Book Title: Upmitibhav Prapancha Katha Part 01
Author(s): Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004358/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamitianaprapanA kathA prathamo bhAgaH atibalAvaravijaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamalaprakAzana bhutasamudArapranthamAlA-prantha-2 - zrIsiddharSigaNiviracitA upamitibhavaprapaJcA kathA prathamo bhAgaH sampAdaka municandrazekharavijayaH Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzikA saMsthA 'kamala prakAzana C/o eTalAsa ejansI 5082/2 gAMdhIroDa ratanapola nAkA ahamadAbAda sampAdakaparicayaH karmazAstraniSNAnAM pUjyapAdajainAcArya vijaya premabarIzvarajImahArAjAnAM vineyaH prathamasaMskaraNam- 100. mudrakaH nayana prinTIMga presa maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI rIcIroDa, pula nIce, kavAvADI Te. naM0 22268, ahamadAbAda mUlya 11.15 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kamal Prakashan Shrut Samuddhar Granthmala Book-2 Shree Siddharsbi Gani's UPAMITI-BHAVA-PRAPAYCHA KATHA Part-1 Edited by Munl Chandrashekharvijay Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published by Kamal Prakashan Clo. Atlas Agencies 5082/2 Gandhi Road Ratanpole Naka Ahmedabad Who's who of Editor Diciple of H. H. Jainacharya Vijay Premsuri shwarji Maharaja "The Unique Philosopher of the theory of Karma First Edition : 1000 Printed by Matatlal Zaverchand Gandhi Shree Nayan Printing Press Dhinkwa wadi, Near Cantral Bank, Gandhi Road, AHMEDABAD. Pricella. 17.94 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAradarzana puNyasmRti nimitte pU. salAmaraharayavedI, paramagItArtha, sva. AcAryadeva zrImavidAnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTavibhUSakaH pU. siAtamahedadhi, karmazAstraracanAnipuNa AcAryadeva zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA paTTAlaMkAraH pU. parama zAsanaprabhAvaka, vyAkhyAna vAcaspati, AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA vidvAna ziSyaratna 5. upAdhyAyajI zrImat cAritravijayajI gaNivaranA sadupadezathI rasthApita zrIprAcIna jaina sAhitya prakAzana khAtAnI rakama pU. A. zrI vijayadAnasUrIzvarajI jJAnamandira ane pauSadhazALA pAse hatI. 5. upAdhyAyajI mahArAjano saM. 2023 nA zrAvaNa vadI 10 ne budhavAre muMbaImAM samAdhipUrNa svargavAsa thatAM teozrInI puNyasmRti nimitte A pahelo bhAga pragaTa karavAmAM zrI jJAnamandiranA TrasTIoe rUA. 7500/-majakura khAtAmAMthI A TrasTane bheTa ApyA che, jenI atre AbhAra sAthe nedha levAmAM Ave che. kamalaprakAzana (pablika TrasTa) prAcIna prakAzana vibhAgamAM amArI saMsthAnA kuTuMbIjane [udAracati-sabhya nAmAvali] zrutasamudvArakA zrI dAnasUrIzvarajI jaina jJAnamaMdira zrutarakSaka zrI gulAbacaMda gapharabhAI hiLavadavALA) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamala prakAzana [pablika TrasTa prAcIna prakAzana prakAzitaH mUlya (1) upadeza rahasya 10-00 (2) upamiti bhavaprapaMca kathA bhAga-1 12-00 have pachI? (3) upamiti bhavaprapaMca kathA bhAga-2 arvAcIna prakAzana : prakAzita thI ja 2-00 ja 2-00 1-00 ne prAptisthAna T0. kamala prakAzana C/o. eTalAsa ejansIjha 5082/2 gAMdhI roDa ratanapaLa nAkA amadAvAda-1 0 0 ra ja ja (1) sAdhanAnI pagadaMDIe (2) zaraNAgati (3) virAganI mastI (4) UMDA aMdhArethI.. (5) adhyAtmasAra-bhAvAnuvAda (6) vaMdanA (7) gurumAtA (8) virATa jAge che tyAre (9) mahApaMthanAM ajavALAM (10) jaina darzanamAM karmavAda have pachI? (11) mahAbhiniSkramaNa anantanAM pAtro (13) vijJAna ane dharma 5-00 2-00 2-00 2-00 2-00 1-50 ja. je A 0 che 3-00 pa nodha-prAcIna prakAzane khAsa karIne jJAnabhaMDArane posTeja kharca mokalatAM) vinA mUlya ApavAmAM Ave che. jJAnakhAtAnI rakama maLatAM arvAcIna prakAzane pUne ApavAmAM Ave che. 6, 7, 8, 9 ane 11. naMbaranAM pustakanuM ciMtana mukhyatve tyAgI varga mATe che.. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna ane eya samyajJAna. samyajJAna vinA AtmAnuM jJAna kyAMthI saMbhavI zake? samyajJAnathI te AtmAne lAdhe che pAradarzI saMjayadaSTi. e saMjayadaSTi AtmAne dorI jAya che carama vikAsanA anuttara zikhara para. AjanA yugamAM sAmAnya jJAnanuM paNa keTaluM vizALa mahatva che e bhAgye ja keInAthI ajANyuM haze. je sAmAnya vyavahAra jJAnanuM paNa ATaluM mahatva hoya te samyajJAna keTaluM mahatvapUrNa che enuM vivecana karavAnI jarUra che kharI? samyajJAna svarUpa jinAgamane rasAsvAda karatAM karatAM bhagavAna haribhadrasUrijInA antaHkaraNamAM e rasevedha sadhAya ke e ananya vibhUtinA mukhamAMthI paNa A udgAra sarI paDyA, "bhagavAna jinanuM samyajJAna na hota te A pAMcamA ArAmAM enA vinA anAtha banI jatA amArA jevAnA zA hAla thAta?" A che samyajJAnanuM aparimeya mahatva. ApaNe bhAgyazALI chIe ke A sabhyazrata pUrvanA mahApuruSanI kRpAe ApaNA sudhI pahoMcyuM che. ane sAthe abhAgI paNa chIe ke ApaNu vArAmAM ja e vizeSataH naSTa thavA beThuM che. ApaNI e aMgenI sazyiAma upekSAne kAraNe. pUrvanA mahApuruSoe Apela sabhyazratane A aNumala vArase bhAvI peDhIo sudhI pahoMcADavAnI ApaNI karaja kharI ke nahi? ApaNuM pavitra kartavya khara ke nahi | ApaNI naitika javAbadArI kharI ke nahi? A maMgaLa vArase ApaNI bhAvI peDhI sudhI pahoMcADavAnI vyavasthA na karIe ane e rIte vizvamAtranuM kalyANa sAdhavA mATe samartha evA maMgala zratanuM rakSaNa na karIe te bhAvI peDhI ApaNane dharmadrohI ane zradrohI tarIke oLakhAve te navAI nahi. ja nahi nahi, AvuM te kema ja banavA devAya? | ame nirdhAra karyo che, aDaga nizcaya karyo che ke e naSTa thatA mRtanuM navaprakAzana [punarmudraNa] karIne enuM rakSaNa prakAzakIya :.. karavuM tathA e maMgaLa vArase bhAvI peDhI mATe surakSita kare ane jJAna bhaMDAramAM saMsthApita karI de. kamala prakAzane A bIDuM jhaDapyuM che, amArI saMsthA eTale samagra jaina saMghanI saMsthA. bezaka, ame A bIDuM jhaDapyuM che kharuM paraMtu enI saphaLatAne AdhAra ApanA upara che, saMgha upara che, saMghanA agragaNya vahIvaTadAre upara che. A badhAne amane sAtha maLe te ApaNuM alabhya ane durlabhya granthanuM punaH prakAzana karavAnuM hAtha dhareluM kArya sahajamAM te nahi, paraMtu ochI kaThinAIe pAra paDe tevuM che. pUjya A. bhagavaMte tathA pU. vidvAna munivare amane gya mArgadarzana Ape ane aprakAzita tathA alabhya granthanI sUci mokalI Ape ane saMghanA vahIvaTadAre jaina saMghane zrutajJAnanuM mahatva samajAvI A mArga jJAnadravyane ane dAnane pravAha vALe te amArA kAryamAM e pAyAne sahakAra Apyo gaNAze. Aje aneka zahera tathA gAmanA saMghamAM jJAna khAtAnuM aNavaparAyeluM ghaNuM nANuM paDayuM che. tene upayoga karavAne samaya have pAkI gayo che. zrI saMghanA AgevAne A vAtane samaje ane samyakuzrutanA vArasAne surakSita karavAnA amArA prayAsane vega Ape evI vinamra prArthanA che. e paNa smaraNamAM rAkhavAnuM ati Avazyaka che ke A paripakava samaye jJAnakhAtAnI e rakamane egya upayoga karI levAmAM nahi Ave te e nANAM khATe mArge vaparAI javAne bhaya paNa mAthe taLAI ja rahelo che. kAraNake sarakAranA DeALA AvA dharmadravyanI rakama upara kyAranAya tarAI cUkyA che. - AvA samaye kaI paNa zANu AgevAnanI pharaja zuM hoI zake? yegya samaye zratasamuddhAranA yevya kAryamAM saMghanA AgevAne A dravya nahi vApare te kyAre vAparaze ? pU. haribhadrasUrijI mahArAja, pU. hemacandrasUrijI mahArAja tathA pU. upAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja vagerenA keTalAya grantha ke je yuga, adhyAtma, upadeza, jyotiSa, nyAya vagere aneka gaMbhIraviSane AvarI le che ane vizvane Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLatA pachI emAM " mUlyavAna mArgadarzana Ape che, e varSothI alabhya che, pUjya sAdhu-sAdhvIjIone adhyayana mATe paNa e nathI maLI zaktA. granthabhaMDAremAM paNa enI prati duSpApya banI che. je Ama cheDe samaya cAlyuM te hameza mATe amUlya granthane lepa thaI jaze. eTale eka bAju jJAnakhAtAnI rakama bIjA keI azAstrIya mArga DhasaDAI jaIne nAza pAmI javAne bhaya DoLA kAtarI rahyo che, ane bIjI bAju vizvakalyANakara samyajJAnanI seMkaDe pratane vinAza thaI javAne bhaya paNa DokiyA karI rahyo che. bauddha dharmanA tripiTakanA sAhityane ciraMjIva banAvavA mATe surakSita "lyume"mAM kaMDArI devAmAM AvyuM che te Apa jANe che ? te zuM Apane ema nathI lAgatuM ke jaina dharmanA prANavAna zrutane paNa AvI rIte surakSita karIne ciraMjIva banAvI devuM joIe? - aDhaLaka amUlya grantha saDI jaIne pastInA bhAve vecAI rahyA che ! ApaNe e prAcIna grUtarane granthamAM surakSita na karI zakIe ? zuM Apa ApanA dhanane AvA kAryamAM upayoga karavAmAM jarAya AnAkAnI karaze ? zuM Apa jJAnakhAtAnI rakamene A mArge vALavAmAM vahIvaTa- dArene preraNA karavA dvArA amane sahAyabhUta na banI zake? sADA aDhAra hajAra varSa sudhI jinazAsananI je bhavya ImArata khaDI rahevAnI che tenA eka pAyAmAM A zratano ja iMTa-cUne paDela che. te e pAyAnI majabUtAI mATe Apa paNa thoDI iMTo ane thoDI cUnAnI kaNe ApanA zubha haste tyAM pUrIne vipula puNya karmane saMcaya na kare? Ave aNumela lAbha bIje kayAM maLaze? ane chatAM je A viSayamAM upekSAvRtti keLavAI te jJAnadravya ane zratanidhi beyanA vinAza ApaNu ja jIvatA thavA lAgaze. beya vinAza akSamya che, beya saMhAra asahya che. AthI ja kamala prakAzana ApanI samakSa evI yojanA raja kare che ke jenAthI jJAnadravyane ane sabhyazratane thatuM vinAza satvara khALI zakAya. ApanA hRdayamAM A vAta jacI jatI hoya te Aje ja, re! A paLe ja Apa je kAMI banI zake te avazya karajo. Apane vinaMtI che ke ApanA dhyAnamAM punarmudraNa karAvavA jevA alabhya ke durlabhya granthanI smRti hoya te amane zakaya vigata sAthe avazya jaNAvaze. e sAthe ApanA A samuddhAra kAryamAM je kAMI sUcana karavA jevuM lAge te avazya karaze, jethI ApaNuM A kArya kSatirahita banIne sarvAMgasuMdara bane. - A virATa kArya pAra pADavA mATe amane pU. munirAjazrI candrazekharavijayajInuM satata mArgadarzana ane sakriya sahakAra maLI rahe che e amAruM ahobhAgya che. pU. munizrInI rAhabarI nIce A bhagIratha kArya pAra pADavAnI amArI mahecchA che. emaNe amArI prArthanA svIkArIne amane yathAzakya lAbha ApavAnuM kabUlI amane khUba upakRta karyA che. paraMtu e sAthe emaNe Arthika AjanathI pitAnI jAtane sarvathA dUra rAkhavAnuM amane mahatvapUrNa sUcana karyuM che je ame saharSa svIkAryuM che. amane te emanA jJAnane lAbha maLe ane bIjI bAju bhAgyazALI zrImate dAnane pravAha relAve te pachI A tasamudvAranA bhavyarathamAM gati AvatAM keTalI vAra ? ane emAM vega AvatAMya zI vAra? amane vizvAsa che ke zrutasamuddhAranA A kAryanuM mahatva samajIne vyakita ane saMgha, vyakitagata ane saMghagata dravyane amane sahakAra Apaze ane samyakRtanA vArasAnA rakSaNa mATenI pitAnI rtavyaniSThA bajAvIne puNyanA bhAgI banaze. prastuta kRtasamuddhAranuM kArya vyavasthita rIte sAkAra bane ane tene sarvataH AvakAra maLe, sahu yathAzakita lAbha uThAvIne potAnI jAtane kRtakRtya banAvI zake e maMgaLa hetuthI nIce pramANenI ekajanA ame prastuta karIe chIe. prathamavarga - rU. 11001 ke tethI vadhu dAna karanAra vyakita ke saMghane prastuta granthamALA taraphathI kRtasamuddhAraka tarIke sanmAnita gaNavAmAM Avaze. rU. 5001 ke tethI vadhu dAna karanArane zratarakSaka tarIke sanmAnita gaNavAmAM Avaze. dvitIyavarga - rUA ra501 ke tethI vadhu dAna karanArane granthamALA taraphathI zratabhakta tarIke sanmAnita gaNavAmAM Avaze. tRtIyavarga :- rUA.100% ke tethI vadhu dAna karanArane zrutAnurAgI tarIke sanmAnita gaNavAmAM Avaze. kamalaprakAzana zraddhAgranthamALA taraphathI prakAzita thatAM pratyeka granthanI :1 dasa TakA pratie kamalaprakAzanA pitAnA hastaka rAkhaze ane tene yogya upayoga karaze. 2 pAMca prati kamalaprakAzana surakSita kRtanidhi khAte rAkhavAmAM Avaze. ochAmAM ochI eka prati amArI sUcimAM noMdhAvAelA dareka jJAnabhaMDAramAM vinA mUlya ApavAmAM Avaze. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 eka prati ukta prathamavarganA saMgha ke vyaktine vinA 7 pratyeka pratimAM zratasamuddhAraka, dhRtarakSaka, zratabhakta, mUlya apAze. tathA zratAnurAgInI zubhanAmAvali prakAzita karavAmAM 5 dasa prakAzana sudhInA dareka granthanI eka prati bIjA Avaze. varganA saMgha ke vyaktine vinA mUlya apAze. tathA noMdha :te pachInA prakAzane naidhAvyA haze te 25 TakA vaLa kamalaprakAzana saMsthAnuM pablika TrasTa karavAmAM AvyuM tarathI ApavAmAM Avaze. che. jethI dAnavIrane baMdhAraNanI 15B kalama mujaba karamuktine lAbha prApta thaI zake. TrasTa rajI. naM. I prathamanA pAMca prakAzananI eka eka prati trIjA varganA 1541 che. saMgha ke vyaktine vinA mUlya, tathA te pachInAM prakAzane prakAzane - tA.ka. adyatana zilimAM prakaTa thatAM gujarAtI sAhityanI nA tA.ka. adhatana hiya , seMdhAvyA haze te 10 TakA vaLatarathI ApavAmAM naMdhAvyA haze te mAhitI mATe saMsthA pAsethI Avedana patro vagere Avaze. Aje ja pisTathI maMgAve. saMsthAnuM kAryakSetra.......... phakta cAlIsa divasamAM ame upadezarahasya saMskRtagrantha A granthanuM punarmudraNa karavAnI saMmati ApavA badala pragaTa karyo. tyAra bAda turata ja prastuta upamitibhavaprapaMcA devacaMdalAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthAne paNuM ame AbhAra kathA granthanuM punarmudraNa kArya hAtha upara lIdhuM ane phakta mAnIe chIe. traNa mAsamAM A granthanA prathama cAra prastAva svarUpa prathama have pachI TUMka samayamAM ja A granthane bIjo bhAga vibhAga pragaTa karatAM ame apUrva AnaMda anubhavIe chIe. pragaTa karavAnI amArI bhAvanA che. zrAddhavarya paMDita matalAla jhaveracaMda gAMdhIe potAnA - pUjyapAda prazAntamUrti A.bha.zrImad yadevasUrIpresanA bIjA badhA kAryone gauNa karI daIne dasa dasa zvarajI mahArAjA sAhebanA suvinita ziSyarana pUjya munimANasene A granthanA mudraNakAryamAM lagADI dIdhA ane je rAja zrImadda azokavijayajI mahArAja sAhebe khUba jahemata rekeTa gatithI A grantha amane taiyAra karI Ape te badala uThAvIne A granthanuM zuddhipatraka taiyAra karI ApyuM te ame A avasare temane aMtaHkaraNathI AbhAra mAnIe badala ame teozrInA khUba trANI chIe. li -sTI maMDaLa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A eka rUpakakathA che. kathAne nAyaka che dramaka, eka saMsArI jIva. dramaka eTale bhikhArI, dramaka eTale regI; dilane. dhanathI kadAca e samRddha paNa hoya, tanathI kadAca e puSTa paNa hoya, kauTumbika sukhathI enuM jIvana saravariyuM kadAca chalakAI gayuM paNa hoya, mAna-maratabAnA sarvocca zikharene kadAca eNe paganI eDI taLe cagadI paNa nAMkhyAM hoya. chatAM...dilane e bhikhArI hoya te A rUpakathAno e dramaka ja che. dramaka hoI zake, koTAnakoTi samRddhine svAmI enDrujha kArnegI. dramaka hoI zake, telanA kUvAone "kiMga' kuMvaMtane zekha. dramaka hoI zake, sAta sAgarane taravaiye mihIra sena. dramaka hoI zake, aMtarikSayAtrI gregerIna. game tenI pAse game te prakAranuM aDhaLaka aizvarya bhale hoya. bhale rahyuM; paNa je te mANasa pAse dila nathI; dilamAM dayAnuM keI saMgIta nathI. re! e saMgItane ekAda paNa sUra nathI te e mANasa A rUpakakathAne nAyaka dramaka ja che ema avazya samajI levuM joIe. dayanIyane joIne dayAne aMkUra na kaTa aMtaramAM .te e aMtara bhikhArI che. evA aMtarane svAmI paNa bhikhArI che. vinAzI jagatanI kSaNiktA anubhavyA chatAM rUvAMDe ya enuM keI kampana na thAya te e hajAre rUMvADAne svAmI dramaka nahi te bIje kayuM che? jaDa pudgalanA avanavA saptaraMgI AkarSaNanA jhabakArAomAM jenA netra yugale aMjAIDaghAI jAya; ane jene mRtyunI pele pAranI ughADI duniyAnA eka paramANanuM ya darzana na thAya e dramaka nahi te bIje kayuM che? satyane sparzI ja na zake, asatyane sarvAge AzleSa ApyA vinA paLabhara paNa je jIvI na zake e dramaka. dramaka zabdanuM A ja arthaghaTana che. saMpAdakIyaH..... vinAzInA pyAramAM bhAna bhUlIne, avinAzInI mahembatane vIsarate, re! dhikkArate svArthacakacUra kaI paNa AtmA; zeTha ke nekara, pradhAna ke paTAvALe, kareDapati ke roDapati, surUpa ke kurUpa, sabaLa ke nirbaLa, jJAnI ke ajJAnI; badhAya ya kamakanA ja vividha svarUpo che. - jagata eka che. dramukanA bahumukhI rUpathI e khIcakhIca bhareluM che. paLabhara cAlyA jAo aMtaranI keTaDImAM ane AkAzagaMgAone ya pitAnI gAdamAM samAvI levAnI adbhutazakti dharAvatAM dUradarzaka dUrabInane hAthamAM le. ane lagADo aMtaranI AMkhe. tamane agaNita AtmAo dekhAze damakanA svarUpe. dUra dUranA kSitijemAM dramaka dekhAze; madhyamAM paNa kamake dekhAze, tamArA dezamAM, gAmamAM, ane tamArA gharamAM paNa tamane aneka dramanAM darzana thaze ane jarA AgaLa vAta karuM? tame tamArI jAta tarapha paNa jarA joI lejo. kadAca emAMya kamakanuM ja hUbahU svarUpadarzana thaI jAya to navAI nahi. dilanA bhikhArI badhA dramaka. aDhaLaka saMpattine svAmI! keDeTa kAramAM ja pharate eka dhanADhaya garbhazrImaMta!paNu sahunuM hajama karI javAnI svardhAnyavRttinA viSathI ja bharela keI nAga, je aMtaramAM besIne phaMphADA mAratA hoya te e zrImaMta bhikhArI na kahevAya zuM? nAyalenanI sADI paherIne cAlI jatI eka rUpagarvitAnA dilamAM anekanA jIvana lUMTI mANavAnI vRttionI Aga bhabhUkI UThelI hoya te te rUpagarvitAnI draridratAmAM kaI zaMkAne sthAna che kharuM? sattara sattara bhASAone jANa paNa jene jIvane cAhavAnI ja bhASA nathI AvaDatI. sAva ja mUMge che e bhASAnA uccArathI te ene bhASAne svAmI kahe ke bhikhArI? vizvane khUNe khUNe bhale kaI khUMdI nAMkhe paNa AtamanA eka pradeze paNa je sthira Ubhe ya rahI na zakti hoya; Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka ja samayamAM asaMkhya mAIle kApI nAkhavAnI pracaMDa zakti dharAvate eka mANasa kalAkanA phakta seLa hajAra mAIlanA vege cAlyA jatAM skUTanikane joIne herata pAmI jAya che! samayAgramAM cauda rAjalakanI saphara karavAnI zakti dharAvate AtmA pAMcame maLe pahoMcavA mATe liphaTanI rAha jete eziyALe thaIne UbhuM rahe che! - adhyAtma-ganA samRddha jIvananA ekekA eDakAranI varNanAtIta sudhAne mANavAnuM sarvocca saubhAgya pAmele ANuyugane mAnava keka-kalAnI bATalInA pINAmAM DolI vividha adharyanA jhAkajhamALe jagatane bhale kaI AMjI de paNa aMtarane jhAkajhamALa jenI AMkhane aDI paNa zakto na hoya; samagra vizvane saramukhatyAra zAsaka bhale banI cUkyo hoya paNa AMtara vAsanAonI potAnI uparanI mukhatyArInI je kalpanA paNa karI zakatA na hoya e game te kahevAte heya....paNa. A caritrakathAne te dramaka ja che. A vidhAna zuM Azcaryajanaka lAge che? jAtane lAgu paDatuM jANIne? emAM zuM Azcarya che? A te taddana sIdhI sAdI vAta che. vizvanA badhA rAjakAraNanA tamAma pravAhane jJAtA pitAnI ja jAtathI sAva ajJAta hoya! vizvamAM badhe ja potAnA bAhya vaibhavane pathAre phelAvavAnuM kauzala dharAvate mANasa potAnI jAtathI ja nirvAsita thaI cUkele hoya? senDavIcanA badhA ja prakArone jIgarathI cAhata ane ArAmathI AsvAdate eka gulAbI mANasa potAnA svarUpanI varNanAtIta svAdamastIthI ja sadA mATe vegaLe rahI gaye hoya! - jene AMtarajagatanuM keI aizvarya sAMpaDayuM nathI. je zAzvata sRSTinA jhAkajhamALanI kaI mastIne kadI pAmI zakya nathI; jene pitAnA ja akhUTa vaibhavasAgaranuM svarUpadarzana kadI thayuM nathI, je anaMtanuM rasadarzana svamamAM paNa pAme nathI ene bicAre' na kahe te zuM kahevuM? dramaka na kahe te zuM kahevuM? - jenAmAM sAmarthya che siddhazilA upara palAThI lagAvIne besI javAnuM ane tyAMthI ekI sAthe anaMta aparimeya nATake jovAnuM. AvI apUrva rasamastI mANavAnuM parama saubhAgya dharAvate eka AtmA "kalIpeTrA' philmanA drazyane sine paDadA upara jovA mATe doDadhAma karate rahe tenI TikiTa levA! sine TokijhanA pagAradAra jhADU kADhanArAnI dADhImAM hAtha nAMkhatA na lAje eka TikiTa meLavI levA! are e rIte ya eka TikiTa maLI jAya te enI khuzanasIbIne pAra na rahe! kevI kamanasIbI ! che. aMtaramAM aphATa UmaTo che prakAzane niravadhi sAgara! are hele caDyuM che hele! chatAM ya kevI akasanI vAta ke mAdhiyArI rAte pezAba karavA UThatAM ja e athaDAya keka zilAle! TicAya kyAMka, ane dabAI jAya baTana! "prakAza" kAza' nI aMtaramAM ghUmatI bUma ke'ka dI je saMbhaLAI che te zaramAI jaze prakAzanA paMjanI thaelI e durdazA para AtmA. ratnatrayIne svAmI phakta pAMca hajAranI dhULa jevI leTarInA vijyamAM gAMDo ghelo banI zake che! anaMta vizvanA anaMta ezvaryane betAja bAdazAha lenathI UbhA karelA sosAyaTInA eka keTejanuM Adhipatya meLavIne temAM galagaliyAM anubhavI zake che! taddana svAdhIna AtmA! berIvalIthI senTalanIlela Trena pakaDe che! eka paga bahAra laTo rAkhIne, daravAjAne vaLagI rahIne, gALo dete ane azlIla gIte gAte havAmAM addhara UDe che! anaMtabalI ! mAkhI paNa uDADI na zake! anaMtajJAnI ! mAthA pAchaLa paDelI cIjane paNa jANI na zake! anaMta prakAza! aMdhAre aTavAya! anaMta AnaMda sAgara ! zekanA khAbociye akaLAI UThe? jenI pAse kAMI ja nathI chatAM e "kAMI ja nathI" mAM ja badhuM samAI gayuM che; kazuM ya bAkI rahetuM nathI ene havAInaTApunA ananAsathI mAMDIne ITalinI cerIjha nAstAnI rakAbImAM joIe che! je svarUpe arUpa che, arUpanuM kazuM kaI bagADI zakatuM ja nathI chatAM e arUpane paNa Tebala kalotha ane nepakInanA raMganuM mecIMga na thayuM hoya, sADI ane ribInanA kalarsa meca na thayA hoya, te e (zrImAna ke zrImatI) nI pArTI bagaDI jAya che! are! badhuM ja bagaDI jAya che! jenI TacalI AMgaLIe keTAnakeTi brahmADe khaDe page UbhA rahI zake che e AtmAne jaDaparamagunI kAMdhe caDAvIne enI smazAnayAtrA kADhavAmAM Ave che! Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zuM che A badhuM? svarUpanuM AkhuM ja zIrSAsana ! zAthI? keNe AMtara azvayaMne aDhaLaka khajAne vIsarAvyo! chatI mUDIe keNe bhikhArI kahevaDAvyuM ? AvA cIMtharehAla karoDapatinI A kathA koNe sajI! maharSioe Ane eka ja javAba Ape che. khUba ja sAce...khUba ja sacoTa....khUba ja hRdayaMgama. A rUpakakathAnA racayitAe paNa damakanA hAthamAM cappaNiyuM mUkIne eka ja zabdamAM pratyuttara Apyo che . te zabda che tRSNA. tRSNA eTale bhegonI bhUkha. dramakanuM dramakatva enI jogatRSNAne AbhArI che. dramaka nA jIvananI keI paNa yiA ke prakriyA; enA jIvanane kaI paNa vega ke prayoga; enA aMganuM kaI paNa kampana ke spaMdana....badhAM ya tRSNathI ja prerAelAM hoya. e khAte hAya, pIte hoya, belate hoya, sUte hoya, beThe hoya ke cAlatA hoya....badhuM ya tRSNathI ja prerAIne. enAM ciMtana, manana, dhyAna, kathana, lekhana ke vartananI kaI paNa bhUmikAmAM tRNunuM pAndhasaMgIta (Background music) satata prasaratuM ja hoya. prasare ja ne? dramukane e saMgIta vinA jIvananI koI paNa gatimAM saMvAditA ja na lAge tyAM bIjuM thAya paNa zuM? | UdhaInI rANInI jema mAnavInI tRSNA sekaDe sekaDe jarUriyAtanA hajAre IDAM mUkatI ja rahe che. bicAro dramaka ! tRSNane pati... nA.... nAe tRSNAdevIne adane gulAma! enA IMDAne pALe che; poSe che.... ane jIvananI khetI karI nAMkhIne meLave che lAMbI pahoLI eka duniyA? paNu........paNa pitAne ja gumAvate jaIne. A ja te AzcaryonuM paNa Azcarya che ke mAnava jenuM jena svAmitva meLave che tene tene e adane dAsa banI jAya che ! badhuM meLavIne badhAne gulAma banate, badhuM meLavIne jAtane ja khaI nAMkhate AtmA bhale jagatamAM te kaI paNa kahevAte hoya; game te nAme pUjAte hoya....paNa tRSNane e dAsa hakIktamAM te dramaka ja che. ' tRSNApIDita AtmA bIju kAMI ja nathI; e che AjanA vaibhava vilAsanuM eka mAtra pyAduM. Aje vaibhava ane vilAsanA meDale dara varSe badalAtA rahe che. nA ... roja badalAya che, reja kelenDaranI tArIkha badalAya che tema. eTale ja have yena, Dana gayA; are ! Terelina, Terivulana ane TerikeTana paNa "AuTa opha DeTa" thayAM. kAcanAM kApaDa paNa AvyAM ane ghAsanAM ya kApaDa banyAM, e ya kAle jaze. have Avaze pANInAM ke havAnAM kApaDa! adrazya kApaDa ! phezana ane phezana-Dele badhuja reja badalAtuM jAya che. sAthe sAthe tRSNAonA svarUpe paNa bahumukha banatAM jAya che. ane tRSNapIDita pele damaka! e ya satata badalAtuM jAya che. ene nAITa Dresa, DekanIka Dresa, pATI Desa, ophIsa Dresa janI presa. badhA judA judA sUTakesamAM goThavAelA ja rahe che. A eka dramaka! keTalAyane enA saMge dramaka banAvatuM haze? keTalAnA jIvanamAM aMdhArA pAtharate haze? keTalAnA nisAsA lete haze? paNa samAja AvA dramakane kema nabhAvatuM haze? are! A te koI prazna che? Ajane samAja e zuM che? AvA dramAne ja saravALe ke bIjuM kAMI? samAjanAM naitika mUlya tarapha, samAjanA jIvanalakSya tarapha najara te nAkho eTale Ajane samAja zuM che e samajavuM bahu saheluM thaI jaze. - Ajane samAja e jete ja nathI ke mAnavanA aMtaramAM avinAzanA gIta keTalA gUMjI rahyA che? e jAte ja nathI ke ke mAnave enA AMtara mananI ke atIta mananI kaI sapATIne spazI che ke nahi? lAva tene biradAvuM! A vikalpa paNa AjanA samAjamAM kayAM ane kyAre jAge che? re! e samAje te evAone sAmAnya keTinAM nagaNya prANI gaNyAM che. jemaNe potAnA mAhyalAne DhaDhaLavA prayatna karyA, e khAtara jemaNe jAnaphesAnIo karI, mAthe aMgArA mukAvyA, cAmaDA utaraDAvI nAkhyA, ghANImAM hADamAMsa pilAvI nAMkhyA.....emane AjanA samAje keTalA biradAvyA? Ajane samAja te mAge che tamAre meka-apa ! bhale pachI tene gharanA bAtharumamAM jaIne naLa nIce mAthuM mUkIne rAtre tame joI nAkhe? samAja te mAge che " heva mora AIskrImanI eka tabiyata pATa ! bhale tenI pAchaLa anyAya mAge tame saMpatti prApta karI hoya! ke sattAvAhI sUre koIne sapATAmAM laIne enI mUDI AMcakI laIne enAM bALa baccAne ratAM-kakaLatAM mUkI dIdhAM hoya! samAja te mAMge che saundarya cAmaDInuM, ene kazI nisbata nathI e saundaryanI aMdara kuzIlanI gaMdakI khadabadatI hoya te sAthe. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sthitimAM AvA samAja sAme e prazna mUkI ja na zakAya ke Aje samAjamAM ATalA badhA dramake kema vasyA? eTale dramukanA svarUpadarzana karavA hoya te e samAjathI paNa tamAre thoDI paLe mATe dUra thavuM paDaze. ane tyAre ja tamane dramaka banelA abajopati AtmAnI thayelI mAnahAnine AMkhe dekhe hevAla prApta thaze. tyAre ja e vAta samajAze ke virATa zaktine staMbha, cidAnaMdanI choLo uchALate rasasAgara, AnaMdaghana AtmA pitAnA sthAna, mAna ane sanmAna pAmavA mATe dhaLI pILI mATI upara ja samAja pAsethI kevA kevA sarTiphikeTa le che! - tyAre ja e Arya saMskRtinI vartamAna kamana sIbIne khyAla Avaze ke tyAM Aje sadAcAranuM zikSaNa detA guru karatAM ke nItine pATha zIkhavatA kaI mAtApitA karatAM eka ustAda dANacoranuM ke be naMbaranA paise badhI rIte mAtabara banelA eka zrImaMtanuM ke sine paDade bhajavAtA-eka rUpagarvitAnA-alIla dRzyanuM mUlya ghaNuM vadhu aMkAI cUkayuM che! javA do jagatanI ke samAjanI vAtane...... - ApaNe ApaNA ja dramakanI vAta kare. - damake dramaka maTI javuM hoya te eNe pitAnI kharI zrImaMtAI tarapha najara doDAvavI paDaze. e mATe tRSNAnI pUttine rAha choDI daIne tRSNAnI tRptinA rAhe Daga mAMDavA paDaze. e tRSNa pUttine rAha damakane vadhu pramaka banAvaze. tRSNAtRtine (tRSNAnivRttithI sAdhya) rAha dramukanA | aDhaLake ezvaryanuM svAmitva dAkhavIne ene sAco zrImaMta banAvaze. yAda rAkhajo, rastAne pATIvALA hajI sukhI che paNa lakSAdhipati te khUba becena che. hajI e ya kAMika sukhI haze paNa eka milamAlika ghaNe becena che. kadAca e paNa cheDe sukhI hoI zake paNa AjanA udyogapatinI becenInI kaI sImA ja nathI. kadAca eneya cena sAMpaDI jAya paNa vizvanA abajopatio, mAMdhAtAo ane sattAdhArIone te kayAM ya cena nathI, koI jaMpa nathI. jene jeTale tRSNA. pUrti mATe vadhu parizrama eTale e vadhu becena.. hArTaeTeka, blaDaprezara ke sTamaka asara jevA hAIparaTezananA rega paNa emane ja thAya che ne? eTale tamArA dramukane barAbara nIhALe le Aje. enuM svarUpadarzana sArI rIte karI le Aje. pachI?......pachI tamane eka prazna lamaNe AvIne jarUra vAgaze ke kamakanuM dramakapaNuM miTAvI devA mATe je tRSNAnivRtti jarUrI che te prApta karavI zI rIte ? basa...A prazna jAgatAM ja tame A pustakanI kathA hAthamAM leje...jema jema tame AgaLa vadhaze tema tema tamane tamArA praznanuM bahu suMdara samAdhAna maLatuM ja jaze. chatAM tame TUMkamAM eTaluM samajI le ke e tRSNanivRttine ekane eka ane avaMdhya upAya che saddagurune saMga-satsaMga. - satsaMge saddagurunI kRpA prApta thAya. saddagurunA saMge sanmati prApta thAya. e kRpA ja jagasvabhAvanuM darzana karAve che. jaDaparamANunA ja judA judA joDANathI banelA jagatanuM, enA pitAnA jaDaparamANunA svarUpamAM ja bhAna karAvI de che. raMgarAga ane jhAkajhamALanI aMdara chupAelA-raMgarAga ke jhAkajhamALa vinAnA-goLamaToLa paramANunA svarUpanuM sAcuM darzana e sadguru karAvI de che. jagasvabhAvanuM spaSTa jJAna ApI de che ane e rIte iMTa maToDAmAM ane rASTranI DhagalIomAM rAcatA kamakane enI tRSNAthI nivRtta kare che. ane tyAra pachI.... jhaLahaLatA tejanA ja ekanA eka paMjasamAM caitanyanA upara caDelA badhA kacarA sApha karAvIne enA apUrva kauvata, ejasa ane prakAza pragaTa kare che. jaDa uparathI najara uThAvI le. cetana upara najara jaDI do. eTale.. pramaka, dramaka maTI jAya che. eka vakhata kahevAte bicAro dramaka pachI naravIra dramaka banI jAya che. pachI ja ene samajAya che ke piTarna ke zarmana Tenka ane mazInagane karatAM ya vadhu vIrarasa to zAntarasamAM pachI ja ene bhAna thAya che ke tattvajJAna pAse vijJAna te sAva ja vAmaNuM khAbociyuM che. tyAre ja ene e vAtanI pratIti thAya che ke bahAranuM badhuMya aizvarya bheguM thAya te ya aMtaranA eka pradezanA ezvarya pAse tenuM kAMI ja mUlya nathI. cetananuM pudgalIkaraNa e AtmAnuM dramakapaNuM che. padUgalanuM caitanyIkaraNa e AtmAnI zrImaMtAI che. Ama sadugarune bhegA thayA pachI je kRpA ane sanmati prApta thAya che te ja jagasvabhAvanAM ciMtana maMthananI damakane dena kare che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyane pAmavAne paNa A ja mArga che ne! maMthana munuM saMgIta paNa teozrIe lalakArI dIdhuM che. karavAne ane mathAmaNunI prasavavedanA anubhavavAne. eka kharI vArtAnI zarUAta te bIjA prastAvathI ja thAya vAra A rIte hadayaparivartana thAya pachI jIvanaparivartana che. karma pariNAma rAjA, kAla pariNati mahArANI ane sumati te enI svayaMbhU nIpaja che. e mATe jhAjhA prayatnanI nAmane putra. jarUra rahetI nathI. buddhimati dhAtrI prajJAvizAlA ane mugdhA sakhI pachI je satya prApta thAya che enuM sIdhuM, sAduM ane agRhItasaMketA. saraLa svarUpa ATaluM ja che ke bahAra je dekhAya che tene jovAnuM baMdha kare; aMdara prakAza prakAza thaI jaze. cAra rUpe pakaDAela mahAnacakavattI vadhyasthAne jaI rahyo che. tene sadAgama pAse lAvavAmAM Ave che. tyAM te cakravatI pitAnuM bahArathI khAlI thAo; aMdarathI bharAvA lAgaze. samagra caritra kahe che. A caritra kathAnA anta sudhI cAlatuM bahAranuM saMkelI le. aMdaranA zrIdevI aDhaLaka dhananI rahe che. A che samagra kathAnuM mULa vastu bIjA prastAvamAM heli karaze. avyavahArarAzinI nigedathI mAMDIne manuSya gati sudhIne bAhya kuTuMbane parityAga kare. aMdarathI sAcuM kuTuMba, jIvane vikAsakrama darzAvavAmAM AvyuM che jemAM sAthe sAthe sAce svajana tamane prApta thaze. nigada vagere sthAnenuM varNana gUMthI levAyuM che. bahAra Aga te aMdara mAunTa evaresTanI zItaLa ThaMDI. trIjA prastAvamAM rAjaputra naMdivardhana tarIke e saMsArI bahAra dukALa te aMdara lIluMchama. jIvane dekhADavAmAM Ave che. krodha ane hiMsAnA krara manebahAra bhUkhyA te aMdara amRtanA oDakAra. bhAva tathA avAMtara prasaMga dvArA sparzanendriyanI Asakti bahAra zUnya te aMdara badhuM pUrNa. jIvAtmA upara keTaluM bhayaMkara ramakhANa kheDe che ane tene bahAra bhAgAkAra, aMdara ekalA guNAkAra. parityAga kevI suMdara maMgaLamALA arpe che te vAta ahIM AInsTAIne E=MC2. AvuM gaNitanuM samIkaraNa kathAmAM gUMthIne bahu suMdara rIte darzAvI che. bALa, manISI ane madhyamanI vArtA mithunadrayanI kathA, sparzananI mULaApyuM ane emAMthI aNubomba zodhAye. zuddhi ane prabaMdhanarati nAmanA AcAryane upadeza te - tattvajJAnIoe ApaNane 'zUnya=pUrNaevuM gaNitanuM . A prastAvamAM anekhI jamAvaTa lAvI de che. samIkaraNa ApyuM che. ApaNe enAthI AdhyAtmika vizleTa, kema na karIe? cethA prastAvamAM granthakAranuM kavitva ja nahi; mahAkavitva camakArA mAratuM sarvatra patharAeluM jovA maLe che. SaDUchatunAM saddagurunI kRpA ane sanmati A AdhyAtmika vizleTa varNano ane bIjA alaMkAracitroe te A prastAvane kare che aMtaramAM! ane aMtaranuM e kendra AdhyAtmika AMdelanAM jambara kampane vaDe paLe paLe baLavAna banatuM addabhuta uThAva Apyo che. jAya che tyAre te dramaka sAva ja dramaka maTI jAya che. ane vimarSa-prakarSanuM bhavacakranagaranA darzanArthe paribhramaNapachI e AdhyAtmika zaktinuM kendrasthAna A vizvamAM varNana te khUba ja hRdayasparzI che. jANe AkhI duniyAnI sarvatra prakAza prakAza pAthare che. cAre bAjuthI aMdhArapaTone parikammA karavA sajja banIne nIkaLelA A mAmA bhANeja UMcakI UMcakIne pheMkI de che. na hoya e rIte granthakArazrIe emanI vaccenA vArtAlApaupamitibhava prapaMcA kathAnA racayitA bhagavAna siddharSi nI pejanA karI che. gaNie ATha prastAvamAM A mahAkAya granthane vaheMcI nAkhyo cittavRtti aTavImAM pramattatA nadI, tadvilasita beTa, che. emAnAM prathama prastAvamAM samagra granthanA sAra rUpe kathA viparyAsa siMhAsane beThelA maharAjA ane nikaTamAM goThavAele nAyaka dramaka (saMsArI jIva) nuM vikAsanuM mahAbhiyAna raja tene parivAra, bAkInA sAta karmarAjAo vagerenuM citrAMkana karavA dvArA adbhuta pAtrAlekhana karavAmAM AvyuM che. tathA bIjI bAjue sAtvika mAnasapuramAM AvelA viveka granthakAra maharSie A rUpakakathA dvArA sarva saMsArI- parvatanA apramattatA zikhara upara AveluM jaina nagara, cittajInI dazA-avadazAnuM hUbahu nirUpaNa karyuM che. jenA samAdhAnamaMDapa, jIvavIya siMhAsana upara birAjelA cAritramanebhA, indriyonAM prabhane vagerene AbAda rIte raja rAja vagerenuM varNana vAMcatAM te granthartAnI asAdhAraNa karyA che. eTaluM ja nahi paraMtu e manebhAvonA UdhvIkara- kalpanAzaktine para dekhAI jAya che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prastAvamAM saMsArIjIva ripadAraNa tarIke Ave che. granthakAra bhagavaMte zailarAja ane mRSAvAda dvArA mAnakaSAya ane jaDanI khataranAktAo samajAvI che. tenI sAthe rasanendriyanI lolupatAne paNa avAMtara kathA rUpe gajabanAka rIte varNavIne A pApa-indriyathI apUrva virAga jagADavAne saphaLa prayatna karyo che. jIrNazIrNa thaI gaelA A adbhuta saMskRta campakAvyane mudrita karIne punarjIvana bakSavAnuM kamalaprakAzanasaMsthAe suMdara kArya karyuM che. vizvamAM khyAtanAma banelA A granthanuM zrI motIcaMda gi. kApaDIAe gujarAtImAM bhASAMtara karyuM che. meM paNa A granthanA pIThabandhasvarUpa prathama prastAvane mukta bhAvAnuvAda karyo che. saMskRta bhASAnA ajANu AtmAoe anuvAdita granthothI paNa A mahAgranthane rasAsvAda mahadaMze pAmI zakaze evI mArI dhAraNA che. mArI alpamatinA ane sakhta pravRttinA kAraNe saMbhava che ke A granthanA saMpAdanane huM pUrNa nyAya na paNa ApI zakya houM. saMbhava che ke temAM mudraNadoSe rahI paNa gayA hoya, chatAM huM mArI e bhAvanAne pragaTa karatAM mArI jAtane rokI zakto nathI ke te rIte paNa eka vAra AvA punAmadhaya grantha-seMkaDe granthane eka vAra nAza pAmatAM te bacAvI ja levA. jIvana nAnuM che, kArya virATa che. eTale jarA jhaDapI vege saMpAdana kArya karavA jatAM kaI uNapa rahI jAya te paNa zuM? teTalA ja bhayamAtrathI samagra saMpAdana kArya tyAgavAnI rajUAta mane te rUcikara nathI je lAgatI. eka vAra A rIte paNa grantha jIvate haze te AvatI kAlane ApaNe munisaMgha enA dvArA svAtmAnuM ane jagatanuM kalyANa sAdhaze ane granthanI kSationuM nivAraNa paNa karaze ja. paraMtu je grantha ja jIvate nahi hoya ? granthane sarvanAza ane alpatamakSatiyukta granthanuM punarujajIvana e bemAMthI ja hAla te mAre eka vikalpa pasaMda karavAne AvyuM che. meM bIje ja vikalpa pasaMda karIne A kArya upADyuM che. vinAza pAmatA jIvananA reganAzanI ciMtA karatAM jIvananAzanI ja ciMtA mahatvanI banI rahe che. jIvana che te reganAza te kAle thaze ja. upamiti jevA seMkaDo granthanA vinAzane kalpatAM paNa aMgaaMgamAM vidyutanA jhATakA lAge che. sarvakalyANukara paramAtmazAsananA A aNumela nidhAnanA vinAza taraphanI dhImaMte ane zrImaMtenI upekSA kayuM karma baMdhAve che te mArA pUjanIya gItArtha bhagavaMte ja jANe. pUjyanA caraNamAM vaMdanA karIne vinaMti karuM chuM ke mArA uparokta bhAvane teo najaramAM rAkhe ane grantharatnanI truTio TALavAne bhISaNa puruSArtha karyo hovA chatAM emAM khAmI rahI hoya te te badala mane udAra bhAve kSamA Ape. e sAthe eka vinaMti paNa karI lauM ke jIrNazIrNa granthanA punarmudraNanA kAryamAM teo paNa kamalaprakAzana saMsthAne sAtha Ape ane granthanuM suMdara saMpAdana kArya teo avazya kare. caMdrazekhara vijaya. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika : padayAthI patAnuM kabhI aMdhArAmAM eka siddharSi smstvstuvistaarvicaaraasaargocrm| vaco jainezvaraM vaMde suditAribalakalmaSam // .. upamiti bhavaprapaMca kathA" pU. siddhaSi gaNinI apUrva racanA che. "savi jIva karUM zAsanarasI nI bhAvanA tenA pade padamAM prAdurbhAva pAme che. jaina zAsana pitAne maLyuM ane tenAthI pitAnuM kalyANa thayuM. A kalyANakArI zAsanadIpa hovA chatAM jagatuM zA mATe aMdhArAmAM aTavAya che! ane duHkhI thAya che! te apAra karuNAnI bhAvanAthI pU. siddhaSi gaNie A graMthanI racanA karI che. upanne i vA vigame i vA dhuve i vA . tIrthaMkara paramAtmA pAsethI A traNa pada pAmI gaNadhara bhagavaMtee dUvAdazAMgInI racanA karI. A tripadI badhAne eka paNa racanA saunI judI A duvAdazAMgInA racayitA cauda pUrvadhara chadmastha chatAM jinasadAsarvajJasaMkAza. A gaNadhara bhagavatee tene caritArtha karI dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI vicAraNAmAM UMDA UtarI A tripadIne vistArI. dravya-samagra vizvanA padArtho, kSetra-samagra vizva aleka leka. kALa-anaMte kALa. dareka padArthanA bhAva. A badhAmAM te tripadIne ghaTAvI. jagatane kaI padArtha ke bhAva bAkI na rahyo ke je A jJAnamAM na samAya. AthI gaNadharabhagavaMte chadrastha chatAM kevalisadaza kahevAya che. - bhagavAna mahAvIra paramAtmAnA agIAre gaNadharabhagavatee duvAdazAMgInI racanA karI paraMtu dIrdhAyuSI sudharmAsvAmI bhagavaMtanI duvAdazAMgI pravAhamAM cAlI. A samagra kRtasAgara kALa baLe jhIla azakya banyuM. ghaTatAM ghaTatAM pUrvadharane kALa bhagavAna mahAvIra paramAtmAnA nirvANa pachI eka hajAra varSa cAlyo. tyArapachI paNa ghaTatuM ghaTatuM je zrata Aje ApaNI pAse AvyuM te zratajJAna paNa duSamakALanuM jhera nivAravA mATe samartha ane apAra che. A samagra zrutajJAna cAra anugamAM vaheMcAyela che. dravyAnuyoga,gaNitAnuyoga, caraNukaraNAnuga ane kathAnuga. A badhAya anuga adhikArIne anusarI upakAraka che. dravyAnuyogamAM pramANa, naya, saptabhaMgI, AtmA, karma, mokSa, dharmAstikAya, adhamastikAya, AkAza, kALa vigere tattvavAdanI samaja che. vimaLAleka aMjana A dravyAnuga che. jainadharmanI kharI khubI dravyAnuyegamAM che. jagatanA kaI paNa tattvavAdane ke dharmavAdane na su hoya te vastunI vicAraNA mATe teNe syAdvAda-pramANu vAda ane nayavAda raju karyo che. A sApekSavAda-svAduvAdane svIkAranAra keI paNa divasa haThAgraha, ajJAna, ahaMbhAva ke dainyane pAmatA nathI. tenI pAse uparanI ane nIcenI banne sApekSadaSTi hoya che. sukha ane duHkhanI kalpanAmAM te mata ke dIna banatuM nathI. cauda rAjalakanI vyavasthA, vizvanI samagra racanA, tenuM pramANa vigere gaNitAnugamAM samAya che. dharmAnuSThAnanA vidhi vidhAna, AdhyAtmika jIvana vikAsa, krama, AcAranI praNAlikA vigere caraNakaraNanuga che. ' caritra, vArtA, kathA, prabaMdha, rAsa vigere kathAnuga che. AcAra ane vicArarUpa dharmanuM darzana A cAra anugamAM che. " A cAre anuyeganI racanA apAra karuNAadhithI jagatanA jInI kalyANabuddhithI thayelI che. - A upamiti bhavaprapaMca kathAnA nAmathI aMkti hevAthI mukhyatve kathAnuganA sAhityane graMtha che. chatAM AmAM cAre anuyoganuM nirUpaNa che. A graMthamAM karma, kALa, svabhAva, niyati, puNya, pApa, naya vigerenA varNanathI dravyAnuga Ave che. devagati, narakagati AdinuM varNana ane tenA pramANathI gaNitAnuga che. sAdhudharma, zrAvakadharma, aSTapravacanamAtAvigerenA varNanathI caraNa-karaNAnuga che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMtha kathAnugane havA chatAM te taddana navI ja bhAta pADanAre apUrva rUpaka graMtha che, ane tenI joDI duniyAbharanA samagra kathAsAhityamAM kaI paNa graMtha karI zake tema nathI. "tamAre thA zudra' dvArA A kathAne dharmakathA jaNAvI che. " A upamiti bhavaprapaMca kathAmAM nyAya, darzana, Ayurveda, jatiSa, sAmudrika, nimittazAstra, dhAtuvidyA, vinoda, vyApAra, yuddhanIti, rAjanIti vigere vigere ghaNuM ghaNu viSaya vyavahAranA AvatA hovA chatAM paNa te pravAhane dharma sAgara tarapha vALe hovAthI samagra kathA dharmakathA bane che. kilAtra yo yadA jantuH zakyate bodhabhAjanam rUM karthava tatvocce........................ roga lAvavA para che. je kaI kaI tRNamaNine samAna gaNanArA, nirIha jainamunionAM upakaraNa, darzana ane carcA A badhAM bhalabhalA raudra ane ugrapariNAmIne paNa zAMta jaLamAM jhIlatA banAve tevA che. te munioe ughADe mAthe ane ughADe page vicarI dravyAnuyega, gaNitAnuyoga ane caraNakaraNAnugamAM svayaM jIvI jagataneheyN hAnocitaM sarvaiH kartavyaM karaNocitaM . zlAghyaM zlAghyocitaM vastu zrotavyaM shrvnnocivm|| tyAga karavA yogya tyAga ane karavA yogya karavuM vigere vastu batAvavAmAM svalyANa mAnyuM che. ane tethI je jI. je mArge pratibaMdha pAme, kalyANa sAdhe te mArga vicArI tene mArge lAvavA athAga prayatna karyo che. - A karUNAbuddhinA paripAke jaina sAhityamAM kathAna- yeganuM kathAsAhitya apAra sarjAyuM che. chatAM jainasAhityanA kathA sAhityamAM e viziSTatA che ke temAM ke kalpita kathA nathI. AdhAra vinAnI rajuAta nathI. ane kathAsAhityane raju karavAmAM paNa jIvamAtrane vairAgya tarapha vALavAne tene udeza che. - A upamiti bhavaprapaMcA sthA kathA sAhityane graMtha che. A kathA pUrve banelI ghaTanArUpa grAma-sthaLa nagaravALI nathI chatAM kharekharI rIte AmAM raju karelI kathA sadA kALa sArA saMsAramAM pravartatI hoya che. upamitinA racayitA siddharSigaNine A kathA racatAM e vicAra jarUra AvyuM che ke jainazAstranI zaili te kalpitasthA ke svayaMsarjita vAta raju karavAnI nathI. AthI mArA prayatnamAM A zailine bAdha te nathI AvatuM. A vastune khyAlamAM rAkhI prathama prastAvamAM graMthanI zarUAta karatAM AvazyakasUtra, uttarAdhyayanasUtra piSaNa vigerene AdhAra laI pitAne prayatna siddhAMta viruddha nathI te satkalpitApamAnaM tatsiddhAntepyupadyate' upamitibhavaprapaMca kathAnA ATha prastAva che. A ATha prastAvamAMthI pahelA bhAgamAM cAra prastAva mudrita karavAmAM AvyA che. graMthakAre pahelA prastAvane graMthanI prastAvanA rUpe ja rAkhe che. A prastAvamAM graMthakAre graMtha zarU karatA pahelAM kahevA yogya badhuM savistRta kahyuM che. karyuM kathAnA prakAra, zrotAnA prakAra, A graMtha saMskRtamAM kema lakhe? kathAnuM aMtaraMgazarIra, rUpakakathAnuM bAhya zarIra, rUpakakathAne vicAra, sUtromAM rUpakakathAo kayAM che tenI samIkSA A pachI kaThoramAM kaThora mAnavInA hRdayane paNa hacamacAvI mUke tevI zailimAM pitAnI saMsAra rakhaDapaTTInI kathAdvArA sarva saMsArI prANIone A kathA lAgu paDe che te sUcana. iha hi jIvamapekSya mayA nijaM yadidamuktamada : sakale jane lagati saMbhavamAtratayA tvaho, gaditamAtmani cAru vicAryatAm dvArA jaNAvyuM che. arthAt A mArI kathA che te na mAnaze, A samagra sthA jagatanA badhA prANuone eka yA bIjArUpe lAgu jaNAvyuM che. - A upamiti bhavaprapaMca kathA zAstromAM varNavelI arthasthA, kAmakathA, dharmakathA ane saMkIrNakathA A cAra prakAranI kathAmAM kyA vibhAganI kathAmAM Ave che te vAta wyakAra A sUcana karyA pachI karUNAparAyaNa graMthakAra graMtha karIne huM upakAra nathI karate paNa mArA upara upakAra karIne paNa A graMtha tame vAMcaje sAMbhaLaje. kema ke AvI uttama vastu ApavAthI tenA saMskAra dRDha thavA dvArA bhavAMtaramAM te maLe che. A vAtasNsaarsaagrN taritukAme mayi paramakaruNaikarasAH santaH prastutakathApravandhamapi sarve'pi bhavantaHzroturmAntIti Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA prastAvamAM karmapariNAma rAjA, kALapariNati A graMthanI prathama kepI gaNa nAmanI sAdhvIe karI rANI, bhavyapuruSa sumatine janma, agRhItasaMtA brAhmaNI, che. A graMtha 16000 zleka pramANa che. tenI sakhI prajJAvizAlA, sadAgamagurU, carane phAMsIne mAMcaDe zrI vajAsvAminA ziSya vajasenasvAmine cAra ziSya caDAvavA jatAM sadAgama dvArA tene chUTakAre, cAranI AtmakathA. thayA. e cAra ziSyomAMthI nAgendra, nivRti, caMdra ane vidyA nigadathI mAMDI tiryacapacaMdriya sudhInuM bhavabhramaNa, dhara A cAra zAkhA nIkaLI. A cAra zakhAe vi. saM. A badhI vastu rUpakakathA sAthe saMsAranI rakhaDapaTTI suvistRta 1334mAM zrIprabhAcaMdrasUrie prabhAvakacaritra lakhyuM tyAre jaNAvavAmAM AvI che. " vidyamAna hatI. * * * * trIjA prastAvamAM manujagatinI zarUAta. naMdivardhana, A nivRtti gacchamAM lATa dezanA (bharUca pAsenA vaizvAnara, zAnikamArI, sparzana, manISI, bALa ane pradezanA) sUrAcAryane jyotiSa ane nimittazAstranA samartha madhyamabuddhinI kathA. kanakacuDa kanakazekhara ane kanakamaMjarInA prasiddha vidvAna delamahattAcArya nAmanA ziSya thayA. temanA pAtronI varaNIdvArA krodha, hiMsA, viSayAbhilASa vigerenA ziSya durgasvAmi thayA. A dasvAmi brAhmaNa kuLamAM sevanathI mANasa keTalI adhamadazAne pahoMce che vigere janmyA hatA ane gRhastha avasthAmAM te khUba ja addhi siddhi suvistRta rIte jaNAvyuM che. ane saMpattivALA hatA. durgasvAmine sarSi ane siddhArtha vacce vicArIne kArya karavA upara mithunazcayanI kathA be ziSya thayA. tathA sparzana kathA vigere avAntara kathAo ApavAmAM A graMtha banAvyuM te agAu durgasvAmi bhinnamALamAM AvI che. A kathAo paNa rUpaka kathAo che. A svargavAsI thayA hatA. ane gacchanAyaka tarIke sadarSi cothe prastAva A graMthane adbhuta vibhAga che. hatA. potAnA gurUonI prazasti sAthe vaDIla gurUbhAInI A maSAvAda, rasanAnI lelupatA, cittavRtti, mahAmUDhatA, " prazasti gAtAM graMthakAre sadRSi mATe jaNAvyuM che ke zAstramAM rAga, mahAhanuM sAmatacaka, dhanagarva, vikathA, sAtapizAcI, varNavelA sAdhupaNAnA guNonA te sAkSAtkAra hatA. aMte SaDradarzana, mehasAmrAjya, cAritradharmarAja, gRhasthadhama, yati- pitAne mATedharma vigere viSayenuM varNana. - upamiti bhavaprapazcAkatheti taccaraNareNukalpena A saMsArIjIva ahiM ripudAraNa tarIke AgaLa Ave che. naravAhananI zailarAja sAthenI mitratA. narasuMdarI sAthe lagna gIrdevatayA vihitA'bhihitA siddhaabhidhaanen| 34 narasuMdarIne ApaghAta, vicakSaNAcAryanI AtmakathA, vimarza ' siddha nAmanA mANase sarasvatI devIe banAvelI A prakarSa mAmA-bhANejanI racanAnI zodhakhoLa mATe nIkaLavuM. vacce upamiti bhavaprapaMcA kathA kahI pitAnuM nAma sUcavyuM che. bhautAcAryanI kathA, vella hallanI peTA kathAnuM varNana Ave che. jemaNe prathama ulAsamAM potAnI saMsAra rakhaDapaTTInI ahIM mAmA bhANejanuM, pravAsa dvArA samagra mahAmaha AtmakathA khuba savistara kahI. te graMthakAra gaNivara pitAne ane saMsAranATakanA darzana sAthe cAritrarAjanuM ane tenA janma kyAM? mAtApitA koNa? zu abhyAsa karyo ? kyAre dIkSA parivAranuM Abehuba darzana karAvavAmAM AvyuM che. lIdhI? A kAMI kahyuM nahi. mAtra siddha karI potAnuM nAma Ama A ceAthe praratA samagra jaganA sArAsAranuM sUcavyuM. arthAt kathA pAchaLane je uddeza che te udezane Abehuba darzana karAve che. anurUpa je vAta hatI te ja kahI che. te sivAyanI kaI (4). vastu graMthamAM graMthakAra lAvyA nathI. A upamiti bhavaprapaMcAkathAnA racayitA siddharSigaNita graMthakAre prazastimAM A uparAMta gargaSi ane harikyAre thayA? tathA temanA gurU ke? vigere graMthakartAne pari bhadrasUrijIne paNa yAda karyA che. caya temanI prazasti ane temanA aMgenA keTalAka prAcIna A gargaSi pitAnA tathA pitAnA gurunA dIkSA sAhitya graMtha dvArA ThIka ThIka maLe che. guru che te vAta temanI prazastidvArA nIce pramANenI vigata maLe che. saddIkSAdAyakaM tasya svasya cAhaM gurUttamam sidhdharSigaNie A graMtha vi. saM.96ra jeTha suda 5 nA race che. A graMthanuM sabhAsamakSa vAMcana-zravaNa bhinnamALamAM namasyAmi mahAbhAgaM gagarSi munipuGgavam / / 1 / / cityamaMDapamAM karavAmAM AvyuM che. A prazasti dvArA jaNAvI che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A gargaSie karma vipAka nAmanA graMtha race che. te vidyAdhara zAkhAnA bahumAnya AcArya hatA. A haribhadrasUrIzvarajI mATe prazastimAM AcArya haribhadro me dharmabodhakaro guruH prastAve bhAvato antaH sa evAye niveditH||6|| anAgataM parijJAya-caityavaMdanAkhyayA madarthaiva kRtA yena vRttilalitavistarA // 37 // (bhAvathI AcArya haribhadrasUri mArA dharmabodha karanAra gurU che ane A vAta meM prathama prastAvamAM kahI che. anAgata bhaviSyakALa prathamathI jANIne mAre mATe ja caityavaMdana saMbaMdhinI lalitavistarA nAmanI vRtti banAvI.) AcArya haribhadrasUrijIne zrI siddhaSigaNi tArivaka rIte pitAnA dharmaguru gaNAve che. A dharmaguru tarIke temane temanA banAvelA lalitavistarA Adi graMthane laIne kahe che. ane vadhumAM A. haribhadrasUrijIne dIrghadRSTA oLakhAvI bhaviSyamAM kevA graMthe lekane upayogI thaze te vicArI tevA gra banAvyA che. A lalitavistarA graMtha mAre bhaviSyakALa jANIne ja banAvyo hoya, Ama A haribhadrasUrinA graMtha saMda. bhee pU. siddharSigaNinA jIvanamAM viziSTa bhAga bhajavyuM che. Ave che. A prabaMdha ane bIjI chUTIchavAI vigatene AdhAre siddharSi gaNine TUMka paricaya A pramANe che. bhinnamAla nagaramAM varmala rAjA hatA. A rAjAne suprabhadeva nAmane dIvAna hate. suprabhadevane zubhaMkara ane datta nAme be putra hatA. A banne putro keTadhvaja hatA. . datta bahu udAracarita ane ucca. AcAravALe hate. zubhaMkara zeThane siddha nAme putra hatuM. siddhane dhanyA nAmanI patnI hatI. rUpa, yauvana ane saMpatti bhAgye ja keIne pAyA vinA rahe che. siddha samRddhivAna, rUpavAna ane saMpattivAna hatuM. te jugaTanA zekhavALo thaye. rAta dIvasa temAM racyA pacce rahevA lAgyuM. moDI rAte ghera Avate. tenI strI dhanyAne patinI kuTeva na gamI. ujAgarAthI tene ajaMpa thaye. siddhanI mAtA lakSmI A vastu samajI gaI. sAsu lakamIe putravadhUne kahyuM, "tuM Aje vahelI suI jA. huM bAraNuM ughADIza'. madhyarAte siddha AvyuM. bAraNuM khakhaDAvyAM. mAtA lakSamIe kahyuM, "jenA daravAjA ughADA hoya tyAM jAo. daravAjo nahI UghaDe." siddha jugArI hate paNa TekIle hate. cAra vAgyAne samaya thayuM hatuM. te gherathI nIkaLe. upAzrayanuM bAraNuM ughADuM joyuM. upAzrayamAM dAkhala thaye. sAdhuo svAdhyAya mATe UDyA hatA. te sAdhumahArAja pAse AvI Ubho rahyo. sAdhuonI sAthe rahevA teNe mAgaNI karI. gurUe kahyuM ke sAdhu thAya tene teo rAkhI zake. sAdhu thavA siddha kabula thayA. gurUe sAdhunA vrata kevAM AkarAM ane parISaha kevA sahana karavA paDe che te jaNAvyuM. siddha te badhuM sahana karavA kabula thaye. gurUe kahyuM "tArA pitAnI saMmati meLavavA de." - savAra paDayuM. mAtA mUMjhAI. pitAe putranI khabara pUchI, rAtanI badhI vAta karI. pitAe tapAsa karI te upAzrayamAM siddhane patto lAgyuM. tenI dhAraNA hatI ke siddha kaI jugAranA aDDAmAM haze paNa tene sAdhunA upAzrayamAM jeI dhIraja vaLI. teNe ghera AvavA Agraha karyo. siddha khUba makkama rahyo. pitAe pitAnI saMpatti mele A badhu samajAvyuM. tene te vArasa che tene paNa khyAla Ape. paNa siddha kahyuM ke "gurU mahArAjane page paDI vijJapti karo ke mane dIkSA Ape. haLakamI pitAe anumati ApI. siddhane garSie dIkSA ApI. "kame zurA dhamma zurA" mAphaka siddha theDA ja vakhatamAM vidvAna thayA. upadezamALA upara TIkA lakhI. jota jotAmAM sAro vyAkhyAtA ane gaNanApAtra munipuMgava banyA. graMthamAM ke graMtha prazastimAM siddharSigaNi saMbaMdhI bIjI vadhu hakIkata maLatI nathI, paraMtu prabhAvaritra bhejaprabaMdha prabaMdhaciMtAmaNi vigere graMthamAM maLe che. prabhAvacaritramAM te svataMtra siddhaSi prabaMdha Ape che. A siddhaSi gaNi ane mAgha kavi kAkA kAkAnA bhAI thAya che. A vAta prabhAvazcaritra, prabaMdhaciMtAmaNi ane bhojaprabaMdhathI siddha thAya che. - zizupAlavadha mahAkAvyanI prazastimAM mAghakavi jaNAve che ke varmalarAjAnA sarvAdhikArI maMtrI suprabhadeva hatA temane dattaka nAme putra hatuM. tenuM bIjuM nAma sarvAzraya hatuM. A dattakanA putra mAghe A graMtha banAvyuM che. mAghane samaya vi. saM. 750 batAvavAmAM Avyo che. varmala rAjAne samaya zIhI pAsenA vasaMtagaDha kIllAmAMthI maLelA tAmrapatra upara vi. saM. 682 batAvyA che. AthI AnI saMgatatA ghaTI zake che. * zizupAlavadha mahAkAvya, vasaMtagaDhane zilAlekha, upamitinI prazasti ane prabhAvakacaritra A badhAne sArI rIte meLa maLI rahe che. prabhAvaka caritrakAre svataMtra siddharSigaNi prabaMdha Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vakhate dezamAM bauddhonA mATe vidyApIThe hatA. tyAM deza paradezanA vidvAne AvatA. "siddha' ne tenI tarapha AkarSaNa thayuM. teNe bauddha vidyApIThamAM bhaNavA javA gurUpAse AjJA mAgI. gurU nimittazAstranA pravINa purUSa hatA. te samajatA hatA ke game teTaluM samajAvavA chatAM siddha mAnaze nahi. temaNe siddhane ghaNuM samajAvyo paNa tene bauddha vidyApIThamAM bhaNavA javAnI raDha lAgI hatI. gurUe kahyuM "tuM cakkaramAM paDI jaIza ane karelI kamANI gumAvI besIza. tarkazAstra evuM che ke bhalabhalAne gothAmAM nAMkhI de. siddhane pitAnI jAta upara vizvAsa hato. bIjA mATe bhale tema bane paNa mAre mATe nahi bane. kacavAte hRdaye saMmati ApI paNa sAthe sAthe kahyuM ke jo kadAca tAru dIla bhramita thAya te A meM tane e Apyo che te mane pAcho ApavA Avaje." siddhane A vAta na gamI. paNa tene te javuM hatuM te kabula thayo. ghAne chupAvI judo veSa dhAraNa karI baddha vidyApIThamAM siddha rahyo. jotajotAmAM te aneka zAstro bharyo. ane tyAM paNa gaNanApAtra banyA. bauddhoe siddhane pitAne karavA bauddhonA moTA guru tarIke sthApavA vicAra karyo. siddha paNa bauddhone paricaya ane bauddha zAstranA adhyayanathI Da. siddhane bauddhanI dIkSA ApavAne samaya muhUrta nakakI thayuM. siddha hRdaya khelI kahyuM "meM pUrvagurune e gho pAcho ApavAnuM vacana ApyuM che. A vacana mAre pALavuM joIe." bauddhoe tenA ekavacanIpaNAnA guNane abhina dyo. chUpAvela e laI siddha gurU pAse AvyA. * siddha bauddhamata ane tenA pratyenA AdarathI raMgAyeluM hatuM. je vakhate gurU pAsethI nIkaLe te vakhate je prema zraddhA ane pUjyabhAva hato te atyAre na hatAM. gurUne pATe beThelA joI te bolI UThaye "jazathA gumA ? -ce beThelA tame sArA lAgatA nathI. A zabdothI gurU tene badhe bhAva samajI gayA te mApI gayA ke hamaNAM ja A kaheze ke "le A tamAro gho. temaNe samaya sUcakatA vAparI khuba Adara batAvyuM. tene pitAnI pAse besADyA ane kahyuM ke "ame derAsara jaI AvIe chIe tuM zeDe vakhata besI A pustaka joI jA." siddhanuM dIla bauddha dharma tarapha DhaLyuM hatuM. paNa viveka visarAye na hatuM. te beTho ane graMtha ughADI vAMcavA mA. A graMtha te catyavadana uparanI lalitavikatarA nAmanI haribhadrasUrijInI TIkA hatI. nimittavAsI AtmA che. keI sAdhAraNa vacana paNa mANasanI pariNati badalI zake che. A graMtha vAMcatAM prakhara naiyAyika siddhanI vicAra pariNati hiloLe caDI, te zaMkAnA hiMDaLe hiMcavA lAge. graMthamAM UMDe Utaryo. tene taka ane unmAda osarI gaye. thoDI vAra pachI gurU AvyA. gurUne "nisihI' zabda sAMbhaLatAM siddha ubhe thaye. gurune satkAra karyo. kuzaLa gurU siddhamAM parivartana thayuM che. te pAmI gayA. gurUnA belyA pahelAM siddha belI uDaye "bhagavaMta! Apa mArA mahA upakArI cho." "AghA pAchA ApavAne bahAne tame mane pAchA bolAvyo ane A lalitavistarA graMthe mane mArA badhA tarkonuM ApoApa samAdhAna karyuM. gurUe zAsananuM bhAgya ane siddhanI buddhinI prazaMsA karI. siddha prAyazcitta mAgyuM. gurUe prAyazcitta ApyuM. | siddhaSine saMgha seMpI gurU jinakapanI tulanA karavAmAM parovAyA. siddharSi gacchanA nAyaka thayA. A lalitavistarA graMthe siddharSigaNinA jIvanamAM parivartana ANyuM. te vAta sidhaSi pite- viSaM vinidhya kuvAsanAmayaM. vyacIracadyaH kRpayA mahAzaye acintyavIryeNa suvAsanAsudhA namo'stu tasmai haribhadrasaraye kuvAsanA thI bharela jhera peIne mAre mATe na ciMtavI zakAya tevA vidhipragathI suvAsanAnuM amRta siMcI kADhayuM te haribhadrasUrijIne namaskAra." upamitinI prazastimAM kahe che. te uparAMta A lalitavistarA graMtha zrI siddhaSine mArge lAvyA te vAta temanI pachI base varSe thayela municaMdrasUrie lalita-vistarA TIkA upara paMjikA lakhI che. temAM jaNAvyuM che ke yAM buddhvA kila siddhasAdhurakhilavyAkhyAtRcUDAmaNiH sambuddhaH sugatapraNItasamayAbhyAsAccalaccetanaH yatkartuH svakRtau punargurutayA cakre namasyAmasau ko nAM vivRNotu nAma vivRtiM smRtyai tathApyAtmanaH bauddhonA zAstrAbhyAsathI jemanuM citta calita thayuM hatuM te vyAkhyAtAmAM cUDAmaNi siddhasAdhune bodha pamADI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThekANe lAvela evI A vRtti che. A vRttinA adhyayanathI tenA kartA haribhadrasUrijIne jemaNe potAnA gurU tarIke sthApI namaskAra karyA che. tevI adUbhUtavRtti upara keNu vivecana karavAne samartha thAya? huM te mAtra pitAnA smaraNa mATe A paMjikA karUM chuM. jaina zAsanamAM upamitibhavaprapaMca kathA racAI te pahelAM udyotanasUrinI kuvalayamALA, AcArya haribhadrasUrijInuM cela samarAdityakevaLI caritra vigere graMtha racAyA hatA. che. kuvalayamAlAmAM caMDasema, mAnabhaTTa mAyAdiya, lebhadeva ane mehadeva e pAce ja anukrame kedha, mAna, mAyA ane mehane vyakta karanArA che. samarAIkahAmAM gumenakumAra ane agnizamanA caritrakAro che ane zAMtinA pariNAmane vistAra raju thAya che. paraMtu upamiti bhavaprapaMcA kakSAmAM te samagra saMsAranA svarUpane suvistRta raju karyuM che. graMthakAre pAtra vasaNImAM guNanipanna nAma rAkhI kathAvAMcana sAthe saMsAranuM svarUpa samajavAmAM atisuvidhA karI ApI che. upamiti bhavaprapaMca kathAnI racanA pachI temanI zaitine anusaratA mahavivekarAsa bhavanabhAnakevalicaritra, bhAvabhAvanA, bhuvanabhAnusasa, vairAgvakalpalatA vigere aneka tho racAyA che paNa A badhA graMthamAM upamitikAranuM anusaraNa jarUra che paNa AnI tulanA karI zake te eka paNa graMtha adyApi banyuM nathI. kRSNagItA vigere jainetara sAhityanA rUpaka graMtha che. paraMtu tamAma pAtravaraNI ane samagrakathA eka ja pravAhamAM bAve te akhalita pravAhabadhu AnI tulanA kare te HI graMtha samagra sAhityamAM adyApi banyuM nathI. 6 graMthanI racanA camyu che. gadya ane padya evI suMdara- hate racAyuM che ke vAMcaka kaMTALyA vinA UMDe ane UMDe tenA vAMcanamAM UtarI jAya. tatvajJAna sAthe bhASA upara kai paNa graMthakArane ajaba che. paMcasaMgraha Adi karma sAhityanA graMthamAM tIrthakara nAmakarma bAMdhanAra zuM vicAre? kevA adhyavasAya se? vigerenuM varNana Ave che tene tAdaza citAra upamitinI racanAmAMthI paNane maLe che. - A graMthanI racanA jema nitAMta upakAra ane svakalyANa buddhithI siddharSigaNie karI che. tevA ja Azaye A graMthanuM punarmudraNa paNa thayuM che. pa. pU. AcAryadeva zrImad vijyapremasUrIzvarajI mahArAjAnA vidvAna ziSya pU. caMdrazekhara- vijyajInuM bhaMDAremAM AjathI 50, 60 ke tethI vadhu varSe upara chapAyelA uttama graMtha aDatAnI sAthe aTakI jatAM agara zIrNa vizIrNa thatAM dekhI dila dravI UThayuM. ane temane vicAra Avyo ke AjanA mudraNa sAdhanathI A graMtha jeTalA jIvita karI zakAya teTalA A graMthane punaHmudraNa karI TakAvI rAkhavA. A nitAMta kalyANa buddhithI prAcIna graMthonuM punaHmudraNa temaNe AraMvyuM che. graMtha prakAzana karavAne zekha, vidvattAnuM darzana ke bIjI kaI apekSA sivAya nitAMta kalyANabuddhi A graMthaprakAzana pAchaLa che. A graMthanAM punarmudraNamAM temane avirata parizrama ane sayAjane khubaja prazaMsA pAtra che. upamiti graMthamAM batAvelA kadananA mehathI vegaLA nahi paDelA ane chellA keTalAka varSothI dhArmikagraMthenA mudraNathI ane paThana pAThanathI vimukha banelA mane A graMtha prakAzana dvArA sanmukha lAvavAmAM ane prastAvanAnuM kArya seMpI parANe paNa tenA vAMcanamAM parevI upakAra karyo che. te badala temane AbhAra mAnuM chuM. | vAMcama A graMthano khubaja manana pUrvaka abhyAsa karI graMthartA ane punaHmudraNa kartA bannenA Azayane phalitArtha kare tevI abhyarthanA. maphatalAla jhaveracaMda gAMdhI sthaLI vi. saM. 2024 poSa suda 13 tA: 14-1-68 4, siddhArtha sesAyaTI, amadAvAda, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH prastAva kramadarzanam onarrar 24 mmm 24 19 v. maGgala prastAvanA kathAmedAH zrotRmedAra kathAprAzastya adhikAroddezaH kathAsatyatA adhikArinirdezaH kathAmukha dvAraprAptiH rAjabhavanavarNana raGkasaGkalpaH prabhudRSTipAtaH rakabhikSAdAna dramakakuvikalpaH sattrayIyogaH balAtpayaHpAna, tadguNazca kadannamUrchA paramAnnadAna dramakopadezaH kadannapratibandhaH svacintitaprakaTanaca sattrayyadhikArItaranidezaH sattrayIyogAd guNAH apathyasevanAd doSAzca tahayAparicAraNA tayAparicAraNAtsvAsthya dramakasya zubhasaGkalpAH sattrayIdAnecchA dAnodghoSaNA hAsyaM ca vicakSaNAkathitA dAnopAyAH kathopanayaH. viduSAM sanmArgaH saMsRtenagarakalpanA svasya dramakopamA jIvasya vivekatyAgAtkuceSTAH jIvasya narakavedanA tiryaggatiduHkhavedanAH manujagativedanAH vibudhajanmani nAnAvedanAH 18 dramakakuvikalpopanayaH 18-19 saMsArijIvasya manorathamAlA 20-21 arthakAmasaktAnAM ceSTAH / . saGkalpamAlAzca 22-23 jIvasyAtRptimattvaM arthakAmavikArAH buddhaviparyAsaH ra4 acaramAvarte paribhramaNa anAdibhavaH 25 jinezvarasya susthitanRpatA 25 zrutAnAM rAjadvAropamA 25-26 sarvajJazAsana zAsanasya rAjamandiratA zAsanaprAptiphala bhavyasattvAnAM sAtvikatvaM rAjAnaH sUrayaH mantriNa upAdhyAyAH 27 niyuktakA gaNacintakA.. talavargikAH sAmAnyabhikSavaH sthAvirA AryAH subhaTAH zramaNopAsakAH 28 vilAsinyaH zrAvikA : zAsanasthAnAmAnandaH 29 puNyAnubandhi puNya 29 pApAnubandhi puNya anuSaGgato bhogaprAptiH jIvasya dharma jijJAsA jinasadanadarzanapramodaH sadvicAraNiH 30 paramAtmadarzana jinezvarasya nRpatA Atmani bhagavadnugrahaH sadRSTipAtaH sUre 31 dharma bodhakarasya manovyathA 32 dharmabodhakarasya mana-samAdhiH 32 AcAyaNa jIvasya yogyatAparIkSaNa 32 anugrahAnubhAvaH dhabodhakarasyApi kAruNya bhadrakabhAvaphala kuvikalpAnAM janma kuvikalpanAzaH sanmArga dezanA bhikSAdonAhvAnopanayaH dramakasya kuvikalpakallolamAlAH 34 hitaiSiNyapi avizvAsaH 35 mithyAktve vikalpAH dezakasvarUpaM mithyAdRktve pravRttiH dezake zaGkAH dezakakhedaH vimalAloka-tattvaprItikaramahAkalyANaka-meSajatrayaM ... prasahya aJjanaprayogaH punadhArambhaH prAk samyaktvAd dazA balAtkAreNApi parArthakaraNa arthapuruSArtha khyAtiH komapuruSArthoditiH 41 dharma puruSArthatA tAtvikI 41-42 dharmasvarUpavarNana samyagdarzanasvarUpa 43 samyagdarzana lAbhAjjIvasya zuddhatA44 jIvastha zuddhasaGkalpAH 44 dvividhAH kuvikalpAH samyagdRSTerapi nokaSAyodayAnmohavitarkAH mohavitarkAdviratyabhAvaH dramaka prati sUdasya paruSavacana 45 jIvaM prati dharmagurUNAM kuTuvAkyAni 45 prAptavizvAso'pi kadanaM naiva muJcati sAtavizvAso'pi dhanAdiSu 14 15 31 16 16 18 mUrchati Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 sadharmagurUNAM punazcintA 47 dharmasya dhanAdezva nirvAhakAditva 48 jIvasya mizrabhojanAgrahaH 49 dezaviratidAnaM santoSazca tataH jIvasya kRtajJatAbhAvadarzana jIvasya daurbalyaprakAzana sthairya bhAvAbhimukhya svAkUtakathana guroruparyAsthA gurovizeSataH sUcana bhAvarogANAM sAdhyAsAdhyatva. vicAraH dezaviratigrahaH 50 punardhameM 'nAdaraH 52-53 mUrchayA parigrahAdau jIvasya pravRttiH jIvasya gurorupAlambhaH prArthanA gurorudyamazca sadbuddhiprAptiH sadabuddhaH sAnnidhya 55 upadezadAna 56 rAgadihAnizca sadabuddhayA saha svarUpacintA tyAgaparAimukhatA vairAgya dIkSA''dAna yathArthasapuNyakatva rAgAdirogalAghavatA dAnecchA mithyAbhimAnaH dAnodghoSaNA dAnopAyaH paropakAre guNAH kathAkRtau prayojana kathAGgIkartuguNaprAptiH kathAzravaNe vijJaptiH pIThabandhopasaMhAraH dvitIyaH prastAvaH M 72 manujagatenagarakalpanA manujanagaryA varNana karmaNo rAjatyakalpanA . kAlapariNatemahAdevIkalpanA 65 kAlapariNatikRtaM citrasaMsAranATaka kAlapariNatemahattva pucintA * bhavyapuruSAparanAmasumatejanma, mAmakaraNotsavazca 67 agRhItasaGketaprakSAvizAlayo. 67 pAMcAlApA, karmakAlapariNatyoH sarvAn 67 prati janakIjanakate manyapuruSabhaviSyavRttAkhyAnaM 68 sadAgamazaktiH sadAgamAnandasya hetuH sadAgamasya kalpanA sadogamamahimA sadAgamapAveM sakhIyugmasya gamanaM 72 agRhItasaGketayA bodhodayaH 72 prajJAvizAlAdvArA bhavyapuruSAnayana saMsArijIvAgamaH saMsArijIvavRttAntaH avyavahArAnimaH 74 mahattamasyAvyavahAranagaradarzana 75 avyavahArAnnirgamA bhavitavyatAyA mahimA bAdaratA'vAptiH 77 pratyekatA'vAptiH 78 guTikAprayogeNa vanaspatyAM vividhasvarUpA'vAptiH pRthvItvA''ptiH apkAye gamana tejasi gamana vAyo gamana punarvanaspatyAdau gamana bhavitavyatayA vikalAkSapATake vAsaH dvIndriyatvA'vAptiH trIndriyatvA'vAptiH caturindriyatvA'vAptiH paJcendriyatvA'vAptiH pazcAkSapazusaMsthAne vAsaH manuSyAyurupArjana puNyodayaH saGkatodbodhaH janmamahotsavaH gavivakitAputro vaizvAnaraH 83-84 vaizvAnarasya mahimA kavAnarasaGgadoSAH kavAnarasya svakAryArambhaH pitumcintA kazAcArya syAgamana nivedanaJca 86 tRtIyaH prastAvaH piturAnandaH buddhisamudrasya ca tanayasaGgadoSavArtA vaizvAnaramaitrItyAgodyamaH kSAntikanyAvRttiH 87-88-89 kanyAtattva sparzanaprabhAve manISibAlakathA bAlasyAzvAsanapradAna manISicintA sparzane'bhiprAyaH bodhAdezAt prabhAvasya caratA 94 sparzanacaritaprakAzaH rAjasacitta rAgakesarI rAjA viSayAbhilASo mantrI mahAmohamahimA mahAmohAsana mahAmohaprasthAna 86 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 sparzame manISivicAraH bAlasya sparzanAdhInatA sparzanayogazaktiH manISiNaH sAvadhAnatA ho'kuzalamAlAyAH zubhasundarIvicAraH 100 sparzanaprabhAvaH 100 madhyamabuddhivRttaM kAlavilambe mithunadvayakathA 101 128 154 112 134 pratibodhakAcAryAgamana 103 bhogatRSNAsvarUpaM 103 ajJAnajadoSasvarUpa 105 anaGgatrayodazIkSaNaH 107 rAzIvAJchA 109 vyantarakRtA pIDA madanakadalyai nirgamaH homAyotpATito bAlaH bAlamuktiH bAlavRttAntaH 111 madhyamabuddheghRNotpAdaH manISikRta upadezaH manISimadhyamabuddhayoH saMgatiH 113 manISiNo'vasthA 113 lokAnAmavasthA mabhyamabuddhadhiH sparzanAkuzalamAlAbAlAnAM goSThI zatrumarda nabhavane bAlagamanaM 114 bAlasya viDambanA 115 madhyamabuddhervicAraH 116 prabodhanasUrisamAgamaH karmavilAsasyammanISipakSapAtaH116 manISyAditrayanirgamaH subuddhinA rAkSo nirgamaH subuddhikRtA jinastutiH dharmasyopAdeyatA 119 indriyamAhAtmya utkRSTatamAdyAzcaturdhA narAH bAlasya bAlatA madhyamA narAH 121 jaghanyapuruSavRtta jaghanyAdInAmavasthAnetare 123 gRhidharmabalaM 124 bAlasyAcaraNa 224 karmaNo dvaividhya bAlasya bhaviSyavRtta 125 akuzalamAlAsparzanayonigrahAzA apramAdayantra 126 manISiNo bhAvadIkSA 127 manISidIkSAmahotsavaH dIkSotsave zrIjinAbhiSekaH 129 rAzo'numodanA bhojananimantraNA manISiNa AsthAnyAmAsthAna dharma goSTI ca 131 bAlagatavikArajAzcaryAkhyAna. 132 sAmanayA balAbalate 132 karma vilAsAdisvarUpAkhyAna 133 manISiNodIkSAyAM rAjJo vilambecchA subuddhikRtA'nuzAstiH naimittikAhAna aSTAhnikotsavaH 134 niSkramaNAyotsavaH 134 rAjAdInAM dIkSApariNatiH 135 dIkSitebhyo gurUpadezaH 136 zatrumardanamuniprazno manISicittasamacittavidhAne 137 manISyAdikathopasaMhAraH 138 vaizvAnaraprabhAvaH 138 nandivardhanasya yauvana kanakazekharAgamaH dattasAdhudarzana jinazAsanasAra 140 sAdharmikavAtsalyArambhaH 140 durmukhasya tApodbhavaH 140. karagrahasyAvazyakatA dAne karamuktau ca hetuH 141 okArasa varaH 142 kanakazekhagahvAna 142 vimalAnanA-ratvatnayorAgamaH 143 kanakazekharanandivardhanayo prayANa144 raudracittapure duSTAbhisandhiniSkaruNAputrI hiMsA tAmasacitte dveSagajendrabhAyAvivekitA nandivardhanena hisAyo vivAhaH 146 pravarasenena yuddha ubhayorubhAbhyAM vivAhaH .147 kAlatrayorapahAraH samarasenadumavibhAkaraiyuddha avAptajayayonagarapravezaH 148 kanakamaJjarIpraNayaH nandivardhanasya virahAvasthA 149 tetalisamAgamaH kapijaloditavRttAntoktiH 151 kanakamaJjaryA upacArArambhaH 152 kanakamaJjarI vAcA dattA . nandivardhanAya nandivardhanAya vimalenAkhyAna 154 ratimanmathe sambandhaH yogandharakaJcukyAgamaH godhUlyA lagna vaizvAnarahiMsayoranumodana - 156 kanakarAjAdyupakramaH . 156 dArukatokte gare Agamo nandivardhanasya yavanarAjasya parAjayo mRtizca 15 pravezaH, kuTumbamelo, harSazca nAgarANAM 158 jinamatasyAgamaH 159 dayA-tatkuTumbavarNanaM . 160 dayAlAbhopAya: nandivardhanasya yauvarAjya sphuTavayanasyAgamaH kuTumbasaMhAraH nagarAnimaH 163 aTavyAM caurAdhInaH kanakapure bandItayA gamanaM 163 kuzAvate Agamana 164 devatayotpATitaH, ambarISANAM pAzve muktiH 165 baddhavA zArdUle bahiskAnane muktiH 165 kevalisamavasaraNa aridamananRpAgamaH 140 165 144 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma daula bhye dezanA jayasthalIyapraznaH vaizvAnarahiMsAdoSAH sarvasaMsArimUlAdikathA dharma daula bhyakathana 167 nandivardhanasya bodhAbhAvaH 170 kuTumbatraya 17 sAdhoratinighRNa karma 171 dvitIyatyAge tRtIyatyAgasya saphalatA caturthaH prastAvaH rAkSo'tinidhuNakamecchA 173 nandivardhanabandImokSaH 173 dharAdhareNa yuddha, mRtiH, saMsArabhramazca 173 sapuNyodayasya zvetapure'vatAraH 175 219 221 226 rAbhAvya 228 230 231 234 ripudAraNajanma zailarAjajanma maitrI ubhayoH zailarAjakRtavikalpAH 177 naravAhanakRtAnukUlatA kumArazailarAjayorAlApAH stabdhacittAkhyamavalepana 178 mRSAvAdastatkuTumba ca mRSAvAdajA vikalpAH 179 kalAgrahaNe'nRtamahimA - 172 guruparibhavaHmRSAbhASiNo'pAtratA kalAsu sthairya hita mAyotpattistatkuTumba ca marasundaryA AgamaH 182 mUkhaMsya hAsyAspadatva bhramanAzaH rakamaNDapavisargaH puNyodayena dApitA kumArI 184 barasundarIvivAhaH parasparaM prema premaparIkSAye kalApraznaH 186 paribhavApAdanabuddhiH niSkAsana 186 vimalamAlatyAgamaH.. marasundaryavasthoditiH mAtustiraskAraH parasundaryAgamaH udvandhanAya gatiH vimalamAlatyubandhana 189 umanindA vicakSaNasUryAgamana rasanAvipAkadezanA 191 pakSaNajaDavRttAntaH 192 mitpatti samAlolatAmyAM saH 193 pUrva sAMgatya pAlana tayoH 194 lokanindA vicakSaNasyopekSA 195 mAtApitajJApana nArIdoSAH rasanAmUlazuddhaye vimarSa prakarSa gamana zaraddhemantavarNana 197 rAjacitte gamana rasanAyA mUlazuddhiH 199 tAmasacittanagara 199 prajJAvizAlA'gRhIta. saGketAsaMsAryAlApA 201 cittavRtyaTavIvarNana 202 pramattatAnadIvarNana 202 tadvilasitapulina 203 cittavikSepamaNDapaH tRSNAvedikAvarNana 203 viparyAsasiMhAsana 204 avidyAgAtrayaSTiH 204 bhautakathAnikA 204 vellahalakumArakathA 206 kathopanayaH 207 mahAmUDhatAprabhAvaH 211 mithyodarzanamahimA mithyAtvavarNana 212 cittavikSepatRSNAviparyAsamahimA 213 kudRSTijAtAH pAkhaNDinaH 215 rAgatraya 216 mUDhatA 216 dveSagajendraH hAsatucchate bhayahInasatvate 218 kaSAyasvarUpa viSayAbhilASaH 220 bhogatRSNAsvarUpaM zAnAvaraNAdyAH sAmAnyavizeSayomeMdAmedau 222 pratigamanecchA ziziratuvarNana 226 kama pariNAmamoharAjayo 227 ghasantatu varNana lolAkSanRpAgamaH 230 vasantamakaradhvajayoH sakhyaM / makaradhvajasyAbhiSeka madyapadazA 233 ripukampanagehe putrajanma, mithyAbhimAna zokamahimA dhanagarva: dhaniceSTA ramaNasya vezyAsaGgaH 239 vezyAvipAkaH 240 vivekaparvataH taphala 241 mRgayA vyasanaphala mAMsakhAdanaphala 242 vikathAphala ra4ra harSa zokavRttAntaH gaticatuSkavarNanam 245 jarAsvarUpam 246 rujAsvarUpam 247 mRtisvarUpam khalatAsvarUpam 248 kurupatAsvarUpam 249 daridratAsvarupam durbhagatAsvarupam 250 236 237 203 238 241 242 212 243 189 190 190 248 216 192 218 249 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 260 252 261 261 252 252 253 261 262 ra68 256 nizcayavyavahArI muktisvarUpaM bhavAnivedaH mithyAtvavarNana Sadarza navarNana nivRtimArgaH sAdhuvarNana sAvikapuravarNana cittasamAdhAnamaNDapa santoSabhUpaH vivekazikharavarNana jainapuravarNana mohAdyA bAndhavAH 257 jIvavIya viSTara bhAvArthAvabodhaH cAritradharmarAjavarNana dAnAdIni vaktrANi viratiH cAritrapaJcakam dazadhA yatidharma sadbhAvasAratA sadguNaraktatA samyagdarzana-sudRSTI sadbodhAvagatI nimpipAsitA cAritranupasainya prISmavarNana 266 prAivarNana 267 jaDerasanAlolatAmahimA 267 vicakSaNavicAraH vimalAlokalAmaH . 268 AcAryanRpajalpaH vicakSaNapravajyA ripudAraNasya rAjyAbhiSekaH 270 mRdutAsatyate kanye naravAhanadIkSA tapanapakrayAgamaH ripudAraNaceSTA 271 ripudAraNasyabhavAntara sAkramaH272 269 269 262 262 263 264 264 264 258 270 258 259 271 259 260 266 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11:17 " granyavAMcana zarU karatAM pahelA A patraka mujaba sarvatra zuddhi karI levI. '' zuddhipatrakam pRSThaM paMktiH zuddham pRSThaM paMktiH zuddham pRSThaM paMkti zuddham 2 . 12 saMkINI 25 20 kIrti 49 21 darzitazcA 2 27 sarveSAM __, 22 pralinA 52 17 zaktirvidyate 4 1 yo'vaNi 26 1 tasyA 53 22 jAnAna 4 10 sarvajJa 28 10 zramaNo , 27 asadAcAra 5 22 rasaGka ziSyikA , 29 jIvaH , 11 sAdharmika 54 .14 TUyamAna 7 25 vinya , 15 saMghAtAH , 21 mAhAtmyena 29 55 8 3 sarbajJa 4 bhAvyaM / 28 etaddhi 11 9 svaguNaiH 4 (satyaH ) , 5 nivRtta 12 . 12 tvasAdhyA 7 sAdharmika , 31 karNAt 11 23 tadaharnizam 9 karAste 56 10 sArthe nAsyA 11 27 harnizam , 10 punare 57. 17 dhUrgha .. 31 3 granthe'bhi 58 19 durvi 32 15 manovAkA 33 tadguru 12. 18 sattva 33 4 bibharti 59 2 14.8 sAddha tasyaiva 10. cakravarttittvaM 60 12 lokAsteNAM 14 10 pramado 13 kUTAH . 62 7 ciranta 14 30 tatazca 20 zaktyA 65 26 kurvantu 14 31 nirguNo 36 21 kalpayanti 67 14 metaddevIkauzakena 17 26 doSanimitta , 5 (visaMvAhya) , 20 zrUyata 18 4 mUtrAtra khAdyAni avive 18 14 nAnAdhyava 37 27 tarhi 69 1 karNitaM 19 8 . tpipAsA 38 3 saMpAdayati 70 11 trAsarahitA 19 23 vinirjita aujityaM 71 13 dehinam 22 11 dama . 40 8 navamabudhya , 21 rAt / 22 22 ramAzaneSu 42 20 tasmAd yadvale 73 17 puruSo 22 26 klizyate 43 11 vartinaH , 24 piTaka 22 31 zvetazca 44 28 pazcAttApa 74 10 vyavahAraM nAma 23 10 vidyu 45 19 so'pUrva " 30 suSTu kuzalaM 24 26 hetu nimantraNAyAH 75 15 teSAM 25 21 taddvAreNa 48 27 saMsArasAgaraM " 20 maTaTTahAsena Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pRSThaM paMktiH zuddham 75 23 pratyeka , 30 meSa 1 (paricitasya) 5 nihAra 13 vasaraM na 21 prasAda 27 jAgarti , 32 bhavita 77 29 sAMvyahA 78 17 tyantA , 26 tathApi , 29 pArthivaH 79 7 saMsthAnena pRSThaM paMktiH zuddham , 23 saMpalaM , 26 renaM 94 7 vizrambha " 16 vihita 95 15 nagayAM 9 buddhvA AttadikSA 30 kutUhalaM 5 anugRhito'haM _27 sUrpikAM 32 durnivAra 33 tayaivaca mugdhaM 25 pApiSThayA 104 18 zaktiSThA 106 8 tadevaM 1 satyaiva 9 vairiNi 11 hRtamAnasAH 108 18 suvistINIM 22 hRtacetasA 25 supto'tra 110 1 buddhinA 15 suci , 27 kimasya 111 18 karomI , 25 hRdayo , 30 zmazAnaM 20 yaduta na manISi 31 vartamAnA: 1138 midAni 19 klizya 116 12 manISi pRSThaM paMkti zuddham 117 5 hRdaye , 16 saundayau~ 118 19 manohara , 21 varvotakalmaSa 119 21 tamAstA " 31 nirviNNA " 34 asamarthA 120 3 loke , 6 diSTA 121 1 rupamanyathA 121 18 sUrau 121 27 ntazcitaM 29 tatsaMkAzA 13 dhyAMdhya 17. punarvi 25 cittena 30 gRNAmyenAM 107 " 34 zarai 1 darzita 19 Avarjita 5 vaizvAnara tathAhi ratevilAsAH toSahetavaH 4 vidhAyinI yannaraM 27 doSapuJjo ArambheNa na 11 vartate 23 miti 4 vartate 13 kiJci valamAni 34 soDhuM 5 nirvikalpamAryaH , 16 saJjAtAsya 125, 13 vidalati , 32 puruSo 127 16 bhAvadIkSA 128 11 , 29 hattamAH 130 24 utthAya 131 5 bhagavaddha , 14 maIti " 29 prAdurbhUtA samAzvAsanam 133 18 rataya , 33 darzito 134 10 svama Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThaM paMktiH zuddham 6 puna , 10 mAsIt 17 hiMsA 19 padma " 32 mAtra 169 9 kiM 170 19 mAdhaM 171 22 cittAsta 173 1 gurUkte 174 8 viMzati tatazcayA pRSThaM paMktiH zuddham 135 17 sarakhAbhiH " 23 vizeSaini 136 16 nAstyatra " 30 satva 137 - 1 varjitaiH 139 3 maunenaiva 140 29 divyai 143 33 vacana 144 16 duduSTa 146 17 mayA . 148 1 . partini 6 sahastra 149 1 zanaiH , 31 gocaraivi 153 33 samAropi tasya 156 32 paropa 158 1 buddhivizAlena . . . 22 asmadvalaM , 27 madhadeze " 23 devadAnava , 23 puSpairmizraM 160 24 sundaram 161 1 punarhi 162 17 cavito 163 1 samadarzitayA ". 25 darzito 164 6 smRta 165 6 pazya " 11 paratapti , 25 muddeza 167 24 nayoH samastA 168 5 vacana pRSThaM paMktiH zuddham 194 10 gRhiNI " 28 divya . 195 2 bhuvane 196 4 suprati 197 13 dRSTvA 197 15 paTavI 198 12 vINakaH 200 12 'yaM , 13 'yaM " :31 vadhArya 201 20 bhAvArtha 202 3 gajendreNa 206 21 yiSyAmi 207 15 bhuje , 24 naivedaM 209 19 sahasracchA , , sahase 24. ghoraM / 1 bhoktuM 12 samAzcaite 27 pravartata jambAla 2 buddhi ____16 vizA .6 yathaiSa , 13 vaktrA , 21 paGka 28 pravartikA 4 pratipattiH 14 bhraMzo 25 pAdayoH 180 28 tarhi 181 32 kumAraH 183 15 mantrita 184 29 mamaita sarvasvaM 26 atrAntare 188 5 bhRkuTi durAtmanA " 19 anayorhi 192 15 parArtha 22 bahunoktena gacchataH 34 jaDenAbhihitaM UN gata 217 4 pitAputrau 17 sanmAga 15 pUruSe 28 dattakAn 6 mAmedaM 23 (bhrAnti) niveditA 16 vartma , 219 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThaM paMkti zuddham 220 3 mutra , 14 punarbhadra , 26 jidhaM ___32 prayuktairye 221 11 saharSaH 20 pazvataH svAGgabhUtAH tAdA 4 taromeM 7 darAna 8 (dhavA) catubhi 5 (iSTAH ) 12 kutIthinAm , 16 virAjinI " 34 pAryate 226 14 tayobhaya 227 14 vimarzaH pRSThaM paMkti zuddham / __, 35 caturaGga 234 31 kathaM 237 17 viveSTitaH 238 1 tato 14 dharma 15 darzitA , 20 meghajAla , 25 kAre pazyatAmeva 240 4 koSThikA 8 kundakalikA __, 17 vijRmbhito __, 29 tAmbUla 241 4 lAkSA 19 jJAyate , 28 dhane 242 10 lalitaM 12 naivAste 22 gnihima sthAnikAyAM vadante / 12 dehinam , 12 tameSA , 35 jIvite 246 26 asuryoM 247 6 parivAreNa " 10 valganotala . pRSThaM paMktiH zuddham 248 6 dazita 248 8 durvyAla , 10 punarado. , 11 niziM , 29 nAnAkAreSu 249 2 saujanyAkhyo , 10 muktasnehAH , 18 bAhuvidhyaM 250 29 prakRtyaiva 252 15 nirvidyante ___20 yathaiSa , 24 nirviNNA 27 bhUmiSThairye 31. nivRtejanAH 2. pRthaktva . 7 ihapratyaya 17 caturviMzati , 25 caturvidhA 256 16 kevalArthi 259 1 sAmpratam , 26 bhavacakre 260 33 sarvatobhadraM 262 7 bhAvayantyatra 263 . 10 gatAnAmanilA ___, 12 tadbhUmInAM 264 34 kvacihsvaM . 3 . 9 vardhakaH 26 mISAM 17 darzayati 9 saMvdara , rAjitaiH 1 gato 18 nijAsthA 2 padAte . " 231 __, 233 . Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsiddhaSipraNItA zrIupamitibhavaprapaJcA kathA / (jainacampUkAvyAni) aiM namaH / namo ni zitAzeSamahAmohahimAye / lokAlokAmalAlokabhAsvate paramAtmane // 1 // namo vizuddhadharmAya, svarUpaparipUrtaye / namo vikAravistAragocarAtItamUrtaye // 2 // namo bhuvanasaMtApirAgakesaridAriNe / prazamAmRtatRptAya nAbheyAya mahAtmane // 3 // namo dveSagajendrArikumbhanirbhedakAriNe / ajitAdijinastomasiMhAya vimalAtmane // 4 // namo dalitadoSAya, mithyAdarzanasUdine / makaradhvajanAzAya, vIrAya vigatadviSe // 5 // athavA-antaraGgamahAsainyaM, samastajanatApakam / dalitaM lIlayA yena, kenacittaM namAmyaham // 6 // samastavastuvistAravicArApAragocaram / vaco jainezvaraM vande, sUditAkhilakalmaSam // 7 // mukhendoraMzubhirvyAptaM, yA vibharti vikasvaram / kare padmamacintyena, dhAmnA tAM naumi devatAm // 8 // paropadezapravaNo, mAdRzo'pi prajAyate / yatprabhAvAnnamastebhyaH, sadgurubhyo vizeSataH // 9 // ityaM kRtanamaskAraH, zAntavighnavinAyakaH / vivakSitArthaprastAvaM, racayiSye nirAkulaH // 10 // ihAtidurlabhaM prApya, mAnuSyaM bhavyajantunA / tataH kulAdisAmagrImAsAdya zubhakarmaNA // 11 // heyaM hAnocitaM sarva, karttavyaM karaNocitam / zlAghya zlAghocitaM vastu, zrotavyaM zravaNocitam // 12 // yugmam tatra--yatkiJciccittamAlinyakAraNaM mokSavAraNam / manovAkkAyakarmeha, heyaM tat svahitaiSiNA // 13 // hAranIhAragokSIrakundenduvizadaM mnH| kRtaM yat kurute karma karttavyaM tanmanISiNA // 14 // zlAghanIyaH punarnityaM, vizuddhanAntarAtmanA / trilokanAtha 1-staddhamoM 2, ye ca tatra vyavasthitAH 3 // 15 // zrotavyaM bhAvataH sAraM, zraddhAsaMzuddhabuddhinA / niHzeSadoSamoSAya, vacaH sarvajJabhASitam // 16 // tadatra prastutaM tAvattadeva jagate hitam / zrotavyamiti saMcintya, vacaH sarvajJabhASitam // 17 // tatastadanusAreNa, mahAmohAdisUdanI / nirdiSTabhavavistArA, katheyamabhidhAsyate // 18 // tathAhi-paJcAzravamahAdoSA, hRSIkANAM ca paJcakam / mahAmohayutAnAM ca, kaSAyANAM catuSTayam // 19 // mithyAtvarAgadveSAdirUpaM yaccAntaraM balam / tadoSAvedakaM sarva, vacaH sarvajJabhASitam // 20 // yugmam // tathA--jJAnadarzanacAritrasaMtoSaprazamAtmakam / tapaHsaMyamasatyAdibhaTakoTisamAkulam // 21 // yaccAntaraM balaM tasya, guNasaMbhAragauravam / varNayatyeva jainendra, vacanaM hi pade pade // 22 // yugmam // tathA--ekendriyAdibhedena, duHkharUpamanantakam / bhavaprapaJcaM jainendra, vacanaM kathayatyalam // 23 // atastAM bhittimAzritya, mAdRzenApi jalpitam / vAkyaM jainendrasiddhAntaniSyanda iti bhAvyatAm // 24 // iha ca-artha kAmaM ca dharma ca, tathA saMkIrNarUpatAm / Azritya vartate loke, kathA tAvaccaturvidhA // 25 // sAmAdidhAtuvAdAdikRSyAdipratipAdikA / arthopAdAnaparamA, kathA'rthasya prakIrtitA // 26 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ styam sA kliSTacittahetutvAtpApasaMbandhakArikA / tena durgativarttanyAH, prApaNe pravaNA matA // 27 // kAmopAdAnagarbhArthA vayodAkSiNyasUcikA / anurAgegitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA // 28 // sA malImasakAmeSu, rAgotkarSavidhAyikA / viparyAsakarI tena, hetubhUtaiva durgateH // 29 // dayAdAnakSamAyeSu, dharmAGgeSu pratiSThitA / dharmopAdeyatAgarbhA, budhairdharmakathocyate // 30 // sA zuddhacittahetutvAtpuNyakarmavinirjare / vidhatte tena vijJeyA, kAraNaM nAkamokSayoH // 31 // trivrgsaadhnopaayprtipaadnttpraa| yA'nekarasasArArthA, sA saMkIrNakathocyate // 32 // citraabhipraayhetutvaadnekphldaayikaa| vidagdhatAvidhAne ca sA heturiva vartate // 33 // zrotAro'pi caturbhedAstAsAM santIha maanvaaH| teSAM saMkSepato vakSye, lakSaNaM tannibodhata // 34 // zrotRbhedAH maayaashokbhykrodhlobhmohmdaanvitaaH| ye vAJchanti kathAmArthI, tAmasAste * narAdhamAH // 35 // 35-38 ye rAgagrastamanaso, vivekavikalA narAH / kathAmicchanti kAmasya, rAjasAste vimadhyamAH // 36 // mokSAkAGkSakatAnena, cetasA'bhilaSanti ye / zuddhAM dharmakathAmeva, sAttvikAste narottamAH // 37 // ye lokadvayasApekSAH, kizcitsattvayutA narAH / kathAmicchanti saMkIrNA, jJeyAste varamadhyamAH // 38 // kathAprAza- tatraivaM sthite-rajastamo'nugAH sattvAH, svymevaarthkaamyoH| rajyante dharmazAstAramavadhUya nivArakam // 39 / rAgadveSamahAmoharUpaM teSAM zikhitrayam / arthakAmakathAsarpirAhutyA varddhate param // 40 // 39-54 kekAyitaM mayUrANAM, yathotkaNTakavarddhanam / pApeSu varddhitotsAhA, kathA kAmArthayostathA // 41 // kathAM kAmArthayostasmAna kurvIta kadAcana / kaH kSate kSAranikSepa, vidadhIta vicakSaNaH ? // 42 // paropakArazIlena, karttavyaM tanmanISiNA / hitaM samastajantubhyo, yeneha syAdamutra ca // 43 // tena yadyapi lokAnAmiSTA kAmArthayoH kathA / tathA'pi viduSA tyAjyA, yena paryantadAruNA // 44 // tadetadavagamya-ihAmutra ca jantUnAM, sarveSAmamRtopamAm / zuddhAM dharmakathAM dhanyAH, kurvanti hitkaamyyaa||45|| AkSepakAraNI matvA, saMkIrNAmapi satkathAm / mArgAvatArakAritvAt, kecidicchanti sUrayaH // 46 // kilAtra yo yathA jantuH, zakyate bodhabhAjanam / kartuM tathaiva tadvodhye, vidheyo hitakAribhiH // 47 // na cAdau mugdhabuddhInAM, dharmoM manasi bhaaste| kAmArthakathanAttena, teSAmAkSipyate manaH // 48 // AkSiptAste tataH zakyA, dharma grAhayituM narAH / vikSepadvAratastena, saMkIrNA satkathocyate // 49 // tasmAdeSA kathA zuddhadharmasyaiva vidhAsyate / bhajantI tadguNApekSA, kvacitsaMkIrNarUpatAm // 50 // anyacca-saMskRtA prAkRtA ceti, bhASe praadhaanymrhtH| tatrApi saMskRtA tAvaddurvidagdhahRdi sthitA // 51 // bAlAnAmapi saddhodhakAriNI karNapezalA / tathApi prAkRtA. bhASA, na teSAmapi bhAsate // 52 // upAye sati karttavyaM, sirveSAM cittaraJjanam / atastadanurodhena, saMskRteyaM kariSyate // 53 // na ceyamatigUDhArthA, na dIrvAkyadaNDakaiH / na cAprasiddhaparyAyaistena sarvajanocitA // 54 // adhikA- kathA zarIrametasyA, nAmnaiva pratipAditam / bhavaprapaJco vyAjena yato'syAmupamIyate // 55 // roddezaH yato'nubhUyamAno'pi, parokSa iva lakSyate / ayaM saMsAravistArastato vyAkhyAnamarhati // 56 // 55-77 athavA-bhrAntivyAmohanAzAya, smRtibIjaprabodhanam / kathArthasaMgrahaM kRtvA, zarIramidamucyate // 57 // dvividheyaM kathA tAvadantaraGgA tathetarA / zarIramantaraGgAyAstatredamabhidhIyate // 58 // 1 dharma prAptyAnukUlyena 2 durgamairityadhyAhAra: Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvAstAvadaSTAtra, vidhAsyante parisphuTAH / pratyekaM teSu vaktavyo, yo'rthastaM me nibodhata // 59 // prastAve prathame tAvanibaddhA yena hetunA / iyaM kathA mayedRkSA, sa hetuH pratipAdyate // 60 // (1) dvitIye bhavyapuruSo mAnuSyaM prApya sundaram / yathA''tmahitajijJAsuH, samAsAdya sadAgamam // 61 // tadantikasthaH saMsArijIvasya caritaM yathA / zrutvA'gRhItasaMketAvyAjAttenaiva sUcitam // 62 // tiryagvaktavyatAbaddhaM, sArddha prjnyaavishaalyaa| vicArayati niHzeSaM tadidaM prtipaadyte||63|| caturbhiH kalApakam // (2) tathA tRtIyaprastAve, hiMsAkrodhavazAnugaH / sparzanendriyamUDhazca, yathA duHkhairvibAdhitaH // 64 // saMsArijIvaH saMsAre, bhraSTo mAnuSyajanmataH / idaM saMsArijIvasya mukhenaiva nivedyate // 65 // yugmam // (3) punazcaturthaprastAve, mAnajibAnRteSu bhoH ! / raktaH saMsArijIvo'sau,yathAduHkhaiHprapIDitaH // 66 // bhUyazcAnantasaMsAramapAraM duHkhapUritaH / yathA bhrAnta idaM sarva, savizeSa nigadyate // 67 // yugmam // (4) prastAve paJcame tvatra, vipAkaH steyamAyayoH / uktaH saMsArijIvena, tathA ghrANendriyasya ca // 68 // (5) tathA'tra SaSThaprastAve, lobhamaithunacakSuSAm / vipAko varNyate tena, yo'nubhUtaH purA''tmanA // 69 / / yugmam / / (6) prastAve saptame sarva, mahAmohavijRmbhitam / parigrahasya zrotreNa, sahitasyeha varNitam // 7 // kiMtu tRtIyAtsaptamaM yAvadatra prastAvapaJcake / tasya saMsArijIvasya, yavRttAntakadambakam // 71 // tatkiJcittasya saMpannaM, kizcidanyainiveditam / tathA'pi tatpratItatvAtsarva tasyeti varNitam // 72 // yugmam // (7) aSTame mIlitaM sarve, prastAve pUrvasUcitam / tena saMsArijIvena, vihitaM cAtmane hitam // 73 // (8) tacca saMsArijIvasya vRttaM bhavaviraJjanam / AkarNya bhavyapuruSaH, prabuddha iti kathyate // 74 // tathA saMsArijIvena, bhUyo bhUyaH prcoditaa| buddhA'gRhItasaMketA, kRcchreNeti nivedyate // 75 // AsAdya nirmalAcArya, kevalAlokabhAskaram / samasto'pyAtmavRttAntaH, pRSTaH ziSTo'vadhAritaH // 76 // . tathA sadAgamAduccairbhUyo bhUyaH sthiriikRtH| saMjAtAvadhinA tena, tato'yaM pratipAditaH // 77 // anyacca-ihAntaraGgalokAnAM, jJAnaM jalpo gamAgamam / vivAho bandhutetyAdi, sarvA lokasthitiH kRtA // 78 // sA ca duSTA na vijJeyA, yato'pekSya guNAntaram / upamAdvArataH sarvA, bodhArtha sA niveditA // 79 // yataH-pratyakSAnubhavAtsiddhaM, yuktito yana duSyati / satkalpitopamAnaM tatsiddhAnte'pyupalabhyate // 8 // tathAhi yathA''vazyake--sAkSepaM mudagazailasya, puSkalAvartakasya ca / sparddhA sAzca kopAdyA, nAgadattakathAnake // 81 // tathA--piNDaiSaNAyAM matsyena, kathitaM nijaceSTitam / uttarAdhyayaneSvevaM, saMdiSTaM zuSkapatrakaiH // 82 // atastadanusAreNa, sarva yadabhidhAsyate / atrApi yuktiyuktaM tadvijJeyamupamA yataH // 83 // tadetadantaraGgAyAH, zarIraM pratipAditam / bahiraGgakathAyAstu, zarIramidamucyate // 84 // pUrvavidehe sanmeroH, sukacchavijayaprabhuH / kSemapuyA samudbhUtazcakravartyanusundaraH // 85 // sa ca svAyuSkaparyante, nijadezadidRkSayA / vinirgato vilAsena, prAptaH zaGkhapure'nyadA // 86 // tatra cittaramodyAne, manonandananAmake / jaine samantabhadrAkhyAH, sUrayo bhavane sthitAH // 87 // abhUca tatsamIpasthA, mahAbhadrA pravartinI / tathA sulalitA nAma, rAjaputrI sumugdhikA // 88 // tathA'nyaH pauNDarIkAkhyaH, samIpe rAjadArakaH / AsItsamantabhadrANAM, tadA saMsacca puSkalA // 89 // tatazca--kRtabhUrimahApApaM, dRSTvA taM cakravarttinam / jJAnAlokena te dhIrAH, sUrayaH prAhurIdRzam // 10 // yasya kolAhalo loke, zrUyate nIyate'dhunA / saMsArijIvanAmAya, taskaro vadhyadhAmani // 11 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etat sUrervacaH zrutvA, mahAbhadrA vyacintayat / kazrinnarakagAmyeSa, jIvo yo'vaNi sUribhiH // 92 // tataH sA karuNopetA, tatsamIpamupAgatA / taddarzanAcca saMjAtaM, jJAnaM tasya svagocaram // 93 // tato vijJAya vRttAntaM, taskarAkAradhArakaH / bhUtvA vaikriyalabdhyA'sau, tayA sArddha samAgataH // 94 // tataH sA rAjaputrI taM, papraccha vihitAdaram / azeSacauryavRttAntaM, so'pyuktastena mUriNA // 95 // bhavaprapaJcamAtmIyaM, tasyA bodhavidhitsayA / upamAdvArataH prAha, tIvaM saMvegakAraNam // 96 // . zrutvA ca taM prabuddho'sau, laghukarmatayA svayam / pauNDarIkaH kSaNAdeva, prasaGgazravaNAdapi // 97 // sA punaH kathite'pyucaiH,prAcInamaladoSataH / abudhyamAnA tenaiva, bhUyo bhUyaH pracoditA // 98 // atha kRcchreNa sA'pyevaM, prabuddhA vihitaM ttH| sarverevAtmanaH pathyaM, gatAni ca zivAlayam // 99 // kathAzarIrametacca, dhAraNIyaM svamAnase / prastAve cASTame sarvamidaM vyaktIbhaviSyati // 10 // evaM sthite-yataH sarvajJasiddhAntavacanAmRtasAgarAt / niSyandabindubhUteyamAkRSTA paramArthataH // 1 // tato durjanavargo'syAH , zravaNaM nAptumarhati / kAlakUTaviSaM naiva, yujyate'mRtabindunA // 2 // ato durjanavargasya, neha doSavicAraNam / kriyate pApakAriNyA, pApAnAM kathayA'pyalam // 3 // . stuto'pi durjanaH kAvye, doSameva prakAzayet / ninditastu vizeSeNa, yuktA'to'syAvadhIraNA // 4 // athavA-nindAyAmAtmadaurjanyaM, stave'pyanRtabhASaNam / / bhaved durjanavargasya, tato yuktA'pakarNanA // 5 // tato'syA laghukarmANaH, kssiirniirdhisNnibhaaH| gambhIrahRdayA bhavyAH sajjanAH shrvnnocitaaH||6|| teSAmapi na karttavyA, nindA nApi prazaMsanam / maunameva paraM zreyaH, tatredaM hanta kAraNam // 5 // tannindAyA mahApApamanantaguNazAlinAm / stavo'pi duSkarasteSAM, mAdRze ddbuddhibhiH||8|| kiMca-astutA api te kAvye, pazyanti gunnmnyjsaa| doSAnAcchAdayantyeva, prakRtiH sA mahAtmanAm // 9 // atasteSAM stavenAlaM kevalaM te mahAdhiyaH / abhyarthanIyAH zravaNe, tenedamabhidhIyate // 10 // bho bhavyAH ! sumanIbhUya, karNa datvA nibodhata / yUyaM madanurodhena, vakSyamANaM mayA kSaNam // 11 // kathAmukhaM anantajanasaMpUrNamasti loke sanAtanam / adRSTamUlaparyantaM, nAma kizcinmahApuram // 12 // 2 // tacca kIdRzam--abhrottuGgamanohArisaudhapaddhatisaMkulam / alabdhamUlaparyantaM, haTTamArgavirAjitam // 13 // apArai rivistArairnAnApaNyaiH prapUritam / paNyAnAM mUlyabhUtAbhirAkIrNa ratnakoTibhiH // 14 // vicitracitravinyAsaidghajate devamandiraiH / AkSiptavAlahRdayainizcalIkRtalocanaiH // 15 // vAcAlabAlasaMghAtairlasatkalakalAkulam / alaGghayatuGgaprAkAravalayena viveSTitam // 16 // alabdhamadhyagambhIraM, khAtikAjaladurgamam / vilasallolakallolaiH, saromiH kRtavismayam // 17 // ghorAndhakUpasaMghAtaiH, zatrUNAM trAsahetubhiH / samantAdupagUDhaM ca, prAkArAbhyarNavartibhiH // 18 // bhramabhramarajhaGkAratArasaMgItasundaraiH / nAnApuSpaphalAkIrNairbhAti cAmarakAnanaiH // 19 // anekAcaryabhUyiSThaM, taccamatkArakAraNam / adRSTamlaparyantamIdRzaM hi mahApuram // 20 // aSTabhiH kulakam // tatra niSpuNyako nAma, kazcidrako mahodaraH / nirnaSTabandhudurbuddhirarthapauruSavarjitaH // 21 // . kSudhAkSAmatanurbhikSAmAdAya ghaTakarparam / paryaTatyanizaM dIno, nindhamAno gRhe gRhe // 22 // anAtho bhUmizayanaghRSTapArzvatrikaH param / dhuuliidhsrsrvaanggshciirikaajaalmaalitH||23|| durdAntaDimbhasaMghAtaistADyamAnaH kSaNe kSaNe / yaSTimuSTimahAloSTaprahArajarjarIkRtaH // 24 // sarvAGgINamahAghAtatApAnugatacetanaH / hA mAtastrAyatAmitthaM, dainyavikrozaviklavaH // 25 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sonmAdaH sajvaraH kuSThI, sapAmaH shuulpiidditH| nilayaH sarvarogANAM, vedanAvegavihalaH // 26 // zItoSNadaMzamazakakSutpipAsAdyupadravaiH / vAdhyamAno mahAghoranArakopamavedanaH // 27 // kRpAspadaM satAM dRSTo, hAsyasthAnaM sa mAninAm / bAlAnAM krIDanAvAso, dRSTAntaH pApakarmaNAm // 28 // anye'pi bahavaH santi, rorAstatra mhaapure| kevalaM tAdRzaH prAyo, nAsti nirbhAgyazekharaH // 29 // tasya tasya gRhe lapasye, bhikSAmityAdi cintayan / dhyAnamApUrayan raudraM, vikalpAkulamAnasaH // 30 // sa kizcinnaiva labhate, kevalaM paritAmyati / kadanalezamAtraM tu, rAjyavatprApya tuSyati // 31 // avajJayA janairdattaM, bhuJjAnastat kadannakam / zakrAdapi bibhetyuccairayametad grahISyati // 32 // tRptistenApi naivAsya, bubhukSA varddhate param / jIryattatpIDayatyenaM, kRtvA vAtavisUcikAm // 33 // anyacca sarvarogANAM, nidAnaM tadudAhRtam / tadeva pUrvarogANAmabhivRddhikaraM param // 34 // sa ca tanmanyate cAru, varAko nAnyadIkSate / susvAdubhojanAsvAdo, na svapne'pyasya gocaraH // 35 // uccAvaceSu geheSu, nAnAkArAsu vIthiSu / bahuzastatpuraM tena, bhrAntamazrAntacetasA // 36 // evaM paryaTatastasya, mahApApahatAtmanaH / na jJAyate kiyAn kAlo, duHkhagrastasya lajitaH // 37 // dvAraprAptiH atha tatra pure rAjA, susthito nAma vishrutH| samastasattvasaGghasya, svabhAvAdativatsalaH // 38 // 138-140 aTATayamAno'sau raGkaH, saMprAptastasya mandiram / svakarmavivaro nAma tatrA''ste dvArapAlakaH // 39 // sa dvArapAlastaM roraM, dRSTvA'tikaruNAspadam / prAvezayat kRpAlutvAdapUrva rAjyamandiram // 40 // rAjabhuvana- tacca kIdRzam-ratnarAziprabhAjvAlaistamobAdhAvivarjitam / rasanAnUpurAdyutthabhUSaNArAvasundaram // 41 // .varNa devapaTTAMzukollocalolamauktikamAlikam / tAmbUlalAlitAzeSalokavaktramanoharam // 42 // vicitrabhaktivinyAsairgandhoddharasuvarNakaiH / AkIrNaprAGgaNaM mAlyaiH, kalAlikulagItibhiH // 43 // vilepanavimardaina, kardamIkRtabhUmikam / prahRSTasattvasaMdohavAditAnandamardalam // 44 // antarbalanmahAtejaH pralayIbhUtazatrubhiH / bahiHprazAntavyApAra, rAjavRndairadhiSThitam // 45 // sAkSAdbhUtajagaceSTaiH, prjnyaa'vjnyaatvairikaiH| samastanItizAstrajJairmantribhiH paripUritam // 46 // puraH paretabhartAraM, ye'bhivIkSya raNAGgaNe / na kSubhyanti mahAyodhAstairasaMGkhaniSevitam // 47 // koTIkoTIH purANAM ye pAlayanti nirAkulAH / grAmAkarAnasaMkhyAMzca, vyAptaM tAgniyuktakaiH // 48 // ye'tyantavatsalA bharnurgADhaM vikramazAlinaH / AkIrNa tAdRzairantarbhUribhistalavargikaiH // 49 // pramattapramadAlokanivAraNaparAyaNaiH / nivRttaviSayAsaGgai, rAjate sthavirAjanaiH // 50 // anekabhaTasaMghAtairAkIrNa tatsamantataH / lasadvilAsinIsAthai nirjitAmaradhAmakam // 51 // kalakaNThaiH prayogajJairgAyadbhirgAyanaiH paraiH / vINAveNuravonmiGaH, zrotrAnandavidhAyakam // 52 // vicitracitravinyAsaizcittAkSepavidhAyibhiH / sadrUpairatisaundaryAnnizcalIkRtalocanam // 53 // candanAgarukarpUramRganAbhipuraHsaraiH / atigandhoddharairdravyairghANamodanakAraNam // 54 // * komalAMzukatUlyAdilalanAlokayogataH / sparzapramuditAzeSatadyogyajanavRndakam // 55 // mnHpriitismutpaadkaarnnairsnotsvaiH| svasthIbhUtAkhilaprANisaMghAtaM bhojanaiH paraiH // 56 // SoDazabhiH kulakam // saMkalpaH samastendriyanirvANakAraNaM vIkSya tattvataH / saraGkazcintayatyevaM, kimetaditi vismitaH // 57 // 17-165 sonmAdatvAnna jAnAti, vizeSaM tasya tattvataH / tathApi hRdayAkUte, sphuritaM labdhacetasaH // 58 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaH yadidaM dRzyate rAjabhavanaM satatotsavam / dvArapAlAprasAdena, na mayA dRSTapUrvakam // 59 // ahaM hi bahuzaH pUrvamasya dvAri paribhraman / dvArapAlaimahApApaiH, prAptaH prApto nirAkRtaH // 60 // . satyaM niSpuNyako'smIti, yenedaM devadurlabham / na dRSTaM prAg na copAyo, darzanArtha mayA kRtaH // 6 // kadAcinnaiva me pUrva, mohopahatacetasaH / jijJAsAmAtramapyAsIt , kIdRzaM rAjamandiram // 62 // nirbhAgyasyApi kRpayA, cittAhAdavidhAyakam / ayaM me paramo bandhuryenedaM darzitaM mama // 63 // . ete dhanyatamA lokAH, sarvadvandvavivarjitAH / prahRSTacittA modante, satataM ye'tra mandire // 64 // . prabhudRSTi- yAvatsa cintayatyevaM, dramako labdhacetanaH / tAvadyattatra saMpannaM tadidAnIM nibodhata // 65 // prAsAdazikhare ramye, saptame bhUmikAtale / tatrA''ste lIlayAsInaH sa rAjA paramezvaraH // 66 // 165-182 adhastAdvatti tatsarva, nAnAvyApAramaJjasA / nagaraM satatAnandaM, samantAdavalokayan // 67 // yugmam // na kizcinnagare tatra, bahizca khalu vartate / vastu yanna bhaveddaSTegocarastasya pazyataH // 6 // ataH praviSTaM taM roraM, gADhabIbhatsadarzanam / mahArogabharAkrAntaM, ziSTAnAM karuNAspadam // 69 // kAruNyAdiva rAjendraH, sa mahAtmA'malekSaNaH / svadRSTivRSTipAtena, pUtapApamivAkarot // 7 // dharmabodhakaro nAma, mhaansniyuktkH| sa rAjadRSTiM tAM tatra, patantIM niravarNayat3 // 71 // athAsau cintayatyevaM, tadA sAkUtamAnasaH / kimetadadbhutaM nAma, sAmprataM dRzyate mayA // 72 // yasya dRSTiM vizeSeNa, dadAti paramezvaraH / tUrNa tribhuvanasyApi, sa rAjA jAyate naraH // 73 // ayaM tu dramako dIno, rogagrastazarIrakaH / alakSmIbhAjanaM mUDho, jagadudvegakAraNam // 74 // .. AlocyamAno'pi kathaM, paurvAparyeNa yujyate / tadasyopari pAto'yaM, sa dRSTeH pAramezvaraH ? // 75 // huM jJAtameSa evAtra, heturasya nirIkSaNe / svakarmavivareNAtra, yasmAdeSa pravezitaH // 76 // svakarmavivarazvAya, nAparIkSitakArakaH / tenAyaM rAjarAjena, samyagdRSTayA vilokitaH // 77 // .. anyacca pakSapAto'tra, bhavane yasya jAyate / paramezvarapAdAnAM, sa priyatvaM prapadyate // 78 // ayaM ca netrarogeNa, nitarAM pripiidditH| etaddidRkSayA'tyarthamunmipatyeva locane // 79 // darzanAdasya sahasA, gADhavIbhatsadarzanam5 / pramodAdvadanaM manye, labhate darzanIyatAm // 8 // romAJcayati cAGgAni, dhUlIdhUsaritAnyayam / tato'nurAgo jAto'sya, bhavane tena vIkSyate // 8 // tadayaM dramakAkAraM, bibhrANo'pyadhunA sphuTam / rAjAvalokanAdeva, vastutvaM pratipatsyate // 82 // ityAkalayya tasyAsau,6 karuNApravaNo'bhavat / satyaM tacchUyate loke, yathA rAjA tathA prajAH // 83 // raMkabhikSA- athAdaravazAttUrNa, tasya mUlamupAgamat / eohi dIyate tubhyamityevaM tamavocata // 44 // ..dAnaM kadarthanArthamAyAtAH pazcAllagnAH sudaarunnaaH| durdAntaDimbhA ye tasya, dRSTvA taM te palAyitAH // 85 // 184-189 bhikSAcarocite deze, sa taM nItvA prayatnataH / dharmabodhakarastasmai, dAnAya janamAdizat // 86 // athAsti taddayA nAma, duhitA tasya7 sundarA / sA tadvacanamAkarNya, saMbhrameNa samutthitA // 87 // samastagadanirNAzi, varNaujaHpuSTivarddhanam / sugandhisurasaM snigdhaM, devairapyatidurlabham // 88 // mahAkalyANakaM nAma, paramAnnaM manoharam / sA tadAdAya vegena, tatsamIpamupAgatA // 89 // 3 azAsIt 4 upari 5 raGkavadanavizeSaNam 6 upari 7 dharmabodhakasya Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itazca nIyamAno'sau, dramakaH paryacintayat / tucchAbhiprAyavazataH, zaGkayA''kulamAnasaH // 10 // yadayaM mAM samAhUya, puruSo nayati svayam / bhikSArtha kila naivaitat , sundaraM mama bhAsate // 91 // bhikSAyAH pUritaprAyamidaM hi ghaTakarparam / tadeSa vijane nItvA, nUnamuddAlayiSyati8 // 92 // tat kiM nazyAmi sahasA ?, bhakSayAmyupavizya vA ? / na kArya bhikSayetyuktvA, yadvA gacchAmi satvaram // 13 // ityanekavikalpaizca, bhayaM tasya vivarddhate / tadvazAmnaiva jAnI te, kvAhaM yAtaH9 kva ca sthitaH10 // 94 // gADhamU.bhibhUtatvAtsaMrakSaNanimittakam / raudradhyAnaM samApUrya, mIlite tena locane // 95 // samastendriyavRttInAM, vyApAroparateH kSaNAt / nAsau cetayate kizcit , kASThavanaSTacetanaH // 96 // gRhANeti ca jalpantIM, bhUyo bhUyaH samAkulAm / tato'sau dramako'puNyo, na jAnAtyeva kanyakAm // 97 // sarvarogakaraM tucchaM, kadannaM na bhaviSyati11 / iti dhyAnena naSTAtmA, tAM12 sudhAM nAvabudhyate // 98 // pratyakSa tamasaMbhAvya, vRttAntaM vIkSya vismitH| sa tadA cintayatyevaM, mahAnasaniyuktakaH // 19 // kimeSa dramakazcAru, dIyamAnamapi sphuTam / paramAnnaM na gRhNoti?, dadAtyapi ca nottaram // 20 // vidrANavadano'tyantaM, nimIlitavilocanaH / hatasarvasvavanmohAd, saMjAtaH kASThakIlavat // 1 // tadayaM nocito manye, paramAnasya pApabhAk / yadvA nAsya varAkasya, doSo'yamupalabhyate // 2 // ayaM hi rogajAlena, bahirantazca veSTitaH / vedanAvihvalo manye, na hi jAnAti kizcana // 3 // anyathA kathametatsyAt, kdnnlvlmpttH| amRtAsvAdamapyeSa, na gRhNIyAtsacetanaH ? // 4 // tadayaM nirgado hanta, kenopAyena jAyate ? / A jJAtaM vidyate cAru, mama tad bheSajatrayam // 5 // yattAvadvimalAlokaM, nAma me paramAJjanam / samastanetrarogANAM, syAdapAkaraNakSamam // 6 // sUkSmavyavahitAtItabhAvibhAvavilokane / paramaM kAraNaM manye, prayuktaM tadvidhAnataH // 7 // tattvaprItikaraM nAma, yacca tIrthodakaM param / vidyate mama tatsarvarogatAnavakAraNam // 8 // vizeSAtpunarunmAdasUdanaM tadudAhRtam / dRDhaM ca. paTudRSTitve, kAraNaM varNitaM budhaH // 9 // mahAkalyANakaM nAma, yaccaitadupaDhaukitam / paramAnamidaM sarvagadanirmUlanakSamam // 10 // prayujyamAnaM vidhinA, varNa puSTiM dhRtiM balam / manaHprasAdamaurjityaM, vayaHstambhaM savIryatAm // 11 // tathA'jarAmaratvaM ca, kuryAdetana sNshyH| nAtaH parataraM manye, loke'pi paramauSadham // 12 // tadenamamunA samyak, trayeNApi tapasvinam / vyAdhibhyo mocayAmIti, citte tenAvadhAritam // 13 // tataH zalAkAmAdAya,vinyAsyAgre tadaJjanam / tasya dhRnayato grIvAmaJjite tena locane // 14 // prhlaadktvaacchiittvaadcintygunnyogtH| tadanantaramevAsya, cetanA punarAgatA // 15 // kSaNAdunmIlitaM cakSurvinaSTA iva tadgadAH / manogAhAditazcitte, kimetaditi manyate // 16 // tathApi ca tadAkUtaM, bhikSArakSaNalakSaNam / pUrvAvadhavazAmnaiva, samyagasya nivarttate // 17 // vijanaM vartate hanta, lAsyastyenAM vyacintayat / naSTukAmo diganteSu, dRSTiM dhatte punaH punaH // 18 // athAJjanavazAd dRSTvA, puraH saMjAtacetanam / taM roraM madhurairvAkyairdharmabodhakaro'bravIt // 19 // pibedamudakaM bhadra ?, tApopazamakAraNam / yena te svasthatA samyak, zarIrasyopajAyate // 20 // sa tu zaGkA''kulA''kUtaH, kimanena bhaviSyati / na jAna iti mUDhAtmA, nodakaM pAtumicchati // 21 // 8 grahISyati nAzayiSyatIti vA 9 nItaH pra. 10 itIti zeSaH 11 punarme iti zeSaH 12 bhikSAM tahayayA vitIryamANAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRpAparItacittena, hittvaattdnicchtH| balAdvivRtya vadanaM, salilaM tasya gAlitam13 // 22 // tacchItamamRtAsvAdaM cittAhAdakaraM param / nIramIritasaMtApaM,14 pItvA svastha ivAbhavat // 23 // naSTaprAyamahonmAdo, jAtAnyagadatAnavaH / kSaNAdvigatadAhArtistato'sau samapadyata // 24 // kadannamUrchA suprasannendriyagrAmaH, svasthenaivAntarAtmanA / so'cintayadidaM citte, kiJcidvimalacetanaH15 // 25 // . 225-236 mahAmohahatenAho, naro'yamativatsalaH16 / mayA mahAtmA pApena, vazcakatvena kalpitaH // 26 // mamAJjanaprayogeNa, vihitA paTudRSTitA17 / anena toyapAnena, janitA svasthatA parA // 27 // .. tasmAnmahopakArIti, kimasyopakRtaM mayA ? / mahAnubhAvatAM muktvA, nAnyadasya pravartakam // 28 // evaM cintayato'pyasya, mUrchA tatra kadanake / gADhaM bhAvitacittatvAnna kathazcinnivartate // 29 // atha tadbhojane dRSTi, pAtayantaM muhurmuhuH| viditvA tadabhiprAyamitarastamabhASata // 30 // are dramaka ! durbuddhe, kimidaM nAvabudhyase ! yadeSA kanyakA tubhyaM, paramAnaM prayacchati // 31 // bhavanti rorAH prAyeNa, bahavo'nye'pi pApinaH / tvatsamo nAsti nirbhAgyo, mayaitatparinizcitam // 32 // yastvaM kadannalAmpaTayAtsudhA''kAramidaM mayA / dApyamAnaM na gRhNAsi, paramAnnamanAkulaH // 33 // anye'smAtsadmano bAhyAH, sattvAstiSThanti duHkhitAH / teSu naivAdaro'smAkaM, na te rAjJA'valokitAH18 // 34 // yatastvaM bhavanaM dRSTvA, manAgAhAdito hRdi / tavopari narendrasya, dayA'to'stIti gamyate // 35 // priye priyaM sadA kuryuH, svAminaH sevakA iti19 / yo nyAyastadvidhAnArtha, vayaM tvayi dayAlavaH // 36 // kadannamUrchA amUDhalakSyo20 rAjA'yaM, nApAtre kurute matim / avaSTambhaH21 kilAsmAkaM, sa tvayA vitathIkRtaH // 37 // 237-261 idaM hi madhurAsvAda, sarvavyAdhinibarhaNam22 / nAdatse tvaM kathaM tucche, kadanne baddhamAnasaH? // 38 // atastyajedaM durbuddhe !, gRhANedaM vishesstH| yatprabhAvAdime pazya, modante samajantavaH // 39 // tataH sNjaatvishvaasstthaa''virbhuutnirnnyH| tattyAgavacanAdInastaM pratIdamavocata // 40 // . yadetad gaditaM nAthaistatsatyaM mama bhAsate / kintu vijJapayAmyekaM, vacanaM tannibodhata // 41 // yadidaM bhojanaM nAtha !, vartate karparodare / prANebhyo'pi vizeSeNa, svabhAvAdativallabham // 42 // upArjitaM ca klezena, kAle23 nirvAhakaM tadA / idaM tu tAvakaM24 nAhaM, jAnAmi nanu25 'kIdRzam26 ? // 43 // tadidaM naiva moktavyaM, mayA svAmin ! kathaJcana / yadi deyaM sahAnena, dApaya svaM ca bhojanam // 44 // itarastu tadAkarNya, manasA paryacintayat / pazyatAcintyasAmarthya, mahAmohavijRmbhitam // 45 // yadayaM dramako mohAtsarvavyAdhikare rtH| asmin kadanake naitattRNAya27 mama manyate // 46 // tathApi kiJcidbhUyo'pi, zikSayAmi tapasvinam / yadi moho vilIyeta, syAdasmai hitamuttamam // 47 // ityAkalayya tenoktaM, bhadra ? kiM nAvagacchasi ? etannimittakaH sarve, rogAstava zarIrake // 48 // etiddhi bhakSitaM sarvaiH,28 sarvadoSaprakopanam / jAyate nitarAM tena, tyaktavyaM zuddhabuddhibhiH // 49 // tavApi bhAsate bhadra, !, viparyAsAdidaM hRdi / yadi svAdaM punarvetsi, mAmakAnnasya tattvataH // 50 // tatastvaM vAryamANo'pi, tyajasyevedamAtmanA / ko nAmAmRtamAsvAdya,29 viSamApAtumicchati ? // 51 // yugmam anyaccAJjanasAmarthya, mAhAtmyaM salilasya ca / kiM na dRSTaM tvayA ? yena, madvaco nAnutiSThasi // 52 // 13 pAyita 14 nAzitasantApa 15 locanaH pra 16 mahAnasaniyuktaH 17 dRSTinI pra. 18 yata iti zeSaH 19 svAminaH priye sevakAH sadA ziva kuriti 20 amUDhalakSaNo 21 ityevaM rUpo yo vizvAsaH 22 nAzakam 23 Apattau 24 paramAnaM 25 mama pra 26 hitakara vA naveti 27 paramAnaM caitat pra 28 yena kenApIti 29 mAsAdya pra Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaccoktamarjitaM klezAdidaM muzcAmi no ttH| tatrApi zrUyatAM saumya ! mohaM hitvA tvayA'dhunA // 53 // yenaivopArjitaM klezAt , klezarUpaM ca vartate / klezasya ca punarhetustenaivedaM30 vimucyate // 54 // yaccoktaM na tyajAmIdaM, kAle nirvAhakaM ytH| tatrApyAkarNyatAM tAvatyaktvA tatra viparyayam // 55 // anantaduHkhasaMtAnaheturnirvAhi yadyapi / etaddhi kiM tvayA stheya, duHkhagrastena sarvadA ? // 56 // idaM tu tAvakaM nAhaM, jAnAmi nanu kIdRzam / yaduktaM tatra vizrabdho, vakSyamANaM mayA zRNu // 57 // klezaM vinA sadAkAlaM, prayacchAmi31 ythecchyaa| paramAnamidaM tubhyaM, gRhANa tvamanAkulaH // 58 // samUlakApaM32 kaSati, sarvavyAdhInidaM hi te / tuSTiM puSTiM balaM varNa, vIryAdIn vayatyapi // 59 // kiM cAnenAkSayo bhUtvA, sttaanndpuuritH| yathA'yamAste rAjendraH, sthAsyatyetaddhalAttathA // 60 // tato muzcAgrahaM bhadra ! tyajedaM rogakAraNam / gRhANedaM mahAnandakAraNaM paramauSadham // 61 // sa prAha-tyaktamAtre'smin , mriye'haM snehavibhramAt / bhaTTAraka ! tato dehi, satyasminme33 svabheSajam // 62 // tato vijJAya nirbandhamitaraH paryakalpayat / naivAsya zikSaNopAyo, vidyate'nyo'dhunA sphuTam // 63 // tato'tra34 vidyamAne'pi, dIyatAmidamauSadham / pazcAdvijJAtasadbhAvaH, svayameva vihAsyati // 64 // ityAkalayya tenokto, gRhyatAM bhadra ! sAmpratam / paramAnamidaM sadyo, gRhItvA copayujyatAm // 65 // evaM bhavatu tenokte, saMjJitA tena taddayA / dattaM tayA gRhItvA tattena35 tatraiva bhakSitam // 66 // tatastadupayogena, bubhukSA zAntimAgatA / naSTA iva gadavAtA, ye'sya sarvAGgasaMbhavAH // 67 // yA'sAvaJjanasaMpAdyA, yA ca sA salilodbhavA / sukhAsikA36 kSaNAttasya, sA'nantaguNatAM gatA // 6 // atha prAdurbhavadbhaktirnaSTAzaGkaH prmoditH| sa taM pratyAha nAnyo'sti, nAtho me bhavato37 vinA // 69 // yato'nupakRtaireva, bhavadbhirbhAgyavarjitaH / ahaM sarvAdhamo'pyevametAvadanukampitaH // 70 // itaraH prAha yadyevamupavizya kSaNaM tvayA / zrUyatAM yadahaM vacmi, zrutvA tacca samAcara // 71 // athopaviSTe vizrabdhaM, tasminsa prAha cArubhiH / manaH prahAdayaMstasya, vacobhihitakAmyayA // 72 // yadabhyadhAyi bhavatA, nAtho'nyo nAsti me'dhunA / tanna vAcyaM yataH svAmI, tava voM nRpottamaH // 73 // ayaM hi bhagavAnnAtho, bhuvane'pi carAcare / vizeSataH punarye'tra, bhavane santi jantavaH // 74 // ye'sya kiGkaratAM yAnti, narAH kalyANabhAginaH / teSAmalpena kAlena, bhuvanaM kiGkarAyate // 75 // ye'tyantapApinaH sattvA, yenaiva sukhabhAjanam / te varAkA narendrasya, nAmApyasya na jAnate // 76 // ye bhAvibhadrA dRzyante, sadane'sya38 mhaatmnH| teSAM svakarmavivaro, dadAtyatra pravezakam // 77 // vastutaH pratipadyante, te'muM nAstyatra sNshyH| vizeSAjjAnate mugdhAH, pazcAtte39 kathitaM mayA // 78 // tadeSa nAthaste bhadra !, jAta eva nreshvrH| yataHprabhRti pastye'smin ,40 41 praviSTastvaM supuNyakaH // 79 // kevalaM tu vizeSeNa, madvacasta:42 prapadyatAm / yAvajjIvamayaM nAtho, bhavatA zuddhacetasA // 8 // vizeSataH punarye'sya, guNAstAnavabhotsyase / yathA yathA gadA dehe, yAsyanti tava tAnavam // 81 // ayaM ca tAnavopAyo'mISAM nAze ca kAraNam / bheSajatritayasyAsya, paribhogaH kSaNe kSaNe // 82 // 30 kadannam. 31 satsAmIpye sadvadveti vartamAnA. 32 nirmUla pra. 33 kadanne'sminneva me0 pra. 34 asminkadanne 35 paramAnnaM. 36 sukhitA. 37 yuSmAnvinA 38 ne'tra pra. 39 mugdhA vizeSAt. pazcAjAnataM iti tubhyaM mayoktaM prAk. 40 prAsAde, 41 yo'styasmina pra. 42 mavacastat pra. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatsaumya! sthIyatAmatra, bhavane muktasaMzayaM43 / tvayA trayamidaM yuktyA, bhuJjAnena pratikSaNam // 83 // tatastvaM dalitAzeSarogabAto narezvaram / vizeSataH samArAdhya, bhavitA'si nRpottamaH // 84 // iyaM ca taddayA tubhyaM, dAsyatyetadine dine / kimatra bahanoktena? bhoktavyaM bheSajatrayama // 85 // tataH prahAditaH svAnte, vacanaistasya komalaiH / svAkUtamurarIkRtya, sa evaM dramako'bravIt // 86 // kadanaprati- idaM nAdyApi zaknomi, pApastyaktuM kadanakam / anyattu yanmayA kizcit, kartavyaM tatsamAdiza // 8 // bandhaH sva tacchrutvA sphuritaM citte, dharmabodhakare tadA / bhujhvedaM trayamityuktaH, kimevaM bata bhASate44 // 88 // cintita prakaTanaM ca A jJAtameSa tucchatvAdevaM cintayate hRdi / bhojanatyAjanArthoM, me sarvo'yaM vistaro girAm // 89 // kliSTacittA jagatsarvaM, manyante duSTamAnasam / zuddhAbhisandhayaH sarva, zuddhacittaM vijAnate // 90 // tato vihasya tenoktaM mA bhaiSIbhadra ! kiJcana / nAdhunA tyAjayAmIdamannamedhi nirAkulaH // 11 // ahamatyAjayaM pUrva, tavaiva hitakAmyayA / yadi no rocate tubhyaM tUSNIMbhAvo'tra me mataH // 92 // yaccaitadupadiSTaM te, prAk karttavyatayA mayA / tadatra bhavatA kizcit , kiM samyagavadhAritam ? // 93 // so'bravInaiva tanAtha!, kiJcitsaMlakSitaM mayA / kevalaM pezalAlApaistAvakarmodito hRdi // 94 // ajJAtaparamArthA'pi, satAM nUnaM sarasvatI / ceto'tisundaratvena, prINayatyeva dehinAm // 15 // anyatra cetaso nyAso, nayane tava saMmukhe5 / vizatyekena karNena, vaco yAtItareNa me // 96 // yaccAtra manaso nAtha!, vaidhurye mama kAraNam / tatsAmprataM bhayApAyAt ,46 kathayAmi nirAkulaH // 17 // yadA hyAkAritaH pUrva, bhavadbhiH karuNAparaiH / ahamanapradAnArtha, tadA me hRdi vartate // 98 // lAsyatyeSa kvacinnItvA, mAmakaM bhojanaM naraH / tadAkUtavazAd gADhaM, dhyAtvA'cetanatAM gataH // 99 // yadA prabodhitaH pazcAdaJjanena suvtslaiH| bhavadbhizcintitaM tUrNa, nazyAmIti tadA mayA // 30 // yadA tu toyapAnena, zItIkRtya vapurmama / kRtaM saMbhASaNaM nAthaistadA vizrambhamAgataH // 1 // cintitaM ca mayA yo'yaM, mamaivamupakArakaH / sa mahAbhUtisaMpannaH, kathaM syAdannahArakaH?, // 2 // vimuJcedaM07 gRhANedaM, yadA nAthaiH prajalpitam / tadA kiM karavANIti, cittenAkulatAM gtH||3|| naiSa tAvatsvayaM lAti, tyAjayatyeva kevalam / tyaktuM naitacca zaknomi, kiM vadAmi, taduttaram ? // 4 // satyasmin dehi me bhojyamityukte dApitaM tvayA / tadAsvAdAtpunarjAtaM, mamAyamativatsalaH48 // 5 // tat kimasya vacaH kurvan , muzcAmIdaM svabhojanam ? / mariSye nanu mukte'smin , muurcchyaa''kulcetnH||6|| ayaM vakti hitatvena, zakto'smyasya na mocane / aho vyasanamApanna,49 mameMdamatidustaram // 7 // evamAkulacittasya, yannAthairvahu bhASitam / tanme bhRtaghaTasyeva,50 luThitvA pAveto gatam // 8 // nAdhunA tyAjayAmIti,51 bhavadbhiqhatamAnasaiH / idAnIM punarAdiSTe, manAga jAto52 nirAkulaH // 9 // tad brUta sAmprataM nAthA:53 !, karttavyaM pApakarmaNA / yanmayedRzacittena, yenAhamavadhAraye // 10 // tadAkarNya dayA''Dhayena, yaduktaM prAk smaastH| savistarataraM tasmai, tatpunaH pratipAditam // 11 // sattrayyadhi- tato'JjanajalAnAnAM, narendrasya vizeSataH / prAyo'jJAtaguNaM jJAtvA, taM pratIdamabhASata // 12 // kArItara- ahaM tAta! narendreNa, prAgAdiSTo yathA tvayA / yogyebhya eva dAtavyaM, madIyaM bheSajatrayam // 13 // nirdezaH 312-332 43 kriyAvizeSaNam 44 paSa iti 45 sthite 46 bhayanAzAt 47 tyajedaM ca pra.48 mayA'yama pra. 49 duHkham 5. vRttaghaTasyeva pra. 51 mIdaM pra. 52 zAto pra. 53 yUyaM pra. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogyadattaM naivetadupakAraM prakalpayet / pratyutAnarthasaMtAnaM, vidadhAti vizeSataH // 14 // mayA54 pRSTaM tadA nAtha! kathaM jJAsyAmi tAnaham / tataH pratyuktavAn rAjA, teSAmAkhyAmi lakSaNam // 15 // ye tAvadasya nAdyApi, rogiNo yogyatAM gatAH / svakarmavivarasteSAM, na gRhe'tra pravezakaH // 16 // so'pyAdiSTo mayA pUrva, ye yogyA bheSajatraye / pravezanIyAste nAnye, bhavane'tra tvayA narAH // 17 // praviSTA api ye dRSTvA, modante naiva madgRham / teSAM na mAmikA dRSTivizeSeNa nirIkSikA // 18 // te hyanyadvArapAlena, syuH kathazcitpravezitAH / tvayA'pi liGgato jJAtvA, varjanIyAH prayatnataH // 19 // ye manmandiramAlokya, jAyante hRSTacetanAH / rogiNo bhAvibhadrakhAnirIkSe'haM vizeSataH // 20 // svakarmavivarAnItA, ye mayA ca vilokitAH / te jJeyAstritayasyAsya pAtrabhUtAstvayA narAH // 21 // taSAM55 tu nikaSasthAnamidamevauSadhatrayam56 / prayujyamAnaM saguNaiH saMgrahetarakArakam57 // 22 // yebhyo'do58 rocate citte prayuktaM guNakArakam / aklezato vizeSeNa te musAdhyAH prkiirtitaaH||23|| yenAditaH prapadyante, balAyeSAM vigAlyate / kAlakSepeNa te jJeyAH, kRcchrasAdhyAstvayA'nugAH59 // 24 // yebhyo na rocate'tyartha, na krAmati niyojitam / dveSTAro dAyake'pyasya, te svasAdhyA narAdhamAH // 25 // tadetadrAjarAjena, mama yatsampradAyitam60 / tena te kRcchrasAdhyatvaM, lakSaNena vibhAvyate // 26 // anyacca ye prapadyante, bhAvato'muM narezvaram / yAvajjIvavizeSeNa, nAthaM niHzaGkamAnasAH // 27 // acintyavIryasaMpUrNA, niHzeSagadabahiNI61 / teSAmeva guNaM dhatte, madIyA bheSajakriyA // 28 // yugmam // atastvaM pratipadyasva, nAthatvena nRpottamam / bhAvasAraM mahAtmAno, bhaktigrAhyA yataH smRtAH // 29 // anantAstAta ! rogArtA, bhaktito'muM nRpottamam / prapadya svAbhibhAvena, hRSTA jAtAH kRtakriyAH62 // 30 // balinastAvakA rogA, apathye lampaTaM manaH / mahAyatnaM vinA nAtra, lakSyate63 gadasaMkSayaH // 31 // tadvatsa! prayato64 bhUtvA, kRtvA svaM nizcalaM manaH / sthitvA nirAkulo'traiva, vitate rAjamandire // 32 // AdAya kanyakAhastAtprayuJjAnaH kSaNe kSaNe / bheSajatrayametattvaM, kuruSvArogyamAtmanaH // 33 // yugmam // tatastatheti bhAvena, gRhItaM tena tadvacaH / tenApi tadayA tasya, vihitA paricArikA65 // 34 // tataH kRtvaikadezena, bhikSApAtramanAratam / tadeva66 pAlayan kAlaM, kiyantamapi saMsthitaH // 35 // dadAti taddayA tasmai, tritayaM tadahanizam / kadanne mUcchitasyAsya kevalaM tatra nAdaraH // 36 // prAyeNa bahu bhakte'sau, tanmohena kubhojanam / yatpunastaddayAdattaM,67 tad bajatyupadaMzatAm68 // 37 // aJjanaM ca tayA prokto, nidhatte netrayoH kvacit / tacca tIrthodakaM pAtuM, tadvacasaH69 pravartate // 38 // mahAkalyANakaM dattaM, saMbhrameNa tayA bahu / bhuktvA'lpaM helayA zeSaM, kapare nidadhAti saH // 39 // tatsAMnidhyaguNAttacca, tasyAnnaM saMpravaddhate / adato'hanizaM tasmAniSThAM naiva prapadyate // 40 // tato gADhataraM tuSTo, vRddhiM dRSTvA svabhojane / na cAsau tadvijAnIte, yanmAhAtmyena varddhate // 41 // kevalaM tatra gRddhAtmA, tritaye zithilAdaraH / jAnanapi na jAnAti, kAlaM nayati mohitaH // 42 // ahanizamapathyaM tad bhuJjAnaH kukSimAnata:70 / tritaye'nAdarAsvAdI,71 na rogocchedabhAjanam // 43 // 54 tayA 55 rogANAM 56 ghAta 57 sadaguNAnAM saMgrahe doSANAM nAze 58 meSajatrayam 59 tvayA narAH pra. 60 saMpradAyatayokta 61 bahiNa 62 vihitauSadhakriyAH 63 lakSate pA. 64 AdaravAn 65 sevAkAriNI 66 pAtram 67 yattu taddayayA pra. 68 vyaanatAm 69 tadvacasta pra. 70 yAvattapti 71 anAdareNa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 tAvanmAtreNa bhuktena kintu tasya guNo mahAn / kRtastrayeNa 2 te rogA, AnItA73 tena yApyatAm74 // 44 // tathApyAtmajJatA'bhAvAdulbaNatvAdapathyataH75 / kvacidvikAramAtmIyaM dazaryanti zarIrake // 45 // kvacicchUlaM kvaciddAhaH, kvacinmUrchA kvacijjvaraH / kvacicchadi kvacijjADa, kvacid hRtpArzvavedanA // 46 // kvacidunmAdasantApaH, pathye kvcidrockH| tai rogairvikriyApanaiH, zarIrasya prajAyate // 47 // yugmam // kadAcittaddayA dRSTvA, taM vikArairUpadratam / AkrandantaM kRpopetA, saMcintyetthamabhASata // 48 // kathitaM tAta ! tAtena, yadannaM tava vallabham / etanimittakAH sarve, rogAstava zarIrake // 49 // tathApi dRSTavRttAntA, mA bhUdAkulatA tava / tad bhakSayantaM dRSTvA'pi, bhavantaM naiva vAraye // 50 // paramasvAsthyahetau te, zaithilyaM bheSajatraye / etattu rocate tubhyaM, sarvasantApakAraNam // 51 // adhunA krandato nAsti, hetuH svAsthyasya kArakaH / apathye'tyathai saktAnAM, na lagatyeva bheSajam // 52 // apavAdo mamApyatra, yataste paricArikA / pratyahaM na ca zaknomi, kartuM svAsthyaM tavAdhunA // 53 // itaraH prAha yadyevaM, vaarnniiystvyaa'mutH| abhilASAtirekeNa, na tyaktuM svayamutsahe // 54 // kadAcittvatprabhAveNa, stokastokaM vimunyctH| sarvatyAge'pi zaktirme, kadannasya bhaviSyati // 55 // . sAdhu sAdhUditaM bhadra76 !, yuktametad bhavAdRzAm / ityuktvA'dhikamaznantaM sA kadanaM nyavArayat // 56 // tatastatparihAreNa, rogA yAntyasya tAnavam / na jAyate'dhikA pIDA, lagatyaGge77 ca bheSajam // 57 // kevalaM sA yadA'bhyaNe, tadA pathyena tiSThati / apathyamalpamaznAti jAyate tena yApyatA78 // 58 // yadA tu sA vidUrasthA, lAmpaTayAttatkadannakam / bhUri nirbheSajaM so'tti, tenAjIrNena79 pIDyate // 59 // itazca taddayA tena, dharmabodhakaraNa sA / prAgevAzeSalokasya, pAlakatve niyojitA // 60 // sA'nantasatvasaGghAtavyApArakaraNodyatA / tanmUle kvacidevA''ste, zeSakAlaM sa80 mutkalaH // 6 // apathyabhakSaNA''saktaH, sa kenacidavAritaH / vikArairvAdhyate bhUyaste darAste ca meNDhakAH // 62 // tahayApari- kadAcitpIDito dRSTo, dharmabodhakaraNa saH / so'vAdIt kimidaM bhadra !, sa cAzeSaM nyavedayat // 63 // cAraNA iyaM hi taddayA nityaM, na matpArzve'vatiSThate / tadvaikalyAca me rogAH, prabhavanti vizeSataH // 64 // 363-381 tasmAnAthAstathA yUyaM, kurudhvaM yatnamuttamam / yathA pIDA na me dehe, svamAnte'pyupajAyate // 65 // sa prAha vatsa ! te pIDA, jAyate'pathyasevanAt / iyaM tu taddayA vyagrA, karmAntaraniyogataH // 66 // yA vAraNaM vidhatte te, sadaivApathyamaznataH / yadi syAttAdRzI kAcit , kriyate paricArikA // 67 // kevalaM tvamanAtmajJaH, pathyasevAparAGmukhaH / kadanabhakSaNodyuktastasya kiM karavANi te ? // 68 // itarastvAha mA maivaM, nAthA ! vadata sAmpratam / naivAhaM yuSmadAdezaM, laGghayAmi kathazcana // 69 // tadAkarNya manAg dhyAtvA, kSaNamAtramavocata / dharmabodhakarastasmai, hitAyodyatamAnasaH // 7 // asti me vacanAyattA, sadbuddhirnAma dArikA / tAM te karomi nirvyagrAM, vizeSaparicArikAm // 71 // sA hi saMnihitA nityaM, pathyApathyavivecikA / tubhyameva mayA dattA, mA kArSIzcittavaiklavam // 72 // kevalaM sA vizeSajJA, vaiparItyavidhAyinAm / anAdaravatAM puMsAM, nopakArAya varttate // 73 // yadi te'sti sukhAkAGkSA, duHkhebhyo yadi te bhayam / tataH sA vakti yatkiJcit , kartuM yuktaM tadeva81 te 74 / eSa eva mamAdezo, yattadAdezavartanam / tasya na rocate yastu, naiva mahyaM sa rocate // 75 // 72 tataH 73 meSajatrayeNa 74 vazyatAm 75 apathyasya 76 vatsa pra. 77 guNa vidadhAti 78 yApanA pra. 7 kadannena 80 roraH 81 sadaiva pra. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekakAryayuktApi, tadayA kvacidetya te / pratijAgaraNaM bhadra ! kariSyatyantarA'ntarA // 76 // kevalaM paramArthaste, kathyate hitakAmyayA / sadbudvau satataM yatnaH, kartavyaH sukhamicchatA // 77 // ye mUDhAH samyagArAdhya, saprasAdAM na kurvate / enAM teSAM na rAjendro, nAhaM nAnyaH prasIdati // 78 // aprasAdahatA nityaM, jAyante duHkhabhAjanam / te yato'nyo na loke'pi, heturasti sukhapradaH // 79 // svAdhInA vartate yasmAd dUrasthA madvidhAdayaH / taveyaM sukhahetutve, tasmAdArADumarhasi // 80 // evaM bhavatu tenokte, kRtA sA paricArikA / tataHprabhRti nizcinto, dharmabodhakaro'bhavat // 81 // yAvadAste dinAnyeSA, katicittasya pArzvagA / tAvadyattatra saMpanna, tadidAnI nibodhata // 82 // atilaulyena yaH pUrva, khAdannapi na tRpyati / kadannaM bhUri naivAtti, tasya cintApi tadgatA // 83 // pUrvAbhyAsAt kvacid bhuGkte, kevalaM tRptikAraNam / jAyate na ca tatsvAsthya, vihanyAd gRddhayabhAvataH // 84 // yo'kArSIduparodhena, mahatA bheSajatrayam / svayaM tasya balAttasmin82, abhilASo'bhivarddhate83 // 85 // ahite gRddhayabhAvena, hite cAbhinivezataH / yattadA tasya saMpanna, taccedamabhidhIyate // 86 // vAdhante naiva te rogAH, zarIraM jAtatAnavAH / yA'pi pIDA bhavet kvApi, sA'pi zIghraM nivartate // 87 // vijJAtazca sukhAsvAdo, naSTA bIbhatsarUpatA / gADhaM ca varttate toSaH, svasthatvAttasya cetasi // 88 anyadA'tyantahRSTena, manasA rahasi sthitaH / sadbuddhayA sArddhamevaM sa, jalpati sma nirAkulaH // 89 // bhadre ! kimidamAzcarya zarIre mama vartate / etaduHkhAkaraM pUrva, yatsukhAkaratAM gatam ? // 90 // sA prAha jJAtametatte, samyak pathyaniSevaNAt / samastadoSamUle'sminnahite laulyavarjanAt // 91 // matsAnnidhyAca te bhadra !, bhuJjAnasya kadamnakam / prAgabhyAsavazAJcitte, lajjA'tyartha prajAyate // 92 // lajayA tasya sambhogo'kAryarUpaH prakAzate / tatazca gRhya(ya)yogena, kAmacAro nivarttate // 93 // tatastadbhuktamapyaGge, nAtyartha rogavarddhanam / tenaiSA''hAdasaMvedyA, jAtA tava sukhAsikA // 14 // itarastvAha yadyevaM, sarvathA'pi tyajAmyaham / adaH kadannaM me yena, jAyate sukhamuttamam // 15 // sA tvAha yujyate kintu, samyagAlocya saMtyaja / mA bhUtte snehadoSeNa, prAgivA''kulatA punaH // 96 // yadi tyakte punaste'tra, snehAbandho'nuvartate / tato'tyAgo varaH kasmAt ?, sneho'sminogavardhakaH // 97 // alpAlpamaznato'pyetaddeSajatrayasevanAt / sAmprataM yApyatA te'sti, sA'pi cAtyantadurlabhA // 98 // sarvatyAgaM punaH84 kRtvA, yaH syaattdbhilaassukH| yApyatAmapi nApnoti, sa mahAmohadoSataH // 99 // tadetatsamyagAlocya, yadi cetasi bhAsate / tato'sya sarvathA tyAgo, yujyate kartumuttamaiH // 40 // sadbuddhestadvacaH zrutvA, manAga dolAyitaM manaH / tasya kiM karavANIti, nAsti samyag vinizcayaH // 1 // anyadA paribhujyoccairmahAkalyANakaM bahu / tat kadannaM tatastena, prAzitaM lIlayA kila // 2 // tataH sadanatRptatvAt , sadbuddheH sannidhAnataH / tatazca tairguNaizcitte85 tadAnIM pratibhAsate // 3 // aho kuthitamatyartha, lajjanIyaM malAvilam / bIbhatsaM virasaM nindhaM, sarvadoSaughabhAjanam // 4 // / idaM me bhojanaM mohastathA'pi na nivarttate / naitattyAgAdRte manye, nirvyagraM sukhamApyate // 5 // yugmam // tyakte'pi pUrbalaulyena, kadAcinme smRtirbhavet / sadbuddhayA sA'pi duHkhaughakAriNIti niveditam // 6 // atyakte duHkhajaladhau, sarvadA stheyamaJjasA / tadatra kiM karomIti, pApo'haM sattvavarjitaH // 7 // 82 praye 83 taccai tada pA. 84 yataH pra. 85 svai pra . Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athavA kimetaiH kriyate mohAdAlajAlavicintanaiH / muzcAmi sarbathA'pIdaM, yadbhAvyaM tadbhaviSyati // 8 // yadvA kimatra yadbhAvyaM ?, na bhavatyeva me smRtiH / ko nAma rAjyamAsAdya, smareccaNDAlarUpatAm ? // 9 // evaM nizcitya tenoktA, sadbuddhiH kSAlayasva me / bhadre ! bhAjanametattvaM, hitvA sarva kadannakam // 10 // tayoktaM pRcchayatAM tAvaddharmabodhakarastvayA / kAle na vikriyAM yAti, samyagAlocya yat kRtam // 11 // tataH sahaiva sadbuddhayA, dharmabodhakarAntike / gatvA sarvo'pi vRttAntastena tasmai niveditaH // 12 // sAdhu sAdhu kRtaM bhadra !, dharmavodhakaro'bravIt / kevalaM nizcayaH kAryoM, yena no yAsi hAsyatAm // 13 // so'vAdIt kimidaM nAthA !, bhUyo bhUyo vikathyate / eSa me nizcayastasminna mano'pi pravartate // 14 // tato'zeSajanaiH sArddha, paryAlocya vicakSaNaH / atyAjayatsa tatpAtraM, sajjalaiH paryazodhayat // 15 // mahAkalyANakasyoccaistat punaH paryapUrayat / pramodAtizayAttatra, dine vRddhimakArayat // 16 // dharmabodhakaro hRSTastaddayA pradadodhurA / sadbuddhivarddhitAnandA, muditaM rAjamandiram // 17 // pravRttazca jane vAdo, yo'yaM raajnyaa'vlokitH| dhrmbodhkrsyessttstiyaapripaalitH||18|| sadbuddhayA'dhiSThito nityamapathyatyAgakArakaH / bheSajatrayasevitvAdrogaudhairmuktakalpakaH // 19 // sa no niSpuNyakaH kintu, mahAtmaiSa spunnykH| tatastadaiva saMjAtaM, nAmAsyeti sapuNyakaH ||20||tribhirvishesskm / kutaH puNyavihInAnAM, sAmagrI bhavatIdRzI ? / janmadAridrayabhAg naiva, cakravartitvabhAjanam // 21 // sadbuddhitaddayAyogAttiSThati86 rAjamandire / tataH prabhRti yattasya, saMpannaM tannibodhata // 22 // apathyAbhAvato nAsti, pIDA dehe parisphuTA / kacitsUkSmA'lpakAlA ca, yadi syAtpUrvadoSajA // 23 // tataH svayaM gatAkAkSo, lokavyApArazUnyadhIH / vidhatte vimalAlokaM, netrayoraJjanaM sadA // 24 // tattvaprItikaraM toyaM, pibatyazrAntamAnasaH / mahAkalyANakaM bhuGkte, tatsadanamanAratam // 25 // tato balaM dhRtiH svAsthya, kAntirojaH prasannatA / buddhiHpATavamakSANAM, vaddhate'sya pratikSaNam // 26 // nAdyApi samyagArogyaM, vahutvAdrogasantateH / jAyate kevalaM dehe, vizeSo dRzyate mahAn // 27 // yaH pretabhUtaH prAgAsIdgADhaM bIbhatsadarzanaH / sa tAvadeSa saMpanno, mAnuSAkAradhArakaH // 28 // ye rorabhAve bhAvAH prAgabhyastAstena santatam87 / tucchatAklIbatAlaulyazokamohabhramAdayaH // 29 // trayopabhogAtte sarve, naSTaprAyatayA tadA / na bAdhakA manAg jAtAstenAsau sphItamAnasaH // 30 // sattrayI anyadA'tyantahRSTAtmA, sadabuddhi paripRcchati / bhadre ! trayamidaM labdhaM, mayaitat kena karmaNA? // 31 // dAnecchA tayoktaM tAta ! labhyante, sarve'rthI dattapUrvakA:88 / iti vArtA jane tena, dattametat kvacittvayA // 32 // tataH sa cintayatyevaM, vitIrNa yadi labhyate / idaM sakalakalyANakAraNaM bheSajatrayam // 33 // idAnI cArupAtrebhyaH, prayacchAmi vishesstH| punarjanmAntare yena, saMpadyatedamakSayam // 34 // tasya cAyamavaSTambho,89 raajraajaavlokitH| dhrmbodhkrsyessttstdyaapripuujitH|| 35 // zlAghitaH sarvalokena, sabuddhergADhavallabhaH / ahaM sapuNyakastena, loke varte kilottamaH // 36 // yugmam // tatazca yadi mAM kazcidAgatya, prArthayiSyati mAnavaH / tadAsyAmIti manvAno, ditsurapyeSa tiSThati // 37 // atyantaM nirguNopyatra, mahadbhiH kRtagauravaH / nUnaM saMjAyate garvI, yathAyaM dramakAdhamaH // 38 // tatra ye mandire lokAste sarve trybhojnaaH| tadvalAdeva nizcintAH, saMjAtAH prmeshvraaH|| 39 // 431-442 86 ttiSThate pra. 87 sAmpratam pra. 88 pUrva dattAH 89 vicAra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praviSTamAtrA dRzyante,90 tAdRzA ye pi niHsvkaaH| te'nyebhya eva tad bhUri, labhante bheSajatrayam // 40 // tato na kazcittanmUle, tadarthamupatiSThate91 / sa dikSu nikSipaMzcakSuryAcamAnaM pratIkSate // 41 // sthitvApi kAlaM bhUyAMsamalabdhaprArthakastataH92 / sadbuddhiM punarapyeSa, tadarthaM paripRcchati // 42 // sA prAha bhadra nirgatya, ghoSaNApUrvakaM tvayA / dIyatAM yadi gRhNIyuH kecitsyAdatisundaram // 43 // tato'sau ghoSayatyuccairmadIyaM bheSajatrayam / lokA gRhNIta gRhaNIta, gRhe93 tasminnaTATayate // 44 // tataH pUtkurvatastasmAd, gRhaNIyuratitucchakAH / ye tatra tadvidA kecid, anyeSAM tu hRdi sthitam // 45 // aho prAg dRSTadAridrayo, roroyaM mattatAM gtH| rAjavarNavazenAsmAn, grAhayatyAtmabheSajam // 46 // tataH keciddhasantyuccairkecidutprAsayanti24 tam / anye parAGmukhIbhUya, tiSThanti vigatAdarAH // 47 // atha taM tAdRzaM vIkSya, dAnotsAhavivAdhakam / janavyApAramAgatya, sadbuddheH kathayatyasau // 48 // gRhNanti dramakA bhadre !, na gRhanti mahAjanAH / mamecchA yadi sarveSAmeteSAmupayujyate45 // 49 // paryAloce dRDhaM paTvI, vartase vimalekSaNe ! / tadatra heturvigheta, grAhaNe'sya mahAtmanAm96 // 50 // tadAkarNya mahAkArye, niyuktA'hamanena bhoH ! / cintayantI mahAdhyAnaM, praviSTA sA vicakSaNA // 51 // atha nizcitya garbhArtha, kAryasyetthamabhASata / eka evAtra hetuH syAd , grAhaNe sarvasaMzrayaH // 52 // rAjA'jire vidhAyedaM, kASThapAtryAM janAkule / vastutrayaM vizAlAyAM, tiSTha vizrabdhamAnasaH // 53 // svayameva grahISyanti, zUnyaM dRSTvA tadarthinaH / smaranto rorabhAvaM hi, tvatkarAtte na gRhNate // 54 // AdadyAt kazcideko'pi, yadi tat saguNo nrH| tena syAttArito97 manye, yata etadudAhRtam // 55 // kiJcijjJAnamayaM pAtraM, kizcitpAtraM tapomayam / AgamiSyati tatpAtraM, yatpAtraM tArayiSyati // 56 // tato'sau varddhitAnandastasyA vcnkaushlaiH| vidhatte tattathaiveti, tatredamabhidhIyate // 57 // prayuktaM tAdRzenApi, ye grahISyanti mAnavAH / te bhaviSyanti nIrogA, yat trayaM tatra kAraNam // 58 // anyacca-yAvadartha2.8 nisRSTatvAd , grahaNe tadanugrahAt / anukampAparastatra, sarvastallAtumarhati // 59 // eSa tAvatsamAsena, dRSTAntaH pratipAditaH / adhunopanayaM yUyaM, kathyamAnaM nibodhata // 60 // / adRSTamUlaparyantaM, yadatra kathitaM puram / so'yaM saMsAravistAro'dRSTapAraH pratIyatAm // 61 // mahAmohahato'nantaduHkhAghrAto vipuNyakaH / pUrva madIyajIvo'yaM, sa rora iti gRhyatAm // 62 // bhikSAdhAratayA khyAtaM, yattasya ghaTakarparam / tadAyurguNadoSANAmAzrayastaddhi varttate // 63 // DimbhAH kutIthikA grAhyA, vedanA kliSTacittatA / rogA rAgAdayo jJeyA, ajIrNa karmasaJcayaH // 64 // bhogAH putrakalatrAdyA, yacca saMsArakAraNam / tajjIvagRddhihetutvAt , kadannamabhidhIyate // 65 // yazcAsau susthito nAma, mahArAjaH prakAzitaH / jAnIta paramAtmAnaM, sarvazaM taM jinezvaram // 66 // yacca tajjanitAnandaM, gaditaM rAjamandiram / anantabhUtisaMpannaM, tat jJeyaM jinazAsanam // 67 // svakarmavivaro nAma , yaH prokto dvArapAlakaH / AtmIyakarmavicchedo, yathArtho'sAbudAhRtaH // 68 // ye cAnye99 sUcitAstatra, dvArapAlAH prveshkaaH| te mohAjJAnalobhAdyA, vijJeyAstattvacintakaiH // 69 // 90 vidyante pA. 91 vA vIpsAyAmityAtmane 92 yAcakaM na labdhavAn 93 tAnugRhe'sminnaTA. 