________________
ઉપોદઘાત
તથા સંસ્કૃતમાં પણ પત્તિક વગેરે જુદા જુદા ઈન્ડિકા” નામના એક ઔષધમાં “ઇન્ડિકા” ભેદે દર્શાવ્યા છે, તે જ પ્રમાણે ડે. “હિપરિસે” શબ્દ દર્શાવ્યા છે. એમ લગભગ ઘણા ભાગે ભારપણ તછન–શથ-દાંતનાં પેઢાં પર સોજારૂપ | તીય વનસ્પતિઓ તથા ઔષધિઓ ગ્રીસ દેશમાં રેગને ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમાં પિત્તને દેષ તરીકે ગઈ હતી, એ ઉલ્લેખ “પોકાક' આદિ ઘણું દર્શાવેલ છે; એમ તે પૈતિક દંત રોગના નિદાન | વિદ્વાનોએ કર્યો છે. વળી જે ઔષધો ભારત તરીકે ભારતીય વૈદ્યોએ જે સ્વીકારેલ છે, તે પિત્ત- | દેશમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે, જે ઔષધને ભારતીય દેષને જ દર્શાવેલ છે; એમ Pituita (Bile) વૈદ્યો જ તે તે રોગો ઉપર ઉપયોગ કરે છે, તે એ શબ્દમાં અપભ્રંશ સ્વરૂપની દૃષ્ટિથી પણ ઔષધેનું પૂર્ણ જ્ઞાન કર્યા વિના ગ્રીસ દેશના દેખાય છે.
વૈદ્યોના હૃદયમાં સ્વતઃ ભાસ થયો હોય એવી એ જ પ્રમાણે મુખના દુર્ગધપણુના પ્રતીકારના કલ્પના કરી શકાય નહિ. એ જ દષ્ટાંત ઉપરથી વિષયમાં જે ઔષધ બતાવ્યું છે, તેને “ભારતીય ડો. “હિિિક્રટર્સના વૈદ્યક વિષયમાં ભારતીય વૈદ્યકના
ઓષધ' એ શબ્દથી વ્યવહાર કર્યો છે, એમ ડૉ. | વિષયોને લગતા રોગો, નિદાને, ઔષધે તથા જે. જે. મોદીએ કહ્યું છે. ભારતમાંથી જ એ ઉપચારો વગેરેમાં જે સમાનતા દેખાય છે, તેમાં રેગ વિષેનું જાણવામાં આવ્યું છે, તેથી જ તેનું પણ તેનું ભારતીય વિજ્ઞાન જ મૂળ કારણ છે,
ભારતીય ઔષધ” એવું નામ રાખ્યું હોય, એમ એમ સિદ્ધ થાય છે; એ જ પ્રમાણે આ વિષયમાં સંભવે છે. વળી બીજું આ એક જ પદ તેના ઘણાં પ્રમાણે બતાવીને ડૉ. જે. જે. મોદીએ ભારતીય વૈદ્યકના વિજ્ઞાનને સિદ્ધ કરી બતાવે છે; “ઈઝ આયુર્વેદ એ યોકારે' એમાં અને વળી બીજું શું કે “હિપોક્રિના મેટિરિયામેડિકા- “રોયલ એશિયાટિક્સ સોસાયટીમાં વંચાયેલ નિર્ધા ગ્રંથમાં “વ્રતમનાણી (નટામાંસી)', નિરિ | પત્રમાં પણ સર્વ વિદેશીય ચિકિત્સા પદ્ધતિઓનું (જવેર ),” “ વપરનિઝમ (મરાવે fી વા),” | મૂળ ભારતીય આયુર્વેદપદ્ધતિ જ છે, એમ જણાવેલ “ (વિવી)' “વેરિરિઝા (વિધ્યત્રીમૂત્રમ્),' છે. તેમના વૈદ્યક ગ્રંથમાં પણ માત્ર ભારતમાં “વહોસ્તવ (358),” અર્જુન મોસ (ક્રમમ), જ ઉત્પન્ન થયેલ અનેક એવી વનસ્પતિઓ સર્જન ( 1) ઇત્યાદિ ઔષધવાચક શબ્દો, ' તથા ઔષધીએ દર્શાવી છે, જે ઉપરથી શબ્દ દ્વારા ભારતીય આયુર્વેદના સંસ્કૃત શબ્દોને લગભગ અને અર્થ દ્વારા પણ ભારતીય વૈદ્યક વિજ્ઞાન તે મળતા હોઈ અપભ્રંશ છે, એમ સ્પષ્ટ દેખાય છે. | ‘હિપોક્રિટર્સને પરોક્ષ અથવા પરંપરાએ પ્રાપ્ત થયું વળી ભારતીય ‘તિ-તલને કહેનાર ‘સિસમં | હતું, એમ અનિછાએ સ્વીકારવું પડે છે.
દ' એ શબ્દમાં અને ભારતીય “ક”ને | કે ભારત દેશમાંથી ગ્રીસે જુદાં જુદાં ઘણું કહેનાર “થોડુ ફુદા ” શબ્દમાં ભારત દેશને | વિજ્ઞાને ગ્રહણ કર્યા છે; પરંતુ વૈદ્યકવિદ્યા ગ્રહણ કહેનાર “( યન)” શબ્દ પ્રયોગ કરી છે કે નહિ ? અથવા વૈદ્યકવિદ્યા ઉપર ગ્રીસને દેખાય છે, તે ઉપરથી હિપોઝિટ્સને ભારત દેશનું | પ્રભાવ પડયો હશે કે નહિ? એવો નિશ્ચય કરી જ્ઞાન, ભારતીય જુદી જુદી વસ્તુઓને વ્યવહાર શકાતો નથી, એમ પ્રથમ દર્શાવીને “ત્રિપિટવર્સવન તથા તેને સ્વીકાર કરેલે જણાય છે. વળી રસ્થ નિષ્ણાયજાવવાને મારતીયવૈચાત હિપોક્રાસ' નામના યોગવિષયક એક ઔષધમાં प्राक्तनत्वं हिपोक्रिटसस्य, तेन ग्रीसस्य भारते प्रभावः ભારતીય અસાધારણ વસ્તુઓ-ત્વક, તજ, આદ્રક- | ઊંતિતઃ”-ત્રિપિટકના સંવાદ ઉપરથી ચરકને કનિષ્ક આદુ, શકરા–સાકરને પ્રવેશ દેખાય છે; એ યોગ | સમય જણાય છે, ત્યારે હિપોક્રિટ્સ ભારતીય સંબંધી ઔષધને “હિપોક્રાસ' નામસંકેત રાખેલો વૈદ્યકથી પણ પૂર્વે થયેલ હોવો જોઈએ અને તે હેવાથી તેને જ એ વસ્તુઓનું પરિજ્ઞાન હતું, એમ દઢ | ઉપરથી ભારત દેશ ઉપર પ્રીસને પ્રભાવ પડેલ થાય છે. ઈસવી સન પૂર્વે ૩૫૦ મા વર્ષમાં થયેલ હોવો જોઈએ, એમ મેકડોનલે પાછળથી થિયેકેટ્સ' નામના એક વિદ્વાને પણ “ ફિકસ | લખેલું જોવામાં આવે છે; પરંતુ જે ચરક
