________________
૩૭૪
કાશ્યપસ`હિતા–વિમાનસ્થાન
વૈરમિયાદ, તત્ર દિક્ષાદ્ધિદોમાન્તિ.... પ્રતિધર્મવિધાનમુતિનું વિશેષે, તદ્દવાયુર્વેઢે, તસ્માધવેવેનું શ્રતિ । સર્વાન વેનિસ્ચે, વચવયોવવિદ્યાશ્રયાવિત્તિ; ન ચેતવેત્રમ્, આયુ વૈજ્ઞેવાશ્રયન્તે વેરાઃ । તથયા-ક્ષિને પાળૌ ચતસ્થૂળામફ્ટીનામકુઇ આધિપત્યું તે, ન = નામ તામિ: સજ્જ સમતાં ઇતિ, મિશ્ર વાળી મતિ, વમેવાયÀટ્યનુ સામવેાથवेदेभ्यः पञ्चमो भवत्यायुर्वेद इति । किं कारणं ?
નિશ્રયલ સ્થિત, વમેવ સ્મિન્નવિ વેઢે નિદ્વાનોસ્પત્તિહિકારિ વિજિલ્લિતેઃ સતતમેન હિતનુલकरं त्रिवर्गसारभूतं पुरुषनिश्रेयसं चिन्त्यते; तद्यथा च विविधविज्ञानज्ञानोपपन्ना भाष्यवचनविदो ऽग्राङ्गया बुद्धयोपपन्ना लङ्घनप्लवनस्थानासनगम
ડળ્યે, ધ વિરોષઃ ॥ ૪ ચૈત્રું શ્રતિ? મથર્ય | કાને કહે છે? આયુર્વેદનાં અગા કેટલાં છે? આયુર્વેદનું અધ્યયન કેવી રીતે કરવું જોઈએ અને શા માટે ભણવા જોઇએ ? આયુર્વેદનું પ્રથમ તંત્ર કયું છે ? આયુર્વેદનાં એ બધાં તંત્રોમાં મુખ્ય તત્ર કયું છે?' આયુર્વેદ કયા વેદના આશ્રય કરે છે? આયુર્વેદ નિત્ય છે કે અનિત્ય છે? આયુવદને કાનેા આશ્રય છે? આયુર્વેદને જેના આશ્રય છે, તેનાં ઉત્તમ લક્ષણા કયાં છે ? તેમ જ તેમની પ્રકૃતિનાં પાતાનાં યદિ વેરેવુ સતત પ્રહાઐહ્મિસંયુક્ત્ત પુષ-લક્ષણા કયાં છે? ભૂતકાળની, વર્તમાનકાળ ની તથા ભવિષ્યકાળની જે ત્રણ વેદનાએ છે, તેમાંથી કઈ વેદનાની વૈદ્ય ચિકિત્સા કરે છે? આ આયુર્વેદનુ સાધન કયું હોય છે ? આયુર્વેદ પુણ્યજનક છે કે અપુણ્યજનક છે આવા પ્રત્યુત્તર આપે કે-તેમાં જીવનને એમ પૂછવામાં આવે ત્યારે તે પ્રતિવાદી. આયુષ કહેવાય છે ‘આયુર્વેદ' શબ્દમાં • વિદ્’–જાણવું' એ ધાતુ છે અને ‘ વિલ ’– લાસે–વિદ્–મેળવવું; એ પણ ધાતુ સમજી શકાય છે; એટલે કે આયુર્વેદ શબ્દને અથ આવા થાય છે-જે જ્ઞાન વડે આયુષ જાણી શકાય છે અને જેના વડે આયુષ મેળવી શકાય છે અથવા આયુષની પ્રાપ્તિ થાય છે, પણ તેનેા નાશ ન થાય, તે
નાગમનનમી વ ચ નામ મનુષ્યા આવેરા ज्ञानवन्तो नित्यमेव देशशं दैशिकमन्वयुरेवमेव લજી વેરનામુ રાશાપવૃનિવૃત્તજીમ્નો यज्ञसंस्तरज्ञानसमुच्चयविशेषज्ञा आयुर्वेदमेवानुधावन्ति, तस्माद्ब्रूमः ऋग्वेद यजुर्वेद सामवेदाथर्ववेदेभ्यः पञ्चमोऽयमायुर्वेदः । यतश्च व्याधितस्यारोग्यमरोगस्य च शेषाः क्रिया धर्मार्थकाम
C
"
મોક્ષેવુ નિવૃર્તન્સે ॥ દિ નિત્યોઽનિક્ષ્ય કૃતિ, (નિક્ષ્ય કૃતિ પ્રમઃ)યુત ? અર્વવચનપ્રામથ્થા-વિનાशित्वात् साध्यासिद्धेर्देशकालसामान्यादिति ॥ किमाश्रय इति, वातपित्तकफाश्रयः । ते च द्वे द्वे देवते श्रिता; मारुतमाकाश च वातः श्रित: અગ્નિમાણિં ચ વિત્ત, સોમં વાંચ જ; તાતેવાં ક્ષેત્રતાઃ । ધર્માર્થામનિત્ય, સચર નસ્તમાંનીચે, સાયવાસામિત્વેઝે ॥ જ્ઞાતિ ચૈતાં સ્વક્ષળનિ તત્વતીનામિત્રોच्यते । तत्र श्लेष्मा स्निग्ध०
|
વાદીએ પ્રતિવાદીને પ્રથમ આવા પ્રશ્નો પૂછવા ઃ • હું વધ! આયુષ શું છે? આયુર્વેદનુ આયુર્વેદ શું છે ? આયુષ |
આયુર્વેદ’ કહેવાય છે. હવે તે આયુર્વેદનાં કેટલાં અંગેા છે? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં. આયુર્વેદનાં આઠ અંગેા છે; જેમ કે–કૌમાર ભૃત્ય-ખાલચિકિત્સા, કાયચિકિત્સા, શલ્યાહતૃક એટલે શલ્યને બહાર ખેંચી કાઢવું, શાલાક્ય, વિષતંત્ર, ભૂતતંત્ર, અગદતંત્ર અને રસાયનતંત્ર–એમ આયુર્વેદનાં આઠ અ'ગેા છે. આ અંગે। જેના આશ્રય કરે. છે તે આયુર્વેદનું શરીર કયું છે કેમકે અંગેા તા શરીરનેા જ આશ્રય કરનારાં. હાય છે; આને! ઉત્તર પ્રતિવાદીએ આમ આપવા જોઈએ કે આયુર્વેદનુ' શરીર ધર્મ