94 upahAsavizeSAspadaM kurvanti 95 ityevaM rUpA 96 cedvadeti zeSaH 97 bhavAn 98 yAvanto'thino'tra tadartha 99 sva0 pra. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viduSAM sanmArgaH AcAryAstatra rAjAna, upAdhyAyAstu mantriNaH / gItArthavRSabhA yoddhA, gaNacintAniyuktakAH // 7 // sAmAnyabhikSavaH sarve, vijnyeyaastlvrgikaaH| AryAstu tatra sadgehe, prazAntAH sthavirA janAH // 71 // bhaTaughAH zrAddhasaGghAtAstadrakSAbaddhamAnasAH / jJeyA vilAsinIsArthA, bhaktAstatpramadAgaNAH // 72 // zabdAdiviSayAnandavarNanaM punaratra yat / tadevamartha saddharmAjjAyante te'pi sundarAH // 73 // dharmabodhakaro jJeyaH, sUriyo matprabodhakaH / taddayA tasya yA jAtA, mamopari mahAkRpA // 4 // jJAnamaJjanamuddiSTaM, samyaktvaM jalamucyate / cAritramatra vijJeyaM, paramAnnaM manISibhiH // 75 // sadbuddhiH zobhanA buddhiH, sanmArge yA pravartikA / kASTapAtrI trayAdhArA, vakSyamANA kathocyate // 76 // eSA samAsatastAvat, kRtA sAmAnyayojanA / vizeSayojanA vyaktaM, gadyenodAhariSyate // 477 // tatreha tAvattattvaviduSAmeSa mArgo yaduta teSAM kalyANAbhinivezitayA niSprayojanA vikalpo na cetasi vivarttate, atha kadAcidabhAvitAvasthAyAM vivarttata tathApi te na ninimittaM bhASante, atha kadAcidatattvajJajanAntargatatayA bhASeran tathApi na nirhetukaM ceSTante, yadi punaste niSkAraNaM ceSTeran tato'tattvajJajanasArthAdaviziSTatayA tattvavittA vizIryaMta, tasmAttattvavediSvAtmano'ntarbhAvamabhilapatA sakalakAlaM sarveNa svavikalpajalpAcaraNAnAM sArthakatvaM yatnataH paricintanIyam, tadvedinAM ca purataH kIrtanIyam, te hi nirarthakeSvapyAtmavikalpajalpavyApAreSu sArthakatvabuddhiM kurvantamanukampayA vArayeyuriti / ato mayA'pi svapravRtteH sArthakatvamAvedayatemAmupamitibhavaprapazcAbhidhAnAM kathAmArabdhukAmena kathAnakaM dRSTAntadvAreNa niveditaM, tadetadyadyavadhAritaM bho bhavyAstato madanurodhena vihAya vikSepAntaraM asya dArTAntikamarthamAkarNayata tatra yattAvad 'adRSTamUlaparyantaM nAma nagaramanekajanAkulaM sadAsthAyukamAkhyAtaM' so'yamanAdinidhano'vicchinnarUpo'nantajantuvrAtapUritaH saMsAro draSTavyaH, tathAhi-yujyate'sya nagarasya nagaratA kalpayituM, yato'tra dhavalagRhAyante devalokAdisthAnAni, haTTamArgAyante parAparajanmapaddhatayaH, vividhapaNyAyante nAnAkAramukhaduHkhAni, tadanurUpamUlyAyante bahuvidhapuNyApuNyAni, vicitracitrojjvaladeva kulAyante sugatakaNabhakSAkSapAdakapilAdipraNItakumatAni paurvAparyaparyAlocanavikalamugdhajanacittAkSepakAritayA, saharSaprabalakalakalopetadurdAntabAlakalApAyante krodhAdayaH kaSAyAH sakalavivekimahAlokacittodvegahetutayA, tuGgaprAkArAyante mahAmoho'laGgyatayA veSTakatayA ca mahAparikhAyate rAgadveSAtmikA tRSNA viSayajaladuSpUratayA'tigambhIratayA ca, vistIrNamahAsarAyante zaddhAdayo. viSayAH prabalajalakallolAkulatayA viparyastajanazakunAdhAratayA ca, gambhIrAndhakUpAyante priyaviprayogAniSTasaMyogasvajanamaraNadhanaharaNAdayo bhAvAH trAsahetutayA adRzamUlatayA ca, vizAlArAmakAnanAyante jantudehAH hRSIkamanazcazcarIkanilayanakAraNatayA svakarmavividhaviTapikusumaphalabharapUritatayA ceti"| yastu 'tatra nagare niSpuNyako nAma dramakaH kathitaH so'tra saMsAranagare sarvajJazAsanaprApteH pUrva puNyarahitatayA yathArthAbhidhAno madIyajIvo draSTavyaH / yathA'sau dramako mahodaraH tathA'yamapi jIvo viSayakadazanaduSpUratvAnmahodaraH / yathA'sau dramakaH pralInabandhuvargastathA'yamapi saMsRteH nagarakalpanA svasya dramakopamA 100 tat sarvamiti jJApanAya 1 ayAkArApra.2 kazcida 3 sUcitaM sUcita pra.5 pakSe jaDAnAM kallolAH Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo'nAdau bhavabhramaNe kevalo jAyate, kevalo mriyate, kevalazca svakarmapariNatiDhaukitaM sukhaduHkhamanubhavati ityato nAsya paramArthataH kazciddhandhurasti / yathA'sau roro duSTabuddhistathA'yamapi jIvo'tiviparyasto, yato'nantaduHkhahetUn viSayAnAsAdya parituSyati, paramArthazatrUn kaSAyAn bandhUniva sevate, paramArthato'ndhatvamapida mithyAtvaM paTudRSTirUpatayA gRhNAti, narakapAtahetubhUtAmapyaviratiM pramodakAraNamAkalayati, anekAnarthasArthapravattakamapi pramAdakadambakamatyantasnigdhamitravRndamiva pazyati, dharmadhanahAritayA caraTakalpAnapi duSTamanovAkAyayogAn putrAniva bahudhanArjanazIlAn manyate, nibiDabandhanopamAnamapi putrakalatradhanakanakAdInAhAdAtirekahetUn paryAlocayatIti / yathA'sau dramako dAridyopahatastathA'yamapi jIvaH saddharmavarATikAmAtreNApi shuunytvaaddaaridryaakraantmuurtiH| yathA'sau roraH pauruSavikalastathA'yamapi jIvaH svakarmahetUcchedavIryavikalatayA puruSakArarahito vijnyeyH| yathA'sau dramakaH kSutkSAmazarIrastathA'yamapi jIvaH sakalakAlaM viSayabubhukSA'nivRtteratyantakarSitazarIro jnyaatvyH| yathA'sau roro'nAthaH kathitastathA'yamapi8 jIvaH sarvajJarUpanAthApratipatteranAtho drssttvyH| yathA'sau dramako bhUmizayanena gADhaM ghRSTapArzvatrikaH pratipAditastathA'yamapi jIvaH sadA'tiparuSapApabhUmiviloThanena nitarAM dalitasamastAGgopAGgo drssttvyH| yathA'sau dramako dhUlidhUsarasarvAGgo darzitastathA'yamapi jIvo badhyamAnapApaparamANudhUsarasamastazarIro vijnyeyH| yathA'sau rorazvIrikAjAlamAlito gaditastathA'yamapi jIvo mahAmohakalAlakSaNAbhilaghucelapatAkAbhiH samantAtparikaritamUtiratIva bIbhatsadarzano varttate / yathA'sau dramako nindyamAno dInazvAkhyAtastathA'yamapi jIvo'vAptavivekainindyate sadbhiH, bhayazokAdikliSTakarmaparipUrNatayA cAtyantadIno vijnyeyH| yathA cAsau10 tatra nagare'navarataM gRhe gRhe bhikSAM paryaTatItyuktastathA'yamapi jIvaH11 saMsAranagare'parAparajanmalakSaNeSu uccAvaceSu geheSu viSayakadanAzApAzavazIkRto'navarataM12 bhrmtiiti| yatpunastasya bhikSAdhAraM ghaTakaparamAkhyAtaM tadasya jIvadramakasyAyuSkaM vijJeyaM, yatastadeva tadupabhogyasya viSayakadanAdezcAritramahAkalyANakAdezvAzrayo varttate, yatazca tadeva gRhItvA bhUyo bhUyo'smin saMsAranagare'yaM jIvaH prytttiiti| ye tu tasya dramakasya durdAntaDimbhasaMghAtA yaSTimuSTimahAloSTaprahAraiH kSaNe kSaNe tADayantaH zarIraM jarjarayantIti nidarzitAste'sya13 jIvasya kuvikalpAstatsaMpAdakAH kutarkagranthAstatpraNetAro vA kutIthikA vijJeyAH, te hi yadA yadA'muM jIvaM varAkaM pazyanti tadA tadA kuhetuzatamudraghAtapAtairasya tattvAbhimukhyarUpaM zarIraM jarjarayanti / tatazca tainarjaritazarIro'yaM jIvo-na jAnIte kAryAkAryavicAraM, na lakSayati bhakSyAbhakSyavizeSa, na kalayati peyApeyasvarUpaM, nAvabudhyate heyopAdeyavibhAgaM, nAvagacchati svaparayorguNadoSa nimittamapIti / tato'sau kutarkazrAntacittazcintayati-nAsti paraloko, na vidyate kuzalakarmaNAM phalaM, na saMbhavati khalvayamAtmA, nopapadyate sarvajJaH, na ghaTate tadupadiSTo mokSamArga iti, tato'sAvatattvAbhiniviSTacitto hinasti prANino, bhASate'lIkamAdatte paradhanaM, ramate maithune, paradAreSu vA, gRhNAti parigrahaM na karoti cecchAparimANaM, bhakSayati mAMsamAsvAdayati madya, na gRhNAti sadupadezaM, prakAzayati kumArga, nindati vandanIyAn , vandate'vandanIyAn, gacchati svaparayorguNadoSanimitaM, vadati parAvarNavAdamAcarati samastapAtakAnIti / 6 mahAndhakArAndhatvamapi pra. 7 narakahetu pra. 8 kalitaH pra. 9 sadA paruSa pra. 10 yathA'sau pra. 11 jIvo'tra pra. 12 anArata pA. 13 darzitAH pra. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasya tato badhnAti nibiDaM bhUrikarmajAlaM, patatyeSa jIvo narakeSu, tatra ca patitaH pacyate narakavedanAH kumbhIpAkena, vipATayate krakacapATanena, Arohyate vajrakaNTakAkulAsu zAlmalISu, pAyyate sandezakairmukhaM vivRtya kalakalAyamAnaM taptaM trapu, bhakSyante nijamAMsAni, bhRjjyate'tyantasantaptabhrASTreSu, tAryate pUyavasArudhirakledamUtrAnnakaluSAM vaitaraNI, chidyate'sipatravaneSu svapApamarapreritaiH paramAdhArmikasurairiti / tathA samastapudgalarAzibhakSaNe'pi nopazAmyati bubhukSA niHzeSajaladhipAne'pi nApagacchati tarSaH, abhibhUyate zItavedanayA, kadarthyate tApAtirekeNa; tathodIrayanti ca tadanyanArakA nAnAkArANi duHkhAni, tatazcAyaM jIvo gADhatApAnugato hA mAtarhA nAthAkhAyadhvaM trAyadhvamiti viklavamAkrozati, na cAsya tatra gAtratrAyakaH kazcidvidyate / tiryagati- kathaJciduttIrNo'pi narakAdvibAdhyate tiryakSu vartamAnaH, katham ? vAhyate bhAraM kuTayate duHkhavedanAH lakuTAdibhiH chidyante'sya karNapucchAdayaH khAdyate kRmijAlaiH, sahate bubhukSAM, mriyate pipAsayA, tudyate naanaakaaryaatnaabhiriti15| manujagati- tataH kathazcidavAptamanuSyabhavo'pyeSa jIvaH pIDayata eva duHkhaiH / katham ?, taducyate-klezavedanAH yantyanantarogavAtAH,16 jarjarayanti jarAvikArAH, doyante durjanAH, vihalayantISTaviyogAH, paridevayantyaniSTasaMprayogAH, visaMsthulayanti dhanaharaNAni, Akulayanti svajanamaraNAni, vihvalayanti 7 nAnA'dhya sanAnIti / vibudhajanma- ___ tathA kathaJcillabdhavibudhajanmApyeSa jIvo grasyata eva nAnAvedanAbhiH, tathAhi- AjJApyate ninAnA- vivazaH zakrAdibhiH, khidyate parotkarSadarzanena, jIyate prAgbhavakRtapramAdasmaraNena, dandadyate'svAvedanAH dhInAmarasundarIprArthanena, zalyate tannidAnacintanena, nindyate mahardikadevavRndena vilapatyAtmanazcyavanadarzanena, Askandati gADhaprAptAsammamRtyuH, patati samastAzucinidAne garbhakalamala iti| evaM sthite yadramakaM varNayatA'bhyadhAyi yaduta sarvAGgINamahAghAtatApAnugatacetanaH hA mAtastrAyatAlpopanayaH mityaM dainyavikrozaviklava iti, tadasyApi jIvasya tulyameva draSTavyam , ta(ya)smAdasyAH sarvasyA mahAnarthaparamparAyAzcA(svA)tmagatAH kuvikalpAstatsampAdakAH kudarzanagranthAstatpraNetArazca kutIthikAH kAraNamiti / 18 yattUnmAdAdayastasya dramakasya rogA nirdiSTAste'sya jIvasya mahAmohAdayo vijnyeyaaH| tatra moho mithyAtvaM, tadunmAda iva varttate samastAkAryapravRttihetutayA, jvara iva rAgaH sarvAGgINamahAtApanimittatayA, zUlamiva dveSo gADhahRdayavedanAkAraNatayA, pAmeva kAmastIvraviSayAbhilASakaNDUkAritayA, galatkuSTamiva bhayazokAratisampAdyaM dainyaM janajugupsAhetutayA cittodvegavidhAyitayA ca, netraroga ivAjJAnaM vivekadRSTivighAtanimittatayA, jalodaramiva pramAdaH sadanuSThAnotsAhaghAtakatayeti / tatazcAyaM jIvo mithyAtvAdibhiretairbhAvarogaivihalIkRto na kiJciccetayate / tatazca yadetat sAmpratameva 'na jAnIte bhakSyAbhakSya ityAdhanadhyavasAyarUpaM mahAtamaH pratipAditaM, ye ca 'nAsti paraloka,' ityAdayo viparyAsavikalpAH pratipAditAste'sya dvayasyApyutpattau bAhyAH kutarkagranthAdayaH sahakArikAraNabhAvanotpAdakAH,19 ete tu rAgadveSamohAdaya AntarA upAdAnakAraNabhAvena janakAH, tasmAtpUrvoktA sarvAnarthaparamparA paramArthato 15 tInavedanAbhiH 16 pana pra. 17 vidhurayanti pra. 18 zarIrajarjarakAH 19 tpatha pra. dramakavi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADhatarameta janyA'pi vijJeyA / kiJca kuzAstrasaMskArAdayaH kAdAcitkA, ete tu rAgAdayastadutpAdane sklkaalbhaavinH| anyacca kudarzanazravaNAdayo bhavanto'pi bhaveyurvA'narthaparamparAkAraNaM na veti vyabhicAriNaH, ete tu rAgAdayo bhavanto'vazyaMtayA mahAnarthagarttapAtaM kurvantyeva, nAstyatra vyabhicAro, yatastairabhibhUto'yaM jIvaH pravizati mahAtamo'jJAnarUpaM, vidhatte nAnAvidhaviparyAsavikalpAn, anutiSThati kadanuSTAnazatAni, sacinoti gurutarakarmabhAraM, tatastatpariNatyA kvacijAyate sureSu, kvacidutpadyate mAnuSeSu, kvacidAsAdayati pazubhAvaM, kvacitpatati mahAnarakeSu, tatazca tadeva prAkpratipAditasvarUpaM mahAduHkhasantAnamanavaratamaraghaTTaghaTIyantranyAyenAnantazo'nubhavadvAreNa parAvarttayatIti / evaJca sthite yattadramaka-20 varNane pratyapAdi yaduta zItoSNadaMzamazakakSutpisApAdyupadravairvAdhyamAno mahAghoranarakopamavedana iti tadatra jIvarore samargalataraM mantavyamiti / ata eva ca yaduktaM yadutAsau dramakaHkRpAspadaM satAM dRSTo,hAsyasthAnaM sa mAninAm / bAlAnAM krIDanAvAso, dRSTAntaH pApakarmaNAm // 128 // tadatrApi jIve sakalaM yojanIyam / tathAhi satatamasAtasaMtatijambAlAsto'yaM21 jIvo dRzyamAno'tyantasAtmIbhUtaprazamasukharasAnAM bhagavatAM satsAdhUnAM bhavatyeva kRpAsthAnaM, klizyamAneSu sakalakAlaM karuNAbhAvanAbhAvitacittatvAtteSAM,22 tathA mAninAmiva vIrarasavazena tapazcaraNakaraNodyatamatInAM sarAgasaMyatAnAM bhavatyevAyaM jIvo hAsyasthAnaM, dharmAkhyapuruSArthasAdhanavikalasya kIdRzI khalvasya puruSateti tessaamnaadrdRsstteH| tathA bAlAnAM mithyAtvAdhmAtacetasAM tathAvidhalokAnAM kathaJcidavAptaviSayasukhalavAnAM bhavatyevAyaM pApiSThajIvaH kriiddnaavaaso| dRzyante hi dhanagarvoddharacittaistathAvidhakarmakarAdayo nAnAprakAraM viDambyamAnAH, tathA pApakarmaNAM phalaprarUpaNAvasare bhavatye(vai)vaMvidho jIvo dRSTAntaH, tathAhi-bhagavantaH pApakarmANi23 darzayanto bhavyajantUnAM saMvegajananArthamIdRzajIvAneva dRSTAntayantIti / yatpunaravAci yaduta'anye'pi bahavaH santi, rorAstatra mahApure / kevalaM tAdRzaH prAyo, nAsti nirbhaagyshekhrH||129|| iti / tadetadAtmIyajIvasyAtyantaviparItacAritAmanubhavatA'bhihita24 myaa|yo'yN madIyajIvo'dharitajAtyandhabhAvo'sya mahAmoho'pahastitanarakatApo'sya rAgaH, upamAgocarAtIto'sya pareSu dveSaH, apahasitavaizvAnaro'sya krodho, laghUkRtamahAzailarAjo'sya mAno, vinijitabhujagavanitAgatirasya mAyA, darzitasvayambhUramaNasAgaralaghubhAvo'sya lobhaH, svamapipAsAkAramasya viSayalAmpaTayaM bhagavaddharmaprApteH prAgAsIt , svasaMvedanasiddhametat / ahamevaM tarkayAmi-naivamulvaNadoSatA prAyo'nyajIvAnAM, yathA caitatsopapattikaM bhavati tathottaratra pratibodhAvasare vistareNAbhidhAsyAmaH / yattuktaM-'yathA'sau rorastatrAdRSTamUlaparyante nagare pratibhavanaM bhikSAmaTanevaM cintayati, yaduta amukasya devadattasya bandhumitrasya jinadattasya ca gRhe'haM snigdhAM mRSTAM25 baDhI susaMskRtAM bhikSAM lapsye, tAM cAhaM tUrNamAdAya yathA'nye dramakA na pazyanti tathaikAnte yAsyAmi, tatra kiyatImapi bhokSye, zeSAmanyadinArtha sthApayiSyAmi, te tu dramakAH kadAcitkutazcinimittAnmAM labdhalAbhaM jJAsyanti, tatazcAgatya yAcamAnA mAmupadravayiSyanti, 20 varNake pra. 21 saMnipAta pA. 22 karuNAbhAvita pA. 23 kAryANi pra. 24 parItatA pra. 25 mRdvIpra. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tatazca mriyamANenApi mayA na dAtavyA sA tebhyaH, tataste balAmoTikayA26 grahISyanti, tato'haM taiH saha yoddhaM prArapsye, tataste mAM yaSTimuSTiloSTAdibhistADayiSyanti, tato'haM mahAmudramAdAya tAnekaikaM cUrNayiSyAmi, kva yAnti dRSTAste mayA pApAH ? ityevamalIkavikalpajAlamAlAkulIkRtamAnasaH kevalaM pratikSaNaM raudradhyAnamApUrayati, na punarasau varAkaH pratigRhamaTATayamAno'pi kiJcidbhojanajAtamAsAdayati, pratyuta hRdayakhedamAtmano'nantaguNaM vidhatte / atha kathaJcidaivavazAtkadannalezamAtramAmoti tadA mahArAjyAbhiSekamivAsAdya harSAtirekAjagadapyAtmano'dhastAnmanyate tadetatsarvamatrApi jIve yojanIyam / tatrAsya saMsAre'harnizaM paryaTato ya ete zabdAdayo viSayA yaccaitaddhandhuvargadhanakanakAdikaM yaccAnyadapi krIDAvikathAdikaM saMsArakAraNaM tadgRddhihetutayA rAgAdibhAvarogakAraNatvAt karmasaJcayarUpamahA'jIrNanimittatvAcca kadanaM vijJeyaM, tatazcAyamapi mahAmohagrasto jIvazcintayatisaMsArijI- "pariNeSyAmyahamanalpayoSitaH tAzca rUpeNa parAjeSyanti tribhuvanaM, saubhAgyenAbhivasya mano mukhayiSyanti makaradhvaja, vilAsaiH kSobhayiSyanti munihRdayAni, kalAbhirupahasiSyanti bRhaspati, rathamAlA vijJAnena raJjayiSyanti atidurvidagdhajanacittAnIti / tAsAM cAhaM bhaviSyAmi sutarAM hRdyvllbhH| na sahiSyante tAH parapuruSagandhamapi, na lavayiSyanti mama kadAcidAjJAM, kariSyanti me satataM cittAnandAtirekaM, prasAdayiSyanti mAM darzitakRtrimakopavikAraM, vidhAsyanti kAmotkocakaraNapaTUni cATuzatAni, prakaTayiSyantIGgitAkAra, hRdayasadbhAva, hariSyanti nAnAvikArabibbokai, mAnasaM, haniSyanti mAmanavarataM tAH paraspareya'yA sAbhilASaM kaTAkSavikSepairiti / tathA bhaviSyati me vinIto dakSaH zuciH suveSo'vasarajJo hRdayagrAhI mayyanuraktaH samastopacArakuzalaH zauyaudAryasampannaH sakalakalAkauzalopetaH pratipattinipuNo'pahasitazakraparikaraH parikara iti / tathA bhaviSyanti me nijayazaHzubhrasudhAdhavalatayA svacittasannibhA atyuccatayA ca himagirisaGkAzA vicitracitrojjvalavitAnamAlopazobhitAH zAlabhaJji' kAdyanekanayanAnandakArirUparacanAkalitA bahuvidhazAlAvizAlA nAnAprakAraprakoSThavinyAsA ativistI-27 rNAnekAkArAsthAnamaNDapaparikaritAH samantAnmahAprAkAraparikSiptA apahasitavibudhAdhipAvAsAH saptabhUmikAdayo bhUyAMsaH prAsAdAH, tathA kariSyanti me bhavane satataM prakAzaM marakatendranIlamahAnIlakarketanapadmarAgavanavaiDUryendukAntasUryakAntacUDAmaNipuSparAgAdiratnarAzayaH, tathA virAjiSyante mama mandire samantAtpItodyotamAdarzayanto hATakakUTAH, tathA bhaviSyati mama sadane'nantatayA hiraNyadhAnyakupyAdikamanAsthAsthAnam , tathA nandayiSyanti me hRdayaM mukuTAGgadakuNDalaprAlambAdayo bhUSaNavizeSAH, tathA janayiSyanti me cittaratiM cInAMzukapaTTAMzukadevAMzukaprabhRtayo vastravistArAH, tathA varddhayiSyanti me mAnasAnandaM maNikanakavicitrabhaktimaNDitarAjatakrIDAparvatakalitAni dIrghikAguJjAlikAyantravApikAdyanekavidhajalAzayamanoharANi bakulapunnAganAgAzokacampakaprabhRtivividhaviTapijAtivistArANi pazcavarNagandhabandhurakusumabharAnamrazAkhAparyantAni kumudakokanadAdijalaruhacArUNi bhramabhRGgajhaGkArasAratAropagItAni prAsAdasamIpavartIni lIlopavanAni, pramodayiSyanti mAM nirjitadinakarasyandanasaundaryA rathasaGghAtAH, harSayiSyanti28 mamA(mAma)pahastitasurAdhipahastimAhAtmyAnAM varakariNAM koTayaH, toSayiSyanti mAma dharitavibudhapatiharirayA hayakoTikoTayaH, samullAsayiSyanti me manasi pramadAtirekaM purato dhAvanto' 26 balAtkAreNAmoTana 27 nAnAkAra pra. 28 upasita pA0 . Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 saMsArijI- nuraktA aparaparAkaraNapaTavaH parasparamavibhinnacetaso na cAtyantasaMhatAH saGkhyAtItAH padAtisaGghAtAH, sya mano raJjayiSyanti meM pratidinaM praNatilAlasAni rAjavRndAni kirITamaNimarIcijAlaizcaraNAravindam , rathamAlA bhaviSyAmyahaM bhUribhUmimaNDalAdhipatiH, tantrayiSyanti me samastakAryANi prajJA'vajJAtasuramantriNo'mAtyamahattamAH,29 tadidaM susaMskRtabhikSAlAbhecchAtulyaM vijJeyam / punazca cintayati-tato'hamatisamRddhatayA nizcintatayA ca paripUrNasamagrasAmagrIkaH kariSyAmi vidhinA kuTIprAvezikaM rasAyanaM, tatastadupayogAt saMpatsyate me valIpalitakhAlityavyaGgAdivikalaM jarAmaraNavikArarahitaM devakumArAdhikataradyutivitAnaM niHzeSaviSayopabhogabhAjanaM mahAprANaM zarIram / tadidaM labdhabhikSasyaikAntagamanamanorathasamamavagantavyam / bhUyazca manyate-tato'hamatipramuditacetA gambhIraratisAgarAvagADhastena lalanAkalApena sAI lalamAnaH khalvevaM kariSye yaduta kvacidanavaratapravRttamadanarasaparavazo'nAratasuratavinodena sparzanendriyaM prINayiSye, kvacidrasanendriyotsavadvAreNa svasthIkRtAzeSahRSIkavargAnmanojJarasAnAsvAdayiSye, kvacidatisurabhikarparAnuviddhamalayajakazmIrajakuraGgamadAdivilepanadvAreNa ca paJcasugandhikatAmbUlAsvAdanavyAjena cAhaM ghrANendriyaM tarpayiSye, kvacidanAratatADitamurajadhvanisanAthamamarasundarIvibhramalalanAlokasampAditamanekAkArakaraNAGgahAramanoharaM prekSaNakamIkSamANazcakSurindriyAnandaM30 vidhAsye, kvacitkalakaNThatatprayogavizAradajanaprayuktaM veNuvINAmRdaGgakAkalIgItAdisvanamAkarNayan zrotrendriyamAhAdayiSye, kvacitpunarakhilakalApakauzalopetaiH samAnavayobhiH samarpitahRdayasarvasvaiH zauryodAryavIryavayyarapahasitamakaradhvajasaundaryaimitravargaH sArddha nAnAvidhakrIDAvilAsai ramamANaH samagrendriyagrAmamAhAdAtirekamAskandayiSyAmIti / tadidamekAnte bhikSAbhakSaNAkAGkSAsadRzamavaseyam / cintayati ca-tato mamaivaM niratizayasukhAnubhavadvAreNa tiSThato bhUyAMsaM kAlaM samutpatsyante surakumArAkAradhArakANi ripusundarIhRdayadAhadAyakAni ca samAhAditasamastabandhuvargapraNayijananAnAprakRtIni31 matpratibimbakasaMkAzAni mutazatAni, tato'haM sampUrNAzeSamanorathavistAraH pratyastamitapratyUhasamUho'nantakAlaM yatheSTaceSTayA vicariSyAmi / so'yaM bhUridinArtha sthApanamanoratha iva vartate / yat punarAlocayati yaduta---atha kadAcittaM tathAbhUtaM mAmakInaM saMpatprakarSa zeSanRpatayaH zroSyanti, tataste matsarAdhmAtacetasaH sarve'pi saMbhUya madviSayeSUpaplavaM vidhAsyanti, tato'haM teSAmupari caturaGgasenayA'vikSepeNa yAsyAmi, tataste svabalAvalepavazena mayA saha saGgrAmaM kariSyanti, tato bhaviSyati prabhUtakAliko mahAraNavimardaH, tataste parasparaM saMhatatayA bhUrisAdhanatayA ca manAg mAmAkramiSyanti, tato'hamabhivarddhitakrodhavandhatayA32 prAdurbhUtaprabalaraNotsAhastAnekaikaM sabalaM cUrNayiSye, nAsti samastAnAmapi pAtAle'pi praviSTAnAM mayA baddhAnAM mokSa iti / tadidaM roraraNakANDaviDvarasamAnamavaboddhavyam / bhUyazca bhAvayati-tato'hamavajitasamastapRthivIbhAvirAjavRndatvAllapsye cakravattirAjyamahAbhiSekam , tato nAsti vastu tatribhuvane yanme na sampatsyata iti / evameSa jIvo rAjaputrAdyavasthAyAM vartamAno bahuzo niSprayojanavikalpaparamparayA''tmAnamAkulayati, tatazca raudradhyAnamApUrayati, tato badhnAti nibiDaM karma, tataH patati mahAnarakeSu, na ceha tathA'pi khidyamAno'pi pUrvopArjitapuNyavikalaH svahRdayatApaM vimucyAparaM kazcanArthamAsAdayati tadanenaitallakSaNIyaM-yadA khalveSa jIvo narapatisutAdyavasthAyAmativizAlacittatayA kilApakarNitatucchavastugocaramanoratho bRhadarthaprArthakatayA svabuddhayaiva mahAbhiprAyastadApi viditaprazamAmRtAsvAdanamukharasAnAM vijJAtaviSayadAruNavipAkaviSabhAvAnAM 29 mahAmAtya pra. 3. prekSaNIya 31 janatA pra. 32 krodhAbandha pra. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 arthakAmasaktAnAM ceSTAH saMkalpamAlAzca siddhivadhUsambandhabaddhAdhyavasAyAnAM bhagavatAM satsAdhUnAM kSudradramakaprAyaH pratibhAsate, kiM punaH shessaasvvsthaasviti| tathAhi-dvijAtivaNijakAbhIrAntyajAdibhAveSu vartamAno'yaM jIvo'dRSTatattvamAgo varAkastucchA bhiprAyatayA kvacid dvitrANAmapi kSudragrAmANAM lAbhaM cakravattitvaM manyate kvacit kSetrakhaNDamAtraprabhutvamapi mahAmaNDalikatvamAkalayati kvacijjArakulaTAmapyamarasundarIM kalpayati kvaciddezavirUpamapyAtmAnaM makaradhvajaM cintayati, kvacinmAtaGgapATakAkAramapyAtmaparijanaM zakraparivAramiva pazyati kacidraviNasya tricaturANAM sahasrANAM zatAnAM viMzatInAM rUpakANAmapi lAbhaM koTIzvaratvamavagacchati kvacitpaJcaSANAmapi dhAnyadroNAnAmutpattiM dhanadavibhavatulyAM lakSayati, kacitsvakuTumbabharaNamapi mahArAjyamavabudhyate, kvaciduSpUrodaradarIpUraNamapi mahotsavAkAraM jAnIte, kvacidbhikSAvAptimapi jIvitAvAptiM nizcinoti, kvacidanyaM zabdAdiviSayopabhoganiratamuvIkSya rAjAdikaM zakro'yaM devo'yaM vandyo'yaM puNyabhAgayaM mahAtmA'yaM purUSo yadi mamA pyevaM sampadyante viSayAstato'habhapyevaM vilasAmIti cintayanparitAmyati / tathAvidhAkUtaviDambitaca tadartha karoti bhUbhujA sevAM paryupAste tAn sarvadA darzayati vinayaM, vadatyanukUlaM zokAkrAnto'pi hasati teSu hasatsu saJjAtajAtasvapatraharSaprakarSo'pi roditi teSa rudatsa nijazatranapistauti tada bhimatAn svaparamasuhRdo'pi nindati tadviSo dhAvati purato rAtrindivaM mardayati khinnadeho'pi taccaraNAn kSAlayatyazucisthAnAni vidhatte tadvacanAtsarvajaghanyakarmANi, pravizati kRtAntavadanakuhara iva raNamukhe samarpayati karavAlAdighAtAnAmAtmahRdayaM, mriyate dhanakAmo'pUrNakAma eva varAkaH, tathA prArabhate kRSI khidyate sarbamahorAtraM vAhayati halaM anubhavatyaTavyAM pazubhAvaM vimardayati nAnAprakArAn prANinaH paritapyate vRSTayabhAvena bAdhyate bIjanAzena, tathA vidhatte vANijya, bhASate'lIkaM muSNAti vizrabdhamu gdhalokAn yAti dezAntareSu sahate zItavedanAM kSamate tApasantApaM titikSate bubhukSAM na gaNayati pipAsAM anubhavati trAsAyAsAdIni duHkhazatAni pravizati mahAraudrasamudre pralIyate yAnapAtrabhaGgena bhavati bhakSyaM jalacarANAM tathA bhramati girikandarodareSu AskandatyamuravivarANi nibhAlayati rasakUpikAH bhakSyate tadArakSarAkSasaiH, tathA'valambate mahAsAhasaM yAti rAtrau zamazAneSu vahati mRtakalevarANi vikrINAti mahAmAMsaM sAdhayati vikarAlavetAlaM nipAtyate tena kupitena, tathA'bhyasyati khanyavAdaM nirIkSate nidhAnalakSaNAni tuSyati tadarzanena dadAti rAtrau tadgrahaNArtha bhUtabaliM dUyate tadaGgArabhRtabhAjanavIkSaNena, tathA'nuzIlayati dhAtuvAdaM samupacarati narendravRndaM gRhNAti tadupadezaM mIlayati mUlajAtAni samAharati dhAtumRttikAH samupaDhaukayati pAradaM lkizyate tasya jAraNacAraNamAraNakaraNena dhamate rAtrindivaM pUtkaroti pratikSaNaM hRSyati pItazvetakriyayorlezasiddhau khAdatyahanizamAzAmodakAn vyayIkaroti tadartha zeSamapi dhanalavaM mAryate duHsAdhitakarmavibhrameNa, tathA viSayopabhogasampattaye dhanArthameva cAyaM jIvaH kurute caurya ramate dyUtamArAdhayati yakSiNIM parijapati mantrAn gaNayati jyotiSIM prayukte nimittaM Avarjati lokahRdayaM abhyasyati sakalaM kalAkalApaM, kiM bahunA ? tanAsti yanna karoti tanna vidyate yana vadati tanna sambhabati yanna cintayati, na ca tathApyayamanavaratamitazretazca tadartha baMbhramyamANaH prAvihitapuNyazUnyaH samabhilaSitArthasya tilatuSatribhAgamAtramapi prAmoti, kevalaM svacittasantApamAtaraudradhyAne33 guru 33 pra0 mArtadhyAnena. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceSTAH artha kAmaH tarakarmabhAraM taddvAreNa durgatiM cAtmano'bhivarddhayatIti / yadi punaH kathaJcitpUrvavihitapuNyalavaH syAt saktAnAM tato'yaM jIvastadudayena dhanasahasrAdikaM vA abhimatabhAryA vA svazarIrasaundarya34 vA vinItaparijanaM vA dhAsaGkalpa nyasaJcayaM vA katicidgrAmaprabhutvaM vA rAjyAdikaM vA prApnuyAdapi / tatazca yathA'sau dramakaH kadanalezamAtramAlAca lAbhAttuSTaH35 tathA'yamapi jIvo mAdyati hRdaye madasannipAtagrastahRdayazca nAkarNayati vijJApanAni36 na pazyati zeSalokaM na nAmayati grIvAM na bhASate praguNavacanaiH akANDa eva nimIlayati cakSuSI apamAnayati gurusaMhatimapi, ato'yamevaMvidhatucchAbhiprAyahatasvarUpo jIvo jJAnAdiratnabharaparipUrNatayA paramezvarANAM bhagavatAM munipuGgavAnAM kSudradramakebhyo'pyadhamatamaH kathaM na pratibhAsate ?, yadA pazubhAve narakeSu vA vartate'yaM jIvastadA vizeSato dramakopamAmatilaGghayati,37 yato vivekadhanAnAM maharSINAM ya ete kila zakrAdayo devA maharddhayo mahAdyutayo nirupacaritazabdAdiviSayopabhogabhAjanaM drAdhIyaHsthitikAste'pi yadi samyagdarzanaratnavikalAH syustadA mahAdAridrayabharAkrAntamUrtayo vidyullatAvilasitacaTulajIvitAzca pratibhAsante, kiM punaH zeSAH saMsArodaravivaravarttino jantava iti / yathA cAsau dramakaH avajJayA janairdatta tatkadannaM bhuJjAnaH zakrAdapi zaGkate yaduta-ayaM mamaitaduddAlayiSyati tathA'yamapi jIvo mahAmohopahataH tadraviNakalatrAdikaM kathaJcittAvatA klezajAlenopArjitaM yadA'nubhavati tadA bibheti taskarebhyaH trasyati narapatibhyaH kampate bhayena dAyAdebhyaH udvijate yAcakebhyaH, kiMbahunA'tra jalpitena !, atyantani:spRhamunipuGgavebhyo'pi zaGkate yadutaite mahatA vacanaracanATopena mAM pratArya nUnametad grahItumicchanti tathAvidhagADhamUrchAviSAbhibhUtacittazcintayatyevaM-hanta dhakSyate mamaitadraviNajAtaM citrabhAnunA plAvayiSyate vA salilapravAhena hariSyate vA caurAdibhiH ataH surakSitaM karomi, tato'sahAyaH zeSajanAvizrambhitayA rAtrAvutthAya khanatyatidUraM bhUtalaM, nidhatte tattatra nibhRtasaJcAraH, punaH pUrayitvA garta kurute samaM bhUtalaM, vikirati tasyopari dhUlikacavarAdikaM, sampAdayati kilAlakSyaM svAkUtena, mA punarna jJAsyAmi svadezamiti vidhatte vividhAni cihnAni, prayojanAntareNa taddezena saJcarantamaparaM muhumuhurnibhAlayati, kathazcittaddeze yAntI tadRSTiM zaGkate-A jJAtametena, ato mUrchAdandahyamAnamAnaso na labhate rAtrau nidrAM, punarutthAya tatpradezAttadutkhanati, nidhatte ca pradezAntare, nirIkSate punaH punardigantareSu sabhayaM nikSipaMzcakSuH yaduta-mAM kazcidrakSyatIti, vyApArAntaramapi sa kevalaM kAyena karoti cetastu tatpratibandhanabaddhaM tataH sthAnAdanyatra padamapi na calatIti / atha kathaJcittathAvidhayatnazatairapi tena rakSyamANamaparo lakSayet gRhNIyAcca tato 'sAvakANDavajrapAtanirdalitazarIra iva hA ! tAta! hA mAtaH bhrAtariti viruvamArA [ra] TayamAnaH sakalavivekilokaM karuNAparItacittatAM prApayati, atimUrchAvyAghAtAghrAtacetano38 mriyate vaa| tadidaM dhanalavapratibaddhacetovRttInAM vilasitamupadarzitam / tathA gRhiNIprativandhagrahagRhItavigrahaH api IrSyAzalyavitudyamAnamAnasaH khalveSa jIvastasyAH paravIkSaNarakSaNAkSaNikaH sanna niHsarati gehAt na svapiti rajanyAM tyajati mAtApitarau zithilayati bandhuvargAn na dadAti paramasuhRdo'pi svagRhe DhaukaM avadhIrayati dharmakAryANi na yati lokavacanIyatAM. kevalaM tasyA eva makhamanavaratamIkSamANastAmeva ca paramAtmamatimiva yogI nivRttAzeSavyApAro dhyAyannevAste, tasya ca yadeva sA kurute tatsundaraM yadeva sA bhASate tadevAnandakAri yatsA vicintayati tadeveGgitAkArairvijJAyAsau sampAdanAyAhaM mnyte| evaJcAkalayati mohaviDambitena manasA yaduteyaM mamAnuraktA hitakAriNI, na cAnyedRzI saundayaudAryasaubhAgyAdiguNakalApakalitA jagati vidyte| atha kadAcittAM mAteti bhaginIti devatetyapi manyamAnaH paro vIkSate tato'sau mandaH 34 nAsti pratyantare 35 bhAtuSTa pA. 36 na vikSapayati pra. 37 tilavate pra. 38 vyAghAtacetanaH pra. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohAt krudhyatIva vihvalIbhavatIva mUrcchatIva mriyata iva kiM karomIti na jAnIte / atha sA viyujyate mriyate vA, tato'sAvapyAkrandati paridevate mriyate vA, atha sA kathazciduHzIlatayA parapuruSacAriNI syAt parapuruSA vA balAttAM samAkramya gRhNIyuH tato'sau mahAmohavihalo yAvajIvaM hRdayadAhena jIryate prANairvA viyujyate duHkhAsikAtirekeNeti / tadevamekaikavastupratibandhabaddhahRdayo'yaM jIvo duHkhaparamparAmAsAdayati, tathApi viparyastatayA tadrakSaNapravaNamanAH sarvathA zaGkate mamedamayaM hariSyatIti / jIvasyA- . yathA ca tasya rorasya tena kadanenodarapUraM pUritasyApi na tRptiH saMpadyate pratyuta pratikSaNaM tRpti- sutarAM bubhukSA'bhivardhate ityuktaM, tathA'syApi jIvasyAnena dhanaviSayakalatrAdinA kadannaprAyeNa matvaM pUryamANasyApi nAbhilASavicchedaH, kintarhi ?, gADhataramabhivarddhate tattaSaH / tathAhi-yadi kathaJcidraviNazataM sampadyate tataH sahasramabhivAJchati, atha tadapi saJjAyate tato lakSamAkAGkSati tatsampattAvapi koTImabhilapati, tallAbhe rAjyaM prArthayati, atha rAjA jAyate tatazcakravartitvaM mRgayate tatsaMbhave'pi vibudhatvamanvicchanti, atha devatvamapyAskandettataH zakratvamanveSayate athendratAmapi labhate tato'pyattarottara kalpAdhipatitvapipAsAparyAsitacetaso nAstyevAsya jIvasya mnorthpripuurtiH| yathA hi gADhagrISme samantAdavadAhatApitazarIrasya pipAsAbhibhUtacetanasya mUrcchayA patitasya kasyacitpathikasya tatraiva svamadarzane subahanyapi prabalakallolamAlAkulAni mahAjalAzayakadambakAni pIyamAnAnyapi na tapakarSaka manAgapi sampAdayanti tathA'syApi jIvasya dhnvissyaadiini| tathAhi--anAdau saMsAre viparivartamAnenAnantazaH prAptapUrvA devabhaveSu nirupacaritazabdAdhupabhogAH, AsAditAnyanantAnyanardheyaratnakUTAni, vilasitaM khaNDitarativibhramaiH saha vilAsinIsAthaiH, krIDitaM tribhuvanAtizAyinIbhirnAnAkrIDAbhiH tathA'pyayaM jIvo mahAbubhukSAkSAmodara iva zeSadinabhuktavRttAntaM na kiJcijAnAti, kevalaM tadabhilASaNa zuSyatIti / arthakAma yattuktaM-tatkadannaM tena dramakena laulyena bhuktaM jIryati, jIryamANaM punarvAtavisUcikAM vidhAya vikArAH taM roraM pIDayatIti / tadevaM yojanIyam-yadA rAgAdiparItacitto'yaM jIvo dhanaviSayakalatrAdikaM kadamakalpaM svIkaroti tadA'sya karmasaJcayalakSaNamajINe sampadyate, tatazca yadA tadadayadvAreNa jIyati tadA nArakatiryaGnarAmarabhavabhramaNalakSaNAM vAtavisUcikAM vidhAyainaM jIvaM nitarAM kadarthayati, yathA ca tatkadannaM tasya sarvarogANAM nidAnaM pUrvotpanarogANAM cAbhivRddhikAraNamatyarthamabhihitaM tathedamapi rAgagrastacittenAnena jIvenopabhujyamAnaM viSayAdikaM mahAmohAdilakSaNAnAM prAgupavarNitAnAM samastarogANAM bhaviSyatAM kAraNaM pUrvanirvaNitAnAM punarabhivRddhihemubhUtaM39 varttate / . ___yathA ca sa roraH-tadeva kubhojanaM cAru manyate, susvAdubhojanAsvAdaM tu svamAnte'pi viparyAsaH varAko nopalabhata ityuktaM tathA'yamapi jIvo mahAmohagrastacetovRttitayA yadidamazeSadoSarAzidUSita mupavarNitasthityA viSayadhanAdikaM tadevAtisundaramAtmahitaM ca cetasi kalpayati, yatpunaH pAramArthika svAdhInaniratizayAnandasandohadAyakaM mahAkalyANabhUtasaJcAritrarUpaM paramAnnaM, tadayaM varAko mahAmohanidrAtirohitasadvivekalocanayugalo40 na kadAcidAsAdayati / tathA hi-yadyayamanAdau bhavabhramaNe pUrvameva tata kvacidalapsyata tato'zeSaklezarAzicchedalakSaNamokSAvAptiH, neyantaM kAlaM yAvatsaMsAragahane paryaTiSyata. yatazcAyamadyApi baMbhramIti tato nAnena madIyajIvena saccaraNarUpaM sadbhojanaM prAgavAptamiti nizcIyate / 39 0pUrva nirvattitAnAM pra. 40 locanAtkadacidA pra0 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatpunarabhyadhAyi yathA-'tadadRSTamUlaparyantaM nagaramuccAvaceSu geheSu trikacatuSkacatvarAdiSu nAnArUpAsu ca rathyAsu paryaTatA'navaratamazrAntacetasA'nena roreNAnantazaH parAvartitamiti' tadapi sarvamatra samAna vijJeyaM, yato'munApi jIvenAnAditayA kAlasya bhramatA'nantapudgalaparAvartAH paryantaM nItAH / yathA ca tasya-'bhramato dramakasya tatra nagare na jJAyate kiyAn kAlo lakSita ityuktaM' tathA jIvabhavabhramaNakAlakalanamapi na pratItigocaracAritAmanubhavati, nirAditayA tatparicchedasya krtumshkteriti| tadevamatra saMsAranagarodare "madIyajIvaroro'yaM kuvikalpakutarkakutIthikalakSaNairdurdAntaDimbhasaMghAtaistasvAbhimukhyarUpe zarIre viparyAsasaMpAdanalakSaNayA tADanayA pratikSaNaM tADyamAno mahAmohAdirogabAtaprastazarIrastadvazena narakAdiyAtanAsthAneSu mahAvedanodayadalitasvarUpo'ta41 eva vivekavimalIbhUtacetasAM kRpAsthAnaM paurvAparyaparyAlocanavikalAntaHkaraNatayA tattvAvabodhaviprakRSTo'ta eva prAyaH sarvajIvebhyo jaghanyatamo'ta eva dhanaviSayAdirUpakadannadurAzApAzavazIkRtaH kathaJcittallezalAbhatuSTo'pi tenAtRptacetAstadupArjanavarddhanasaMrakSaNapratibaddhAntaHkaraNastadvAreNa ca gRhItanibiDagurutarASTaprakArakarmabhArarUpAniSThitApa-thyapAtheyastadupabhogadvAreNa vivarddhamAnarAgAdirogagaNapIDitastathApi viparyastacittatayA tadevAnavarataM bhuJjAno'prAptasaMcAritrarUpaparamAnA''svAdo'raghaTTaghaTIyantranyAyenAnantapudgalaparAvartAn samastayonisthAnAskandanadvAreNa paryaTita iti" / adhunA punarasya yatsampannaM tadabhidhIyate / iha ca-trikAlaviSayatayA'sya vyatikarasya vivakSayA samastakAlAbhidhAyibhirapi pratyayairatra sarvatrApi kathAprabandha nirdezaH saGgato draSTavyaH, yato vivakSayA kArakavatkAlo'pi vastusthityaikasvarUpe'pi vastuni nAnArUpaH prayukto dRSTo'bhISTazca zabdavidAM, yathA yo'yaM mArgo gantavyaH A pATaliputrAt tatra kUpo'bhUdabhavaJca, babhUva, bhaviSyati, bhaviteti vA, ete sarve'pi kAlanirdezA ekasminnapi kUpAkhye vastuni vivakSAvazena sAdhavo bhavantItyalamaprastutavistareNeti / tatra yo'sau tatsvabhAvatayA 'samastabhUtasaMghAtAtyantavatsalahRdayaH prakhyAtakIttistasminnagare susthitAbhidhAno mahAnarendro darzitaH,' sa iha paramAtmA jinezvaro bhagavAna sarvajJo vijJeyaH / sa eva hi malInAzeSaklezarAzitayA'nantajJAnadarzanavIryatayA nirupacaritasvAdhInaniratizayAnantAnandasandohasvarUpatayA ca paramArthena susthito bhavitumarhati, na zeSA avidyAdiklezarAzivazavartinaH, atiduHsthitatvAtteSAm , sa eva ca bhagavAna samastabhUtasaMghAtasyApi sUkSmarakSaNopadezadAyitayA'kSepeNa mokSaprApaNapravacanArthapraNetRtayA ca svabhAvenaivAtivatsalahRdayaH, sa eva ca prakhyAtakIrtiH niHzeSAmaranaravisaranAyakaiH puruhUtacakravartyAdibhiH, yataH sa eva prazastamanovAkkAyavyApAraparAyaNairanavaratamabhiSTrayate, ata eva cAsAvevAvikalaM mahArAjazabdamudvoDhumarhati / ___ yathA ca sa roraH-'paryaTaMstasya mandiradvAraM kathaJcitprAptaH, tatra ca svakarmavivaro nAma dvArapAlastiSThati, tena ca kRpAlutayA tatra rAjabhavane pravezita ityuktaM' tadevamiha yojanIyam-tatra yadA 'sya jIvasyAnAdimatA yathApravRttasaMjJena karaNena kathazcid gharSaNaghUrNananyAyenAyuSkavarjitAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM sthiteH samastA api sAgaropamakoTIkoTayaH paryantavartinImekAM sAgaropamakoTIkoTiM 41 dayAdabhiliptarUpo pra. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutAnAM rAjadvAro pamA sarvazAsanaM zAsanasya rAja- mandiratA vihAya kSayamupagatA bhavanti, tasya / api kiyanmAtraM kSINaM, tadA'yaM jIvastasyAtmanRpateH sambandhi yadetadAcArAdidRSTivAdaparyantaM dvAdazAGgaM paramAgamarUpaM tadAdhArabhUtacaturvarNazrIzramaNasaGghalakSaNaM vA mandiraM tasya dvAri prApto'bhidhIyate, tatra ca pravezanapravaNaH-svasya-AtmIyasya karmaNo vivaro-vicchedaH svakarmavivaraH sa eva yathArthAbhidhAno dvArapAlo bhavitumarhati, anye'pi rAgadveSamohAdayastatra dvArapAlA vidyante, kevalaM te'sya jIvasya pratibandhakA na punastatra pravezakAH, tathAhi-anantavArAn prAptaH prApto'yaM jIvastairnirAkriyate / yadyapi kvacidavasare tatra te'pi pravezayantyenaM tathApi taiH pravezito na paramArthataH pravezito bhavati, rAgadveSamohAdyAkulitacittA yadyapi yatizrAvakAdicihnAH kacidbhavanti tathApi te sarvajJazAsanabhavanAd bahirbhUtA draSTavyA ityuktaM bhavati, tatazcAyaM jIvastena svakarmavivaradvArapAlena tAvatI bhuvaM prApto granthibhedadvAreNa sarvajJazAsanamandire pravezita iti yuktamabhidhIyate / yathA ca tena kathAnakoktena 'tadrAjabhavanamadRSTapUrvamanantavibhUtisaMpannaM rAjAmAtyamahAyodhaniyuktakatalavargikairadhiSThitaM sthavirAjanasanAthaM subhaTasaMghAtAkIrNa vilasadvilAsinIsAthai nirupacaritazabdAdiviSayopabhogavimardasundaraM satatotsavaM dRSTaM' tathA'nenApi jIvena vajravadurbhedo'bhinnapUrvazca saMsAre yaH kliSTakamaMgranthistadbhedadvAreNa svakarmavivarapravezitenedaM sarvajJazAsanamandiraM tathAbhUtavizeSaNameva sklmvlokyte| dRzyante'tra maunIndre pravacane'pAstAjJAnatamaHpaTalaprasarA vividharatnanikarAkAradhArakA vilasadamalAlokaprakAzitabhuvanabhavanodarA jJAnavizeSAH, tathA virAjante'tra bhAgavate pravacane sampAditamunipuGgavazarIrazobhatayA manoharamaNikhacitavibhUSaNavizadAkAratAM dadhAnAH khalvAmarzoSadhyAdayo nAnaddhivizeSAH, tathA kurvanti sujanahRdayAkSepamatra jinamate'tisundaratayA vicitravastravistArAkArabahuvidhatapovizeSAH, tathA janayanti cittAhAdAtirekamatra pAramezvare mate lolojjvalAMzukollocAvalambimauktikAvacUlarUpatAmAbibhrANA racanAsaundaryayogitayA caraNakaraNarUpA mUlottaraguNAH, tathAvidhe'tra jainendradarzane vartamAnAnAM dhanyAnAM vaktrasauSThavagandhotkarSacittAnandAtirekamudAratAmbUlasanibhaM satyavacanaM, tathA vyAmuvanti svasaurabhotkarSeNa dikcakravAlamatra bhAgavate mate munimadhukaranikarapramodahetutayA vicitrabhaktivinyAsagrathitatayA manohArikusumapracayAkAradhArakANyaSTAdazazIlAGgasahasrANi, tathA nirvApayati mithyAtvakaSAyasantApAnugatAni bhavyasattvazarIrANi gozIrSacandanAdivilepanasandohadezyatAM dadhAnamatra pAramezvaradarzane samyagdarzanam / ___ yatazcAtra sarvajJopatre sajjJAnadarzanacAritrapradhAne pravacane vartante ye jIvAstairmahAbhAgadheyaiH sthagito narakAndhakUpaH, bhagnastiryaggaticArakAvAsaH, nirdalitAni kumAnuSatvaduHkhAni, vimarditAH kudevatvamAnasasantApAH, pralayaM nIto mithyAtvavetAlaH, niSpandIkRtA rAgAdizatravaH, jaritaprAyaM karmanicayAjIrNam , apakarNitA jarAvikArAH, apahastitaM mRtyubhayaM, karatalavartIni saMpAditAni svargApavargasukhAni, athavA'vadhIritAni tairbhagavanmatasthairjIvaiH sAMsArikasukhAni, gRhIto heyabuddhayA samasto'pi bhavaprapaJcaH, kRtaM mokSaikatAnamantaHkaraNam / na ca teSAM paramapadaprApti prati vyabhicArAzaGkA, na hyupAya upeyvybhicaarii| upAyazcApratihatazaktikaH paramapadaprApteH sajjJAnadarzanacAritrAtmako mArgaH, sa ca prApto'smAbhiriti / saJjAte ca tallAbhe teSAmiti nizcitA buddhiH-nAstyataH paraM prAptavyam, zAsanaprAtiphalaM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAkalayya vihitaM pratipUrNamanorathaM cetaH, ata eva teSAM pAramezvaramatavarttinAM jantUnAM nAstyeva zoko na vidyate dainyaM pralInamautsukyaM vyapagato rativikAraH jugupsanIyA jugupsA asambhavI cittodvegaH atidUravartinI tRSNA samUlakApaMkaSitaH sntraasH| kintarhi ?, teSAM manasi vartate dhIratA kRtAspadA gambhIratA atipravalamaudArya niratizayo'vaSTambhaH svAbhAvikaprazamasukhAmRtAnavaratAsvAdanajanitacittotsavAnAM ca teSAM prabalarAgakalAvikalAnAmapi pravarddhate ratiprakarSaH vinihatamadagadAnAmapi vivarttate cetasi harSaH samavAsIcandanakalpAnAmapi na sambhavatyAnandavicchedaH, tatazca jainendrazAsanasthAyino bhavyasattvAH svAbhAvikaharSaprakarSAmoditahRdayatayA gAyanti pratikSaNaM paJcaprakArasvAdhyAyakaraNavyAjena nRtyantyAcAryAdidazavidhavaiyAvRttyAnuSThAnadvAreNa valganti jinajanmAbhiSekasamavasaraNapUjanayAtrAdisampAdanavyApAraparatayA utkRSTasiMhanAdAdIni cittAnandakAryANi darzayanti parapravAdinirAkaraNacAturyamAvibhrANAH kvacidavasare AnandamaIlasandohAn vAdayantyeva bhagavatAmavataraNajanmadIkSAjJAnanirvANalakSaNeSu paJcasu mahAkalyANakakAleSu, tasmAdidaM maunIndraM pravacanaM satatAnandaM pralInAzeSacittasantApam, na cAnena jIvena kvacidapIdaM prAptapUrva bhAvasAratayA, bhavabhramaNasadbhAvAdevedaM nizcIyate, bhAvasArametallAbhe hi prAgeva mokSaprAptiH saMpadyeta, tadanena yattadrAjabhavanasya kathAnakoktasya vizeSaNadvayamakAri yaduta-'adRSTapUrvamanantavibhUtisampannamiti', tadasyApi sarvajJazAsanamandirasya darzitam / sAmprataM yaduktaM 'rAjAmAtyamahAyodhaniyuktakatalavargikairadhiSThitamiti' tadasyApi vizeSaNaM nidarzyatetatreha bhagavacchAsanamandire rAjAnaH sUrayo vijJeyAH, ta eva hi yato'ntarbalatA mahAtapastejasA pralayIbhUtarAgAdizatruvargA bahizca prazAntavyApAratayA jagadAnandahetavaH, ta eva ca guNaratnaparipUrNalokamadhye prabhutvayogitayA nirupcritraajshbdvaacyaaH| tathA mantriNo'tropAdhyAyA draSTavyAH, yataste viditavItarAgAgamasAratayA sAkSAdbhUtasamastabhuvanavyApArAH prajJayA'vajJAtarAgAdivairikasaGghA rAhasyikagrantheSu kauzalazAlitayA samastanItizAstrajJA ityucyante, ta eva ca subuddhivibhavaparitulitabhuvanatayA avikalamamAtyazabdamudvahanto rAjante / tathA mahAyodhAH khalvatra gItArthavRSabhA dRzyAH, yataste sattvabhAvanAbhAvitacittatayA na kSubhyanti daivikA yupasargeSu na bibhyati ghoraparISahebhyaH, kimbahunA ? vaivasvatasaGkAzamapi paramupadravakAriNaM puro'bhivIkSya na trAsamupagacchanti, ata eva te gacchakulagaNasaGghAnAM dravyakSetrakAlopapattimannAnAM82 paraMparAkaraNadvAreNa43 nistArakAriNa iti hetormahAyodhAH procyante / niyuktakAH punaratra gaNacintakA grAhyAH, ta eva yato bAlavRddhaglAnaprAghUrNakAdyanekAkArAsahiSNuparipAlyapuruSasamAkulAH kulagaNasaGgharupAH purakoTIkoTIgaccharUpAMzcAsaGkhyagrAmAkarAn44 gItArthatayotsa pivAdayoH sthAnaviniyoganipuNAH prAsukaiSaNIyabhaktapAnabhaiSajyopakaraNopAzrayasaMpAdanadvAreNa sakalakAlaM nirAkulAH pAlayituM kSamAH, ta eva cAviparItasthityA AcAryaniyogakAritayA niyuktakadhvaninA'bhidheyA bhavitumarhanti / 42 lApatti pA. 43 paraMparA 44 asaMkhyAta. pra. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ talavagikA sAmAnyabhivaH talavargikAH punaratra5 jainendrazAsanabhavane sAmAnyabhikSavo jJAtavyAH, yataste dattAvadhAnAH saMpAdayantyAcAryAdezaM kurvantyupAdhyAyAjJAM vidadhati gItArthavRSabhavinayaM na lavayanti gaNacintakaprayuktamaryAdAMniyojayantyAtmAna gacchakulagaNasaGghaprayojaneSu svajIvitavyavyayenApi nirvahanti teSAmeva gacchAdInAmazivAdyapAyavyatikareSu, ata eva te zUratAbhaktatAvinItatAsvabhAvAdalaM talavargikazabdavAcyAH / yatazcedaM maunIndrazAsanabhavanamanujJAta sUrINAM cintyate sadupAdhyAyai rakSyate gItArthavRSabhaiH paripuSTi nIyate gaNa cintakairvihitanizcintasamastavyApAraM sAmAnyasAdhubhiratastairadhiSThitamityucyate / sthAvirAH AryAH ___ sAmprataM yaduktaM-sthavirAjanasanAthamiti' tadatrApi jinasaGghasadane yojanIyam, tatreha sthavirA janAH khalvAryAlokA mantavyAH, tathAhi-te tatra [rAjamandire] pramattapramadAlokanivAraNaparAyaNA nivRttaviSayAsaGgAzca vyAvarNitAH, etaccobhayamapi nirupacaritamAryAlokAnAmeva ghaTAmATIkate, yatasta eva dharmakAryeSu pramAdaparatantratayA sIdantaM zramaNApAsakalalanAlokamAtmIyaziSyakAvarga ca paropakArakaraNavyasanitayA bhagavadAgamAbhihitaM mahAnirjarAkAraNaM sAdhamikavAtsalya cAnupAlayantaH smAraNavAraNacodanAdAnadvAreNa kApathaprasthitamanavarataM nivArayanti sanmArge cAvatArayanti, ta eva ca viditaviSayaviSaviSamavipAkatayA viSayebhyo nivRttacittAH santo ramante saMyame krIDanti tapovizeSavidhAnaH57 rajyante'nAratasvAdhyAyakaraNe na sevante pramAdavRndaM samAcaranti nirvicAramAcAryAdezamiti / subhaTAH zramaNo pAsakA yaccoktam-'subhaTasaMghAtAkIrNa tadrAjabhavanamiti' te'tra bhagavacchAsane subhaTasaMghATAH zramaNopAsakasamUhA draSTavyAH, yatasta eva samastamapIdaM vyApnuvantyatipracuratayA, tathAhi-asaMkhyeyA vidyante deveSu, saMkhyeyAH santi manujeSu, bhUriprakArAH saGgItAste tiryakSu, bahavaH santi narakeSviti, ta eva ca zauyaudAryagAmbhIryayogitayA bhagavacchAsanapratyanIkAnAM mithyAtvAdhmAtasattvarUpANAM yodhasaMghAtAnAmuccATanacAturya bibhrANA nirupacaritapravRttinimittaM subhaTazabdaM svIkurvate, yatazcaite sadA dhyAyanti sarvajJamahArAja samArAdhayanti sUrirAjavRndAni samAcarantyupAdhyAyAmAtyopadezaM pravartante gItArthavRSabhamahAyodhavacanena sarvadharmakAryeSu vitaranti vidhinA sadAtmA'nugrahadhiyA niyuktasthAnIyebhyaH sAdhuvargoMpagrahaniratebhyo gaNacintakebhyo vastrapAtrabhaktapAnabheSajAsanasaMstArakavasatyAdikaM, namaskurvanti vizuddhamanovAkAyaistalavargikakalpamadyadIkSitAdibhedabhinnaM sakalapi sAmAnyasAdhujanaM, vandante bhaktibharanirbharahRdayAH sthavirAjanasthAnIyamAryAlokaM protsAhayanti samastadharmakAryeSu vilAsinIsArthasthAnIya zrAvikAjanaM anuzIlayanti sakalakAlaM jinajanmAbhiSekanandIzvaravaradvIpajinayAtrAmartyalokaparvasnAtrAdilakSaNAni tatra jinazAsanasadane nityanaimittikAni, kiM bahunoktena ?, te hi bhAvataH sarvajJazAsanaM vimucya nAnyatkiJcitpazyanti, nAkarNayanti, na jAnanti, na zraddadhate, na rocayanti, nAnupAlayanti, kintarhi ?, tadeva sakalakalyANakAraNaM manyante iti, ato'tibhaktatayA sarvajJamahArAjAdInAmabhipretA iti kRtvA tasyaiva mandirasya madhyavAsino vinItamaharTikamahAkuTumbikakalpAste draSTavyAH, anyAdRzAM kutastatra bhavane vAsa iti / 45 jinendra 46 sUriNA pra.47 tapovidhAnavizeSaiH pra. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA yaduktaM 'vilasadvilAsinIsAtha tannRpatigRhamiti' tadatrApi maunIndradarzane darzanIyaM, toha vilasadvilAsinIsArthAH samyagdarzanadharaNANuvratacaraNajinasAdhubhaktikaraNaparAyaNatayA vilAsavatyaH zrAvikAlokasaMghAtA vijJeyAH, yatazca tA api zramaNopAsikAH zramaNopAsakavat sarvajJamahArAjAdyArAdhanapravaNAntaHkaraNAH satyaM kurvanti sadA''jJAbhyAsaM, vAsayanti dRDhataramAtmAnaM darzanena, dhArayantyaNuvratAnigRhNanti guNavratAni, abhyasyanti zikSApadAni, samAcaranti tapovizeSAn , ramante svAdhyAyakaraNe, vitaranti sAdhuvargAya svAnugrahakaramupagrahadAnaM, hRSyanti gurupAdavandanena, tuSyanti susAdhunamaskaraNena, modante sAdhvIdharmakathAsu, pazyanti svabandhuvargAdadhikataraM sAdhammikajanamudvijante sAdhammikavikaladezavAsena, na prIyante 'saMvibhAgitabhogena48 saMsArasAgarAduttIrNaprAyamAtmAnaM manyante bhagavaddharmA''sevaneneti, tasmAttA api tasya maunIndrapravacanamandirasya madhye pUjopakaraNakArAsteSAmeva zramaNopAsakAnAM pratibaddhA mutkalA vA nivasanti, yAH pUnarevaMvidhA na syustA yadyapi kathazcittanmadhyAdhyAsinyo49 dRzyeran tathA'pi paramArthato bahirbhUtA vijJeyAH50 / bhAvagrAhyaM hIdaM bhAgavatazAsanabhavanaM,51 nAtra bahizchAyayA52 praviSTaH paramArthataH praviSTo bhavatIti vijJeyam / __ tathA--yathA 'tadrAjabhavanaM nirupacaritazabdAdiviSayopabhogavimardasundaraM' tathedamapi vijJeyaM, tathAhi -sarve'pi devendrAstAvadetanmadhyapAtino53 vartante, ye cAnye'pi maharddhikAmarasaMghAtAste'pi prAyo na 'bhagavanmatabhavanAdahibhUtA bhavitumarhanti, tatazca tathAvidhavibudhAdhArabhUtasyAsya nirupacaritazabdAdiviSayopabhogavimardasundaratA na durupapAdA / ... tadvarNanena caitallakSaNIyaM, yaduta-bhogAstAvatpuNyodayena :saMpadyante, kintu tadeva puNyaM dvividhaM -puNyAnuvandhi pApAnuvandhi ca / tatra ye puNyAnubandhipuNyodayasampAdyAH zabdAdhupabhogAsta eva susaMskRtamanoharapathyAnnavatsundaravipAkatayA nirupacaritazabdAdibhogavAcyatAM pratipadyante, te hi bhujyamAnAH sphItataramAzayaM saMpAdayanti, tatazcodArAbhiprAyo'sau puruSo na teSu pratibandhaM vidhatte, tatazcAsau tAna bhuJjAno'pi nirabhiSvaGgatayA prAgbaddhapApaparamANusazcayaM zithilayati, punazcAbhinavaM zubhataravipAkaM puNyaprAgbhAramAtmanyAdhatte, sa codayaprApto bhavavirAgasampAdanadvAreNa sukhaparamparayA tathottarakrameNa mokSakAraNatvaM pratipadyata iti hetoH sundrvipaakaaste'bhidhiiynte| ye tu pApAnuvandhipuNyodayajanitAH zabdAdiviSayAnubhavAste sadyoghAtiviSopadigdhamodakavadAruNapariNAmatayA tattvato bhogA eva nocyante, yataste marumarIcikAjalakallolA iva tadupabhogArtha dhAvataH puruSasya viphalazramasampAdanena gADhataraM tRSNAmabhivarddhayanti, na tu saMpadyante, kathaJcitsamprAptA api te bhujyamAnAH kliSTamAzayaM janayanti, tatazca tucchAbhiprAyo'sau puruSo'ndhIbhUtabuddhisteSu nitarAM pratibandhaM vidhatte, tatastAn katipayadivasabhAvino bhuJjAnastatsampAdakaM prAgupanibaddhaM puNyalavaM vyavakalayati punazcodagragurutarapApabharamAtmanyAdhatte, tatazca tenodayaprAptenAnantaduHkhajalacarAkulaM saMsArasAgaramanantakAlaM sa jIvaH parAvarttate, tena te pApAnubandhipuNyasampAdyAH zabdAdayo dAruNapariNAmA ityabhidhIyante / 48 saMvibhAgasaMbhogena pra049 0dhyAsino pA.50 draSTavyA pra.51 0vataM zA0 pra. 52 bahistho yathA pra. 53 vAsino pra. 54 vizeSasukhasAdhyA pra. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasya anuSaGgato yeSAM tu saMsArodaravivaravartinAM jantusaMghAtAnAmavazyatayA ye zabdAdiviSayopabhogAH sundarabhogaprAptiH pariNAmAste niyamato bhagavacchAsanamandirAduktanyAyena na bahitA vartante, tasmAdanyairapi prekSApUrvakAribhirakSepeNa mokSaprApake'tra bhagavanmandire bhAvataH stheya, atra sthitAnAmanuSaGgata eva te'pi sundaratarA bhogAdayaH saMpadyante, na teSAmapi sampAdako'nyo heturityuktaM bhavati, ata eva cedaM paramezvaradarzanasadanamapratipAtisukhaparamparAkAraNatayA satatotsavamabhidhIyate / tadevaM yathA yAvadvizeSaNakalApayuktaM tadrAjamandiraM tena kathAnakoktenAvalokitaM tathA tAvadvizeSaNakalApopetamevA'nenApi jIvenedaM sarvajJazAsanasadanamavalokitamiti sthitam / yathA ca sa kathAnakoktaH 'satatAnandaM tadrAjabhavanamupalabhya kimetaditi vismitazcintayati, dharmajijJAsA na cAsau sonmAdatayA tadvizeSaguNAMstattvato jAnAtItyuktam' tathA'yamapi jIvaH sarvajJazAsanaM saJjAtakarmavivaraH kathazcidupalabhya kimetaditi jijJAsate, na cAyaM mithyAtvAMzairunmAdakalpairanuvartamAnai stasyAmavasthAyAmasya55 jinamatasya ye vizeSaguNAstAMstattvato jaaniite| jinasadana yathA ca tasya kathAnakoktasya 'tAtparyavazena labdhacetasaH sato hRdayAkUtaiH parisphuritaM yadutadarzanapramodaH yadetadrAjabhandiraM sakalAzcaryadhAmAsya svakarmavivaradvArapAlasya prasAdena mayA'dhunA dRzyate, nUnametanna mayA kadAcid dRSTaM pUrva, prApto'hamasya dvAradeze bahuzaH pUrva, kevalaM mama mandabhAgyatayA ye'nye dvArapAlAH pApaprakRtayastatrAbhUvaMstairahaM prAptaH prAptaH kadarthayitvA nirdhATita iti, tadetatsarva jIve'pi samAnaM, tathAhi-bhavyasya pratyAsannabhaviSyadbhadrasya kathaJcidupalabhya sarvajJazAsanamaviditatadguNavizeSasyApi mArgAnusAritayA bhavatyevaMvidho'bhiprAyaH, yaduta-atyadabhutamidamahaddarzanaM, yato'tra tiSThanti ye lokAste sarve'pi suhRda iva bAndhavA ivaikaprayojanA iva samarpitahRdayA ivaikAtmakA iva parasparaM vattante, tathA'mRtatRptA iva nirudvegA iva nirautsukyA iva sotsAhA iva paripUrNamanorathA iva samastajantusaMghAtahitodyatacetasazca sakalakAlaM dRzyante, tasmAtsundaramidamadya mayA vijJAtaM na pUrva, vimarzAbhAvAt , anyaccAyaM jIvo'nantavArAn granthipradezaM yAvatprApto na cAnena tadbhedadvAreNa kvacidapi sarvajJazAsanamavalokitaM, yato rAgadveSamohAdibhiH krUradvArapAlakalpairbhUyo bhUyo nirasta iti etAvatAMDa zenedamupadarzitaM, na punastasyAmavasthAyAmamuM vibhAgamadyApyayaM jIvo jAnIte cintayati vA / sadvicAra yathA ca tasya kathAnakoktasya paryAlocanaparAyaNavRtteH sataH punaridaM parisphuritaM, yaduta-'yena mayA pUrvamidaM nayanAnandakAri rAjasadanaM na dRSTa, na cAsya darzanArtha kazcidupAya: prAvihitaH so'haM satyaM niSpuNyaka eva, kIdRzaM rAjamandiramiti jijJAsAmAtramapi mamAdhamasya kadAcidapi pUrva nAsIt, yena cAnena mahAtmanA svakarmavivaradvArapAlena kRpAparItacetasA bhAgyakalAvikalasyApi mamedaM darzitaM so'yaM me paramabandhubhUto vartate, ete ca dhanyatamA janA ye'tra rAjamandire sadA niHzeSadvandvarahitAH pramuditacetaso'vatiSThante' tadetadapi samastamatra jIve yojanIya, tathAhi-zumadhyAnavizudhyamAnAdhyavasAyasyApi jIvasya vivarttate cetasIdaM sarva sarvajJadarzanagocaraM kvacidavasare samavasaraNadarzanena vA, jinasnAtravilokanena vA vItarAgabimbanirIkSaNena vA, zAntatapasvijanasAkSAtkaraNena vA, suzrAvakasaGgatena vA, tadanuSThAnapratibhAsena vA, zreNiH 55 mapi pra0 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 drAvitamithyAtvatayA mRdubhUtabhAvasya, tathAhi-upapadyate tadA tadvicAreNAsya prItiH zocati prAgavicArakamAtmAnaM gRhNAti mArgopadezakaM bandhubuddhayA56 bahu manyate saddharmaniratacittAMzcAnyalokAn sadbhAvanayeti, tadiyatA prapaJcena laghukarmaNaH sanmArgAbhyarNavartino'bhinnakarmagranthe'bhinnakarmagranthervA puraskRtasamyagdarzanasya kiyantamapi kAlaM bhadrakabhAve vartamAnasyAsya jIvasya yo vyatikaro bhavati sa vyAvarNitaH / tadanantaramidAnIM sakalakalyANAkSepakAraNabhUtAM paramezvarAvalokanAM prApnuvato'sya yaH pra(tsyAyaM) padyate,57 tatra yo'sau kathAnakokto roro 'labdhacetano yAvaditthaM viprakIrNa cintayati tAvad vRttAntAntaramaparaM mahArAjAvalokanalakSaNamApatitaM' tathehApi yadA'yaM jIvaH saJjAtasvakarmalAghavatayA sanmArgAbhimukho bhadrakabhAve vartate tadA'sya yogyatayA paramAtmAvalokanalakSaNo'yamaparo vRttAntaH saMpadyate58 / tatra 'yo'sau sundare prAsAdazikhare saptame bhUmikAtale niviSTamUrtiradhastAdvartamAnaM tadadRSTamUlaparyantaM nagaraM samastaM samastavyApArakalApopetaM sakalakAlaM samantAnirIkSamANastasmAdahirapi59 sarvatrApratihatadarzanazaktiH satatAnando lIlayA lalamAno mahAnarendro darzitaH' sa iha niSkalAvasthAyAM vartamAnaH paramAtmA bhagavAn sarvajJo vijJeyaH, sa eva yato martyalokApekSayA upayuparisthAyinyo bhUmikAkalpAH saptarajavaH tadAtmako yo lokaprAsAdastacchikhare varttate, sa eva hi paramezvaro yugapadamuM samastasaMsAravistAraM vicitranagaravyApArAkAramalokAkAzaM ca tadahirbhAgakalpaM kevalAlokena karatalagatAmalakanyAyenAvalokayati, sa eva cAnantavIryasukhaparipUrNatayA satatAnando lIlayA lalate nAparo, bhavagatamadhyapatitajantulIlAlalanasya paramArthato viDambanArupatvAta yathA ca sa kathAnakoktaH tena mahArAjena mahArogabharAkrAntatayA gADhavIbhatsadarzana itikatvA karuNayA vizeSeNAvalokita ityuktam' tadatraivaM draSTavyaM-yadA'yamAtmA nijabhavyatAdiparipAkavazAdetAvatIM koTimadhyArUDho bhavati tadA'sya bhavatyeva bhagavadanugrahaH, na tadvyatirekeNa yato mArgAnusAritA saMpadyate. tadanugraheNaiva bhavati bhAvato bhagavati bahumAno nAnyathA, svakarmakSayopazamAdInAM zeSahetUnAmapradhAnatvAta. tato'yamAtmA tasyAmavasthAyAM vartamAno'mumarthamAkalayya bhagavatA vizeSeNAvalokita ityucyate, sa evaM paramezvaro'cintyazaktiyuktatayA paramArthakaraNakatAnatayA cAsya jIvasya mokSamArgapravRtteH paramo hetarityakta bhavati, samastajagadanugrahapravaNaM hi bhagavato60 niSkalamapi rUpamiti paribhAvanIyaM, kevalaM tathApi tata jIvabhavyatAM karmakAlasvabhAvaniyatyAdikaM ca sahakArikAraNakalApamavekSya jagadanugrahe vyApriyate, tena na yogapadyena samastaprANinAM saMsArottAra iti, AlocanIyametadAgamAnusAreNeti, tasmAdbhavatyeva bhAvikalyANasya bhadrakabhAve vartamAnasyAsya jIvasya bhagavadavalokanA / yathA ca 'tAM mahArAjadRSTiM tatra rore nipatantIM dharmabodhakarAbhidhAno mahAnasaniyako nirIkSitavAnityuktaM' tathA paramezvarAvalokanAM majjIve bhavantIM dharmabodhakaraNazIlo dharmabodhakara iti yathArthAbhidhAno manmArgopadezakaH sUriH sa nirIkSate sma, tathAhi--saddhayAnabalena vimalIbhUtAtmAnaH parahitaikaniratacittA bhagavanto ye yoginaH te pazyantyeva dezakAlavyavahitAnAmapi jantanAM ugrasthAvasthAyAmapi vartamAnA dattopayogA bhagavadavalokanAyA yogyatAM, purovattinAM punaH prANinAM 56 anyadarzanamArgAdezaka vaJcakabu. 57 saMpa0 pra. 58 saMpatspate pra. 59 kSaNaM kurvANaH pra.60 bhAvato pA. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 karasya bhagavadAgamaparikarmitamatayo'pi yogyatAM lakSayanti, tiSThantu viziSTajJAnA iti ye ca mama sadupadezadAyino bhagavantaH sUrayaste viziSTajJAnA eva, yataH kAlavyavahitairanAgatameva taitiH samasto'pi madIyavRttAntaH, svasaMvedanasaMsiddhametadasmAkamiti / dharma bodha yatpunaH 'tena dharmabodhakaraNa sAkUtamAnasena satA tadanantaraM cintitaM yaduta-kimetadAzcarya mayA 'dhunA dRzyate ?, yato'yaM susthito mahAnarendro yasyopari vizeSeNa dRSTiM pAtayati sa puruSastribhuvanamanovyathA syApi drAgeva prabhuH saJjAyata iti suprasiddhametat , ayaM punaryo'dhunA'sya rAjJo dRSTe!caracAritAmanubhavannupalakSyate sa dramako dainyopahato rogagrastadeho'lakSmIbhAjanabhUto mohopahatAtmA'tibIbhatsadarzano jagadudvegahetustatkathaM samastadoSarAzerasya paramezvaradRSTipAtena sArddha sambandhaH?, paurvAparyeNa vicAryamANo na yujyate, na kadAcanApi dIrghataradaurgatyabhAjinAM geheSu anardheyaratnavRSTayo nipatitumutsahante, tatkathametaditi vismayAtirekAkulaM nazvetaH, tadidaM sarvamatrApi jIvaviSayaM saddharmAcAryacetasi vartamAnaM yojanIyaM, tathAhi -yadA'yaM jIvo nitarAM gurukarmatayA prAgavasthAyAM samAcarati samastapAtakAni, bhASate niHzeSAsabhyAlIkavacanAni na mucyate'navarataM raudradhyAnena, sa eva cAkANDa eva kutazcinimittAcchubhasamAcAra iva satyapriyaMvada prazAntacitta iva punarlakSyate, tadA bhavatyeva paurvAparyaparyAlocanacaturANAM vivekinAM manasi vitarko yaduta-na tAvatsundarA manovAkAyapravRttiH saddharmasAdhikA bhagavadanugrahavyatirekeNa kasyacitsaMpadyate, ayaM cehabhava evAtikliSTamano vAkAyaprasarovadhArito'smAbhiH, tadidaM pUrvAparaviruddhamiva pratibhAsate, yataH kathamevaMvidhapApopahatasattve bhagavadavalokanA pravarttate, sA hi pravarttamAnA jIvasya mokSasampAdakatvena tribhuvananAthatvamakSepeNa janayati, tasmAnAtra tasyAH sambhavo lakSyate, yatazcAsya sundaramanovAkAyapravRttilezo dRzyate, tato'nyathA'nupapattyA bhagavadavalokanAyAH sadbhAvo'tra nizcIyate,61 tadidamalabdhasandehaviccheda kAraNaM asmAkaM mano dolAyate kimidamAcaryamityAkUte / / dharmabodha- yathA ca tena tAtparyeNa paryAlocayatA mahAnasaniyuktakena pazcAgnizcitaM yaduta-sambhavato'sya karasya manaH- dramakasya dve kAraNe mahAnarendrAvalokanAyAH, tena yuktiyukta evAsya pAramezvaro dRSTipAtaH, tatra yasmAdeSa samAdhiH suparIkSitakAriNA svakarmavivareNa dvArapAlenAtra bhavane pravezitaH tenocita evAyaM vizeSadRSTerityekaM kAraNaM, tathA yasyaitadbhavanamAlokya narasya manaHprasAdo jAyate sa mahAnarendrasyAtyantavallabha iti prAgeva vinizcitamidaM mayA, saMjAtazcAsya manaHprasAdo lakSyate, yato netrarogapIDAbharAkrAnte api locane bhavanadidRkSayA pratisamayamunmIlayati, taddarzanena bIbhatsadarzanamapyasya vadanaM sahasA prasAdasampattadarzanIyatAmAsAdayati, dhUlidhUsarANi cAsya sarvAGgopAGgAni pulakodbhedabhAJji dRzyante, na caitadantavivarttamAnaharSa vyatirekeNa saMpadyate, tasmAdidamasya nRpabhavanapakSapAtalakSaNaM paramezvarAvalokanAyA dvitIyaM kAraNamiti' / AcAryeNa ___ tadetatsarvaM saddharmAcAryA api jIvaviSayaM paryAlocayantaH parikalpayantyeva, tathAhi-yo jIvo jIvasya hetubhilakSyate yathA saMjAtakarmavivaro'yaM tathA bhagavacchAsanamupalabhya yasya prAdurbhavati manaHprasAdaH sa yogyatA: ca bhagavAn lakSyate pratikSaNaM netronmIlanakalpayA jIvAdipadArthajijJAsayA vibhAvyate pravacanArthalavAparIkSaNa dhigame vikasitavadanakalpena saMvegadarzanena nizcIyate ca dhUlidhUsaritAGgopAGgaromAJcAkAreNa sadanuSThAna 61 0mavala ghasaM0 pA. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezapravRttivilokanena tasya jIvasya sampannA bhagavadalokaneti nirNIyate, tasmAdihApi nizcayakaraNe tadastyeva hetudvayaM, yaduta-saJjAtakarmavivaratA bhagavacchAsanapakSapAtazceti / ___ yathA ca 'tena mahAnasaniyuktakena dramakagocarametaccintitaM yaduta yadyapIdAnImeSa rorAkAramAvibhatti tathA'pi mahAnarendrAvalokanAdevottarottarakrameNa saMbhavatkalyANaparamparaH kAlAntareNa vastutattvaM pratipatsyate khalveSa, nAstyatra sandeha iti' tathA saddharmaguravo'pi paramAtmAvalokanA jIve vinizcitya tasya bhaviSyadbhadratAM vigatasandehAH svahRdaye sthApayantyeva / yathA ca 'asau mahAnasaniyuktakastadrumake mahAnarendrAvalokanAM nirNIya tadanuvRttivazena karuNApravaNaH sampannaH' tathA jIve'pi paramAtmAvalokanAmAkalayya saddharmaguravastadArAdhanaparAyaNatayaiva karuNApravaNamAnasAH saJjAyante, tadanukampayA tadapi bhagavAnArAdhito bhavatItyarthaH / / yat punarabhyadhAyi, yathA--'asau rasavatIpatiH zIghraM tatsamIpamAdaravazenA''gacchat , gatvA caihyehi bhadra ! dIyate tubhyaM bhikSetyevaM roramAkAritavAniti' tadevamiha yojanIyaM---yadA'sya jIvasya pUrvoktanyAyenAnAdau saMsAre paryaTataH paripakkA bhavyatA, kSINaprAyaM kliSTakarma stokamAste taccheSaM tenApi dattaM randhra, prAptA manujabhavAdisAmagrI, dRSTaM sarvajJazAsanaM, saMjAtA tatra sundarabuddhiH, pravRttA manAk padArthajijJAsA, samutpannA kuzalakarmalezabuddhiH atha cAnuvartante'dyApi pApakalAH, tadevaMvidhe bhadrakabhAve vartamAnasya saJjAtAyAM bhagavadavalokanAyAM saddharmAcAryAH prAdurbhUtatIvrakaruNApariNAmAH sanmArgAvatAraNArtha yogyatAM nizcitya bhAvato'bhimukhIbhavanti, tadetatteSAM tatsamIpagamanamabhidhIyate, saJjAtaprasAdAzca kathayanti te tasmai62 yathA-"bhadra ! akRtrimo'yaM lokaH, anAdinidhanaH kAlaH, zAzvatarUpo'yamAtmA, karmajanito'sya bhavaprapazcaH; taccAnAdisambaddhaM pravAheNa mithyAtvAdayastasya hetavaH, tat punardvividhaM karma-kuzalarUpamakuzalarUpaM ca, yattatra kuzalarUpaM tat puNyaM dharmazcocyate, yat punarakuzalarUpaM tatpApamadharmazcAbhidhIyate, puNyodayajanitaH sukhAnubhavaH, pApodayasaMpAdyo duHkhAnubhavaH, tayoreva puNyapApayoranantabhedabhinnena tAratamyena saMpadyate khalveSo'dhamamadhyamottamAdyanantabhedavartitayA vicitrarUpaH saMsAravistAra iti / tatazcaivaMvidhaM saddharmAcAryavacanamAkarNayato'sya jIvasya te pUrvamanAdikuvAsanAjanitAH kuvikalpAH pravattante sma, yaduta--"aNDasamudbhUtametatribhuvanaM yadi vezvaranirmitaM brahmAdikRtaM vA prakRtivikArAtmakaM vA yadi vA pratikSaNavinazvaraM vA paJcaskandhAtmako'yaM jIvaH paJcabhUtAtmako vA vijJAnamAtraM cedaM sarva zUnyarUpaM vA, na vidyate vA karma, mahezvaravazAdidaM sarva nAnArUpaM vartata ityAdayaH", te sarve'pi bhImamahAyodhadarzanAtsaMgrAmazirasi pratyanIkakAtaranarA iva nivartante / ... tatazcAyaM tadA jIvo manyate--yadete mahAtmAno mahyaM kathayanti tatsarvamupapadyate, matto'dhikatara parIkSituM vastutattvameta eva jAnanti tatazca yaduktaM kathAnakaM kathayatA yaduta 'kadarthanArthamAyAtAH, pazcAllagnAH sudaarunnaaH| durdAntaDimbhA ye tasya, dRSTvA taM te palAyitAH // 185 // 62 tato'sau pra.. . Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sanmArga dezanA tadapi yojitaM vijJeyaM, yataH kuvikalpA eva durdAntaDimbhAH, ta eva jIvaM kadarthayanti, tabhivRttizca sugurusamparkeNeti / tadevamapagateSu sakaleSu kuvikalpeSu yadA'yaM jIvaH saddharmagurUNAM tadvacanAkarNanaspRhayA manAgabhimukho bhavati tadA te parahitakaraNaikavyasanitayA sanmArgadezanAM kurvANAH khalvevamAcakSate yaduta-"AkarNaya bho bhadra ! saMsAre paryaTato'sya jIvasya dharma evAtivatsalahRdayaH pitA, dharma eva gADhasnehabandhurA janayitrI, dharma evAbhinnahRdayAbhiprAyo bhrAtA, dharma eva sadaikasneharasavazA bhaginI, dharma eva samastasukhakhAnIbhUtA'nuraktA guNavatI bhAryA, dharma eva vizvAsasthAnamekarasamanukUlaM sakalakalAkalApakuzalaM mitraM, dharma eva surakumArAkAradhArakazcittAnandAtirekahetustanayaH, dharma eva zIlasaundaryaguNalabdhajayapatAkAkulonnatinimittabhUtA duhitA, dharma evAvyabhicArI bandhuvargaH, dharma eva vinItaH parikaraH, dharma eva narezvaratA, dharma eva caktavartitvaM, dharma eva vibudhabhAvaH, dharma evAmarezvaratA, dharma eva vajrAkAro lAvaNyApakaNitabhuvano jarAmaraNavikAravikalaH kAyaH, dharma eva samastazAstrArthazubhazabdagrahaNacaturaM zrotraM, dharma eva bhuvanAlokanakSame kalyANadarzane locane, dharma eva manaH pramodahetavo'nayeyA ratnarAzayaH, dharma eva cittAhAdavidhAyino viSaghAtanAdyaSTaguNopetAH kanakakUkaTAH, dharma eva paranirAkaraNadakSaM caturaGgaM balaM, dharma evAnantaratisAgarAvagAhanahetubhUtAni vilAsasthAnAni, kiMbahunA jalpitena ?, dharma evaiko nirvighnAnantasukhaparamparAkAraNaM, nAparaM kiJcidapI" tyevaM ca kathayati madhurabhASiNi bhagavati dharmagurau bhavatyasya jIvasya manAk cittAkSepaH tadvazena visphArayatIkSaNayugalaM darzayati vadanaprasannatAM tyajati vikathAdIni vikSepAntarANi kvacidbhAvitahRdayo vidhatte sasmitaM vaktrakuharaM dadAti nakhasphoTikA, tato bhagavantaH sUrayo manAg praviSTarasaM tamAkalayyetthamabhidadhate yaduta---saumya ! sa dharmazcaturvidho bhavati' tadyathA-dAnamayaH zIla mayastapomayo bhAvanAmayazceti, ato yadi bhavato'sti sukhAkAGkSA tato'yamanuSThAtuM caturvidho'pi yujyate bhavatA, dIyatAM supAtrebhyo yathAzaktayA dAnaM kriyatAM samastapApebhyo vA sthUlapApebhyo vA prANAtipAtAdvA mRSAvAdAdvA cauryakaraNAdvA paradAragamanAdvA aparimitagrahaNAdvA rAtribhojanAdvA madyapAnAdvA mAMsabhakSaNAdvA sajIvaphalAsvAdanAdvA mitradrohAdvA gurvaGganAgamanAdvA anyasmAdvA zakyaparihArAnivRttiH, tathA vidhIyatAM yathAzakti kazcittapovizeSaH, bhAvyatAmanavarataM zubhabhAvanA bhavatA, yena te saMpadyante niHsaMzayamihAmutra ca sakalakalyANAnIti" / ___tadanena yattaduktamAsItkathAnake yathA-'mahAnasaniyuktakastaM roraM samAhUya bhikSAcarocite bhUbhAge sthApitavAn, tatastadbhikSAdAnArtha parijanamAdiSTavAn , tadanantaraM taddayA nAma tadduhitA sA paramAnamAdAyAtisundaraM tvarayA tahAnArthamupasthiteti' tatsarva yojitaM vijJeyam / tathAhi-iha dharmaguNavarNana jIvasyA''kAraNakalpaM vijJeyaM, taccittAkSepo - bhikSAcarocitabhubhAgasthApanatulyo draSTavyaH, dharmabhedavarNanaM parijanAdezasamaM mantavyaM, tasyaiva guroryA jIvasyopari kRpA saiva taddayA nAmnI duhitA vijJeyA, caturvidhadharmAnuSThAnakAraNaM sundaraparamAnnagrahaNasamAnaM vijJeyaM, tacca saddharmAcAryAnukampayaiva jIva pratyupaDhaukayati nAparo heturiti vijJeyam / __yat punarabhihitaM yaduta--AkAraNasamanantaraM taM tathAbhUtamatyAdaramAlokya sa rorazcintayati sma, yathA-mAmanyadA bhikSAM prArthayamAnamapi lokA nirAkurvanti, tiraskArapUrva vA kizciddadati adhunA punareSaH suveSo narendrAkAraH puruSaH svayamAgatya mAmAkArayati bhikSA bhikSAdAnAhvAno panayaH dramakasya kuvikalpa kalola mAlA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te dIyata iti ca mAmupapralobhayati, tatkimidamAzcarya ?, tatastucchAbhiprAyavazena paryAlocayatastasya cetasi parisphuritaM, hanta-naivaitatsundaraM mama pratibhAsate, manmoSaNArthaH khalveSa prArambho, yato bhRtaprAyamidaM bhikSAyA bhAjanaM mAmakInaM, tadeSa vijane nItvA mAM nizcitametaduddAlayiSyati, evazca sthite kiM mayA'dhunA vidheyaM ?, kimita eva sthAnAt sahasA nazyAmi ?, utopavizya tAvadbhakSayAmIdaM bhAjanasthaM bhojanaM ?, Ahosvinna kArya mama bhikSayeti pratiSedhaM vidhAya padamapi na calAmi ?, kiM vA vaJcayitvenaM puruSaM kutracit satvaraM pravizAmi ?, kathaM kurvato mamAsmAnmokSo bhaviSyatIti na jAne / yAvadevaM nizcinvan vikalpamAlAkulacetAzcintayati tAvattasya pravartate prabalaM bhayaM prasarpati tRSNA zuSyati hRdayaM vidvalIbhavatyantarAtmA 63stabdhAtirekAbhibhUtacittavRtteH saMrakSaNAnabandhi prAdarbhata mahAraudradhyAnaM niruddhaH karaNagrAmaprasaraH mIlite vilocane nayA cetanA na jAnIte kyAhaM nItaH kutra vA sthitaH? kevalaM nikhAtakASThakIla ivordhAkAro'vatiSThate / sA tu tadayA gRhANedaM bhojanamiti bhUyo bhUyaH samAkulA vyAharati sma, tathA'pi sa niSpuNyako dramakaH sarvarogakaraM tucche yattadAtmIyaM kadazanaM tatsaMrakSaNAnubandhena naSTAtmA tAM kanyakAM samastarogaharAmRtasvAdaparamAnadAnArtha vyAharantI varAko nAvabudhyata iti / / ___ tadidaM samastaM jIve'pi samAnamavagantavyaM,tathAhi--yadA'sya hitacikIrpayA bhagavantaH saddharmagurakho vistareNa dharmaguNAnupavarNya punazcaturvidhadharmAnuSThAnamupadizanti tadA'yaM jIvo mithyAjJAnamahAtamaH kAca paTalatimirakAmalAvalepaluptavivekalocanayugaladIdhitiprasaro'nAdibhavAbhyastamahAmithyAtvonmAdasantApavidhuritahRdayaH prabalacAritramohanIyarogakadambakavihvalacetanastatra viSayadhanakalatrAdikayA gADhamUrchayA'64 bhibhUtacittavRttiH sannevaM cintayati-yAvadahaM pUrva dharmAdharmavicAraparyepaNAM nAkArpa tAvadete zramaNAH kacidapalabhyamAnA api na mama vArtAmapi pRSTavanto, yadyapi tat kathaJcit kacidavasare mAM dharmagocaraM kizcid brUyuH tathA'pyanAdareNa vacanaM vA dveSeNa vA, idAnIM punamI dharmAdharmajijJAsAparamavagamya gato'yamasmAkamAdezagocaramiti matvA svagalatAluzoSamavagaNayyoccairdhvaninA mahatA vacanaracanATopena svayamadRSTa evaiSa lokaprakAzaH zramaNo mama purato dharmaguNAnupavarNayati mAM cAkSiptacittamupalabhya dAnaM dApayati zIlaM grAhayati tapazcArayati bhAvanAM bhAvayati, tadiyato'kANDa eva sphuTATopasyAsya hanta ko garbhArthaH?, A jJAtam , asti me sundarakalatrasaGgrahaH vidyate nAnAkAro draviNanicayaH sambhavati bhUrirUpo dhAnyaprAgbhAraH samasti sampUrNa catuSpadakupyAdikaM, nUnaM tat jJAtametena, tadeSo'tra tAtparyArthoM yadta-dIkSA te dIyate rajaste pAtyate bIjadAhaste65 kriyate / kuru liGgapUraNaM vidhehi gurupAdapUjanaM nivedaya svakalanadhanakanakAdikaM samastasarbasvaM gurupAdebhyaH, punastairanujJAtaM anubhavitetastvamevaM vidadhAnaH piNDapAtena zivIbhaviSyasItyevaM vacanaracanayA vipratArya zaivAcArya iva mAmeSa zramaNako mumupati yadivA bhUriphalaM suvarNadAnaM mahodayaM godAnamakSayyaM pRthivIdAnaM atulaM pUrtadharmakaraNamanantaguNaM vedapArage dAnaM, yadi punarvijJAyamAnA nirgatavatsakhuramukhA sacelA kanakazRGgI ratnamaNDitA sopacArA dvijebhyo dIyate tatazcaturudadhimekhalA sagrAmanagarAkarA sazailakAnanA pRthivI tena dattA bhavati, sA cAkSayyaphalA saMpadyate, ityevaM mugdhajanavaJcanaparaiH kUTazlokaracitagranthaimI vipralabhya dvijAtiriva 63 mUrchA pra. 64 mUtiyA pra.65 dAna haste Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyA dRktve vikalpAH nUnameSa zramaNo me draviNajAtaM jihIrSati / athavA kAraya ramaNIyatarAn vihArAn vAsaya teSu bahuzrUtAn pUjaya saGgha prayaccha bhikSubhyo dakSiNAM mIlaya saGghasambandhini koze svIyaM draviNajAtaM nikSipa saGghasambandhinyeva koSThAgAre svadhAnyasaJcayaM samarpaya saGghasambandhinyAmeva saMjJAtau svakIyaM catuSpadavarga bhava buddhdhrmsngghshrnnH| evaM te kurvato'cirAd buddhapadaM bhaviSyatItyevaM vAcAlaviracitamAyAjAlenAtmIyazAstrasandarbhaNa raktabhikSuriva mAM visaMvAdya nizcitameSa zramaNo madIyasarvasvaM lAtumabhikA kSati / yadvA kriyatAM saMghabhaktiM bhojyantAmRSayo dIyantAM sundarasvAdyAni upanIyantAM mukhakSepaNAni dAnameva gRhasthasya paramo dharmaH tata eva saMpadyate saMsArottAraH ityevaM mAmupapralobhya svazarIrapoSaNaparo digambara iva madIyadhanameSa zramaNo nirvAhayiSyati / anyathA kathamevaMvidho'sya mamopari prapazvakathanarUpo'tyAdaraH syAta? tadidamiha tattvaM tAvadevate sundarAH zramaNAH yAvannopalabhyante yAvaccai teSAM na vazavattibhirbhUyate, vazavatinaM punarmugdhajanaM zraddhAlumavagamyate mAyAvino nAnAvacanaracanayA vipratArya madIyasarbasvamapaharanti, nAstyatra sandehaH, tato mayA'dhunA'nena zramaNena prArabdhena satA kiM vidheyamityAlocayAmi, kimadattaprativacanaH samutthAya gacchAmi ? uta nAstyeva dharmAnuSThAnakaraNe mama zaktiriti dIpayAmi ? AhosviccauraharaNAdibhiH pralInaM me dravyajAtaM nAstyevAdhunA kizcidyat dIyate pAtrebhya ityevaM pratyuttarayAmi ? utAho na kArya me tAvakadharmAnuSThAnena na punamA kizcidbhavatA kathanIyamityevamenaM zramaNaM nirAkaromi ? kiM vA akANDakathanajanitakrodhasUcikAM bhRkuTIM janayAmIti ?,66 na jAne kathameSa zramaNo madvaJcanapravaNamanA nivAsmAduradhyavasAyAnmama mokSaM dAsyatIti ? na punarasau varAko gADhamUDhAtmatayA khalvetallakSayati yathA-"ete bhagavantaH saddharmAcAryA viditatuSamuSTiniHsArasaMsAragarbhArthA atulasantoSAmRtatRptAntaHkaraNA avagataviSayaviSaviSamavipAkA mokSakAGkSakatAnena cetasA sarvatra samavRttatayA'tyantaniHspRhatayA ca sanmArgIpadezadAne pravartamAnAH santo na devendradramakayovizeSa lakSayanti, na maharddhivibudhanirddhanapuruSayovibhAgaM kalyayanti na cakrezvararorayorantaraM darzayanti nodAraparamezvarakRpaNanarayorAdarAnAdarAbhyAM vivartante / samAnameSAM cetasi vivartate paramaizvarya dAridrayeNa tulyA mahAharatnarAzayo jaraThapASANanikareNa sadRzA uttaptahATakakUTA loSTapUgena sadRzA hiraNyastomA dhUlipujena sannibho dhAnyanicayaH kSArarAzeH tulyaM catuSpa ikupyAdikaM niHsArakacavareNa na vizeSo nirjitaratirUpAbhirapi lalitalalanAbhiH saha jrtkaasstthstmbhaanaamiti"| evaMzca sthite naiteSAM parahitakaraNakavyasanitAM vimucyAparaM sa (ma)dupadezadAne pravarttamAnAnAM kAraNamupalabhyate yataH svArthasampAdanamapi paramArthataH svAdhyAyadhyAnatapazcaraNakaraNAdinA dvArAntareNaiva sampadyata eva, na tadarthamapyeteSAmatra pravRttiH, durApAstAvakAzA lAbhAdikA zeSAkAGkSA, na caitadepako''67 ndhyAndhIkRtabuddhirjAnIte, tato'yaM jIvo'navagatasadgurUdArAzayo'tyantatucchastracittaduSTatA'numAnena taccittamapi tathArUpaM parikalpayan mahAmohavazena tAnatattvadarzanaiH zaivadvijAtiriva raktabhikSudigambarAdibhistulyAn kalpayati, sambhavanti ca bhinnakarmagrantherapi darzanamohanIyapuJjatrayakaraNena yadA punarmithyAtvapuje vartate'yaM jIvastadaivaMvidhAH kuvikalpA iti / deza svarupa 66 rapayAmIti pra. 670Sa jIvo'hitAndhI. dhyAndhIbhUta bu.pra0 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca tairAkulIkRtahRdayasyAsya jIvasya punaH prasarpati mithyAtvaviSaM, tatastadvazago'yaM jIvaH zithilayati maunIndradarzanapakSapAtaM, vimuJcati padArthajijJAsAM, avadhIrayati saddharmanirataM janaM, bahu manyate nirvicArakalokaM, pramAdayati prAk pravRttaM satkarttavyalezaM, parityajati bhadrakabhAvaM, rajyate nitarAM viSayeSu, pazyati tattvabuddhayA tatsAdhanaM dhanakanakAdikaM, gRhNAti tathopadizantaM guru vazcakabuddhayA, nAkarNayati tadvacanaM, bhASate dharmAvarNavAdAn , udghaTTayati dharmagurUNAM marmasthAnAni, lagati pratIpaM kUTavAdena, nirAkriyate pade pade gurubhiH / ___ tatazcAsau cintayati--suracitagranthaprapaJcA ete zramaNA na nirAkartuM mAdRzaiH pAryante, tato mAmalIkavikalpajAlena vipratArya punaH kariSyantyete mAyAvitayA''tmabhakSyasthAnaM, ato dUrata eva mayaite varjanIyAH, svagRhAdvAraNIyAH, dRSTA api na sambhApaNIyAH nAmApi na soDhavyameteSA mityevaM kadamnakalpadhanaviSayakalatrAdike mUcchitahadayastatsaMrakSaNapravaNo'yaM jIvaH sadupadezadAyakAn mahAmohavazago. vaJcakatvena kalpayan raudradhyAnamApUrayati, tato naSTavivekacetanastaiH saddharmAcAryairurdhAkAranikhAtakASThakIlakakalpo lakSyate, ata eva ca teSAM sambandhinyA dayayA dIyamAnaM tadAnIM sundaraparamAnakalpaM sadanuSThAnopadezaM varAko'yaM jIvo na jAnIte, na cetaH paraM vivekinAM vismayakaramasti yadeSa jIvo mahAnarakagartapAtahetau dhanaviSayAdike gRddhAtmA'nantasukhamokSAkSepakAraNaM sadanuSThAnaM sdgurudyopniitmvdhiiryti| yathA ca tena mahAnasaniyuktakena tattathAbhUtamasaMbhAvyaM vyatikaramavalokya cintita yaduta--kiM punarepa roro dIyamAnamAdareNedaM paramAnnaM na gRhNAti, nUnamayamasya pApopahatAtmatayA na yogya iti tadatrApi tulyaM vijJeyaM, tathAhi-sadgurUNAmapi taM tathAvidhaM vistaradharmopadeza68nayA'nyathA vA vinaSTabhadrakabhAvaM viparItacAriNaM jIvamupalabhya bhavatyevambhUto bhAvI yaduta-na bhAjanamepo' kalyANabhAjanatayA bhagavaddharmasya, nocito 69kugatigAmitayA sugatigamanasya, na parikarmaNIyo durdalakalpatayA saddharmacetasAM, tato'tra mohopahatacetasi viphalo me parizrama iti / yathA ca punavimRzatA tena rasavatIpatinA nizcitaM yaduta--'nAsya varAkasyAyaM doSaH, yato bahirantazcAyaM rogajAlena pariveSTita iti kRtvA vedanAvihvalo na kiJciccetayate, yadi punareSa nIrogaH syAt tato yo'yaM kadannalavalAbhenApi tuSyati so'mRtAsvAdametatparamAnaM dIyamAnaM kathaM na gRhNIyAditi' tadetadAcAyasyApi paryAlocayato manasi varttata eveti, yaduta--yadeSa jIvo gRdhyati viSayAdiSu gacchati, kumArgeNa nAdatte dIyamAnaM sadupadezaM naiSo'sya varAkasya doSaH, kiM tahi ?, mithyAtvAdInAM bhAvarogANAM, tairvisaMsthulacetano'yaM na kiJcijjAnIte, yadi punareSa tadvikalaH syAt tatkathamAtmano hitaM vimucyAtmAhite pravarteta ?, ___ yacca tena mahAnasaniyuktena paryacinti yathA--'kathaM punareSa roro nIrogaH syAt ?? tato manasi nirUpayatA tena punaH paryakalpi' aye vidyata evAsya roganirAkaraNopAyaH yato'sti mama cAru bheSajatritayaM, tadyathA--ekaM tAvadvimalAlokaM nAma paramAJjanaM tad vidhAnena prayujyamAnaM samastanetrarogAmnAzayati, sUkSmavyavahitAtItabhAvibhAvavilokanadakSa cakSuH saMpAdayati, tathA dvitIyaM tattva prItikaraM nAma sattIrthodakaM, tat punarvidhinA svAdyamAnaM samastagadavAtatAnavaM vidhatte, dRSTazcAviparItArtha68 0dharma deza. 69 naraka. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNacaturatAM kurute, vizeSataH punarunmAdamuddalayati, tRtIyaM punaretadeva kanyakopanItaM mahAkalyANakaM nAma paramAnaM, etatpunaH samyaG niSevyamAnaM niHzeSarogagaNaM samUlakArSa kaSati tathA puSTiM janayati dhRti varddhayati balamujjvalayati varNamutkarSayati manaHprasAdaM saMpAyadati vayastambha vidhatte savIryatAM karoti aujityaM pravaNayati, kimbahunA ?, ajarAmaratvamapi niHsandehametatsannidhApayati, tasmAdanenauSadhatrayeNa samyagupakramyainaM tapasvinaM vyAdhibhyo mocayAmIti tena manasi siddhAntaH sthaapitH| tadetatsaddharmAcAryo'pi jIvagocaraM samastaM cintayatyeva, tathAhi-yadA nizcitaM tena prAkpravRttidarzanena yathA bhavyo'yaM jIvaH kevalaM prabalakarmakalA''kulitacetAH sanmArgAtparibhraSTaH, tadA bhavati gurorayamabhiprAyaH yathA-kathaMpunareSo'smAdrogasthAnIyAt karmajAlAnmokSyate ?, paryAlocayatazca tAtparyaparyAkulena cetasA sudUramapi gatvA punaretadeva jJAnadarzanacAritrarUpatraya bheSajatrayakalpaM tanmocanopAyaH pratibhAsate; nAparaH, tatreha jJAnamaJjanaM vijJeyaM, tadeva parisphuTadarzitayA vimalAlokamucyate tadeva ca nayanagadasandohakalpamajJAnamunmUlayati, tadeva ca bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvirbhAvanacaturaM jIvasya vivekacakSuH saMpAdayati, darzanaM punaH sattIrthodakaM boddhavyaM, tadevaM jIvAdipadArthagocarazraddhAnahetutayA tattvaprItikaramabhidhIyate, yatazca tadudayasamaye sarvakarmaNAmantaHsAgaropamakoTIkoTimAtramavatiSThate, samutpannaM punaH pratikSaNaM tattAni tanUkurute tena samastagadatAnavakArakaM karmaNAmiha rogakalpatvAta, tadeva dRSTiprakhyasya jJAnasya yathAvasthitArthagrahaNacAturyamAdhatte, tadeva ca mahonmAdadezya mithyAtvamuddalayatIti cAritraM punaratra paramAnamavagantavyaM, tasyaiva sadanuSThAnaM dharmaH sAmAyikaM viratirityAdayaH paryAyAH, tadeva mokSalakSaNamahAkalyANAvyavahitakAraNatayA mahAkalyANakamiti gIyate, tadeva ca rAgAdimahAvyAdhikadambakaM samUlaghAtaM hanti, tadeva ca varNapuSTidhRtibalamanaHprasAdaurjityavayaHstambhasavIryatAtulyAnAtmaguNAn samastAnAvirbhAvayati, tathAhi-tajjIve vartamAnaM prabhavo dhairyasya kAraNamaudAryasyA''karo gAmbhIryasya zarIraM prazamasya svarUpaM vairAgyasyAtulaheturvIryotkarSasya Azrayo nirdvandvatAyAH kulamandiraM cittanirvANasya utpattibhUmirdayAdiguNaratnAnAM, kiM cAnena ?, yattadanantajJAnadarzanavIryAnandaparipUrNamakSayamavyayamavyAbAdhaM dhAma tadapi tatsampAdyamevetyato'jarAmaratvamapi tajjanayatItyucyate, tasmAdenamanena jJAnadarzanacAritratrayeNa samyagupakramya jIvaM kliSTakarmakalAjAlAnmocayAmIti saddharmagururapi citte'vadhArayati / tato yathA tena rasavatIpatinA 'zalAkAgre tadaJjanaM vinyasya tasya dramakasya gADhamAdhanayato grIvAmaJjite locane, tadanantarameva tena prahAdakatayA zItatayA'cintyaguNayogitayA cAJjanasya punacetanA labdhA. tatazconmIlitaM cakSaH, prazAntA manAGa netrabAdhA. vismitena ca tena kimetaditi cintita tadatraivaM yojanIyaM--yadA'yaM jIvaH prathamaM pratipadya bhadrakabhAvaM rocayitvA bhagavacchAsanaM namaskRttyAIdvimbAni paryupAsya sAdhulokaM vidhAya dharmapadArthajijJAsAM kRtvA dAnAdipravRttimutpAdya dharmagurUNAmAtmaviSayAM pAtrabuddhiM punaH kliSTakarmodayena vistaradharmadezanAdikaM kizcinimittamAsAdya paribhraepariNAmo bhavati, tatazca na gacchati caityAlaye, nA''lIyate sAdhUpAzraye na vandate dRSTamapi sAdhulokaM, nAmantrayati zrAvakajanaM, nivArayati svagRhe dAnAdipravRttiM, palAyate dUradRSTebhyo'pi dharmagurubhyaH vidhatte pRSThatastadavarNavAdAdikaM, tatastaM tathAbhUtaM naSTavivekacetanamavagamya guravaH svabuddhizalAkAyAM tatpratibodhopAyAJjanaM nidadhate, kathaM ?, bahirbhUmyAdau kathazcidakANDadRSTasya kurvanti priyasaMbhASaNaM darzayanti hitabuddhiM prakhyApayantyAJjasabhAvaM utpAdayantyavipratArakapratyayaM puruSavizeSaM tadbhAvaM copalakSya vadanti ajanaprayogaH Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 ca-"bhadra ! kiM nAgamyate sAdhUpAzraye kinna vidhIyate bhavatA''tmahitaM kiM viphalIkriyate manuSyabhavaH kinna vijJAyate zubhAzubhavizeSaH, kimityanubhUyate pazubhAvo bhavatA ?, vayaM hi bhavata evedaM pathyamiti bhUyo bhUyo'bhidadhmahe, tadidaM sarva zalAkAJjanasthApanakalpaM vijJeyaM, sajjJAnahetutayA kAraNe kAryopacArAditi" / tadetadAkarNya tato'sau aSTottarANi70 viracayannevaM brUyAt--bho bhoH zramaNA ! gADhamakSaNiko'haM na sarati me bhagavatsamIpamAgacchato, nirvyApArANAM hi dharmacintA bhavati, mAdRzAM punaranyatra gatAnAM sIdati kuTumbAdikaM, na pravartate gRhetikartavyateti,71 na vahati vANijya, na saMpadyate rAjasevA, vista72 (sU )rayati kRSikarmAdikamiti / tadetatsamastaM zirodhUnanamabhidhIyate / tatastadvacanamAkarNya karuNAparItahRdayAH saddharmaguravo yAsyatyeSa varAko'kRtapuNyakarmA durgatimityato nopekSaNIya ityAlocyetthamAcakSIran--vatsa ! yadyapyevaM tathApi madanurodhena kriyatAM yadahaM vacmi tadvacanamekaM, draSTavyAstvayA'horAtramadhye'vazyaMtayopAzrayamAgatya sakRtsAdhava iti gRhyatAmabhigraho, nAnyadahaM kizcidapi bhavantaM bhaNiSyAmi, tato'sau kA gatiH pratipraveze73 (pUtapradeze) patita ityAlocya74 tamabhigrahaM gRhNIyAt , tadidaM sadguruvacanapratipattikaraNaM prAgvallocanAJjanapAtanatulyaM boddhavyaM,75 tatastatprabhRti tadupAzrayaM gacchataH pratidinaM susAdhusaMparkeNa teSAM niSkRtrimAnuSThAnadarzanena nispRhatAdiguNAnAlokayato nijapApaparamANudalanena76 ca tasya yA vivekakalA saMpadyate sA naSTA satI cetanA punarAgatA ityabhidhIyate, yattu bhUyo bhUyo dharmapadArthajijJAsanaM tannayanonmIlanakalpaM vijJeyaM, yastu pratikSaNamajJAnavilayaH sa netrarogabAdhopazamatulyo mantavyaH, yaH punarbodhasadbhAve manAk cittatoSaH sa vismykaaro'vgntvyH| ___ yathA ca tAvati vyatikare sampanne'pi yattasya dramakasya tadabhikSArakSaNalakSaNamAkUtaM bahukAlAbhyastAbhinivezena pravarttamAnaM na niHzetayA'dyApi nivartate, tadvazIbhUtacittazca taM puruSaM tadrAhitayA punaH punaH zaGkate, tato naSTumabhilapati' tadihApi sambhavatItyavagantavyaM, tathAhi--yAvadeSo'dyApi jIvaH prazamasaMveganirve dAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM nAdhigamajasamyagdarzanamAmoti tAvad vyavahArataH zrutamAtraprAptAvapi svalpavivekatayA'syAtra dhanaviSayakalatrAdike kadannakalpe paramArthabuddhirna vyAvartate, tadabhibhUtacetanazca svacittAnumAnenAtiniHspRhahRdayAnapi munipuGgavAnmAmete pratyAsanavatinaM kizcinmRgayiSyanta ityevaM muhurmuhurAzaGkate, tatastaiH saha gADhaparicayaM parijihIrSan na tatsamIpe ciraM tiSThatIti / yatpunarabhihitaM yaduta-'sa mahAnasaniyuktakastaM dramakamaJjanamAhAtmyena saMjAtacetanamupalabhyAbhihitavAn-bhadra ! pibedamudakaM yena te svasthatA sampadyate, sa tu na jAne'nena pItena mama kiM saMpatsyata iti zaGkAkulAkUtastatsamastatApopazamakAraNamapi tattvaprItikaraM toyaM na pAtumicchati sma, tatastena kRpAparItacittena balAtkAreNApi hitaM vidheyamiti matvA svasAmarthena mukhamudghATaya tasya tat salilaM gAlitaM, tatastadAsvAdatasamanantaraM tasya mahonmAdo naSTa iva zeSarogAstAnavaM gatA iva dAhArtirupazAntevetikRtvA svastha citta ivAsau vibhAvyate sma' tadidaM jIve'pi samAnamavagantavyaM, tatra yadA gRhItakSaNaM susAdhUpAzrayamAgacchantaM tatsaGghaTena saMpannadravyazrutamAtratayA saJjAtavivekalavaM viziSTatattvazraddhAnavikalaM dhana 70 vyAjottarANi / naSTottarANi pra. 71 gRhasaMpUrNa kAryANi. 72 mahatprayatnasAdhya jAyate. 73 AdhInatAyAM 74 kalayya pra. 75 vijJeya pra. 76 layan pra. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthapuruSArthakhyAtiH viSayAdiSu paramArthadarzinaM tanmUrchayA susAdhUnapi tanmArgaNatayA zaGkamAnaM ata eva prabandhadharmakathA'' karNanaM pariharantamenaM jIvamupalabhante dharmasUrayaH tadA teSAM dayAlutayA bhavedabhisandhiH -yadeSa viziSTataraguNabhAjanaM saMpadyate ( tAM ), tataste kacitsamIpavartinaM tamavagamya tasyAkarNayato'nyaM janamudizya samyagdarzanaguNAn varNayanti, tasya ca durlabhatAM prakhyApayanti, tadaGgIkurvatAM svargApavargAdikaM phalamupadarzayanti, ihaloke'pi paramacittanirvANakAraNatAM tasya sUcayanti, tadetatsarva saJjAtacaitanyasyoMdakanimantraNakalpaM vijJeyaM, tato'sau saddharmaguruvacanaM nizamya dolAyamAnabuddhirevaM cintayet--eSa zramaNo bahasyAtmIyasamyagdarzanasya guNajAtamupavarNayati, kevalaM yadIdamahamaGgIkariSye tato mAmAtmavazavartinavamabudhya dhanAnAdikaM prArthayiSyati, tataH kiM prayojanam ? mamAnenAdRSTAzayA dRSTatyAgalakSaNenAtmavaJcaneneti vicintyAkarNazrutaM kRtvA tanAGgIkurute, tadidamudakanimantritasya tatpAnAnicchAsamAnamavaboddhavyam / tato dharmaguravazcintayanti--kaH punarbodhopAyo'sya bhaviSyatIti ?, tataH paryAlocayanto nijahRdaye vinizcityaivaM vidadhate--kacidavasare taM sAdhUpAzrayamAgAmukamavagamya janAntaroddezenAgrimatarAM prArabhate mArgadezanAM, yaduta bho bho lokA ! vimucya vikSepAntaramAkarNayata yUyaM, iha catvAraH puruSArthA bhavanti, tadyathA--arthaH kAmo dharmoM mokSazceti, tatrArtha eva pradhAnaH puruSArtha iti kecinmanyante, atrAntare sa Agacchet tatastasyA''karNayato vadanti guravaH, tathAhi-"arthanicayakalitaH puruSo loke jarAjIrNazarIro'pi unmattapaJcaviMzatikataruNanarAkAraH pratIyate, atikAtarahRdayo'pi mahAsamarasaGghaTTaniyUMDhasAhaso'tulabalaparAkrama iti gIyate, siddhamAtRkApAThamAtrazaktivikalabuddhirapi samastazAstrArthAvagAhanacaturamatiriti bandibhiH paThyate, kurUpatayA nitarAmadarzanIyo'pi cATukaraNaparAyaNaiH sevakajanairavajitamakaraketuriti hetubhiH sthApyate, avidyamAnaprabhAvagandho'pi samastavastusAdhanapravaNaprabhAvo'yamiti sarvatra taddhanalubdhabuddhibhiH prakAzyate, jaghanyaghaTa78dAsikAtanayo'pi prakhyAtonnatamahAvaMzaprasUto'yamiti praNayijanaiH stUyate, AsaptamakulabandhutAsambandhavikalo'pi paramabandhubuddhayA'dhyAropeNa samastalokairgRhyate, tadidaM samastamarthasya bhagavato vilasita, kizca--samAne puruSatve samasaMkhyAvayavAH puruSA yadete dRzyante loke yaduta-eke dAyakAH anye tu yAcakAH tathaike narapatayo'nye padAtayaH tathaike niratizayazabdAdhupabhogabhAjanamanye tu duSpUrodaradarIpUraNakaraNe'pyazaktAH tathaike popakA anye poSyA ityAdayo niHzeSavizeSA nijasadbhAvAsadbhAvAbhyAmarthenaiva sampAdyante, tasmAdartha eva pradhAnaH / ata evocyate arthAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAnaH pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke, dhigartharahitaM naram // 1 // tadetadAcAryavadanavinirgatamarthavarNanamanuzrutya sa jIvazcintayet aye ! zobhanaH prastAvaH prArabdhaH kathayituM, tato'vahitaH zRNuyAt budhyeta, budhyamAnaH svabodhasUcanArtha grIvAM cAlayet, locane visphArayet, vadanaM vikAzayet, cAru cArUktamiti zanaiH zanairabhidadhyAt, tatastailiGgaH saMjAtamasya zravaNakutUhalamiti bhagavanto dharmaguravastaM lakSayeyuH / 7. akArAdInyakSarANi. 78 kubjeti. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmapuru gAto tataH sAdarataraM punaste brUyuH--bho bho lokAH ! kAma eva pradhAnaH puruSArtha ityanye manyante, tathAhi-na khalu lalitalalanAvadanakamalamakarandAsvAdanacaturacaJcarIkatA''caraNamantareNa puruSaH paramArthataH puruSatAM svIkurute, kiM ca-arthanicayasya kalAkauzalyasya dharmArjanasya janmanazca kAma eva vastutaH paramaM phalaM, kAmavikalaiH punaH kimetaiH sundarairapi kriyate ?, anyacca-kAmAsevanapravaNacetasAM puruSANAM tatsampAdakA dhanakanakakalatrAdayo yogyatayA svata evopatiSThante, saMpadyante bhoginAM bhogA iti gopAlabAlAbalAdInAmapi suprasiddhamidaM, api ca smitaM na lakSeNa vaco na koTibhina koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nya hUM yopagRhanaM, na koTikoTayA'pi tadasti kAminAm // 1 // ataH kinna paryAptaM teSA~ ?, tasmAtkAma eva pradhAnaH puruSArthaH, ata evAbhihitam___ kAmAkhyaH puruSArtho'yaM, prAdhAnyenaiva gIyate / nIrasaM kASThakalpaM hi, dhikkAmavikalaM naram // 1 // " tadetadAkarNya sa jIvo harSaprakarSeNa svahRdayAdapyutkalitaH prakAzamevaM brUyAt-sAdhu sAdhUditaM bhaTTArakaiH, bahoH kAlAdadya sundaraM vyAkhyAnamArabdhaM, yadyevaM dine dine kathayatha tato vayamakSaNikA api santo'vahitacittatayA''karNayAma iti / tadetaddharmagurubhiH svasAmarthyena tasya jIvasya mukhamudghATitamityavagantavyam / evaM ca vadati tasmin jIve dharmagurUNAmidaM manasi varttate, yaduta-pazyatAho mahAmohavijRmbhitaM, yadete tadupahatAH prANinaH prasaGgakathitayorapyarthakAmakathayo rajyante, na punaryanato'pi kathyamAnAyAM dharmakathAyAM, tathAhi-ihAsmAbhirarthakAmapratibaddhacetasAM kSudraprANinAmabhiprAyo varNitaH, ayaM tu varAkastatraiva sundaratAbuddhiM vidhatte, tathA'pyasya zravaNAbhimukhIkaraNena saphalo'smatparizramaH, sarvathA maccintitapratibodhopAyabIjena mukto'Gkuro, bhaviSyatyasya mArgAvatAraH, ityevaM svacetasyavadhArya tairabhidhIyate--bhadra ! vayaM yathAvasthitavastusvarUpaprakAzanaM kurma eva nAlIkaM jalpituM jAnImaH, tato'sau pratyAyitacittatayA brUyAt-evametad bhagavan ! nAstyatra sandehaH, guravo'bhidadhyuH, yadyevaM bhadra ! tatkimavadhAritaM bhavatA'rthakAmayormAhAtmyaM ?, so'bhidadhIta bADhamavadhAritaM, tato guravo vadeyuH___ saumya ! ete catvAraH puruSArthA kathayituM prakrAntAH, tatraiva dvayoH svarUpamabhihitaM, adhunA tRtIyasyAbhidhIyate, tadapyekacittena bhavatA''karNanIyaM sa vadet--eSa dattAvadhAno'smi, kathayantu bhagavantaH, tato guravo brUyuH-bho lokA ! dharma eva pradhAnaH puruSArtha ityanye manyante, tathAhitulye jIvatve kimityeke puruSAH kulakramAgatadraviNopaciteSu gurutaracittAnandasandarbhadhAmasu niHzeSajagadabhyahiteSu kuleSUpajAyante ? kimiti cAnye puruSA eva dhanagandhasambandhavikaleSu samastaduHkhabharabhAjaneSu kuleSUtpadyante ? tathA kimityekajananIjanakatayA sahodarayoryamalayozca dvayoH puruSayoreSa vizeSo dRzyate yaduta-ekastayormadhye rUpeNa mInaketanAyate, prazAntatayA munijanAyate, buddhivibhavenAbhayakumArAyate, gambhIratayA kSIranIrezvarAyate, sthiratayA sumeruzikharAyate, zauryeNa dhanaJjayAyate, dhanena dhanadAyate, dAnena karNAyate, nIrogatayA vajrazarIrAyate, pramuditacittatayA mahardivibudhAyate ?, tatazcaivaM niHzeSaguNakalAkalApakalito'sau sakalajananayanamanonandano bhavati, dvitIyaH punarvIbhatsadarzanatayA bhuknamudvejayati duSTaceSTatayA mAtApitarAvapi santApayati, mUrkhazekharatayA pRthvI vijayate, tucchatayA' dharmasya ttvikI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlmalItUlamatizete, capalatayA vAnaralIlAM viDambayati, kAtaratayA mUSakakadambakamadharayati, nirddhanatayA rorAkAramAbibharti, kRpaNatayA TakkajAtIyAnatilaGghayati,79 mahArogabharAkrAntatayA viklavaM krandamAno jagato'pyAtmani kAruNyamutpAdayati, dainyodvegazokAdhupahatacittatayA ghoramahAnarakAkAraM santApaM svIkurute, tatazcaivaM samastadoSabhAjanatayA . lokaiH pApiSTho'yamiti nindyate / anyacca-dvayoH puruSayoranupahatasattvabuddhipauruSaparAkramayoniHzeSavizeSaistulyakakSayorarthopArjanArtha pravarttamAnayoH kimityeko yadyadArabhate kRSi, pAzupAlyaM, vANijya, rAjAdisevAmanyadvA tadartha karma tattatsaphalatAmupagacchati, itarasya punastadeva karma na kevalaM viphalaM saMpadyate, kintarhi ? pUrvapuruSopArjitamapi dhanalavaM vaiparItyApattyA pratyuta niHzeSayati ?, anyaccedamapi cintanIyaM, yaduta dvayoreva puruSayonirupacaritAH paJcaprakArAH zabdAdiviSayAH kacidupanamante, tatra tayorekaH prabalazaktiH pravarddhamAnaprItistAnanavaratamanubhavati, dvitIyasya punarakANDa eva kimiti kArpaNyarogAdikaM kAraNamutpadyate ? yena vAJchannapi tAneva bhoktuM na zaknotIti / na hyevaMvidhAnAM vizeSANAM jIveSu jAyamAnAnAM paridRSTaM kiJcitkAraNamupalakSyate, na cAkAraNaM kizcid bhavitumarhati, yadi punarakAraNA evaMvidhA bhaveyuH tataH sarvadA bhaveyuH yathA''kAza, na vA kadAcid bhaveyuryathA zazaviSANAdayo, yatazcaite kacid bhavanti, kacinna bhavanti, tasmAnnaite niSkAraNA iti gamyate" / atrAntare gRhItArthaH sa jIvo brUyAt-bhagavan ! kiM punareteSAmutpAdaka kAraNaM ?, tato dharmaguravo vadeyuH--bhadrAkarNaya, samastAnAmapi jIvagatAnAM sundaravizeSANAM dharma evAntaraGga kAraNaM bhavati, sa eva hi bhagavAnenaM jIvaM sukuleSUtpAdayati niHzeSaguNamandiratAM nayati samastAnyanuSThAnAnyasya saphalayati, upanatabhogAnanavarataM bhojayati, anyAMzca samastazubhavizeSAn saMpAdayati; tathA sarveSAmapi jIvagatAnAmazobhanavizeSANAmadharma evAntaraGgaM kAraNaM, sa eva hi duranto'muM jIvaM duSkUledhUpAdayati, niHzeSadoSanivAsatAM prApayati sarvavyavasAyAnasya viphalayati, upanatabhogopabhogavighnabhUtaM zaktivaikalyaM janayati aparAMzca manojJAnanantAn vizeSAnasya jIvasyAdhatte / tasmAd balenaitAH samastasampadaH, sa eva dharmaH, pradhAnaH puruSArthaH" arthakAmau hi vAJchatAmapi puruSANAM na dharmavyatirekeNa saMpadyete dharmavatAM punaratarkitau svata evopanamete, ato'rthakAmAthibhiH puruSaiH paramArthato dharma evopAdAtuM yuktaH, tasmAtsa eva pradhAna iti / yadyapyanantajJAnadarzanavIryAnandAtmakajIvasvarUpAvasthAnalakSaNazcaturtho'pi mokSarUpaH puruSArthoM niHzeSapuruSArthato klezarAzivicchedarUpatayA svAbhAvikasvAdhInAnandAtmakatayA ca pradhAna eva, tathA'pi tasya dharmatAttviko kAryatvAt tatprAdhAnyavarNanenApi paramArthataH tatsampAdako dharma eva pradhAnaH puruSArtha iti darzitaM bhavati / tathA cAbhyadhAyi bhagavatA "dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAminAM srvkaamdH| dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH // 1 // iti nAtaH pradhAnataraM kiJcidastItyucyatedharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gamyate / pApagrastaM pazostulyaM, dhig dharmarahitaM naram // 1 // tadidamAkarNya sa jIvo'bhidadhIta-bhagavan ! etau tAvadarthakAmau sAkSAdupalabhyete, yo'yaM punarbhagavadbhirdharmoM varNitaH sa nAsmAbhiH kvacidRSTaH, tato nidaryatAmasya yatsvarUpamiti / tato 79 mlecchavizeSAn . dharmasya dharmasvarUpa varNana Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umpadazanasvarUpa dharmasUrirAcakSIta bhadra ! mohAndhAH khalvenaM na pazyanti, vivekinAM punaH pratyakSa eva dharmaH, tathAhi-- sAmAnyena tAvaddharmasya trIpyeva rUpANi draSTavyAni bhavanti, tadyathA-kAraNaM, svabhAvaH, kArya ca, tatra sadanuSThAnaM dharmasya kAraNaM, tad dRzyata eva, svabhAvaH punardvividhaH-sAzravo'nAvazca / tatra sAzravo jIve zubhaparamANUpacayarUpaH, anAzravastu puurvopcitkrmprmaannuvilymaatrlkssnnH| sa eSa dvividho'pi dharmasvabhAvo yogibhidRzyate, asmAdRzairapyanumAnena dRzyata ev| kArya punardharmasya yAvanto jIvagatAH sundaravizeSAH te'pi pratiprANiprasiddhatayA parisphuTataraM dRzyanta eva, tadidaM kAraNasvabhAvakAryarUpatrayaM pazyatA dharmasya kiM na dRSTaM bhavatA ? yenocyate na dRSTo mayA dharma iti, yasmAdetadeva tRtIyaM dharmadhvaninA'bhidhIyate, kevalameSa vizeSo yaduta--sadanuSThAnaM kAraNe kAryopacArAddharma ityucyate, yathA tandulAn varSati parjanya iti, svabhAvastu yaH sAzravo nigaditaH sa puNyAnubandhipuNyarUpo vijJeyaH, yaH punaranAzravaH sa nirjarAtmako mantavyaH / sa eSa dvividho'pi svabhAvo nirupacaritaH sAkSAddharma evAbhidhIyate, ye tvamI jIvattinaH samastA api sundaravizeSAH te kArye kAraNopacArA darmazabdena gIyante, yathA mamedaM zarIraM purANaM krmeti"| tataH punareSa jIvo brUyAt--bhagavan ! atra traye katamatpunaH puruSeNopAdeyaM bhavati ? tato dharmagururabhidadhIta-bhadra ! sadanaSThAnameva, tasyaivetaradvayasampAdakatvAta / sa brayAta-kiM punastatsadanuSThAnam ? tataH saddharmasUrayo'bhidadhIran-saumya ! sAdhudharmo gRhidharmazca, tasya punardvividhasyApi mUlaM samyagdarzanaM, tato'yaM jIvo vadet-bhagavan ! upadiSTamAsIdetatsamyagdarzanaM prAgbhavatA, kintu tadA mayA nAvadhAritaM, tadadhunA kathayata kimasya svarUpamiti ? tataH sakSepeNa prathamAvasthocitamasya purato dharmaguravaH samyagdarzanasvarUpaM varNayeyuH, yathA-"bhadra ! yo rAgadveSamohAdirahito'nantajJAnadarzanavIryAnandAtmakaH samastajagadanugrahapravaNaH sakalaniSkalarUpaH paramAtmA sa eva paramArthato deva iti buddhayA tasyopari yadbhaktikaraNaM, tathA tenaiva bhASitA ye jIvAjIvapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbandhamokSAkhyA nava padArthAH te avitathA eveti yA pratipattiH, tathA tadupadiSTe jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArge ye pravarttante sAdhavaH ta eva guravo vandanIyA iti yA buddhistatsamyagdarzanaM, tatpunarjIve vartamAnaM prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNairbAhyaliGgalakSyate, tathA tadaGgIkRtya jIvena sattvaguNA. dhikaklizyamAnAvineyeSu maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni samAcaraNIyAni bhavanti, tathA sthiratA, bhagavadAyatanasevA, AgamakuzalatA, bhaktiH, pravacanaprabhAvanA ityete pazca bhAvAH samyagdarzanaM dIpayanti tathA zaGkA, kAlA, vicikitsA, parapAkhaNDaprazaMsAsaMstavazcaite tu tadeva daSayanti / tadeSa sakalakalyANAvaho darzanamohanIyakarmakSayopazamAdinA''virbhUtaH khalvAtmapariNAma eva vishuddhsmygdrshnmbhidhiiyte"| evaJca kathayatA bhagavatA dharmasUriNA samyakpratyAyitamAna8degsastadanubhAvAdeva vilInakliSTakarmamalaH so'yaM jIvaH samyagdarzanaM pratipadyeta, tatazcaitatsattIrthodakamiva tattvaprItikaraM dharmagurubhirbalAdgAlitamityavaseya, yatazca tatprabhRti tatpratipattau mithyAtvaM yadudIrNamAsIt tatkSINaM, yatpunaranudIrNa tadupazAntAvasthAM gataM, kevalaM tadapi pradezAnubhavenAnubhUyate, tadeva cAtra mahonmAdaH, tasmAtsa naSTa eva prAyo naikAntenAdyApi naSTa iti boddhavyam / yatazca samyagdarzanalAbhe samastAnyapi zeSakaANi tanutAM gacchanti, tAnyeva ca gadabhUtAni, ato'yaM jIvastatprAptau saMjAtAnyagadatAnava ityucyate, 80 manAH pra0 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 samyagdarzanalAbhAjIvasya zuddhatA jIvasya zuddha saGkalpAH yatazcarAcarajantusaMghAtaduHkhadAhadalanatvAdatyantazItaH samyagdarzanapariNAmo'yaM, atastatsampattAvayaM jIvo vigatadAhArtiH svasthamAnaso lakSyata iti / yathA ca 'tena roreNa svasthIbhUtacetasA cintitaM, yaduta-ayaM puruSo mamAtyantavatsalo mahAnubhAvastathApi mayA mohopahatena pUrva vazcako'yaM hariSyatyanena prapazcena mAmakaM bhojanamiti kalpitaH, tato dhiG mAM duSTacintakaM, tathAhi-yadyayaM hitodyatamatirna syAt tataH kimityaJjanaprayogeNa mama padudRSTitAM vihitavAn ?, kimiti vA toyapAnena svasthatAM saMpAditavAn ? na cAyaM mattaH kathaJcidupakAramapekSate, kiM tarhi ? mahAnubhAvatevaikA'sya pravartiketyuktaM' tadetajjIvo'pi saMjAtasamyagdarzanaH sanAcAryagocaraM cintayatyeva, tathAhi-yathAvasthitArthadarzitayA tadA'yaM jIvo vimuJcati raudratAM, rahayati madAndhatA, parityajati kauTilyAtirekaM, vijahAti gADhalobhiSTatAM zithilayati rAgaprakarSa, na vidhatte dveSotkarSa, apakSipati mahAmohadoSaM, tato'sya jIvasya prasIdati mAnasaM, vimalIbhavatyantarAtmA, vivaddhate matipATavaM, nivartate dhanakanakakalatrAdibhyaH paramArthabuddhiH, saMjAyate jIvAditattveSvabhinivezaH, tanUbhavanti niHzeSadoSAH / tato'yaM jIvo vijAnIte paraguNavizeSa, lakSayati svakIyadoSajAtaM, anusmarati prAcInAmAtmAvasthAM, avabudhyate tatkAlabhAvinaM guruvihitaprayatnaM, avagacchati tanmAhAtmyajanitAmAtmayogyatAm / tato yo jIvo mAdRzaH prAgatyantakliSTapariNAmatayA dharmagurvAdiviSaye'pyanekakuvikalpakaraNaparo' bhUt sa tadA labdhavivekazcintayati, yaduta-aho me pApiSThatA, aho me mahAmohAndhatA, * aho me nirbhAgyatA, aho me kArpaNyAtirekaH, aho mamAvicArakatvaM, yena mayA'tyantatucchadhanalavAdipratibaddhAntaHkaraNena satA ya ete bhagavantaH sarvadA parahitakaraNaniratamatayo, nirdoSasantoSapoSitavapuSo, mokSasukhalakSaNAnidhanadhanArjanapravaNAntaHkaraNAH, tuSamuSTiniHsArasaMsAravistAradarzinaH, svazarIrapaJjare'pi mamatvabadirahitA. madIyadharmaguruprabhRtayaH sAdhavaH, ki te'pi hariSyanti mamAnena dharmakathAdiprapaJcena zaThatayA mAM vipratArya nUnamete dhanakanakAdikamiti prAganekazaH parikalpitAH tato dhiGga mAmadhamAdhamaduSTavikalpakamiti / yadi hyate bhagavanto mAM prati paramopakArakaraNaparAyaNA na syustataH kimiti mugatinagaragamanasambandhabandhuramavyabhicAriNaM mArgamAdezayantaH samyagjJAnadAnavyAjena mahAnarakavartinIpravRttacetovRttiM mAM nivArayanti sma ? kimiti vA viparyAsaparyAsitacetaso meM samyagdarzanasampAdanadvAreNa nijazemuSyA niHzeSadoSamoSavizeSa vizeSato vidadhati sma ? na caite niHspRhatAtizayena samaloSTahATakAH parahitAcaraNavyasanitayA pravartamAnAH kadAcidupakAryAtsakAzAt kacitpratyupakAramapekSante / na caiteSAM paramopakArakAriNAM bhagavatAM mAdRzaiH svajIvitavyayenApi pratyupakAraH karta pAryate AstAM dhanadAnAdineti / tAvadeSa jIvastadA saMjAtasamyagbhAvaH pUrvavihitasvakIyaduzvAritAnusmaraNena pazcattApamanubhavati sanmArgadAyinAM ca gurUNAmupari viparItazaGkAM virahayati, tadA'nenaitaduktaM bhavati-dvaye khalvamI kuvikalpAH prANino bhavanti, tadyathA-eke kuzAstrazravaNavAsanAjanitAH yathA-aNDasamudbhutametatribhuvanaM, mahezvaranirmitaM brahmAdikRtaM, prakRtivikArAtmakaM, kSaNavinazvaraM, vijJAnamAtraM, zUnyarUpaM vA ityAdayaH, te dvividhAH kuvikalpAH 81 pakAriNAM pra0 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45. mohati hyAbhisaMskArikA ityucyante / tathA'nye sukhamabhilaSanto duHkhaM dviSanto draviNAdiSu paramArthabuddhayadhyavasAyino'ta eva tatsaMrakSaNapravaNacetaso'dRSTatattvamArgasyAsya jIvasya pravartante, yaireSa jIvo'zaGkanIyAni zaGkate, acintanIyAni cintayati, abhASitavyAni bhASate, anAcaraNIyAni samAcarati, te tu kuvikalpAH sahajA ityabhidhIyante, tatrAbhisaMskArikAH prathamamugurusaMparkaprabhAvAdeva kadAcinnivattaran , ete punaH sahajA yAvadeSa jIvo mithyAtvopaplutabuddhistAvanna kathaJcinnivartante, yadi paramadhigamajasamyagdarzana meva prAdurbhutametAgnivarttayatIti / samyagdRSTe yatpunarabhihitaM yaduta 'tasya dramakasya tasminnaJjanasaliladAyake puruSe saJjAtavizrambhasyApi mahoparapi noka- kAritAM cintayatastathApi tatrAtmIye kadanake yA'tyantamUrchA sA gADhaM bhAvitatvAnna kathaJcinnivartata pAyodayA iti' tadetajjIve'pi yojanIyaM, tathAhi--yadyapi kSayopazama( mamupa )gataM jJAnAvaraNaM darzanamohanIyaM toH ca samutpannaM samyagjJAnaM samyagdarzana ca, ata eva nivRttA bhavaprapaJcagocarA tattvabuddhiH, saMjAto jIvAditattvAbhinivezaH, gRhItAH paramopakArakAritayA samyagjJAnadarzanadAyino bhagavantaH saddharmaguravaH, tathApyasya jIvasya yAvadAste samudIrNa kaSAyadvAdazakaM, yAvacca prabalamadyApi nokaSAyanavakaM, tAvadanAdibhavAbhyAsavAsanApATavaparAyattatayA pravarttamAnameteSu dhanaviSayakalatrAdiSu kadannakalpeSu mUrchAmeSa jIvo na nivArayituM pArayati, yato'sya jIvasya kuzAstrazravaNasaMskArajA mahANDasamudbhUtaM tribhuvanamedityAdayo mohavitarkAH pravartante, ye ca sahajA api dhanAdiSu paramArthadarzitayA tatsaMrakSaNagocarA azaGkanIyeSvapi guvAdiSu zaGkAkAriNo mithyAdarzanodayaprabhavAH kadabhiprAyAH prAdurbhavanti te marumarIcikAvatracumbina iva jalakallolamAlApratibhAsino mithyAjJAnavizeSAH tatpratyanIkArthopasthApakena pramANAntareNa bAdhyamAnAH samyagdarzanotpattikAle nivartante / mohavita - yaH punareSa dhanaviSayAdiSu82 mUrchAlakSaNo mohaH so'pUrvarUpo, yato'yaM diGmoha iva tattvadhiyA kAdvira 'pi sAmavyAhata evAste, anena hi mohito'yaM jIvo jAnannapi sakalaM kuzAgralagnajalalavataralaM na tyabhAvaH jAnIte, pazyannapi dhanaharaNasvajanamaraNAdikaM na pazyatIva, paTuprajJo'pi jaDabuddhiriva ceSTate, samastazAstrArthavizArado'pi mahAmUrkhacUDAmaNiriva varttate, tatazcAsya jIvasya pratibhAti mutkalacAritA,83 rocate tasmai yatheSTaceSTA, bibhetyayaM vrataniyamanintraNAyAH, kimbahunoktena ?, na zaknotyayaM jIvastadA kAkamAMsabhakSaNAdapi nivRtti vidhAtumiti / imaka prati evaM ca sthite yattaduktaM yaduta taM roraM mUrchAtirekeNa punaH punaH svabhojanabhAjanadRSTiM pAtayantamupalabhya sa dharmabodhakarAbhidhAno rasavatIpatistasyAbhiprAyamavagamya manAk saparuSamitthamabhihitavAn-are dramaka ! durbuddhe ! keyaM bhavato viparItacAritA ? kimitIdaM paramAnnaM kanyakayA prayatnenApi dIyamAnaM tvaM nAvabuddhayase ? bhavantyanye'pi pApino rorAH, kevalaM bhavatA sadRzo'nyo nirbhAgyo nAstIti me vitarkaH, yastvamatra tucche kadanake pratibaddhacittaH sannamRtAsvAdametanmayA dApyamAnamapi paramAnaM na grahAsi. anyacca yatastvamatra bhavane pravigrastathedaM daSTA manAgAhAditaH paramezvareNa cAvalokitaH tena kAraNena bhavantaM pratyAdaro'smAkaM, ye punarasmAtsadmano bahirvarttante jantavo ye cedaM vilokya na modante ye ca rAjarAjena na nirIkSitAsteSAM vayaM na vArtAmapi 82 kanakA pra0 83 aviratatvenAvasthAna. sadasya vacana Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva prati dharmagurUNAM vAkyAni pRcchAmo, vayaM hi sevakadharmamanuvartamAnA ya eva kazcinmahAnRpatervallabhastatraiva vAllabhyamAcarAmaH, ayaM cAsmAkamavaSTambho'bhUt-kilAmUDhalakSyo'yaM rAjA na kadAcanApAtre matiM kurute, yAvatA so'pyasmadavaSTambho'dhunA bhavatA viparItacAriNA vitatha iva sampAditaH, tadidamavagamya tyajedaM vaiparItyaM, hitvedaM kadannaM gRhANedaM paramAnaM, yanmAhAtmyenaite pazya sarve'tra sadmani vartamAnA jantavo'mRtatRptA iva modanta iti" / etadapi samastamatra jIvavyatikare sugururAcaratyeva, tathAhi-yadA'yaM janturAvirbhUtajJAnadarzano'pi karmaparatantratayA na stokamAtrAmapi viratiM pratipadyate tadA'muM tathAbhUtaM viSayeSu gADhaM mUcchitacittatayA'bhiramamANamupalabhya saddharmagurUNAM bhavatyevaMvidho'bhisandhiH yaduta-keyamasyAtmavairitA ? kimityayaM ratnadvIpaprAptanirbhAgyapuruSa ivAnardheyaratnarAzisadRzAni vrataniyamAcaraNAnyavadhIrya jaratkAcazakalakalpeSu viSayeSu pratibandhaM vidhatte ? tataste guravaH prAdurbhUtapraNayakopA iva taM pramAdaparaM jIvamitthamAcakSate-ayi ! jJAnadarzanavidUSaka ! keyaM bhavato'nAtmajJatA ? kimiti pratikSaNamasmAnArAraTayamAnAn bhavAnna lakSayati ? dRSTA bahavo'smAbhiranye'kalyANabhAjanabhUtAH prANinaH, kevalaM teSAmapi madhye zekharAyitaM bhavatA, yatastvaM jAnanapi bhagavadvacanaM, zraddadhAno'pi jIvAdipadArthasAthai, vidyamAne'pi mAdRze protsAhake, lakSayanapIdRzasAmayAH sudurlabhatA, bhAvayannapi saMsAradurantatA, parikalayannapi karmadAruNatAM, buddhayamAno'pi rAgAdiraudratAM tathApi samastAnarthasArthapravartakeSu katipayadivasatiSu tuSamuSTiniHsAreSu viSayeSu satataM rajyase, na punarasmAbhiranarthagartapAtinaM bhavantamavagamya dayayopadizyamAnAmenAM sakalaklezadoSavirekakAriNI bhAgavatI samastapApavirati bhavAnavahelayA'pi vilokayati / anyacca-etadapi na lakSitaM bhavatA yadarthameSo'smAkaM bhavantaM prati mahAnAdaraH, tadAkarNaya atrApi yatkAraNaM-yatastvaM sajjJAnadarzanayuktatayA sarvajJazAsanAbhyantarabhUto vartase, yatazca prathamAvasare'pi bhagavanmatamavalokya jAtaste pramodaH tadarzanena ca lakSitA'smAbhistvayi bhavantI paramAtmAvalokanA tato vayaM bhagavadanugRhIto'yamitikRtvA tavoparyAdaravantaH, yujyate ca bhagavadanucarANAM tadabhimateSu pakSapAtaH kartuM, ye tu jIvAH sarvajJazAsanamandiramadyApi nAvagAhante, kathaJcitpraviSTA api tatra na tadarzanena hRSyanti ata eva ca paramAtmAvalokanAyA bahibhUtA lakSyante, tAMstathAbhUtAnanantAnapi jIvAn pazyanto'pi ca yadudAsInabhAvaM bhajAmahe, nocitAste khalvAdarakaraNasya, ayaM ceyantaM kAlaM yAvadavaSTambho'smAkamAsIt kilAmunopAyena ye yogyAH sanmArgAvataraNasyeti nizcIyate te na kadAcana vyabhicaranti, yAvatA bhavatA'yamanekasattveSu munizcito'pyasmAbhirupAyo viparItamAcaratA vyabhicArito vartate, tato bho durmate ? maivaM vidhehi, kuruSvAdhunApi yadahaM vacmi, parityajedaM dauHzIlyaM, vihAya durgatipurIvartanIkalpAviratimurarIkuru nirdvandvAnandasandohadAyikAM sarvajJopajJAM jJAnadarzanayoH phalabhUtAM viratiM, itarathA paramArthato jJAnadarzane api niSphale saMpatsyete / iyaM hi bhAgavatI dIkSA gRhItA satI samyak pAlyamAnA sakalakalyANaparamparAM. saMpAdayati, yadi vA tiSThantu tAvat pAralaukikakalyANAni, kiM na pazyati bhavAnidAnImevaite bhagavaduktaviratiratacittAH susAdhavo yadanantAmRtarasatRptA iva svasthAH sadA mAnasena avedayitAro, viSayAbhilASajanitAnAM kAmavikalatayautsukyapriyavirahavedanAnAM anabhijJAtAro, lobhamUlAnAM niSkaSAyatayA dhanArjanarakSaNanAzaduHkhAnAM vandanIyAstribhuvanasya 80 pAramezvaraM vi01 pra. 85 vaSaka pra. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pika saMsArasAgarAduttIrNamevAtmAnaM manyamAnAH sadA modante, tadevaMbhUtaguNeyaM viratiH kimAtmavairitayA nAdIyate bhavateti ?" vizvA- tadetaddharmaguruvacanamAkarNya yathA-'asau dramakastasminpuruSe saMjAtavizvAso'pi tathA''virbhUta nirNayo'pi yathA'tyantahitakArI mamAyaM puruSa iti, tathApi tasya kadannasya tyAjanavacanena vihalIbhUto nava dainyamAlambyetthamabhihitavAn yaduta-yadetad gadita nAthaistatsamastamavitathaM pratibhAti me cetasi, kevalamekaM muJcati vacanaM vijJApayAmi tadAkarNayataH yUyaM yadetanmAM bhojanaM tyAjayanti bhavantastatprANebhyo'pyabhISTatamaM, nAhametadvirahe kSaNamapi jIvAmi, mahatA ca klezena mayedamupArjitaM, kiM ca kAlAntare'pi nirvAhaka mamaitad, bhavadIyasya punarbhojanasya na jAne'haM svarUpaM, kiM cAnena mamaikadinabhAvineti ? tatkimatra bahunA jalpitena ? eSa me nizcayo-naivedaM bhojanaM moktavyaM, yadi vidyamAne'pyasminnAtmIyaM bhavadbhirbhojanaM dAtuM yuktaM tato dIyatAmitarathA vinaiva tena sariSyatIti' / sAta tathA'yamapi jIvaH karmaparatantratayA'vidyamAnacaraNapariNAma86ssaddharmagurUNAmagrataH samastamapIdRzaM vAso'pi jalpatyeva, astyeva tadA'sya guruSu vizrambhaH, saJjAto jJAnadarzanalAbhena saMpratyayaH, tathApi na nivartate lAdiSu dhanAdibhyo gADhamUrchA, dharmaguravazcAritraM grAhayantastyAjanaM kArayanti tato'sya jIvasya saMjAyate icchati dainyaM, tato'yaM brUte-- satyametatsarvaM yadAjJApayanti bhagavantaH kintu zrUyatAM bhavadbhirekA madIyA vijJaptikA--gRddho'yamAtmA madIyo gADhaM dhanaviSayAdiSu, na zakyate tebhyaH kathazcimnivartayituM, mriye'haM tyAge nUnameteSAM, . . mahatA ca klezena mayaite samupArjitAH, tatkathamahametAnakANDa eva muzcAmi kiM ca mAdRzAH pramAdino na yuSmAbhirupadiSTAyA virate: svarUpamavabudhyante, kintarhi ? mAdRzAmidameva kAlAntare'pi dhanaviSayAdikaM cittAbhiratikAraNaM, yuSmadIyaM punaranuSThAnaM rAdhAvedhakalpaM, kiM tena mAdRzAM ? bhagavatAmapyasthAna evAyaM nirbandhaH, tathAhi-- mahatA'pi prayatnena, tatve ziSTe'pi paNDitaiH / prakRti yAnti bhUtAni, prayAsasteSu niSphalaH // 1 // ___ athaivamapi sthite bhagavatAmAgrahaH, tato dIyatAmeteSu dhanaviSayAdiSu vidyamAneSu yadi deyamAtmIyaM cAritramitarathA paryAptaM mamAneneti / __ tatazcaivaM vadati satyasmin jIve yathA 'tena rasavatIpatinA taM dramakaM paramAnnagrahaNaparAGmukhamaNAM puna valokya cintitaM yaduta-pazyatAho mohasAmarthya, yadeSa roraH sarvavyAdhika re'tra kadanake saktabuddhicintA samakaM paramAnamavadhIrayati, nizcitaM ca prAgeva mayA, yathA nAsya varAkasyAyaM doSaH, kiM tarhi ? cittavaidhuryakAriNAM rogANAM, ataH punarenaM zikSayAmi vizeSeNa varAkaM, yadyayaM pratyAgatacittaH paramAnamidaM gRhNIyAt tato'sya mahAnupakAraH sNpdyteti'| tathA saddharmaguravo'pi cintayanti-yadutApUrvarUpo'yamasya jIvasyAho mahAmohaH, yadayamantaduHkhahetau rAgAdibhAvarogavRddhikare'sminviSayadhanAdike viniviSTabuddhirjAnannapi bhagavadvacanamajAnAna iva, zraddadhAno'pi jIvAditattvamazraddadhAna iva na mayopadi 86 0NAmataH pra. 87 prANino pra. 88 azakyazikSaNIyatAM. