________________
૩૩૬
કાશ્યપ સંહિતા-સૂત્રસ્થાન
મેહિનાં પિs $ સત લોપઢતા | કહ્યો છે કે અહીં એક એક રોગના ત્રણ વર્ગો, ગુવાર ઘોરવા મૂત્રાઘાતોrળ આપ બે બેના આઠ વર્ગો, ત્રણ ત્રણના ત્રણ વર્ગો, ચાર મgવો વચેતાનું ગ્રાહુ ા તૈતા: | ચારના આઠ વર્ગો, પાંચ પાંચના પંદર વર્ગો, રોનિથાપત્કૃમિમેન વિંશત્તિ વિંરાતિં વિતુ: I૬] છ ઇના બે વર્ગો, સાત સાતના ત્રણ વર્ગો, આઠ
જે રેગોના વર્ણન માટે ચિકિત્સતસ્થાન | આઠના ચાર વર્ગો, દશ દશને એક વર્ગ તથા કહેવાયું છે, તે રોગો હું અહીં કહું છું; | વીસ વીસના ત્રણ વર્ગો જણવ્યા છે; ચરકે પણ પરંતુ તે રોગોને લગતું આ પ્રકરણ અહીં | સૂરસ્થાનના ૧૯ મા અષ્ટોદરીય નામના અધ્યાયમાં સમાપ્ત થતું નથી. સંન્યાસ (મૂચ્છરોગ).
૪૮ રોગાયિકાર તરીકે આ વર્ગોને વિસ્તારથી એ મહારોગ છે અને ઊરુતંભ પણ એક
| વર્ણવ્યા છે. ૪૮-૫૬ મહારોગ છે. તે અને એક એક પ્રકારના કહ્યા
ઉપદ્રવનું લક્ષણ છે; તેમ જ વર, વ્રણ, આમદોષ, ગૃધ્રસી,
एते समासतः प्रोक्ताश्चिकित्सास्थानहेतवः । કમળો, વાતરક્ત, અશંસ તથા આયામ
पूर्वोद्भवनिमित्तेन योऽपरो जायते गदः ॥५७ ॥ (અન્તરાયામ તથા બહિરાયામ) એ રોગ |
" ઉપર જે રોગોના વર્ગો કહ્યા છે, તે બે પ્રકારના હોય છે. વાતરક્ત, ધોળે કોઢ | ટૂંકમાં અહીં બતાવ્યા છે અને તે અને સોજો-એ રોગ ત્રણ ત્રણ પ્રકારના
ચિકિત્સાના સ્થાનમાં હેતુઓ રૂપે થાય પણ કહ્યા છે. ગ્રહણી, નેત્રવિકારો, કાનના
છે. અને જે રોગ પ્રથમ ઉત્પન્ન થયેલા રોગો, મુખના રોગો, અપસ્માર-વાઈન | રોગના કારણે ઉત્પન્ન થાય છે, તે બીજા રોગો, સળેખમ, શેષનાં કારણો-(સાહસ,
રોગને “ઉપદ્રવ” નામે કહ્યો છે. પ૭ વેગરોધ, ક્ષય તથા વિષમાસન) અને વિવરણ: આ સંબંધે સુશ્રુતે સવસ્થાનના મદે, મૂછ તથા લીબતા–એ રેગોને | ૩૫મા અધ્યાયમાં કહ્યું છે કે, “તત્ર ગૌણો ઃ ચાર ચાર પ્રકારના દર્શાવ્યા છે. તરસ, ઊલટી, पूर्वोत्पन्नं व्याधि जघन्यकालजातो व्याधिरुपसृजति स શ્વાસ, ઉધરસ, ગળાના રોગો, બરોળના | તમ્રમૂર જુવો વસંજ્ઞ: I તેમાં જે ઔપસર્ગિક રોગો, અરુચિ, વ્યથા, હેડકીઓ, ઉન્માદ, | વ્યાધિ હોય છે, તે પ્રથમ ઉત્પન્ન થયેલા રોગમાં મસ્તકના રોગ, હદયના રોગો તથા પાંડુ એ | મળી જઈને પાછળથી છેલ્લા કાળે ઉત્પન્ન થાય રોગોને પાંચ પ્રકારના કહ્યા છે. હવે જે
છે અને તે જ પ્રથમના વ્યાધિના મૂળમાંથી રોગે છ પ્રકારના પણ છે, તે તમે મારી
ઉત્પન્ન થયેલો હોઈને “ઉપદ્રવ” એ નામે કહેવાય પાસેથી સાંભળો : ઉદાહર્તા, અતીસાર તથા
છે. ચરકમાં પણ આ ઉપદ્રવરૂ૫ રોગનું આવું વિસપ-રતવાના રોગો-છ છ પ્રકારના હોય
લક્ષણું કહ્યું છે : “૩ાવતુ વહુ રોશોત્તરશાસ્ત્રનો છે અને મેહના રોગીઓને જે ફોલ્લીઓ
रोगाश्रयो रोग एव, स्थूलोऽणुर्वा रोगात् पश्चाज्जायते, થાય છે તે તથા કુષ્ઠરોગ-એ રોગોને સાત રૂતિ ઉપદ્રવસા: ઉપદ્રવરૂપે થતો રોગ એ જ કહેવાય સાત પ્રકારના જાણવા. શુકદેષ, ધાવણના
છે કે જે એક મૂળ રોગના છેવટના કાળમાં ઉત્પન્ન
થયેલો હોય છે અને તેથી એને પ્રથમના મૂળરોગદે, મૂત્રાઘાત તથા ઉદરરોગ એટલાને
ને આશ્રય હોય છે. એમ એક મૂળ રોગમાંથી વૈદ્ય આઠ પ્રકારના કહે છે; અને ગ્રહદોષ
ઉત્પન્ન થયેલો નાને કે મોટો બીજો રોગ હોય જન્ય રોગો દશ કહ્યા છે. યોનિના રોગે. કૃમિ રોગો તથા મેહરોગોને વીસ વીસ
તે જ “ઉપદ્રવ” નામે કહેવાય છે. કહે છે. ૪૮-૫૬
ઉપદ્રની ચિકિત્સા વિવરણ: અહીં રોગોની જે આ ગણતરી | ત મિલ્યાંદુરસ્તીના વથા રે. છે, તે ટૂંકમાં કહી છે, એટલે કે તેમાં આ પ્રકાર | વિશિલિતં તથત્તિ તેવા પ્રવક્ષ ફ૮