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmasya dhanAdezva nirvAhakAnirvAha katvaM zyamAnAM niHzeSaklezavicchedakArikAM virtimuriikurute| yadi vA nAsyAyaM tapasvino doSaH, kintarhi / karmaNAmiti, tAnyevainaM jIvaM visaMsthulayanti, ato nAsmAbhiretatpratibodhanapravRttarasyAvidheyatAmupalabhara nirvedaH kAryaH, tathAhi anekazaH kRtA kuryAddezanA jIvayogyatAm / yathA svasthAnamAdhatte, zilAyAmapi mRdghaTaH // 1 // yaH saMsAragataM jantuM, bodhyejjindeshite| dharme hitakarastasmAnAnyo jagati vidyate // 2 // viratiH paramo dharmaH,sA cenmatto'89sya jAyate / tataH prayatnasAphalyaM, kiM na labdhaM mayA bhavet ? // 3 // . anyacca-mahAntamarthamAzritya, yo vidhatte parizramam / tatsiddhau tasya toSaH syAdasiddhau vIraceSTitam / / 4 tasmAtsarvaprayatnena, punaH pratyAyya pezalaiH / vacanairbodhayAmyenaM, guruzcitte'vadhArayet // 5 // tato yathA 'tena sUpakAreNa tasmai bhikSAcarAya niveditAH punarvizeSataH kadannadoSAH, upapAditA tasya yuktitastyAjyarUpatA, dUSitaM kAlAntare tadabhipretaM tasya nirvAhakatvaM, prazaMsitamAtmIyaM paramAtra, prakaTitaM tasya sarbadA dAnaM, samutpAdiyo mahAprabhAvAJjanasaliladAyakatvanidarzanenAtmavizrambhAtirekaH, abhihitazcAsau dramakaH-'kiM bahunAnena ? muzveda svabhojanaM, gRhANedamamRtakalpaM madIyamannamiti' tathA saddharmasUrayo'pi sarva kurvanti, tathAhi-te'pi jIvAya nivedayanti dhanadhiSayakalatrAde rAgAdihetutAM, dIpayanti karmasaJcayakAraNatAM, prakAzayanti durantAnantasaMsAranimittatAM, vadanti ca yathA-bhadra ! yata eva klezenopAya'nte khalvete dhanaviSayAdayaH, klezena cAnubhUyante, punazcAgAminaH klezasya kAraNabhAvaM bhajante ata evaite parityAgamarhanti, anyacca bhadra ! tavApyete mohaviparyAsitacetasi sundarabuddhi janayanti, yadi punastvaM cAritrarasamAsvAdayasi tato'smAbhiranukta eva naitebhyo manAgapi spRhase, ko hi sakarNako'mRtaM vihAya viSamabhilaSati ? yatpunarasmadIyopadezasaMpAdyasya cAritrapariNAmasya. kAdAcitkatvenAnirvAhakatvaM dhanaviSayakalatrAdestu prakRtibhAvagamanena sadAbhAvitayA ca nirvAhakatvaM manyase tadapi mA maMsthAH, yato dhanAdayo'pi dharmarahitAnAM na sakalakAlabhAvino bhavanti, bhavanto'pi na prekSApUrvakAriNA nirvaahktyaa'nggiikrtvyaaH| na hi samastarogaprakopaheturapathyAnnaM sakalakAlabhAvukamapi nirvAhakamityucyate, sarvAnarthapravartakAzcaite dhanAdayaH, tasmAnnaiteSu sundarA nirvaahktvbuddhiH| na ceyaM prakRtirjIvasya, yato'nantajJAnadarzanavIryAnandarUpo'yaM jIvaH, ayaM tu dhanaviSayAdiSu pratibandho'sya jIvasya karmamalajanito vibhrama iti tattvavedino manyante, ata eva cAritrapariNAmo'pi tAvatkAdAcitko yAvajjIvavIrya nollasati, tadullAse punaH sa eva nirvAhako bhavitumarhatItyato viduSA tatraiva yatno vidheyaH, taralenaiva mahApuruSA apahastayanti parISahopasargAn avadhIrayanti dhanAdikaM, nirdalayanti rAgAdigaNaM, unmUlayanti karmajAlaM, taranti saMsAsAgaraM, tiSThanti satatAnande'nantakAlaM zivadhAmnIti / kiM ca matsaMpAditena jJAnena ? kiM na janitastavAjJAnatamovilayaH ? kiM vA darzanena nApAsto viparyAsavetAlo ? yena madvacane'pyavizrabdhabuddhirikha vikalpaM kuruSe, tasmAdbhadra ! vimucyedaM bhavavaddhanaM dhanAdikamaGgIkuru mama dayayopanItametaccAritraM yena saMpadyate te niHzeSaklezarAzivicchedaH, prApnoSi ca zAzvataM sthAnamiti / 89 cenmatto'sya prajAyate pra0 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jovasya mizra yojanAgrahaH pezaviratidAna saMtoSazca tato yathA 'mahAprayatnenApi bruvANe tasmin rasavatIpatAvitareNAbhihitaM, yaduta-na mayedaM svabhojanaM moktavyaM, yadyatra satyeva dIyate tato dIyatAmAtmabhojanamiti / tathA'yamapi jIvaH saddharmagurubhirevaM bhUyo bhUyo'bhidhIyamAno'pi galirikha balIvardaH pAdaprasArikAmavalambyetthamAcakSIta-- bhagavannAhaM dhanaviSayAdikaM kathazcana moktuM pArayAmi, yadyatra vidyamAne'pi bhavati kizciccAritraM tanme dIyatAmiti / tato yathA 'vijJAya tasya rorasyAgrahavizeSaM sa sUri(da)zcintayati sma--nAsyedAnImanyaH zikSaNopAyo'sti, tato'smin satyeva dIyatAM, pazcAjjJAtamadIyAnaguNaH svayamevaitatkadannameSa vihAsyati / evaM ca vicintya dApitaM tattena, bhuktamitareNa, tadupayogena zAntA bubhukSA, tanUbhUtA rogAH, pravarddhitamaJjanasalilajanitAdadhikataraM sukhaM, jAto manaHprasAdaH, prAdurbhUtA tadAyake tatra puruSa bhaktiH, abhihitazcAsau tena, yathA 'bhavAneva meM nAtho, yenAhaM bhAgyavikalo'pyevamanukampita' iti / tathA dharmaguravo'pyevaM baddhAgrahatvenAmuJcati dhanaviSayAdikamatra jIve parikalayanti-na zakyate tAvadayamidAnIM sarvaviratiM grAhayituM, tadevaM sthite dezaviratistAvadasmai dIyatAM, tatpAlanenopalabdhaguNavizeSaH svayameva sarvasaGgaparityAgaM kariSyatItyAkalayya tathaiva kurvanti / tadanenaitaduktaM bhavatiayamatra kramaH--prarUpya prathamaM prayatnataH sarvaviratiM, tataH sarvathA tatkaraNaparAGmukhamupalabhya jIvaM dezaviratiH prarUpaNIyA deyA vA / prathamaM punardezaviratiprarUpaNe kriyamANe tasyAmeva pratibandhaM vidadhyAdayaM jIvaH, sAdhozca sUkSmaprANAtipAtAdAvanumatiH syAditi / tatastasyA dezavirateH pAlanaM paramAnalezabhakSaNatulyaM vijJeyaM, tadapayogenaivAsya jIvasya prazAmyati manAga viSayAkAGkSAlakSaNA bubhukSA. tanabhavanti rAgAdayo bhAvarogAH, pravarddhate jJAnadarzanasaMpAdanAt samargalataraM svAbhAvikasvAsthyarUpaM prazamasukhaM, saMjAyate sadbhAvanayA manaHprasAdaH, prAdurbhavati tadAyakeSu guruSu / paramopakAriNo mamaita iti bhAvayato bhaktiH / abhidhatte ca tAneSa jIvastadAnIM, yaduta yUyameva me nAthAH, yairahamevaM durdArukalpatayA gADhamakarmagyo'pi svasAmarthyena karmaNyatAM prApya guNabhAjanatA nIta iti| tatastadanantaraM yathA 'tena sUdena taM vanIpakamupavezya madhuravacanaistasya manaH prahAdayatA varNitA mahArAjaguNAH, darzitazcAtmano'pi taddhRtyabhAvaH, grAhitaH so'pi vizeSatastadanucaratvaM, samutpAditaM tasya mahAnRpatereva vizeSaguNeSu kutUhalaM, kathitastatparijJAnaheturvyAdhitanubhAvaH, prakAzitaM tasyApi kAraNaM bheSajatraya, samAdiSTaH pratikSaNaM tasya paribhogaH, dIpitaM tatparibhogavalena mahAnarendrArAdhanaM, pratipAditaM mahAnarendrArAdhakAnAM tatsamAnameva mahArAjyamiti' tathA dharmaguravo'pi jJAnadarzanasaMpannaM pratipannadezaviratimapyenaM jIvamupalabhya viziSTatarasthairyasampAdanArtha samastametadAcarantyeva / tathAhi-te taM pratyevaM brUyuH, yathA--bhadra ! yaduktaM bhavatA yaduta 'yUyameva me nAthA' iti, yuktametadbhavAdRzAM, kintu sAdhAraNaM naivaM vaktavya, yato bhavato'smAkaM ca paramAtmA sarvajJa eva bhagavAn paramo nAthaH / sa eva hi carAcarasyAsya tribhuvanasya pAlakatayA nAtho bhavitumarhati, vizeSataH punarye tatpraNIte'tra jJAnadarzanacAritrapradhAne darzane vartante jantavasteSAmasau nAthaH, asyaiva kiGkarabhAvaM pratipadya mahAtmAnaH kevalarAjyAsAdanena bhuvanamapyAtmakiGkaraM kurvanti / ye punaH pApiSThAH prANinaste'sya bhagavato nAmApi na jAnate, bhAvibhadrA eva sattvAH svakarmavivareNAsya darzanamAsAdayanti / yatazca tvametAvatI koTimadhyArUDho'tastvayA pratipanna eva bhAvato bhagavAn , kevalaM tAratamyabhedena saGkhyAtItAni tasya pratipattisthAnAni, tena vizeSapratipattinimittameSo'smAkaM yatnaH, yataH jovasya kRtajJatA mAvadazana Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasya daurbalyaprakAzanaM sAmAnyena jAnate'pyenaM bhagavantaM jantavaH mugurusampradAyamantareNa na vizeSato jAnate / tadevaM te guravastasya jIvasya purato bhagavadguNAn varNayanti, tathA''tmAnamapi takiGkaraM darzayanti, taM ca jIva vizeSato bhagavantaM nAthatayA grAhayanti, bhagavadvizeSaguNeSu tasya kautukamutpAdayanti, tajjJAnopAyabhUtaM rAgAdibhAvarogatAnavaM kathayanti, tasyApi kAraNaM jJAnadarzanacAritrarUpaM trayaM dIpayanti, tasya ca pratikSaNamAsevanamupadizanti, tadAsevanena bhaganadArAdhanaM nivedayanti, bhagavadArAdhanena paramapadaprAptiM mahArAjyAvAptikalpAM pratipAdayanti / evamapi kathayati hitakAriNi gRhItaguNasthiratAvidhAyini bhagavati dharmasUrau yathA 'asau vanIpakaH sUpakAravacanamavagamyAtmIyAkUtavazenetthamabhihitavAn yathA-nAthAH ! kimbahunoktena ? na zaknomyahaM kathazcanedaM kadannaM moktumiti' tathA ayamapi jIvazcAritramohanIyena karmaNA vihalIbhUtabuddhirevaM cintayat-aye ! yadeva mahatA prabandhena punaH punarete bhagavanto mama dharmadezanAM kurvanti tannUnaM mAM dhanaviSayakalatrAdikametadete tyAjayanti, na cAhaM tyaktuM zaknomi, tatkathayAmyeSAM sadbhAvaM yena niSkAraNaM bhUyo bhUyo bhagavantaH svagalatAluzoSamete na vidadhate / tatastathaiva sa jIvaH svAbhiprAyaM gurubhyaH kathayediti / tato yathA 'tena rasavatIpatinA cintitaM-na mayA'yaM svabhojanatyAgaM kAritaH, kintarhi ? idaM bheSajatrayamAsevasvetyuktastatkimevameSa bhASate ? aye ? svAbhiprAyaviDambito'yaM jAnIte--madIyAnatyAjananimittametat samastaM vAgADambaramiti / tato vihasya tenoktaM bhadra ! nirAkulo bhava, nAdhunA bhavantaM kizcittyAjayAmi, tavaiva pathyametattyajanamiti kRtvA vayaM brUmo, yadi punarbhavate na rocate tato'trArthe ataH prabhRti tUSNImAsiSyAmahe / yatpunaretadanantarameva tava purato'smAbhirmahArAjaguNavarNanAdikaM vihitaM karttavyatayA ca tava kiJcitsamAdiSTaM tattvayA ki kizcidavadhAritaM vA na veti ?' tathA dharmaguravo'pi sarvamidaM cintayanti vadanti ca, tacca spaSTataramiti svabuddhathaiva yojanIyam / tato yathA 'asau vanIpako'vAdIt yathA nAtha ! na mayA kizcidatra bhavatkathitamupalakSitaM, tathApi tAvakaiH komalAlApairullasito manAga manasi pramodaH, niveditazca90 tena vanIpakena 'nAdhunA kiJcittyAjayAmIdaM bhavantaM bhojanamiti, sUdavacanazravaNAmaSTabhayAkUtena satA svacetaso vaidhuryakAraNabhUtastasya sUdasya samakSamAditaHprabhRti samasto'pyAtmavRttAntaH / abhihitazcAsau sUpakAro yaduta 'evaM sthite yanmayA vidheyaM tadAjJApayantu nAthAH, yenAdhunA'vadhArayAmIti / tathA'trApi viditataccittA yadA dharmaguravo vadanti yaduta na vayaM bhavantamazaknuvantaM sarvasaGgatyAgaM kArayAmaH, kevalaM yadidaM bhavataH sthirIkaraNArthamanezo bhagavadguNavarNanAdikaM vayaM kurmaH yacca samyagjJAnadarzanacAritrANAmaGgIkRtAnAmeva bhavatA sAtatyamanupAlanAdikamupadizAmaH, tadatra bhavAn kizcidavadhArayati vA na veti ? tadA vadatyevaM jIvo-bhagavannAha samyakkiJcidavadhArayAmi, tathApi yauSmAkINapezalavacanamoditacitto yadA yadA kathayanti bhagavantastadA tadA zUnyahRdayo'pi visphAritekSaNaH kila budhya ivetyAkarNayastiSThAmi / kutaH punarmAdRzAM viziSTatattvAbhinivezo ? yato'haM mahatA'pi prayatnena 9. nigaditazca pA0 sthairya bhAvAbhimukhya svAkUtakathana Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 tattvamArga vyAcakSANeSu bhagavatsu supta iva, matta ivonmatta iva, sammUrcchanaja iva, zokApanna iva, mUcchita iva, sarvathA zUnyahRdayo na kiJcillakSayAmi / yacca maccetaso vaisaMsthulyakAraNaM tadAkarNayantu bhagavantaH-tataH saMjAtapazcAttApo'yaM jIvo gurusamakSaM garhate svaduzcaritAni, jugupsate svaduSTabhASitAni, prakaTayati pUrvakAlabhAvinaH samastAnapi kuvikalpAn , nivedayatyAditaH prabhRti niHzeSamAtmavRttAntamiti / rupayA sthA vadati ca-jAnAmyahaM bhagavanto mama hitakaraNalAlasAH santo bahuzo nindanti viSayAdikaM, varNayanti saGgatyAgaM, prazaMsanti tatrasthAnAM prazamasukhAtirekaM, zlAghante tatkAryabhUtaM paramapadaM, tathApi karmaparatantratayA'haM bhakSitabahumAhiSadadhivRntAkasaMghAta iva nidrAM, pItAmantrapUtatIvraviSa iva vihvalatAM, dhanaviSayAdiSvanAdibhavAbhyAsavazena bhavantIM mUrcI na kathaJcinivArayituM paaryaami| tayA ca vivalIbhUtacetaso me bhagavatAM sambandhinI dharmadezanAM mahAnidrA'vaSTabdhahRdayasyeva puruSasya pratibodhakanarocAritAM zabdaparamparAM samAkarNayato'pi gADhamudvegakAriNIva pratibhAsate / atha ca tasyA mAdhurya, gAmbhIryamudAratAM, pariNAmasundaratAM ca paryAlocayataH punarantarA'ntarA cittADAdo'pi saMpadyate / etadapi pUrvoktaM yad bhagavadbhirabhyadhAyi yaduta nAzaknuvantaM vayaM saGgatyAgaM kArayAma iti, tato mayA naSTabhayavaidhuryeNa bhagavatAM purataH kathayituM zakitaM, itarathA yadA yadA bhagavanto dezanAyAM pravartante sma tadA tadA mama cetasi vikalpaH prAdurabhUt-aye ! svayaM nispRhAstAvadete, kevalaM mAM dhanaviSayAdikaM tyAjayanti, na cAhaM hAtuM zaknomi, tadeSa vyarthakaH prayAso'mISAmityevaM cintayannapi bhayAtirekAnna svAkUtamapi prakaTayituM pAritavAniti / tadevaM sthite yanmayA vidheyamevaMvidhazaktinA tatra tatra bhagavantaH zrIsUraya eva pramANamiti / purovizeSa tasUcana tato yathA 'asau paurogava91stasmai vanIpakAya punaH prapazcato nivedya prAcInamazeSamartha tataH svakIyabheSajatrayasya yogyAyogyavibhAgaM pUrva mahAnarendrasaMpradAyitamAcacakSe, taM covAca yathA 'bhadra ! kRcchrasAdhyatvamato mahAyatnamantareNa na rogopazamaste dRzyate, tasmAdatraiva rAjamandire prayato bhUtvA dhyAyannanavaratamenaM samastagadoddalanakSamavIryAtizayaM mahArAjendraM bheSajatrayopabhoga cAharniza kurvANastiSTheti92 / iyaM ca tadayA tava paricArikA, tataH pratipanaM samastaM93 tena, sthitaH kiyantamapi kAlaM vidhAyaikadeze tadbhikSAbhAjanamanArataM tadeva pAlayanniti' / tadidamatraivaM yojanIyam-yadA'yaM jIvaH prAguktanyAyena nivedya svAbhiprAyaM gurubhyaH punarupadezaM yAcate tadA te tadanukampayA pUrvoktaM punarapi samastaM pratipAdya pazcAttasya vyutpAdanArtha yenAyaM kAlAntareNApi na vyabhicaratIti dharmasAmagyAH sudurlabhatAM darzayanto rAgAdInAM bhAvarogANAM cAtiprabalatAM khyApayantaH svAtantryaparijihIrSayA cAtmanaH sAJjasamitthamAcakSate / mAvarogANAM sAjyAsAdhya svavicAraH __bhadra ! yAdRzI sAmagrI bhavataH saMpannA nAdhanyAnAmIdRzI kathazcana saMpadyate / na hi vayamapAtre prayAsaM kurmoM, yato bhAgavatIyamAjJA-yogyebhya eva jIvebhyo jJAnadarzanacAritrANi deyAni, nAyogyebhyaH / ayogyadattAni hi tAni na svArthasaMsAdhakAni saMjAyante pratyuta vaiparItyApattyA'narthasantatiM varddhayanti, tathA coktam 91 mahAnasAdhipaH 92 tiSThati 93 sarabhAsa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'dharmAnuSThAnavaitathyAtpratyapAyo mahAn bhavet / raudraduHkhaughajanako, duSprayuktAdivauSadhAt // 1 // jJAtaM cAsmAbhirbhagavadAdiSTaM sugurupAramparyAt , jJAtaM bhagavatprasAdAdeva taducitAnucitAnAM jIvAnAM lakSaNam / etAnyeva hi jJAnadarzanacAritrANi bhagavatA teSAM jIvAnAM saGgrahaparicchedakArakANi pratipAditAni, tatra yeSAmAyAvasthAyAmapi kathyamAnAni tAni prItiM janayanti tatsevinazcAnye pratibhAsante, ye ca sukhenaiva tAni pratipadyante, yeSAM sevyamAnAni ca drAgeva vizeSaM darzayanti te laghukarmANaH pratyAsannamokSAH sudAruvadrUpanirmANasya teSAM yogyAH tathA bhAvarogocchedaM prati susAdhyAste vijnyeyaaH| yeSAM punarAdhAvasare pratipAdyamAnAni tAni na pratibhAnti tadanuSThAnaparAyaNAMzcAnyAn ye'vadhIrayanti sadguruvihitamahAprayatnena ca ye pratibudhyante, tathA''sevyamAnAni tAni yeSAM kAlakSepeNa vizeSa darzayanti punaH punaraticArakArakA nizcayena te gurukarmANo vyavahitamokSA madhyamadAruvadrapanirmANasya sadguruparizIlanayA teSAM yogyatAM pratipadyante / tathA bhAvarogopazamaM prati te kRcchrasAdhyA mntvyaaH| yebhyaH punaretAni nivedyamAnAni na kathaJcana rocante prayavazatairapi saMpAdyamAnAni yeSu na kramante tadupadeSTAramapi pratyuta ye dviSanti te mahApApA abhvyaaH| ata evaikAntena teSAmayogyAH tathA bhAvavyAdhinibarhaNaM pratyasAdhyAste'vagantavyA iti / tadidaM saumya ! yad bhagavatpAdaprasAdenAsmAbhilakSaNamavadhAritaM, anena lakSaNena yathA tvamAtmasvarUpaM kathayasi yathA ca vayaM bhavatsvarUpaM lakSayAmaH tathA tvaM parizIlanAgamyaH kRcchrasAdhyo vartase / evaM ca sthite na bhavato mahAprayatnavyatirekeNa rAgAdirogopazamamupalabhAmahe / / tasmAdvatsa ! yadyadyApi na bhavataH sarvasaGgatyAgazaktividyate tato'tra vitate bhAgavate pravacane kRtvA bhAvato'vicalamavasthAnaM, vihAyAzeSAkAGkSAvizeSAn bhagavantamevAcintyavIryAtizayaparipUrNatayA niHzeSadoSazoSaNasahiSNumanavarataM cetasi gADhabhaktyA vyavasthApayan dezavirata evAvatiSThasva, kevalamanavaratametadeva jJAnadarzanacAritrarUpaM trayamuttarottarakrameNa viziSTaM viziSTatamaM bhavatA yatnenAsevanIyam / evamAcarataste bhaviSyati rAgAdirogopazamo, nAnyatheti" / yA ceyamIdRzI sadupadezadAne pravarttamAnAnAM bhagavatAM saddharmagurUNAmasya jIvasyopari dayA saiva asya paramArthataH paripAlanakSamA paricArikA vijJeyA / tato'yaM jIvaH pratipadyate tadAnIM tadguruvacanaM, karoti yAvajjIvaM mayaitadevaM kartavyamiti nizcaya, tiSThati dezavirataH kiyantamapi kAlamatra bhagavanmatamandire, pAlayati dhanaviSayakuTumbAdyAdhArabhUtaM bhikSApAtrakalpaM jIvitavyam / tasminnavasare evaM ca tiSThatastasya yo vRttAntaH so'dhunA pratipAdyate / tatra yaduktaM yaduta'sA taddayA dadAti tasmai tatritayamaharniza, kevalaM tatra kadane'timUcchitasya vanIpakasya na tasminnAdara iti' tadihApi tulyamevAvaseyaM, tathAhi--guroH sambandhinI dayA sampAdayatyevAsya jIvasyAnArataM vizeSato jJAnAdIni, tathApi karmaparatantratayA dhanAdiSu mUcchitacitto'yaM na tAni samyag bahumanyate anyacca-yathA 'asau kathAnakokto mohavazena tat kubhojanaM bhUri bhuGkte, taddayAdattaM punaH paramAnamupadaMzakalpaM kalpayati' tathA'yamapi jIvo mahAmohAdhmAtamanaso dhanopArjanaviSayopabhogAdiSu gADhamAdriyate, gurudayayopanItaM tu vrataniyamAdikamanAdareNAntarA'ntarA sevate vA na vA / yathA-'asau dezaviratigrahaH punadha meM unAdara Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pugadha meM nAdaraH taddayoparodhena tadaJjanaM kacideva netrayonidhatte, tathA'yamapi jIvaH sadgurubhiranukampayA preryamANo'pi yadi paraM tadanurodhenaiva pravartate tathA jJAnamabhyasyati tadapi kacideva, na sarvadA, yathA ca-'asau tattIrthodakaM pAtuM tadvacanenaiva pravartate' tathA'yamapi jIvaH pramAdaparAyattatayA'nukampAparagurucIdanayeva samyagdarzanamuttarottaravizeSairuddIpayati na svotsAheneti / yattu vizeSeNa punarabhihitaM yathA-'sa vanIpakaH saMbhrameNa taddayayA bhUri vitIrNa tatparamAnaM stokaM bhuktvA zeSamanAdareNa svabhAjane vidhatte tatsAnnidhyena tatkadannamabhivarddhate, tatastad bhakSayato'pi divAnizaM na niSThAM yAti, tato'sau tuSyati, na ca jAnIte kasyedaM mAhAtmyaM kevalaM tatra gRddhAmA bheSajatrayasya paribhoga zithilayan kAlaM nayati, tathA cApathyabhojinastasya te rogA nocchidyante, kevalaM yadantarA'ntarA tahayoparodhena tatparamAnAdikamasau manAga prAzayati tAvanmAtreNa te rogA yApyAvasthAM gatAstiSThanti / yadA punaranAtmajJatayA bhRzataramapathyaM sevate tadA ye rogAH kacidAtmIyaM vikAraM darzayantaH zUladAhamU rocakAdIni janayanti, tatastairasau bAdhyata iti' / tadatrApi jIve samAnamavaboddhavyaM, tathAhi-yathA kvacidavasare cAturmAsakAdau dayAparItacittA guravo'sya jIvasya purato viziSTataraviratigrAhaNArthamaNuvratavidhi visphArayanti, tadA'pyayaM jIvaH prabalacAritrAvaraNatayA mandavIryollAsastIvasaMvegena kAnicideva vratAni gRhNAti, tadidaM bahordattasya stokabhakSaNabhabhidhIyate, kAnicitpunarbratAni dayAparItagurUparodhena manaso'nabhipretAnyapyaGgIkaroti / so'yaM zeSasya bhAjane nikSepo draSTavyaH, tacca vratAGgIkaraNaM mandasaMvegenApi kriyamANamanuSaGgata eva viSayadhanAdInyatra bhave bhavAntare vA'bhivarddhayati / tadidaM paramAnasannidhAnenetarasyAbhivarddhanamabhihitaM, te ca tatprabhAvasaMpannA viSayAdayo dRDhakAraNatayA'navarataM bhuJjAnasyApyasya jIvasya na niSThAM pratipadyante / tato'yaM jIvaH suranarabhaveSu vartamAnastAM tathAbhUtAmAtmavibhUtimupalabhya harSamudvahati, na cAyaM varAko lakSayati yathA -ete dhanaviSayAdayo dharmamAhAtmyena mamopanamante tatkimatra harSeNa ? sa eva bhagavAn dharmaH kartuM yukta iti / tato'yamalakSitasadbhAvasteSu viSayAdiSu pratibaddhacitto jJAnadarzanadezacAritrANi zithilayati kevalaM jAnanapyajanAna iva mohadoSeNa nirarthakaM kAlamativAhayati, evaM cAsya vartamAnasya draviNAdiSu pratibaddhamAnasasya dharmAnuSThAne mandAdarasya bhUyasA'pi kAlena rAgAdayo bhAvarogA naiva saMcchidyante kintu tAvatA'pi sadanuSThAnena gurUparodhato mandasaMvegatayApi vidhIyamAnenaitAvAn guNaH saMpadyate yaduta te bhAvarogA yApyatAM nIyanta iti / ___"yadA punarayaM jIvo'nAtmajJatayA gADhataraM viSayadhanAdiSu gRddhiM vidhatte, tatazcAdatte bhUriparigrahaM, samArabhate mahAjAlakalpa vANijyaM, samAcaratikraSyAdikaM. vidhApayati tathAvidhAnanyAMzca sadA''rambhAn, tadA te rAgAdayo bhAvarogAH prabalasahakArikAraNakalApamAsAdya nAnAkArAn vikArAn darzayantyeva, nAnAdaravihitamanuSThAnamAtraM tatra trANam / tatazcAyaM jIvaMH kvacitpIDyate akANDazUlakalpayA dhanavyayacintayA, kvacidandahyate pareAdAhena, kvacinmumUrSuriva mUrchAmanubhavati sarvasvaharaNena, kvacidbAdhyate kAmajvarasantApena, kvacitcchardimiva kAryate blaaduttmehiitdhnniryaatnaaN, kvacijjADayamiva saMpadyate jAnato'pyasyaivaMvidhA pravRttiriti pravAdena lokamadhye mUrkhatvaM, kvacittAmyati hRtpArzvavedanAtulyayA iSTaviyogAniSTasamprayogAdipIDayA, kvacitprabhavati pramattasya punarapi mithyAtvonmAdasantApaH, murchayA parigrahAdoM jobasya pravRttiH Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvacid bhavati sadanuSThAnalakSaNe pathye bhRzataramarocakaH, tadevamevaMvidhaivikArastAvatIM koTimadhyArUDho'pi khalveSa jIvo'pathyasevanAsakto bAdhyata iti / jIvasya gurorupAlaMbhaH __ tatastadanantaraM yadavAci yaduta 'sa vanIpakastathA vi(vidhairvi)kArairupadruto dRSTastaddayayA, tato'. pathyabhojitAmadhikRtyopAlabdhastayA, tenoktaM "nAhamabhilASAtirekeNa svayametatparihatumutsahe, tato'. muto'pathyasevanAdvAraNIyo'haM bhavatyA" / pratipanaM tayA / tatastadvacanakaraNena jAtastasya manAga vizeSaH, kevalaM sA yadA'bhyarNe tadaivAsau tadapathyaM pariharati, nAnyadA, sA cAnekasattvapratijAgaraNAkuleti na sarvadA tatsannidhau bhavati / tato'sau mutkalo'pathyamAsevamAnaH punarapi vikAraiH pIDayara eva' / tadetadapyatra jIvavyatikare sadRzaM varttate, kevalaM guroryA jIvasyopari dayA saiva prAdhAnyAtpArthakyena kI vivakSitA / tatazcAyaM paramArthaH-te guravo dayAparItacittAH pramAdinamenaM jIvamupalabhyAnekapIDA paryAkalatayA krandantamevamapAlabhante, yathA "bhoH kathitamevedaM prAgeva bhavato, na durlabhAH khala viSayAsaktacittairmanaHsantApAH, na dUravarttinyo dhanArjanarakSaNapravaNAnAM nAnA vyApadaH, tathApi bhavatastatrai gADhataraM pratibandhaH, yatpunaretadazeSaklezarAzimahA'jIrNavirekakAritayA paramasvAsthyakAraNaM jJAnadarzanacAritratrayaM tadanAdareNAvalokayasi tvaM, tadatra kiM kurmoM vayaM ? yadi kizcid bamastato bhavAnAkulIbhavati, tato dRSTavRttAntA vayaM bhavantamanekopadravairupadrayamAnaM pazyanto'pi tUSNImAsmahe, na punarAkulatAmayAda bhavantamamArga prasthitamapi vArayAmaH, AdaravatAmeva puMsA viruddhakarmANi pariharatAM jJAnadarzanadezacAritrANyanutiSThatAM tAni vikAranivAraNAyAlaM, nAnAdaravatAM, yadA cAsmAkaM pazyatAmApa tvaM rAgAdirogairabhibhUyase tadA bhavadgurava iti kRtvA vayamapyupAlambhabhAjanaM loke bhaviSyAma" iti / so'yaM tadayAvihitastadupAlambha ityucyate / / prArthanA gurorudyamaJca tato'yaM jIvo gurUnabhidadhIta-bhagavan ! anAdibhavAbhyastatayA mAM mohayantIme tRSNAlaulyAdayo bhAvAH, tatastadvazago'haM na sadA''rambhaparigrahaM jAnanapi tadoSavipAkaM moktuM zaknomi / tato bhagavadbhirnAhamupekSaNIyo, nivAraNIyo yanato'satpravRttiM kurvANaH, kadAcidbhavanmahAtmyenaiva me stokastokAM doSaviratiM kurvataH pariNativizeSeNa sarvadoSatyAge'pi zaktiH saMpatsyata iti / tataH pratipadyante tadvacanaM guravaH' cAdayanti pramAdyantaM kvacidavasare saMpadyate prAkpravRttapIDopazamaH tadvacanakaraNena, pravattante jJAnAdayo guNAstatprasAdena so'yaM taddayAvacanakaraNena manAgArogyalakSaNaH saMjAto vizeSa ityucyate / kevalamayaM jIve viziSTaparimANavikalatayA yadaiva te codayanti tadaiva svahitamanuceSTate, taccodanA'bhAve punaH zithilayati satkarttavyaM, pravartate nirbharaM bhUyo'sadArambhaparigrahakaraNe tatazcollAsayanti rAgAdayo, janayanti manaHzarIravividhabAdhAH, tatastadavasthaiva vihvalateti, teSAM tu bhagavatAM gurUNAM yathA'yaM prastutajIvaH saccodanAdAnadvAreNa paripAlyastathA bahavo'nye'pi tathAvidhA vidyante / tatazca samastAnugrahapravaNAste kadAcideva vivakSitajIvacodanAmAcaranti, zeSakAlaM tu mutkalatayA svAhitamanutiSThantamenaM na kazcidvArayati, tatazcAyamanantarokto'narthaH saMpadyata iti / so'yaM taddayAsabhidhAnavirahAdapathyasevanena punA rogavikArAvirbhAva ityabhidhIyate / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato yathA punastena dramakeNa tasmai sUdAya svavRttAntaM nivedyedamabhihitaM yaduta-'nAthAstathA yatadhvaM yathA na me svapnAnte'pi pIDopajAyate, tatastenokta-iyaM tadayA vyagratayA na samyaka tavApathyanivAraNaM vidhatte, tataH karomyanyAM niyaMyAM tava paricArikAM, kevalaM tadvacanakAriNA bhavatA bhavyam / tataH pratipannaM tattena dattA tasmai niHsAdhAraNI sadbuddhirnAma paricArikA sUdena, tatastadguNena nivRttaM tasyApathyalAmpaTayaM, tatastanUbhUtA rogAH, nivRttAprAyAstadvikArAH, saMpannA manAra zarIre sukhAsikA, varddhitazcAnanda iti / tathaipa vyatikaro jIve'pi samAno vartate, tathAhi-yathA dhAvannandho bhittistambhAdau labdhAsphoTo vedanAvihvalastAmAsphoTavedanAM parasmai kathayati tathA'yamapi jIvo yadA gurunivAritAcaraNena dRSTApAyatvAt saMjAtapratyayo bhavati tadA tAnanekaprakArAnapAyAn gurubhyo nivedayati, yaduta--"bhagavannahaM yadA yuSmannivAraNayA na gRhNAmi stenAhRtaM, na karomi viruddharAjyAtikrama, nAcarAmi vezyAdigamanaM, nAnutiSThAmi tathAvidhamanyadapi [dharma ] lokaviruddhaM, na rajyAmi mahArambhaparigrahayoH, tadA mAM lokaH sAdhutayA gRhNAti, mayi vizrambhaM vidhatte zlAghAM cAcarati / tathA na jAnAmi zarIrAyAsajanitaM duHkhaM, saMpadyate hRdayasvAsthya, dharmazcaivaM tiSThatAM sugatiprApako bhavatIti bhAvanayA bhavati cittAnanda iti / yadA tu yuSmannivAraNA na bhavati, bhavantIM vA tAmanapekSya nirbhayatayA na jAnanti mAM gurava ityabhiprAyeNa dhanamUrcchanayA gRhNAmi stenAhRtAdikaM, viSayalaulyena gacchAmi vezyAdikaM, samAcarAmi tAdRzamanyadapi bhagavannivAritaM tadA lokAdazlAghAM. rAjakulAtsarvasvaharaNaM, zarIrakhedaM manastApamaparAMzca samastAnanAnIhaloka eva prApnomi / pApaM ca, durgatigartapAtaheturevaM vartamAnAnAM bhavatIti cintayA dandahyamAnahradayaH kSaNamapi sukhaM na labhe'hamiti / tasmAnAthAstathA kurudhvaM yUyaM yathA'hamanavarataM yuSmadvacanAcaraNasannAhena satatametasmAdanarthazarajAlAdrakSito bhavAmI"ti / sabuddheH sAnnidhya __ tatastadAkarNya guravo brUyuH "bhadra ! yadetatparapratyayenAkAryavarjanaM, kAdAcitkametat, kevalaM tathA'pi kriyamANasya tasyetarasya ca dRSTa eva bhavatA vizeSaH, vayaM cAnekasattvopakArakaraNavyagrAH, na sadA sannihitA bhavantaM vArayituM pArayAmaH, evaM ca sthite na yAvadbhavataH svakIyA sadbuddhiH saMpannA tAvadeSA'smannivAritAcaraNanibandhanA'narthaparamparA bhavantI na vinivartate / sadbuddhireva hi parapratyayamanapekSya svapratyayenaiva jIvamakAryAnivArayati, tato mucyate'narthebhya iti" / tato'yaM jIvo brUyAt "nAthAH ! sA'pi bhavatprasAdAdeva yadi paraM mama saMpatsyate, nAnyathA" / tato guravo'bhidadhyuH "bhadra ! dIyate sadbuddhiH, vacanAyattA hi sA mAdRzAM varttate, kevalaM dIyamAnA'pi sA puNyabhAjAmeva jantUnAM samyak pariNamati, netareSAM, yataH puNyabhAja eva tasyAmAdaravanto jAyante, nApare / tadabhAvabhAvino hi dehinAM sarve'narthAH, tadAyattAnyeva sakalakalyANAni, tasyAmeva ca ye mahAtmAno yatante ta eva bhagavantaM sarvajJamArAdhayanti, netare / tatsaMpAdanArthaH khalveSa mAdRzAM vacanaprapaJcaH, sadbuddhivikalAnAM hi puruSANAM vyavahArataH saMjAtAnyapi jJAnAdIni nAsaMjAtebhyo viziSyante, svakAryAkaNAt kiM bahunoktena ? sadbuddhivikalaH puruSo na pazUnatizete / tasmAdyadi te'sti sukhAkAGkSA duHkhebhyo vA yadi vibheSi tato'syAmasmAbhirdIyamAnAyAM sadbuddhau yatro vidheyaH, tasyAM hi yatnavatA samArAdhitaM pravacanaM, bahumato bhuvanabhartA, paritoSitA vayaM, aGgIkRtaM lokottarayAnaM, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parityaktA lokasaMjJA, samAsevitA dharmacAritA, samuttArito bhavodadherAtmA bhavateti" / tato bhagavatAM saddharmaguruNAmevaMvidhavaco'mRtapravAhaprahAditahRdayo'yaM jIvastadvacanaM tatheti pratipadyate / upadeza ___ tataste tasmai dayurupadezaM yaduta saumyedamevAtra paramagu samyagavadhAraNIyaM bhavatA yaduta dAna yAvadeSa jIvo viparyAsavazena duHkhAtmakeSu dhanaviSayAdiSu sukhAdhyAropaM vidhatte, sukhAtmakeSu vairAgyatapaHsaMyamAdiSu duHkhAdhyAropaM kurute tAvadevAsya duHkhsmbndhH| yadA punaranena viditaM bhavati viSayeSu pravRttiduHkhaM, dhanAdyAkAGkSAnivRttiH sukhaM, tadA'yamazeSecchAvicchedena nirAkulatayA svAbhAvikamukhAvirbhAvAt satatAnando bhavati / anyacca bhavato'yaM paramArthaH kathyate, yathA yathA'yaM puruSo niHspRhIbhavati tathA tathA'sya pAtratayA sakalAH saMpadaH saMpadyante, yathA yathA saMpadabhilASI bhavati tathA tathA tadayogyatAmiva nizcitya tAstato gADhataraM dUrIbhavanti, tadidaM nizcitya bhavatA sarvatra sAMsArikapadArthasArthanAsthA vidheyA, tataste svapnadazAyAmapi pIDAgandho'pi manaHzarIrayo naiva saMpatsyata iti" / rAgAdi- tato'yaM jIvastamupadezamamRtamiva gRhNIyAt / tataste dharmaguravaH saMpannA sadbuddhirasyetikRtvA hAnizca nedAnImeSo'nyathA bhaviSyatIti taM prati nizcintA bhaveyuriti / tataH prAdurbhutasabuddhirayaM jIvo yadyapi zrAvakAvasthAyAM vartamAnaH kurute viSayopabhoga, Adatte dhanAdikaM, tathApi yastatrAbhiSvaGgo'tRptikAraNabhUtaH sa na bhavati / tato jJAnadarzanadezacAritreSu pratibaddhAntaHkaraNasya tasya te draviNabhogAdayo yAvanta eva saMpadyante tAvanta eva santoSamutpAdayanti / tato'yaM sadbuddhiprabhAvAdeva tadAnIM yathA jJAnAdiSu yatate na tathA dhanAdiSu, tato'pUrvA na vaddhante rAgAdayaH tanUprabhavanti prAcInAH, tathA pUrvopacitakarmapariNativazena yadyapi kvacidavasare kAciccharIramanasorbAdhA saMpadyate tathApi sA niranubandhatayA na ciramavatiSThate, tato jAnIte tadA'yaM jIvaH santoSAsantoSayorguNadoSavizeSa, saMjAyate cottaraguNaskandanena cittapramoda iti / tato yathA tena vanIpakena tayA sadbuddhayA paricArikayA saha paryAlocitaM-"bhadre ! kinnisadbuddhayA saha svarUpa mittaH svalveSa mama dehacetasoH pramodaH ? tayA ca kadannalaulyavarjanaM bheSajatrayAsevanaM ca tasya cintA kAraNamAkhyAtaM, tatra yuktizcopanyastA' tadihApi samAnameva, tathAhi-sadbuddhayaiva saha pAlocayabheSa jIvo lakSayati yaduta yadetatsvAbhAvikaM dehamanonivRttirUpaM sukhamAvirbhUtaM mama asya nibandhanaM viSayAdiSvabhiSvaGgatyAgo jJAnAdyAcaraNaM ca, tathAhi-prAgabhyAsavazena viSayAdiSu pravarttamAno'pyeSa jIvaH sadbhuddhikalitaH sannevaM bhAvayati-na yuktamIcaM vidhAtuM mAdRzAM, tato gRddhivikalatayA nivarttate cetaso'nubandhaH, tataH saMpadyate prazamasukhAsiketyayamatra yuktarupanyAso vijJeya iti / tataH 'yadupalabdhasukharasena tena roreNa tasyAH paricArikAyAH purato'bhihitaM yaduta bhadre ! sarvathA'dhunA muzcAmIdaM kadanaM yenAtyantikametatsukhaM me saMpadyata iti" / tayoktaM, "cAviMda, kevalaM samyagAlocya mucyatAM bhavatA, yataste'tyantavallabhametad, tato yadi mukte'pi tavAtra snehabandho'nuvartate tadvarataramasyAtyAga eva, yatastIvalaulyavikalatayA bhuJjAnasyApIdaM bheSajatrayAsevanaguNenAdhunA yApyatA te vidyate, sA'pi cAtyantadurlabhA, yadi punarasya sarvatyAgaM vidhAya tvametadgocaraM smaraNamapi kariSyasi tato rogA bhUyo'pi kopaM yAsyanti / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAgaparA mukhatA tadvacanamAkarNya tasya dolAyitA buddhiH, kiM karavANIti na saMjAto manasi nizcaya iti' tadidamatrApi jIve tulyaM vartate, tathAhi-yadA'yaM sAMsArikakAryeSu cittAnubandhatroTanena jJAnAdyAcaraNe dRDhamanusaktatayA gRhasthAvasthAyAmapi vartamAno vijJAtasaMtoSasukhasvarUpo bhavati tadA'syAvicchinnaprazamasukhavA chayA prAdurbhavatyeva sarvasaGgatyAgabuddhiH, pAlocayati cAtmIyasabuddhayA sArddha yaduta kimahamasya vidhAne samarthoM na veti ? tataH sadbuddhiprasAdAdevedameva lakSayatyeva yathA anAdibhavAbhyAsavazena svarasapravRttireSa jIvo viSayAdiSu, tato yadi niHzeSadoSanivRttilakSaNAM bhAgavatImapi dIkSAmurarIkRtya punarayaM tAmanAdirUDhakarmajanitAM prakRtimanuvartamAno viSayAdispRhayA'pyAtmAnaM viDambayiSyati tato'syAdita eva tadanaGgIkaraNaM zreyaskara, yatastIvAbhiSvaGgarahito viSayAdiSu vartamAno gRhastho'pi dravyastavaM jJAnAdyAcaraNapradhAnaM kurvANaH karmAjIrNajaraNena rAgAdibhAvarogatanutAmadhikRtya yApyatAM labhate, na ceyamapyanAdau bhavabhramaNe kvacidavAptapUrvA'nena jIvenAto'tyantadurlabheyaM, yadi tu pravrajyAM pratipadya punarviSayAghabhilASaM vidhatte tataH pratijJAtAkaraNena bRhattaracittasaMklezaprAptergurutararAgAchuTekeNa tAmapi yApyatAM na labhate, tato yAvadevaM nirUpayatyayaM jIvaH tAvadasya cAritramohanIyakamAzairanuvartamAnavidhuritA satI pUrva pravRttA'pi sarvasaGgatyAgabuddhiH punardolAyate / tataH saMpadyate vIryahAniH, tato'valambate khalvayamevaMvidhAni kadAlambanAni yaduta sIdati tAvadadhunA mamedaM kuTumbakaM, manmukhanirIkSakaM cedaM na vartate madvirahe, ataH kathamakANDa eva muzcAmi ?, yadi vA'dyApyasaMjAtabalo'yaM tanayaH, apariNIteyaM duhitA, proSitabhartRkeyaM bhaginI, mRtapatikA vA, ataH pAlanIyA mameyaM, tathA nAdyApi gRhadhurdharaNakSamo'yaM bhrAtA, jarAjarjaritazarIrAvimau mAtApitarau, snehakAtarau ca, garbhavatIya bhAryA dRDhamanuraktahRdayA ca na jIvati madvirahitA, ataH kathame visaMsthulaM parityajAmi ?, yadi vA vidyate me bhUridhananicayaH, santi bahavo'dhamarNAH, asti ca suparIkSitabhaktirbhUyAn parikaro bandhuvargazca, tadayaM poSyo me varttate, tasmAdudrAhya draviNaM lokebhyaH, kRtvA bandhuparikarAdhInaM, vidhAya dharmadvAreNa dhanaviniyoga, anujJAtaH svarabhasena sarvairmAtApitrAdibhirvihitAzeSagRhasthakRtya eva dIkSAmaGgIkariSye, kimanenAkANDavivareNeti ? anyacca yadidaM pravrajanaM nAma sAkSAdvAhubhyAM taraNametat svayaMbhUramaNasya vartate, pratisrotogamanametadgaGgAyAH, carvaNametadayoyavAnAM, bhakSaNametadayogolakAnAM, bharaNametatsUkSmapavanena kambalamutkolyAH, bhedanametat zirasA suragireH, mAnagrahaNametatkuzAgreNa nIranidheH, nayanametadabindupAtaM dhAvatA yojanazataM tailApUrNapAcyAH, tADanametat savyApasavyabhramaNazIlASTacakravivaragAminA zilImukhena vAmalocane putrikAyAH, bhramaNametadanapekSitapAdapAtaM nizAtakaravAladhArAyAmiti / yato'tra parisoDhavyAH pariSahA, nirAkarttavyA divyAdhupasargAH, vidhAtavyA samastapApayoganivRttiH, voDhavyo yAvatkathaM suragiriguruH zIlabhAro, vartayitavyaH sakalakAlaM mAdhukaryA vartanayA''tmA, niSTaptavyo vikRSTatapobhirdehaH, svAtmIbhAvamAnetavyaH saMyamaH, samunmUlayitavyA rAgAdayo, niroddhavyo hArdatamaHprasaraH, kiMbahunA ?, nihantavyo'pramattacittairmohamahAvetAla iti / mRduzayanAhAralAlitapAlitaM ca mAmakaM zarIraM, tathA aparikarmitamadyApi cittaM, tanaitAvataH prAyeNa mahAbhArasyodvahane sAmarthya, atha caitadapyasti, na yAvatsakaladvandvavicchedadvAreNa bhAgavatI dIkSA'bhyupagatA, na tAvatsampUrNa prazamasukhamazeSaklezavitroTalakSaNo vA mokSo'vApyata iti / na jAnImaH kiM kurmahe ?" tato'yameva jIvo'navAptakarttavyanirNayaH sandehadolArUDhahRdayaH kiyantamapi kAlaM cintayanmevAvatiSThate / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vairAgyam tato yaduktaM yaduta-anyadA 'tena vanIpakena mahAkalyANakApUrNIdareNa tatkadanaM lIlayA kathagita prAzitaM, tatastRptyuttarakAlaM bhuktatvAttasya yathAvasthitaireva guNaiH kuthitatvavirasatvanindhatvAdibhizcetasi pratibhAtaM, tataH saMjAto'sya tasyopari vyalIkIbhAvaH, tatastyaktavyamevedaM mayeti siddhAntIkRtya svamanasA tattyAgArthamAdiSTA sadbuddhiH, tayA'bhihitaM dharmabodhakaraNa sAI paryAlocya mucyatAmetaditi tatastadantike gatvA niveditaH svAbhiprAyo vanIpakena, tenApi nikAcanApUrva tyAjito'sau tatkadanaM, kSAlitaM vimalajalaistadbhAjanaM, pUritaM paramAnena, vihitastadine mahotsavaH, jAtaM janapravAdavazena tasya vanIpakasyAbhidhAnaM sapuNyaka iti'| tadidaM vRttAntAntaramasyApi jIvasya dolAyamAnabuddhastathA gRhasthAvasthAyAM vartamAnasya kvacitsaMbhavatItyavagantavyaM, tathAhi--yadA'yaM jIvo viditaprazamasukhAsvAdo bhavati bhavaprapazcAdviraktacittastathApi kenacidAlambanena gRhamadhivasati tadA karotyeva viziSTataraM taponi yamAbhyAsa, sa eSa paramAnnAbhyavahAro'bhidhIyate / yattu tasyAmavasthAyAmanAdareNArthopArjanaM kAmAsevana vA tallIlayA kadazanaprAzanamiti vijJeyaM, tato yadA bhAryA vA vyalIkamAcaret , putro vA duvinItatAM kuryAt , duhitA vA vinayamatilavayet , bhaginI vA viparItacAritAmanuceSTeta , bhrAtA vA dharmadvAreNa dhanavyayaM vidhIyamAnaM na bahu manyate, jananIjanako vA gRhakartavyeSu zithilo'yamiti janasamakSamAkrozetAM, bandhuvargI vA vyabhicAraM bhajeta, parikaro vA''jJA pratikUlayet , svadeho vA'tilAlitapAlito'pi khalajanavadrogAdikaM vikAramAdarzayet , dhananicayo vA akANDa eva vidyullatAvilasitamanuvidadhyAt ,tadA'sya jIvasya paramAnatRptasya kubhojanamiva samasto'pi saMsAravistaraH sutarAM yathAvasthitasvarUpeNa manasi prtibhaasyet| tatastadA'yaM viviktena cetasA prAdurbhUtasaMvegaH savaM bhAvayet--aye ! yadarthamahaM vijJAtaparamArtho'pi svakAryamavadhIrya sadanamadhivasAmi tasya svajanadhanAderevaMvidhaH pariNAmaH, tathApi mamAparyAlocitakAriNo nAsyopari snehaH [ mohaH ] pravartamAno nivarttate, nUnamavidyAvilasitamevedaM, yadIdRzo'pyatra cetasaH pratibandhaH, tatkimarthamanarthavyAmUDhahRdayaH khalvahamAtmAnaM vazcayAmi, tasmAnmuzvAmIdaM sakalaM jambAlakalpaM kozikAkArakITasyevAtmabandhanamAtraphalaM bahirantaraGgasaGgakadambakam / yadyapi yadA yadA paryAlocyate tadA tadA viSayasnehakalAkulitacetasi duSkaro'sya tyAgaH pratibhAsate tathA'pi tyaktavyamevedaM mayA, pazcAdyadbhAvyaM tadbhaviSyati / athavA kimatra yadabhAvyaM ? na bhaviSyatyeva me kizcitparityakte'sminnasundaraM, kintarhi ? nirupacaritazcittapramoda eva saMjaniSyate / tato yAvadeSa jIvo'tra parigrahakaIme gaja iva nimagno'vasIdati tAvadevAsyAyamatidustyajaH pratibhAsate, yadA punarayametasmAbhirgato bhavati tadA'yaM jIvaH sati viveke nAsya dhanaviSayAdeH saMmukhamapi nirIkSate / ko hi nAma sakarNako loke mahArAjyAbhiSekamAsAdya punazcANDAlabhAvamAtmano'bhilaSet ? tadevameSa jIvastyaktavyamevedaM mayA nAsti tyajataH kazcidapAyaH iti sthitapakSaM kroti| tatazca punaH sadbuddhayA paryAlocayanne nizcinute yaduta praSTavyA mayA'tra prayojane saddharmaguravaH, tato gatvA tatsamIpe tebhyaH savinayaM svAkUtaM nivedayati / tataste tamupabRhayanti, "sAvu bhadra ! sundaraste'dhyavasAyaH, kevalaM mahApuruSakSuNNo'yaM mArgaH trAsahetuH kAtaranarANAM, tato'tra pravartitukAmena bhavatA gADhamavalambanIyaM dhairya, na khalu viziSTacittAvaSTambhavikalAH pumAMso'sya paryantagAminaH saMpadyante seyaM nikAcanA vijnyeyaa| tato'yaM jIvastadguruvacanaM tatheti bhAvataH pratipadyate / tato guravaH samyak parIkSya sannihitagItAthaizca sADhe paryAlocya yogyatAmenaM prvaajyeyuriti| tatazca samastasaGgatyAgakAraNaM dIkSA'' dAna Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pathArthasapuNyakatva . rAgAdirogalAgha kadannatyAjanatulyaM vartate, AjanmAlocanAdApanapurassaraM prAyazcittena tajjIvitavyasya vizodhanaM vimalajalai janakSAlanakalpaM vijJeyaM, cAritrAropaNaM tu tasyava prmaanpuurnnsdRshmvgntvymiti| bhavati ca sadgurUpadezaprasAdAdevAsya jIvasya dIkSAgrahaNakAle bhavyapramodahetuzcaityasaMghAdipUjApradhAno'nyeSAmapi sanmArgapravRttikAraNabhUto mahAnutsava iti / tathA saMjAyate gurUNAmapi samuttArito'smAbhirayaM saMsArakAntArAditi bhAvanayA cittpritossH| tataH pravaddhate teSAmasyopari gurutarA dayA, tatprasAdAdevAsya jIvasya vimalatarIbhavati sadbuddhiH, tatastAhazasadanuSThAnavilokanena lokato varNavAdotpattiH saMpadyate pravacanodbhAsanA, tatazcedaM tena samAnaM vijJeyaM yadavAci kathAnake yaduta dharmabodhakaro hRSTastadayA pramadodhurA sadbuddhirvaditAnandA, muditaM rAjamandiram // 417 // tato'GgIkRtamandarAkAraviratimahAbhAramenaM jIvaM tadA zlAghante bhaktibharanirbharatayA romAJcAzcitavapuSo bhavyalokAH, yaduta-dhanyaH kRtArtho'yaM mulabdhamasya mahAtmano janma, yasyAsya satpravRttidarzanena nizciyate saMjAtA bhagavadAlokanA, saMpannaH saddharmasUripAdaprasAdaH, tata evAvirbhUtA sundarA buddhiH, tataH kRto'nena bahirantaraGgasaGgatyAgaH, svIkRtaM jJAnAditrayaM, nirdalitaprAyA rAgAdayaH, na hyapuNyavatAmeSa vyatikaraH saMbhavati, tato'yaM jIvaH sapuNyaka iti janaistadA sayuktikamabhidhIyata iti / tatastadanantaraM yaduktaM yathA 'tasya vanIpakasyApathyAbhAve nAsti parisphuTA dehe rogapIDA, yadi syAtpUrvadoSajA kacidavasare sApi sUkSmA bhavati tathA jhaTiti nivarttate taca cArubheSajatrayamanavaratamAsevate, tatastasya dhRtibalAdIni varddhante, kevalaM bahutvAdrogasantate dyApi nIrogo bhavati, vizeSastu mahAn saMpannaH tathAhi 'yaH pretabhUtaH prAgAsId gADhaM bIbhatsadarzanaH / sa tAvadeSa saMpanno, mAnuSAkAradhArakaH // 418 // iti / tadatrApi jIve tulyaM vartate, tathAhi-bhAvasAraM parimuktagRhAdidvandvasyAsya kAraNAbhAvAnna bhavatyevAbhivyaktA kAcidrAgAdibAdhA; atha kathazcit prAgupacitakarmodayavazena saMjAyate tathA'pi sA sUkSmaiva bhavati, na cirakAlamavatiSThate / tato'yaM lokavyApArAdinirapekSo'navarataM vAcanApracchanAparAvartanAnaprekSAdharmakathAlakSaNapazcaprakArasvAdhyAyavidhAnadvAreNa jJAnamabhivarddhayati, pravacanonatikarazAstrAbhyAsAdinA samyagdarzanaM sthiratA lambhayati, viziSTatarataponiyamAdyanuzIlanayA cAritramapi sAtmIbhAvaM nayati / tadidaM bhAvato bhessjtrysevnbhidhiiyte| tatastatpariNatyA prAdurbhavantyevAsya dhIdhRtismRtibalAdhAnAdayo guNavizeSAH, kevalamanekabhavopAttakarmapracayaprabhavA bhUyAMsaH khalu rAgAdayo bhAvarogAH, tato nAyamadyApi nIrogaH saMpadyate, kintu rogatAnavavizeSo bRhattamaH sNjaatH| tathAhi-yo'yaM jIvo gADhamanAryakAryAcaraNaratiH svasaMvedanena prAganubhUtaH so'dhunA dharmAcaraNena prItimanubhavannanubhUyata iti / tato yathA 'bheSajatrayopabhogamAhAtmyenaiva rorakAlAbhyastatucchatAklIvatAlaulyazokamohabhramAdIn bhAvAn virahayya sa vanIpako manAgudAracittaH saMpanna ityuktaM, tathA'yamapi jIvo jJAnAdyabhyAsaprabhAvenaivAnAdikAlaparicitAnapi tucchatAdibhAvAnavadhIrya kiJcinmAnaM sphItamAnasa iva saMjAta ityuktamiti patA dAnecchA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAbhi lakSyate yatpunaramihitaM yaduta 'tena vanIpakena sA sadbuddhiH pRSTA iSTena yathA bhadre ! kena karmaNA mayaitad bheSajatrayamavApta ? tayoktaM svayaM dattamevAtra loke labhyate, tadetajanmAntare kvaciddattapUrva tvyeti| tatastena cintitaM yadi dattaM labhyate tataH punarapi mahatA yanena satpAtrebhyaH prayacchAmi yenedaM sakalakalyANahetubhUtaM janmAntare'pi mamAkSayya saMpadyata iti / tadidamatrApi jIve samAnaM vartate, tathAhijJAnadarzanacAritrAcaraNajanitaM prazamAnandaM vedayamAno'yaM jIvaH sabuddhiprasAdAdevedamAkalayati yaduta yadidaM jJAnAditrayamazeSakalyANaparamparAsaMpAdakamatidurlabhamapi mayA kathaJcidavApta, nedaM prAcInazubhAcaraNavyatirekeNa ghaTate, tadasyAnuguNaM vihitaM mayA prAgapi kizcidavadAtaM karma yenedamAsAditamiti / tatazceyamAvirbhavatyasya cintA yaduta kathaM punaretatsakalakAlamavicchedena mayA lakSya(bhya)te, tato'yametaddAnamevAsya lAbhakAraNaM nizcinute / tato'vadhArayatyevaM prayacchAmIdamadhunA yathAzakti satpAtrebhyo yena saMpadyate me samIhitasiddhiriti, yathA ca asau dramakastathA cintayannapi mahArAjAghabhimato'hamityavalepenedaM manyate yaduta yadi mAM kazcidAgatya prArthayiSyati tato'haM dAsyAmi, netarathA, ityabhiprAyeNa ditsurapi yAcakaM pratIkSamANazcirakAlamavatiSThate sma / tatra ca mandire ye lokA steSAM tadbheSajatrayaM cArutaramastyeva, ye'pi tatra tatkAlapraviSTatayA tena vikalAste('nyebhya)bhya eva tad bhUri labhante / tato'sau vanIpako dizo nibhAlayabhAste, na kazcittajighRkSayA tatsamIpamupatiSThata iti' tathA'yamapi jIvazcintayati, yaduta vidyate me bhagavadavalokanA, bahumato'haM dharmasUripAdAnAM, nUnamanavaratamanuvartate mamopari sadanugrahapravaNA taddayA, samunmIlitA me manasi lezataH sadbuddhiH, zlAdhito'haM samastalokaistadvAreNa, tataHsapuNyatayA kila lokottamo varte'hamiti, ato mithyAbhimAnaM vitanute, bhavati cAtyantanirguNasyApi jantormahadbhiH kRtagauravasya cetasi garvAtirekaH / atra cedamevodAharaNaM, anyathA kathamayaM jIvaH samastajaghanyatAmAtmano vismRtyetyaM pragalbhate ?, tato'yaM bhAvayati yadi mAM vinayapurassaraM kazcidarthitayA jJAnAdisvarUpaM praznayiSyati tato'haM tattasmai pratipAdayiSyAmi, naaprthaa| tatastAdRzAkUtaviDambito'yaM bhUyAMsamapi kAlamavatiSThamAno'tra maunIndrapravacane na kathazcittathAvidhaM pratIcchakamAsAdayati / yato'tra bhavane vartante ye jIvAste svata eva jJAnadarzanacAritratrayaM sundarataramAbibhrate, naivaMvidha(sya)sambandhinamupadezamapekSante / ye'pyadhunaiva labdhakarmavivarAH sanmArgAbhimukhacittavRttayo'dyApi viziSTajJAnAdirahitA vidyante'tra kecijjIvA te'pyamuSya prastutajIvasya saMmukhamapi na nirIkSante, yato'tra bhagavanmate vidyante bhUritamA mahAmatayaH sadodhAdividhAnapaTavo'nya eva mahAtmAno yebhyaste prANinastajjJAnadarzanacAritratrayamapariklezena yathecchayA prApnuvanti / tato'yaM jIvo'nAsAditatadarthI vyarthakamAtmaguNotsekamanuvartamAnazciramapyAsIta, na kathaJcana svArtha puSNIyAditi / tatastadanantaraM yathA 'tena sapuNyakena sA sadbuddhistadAnopAyaM paripRSTA, tayA coktaM-"bhadra ! nirgatya ghoSaNApUrva bhavatA dIyatAmiti" / tato'sau tatra rAjakule ghoSayannucaiHzabdena yaduta"madIyaM bheSajatrayaM bho lokA ! lAta lAtetyevaM" paryaTati sma, tatastasmAtpUtkurvataH kecittathAvidhAstucchaprakRtayo gRhItavanto'nyeSAM punarmahatAM sa hAsyaprAyaH pratibhAsate sma, hIlitazcAnekAkAram / / tato niveditastena sadvRttAntaH, tayA'bhihitaM-bhadra ! bhavato rorabhAvaM smarantaH khalvete lokA bhadramanAdareNAvalokayanti tena na gRhNanti bhavatA dIyamAnaM, tato yadi bhadrasya samasti dAnodgho SaNA dAnopAyaH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paropakAre puSAH samastajanagrahaNAbhilASaH tato'yaM tadupAyo mAmake cetasi parisphurati yaduta nidhoyedaM bheSajAyaM vizAlAyAM kATapAcyAM tatastAM mahArAjasadanAjire yatra pradeze samastajanAH pazyanti tasmina vimacya tato vizrabdhamAnaso'vatiSThasva, kA te cintA ? yato'jJAtasvAmibhAvAH sAdhAraNametaditi buddhayA tathAkRtaM sarve'pi grahISyanti, kiM vA tena ? yoko'pi sadguNaH puruSastadAdadyAt tato bhaviSyati te manorathaparipUrtiriti / tatastathaiva kRtaM samastaM tatteneti tathA'yamapi jIvo'nAsAditajJAnAdinikSepapAtraH sadbuddhiparyAlocAdevedaM jAnIte yaduta na maunamAlambamAnaH pareSAM jJAnAdyAdhAnaM vidhAtuM pAryate, na ca jJAnAdisaMpAdanaM vihAyAnyaH paramArthataH paropakAraH saMbhavati, avAptasanmArgeNa ca puruSeNa janmAntare'pi tasyAvicchedanamabhilaSatA paropakArakaraNapareNa bhavitavyaM, tasyaiva puruSaguNotkarSAvirbhAvakatvAt / yataH paropakAraH samyak kriyamANo dhIratAmabhivarddhayati, dInatAmapakarSati, udAracittatAM vidhatte, AtmambharitAM mocayati, cetovaimalyaM vitanute / prabhutvamAvirbhAvayati / tato'sau prAdurbhUtavIryollAsaH praNaSTarajomohaH, paropakArakaraNaparaH puruSo janmAntareSvapyuttarottarakrameNa cArutaraM sanmArgavizeSamAsAdayati, na punastataH pratipatatIti / tadidamavetya svayamupetyApi jJAnAdisvarUpaprakAzane yathAzakti pravartitavyaM, na parAbhyarthanamapekSaNIyamiti / tato'yaM jIvo'tra bhagavanmate vartamAno dezakAlAdyapekSayA'parAparasthAneSu paribhraman mahatA prapaJcena kurute bhavyebhyo jJAnadarzanacAritrarUpamArgapratipAdanam / seyaM ghoSaNA vijJeyA, tatastathA kathayato'smAt prastutajIvAdye mandataramatayaste tadupadiSTAni jJAnAdIni kadAcid gRhNIyuH, ye punarmahAmatayasteSAmeSa doSapuJjatAM prAktanInAmasyAnusmaratAM hAsyaprAyaH pratibhAsate, hIlanocitazca teSAmayaM jIvaH, yattu na hIlayanti sa teSAmeva guNo, na punarasyeti / tato'yaM cintayati-kathaM punarayaM jJAnAdyupadezaH sarvAnugrAhako bhaviSyatIti ? tataH sadbuddhibalAdevedaM lakSayati yaduta na sAkSAnmayA dIyamAno'yamamISAM samastalokAnAmupAdeyatAM pratipadyate, tasmAdevaM kariSye yaduta yAnyetAni jJAnadarzanacAritrANi bhagavanmatasArabhUtAni pratipAdyAni vartante tAnyekasyAM granthapaddhatau jJeyazraddheyAnuSTheyArthaviracanena viSayaviSayiNorabhedopacAradvAreNa vyavasthApya tatastAM granthapaddhatimA maunIndre pravacane bhavyajanasamakSaM mutkalAM muzcAmi, tatastasyAM vartamAnAni tAni samastajanAdeyAni bhaviSyanti / kiM ca yadyekasyApi jantostAni bhAvataH pariNameyuH tatastaskartuma kiM na paryAptamiti / tadidamavadhAryAnena jIveneyamupamitibhavaprapazcA nAma kathA yathArthAbhidhAnA prakRSTazabdArthavikalatayA suvarNapAcyAdivyavacchedena kASThapAtrIsthAnIyA nihitajJAnadarzanacAritrabheSajatrayI tathaiva vidhAsyate / ___ tatraivaM sthite bho bhavyAH ! zrUyatAM bhavadbhiriyamabhyarthanA yathA tenApi roreNa tathA prayuktaM ta pajatrayamupAdAya ye rogiNaH samyagupabhuJjate te nIrogatAmAskandanti, yujyate ca tatteSAM gRhItaM, tasya grahaNe roropakArasaMpatteH, tathA mAdRzA'pi bhagavadavalokanayA'vAptasadgurupAdaprasAdena tadanubhAvAvirbhUtasadbuddhitayA yadasyAM kathAyAM viracayiSyate jJAnAditrayaM tallAsyanti ye jIvAsteSAM tadrAgAdibhAvaroganibarhaNaM saMpatsyata eva, na khalu vakturguNadoSAvapekSya vAcyAH padArthAH svArthasAdhane pravarttante, kathAkRtI prayojanaM kathAnokaguNaprAptiH Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAhi-yadyapi svayaM bubhukSAkSAmaH puruSaH svAmisaMbandhinamAhAravizeSaM tadAdezenaiva taducitaparijanAya prakaTayan na bhojanAyotsage94 kalayati tathA'pyasAvAhAravizeSastaM parijanaM tarpayatyeva, na vaktRdoSeNa svarUpaM virahayati, tathehApi yojanIyam / tathAhi-svayaM jJAnAdyaparipUrNenApi mayA bhagavadAgamAnusAreNa niveditAni jJAnAdIni ye bhavyasattvA grahISyanti teSAM rAgAdibubhukSopazamena svAsthyaM kariSyantyeva, svarUpaM hi tatteSAmiti / kathAzravaNe kiM ca yadyapi bhagavatsiddhAntamadhyamadhyAsInamekaikaM padamAkarNyamAnaM bhAvataH sakalaM rAgAdirogavijJaptiH jAlaM samunmUlayituM paTiSThameva, svAdhInaM ca tadAkarNanaM bhavatAM, tathA yadyapi cirantanamahApuruSopani baddhakathAprabandhazravaNenApi sadbhAvanayA kriyamANena rAgAditroTanaM sundarataraM saMbhavatyeva tathA'pyamunopAyena saMsArasAgaraM taritukAme mayi paramakaruNaikarasAH santaH prastutakathAprabandhamapi sarve'pi bhavantaH zrotumarhantIti / pIThabandho . tadevametatkathAnakaM prAyaH pratipadamupanItaM, yatpunarantarAntarA kizcinnopanItaM tasyApyanenaivAnu sAreNa svabuddhyaivopanayaH kaaryH| bhavatyeva gRhItasaGketAnAmupamAnadarzanAdupameyapratItiH, ata evedaM kathAnakamAdAvasyaivArthasya darzanArthamupanyastaM, yato'syAM kathAyAM na bhaviSyati prAyeNa nirupanayaH padopanyAsaH tato'tra zikSitAnAM sukhenaiva tadavagatirbhaviSyatItyalamativistareNeti / iha hi jIvamapekSya mayA nijaM, yadidamuktamadaH sakale jane / lagati saMbhavamAtratayA tvaho, gaditamAtmani cAru vicAryatAm // 1 // nindA''tmanaH pravacane paramaH prbhaavo| rAgAdidoSagaNadauSTayamaniSTatA ca / prAkarmaNAmatibahuzca bhavaprapazcaH, prakhyApitaM sakalametadihAdyapIThe // 2 // saMsAre'tra nirAdike vicaratA jIvena duHkhAkare, jainendra matamApya durlabhataraM jJAnAdiratnatrayam / lavdhe tatra vivekinA''daravatA bhAvyaM sadA varddhane, tasyevA''dyakathAnakena bhavatAmityetadAveditam // ityupamitibhavaprapaJcAyAM kathAyAM pIThavandho nAma prathamaH prastAvaH samAptaH // 1 // pasaMhAraH 94 rasavaM pra. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajagate. dvitIyaH prstaavH| astIha loke sumerurivAkAlapratiSThAra, nIranidhiriva mahAsattvasevitAra, kalyANaparampareva manorathapUraNI, jinapraNItapravrajyeva satpuruSapramodahetuH, samarAdityakathevAnekavRttAntA, nirjitatribhuvaneva labdhazlAghA, susAdhukriyevApuNyairatidurlabhA manujagati ma ngrii| sA ca kIdRzI ? utpattibhUmidharmasya, mandiramarthasya, prabhavaH kAmasya, kAraNaM mokSasya, sthAnaM mahotsavAnAmiti / yasyAmuttuGgAni vizAlAni vicitrakanakaratnabhittivicitrANi atimanohAritayA paramadevAdhyAsitAni merurUpANi devakulAni / yasyAM cAnekAdbhutavastusthAnabhUtatvenApahasitAmaranivAsA3: kSitipratiSThitAdyanekapurakalitA bharatAdivarSarUpAH pATakAH, atyuccatayA kulazailAkArAH paattkprikssepaaH| yasyAzca madhyabhAgavattI dIrghatarAkAro vijayarUpAvazpaNapaGktibhirvirAjito mahApuruSakadambakasaMkulaH zubhAzubhamUlyAnurUpapaNyalAbhaheturmahAvideharUpo vipaNimArgaH / yasyAzca niruddhacandrAdityAdigatiprasaratayA'tItaH paracakralaGghanAyA mAnuSottaraparvatAkAraH prAkAraH, tasmAtpa5(dA )rato yasyAM vistIrNagambhIrA samudrarUpA parikhA, yasyAM ca sadA vibudhAvyAsitAni bhadrazAlavanAdirUpANi nAnAkAnanAni, yasyAM ca bahuvidhajantusaMghAtajalapUravAhinyo mahAnadIrUpA mahArathyAH, yasyAM ca samastarathyAvatArAdhArabhUtau lavaNakAlodasamudrarUpau dvAveva mahArAjamArgoM, yasyAM ca mahArAjamArgapravibhaktAni jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArddharUpANi vasanti trINyeva pATakamaNDalAni, yasyAM ca lokasukhahetavaH samucitasthAnasthAyinaH kalpadrumarUpA bhUyAMsaH sthAnAntarIyanRpataya iti / api ca yasyAH kaH koTijiho'pi, guNasaMbhAragauravam / zakto varNayituM loke, nagaryAH, kimu maadRshH||1|| yasyAM tIrthakRto'nantAzcakrikezavasIriNaH / saMjAtAH saMjaniSyante, jAyante'dyApi kecana // 2 // yA ceha sarvazAstreSu, loke lokottare'pi ca / anantaguNasaMpUrNA, durlabhatvena gIyate // 3 // uccAvaceSu sthAneSu, hiNDitvA zrAntajantavaH / prAptAH khedavinodena, labhante yatra nirvRtim // 4 // vinItAH zucayo dakSA, yasyAM dhanyatamA narAH / na dharmamapahAyAnyannUnaM cetasi kurvate // 5 // yasyAM nAryaH sadA'nAryakAryavarjanatatparAH / puNyabhAjaH sadA dharme, jainendraM paryupAsate // 6 // kiM cAtra bahunoktena vastu nAsti jagAye / tasyAM nivasatAM samyak, puMsAM yanopapadyate // 7 // sA hi ratnAkaraiH pUrNA, sA vidyAbhUmiruttamA / sA manonayanAnandA, sA duHkhaughvinaashikaa||8|| sA'khilAzcaryabhUyiSThA, sA vizeSasamanvitA / sA munIndrasamAkIrNA, sA suzrAvakabhUSitA // 9 // 1 zAzvatI. 2 mahAjalacarAH tIrthakadAdyAzca. 3 tiraskRtA... pApaNa* pA05 mAnuSottarapuSkarArdhAbhyAM arvAka. sugamagaryA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 karmaNogajatva kalpanA sA jinendrAbhiSekAditoSitAkhilabhavyakA / sA'pavargAya bhavyAnAM sA saMsArAya pApinAm // 10 // jIvo'jIvastathA puNyapApAdyAH santi neti vA / ayaM vicAraH prAyeNa, tasyAmeva vizeSataH // 11 // yastasyAmapi saMprApto, nagaryA purussaadhmH| na yujyate guNairlokaH, so'dhanya iti gaNyate // 12 // tAM vimucya na loke'pi, sthAnamastIha mAnavAH ! / saMpUrNa yatra jAyeta, puruSArthacatuSTayam // 13 // tasyAM ca manujagatau nagaryAmatulabalaparAkramaH svavIryAkrAntabhuvanatrayaH zakrAdibhirapratihatazaktiprasaraH karmapariNAmo nAma mhaanrendrH| yo nItizAstramullaGghanya, pratApaikarasaH sadA / tRNatulya jagatsarva, vilokayati helyaa|||1|| nirdayo niranukrozaH, sarvAvasthAsu dehinAm / sa caNDazAsano daNDaM, pAtayatyanapekSayA // 2 // sa ca kelipriyo duSTo, lobhAdibhaTaveSTitaH / nATakeSu parAM kASThAM, prApto'tyantavicakSaNaH // 3 // nAsti mallo jagatyanyo, mameti madavihvalaH / sa rAjopadravaM kurvanna dhanAyati kasyacit // 4 // tato hAsyaparo lokAn , nAnAkArairviDambanaiH / sarvAnviDambayannuccairnATayatyAtmano'grataH // 5 // te'pi lokA mahAnto'pi, pratApamasahiSNavaH / tasya yadyadasau vakti, tattatsarva prakurvate // 6 // tatazca-kAMzcimArakarUpeNAkrozato vedanAturAn / nartayatyAtmanaH prIti, manyamAno muhurmuhuH // 1 // yathA yathA mahAduHkhaivihalAMstAnudIkSate / tathA tathA manasyuccairullasatyeSa toSataH // 2 // kAMzcidarpodhuro bhUtvA, sa itthaM bata bhASate / bhayavihalacittatvAdAjJAnirdezakArakAn // 3 // are re! tiryagAkAra, gRhItvA raGgabhUmiSu / kurudhvaM nATakaM tUrNa, mama cittapramodakam // 4 // tatazca-kAkarAsabhamArjAramUSakAkAradhArakAH / siMhacitrakazArdUlamRgaveSaviDambakAH // 5 // gajoSTrAzvabalIvardakapotazyenarUpiNaH / yUkApipIlikAkITamatkuNAkAradhAriNaH // 6 // anantarUpAstiyazco, bhUtvA taccittamodanam / te nATakaM mahAhAsyakAraNaM nATayanti vai // 7 // kubjavAmanamUkAndhavRddhabAdhiryasaMgataiH / tathA'nyamAnuSaiH pAtrairnATakaM nATayatyasau // 8 // IrSyAzokabhayagrastairdeveSaviDambakaiH / vihitaM nATakaM dRSTvA, sa tuSTo bata jAyate // 9 // tathA yatheSTaceSTo'sau, punastAneva sundaraiH / aakaar?jytyuccailokaanaattkkaamyyaa // 10 // viDambyamAnAste tena, prANinaH prabhaviSNunA / trAtAramAtmanaH kazcinna labhante kadAcana // 11 // sa hi vijJApanAtItaH, svatantro yacikIrSati / tatkarotyeva kenApi na niSiddho nivartate // 12 // tatazca-kacidiSTaviyogAta, kacitsaMgamasundaram / kvacidrogabharAkrAntaM, kvaciddAridyadUSitam // 13 // kvacidApagatAnekasattvasaMghAtadAruNam / kvacitsaMpatsamudbhUtamahAnandamanoharam // 14 // vilaya kulamaryAdA, pradhAnakulaputrakaiH / anAryakAryakAritvAt, kvaciddarzitavismayam // 15 // kvacidanuraktabhartAraM, muJcadbhiH kulaTAgaNaiH / nIcagAmibhirAzcarya, dadhAnaM sukulodgataiH // 16 // kvacit kRtacamatkAraM, nRtyadbhirdAsyahetubhiH / svAgamottIrNakarttavyAsaktapAkhaNDamaNDalaiH // 17 // tadevaMvidhavRttAntapratibaddhamanAkulam / saMsAranATakaM citraM, nATayatyeSa lIlayA // 18 // rAgadveSAbhidhAnau dvau, murajau tatra nATake / duSTAbhisandhinAmA tu, tayorAsphAlako mataH // 19 // mAnakrodhAdinAmAno, gAyakAH kalakaNThakAH / mahAmohAbhidhAnastu, sUtradhAraH pravartakaH // 20 // 6 bhaNyate pra.7 ddhiviSayo na bhavati. 8 navAkSaro'yaM pAdaH 9 vAdakA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlapari rAgAbhilASasaMjJo'tra, nAndImaGgalapAThakaH / anekavibbokakaraH, kAmanAmA vidUSakaH // 21 // kRSNAdilezyAnAmAno, varNakAH paatrmnnddnaaH| yoniH pravizatpAtrANAM, nepathyaM vyavadhAyakam // 22 // bhayAdisaMjJA vijJeyAH, kaMzikAstatra nATake / lokAkAzodarA nAma, vizAlA raGgabhUmikA // 23 // pudgalaskandhanAmAnaH, shessopskrsNcyaaH| itthaM samagrasAmagrIyukte nATakapeTake // 24 // nAnApAtraparAvRttyA, sarvalokaviDambanAm / aparApararUpeNa, kurvANo'sau pramodate ||25||yugmm|| kiMcAtra bahunoktena ? nAsti tadvastu kiJcana / yadasau manaso'bhISTaM, na karoti mahAnRpaH // 26 // NateH mahA tasya caivaMbhUtasya trigaNDagalitavanahastina iva sarvatrAskhalitaprasaratayA yatheSTaceSTayA vicarato vIkalpanA yathAbhirucitakAriNaH karmapariNAmamahAnRpateH samastAntaHpurakulatilakabhUtA RtulakSmINAmiva zaralakSmIH, zaralakSmINAmiva kumudinI, kumudinInAmiva kamalinI, kamalinInAmiva kalahaMsikA, kalahaMsikAnAmiva rAjahaMsikA bahInAM niyatiyadRcchAprabhRtInAM devInAM madhye nijarUpalAvaNyavarNavijJAnavilAsAdibhirguNai ramaNIyatvena pradhAnatamA kAlapariNatirnAma mahAdevI / sA ca tasya nRpaterjIvitamivAtyantavallabhA, AtmIyacittavRttiriva sarvakAryeSu yatkRtapramANA, sumantrisaMhatiriva svayamapi kiJcit kurvatA tena praSTavyA, sumitrasantatiriva vizvAsasthAnaM, kiM bahunA ? tadAyattaM hi tasya sakalamadhirAjyamiti / ata eva candrikAmiva zazadharo, ratimiva makaradhvajo, lakSmImiva kezavaH, pArvatImiva trinayanastAM kAlapariNatiM mahAdevIM sa karmapariNAmo mahAnarezvaro virahakAtaratayA na kadAcidekAkinI virahayati, kiM tarhi ?, sarvatra gacchaMstiSThaMzcAtmasannihitAM dhArayati / sA'pi ca dRDhamanuraktA bhartari na tadvacanaM pratikUlayati, parasparAnukUlatayA hi dampatyoH prema nirantaraM saMpadyate, nAnyathA, tatastathA vartamAnayostayorgAheM nirUDhamAgataM prema, vicchinnA tadvicalanAzaGkA / / tatazcAsau kAlapariNatigurutayA mahArAjaprasAdasya, unmAdakAritayA yauvanasya, tucchatayA strIhRdayasya, NatikRtaM caJcalatayA tatsvabhAvAnAM, kutUhalatayA tathAvidhaviDambanasya sarvatra labdhaprasarA'haM prabhavAmIti manyamAnA citrasaMsA yuktA suSamaduSpamAdibhiH zarIrabhUtAbhiH priyasakhibhiH pariveSTitA samayAvalikAmuhUrtapraharadinAhorAtrapakSamAranATakaM sarvvayanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamAvasarpiNyutsarpiNIpudgalaparAvartAdinA parikareNa vividhakAryakaraNakSamA'smi loke'hamiti saMjAtotsekA'sminneva karmapariNAmamahArAja pravartite citrasaMsAranATake tasyaiva rAjJo nikaTopaviSTA satI sAhaGkAramevaM nimantrayati yaduta yAnyetAni yonijavanikAvyavahitAni pAtrANi tiSThanti (tAni) madvacanena nirgacchantu zIghra, etAni ca nirgatAni upagataruditavyApArANi gRhNantu mAtuHstanaM, punadhUlIdhUsarANi raGgantu bhUbhau, punalaThamAnAni pade pade pariSvajantu caraNAbhyAM, kurvantu mUtrapurISavimardanabIbhatsamAtmAnaM, punaratikrAntabAlabhAvAni dhArayantu kumAratAM, krIDantu nAnAvidhakrIDAvibbokaiH, abhyasyantu sakalakalAkalApakauzalaM, punaratilavitakumArabhAvAnyadhyAsayantu taruNatAM, darzayantu manmathagurUpadezAnusAreNa sakalavivekilokahAsyakAriNo'napekSitanijakulakalaGkAdyapAyAn kaTAkSavikSepAdisArAn nAnAkAravilAsavizeSAniti / pravartantAM pAradAryAdiSvanAryakAryeSu, punarapagatatAruNyAni svIkurvantu madhyamavayastAM, prakaTayantu sattvabuddhipauruSaparAkramaprakarSa, punarativAhitamadhyamavayobhAvAni saMzrayanta jarAjIrNatAM. darzayanta valIpalitAGgabhaGgakaraNavikalatvamalajambAlAvilazarIratAM, samAcarantu viparItasvabhAvatAM, punarvyavakalitasakalajIvitabhAvAni dehatyAgena nATayantu mRtarUpatAM, tataH punaH 10 raGgAH kAlapari Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlapari gate mahattvaM putracintA pravizantu yonijavanikAbhyantare, anubhavantu tatra garbhakalamalAntargatAni vividhaduHkhaM, punazca nirgacchantu rUpAntaramupAdAya, kurvantvevamanantavArAH pravezanirgamanam / tadevaM sA kAlapariNatirmahAdevI teSAM saMsAranATakAntargatAnAM samastapAtrANAmavasthitarUpeNa kSaNadvayamapyAsituM na dadAti, kiM tarhi ? kSaNe kSaNe varAkANi tAnyaparApararUpeNa praavrttyti| kiM ca teSAM nRtyatAM yAnyupakaraNAni pudgalaskandhanAmAni pUrvamAkhyAtAni tAnyapyaticapalasvabhAvatayA sA''tmanaH prabhutvaM darzayantI kSaNe kSaNe aparApararUpaM bhAjayati, tAni ca pAtrANi kiM kiM kurvanti ? tatra rAjApyasyA, vazavartI, na cAnyo'sti kazcidAtmano mocanopAya iti vicintya nirgatikAni santi yathA yathA sA kAlapariNatirAjJApayati tathA tathA nAnAkAramAtmAnaM viDambayantIti / kiM ca karmapariNAmAdapi sakAzAtsA kAlapariNatirAtmanyadhikataraM prabhutvamAvedayatyeva svacaritaiH / tathAhi-karmapariNAmasya saMsAranATakAntarbhUtajantusantAnAparApararUpakaraNagocara eva prabhAvaH, tasyAH punaH kAlapariNateH saMsAranATakavyatikarAtItarUpeSvapi nirvRtinagarInivAsilokeSu kSaNe kSaNe aparAparAvasthAkaraNacAturya samastyeva, ityataH sA saMjAtotsekAtirekA kiM na kuryAditi ? tadevamanavaratapravRttena paramAdbhutabhUtena tena nATakena tayo devInRpayorvilokitena saMpadyate manaHpramodaH, taddarzanameva tau svarAjyaphalamavabudhyete iti / tayozca tiSThatorevamanyadA rahasi sthitA / saharSa vIkSya rAjAnaM, sA devI tamavocata // 1 // bhuktaM yazcAdya bhoktavyaM, pItaM yatpeyamaJjasA / mAnitaM yanmayA mAnyaM, sAbhimAnaM ca jIvitam // 2 // nAstyeva tatsukhaM loke, yasya nAsvAdito rsH| prAptaM samastakalyANaM, prasAdAddevapAdayoH // 3 // dRSTaM draSTavyamapyatra, loke yanAtha ! sundaram / kintu putramukhaM deva !, mayA nAdyApi vIkSitam // 4 // yadi taddevapAdAnAM, prasAdAdeva jAyate / tato me jIvitaM zlAghyamanyathA jIvitaM vRthA // 5 // narapatiruvAca-sAdhu sAdhUditaM devi!,rocate mhympydH|smduHkhsukho devyA, varte'haM srvkrmsu||6|| kiM ca-na viSAdo'tra kartavyo, devyA yasmAtprayojane / AvayorekacittatvaM, yatra tajjAyate dhruvam // 7 // kAlaparigatiruvAca-cAru cArUditaM nAthairvihito mdnugrhH| bhaviSyatItthamevedaM baddho granthirayaM myaa||8|| AnandajalapUrNAkSI, bharturvAkyena tena sA / tataH saMjAtavizrambhA, satoSA samapadyata // 9 // anyadA pazcime yAme, rajanyAH zayanaM gtaa| svame kamalapatrAkSI, dRSTvaM sA vyabudhyata // 10 // vadanena praviSTo me jaThare nirgatastataH / nItaH kenApi mitreNa, naraH sarvAGgasundaraH // 11 // tato harSaviSAdADhayaM, vahantI rsmutthitaa| taM svapnaM naranAthAya, sA''cacakSe vicakSaNA // 12 // narapatiruvAca-svamasyAsya phalaM devi!, mama cetasi bhaaste| bhaviSyatyuttamaH putrstvaanndvidhaaykH|13| kevalaM na ciraMgehe, tAvake sa bhaviSyati / dharmasUrivacobuddhaH, svArthasiddhiM kariSyati // 14 // kAlapariNatiruvAca-jAyatAM putrakastAvatparyAptaM tAvataiva me / karotu rocate tasmai, yattadeva tataH prm||15|| tatazcAvirabhUdagarbhastaM vahantyAH prmodtH| atha mAse tRtIye'syAH, saMjAto'yaM mnorthH||16|| abhayaM sarvasattvebhyaH, sarvArthibhyo dhanaM tthaa| jJAnaM na jJAnazanyebhyazcedyacchAmi ythecchyaa||17|| tathAvidhavikalpa taM, nivedya varabhUbhuje / saMpUrNecchA tato jAtA, kRtveSTaM tadanujJayA // 18 // atha saMpUrNakAlena, muhartta sundare'naghA / sA dArakaM zubhaM sUtA, sarvalakSaNasaMyutam // 19 // 11 tadA saphalaM januritI zeSaH Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 tataH sasambhramamupagamya niveditaM dArakasya janma narapataye priyanivedikAbhidhAnayA dAsadAbhavyapuruSA- rikayA, dattaM ca tenAhAdAtirekasaMpAdyamanAkhyeyamavasthAntaramanubhavatA tasyai ca manorathAdhikaM pAritoSikaM paranAmasuma- dAnaM, dattazcAnandapulako dasundaraM dehaM dadhAnena mahattamAnAmAdezaH yaduta-bho bho mahattamAH ! devIputratejanmanAma janmAbhyudayamuddizya ghoSaNApUrvakaM dadadhvamanapekSitasArAsAravicArANi mahAdAnAni, pUjayata gurujanaM, karaNotsa saMmAnayata parijanaM, pUrayata praNayijanaM, mocayata bandhanAgAraM, vAdayatA''nandamaIlasandohaM, nRtyata yatheSTamuddAmatayA, pibata pAnaM, sevadhvaM dayitAjanaM, mA gRhNIta zulkaM, muJcata daNDaM, AzvAsayata bhItalokaM, vasantu musvasthacittAH samastA janAH, nAsti kasyacidaparAdhagandho'pIti / tato yadAjJApayati deva iti vinayanatottamAGgaiH pratipadya saMpAditaM tadrAjazAsanaM mahattamaiH, nirvatito'zeSajanacamatkArakArI janmadinamahotsavaH, pratiSThApitaM samucite kAle dArakasya naranAthena svacittenaivaM paryAlocya yato'sya garbhAvatArakAle jananI sarvAGgasundaraM naraM vadanena pravizantaM dRSTavatI tato'sya bhavatu bhavyapuruSa iti nAma / tatastadAkarNya devI rAjAnamuvAca-devAhamapi putrakasya kiMcinnAma kartumabhilaSAmi tadanujAnAtu deva. iti / nRpatirAha-devi ! kaH kalyANeSu virodhaH?, abhidhIyatAM samIhitamiti / tatastayoktaM-yato'tra garbhasthe mama kuzalakarmakaraNapakSapAtinI matirabhRttato'sya bhavatu sumatirityabhidhAnam / tato'ho kSIre khaNDakSepakalpamaitadevI kauzalena saMpannaM yadbhavyapuruSasya sataH sumatirityabhidhA nAntaramiti bevANaH paritoSamupAgato raajaa| viziSTataraM nAmakaraNamahotsavaM kArayAmAsa / agRhItasa itazcAsti tasyAmeva manujagatau nagaryAmagRhItasaGketA nAma brAhmaNI, sA janavAdena narapatiputrajanmatiprabhAvi nAmakaraNavRttAntamavagamya sakhIM pratyAha--priyasakhi prajJAvizole ! pazya yacchrayate mahAzcarya loke pAlApaH yathA kAlaparigatimahAdevI bhavyapuruSanAmAnaM dArakaM prasUteti / tataH prajJAvizAlayoktaM-priyasakhi ! kimatrAzcarya ? agRhItasaGketA''ha-yato mayA'vadhAritamAsIt kilaiSa karmapariNAmamahArAjo nirbIjaH svarUpeNa, iyamapi kAlapariNatirmahAdevI vandhyeti / idAnIM punaranayorapi putrotpattiH zruyata iti mahadAcaryam / prajJAvizAlA''ha--ayi mugdhe ! satyamagRhItasaGketA'si, yato na vijJAtastvayA paramArthaH / ayaM hi rAjA avivekAdibhirmantribhiratibahubIja iti mA bhUdurjanacakSurdoSa iti kRtvA nirbIja iti prakAzito loke / iyamapi mahAdevyanantApatyajanayitrI tathApi durjanacakSurdoSabhayAdeva taireva mantribhirvandhyeti loke prakhyApyate, tathAhi-yAvantaH kacitkecijantavo jAyante teSAM sarveSAmetAveva devInRpau paramavIryayuktatayA paramArthatayA jananIjanakau / anyacca kiM na dRSTaM zrutaM vA kvacidapi priyasakhyA anayornATakaM pazyatoryanmAhAtmyaM ? yaduta rAjA samastapAtrANi yathecchayA nArakatiryanarAmaragatilakSaNasaMsArAntargatAnekayonilakSaprabhavajanturUpeNa nATayati, mahAdevI punasteSAmeva mahArAjajanitanAnArUpANAM samastapAtrANAM garbhAvasthitibAlakumArataruNamadhyamajarAjIrNamRtyugarbhapraviSTaniSkrAntA dirUpANyanantavArAH kArayatIti / karma kAlapa- agRhItasaGketA''ha-priyasakhi ! zrutametanmayA, kintu yadi nAma karmapariNAmasya rAjJaH riNatyoH samastapAtraparAvartane sAmarthya kAlapariNatervA mahAdevyAsteSAmevAparAparAvasthAkaraNazaktiH tatkimetAvasarvAn prati janakIjana taivAnayorjananIjanakatvaM saMbhavati ? prajJA vizAlA''ha-ayi priyavayasye ! atyantamugdhA'si, yato gorapIhArddhakathitamavabudhyate, tvaM punaH parisphuTamapi kathyamAnaM na jAnIpe, yataH saMsAra evAtra paramArthato nATakaM, tasya ca yau janakAvetau paramArthataH sarvasya jananIjanakAviti / agRhItasaGketA''ha zAlayo Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 priyasakhi ! yadi samastajagajjananIjanakayorapi devInRpayordevyA bandhyAtvaM nRpasya nirvIjataM durjanacakSurdoSabhayAdavivekAdibhirmantribhiH prakhyApitaM loke tatkimityadhunA'yaM bhavyapuruSo'nayoH putratayA mahotsavakalakalena prakAzita iti / prajJAvizAlA''ha-samAkarNayAsya prakAzane yatkAraNam / astyasyAmeva nagaryA zuddhasatyavAdI samastasattvasaGghAtahitakArI sarvabhAvasvabhAvavedI, anayozca, kAlapariNatikarmapariNAmayodevInRpayoH samastarahasyasthAneSvatyantabhedajJaH sadAgamo nAma paramapuruSaH / asti ca tena sArddha mama ghaTanA / sa cAnyadA dRSTo mayA saharSaH, pRSTo nirbandhena harSakAraNam / tenoktam-'AkarNaya bhadre ! yadi kutUhalaM, yeyaM kAlapariNatirmahAdevI anayA rahasi vijJApito rAjA yaduta nirviNNA'hamanenAtmano'lIkavandhyApravAdena yato'hamanantApatyApi durjanacakSurdoSabhayAdavivekAdibhirmantribhirvandhyeti prakhyApitA loke, mamaivApatyAnyAnyajanApatyatayA gIyante, so'yaM svedajanimittena zATakatyAganyAyaH / tadidaM vandhyAbhAvalakSaNaM mamAyazaHkalaGka zAlayitumarhati devaH / tato nRpeNoktaM-devi ! mamApi nirbIjatayA samAnametat , kevalaM dhIrA bhava, labdho mayA ayazaHpaGkakSAlanopAyaH / devyAha-katamo'sau ? prabhurAha-devyasyAmeva manujagatau mahArAjadhAnyAM vartamAnayA bhavatyA mantrimaNDalavacanamanapekSya prakAzyate pradhAnaputrasya janma, kriyate mahAnandakalakalaH, tatazvirakAlarUDhamapyAvayornirbIjatvavandhyAbhAvalakSaNamayaza kalaI kSAlitaM bhaviSyatIti / tataH satoSayA pratipanaM mahArAjavacanaM devyA, kRtaM ca yathA''locitaM tAbhyAm / tataH prajJAvizAle ! yo'yaM bhavyapuruSo jAtaH sa mamAtyantavallabhaH, asya janmanA'hamAtmAnaM saphalamavagacchAmItyato harSamupAgata iti / tato mayoktaM-zobhanaM te harSakAraNaM, tato'yamanena kAraNena bhavyapuruSo devInRpaputratayA prakAzita iti / agRhItasaGketayoktaM--sAdhu vayasye ! sAdhu sundaramAkhyAtaM, bhavatyA nAzito me sandehaH, tathA ca tvatsamIpamupagacchantyA mayA'dya haTTamArge samAkarNito lokapravAdastathA devInRpayoH kSAlitamevAyazaHkalaGkamavagacchAmi / prajJAvizAlayoktaM-kimAkaNitaM priyasakhyA ? tayoktaM-dRSTo mayA tatra bahulokamadhye bhavyapuruSabhaviSyadvattA- sundarAkAraH puruSaH / sa ca savinayaM pRSTaH pauramahattamaiH-bhagavan ! ya eSa rAjadArako jAtaH sa kIdRgguNo khyAnamU bhaviSyatIti / tenoktaM-bhadrAH! zRNuta samastaguNabhArabhAjanameSa varddhamAnaH kAlaMkrameNa bhaviSyatItyato na zakyante'sya sarve guNAH kathayituM, kathitA api na pAryante'vadhArayituM, tathApi lezoddezataH kathayAmi, "bhaviSyatyeSa nidarzanaM rUpasya, nilayo yauvanasya, mandiraM lAvaNyasya, dRSTAntaH prazrayasya, niketanamaudAryasya, nidhivinayasya, sadanaM gAmbhIryasya, Alayo vijJAnasya, Akaro dAkSiNyasya, utpattibhUmirdAkSyasya, iyattAparicchedaH sthairyasya, pratyAdezo dhairyasya, gocaro lajjAyAH, udAharaNaM viSayaprAgalbhyasya, sadbhartA dhRvismRtizraddhAvividiSAdisundarINAmiti / anyaccAnekabhavAbhyastakuzalakarmatayA bAlakAle'pi pravarttamAno'yaM na bhaviSyati kelipriyaH, darzayiSyati jane vatsalatAM, samAcariSyati guruvinaya, prakaTayiSyati dharmAnurAgaM, na kariSyati lolatAM viSayeSu, vijeSyate kAmakrodhAdikamAntaramariSaDvarga, nandayiSyati bhavatAM cittaaniiti"| tatastadAkarNya sabhayaM saharSe ca dizo nirIkSamANaistairabhihitam- aho viSamazIlatayA samastajanaviDambanAhetubhUtayApi kAlapariNatyA karmapariNAmena cedamekaM sundaramAcaritaM yadAbhyAmasyAM sakaladezavikhyAtAyAM manujagatau nagaryAmeSa bhavyapuruSaH sumatirjanitaH, kSAlitAnyetajjananenAbhyAmAtmanaH smstdushcritaanyputrtvaayshshceti| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 sadAgama- tadidaM samastamavahitacittayA mayA''kaNitaM, tata eva saMjAto me manasi vitarkaH,-kathaM zaktiH punaranapatyatayA prasiddhayordaivInRpayoH putrotpattiH ? ko vaiSa puruSaH sarvajJa iva bhaviSyatkAlabhAvinI rAjadArakavaktavyatAM samastAM kathayatIti ? tatazcintitaM mayA-priyasakhImetadvayamapi praznayiSyAmi, kuzalA hi sA sarvavRttAntAnAM, tatrApanIto bhavatyAH prathamaH sandehaH, sAmprataM me dvitIyamapanayatu bhavatI, prajJAvizAlayoktam-vayasye ! kAryadvAreNAhamavagacchAmi, sa eva mama paricitaH paramapuruSaH sadAgamanAmA tadAcakSANo'valokito bhavatyA, yataH sa evAtItAnAgatavartamAnakAlabhAvino bhAvAna kararAlagatAmalakamiva pratipAdayituM paTiSTho, nAparaH, yato vidyante'syAM manujagatau nagarsAmanye'pi tAdRzA abhinibodhAvadhimanaHparyAyakevalanAmAnazcatvAra paramapuruSAH, kevalaM na teSAM parapratipAdanazaktirasti / mUkA hi te catvAro'pi svarUpeNa, teSAmapi svarUpaM satpuruSaceSTitamavalambamAnaH paraguNaprakAzanavyasanitayA lokasamakSameSa eva sadAgamo bhagavAnutkIrtayati / sadAgamAna __agRhItasaGketayoktam-vayasye ! kiM punaH kAraNameSaH rAjadArako'sya sadAgamasyAtyantavallabhaH ? masya hetuH kiM caitanjanmanA''tmAnamayaM saphalamavagacchatIti zrotumicchAmi / prajJAvizAlayoktam-eSa hi mahApuruSa tayA satataM paropakArakaraNaparAyaNaH samastajantubhyo hitamAcaratyeva, kevalamete pApiSThAH prANino nAsya vacane vartante / te hi na lakSayanti varAkA yadasya bhagavato mAhAtmyaM, tatastebhyo hitamupadizantamapyenaM sadAgama kecid dUSayanti, kecidapakarNayanti, kecidupahasanti, kecidapadiSTAkaraNazaktimAtmano dIpayanti, kecittadvacanAd dUrata eva trasyanti, kecittaM pratArakadhiyA zaGkante, kecittadvacanamAdita eva nAvabudhyante, kecittadvacanaM zrutamapi na rocayanti, kecittadrocittamapi nAnutiSThanti, kecidanuSThAtumadhikRtamapi punaH zithilayanti / tatazcaivaM sthite nAsya samyak saMpadyate paropakArakaraNalakSaNA samIhitasiddhiH / tato'yamanayA satataM prANinAmapAtratayA gaaddhmuvejitH| bhavatyeva hi gurUNAmapi niSphalatayA kupAtragocaro mahAprayAsaH cittkhedhetuH| ayaM tu rAjadArako bhavyapuruSa iti pAtrabhUto'sya pratibhAsate / bhavyapuruSaH sannapi yadi durmatiH syAt tato na pAtratAM labheta / ayaM tu rAjadArako yataH sumatirataH pAtrabhUta evetikRtvA'muSya sadAgamasyAtyantavallabhaH / anyaccAyaM sadAgamo manyate-yato'sya dArakasyaivaMrUpatayA janakatvAdeva sundarataraH karmapariNAmaH, kalpanA jananItvAdeva cAnukUlA kAlapariNatiH tato'yaM vimuktabAlabhAvaH sundaratayA nijasvabhAvasya pratyAsannatayA kalyANapAramparyasya pramodahetutayaivaMvidhapuruSANAM madarzanamasyAmupalabhya niyamenAsya bhaviSyati / manasyevaMvidho vitarkaH-yathA sundareyaM manujagatirnagarI yasyAmeSa sadAgamaH paramapuruSaH prativasati / mamApyasti prAyeNa yogyatA kAcittathAvidhA yayA tena saha mIlakaH saMpannaH / tato'muM paramapuruSa vinayenA''rAdhyAsya sambandhi jJAnamabhyasyAmi, tato'nukUlatvAjananIjanakayostAbhyAM samarpito bhaviSyati mamaiSa ziSyaH, tato'hamasya saMkrAmitanijajJAnaH kRtakRtyo bhaviSyAmIti buddhayA'yaM sadAgamo'sya sumatebhavyapuruSasya janmanA saphalamAtmAnamavagacchatIti / ata eva saMjAtaparitoSatayA janasamakSaM rAjadArakaguNAneSa varNayati / sadAgama agRhItasaGketayoktam-priyasakhi ! kiM punarasya bhagavataH sadAgamasya mAhAtmya ? yadete pApiSThasaccA nAvabudhyante anavabudhyamAnAzca nAsya vacane vartanta iti / prajJAvizAlayoktam-vayasye ? samAkarNaya-ya eva sarvatrAnivAritazaktiprasaraH karmapariNAmo mahArAjo yatheSTaceSTayA saMsAranATakamAvarta sadAgamastha mahimA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yamAnaH satatamIzvarAn daridrayati, subhagAn durbhagayati, murUpAn kurUpayati, paNDitAnmUrkhayati, zUrAn klIbayati, mAnino dInayati, tiratho nArakAyati, nArakAnmanuSyayati, manuSyAndevayati, devAn pazubhAvamAnayati / narendramapi kITayati, cakravartinamapi dramakayati, daridrAnvezvarAdibhAvAn prApayati, kimbahunA ? yatheSTaM bhAvaparAvartanaM vidadhAno na kacitpratihanyate ayamapyasya bhagavataH sadAgamasya saMbandhino'bhidhAnAdapi bibheti, gandhAdapi palAyate / tathAhi-tAvadeSa karmapariNAma etAnsamastalokAnsaMsAranATakaviDambanayA viDambayati yAvadayaM sadAgamo bhagavAna huMkArayati, yadi punareSa hukArayettato bhayAtirekatrastasamastagAtro mahAsamarasaMghaTTe kAtaranara iva prANAn svayameva samastAnapi muzcet , mocitAzcAnenAmuSmAdanantAH prANinaH / agRhItasaGketayoktam-te kimiti na dRzyante ?, prajJAvizAlA''ha-asti karmapariNAmamahArAjabhukteratikrAntA nirvRti ma mahAnagarI, tataste sadAgamahukAreNa karmapariNAmamaprabhavantamAtmanyupalabhya mocitA vayaM sadAgameneti matvA karmapariNAmazirasi pAdadAnadvAreNoDIya tasyAM gacchanti, gatAzca tasyAM sakalakAlaM samastopadravatrasarahitAH paramasukhinastiSThantiH tena kAraNena te neha dRzyante / agrahItasaGketayoktama-yadyeva kimityeSa sarvalokAna mocayati ? kathitA hyete varAkAH sarve'pyanenAtiviSamazIlatayA karmapariNAmamahArAjena, tama yuktamasya mahApuruSazekharasya satyAmevaMvidhazaktA tatkadarthanasyopekSaNamiti / prajJAvizAlA''ha-satyametat kevalaM prakRtiriyamasya bhagavataH sadAgamasya yayA vacanaviparItakAriSu kupAtreSvavadhIraNAM vidhatte, tataste nAvadhIritAH santo nAtharahitA iti matvA gADhataraM karmapariNAmarAjena kadarthyante / ye tu pAtrabhUtatayA'sya nirdezakAriNo bhavanti tAneva svAM prakRtimanuvartamAnaH karmapariNAmakadarthanAyAH sarvathA 'yaM mocayatIti / ye'pi lokA bhagavato'sya sadAgamasyopari bhaktimantopyasya sambandhivacanaM tathAvidhazaktivikalatayA saMpUrNamanuSThAtuM na zaknuvanti, kiM tarhi ? tanmadhyAd bahutamaM, bahutaraM, bahustokaM, stokataraM, stokatama vA kurvanti bhaktimAtrakaM vA'syopari vidadhati nAmamAtraM vA'sya gRhNanti / ___ yadi vA ye'sya bhagavataH sambandhini vacane vartante mahAtmAnasteSAmupari 'dhanyAH kRtArthAH puNyabhAjaH sulabdhajanmAna ete' ityAdivacanaliGgagamyaM pakSapAtaM kurvanti / yadvA'sya bhagavato'bhidhAnamAtramapyajAnAnAH prakRtyaiva ye bhadrakA bhavanti tatazca mArgAnusArisadandhanyAyenAnAbhogato'pyasya nAnusAreNa vattante tAnapyevaMvidhAnanalpavikalpAn lokAneSa kammepariNAmo mahAnarendro yadyapi saMsAranATake kiyantamapi kAlaM nATayati tathA'pi sadAgamasyAbhipretA eta iti matvA nAdhamapAtrabhAvaM nArakatiryakkumAnuSakadamararUpaM teSAM vidhatte / kiM tarhi ? kepAzcidanuttarasurarUpaM darzayati, keSAzcid aveyakAmarAkAraM prakaTayati, keSAzciduparitanakalpopapanadevarUpatAM janayati, keSAzcidadhastanakalpopapanamaharddhilekhakaraNiM kArayati, keSAzcid bhuvi surUpatAM lakSayati, keSAJciccakravartimahAmaNDalikAdipradhAnapuruSabhAvaM bhAvayati, sarvathA pradhAnapAtrarUpatAM vihAya na kadAcidrUpAntareNa tannartayati / tatparyAptametAvatA'sya bhagavataH sadAgamasya mAhAtmyena yadevaMvidhasAmarthyayukto'pyeSa karmapariNAmo mahAnRpatiretadbhayAkrAntahRdayaH khalvevaM vartate anyacca kathyate tubhyaM, kautukaM yadi vidyate / rUpaM sadAgamasyAsya, tad budhyasva mRgekSaNe // 1 // eSa eva jaganAtho, vatsalaH paramArthataH / eSa eva jagattrANameSa eva subAndhavaH // 2 // eSa eva vipadgarne, patatAmavalambanam / eSa eva bhavATavyAmaTatAM mArgadezakaH // 3 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAgama mahimA eSa eva mahAvaidyaH, sarvavyAdhinibarhaNaH / eSa eva gadocchedakAraNaM paramauSadham // 4 // eSa eva jagadIpaH, sarvavastuprakAzakaH / pramAdarAkSasAttUrNameSa eva vimocakaH // 5 // eSo'viratijambAlakalmapakSAlanakSamaH / eSa eva ca yogAnAM, duSTAnAM vAraNodyataH // 6 // zabdAdicaraTAkrAnte hRtadharmadhane jne| samarthoM bhagavAneSa, nAnyastasya vimocane // 7 // eSa eva mahAghoranarakoddharaNakSamaH / pazutvaduHkhasaMghAtAntrAyako'pyeSa dehinAm // 8 // eSa eva kumAnuSyaduHkhavicchedakAraNam / eSa eva kudevatvamanaHsantApanAzakaH // 9 // ajJAnataruviccheda, eSa eva kuThArakaH / eSa eva mahAnidrAdrAvaNaH pratibodhakaH // 10 // eSa svAbhAvikAnandakAraNatvena gIyate / sAtAsAtodayotpAdyamithyAbuddhividhUnakaH // 11 // eSa eva gurukrodhavahnividhyApane jalam / eSa eva mahAmAnaparvatodalane paviH // 12 // eSa mAyAmahAvyAghrIghAtane zarabhAyate / eSa eva mahAlobhanIrade zoSaNAnilaH // 13 // eSa hAsyavikArasya, gADhaM prazamanakSamaH / eSa mohodayotpAdyAM, rati nirnAzayatyalam // 14 // eSa evAti(bhaya)graste, jane'sminnamRtAyate / eSa eva bhyoddhaantsttvsNrkssnnkssmH||15|| eSa zokabharAkrAntaM, saMdhIrayati dehinAm / eSa eva jugupsAdivikAraM zamayatyalam // 16 // eSa kAmapizAcasya, dRDhamuccATane paTuH / eSa eva ca mArtaNDo, mithyAtvadhvAntasUdanaH // 17 // eSa eva caturbhadajIvitocchedakAraNam / yato jIvaM 12tato'tIte, nayatyeSa zivAlaye // 18 // zubhetareNa yA nAmnA, kRtA lokviddmbnaa| kRnte tAmeSa lokAnAmana13GgasthAnadAnataH // 19 // sarvottamatvaM bhaktAnAM, vidhAyAkSaradhyamavyayam / eSa eva chinattyuccainIcairgotraviDambanAma // 20 // eSa eva ca dAnAdizaktisandohakAraNam / eSa eva mahAvIryayogaheturudAhRtaH // 21 // anyacca ye mahApApA, nirbhAgyAH puruSAdhamAH / na te sadAgamasyAsya, nAmApi bahu manyate // 22 // 15tatastena narendreNa, te pUrvoktavidhAnataH / saMsAranATakenoccaiH, kadarthyante nirantaram // 23 // ya eva bhAvikalyANAH, puNyabhAjo narottamAH / te sadAgamanirdeza, kurvanti mahadAda15arAt // 24 // tato'pakarNya rAjAnaM, te viDambanakAriNam / saMsAranATakAnmuktA, modante nivRtau gatAH // 25 // rAjabhuktau vasanto'pi, rAjAnaM tRNatulyakam / sadAgamaprasAdena, manyante te nirAkulAH // 26 // kiMcA'tra bahunoktena ? nAsti tadvastu kizcana / sadAgame'smin bhaktAnAM, sundaraM yanna jAyate // 27 // tadetadasya mAhAtmyaM, kiJcillezena varNitam / vizeSataH punaH ko'sya, guNAnAM varNanakSamaH ? // 28 // tataH prajJAvizAlAyA, vAkyamAkarNya vismitaa| hRdaye cintayatyevaM, sA sandeha pupAgatA // 29 / / yadidaM priyasakhyA me, vihitaM guNavarNanam / yadi satyamidaM tena, nAsti tulystto'prH||30|| ataH pazyAmi taM tAvatkaromi svaM vinizcayam / parapratyayato jJAte, na sandeho nivartate // 31 // tatazcaivaM vicintya tayA agRhItasaGketayA'bhihitA prajJAvizAlA-priyasakhi ! sunizcitaM satyavAdinImapi bhavatImadhunA'hamanena sadAgamasyAsambhAvanIyaguNavarNanenAnargalabhASiNImiva parikalpayAmi / bhavati ca me manasi vikalpa:-kila paricitamitikRtvA tameSA varNayati, anyathA kathaM karmapariNAmo mahAnarendraH kutazcidvibhiyAt ? kathaM vaikatra puruSe etAvAn guNasaMghAtaH saMbhAvyeta ? na ca priyasakhI 12 tena-karma pariNAmena atIte rahite 13 na vidyate'Gga zarIra yatra tat anaGga zivAspadameva 14 . ya pada. pA. 15 tato'nena pra. 15a vihitAdarAH pra. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadAcana mAM vipralambhayati tataH sandehApAnaM dolAyate me manaH, atastamAtmaparicitaM paramapura vizeSato darzayitumarhati me bhavatI / sadAgama prajJAvizAlA''ha-sundarametad abhipretameva me hRdayasya, abhigamanIyo draSTavya eva cAso pAce sakhI bhagavAn / tato gate dve api tanmUlaM, dRSTazca tAbhyAM tasya mahAvijayarUpApagapaktibhirvirAjiyugmasya tasyAnekamahApuruSAkIrNasya mahAvideharUpasya vipaNimArgasya madhye vartamAnaH pradhAnajanaparikarito gamanaM bhUtabhavadbhaviSyadbhAvasvabhAvAvirbhAvanaM kurvANo bhagavAn sadAgamaH / tataH pratyAsannIbhUya praNamya tacaraNayugalamupaviSTe te tanikaTe / tadAkRtidarzanAdeva sabahumAna muhurmuhurvilokanAdagRhItasaGketAyAH pranaSTa iva sandeho, varddhitazcittAnandaH, samutpanno vizrambho, matA''tmanaH kRtArthatA tadarzaneneti / tataH prajJAvizAlAM pratyabhihitamanayA / api cadhanyA'si tvaM mahAbhAge ! sundaraM tava jIvitam / yasyAH paricayo'nena, puruSeNa mahAtmanA // 1 // ahaM tu mandabhAgyA''sa, vaJcitA''saM purA yayA / na dRSTo'yaM mahAbhAgaH, puruSaH pUtakalmaSaH // 2 // nAdhanyAH prApnuvantImaM, bhagavantaM sadAgamam / nirlakSaNanaro naiva, cintAmaNimavAmute // 3 // saMjAtA pUtapApA'hamadhunA mRglocne!| tava prasAdAd dRSTvemaM mahAbhAgaM sadAgamam // 4 // agRhItasa- tvayA kamalapatrAkSi!, ye'sya saMvarNitA gunnaaH| te tathaiva mayA sarve, darzanAdeva nishcitaaH||5|| . chakotayA nAhaM vizeSato'dyApi, vemyasya guNagauravam / nAstyanyaH puruSo'nena, tulya etattu lakSaye // 6 // bodhodayaH AsInme mandabhAgyAyAH puremaM prati saMzayaH / guNeSu darzanAdeva, sAmprataM pralayaM gataH // 7 // nigUDhacaritA'si tvaM, satyaM sadbhAvavarjitA / yayA na darzitaH pUrva, mamaiSa puruSottamaH // 8 // tatsAmprataM mayA'pyasya, bhavatyA saha sundri!| dine dine samAgatya, kartavyA paryupAsanA // 9 // guNAH svarUpamAcArazcittArAdhanamuccakaiH / tvayA'sya sarva cArbaGgi!, jJAtaM kAlena bhUyasA // 10 // ato mamApi tatsarve, nivedyaM valgubhASiNi16 ! / yenAhamenamArAdhya, bhavAmi tava sannibhA // 11 // tataH prajJAvizAlA''ha, cAru cArUditaM priye ! yadyevaM kuruSe hanta, saphalo me parizramaH // 12 // aho vizeSavijJAnamaho vacanakauzalam / aho kRtajJatA gurvI, taveyaM cArulocane ! // 13 // saGketAbhAvato bhadre !, na jAniSe sadAgamam / tathApi paramArthena, yogyatA tava vidyate // 14 // evaM ca kurvatI nityaM, mayA sArddha vicAraNam / ajJAtaparamArthA'pi, jJAtatattvA bhaviSyasi // 15 // tataH saMjAtatoSe te, namaskRtya sadAgamam / priyasakhyau gate tAvatsvasthAnaM tatra vAsare // 16 // evaM dine dine sakhyoH, kurvatyoH sevanAM tyoH|sdaagmsy gacchanti, dinAni kila liilyaa||17|| prajJAvizA athAnyadA vizAlAkSI, proktA sA tena dhImatA / prajJAvizAlA sAnandaM, puruSeNa mahAtmanA // 18 // lAdvArA bha- eSa sarvaguNAdhAro, bhavatyA snehnirbhrH| bAlakAlAtsamArabhya, kartavyo rAjadArakaH // 19 // vyapuruSAna- gatvA rAjakulaM bhadre !, vidhAya dRDhasaGgatam17 / AvayaM jananIcittaM, dhAtrI bhava kathaJcana // 20 // yana tvayi saMjAtavizrambho, yenAyaM raajdaarkH| sukhaM vivarddhamAno'pi, prayAti mama vazyatAm // 21 // tato nikSipya niHzeSamAtmIyaM jJAnakauzalam / supAtre'tra bhaviSyAmi, kRtakRtyo'hamaJjasA // 22 // tato yadAdizatyArya !, ityuktvA natamastakA / prajJAvizAlA tadvAkyamanutasthau kRtAdarA // 23 // athAsau bhavyapuruSastAM dhAtrIM prApya sundarAm / lalamAnaH sukhenA''ste, devavaddivi lIlayA // 24 // 16 valgu-sundaram. (vastubhASiNi! pra0) 17 0saMvRtam pra0 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramAtsaMvarddhamAno'sau, kalpapAdapasaMnibhaH / saMjAtaH sarvalokAnAM, locanAnandadAyakaH // 25 // ye te sadAgamenoccai vino varNitA gunnaaH| AvirbhUtAH samastAste, kaumAre tasya tiSThataH // 26 // tataH paricayaM kartu, tayA prjnyaavishaalyaa| nItaH sadAgamAbhyaNe, so'nyadA rAjadArakaH // 27 // sa ca taM vIkSya puNyAtmA, mahAbhAgaM sadAgamam / bhAvibhadratayA dhanyaH, paraM harSamupAgataH // 28 // tataH praNamya sadbhaktyA, niSaNNo'sau tadantike / AkarNitaM manohAri, tadvAkyamamRtopamam // 29 // Avajito guNaistasya, zazAGkakaranirmalaiH / sa bhavyapuruSazcitte, tatazcedamacintayat // 30 // asthAho vAkyamAdhuryamaho rUpamaho guNAH / aho me dhanyatA yena, naro'yamavalokitaH // 31 // dhanyeyaM nagarI yasyAM, vasatyeSa sadAgamaH / saMjAtaH pUtapApo'haM, darzanAdasya dhImataH // 32 // nUnameSa bhavadbhUtabhAvibhAvavibhAvanam / bhAvato bhagavAnuccaiH, karotyeSa sadAgamaH // 33 // tadeSa sadupAdhyAyo, yadi saMpadyate mama / tato'hamasya nediSTho, gRhNAmi sakalAH kalAH // 34 // tataH prajJAvizAlAyAstenAkUtaM niveditam / janIjanakayorgatvA, tayA'pi kathitaM vcH||35|| prAdurbhUtastayostoSaH, pravidhAya mahotsavam / tataH samarpitastAbhyAM, so'nyadA zubhavAsare // 36 // katham ?-kRtakautukasatkAraH, paripUjya sadAgamam / sa bhavyapuruSastasya, ziSyatvena niveditH||37|| sitAmbaradharo dhIraH sitabhUSaNabhUSitaH / sitapuSpabharApUrNaH, sitacandanacarcitaH // 38 // tato mahApramodena, vinayena vineyatAm / prapannastasya puNyAtmA, kalAgrahaNakAmyayA // 39 // tato dine dine yAti, sa pArtha tasya dhImataH / sadAgamasya jijJAsuH, sArddha prajJAvizAlayA // 40 // anyadA haTTamArge'sau, lIlayA''ste sadAgamaH / sa bhavyapuruSA'bhyarNe, yuktaH prajJAvizAlayA // 41 // sa bhuurinrsngghaatprivaaritvigrhH| azeSabhAvasadbhAvaM, vadannAste sadAgamaH // 42 // athAgRhItasaMketA, sakhyAH pArthe samAgatA / natvA sadAgarma sA'pi, niSaNNA zuddhabhUtale // 43 // pRSTA priyasakhIvArtA, mAnito rAjadArakaH / sthitA sadAgamamukhaM, pazyantI stimitekSaNA // 44 // saMsArijI- itazcaikakAlamevaikasyAM dizi samullasito vAkkalakalaH / zrUyate virasaviSamaDiNDimadhvaniH, samAkarNyate ghAgamaH durdAntalokakRto'TTahAsaH, tataH pAtitA tadabhimukhA samastaparSadA dRSTiH, yAvat viliptasamastagAtro bhasma nA carcito gairikahastakaiHkhacitastRNamapIpuNDrakaiH vinATito lalamAnayA kaNavIramuNDamAlayA, viDambito vakSaHsthale ghUrNamAnayA zarAvamAlayA, dhAritAtapatro jaratpiThakakhaNDena baddhalopto galaikadeze, Aropito rAsabhe, veSTitaH samantAdrAjapuruSaiH, nindhamAno lokena prakampamAnazarIraH taralataramitazcetazcAtikAtaratayA bhayodbhrAntahRdayo dazApi dizo nirIkSamANo nAtidUrAdeva dRSTaH saMsArijIvanAmA taskaraH / taM ca dRSTvA saMjAtA prajJAvizAlAyAH karuNA / cintitamanayA 'yadi paramasya varAkasyAmuSmAt sadAgamAtsakAzAt zaraNaM nAnyasmAtkutazcit / tato gatA tadabhimukhaM, darzito'smai yatnena sadAgamaH / abhihitaM ca-bhadrAmaM bhagavantaM zaraNaM pratipadyasveti / sa ca sadAgamamupalabhya sahasA saMjAtAzca kiJciccintayannanAkhyeyamavasthAntaraM vedayamAnaH pazyatAmeva lokAnAM nimIlitAkSaH patito dharaNItale / sthitaH kiyantamapi kAlaM nizcalaH, kimetaditi vismitA nAgarikAH, labdhA kathaJciccetanA / tataH samutthAya sadAgamamuddizyAsau trAyadhvaM nAthAstrAyadhvamiti mahatA zabdena pUtkRtavAn / tato mA bhaiSIrabhayamabhayaM tavetyAzvAsito'sau sadAgamena / tatastadAkarNya prapanno'yaM sadAgamasya zaraNaM aGgIkRtazcAnena, ato na gocaro'dhunA rAjazAsanasyeti vicintya viditasadAgamamAhAtmyAH sabhayAH pratyakUpadairapasRtAH Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 saMsArijIvAttantaH kampamAnAste rAjapuruSAH, sthitA dUradeze / tato vizrabdhIbhUto manAk saMsArijIvaH, pRSTho'gRhIta saGketayA-bhadra ! katamena vyatikaraNa gRhItastvamebhiH kRtAntasadRzai rAjapuruSairiti ? so'vocadalamanena vyatikaraNa, anAkhyeyaH khalveSa vyatikaraH / yadi vA jAnantyevAmuM vyatikaraM bhagavanta. sadAgamanAthAH, kimAkhyAtena ? sadAgamenoktam-bhadra ! mahatkutUhalamasyAH, atastadapanodArtha kathayatu bhavAn, ko doSaH ? saMsArijIvenoktaM-yadAjJApayanti nAthAH ! kevalaM janasamakSamAtmaviDambanAM kathayituM na pArayAmi, tato viviktamAdizantu nAthA iti / tataH sadAgamena vilokitA pariSat sthitA prajJAvizAlA'pyuttiSThantI, gatvA dRradeze tvamapyAkarNayasveti bhaNitvA dhAritA sadAgamena, tasyAzca nikaTavartI sadAgamavacanenaiva bhavyapuruSo'pi sthita eva, tatasteSAM caturNAmapi purataH kevalamagRhItasaGketAmavizya prajalpito'sau saMsArijIva:astIha loke AkAlapratidhamanantajanAkalamasaMvyavahAraM nagarama / tatra sarvasminneva nagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH prativasanti / tasmiMzcAsyaiva karmapariNAmasya mahAnarendrasya saMbandhinAvatyantAbodhatIvramohodayanAmAnausakalakAlasthAyinau balAdhikRtamahattamau prtivstH| tAbhyAMcAtyantAbodhatIvramohodayAbhyAM tatra nagare yAvanto lokAste sarve'pi karmapariNAmamahArAjAdezenaiva muptA iva aspaSTacaitanyatayA, mattA iva kAryAkAryavicArazUnyatayA, mUrchitA iva parasparaM lolIbhUtatayA, mRtA iva lakSyamANaviziSTaceSTAvikalatayA nigodAbhidhAneSvapavarakeSu nikSipya saMpiNDitAH sakalakAlaM dhAryante / ata eva ca te lokA gADhasammUDhatayA na kizciccetayanti, na bhASante, na viziSTaM ceSTante, nApi te chidyante, na dahyante, na plAvyante, na kuTTayante na pratighAtamApadyante, na vyaktAM vedanAmanubhavanti, nApyanyaM kazcana lokavyavahAraM kurvanti / idameva ca kAraNamurarIkRtya tanagaramasaMvyavahAramiti nAmnA gIyate / tatra nagare saMsArijIvanAmAhaM vAstavyaH kuTumbiko'bhUvam / gatazca tatra vasato mamAnantaH kAlaH / _ anyadA dattA''sthAne tIvramohodayamahattame tannikaTavartini cAtyantAbodhabalAdhikRte praviSTA samudravIciriva mauktikanikaravAhinI, pAvaTkAlalakSmIriva samunnatapayodharA, malayamekhaleva candanagandhadhAriNI, vasantazrIvi rucirapatratilakAbharaNA tatpariNatirnAma pratIhArI / tayA cAvanitalanyastajAnuhastamastakayA vidhAya praNAmaM viracitakarapuTamukulayA. vijJApitaM--deva ! eSa sugRhItanAmadheyasya devasya karmapariNAmasya saMbandhI tanniyogo nAma duto devadarzanamabhilaSan pratIhArabhUmau tiSThati, tadevamavasthite devaH pramANamiti / tato nirIkSitaM tIvramohodayena sasaMbhramamatyantAbodhavadanam / sa prAha-zIghraM pravezayatu taM bhavatI, tato 'yadAjJApayati deva' ityabhidhAya pravezitaH pratihAryA taSiyogaH / tenApi savinayamupasRtya praNato mahattamo balAdhikRtazca, abhinanditastAbhyAM, dApitamAsanaM, upaviSTo'sau kRtocitA pratipattiH / tato vimucyAsanaM, bavA karamukulaM, kRtvA lalATataTe tIvramohodayenoktam-api kuzalaM devapAdAnAM mahAdevyAH zeSaparijanasya ca ? tanniyogenoktama-su kuzalaM, tIvramohodayenoktama-anagraho'yamasmAkaM yadatra bhavataH preSaNenAnasmatA vayaM devapAdarityataH kathaya tAvadAgamanaprayojanamiti / tanniyogenoktam-ko'nyo bhavantaM vihAya devapAdAnAmanugrahAIH ? AgamanaprayojanaM punaridam-asti tAvadviditaiva bhavatAM vizeSeNa mAnanIyA, praSTacyA sarvaprayojaneSu, alaGghanIyavAkyA, acintyamAhAtmyA ca bhagavatI lokasthiti ma devapAdAnAM mhsmbhginii| avyavahArA nigamaH tanniyogasyAgamanapra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyAzca tuSTai devapAdaiH sakalakAlameSo'dhikAro vitIrNaH / yathA'sti tAvadeSo'smAkaM sarvadA paripanthI kathaJcidunmUlayitumazakyaH sadAgamaH paramazatruH / tato'yamasmaddhalamabhibhUya kacidantarA'ntarA labdhaprasaratayA'smadIyamuktenissArayati kAMzcillokAn , sthApayati cAsmAkamagamyAyAM nivRtau nagaryAm / evaM ca sthite viralIbhaviSyatyeSa kAlena lokaH, tataH prakaTIkariSyatyasmAkamayazastana sundarametat / ato bhagavati lokasthite ! tvayedaM vidheyam-asti mamAvicalitarUpametadeva prayojanamapekSya saMrakSaNIyamasaMvyavahAraM nAma nagaram / tato yAvantaH sadAgamena mocitAH santo madIyamukternirgatya nirvRtinagI gacchanti lokAH tAvanta eva bhagavatyA tasmAdasaMvyavahAranagarAdAnIya madIyazeSasthAneSu pracAraNIyAH / tataH pracuralokatayA samastasthAnAnAM sadAgamamocitAnAM na kazcidvArtAmapi praznayiSyati / yato na bhavatyasmAkaM chAyAmlAniriti / tato mahAprasAda iti kRtvA pratipannaH so'dhikAro lokasthityA, ahaM ca yadyapi devapAdopajIvI tathApi vizeSato lokasthiteH pratibaddhaH, ata eva taddvAreNa taniyoga iti prasiddho'haM loke, mocitAzca kiyanto'pi sAmprataM sadAgamena lokAH, tato'haM bhagavatyA lokasthityA yuSmanmUlaM tAvatAM lokAnAmAnayanAyeha prahitaH' iti / etadAkarNya bhavantaH pramANaM, tato yadAjJApayati bhagavatIti pratipanaM tacchAsanaM mahattamena balAdhikRtena ca / __ tato'pi mahattamenoktam-bhadra ! tanniyoga ! tAvaduttiSTha ! darzayAmo bhadrasyAsaMvyavahAranagaralokapramANaM yena gataH san nivedayasi tvaM tadevapAdebhyaH kAlAntare'pi yena na bhavati yeSAM lokaviralIbhavanacintA / tanniyogenoktam-yadAjJApayatyAyaH / tataH samutthitAstrayo'pi nagaraM nirIkSituM, darzitAH samucchritakaraNa paryaTatA tIvramohodayenAsaMkhyeyA golakanAmAnaH prAsAdAstaniyogasya / tanmadhyavartinazvAsaMkhyeyA eva darzitAH nigodanAmAno'pavarakAH, te ca vidvadbhiH sAdhAraNazarIrANItyabhidhIyante, tadantarbhUtAzca darzitA anantA lokAH / tato vismitastanniyogaH, ukto mahattamena-bhadra ! dRSTaM nagarapramANaM ? sa prAha-suSTu dRSTaM, tataH sahastatAlamaTTahAsena vihasya tIvramohodayenoktam-pazyata vimUDhatAM sadAgamasya / sa hi kila sugRhItanAmadheyasya devasya karmapariNAmasya saMbandhinaM lokaM nirvAhayitumabhilapati, na jAnIte varAkastatpramANaM, tathAhi-- atra nagare tAvadasaMkhyeyAH prAsAdAH, teSu pratyemasaMkhyeyA evApavarakAH, teSu caikaikasminnanantalokAH prativasanti, anAdirUDhazcAsya sadAgamasyAyaM lokanirvAhaNAgraharUpo grahaH tathApi teneyatA kAlena nirvAhayatA yAvanto'traikasminnapavarake lokAsteSAmanantabhAgamAtra nirvAhitaM, tataH keyaM devapAdAnAM lokaviralIbhavanacintA ? tanniyogenoktam-satyametad, astyeva cAyaM devasyApyavaSTambhaH, vizeSataH punayuSmadvacanametadahaM kathayiSyAmi / anyaccoktaM bhagavatyA lokasthityA yathA-na bhavatA kAlakSepaH kAryaH tatsaMpAdyatAM zIghra tadAdeza iti / tataH sthitAvutsArake mahattamabalAdhikRtau / mahattamenoktam-ke'tra prasthApanAyogyA iti ? atyantAbodhaH prAha--Arya ! kimatra bahunA''locitena / jJApyatAmeza vyatikaro nagaralokAnAM, dIyatAM paTahakaH, kriyatAM ghoSaNA yathA-'devakarmapariNAmAdezena kiyadbhirapi lokairitaH sthAnAttadIyazeSasthAneSu gantavyamato yeSAmasti bhavatAM tatra gamanotsAhaH te svayameva pravartantAmiti / tato'nukUlatayA zeSasthAnAnAmutsaGkalitA vayamiti ca matvA bhUyAMsa lokAH svayameva pravartiSyante, tato vizeSato neyalokasaMkhyAM dRSTvA pRSTvA ca tanniyoga teSAM madhyAye'smabhyaM rociSyante tAneva tAvatsaMkhyAn prahiSyAma iti / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattamenoktaM bhadra ! svayamapi parihitasya bhaktiM na jAnISe tvaM yto'miibhilokairn kadAcidRSTaM sthAnAntaramato na jAnanti tatsvarUpamapi, kimpunastasyAnukUlatAm ? anAdipravAheNa cAtraiva vasanto ratimupagatAH khalvete, tathA'nAdisamvandhenaiva rUDhasnehAH parasparaM necchanti viyogaM, tathAhi-pazyatu bhadro ye'tra lokA ekaikasminnapavarake vartante te'tisnigdhatayA''tmano gADhaM sambandhamupadarzayantaH samakamucchvasanti, samakaM niHzvasanti, samakamAhArayanti, samakaM nirhArayanti / ekasminniyamANe sarve niyante, ekasmin jIvati sarve'pi jIvanti / tatkathamete sthAnAntaraguNajJAnarahitA evaMvidhapremabaddhAtmAnazca svayameva pravartiSyante ? tasmAdaparaH kazcitprasthAnocitalokaparijJAnopAyazcintyatAM bhavateti / tataH paryAkulIbhUto balAdhikRtaH kimatra vidheyamiti / . bhavitavyatA- itazcAsti bhavitavyatA nAma mama bhAryA / sA ca zATikAbaddhaH subhaTo varttate, yato'haM nAmayA mahimA sa mAtreNaiva tasyA bharteti prasiddhaH, paramArthataH punaH saiva bhagavatI madIyagRhasya zeSalokagRhANAM ca sa mbandhinI samastAmapi karttavyatAM tantrayati / yataH sA acintyamAhAtmyatayA svayamabhilaSitamartha ghaTayantI nApekSate'nyasambandhinaM puruSakAraM sahAyatayA, na vicArayati puruSAnukUlapratikUlabhAvaM, na gaNayatyavasaraM nirUpayatyApadgataM, na nivAryate suramuruNA'pi buddhivibhavena na, pratiskhalyate vibudhapatinA'pi parAkrameNa, nopalabhyate yogibhirapi tasyAH prtividhaanopaayH| atyantamasambhAvanIyamapyartha sA bhagavatI svakaratalavartinamiva lIlayA saMpAdayati, lakSayati ca pratyekaM samastalokAnAM yasya yadA yatra yathA yAvadhacca prayojanaM karttavyaM tatastasya tadA tatra tathaiva tAvattadeva prayojanaM racayantI na tribhuvanenApi nivArayituM pAryate / kiM ca yadi zakracakravartyAdInAmapi kathyate yathA--bhadrikA bhavatAmupari bhavitavyateti tataste'pi tuSyanti hRdaye , darzayanti mukhaprasAda, visphArayanti vilocane, dadati kathakAya pAritoSikaM, kurvantyAtmani bahumAnaM, kArayanti mahotsavaM, vAdayantyAnandadundubhiM, cintayantyAtmanaH kRtakRtyatAM, manyante saphalaM janmeti, kiM punaH zeSalokA iti ? atha teSAmapi zakracakravartyAdInAM kathyate yathA--na bhadrikA bhavatAmupari bhavitavyateti, tataste kampante bhayAtirekeNa, pratipadyante dInatAM, kurvanti kSaNena kRSNaM mukhaM, nimIlayanti vIkSaNe, ruSyanti kathakAya, samadhyAsyante cintayA, gRhyante raNaraNakena, parityajanti zokAtirekeNetikartavyatAM, Alocayanti tatprAsAdanArthamanekopAyAn, kiM bahunA ? na labhante tasyAmatuSTAyAM manAgapi cittanivRtiM kathameSA'pi punaH praguNIbhaviSyatItyudvegena, kiM punaH sAmAnyajanA iti ? sA punarbhagavatI yadAtmane rocate tadeva vidhatte na paraM vijJApayantaM, vilapanta, pratikurvantaM vA'pekSate / ahamapi tadbhayodghAntacitto yadeva sA kizcitkurute yatheTaceSTayA tadeva bahu manyamAnastasyAH patirapi karmAkara iva jaya devi ! jaya devIti bruvANastiSThAmi / api ca-sA sarvatra kRtodyogA, sA jJAta vanocitA / sA jAgatti prasupteSu, sA sarvasya niruupikaa||1|| sA kevalaM jagatyatra, vicarantI nirAkulA / na kutazcidvibhetyuccairmattAvadgandhahastinI // 2 // sA karmapariNAmena, mahArAjena pUjitA / yato'nuvarttayatyeva, tAmeSo'pi prayojane // 3 // tathA'nye'pi mahAtmAnaH, kurvanti svaM prayojanam / yAnto'nukUlatAM tasyA, yata etadudAhRtam // 4 // buddhirutpadyate tAga, vyavasAyAca taadRshaaH| sahAyAstAdRzAzcaiva yAdRzI bhavitavyatA // 5 // tasyAzca madIyagRhiNyA bhavativyatAyAH sambandhinamenaM guNasandohaM jAnAtyeva so'tyantAbodhI balAdhikRtaH / tatastasya tadA paryAlocayatazcetasi parisphuritam-aye ! kimahamevaM satyapyupAye Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cintayA''tmAnamAkulayAmi ? yato jAnAtyeva sA saMsArijIvapanI bhavitavyatA ye'tra prasthApanocitA lokAsteSAM svarUpamiti / atastAmevAhUya pRcchAmi, tataH kathitastIvramohodayAya tena svAbhiprAyaH, sundarametaditi bahumataM tasyApi tasyA AkAraNam / tataH prahitaH puruSaH, samAhUtA bhavitavyatA, samAgatA vegena, pravezitA pratihAryA, mahAprabhAveyaM sarvApi strI kila devateti vicintya kRtaM tasyAH pAdapatanaM vAcikaM mahattamavalAdhikRtAbhyAm / abhinanditau tau tayA''zIrvAdena, dApitamAsanaM, upaviSTA bhavitavyatA / tato balAdhikRtAbhimukhaM mahattamena cAlitA bhUlatA / tatastena kathayitumArabdhastasyai tanniyogavyatikaraH, tato hasitaM tayA / sa prAha-bhadre ! kimetad ? bhavitavyatA''ha-na kiJcit , balAdhikRtenoktam-tatkimakANDe hasitam ? bhavitavyatA''ha--ata eva, yato na kiJcididam / balAdhikRtenoktam-katham ? bhavitavyatA''ha--satyamatyantAbodho'si, yastvamenamapi vyatikaraM mahyaM kathayasi / kRtodyogA'hamevaMvidheSu vyatikareSu, lakSayAmyanantakAlabhAvino'pi sarvavyatikarAnahaM, kiM punaH sAmpratikAn ? ato niSprayojanatvAnna kizcidetattvadIyakathanaM mameti / atyantAbodhaH prAhasatyamidam , vismRtaM me tAvakaM mAhAtmya, soDhavyo'yameko mamAparAdho bhavatyA / anyacca prasthApaya tvameva ye'tra prasthApanocitA lokAH, kiM no vyApAreNa ? bhavitavyatayoktam-ekastAvadeSa eva madIyo bhartA prasthApanayogyaH, tathA'nye ca ye tajjAtIyAH / balAdhikRtenoktam--tvameva jAnIye, tatkimatroktena ? tato nirgatA bhavitavyatA, AgatA mama samIpe, kathito vyatikaraH / mayoktamyaddevI jAnIte / tataH samuccalito'hamanye ca majjAtIyAstanniyogAbhipretasaGkhyAnusAreNa, uktau ca bhavitavyatayA mahattamabalAdhikRtau yaduta mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH saha yAtavyaM, yato bhatRdevatA nArIti na moktavyo mayA saMsArijIvo, yatazcAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma . nagaraM, tatrAmIbhirlokaH prathamaM gantavyaM, ato yujyate yuvAbhyAM sahaivAmISAM tatrAsituM, nAnyathA / tato yadbhavatI jAnIta ityabhidhAya pratipannaM tadvacanaM mahattamabalAdhikRtAbhyAm / pravRttAH sarve'pi samAgatAstadekAkSanivAsaM nagaram / tatra ca nagare mahAntaH paJca pATakA vidyante, tato'hamekaM pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenAbhihitaH bhadra saMsArijIva ! tiSTha tvamatra pATake, yato'yaM pATako' saMvyavahAranagareNa bahataraM tulyo vartate, tato bhaviSyatyatra tiSThato dhRtiriti, tathAhi-yathA tatrAsaMvyavahAranagare golakAbhidhAnAnAM prAsAdAnAM madhyavartino'saMkhyA ye nigodAbhidhAnA apavarakAsteSu yathA lokAH pratyekamanantAH saMpiNDitAH snehAnubandhena prativasanti atrApi pATake bahutamA lokAstathaiva prativasanti, kevalamasaMvyavahAranagarasambandhino na kacillokavyavahAre'vatarantIti asAMvyAvahArikA ucyante / te hi yadi paraM yUyamiva bhagavatyA lokasthiterAdezena sakRdevAnyasthAneSu gacchanti, nAnyathA / ete punarasya pATakasya saMbandhino lokAH kurvanti lokavyavahAraM samAcaranti zeSasthAneSu gamAgamaM tena sAMvyAvahArikA ityabhidhIyante / tathA teSAmasaMvyavahAranagarasaMbandhinAmanAdivanaspataya iti sarveSAmApi sAmAnyAbhidhAnaM, etatpATakasambandhinAM tu vanaspataya ityetAvAn vizeSaH / tathA pratyekacAriNo'pi prAsAdApavarakanyAyarahitA mutkalacAreNAtra vidyante te'saMkhyeyA lokAH, tatastiSTha tvamatra, pUrvaparicitanagarasamAna evAyaM pATakastaveti / tato mayoktamyadAjJApayati devaH, tataH sthApito'hamekasminnapavarake, zeSalokAstu kenacinmadIyavidhAnenaiva sthApitAstatraiva pATake, kecinmutkalacAreNa, kecitpunItAH pATakAntareSviti / tato'haM tatra jyAptiH Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyekatAbAptiH guTikAprayo geNa vanaspa tyA vividha svarUpA vAptiH sAdhAraNazarIranAmni bhadre ! apavarake pUrvoktasthityaiva supta iva, matta iva, mUrchita iva, mRta ivAnantalokaiH saMpiNDitaistaiH samakamucchvasan, samakaM niHzvasan , samakamAhArayan, samakaM nirhArayan sthito'nantakAlamiti / ___ anyadA karmapariNAmamahArAjAdezenaivAnumato mahattamabalAdhikRtAbhyAM niHsAritastato'pavarakanyAyAd bhavitavyatayA, dhAritastatraiva pATake punarasaMkhyakAlaM pratyekacAritayeti / itazca pUrvameva karmapariNAmamahArAjena paripRcchaya lokasthiti samAlocya saha kAlapariNatyA jJApayitvA niyatiyadRcchAdInAM anumate bhavitavyatAyAH apekSya vicitrAkAraM lokasvabhAvaM AtmIyasAmarthyaprabhavaiH paramANubhirniSpAditAH sarvArthakAriNya ekabhavavedyasaMjJAH pradhAnaguTikAH samarpitA bhavitavyatAyAH / sA cAbhihitA tena-yathA bhadre ! samastalokavyApArakaraNodyatA tvaM zrAntA'si samastalokAnAM kSaNe kSaNe nAnAvidhasukhaduHkhAdikAryANi saMpAdayantI, tato gRhANAmUrguTikAH / tatastvayA tAsAmekaikasya sattvasya jIrNAyAM jIrNAyAmekaikasyAM guTikAyAmanyA dAtavyA, tataH saMpAdayantyetAH svayameva vividhamapyekA janmavAsake vasatsu pratyekaM sattveSu tave; sarva prayojanamiti bhaviSyati te nirAkulatA / tataH pratipannaM bhavitavyatayA tadrAjazAsanaM vidhatte ca sakalakAlaM samastasattvAnAM tathaiva sA taM guTikAprayogam / tato'haM yadA tatrAsaMvyavahAranagare'bhUvaM tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM sA guTikAM dattavatI / kevalaM sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAkSanivAsanagare samAgatA tIvramohodayAsyantAbodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa mamAnekAkAraM svarUpaM prakaTayati sma / yataH kRto'haM tatra pATake vartamAnaH kacidavasare sUkSmarUpaH, tatrApi kacitparyAptakarUpaH tathA kacidavasare vihito'haM bAdarAkAraH, tatrApi kacitparyAptakarUpaH kacidaparyAptakarUpaH, tathA bAdaraH san kacidapavarakavI, kacitpratyekacArI / atrApi kacidaGkarAkAradhArakaH, kacitkandarUpaH kacinmUlabhAjI, kacittvakacArI, kacit skandhavattI, kacicchAkhAcaraH, kacitprazAsvAgataH kacitpravAlasaMcariSNuH, kacitpatrAkAraH, kacitpuSpa thaH kacitphalAtmakaH, kcidviijsvbhaavH| tathAkacinmalabIjaH, kacidagrabIjaH, kvacita parvabIjaH, kacita skandhabIjaH, kacid bIjaruhaH, kcitsmmuurcchnjH| tathA kacit vRkSAkAraH, kacid gulmarUpaH, kacillatAtmakaH, kacidvallIsvabhAvaH, kaciddharitAtmaka iti / tathArUpeNa ca vartamAnaM mAmupalabhyAnyagrAmanagarasambandhino lokAH kampamAnaM bhavitavyatAyAH samakSameva chindanti, bhindanti, dalanti, piMSanti, moTayanti, luzcayanti, takSNuvanti, dahanti, nAnAkadarthanAbhiH kadarthayanti / tathA bhavitavyatA tatropekSAM kurute / tato'tivAhite tathAvidhaduHkhairanantakAle jIrNAyAM paryavasAnakAladattAyAM guTikAyAM dattA bhavitavyatayA mamAnyA guTikA / tatprabhAvAd gato'haM dvitIyapATake / tatra pArthivasaMjJayA lokAH prativasanti / tato'hamapi teSAM madhye saMpannaH pAthivaH, viDambitastatra bhavitavyatayA'parAparaguTikAdAnadvAreNa sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakarUpatayA kRSNanIlazvetapItalohitavarNAdirUpatayA sikatopalalavaNaharitAlamanaHzilAJjanazuddhapRthivyAdhAkAratayA cAsaMkhyeyaM kAlam / titikSitAni ca tA pATake vasatA mayA bhedanadalanacUrNanakhaNDanadahanAdIni duHkhAni / tataH paryantaguTikAjaraNAvasAne dattA bhavitavyatayA mamAnyA guTikA / gato'haM tanmAhAtmyena tRtIye pATake / tatra cApyAbhidhAnAH kuTumbinaH prativasanti, tato mamApi tatra gatasya saMpannamApyarUpaM, pRthvItvAvApitaH apkAye gamana Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigopitastatrApyahaM jIrNAyAM jIrNAyAmaparAparA~ guTikAM dattvA rUpAntaraM saMpAdayantyA bhavitavyatayA asaMkhyeyameva kAlaM, tathAhi-kRto'hamavazyAyahimamahikAharatanuzuddhodakAdhanekabhedarUpo rUparasagandhasparzabhedena vicitrAkAraH / tathA soDhAni ca tatra pATake vartamAnena mayA zItoSNakSArakSatrAdyanekazastrasaMpAdyAni nAnAduHkhAni / / ___ tatastatkAlaparyante jIrNAyAmantyaguTikAyAM dattA mamAparA guTikA bhavitavyatayA / gato'haM tattejasA caturthe pATake / tatrApyasaMkhyeyAstejaskAyanAmAno brAhmaNAH prativasanti / tato'hamapi teSAM madhye bhAsvaro varNena, uSNaH sparzana, dAhAtmakaH kAyena, zucirUpaH sthAnena saMpannastejaskAyo brAhmaNaH, pravRttazca mama tatra vasato jvAlA'GgAramurmurArciralAtazuddhAgnividhudulkAzaniprabhRtayo vypdeshaaH| jAtAni vidhyApanAdito nAnAduHkhAni / sthitaH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpatayA vivarttamAno'saMkhyeyaM kAlam / dattA ca tadante mamAparA guTikA paryantaguTikAjaraNAvasAne bhavitavyatayA / gato'haM tadupayogena paJcamapATake / tatrApyasaMkhyeyA vAyavIyAbhidhAnAH kSatriyAH prativasanti / tato'hamapi tadA gato jJAtaH sparzana, alakSyazcakSuSmatAM rUpeNa, patAkAkAraH saMsthAnena saMjAto vAyavIyaH ksstriyH| AhUtazca tatra vartamAno'hamatkalikAvAto, maNDalikAvAto, guJjAvAto, jhanjhAvAtaH, saMvattekavAto, ghanavAtatastanuvAtaH, zuddhavAta ityAdibhirabhidhAnaiH / samudbhUtAni tatra me zastrAbhighAtanirodhAdIni nAnAduHkhAni, vinATitastatrApi sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAkArarUpatayA ghUrNamAno'saMkhyeyaM kAlaM bhavitavyatayA / tatastadavasAne jAte paryantaguTikAjaraNe dattvA'parAM guTikAM punarnIto'haM prathamapATake bhavitavyatayA / sthitastatra punaranantaM kAlaM, tataH punaraparAparaguTikAprayogeNaiva prApito dvitIyAdipATakeSu, sthitazcaikaikasminnasaMkhyeyaM kAlam / tatazcAnena prakAreNa tasminnekAkSanivAse nagare kArito'hamanantavArAH samastapATakaparyaTanaviDambanaM tIvramohodayAtyantAbodhayoH samakSaM bhavitavyatayA / __anyadA manAk prasannacittayA'bhihitaM-yathA''ryaputra ! sthito bhUyAMsaM kAlaM tvamatra nagare, tato'panayAmi bhavataH sthAnAjIrNa, nayAmi bhavantaM nagarAntare / mayoktam-yadAjJApayati devI / tadA prayuktA guTikA bhavitavyatayA / itazcAsti vikalAkSanivAsaM nAma nagaraM, tatra ca trayaH pradhAnapATakA vidyante, tasya nagarasya paripAlakaH karmapariNAmamahArAjaniyukta evonmArgopadezo nAma mahattamaH / tasya mAyA nAma gRhiNI / tato'haM guTikAmAhAtmyena prAptastatra prathame pATake / tasmiMzca saptakulakoTilakSavartino'saMkhyeyA dvihRSIkAbhidhAnAH kulaputrakAH prativasanti / tato'hamapi saMpannasteSAM madhye dvihRSIkaH, tato'pagatA me sA suptamattamUchitamRtarUpatA, jAto manAgabhivyaktacaitanyaH / tatazca-kRto'haM guTikAdAnadvAreNaiva tatastayA / kRmirUpo'zucisthAne, mahApApaH svabhAryayA // 1 // mUtrAntrakledajambAlapUrite jaThare sthitam / mAM pazyantI vizAlAkSI, tataH sA parituSyati // 2 // kadAcitsArameyAdidurgandhivraNakoTare / mAmanyakRmijAlena, saMyutaM vIkSya modate // 3 // varNo'paghasarAdheSu, lolamAnaM suduHkhitam / mAM dRSTvA kRmibhAvena, tuSTA'bhUdbhavitavyatA // 4 // jalUkAbhAvamApAdya, guTikAdAnatastathA / mametthaM cAkarod duHkhaM, isantI saha mAyayA // 5 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIndriyatvAvAptiH caturindri yatvAvAptiH mAye ! pazya madIyasya, bhartuH sAmarthyamIdRzam / tvamunmArgopadezena, bhAtmIyena garvitA // 6 // kSudhA? 18vArake kSiptastato nirgatya matpatiH / niHzeSa karSayatyeSa, 19vraNAriM vIryayogataH // 7 // anyacca tyAgasAmarthya, pazya bharturmameddazam / yadeSa raktasarvasvaM, dadate hastadhAriNe // 8 // tato'gRhItasaGkete, bhadre ! bhaaryaaviddmbitH| upahAsena tenAhaM, dviguNaM duHkhamAgataH // 9 // punazca guTikAM dattvA, kRtvA shngkhmhoddhau| mAmeSA zAjikaizchinnaM, raTantaM vIkSya tuSyati // 10 // tadevaM pATake tatra, vartamAnaH svabhAryayA / aparApararUpeNa, saMkhyAtItaM viDambitaH // 11 // anyadA punaryatheSTaceSTayaiva prayuktA bhavitavyatayA mamAnyaguTikA / nIto'haM tatsAmarthyena dvitIye pATake / tatra cASTakulakoTilakSasthAyino'saMkhyeyAstrikaraNanAmAno gRhapatayo'dhivasanti / tato'hamapi teSAM madhye saMpannakhikaraNo gRhapatiH / tatazca-yUkAmatkuNamatkoTakunthurUpavivartinam / pipIlikAdirUpaM ca, kRtvA mAM bhavitavyatA // 1 // paryaTantaM bubhukSArta, piSyamANaM ca bAlakaiH / dagdhaM dRSTvA tathA toSAdAnandamavagAhate // 2 // tadevaM pATake tatra, guTikAdAnapUrvakam / asaMkhyavArAH pApo'haM, kArito naikarUpatAm // 3 // athAnyadA punardattA, guTikA mama helyaa| tRtIye pATake nItastayaivocitahelayA // 4 // koTilakSakulAnAM ca, vasanti nava tatra ye| asaMkhyAsteSu vidyante, caturakSAH kuTumbinaH // 5 // tato'hamapi saMjAtazcaturakSaH kuTumbikaH / pataGgamakSikAdaMzavRzcikAkAradhArakaH // 6 // soDhAni tatra duHkhAni, nAnAkArANi tiSThatA / nirvivekajanAdibhyo, mardanAdividhAnataH // 7 // jINe jINe punardattvA, guTikAmaparAparAm / asaMkhyarUpaistatrApi, pATake nATitastathA // 8 // bhUyo bhUyazca teSveva, pATakeSu vivarttanam / saMkhyAtItAni varSANAM, sahasrANi vidhApitaH // 9 // evaMca sthite-kacitparyAptarUpeNa, tthaa'pryaaptruupkH| teSu triSvapi patnyA'haM, pATakeSu vinaattitH||10|| athAnyadA prahRSTena, cetasA bhavitavyatA / jJAtvA taducitaM kAlaM, tatazcedamabhASata // 11 // Aryaputra ! bhavantaM kiM, nayAmi nagarAntaram ? vikalAkSanivAse'tra, nagare nAsti te dhRtiH // 12 // mayoktaM devi ! yattubhyaM, rocate tadvidhIyatAm / kimatra bahunA ? tvaM me pramANaM sarvakarmasu // 13 // tato jIrNI mama jJAtvA, guTikAmantavartinIm / nagarAntarayAnAya, prayuktA guTikA tayA // 14 // athonmArgopadezasya, pratijAgaraNe sthitam / paJcAkSapazusaMsthAnaM, nAmAsti nagaraM param // 15 // tatra sArvatripazcAzatkoTIlakSapramANake / vasanti kulasaMghAte, lokAH paJcAkSanAmakAH // 16 // jalasthalanabhazcArAH, spaSTacaitanyasaMyutAH / saMjJinaste'bhidhIyante, garbhajA iti vA budhaiH // 17 // ye punastatra vidyante, spssttcaitnyvrjitaaH| asaMjJina iti khyAtAste sammUrchanajA janAH // 18 // tato'haM teSu saMjAtaH, spaSTacaitanyavarjitaH / paJcAkSo nAma vikhyAto, guTikAyAH prabhAvataH // 19 // raTannuccairvinA kArya, dardurAkAradhArakaH / kelipriyatayA tatra, bhAryayA'haM vinATitaH // 20 // tatra casammUchenajamadhye-rUpairevamasaMkhyeyairdhamayitvA ttstyaa| vihito garbhajAkAradhArako'haM mahelayA // 21 // . tatazca jalacareSu vartamAnaH-gRhIto dhIvaraistatra, bibhrANo matsyarUpatAm / chedapAkAdibhirduHkhaM, prApito'haM sahasrazaH // 22 // tathA catuSpadasthalacareSu vartamAnasyazazaskarasAraGgarUpamAbibhrato mama / vyAdhairmittvA zairargAtraM, kRtA nAnA vikatanAH // 23 // 18. ghaTe 19 rudhiraM paJcendriyatvAvAptiH Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA bhujaparisoraHparisapeSu vartamAnenagodhAhinakulAdInAM, rUpaM dhArayatA ciram / anyo'nyabhakSaNAd duHkhaM, prApta krUratayA myaa|| 24 // tathA--kAkolUkAdirUpANAM, pakSiNAMmadhyacAriNAm |sNkhyaatiitaani duHkhAni, soDhAni suciraM myaa|25| asaMkhyajanasaGkIrNe, tadevaM tatra pattane / jalasthalanabhacArI, saMjAto'haM kule kule // 26 // anyacca- tasmin pazcAkSapazusaMsthAne nagaresaptASTavArA rUpANi, nairantaryeNa kaaritH| nItastato'nyasthAneSu, tatrAnItaH punastayA // 27 // evaM ca sthite-zeSeSu sarvasthAneSu, gtvaa'ntraa'ntraa|myaa tatra pure'nantAH, kRtA ruupviddmbnaaH|28| kAlatastu-sthitazca nairantaryeNa, paraM palyopamatrayam / ahaM tatra pure kizcitsAdhikaM pUrvakoTibhiH // 29 // asaMjJisaMjJirUpeNa, paryAptetarabhedataH / tadevaM nagare tatra, nAnAkArairviDambitaH // 30 // anyadA kuraGgarUpaH saMpAdito'haM bhavitavyatayA, sthito yUthamadhye taralitatAraM bhayena nirIkSamANo dazApi dizaH, utplavamAnastaruzikharANItazcetazca paryaTAmi, yAvadekena lubdhakakumArakeNa kaladhvaninA prArabdhaM gItaM, tatastenAkSipta mRgayUthaM, parityaktamutplavanaM, niruddhA ceSTA, nizcalIkRtAni locanAni, nivRttaH zeSendriyavyApAraH, saMjAtaH karNendriyamAtranimagno'ntarAtmA. tato niSpandamandIbhataM ta tattAdRzaM hariNayathamavalokyAbhyarNIbhUto vyAdhaH, praguNIkRtaM kodaNDaM, sandhitastatra zilImakhaH, baddhamAlIDhaM sthAnakaM, ISadAkuJcitA kandharA, samAkRSTo bANaH karNAntaM yAvat, tato muktena tenArAbhAge vartamAno'haM nirbhidya pAtito bhUtale / atrAntare jIrNA me pUrvadattA guTikA, tato jIrNAyAM tasyAM hariNabhavanibandhanabhUtAyAmekabhavavedyAyAM guTikAyAM dattA mamAnyA guTikA bhavitavyatayA / saMpannastanmAhAtmyenAhaM karivararUpaH, varddhitaH kAlakrameNa, saMjAto yUthAdhipatiH / tataH svabhAvasundareSu nalavaneSu abhISTatameSu sallakIkisalayeSu atyantakamanIyeSu vanavibhAgeSu parikaritaH kareNukAvRndena cittAnandasandohasAgaramavagAhamAno yatheSTaceSTayA vicarAmi, yAvadekadA'kANDa eva saMtrastaM tatkariyUthaM, nazyanti zvApadAni, zrUyate veNusphoTaravaH, prasarpitaM dhUmavitAnaM, tataH kimetaditi nirIkSito mayA pazcAdbhUbhAgaH jvAlAmAlAkulo davAnalaH, tataH prAdurbhUtaM me maraNabhayaM, parityaktaM pauruSaM, aGgIkRtaM dainyaM, samAzritA AtmambharitA, vyapagato'haGkAraH, parityaktaM yUthaM, palAyito gRhItvakAM dizaM, gataH stokaM bhUbhAga, tatra cAsIccirantanagrAmapazusaMbandhI vizAlaH zuSko'ndhaH kUpaH, sa ca taTavartitRNavyavahitatayA bhayAkulatayA ca na lakSito mayA dhAvatA vegena, tataH praviSTau mama tatrAgrapAdau, tannirAlambanatayA paryastaH pazcAdbhAgaH, tataH patito'hamuttAnazarIrastatrAndhakUpe, saMcUrNito gAtrabhAreNa, mUrchitaH kSaNamAtraM, labdhA kathazciJcetanA, yAvanna cAlayituM zaknomi zarIraM, prAdurbhUtA ca sarvAGgINA tIvravedanA, tataH saMjAto me pazcAttApaH / cintitaM ca mayA-yathedRzameva budhya(yujya)te mAdRzAnAM, ye pratipannabhRtyabhAvaM cirakAlaparicitamupakArakamApanimamamanuraktamAtmavarga parityajya kRtaghnatayA kukSimbharitAmurarIkurvantaH palAyante / aho me nirlajjatA, mayyapi kila yUthAdhipatizabdo rUDhaH, tatkimanena ? adhunA svaceSTitAnurUpamevedaM mama saMpanna, ato na mayA manasi khedo vidheyaH / tato'nayA bhAvanayA pratipannaM mayA manAG mAdhyasthya, titikSitA bhavantI tIvrApi vedanA, sthitastadavasthaH saptarAtraM yAvat / atrAntare tuSTA mamopari bhavitavyatA, tatastayA'bhihitam-sAdhvAryaputra ! sAdhu zobhanaste' dhyavasAyaH, titiAkSataM bhavatA paramaM duHkhaM, tuSTA'hamidAnIM bhavato'nena ceSTitena, nayAmi bhavantaM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarAntare / mayA'bhihitam-yadAjJApayati devI, tato darzitastayA sundarAkAraH puruSaH, abhihitazcAI yathA''ryaputra ! tuSTayA mayA'yamadhunA bhavataH sahAyo nirUpitaH puNyodayo nAma puruSaH, tadanena, saha bhavatA gantavyaM, mayA'bhihitam-yadAjJApayati devii| puNyodayaH _atrAntare jIrNA meM pUrvadattA guTikA, tataH prayuktA'nyA guTikA bhavitavyatayA, abhihitaM ca tayA, yathA''ryaputra ! tatra gatasyAyaM puNyodayaste pracchannarUpaH sahodaraH sahacarazca bhaviSyatIti / saMketo evaM ca vadati saMsArijIve bhavyapuruSaH prajJAvizAlAyAH karNAbhyarNe sthitvedamAha-yathAmba ! dbodhaH ko'yaM puruSaH, kiM vA'nena kathayitumArabdhaM ? kAni cAmUni asaMvyavahArAdIni nagarANi ? kA ceyaM guTikA ? yaikaikavAsake prayuktA satI nAnAvidharUpANi kArayati vividhasukhaduHkhAdikAryANi darzayati, kathaM vA puruSasyeyantaM kAlamekatrAvasthitiH, kathaM cAsaMbhAvanIyAni manuSyasya sataH kRmi* pipIlikAdIni rUpANi jAyeran , tadidaM sakalamapUrvA''lajAlakalpamasya taskarasya caritaM mama pratibhAsate, tatkathayAmbike ! ko'sya bhAvArtha iti ? prajJAvizAlayoktam-vatsa ! yadasyedAnIntanaM vizeSarUpamupalabhyate tannAnena kathitaM, kiM tarhi ? sAmAnyarUpeNa saMsArijIvanAmAyaM * puruSaH, atastadevAnenAtmAbhidhAnamAkhyAtamanena cAtmacaritaM sarvamidaM ghaTamAnakameva nivedayituM prakrAntaM, tathAhi-asAMvyavahArikajIvarAziratrAsaMvyavahAranagaram / ekendriyajAtayaH pazcApi pRthivyatejovAyuvanaspatirUpAsteSAM sthAnaM ekAkSanivAsa, vikalendriyANAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyalakSaNAnAM sthAnaM vikalAkSanivAsa, paJcendriyatirazcAM nilayaH paJcAkSapazusaMsthAnam / ekajanmaprAyogyaM karmaprakRtijAlamekabhavavedyA guTiketyucyate, tadudayena bhavantyeva nAnAvidharUpANi, saMpadyante eva vividhasukhaduHkhAni kAryANi, ajarAmarazcAyaM puruSaH, tato yuktamevAsyAnantamapi kAlamavasthAnaM saMsArijIvasya cAtra bhadra ! bhavantyeva kRmipipIlikAdirUpANi, kimatrAzcaryam ? athavA mugdhabuddhiradyApi vatso na jAnIte yadasya svarUpam / vatsa ! na saMbhavatyeva bhuvanodare tatsaMvidhAnakaM yadasya saMsArijIvasya saMbandhini carite nAvatarati, tadvatsa ! nivedayatu tAvadeSaH sarva yathAvRttaM, pazcAttavAhamasya bhAvArtha nirAkulA kathayiSyAmi, bhavyapuruSeNokta-yathAjJApayatyambeti___ utpattistAvadasyAM bhavati niyamatovaryamAnuSyabhUmau, bhavyasya prANabhAjaH samayapariNateH karmaNazca prbhaavaat| etaccAkhyAtamA prathamamanu tatastasya bodhArthamitthaM, prakrAnto'yaM samastaH kathayitumatulI jiivsNsaarcaarH||1|| saca sadAgamavAkyamapekSya bho! jaDajanAya ca tena nivedyate |budhjnen vicAraparAyaNastadanu bhavyajanaH pratibudhyate prastAve'tra niveditaM tadatulaM saMsAravisphUrjitaM, dhanyAnAmidamAkalayya viratiH saMsArato jAyate / yeSAM tveSa bhavo vimUDhamanasAM bhoH! sundaro bhAsate, te nUnaM pazavo na santi manujAH kAryeNa manyAmahe // 2 // ityupamitabhavaprapaJcAyAM kathAyAM saMsArijIvacarite tiryaggativaktavyatAvarNano nAma dvitIyaH prastAvaH // 2 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prastAvaH bhavaprapaJcastiryakSu, vartamAnasya dehinaH / eSa prokto manuSyatve, yatsyAttadadhunocyate // 1 // saMsArijIva uvAca-tato'haM bhadre ! agRhItasaGkete ! samAsvAditaikabhavavedyaguTikaH pravRtto gantum / itazcAstyasyAmeva manujagatau nagaryA bharatAbhidhAnaH pATakaH, tasya ca vizeSakabhUtamasti jayasthalaM nAma nagara, tatra ca mahAnRpatiguNasaMpadAliGgitamUttiH pano nAma rAjA, tasya ca ratiriva makaraketanasya nandA nAma prdhaandevii| tato'haM tasyAH kukSau pravezito bhavitavyatayA, sthitastatrocitakAlaM, nirgataH saha puNyodayena, dRSTo nandayA, saMpannastasyAH putro mama jAta ityabhimAno, niveditaH pramodakumbhAbhidhAnena dAsadArakeNa narapataye, prAdurbhUtaH suto me iti samutpannastasyApyanuzayaH1, harSavizeSAdullasito gAtreSu pulakojhedaH, dApitaM nivedakadArakAya pAritoSikaM, samAdiSTo mjjnmmhotsvH| tato dIyante mahAdAnAni, mucyante bandhanAni, pUjyante nagaradevatAH, kriyante haTTadvArazobhAH2, zodhyante rAjamArgAH, Ahanyante AnandabheryaH, Agacchanti vizeSojjvalanepathyA rAjakule nAgarakalokAH, vidhIyante tadupacArAH, prayujyante samAcArAH, AsphAlyante tUryasaMghAtAH, gIyante dhavalamaGgalAni, nRtyanti lalanAlokAH saha kaJcukivAmanakubjAdibhirnarendravRndeneti / tatazcaivaM vRtte janmamahAnande atikrAnte mAse tirodhAya saMsArijIva ityabhidhAnaM pratiSThitaM me nandivarddhana iti nAma / jAto mamApyahamanayoH putra ityabhimAnaH, tato janayannAnandaM jananIjanakayoH paJcabhirdhAtrIbhirlAlitaH saMpanno'haM trivaarssikH| mama cAsaMvyavahAranagarAdArabhya sakalaM kAlaM dvividhaH parikaro'nuvartate / tadyathA-antaraGgo bahiragazca / tatrAntaraGgaparikaramadhye'sti mamAvivekitA nAma brAhmaNajAtIyA dhAtrI / sA'pi prastA majjanmadine, jAto dArakaH, pratiSThitaM tasya nAma vaizvAnara iti / sa cAdita evArabhyAnabhivyaktarUpatayA''sIdeva, kevalamadhunA'bhivyaktarUpaH sNpnnH| tato mayA'sau saha dhArayan vairakalahAbhidhAnau viSamavistIrNI caraNau, dadhAnaH paristhUlakaThinahasvAsyAbhidhAne jale, samudahamanuzayAnupazamanAmAnau viSamapratiSThitAvUrU, bibhrANaH paizunyasaMjJakamekapAzrdhInataM kaTitaTa, darzayan paramarmodghaTTananAmakaM vakra 1 pramodaH 2 mArga0pra0 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nara avivekatA- viSamaM lambamudaraM, kalito'ntastApanAmakenAtisaGkaTenoraHsthalena, yuktaH kSAramatsarasaMjJAbhyAM viSamapariputro vaizvA- hrasvAbhyAM bAhubhyAM, virAjamAnaH krUratArUpanA vakrayA sudIrghayA ca zirodharayA, viDambyamAno'sabhya bhASaNAdirUpairvajitadantacchadai viralaviralairmahadbhirdazanaiH, vigopyamAnazcaNDatvAsahanatvanAmakAbhyAM zuSiramAvarUpAbhyAM karNAbhyAM upahAsyasthAnaM tAmasabhAvasaMjJayA sthAnamAtreNa lakSyamANayA'ticipiTayA nAsikayA, bibhradbhAsuratAM raudratvanRzaMsatvasaMjJAbhyAmatiraktatayA guJjArddhasaMnibhAbhyAM vartulAbhyAM locanAbhyAM, vinATayamAno'nAryacaraNasaMjJakena mahatA trikoNena zirasA, yathArthIkurvANo vaizvAnaratAM paropatApasaMjJakenAtipiGgalatayA jvAlAkalApakalpena kezabhAreNa dRSTo vaizvAnaro brAhmaNadAraka iti / tato'nAdiparicayAdAvirbhUto mama tasyopari snehaH gRhIto mitrabuddhayA, na lakSitA paramArthazatrurUpatA avivekitAputro'yamiti saMpannA'syopari gADhamantaraGgaparijanatayA hitakArI mamAyamiti buddhiH| tato lakSitastena madIyo bhAvaH-aye ! karotyeSa mamopari rAjaputraH prIti tadenamupasarpAmi / tataH samAgato nikaTe, samAliGgito'haM, darzitaH snehabhAvaH, prarUDhazcAvayoH praNayaH, lagnA maitrI, tato yatra yatra kacidaI saMcarAmi gRhe bahizca tatra tatra nAsau kSaNamapi muzcatIti / tato ruSTo nijacittamadhye mamopari puNyodayo vaizvAnareNa saha maitrIkaraNena / cintitaM ca tena-aye! mama ripureSa vaizvAnaraH, tathApyevamavizeSajJo'yaM nandivardano yena mAmanaraktamavadhIryAnena samastadoSarAzirUpeNAtmano'pi paramArthavairiNA saha maitrI karoti / athavA kimatrAzcarya ? na lakSayantyeva maDhAH pApamitrasvarUpaM, nAvabadhyante tatsaGgatedurantatAM, na bahu manyante tatsaGganivArakaM sadupadeSTAraM, parityajanti tatkRte sanmitrANi, pratipadyante tadvazena kumArgam / te hi yadi paraM dhAvanto'ndhA iva kuGyAdau gADhaM sphoTalAbhena pApamitrasaGgAnivartante na paropadezeneti / mUDhazcAyaM nandivarddhanakumAro yo'nenApi saha sAGgatyaM vidhatte, tatkiM mamAnena nivAritena ? nirdiSTazcAhamasya bhavitavyatayA sahacaratvena, AvajitazcAhamanena karirUpatAyAM vartamAnena vedanAsamudghAte'pi nizcalatayA mAdhyasthyabhAvanayA, tasmAdeva nandivarddhanakumAraH pApamitrasaGgatiparo'pi nAkApDa eva mama tAvanmoktuM yukta iti pAlocyAsau puNyodayo ruSTo'pi mama pArca tadA pracchannarUpatayA sadA tiSThatyeva, jAtAzcAnye'pi bahiraGgA mama bahavo vayasyAH / tatastaiH sArddhamanekakrIDAbhiH krIDannahaM pravarddhituM pravRttaH, prastute ' ca krIDane matto mahattamA api DimbhAH pradhAnakulajA api parAkramavanto'pi mAM vaizvAnarAdhiSThitamavalokya bhayena kampante, gacchanti ca mama praNatiM, kurvanti cATukarmANi, pratipadyante padAtibhAvaM, dhAvanti purato, na pratikUlayanti madvacanam / kiM bahunA ? likhitAdapi matto bibhyatIti / tasya ca sarvasyApi vyatikarasyAcintyamAhAtmyatayA pracchannarUpo'pi puNyodayaH kAraNaM, mama tu mahAmohavazAttadA cetasi parisphuritaM yaduta tadete bRhattamA api DimbhA mamaivaM kurvANA vartante so'yamasya varamitrasya vaizvAnarasya guNaH, yato'yaM sannihitaH sanAtmIyasAmarthyena varddhayati mama tejasvitAM, karotyutsAha, projjvalayati bala, saMpAdayatyojaH, sthirIkaroti manaH, janayati dhIratAM, vidhatte zauNDIratAM, kiM bahunA ? samastapuruSaguNairmAmeSa yojayati / tato'nayA bhAvanayA saMjAto vallabhataro me vaizvAnaraH, tataH saMjAto'hamaSTavArSikaH, samutpannA padmanRpatezcintA, 'grAhyantAmadhunA kumAraH kalA iti' / tato nirUpitaH prazastadivasaH, samAhUtaH pradhAnaH kalAcAryaH, pUjito'sau vidhinA, kRtamucitakaraNIyaM, samarpito'haM tasya pitrA mahatA''dareNeti / samarpitAzca madIyabhrAtaro'nye'pi bahavo rAjadArakAH Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAgeva tasya kalAcAryasya / tatastaiH sArddhamahaM pravRttaH kalAgrahaNaM kartuM, tataH saMpUrNatayA sarvopakaraNAnAM, gurutayA tAtotsAhasya, hitatayA kalAcAryasya, nizcintatayA kumArabhAvasya, sannihitatayA puNyodayasyotkaTatayA kSayopazamasyAnukUlatayA tadA bhavitavyatAyA, ananyahRdayatayA mayA gRhItaprAyaH svalpakAlenaiva sakalo'pi kalAkalApaH / ___ kevalamativallabhatayA sadA sannihito'sau vazvAnaraH, sanimittamanimittaM vA karoti mama samAliGganaM, tatastena samAliGgito'haM na smarAmi gurUpadezaM, na gaNayAmi kulakalaGka, na bibhemi tAtamanaHkhedasya, na lakSayAmi paramArtha, na jAnAmyAtmano'ntastApaM, na veni kalAbhyAsanirarthakatvaM, kintu tameva vaizvAnaramekaM priyaM kRtvA tadupadezena galatsvedabindUraktIkRtalocano bhagnabhRkuTiH karomi samastadArakaiH saha kalahaM, vidadhAmi sarveSAM mammodghaTTanaM, uccArayAmyasabhyavacanAni / na kSame teSAM madhyasthamapi vacanaM, tADayAmi pratyekaM yathAsannihitena phalakAdinA, tataste sarve'pi vaizvAnarAliGgitaM mAmavalokya bhayena trastamAnasAH santo vadantyanukUlaM, kurvanti cATUni, ArAdhayanti mAM pAdapatanaiH, kiM bahunA ? madIyagandhenApi te vIryavanto'pi rAjadArakA nAgadamanIhatapratApA iva viSadharA na svatantraM ceSTante / tataste samudvignAH kampamAnA bandhanAgAragatA iva mahAduHkhena jananIjanakAnurodhena kalAgrahaNaM kurvantaH kAlaM nayanti / na kathayanti taM vyatikaraM kalAcAryAya, mA bhUtsarveSAM pralaya iti bhaavnyaa| tathApi nityasanihitatvAllakSayatyeva tanmAmakaM ceSTitaM sakalaM kalAcAryaH, kevalaM dArakeSu dRSTavipAkatayA bhayena trastahRdayo'sAvapi na mama saMmukhamapi zikSaNArtha nirIkSate, yadi punaranyavyapadezenApi mAM pratyeSa kizcid brUyAt tato'hamenamapi kalAcAryamAkrozAmi tADayAmi ca, tato'sAvapi mama rAjadArakavadvarttate / tato mahAmohadoSeNa mayA cintitaM-aho me varamitrasya mAhAtmyAtizayaH, aho hitakAritA, aho kauzala, aho vatsalatA, aho sthirAnurAgaH yadeSa samAliGganadvAreNa mama savIryatAM saMpAdya mAmevaM sarvatrApratihatAzaM janayati, na ca mAM kSaNamapi muJcatIti / tadeSa me paramo bandhureSa paramaM zarIrameSa me sarvasvameSa jIvitameSa eva me paraM tattvamiti / anena rahitaH puruSo'kizcitkaratayA tRNapuruSAnna viziSyate / tatazcaivaMvidhabhAvanayA saMjAto mama vaizvAnarasyopari sthirtaanuraagH| anyadA rahasi pravRtte tena saha vizrambhajalpe mayA'bhihita-varamitra ! kimanena (matra ) bahunA jalpitena ? yuSmadAyattA mama prANAH tadete bhavatA yatheSTaM niyojanIyA iti / tatazcintitaM vaizvAnareNa-aye ! saphalo me parizramo yadeSa mama vazavartI varttate, darzito'nenaivaM vadatA nirbharo'nurAgaH, anuraktAzca prANinaH samAkarNayanti vacanaM, gRhNanti nirvikalpaM, pravartante tatra bhAvena saMpAdayanti kriyayA / tadidamatra prAptakAlamiti vicintya tenAbhihitaM-kumAra ! evametat, kaH khalvatra sandehaH ? yacca gRhItahadayasadbhAvAnAmapi mAdRzAM purataH kumAro'pyevaM mantrayati mahAprasAdo'tra kAraNa, sa hi harSotkarSAtjJAtArthamapi vAkyaM balAdbhANayati, tatkimanena ? karomi kumArasyAhamakSayAn prANAn, eSa eva me tanniyogo / mayA'bhihitaM kathaM ? tenoktaMjAnAmyahaM kiJcidrasAyanam / mayA'bhihita-karotu vrvysyH| tenokta-yadAjJApayati kumaarH| tataH kRtAni tena krUracittAbhidhAnAni vaTa kAni, samupanItAni me rahasi vartamAnasya / abhihitazcAhaM-kumAra ! etAni madIyasAmarthyaprabhavAni varttante vaTakAni kurvantyupayujyamAnAni vIryotkarSasaMpAdanena puruSasya sarva Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatheSTaM dIrghataraM cAyuSka, tasmAd gRhANa tvametAni atrAntare laghudhvaninA kakSAntarasthitena / kenApyabhiDi tam-bhaviSyati tavAbhimate sthAne, ko'tra sandehaH ? na zrutaM tanmayA zrutaM vaizvAnareNa, tataH saMpatsyate mama samIhita, yAsyatyeSa vaTakopayogena mahAnarake, bhaviSyati tatra gatasyAsya dIrghataramAyuSkaM kathamanyathaivaMvidhA zabdo ? mahAnaraka eva mamAbhihitaM sthAnamitibhAvanayA tuSTo'sau cittena / mayA'bhihita-kina saMpadyate me bhavAzi varamitre'nukUle ? tadAkarNya dviguNataraM parituSTo'sau, samarpitAni vaTakAni, gRhItAni myaa| abhihita ca tena kumAra ! ayamaparo mama prasAdo vidheyaH kumAreNa yaduta mayA'vasare saMjJitena nivikalpameteSAM madhyAdekaM vaTakaM bhakSitavya kumAreNeti / mayA' bhihitaM-kimatra prArthanayA ? nivedita evAyamAtmA varamitrasya / vaizvAnareNAbhihitam-mahAprasAdo'nugRhI to'haM kumaarenneti| pituzcintA ___itazca tAtena sarvatra vizvasanIyo niyukto rAjavallabho dArakaH, yaduta are vidura samAdiSTo mayA kumAraH yathA'nanyamanaskena bhavatA kalAgrahaNa vidheyam / ahamapi na draSTavyaH, ahame bhavantamAgatya drakSyAmi / tadevaM sthite mama rAjyakAryavyAkulatayA kadAcittatsamIpe gamanaM na saMpadyate tato bhavatA pratidinaM kumArazarIravArtA mama sNpaadniiyaa| vidureNokta-yadAjJApayati devaH / tataH saMpAdayata tena tadrAjazAsana lakSitaH sa sarvo'pi madIyo rAjadArakakalAcAryakadarthanavyatikaraH tathApi manaHkSati bhayena kiyantamapi kAlaM na kathito'sau tAtAya / atibharamavalokya nivedito'nyadA tatazcintira tAtena, naiSa vidurastAvadasatyaM bhASate, na cApi kumAraH prAyeNaivaMvidhamAcarati, takimatra tattvaM bhaviSya tIti na jAnImahe / yadi ca kalAcAryasyApi kadarthanaM vidhatte kumAro niSpana tata; kalAgrahaNaprayo janamiti cintayA samudvigno'bhUttAtazcittena / punazcintitamanenedam-atra prAptakAla pRcchAmi tAvatkalA cAryameva yathAvasthitam / tato nizcitya vRttAntaM tanivAraNopAye yanaM krissyaami| vAlA tataH preSitastadAkAraNAya sabahumAnaM vidurH| samAgataH kalAcAryaH, abhyutthitastAtena, syAgamanaM dApitamAsanaM, vihitA paricaryA, tatastadanujJAtaviSTaropaviSTena tAtenAbhihita-Arya buddhisamudra ! api nivedanaJca samutsarpati kalAgrahaNaM kumArANAm / tenAbhihitaM--deva ? 3vADhamutsarpati yuSmadanubhAvena, tAtenAbhihitaM-kiM pariNatAH kAzcinandivarddhanakumArasya kalAH ? kalAcAryeNAbhihita-suSThu pariNatAH, deva ! niSpanna evaM kalAsu nandivarddhanakumAraH, tathAhi-svIkRtamanena samastamapi lipijJAnaM svayaMpRSTamiva, gaNitaM, utpAditamivAtmanA vyAkaraNaM, kSetrIbhUtamasya jyotiSa, sAtmIbhUtamaSTAGgamahAnimittaM, vyAkhyAtamanyebhyazchando'nena abhyastaM nRttaM, zikSitaM geyaM, praNayinIvAsya hastazikSA, vayasya iva dhanurvedaH, mitramiva vaidyakaM, nirdezakArIva dhAtuvAdaH, anucarANIva naralakSaNAdIni AdheyavikreyANi patracchedyAdIni, kiM bahunA ? nAsti sA kAcitkalA yA kumAramAsAdya na prAptA parAM kASThAmiti / " piturAnandaH tataH prAdurbhavadAnandodakaparipUritanayanayugalenAbhihitaM tAtena-Arya ! evametat , kimatrAzcaryam ? buddhisamudraH kiM vA''rye kRtodyoge na saMpadyate kumArasya ?, dhanyaH kumAro yasya yuSmAdRzA guravaH / buddhisamudreNoktaMsya ca deva ! mA maivamAdiza, ke'tra vayaM ?, yuSmadanubhAvo'yam / tAtenAbhihitaM-Arya ! kimanenopacAravacasA ? tanayasA yuSmatprasAdenaivAsmadAnandasandarbhadAyikAM saMprAptaH kumAraH sakalaguNabhAjanatAm / buddhisamudreNoktaM yadyevaM doSavArtA tato deva ! kartavyeSu niyuktairanucaraina vazcanIyAH svAmina iti payAlocanayA kizciddevaM vijJApayitumi3 gADha0pra0 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghamaH cchAmi / tacca yuktamayuktaM [ato'rhasi zaktumasAdhusAdhu ] vA kSantumarhati devo, yato yathArtha manoharaM ca durlabhaM vacanam / tAtenAbhihitaM-vadatvAryaH, yathAvasthitavacane ko'vasaro'kSamAyAH?, buddhisamudreNoktaMyadyevaM tato yadAdiSTaM devena yathA sakalaguNabhAjanatAM saMprAptaH kumAra iti tathaiva svAbhAvikaM kumArasya svarUpaM pratItya nAstyatra sandehaH, kintu sakalamapi kumArasya guNasandohaM kalakeneva zazadharaM, kaNTakeneva tAmarasaM, kArpaNyeneva vittanicayaM, nailajjyeneva strIjanaM, bhIrutveneva puruSavarga, paropatApeneva dharma, vaizvAnarasaMparkeNa dUSitamahamavagacchAmi / yataH sakalasyApi kalAkalApakauzalasya prazamo'laGkaraNam / eSa tu vaizvAnaraH pApamitratayA sannihitaH sannAtmIyasAmarthyena taM prazamaM kumArasya nAzayati / kumArastu mahAmohavazAtparamArthavairiNamapyenaM vaizvAnaraM paramopakAriNamAkalayati, tadanenedRzena pApamitreNa yasya pratihataM jJAnasAraM prazamAmRtaM kumArasya tasya niSphalo guNaprAgbhAra iti / vaizvAnara- tatastadAkarNya tAto vajAhata iva gRhIto mahAduHkhena, tatastAtenAbhihitaM-bhadra ! maitrItyAgo vedaka ! parityajedaM candanarasasekazItalaM tAlavRntaM, na mAmeSa bahistApo baadhte| gaccha, samAhvaya kumAraM, yenApanayAmi tasya pApamitrasaMsargavAraNena duHsahamAtmano'ntastApamiti / tato vimucya tAlavRntaM kSitinihitajAnukaramastakena vedakenAbhihita- yadAjJApayati devaH, kintu mahAprayojanamapekSya bhaviSyAmyahamasthApitamahattamaH, tato na tatra devena kopaH krnniiyH| tAtenAbhihitaM-bhadra ! hitabhASiNi kaH kopAvasaraH ?, vadatu vivakSitaM bhadraH / vedakenAbhihitaM-deva ! yadyevaM tataH kumAraparicayAdevAvadhAritamidaM mayA yadutAyaM vaizvAnaro'ntaraGgabhUtaH kumArasya vayasyo, na zakyo'dhunA kenApyapasArayituM, gRhItaH kumAreNAtyartha hitabandhubuddhayA, na zaknoti tadvirahe kSaNamapyAsituM kumAraH, yato na labhate dhRti, gRhyate raNaraNakena, manyate tRNatulyamanena rahitamAtmAnaM, tato yadyapyayaM kumAro vaizvAnarasaMsargatyAgaM prati kizciducyate tato'hamevaM tarkayAmi mahAntamudvega, kuryAt AtmaghAtAdikaM vA, vidadhyAt anyadvA kizcidakANDa viDvaramanarthAntaraM saMpAdayedityato nAtrArthe kiMcidvaktuM kumAramarhati devaH / buddhisamudraNokta-deva ! satyameva sarvamidaM yadAveditaM vedakena, tadAhi vayamapi kumArasya pApamitrasaMvandhavAraNe gADhamudyaktAH sakalakAlamAsmahe, cintitaM cAsmAbhiH--yadyayaM kumAro'nena vaizvAnarapApamitreNa viyujyeta tataH satyaM nandivardanaH syAta. kevalamIdRzaM kathaJcidanayorgAdanirUDhaM prema yena na zakyate'dhanA kumArI 'narthabhIrutayA viyojanaM vidhAtumityato'zakyAnuSThAnarUpaM kumArasya vaizvAnareNa saha maitrIvAraNamiti mnyaamhe| tAtenAbhihitam-Arya! kaH punaratropAyo bhaviSyati? buddhisamudreNoktam-atigahanametat, vayamapi na jAnImo / vidureNAbhihitam-deva ! zrUyate'tra kazcidatItAnAgatavartamAnapadArthavedI samAgato jinamatajJo nAma siddhaputro mahAnaimittikaH, sa kadAcidatropAyaM lakSayati / tAtenAbhihitaM--sAdhvabhihitaM bhadra ! sAdhu, zIghraM samAhUyatAM sa bhavatA / vidureNAbhihitaM yadAjJApayati deva iti / nirgato viduraH, samAgato naimittikena saha stokavelayA, dRSTo naimittikastAtena, tuSTazcetasA, dApitamAsanaM, kRtamucitakaraNIyaM, kathito vyatikaraH, tato buddhinADIsaMcAreNa nirUpya tenAbhihitaM-mahArAja! na vidyate'trAnyaH kazcidupAyaH eka evAtra paramupAyo vidyate, durlabhazcAsau prAyeNa / tAtenAbhihita-kIdRzaH sa iti kathayatvAryaH / jitmtjnyenaabhihitN-mhaaraajaakrnny| asti rahitaM sarvopadravairnivAsasthAnaM samastaguNAnAM nyAvRttiH kAraNaM kalyANaparamparAyA durlabhaM mandabhAgadheyazcittasaundarya nAma nagaraM, tathAhi vasatAM tatra lokAnAM, nagare puNyakarmaNAm / rAgAdicaraTAH sarve, jAyante naiva bAdhakAH // 1 // zAntika Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntikanyAvRttiH yatazca kSutpipAsAdhA, bAdhante tatra no janam / tatastaducyate dhIraiH, sarvopadravavarjitam // 2 // jJAnAdibhAjanaM lokastadvazenaiva jAyate / kalAkalApakauzalyaM, na tato'nyatra vidyate // 3 // bhavantyaudAryagAmbhIryadhairyavIryAdayo guNAH / vasatAM tatra tatsarvaguNasthAnamato matam // 4 // yatazca vasatAM tatra, dhanyAnAM saMpravardhate / uttarottarabhAvena, viziSTA sukhapaddhatiH // 5 // na ca saMpadyate tasyAH, pratipAtaH kadAcana / kalyANapaddhate heturatastanagaraM matam // 6 // sarvopadravanimuktaM, samastaguNabhUSitam / kalyANapaddhateheturyata eva ca tatpuram // 7 // ata eva sadAnandaM, tatsapuNyaniSevitam / nagaraM cittasaundarya, mandabhAgyaiH sudurlabham // 8 // __ arthatazcaturbhiH kalApakam / tatra ca nagare'sti hitakArI sarvalokAnAM, kRtodyogo duSTanigrahe, dattAvadhAnaH ziSTaparipAlane, paripUrNaH kozadaNDasamudayena zubhapariNAmo nAma rAjA-- yato'sau sarvalokAnAM, cittasantApavArakaH / tathA saMparkamAtreNa, mahAnandavidhAyakaH // 1 // sadanuSThAnamArge'pi, jantUnAM sa pravartakaH / ato dhiirjnailoke, hitakArI nigadyate // 2 // rAgadveSamahAmohakrodhalobhamadabhramAH / kAmeNUMzokadainyAdyA, ye cAnye duHkhahetavaH // 3 // duSTaceSTatayA nityaM, lokasantApakAriNaH / teSAmuddalanaM rAjA, sa kurvanavatiSThate // 4 // yugmam / jJAnavairAgyasaMtoSatyAgasaujanyalakSaNAH / ye cAnye janatA''hAdakAriNaH ziSTasaMmatAH // 5 // teSAM sa rAjA satataM, paripAlanatatparaH / Aste niHzeSakarttavyavyApAravimukhaH sadA // 6 // yugmam / dhIdhRtismRtisaMvegazamAyaiH paripUryate / bhANDAgAraM yatastasya, guNaratnaiH pratikSaNam // 7 // daNDazca varddhate tasya, caturbhedabalAtmakaH / zIlAgalakSaNainitya, rathadantihayAdibhiH // 8 // duSTAnAM nigrahAsaktaH, ziSTAnAM paripAlakaH / kozadaNDasamRddhazca, tenAsau gIyate nRpaH // 9 // tasya ca zubhapariNAmasya rAjJo gRhItajayapatAkA zarIrasaundaryeNa vinirjitabhuvanatrayakalAkalApakauzalenApahasitarativibhramA vilAsavistareNAdharitArundhatImAhAtmyAtizayA nijapatibhaktitayA niSpakampatA nAma mahAdevI-- ekatra sarvayatnena, kRtAlaGkAracarcanam / surAsuranarastraiNaM, yatsyAlloke'tisundaram // 1 // kSobhArtha munisaGghasya, kadAcidupatiSThate / anyasyAM dizi saMsthApyA, sA devI niSprakampatA // 2 // AsaktirmunicittAnAM, tasyAmevopajAyate / ataH zarIrasaundaryAtsA gRhItapatAkikA // 3 // - (tribhirvizeSakam ) rudrendropendracandrAdyAH, kalAkauzalazAlinaH / ye cAnye lokavikhyAtA, vidyante bhuvanatraye // 4 // lobhakAmAdibhiH sarve, jitAste bhAvazatrubhiH / na kauzalamatasteSAM, vidyate paramArthataH // 5 // yugmam / tasyAstu devyAstatkizcitkauzalaM yena lIlayA / tAnparAjayate tena, sA'bhibhUtajagattrayA // 6 // ratevilAsAH kAmasya, kevalaM toSahahetavaH / munayastu punasteSAM, na vArtAmapi jAnate // 7 // tasyAH satkAH punardevyA, vratanirvAhaNAdayaH / vilAsA munilokasya, mAnasAkSepakAriNaH // 8 // ato'pahasitA satyaM, svavilAsai ratistayA / yathA ca bhabhaktA sA, tathedAnIM nigadyate // 9 // ApabhimanabhartAraM, prakrAmya nijajIvitam / nirvAhayati vIryeNa, tenAsau bhartRvatsalA // 10 // arundhatI puna:va, patyuH saMrakSaNakSamA / niSpakampatayA tasmAt, bhartRbhaktatayA jitA // 11 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMceha bahunoktena ? rAjJaH kAryaprasAdhanI / tasya rAjye paraM sArA, sA devI niSprakampatA // 12 // tayozca niSprakampatAzubhapariNAmayordevInRpayorasti prakarSaH sundarINAM utpattibhUmirAzcaryANAM maJjUSA guNaratnarAzeH vapulakSaNyena munInAmapi manohAriNI kSAntirnAma duhitA-- yataH sA satatAnandadAyinI paryupAsitA / smaraNenApi niHzeSadoSamoSavidhAyanI // 1 // nirIkSate vizAlAkSI, yanaraM kila lIlayA / paNDitaiH sa mahAtmetikRtvA gADhaM prazasyate // 2 // AliGganaM punastasyA manye yo lapsyate nrH| sa sarvanaravargasya, cakravartI bhaviSyati // 3 // atazcArutarA tasyA, nAnyA jagati vidyate / prakarSaH sundarINAM sA, vidvadbhistena gIyate // 4 // sddhyaankevljnyaanmhrddhiprshmaadyH| lokAnAmadbhutA bhAvA, ye camatkArakAriNaH // 5 // te bhavanti bhaviSyanti, bhUtAzcAnantazo ytH| tatprasAdena sattvAnAM, tAmArAdhayatAM satAm ||6||yugmm / utpattibhUmiH sA tsmaadaashcryaannaamudaahRtaa| yathA ca ratnamaJjUSA, tathedAnIM nibodhata // 7 // dAnazIlatapojJAnakularUpaparAkramAH / satyazaucArjavAlobhavIryaizvaryAdayo guNAH // 8 // ye kecitsundarA loke, vartante ratnarUpiNaH / zAntireva hi sarveSAM, teSAmAdhAratAM gatA // 9 // tenAsau ratnamaJjUSA, vidvadbhiH prikiirtitaa| zAntihInA guNAH sarve, na zobhante niraashryaaH||10|| athavA-zAntireva mahAdAnaM, zAntireva mahAtapaH / zAntireva mahAjJAnaM, kSAntireva mahAdamaH // 11 // kSAntireva mahAzIlaM, zAntireva mahAkulam / zAntireva mahAvIrya, zAntireva parAkramaH // 12 // kSAntireva ca santoSaH, kSAntirindriyanigrahaH / zAntireva mahAzauca, zAntireva mahAdayA // 13 // zAntireva mahArUpaM, zAntireva mahAbalam / zAntireva mahezvarya. zAntidhairyamadAhRtA // 14 // zAntireva paraM brahma, satyaM zAntiH prakIrtitA / zAntireva parAmuktiH, zAntiH sarvArthasAdhikA // 15 // zAntireva jagadvandyA, zAntireva jagaddhitA / zAntireva jagajjyeSThA, zAntiH kalyANadAyikA // 16 // zAnti reva jagatpUjyA, zAntiH paramamaGgalam / zAntirevauSadhaM cAru, sarvavyAdhinibarhaNam // 17 // zAntirevArinirmAzaM, caturaGgamahAbalam / kiMcAtra bahunoktena ? kSAntau sarva pratiSThitam // 18 // ata eva tu sA kanyA, munilokamanoharA / kuryAdIdRzarUpAyAM, ko na cittaM sacetanaH ? 19 // anyacca-yasya cittaM samArohedvilasantI svalIlayA / sA kanyA dhanyatAM prApya, so'pi tadrUpatAM vrajet // 20 // ataH samyagguNAkAGkSI, kaH sakona tAM hRdi ? kuryAtkanyAM sadAkAlaM, srvkaamsmrpikaam||21|| evaMca sthite-sA guNotkarSayogena, kanyA srvaanggsundraa|asy vaizvAnarasyoccaiH, pratipakSatayA sthitaa||22|| tasyA darzanamAtreNa, bhItabhItaH suvihvalaH / eSa vaizvAnaro manye, dUrataH prapalAyate // 23 // niHzeSadopuJjo'yaM, sA kanyA guNamandiram / sAkSAdagnirayaM pApaH, sA punarhimazItalA // 24 // sahAvasthAnamevaM hi, nAnayorvidyate kacit / virodhabhAvAttenaivamasmAbhirabhidhIyate // 25 // yadaiva kanyAM tAM dhanyAM, kumAraH pariNeSyati / anena pApamitreNa, tadA maitrI vihAsyati // 26 // atrAntare cintitaM vidureNa-aye ! anena jinamatajJena naimittikenedamabhihita-yathA cittasaundarye yaH zubhapariNAmaH, tasya yA niSprakampatA, tajanitA yA zAntiH saivAmuM nandivarddhanakumArasyAnena pApamitreNa vaizvAnareNa saha saMsarga nivArayituM samarthA, nAnyastanivAraNe kazcidupAya iti) tatsarvamanena yuktamuktam / athavA kimatrAzcarya ? na hi jinamatajJaH kadAcidayuktaM bhASate / tatastannimittakavacanamA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanyAtattva karNya tAtenAvalokitaM pAcavartino matidhanasya mahAmantriNo vadanaM, sthito'sau prahataraH, abhihitastAtena-Arya ! matidhana ! zrutametadbhavatA ? matidhanenAbhihita-deva! zrutam / tAtenAbhihitaM-Arya ! yadyevaM tato mahadidaM mama cittodvegakAraNaM, yadyepa viziSTajanaspRhaNIyo'pi kumArasya guNakalApaH pApamitrasambandhadRSito niSphala: saMpanna iti / tad gaccha, zIghraM preSaya cittasaundarye vacanavinyAsakuzalAn pradhAnamahattamAn , grAhaya tadezAsambhavIni prAbhRtAni iti, upadiza gacchatAM teSAM nirantarasambandhakaraNapaTUnyupacAravacanAni, yAcaya kumArArtha zubhapariNAma zAntidArikAmiti / matidhanenAbhihitaMyadAjJApayati deva iti nirgantuM pravRtto mtidhnH| __ jinamatajJenAbhihitaM-mahArAja! alamanenArambheNa, khalvevaMvidhagamanayogyaMtanagaraM, tAtenAbhihitaMArya ! kathaM?, jinamatajJenAbhihitaM-mahArAja! samastAnyevAtra loke nagararAjabhAryAputramitrAdIni vastUni dvividhAni bhavanti, tadyathA-antaraGgANi bahiraGgANi ca / tatra bahiraGgeSveva vastuSu bhavAdRzAM gamanAjJApanAdivyApAro nAntaraGgeSu / etacca nagaraM rAjA tatpatnI duhitA ca sarvamantaraGgaM vattate, tanna yujyate tatra mahattamapreSaNam / tAtenAbhihitaM-Arya ! kaH punastatra prabhavati ? jinamatajJenAbhihita-yo'ntaraGga eva rAjA |taatenaabhihitN-aary! kaH punarasau ? jinamatajJenAbhihita-mahArAja! karmapariNAmaH / tasya hi zubhapariNAmasya karmapariNAmenaiva bhaTabhuktyA dattaM tannagaram / atastadAyatto'sau varttate / tAtenAbhihitaM-Arya ! kiM bhavatyasau karmapariNAmo mAdRzAmabhyarthanAviSayaH ? jinamatajJenAbhihitaM-mahArAja ! naitadevaM, sa hi yatheSTakArI prAyeNa nApekSate satpuruSAbhyarthanAM, na rajyate sadupacAravacanena, na gRhyate paroparodhena, nAnukampate dRSTvA'pyApadgataM janaM kevalamasAvapi kArya vidadhAnaH pRcchati mahattamabhaginIM lokasthiti, paryAlocayati svabhAyA kAlapariNati, kathayatyAtmIyamahattamAya svabhAvAya, anuvartate asyaiva nandivarddhanakumArasya samastabhavAntarAnuyAyinIM pracchannarUpA bhAyA bhavitavyatAM, bibheti kiyanmAnaM nandivarddhanakumAro vIryAdapi svapravRttau / tatazcaivaMvidhamantaraGgaparijanaM svasaMbhAvanayA sammAnya eSa karmapariNAmamahArAjaH kArya kurvANo na bahiraGgalokaM sTantamapi gaNayati, kiM tarhi ? yadAtmane rocate tadeva vidhatte, tasmAnAyamabhyarthanocitaH, kiMtu yadA'sya pratibhAsiSyate tadA svayameva kumArAya dApayiSyati zubhapariNAmena zAntidArikAmiAta / tAtenAbhihitaM- Arya ! hatAstarhi vayaM, yato na jJAyate kadAcitta(dA ta)sya pratibhAsiSyate, asmiMzcAnapasArite pApamitre kumArasya samastaguNaviphalatayA na kiJcidasmAkaM jIvatItikRtvA / jinamatajJenAbhihitaM-mahArAjAlaM viSAdena, kimatra kriyate ? yadIdRzamevedaM prayojanamiti / / tathAhi-naraH pramAdI zakye'rthe, syAdupAlambhabhAjanam / azakyavastuviSaye, puruSo nAparAdhyati // 1 // api ca-yo'zakye'rthe pravarttata, anapekSya balAbalam / Atmanazca pareSAM ca, sa hAsyaH syaadvipshcitaam||2|| tadatraivaM sthite kArye, yadbhaviSyattayA param / bhavatAM tyaktacintAnAmAsituM yujyate dhruvam // 3 // anyacca kathyate kizciccetasaH svAsthyakAraNam / nirAlambanatAmetya, mA bhUdainyaM bhavAdRzAm // 4 // tAtenAbhihitaM-Arya ! sAdhUktaM, samAzvAsitA vayamanena bhavatA pazcimavacanena tatkathaya kiM tadasmAkaM cetasaH svAsthyakAraNamiti / jinamatajJenAbhihitaM-mahArAja ! astyasya kumArasya pracchannarUpaH puNyodayo nAma vayasyaH, sa yAvadasya pArzvavartI tAvadeSa vaizvAnaraH pApamitratayA yaM yamanartha kumArasya saMpAdayiSyati sa so'sya pratyutArtharUpatayA paryavasyatIti / tadAkarNya manAk svasthIbhUtastAtaH / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrAntare dinakaramambaratalasya madhyabhAgamArUDhaM nivedayannADikAcchedaprahatapaTahanAdAnusArI samutthitaH zaGkhazabdaH, paThitaM kAlanivedakena / na krodhAttejaso vRddhiH, kiMtu madhyasthabhAvataH / darzayanniti lokAnAM, sUryo madhyasthatAM gataH // 1 // tAtenAbhihitaM-aye ! madhyAhnasamayo vartate, tataH samutthAtavyamidAnImitikRtvA visarjito rAjalokaH, pUjitau kalAcAryanaimittikau, prasthApitau sabahumAnaM, tato naimittikavacanAdazakyAnuSThAnametaditi jAtanirNayenApi tAtena mohahetutayA'patyasnehasya samAdiSTo viduraH yaduta parIkSitavyo bhavatA kumArAbhiprAyaH, kiM zakyate'smAtpApamitrAdviyojayituM kumAro na veti ? vidureNAbhihitaM yadAjJApayati devaH / tataH samutthitastAtaH, kRtaM divasocitaM karttavyaM, dvitIyadine samAgato mama samIpe viduro, vihitapraNAmo niSaNNo madantike / pRSTo mayA-bhadra ! hyaH kinAgato'si ? vidureNa cintitaM-aye ! samAdiSTastAvadahaM devena, yathA lakSayitavyo bhavatA kumArAbhiprAyaH, tato'hamasmai yat tasmAtsAdhoH sakAzAdAkarNitamAsInmayA durjanasaMsargadoSapratipAdakamudAharaNaM tatkathayAmi, tato vijJAsyate khalvetadIyo'bhisandhiH, ityevaM vicintya vidureNAbhihitaM-kumAra ! kizciddAkSaNyamabhUt / mayA'bhihitaM-kIdRzaM ? vidureNAbhihitaM-kathAnakamAkarNitam / mayA'bhihitaM-varNaya kIdRzaM tatkathAnakaM ? vidureNAbhihitaM-varNayAmi, kevalamavahitena zrotavyaM kumAreNa / mayA'bhihitaM--eSa dattAvadhAno'smi / . vidureNAbhihitaM-astyasyAmeva manujagatau nagaryAmasmideva bharatAbhidhAne pATake kSitipratiSThitaM nAma nagaram / tatrAsti vIyanidhAnabhUtaH karmavilAso nAma rAjA / tasya ca dve agramahiSyau, zubhasundarI akuzalamAlA ca / tatra zubhasundaryAH putro'sti manISI nAma, bAlo'kuzalamAlAyAH / tau ca manISivAlau saMprAptakumArabhAvI nAnAkAreSu kAnanAdiSu krIDArasamanabhavantau yatheSTaceSTayA vicarataH / anyadA svadehAbhidhAne kAnane nAtidUrAdeva dRSTastAbhyAM kazcitpuruSaH / sa ca tayoH pazyatoreva samArUDhastaducchrayAbhidhAnaM valmIkaM, nibaddhastena mUrddhanAmakataruzAkhAyAM pAzako nirmitaH zirodharAyAM pravAhitazcAtmA, tato mA sAhasaM mA sAhasamiti vadantau prAptau sasaMbhramaM tatsamIpaM kumArI, chinnaH pAzako bAlena, tataH saMmohavihvalo bhagnalocanazca patito'sau puruSo bhUtale, samAhAdito vAyudAnena kumArAbhyAM, labdhA cetanA, unmIlite locane, nirIkSitA dizo dRSTau kumArau / abhihitastAbhyAM--bhadra ! kimetadadhamapuruSocitaM bhavatA vyavasitaM ? kiM vA bhadrasyedRzAdhyavasAyasya kAraNamiti kathayatu bhadro yadyanAkhyeyaM na bhavati / tato dIrghadIrgha niHzvasya puruSeNAbhihitaM-alamasmadIyakathayA, na sundaramanuSThitaM bhadrAbhyAM yadahamAtmaduHkhAnalaM nirvApayitukAmo bhavadabhyAM dhAritaH, tadadhunApi na karttavyo me vighna iti bruvANaH samutthitaH punarAtmAnamullambayitamasau puruSo, dhRto bAlena, abhihitazca--bhadra ! kathaya tAvadasmAkamuparodhena svavRttAntaM tato yadyalabdhapratIkAraH syAstato yaducitaM tatkuryAH / puruSeNAbhihitaM--yadi nirbandhastataH zrUyatAMAsInmama zarIramiva, sarvasvamiva, jIvitamiva, hRdayamiva dvitIyaM bhavajantu ma mitram / sa cAtisnehanirbharatayA na kSaNamAtramapi mAM virahayati / kiM tarhi ?, sakalakAlaM mAmeva lAlayati. pAlayati, pRcchati ca mAM kSaNe kSaNe yaduta bhadra sparzana ! kiM tubhyaM rocate ? tato yadyadahaM vadAmi tattadasau bhavajanturmama vayasyo vatsalatayA saMpAdayati na kadAcinmatpratikUlaM vidhatte / anyadA mama Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mandabhAgyatayA dRSTastena sadAgamo nAma puruSaH / paryAlocitaM ca saha tena kizcidekAnte bhavajantunA bhAvitacittena hRSTa iva lakSyate / tatastatkAlAdArabhya zithilIbhUto mamopari snehavandhaH / na karoti tathA lAlanAM, na darzayatyAtmabuddhiM, na pravarttate madupadezena, na mama vArtAmapi praznayati pratyuta mAM vairikameva manyate, darzayati vipriyANi, sakalaM pratikUlamAsevate / tato mayA cintitaMhA hanta kimetat ? na mayA kizcidasya vyalIkamAcaritaM, kimityayamakANDa eva bhavajantuH SaSThikAparAvartita ivAnyathA saMvRttaH / hA hato'smi mandabhAgya ityArAraTayamAno vajrAhata iva, piSTa iva, hRtasarvasva iva, zokabharAkrAntamUrtiH prApto'haM duHkhAtirekam / lakSitaM ca kathaJcitparyAlocayatA mayAaye ! sarvo'pyayaM sadAgamaparyAlocajanito'narthavyatikaro, vipratArito'yaM mama vayasyo'nena pApena, sa conmUlayabhiva mama hRdayaM punaH punastena sadAgamena saha rahasi paryAlocayati, tanivAraNArtha raTantamapi mAM nAkarNayati, yathA yathA ca bhavajantoH sadAgamaparyAlocaH sutarAM pariNamati tathA tathA mAmeSa nitarAM zithilayati, tataH pravarddhate me gADhataraM duHkham / anyadA dRDhataraM paryAlocya sadAgamena saha kizcidekAnte troTito mayA saha saMbandhaH sarvathaiva bhavajantunA / paricchinno'haM cittena, tyaktAni mama vallabhAni tadvacanenaiva gRhItAni yAni pUrva komalatUlIgaNDopadhAnAdisanAthAni zayanAni, virahitAni haMsapakSmAdipUritAnyAsanAni, muktAni bRhatikApAvArarallikAcInAMzukapaTTAzukAdIni komalavastrANi, pratyAkhyAtAni mama sukhadAyIni zItoSNartupratikUlatayA sevyAni kastUrikAgurucandanAdIni vilepanAni, varjitaH sarvathA mamAhAdAtirekasaMpAdakaH komalatanulatAkalito llnaasNghaatH| tataHprabhRti sa bhavajantuH karoti kezotpATanaM, zete kaThinabhUmau, dhArayati zarIre malaM, paridhatte jaracIvarANi, varjayati dUrataH svIgAtrasaGgaM, kathaJcidApane tasminkaroti prAyazcittaM, sahate mAghamAse zItaM, gRhNAti jyeSThASADhayorAtapaM sarvathA paramavairika iva yadyatkizcinme pratikUlaM tatsarvamAcarati / tato mayA cintitaM-parityaktastAvatsarvathA'hamanena, gRhItazca zatrubuddhayA, tathApyAmaraNAntAH praNayAH sajjanAnAmiti vRddhavAdaH, tato yadyapyayamanena sadAgamapApamitreNa vipratArito mAmevaM kadarthayati tathA'pyakANDa eva na mayA moktavyo, yato bhadrako'yaM mamAtmIyaprakRtyA lakSito bahunA kAlena, kRtAni bhUyAMsi mamAnukUlAni, sadAgamamelakajanito'yamasya viparyAsaH, tatkadAcidapagacchatyeSa kAlena, tato bhaviSyati mamopari pUrvavadasya snehabhAvaH / evaM paryAlocya vyavasthito'haM bahiSkRto'pi tena bhavajantunA tasyaiva sambandhini zarIrAbhidhAne prAsAde mahAduHkhAnubhavena kAlamudIkSamANo durAzApAzAvapAzitaH san kiyantamapi kAlamiti / anyadA sadAgamavacanamanuvartamAnastiraskRtya mAM puruSakriyayA niSkAsya tato'pi prAsAdAtparamAdhArmika iva nighRNatayA mAmAkrandantaM avagaNayya ruSTa iva tatra yAsyAmi yatra bhavantaM locanAbhyAM na drakSyAmItyabhidhAya gataH kutracit / sa cedAnI nivRtau nagaryo prAptaH zrUyate, sA ca mAdRzAmagamyA nagarI, tato mayA cintitaM--kimadhunA mama priyamitraparibhUtena tadvirahitenAjAgalastanakalpena jIvitena ? tatazcedamadhyavasitamiti / bAlasya A- bAlenAbhihitaM--sAdhu sparzana ! sAdhu, sthAne bhavato vyavasAyaH, duHsahaM hi priyamitraparibhavaduHkha, zvAsanapra- tadvirahasantApazca na zakyate'nyathA yApayitum / tathAhi na zakyaH sahajAtsoDa, kSamiNA'pi parAbhavaH / kanakena hi nirmuktaH, pASANo'pi prliiyte||1|| dAna Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 mAninAM mitravirahe, jIvituM naiva yujyate / idaM hi nazyatA tUrNa, vAsareNa niveditam // 2 // aho te mitravatsalatA, aho te sthirAnurAgaH, aho kRtajJatA, aho sAhasaM, ahonirmithyabhAvateti / bhavajantoH punaraho kSaNaraktaviraktatA, aho kRtaghnatA, aho alaukikatvaM, aho mUDhatA, aho kharahRdayatvaM, aho anAryAnuSThAnapravRttiriti / kevalamevamapi sthite bravImyahamatra kicittadAkarNayatu bhadram / sparzanenAbhihitaM-vadatu nivikalpamAyaH, bAlenAbhihitam-- alabdhapratIkArANAmabhimAnAvalambinAm / snehaikabaddhakakSANAM, yuktametadbhavAdRzAm // 1 // tathApi madanugraheNa dhAraNIyA bhadreNa prANAH, itarathA mamApIyameva gatiH / raJjito'hamanena bhavato niSkRtrimamitravAtsalyena, dAkSiNyamahodadhayazca satpuruSA bhavanti, satpuruSazca bhadraH kAryato gamyate, ataH kartavyamevaitat nirvicAra mAmakaM vacanaM bhadreNa, yadyapi cUtamanorathA na ki(ci)zcinikayA pUryante tathApi madanukampayA bhavatA matsaMbandha eva bhavajantuvirahaduHkhapratIkArabuddhathA mntvyH| sparzanenAbhihitaM--sAdhu Arya ! sAdhu, dhAritA eva bhavatA'nupakRtavatsalenAtisnigdhavacanAmRtasekenAnena svayameva vilIyamAnA mdiiypraannaaH| kimatra vaktavyaM ? naSTau me'dhunA zokasantApau, vismArita iva bhavatA bhavajantuH, zItalIbhUtaM nayanayugalaM, AhlAditaM cittaM, nirvApitaM me zarIraM bhavadarzanena, kiM bahunA ? tvamevAdhunA bhavajanturiti, tataH saMjAtastayonirantaraM snehbhaavH|| ____manISiNA cintitaM--na khalu sahajo'nurakto vayasyaH kenacitprekSApUrvakAriNA puruSeNa nirdoSastyajyate, na ca sadAgamo nirdoSa kadAcittyAjayati, sa hi gADhaM paryAlocitakArIti zrutamasmAbhiH, tadatra kAraNena bhavitavyaM, na sundaraH khalveSa sparzanaH prAyeNa, tadanena saha maitrI kurvatA virUpamAcaritaM bAlena / evaM cintayanneva manISI saMbhASitaH sparzanena--kRtaM manISiNA'pi lokayAtrAnurodhena saMbhASaNaM, saMjAtA tenApi saha bahizchAyayA maitrI sparzanasya / praviSTAH sarve'pi nagare, saMprAptA rAjabhavanaM, dRSTo dattAsthAnaH kamavilAsaH saha mahAdevIbhyAM, kRtaM pAdapatanaM jananIjanakAnAM , AnanditAstairAzIrvAdena, dApitAnyAsanAni nopaviSTAsteSu, niSaNNA bhUtale, darzitaH sparzanaH, kathitastadttAntaH, prakAzitazcAtmanazca tena saha maitrIbhAvaH kumArAbhyAM, parituSTaH karmavilAsaH, cintitamanena-mama tAvadapathyasevanamiva vyAdherupacayaheturepa sparzanaH, dRSTa eva mayA'nekazaH pUrva, tatsundarametatsapannaM yadanena sahAnayomaitrI saMjAteti, kevalaM prakRtiriyaM mamAnAdirUDhA vartate yaduta yo'syAnukUlastasya mayA pratikUlena bhavitavyaM, yaH punarasya pratikUlo nirabhiSvaGgatayA tasya mayA sundaraM vartitavyaM, yaH punarekAntatastyajati sa mayA'pi sarvathA moktavya ev| tadevaM sthite nirIkSya nirIkSya kumArayorena prati ceSTitaM yathocitaM kariSyAmIti vicintyAbhihitaM karmavilAsena-vatsau ! sundaramanuSThitaM bhavadbhayAM yadeSa sparzanaH prANatyAgaM vidadhAno dhArito, maitrIkaraNena punaH sundarataraM, kSIrakhaNDayogatulyo hi vatsayoranayoH sArddha sNbndhH| ____ akuzalamAlayA cintitaM--aho me dhanyatA, bhaviSyatyetatsaMbandhena mama yathArtha nAma / yo hyasya sparzanasyAnukUlaH sa mamAtyantavallabhaH sa eva ca mAM varddhayati, pAlayati madIyasnehaphalaM cAnumavati netaraH, bahuzo'nubhUtapUrvametanmayA, eSa ca madIyasU nurenaM prati mukharAgeNa gADhamanukUlo lakSyate tato bhaviSyati me manorathapUrtiriti vicintya tayA bAlaM pratyabhihitaM---vatsa ! sundaramanuSThitaM, aviyogo bhavatu bhavataH sumitreNeti / zubhasundaryA cintitaM--na sundaraH khalveSa mama tanayasya pApamitrasambandhaH, Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 04 ripureSa paramArthena, kAraNamanarthaparamparAyAH, zatrurayaM mamApi sahajo'nuvartate kadarzitA'hamanena bahuzaH pUrva nAstyeva mayAsya ca sahAvasthAnaM, kevalametAvAnatra cittasandhAraNAhetuH--yadeSa madIyaputro'muM prati mukhacchAyayA dRSTivikAreNa ca virakta iva lakSyate, tato na prabhaviSyati prAyeNa mamAyaM pApo, yadi vA na jJAyate ki bhaviSyati ? viSamaH khalveSa durAtmA, ityAdyanekavikalpamAlAkulamAnasA'pi gambhIratayA maunenaiva sthitA shubhmundrii| atrAntare saMjAto madhyAhnaH, upasaMhRtamAsthAnaM, gatAH sarve'pi svasthAneSu, tadinAdArabhya pravarddhate bAlasya sparzanena saha snehasaMbandhaH sa hi cakitastiSThati sarvathA, manISI na gacchati vizrammaM, sparzanastu sadA sannihitatayA kumArayorantarbahizca na pArzva muJcati / tataH paryaTanti te sahitA eva nAnAsthAneSu, krIDanti vividhkriiddaabhiH| tato manISiNA cintitaM-kIdRzamanena saha vicaratAM sarvatrAvizrabdhacittAnAM sukhaM ?, na caiSa tAvadadyApi samyag lakSyate kIdRzasvarUpa iti, na cAjJAtaparamArthaireSa nirdhArayituM saMgrahItuM vA pAryate, tadidamatra prAptakAlaM gaveSayAmi tAvadasya mUlazuddhiM, tato vijJAya yathocitamAcariSyAmIti sthApitaH siddhaantH| tataH samAhUto rahasi bodho naamaanggrkssH| abhihitazcAsau--bhadra ! mamAsya sparzanasyopari .. mahAnavizrambhaH tadasya mUlazuddhiM samyagavabudhya zIghramAvedaya / bodhenAbhihitaM--yadojJApayati kumAra iti / bodhAdezAt nirgato bodhaH, tato'bhyastasamastadezabhASAkauzalo bahuvidhaveSaviracanAcaturaH svAmikAryabaddhakakSo prabhAvasya labdhalakSyo'nupalakSyazca prahitastenAtmIyaH prabhAvo nAma puruSaH praNidhiH, AdiSTazvAsau prastutaprayojana, caratA tato vividhadezeSu kiyantamapi kAlaM paryaTaya samAgataH so'nyadA praviSTo bodhasamIpe, vihitapraNAmo niSaNNo bhUtale / bodhenApi vidhAyocitAM pratipattimabhihito'sau--bhadra ! varNayAtmIyavRttAntam / prabhAvaH prAha--yadAjJApayati devaHsparzanacari- asti (smi) tAvadahamito nirgatya gato bahiraGgeSu nAnAdezeSu / na labdho mayA tatra prastutataprakAzaH rAjasacitte pravRttigandho'pi, tato gato'hamantaraGgeSu janapadeSu / tatra ca dRSTamekatra mayA bhillapallIkalpamAkIrNa rAgakesarI samantAtkAmAdibhizcaraTaiH nivAsaH pApiSTalokAnAM, Akaro mithyAbhimAnasya, heturakalyANaparamparAyAH rAjAviSayAbhilASo avaSTabdhaM satataM vitatena tamasA rahitaM prakAzalezenApi rAjasacittaM nAma nagaram / tatra ca cUDAmaNimantrI zvaraTacakrasya kAraNaM samastapApavRttInAM vajrapAtaH kuzalamArgagireH durjayaH zakrAdInAM atulabalaparAkramo rAgakesarI nAma nrendrH| tasya ca cintakaH sarvaprayojanAnAM apratihatAjJaH samastasthAneSu nipuNo jagadvazIkaraNe kRtAbhyAso jantuvimohane paTubuddhiH pApanItimArgeSu anapekSaH svakAryapravRttI paropadezAnAM nikSiptasamastarAjyabhAro viSayAbhilASo naamaamaatyH| tatastasminagare yAvadahaM rAjakulasyAbhyarNabhUbhAge prAptastAvadakANDa eva samullasito bahalaH kolAhalo, nirgacchanti ghoSayatA bandivRndena prakhyApitamAhAtmyA laulyAdinarendrAdhiSThitA mithyAbhinivezAdayo bhUyAMsaH syandanAH, pUrayanti galagajitena digantarANirAjamArgamavataranto mamatvAdayaH karivarAH, calitA heSAraveNa badhirayanto dikacakravAlaM ajJAnAdayo varavAjino, virAjante gRhItanAnAyudhA raNazauNDIratayA valgamAnAH purato dhAvantazcApalAdayo'saMkhyeyAH padAtayaH, tataH kandarpaprayANakapaTahazabdAkarNanasamanantaraM kharapavanapreritameghajAlamiva kSaNamAtreNaiva vilAsadhvajamAlAkulaM bibbokazaGkhakAhalAdhvanipUritadigantaraM mIlitamaparimitaM balam / tatastadavalokya mayA cintitaM-aye ! kimetat ? gantumiva pravRttaH kacidayaM rAjA lakSyate, tatkimasya gamanaprayojanamiti yAvadvitarkAkulastiSThAmi tAvadRSTo mayA paryantadAruNaH svarUpeNAdarzakaH saMsAravaicitryasya bodhako viduSAM nirvedabhUmivivekinAM avijJAtasvarUpo nirvivekaistasyaiva viSayAbhilASasya mantriNaH saMbandhI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAko nAma puruSaH / tataH priyasaMbhASaNapUrvakaM pRSTo'sau mayA-bhadra ! kathaya kimasya narendrasya prasthAnakAraNaM ? kutUhalaM me, vipAkenAbhihitaM--Arya ! yadyevaM tataH samAkarNaya / pUrvamiha * kacidavasare mugRhItanAmadheyena devena rAgakesariNA'bhihito'mAtyo yaduta Arya viSayAbhilApa ! tathA kathaMcidvidhehi yathA mama samastamapi jagat kiGkaratAM pratipadyate, mantriNA'bhihita-yadAjJApayati devaH, tato nAnyaH kazcidasya rAjAdiSTaprayojanasya nirvartanakSama iti manasi paryAlocya kiM cAtrAnyena sAdhanena bahunA klezitena ?, sAdhayiSyantyetAnyevAcintyavIryatayA prastutaprayojanamiti saMjAtAvaSTambhena mantriNA gADhamanuraktabhaktAni, vividhasthAneSu niyUMDhasAhasAni, svAmini bhRtyatayA labdhajayapatAkAni, janahRdayAkSepakaraNapaTUni, pratyAdezaH zUrANAM, prakarSazcaTulAnAM, nikaSabhUmiH paravaJcanacaturANAM, paramakASThA. sAhasikAnAM, nidarzanaM durdAntAnAM AtmIyAnyeva sparzanAdIni paJca gRhItAni mAnuSANi prahitAni jagadvazIkaraNArtham / tato mayA cintitaM--aye ! labdhaM sparzanasya tAvanmUlotthAnam / vipAkenAbhihitaM-tato vitate jagati vicaradbhistairvazIkRtaprAyaM bhuvanaM vartate, grAhitaprAya rAgakesariNaH kiGkaratAM, kevalaM mahAzasyasamudAyAnAmItivizeSa iva teSAmupadravakArI samutthitaH zrUyate kila kazcit santoSo nAma caraTo, nirvAhitAzca tAnyabhibhUya kila kiyanto'pi lokAstena, pravezitAzca devabhukteratikrAntAyAM nivRto nagaryAmiti ca zrUyate / tato mayA cintitaMvyabhicarati manAgayamoM, yato'smAkaM samakSameva manISibAlayoH sparzanena nivRtau nagaryA bhavajantorgamanaM sadAgamabalenAkhyAtaM, ayaM tu sparzanAdInyabhibhUya santoSeNa nirvAhitA lokAH sthApitAzca nivRtau nagaryAmiti kathayati, tatkathametad ? athavA kimanayA'kANDaparyAlocanayA ? avahitastAvadAkarNayAmyasya vacanaM, pazcAdvicArayiSyAmi / vipAkenAbhihitaM-tato'yamAptalokazruterAkaNito'dya devena rAgakesariNA sparzanAdyabhibhavavyatikaraH / tato'tiduHsahamazrutapUrva ca svapadAtiparibhavavacanamAkarNya kopAnalajanitaraktalocanayugalena, viSamasphuritAdhareNa, karAlabhRkuTibhaGgakuNDalIkRtalalATapaTTenAbaddhanirantarasvedabindunA, nirdayakarAbhihatadharaNIpRSThena, pralayajvalanabhAsvaraM rUpamAvibhratA'marSavazapariskhaladvacanena devena rAgakesariNA''jJApitaH parijanaH--are tvaritAstADayata prayANakapaTaha, sajjIkuruta caturaGga balam / parijanenAbhihitaM--yadAjJApayati devaH, tatastathA devamAyAsyamAnamavalokya viSayAbhilASeNAbhihitaM--deva ! alamAvegena, kiyAnasau varAkaH santoSaH sthAnamAdarasya ? na khalu kesarI lIlAdalitatrigaNDagalitavarakarinikaro hariNaM vyApAdyatayoddizyAyastacitto bhavati / devenAbhihitaM--sakhe ! satyamidaM, kevalaM yuSmanmAnuSakadarthanAM kurvatA dRDhamudvejitAstena pApena santoSeNa, na khalu tamanunmUlya mama manasaH sukhAsikA saMpadyate / mantriNA'bhihitaM--deva ! stokametat , mucyatAM saMrambhaH, tatastadvacanena manAk svasthIbhUto devaH, kRtamazeSaM gamanocitaM, . sthApitaH purataH snehasalilapUrNaH premAbanghAkhyaH kanakakalazaH udghoSitaH kelijalpanAmako jayajaya zabdaH, gItAni cATuvacanAdIni maGgalAni prahataM ratikalahanAmakamuddAmAtodyavRnda, nivartitAnyaGgarAgabhUpaNAdIni samastakautukAni, pravRtto rathAvarohaNArtha devaH / atrAntare smRtamanena--aye ! na dRSTo'dyApi mayA tAtaH, aho me pramattatA, aho me durvinItatA, aho me tucchatvena svalpaprayo jane'pi paryAkulatA yattAtapAdavandanamapi vismRtamiti / tato nivRttya calitastadarzanArtha devaH / mahAmohamahimA ... mayA'bhihitaM-bhadra ! kaH punarasya tAtaH ?.. tato vipAkenAbhihitaM-Arya ! atimugdho'si, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatastvametAvadapi na jAnISe, yato'sya devasya rAgakesariNo bAlAbalAdInAmapi supratIto'nekAdbhutakA bhuvanatrayaprakaTanAbhidhAno mahAmoho janakaH / tathAhi-mahAmoho jagatsarva, bhrAmayatyeSa lIlayA / zakrAdayo jagannAthA, yasya kiGkaratAM gatAH // 1 // anyeSAM laGghayantIha, zauryAvaSTambhato narAH / AjJAM na tu jagatyatra, mahAmohasya kecana // 2 // vedAntavAdisiddhAnte, paramAtmA yathA kila / carAcarasya jagato, vyApakatvena gIyate // 3 // mahAmohastathaivAtra, svavIryeNa jagattraye / dveSAdyazeSalokAnAM, vyApakaH samudAhRtaH // 4 // tata eva pravartante, yAnti tatra punarlayam / sarve jIvAH pare puMsi, yathA vedAntavAdinAm // 5 // mahAmohAtpravarttante, yathA sarve madAdayaH / lIyante'pi ca tatraiva, paramAtmA sa vartate // 6 // anyacca-yad jJAtaparamArtho'pi, budhvA santoSajaM sukhaM / indriyairbAdhyate janturmahAmoho'tra kAraNam // 7 // adhItya sarvazAstrANi, narAH paNDitamAninaH / viSayeSu ratAH so'yaM, mahAmoho vijRmbhate // 8 // jainendramatatattvajJAH, kssaayvshvrtinH| jAyante yanarA loke, tanmahAmohazAsanam // 9 // avApya mAnuSaM janma, labdhvA jainaM ca zAsanam / yattiSThanti gRhAsaktA, mahAmoho'tra kAraNam // 10 // vizrabdhaM nijabhartAraM, parityajya kulastriyaH / pareSu yatpravarttante, mahAmohasya tatphalam 11 // vilaya ca mahAmohaH, svavI yeNa nirAkulaH / kAMzcidviDambayatyuccaiyatibhAvasthitAnapi // 12 // manuSyaloke pAtAle, tathA devAlayeSvapi / vilasatyeSa mahAmoho, gandhahastI yadRcchyA5 // 13 // sarbathA mitrabhAvena, gADhaM vizrabdhacetasAm / kurvanti vazcanaM6 yacca, mahAmoho'tra kAraNam // 14 // . vilaya kulamaryAdAM, pAradArye'pi yannarAH / varttante vilasatyeSa, mahAmohamahAnRpaH // 15 // yata eva samutpannA,8 jAtAzca guNabhAjanam / pratikUlA gurostasya, vaze ye'sya nraadhmaaH||16|| anAryANi tathA'nyAni, yAni kAryANi karhicitra0 / cauryAdIni vilAsena, teSAmeSa prvrtkH||17|| itthaM prabhUtavRttAntaH, paripAlya jagattrayam / vRddho'hamadhunA yuktaM, kiM mameti vicintya ca // 18 // pArzvasthitopi zaknomi, vIryeNa parirakSitum / jagattena svaputrAya, rAjyaM yacchAmi sAmpratam // 19 // yugmam / rAgakesariNe dattvA, tato rAjyaM vickssnnH| mahAmoho'dhunA so'yaM, zete nizcintatAM gataH // 20 // tathApIdaM jagatsavai, prabhAvena mahAtmanaH / tasyaiva varttate nUnaM, ko'nyaH syAdasya pAlakaH ? // 21 // tadeSo'dbhutakarttavyaH, prasiddho'pi jagattraye / mahAmohanarendraste, kathaM praSTavyatAM gataH ? // 22 // tato mayA'bhihitaM-bhadra ! na karttavyo'tra bhavatA kopaH, pathikaH khalvahaM, zrutazca mayApi mahAmohaH pUrva sAmAnyena na punarvizeSato rAgakesarijanakatayA tadadhunA'panItaM mamAjJAnaM bhadreNa, taduttaravRttAntamapyAkhyAtumarhati bhdrH| vipAkenAbhihitaM-tato gato devaH zIghraM janakapAdamUlaM, dRSTo'nena tamaHsaMjJakena lambamAnena bhrUyugalena avidyAbhidhAnayA prakampamAnayA gAtrayaSTayA jarAjIrNakAyastRSNAbhidhAnAyAM vedikAyAM viparyAsanAmni viSTare mahatyupaviSTo mhaamohH| tataH kSititalavinyastahastamastakena kRtaM devena pAdapatanaM, abhinandito mahAmohena, niSIdatazca bhUtale devasya dApitaM mahAmohenAsanaM, upaviSTastatra janakasaMbhramavacanena devaH, pRSTA zarIrakuzalavArtA, niveditazca prastutavyatikaraH / 4 (Akramya) tu pra0 5 yathecchayA pra0 6 vacana-amutrAhitakRdapi. pra0 7 guroH. 8 AttadImAH 9 zrutAdhyayanAdinA. 10 kAnicit pra. mahAmohA sanaM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAmohana- sthAna tato mahAmohenAbhihitaM-putra ! mamAdhunA jaraccIvarasyeva pazcimo bhAvo vartate, tato madIyazarIrasya pAmAparigatamUrteriva karabhasya yadvAhyate tatsAraM tato na yuktaM mayi tiSThati bhavataH prasthAnaM kartu, tiSTha tvaM vipulaM rAjyaM vidadhAno nirAkulacittaH, ahameva prastutaprayojanaM sAdhayiSyAmIti / devena kau~ pidhAyAbhihita-tAta mA maivaM vocaH, zAntaM pApaM, pratihatamamaGgalaM, anantakalpasthAyi bhavatu yauSmAkaM zarIraM, na khalu yuSmadIyazarIranirAbAdhAmAtraparitoSiNi kiGkarajane'sminnevamAjJApayitumarhati tAtaH, tatkimanena bahunA ? gacchAmyahaM, anujAnIta yUyam / mahAmohaH prAha-jAta ! mayA tAvadgantavyameva bhavatastu kevalamavasthAne'nujJA ityabhidhAyotthito mahAmohaH / tato vijJAya nirvandhaM devenAbhihitaM-tAta ! yadyevaM tato'hamapi tAtapAdAnucaro bhaviSyAmi na pratiskhalanIyastAtena / mahAmohaH prAha-jAta ! evaM bhavatu, na khalu vayamapi bhavantaM moktuM kSaNamapi pArayAmaH, kevalaM gurutayA prayojanasyaivaM mantritamasmAbhistadadhunA sundaramidaM jAtena jalpitam / devenAbhihitaM-mahAprasAdaH / tatastAto'pi prasthita iti jJApitaM samastanarendrANAM devena, pravartitaM niHzeSa vizeSato balam / tataH svayameva mahAmohanarendro devo rAgakesarI viSayAbhilASAdayaH sarve mantrimahattamAH sarvabalena santoSacaraTasyopari nigraheNa calitA iti vArttayA kSubhitametat samantAdrAjasacittaM nagaraM, samullasito'yaM bahalaH klklH| tadidaM bhadra ! asya narendrasya prasthAnaprayojanamiti / etaccAtikutUhalinaM bhavantamAlokya mayA niveditaM, itarathA'titvarayA mama vacanamAtroccAraNe'pi nAvasaro'sti, yato mamAgrAnIke niymH| mayA'bhihitaM--Arya ! kimatra vaktavyaM ? paropakArakaraNavyagrA eva satpuruSA bhavanti, te hi pare priyaM karttamudyatAH zithilayanti svaprayojanaM, kurvanti svabhujopAjitadravyavyayaM, viSahante vividhaduHkhAni, na gaNayantyA''padaM, dadati mastakaM, prakrAmanti prANAn , paraprayojanameva hi te svaprayojanaM manyante / tatazcaivaMvidhairmadIyavacanairmanasi parituSTo nAmayitvA madabhimukhamISaduttamAGgaM vrajAmyahamadhunA ityabhidhAya ca kRtapraNAmo mayA gato vipAkaH / mayA cintitaM-- sAdhitaprAyaM mayA'dhunA rAjakArya, yataH sparzanasya mUlazuddhimupalabhya bhavatA''gantavyametAvAneva mama rAjAdezaH, tatra yAvanto'nena vipAkena sparzanAdInAM guNA varNitAste sarve tatra sparzane ghaTante, mamAnubhavasiddhametat , tasmAdetadupavarNitamAnuSapaJcakasyAdyo'sau bhaviSyati, labdhA mayA tasya mUlazuddhiH, kevalamenaM santoSavyatikaramadyApi nAvagacchAmi, etAvadvitarkayAmi--sadAgamAnucara evAyaM kazcidbhaviSyati, anyathA pUrvAparaviruddhametatsyAt / athavA kimanena?, gacchAmi tAvat svAmipAdamUlaM, nivedayAmi yathopalabdhavRttAntaM, tato deva evAtra yathocitaM vijJAsyatItyAlocya samAgato'haM etadAkarNya devaH pramANamiti / bodhenAbhihitaM-sAdhu prabhAva ! sAdhu sundaramanuSThitaM bhavatA, tataH sahaiva prabhAveNa praviSTo bodhaH kumArasamIpaM, kRtapraNAmena ca niveditaH kumArAya samasto'pi prabhAvAnItavArtAvRttAntaH, parituSTo manISI, pUjitaH prabhAvaH, pRSTo'nyadA manISiNA sparzano yaduta bhadra ! kiM bhavataH sadAgamenaiva tena bhavajantunA sumitreNa saha virahaH saMpAditaH uta tatra kazcidanyo'pyAsIditi ? sparzanenAbhihitaM-Arya ! AsIt, kevalamalaM tatkathayA , na khalvahaM bhayavitalatayA tasya krUrakarmaNo nAmApyuccArayituM zaknomi, sa hi sadAgamastasya kevalaM bhavajantorupadezaM dadAti matkadarthanaviSayaM sa tu tasyaivAnucaraH krUrakarmA nAnAyAtanAbhiH sAkSAnmAM kadarthayati, bhavajantuM matto vimukhayati tenaiva cAhaM zarIraprAsAdAniHsArito, bhavajantuzca nivRtau nagayA prApitaH, sa eva tatra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparza ne manISivi vAraH kAraNaM puruSaH sadAgamasya kevalamupadezadAne vyaapaarH| manISiNA'bhihitaM-bhadra ! kiM tasyAbhidhAnaM ? ___ sparzanaH prAha-kathitamidamAryasya mayA-nAhaM bhayAkulatayA tadabhidhAnamuccArayAmi, ata eva pUrvamapi mayA na yuSmAkaM tadAkhyAtam / kiM ca-atipApiSTho'sau, tato'laM nAmagrahaNena, pApiSThajanakathA hi kriyamANA pApaM varddhayati, yazo dUSayati, lAghavamAdhatte, mano viplAvayati, dharmabuddhiM dhvaMsayatIti / manISiNA'bhihitaM-tathApi mahatkutUhalaM tadabhidhAnazravaNe'smAkaM, na cAsmadabhyarNe vartamAnena bhavatA tadbhayaM vidhAtavyaM, na ca nAmagrahaNamAtreNa kizcitpApaM, na hyagnirityukte mukhadAhaH saMpadyate, tato vijJAya nirbandhaM taralitatAraM dazApi dizo'valokayatA / sparzanenAbhihitaM- Arya ! yadyevaM tataH santoSa iti tasya durnAmakasya nAma / manISiNA cintitaM--- samyagupalabdhA mUlazuddhirasya sparzanasya prabhAveNa, yataH santoSavyatikara evaikastatrAghaTamAnaka AsIt so'pyadhunA ghaTitaH / samyaG mayA pUrva vitarkitaM yathA na sundaraH khalveSa sparzanaH prAyeNeti / yato viSayAbhilASaprayukto'yaM lokavaJcanapravaNaH paryaTati tadazobhana evAyaM, tathApi pratipanno'yaM mayA mitratayA darzito bahizchAyayA snehabhAvaH krIDitamekatra bahukAlaM tasmAna yukto'kANDa eva parityaktuM, kevalaM vijJAtasvarUpeNAsya mayA'dhunA sutarAM na kartavyo vizrambho, nAcaritavyamasyAnukUlaM, na samarpaNIyamAtmasvarUpaM, na nivedanIyaM guhyaM, nApi darzanIyo bahirbhAvaH / viSamaprakRtireSa vartate tato'nena saha yApanayA vartitavyaM, pUrvasthityaiva paryaTitavya sarvatra sahitena karttavyaM cAtmIyaprayojanabodhakamasya vacanaM, kevalamabhiSvaGgo'syopari na kAryoM mayA yAvadasya sarvathA parityAgAvasaro bhavati, evaM vartamAnasya me na bhaviSyatyeSa bAdhaka iti sthApito manISiNA svacetasi siddhaantH| tataH pUrvasthityaiva vilasanti te sparzanamanISibAlA nAnAsthAneSu vrajanti dinAni / anyadA sparzanena kRto jalpaprastAvo'bhihitaM ca tena--are ! kimatra loke sAraM ? kiMvA sarva jantavo'bhilaSanti ? bAlenAbhihitaM--vayasya ! kimatra jJAtavyaM ? suprasiddhamidam / sparzanaH prAha-kathaya kiM tat ? bAlo jagAda-vayasya ! sukham / sparzanaH prAha--tat kimiti tadeva sadA na sevyate ? bAlenAbhihitaM- kastasya sevanopAyaH ? sprshnenoktN-ahm| bAlo jagAda--kathaM ? sparzanaH prAha-asti me yogazaktiH, tayA'haM prANinAM zarIramanupravizya bahirantazca kacillInastiSThAmi, tatazca te yadi bhaktipuraHsaraM mAmeva dhyAyanti komalalalitasparzanasaMbandhaM kurvanti tato nirupamaM sukhaM labhante, tenAhaM mukhasevanasyopAyaH / manISiNA cintitaM--aye ! rcito'nenaavyorvshcnprpnycH| bAlenAbhihitaM--vayasya ! tatkimiyantaM kAlaM nAveditamidamasmAkaM ?, aho vaJcitA vayamadhanyAH satyapyevaMvidhe sukhopAye tadanAsevanena / aho te gambhIratA yadevaMvidhAmapi yogazaktimAtmano na prakaTayasi, tadidAnImapi kuru prasAda, darzaya katUhalaM, vyApAraya yogazakti, bhavAvayoH sukhasevanaheturiti / tataH kiM kriyatAmetaditi dRSTivikAreNeva darzayatA sAkUtena nirIkSitaM manISiNo vadanaM sparzanena, tataH pazyAmi kiM tAvat karotIti saMcintya manISiNA'bhihitaM--vayasya ! kriyatA bAlasyaspazanAdhInatA sparzanayo gazaktiH Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAlabhASitaM, ko'tra virodhaH ? tataH sparzanena viracitaM padmAsanaM, sthirIkRtaH kAyaH, parityakto bahirvikSepaH, nizcalIkRtA dRSTiH, samarpitA nAsikA'gre, nibaddhaM hRtpauNDarIke mAnasaM, dhRtA dhAraNA, saMjAtA tatpratyayaikatAnatA, samApUritaM dhyAnaM, niruddhAH karaNavRttayaH, AvirbhUtaH svarUpazUnya ivArthanirbhAsaH, saMjAtaH samAdhiH, vihito'ntardhAnahetuH saMyamaH, kRtamantardAnaM, anupraviSTo manISibAlayoH zarIraM, adhiSThitaH svAbhihitapradezaH, vismito manISibAlau, pravRttA dvayorapi komalasparzacchA / tato bAlo muni zayanAni, sukhAnyAsanAni, komalAni vasanAni, asthimAMsatvagromasukhadAyIni saMvAhanAni, lalitalalanAnAmanavaratasuratAni. Rtu(tva)viparyastavIryANi sukhasparzavilepanAni, anyAni codvarttanasnAnAdIni sparzanapriyANi gRddho mUchitaH satatamAsevate / tacca zayanAdikaM bhasmakavyAdhiriva bhaktapAnaM sparzanaH samastamupabhuGkte / bAlasya tu gAryavyAdhivihvalIbhUtacittasya santoSasvarUpasvAsthyavikalatayA pAmAkaNDUyanamiva paramArthatastaduHkhakAraNameva, tathA'pyasau viparyAsavazena tadupabhoge sati cintayati-aho me sukhaM, aho me paramAnandaH / tato mithyAbhAvanayA paramasukhasandarbhanirbharaH kilAhamiti vRthA nimIlitAkSo'nAkhyeyaM rasAntaramavagAhate / manISiNaH manISI punarmudusparzecchAyAM pravarttamAnAyAmevaM bhAvayati--aye ! sparzanajanito'yaM mama vikAro, na dhAnatA svAbhAvikaH, paramaripuzcAyaM mama vartate, sunirNItamidaM mayA, tataH kathamayaM sukhaheturbhaviSyatIti matvA tadanukUlaM na kiJcidAcarati / atha kizcitpratipanno'yaM mitratayA'nuvartanIyastAvaditibhAvanayA kAlayApanAM kurvANastadanukUlamapi kiJcidAcarati tathApi tasya laulyarogavikalatayA santoSAmRtasvasthIbhUtamAnasasya rogarahitazarIrasyeva supathyAnnaM tacchayanAdikamupabhujyamAnaM sukhamevotpAdayati, tathApi nAsau tatrAbhiSvaGgaM vidhatte, tato na bhavatyAgAmino'pi duHkhasyAbandhaH / anyadA prakaTIbhUtaH sprshnH| abhihito'nena bAla:--ayi madIyaparizramasyAsti vayasya ! kizcitphalaM ? saMpannaste kazcidupakAraH ? bAlaH prAhasakhe ! anugRhIto'smi, darzito mamAcintyAhAdasaMpAdanena bhavatA sAkSAtsvargaH, athavA kimatrAzcarya, parArthameva nirmitastvamasi vidhAtrAtathAhi--parArthameva jAyante, loke nUnaM bhavAdRzAH / mAdRzAnAM tu saMbhUtistvatprasAdena sArthikA // 1 // idaM hi teSAM saujanya, yatsvabhAvena sarvadA / pareSAM sukhahetutvaM, prapadyante narottamAH // 2 // sparzanena cintitaM-aye ! saMpannastAvadeSa me nirvyabhicAraH kiGkaraH, pratipadyate mayA''diSTameSa kRSNaM zvetaM, zvetaM kRSNamiti nirvicAram / evaM vicintya sparzanenAbhihita-vayasya ! iyataiva naH prayojanaM, caritArtho'hamidAnIM bhavadupakArasaMpattyeti / tato manISisamIpamupagamyAbhihitamanenasakhe ! kiM sArthakaH bhavato'rthasaMpAdanena madIyaH prayAsa uta neti ? manISiNoktaM-bhadra ! kimatrocyate, anAkhyeyastAvako'tizayaH / sparzanena cintitaM-aye ! sAbhiprAyakametad , duSTaH khalveSa manISI na zakyate mAdRzai raJjayituM lakSito'hamanena svarUpataH prAyeNa, tasmAtsalajja eva tAvadAstAM nAtra bahuvikatthanaM zreyaskaraM iti vicintya dhUrtatayA kRtA sparzanena 1kAkalI, na darzito mukhavikAro'pi sthito mauneneti / po'kuza itazca bAlenApi svamAturakuzalamAlAyAH kathitaH samasto'pi rabhasena yo yogadIpanazaktipu12raHmAlAyAH saraM sukhasaMpAdanasAmarthyalakSaNaH sparzanavyatikaraH / akuzalamAlovAca-jAta ! sUcitamidamAdAveva 11 sUkSmaH zabda. 12 ktidIpanapu0 pra0 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zumasundarI vicAra sparzanapra bhAva: 100 mayA yathA sundarastavAnena varamitreNa sAI saMbandhaH hetuH sukhaparamparAyAH / kiM cAsti mamApIdRzI yogazaktiriti darzayiSyAmyahamapi jAtasya kutUhalam / bAlastUvAca-yadyevaM tato bahutaramambAyAH prasAdenAsmAbhiradyApi draSTavyam / akuzalamAlovAca-tatkathanIyaM bhavatA yadA prayujyate yogazaktiriti / itazca maniSiNA'pi svamAtuH zubhasundaryA niveditaH sarvo'pi sparzanavRttAntaH13 / tayA'bhihitaMvatsa ! na cArustavAnena pApamitreNa saha saMsargaH, kAraNameSa duHkhapaddhateH / manISiNA'bhihitaMsatyametata , kevalaM na karttavyamatra bhayamambayA, lakSito mayA'yaM svarUpeNa, nAhamasya yatnavato'pi vaJcanAgocaraH, kevalamasya parityAgakAlaM pratipAlayAmi, yataH pratipanno'yaM mayA mitratayA nAkANDa eva hAtuM yuktaH / zubhasundaryuvAca-jAta ! sundaramidamanuSThitaM bhavatA, aho te lokajJatA, aho te pratipannavAtsalyaM, aho te nItiparatA, aho gambhIratA, aho te sthairyAtirekaH / / tathAhi-nAkANDa eva muzcanti, sadoSamapi sjjnaaH| pratipannaM gRhasthAyI, tatrodAharaNaM jinaH // 1 // pratipannamakAle tu, sadoSamapi yastyajet / sa nindhaH syAtsatAM madhye, na cAsau svArthasAdhakaH // 2 // yastu mUDhatayA kAle, prApte'pi na parityajet / sadoSaM labhate tasmAt svakSayaM nAtra saMzayaH // 3 // heyabuddhayA gRhIte'pi tato vastuni buddhimAn / tattyAgAvasarApekSI, prazaMsAM labdhumarhati // 4 // karmavilAsarAjastu mahAdevIbhyAM sakAzAttaM kumAravyatikaramAkarNya parituSTo manISiNo ruSTo bAlasya cittamadhye / bAlenApi tataH prabhRti gADhataraM komalazayanasuratAdyAsevanAni sparzanapriyANi divAnizamAcaratA parityakto rAjakumArocitaH zeSavyApAraH, parihataM gurudevapAdavandanaM, vimuktaM kalAgrahaNaM, zithilIkRtA lajjA, aGgIkRtaH pshudhrmH| tato'sau na gaNayati lokavacanIyatAM, na rakSati kulakalaGgha, na jAnIte svasyopahAsyatAM nApekSate kuzalapakSaM, na gRhAti sadupadezAn / kevalaM yatra kutracit nArIsaGgamAsanamanyadvA kizcitkomalamupalabhate tatra tatrAvicArya tatsvarUpaM laulyAtirekeNa pravarttata eva / tato manISI saMjAtakaruNastaM zikSayati sparzanasya mUlazuddhimAcaSTe vazvako'yamiti dIpayati bhrAtarnAsya vizvasanIya, paramaripureSa sparzana iti taM bAlaM punaH punazcodayati / bAlaH prAha- manISinnalamanenAdRSTArthena pralApena, ya eSa me varavayasyo'nantAgAdhasukhasAgarAvagAhane hetuH sa eva te paramaripuriti kaiSA bhASA ? manISiNA cintitaM-mUhaH khalveSa na zakyate nivArayituM, ato'lametanivAraNena, svarakSaNe mayA yatno vidheyaH / tathAhi-akAryavAraNoyukto, mUDhe yaH prikhidyte| vAgvistaro vRthA tasya, bhasmanyAjyAhutiryathA // 1 // nopadezazatenApi, mUDho'kAryAnivartyate / zItAMzugrasanAtkena rAhukyaiirnivAritaH ? // 2 // akArge durvinIteSu, pravRtteSu tataH sadA / na kizcidupadeSTavyaM, satA kAryA'vadhIraNA // 3 // ityAlocya svayaM citte, hitvA bAlasya zikSaNam / svakAryakaraNodyukto, manISI maunamAzritaH // 4 // ___ itazcaitasyaiva karmavilAsasya rAjJo'sti sAmAnyarUpA nAma devI / tasyAzcAbhISTatamo'sti madhyamabuddhirnAma dArako, vallabhatamo manISibAlayoH, krIDitastAbhyAM saha bhUyAMsaM kAlaM, sa ca prayojanavazAdAjAdezenaiva dezAntaraM gata AsIt / idAnImAgataH, dRSTau manISibAlau saha sparzanena, AliGgitastAbhyAM sparzanena ca / tataH sakautukena madhyamabuddhinA karNAbhyaNe nidhAya vadanaM pRSTo bAlaH-ka eSa iti ? nivedito bAlenAsya yathA sparzananAmAyamacintyaprabhAvo'smatsahacara iti / madhyamabuddhi13 vyatikaraH pra0 madhyamabuddhi Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 ruvAca-kathaM ? tataH kathito bAlena sarvo'pi vyatikaraH, saMjAto' madhyamabuddharapi sparzanasyopari snehabhAvaH / bAlenAbhihitaM-bhadra sparzana ! darzayAsya svakIyaM mAhAtmyam / sparzanaH prAha-eSa drshyaami| tataH prayuktA yogazaktiH, kRtamantarddhAnaM, adhiSThitaM madhyamabuddheH zarIraM, vismito madhyamabuddhiH, pravRttA komalasparzecchA, upabhuktAni lalitazayanasuratAdIni, saMjAtazcittAhAdaH, prINito madhyamabuddhiH, prakaTIbhUtaH sparzanaH, pRSTaM svpryaassaaphlym| anugRhItohaM bhavateti niveditaM sarabhasena madhyamabuddhinA / tataH pAtrIbhUto'yamapi na durayAyI varttata iti vicintitaM sparzanena / manISiNA cintitaM-vazIkRtaprAyo'yamapi madhyamabuddhiranena pApena sparzanena, ato yadhupadezaM gRhNAti tataH zikSayAmyenaM, mA bhUdasya mugdhatayA varAkasya vaJcanamiti / tato rahasi madhyamabuddhirabhihito manIpiNA-bhadra ! na bhadrako'yaM sparzano, viSayAbhilASaprayukto'yaM lokAnAM vazcakaH paryaTati, madhyamabuddhiruvAca-kathaM ? tataH kathitA manISiNA bodhaprabhAvopalabdhA samastA'pi tasya sparzanasya mUlazuddhiH / madhyamabuddhinA cintitaM-svAnubhavasiddhA mama tAvadasya sparzanasya saMbandhinI vatsalatA, acintyaprabhAvatA, sukha hetutA ca / ayamapi ca manISI nAyuktabhASI, tanna jAnImaH kimatra tattvaM ? kiM vA vayamevaMsthite kurma iti ? athavA kimanena cintitena ? tAvadambAM pRcchAmi, tadupadiSTamAcariSyAmIti vicintya gataH sAmAnyarUpAyAH samIpaM, kRtaM pAdapAnaM abhinanditastayA, niviSTaH kSititale, nivedito vyatikaraH / sAmAnyarUpayoktaM-vatsa ? tAvattvayA'dhunA sparzanamanISiNoyorapi vacanamanuvarttayatobhayAvirodhena madhyasthatayaiva sthAtuM yuktaM, kAlAntare punarya eva balavattaraH pakSaH syAt sa evAzrayaNIyaH / tathAhi-saMzayApannacittena, bhinne kAryadvaye satA / kAryaH kAlavilambo'tra, dRSTAnto mithunadvayam // 1 // madhyamabuddhiruvAca-amba ! kiM tanmithunadvayaM ? sAmAnyarUpayoktaM putrAkarNaya asti tathAvidhaM nAma nagaraM, tatra RjurnAma rAjA, tasya praguNA nAma mahAdevI, tayormakaradhvajAkAro mugdho nAma tanayaH, tasya ca ratisannibhA akuTilA nAma bhAryA, tatastayormugdhAkuTilayoranyo'nyavaddhAnurAgayorviSayasukhamanubhavatorbajati kAlaH / anyadA vasantasamaye uparitanaprAsAdabhUmikAvAsabhavane vyavasthitaH prabhAte utthito mugdhakumAro, manoharavividhavikasitakusumavanarAjirAjitaM gRhopavanamupalabhya saMjAtakrIDAbhilASo bhAyA pratyuvAca-devi ! atiramaNIyeyamupavanazrIH, taduttiSTha gacchAvaH kusumoccayanimittaM, AnayAva enAm / akuTilayA'bhihitaM ydaajnyaapytyaaryputrH| tato gRhItvA maNikhacite kanakasUrpike gate gRhopavanaM, prArabdhaH kusumoccayaH / mugdhaH prAha-devi ! pazyAvastAvat kanakasUpikAM jhaTiti kaH pUrayati ? braja tvamanyasyAM dizi ahamanyasyAM bajAmIti / akuTilayA'bhihitaM-evaM bhavatu, gatau kusumoccayaM kurvANau parasparaM darzanapathAtItayorgahanAntarayoH / atrAntare kathazcittaM pradezamAyAtaM vyantaradevamithunakam / kAlajJo devo vicakSaNA devI, tena ca gaganatale vicaratA'valokitaM tanmAnuSamithunaM, tato'cintyatayA karmapariNateratisundaratayA tasya mAnuSamithunasyAparyAlocitakAritayA manmathasya, madanajananatayA madhumAsasyAtiramaNIyatayA pradezasya, kelibahalatayA vyantarabhAvasyAticapalatayendriyANAM, dunivAratayA viSayAbhilASasyAticaTulacAritayA manovRttestathAbhavitavyatayA ca tasya vastunaH kAlajJasyAbhUdakuTilAyAM tIvro'nurAgaH tathaivacamugdhasyopari vicakSaNAyAH / tataH kilainAM vazcayAmItibuddhayA kAlajJenAbhihitA vicakSaNA-devi ! vraja tvamagrataH pAlavilabemithunasyakathA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tAvadyAvadahamito rAjagRhopavanAdevArcananimittaM katicitkusumAnyAdAyAgacchAmi / sA tu mugdhahRdayatayA sthitA maunena, gato'kuTilAbhimukhaM, kAlajJo'vatIrthoM ghanataragahane adarzanIbhUto vicakSaNAyAH / cintitamanena-aye ! kiM punaH kAraNamAzrityedaM mithunaM parasparato davIyodezavarti barttate / kAlabila- ___ tataH prayuktamanena vibhaGgajJAnaM, lakSitaM tayordarIbhavanakAraNam / tato'yamevAtropAya iti mbe mithuna- vicintya kRtamanena devazaktyA''tmano vaikriyaM mugdharUpaM, nirbartitA kanakamarpikA, bhRtA kusumAnAM, vayakathA gato'kuTilAsamIpaM, sasaMbhramamAha ca--jitA'si priye ! jitA'si, tataH kathamAryaputro jhaTityevAyAto jitA'hamapi(pIti)vilakSIbhUtA manAgakuTilA / kAlajJenAbhihitaM--priye'laM viSAdena, svalpamidaM kAraNaM, kevalaM nirbatito'dhunA kusumoccayo, vrajAvo'muSminnupavanavibhUSaNe kdliiltaagRhe| pratipannamanayA, tato gatvA kRtamAbhyAM tatra pallavazayanIyam / itazca vicakSaNayA cintitaM--aye ! gatastAvadeSa kAlajJaH, tato yAvadayaM nAgacchati yAvaceyaM nArI dUre vartate tAvadavatIrya mAnayAmyenaM rativiyuktamakaraketanAkAraM taruNaM, karomyAtmano janmanaH sAphalyaM, lakSitazcAnayApi vibhaGgajJAnenaiva tayodarIbhavanahetuH / tato vidhAyAkuTilArUpaM kusumabhRtakanakasUrpikA gatA mugdhasamIpam / Aha ca-- jito'syAryaputra ! jito'si / tataH sasaMbhramaM tAM nirIkSya mugdhaH prAha--priye ! suSTu jitaH, kimadhunA kriyatAM ? vicakSaNayoktaM--yadahaM vadAmi / mugdhaH prAha--kiM tat ? vicakSaNA''ha-bajAmo latAbhavanaM, mAnayAmo vizeSataH sadupavanazriyaM, pratipannamanena / tato gatvA tau vicakSaNAmugdhau tatraiva kadalIlatAgRhake, dRSTaM tanmithunaM, nirIkSitaM vismitAbhyAM parasparAbhimukhaM, mithunAbhyAM na dRSTastilatuSatribhAgamAtro'pi svetarayorvizeSaH / mugdhena cintitaM-aye ! bhagavatInAM vanadevatAnAM prasAdena dviguNo'haM saMpanno devI ca, tadidaM mahadabhyudayakAraNaM, taM nivedayAmIdaM tAtAya, tato nivedya svAbhiprAyamitareSAM gacchAmastAvattAtasamIpaM ityabhidhAyotthito mugdhaH / calitaM catuSTayamapi, praviSTaM RjurAjA''sthAne, tadvilokya vismito rAjA mahAdevI parikarazca, kimetaditi pRSTo mugdhaH / sa prAha--vanadevatAprasAdaH / RjurAha-kathaM ?, tataH kathito mugdhena vyatikaraH / RjunA cintitaMaho me dhanyatA, aho me devatAnugrahaH, tato harSAtirekeNa samAdiSTastenAkAlamahotsavo nagare / dApitAni mahAdAnAni, vidhApitAni nagaradevatApUjanAni / svayaM ca rAjA rAjamaNDalamadhyasthaH prAha-- ekena sutena sutadvayaM, vadhvA jAtamatho vadhUdvayam / ___gAyata khAdata pibatAtha sajjanA ! vAdayatAtha nRtyata // 1 // tataH praguNApi mahAdevI etadeva narendroktamanuvadantI vAditAnandamaIlasandohabadhiritadigantA vihito_bhujA nartituM pravRttA, dviguNAI saMpanneti gatA harSamakuTilA / pranRttAH zeSAntaHpurikAH, pramuditaM nagaraM, vRtto bRhatA vimarna mahAnanda iti / kelipriyatayA hRSTaH kAlajJaH / kevalaM cintitamanena- kA punareSA dvitIyA yoSit saMjAteti / upayukto jJAne, jJAtamanena--saivaiSA madIyabhAryA vicakSaNeti / tataH saMjAtaH krodhaH, cintitamanena, mArayAmyenaM durAcAraM puruSaM, eSA punaramaratayA na zakyate mArayituM, tathApyevaM pIDayAmi yathA na punaH parapuruSagandhamapi prArthayate / evaM kRtanizcayamyApyasya kAlajJasya tathAbhavitavyatayA pravRttA'rthaparyAlocanA, sphuritaM citte- yathA na samyag cintitamidaM mayA, na pIDanIyA tAvadvicakSaNA, yato'hamapi na zuddhAcAro, mamApi samAno'yaM doSaH, mAraNamapi mugdhasya na yuktaM, yato mArite'sminnanyathAbhAvaM vijJAya na bhajate mAmakuTilA, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 pratibodhaprAcAryA virajyate sutarAM vicakSaNA, tatkimakuTilAM gRhItvA'dRSTasvakalatradharSaNaH ito'pakramAmi ? etadapi nAsti, yato'kANDaprasthAne na svAbhAviko'yamiti lakSitavikArA kadAcidakuTilA mAM na bhajate, tayA rahitasya punargamanamanarthakameva, tasmAdIAdharma parityajya kAlavilamba evAtra zreyAniti / vicakSaNayApi cintitaM--aye ! sa evAyaM madIyabhartA kAlajJo'nena rUpeNa sthitaH, kuto'nyasyAtra saMbhava iti / tataH kathamasya purataH parapuruSeNa saha tiSThAmIti saMjAtalajjA ayamanyAM bhajata iti samutpanneA daHzakamevaM sthite sthAtamityAvirbhatAkulabhAvA gatAyA api na kAcidarthasiddhiriti sthAnenAtmAnaM toSayantI na cAnyA gatirastIti nirAlambA / sApi yadbhaviSyattayA kAlavilambamevAzritya tatraiva sthitA / tatprabhRtyadarzitavaikriyau parityakteAdhamauM devamAyayA samastamAnuSakarttavyAnyAcarantau pratyekaM dvayaM bhajamAnau sthitau vicakSaNAkAlajJau prabhUtakAlam / ___ anyadA mohavilayAbhidhAne kAnane sAtizayajJAnAdiratnAkaro bahuziSyaparikaraH samAgataH pratibodhako nAmAcAryaH, nivedito narendrAyodyAnapAlena, tataH sapaurajano nirgatastadvandanArtha rAjA, bhagavato'pi upavezanArtha devaiviracitaM kanakakamalaM, dRSTastatropaviSTastebhyo dharmamAcakSANo bhagavAnnarapatinA ilAtalavilulitamaulinA, vanditaM tatpAdAravindaM zeSamunayazca, abhinanditAH karmaviTapipATanapaTiSThaniSThurakuThArAyamANena dharmalAbhAzIrvAdena bhagavatA zeSayatibhizca, upaviSTA bhUtale, kAlajJAdayo'pi prayujya samastaM vandanAdivinayaM ythaasthaanmupvissttaaH| prastutA bhagavatA vizeSato dharmadezanA, darzitA bhavanirguNatA, varNitAH karmabandhahetavaH, ninditaH saMsAracArakAvAsaH, zlAghito mokSamArgaH, khyApitaH zivasukhAtizayaH kathitA viSayAbhiSvaGgasya bhavabhramaNahetuzivasukhapratirodhikA durantatA / tatastadbhagavadvacanAmRtamAkarNya vicakSaNAkAlajJayoviMdalitaM mohajAlamAvirbhUtaH samyagdarzanapariNAmaH, samujjvalitaH karmendhanadahanapravaNaH svaduzcaritapazcAttApAnalaH / atrAntare tayoH zarIrAbhyAM vinirgatai raktakRSNaiH paramANubhirghaTitazarIrA, bIbhatsA darzanena, bhISaNA svarUpeNa, udvegaheturvivekinAM ekA strI bhagavataH pratApaM soDhumakSamA nirgatya parSadaH pazcAnmukhIsthitA dUravartini bhUbhAge sthitA, pazcAttApAkRtahRdayatayA galadazrusalilau samakameva vicakSaNAkAlajJau patitau bhgvccrnnyoH| kAlajJenA bhihitaM-bhagavannadhamAdhamo'haM yena mayA vipratAritA svabhAryA, AcaritaM pAradArya, drugdhaH14 saralahadayo, mugdho janito narendramahAdevyAdInAM vyalIkasutavyAmohaH vaJcito'yaM paramArthenAtmA / tasya mamaivaMvidhapApakarmaNaH kathaM zuddhirbhaviSyatIti ? vicakSaNayoktaM--mamApi kathaM ? yataH samAcaritaM pApiSThiyA mayA'pIdaM sarva, kiM vA nivedyate ? divyajJAnasya pratyakSamevedaM samastaM bhgvtH| bhagavAnAhabhadrau ! na karttavyo yuvAbhyAM viSAdo, na bhadrayordoSo'yaM, nirmalaM bhavatoH svarUpam / tAvAhatuHkasya punardoSo'yaM ? bhagavAnAha--yeyaM yuSmaccharIrAnnigatya dUre sthitA nArI tasyAH / tAvAhatuHbhagavan ! kinnAmikeyaM ? bhagavatA'bhihitaM--bhadrau ! bhogatRSNeyamabhidhIyate / vilakSaNAkAlajJAbhyAmabhihitaM--bhagavan ! kathaM punariyamevaMvidhadoSahetuH / bhagavatA'bhihitaM--bhadrau ! zrUyatAm-- rajanIva tamisrasya, bhogatRSNava sarvadA / rAgAdidoSavRndasya, sarvasyaiSA pravartikA // 1 // yepAmeSA bhavede he, prANinAM pApaceSTitA / teSAmakAryeSu matiH, prasabhaM saMpravarttate // 2 // 14 baJcitau saralahRdayau akuTilAmugdhau pra0 svarUpaM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tRNakASThairyathA vahnirjalapUrairyathodadhiH / tathA na tRpyatyeSA'pi, bhogairAsevitairapi // 3 // yo mUDhaH zamayatyenA, kila shbdaadibhogtH| jale nizIthinInAtha, sahastena jighRkSati // 4 // mohAdenAM priyAM kRtvA, bhogatRSNAM narAdhamAH / saMsArasAgare ghore, paryaTanti nirantake // 5 // sadoSeyamiti jJAtvA, ye punaH purussottmaaH| svadehagehAniHsArya, cittadvAraM nirundhate // 6 // te sarvopadravairmuktAH, pralaunAzeSakalmaSAH / AtmAnaM nirmalIkRtya, prayAnti paramaM padam // 7 // yugmam / ye'nayA rahitAH santaste vandyA bhuvanatraye / vaze gatAH punarye'syAH, sAdhubhiste vigarhitAH // 8 // anukUlA bhavantyasyA, ye mohAidhamA narAH / teSAmeSA prakRtyaiva, duHkhasAgaradAyikA // 9 // pratikUlA bhavantyasyA, ye punaH puruSottamAH / teSAmeSA prakRtyaiva, sukhasandohakArikA // 10 // tAvanmokSaM naro dveSTi, saMsAraM bahu manyate / pApiSThA bhogatRSNeyaM, yAvacitte vivarttate // 11 // yadA punarvilIyeta, kathazcitpuNyakarmaNAm / eSA bhavastadA sarvo, dhUlirUpaH prakAzate // 12 // tAvaccAzucipujeSu, yoSidaGgeSu mUDhadhIH / kundendIvaracandrAdikalpanAM pratipadyate // 13 // yAvadeSA zarIrasthA, varttate bhogatRSNikA / tadabhAve manasteSu, na svapne'pi pravarttate // 14 // yugmam / samAne puruSatve'pi, parakiGkaratAM gatAH / nindhaM yatkarma kurvanti, bhogatRSNA'tra kAraNam // 15 // yeSAM punariyaM dehAnirgatA sumahAtmanAm / nirdvanA api te dhIrAH, zakrAderapi nAyakAH // 16 // kizcittAmasasaMmitrai, rAjasaiH paramANubhiH / nirvartitazarIreyaM, gItA tantrAntareSvapi // 17 // tadeSAM bhavatoH pApA, pApakarmapravartikA / ato'syA eva doSo'yaM, vidyate naiva bhadrayoH // 18 // svarUpeNa sadA bhadrau, nirmalau paramArthataH / eSaiva sarvadoSANAM, kAraNatvena saMsthitA // 19 // iha sthAtumazaktatvAt eSA dUrasthitA'dhunA / bhavantau matsamIpAcca, nirgacchantau prtiiksste||20|| vicakSaNAkAlajJAbhyAmabhihitaM--bhagavan ! kadA punarasyAH sakAzAdAvayormokSaH ? bhagavAnAha -bhadrau ! neha bhave, adyApi bhavadbhyAmiyaM sarvathA tyaktuM na zakyA, kevalamasyA nirdalane mahAmudgarAyamANaM prAdurbhUtaM bhavatoH samyagdarzanaM, taduddIpanIyaM punaH punaH 15sugurusaMnikarSaNa, nAcaraNIyamasyA bhogatRSNAyA anukUlaM, lakSayitavyo manasi vivarttamAno'syA sambandhI vikAraH, nirAkaraNIyo'sau pratipakSabhAvanayA, yataH pratikSaNaM tanutAM gacchantI na bhaviSyatIyaM zarIre'pi vartamAnA bhavatorvAdhikA, bhavAntare punarasyAH sarvathA tyAgasamartho bhaviSyato bhvntaaviti| tadAkarNya tato mahAprasAda iti vadantau vicakSaNAkAlajJau patitau bhgvcrnnyoH| tato'muM vyatikaramAlokya zrutvA ca bhagavadvacanaM RjupraguNAmugdhAkuTilAnAmapi prAdurbhUtaH pazcattApena saha vishuddhaadhyvsaayH| RjupraguNAbhyAM cintitaM-aho alIkasutavadhUdviguNitavyAmohena . nirarthakaM viDambitaM, vihitA sutvdhvorunmaargprvRttiraavaabhyaamiti| mugdhena cintitaM--aho kRtaM mayA parastrIgamanena kulasya dUSaNam / akuTilayA cintitaM--bata saMjAtaM me zIlakhaNDanamiti / tatazcaturNAmapi sthitametacitte yaduta nivedayAma evaMsthitamevedaM bhagavatAM, eta evAsya duzcaritasya pratividhAnamupadekSyanti / atrAntare caturNAmapi zarIrebhyo nirgataiH paramANubhirghaTitazarIraM zuklaM varNena parigataM tejasA''hAdakaM locanAnAM prINakaM cetasAmupalabhyamAnaM 'mayA rakSitAni mayA rakSitAni yUyamiti' brunANamekaM DimmarUpaM saharSa bhagavanmukhamIkSamANaM sthitaM sarveSAM purataH, tAvattadanumArgeNaiva kRSNaM varNena bIbhatsamAkArega udvegahetuH 15 pA. samparkeNa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANinAM tathaiva nirgataM dvitIya DimbharUpaM, tasmAcca tadAkArarUpadharameva kliSTataraM prakRtyA saMjAtamanyadapi tRtIyaM DimbharUpaM, naca vaditumArabdhaM, tataH zuklaDimbharUpeNa mastake hastatalaprahAraM dattvA tadvarddhamAnaM nivArya prakRtyA dhAritaM, nirgate ca bhagavadanugrahAt dve api te kRSNe DimbharUpe / tato bhagavatA'bhihitaM--bho bhadrANi ! yadbhavadbhizcintitaM yathA kRtamasmAbhirviparItAcaraNamiti na tatra bhavadbhiviSAdo vidheyaH, yato na bhavatAmeSa doSo, nirmalAni yUyaM svarUpeNa / tairabhihitaMbhagavan ! kasya punareSa doSo ? bhagavAnAha--yadidaM zuklAnantaraM bhavaccharIrebhyo nirgataM kRSNavarNa DimbharUpaM asyAyaM doSaH / tAnyAhuH--bhagavan ! kinAmakamidaM ? bhagavatoktaM-ajJAnamidamucyate, tairuktaM-bhagavan !yadidametasmAdajJAnAtprAdurbhUta dvitIyaM kRSNaDimmarupaM, anena ca zuklarUpeNAsphoTaya varddhamAnaM dhAritametatkinnAmakaM ?, bhagavAnAha--pApamidaM / tAnyAhuH-asya zuklaDimbharUpasya tarhi kimabhidhAnaM ?, bhagavatoktaM--ArjavamidamabhidhIyate / tatastAnyAhuH--bhagavan ! kIdRzamidamajJAnaM kathaM cedaM pApametasmAjjAtaM ? kimiti cAnenArjavenedaM vivarddhamAnaM dhAritamiti sarva vistarataH zrotumicchAmaH / bhagavAnAha-yadyevaM tataH samAkarNayata yUyam-- yattAvadidamajJAnaM, yuSmadehAdvinirgatam / etadeva samastasya, doSavRndasya kAraNam // 1 // anena vartamAnena, zarIre jantavo yataH / kAryAkArya na jAnanti, gamyAgamyaM ca tttvtH||2|| bhakSyAbhakSyaM na budhyante peyApeyaM ca sarvathA / andhA iva kumArgeNa, pravartante tataH param // 3 // tato nibadhya ghorANi, karmANyakRtazambalAH / bhavamArge nirante'tra, paryaTanti suduHkhitAH // 4 // ajJAnameva sarveSAM rAgAdInAM pravartakam / svakArya bhogatRSNA'pi, yto'jnyaanmpeksste||5|| ajJAnaviraheNaiva, bhogatRSNA nivarttate / kathazcitsaMpravRttA'pi, jhaTityeva nivrttte||6|| sarvajJaH sarvadarzI ca, nirmalo'yaM svruuptH| ajJAnamalino hyAtmA, pASANAnna vizeSyate // 7 // yAH kAzcideva matryeSu, nirvANe ca vibhUtayaH / ajJAnenaiva tAH sarvA, hRtAH snmaargrodhinaa||8|| ajJAnaM narako ghorastamorUpatayA matam / ajJAnameva dAridyamajJAnaM paramo ripuH||9|| ajJAnaM rogasaMghAto, jarA'pyajJAnamucyate / ajJAnaM vipadaH sarvA, ajJAnaM maraNaM matam // 10 // ajJAnavirahe naiSa, ghoraH saMsArasAgaraH / atrApi vasatAM puMsAM, bAdhakaH pratibhAsate // 11 // yAH kAzcidapyavasthAH syuryAzconmArgapravRttayaH / yaccAsamaJjasaM kiJcidajJAnaM tatra kAraNam // 12 // ta eva hi pravartante, pApakarmasu jantavaH / prakAzAcchAdakaM yeSAmetaccetasi vartate // 13 // yeSAM punaridaM cittAddhanyAnAM vinivartate / zubhrIbhUtAntarAtmAnaste sadAcAravattinaH // 14 // vandyAstribhuvanasyApi, bhUtvA bhAvitamAnasAH / azeSakalmaponmuktA, gacchanti paramaM padam / / 15 / / etaccAjJAnamatrArthe, sarveSAM bhavatAM samam / saMjAtaM tena doSo'yamasyaiva na bhavAdRzAm // 16 // DimbharUpamanenaiva, dvitIyaM pApanAmakam / sarvatra janyate tasmAdatrApi janitaM kila // 17 // etaddhi sarvaduHkhAnAM, kAraNaM varNitaM budhaiH / udvegasAgare ghore, haThAdetatpravartakam // 18 // mUlaM saMklezajAlasya, pApametadudAhRtam / na karttavyamataH prAjJaiH, savai yatpApakAraNam // 19 // hiMsAnRtAdayaH paJca, tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra, iti pApasya hetavaH // 20 // varjanIyAH prayatnena, tasmAdete manISiNA / tato na jAyate pApaM, tasmAnno duHkhasaMbhavaH // 21 // yuSmAkaM punarajJAnAjjAtaM pApamidaM yataH / ajJAnameva sarveSAM, hiMsAdInAM pravartakam // 22 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varddhamAnamidaM pApamArjavena nivAritam / yadatra kAraNaM samyak, kathyamAnaM nibodhata // 23 // AjevaM hi svarUpeNa, zuddhAzayakaraM param / varddhamAnamataH pApaM, vArayatyeva dehinAm // 24 // etaccArjavamatrArthe, sarveSAM vartate samam / ajJAnajanitaM pApaM, yuSmAkamamunA jitam // 25 // rakSitAni mayA yUyamata eva muhurmuhuH / saharSametadAcaSTe, DimmarUpaM smitAnanam // 26 // dhanyAnAmArjavaM yeSAmetaJcetasi vartate / ajJAnAdAcaranto'pi, pApaM te svalpapApakAH // 27 // yadA punarvijAnanti, te zuddha mArgamaJjasA / tadA vidhUya karmANi, ceSTante mokSavarmani // 28 // Arjavena tato dhanyAste zubhrIbhUtamAnasAH / nirmalAcAravistArAH, pAraM gacchanti saMsRteH // 29 // tavevaMvidhabhAvAnAM, bhadrANAM budhyate'dhunA / ajJAnapApe nirddhaya, samyagdharmaniSevaNam // 30 // upAdeyo hi saMsAre, dharma eva budhaiH sadA / vizuddho muktaye sarva, yato'nyad duHkhakAraNam // 31 // anityaH priyasaMyoga, ihepzokasaMkulaH / anityaM yauvanaM cApi, kutsitAcaraNAspadam // 32 // anityAH saMpadastIvraklezavargasamudbhavAH / anityaM jIvitaM ceha, sarvabhAvanibandhanam // 33 // punarjanma punarmatyurDInAdisthAnasaMzrayaH / punaH punazca yadataH, sukhamatra na vidyate // 34 // prakRtyA'sundaraM hyevaM, saMsAre sarvameva yat / ato'tra vada kiM yuktA, kacidAsthA vivekinAm // 35 // muktvA dharma jagadvandyamakalaGgha sanAtanam / parArthasAdhakaM dhIraiH, sevitaM zIlazAlibhiH // 36 // tato bhAgavataM vAkyaM, zrutvedamamRtopamam / saMsAravAsAttaiH sarvaiH, svaM svaM cittaM nivartitam // 37 // rAjA''ha kriyate sarva, yadAdiSTaM mahAtmanA / praguNA''ha mahArAja !, kimadyApi vilambyate // 38 // cArU cArUditaM tAta !, samyagamba ! prajalpitam / yuktametadanuSThAnaM, mugdhenaivaM prabhASitam // 39 // harSotphullasarojAkSI, tathApi gurulajjayA / taduktaM bahu manvAnA, vadhUneina saMsthitA // 40 // tataH patitAni catvAryapi bhagavaccaraNayoH / RjurAjenoktaM vatsa ! saMpAdayAmo yadAdiSTaM bhagavatA / bhagavAnAha-ucitamidaM bhavAdRzAM bhavyAnAm / tataH pRSTo bhagavAneva prazastadinaM rAjJA / bhagavatoktaM-acaiva zuddhayatIti / tatastatrasthenaiva narendreNa dApitAni mahAdAnAni, kAritAni devapUjanAni, sthApitaH zubhAcArAbhidhAnaH svatanayo rAjye, janito nAgarikajanAnAM cittAnanda iti / tato nivartya karttavyaM, pravrajyAkaraNocitam / guruNA'rpitasadbhAvaM, dIkSitaM ca catuSTayam // 1 // tataste kRSNarUpe dve, Dimbhe tUrNa palAyite / zuklarUpaM punasteSAM, praviSTaM tanuSu kSaNAt // 2 // kAlajJena tatazcitte, sabhAryeNa vicintitam / pazyAho dhanyatA'mISAM, sulabdhaM janmajIvitam // 3 // etairbhAgavatI dIkSA, yaiH prAptA puNyakarmabhiH / duranto'pyadhunA manye, taistIrNo'yaM bhavodadhiH // 4 // cAritraratnAdetasmAtsaMsArottArakAraNAt / vayaM tu devabhAvena, vyarthakenAtra vaJcitAH // 5 // athavA--mithyAtvodalanaM yasmAdasmAbhirapi sAmpratam / durlabhaM bhavakoTIbhiH, prAptaM samyaktvamuttamam // 6 // ato'sti dhanyatA kAcidasmAkamapi sarvathA / naro dAridyabhAGa naiva, labhate ratnapuJjakam // 7 // tataH saharSI tau sUreH, praNamya caraNadvayam / tenAnuziSTau svasthAnaM, saMprAptau devadampatI // 8 // praviSTA bhogatRSNA'pi, zarIre gacchatostayoH |shuddhsmyktvmaahaatmyaat, kevalaM sA na bAdhikA // 9 // vicakSaNA''ha kAlajJamanyadA rahasi sthitA / Aryaputra ! yadA dRSTA, tvayA'haM kRtavaJcanA // 10 // tadA kiM cintitaM ? so'pi, svAbhiprAya nyavedayat / vicakSaNA''ha satyastvaM, kAlajJa iti giiyse||11|| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenApi pRSTA sovAca, paryAlocaM sadAtanam / kAlajJaH prAha satyeva, tvamapyatra vicakSaNA // 12 // yataH kAlavilambena, kriyamANena vallabhe ! bhogA bhuktAH sthitA prItirjAtaM nAkANDaviDvaram // 13 // prApto dharmoM nRpAdInAmupakAraH kRto mahAn / tataH kAlavilambo'yaM, phlito'tyrthmaavyoH||14|| vicakSaNA''ha ko vA'tra?, sandeho nAtha ! vastuni / kiMvA na jAyate cAru, paryAlocitakAriNAm // 15 // tataH prItisamAyuktau, saMjAtau devadampatI / saddharmalAbhAdAtmAnaM, manyamAnau kRtArthakam // 16 // idaM putra ! mayA tubhyaM, kathitaM mithunadvayam / saMdigdhe'rthe vilambena, kAlasya guNabhAjanam // 17 / / tatazca-saMdigdhe'rthe vidhAtavyA, bhavatA kAlayApanA / pazcAd bahuguNaM yacca, tadevAGgIkariSyate // 18 // madhyamabuddhirAha-yathA''jJApayatyambA-- tato manISiNo vAkyaM, smarato nAsya jAyate / prItibandho dRDhaM tatra, sparzane bhAvavairiNI // 19 // bAlAlApaiH punastatra, snehabuddhiH pravartate / dolAyamAno'sau citte, kurute kAlayApanAm // 20 // itazca tena bAlena, sA proktA jananI nijA / amba ! saMdarzayAtmIyaM yogazaktibalaM mama // 21 // tayoktaM darzayAmyeSA, putra ! tvaM saMmukho bhava / tataH sA dhyAnamApUrya, praviSTA taccharIrake // 22 // athAkuzalamAlAyAH, pravezAnantaraM punaH / sa bAlaH sparzanenApi, gADhaM harSAdadhiSThitaH // 23 // tataH zarIre tau tasya, vartamAnau kSaNe kSaNe / abhilASaM mRdusparze, kurutastIvravedanam // 24 // parityaktAnyakarttavyastAvanmAtraparAyaNaH / sa bAlaH suratAdIni, divA rAtrau ca sevate // 25 / / kuvindaDombamAtaGgajAtIyAsvapi tdvshH| atilaulyena mUDhAtmA, lalanAsu pravarttate // 26 // tato'karttavyanirataM, satkarttavyaparAGmukham / taM bAlaM sakalo lokaH, pApiSTha iti nindati // 2 // ajJo'yaM gatalajjo'yaM, nirbhAgyaH kuladaSaNaH / sa evaM nindyamAno'pi, manyate nijacetasi // 28 // sparzanAmbAprasAdena, mamAsti sukhsaagrH| loko yadvakti tadvaktu, kimetajjalpacintayA // 29 // yugmam / athAkuzalamAlA'pi, nirgatya paripRcchati / kIdRzI mAmikI jAta !, yogazaktirvibhAti te ? // 30 // sa prAhAnugRhIto'smi, nirvikalpo'hamambayA / sukhasAgaramadhye'tra, yathA'haM saMpravezitaH // 31 // anyaccAmba ! tvayA nityaM, madanugrahakAmyayA / na moktavyaM zarIraM me, yAvajjIvaM svatejasA // 32 // athAkuzalamAlA''ha, yattubhyaM vatsa ! rocate / tadeva satataM kArya, mayA muktAnyaceSTayA // 33 // svAdhInAM tAM nirIkSyaivaM, bAlena paricintitam / sparzano'pi mamAyattaH sAmagrI 16sarvasAdhikA // 34 // aho me dhanyatA loke. nAstyato bata maadRshH| tato'sau gADhahRSTAtmA, svAnurUpaM viceSTate // 35 // atha nindApare loke, snehavivalamAnasaH / lokApavAdabhIrutvAnmadhyabuddhiH prabhASate // 36 / / bAla ! no yujyate kartuM, tava lokaviruddhakam / agamyAgamanaM nindhaM, sapApaM kuladUSaNam , // 37 // sa prAha vipralabdho'si, nUnaM mitra ! manISiNA / svarge vivarttamAnaM mAM nekSase kathamanyathA ? // 38 // ye mUDhA jAtidoSeNa, komalaM lalanAdikam / necchanti sa mahAratnaM, muJcanti sthAnadoSataH // 39 // tadAkarNya tatazcitte, kRtaM madhyamabuddhinA / naiSa prajJApanAyogyo, vyarthoM me vaaprishrmH||40|| evaM ca tiSThatAM teSAM, bAlamadhyamanISiNAm / athAnyadA samAyAto, vasantaH kRtamanmathaH17 // 41 // saMjAtAH18 kAnanAbhogAH,19 sumnobhrpuuritaaH| bhramabhramarajhaGkAyaratAragItamanoharAH // 42 // kAminIhRdayAnandadAyakaM priyasannidhau / viz2ambhate vanAnteSu, kekikokilakUjitam // 43 // 16 kAryasAdhikA pra. 17 kRtamanmathAH pra. 18 kAnane bhogAH pra 19 AbhogA: dezAH20 hAri0 pra0 manAyayorIkSaNa Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ protphullakiMzukAgreSu, puSpamAro'tiraktakaH / viyogadalitastrINAM, pizitaprakarAyate // 44 // maJjaryaH sahakArANAmAmoditadigantarAH / hRSTA vasantarAjena, dhUlikrIDAM prakurvate // 45 // devakinnarasambandhimithunaiH kathitA vane / bhrameNa21 nAkAnmartyasya,22 tadAnIM ramaNIyatA // 46 // vallayoM nirbharIbhUtvA,23baddhvA24 dolA gRhe gRhe / madanoddIpane manda, pravRtto malayAnilaH // 47 // athedRze vasante'sau, saha madhyamabuddhinA / krIDAtha nirgato bAlaH, kAmakAlapramoditaH // 48 // jananyA dehavartinyA, saMyuktaH sparzanena ca / gato lIlAdharaM nAma, sodyAnaM nandanopamam // 49 // tasyAsti madhyabhUbhAge, zubhrazRGgo mahAlayaH / 25janatAnayanAnandaH, prAsAdastuGgatoraNaH // 50 // kAminIhadayADAdakArako rativatsalaH / janaiH pratiSThitastatra, devo makaraketanaH // 51 // itazca tasya devasya, pUjAsatkArakAraNam / tithiH krameNa saMjAtA, dine tatra trayodazI // 52 // kanyakA varalAbhAya, vadhvaH saubhAgyavRddhaye / durbhagAstu patipremamohena hatamAnasAH // 53 // mohAndhAH kAmino'bhISTayoSitsambandhasiddhaye / gRhItArcanikAH kAmapUjanArtha samAgatAH |54yugmm tato bAlo26mahArolaM, tatrAkarNya savismayaH / praviSTaH kAmasadanaM, saha madhyamabuddhinA // 55 // dRSTastatra rate thaH, praNato bhaktipUrvakam / pUjitazca prayatnena, saMstuto guNakIrtanaiH // 56 // atha pradakSiNAM tasya, dadAno devasadmanaH / bAlo dadarza pArzvasthaM, guptasthAne vyavasthitam // 57 // tasyaiva ratinAthasya, devasya kRtakautukam / saMvAsabhavanaM ramyaM, mandamandaprakAzakam // 58 // yugmam kutUhalavazenAtha, dvAri saMsthApya madhyamam / madhye praviSTaH sahasA, sa bAlastasya samanaH // 59 // atha tatra suvistIrNA,27 saparyaGkAM stuulikaam28| mRdUpadhAnasaMpanAM komlaamlcelikaam29||60|| suptena ratiyuktena, kAntamadhyAM manobhuvA / sa dadarza mahAzayyAM, devAnAmapi durlabhAm ||61||yugmm tato mandaprakAzatvAt, saMvAsabhavanasya saH / kimetaditi saMcintya, zayyAM pasparza bAlakaH // 62 itazcetazca hastena, spRzatA suciraM mudA / tato vibhAvitA'nena, zayyaiSA makaradhvajI // 63 // vicintitaM ca tatsparzakaumalyahatacetasA / aho komalatA manye, nAnyatra bhavatIdRzI // 64 // tataH zarIravartinyA, jananyA sparzanena ca / preryamANaH svakIyena, cApalena ca dUSitaH // 65 / / sa bAlazcintayatyevaM, mAnayAmi yathecchayA / enAM komalikAM zayyAM, suptvA'haM kSaNamAtrakam 66 // devaH supto'tra madano, ratiyukto na cintitam / apAyo devazayyAyAM, suptasyeti na bhAvitam // 67 // dRSTasya lAghavaM lokairiti naiva manaH kRtam / vijJAtaM neti saMpatsye, hAsyo madhyamabuddhitaH // 68 // anAlocyAyatiM mohAt, kevalaM supta eva sH| Aruhya zayyAM tAM divyAM, kRtaM baalvicessttitm||69|| tatastasyAM vizAlAyAM, zayyAyAM baddhamAnasaH / itazcetazca kurvANaH, sarvAGgANi punaH punaH // 7 // aho sukhamaho sparzastathA'ho dhanyatA mama / cintayaniti zayyAyAM, luThamAnaH sa tiSThati // 71 // itazca nagare tatra, bahiraGgo nRpottamaH / anyo'pyasti mahAtejAH prakhyAtaH zatrumardanaH // 72 / / tasyAsti padmapatrAkSI, prANebhyo'pi suvallabhA / pradhAnakulasaMbhUtA, devI madanakandalI // 73 // grAhitArcanikA sA ca, parivAreNa saMyutA / AyAtA tatra sadane, kAmadevasya pUjikA // 74 // devakoSThasthitaM sA ca, saMpUjya makaradhvajam / saMvAsabhavanasthasya, praviSTA tasya pUjikA / / 75 // pravizantImudIkSyAsau, tAM strItikRtanizcayaH / lajjAbhayAbhyAM nizceSTo, bAlaH kASThamiva sthitaH / / 76 // 21 devAvAsAt . 22 manuSyasya. 23 (bhUtA). 24 (bacA). 25 janasamUhaH. 26 kolAhala 27 suparyavAM pra. 28 sutUlikAm pra. 29 cela-vastra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato mandaprakAze sA, bhavane mRgalocanA / hastasparzana zayyAyAM, devamarcayate kila // 77 / / candanena ca kurvantyA, ratikAmavilepanam / sa bAlaH sarvagAtreSu, spRSTaH komalapANinA // 78 // tato'kuzalamAlAyA, vazena sparzanasya ca / bAlazcintayatyevaM viparyAsitamAnasaH // 79 // yAdRzo'yaM mRdusparzoM, hastasyAsyAnubhUyate / nAnubhUto mayA tAdRg, janmanyapi kadAcana // 8 // aho mayA'nyasparzeSu, saundarya kalpitaM vRthA / nAtaH parataraM manye, triloke'pyasti komalam // 81 // itazca kAmadevasya, paricaryA vidhAya sA / svasthAnaM pragatA kAle, rAjJI madanakandalI // 2 // tato'sau bAlaH kathaM mameyaM strI saMpatsyata iti cintayA vivalIbhUtahRdayo'nAkhyeyamantastApAtirekaM vedayamAno vismRtAtmA tasyAmeva zayyAyAM muzcan uSNoSNAn dIrghadIrghAn niHzvAsAn mUrchita iva, mUka iva, matta iva, hRtasarvasva iva, grahagRhIta iva, taptazilAyAM nikSiptamatsyaka iva itazvetazca parivarttamAno viveSTate / tato dvAre vartamAnena madhyamabuddhinA cintitaM--aye ! kimetyeSa bAlo'smAt saMvAsabhavanAdiyatA'pi kAlena na nirgacchatIti, kiM vA karotIti pravizya tAvanirUpayAmi / tataH praviSTo madhyamabuddhirlakSitA hastasparzana kAmazayyA, hRtamasyApi hRdayaM tatkomalatayA / tato vimalIbhUtadRSTinA tena dRSTaH zayyaikadeze viveSTamAnastadavastho bAlaH / cintitamanena-aho kimanenedamakAryamAcaritaM ? na yuktaM devazayyAyAmadhirohaNaM, na khalu ratirUpavibhramApi gurbaGganA satAM gamyA bhavati / tatheyaM zayyA sukhadApi devapratimAdhiSThitetikRtvA kevalaM vandanIyA na punarupabhogamahatIti / tatazcotthApito'nena bAlo yAvanna kicijalpati / madhyamabuddhirAha--aho akAryamidaM, na yuktaM devazayyAyAmadhirohaNamityAdi, tathApi na dattamuttaraM bAlena / atrAntare praviSTastaddevakulAdhiSThAyako vyantaro, baddhastenAkAzabandhaiH bAlaH, pAtito bhUtale, samutpAditA'sya sarvAGgINA tIvravedanA / tato mumUrSantamupalabhya kRto madhyamabuddhinA hAhAravaH / tataH kimetaditi saMbhrameNa calito devakulAttadabhimukhaM loko / niHsArito vyantareNa vAsabhavanAd bahirbAlo, mahAsphoTena kSipto bhUtale, bhagnanayanaH kaNThagataprANo'sau dRSTo lokena / tadanumArgeNa dInamanasko nirgato madhyamabuddhiH / kimetaditi pRSTo'sau janena, lajjayA na kizcijalpitamanena / tato'vatIrya kazcitpuruSaM vyantareNa kathito jnebhystdiiyvytikrH| tato devApathyakArIti pApiSTo'yamiti dhikkArito'sau bAlo makaradhvajaH , kuladaSaNo'yamasmAkaM viSataruvi saMpanna iti garhitaH svajAtIyaiH, anubhavatu pApakarmaNaH phalamidAnImityAkrozitaH sAmAnyalokaiH, kiyadetadasamIkSitakAriNAM samastAnarthabhAjanatvAt teSAmityapakarNito vivekilokaiH / tato'sau vyantaraH kRtavikRtarUpaH sannAha-cUrNanIyo'yaM durAtmA bhavartA purato mayA'dhunA bAla iti / tataH kRtahAhAravaH prasIdatu prasIdatu bhaTTArako dadAtu bhrAtRprANabhikSAmiti bruvANaH patito vyantarAdhiSThitapuruSapAdayormadhyamabuddhiH / tatkaruNAparItacetasA lokenApyabhihito vyantaro yadutabhaTTAraka ! mucyatAmekavAraM tAvadeSa na punaH kariSyatIti / tato madhyamabuddhikaruNayA lokoparodhena ca mukto'sau vyantareNa bAlo, labdhA cetanA, mutkalIbhUtaM zarIraM, niHsAritastUrNa devakulAt / madhyamabuddhinA nItaH kRcchreNa svabhavanaM, jJAto'yaM vyatikaraH parikarAtkamavilAsena / cintitamanenakiyadetad ! adyApi mayi pratikUle bAlasya yadbhaviSyati tanna lakSayantyete lokAH, tato'bhihitaH karmavilAsena parikaraH-kimasmAkaM durvinItacintayA ? nocitaH so'nuzAsteH, na voDhavyastadIyaH Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kenApi vyApAraH / parikareNoktaM--yadAjJApayati deva iti / pRSTo'sau madhyamabuddhidhanA bAlaH bhrAtarnakizcitte'dhunA zarIrake bAdhate ? bAlenAbhihitaM-na zarIrake, kevalaM pravarddhate mamAntastApaH / madhyamabudvirAha--jAnAsi kinimitto'yaM, tato vAmazIlatayA kAmasya bAlaH prAha-najAnAmi, kevalaM dvArasthitena bhavatA tatra saMvAsabhavanamabhipravizantI gacchantI vA kiM vilokitA kAcinArI na vA ? madhyamabuddhirAhavilokitA / bAlenoktaM--tatki lakSitA kA'sAviti bhavatA ? madhyamabuddhirAha-suSTu lakSitA / sA hi zatrumardanasya rAjJo bhAryA madanakandalItyucyate / tadAkarNya kathaM sA mAdRzAmiticintayA dIrghadIrghataraM niHzvasitaM bAlena / tadarthI khalvayamiti lakSito madhyamabuddhinA / cintitamanena-- tatrApi sthAne tAvadasyAyamabhinivezo, janayatyeva sA madanakandalI sundaratA'tizayena svagocaramabhilaSitaM, yato dvArazAkhAlagnena mayA'pyatisaGkaTatayA kAmasaMvAsabhavanadvArasya nirgacchantyAstasyA madanakandalyAH saMvedito'Ggasya sparzo, na tAdRzaH prAyeNAnyavastunaH sparzoM bhuvane vidyate, dolAyitaM mamApi tadabhisaraNagocaraM manastadAnImAsIt / kintu na yuktaM kulajAnAM parastrIgamanaM, tasmAnivArayAmyenamapi yadi nivartate madvacanena / tataH sa bAlaM pratyAha-kimadyApyavidyA bhavataH ? kiM na dRSTamidAnImeva phalamavinayasya bhavatA, kimadhunaiva vismRtaM ? yatkaNThagataprANaH kathazcinmocitastvaM mayA durvinayakupitAt bhagavato makaradhvajAt, tato nivartasvAsmAdduradhyavasAyAt, nayanaviSanAga3 ziroratnazucikalpA hi sA madanakandalI, tAM prArthayataste kevalaM bhasmIbhAva eva na punaH kaacidrthsiddhiH| bAlena cintitaMaye ! lakSito'hamanena, tatkimadhunA'bhiprAyagopanena ? tatastenoktaM--yadyeva tataH kiM brUSe mocitastvaM mayA ? na punarbuSe yathA gADhataraM mArita iti / yatastena kAmena yuSmadvacanena mAM muJcatA kevalaM me zarIravedanAmAtramapasAritaM hRdaye punarnikSipto vitarkaparamparArUpaH prajvalitakhadirAgArarAziH, tena mamedaM dahyate samantAccharIraM, yadyahaM kAmabandhanakAla evAmariSyaM naitAvantamantastApamanvabhaviSyaM, tato bhavatA mocayatA pratyuta mahAnayamanarthaH saMpAdita iti / nAdhunA mamainAmamRtasekAyamAnAM madanakandalI virahayyAnyathA'syAntastApasyopazamaH / kiM bahunA'tra jalpiteneti / tato lakSito madhyamabuddhinA'syAnivarttako nirbandhaH, sthito'sau tUSNIbhAvena / atrAntare gato'staM savitA, bAlahRdayAdiva samullasitaM tamaHpaTalaM, lajitaH prathamaH pradoSaH, niHsaMcArIbhUto lokaH / tato'vicArya kAryAkArya samutthito bAlo, nirgataH svakIyabhavanAt , avatIrthoM rAjamArge, pravRttaH zatrumardanarAjakulAbhimukhaM gantuM, gataH kiyantamapi bhUbhAgam / . itazca snehavazena |kmsy saMpatsyata iti cintayA nirgatastadanumArgeNa mdhymvuddhiH| dRSTo bAlena gacchatA kazcitpuruSaH, tena cAsphoTaya baddho'sau mayUrabandhena kUjitaM bAlena prAptaH prApta iti bruvANaH prApta eva madhyamabuddhiH / tataH samutpATaya bAlaM pazyata eva madhyamabuddhaH samutpatitaH puruSo'mbaratale, AraTatazca bAlasya sthagitaM vadanaM. pravRttaH pazcimAbhimukho gantuma / tato madhyama buddhirapi are re duSTavidyAdhara ! ka yAsi gRhItvA madIyabhrAtaramiti trADI31 muzcanAkRSTakhaGgaH prasthito bhUmau / tadanumArgeNa nirgato nagarAt , adarzanIbhUtaH puruSo, nirAzIbhUto madhyamabuddhiH / tathApi bAlasnehAnubandhena kila kacinmokSyatItibuddhayA nAsau dhAvannuparamati, dhAvata eva lalitA 30 dRSTiviSasarpaH 31 trATI pra0 madanakanda tyai nirgamaH homAyotpATitobAlaH Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajanI / tato'nupAnakatayA viddho'nekakaNTakakIlakaiH, parigataH zrameNa, kSAmo bubhukSayA, pIDitaH pipAsayA, vihvalaH zokena, adhyAsito dainyena anekagrAmanagareSu pRcchan vAtI bhrAnto'sau saptAhorAtram / tatrApi prAptaH kuzasthalaM nAma nagaraM, sthitastasya bahirbhAge, dRSTo'nena jIrNAndhakUpaH, tataH kiM mamAdhunA bhrAtRvikalena jIviteneti prakSipAmyatrAtmAnamiti saMcintya baddhA madhyamabuddhinA nirbola32gamanArthamAtmagalake zilA / dRSTaM tannandananAmnA rAjapuruSeNa, tato mA sAhasaM mA sAhasamiti bruvANaH prApto'sau tatsamIpaM, dhAritaH kUpataTopAntavartI muzcannAtmAnaM madhyamabuddhiranena, vimocitaH zilAM nivezito bhUtale, pRSTazca-bhadra ! kimitIdamadhamapuruSocitaM bhavatA vyavasitaM ? tataH kathito'nena bAlaviyogavyatikaraH / nandanenAbhihita-bhadra ! yadyevaM tato mA viSAdaM kArSIH, bhaviSyati bhrAtrA sArddha prAyeNa mIlakaH / madhyamabuddhirAha-kathaM ? nandanenoktaM-samAkarNaya / __ astyatra nagare'smAkaM svAmI harizcandro nAma rAjA / sa ca pratikSaNamupadrUyate vijayamATharazaGkhAdibhiH prAtyantikaimaNDalaharairnRpatibhiH / itazcAsti ratikeli ma vidyAdharaH paramamitram / anyadA samAgatena zatrUpadrutamavalokya devaM tenAbhihitaM-dadAmi tubhyamahaM krUravidyAM yatprabhAveNa tvametairna paribhUyase / devenAbhihitaM--anugraho me, tataH kArayitvA pANmAsikAM pUrvasevAmito dinAdaSTame dine nItaH kacittena devo harizcandraH / kArito'rividyAsAdhanaM, AnIto dvitIyadine saha puruSeNa, kRtA tasya puruSasya mAMsarudhireNa homakriyA, sapta dinAni vidyAyAH pazcAtsevA, mukto'sAvadhunA puruSaH / sa eva prAyaste bhrAtA bhaviSyatIti me vitarkaH, sa ca mamaiva samarpito'dhunA devena / madhyamabuddhirAha-bhadra ! yadyevaM tato yadyasti mamopari dayA bhavatastamAnaya tAvadihaiva puruSaM yenAhaM pratyabhijAnAmIti / tatazcaivaM karomityabhidhAya gato nandanaH / samAyAtaH samutpATaya gRhItvA bAlaM, dRSTo'sthimAtrAvazeSa ucchvAsaniHzvAsopalakSyamANajIvito niruddhavAkprasaro madhyamabuddhinA bAlaH / pratyabhijJAtaH kRcchreNa, abhihito nandanaH--bhadra ! sa evAyaM mama bhrAteti, satyaM nandanastvamasi, anugRhIto'haM bhavatA / nandanaH prAha--bhadra ! rAjadrohyamidaM bhavatkaruNayA mayA'dhyavasitam / ___anyaccAdhunA gatena mayA kilAkaNitaM yathA kila rAtrau rAjA punastarpayiSyati rudhireNa vidyAM bhaviSyatyanena puruSeNa prayojanamiti / tadidamavagamya mama yadbhavati tadbhavatu bhavadbhyAM tu tUrNamapakramitavyam / tato yadAjJApayati bhadro rakSaNIyazca yatnena bhadreNAtmetyabhidhAya samutpATito bAlaH, pravRtto gantuM madhyamabuddhiH, tato bhayavidhurahadayo dhAvanaharnizaM vegena kacitpradeze bAlaM pAyayannudakaM samAhAdayan vAyunA prINayanazanAdirasena gaNayannAtmanaH zarIrapIDAM mahatA klezajAlena prAptaH svasthAnaM mdhymbuddhiH| gatAni katiciddinAni, jAto manAk sabalo bAlaH / pRSTo madhyamabuddhinA--bhrAtaH ! kiM bhavatA'nubhUtaM ? sa prAha--itastAvadutkSipto'haM baddhvA bhavataH pazyata eva gaganacAriNA, nItaH kRtAntapurAkAramatibhISaNatayaikaM smazAnaM, dRSTastatra prajvalitAGgArabhRtAgnikuNDapArzvavartI mayA puruSaH / tatastaM prati tenAmbaracareNAbhihitaM--mahArAja ! siddhaM te samIhitaM, labdho'yaM mayA prastutavidyAsiddhecitaH salakSaNaH puruSaH / itrennoktN--mhaaprsaadH| tato'bhihito nabhazcareNa sa puruSaH-- yadutaikaikasmin vidyAjApaparyante mayA dattA''hutiragnau bhavatA prakSeptavyA, pratipannamanena, prArabdho 32 akSAtamRtyusaMpAdanAya. bAlamuktiH bAlavRttA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jApaH / tato vidyAdhareNAkRSTA yamajihavAtitIkSNA bhAsvarAkArA zatrikA,33 tayA cotkattitA madIyapRSThAttena dIrghA mAMsapezI, niSpIDaya tata eva pradezAt nirgAlitaM rudhiraM, bhRtazculukaH / / atrAntare samAptamitarasyaikaM vidyAparAvarttanaM, samarpitA vidyAdhareNa sA rudhiramAMsamayI tasyAhutiH, prakSiptA tenAgnikuNDe, punaH prArabdho jApaH, tatazcaivaM so'mbaracaro madIyazarIraparAparapradezAnarakapAla iva nArakasyAraTato me mAMsapezImutkarttayati, taM pradezaM niSpIDaya rudhiraM nirNAlayati, tasya culuka bhRtvA sAdhakAyAhutaye dadAti, sa ca vidyAparAvartanasamAptau gRhItvA hutAzane prakSipati, tato vedanAvihalo mUrchayA patito'haM bhUtale, vidyAdharastu praguNazarIratayA hRSTo niSkaruNo gADhataraM mAM vikatayati / ___ atrAntare'dRTTahAsairhasitamiva, pralayamedhairgulagulitamiva,35 samudreNa manthAyitamiva pracaliteva pRthivI, rasitaM dIptijihAbhiH zivAbhiH, pranRttaM ca vikRtarUpairvatAlaiH nipatitaM rudhiravarSam / tatazcaivavidheSu raudreSu bibhISikAvizeSeSu satsvapyakSubhitacittasya rAjJo'bhimukhIbhUtA sA krUravidyA, samAptaM jApasyASTazataM, tataH siddhA'haM bhavata iti vadantI prakaTIbhUtA vidyA, praNatA sAdhakena, praviSTA taccharIre / tataH samutkartitazarIraM niSpIDitarudhirabIbhatsaM karuNamAraTantaM mAmupalabhya sa rAjA mayi jAtaH sadayaH kRto'nena dantasItkAraH tato vArito'sau vidyAdhareNa / abhihitaM ca tena rAjanneSa evAsyA vidhAyAH kalpo yaduta na karttavyA'syopari dayA / tato vidyAdhareNa liptaM me kenacillepena zarIraM, tato'haM samantAindahyamAna iva tIvravahinA, cUrNyamAna iva vajreNa, pIDayamAna iva yantreNa praviSTo vedanAprakarSa, tathApi subaddhaM na gatametanme hatajIvitaM, saMjAtaM me kSaNena tena lepena davadagdhasthANukalpaM zarIraM, samutpATitastAbhyAM, nItastatra nagare, khAditazca zvayathunimittamAmlabhojanaM, zUnyaM meM zarIraM, tato bhUyastenaiva vidhinA madIyamAMsarudhirAhutibhistena rAjJA kRtamaSTazatamaSTazataM vidyAyA jApasya sapta dinAnIti, dRSTazca tadavastho'haM bhavatA, tadidaM bhrAtarmayAnubhUtaM, sthitaM ca mama hRdaye yaduta prAyeNa narake'pyevaMvidho duHkhavinyAso yAdRzo mayA'nubhUta iti / ___ madhyamabuddhirAha--hA bhrAtarnocitastvamevaMvidhaduHkhAnAM, aho nipuNatA vidyAdharasya, aho raudratA vidyAyAH / atrAntare lokAcAramanuvartamAno vArtAnveSaNArthamAgato manISI, zrutastena dvAri sthitena tathA paridevamAno madhyamabuddhiH, praviSTo'bhyantare, kRtetarAbhyAmAsanadAnAdikA pratipattiH, vihitaM saMbhASaNam / tato manISiNA'bhihitaM-madhyamabuddhe ! kimiti tvaM paridevayase ?, madhyamabuddhirAha -bhrAtaralaukikamidaM paridevanakAraNam / manaSiNoktaM-kathaM ?, tataH kathito madhyamabuddhinA samasto 'pyudyAnagamanAdividyAdharavikarttanaparyanto baalvytikrH| ___ tataH pUrvameva jJAtaniHzeSavyatikareNApi mugveneva vismitekSaNena samastamAkarNya manISiNA'bhihitaM -kimidRk saMpannaM bAlasya ? hA na yuktamidaM, yadi vA kathitamidaM mayA prAgevAsya yathA na sundaro'nena sparzanena pApamitreNa sAI saMbandhaH, tajaniteyamasyAnarthaparamparA, tathAhi-heturasAvanAryakAryasaGkalpasya / anAryakAryasaGkalpe vartamAnAH prANinaH saMkliSTatayA cittasya prabalatayA pApodayasyAprAptAbhipretArthA eva baDizagrahaNapravRttA iva matsyakA nipatantyApandahane, labhante maraNam, na khalvanupAyato'rthasiddhiH, anupAyazcAnAryakAryasaGkalpaH sukhalAbhAnAm sa hi kriyamANo dhairya dhvaMsayati, viveka nAzayati, cittaM malinayati, cirantanapApAnyudIrayati, tataH prANinaM samastAnarthasAthai yojayati, tataH 33 kSurikA 34 gajitamiva manthAditabhiveti ca syAdatra madhyamabuddhe dhRNotpAdaH manISikRta upadezaH Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuto'nAryasaGkalpAt sukhalAbhagandho'pIti / tasmAdidaM sarva suduzcaritavilasitaM bAlasya, yo'yaM madvacanaM na vidhatte kimatra bhavataH parideviteneti / bAlaH prAha-manISinalamanenAsambaddhapralApena, na khalu satpuruSANAM mahArthasAdhanapravRttAnAmapyantarAle vyasanaM mano duHkhayati, yadyadyApi tAM kamalakomalatanulatAM madanakandalI prAmomi tataH kiyadetaduHkhaM ?, tadAkarNya kAladaSTavadasAdhyo'yaM sadupadezamantratantrANAmityAkalayya manISiNA gRhIto dakSiNabhujAgre madhyamabuddhiH, utthApya tataH sthAnAt pravezitaH kkssaantre| . abhihitazcAsau bhrAtaH ! yadyaSa vAlaH satyaM bAla iva nAtmahitaM jAnIte tatkiM bhavatA'sya pRSThato vilagnena vinaSTavyam ? madhyamabuddhirAha--bodhito'hamidanIM bhavatA, yo'yaM bhavadupadezamapi laGghayati tenAlaM mama bAle neti / anyaccAtilajjanIyo'yaM vyatikaraH,tatkimeSa na jJAtastAtena / manISiNA'bhihitaM -na kevalena, tarhi samastanagaropetena, bhadra ! kena hi prabhAtaM paTakenAcchAdyate / madhyamabuddhirAha--kathaM jJAtaH ? manISiNA'bhihitaM-kAmadevabhavanavRttAntastAvaddhahulokapratIta eva kiM tasya jJAsyate ? vidyAdharaharaNavRttAntastu prApta iti tvadIyahAhAravAt prabuddhAstadA lokAH, tairvijJAya nagare pracAritaH / mabuddhinA cintitaM-- aye! kilAhaM mAtaHpatro'muM vyatikaraM gopayAmi yAvatA gADhataraM prakAzaH saMpannaH, supracchannamapi hi vihitaM prayojanaM prAyaH prakAzata eva loke, vizeSataH pApaM, tasmAdurbuddhireSA prANinAM yayA svAcaritaM pApaM pracchAdayanti, idaM hi kevalamadhikataraM mohavilasita sUcayatItyevaM vicintya tenAbhihitaM--manISina, vRttAntamupalabhya bhavatA kimAcaritaM ? kiM tAtena ? kimambAbhyAM ? kiM vA nagaralokeneti shrotumicchaami| ___ manISiNA'bhihitaM--bhrAtaH ! samAkarNaya, mama tAvadupekSA nirguNeSu satAmitibhAvanayA saMjAtaM bAlaM prati mAdhyasthya, tathA lkizyamAneSu dayAvantaH santa iti paryAlocanayA prAdurbhUtA tavopari mahatI karuNA, tathA mukto'haM pApamitrAbhiSvaGgajanitAnAmevaMvidhAnAmapAyAnAmityAkalanayA saMjAtA ''tmanyAsthAbuddhiH, guNAdhikeSu pramodavanto mahAtmAna iti vimarzena dhanyaH puNyabhAgasau bhavajantuH yenAyaM samastAnarthahetuH sparzanaH pApavayasyaH sarvathA nirAkRta ityAlocayataH samullasitastaM prati hrssH| tAtena tu kevalamaTTahAsena hasitam / mayA'bhihita--tAta ! kimetat ?, tAtenAbhihitaM-putra ! yanmayi pratikUle saMpadyate tatsaMpannaM bAlasya, ato me harSaH, hA jAta! ka gato'sIti paridevitaM sAmAnyarUpayA, na saJjAto mAmakatanayasyApAya iti hRSTA cittena madIyajananI, nagarasya tu sampanno vAlaharaNena pramodaH, saJjAtA tvadIyagamanena karuNA, prAdurbhUtaH, svasthAvasthAnadarzanena mamopari pakSapAtaH / madhyamabuddhirAha-kathametalkSitaM bhavatA / manISiNA'bhihitaM--nirgato'hamAsIttadA nagare kutUhalena bhramaNikayA, tataH zrutA mayA parasparaM jalpanto lokAH yaduta aho sundaraM saMpannaM yadasau kalaGkaheturnijakulasya duSTo'ntaHkaraNena varjito maryAdayA bahibhUtaH sadAcArAt nirataH satatamagamyagamane ata evopatApakaro nagarasya bAlaH kenApi mahAtmanA'pahRta iti / anyenAbhihitaM-suSTu sundaramevaM tu sundarataraM bhavati yadyasau chinno, bhinno, vyApAditazca zrUyate, yatastasminnekAntataH pralIne eva pApe nAgarikArNA zIlasaMrakSaNaM saMpatsyate nAnyathA / anyenAbhihitaM sundaramidaM, kevalaM yadasau madhyamabuddhistapasvI tasya pRSThato lagnaH klizyate tanna cAru, sa hi viziSTaprAyaH pratibhAsate'smAkam / tato'paraH prAha-bhadra ! ye pApavRttInAM vatsalA bhavanti teSAM kIdRzI viziSTatA ? na khalu Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyamabuddha jAtyakanakaM zyAmikayA saha saMsargamarhati, ata eva labhante taddvAreNaiva duHkhaparaMparAM ayazazca loke kimatrAzcarya? ye punarAdita eva pApAnuSThAnAzubhajanasaMparka rahayanti teSAM naiSa doSo'nuyujyate, atrArthe ayameva manISI dRSTAntaH, yo'yaM mahAtmA parihRtapApapravaNabAlavAtsalyo niSkalaGkaM sukhena jIvatIti / tatastaM lokavAdamAkarNayatA mayedaM lakSitamiti / madhyamabuddhinA cintitambodhaH aye ! doSeSu vartamAnasya, narasyAtraiva jnmni| nAstyeva sukhagandho'pi, kevalaM duHkhapaddhatiH // 1 // sa hi duHkhabharAkrAntastAvatA naiva mucyate / AkrozadAnatastasya, loko'nyadvairikAyate // 2 // ekaM sa dukhairnirdagdho, dvitIyaM nindito jnaiH| gaNDasyopari saMjAtaH, sphoTo bAlasya durmteH||3|| janAnAM karuNAsthAnaM, jAto'haM bAlamIlanAt / kalitastAdRzaH prAyaH, kaizcittattvavicArakaiH // 4 // duHkhAkaraH satAM nindyo, mamedAnIM vijaantH| tasmAnna yuktaH saMsargoM, bAlena saha pApinA // 5 // guNeSu vartamAnasya, narasyAtraiva janmani / jAyante saMpadaH sarvA, yathA'syaiva manISiNaH // 6 // yathA hyakalaGkaH sukhI,zlAghanIyo vipazcitAm / bAlasparzanasaMsargabhIrutvAdeSa vartate // 7 // . tathApi lokA doSeSu, satataM vihitAdarAH / guNeSu zithilotsAhA, vartante pApakarmaNA // 8 // tadevaM guNadoSANAM, vizeSaM pazyatA mayA / guNeSu yatnaH kartavyo, ya AdiSTo manISiNA // 9 // tatazcaivaM vicintyAsau, babhASe taM manISiNam / na zakyamadhunA loke, prakAzamaTituM mayA // 10 // lokA mAM praznayiSyanti, bAlavRttAntamaJjasA / atilajAkaraM taM ca, nAhamAkhyAtumutsahe // 11 // anyacca durjanA lokAH, zrutvA me'ntaHkadarthanAm / tadIyAM nitarAM tuSTA, hasiSyanti vishesstH||12|| tasmAd bhrAtarmamAtraiva, sthAtuM samani yujyate / janasya vismaratyetadyAvadvAlaviceSTitam // 13 // manISiNoktaM yattubhyaM, rocate tadvidhIyatAm / kevalaM pApamitrIyaH, saMparko vAryate mayA // 14 // tataH kacidapi bahiranirgacchaMstatraiva sadane sthito madhyamabuddhiH, gato manISI svasthAnam / sparzanAku itazca bAlazarIrAdAvirbhUtaH sparzano'kuzalamAlA ca / akuzalamAlayA'bhihitaM-sAdhu putraka ! sAdhu, zalamAlA- yanmatto jAto'nutiSThati tadanuSThitaM bhavatA, yato nirAkRtastvayA'yamalIkavAcAlo manISI / sparzanenAbAlAnAM bhihitaM-amba ! yuktamevedRzapuruSANAmanuSThAnaM, darzitaH khalvevamAcaratA priyamitreNa mayi nirbharo'goSThI nurAgaH / athavA kimanena nighaTitenedAnIM trayANAmapyasmAkaM bhAvasAraM samasamastaduHkhasukhatA, ye tu bRhadarthasAdhanapravRttAnAmapyantarAle vinA bhavanti tAn ke gaNayanti ? bAlaH prAha--vayamapyetadeva brUmaH, kevalametatsa manISI na jAnAti, sparzanenAbhihitaM-kiM tava tena ? sukhavighnaheturasau pApakarmA bhavataH, ayaM jano'mbA ca kevalaM te sukhakAraNam / bAlaH prAha-ko'tra vikalpaH ? niHsandigdhamidam / tataH kRtastAbhyAM yogazaktivyApArapUrvako bhUyastadIyazarIre pravezaH, prAdurbhUtaM madanakandalIgocaraM bhRzataramautsukyaM pravRtto'ntastApaH, pravRttA jRmbhikA patitaH zayanIye, tatra cAnavaratamudvartamAnenAgena tathA viceSTamAno dRSTo'sau madhyamabuddhinA, samutpannA. karuNA tathApi manISivacanama nusmaratA na pRSTo vArtAmapi bAlastena / / zatrumardanama- atrAntare'staM gato dinakaraH, tataH prathamapradoSa eva nirgato vAlaH, avadhIrito madhyamabubane bAlaga ddhinA, prAptaH zatrumardanarAjakulaM praviSTo'bhyantare dRSTaM vAsabhavanaM calitastadabhimukhaM, tataH pracuratayA manaM lokasya, sAndhakAratayA pradoSasya, prAharikANAM kathazcidalakSita evAsau praviSTo vAsabhavanam / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 vilokitastanmadhyabhAgaH prakAzito maNipradIpaiH sanAtho mahAzayanena / itazca tasminnavasare sA madanakandalI tasyaiva vAsabhavanasyAdUravartinyAM prasAdhanazAlikAyAmAtmAnaM carcayantI tiSThati, tatastacchUnyamavalokya sa bAlaH bAlatayaivArUDhaH zayyAyAm / AH komaletibhAvanayA samudbhUto harSaH kSiptamucchIrSake prAvaraNaM, kila tirazcIno bhaviSyati yAva (tAva) dvihitAzeSapradoSakarttavyo visarjitA''sthAnikalokaH katicidAptapuruSaparikaro jvalatpradIpadarzitamArgaH samAgataH zatrumardanastaddvAradeze, dRSTaH pravizan bAlena, nato'titejasvitayA zatrumardanasya, sattvavikalatayA hRdayasya, sAdhvasahetutvAdakAryAcaraNasya, pratikUlatayA karmavilAsasya, svaphaladAnonmukhatayA'kuzalamAlAyAH, svavipAkadarzana(paTu)tayA sparzanasya, bhayotkarSeNa vepamAnagAtrayaSTirnipatito bAlo bhUtale / tato'tyuccatayA paryaGkasya, kaNakaNatayA maNikuTTimasya, zithilaniHsRSTatayA zarIrasya, samutthito mahAnAsphoTaravaH / kimetaditi tUrNataraM praviSTo rAjA, dRSTastena, kathamayamiha praviSTa iti samutpanno manasi vitarkaH, dRSTamucchIrSake prAvaraNaM, lakSitaM zayyArohaNaM, duSTo'yamiti saMjAto nizcayo, matkalatrAbhilASuko'yamiti ca samutpannaH krodho, vijJAtaM tasya dainyaM, tathApyatidurAtmA khalvayamapanayAmyasya durvinayamitibuddhyA datto bAlapRSThe nijacaraNo rAjJA AmoTitaM pazcAnmukhaM bhujayug2alaM, baddho rAraTayamAnastatprAvaraNenaiva, AhUto vibhiissnnH| abhihitazcAsau-are ! epa puruSAdhamo bhavatA'traiva rAjAjire yathA'hamAkarNayAmyasya karuNadhvanitaM tathA samastarajanI kadarthanIyaH / bibhISaNenAbhihitaM yadAjJApayati devaH, tataH samAkRSTastena, gRhItvA''raTayamAno bAlo nIto'bhyarNarAjaprAGgaNe, baddho vajrakaNTakAkule lohastambhe, tADitaH kazAghAtaiH, sikto'gnivarNatailabindubhiH, pravezitA agulyaadissvyHshlaakaaH| tatazcaivaMvidheSu narakAkAreSu duHkheSu vibhISaNenodIryamANeSu krandato bAlasya lavitA rajanI, tadAkrandaraveNa zravaNaparamparayA ca kimetaditi kutUhalena prabhAte samAgataM rAjakule nagaraM dRSTo bAlaH sa evAyaM pApiSTho'dyApi jIvatItyAdiH pravRttaH parasparaM nAgarikANAM bahuvidhastadAkrozajalpaH, tamAkarNayataH zataguNIbhUtaM tattasya duHkhaM, kathito nAgarikebhyo vibhISaNena rAtrivyatikaraH, tato'ho dhRSTatA'syeti gADhataraM pradviSTAH sarve, vijJApito mahattamai rAjA yaduta yo devapAdAnAmevamayamapathyakArI sa tathA kriyatAM yathA'nyo'pyevaM na krotiiti| asti ca tasya rAjJo bhagavadarhadAgamAvadAtabuddhiH subuddhirnAmAmAtyaH; kevalaM tena kacidavasare varaM prArthito rAjA yaduta hiMsrakarmaNi nAhaM paryAlocanIyo bhavatA, pratipannazca sa varo narapatinA, tataH subuddhiM (a) paryAlocyaiva dattaH zatrumardanena rAjapuruSANAM niyamo yaduta kadarthayitvA bahuprakAramenaM narApasadaM vyApAdayateti / tadAkarNya mahArAjyalAbha iva jAto janAnAM pramodAtizayaH, tataH samAropito rAsabhe viDambyamAnaH zarAvamAlayA samantAccUrNyamAno yaSTimuSTimahAloSTaprahAra rokhyamANo virasadhvaninA tudyamAno manasi karNakaTukairAkrozavacanairmahatA kalakalena samasteSu trikacatuSkacatvarahaTTamArgAdiSu baMbhramyamANo vigopito bAlaH / tato vizAlatayA nagarasya prekSaNakaprAyatvAttasya bhramaNenaivAtikrAntaM dinaM, sandhyAyAM nIto vadhyasthAnaM ullambitastaruzAkhAyAM, praviSTo nagaraM loko, bhavitavyatAvizeSeNa tasya truTitaH pAzakaH patito bhUtale gato mUcchI sthito mRtarUpatayA lu (cha) to vAyunA labdhA cetanA pravRtto gRhAbhimukhaM gantuM bhUmikaSa(gharSa)Nena kUjamAnaH / atrAntare agRhItasaGketayoktaM he saMsArijIva ! tatra kSitipratiSThitapure prathama bhavatA vIryanidAnabhUtaH karmavilAso nAma rAjA niveditaH, adhunA dazAparAdhaprabhaviSNureSa zatrumardano Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyabuddhavicAraH nivedyate, tatkathametaditi ? saMsArijIvenAbhihitaM-mugdhe ! mayApi nandivarddhanena satA pRSTa evedaM vidurH| tato vidureNAbhihitaM-kumAra ! karmavilAsastatrAntaraGgo rAjA zatrumardanastu bahiraGgaH, tena nAsti virodhaH, yato bahiraGgANAmeva rAjJAM dazAparAdhaprabhaviSNutA bhavati bahiraGganagareSu netareSAM, te hi kevalaM sundarAsundaraprayojanAni janAnAM pracchannarUpA eva santaH svavIryeNa nivartayanti, tathAhikarmavilAsapratikUlatAjanito'yaM bAlasya paramArthataH sarvo'pyanarthaH saMpanna iti / tato mayA'bhihitaMapagato'dhunA me sandehaH, . agrataH kathaya, vidureNAbhihitaM-tataH kRcchreNAtikrAnte yAmamAtre rajanyAH prAptaH svasadanaM bAlaH / ___ itazcAkarNitaH prabhAta eva tadIyavRttAnto madhyamabuddhinA, tato bAlasnehalezasyAnuvartamAnatayA saMjAto manAg viSAdaH / cintitamanena-hA kimIdRzaM saMpannaM bAlasyeti ? punaH paryAlocayataH prAdurbhUto'sya manasi prmodH| cintitamanena-pazyatAho manISivacanakaraNAkaraNayoriha loka evAntaraM, tathAhi-tadupadezavartino me'dhunA na saMpannaH klezaH nodIrNamayazaH pUrva punarviparItacAriNo dvayamapyAsIt, bAlasya punarekAntato manIzivacanaviparItAcaraNaniratasya yatsaMpadyate duHkhasaMghAto, viz2ambhate jagatyayazaHpaTahaH, saMjAyate maraNaM tatra kimAzcarya ? tadasti mamApi kAcid dhanyatA yayA manISivacane bahumAnaH saMpanna iti / tathAhi-naivAbhavyo bhavatyatra, satAM vcnkaarkH| paktiH kAGkaTuke naiva, jAtA yatnazatairapi // 1 // evaM bhAvayatazcitte, bAlasnehaM vimuJcataH / pramodapUrNacittasya, lavitaM tasya tadinam // 2 // tataH samAgate bAle, lokAcArAnuvarttanam / kurvatA vihitaM tena, tasya saMbhASaNaM kila // 3 // pRSTazcAzeSavRttAntaM, viSAdagatabuddhinA / tenApi kathitA tasmai, bAlenAtmaviDambanA // 4 // na zikSaNasya yogyo'yaM, matvA madhyamabuddhinA / tatastadanurodhena, kRteSatparidevanA // 5 // tatazcUrNitasarvAGgo, duHkhavitalamAnasaH / tathA rAjabhayAdugrAd, bAlastatraiva saMzritaH // 6 // pracchannarUpaH satataM, na nirgacchati kutracit / evaM ca tiSThatoH kAlastayorbhUyAn vilaDitaH // 7 // athAnyadA nijavilasitAbhidhAne jIrNodyAne gandhahastIva varakalabhavRndena. parikaritaH sAtizayaguNavatA nijaziSyavargeNa pravAhaH karuNArasasya, saMtaraNasetuH saMsArasindhoH, parazustRSNAlatAgahanasya, azanirmAnaparvatoddalane, mUlamupazamataroH, sAgaraH santoSAmRtasya, tIrtha sarvavidyAvatArANAM, kulabhavanamAcArANAM, nAbhiH prajJA (prAjJa) cakrasya, vaDavAnalo lobhArNavasya, mahAmantraH krodhabhujaGgasya, divasakaro mahAmohAndhakArasya, nikaSopalaH zAstraratnA (suvarNA)nAM, dAvAnalo rAgapallavadahane, argalAbandho narakadvArANAM, dezakaH satpathAnAM nidhiH, sAtizayajJAnamaNInAmAyatanaM samastaguNAnAM samavasRtastatra pure prabodhanaratirnAmAcAryaH / itazca sparzanapratikUlacAriNamupalabhya manISiNaM prAdurabhUtkarmavilAsasya tasyopari kharataraH pakSapAtaH / tato'sau zubhasundarI pratyAha-priye / lakSayatyeva tAvadidaM bhavatI, yathA'nAdirUDhA prakRtiriyaM mama varttate, yaduta yo'sya sparzanasyAnukUlastasya mayA pratikUlena bhAvyaM pratikUlasya punaranukUlatayA vartitavyaM, mama ca pratikUlamAcarataH sarvatrAkuzalamAlopakaraNaM anukUlaM vidadhataH punarbhavatI mamopakaraNaM varttate / tadevaM sthite sparzanAnukUlacAriNo bAlasya darzito mayA'kuzalamAlAvyApAraNadvAreNa kazcidAtmanaH pratikUlatAphalavizeSaH, asya tu manISiNaH sparzanapratikUlavartino na mayA'dyApi nijAnukUlatA prabodhana risamAgamaH karma vilA- sasya manI SipakSapAtaH Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalavizeSo darzito, yadyapi yadidamasya sparzane nirabhiSvaGgatayA mRduzayanasuratAdInyanubhavataH saMpadyate sukhaM, yazcAyaM samullasito lokamadhye yazaHpaTaho, na ca saMpannaH kacidapAyagandho'pi vicaratastasya asya samastasya vyatikarasyAhameva bhavatyaivopakaraNabhUtayA kAraNaM, tathApi mayi saprasAde naitAvanmAtramevAsya phalamucitaM iti priye ! viziSTataraphalasaMvAdanArthamasya manISiNo yatnaM kuruSveti / zubhasundaryuvAca--sAdhvAryaputra ! sAdhu, sundaramabhihitaM devena, sthitaM mamApIdaM hadaye, yogya eva manISI devaprasAdAnAM, tadeSA'nutiSThAmi yadAjJApitaM devenetyabhidhAya vyApAritA zubhasundaryA yogazaktiH, vihitamantardhAnaM, praviSTA gatA manISizarIre, prAdurbhato'sya pramodaH, siktamamRtasekenAmbA (tma) zarIraM, pravRttA nijavilasitodyAnagamanecchA, prasthitastadabhimukhaM, cintitamanena kathamekAkI gacchAmi, bahuzca kAlo gRhapraviSTasya tiSThato madhyamabuddharatIto, vismRto'dhunA lokasya bAlavRttAnto, vyapagataM tasya lajjAkAraNaM, atastamapi nijavilasitodyAne nayAmIti vicintya gato manISI madhyamabuddhisamIpaM, niveditaM tasmai nijAkUtam / itazca kamavilAsena tasyApi jananI sAmAnyarUpA tatphalavipAkasaMpattaye tathaiva protsAhitA, sA hyakuzalamAlAzubhasundaryoH sAdhAraNavIryA vicitraphaladAyinI svarUpato varttate, tatastayA'dhiSThitamUrtermadhyamabuddherapi pravRttA tatra gamanecchA, bAlastu bhavatA'pyavazyaM gantavyamiti vadatA balAmoTikayA pravartito madhyamabuddhinA / gatAstrayo'pi nijavilasitodyAne / atha nAnAvidhestatra, vilasantaH kutUhalaiH / pramodazekharaM nAma prAptAste jinamandiram // 1 // tacca meruvaduttuGga, vizAlaM sAdhucittavat / devalokAdhikaM manye, saundryodaaryyogtH||2|| yugAdinAthabimbena zrImatA tadadhiSThitam / samantAda dUramo(go)ttuGgaprAkArapariveSTitam // 3 // purato lokanAthasya, stotrANi paThato mRdaa| tatra zrAvakalokasya, dhvanimAkarNya pezalama // 4 // kimetaditi saMcintya, kautukaakssiptmaansaaH| praviSTA jainasadane, te trayo'pi kumArakAH // 5 // yugmam atha dakSiNamUrtistho, devaajirvibhuussnnH| vinItasAdhulokasya, madhyavartI tapodhanaH // 6 // jinendragaditaM dharmamakalaGka sanAtanam / saMsArasAgarottAramAcakSANaH sudehinAm // 7 // pravizadbhirmahAbhAgazcandravattArakairvRtaH / prabodhanarati(raH, sa suuristairvilokitH||8|| tribhirvizeSakam bhAvibhadratayA jaina, bimba natvA manISiNA / sUreH zeSamunInAM ca, vihitaM pAdavandanam // 9 // tatastadanurodhena, manAk saMzuddhabuddhinA / devasAdhunamaskAraH, kRto madhyamabuddhinA // 10 // pApamAtRvayasyAbhyAmadhiSThitazarIrakaH / bAlo'kalyANabhAG naiva, kasyacitpraNaniM gataH // 11 // kintu grAmeyakAkAraM, bibhrANaH stabdhamAnasaH / manISimadhyamAsane, so'pi gatvA vyavasthitaH // 12 // atha saMbhASitAste'pi, dharmalAbhapuraHsaram / guruNA kalavAkyena, niSaNNAstatra bhUtale // 13 // itazca sUrivRttAntaH, kathacillokavArttayA / mantriNA jinabhaktena, zrutastena subuddhinA // 14 // tataHprotsAhitastena, sa rAjA zatrumardanaH / vandanArtha munIndrasya, vrajAma iti bhASiNA // 15 // vidhUtapApamAtmAnaM, vandanena mahAtmanAm / sAdhUnAM ye'tra kurvanti, te dhanyAste mniissinnH||16|| tato madanakandalyA, sAmantaHpuraistathA / subuddhivacanAdrAjA, nirgato munivndkH||17|| tataH sarva puraM tatra, nRpe calati vismitam / sainyaM ca gatamudyAne, kautukAkRSTamAnasam // 18 // nipatya pAdayostatra, jinasya sabalo nRpH| prabodhanaratiM bhaktyA, vavande hRssttmaansH||19|| praNamyAzeSasAdhUMzca, dttaashiigurusaadhubhiH| niSaNNo bhUtale rAjA vinayanamramastakaH // 20 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subuddhika tA jina stutiH subuddhirapi jainendrapAdapadmakRtAnatiH / nirUpayati sarvANi, devakarmANi yavataH // 21 // devapUjanasaddhUpadIpadAnAdipUrvakam / bhaktyotkaNThitasarvAGgo, bhUnyastakarajAnukaH // 22 // durlabhaM bhavakAntAre, jantubhirjinavandanam / itibhAvanayA dhanyo, nirmliibhuutmaansH||23|| AnandajalapUrNAkSaH, kSAlayannAtmakilbiSam / natvA bhagavato bimbe, nystdRssttivickssnnH||24|| zakrastavaM zanairSIraH, paThitvA bhktinirbhrH| paJcAGgapraNipAtAnte, niSaNNaH zuddhabhUtale // 25 // caturbhiH kulakara parasparatirobhUtakarazAkhAvinirmitAm / kozAkArakaraH kRtvA, yogamudrAM samAhitaH // 26 // tato bhuvananAthasya, stotrANi kalayA girA / sa tadAnIM paThatyevaM, tadarthApitamAnasaH // 27 // yugmam "namaste jagadAnanda !, mokSamArgavidhAyaka ! / jinendra ! viditAzeSabhAvasadbhAvanAyaka ! // 28 // pralInAzeSasaMsAravistAra ! paramezvara ! / namaste vApathAtIta, trilokanarazekhara ! // 29 // bhavAbdhipatitAnantasattvasaMghAtatAraka ! / ghorasaMsArakAntArasArthavAha ! namo'stu te // 30 // anantaparamAnandapUrNadhAmavyavasthitam / bhavantaM bhaktitaH sAkSAtpazyatIha jano jina ! // 31 // stuvatastAvakaM bimbamanyathA kthmiidRshH| pramodAtizayazcitte, jAyate bhuvnaatig!||32|| pApANujanitastAvattApaH saMsAricetasAm / yAvatteSAM sadAnanda !, madhye nAtha ! na varttase // 33 // yeSAM punarvidhatte sA,35 nAtha ! citteSu dehinAm / pApANavaH kSaNAtteSAM dhvaMsamAyAnti sarvathA // 34 // tataste drAvitAzeSapApapaGkatayA jnaaH| sadabhAvAmRtasAsaktA, modanta nAtha ! savedA // 35 // yugmama te varAkA na muSyantAM, rAgAdicaraTaiH katham ? yeSAM nAtha ! bhavAnnAsti, 36tptisaannidhykaarkH|36| bhavantamurarIkRtya, nAtha ! niHshngkmaansaaH| zivaM yAnti madAdInAM, vidhAya 37glpaadikaam||37|| nyapatiSyadidaM nAtha !, jagabharakakUpake / ahiMsAhastadAnena, yadi tvaM nAdhariSyathAH // 38 // vilInasakalakleza, nirvikAraM manAharam / zarIraM pazyatAM nAtha !, tAvakInamado varam // 39 // anantavIrya ! sarvajJo, vItarAgastvamaJjasA / na bhAsi yadabhavyAnAM, tatteSAM pApambhitam // 40 // rAgadveSamahAmohasUcakairvotakalmaSa38 ! / hAsya hetivilAsAkSamAlAthaiauna ! te namaH // 41 // anantaguNasaGkIrNa ! kiyadvA'tra vadiSyati / tAvakastavane nAtha !, jaDabuddhirayaM janaH // 42 // sadbhAvo'pyathavA nAtha !, bhavataivAvabudhyate39 / tadasya karuNAM kRtvA, 40vidhAtavyo41 bhave bhave // 43 // saMstutyaivaM jagannAthamutthAya jinamudrayA / vidhAya vandanaM bhUyaH, pazcAGganamanAdikam // 44 // tadante praNidhAnaM ca, muktAzuktyA'tisundaram / kRtvA kRtArthamAtmAnaM, manyamAnaH sukarmaNA // 45 // sUreH pAdayugaM siJcanAnandodakabindubhiH / vandanaM dvAdazAvarta, sa dadau doSasUdanam // 46 // tribhivishesskm| kRtasAmAyiko'zeSasAdhUnAnamya bhaktitaH / avAptadharmalAbho'sau, niSaNNaHzuddhabhUtale // 47 // pRSTamUritanUdante, subuddhau tatra mantriNi / athAcAryA vizeSeNa, cakrire dharmadezanAm // 48 // kathitaM bhavanairguNya, varNitA karmahetavaH / prakhyApitaM ca nirvANaM, darzitaM tasya kAraNam // 49 // tatazcAmRtasaMsekacAruNA vacasA muneH / jAtAste jantavaH sarve, cittasantApavarjitAH // 50 // 35 tvadvattiH sthAna. 36 cintAsAhAyyakArakaH. 37 gale pAdau yasyAM kriyAyAM. 38 hAsyAdibhivakSyamANaiH 39 jagatyAM yadvikAzaH syAtpadmAnAM pamabandhunA (iti bhavet purato'tra). 40 vidhAtavya / pra0 41 sadbhAvaH samAcIno bhAvaH Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atrAntare-nakhAMzuvizadaM kRtvA, lalATe karakuGmalam / jagAda bhAratImenAM, sa rAjA zatrumardanaH // 51 // bhagavannatra saMsAre, nareNa sukhakAminA / kimAdeyaM prayatnena, sarvasampattikAraNam ? // 52 // 42mUrirAha-Adeyo'tra mahArAja ! dharmaH srvbhaassitH| sa eva bhagavAn sarvapuruSArthaprasAdhakaH // 53 // so'nantasukhasaMpUrNe, mokSe nayati dehinam / anuSaDgeNa saMsAre, sa hetuH sukhapaddhateH // 54 // narapatiruvAca-yadyevam-kasmAtsarvaM na kurvanti, taM sarvasukhasAdhanam |dhrm saMsAriNaH kiM vA, klizyante sukhakAmyayA ? sarirAha-sukhAbhilASaH sukaro, duSkaro'sau 3 nRpottama ! / yato jitendriyagrAmastaM sAdhayati mAnavaH // 56 // anAdibhavakAntAre, prAptAni paramaM balam74 / durmedhobhina zakyante, jetuM tAnIndriyANi vai // 57 // tenaiva jantavo mUDhAH, sukhamicchanti kevalam / dharma punaH sudUreNa, tyajanti sukhakAraNam // 58 // 45narapatiruvAca-yeSAM jayamazaktiSThAH, kartuM no86 paaryntymii| dharmataH prapalAyante,tato47 jiivaaHsukhaissinnH||59|| kAni tAnIndriyANIha, kiMsvarUpANi vA mune ? kathaM vA durjayAnIti, zrotumicchAmi tttvtH|60|| muniruvAca-sparzanaM rasanaM ghrANaM, cakSuHzrotraM ca pazcamam / etAni tAni rAjendra !, hRSIkANipracakSate // 61 // iSTaiH sparzAdibhistoSo, dveSavRddhistathetaraiH / etatsvarUpameteSAmindriyANAM nRpottama ! // 62 // darjayAniM yathA tAni, kathyamAnaM mayA'dhunA / dattAvadhAnastaM savemanuzrutyAvadhAraya // 63 // anekabhaTasaGkIrNe, samare yodhayanti ye / mattamAtaGgasaMghAtametaiste'pi vinirjitAH // 64 // azalyagre nidhAyedaM, bhuvanaM nATayanti ye / zakrAdayo'tizaktiSThAste'pyamIbhirvazIkRtAH // 65 // hiraNyagarbhavaikuNThamahezvarapuraHsarAH / etainirAkRtAH santaH, sarve kiGkaratAM gatAH // 66 // adhItya sarvazAstrANi, paramArthavido janAH / ebhirvidhuritAH santazceSTante bAlizA iva // 67 // etAni hi svavIryeNa, sasurAsuramAnuSam / varAkamiva manyante, sakalaM bhuvanatrayam // 68 // durja pani tato'mUni, hRSIkANi narAdhipa ! / evaM sAmAnyataH kRtvA, hRSIkaguNavarNanam // 69 / / tatazca-jJAnAlokena vRttAnta, bodhanArtha manISiNaH / sUribhASe saddantadIdhiticchuritAdharaH // 7 // athavA mahArAja !-tiSThantu tAvacchepANi, hRSIkANi jagajjaye / sparzanendriyamevaikeM, samartha bata varttate // 71 // yato na zakyate lokarjetumekaikamapyadaH / lIlayA jayatIdaM tu, bhuvanaM sacarAcaram // 72 // narapatiruvAca--bhagavaMstasya jetAro, narAH kiM santi kutracit ? / Ahosvinaiva vidyante, bhuvane'pi tthaavidhaaH|| muniruvAca-rAjanna hi na vidyante, kevalaM viralA jnaaH| ye cAsya vinihantArastatrAkarNaya kAraNam // 74 // jaghanyamadhyamotkRSTAstathotkRSTatamA gunnaiH| caturvidhA bhavantIha, puruSA bhavanodare // 75 // ta(te')thotkRSTatamastAvabairidaM sparzanendriyam / anAdibhavasambandhalAlitaM pAlitaM priyam // 76 // jainendrAgamasamparkAdvijJAya bahudoSakam / tataH santoSamAdAya, mahAsattvainirAkRtam // 77 // yugmam / gRhasthA api te santo, jJAtatattvA jinAgame / sparzanendriyalaulyena, nAcaranti kuceSTitam // 78 // yadA punarvizeSeNa, tiSThetteSAM jinAgamaH / sparzanedriyasambandhaM, troTayanti tadA'khilam // 79 // yato dIkSAM samAdAya, nirmalImasamAnasAH / santoSabhAvato dhanyA, jAyante'tyantaniHspRhAH // 8 // tataste bhavakAntAraniviNNA vItakalmaSAH / sparzanapratikUlAni, sevante dhIramAnasAH // 81 // bhuumiishynlocaadikaaykleshvidhaantH| tataH sukhaspRhAM hitvA, jAyante te nirAkulAH // 82 // tataH sakalakamIzaklezavicchedabhAjanam / bhUtvA te nivRtiM yAnti, nirjitya sparzanendriyam // 83 // 42 0ruvAca pra0 43 dharmaH. 44 kalaM pra0 45 asamarthAH narA. 46 samarthA bhavanti. 47 asamarthatvAt Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenotkRSTatamA rAjabhidiSTAste vickssnnaiH| ye caivamanutiSThanti, viralAste jagattraye // 8 // tato bhAgavataM vAkyamAkayedaM mniissinnH| abhUJcetasi saGkalpastadAnIM cArucetasaH // 85 // aye bhagavatA yAdRg, varNitaM sparzanendriyam / atyantaviSamaM loMke, sparzanAstAdRzaH param // 86 // yato bodhaprabhAvena, mama pUrva niveditaH / yathA'ntaraGganagare, vAstavyo'yaM mahAbalaH // 87 // tannUnaM puruSavyAjasaMsthitaM sparzanendriyam / asmAn pratArayatyetadanyathA kathamIdRzam ? // 88 // tathA bhagavatA'diSTAM, ye cotkRSTatamA narAH / kathitaH sparzanenApi, bhavajantustathAvidhaH // 89 // tathAhi mAM nirAkRtya, sadAgamabalena sH| santoSAnivRti prApta, iti tena niveditam // 9 // tasmAnAstyatra sandehaH, sAmprataM puruSatrayam / zrutvA'zeSa vijAnAmi, yadatra paramAkSaram // 91 // ayaM hi bhagavAn sUrirbhuvanaM sacarAcaram / jJAnAlokena jAnIte, sandehadalanaH param // 92 // yAvatsa cintayatyevaM, sAkUto vismitekSaNaH / tAvallakSitacittena, pRSTho madhyamabuddhinA // 93 // katham ?-manISinitarAM citte, bhAvitastvaM vilokyase / kimatra bhavatA kizcitsatattvamavadhAritam // 9 // manISiNoktaM kiM bhrAtarbhavatA kiM na lakSitam ? / kimevaM sphuTabAkyena, kathayatyapi sanmunau // 15 // anena hi samAdiSTaM, yAdRzaM sparzanendriyam / vayasyastAvakastAdRk, sparzano nAtra saMzayaH // 96 // kathametattataH pRSTe, punarmadhyamabuddhinA / AkhyAtaM kAraNaM tena, niHzeSaM tu manISiNA // 97 // bAlastu pApakarmatvAtkevalaM vIkSate dizaH / anAdaraparastatra, hite'pi vacane guroH // 98 // atha rAjJaH samIpasthA, pibantI vacanAmRtam / AcArgIyaM vizAlAkSI, rAjJI madanakandalI // 99 // sA dRSTA tena bAlena, tato'sya hRdi saMsthitam / nUnaM me hRdayasyeSTA, seyaM madanakandalI // 10 // yato'vadAtametasyAstApanIyasamaprabham / zarIraM darzanAdeva, mRdutAM sUcayatyalam // 101 // raktarAjIvasacchAyaM, vibhAti caraNadvayam / alakSitasirAjAlaM, kUrmonnatamanuttamam // 102 // vibharti toraNAkAra, bhavane mAkaradhvaje / jaGghAyugmaM svasaundaryAdetasyAstena rAjate // 10 // mekhalAyAH kalApena, baddhamanmathavAraNam / nitambabimbametasyA, vizAlamamRtAyate // 104 // bhAreNaiva vazIbhUto, virAjitavalitrayaH / etasyA rAjate madhyo, romarAjivibhUSaNaH // 105 // gambhIrA sajjanasyeva, hRdayaM sumanoharA / rAjate nAmiretasyA satkAmarasakUpikA // 106 // vahatyeSA stanau vRttau, pIvarau kumbhavibhramau / uttuGgakaThinau cArU, hRdayena payodharau // 107 // anyacca dhArayatyeSA, sukumAraM manoharam / puNyaprAgbhArasamprApyaM, ramyaM bAhulatAdvayam // 108 // karAbhyAM nirjitau manye, nUtanau rAgasundarau / etasyAzcArurUpAbhyAM, raktAzokasya pallavI // 109 // dadhatyAM pArimANDalyaM, kandharAyAM suvedhasA / kRtaM rekhAtrayaM manye, trilokajayasUcakam // 110 // adharo vidrumacchedasabhibho bhAti pezalaH / rAjete vilasaddIptI, kapolau komalAmalau // 111 / / ye kundakalikAkArA, vilstkirnnotkraaH| etasyA vadane dantA, bhAnti te bhuvanatraye // 112 // sitAsitaM muvistIrNa, tAmrarAjivirAjitam / pakSmalaM janitAnandametasyA locanadvayam // 113 // uttuGgo nAsikAvaMzo, bhUlate dIrghapakSmale / asyA lalATamalakaiH, kalitaM bata rAjate // 114 // anurUpaM karomIti, nUnaM jAtaH prajApateH / bahumAno nije citte, kRtvA'syAH zravaNadvayam // 115 / / mAlatIkusumAmodamoditAlikulAkulaH / asyAH susnigdhakuTilaH, kezapAzo virAjate // 116 // etasyA manmathollApAnAkarNya zrutipezalAn |mnye khavisvaratvena, lajjitA kila kokilA // 117 // bAlasya bAlatA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 uccittyoccittya yatsArametasyA varapudgalaiH / dhAtrA vinirmita rUpamanthA kathamIdRzam // 118 // ato'syAstAdRzaH sparzoM, yukta eva na saMzayaH / na jAtvamRtakuNDeSu, kaTutvamavatiSThate // 119 // eSA'pyabhilaSatyeva, mAM yto'rdhniriikssitaiH| nirIkSate'tilolAkSI, snigdhadRSTayA muhurmuhuH // 120 // evaMvidhaviparyAsavikalpAkulamAnasaH / sa bAlo'lIkasaubhAgyagavito mUDhatAM gataH // 121 // sUriruvAca-tadevaM kathitAstAvatsarvotkRSTA mayA nraaH|idaaniimutkRssttaanaaN(tu), yatsvarUpaM taducyate // 122 // evaM ca vadati bhagavati sUrau--cArUktaM sUriNA cAru, paricintya manISiNA / zrotavyaM bhavatA'pIdaM, madhyabuddhiH pracoditaH // 123 // sUriruvAca-utkRSTAste narA jJeyA, yairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, zatruvuddhayA'vadhAritam // 124 // bhAvibhadratayA teSAM parisphurati mAnase / na caitatsundaraM hanta, jIvAnAM sparzanendriyam // 125 // tato bodhaprabhAvena, lakSayantyapi te nraaH| kurvanto'nveSaNa tasya, mUlazuddhiM parisphuTAm // 126 // tato vijJAya te tasya, lokavaJcanatAM narAH / sarvatra cakitA naiva, vizvasanti kadAcana // 127 // na cAnukUlacAritvaM, bhajanti vijitspRhaaH| tatastajanitairdoSairna yujyante vicakSaNAH // 128 // zarIrasthitimAtrArthamAcaranto'pi tatpriyam / tatra gRddherabhAvena, bhavanti sukhabhAjanam // 129 / / prApnuvanti yazaH zubhramiha loke'pi te nraaH| svargApavargamArgasya, nikaTe tAdRzAzayAH // 130 // guravaH kevalaM teSAM, nAmamAtreNa kAraNam / mokSamArge pravartante, svata eva hi te narAH // 131 // anyeSAmapi kurvanti, te sanmArgAvatAraNam / tadvAkyaM ye pravatta(padya)nte, vijJAya guNakArakam // 132 // ye punarna prapadyante, tadvAkyaM bAlizA jnaaH| teSAmanAdaraM kRtvA, te tiSThanti nirAkulAH // 133 // prakRtyaiva bhavantyete, devAcAryatapasvinAm / pUjAsatkArakaraNe, ratacittA mhaadhiyH||134|| evaM bhASiNi ca bhagavati prabodhanaratisUroM manISiNA cintitamyathedamutkRSTAnAM zlAghitaM caritaM nRNAm / tathAnubhavasiddhaM me kizcidAtmani bhAsate // 135 // madhyamabuddhinA cintitaMutkRSTapuMsAM yAdRkSA, guruNA varNitA gunnaaH| ete guNAH paraM sarve, ghaTante'tra manISiNi // 136 // gururuvAca-tadevaM tAvadutkRSTA, varNitAH puruSA mayA / adhunA madhyamAnAM yatsvarUpaM tannibodhata // 137 // madhyamAste narA jJeyA, pairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, madhyabuddhayA'vadhAritam // 138 // sparzanendriyasampAye, te sukhe gRddhmaansaaH| paNDitairanuziSTAzca, dolAyante svacetasA // 139 // cintayanti nije citte, te dolaayitbuddhyH| vicitrarUpe saMsAre, kimatra bata kurmahe // 14 // bhogAneke prazaMsanti, ramante sukhnirbhraaH| anye zAntAntarAtmAno, nindanti vigtspRhaaH||141|| tadatra kataro mArgo, mAdRzAmiha yujyate ? na lakSayAmo'ntaHcittaM, sandehamavagAhate // 142 // tasmAtkAlavilambo'tra, yukto'smAkaM prayojane / naivaikapakSanikSepo, vidhAtumiha yujyate // 143 // eSA ca jAyate buddhiryA teSAM krmpddhtiH| tatsakAzA nRNAM yasmAd buddhiH karmAnusAriNI // 144 // tataste sparzanAkSasya, manyante sukhahetutAm / anukUle ca vartante, kiMtu naatyntlolupaaH||145|| tato lokaviruddhAni, nAcaranti kadAcana / sparzanendriyalaulyena, nApAyAn prAmuvantyataH // 146 // vicakSaNoktaM budhyante, vizeSa vacanasya te / adRSTaduHkhAstadvAkyaM, kevalaM nAcaranti bhoH // 147 // maitrI bAlizalokena, kurvanti snehanirbharAm / labhante tadvipAkena, raudrAM duHkhaparamparAm // 148 // avarNavAdaM loke ca, prApnuvanti na saMzayaH / saMsargaH pApalokena, sarvAnarthakaro yataH // 149 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanyapuruSavRtta 122 yadA punaH prapadyante, viduSAM vacanAni te| Acaranti ca vijJAya, tadIyAM hitarUpatAm ? // 150 // tadA te vigatAbodhA, bhavanti sukhino nraaH| mahApuruSasamparkAllabhante mArgamuttamam // 151 // paNDitA iva te nityaM, gurudevatapasvinAm / bahumAnaparAH santaH, kurvantyarcanavandanam // 152 // tadidamAcArTIyaM vacanamAkarNya madhyamabuddhinA cintitaM ya ete sUriNA proktA, madhyamAnAM guNAguNAH / svasaMvedanasaMsiddhAste mamApi svagocare // 153 // manISiNAcintitaM yadidaM sariNA''diSTaM, vacanaiH suprisphuttaiH| caritaM madhyamAnAM tanmadIye bhrAtari sthitam // sariruvAca-tadevaM kathitAstAvanmadhyamAnAM guNAguNAH / jaghanyanarasambandhi, svruupmdhunocyte|155| jaghanyAste narA jJeyA, yairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, bandhuvuddhayA'vadhAritam / 156 / parA48rirUpatAmasya, na jAnantyeva te svayam / pareSAmiti ruSyanti, viduSAM hitabhASiNAm // 157 // sparzanendriyasampAye, pAmAkaNDUyanopame / paramArthena duHkhe'pi, sukhaleze'pi gRdhavaH // 158 // svargo'yaM paramArtho'yaM, labdho'yaM sukhsaagrH| asmAbhiriti manyante, viparyAsavazaM gatAH // 159 // tato hArda tamasteSAM, pravisarpati sarvataH / vivekazoSakAzcitte, vardhante rAgarazmayaH // 160 // naSTasatpathasadbhAvA, dhyAdhya49ndhIbhUtabuddhayaH / kurvanto'nAryakAryANi, vAryante kena te tataH ? // 161 // dharmalokaviruddhAni, ninditAni pRthagjanaiH / kAryANyAcaratAM lokaH, zatrubhAvaM prapadyate // 162 // kulaM candrAMzuvizadaM, te kurvanti malImasam / AtmIyacaritaiH pApAH, prayAnti janahAsyatAm // 16 // agamyagamanAsaktA, nimaryAdA nraadhmaaH| arkatUlAdapi paraM, te jane yAnti lAghavam // 164 // durlabhaH syAdiviSayaH, kathazcidasadAgrahaH / yadA punavivarteta, hRdaye'timahAgrahaH // 165 // tadA te yAnti duHkhAni, yAzca loke viddmbnaaH|praapnuvnti na zakyante, tA vyAvarNayituM girA // 166 // kevalaM gadituM zakyamiyadeva samAsataH / labhante te narAH sarvA, loke duHkhaviDambanAH // 167 // prakRtyaiva bhavantyete, gurudevatapasvinAm / pratyanIkA mahApApA, nirbhAgyA guNadUSaNAH // 168 // sanmArgapatitaM vAkyamupadiSTaM hitaiSiNA / kenacinna prapadyante, te mahAmohadUSitAH // 169 // tatazcedaM munervAkya, vinizcitya manISiNA / vicintitamidaM citte, tathA madhyamabuddhinA // 170 // sparzanendriyalubdhAnAM, yadetadupavarNitam / nRNAM vRtta jaghanyAnAM, sUribhirvizadAkSaraiH // 171 // tadetatsakalaM bAle, pratItaM sphuTamAvayoH / nApratItaM vadantyete, yadi vA varasUrayaH // 172 // yugmam bAlena tu gurorvAka, na manAgapi lakSitam / tasyAM madanakandalyAM, kSiptaciteva paapinaa||173|| suriruvAca-tadevaM bho mahArAja!,jaghanyanaraceSTitam / niveditaM mayA tubhyaM, tatredamabhidhIyate // 174 // ete jaghanyA bhUyAMso, bhuvane santi mAnavAH / itare tu yataH stokAH, sakale'pi jagattraye // 175 // sparzanendriyajetAro, viralA bhuvane narAH / tenAsmAbhiridaM pUrva, bhavadbhayaH pratipAditam // 176 // narapatiruvAca-dharma yato na kurvanti, sa hetuH prtipaaditH| bhagavannAzito'smAkaM,bhavadbhiHsaMzayo mhaan|177| ____ atrAntare tu subuddhimantriNA'bhihitaM-bhagavan ! ya ete jaghanyamadhyamotkRSTotkRSTatamarUpatayA jaghanyAdInAMjanakAdi 48 utkRSTazatru049 niHsasvAstanu0 pra. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 caturbhedAH puruSAH pazcAnupUrvyA bhagavadbhiH svarUpato vyAkhyAtAH ete kimevaMsvarUpAH prakRtyaiva bhavanti AhosvidevaMvidhasvarUpajanakameteSAM kiJcitkAraNamastIti kathayantu bhgvntH| bhagavAnAhamahAmantrinAkarNaya-na tAvatprAkRtamidameteSAM svarUpaM, kiM tarhi ? kAraNajaM, tatra ye tAvadutkRSTatamAH pumAMsaH pratipAditAH te kevalamutkRSTebhyo niSpannasvaprayojanatayA bhidyante, na paramArthena, yatasta evotkRSTA yadAvApya manuSyabhAvaM vijJAya bhavasvarUpamAkalayya mokSamArga tadAsevanena dalayitvA karmajAlaM nirAkRtya sparzanendriyaM nirvRtiM prAptA bhavanti tadotkRSTatamA ityabhidhIyante, nivRtau ca teSI svarUpeNAvasthAnaM, tAmavasthAmapekSya na kiJcijanakamasti, tenotkRSTatamAnAM puruSANAM na kazcijanako jananI vA, ete punarjaghanyamadhyamotkRSTAH puruSAH saMsArodaravivaravartinaH svakarmavicitratayA jAyante tasmAtsa eva karmavilAsasteSAM janakaH / tacca karma trividhaM vartate, tadyathA-zubhamakuzalaM sAmAnyarUpaM ca, tatra yA karmapaddhatiH zubhatayA sundarI sA zubhasundarI manuSyatvenotkRSTAnAM jananI, yA punarakuzalakarmamAlA (sA) jaghanyamanuSyANAM jananI, yA punaH kuzalAkuzalatayA sAmAnyasvarUpA karmapaddhatiH sA madhyamanarANAM janayitrI vijJeyeti / manISiNA cintitaM--aye ! na kevalaM guNaizcaritena caite'smAkamutkRSTamadhyamajaghanyAH puruSAH samAnarUpA bhagavadbhirvyAkhyAtAH, kiM tarhi ?, jananIjanakavyatikaro'pi asmAkametaiH saha tulya eva bhagavatA darzitaH, tasmAnnUnametadrUpairevAtmAbhirbhavitavyam / tathAhi--yo'sau bhavajanturmA nirAkRtya nirvRti prApta iti sparzanenAsmabhyaM nivedito na tasya tena jananI janako vA kazcidAkhyAtaH tasmAdutkRSTatamo'sAviti nizcIyate / asmAkaM punastrayANAmapi karmavilAso janakaH, bhagavadAdiSTAbhidhAnA eva jananyaH, tasmAdidamatrAvasIyate yaduta jaghanyo bAlo, madhyamo madhyamabuddhiH, utkRSTo'hamiti / .. subuddhinA'bhihitaM--bhagavaneteSAmutkRSTatamAdInAM puruSANAM kiM sarvadA'vasthitameva rUpaM ? parAvarto'pi bhavati ? bhagavAnAha--mahAmantrin ! utkRSTatamAnAM puruSANAM tAvadavasthitameva rUpaM, na kadAcidanyathAbhAvaM te bhajante, itareSAM punaranavasthitaM svarUpaM, yataH karmavilAsAyattAH khalvete vartante viSamazIlazcAsau prakRtyA, kadAcidutkRSTAnapi madhyamayati jaghanyayati vA madhyamAnapi cotkRSTayati jaghanyayati vA jaghanyAnapi madhyamayati utkRSTayati vA / tasmAdanena karmavilAsena muktAnAmevaikarUpatA bhavati netareSAm / manISiNA cintitaM--etadapi ghaTata evAsmadyatikare, tathAhi-viSamazIla evAsmajjanako, yataH kathitaM tenaiva me yathA mayi pratikUle yadupapadyate tatsampannaM bAlasyeti / tatazca yo nijatanayasyApi pratikUlacAritayA evaMvirdhA duHkhaparamparAM saMpAdayati sa kathamanyeSAM 50dhanAyiSyati / subuddhinA'bhihitaM--bhagavannutkRSTatamAH puruSAH kasya mAhAtmyena bhavanti ? gururAha--na kasyacidanyasya, kiM tarhi ? svavIryeNa, subuddhinA'bhihitaM-kastathAvidhavIryalAbhopAyaH ? munirAha--bhAgavatI bhAvadIkSA / manISiNA cintitaM-aye ! yadyevaM tato yujyate mamotkRSTatamasya bhavituM, kimanayA zeSaviDambanayA ? gRhAmyenAM bhagavadAdiSTAM bhAgavatImeva dIkSAmIti bhAvayataH saJjAto mniissinnshcrnnprinnaamH| madhyamabuddharapi evaM 5'gurumantriNoH parasparajalpamAkarNayataH saJjAtacaraNAbhilASaH, kevalaM nAhametAvato naiSThikAnuSThAnasya kSama iti vicintitamanena / subuddhinA'bhihitaM50 gRddho bhavati-mamatvavAn bhavati. 51 0 pra0 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 gRhidharma bAlasyA caraNaM bhadanta! yo'ymsmaabhihidhrmo'bhi(vi)dhiiyte| eSa tAdRzavIryasya, kiM bhavetkAraNaM na vA ? // 1 // gururAha-syAdeSa pAramparyeNa, tAdRzasyApi kAraNam / vIryasya na punaH sAkSAdyato madhyajanocitaH // 2 // utkRSTatAM karotyeSa, sAkSAtsamyaG niSevitaH / tatastAdRzavIyasya, pAramparyeNa sAdhakaH // 3 // azeSalkezavicchedakArikA bhavadArikA / tAvadbhAgavatI dIkSA, durlabhaiva sunirmalA // 4 // kiMtu zrAvakadharmo'pi, bhavatAnavakArakaH / atyantadurlabho jJeyo, mahAmAtya ! bhvoddhau||5|| tadeSa paramArthaH utkRSTadhImatAM saakssaadviiryaatishyyogtH| pravrajyA sAdhayatyuccaireSa tu vyvdhaantH||6|| tadAkarNya tatazcitte, kRtaM madhyamabuddhinA / yukto mamaipo'nuSThAtuM gRhidharmoM jinoditaH // 7 // itazcAkuzalamAlayA sparzanena ca madhyavartitayA vidhuritacittavRtterbAlasya vivardhante viparyAsavikalpAH, yaduta aho asyA rUpAtizayaH aho sukumaartaa| anyaccAbhimato'hamasyAH yato vilokayatyeSA mAma kSivikSepairetadaGgasaGgasukhAmRtAsekAnubhavanenAdhunA me saphalaM bhaviSyati janmeti / tatazcaivaMvidhavitakeparamparAparyAkulIbhUtacetasastasya vismRtamAtmasvarUpaM naSTA zeSasaMjJA jAtaM madanakandalIgrahaNaikatAnamantaHkaraNa, tato'vicArya kAryAkArya andha iva grahagRhIta iva tasyAmeva madanakandalyAM nizcalavinyastanayanamAnasaH pazyata eva tAvato janasamudAyasya zUnyapAdapAtaM tadabhimukhaM dhAvati sm| tataH kimetaditi utthito janahAhAravaH, prApto'sau madanakandalIsamIpaM, tataH sAvegaM ka eSa iti nirIkSito'sau narapatinA, lakSitaM dRSTivikAreNa tadAkUtaM, sa evAyaM pApo bAla iti pratyabhijJAto'nena, saJjatAsya kopAruNA dRSTiH kRtaM bhAsuraM vadanaM mukto hungkaarH| tato bAlasyAdRSTavipAkatayA prAdurmUtabhayAtirekasya naSTo madanajvaraH pratyAgatA cetanA samutpanna dainyaM, tataH pazcAnmukhaM naMSTuM pravRtto yAvacchithilIbhUtAni sandhibandhanAni vilIyate zarIraM bhagno gatiprasaraH tathApi katicitpadAni kathazcidgatvA prakampamAnasamastagAtraH patito'sau bhuutle| atrAntare prakaTIbhUtaH sparzano nirgato bhagavadavagrahAt gato dUradeze sthitastaM pratIkSamANo virataH kalakalo, lajjitau manISimadhyamabuddhI bAlacaritena, tataH ko'syApi varAkasyopari kopa iti vicintya zAntIbhUto rAjA, pRSTo'nenAcAryoM yaduta bhagavannalaukikamidamasya puruSasya ceSTitaM, atItamiva vicAraNAyAH azraddheyamanubhUtavRttAntAnAm / tathAhi-vimalajJAnAlokena sAkSAtasamastabhuvanavRttAntaH pazyatyeva bhagavAnanenaM yatpUrvamAcaritamAsIt yaccedAnImadhyavasitaM, tathApi mamedamatra kautukaM, yaduta tatpUrvakamasyAcaraNa kadAcidvicitratayA sattvAcaritasya saMbhAvyeta, idamadhunAtanaM punarmahadindrajAlamiva pratyakSamapi mamAzraddheyaM pratibhAsate, yato bhagavati rAgAdiviSadharopazamavainateye sannihite'pi kathamatikliSTajantunAmapyevaMvidho'dhyavasAyaH saMbhavediti ? bhagavatA'bhihita-mahArAja ! na kartavyo'trAtivismayo, yato nAsya puruSasya tapasvino doSo'yam / nRpatiruvAca--tarhi kasyAyaM doSaH? bhagavAnuvAca--dRSTastvayA'sya zarIrAnnirgatya yo'yaM bahiHsthitaH puruSaH ?, nRpatinA'bhihita-suSTu dRssttH| bhagavAnAha--yadyevaM tato'syaivAyaM samasto'pi doSo, yato'sya vazavartinA'nena pUrvakamidaM samastamAcaritam / anena hi vazIkRtAH puruSAstannAstyeva kiJcijagati pApaM yannAcaranti, tasmAnAtra kizcidalaukikaM vicArAtItamazraddheya vA bhavadbhiH saMbhAvanIyam / narapatiruvAca--bhadanta ! yadyevaM tataH kimityayaM puruSo'muM zarIravazavartinamAtmano' narthahetumapi dhArayati sma ? bhagavAnAha--na jAnAtyeSa varAko'sya duHzIlatAM, paramaripurapi gRhIto 'yamanena snigdhabandhubuddhayA / narapatiruvAca-kimatra punaH kAraNaM ? bhagavatA'bhihitaM--asya zarIre Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 yogazaktidvAreNa kRtAnupravezA akuzalamAlA nAma jananI, sA'tra kAraNam / kizca--yadidamatidurjayamadhunaiva sparzanendriyamasmAbhiH pratipAditaM tadrUpa evAyamasya sparzanAbhidhAnaH pApavayasyo vartate, ayaM tu jaghanyapuruSo bAlaH, iyaM ca tadabhidhAnava akuzalakarmamAlArUpaiva jananI, tadatra kiM na sambhAvyeta ? __ yaccoktaM 'bhagavatsannidhAne'pi kathamevaMvidhAdhyavasAyaprAdurbhAva' iti, tadapyata eva nAcaryabuddhayA grAhya, yato dvibhedaM jantUnAM karma-sopakramaM nirupakramaM ca, tatra sopakramameva mahApuruSasabhidhAnAdinA kSayakSayopazamabhAvaM pratipadyate, na nirupakrama, tadvazagAzca jantavastatsamIpe'pi virUpakamAcarantaH kena vAryante ? tathAhi--yeSAmacintyapuNyaprAgbhAravatAM tIrthakRtAmiha jagati gandhahastinAmiva vicaratAM vihArapavanagandhAdeva kSudrAzeSagajakalpA durbhikSetiparacakramArivairaprabhRtayaH sarva evopadravAH samadhikayojanazatAt dUrata eva bhajyante teSAmapi bhagavatAM sanidhAne nirupakramakarmapAzAvapAzitAH kSudrasattvA na kevalaM nopazAmyanti, kiM tarhi ?, teSAmeva bhagavatAM tIrthakRtAM kSudropadravakaraNe pravartante, zrUyante hi tathAvidhA bhagavatAmapyapasargakAriNo gopasaGgamakAdayaH pApakarmANa iti / anyacca teSAmeva bhagavatAM devaviracitasamavasaraNAnAmadhyAsitasiMhAsanacatuSTayAnAM mUrtimAtradarzanAdeva prANinAM kila vilIyante rAgAdayo, vidalota karmajAlaM, prazAmyanti vairAnubandhAH, vicchidyante'lIkasnehapAzAH, pralIyate viparItAbhinivezo yAvatA tatrApi keSAzcidabhavyatayA nirupakramakarmaghanapaTalatiraskRtavivekadIdhitiprasarANAM [vA] na kevalaM pUrvoktaguNalezadezo'pi na saMjAyate, kiM tarhi ?, prAdurbhavantyevaMvidhA bhagavantamadhikRtya kuvikalpAH yaduta aho siddhamasyendrajAlaM, aho asya lokavazcanacAturya, aho gADhamUDhatA lokAnAM yadetenApyalIkavAcAlenAlajAlaracanAcatureNa pratAryanta iti / tadevaM sthite mahArAja ! na kizcididamatyadbhutaM yadanena puruSeNa matsannidhAne'pyevaMvidhamadhyavasitaM, ayamapi hi nirUpakramayA'nayA'kuzalamAlayA svadehavattinyA nijajananyA preyamANo'muM sparzanaM sahacaramurarIkRtyaivaM ceSTate, tannAtra bhavadbhirvismayo vidheyaH / subuddhinA'bhihita--bhadanta ! na kizcididamAzcarya bhagavadAgamAvadAtadhiyAM, evaMvidha eva nirupakramakarmapariNAmo, nAtra sandehaH, kevalamidamidAnImeva bhagavatpAdaprasAdAdeva devaH khalvevaMvidhapadArtheSu puNyabuddhirbhaviSyati tenaivaM bhagavantaM vijJApayati / rAjA saharSaH prAhaH--cArvabhihitaM sakhe ! cAru aho te'vasarabhASitA / tato rAjaiva bhagavantaM pratyAha-yathA ko'sya punaH puruSasya pariNAmo bhaviSyati ? bhagavatA'bhihitaM--idAnIM tAvadeSa dRSTayuSmatkopavipAkatayA bhayAtirekagrastahRdayo na kizciccetayate, gateSu punarito yuSmadAdiSu pratyupalabdhasaMjJaH samneSa bhUyo'pyadhiSThAsyate anena sparzanena, tato yuSma bhayAdeva kutracinirdeze yAmItyAkUtena prapalAyamAno mahatA klezena yAsyatyeSa kollAkasanniveze, tatra ca karmapUrakAbhidhAnasya grAmasya pratyAsannabhUbhAge pathi zrAntaH pipAsito dUrata eva drakSyati bRhattaDAgaM, tataH snAnapAnArtha caliSyati tadabhimukhaM, itazca pUrvamevAgamiSyati tatra caNDAlamithunaM, tatazcaNDAlastaTAkataTavartiSu tarugahaneSu patatrigaNamAraNapravaNaH sannATATiSyate, cANDAlI punarvijanamitikRtvA snAnArthamavatariSyati taDAgaM, tato'vatIrNAyAM tasyAM prApsyatyeSa tasya tIraM, tato'mumupalabhya sA mAtaGgI spRzyapuruSo'yaM kalahayiSyati mAM sarovarAvataraNAparAdhamuddizyeti bhayena nimasathati salile, sthAsyati padmakhaNDe lInA, ayamapi majjanArthamavatIryAnAbhogenaiva yAsyati tatsamIpaM, bhaviSyati tayA sArddhamAzleSo, vedayiSyate tadaGgasparza, saMjaniSyate tasyopari lAmpaTayamasya kathayiSyati Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 akuzalamAlAsparzana yonina sA''tmanazcaNDAlabhAvaM tathApi kariSyatyeSa tasyAH zarIragrahaNaM balAmoTikayA, vidhAsyate sA hAhAravaM, tamAkarNya dhAviSyati kupitazcaNDAlo, vilokayiSyatyenaM tathAvasthitaM, prajvaliSyati nitarAM kopAnalena, saMdhAsyati kodaNDe zilImukhaM, mArayiSyati ca, are re durAtmannadhamapuruSa ! puruSo bhavetyAiya sa cANDAlaH kampamAnamenamekaprahAreNa prhrissyti| sa ca tadA'dhyAsito raudradhyAneneti mRtvA ca yAsyati narakeSu, tebhyo'pyuvRttastataH kuyoniSu punarnarakeSvevAnantavArAH / evaM duHkhaparamparAyAM sthAsyatyanantamapi kAlaM patitaH saMsAracakre / narapatiruvAca-bhadanta ! atidAruNA iyamakuzalamAlA sparzanazca yadvazena idamasya saMpannaM saMpatsyate ca / bhagavatA'bhihitaM--mahArAja ! kimatrocyatAm ? paryAptamIdRzyA dAruNayA / subuddhinA'bhihitaM-bhadanta ! kimete sparzanAkuzalamAle asyaiva puruSasya prabhavataH AhosvidanyeSAM prANinAm ? bhagavAnAha-mahAmAtya ! kevalamatra puruSe'bhivyaktarUpe khalvete, paramArthataH sarveSAM sakarmasaMsAripANinAM prabhavata eva, yato yoginIyamakuzalamAlA yogezvarazvAyaM sparzano, yoginAM ca bhavatyevedRzI zaktiH yathA kacidabhivyaktarUpatA kacidanAvirbhUtatA vartate / nRpatinA'bhihitaM--bhagavannanayoH kimasmadgocaro'pyasti prabhAvaH ? bhagavAnAha--bADhamasti, tato rAjA mantriNaM pratyAha--sakhe ! pApayoranayoramarditayoH kIdRzI mamAdyApi zatrumardanatA ? tato na yuktaM yadyapi bhagavatsamIpasthairevaMvidhaM jalpituM tathA'pi duSTanigraho rAjJAM dharma iti kRtvedamabhidhIyate tadAkarNayatvAryaH / subuddhinA'bhihitaM--samAdizatu devaH / rAjJA'bhihitaM--AdiSTametattAvadbhagavatA yathate sparzanAkuzalamAle anena puruSeNa saha yAsyataH, tato nedAnIM tAvadete vadhamarhataH, kevalaM samAjJApaya tvamete yathA madviSayAgnirgatya yuvAbhyAM dUrato'pi dUraM gantavyaM, mRte'pyasmin puruSe nAsmAkInaviSaye praveSTavyaM itarathA yuvayorasmAbhiH zArIro daNDaH kariSyate, athaivamapyAdiSTe punarete asmadviSaye pravizetAM tato bhavatA nirvicAraM lohayantreNa pIDanIye, evamatiduSTayorAraTatorapyanayorupari neSadapi dayA vidheyA / subuddhinA cintitaM--aho devasyAnayoruparyAvegAtizayaH, yato'sya tadvazena vismRtaM tadapi 'hiMsrakarmaNi na bhavantaM yokSye' iti magocaraM varapradAnaM, bhavatu tathApIdameva pratibodhakAraNaM bhagavantaH kalpayiSyanti, mama tvAjJApratipattireva jyAyasIti vicintyAbhihitamanena-yadAjJApayati devaH / tataH pravRtto'sau tayorAjJApanArtham / sUriNA'bhihitamahArAjAlamanayorevaM jJApanena, na khalvetayorayamunmUlanopAyo, yato'ntaraGgalokajAtIye ete sparzanAkuzalamAle, antaraGgalokeSu ca na prabhavanti lohayantrAdIni, agamyarUpA hi te bAhyazastrANAm / nRpatiruvAca--bhadanta ! kastayanayoranyo nirdalanopAyo bhaviSyati ? bhagavatA'bhihitaM-- apramAdAbhidhAnamantaraGgameva yantramanayornirdalanopAyaH, taddhayete sAdhavo'nayoreva niSpeSaNArthamanizaM vAhayanti / nRpatiruvAca-kAni punastasyApramAdAbhidhAnasya. yantrasyopakaraNAni ? bhagavAnAhayAnyeta eva sAdhavaH pratikSaNamanuzIlayanti / nRpatiruvAca--kathaM ? bhagavatoktaM--samAkarNaya, yAvajIvamete nAcaranti tanIyasImapi parapIDAM, na bhASante sUkSmamapyalIkavacanaM, na gRhNanti dantazodhanamAtramapyadatta, dhArayanti navaguptisanAthaM brahmacarya, varjayanti niHzeSatayA parigrahaM, na vidadhate dharmoMpakaraNazarIrayorapi mamatvabuddhiM, nAsevante rajanyAM caturbhedamapyAhArajAtaM, Adadate pravacanopavarNitaM samastopadhivizuddhaM saMyamayAtrAmAtrasiddhaye niravadyamAhArAdikaM, vartante samitiguptiparipUritenAcaraNena, parAkramante vividhAbhigrahakaraNena, pariharantyakalyANamitrayogaM, darzayanti satAmAtmabhAvaM na laGghayanti apramAda yantra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijAmucitasthiti, nApekSante lokamArga, mAnayanti gurusaMhati, ceSTante tattantratayA, AkarNayanti bhagavadAgamaM, bhAvayanti mahAyatnena, avalambante dravyApadAdiSu dhairya, paryAlocayantyAgAminamapAya, yatante pratikSaNamasapatnayogeSu, lakSayanti cittavizrotasikAM, pratividadhate cAnAgatameva tasyAH pratividhAnaM, nirmalayanti satatamasaGgatAbhyAsaratatayA mAnasaM, abhyasyanti yogamArga, sthApayanti cetasi paramAtmAnaM, nivananti tatra dhAraNAM, parityajanti bahirvikSepaM, kurvanti tatpratyayaikatAnamantaHkaraNaM yatante yogasiddhau, ApUrayanti zukladhyAnaM, pazyanti dehendriyAdiviviktamAtmAnaM, labhante paramasamAdhi, bhavanti zarIriNo'pi santo muktisukhabhAjanamiti / tadevamete mahArAja ! munayo'mUni parapIDAvarjanAdIni muktisukhabhAjanatvaparyavasAnAni tasyApramAdanAmno yantrasyopakaraNAni pratikSaNamanuzIlayanti / tato'mU(mI)bhiranuzIlitairatyartha tadRDhIbhavati yantraM, tathAbhUtaM ca tadanayoH sparzanAkuzalamAlayorapareSAmapyevaMjAtIyAnAmantaraGgabhUtAnAM duSTalokAnAM niSpIDane kSamaM saMpadyate, tena ca niSpIDitAste'ntaraGgalokA na punaH prAdurbhavanti / tato mahArAja ! yadyetanniSpIDanAbhilASo'sti bhavatastadidamapramAdayantraM svacetasi nidhAya dRDhavIryamuSTayA'vaSTabhya khalvete niSpIDanIye svata eva, na mantriNo'pyAdezo deyaH, na khalu pareNa niSpIDite apyete paramArthato niSpIDite bhvtH| evaM ca bhagavati nRpatigocaramupadezaM dadAne manISiNaH karmendhanadAhI zubhapariNAmAnalo gato'bhivRddhiM bhagavadvacanena, kevalaM pUrvottaravAkyayorviSayavibhAgamanavadhArayan manAka sasandeha iva viracitakaramukulaH san bhagavantaM pratyAha--bhadanta ! yA'sau bhagavadbhirbhAgavatI bhAvarIkSA vIryotkarSalAbhahetutayA puruSasyotkRSTatamatvaM sAdhayatIti prAk pratipAditA yaccedamidAnIM duSTAntaraGgalokaniSpIDanakSama savIryayaSTikamapramAdayantraM pratipAdyate anayoH parasparaM kiyAn vizeSaH ? bhagavatA'bhihitaM--bhadra ! na kiyAnapi vizeSaH, kevalamanayoH zabdo bhidyate nArthaH, yato'pramAdayantrameva paramArthato bhAgavatI bhAvadIkSetyabhidhIyate / manISiNA'bhihitaM--yadyevaM tato dIyatAM bhagavatA sA bhAgavatI bhAvadIkSA yadhucito'haM tasyAH / bhagavAnAha--bADhamucitaH, suSThu dIyato nRpatinA'bhihitaM--bhadanta ! mamAnekasamarasaMghaTTaniyUMDhasAhasasyApIdamapramAdayantraM yuSmadvacanataH zrUyamANamapi duranuSTheyatayA manasaH prakampamutpAdayati, eSa punaH kaH kutastyo mahAtmA ? yenedaM saharSeNa mahArAjyamiva jigISuNA'bhyupagatamiti / bhagavatA'bhihitaM--mahArAja ! manISinAmAyamatraiva kSitipratiSThite vAstavyaH / rAjJA cintitaM-aye ! yadA'yaM pApaH puruSo mayA vyApAdayitumAdiSTastadA lokaiH zlAghyamAnaH zruta evAsInmanISI yaduta re ekasmAdapi pitutiyoH pazyatAnayoriyAn vizeSaH, asyedaM viceSTitaM sa ca tathAvidho manISI mahAtmeti / tadeSa eva manISI prAyo bhaviSyati / athavA bhagavantameva vizeSataH pRcchAmIti vicintyAbhihitamanena--bhadanta ! ko punarasyAtra nagare mAtApitarau ? kA vA jJAtaya iti ? bhagavAnAha--astyasyaiva kSitipratiSThitasya bhoktA karmavilAso mahAnarendraH, so'sya janakaH, tasyaivAgramahiSI zubhasundarI nAma devI sA jananI, tasyaiveyamakuzalamAlA bhAryA ayaM ca puruSo bAlAbhidhAnaH suta iti / tathA yo'yaM manISiNaH pArzvavartI puruSaH so'pi tasyaiva sAmAnyarUpAyA devyAstanayo madhyamabuddhirabhidhIyate, etAvadevAtredaM kuTumbakaM, zeSajJAtayastu dezAntareSu, ataH kiM tadvArtayA ? nRpatirAha-kimasya nagarasya karmavilAso bhoktA na punarahaM ? bhagavAnAha-bADham / rAjovAca--kathaM ? bhagavAnAha--samAkarNaya / yatastadAjJAM sa'pi, bhItikampitamAnasAH / ete nAgarikA naiva, laGyanti kadAcana // 1 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tavApi rAjyaharaNe, tadAne vA yathecchayA / zakto'sau na tathA te'tra, rAjannAjJA prakAzate // 2 // paramANena tenAsau, bhoktA'syetyabhidhIyate / yataH prabhutvamAjJAyAM, prabhUNAM kila gIyate // 3 // narapatiruvAca-yadyeva bhagavaneSa, kasmAnnehopalabhyate / sariNA'bhihitaM rAjan !, samAkarNaya kAraNam // 4 // yataH karmavilAso'yamantaraGgo mahAnRpaH / ato na darzanaM yAti, sarvadaiva bhavAdRzAm // 5 // antaraGgA hi ye lokAsteSAM prakRtirIdRzI / sthitAH pracchannarUpeNa, sarvakAryANi kurvate // 6 // kevalaM buddhidRSTathaiva, dhIrAH pazyanti tAn sadA / AvirbhUtA ivAbhAnti, anyeSAmapi tatpuraH // 7 // na cAvabhAvanA kAryA, bhavatA'tra prayojane / na kevalaM yato'nena, bhavAneva parAjitaH // 8 // kiM tu prAyeNa sarve'pi, saMptArodaravartinaH / svavIryeNa vinirjitya, prabhavo'pi vazIkRtAH // 9 // tato gRhItatattvena, rAjA proktaH subuddhinaa| deva ! jJAto mayA'pyeSa, rAjA yo'varNi sUriNA // 10 // devAya kathayiSyAmi, rUpamasya parisphuTam / ahameva bhadantaistu, sarvameva niveditam // 11 // itazca--vijJAyAvasaraM tena, pUrva saMjAtabuddhinA / athA''nattaziraskena, proktaM madhyamabuddhinA // 12 // yo'sau bhagavatA''diSTaH, saMsAratanutAkaraH / gRhidharmaH sa me nAtha !, dIyatAmucito yadi // 13 // gururuvAca-zrutvA bhAgavatIM dIkSAM, na kattuM zaknuvanti ye / teSAM gRhasthadharmo'sau, yukta eva bhavAdRzAm // 14 // nRpatiruvAca--bhadanta ! kiMsvarUpo'yaM, gRhidharmo'bhidhIyate ? sUrirAha mahArAja!, samAkarNaya kathyate // 15 // tato bhagavatA varNitaM paramapadakalyANapAdapanirupahatabIjaM samyagdarzanaM, pratipAditAni saMsAratarukandaccheda(ka)tayA cireNa svargApavargamArgasaMsargakArINyaNuvrataguNavatazikSApadAni / tataH saJjAtatadAvaraNIyakarmakSayopazamatayA bhAvataH prAdurbhUtasamyagdarzanadezaviratipariNAmena zakyo'yamasmAdRzAmapyunuSThAtuM gRhasthadharma iti saMcintya narapatinA'bhihitaM--bhadanta ! kriyatAmetadAnenAsmAkamapyanugrahaH / bhagavAnAha-suSTu kriyate, tato dattastayordvayorapi vidhinA gRhidharmo bhagavatA / manISidIkSAdAnArtha punarabhyudyate bhagavati bhagavaccaraNayornipatya narapatiruvAca-bhadanta ! gRhItaivAnena mahAtmanA bhagavato bhAgavatI dIkSeti kRtakRtya evAyamadhunA vartate tathApi vayamenaM manISiNamuddizya kiJcitsantoSAnurUpamAcaritumicchAmaH tadanujAnAtu bhagavAniti / tadAkarNya sthitA bhagavantastUSNIMbhAvena / subuddhinA'bhihitaM--deva ! na pRcchayante dravyastavapravRttikAle bhagavantaH, anadhikAro hyatra bhagavatAM, yukta eva yathocitaH svayameva dravyastavaH kartuM yuSmAdRzAM, kevalamete'pi vihitaM tamanumodante eva dravyastavaM, dadati ca tadgocaraM zeSakAlamupadezaM, yathA kartavyodArapUjA bhagavatAM na khalu vittasyAnyacchubhataraM sthAnamityAdivacanasandarbheNa, tasmAtsvata eva kuruta yathocitaM yUyaM, kevalamabhyarthayAmaH kAlapratIkSaNaM prati manISiNam / nRpatiravocat-evaM kurmaH, tato'bhyarthitaH sabahumAnaM rAjamantribhyAM manISI, cintitamanena na yuktaH kAlavilambo dharmaprayojane, tathApi mahApuruSapraNayabhaGgo'pi suduSkara iti manyamAnena pratipannaM tatsamIhitam / tatastvarayatA tena, naranAthena toSataH / vyApAritA mahAyoccaiH, sarve mantrimahamattamAH // 1 // tatastaiH kSaNamAtreNa, tatsarva jinamandiram / vicitravastuvistArairvihitaM vigatAtapam // 2 // kuraGganAbhikAzmIramalayodbhavarUpayA / karpUronmizrayA gAryA, tadadhastAdvilepitam // 3 // tathA'likulasaGgItaiH, paJcavarNairmanoharaiH / AjAnUtsedhibhiH puSpaiH, sarvataH paripUritam // 4 // sauvarNastambhavinyastamaNidarpaNarAjitam / divyavasvakRtollocaM, baddhamuktAvacUlakam // 5 // manISidIkSAmaho tsavaH Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 naSTAndhakArasambandha, ratnodyotaiH sunirmalaiH / vidhvastAzeSadurgandhaM, satkRSNAgarudhUpataH // 6 // devalokAdhikAmoda, paTavAsairvisarpibhiH / lasatketakisaMghAtagandhena bhuvanAtigam // 7 // lasadvilAsinIlokaprArabdhasnAnasAdhanam / evaM vidhAya tatsama, prastutaM devapUjanam // 8 // atrAntare-pArijAtakamandAranameruharicandanaiH / santAnakaizca devaughAstathA'nyairjalajottaraiH // 9 // puSpairbhUtvA vimAnAni, dyotayanto nabhastalam / tatotkRSTaravAstUrNamAjagmuste jinAlayam // 10 // tataH pramuditAzeSalokalocanapUjitAH / pUjAM jagadgurUNAM te, jAtAnandAH pracakrire // 11 // muzliSTavarNavinyAsAM, pUjAmAlokya tatkRtAm / nizcalAkSatayA lokAste jagmurdevarUpatAm // 12 // tato'nantaguNAnandaparipUritacetasA / narendreNa salokena, devAnAnandha sadgirA // 13 // zubhe sumeruvattuGge, suvedyAM bhadraviSTare / nivezya bimbaM jainendraM, vidhinA''rambhi majjanam // 14 // yugmam / tatra ca-snAtasya, zubhavastrasya kirITAGgadadhAriNaH / gozINa viliptasya, hArarAjitavakSasaH // 15 // kuNDalodbhAsigaNDasya, zakrAkArAnukAriNaH / bahiHzAntavikArasya, nirmalIbhUtacetasaH // 16 // mahattamo'yamasmAkameSa eva ca nAyakaH / eSa eva mahAbhAga, eSa eva ca pUjitaH // 17 // yena bhAgavatI dIkSA, duSkarApi jighRkSitA / evaM prabhASamANena, narendreNa manISiNaH // 18 // sattIrthodakasampUrNastApanIyo manoharaH / saddharmasArasampUrNamunimAnasasannibhaH // 19 // gozIrSacandanonmizrI, divyapadmAvRtAnanaH / samantAccarcitaH zubhaizcArucandanahastakaiH // 20 // saMsthApya prathamasnAtre, snAtrakAratayA mudA ! samarpito'bhiSekArtha, divyakumbho bhavacchidaH // 21 // saptabhiH kulakam / Anandapulako daM, dadhAno bhaktinirbharaH / jagrAha nRpatiH kumbha, svayameva dvitIyakam // 22 // tathA madhyamabuddhizca, saputraH sa sulocanaH / kRtau bhuvananAthasya, snAtrakAraNatatparau // 23 // candrodyotacchaTAcchena, cAmareNa vibhUSitA / sthitA trilokanAthasya, puro madanakandalI // 24 // dvitIyA sthApitA rAjJA, tasyAzcAmaradhAriNI / devI padmAvatI nAma, tadAkArAnukAriNI // 25 // dhUpabhAjanamAdAya, gADhaM bhAvitamAnasaH / subuddhivaMdhitAnandaH, sthito'gre pihitAnanaH // 26 // tenaiva rAjAdiSTena, zeSakarmasu sAdaram / ye ye zreSThatamA lokAste te samyaG niyojitaaH|27| yataH-ta eva kRtino loke te jAtA te smunntaaH| te kalAlApavijJAnazAlinaste mahAdhanAH // 28 // te rUpavantaste zUrAH, kulasyApi vibhUSaNAH / te sarvaguNasampUrNAH, zlAghyAste bhuvanatraye // 29 // kiGkarIkRtazakrasya, lokanAthasya mndire| ye'tra kiGkaratAM yAnti, narAH kalyANabhAginaH // 30 // tribhirvizeSakam / tataH pravRtto bhagavato'bhiSekamahotsavaH, pUrayanti dikcakrabAlamudAmadevadundubhinirghoSAH, badhirayanti janakarNakoTarANi raTatpaTahapATavapratinAdasaMmUcchitA vividhatUryaninAdAH, samullAsyate kaNakaNakabhANakaravonmizraH kalakAhalAkalakalaH, gIyante'ntarAntarA prazamasukharasAsvAdAvedanacaturANi bhagavatsAdhuguNasambandhapravaNAni zravaNotsavakArINi gItakAni, paThayante parizuddhagambhIreNa dhvaninA sarvajJapraNItapravacanonnatikarANi rAgAdiviSadharaparamamantrarUpANi bhAvasAraM mahAstotrANi, pravRttAni vividhakaraNAGgahArahArINi pramodAtirekasUcakAni mahAnRttyAni / tadevaM mahatA vimardaina surAsurairiva kanakagirizikhare, nivItate bhagavadAbhaSekamaGgale, pUjiteSu savizeSa bhuvanAdhinAthavimbeSu, vihiteSu Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjJo'numo 130 niHzeSakRtyavidhAneSu, canditeSu sAdhulokeSu, datteSu mahAdAneSu, sanmAniteSu vizeSataH sAdharmike / manISiNaH svagehanayanAya prahIkArito narapatinA gajaH Aropitastatra manISI sthito'sya svayamAtapa dhArakaH, ghoSitaM ca narapatinA harSAtirekaromAJcitavapuSA bRhatA zabdena yaduta bho bhoH sAmantA bho bho mantrimahattamAH ! samAkarNayata yUyamvibhUtiratra saMsAre, narasya nanu tattvataH / sattvamevAvigAnena, prasiddhaM sarvavedinAm // 1 // tato yasyAdhikaM sattvaM, narasyeha prakAzate / sa zeSanaravargasya, prabhutvaM kartumarhati // 2 // . evaM ca sthite-sattvotkarSasya mAhAtmyaM, yadatrAsya mniissinnH| tadRSTameva yuSmAbhiH, sarvaireva parisphuTam // 3 // yattadbhagavatA''diSTaM, mAdRzAM trAsakAraNam / anena rabhasA yantraM, yAcitaM tanmahAtmanA // 4 // tadeSa yAvadasmAkaM, sadanugrahakAmyayA / gRhe tiSThati tAvannaH, svAmI devo guruH pitA // 5 // vayamasya bhavantazca, sarve kiGkaratAM gatAH / vidhUtapApamAtmAnaM, vinayAtkaravAmahe // 6 // tataH samastaistairuktaM, pramododhuramAnasaiH / yadAdizati rAjendraH, kasmaitannAtra rocate ? // 7 // atrAntare'titoSeNa, dehasthA sA manISiNaH / vijRmbhitA vizeSeNa, jananI zubhasundarI // 8 // tataH sazrIkatAmApya, kSaNena bhuvanAtigAm / rarAja rAjalokena, parivAritavigrahaH // 9 // kareNukAdhirUDhena, saha madhyamabuddhinA / athA'vApa puradvAraM, stUyamAnaH subuddhinA // 10 // tatocchritapatAke ca, dehazobhAmanorame / vizeSojvalanepathye, harSAtsammukhamAgate // 11 // athAsau nagare tatra, manISI tossnirbhraiH| evaM nAgarikairlokaH, praviveza kRtastutiH ||yugmm // 12 // tadyathA-dhanyo'yaM kRtakRtyo'yaM mahAtmAyaM nrottmH| asyaiva saphalaM janma, bhUSitA'nena medinI // 13 // astyeva dhanyatA'smAkaM, yeSAmeSa svapattane / saMjAto na hyadhanyAnAM, ratnapuJjena mIlakaH // 14 // tatazca-kAminInayanAnanda, kurvANo'rthAbhilASiNAm / dadAnazca mahAdAnaM, dadhAno devarUpatAm // 15 // saddharme pakSapAtaM ca, dehinAmAtmaceSTitaiH / janayaJjanitAnando, vicacAra pure'khile // 16 // tato mahAvimardaina, samprApto rAjamandiram / ratnarAziprabhAjAlaiH, sadA bahendrakArmukam // 17 // tatra cAzeSarAjAdilokasanmAnamAnitaH / sakAmakAminIvRndalolalocanavIkSitaH // 18 // gItanRtyaprabandhena, so'marAlayavibhrame / devarAjavadAsthAnaM, dattvA niHzaGkamAnasaH // 19 // tato vilInarAgo'pi, nRpatestoSavRddhaye / utthAya majjanasthAnaM, jagAma gatavismayaH // 20 // tatra ca gatasya tasya-bhrAtuH sUnorivAtyantavallabhasya sagauravam / kRtaM madanakandalyA, zarIraparimArjanam // 21 // zeSAntaHpuranArIbhirvyagrAbhiH snAnakarmaNA / rarAja pezalAlApacArubhiH parivAritaH // 22 // vajrendranIlavaiDUryapadmarAgAdirociSA / raJjite yantravApInAM, mamajja vimale jale // 23 // tato bhujaganirmoMkasUkSmazukle suvAsasI / paridhAya gato devamavanaM sumanoharam // 24 // tatra ca subuddhisambandhini viracanAcArUtayA cittanirvANakAriNi jinamandire mArgAnusAritayA paramArthataH sakalakAlahRdayavartino'pi vizeSatastadina eva prabodhanaratisUripAdaprasAdopalabdhasvarUpasya sakalaniSkalAvasthasya bhagavataH paramAtmano rAgadveSaviSApaharaNakaraNacaturamanusmRtamarhataH svarUpam / tato nirgatya viralaviralAptaparijanaH pUrvopakalpitAzeSabhojanopakaraNasAmagrIsanAthaM prApto bhojanamaNDapaM, tatra ca viracitAnekAkAre cittarasanotsavakAriNi bhakSyapeyAdhAhAravistAre nRpatinA svayamupadizyamAnamabhimatarasAsvAdanaM tadanurodhena vidaghAno nirabhiSvaGgatayA vardhamAnasvAsthyAtireko nirvartayAmAsa bhojananimaH ntraNA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 bhojanamiti / tato gRhItapaJcasugandhikonmizratAmbUle malayajamRganAbhikazmIrajakSodAGgarAge, vinyastapravarabhUSaNe, divyAMzukAcchAditazarIre, mAlyavicchittisaurabhAkRSTahRSTacazcarIke, adhyAsitamahArhasiMhAsane, praNatAsaMkhyamahAsAmantakirITAMzujAlaraJjitacaraNe, uddAmabandistUyamAnayathAvasthitaguNasandohe dattAsthAne manISiNi harSAtirekanirbharo rAjA subuddhiM pratyAha.. sakhe ! yuSmadanubhAvajanyeyamasmAdRzAM kalyANaparamparA, yenotsAhito'haM bhavatA bhagadvandanAya / tathAhi-vilokito mayA nAtho, jgdaannddaaykH| bhaktinirbharacittana vandito bhuvanezvaraH // 1 // dRSTaH kalpadrumAkAraH, sa sUrirvandito mudA / labdho bhAgavato dharmaH, saMsArocchedakArakaH // 2 // jAtazcedRzarUpeNa, nararatnena mIlakaH / kRtazcAnena sarveSAmasmAkaM hRdayotsavaH // 3 // athavA kimatrAzcaryam ?-mahAbhAgAH prajAyante, pareSAM tossvRddhye| svakAryametadeveSAM, yatparaprItikAraNam // 4 // tadasya yuktamevedaM, vidhAtuM puNyakarmaNaH / mamAdbhutamidaM jAtaM, ka DombaH ka tilADhakam // 5 // tadevaMvidhakalyANamAlikA mitravatsala ! evamAcaratA nUnaM, tvayA saMpAditA mama // 6 // rAjJo hitakaro mantrI, suprasiddha jagattraye / tasmAttavaiva mantritvaM, yathArthA te subuddhitA // 7 // subuddhiruvAca-deva ! mA maivamAdizata, na khalu deva ! puNyaprAgbhArAyattajIvitavye'tra kiGkarajane'pyevamatigauravamAropayitumarhati devaH, asyAH saMpAdane ke'tra vayaM ? ucita eva devaH khalvevaMvidhakalyANaparamparAyAH, naiva hi nirmalAmbaratale nizi prakAzamAnA rucirA nakSatrapaddhatiH kasyacidasambhAvanIyetyAzcaryabuddhiM janayati / manISiNA'bhihitaM-mahArAja ! bhagavati saprasAde kiyatIyamadyApi bhavataH kalyANaparamparA ? bhAvidinazrIsambandhasyeva gaganatalasyAruNodyotakalpo hi bhavato bhaviSyatkevalAlokasacivaparamapadAnantAnandasandohasambandhasya prAthamakalpikaH khalveSa samyagdarzanajanitaH pramodaH / nRpatiruvAca-nAtha ! mahAprasAdaH, ko'tra sandehaH ? kiM na saMpadyate yuSmadanucarANAM ? tato mantriNaM pratyAha-sakhe ! pazyAmISAmadyadinaprabuddhAnAmapi vivekaatishyH| subuddhiruvAca-- deva ! kimatra citraM ? manISiNaH khalvete yathArthamabhidhIyante, prabuddhA eva hyevaMvidhapuruSA jAyante, guravaH kevalamIdRzAM pratibodhe nimittamAtraM bhavanti / itazca manISiNo rAjamandire pravezAvasare rAjAnamanujJApyAdita eva subuddhinA sAdharmikavAtsalyena madhyamabuddhinIta AsIdAtmIyasadane, kAritastadAgamananimittaH paramAnando, dattAni mahAdAnAni / tataH so'pi nirbartitasnAnabhojanatAmbUlavilepanAlaGkaraNanepathyamAlyopabhogakartavyaH snehanirbharasubuddhitatparikaranirupacaritastutigarbhapezalAlApasamAnanditahRdayaH samAgatastatraivAsthAne kRtAcitapratipattiH sasambhramaM manISiNA dApite tadupakaNThamupaviSTo mahati viSTare / tato rAjA tamuddizya subuddhiM pratyAha-sakhe ! mahopakartA'yamasmAkaM mahApuruSaH / subuddhinA'bhihitaM-deva ! kathaM ? nRpatirAha-samAkarNaya, yato bhagavatopadiSTe tasminnapramAdayantre tasya duranuSTheyatAmAlocayato mama mahAsamare kAtaranarasyeva prAdurbhUtA citte samAkulatA / tato'hamanena mahAtmanA tatrAvasare bhagavantaM gRhidharma yAcayatA tadrahaNabuddhayutpAdakatvena samAzvAsito yato jAto gRhidharmAGgIkaraNenApi me cetasA mahAnavaSTambhaH, tato mamAyameva mahopakAraka iti / subuddhinA'bhihitaM-deva ! yathArthAbhidhAno madhyamabuddhireSa, samAnazIlavyasaneSu sakhyamiti ca lokapravAdaH, tataH samAnazIlatayA yuktamevAsya madhyamajanAnAM samAzvAnam / nRpatinA cintitaMaye ! mamAyaM mithyAbhimAnazcetasIyantaM kAlamAsIt, kilAhaM narendratayA puruSottamo yAvatA'dhunA'nena Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAkhyAna .. . 132 mubuddhinA'thApatyA gaNito'haM madhyamajanalekhye, sato ghiGamA mithyAbhimAninamiti / athavA vastusthitireSA na mayA'tra viSAdo vidheyH| tathAhi-gajendrastAvadAbhAti, zUraH santrAsakArakaH / yAvadbhAsuradaMSTrAgro, na siMha upalabhyate // 1 // yadA siMhasya gandho'pi, syAdAghrAtaH kareNunA / jAyate kampamAno'sau, tadA'ho kAtaraH karI // 2 // manISiNamapekSyAto, yuktA me madhyarUpatA / ayaM siMho mahAbhAgo, mAdRzAH karikAtarAH // 3 // tadatra na viSAdo me, kartuM yuktaH prayojane / yato 52dvitIyalekhA 'pi, mAdRzairatidurlabhA // 4 // tathAhi-bhavetsarvottamastAvatpuruSo yadi pArayet / azakto madhyamo'pi syAnna jaghanyaH kadAcana // 5 // mithyAbhimAno naivAyameka evAbhavatpurA / kiM tarhi ! bahavo'nye'pi, kiM vA me cintayA tayA ? // 6 // bAlagatavi- evaM cintayati rAjani subuddhirAha-deva ! samyagavadhAritaM devena yathaiSa mahopakAraka iti, kArajAzcaH yato jinadharmAnuSThAne pravartamAnasyAsya jIvasya yo nimittamAtramapi bhavati na tato'nyaH paramopayANyAnaM kArI jagati vidyate / nRpatirAha-evametanAtra sandehaH, kevalamidAnIM eSa me manasi vitakoM bhagavadvacanAnusmaraNenAsakRnnirAkRto'pi nilaMjabrAhmaNa iva 53prakaraNe punaH punaH pravizatIti tadainamapanetumarhatyAyaH / subuddhirAha-kIdRzo'sau ? nRpatiruvAca-samAkarNaya, svasaMvedanasaMsiddhamidamAsIttadA yaduta tatra caityabhavane praviSTamAtrANAmasmAkaM zAntAnIva sarvadvandvAni, uccATiteva kenacidrAjyakAryacintApizAcikA, vilInamiva sakalamohajAlaM, vidhyAta iva viparItAbhinivezagrahaH nivRtamamRtasekasamparkeNeva zarIraM, sukhasAgarAvagADhamiva hRdayaM kSaNamAtreNAsIt / yatpunarnamaskRtabhuvananAthasya, praNatagurucaraNasya, vanditamunivRndasya bhagavadvacanAmRtamAkarNayatastatra meM nirupamaM sukhasaMvedanamabhUt tatsakalaM vAggocarAtItamitikRtvA na zakyate kathayituM, tadevaMvidhe'pi tatra jainendramandire samihite'pi tAdRze bhagavati gurau kathayati rAgaviSazamanaM virAgamArga nedIyasi zAntacitte tapasviloke'pi sati tAvati janasamudaye kathaM bAlasya tathAvidho'dhyavasAyaH sampanna iti / sAmaJyA ba subuddhinA'bhihitaM- deva ! yattAvaduktaM devena yathA 'tatra jinamandire praviSTamAtrasya me kSaNamAlAbalate treNAcintitaguNasandohAvirbhAvo'bhUditi' tamAzcarya, pramodazekharaM hi tadbhavanamabhidhIyate, hetureva tattAdRzaguNakalApasya / yatpunarabhyadhAyi yathA 'kathaM punastasyaivaMvidhasAmayAmapi bAlasya tathAvidho'dhyavasAyaH saMpanna' iti tatra niveditameva bhagavadbhiH kAraNam / kiM ca abhidhAnameva tatsaMbandhi vicAryamANaM saMdehaM dalayati, tato na kizcidAzcarya yadbAlAH pApanivAraNasAmagrIsadbhAve'pi pApAcaraNeSu pravartanta iti / anyacca bhagavadupadezAdevAhamevaM tarkayAmi yaduta dravyakSetrakAlabhAvabhavAdyapekSayA prANinAM zubhAzubhapariNAmA bhavanti, tadasya bAlasya kSetrajanito'yamazubhapariNAmaH / nRpatirAha-nanu guNAkarastajainasadanaM tadeva tatra kSetraM tatkathaM tadazubhapariNAmaheturbhavediti / subuddhirAha-deva ! na mandiradoSo'sau, kiM tarhi ? tadudyAnadoSaH, tadudyAnaM tatra sAmAnya kSetraM, tacca hetustasya bAlasya tathAvidhAdhyavasAyasyeti / nRpatirAha-yadi duSTAdhyavasAyahetustadudyAnaM tato'smAkaM kimiti kliSTacittakAraNaM tanna sampanna ? subuddhinA'bhihitaM-deva ! vicitrasvabhAvaM tatkAnanaM puruSAdikamapekSyAnekAkArakAryakArakaM saMpadyate, ata eva tannijavilasitamiti nAmnA gIyate, prakaTayatyeva tajjantUnAM savizeSasahakArikAraNakalApainijaM vilasitaM, tathAhi-tasya bAlasya tena sparzanena tayA cAkuzalamAlayA yuktasya madanakandalIM prApya tena tathAvidhAdhyavasAyaH, manISimadhyamabuddhiyuSmadAdInAM punarvizi52 madhyamajanatA'pi. 53 saMkhaNDyAM (jemane) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TapuruSANAM puNyaprAgbhAravatAM sUripAdaprasAdamAsAdya tenaiva sarvaviratidezaviratipariNAmAdayo bhAvA janitAH / yadyapi ceha sarvasyaiva kAryasyotpattau dravyakSetrakAlasvabhAvakarmaniyatipuruSakArAdayaH kAraNavizeSA dRSTAdRSTAH samudAyenaiva hetubhAvaM bhajante, naikaH kacitkasyacitkAraNaM, tathApi vivakSayaikasyApi kAraNatvaM vaktuM zakyata iti tannijavilasitamudyAnamasmAbhirnAnAvidhabhAvanibandhanamabhidhIyata iti / . nRpatirAha-sakhe ! cArUktamidamidAnIM, yadbhavatA tadA'bhihitamAsIt bhagavataH purato yathA-ahaM devAyA'sya karmavilAsasya rAjJaHsvarUpaM nivedayiSyAmi tanivedayatu bhavAn , ahaM shrotumicchaami| subuddhirAhadeva ! yadyevaM tato viviktasthIyatAM devena, nRpatinoktameva bhavatu, tato'nujJAto manISiNA samutthAyAsthAnamaNDapAt praviSTau kakSAntare rAjAmAtyau / subuddhinA'bhihitaM-deva ! ayamatra paramArthoM ye te bhagavatA catvAraH puruSA prarUpitAH, teSAmutkRSTatamAstAvatsakalakarmaprapaJcarahitAH siddhA abhidhIyante / jaghanyamadhyamotkRSTAH punareta eva bAlamadhyamabuddhimanISiNo vijJeyAH ataH karmavilAso rAjA yo bhagavatA pratipAditaH sa eteSAmevaMvidhasvarUpANAM janako nijanijakarmodayo vijnyeyH| sa eva hi yathAvarNitavIryo naaprH| tasya ca tikhaH zubhAzubhamizrarUpAH pariNatayaH, tA eva bhagavatA'mISAM manISibAlamadhyamabuddhInAM zubhasundayakuzalamAlAsAmAnyarUpeti nAmabhirjananya iti prtipaaditaaH| tA eva yato'mUnIdRzarUpatayA jnitvtyH| nRpatirAha--sa tadyamISAM vayasyaH ko'bhidhIyatAM? subuddhiruvAca-deva! tat sarvAnarthakAri sparzanendriyaM vijJeyam / nRpatinA cintitaM--aye! mayA'pIdaM bhagavatA kathyamAnaM sarvamAkarNitamAsIt, kevalaM na samyag vijJAtaM yathA'nena, tadasya subuddherevaMvidhabodhena susAdhumiH saha ciraparicayaH kAraNam / aho vacanakauzalaM bhagavatAM, kathitamevAtastadA'mISAM manISiprabhRtInAM samvandhi sarvamanyavyapadezena caritaM, athavA kimatra citraM? ata eva prabodhanarayatayaste bhgvnto'midhiiynte| tadevaM vicintyAbhihitamanena-sakhe ! paryAptamidAnI, vidito'smAbhireSa vRttAntaH, kevalamidamidAnImabhidhIyate yaduta yatheSa manISI viSayAnuSaGgaM kiyantamapi kAlaM bhajeta tato vayamapyanenaiva saha dIkSAgrahaNaM kurvImahi, yataH prathamadarzanAdArabhya pravardhate mamAsyoparI snehAnubandhaH na saMcarati virahakAtaratayA'nyatra hRdayaM na nivarteyAtAmetadvadanakamalAvalokanAllocane, tato nAsya virahe vayaM kSaNamapyAsitumutsahAmahe / na ca tathAvidho'dyApi ammAkamAvirbhavati caraNakaraNapariNAmaH tadenaM tAvadabhyarthaya praNayasnehasAraM,anubhAvaya nirupacaritazabdAdibhogAn , prakaTayAsya puratastatsvAmibhAvaM, darzaya vajrendranIlamahAnIlakaketanapadmarAgamarakatavaiDUryacandrakAntapuSparAgAdimahAratnapUgAn , darzayApahasitatridazasundarIlAvaNyAH kanyakAH sarvathA kathaJcidupapralobhaya yathA kiyantamapi kAlamasmatsamIhitameSa manISI nirvicAraM saMpAdayati / subuddhinA'bhihitaM--yadAjJApayati devaH, kevalamatrArthe kizcidahaM vijJApayAmi tadyuktamayuktaM vA kSantumarhati devaH / nRpatirAha-sakhe! sadupadezadAnAdikAriNAM bhavatAM ziSyakalpe mayyapyalamiyatA saMbhrameNa vadatu vivakSitaM nirviklpmaaryH| subuddhiruvAca-deva yadyevaM tato yattAvaduktaM devena yathA' mamAtra maniSiNi guru snehAtirekaH' tadyuktameva, yataH samucito mahatAM guNiSu pakSapAtaH, sa hi kriyamANaH pApANupUrga dalayati, sadAzayaM sphItayati, sujanatAM janayati, yazo vardhayati, dharmamupacinoti, mokSayogyatAmAlakSayatIti / yatpunaruktaM 'yathA kathaJcidupapralobhya kiyantamapi kAlameSa dhAraNIya iti' tamna nyAyyaM, pratyutAnucitamAbhAsate, yato naivamasyopari snehAnubandheo darzito bhavati kiM tarhi ? pratyuta pratyanIkatAM saMpadyate Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naimittikAhAna tathAhi-ghorasaMsArakAntAracAraniHsArakAmyayA / pravarttamAnaM jainendra, dharme jIvaM jagaddhite // 1 // manasA vacasA samyakriyayA ca kRtodyamaH / protsAhayati yastasya, sa bandhuH snehanirbharaH // 2 // alIkasnehamohena,yastu taM vArayejjanaH / sa tasyAhitakAritvAtparamArthena vairikaH // 3 // tasmAnna vAraNIyo'yaM, svahitodyatamAnasaH / evamArabhatAM deva ! sneho'tra vihito bhavet // 4 // na caiSa zakyate deva!, kRtairyatrazatairapi / manISI lobhamAnetuM, viSayairdaivikairapi // 5 // , yataH prAdurmUto'sya mahAtmano viSayaviSavipAkAvedanacature bhagavadvacane sunizcitaH prabodhaH, visphuritaM sakalamalakAluSyakSAlanakSama hRdayasarovare vivekaratnaM samullasitaM yathAvasthitArthasvarUpanirUpaNanipuNaM samyagdarzana darzanaM saMjAto'sya niHzeSadoSamoSakarazcaraNapariNAmaH, sati ca bhagavadavalokanayA jIvasyaivaMvidhe kalyANAminivezakAriNi guNakadambake na ramate viSayeSu cittaM, pratibhAsate heyatvabuddhayA bhavaprapaJcaH indrajAlAyate niHsAratayA sakalaM jagadvilasitaM, svAmadarzanAyate kSaNadRSTanaSTatayA janasamAgamaH na nivartate pralayakAle'pi kasyacidanurodhena mokSamArgasya sAdhanapravaNA buddhiH| tadevaMsthite deva asyopapralobhanamAcaratAmasmAkaM kevalaM mohavilasitabhAvirbhaviSyati na punaH kAcidabhipretArthasiddhiH tadalamanenAsthAnArambheNeti / nRpatirAha-yadyevaM tataH kiM punaradhunA prAptakAlaM ? subuddhirAha-deva ! nirUpya dIkSAgrahaNArthamasya prazastadinaM kriyatAM tadArAt sarvAdareNa mahattaraH prmodH| nRpatirAha-yattvaM jaaniiye| tataH samAhUtaH siddhArthoM nAma saaNvtsrH| samAgatastvarayA praviSTo'bhyantare rAjJA dApitamAsanaM kRtamucitakaraNIyaM kathitamAhAnaprayojanaM, tato nirUpya niveditamanena yaduta asmAdinAnavame dine'syAmeva bhAvinyAM zuklatrayodazyAM zukradine uttarabhadrapadAbhiyoM gamupagate zazadhare vahati zivayoge dinakarodayAtIte sapAde praharadvaye vRSalagnaM saptagrahakaM ekAntaniravayaM bhaviSyati tadAzrIyatAmiti abhihitaM rAjamantriNoH, paripUjya prahitaH sAMvatsaraH gataM taddinam / ____ tato dvitIyadinAdArabhya pramodazekhare tadanyajinAyataneSu ca devAnAmapi vismAritasurAlayasaundaryA vidhApitA rAjJA mahotsavAH dApitAni varavarikAghoSaNapUrvakaM sarvatra mahAdAnAni vihArito devendravadairAvatavibhramajayakarivarArUDhaH svayaM padAtibhAvaM bhajatA trikacatuSkacatvarAdiSu surAkArai garikajanaiH stUyamAno nirupamavilAsavistAramanubhAvayatA narapatinA pratidinaM nagare. manISI, prApto'STamavAsaraH, tatra ca nItaM nikhilajanasanmAnadAnArdhamAnavinodena praharadvayam / atrAntare dinakarAcaritena manISivacanaM sUcayatA'bhihitaM kAlanivedakena / nAzayitvA tamo loke, kRtvA''hAdaM manasvinAm |he lokA! kathayatyeSa, bhAskaro vo'dhunA sphuTam // 1 // vardhamAnaH pratApena, yathA'hamupari sthitH| sarvo'pi svaguNaireva, janasyopari tiSThati // 2 // tatastadAkarNya rAjA subuddhiprabhRtInuddizyAha--aye ! pratyAsIdati lagnavelA, tataH sajIkuruta tUrNa bhagavatpAdamUle gamanasAmagrIm / subuddhiruvAca--deva ! pravaiva vartate manISipuNyaparipATIva sarvA saamgrii| tathAhi-amI ghaNaghaNArAvaM, kurvantaH knkojjvlaaH| rathaughAH prsthitaastuurnnmaayuktvrvaajinH||1|| ete saMkhyAmatikrAntA, rAjavRndairadhiSThitAH / jImUtA iva nAgendrA, dvAre garjanti mantharam // 2 // varyAzvavAraiH saMruddhAH, kthnyciccttulaannaiH| khamApibanto'mI deva !, hayA hepanti drpitaaH||3|| ayaM padAtisaMghAtaH, kssiirniireshvropmH| mattaH prayojanaM jJAtvA, suveSazcalito'khilaH // 4 // ratnAlaGkAranepathyA:, shaavypttlaakulaaH| prasthitA varanArINAmete 54vArA vrekssnnaaH||5|| 54 samudAyA: aSTAhnikotsavaH niSkamaNAyosa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manISipuNyasaMbhArASTAstUrNa samAgatAH / ete vibudhasaMghAtA, dyotayanti nabhastalam // 6 / / eSa nAgariko lokaH, kautukAkSiptamAnasaH / kurute 55harSakallolaiH, sAgarakSobhavibhramam // 7 // athavA--matto viditavRttAnto, manISiguNaraJjitaH / jJAtayuSmadabhiprAyaH, ko vAtrApraguNo bhavet // 8 // deva ! tatsAmpratamutthAtumarhatha yUyaM, tataH samutthitau manISinarendrau nirgatau dvAradeze, tato ratnakiGkiNIjAlabhUSite samArUDhaH pradhAnasyandane manISI / tataH 56sukhamukumArAsanopaviSTaH svayaM pratipannasArathibhAvena saha narapatinA vilasatkirITAMzuraJjitottamAGgabhAgo dhriyamANena nijayazodhavalenAtapatreNa kapolalolAyamAnakuNDalo, dhUyamAnena zazadharadIdhiticchaTAcchena varavilAsinIkaravartinA cAmaraprakareNa sthUlamuktAphalakalApavirAjitavakSaHsthalaH, paThatA'titAramuddAmabandivRndena kaTakakeyUrakhacitabAhudaNDo, nRtyatA toSanirbharavaravilAsinIsArthena atisurabhitAmbUlAGgarAgaprINitAzeSendriyagrAmo, badhirayatA dikcakravAlaM varatUryani?SeNa vizadadivyAMzukapratipannadeho, gAyatA manohArikinnarasaGghana ghUrNamAnavicitravanamAlAnicayacarcitazarIro muzcatA harSAtirekAdutkRSTasiMhanAdasandarbha devasaGkhana prINitAzeSapraNayijanamanorathaH zlAghayatA nAgaralokena tathA'marakumArAkAradharo'yamiti sakautukAbhiH samAgato'smAkamayaM dRSTipathamiti saharSAbhirasmadabhimukhamavalokayatIti sazRGgArAbhirmadanarasavazIkRtahRdayatayA nAnAvidhavilAsAbhirmAmiyaM tirodhAya darzanalolatayA svayamavalokayatIti parasparaM seAbhirgurujano'smAnevamavalokayantIH pazyatIti salajjAbhiH pratrajitaH kilAyaM bhaviSyatIti sazokAbhiralaM saMsAreNa yo'yamevaMvidhairapi tyajyata iti sasaMvegAbhirevamanekarasabhAvanirbhara hRdayamudvahantIbhirnirIkSyamANamUrtirvAtAyanavinirgatavadanasahastrAbhiH purasundarIbhirabhinandyamAno'mbaravivaravartinIbhiH surasundarIbhiH sahito rathAntarArUDhena svapratibimbasannibhena madhyamabuddhinA anug2amyamAno rathaharikarigatairmahAsAmantasamUhairmahatA vimardaina prApto manISInijavilasitodyAne / rathAdavatIrya sthitaH kSaNamAtraM pramodazekharadvAre pariveSTito rAjavRndena / itazca syandanArohaNAdArabhya rAjA vizeSatastadA sattvaparIkSArtha manIpisvarUpe dattAvadhAno nirUpayati sma yAvatA tasya vizudhyamAnAdhyavasAyaprakSAlitamanomalakalaGkasya satyapi tAdRze harSahetau na lakSitastena tilatuSatribhAgamAtro'pi cetovikAraH pratyuta gADhataraM kSAramRtpuTapAkAdibhiriva vicitrasaMsAravilasitadarzanasamudbhUtairbhAvanAvizeSainirmalIbhUtaM cittaratnam / tataH parasparAnuviddhatayA manaH zarIrayorjAtamasya dedIpyamAnaM zarIraM vilokitaM ca rAjJA yAvattattejasAbhibhUtaM dinakarakaranikaratiraskRtamiva tArakAnikurumba na rAjate manISiNo'bhyarNavati tadrAjakam / tatastadIyaguNaprakarSeNa rAjJo'pi vilInaM tadvivandhakaM karmajAlaM saMjAtazcaraNapariNAmo niveditaH subuddhimadhyamabuddhimadanakandalIsAmantAdibhyo nijo'bhiprAyaH / tato'cintyamAhAtmyatayA mahApuruSasannidhAnasya, vicitratayA karmakSayopazamasya, raJjitacittatayA niSkRtrimamanISiguNaiH samullasitaM sarveSAM tadA jIvavIryam / tatastairabhihitam sAdhu sAdhUditaM deva !, yuktametadbhavAdRzAm / saMsAre hyatra niHsAre, nAnyaccAru vivekinAm // 1 // tathAhi-deva ! yadyatra saMsAre, kizcit syAdrAmaNIyakam ! ilAdhyaM sAramupAdeyaM, vastu sundarameva vA / 2 / tataH kimIdRzAH santaH, pUjyA yuSmAdRzAmapi / saMsAramenaM muzceyutitattvA mhaadhiyH||3|| yugmam / tato'mUdRzasallokatyAgAdevAvagamyate / nAstyatra kizcitsaMsAre, sAraM cArakasabhibhe // 4 // 55 0kallole0 pra0 56 degsuku0 pra0 rAjAdInAM dIkSApariNatiH Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ato manISibhistyakte, deva ! naivAtra yujyate / sthAtuM vijJAtatattvAnAM, bhave bhUribhayAkare // 5 // anyacca deva ! sarveSAmasmAkamapi sAmpratam / dRSTvA manISiNazcittaM, na cittaM ramate bhave // 6 // yathaivAsya prabhAveNa, saMjAtazcaraNodyamaH / asmAkameSa nirvAhaM, tathA tenaiva yAsyati // 7 // tato'smAnanujAnIta, saMsArocchedakAriNIm / yena bhAgavatIM dIkSAmaGgIkurmaH sunirmalAm // 8 // . nRpatiruvAca-aho viveko yuSmAkamaho gmbhiircitttaa| aho vacanavinyAsastathA'ho sattvasAratA // 9 // sAdhvadhyavasitaM bhadraiH, sAdhu protsAhitA vayam / sAdhu bhoH kSaNamAtreNa, troTitaM bhavapaJjaram // 10 // evaM sAmAnyatastAvat, sarveSAmabhinandanam / kRtvA pratyekamapyAha, sa rAjA harSanirbharaH // 11 // tatra subuddhiM tAvaduvAca-sakhe ! viditasaMsArasvabhAvena tvayA gRhe / iyantaM tiSThatA kAlaM, vayameva prtiikssitaaH|12| anyathA te gRhe kiM vA, syAdavasthAnakAraNam ! ko nAma rAjyalAbhe'pi, bhajeccANDAlarUpatAm // 13 // tatsAdhu vihitaM sAdhu, kRto'smAkamanugrahaH / evamAcaratA mitra !, darzitA ca sumitratA // 14 // , madhyamabuddhiM pratyAha-tvamAdAveva dhanyo'si, yasya saGgo manISiNA / naiva kalpadrumopeto, nro'klyaannmrhti|15/ adhunA carite'pyasya, dadhAnena matiM tvayA / svabhrAtunirvizeSeyaM, darzitA tulyarUpatA // 16 // tatsAdhu vihitaM bhadra !, yaH pazcAdapi sundrH| so'pi sundara eveti, yato vRddhAH pracakSate // 17 // tato madanakandalI pratyAha--sAraM ca sukumAraM ca, devi ! kAJcanapadmavat / tAvakInamidaM cittaM, yenAGgIkRtamIdRzam // prasiddhA dharmapatnIti, yattvaM lokopcaartH| mama tatsatyatAM nItaM, kartavyena tvayA'dhunA // 19 // tatsAdhuvihitaM devi !, nAsatyatra bhavapaJjare / niyantritAnAM jIvAnAM, kartavyamaparaM varam // 20 // tathA-yairabhyupagatA dIkSA, tAnanyAnapi bhAvataH / sa rAjA madhurairevaM, vAkyairAnandha toSataH // 21 // tadyathA-dhanyA yUyaM mahAtmAnaH, kRtakRtyA nrottmaaH| pairabhyupagatA tUrNaM, saddIkSA pAramezvarI // 22 // taccArU vihitaM bhadrA !, yuktametadbhavAdRzAm / yUyameva paraM loke, nimithyA mama bAndhavAH // 23 // tatazca-rAjacihnArpaNAdrAjye, sthApayitvA sulocanam / tataH kRtAnyakartavyaH, praviSTo jinamandire // 24 // . tatra ca-vihitAzeSakartavyAH, pUjayitvA jagadgurum / AcAryebhyo nijAkUtaM, te sarve'pyAcacakSire / 25 / tato'bhinanditAste'pi, sUribhiH kalayA girA / alaM vilambitenAtra, saMsAra iti bhASiNA // 2 // tataH pravacanoktena, vidhinA dhRtakalmaSaiH / sarve te kSaNamAtreNa, dIkSitA gurubhirjanAH // 27 // dIkSitebhyo atha saMvegavRddhayartha, kalpo'yamiti vA kSaNam / kRtA samakSaM lokasya, sUribhirdharmadezanA // 28 // gurUpadezaH tadyathA-anAdyanantasaMsAre, janmamRtyubhayAkare / maunIndrI durlabhA satvaiH, pravajyeyaM munirmalA // 29 // yataH-tAvadduHkhAnyanantAni, taavdraagaadisnttiH| prabhavaH karmaNastAvattAvajjanmaparamparA // 30 // vipadastAvadevaitAstAvatsarvA viDambanAH / tAvadInAni jalpanti, narA eva puro nRNAm // 31 // tAvaddaurgatyasadbhAvastAvadrogasamudbhavaH / tAvadeSa bahuklezo, ghorasaMsArasAgaraH // 32 // yAvaniHzeSasAvadhayogoparatilakSaNA / eSA na labhyate jIvaiH, pravrajyA'tyantadurlabhA // 33 // prasAdAllokanAthasya, svakarmavivareNa ca / yadA tu sattvarlabhyeta, pravrajyeyaM jinoditA // 34 // tadA nidhRya pApAni, yAnti te paramAM gatim / anantAnandasaMpUrNI, niHzeSaklezavarjitAm // 35 // yugmam tato'mI ye purA proktAH, sarve'pi bhavabhAvinaH / kSudropadravasaMghAtA, durApAstA bhavanti te // 36 // kiM ca-ihApi bho bhavantyeva, prazamAmRtapAyinaH / pravrajyAgrAhiNo jIvA, nirbAdhAH sukhapUritAH // 37 // sA ca bhAgavatI dIkSA, yuSmAbhiradhunA sphuTam / saMprAptA tena saMprApta, yatprAptavyaM bhavodadhau // 38 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalaM satataM yatnaH, pramAdaparivajitaiH / yAvajjIvaM vidhAtavyo, bhavadbhiridamucyate // 39 // yataH-nAdhanyAH pArametasyA, gacchanti purussaadhmaaH| ye tu pAraM vrajantyasyAsta eva puruSottamAH // 40 // tatastaiH praNataiH sarvairjajalpe sUrisaMmukham / icchAmo'nugrahaM nAtha !, kurmoM nAthAnuzAsanam // 41 // sthagitAnanadezena, mukhavatrikayA mudA / atrAntare kRtaH praznaH, zatrumardanasAdhunA // 42 // katham ? vizAlaM nirmalaM dhIraM, gambhIraM gurudakSiNam / dayAparItaM nizcintaM, dveSAbhiSvaGgavarjitam // 43 // stimitaM jagadAnandaM, yadvA vAggocarAtigam / kathamIdRgbhavecittaM, nAtha ! yAdRg mniissinnH!||44||yugmm / yasya ceSTitamAlokya, shithiliibhuutbndhnaaH| ete sarve vayaM muktA, bhImAt saMsAracArakAt // 45 // gururuvAca-yA vijJAtA tvayA'pyasya, jananI shubhsundrii| yAvantastatsutAsteSAM sarveSAmIdRzaM manaH // 46 // tato gRhItatattvo'pi, rAjarSiridamabravIt / bodhArtha mugdhalokAnAM, vinayAnatamastakaH // 47 // kiM tasyAH zubhasundaryA, vidyante bahavaH sutAH ? asmAbhizca purA jJAtamayamekakaputrakaH // 48 // gururuvAca-bADhaM vidyante / tathAhi-ye ye tribhuvane'pyatra, dRzyante'nena yAdRzAH (snnibhaaH)| te sarve zubhasundaryAH, putrA nAstyatra saMzayaH // 49 // kiM ca-ye keciduttamA lokAH, sattvamArgAnuyAyinaH / te putrAH zubhasundaryAstulyA jJeyA manISiNA // 50 // rAjarSiruvAca-yA'sau bAlasya jananI, bhavadbhirupavarNitA / bhadanta ! bAlAdanye'pi, tasyAH kiMsanti suunvH| sUriNA'bhihitaM-nitarAM santi / tathAhi-ye ye tribhuvane'pyatra, jaghanyAH klissttjntvH| te te'kuzalamAlAyAH, putrA nAstyatra sNshyH||52|| te bAlasadRzaireva, vijJeyA duSTaceSTitaiH / ete'kuzalamAlAyAH, sUnavaH suparisphuTAH // 53 // rAjarSiruvAca-yadyevaM tarhitasyAH sAmAnyarUpAyAH, kimanye santi sUnavaH / bhadanta ! kiM vA no santi, madhyabuddheH sahodarAH // 54 // sUriNA'bhihitaM-bahutamAste vidyante, yataHye bAlacaritAH kecinmanISicaritAzca ye| etebhyo ye pare sattvAH, sarve te'muSya sodarAH // 55 // ye kecicchabalAcArAH, samA madhyamabuddhinA / sutAH sAmAnyarUpAyAste jIvA bhuvanodare // 56 // sakAzAditarAbhyAM te, gaNyamAnA jagattraye / anantaguNitAstena, proktA bhUritamA mayA // 57 // rAjarSiruvAca-bhadanta ! yadyevaM tato mama cetasi parisphurati-yathaivaM vyavasthite satyetadApanaM yaduta bhAryAtrayeNa janitaM, jaghanyottamamadhyamam / tasya karmavilAsasya, jagadetatkuTumbakam // 58 // sUriruvAca-Arya ! naivAtra sandehaH, samyagAryeNa lakSitam / mArgAnusAriNI buddhirbhavatyeva bhavAdRzAm / / 59 // tathAhi-jaghanyamadhyamotkRSTAH, sarvayoniSu jntvH| vidyante kevalaM nRtve, vyaktabhAvA bhavanti te // 60 // tatazca-naratve'pi vinirdiSTaM, vyApyevedaM kuTumbakam / yadatra viduSA kArya, tadidAnIM nibodhata // 61 // tyaktavyaM bAlacaritaM, na kAryastatsamAgamaH / manISicarite yatnaH, kartavyaH sukhamicchatA // 62 // yato'tra bahavo jIvAH, prAyo madhyamabuddhayaH / te ca samyaganuSThAnAt saMpadyante manISiNaH // 63 // etadvijJAya bho bhavyAH ! sarve'pi gaditA mayA / kArya madanurodhena, vRttamasya manISiNaH // 6 // varjanIyazca yatnena, pApamitraH samAgamaH / yataH sparzanasamparkAt , sa bAlo nidhanaM gataH // 65 // vajanena punastasya, manISI suparisphuTAm / loke zekharatAM prApya, jAto'yaM mokSasAdhakaH // 66 // kalyANamitraH kartavyA, maitrI puMsA hitaiSiNA / ihAmutra ca vijJeyA, sA hetuH sarvasampadAm // 67 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manISyAdikathopasaM. hAraH vaizvAnaraprabhAva: doSAyeha kusaMsargaH, susaMsargoM guNAvahaH / etacca dvayamapyatra, madhyabuddhau pratiSThitam // 6 // tathAhi-bAlaH sparzanasaMbandhAdeSo'bhUduHkhabhAjanam / yukto'bhUtsatatAhAda, eSa eva manISiNA // 69 // tadidaM bho! vinizcitya, bahiraGgAntaraiH sadA / na kAryoM durjanaiH saGgaH kartavyaH sujanaiH saha // 7 // tatazca-idamAkarNya maunIndra, vacanaM sumanoharam / prabuddhA bahavaH sattvA, jAtA dharmaparAyaNAH // 71 // prAptA devA nijaM sthAnaM, sthito rAjye sulocanaH / gato'nyatra vihArAya, sUriH ziSyagaNaiH saha // 72 // tatazca-vihRtya kAlaM bhUyAMsamAgamoktena vartmanA / paryantakAle saMprApte, vidhAya sakalaM vidhim // 73 // jJAnadhyAnatapovIryavahninirdagdhakalmaSaH / manISI nivRti prApto, hitvA svaM dehapaJjaram // 74 // ye tu madhyamasadvIryAste tanUbhUtakarmakAH / gatA madhyamabuddhayAdyA, devalokeSu sAdhavaH // 75 // bAlasya tu yadAdiSTaM, bhadantai vi ceSTitam / tattathaivAkhilaM jAtaM nAnyathA munibhASitam // 76 // [ iti sparzanakathAnakaM samAptam ] vidura uvAca-kumAra ! tadidaM mayA hyaH kathAnakamAkarNitaM, AkarNayatazca mama laDitaM dinaM, tena yuSmatsamIpe nAgato'smi / mayA'bhihitaM-bhadra ! sundaramanuSThitaM, yato'tiramaNIyakamidaM kathAnakaM budhyata eva zrutvA aho atyantadurantaH pApamitrasambandho yatastasya bAlasya sparzanasamparkAdihAmutra ca nibiDa viDambanAgarbhA duHkhaparamparaiva kevalaM saMpannA nAnyatkiJcaneti / vidureNa cintitaM-buddha stAvadanena kathAnakatAtparyArtha iti bhaviSyati me vacanAvakAzaH / itazca tatrAvasare matto nAtidure vartate vaizvAnaraH zrutaM tena mAmakInaM vacanaM, cintitamanenaaye ! virUpako nandivardhanasyollApo vyutpAditaprAyo'yamanena vidUreNa tanna sundaramidaM vartate, dhRSTaH khalveSa vidro, jJApayiSyatyasya madIyasvarUpamiti sAzaGkaH saMpanno vaizvAnaraH / vidureNAbhihitaMkumAra ! satyamidaM, samyagavadhAritaM kumAreNa / anyacca prakRtireSA prAyaH prANinAM yathA yatra kutracitkiJcana dRSTaM zrutaM vA sarvamAtmaviSaye yojayanti, tato mayA'pIdaM kathAnakamanuzrutya svahRdaye cintitaM yaduta yadi kumArasya kadAcidapi pApamitrasambandho na bhavati tataH sundaraM saMpadyate / mayA'bhihitaM-bhadra ! kimatra cintanIyaM ?, nAstyeva me nApi bhaviSyati pApamitrasambandhagandho'pIti / viduraH prAhavayamapyetAvadevArthayAmahe / tataH sthito madIyakarNAbhyarNe vidaraH, zanaiH zanairabhihitaM cAnena yaduta kevalameSo'pi vaizvAnaro lokavArttayA duSTaprakRtiH zrUyate, tadayaM samyak parIkSaNIyaH kumAreNa, mA bhUdeSa sparzanavaddhAlasya pApamitratayA bhavato'narthaparamparAkAraNamiti / nirIkSate ca tasminnavasare vaizvAnaraH sAkUtaH sannabhimukho madIyavadanaM, lakSito'hamanena mukhvikaartstairviduurvcnairdymaanH| tataH kRtA vaizvAnareNa mAM prati sA pUrvasAGketikA saMjJA, bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM tadvaTakaM, tatastatprabhAvAnme kSaNena vRddho'ntastApaH, samullasitAH svedabindavo, jAtaM guJjAsannibhaM zarIraM, saMpanna viSamadaSToSThaM bhagnograbhRkuTitaraGgamatikarAlaM vatrakuharam / tato bhadre agRhItasaGkete ! tathA vaizvAnaravaTakaprabhAvAbhibhUtAtmanA mayA pApakarmaNA'nAkalayya tasya vatsalatAmanAlocya, hitabhASitAmavigaNayya ciraparicaya, parityajya snehabhAvamurarIkRtya durjanatAM, sarvathA niSThuravacanaistiraskRto'sau viduraH yaduta are durAtman ! nirlajja tvaM mAM bAlakalpaM kalpayasi, tathA'cintyaprabhAvopetaM paramopakArakamantaraGgabhUtaM me vaizvAnaraM tathAvidhaduSTasparzanopamaM manyase, adadAnasya ca pratyuttaraM vidurasya mayA dattA kapoladAraNI capeTA, gRhItvA mahatphalakaM prahartumArabdho'haM, tato bhayAtirekaprakampamAnagAtraya Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena / STirnaSTo viduraH gatastAtasamIpaM kathitaH samasto'pi vRttAntaH, tato nizcitaM svamanasi tAtena, yathA 'na zakyata eva kathazcidapi kumAro viyojayitumetasmAdvaizvAnarapApamitrAditi / tadevaM sthite yadbhaviSyattAmevAvalambyAsmAbhirmenaiva sthAtuM yukta miti sthApitastAtena siddhAntaH / / ___itazca niHzeSitaM mayA kalAgrahaNaM, tato gaNitaM prazastadinaM AnIto'haM kalAzAlAyAstAtenAtmasamIpaM pUjitaH kalAcAryoM dattAni mahAdAnAni kArito mahotsavaH abhinandito'haM tAtenAmbAbhiH zeSalokaizca vitIrNo me pRthagAvAsakaH yathAsukhamAstAmeSa itikRtvA tAtena niyuktaH parijanaH samupahRtAni me bhogopabhogopakaraNAni sthito'haM surkumaarvlllmaanH| tatatribhuvanavilobhanIyosmRtarasa iva sAgarasya sakalalokanayanAnandajananazcandrodaya iva pradoSasya bahurAgavikArabhaGguraH suracApakalApa iva jaladharasamayasya makaradhvajAyudhabhUtaH kusumaprasava iva kalpapAdapasya abhivyajyamAnarAgaramaNIyaH sUryodaya iva kamalavanasya vividhalAsyavilAsayogyaH kalApa iva zikhaNDinaH prAdurbhUto me yauvanArambhaH saMpannamatiramaNIya zarIraM vistIrNIbhUtaM vakSaHsthalaM paripUritamUrudaNDadvayaM agamattanutAM madhyadezaH prAptaH prathimAnaM nitambabhAgaH pratApavadArUDhA romarAjiH vaizadyamavApte locane pralambatAmupAgataM bhujayugalaM yauvanasahAyenaivAdhiSThito'haM makaradhvajena / itazca svabhavanAtrisandhyaM vrajAmi smAhaM rAjakule gurUNAM pAdavandakaH / tato'nyadA gataH prabhAte kRtaM tAtasyAmbAdInAM ca pAdapatanaM abhinanditastairAzIrvAdena, sthitastatsamIpe kiyantamapi kSaNaM, samAgataH svabhavane niviSTo viSTare yAvadakANDa evollasito rAjakule bahalaH kalakalaH / tataH kimetadityalakSitatanimittatayA jAto me saMbhramaH, prasthitastadabhimukhaM, yAvattUrNamAgacchannAlokito mayA dhavalAbhidhAnaH sabalo balAdhikRtaH prApto madantikaM, praNato'hamanena / Aha ca-kumAra ! devaH samAdizati, yaduteto nirgatamAtrasya te praviSTo matsamIpe dRto, niveditaM ca tena-yathA kuzAvarttapurAt kanakacUDarAjasU nuH kanakazekharo nAma rAjakumAro janakApamAnAbhimAnAdbhavatsamIpamAgato gavyUtamAtravartini malayanandane kAnane tiSThati, etadAkarNya devaH pramANamiti / tato'haM svagRhAgatatayA pratyAsannabandhutayA mahApuruSatayA ca pratyudgamanamarhati kanakazekharaH kumAra iti AsthAnasthAyibhyo rAjavRndebhyaH prakhyApya eSa samuccalitaH svayaM tadabhimukhaM, kumAreNApi zIghramAgantavyamityahaM prahito yuSmadAhAnAya tattUrNa prasthAtumarhati kumAraH, tato yadAjJApayati tAta iti bruvANazcalito'haM saparikaro, mIlitastAtabale, pRSTho mayA dhavalaH, kathameSa kanakazekharo'smAkaM bandhuriti / dhavalenAbhihitaM-yato nandAyAH kanakacUDaH sahodaro bhavati, tena te mAtulasU nureSa bhrAteti / prAptAstatsamIpaM kRtaM kanakazekhareNa tAtasya pAdapatanaM samAliGgitastAtena mayA ca kRtocitA pratipattiH pravezito nagare mahAnandavimardaina, abhihitazca tAtena ambayA ca kanakazekharo, yathA kumAra ! sundaramanuSThitaM yadAtmIyavadanakamaladarzanena janito'smAkaM manorathAnAmapyagamyo mahAMzcittAnandaH, tadetadapi kumArasya paitRkameva rAjyaM tasmAnnAtra kumAreNa tiSThatA vikalpo vidheya iti / abhinanditaM tAtAmbAvacanaM kanakazekhareNa, samarpitastAtena madIyabhavanAbhyarNavartI kanakazekharasya mahAprAsAdaH, sthitastatrAsau, jAvo'sya mayA saha snehabhAvaH, samutpanno vizrambhaH / anyadA rahasi pRSTo'sau mayA yaduta mayA''karNitaM kila janakApamAnAbhimAnAdbhavatAmihAgamanamabhUt , tatkIdRzo janakena bhavato'pamAno vihita iti shrotumicchaami| kanakazekhareNAbhihitaM-AkarNaya-- Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dattasAdhu darzana jinazAsanasAraM tAtena cUtamaJjaryA, jananyA'tyantalAlitaH / kuzAvartapure tAvadahamAsaM kumArakaH // 1 // anyadA mitravRndena, yuktaH kelipraaynnH| gataH zamAvahaM nAma, kAnanaM nandanopamam // 2 // tatra sAdhUcite deze, rktaashoktlsthitH| dRSTo mayA mahAbhAgaH, prazAnto munisattamaH // 3 // kssiirsaagrgmbhiirstaapniiygiristhirH| divAkaramahAtejAH, zuddhasphaTikanirmalaH // 4 // tataH prAdurbhavadbhaktirahaM gatvA tadantikam / praNamya caraNau tasya, niSaNNaH zuddhabhUtale // 5 // vayasyA api me sarve, praNipatya munIzvaram / upaviSTA madabhyarNe, vinayAnamramastakAH // 6 // . upasaMhRtasaddhathAnaH, sa sAdhardattanAmakaH / dattAzImadha raikgaiiH samastAn samabhASata // 7 // tadIyavAkyaprItena, mayoktaM pravacetasA / bhadanta ! kIdRzaH prokto, dharmastAvakadarzane // 8 // atha prahAdayannuccairmano me kalayA girA / dharmamAkhyatprapazcena, jainacandraM sa me muniH // 9 // tatrApi prathamaM tena, sAdhudharmoM niveditH| tatastadanu vistArya, gRhidharmaH prakAzitaH // 10 // tatazca-samyagdarzanasanmUlo, vrataskandho mahAphalaH / zamAdizAkho gRhiNAM, dharmaH klpdrumopmH||11|| gRhItaH savayasyena, gato'nyatra mahAmuniH / dharma pAlayato me'sAvanyadA punarAgataH // 12 // itazca-vyutpannabuddhiH saMjAtastadA'hamaparAparaiH / zrAvakaiH saha saMsarga, kurvANo dharmakAmyayA // 13 // athAsau vandito bhaktyA, gatvodyAnaM mhaamuniH| pRSTazca bhadanteha, kiM sAraM jinazAsane ? // 14 // .. muniruvAca-ahiMsA dhyAnayogazca, rAgAdInAM vinigrahaH / sAdharmikAnurAgazca sArametajjinAgame // 15 // mayA cintitaM-sarvArambhapravRttAnAM, mAdRzAM suparisphuTam / ahiMsA prANinAM tAvadvidhAtumatiduHzakA // 16 // niSprakampamanaHsAdhyo, dhyAnayogo'pi mAdRzAma / viSayAmiSamuDhAnAM, darAda darataraM gataH // 17 // rAgAdinigraho'pyatra, tattvAbhyAsaparAyaNaiH / apramAdaparaiH zakyaH kartuM pumbhina mAdRzaiH // 18 // sAdharmikAnurAgastu, yo bhadantena sAdhitaH / sa kadAcidvidhIyeta, mAdRzairapi jantubhiH // 19 // tadatra yatnaH kartavyo, yathAzakti myaa'dhunaa| yataH sAramanuSTheyaM, nareNa hitamicchatA // 20 // evaM nizcitya cittena, vanditvA taM munIzvaram / pravardhamAnasaMvegastato'haM gRhamAgataH // 21 // itazcaikasutatvena, jIvitAdapi vallabhaH / ahaM tAtasya sarvatra, yathecchAkaraNakSamaH // 22 // vinayaM rAjanIti ca, anuvartayatA mayA / tathApi tAtaH pracchanne, prArthivo natayA girA // 23 // tadyathA-kariSye'haM yathAzakti, vAtsalyaM jainadharmiNAm / tAta ! tat kurvato yUyamanujJAM dAtumarhatha // 24 // itazca-matsaGgenaiva tAto'pi, bhadrako jinazAsane / tataH sA mAmikA tasya, prArthanA rucitA matA // 25 // Aha ca-rAjyaM putra ! tavAyattamAyattaM tava jIvitam / svAbhipretamataH kurvanna tvaM mAM praSTumarhasi // 26 // tato'haM harSapUrNAGgaH, ptitstaatpaadyoH| mahAprasAda ityevaM, bruvANaH priitmaansH||27|| tataHprabhRti sarvo'pi, yo namaskAradhArakaH / so'ntyajo'pi nije dezeH bandhubuddhayA mayekSitaH // 28 // bhojanAcchAdanaidivyauralaGkAraiH saratnakaiH / dhanena ca yathAkAmaM, bhRtaH sAdharmiko janaH // 29 // anyacca-arhato yo namaskAraM, dhatte puNyadhano jnH| sa deze ghoSaNApUrva, vihito'karado mayA // 30 // sAdhavaH paramAtmAnaH, sAdhyaH prmdevtaaH| guravaH zrAvakA lokA, mameti khyApitaM mayA // 31 // jinendrazAsane bhaktiM, yaH kazcit kurute jnH| AnandajalapUrNAkSastamahaM bahuzaH stuve // 32 // yAtrAsnAtramahotsarge, pramodamuditAzayAH / vicaranti sma jainendrAstataH sarvatra sajjanAH // 33 // tathAbhinavadharmANo, ye maunIndramate sthitaaH| kRtA vizeSatasteSAM, saparyA bhAvato mayA // 34 // sArmikavAtsalvA raMbhaH Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tato madanurAgeNa, lokA dharmaparAyaNAH / bahavastatra saMpannA, yathA rAjA tathA prajA // 35 // durmukhasya atha taM tAdRzaM vIkSya, pramodaM jinshaasne| amAtyo durmukho nAma, pApaH pradveSamAgataH // 36 // sAponavaH tato rahasi tAtAya, sa durAtmA hitaH kila / yuSmabhyamahamityevaM, prakhyApya zaThamAnasaH // 37 // idaM nyavedayaddeva !, naivaM rAjyasya pAlanA / ucchRGkhalIkRtAH sarve, kumAreNa yato janAH // 38 // nAtikrAmanti maryAdAM, lokA hi karabhIravaH / te muktA mutkalAcArAH, kamanathai na kurvate // 39 // rAjadaNDabhayAdeva, deva ! loko niraGkuzaH / unmArgaprasthitastUrNa, karIva vinivartate // 40 // uddaNDo'nAryakAryeSu, vartamAnaH sa kevalam / pratApahAne rAjJo'pi, lAghavaM janayatyalam // 41 // anyaccAnAdhunA bhUriloko jainamate sthitH| kaH kumAraprasAdArthI, nAzrayettat sakarNakaH ? // 42 // paramahasyA evaM ca-karahIne jane jAte, yatheSTapravicAriNi / kasyAtra yUyaM rAjAnaH, kiMvA rAjyaM vinA''jJayA // 43 // vazyakatA tadidaM yat kumAreNa, deva ! prArambhya laukikam / rAjanIteH samuttIrNa budhyate tana sundaram // 44 // tAtaH prAhArya ! yadyevaM, svayamevocyatAM tvayA / kumAro na vayaM tasya, sammukhaM bhASituM kSamAH // 45 // tatazca tAtAnujJAmavApyaivaM, durmukho mAmabhASata / kumAra / nedRzI nItir3apaterlokapAlane // 46 // yataH-karApItajagatsAro, mahasA vyAptabhUtalaH / rAjA dinakarAkAro, lokasyopari tiSThati // 47 // yastu prAkRtalokasya, vazagaH syaannhiiptiH| tasya syAtkIdRzaM rAjyaM ?, ko vA nyAyastadAjJayA // 48 // rAjadaNDabhayAbhAvAttato lokA niraGkuzAH / duSTaceSTitamArgeSu, pravarttante yathecchayA // 49 // tadevaM sthite-AditaH karadaNDAbhyAM. yastAno zAsti bhptiH| tenaiva paramArthena. satkato dharmasampla kumAra ! tadidaM jJAtvA, rAjadharmavyatikramAta / nAlIkaM dharmavAtsalyaM, yuktaM karta bhavAzAma // 5 // tataH prAdurbhavatkopavitalIbhUtacetasA / AkArasaMvaraM kRtvA, mayA taM prati bhASitam // 52 // Arya ! yuktamidaM vaktumeva mAM prati yadyaham / duSTavaSTAdilokasya, kuryA sanmAnapUjanam // 53 // ye. tu svaguNamAhAtmyAddevAnAmapi pUjitAH / teSAM yathecchadAne'pi, naitatsaMbadhyate vacaH // 54 // tathAhi-ye cauryapAradAryAdeH, sarvasmAdduSTaceSTitAt / svata eva mahAtmAno, nivRttAH sarvabhAvataH // 55 // teSAM jainendralokAnAM, daNDaH syAt kutra kAraNe ? / daNDavuddhirbhavetteSu, yasyAsau daNDamarhati // 56 // karo'pi rakSaNIyeSu, lokeSu nanu budhyate / tasyApi nocitA jainA, ye guNaireva rakSitAH // 57 / / ataH kiGkaratAM muktvA, nAnyatkiJcana bhUbhujAm / vidhAtuM yuktameteSAM saivAsmAbhirvidhIyate // 58 // yeSAM nAtho jagannAtho, bhagavAMsteSu kiGkaraH / yaH syAdrAjA sa evAtra, rAjA zeSAstu kiGkarAH // 59 // evaM cAcaratA brUhi, rAjanItevilavanam / kiM mayA vihitaM yena, bhavAnevaM prajalpati ? // 6 // kiM ca-alIkadharmavAtsalyaM, madIyaM vadatA tvayA / parisphuTIkRtaM nUnaM, durmukhatvamihAtmanaH // 61 // ___ evaM ca vadati mayi lakSito durmukheNa madIyo'bhiprAyaH / cintitamanena-aye ! arhaddarzane nirbharo'syAnurAgaH anivartakazcittaprasaraH kupitazcAyaM madIyavacasA tadalamanenAdhunA gADhataramuDhejitena praguNIkRta evAtrArthe mayA raajaa| tataH svayameva svAbhimatamanuSThAsyAmi sAmprataM punarenamanulomayAmIti saMcintyAbhihitamanena-sAdhu kumAra ! sAdhu, sundaraste saddharmasthairyAtirekaH mayA hi bhavatazcittaparIkSaNArtha sarvamidamupakrAntaM, tatazca sunizcitamadhunA yaduta tAvakInaM manaH sthiratayA meruzikharamapyadharayati, tannedaM madIyavacanaM kumAreNAnyathA sambhAvanIyam / mayA'bhihitaM-Arya ! kimatra vaktavyaM ?, aviSayo bhavAdRzAma(zo'nya)nyathAsambhAvanAyAH, tato nirgato matsamIpADurmukhaH / dAne karamuktau ca Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkArasaM 142 mayA cintita-zaThaprakRtireSa durmukhaH pApAtmA ca, tanna vijJAyate kimayamAcariSyati ? yato mahatA''kUtena prayamamanena mantritaM pazcAdatitvarayA kRtamAkArasaMvaraNaM, ato nirUpayAmastAvat / tataH prayukto mayA praNidhicaturo naamaaptdaarkH| gateSu katicidineSu samAgato'sau matsamIpaM, niveditamanena-yathA svAmin ! tAvadito nirgato'haM, vinayenArAdhya durmukhaM sNpnnstsyaanggrksskH| tato durmukheNa rahasi samAhUya samastasthA nebhyaH pradhAnazrAvakAnidamabhihitaM yaduta are eSa kanakazekharakumAro'lIkadharmagrahagRhIto rAjyaM vinAzayituM lagnaH, tato yuSmabhyamitaH prabhRti yadeSa kizcit prayacchati yazca rAjabhAgasadbhUto bhavatAM karastavayamapi pracchannameva mama samarpaNIyaM, na ca kumArAya nivedanIyamitarathA nAsti bhavatAM jIvitamiti / zrAvakairuktaM yadAjJApayati mahAmAtyaH, tato nirgatAste / mayA'bhihita-bhadra ! api jJAtametattAtena ? caturaH praah-jnyaatm| mayoktaM-kutaH sakAzAt ?, catureNoktaM-tata eva durmukhaat| mayA'bhihitaM-tataH kimAcaritaM tAtena?, caturaHprAha-na kizcit , kevalaM kRtaagjnimiilikaa|tto mayA cintitaM-yatheSa durmukhaH kevala eva tAtasyAnabhipretamidamakariSyattato'hamadarzayiSyamasya yadIdRzasyAvinayasya phalaM, yadA tu parakRtamanumatamapratiSiddhamiti nyAyAt tAtenApIdaM gajanimIlikAM kurbatA'bhimatameva tadA kimatra kurma: ? yato duSpratikArau mAtApitarAvityAkhyAtaM bhagavatA, tato na yuktaM tAvattAtena saha vigrahakaraNaM, nApIdRzamidAnIM draSTaM zakya, tasmAdito'pakramaNameva zreyaH ityAlocya kasyacidapyakathayitvA AptamitravRndena sahApakrAnto'haM samAgato'treti / tadeSa me janakenApamAno vihita iti / mayA'bhihitaM-kumAra ! sundaramanuSThitaM bhavatA, na yukta evAbhimAnazAlinAM puruSANAM mAnamlAnikAribhiH sahaikatra nivAsaH / tathA'hi-bhAskarastAvadevAste, gagane tejasAM nidhiH / nirdhaya timiraM yAvat kurute sajjanotsavam // 1 // yadA tu lakSayatyeSa, tamaso'pi mahodayam / tadA'parasamudrAdau, gatvA kAlaM pratIkSate // 2 // tatastuSTo madvacanena kanakazekharaH, tadevaM parasparaprItyA gataM dazarAtram / atrAntare madbhavane tiSThatorAvayoH samAgato vedakaH, praNatipUrvakamabhihitamanena yaduta kumArau ! devaH samAjJApayati-zIghramAgantavyaM kumArAbhyAmiti / tato yadAjJApayati tAta ityabhidhAyAvAM gatau tAtasamIpe yAvattAvadatirabhasavazena tAtAsthAnAdutthAya galadAnandodakapravAhaplAvitanayanayugalAstrayaH pradhAnapuruSAH samAgatya saparikarAH patitAH knkshekhrcrnnyoH| tataH sAkUtaM-aye ! kaite sumativarAGgakezariNa iti vadatA sasnehamUrvIkRtya samAliGgitAH kanakazekhareNa / mayoktaM-kumAra ! ka ete ? kanakazekharaH prAha-madIyajanakamahattamA iti / tataH kRtapratipattayaH samupaviSTAH sarve'pi tAtAbhyaNe / tAtaH kanakazekharaM pratyAha-kumAra ! etaistvadIyajanakamahattamairAkhyAtaM yathA yataHprabhRti kumAro'nAkhyAya nirgato gehAt tata Arabhya rAjA kanakacUDaH parijanasakAzAna dRzyate kApi kumAra ityAkarNya sahasA vajAhata iva, piSTa iva, parAyatta iva, matta iva, mUrchita iva na kiJciccetayate sma, devI ca cUtamaJjarI praviSTA mahAmohaM mRteva sthitA muhUrta kRtaM parijanena dvayorapi vyaJja(ja)nacandanAdibhirAzvAsanaM tato hA putraka ! ka gato'sIti pralapituM pravRttau tau devInRpau, tataH parijanasyApi samullAsito mahAnAkrandaravaH, militaM mantrimaNDalam / abhihitamanena-deva ! nAyamatropAyaH, tato muzca viSAdaM, avalambasva dhairya, kriyatAM yatnaH kumArAnveSaNe, rAjA na tadvacanaM vedayate sma / tatazcatureNa cintitaM-zokAtirekeNa tyakSyati devaH prANAn tato nAdhunA mamopekSA kartuM yuktA tataH pAdayornipatya tena rAje niveditaM sakAraNaM tadIyamapakramaNaM, tato jIvati kumAra itikRtvA pratyAgatA kanakazekharAhAnam Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 rAjazcetanA, pRSTazcaturaH, ka punargataH kumAra iti / catureNAbhihitaM- na me kizcidAkhyAtaM kumAreNApakramaNakAraNamiti, caturatayA mayA lakSitaM kevalametAvadvitarkayAmi yaduta jayasthale pitRSvasuH samIpe gato bhaviSyati, vallabhA hi nandA kumArasya, vatsalaH padmarAjaH, kumAraparicayAdevAvagatamidaM mayA, ito nirgatasya tatraiva cittanirvANaM nAnyatreti / tataH sAdhu catura ! vijJAtaM sAdhvitivadatA dApitaM caturAya pAritoSikaM mahAdAnaM rAjJA, ayamasyAnarthavyatikarasya heturitikRtvA nirvAsitaH svaviSayAtsagotro durmukhaH, pratijJAtaM ca devInRpAbhyAM yathA 'yAvat kumAravadanaM sAkSAnnAvalokitaM tAvanaivAvAbhyAmAhArazarIrasaMskArAdikaM karaNIya miti / itazca tatraiva dine praviSTo dRtaH, tena ca vihitocitapratipattinA niveditaM kanakacUDAya, yathA deva ! asti vizAlA nAma nagarI / tasyAM nandano nAma rAjA / tasya ca dve bhArye prabhAvatI padmAvatI ca / tayozca yathAkramaM dve duhitarau vimalAnanA ranavatI ca / itazca kanakapure prabhAvatyAH sahodaro'sti prabhAkaro nAma rAjA tasya bandhamandarI nAma bhAryA. tasyAzca vibhAkarAbhidhAnastanayaH, tayozca prabhAkaraprabhAvatyo: pUrvamajAtayoreva vibhAkaravimalAnanayoH parasparamabhUjjalpaH yaduta Avayoryasya kasyaciduhitA jAyeta tenetarasambandhine sutAya sA deyeti / ataH pUrvapratipannA sA vimalAnanA vibhAkarasya / anyadA guNasaMbhAragarbhanirbharaM bandibhiruddhaSyamANaM zrutaM tayA kanakazekharakumAranAmakaM tatastadAkarNya sA vimalAnanA kumAre vijRmbhitAnurAgAtirekA nijayUthaparibhraSTeva hariNIkA, sahacaraviyukteva cakravAkikA, nAkanirvAsiteva devAGganikA, mAnasasaraHsamutkaNThiteva kalahaMsikA, glahavirahiteva dyUtakarI zUnyahRdayatayA na vAdayati vINAM, na vilasati kandukalIlayA, na vidhatte patracchedyAdikaM, nAbhyasyati citrAdikalAH, na kurute zarIrasthiti, na dadAti kasyacidullApaM, na lakSayati rAtrindinaM, kevalaM niSpandamandanizcalalocanA paramayoginIva nirAlambanaM kimapi dhyAyantI tiSThati / tataH paryAkulIbhUtaH parikaro na jAnIte tAdRzavikArasya kAraNaM, tato'tivallabhatvena sadA sannihitatayA lakSito'sau ratnavatyA vikaarhetuH| yatazcintitaM tayA--aye ! kanakazekharakumAranAmagrahaNAdanantaramidamavasthAntaramasyAH saMpannaM, ato nizcitametat-tenaiva priyabhaginyA manazcoritaM, tadidamatra prAptakAlaM, nivedayAmyevaMsthitameva tAtAya, yena tAta eva tasya priyabhaginIcittacaurasya nigrahaM karotIti vicintya niveditaM tayA sarva nandananarapataye / cintitamanena-dattaiveyaM jananyA vibhAkarAya, tathApi nAnyathA'dhunA'syA jIvitamitikRtvA preSayAmi tasyaiva kanakazekharasya svayaMvarAmenAM yato nedRzAvasthAyAmasyAM yuktaH kAlavilambaH, pazcAdeva vibhAkaraM sNbhaalyissyaamH| tato vatse ! dhIrA bhava, muzca viSAdaM, gaccha kuzAvarte kanakazekharAyeti madhuravacanairAlapya devena saha mahAparijanena prasthApitA tatra vimalAnanA / ratnavatyApi vijJApito devaH yathA tAta ! nAhamanayA rahitA kSaNamapi jIvitumutsahe, tato mayA'pi yAtavyamityanujAnIta yUyaM, kevalaM na mama kanakazekharo bhartA, yataH sApatnyaM nArINAM mahadeva snehatroTakAraNaM tato mayA tadiSTasya vayasyasya kasyacidbhAryayA bhAvyamiti / devenAbhihitaM--vatse ! yatte rocate tadeva samAcara na khalu vatsA svayamevAnucitamAcariSyati / tato mahAprasAda iti vadantI pravRttA ratnavatI, tato'navarataprayANakaiH prApte te vimalAnanAratnavatyau adyAsminnagare, sthite bahirudyAne, prahito'hamamumartha vijJApayituM devapAdamUlaM, etadAkarNya devaH pramANamiti / tatastatavacanAmAkarNya kanakacUDarAjA harSaviSAdapUritahRdayaH kanyAvAsakadAnArtha vyApArya zUrasenabalAdhikRtamasmAn sumativarAGgakesariNaH pradhAna Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattamAn pratyAha--pazyatAho paramAnandakAraNamapIdamasmAkaM nandanarAjaduhitrorAgamanaM kumAravirahAnalasa rpiSprakSepakalpatayA kSate kSAraniSekatulyaM pratibhAsate, tadgacchata zIghraM yUyaM jayasthale nizcitametattatraivAste kumAraH nivedayata padmarAjanRpataye madIyAvasthAM kanyAgamanaM ca kAraNadvayamavagamya praheSyatyeva kumAra padmarAjaH / anyacca nandivardhanakumAro'pi padmarAjamanujJApya yuSmAbhirAneyaH, yataH sa evocito varo rtnvtyaaH| tato'smAbhirabhihitaM--yadAjJApayati devaH, tatazcetAmunA prayojanena samAgato vymiti| tadidaM sarvamasmabhyametairAkhyAtaM, tadevaM sthite yadyapi yudvirahakAtarahRdayatayA nedamasmAbhirabhidhAtu zakyaM tathA'pi mahAprayojanamityAkalayyAbhidhIyate yaduta mA kurutAdhunA kAlavilammaM gacchatAtitvarayA kazAvarta janayataM dvAvapi yuvAM kanakacUDarAjacittAnandamiti / tataH zobhanamAjJApitaM tAtena, bhaviSya tyeva kanakazekhareNa saha mamAviyoga iti cintayatA mayA kanakazekhareNa cAbhihitaM--yadAjJApayati taatH| kanakazekha- ___ tatastoSanirbhareNa tAtena tasminneva kSaNe sajjIkAritaM prasthAnocitaM caturaGgaM balaM, niyukta ranandivardha- mahattamAH kAritAzeSamAGgalikakartavyau prasthApitAvAvAmiti / pravRtto'ntaraGgaparijanamadhye mayA sahAbhinayoH prayANa vyaktarUpo vaizvAnaraH, puNyodayo'pi pravRtta eva kevalaM pracchannarUpatayA, tato dattaM prayANakaM, lalitaH kiraudracittapure yAnapi maargH| itazca--nivAsasthAnaM duSTalokAnAM, utpattibhUmiranarthavetAlAnAM, dvArabhUtaM narakasya, duSTAbhisadhiniSkara- kAraNaM bhuvanasantApasya taskarapalliprAyamasti raudracittaM nAma nagaram / NAputrI tthaahi--utkrtnshirshchedyntrpiiddnmaarnnaiH| ye bhAvAH sattvasaGghasya, ghoraaHsntaapkaarinnH||1|| hiMsA te lokAstatra vAstavyA, raudracittapure sadA / tasmAttaduSTalokAnAM, nivAsasthAnamucyate // 2 // kalahaH prItivicchedastathA vairaparamparA / pitRmAtRsutAdInAM, mAraNe nirpeksstaa||3|| ye cAnye'narthavetAlA, loke sambhAvanA'tigAH / te raudracitte sarve'pi, saMpadyante na sNshyH||4|| utpattibhUmistatteSAM pattanaM tena giiyte| yathA ca narakadvAraM, tathedAnIM nigdyte||5|| ye sattvA narakaM yAnti, svapApabharapUritAH / te tatra prathamaM tAvatpravizanti purAdhame // 6 // ataH pravezamArgatvAttasya nirmalamAnasaiH / gItaM tannarakadvAraM, raudracittapuraM janaiH // 7 // ye jIvAH kliSTakarmANo, vAstavyAstatra pattane / te svayaM satataM tIvraduHkhagrastazarIrakAH // 8 // tathA pareSAM jantUnAM, duHkhasaGghAtakAriNaH / ato bhuvanasantApakAraNaM tadudAhRtam // 9 // kiMcAtra bahunoktena ? nAsti prAyeNa tAdRzam / raudracittapuraM yAdRgbhuvane'pi purAdhamam // 10 // raudracitta- tatra raudracittanagare saGgrahaparazcaurANAM, paramazatruH ziSTalokAnAM, viSamazIlaH prakRtyA, vilopaka pure duSTA nItimArgasya, caraTaprAyo duSTAbhisandhirnAma rAjA / bhisandhiniSkaruNA- tathAhi-mAnograkopAhaGkArazAThayakAmAditaskarAH / duSTAbhisandhi sarve'pi, narendraM paryupAsate // 1 // putrI ato'ntaraGgacaurANAM, teSAM poSaNatatparaH / sa rAjA gIyate lokazcaurasagrahaNe rataH // 2 // hiMsA styshauctpojnyaansNymprshmaadyH| ye cApare sadAcArAH, ziSTalokA yazasvinaH // 3 // duSTAmisandhiH sarveSAM teSAmunmUlane rataH / ato'sau paramaH zatruH, ziSTAnAmiti gIyate // 4 // bahIbhirvarSakoTIbhirdharmadhyAnaM yadarjitam / lokena taddahatyeSa, kSaNamAtreNa dAruNaH // 5 // na cAsya toSaNopAyo, mugdhalokaivibhAvyate / ato viSamazIlo'sau, prakRtyA pratipAdyate // 6 // sarvAH sannItayastAvatpravartante jagattraye / duSTAbhisandhioM yAvattAsAM vighaTako bhavet // 7 // prAdurbhAve punastasya, ka dharmaH ka ca nItayaH / tenAsau nItimArgasya dhIrairgIto vilopakaH // 8 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya ca duSTAbhisandhinarendrasyAnabhijJA paravedanAnA, kuzalA pApamArge, vatsalA caraTavRndasyAnuraktacittA nije bhartari pUtanAkArA niSkaruNatA nAma mahAdevI / tathAhi-duSTAbhisandhinA tena, nAnAkAraiH kdrthnaiH| ciraM kathitaM dInaM, lokamAlokya sasmitA // 1 // sA niSkaruNatA devI, duHkhaM gADhataraM tataH / janayettasya no vetti, tena sA paravedanAm // 2 // netrotpATazirazchedanAsikAkarNakartanam / utkarttanaM tvaco'Ggasya, khadirasyeva kuTTanam // 3 // ye cAnye jantupIDAyAH, prakArAsteSu kauzalAt / sA niSkaruNatA devI, pApamArge vicakSaNA // 4 // ye ye bhuvanasantApakAriNo dussttvssttkaaH| raudracittapure lokAH, santi drohAdayaH khalAH // 5 // te te'tivallabhAstasyAste te srvsvnaaykaaH| atazcaraTavRndasya, devI sA'tyantavallabhA // 6 // yugmam / duSTAbhisandhirAjendra, taM bhartAraM divAnizam / manyate paramAtmAnaM, sA zuzrUSAparAyaNA // 7 // na muzcati ca taddeha, saMvAhayati talam / anuraktA nije patyau, sA devI tena varNyate // 8 // tasyAzca niSkaruNatAyA mahAdevyA abhivRddhihetustasya raudracittapurasya vallabhA tannivAsijanAnAM, vinItA jananIjanakayoratibhISaNA svarUpeNa, sAkSAtkAlakUTasampuTaghaTiteva hiMsA nAma duhitA / tathAhi-yataH prabhRti sA jAtA, kanyakA rAjamandire / tata Arabhya tatsarva, puraM samabhivardhate // 1 // rAjA puSTatarIbhUto, devI sthUlatvamAgatA / ato'bhivRddhihetuH sA, pattanasya sukanyakA // 2 // IrSyApradveSamAtsaryacaNDatvAprazamAdayaH / pradhAnA ye janAstatra, pure vikhyAtakIrtayaH // 3 // teSAmAnandajananI, sA hiMsA pravilokitA / sthitA parAparotsaGge, saMcarantI karAkare // 4 // cumbyamAnA janenocairvammramIti nijecchayA / sA tannivAsilokasya, tenoktA'tyantavallabhA // 5 // duSTAbhisandhinRpatervacanaM nAtivartate / sAniSkaruNatAdevyA, vacanena pravarttate // 6 // zuzrUSAtatparA nityaM, tayohiMsA suputrikA / jananIjanakayostena, sA vinIteti gIyate // 7 // bhISaNA sA svarUpeNa, yaccAbhihitamajasA / tadidAnI mayA samyakathyamAnaM nibodhata // 8 // api sA nAmamAtreNa, traaskmpvidhaayikaa| sarveSAmeva jantUnAM, kiM punaH pravilokitA ? // 9 // sA'dhomukhena zirasA, narakaM nayati dehinaH / sA saMsAramahAvartagartasaMpAtakArikA // 10 // sA mUlaM sarvapApAnAM, sA dharmadhvaMsakAriNI / sA hetuzcittatApAnAM, sA zAstreSu vigarhitA // 11 // kiMceha bahunoktena ?, nAstyeva nanu tAdRzI / loke'pi dAruNAkArA, sA hiMsA hanta yAdRzI // 12 // ___ itazcAsti tAmasacitaM nAma nagaraM, tatra mahAmohatanayo dveSagajendro nAma narendraH prativasati / itazca yA prAgAkhyAtA vaizvAnarasya jananI mama dhAtrI avivekitA nAma brAhmaNI, sA tasya dveSagajendrasya bhAryA bhavati, sA ca kenacitprayojanena tatastAmasacittAnagarAdgarbhasthite sati vaizvAnare tatra raudracittapure samAgatA''sIt , yAdRk tattAmasacittaM nagaraM, yAdRzo'sau dveSagajendro rAjA, yAdRzI sA'vivekitA, yacca tasyAstAmasacittanagarAdraudracittapuraM pratyAgamanaprayojanametat sarvamuttaratra kathayiSyAmaH / kevalaM bhadre'gRhItasaGkete ! na tadA'sya vyatikarasyAhaM gandhamapi jJAtavAn, idAnImevAsya bhagavataH sadAgamasya prasAdAdidaM samastaM mama pratyakSIbhUtaM, tena tubhyaM kathayAmi, tataH sA'vivekitA tatra raudracittapure sthitA kiyantamapi kAlaM, jAto duSTAbhisandhinA saha paricayaH, yato dveSagajendrapratibaddha evAsau duSTAbhisandhizvaraTanarendraH, tato'vivekitAyAH kiGkarabhUto vartate, tataH sA'vivekitA mAM manujagatau samAgatamavagamya mamopari snehavazenAgatya tato raudracittapurAta tAmasacitte veSagajendramAryA'vi. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandivardhanena hiMsAyA vivAhA 146 sthitA sannihitA, jAto'syA mama janmadine vaizvAnaro, vRddhiM gataH krameNa, kathitastayA tasmai sarvo'pyAtmIyaH svajanavargaH / tatastasya vaizvAnarasya tatra mArge mayA saha gacchataH samutpanaivambhUtA buddhiH yaduta nayAmyenaM nandivardhanakamAraM raudracittapare dApayAmyasmai dazabhisandhinA tAM hiMsAkanyakAM, tatastayA pariNItayA mamaiSa sarvaprayojaneSu gADhataraM nirvyabhicAro bhaviSyati / tato vicintya tenaivamabhihito'haM tatra gamanArtham / mayoktaM-kanakazekharAdayo'pi gacchantu / vaizvAnaraH prAha--kumAra ! nAmISAM tatra gamanaprasaro, yato'ntaraGga tadraudracittaM nagaraM, tato vinA parijanena matsahAya eva kumArastatra gantumarhati, tatastadAkAhamalaGghanIyatayA tadvacanasya, gurutayA tatra snehabhAvasya, ajJAnopahatatayA cittasyAnAkalayya tasya paramazatrutAM, aparyAlocyAtmahitAhitaM, adRSTvA'pyAgAminImanarthaparamparAM gato vaizvAnareNa saha raudracittapure dRSTo duSTAbhisandhiH dApitA vaizvAnareNa mahyaM tena hiMsA pariNItA krameNa kRtamucitakaraNIyaM tataH prahito duSTAbhisandhinA sahito hiMsAvaizvAnarAbhyAM, milito'haM kanakazekharAdivale, gacchatAM mArge prArabdhaH saharSeNa vaizvAnareNa saha jalpo yaduta kumAra ! kRtakRtyo'hamidAnIm / mayoktaM--katham ? sa prAha--yadeSA pariNItA kumAreNa hiMsA, kevalametAvadadhunA'haM prArthaye yoSA kumArasya satatamanuraktA bhavati / mayA'bhihita-kaH punarevaMbhavane'syA upAyo bhaviSyati ? vaizvAnaraH prAha-sAparAdhaM niraparAdhaM vA prANinaM mArayatA kumAreNa na manAgapi dhanA(ghRNA)yitavyaM, ayamasyAH khalvanuraktIbhavanopAyaH / mayA'bhihitaM-kimanayA'tyantamanuraktayA bhaviSyati ? vaizvAnaraH prAhakumAra ! matto'pi mahAprabhAveyaM, yato tayA'dhiSThitaH puruSo'titejasvitayA pareSAM kevalaM trAsamAtra janayati, anayA punarhisayA'tyantamanuraktayA''liGgitamUrtirmahAprabhAvatayA darzanamAtrAdeva jIvitamapi nAzayati, tasmAdabhimukhIkartavyeyaM kumAreNa / mayA'bhihitamevaM karomi / vaizvAnareNoktaM-mahAprasAda iti / tato mArge gacchannahaM zazasUkarazarabhazabarasAraGgAdInAmATavyajIvAnAM zatasahasrANi mArayAmi sma / tataH prahRSTA hiMsA, saMpannA myynukuulaa| tataH kampante madarzanena jIvAH muJcanti prANAnapi kecit / tataH saMjAto me vaizvAnarakathitahiMsAprabhAve pratyayaH, prAptA vayaM kanakacUDaviSayAbhyaNe / tatrAsti viSamakUTo nAma parvataH, tasmiMzca kanakacUDamaNDalopadravakAriNo'mbarISanAmAnazcaraTAH prativasanti; te ca kathitAH pUrva bahuzaH kanakacUDena, tataH kanakazekharamAgacchantamavagamya niruddhastairmArgaH, pratyAsanIbhUtamasmaddalaM, tataH kalakalaM kurvantaH samutthitAzcaraTAH samAlagnamAyodhanaM, tatazca nipatitazarajAlabhinnebhakumbhasthalAbhoganirgacchadacchAcchamuktAphalastomasaMpUritAzeSabhUpIThadezaM kSaNAt tathAvidalitabhaTamastakAsaMkhyarAjIvavRndAnukAreNa raktaughanIreNa daNDAstrasacchatrasaMghAtahaMsena tulyaM taDAgena saMjAtamuccairmahAyuddhamasmAkamiti / tataH samudIrNatayA caraTavargasya saMjAtAH paribhagnaprAyAH kanakazekharAdayaH / atrAntare pravarasenAbhidhAnena caraTanAyakena sAdha samApatitaM mamAyodhanamiti / tataH saMjJito'haM vaizvAnareNa bhakSitaM mayA tatkrUracittAbhidhAnaM vaTakaM tataH pravRddho me'ntastApaH saMjAto bhRkuTitaraGgabhaGguro lalATapaTTaH samAcitaM svedabindunikaraNa zarIraM, sa ca pravaraseno'tyantakuzalo dhanurvede niyUMDhasAhasaH karavAle'tinipuNaH sarvAstraprayogeSu garvoddharo vidyAbalena prabalavIryoM devatAnugraheNa, tathApi sanihitapuNyodayamAhAtmyAnme na laganti sma tadIyazilImukhAH, na prabhavanti sma tadIyazastrANi, na vahanti sma tasya vidyAH akizcitkarIbhRtA devatA, mama tu cetasi pravarasenena Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parisphuritaM-aho priyamitravaTakasya prabhAvAtizayo yadasya tejasA mamAyaM ripudRSTimapidhArayituM na paaryti|tto mayA (tathA) vaizvAnaravaTakaprabhAvAdhiSThitena sa pravarasenazcaraTanAyako vicchinnakArmukaH pratihatazeSAnyazastraH san gRhItacamatkurvadbhAsvarakaravAlaH syandanAdavatIrya sthito bhUtale prasthito madabhimukham / atrAntare pAzcavartinyA vilokito'haM hiMsayA jAto gADhataraM raudrapariNAmaH mukto mayA karNAntamAkRSya nizito'rdhacandraH, chinnaM tena tasyAgacchato mastakaM, samullasito'smadbhale kalakalaH, nipAtitA mamopari devaiH kusumavRSTiH, vRSTaM sugandhodakaM, samAhatA dundubhayaH, samudghoSito jayajayazabdaH / tato hatanAyakatvAdviSaNNaM caraTabalaM avalambitapraharaNaM gataM me zaraNaM, pratipannaM mayA, nivRttamAyodhanaM, saMjAtaH sandhiH pratipannaH sarvacaraTarmama bhRtybhaavH| mayA cintitaM-aho hiMsAyA mAhAtmyaprakarSaH yadanayA vilokitasyApi mamatAvAnunnativizeSaH saMpanna iti / sanmAnitAste'pi knkshekhraadibhiH| dattaM prayANakaM, saMprAptA vayaM kuzAvartapure, samAnanditaH kanakazekharakumArAgamanena kanakacUDarAjA, tuSTo madarzanena / tato vidhApitastena mahotsavaH, pUjitaH prnnyivrgH| tato gaNitaM vimalAnanAratnavatyovivAhadinaM samAgataM paryAyeNa kRtamucitakaraNIyam / tato dIyamAnairmahAdAnavidhIyamAnairjanasanmAnaibahuvidhakulAcAraiH saMpAdyamAnairabhyahitajanopacArairgAnavAdanapAnakhAdanavimardaina nirbharIbhUte samaste kuzAvarta pure pariNItA kanakazekhareNa vimalAnanA mayA ratnavatIti / tato vihiteSUcitakartavyeSu nivRtte vivAhamahAnande gate dinatraye'dRSTapUrvatayA kuzAvattasyAtiramaNIyatayA tatpradezAnAM, kutUhalaparatayA yauvanasya, samutpannatayA'smAsu vizrambhabhAvasya gRhItvA'smadanujJAM nagarAvalokanAya nirgate bhramaNikayA saparikare vimalAnanAratnavatyau / .. tato'nekAzcaryadarzanenAnandapUritahRdaye saMprApte te cUtacUcukaM nAmodyAnaM, pravRtte krIDituM, vayaM tu kanakacUDarAjAsthAne tadA tiSThAmaH, yAvadakANDa eva pravRttaH kolAhalaH, pUtkRtaM dAsaceTIbhiH, kimetaditisaMbhrAnta utthitamAsthAnaM, hRte vimalAnanAratnavattyau kenaciditi prAdurbhUtaHpravAdaH, tataH sambaddhamasmadbhalaM, lagnaM tadanumArgeNa, tato mArgakhinnatayA parasainyasya sotsAhatayA'smadanIkasya stokabhUbhAga eva samavaSTabdhA paracamUrasmatpatAkinyA, zrutamasmAbhirvibhAkaranAma bandibhiruddhaSyamANam / tataH sarvaireva cintitamasmAbhiH-aye ! sa eSa kanakapuranivAsI prabhAkarabandhusundaryostanayo vibhAkaro yasmai prabhAvatyA dattA vimalAnanA pUrvamAsIditi niveditaM dRtena / tatazcaiSo'smAn paribhUya haratyete vadhvau duSTAtmeti bhAvayato me vihitA vaizvAnareNa saMjJA tato bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM vaTakaM saMjAto bhAsuraH pariNAmaH / tato mayA'mihitaM--arere puruSAdhama vibhAkara ! paradAraharaNataskara ! ka yAsi ? puruSo bhava puruSo bhaveti / tatastadAkarNya gaGgApravAha iva tribhiH srotomukhaivalitamabhimukhaM paravalaM AvirbhUtAstadadhiSThAyakAstraya eva nAyakAH / tato mayA kanakacUDarAjena kanakazekhareNa ca tribhirapi yo'kAmairyathAsaMmukhaM vRttAste / itazca yo'sau kanyAgamanasUcanArtha kanakacUDarAjasamIpe samAgataH pUrvamAsInandarAjadUtaH sa tatrAvasare matsakAze vartate / tato'bhihito'sau mayA-are vikaTa ! jAnISe tvaM katamAH khalvete trayo nAyakAH ? vikaTaH prAha-deva ! suSTu jAnAmi, ya eSa vAmapArthe'nIkasya sammukho bhavataH eSa kaliGgAdhipatiH samaraseno nAma rAjA etadbhUlenaiva hi prArabdhamidamanena vibhAkareNa, yato mahAbalatayA vibhAkarapituH prabhAkarasyAyaM svAmibhUto vartate / yaH punareSa madhyamasainye vartate'bhimukhaH kanakacUDanarapateH ayaM vibhAkarasyaiva mAtulo vaGgAdhipatirdvamo nAma rAjA / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 yastveSa dakSiNabhAgavatini bale nAyako'bhimukhaH kanakazekharasya, so'yaM vibhAkara eva / yAvadevaM kathayati vikaTaH tAvatsamAlanamAyodhanam / taca kIdRzam-zarajAlatiraskRtadRSTipatha, patharodhasamAkulatIvrabhaTam / bhaTakoTivipATitakumbhataTaM, taTavibhramahastizarIracitam // 1 // racitaprathitorusuhastighaTaM, ghaTanAgatabhIrukRtArtaragham / khapUritabhUdharadigvivaraM vrhetinivaarnnkhinnnRpm|2 nRpabhinnamadoduravairigaNaM, gaNasiddhanabhazcaraghuSTajayam / jayalampaTayodhazataizcaTulaM, cttulaashvshstrvimrdkrm|3 karasRSTazaraughavidIrNarathaM, rathabhaGgavivarddhitabolabalam / balazAlibhaTeritasiMhanadaM,nadabhISaNaraktanadIpravaham / / tatazcedRze pravRtte mahAraNe dattaH paraiH kRtabhISaNanAdaiH samarabharaH, bhagnamasmadbhalaM, samullasitaH parabale kalakalaH, kevalaM na calitA vayaM padamapi parAGmukhaM, trayo'pi nAyakAH samutkaTatayA nikaTatarIbhUtAH pare / atrAntare punaH saMjJito'haM vaizvAnareNa bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM vaTakaM jAto me bhAsurataraH pariNAmaH tataH sAkSepamAhUto mayA samaraseno, calito'sau mamopari muzcannatravarSe, kevalaM sannihitatayA puNyodayasya na prabhavanti sma tAni me zastrANi / tato vilokito'haM hiMsayA jAto me dAruNataro bhAvaH tataH prahitA mayA paravidAraNacaturA zaktiH vidAritaH samaraseno, gataH paJcatvaM bhagnaM tadbalaM calito'haM drumAbhimukhaM, sa ca lagna eva yoddhaM kanakacUDena / tato mayA'bhihito-re ! kimatra bhavati hantavye tAtenAyAsitena ? na khalu gomAyukesariNoranurUpamAyodhanaM tatastvamArAdAgaccheti / tato valito mamAbhimukhaM drumanarendraH, nirIkSito'haM hiMsayA, tato darAdeva nipAtitamardhacandreNa mayA tasyottamAGgaM, bhagnaM, tadIyasainyaM, vihito mayi siddhavidyAdharAdibhirjayajayazabdaH / itazca kanakazekhareNApi sahApatito yoddhaM vibhAkaraH, zaravarSacchedAnantaraM muktAni tena kanakazekharasyopari AgneyapanagAdInyastrANi, nivAritAni vAruNagAruDAdibhiH pratizastraiH kanakazekhareNa, tato'silatAsahAyaH samavatIrNaH syandanAdvibhAkaraH, kIdRzaM rathasthasya bhUmisthena saha yuddhamiti matvA kanakazekharo'pi sthito bhuutle| tato darzitAnekakaraNavinyAsamabhivAJchitamarmaprahAraM pratiprahAravazvanAsAraM saMjAtaMdvayorapi bRhatIM velAM balakaravAlayuddhaM, tataH samAhatya skandhadeze pAtitaH kanakazekhareNa vibhAkaro bhUtale gato mUrchA samullasitaH kanakazekharabale harSakalakalaH, tato nivArya taM vAyudAnasalilAbhyukSaNAdibhirAzvAsito vibhAkaraH kanakazekhareNa / abhihitazca-sAdhu bho narendratanaya ! sAdhu na mukto bhavatA puruSakAraH nAGgIkRto dInabhAvaH samujjvAlitA pUrvapuruSasthitiH lekhitamAtmIyaM zazadhare nAmakaM, tadutthAya punaryo marhati raajmnuH| tato'ho asya mahAnubhAvatA, aho gambhIratA, aho puruSAtirekaH, aho vacanAtireka iti cintayatA vibhAkareNAbhihitaM-Arya ! alamidAnIM yuddhana, nirjito'haM bhavatA na kevalaM khaGgena, kiM tarhi ? caritenApi / tataH paramabandhuvat svayaM nivezito vibhAkaraH svakIyasyandane kanakazekhareNa samAhAdito madhuravacanaiH upasaMhRtamAyodhanaM, gataM padAtibhAvaM sarvamapi parasainyaM kanakazekharasya dRSTe bhayAtirekaprakampamAnagAtrayaSTI vimalAnanAratnavatyau, samAnandite pezalavAkyaiH, sthApite nijabhartRsyandanayoH kanakacUDena / tato labdhajayatayA harSaparipUrNAM vayaM kuzAvartapure prvessttumaarbdhaaH| katham ? purataH kuJjarArUDho, rAjA devendrsbhibhH| dadadAnaM yathAkAmaM, praviSTo nijamandire // 1 // tatra prmuditaashessloklocnviikssitH| puraM pravizya sve gehe, gataH kanakazekharaH // 2 // avAptajayayonagarapraveza: Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakamA praNaya: tato ratnavatIyuktaH, syandanasthaH zanaH shnaiH| yAvadgacchAmi tamahaM, nijAvAsakasammukham // 3 // tASadete samullApAH, pravRttAH purayoSitAm / jayazriyA parItA, mayi saspRhacetasAm // 4 // jagatyapratimallo'pi, yenAsau vinipaatitH| drumaH samarasenazca, sa so'yaM nandivardhanaH // 5 // aho dhairyamaho vIryamaho dAkSyamaho guNAH / asya nUnaM na mo'yaM, devo'yaM nandivardhanaH // 6 // iyaM ratnavatI dhanyA, yA'sya bhAryA mahAtmanaH / dhanyA vayamapi hyeSa, yAsAM dRSTipathaM gataH // 7 // athavA sarvamevedamaho dhanyatamaM puram / acintyasAhasADhayena, yadanena vibhUSitam // 8 // tatastAstAdRzIrvAcaH, zRNvato mama mAnase / mahAmohAtsamutpanno, vitarko'yamabhUd bhRzam // 9 // mamAyamIdRzo loke, pravAdo'tyantadurlabhaH / yaH saMjAto mahAnandaheturunnatikArakaH // 10 // tasyA(trA)sya kAraNaM tAvadvayasyo hitakArakaH / eSa vaizvAnaro'styeva, nAtra sandehagocaraH // 11 // tathApi priyayA nUnaM, mamedaM hanta hiMsayA / sarva saMpAditaM manye, kRtamAlokanaM yayA // 12 // aho prabhAvo hiMsAyA, aho myynurkttaa| aho kalyANakAritvamaho sarvaguNADhayatA // 13 // yAdRzI varNitA pUrva, varamitreNa meM priyA / eSA vaizvAnareNoccaistAdRzyeva na saMzayaH // 14 // tasyAgRhItasaGkete !, vRttAntasyAtra kAraNam / sa me puNyodayo nAma, vayasyaH paramArthataH // 15 // kevalam-tadA na lakSayAmyevamahaM pApahatAtmakaH / yathA puNyodayAjjAtaM, mamedaM sarvamaJjasA // 16 // tatazca-evaMvidhavikalpenAhaM vaizvAnarahiMsayoH / atyantamanuraktAtmA, na jAnAmi sma kizcana // 17 // itazca haTTamArgeNa, mAmakInarathastadA / prApto rAjakulAbhyarNe, kRtalokacamatkRtiH // 18 // athAsti su(ba)manAthasya, duhitA jayavarmaNaH / priyA kanakacUDasya, devI malayamaJjarI // 19 // tasyAzca bhuvanAbhogasarvasaundaryamandiram / asti manmathamaJjUSA, kanyA kanakamabjarI // 20 // sA' syandanasthaM gacchantaM, vAtAyanasusaMsthitA / mAM dRSTvA paJcabANasya, zaragocaramAgatA // 21 // kutUhalavazenAtha, vIkSamANena sarvataH / gavAkSe lIlayA dRSTirmayA tatra nipAtitA // 22 // tataH kanakamajaryA, lolalocanamIlitA / kSaNaM sA mAmikA dRSTizcalati sma na kIlitA // 23 // sApi tAM mAmikAM dRSTiM, pibantI stimitekSaNA / svedakampanaromAJcairvyaktakAmA kSaNaM sthitA // 24 // mama tasyAzca sAnandaM, dRSTisaMyogadIpitam / madIyasArathirbhAvaM, tetalistamalakSayat // 25 // tatazcintitaM tetalinA-aye ! ratimakaraketanayorivAtisundaro'yamanayoranurAgavizeSaH, kevalaM mahAjanasamakSamevamanimeSAkSatayA nirIkSamANasyainAM hInasattvatayA lAghavamasya saMpatsyate ratnavatyAzca kadAcidIrdhyA saMpata tato na me yuktamupekSitumiti tataH kAkalIM kRtvA coditastetalinA syandanaH / tato'haM lAvaNyAmRtapaGkamamAmiva, kapolapulakakaNTakalagnAmiva, madanazarazalAkAkIlitAmiva tadIyasaubhAgyaguNasyUtAmiva kanakamaJjarIvadanakamalAvalokanAt kathazcidRSTimAkRSya tasyAmeva nikSiptahRdayaH prAptaH krameNa nijamandiram / ___tatra ca zUnyamanasko vidhAya divasocitaM kartavyamArUDho'hamuparitanabhUmikAyAm / tataH prasthApya samastaM parijanamekAkI niSaNNaH zayyAyAM, tasyAM cAparAparaiH kanakamabjarIgocaravitarkakallolaividhuritacetovRttirna jAnAmi smAhaM yaduta kimAgato'smi ? kiM gato'smi ? kiM tatraiva sthito'smi ? kimekako'smi ? kiM parijanavRto'smi ? kiM supto'smi ? kiM vA jAgarmi ? kiM rodimi ? ki vA na rodimi ? ki duHkhamidaM ? kiM vA sukhamidaM ? kimutkaNThako'yaM ? kiM vA vyAdhirayaM ? mandivardhanasthavirahAvasthA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tetalisamAgamaH kimutsavo'yaM ? kiM vA vyasanamidaM ? kiM dinamidaM ? kiM vA rajanIyaM ? ki mRto'smi ? ki vA jIvAmIti / kvacidIpallabdhacetanaH punazcintayAmi-aye ! ka gacchAmi ? kiM karomi ? kiM zrRNomi ? kiM pazyAmi ? kimAlapAmi ? kasya kathayAmi ? ko'sya pratIkAro bhaviSyatIti / evaM ca paryAkulacetaso niSiddhAzeSaparijanasyAparAparapArzveNa zarIraM parAvartayato mahAnArakasyeva tIvraduHkhenAlabdhanidrasyaiva lavitA sA rajanI, samudgato'zumAlI gatastathaiva tiSThato me'rdhapraharaH / / atrAntare samAgatastetaliH ativallabhatayA me na vAritaH kenApi prApto matsamIpaM kRtamanena pAdapatanaM niSaNNo bhUtale, viracitakaramukulena cAbhihitamanena-deva ! nIcajanasulabhena cApalena kizcidevaM vijJApayiSyAmi taccAIcAru vA sodumarhati devaH / mayA'bhihitaM-bhadra tetale ! vizrabdhaM vada kimiyatyA kUrcazobhayA ? tetalinA'bhihitaM yadyevaM tato mayA deva ! parijanAdAkarNitaM yathA rathAdavatIrya devo na jJAyate kimatra kAraNaM sodvega iva niSiddhAzeSaparijanaH sacintaH zayanIye vivartamAnastiSThati ? itazca syandanAzvAnAM tRpti kArayato lavito'tItadinazeSaH, tato rAtrau samutpannA me cintA yaduta kiM punardevasyodvegakAraNaM bhaviSyati ? tatastadalakSayatazcintAvidhurasya jAgrata eva me vibhAtA rajanI, tato yAvadutthAya kilehAgacchAmi tAvabRhattamaM prayojanAntaramApatitaM tenAtivAdyeyatI velAmahamAgata ityato nivedayatu devaHprasAdena zarIrakuzalavArtAmAtrAyattajIvitAya kiGkarApasadAyAsmai janAya yadasya vyatikarasya kAraNamitibruvANaH patito macaraNayostetaliH / tato mayA cintitaMaho asya mayi bhaktiprakarSaH / aho vacanakauzalaM, yujyata evAsmai sadbhAvaH kathayituM, tathApi vAmazIlatayA madanavikArasya mayA'bhihitaM-bhadra tetale ! na jAne kimatra kAraNaM ? kevalaM yataH prabhRti haTTamArgamatikramya samAnItastvayA ratho rAjakulAbhyaNe dhAritastatra kiyantamapi kSaNaM tadArAtsarvANi me vilIyante'GgAni, pravardhate'ntastApaH, jvalatIva bhuvanaM, na sukhAyante janollApAH, Avirbhavati raNaraNakaH, samudbhUtAlIkacintA, zUnyamiva hRdayam / tato'hamasya duHkhasyAlabdhaparitrANopAyaH khalvevaM sthita iti / tataH saharSeNa tetalinAbhihitaM-deva ! yadyevaM tato vijJAtaM mayA'sya duHkhasya nidAnamauSadhaM ca, na viSAdaH kartavyo devena / mayA'bhihitaM--kathaM ? tetaliH prAha--samAkarNaya, nidAnaM tAvadasya duHkhasya cakSurdoSaH / mayoktaM--kasya sambandhI ? tetaliH prAha--na jAne kimasau lakSitA na vA devena ? mayA punarvRhatI velAM nirUpitA tatra rAjakulaparyantavartini prAsAde vartamAnA kAcid bRhadArikA devamardhatirazcIne nekSaNayugalena sAbhinivezamaGgapratyaGgato nirUpayantI, tanizcitametattasyA eva sambandhI cakSurdoSo'yaM, yato deva ! ativiSamA viSamazIlAnAM dRSTirbhavati / tato mayA cintitaM-vaSTaH khalveSa tetaliH buddho'nena madIyabhAvaH vilokitA sA ciramanena ataH puNyavAnaya, yatazca vadatyeSa yathA labdhaM mayA tavAsya duHkhasya bheSajamiti tataH saMpAdayiSyati nUnaM tAM madanajvaraharaNamUlikAM kanyakAmeSa me, tasmAtprANanAtho mamAyaM vartata iti vicintya samAropito balAtparyake tetaliH / abhihitazca-sAdhu bhoH sAdhu, suSTu vijJAtaM bhavatA madIyaroganidAnaM, idAnImauSadhamasya nivedayatu bhadraH / tetalinA'bhihitaM-deva ! idamatra cakSurdoSe bheSajaM yaduta nipuNavRddhanArIbhiH kAryatAM samyag lavaNAvatAraNakaM vidhIyatAM mantrakuzalairapamArjanaM likhyantAM rakSAH nibadhyantAM kaTakAni anuzIlyantAM bhUtikarmANi / anyacca-zAkinyapi kila pratyuccAritA na prabhavatIti kRtvA gatvA niSThuravacanairgAdaM nirbhartyatAM sA dArikA yaduta he vAmalocane ! nirIkSitastvayA viSamadRSTayA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devaH tatastvaM jJAtA buddhA tiSThasi yadi ca devasya zarIre manAgapi skhalitaM bhaviSyati tato nAsti me(te) jIvitamiti / evaM ! kriyamANe deva ! niyamAdupazAmyatyeSa cakSurdoSaH, tadidamasya bheSajaM vijJAtamiti / tato vihasya mayA'bhihitaM-bhadra tetale ! paryApta parihAsena, nivedyatAM yadyavadhAritaH kazcidbhavatA nizcita(to) madduHkhavigamopAyaH ? tetaliH prAha-deva ! kimalabdhadevaduHkhapratIkArA eva devapAdopajIvinaH kadAcidapi devasya purataH sodvege sati deve saharSa jalpitumutsahante ? tasmAnmA kuruta viSAdaM siddhameva devasamIhitaM, mayA hi devodveganirAsArthamevaiSa parihAso vihitaH / mayA'bhihitaM-varNaya tarhi kathaM siddhamasmatsamIhitam ? tetaliH prAha-deva ! vijJApitamidamAdAveva mayA yathA mama pratyuSasyeva devasamIpamAgacchato bRhattamaM prayojanAntaramApatitaM tena lavito mamAyaM dinArdhaprahara iti / taddevasamIhitasiddhayarthameva prayojanAntaraM, kathamanyathA bRhattamatvamasyopapadyeta ? yato'sti mama paricitA malayamaJjarIsambandhinI kapiJjalA nAma vRddhagaNikA, sA mama zayanAduttiSThataH purataH pravizya madbhavane vayasya ! trAyadhvaM trAyadhvamiti mahatA zabdena pUtkRtavatI / tato'nupalabdhabhayakAraNena mayA'bhihita-bhadre kapijale ! kutaste bhayaM ? tayA'bhihitaM--mInaketanAditi / mayA'bhihitaM-kapijale ! azraddheyamidaM, yato'hamevaM tarkayAmi yaduta kuGkamarAgapiGgalapalitacitAjvAlAvalIbhAsuraM kaTakaTAyamAnAsthipaJjarazivAzabdabhairavaM saMkucitavalItilakajAlapicchalatAtibhISaNaM ullambitazavAkAralambamAnAtisthUlastanabhayAnaka atiraudramahAzmazAnavibhramaM tvadIyazarIramidamupalabhya nUnaM kAmaH kAtaranara ivArATIdattvA dUrataH prapalAyate tataH kutaste bhayamiti ? kapijalayA'bhihitaM- aye ! alIkadurvidagdha ! na lakSitastvayA madIyo'bhiprAyaH tenaivaM bravISi, ataH samAkarNaya yathA me madanAdbhayamiti / mayA'bhihitaM-tarhi nivedayatu bhavatI / sAprAha-asti tAvadviditaiva bhavato malayamaJjarI nAma mama svAminI / tasyAzcAsti kanakamajarI nAma duhitA / atrAntare tetalinA kanakamajarInAmagrahaNAdeva spanditaM me dakSiNalocanena skuritamaparaga, ucchvasitaM hRdayena, romAzcitamajhena, gatamivodvegena) tato mayA cintitaM-nUnaM saiSA mama hRdayadayitA kanamaJjarItyucyate / saharSeNa cAbhihitaMtatastataH, tato lakSitamadIyabhAvena aho priyAnAmoccAraNamantrasAmarthya miti vicintya tetalinA'nusandadhAnena kapiJjalAvacanamidamabhihitaM--sA ca madIyastanyapAnena saMvardhitA tena mama sarvasvamiva, zarIramiva, hRdayamiva, jIvitamiva sA kanakamaJjarI svarUpAdavyatirekiNI vartate adhunA pIDa yate sA varAkI makaradhvajena tato yattasyA mInaketanAdbhayaM tatparamArthato mamaiva bhayamiti / tadidamAkarNya dhA(vA )rayatastetalerAkRSya karavAlamarere manmathahataka ! muzca muzca me priyAM kanakamaJjarI puruSo vA bhava durAtman ! nAstyadhunA te jIvitamiti bruvANo'hamutthitaH zayanIyatalAdvegena / tetalinA'bhihitaM-deva ! alamanenAvegena, na khalu sadaye deve kanakamaJjaryA madanahatakAdanyasmAdvA sakAzAdbhayagandho'pi, kathAnakaM cedamatastaccheSamapyAkarNayatu devH| tatastadvacanenAhaM punaH pratyAgatacetanA manAga vilakSIbhUto niSaNNaH zayyAtale / tetaliH prAha--tato mayA'bhihitaM--bhadre kapiJjale ! kiM punarnimittamAsAdya tasyAM kanakamaJjayAM prabhavati mdnhtkH| kapiJjalayA'bhihitaM--AkarNaya, asti tAvadatIte dine saMpannaM vaharaNaviDvaraM saMjAto devasya kanakacUDasya paraiH mhaasNgraamH| tato labdhapatAkeSu nagaraM pravizatsu kanakacUDakanakazekharanandivardhaneSu kutUhalavazenAhaM gehAnirgatya sthitA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rambhaH haTTamArge, praviSTeSu gatA svAminI bhavanaM, ArUDhA coparitanabhUmikAyAM, tatra ca vAtAyane vartamAnA rAjamArgAbhimukhaniHsAritavadanakamalAniSpandamandastimitazUnyadRSTikA citravinyasteva zailaghaTiteva niSpannayogeva paramayoginI vyuparatAzeSAGgapratyaGgacalanaceSTA dRSTA mayA kanakamaJjarI / tato hA kimetaditivicintya sasambhramaM putri ! kanakamaJjarIti punaH punastAmahamAhUtavatI na ca dattaM me mandabhAgyAyAstayA pratyuttaram / itazca tasminnavasare tatrAsItkandalikA nAma dAsadArikA, tatastAM prati mayA'bhihitabhadre kandalike ! kena puna hetunA vatsAyAH kanakamaJjaryA iyamevaMvidhA'vasthA saMjAteti ? kandalikayA' bhihitaM--amba ! na samyag lakSayAmi, kevalaM yataH prabhRti rAjamArge'vatI! nandivardhanakumAraH, patito dRSTigocare bhartRdArikAyAH, tata ArabhyeyaM pramuditeva labdharatneva, amRtasikteva, mahAbhyudayaprApteva anAkhyeyaM kimapi rasAntaramanubhavantI mayA dRSTA'sIt / yadA tvatIto'sau dRSTigocarAt tadeyamIdRzImavasthAM prApteti / tatastadAkarNya mariSyatIyamakRtapratIkAreti saMcintya zokavihalatayA vihito mayA haahaarvH| kanakamaJjaryA tadAkarNanena samAgatA malayamaJjarI, tataH sApi kimetatkapiJjale ! kimetaditi * vadantI upacArA- nirIkSya kanakamaJjarI vilapitumArabdhA / tato bRhattamatayA dohalasya, jananIvallabhatayA hRdayasya, svabhyastatayA vinayasya manAka saMjAtacetanA saMpannA kanakamaJjarI moTitamanayA zarIrakaM pravRttA jRmbhituM, tatastAM svakIyotsaGge nidhAya malayamaJjaryA'bhihitaM--vatse ! kanakamaJjari ! kiM te zarIrake bAdhate ?, kanakamaJjaryA'bhihita-amba ! nAhamanyatkiJcillakSayAmi kevalaM dAhajvaro me zarIraM bAdhate, tato yAvadAkulA vayaM kurmastasyAH zarIrasya malayajarasena secana prerayAmaH karpUrajalabinduvarSANi tAlavRntAni prayacchAmo'Gge himasekazItalA jalArdrAH( kASAyIH )samarpayAmo muhurmuhuH karpUrapUritAni nAgavallIdalavITakAni samAcarAmo'nyAmapyanekAkArAM zItakriyAM tAvadgato'staM vAsarezvaraH samudgato nizIthinInAthaH pariplAvitaM vimalacandrikayA nabhastalam / tato mayA'bhihitA malayamaJjarI -svAmini ! sagharmamidaM sthAnaM ataH prakAze niHsAryatAM raajduhitaa| tayA'bhihitaM--evaM kriyatAM, tato himagirivizAlazilAvibhrame sudhAdhavalaprakAzaharmyatale kathazciddhAryamANA nItA kanakamaarI, viracitaM tatrAtizItalanalinIdalapallavazayanIya, tatra tAM nivezya vihitAni bhujayugale mRNAlanAlavalayAni sthApito vakSassthale sinduvArahAraH, samupanItAH sparzanArtha prakSepamAtreNa mahAsarovarasyApi styAnabhavasampAdakAH zItavIryA mahAmaNayaH, lagati ca tatra pradeze svata eva balinAmapi romaharSadantavINAsaJjanano gandhavAhanaH / tato malayamaJjaryA'bhihitaM--vatse ! kanakamajari ! kimapagatA'dhunA bhavatyA dAhajvarabAdhA / kanakamaJjarI prAha-nahi nahi amba ! pratyutAdhunA mama matiH yaduta anantaguNA sA vartate, yataH prajvalitakhAdirAGgArapujAyate mAM pratyeSa zazadharahatakaH, jvAlAkalApAyate candrikA, visphuliGgAyate tArakAnikaraH, dahati mAmeSa nalinIdalasrastaraH, ploSayanti sinduvArahArAdayaH, kiM bahunA ? hatazarIrakamapi me'dhunA pApAyA dAhAtmakatayA vahnipiNDAyate / tato dIrgha niHzvasya malayamajaryAbhihitaM-bhadre kapijale ! jAnAsi vatsAyAH kiM punarIdRzadAhajvarakAraNaM ? mayA tu karNe sthitvA niveditaM tasyAstatkandalikAvacanam / malayamabjaryAbhihitaM yadyevaM tataH kiM punaratra prAptakAlaM ? atrAntare samutthito rAjamArge zabdo yaduta siddhamevedaM prayojanaM, kevalaM velA'tra vilambate / tataH saharSayA mayA'bhihitaM-svAmini ! Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kimA vAcA nandinAya gRhItaH zabdArthaH ? sA prAha--bAdaM gRhiitH| mayA'bhihitaM-yadyevaM tataH siddhameva vatsAyAH kanakamajaryAH samIhitaM spandate ca mama vAmalocanaM ato nAtra sandeho vidheyH| malayamajarI prAhako'dyApi sandehaH ? sidhyatyevedam / atrAntare kanakamajaryA eva jyeSThA bhaginI maNimanjarI nAma, sA samAruhya harmyatalaM saharSA niSaNNA'smatsamIpe / mayA'bhihitaM-vatse ! maNimaJjari ! nirduHkhasukhatayA kaThorA tvamasi / sA prAha-kathaM ? mayoktaM-yA tvamevamasmAsu viSAdavatISu saharSA dRzyase / maNimabjaryA'bhihitaM-atha kiM kriyatAM ? na zakyate gopayituM mahanme harSakAragam / mayoktaM-AkhyAhi vatse ! kIdRzamiti / mnnimnyjyoktN-gtaa'hmaasN tAtasamIpe nivezitA tAtena nijotsaGge, tadA ca tAtasya kanakazekharaH pArzvavartI vartate / tatastaM prati tAtenAbhihitaM putra ! yenAnena nandivardhanena mahAbalAvapi tau samarasenadrumau lIlayA vinipAtitau, sa naipa sAmAnyaH puruSaH na cAsya sukRtasya vayaM jIvitadAnenApi niSkrayaM gacchAmaH tadidamatra prAptakAlaM jIvitAdapi vallabhatare mamaite maNimaJjarIkanakamaJjayauM, dattA ceyaM pUrvamevAsyaiva mahattamasahodarAya zIlavardhanAya, iyaM tu kanakamaJjarI sAmpratamasmai nandivarddhanAya dIyatAmiti / kanakazekhareNoktaM-cAra mantritaM tAtena, tAta evocitaM jAnIte, tato dAtavyaiveti sthApitastAbhyAM siddhAntaH, samutthitA'haM tAtotsaGgAt pravRttA cehAgantuM cintitaM ca mayA aho me dhanyA aho me anukUlatA devasya, aho suparyAlocitakAritA tAtasya aho vinayaH kanakazekharasya, bhaviSyatyevaM priyabhaginyA saha mama yAvajjIvamaviyogaH laliSyAvahe nAnAvidham / evaM ca cintayantyA mamAvibhataH sphaTabahiliDo harSaH tadidaM me harSakAraNamiti / malayamaJjaryAbhihitaM--kapiJjale ! pazya kAlahIno nimittasya saMvAdaH / mayoktaM kimAzcarya ?, yato daivIyamutpAtukA bhASA bhavati, kevalaM vatse ! kanakamaJjari ! muzcedAnIM viSAdaM, avalambasva dhairya, siddhamadhunA naH samIhitaM, vyapagataM bhavatyA dAhajvarakAraNaM pratipAditA'si devena hRdayanandanAya nandivardhanAya / tataH saMjAtAzvAsA'pi hRdaye kuTilazIlatayA madanasya vidhAya mamAbhimukhaM viSamabhRkuTi kanakamaJjaryA'bhihitaM AH bhavatu mAtaH ! kimevamalIkavacanI pratArayase ziro'pi mamAdhunA sphuTati bhanamanenAsaMbaddhapralApena / malayamaJjaryAbhihitaM-vatse ! mA maivaM vocaH satyamevedaM nAnyathA vatsayA saMbhAvanIyaM, tataH kuto mameyanti bhAgyAnIti zanairvadantI sthitAdhomukhI kanakamaJjarI / tatastAM nijapatibhaktastrIkathAnikAkathanavyAjena vinodayantIbhirasmAbhirativAhitA rajanI, na cAdhApyupazAmyati tasyAH paridahanam / mayA cintitaM yAvatkrameNa saMpatsyate nandivardhanadarzanaM tAvanmariSyatIya rAjaduhitA, ataH pazyAmi tAvattetaliM vallabho'sau kumArasya zaknoti taM vijJApayituM kadAcittataH saMpadyate'syAH paritrANamadyaiva kumAradarzanenetivicintya samAgatA'haM tvatsamIpe, tadidaM nimittamAsAdya tasyAM prabhavati mInaketana ityetadAkarNya vayasyaH pramANam / mayA'bhihitaM yadyevaM tato yadyapi vazyendriyo devo mahAsattvatayA ca tRNamiva straiNamAkalayati tathApyevaM vijJapayAmi yathA'bhyuddharati nijadarzanena rAjaduhitaraM, kevalaM ratimanmathe kAnane bhavatIbhiHsthAtavyaM tato mahAprasAdo'nugRhItA'smIti vadantI patitA maccaraNayoH kapiJjalA gatA svabhavanaM ahamapIhAgataH / tadidaM deva ! mayA bhavadgadabheSajamavAptam / mayA'bhihitaM-sAdhu tetale ! sAdhu tvameva vaktuM jAnIye, tataH samAropitasya vakSaHsthale mayA''tmIyo hAraH, parihitA bhujayoH kaTakakeyUrAdayaH / tetaliH prAha-devAtra tucchakiGkarajane devakIyo'yamatiprasAdo'nucita ivAbhAsate / mayA' Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandivardhanAya vimalenAkhyAna ratimanmathe saMbandhaH bhihitaM-Arya ! prANaprade'pi sadvaidya kiM kizcidanucitamasti ? tana kartavyo'tra bhavatA saMkSomA, tvaM mamedAnIM jIvitAdavyatirikto vartase / atrAntare samAgato dvAri vimalo nAma mahArAjamahattamo nivedito me pratihAryA, sthitaH pRthagAsane tetaliH, praviSTo mahattamaH, kRtocitA prtipttiH| abhihitamanena-kumAra ! devena prahito yuSmatsamIpe'nenArthena yathA asti mama jIvitAdapISTatamA kanakamaJjarI nAma duhitA, sA mamoparodhAt kumAreNa svayaM pANigrahaNenAhAdanIyA / tato nirIkSitaM mayA tetalivadanam / tenAbhihitaM-devAnuvartanIyo mahArAjo devasya, ato mAnyatAmiyaM tasya prathamapraNayaprArthanA / mayA'. bhihitaM-tetale ! tvamatra pramANam / vimalaH prAha-kumAra ! mahAprasAdaH, tato nirgato vimalaH / tetalinA'bhihitaM-deva ! gamyatAmidAnIM tatra ratimanmathe kAnane, mA unmanIbhUtsA rAjaduhitA alaM kAlaharaNena, mayAbhihitamevaM bhavatu / tatastetalisahAya eva gato'haM tatrodyAne, dRSTa tadapahasitanandanavanaM kAnanaM, tatazcampakavIthikAsu kadalIgupileSu, atimuktakalatAvitAneSu ketakIpaNDeSu mRdvikAmaMDapeSu azokavaneSu, lavalIgahaneSu, nAgavallyArAmeSu, nalinasarovaropAnteSu vicaritamitazcetaya bhUyo bhUyaH kanakamajarIdarzanalolupatayA na ca dRSTA sA kuraGgalocanA / tato mayA cintitaM ? hanta ! pratArito'hamanena tetalinA, vimalavyatikaro'pi nUnaM tetalereva mAyAprapazcaH, kutastadarzanasampAdakAni bhAgyAni mAdRzAM ? atrAntare zruto mayA tarulatAgahanamadhye kalanUpuradhvaniH / tato'pasRtya tetalisamIpAnirUpitaM tadgahanaM mayA, dRSTA ca tamAlataroradhastAdvartamAnA svargAtparibhraSTevA. marAGganA svabhavanAniSkAsiteva nAgakanyakA ratiriva madanavirahakAtarA sazokA kanakamaJcarI. vilo. kitamanayA taralatArayA dRSTayA dikcakravAlaM, na dRSTaH ko'pi sattvaH / tato'bhihitaM tayA, he bhagavatyo vanadevatAH ! pratItamevedaM bhavatInAM yatkila pratipanaM tetalinA tasya janasyAnayanaM datto' ratimanmathe kAnane saGketa ityupapralobhyAhamihAnItA tayA jaranmArjAryA / adhanA kilAsau jano dRzyata iti taM gaveSayAmItyabhidhAya mAmekAkinI vimucya sA na jAne kutracidgatA ? tadeM pratA ritA'hamindrajAlaracanAcaturayA kapiJjalayA, tadalaM me jIvitena priyavirahAnaladagdhAyA AptajanenAri vaJcitAyA mandabhAgyAyAH, kevalaM prasAdAdbhagavatInAM janmAntare'pi sa eva jano bhartA bhUyAditi vadantyA valmIkamAruhya nibaddhastamAlataruzAkhAyAM pAzakaH, nirmitA tatra zirodharA pravRttA mokra zarIram / atrAntare sundari ! mA sAhasaM mA sAhasamitibruvANaH prApto'haM vegena, dhRtaM vAmabhujenA zliSya madhyadeze nipataccharIrakaM, chino dakSiNakareNAsiputrikayA pAzakaH .AzvAsitA pavanadAnena abhihitA ca-devi ! kimidamasamaJjasamArabdhaM ? nanu svAdhIno'yaM janaste vartate, tanmuzca viSA tataH sA tathaiva sthitA ghUrNamAnavilolavilocanA mAM nirIkSamANA, tatkSaNamane karasasaMbhAragarbhanirbha suparisphuTaM madanacihaM yoginAmapi vAggocarAtItaM svarUpaM dhArayantI mayA vilokitA / kathaM / ekAkinItibhItA, sa evAyamiti saharSA, kuta iti sAzaGkA, svarUpo'yamiti sasAdhvasA, svayamAga tetisalajjA, vijane prApteti dikSu nikSiptataralatArikA, dattasaGketeti vizvastA, dRSTamidamanena madI yamAcaraNamiti savailakSyA, lakSmIrikha kSIrodamanthanotthitagAtrA vizadasvedajalaplAvitadehatayA, kada mbakusumamAlikeva parisphuTapulakodbhedasundaratayA, pavanapreritatarumaJjarIva prakampamAnasarvAGgatayA, Ana ndasAgaramavagAhamAnA stimitaniSpandamandalocanatayA tataH sA'nabhivyaktairakSarairmuzca muzca kaThorahRdara Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muJca na kAryamanena janena janasyeti vadantI madIyabhujamadhyAvahirmukhaM niSpatitumArabdhA / tato nivezitA mayA lalitakomale durvAvitAne, niSaNNaH svayamabhyarNa eva tadabhimukhaH / tato' bhihitaM mayA-sundari ! muzca lajjAM, parityaja kopaM, na khalvAjJAkArI kiGkarajano'yaM kopasya gocaro bhavitumarhati / evaM ca vadati mayi sA kanakamaJjarI kizcidvaktukAmApi na vaktuM zaknuvatI kevalaM vilasaddazanakiraNaranjitAdharabimbA kapolamUlasphuritasUcitAntaHsmitA vAmacaraNAguSThena bhUtalaM likhantI sthiteSadadhomukhI / mayAbhihitaM-alamatra sundari ! vikalpitena / yataH--hRdayAjIvitAdehAtsakAzAdativallabhA / nAtho'tra tvAM vihAyAnyo, nAsti me bhuvanatraye // 1 // adyaprabhRti nirmithyaM, tava padmavilocane ! / krItaH sadbhAvamUlyena, dAso'haM pAdadhAvakaH // 2 // kaThorahRdayo nAhaM, kaThoro'tra vidhiH param / yo me darzanaviccheda, kuryAtte vakrapaGkaje // 3 // etacca mAmakaM vAkyamAkarNya prItamAnasA / mayA nirIkSitA bAlA, bhajantI sA rasAntaram // 4 // katham-kSaNenAmRtasitteva, kSipteva sukhasAgare / prAptarAjyAbhiSekeva, toSAdanyeva sA sthitA // 5 // - itazca mAmanviSyamANA nAnAsthAneSu paryaTantI prAptA tamuddezaM kapiJjalA dRssttstetliH| abhihitamanayA-svAgataM vayasya !, ka puna kumAra iti / tetalinA'bhihitaM atra tarulatAgahane praviSTaH, tatazcalite dve api te asmadabhimukhaM dRSTamAvayomithunaM saMjAto harSAtirekaH / kapijalayA'bhihitaMnamastasmai bhagavate devAya yenedaM yugalamatyantamanurUpaM saMyojitam / tetaliH Aha-kapijale / nUnaM ratimanmathayorivAnayoryogenedamudyAnamadyaiva yathArtha saMpanna, itarathA vyarthakamevAsya ratimanmathamityabhidhAnaM pUrvamAsIt , tato'smannikaTadeze prApte tetalikapijale samutthitA sasaMbhrameNa kanakamajarI / kapijalayA'bhihitaM--vatse ! niSIdAlaM saMbhrameNa, tato'mRtapujaka iva tatra dUrvAvitAne niSaNNAni snehanirbharasahAsavizrambhajalpaiH / sthitAni vayaM kiyantamapi kSaNam / . atrAntare samAgato yogandharo nAma kanyAntaHpurakaJcakI, tena ca vidhAya mama praNAmaM satvaramAhUtA kanakamabjarI / kapijalayA'bhihitaM-bhadra ! kimitIdamAkAraNaM? yogandharaH prAha--zruteyamapaTuzarIrA rAtrau devena, tataH prabhAte svayameva gaveSitA svasthAne na copalabdhA, tataH paryAkulIbhUto devaH samAdiSTo'hamanena yathA yataH kutazcidvatsAM gRhItvA zIghramAgaccheti, tadidamAhAnakAraNam / tatastadAkAlakanIyavacanastAta iti manyamAnA muhurmuhurmA valitatAraM vilokayantI sAlasyaM prasthitA saha kapijalayA kanakamajarI krameNAtikrAntA dRSTigocarAt / tetalinA'bhihita-deva ! kimidAnImiha sthitena ? tato'haM 'tadeva kRtakakopaM vadanaM tadeva muzca muzca kaThorahRdaya ! muJceti vacanaM tacca vilasaddazanakiraNaraJjitamadharabimbaM tadeva ca harSAtirekasUcakamamalakapolavisphuritaM tacca sadbhAvasamaparka salajja caraNAGguSThena bhUmilekhanaM tadeva cAbhilASAtirekasandarzakaM tirazcInekSaNanirIkSaNaM tasyAH kanakamajAH sambandhi tIvrataramadanadAhajvarapravardhakamapi prakRtyA mahAmohavazena tadupazamArthamamRtabuddhayA svacetasi punaH punazvArayan prAptaH svabhavanaM, kRtaM divasocitaM kartavyam / / ____ aparAhne samAyAtA kandalikA / tayA'bhihitaM-kumAra ! devaH samAdizati yathA nirUpitaM mayA sAMvatsarairvivAhadinaM adyaiva godhUlyAM zudhyatIti / tadAkarNya nimagna ivAhaM ratisamudre, dApitaM kandalikAyai pAritoSikaM, stokavelAyAM samAyAtA gRhItakanakakalazA vAranAryaH, nirbartitaM me snapanakaM vihitAni kautukAni, tato dApitAni mahAdAnAni mocitAni bandhanAni, pUjitA nagaradevatAH, sanmAnitA yogandharakaJjakyA- godhUlyA lana Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizvAnarahisayoranumo guravaH, vidhApitA haTTazobhAH, zodhitA rAjamArgAH, pUritaH praNayivargaH, gItamambAjanaiH, nRttamantaHpuraiH vilasita rAjavallabhaiH / tato mahatA vimardaina prApto'haM rAjabhavanaM, prayuktA musalatADanAdayaH kulAcArA praviSTo'haM vadhUgRhake / tatra cAmaravadhUrapyupahasantI rUpAtizayena, ratimapi vizeSayantI madanaharavilAsaiH, IpallambAdharA cakravAkamithunavibhrameNa stanakalazayugalena suniviSTanAsikAvaMzA raktAzokakisalayAkArAbhyAM karAbhyAM kokanadapatranetrA karikarAkAraghareNorudaNDadvayena vistIrNanitamvabimbA trivalItaraGgabhaGgureNa madhyabhAgena kRSNasnigdhakuTilakezA sthalakamalayugalAnukAriNA caraNadvayena kuNDamiva madanarasasya rAzikhi sukhAnAM nidhAnamiva rateH Akaro rUpAnandaratnAnAM munInAmapi manohAriNImavasthAmanubhavantI mahAmohatirohitavivekalocanena mayA dRSTA kanakamaJjarI hRSTacetasA pulakitazarIreNa, kRtaM pradhAnasAMvatsaravacanena pANigrahaNaM, bhrAntAni maNDalAni, prayuktA AcArAH, vihitA lokopacArAH, vRtto mahatA vimardena vivAhayajJaH / praviSTho'hamapahasitasurabhavane kanakamaJjarIsanAce vAsabhavane / avagAhitaH suratAmRtasAgaraH / evaM ca pravardhamAnAnurAgayorAvayorgatAni katicidinAni / itazca vibhAkarasya kRtaM vraNakarma, praguNIbhUtaH zarIreNa, jAto mayA sahAsya snehabhAvaH, samutpano vizrambhaH / anyadA vidhAya bahumAnaM prahitaH saparikaro'sau svasthAne kanakacUDarAjena, ye'pi te'mbarIpanAmAnazcaraTA vIrasenaprabhRtayo hate pravarasene pratipannabhRtyabhAvA mayA saha pUrvamAgatAH te'pi kRtasanmAnA mayA visarjitA gatAH svasthAne / tato'haM vigatacintAsantApastAbhyAM ratnavatIkanakamaJjarIbhyAmAnandamahodadhimavagAhamAnaH sthitastatraiva kiyantamapi kAlaM, asyApi ca vyatikarasya paramArthataH sa eva puNyodayaH kAraNaM, mama tu mahAmohavazena tadA pratiSThitaM hRdaye yaduta aho hiMsAvaizvAnarayoH prabhAvAtizayaH / anayohi mAhAtmyena mayeyaM nirupamAnandAmRtarasakUpikA kanakamajarI labdheti, yataH kathitaM tetaleH kapijalayA kanakacUDarAjAdAkarNitaM maNimabjarIvacanaM yathA-yato'nena nandivardhanakumAreNa mahAbalAvapi drumasamarasenau lIlayA vinipAtitau tasmAdasmai yukteyaM dAtuM kanakamajarIti / tau ca drumasamarasenau mayA hiMsAvaizvAnaraprabhAvAdeva vinipAtitau, tasmAtparamArthato hiMsAvaizvAnarAbhyAmeva mameyaM kanakamaJjarI saMpAditeti / tato jAtaM me gADhataraM hiMsAvaizvAnarasnehapratibaddhamantaHkaraNaM, tato vaizvAnaravacanena taiH krUracittAbhidhAnairbaTakaiH pratidinamupayujyamAnairjanitaM caNDatvaM, saMpAditamasahanatvaM, vihitA raudratA, nirvatito bhAsuraraudrabhAvaH, gatA'GgAGgIbhAvaM krUratA, jAto'haM svarUpaM tirodhAya sAkSAdiva vaizvAnaraH tato nApekSe vaTakopayogaM, kiM tarhi ? satataprajvalito'hamAkrozAmi hitabhASiNaM, tADayAmi niSkAraNameva parijanam / hiMsayA tu punaH punarAzliSyamANasya me saMjAtamAkheTakavyasanaM, tataH pratidinaM nipAtayAmi smAhamanekajantusaMghAtaM, dRSTaM tanmadIyaceSTitaM kanakazekhareNa / cintitamanena--aho kimidamI. dRzamasyAsamaJjasaM caritam ? tathAhi-rUpavAn kulajaH zUraH, kRtavidyo mahArathaH / tathApyayaM mamAbhAti, na kiJcinnandivardhanaH // 1 // yato'sau hiMsayA''zliSTo, yukto vaizvAnareNa ca / paropatApanirato dharmAddUreNa vartate // 2 // ato nopekSituM yukto, mamAyaM hitakAriNaH / vacane yadi varteta, syAdasmai hitamuttamam // 3 // kevalasya ca me vAkyaM, kadAcinna karotyayam / tAtAbhyarNe punaH proktaH, kuryAttattAtalajjayA // 4 // kanakarA jAdhupakramaH Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadenaM tAtasahitaH, zikSayAmi tathA kRte / hiMsAvaizvAnarau hitvA, syAdeSa guNabhAjanam // 5 // tataH kRto gRhItArthaH kanakazekhareNa rAjA / anyadA praviSTo'haM rAjAsthAne, vihitapratipattiniviSTo'haM narendrasamIpe, tataH zlAdhito'haM kanakacUDarAjena / kanakazekhareNAbhihitaM-tAta ! evaMvidha evAyaM nandivardhanaH svarUpeNa, kevalamidamekamasya virUpakaM yadeSa satAM garhite kusaMsarge vartate / nRpatirAha--kIdRzo'sya kusaMsargaH ? kanakazekhareNAbhihitaM-astyasya svarUpopatApahetuH sarvAnarthakAraNaM vaizvAnaro nAma bAlavayasyaH, tathA vidyate'sya zrUyamANApi jagatastrAsakAriNI mahApApaheturhisA nAma bhAryA, tAbhyAM ca yuktasyAsyekSukusumasyeva niSphaleva shessgunndhvltaa| nRpatirAha-yadyevaM tatastayo papiyostyAga eva zreyAn nAzrayaNam / tathAhi-vayasyaH sa vidhAtavyo, nareNa hitamicchatA / ihAmutra ca yaH zreyAn, na lokadvayanAzakaH // 1 // tathA-sA bhAryA viduSA kAryA, yA lokAhAdakArikA / dharmasAdhanahetuzca, na punaduSTaceSTitA // 2 // evaM ca vadatostayorbacanena satataM jvalamAno'pi vahiriva sarpiSA gADhataraM prajvalito'haM, tato mayA vyAdhunitamuttamAjhaM AsphoTitaM karatalena bhUmipRSThaM vimuktaH pralayanirghAtAkAro huGkAraH AlokitamugracalattArikayA dRSTayA tayorabhimukhaM, abhihitazca rAjA-are mRtaka ! madIyajIvitaM vaizvAnaraM hiMsAM ca pApatayA kalpayasi, na lakSayasi kasya prasAdAttvayedaM rAjyaM samAsAditaM, kiM tarhi ? madIyavaizvAnaramantareNa bhavataH pitrA'pi sasamaraseno drumovA nihantuM zakyeta ? kanakazekharaH punarevamabhihita:are vRSala ! ki matto'pi paNDitatarastvamasi ? yenaivaM mAM zikSayasi, tatastadavalokyAkarNya ca madIyavacanaM vismito'sau rAjA, kRtaM kanakazekhareNa smeraM mukham / mayA cintitaM--aye ! naitau mAM gaNayataH, tataH samAkRSTA camatkurvANA kSurikA / abhihitaM ca--are gehenardinau ! darzayAmi bhavatoH svakIyavaizvAnaravIrya, praharaNahastau bhavataH tataH samutkhAtakSurikaM lalamAnajivaM yamamiva mAmavalokya dUrIbhUtaM rAjakaM na calitau rAjakanakazekharau / tataH sannihitatayA puNyodayasya mahApratApatayA rAjakanakazekharayorbhavitavyatAvazena cAdattvaiva prahAraM nirgato'hamAsthAnAd gataH svabhavanaM, tataHprabhRtyapakarNito'haM kanakacUDakanakazekharAbhyAM, mayA'pi dRSTau tau zatrurUpau, vicchinnaH parasparaM lokavyavahAro'pIti / __ anyadA samAgato jayasthalAdAruko nAma dRtaH, pratyabhijJAto mayA, niveditamanena yathA-- kumAra ! mahattamaiH prahito'ham / mayA cintitaM--aye ! kimiti mahattamaiH prahito'yaM, na punastAtena? tato jAtAzaGkena pRSTo'sau mayA--api kuzalaM tAtasya ?, dArukaH prAha--kuzalaM, kevalamasti vaGgAdhipatiryavano nAma rAjA, tena cAgatya mahAvalatayA samantAniruddhaM nagaraM, svIkRto bahirviSayaH, dApitAni sthAnakAni, bhanaH paryAhAraH, na cAsti kshcittniraakrnnopaayH| tataH kSIrasAgaragambhIrahRdayo'pi manAgAkulIbhUto devaH viSaNNA mantriNaH unmanIbhUtA mahattamAH trastA nAgarakA kiM bahunA ? na jAne kimatra bhaviSyatIti vitarkeNa saMjAtaM sarvamapi devazaraNaM tanagaraM, tato mantrimahattamaiH kRtaparyAlocaH sthApitaH siddhAnto yaduta nandivardhanakumAra eva yadi paramenaM yavanahatakamutsAdayati, nAparaH puruSa iti / tato matidhanenAbhihitaM--jJApyatAmidamevaMsthitameva devAya / buddhivizAlenAbhihitaM--naivedaM devAya jJApanIyam / matidhanaH prAha--ko'tra doSaH ?, buddhivizAlenAbhihitaM--mutavatsalatayA devasya kadAcidevaMvidhasaGkaTe nandivardhanAgamanaM na pratibhAsate, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAddevasyAjJApanameva zreyaH / prajJAkaraH prAha--sAdhu sAdhUpapadyamAnaM mantritaM buddhiziAlena, matidhana ! kimatrAnyena vikalpena ?, preSyatAM kumArAhAnAya pracchanna eva dUtaH yena sarvatra zAntiH saMpadyate / matidhanenAbhihitaM-evaM bhavatu / tataH sarvarocakena prahito'hamiti / tadidaM dUtavacanamAkaNryolchasito vaizvAnaraH, bhaviSyati mama cArutaro'vasara iti prahasitA hiMsA / mayA'bhihitaM--are ! tADayata prasthAnabheri sajjIkuruta caturaGgasenAM tathA kRtaM niyuktaiH| tataH sarvabalena calito'haM, nAkhyAtaM kanakacUDakanakazekharayoH, kevalaM kanakamaJjarIvatsalatayA pravRttA maNimaJjarI, tato'navarataprayANakaiH prAptA vayaM jayasthalAsanne / abhihito mayA vaizvAnaro yaduta vayasya ! satatapravRttA mamAdhunA tejasvitA nApekSate vaTakopayogaM takimatra kAraNamiti ?, vaizvAnareNAbhihitaM-kumAra ! niSkRtrimabhaktigrAhyA vayaM, atulA ca mamopari kumArasya bhaktiH, mavIryaprabhavANi caitAni krUracittAni vaTakAni bhaktimatAmeva puMsAM zarIre pracaranti, tena pracAritAni kumArasya zarIre, gatAni tanmayatAM kiMbahunA ?, madrUpa evAdhunA vIryeNa kumAro vartate / anyacca-kumAra ! madIyavacanAnubhAvAdeveyamapi hisA'dhunA kumArasya pratipannA sAtmIbhAvaM, nAtra sandeho vidheyH| mayA'bhihitaM adyApi sandehaH ? yavanarAja- tato yAvadetAvAnAvayojalpaH saMpadyate sma tAvadarzanavIthimavatIrNa parabalaM dRSTamanenAsmadanIka, sya parAjayo tatastatsaMnaddhamAgatamabhimukhaM, tataH saMlagnamAyodhanam / tacca kIdRzam ?mRtizca __ rathaughaghargharArAvaM gajendragajiMdAruNam / mahAzvaheSitoDuraM, padAtizabdabhISaNam / / 1 // .. kSaNena ca tatkiMbhUtaM saMpannam ?-vidIrNacakrakUbaraM, vibhinnamattakuJjaram / vinAthavAjirAjitaM patatpadAtimastakam / 2 / prajAtasainyatAnavaM pranaSTadevadAnavam / asigrahapravardhaka, pravRttasatkabandhakam // 3 // tato'bhibhUtA yavanarAjasenayA'smatpatAkinI, samullasitastaddhale kalakalaH / tato valito -'hamekakastadabhimukhaM, samApatito mayA saha yo svayameva yavanarAjaH raNarabhasena cAtIva militau syandanau / tataH sthitvA'haM kUbarAgre caraNaM dattvA patitastatsyandane, troTitaM svahastena yavanarAjasya mastakam / tataH prAdurbhavattoSalasajjayajayAravam / asmabdalaM parAvRtya , samAyAtaM madantikam // 1 // anyacca tadA-devanadAvagandharvA, varNayantaH parAkramam / mama gandhodakaM puSpaimizraM muzcanti mastake // 2 // tatazca tatparAnIkaM, kSaNena hatanAyakam / jAtaM me kiGkaraM sarvamAjJAnirdezakArakam // 3 // nirgatya nagarAttAto, harSeNa saha bndhubhiH| samAgataH samIpaM me, nagaraM ca sabAlakam // 4 // tato rathAdavatIrya patito'haM tAtapAdayoH, gRhItvAM'sadezayoruvIkRtyAnandodakavarSeNa snapayatA samAliGgito'haM tAtena cumbito muhurmuhumUrdhadeze / tato dRSTA mayA'mbA, kRtaM tasyAH pAdapatanaM, mbameloha samAliGgito'hamambayA, cumbito mastake, abhihitazcAnandAzruparipUrNalocanayA gaddayA girA yathA paMzca nAgarANAM putra ! vajrazilAsampuTaghaTitametatte jananyAH sambandhi hatahRdayaM yattavApi virahe na zatadhA vidIrNa niHsAritAni ca vayamamuSmAgarbhavAsAdiva nagararodhakAdbhavatA, ato mamApi jIvitena ciraM jIveti / tato lajjito'haM sthito manAgadhomukhaM, samArUDhAni sarvANyapi rathavare / tatazca-hRSTA vairivimardaina, tuSTA matsaGgamena ca / te rAjalokAH sarve'pi, tadA kiM kiM na kurvate // 1 // pravezaH kuTuH samAliGgito'haM tAtena ca Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAhi-keciddadati dAnAni, kecidgAyanti bhaavitaaH| uddAmatUryanirghoSaiH, kecinnRtyanti nirbharam / 2 / kecitkalakalAyante, kecidutkRSTanAdinaH / kAzmIracandanakSodaiH, kecitkeliparAyaNAH // 3 // kecidratnAni varSanti, tathA'nye hAsapUrvakam / haranti pUrNapAtrANi, valgamAnAH parasparam // 4 // tuSTo nAgarako loko, valgante kubjavAmanAH / kRto bAhavo nRttAH, sarve'ntaHpurapAlakAH // 5 // evaM mahApramodena, pravizya nagaraM ttH| sthitvA rAjakule kizcidvato'haM nijamandire // 6 // divasocitakartavyaM, tatra saMpAdya sarvathA / anekAdbhutavistAradarzanaprItamAnasaH // 7 // samaM kanakamaJjaryA, rajanyAM zayane sthitaH / athaivaM cintayAmi sma, mahAmohavazaMgataH // 8 // aho vaizvAnarasyoccaiH, prabhAvo'yaM mhaatmnH| mameyamIdRzI jAtA, yataH kalyANamAlikA // 9 // Agato'haM tadutsAhAjAtA tejasvitA parA / toSitau janakau loke, labdhA jayapatAkikA // 10 // aho prabhAvo hiMsAyA, yA viloknliilyaa| karotyeSA vizAlAkSI, makSu vairivimardanam // 11 // nAtaH parataraM manye, prabhAve vRddhikArakam / yatheyaM mama hiMseti, pratyakSaphaladAyinI // 12 // tato gADhataraM rakto'haM vaishvaanrhiNsyoH| siddhAntaM hRdayenaivaM, sthApayAmi vizeSataH // 13 // ete me paramau bandhU, ete prmdevtaaH| ete eva hite manye, sarvamatra pratiSThitam // 14 // ete yaH zlAghayeddhanyaH, sa me bandhuH sa me suhRt / ete yo dveSTi mUDhAtmA, sa me zatruna sNshyH||15|| na punastadvijAnAmi, mahAmohaparAyaNaH / yathA puNyodayAjjAtaM, mamedaM sarvamaJjasA // 16 // hiMsAgaizvAnarAsaktaH, punnyodypraangmukhH| tato'haM dharmamArgasya, dUrAd durataraM gataH // 17 // tatazca-rAtrizeSe samutthAya,, pApaddhauM baddhamAnasaH / tAtAmbAdInadRSdvaiva, gato'TavyAmahaM ttH||18|| anekasattvasambhAraM, mArayitvA gate dine / sandhyAyAM punarAyAtaH, praviSTo bhavane nije // 19 // athAsau viduraH proktastAtenAkulacetasA / matsamIpe kumAro'dya, kiM nAyAto nirUpaya ? // 20 // vidureNoktaM prabhAte'haM smRtvA maitrI cirantanIm / darzanArtha kumArasya, gatastasyaiva mandire // 21 // tataH parijanenoktaM, yathA''kheTakakAmyayA / rAtrAveva gato'TavyAM, kumAro nAsti bho ! gRhe // 22 // ____ tato mayA'bhihitaM-kimayaiva kumAro gataH pApardibuddhayA kiM vA pratidinaM gacchatIti ? parijanaH prAha-bhadra ! yataHprabhRtIyaM hiMsA . pariNItA kumAreNa tata Arabhya pratidinaM gacchati, nAnyathA dhRtiM labhate, kiM bahunA ? jIvitAdapi vallabho'yamadhunA AkheTakaH kumArasyeti / mayA cintitaM-aho hatA daivena vayaM mandabhAgyAH / tadidamAbhANakamAyAtaM yaduta yatkarabhasya pRSThe na mAti tatkaNThe nibadhyata iti / tathAhi-vaizvAnarapApamitrayogenaiva kumArasya gADhamudvejitA vayaM yAvateyamaparA kRtyevAsya bhAryA saMpanneti, tatkiM punaratra vidheyamiti cintayato me gataM dinaM, tadidaM kumArasya yuSmatsamIpe'nAgamanakAraNamiti / tAtenAbhihita-vidura ! mahApApaheturidaM mRgayAvyasanaM, na ca sevitamasmadvaMzajainarapatibhiH, ato yadyasya nimittabhUteyaM bhAryA kumArasyApasAryate tataH sundaraM bhavati / viduraH prAha-deva ! vaizvAnaravanirupakrameyaM lakSyate / athavA zrUyate punarapyAyAto'tra nagare sa jinamatajJo naimittikaH, tataH sa evAhUya praSTuM yukto yadatra kartavyamiti / tAtenAbhihitaM-AkAraya tarhi taM naimittikam / vidureNoktaM-yadAjJApayati devaH / jinamatakSa tato nirgato viduraH, samAgataH stokavelAyAM gRhItvA jinamatajJa, tato vidhAya tasya prati __ pattimAkhyAtaM tAtena prayojanaM, tato nirupitaM buddhinADIsaJcArato naimittikena / abhihitaM ca yathA syAgamaH Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dayAtatkuTu mbavarNana mahArAja ! eka evAtra paramupAyo vidyate sa yadi saMpadyeta tataH svayameva pralIyeta kumArasyeyamanarthakAriNI hiMsAbhidhAnA bhAryA / tAtenAbhihitaM-kIdRzaH saH ? iti kathayatvAryaH / jinamatajJenAbhihitaM yattadA varNitaM samakSameva bhavatAM yathA asti rahitaM sarvopadravainivAsasthAnaM samastaguNAnAM kAraNaM kalyANaparamparAyAH durlabhaM mandabhAgadheyaizcittasaundarya nagaraM, tatra ca yo varNitaH yathA asti hitakArI lokAnAM kRtodyogo duSTanigrahe dattAvadhAnaH ziSTaparipAlane paripUrNaH kozadaNDasamudayena zubhapariNAmo nAma rAjA / tasya rAjJo yathAsau kSAnterjanayitrI niSpakampatA nAma mahAdevI tadA varNitA tathaiva tasyAnyApi dvitIyA'sti hitakAriNI lokAnAM nikAbhUmiH sarvazAstrArthAnAM pravartikA sadanuSThAnAnAM dUravartinI pApAnAM cArutA nAma rAjJI / tathAhi-tAvaduHkhAni saMsAre, labhante sarvajantavaH / svargApavargamArga ca, na labhante kadAcana // 1 // yAvatsA cArutA devI, tairna samyag niSevyate / yadA punaniSevante, tAM devIM te vidhAnataH // 2 // labdhvA kalyANasandohaM, tadA yAnti zivaM nraaH| ataH sA cArutA devI, lokAnAM hitakAriNI / 3 / yura saMsArasAgarottArakAraNAni mahAtmanAm / loke lokottare vApi, yAni zAstrANi kAnicit // 4 // teSu sarveSu zAstreSu, varNitA paramArthataH / upAdeyatayA devI, sA prAjJaistattvacintakaiH // 5 // yugmam tena sA nikaSasthAnaM, zAstrANAmiha gIyate / tAM vinA sarvazAstrArtho'sadbuddhiprakarAyate // 6 // dAna zIlaM tapo dhyAnaM, gurupUjA zamo damaH / evamAdIni loke'tra, cArukarmANi bhaavtH||7|| pravartayati sA devI, svabalena mahAtmanAm / tena sA sadanuSThAnajanaketi27 nirucyate // 8 // yugmam / kaamkrodhbhydrohmohmaatsyvibhrmaaH| zAThyapeMzunyarAgAdyA, ye loka pApahetavaH // 9 // teSAM tayA sahAvasthA, nAstyeva bhuvntrye| ataH sA cArutA devI, pApAnAM dUrava tinI // 10 // tasyAzca zubhapariNAmasambandhinyAzcArutAyA mahAdevyA AhAdaheturjagataH sundarA rUpeNa vallabhA bandhUnAM kAraNamAnandaparamparAyAH satataM munInAmapi hRdayavAsinI vidyate dayA nAma duhitA / tathAhi-sarve carAcarA jIvA, bhuvnodrcaarinnH| duHkhaM vA maraNaM vA'pi, nAbhikAGkSanti sarvadA / 1 / tatazca-sA dayA dvayamapyetadvArayatyeva dehinAm / tena sA bhuvanAhAdakAraNaM parikIrtitA // 2 // mukhaM zazadharAkAraM, mAbhIrdAnAkhyamuttamam / saddAnaduHkhatrANAkhyau, dayAyAH pIvarau stanau // 3 // vistIrNa jagadAnandaM, zamAkhyaM jaghanasthalam / yadvA nAstyeva tadehe, kiJcidaGgamasundam // 4 // rUpeNa sandarA proktA, tena sA munipaGaveH / yatheA bandhavargasya, tathedAnIM nigadyate // 5 // zAntiH zubhapariNAmazca, cArutA niSprakampatA / zaucasantoSadhairyAdyA, dayAyA bAndhavA matAH // 6 // teSAM tu satatAhAdakAriNI hRdayasthitA / tenAtivallabhA proktA, bandhuvargasya sA dayA // 7 // sureSu martyaloke ca, mokSe ca sukhapaddhatiH / dayAparItacittAnAM, vartate karavartinI // 8 // Anandapaddhaterhetustena sA kanyakA matA / ata eva susAdhUnAM, hRdaye sA pratiSThitA // 9 // athavA-dayA hitakarI loke, dayA sarvaguNAvahA / dayA hi dharmasarvasvaM, dayA doSaniSUdanI // 10 // dayaiva cittasantApavidhyApanaparAyaNA / dayAvatAM na jAyante, nUnaM vairaparamparAH // 11 // kiM cAtra bahunoktena ?, guNasambhAragauravam / vahantI padmapatrAkSI, sA dayA kena varNyatAm // 12 // tadatra paramArtho'yaM, mahArAjAya kathyate / hiMsAyAH pralayopAyo, nAparo'tra nirIkSyate // 13 // yadeSa tAM dayAM dhIraH, kumAraH pariNeSyati / tadA'sya svayame vaiSA, duSTA bhAryA vinazyati // 14 // 57 janayatAditi janakA 'AziSyakan' ityakani nisvAnnekAraH. dayAtatkuTu mbavarNana Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 yataH:-iyaM dAhAtmikA pApA, sA punahimazItalA / tato'nayorvirodho'sti, yathA'gnijalayoH sadA // 15 // tatastAtenAbhihitaM-Arya ! kadA punareSa nandivardhanakumArastAM dayAkanyakAM pariNeSyati ? jinamatajJenAbhihitaM yadA zubhapariNAmo dAsyati / tAtaH prAha-sa eva tarhi kadA dAsyati ? jinamatajJenAbhihitaM yadA kumAraM prati praguNo bhaviSyati / tAtenAbhihitaM-kastarhi tasya praguNIbhavanopAyaH ? jinamatajJaH prAha-kathitaM pUrvamevedaM mayA bhavatAM yathA taM zubhapariNAmanarezvaraM yadi paraM karmapariNAmamahArAjaH praguNayituM samarthoM, nAparaH, yatastadAyatto'sau vartate, tasmAtkimatra bahunA ?, yadA sa karmapariNAmamahAnarendraH kumAraM prati saprasAdo bhaviSyati tadA svayameva zubhapariNAmenAsmai kumArAya dayAdArikAM dApayiSyati, kiM cintayA ?, anyacca-lakSayAmyavAhaM nimittabalena kumArasya bhavyatAmapekSya yuktibalena ca yaduta niyamena kacitkAle saprasAdo bhaviSyatyenaM kumAraM prati karmapariNAmo, nAtra sandehaH, tatazca tasmin kAle ApRcchaya mahattamabhaginIM lokasthitiM paryAlocya saha kAlapariNatyA nijabhAryayA kathayitvA''tmIyamahattamAya svabhAvAya saMbhAlya ca svaramadhuravacanarasyaiva nandivardhanakumArasya sambandhinI samastabhavAntarAnuyAyinI pracchannarUpAmantaraGgabhAyA bhavitavyatAM dApayitvA niyatiyadRcchAdInAM kumAravIrya sthApayitvA dayAdArikAdAnasya yogyo'yamiti sarvasamakSa siddhAntapakSaM tato dApayiSyatyeva sa karmapariNAmamahArAjo dayAdArikAM kumArAya, niHsandigdhametad, ato muzcata yUyamAkulatAm / tAtaH prAha-tatkimadhunA'smAkaM prAptakAlaM ? jinamatajJenoktaM-maunamavadhIraNA ca / tAtenAbhihita-Arya ! kimAtmaputro'smAbhiravadhIrayituM zakyate ? jinamatajJaH prAhatatkimatra kriyatAM ? yadi hi bahiraGgo'yamupadravaH kumArasya syAt tato na yujyeta kartuM tatra * bhavatAmavadhIraNAM, ayaM punarantaraGga upadravo vartate, tatastamavadhIrayanto'pi bhavanto nopAlambhamarhanti / tato yadAdizatyArya iti vadatA tAtena paripUjya prahito naimittikaH / gatAni katicidinAni / samutpaneyaM tAtasya buddhiH yathA sthApayAmi yauvarAjye nandivardhanakumAraM jJApita mahattamAnAM pratipannametaiH gaNitaM prazastadinaM, kRtA'bhiSekasAmagrI, samAhUto'haM, viracitaM bhadrAsanaM, mIlitAH sAmantAH, samAgatA nAgarakAH, saMvidhApitAni mAGgalikAni, prakaTitAni ratnAni, pratyAsannIbhUtAnyantaHpurANi / atrAntare praviSTA pratIhArI kRtaM tayA pAdapatanaM, viracitaM karapuTakuDmalaM nivezitaM lalATapaTTe / gaditamanayA-deva ! aridamananRpateH sambandhI sphuTavacano nAma mahattamaH pratIhArabhUmau tiSThati, etadAkarNya devaH pramANam / tAtenAbhihitaM-zIghraM pravezaya, pravezitaH pratIhAryA vihitA pratipattiH / abhihitaM sphuTavacanena mahArAja ! zruto mayA bahireva kumArasya yauvarAjyAbhiSekavyatikaraH tenAhaM zubhamuhUrto'yamitikRtvA svaprayojanasiddhaye tvaritataraH praviSTaH / tAtenAbhihitaM-sundaramanuSThitaM, nivedayatu svaprayojanamAryaH / sphuTavacanaH prAha-asti tAvadvidita eva bhavAdRzAM zArdUlapurAdhipatiH sugRhItanAmadheyo devo'ridamanaH / tasyAsti vinirjitaratirUpA raticUlA nAma mahAdevI / tasyAzvAcintyaguNaratnamaJjUSA madanamaJjUSA nAma duhitA, tayA ca lokapravAdenAkarNitaM nandivardhanakumAracaritaM, tato jAtastasyAH kumAre'nurAgAtirekaH, niveditaH svAbhiprAyo raticUlAyai, tayA'pi kathito devAya, tatastA madanamaJjUSAM kumArAya pradAtuM yuSmatsana mIpe prahito'haM devena, adhunA mahArAjaH pramANam / tato nirIkSitaM tAtena matidhanavadanam / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 kuTumbasaM hAra: matidhanaH prAha-deva ! mahApuruSo'ridamanaH, yukta eva devasya tena sAdha sambandhaH, tato'numanyatAmida tasya vacanaM, ko'tra virodhaH ? tAtenAbhihitaM-evaM bhavatu / atrAntare mayA'bhihitaM-aho kiyad dUre tattAvakInaM zArdUlapuramitaH sthAnAt / sphuTavacanaH prAha-sArdhayojanazate / mayA'bhihitaM-maivaM vocaH / sphuTavacanaH prAha-tarhi yAvad dUre tatkathayatu svayameva kumAraH / mayA'bhihitaM-gavyUtenone sArdhayojanazate / sphuTavacanaH prAhaH-kimetat ?, mayA'bhihitaM-zrutamasmAbhirbAlakAle / sphuTavacanaH prAha-na samyagavadhAritaM kumAreNa, mayoktaM-tvayA kathamavadhAritam ? sphuTavacanaH prAhaH--gaNitaM mayA padaM padena / mayA'bhihita-sunirNItamidamasmAbhirapyAptapravAdAt / sphuTavacanenoktaM--kumAra ! vipratAritaH kenApi, na calatIdaM madIyaM pramANaM tilatuSatribhAgamAtreNApi / ___ tato mAmeSa durAtmA lokamadhye'lIkaM karotIti cintayato me jRmbhitaM, vaizvAnareNa prahasitaM, hiMsayA prayuktA yogazaktiH kRto dvAbhyAmapi madIyazarIre'nupravezaH / tataH saMjAto'haM sAkSAdiva pralayajvalanaH samAkRSTaM dinakarakaranikarakarAlaM karavAlam / atrAntare cintitaM puNyodayena yaduta pUrNo mamAdhunAvadhiH pAlito bhavitavyatAnidezaH na yogyo'yamidAnI nandivardhanakumAro matsambandhasya, tasmAdapakramaNameva me'dhunA zreya ityAlocya naSTaH puNyodayaH / mayA kurbato hAhAravaM tAvato janasamudAyasyAgrata eva avicArya kAryAkAryamekaprahAreNa kRto dvidalaH sphuTavacanaH / tato hA putra ! kimidamakAryamanuSThitamitibruvANaH samutthitaH siMhAsanAt tAtaH, calito madabhimukhaM, vegena / mayA cintitaM-ayamapyetadrUpa eva, yo durAtmA mayApi kRtamidamakAryamityAraTati, tataH samudIrNakhaDgo calito'haM tAtAbhimukhaM, kRto lokena kolAhalaH, tato mayA na smRtaM janakatvaM, na lakSitA snehanirbharatA, na gaNitaM paramopakAritvaM, nAlocito mahApApAgamaH / sarvathA vaizvAnarahiMsAvazIbhUtacittenAvalambya karmacANDAlatAM tathaiva raTatastAtasya troTitamuttamAGgaM, tato hA jAta ! hA jAta ! mA sAhasa, mA sAhasaM, trAyadhvaM lokAstrAyavamiti vimuktakaruNAkrandaravA Agatya lagnA mamAmbA kare karavAlodAlanArtham / mayA cintitaM, iyamapi pApA mama vairiNIva vartate, yaivaM zatrUcchedapare'pi mayi lakazakAyate, tataH kRtA sA'pi dvedhA karavAlena / tato hA bhrAtA~ kumAra ! hA Aryaputra ! kimidamArabdhamiti pUtkurvANAni zIlavardhano, maNimaJjarI, ratnavatI ca lagnAni trINyapi mama bhujayorekakAlameva nivAraNArtham / mayA cintitaM-etat kAlocitaM nUnamamISAM sarveSAmapi durAtmAnAM, tato gADhataraM parijvalito'haM nItAni trINyapyekaikaprahAreNAntakasadanam / atrAntare'muM vyatikaramAkartha hA Aryaputra ! kimidaM kimidamiti pralapantI prAptA kanakamaJjarI / mayA cintitaM-aye ! eSA'pi pApA madvairiNAmeva militA yaivaM vikrozati, aho hRdayamapi me vairibhUtaM vartate, tatkimanena ? apanayAmyasyA api bandhuvatsalatvaM, tato vigalite premAbandhe vismRtA tadvirahakAtaratA, na sphuritAni hRdaye vizrambhajalpitAni, apahastitA ratisukhasandohAH na paryAlocitastasyAH sambandhI nirupamaH snehAnubandhaH, sarvathA vaizvAnarAndhabuddhinA hiMsAkroDIkRtahRdayena mayA vidalitA karavAlena varAkI kanakamaJjarI / atrAntare saMrambheNa galitaM me kaTItaTAtparidhAna, vilulitaM bhUmau, nipatitamuttarIyaM kSititale jAto'haM yathAjAtaH mutkalIbhUtAH kezAH saMpannaH sAkSAdiva vetAlaH, tatastathAbhUtaM mAmavalokya dUravartibhiH prekSakaDimbharUpairhasadbhiraTTahAsena kRtA kilikilikA, tataH sutarAM prajvalito'haM calitastanmAraNArtha vegena. to me bhrAtaro, bhaginyaH svajanA sAmantAzca lagnAH Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garAtri4maH sarve'pyekakAlaM nivAraNArtha, tataH kRtAnta iva samadarzitayA samastAnapi nirdalayanahaM gataH kiyantamapi bhUbhAgaM, tato bhUritayA lokasya vanakarIva zrame pAtayitvA gRhItaH kathaJcidahaM, uddAlitaM maNDalAyaM, baddhaH pazcAdvAhubandhena, tato raTanasabhyavacanAni prakSipto'pavarake, datte kapATe, tatra ca prajvalannanunayavacanaiH pralapannazrAvyabhASayA dadAnaH kapATayormastakAsphoTAn kSAmo bubhukSayA, pIDitaH pipAsayA, dandahyamAnazcittasantApenAlabhamAno nidrAM mahAghoranAraka iva tathAbaddha eva sthito mAsamAnaM kAlaM, avadhIritaH parijanena / __anyadA'tyantakSINatayA samAgatA mamArdharAtre kSaNamAtraM nidrA, tataH prasuptasya chimnaM me mUSakaibandhanaM, jAto'haM mutkalaH, udghATite kapATe, nirgato bahirdeze, nirUpitaM rAjakulaM yAvanna kazciccetayate / tato.mayA cintitaM-sarvamevedaM rAjakulaM nagaraM ca mama vairibhUtaM vartate yenAhamevaM pariklezitaH pApena / tato vijRmbhito mamAntavartI vaizvAnaraH, saharSayA huGkAritaM hiMsayA, dRSTaM mayA prajvalitAgnikuNDaM, cintitaM hRdaye-ayamatra vairiniryAtanopAyaH yaduta gRhItvA zarAvaM bhRtvA'GgArANAM tato rAjakulasya nagarasya ca aparApareSu indhanabahuleSu sthAneSu stokastokAMstAnprakSipAmi, tataH svayameva bhasmIbhaviSyatIdaM dvayamapi durAtmakamiti / tataH kRtaM sarva tathaiva tanmayA, lagnaM samantAtpradIpanakaM, nirgato'hamapi daMdahyamAnaH kathaMcidbhavitavyatAvizeSeNa, pravRtto janAkrandaravaH, dhAvanti sma lAta lAteti bruvANAH parabalazaGkayA subhttaaH| tataH kSINatayA zarIrasya parasparAnuviddhatayA zarIramanasovigalitaM dhairya, samutpannaM me bhayaM, palAyito'TavIsaMmukhaM, patito mahAraNye, viddhaH kaNTakaiH sphoTitaH kIlakaiH paribhraSTo mArgAt , praskhalito viSamokAt , nipatito'dhomukho nimnadeze, cUrNitAnyaGgopAGgAni na zaknomyutthAtum / atrAntare samAgatAzcaurAH, dRSTastaistathAvasthito'haM, abhihitamamIbhiH parasparaM-are ! mahAkAyo'yaM puruSo, lapsyate parakUle bahumUlyaM, tad gRhItvA nayAmaH svasvAmimUlamenam / tadAkarNya samullasito mamAntarnimagno vaizvAnaraH, sthito'hamupaviSTaH / tatasteSAmekenAbhihitaM-are ! virUpako'syAbhiprAyaH tataH zIghraM badhnIta yUyamenaM anyathA durgraho bhaviSyati, tato gADhaM hatvA dhanu zAkhAbhiniyantrito'haM pazcAnmukhIkRtya bAhU, dadato gAlIbaMddhaM me vaktrakuharaM, tataH samutthApito'haM, parihitaM jaracIvarakhaNDaM, kheTito dadadbhirgADhaprahArAn nItaH kanakapurapratyAsanAM bhImaniketanAbhidhAnAM bhillapallI, dazito raNavIrasya pallIpateH, abhihitamanena-are! poSayata tAvadenaM yena puSTo vikratuM nIyate / tato yadAjJApayati deva iti vadatA nIto'hamekena caureNa svabhavane, choTitaM vadanaM, kRto mutkalo, lagno'haM cakArAdibhiH, kupitazcauro, hato'haM daNDAdibhirnavaraM samarpito'yaM mama svAmineti matvA na mArito'hamanena, kevalaM dApitaM kadazanaM, tato bubhukSAkSAmakukSitayA saMjAtaM me dainyaM tadeva kadanaM bhakSayitumArabdhaH, na pUritamudaraM, saMjAtazcittodvegaH, gatAni katicidinAni, pRSTo'sau raNavIreNa cauraH, kIdRzo'sau puruSo vartata iti / sa prAha-deva ! na kathazcittasya balamArohatIti. tataH kSapito'hamevaM tena bhUyAMsaM kAlam / _anyadA samAyAtaH kanakapurAJcaurANAmupari daNDaH, naSTAstaskarAH, lUSitA sA pallI, gRhItA banyo, nItAH kanakapuraM, gato'hamapi tanmadhye, darzitA banyo vibhAkaranRpateH / tato mAmavalokya cintitamanena-aye ! kimidamAzcarya ? yadeSa puruSo'sthicarmazeSatayA davadagdhasthANukalpo'pi maTavyAM .. rAdhInaH kanakapure dItayA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 nandivardhanakumArAkAraM dhArayati, tato nirUpito'haM nakhAgrebhyo vAlAgrANi yAvat / tataH sthitaM tasya hRdaye-nandivardhanakumAra evAyaM, kevalaM kathaM tasyeha saMbhavaH ? athavA vicitrANi vidhevilasitAni, tadvazagAnAM hi prANinAM kiM vA na saMbhavati ? tathAhi- ya ekadA ntaashessbhuupmaulyaarcitkrmH| vacane vacane lokairjaya deveti bhaNyate // 1 // sa eva vidhinA rAjA, tasmibheva bhave'nyadA / rorAkAraM vidhAyoccai nAkAraM viDambyate // 2 // tasmAtsa evAyaM, nAstyatra sandehaH, tataH mRtamitrabhAvena galadAnandodakapravAhakSAlitakapolena siMhAsanAdutthAya samAliGgito'haM vibhAkareNa / tataH kimetaditi vismitaM rAjamaNDalaM, tato nive. zyAtmIyA(sane'bhihito'hamanena-vayasya ! ko'yaM vRttAntaH ?, tataH kathitaM vibhAkarAya mayA''tmacaritam / vibhAkaraH prAha-hA kaSTaM, na sundaramanuSThitaM bhavatA, yadidamatinighaNaM jananIjanakAdimAraNamAcaritam / tataH ayamapIha janmanyeva klezo bhavatastasyaiva phalavipAkaH, tacchutvA visphuritau mamAntargatau hiMsAvaizvAnarau / cintitaM mayA yathA ayamapi me vairirUpa eva, yo matkartavyamapyasundaraM manyate tato jAto me tanmAraNAbhiprAyaH, tathApi durvalatayA dehasya mahApratApatayA vibhAkarasya saMnihitatayA bahurAjavRndasya atinikaTavartitayA praharaNasya na datto mayA prahAraH, kevalaM kRtaM kAlaM mukhaM, lakSito vibhAkareNa madIyAbhiprAyaH yathA na sukhAyate'sya madIyo'yaM jalpaH, tat kimanena saMtApitena ? tato vihitaH prastutakathAvikSepaH jJApitaM sAmantamahattamAdInAM yathA eSa nandivardhanakumAro mama zarIraM jIvitaM sarvasvaM bandhurghAtA, pUjyo(puNyo)'dya jAto'hamasya darzanena, ataH kuruta priyasamAgamamahotsavamiti / tairabhihitaM yadAjJApayati devaH, tataH pravartito mahAnandaH, snapito'haM vidhinA, paridhApito divyavastrANi, bhojitaH paramAnaiH, vilepitaH surabhivilepanena, bhUSito mahAlaGkAraH, dattaM svayameva vibhAkareNa manohAri tAmbUlaM, mayA tvahamamenedamabhihito yathA na sundaramanuSThitaM bhavateti, tato mArayiSyAmyenaM vairiNamiti raudravitarkaparamparAdodyamAnacetasA na kiciccetitaM, utthAya bhojanamaNDapAdupaviSTA vayamAsthAnazAlAyAM, matizekhareNa mantriNAbhihitaM-kiM viditaM kumAreNa ? yathA devabhUyaM gataH sugRhItanAdheyo devaH prabhAkaraH, tato dhUnitA mayA kandharA, kataM vibhAkareNa sAzralocanayugalaM, abhihitaM ca-vayasya ! tAte parokSe'dhunA yuSmAbhistAtakAryamanuSTheya, tadidaM rAjyamete vayametAzca tAtapAdaprasAdalAlitAH prakRtayaH pratipannAH kiGkarabhAvaM vayasyasya yatheSTaM niyojyantAm / tato vaizvAnaravaiguNyAdavasthitohaM maunena, lavito divaso, pradattaM prAdoSikamAsthAnaM, tadante visarjitarAjamaNDalo nivArya priyatamApravezaM mayA sahAtisnehanirbharatayA mahArhAyAmekasyAmeva zapyAyAM prasupto vAsabhavane vibhAkaranarendraH / - tato bhadre'gRhItasaGkate ! tadA mayA vaizvAnarahiMsAbhyAM vidhuritahRdayena sa tathAvidho''tisnigdhamugdhavizrabdho vibhAkaraH samutthAya vinipAtitaH pApena, nirgatazcAhaM paridhAnadvitIyaH svakarmatrAsena, palAyito vegena, nipatito'TavyAM, soDhAni nAnAvidhaduHkhAni, prApto mahatA klezena kuzAvarte, vizrAnto bahiH kAnane, dRSTaH kanakazekharaparikaraNa, niveditaH kanakacUDakanakazekharayoH, cintitamAbhyAM-bhavitavyamatra kAraNena yadekAkI nandivardhana iti / tataH samAgatau katicidAptapuruSaparivArau matsamIpaM, vihitamucitaM, sthito mayA sahottArake kanakazekharaH, pRSTamekAkitAkAraNam / mayA cintitaM-asyApi na pratibhAsiSyate madIyacaritaM, tatkiM kathitametena ? tato mayA'bhihitaM-alamanayA kuzAvateM bhAgamana Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathayA / kanakazekharaH prAha-kiM mahyamapi na kathyate ? mayoktaM--neti / kanakazekhareNoktaM-kumArAvazyatayA kathanIyamitarathA na bhavati me citte nirvANaM, tato mayA(dA)''diSTamayamullaGghayatIti cintayato me'ntargatau prajvalitau hiMsAvaizvAnarau, samAkRSTA kanakazekharakaTItaTAtkRtAntajihvAbhAsurA'siputrikA, samudgIrNaH kanakazekharamAraNAya prhaarH|| tataH kimetaditi prAptA vegena kanakacUDAdayaH, prAdurbhUtaH kolAhalaH, stambhitohaM kanakazekharaguNAvarjitayA yathAsaMnihitayA devatayA, samutkSiptaH pazmatAmeva teSAM gaganamArgeNa, nItastadviSayasandhideze, kSiptasteSAmambarISAbhidhAnAM vIrasenAdInAM caraTAnAM madhye, dRSTastaistathaivodgIrNaprahAro gRhItakSurikaH, pratyabhijJAto'mIbhiH, patitAH pAdayorabhihitaM ca taiH-deva ! ko'yaM vRttAntaH ? na zakitaM mayA jalpituM, vismitAzcaraTAH, AnItamAsanaM na zakitaM mayopaveSTuM tato gatA dainyamete, tatkaruNayottambhito'haM devatayA, cAlitAnyaGgAni, hRSTAste varAkAH, nivezito'hamAsane, punarapi pRSTaH prastutavyatikaraH / mayA cintitaM-aho yatra yatra bajAnastatra tatra vayametaiH paratatiparAyaNairalIkavatsalailokairAsituM na labhAmahe, te tvalabdhaprativacanAH punaH punarmI pRcchanti sma, tato visphuritau meM hiMsAvaizvAnarau, nipAtitAH katiciccaraTAH, jAtaH kalakalaH, tato bahutvAtteSAM gRhItA mama hastAdasiputrikA, baddho'hamAtmabhayena / ___atrAntare gato'staM dinakaraH, vijRmbhita timiraM, samAlocitaM caraTaiH yathA pUrvavairika evAyamasmAkaM nandivardhano yena hataH pravaraseno'dhunApi ghAtitA etenaite pradhAnapuruSAH tathApi pratipanno'smAbhireSa svAmibhAvena prakhyApito loke vijJAtametaddazAntareSu tato'sya mAraNe mahAnayazaskAraH saMpadyate, naiSa vahnivatpuTTalake kathazciddhArayituM zakyaH, tasmAd dUradezaM nItvA tyAga evAsya zreyAniti sthApitaH siddhAntaH / tato niyantrito'haM gannyAmAraTaMzca nibaddho vastreNa vadanadeze, yuktau manaHpavanagamanau vRSabhau, prasthApitAH katicitpuruSAH, kheTitA gantrI, gatA rajanyaiva dvAdaza yojanAni, tataH prApito'hamnavarataprayANakaiH zArdulapuraM, tyakto malavilayAbhidhAne bahiSkAnane, gatAH svasthAnaM sagantrIkAste manuSyAH / stokavelAyAM akANDa eva vijRmbhitaH surabhipavanaH, vimuktaH sahajo'pi vairAnubandhaH pazugaNaiH, bhuvanazriyeva tatsamAdhyAsitaM kAnanaM, samavatIrNAH samakameva sarva RtavaH, pramuditA vihaGgamagaNAH, manoharamanuttAlatAlaM ruNTitaMmadhukarAvalIbhiH vigatatApaM vizeSatastamuzamuddezamudyotayitumArabdho dinakaraH tathA mamApi manAggalita iva cittsntaapH| tadanantaraM ca dehabhUSaNaprabhApravAheNa dyotayanto dikcakravAlaM sapAgatAstatra devAH, zodhitaM tairbhUtalaM, vRSTamatisurabhigandhodakaM, vimuktaH pazcavarNamanohArikusumaprakaraH, viracitaM vizAlamatiramaNIyaM maNikuTTima, vihitaM tasyopari kanakakamalaM, vistAritamupariSTAdevadRSyavitAnaM, avalambitAstatra mauktikAvacUlAH / tataH samutsukaistairdevairavalokitamArgaH kalpadruma iva yatheSTaphaladAyitayA, kanakagirivi sthiratayA, kSIranIradhiriva guNaratrAkaratayA, zazadhara iva zItale zyatayA, dinakara iva sapratApatayA, cintAmaNiriva durlabhatayA, sphaTika iva nirmalatayA, bhUbhAga iva sarvasahiSNutayA, gaganatalamiva nirAlambanatayA, gandhakaraTIva varakaribhiH parikaritaH svapratibimbakairiva bahuvidhavineyaiH samAgataH kevalajJAnadivAkaro viveko nAmAcAryaH / samupaviSTaH kanakakamale, praNipatya vihitakaramukulA niSaNNA pariSat , prArabdhaM vyAkhyAnam / atrAntare bhagavataH pratApaM soDhumazaknuvantau madIyazarIrAnirgatau hiMsAvaizvAnarau, dUradeze sthitau mAM prtiikssmaannau| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aridamananRpAgamaH dharma daulabhye dezanA athAridamano rAjA, muni vijJAya lokataH / sapuro nirgatastasya, munerbandanakAmyayA // 1 // tathA madanamaJjUSA, yA dattA mama kanyakA / sApi tatra samAyAtA, sahitA raticUlayA // 2 // vihAya paJca cihnAni, bhaktinirbharamAnasaH / rAjA kRtottarAsaGgaH, praviSTaH sUryavagrahe // 3 // paJcAGgapraNipAtena, pAdayonyastamastakaH / praNamya sUri nauti sma, lalATe kRtakuGmalaH // 4 // katham ?-ajJAnatimirocchedakara nAtha divAkara ! / namaste rAgasantApanAzakArinizAkara ! // 5 // svapAdadarzanenAdya, nAtha ! kAruNyasAgara ! / bhavatA bhavanirNAza ! pUtapApAH kRtA vayam // 6 // adyaiva nanu jAto'smi, rAjye'dyaiva pratiSThitaH / adyaiva paTukarNo'smi, pazyAmyadyaiva cakSuSA // 7 // yadadyAkhilasantApapApAjIrNavirecanam / bhAgyasaMsUcakaM manye, saMpannaM tava darzanam // 8 // evaM saMstutya rAjendraH, sUri sUditakalmaSam / praNamya zeSasAdhUMzca, niSaNNaH zuddhabhUtale // 9 // svargApavargapaNyasya, satyaMkAra ivAkhilaiH / gurubhirmunibhizvoccaidharmalAbhaH kRto nRpe // 10 // tataH kRtapraNAmeSu, zeSalokeSu bhAvataH / prayuktalokayAtreNa, guruNA''rambhi dezanA // 11 // katham ?-bho bhavyA ! bhavakAntAre, paryaTagiranAratam / atyantadurlabho hyeSa, dharmaH srvjnybhaassitH||12|| yataH-anAdireSa saMsAraH, kaalo'naadiHprvaahtH| jIvAzcAnAdikAH sarve, dRzyante jJAnacakSuSA // 13 // . na caite prApnuvanto'muM, dharma sarvajJabhASitam / kadAcidapi pUrva tu, tenaite bhavabhAjanam // 14 // athAvApto bhavejjaino, dharmo'mIbhiH kadAcana / tataH kuto bhavo'mISAM? ka tANa vahimIlake // 15 // tasmAtsunizcitaM rAjanetanAstyatra saMzayaH / naivAvAptaH purA dharmoM, jantubhirjinadezitaH // 16 // evaM ca sthite-yadA'nAdau bhave'mISAM, matsyAnAmiva sAgare / sadA dolAyamAnAnAM, jIvAnAM duHkhasaGkule // 17 // svakarmapariNAmena, bhvytvpripaaktH| manuSyatvAdisAmagryA, tathA kAlAdiyogataH // 18 // dhanyaH sakalakalyANajanako'cintyazaktikaH / yatra kacidbhavejjIve'nugrahaH pAramezvaraH // 19 // sa tadA labhate jIvo, durbhedagranthibhedataH / azeSaklezanirNAzi, jainendraM tattvadarzanam // 20 // caturbhiH kalApakam / tato'sau gRhidharma vA, prApnuyAjjinabhASitam / labhate sAdhusaddharma, sarvaduHkhavimocakam // 21 // sA ceyatI bhavetkasya, sAmagrIya mudurlabhA / rAdhAvedhopamAnena, dharmaprAptiH prakIrtitA // 22 // tadatra labdhe saddharme, kurudhvaM yatnamuttamam / alabdhasya tu lAbhArtha, ghaTadhvamiha he janAH! // 23 // atrAntare cintitaM narendreNa-kevalajJAnadivAkaro bhagavAnayaM, nAstyasya kizcidajJeyaM, ataH pRcchAmi bhagavantamAtmIyaM saMzaya, athavA pazyatyeva bhagavAnmadIyaM sandehaM jijJAsAM vA, ataH kathayatu mamAnugraheNa / tato bhagavatA sUriNA bhavyajanabodhanArthamabhihito narendraH-mahArAja ! vAcA pRccha / nRpatinA'bhihita-bhadanta ! yeyaM madIyaduhitA madanamaJjUSA, asyAH padmanRpatisutanandivardhanakumArAya dAnArtha prahito mayA jayasthale sphuTavacano nAma mahattamaH, gataH kiyAnapi kAlo, na nivRtto'sau, tataH prahitA mayA tdvaatttoplmbhaarth puruSAH, taizcAgatya niveditaM yathA-deva ! tajjayasthalaM sarva bhasmIbhUtaM davadagdhasthalamAtramadhunA vartate, chinnamaNDalaM ca tat, tena na vidyante pratyAsannAnyanyagrAmanagarANi, araNyaprAyaH so'dhunA dezo vartate, tathA vArtAmAtramapi nAsmAbhirupalabdhaM kathaM tattathAbhUtaM saMjAtamiti / tato mayA cintitaM--hA kaSTamaho kaSTa, kiM punaratra kAraNaM kimakANDa eva tatrotpAtAGgAravRSTinipatitA ? kiM vA pUrvaviruddhadevena bhasmIkRtaM nagaraM ? uta muninA kenacitkopAgninA dagdhaM ? Ahosvit kSema(tra)vahinA caurAdibhirvA ? tatazcAvijJAtaparamArthaH sasandehaH zokA jayasthalI yapraznaH Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 pannazca sthito'hametAvantaM kAlaM, adhunA bhagavati dRSTe saMjAtaH zokApanodaH, sa sandehaH punaradyApi me nApagacchati, tamapanayatu bhagavAniti / bhagavatA'bhihitaM-mahArAja ! pazyasi tvamenaM parSadaH pratyAsannaM niyantritaM pazcAdvAhubandhena nibaddhavaktravivaraM tirazcInaM puruSaM ? nRpatinA'bhihitaM-muSThu pazyAmi / bhagavAnAha-mahArAja ! etena bhasmIkRtaM nagaram / nRpatirAha-bhadanta ! ko'yaM puruSaH ? bhagavAnAha-mahArAja ! sa evAyaM tava jAmAtA nndivrdhnkumaarH| nRpatirAha-kathaM punaranenedamIdRzaM vyavasitaM ? kimiti vA'yamevaMvidhAvastho'dhunA vartate ? tataH kathito bhagavatA sphuTavacanavirodhAdikazcaraTamanuSyaparityAgaparyavasAnaH sarvo'pi narapataye mdiiyvRttaantH| tamAkarNya vismito rAjA pariSaJca / nRpatinA cintitaM-kiM choTayAmyasya vadanaM ? karomi mutkalaM bAhuyugalaM, athavA nahi nahi, niveditamevAsya caritaM bhagavatA, tadeSa mutkalo'smAkamapi kenacidakANDvaDvarasampAdanena dharmakathAzravaNavighnahetuH syAt, tasmAttAvadayaM yathAnyAsamevAstAM, pazcAducitaM kariSyAmaH, asthAnaM caiSa karuNAyAH yasyedRzaM caritaM, tadadhunA tAvadaparaM bhagavantaM sandehaM praznayAmaH / tato'bhihitaM nRpatinAbhadanta ! nandivardhanakumAro'mmAbhirevaMguNaH samAkarNitaH / yaduta-vIro dakSaH sthiraH prAjJo, mahAsattvo dRddhvrtH| rUpavAnayamArgajJaH, srvshaastrvishaardH||1|| guNAnAM nikaSasthAnaM, prakhyAtaparapauruSaH / ato'nena mahApApaM, kathaM ceSTitamIdRzam ? // 2 // sUriNA'bhihitaM rAjannAsya dossstpsvinH| tAdRgguNagaNopetaH, svarUpeNaiSa vartate // 3 // rAjAha nanu kasyAyaM, doSo ? nAtha ! nivedyatAm / yadyevamAtmarUpeNa, nirdoSo nandivardhanaH // 4 // tato guruNA'bhihitaM yadetadRzyate dUravarti kRSNarUpaM mAnuSadvayaM, asyaiva samasto'pi doSaH, tato narapatinA vistAritaM madabhimukhamIkSaNayugalaM, nirUpitaM bRhatI velAM tanmAnuSadvayaM, gaditaM cAnena-bhagavanneko'tra manuSyo dvitIyA nArIti lakSyate / bhagavatA'bhihitaM-samyagavadhAritaM mahArAjena / nRpatirAha-bhadanta ! ko'yaM manuSyaH ? bhagavatA'bhihita-eSa mahAmohasya pautrako dveSagajendrasya sU nuravivekitAnandano vaizvAnaro'bhidhIyate, asya hi jananIjanakAbhyAM prathama krodha iti nAma pratiSThitaM, pazcAtsvaguNairasya parijanasakAzAdidaM dvitIyaM vaizvAnara iti priyanAmakaM saMpannam / nRpatirAha-tarhi nArI keyaM ? bhagavatA'bhihitaM-eSA dveSagajendrapratibaddhasya duSTAbhisandhinarendrasya niSkaruNatAyA mahAdevyA duhitA hiMsocyate / nRpatinA'bhihitaM--anena nandivardhanakumAreNa sahAnayo kaH sambandhaH ? bhagavAnAha--asyAntaraGga ete mitrabhArye bhavataH, anayozca samarpitahRdayo'yaM na gaNayati svakamarthAnartha, nApekSate dharmAdharma, na lakSayati bhakSyAbhakSyaM, nAkalayati peyApeyaM, na jAnIne vAcyAvAcyaM, nAvagacchati gamyAgamyaM, na budhyate hitAhitavibhAgam / tato vismaranti svabhyastA api samAstA guNAH, kSaNamAtreNa parAvartate niHshessdosspunyjtyaa'syaatmaa| tato mahArAja ! nandivardhanenAnena bAlakAle kadarthitA niraparAdhA dArakAH, khalIkRtaH kalopAdhyAyastADito hitopadezadAyako'pi viduraH / tathA taruNena satA ghAtitAH prANisaMghAtAH, vihitA mahAsaGgrAmA, janito jagatsantApaH, paramopakAriNau bAndhavAvapi mArayitumArabdhau, tiraskRtau kanakacUDakanakazekharau, tadArAtpunaryadanenAcaritaM sphuTavacanena sahAkANDabhaNDanaM tanmAraNaM ca, tathA jananIjanakasahodarabhaginIpriyabhAryAdivyApAdAnaM nagaradahanaM snehanirbharamitrabhRtyanipAtanaM ca taniveditameva yuSmAkaM, sa eSa mahArAja ! samasto'pyanayoreva pApayohiMsAvaiizvAnarayorasya bhAryAvayasyayordoSasaMghAto na punaH svayamasya tapasvino nandi zvAnarahi sAdoSAH Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vardhanakumArasya doSagandho'pyasti, tathAhi---ayaM svarUpeNa sthAnamanantajJAnasya, bhAjanamana ntadarzanasya, pAtramanantavIryasya , nilayanamanantasukhasya, kulabhavanamaparimitaguNAnAM, na cedRzamAtmasvarUpamadyApyeSa varAko lakSayati, tenAnayoH pApabhAryAvayasyayoH svarUpaviparyAsakAriNorvaze vartate / tathA ca vartamAno'yamevaMvidhAmanantaduHkhahetubhUtAmanarthaparamparAmAsAdayati / nRpatinA'bhihitaM--bhadanta! sphuTavacanAvyatikarAt pUrvamasmAbhiH zrutamAsIllokavArttayA yadutAnena nandivardhanakumAreNotpadyamAnenA nanditaM padmarAjakulaM, vardhitaM kozadaNDasamRddhayA, toSitaM nagara, varSamAnena pumarAhAditAH prakRtayo, vistArito guNaprAgbhAraH, pratApena vazIkRtaM bhUmaNDalaM, nirjitAH zatravaH, gRhItA jayapatAkA, samullasito yazaHpaTahaH, siMhAyitaM bhUtale, avagAhitaH sukhAmRtasAgaraH, tat kiM tadA'sya nAstAmetau pApabhAryAvayasyau ? yadimau duHkhaparamparAkAragabhUtAviti ?, bhagavatA'bhihitaM--mahArAja ! tadApyAstA. metau, kiMtu tadA'nyadeva kalyANaparamparAkAragamasIt / nRpatirAha-kiM tat ?, bhagavatoktaM--puNyodayo nAma sahacaraH, sa hi vidyamAnaH svakIyaprabhAveNa sarveSAmeSAmanantaroktAnAM padmarAmakulAnandajananAdInAM prayojanavizeSANAM saMpannaH kAraNaM, kevalaM mahAmohavazAna lakSito'nena nandivardhanena tadIyaH prabhAvaH, puNyodayamAhAtmyajAtamapi kalyANakadambakaM hiMsAvaizvAnarapratApajanitaM mamaitadityevameSa manyate sma, tato'yamavizeSajJa iti matvA virakto'sau puNyodayaH, naSTo gRhItvaikAM dizaM sphuTavacanavyatikarAvasare, tatastadvikalasyAsya nandivardhanakumArasyedamanarthakadambakamAbhyAM hiMsAvaizvAnarAbhyAM saMpAditamiti / nRpatirAha--bhadanta ! kiyAnpunaH kAlo'sya hiMsAvaizvAnarAbhyAM saha sambandhasya ? * bhagavatA'bhihitaM -anAdiparicitAvasyemau hisAvaizvAnarau, kevalamatra padmarAjagRhe nibasato'syAvibhUtAvimau, pUrva tirohitau sthitau / nRpatirAha--kimanAdirUpo'yaM nandivardhanakumAraH ? bhagavAnAha--bADham / nRpatirAha---tatkimityayaM padmamarAjaputratayA prasiddhaH 1, bhagavAnAha-mithyAbhimAno'yamasya yaduta padmarAjaputro'haM, ato nAtrAsthA vidheyA / nRpatinoktaM-bhadanta ! tatparamArthataH kutastyo'yamavadhAyatAM ? bhagavatA'bhihita-asaMvyavahAranagaravAstavyaH kuTumbiko'yaM saMsArijIvanAmA karmapariNAmamahArAjAdezena lokasthitiniyogamurarIkRtya svabhAryayA bhavitavyatayA tato nagarAniHsArito'parAparasthAneSu paryaTan dhAryata ityavadhAraNIyam / nRpatirAha-bhadanta ! kathametaditi saprapaJcAmasya vaktavyatAM zrotumicchAmi / bhagavAnAhamahArAjA AkarNaya / tataH kathito bhagavatA samasto'pi vistareNa madIyavyatikaraH tataH kSuNNatayA bhagavadarzane'ridamanasya, vimalatayA bodhasya, pratyAyakatayA bhagavadvacanasya, laghukarmatayA jIvasya, pratyAsannatayA mahAkalyANasya parisphuritamasya hRdaye-aye ! bhagavatA vimalakevalAlokenopalabhyAsya nandivardhanakumArasya sambandhI bhavaprapazco'yamanena vyAjena prtipaaditH| tato'bhihitamanena-bhadanta ! yathaiva mayA'vadhAritaM tathaivedamutAnyatheti / bhagavAnAha-mahArAja ! tathaiva, mArgAnusAriNI hibhavato buddhiH, tatkutastatrAnyathAbhAvaH 1, nRpatinA'bhihitaM---bhadanta ! tatkimasyaiva nandivardhanakumArasyAyaM vRttAntaH ? kiMvA'nyeSAmapi prANinAmiti ?, bhagavAnAha--mahArAja ! sarveSAM saMsArodaravivaravartinAmasumatAmeSa vyatikaraH prAyeNa samAno vartate, tathAhi---sthitAH sarve'pyete'nAdikaM kAlaM prAyo'sAMvyavahArikajIvarAzimadhye, tatra ca nivasatAmeteSAmeta eva krodhamAnamAyAlobhAstravadvArAdayo 'ntaraGgaH parijanaH, yAvantazcAgamapratipAditAnuSThAnabalena jIvAH 'sidhyanti tAvanta evAsAMvyavahArikajIvarAzimadhyAdAgacchantIti kevalivacanaM, tato nirgatAzcaite'pi sarve jIvAH, viDambitA sarvasaMsArimUlAdi Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIndri bhUyAMsaM kAlamekendriyeSu, vinATitA vikalendriyeSu, vigopitAH paJcendriyatiryagyonijeSu, kadarthitA nAnAvidhAnantaduHkhaiH, kAritA bahuvidharUpANi satatamaparAparabhavaprAyogyakarmajAlavipAkodayadvAreNa bhavitavyatayA, bhramitAzcAraghaTTaghaTIyantranyAyena sUkSmavAdaraparyAptakaprathivyaptejovAyuvanaspatidvIndri caturindriyasaMjyasaMjJipaJcendriyatiryagyonijakhacarajalacarasthalacarAdibhedavivartena sarvasthAneSu prtyekmnntvaaraaH| tataH kaizci jIvaiH kathazcinmahAsAgarapatitairivaratnadvIpaM mahArogabharAkrAntairiva mahAbheSajaM viSamUchitairiva mahAmantrI dAridyAbhibhUtairiva cintAmaNiH prApyate'tidurlabho'yaM manuSyabhavaH, tatrApi mahAnidhigrahaNa iva vetAlA bhRzamAvirbhavantyete hiMsAkrodhAdayo doSAH, yairabhibhUtAstiSThantu tAvadete prabalamahAmohanidrAghUrNitamAnasA nandivardhanamaGgulA (pramukhA) varAkasattvAH, ki tarhi, ? ye'pi jinavacanapradIpena jAnantyanantamapi bhavaprapaJcaM, lakSayanti manuSyabhavadurlabhatAM, budhyante saMsArasAgaratArakaM dharma, vedayante svasaMvedanena bhagavadvacanAthai, nizcinvanti nirupamAnandarUpaM paramapadaM te'pi bAlizA iva pravartante paropatApeSu, bhavanti garvAdhmAtAH, kurvanti paravacanAni, rajyante draviNopArjaneSu, vyApAdayanti sattvasaMghAtaM, bhASante'lIkavacanAni, Adadate paradhanaM, gRdhyanti viSayopabhogeSu, Acaranti mahAparigraha, bhajante rajanIbhojanAni / tathA muhyanti zabdeSu, mUrchanti rUpeSu, lubhyanti raseSu, tRSyanti gandheSu, AzliSyanti sparzeSu, dviSanti cAniSTazabdAdIn , bhramayanti pApasthAneSu, satatamantaHkaraNaM na niyantrayanti, bhAratI ucchRGkhalayanti, kAyaM bhajyante dUreNa tapazcaraNAt / tato'yaM manuSyabhavo mokSAkSepakAraNabhUto'pi teSAmadhanyatayA na kevalaM na kizcida guNalavalezamAtramapi sAdhayati, kiM tarhi ?, yathA'sya nandivardhanasya tathaiva pratyutAnantaduHkhaparamparAkulasaMsArakAraNatAM pratipadyate, tathAhi--prApto'yaM manuSyabhavo'nAdau saMsAre pUrvamanantavArAn , na ca saddharmAnuSThAnavikalenAnena kizcitsAdhitaM, ata evAsmAbhiH pUrva bhagavaddharmasyAtyantadurlabhatA pratipAditA / tathAhi--padmarAgendranIlAdiratnasaGghAtapUritam / labhyate bhavanaM rAjanna tu jainendrazAsanam // 1 // samRddhaM koSadaNDAbhyAmekacchatramakaNTakam / suprApamIdRzaM rAjyaM, na tu dharmoM jinoditaH // 2 // saMpUrNabhogasamprAptiprINitendriyamAnasam / sulabhaM nRpa ! devatvaM, na mataM pAramezvaram // 3 // saMsAre paramaizvaryakAraNaM bhUpa ! labhyate / indratvamapi jIvena, na dharmo jinadezitaH // 4 // ete hi bhAvA rAjendra , saMsArasukhakAraNam / saddharmastu munIndrokto, nirvANamukhakAraNam // 5 // nirvANamukhasaMsArasukhayozca parasparam / cintAratnasya kAcena, yAvattAvadguNAntaram // 6 // evaM ca jJAtamAhAtmyaiH, saMsAre brUhi tattvataH / IdRkSadharmasamprAptirbhUpa ! kenopamIyatAm ? // 7 // evaM sthite-panaM saMsAravistAraM. vilAya kthmpydH| mAnuSyaM prApya dapprApaM, rAdhAvedhopamaM jnH||8|| yo jainamapi saMprApya, zAsanaM karmanAzanam / hiMsAkrodhAdipApeSu, rajyate mUDhamAnasaH // 9 // sa hArayati kAcena, cintAmaNimanuttamam / karotyaGgAravANijya, dagdhvA gozIrSacandanam // 10 // yugmam / bhinatti nAvaM mUDhAtmA, lohArtha sa mahAdadhau / sUtrArtha dArayatyuccairvaiDUrya ratnamuttamam // 11 // pradIpayati kIlArtha, deva ! droNI mahattamAm / ratnastholyAM pacatyAmlakhalakaM mohadoSataH // 12 // sauvarNalAGgalANa, likhitvA vasudhAM tathA / arkabIjaM vapatyeSa, cUtArtha, mUDhamAnasaH // 13 // chitvA karpUrakhaNDAni, kodravANAM smnttH| vRti vidhatte mUDho'yamahaMsazrutikaH kila // 14 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 nandivardhanasya bo dhAbhAvaH kuTumbatraya yataH--hiMsAkrodhAdipApeSu, jantorAsaktacetasaH / saddharmo'yaM jinendrokto, durAdUreNa gacchati // 15 // saddharmarahitazcAsau, pApapUritamAnasaH / na mokSamArgalezena, kathazcidapi yujyate // 16 // tato jAnanapi balAtpunIme bhavodadhau / nirvAlaM yAti mohAndho, yathA'yaM nandivardhanaH // 17 // / __ nRpatinA'bhihitaM-bhagavaMstasya nandivardhanasya kimiyatA'pi prapaJvena kathyamAne svasaMvedanasaMsiddhe'pi nijacarite saMjAtaH prabodha ? bhagavatA'bhihitaM-mahArAja ! na kevalamasya pratibodhAbhAvaH, kiM tarhi ? mayi kathayati pratyutAsya mahAnudvego vartate / nRpatirAha-kimabhavyo'yaM ? bhagavatoktaMnAbhavyaH, kiM tarhi ? bhavya eva, kevalamadhamasyaiva vaizvAnarasya doSo yanmadIyavacanaM na pratipadyate, yato'yamananto'nubandho'syetikRtvA anantAnubandhItitRtIyanAmnA munibhirgIyate, tato'tra vidyamAne na sukhAyate madIyavacanaM, utpAdayatyarati, janayati kalamalakaM, tataH kuto'sya tapasvinaH prabodhaH ? paryaTitavyamadyApyanena nandivardhanenAsya vaizvAnarasya prasAdAdaparAparasthAneSu duHkhamanubhavatA'nantaM kAlaM, prAptavyA ca vairaparamparA / nRpatirAha-bhadanta ! mahAripureSo'sya vaishvaanrH| bhagavatoktaM-paryAptamiyatyA mahAriputayA / nRpatirAha-kimasyaivAyaM vayasyaH ? kiM vA'nyeSAmapi jantUnAM ? bhagavAnAha-yadi mahArAja ! sphuTaM praznayasi tatastathA te kathayAmi yathA punaH praSTavyamidaM na bhavati / nRpatirAha-anugraho me / bhagavatA'bhihita--iha sarveSAM jIvAnAM pratyekaM trINi trINi kuTumbakAni, . tadyathA--kSAntimArdavArjavamuktijJAnadarzanavIryasukhasatyazaucatapaHsantoSAdIni yatra gRhamAnupANi tadidamekaM kuTumbakam / tathA krodhamAnamAyAlobharAgadveSamohAjJAnazokabhayAviratiprabhRtayo yatra bAndhavAH tadidaM dvitIyaM kuTumbakam / tathA zarIraM tadutpAdakau strIpuruSAvanye ca tathAvidhA lokA yaMtra sambandhinaH tadidaM tRtIyaM kuTumbakam / kuTumbatritayadvAreNa cAsaMkhyAtAH svajanavargA bhavanti, tatra yadidamAdhe kuTumbakametajjIvAnAM svAbhAvikamanAdyaparyavasitaM hitakaraNazIlamAvirbhAvatirobhAvadharmakamantaraGgaM ca vartate mokSaprApakaM ca, yataH prakRtyaivedaM jIvamupariSTAnayati / yatpunaridaM dvitIya kuTumbakametajjIvAnAmasvAbhAvikaM, tathA'pyavijJAtaparamArjantubhigRhItaM tadgADhataraM svAbhAvikamiti / tadanAdyaparyavasitamabhavyAnAM anAdi saparyavasitaM keSAzcidbhavyAnAM, ekAntenAhitakaraNazIlamAvirbhAvatirobhAvadharmakamantaraGgaM ca vartate saMsArakAraNaM ca, yataH prakRtyaivedaM jIvamadhastAtpAtayati / yatpunaridaM tRtIyaM kuTumbakametajjIvAnAmasvAbhAvikameva, tathA sAdi saparyavasitamaniyatasadbhAvaM ca, yathAbhavyatayA hitAhitakaraNazIlamutpattivinAzadharmakaM bahiraGgaM ca vartate, tathAbhavyatayA saMsArakAraNaM mokSakAraNaM vA bhavati, yato bAhulyena dvitIyakuTumbakasyAvaSTambhakArakamidaM ataH saMsArakAraNaM, yadi punaH kathaJcidAdyaM kuTumbakamanuvartate tato jIvasyedamapyAdyakuTumbakapoSaNe sahAyaM syAt, tatazca mokSakAraNatAM pratipadyate / tadevaM sthite mahArAja ! yadidaM dvitIyaM kuTumbakamasya madhye sarveSAM saMsArijIvAnAmepa vaizvAnaro vayasyastatheyamapi hiMsA bhAryA vidyata eva, nAtra sandeho vidheyaH / nRpatirAha-bhadanta ! yadIdamAdyaM kuTumbakaM svAbhAvikaM hitakaraNazIlaM mokSakAraNaM ca tatkimitIme jIvA gADhaM nedamAdriyante ? yadi cedaM dvitIyakuTumbakamasvAbhAvikamekAntenAhitakaraNazIlaM saMsArakAraNaM ca tatkimitIme jIvA gADhataramidaM poSayanti ? bhagavAnAha-mahArAjAkarNayAtra kAraNa-etadAdyaM kuTumbakamanena dvitIyakuTumbakenAnAdau saMsAre sakalakAlamabhibhUtamAste, tato bhapAttirobhAvaM gatasya tasya na saMpannaM kadAcidabhivyaktaM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanaM, tato na lakSayantyete varAkA jIvAstatsambandhinaM guNakalApaM, tena na tasyopari gADhamAdaraM vidyamAnamapi tadavidyamAnaM manyante, tasya guNAnapi varNayantamasmadAdikaM na gaNayanti, etatpunardvitIyaM kuTumbakamanAdau saMsAre zatrUbhUtasyA''dyakuTumbakasya nirAkaraNAdavAptajayapatAkaM labdhaprasaratayA valgamAnaM prAyeNa sakalakAlamAvirbhUtamevAste, tataH saMpadyate tena sahAmISAM jIvAnAmaharnizaM darzanaM tato vardhate premAbandhaH samutpadyate cittaratiH saMjAyate vizrambhaH prAdurbhavatyanena saha praNayaH / tato'sya dvitIyakuTumbakasya satatamanuraktamAnasAH khalvete jIvA na pazyanti doSasaMghAtaM samAropayantyasyAsantamapi guNasandohaM, tenedaM gADhataramete poSayanti / idamevaikaM paramabandhubhUtamasmAkamiti manyante, asya ca dopaprakAzakamasmadAdikaM zatrubuddhayA gRhNanti / nRpatirAha-bhadanta ! sundaraM bhavati yadyete tapasvinI jIvA anayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSamavagaccheyuH / bhagavAnAha-kimataHparaM sundarataraM ? etAvanmAtrameva hi niHzeSakalyANAni vAgchatA paramArthataH puruSeNa kartavyaM yaduta anayoH prathamadvitIyayoH kuTumbakayoguNadoSavizeSaparijJAnamiti / tathA'smAbhirapi jIvAnAM dharmakathAbhiretAvanmAtrameva saMpAdanIyaM, kevalamete jIvAH svayogyatAmantareNa nAnayovizeSa kathaJcidapi jJApayituM zakyante, tenAyogyeSu vayamapi ganimIlikAM kurmaH / yadi punaH sarve'pi jIvA anayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSamavagaccheyustadA''dita eva saMsArocchedaH syAt , tato nirAkRtyedaM dvitIyaM kuTumbakaM sarve'pi jIvA mokSaM gaccheyuriti / nRpatirAha-yadyevamazakyAnuSThAnaM sarveSAM jIvAnAmanayorguNadoSavizeSajJApanaM tatkimanayA cintayA ? asmAbhirvijJAtastAvadbhagavatpAdaprasAdenAnayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSaH,tataH siddhaM naHsamIhitam yataH-paropakAraH kartavyaH, satyAM zaktau manISiNA / paropakArAsAmarthya, kuryAtsvArthe mahAdaram // 1 // bhagavAnAha-na parijJAnamAtraM trANam / nRpatirAha-yadanyadapi vidheyaM tadAdizantu bhgvntH| bhagavatoktaManyadatra vidheyaM-zraddhAnamanuSThAnaM ca, taccAstyeva bhavataH zraddhAnaM anuSThAnaM ca punaryadi zaknoSitataH sidhyatyeva samIhitaM, nAtra sandehaH, kevalaM tatrAtinighRNaM karma samAcaraNIyam / nRpatirAha-bhadanta ! kIdRzaM tatkarma ? bhagavAnAha-yadete sAdhavaH satatamanuzIlayanti / nRpatirAha-yadanuzIlayantyete tacchrotumicchAmi / bhagavatoktaM-AkarNaya anAdisnehasaMbaddhaM, dvitIyaM yatkuTumbakam / yodhayanti ghoracittAtadAyena, divAnizam // 1 // tathAhi--nighRNA yata evedamAvirbhUtaM kuTumbakam / taM ghAtayanti jJAnena, mahAmohapitAmaham // 2 // yastantrakaH samastasya, kuTumbasya mahAbalaH / rAgaM vairAgyayantreNa, tamete cUrNayantyalam // 3 // anyacca niranukrozA, rAgasyaiva sahodaram / dveSaM maitrIzareNoccairete ninnanti sAdhavaH // 4 // kSamAkrakacapATena, pATayanti sudaarunnaaH| ete bhoH ! sAdhavaH krodhaM, raTantaM snigdhavAndhavam // 5 // krodhasya bhrAtaraM mAnaM, tathaite dveSanandanam / hatvA mArdavakhaGgena, kSAlayantyapi no karau // 6 // mAyAmArjavadaNDena, dalayanti tapasvinIm / lobhaM muktikuThAreNa, raudrAzchindanti khaNDazaH // 7 // tathaite munayo bhUpa!, snehAbandhaparAyaNam / kAmaM niSpIDaya hastena, mardayantIva matkuNam // 8 // dahanti zokasambandhaM, tIveNa dhyAnavaninA / bhayaM bhindanti nirbhIkA, dhairyabANena vatsalam // 9 // hAsyaM ratirjugupsA ca, tathA'ratiH pitRssvsaa| vivekazakyA rAjendra ! sAdhubhirdAritA purA // 10 // anyacca bhrAtRbhANDAni, paJcAkSANi sunighaNAH / santoSamudgareNoccaidalayanti susAdhavaH // 11 // evaM ye ye bhavantyatra, kuTumbe snigdhavAndhavAH / tAMstAnnipAtayantyete, jAtAjAtAn sunirdyaaH||12|| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 vardhayanti balaM nityaM, prathame ca kuTumbake / sarveSAM snigdhavandhUnAmete rAjendra ! sAdhavaH / / 13 / / puSTiM gatena tenoccenihataM bhanapauruSam / amISAM bAdhakaM naiva, tadvitIyaM kuTumbakam // 14 // anyacca poSakaM jJAtvA, dvitIyasya tRtIyakam / rAjanetaiH parityaktaM, sarvathaiva kuTumbakam // 15 // yAvattRtIyaM na tyaktaM, tAvajjetuM na zakyate / dvitIyamapi kAtsnye na, puruSeNa kuTumbakam // 16 // ato yadyasti te vAJchA, bhUpa ! saMsAramocane / tato'tinighRNaM karma, mayoktamidamAcara // 17 // kevalaM samyagAlocyaM, madhyasthenAntarAtmanA / kiM zakyeta mayA katuM ?, kiM vA nedamiti tvayA // 18 // ete'tinighraNAH karma, kathazcididamIdRzam / kurvantyabhyAsayogena, nRzaMsA bhUpa ! sAdhavaH // 19 // anyena punarIkSaM, karma bandhudayAlunA / 58cintayitumapi no zakyaM, karaNaM dUrataH sthitam // 20 // kiMtu-yo'yaM tyAgastRtIyasya, dvitIyasya ca ghAtanam / kuTumbakasya rAjendra !, prathamasya ca poSaNam // 21 // etattrayaM parijJAya, kRtvA zraddhAnamaJjasA / anurAya ca vIryeNa, bhUyAMso munipuGgavAH // 22 // bhavaprapazcAgnirmuktAH, srvdvndvvivrjitaaH| sthitvA svAbhAvika rUpe, modante mokSavartinaH // 23 // tribhirvizeSakam / tadidaM duSkaraM karma, kiM tu paryantasundaram / evaM vyavasthite bhUpa ! kuruSva yadi rocate // 24 // . nRpatirAha-ziSTaM bhagavatA pUrva, kuTumbadvayamAdimam / avicchinnaM pravAheNa, sadA'nAdibhavodadhau // 25 // tRtIyaM punaruddiSTaM, vinAzotpattidharmakam / tatkiM bhave bhave nAtha ! saMbhavatyaparAparam ? // 26 // sarirAha--mahArAja ! saMbhavatyaparAparam / bhave bhave'tra jantUnAM, tattRtIyaM kuTumbakam // 27 // rAjAha-nAtha ! yadyavaM, tato'nAdibhavArNave anantAni kuTumbAni, tyaktapUrvANi dehibhiH // 28 // sarirAha-mahArAja ! satyametana sNshyH| ete hi pathikaprAyAH, sarve jIvAstapasvinaH // 29 // tatazca-anyAnyAni kuTumbAni, muzcanto vAsakeSviva / aparAparadeheSu, saMcaranti punaH punaH // 30 // rAjAha-nAtha ! yadyevaM, tato'trApi bhave nRNAm / kuTumbe snehasambandho, mahAmohavijRmbhitam // 31 // sarirAha-mahArAja ! samyagjJAtamidaM tvayA / mahAmohaM vinA ko vA, kuryAdevaM sakarNakaH ? // 32 // rAjA''ha-yo na zaknoti, kartu nAtha ! nibarhaNam / dvitIyasya kuTumbasya kathaJcicchaktivibhramAt // 33 // tRtIyasya parityAgAttasya kiM jAyate phalam / yathoktaM ? yadi vA neti, tathedaM pravivecaya // 34 // dvitIya sarirAha-mahArAja ! yo na hanti dvitIyakam / tRtIyatyajanaM tasya, nUnamAtmaviDambanam // 35 // tyAge tRtI- tRtIyaM hi parityajya, yadi inyAnnirAkulaH / dvitIyamevaM tattyAgaH, saphalo viphalo'nyathA // 36 // . yatyAgasya nRpatinA'bhihitam-bhadanta ! yadyevaM tataHsaphalatA bhavaprapaJca vijJAya, mahAghoraM mudustaram / avApya mAnuSaM janma, saMsAre'tyantadurlabham // 37 // anantAnandasaMpUrNa, mokSaM vijJAya tattvataH / tasya kAraNabhUtaM ca buddhvA jainendrazAsanam // 38 // yuSmAdRzeSu nAtheSu, prApteSu hitakAriSu / kuTumbatrayarUpe ca, vijJAte paramArthataH // 39 // ko nAmA''dyakuTumbasya, puruSo hitakAmukaH / kuryAnna poSaNaM nAtha !, bandhubhUtasya tttvtH||40|| vighnaM sarvasamRddhInAM, sarvavyasanakAraNam / dvitIya vA na ko hanti, zatrUbhUtaM kuTumbakam // 41 // yenAtyaktena duHkhaughastyaktena paramaM sukham / ko na tyajati tanAtha ! tRtIya vA kuTumbakam // 42 // sUrirAha-mahArAja ! jJAtatatvena jantunA / idamevAtra kartavyaM, trayaM saMsArabhIruNA // 43 // rAjAhAjJAtatattvAnAM, nAtha ! maunIndrazAsane / kiM vidyate'dhikAro'tra?, neti neti gurorvacaH // 44 // 58 bintitumiti anityatvAgiNacaH curAde, navAkSaro vA pAdaH, sarva jAtInAmapIti ghacanAdupajAticchando vA. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjJA cintitam-aye ! vijJAtatattvo'haM, shrddhaakssaalitmaansH| tato'sti me'dhikAro'tra, gurUke karmaNi dhruvam tato rAjA samudabhUtavIryollAso yatIzvaram / praNamya pAdayorevaM, sa prAha vihitAJjaliH // 46 // yadAdiSTa bhadantena, kila karmAtinighRNam / tadahaM kartumicchAmi, nAtha ! yuSmadanujJayA // 47 // sariNoktaM-mahAvIrya ! yuktametadbhavAdRzAm / anujJAtaM mayA'pIdaM, jJAtaM tattvaM tvayA'dhunA // 48 // - tataH sarabhasena narapatinA vilokita pAzcavartino vimalamatermantriNo vadanaM, Adizatu deva iti bruvANo'sau sthitaH prahatayA / nRpatinA'bhihitaM-Arya ! tyajanIyo mayA rAjyasvajanadehAdisaGgaH nihantavyA bhagavadAdezena rAgAdayaH poSaNIyAnyahanizaM jJAnAdIni gRhItavyA bhAgavatI dIkSA tato yadasya kAlocitaM tattUrNa kuruSveti / vimalamatirAha-yadAjJApayati devaH, kitu na mayaiva kevalenAsya kAlociMtaM vidheyaM, ki tarhi ?, yAnyetAnyantaHpurANi ye caite sAmantA yazcAnyo'pi rAjaloko yA ceyaM samastApi pariSat taiH sarvairevAsya kAlasyocitaM kartavyam / rAjJA cintitaM-aye ! mayA'yamAdiSTaH kila mama dIkSAgrahaNakAle yaducitaM jinasnapanapUjAdAnamahotsavAdikaM tat kuruSveti tadayaM kimevamullapati ? aho gambhIraH kazcidabhiprAyaH / tato'bhihitamanena-Arya ! tvamevAtra sarvAdhikArI, kSamaH sarveSAmucitakartavyAnAM, tatkimetairaparamucitaM kartavyaM ? vimalamatirAha--deva ! yaddevapAdaiH kartumArabdhaM tadasmAkameteSAM ca sarveSAmasya kAlasyocitaM kartavyaM, nAparaM, yataH samAna evAyaM nyAyaH sarveSAM vartate, niveditAnyeva hi bhagavatA sarveSAmeva jIvAnAmekaikasya trINI trINi kuTumbakAni, tasmAdeSAmapyasya kAlasyedamevocitaM yaduta prathamakuTumbakaM poSyate, dvitIyaM hanyate, tatIyaM parityajyata iti / nRpatinA'bhihitaM-AryAtisandaramidaM yadyate'pi pratipadyante / vimalamatirAha--deva ! pathyamidamatyantameteSAM, kimatra pratipattavyaM ? tatastadAkarNya tatra pariSadi jIvA balAdeSo'smAn pravAjayatItibhAvanayA bhayotkarSeNa kampitAH kAtarAH, pradviSTA gurukarmakAH, prapalAyitA nIcA, vihalIbhUtA viSayagRnavaH, prasvinnAH kuTumbAdipratibaddhabuddhayaH, prahAditA laghukarmakA, abhyupagatavantastadvacanaM dhIracittA iti / tatastailadhukarmadhoracitrabhihitaM yadAjJApayati devastadeva kriyate, kaH sakarNakaH satyAM samagrasAmagyAmevaMvidhasArthAdbhazyatIti ? tadAkarNya hRSTo rAjA, gatAH sarve'pi abhyarNavartini pramodavardhane caityabhavane, snApitAni bhuvananAthasya bhagavato bimbAni viracitA manohAriNI pUjA pravartitAni mahAdAnAni kAritaM bandhanamocanAdikaM samastamucitakaraNIyaM samAhUtaH zrIdharAbhidhAno nagarAgnijatanayaH, dattaM tasmai rAjyaM narapatinA, pravAjitAH pravacanoktena vidhinA sarve'pyupasthitalokA bhagavatA, vihitA bhavaprapaJcanirvedajananI paramapadAbhilASAtirekasaMvardhanI dharmadezanA, gatA yathAsthAnaM devAdayaH / mama punaragRhItasaGkete ! tadamRtakalpamapi na pariNataM tadA bhAgavataM vacanaM, nikaTIbhUtau hiMsAvaizvAnarau, kRtaH punastAbhyAM mama zarIre'nupravezaH, mocitazcAhaM bandhanAt sarvajantUnAM bandhanamocanArthaniyuktai rAjapuruSaiH / cintitaM ca mayA-vigopito'hamanena lokamadhye zramaNena, tato dhamadhamAyamAnazcetasA kimatra sthiteneti manyamAnaH pravRtto vijayapurAbhimukho gantuM, laGktiH kiyAnapi mArgaH / itazca tata eva vijayapurAcchikharinRpateH sUnumatkalpa eva hiMsAvaizvAnaradoSeNa nirvAsitaH svaviSayAjjanakena dRSTo mayA'raNye prAtipathiko dharAdharo nAma taruNaH, pRSTo mayA vijayapuramArga, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH paryAkulatayA cittasya na zrutaM tena madvacanam / mayA cintita-paribhavabuddhayA mAmeSa na gaNayati, tataH samullasitau me hiMsAvaizvAnarau, gRhItA tatkaTItaTAdasiputrikA, tatastenApi visphuritahiMsAvaizvAnareNaiva samAkRSTaM maNDalAgraM, dattau samakameva dvAbhyAmapi prahArau, dArite zarIre / atrAntare mama tasya ca jIrNA sA ekabhavavedyA guTikA, tato vitIrNe apare guTike dvayorapi bhavitavyatayA / itazcAsti pApiSThanivAsA nAma nagarI / tasyAmuparyupari sapta pATakA bhavanti / teSu ca pApiSThAbhidhAnA eva kulaputrakA vasanti / tataH SaSThe tamaHprabhAbhidhAne pATake nItau dvAvapi guTikAprabhAveNa bhavitavyatayA, sthApitau tAdRzakulaputrakarUpatayA, pravRddhaH so'dhikataramAvovairAnubandhaH, sthitau parasparaghAtamanekayAtanAbhirvidadhAnau dvAviMzati sAgaropamANi, avagAhito'nantamahAduHkhasAgaraH / tatastasyAH paryante guTikAdAnadvAreNaivAnItau pazrAkSanivAsanagare dvAvapi bhavitavyatayA, vihitau garbhajasarparUpau, prAdurbhUtaH pUrvAvedhena parasparaM punaH krodhAbandhaH, yudhyamAnayoH saMpannaM guTikAjaraNaM, punaH prApito tenaiva prayogeNa tasyAmeva pApiSThanivAsAyAM nagaryA dhUmaprabhAbhidhAne paJcame pATake bhavitavyatayA / tatrApi parasparaM nirdalayatorgatAni saptadaza sAgaropamANi, anubhUtAnyatitIvraduHkhAni / tataH punarAnIya paJcAkSanivAsanagare vihitau dvAvapi siMharUpo, tatrApi tadavasthito vairAbandhaH / tatazcAnyo'nyaM praharatorapanIya tadrUpaM vihitaM tasyAmeva puryAM paGkaprabhAkhye caturthapATake pApiSTharUpaM bhavitavyatayA, tadgatayoH punarapyAvayoranuvartate smAsau roSotkarSaH, lajitAni tatrApItaretaraM nighnatordaza sAgaropamANi, soDhAni vAggocarAtItAni duHkhAni / tataH punarAnIya janitau dvAvapi zyenarUpau, saMlagnamullasitavaizvAnarayorAyodhanaM tatazcayAvayitvA tadrUpaM punarnItau tasyAmeva puri vAlukAprabhAnAmni tRtIyapATake guTikAprayuktivazenaiva bhavitavyatayA, tatrApi parasparaM zarIracUrNanaM kurvatoH kSetrAnubhAvajanitAni paramAdhArmikAsurodIritAni cAnantaduHkhAni satatamanubhavatoratikrAntAni sapta sAgaropamANi, tadante punarAnItau pazcAkSanivAsanagare dazitau ca nakularUpau bhavitavyatayA, na truTitastatrApi parasparaM matsaraprakarSaH, praharatozcAnyo'nya vidIrNe dvayorapi zarIre, jIrNe prAcInaguTike, vitIrNe punarapare, nItau punastasyAmeva nagaryAM zarkarAprabhAbhidhAne dvitIyapATake / tato vihitabIbhatsarUpayoranyonyaM piSatoH paramAdhArmikakadarthanAM kSetrajanitasantApaM ca vedayatoratItAni tatrApi trINi sAgaropamANi, evaM pApiSThanivAsanagaryAH pazcAkSanivAsanagare, tato'pi punastasyAM gatyAgamanaM kurvatA tena ca dharAdhareNa sAdhaM vairaM kheTayatA bhadre ! agRhItasaGgete ! viDambitAni mayA bhavitavyatApreritena bhUyAMsi rUpANi / tataH punaH kutUhalavazenaiva tayA nijabhAryayA jIrNAyAM tasyAmekabhavavedyAbhidhAnAyAM karmapariNAmamahArAjasamarpitAyAM guTikAyAM bhUyobhUyaH parAparAM guTikAM yojayantyA tadasaMvyavahAranagaraM vihAyApareSu prAyeNa sarvasthAneSu tilapIDakanyAyena bhramito'hamanantakAlamiti / evaM vadati saMsArijIve prajJAvizAlayA cintira:-aho raudrarUpo'sau krodhaH, dAruNatarA hiMsA, tathAhi-tadvazavartinA'nena saMsArijIvena ghoraM saMsArasAgaraM kathazcidatilaJjaya prApte'pi manuSyabhave vihitaM tattAdRzamatiraudraM karma, na pratipannaM bhAgavataM vacanaM, hAritA manuSyarUpatA, nirvartitA varaparamparA, upArjitA saMsArasAgare'nantarUpA viDambanA, svIkRto mahAduHkhasantAnaH / tadidamanubhavAgamasiddhamanubhavanto'pyete manuSyabhAvApannAH prANino na lakSayantIvAnayoH svarUpaM, AtmavairiNa iva samAcaranti tameva krodhaM, tAmeva hiMsAM satatamanuvartante, tadete'pi varAkA lapsyante nUnamevaMvidhAmanarthaparamparAmityeSA cintA mamAntaHkaraNamAkulayati / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArijIvaH prAha-tataH punaranyadA'hamagRhItasaGkete ? nItaH zvetapure bhavitavyatayA vihitaH thAbhIrarUpaH, tadrUpatayA vartamAnasya me tirobhUto'sau vaizvAnaraH, jAto manAgahaM zAntarUpaH, pravRttA me yadRcchayA dAnabuddhiH, na cAbhyastaM kiJcidviziSTaM zIlaM, na cAnuSThitaH kazcitsaMyamavizeSaH, kevalaM kathaJcidgharSaNaghUrNananyAyena saMpanno'haM tadA madhyamaguNaH / tatastathAbhUtaM mAmupalabhya jAtA mayi prasannahRdayA bhavitavyatA, tatazcAvirbhAvito'nayA punarapi sahacaro me punnyodyH| tato'bhihitamanayAAryaputra ? gantavyaM bhavatA siddhArthapure, sthAtavyaM tatra yathAsukhAsikayA, ayaM ca tavAnucaraH puNyodayo bhaviSyati / mayA'bhihitaM--yadAjJApayati devI ! tato jIrNAyAM prAcInaguTikAyAM dattA punarekabhavavedyA sA mamAparA guTikA bhavitavyatayeti / / bho bhavyAH pravihAya mohalalitaM yuSmAbhirAkarNyatAm / ekAntena hitaM madIyavacanaM kRtvA vizuddhaM manaH / rAdhAvedhasamaM kathazcidatulaM labdhvA'pi mAnuSyakam / hiMsAkrodhavazAnugairidamaho jIvaiH purA hAritam // 1 // anAdisaMsAramahAprapaJce, kacitpunaH sparzavazena mUDhaiH / anantavArAn paramArthazUnyavinAzitaM mAnuSajanma jIvaiH // 2 // . . etaniveditamiha prakaTaM tato bhoH ! tAM sparzakopaparatA'pamatiM vihAya / zAntAH kurudhvamadhunA kuzalAnubandhamahAya laGghayatha yena bhavaprapaJcam // 3 // ityupamitabhavaprapaJcAyAM kathAyAM __ krodhahiMsAsparzanendriyavipAkavarNanastRtIyaH prstaavH|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ripudAra caturthaH prastAvaH . atha vikhyAtasaundarye, sapuNyajanasevite / siddhArthanagare tatra, bhUpo'bhUnaravAhanaH // 1 // . yastejasA sahasrAMzu, gAmbhIryeNa mahodadhim / sthairyeNa zailarAjendra, jayati sma mahAbalaH // 2 // yena bandhuSu candratvaM, zatruvaMze kRzAnutA / pradarzitA''tmano nityaM, dhanena dhanadAyitam // 3 // tasya rUpayazovaMzavibhavairanurUpatAm / dadhAnA''sInmahAdevI, nAmnA vimalamAlatI // 4 // sA candrikeva candrasya. pova jljnmnH| tasya rAjJaH sadA devI, hRdayAna vinirgatA // 5 // tato'gRhItasaGkete ! tadAnIM nijabhAryayA / saha puNyodayenAI, tasyAH kukSau pravezitaH // 6 // atha saMpUrNakAlena, sarvAvayava jundrH| niSkrAnto'hamabhivyaktarUpazchalastathetaraH // 7 // tato mAmupalabhyAsau, devI vimalamAlatI / saMjAtaH kila putro me, paraM harSamupAgatA // 8 // tato nivedito rAjJe, tuSTo'sAvapi cetasA / saMgato nagarAnandaH kRto janmamahotsavaH // 9 // mamApi ca samutpanno, vitakoM nijamAnase / yathA'hamanayoH putrastAto mAteti tAvubhau // 10 // atha mAse gate pUrNe, mahAnandapuraHsaram / tataH pratiSThitaM nAma mameti ripudAruNaH // 11 // nandivardhanakAle yA, mamA''sIdavivekitA / sA dhAtrI punarAyAtA, stanapAyanatatparA // 12 // itazca tena sA bharnA, nijena priyakAminA / kacid dveSagajendreNa, saMyoga samupAgatA // 13 // yadA cApannagarbhA'bhUdevI vimalamAlatI / tadaiva daivayogena, saMjAtA sApi garbhiNI // 14 // tato majjanmakAle yo, prasUtA duSTadArakam / unAmitamahoraskaM, vadanASTakadhArakam // 15 // taM vIkSya sA vIzAlAkSI, paraM harSamupAgatA / tatazca cintayantyevaM, stimitenAntarAtmanA // 16 // aho madIyaputrasya, kUTAni sugirerikha / mUrdhAno'STa virAjante, tadidaM mahadadbhutam // 17 // tataH sA'pi gate mAse, nijasUnorguNocitam / karoti nAma vikhyAtaM, zailarAja iti sphuTam // 18 // itazca-sA dhAtrI sa ca tatsanuranAdAvapi sarvadA / mamAntaraGgo'bhUdeva, tirobhUtatayA param // 19 // tataH pitrormahAnandaM, dadhAnaH sukhalAlitaH / sahaiva zailarAjena, parAM vRddhimahaM gataH // 20 // athAtIteSu varSeSu, paJcaSeSu tato mayA / sa vyaktaM ramamANena, zailarAjo nirIkSitaH // 21 // anAdisnehamohena, taM dRSTvA mama mAnase / yA prItirAsItsA''khyAtuM, vacanena na pAryate // 22 // vilokayantaM mAM vIkSya, snigdhadRSTayA sa dArakaH / zaThAtmA cintayatyevaM, labdhalakSyaH svacetasA // 23 // zailarAjajanma maitrI ubhayoH Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 aye ! mAmeSa rAjendratanayaH snigdhacakSuSA / vilokayati tannUnaM, mamAyaM vartate vaze // 24 // tato vismeritAkSo'sau, kilAhaM snehanirbharaH / darzayaniti me dehaM, samAliGgati mAyayA // 25 // tato me mohadoSeNa, sphuritaM nijamAnase / aho bhAvajJatA'pyasya, trailokyamativartate // 26 // tadidAnIM mayA naiSa, snigdho bandhurvicakSaNaH / moktavyaH kSaNamapyevaM, kRtazcitte vinizcayaH // 27 // tatastena sahodyAnakAnaneSu dine dine / krIDataH satataM yAti, kAlo me hRSTacetasaH // 28 // na lakSitaM mayA mohavihvalIbhUtacetasA / yathaiva zailarAjo me, paramArthena vairikaH // 29 // tato dineSu gacchatsu, maitrI tena vivardhate / tatprabhAvAtpravardhante, vitarkA mama mAnase // 30 // yathA mamottamA jAtiH, kulaM sarvajanAdhikam / balaM bhuvanavikhyAtaM, rUpaM bhuvanabhUSaNam // 31 // saubhAgyaM jagadAnandamaizvaryaM bhuvanAtigam / zrutaM pUrvabhavAbhyastaM, parisphurati me'grataH // 32 // maghavA'pi padaM svIya, yadyahaM prArthaye tataH / dadAtyeva na kArya me, lAbhazaktiriyaM mama // 33 // ye cAnye'pi tapovIryadhairyasattvAdayo guNAH / te mayyeva vasantyuccairvimucya bhuvanatrayam // 34 // padi vA-yasyedRzena mitreNa, saMjAto mama mIlakaH / tasya ko varNayelloke, guNasambhAragauravam ? // 35 // tathAhi-puruSasya bhavettAvatsarvasyaikamihAnanam / ayaM bakrASTakenaiva, jayatyeva paraM janam // 36 // tadeSa zailarAjo me, yasya prApto vayasyatAm / tasya nAsti jagatyatra, yanna saMpannamaJjasA // 37 // tato'valiptacitto'haM, tAM vikalpaparamparAm / vardhayannAtmanaH sarva, nyUnaM manye tadA janam // 38 // UrvIkRtanijagrIvo, nakSatrANi nimAlayan / agrato'pi na pazyAmi, mattavadgandhavAraNaH // 39 // ApU) bhUrivAtena, vitatAtmA yathA dRtiH| tato'haM vicarAmi sma, niHsAro madavihvalaH // 40 // cintayAmi na me vandyaH, kazcidasti jagattraye / yata etadguNaiH sarvamadhastAnmama vartate // 41 // ko mamAnyo gururnUnamahameva guNairguruH / ka ete devasaGghAtA ? ye matto'pi guNAdhikAH // 42 // tato'gRhItasaGkete ! tadA'haM garvanirbharaH / zailastambhasamo naiva, kasyacitpraNatiM gataH // 43 // kiM ca-praNatAzeSasAmantakirITAMzuvirAjitam / na nataM jAtucidbhadre !, tAtIya pAdapaGkajam // 44 // azeSajanavandyA'pi, snehanirbharamAnasA / kadAcidapi naivAmbA, mayA nUnaM namaskRtA // 45 // ye kecillaukikA devA, yAzcAnyAH kuladevatAH / na tAH praNAmakAmena, cakSuSA'pi myekssitaaH|46|| tato mAM tAdRzaM vIkSya, zailarAjasamanvitam / vardhamAnaM sa rAjendro, manasA payacintayat // 47 // aho madIyaputro'yaM, gADhaM mAnadhanezvaraH / tadasya loko yadyAjJAM, laGghayeta kadAcana // 48 // tato'yaM cittanirvedAnmanyamAno'vadhIraNAm / mAM vihAya kacidgacchettadidaM naiva sundaram // 49 // jJApayitvA narendrAdIn , kumAracaritaM tataH / AjJAvidheyAnasyoccaiH, karomi sakalAnapi // 50 // evaM vicintya me tAtaH, snehanirbharamAnasaH / samastaM tatkarotyeva, yatsvayaM paricintitam // 51 // atha tAtAjJayA sarve, narendrA natamastakAH / bAlasyApi mamAtyantaM, kiGkaratvamupAgatAH // 52 // pradhAnakulajAtA ye, ye ca vikramazAlinaH / te'pi mAM deva deveti, bruvANAH paryupAsate // 53 // yadahaM vacmi tatsarvo, rAjalokaH kRtaadrH| jaya devetilapannuccaiH, zirasA pratipadyate // 54 // kiM cAtra bahunoktena ? tAto'mbA ca sabAndhavA / vIkSate sarvakAryeSvadhikaM mAM paramAtmanaH // 55 // sa ca puNyodayastatra, mAhAtmye mama kAraNam / tathApi mohadoSeNa, mayedaM paricintitam // 56 // ayaM mamaiSa yo jAto, devAnAmapi durlabhaH / sarvasyAsya, pratApasya, zailarAjo vidhAyakaH // 57 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArazai 178 tataH saMtuSTacittena, zailarAjo mayA'nyadA / prokto vizrambhajalpena, snehanirbharacetasA // 58 // larAjayo- vayasya ! yo'yaM saMpanno, lokmdhye'tisundrH| mama khyAtivizeSo'yaM, pratApo hanta tAvakaH // 59 // rAlApa: tatazca-madIyavacasA tuSTaH, zailarAjaH svamAnase / vaSTatAmurarIkurvannidaM vacanamabravIt // 60 // kumAra ! paramArtho'yaM, kathyate tava sAmpratam / yadevaMvidhajalpasya, kumArasyeha kAraNam // 61 // ye durjanA bhavantyatra, guNapUrNa paraM janam / svAbhiprAyAnumAnena, manyante doSapuJjakam // 62 // ye sajanA punardhanyAste lokaM doSapUritam / svAbhisandhivizuddhayaiva, lakSayanti guNAlayam // 63 // evaM ca sthite--yadbhAsate guNitvena, guNahIno'pyayaM jnH| kumAra ! tAvake citte saujanya tatra kAraNam // 64 // - pratApastAvakIno'ya, samasto'pi sunizcitam / bhAvatkavIryavikhyAtAH, ke vayaM paramArthataH 1 // 65 // tadidaM zailarAjIyaM, vacanaM sumanoharam / AkAhaM tadA bhadre ! paraM sneharasaM gataH // 66 // cintitaM ca mayA-aho mayyanurAgo'sya, aho gambhIracittatA / aho vacanavinyAsastathA'ho bhAvasAratA // 67 // tato mayA'bhihitaM-vayasya ! nedRzaM vAcyamupacAraparaM vacaH / mamAgrato yato jJAtaM, mAhAtmya tAvakaM mayA // 6 // tato harSavazAttena, zailarAjena jalpitam / prasAdaparame nAthe, bhRtyAnAM kiM na sundaram ? // 69 // anyacca--yadi sambhAvanA jAtA, bhavatAM mAdRze jane / tato me paramaM guhyaM, bhavadbhiranumanyatAm // 70 // vidyate mama savIrya, hRdayasyAvalepanam / tannije hRdaye deyaM, kumAreNa pratikSaNam // 71 // mayA'bhihitaM, kutastadavAptaM bhavatA ? kinAmakaM ? ko vA tasya hRdayAvalepanasya prabhAva iti zrotumicchAmi / stabdhaci. zailarAjenAbhihitaM--kumAra ! na kutazcidapi tadavAptaM mayA, kiM tarhi ? svakIyenaiva vIryeNa tAkhyama- .. janitaM, nAmataH punaH stabdhacittaM tadabhidhIyate, prabhAvaM tasyAnubhavadvAreNaiva vijJAsyati kumAraH, kiM valepana tenAveditena ? mayA'bhihita-yadvayasyo jaaniite| tataH samarpitaM mamAnyadA zailarAjena tadAtmIya hRdayAvalepanaM, viliptaM mayA hRdayaM, jAto'haM gADhataramullambitazUnataskarAkAradhAritayA namanarahitaH, tatastathAbhUtaM mAmavalokya sutarAM praNatipravaNAH saMpannAH sAmantamahattamAdayaH, tAto'pi sapraNAma mAmAlApayati sma, tathA'mbA'pi svAminamiva mAM vijJapayati sma / tataH saMjAto me hRdayAvalepanaprabhAve sampratyayaH, saMpannA sthiratarA zailarAje paramabandhubuddhiriti // .. itazcAnyadA gato'hamantaraGge kliSTamAnasAbhidhAne nagare tacca kIdRzam ? mRSAvAdastatkuTu AvAsaH sarvaduHkhAnAM, naSTadharmeniSevitam / kAraNaM sarvapApAnAM, durgatidvAramaJjasA // 1 // tatra ca nagare duSTAzayo nAma rAjA / sa ca kIdRzaH? utpattibhUmirdoSANAmAkaraH kliSTakarmaNAm / sadvivekanarendrasya, mahAriH sa narAdhipaH // 2 // tasya ca rAjJo jaghanyatA nAma devI, sA ca kIdRzI ? / narAdhamAnAM sA'bhISTA, vidvadbhiH prininditaa| pravatikA ca sA devI, sarveSAM nindyakarmaNAm // 3 // tayozca jaghanyatAduSTAzayayordaivInRpayoratyantamabhISTo'sti mRSAvAdo nAma tnyH| sa ca. kIdRzaH ? samastabhUtasaGghasya, vishvaascchedkaarkH| niHzeSadoSapuJjatvAdgarhitazca vicakSaNaH // 4 // zAThayapaizunyadaurjanyaparadrohAditaskarAH / taM rAjaputra sevante, sadanugrahakAmyayA // 5 // sneho maitrI pratijJA ca, tathA sampratyayazca yH| eteSAM ziSTalokAnAM, rAjasU nurasau ripuH // 6 // pitA'sau vratalopasya, maryAdAyA mhaaripuH| ayazovAdatUryasya, sadAsphAlanatatparaH // 7 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye kecinnarakaM yAnti, tasya nirdezakAriNaH / sa eva praguNaM mArga, teSAM darzayituM kSamaH // 8 // tato dRSTo'sau mayA duSTAzayo narendraH, tatpArzvavartinI ca vilokitA sA jaghanyatA mhaadevii| tayozcAgrato vartamAno nirvarNito mayA tayoreva caraNazuzrUSAkaraNaparAyaNaH sa mRSAvAdo rAjadArakaH / tato vihitapratipapriH sthitastatrAhaM kiyantamapi kAlaM, mahAmohavimohitamAnasena ca mayA na lakSitaM tadA teSAM nagararAjendramahAdevIdArakANAM sambandhi svarUpaM, gRhIto'pi paramabandhubuddhayA vizeSataH pratipanno vayasyatayA mRSAvAdaH, prAptaH prakarSagatiM tena saha premAbandhaH, dRSTo'sau zarIrAdabhinnarUpatayA, tatazcAnItaH sa mayA mRSAvAdaH svasthAne / . tatastena saha lalamAnasya me samutpadyante sma manasIdRzA vitarkAH, yadutanUnaM viditasAro'hamahameva vicakSaNaH / zeSaH sarvaH pazuprAyo, mugdhabuddhirayaM janaH // 1 // yasya me sarvasaMmpattikArako mitratAM gtH| sarvadA'yaM mRSAvAdaH, snehena hRdi vartate // 2 // asadbhatapadArthe'pi, sadbuddhiM janayAmyaham / sadbhutamapyasataM, darzayAmi suhRddhalAt // 3 // kRtaM pratyakSamapyuccairmahAsAhasamAtmanA / varamitraprasAdena, lagayAmi pare jane // 4 // caurya vA pAradArya vA, kurvato'pi yathecchayA / kuto'parAdhagandho'pi, mama yAvadayaM muhRt ? // 5 // svArthasiddhiH kutasteSAM ?, yeSAmeSa na vidyate / ato mUrkhA amI lokAH, svArthamaMzo hi mUrkhatA / / vigrahe'pi kacitsandhiM, sandhAvapi ca vigraham / mRSAvAdaprasAdena, ghaTayAmi yathecchayA // 7 // yatkiJciccintayAmyatra, vastu loke'tidurlabham / varamitraprasAdena, sarva saMpadyate mama // 8 // mayA puNyairavApto'yamayameva ca me suhRt / eSa eva jagadvandho, yatheSTaphaladAyakaH // 9 // tato'gRhItasaGkete ! mayA mohahatAtmanA / kuvikalpaimanastatra, mRSAvAde pratiSThitam // 10 // tadvazena ca ye'nAH , saMpadyante'tidAruNAH / puNyodayaprabhAveNa, te yAnti vilayaM tadA // 11 // ahaM tu tanna jAne sma, mahAmohavazaM gataH / tatastatra mRSAvAde, pazyAmi guNamAlikAm // 12 // evaM ca vartamAnasya, vayasyadvayayogataH / kalAgrahaNakAlo me, saMprAptaH kramazo'nyadA // 13 // tatastAtena saMpUjya, kalAcArya vidhAnataH / tasyArpito'haM sadbhaktyA, mahAnandapuraHsaram // 14 // uktazcAhaM guruH putra ! tavAyaM jJAnadAyakaH / ataH pAdau praNamyAsya, ziSyabhAvaM samAcara // 15 // mayoktaM tAta ! mugdhosi, yo mAmevaM prabhASase / varAkaH kiM vijAnIte, nUnameSa mamAgrataH? // 16 // gururanyasya lokasya, syAdeSa na tu mAdRzAm / ato nAhaM patAmyasya, pAdayoH zAstrakAmyayA // 17 // kevalaM bhavatAmanurodhena, gRhNAmi sakalAH kalAH / madIyavinayo nUnamasya syAnmAtRlohitam // 18 // tatastAtena sa proktaH, kalAcAryoM rahaHsthitaH / Arya ! mAmakaputro'yaM, gADhaM maandhneshvrH||19|| tadatra bhavatA nAsya, dRSTvA'pyavinayAdikam / cittIdvego vidhAtavyo, grAhaNIyazca satkalAH // 20 // tato vinayanamrasya, zrutvA tAtasya jalpitam / yadAdizati rAjendra, ityAha sa mahAmatiH // 21 // cintitaM ca tadA tena, kalAcAryeNa mAnase / kilaiSa yAvacchAstrasya, sadbhAvaM nAvabudhyate // 22 // yAvacca kelibahulAM, bAlatAmanuvartate / alIkagarvitoSmAntastAvadevaM prabhASate // 23 // yadA tu jJAtasadbhAvaH, zAstrArthAnAM bhaviSyati / tadA madaM parityajya, svayaM namro bhaviSyati ||24||tribhirvishesskm evaM nizcitya hRdaye, kalAcAryoM mhaamtiH| tataH sarvAdareNAsau, pravRtto grAhaNe mama // 25 // itazcAnye'pi tatpArca, bahavo raajdaarkaaH| prazAntA vinayoyuktA, gRhNanti sakalA kalAH // 26 // yathA yathA ca me nityamAdaraM kurute guruH / tathA tathA vayasyo me, zailarAjo vivardhate // 27 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurupari bhava: tatazca tadvazenAhamupAdhyAyaM madoddhataH / jAtyA zrutena rUpeNa, hIlayAmi kSaNe kSaNe // 28 // tatazca cintitaM mahAmatinA, aye!grastasya sannipAtena, kSIrAnamiva sundaram / apathyo'sya varAkasya, kalAzAstraparizramaH // 29 // gADhaM karSitadehasya, yathA''mlaM bhUri bhojanam / tathA'sya matkRto yatnaH, zvayadhuM vardhayatyalam 30 // tato yadyapi rAjendraH, putrasnehaparAyaNaH / utsAhayati mAM nityaM, guNAdhAnArthamasya vai // 31 // tathApyapAtrabhUto'yaM, ya evaM ripudAraNaH / tasya tyAgaH paraM nyAyyo, jJAnadAnaM na yujyate // 32 // yo hi dadyAdapAtrAya, saMjJAnamamRtopamam / sa hAsyaH syAtsatAM madhye, bhaveccAnarthabhAjanam // 33 // na caiSa zakyate kartu, namro yatnazatairapi / ko hi svedazatenApi, zvapucchaM nAmayiSyati ? 34 // tatazcaivaM svacetasyavadhArya tena mahAmatinA kalAcAryeNa zithilito mamopari kalAzAstragrAhaNAnubandhaH parityaktamupacArasaMbhASaNaM dRSTo'haM dhUlirUpatayA, tathApi tAtalajjayA nAsau bahirmukhavikAramAtramapi darzayati na ca manAgapi mAM paruSamAbhASate / itazca te'pi rAjadArakAH zailarAjamRSAbAdanirataM mAmupalabhya viraktAzcittena, tathApi puNyodayenAdhiSThitaM mAM te cintayanto'pi na kazcidabhibhavituM zaknuvanti / itazca yathA yathA tau zailarAjamRSAvAdau vardhate tathA tathA'sau madIyavayasyaH puNyodayaH kSIyate, tataH kRzIbhUte tasmin puNyodaye samutpannA me gADhataraM guruparibhavabuddhiH / anyadA nirgato bahiH prayojanenopAdhyAyaH, tato'dhiSThitaM mayA tadIyaM mahAI vetrAsana, dRSTo'hamupaviSTastatra rAjadArakaiH, tato lajjitAste madIyakarmaNA, laghudhvaninA coktametaiH-hA hA kumAra ! na sundaramidaM vihitaM bhavatA, vandanIyamidaM gurorAsanaM, na yuktaM bhavAdRzAmasyAkramaNaM, yato'sminnupavizatAM saMpadyate kulakalaGkaH, samullasati bhRzamayazaHpaTahaH, pravardhate pApaM, saMjAyate cAyuSaH kSaraNamiti / mayA'bhihitaM--are ! bAlizA ! nAhaM bhavAdRzAM zikSaNAIH, gacchata yUyamAtmIyaM saptakulaM zikSayata / tadAkarNya sthitAste tUSNIbhAvena, tataH sthitvA tatra vetrAsane bRhatI velAmutthito'haM yatheSTaceSTayA, samAgataH kalopAdhyAyaH, kathitaM tasmai rAjadArakairmadIyaM vilasitaM, kruddhaH svacetasA, pRSTo'hamanena / tataH sAsUyaM mayA'bhihitaM-- ahametatkaromi ? aho te zAstrakauzalaM, aho te puruSavizeSajJatA, aho te vicAritabhASitA, aho te vimarzapATavaM yastvameteSAM matsariNAmasatyavAdinAM vacanena vipratArito mAmevamAbhASase / tato vilakSIbhUtaH kalopAdhyAyaH / cintitamanena--na tAvadete rAjadArakA viparItaM bhASante, ayaM tu svakarmAparAdhamevamapalapati tadenaM svayamupalabhya zikSayiSyAmi / anyadA pracchanadezasthitenAvekSito'haM tena mahAmatinA, dRSTastatra vetrAsane sarabhasamupaviSTo lalamAnaH, tataH prakaTIbhUto'sau, dRSTo mayA, muktaM pragiti vetrAsanam / mahAmatinA'bhihita-idAnIM tarhi bhavataH kimuttaraM ? mayoktaM-kIdRze prazne ? mahAmatirAha-tatraiva pUrvake / mayoktaM na jAnAmyahaM kIdRzo'sau pUrvakaH praznaH? mahAmatirAha-kimupaviSTastvamatra vetrA. sane na veti / tato hA zAntaM pApamiti bruvANena pihitau mayA kau~ / punarabhihitaM pazyata bho matsaravilasitaM yadete svayamakArya kRtvA mamoparyevamAropayanti / mahAmatinA cintitaM-aho seyaM dRSTe'pyanupapannatA nAma, aho asya dhRSTatvaM, avaidhakaH khalvayaM, iyattA'taH paramasatyavacanasya, rAjadArakairabhihitamekAnte vidhAya kalAcArya, yaduta-adraSTavyaH khalvayaM pApaH tatkimenamasmAkaM madhye dhArayata yUyam / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSamA vijoDa pAtratA 181 mahAmatinA cintitaM--satyamete tapasvinaH pravadanti, nocita evAyaM ripudAraNaH satsaGgamasya / tathAhi-lubdhamarthapradAnena kruddhaM madhurabhASaNaiH mAyAvinamavizvAsAt , stabdhaM vinykrmnnaa||1|| caura rakSaNayatnena, sabuddhayA pAradArikam / vazIkurvanti vidvAMsaH, zeSadoSaparAyaNam ||2||yugmm na vidyate punaH kazcidupAyo bhuvanatraye / asatyavAdinaH puMsaH, kAladaSTaH sa ucyate // 3 // yataH--sarve'pi ye jagatyatra, vyavahArAH zubhetarAH / satye pratiSThitA nedaM, yasyAsau nanvalaukikaH // 4 // ato vijJAya yatnena, satyahInaM narAdhamam / tyajantyeva sudUreNa, priyasatyA mahAdhiyaH // 5 // tato'yaM satyahInatvAdasmAkaM ripudAraNaH / samyagvijJAtazIlAnAM, na madhye sthAtumarhati // 6 // athavA nAsya varAkasya ripudAraNasyAyaM doSo yato'yamanena zailarAjena preryamANastAvatsakaladuvinayamAcarati, tathA'nena mRSAvAdena protsAhyamAnaH khalvayamevaM bhASate, tato yathetau pApavayasyau pariharati tadartha zikSayAmi tAvadena, tataH kRto'hamutsArake mahAmatinA / abhihitazca-kumAra ! nedRzAnAM sthAnamiha madIyazAlAyAM, ataH kadAcidetau pApavayasyau parihara, anyathA nAgantavyamiha . kumAreNeti / mayA'bhihitaM--tvamAtmIyajanakAya svasthAnaM prayaccha, vayaM tu tvadIyasthAnena tvayApi ca vinaiva bhaliSyAmahe / tatazcaivaMvidhaistiraskRtya paruSavacanairupAdhyAyamunAmitayA kandharayA gaganAbhimukhena vadanena vitatIkRtena vakSaHsthalenAvikaTapAdapAtena gatimArgeNa vilipya tena stabdhacittena zailarAjIyavilepanenAtmahRdayaM nirgato'hamupAghyAyabhavanAt / tato'bhihitA mahAmatinA rAjadArakAH-are ! nirgatastAvadeSa durAtmA ripudAraNaH, kevalaM garIyAnaravAhananRpateH putrasnehaH, snehamUDhAzca prANino na pazyanti vallabhasya doSasamUha, samAropayantyasantamapi guNasaGghAtaM, ruSyanti tadvipriyakAriNi jane, na vicArayanti vipriyakaraNakAraNaM, na lakSayanti sthAnamAnAntaraM, kurvanti svAbhimatavipriyakartumahApAyam / tadevaM vyavasthite bhavadbhirmonamavalambanIyaM / yadi ripudAraNanirgamanavyatikaraM praznayiSyati devo naravAhanastato'hameva taM pratyAyayiSyAmi / raajdaarkairbhihitN--ydaajnyaapytyupaadhyaayH| itazca tato nirgatya gato'haM tAtasamIpe / pRSTastAtena-putra ! kiM vartate kalAgrahaNasyeti ? tataH zailarAjIyahRdayAvalepanavazena mRSAvAdAvaSTambhena ca mayA'bhihita-tAta ! samAkarNaya pUrvameva mamAzeSa, vijJAnaM hRdayasthitam / ayaM tAvakayatno me, vizeSAdhAyakaH param // 1 // tatazca-lekhye citre dhanurvede, narAdInAM ca lakSaNe / gAndharve hastizikSAyAM, patracchedye savaidyake // 2 // zabde pramANe gaNite, dhAtuvAde sakautuke / nimitte yAzca loke'tra, kalAH kAzcitsunirmalAH // 3 // tAsu sarvAsu me tAta !, prAvINyaM vartate param / AtmatulyaM na pazyAmi, trailokye'pyaparaM naram // 4 // sutasnehena tacchrutvA, tAto harSamupAgataH / cumbitvA mUrdhadeze mAmidaM vacanamabravIt // 5 // jAta ! cAru kRtaM cAru, sundaraste mahodyamaH / kiM tvekaM me kumAreNa, vacanaM zrUyatAmiti // 6 // mayAbhihitaM-vadatu tAta ! tAtenAbhihitaMvidyAyAM dhyAnayoge ca, svabhyaste'pi hitaiSiNA / santoSo naiva kartavyaH sthairya hitakaraM tyoH||7|| evaM ca sthite-gRhItAnAM sthiratvena, zeSANAM grahaNena ca / kalAnAM me kumAratve, tvaM puSANa manorathAn // 8 // mayA'bhihitaM--evaM bhavatu, tato gADhataraM tuSTastAtaH, datto bhANDAgArikasyAdezaH, are pUraya mahAmatibhavanaM dhanakanakanicayena, yena kusAraH sakalopabhogasampattyA nirvyagrastatraiva kalAgrahaNaM kurvanAste / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 mAyotpattistatku Tumba ca narasundayogamA tato yadAjJApayati deva ityabhidhAya saMpAditaM bhANDAgArikeNa rAjazAsanam / mahAmatinA'pi mA devasya cittasantApo bhaviSyatItyAkalayya na niveditaM tAtAya madIyavilasitam / tato'bhihito'haM tAtena-vatsa ! adyadinAdArabhya sthirIkurvatA pUrvagRhItaM kalAkalApaM gRhNatA cApUrva tatraivopAdhyAyabhavane bhavatA sthAtavyamahamapi na draSTavyaH / mayAbhihitaM-'evaM bhavatu', jAtazca me harSaH / tatastAtasamIpAnirgatena mayA mRSAvAdaM pratyabhihita-vayasya ! kasyopadezenedRzaM bhavataH kauzalyaM, yena yuSmadavaSTambhena mayA saMpAditastAtasya harSaH, pracchAditaH kalAcAryakalahavyatikaro, labdhA ceyamatidurlabhA mutkalacAriteti / mRSAvAdenAbhihitaM--kumArAkarNaya / asti rAjasacitte nagare rAgakesarI nAma rAjA / tasya ca mUDhatA nAma mahAdevI / tayozcAsti mAyA nAma duhitA sA mayA mahattamA bhaginI pratipakSA, prANebhyo'pi vallabho'haM tasyAH, tatastadupadezena mamedRzaM kauzalaM, sA ca jananIkalpamAtmAnaM manyamAnA yatra yatra kacidahaM saMcarAmi tatra tatra vatsalatayA satatamantarlonA tiSThati, na kSaNamAtramapi mAM virahayati / mayA'bhihitaM--vayasya ! darzanIyA mamApi sA''tmIyA bhaginI bhavatA / mRSAvAdenAbhihitaM--evaM kariSyAmi / tato mayA tataH prabhRti vezyAbhavaneSu, dyUtakarazAlAsu, durlalitamIlakeSu, tathA'nyeSu ca durvinayasthAneSu yatheSTaceSTayA vicaratA tathApi mRSAvAdabalena kalAgrahaNamahaM karomIti lokamadhye guNopArjanatatparamAtmAnaM prakAzayatA tAtamapazyataivAtivAhitAni dvAdaza varSANi / mugdhajanapravAdena ca samuccalitA'lIkavArtA yathA ripudAraNakumAraH sakalakalAkalApakuzala iti / pracalito dezAntareSvapi pravAdaH, samArUDhazcAI yauvanabhare / tatazca zekharapure nagare narakesarinarendrasya vasuMdharAmahAdevyAH kukSisaMbhUtA'sti narasundarI nAma duhitA, sA ca bhuvanAdbhutabhUtA rUpAtizayena nirupamA, kalAsauSThavena saMprAptA yauvanaM, samutpanno'syAzcitte'bhinivezo yaduta yaH kalAkauzalena mattaH samadhikataraH sa eva yadi paraM mAM pariNayati, nAparaH, niveditaM pitronijAkUtaM, saMjAtamanayoH paryAkulatvaM nAstyevAsyAH kalAbhiH samAno'pi bhuvane puruSaH kutaH punaradhikatara iti bhAvanayA / tataH zrutastAbhyAM madIyaH klaakaushlprvaadH| cintitaM narakesariNA-sa eva ripudAraNo yadi paramasyAH samagalataro bhaviSyati, yujyate ca naravAhanena sahAsmAkaM vaivAhyaM, yataH pradhAnavaMzo mahAnubhAvazcAsau vartate, tasya ca rAjJo ratnasUciriva mahAnAgasya nirapatyasya saivaikA narasundarI duhitA / tato'tyantamabhISTatayA tasyAzcintitamanena gacchAmi tatraiva siddhArthapure gRhItvA vatsAM narasundarI, tataH parIkSya taM ripudAraNaM nikaTasthito vivAhayAmyenAM yena me cittanivRtiH saMpadyate / tataH sarvabalena samAgato narakesarI, jJApitastAtasyAgamanavRttAntaH, parituSTo'sau, kAritamucchritapatAkaM nagaraM, pravezito mahAvimardena narakesarI tAtena, dattamAvAsasthAnaM, bhaviSyati ripudAraNakumArasya narasundaryA saha kalAkauzalaparIkSeti jJApitaM lokAnAM, prazastadine sajjIkAritaH svayaMvaramaNDapaH, viracitA maJcAH, mIlitaM rAjavRndaM, samupaviSTastanmadhye saparikarastAtaH / samAhUto'haM kalAcAryazca, prApto'haM saha mitratrayeNa tAtasamIpaM, mahAmatizca saha rAjadArakaiH / itazca puNyodayasya madIyadazceSTitAni pazyatazcittakhedenaiva saMjAtaM kazataraM zarIraM, vigalitaM parispharaNaM, mandIbhRtaH pratApaH / tato'hamupaviSTastAtAbhyaNe kalopAdhyAyazca, niveditaM vinayanamraNa naravAhanena mahAmataye narakesarirAjAgamanaprayojanam / tadAkarNya saMjAto me harSAtirekaH, sthitastUSNIMbhAvena svahRdayamadhye hasannupAdhyAyaH / atrAntare samAgato narakesarI, parituSTo naravAhanaH, dApitaM tasmai mahArhasiMhAsanaM, mUrkhasya hAsyAspa Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 upaviSTaH saparikaro narakesarI / tatastadanantaraM pUrayantI janahRdayasarAMsi, lAvaNyAmRtapravAheNa adharayantI varavarhikalApaM kRSNasnigdhakuzcitakezapAzena prodbhAsayantI dikcakravAlaM, vadanacandreNa vidhurayantI kAmijanacittAni, lIlAmanthareNa vilAsavilokitena darzayantI mahebhakumbhavibhramaM payodharabhareNa ucchRGkhalayantI madanavAraNaM vistIrNajaghanapulinena viDambayantI saJcAritaraktarAjIvayugalalIlAM caraNayugmena upahasantI kalakokilAkulakUjitaM manmathollApanalpitena kutUhalayantI varamunInapi pravaranepathyAlaGkAramAlyatAmbUlAGgarAgavinyAsena parikaritA priyasakhIvRndena adhiSThitA vasuMdharayA praviSTA narasundarI / tatastAM vilokyAhaM hRSTaH svacetasA vijRmbhitaH zailarAjaH viliptaM stabdhacittena tenAvalepanena mayA''tmahRdayam / cintitaM ca-ko'nyo mAM vihAyairnA pariNetumarhati ? na khalu makaradhvajAhate ratiranyasyopanIyate / atrAntare vihitavinayA tAtAdInAmabhihitA narakesariNA narasundarI yaduta upaviza vatse ! muzca larjA, pUrayA''tmIyamanorathAn, praznaya ripudAraNakumAraM kalAmArge yatra kacitte rocate / tato naramundaryA saharSamupavizyAbhihitaM yadAjJApayani tAtaH, kevalaM gurUNAM samakSaM na yuktaM mamodrAhayituM, tasmAdAryaputra evodAhayatu sakalAH kalAH, ahaM punarekaikasyAM kalAyAM sArasthAnAni praznayiSyAmi, tatrAryaputreNa nirvAhaH karaNIya iti / tadAkayaM hRSTau naravAhananarendrau samastaM rAjakulaM lokAzca / tatastAtenAbhihito'haM-kumAra ! sundaraM mantrita rAjaduhitrA, tatsAmpratamudgrAhayatu kumAraH sakalAH kalAH, pUrayatvasyA manorathAn , janayatu mamAnandaM, nirmalayatu kulaM, gRhNAtu jayapatAkAM, eSA sA nikaSabhamirvartate vijJAnaprakarSasyeti / mama tu tadA kalAnAM nAmAnyapi vismRtaani| tato vihalIbhUtamantaHkaraNaM, prakampitA gAtrayaSTiH, prAdurbhUtAH prasvedavindavaH, saMjAto romoddharSaH, pranaSTA bhAratI, taralite locane / tato hA kimetaditiviSaNNastAtaH, pralokitaM mahAmativadanam / mahAmatirAha-kiM kartavyamAdizatu devH| tAtenAbhihitaM-kimitIyamIdRzI kumArazarIre'vasthA ? tataH karNe niveditaM mahAmatinA, deva ! manaHkSobhavikAro'yamasya / tAtaH prAha-kiM punarasya manaHkSobhanimittaM ? mahAmatirAha-deva ! prastutavastunyajJAnaM, bhavatyeva hi vAgAyudhAnAM sadasi viduSAM saspardhamAbhASitAnAM jJAnAvaSTambhavikalAnAM manasi kSobhAtirekaH / tAtenAbhihitaM Arya ! kathamajJAnaM kumArasya ? nanu sakalakalAsu prakarSa prAptaH kumAro vartate ! tataH saMsmRtya madIyadurvilisitaM gRhIto manAkkrodhena kalAcAryaH / tato'bhihitamanena--deva ! prakarSa prAptaH kumAraH zailarAjamRSAvAdapraNItayoH kalayona punaranyatra / tAtaH prADa-ke punaste kale ? mahAmatirAha--durvinayakaraNamasatyabhASaNa ca, ete te zailarAjamRpAvAdapraNIte kale, anayozcAtyantaM kuzalaH kumAraH, na punaranyakalAnAM gandhamAtramapi jAnIte / tAtaH prAha-kathamidaM ? mahAmatinA'bhihitaM-deva ! devasya dIrghacittasantApabhIrubhistadaiva nAkhyAtamidamasmAbhiH, yato lokamArgAtItaM kumArasya caritamidAnImapi devasya puratastatkathayato na pravartate me vANI / tAtenAbhihitaM-yathAvRttakathane bhavato nAstyaparAdhaH, niHzakaM kathayatvAryaH / tato kalAcAryeNAvajJAkaraNAdiko vetrAsanArohaNagarbho durvacanatiraskaraNaparyanto niveditaH samasto'pi madIyadurvilasitavRttAntaH / tAtenAbhihitaM-Arya ! yadyevaM tato jAnatA'pi tvayA'sya kuladUSaNasya svarUpaM kimityayamevaMvidhasabhAmadhye pravezitaH ? nanu vigopitA vayamAkAlamanena pApena / mahAmatirAhadeva ! na mayA'yamiha pravezitaH, madbhavanAmirgatasyAsya dvAdaza varSANi vartante, kevalamakANDa eva Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakamaNDapa 184 saMjAtamadya mama devakIyamAkAraNaM, tataH samAgato'haM, ayaM tu kutazcidanyataH sthAnAdihAgata iti / tAtenAbhihitaM-Arya ! yadyevamapAtracUDAmaNireSa ripudAraNo guNAnAmabhAjanatayA varjito yuSmAbhiH tatkimiti garbhAdhAnAdArabhyAsyeyantaM kAlaM yAvatkalyANaparamparA saMpannA ? kimidAnImevaM lokamadhye bigupyata iti / mahAmatirAha-deva ! astyasya puNyodayo nAmAntaraGgo vayasyaH, tajanitA prAktanIkalyANaparamparA, tathAhi-tatprabhAvAdevAyaM prAdurbhUtaH sukule saMpanno jananIjanakayorabhISTatamaH saMjAto rUpasaubhAgyamukhaizvaryAdibhAjanam / tAtaH prAha-tarhi kva punaradhunA gato'sau puNyodayaH ? mahAmatirAhana kutracidgato'traiva pracchannarUpa Aste, kevalaM pazyannasyaiva ripudAraNasya sambandhIni durvilasitAni cittaduHkhAsikayA sAmprataM kSINazarIro'sau tapasvI vartate, na zaknotyasyApadaM nivArayitumiti / tadAkarNya tAto nAstyatra kazcidupAyo vinATitA vayamanena duSputreNa mahAlokamadhye prasabhamiti cintayA rAhugrastazazadharabimbamiva kRtaM tAtena kRSNaM mukhaM, lakSitaH samastalokaH paryAlocanaparamArthaH tato vilakSIbhratAstAtabAndhavAH, vidrANavadanaH saMpannaH parijanaH, prahasitA mukhamadhye piGgalokAH, viSaNNA narasundarI, vismito narakesarilokaH / tatazcintitaM janena tAtalajjayA laghudhvaninA parasparamuktaM ca-aye ! garvAdhmAtaH paraM mUDho, bstivdvaatpuuritH| niHsAro'pi gataH khyAtimeSa bho ! ripudAraNaH // 1 // athavA--nirakSaro'pi vAcAlo, lokamadhye'tigauravam / vAgADambarataH prApto, yaH syAdanyo'pi mAnavaH // 2 sa sauM nikaSaprAptaH, prApnotyeva viDambanAm / mahAhAsyakarI mUDho, tathA'yaM ripudAraNaH // 3 // mama tu tAtopAdhyAyau karNotsArakeNa parasparaM tathAjalpantau pazyataH samutpanno manasi visargaH vikalpaH-aye ! balAtkAreNa mAmetau jalpayiSyataH / tato bhayAtirekeNa stambhitaM me galakanADIjAlaM niruddhazvocchavAsaniHzvAsamArgaH, saMjAtA mriyamANAvasthA / tato hA putra! hA tAta! hA vatsa! hA tanaya ! kimetaditipralapantI vegenAgatya zarIre lagnA mamAmbA vimalamAlatI, paryAkulIbhUtaH parijanaH, kiM kartavyatAvimUDhA vasuMdharA, vismito narakesarI / tAtenAbhihita-gacchata bho lokAH ! gacchata na paTuH zarIreNAdya kumAraH, punarjalpo bhaviSyati / tadAkarNya nirgatA vegena lokAH, militA bahistrikacatuSkacatvarAdiSu, aho ripudAraNasya pANDityamaho pANDityamiti pravRttaM prahasanaM, prahitau lajjAvanamraNa tAtena kalopAdhyAyanarakesariNau, gataH svAvAsasthAne narakesarI / cintitamanena-dRSTaM yad draSTavyaM, dIyatAM prabhAte prayANakamiti / mamApi nirjanIbhUte mandIbhUtaM bhayaM, svasthIbhUtaM zarIraM, tAtasya tu hRtarAjyasyeva vajrAhatasyeva mahAcintAbharAkrAntasya laGghitaM taddinaM, samAgatA rajanI, na dattaM prAdoSikamAsthAnaM. nivArya janapravezaM prasuptaH, kevalaM tayA cintayA'panidreNaivAtivAhitaprAyA vibhAvarI // puNyodayena itazca lajjito me vayasyaH punnyodyH| cintitamanenayasya jIvata evaivaM, puMsaH svAmI viDambyate / ki asya janmanA'pyatra, jananIklezakAriNaH // 1 // tatazca-jAtaM vicchAyakaM tAvanmamaitadatiduHsaham / yAyAtsutAmadattvaiva, yadyasau narakesarI // 2 // tato'sya sarvathA vyartha, kumArasya madIyakam / saMnidhAnamato naiva, mamopekSA'tra yujyate // 3 // tato yadyapyayogyo'yametasyA ripudAraNaH / tathApi dApayAmyenAmasmai kamalalocanAm // 4 // atrAntare samAgatA tAtasya rAtrizeSe nidrA / tato bhadre'gRhItasaGkete ! samAzvAsanArtha tAtasya dattaM kAmarUpitayA svamAntare tena puNyodayena darzanaM, dRSTaH sundarAkAro dhavalavarNaH puruSaH / abhihitamanena-mahArAja ! ki svapiSi kiMvA jAgarSi ? tAtenAbhihitaM-jAgarmi / puruSaH prAha-yadyevaM tato muJca dApitA kumArI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAda, dApayiSmAmyahaM ripudAraNakumArAya narasundarImiti / tAtenAbhihitaM-mahAprasAdaH / atrAntare prahataM prAbhAtikaM tUrya, tato vibuddhastAtaH / paThitaM kAlanivedakena / hInapratApo yaH pUrva, gato'staM jagatAM purH| sa evodayamAsAdya, ravirAkhyAti he janAH ! // 1 // yadA yeneha yallabhyaM, zubhaM vA yadi vA'zubham / tadA'vAmoti tatsarva, tatra toSetarau vRthA // 2 // parasundarI . etaccAkarNya cintitaM tAtena yaduta na kartavyo mayA'dhunA viSAdaH, yato lambhayiSyAmi vivAhaH kumAraM narasundarImiti sphuTameva niveditaM svapne mama devena, anena tu kAlanivedakena pAThavyAjena datto mamopadezo vedhasA yaduta yaH puruSo yAvataH sundarasyAsundarasya vA vastuno yadA bhAjanaM tasya tAvattadatarkitameva tadA madvazena saMpadyata iti na kartavyau tatra viduSA harSaviSAdau, tato'nayA bhAvanayA svsthiibhuutstaatH| itazcAcintyaprabhAvatayA puNyodayasya saMpAditA tena narakesariNo buddhiH yaduta mahAnubhAvo'yaM naravAhanarAjaH, vijJAtaM ca rAjyAntareSvapi mama yadihAgamanaprayojanaM tato lajjAkara pakSadvayasyApi narasundarImadattvA mama svasthAne gamanaM, ataH saMbhAlya kathaJcidenAM prayacchAmi ripudAraNakumArAyeti / tato nivedito narakesariNA vasuMdharAsamakSaM narasundaryai svAbhiprAyaH / tato narasundaryA api puNyodayaprabhAvAdeva valitaM mAM prati mAnasaM, cintitamanayA-yuktiyuktameva tAtena mantritaM, tato'bhihitamanayA yadAjJApayati tAtaH tadAkarNya hRSTo narakesarI, AgatyAbhihito'nena naravAhanaH, mahArAja ! kimatra bahunA jalpitena ? AgataiveyaM vatsA narasundarI kumArasya svayaMvarA, tadatra kiM bahunA vikatthanena ?, kevalaM durjanavacanAvakAzo bhavati, ato nirvicAraM grAhyatAM kumAreNa svapANinA pANirasyAH / tAtenAbhihitaM--evaM kriyate, gaNitaM prazastadinaM, pariNItA mayA mahatA vimana narasundarI, tAM vimucya gataH svasthAne narakesarI / datto mahyaM tAtena nirvyagrabhogArtha mahAprAsAdaH, gatAni narasundaryA saha lalamAnasya me katicidinAni, ghaTitaM ca puNyodayena nirantaramAvayoH prema, samutpAditazcittavizrambhaH, lagitA maitrI janito manoratiprabandhaH, prarohitaH praNayaH, vardhitazcittamIlakAhAdapraNayasAgaraH sarvathA / svaprabhAmiva tIkSNAMzuzcandrikAmiva candramAH / kSaNamekaM na muJcAmi, tAmumAmiva zaGkaraH // 1 // sA'pi mAmakavaktrAbjarasAsvAdanatatparA / bhramarIva gataM kAlaM, na jAnAti tapasvinI // 2 // tatastaM tAdRzaM vIkSya, devAnAmapi durlabham / sArdha me narasundaryA, premAbandhaM manoharam // 3 // madIyau suhRdAbhAsau, paramArthena vairiko / tau mRSAvAdazailezau, cittamadhye ruSaM gatau // 4 // yugmam / cintitaM ca tatastAbhyAM, kathameSa viyokSyate / etayA narasundaryA, pApAtmA ripudAraNaH ? / / 5 / / zailarAjo mRSAvAdaM, tatazcetthamabhASata / tvaM tAvannarasundaryAH kuru cittaviraJjanam // 6 // svayamevAhamatrArthe, bhaliSyAmi tataH param / mAdRzA ca kRte yatne, kIdRzaM premabandhanam // 7 // maSAvAdastataHprAha. notsAhyo'haM bhvaashaa| katameva mayA pazya, etasyAzcittabhedanama // 8 // tadevaM madviyogArtha, tatastau kRtanizcayau / zailarAjamRSAvAdI, paryAlocya vyavasthitau // 9 // ahaM tu tAM samAsAdya, sadbhAryA narasundarIm / cintayAmi triloke'pi, prAptaM yatsundaraM mayA // 10 // tatazconnAmitaikabhUrmantharIkRtalocanaH / dattvA tacchailarAjIyaM hRdaye sve'valepanam // 11 // cintayAmi na loke'tra, puruSo'nyo'sti maadRshH| yato mamedRzI bhAryA, tato gADhataraM punaH // 12 // na pazyAmi guruM naiva, devAno bandhusantatim / na bhRtyavarga no lokaM, na jagat sacarAcaram // 13 // tribhirvizeSakam / parasparaMprema Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premaparIkSAyai kalA- prazna: atha tattAdRzaM dRSTvA, madIyaM duSTaceSTitam / puNyodayo manastApAdgAda jAto'tidurbalaH // 14 // tato mAM tAdRzaM vIkSya, viraktAH srvbaandhvaaH| idaM jalpitumArabdhA, hasantaste parasparam // 15 // pazyatAho vidheH kIdRgasthAnaviniyojanam ? / strIratnamIdRzaM yena, mUrkhegAnena yojitam // 16 // stabdho'bhUnmUrkhabhAvena, prAgeSa ripudAraNaH / AsAdyemA punarbhAyA, garveNAndho'dhunA hyayam // 17 // sa eva vartate nyAyo, loke yaH kila shruuyte| ekaM sa vAnarastAvadRSTo'nyadvaSaraNe'linA // 1 // tadeSA cArusarvAGgI, sadbhAryA narasundarI / kariNIva kharasyoccairna yogyA'sya mRgekSaNA // 19 // anyadA narasundaryA, sadbhAvArpitacittayA / snehagarbhaparIkSArtha, cintitaM nijamAnase // 20 // kiM mamAptisadbhAvaH ?, kiM vA no ripudAraNaH ? / A jJAtaM snehasa svaM, guhyAkhyAnena gamyate // 21 // anAkhyeyamataH kiJcid guhyasarvasvamaJjasA / pRcchAmyenaM dRDhasnehe, tato vyaktirbhaviSyati // 22 // tatazcintitaM narasundaryA-kIdRzaM punarahaM guhyamadhunA''ryaputraM pRcchAmi ? hu jJAtaM tAvatsunizcitamidaM mayA yaduta nitarAM kamanIyazarIro'pi raktAzokapAdapavadeSa nikhilakalAkalApakozalaphalavikala evAryaputraH, yato vijJAnAbhAvajanitAdbhayAtirekAdeva tathAvidho'sya tadA sabhAmadhye manaHkSobho'bhUt , tadadhunA tadeva manaHkSobhakAraNamAryaputraM praznayAmi, tato yadi sphuTamAcakSIta, vijJAsyAmi yathA'sti mayA sahAsya snehasadbhAvaH, atha na kathayettatastatrApyabhiprAya lakSayiSyAmIti vicintya pRSTo'haM narasundaryA yaduta Aryaputra ! kIdRzaM tava tadA sabhAmadhye zarIrApATavamAsIditi / atrAntare jJAtAvasareNa prayuktA mRSAvAdenA''tmIyA yogazaktiH, kRtamantardhAnaM, praviSTo madIyamukhe / tato'bhihitaM mayA-priyatame ! tvayA punastadA kIdRzaM lakSitaM ? narasundarI prAha-na mayA kizcittadA samyag vijJAtaM, kevalaM samutpannA zaGkA-kiM satyameva zarIrApATavamAryaputrasya ? kiM vA kalAkalApe na kauzalamiti ? mayA'bhihitaM-sundari ! na tatraiko'pi vikalpaH kartavyaH yatastaranti hRdaye mama sakalAH kalAH zarIrApATavamapi mama na kiJcittadA''sIt kevalamambayA tAtena cAlIkamohAt kRto mudhaiva bahalaH kalakalaH, tathAvidhAlIkakalakale ca sthiratayA sthito'haM maunena / etaccAkarNya narasundaryAH saMjAto manasi vyalIkabhAvaH / cintitamanayA-aho asya pratyakSApalApitvaM, aho nirlajjatA, aho dhRSTatA, aho aatmbhumaanitaa| tato'bhihitaM narasundaryA-Aryaputra ! yadyevaM tato mahatkutUhalaM mama idAnImapyahamAryaputreNa kalAsvarUpamutkIrtyamAnaM zrotumicchAmi ato mahatA prasAdena samutkIrtayatu tadAryaputraH / mayA cintitaM-aye ! pANDityAbhimAnena paribhavabuddhayA mAmupahasatyeSA / atrAttare labdhAvasaro vijRmbhitaH zailarAjaH viliptaM tena stabdhacittAbhidhAnenAtmIyavilepanena svahastena maddhadayaM, tatazcintitaM mayA-evaM yA mama paribhavenopahAsakAriNI khalveSA pApA narasundarI, tayA kimiha sthitayA ? tato mayA'bhihitaM-apasara pApe ! dRSTimArgAdapasara, tUrNa nirgaccha madIyabhavanAt, na yuktaM bhavAdRzyAH paNDitamanyAyA mUrkheNAnena janena sahAvasthAtumiti / tato'valokitaM madIyavadanaM narasundaryA / cintatamanayA-hA dhik sadbhAvIbhUta evAyaM vazIkRto mAnabhaTena na gocaraH sAmprataM prasAdanAyAH, tato mantrAhateva bhujaGgavanitA, samunmUliteva vanalatikA, utkhoTiteva cUtamaJjarI, aGkuzakRSTeva kariNikA sarvathA vidrANadInavadanA sAdhvasabhAranirbharaM hRdayamudvahantI mandaM mandaM kaNanma1 gIyate pra. 2 muke. 3 vRzcikena. paribhavApAdanabu. ddhiH nikAzana Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NimekhalAkiGkiNIkalakolAhalanUpurajhaNajhaNArAvasamAkRSTasnAnavApikAkalahaMsikAni padAni nikSipantI calitA narasundarI, nirgatA mAmakInasadanAt , prAptA tAtIyabhavane, sthito'haM zailastambhanayA yAvadadyApi na zuSyati zailarAjIyaM tadvakSaHsthalAvalepanaM tAvatIM velAM, zoSamupAgate manAk punastatrAvalepane saMjAto me pazcAttApaH, bAdhate narasundarIsnehamohaH samAdhyAsito'hamaratyA, gRhIto raNaraNakena, aGgIkRtaH zUnyatayA, urarIkRto vihalatayA, pratipanno vikArakoTibhiH, avaSTabdho madanajvareNa / ____tato niSaNNaH zayanIye, tatrApi pravardhamAnayA jRmbhikayA'navaratamudvartamAnenAGgena matsyaka iva khAdirAGgArarAzimadhye dandahyamAnaH stokavelAyAM yAvattiSThAmi tAvadAgatA saviSAdamambA vimlmaaltii| tatastAM vIkSya kRtaM mayA''kArasaMvaraNaM, niSaNNA bhadrAsane svayamevAmbA, sthito'haM paryaGka evopaviSTaH / abhihitamambayA-vatsa ! na sundaramanuSThitaM bhavatA yadasau tapasvinI narasundarI paruSavacanaistathA tiraskRtA, tathAhi-yadito gatAyAstasyAH saMpannaM tatsamAkarNayatu vtsH| mayA'bhihitaM-ucyatAM yatte rocate / ambayA'bhihitaM-asti tAvadito nirgatA nayanasaliladhArAdhautagaNDalekhA dInamanaskA dRSTA sA mayA narasundarI patitA rudantI mama pAdayoH / mayA'bhihitA-hale ! narasundari ! kimetat ? tayA'bhihita-amba ! dAhajvaro mAM bAdhate, tato nItA mayA sA vAtapradeze, sajjIkAritaM zayanIyaM, tatra ca sthApitA sA, niSaNNA'haM pArzva, tataH prahateva mahAmudreNa, pluSyamANeva tIvrAgninA, khAdyamAneva vanapazcAnanena, grasyamAneva mahAmakaraNa, avaSTabhyamAneva mahAparvatena, utkartyamAneva kRtAntakartikayA, pATayamAneva krakacapATena, pacyamAneva narake pratikSaNamudvartaparAvarta kartumArabdhA / bhihitaM-hale ! kinimittakaH punastavAyamevaMvidho dAhajvaraH ? tato dIrghadIrgha niHzvasya na kiJcijalpitamanayA / mayA cintitaM-mAnasIyamasyAH pIDA, kathamanyathA mamApi na kathayet ? tataH kRto mayA nibandhaH, kathitaM kRcchreNa narasundA yathAvRttaM, tato niyujya tasyAH zItakriyAkaraNe kandalikAM mayA'bhihitA sA narasundarI yaduta vatse ! yadyevaM tato dhIrA bhava, muzca viSAdaM. avalambasva sAhasaM, gacchAmyahaM svayameva vatsasya ripadAraNasya samIpe, karomi taM tavAnakalaM. kevalaM kiM na vijJAtaM pUrvameva tvayedaM yathA nitarAM mAnadhanezvaro madIyastanayaH na viSayaH pratikUlabhASaNasya, tadidAnImapi vijJAtamAhAtmyayA'sya tvayA na kadAcidapi pratikUlamAcaraNIyaM yAvajjIvaM paramAtmevAyamArAdhanIyaH / tatazcedaM madIyavacanamAkarNya sA bAlA narasundarI vikasiteva kamalinI, kusumiteva kundalatA, paripAkabandhureva maJjarI, madasundareva kariNikA, jalasekApyAyiteva vallarI, pItAmRtaraseva nAgapraNayinI, gataghanabandhaneva candralekhikA, sahacaramIliteva cakravAkikA, kSipteva sukhAmRtasAgare sarvathA kimapyanAkhyeyaM rasAntaramanubhavantI zayanAdutthAya nipatitA gADhaM mama crnnyoH| abhihitamanayA amba ! mahAprasAdaH, anugRhItA'smi mandabhAgyA'hamanena vacanenAmbayA, tadgacchatu zIghramambA, karotu mamAnukUlamekavAramAryaputraM, tato yadi punarayaM janastasya pratikUle vartamAnaH svapne'pi vijJAtaH syAdambayA tato yAvajjIvaM na saMbhASaNIyo nApi draSTavyaH pApAtmeti / mayA'bhihitaM yadyevaM tato gacchAmi / narasundarI prAha-amba ! mhaaprsaadH| tataH samAgatA'hameSA vatsasya samIpe, tadayamatra vatsa ! prmaarthH| sA tu dandahyate bAlA, viditvA pratikUlatAm / tavAnukUlatAM matvA, pramodamavagAhate // 1 // vallabheyaM kumArasya, zrutvedamamRtAyate / aniSTeyaM kumArasya, zrutvedaM nArakAyate // 2 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtusti raskAra tvadIyaroSanAmnA'pi, mriyate sA tapasvinI / santoSamAtranAmnA'pi, tAvakInena jIvati // 3 // ato yanmugdhayA kiJcidaparAddhaM tayA tava / bAlayA praNayAtsarva, tadvatsaH kSantumarhati // 4 // praNateSu dayAvanto, dInAbhyuddharaNe ratAH / sasnehArpitacitteSu, dattaprANA hi sAdhavaH // 5 // tatazcedambayA narasundarIsnehasarvasvamutkIya'mAnamAkarNya yAvakilAha nahanirbharatayA tAM prati praguNo bhavAmi tAvacchailarAjena viracitA kuTilabhrakuTivUnitamuttamAnaM datto madIyahRdaye vilepncrcH| tatastasyAH sambandhinamaparAdhaM saMsmRtya jAto mama punshcittaavssttmbhH| tato'bhihitA mayA'mbA yaduta na kArya mama tayA paribhavakAriNyA pApayeti / ambayA'bhihitaM-vatsa! mA maivaM vocaH, kSantavyo mama lagnAyA vatsena tadIyo'yameko gururpypraadhH| tataH patitA maccaraNayorambA / mayA'bhihitaapasara tvamapyavastunirbandhapare ! mama dRSTipathAdapasara, na prayojanaM tvayA'pi me; yA tvaM mayA niHsAritAM tAM durAtmikAM saMgRhAsi, tatazcaraNAbhyAM preritA mayA'mbA / tato bhadre'gRhItasaGkete ! zailarAjavazavartinA mayA pApAtmanA tathA tiraskRtA satI lakSayitvA madIyamanivartakamAgrahavizeSa nirAzA muJcantI nayanasalilaM yathA''gatameva pratigatA'mbA / nivedito narasundaryai vyatikaraH, tamAkarNya vajranirdaliteva mUrcchayA nipatitA'sau bhUtale siktA candanarasena, samAzvAsitA tAlavRntavAyunA labdhacetanA roditumArabdhA / vimalamAlatyA'bhihitaM--putri ! kiM kriyate ? vajramayahRdayo'sau te bhartA tathApi mA rudihi, muzca viSAda, sAhasAvaSTambhena kuru tAvadekaM tvamupAyaM, gaccha svayameva priyatamaprasAdanArtha tataH svayaM gatAyAH pratyAgatahRdayaH kadAcitprasIdatyasau / yato mArdavAdhyAsitAni kAmihRdayAni bhavanti, atha tathApi kRte na prasIdettataH pazcAttApo na bhaviSyati, yataH supariNAmite vallabhake kilAvaraktako na bhavatIti lokavArtA / narasundarI prAha--yadAjJApayatyambA, tatazcalitA sA mama toSaNArtha, kimasyAstatra gatAyAH saMpadyata itivimarzena lagnA tadanumArgeNAmbA, prAptA mama pArthe narasundarI, sthitA dvAradeze vimlmaaltii| . narasundaryA'bhihitaMnAtha! kAnta ! priya ! svAmiJjIvadAyaka vallabha ! prasIda mandabhAgyAyAH, prasIda natavatsala ! // 1 // na punaste manoduHkhaM, kariSye'haM kadAcana / tvAM vinA zaraNaM nAtha !, nAsti me bhuvntrye||2|| evaM ca vadantI bASpodakabinduvarSiNA lolalocanayugalena snapayantI madIyacaraNadvayaM praNatA narasundarI / mama tu tAM tAdRzIM pazyatastadA kIdRzaM hRdayaM saMpannaM ? api ca--snehena narasundaryA, bhavatyutpalakomalam / vIkSitaM zailarAjena, shilaasngghaatnisstthurm||1|| navanItamivAbhAti, yAvaccintayati priyAm / vajrAkAraM punarbhAti, zailarAjavazIkRtam // 2 // tato dolAM samArUDhaM tadA mAmakamAnasam / nizcetuM naiva zaknomi, kimatra mama sundaram // 3 // tathApi mohadoSeNa, mayA dInA'pi bAlikA / zailarAja priyaM kRtvA, bhatsitA nrsundrii||4|| katham--AH pApe ! gaccha gaccheti, vaagaaddmbrmaayyaa|n pratArayituM zakyastvayA'yaM ripudAraNaH // 5 // kuzalA'pi kalAsUccairanyeSAM yadi vazcanam / kartuM zaktA'si no jAtu, mUrkhANAmapi maadRshaam||6|| yadA'haM hasanasthAnaM, saMjAtastvAdRzAmapi / tadA kiM te pralApena?, kIdRzI mama naathtaa||7|| ityuktvA stabdhasarvAGgaH, zUnyAraNye muniyathA / sthito'haM maunamAlambya zailarAjena coditH||8|| narasunda gimaH Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 tataH sA varAkI narasundarI vigalitavidyevAmbaracAriNI, paribhraSTasamAdhisAmarthyeva yoginI, taptasthalanikSipteva zapharikA, avAptanaSTaratnanidhAneva mUSikA sarvathA truTitAzApAzabandhanA nipatitA mahAzokasAgare cintayituM pravRttA-kimidAnIM sarvathA priyatamatiraskRtAyA mama jIviteneti / tato nirgatya bhavanAt kacid gantumArabdhA / tataH kimiyaM karotIti vicintya sahita eva zailarAje nAlakSitapAdapAtaM lagno'haM tadanumArgeNa / ___ itazca--lokayanniva nirviNo, madIyaM duSTaceSTitam / atrAntare gato'nyatra tadA kSetre divaakrH||1|| tataH samullasitamandhakAraM saMjAtA viralajanasaJcArA rAjamArgAH, tato gatA saikatra zUnyagRhe narasundarI / inazcodgantuM pravRttaH zazadharaH, tato mandamandaprakAze tAmeva nirIkSamANaH prApto'hamapi taddvAradeze, sthito gopAyitenAtmanA / tato narasundaryA vilokitaM dikcakravAlaM, iSTakAsthalamAruhyotarIyeNa baddho madhyavalaye pAzakaH, nirmitA tatra shirodhraa| tato'bhihitamanayA-bho bho lokapAlAH! zRNuta yUyaM, athavA pratyakSamevedaM divyajJAninAM tatrabhavatAM yaduta labdhaprasaratayA nAthavAdena kalopanyAsaM kArito mayA''ryaputro na paribhavabuddhayA, tasya tu tadeva mAnaparvatArohakAraNaM saMpannaM evaM ca sarvathA nirAkRtA'haM tena mandabhAgyA / atrAntare mayA cintitaM--nAsyAstapasvinyA mamopari paribhavabudbhiH, kiM tarhi ? praNayamAtramevAtrAparAdhyati, tato na sundaramanuSThitaM mayA, adhunA'pi vArayAmyenAmito'dhyavasAyAditi vicintya pAzakacchedArtha yAvaJcalAmi tAvadabhihitaM narasundaryA yaduta tatpratIcchata bhagavanto lokapAlAH sAmprataM madIyaprANAn , mA ca mama janmAntareSvapi punarevaMvidhavyatikaro bhUyAditi / tataH zailarAjenAbhihitaM-kumAra ! pazya janmAntare'pi tvadIyasambandhameSA nAbhilapati / mayA cintitaM--satya midaM, tathAhi--iyaM prastutavyatikaraniSedhamAzAste madIyavyatikarazcAtra prastutaH, tamriyatAM, kimanayA mama pApayA? tato labdhaprasareNa datto mama hRdaye zailarAjena svavilepanahastakaH, sthito'haM tasya mAhAtmyena tAM prati kaasstthvnisstthitaarthH| tataH pravAhito narasundaryAtmA, pUritaH pAzakaH lambituM pravRttA, nirgate nayane, niruddhaHzvAsamArgaH, vakrIkRtA grIvA, AkRSTaM dhamanIjAlaM, zithilitAnyaGgAni, samasamAyitaM zrotobhiH, nirvAditaM vakrakuharaM, vimuktA ca sA prANairvarAkI / itazca bhavanAgnirgacchantI dRSTA'mbayA narasundarI, ahaM tu tdnuyaayii| cintitamanayA nUnaM bhagnapraNayeyaM ruSTA kacid gacchati me vadhUH, ayaM punarasyA eva prasAdanArtha pRSThato lagno mama putrakaH / tato dUraM gatayorAvayoranumArgeNAgacchantI samAgatA'mbApi tatra zUnyagRhe / dRSTA tathA lambamAnA narasundarI / cintitamambayA-hA hA hatA'smi, nUnaM matputrakasyApIyaM vArtA, kathamanyathA'syAmevaM vyavasthitAyAM sa tUSNImAsIt ? mayA tu zailarAjIyAvalepanadoSeNaiva avastunirbandhapareyamiti kRtA tadavadhIraNA / tataH zokabharAndhayA mama pazyata eva tathaiva vyApAdito'mbayA'pyAtmA / tataH sAdhvasasantApeneva zuSkaM manAG me stabdhacittAbhidhAnaM tattadA hRdayAvalepanaM gRhIto'haM pazcAttApenAkrAntaH zokabhareNa / tataH svAbhAvikasnehavihalIbhUtamAnasaH / kSaNaM vidhAtumArabdhaH, pralApamatidAruNam // 1 // ___ tathA'pyatiprauDhatayA nijamAhAtmyena kRta eva me zailarAjena cittAvaSTambhaH / cintitaM ca mayA aye manuSyaH kathaM strIvinAze roditIti / tataH sthito'haM tUSNIMbhAvena / itazca kandalikayA cintitaM-kimiti svAminI nAgacchati ? tadgacchAmyahaM tadanveSaNArtha, tataH kutazcinizcitya prAptA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jananindA sA'pi taM pradeza, tato dRSTvA vimalamAlatInarasundayauM tathA lambamAne kRtastayA hAhAravaH, militaM satAtaM nagaraM, samucchalitaH kolAhalaH, kimetaditi pRSTA kandalikA, niveditaM tayA sarva yathAvRttam / __ atrAntare saMpannaH sphuTatarazcandrAlokaH, tato dRSTe tathaivollambamAne sarvalokenAmbAnarasundayau~ / vilokito'hamapi svakarmatrastatayA bhagnagatiprasaro naSTavANIkastatraiva lIno vartamAnazchannapradeze, jAtaH saMpratyayaH, dhikkArito'haM janena, kAritaM tAtenAmbAnarasundaryormutakakAryam / tatastattAdRzaM vIkSya, madIyaM karma dAruNam / tAtaH zokabharAkrAntastadaivaM cintayatyalam // 1 // aho'narthapuJjo'yamaho me kuladUSaNaH / aho sarvajaghanyo'yamaho pApiSThazekharaH // 2 // aho sarvApadAM mUlamaho lokapathAtigaH / aho vairikasaGkAzo, mamAyaM ripudAraNaH // 3 // na kArya me tato'nena, putreNApi durAtmA / evaM vicintya tAtena, kRtazcitte vinishcyH||4|| tato'vadhIritastena, bhavanAcca bhisskRtH| bhraSTazrIkaH pure tatra, vicagami suduHkhitH||5|| svaduSTaceSTitenaiva, bAlAnAmapi sarvathA / gamyazcAhaM tadA jAtastatazcaivaM vigahitaH // 6 // pApo'yaM duSTaceSTo'yamadraSTavyo vimUDhadhIH / kulakaNTakabhUto'yaM, sarvathA viSapuJjakaH // 7 // mAnAvalepanAd yena, kalAcAryoM'pakarNitaH / mUrkhacUDAmaNitve'pi, pANDityaM ca prakAzitam // 8 // mAtA ca priyabhAryA ca, yena mAnena maaritaa| ko vA nirIkSate pApaM, tamenaM ripudAraNam // 9 // uktmevedsmaabhitocitaa'sy durAtmanaH / sA kalAkauzalAdInAM, khAniryA narasundarI // 10 // tatazca-viyukto narasundaryA, yadayaM tacca sundaram / kiM tu sA padmapatrAkSI, yanmRtA tanna sundaram // 11 // ahaM punarmahAmohaluptajJAnaH svacetasA / tadApi cintayAmyevaM, bhadre vimalalocane // 12 // tyaktasyApIha tAtena, ninditasyApi durjnaiH| zailarAjamRSAvAdau, tathApi mama bAndhavau // 13 // anayohiM prasAdena, bhuktapUrva mayA phalam / bhokSye ca kAlamAsAdya, punarnAstyatra saMzayaH // 14 // tatazcaivaM janenoccainindhamAnaH kSaNe kSaNe / sthito'haM bhUrivarSANi, duHkhasAgaramadhyagaH // 15 // itazca-atyantadurbalIbhUtaH, sakopo mayi nisphurH| sa tu puNyodayo bhadre ! sthito'kizcitkarastadA // 16 // athAnyadA kacidrAjA, vAhanArtha suvAjinAm / veSTito rAjavRndena, nirgato nagarAddhahiH // 17 // tataH kutUhalAkRSTaH, sarvo nAgarako janaH / tatraiva nirgato'haM ca, saMprAptastasya madhyagaH // 18 // atha vaalhiikkaambojturusskvrvaajinH| vAhayitvA bhRzaM rAjA, gajalokavilokitaH // 19 // tataH khedavinodArthamudyAnaM sumanoharam / praviSTaH saha lokena, lalitaM nAma zItalam // 20 // tacca kIdRzam ?-azokanAgapunnAgatAlahintAlarAjitam / priyamu~campakAGkollakadalIvanasundaram // 21 // ketakIkusumAmodahRSTAlikulamAlitam / samastaguNasaMpUrNa, sarvathA nandanopamam // 22 // yugmam / tatraikadeze vizramya, sa rAjA naravAhanaH / utthAya saha sAmantailIlayA hRSTamAnasaH // 23 // pralokayitumArabdhaH, kautukena vanazriyam / visphAritena nIlAbjacAruNA lolacakSuSA // 24 // tatra ca-satkAntiyuktanakSatragrahasaGghAtaveSTitam / prakAzitadigAbhogaM, sAkSAdiva nizAkaram // 25 // raktAzokatarustomaparivAritavigraham / yatheSTaphaladaM sAkSAjaGgamaM kalpapAdapam // 26 // unnataM vibudhAvAsaM, kulazailaviveSTitam / hemAvadAtaM sukhadaM, sumerumiva gatvaram // 27 // kuvAdimattamAtaGgamadanirNAzakAraNam / vRtaM satkarivRndena, nimadaM gandhavAraNam // 28 // atha sAdhUcite deze, raktAzokatalasthitam / satsAdhusaGghamadhyasthaM, kurvANaM dharmadezanAm // 29 // vicakSaNa sUryAgamana Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhArpitaM yathA dhanyo, nidhAna ratnapUritam / vicakSaNAkhyamAcArya, sa narendro vyalokayat // 30 // atha taM tAdRzaM vIkSya, sUriM nirmlmaansH| naravAhanarAjendraH, paraM harSamupAgataH // 31 // tatazcitte kRtaM tena, nUnaM nAsti jagattraye / IdRzaM naramANikya, yAdRzo'yaM tapodhanaH // 32 // nirjitAmarasaundaryA, nivedayati vIkSitA / amuSyAkRtirevoccairguNasambhAragauravam // 33 // tadIdRzasya kiM nAma, bhavedvairAgyakAraNam ? / yena yauvanasaMsthena, khaNDito makaradhvajaH // 34 // athavA-gatvA praNamya pAdAbja, svayameva mahAtmanaH / tataH pRcchAmi pUtAtmA, bhavanirvedakAraNam // 35 // evaM vicintya gatvA'sau, natvA sUreH kramadvayam / dattAzIstena hRSTAtmA, niSaNNaH zuddhabhUtale // 36 // tatastadanumArgeNa, rAjavRndaM tathA puram / upaviSTaM yathAsthAnaM, natvA''cAryAdhripaGkajam / / 37) mayA tu bhadre ! pApena, zailarAjavazAtmanA / na nataM tAdRzasyApi, tadA sUreH kramadvayam // 38 // pASANabhRtamuktolIsannibho lokapUraNaH / kevalaM stabdhasarvAGgo, niSaNNo'haM bhuvastale // 39 // atha gambhIravoSeNa, meghavannIrapUritaH / dharmamAkhyAtumArabdhaH, sa AcAryoM vicakSaNaH // 40 // abhihitaM ca tena bhagavatA yaduta bho bho bhavyAH ! pradIptabhavanodarakalpo'yaM saMsAravistAro, nivAsaH zArIrAdiduHkhAnAM, na yukta iha viduSaH pramAdaH, atidurlabheyaM mAnuSAvasthA, pradhAnaM paralokasAdhanaM, pariNAmakaTavo viSayAH, viprayogAntAni satsaGgatAni, pAtabhayAturamavijJAtapAtamAyuH, tadevaM vyavasthite vidhyApane'sya saMsArapradIpanakasya yatnaH kartavyaH, tasya ca hetuH siddhAntavAsanAsAro dharmameghaH, ataH svIkartavyaH siddhAntaH, samyak sevitavyAstadabhijJAH, bhAvanIyaM muNDamAlikopamAnaM, tyaktavyA khalvasadapekSA, bhavitavyamAjJApradhAnena, upAdeyaM praNidhAna, poSaNIyaM satsAdhusevayA rakSaNIyaM pravacanamAlinyam / etacca vidhipravRttaH saMpAdayati, ataH sarvatra vidhinA pravartitavyaM sUtrAnusAreNa, pratyabhijJAtavyamAtmasvarUpaM, pravRttAvapekSitavyAni nimittAni, yatitavyamasaMpannayogeSu, lakSayitavyA visrotasikA, pratividheyamanAgatamasyAH, bhavatyevaM pravartamAnAnAM sopakramakarmavilayaH, vicchidyate nirupakramakarmAnubandhaH, tasmAdatraiva yatadhvaM yUyamiti // evaM ca nivedite tena bhagavatA vicakSaNasUriNA'syA: pariSado madhye kepAzcidbhavyAnAmullasitazcaraNapariNAmaH, apareSAM saMjAto dezaviratikSayopazamaH, anyaiH punarvidalitaM mithyAtvaM, apareSAM pratanUbhUtA rAgAdayaH, keSAJcitsaMpanno bhadrakabhAvaH / tato nipatitAste sarve'pi bhagavaccaraNayoH, abhihitametaiH--icchAmo'nuzAsti, kurmoM yadAjJApayanti nAthAH / atrAntare cintitaM tAtena yaduta praznayAmyadhunA tadahamAtmavivakSitaM, tato lalATataTavinyastakaramukulitenAbhihitamanenajanAtizAyirUpANAM. jagadaizvaryabhAginAm / bhadanta ! tatrabhavatAM, kiM vo vairAgyakAraNam // 1 // sUriNA'bhihitaM bhUpa ! yadyatra tava kautukam / tataste kathayAmyeSa, bhavanirvedakAraNam // 2 // kiM tu-AtmastutiH panindA, pUrvakrIDitakIrtanam / viruddhametadrAjendra ! sAdhUnAM trayamapyalam // 3 // mamAtmacarite caitatkathyamAne parisphuTam / trayaM saMpadyate tena, na yuktaM tasya kIrtanam // 4 // tAtenAbhihitam-evaM nigadatA nAtha! vardhitaM kautukaM tvyaa| kartavyo'taH prasAdo me, nivedyaM caritaM nijam // 5 // tato vijJAya nirbandhaM, madhyasthenAntarAtmanA / prabodhakAraNaM jJAtvA, sUriritthamavocata // 6 // yaduta-anAdinidhanaM loke, nAnAvRttAntasaGkulam / vidyate bhUtalaM nAma, nagaraM sumanoharam // 7 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vicakSaNajaDavRttAntaH tatrAsti bhuvanakhyAto, devAnAmapi nAyakaH / alaGgha yasatpratApAjJo, narendro malasaJcayaH // 8 // sundarAsundare kArye, nityaM vinyastamAnasA / tasya cAsti mahAdevI, tatpaktirnAma vizrutA // 9 // tayozca devInRpayorekaH sundaraceSTitaH / vidyate jagadADAdI, putro nAma zubhodayaH // 10 // tathA dvitIyastanayastayordevInarendrayoH / asti sarvajanottApI, vikhyAtazcAzubhodayaH // 11 // svabharturbatsalA sAdhvI, sundarAGgI jnpriyaa| bhAryA zubhodayasyAsti, padmAkSI nijacArutA // 12 // tathA'zubhodayasyApi, jnsntaapkaarinnii| bhAryA svayogyatA nAma, vidyatetyantadAruNA // 13 // itazca kAlaparyAyAdavApya nijacArutAm / tataH zubhodayAjjAtaH putro nAmnA vicakSaNaH // 14 // tathaiva kAlaparyAyAdavApyaiva svayogyatAm / tato'zubhodayAjjAto, jaDo nAma sutAdhamaH // 15 // tayovicakSaNastAvadvardhamAnaH pratikSaNam / yAdRzaH svairguNairjAtastadidAnIM nibodhata // 16 // mArgAnusArivijJAnaH, pUjako gurusaMhateH / medhAvI praguNo dakSo labdhalakSyo jitendriyaH // 17 // sadAcAraparo dhIraH, sadbhogI dRDhasauhRdaH / devAbhipUjako dAtA, jJAtA svaparacetasAm // 18 // satyavAdI vinItAtmA, praNayAgatavatsalaH / kSamApradhAno madhyasthaH, sattvAnAM klppaadpH||19|| dhamaikaniSThaH zuddhAtmA, vyasane'pyaviSaNNadhIH / sthAnamAnAntarAbhijJaH, kutsitAgrahavarjitaH // 20 // samastazAstratattvajJo, vAci pATavasaMgataH / nItimArgapravINatvAt, trAsakaH zatrusaMhateH // 21 // svaguNotsekahInAtmA, vimuktaH paranindayA / ahRSTaH sampadA lAbhe, padArtha ca vinirmitH||22|| kiM ceha bahunoktena ?, yAvantaH puruSe guNAH / gIyante te'khilAstatra, prAdurbhUtA vicakSaNe // 23 // atha saMvardhamAno'sau, zarIreNa pratikSaNam / jaDastu yAdRk saMpannastadidAnIM nibodhata // 24 // viparyastamanAH satyazaucasantoSavarjitaH / mAyAvI pizunaH klIbo, nindakaH sAdhusaMhateH // 25 // asatyasandhaH pApAtmA, gurudevaviDambakaH / asatpralApo lobhAndhaH, pareSAM cittabhedakaH // 26 // anyaccitte vadatyanyacceSTate kriyayA'param / dahyate parasampatsu, parApatsu pramodate // 27 // garvAdhmAtaH sadA kruddhaH, sarveSAM bhaSaNapriyaH / AtmazlAghAparo nityaM, rAgadveSavazAnugaH // 28 // kiM cAtra bahUnokena ? ye ye doSAH sudurjane / gIyante te'khilAstatra, prAdurbhutAstato jaDe // 29 // evaM ca vardhamAnau tau, skgehe sukhalAlitau / vicakSaNajaDau prAptau, yauvanaM paripATitaH // 30 // itazca guNaratnAnAmutpattisthAnamuttamam / puraM nirmalacittAI, vidyate lokavizrutam // 31 // tatrAntaraGge nagare, nRpo nAmnA mlkssyH| asti sadguNaratnAnAM, janakaH pAlakazca saH // 32 // tasya sundaratA nAma, mahAdevI manaHpriyA / vidyate cArusarvAGgI, sA tadratnavivardhikA // 33 // tAbhyAM ca kAlaparyAyAjAtA pdmdlekssnnaa| buddhirnAma guNairADhayA, kanyakA kulavardhanI // 34 // tataH sA guNarUpAbhyAmanurUpaM vicakSaNam / vicintya prahitA bAlA, tAbhyAM tasya svayaMvarA // 35 // pariNItA ca sA tena, mhaabhuutiprmodtH| vicakSaNena satkanyA, jAtA ca manasaH priyA // 36 // tayA yuktasya tasyoccairbhuJjAnasya manaHsukham / vicakSaNasya gacchanti, dinAni zubhakarmaNA // 37 // athAnyadA kacidbuddhervAnveiSaNakAmyayA / malakSayeNa prahito, vimarzoM nijaputrakaH // 38 // sa ca buddhau dRddhsnehbhaavbhaavitmaansH| tasyA eva samIpasthaH sadbhaginyAH sthito mudA // 39 // sahodarasamAyuktA, bha; ca bahumAnitA / tataH sA cittanirvANAdgarbha gRhNAti bAlikA // 40 // atha tasyAH zubhe kAle, sdgrbhpripaaktH| jAto dedIpyamAnAGgaH, prakarSoM nAma daarkH||41|| buddhyutpatti prakarSAtpatti Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtaH saMvardhamAno'sau, prakarSoM buddhimndnH| vicakSaNaguNaistulyo, vimarzasyAtivallabhaH // 42 // athAnyadA svakaM dRSTaM, kAnanaM sumanoharam / vicakSaNajaDAbhyAM bho! nAmnA vadanakoTaram // 43 // tatra khAdanapAnena, lalamAnau yathecchayA / tau dvAvapi sthitau kazcitkAlaM saMtuSTamAnasau // 44 // tatra kundasamAH zubhrA, radanAH santi vRksskaaH| teSAM ca vIthikAyugmaM, tAbhyAM dRSTaM manoharam // 45 // tataH kutUhalenAntaH pravizya pravilokitam / tatra cAlabdhaparyantaM dRSTaM tAbhyAM mahAbilam // 46 // tato visphAritAkSAbhyAM, kautukena savismayam / vicakSaNajaDAbhyAM tat , suciraM saMnirIkSitam // 47 // atha tasmAtsamudbhUtA, raktavarNA manoharA / dAsaceTayA samaM kAcillalanA cAruvigrahA // 48 // tAM vIkSya sa jaDazcitte, paraM harSamupAgataH / tatazca cintayatyevaM, viparyAsitamAnasaH // 49 // aho apUrvikA yoSidaho sundaradarzanA / aho saMsthAnametasyA, aho rUpamaho guNAH // 50 // kimeSA nAkato mugdhA, bhraSTA syAdamarAGganA ? / kiM vA pAtAlato bAlA, nAgakanyA vinirgatA ? // 51 // athavA nahi nahi suSThu mayA cintitamyataH-svarge vA nAgaloke vA, kutaH syaadiymiidRshii| matyai ca dUrato'pAstA, vArtA'pIdRkSayoSitaH // 52 // tannUnaM vidhinA mahyaM, parituSTena kalpitA / nirmApyeyaM prayatnena, sundaraiH paramANubhiH // 53 // anyacca-nUnaM puruSahIneyaM, madartha vihitA vane / yato mAM vIkSate bAlA, loladRSTirmuhurmuhuH // 54 // gatvA samIpametasyAH, kRtvA cittaparIkSaNam / tataH karomi svIkAraM, kiM mamAnyena cetasA // 55 // itazca-vicakSaNazca tAM dRSTvA, lalanAM lalitAnanAm / tatazcetasi saMpanno, vitarko'yaM mhaatmnH||56|| ekAkinI vane yoSA, parakIyA manoramA / na draSTuM yujyate rAgAnApi saMbhASaNocitA // 57 // yataH sanmAgaraktAnA, vratametanmahAtmanAm / pastriya purA dRSvA, yAntyadhomukhaSTayaH // 58 // ato vrajAmyataH sthAnAtkiM mamAparacintayA ? / tato gantuM pravRtto'sau, hastenAkRSya taM jaDam // 59 // tena cAkRSyamANo'sau, kathaJcidalinA jaDaH / hRtasarvasvavanmohAtparaM duHkhamupAgataH // 6 // yAvattau gacchantaH stokaM, bhUbhAgaM rAjaputrakau / tAvatsAnucarI tasyAH, pazcAllagnA samAgatA // 61 // tayA ca dUrata eva vihitaH pUtkAraH, yaduta bAyadhvaM bho nAthAstrAyadhvaM, hA hatA'smi mandabhAginI, tato valitastadabhimukhaM jaDaH / tenAbhihita--sundari ! mA bhaiSIH, kathaya kutaste bhayamiti / tayA'bhihitaM yadbhavantau mama svAminI vimucya calitau tenaiSA jAtamUrchA mriyate lagnA'dhunA, tasmAd devau! tAvatsamIpe sthIyatAM bhavadbhyAmetasyAH yena yuSmatsannidhAnena manAkasvasthIbhUtAyAM svAminyAM tato'haM nirAkulA satI bhavatoretatsvarUpaM samastaM vijnypyaami| tato jaDenAbhihito vicakSaNaH-bhrAtargamyatAmetatsvAminIsamIpe, bhavatu sA svasthA, vijJapayatveSA yathAvivakSitaM, ko doSaH ? vicakSaNena cintitaM- na sundaramidaM, iyaM hi vaSTA ceTI taralA svabhAvena pratArayiSyati nUnamasmAn , athavA pazyAmi tAvatkimeSA tatra gatA jalpati ? na cAhamanayA pratArayituM zakyaH tasmAdgacchAmi, kA'tra mama zaGkA ? evaM vicintyAbhihitaM vicakSaNena-bhrAtarevaM bhavatu / tato gatau pazcAnmukhau vicakSaNajaDau, prAptau tatsamIpe, svasthIbhUtA lalanA, nipatitA dAsaceTI tayozcaraNeSu / abhihitamanayA-mahAprasAdaH, anugRhItA'smi yuvAbhyAM, jIvitA svAminI, dattaM me jIvitam / jaDenAbhihitaM-mundari ! kinAmikeyaM tava svAminI ? ceTayA'bhihita-deva ! sugRhItanAmadheyA rasaneyamabhidhIyate / jaDenAbhihitaM--bhavatI kinAmikAmavagacchAmi ? tataH salajjamabhihitamanayA-deva ! Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 lolatA'haM prasiddhA loke, ciraparicitA'pi vismRtA'dhunA devasya, tatkimahaM karomi mandabhAginIti / jaDenAbhihitaM--bhadre ! kathaM mama tvaM ciraparicitA'si ? lolatayA'bhihitaM--idamevAsmAbhirvijJapanIyam / jaDaH prAha-vijJapayatu bhavatI / lolatayoktaM-asti tAvadeSA mama svAminI paramayoginI, jAnAtyevAtItAnAgataM, ahamapi tasyAH prasAdAdevaMvidhaiva / pUrvasAMgatyaM itazca karmapariNAmamahArAjabhuktau sthitamastyasaMvyavahAranagaraM tatra kadAcidbhavatoravasthAnamAsIda, tataH karmapariNAmAdezenaivAyAtau bhavantAvekAkSanivAsapure, tato'pyAgatau vikalAkSanivAse, tatra trayaH pATakA vidyante, tatra prathame dvihRSIkAbhidhAnAH kulaputrakAH prativasanti, tatasteSAM madhye vartamAnAbhyAM yuvAbhyAM yathAnirdezakAritayA prasannena karmapariNAmamahAnarendreNa bhaTabhuktyA dattamidaM vadanakoTaraM kAnanaM, etaba svAbhAvikamevAtra sarvadA vidyata eva mahAbilaM, iyaM ca sarvApyasmadutpatteH pUrvikA vaartaa| tato vidhinA cintita gRhiNIrahitAvimau varAko na sukhena tiSThataH ataH karomyanayogRhiNImiti / tatastena bhagavatA vidhAtrA dayAparItacetasA yuvayonimittamatraiva mahAvile nirvartitaiSA me svAminI, tathA'haM cAsyA evAnucarIti / jaDena cintitaM--aye ! yathA mayA vikalpitaM tathaivedaM saMpanna, asmadarthameveyaM rasanA niSpAditA vedhasA, aho me prajJAtizayaH / vicakSaNena cintitaM-kaH punarayaM vidhirnAma ?, huM jJAtaM, sa eva karmapariNAmo bhaviSyati, kasyAnyasyedRzI zaktiriti / jaDaH prAha--bhadre ! tatastataH / lolatayoktaM--tataH prabhRtyeSA me svAminI yuktA mayA yuvAbhyAM saha khAdantI nAnAvidhAni khAdyakAni, pibantI vividharasopetAni pAnakAni, lalamAnA yatheSTaceSTayA tatraiva vikalAkSanivAse nagare triSvapi pATakeSu tathA pazcAkSanivAse manujagatau anyeSu ca tathAvidheSu sthAneSu vicaritA bhUyAMsaM kAlaM, ata eva kSaNamapyeSA yuSmadviradaM na viSahate, yuSmadavadhIraNayA cAgatamUrchA mriyate svAminI / tadevamahaM bhavatozciraparicitA'smi / rasanAlola __etaccAkarNya siddha naH samIhitaM iti bhAvanayA parituSTo jddH| tato'bhihitamanena--sundari! tAsvIkAra yadyevaM pravizatu tava svAminI nagare pavitrayatvekaM svAvasthAnena mahAprAsAda, yena punastatra cirantanasthityA sukhamAsmahe / lolatayA'bhihitaM--mA maivamAjJApayatu devaH, na. nirgateyaM svAminI kadAcidapItaH kAnanAt , pUrvamapIyamatraiva vartamAnA yuvAbhyAM saha lalitA, tadadhunA'pyasminneva sthAne tiSThantI lAlayituM yujyate svAminI / jaDaH prAha--yadbhavatI jAnIte tadeva kriyate, sarvathA tvamevAtra pramANaM, kathanIyaM yadrocate tava svAminye yena saMpAdayAmaH / lolatayoktaM-mahApra sAdaH, kimatrAparamucyatAM , anubhavatu bhavatoH svAminI lAlanena sukhAmRtamavicchedeneti / ra evaM ca sthApite siddhAnte--tata Arabhya yatnena, jaDo vdnkottre| tiSThantI rasanAM nityaM lAlayatyeva mohataH kathaM ?--kSIrekSuzarkarAkhaNDadadhisarpiguMDAdibhiH / pkaankhaadykaidivyairdraakssaadivrpaankaiH||2|| madyairmIsarasaizvitraimadhubhizca vizeSataH / ye cAnye lokavikhyAtA, rasAstaizca dine dine // 3 // evaM lAlayatastasya, jaDasya rasanAM sadA / yadi zUNaM bhavettacca, kathayatyeva loltaa||4|| yataH sAnudinaM vakti, svAminI madhurapriyA / mAMsamAharamadyaM ca, nAtha ! mRSTaM ca bhojanam // 5 // dadasva vyaJjanAnyasyai, rocante tAni srvdaa| tatsarva sa karotyeva, manvAno'nugrahaM jddH||6|| satataM lAlanAsakto, bhAryAyAH prativAsaram / klezarAzinimagno'pi, mohAdevaM ca manyate // 7 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaduta--dhanyo'haM kRtakRtyo'hamaho me sukhsaagrH| yasyedRzI zubhA bhAryA, saMpannA puNyakarmaNaH // 8 // nAsti nUnaM mayA sahaka, sukhito bhuvanatraye / yato'syA lAlanAM muktvA, kiM nAma bhavane sukham ? // 9 // yato'lIkamukhAsvAdaparimohitacetanaH / tadartha nAsti tatkarma, yadasau nAnuceSTate // 10 // taM bhAryAlAlanodyuktaM tathA dRSTvA'khilo janaH / jaDaM hasitumArabdhaH, satyameSa jaDo jddH||11|| yato dharmArthamokSebhyo, vimukhaH pazusanibhaH / rasanAlAlanodyukto, na cetayati kizcana // 12 // jaDastu tatra gRddhAtmA, lokairevaM sahasrazaH / hasito ninditazcApi, na kathaJcignivartate // 13 // vicakSaNastu tacchrutvA, lolatAyAH prabhASitam / tatazca cintayatyevaM, tadA mdhysthmaansH||14|| asti tAvadiyaM bhAryA, mama nAstyatra sNshyH| AsmAke dRzyate yena, vane vAnakoTare // 15 // kevalaM yadiyaM vakti, rasanAlAlanaM prati / aparIkSya na kartavyaM, tanmayA suparisphuTam // 16 // yataH strIvacanAdeva, yo mUDhAtmA pravartate / kAryatattvamavijJAya, tenAnarthoM na durlabhaH // 17 // tato'nAdarataH kiJcillaulatAyAcane sati / dattvA khAdyAdikaM tAvatkurmahe kAlayApanAm // 18 // tatazca--bhAryeyaM pAlanIyeti, matvA rAgavivarjitaH / dadAnaH zuddhamAhAraM, lolatAM ca nivArayan // 19 // avizrabdhamanAstasyAM, lokayAtrAnurodhataH / aninditena mArgeNa, rasanAmanuvartayan // 20 // dharmArthakAmasaMpanno, vidvadbhiH paripUjitaH / sthito vicakSaNaH kAlaM, kiyantamapi lIlayA // 21 // yugmam / taM ca tejasvinaM matvA, nirIhaM ca vicakSaNam / bhAvajJA kizcidapyenaM, yAcate naiva lolatA // 22 // sa. lolatAvinirmukto, rasanAM pAlayannapi / azeSaklezahInAtmA, sukhamAste vickssnnH||23|| yataH-ye jAtA ye janiSyante, jaDasyeha duraatmnH| rasanAlAlane doSA, lolatA tatra kAraNam // 24 // vicakSaNena sA yasmAllolatA'laM nirAkRtA / rasanApAlane'pyasya, tato'nau~ na jAyate // 25 // itazca tuSTacittena, jaDenAmbA svayogyatA / jJApitA rasanAlAbhaM, janakazcAzubhodayaH 26 // tayorapi manastoSastacchutvA samapadyata / tatastAbhyAM jaDaH proktaH, snehApUrNena cetasA // 27 // putrAnurUpA te bhAryA, saMpannA puNyakarmaNA / sundaraM ca tvayA''rabdha, yadasyAH putra ! lAlanam // 28 // iyaM hi sukhahetuste, subhAryeyaM varAnanA / tato lAlayituM yuktA, putra ! rAtrindivaM tvayA // 29 // tatazca-svayameva pravRtto'sau, janakAbhyAM ca coditH| eka sonmAthitA bAlA, mayarairlapitaM tthaa||30|| tato gADhataraM rakto, rasanAyAM jddstdaa| tallAlanArtha mahAtmA, sahate'sau viddmbnaaH||32|| ito vicakSaNenApi, svIyastAtaH shubhodyH| jJApito rasanAlAbhaM, mAtA ca nijcaarutaa||32|| tathA buddhiprakarSoM ca, vimarzazca vizeSataH / bodhito rasanAvApti, militaM ca kuTumbakam // 33 // tataH zubhodayenoktaM, vatsa ! kiM te prakathyate 1 / jAnAsi vastunastattvaM, satyo'si tvaM vickssnnH||34|| tathApi te prakRtyaiva, yanmamopari gauravam / tena pracodito vatsa ! tavAhamupadezane // 35 // vatsa ! tAvatsamastApi, nArI pvncnyclaa| kSaNaraktaviraktA ca sandhyAbhrAlIva vartate // 36 // nadIva parvatodbhatA, prakRtyA nIcagAminI / darpaNArpitadurgrAhyavadanapratimopamA // 37 // bahukauTilyanAgAnAM saMsthApanakaraNDikA / kAlakUTaviSasyoccailateva maraNapradA // 38 // narakAnalasantApadAyikeyamudAhRtA / mokSaprApakasayAnazatrubhUtA ca vartate // 39 // kArya saMcintayatyanyadbhASate'nyacca mAyayA / karotyanyacca sA puMsaH, zuddhazIlA ca bhAsate // 40 // aindrajAlikavidhava, dRSTarAcchAdakArikA / naracittajatudrAvakAriNI vhnipinnddvt||41|| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanaM prakRtyaiva ca sarveSAM, vaimanasyavidhAyinI / saMsAracakravibhrAntiheturnArI budhairmatA // 42 // puMbhirAsvAditaM divyaM, vivekAmRtabhojanam / kSu deva vAmayatyeSA, bhujyamAnA na saMzayaH // 43 // anRtaM sAhasaM mAyA, nairlajjyamatilobhitA / nirdayatvamazaucaM ca, nAryAH svAbhAvikA guNA // 44 // vatsa ! ki bahunoktena?, ye keciddoSasazcayAH / te nArIbhANDazAlAyAmAkAlaM supritiSThitAH // 45 // tasmAttasyAH sadA puMsA, na kartavyo hitaiSiNA / vizrambhavazago hyAtmA, tenedmbhidhiiyte||46|| yeyaM te rasanA bhAryA, saMpannA lolatAyutA / na sundaraiSA me bhAti, ko bA yogastavAnayA // 47 // yato na jJAyate'dyApi, kutastyeyaM tatastvayA / saGgrahaM kurvatA'muSyA, mUlazuddhiH parIkSyatAm // 48 // yataH-atyantamapramatto'pi, mUlazuddheravedakaH / strINAmarpitasadbhAvaH, prayAti nidhanaM nrH||49|| tato nijacArutayA'bhihitaM--vatsa vicakSaNa ! sundaraM te janakena mantritaM anviSyatAmasyA rasanAyA mUlazuddhiH, ko doSaH ? vijJAtakulazIlasvarUpA hi sukhataramanuvartanIyA bhaviSyati, buddhayA'bhihitaM-Aryaputra ! yadgurU AjJApayatastadevAnuSThAtuM yuktamAryaputrasya, alaGghanIyavAkyA hi guravaH satpuruSANAM bhavanti / rasanAmUla- prakarSaH prAha-tAta ! sundaramambayA jalpitam / vimarzanoktaM-ko vA'trAsundaraM vaktaM jAnIte? zuddhaye vima- sarvathA sundaramevedaM yatsuparIkSitaM kriyata iti / vicakSaNena cintitaM-sundarametAni mantrayanti, zaprakarSa na saMgrahaNIyaiva viduSA puruSeNAvijJotakulazIlAcArA lalanA, kevalaM kathitameva mama lolatayA rasanAyAH sambandhi malotthAnaM, vijJAtazcAdhanA mayA zIlAcAro yaduta khAdanapAnapriyeyaM rsnaa| athavA nahi nahi, ko hi sakarNakaH puruSo bhujaGgavanitAgatikuTilataracittavRtteH kulayoSito'pi vacane saMpratyayaM kuryAt ? kiM punardAsaceTayaH, tatkIdRzo mama lolatAvacane saMpratyayaH ? zIlAcAro'pi sahasaMvAsena bhUyasA ca kAlena samyaga vijJAyate, na yathAkathazcit, tatkimanena bahunA ? karomi tAvadahaM tAtAdInAmupadezaM gaveSayAmyasyA rasanAyA muulshuddhim| tato vijJAya yathocitaM kariSyAmIti vicintya vicakSaNenAbhihitaM---yadAjJApayati tAtaH, kevalaM tAtaH svayameva nirUpayatu, kaH punaratra rasanAmUlazuddhigaveSaNAthai prasthApanAyogya iti / zubhodayenoktaM vatsa ! ayaM vimarzaH paramarUpakAryabharasya nirvAhaNakSamaH / tathAhi-yuktaM cAyuktavadbhAti, sAraM cAsAramuccakaiH / ayuktaM yuktavadbhAti, vimarzena vinA jane // 1 // tasya heyamupAdeyamupAdeyaM ca heyatAm / bhajeta vastu yasyAyaM, vimarzoM nAnukUlakaH // 2 // atyantagahane kArye, matibhedatirohite / vimarzaH kurute nRNAmekapakSaM vivecitam // 3 // kiM ca-naranya nAryA dezasya, rAjyasya nRpatestathA / ratnAnAM lokadharmANAM, sarvasya bhuvanasya vA // 4 // devAnAM sarvazAstrANAM, dhrmaadhrmjyvsthiteH| vimarzo'yaM vijAnIte, tattvaM nAnyo jagattraye // 5 // yeSAmeSa mahAprAjJo, vatsa ! nirdezakArakaH / te jJAtasarvatattvArthA, jAyante sukhabhAjanam / / 6 / / ato dhanyo'si yasyAyaM, vimarzastava bAndhavaH / na kadAcidadhanyAnAM, cintAratnena mIlakaH // 7 // eSa eva niyoktavyo, bhavatA'tra prayojane / bhAnureva hi zarvaryAstamasaH kSAlanakSamaH // 8 // vicakSaNenAbhihitaM--yadAjJApayati tAtaH, tato nirIkSitamanena vimarzavadanam / vimarzaH prAha-anugraho me| vicakSaNenoktaM-yadyevaM tataH zIghaM vidhIyatAM bhavatA taataadeshH| vimarzenAbhihitam-eSa sajo'smi, kevalaM vistIrNA vasundharA nAnAvidhA dezA bhUyAMsi rAjyAntarANi tadyadi kathazcinme kAlakSepaH Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAttataH kiyataH kAlAnivartitavyaM ? vicakSaNenoktaM-bhadra ! saMvatsarasne kAlAvadhiH / vimarzaH praah--mhaaprsaadH| tato vihitapraNAmazcalito vimarzaH / atrAntare zubhodayasya pAdayornipatyAbhivandha nimacArutAM praNamya ca jananIjanako prakarSaNAbhihita--tAta ! yadyapi mamAryakatAtAmbAvirahe'pi na manaso nirvRtistathApi sahacaratayA mAtule mama gADhataraM pratibaddhamantaHkaraNaM, nAhaM mAmena virahitaH kSaNamAtramapi jIvitumutsahe, tato mAmanujAnIta yUyaM yenAhamenaM gacchantamanugacchAmIti / etaccAkaNryollasitApatyasnehamohapUritahRdayenAnandodakabindusandohaplAvitanayanapuTena vicakSaNena dakSiNakarAlIbhirunAmita prakarSasya mukhakamalakaM dattA cumbikA AghrAto mUrdhapradezaH, sAdhu vatsa ! sAdhvitivadatA nivezitazcAsau nijotsaGge / zubhodayaM ca pratyabhihitaM-tAta ! dRSTo bAlakasya vinayaH? nirUpito vacanavinyAsaH ? AkalitaH snehasAraH ? zubhodayaH prAha-vatsa ! kimatrAzcarya ? tvayA buddherjAtasyedRzameva ceSTitaM yujyate / / kiM ca vatsa !-na yuktamidamasmAkaM, snuSApautrakavarNanam / vizeSatastavAbhyaNe. yata etadudAhRtam // 1 // pratyakSe guravaH stutyAH, parokSe mitrabAndhavAH / bhRtakAH karmaparyante, naiva putrA mRtAH striyH||2|| tathApi cAnayordRSTvA, guNasambhAragauravam / avarNitena tenAhaM, putra ! zaknomi nAsitum // 3 // iyaM hi bhAryA te buddhiranurUpA varAnanA / guNavRddhikarI dhanyA, yathA candrasya candrikA // 4 // bhartRsnehaparA padvI, sarvakAryavizAradA / balasampAdikA gehabharanirvahaNakSamA // 5 // vizAladRSTirapyeSA, sUkSmadRSTirudAhRtA / sarvasundaradehApi, dveSaheturjaDAtmanAm // 6 // athavA-malakSayeNa janitA, pure nirmalamAnase / yA ca sundaratAputrI, tasyAH ko varNanakSamaH 1 // 7 // ata eva prakarSo'pi, nedAnI bahu varNyate / anantaguNa evAyaM, janayicyA vibhAvyate // 8 // vatsa ! kiM bahunoktena ? dhanyastvaM sarvathA jane / yasyedRzaM mahAbhAga, saMpanaM te kuTumbakam // 9 // ata eva vayaM citte, sAzaGkAH sAmprataM sthitAH / AkaNyaM rasanAlAbhaM, nociteyaM yatastava // 10 // mA bhUdruddhervighAtAya, sapatnI matsarAdiyam / vizeSataH prakarSasya, tena cintAturA vayam // 11 // kiM vA kAlavilambena ?, prastutaM pravidhIyatAm / tato yathocitaM jJAtvA, yuktaM yattatkariSyate // 12 // mAtulasnehabaddhAtmA, prakarSaH prasthito yadi / idaM cArutaraM jAtaM, kSIre khaNDasya yojanam // 13 // tadetau sahitAveva, gacchatAM kAryasiddhaye / yuvAbhyAM na tu kartavyA, cinteti pratibhAti me // 14 // tato vicakSaNena buddhayA cAbhihitaM--yadAjJApayati taatH| tato nipatitau gurUNAM caraNeSu vimarzaprakarSoM, kRtamucitakaraNIyaM, pravRttau gantum / . . itazca tadA zaratkAlo vartate, sa ca kIdRzaH ?zasyasambhAraniSpannabhUmaNDalo, maNDalAbaddhagopAlarAsAkulaH / sAkulatvaprajAjAtasArakSaNo, rakSaNodyaktasacchAligopapriyaH // 1 // yatra ca zaratkAle--jalavarjitanIradavRndacitaM, sphuTakAzavirAjitabhUmitalam / bhuvanodaramindukarairvizadaM, kalitaM sphaTikopalakumbhasamam // 2 // anyacca-zikhivirAvavirAgaparA zrutiH, zrayati haMsakulasya kalasvanam / na ramate ca kadambavane tadA, viSamaparNaratA janadRSTikA // 3 // lavaNatiktarasAcca parAGmukhA, madhurakhAdyaparA janajivikA / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sphuTamidaM tadaho priyatAkaro, nagati zuddhaguNo na tu saMstavaH // 4 // tathA--svacchasannIrapUraM saromaNDalaM, phullasatpadmanetrairdivA vIkSate / yannabhastatpunarlokayAtrecchayA, rAtrinakSatrasallocanairIkSate // 5 // nanditaM gokulaM moditAH pAmarAH, puSpito nIpavRkSo nizA nirmalA / . cakravAkastathApIha vidrANako, bhAjanaM yasya yattena tallabhyate // 6 // tatazcaivaMvidhe zaratsamaye pazyantau manoramakAnanAni, vilokayantau kamalakhaNDabhUSitasarovarANi, nirIkSamANau pramuditAni grAmAkaranagarANi, hRSTau zakrotsavadarzanena tuSTau dIpAlikAvalokanena, ADAditau kaumudInirIkSaNena, parIkSamANau janahRdayAni, prayuJjAnau svaprayojanasiddhayarthamupAyazatAni, vicaritau bahiraGgadezeSu vimarzaprakarSoM / na dRSTa kacidapi rasanAyAH kulaM, tathA ca vicaratostayoH samAyAto hemantaH / kIdRzazcAsau ?-arpitacelatailavarakambalarallakacitrabhAnukaH / vikasitatilakalodhravarakundamanoharamallikAvanaH / zItalapavanavihitapathikasphuTavAditadantaviNakaH / jalarAzikiraNaharmyatalacandanamauktikasubhagatAharaH // 1 // yatra ca hemante durjanasaGgatAnIva hUsvatamAni dinAni, sajjanamaitrIva dIrghatarA rajanyaH, sujAnAnIva saMgRhyante dhAnyAni, kAvyapaddhataya iva viracyante manoharA veNyaH, sujanahRdayAnIva vidhIyante snehasArANi vadanAni, parabalakalakalena raNazirasi subhaTA iva nivartante davIyodezagatA api nijadayitAvikaTanitambabimbapayodharabharazItaharoSmasaMsmaraNena pathikalokA iti / pratApahAniH saMpannA, lAghavaM ca divAkare / athavA dakSiNAzAvalagnasya, sarvasyApIdRzI gatiH // anyacca-ayaM hemanto durgatalokAn-- __priyaviyogabhujaGganipAtitAn , ziziramArutakhaNDitavigrahAn / pazugaNAniva murmurarAzibhiH. pacati kiM nizi bhakSaNakAmyayA ? // 1 // yadA ceyatApi kAlena nopalabdhA vimarzaprakarSAbhyAM rasanAmUlazuddhistadA praviSTau tAvantaraGgadezeSu, tatrApi paryaTitau nAnAvidhasthAneSu / anyadA prAptau rAjasacittanagare-- .. tacca dIrghamivAraNya, bhUrilokavivarjitam / kacidRSTagRhArakSaM, tAbhyAM samavalokitam // 1 // tataH prakarSaNAbhihitaM-mAma ! kimitIdaM nagaraM viralajanatayA zUnyamiva dRzyate ? kiMvA kAraNamAzrityedamIdRzaM saMpannaM ? vimarzaH prAha-- yathedaM dRzyate sarve, samRddhaM nijasampadA / kevalaM lokasandoharahitaM susthitAlayam // 1 // tathedaM bhAvyate nUnaM, nagaraM nirupadravam / prayojanena kenApi, kaciniSkrAntarAjakam // 2 // yugmam / prakarSaH prAha-evametatsamyagavadhAritaM mAmena / vimarzaH prAha--bhadra ! kiyadidaM, jAnAmyahaM sarvasyaiva vastuno dRSTasya yattattvaM, praSTavyamanyadapi yatra te kacitsandehaH saMbhavati / prakarSaNAbhihitamAma ! yadyevaM tataH kimitIdaM nagaraM rahitamapi nAyakena vivarjitamapi bhUrilokainijazriyaM na parityajati ? vimarzenoktaM-astyasya madhye kazcinmahAprabhAvaH puruSaH tajjanitamasya sazrIkatvam / prakarSaH prAha--yadhevaM tataH pravizya nirUpayAvastaM puruSam / vimarzenoktaM-evaM bhavatu / tataH praviSTau tau ngre| prAptau rAjakule dRSTastatrAhaMkArAdikaticitpuruSaparikaro mithyAbhimAno nAma mhttmH| tato vimarzaH rAjasacitte gamana Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasanAyA gulazuddhiH 219 prAha-bhadra ! so'yaM puruSo yatprabhAvajanyamasya rAjasacittanagarasya sazrIkatvam , prakarSeNoktaM-yadyevaM tatastAvadenamupasRtya jalpayAvaH, pRcchAvazca ko'tra vRttAnta iti / vimarzenoktaM-evaM bhavatu / tataH saMbhASitastAbhyAM mithyAbhimAnaH, pRSTazca-bhadra ! kena punarvyatikaraNa viralajanamidaM dRzyate nagaram ? mithyAbhimAnaH prAha-nanu suprasiddhaiveyaM vArtA kathaM na viditA bhadrAbhyAM ? vimarzenoktaMna kartavyo'tra bhadreNa kopaH, AvAM hi pathiko na jAnIvo mahaccAtrArthe kutUhalaM ato nivedayitumarhati bhadraH / mithyAbhimAnenoktaM---asti tAvatsamastabhuvanapratIto'sya nagarasya svAmI sugRhItanAmadheyo devo rAgakesarI, tajjanakazca mahAmohaH, tathA tayormantrimahattamAzca bhUyAMso viSayAbhilASAdayaH, teSAmito nagarAt sarvabalasamudayena daNDayAtrayA nirgatAnAmanantaH kAlo vartate, tenedaM viralajanamupalabhyate nagaram / vimarzaH prAha--bhadra ! kena saha punasteSAM vigrahaH ? mithyAbhimAnaH prAha--durAtmanA santoSahatakena / vimarzenoktaM--kiM punastena sAdhai vigrahanimittam ? mithyAbhimAnenoktaM-kacidevAdezenaiva jagadvazIkaraNArtha viSayAbhilASeNa prahitAni pUrva sparzanarasanAdIni pazcAtmIyAni gRhamAnuSANi / tatastairvazIkRtaprAye tribhuvane santoSahatakena tAnyapi nirjitya bhUyAMso nirvAhitAH kiyanto'pi lokAH prApitA nirvRtau nagaryA, tacchrutvA santoSahatakasyopari prAdurbhUtakrodhAnubandho nirgataH svayameva devo rAgakesarI vikSepeNa, tadidamatra vigrahanimitam / vimarzena cintitaM-aye ! upalabdhaM tAvadrasanAyA nAmato mUlotthAnaM, guNataH punarviSayAbhilASaM dRSTvA jJAsyAmi, yato janakAnurUpANi prAyeNApatyAni bhavanti, tato bhaviSyati me tadarzanAnizcayaH / tato'bhihitamanena-bhadra ! yadyevaM tato bhavatAM kinimittamihAvasthAnaM ? mithyAbhimAnenoktaM-prasthito'hamapyAsaM tadA kevalamagrAnIkAnivartito devena / abhihitazca-yathArya mithyAbhimAna ! na calitavyamito nagarAdbhavatA, idaM hi nagaraM tvayi sthite nirgateSvapyasmAsvavinaSTazrIkaM nirupadravamAste, vayamapyatra sthitA eva paramArthato bhavAmaH, yatastvamevAsya nagarasya pratijAgaraNakSamaH / mayA'bhihitaM yadAjJApayati devaH / tataH sthito'haM, tadidamasmAkamatrAvasthAnakAraNam / vimarzenoktaM--ayi ! pratyAgatA kAciddevasakAzAtkuzalavArtA ? mithyAbhimAnaH prAha-bADhamAgatA, jitaprAyaM vartate devakIyasAdhanena, kevalamasAvapi vaSTaH santoSahatako na zakyate sarvathA'bhibhavituM, dadAtyantarA'ntarA pratyavaskandAn, nirvAhayatyadyApi kazcijanaM, ata eva deve'pi rAgakesariNi lagne svayametAvAn kAlavilambo vartate / vimarzenoktaM--ka punaradhunA bhavadIyadevaH zrUyate ? tataH samutpannA mithyAbhimAnasya praNidhizaGkA, na kathitaM yathAvasthitaM, abhihitaM cAnena-na jAnImaH parisphuTaM, kevalaM tAmasacittaM nagaramurarIkRtya tAvadito nirgato devaH, tataH kadAcittatraivAvatiSThate / vimarzenoktaM-pUritaM bhadreNAvayoH kutUhalaM, niveditaH prastutavRttAntaH, darzitaM saujanyaM tadgacchAvaH sAmpratamAvAm / mithyAbhimAnenoktaM-evaM siddhirbhavatu / tadAkarNya hRSTo vimarzaH / tataH parasparaM vihitaM manoguttamAGganamanaM, nirgatau rAjasaci'ttanagarAdvimarzaprakau / vimarzenoktaM-bhadra ! kathitA tAvadanena teSAM viSayAbhilASamAnuSANAM madhye rasanA, tadadhunA tameva viSayAbhilASaM dRSTvA tasyAH svarUpamAvayorguNato nizcetuM yuktaM, tadgacchAvastatraiva taamscittngre| prakarSaH prAha-yanmAmo jAnIte, tato gatau tAmasacittapure vimarzaprakarSoM / grAmasacisanagara Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 tacca kIdRzam ?--nAzitAzeSasanmArgamAmUlatastena durga na laGghanyaM pareSAM sadA / sarvadodyotamuktaM ca tadvartate, cauravRndaM tu tatraiva saMvardhate // 1 // vallabhaM tatsadA pApapUrNAtmanAM, ninditaM tatsadA ziSTalokaiH puram / kAraNaM tatsadA'nantaduHkhodadheraNaM tatsadA'zeSasaukhyonateH // 2 // kevalaM tadapi tAbhyAM vimarzaprakarSAbhyAmIdRzamavalokitaM, yaduta-- davadagdhamivAraNya, kRSNavarNa samantataH / rahitaM bhUrilokena, na muktaM ca nijazriyA // 3 // tataH prakarSastaM dRSTvA, pratyAha nijamAtulam / mAma ! kiM vidyate kazcidatrApi puranAyakaH? // 4 // vimarzaH prAha naivAsti, yo'tra bho! mlnaaykH| kevalaM nAyakAkAraH, kazcidatrAsti mAnavaH // 5 // tato yAvadetAvAn vimarzaprakarSayojalpaH saMpadyate tAvaddaSTastAbhyAM tatraiva nagare praveSTukAmo dainyAkrandanavilapanAdibhiH katicitpradhAnapuruSaiH parikaritaH zoko nAma pADIrikaH / tataH saMbhASito'sau vimarzaprakarSAbhyAM, pRSTazca-bhadra ! ko'tra nagare rAjA ? zokaH prAha-nanu bhuvanaprasiddho'haM nrendrH| tathAhi-mahAmohasamudbhUto, raagkesrisodrH| dhavo'vivekitAyAzca, prasiddhoyaM narAdhipaH // 1 // svargapAtAlamaryeSu, zatrubhirbhItakampitaiH / nAmApi gRhyate tasya, pratApahatavairiNaH // 2 // devasyAcintyavIryasya, satparAkramazAlinaH / tasya dveSagajendrasya, nAma kaH praSTumarhati ? // 3 // kiM ca-AstAM tAvadevaH, kiM tarhi ?yA mohayati vIryeNa, sakalaM bhuvanatrayam / khyAtA'vivekitA'pyatra, sA devI devavallabhA // 4 // anyacca-sA mahAmohanirdezakAriNI guruvatsalA / sA mahAmUDhatAjJAyAM, vartate sundarA vadhUH // 5 // rAgakesarinirdeza, na laGghayati sA sadA / mUDhatAyAzca tatpatnyAH , sauhArda darzayatyalam // 6 // tathA dveSagajendrasya, sA bharturgADhavatsalA / tenAvivekitA loke, prakhyAti samupAgatA // 7 // tadetau bhuvane'pyatra, khyAtau devInarezvarau / idAnIM hanta bhadrAbhyAM, kathaM praSTavyatAM gatau ? // 8 // vimarzaH prAha naivAtra, kopaH kAryastvayA yataH / sarvaH sarva na jAnIte, siddhametajjagattraye // 9 // AvAM davIyaso dezAdAgatau na ca vIkSitam / pUrvametatpuraM kiM tu, zrutau devInarezvarau // 10 // tatazca-kiM syAd dveSagajendro'tra !, kiM vA syAnagarAntare ? / tataH kutUhale nedaM, pRSTaM saMdigdhacetasA // 11 // tadbhadra ! sAmprataM brUhi, kimatrAste narAdhipaH ? / kiM vA vinirgataH kApi ? pazyAvastaM narezvaram // 12 // zokenoktaM jagatyatra, vRttAnto'yamapi sphuTam / prasiddha eva sarveSAM, viduSAM dattacetasAm // 13 // yathA devo mahAmohastatputro rAgakesarI / tathA dveSagajendrazca, samastabalasaMyutAH // 14 // santoSahatakasyoccaidhAya kRtanizciyAH / vinirgatAH svakasthAnAd bhUrikAlazca laDitaH // 15 // vimarzaH prAha yadyevaM, tato bhadraH kimarthakam / ihAgataH kimAste'tra pure bhoH sA'vivekitA ? // 16 // zokenAbhihitam-nAstyatra, nagare taavddhunaasaa'vivekitaa| nApi devasamIpe sA, tatrAkarNaya kAraNam // 17 yadA tAto mahAmohastathA'nyo rAgakesarI / santoSahatakasyoccaivadhArtha kRtanizcayaH // 18 // tadA pracalite deve, tAbhyAM saha kRtodyame / devena sAdhU sA devI, prasthitA bhartRvatsalA // 19 // tato dveSagajendreNa, sA proktA kamalekSaNA / skandhAvArakSama devi ! na tvadIyaM zarIrakam // 20 // dIrghA kaTakaseveyaM, tvaM ca garbhabharAlasA / nAtaH saMvAhanAyogyA, velAmAsazca vartate // 21 // / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 tasmAttiSTha tvamati, bajAmo vymekkaaH| tayoktaM tvAM vinA nAtha !, nAtra me nagare dhRtiH // 22 // tacchutvA devapAdaiH sA, punaH proktA varAnanA / tathApi naiva yuktaM te, skandhAvAre pravartanam // 23 // kiM tu-raudracittapure gatvA, devi ! dussttaabhisndhinaa| rakSitA tiSTha nizcintA, padAtiH sa hi me'naghaH // 24 // tato'vivekitA prAha-kimatrAsmAbhirucyatAm ? / yadAryaputro jAnIte, tadeva karaNakSamam // 25 // tato vinirgato devo, mahAmohAdibhiH saha / raudracittapure devI, devAdezena sA gatA // 26 // tato'pi bahiraGgeSu, pureSu kila vartate / kizcitkAraNamAzritya, sA'dhunA yuktakAriNI // 27 // jAtazcAsIttadA putrastathA'nyo'pyadhunA kila / nijabhartuH samAyogAdetadAkarNitaM mayA // 28 // tadevaM nAsti sA devI, yatpunarmama kAraNam / nagarAgamane bhadra ! tadAkarNaya sAmpratam // 29 // atrAntare prajJAvizAlayA'bhihitA'gRhItasaGketA-priyasakhi ? yadanena saMsArijIvena nandivardhanavaizvAnaravaktavyatAyAM hiMsApariNayanAvasare vaizvAnaramalazuddhiM nivedayatA pUrvamabhihitamAsIta yadata yAdRzaM tattAmasacittanagaraM yAdRzazvAsau dveSagajendro rAjA yAdRzI ca sA'vivekitA yacca tasyAstasmAttAmasacittanagarAdraudracittapuraM pratyAgamanaprayojanametat sarvamuttaratra kathayiSyAma iti / tadidamadhunA tena saMsArijIvena samastaM niveditamiti / agRhItasaGketayA'bhihitaM-sAdhu priyasakhi ! sAdhu sundaraM mama smAritaM bhavatyA, tataH prajJAvizAlayA saMsArijIvaM pratyabhihitaM-bhadra ! yadA vicakSaNAcAryeNa naravAhananarendrAya vimarzaprakarSavaktavyatAM kathayatA tava ripudAraNasya satastasyAmeva pariSadi niSaNNasya samAkarNayato niveditamevamavivekitApUrvacaritaM tadA kiM vijJAtamAsIdbhavatA ? yaduta yA'sau vaizvAnarasya mAtA'bhUnnandivardhanakAle mama ca dhAtrI saiveyamavivekitA sAmprataM zailarAjasya jananI vartate mama ca punardhAtrIti ? kiM vA na vijJAtamiti ? saMsArijIvenokta-bhadre ! na kizcittadA mayA vijJAtaM, ajJAnajanita patra me samasto'pi nivedayiSyamANo'narthaparamparAprabandhaH, kevalaM tadA'haM cintayAmi yathA kathAnikAM kAJcideSa prabajitakastAtAya kaya pati, na punastadbhavArthamahaM lakSayAmi sma yatheyaM sAmpratamagRhItasaGketA na lakSayati / agRhItasaGketayA'bhihitaM-bhadra ! kimanyaH kazcidbhAvArthoM bhavati ? saMsArijIvaH prAhabADhaM, bhadre ! nAsti prAyeNa madIyacarite bhAvArtharahitamekamapi vacanaM, tato na bhavatyA kathAnakamAtreNa santoSo vidhAtavyaH, kiM tarhi ? bhAvArtho'pi boddhavyaH, sa ca parisphuTa eva bhAvArthaH, tathApyagRhItasaGkete ! yatra kacinna budhyate bhavatI tatra prajJAvizAlA praSTavyA yato budhyate sabhAvArthameSA madIyavacanam / agRhItasaGketayoktaM-evaM kariSyAmi, prastutamabhidhIyatAm / . tato vicakSaNamUrivacanamanusaMdadhAnaH saMsArijIvaH kathAnakazeSamidamAha yaduta tato vimarzenAbhihitaM-bhadra ! varNaya yadihAgamanakAraNa bhadrasya / zokenAbhihitam Aste'tra nagare'dyApi, vayasyo'tyantavallabhaH / mama jIvitasarvasvaM, matimoho mahAbalaH // 1 // tadarzanArthamAyAtastato'haM bhadra ! sAmpratam / AvAsitaM mahATavyAM, muktvA devasya sAdhanam // 2 // vimarzenoktam-sa kasmAtsvAminA sAdha, na gatastatra sAdhane / zokaH prAha sa devena, dhArito'traiva pattane // 3 // uktazcAsau yathA nityaM, na moktavyaM tvayA puram / matimoha ! tvamevAsya, yataH saMrakSaNakSamaH // 4 // tataH prapadya devAjJAM, saMsthito'tra pure purA / etaniveditaM tubhyaM, pravizAmo'dhunA vayam // 5 // vimarzaH prAha siddhiste, tuSTaH zoko gataH pure / vimarzazca tatazcedaM, prakarSa pratyabhASata // 6 // bhadra ! yA sAdhanAdhArA, proktA'nena mahATavI / gatvA tasyAM prapazyAvo, rAgakesarimantriNam // 7 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 prakarSaH prAha ko vA'tra, vikalpo mAma ! gamyatAm / tataH pracalitau tUrNa, hRSTau svasIyamAtulau // 8 // tato vilaGghanya vegena, mArga pavanagAminau / prAptau tau madhyame bhAge, mahATavyAH prayANakaiH // 9 // atha tatra mahAmohaM, rAgakesarisaMyutam / yuktaM dveSagajendra ga, caturaGgabalAnvitam // 10 // AvAsitaM mahAnadyAH, puline'timanorame / mahAmaNDapamadhyasthaM, vedikAyaM pratiSThitam // 11 // mahAsiMhAsanArUDhaM, bhaTakoTiviveSTitam / gatvA sma nAtidUraM tau, dattAsthAnaM prapazyataH // 12 // tato vimarzanAbhihitaM-bhadra ! prAptau tAvadAvAmabhISTapradeze, lalitA mahATavI, dRSTaM mahAmohasAdhanaM, darzanapathamavatIrNo'yaM dattAsthAnaH saha rAgakesariNA saparikaro mahAmoharAjaH, tanna yukto' dhunA''vayorasminnAsthAne pravezaH, mA bhUdeteSAmAsthAnasthAyinAM lokAnAmapUrvayorAvayordarzanena kAcidAzaGkA / anyacca-atraiva pradeze vyavasthitAbhyAM dRzyata evedaM sakalakAlamAsthAnaM, ataH kutUhalenApi na yukto'tra prveshH| prakarSaNoktaM-evaM bhavatu, kevalaM mAmeyaM mahATavI, iyaM ca mahAnadI, idaM ca pulinaM, ayaM ca mahAmaNDapaH, eSA ca vedikA, etacca mahAsiMhAsanaM, ayaM ca mahAmohanarendraH, ete ca saparivArAH samastA api zeSanarendrAH / sarvamidamadRSTapUrva aho mahadatra kutUhalaM, tenAmISAmekaikaM nAmato guNatazca mAmena varNyamAnaM vistarataH shrotumicchaami| abhihitaM ca pUrva mAmena yathA jAnAmyahaM dRSTasya vastuno yathAvasthitaM tattvaM, ataH samastaM nivedayitumarhati maamH| vimarzaH prAhasatya, abhihitamidaM mayA, kevalaM bhUriprakAraM pariprazcitamidaM bhadreNa, tataH samyagavadhArya nivedayAmi / prakarSaH prAha-vizrabdhamavadhArayatu mAmaH / tato vimarzana samantAdavalokitA mahATavI, nirIkSitA mahAnadI, vilokitaM pulinaM, nirvaNito mahAmaNDapaH, nirUpitA vedikA, nibhAlitaM mahAsiMhAsana, vicintito mahAmoharAjA, vicAritAH pratyekaM mahatA'bhinivezena saparikarAH sarve narendrAH, svahRdayena praviSTo dhyAnaM, tatra ca vyuparatAzeSendriyagrAmavRttiniSpandastimitalocanayugalaH sthitaH kazcitkAlaM, tataH prakampayatA ziraH prahasitamanena / prakarSaH prAha-mAma ! kimetat ? vimarzenoktaM-avagataM samastamidamadhunA mayA, tataH samudbhato harSaH, pracchanIyamanyadapi sAmprataM yatte rocate / prakarSeNoktaM-evaM kariSyAmi, tAvadidameva prastutaM nivedayatu mAmaH / vimarzenAbhihitaM yadyevaM tatastAvadeSA cittavRttirnAma mahATavI / . iyaM ca bhadra ! vistIrNavividhAgatasaMgatA / utpattibhUmiH sarvAM, sadranAnAmudAhRtA // 1 // iyameva ca sarveSAM, lokopadravakAriNAm / mahAnarthapizAcAnAM, kAraNaM parikIrtitA // 2 // sarveSAmantaraGgANAM, lokAnAmatra saMsthitAH / cittavRttimahATavyAM, grAmapattanabhUmayaH // 3 // yadApi bahiraGgeSu, nirdizyante pureSu te / kizcitkAraNamAlokya, vidvadbhirjJAnacakSuSA // 4 // tathApi paramArthena, te'ntaraGgajanAH sdaa| asyAmeva mahATavyAM, vijJeyAH supratiSThitAH // 5 // (yugmam) yataH-naivAntaraGgAlokAnAM, cittavRttimahATavIm / vihAya vidyate sthAnaM, bahiraGgapure kvacit // 6 // - tatazca-sundarAsundarAH sarve, ye'ntaraGgAH kcijjnaaH| enAM vihAya te bhadra ! na tante kadAcana // 7 // anyacca-mithyAniSevitA bhadra ! bhavatyeSA mahATavI / ghorasaMsArakAntArakAraNaM pApakarmaNAm // 8 // samyada niSevitA bhadra, bhavatyeSA mahATavI / anantAnandasandohapUrNamokSasya kAraNam // 9 // kiM ceha bahunoktena ? sundaretaravastunaH / sarvasya kAraNaM bhadra ! cittavRttimahATavI // 10 // iyaM cAsAravistArA, dRzyate yA mahAnadI / eSA pramattatA nAma, bhadra ! gItA manISibhiH // 11 // cittavRtyaH TavIvarNana pramattattAnadoSaNa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 iyaM nidrAtaTI tuGgA, kaSAyajalavAhinI / vijJeyA madirAsvAdavikathAsrotasAM nidhiH // 12 // mahAviSayakallolalolamAlAkulA sadA / vikalpAnalpasattvaudhaiH pUritA ca nigadyate // 13 // yo'syAstaTe'pi varteta, naro buddhivihiinkH| tamunmUlya mahAvarte, kSipatyeSA mahApagA // 14 // yastu pravAhe nIrasya, praviSTo'syAH pumAnalam / sa yajIvati mUDhAtmA, kSaNamAtraM tadadbhatam // 15 // yadRSTaM bhavatA pUrva, rAgakesaripattanam / yacca dveSagajendrasya, sambandhi nagaraM param // 16 // tAbhyAmeSA samudbhatA, vigAhyemAM mahATavIm / gatvA punaH patatyeSA, ghorasaMsAranIradhau // 17 // ato'syAM patito bhadra! puruSastatra sAgare / avazyaM yAti vegena, tasya cottaraNaM kutaH? // 18 // ye gantukAmAstatraiva, bhIme saMsArasAgare / ata eva sadA teSAM, vallabheyaM mahApagA // 19 // ye tu bhItAH punastasmAda ghorAtsaMsArasAgarAta / te darAdarato yAnti, vihAyemAM mahAnadIm // 20 // tadeSA guNato bhadra ! varNitA tava nimnagA / tvaM tadvilasitaM nAma, sAmprataM pulinaM zRNu // 21 // etaddhi pulinaM bhadra ! hAsyavibbokasaikatam / vilAsalAsasaGgItahaMsasArasarAjitam // 22 // snehapAzamahAkAzavikAsadhavalaM tthaa| ghUrNamAnamahAnidrAmadirAmattadurjanam // 23 // kelisthAnaM suvistIrNa, bAlizAnAM manoramam / vijJAtatattvai reNa, varjitaM zIlazAlibhiH // 24 // tadidaM pulinaM bhadra !, kathitaM tava sAmpratam / mahAmaNDaparUpaM te, kathayAmi sanAyakam // 25 // ayaM hi cittavikSepo, nAmnA saMgIyate budhaiH / guNataH sarvadoSaughavAsasthAnamudAhRtaH // 26 // atra praviSTamAtrANAM, vismaranti nijA guNAH / pravartante mahApApasAdhaneSu ca buddhayaH // 27 // eteSAmeva kAryeNa, nirmito'yaM muvedhasA / rAjAno ye'tra dRzyante, mahAmohAdayaH kila // 28 // bahiraGgAH punarlokA, yadi mohvshaanugaaH| syurmahAmaNDape bhadra ! praviSTAH kacidatra te // 29 // tato vibhramasantApacittonmAdavrataplavAn / prApnuvanti na sandeho, mahAmaNDapadoSataH // 30 // yugmam enaM bhadra ! prakRtyaiva, mahAmaNDapamuccakaiH / ete narendrAH saMprApya, modante tuSTamAnasAH // 31 // bahiraGgAH punarlokA, mohAdAsAdya maNDapam / enaM hi daurmanasyena, labhante duHkhasAgaram // 32 // ayaM hi cittanirvANakAriNI nijavIryataH / teSAmekAgratAM hanti, sukhasandohadAyinIm // 33 // kevalaM te na jAnanti, vIryamasya tpsvinH| pravezamAcarantyatra, tena mohAtpunaH punaH // 34 // yaistu vIrya punarjAtaM, kathazcit punnykrmbhiH| asya naivAtra te bhadra ! pravezaM kurvate narAH // 35 // ekAgramanaso nityaM, cittanirvANayogataH / tataste satatAnandA, bhavantyatraiva janmani // 36 // tadeSa guNato bhadra ! cittavikSepamaNDapaH / mayA niveditastubhyamadhunA zRNu vedikAm // 37 // eSA prasiddhA loke'tra, tRSNAnAmnI suvedikA / asyaiva ca narendrasya, kAraNena nirUpitA // 38 // bhadrAta eva tvaM pazya, mahAmohena yo nijH| kuTumbAntargato lokaH, sa evAsyAM niveshitH||39|| ye tu zeSA mhiipaalaasttsevaamaatrvRttyH| ete niviSTAste pazya, sarve mutkalamaNDape // 40 // eSA hi vedikA bhadra ! prakRtyaivAsya vllbhaa| mahAmohanarendrasya, svajanasya vizeSataH // 41 // asyAM samupaviSTo'yamata eva muhurmuhuH| sagarva vIkSate lokaM, siddhArtho'haM kilAdhunA // 42 // etacca prINayatyeSA, svabhAvenaiva vedikA / svasyopariSTAdAsInaM, mahAmohakuTumbakam // 43 // bahiraGgAH punarlokA, yadyenAM bhadra ! vedikAm / Arohanti tatasteSAM, kautastyaM dIrghajIvitam // 44 // anyaccaiSA svavIryeNa, tRSNAkhyA bhadra ! vedikA / atraiva saMsthitA nityaM, bhrAmayatyakhilaM jagat // 45 // tadeSA guNato bhadra ! yathArthA varavedikA / mayA niveditA tubhyamidAnIM zRNu viSTaram // 46 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viparyAsasihA pana avidyAgAprayaSTiH 204 etatsihAsanaM bhadra !, viparyAsAkhyamucyate / asyaiva vidhinA nUnaM, mahAmohasya kalpitam // 47 // yadidaM lokavikhyAtaM rAjyaM yAzca vibhUtayaH / tatrAhaM kAraNaM manye, nRpaterasya viSTaram // 48 // yAvaccAsya narendrasya, vidyate varaviSTaram / idaM tAvadahaM manye, rAjyametAzca bhuutyH||49|| yataH-asmibhiviSTo rAjA'yaM, mahAsiMhAsane sdaa| sarveSAmeva zatrUNAmagamyaH parikIrtitaH // 50 // yadA punarayaM rAjA, bhavedasmAdahiH sthitaH / sAmAnyapuruSasyApi, tadA gamyaH prakIrtitaH // 51 // etaddhi viSTare bhadra ! bahiraGgajanaiH sadA / AlokitaM karotyeva, raudrAnarthaparamparAm // 52 // yataH tAvatteSAM pravartante, sarvAH sundrbuddhyH| yAvattairviSTare lokairatra dRSTirna pAtitA // 53 // nibadRSTayaH santaH, punaratra mahAsane / te pApino bhavantyuccaiH, kutaH sundarabuddhayaH ? // 54 // kica-yannadhAstata palInasya, maNDapasya ca varNitama / vedikAyAzca tadvIrya, sarvamatra pratipritama // 55 // tadidaM guNato bhadra ! kathitaM tava viSTaram / mahAmohanarendrasya, nibodha guNagauravam / / 56 // jarAjIrNakapolApi, yaiSA bhuvanavizrutA / amuSyeyamavidyAkhyA, gAtrayaSTirudAhRtA // 57 // eSA'tra saMsthitA bhadra ! sakale'pi jagattraye / yatkaroti svavIryeNa, tadAkarNaya sAmpratam / / 58 // anityeSvapi nityatvamazuciSvapi zuddhatAm / duHkhAtmakeSu sukhatAmanAtmasvAtmarUpatAm // 59 // pudgalaskandharUpeSu, zarIrAdiSu vastuSu / lokAnAM darzayatyeSA, mamakAraparAyaNA // 60 // yugmam / tataste baddhacittatvAtteSu pudgalavastuSu / AtmarUpamajAnantaH, klizyante'narthakaM jnaaH||61|| tadenAM dhArayannuccairgAtrayaSTiM mahAbalaH / jarAjIrNo'pi naivAyaM, mucyate nijatejasA // 62 // ayaM hi bhadra ! rAjendro, jagadutpattikArakaH / tenaiva gIyate praajnyairmhaamohpitaamhH||63|| ye rudropendrnaagendrcndrvidyaadhraadyH| te'pyasya bhadra ! naivAjJAM, layanti kadAcana // 64 // tathAhi-yo'yaM svavIryadaNDena, jagaccakraM kulAlavat / vibhramya ghaTayatyeva, kAryabhANDAni lIlayA // 65 // tathAsyAcintyavIryasya, mahAmohasya bhUpateH / ko nAma bhadra ! loke'sminnAjJAM laGgayituM kSamaH ? // 66 // tadeSa guNato bhadra ! varNitaste nraadhipH| adhunA parivAro'sya, varNyate taM vicintaya // 67 // kevalaM kathayatyevaM, mayi bhadra ! vishesstH| kenApyAkUtadoSeNa, na tvaM pRcchasi kizcana // 68 // hukAramapi no datse, bhAvitazca na lakSyase / ziraHkampanakhasphoTaviraheNa vibhAvyase // 69 / / nizcalAkSo madIyaM tu, kevalaM mukhamIkSase / tadidaM naiva jAne'haM, budhyase kiM na budhyase // 70 // prakarSaH prAha mA maivaM, mAma ! vocaH prasAdataH / tavAhaM nAsti talloke, yanna budhye parisphuTam / / 71 // vimarzaH prAha jAnAmi, budhyase tvaM parisphuTam / ayaM tu vihito bhadra ! parihAsastvayA saha // 72 // yataH-vijJAtaparamArthe'pi, bAlabodhanakAmyayA / parihAsaM karotyeva, prasiddhaM paNDito janaH // 73 // bAlo vinodanIyazca, mAdRzAM bhadra ! vartase / ato matparihAsena, na kopaM gantumarhasi // 74 // anyacca jAnatA'pIdamasmAkaM harSavRddhaye / tvayA prazno'pi kartavyaH, kacitprastutavastuni // 75 // kiMca-avicArya mayA sAdhaM, vastutattvaM yathAsthitam / tvamatra zrutamAtreNa, bhadra ! na jJAtumarhasi // 76 // aidamparyamatastAta ! boddhavyaM yatnatastvayA / ajJAtaparamArthasya, mA bhUdbhautakathAnikA // 77 // prakarSaH prAha-mAma ! kathaya kIddazI punaH sA bhautakathAnikA ?, vimarzenAbhihitaM-bhadra ! samAkarNaya / asti kacinagare janmabadhiraH sadAzivo nAma bhautAcAryaH, sa ca jarAjIrNakapolaH sannupahAsapareNa hastasaMjJayA'bhihitaH kenaciddhRrtabaTunA yathA bhaTTAraka ! kilaivaM nItizAstreSu paThyate yaduta mautakathAnikA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 viSaM goSThI daridrasya jantoH pAparatirviSam / viSa pare ratA bhAryA, viSaM vyaadhirupekssitH||1|| ataH zIghramasya bAdhiryasya karotu kizcidauSadhaM bhaTTArakaH, na khalUpekSituM yukto'yaM mahAvyAdhiH, tataH praviSTo bhautAcAryasya manasi sa evA''grahavizeSaH, tato'bhihito'nena zAntizivo nAma nijaziSyo yaduta gaccha tvaM vaidyabhavane madIyabadhiratvasya vijJAya bheSajaM gRhItvA ca taccUrNamAgaccha, mA bhUtkAlaharaNena vyAdhivRddhiriti / zAntizivenAbhihitaM--yadAjJApayati bhaTTArakaH / tataH prApto'sau vaidyabhavane, dRSTo vaidyaH / itazca bRhatI velAM ramaNaM vidhAya dvArAtsamAgato vaidyaputraH, tataH krodhAndhabuddhinA vaidyena gRhItAtiparuSA vAlamayI rajjuH baddhavAraTannasau nijadArakaH stambhake gRhIto lakuTaH tADayitumArabdhaH tADayamAne ca nirdayaM tatra dArake zAntizivaH prAha--vaidya ! kimityenamevaM tADayasi ?, vaidyenoktaM na zRNoti kathazcidapyeSa pApaH / atrAntare hAhAravaM kurvANA vegenAgatya lagnA vaidyasya haste vAraNArtha bhAryA / vaidyaH prAha--mAraNIyo mayA'yaM durAtmA yo mamaivaM kurvato'pi na zaNoti / apasarApasara tvamitarathA tavApIyameva gatiH / tathApi lagantI tADitA sA'pi vaidyana / zAntizivena cintitaM--aye ! vijJAtaM bhaTTArakasyauSadhaM kimadhunA pRSTena ? tato nirgatya gato'sau mAhezvaragRhe yAcitA tena rajjuHsamarpitA mAhezvaraiH zaNamayI / zAntizivaH prAha--alamanayA, mama vAlamayyA'tiparuSayA prayojanaM, dattA tAdRzyeva / mAhezvarairabhihitaM ca--bhaTTAraka! kiM punaranayA kArya ?, zAntizivenoktaM--sugRhItanAmaveyAnAM sadAzivabhaTTArakANAmauSadhaM kariSyate / tato gRhItvA rajjuM gato maThe zAntizivaH / tatra ca dRSTvA guruM kRtamanena viSamabhRkuTitaraGgabhaGgakarAlaM vaktrakuharaM baddhazcArATIrmuzca sau maThamadhyastambhake nijAcAryaH / tato gRhItabRhallakuTo'sau pravRttastasya tADane / itazca mAhezvaraizcintitaM--gacchAmo bhaTTArakANAM kriyAyAM kriyamANAyAM pratyAsannAH svayaM bhavAmaH / tataH samAgatAste dRSTo nirdayaM tADayannAcArya zAntizivaH / tairabhihitaM--kimityenamevaM tADayasi ? zAntizivaH prAha--na zRNoti kathaJcidapyeSa pApaH / tato vihitaH sadAzivena mriyamANena mahAkrandabhairavaH zabdaH / tato lagnA vAraNArtha hAhAravaM kurvantaH zAntizivasya mAhezvarAH / zAntizivaH prAha-- yo mayA'yaM durAtmA, yo mamaivaM kurvato'pi na zNoti, apasaratApasarata yayamitarathA yuSmAkamapIyameva vArteti / tathApi vArayato mAhezvarAnapi pravRttastADayitumasau lakuTena, tato bahuMtvAteSAM re lAta lAteti bruvANairudAlitastena tasya hastAllakuTaH, cintitaM ca--nUnaM grahagRhIto'yaM, tato baddhastaistADayitvA pazcAdvAhubandhena shaantishivH| vimocitaH sadAzivaH, labdhA tena cetanA, jIvito daivayogena, mAhezvarairabhihitaM--zAntiziva ! kimidaM bhagavatastvayA kartumArabdhamAsIt ?, zAntizivaH prAha--nanu badhiratAyA vaidyopadezAdauSadhaM, kiM ca--muzcata mAM mA bhaTTArakavyAdhimupekSadhvam / mAhezvaraizcintitaM--mahAnaho'yaM, tato'bhihitametaiH--muzcAmastvA yadyevaM na karoSi / zAntizivaH prAha--kimahaM bhavatAM vacanena svaguropi bhaiSajaM na kariSyAmi / ahaM hi yadi paraM tasyaiva vaidyasya vacanena tiSThAmi, nAnyathA / tataH samAhRto vaidyaH, niveditastasmai vRttAntaH tato mukhamadhye hasatA'bhihitaM vaidyana--bhaTTAraka ! na badhiro'sau madIyo dArakaH, kiM tarhi, pAThito mayA klezena vaidyakazAstrANi sa tu ramaNazIlatayA mama raTato'pi tadartha na zRNoti tato mayA ropAttADitaH, tannedamauSadham / kiM ca--praguNIbhUtaH khalvayaM sAmprataM tava prabhAvAdanenaiva bhaiSajena, tasmAdataH paraM na kartavyaM madIyavacanena tvayA'syeTamauSadhamiti / zAntizivenAbhihitaM-evaM bhavata. bhaTArakaihi praguNairmama prayojanaM, te ca yadi praguNAstataH kimauSadhena ? tato muktaH shaantishivH| tadeSA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vellahalakumArakathA 206 bhadra ! bhautakathAnikA zrutamAtragrAhiNastavApi mayA sArdhamavicArayato mA bhUdityevamartha paricoditastvaM mayeti / prakarSaH prAha--sAdhu sAdhUktaM mAmena, pRcchAmi tauMdAnI kizcidbhavantam / vimarzenoktaM -praznayatu bhadraH / prakarSaH prAha--mAma ! yadyevaM tato vijJAteyaM mayA samastAntaraGgalokAdhArabhRtA bahiraGgalokAnAM sarvasundarAsundaravastunivartikA sabhAvArthA cittavRttirmahATavI, etAni tu mahAnadIpulinamahAmaNDapavedikAsiMhAsanagAtrayaSTinarendrarUpANi vastUni yAni bhavatA pramattatAtadvilasitacittavikSepatRSNAviparyAsAvidyAmahAmohAbhidhAnAni niveditAni tAni mayA bhAvArthamadhikRtya na samyagvijJAtAni, vikalpitAni mayA yathA nAmnA parametAni bhidyante nArthena, yataH sarvANyapi puSTikAraNatayA'mISAmantaraGgalokAnAmanarthakAraNatayA ca bahiraGgajanAnAM samAnAni vartante tato yadyatepAmasti kazcidarthena bhedastaM me nivedayatu mAmaH / vimarzaH prAha-nanu nivedita eva pratyekameteSAM guNAn varNayatA mayA parisphuTo'rthabhedaH tathApi sa yadi na vijJAto bhadreNa tataH punarapi nivedayAmi / tataH kathito vimarzana mahAnadyAdInAM vastUnAM pratyekaM bhAvArthaH, buddhaH prakarSaNa / __atrAntare naravAhanaH prAha-bhadanta ! vayamapi bodhanIyAsteSAM bhAvArtha, tataH prabodhito naravAhananarendro'pi tena bhagavatA vicakSaNamUriNA / tato'gRhItasaGketayA'bhihitaM-bhadra ! saMsArijIva ! tarhi yadyevaM tato'hamapIdAnIM teSAM mahAnadyAdivastUnAMbodhanIyA bhavatA'rthabhedam / saMsArijIvenoktaM-bhadre ! spaSTadRSTAntamantareNa na tvayA sukhAvaseyameteSAM pravibhaktaM svarUpaM, ato dRSTAntaM kthyissye| agRhItasaGketayoktaM-anugraho me| saMsArijIvenAbhihitaM-asti saMbhAvitasamastavRttAntaM bhavanodaraM nAma nagaraM, taMtra ca nivArako hariharahiraNyagarbhAdInAmapi prabhuzakteranAdirnAma rAjA, tasya ca nItimArganipuNA'vicchedakAriNI kuyuktimithyAvikalpajalpAnAM saMsthiti ma mahAdevI, tayozcAtyantavallabho'sti vellahalo nAma tanayaH, sa ca gADhamAhArapriyo divAnizamanavarataM vividhakhAdyapeyAni bhakSayanAste, tataH saMjAtaM mahA'jIrNa, prakupitA doSAH, saMpanno'ntIMno jvaraH, tathApi na vicchidyate tasyAhArAbhilASaH, pravRttA codyAnikAgamanecchA, tataH kAritA bhUriprakArA bhakSyavizeSAH, tAMzca pazyatastasya enamenaM ca bhakSayiSmAmIti pravartante cittakallolAH laulyAtirekeNa ca bhakSitaM sarveSAmAhAravizeSANAM stokastokaM, tataH pariveSTito mitravRndena parikarito'ntaHpureNa paThatA bandivRndena dadaddAnaM vividhairvilAsaimahatA vimardaina prApto manorame kAnane, niviSTaM sukhamAsanaM, tatra copaviSTasya viracitAH purato vividhAhAra vistArAH, tatathAhAralezabhakSaNena pavanasparzAdinA gADhataraM pravRddho jvaraH, lakSitazca pArzvavartinA samayajJAbhidhAnena mahAvaidyasutena yaduta Aturavadano dRzyate kumAraH / tato dattastena zaGkhayorhastaH, nirUpitAni sandhisthAnAni, nizcitamanena yathA jvaritaH khalvayaM kumAraH / tato'bhihitaM samayajJena-deva ! na yuktaM tava bhoktuM, prabalajvaraM te zarIraM vartate, yato'tyantamAturA ghUrNate dRSTiH AtAmrasnigdhaM vadanakamalaM dragadragAyete zaGkhau dhamadhamAyante sandhisthAnAni jvalatIva bahistvam dahatIva hastaM, tato nivartasva bhojanAt, gaccha pracchannApavarake, bhajasva nivAtaM, kuruSva laGghanAni, piba kathitamudakaM, samAcara vidhinA'sya savI pratikriyAM, itarathA sanipAtaste bhaviSyati / sa tu vellahalo dattadRSTiH purato vinyaste tasminnAhAravistAre etadetacca bhakSayAmIti bhramayannaparApareSu khAdyaprakAreSu svIyamantaHkaraNaM nAkarNayati tattadA vaidyasutabhASitaM nAkalayati asya hitarUpatAM na cetayate taM vAraNArtha lagantamapi zarIre / tato vArayato vacanena dhArayato hastena tasya samayajJasya samakSameva balAtpravRtto bhakSayitu Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --207 mAhAraM vellahalaH / tataH samutkaTatayA'jIrNasya prabalatayA jvarasya na kramate'sau galakenAhAraH tathApi balAdeva krAmitaH kiyAnapi vellahalena / tataH samudattaM hRdayaM saMjAtaH kalamalakaH saMpannaM vamanaM vimizritaM ca tena vamanena sarvamapi purato vinyastaM bhojanam / tatazcintitaM vellahalena-- kSudhAkSAmaM zarIraM me, nUnamUnatayA bhRzam / etaddhi vAyunA''krAntamanyathA vamanaM kutaH // 1 // evaM sthite-riktakoSThaM zarIraM me, vAtAkrAntaM vinshyti| tatazca prINayAmIdaM, bhuje bhUyopi bhojanam // 2 // tato'sau vAntisaMmizraM, tat puraHsthitabhojanam / nirlajjo bhoktumArabdhaH, sarveSAmapi pazyatAm // 3 // tadRSTvA samayajJena, proktaH pUtkurvatA bhRzam / deva deva ! na yuktaM te, kartu kAkasya ceSTitam // 4 // mA ca rAjyaM zarIraM ca, yazazca zazinirmalam / deva ! hAraya bhaktena tvamekadinabhAvinA // 5 // anyaccedaM satAM nindyamamedhyaM zaucadUSaNam / udvegahetuoM bhaktaM, devaH khAditumarhati // 6 // deva ! duHkhAtmakaM cedaM, sarvavyAdhiprakopanam / gADhamulbaNadoSANA, vizeSeNa bhavAdRzAm // 7 // kA vA'syopari te mUrchA ? yadbAhyaM pudgalAtmakam / ato deva ! vihAyedamAtmAnaM rakSa ytntH||8|| itthaM ca samayajJasya, raTato'pi vacastadA / sa rAjaputraH zrutvA'pi, svacitte paryacintayat // 9 // aho vimUDhaH khalveSa, samayajJo na budhyate / nUnaM madIyaprakRti, nAvasthAM na hitAhitam // 10 // yo vAtalaM kSudhAkSAmaM, bhuJjAnaM mAM niSedhati / etacca dUSayatyeSa, bhojanaM devadurlabham // 11 // tatkimetena mUrkhaNa ? bhuJja bhojyaM yathecchayA / svArthasiddhirmayA kAryA, ki mamAparacintayA? // 12 // tataH parijanenoccaiH, sahite'pi punaH punaH / samayajJe raTatyevaM, bhakSitaM tena bhojanam // 13 // tataH prabaladoSo'sau, bhakSaNAnantaraM tadA / sannipAtaM mahAghoraM, saMprApto nijakarmaNA // 14 // punarvamanabIbhatse, tatastatraiva bhUtale / pazyatAM patitasteSAM, kASThavannaSTacetanaH // 15 // sa lolamAnastatraiva, jaghanye vAntikardame / kurvan ghuraghurArAvaM, zleSmApUrNagalastadA // 16 // anAkhyeyAmacintyAM ca, tepAra dvegakAriNIm / azakyapratikArAM ca, prApto'vasthA sudAruNAm // 17 // na zakyaH samayajJena, trAtumeSa na baandhvaiH| tadavastho na rAjyena, na devairnApi dAnavaiH // 18 // kevalaM tadavasthena, luThatA'zucikardame ! anantakAlaM tatraiva, sthAtavyaM tena pApinA // 19 // tadeSa bhadre ! dRSTAntaH, prastutAnAM parisphuTaH / vastUnAM bhedasiddhayartha, mayA tubhyaM niveditaH // 20 // tato'gRhItasaGketA, prAha vivalamAnasA / saMsArijIva ! naivedaM, paurvAparyeNa yujyate // 21 // yataH-nadyAdivastubhedArtha, kathitaM me kathAnakam / tvayedaM tatra me bhAti, koSTro nIrAjanA ka ca ? // 22 // athAsti kazcitsambandho, hanta prastutavastuni / sphuTaH kathAnakasyAsya, sa idAnIM nivedyatAm // 23 // tataH saMsArijIvena, taddArTAntikayojane / bahubhASaNakhinnena, tatsakhI saMpracoditA // 24 // katham ?-asyAH prajJAvizAle ! tvaM, niHzeSa matkathAnakam / ghaTaya prastutArthena, nijazIlaka(ta)yA sphuTam // 25 // kathopanayaH atha prajJAvizAlA''ha, kAma bhoH kathayAmi te / bhadre'gRhItasaGkete ! samAkarNaya sAmpratam // 26 // yaste vellahalo nAma, rAjaputro nidrshitH| eSo'nena vizAlAkSi ! prokto jIvaH sakarmakaH // 27 // sa eva jAyate bhadre ! nagare bhuvanodare / anAdisaMsthitisutaH, sa eva paramArthataH // 28 // sa evAnantarUpatvAdahiraGgajanaH smRtaH / sAmAnyarUpamuddizya, sa caikaH parikIrtitaH // 29 // manuSyabhAvamApannaH, sa prabhuH sarvakarmaNAm / mahArAjasutastena, sa prokto'ne na sundari ! // 30 // tasyaiva satkA vijJeyA, cittavRttirmahATavI / sundaretaravastUnAM, sA tasyeva ca kAraNam // 31 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 kevalaM yAvadadyApi, sa AtmAnaM na budhyate / mahAmohAdibhistAvallupyate sA mahATavI // 32 // yadA tu tena vijJAtaH, sa syAdAtmA kathaJcana / tadvIrya vIkSya nazyanti, mahAmohAdayastadA // 33 // yAvacca te vivartante, cittavRttau mhaabhttaaH| mahAnadyAdivastUni, tAvattasyAM bhavanti vai // 34 // teSAmeva yatastAni, krIDAsthAnAni bhUbhujAm / atasteSu vinaSTeSu, teSAM nAzaH prakIrtitaH // 35 // evaM ca sthite-avijJAtAtmarUpasya, bhadre ! jIvasya karmaNA / mahAmohanarendre ca, sapratApe'TavIsthite // 36 // yadA tAni vivardhante, jIvazca bahu manyate / mahAnadyAdivastUni, nitarAmAtmavairikaH // 37 // tadA tAni svavIryeNa, yatkurvanti pRthak pRthak / jIvasya tadvizeSArtha, dRSTAnto'yaM niveditH||38|| yugmam sa caivaM yojyate bhadra ! prastutArthena pnndditH| mahAnadyAdivastUnAM, pratyekaM bhedasiddhaye // 39 // yathA''hArapriyo nityaM, rAjaputro niveditH| tathA'yamapi vijJeyo, jIvo viSayalampaTaH // 40 // yathA ca tasya saMjAtamajIrNa bhUribhakSaNAt / tathA'syApi kuraGgAkSi ! karmAjIrNa pracakSate // 41 // pApAjJAnAtmakaM tacca, vartate karma dAruNam / yataH pramattatodbhatA, tajjanyaM tatpura(pulina)dvayam // 42 // yathA prakupitAstasya, doSA jAtastanujvaraH / tathA rAgAdayo'syApi, vardhante jvarahetavaH // 43 // yathA tathAsthitasyApi, buddhirbhojyeSu dhAvati / narendradArakasyeha, tathA'syApi durAtmanaH // 44 // tathAhi-manuSyabhAvamApanaH, karmAjIrNa sudAruNam / rAgAdikopanaM mUDhazcittajvaravidhAyakam // 45 // jIvo na lakSayatyeSa, tatazcAsya pravartate / ahiteSu sadA buddhiH, prakAzaM sukhakAmyayA // 46 // tathAhi svAdate madyaM, nidrA'tyantaM sukhAyate / vikathA pratibhAtyuccairasyAnekavikalpanA // 47 // iSTaH krodhaH priyo mAno, mAyA cAtyantavallabhA / lobhaH prANasamo manye, rAgadveSau manogatauM // 48 // kAntaH sparzo raso'bhISTaH, kAmaM gandhazca sundrH| atyantadayitaM rUpaM, rocate ca kaladhvaniH // 49 // vilepanAni tAmbUlamalaGkArAH subhojanam / mAlyaM varastriyo vastraM, sundaraM pratibhAsate // 50 // AsanaM lalitaM yAnaM, zayanaM drvysnycyaaH| alIkakIrtizca jane, rucitA'sya durAtmanaH // 51 // cittavRttimahATavyAM, bhadre ! satatavAhinI / mahAnadI vahatyuccaiH, seyamasya pramattatA // 52 // yathA ca tadavasthasya, rAjaputrasya sundari ! / samutpannA vilAsecchA, yAtumudyAnikAM mati (prti)||53|| kAritAni ca bhojyAni, laulyena prAzitAni ca / nirgatazca vilAsena, purAtprAptazca kAnane // 54 // niviSTamAsanaM divyamupaviSTazca tatra saH / vistArita puro bhaktaM, nAnAkhAdyakasaMyutam // 55 // tathAsyApi pramattasya, jIvasya varalocane ? karmAjIrNAtsamutpanne, bhISaNe'pi manojvare // 56 // jAyante cittakallolA, nAnArUpAH kSaNe kSaNe / yathopAya' dhanaM bhUri, vilasAmi yathecchayA // 57 // karomyantaHpuraM divyaM, bhuje rAjyaM manoharam / mahAprAsAdasaGghAtaM, kAraye kAnanAni ca // 58 // SaDabhiH kulakam tatazca-mahAvibhavasaMpannaH, kSapitAkhilavairikaH / zlASitaH sarvalokena, pUritArthamanorathaH // 59 // zabdAdimukhasandohasAgare manamAnasaH / tiSThAmi satatAnando, nAnyanmAnuSyake phalam // 60 // seyamudyAnikAkAGkSA, vijJeyA sundari ! tvayA / tato jIvo mahArambhaiH, kurute dravyasaJcayam // 61 // yatheSTaM daivayogena, vidhatte'ntaHpurAdikam / zabdAdisukhalezaM ca, kiMcidAsvAdayedapi // 62 // asya jIvasya jAnIhi, tadidaM mRgavIkSaNe ! / kAraNaM mRSTabhojyAnAM, tallavAnAM ca bhakSaNam // 63 // tato'lIkavikalpaizca, sukhanirbharamAnasaH / vilAsalAsyasaGgItahAsyavibbokatatparaH // 64 // yuto durlalitainityaM, ghutamadyaratipriyaH / sanmArganagarAdu dUre, yAti dauHzIlyakAnane // 65 // etanmahAvimardaina, puranirgamanaM matam / udyAnaprApaNaM cedaM, viddhi nIlAbjalocane // 66 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 sa mithyAbhinivezAkhye, sthito vistIrNaviSTare / karmAkhyaparivAreNa, racitAni tato'grataH // 67 // manoharANi citrANi, labdhAsvAdo vizeSataH / pramAdavRndabhojyAni, sundaratvena manyate // 68 // yugmam // pramattatAmahAnadyAH, pulinaM padmalocane ! / tattadvilasitaM viddhi, vRttAntasyAsya kAraNam // 69 // tato yathA'nalezena, bhakSitena tanujvaraH / vAyusparzAdibhizvoccaivardhitastasya dAruNaH // 70 // lakSitazca suvaidyena, vAritazca subhojanAt / na cAsau budhyate kiMcidbhojanAkSiptamAnasaH // 7 // jIvasyApi tathA bhadre ! karmAjIrNodbhavo jvaraH / pramAdAttena vardheta, tathaivAjJAnavAyunA // 72 // lakSayanti ca taM vRddha, dharmAcAryA mhaadhiyH| samayajJamahAvaidyA, vArayanti ca dehinam / / 73 // caturbhiH kalApakam / katham ?-anAdibhavakAntAre, bhrAntvA bhadrAtisundaram / avApya mAnuSaM janma, mahArAjyamivAtulam // 74 // karmAjIrNajvarAkrAntaM. pramAdamadhanA'pi bhoH! mA sevasva mahAmohasannipAtasya kAraNama // 75 // kuruSva jJAnacAritrasamyagdarzanalakSaNAma / cittajvaravighAtAya, jainI bhadra ! pratikriyAma // 7 // sa tu pramAdabhojyeSu, kSiptacitto na budhyate / tattAdRzaM gurorvAkya, pApo jIvaH prapazcitam // 77 / / tatazca-unmatta iva matta iva, grAhagrasta ivAturaH / gADhasupta ivodbhrAnto, viparItaM viceSTate // 78 // sa eSa bhadre ! sarvo'pi, cittavikSepamaNDapaH / mahAnadIkUlasaMstho, jIvasyAsya vijRmbhate // 79 / / yathA ca rAjaputreNa, bhojanaM cArulocane ! / agacchadapi kaNThena, gamitaM laulyadoSataH // 8 // tadanantaramevoccairvAntaM tatraiva bhojane / jIvasyApi vijAnIhi, samAnamidamaJjasA // 8 // tathAhi-karmAjIrNajvaragrastaH, sadA vihalamAnasaH / jarAjIrNatanukSAmo, rogArditazarIrakaH // 82 // sarveSAmakSamo bhoge, bhogAnAmeSa vartate / tathApi jAyate nAsya, stokA'pi :viratau mtiH||83|| tatazca gADhalaulyena, tathAbhUto'pi sevate / pramAdavRndabhojyAni vAryamANo vivekibhiH||84|| 'zataprAptau sahasracchA, sahakhe lakSarocanam / lakSe koTigatA buddhiH, koTau rAjyasya vAJchanam // 85 // rAjye devatvavAJchA'sya, devatve shkrtaamtiH| zakratve'pi gatasyAsya, necchApUrtiH kthshcn||86|| suputrairvarayoSAbhiH, sarvakAmairmuhurmuhuH / nAsyAbhilASavicchittiH, koTizo'pi nissevitaiH||87|| saMgRhNAti tato mUDhaH, sarvArthAn sukhkaamyyaa| te tu duHkhAya jAyante, sajvarasyeva bhojanam // 8 // jalajvalanadAyAdacaurarAjAdibhistathA / tasyArthabhojanasyoccaibalAdvAntirvidhApyate // 89 // hRtkalamalakaM ghoraM, vamyamAnaH sahatyayam / ArATIrmuzcati prAjyAH kRpAheturvivekinAm // 90 // tadeSA cArusarvAGgi ! cittavikSepamaNDape / jIvasya vilasatyuccaistRSNAnAmnI suvedikaa||91|| yatpunazcintayatyevaM, tadA vellahalaH kilaH / vAtAkrAntaM zarIraM me, tato'bhUdvamanaM mama // 92 // etacca riktakoSThatvAdvAyunA'bhibhaviSyate / ataH saMprINayAmIdaM, bhuje bhUyo'pi bhojanam // 93 // jIvo'pi cintayatyeva. tadidaM taarviikssnne!| pApajvaravazAccaina vibhavasaJcaye // 14 // mRteSu ca kalatreSu putreSu svajaneSu ca / anyeSu ca vinaSTeSu, cittAbandheSu mnyte||95|| na mayA ceSTitaM nItyA, na kRtaM cAru pauruSam / nAzrito vA varasvAmI, na kRtA vA prtikriyaa||96|| tenedaM mama sarvasvaM, patnI vA cArudarzanA / putrA vA bAndhavA vApi, vinaSTAH pazyatopi me // 97 // na caiSAM virahe nUnaM, varte'haM kSaNamapyataH / upArjayAmi bhUyo'pi, taanyevotsaahyogtH||98|| upArjitAni sannItyA, rakSiSyAmi prytntH| ajAgalastanasyeva, jIvitavyaM vRthA'nyathA // 99 // sarvanasya vijAnIhi, tadidaM subhru! bhAvataH / jIvasyAsya viparyAsanAmaviSTaraceSTitam // 100 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 yathA ca bhokttumArabdhaH, sanirlajjatayA punH| pazyataH sarvalokasya, vAntisaMmizrabhojanam // 10 // tataH saparivAreNa, tena pUtkurvatA bhRzam / vAritaH samayajJena, tadoSAzca niveditAH // 102 // sa tu tatra guNAropAdbhojane baddhamAnasaH / taM raTantamanAlocya, bhakSaNaM kRtavAniti // 10 // tathA'yamapi cArvaGgi ! jIvaH karmamalImasaH / bhuktotsRSTeSu bhogeSu, nirlajjaH saMpravartate // 104 // paramANumayA hyete bhogAH zabdAdayo matAH / sarve caikaikajIvena gRhItAH paramANavaH // 105 // gRhItvA muktapUrvAzca, bahuzo bhavakoTiSu / bhuktavAntAstataH satyamete zabdAdayonaghe! // 106 / / yaccAsya kizcilloke'tra, cittAbandhavidhAyakam / jIvasya vastu sannetre ! tatsarva pudgalAtmakam // 107 // tathApi bhadre ! pApAtmA, pazyatAM vimalAtmanAm / Abaddhacittastatraiva jambAle saMpravartate // 18 // kRpAparItacittAzca, bhogakardamalampaTam / taM jIvaM vArayantyete, dharmAcAryAH prayatnataH // 109 // katham ?--anantAnandasavIryajJAnadarzanarUpakaH / devastvaM bhadra ! no yuktamato bhogeSu vartanam // 110 // anyaccAmI vivartante, sarve bhogAH kSaNe kssnne| aparApararUpeNa, tucchamAsthAnibandhanam // 111 // vAntAzucisamazcaite varNitAstattvadarzibhiH / bhadraH paramadevo'pi, nAto'mUn bhoktumarhati // 112 // duHkhopaDhaukitAzcAmI duHkharUpAzca tttvtH| duHkhasya kAraNaM tena, varjanIyA manISiNA // 113 // ye ca bAhyANuniSpannAstucchA gaaddhmnaatmkaaH| teSu kaH paNDito rAgaM kuryAdAtmasvarUpavit // 114 // ato mamoparodhena bhadra ! bhogeSu kutracit / anyeSu ca pramAdeSu, mA pravartiSTa sAmpratam // 115 // tadevaM padmapatrAkSi ! nivArayati sadgurau / pramAdabhojane saktaH sa jIvo hRdi manyate // 116 // aho vimUDhaH khalveSa, vastutattvaM na budhyate / AhlAdajanakAneSa, yo bhogAnapi nindati // 117 // tathAhi-madha varastriyo mAMsaM gAndharva mRSTabhojanam / mAlyatAmbUlanepathyavistArAH sukhamAsanam // 118 // alaGkArAH sudhAzubhrA,kIrti vanagAminI / sadratnanicayAH zUraM caturaGgaM mahAbalam // 119 // rAjyaM praNatasAmantaM, yatheSTAH sarvasampadaH / yadyetaduHkhahetuste, kimanyatsukhakAraNam ? // 120 // tribhirvizeSakam / vipralabdhAH kusiddhAntaiH, shusskpaanndditygrvitaaH| ye nUnamIdRzA loke, bhogbhojnvnycitaaH||121|| te mohena svayaM naSTAH, parAnapi kRtodymaaH| nAzayanti hitaM te'to, varjanIyA vijAnatA // 122 // tathAhi-yo bhogarahito mokSo, vazcanaM tadudAhRtam / tadartha kastyajeddaSTamidaM bhogasukhAmRtam ? // 123 evaMvidhavikalpaizca, guruvAkyaparAGmukhaH / abhUtaguNasaGghAtaM, teSu bhogeSu manyate // 124 // katham ?-sthirA mamaite zuddhAzca, sukharUpAzca tttvtH| etadAtmaka evAhamalamanyena kenacit // 125 // AstAmeSa gRhItena, mokSeNa prazamena vA / ahaM tu nedRzaikyirAtmAnaM vazcayAmi bhoH ! // 126 // tatazca-saddharmAvedanavyAjAdgADhaM pUtkuvato'grataH / gurorapi pravartena pramAdAzucikardame // 127 // sA sarveyamavidyAkhyA, jIvasyAsya varAnane ! / mahAmohanarendrasya, gAtrayaSTivijRmbhate // 128 // yathA sa bhojanaM bhUyo, bhakSayitvA punarvaman / saMjAtasannipAtatvAtpatitastatra bhUtale // 129 // luThanitastato gADhaM, muzcannAkrandabhairavAn / anAkhyeyAmacintyAM ca, prApto'vasthAM sudAruNAm // 130 // na trAtaH kenacilloke, tadavasthaH sthitaH param / tathAyamapi vijJeyo, jIvaH sarvAGgasundari ! // 131 // tathAhi-yadA pramattatAyuktastadvilAsaparAyaNaH / vikSiptacittastRSNAoM , viparyAsavazaM gataH // 132 // avidyA'ndhIkRto jIvaH, saktaH saMsArakardame / AropitaguNavrAtastatraiva viSayAdike // 133 // sarvajJaM dharmasUriM ca, vArayantaM muhurmuhuH / suvaidyasabhibhaM jIvo, vimUDhamiti manyate // 134 // tribhirvizeSakam / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 tatazca-pApo'jIrNajvarAkrAntaH, sa jIvo vAntisannibhe / taM raTantamanAlocyAsatpramAde pravartate // 135 // tadA niHzeSadoSaughabharapUritamAnase / sannipAtasamo ghoro, mahAmoho'sya jRmbhate // 136 // yugmam / tatazca tadvazenAyaM, jIvaH sundaralocane ! pazyatAmeva nizceSTo, bhavatyeva vivekinAm // 137 // mUtrAntrAzucijambAlavasArudhirapUrite / niqalaM nipatatyeva, narake vAntipicchale // 138 // luThatItastatastatra, muzcannAkrandabhairavAn / sahate tIvraduHkhaughaM, yadvAcAM gocarAtigam // 139 // tathA viceSTamAnaM ca, varagAtri! tpodhnaaH| jJAnAlokena pazyanti, taM jIvaM zuddhadRSTayaH // 140 // kevalaM sannipAtena, samAkrAntaM bhiSagvarAH / acikitsyamimaM jJAtvA, varjayanti mahAdhiyaH // 14 // tatazca tadavasthasya, tasya tAravilocane ! / ko'nyaH syAttrAyako jantopore daHkhaughasAgare // 142 // anyacca tadavastho'pi, jIvo'yaM vlgubhaassinnii!| pramAdabhojanAsvAdalAmpaTayaM naiva muzcati // 143 // doSAH prabalatAM yAntastato muSNanti cetanAm / atyarthaM ca mahAmohasannipAto vivardhate // 144 // evaM ca sthite-saMsAracakravAle'tra, rogamRtyujarAkule / anantakAlamAsInastyaktaH sddhrmvaandhvaiH||145|| tadidaM nijavIryeNa, jIvasyAsya mhaablH| sannipAtasamo bhadre ! mahAmoho viceSTate // 146 // kiM ca-pravartakazca sarveSAM, kAryabhUtazca tattvataH / mahAmohanarendro'yaM nadyAdInAM sulocane // 147 // tadevaM rAjaputrIyo, dRSTAnto'nena sundari ! / mahAnadyAdivastUnAM, darzito bhedasiddhaye // 148 // athAdyApi na te jAtA, pratItiH suparisphuTA / bhUyo'pIdaM samAsena, praspaSTaM kathayAmi te // 149 // viSayonmukhatA yA'sya, sA vijJeyA prmtttaa| tattadvilasitaM viddhi, yadbhogeSu pravartanam // 150 // pravRttau laulyadoSeNa, zUnyatvaM yattu cetasaH / jJeyaH sa cittavikSepo, jIvasyAsya mRgekSaNe // 151 // tRpterabhAvo bhogeSu yo bhukteSu subahuSvapi / uttarottara vAJchA ca, tRSNA gItA manISibhiH // 152 // pApAdbhogeSu jAteSu, jAtanaSTeSu vA punaH / bAhyopAyeSu yo yatno, viparyAsaH sa ucyate // 153 // anityAzuciduHkheSu, gADhaM bhinneSu jiivtH| viparItA matisteSu, yA sA'vidyA prakIrtitA // 154 // eteSAmeva vastUnAM sarveSAM yaH pravartaka / etaireva ca yo janyo, mahAmohaH sa gIyate // 155 // tadevaM bhinnarUpANi, tAni sarvANi sundari ! / mahAnadyAdivastUni, cintanIyAni yatnataH // 156 // pAhAgRhItasaGketA, cAru cAru niveditam / satyaM prajJAvizAlA'si, nAsti me saMzayo'dhunA // 157 // tattiSTha tvaM vizAlAkSi !, sAmprataM vigatazramaH / nivedayatu saMsArijIva eva tataH param // 158 // naravAhanarAjAya, yadvicakSaNasariNA / niveditaM prakarSAya, vimarzena ca dhImatA // 159 // tataH saMsArijIvena, proktaM vimalalocane ! / nivedayAmyahaM tatte, vimarzena yadIritam // 160 // tataHproktaM vimarzana, bhadra ! jJAto yadi tvayA / mahAnadyAdibhAvArthastato'nyatkiM nivedyatAm ? // 161 // prakarSaH prAha me mAma ! nAmato guNato'dhunA / mahAmohanarendrasya, parivAraM nivedaya // 162 // yA ceyaM dRzyate sthUlA, rAjaviSTarasaMsthitA / eSA kiMnAmikA jJeyA ? kiMguNA vA varAGganA // 163 // vimarzaH prAha nanveSA, prasiddhA guNagaharA / bho! mahAmUDhatA nAma, bhAryA'sya pRthivIpateH // 164 // candrikeva nizAnAthe, svaprabheva divAkare / eSA devI narendre'smin , dehAbhedena vartate // 165 // ata eva guNA ye'sya, varNitA bhadra ! bhUpateH / jJeyAsta eva niHzeSAstvayA'muSyA vishesstH||166|| prakarSaH prAha yadyevaM, tato'tinikaTe sthitaH / mahArAjAdhirAjasya, kRSNavarNaH subhISaNaH // 167 // nirIkSamANo niHzeSa, rAjakaM vakracakSuSA / ya eSa dRzyate so'yaM, katamo mAma ! bhUpatiH ? // 168 // vimarzaH prAha vikhyAto, rAjyasarvasvanAyakaH / mithyAdarzananAmAya, mahAmohamahattamaH // 169 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 mithyAdarzanamahimA anena tantritaM rAjyaM, vahatyasya mahIpateH / balasampAdako'tyarthamamISAmeSa bhUbhujAm // 170 // atraiva saMsthito bhadra ! nijavIryeNa dehinAm / yadeSa bahiraGgAnAM, kurute tannibodha me // 171 // adeve devasaGkalpamadharme dharmamAnitAm |atttve tattvabuddhiM ca, vidhatte suparisphuTam // 172 // apAtre pAtratAropamaguNeSu guNagraham / saMsArahetau nirvANahetubhAvaM karotyayam // 173 // yugmam / tathAhi-hasitodgItavibbokanATayATopaparAyaNaH / hatAH kaTAkSavikSepairnArIdehArdhadhAriNaH // 174 // kAmAndhAH paradAreSu, saktacittAH kSatatrapAH / sakrodhAH sAyudhA ghorA, vairimAraNatatparAH // 175 // zApaprasAdayogena, lsccittmlaavilaaH| IdRzA bho! mahAdevA, loke'nena prtisstthitaaH|176| tribhirvizeSakam / ye vItarAgAH sarvajJA, ye zAzvatasukhezvarAH / kliSTakarmakalAtItA, niSkalAzca mahAdhiyaH // 177 // zAntakrodhA gatATopA, haasystriihetivrjitaaH| AkAzanirmalA dhIrA, bhagavantaH sadAzivAH // 178 // zApaprasAdanirmuktAstathApi zivahetavaH / trikoTizuddhazAstrArthadezakAH paramezvarAH // 179 // ye pUjyAH sarvadevAnAM, ye dhyeyAH sarvayoginAm / ye cAjJAkAraNArAdhyA, nidvndvphldaayinH||18|| te mithyAdarzanAkhyena, loke'nena svavIryataH / devAH pracchAditA bhadra !, na jJAyante vizeSataH // 18 // paJcabhiH kulakam / tathA-hiraNyadAnaM godAnaM, dharAdAnaM muhurmuhuH| snAnaM pAnaM ca dhUmasya, paJcAgnitapanaM tathA // 182 // tarpaNa caNDikAdInAM, tIrthAntaranipAtanam / yaterekagRhe piNDo, gItavAdye mahAdaraH // 183 // vApIkUpataDAgAdikAraNaM ca vizeSataH / yAge mantraprayogeNa, mAraNaM pazusaMhateH // 184 // kiyanto vA bhaNiSyante ! bhUtamardanahetavaH / rahitAH zuddhabhAvena, ye dharmAH kecidIdRzAH // 185 // sarve'pi balinA'nena, mugdhaloke prpnyctH| te mithyAdarzanAvena, bhadra ! jnyeyaaHprvrtitaaH||186|| paJcabhiH kulkm|| zAntimArdavasantoSazaucArjavavimuktayaH / tapaHsaMyamasatyAni, brahmacarya zamo damaH // 187 // ahiMsAsteyasaddhayAnavairAgyagurubhaktayaH / apramAdasadaikAuyanairgranthyaparatAdayaH // 188 // ye cAnye cittanairmalyakAriNo'mRtasannibhAH / saddharmA jagadAnandahetavo bhavasetavaH // 189 // teSAmeSa prakRtyaiva, mahAmohamahattamaH / bhavetpracchAdano loke, mithyaadrshnnaamkH||190|| caturbhiHkalApakam tathA-zyAmAkataNDulAkArastathA pshcdhnushtH| eko nityastathA vyApI, sarvasya jagato vibhuH // 191 // kSaNasantAnarUpo vA, lalATastho hRdi sthitaH / Atmeti jJAnamAtraM vA, zUnyaM vA sacarAcaram // 192 // paJcabhUtaviva? vA, brahmoptamiti vA'khilam / devoptamiti vA jJeyaM, mahezvaravinirmitam // 193 // pramANabAdhitaM tattvaM, yadevaMvidhamaJjasA / sadbuddhiM kurute tatra, mahAmohamahattamaH // 194 // caturbhiH kalApakam // jIvAjIvau tathA puNyapApasaMvaranirjarAH / Asravo bandhamokSau ca, tattvametanavAtmakam // 195 // satyaM pratItitaH siddha, pramANena pratiSThitam / tathApi nijhute bhadra ! tadeSa janadAruNaH ||196|yugmm / tathA-gRhiNo lalanA'vAcyamardakA bhuutghaatinH| asatyasandhAH pApiSThAH, saGgrahopagrahe ratAH // 197 // tathA'nye pacane nityamAsaktAH pAcane'pi ca / madyapAH paradArAdisevino mArgadUSakAH // 198 // taptAyogolakAkArAstathApi yatirUpiNaH / ye teSu kurute bhadra ! pAtrabuddhimayaM jane // 199 // tribhivizeSakam sajjJAnadhyAnacAritratapovIryaparAyaNAH / guNaratnadhanA dhIrA, jagamAH kalpapAdapAH // 200 // saMsArasAgarottArakAriNo dAnadAyinAm / acintyavastubohitthatulyA ye pAragAminaH // 201 // teSu nirmalacitteSu, puruSeSu jaDAtmanAm / eSo'pAtradhiyaM dhatte, mhaamohmhttmH||202| tribhirvizeSakam / tathA-kautukaM kuhakaM mantramindrajAlaM rasakriyAm / nirviSIkaraNaM tantramantardhAnaM savismayam // 203 // mithyAtva. varNana Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 autpAtamAntarikSaM ca, divyamAGgaM svaraM tathA / lakSaNaM vyaJjana bhauma, nimittaM ca zubhAzubham // 204 // uccATanaM savidveSamAyurvedaM sajAtakam / jyotiSaM gaNitaM cUrNa, yogalepAstathAvidhAH // 205 // ye cAnye vismayakarA, vizeSAH paapshaastrjaaH| anye bhUtopamardasya, hetavaH shaatthyketvH||206|| tAneva ye vijAnanti, niHzaGkAzca prayuJjate / na dharmavAdhAM manyante, zaThAH pApaparAyaNAH // 206 // ta eva guNino dhIrAste pUjyAste manasvinaH / ta eva vIrAste lAbhabhAjinaste muniishvraaH||208|| ityevaM nijavIryeNa, bahiraGgajane'munA / mithyAdarzanasaMjJena, bhadra ! pApAH prakAzitAH // 209 // saptabhiHkulakam ye punamantratantrAdivedino'pyatiniHspRhAH / nivRttA lokayAtrAyA, dharmAtikramabhIravaH // 210 // mUkAndhAH paravRttAnte, svaguNAbhyAsane ratAH / asaktA nijadehe'pi, kiM punaHviNAdike ? // 211 // kopAhaGkAralobhAyerdarataH parivarjitAH / tiSThanti zAntavyApArA, nirapekSAstapodhanAH // 212 // na divyAdikamAkhyAnti, kuhakAdi na kurvate / mantrAdInAnutiSThanti, nimittaM na prayuJjate // 213 // lokopacAra niHzeSa, parityajya yathAsukham / svAdhyAyadhyAnayogeSu, saktacitAH sadA''sate // 214 // te nirguNA alokajJA, vimUDhA bhogvshcitaaH| apamAnahatA dInA, jJAnahInAca kurkuTAH // 215 // ityevaM niz2avIryeNa, bahiraGgajane'munA / te mithyAdarzanAhena, sthApitA bhadra ! sAdhavaH // 216 // saptabhiH kulakam tathA-udvAhanaM ca kanyAnAM, jananaM putra saMhateH / nipAtanaM ca zatrUNAM, kuTumbaparipAlanam // 217 // yadevamAdikaM karma, ghorasaMsArakAraNam / taddharma iti saMsthApya, darzitaM bhavatAraNam // 218 // yugmam yaH punarjJAnacAritradarzanADhayo vimuktaye / mArgaH sarvo'pi so'nena, lopito lokavairiNA // 219 // tatazca bhadra ! yattubhyaM, samAsena mayoditam / vIrya mahattamasyAsya, bruvANena purA yathA // 220 // adeve devasaGkalpamadharme dharmamAnitAm / atattve tattvabuddhiM ca, karotyeSa jaDAtmanAm // 221 // apAtre pAtratAropamaguNeSu guNagraham / saMsArahetau nirvANahetubhAvaM karotyayam // 222 // tadidaM lezataH sarva, pravivecya niveditam / vistareNa punarvIrya, ko'sya varNayituM kSamaH // 223 // anyaccAyaM nije citte, manyate bhadra ! sarvadA / madoddhataH prakRtyaiva, mahAmohamahattamaH // 224 // nikSiptabhara evAya, rAjyasarvasvanAyakaH / mahAmohanarendreNa, kRtaH sarvatra vastuni // 225 // evaM ca sthite-vizrambhArpitacittAya, mayA'smai hitamuccakaiH / anyavyApArazUnyena, kartavyaM nanu sarvadA // 226 tatazca maNDapaM cittavikSepa, tRSNAnAmnI ca vedikAm / gADhaM samArayatyeSa, viparyAsaM ca viSTaram // 227 // samAritAni cAnena, yadetAni bahirjane / kurvanti tadahaM vacmi, samAkarNaya sAmpratam // 228 // yadunmattagrahagrastasannibho bhadra ! sarvadA / jano dolAyate'tyartha, dharmabuddhayA varAkakaH // 229 // katham ?-karoti bhairave pAtaM, yAti mUDho mahApatham / zItena mriyate mAghe, kurvANo jalagAhanam // 230 // paJcAgnitapane rakto, dahyate tIvravahinA / gavAzvatthAdivandArurAsphoTayati mastakam // 23 // kumArIbrAhmaNAdInAmatidAnena nirdhanaH / sahate duHkhasaGghAtaM, zrAddhaH pUtamalaH kila // 232 // parityajya dhanaM gehaM, bandhuvarga ca dukhitH| aTATayate videzeSu, tIrthayAtrAbhilASukaH // 233 // pitRtarpaNakAryeNa, devArAdhanakAmyayA / nipAtayati bhUtAni, vidhatte ca dhanavyayam // 234 // mAMsaimadyairdhanaiH khAdyairbhaktinirbharamAnasaH / taptAyogolakAkAraM, tatastarpayate janam // 235 // hAsyaM vivekilokasya, dharmabuddhayA vinATitaH / ityevamAdikaM dharma, karotyeSa pRthagajane // 236 // na lakSayati zUnyAtmA, bhUtamardai sudAruNam / nAtmano duHkhasaGghAtaM, hAsyaM nApi dhanavyayam // 237 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgadeSAdijAtasya, svapApasya vizuddhaye / evaM ca ghaTate lokastattvamArgAvahiSkRtaH // 238 // dharmopAyamajAnAnaH, kurute jIvamardanam / prAmoti karabhaM naiva, rAsabhaM dAmayatyayam // 239 // tilA bhasmIkRtA vahnau, dagdhaM peyaM tavetyaho / ghanamudAlitaM dhRterjanastu hRdi bhAvitaH // 24 // na ca sanmArgavaktAraH, pUtkurvanto'pyanekadhA / lokenAnena gaNyante, procyante ca vimUDhakAH // 241 // tadidaM bhadra ! niHzeSa, mithyAdarzanasaMjJinA / amunA saMskRtasyAsya, maNDapasya vijRmbhitam // 242 // yatpunamriyamANo'pi, loko'yaM naiva muzcati / bhadra ! kAmArthalAmpaTayaM nAnAkAraiviDambanaiH // 243 // katham ? apsaro'rtha karotyeSa, nadIkuNDapravezanam / patyuH saGgamanArtha ca, dahatyAtmAnamagninA // 244 // svargArtha bhUtikAmena, putrasvajanakAmyayA / agnihotrANi yAgAMzca, kurute'nyacca tAdRzam // 245 // dAnaM dadAti cAzAste, bhUyAdetanmRtasya me / AzAste klezanirmuktaM, na phalaM mokSalakSaNam // 246 // yatkiJcitkurute karma, tanidAnena dUSitam / arthakAmapradaM me'daH, paraloke bhaviSyati // 24 // tadasya sakalasyeyaM, mithyAdarzanasaMskRtA / vRttAntasyeha tRSNAkhyA, vedikA bhadra ! kAraNam // 248 // yatpunarbhadra ! loko'yaM, diGmUDha iva mAnavaH / zivaM gantumanAstUrNa, viparItaH palAyate // 249 // katham ?-devaM vigarhate mUDhaH, sarvajJaM sarvadarzinam / vedAH pramANamityevaM bhASate niSpramANakam // 250 // dharma ca dUSayatyeSa, jaDo'hiMsAdilakSaNam / prakhyApayati yatnena, yAgaM-pazunibarhaNam // 251 // jIvAditattvaM mohenaaphuunute'liikpnndditH| saMsthApayati zUnyaM vA, paJcabhUtAtmakAdi vA // 252 // jJAnAdinirmalaM pAtraM, nindatyeSa jaDAtmakaH / sarvArambhapravRttebhyo, dAnamuccaiH prayacchati // 253 // tapaH kSamA nirIhatvamamUn doSAMzca manyate / zAThayamuktau(yuktaH)pizAcatvaM, piGgatvaM manute guNAt / / 254 // zubhaM jJAnAdikaM mArga, manyate dhUrtakalpitam / kaulamArgAdikaM mUDho, manute zivakAraNam // 255 // kalayatyatulaM dharma, vizeSeNa gRhAzramam / niHzeSadvandvavicchedAM, garhate yatirUpatAm // 256 // tadanenAtra rUpeNa, mithyAdarzanasaMskRtam / loke bho ! vilasatyetadviparyAsAkhyaviSTaram // 257 // anyaccAsyaiva sAmarthyAllokA dhvaantvshNgtaaH| yadanyadapi kurvanti, bhadra ! tase nivedaye // 258 // jarAjIrNakapolA ye, hAsyaprAyAzca yoSitAm / valIpalitakhAlityapipluvyaGgAdidUSitAH // 259 // te'pi trapante jarasA, vikaarrsnirbhraaH| kathayantyAtmano janma, gADhamitvarakAlikam // 26 // anekadravyayogaizca, kASrNyasampattaye kila / tamaseva sahArdena, raJjayanti ziroruhAn // 26 // janayanti mRjAM dehe, naanaasnehaimuhurmuhuH| tathA kapolazaithilya, yatnatazchAdayanti te // 262 // bhramanti vikaTaM mUDhAstaruNA iva liilyaa| vayaHstambhanimittaM ca, bhakSayanti rasAyanam // 263 // svacchAyAM darpaNe vimbaM, nirIkSante jaleSu ca / klizyante rADhayA nityaM, dehamaNDanatatparAH // 26 // AhUtAstAta tAteti, lalanAbhistathApi te| pitAmahasamAH santaH, kAmayante vimUDhakAH // 265 // sarvasya preraNAkArAH, santo'pi nitarAM punH| kurvanto hAsyabibbokAn , gADhaM gacchanti hAsyatAm / / 266 // jarAjIrNazarIrANAM, yeSAmeSA viDambanA / te bhadra ! sati tAruNye, kIdRzAH santu jantavaH ? // 267 // zleSmAntrakledajAmbAlapUrite te kalevare / AsaktacittAH khidyante, yAvajIvaM varAkakAH // 268 // anantabhavakoTIbhirlabdhaM mAnuSyakaM bhvm| vRthA kurvanti nihIMkA, dharmasAdhanavarjitAH // 269 // AyatiM na nirIkSante, dehatattvaM na jAnate / AhAranidrAkAmA stiSThanti pazusannibhAH // 270 // tatasteSAmapAre'tra, patitAnAM bhavodadhau / nirnaSTaziSTaceSTAnAM, punaruttaraNaM kutaH ? // 271 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadanenApi rUpeNa, mithyAdarzanasaMskRtam / idaM vijRmbhate bhadra ! viparyAsAkhyamAsanam // 272 // anyacca-prazamAnandarUpeSu, sAreSu niyamAdiSu / vazenAsya bhavedbhadra ! duHkhabudbhirjaDAtmanAm // 273 // gatvareSu sutuccheSu, duHkharUpeSu dehinAm / bhogeSu mukhabuddhiH syAdAsanasyAsya tejasA // 274 // tathaiSa bhuvanakhyAtaH, pradhAno'tra mahAbalaH / bahiraGgajanasyoccaiH, sarvAnarthavidhAyakaH // 275 // mayA bhadra ! samAsena, mithyAdarzananA kaH / mahAmohanarendrasya, kathitaste mahattamaH // 276 // tataH prakarSo'duSTAtmA, zrutvA mAtulabhASitam / utkSipya dakSiNaM pANiM, taM pratIdamabhASata // 277 // cAru cAru kRtaM mAma ! yadeSa kathitastvayA / yA tveSA'rdhAsane'syaiva, sA kiMnAmnI varAGganA // 278 // vimarzo'vadadeSA'pi, samAnabalasAhasA / asyaiva bhAryA vijJeyA, kudRSTi ma vizrutA // 279 // ye dRzyante vimArgasthA, bahiraGgajane sadA / bhadra ! pApaNDinaH kecitteSAmeva kAraNam // 280 // te cAmI nAmabhirbhadra ! varNyamAnA mayA sphuTam / jJeyA devAdibhedena, vibhinnAzca parasparam // 281 // tadyathA-zAkyAvaidaNDikAH zaivAH, gautamAzcarakAstathA / sAmAnikAH sAmaparA, vedadharmAzca dhaarmikaaH||282|| AjIvikAstathA zuddhA, vidyudantAzca cuccunnaaH| mAhendrAzcArikA dhUmA, baddhaveSAzca khukhukAH // 283 // ulkAH pAzupatAH kaulAH, kaannaadaashcrmkhnnddikaaH| sayoginastatholUkA, godehA yjnytaapsaaH||284|| ghoSapAzupatAzcAnye, kandacchedA digmbraaH| kAmardakAH kAlamukhAH, pANilehAstrirAzikAH // 285 // kApAlikAH kriyAvAdA govratA mRgcaarinnH| lokAyatAH zaGkhadhamAH, siddhavAdAH kulaMtapAH // 286 // / tApasA girirohAca, zucayo raajpinnddkaaH| saMsAramocakAzcAnye, sarvAvasthAstathA pare // 287 // ajJAnavAdino jJeyAstathA pANDurabhikSavaH / kumAravratikAzcAnye, zarIraripavastathA // 288 // utkandAzcakravAlAca, pavo hstitaapsaaH| cittadevA bilAvAsAstathA maithunacAriNaH // 289 // ambarA asidhArAzca, tathA maatthrputrkaaH| candrodgamikA(khyA)zcAnye, tathaivodakamRttikAH // 290 // ekaikasthAlikA maGkhAH, pakSApakSA gajadhvajAH / ulUkapakSA mAtrAdibhaktAH kaNTakamardakAH // 291 // kiyanto vA'tra gaNyante ? nAnAbhiprAyasaMsthitAH / pASaNDino bhavantyete, bho ! nAnAvidhanAmakAH // 292 // devaidaiistathA veSaiH, kalpairmokSavizuddhibhiH / vRttibhizca bhavantyete, bhinnarUpAH parasparam // 293 // tathAhi-rudrendracandranAgendrabuddhopendravinAyakAH / nijAkUtavazAdetairiSTA devAH pRthak pRthaka // 294 // Izvaro niyatiH karma, svabhAvaH kAla eva vaa| jagatkarteti vAdo'yaM, sarveSAM bhinnarUpakaH // 295 / / tridaNDakuNDikAmuNDavalkacIvarabhedataH / veSaH parasparaM bhinnaH, sphuTa evopalakSyate // 296 // kalpo'pi bhakSyAbhakSyAdilakSaNaHsvadhiyA kil| anyo'nya bhinna evaiSAM, tIthinAM bhadra ! vartate // 297 // vidhyAtadIparUpAbhaH, sukhaduHkhavivarjitaH / eSAM pApaNDinAM bhadra ! mokSo bhinnaH parasparam // 298 // nijAkUtavazenaiva, vizuddhirapi tIthikaiH / amIbhirbhadra ! sattvAnAM, bhinnarUpA niveditA / / 299 // kandamUlaphalAhArAH, keciddhaanyaashino'pre| vRttito'pi vibhidyante, tataste bhadra ! tIthikAH // 30 // evaM ca sthite-amI varAkAH sarve'pi, dolAyante bhavodadhau / asyAH kudRSTervIryeNe, zuddhadharmabahiSkRtAH // 301 // tattvamArgamajAnanto, vivadante parasparam / svAgrahaM naiva muzcanti, ruSyanti hitabhASiNe // 302 // tadeSA bhuvanakhyAtA, mithyAdarzanavatsalA / kudRSTivilasatyeva, bahiraGgajanAhitA // 303 // yastveSa viSTare tuGge, niviSTaH pravilokyate / prasiddha eva bhadrasya, sa nRnaM rAgakesarI // 304 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgatraya enaM rAjye nidhAyoccairmahAmohanarAdhipaH / gaticintAbharo nUnaM, kRtArthoM vartate'dhunA // 305 // kevalaM dattArAjye'pi, mahAmohanarezvare / savizeSaM karotyeSa, vinayaM nayapaNDitaH // 306 // mahAmohanarendro'pi, sarveSAmagrataH sphuTam / asyaiva bhoH suputrasya, prabhutvaM khyApayatyalam // 307 // tadevaM snehasaMbaddhau, pitAputrauM parasparam / etAveva vazIkartu, kSamau bhadra ! jagattrayam // 308 // yAvadvipratapatyeSa, narendro rAgakesarI / bahiraGgajane tAvatkautastyaH mukhasaGgamaH? // 39 // . yato'yaM bhadra ! saMsArasAgarodaravartiSu / bahirloke padArtheSu, prItimutpAdayatyalam // 310 // saMkliSTapuNyajanyeSu, saMkliSTeSu svarUpataH / saMklezajanakeSveva, saMbadhnAti pRthagjanam // 311 // anyacca bhadra ! pArzvasthaM, yadasya puruSatrayam / raktavarNamatisnigdhadehaM ca pravibhAvyate // 312 // ete hi nijavIryeNa, zarIrAdavibhedinaH / anena vihitA bhadra ! trayo'pyAtmavayasyakAH // 313 // atattvAbhinivezAkhyaH, prathamo'yaM nrottmH| dRSTirAga iti proktaH, sa evAparasUribhiH // 314 // ayaM hi bhadra ! tIrthyAnAmAtmIyAtmIyadarzane / karoti cetaso'tyantamAbandhamanivartakam // 315 // dvitIyo bhavapAtAkhyaH, puruSo bhadra ! gIyate / ayamevAparaiH prAjJaiH, sneharAga itIritaH // 316 // ayaM tu kurute dravyaputrasvajanasantatau / mUrchAtirekato bhadra ! cetaso gADhabandhanam // 317 // abhiSvaGgAbhidhAno'yaM, tRtIyaH puruSaH kila / gIto viSayarAgAkhyaH, sa eva munipuGgavaiH // 318 // ayaM tu bhadra ! loke'tra, bhramannuddAmalIlayA / zabdAdiviSayagrAme, laulyamutpAdayatyalam // 319 // naratrayasya sAmarthyAdasya bhadra ! jagattrayam / AkrAntameva manye'haM, rAgakesariNA punaH // 320 // sanmArgamattamAtaGgakumbhanirbhedanakSamaH / svavIryAkrAntabhuvanaH, satyo'yaM rAgakesarI // 321 // yA tveSA dRzyate bhadra ! niviSTA'syaiva viSTare / asyaiva bhAryA sA jJeyA, mUDhatA lokavizrutA // 322 // ye kecidasya vidyante, guNA bhadra ! mahIpateH / te'syAM sarve subhAryAyAM, vijJeyAH supratiSThitAH // 323 // yataH zarIranikSiptAM, pArvatImiva zaGkaraH / enAmeSa sadA rAjA, dhArayatyeva mUDhatAm // 324 // tatazca-anyo'nyAnugato nityaM, yathA dehastathA'nayoH / avibhaktA vivartante, guNA api parasparam // 325 // yastveSa vAmake pAca~, niviSTo'syaiva bhuupteH| bhadra ! dveSagajendro'sau, pratItaH prAyazastava // 326 // atrApi ca mahAmohanarendrasya sutottame / cittaM vizrAntamevoccairguNAH kalyANakArakAH // 327 // yataH-janmanA laghurapyeSa, rAgakesariNo'dhunA / vIryeNAbhyadhiko loke narendro bhadra ! vartate // 328 // tathAhi-na bhayaM yAnti dRSTena, rAgakesariNA jnaaH| dRSTvA dveSagajendraM tu, jAyante bhItvakampitAH // 329 // yAvadeSa mahAvIryazcittATavyAM vijRmbhate / bahiraGgajane tAvatkautastyaH prItisaGgamaH ? // 330 // ye'tyantasuhRdo lokAH, snehanirbharamAnasAH / teSAmeSa prakRtyaiva, cittavizleSakArakaH // 331 // cittavRttimahATavyAM, calatyeSa yadA yadA / tadA tadA bhavantyeva, jnaaste'tyntduHkhitaaH||332|| paraloke punaryAnti, narake tIvravedane / AbaddhamatsarA vairaM, pravidhAya parasparam // 333 // bhadra ! dvaSagajendro'yaM, yathArthoM nAtra saMzayaH / yasya gandhena bhajyante, vivekAH kalabhA iva // 334 // yA tvasya bhAryA tadvArtA, zokenaiva niveditA / ata eva na pArzvasthA, dRzyate sA'vivekitA // 335 // prakarSaH prAha yastveSa, niviSTastuGgaviSTare / naratrayaparIvAraH, pRSThato'syaiva bhUpateH // 336 // raktavarNo'tilolAkSo, vilAsollAsatatparaH / pRSThApIDitatUNIraH, sacApaH pazcabANakaH // 337 // bhramadbhramarazaGkArahArigItavinoditaH / vilasaddIptilAvaNyavarNyayA varayoSitA // 338 // mUDhatA dveSaga: jendra Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 asyA eva tanuzleSavakracumbanalAlasaH / kamanIyAkRtiH so'yaM, katamo mAma ! bhUpatiH ? // 339 / / caturbhiH kalApakam / vimarzaH prAha nanveSa, mahAzcaryavidhAyakaH / uddAmapauruSo loke, prasiddho makaradhvajaH // 340 // yadyeSo'dabhutakartavyo,, bhavatA nAvadhAritaH / na kiJcidapi vijJAtaM, bhadrAdyApi tatastvayA // 341 // yo bhadra ! zrUyate loke, parameSThI pitAmahaH / so'nena kArito gaurIvivAhe bAlaviplavam // 342 // sa eva cApsaronRttarUpavikSiptamAnasaH / anenaiva kRto bhadra ?, paJcavakradharaH kila // 343 // yo loke jagato vyApI, zrUyate kila kezavaH / anena kAritaH so'pi, gopInAM pAdavandanam // 344 // anyacca bhadra ! so'nena, suprasiddho mahezvaraH / dApito'dha zarIrasya, gauryai virahakAtaraH // 345 // ullAsitabRhalliGgaH, sa eva surakAnane / tadbhAryAkSobhaNe raktastathA'nena vinATitaH // 346 // utpAdya surate tRSNAM, sa evAnena dhAritaH / divyaM varSasahasraM bho, ratastha iti gIyate // 347 // anye'pi bahavo loke, munayo devadAnavAH / vazIkRtya kRtAH sarve, bhadrAnenAtmakiGkarAH // 348 // ko'sya lavayituM zakto, nUnamAjJAM jagattraye ? / AtmabhUtaM mahAvIrya, yasyedaM puruSatrayam // 349 // ayaM hi prathamo bhadra ! puruSo'naghapauruSaH / nAmnA vijJAtatadvIryaiH, puMveda iti gIyate // 350 // amuSya tAta ! vIryeNa, vahiraGgA mnussykaaH| pAradArye pravartante, jAyante kuladUSaNAH // 351 // dvitIyaH puruSo hyeSa, strIveda iti suuribhiH| vyAvaNito mahAtejA, vyAluptabhuvanodaraH // 352 // asya dhAmnA tu nastAta ! yopito vigttrpaaH| vilaya kulamaryAdAM, rajyante parapuruSe // 353 // tRtIyaH puruSo bhadra ! paNDaveda iti smRtH| yena dandahyate loko, bahiraGgaH svatejasA // 354 // AlapyAlamidaM tAvadasya vIryaviceSTitam / anivedyaM jane yena, vigupyante napuMsakAH // 355 // etannaratrayaM bhadra ! puraskRtya pravartate / avijJAtabalo'nyeSAM, nUnameSa jagattraye // 356 // yA tveSA padmapatrAkSI, rUpasaundaryamandiram / asyaiva vallabhA bhAryA, ratireSA'bhidhIyate // 357 // ye'nena nirjitA lokA, naravIryapuraHsaram / teSAmeSA prakRtyaiva, sukhabuddhividhAyikA // 358 // tathAhi-asyA vIryeNa bho lokA, duHkhitAH prmaarthtH| tathApi te'do manyante, makaradhvajanirjitAH // 359 // yaduta-AhAdajanako'smabhyaM, hito'yaM mkrdhvjH| pratikUlAH punarye'sya, kutasteSAM sukhodbhvH?||360|| tato ratyA'nayA bhadra ! te vazIkRtamAnasAH / jAtA nirmithyabhAvena, mkrdhvjkingkraaH||361|| tadAdezena kurvanti, hAsyasthAnaM vivekinAm / AtmanaH satataM mUDhA, nAnArUpaM viDambanam // 362 // katham?--racayantyAtmano veSaM, yoSitAM cittaraJjanam / Acaranti ca mohena dehe bhUSaNavibhramam // 363 / / tuSyanti kAminIlolalocanAvilokitAH / vahanti hRdaye prIti, tadAlApaimanoramaiH // 364 // bhramanti vikaTaiH pAderunnAmitazirodharAH / rAmAkaTAkSavikSiptAH, subhagA iti garvitAH // 365 // kulaTAdRSTimArgeSu taccittAkSepalampaTAH / niSkrIDayanti mohAndhA, dantakAn kAraNaM vinA // 366 // itastataH pradhAvanti, darzayanti parAkramam / tAsAM mano'nukUlaM hi te kiM kiM yanna kurvate ? // 367 // kurvanti cATukarmANi, bhASante kiGkarA iva / patanti pAdayostAsAM, jAyante krmkaarkaaH||368|| sahante yoSitAM pAdaprahArAnmastakena te / manyamAnA nije citte, mohatastadanugraham // 369 // AsvAdha madyagaNDUSaM, yoSAvaktrasamarpitam / zleSmonmizraM ca manyante, svargAdabhyadhikaM sukham // 370 // ye narA vIryabhUyiSThA, lalanAbhiH svliilyaa| bhrakSepeNaiva kAryante, te'zucerapi mardanam // 371 // tatsaGgamArtha dahyante, surateSu na tossinnH| dUyante virahe tAsAM, mriyante zokavihvalAH // 372 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 avadhUtAzca khidyante, ruNTanti ca bahiSkRtAH / pararaktasvanArIbhiH pAtyante duHkhasAgare // 373 // Iya'yA ca vitudyante, svbhaaryaarkssnnodytaaH| etA viDambanA bhadra ! prApnuvantIha te bhave // 374 // paraloke punaryAnti, ghore saMsAranIradhau / ye jAtA rativIryeNa, makaradhvajakiGkarAH // 375 // bahavazcedRzAH prAyo, bahiraGgA manuSyakAH / ye tvasya zAsanAtItA, viralAste manISiNaH // 376 tadayaM yastvayA pRSTo, lezoddezAdasau mayA / parivArayuto bhadra ! varNito mkrdhvjH||377|| prakarSaH prAha--mamedaM, sundaraM vihitaM tvayA / yamanyamapi pRcchAmi, sandehaM taM nivedaya // 378 // makaradhvajapArzvasthaM yadidaM pravibhAvyate / kiMnAma kiMguNaM cedaM ? mAma ! mAnuSapaJcakam // 379 // hAsatuH cchate vimarzaH prAha yastAvadeSa zuklo manuSyakaH / sa hAsa iti vijJeyo, viSamo'tyantaduSkaraH // 380 // ayaM hi kurute bhadra ! nijavIryeNa mAnuSam / bahiraGgaM vinA kArya, sazabdamukhakoTaram // 381 // . kizcinimittamAsAdya, nimittaviraheNa vA / svaM vIrya darzayatyuccairyeSAmeSa mahAbhaTaH // 382 // mahAkahakahadhvAnairhasantaH shissttninditaaH| nirvAditamukhAstucchAste jane yAnti lAghavam ||383||yugmm / AzaGkAyAH padaM loke, jAyante ninimittakam / janayanti pare vairaM, labhante vaktravibhramam // 38 // makSikAmazakAdInAmupapAtaM ca dehinAm / Acaranti vinA kArya, pareSAM ca parAbhavam // 385 // tadidaM bhadra ! niHzeSamiha loke vijRmbhate / hAso'yaM paraloke'smAtkarmabandhaH sudAruNaH // 386 // astyasya tucchatA nAma, sadbhAryA hitkaarinnii| dehasthA'syaiva pazyanti, tAM bho gmbhiircetsH||387|| enamullAsayatyeva, nimittena vinA sadA / hAsaM sA tucchatA vatsa ! laghuloke yathecchayA // 388 // yato gambhIracittAnAM, nimitte sumahatyapi / mukhe vikAsamA syAnna hAsyaM bahudoSalam // 389 // yA tveSA kRSNasarvAGgI, gADha bIbhatsadarzanA / dRzyate lalanA seyamarati ma vizrutA // 390 // kizcitkAraNamAsAdya, bahiraGgajane sadA / karotyeSa manoduHkhaM, jRmbhamANA'tiduHsaham // 391 // yastveSa dRzyate bhadra ! kampamAnazarIrakaH / puruSaH sa bhayo nAma, prasiddho gADhaduHsahaH // 392 // bhayahIna vilasamneSa mahATavyAmetasyAM kila lIlayA / bahiraGgajanAnuccaiH, kurute kAtarAnanAn // 393 // satvate katham ?-trasyantIha manuSyAdeH, kampante pazusaMhateH / arthAdihAni manvAnAH, palAyante'tikAtarAH // 394 // akasmAdeva jAyante, trstaastrllocnaaH| jIviSyAmaH kathaM ceti, cintayA santi vivalAH // 395 // mariSyAmo mariSyAma, ityevaM bhAvanAparAH / mudhaiva jIvitaM hitvA, mriyante sttvvrjitaaH||396|| jane ca mA bhUdazlAghetyevaM bhAvena vihalAH / nocitAnyapi kurvanti, karmANi puruSAdhamAH // 397 sa eSa nikaTasthAyisaptamAnuSasampadA / viz2ambhate bhayo bhadra !, bahiraGgajane sadA // 398 // kiM ca-palAyanaM raNe dainyamarINAM pAdavandanam / asyAdezena nirlajjAste kurvanti narAdhamAH // 399 // tadevaM bhadra ! loke'tra, ye bhayasya vazaM gtaaH| vinATitAH paratrApi, yAnti bhIme bhavodadhau // 40 // asyApi ca zarIrasthA, bhAryA'sti pativatsalA / saMvardhikA kuTumbasya, procyate hInasattvatA // 401 // tAM hInasattvatAM dehAdbhAryAmeSa na muJcati / nUnaM hi mriyate bhadra ! bhayo'yaM rhitstyaa||402|| bhadra ! pratyabhijAnISe, kimenaM tu na mAmpratam ? / taM tatra nagare zokaM, yamamuM drakSyasi sphuTam // 403 // anenaiva tadA vArtA, samastA'pi niveditA / so'yaM samAgatastUrNa, zoko bhadra ! punarbale // 404 // apekSya kAraNaM kizcidayaM loke bahigate / AvibhUtaH karotyeva, dainyAkrandanarodanam // 405 // iSTaviyuktA ye lokA, nimanAzca mahApadi / aniSTaiH saMprayuktAzca, tasya syurvazavartinaH // 406 // na lakSayanti te mUDhA, yatheSa ripuruccakaiH / asyAdezena muzcanti, ArATIH kevalaM jaDAH // 407 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 eSa zokaH kilAsmAkaM, duHkhatrANaM kariSyati / ayaM tu vardhayatyeva, teSAM duHkhaM nissevitH||408 na sAdhayanti te svArtha, dharmAd bhrazyanti mAnavAH / prANairapi viyujyante, muurchaasNmiilitekssnnaaH||409 tADanaM ziraso'tyartha, luzcanaM kcsntteH| kuTTanaM vakSaso bhUmau, loThanaM gADhaviklavam // 410 // tathA''tmollambanaM rajjvA, patanaM ca jalAzaye / dahanaM vahninA zailazikharAdAtmamocanam // 411 // bhakSaNaM kAlakUTAdeH, zastreNAtmanipAtanam / pralApanamunmAdaM ca, vaiklavyaM dainyabhASaNam // 412 antastApaM mahAghoraM, zabdAdi mukhavaJcanam / labhante puruSA bhadra, ye zokavazavartinaH // 413 // itthaM bhUritaraM duHkhaM, prApnuvantIha te bhave / karmabandhaM vidhAyoccairyAntyamutra ca durgatau // 414 // tadeSa bahiraGgAnAM, duHkhado bhadra ! dehinAm / kicillezena zokaste, varNitaH purato mayA // 415 // asyApi ca zarIrasthA, bhavasthA nAma daarunnaa| vidyate patnikA vatsa ! zokasya gRhanAyikA // 416 // sA'sya saMvadhikA jJeyA, tAM vinA naiva jIvati / ata eva zarIrasthAM, dhArayatyeSa sarvadA // 417 // yA tveSA dRzyate kRSNA, bhoH saMkocitanAsikA / nArI sA sUribhirbhadra ! jugupsA parikIrtitA // 418 // iyaM tu bahiraGgAnAM, lokAnAM manaso'dhikam / vyalIkabhAvamAdhatte, tattvadarzanavarjinAm // 419 // kRmijAlolvaNaM dehaM, pUyaklinaM malAvilam / vastu durgandhi bIbhatsaM, te hi dRSTvA kathaMcana // 420 // kurvanti zirasaH kampaM, nAsikAdhananaM jaDAH / dUrataH prapalAyante, mIlayanti ca locane // 421 // huM huM humiti jalpanti, vakrAM kurvanti kandharAm / vizanti zaucavAdena, sacelAH zItale jale // 423 nAsikAM kuzcayantyuccairniSThIvanti muhurmuhuH| AzleSe varmacelAdeH, kruddhAH snAnti punaH punH||423|| chAyAmapi ca necchanti, pareSAM spssttumaatmnaa| jAyante zaucavAdena, vetAlA iva duHkhitaaH||424|| cittazUkAvazAdeva, sAkSAdunmattakA api / kecidbhadra ! prajAyante, ye jugupsAvazaM gatAH // 425 // paraloke punaryAnti, tattvadarzanavarjitAH / tamo'bhibhUtAste mUrkhA, ghorasaMsAracArake // 426 // tadevaM bahiraGgAnAM, lokAnAM bhuduHkhdaa| kizcitteM varNitA bhadra !, jugupsA'pi mayA'dhunA // 427 // prakarSaH prAha dRzyante, yAnyetAni puro mayA / niviSTAni narendrANAmutsaGgAdiSu lIlayA // 428 // gADhaM durdAntaceSTAni, caTulAni vizeSataH / AraktakRSNavarNAni, DimbharUpANi SoDaza // 429 / / amUni nAmabhirmAma ! guNaizca suparisphuTam / adhunA varNyamAnAni, zrotumicchAmyahaM tvayA // 430 // vimarzaH prAha sarveSAmeteSAM sUribhiH purA / sAmAnyataH kaSAyAkhyA, bhadra ! loke prakAzitA // 431 // vizeSataH punarbhadra ! yAnyetAnIha vIkSase / mahattamAni duSTAni, sarveSAmagratastathA // 432 // catvAri garbharUpANi, raudrAkarANi bhAvataH / tAnyanantAnubandhInI, gItAni kila saMjJayA // 433 // amUni ca prakRtyaiva, mithyAdarzananAmakaH / ayaM mahattamo bhadra ! svAtmabhUtAni pazyati // 434 // tatazca bahiraGgAnAM, lokAnAM nijavIryataH / etAnyapi prakurvanti, mithyAdarzanabhaktatAm // 435 // yataH-yAvadetAni jRmbhante, DimbharUpANi liilyaa| cittavRttimahATavyAM, tAvatte bAhyamAnuSAH // 436 // ananyacittAH satatamenameva mahattamam / lokavAkyanirAkAGkSAH, sadbhaktyA paryupAsate // 437 // ata eva ca-cittavRttimahATavyAmullasatsveSu te janAH / na tattvamArga bhAvena, prapadyante kadAcana // 438 // evaM sthite-ye doSA varNitAH pUrva, mithyaadrshnsNshryaaH| bahirjanAnAM sarveSAM, teSAmetAni kAraNam // 439 // etebhyo laghurUpANi, yAni catvAri sundara ! / apratyAkhyAnanAmAni, tAni gItAni paNDitaiH // 440 // etAni nijavIryeNa, bahiraGgamanuSyakAn / pravartayanti pApeSu, vArayanti nivartanam // 441 / / kaSAya Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 kiM bahunA ?-yAvadetAni gAhante, cittavRttimahATavIm / tAvadbhadra ! nivartante, na te pApAdaNorapi // 442 // tattvamArga prapadyeraneteSu vilasatsvapi / labhante tadbalAtsaukhyaM, viratiM tu na kurvate // 443 // tatastecAtra saMtaptA, nipatanti paratra ca / vidhAya pApasaMghAtaM, saMsAragahane janAH // 444 // yAnyetAni punarbhadra ! laghIyAMsi tato'pi ca / pratyAkhyAvArakANIha, budhAstAni pracakSate // 445 // amUni kila valgante, yAvadatraiva maNDape / bahiraGgajanAH sarva, tAvanmuJcantyaghaM na vai // 446 // kizcinmAnaM tu muzceyuH, pApaM bAhyajanAH kila / cittavRttimahATavyAmeteSu vilasatsu bhoH // 447 // etAnyapi svarUpeNa, tasmAtsantApakAraNam / bahirjanAnAM kalyANe, viratistatra kAraNam // 448 // etebhyo'pi laghIyAMsi, yAnyetAnIha sundara ! vartante garbharUpANi, catvAri tava gocare // 449 // tAni saMjvalanAkhyAni, gItAni munipuGgavaiH / lIlayA caTulAnItthamullasanti muhurmuhuH // 450 // etAni sarvapApebhyo, viratAnAmapi dehinAm / ihollasanti kurvanti, bAhyAnAM cittaviplavam / / 451 // dRSayanti tato bhUyaH, sarvapApanibarhaNam / te sAticArA jAyante, vIryeNaiSAM bahirjanAH // 452 / / na sundarANi sarjeSAM, tadetAnyapi dehinAm / laghurUpANi dRzyante, tAta ! yadyapi jantubhiH // 453 // catuSTayAni catvAri, tadetAni vizeSataH / eteSAM nAmabhirbhadra ! guNaizca kathitAni te // 454 // pratyekaM yAni nAmAni, ye guNAzca vishesstH| eteSAM tatpunabhadra ! ko vA varNayituM kSamaH ? // 455 // tasmAtte kathayiSyAmi, vizrabdhaH kutracitpunaH / prastAvAgatameveha, vIryameSAM vizeSataH // 456 // anyacca-eteSAM garbharUpANAM, madhye'STau parayA mudA / yAnyetAni pranRtyanti, rAgakesariNo'grataH // 457 // tAnyasmAdeva jAtAni, rAgakesariNaH kila atyantavallabhAnyasya, mUDhatAnandanAni ca // 458 // yugmam yAni tvetAni ceSTante, krIDayA'STau muhurmuhuH / puro dveSagajendrasya, garbharUpANi sundara ! // 459 // asmAdeva prasUtAni, priyANi dveSabhUpateH / mAtA'vivekitA'mISAM, sarveSAM bhadra ! gIyate // 460 // yugmam evaM ca sthite-mahAmohanarendrasya, yAni pautrANi sundara ! / tatputrayorapatyAni, tAta ! vikhyAtavIryayoH // 461 // teSAmamISAM loke'tra, daurlAlityavirAjitam / vIrya sahasrajihvo'pi, ko nivedayituM kSamaH ? // 462 // yugmam pazya pazyAta evaipAmetAni nijaceSTitaiH / zIrSe siddhArthakAyante, sarveSAmeva bhUbhujAm // 463 // tadidaM te samAsena, mayA tAta ! niveditam / mahAmohanarendrasya svAGgabhUtaM kuTumbakam // 464 // ye tvamI vedikA'bhyarNe, vivartante mahIbhujaH / te mahAmoharAjasya, svAGgabhUtAH padAtayaH // 465 // viSayA tatra ca-ya epa dRzyate bhadra ! rAgakesariNo'grataH / AzliSTalalano mRSTaM, tAmbUlaM svAdayannalam // 466 // bhilASA raNadvirepharincholisUcitotkaTagandhakam / lIlAkamalamatyarthamAjighrazca muhurmuhuH // 467 // svabhAryA'malavaktrAbje, kurvANo dRSTivibhramam / vallakInUpurArAvakAkalIgItalampaTaH // 468 // yazcaivaM viSayAneSa, pazcApi kila liilyaa| bhuJjAno manyate sarvamAtmano muSTimadhyagam // 469 // bhadra ! so'yamihAyAtA, vayaM yasya didRkssyaa| rAgakesariNo mantrI, loke vikhyaatpaurussH||470||pnycbhiH kulakam asyaiva tAni vartante, putrabhANDAni sundara ! yAni mithyAbhimAnena, kathitAni puraa''vyoH||471|| tadvazena jagatsarva, vazIkRtya mahAbalaH / bhadra ! nUnaM karotyeva, ceSTayA tulyamAtmanaH // 472 // tathAhi-etatprayuktaya dRSTA, mAnuSairbhadra ! dehinH| te sparzarasasadgandharUpazabdeSu lAlasAH // 473 // kAryAkArya na pazyanti, budhyante no hitAhitam / bhakSyAbhakSyaM na jAnanti, dhrmaacaarbhisskRtaaH||474|| tanmAtralabdhasauhArdA, vartante sArvakAlikam / nAnyatkiJcana vIkSante, yathA'sau vartate jddH||475||tribhirvishesskm| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 darzanAdeva nirNIto, buddhayA ca prinishcitH| rasanAjanako bhadra !, sa evAyaM na saMzayaH // 476 / / rAgakesariNo rAjyaM tantrayannikhilaM sadA / parabuddhiprayogeNa, naivaiSa pratihanyate // 477 // puruSAH paNDitAstAvaddhahiraGgA dRddhvrtaaH| yAvadeSa svavIryeNa, tAno kSipati kutracit // 478 // yadA punarmahAprAjJastAneSa sacivaH kacit / Arabheta svavIryeNa, bahiraGgamanuSyakAn // 479 // tadA te niharapAyA, bAlizA iva kiGkarAH / vratAgrahaM vimucyAsya, jAyante vigatatrapAH // 480 // yugmam vardhayatyeSa sAmrAjyameteSAmeva bhUbhujAm / bahiraGgajanasyAyamamAtyo duHkhadaH sadA // 481 // yataH-asyAdezena kurvanti, pApaM te baahymaanussaaH| tacca pApaM kRtaM teSAmihAmutra ca duHkhadam // 482 // nipuNo nItimArgeSu, gADhaM nirvyAjapauruSaH / bhedakaH paracittAnAmupAyakaraNe paTuH // 483 // viditAzeSavRttAntaH, sandhivigrahakArakaH / vikalpabahulo loke, sacivo naastymuudRshH|484| yugmam / kiM cAtra bahunoktena ? tAvadete narezvarAH / yAvadeSa mahAmantrI, tantrako rAjyasaMhateH // 485 // tataH sa harSa prakarSo'bravIt-sAdhu mAma ! sAdhu sundaraM nirNItaM mAmena, na tilatuSatribhAgamAtrayA'pi calatIdaM, evaMvidha evAyaM viSayAbhilASo mahAmantrI, nAstyatra sandehaH, tathAhiAkAradarzanAdeva, te guNA mama mAnase / AdAveva samArUDhA, ye'sya saMvarNitAstvayA // 486 / / vimarzaH prAha nAzcarya. lakSayanti bhavAdRzAH / narANAM dRSTamAtrANAM, yadaguNAguNarUpatAm // 487 tathAhi-jJAyate rUpatojAtirjAteH zIlaM zubhAzubham / zIlAd guNAH prakAzante, guNaiH sattvaM mahAdhiyAm // 488 // na kevalaM tvayA'syaiva, darzanAdeva lakSitAH / guNAH kiM tarhi ? sarveSAM, nUnameSAM mahIbhujAm // 489 // buddherjAtasya te bhadra ! kiM vA syAdavinizcitam ? / yattu mAM praznayasyevaM, tAta ! sA te'bhijAtatA // 490 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato mAma ! nivedyatAm / kiMnAmikeyaM bhAryA'sya ? mantriNo mugdhalocanA // 491 // vimarzaH prAha bhadreyaM, bhogatRSNA'bhidhIyate / guNaistu tulyA vijJeyA, sarvathA'syaiva mantriNaH // 492 // ye tvete purataH kecitpAva'taH pRSThato'pare / dRzyante bhUbhujo bhadra ! mantriNo'sya natAnanAH // 493 // duSTAbhisandhipramukhAste vijJeyA mhaabhttaaH| mahAmohanarendrasya, svAgabhUtA padAtayaH // 494 // yugmam anyacca-mahAmohanRpasyeSTA, rAgakesarariNo matAH / bhRtyA dveSagajendrasya, sarve'pyete mahIbhujaH // 495 // anena mantriNA''diSTA, rAjyakAryeSu sarvadA / ete bhadra ! pravartante, nivartante ca nAnyathA // 496 // ye kecidabAhyalokAnAM, kSudropadravakAriNaH / antaraGgA mahIpAlAste'mISAM madhyavatinaH // 497 // nAryoM DimbhAzca ye kecidanye'pyevaMvidhA jane / amISAM madhyagAH sarve, draSTavyAste mahIbhujAm // 498 // tadete parimAtItA, nivedyantAM kathaM mayA ? / saMkSepataH samAkhyAtAH, svAGgabhUtAH padAtayaH // 499 // prakarSaH prAha ye tvete, vedikAdvAravartinaH / niviSTA bhUbhujaH sapta, mAma ! mutkalamaNDape // 500 // yuktAH satparivAreNa, naanruupviraajinH| ete kinAmakA jJeyAH ? kiMguNA vA mahIbhujaH ? // 501 // vimarzaH prAha bhaTTaite, saptApi vrbhuubhujH| mahAmohanRpasyaiva, bahirbhUtAH padAtayaH // 502 // tatra ca-ya eSa dRzyate bhadra ! saMyuktaH paJcabhineraiH / jJAnasaMvaraNo nAma, prasiddhaH sa mahIpatiH // 503 // atraiva vartamAno'yaM, bahiHsthaM sakalaM janam / karotyandhaM svavIryeNa, jJAnodyotavivarjitam // 504 // kiM ca-sAndrAjJAnAndhakAreNa, yato mohayate janam / tato'yaM ziSTalokena, moha ityapi kiirtitH||505 yastveSa navabhiryukto, mAnuSaiH pravibhAvyate / darzanAvaraNo nAma, vikhyAtaH sa mahItale // 506 // dRzyante paJca yA nAryastAH svavIryeNa sundraaH| karotyeSa jagatsarvaH ghUrNamAnagatikriyam // 507 // ye tvamI puruSA bhadra ! catvAro'sya puraH sthitaaH| etatsAmarthyayogena, jagadandhaM karotyayam // 508 // bhogatRSNAsvarUpaM zAnAvaraNAdhA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naradvayasamAyukto, yaH punarbhadra ! dRzyate / sa eSa vedanIyAkhyo, rAjA vikhyAtapauruSaH // 509 // sAtanAmA prasiddho'sya, jagati prathamo nrH| karotyAhAdasandohananditaM bhuvanatrayam // 510 // dvitIyaH puruSo bhadra ! yastvasya pravilokyate / asAtanAmakaH so'yaM, jagatsantApakArakaH // 511 // dIrghahasvaiH samAyuktazcaturbhiDimbharUpakaiH / vivartate mahIpAlo, yastveSa tava gocare // 512 // AyurnAmA prasiddho'yaM, sarveSAM bhadra ! dehinAm / nije bhave kilAvasthAM, kurute DimbhatejasA // 513 // yugmam dvicatvAriMzatA yukto, mAnuSANAM mahAbalaH / yastveSa dRzyate bhadra ! nAmanAmA mahIpatiH // 514 // nijamAnuSavIryeNa, jagadeSa carAcaram / viDambayati yattAta ! tadAkhyAtuM na pAryate // 515 // yugmam / / tathAhi-caturgatikasaMsAre, naranArakarUpatAm / ye dadhAnA vivartante, pazudevatayA pare // 516 // . ekendriyAdibhedena, nAnAdehavivartinaH / nAnAGgopAGgasaMbaddhAH, saMghAtakaraNodyatAH // 517 // bhinnasaMhananAH sattvA, nAnAsaMsthAnacAriNaH / varNagandharasasparzamedena, vividhAstathA // 518 // gauravetarahInAzca, svopaghAtaparAyaNAH / parAghAtaparAH kecidiSTajanmAnupUrviNaH // 519 // sadacchavAsAtapodyotavihAyogatigAminaH / trasasthAvarabhedAca, sUkSmabAdararUpiNaH // 520 // paryAptaketarAH kecidanye pratyekacAriNaH / sAdhAraNAH sthirAH kecittathAnye'sthirarUpiNaH // 521 // zubhAzubhatvaM vibhrANAH, subhagA durbhgaastthaa| musvarA dusvarA loke, ye cAdeyA manoharAH // 522 // anAdeyAH svavarge'pi, yaza kIrtisamanvitAH / ayazaH kIrtiyuktAca, nirmitaa''tmshriirkaaH||523|| praNatAzeSagIrvANamaulimAlAciMtakramAH / ye ca tIrthakarA loke, bhavanti bhavabhedinaH // 524 // nijamAnuSavIryeNa, sarvameSa narAdhipaH / tadidaM jambhate vatsa ! nAmanAmA mahAbalaH // 525 // dazabhiH kulakaM / / yaH punarbhadra ! bhUpo'yaM, vIkSyate purataH sthitam / AtmabhUtaM mahAvIrya, nIcocca puruSadvayam // 526 // . gotrAbhidhAno vikhyAtaH, sa eSa jagatIpatiH / dehinAM kurute bhadra ! sundaretaragotratAm // 527 // narapazcakasevyo'yaM, yaH punaH pravibhAvyate / antarAya iti khyAtaH, sa tAta ! varabhUpatiH // 528 // ayaM tu naravIryeNa, kurute bAhyadehinAm / dAnabhogopabhogAptivIryavighnaM narAdhipaH // 529 // . tadete kathitAstAta !, nAmabhirguNalezataH / saptApi bhUbhujastubhyaM, samAsena mayA'dhunA // 530 // vIryavaktavyatAmeSAM, vistareNa punaryadi / varNayAmi tato'tyeti, tatraiva mama jIvitam // 531 // tadevamatigambhIraM, zrutvA mAtulajalpitam / prakarSoM hRSTacittatvAdidaM vacanamabravIt // 532 // cAru mAma ! kRtaM cAru, mocito mohapaJjarAt / eteSAM varNanaM rAjJAM, kurvataivamahaM tvayA // 533 // kevalaM kazcidadyApi, mAmaM pRcchAmi saMzayam / tamAkarNya punarmAmo, mAmAkhyAtumarhati // 534 // tato vimarzastuSTAtmA, taM pratIdamabhASata / pRccha yadrocate tubhyaM, bhadra ! vizrabdhacetasA // 535 // prakarSaH prAha mAmAyaM vismayo mama mAnase / eSu saMkIrtyamAneSu, rAjasu pratibhAsate // 536 // yadA'mUnmaNDapAntaH sthAnirIkSe nAyakAnaham / parivAraM na pazyAmi, tadA'mISAM nijaM nijam // 537 / / yadA vilokayAmyuccaiH, parivAraM vishesstH| tadA visphAritAkSo'pi, naivekSe nAyakAnaham // 538 // bhavatA tu parIvAro, nAyakAzca pRthak pRthak / nAmato guNatazcaiva, kIrtitA bata tatkatham ? / / 539 // vimarzanoditaM vatsa ! na vidheyo'tra vismyH| naikadobhayavettA'tra, kazcidanyo'pi vidyate // 54 // sAmAnya yataH-ye nirAvaraNajJAnAH, kevlaalokbhaaskraaH| prabhuM parikaraM caiSAM, naikadA te'pi jAnate // 541 // vizeSayobheMdAmedau yataH-sAmAnyarUpA rAjAnaH, sarve'mI prikiirtitaaH| vizeSarUpA vijJeyAH, sarve cAmI pricchdaaH||542|| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 tathAhi-avayavyatra sAmAnya, vizeSo'vayavAH smRtaaH| rAjAnacAMzino jJeyAstadaMzAstu pdaatyH||543|| iha ca--nAyAtaH kasyacitsAkSAdekadA jJAnagocaram / yathaitau prakRtistAta !, sA saamaanyvishessyoH||544|| dezakAlasvabhAvaizva, bhedo'pi ca na vidyane / tAdatmyAdetayostAta !, tenaikaH pratibhAti te // 545 // tathAhi-ke tarodinaH santu, dhvaamrkhdiraadyH| dhavAmrAdivinAbhUtaH, kastA prkaashytaam||546|| zrutaskandhAtirekeNa, nAstyadhyayanasaMbhavaH / na cAdhyayananirmuktaH, zrutaskandho'sti kazcana // 547 // kevalaM yaugapadyena. na hau tAvitIyatA / nAyaveva tau vatsa!, kAlabhedena darzanAta // 548 // tathAhi-dRzyate hi tarurdurAnna lakSyante dhvaadyH| abhyarNe te'pi dRzyante lakSyate na taruH pRthak // 549 // tathApi tavayaM dRSTaM, kAlabhede'pi kiirtyte| yathAkrameNa dRSTatvAd bhUpA (dvaa)dyaashckssuraadibhiH||550|| ato bhedena dRSTatvAdbhinamevedamiSyatAm / abhinnasya hi no bhinna, kAlabhede'pi darzanam // 551 // tathAhi-abhede'pi svbhaavaadyairytsaamaanyvishessyoH| saMkhyAsaMjJA'GkakAryebhyo, bhedo'pyasti parisphuTaH // 552 // tena taddvArajaH sarvo vyavahAro na duSyati / bhedAbhedAtmake tattve bhedasyetthaM nidarzanAt // 553 // tathAhi-saMkhyayA tarurityeko, bhUyAMsaH khdiraadyH| saMjJA'pi tarurityeSAM, dhavAmrArkAdibhedinAm // 554 // anuvRttistarosteSu, lakSaNaM pRthagIkSyate / dhavAzvatthAdibhedAnAM, vyAvRttizca parasparam // 555 // kArya tu tarumAtreNa, sAdhyaM chAyAdikaM pRthak / viziSTaphalapuSpAdyamanyadevAmrakAdibhiH // 556 // vyavahAro'pi sAmAnye, zrutaskandhe'nya eva hi / anya evAsya bhedeSu, yaduddezAdilakSaNaH // 557 // tasmAttaM bhedamAzritya saMkhyAsaMjJAdigocaram / abhedaM ca tirodhAya, dezakAlasvabhAvajam // 558 // rAjAnaH parivArAzca, mayA vatsa ! pRthaka pRthak / nAmato guNasaMkhyAbhyAM, tavAgre parikIrtitAH ||559||yugmm evaM ca bhedino'pyete na parasparabhedinaH / yaugapadyena bhAsante, bhadra tanmuzca saMzayam // 560 // .. na cAnyatrApi kartavyo, vismayo lkssnnaadibhiH| kathyamAne mayA bhede,bhoH saamaanyvishessyoH||56|| prakarSeNoditaM mAma !, naSTo'yaM saMzayo'dhunA / mamaiSa mAma ! sandehaH, parisphurati mAnase // 562 // yaduta-ya ete sapta rAjAna, eteSAM madhyavartinaH / tRtIyazca caturthazca, paJcamaH SaSTa eva ca // 563 // ete mahIpAzcatvAro yathA vyAvarNitAstvayA / tathA janasya lakSyante sundaretarakAriNaH // 564 // naikAntenaiva sarveSAmapakAraparAyaNAH / ete hi bAhyalokAnAM, keSAzcitsukhahetavaH // 565 // tribhirvizeSakam / Adho rAjA dvitIyazca, yazca pryntbhuuptiH| duHkhadA eva sarveSAM, trayo'pyete tu dehinAm // 566 // tataH saparivAreNa mahAmohamahIbhujA / etaizca hRtasArANAM, teSAM kiM nAma jIvitam ? // 567 // evaM ca sthite-kiM vidyante janAH kecidabahiraGgeSu dehiSu ? / amIbhirna kadarthyante, ye catubhirarAtibhiH // 568 // kiMvA na saMbhavantyeva. tAdRzA mAma ! dehinH| ye'mISAM nijavIryeNa, prtaapksstikaarinnH||569|| tacchrutvA bhAgineyoktaM, vacanaM vihitAdaraH / avAdIdIdRzaM vAkyaM, vimarzoM madhurAkSaraiH // 570 // vidyante bahiraGgeSu, vatsa ! lokeSu taadRshaaH| eteSAM vIryanirNAzAH, kevalaM viralA janAH // 571 // tathAhi--sadbhUtabhAvanAmantratantrazAstrA mhaadhiyH| kRtAtmakavacA nityaM, ye tiSThanti bhirjnaaH||572|| apramAdaparAsteSAmete sarve'pi bhuubhujH| mahAmohAdayo vatsa ! nopatApasya kaarkaaH||573|| yugmam / yataH satataM bhAvayantyevaM, nirmalImasamAnasAH / jagatsvarUpaM ye dhIrAH, zraddhAsaMzuddhabuddhayaH // 574 // katham ?-anAdinidhano ghoro, dustaro'yaM bhavodadhiH / rAdhAvedhopamA loke, durlabhA ca manuSyatA // 575 // mUlaM hi sarvakAryANAmAzApAzanibandhanam / jalabubudasaMkAzaM, dRSTanaSTaM ca jIvitam // 576 // bIbhatsamazuceH pUrNa, karmajaM bhinnamAtmanaH / gamyaM rogapizAcAnAM, zarIraM kSaNabhaMguram // 577 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 yauvanaM ca manuSyANAM, sandhyAraktAbhravibhramam / caNDavAteritAmbhodamAlArUpAzca sampadaH // 578 // Adau saMpAditAhAdAH, prynte'tyntdaarunnaaH| ete zabdAdisambhogAH kimpAkaphalasannibhAH // 579 // mAtA bhrAtA pitA bhAryA, putro jAteti jntvH| jAtAH sarve'pi sarveSAmanAdibhavacakrake // 580 // uSitvaikatarau rAtrau, yathA prAtarvihaGgamAH / yathAyathaM vrajantyeva, kuTumbe vikhabAndhavAH // 581 // iSTaiH samAgamAH sarve, svamAptanidhirUpatAm / nUnaM samAcarantyeva, viyogAnalatApinaH // 582 // jarA jarjarayatyeva, dehaM sarvazarIriNAm / dalayatyeva bhUtAni, bhImo mRtyumahIdharaH // 583 // tatazca teSAmevaMvidhAnekabhAvanAbhyAsalAsinAm / nirdhUtatamasAM puMsAM, nirmalIbhUtacetasAm // 584 // bhadra ! naiSa mahIpAlo, mahAmohaH sabhAryakaH / jAyate bAdhako nApi, savadhUkAvimau mutau||585||yugmm / anyacca-na zoko nAratisteSAM, na bhayo nApi zeSakAH / duSTAbhisandhipramukhA, nUnaM bAdhAvidhAyakAH // 586 // nAmRni DimbharUpANi, na cAnye bhadra ! taadRshaaH| yairevaM bhAvanAzastraiH, pitA putrA amI jitAH // 587 // yugmama / tathA-sarvajJAgamatattveSu ye santi suvinizcitAH / ye punaH sadvicAreNa, kSAlayantyAtmakalmaSam // 588 // nayanti sthiratAM cittaM, sarvajJAgamacintayA / pazyantyunmArgayAyitvaM, mUDhAnAM ca kutIthinAm // 589 // teSAmeSa janAnAM bho, nirmalIbhUtasaddhiyAm / na bAdhakaH prakRtyaiva, mhaamohmhttmH||590|| tribhirvizeSakama / yA'pyeSA gRhiNI pUrva, varNitA vIryazAlinI / kudRSTiH sApi tadvIryAdUrataH prapalAyate // 591 // ye punarbhAvayantyevaM, madhyasthenAntarAtmanA / zarIracittayo rUpaM, yoSitAM paramArthataH // 592 // yaduta-sitAsite vizAle te, tAmrarAjivarAjinI / jIva ! cintaya nirmithyamakSiNI mAMsagolakau // 593 // sumAMsakau susaMsthAnau, muzliSTau vaktrabhUSaNau / lambamAnAvimau vadhau, karNau yau te manoharau // 594 // yAvetAvullasadIptI, bhavatazcittaraJjako / tatacarmAvRtaM sthUlamasthimA kapolakau // 595 // lalATamapi tAdRzaM, yatte hradayavallabham / dIrghottuGgA susaMsthAnA, nAsikA carmakhaNDakam // 596 // yadidaM madhunastulyamadharoSThaM vibhAti te / mAMsapezIdvayaM sthUramidaM lAlAmalAvilam // 597 // ye kundakalikAkArA, radanAzcittahAriNaH / ete'sthikhaNDakAnIti, paddhatisthAni lakSaya // 598 // ya eSo'likulacchAyaH, kezapAzo manoharaH / yoSitAM tattamo hArdai, prakAzamiti cintaya // 599 // yau kAzcanamahAkumbhavibhramau te hRdi sthitau / strIstanau mUDha ! budhyakha, tau sthUlau mAMsapiNDakau // 600 // yallAsayati te cittaM, lalitaM dolatAdvayam / tatacarmAvRtaM dIrgha, tadasthiyugalaM calam // 601 // azokapallavAkArau, yau karau te manoharau / tAvasthighaTitau viddhi, carmanaddhau karaGkako // 602 // yadrajayati te cittaM, valitrayavirAjitam / udaraM mUDha ! tadviSThAmUtrAntramalapUritam // 603 // yadAkSipati te svAntaM, zroNIbimbaM vizAlakam / prabhUtAzucinirvAhadvArametadvibhAvyatAm // 604 // yau nATakastambhasannibhau parikalpitau / tAvUrU pUritau viddhi, vasAmajjAzucernalau // 605 // saJcAriraktarAjIvabandhuraM bhAti yacca te / tadaghriyugalaM snAyubaddhAsthyAM paJjaradvayam // 606 // yatte karNAmRtaM bhAti, manmanollApajalpitam / tanmAraNAtmakaM mUDha !, viSaM hAlAhalaM tava // 607 // zukrazoNitasaMbhUtaM, navacchidraM malolvaNam / asthizRGkhalikAmAnaM, hanta yoSiccharIrakam // 608 // na cAsmAdbhidyate jIva !, tAvakInaM zarIrakam / kazcaivaM jJAtatattvo'pi, kuryAtkaGkAlamIlakam // pracaNDapavanoddhRtadhvajacelAgracaJcalam / cittaM tu viduSAM strINAM, kathaM rAganibandhanam ? // 610 // vilasallolakallolajAlamAlAkule jale / zazAGkabimbavallokaistad grahItuM na pAryate // 611 // svargApavargasanmArganisargArgalikAsamAH / etA hi yoSito nUnaM, narakadvAradezikAH // 612 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 na bhuktAsu na yuktAmu, na viyuktAsu dehinAm / vidyamAnAsu nArISu, sukhagandho'pi vidyate // 613 // yAzcaivaM yoSito'nekamahAnarthavidhAyikAH / mukhamArgArgalAstAsu, tucchaM snehanibandhanam // // 614 // evaM vyavasthite nRNAM, yadidaM mUDhaceSTitam / tadIdRzaM mamAbhAti, paryAlocayato'dhunA // 615 // yaduta-mahAvigopako bhUyAn , hasanaM ca viDambanam / bibbokA vadhyabhUmISu, gacchatAM paTahopamAH // 616 // nATayaM tu preraNAkAraM, gAndharva rodanopamam / vivekikaruNAsthAnaM, yoSidAtmanirIkSaNam // 617 // vilAsAH sannipAtAnAmapathyAhArasannibhAH / uccairvinATanaM yoSidAzleSasuratAdikam // 618 // tadevaMvidhasadbhUtabhAvanAbhAvitAtmabhiH / tejito bhadra ! satpumbhireSo'pi makaradhvajaH // caturbhiH kalApakam anyacca-yApyeSA varNitA pUrva, mahAvIryA ratimayA / bhAryA'sya sA'pi tainUnaM, bhAvanAbalato jitA tathaivaMvidhasaddhAvabhAvanA''saktacetasAma / teSAmeSo'pyaho hAso, darAharataraM gataH // 12 // tathA-sadbhAvanirmalajalaiH, kSAlitAmalacetasAm / sarvatra niyaMlIkAnAM, jugupsApi na bAdhikA // 622 // tathAhi-yaistattvato vinirNItA, zarIrAzucirUpatA / jalazaucAgrahasteSAM, nAtyantaM manasaH priyaH // yadeva cetasaH zuddhaH, sampAdakamaninditam / tadeva zaucaM vijJeyaM, yata etadudAhRtam // 624 // satyaM zaucaM tapaH zaucaM, zaucamindriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zaucaM, jalazaucaM tu paJcamam // 625 // evaM ca sthite-kArya jalaina no'kArya kiM tu tatkAryamIdRzam / vidhIyamAnaM yacchaucaM, bhUtAnAM nopaghAtakam // 626 // tacca saMjAyate nUnaM, bahirmalavizuddhaye / nAntaraGgamalakSAli, yata uktaM manISibhiH // 627 // cittamantargataM duSTaM, na snAnAdyai vizudhyati / zatazo'pi hi taddhauta, surAbhANDamivAzuci // 628 // kiMca-zarIramalamapyetajjalazaucaM kRtaM janaiH / teSAM vizodhayatyekaM, kSaNamAtraM na sarvadA // 629 // yataH-romakUpAdibhirjantoH , zarIraM zatajarjaram / dhauta dhauta sravatyeva, naitacchuci kadAcana // 630 // tathAhi-kacitpravartamAnAnAM, devatA'tithipUjane / keSAzcitkAraNaM bhaktarjalazaucaninditam // 631 // kevalaM nAgrahaH kAryoM, viduSA tattvavedinA / tatraiva jalaje zauce, sa hi mUrkhatvakAraNam // 632 // tatazca-evaM vizuddhabuddhInAM, jalazaucAdi kurvatAm / saMjJAnaparipUtAnAM, teSAM tAta ! mahAtmanAm // 633 // yApyeSA kathitA pUrvamihAmutra ca duHkhadA / jugupsA sA'pi naSTatvAnnaiva bAdhAvidhAyikA // 634 // yugmam / yAvapyetau jagacchatrU, pUrva vyAvarNitau mayA / jJAnasaMvaraNo rAjA, darzanAvaraNastathA // 635 // tau sarvajJAgamAbhyAsavAsanAvAsitAtmanAm / apramAdaparANAM ca, naiva teSAM kadarthakau // 636 // yugmam / yo'pyantarAyanAmAyaM, rAjA paryantasaMsthitaH / dAnAdivighnahetuste, mayA pUrva niveditaH // 637 // nirAzAnAM nirIhAnAM, dAyinAM, vIryazAlinAm / teSAM bhadra ! manuSyANAM, so'pi kiM kiM kariSyati / 638 / yugmama anye'pi ye bhaTA duSTA, yA nAryoM ye ca ddimbhkaaH| kecidatra bale te'pi, na teSAM bhadra ! baadhkaaH||639|| .. ete tu bhUpAzcatvAraH saptAnAM mdhyvrtinH| teSAM bhoH sundarANyeva, sarvakAryANi kurvate // 640 // tatazca-idaM ! nirjitya vIryeNa, te'ntaraGgavalaM jnaaH| tiSThanti satatAnandA, nirbAdhAH shaantcetsH||641|| . svasAdhanayuto yasmAnmahAmohanarAdhipaH / ayameva bahirloke, paratreha ca duHkhadaH // 642 // evaM ca sthite-sadbhAvabhAvanAstreNa, yaiH sa eSa vazIkRtaH / kuto duHkhodbhavasteSAM ? nirdvandvA sukhpddhtiH||643|| kevalaM tAdRzAstAta ?, bahiraGgeSu dehiSu / atyantaviralA lokAstenedaM gIyate janaiH // 644 // zaile zaile na mANikya, mauktikaM na gaje gaje / sAdhavo na hi sarvatra, candanaM na vane vane // 645 // tadevaM kathitaM tubhyaM, santi te bAhyadehinaH / kevalaM viralA rAjJAM, ye'mISAM darpanAzinaH // 646 // prakarSaH prAha te mAma ! kutra tiSThanti dehinaH / yairIdRzo'pi vikSiptaH, zatruvargoM mahAtmabhiH // 647 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 vimarzanAbhihitaM--vatsa ! samAkarNaya sAmprataM zrutaM mayA''ptajanasakAzAtpUrva yaduta asti samastavRttAntasantAnAdhAravistAramanAdinidhanaM bhUriprakArAdbhutabhUmitalaM bhavacakraM nAma nagaraM, ativistIrNatayA ca tasya nagarasya vidyante tatra bahUnyavAntarapurANi, santi bahutarAH pATakAH, saMbhavanti bahutamA bhavanapaGktayaH, saMbhAvyante bhUyAMsi devakulAni, saGkhyAtItAzca nAnAjAtayastatra lokAH prativasanti / tato'hamevaM vitarkayAmi yaduta vidyante tatra bhavacakre nagare bahiraGgalokAH yaireSa mahAmohanarendrapramukhaH zatruvargaH svavIryeNa vikSipta iti / __ prakarSaH prAha-mAma ! tat kimantaGgaM tanagaraM ? kiM vA bahiraGgamiti ? vimarzenoktaM-tAta ! na zakyate tadekapakSanikSepeNAvadhArayituM yathA'ntaraGgaM yadivA bahiraGgamiti, yasmAttatra yathA bahiragajanAstathaite'pi sarve'ntaraGgalokA vidyante, yato'mISAM pratipakSabhUto'sau santoSastatraiva nagare zrUyate tato'mIbhiranuviddhaM samastaM nagaram / prakarSaNoktaM-nanvamI atra vartamAnAH kathaM tatra vidyeran ? vimarzenoktaM-tAta ! yoginaH khalvete mahAmoharAjAdayaH sarve'pyantaraGgalokAH tasmAdatrApi dRzyante tatrApi vartante, na kazcidvirodhaH, yato jAnanti yatheSTabahuvidharUpakaraNaM, kurvanti parapurapraveza, samAcaranti cAntardhAnaM, punaH prakaTIbhavanti yatheSTasthAneSu, tato'cintyamAhAtmyAtizayAH khalvete rAjAnaH, te yathAkAmacAritayA kutra na vidyeran ? tasmAdubhayalokAdhAratobhayarUpamevaitadbhadra ! bhavacakraM nagaram / prakarSaNoktaM tarhi yadi tatra santoSo vartate, te cAmISAM bhUbhujAM darpoddalanakAriNo mahAtmAno pratigamanecchA lokA vidyante tato draSTavyaM tanagaraM, mahanme kutUhalaM anugnaheNa darzayatu mAma ! gacchAvastAvattatraiva ngre| vimarzenoktaM-nanu siddhamidAnImAvayoH samIhitaM, dRSTo viSayAbhilASo mantrI, nizcitamasya rasanAjanakatvaM, ato'vagatA tasyAH sambandhinI mUlazuddhiH, saMpAditaM rAjazAsanaM, ataH kimadhunA'nyatra gatena ? svasthAnamevAvayogantuM yuktam / prakaNeNoktaM--mAma ! maivaM vocaH, yato vardhitaM bhavacakravyatikaraM varNayatA bhavatA mama tadarzanakautukaM, tato nAdarzitena tena gantumarhati mAmaH. dattazcAvayoH kAlataH saMvatsaramAtramavadhistAtena, nirgatayozcAdyApi zaraddhemantalakSaNamRtudvayamAtramatikrAntaM, yato'dhunA ziziro vartate, tathAhi-pazyatu mAmo maJjarIbandhurA vartante sAmprataM priyaGgulatAH, vikAsahAsa nirbharA virAjante'dhunA ro-vallayaH, vidalitamukulamaJjarIkamidAnIM vibhAti tilakavanam / ziziratu- api ca-ziziratuSArakaNakanirdagdhamazeSasarojamaNDalaM, saha kisalayavilAsasubhagena mahAtarukAnanena bhoH ! / varNanam pathikagaNaM ca zItavAtena vikampitagAtrayaSTikaM. nana khalasadRza eSa toSAdiva hasati kundapAdapaH // 1 // nUnamatra zizire videzagAH, sundriivirhvednaaturaaH| zItavAtavihatAHkSaNe kSaNe, jIvitAni rahayanti muuddhkaaH|| pazya mAma ! kRtamuttarAyaNaM, bhAskareNa parivardhitaM dinam / zarvarI ca gamiteSadUnatAM, pUrvarAtriparimANato'dhunA // 3 // bahalAgarudhRpavare'pi gRhe, varahallakakambalatUliyute / bahumohanRNAM zizire'tra sukhaM, na hi piinvpurllnaavirhe||4|| athApi vardhitaM tejo, mahattvaM ca divAkare / athavA-vimuktadakSiNAze kiM, mlAnilAghavakAraNam // 5 // kAryabhAraM mahAntaM nijasvAmino, yAntyaniSpannamete vimucyAdhunA / pazya mAma ! svadezeSu duHsevakAH, zItabhItAH svabhAryAkucoSmAzayA // 6 // ye daridA jarAjIrNa dehAzca ye. vAtalA ye ca pAnthA vinA kanthayA / bhoH kadA zItakAlo'pagacchedayaM, mAma ! jalpanti te zItanirveditAH // 7 // yAvamazvAdibhakSyAya lolyate, bhUrilokaM tuSAraM tu doyate / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 durgatApatyavRndaM tu rokhyate, jambukaH kevalaM mAma ! kokUyate // 8 // vahanti yantrANi mahekSupIDane, himena zItA ca taDAgapaddhatiH / jano mahAmohamahattamAjJayA, tathApi tAM dharmadhiyAvagAhate // 9 // anyacca-ayaM hi lajitaprAyo, vartate ziziro'dhunA / tataH SaNmAsamAtre'pi, kimu trasyati mAmakaH // 10 // gamyatAM bhavacakre'to, mamAnugrahakAmyayA / mAmena parato yatte, rocate tatkariSyate // 11 // anivartakanirbandhamevaM vijJAya bhAvataH / tatastadanurodhena, vimarzoM gantumudyataH // 12 // atha mithyAnivezAdisyandanavAtasundaram / mamatvAdigajastomagalagarjitabandhuram // 13 // ajJAnAdimahAzvIyaheSAravamanoharam / dainyacApalalaulyAdipAdAtaparipUritam // 14 // mahAmohanarendrasya, caturaGgaM mahAbalam / apamRtya tataH sthAnAttAbhyAM sarva vilokitam // 15 // tato nirNItamArgeNa, hRSTau svasrIyamAtulau / gacchatastatpuraM tUrNamavicchinnaprayANakaiH // 16 // mArgotsAraNakAmena, mAtulaM prati bhASitam / tataH prakarSasaMjJena, tadevaM pathi gacchatA // 17 // mAma ! yaH zrUyate loke, sArvabhaumo mahIpatiH / sa karmapariNAmAkhyaH, prtaapaakraantraajkH||18|| tasya sambandhinImAjJAM, mahAmohanarAdhipaH / kimeSa kurute ! kiM vA, neti me saMzayo'dhunA // 19 // vimazaH prAha naivAsti, bhadra ! bhedaH parasparam / anena paramArthena, sa hi jyeSThaH sahodaraH // 20 // ayaM punaH kaniSTho'syAM, mahATavyAM vyavasthitaH / yato'yaM caraTaprAyo mahAmohanarAdhipaH // 21 // ye dRSTAH kecidasyAgre, bhavatA'tra mahIbhujaH / samastA api vijJeyAste tasyApi padAtayaH // 22 // kevalaM-sa karmapariNAmAkhyaH, sundarANItarANi ca / kAryANi kurute loke, prakRtyA sarvadehinAm // 23 // ayaM tu sarvalokAnAM, mahAmohanarezvaraH / karotyasundarANyeva kAryANi nanu sarvadA // 24 // * anyacca-ayaM jigISubhUpAlaH, sa rAjA nATakapriyaH / ete bhUpA niSevante, mahAmohamataH sadA // 25 // kiM tu loke mahArAjo, yato'syApi mahattamaH / sa karmapariNAmAkhyo, bhrAteti parikIrtitaH // 26 // tasmAdete mahIpAlAstasyApi purataH sadA / gatvA gatvA prakurvanti, nATakaM harSavRddhaye // 27 // bhavanti gAyanAH kecitkecidAtodyavAdakAH / vAditrarUpatAmeva, bhajante bhaktito'pare // 28 // kiMbahunA?-mahAmohanarendrAdyAH, sarve'mI tAta! bhuubhujH| sarvathA hetutAM yAnti, tatra saMsAranATake // 29 // sa tAvanmAtrasaMtuSTaH, sapatnIko narAdhipaH / tadeva nATakaM pazyannityamAste nirAkulaH // 30 // anyacca-eteSAM tAvadastyeva, sarveSAM sa prabhunRpaH / anyeSAmapi sa svAmI, prAyeNAntarabhUbhujAm // 31 // kiM bahunA ?-sa sarvasamudAyAtmA, sundretrnaaykH| ayaM tadekadezAtmA, tadAdezavidhAyakaH // 32 // tathAhi-ye'ntaraGgajanAH kecidvidyante sundretraaH| sa karmapariNAmAkhyasteSAM prAyaH pravartakaH // 33 // yAvanti cAntaraGgANi, nirvRtiM nagarIM vinA / purANi teSu sa svAmI, bahiraGgeSu bhAvataH // 34 // ayaM punamahAmoho, yAvanto'tra vilokitAH / bhavatA bhUbhujaH svAmI, tadAdezena tAvatAm // 35 // yadeSa nijavIryeNa, kizcidarjayate dhanam / samarpayati tattasya, niHzeSaM natamastakaH // 36 // 'anenopArjitasyoccaidhanasya viniyojanam / sa rAjA kurute nityaM, sundaretaravastuSu // 37 // ayaM hi vigrahArUDhaH, sadA''ste vijigISayA / sa tu bhogaparo rAjA, na jAnAtyeva vigraham // 38 // evaM ca sthite-eSa vatsa ! karotyAjJAM, bhktinirbhrmaansH| tasya kiM tu tato bhinnaM, nAtmAnaM manyate nRpH||39|| anyazca-yadRSTaM bhavatA pUrva, mahAmohapuradvayam / tatkarmapariNAmena, bhaTabhuktyA'sya yojitam // 40 // ataH puradvaye tatra, sainyamasya subhaktikam / tathA'TavyAM ca niHzeSamAste vigrahatatparam // 41 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 prakarSaH prAha mAmedamanayoH kiM kramAgatam / rAjyaM ? kiM vA'nyasambandhi, gRhItaM balavattayA // 42 // vimarzenoditaM vatsa ! nAnayoH kramapUrvakam / parasatkamidaM rAjyaM, haThAdAbhyAM vinirjitam // 43 // yataH-jIvaH sakarmako yaste, bahiraGgajanastathA / saMsArijIva ityevaM, mayA pUrva niveditaH // 44 // tasyaiSA bhujyate sarvA, cittavRttirmahATavI / vIryeNa taM bahiSkRtya, svIkRtA''bhyAM na saMzayaH // 45 // prakarSaNoktaM-kiyAn kAlo gRhItAyA, vartate mAma ! me vada / vimarzaH prAhanaivAdi, jAnehamapi tttvtH||46|| tadeSa paramArthaste, kathyate vatsa ! sAmpratam / niHzeSaM pralayaM yAti, yena tAvakasaMzayaH // 47 // sa karmapariNAmAkhyo, dAnodAlanatatparaH / praNatAzeSasAmantakirITacchuritAMhikaH // 48 // prabhAvamAtrasaMsiddhakAryavistArasusthitaH / rAjAdhirAjaH sarvatra, niviSTo viSTarAdhipaH ||49||yugmm|| ayaM punamahAmohastatsainyaparipAlakaH / taddattamantrasainyazca, tatkozaparivardhakaH // 50 // . tadAdezakaro nityaM, tathApi gurupauruSaH / nUnaM taM pAlayatyeSa, rAjakArye yathecchayA // 51 // tenaiSa laukikI vAco yuktimAzritya paNDitaiH / mahAsananiviSTo'pi, UoM rAjA nigadyate // 52 // nAnayobhidyate tAta ! tasmAdbhedaH parasparam / yasmAdekamidaM rAjyametattubhyaM niveditam // 53 // . prakarSaH prAha me mAma ! vinaSTaH sNshyo'dhunaa| athavA tvayi pArzvasthe, kutaHsandehasambhavaH ? // 54 // tadevaMvidhasajjalpakalpanA'pagatazramau / tau vilaGghaya dinairmArga, bhavacakre parAgatau // 55 // itazca paripATathaiva, ziziro laDDitastadA / saMprAptazca janonmAdI, vasanto manmathapriyaH // 56 // sa tAbhyAM nagarAsanne, bhramannuddAmalIlayA / vasantakAnanepUccaiH, kIdRzaH pravilokitaH ? // 17 // yaduta-nRtyanniva dakSiNapavanakzodvellamAnakomalalatAbAhudaNDargAyanniva manojJavihaGgakalakalakalavasantatuvarNanaM virutairmahArAjAdhirAjapriyavayasyakamakaraketanasya rAjyAbhiSeke jayajayazabdamiva kurvANo mattakalakoki lAkulakolAhalakaNThakUjitaistarjayanniva vilasamAnavaracUtaikalikAtarjanIbhirAkArayanniva raktAzokakisalayadalalalitataralakaravilasitaiH praNamanniva malayamArutAndolitanamacchikharamahAtarUttamAGgaihasanniva navavikasitakusumanikarATTahAsai rudanniva truTitavRntabandhananipatamAnasinduvArasumanonayanasalilaiH paThagniva zukasArikAsphuTAkSarollApajalpitena sotkaNThaka iva mAdhavImakarandabindusandohAsvAdanamuditamattamadhukarakula jhaNajhaNAyitanirbharatayA |api caiti nartanarodanagAnaparaH, pavane ritapuSpajadhUlidharaH / sa vasantaRturgraharUpakaraH, kalito nagaropavanAntacaraH // 1 // tato vimarzanAbhihitaH prakarSoM yathA vatsa ! kAle tava bhavacakranagaradarzanakutUhalaM saMpanna, yato'traiva vasante prAyeNAsya nagarasya saundaryasAramupalabhyate, tathAhi-pazyAmiSAM kAnanAbhogavilokanakautukena nirgatAnAM nAgarikalokAnA yA'vasthA vartate-- santAnakavaneSu parimuhyati dhAvati bakulavRkSake / vikasitamAdhavISu dhRtimeti vilubhyati sinduvArake // pATalapallaveSu na ca tRpyati nUnamazokapAdape / cUtavaneSu yAti candanatarugahanamathAvagAhate // 1 // iti madhumAsavikAsite ramaNIyatare dvirephamAlikeva / eteSAM nanu dRSTikA vilasati suciraM vare tarupratAne // 2 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuvidhamanmathakelirasA dolAramaNasahena / ete surataparAzca gurutaramadhupAnamadena // 3 // anyacca-vikasite sahakAravane rataH, kurubakastabakeSu ca lampaTaH / malayanArutalolatayA vane, satatameti na yAti gRhe janaH // 4 // idamaho puralokazatAkulaM, pravaracUtavanAvalimadhyagam / vilasatIha surAsavapAyinAM, nanu vilokaya bhadra ! kadambakam // 5 // maNivinirmitabhAjanasaMsthitairativinItajanapravilokitaiH / priyatamAdharamRSTavidaMzanaizcaSakaratnamayUkhavirAjitaiH // 6 // surabhinIrajagandhasuvAsitaiH, suvanitAvadanAmburuhArpitaiH / vividhamagharasairmukhapezalaiH, kRtamidaM tadaho madanirbharam // 7 // tathAhi--pazya vatsa ! yadatrApAnakeSvadhunA vartate-- patanti pAdeSu paThanti mAditAH, pibanti madyAni raNanti gAyanAH / rasanti vAmburuhANi yoSitAmanekacATUni ca kurvate janAH // 8 // vadanti guhyAni sazabdatAlakaM, madena nRtyanti luDanti cApare / vighUrNamAnairnayanaistathApare, mRdaGgavaMzadhvaninA vikurvate // 9 // svapUrvajollAsanagarvanirbharA, dhanAni yacchanti janAya cApare / bhramanti cAnye vitataiH padakramairitastato yAnti vinA prayojanam // 10 // evaM ca yAvarSayati prakarSasya vimarzastadApAnakaM tAvanipatitA mAdhavIlatAvitAnamaNDape kuvalayadalavilAsalAsinI prakarSasya dRSTiH / abhihitamanena-mAmedamaparamApAnakametasmAtsavizeSataraM vijRmbhate / vimarzanAbhihitaM-nanu sulabhA'tra bhavacakranagare vasantasamayAgamapramoditAnAM nAgarakalokAnAmApAnaparamparA, tathAhi-pazya campakavIthikAM, nirUpaya mRdvIkAmaNDapAn, vilokaya kubjakavanagahanAni, nirIkSasva kundapAdapasandohaM, nibhAlaya raktAzokatarustoma, sAkSAtkuru bakulaviTapigahanAni / yadyeteSAmekamapi vilasaduddAmakAminIvRndaparikaritamahezvaranAgarakalokaviracitApAnakavirahitamupalabhyeta bhavatA tato mAmakInavacane'nyatrApi na sampratyayo vidheyaH pratArakatvAdbhadreNeti / prakarSaNoktaM-nanu ko'tra sandehaH ? dRzyante prAyeNaivAtra pradeze sthitairya ete mAmenodghATitA vanavibhAgA iti / kiM ca na kevalamete kAnanAbhogAH sarve'pi vividhamadhupAnamattottAlakalitalalitamadalollAsamilitabahalalokakalakalAkulAH, kiM tarhi kacidrasannUpuramekhalAguNainitambabimbAtulabhAramantharaiH / taruprasUnoccayavAJchayA''gataiH, sabhartRkairbhAnti vilAsinIjanaiH // 1 // kacittu taireva vighaTTitAH stanaimahebhakumbhasthalavibhramairime / vibhAnti dolAparivartibhiH kRtAH, sakAmakampA iva mAma ! zAkhinaH // 2 // kacillasadrAsanibaddhakautukAH, kacidrahaHsthAnanibaddhamaithunAH / ime kacinmugdhavilAsinImukhena padmaSaNDAdadhikA na zobhayA // 3 // vimarzanAbhihitaM--sAdhu bhadra ! sAdhu sundaraM vilokitaM bhavatA, nUnamevaMvidhA eva sarve'pIme kAnanAbhogAH, ata eva mayA'bhihitaM yathA'vasare bhavato bhavacakranagaradarzanakutUhalaM saMpanna, yato'sminneva Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lolAkSa nRpAgamaH vasantakAle nagarasyAsya saundaryasAramupalabhyate, tadete vilokitA bhadra ! bhavatA tAvaddhahinAbhogAH, sAmprataM pravizAvo nagaraM vilokayAvastadIyazriyaM yena tava kautukamanorathaH paripUrNoM bhavati / prakarSeNoktaM-atidarzanIyamidaM bahirlokavilasitaM ramaNIyataro'yaM pradezaH, pathi zrAntazcAhaM ataH prasAda karotu me mAmaH, tiSThatu tAvadatraiva kSaNamekaM stokavelAyAM nagare pravekSyAva iti / vimarzanAbhihitaMevaM bhavatu / tato yAvadeSa jalpastayoH saMpadyate tAvat kiM saMvRttamrathaghaNaghaNarAvagarjitaH, karisaGghAtamahAbhravibhramaH / nizitAstravitAnavaidyutazcalazuklAzvamahAbalAhakaH // 1 // nipatanmadavArisundaraH, pramadabharoddharalokasevitaH / janitAkhilasundarImanobRhadunmAthakarUpadhArakaH // 2 // madhumAsadidRkSayA purAdatha vararAjakapauraveSTitaH / nRpatiniragAtsamaM balaikraturiva bandhudhiyA ghnaagmH||3|| sa ca vAditamardalaisadvarakaMsAlakaveNurAjitai / kRtanRttavilAsacArubhirna na bhAti sma succcriishtaiH||4|| tato dRSTastAbhyAM vimarSaprakarSAbhyAM nagarAnirgato mahAsAmantavRndaparikarito varavAraNaskandhArUDho vikasitoddaNDapuNDarIkaparimaNDalapANDureNa mahatA chatraNa vAritAtapo maghavAnivAdhiSThitairAvato vibudhasamUhamadhyagatazca sa narendraH / vilokitazca tasya purato hRSTaH kalakalAyamAno bhUrisitAtapatraphenapiNDaH kSubhita iva mahAsAgarazcalatkadalikAsahasrakaraiH sparddhayA tribhuvanamivAdhikSipannatibhUritayA'sau janasamu-- dAyaH, prAptacodyAnaparisare rAjA / ___ atrAntare vizeSataH samullasitAzcaccaryaH, prahatA mRdaGgA, vAditA veNavaH, samullasitAni kaMsAlakAni, raNaraNAyitAni maJjIrakANi, pravardhitastAlAravo, vijRmbhitaH piGgakolAhalaH, pravRtto jayajayaravaH, samargalIbhUto bandivRndazabdaH, pravRttA gaNikAgaNAH, kSubhitaH prekSakajanaH, saMjAtAH kelayaH / tataste lokAH kecinnRtyanti, kecidvalganti, keciddhAvanti, kecitkalakalAyante, kecitkaTAkSayanti, kecilluThanti, kecidupahasanti, kecidgAyanti, kecidvAdayanti, kecidullasante, kecidutkaSTizabdAn muzcanti, kecidvAhumUlamAsphoTayanti, kecitparasparaM malayajakazmIrajakSodarasena kanakazRGgakaiH siJcanti / tatazcaivaM sati lasadudbhaTabhUrivilAsakare, madanAnaladIpitasarvajane / atha tAdRzalocanagocaratAM, kimacinti gate tu mahAmatinA ? // 1 // idaM hi tadA madhumAsarasavazamattajanajanitaM tattAdRzaM gundalamavalokya vimarzena cintitaM yadata aho mahAmohasAmarthya, aho rAgakesarivilasitaM, aho viSayAbhilASapratApaH, aho makaradhvajamAhAtmyaM, aho rativimbhitaM, aho hAsamahAbhaTollAsaH, aho amISAM lokAnAmakAryakaraNadhIratA, aho pramattatA, aho srotogAmitA, aho adIrghadarzitA, aho vikSiptacittatA, aho anAlocakatvaM, aho viparyAsAtirekA, aho azubhabhAvanAparatA, aho bhogatRSNAdauAlityaM, aho avidyApahRtacittateti / tataH prakarSoM visphAritAkSo nirIkSamANastallokavilasitamabhihito vimarzena-bhadra ! ete bahiraGgajanA, yadviSayo mayA varNitasteSAM mahAmohAdimahIbhujAM prtaapH| prakarSaH prAha-mAma ! kena punarvRttAntena katamasya vA abhajaH pratApena khalvete lokA evaM ceSTante ? vimarzenoktaM-nirUpya kathayAmi / tataH pravizya dhyAnaM nizcitya paramArthamabhihitamanena-bhadra ! samAkarNaya, asau cittavRttimahATavyAM pramattatAnadIpulinavartini cittavikSepamahAmaNDape mahAmoharAjasambandhinyAM tRSNAvedikAyAM mahAviSTare niviSTo dRSTastvayA makaradhvajaH / tasyAyaM vasantaH priyavayasyako bhavati, tato laDita vasanta makaradhvaja yIH sakhyaM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 prAye zizire gato'yamAsIt tanmUle, sthitastena saha sukhAsikayA / ayaM ca vasantaH karmapariNAmamahAdevyAH kAlapariNateranucaraH, tatastasmai makaradhvajAya priyasuhRde niveditamanena vasantenAtmaguhyaM yadurA svAminInirdezena gantavyamadhunA mayA bhavacakranagaramadhyavartini mAnavAvAsAbhidhAne'vAntarapure, tenAhaM ciravirahakAtaratayA bhavato darzanArthamihAgata iti / tataH saha rSaNa makaradhvajenoktaM--sakhe ! vasanta ! kiM vismRtaM bhavato'tItasaMvatsare yanmayA bhavatA ca tatra pure vilasitaM yenaivaM bhAvivirahavedanAvidhuracittatayA khidyase, tathAhi--yadA yadA bhavatastatra pure gamanAya svAminInirdezo'bhavat tadA tadA mahyamapyeSa mahAmohanarendrastatraiva pure rAjyaM vitarati sma, tatkimitIyamakAraNe bhavato mayA saha viyogAzaGkA ? vasantenoktaM--vayasya ! pratyujjIvito'hamadhunA'nena kamanIyavacanena, itarathA vismRta evAsInnUnaM mamaiSa vytikrH| tathAhi--prAptacintAnAMpannakAryANAM, suhRdvirahacintayA / vismaratyeva haste'pi gRhItaM nikhilaM nRNAm // 1 // tatsundaramevedaM, gacchAmyahamadhunA bhavadbhistUrNamAgantavyam makaradhvajenoktaM-vijayaste, tataH samAgato'tra pure vasantaH, darzitaM kAnanAdiSu nijavilasitaM, makaradhvajenApi vijJApito viSayAbhilApo, yathA-pAlyatAM mamAnugraheNa sA cirantanI sambhAvanA, cittastha eva bhavatAmeSa vasantavRttAntaH, tato niveditaM viSayAbhilASeNa rAgakesariNe tadavasthameva tanmakaradhvajavacanaM, tenApi kathitaM mahAmoharAjAya / tatazcintitamanena--aye kRtapUrva evAsya vasantagamanAvasare pratisaMvatsaraM mayA makaradhvajasya mAnavAvAsapure rAjyaprasAdaH, tadadhunA'pi dIyatAmasmai makaradhvajAya rAjya yato na laGghanIyA kadAcidapyucitasthitirasmAdRzaiH prabhubhiH, pAlanIyA bhRtyAzcirantanasambhAvanayA / tatazcaivamavadhArya mahAmoharAnAmantritAste sarve'pi nijAsthanasthAyino mahIpAlA yaduta--bho bhoH samAkarNayata yUyaM--dAtavyaM mayA bhavacakranagarAntarbhUte mAnavAvAsapure makaradhvajAya rAjyaM, tatra yuSmAbhiH samastaiH sannihitairbhAvyam / aGgIkartavyo'sya padAtibhAvo, vidhAtavyo rAjyAbhiSeko bhavitavyamAjJAni dezakAribhiranuzIlanIyAni yathArha rAjyakAryANi sarvathA kartavyamakSuNNa samastasthAneSu, mayA'pi pratipattavyamasya rAjye svayameva mahattamatvaM, tasmAtsajIbhavata yUyaM, gacchAmastatraiva pure / tatastaibhUpatibhiravanitalavinyastahastamastakaiH samastairabhihitaM--yadAjJApayati devaH / tato'bhihito mahAmoharAjena makaradhvajaH yathA--bhadra ! bhavatA'pi rAjye sthitena tatra pure na haraNIyameteSAM narapatInAM nijaM nija yatkimapi yathArhamAbhAvyaM, draSTavyA sarve'pyamI purAtanasambhAvanayA / makaradhvajenoktaM--yadAdizati mohraajH| tataH samAgatAste sarve'pyatra nagare, abhiSikto mAnavAvAsapure rAjye makaradhvajaH, pratipannaH zeSeryathAI tanniyogaH / itazca yo'yaM gajaskandhArUDho dRzyata eSa mAnavAvAsattini lalitapure lolAkSo nAma bahiraGgo raajaa| tatastena makaradhvajena sasainyapaurajanapada svamAhAtmyena nirjitya niHsArito'yamitthaM bahiHkAnaneSu, na cAyamAtmAnaM tena nirjitaM varAko lakSayati, nApyete lokAstenAbhibhUtamAtmAnamavabudhyante, tato bhadrAnena vyatikaraNa tasya makaradhvajasya mahAmohAdiparikaritasya pratApAdete 'lokAH khalvevaM viceSTanta iti / prakarSaNoktaMso'ghunA kutra makaradhvajo vartate ? vimarzaH prAha-nanveSa sannihita eva saparikaraH, so'mUne vinATayati / prakarSaH prAha--mAma ! tarhi sa kasmAnnopalabhyate / vimarzenoktaM--nanu niveditameva mayA bhavataH pUrva jAnantyete'ntaraGgalokAH kartumantardhAnaM, samAcaranti parapuruSapravezaM, ' tato'mISAM janAnAM zarIreSvanupraviSTA nijavijayahRSTAste bhadra ! prekSaNakamidaM prekSante / prakarSaH prAha Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 mAmaka tarhi kathaM tAnevaMsthitAnapi bhavAn sAkSAtkurute ? vimarzenoktaM--asti me yogAjana vimalAlokaM nAma, tadbhaleneti / prakarSaNoktaM--mamApi kriyatAM tasyAJjanasya dAnenAnugraho yenAhamapi tAnavalokayAmi / tato vimarzenAgjitaM prakarSasya tena yogAjanena locanayugalaM, abhihitazcavatsa ! nirUpayedAnIM nijahRdayAni, nirUpitAni prakarSeNa / tataH saharSeNAbhihitamanena-mAma ! dRzyate mayApyadhunA kRtarAjyAbhiSeko mahAmohAdiparikarito mkrdhvjH| tathAhi--eSa siMhAsanastho'pi, janamenaM dhanurdharaH / AkRSyAkRSya nirbhinte, AkarNAntaM zilImukhaiH // 1 // tairviddhaM vihalaM dRSTvA, tato lokaM sarAjakam / prahArajarjaraM cetthaM, vikArakaraNAkulam // 2 // mahAkahakahadhvAnaH, saha ratyA pramoditaH / haste tAlAnvidhAyoccairhasatyeSa narAdhipaH // 3 // suhRtaM suhRtaM deva ! vadanta iti kiGkarAH / madAmohAdayo'pyasya, hasantIme puraH sthitAH // 4 // tatkimatra bahanA jalpitena ?-mahAprasAdo me mAma ! kRta evAtulastvayA / yadrAjyalIlA bhuJjAno darzito makaradhvajaH // 5 // vimarzenoktaM--vatsa ! kiyadadyApIdaM ? bahutaramatra bhavacakranagare bhavatA'nyadapi draSTavyaM, saMbhavantyatra bhUriprakArANi prekSaNakAni / prakarSaH prAha-mAma ! tvayi saprasAde darzake kiM vA mama darzanakutUhalaM na paripUryeta ? kevala makaradhvajasya samIpe mahAmoharAgakesariviSayAbhilASahAsAdayaH sapatnIkAH samupalabhyante / adhunA mayA te tu dveSagajendrAratizokAdayo nopalabhyante tat kimatra kAraNaM ? kiM nAgatAste'tra makaradhvajarAjye ? vimarzenoktaM-vatsa / samAgatA eva te'tra bhavacakranagare na saMdeho vidheyaH kiMtu niveditameva mayA yathA''virbhAvatirobhAvadharmakAH khalvete'ntaraGgalokAH, tataste dveSagajendrazokAdayo'traiva tirobhUtAstiSThanti, rAjJaH sevAvasaramapekSante / ete tu mahAmohAdayo labdhAvasaratayA rAjJaH sabhAyAmAvirbhUtAH svaniyogamanuzIlayanti, kiM tu pracaNDazAsanaH svalveSa makaradhvajanarendraH tato'sya rAjye yasya yAvAgniyogastena tAvAnanuSTheyaH, yasya yAvanmAhAtmyaM tena tAvadarzanIyaM, yasya yAvadyadAbhAvyaM tena tAvattadeva grAhyaM nAdhikamUnaM vA, tathAhi--yadayaM lolAkSo rAjA sahAzeSarAjavRndena nikhilalokAzca jitA apyanena makaradhvajena na jAnanti, saparikaramenaM bandhubhUtaM manyante, tadidaM mahAmohena vihitamayamevAsya niyogo'traiva mAhAtmyamidamevAsyAbhAvyamiti / yatpunarete lokAH prItimudvahanto valgante kRtakRtyamAtmAnamavagacchanti tadidaM rAgakesariNA janitaM, asyaiva ca niyogamAhAtmyAbhAvyagocarabhUtam / yatpunarete lubhyanti zabdAdiSu kurvanti vikArazatAni tadidaM viSayAbhilASasya vijRmbhitaM niyogAdikaM ca / yatpunaraTTATTahAsaihasanti / darzayanti vibbokAn idaM hAsyasya vilasitaM, evaM tatpatnInAmapi yathArha zeSANAmapi narapatInAM ca DimbharUpANAM ca niyogamAhAtmyAbhAvyagrahaNavyApArAH pratiniyatA eva drssttvyaaH| yatpunaramI janAH zabdAdikaM bhogajAtamupabhuJjate, saharSamanukUlayanti kalatrANi, cumbanti teSAM vANi, samAzliSyanti gAtrANi, sevante maithunAni, tatraivamAdike karmaNi naiSa makaradhvajarAjo'nyasya niyogaM dadAti, kiM tarhi ? ratyA saha svayameva kurute, yato'syaiva tatra karmaNi sAmarthya nAnyasyeti / tadevaM vatsa ! vidyante tatra dveSagajendrazokAdayaH, kevalaM svakIyaM niyogAvasaraM pratIkSante, tena nAvirbhavanti / prakarSaNoktaM--yadyevaM tataH kiM zUnyIbhUto'dhunA cittavRttau sa mahAmohAsthAnamaNDapaH ? vimarzenoktaM--naitadevaM, niveditameva tubhyaM, kAmarUpiNaH khalvamI antaraGgajanAH, tataH samAgatAH sarve'pyatra makaradhvajarAjye tathApi tanmahAmohAsthAnaM tadavasthamevAste, idaM hi katicidinabhAvi muhUrtasundaraM makaradhvajarAjyaM, tattu mahAmoharAjyamAkAlapratiSTamanantakalpavimardasundaraM ataH kA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 tatra vicalanAzaGkA ? anyacca tatsamastabhuvanavyApakaM mahAmoharAjyamidaM punaratraiva mAnavAvAsapure makaradhvajarAjyaM, kevalaM cirantanasthitipAlanavyasanitayA nijapadAtairapi svayameva rAjye'bhiSiktasya purato'sya makaradhvajasya mahAmohanarendro'yamevaM bhRtyabhAvamAcarati, tasmAdavicalameva bhadra ! tanmahAmohAsthAnaM, tatra vartamAnA evAmI nUnamatra dRzyante / prakarSaNoktaM--naSTo me saMzayo'dhunA / ___ atrAntare karivarAdavatIrNaH sa lolAkSo rAjA praviSTazcaNDikAyatane tarpitA madyena caNDikA vihitapUjaH . samupaviSTastasyA eva caNDikAyAH purovartini mahati parisare madyapAnArtha, tataH sahaiva tAvatA janasamAjena baddhamApAnakaM, prakaTitAni nAnAratnavisaMghaTitAni vividhamadyabhAjanAni, samarpitAH samastajanAnAM kanakacaSakanikarAH, pravartitA madhudhArAH, tato vizeSataH pIyate prasannA, gIyate hindolakaH, upari paridhIyate navaraGgakaH, dIyate vAdanebhyaH, vidhIyate nartanaM, abhinIyate karakisalayena, vidhIyate priyatamAdharabimbacumbanaM, avadIryate radanakoTivilasitena, upacIyate madirAmadanirbharatA, prahIyate lajjAzaGkAdikaM, nirmIyate dayitAvadaneSu dRSTiH, vilIyate gAmbhIrya, sthIyate janai lavijRmbhitena, vyavasIyate sarvamakAryamiti / ___ itazca lolAkSanRpateH kaniSTho bhrAtA ripukampano nAma yuvarAjaH, tena madaparavazatayA kAryAkAryamavicAryAbhihitA nijA mahAdevI ratilalitA yaduta priyatame ! nRtya nRtyeti / tataH sA gurusamakSamatilajAbharAlasApi jyeSThavacanaM lakSayitumazaknuvatI bharturAdezena nartituM pravRttA / tAM ca nRtyantImavalokayamAno manoharatayA tallAvaNyasya vikArakAritayA madhumadasyAkSiptacittastADito'mavatapAtinA zaranikareNa sa lolAkSo nRpatirmakaradhvajena tAM prati gADhamadhyupapannazcetasA na ca zaknotyadhyavasAtuM sthitaH kiyatImapi velAm / itazca bhUrimadyapAnena madanirbharaM nizceSTIbhUtamApAnakaM praluThitAH sarve. lokAH, pravRttAzcchardayaH, saMjAtamazucikardamapicchalaM, nipatitA vAyasAH, samAgatAH sArameyAH, avalIDhAni janavadanAni, prasupto ripukampanaH jAgati ratilalitA / ____ atrAntare vazIkRto mahAmohena, kroDIkRto rAgakesariNA, prerito viSayAbhilASeNa, abhibhUto ratisAmarthena, nirbhinno hRdayamarmaNi zaranikaraprahArairmakaradhvajena, mriyamANa ivAtmAnamacetayamAnaH pracalito lolAkSo ratilalitAgrahaNArtha vegena prAptastatsamIpaM prasAritau bAhudaNDau, tataH kimetaditi cintitaM ratilalitayA, lakSitaM tadAkUtamanayA, samutpannaM sAdhvasaM, saMjAtaM bhayaM, vigalito madirAmadaH palAyituM pravRttA gRhItA lolAkSeNa, vimocito'nayA''tmA, dhAvantI punargRhItA lolAkSeNa, tataH punarvimocyAtmAnaM praviSTA tatra caNDikAyatane, sthitA caNDikApratimAyAH pRSThato bhayena kampamAnA / atrAntare dveSagajendrasya saMpanno rAjAdezaH, AvirbhUto'sau, dRSTaH prakarSaNa / sa prAha-mAma ! sa eSa dveSagajendraH sahito nijaDimbharUpaiH / vimarzenoktaM vatsa ! saMpanno'sya niyogAvasaraH, kevalamasya vilasitamadhunA vilokayatu vatsaH / prakarSaNoktaM-evaM karomi, tataH pratipannaM dveSagajendreNa rAjazAsana, adhiSThito lolAkSaH cintitamanena-mArayAmyenAM pApAM ratilalitAM yA mAM vihAyetthaM naSTeti / gRhIto'nena khaGgaH, praviSTazcaNDikAyatane madirAmadAndhatayA tabuddhayA vidAritA'nena caNDikA, naSTA ratilalitA, bahinirgatya tayA''ryaputrAryaputra ! trAyasva trAyasveti kRto hAhAravaH, vibuddho ripukampanaH sahito lokena / abhihitamanena-priyatame ! kutaste bhayaM ?, kathitamanayA lolAkSaceSTitaM, tato'dhiSThitaH so'pi dveSagajendreNa, saspardha satiraskAramAito'nena raNAya lolAkSaH, prakSubhitAH subhaTAH, samutthitAni zeSavanapAnakAni, samullasitaH kalakalaH, sannaddhaM catuGgavalaM, prAdurbhUtaM gundalam / tatazcAvijJAta Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vyatikaratayA madirAmadaparavazatayA ca parasparameva kAtaranarAH kAtaranaraiH, kharaiH kharA, vegasaraiveMgasarAsturagaisturagA, varakarabhaivarakarabhA, rathavarai rathavarAH, kuJjarai : kuJjarAstadaparairvarakuJjarairvarakuJjarA, naravarapreritaicUrNayitumArabdhAH, saMjAtamakANDe bahujanamardanam / ___itazca tathA ripukampanenAhUto lolAkSazcalitastadabhimukhaM dveSagajendrAdhiSThitaH, madirAmadAndhatayA lagnau tau karavAlayuddhena, tato gADhAmanipAtito ripukampanena lolAkSaH, saMjAto mahAviplavaH / tamavalokya praviSTau nagare vimarzaprakarSoM, sthitau nirAbAdhasthAne / vimarzenoktaM--vatsa ! dRSTaM dveSagajendramAhAtmyam ? sa prAha-muSThu dRSTaM mAma ! tAvatAM vilAsAnAmIdRzaM paryavasAnam / vimarzanoktaM-bhadra ! madyapAyinAmevaMvidhameva paryavasAnaM bhavati / madirAmattA hi prANinaH kurvantyagamyagamanAni, na lakSayanti puraHsthitaM, mArayanti priyabAndhavAn , janayantyakANDa vizvaraM, samAcaranti samastapAtakAni, bhavanti sarvajagatsantApakAH, nipAtyante niSprayojanaM mRtvA ca gacchanti durgatau kimatrAzcaryamiti / kiM ca-madye ca pAradArye ca, ye ratAH kSudrajantavaH / teSAmevaMvidhAnarthAn , vatsa ! kaH praSTumarhati // 1 // madyaM hi ninditaM sadbhirmA kalahakAraNam / madyaM sarvApadAM mUlaM, madyaM pApazatAkulam // 2 // na tyajedyasanaM madye, pAradArye ca yo naraH / yathA'yaM vatsa ! lolAkSastathA'sau labhate kSayam // 3 // madyaM ca pAradArya ca, yaH pumAMstAta ! muzcati / sa paNDitaH sa puNyAtmA, sa dhanyaH sa kRtaarthkH||4|| prakarSaNoktaM--evametanAstyatra saMzayaH, tatastayostatra nagare vicaratogatAni katiciddinAni / anyadA mAnavAvAsapure rAjakulAsane dRSTastAbhyAM puruSaH / prakarSaNoktaM-mAma ! sa eSa mithyAbhimAno dRzyate / vimarzenoktaM satyaM, sa evAyam / prakarSaH prAha-nanu rAjasacittanagare kilAvicalo'yaM, tat kathamihAgataH ? vimarzenoktaM-evaM nAma makaradhvajasyopari saprasAdo mahAmoharAjo yenAsya rAjye yadacalaM nijabalaM sabAlaM tadapyAnItaM, kevalaM kAmarUpitayA'yaM mithyAbhimAno matimohazca yadyapIhAnItau dRzyete tathApi tayoreva rAjasacittatAmasacittapurayoH paramArthatastiSThantau veditavyau / prakarSaNoktaMmAma ! kutra punareSo'dhunA gantuM pravRttaH ? vimarzenoktaM-bhadrAkarNaya, yo'sau dRSTastvayA ripukampanaH sa nihate lolAkSe'dhunA rAjye'bhiSiktaH, tasya cedaM bhavanaM, ato'yaM mithyAbhimAnaH kenacita kAraNenedaM rAjasadanaM praveSTukAma iva lakSyate / prakarSaH prAha--mamApIdaM narapatiniketanaM darzayatu mAmaH / vimarzenoktaM-evaM karomi, tataH praviSTau tau tatra nRpatigehe / itazca tasya ripukampanabhUpaterasti dvitIyA matikalitA nAma mahAdevI, sA ca tasminneva samaye dArakaM prasUtA / atha tatra jAtamAtre rAjasUnau bhAskarodaye vikasitamiva tAmarasaM vyapagatatimiranikaramiva gaganatalaM vinidramiva sundarajananayanayugalaM, bhuvanamiva svadharmakarmavyApAraparAyaNaM tadrAjabhavanaM rAjituM pravRttaM, kathaM ? viracitA maNipradIpanivahA vistAritA maGgaladarpaNamAlAH, saMpAditAni bhUtirakSAvidhAnAni, nirvatitA gaurasiddhArthakairnandAvartazatapatralekhAH, nivezitAH sitacAmaradhAriNyo vilAsinyaH / tataH pracalitA vegenAsthAnasthAyino bhUpateH sutajanmamahotsavaM nivedayituM priyaMvadikA / katha ?-rabhasodAmavisaMsthulagamanaM, gamanaskhalitasunUpuracaraNam / caraNajalattottAlitahRdayaM, hRdayavikampasphuritanitambam // 1 // ripukampanagRhe putrajanmamithyAbhimAnaH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 sphuritanitambaninAditarasanaM, rasanAlagnapayodharasicayam / sicayanipAtitalajjitavadanaM, vadanazazAGkodyotitabhuvanam // 2 // api ca-nitambabimbavakSojadurvArabharaniHsahA / tathApi rabhasAdAlA, vegAddhAvati sA tadA // 3 // nivedite tayA rAjaputrajanmamahotsave / AnandapulakodbhedanirbharaH samapadyata // 4 // atrAntare praviSTo mithyAbhimAnaH / tato'dhiSThitamanena ripukampanazarIram / tatazca-tenAvaSTabdhacitto'sau, tadAnIM ripukampanaH / na mAnase na vA dehe, nApi mAti jagattraye // 1 // cintitaM ca punastena, viparyAsitacetasA / aho kRtArthoM varte'hamaho vaMzasamunnatiH // 2 // aho devaprasAdo me, aho lakSaNayuktatA / aho rAjyamaho svargaH, saMpannaM janmanaH phalam // 3 // aho jagati jAto'hamaho kalyANamAlikA / aho me dhanyatA sarvamaho siddhaM samIhitam // 4 // aputreNa mayA yo'yamupayAcitakoTibhiH / prArthitaH so'dya saMpanno, yasya me kulanandanaH // 5 // tataH kaTakakeyUrahArakuNDalamaulayaH / nivedikAyai lakSaNa, dInArANAM sahArpitAH // 6 // ullasatsarvagAtreNa, harSagadgadabhASiNA / prakRtInAM samAdiSTaH, sutajanmamahotsavaH // 7 // tato narapatervAkyaM, zrutvA mantrimahattamaiH / kSaNena sadane tatra, bata kiM kiM vinirmitam // 8 // pavananihatanIrasaGghAtamadhyasthitAnekayAdaHsamUhordhvapucchacchaTAghAtasaMpannakallolamAlAkule / yAdRzaH syAgninAdo mahAnIradhau tatra gehe samantAdatho tAdRzastUryasaGghAtaghoSaH kSaNAdutthitaH // 9 // tathA-pravaramalayasambhavakSodakazmIrajAtAgurustomakastUrikApUrakarpUranIrapravAhokSasaMpannasat kadamAmodasandohaniSyandabinduprapUreNa saMpAditAzeSajantupramodam / tathA-ratnasaGghAtavidyotaniSTasUryaprabhAjAlasaJcAramAlokyate tattadA mandiram // 10 // bahunATitakubjakavAmanakaM, prvighuurnnitknycukihaasnkm| janadApitaratnasamUhacitaM, truTitAtulamauktikahArabhRtam / lasadudbhaTaveSabhaTAkulakaM, lalanAjanalAsavilAsayutam / varakhAdyakapAnakatuSTajanaM, janitaM pramadAditi vardhanakam // 11 // .. atha tAdRzi vardhanake nikhile, pramadena pranRtyati bhRtyagaNe / atiharSavazena kRtorzvabhujaH, svayameva nanarta ciraM sa nRpaH // 12 // tatastattAdRzaM dRSTvA, mahAsaMmardagundalam / prakarSaH saMzayApanaH, pratyAha nijamAtulam // 13 // nivedayedaM me mAma ! mahadatra kutUhalam / kimitIme raTantyuccai nirvAditamukhA janAH // 14 // atyarthamullalante ca, kimarthamiti moditAH? / kiM cAmI mRttikAbhAraM, nijAGgeSu vahanti ? bhoH ! // 15 // carmAvanaddhakASThAni, dRDhamAsphoTayanti kim ? / viSThAsaMbhAramuktolyo, mandaM mandaM calanti kim ? // 16 // kiM vaiSa sadanasyAsya, nAyakaH pRthivIpatiH / bAlahAsyakaraM mUDhaH, karotyAtmaviDambanam // 17 // tadatra kAraNaM mAma :, yAvanno lakSitaM mayA / idaM tAvanmamAbhAti, mahAkautukakAraNam // 18 // vimarzaH prAha te vatsa, kathyate'tra nibandhanam / yadasya sakalasyApi, vRttAntasya pravartanam // 19 // pazyataste praviSTo'tra, ya eSa nRpamandire / mithyAbhimAnastenedaM, tAta ! sarva vijRmbhitam // 20 // ayaM hi rAjA jAto me, sUnurevaM vicintayan / na mAti dehe no gehe, na pure na jagattraye // 21 // tato mithyAbhimAnena, vihvalIkatacetasA / AtmA ca sakalazcetthaM, loko'nena viDambitaH // na cedaM lakSayatyeSa, nUnamAtmaviDambanam / yato mithyAbhimAnena, varAkaM manyate jagat // 23 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato'sya paramo ripuH / mAma ! mithyAbhimAno'yaM, yaH khalvevaM viDambakaH // 24 // vimarzaH prAha ko vA'tra saMzayo bhadra ! vastuni / nizcitaM ripurevAyaM, bandhurasya prabhAsate // 25 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 prakarSaH prAha yadyevaM, tato yo'sya vazaM gtH| sa eSa nRpatirmAma ! kIdRzo ripukampanaH ? // 26 // vimarzenoditaM vatsa !, na bhAvaripukampanaH / kiMtu-bahirvairiSu zUro'yaM, tenetthamabhidhIyate // 27 // iha ca-yo bahiH koTikoTInAmarINAM jayanakSamaH / prabhaviSNurvinA jJAnaM, so'pi nAntaravairiNAm // 28 // tannAsya vatsa ! doSo'yaM, nApyeSAM zeSadehinAm / yato'tra paramArthena, jJAnAbhAvo'parAdhyati // 29 // yasmAdajJAnakAmAndhAH, kiJcidAsAdya kAraNam / yAnti mithyAbhimAnasya, dhruvamasya vazaM nraaH||30|| tenAbhibhUtacittAste, bAlA iva janaiH saha / viDambayanti cAtmAnaM, yathaiSa ripukampanaH // 31 // jJAnAvadAtabuddhInAM, putre rAjye dhane'pi vA / lokAzcaryakare jAte, mahatyapyasya kAraNe // 32 // citte na labhate DhokaM, dhanyAnAmAntaro ripuH / vatsa ! mithyAbhimAno'yaM, te hi madhyasthabuddhayaH // 33 // yugmam / zokamahimA yAvacca kathayatyevaM, vimarzastatra kAraNam / tAvadrAjakuladvAre, narau dvau samupAgatau // 34 // prakarSaNoditaM mAma ! dRzyate kAvimau narau / sa prAha matimohena, yuktaH zoko'yamAgataH // 35 // atrAntare sUtikAgRhe samullasitaH karuNAkolAhalonmizraH pUtkArarAvaH, pradhAvanti sma mahAhAhAravaM kurvANA narapaterabhimukhaM dAsaceTayaH prazAntamAnandagundalaM, kimetaditi punaH punaH pRcchan kAtarIbhUto rAjA / tAbhirabhihitaM-trAyasva deva ! trAyasva, kumAro bhagnalocano jAtaH kaNThagataprANaistato dhAvata dhAvata / tato vajAhata iva saMjAto rAjA, tathApi sattvamavalambya saparikaro gataH sUtikAgRhe, dRSTaH svaprabhodbhAsitabhavanabhittibhAgaH saMpUrNalakSaNadharaH kizciccheSajIvitavyo dArakaH, samAhUtaM vaidyamaNDalaM, pRSTo vaidyAdhipatiH kimetaditi / sa prAha--deva ! samApatito'sya kumArasya sadyoghAtI balavAnAtaGkaH, sa ca pracaNDapavana iva pradIpamenamupasaMharati( )lagnaH pazyatAmevAsmAkaM mandabhAgyAnAm / nRpatirAha-bho bho lokAH zIghramupakramadhvaM yathAzaktyA, kumAraM yo jIvayati tasmai rAjyaM prayacchAmi, svayaM ca padAtibhAvaM pratipadye'ham / tadAkarNya sarvAdareNa lokaiH prayuktAni bheSajAni, vAhitA mantrAH, nibaddhAni kaNDakAni, likhitA rakSAH, kRtAni bhUtikarmANi, niyojitA vidyA, vartitAni maNDalAni, saMsmRtA devatA, vinyAsitAni tantrANi / tathA kurvatAmapi ca gataH paJcatvamasau dArakaH / atrAntare kAmarUpitayA zokamatimohAbhyAM saparikarayormatikalitAripukampanayoH kRtaH zarIrAnupravezaH / tatazca-hA hatA'smi nirAzA'smi, muSitA'smIti bhASiNI / trAyasva deva ! deveti, vadantI naSTacetanA // 1 // kSaNAgnipatitA bhUmau, mRtaM vIkSya kumArakam / sA devI vajrasaGghAtatADitevAtivihalA // 2 // hA putra ! jAta jAteti, bruvANo mUrchayA yathA / rAjApi patito bhUmau, muktaH prANaistathaiva sH||3|| tato hAhAravo ghoro, mahAkrandazca bhairavaH / janorastADazabdazca, kSaNena samajAyata // 4 // atha muktavilolakezakaM, dalitavibhUSaNabhagnazaGkhakam / ripukampanayoSitAM zatairvRhadAkrandanakaM pravartitam // 5 // lAlAvilavaktrakoTaraM, luThitaM bhUmitale sudInakam / ullazcitakezapAzakaM, bRhadArATivimocatatparam // 6 // hAhA hAheti sarvataH, karuNadhvAnaparAyaNaM janam / atha vIkSya sa vismitekSaNo, buddheH sUnuruvAca mAtulam // 7 // yaduta-kimetaiHkSaNamAtreNa, hitvA tatpUrvanartanama / prakArAntarato lokaiH, prArabdhaM nartanAntarama // 8 // vimarzenoditaM vatsa !, yau tau dRSTau tvayA narau / tAbhyAM nijaprabhAveNa, pravizyedaM pravartitam // 9 // niveditaM mayA tubhyaM, yathaite naiva mutkalAH / kurvantyatra pure lokAH svatantrAH karma kizcana // 10 // kiM tarhi ?-yathA yathA svavIryeNa, kArayanti zubhetaram / antaraGgajanAH karma, kurvantyete tathA tathA // 11 // tato mithyAbhimAnena, tAdRzaM nATitAH purA / etAbhyAM punarIdRkSaM, kiM kurvantu varAkakAH ? // 12 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajjJAnaparipUtAnAM, matimoho mahAtmanAm / bAdhAM na kurute oSa, kevalaM zubhacetasAm // 13 // nApi zoko bhavetteSAM bAdhako bhadra ! bhAvataH / yairAdAveva nirNItaM, samastaM kSaNabhaGguram // 14 // atra punaH-putrasnehavazenaiSa, matimohAnmRto nRpaH / zokastu kArayatyevaM, pralApaM karuNaM janaiH // 15 // prakarSeNoditaM mAma ! kimatra nRpamandire / kSaNamAtreNa saMjAtamIdRzaM mahadadbhutam ? // 16 // kiM vA'nyatrApi jAyeta, viruddhamidamIdRzam ? / vimarzenoditaM nAtra, bhavacakre'tidurlabham // 17 // etaddhi nagaraM bhadra ! parasparavirodhibhiH / amuktamIdRzaiH prAyo, vividhaiH saMvidhAnakaiH // 18 // yAvacca muktaphUtkAra, dAruNAkrandabhISaNam / patAkAjAlabIbhatsaM, viSamAhataDiNDimam // 19 // udvegahetuste bhadra !, nitarAM janatApakam / idaM hi mRtakaM raudraM, na nirgacchati mandirAt // 20 // tAvadanyatra gacchAvo, na yuktaM draSTumIdRzam / paraduHkhaM kRpAvantaH, santo nodvIkSituM kSamAH // 21 // tribhirvizeSakam / evaM bhavatu tenokte, nirgatau rAjamandirAt / saMprAptau haTTamArgeSu, tataH svasrIyamAtulau // 22 // atrAntare kRtamlAnirvijJAya ripukampanam / mRtaM samudrasnAnArtha, pazcime yAti bhAskaraH // 23 // athAditye tirobhate. timireNa mliimse| jagatyazeSe saMjAte. bodhite dIpamaNDale // 24 // godhaneSu nivRtteSu, vilIneSu zakuntiSu / vetAleSu karAleSu, kauzikeSu vicAriSu // 25 // mUkIbhUteSu kAkeSu, nidrite nalinIvane / ninAvazyakalagneSu muniSu brahmacAriSu // 26 // raTatsu cakravAkeSu, rahiteSu svakAntayA / ullasatsu bhujaGgeSu, saMtoSe kAminIjane // 27 // itthaM pradoSe saMpanne, prahRSTajanamAnase / kazcinijApaNadvAre, dRSTastAbhyAM mahezvaraH // 28 // uttuGgaviSTare ramye, niviSTaH kila lIlayA / vinItairbahubhirdakSairvaNikaputraiviveSTitaH // 29 // vajendranIlavaiDUryapadmarAgAdirAzibhiH / purataH sthApitaistuGgai zitAzeSatAmasaH // 30 // . vikaTairhATakastomai, rAjataizca puraHsthitaiH / dInArAdimahAkUTargavito'gre vivartibhiH // 31 // prakarSeNoditaM mAma ! kimityeSa mahezvaraH / unnAmitaikabhUrmandaM, vIkSate mantharekSaNaH ? // 32 // arthinAM vacanaM kiM vA, sAdaraM bahubhASitam / eSa bAdhiryahIno'pi, nAkarNayati lIlayA // 33 // kRtaprAJjalayo namrA, ya ete cATukAriNaH / etAnno vIkSate kasmAttRNatulyAMzca manyate ? // 34 // dRSTvA dRSTvA sa ratnAni, kiJciddhayAtvA muhurmuhuH / stabdhAGgaH smeravadanaH, kiM bhavatyeva vANijaH // 35 // ____ vimarzenAbhihitaM-bhadrAkarNaya, asti tasyaiva mithyAbhimAnasya svAGgabhUto dhanagaryo nAma vayasyaH, tenAdhiSThi'toyaM varAkaH tenAdhiSThitAnAmIdRzameva svarUpaM bhavati / ayaM hi manyate-mamedaM ratnakanakAdikaM dhanaM, ahamasya svAmI, tataH kRtakRtyo'haM, saMpannaM janmanaH phalaM, matto varAkaM bhuvanam / tatazcetyaM vikArabAhulaH pariplavate, na lakSayati dhanasvarUpaM, na cintayati pariNAma, nAlocayatyAyati, na vicArayati tattvaM, na gaNayati kSaNanazvaratAmiti / prakarSaH prAha-mAma ! yo'sau rAgakesariDimbharUpANAM madhye dRSTo mayA pazcamo DimbhaH so'sya nikaTavartI dRzyate / vimarzenoktaM satyametatsa evAyam / atrAntare samAyAtaH kazcidbhujaGgo, niviSTo mahezvarasamIpe, yAcito'nenotsArakaM mahezvaraH, datto'nena / tato rahasi sthitasya prakAzitadikcakravAlaM bahuvidhAnadhaiyaratnaghaTitaM darzitaM tena bhujaGgena tasya mahezvaravANijakasya mukuTaM, pratyabhijJAtazcAnena bhujaGgo yathaiva hemapurAdhipatevibhISaNanRpateH padAtirduSTazIlazca, tato nUnaM hRtamanenedaM bhaviSyati / atrAntare praviSTo'sau rAgakesaritanayo vANijakazarIre, tatastatpratApAJcintitamanena-bhavatu nAma hRtaM, tathApi grahItavyamevedaM Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ghaniceSTA mayA / tato'bhihito'nena bhujaGgaH-bhadra ! kiM te kriyatAM ? bhujaGgenoktaM--asyocitaM mUlyaM dattvA gRhyatAmidaM bhavateti / tuSTo vANijakaH, toSito mUlyena bhujaGgaH, palAyito vegena, gate ca tasmiMstatpadAnusAreNa samAgataM bibhISaNarAjabalaM, labdhA kutazcidvikrayavArtA, prAtaH salotro vANijakaH gRhItaH purata eva lokasya / tatazca kSaNamAtreNa luptAste saratnarAzayaH / baddho'sAvAraTannuccai, rAjakena mahezvaraH // 1 // itastato bhayobhrAntA, vaNikaputrAH sakiGkarAH / sarve'pi bAndhavaiH sArdha, naSTAste paacvrtinH||2|| tato viluptasarvasvaH, svajanaiH parivarjitaH / Abaddho lopnakaH kaNThe, mahArAsabharopitaH // 3 // bhUtyA viliptasarvAGgastaskarAkAradhArakaH / sa rAjApathyakArIti, nindyamAnaH pRthagjanaiH // 4 // mahAkalakalavAnasaMpUritadigantaraiH / nIyamAno nRpeNoktaiH, puruSaiH kRtatADanaiH // 5 // vidrANavadano dInaH, sarvAzAnAzavihvalaH / tasminneva kSaNe dRSTaH, sa tAbhyAmibhyavANijaH // 6 // prakarSeNoditaM mAma ! kimidaM dRSTamadbhutam ? kimindrajAlaM kiM svamaH, kiM vA me mativibhramaH ? // 7 // yadasya kSaNamAtreNa, na sA lIlA na taddhanam / na te lokA na tattejo, na garyo na ca pauruSam // 8 // vimarzenoditaM vatsa ! satyametanna vibhramaH / ata eva na kurvanti, dhanagarva mahAdhiyaH // 9 // dhanaM hi dharmasaMtaptavihaGgagalacaJcalam / grISmoSmAkrAntazArdUlajihvAtaralamIritam // 10 // indrajAlamivAnekadarzitAdbhutavibhramam / kSaNadRSTavinaSTaM ca, nIrabudrudasagnibham // 11 // yugmam / asya vANijakasyedaM, tAta ! durnayadoSataH / naSTaM mahApadasthAnaM, yAtaM ca vividhaM dhanam // 12 // .. ihAnyeSAM punarbhadra !, doSasaMzleSavarjinAm / api nazyedidaM rikthaM, bhavecca bhayakAraNam // 13 // tathAhi-ye'pi phUtkRtya phUtkRtya, pAdaM muJcanti bhUtale / teSAmapi kSaNArdhena, nazyatIdaM na saMzayaH // 14 // prApnuvanti ca duHkhAni, dhanino dhanadoSataH / jalajvalanaluNTAkarAjadAyAdataskaraiH // 15 // anyaccedaM dhanaM vatsa ! meghalAjamivAtulam / hataM pracaNDavAtena, yadA yAti kathaJcana // 16 // __ tadA nAlokayati rUpaM na vigaNayati paricayaM na nirUpayati kulInatAM nAnuvartayati kulakrama, nAkalayati zIlaM nApekSate pANDityaM, nAlocayati saundarya, nAvarudhyate dharmaparatAM, nAdriyate dAnavyasanitAM na vicArayati vizeSajJatAM na lakSayati sadAcAraparAyaNatAM, na paripAlayati cirasnehabhAvaM, norarIkaroti sattvasAratAM na pramANayati zarIralakSaNam / kiM tarhi ?-gandharbanagarAkAra, paztAmeva dehinAm / taddhanaM kSaNamAtreNa, kApi na jJAyate gtm||1|| arjitaM bahubhiH klezaiH, pAlitaM jIvitaM ythaa| naSTaM tu yAdRG nRtyatsu, naTeSvapi tadIkSitam // 2 // tathApyamI mahAmohanihatAH kSudrajantavaH / IdRze'pi dhane bhadra ! cintAbaddhaM(ndhaM) vitanvate // 3 // alIkadhanagaNa, vihvalIbhUtamAnasAH / vikArakoTIH kurvanti, yathaivaiSa mahezvaraH // 4 // tadIdRzo dhanasyeha, paryantastAta ! janmani / paraloke puna?rA, dhanAduHkhaparamparA // 5 // prakarSaNoditaM mAma !, yena syAnizcalaM dhanam / tathA zuddhavipAkaM ca, syAt kalyANanibandhanam // 6 // tattAdRzaM jagatyatra, kimasti bata kAraNam / kiM vA na saMbhavatyeva, tadidaM me nivedaya // 7 // vimarzanoditaM tAta ! saMbhavatyeva tAdRzam / kAraNaM viralAnAM bhoH, kevalaM tena mIlakaH // 8 // karoti vardhanasthairye, ajAtaM janayeddhanam / atyantadurlabhaM bhadra ! puNyaM puNyAnubandhi yat // 9 // yacca-dayA bhUteSu vairAgyaM, vidhivadgurupUjanam / vizuddhA zIlavRttizca, puNyaM puNyAnubandhyadaH // 10 // athavA-paropatApaviratiH, parAnugraha eva ca / svacittadamanaM caiva, puNyaM puNyAnubandhyadaH // 11 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 etaccAnyabhave dhanyairyairupAttamihApi vA / sthirameva dhanaM teSAM sumeroH zikharaM yathA // 12 // anyacca te mahAtmAnastatpuNyapariDhaukitam / bAhya tucchaM malaprAyaM, vijJAya kSaNagatvaram // 13 // yojayanti zubhe sthAne, svayaM ca paribhuJjate / na ca tatra dhane mUrchAmAcaranti mhaadhiyH||14|| yugmam // tatazca taddhanaM teSAM, satpuNyAvAptajanmanAm / itthaM vizuddhabuddhInAM, jAyate zubhakAraNam // 15 // ninye bAhye mahAnarthakAraNe mUchitA dhane / zUnyAste dAnabhogAbhyAM, ye punaH kSudrajantavaH // 16 // ihaiva cittasantApaM, ghorAnarthaparamparAm / yatte labhante pApiSThAstatra kiM bhadra ! kautukam ? // 17 // tadatra paramArtho'yaM, mUrchAgavauM dhane sati / na kAryoM dAnabhogau tu, kartavyau tattvavedinA // 18 // yastu naiva karotyuccaiH, sa varAko nirarthakam / amUlyakaH karmakaraH, kevalaM paritAmyati // 19 // snehadurnayagandho'pi, varjanIyazca jaantaa| anyathA jAyate kaSTaM, yathA'sya vaNijo mahat // 20 // yAvatsa kathayatyevaM, buddhisUnoH svamAtula: / anyastAvatsamApano, vRttAntastaM nibodhata // 21 // dRSTastAbhyAM yuvA kazcidavatI) vaNikpathe / durbalo malinaH kSAmo, jaracIvaradhArakaH // 22 // ApaNe granthimunmocya, rUpakaistena modakAH / srajaH parNAni gandhAzca, krItaM vastrayugaM tathA // 23 // gatvA ca nikaTe vApyAM, bhakSitaM tena bhojanam / sanmAnitaM satAmbUlaM, snAtaH sNpuuritodrH||24|| baddhazcAmoTakaH puSpaiH, sadgandhairvAsitaM vapuH / tataH parihite vastre, prasthito rAjalIlayA // 25 // nirIkSate'bhimAnena nijadehaM punaH punH| samArayati cAmoTaM, gandhamAghrAya modate // 26 // prakarSaNoditaM mAma ! ka eSa taruNastathA / ka prasthitaH kimartha vA, vikArairiti bhajyate ? // 27 // vimarzenoditaM vatsa ! mahatIyaM kathAnikA / lezoddezena te kiJcit , kathyate tannibodha me // 28 // samudradattasya suto, vAstavyo'traiva pattane / ayaM hi ramaNo nAma, taruNo bhogatatparaH // 29 // bAlakAlAtsamArabhya, gaNikAvyasane rataH / ayaM ca ramaNo bhadra ! na cetayati kiJcana // 30 // gRhaM samudradattasya, ratnasambhArapUritam / yadAsIdvibhavaiH pUrva, vikSiptadhanadAlayam // 31 // tadanena dinaiH stokairgaNikAratabuddhinA / anAzakakuTestulyaM, vihitaM pApakarmaNA // 32 // adhunA nirdhano dInaH, parakarmakaro laghuH / jAto'yamIdRzaH pApo, duHkhAtoM nijakarmaNA // 33 // parakarmakaratvena, katicidrUpakAnayam / adyAgataH samAsAdya, haTTe vyasananATitaH // 34 // tataH paraM punarvatsa ! yadanena viceSTitam / tadRSTameva niHzeSa, tvayA kiM tatra kathyatAm ? // 35 // asti cAtra pure khyAtA, gaNikA madanamaJjarI / tasyAzca kundakalikA, duhitA yauvanodbhaTA // 36 // tasyAmAsaktacittena, nAzito dhanasaJcayaH / anena dhanahInazca, gehAniHsAritastayA // 37 // tato'dya rUpakAneSa, kiyato'pyatiniSThayA / saMprApya prasthitastasyAH, sadane ratakAmyayA // 38 // atrAntare satUNIramAkRSTazaradAruNam / naraM sAnucaraM vIkSya, prakarSaH prAha mAtulam // 39 // hA mAma mAma ! pazya tvaM, zareNa ramaNaM naraH / kazcideSa nihantyuccaistadenaM nanu vAraya // 40 // vimarzenoditaM vatsa ! sa eSa makaradhvajaH / caryayA nirgato rAtrau, bhayena saha lIlayA // 41 // vartate ko mamAjJAyAM ? ko vA netyatra pattane / parIkSArtha janollApaveSakartavyacetasAm |42|yugmm / zaramAkRSya vIryeNa, tadeSa ramaNo nanu / anenaiva gRhaM tasyA, varAko vatsa ! nIyate // 43 // tatkiM te vAraNenAsya, yadanena puraskRtaH / ramaNo'nubhavatyeSa, tannibhAlaya kautukam // 44 // evaM bhavatu tenokte, tau gatau gaNikAgRhe / dRSTA ca kundakalikA, gRhadvAre'ticarcitA // 45 // tadabhyarNe vimarzana, kuJcitA nijanAsikA / niSThayUtaM dhUnitaM zIrSa, vAlitA'nyatra kandharA // 46 // THHTHHEL Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 tato hAheti jalpantamudvignaM taM svamAtulam / prakarSaH prAha te mAma !, kiM vyalIkasya kAraNam ? // 47 // sa prAha vasanacchannAM, puSpAlaGkArabhAritAm / kimenAM nikaTe tvaM no, vIkSase'zucikoSThikAm ? // 48 // tadasyA dUrataH sthitvA, deze gndhvivrjite| vRttAnto yo'tra jAyeta, pazyAvastaM niraakulau||49|| nizchidrA ca bhavet kAcidazucerapi koSTikA / iyaM tu navabhiraiH, kSaratyevAtimutkalA // 50 // tadahaM kSaNamapyekaM, nAtra bhoH sthAtumutsahe / tubhyaM zape ziro'nena, gandhena mama duSyati // 51 // prakarSaNoditaM mAma !, satyametana saMzayaH / mamApi nAsikA vyAptA, gandhenotpAditAratiH // 52 // tattUrNamapasarAvaH / tato'pasRtau vimarzaprakarSA, sthitau saviloke dUradeze / atrAntare saMprApto ramaNaH, tadanu cAkRSTabANaH samAgata eva bhayasahito makaradhvajaH / dRSTA ramaNena kundalikA, tataH pratyujjIvita iva, sudhAsekasikta iva, saMprAptaratnanidhAna iva, mahArAjye'bhiSikta iva gataH paramaharSa rmnnH| atrAntare nirgatA nijagRhAnmadanamaJjarI, dRSTastayA'sau, lakSitA ca sakiJcanatA / tataH saMjJitA kundakalikA, nirIkSitaH kundakalikayA ramaNaH, saMjAtaH prahRSTataraH / atrAntare vijJAyAvasaramAkAntamApUrya vimukto makaradhvajena zilImukhaH2, tADitastena ramaNaH, gRhItA'nena kaNThe kundakalikA, praviSTo'bhyantare, nikaTIbhUtA madanamaJjarI, samarpitaM rUpakAdi sarvasvaM, gRhItamanayA, kRto'sau yathAjAtaH / tato'bhihitaM madanamaJjaryA-vatsa ! sundaramanuSThitaM bhavatA yadihAgato'si samutsukA tvayi vatsA kundakalikA, kiM tu bhImanRpateH sutazcaNDo nAma rAjaputraH sAmpratamihA jigamiSurvartate, tadatrAvalIno bhavatu vatsaH / etaccAkarNayato ramaNasya kRto bhayena zarIre'nupravezaH / bezyAvi- __atrAntare samAgato dvAri caNDaH, samullasito bahulakalakalaH, vijumbhito bhayaH, prakampito ramaNaH, praviSTazcaNDaH, dRSTo'nena ramaNaH, gRhItaH krodhena caNDaH, samAkRSTA'siputrikA, samAhUto raNAya ramaNaH / tato gatena dainyaM, prAptena nairlajjyaM, nItena klIbatAM, bhayenAbhibhUtena tena ramaNenAgatya kRtaM caNDasyAGgulIgRhItadantenASTAGgapAdapatanaM, trAyasva deva ! trAyasveti bhASitAni karuNavacanAni, saMpannA caNDasya dayA, na mArito'sau kevalaM roSotkarSAt chinno 'nena ramaNasyAmoTakaH troTitA nAsikA viluptau kaNa vidalitA dazanapaGkitaH lUSitamadharoSThaM vikartitau kapolau utpATitamekaM locanaM datto mukhe vAmapAdapANiprahAraH niHsArito bhavanAt, hasitaM sahastatAlaM madanamaJjarIkundakalikAbhyAM, pratyAyitazcaNDo'pi pezalavacanaiH kRto hRtahRdayaH / ramaNastu nirgacchanitarAM jarjaritaH prahArai rAjalokena prApto nArakasamaM duHkhaM viyuktaH prANaiH kRcchreNa / tataH prakarSaNoktaM--aho makaradhvajasAmarthyamaho bhayavilasitaM, aho kuTTanIprapaJcacAturya, aho sarvathA karuNAsthAnaM sopahAsaprekSaNakaprAyaM cedaM ramaNacaritamiti / vimarzenoktaM-vatsa ! [ye] gaNikAvyasane raktA, bhavantyanye'pi maanvaaH| teSAmevaMvidhAnyevacaritAni na saMzayaH // 1 // vastrabhUSaNatambUlagandhamAlyavilepanaiH / hRtAkSAste na pazyanti, sahajAzucirUpatAm // 2 // saMcariSNumahAviSThAkoSThikAbhirvimUDhakAH / vAJchantastAbhirAzleSa, kurvantyeva dhanakSayam // 3 // tato bhikSAcaraprAyA, bhavanti kuladUSaNAH / na ca mUDhA virajyante, tAmavasthAM gatA api // 4 // tataste prApnuvantyeva, vezyAvyasananATitAH / evaMvidhAni duHkhAni, vatsa! kiM cAtra kautukam // 5 // calacittAH prakRtyaiva, kulajA api yossitH| caTulatvena vezyAnAM tAta ! kaH praznagocaraH? // 6 // pAkA 1. badAmi / 2. baannH| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 alInA api bho ! nAryaH, srvmaayaakrnnddikaaH| ko mAyAMjIrNavezyAnAM, vatsa ! pRcchetskrnnkH||7|| zeSAbhirapi nArIbhiH, snehe datto jlaanyjliH| yasyAsthA gaNikAsnehe, sa mUrkhapaTTabandhakaH // 8 // anyasmai dattasaMketA, vIkSate'nyaM gRhe paraH / anyazcitte paraH pArzve, gaNikAnAmaho naraH // 9 // kurvanti cATukarmANi, yAvatsvArthaH prapUryate / cyutasAraM vimuzcanti, nirlAkSalaktakaM yathA // 10 // purApaghasaraprAyA, gaNikAH parikIrtitAH / ye tAsvapi ca gRdhyanti, te zvAno na manuSyakAH // 11 // tasmAdevaMvidhaM nUnamanyeSAmapi dehinAm / caritaM yaiH kRtaM pApairgaNikAvyasane manaH // 12 // prakarSaNoktaM-satyametanAstyatra sandehaH / tato'tivAhitastAbhyAM kvaciddevamandire rAtrizeSaH / atrAntare galattArA, kathitadhvAntakezikA / nabhAzrIH pANDurA jAtA, rogAghrAteva bAlikA // 1 // AdadAnaH zriyaM tasyA, nijavIryeNa bhAskaraH / kAruNyAdiva saMjAtaH, saprabhAvo bhiSagvaraH // 2 // tato'ruNaprabhAbhinne, pUrve gaganamaNDale / jAte rakte'bhrasaGghAte, gatacchAye nizAkare // 3 // taskareSu nilIneSu, lapatsu kRkavAkuSu / kauzikeSu ca mUkeSu, kurareSu virAviSu // 4 // svakarmadharmavyApAracchaleneva kRtAdaram / sarvaM tadA jagajjAtamArogyAthai namaHzriyaH ||5||tribhivishesskm athodite sahasrAMzau, prabuddhe kamalAkare / saGgame cakravAkAnAM, jane dharmaparAyaNe // 6 // vimarzaH prAha te vatsa !, mahadatra kutUhalam / bhavacakraM ca vistIrNa, nAnAvRttAntasaGkalam // 7 // stokakAlAvadhiH zeSo, draSTavyaM bahu tiSThati / na zakyate tataH kartumekaikasthAnavIkSaNam // 8 // tadidaM vacanaM tAta ! mAmakInaM samAcara / AkAlahInaM te yena, pUryate tatkutUhalam // 9 // ya eSa dRzyate tuGgaH, zubhraH sphaTikanirmalaH / mahAprasAdo vistIrNo, viveko nAma prvtH||10|| ArUDhadRzyate bhadra ! samastamiha parvate / idaM vicitravRttAntaM, bhavacakraM mahApuram // 11 // tadatrAruhyatAM tAta ! nipuNaM ca vilokyatAm / yacca na jAyate samyak, pRcchayatAmeSa tajjanaH // 12 // yato'trAkhilavRttAnte, vidite nagare tava / pazcAdapi na jAyeta, cittautsukyaM kadAcana // 13 // evaM bhavatu tenokte, samArUDhau ca parvate / atha tatra vivekAkhye, tuSTau svastrIyamAtulau // 14 // prakarSaH prAha mAmaiSa, ramaNIyo mahAgiriH / dRzyate sarvataH sarva, bhavacakraM mayA'dhunA // 15 // kiM tu devakule mAma !, nagno dhyAnaparAyaNaH / veSTitaH puruSairdInaH, kSAmo mutkalakezikaH 16 // naMSTukAmo digAlokI, seTikAzubhrahastakaH / dRzyate puruSaH ko'yaM, pizAcAkAradhArakaH ? // 17 // vimarzenoditaM vatsa ! vikhyAtAtulasaMpadaH / kuberasArthavAhasya, sUnureSa kapotakaH // 18 // dhanezvara iti khyAtamabhidhAnaM pratiSThitam / asya pUrvaguNaiH pazcAdAhRto'yaM kapotakaH // 19 // anarghyaratnakoTIbhiH, pUritaM pApakarmaNA / anenApi piturgeheM, zmazAnasadRzaM kRtam // 20 // chUteSu ratacitto'yaM, na cetayati kiJcana / nirvAhite dhana svIye, yatArtha caurikAparaH // 21 // caurya pure'tra kurvANo, bhUrivArAn kadarthitaH / rAjJA'sau mAnyaputratvAtkevalaM na vinAzitaH // 22 // adya rAtrau punaH sarva, hAritaM karpaTAdikam / tato vyasanataptena, mastakena kRtaH paNaH // 23 // ebhireSa mahAdhUrvarAkaiH kitavairjitaH / ziro'pi lAtumicchadbhiradhunaivaM vinATayate // 24 // naMSTumebhyo na zaknoti, svapApabharapUritaH / kSudrairvitarkakallolaiH, kevalaM paritapyate // 25 // prakarSaH prAha na jJAtaM, kimanena tapasvinA / dyUtaM hi dehinAM loke, sarvAnarthavidhAyakam ? // 26 // dhanakSayakaraM nincha, kulazIlavidUSaNam / prasUtiH sarvapApAnAM, loke lAghavakAraNam // 27 // saMkliSTacetaso mUlamavizvAsakaraM param / pApaiH pravartitaM ghRtaM, kimanena na lakSitam ? // 28 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimarzenoditaM vatsa ! mahAmohamahIpateH / varAkaH kiM karotyeSa, yo vazaH sainyavartinaH // 29 // yataH-mahAmohahatA ye'tra, vizeSeNa nraadhmaaH| dyUte ta eva vartante, prApnuvanti ca tatphalam // 30 // yAvacca kathayatyevaM, vimarzaH kila ceSTitam / tAvattroTitamevoccaiH, kitavaistasya mastakam // 31 // mRgayA prakarSaH prAha mAmedaM , mahAnarthavidhAyakam / ramante dyUtamatraiva, teSAmevaMvidhA gatiH // 32 // . . vyasanaphala taM mAtulo'bravIdbhadra !, samyaka saMlakSitaM tvayA / na chUte raktacittAnAM, sukhamatra paratra vA // 33 // atrAntare mahAraNye, nipapAta kathazcana / dRSTiH prakarSasaMjJasya, nIlAbjadalalAsinI // 34 // tatazca tanmukhaM hastaM, kRtvA sa prAha mAtulam / ka eSa turagArUDhaH, prasvinaH zramapIDitaH // 35 // . udgIrNahetiH pApAtmA, jIvamAraNatatparaH / svayaM duHkhaparIto'pi, duHkhado'raNyadehinAm // 36 // madhyAhne'pi pipAsAtoM, bubhukssaakssaamkukssikH| jambukaM purataH kRtvA, pradhAvannupalabhyate // 37 // tribhirvizeSakam vimarzanokta-atraiva mAnavAvAse, vidyate'vAntaraM puram / lalita nAma tasyAya, rAjA lalananAmakaH // 38 // mRgayAvyasane sakto, na lakSayati kiJcana / ayamatra mahAraNye, tiSThatyeva divAnizam // 39 // sAmantaiH svajanailoMkaistathA mantrimahattamaiH / vAryamANo'pi navAste mAMsakhAdanalAlasaH // 40 // sIdanti rAjyakAryANi, viraktaM rAjamaNDalam / tatastaM tAdRzaM vIkSya, cintitaM rAjyacintakaiH // 41 // nocito rAjyapadmAyA, lalano'yaM durAtmakaH / tataH putraM vyavasthApya, rAjye gehaadhisskRtH||42|| mAMsakhA- tathApyAkheTake rakto, mAMsalolo narAdhamaH / ekAkI duHkhito'raNye, nityamAste pizAcavat // 43 // danaphala iha ca vatsa!--paramAritajIvAnAM, pizitaM yo'pi khaadti| ihAmutra ca duHkhAnA, paddhateH so'pi bhAjanam / / 44 // yastu krUro mahApApaH, svayameva nikRntati / sphurantaM jIvasaGghAtaM, tasya mAMsaM ca khAdati // 45 // tasyeha yadi duHkhAni, bhavantyevaMvidhAni bhoH! paratra narake pAto, vatsa ! kiM tatra kautukam // 46 // yugmam / bIbhatsamazuceH piNDo, nindha roganibandhanam / kRmijAlolbaNaM mAMsa, bhakSayantIha rAkSasAH // 47 // yaistvidaM dharmavuddhayaiva, bhakSyate svargakAmyayA / kAlakUTa viSaM nUnamadhuste jIvitArthinaH // 48 // ahiMsA paramo dharmaH, sa kuto mAMsabhakSaNe ? / atha hiMsA bhaveddharmaH, syAdagnihimazItalaH // 49 // kimatra bahunA?-dharmArtha rasagRddhayA vA, mAMsaM khAdanti ye nraaH| nimnanti prANinovA te, pacyante narakAgninA // 50 // anyacca-yathA gomAyughAtAya, tAmyatyeSa nirarthakam / AkheTake ratAtmAnastathaivAnye'pi jantavaH // 51 // yAvacca varNayatyevaM. vimarzastasya ceSTitam / tAvallalanavRttAnto, yo jAtastaM nibodhata // 52 // sa jambukavinAzArtha, dhAvannuccaiduruttare / saturaGgo mahAgarte, patito'dhomukhastale // 53 // tataH saMcUrNitAGgo'sau, kSudyamAno hayena ca / atrANo viraTannuccaistatraiva nidhanaM gataH // 54 // tataH prakarSaNAbhihitam-adhunaivAmunA prAptaM, mRgayAvyasane phalam / vimarzaH prAha na phalaM, puSpametadvibhAvyatAm // 55 // phalaM tu narake ghore, syAdevaMvidhakarmaNAm / tathApi mUDhAH khAdanti; mAMsaM hiMsanti dehinaH // 56 // itazca rAjapuruSairjihvAmutpATaya dAruNaiH / taptaM tAnaM naraH kazcitpAyyamAno nirIkSitaH // 57 / / tato dayAparItAtmA, prakarSaH prAha mAtulam / hA hA kimeSa puruSo, nighRNairmAma ! pIDayate ? // 58 // vikathA vimarzenoktaM-bhadrAkarNaya, ayaM puruSo'traiva mAnavAvAsAntabhUte caNakapure vAstavyo mahAdhanaH sumukho nAma sArthavAhaH / ayaM ca bAlakAlAdArabhya vAkpAruSyavyasanI, tato lokairguNaniSpannamasya durmukha iti nAma pratiSThitaM, prakRtyaiva cAsya pratibhAsate svIkathA, rocate bhaktakathA, mano'bhISTA rAjakathA, hRddayitA deshkthaa| sarvathA jalpe sati na kathaJcinnijatuNDaM dhArayituM pArayati / itazca caNakapurAdhipatireva tIvro nAma rAjA gato ripUNAmupari, vikSepeNa lagnamAyodhanaM, jitA ripvH| itazca phala Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 nirgate tasminnAsthAyikAyAM prastutA'nena rAjakathA yaduta prabalAste ripavaH, parAbhaviSyanti rAjAnaM, AgamiSyanti te puraluNTanArtha, tato yathAzaktyA palAyadhvaM yUyam / tadAkarNya naSTaM samastaM puraM, samAgato rAjA, dRSTaM tannirudvasaM caNakapuraM, kimetaditi pRSTamanena, kathitaH kenaciyatikaraH, kupito durmukhasyopari tIvranarendraH, tataH punarAvAsite pure prakhyApya taM durvacanabhASaNalakSaNamaparAdhaM paurANAmevaMvidho'sya daNDo nirvatito rAjJeti / prakarSaNoditaM mAma ! mahAkaSTakamIdRzam / yadurbhASaNamAtreNa, saMprApto'yaM varAkakaH // 1 // mAtulenoditaM vatsa ! vikathA''saktacetasAm / aniyantritatuNDAnAM, kiyadetadurAtmanAm // 2 // iyaM hi kurute vairaM, dehinAM ninimittakam / vidhatte janasantApaM, mutkalA bhadra ! bhAratI // 3 // te dhanyAste. mahAtmAnaste zlAghyAste mnsvinH| te vandyAste dRDhAstattve, te jagatyamRtopamAH // 4 // yeSAM mitAkSarA satyA, jgdaahaadkaarinnii| kAle sadbuddhipUtA ca, vartate bhadra ! bhAratI // 5 // yugmam / ye tu mutkalavANIkA, tadante'rdavitardakam / tairatraiva mahAnA, nedRzA vatsa ! durlabhAH // 6 // muzliSTA mocayatyeSA, bhAratI tAta ! dehinAm / ucchRGkhalA punarvatsa ! tAmeSA bandhayatyalam // 7 // tadasya vikathAmUlaM, durbhASyavyasane phalam / idamIdRzamApannaM, paraloke ca durgatiH // 8 // atrAntare prakarSeNa, rAjamArge nipAtitA / dRSTidRSTazca tatraikaH, zuklavarNAmbaro naraH // 9 // tataH papraccha taM vIkSya, ka eSa iti mAtulam / tenoktaM vatsa ! harSo'yaM, rAgakesarisainikaH // 10 // astyatra mAnavAvAse, vAsavo nAma vANijaH / idaM ca dRzyate'bhyarNe, tasya gehaM mahAdhanam // 11 // bAlakAle viyuktazca, vayasyo'tyantavallabhaH / dhanadattaH samAyAto, vAsavAnandadAyakaH // 12 // idaM kAraNamuddizya, bhavane'tra pravekSyati / ayaM harSaH praviSTazca, pazya kiM kiM kariSyati ? // 13 // tato visphAritAkSo'sau, prakarSastanirIkSate / itazca vAsavastena, dhanadattena mIlitaH // 14 // tataH praviSTastadehe, sa harSaH sakuTumbake / saMjAtaM ca vaNiggehaM, bRhadAnandasundaram // 15 // AhUtA bAndhavAH sarve, pravRttazca mahotsavaH / tato gAyanti, nRtyanti, vAditAnandamardalAH // 16 // api ca-carabhUSaNamujjvalaveSadharaM, pramadodhurakhAdanapAnaparam / dhanadattasamAgamajAtasukhaM tadabhUdatha vAsavagehasukham / 17 praya tAdRzi vismayasaJjanake, kssnnmaatrvivrdhitvdhenke| nijamAmamavocata buddhisutaH, prviloknkautuktossyutH||18 yadidaM vellate mAma ! sarvamardavitardakam / vAsavIyagRhaM tatki, tena harSeNa nATitam ? // 19 // vimarzanoditaM-vatsa ! sAdhu sAdhu vinizcitam / akANDasadanakSobhe, harSa evAtra kAraNam // 20 // atrAntare'tibIbhatsaH, kRSNavarNadharo naraH / dRSTo dvAri prakarSeNa, tasya vAsavasadmanaH // 21 // tatastenoditaM mAma ! ka eSa puruSAdhamaH? / vimarzenoktaM-vatsa ! zokavayasyo'ya, viSAdo nAma daarunnH||22|| yazcaiSa pathikaH kazcitpraveSTumiha vAJchati / praviSTe'tra viSAdo'yaM, bhavane'tra pravekSyate // 23 // * tataH pravizya pAnthena, tena vAsavasannidhau / ekAnte vAsavasyaiva, guhya kizcinniveditam // 24 // atrAntare praviSTo'sau, viSAdastaccharIrake / mUrcchayA patitazcAsau, vAsavo naSTacetanaH // 25 // hA hA kimetadityuccairvilapanikhilo jnH| tataH samAgatastasya, nikaTe bhayavihalaH // 26 // atha vAyupradAnAdyaiH, punaH saMjAtacetanaH / pralApaM kartumArabdhaH, saviSAdaH sa vAsavaH // 27 // katham ?-hA putra ! tAta vatsAtisukumArazarIraka / IdRzI tava saMjAtA, kA'vasthA mama karmaNA ? // 28 // nirgato'si mamApuNyairvatsa ! vArayato mama / daivena nighRNenedaM, tava jAta ! vinirmitam // 29 // hA ito'smi nirAzo'smi, muSito'smi vilkssnnH| evaM vyavasthite vatsa ! tvayi kiM mama jIvati // 30 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 yAvacca pralapatyevaM, sa putrasnehakAtaraH / tAvadviSAdaH sarveSu, praviSTaH svajaneSvapi // 31 // atha te tasya mAhAtmyAtsarve vAsavabAndhavAH hAhAravaparA gAdaM, pralApaM kartumudyatAH // 32 // tataca-kSaNena vigatAnandaM, dInavihalamAnuSam / rudannArIjanaM mUDhaM, jAtaM vAsavamandiram // 33 // tatastattAdRzaM dRSTvA, prakarSaH prAha mAtulam / kimidaM mAma ! saMjAtaM, gRhe tu prekSaNAntaram ? // 34 // vimarzaH prAha tattubhyamAdAveva niveditam / mayA yathA'ntarAyattA, bahiraGgA ime janAH // 35 // tatazcedaM tathA pUrva, harSeNa pravinATitam / adhunA nATayatyevaM, viSAdo'sau varAkakam // 36 // tadatra bhavane lokAH, kiM kurvantu tapasvinaH ? ye hi harSaviSAdAbhyAM, kSaNArdhana vinATitA // 37 // prakarSaH prAha kiM guhyaM, karNAbhyarNavivartinA / anena vAsavasyAsya, puruSeNa niveditam // 38 // vimarzenoditaM vatsa !, samAkarNaya sAmpratam / astyasya vardhano nAma, putro hRdayallabhaH // 39 // sa caika eva putro'sya, yauvanastho manoharaH / upayAcitakoTIbhirjAto vinayatatparaH // 40 // anena vAryamANo'pi, sa dhanArjanakAmyayA / pravidhAya mahAsAthai, gato dezAntare purA // 41 // sa copAya' dhanaM bhrari, svdeshaagmkaamukH| kAdambayA mahATavyAM. gRhIto vatsa ! taskaraiH // 42 // viluptaM dhanasarbasvaM, hataH sArthaH sabAndhavaH / baddhA gRhItA bandhazca, taskarairdhanakAmibhiH // 43 // tAsAM madhye gRhItazca, vardhanaH krUrakarmabhiH / sa sArthavAha ityevaMvAdibhirbhadra ! taskaraiH // 44 // nItvA palli tato'nekayAtanAzatapIDitaH / sa caurairvihito vatsa ! vardhano dhanavAJchayA // 45 // ayaM ca puruSastasya, sarvadA pAdadhAvakaH / vatsa ! lambanako nAma, gRhajo dAsadArakaH // 46 // tatastaM tAdRzaM dRSTvA, svAminaM caurapIDitam / naMSTvA kathazcidAyAto, vRttAntasya nivedakaH // 47 // nivedite ca vRttAnte, tathA vAsavavANijaH / yadakArSItvayA tacca, dRSTameva tataH param // 48 // prakarSeNoditaM mAma ! pralApAkrandarodanaiH / kimamIbhiH paritrANaM, tasya saMjanitaM kRtaiH ? // 49 // vimarzanoditaM vatsa ! naitadevaM tathApi ca / evamete prakurvanti, viSAdena vinATitAH // 50 // dhanadattAgamaM prApya, ye hrssvshvrtinH| vardhanApadamAsAdya, viSAdena vinATitAH // 51 // teSAM harSaviSAdAbhyAmeteSAM pIDitAtmanAm / kIdRzI vA bhavettAta ! paryAlocitakAritA ? // 52 // tatazca-avIkSya vastunastattvamanAlocya hitAhitam / ete viDambayantyevamAtmAnaM tadvazAnugAH // 53 // kiM ca-nAtra kevalamIdRzaM, vAsavIye gRhodare / AbhyAM harSaviSAdAbhyAM prekSaNaM vatsa ! nATayate // 54 // kiM tarhi ?-sarvatra bhavacakre'smin , kAraNairaparAparaiH / etau nartayato nityaM, janamenaM gRhe gRhe // 55 // yataH-putraM rAjyaM dhanaM mitramanyadvA sukhakAraNam / harSasyAsya vazaM yAnti, prApyAsmin mUDhajantavaH // 56 // tataste tatparAyattAH, sadbuddhivikalA narAH |vts! kiM kiM na kurvanti, hAsyasthAnaM vivekinAm ? // 57 // na cintayanti te mUDhA, yathedaM pUrvakarmaNA / putrarAjyAdikaM sarva, jantUnAmupapadyate // 58 // tataH karmaparAyatte, tucche bAhye'tigatvare / kathaJcittatra saMpanne, harSaH syAtkena hetunA ? // 59 / / tathA-viSAdena ca bAdhyante, viyogaM prApya vllbhaiH| aniSTaiH saMprayogaM ca, nAnAvyAdhizatAni ca // 6 // bAdhitAzca viSAdena, sadA'mI mUDhadehinaH / AkrandanaM manastApaM, dainyamevaM ca kurvate // 61 // na punarbhAvayantyevaM, yathedaM puurvsNcitaiH| karmabhirjanitaM duHkhaM, viSAdAvasaraH katham ? // 62 // anyacca-viSAdo vardhayatyeva, taduHkhaM tAta ! dehinAm / na trANakArakastrANaM, kevalaM zubhaceSTitam / / 63 // yataH-duHkhAni pApamUlAni, pApaM ca zubhaceSTitaiH / sarva pralIyate vatsa !, tato duHkhodbhavaH kutaH? // 64 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ prakarSaH prAha-yadyevaM, tataH sundaraceSTite / varamebhiH kRto yatno, na viSAdasya zAsane // 65 // vimarzenAbhihitaM-cAru cArUditaM vatsa ! kevalaM mUDhajantavaH / idamete na jAnanti, bhvckrnivaasinH||66|| anyaccAtra-kiyanti saMvidhAnAni, zRGgagrAhikayA tava / mayA nivedayiSyante nagare pAravarjite ? // 67 // itazca-asya svarUpavijJAne, balavatte kutUhalam / ataH samAsato vatsa !, tubhyametanivedaye // 68 // ArUDhaH parvate tAta! vivekAkhye'tra nirmale / idaM vilokayatyevaM, rUpataH kiM nivedyatAm // 69 // guNatazca punarvatsa ! varNyamAnaM mayA sphuTam / idaM yathAvabudhyasva, bhavacakra, mahApuram // 70 // avAntarapurairvatsa ! bhUribhiH paripUritam / yadyapIdaM tathApyatra, zreSThaM puracatuSTayam // 7 // eka hi mAnavAvAsaM, dvitIyaM vibudhAlayam / tRtIyaM pazusaMsthAnaM, caturtha pApipaJjaram // 72 // etAni tAni catvAri, pradhAnAnIha pattane / purANi vyApakAnIti, sarveSAM madhyavartinAm // 73 // tatredaM mAnavAvAsaM, mahAmohAdibhiH sadA / antaraGgajanaiptimetaiH kalakalAkulam // 74 / / katham ?-kacidiSTajanaprAptau, toSanirbharamAnuSam / kacidveSyajanAsattervimanIbhUtadurjanam // 5 // kaciddhanalavAvAptijanitAnandasundaram / kaciTThaviNanAzotthabRhatsantApatApitam // 76 // kacidurlabhasatsUnujanmodbhutamahotsavam / kacidatyantacitteSTamaraNAkrandagundalam // 77 // kacitsubhaTasaGghAtaprArabdharaNabhISaNam / kacinmilitasanmitravimuktanayanodakam // 78 // kaciddAridyadaurbhAgyavividhavyAdhipIDitam / kacicchabdAdisaMbhogAdalIkasukhanirbharam // 79 // kacitsanmArgadarasthapApiSThajanapUritam / kvacicca dharmabuddhayApi, viparItaviceSTitam // 8 // kiM ceha bahunoktena ? caritAni purA mayA / yAvanti varNitAnyuccaimahAmohAdibhUbhujAm // 81 // tAvanti vatsa ! dRzyante, sarvANyatra vishesstH| satataM mAnavAvAse, kAraNairaparAparaiH // 82 // tadidaM mAnavAvAsaM, kizcillezena varNitam / adhunA kathyate tubhyaM, satpuraM vibudhAlayam // 83 // nAkarUpamidaM jJeyaM, satpuraM vibudhAlayam / satpArijAtamandArasantAnakavanAkulam // 84 // ullasadbhizca gandhADhayairnameruharicandanaiH / sadA vikasitai ramyaM, kahArakamalAkaraiH // 85 // padmarAgamahAnIlavajravaiDUryarAzibhiH / divyahATakasammiaurghaTitAnekapATakam // 86 // presanmaNiprabhAjAlaiH, sadA nirnaSTatAmasam / vicitraratnasaGghAtamayUkhaiH pravirAjitam // 87 // divyabhUSaNasadgandhamAlyasaMbhogalAlitam / nityapramodamuddAmagItanRtyamanoharam // 88 // nityaM pramuditairdivyaistejonirjitabhAskaraiH / lasatkuNDalakeyUramaulihAravirAjitaiH // 89 // kalAlikulajhaGkArahArimandAradAmabhiH / amlAnavanamAlAbhinityamAmoditAzayaiH // 90 // ratisAgaramadhyasthaiH, prINitendriyasusthitaiH / sadedamIdRzairlokaH, pUritaM vibudhAlayam // 91 // SabhiHkulakam yaH pUrva vedanIyAkhyanRpateH puruSo mayA / sAtAbhidhAnaste bhadra !, kathitastatra maNDape // 92 // sa karmapariNAmena, janAhAda vidhAyakaH / vihito nikhilasyAsya, purasya varanAyakaH // 93 / / yugmam tatastena lasadbhogaM, satatAhAdasundaram / idaM hi vatsa ! niHzeSa, dhAryate vibudhAlayam // 14 // prakarSe NoditaM mAma ! mahAmohAdibhUbhujAm / kimatra prasaro nAsti ? yenedamatisundaram // 15 // vimarzaH prAha mA maivaM, manyethAstvaM kathanana / prabhavanti prakarSeNa, yato'trAntarabhUbhujaH // 96 // irSyAzokabhayakrodhalobhamohamadabhramaiH / satatAkulitaM vatsa ! puraM hi vibudhAlayam // 97 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato'tra nanu kiM sukham ? / kiM vedaM hRSTacirona, bhavatA cAru varNitam // 98 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .246 tatastenoditaM vatsa !, na sukhaM paramArthataH / nApyatra sundaraM kizcittattvato vibudhAlaye // 19 // kevalaM mugdhabuddhInAM, viSayAmiSavAJchinAm / atrAsthA mahatI vatsa ! mayedaM tena varNitam // 10 // itarathA-mahAmohanarendrasya, parivArasamAyujaH / ka rAjyaM ? ka ca lokAnAM, sukhavArteti durghaTam // 10 // tadidaM te samAsena, kathitaM vibudhAlayam / adhunA pazusaMsthAnaM, kathyamAnaM nibodha me // 102 // bubhukSAratisantApapipAsAvedanAturAH / dAhazokabhayodvegabandhatADanapIDitAH // 103 // satataM duHkhitA lokA, dhAryante'tra pure'khilaaH| mahAmohAdibhirvatsa ! dInAH shrnnvrjitaaH||104|| dharmAdharmavivekena, vikalAH kaluSAtmakAH / tiSThantyanantajAtIyAH, pure'tra puruSAH kila // 105 // tadidaM pazusaMsthAnaM, varNitaM te mahApuram / idAnIM varNyate vatsa ! tadidaM pApipaJjaram // 106 // ye'tra lokA mahApApaprAgbhArabharapUritAH / vasanti teSAM duHkhasya, nAsti vicchedasambhavaH // 107 // yo'sau te vedanIyAkhyanRpateH puruSo mayA / asAtanAmakaH pUrva, varNitastatra maNDape // 10 // tasyedaM bho ! mahAmoharAjena nikhilaM puram / kacittopitacittena, bhaTabhuktyA samarpitam // 109 // tatastena pure sarne, paramAdhArminAmakaiH / atra lokAH kadarthyante, puruSaiH svaniyojitaiH // 110 // katham ?-pAyyante taptatAmrANi, nIyante kSatacUrNatAm / khAdyante nijamAMsAni, dahyante tIvravahinA // 11 // zAlmalIrabhirohyante, vajrakaNTakasaMkulAH / tAryante kledabahulAM, vatsa ! vaitaraNI nadIm // 112 // chidyante karuNAhInarasipatravaneritaiH / kuntatomaranArAcakaravAlagadAzataiH // 113 // pacyante kumbhapAkena, pATayante krkcaadibhiH| kalambavAlukApRSThe, bhrajjyante caNakA iva // 11 // anyacca-pATakAH santi saptAtra, tatrAdye pATakatraye / paramAdhArmikairitthaM, janyate duHkhapaddhatiH // 115 // parasparaM ca kurvanti, duHkhamete nirantaram / SaTsu pATeSu bhidyante, saptame vajrakaNTakaiH // 116 // kiM ca-cubhukSayA kadarthyante, prapIDayante pipAsayA / kASThIbhavanti zItena, vedanAvegavihalAH / 117 // kSaNena dravatAM yAnti, kSaNena sthirarUpatAm / kSaNena ca vilIyante, gRhNanti ca zarIrakam // 118 // na zaktaH koTijiho'pi, duHkhaM varNayituM janaH / vasatAmatra lokAnAM, yAdRzaM pApipaJjare // 119 // ekAntaduHkhagarbhArtha, tadidaM pApipaJjaram / kathitaM te samAsena, puraM vatsa ! mayA'dhunA // 120 // tasmAdetAni catvAri, vijJAtAni yadi tvayA / purANi viditaM vatsa ! bhavacakraM tto'dhunaa|121|| atrAntare-AkarNya mAtulIyAM tAM, bhAratI bhginiisutH| adAdAdarato dRSTiM, bhavacakre smnttH|122|| tato niHzeSato vIkSya, tAravisphAritekSaNaH / tvarayodvignacetasko, nijagAMda sasaMbhramaH // 123 // katham ?-hA hA hA mAma ! dRzyante, kaSTAH sapta mhelikaaH| asUryA nagare'muSmin , daarunnaakaardhaarikaaH||124 AkrAntAzeSadhAmAnaH, kRSNA biibhtsdrshnaaH| vetAlya iva nAmnA'pi, lokakampavidhAyikAH // 1255 etAH kAH kiMprayuktA vA, kiMvIryAH kiMparicchadAH / ceSTante kasya bAdhAyai ? tthaivNkRtnishcyaaH||126|| idaM me sarbamAkhyAtaM, yAvadadyApi no tvayA / tAvatpratAraNaM manye, bhavacakrasya varNanam // 127 // ataH samastaM mAmo'do, mahyamAkhyAtumarhati / vimarzenoditaM vatsa !, nibodha tvaM nivedyate // 128 // jarAsvarUpa ___ jarA rujA mRtizceti, khalatA ca kurUpatA / daridratA durbhagatA, nAmato'mUH prakIrtitAH // 129 // ... tatra-sA kAlapariNatyAkhyA, bhAryA yA muulbhuupteH| tayA prayojitA tAvajjareyaM bhuvanodare // 130 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyAnyapi nimittAni, varNayantIha kecana / asyAH prayojakAnIti, lavaNAdyAni mAnavAH // 131 // vIrya punarado'muSyA, yadAzleSeNa dehinAm / haratyazeSasadvarNalAvaNyaM balazAlinAm // 132 // gADhAzleSAtpunarvatsa ! viparItamanaskatAm / kurute zocyatAM loke, dehinAM vIryazAlinAm // 133 // valIpalitakhAlityapipluvyaGgakuvarNatAH / kampakarkazikAzokamohazaithilyadInatAH // 134 // gatibhaGgAndhyabAdhiryadantavaikalyarINatAH / jarAparikaraH prauDho, vAyuratra balAgraNIH // 135 // anena parivArena, parivAritavigrahA / jareyaM vilasatyatra, mattAvadgandhahastinI // 136 // adhunA yasya bAdhAyai, ceSTate kRtanizcayA / jareyameva taM vatsa ! vipakSaM te nivedaye // 137 // tasyA eva mahAdevyA, vidyate'nucaraH paraH / yauvanAkhyo mahAvIryazcaJcaduddAmapauruSaH // 138 // sa ca yogI tadAdezAtpravizyAGgaSu dehinAm / tanoti balamaurjityaM, bandhurAkAradhAritAm // 139 // kiM ca-vilAsahAsabibvokaviparyAsaparAkramaiH / valganoplavanollAsalAsadhAvanasammadaiH // 140 // garvazauNDIryaSiGgatvasAhasAdibhiruddhataH / yutaH padAtibhiauMkairlIlayA sa vijRmbhate // 141 // tatsambandhAdamI bhogasambhogasukhanirbharam / AtmAnaM manvate lokA, bhavacakranivAsinaH // 142 // tatastaM nijavIryeNa, yauvanAkhyamiyaM jarA / mRdrAti saparIvAraM, kruddhA kRtyeva sAdhakam // 143 // tataste jarasA vatsa ! janA marditayauvanAH / parItA duHkhakoTIbhirjAyante dInaviklavAH // 144 // svabhAryayA'pyavajJAtAH, parivArAvadhIritAH / utprAsyamAnAH svApatyaistaruNIbhistiraskRtAH // 145 // smarantaH pUrvabhuktAni, kAsamAnA muhurmuhuH / zleSmANamudgirantazca, luThanto jIrNamazcake // 146 // parataptiparAH prAyaH, krudhyantazca pade pade / AkrAntA jarayA vatsa ! kevalaM zerate janAH ||147||tribhirvishesskm - eSA jarA samAsena, lokapIDanatatparA / varNitA te'dhunA vakSye, rujAM vaivasvatI bhujAm // 148 // yo vedanIyanRpaterasAtAkhyo vayasyakaH / varNitastatprayukteyaM, rujA tena durAtmanA // 149 // varNayanti nimittAni, bahibhUtAni sUrayaH / asyAH prayojakAnyuccai nAkArANi shaastrtH|150| dhIdhRtismRtivibhraMzaH, samprAptiH kAlakarmaNAm / asAtmyArthAgamazceti, rujAheturayaM gaNaH // 151 // vAtapittakaphAnAM ca, yadyatsaMkSobhakAraNam / rajastamaskaraM ceti, tattadasyAH prayojakam // 152 // kiM tu-bAhyAnyapi nimittAni, sa eva prmaarthtH| asAtAkhyaH prayukte'taH, sa eva parakAraNam // 153 // praviSTeyaM zarIreSu, yogittvena zarIriNAm / svAsthyaM nihattya vIryeNa, karottyAturatAM praam||154|| jvarAtisArakuSThAzaHpramehaplIhadhUmakAH / amlakagrahaNIzUkahikkAzvAsakSayabhramAH // 155 // gulmahRdrogasaMmohahRllAsAnAhakampakAH / kaNDUkoSThArucIzophabhagandaragalAmayAH // 156 // pAmAjalodaronmAdazoSavIsarpardayaH / netrarogazirorogavidradhipramukhA bhaTAH // 157 // sarve'pyasyAH parIvAraH, svAtmabhUto mahAbalaH / yatprabhAvAdiyaM vatsa !, rujA jetuM na paaryte||158||cturbhiHklaapkm asti nIrogatA nAma, vedanIyAkhyabhUpateH / padAtineha sAtena, prayuktA bhavacakrake // 159 // sA varNabalasaundaryadhIdhRtismRtipATavaiH / parItA kurute lokaM sukhasandarbhanirbharam // 160 // tAM caipA dArUNA hatvA, kSaNAnIrogatAM rujA / pravartayati lokAnAM, tIvrAti tnucittyoH||161|| teneyaM tadvighAtAya, rujetthaM vatsa ! valAte / etadAkrAntamrtInAM, ceSTA''khyAtuM na paaryte||162|| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atisvarUpa 248 tathAhi-kUjanti karuNAdhvAnaiH, krandanti vikRtsvraaH| rudanti dIrghapUtkArairAraTanti savihalAH // 163 // gADhaM dInAni jalpanti, ruNTanti ca muhurmuhuH / luThantItastato mUDhAzcetayante na kiJcana // 16 // nityamArtAH sadodvignA, viklvaastraannvrjitaaH| bhayodghAntadhiyo dInA narakeSviva naarkaaH||165|| bhavanti bhavacakre'tra, sattvAH pApiSThayA'nayA / hatvA nIrogatAM vatsa ! rujayA pripiidditaaH||166|| tadeSA lezato vatsa ! rujA te gaditA mayA / mRtirmarditavizvayaM, sAmprataM te nivedyate // 167 // yo'sau te dazitaH pUrvamAyurnAmA mahIpatiH / caturnaraparIvArastatkSayo'syAH prayojakaH // 168 // prayujyate vicitraizca, bahirhetuzatairiyam / viSAgnizastrapAnIyagiripAtAtisAdhvasaiH // 169 // bubhukSAvyAdhiduyaoNlapipAsoSNahimazramaiH / vedanAhAradurthyAnaparAghAtAratibhramaiH // 170 // prANApAnoparodhAdyaiH, kiM tu tairapyudIritA / tamevAyuH kSayaM prApya, mRtireSA vivalgate // 171 // vIrya punaradA'muSyA, yadiyaM dehinAM kSaNAt / haratyucchvAsaniHzvAsaM, ceSTAM bhASAM sacetanAm // 172 // vidhatte raktanirmAze, vaikRtyaM kASThabhUtatAm / daurgandhyaM ca kSaNArdhva, svapanaM dIrghanidrayA // 173 // parivArastu nAstyasyA, na ceyaM tamapekSate / iyaM hi tItravIryeNa, sadaikA kiMmanuSyikA // 174 // yato'syA nAmamAtreNa, bhuvanaM sacarAcaram / sanarendraM sadevendraM, kampate trastamAnasam // 175 // sadvIryabalabhAjo'pi, prabhavo'pi jagattraye / AsannAmapi matvainAM, bhavanti bhayakAtarAH // 176 // ataH paricchadenAsyAstAta ! kiM vA prayojanam ? / ekikApi karottyeSA, dUre yacchayate'dbhutam // 17 // ata eva sadaizvaryAdiyamuddAmacAriNI / kiJcinnApekSate vatsa ! vicarantI yathecchayA // 178 // IzvareSu daridreSu vRddheSu taruNeSu ca / dubaileSu baliSTheSu dhIreSu karuNeSu ca // 179 // ApadgateSu hRSTeSu vairabhAjiSu bandhuSu / tApaseSu gRhastheSu, sameSu viSameSu ca // 180 // kiM cAtra bahunoktena ? sarvAvasthAgateSviyam / prabhavattyeva lokeSu, bhavacakranivAsiSu // 181 // astyaGgabhUtA sadbhAryA, jIvikA nAma vizrutA / tasyAyurnAmanRpaterlokADAdanatattparA // 182 // tabalAdavatiSThante, nijasthAneSvamI jnaaH| ato hitakaratvena, sA sarvajanavallabhA // 183 // atastAM jIvikA hattvA, mRtireSA sudAruNA / lokaM svasthAnato'nyatra, preSayatyeva liilyaa||184|| prahitAzca tathA yAnti, dRzyante na yathA punaH / nIyante ca tathA kecidyathA'sau ripukampanaH 185 vajantazca dhanaM gehaM, bandhuvarga paricchadam / sarva vimucya gacchanti, mRttyAdezena te janAH // 186 // ekAkinaH kRtodyogAH, sukRtetarazambalAH / dIrgha mArga prapadyante, sukhaduHkhasamAkulam // 187 // tannijAstu tathA kRtvA, rodanAkandagundalam / laganti svIyakRttyeSu, khAdanti ca pibanti ca // 188 // vibhajante dhanaM bhogaiyudhyante ca tadarthinaH / sArameyA ivAsAdya, kizcidAmiSakhaNDakam // 189 // tadartha tu kRtAghaughAste janA :duHkhakoTibhiH / kevalAH paripIDa yante mRttyAdiSTA bahirgatAH 190 // evaM ca sthite--niveditA mRtivatsa ! nAnAkareSu dhAmasu / saMcAryate / yayA loko bhavacakre muhurmuhuH||19|| adhunA varNyamAneyaM, khalatA'pyavadhAryatAm / etattsvarUpavijJAne, yadyasti tava kautukam // 192 / / asti pApodayo nAma, senaaniirmuulbhuupteH| prayuktA tAta ! tenaiSA, khalatA bhavacakrake // 193 // bahinimittamapyasyAH, kila durjanasaGgamaH / kevalaM tattvataH so'pi, pApodayanimittakaH // 194 // vIryamasyAH zarIreSu vartamAneyamuccakaiH / kurute dehinAM duSTaM, manaH pApaparAyaNam // 195 // zAThayapaizunyadauHzIlyavaibhASyaguruviplavAH / mitradrohakRtaghnattvanairlajjyamadamatsarAH // 196 // khalatA svarUpa Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 marmoghaTTanavaiyAtye prpiiddnnishcyaaH| IrSyAdayazca vijJeyAH, khltaapricaarikaaH||197|| yugmam / asti puNyodayo nAma, dvitIyo mUlabhUpateH / senAnIstatprayukto'sti, saujanyAravyo nrottmH||198|| sa vIryadhairyagAmbhIryaprazrayasthairyapezalaiH / paropakAradAkSiNyakRtajJatvArjavAdibhiH // 199 // yutaH padAtibhistAta ! janaM bandhuramAnasam / kurvANo nijavIryeNa, satsudhAkSodapezalam // 20 // saddharmalokamaryAdAM, sadAcAraM sumitratAm / ghaTayaMzcAtulAM loke, sadvizrambhasukhAsikAm // 201 // janayatyeva keSAzcidbhavacakre'pi dehinAm / nirmithyaM cArutAbuddhiM, gADhaM saundaryayogataH // 202 // tasyeyaM khalatA tAta ! nitarAM paripanthinI / yataH so'mRtameSA tu, kAlakUTa viSAdhikA // 203 // ato nihatya taM vIryAdiyaM pApiSThamAnasA / evaM vivartate vatsa ! pure'tra saparicchadA // 204 // enayA hatasaujanyAzceSTante yAdRzaM jnaaH| taduktyA'laM tathApISadbhaNitvA tava kathyate // 205 // carcitAnekadurmAyAH, paravaJcanatatparAH / niSpiSTA dveSayanoNa, yuktasnehaH khalAH sphuTAH // 206 // agRhyamANAH satkRtyaiSantaH saMstuteSvapi / khAda to nijavargAzca, te khalA maNDalAdhikA // 207 // utpAdayantazchidrANi, pAtayantaH sthirAmapi / kArye tripiTikAM kuryurudvegaM te khalAH khalu // 208 // cittena cintayantyanyadanyajjalpanti bhASayA / kriyayA'nyatra ceSTante, te khalAH khalatAhatAH // 209 // kaciduSNAH kacicchItAH, kacinmadhyamatAM gatAH |naikruupaa bhavantyete, sAnipAtA iva jvarAH // 21 // kiM ca-tavAnurodhato vatsa ! kathApyeSA mayA kRtA / svayaM tvamISAM nAmApi, nAhamAkhyAtumutsahe // 21 // tadeSA khalatA tAta ! lezato gaditA mayA / nibodha sAmprataM vatsa ! varNyamAnAM kurUpatAm // 212 // yo'sau te pUrvamAkhyAto, nAmanAmA mhiiptiH| sa dauSTayena yunattyenAM, bhavacakre kurUpatAm // 213 // bAhuvidhyaM dadhatyuccaibahiraGgAni bhaavtH| tasyaivAdezakArINi, yAnyasyAH kAraNAni bhoH ! // 214 // 'tathAhi-duSTAhAravihArAdyaiH, prakupyantaH kaphAdayaH / bhUyAMso dehinAM dehe, janayanti kurUpatAm // 215 // vIrya punarado'muSyA, yadeSA dehavartinI / sadA hi kurute rUpaM, dRSTerudvegakAraNam // 216 // khaJjatAkuNTatAkANyavAmanatvavivarNatAH / kubjatvAndhatvavADavyahInAGgatvAdi(ti)dIrghatAH // 217 // ityAdyAH parivAre'syA, vartante vatsa ! durjanAH / yatsamparkAdiyaM hRSTA, vilasatyatilIlayA // 21 // asti prayuktA tenaiva, nAmanAmnA surUpatA / suprasannena tanmUlabahiraGganimittajA // 219 // tathAhi-zubhAhAravihArAdyaiH, prasIdantaH kphaadyH| hetavo dehinAM dehe, janayanti surUpatAm // 220 // sA janaM bhavacakre'tra, dRSTerAhAdakAraNam / prasannavarNa padmAkSe, suvibhaktAGgabhUSaNam // 221 // gajendragAminaM ramyaM, surAkArAnukAriNam / karoti nijavIryeNa, lokamodanakAriNI // 222 // tasyA vipakSabhUteyaM, prakRtyaiva kurUpatA / tAM hatvA''virbhavatyeSA, dehideheSu yoginI // 223 // tataH surUpatAhInAH, prAdurbhUtakurUpatAH / bhavanti te janA vatsa !, dRSTerudvegakAriNaH // 224 // anAdeyAH svahInatvazaGkitA hAsyabhUmayaH / bhavanti krIDanasthAnaM, bAlAnAM rUpagarviNAm // 225 // nirguNAzca bhavantyete, prAyazo vAmanAdayaH / AkRtau ca vasantyete, prakRtyA nirmalA guNAH // 226 // viDambanakarI loke, tadiyaM te kurUpatA / nirUpitA'dhunA / vatsa ! kathayAmi daridratAm // 227 // prayuktA tAvadeSA'pi, vatsa ! tenaiva pApinA / antarAyaM puraskRtya, pApodayacamUbhRtA // 228 // prayuJjate punarloke, hetavo ye bahirgatAH / enAM daridratAM tAta ! tAnahaM te nivedaye // 229 // jalajvalanaluNTAkarAjadAyAdataskarAH / madyadyUtAdibhogitvavezyAvyasanadurnayAH // 230 // ye cAnye kurvate keciddhanahAni vayasyikAm / asyAste hetavaH sarve, vatsa ! jJeyAH pryojkaaH||231|| yugmam / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 kevalaM tattvataste'pi, sAntarAyaM camUbhRtam / pApodayAkhyaM kurvanti, prahamasyAH prayojakam // 232 // durAzApAzasaMmUDhaM, dhanagandhavivarjitam / vIryeNa kurute lokameSA tAta ! daridratA // 233 // dainyaM paribhavo mauDhaya, prAyazo bahapatyatA / hRdayanyUnatA yAzcA, lAbhAbhAvo duricchatA // 234 // bubhukSAratisantApAH, kuTumbaparidevanam / asyA ityAdayo vatsa ! bhavanti paricArakAH // 235 // yugmam / asti puNyodayAkhyena, prayuktaH pRthivItale / janAhAAdakaro'ttyantamaizvaryAkhyo narottamaH // 236 // sa sauSThavamahotsekahRdayonnatigauravaiH / janavAllabhyalAlityamahecchAdiviveSTitaH // 237 // subhUridhanasambhArapUritaM janatAdhikam / karoti sukhitaM mAnyaM, lokamuddAmalIlayA // 238 // iyaM hi ceSTate tAta ! parivArasameyuSI / taduddalanacAturyamAbibhrANA daridratA // 239 // na tena sArdhametasyAH, sahAvasthAnamIkSyate / etattrAsAdasau vatsa ! dUrataH prapalAyate // 240 // tato'nayA hataizvaryAsta janA duHkhpiidditaaH| gADhaM vihalatAM yAnti, vidhurIbhUtamAnasAH // 241 // durAzApAzabaddhatvAdbhUyo dhanalavecchayA / nAnopAyeSu vartante, tAmyanti ca divAnizam // 242 // te ca pApodayenaiSAmupAyA bahavo'pyalam / prabalena vipATayante, khe ghanA iva vAyunA // 243 // tato ruNTantyamI mUDhAH khidyante manasA'dhikam / zocanti purato'nyeSAM, vAJchanti prsmpdH||244|| kuto ghRtaM kutastailaM, kuto dhAnyaM ka cendhanam ? kuTumbacintayA dagdhA, iti rAtrau na zerate // 245 // kurvanti nindhakarmANi, dharmakarmaparAGmukhAH / vrajanti zocyatAM loke, laghIyAMsastRNAdapi // 246 // parapreSyakarA dInAH, kSutkSAmA malapUritAH / bhUriduHkhazatairgrastAH, pratyakSA iva nArakAH // 247 // bhavanti te janAstAta ! yeSAmeSA daridratA / aizvaryAkhyaM nihantyuccaiH, karotyAliGganaM mudA // 248 // tadevamIritA tAta ! tubhyameSA daridratA / iyaM durbhagatedAnIM, gadyamAnA nizamyatAm // 249 // ruSTena bhavacakre'tra, keSAzci dehinAmalam / prayukteyaM vizAlAkSI, tena nAmamahIbhujA // 25 // bahiraGgaM bhavedasyAstAta ! citraM prayojakam / vairUpyaduHsvabhAvatvaduSkarmavacanAdikam // 25 // tattu naikAntikaM jJeyaM, sa eva paramArthataH / heturaikAntiko'muSyA, nAmanAmA mahIpatiH // 252 // vIrya tu varNayantyasyA, jJAtatattvA manISiNaH / avallabhamatidveSyaM, yadeSA kurute janam // 253 // dInatAbhibhavo lajjA, cittaduHkhAsikA'tulA / nyUnatA laghutA veSavijJAnaphalahInatA // 254 // ityAdyAH parivAre'syA, bhavanti bahavo janAH / pure'tra yadbalAdeSA, bambhramIti balodurA // 255 // asti prayaktA tenaiva, suprasannana dehinAma / nAmnA subhagatA nAmnA, prakhyAtA. janamodinI // 256 sA sauprvmnstossgrvgaurvsmmdaiH| AyatyaparibhUtAyaiH, parivAritavigrahA // 257 // vajantI bhavacakre'tra, janamAnandanibharam / karoti sukhinaM mAnyaM, niHzeSajanavallabham // 258 // tasyAzca pratipakSatvAdiyaM durbhagatA'dhamA / unmUlanakarI tAta ! kariNIva latAtateH // 259 // ataH sonmRlitA yeSAmenayA hitakAriNI / te prakRtyeva jAyante, janAnAM gADhamapriyAH // 260 // svabhatre'pi na rocante, parebhyo nitarAM punH| bandhubhyo'pi na bhAsante, janA durbhgtaahtaaH||261|| gamyatvAtte sapatnAnAM, vallabhAnAmavallabhAH / nayanti klezataH kAlamAtmanindAparAyaNAH // 262 // tadeSA'pi samAsena, vatsa ! durbhagatA mayA / tubhyaM nigaditA yA'sAvuddiSTA saptamI purA // 263 // evaM ca sthite-jarA rujA mRtizceti, khalatA ca kurUpatA / daridratA dubhaMgatA, uddiSTAH kramazo yathA // 26 // etA yA yatprayuktA vA, yadvIryA ytpricchdaaH| ceSTante yasya bAdhAyai, nirdiSTAH kramazastathA // 265 // yugmam / dubhaMgatAsvarUpaM Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 etAzcaivaM vivalgante, vipakSakSayamuccakaiH / kurvANA bhavacakre'tra, lokapIDanatatparAH // 266 // prakarSeNoditaM mAma ! kimAsAM vinivArakAH / lokapAlA na vidyante, nagare'tra nRpAdayaH // 26 // vimarzenoditaM vatsa ! naitAH zakyA nRpAdibhiH / nivArayitumityatra, kAraNaM te nivedaye // 268 / ye kecidvIryabhUyiSThAH, prabhavo bhavanodare / teSvapi prabhavantyetAH, sarveSu prasabhaM mudA // 269 // sarvatra vicarantInAmAsAmuddAmalIlayA / gajAnAmiva mattAnAM, nAsti mallo jagattraye // 27 // svaprayojanavIryeNa, vilasantIniraGkuzaM / ko nAma bhuvane sAkSAdetAH skhalayituM kSamaH ? // 271 // prakarSeNoktaM-mAma ! tatkiM puruSeNa na yatitavyamevAmUSAM nirAkaraNe ? vimarzenoktaM-vatsa ! nizcayato nirAkaraNe na yatitavyameva, yato na zakyate evAvazyaMbhAvinInAmAsAM nirAkaraNaM kartu, vimRzyakArI ca puruSaH kathamazakye'rthe pravartate ? na hi karmapariNAmakAlapariNatisvabhAvalokasthitibhavitavyatAdisaMpUrNakAraNasAmagrIbalapravartitAnAmavazyamAvirbhavantInAmamUSAmanyeSAM vA kAryavizeSANAM nirAkaraNe yatamAnaH puruSaH prayAsAdRte kaJcidathe puSNAti / prakarSaH prAha-mAma ! pUrva bhavatA pratyekamAsAM jarArujAdInAmaparANyevAntaraGgabahiraGgANi pravartakAni nirdiSTAni tatkathamidAnI karmapariNAmAdIni pravartakatvenocyante ? vimarzenoktaM-tAni vizeSakAraNAnItikRtvA prAdhAnyenoktAni, paramArthatastu yathAnirdiSTakarmapariNAmAdikAraNakalApavyApAramantareNa na nayananimeSonmeSamAtramapi kAryajAtaM kiJcijagati jAyate / prakarSaH prAha-mAma ! yadyevaM tataH puruSeNa kimAtmano nijavargINasya vA'mRrabhyarNavartinIrApatantIrupalakSya na kartavya eva kazcidAsAM nivAraNopAyaH ? kiM nAnveSaNIyA eva vaidyauSadhamantratantrarasAyanacaturvidhadaNDanItyAdayaH samupasthitajarArujAmRtyAdinirghAtanopAyAH ? kiM sarvathA pAdaprasArikaivAtra zreyaskarI ? kimakizcitkara eva puruSo heyopAdeyahAnopAdAne ? nanu pratyakSaviruddhamidaM, yataH pravartanta eva puruSA hitAhitayoravAptinirAkaraNakAmatayA, pravRttAzthopAyena prApnuvanti hitamartha, nirAkurvanti copasthitamapyupAyata evAhitamiti / vimarzenoktaM-vatsa ! vizrabdho bhava mottAlatAM yAsIH, parAmRza vacanaidamparya, nizcayato hi mayoktaM yathA--mA pravartiSTa puruSaH, vyavahAratastu tatpravRtti ko vArayati ? puruSeNa hi sarvatra puruSAparAdhamalaH sadanuSThAnanirmalajalena kSAlanIyaH, tadartha hi tatpravRttiH, yato nAkalayatyasau tadA bhAvikAryapariNAma, tato vyavahArataH sarvaheyopAdeyahAnopAdAnasAdhanaM samAcaratyeva / kiM ca--cintitaM cAnena yadutAhaM na pravarte tathApyasAvapravartamAno nAsitu labhate, yataH karmapariNAmAdikAraNasAmagyA vetAlAviSTa iva haThAtpravartata eva, na cAkizcitkaraH puruSaH, kiM tarhi ? sa eva pradhAnaH tadupakaraNatvAkarmapariNAmAdInAM, na ca pAdaprasAritA zreyaskarI, vyavahArataH puruSapravRttehitAhitanirvatanApavartanakSamatvAda, nizcayatastu niHzeSakAraNakalApapariNAmasAdhyatvAt kAryANAM, anyathA pUrvamAkalite puruSeNa vaiparItyena tu pariNate pazcAtprayojane na vidheyau harSaviSAdau samAlambanIyo nizcayAbhiprAyo yathetthamevAnena vidhAtavyamitibhAvanayA vidheyo madhyasthabhAvaH, na caitaccintanIya-yadyevamahamakariSyaM tato netthamabhaviSyaditi, yatastathA'vazyaMbhAvinaH kAryasya kuto'nyathAkaraNaM ? niyatA hi nizcayAkUtena niyatakAraNasAmagrIjanyA ca sakalakAlaM tathaivAnantakevalijJAnagocarIbhUtA ca samastA'pi jagati bahiraGgAntaraGgakAryaparyAyamAlA, sA yayA paripATayA vyavasthitA yaizca kAraNairAvirbhAvanIyA tayaiva paripATayA tAnyeva ca kAraNAnyAsAdyAvirbhavati, kutastasyAmanyathAbhAvaH ? ato'tItacintA mohavilasitameva / vyavahArato'pi hitAvAptaye'hitaniSedhAya ca pravartamAnena puruSeNa suparyAlocitakAriNA nAnaikAntikAnAtyantike tatsAdhane bheSajamantratantrarasA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti svarupa bhavAnivedaH 252 yanadaNDanItyAdau mahAnAdaro vidheyaH, api tvaikAntikAtyantikaM tatsAdhanamanveSaNIyaM, sarvathA tadanuSThAnopAyena tatra yAtavyaM yatraite jarArujAdayaH sarve'pyupadravA na bhavanti / prakarSaH prAha-mAma ! kutra punarete na prabhavanti ? vimarzenoktaMasti sanagarI ramyA, nivRtirnAma vizrutA / anantAnandasandohaparipUrNA niratyayA // 1 // tasyAM na prabhavantyeva, saMsthitAnAmupadravAH / jarArujAdyAH sA yasmAtsarvopadravavarjitA // 2 // tasyAM ca gantukAmena, sevyAH sadvIryavRddhaye / puruSeNa sadA tattvabodhazraddhAnasatkriyAH // 3 // tato vivRddhavIryANAM, tasyA mArge'pi tiSThatAm / tanUbhavanti duHkhAni, vardhate sukhpddhtiH||4|| idaM tu nagaraM bhadra ! bhavacakraM caturvidham / sadaivAmuktametAbhistathA'nyairbhUryupadravaiH // 5 // ko vAtra gaNayettAta ! kSudropadravakAriNAm / pure saMkhyAnamapyeSAM, svasthAnamidamIdRzam // 6 // prakarSaH prAha mAmedaM, nagaraM nanu sarvathA / evaM kathayato duHkhabahulaM kathitaM tvayA // 7 // sAdhu sAdhUditaM vatsa ! buddhaM vatsena bhASitam / vijJAtaM bhavacakrasya, sAramityAha mAtulaH // 8 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato'tra nagare janAH / vasantaH kiM sunirviNNAH, kiM vA neti nivedyatAm // 9 // vimarzenoditaM vatsa ! nirvedo nAsti dehinAm / atrApi vasatAM nityaM, tatrAkarNaya kAraNam // 10 // ya ete kathitAstubhyaM, mahAmohAdibhUbhujaH / antaraGgAH svavIryeNa, vazIkRtajagattrayAH // 11 // eteSAM kauzalaM kiJcidapUrva janamohane / vidyate tadvazenaite, nirvidyante na nAgarAH // 12 // ete hi caraTaprAyA, duHkhadAH zatravo'tulAH / mahAmohAdayo vatsa ! bhavacakranivAsinAm // 13 // tathApi pratibhAsante, teSAM mohitacetasAm / yathaite suhRdo'smAkaM, vatsalAH sukhahetavaH // 14 // idaM ca nagaraM vatsa ! duHkhasaGghAtapUritam / tathApyatra sthitA lokA, manyante sukhasAgaram // 15 // nizcintA nirgamopAye, vasanenAtra moditAH / nivasanti sadA tuSTA, mahAmohAdivAndhavaiH // 16 // yo'pi nirgamanopAyaM, bhavacakrAtprabhASate / tasyApyete'pi ruSyanti, yathaiva sukhavazcakaH // 17 // tacca tacca prakurvanti, mahAyatnena sarvathA / yenAtraiva bhavatyeSAM, vAsaH pApena karmaNA // 18 // tadevaM nijavIryeNa, mahAmohAdizatrubhiH / kroDIkRtA na jAnanti, kizcidete tapasvinaH // 19 // zabdAdisukhasambhogaM, tuccha duHkhAtmakaM sadA / ete manasi manyante, yathedamamRtopamam // 20 // tato'mI yAvadeteSAM, prabhavo vatsa ! bhuubhujH| bhavacakre na nirviNNAstAvallokAH kadAcana // 21 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato'mISAM durAtmanAm / sadonmattakatulyAnAM, kimasmAkaM vicintayA ? // 22 // kevalaM mAma ! sarveSAM, mahAmohAdibhUbhujAm / darzitaM bhavacakre'tra, mama vIrya tvayA sphuTam // 23 // yastvasau varNitaH pUrva, mahAmohamahattamaH / vaSTaH kudRSTipatnIko, mithyAdarzananAmakaH // 24 // tena yadbhavacakre'tra, svavIryeNa vijRmbhitam / tanme'dyApi tvayA''khyAtaM, nApi saMdarzitaM mama // 25 // tato'haM draSTumicchAmi, zrotuM ca guNarUpataH / tadvazIbhUtalokAnAM, caritaM mAma ! sAmpratam // 26 // vimarzaH prAha nagaraM, samastamidamaJjasA / prAyeNa vartate tasya, vaze nAstyatra saMzayaH // 27 // tathAhi-yadidaM varNitaM te'tra, mayA puracatuSTayam / tatra sarvatra vidyante, lokAstadvazavartinaH // 28 // tathApi ye vizeSeNa, tasyAjJAkAriNo janAH / teSAM sthAnAni te bhadra ! darzayAmi parisphuTam / tatazcordhva vizeSeNa, kRtvA'sau dakSiNaM karam / tarjanyA darzayatyevaM, tAni sthAnAni yatnataH // 30 // amUni mAnavAvAse, dRzyante yAni sundara ! / abhyantarapurANIha, SaDavAntaramaNDale // 31 // mithyAtvavarNana Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etAni vatsa ! lokAnAM, teSAM sthAnAni lakSaya / mithyAdarzanasaMjJena, ye vazIkRtacetasaH // 32 // prakarSaNoktaM-mAma ! kinAmakAnyetAni purANi ? kimabhidhAnA vaiteSu lokAH prativasanti ? vimarzenoktaM-vatsa ! samAkarNaya ekamatra pure tAvannaiyAyikamitIritam / naiyAyikAca gIyante, te janA ye'tra saMsthitAH // 33 // anyadvaizeSikaM nAma, puramatrAbhidhIyate / vaizeSikAca te lokA, ye'sya madhye vyavasthitAH // 34 // tathA'paraM janaiH sAMkhya, puramatra prakAzitam / sAMkhyAzca te vinirdiSTA, lokA ye'tra vasanti bhoH // 35 // ihAparaM punabauddhaM, puramAkhyAyate janaiH / prasiddhA bauddhasaMjJAzca, te janA ye'sya madhyagAH // 36 // mImAMsakapuraM nAma, tathA'nyatparikIrtitam / mImAMsakAzca gIyante, te lokA ye'tra sNsthitaaH||37|| lokAyatamiti proktaM, paramatra tathA'parama / bArhaspatyAzca te lokA. ye vAstavyAH pare'tra bhoH||38|| tadeteSu purepUccairye'mI lokAH prakIrtitAH / te vizeSeNa kurvanti, mithyAdarzanazAsanam // 39 // yaca proktaM mayA pUrva, sabhAryasya vijRmbhitam / tasya sarva tadeteSu, lokeSu nanu dRzyate // 40 // prakarSaNoktaM-paDatra yAni zrayante, maNDale lokavArtayA / darzanAni kimetAni, tAnyAkhyAtAni me tvayA // 41 // vimarzanoditaM vatsa ! kathyate te parisphuTam / etAni paJca tAnyeva, mImAMsakapuraM vinA // 42 // arvAkAlikametaddhi, mImAMsaka puraM matam / tena darzanasaMkhyAyAmetallokaina gaNyate // 43 // tathAhi-jaiminirvedarakSArtha, dUSaNoddhAraNecchayA / cakAra kila mImAMsAM, dRSTvA tIthikaviplavam // 44 // tasmAdetAni paJcaiva, mImAMsakapuraM vinA / lokairdarzanasaMkhyAyAM, gaNyante nAtra saMzayaH // 45 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato brUhi ka vartate / tatpuraM mAma ! yallokairgIyate SaSThadarzanam ? // 46 // vimarzanAbhihitaM-yadidaM dRzyate'auva, vivekavaraparvate / nirmalaM zikharaM tuGgamapramattatvanAmakam // 47 // "vistIrNamidamatyarthamacaiva ca nivezitam / puraM lokottaraM vatsa ! tajjainabhidhIyate // 48 // tasya te kathayiSyAmi, ye guNAH shessjitvraaH| tathApi lokarUDhathaiva, SaSThaM hi tadudAhRtam // 49 // anyacca tatra ye lokAsteSAmeSa mahattamaH / na bAdhakaH prakRtyaiva, mithyAdarzananAmakaH // 50 // prakarSaNoktaM-adhaHsthiteSu bAdhyante, pureSu yadamI jnaaH| zikharasthe na bAdhyante, mAma ! kiM tatra kAraNam // 51 // vimarzanoktaM-astyatra nivRtiloMke, nagarI sumnohraa| sA ca bhukteratikrAntA, mahAmohAdibhUbhujAm // 52 // nirdvandvAnandasaMpUrNA, satataM nirupadravA / ebhizcAkarNitA sarvaiH, sA lokaiH puravAsibhiH // 53 // tato lokAyataM muktvA, ye shesspurvaasinH| nagarI gantumicchanti, tAmete vatsa ! nivRtim // 54 // ete ca sarve tAM gantumantaraGgairmahApathaiH / svakalpitaiH pravAJchanti, parasparavirodhibhiH // 55 // tatazca-amIbhirvatsa ! bhUriSTherye mArgAH parikalpitAH / nivRteH prApakAste hi, na ghaTante suyuktitH||56|| vivekaparvatottuGgazikharasthitasatpure / vasadbhiryaH punadRSTaH, sanmArgo'timanoharaH // 57 // sa nivRti nayatyeva, lokaM nAstyatra saMzayaH / pakSapAtavimuktena, mayA tenedamucyate // 58 // yathA'mI bAdhitA lokA, ye'dhaHsthapuravartinaH / mithyAdarzanasaMjJena, na giristhe mahApure // 59 / / yataH-tanmithyAdarzanasyaiva, mAhAtmyaM sphuTamucyate / yadete na vijAnanti, sanmArga nirvRtejanAH // 6 // diGmUDhA iva manyante, kumArgamapi tattvataH / sanmArga iti yaccaite, tattasyaiva vijRmbhitam // 61 // ye tvete zikhare lokA, vartante vatsa ! satpure / eSAmetad dvayaM nAsti, teneme tasya dUragAH // 62 // etAni ca purANyatra, pratyAsanAni tena te / darzitAni mayA vatsa ! neyattA parikIrtitA // 63 // kiM tarhi ?-upalakSaNamevAni, vijJAtavyAni bhaavtH| mithyAdarzanavazyAnAmanyeSAmapi tAdRzam // 6 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 yataH-yAnyetAni purANyatra, dRzyante vatsa ! bhUtale / nAnyatra dezakAleSu, sthAnakAni bahUni ca // 65 // etattu zikharasthAyi, satpuraM bhadra ! sarvadA / apracyutamanutpanna, zAzvataM paramArthataH // 66 // prakarSeNoditaM mAma ! ye'mIbhiH parikalpitAH / svabuddhayA nivRtermArgA, lokaiH puranivAsibhiH // 6 // tAnahaM zrotumicchAmi, pratyekaM sakutUhalaH / tato me'nugrahaM kRtvA, bhavAnAkhyAtumarhati // 68 // vimarzaH prAha yadyevaM, tataH kRtvA samAhitam / cetastvaM vatsa ! budhyasva, mArgAnvakSye parisphuTam // 69 // tatra naiyAyikaistAvadeSa kalpito vatsa ! nivRtimArgoM yaduta pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvaparijJAnAniHzreyasAdhigamaH / tatrArthopalambhahetuH pramANaM, tacaturdhA, tadyathA-pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni / tatra pratyakSam-indriyArthasanikarpotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSaM, tatpUrvakaM trividhamanumAnaM, tadyathA--pUrvavaccheSavatsAmAnyatodRSTaM ca, tatra pUrvavatkAraNAtkAryAnumAnaM, yathA meghonnate... bhaviSyati vRSTiriti, zeSavatkAryAtkAraNAnumAnaM, yathA viziSTAnnadIpUradarzanAdupari vRSTo deva iti / sAmAnyatodRSTaM nAma yathA devadattAdau gatipUrvikA dezAntaraprAptimupalabhya dinakare'pi sA gatipUrvikaiva samadhigamyate, prasiddhasAdharmyAtsAdhyasAdhanamupamAnaM, yathA gaustathA gavaya iti, AptopadezaH zabda Agama ityarthaH tadevamidaM caturvidhaM pramANamabhihitam / tathA''tmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAstu prameyam / kiM syAdityanavadhAraNAtmakaH pratyayaH saMzayaH, kimayaM sthANuH syAduta puruSa iti / yena prayuktaH pravartate tatprayojanam / avipratipattiviSayApanno dRSTAntaH / siddhAntazcaturvidhaH, tadyathA-sarvatantrasiddhAntaH, pratitantrasiddhAntaH, adhikaraNasiddhAntaH, abhyupagamasiddhAntazceti / pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAnyavayavAH / / saMzayAdUrdhvaM bhavitavyatApratyayastarkaH, yathA bhavitavyamatra sthANunA puruSeNa veti / saMzayatarkAbhyAmUz2a nizcayataH pratyayo nirNayaH, yathA puruSa evAyaM sthANureva vA / tisraH kathAH- vAdajalpavitaNDAH / tatra ziSyAcAryayoH "pakSapratipakSaparigraheNAbhyAsakhyApanAya vAdakathA, vijigISuNA sAdhU chalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambhoM jalpaH sa eva svapakSapratipakSasthApanAhIno vitaNDA / anaikAntikAdayo hetvAbhAsAH / navakambalo devadatta ityAdi chalam / dRSaNAbhAsAstu jAtayaH / nigrahasthAnAni parAjayavastUni, tadyathA-pratijJAhAniH pratijJAntaraM pratijJAvirodhaH pratijJAsaMnyAsaH hetvantaraM arthAntaraM nirarthakaM avijJAtArthamapArthakaM aprAptakAlaM nyUnamadhikaM punaruktaM ananubhASaNaM apratijJAnaM apratibhA kathAvikSepo matAnujJA paryanuyojyopekSaNaM niranuyojyAnuyogaH apasiddhAnto hetvAbhAsAzceti nigrahasthAnAni / tadete pramANAdayaH SoDaza padArthA naiyAyikadarzanasamAsaH / / vaizeSikaH punarayaM vatsa ! parikalpito nirvRtinagarIgamanamArgaH, yaduta--dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAnAM SaNNAM padArthAnAM tattvaparijJAnAmniHzreyasAdhigamaH / sa hi nirvRtiniHzreyasarUpA / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 tatra pRthivyApastejo vAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti nava dravyANi / rUparasagandhasparzasaMkhyAparimANapRthakatvasaMyogavibhAgaparatvAparatvabuddhimukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskAragurutvadravatvasnehavegazabdAH pnycviNshtirgunnaaH| utkSepaNamavakSepaNamAkuzcanaM prasAraNaM gamanamiti pazca karmANi / sAmAnyaM dvividha-paramaparaM ca, tatra paraM sattAlakSaNaM, aparaM dravyatvAdIti / nityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH / ayutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtAnAM yaH sambandha ihapratyAyahetuH sa samavAyaH / laiGgikapratyakSe dve eva pramANe / iti vaishessikdrshnsmaasaarthH| sAMkhyaistu vatsa ! nijabuddhayA parikalpito'yaM nivRtinagaryAH panthAH, yaduta-paJcaviMzatitattvaparijJAnAbhiHzreyasAdhigamaH / . tatra trayo guNAH-sattvaM rajastamazca / tatra prasAdalAghavapraNayAnabhiSvaGgAdveSapratItayaH kArya sattvasya, zokatApabhedastambhodvegApadveSAH kArya rajasaH, maraNasAdanabIbhatsadainyagauravANi tamasaH kAryam / tataH sattvarajastamasA sAmyAvasthA prakRtiH, saiva pradhAnamityucyate / prakRtezca mahAnAvibhavati, buddhirityarthaH / buddhshcaahngkaarH| tato'haGkArAdekAdazendriyANi, tadyathA-pazca buddhIndriyANi sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrarUpANi, pazca karmendriyANi vAkpANipAdapAyUpasthalakSaNAni manazcAvirbhavati / ...tathA tata evAhaGkArAttamobahulAtpazca tanmAtrANi sparzarasarUpagandhazabdalakSaNAnyAvirbhavanti / tebhyazca pRthivyAdIni pazca mahAbhUtAni / tadeSA caturviMzatitattvAtmikA prakRtiH / tathA paraH puruSazcaitanyasvarUpaH, sa cAneko janmamaraNakaraNAnAM niyamadarzanAddharmAdiSu pravRttinAnAtvAcca / prakRtipuruSayozcopabhogArthaH saMyogaH paGgvandhayoriva, upabhogazca zabdAdhupalambho guNapuruSAntaropabhogazca / pratyakSAnumAnAgamAH pramANAni / iti saaNkhydrshnsNkssepaarthH|| baudaiH punarbhadra ! parikalpiteyaM nirvRtinagarIvartanI, yaduta-dvAdazAyatanAni, tadyathA-paJcendriyANi pazca zabdAdayo, mano, dharmAyatanaM ca, dharmAstu sukhAdayo vijJeyAH / pratyakSAnumAne dve eva prmaanne| iti bauddhadarzanasamAsAthaH // athavA vaibhASikasautrAntikayogAcAramAdhyamika bhedAccatuvidhA bauddhA bhavanti / tatra vaibhASikamatamidaM, yaduta--kSaNikaM vastu, tadyathA-jAtirjanayati sthitiH sthApayati jarA jarjarayati vinAzo nAzayati / tathA''tmA'pi tathAvidha eva pudgalazvAsAvabhidhIyate // sautrAntikamataM punarida-rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskArAH sarvazarIriNAmete paJca skandhA vidyante, na punarAtmA / ta eva hi paralokagAminaH / tathA kSaNikAH sarve saMskArAH svalakSaNaM paramArthataH / anyApohaH zabdArthaH / santAnocchedo mokSa iti / __ yogAcAramataM tvidaM-vijJAnamAtramidaM bhuvanaM na vidyate bAhyAthaH / vAsanAparipAkato nIlapItAdipratibhAsAH / AlayavijJAnaM sarvavAsanAdhArabhUtam / AlayavijJAnavizuddhireva cApavarga iti // ____ mAdhyamikadarzane tu-sarvazUnyamidaM, svamopamaH pramANaprameyapravibhAgaH / 'muktistu zUnyatAdRSTistadarya zeSabhAvanA' iti bauddhavizeSANAM matasaMkSepArthaH // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 lokAyataiH punarvatsa ! sA nivRtinagarI, nAstIti prakhyApitaM loke, yato'mI bruvatenAsti nivRtirnAsti jIvo, nAsti paraloko, nAsti puNyaM, nAsti pApamityAdi / kiM tarhi ? pRthivyApastejo vAyuriti tattvAni, tatsamudAye zarIrendriyaviSayasaMjJA / tebhyacaitanyaM madyAGgebhyo madazaktivat / jalabudbudavajjIvAH / pravRttinivRttisAdhyA prItiH puruSArthaH, sa ca kAma eva, nAnyo mokSAdiH / tasmAnAnyatpRthivyAdibhyastattvamasti, dRSTahAnyadRSTakalpanAsambhavAditi / pratyakSameva caikaM pramANamiti lokAyatamatasamAsaH // mImAMsakAnAM punareSa mArgoM yaduta-vedapAThAnantaraM dharmajijJAsA kartavyA / yatazcaivaM tatastasya nimittaparIkSA / nimittaM ca codanA / yata uktaM--"codanAlakSaNo'rthoM dharmaH" / codanA ca kriyAyAM pravartakaM vacanamAhuryathA--'agnihotraM juhuyAtsvargakAmaH' ityAdi / tena dharmoM lakSyate, nAnyena pramANena, pratyakSAdInAM vidyamAnopalambhanatvAditi / pratyakSAnumAnazabdopamAnArthApattyabhAvAH SaT pramANAni / iti mImAMsakamatasamAsaH // ___ amIbhiH punarvatsa ! vivekamahAparvatArUDharapramattatvazikharasthitai napuranivAsibhi nalokairayaM dRSTo nivRtinagarIgamanamArgaH, yaduta--jIvAjIvAstravabandhanasaMvaranirjarAmokSAstattvam / tatra sukhaduHkhajJAnAdipariNAmalakSaNo jIvaH / tadviparItastvajIvaH / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH sa AsnavaH / AkhavakArya bandhaH AkhavaviparItaH saMvaraH / saMvaraphalaM nirjarA / nirjarAphalaM mokSa ityete sapta pdaarthaaH| tathA vidhipratiSedhAnuSThAnapadArthAvirodhazca / atra jainadarzane svargakevalAthinA tapodhyAnAdi kartavyaM 'sarve jIvA na hantavyA' iti vacanAt / 'satatasamitiguptizuddhA kriyA asapatno yoga' iti vacanAt / utpAdavigamadhrauvyayuktaM sat / ekaM dravyamanantaparyAyamartha iti / pratyakSaparokSe / eva pramANe iti jainamatasya digdarzanamAtram // tatraite prathamAstAvaccatvAro vatsa ! vAdinaH / naiyAyikAdayo naiva, nirvRtermArgavedakAH // 1 // yataH-ekAntanityamicchanti, puruSaM tatra gAmukam / sarvatragaM ca vAJchanti, tathA'nye kSaNanazvaram // 2 // nityazcAsau kathaM gacchettasyAmavicalo yataH / sarvatragazca yo bhadra ! sa ka gacchetkuto'pi vA ? // 3 // nazvaro'pi vinaSTatvAnna tasyAM gantumarhati / tasmAdete na jAnanti, mArga tasyAstapasvinaH // 4 // lokAyatAstu dUreNa, vartante vatsa ! nivRteH / ye hi pApahatAtmAno, nirAkurvanti tAmapi // 5 // kiM ca-lokAyatamataM prAjJeiyaM pApaughakAraNam / nirdvandvAnandapUrNAyA, nivRteH pratiSedhakam // 6 // tasmAdduSTAzayakaraM, kliSTasattvavicintitam / pApazrutaM sadA dhIrairvayaM nAstikadarzanam // 7 // paramArthena sA vatsa ! neSTA mImAMsakairapi / yaiH sarvajJa nirAkRtya, vedaprAmANyamIritam // 8 // tadevamete sarve'pi, bhUmiSThapuravAsinaH / anena kAraNenoktA, mithyAdarzanamohitAH // 9 // ete tu zikharArUDhAH, pure vAstavyakA jnaaH| yaM vadanti sa nirmithyo nivRteH praguNaH pthH||10|| tatazca-yathAvasthitasanmArgavedinI vIryazAlinAm / mahattamo na bAdhAyai, mithyAdarzananAmakaH // 11 // jJAnazraddhAnapUtAste, niHspRhA bhavacArake / cAritrayAnamAruhya, nivRti yAnti mAnavAH // 12 // yathA ca sanmA(tyo mA)rgo'yaM, yathA cAnye na tadvidhAH / idaM ca purato vatsa ! yadyahaM te vicAraye // 13 // tato janma mamAtyeti, na vicArasya niSThitiH / tenedaM te samAsena, pravibhajya nivedyate // 14 // yugmam // jJAnadarzanacAritralakSaNo hyAntaro mataH / vidvadbhinivRtermArgaH, praguNaH suparisphuTaH // 15 // nirvRti mAga: Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhuvarNa namU sa dRSTaH parvatArUDhaina dRSTo bhUmivAsibhiH / tenaite tatra gantAro, na gantAro bhuvi sthitAH // 16 // tadete kathitAstubhyaM, bhavacakre mayA jnaaH| ye mithyAdarzanAkhyena, tena bhadra ! viDambitAH // 17 // prakarSaH prAha mAmedaM, bhavacakre mayA puram / sarva vilokitaM dRSTa, vIryamAntarabhUbhujAm // 18 // kevalaM tadidaM jAtaM, mahAhAsyakaraM param / AbhANakaM jagatyatra, yadbAlairapi gIyate // 19 // gantrImanuSyasAmagryA, yo vadhUmAhariSyati / tasyaiva vismRtA hanta, sA vadhUriti kautukam // 20 tathAhi-mahAmohAdijetAro, mahAtmAnontoH, narottamA / draSTavyA bhavacakre'tra, santoSasahitAH kila // 21 // etadarthamihAyAtau, mAmAvAmatra pattane / na dRSTAste mahAtmAno, na ca santoSabhUpatiH // 22 // ato'dhunApi tAnmAmo, madanugrahakAmyayA / gatvA te yatra vartante, tatsthAnaM darzayatvalam // 23 // vimarzanoditaM vatsa !, yadidaM zikhare sthitam / jainaM puraM bhavantyeva, nUnamatra tathAvidhAH // 24 // tasmAdatraiva gacchAva, yenedaM te kutUhalaM / sAkSAddarzanato vatsa ! niHzeSa paripUryate // 25 // evaM bhavatu tenokta tau gatau tatra satpure / dRSTAzca sAdhavastatra, nirmalImasamAnasAH // 26 // vimarzaH prAha bhaTTaite, te lokA yairmahAtmabhiH / nikSiptA nijavIryeNa, mahAmohAdibhUbhujaH // 27 // sarve bhagavatAmeSAM, bAndhavA vatsa ! jantavaH / ete trasetarANAM ca, bAndhavAH sarvadehinAm // 28 // samastA mAtaro'mISAM, narAmarapazustriyaH / ete'pi sUnavastAsAM, bhagavanto narottamAH // 29 // bAhye parigrahe vatsa ! nije'pi ca zarIrake / cittaM na lagnameteSAM, padmavajjalapaGkayoH // 30 // satyaM bhUtahitaM vAkyamamRtakSaraNopamam / ete parIkSya bhASante, kArye sati mitAkSaram // 31 // asaGgayogasiddhayartha, sarvadoSavivarjitam / AhAramete gRhNanti, laulyanirmuktacetasaH // 32 // ki ceha bahunoktena ? ceSTA yA yA mahAtmanAm / sA sA bhagavatAmeSAM, mahAmohAdisUdanI // 33 tena vatsa ! bhagavatAmeteSAM sambandhinyA'pekSayA tasyAM cittavRttimahATavyAmevaM jAnIhi yaduta atyantazuSkA sA pramattatA nadI, viralIbhUtaM tadvilasitapulinaM, paribhagnazcittavikSepamaNDapaH, nirastA tRSNAvedikA, vighaTitaM viparyAsaviSTaraM, saMcUrNitA cAvidyAgAtrayaSTiH, pralIno mahAmoharAjaH, uccATito mahAmithyAdarzanapizAcaH, nirnaSTo rAgakesarI, nirminno dveSagajendraH, vipATito makaradhvajaH, vidArito viSayAbhilASaH, nirvAsitA mahAmUDhatAdayastadbhAryAH, vihiMsito hAsabhaTaH, vikartite jugupsAratI, niSUditau bhayazoko, vidalitA duSTAbhisandhiprabhRtayazcaraTAH, palAyitAni DimbharUpANi, vidvAvitA jJAnasaMvaraNAdayaste trayo duSTanarapatayaH, anukUlIbhUtAste catvAraH saptAnAM madhyavartino vedanIyAdyAH, vyapagataM caturaGgamapi tatsakalaM balaM, prazAntA bibokAH, vigalitA vilAsAH, tirobhUtAH smstvikaaraaH| kiMbahunA ? sarvathA-- yadRSTaM bhavatA tasyAM varNitaM ca mayA purA / vastu kiJcitsamastAnAM, duHkhadaM bAhyadehinAm // 1 // cittavRttimahATavyAM, tatsarvamiha saMsthitAH / pralInaM vatsa ! pazyanti, nUnamete mahAdhiyaH yugmm||2|| sA sarvopadraurmuktA, zvetA ranaughapUritA / eteSAM dhyAnayogena, cittavRttiH prabhAsate // 3 // tadete te mahAtmAno, ye mayA vatsa ! varNitAH / pUrva tapodhanAH samyaka, pazya visphAritekSaNaH prakarSaNoktaM-cAru cAru kRtaM mAma ! vihito madanugrahaH / janitaH dhUtapApo'hameteSAM darzanAttvayA // 5 // kRtaM mAnasanirvANaM, vihitaH paTulocanaH / AnandAmRtasekena, gAtraM nirvApitaM ca me // 6 // kevalaM darzanIyo'sau, mamAdyApi nanu tvayA / yo varNito mahAvIryo, mAma ! santoSabhUpatiH // 7 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittasamA- vimarzenoktaM-ya eSa dRzyate vatsa ! saddRSTeH sukhdaaykH| zubhrazcittasamAdhAno, nAma vistIrNamaNDapaH // 8 // dhAnamaNDapaH santoSabhUpaH sarneSAM vallabho'mISAM, janAnAM puravAsinAm / sa santoSamahAbhUpo, nUnamatra bhaviSyati // 9 // prakarSaH prAha yadyevaM, tato'traiva pravizyatAm / evaM bhavatu vatseti, babhASe tasya mAtulaH // 10 // pravizya cocite deze, tAbhyAM dRSTaH sa maNDapaH / nijaprabhAvavikSiptajanasantApasundaraH // 11 // tatra ca-rAjamaNDalamadhyasthaM, dIptinidhUtatAmasam / veSTitaM bhUrilokena, saJcittAnandadAyakam // 12 // vizAlavedikArUDhamupaviSTaM varAsane / dattAsthAnaM narendraM tau, pazyataH sma caturmukham // 13 // . tataH prakarSastaM vIkSya, manasA harSanirbharaH / manAk saMjAtasandeho, mAtulaM pratyabhASata // 14 // aho ramyamidaM jaina, puraM yatredRzaH prabhuH / IdRkSo maNDapo lokA, vAstavyA yatra cedRzAH // 15 // evaM ca sthite-yatredRzaM puraM mAma ! vivekavaraparvate / kiM so'yaM bhavacakre'tra, vartate doSapUrite / 16 vimarzenoditaM vatsa ! yasminneSa mahAgiriH / vartate tadahaM vakSye, sthAnamasya nizAmaya // 17 // cittavRttimahATavyAM, vartate paramArthataH / bhavacakre tu vidvadbhirupacAreNa kathyate // 18 // sAtvika yato'tra vidyate vatsa ! sallokaparipUritam / antaraGgaM suvistIrNa, puraM sAttvikamAnasam // 19 // puravarNana tatrAya saMsthito vatsa ! vivekavaraparvataH AdhArAdheyasambandhastenaivaM parikIrtitaH // 20 // prakarSaNoditaM--mAma ! yadyevaM tato yadidamasya parvatasyAdhArabhUtaM sAttvikamAnasaM puraM, ye ca tatsevino bahiraGgalokAH, yazcAyaM vivekamahAgiriH yaccedamapramattazikharaM yaccAdo jaina puraM ye cAtra sthitA bahiraGgajanAH, yazcAyaM cittasamAdhAnamahAmaNDapo, yA ceyaM vedikA, yaccedaM siMhAsana yazcAyaM narendro, yazcAyamasya parivAraH tadidaM sarva mama janmApUrva tato mamAnugrahaghiyA pratyekaM vizeSatastadvarNayitumarhati mAma / vimarzenoktaM-vatsa ! yadyevaM tataH samAkarNaya yadidaM parvatAdhAraM, puraM sAttvikamAnasam / tadantaraGgaratnAnAM, sarveSAmAkaro matam // 21 // anekadoSapUrNe'pi, bhavacakre vyavasthitam / nedaM svarUpato vatsa !, doSasaMzleSabhAjanam // 22 // adhanyA bhavacakre'tra vartamAnA manuSyakAH / idaM svarUpato vatsa ! na pazyanti kadAcana // 23 // yAni nirmalacittAdipurANyantarabhUmiSu / atraiva pratibaddhAni, tAni jAnIhi bhAvataH // 24 // sa karmapariNAmAkhyo, rAjA nedaM mahApuram / samuktikaM dadAtyekaM, mahAmohAdibhUbhujAm // 25 // kiM tarhi ? svayameva bhunaktIdaM, tthaa'nyairvrbhuumipaiH| zubhAzayAdibhirvatsa ! bhojayeca sabhuktikam // 26 // idaM hi jagataH sAramidaM ca nirupadravam / idameva kRtAhAdaM, bahirjanamanoharam // 27 // tadidaM te samAsena, puraM sAttvikamAnasam / niveditaM mayA vatsa ! zRNu cAtrAdhunA janam // 28 // ye lokA nivasantyatra, pure sAttvikamAnase / bahiraGgA bhavantyeSAM, zauryavIryAdayo guNAH // 29 // bahiraGgA janAste hi, nivasantyatra satpure / puramAhAtmyamAtreNa, gacchanti vibudhAlaye // 30 // anyacca vasatAmatra, pure sAttvikamAnase / pratyAsannatayA yAti, viveko dRSTigocare // 31 // tatazca--yadyArohantyamuM lokA, vivekavaraparvatam / tato jaina samAsAdya, puraM yAnti sukhAspadam // 32 // evaM ca sthite--puraprabhAvamAtreNa, sadaite sundarA janAH / vivekazikharArUDhAH, punaH syuratisundarAH // 33 // kiM ca--anyeSAM pApinAM vatsa !, bhavacakranivAsinAm / sadA na pratibhAtIdaM, janAnAM jainasatpuram // 34 // nivasanti punarye'tra, pure sAttvikamAnase / bahiraGgajanAsteSAM, bhAtIdaM jainasatpuram // 35 // tadamI bhAvikalyANA, lokA mArgAnuyAyinaH / vAstavyakAH pure ye'tra, sadA prakRtisundare // 36 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 tadete kathitAstubhyaM, pure sAttvikamAnase / lokAH mahAgire rUpaM, samAkarNaya sampratam // 37 // vivekazi __tAvadAruNaduHkhArtA, bhvckrnivaasinH| janA yAvana pazyanti, te vivekamahAgirim // 38 // ravarNana yadA punaH prapazyanti, te vivekamahAgirim / tadA na ramate teSAM, bhavacakre matirnRNAm // 39 // tatazca--vihAya bhavacakraM te, samAruhya mahAgirim / vimucya duHkhaM jAyante, nindvaanndbhaaginH||40|| yato'tra nirmale tuGge, sthitAnAM vatsa ! dehinAm / bhavacakramidaM sarva, karasthamiva bhAsate // 41 // tato vividhavRttAntaM, duHkhasaGghAtapUritam / vilokyedaM virajyante, nagarAtte'muto janAH // 42 // viraktAzca bhavantyatra, prativaddhA mahAgirau / viveke bhAvataH saukhyahetureSa ca sdgiriH||43|| tatazca-vivekasadreirvatsa !, mAhAtmyenAsya te jnaaH| bhavanti sukhino'tyantaM, bhavacakre'pi sNsthitaaH||44|| tadeSa sarvalokAnAM, sukhaheturmahAgiri / viveko varNitastubhyamadhunA zikharaM zRNu // 45 // idaM hi zikharaM tAta ! sarvadoSanibarhaNam / uttrAsakAraNaM manye, duSTAntaramahIbhujAm // 46 // yataH--vivekArUDhalokAnAM, ydhupdrvkaarinnH| AgaccheyuH kacidbhadra !, mhaamohaadishtrvH||47|| tataste nirdayairbhUtvA, vivekaaruuddhjntubhiH| zikharAdapramattatvAlloTayante'smAnna saMzayaH // 48 // yugmam / tataste cUrNitAzeSazarIrAvayavAH punaH / dUrataH prapalAyante, zikharaM vIkSya kAtarAH // 49 // tadidaM nUnameteSAM dalanArtha vinirmitam / vivekavAsizatrUNAmantaraGgamahIbhujAm // 50 // kiM ca---zubhraM vizAlamuttuGga, sarvalokasukhAvaham / vatsedamapramattatvazikharaM gADhasundaram // 51 // tadidaM te samAsena, kathitaM zikharaM mayA / adhunA varNyate jainaM puraM tattvaM nizAmaya // 52 // idaM hi satpuraM vatsa ! nirantAnandakAraNam / durlabhaM bhavacakre tu, jantubhiH punnyvrjitaiH||53|| yataH-kAlena bhUyasA lokAH, paryaTantaH kathazcana / AsAdayanti kRcchreNa, puraM sAttvikamAnasam / sthitvA tatra punaryAnti, bhavacakre nirantake / enaM vatsa ! na pazyanti, vivekavaraparvatam // 55 // . bhUribhirvihitaistAta ! tatazcettyaM gamAgamaiH / kadAcitro'tra pazyeyurvivekavaraparvatam // 56 // nArohanti ca dRSTe'pi, tathAnye vatsa ! sadgirau / prayAnti ca vidanto'pi, bhavacake svavairiNaH / 57 // AroheyaH kadAcicca, tatrArUDhAH sudarlabhama / zikharaM te na pazyeyuridaM vatsAtimundarama // 58 // dRSTe'pi nAnutiSThanti, tatrArohaNamuccakaiH / zaithilyenaiva tiSThanti, bhavacakre sakautukAH // 59 // yadA tu dhanyAH zikharamArohanti manoharam / idaM vatsa ! janA jaina, pazyantyeva tadA puram // 6 // sA caiSA bhavacake'tra, vartamAnaiH sudurlabhA / sAmagrI jantubhirvatsa ! yA'sya darzanakAriNI // 6 // tenedaM satatAnandakAraNaM jainasatpuram / bhavacakra mayA tubhyaM, durlabhaM pratipAditam // 2 // idaM ratnaughasaMpUrNamidaM sarvasukhAspadam / idameva jagattyatra, sArAtsArataraM matam // 63 // tadidaM ta samAsena, varNitaM jainasatpuram / adhunA ye'tra vAstavyA, lokAstAnavadhAraya // 64 // 'ete hi satatAnandAH, sarvAbAdhAvivarjitAH / puraprabhAvato vatsa ! vartante jainasajjanAH // 65 // prasthitA nagarI sarve, nivRtiM kRtanizcayAH / ArAtpayANakaiH kecidvasanti vibudhAlaye // 66 // vIrya vIkSya bhayodabhrAntaimahAmohAdizatrubhiH / ete jainA janA vatsa! dUrataH parivarjitAH // 67 // prakarSeNoditaM mAma ! naitadevaM yataH kacit / yathaiva te mayA dRSTA, bhavacakranivAsinaH // 68 // mahAmohAdibhirgrastAstathaite'pi na saMzayaH / tathAhi-eteSvapi jainalokeSu dRzyante sarvANi tattkAryANi, yasmAdete'pi mUrcchanti bhagavadvimbeSu, rajyante svAdhyAyakaraNeSu, snihyanti sAdharmikajaneSu, prIyante sadanuSThAneSu, tuSyanti guru Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 mohAdyA bAndhavAH darzaneSu, hRSyanti sadarthopalambheSu, dviSanti vratAticArakaraNeSu, krudhyanti sAmAcArIvilopeSu, ruSyanti pravacanaprattyanIkeSu, mAdyanti karmanirjaraNeSu, ahaGkurvanti pratijJAtanirvAhaNeSu, avaSTananti parISaheSu, smayante divyAdyupasargeSu, gRhayaMti pravacanamAlinyaM, vazcayantIndriyadhUrtagaNaM, lubhyanti tapazcaraNeSu, gRdhyanti vaiyAvRttyAcaraNeSu, abhyupapadyante saddhyAnayogeSu, tRSyanti paropakArakaraNeSu, nimnanti pramAdacauravRnda, bibhyati bhavacakrabhramaNAt ,jugupsante vimArgacAritAM ramante nivRtinagarIgamanamArge, upahasanti viSayasukhazIlatAM, udvijante zaithilyAcaraNAt, zocanti cirantanaduzcaritAni, garhante nijazIlaskhalitAni nindanti bhavacakranivAsaM, ArAdhayanti jinAjJAyuvati, pratisevante dvividhazikSAlalanAm / tadevaM sarvakAryANi, mahAmohAdibhUbhujAm / eteSu mAma ! dRzyante, jaineSu suparisphuTam // 69 // tatkathaM bhavatA proktamevaM sati mamAgrataH / yathaite dUratastyaktA, mahAmohAdizatrubhiH // 70 // vimarzanoditaM vatsa !, ya ete bhavatoditAH / mahAmohAdayaste'nye, vatsalA jainabAndhavAH // 71 // ete hi dvividhA vatsa ! mahAmohAdayo matAH / eke'rayo'tra jantUnAmapare'tulabAndhavAH // 72 // yataH-prathamA bhavacakre'tra, pAtayanti sadA janam / aprazastatayA teSAM, prakRtiH khalu tAdRzI // 73 // itare nirvRtiM lokaM, nayanti nikaTe sthitAH / prazastAste yatasteSAM, prakRtiH sA'pi tAdRzI // 7 // tadete zatrubhistyaktA, bandhubhiH privessttitaaH| mahAmohAdibhirvatsa ! modante jainasajjanAH // 75 // evaM ca-amI sakalakalyANabhAjino jainsjjnaaH| niveditA mayA tubhyamadhunA zRNu maNDapam / / 76 // ayaM cittasamAdhAno, maNDapaH sarvadehinAm / saMprAptaH kurute saukhyamatulaM nijavIryataH // 77 // asyaiva bhUpatenUnamAsthAnArtha vinirmitaH / vedhasA trijagadvandhorAdarAdeSa maNDapaH // 78 // nAstyeva bhavacakre'tra, sukhagandho'pi sundara ! / yAvaJcittasamAdhAno, naiSa saMprApyate janaiH // 79 // tadeSa lezato vatsa ! varNito varamaNDapaH / eSA niHspRhatA nAma, vedikA te nivedyate // 80 // ye lokA vedikAM vatsa ! smarantyenAM punaH punaH / teSAM zabdAdayo bhogAH, pratibhAnti viSopamAH // 81 // na teSu vartate cittaM, kSIyate karmasaJcayaH / jAyante nirmalatvena, bhavacakraparAGmukhAH // 82 // yeSAmeSA sthitA citte, dhanyAnAM vatsa ! vedikA / nendraina devoM bhUpairnAnyasteSAM prayojanam // 83 // eSA'pi nUnamasyaiva, niviSTA varabhUpateH / AsthAnArtha vidhAtreti, vatsa ! sundaravedikA // 84 // iyaM niHspRhatA tAta ! varNitA te suvedikA / jIvavIryamidaM nAma, sAmprataM zRNu viSTaram // 85 // jIvavIryamidaM yeSAM, parisphurati mAnase / sukhameva paraM teSAM, duHkhAnAmudbhavaH kutaH ? // 86 // ayaM hi rAjA dIptAGgo, dRzyate yshcturmukhH| niviSTo'tra jagadvandhurdattAsthAno manoramaH // 87 // yaH zubhraH parivAro'sya, yadrAjyaM yA vibhUtayaH / yaccAtulaM mahattejo, viSTaraM tatra kAraNam // 88 // kiM cAtra bahunoktena ? puraM lokA mahAgiriH / zikharaM satpuraM lokA maNDapo varavedikA // 89 // rAjA'yaM saha sainyena, rAjyaM bhuvanasundaram / jagacchiSTamidaM sarva, mAhAtmyenAsya nandati // 9 // tathAhi-yadyetana bhavatyatra, jIvavIrya varAsanam / mahAmohAdibhiH sarva, tadidaM paribhUyate // 91 // vidyamAne punarvatsa ! jIvavIryavarAsane / mahAmohAdayo naiva, pravizantyatra maNDape // 92 // anyacca-kacittiraskRtaM tAta ! mahAmohAdibhirbalam / idamAvirbhavatyeva jIvavIryaprabhAvataH // 93 // idaM siMhAsanaM vatsa ! yAvadatra prakAzate / tAvaddhi sarvatobhadraM, rAjA sainyaM giriH puram // 94 // tadidaM varNitaM vatsa ! jIvavIryavarAsanam / parivArayuto rAjA, sAmprataM te nivedyate // 15 // jIvavIrya viSTara Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 bhAvArthA prakarSeNa cintitaM-aye! yAnyetAni pratipAditAnyanena me vastUni teSAmeSa bhAvArtho mama sphurati hRdaye yadutabodhaH akAmanirjarApekSaM, jantuvIrya yadutkaTam / mithyAdRSTevinA jJAnaM, taddhi sAttvikamAnasam // 96 // ye tena saMyutA lokA, vAstavyAste prkiirtitaaH| ta eva tatprabhAveNa, prayAnti vibudhAlaye // 97 // dhanaputrakalatrAdeH, zarIrAtkarmaNastathA / anyo'haM bhedato duSTA, mahAmohAdizatravaH // 98 // ajJAtajainasiddhAnte, karmanirjaraNAjane / yA syAdevaMvidhA buddhiH, sa viveka iheSyate // 99 // yugmam / vivekAdapramattatvaM, kaSAyAdinivartane / yadbhavellaghudoSANAM, zikharaM tadudAhRtam // 100 // ... caturvaNamahAsaGghapramodaparakAraNam / dvAdazAGgaM punarjenaM, vacanaM puramucyate // 101 // vAstavyakA janAstatra, ye tdaadeshkaarinnH| ta eva ca caturvarNA, yathoktaguNabhUSaNAH // 102 // eSa eva ca sAro'tra, yathArthoM varamaNDapaH / yataH-vinA cittasamAdhAnaM, purametana zobhate // 103 // vedikA cAsanaM cedaM, kathitaM prakaTAkSaraiH / yathArthameva vijJeyamidaM dvitayamaJjasA // 104 // tato yena mayA sarvamidaM bhAvArthasaMyutam / buddhaM so'haM nRpaM sainyaM, bhotsye nAstyatra saMzayaH // 105 // tatazca-bodhAvaSTambhatuSTAtmA, sa prAha nijamAtulam / mAma ! varNaya rAjAnaM, yenAhamavadhAraye // 106 // ritradharmarAjavarNana tatastanmAtulenoktaM, vatsa ! yo'yaM nraadhipH| loke cAritradharmo'yaM, prasiddho'tyantasundaraH // 107 // dAnAdIni anantavIryoM vikhyAtaH, praguNo jagate hitaH / samRddhaH kozadaNDAbhyAM, jJeyaH sarvaguNAkaraH // 10 // vaktrANi yAnyasya vatsa ! dRzyante, catvAri vadanAni bhoH ! / teSAM nAmAni te vakSye, vIryANi ca nibodha me // 109 // * dAnaM zIlaM tapastAta ! caturtha zuddhabhAvanam / etAni nanu vakrANAM, nAmAnyeSAM yathAkramam // 110 // tatrAcaM dApayatyatra, pAtrebhyo jainasatpure / sajjJAnaM mohanAzArthamabhayaM jagataH priyam // 111 // tathA-saddharmAdhAradehAnAM, yadupagrahakAraNam / AhAravastrapAtrAdi, dIyatAmiti bhASate // 112 // dInAndhakRpaNebhyazca, dIyamAnaM kRpAparaiH / AhArAdikametadbho ! vadanaM na niSedhati // 113 // gavAzvabhUmihemAni, yaccAnyadapi tAdRzam / tannecchati guNAbhAvAdIyamAnamidaM mukham // 114 // anyacca-sadAzayakaraM vakramAgrahacchedakArakam / idaM jagati lokAnAmanukampApravartakam // 115 // dAnAkhyaM tadidaM bhadra ! varNitaM prathama mukham / bhUpaterasya zIlAkhyaM, dvitIyamadhunA zRNu // 116 // ya ete sAdhavo vatsa ! vartante jainasatpure / yadidaM bhASate vakraM, tatte sarva prakurvate // 117 // aSTAdaza sahasrANi, niyamAnAM narottamAH / asyAdezena kurvanti, sadaite vatsa ! sAdhavaH // 118 // idameva hi sarvasvamidameva vibhUSaNam / idamAlambanaM vatsa ! sAdhUnAM zIlamuttamam // 119 // tebhyaH saMpUrNamAdeza, sukhametatprayacchati / kizcinmAtraM prakurvanti, vaco'sya munizeSakAH // 120 // zIlAkhyaM vadanaM vatsa ! tadidaM varNitaM mayA / tRtIyaM tu taponAma, vadanaM tannibodha me // 121 // cAritradharmarAjasya, vakrametanmanoharama / AkAkSAttivinAzena, jane'tra kurute sukham // 122 // viziSTajJAnasaMvegazamasAtakaraM parama / tapaHsaMjJamidaM vaktramaNyAbAdhasukhAvaham // 123 // idamasya narendrasya, vadanaM vIkSya sajjanAH / ArAdhya ca mahAsattvA, nitiM yAnti lIlayA // 124 // tadidaM te taponAma, bhUpatervadanaM mayA / kathitaM sAmprataM vakSye, caturtha zuddhabhAvanam // 125 // smRtaM nirIkSitaM bhaktyA, sajjanairidamaJjasA / niHzeSapApasaGghAtadalanaM kurute mukham // 126 // asyAdezAdime jainA, bhAvayantIha sajjanAH / samastavastuvistAramatitucchaM vinazvaram // 127 // nAstIha zaraNaM loke, duHkhapIDitadehinAm / ekazca jAyate jantumriyate ca bhavodadhau // 128 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viratiH cAritra 212 yadidaM dehinAM kizciccittAbandhavidhAyakam / zarIraM dhanamanyadvA, sarva tadbhinamAtmanaH // 129 // mUtrAntrakledajambAlapUritaM ca kalevaram / tadatrAtyantabIbhatse, zucigandho na vidyate // 130 // mAtA bhUtvA punarbhAryA, bhavatyatra bhavodadhau / karmAsravo bhavatyeva, pApAnuSThAnakAriNAm // 131 // nivRttAnAM sadAcArAjjAyate varasaMvaraH / tapasA tu bhavatyeva, satataM karmanirjarA // 132 // mRtA jAtAzca sarveSu, lokoddezeSu jantavaH / bhakSitAni ca sarveSu, rUpidravyANi jantunA // 133 // saMsArasAgarottArakArakazca jinoditaH / dharmaH sudurlabhA cAtra, bodhiH sarvajJadarzane // 134 // aSTabhiH kulakam ye caivaM bhAvayantya, zraddhAsaMzudabuddhayaH / AdezaM vadanasyAsya, te dhanyAste manasvinaH // 135 // cAritradharmarAjasya, vadanaM cArudarzanam / idaM vatsa ! prakRtyaiva sarvasaukhyakaraM param // 136 // tadeSa vadanaivatsa ! caturbhiH puravAsinAm / eSAM niHzeSasaukhyAni, karotyeva mahAnRpaH // 137 // kiM ca-sarveSAmeva sukhado, bhuvanodaracAriNAm / vatsa ! cAritradharmo'yamamRtaM kasya duHkhadam // 138 // tathApi pApinaH sattvA, bhavacakranivAsinaH / eke nainaM vijAnanti, nindantyanye vipuNyakAH // 139 // tadeSa te mahArAjazcaturvadanasundaraH / varNitaH sAmprataM vakSye, parivAramathAdhunA // 140 // yaiSA vilokyate vatsa ! zuddhasphaTikanirmalA / ardhAsane niviSTA'sya, nArI sarvAGgasundarA // 141 // iyaM hi viratirnAma, bhAryA'sya varabhUpateH / samAnaguNavIryA ca, bhUbhujA'nena vartate // 142 // tathAhi-AhAdajananI loke, nivRtermArgadezikA / gatA tAdAtmyametena, na bhinbheyaM pratIyate // 143 // ya ete paJca dRzyante, rAjAno'bhyarNavartinaH / etasyaiva narendrasya, svAGgabhUtA vayasyakAH // 144 // . tatra ca-AdyaH sAmAyikAkhyo'yaM, bhUpatirjenasatpure / niHzeSapApaviratiM, vatsa ! kArayate sadA // 145 / / chedopasthApano nAma, dvitIyo vatsa ! bhUpatiH / pApAnuSThAnasaGghAtaM vizeSeNa niSedhati // 146 // parihAravizuddhIyastRtIyastu nreshvrH| sAdhUnAM darzayatyugraM, tapo'STAdazamAsikam // 147 // yastveSa dRzyate vatsa ! caturthoM vrbhuuptiH| sa sUkSmasaMparAyAkhyaH, sUkSmapApANunAzakaH // 148 // atyantanirmalo vatsa !, nirdhUtAzeSakalmaSaH / eSa sAro yathAkhyAtaH, paJcamo varabhUpatiH // 149 // zarIraM jIvitaM prANAH, sarvasvaM tattvamuttamam / cAritradharmarAjasya, pazcApyete vayasyakAH // 15 // yastveSa nikaTe vatsa ! dRzyate mUlabhUpateH / so'syaiva yatidharmAkhyaH, suto rAjyadharaH paraH // 151 // bahirvilokitA bhadra ! ye tvayA munipuGgavAH / atyantavallabhasteSAmeSa rAjasutaH sadA // 152 // yaireSa dazabhirvatsa ! parivAritavigrahaH / mAnuSANi prakurvanti, tAni yattabhibodha me // 153 // yoSidAdyA kSamA nAma, munInAmapi vallabhA / teSAmupadizatyeSA, sadA roSanivAraNam // 154 // DimbharUpamidaM tAta ! dvitIyamiha mArdavam / karoti nijavIryeNa, sAdhUnAmatinamratAm // 155 // tRtIyamArjavaM nAma, DimbharUpamidaM sadA / sarvatra saralaM bhAvaM, vidhatte vatsa ! saddhiyAm // 156 // eSA tu muktatA tAta ! caturthI lalanA sadA / niHsaGgaM bahirantazca, munInAM kurute manaH // 157 / tapoyoga iti khyAtaH, saMzuddhaH pazcamo naraH / yukto dvAdazabhirvatsa ! svaanggikaivrmaanussaiH||158|| eteSAM ca prabhAveNa, mAnuSANAM narottamaH / yadeSa kurute jaine, pure tatte nivedaye // 159 // sarvAhAraparityAgAniHspRhaM kurute janam / vIryaM ca vardhayatyeSa, kArayannyUnabhojanam // 16 // asyAdezena kurvanti, nAnA'bhigrahasundaram / munayo vRttisakSepaM zamasAtavivardhanam // 161 // tathA-rasabhogaM na kurvanti, mohodrekAdikAraNam / asyAdezAniSevante, kAyaklezaM sukhAvaham // 162 // kaSAyendriyayogaizva, salInAstAta ! sAdhavaH / viviktacayA nityamAsate tena coditAH // 163 // dazadhAyatidharmaH Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAyazcittaM ca dazadhA, vinayaM ca caturvidham / vaiyAvRtyaM ca kurvanti, dazadhaivAsya vIryataH // 16 // paJcaprakAraM svAdhyAya, dvadhA dhyAnaM ca sattamam / satataM kArayatyeSa, munilokaM narottamaH // 165 // gaNopadhizarIrANAmAhArasya ca niHspRhAH / prApte kAle prakurvanti, tyAgame tena coditaaH||166|| lezoddezAdidaM vatsa ! tapoyogaviceSTitam / varNitaM vistareNAsya, varNane nAsti niSThitiH // 167 // yastvayaM dRzyate vatsa ! SaSTho'mISAM manoramaH / vallabho munilokasya, saMyamAkhyo narottamaH // 168 // sa saptadazabhiryukto, mAnuSaijinasatpure / yathA vijRmbhate tAta ! tatte sarva nivedaye // 169 // pApAsavapidhAnena, 3zAntabodhanirAkulam / paJcendriyavirodhena, saMtuSTaM vigataspRham // 17 // kaSAyatApaprazamAJcittanirvANabandhuram / manovAkAyayogAnAM, niyamena manoharam // 171 // satataM dhArayatyeSa, munilokaM narottamaH / saMyamAhaH svavIryeNa, nimagnaM dhRtisAgare // 172 // athavA-ilAjalAmalagatAmanilAkhilazAkhinAm / hiMsAM dvitricatuSpazcahRSIkANAM niSedhati // 17 // acittamapi yadvastu, hiMsAkaramasundaram / grahaNaM tasya yatnena, vArayatyeSa saMyamaH // 174 // prekSaNaM sthaNDilAdInAM, gRhasthAnAmupekSaNam / sthAnAdikaraNe samyak, tadbhUmInAM pramArjanam // 175 // AhAropadhizayyAnAmazuddhAdhikabhAvataH5 / pariSThApanamantazca, manovAkAyayantraNam / / 176 / / vimuktabhavakartavyaiH, satataM susmaahitaiH| munibhiH kArayatyeSa, sarvametannarottamaH // 177 // tadidaM lezato vatsa ! caritaM parikIrtitam / narasya saMyamAkhyasya, zeSANAM zRNu sAmpratam // 178 // ya eSa saptamo vatsa ! dRzyate puruSottamaH / yatidharmaparIvAre, satyanAmAtisundaraH // 179 // hitaM mitAkSaraM kAle, jagadAhAdakAraNam / asyAdezena bhASante, vacanaM munipuGgavAH // 180 // zaucAbhidhAno yo vatsa ! vartate cASTamo naraH / dravyabhAvAtmikAM zuddhimasyAdezena kurvate // 18 // yadidaM navamaM tAta ! DimbharUpaM manoharam / AkizcanyamidaM nAma, munInAmativallabham // 182 // avAptasauSThavaM vatsa !, bAhyAntaraparigraham / munibhirmocayatyetacchuddhasphaTikanirmalam // 183 // idaM tu dazamaM tAta ! garbha(Dimbha)rUpaM manoharam / brahmacaryamiti khyAtaM, munInAM hRdayapriyam // 184 // divyaudArikasambandha, manovAkAyayogataH / abrahma vArayatyetatkRtakAraNamodanaiH // 185 // tadeSa dazabhirvatsa ! mAnuSaiH parivAritaH / pure'tra vilasatyevaM, yatidharmaH svalIlayA // 18 // eSA'tra vilasaddIptirbAlikA'malalocanA / sadbhAvasAratA nAma, bhAryA'sya munivallabhA // 187 // asyAM jIvati jIvantyAM, maraNe'syA na jIvati / atyartha ratacitto'syAM, rAjasU nurayaM sadA // 188 // kiM ceha bahunoktena ? dAmpatyamidamIdRzam / nirmithyasnehagarbhArtha, na dRSTaM kutracinmayA // 189 // yaH punadRzyate tAta !, dvitIyo'yaM kumArakaH / gRhidharmAbhidhAno'sau, kaniSTho'sya shodrH||190|| yadeSa kurute vatsa ! yukto dvAdazamAnuSaiH / jainendrasatpure cittaM, lasannuddAmalIlayA // 191 // tadahaM varNayiSyAmi, purataste varekSaNa ! / cetaH samAhitaM kRtvA, tacca vatsAvadhAraya // 192 // yugmam atyantasthUlahiMsAyAH kacidviratisundaram / sthUlAlIkanivRttaM ca karotyeSa pure janam // 193 // sthUlasteyanivRttaM ca, paradAraparAGmukham / kvacitsaMkSiptamAnaM ca, sakale'pi parigrahe // 194 // parityaktanizAbhaktaM, kRtamAnaM ca saMvare / yuktopabhogasambhogaM, karmAnuSThAnakArakam // 195 // anarthadaNDavirataM, sAmAyikarataM sadA / dezAvakAzike saktaM, pauSadhe kRtanizcayam // 196 // atitheH saMvibhAgena, paripUtamanomalam / karotyeSa janaM vatsa ! gRhidharmo'tra satpure // 197 // kiM ca-yo yAvantaM karotyatra, nirdezaM zaktito jnH| tasya tAvatkarotyeSa, phalaM nAstyatra sNshyH||198|| 3 zAntAbAdhA pra. 4 teSu sthitAnAM 5 AdhAkarmAdidoSAt atiriktasadbhAvAdvA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raktatA samyagdarza nasudRSTI sabodhA bagatI 264 yA tveSA bAlikA vatsa ! visphAritavarekSaNA / dRzyate'syaiva bhAryeyaM, nAmnA sadguNaraktatA // 199 // vatsalA munilokasya, gurUNAM vinayodyatA / bhartari snehabaddheyaM, vatsa ! sadguNaraktatA // 20 // tadetau jainalokAnAM, rAjaputrau sabhAryakau / vijJAtavyau prakRtyaiva, satatAnandakArakau // 201 // anayozca sadA pitrA, vihitaH paripAlakaH / ayaM mahattamo vatsa ! samyagdarzananAmakaH // 202 / / anena rahitAvetau, dRzyate na kadAcana / etau hi vardhayatyeSa, nikaTastho'tivatsalaH // 203 // anyacca-yAni te kathitAnyatra, sapta tattvAni satpure / dRDhanizcayameteSu, bhavacakraparAGmukham // 204 // zamasaMveganirvedakRpA''stikyavirAjitam / maitrIpramodakAruNyamAdhyasthya vitAtmakam / / 205 // sadA prayANakArUDhaM, nivRtau gamanecchayA / karotyeSa janaM vatsa !, samyagdarzananAmakaH // 206 // tribhirvizeSakam / yA tveSA dRzyate vatsa ! zubhavarNA manoharA / iyamasyaiva sadbhAryA sudRSTi ma vizrutA // 207 // iyaM hi jainalokAnAM, sanmArge vIryazAlinI / cittasthairyakarI jJeyA, vidhinA paryupAsitA // 20 // evaMca sthite-yo'sau niveditastubhyaM, kudRSTisahitaH purA / vicitracaritastAta ! mahAmohamahattamaH // 209 // tadAcAraviruddhaM hi, sarvamasya viceSTitam / vijJeyaM jagadAnandaM, suvicAritasundaram // 210 // sa tantrayati yatnena, mahAmohabalaM sadA / cAritradharmarAjasya, balameSa mahattamaH // 211 // samyagdarzanasaMjJasya, tasmAdatra vyavasthitaH / sa eva zatruH paramo, mithyAdarzananAmakaH // 212 // evaM ca sthite-trirUpazca bhavatyeSa, kiJcidAsAdya kAraNam / kSayeNa pratipakSasya, prazamenobhayena vA // 213 // tacca rUpatrayaM vatsa / jAyetAsya svbhaavtH| yadvA saMpAdayatyeSa, mantrI saddhodhanAmakaH // 214 // ayaM hi sacivo vatsa ! sadbodho bhavanodare / tanAsti yanna jAnIte, puruSArthaprasAdhakam // 215 // bhavadbhUtabhaviSyatsu, bhAveSu bhavabhAviSu / vijJAtuM prabhavatyeSa, sUkSmavyavahiteSu ca // 216 // kiM cAtra bahunoktena ? jagadeSa carAcaram / anantadravyaparyAya, vIkSate vimalekSaNaH // 217 // nipuNo nItimArgeSu, vatsalazca mahIpateH / cintako rAjyakAryANAM, bale ca vihitaadrH||218|| priyo mahattamasyoccaistasya ca sthiratAkaraH / sakale'pi jagatyatra, sacivo naastymuudRshH||219|| kiM ca-jJAnasaMvaraNasyAyaM, pratipakSatayA sthitaH / kSayopazamatastasya, kSayAca dvividho mataH // 220 // iyaM tu nikaTe vatsa ! nirmalAGgI sulocanA / mantriNo'vagatirnAma, bhAryA'syaiva varAnanA // 221 // svarUpaM jIvitaM prANAH, sarvasvaM vartate'naghA / iyamasya sadA patnI, zarIrAvyatirekiNI // 222 // tathA ya ete paJca dRzyante, ta ime purussottmaaH| asyaiva tu sadbodhasya svAGgIbhUtA vysykaaH||223|| Adyo'trAbhinibodho'yaM, vayasyaH puravAsinAm / indriyAnindriyajJAnaM, janAnAM janayatyalam // 224 // dvitIyaH puruSo bhadra ! prasiddho'yaM sadAgamaH / yasyAdeze sthitaM sarva, purametana saMzayaH // 225 // kAryANi mantrayatveSa, nikhilAnyapi bhUbhujAm / vacaHpATavayukto'yaM, mUkAH zeSA manuSyakAH // 226 // yataH sadAgamasyAsya, dRSTvA vacanakauzalam / sadbodho'nena bhUpena, mantritve sthApitaH purA // 227 // ayaM sadAgamo'mISAM, sarveSAM vatsa ! bhUbhujAm / bahizca jainalokAnAM, jJeyaM paramakAraNam // 228 // anena rahitaM vatsa ! na kadAcididaM balam / puraM cedaM jagatyatra, svarUpeNa prakAzate // 229 // tadeSa sarvakAryANAmupadeSTA sadAgamaH / dvitIyaH puruSo vatsa ! pradhAno'nena hetunA // 230 // tRtIyo'vadhinAmArya, sadbodhasya vayasyakaH / anekruupvistaarkaarko'ymudaahRtH||231|| kvaciddIdhaiM kvacidvasvaM, kvacit stokaM kacibahu / vastujAtaM jagatyatra, vilokayati lIlayA // 232 // caturthaH puruSo vatsa ! manaHparyAyanAmakaH / sAkSAtkaroti vIryeNa, pareSAM yanmanogatam // 233 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 manuSyaloke nAstyatra, cittaM tattAta ! kizcana / anena yantra dRzyeta, dhImatA bhAvavedinA // 234 // paJcamaH puruSo vatsa ! kevalo nAma vizrutaH / niHzeSajJeyavistArameSa pazyati sarvadA // 235 // nirvRti nagarI yAnti, ye janA jainasatpurAt / teSAmeva prakRtyaiva, nAyakaH puruSottamaH // 236 // tadeSa paJcabhirvatsa ! vayasyaiH parivAritaH / sadbodhasacivo loke, sAkSAdiva divAkaraH // 237 // prakarSeNoditaM mAma ! sa sntossmhiiptiH| na darzitastvayA'dyApi, yatra me'tyantakautukam // 238 // tatastanmAtulenoktaM, vatsa ! yo'yaM puraH sthitaH / saMyamasya sa vijJeyaH, santoSo nAtra saMzayaH // 239 // prakarSeNoktaM yasyopari samAyAtA, maahaamohaadibhuubhujH| vikSepeNa sasantoSo, naiSa kiM muulnaaykH||240|| vimarzenoditaM vatsa ! naivAyaM mUlanAyakaH / cAritradharmarAjasya, padAtiriti gRhyatAm // 241 // zUro nItiparo dakSaH, sandhivigrahavedakaH / tenaiSa tantrapAlatve, niyukto mUlabhUbhujA // 242 // saMpUrNabalasAmagrathA, bhrmtodaamliilyaa| anena sparzanAdIni, tAni dRSTAni kutracit // 24 // tato'bhibhUya tAnyeSa, svamAhAtmyena nivRtau / nayati sma janaM kazcidvale naiSAM mahIbhujAm / / 244 // tato vijJAya vRttAntamenaM te janavArtayA / mahAmohAdibhUpAlAzcalitA raNakAmyayA // 245 // tatastaiH svadhiyA vatsa ! kalpito mUlanAyakaH / padAtirapi santoSastatredaM hanta kAraNam // 246 // tAvanmAnaM jano vetti, yAvanmA kilekSate / yataH sitodaro'pIha, kRSNaH so'bhidhIyate // 247 // anena sparzanAdIni, nihatAnIti vArtayA / asyopari yathA roSasteSAM zeSeSu no tathA // 248 // santoSamurarIkRtya, tato vigrahavAJchayA / mahAmohAdayo vatsa ! svapurebhyo vinirgatAH // 249 // cittavRttimahATavyAM, raNameSAmanekazaH / saMjAtaM na ca saMjAtau, sphuTau jayaparAjayau // 250 // yataH-kacijjayati santoSastantrapAlo'risaMhatim / prabhavanti kacitte'pi, mhaamohaadibhuubhujH||251|| evaM ca sthite-sadA sainyadvayasyAsya, ruSA'nyo'nyaM jigiisstH| kAlo gacchati padmAkSa ! na jAne ki bhaviSyati ? // 252 // sa eSa darzitastubhyaM, mayA santoSatantrapaH / AkhyAtazcAsya vRttAnto, yatra te'tyantakautukam / / 253 // nipi yA tvasya pArzve padmAkSI, dRzyate vatsa ! bAlikA / sA niSpipAsitA nAma, bhAryA'syaiva varAnanA // 254 // sitA zabdarUparasasparzagandheSu mudhiyAM manaH / nistRSNAkaM karotyeSA, rAgadveSavivarjitam / / 255 // lAbhAlAbhe sukhe duHkhe, sundare'sundare'pi ca / tathA''hArAdike jAte, santuSTi janayatyalam // 256 // tadevaM vatsa ! budhyasva, nirvikalpena cetasA / cAritradharmarAjo'tra, nAyakaH paramArthataH // 257 // asya ca-yatidharmaH suto jyAyAn , gRhidharmaH kaniSThakaH / mantrI sadbodhanAmAyaM niviSTo rAjyacintakaH // 258 // mahattamastu vijJeyaH, samyagdarzananAmakaH / santoSastantrapAlo'yamevaM vatsAvadhAraya // 259 // mahAmohAdayaH sarve, yathA bhuvanatApakAH / tacaite vatsa! vijJeyA, bhuvanAhAdakAriNaH // 26 // ete hi jagadAlambA, ete hitvidhaaykaaH| ete samastajantUnAM pAramArthikabAndhavAH // 261 // ete nirantasaMsArasAgarottArakArakAH / anantADAdasandohadAyakA jagato matAH // 262 // cAritradharmarAjAdyAH, sarve'pyete narezvarAH / sukhahetava evAtra, sarveSAmapi dehinAm // 263 // tadete svAGgikAstAta ! tAvadityaM mayA'khilAH / cAritradharmarAjasya, bAndhavAste niveditAH // 26 // ye tvamI vedikA'bhyarNe, vartante maNDapasthitAH / zubhAzayAdayastAta !, te'pyasyaiva padAtayaH // 265 // asyAdezena kurvanti, sundarANi sadA jane / ete kAryANi bhUpAlA, nirmithyamamRtopamAH // 266 // kiM ca-manuSyA yoSito DimbhA, ye lokAH sukhhetvH| vivartante samastAste,madhye'mISAM mahIbhujAm // 267 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 tatazca-asaMkhyAtajanaM vatsa ! pUritaM bhUribhUmipaiH / niHzeSamidamAsthAnaM, ko hi varNayituM kSamaH // 268 tato mayedaM te vatsa !, samAsena niveditam / gacchAvaH sAmprataM dvAre, yadi pUrNa kutUhalam // 269 // cAritrana pasainya evaM bhavatu tenokte, vinirgatya vilokitam / caturaGgaM balaM tAbhyAM, tadIyaM tacca kIdRzam // 27 // gAmbhIryaudAryazauryAdinAmabhiH syandanaiH sadA / preGkhaghaNaghaNArAvapUritAzeSadikpatham // 271 // yshHsausstthvsaujnyprshryaadimhaagjaiH| vilasatkaNThanirghoSasaMruddhabhuvanodaram // 272 // buddhipATavavAggmitvanaipuNyAdituraGgamaiH / mahAheSAravApUrNasatprajAkarNakoTaram // 273 // acApalamanasvitvadAkSiNyAdipadAtibhiH / alabdhagAdhavistIrNastimitodadhivibhramam ||274||cturbhiH klaapkm| tatazcaivaMvidhaM vIkSya, caturaGgaM mahAbalam / prakarSazcetasA tuSTaH, provAca nijamAtulam // 275 // yatheSTamadhunA mAma ! pUritaM me kutUhalam / yadatra kizcidraSTavyaM, tatsarva darzitaM tvayA // 276 // tathAhi-darzitaM bhavacakraM me, nAnAvRttAntasaGkalam / mahAmohAdivIrya ca, kAraNairaparAparaiH // 277 // vivekaparvatazcAya, darzito me mnohrH| niveditaM ca sallokaH, pUrNa sAttvikamAnasam // 278 // zikharaM cApramattatvaM, jainaM cedaM mahApuram / yuktaM mahAtmabhirlokardarzitaM mama sundaram // 279 // tathA cittasamAdhAno, maNDapo vedikA ca me / tvayA niHspRhatA''khyAtA, jIvavIrya ca viSTaram // 280 // varNitazca mahArAjaH, sAkSAtkaraNapUrvakam / pratyekaM varNitAH sarga, bhUpAlAstasya sevakAH // 28 // idaM ca darzitaM ramyaM, caturaGgaM mahAbalam / evaM ca kurvatA mAma !, nAsti tadyanna me kRtam // 282 // janitaH pUtapApo'haM, kRto bRhadanugrahaH / kRpAparItacittena, pUritA me manorathAH // 283 // tathApi ramaNIye'tra, vastumicchAmi sAmpratam / dinAni katicinmAma ! lIlayA jainasatpure // 28 // kiM ca-sthito mAsadvayaM yAvat , sadvicAraparAyaNaH / pure tathA tathA prAjJo, jAye'haM tvatprasAdataH // 285 // ahaM ca paramAM kASThAM, neyo mAmena sarvathA / ato jainapure tAvadatra tvaM vastumarhasi // 286 // tatastanmAtulenoktaM, yA tavecchA pravartate / tAmeSa tvatsukhAkAGkSI, ki bhanakti vazo janaH ? // 287 // ... mahAprasAda ityukttvA, tatastatraiva satpure / sthito mAsadvayaM yAvatsa prakarSaH samAtulaH // 288 // grISmavarNana itazca mAnavAvAse, vasanto lavitastadA / Adezena mahAdevyAH, prApto grISmaH sudAruNaH // 289 // yatra grISme-jagatkoSThakamadhyastho, lohagolakasannibhaH / dhmAyate caNDavAtena, jagaddAhakaro raviH // 290 // jAyate patrazATastarUNAmalaM hIyate dehinAM yatra dehe balaM, pIyate prANibhibhUridhArAjalaM zuSyate cAsyameSAM tRSA'tyargalam / dahyate tIvratApena, sarvo janaH khidyate svedanineMditaM tanmano, vAnti vAtAH sataptAjagattApinaH zuSkapatrAvalImarmarArAviNaH api ca-bhAnoriva pratApena, saMtuSTaM vardhitaM dinam / svAmino'bhyudaye sarvaH, santoSAdabhivardhate // 292 // yatra ca vidalitA mallikAH vikasitA jAtyapATalAH zyAmalitaM kusumabhareNa zirISavanaM, subhagIbhUtAzcandrakiraNAH, hRdayadayitA jalAzayAH, mano'bhirucitA mauktikahArayaSTayaH, ativallabhAni vimalaharmyatalAni, priyatamAni candanavilepanAni, amRtAyante tAlavRntavyajanakAni, sukhAyante zizirakisalayakusumakhastarAH, laganti bahizarIranihitA api janAnAmantarmAnase candanajalArdA iti / tatazcaivaMvidhe kAle, bhAgineyamabhASata / gacchAvaH sAmprataM vatsa ! svasthAnamiti mAtulaH // 293 // prakarSaH prAha gamane, dAruNo'vasaro'dhunA / tannAhaM mAma ! zaknomi, gantumevaMvidhe'dhvani // 294 // tato mAsadvayaM tiSTha, mAma ! santApadAruNam / yenAhaM zItalIbhUte, dikcakre yAmi satvaram // 295 // kiM ca-vicAraparayoH sthAnamAvayorguNakAraNam / atra jainapure mAma ! mAsaMsthA niSprayojanam // 296 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 yataH-mama sthairya bhavedevaM, purasyAsya guNotkare / tatastAto'pi jAyeta, madguNAdatra baddhadhIH // 29 // prAvRi evaM bhavatu tenokte, tatastatraiva satpure / tiSThatoH prAvRDAyAtA, tayoH sA hanta kIdRzI // 298 // varNanaM ghanatuGgapayodharabhAradharA, lasadajjvalavidyadalaGkaraNA / kRtasantatagarjitadhIraravA, dRDhagopitabhAskarajAraratA // 299 // raTadudbhaTadarduraSiGganarA, calazubhravalAhakahAsaparA / girikoTaranRttazikhaNDivarA, bahulokamanohararUpadharA // 30 // ___ susugandhikadambaparAgavahA, viTakoTividAraNamodasahA / / iti rUpavilAsalasatkapaTA, bhuvane'tra rarAja yathA kulaTA // 301 // atha tAM tAdRzIM vIkSya, prAvRSa hRSTamAnasaH / prakarSoM gamanodhuktaH, provAca nijamAtulam // 302 // gamyatAmadhunA mAma ! tvarita tAtasannidhau / yato'mI zItalIbhUtA, vartante sugamAH pathAH // 303 // vimarzanoditaM vatsa !, maivaM vocaH kadAcana / yato'dhunA vyavacchinnau, vizeSeNa gamAgamau // 304 // tathAhi-mucchannagrahamadhyasthAH, svAdhInadayitAnanAH / varSAmu dhanyA gaNyante, janairye na prvaasinH||305|| tathAhi-pazyatu vatsa! jalapUritamArgeSu, paGkaklinneSu gcchtH| skhalitvA patitAnete, hasanti kuttjotkraaH||306|| nipatadvAridhAraughahatA ye yAnti pApinaH / dezAntareSu tAnmegho, mArayAmIti garjati // 307 // evaM vyavasthite tAta ! mucyatAM gmnaadrH| yatheyantaM sthitaH kAlaM, tiSThAtraiva tathA'dhunA // 308 // kiM ca-gacchannatra bahuH kAlo, na doSAya guNAvahaH / yataHso'nukSaNaM vatsa !jAyate tava vRddhaye // 309 / / evaM bhavatu tenokte, punarmAsacatuSTayam / sthitvA samAgatau gehe, hRSTau svasIyamAtulau // 310 // atha praviSTau tau gehe, dattAsthAne zubhodaye / bhAryAyukte ca tasyauva, nikaTasthe vicakSaNe // 311 // tato vidhAya sadbhaktyA, praNAmaM vihitaanyjlii| teSAM puro niviSTau tau, vinayAcchuddhabhUtale // 312 // balAdutthApya buddhayA'sau, vimarzaH snigdhacetasA / AliGgitaH prayatnena, tadbha; ca punaH punaH // 313 // prakarSo'pi samAliGgaya, snehanirbharamAnasaiH / nijAke sthApitaH sarvaiH, paripATayA'tivallabhaH // 314 // AghrAto mUrdhadeze ca, kuzalaM ca muhurmuhuH / AnandodakapUrNAkSauH, pRSTaH sarvaiH samAtulaH // 315 // tato yathA vinirgatya, gehAbAhyeSu hiNDitau / tato'ntaraGgadezeSu, yathA paryaTitau punaH // 316 // yathA puradvayaM dRSTaM, yathA dRSTA mahATavI / vilokitaM yathA sthAnaM, mahAmohAdibhUbhujAm / 317 // rasanAmUlazuddhizca, yathA samyagvinizcitA / yatheyaM vartate putrI, rAgakesarimantriNaH // 318 // kutUhalavazenaiva, bhavacakraM yathA gatau / nirIkSitaM ca tatsarva, nAnAvRttAntasaGkulam // 319 // yathA dRSTA mahAtmAno, vivekavaraparvate / cAritradharmarAjasya, yathA sthAnaM vilokitam // 320 // yathA dRSTaH sa santoSo, yacca tena viceSTitam / yacca kAraNamuddizya, bhUrikAlo'tivAhitaH // 321 // taDe rasa- tadidaM tena niHzeSa, vimarzena parisphuTam / puro vicakSaNAdInAM, vistareNa niveditam // 322 // nAlola saptabhiH kulakam / / tAmahimA itazca mAMsamadyAdyaiAlayaMstAmasau jaDaH / rasanAM lolatAvAkyairna cetayati kizcana // 323 // sa tasyA lAlane saktaH, kurvANaH karma garhitam / na pazyati mahApApaM, na lajjAM na kulakramam // 324 // anyadA lolatAvAkyairmadyavihalacetasA / mahAjaM mArayAmIti, mAritaH pazupAlakaH // 325 // tatazca tamajArakSa, pazubhrAntyA nipAtitam / nirIkSya lolatAduHkhAjaDenedaM vicintitam // 326 // lalitA rasanA nUnaM, mAMsairnAnAvidhairmayA / idaM tu mAnuSaM mAMsaM, naiva dattaM kadAcana // 327 // tato'dhunA dadAmIdamasyai pazyAmi yAdRzaH / anena jAyate toSo, rasanAyAH sukhAvahaH // 328 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicakSaNavicAra tataH saMskRtya taddattaM, tena jAtA pramoditA / rasanA lolatA tuSTA, so'pi harSamupAgataH // 329 // bhUyazca lolatAvAkyairaparAparamAnuSAn / nihatya bhAryayA sAdha, khAdan jAtaH sa rAkSasaH // 330 // tato bAlajanenApi, nindito bandhuvarjitaH / lokena paribhUtazca, sa jAtaH pApakarmaNA // 331 // anyadA lolatAyukto, manuSyANAM jighAMsayA / praviSTazcauravadrAtrau, gRhe zUrakuTumbinaH // 332 // tataH prasuptaM tatsnu, gRhItvA niHsaran bahiH / sa dRSTastena reNa, jaDaH krodhAndhacetasA // 333 // tataH kalakalArAvaM, kurvatA saha bAndhavaiH / tenAsphoTaya nibaddho'sau, mArito yAtanAzataiH / / 334 // prabhAte ca sa vRttAntaH, saMjAtaH prakaTo jane / tathApi kizcicchUrasya, na kRtaM jaDabandhubhiH // 335 // kiM tarhi ? pratyuta taizcintitaM, yaduta__ zUreNa vihitaM cAru, yadasau kuladUSaNaH / asmAkaM lAghavotpAdI, jaDaH pApo nipaatitH||336|| amu ca jaDavRttAntaM, nirIkSya sa vicakSaNaH / tatazca cintayatyevaM, nirmliimsmaansH||337|| aye !-iha loke jaDasyeda, rasanAlAlane phalam / saMjAtaM paraloke tu durgatiH saMjaniSyati // 338 // tato'tyartha virakto'sau, rasanAlAlanaM prati / sthito vicakSaNastAvat , yAvattau samupAgatau // 339 // tatazca-kathitAyAM vimarzena, mUlazuddhau savistaram / rasanAM tyaktukAmo'sau, pitaraM pratyabhASata // 340 // tAta ! dRSTavipAkeyaM, rasanA sAmprataM jaDe / duhitA doSapuJjasya, rAgakesarimantriNaH // 341 // . tadenAmadhunA duSTAM, bhAryA duSTakulodbhavAm / sarvathA tyaktumicchAmi, tAtAhaM tvadnujJayA // 342 // tataH zubhodayenoktaM, bhAryeti prathitA jane / taveyaM rasanA tasmAnAkANDe tyAgamarhati // 343 // ataH krameNa moktavyA, tvayeyaM vatsa ! sarvathA / tadatra prAptakAlaM te, tadAkarNaya sAmpratam // 344 // ye te tubhyaM mahAtmAno, vimarzena niveditAH / vivekaparvatArUDhA, mahAmohAdisUdanAH // 345 // teSAM madhye sthitasyeyaM, tadAcAreNa tiSThataH / duSTApi rasanA vatsa ! na te kiMcitkariSyati / / 346 // tasmAdAruhya yatnena, taM vivekamahAgirim / rasanAdoSanirmuktastiSTha tvaM sakuTumbakaH // 347 // tato vicakSaNenoktaM, tAta ! dUre sa parvataH / kathaM kuTumbasahitastatrAhaM gantumutsahe // 348 // zubhodayo'bravIdvatsa ! na kArya bhavatA bhayam / vimarzo yasya te bandhuzcintAmaNirivAtulaH // 349 // yato'sya vidyate vatsa ! vimarzasya varAJjanam / tadbalAddarzayatyeSa, tamihaiva mahAgirim // 350 // prakarSaNoditaM tAta ! satyametana saMzayaH / anubhUtaM mayA'pyasya, yogAJjanavijRmbhitam // 351 // kiMbahunA ?-yAvadeSa mahAvIrya, na prayukte varAJjanam / tAvadeva na dRzyante, te parvatapurAdayaH // 352 yadA tu vimalAlokamayaM yuGkte tadaJjanam / tadA sarvatra bhAsante, te parvatapurAdayaH // 353 // tato vicakSaNenokto, vimarzo bhadra ! dIyatAm / mahyaM tadaJjanaM tUrNa yadyasti tava tAdRzam // 354 // tato'nugrahabuddhathaiva, sAdaraM pratipAditam / vicakSaNAya niHzeSa, vimarzena tadaJjanam // 355 // tatastadupayogena, kSaNAdeva puraH sthitam / vicakSaNena yadRSTa, tadidAnIM nibodhata // 356 // yattallokazatAkIrNa, puraM sAttvikamAnasam / yazcAsau vimalastuGgo, viveko nAma parvataH // 357 // yacca tacchikharaM ramyamapramattatvanAmakam / yaccopariSTAttasyaiva, niviSTaM janasatpuram // 358 // ye ca lokA mahAtmAnaH, sAdhavastabhivAsinaH / yazca cittasamAdhAno, madhyasthastatramaNDapaH // 359 // yA ca niHspRhatA nAma, vedikA tatra saMsthitA / tasyAzyopari yaccAru, jIvavIrya mahAsanam // 360 // cAritradharmarAjazva, parivAraviveSTitaH / ye ca tasya guNA zubhrA, ye ca teSAM mahIbhujAm // 361 // vimalAlokalAmaH Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadidaM bho mahArAja ! tadAnIM naravAhana ! / vicakSaNena niHzeSa, sAkSAdevAvalokitam // 362 // SabhiH kulakam vicakSaNa __ tatazca bho bho mahAnarendra naravAhana ! sa vicakSaNaH sahaiva tena zubhodayena pitrA yukta pravrajyA eva tayA nijacArutayA mAtrA AliGgita eva tayA priyabhAryayA budhyA sahita eva tena zvazuryeNa vimarzena anvita eva vakSaHsthalazAyinA tena prakarSeNa priyatamatanayena samupeta eva vadanakoTaravane vartamAnayA rasanAbhAryayA sarvathA sakuTumbaka eva kevalaM tAmekAM lolatAM dAsaceTI parityajya nirAkRtya ca paruSakriyayA saMprApya guNadharanAmAnamAcArya prabajitaH / tena sthitasteSAM jainapuranivAsinAM bhagavatAM sAdhUnAM madhye kilAhaM pravrajita iti manyamAnaH, tataH zikSitaH samasto'pi tena teSAmAcAro, niSevitaH paramabhaktyA, visarjitA sA rasanA sarvathA vihitA'tyarthamakizcitkarI / tataH sthApitastena guruNA nijapade, sa cAnyatrApi dRzyamAnaH paramArthatastatraiva vivekagiri zikharavAsini jainapure draSTavyaH / AcArya- ___yato bho mahArAja naravAhana ! sa vicakSaNo'hameva vijJeyaH, ete ca te mahAtmAnaH nRpajalpaH sAdhavo mantavyAH, tato mahArAja ! yadbhavadbhirabhyadhAyi yaduta kiM te vairAgyakAraNamiti, tadidaM mama vairAgyakAraNaM, iyaM cedRzI madIyA pravrajyeti evaM ca vyavasthite bhAryAdoSeNa yo nAtha, pravajyAM smupaagtH| na ca sA'pi parityaktA, sarvathA yena pApinI // 363 // yazca pAlayeda'dyApi, kuTumbaM tadavasthitam / tasya me kIdRzI nAma, pravrajyA bhUpa ! kathyatAm ! // 364 // tathApi te mahArAja ! yanmamopari gauravam / tarkayanApi tatrAhaM na jAne bata kAraNam // 365 // yataH-sadoSe'pi guNAropI, jagadAlAdakArakaH / kimeSo'cintyasaundaryaH, sajjanaprakRterguNaH // 366 // tathAhi-nUnameSA satAM dRSTizcApayaSTirapUrvikA / akAraNe'pi yA nityaM, guNAropaparAyaNA // 367 // kiMvA bhuvanavandhasya, guNo'yaM hatavidviSaH / asyaiva jainaliGgasya, yatraite saMsthitA vayam // 368 // tathAhi-surendrA api vandante, taM bhktibhrpuuritaaH| karasthaM yasya pazyanti, jainendra liGgamaJjasA // 369 // kiM cAnyatkAraNaM kiJcidgRhasthAcAradhArakaH / yenedRzo'pi te rAjannahaM duSkarakArakaH // 370 // evaM ca vadati bhagavati vigalitamadacetasi vicakSaNasUrau naravAhanarAjena cintitaM-aho nijacaritakathanena bhagavatA janito mohavilayaH, aho bhagavatAM vacanavinyAsaH, aho vivekitvaM aho mayyanugrahaparatA, aho dRSTaparamArthateti / vijJAtazca mayA sarvasyAsya bhagavadbhASitasya garbhArthaH / tato'bhihitamanena-bhadanta ! yAdRzaM loke, saMpanaM te kuTumbakam adhanyAstAdRzaM nUnaM, prApnuvanti na maadRshaaH||371|| idaM ca poSayannatra, jainaliGge ca sNsthitH| bhadanta ! bhagavAneva, gRhastho bhavatIdRzaH // 372 // anyacca-kRtA'kiJcitkarI yena, rasanA'pi mahAtmanA / atyantAdurjayA loke, lolatA ca nirAkRtA // 373 // mahAmohAdivarga ca, jitvA yo jainasatpure / sthito'si sAdhumadhyasthaH, kuTumbasahito mune ! // 374 // sa cettvaM na bhavasyatra, hanta duSkarakArakaH / kIdRzAste bhavantyanye, brUhi duSkarakArakAH ? // 375 // yazcAyaM tava saMpanno, vRttAnto jgddbhutH| etadvattAntayuktA ye, te vandyAH pratibhAnti me // 376 // tadbhadanta ! kimeteSAM, sAdhUnAmayamIdRzaH / saMpanna eva vRttAntaH, kiMvA neti nivedyatAm // 377 // tato vicakSaNenoktaM, sarveSAmayamIdRzaH / sAdhUnAM bhUpa ! saMpanno, vRttAnto nAsti saMzayaH // 378 // anyacca-saMpadyate tavApIha, vRttAnto'yaM narezvara ! / yadi tvaM kuruSe sadyo, yAdRzaM mAdRzai kRtam // 379 // darzayAmi kSaNenaiva, taM vivekamahAgirim / tatastajjAyate te'tra, svayameva kuTumbakam // 380 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatazca-mahAmohAdivarga ca, svayameva vijeSyasi / lolatAM ca nirAkRtya, rasyase sAdhumadhyagaH // 381 // tato bhagavato vAkyamAkaryedaM manoramam / svacitte cintayatyevaM, naravAhanapArthivaH // 382 // aho bhagavatA proktamidamatra parisphuTam / ya evotsahate dobhyA, tasyaiva prabhutA kare // 383 // tato bhAgavatIM dIkSAM, gRhANa kila bhUpate ! tava saMpadyate yena, saMpannaM yattu mAdRzAm // 384 // aho bhagavatA cAru, mamAdiSTaM mahAtmanA / gRhNAmyevAdhunA dIkSAmiti citte'vadhAritam // 385 // tato vighaTitAniSTaduSTapApANusaJcayaH / avocata guruM natvA, sa rAjA naravAhanaH // 386 // bhadanta ! yadi yA kAcidvidyate yogyatedRzI / tataH karomyahaM tAdRk, kRtaM yAdRg bhavAdRzaiH // 387 // kiMcAnena!-dIyatAM jinadIkSA me, kriyatA mdnugrhH|tto yuSmatprasAdena, sarva cAru bhaviSyati // 388 // sUriNA'bhihitaM bhUpa ! sundaraste vinizcayaH / yuktametaddhi bhavyAnAM, kRtyametadbhavAdRzAm // 389 // nUnaM madIyavAkyasya, sadbhAvArtho'vadhAritaH / saMjAtastena te bhUpa ! mahotsAho'yamIdRzaH // 390 // tathAhi-tAdRkSu valgamAneSu, mahAmohAdizatruSu / ko vA nAzrayate durga, sukSemaM jainasatpuram // 391 // nizcinto gRhavAse'tra, ko vA duHkhaughapUrite ? AsIta vidite jaine, satpure sukhasAgare // 392 // alaM kAlavilambena, rAjannatra mahAbhaye / evaM te jJAtatattvasya, yuktamatra pravezanam // 393 // tato bhAgavataM vAkyaM, zrutvA saMtuSTacetasA / tadetacintitaM rAjJA, dIkSAgrahaNakAmyayA // 394 / / rAjye kaM sthApayAmIti, kovA yogyo'sya mtsutH| tato visphAritA dRssttirniilaabjdllaasinii||395|| athAgRhItasaGkete ! tadA'haM ripudAraNaH / tathA niSaNNastatraiva, nirbhAgyo rorarUpakaH / / 396 // . itazca-kRzo'pyasau zarIreNa, tathA tAtasya pazyataH / puNyodayo vayasyo me, manAka sasphuratAM gataH // 397 // tatazca-dRSTo nirIkSyamANena, tAtenAmalacetasA / tato mAM vIkSya tAtasya, punaHpratyAgataM manaH // 398 // cintitaM ca tatastena, sa eSa ripudAraNaH / mayA bahiSkRto gehAttapasvI zocyatAM gataH // 399 // hA hA mayedaM no cAru, kRtaM yatsutabhartsanam / viSavRkSo'pi saMvarya, svayaM chettumasAmpratam // 400 // tadidaM prAptakAlaM me, tathedaM janakocitam / idameva satAM yuktamidaM duSkRtazodhanam // 401 // yaduta-enaM rAjye'bhiSiJcAmi, saMpUjya ripudAraNam / tatazca kRtakRtyo'haM,dIkSAM gRhNAmi nirmalAm / / 402 // bhadre'gRhItasaGkete ! tathA'haM doSapuJjakaH / tAtasya tAdRzaM cittaM, tatredaM hanta -- kAraNam // 403 // navanItasamaM manye, sukumAraM satAM manaH / tatpazcAttApasamparkAd, dravatyeva na saMzayaH // 404 // AtmA sphaTikazuddho'pi, sadoSaH pratibhAsate / parastu doSapuJjo'pi, nirmalo'malacetasAm // 405 // paropakArasArANAM, kAraNe'pi ca niSThuram / kRtaM karma karotyeva, pazcAttApaM mahAdhiyAm // 406 // tatazcAhUya tAtena, nijotsaGge nivezitaH / tadA'haM praznitazcetthaM, sUrirgadgadabhASiNA // 407 // bhadanta ! viditastAvannUnameSa bhavAdRzAm / jJAnAlokavatAM loke, yAdRzo ripudaarnnH||408|| tadasya satkule janma, sAmagrIyaM manoharA / saMjAtA kiM punarjAtaM, tAdRzaM caritaM purA ? // 409 // sUriNA'bhihitaM bhUpa ! na doSo'sya tapasvinaH / zailarAjamRSAvAdAvasya sarvasya kAraNam // 410 // tAtenoktaM-anarthasArthahetubhyAM, bhadanteha kadA punH| AbhyAM pApavayasyAbhyAM viyogo'sya bhvissyti||411|| sUrirAha-mahArAja ! viyogo'dyApi durlabhaH / zailarAjamRSAvAdau, yato'syAtyantavallabhau // 412 // kAraNena punaryena, viyogo'sya bhaviSyati ! bhUrikAle gate tatte, saMpratyeva nivedaye // 413 // zuddhAbhisandhirvikhyAto, nagare zubhramAnase / rAjA'sti tasya dve bhArye, varatAvaryate kila // 414 // mRdutAsatyate nAma, tasya dve kanyake zubhe / vidyate bhuvanAnandakArike cArudarzane // 415 // ripudAraNasvarAjyAbhiSekaH mRdutAsatyate kanye Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 naravAhana dIkSA tapanacakrayA gamaH sAkSAdamRtarUpe te, te sarvasukhadAyike / atyantadurlabhe bhUpa ! mRdutAsatyate janaiH // 416 // evaM ca sthite-kadAcideSa te kanye, lapsyate ripudAraNaH / tallAbhe ca vayasyAbhyAmAbhyAmeSa viyokSyate // 417 // yataH-guNasandohabhUte te, tathemI doSapuJjako / tasmAttAbhyAM sahAvasthA, nAnayobhUpa ! pApayoH // 418 // tataH prayojanasyAsya, kazcidanyo vicintakaH / yattu te'bhimataM bhUpa! tadevAcara sAmpratam // 419 // tacchrutvA'cintayadrAjA, sa tadA naravAhanaH / aho kaSTamaho kaSTaM, sUnormama tpsvinH||420|| yasyedRzau ripU nitya, pArzvasthau duHkhadAyinau / aho varAko naivAsau yathArthoM ripudaarnnH||421|| tataH kiM kriyatAmatra ? naivAstyasya prtikriyaa| tvaktasaGgo'dhunA'haM tatkaromi hitamAtmane // 422 // tato'bhiSicya mAM rAjye, kRtvA sarva yathocitam / vicakSaNaguroH pArthe, niSkrAnto nrvaahnH||423|| tatazca-vivekazikharastho'pi, sa vicakSaNamUriNA / sArdha bAhyeSu dezeSu, vijahAra mhaamtiH||424|| mamApi rAjye saMpanne, labdhAvasarasauSThavau / zailarAjamRpAvAdau, nitarAmabhivardhitau // 425 // tRNatulyaM jagatsarva, pazyAmi sutarAM tataH / jalagaNDUSasaMkAzamanRtaM pratibhAti me // 426 // evaM ca-SiGgarutpAsyamAnasya, nindyamAnasya paNDitaiH / tuSTasya dhuurttvcnairliikaishcaattukrmbhiH||427|| puNyodayasya mAhAtmyAdrAjyaM pAlayato mm| gatAni katicidbhadre ! varSANi kila lIlayA // 428 // itazcograpratApAjJaH, sArvabhaumo dvipaMtapaH / cakravartI tadA loke, tapano nAma bhUpatiH // 429 // sa sarvabalasAmagryA, mahIdarzanalIlayA / bhramaMstatra samAyAtaH pure siddhArthanAmake // 430 // tato viditatadvArterahaM mantrimahattamaiH / hitakAritayA prokto, vijnyaatnRpniitibhiH||43|| yaduta-cakravartI jagajjyeSThastapano'yaM mahIpatiH / tadasya kriyatAM deva !, gatvA sanmAnapUjanam // 432 // pUjyo'yaM sarvabhUpAnAmacitastava pUrvanaiH / vizeSato gRhAyAtaH, sAmprataM mAnamarhati // 433 // ahaM tu zailarAjena, vidhurIkRtacetanaH / AdhmAtastabdhasarvAGgastAnAbhASe tadedRzam // 434 // * yaduta-are vimUDhAH ! ko nAma, tapano'yaM mamAgrataH / yenAsya pUjanaM kuryAmahaM na punareSa me / / 435 // __tadAkarNya mantrimahattamairuktaM--deva ! mA maivaM vadatu devaH, asya hi pUjanamakurvatA devena laDitaH pUrvapuruSakramaH parityaktA rAjanItiH, pralayaM nItAH prakRtayaH, samujjhitaM rAjyasukhaM parihApito vinayaH apakaNitamasmadvacanaM bhavati, tannaivaM vaditumarhati devaH, kriyatAmasmAkamanurodhena tapanarAjasyAbhyudgamanaM deveneti vadantaH patitAH sarve'pi mama caraNayoH / tato mRbhUto manAG me zailarAjIyahRdayAvalepanAvaSTambhaH, kevalaM saMjJito'haM mRSAvAdena / tato mayA'bhihitaM na mamAtra kSaNe cittotsAhaH tadvacchata yUyaM, kuruta yathocitaM, ahaM tu pazcAdAgamiSyAmi, dattAsthAne rAjani pravekSyAmIti / tato yadAjJApayati deva iti vadanto nirgatAstapanAbhimukhaM mantrimahattamA rAjalokazca, santi ca tasya tapananRpatervividhadezabhASAveSavarNasvarabhedavijJAnAntardhAnavijJAtAro bahavazvaravizeSAH / tataH kenaciccareNa vidito'yaM vRttAnto niveditastapanAya / / _itazca mantrimahattamairvihitA tapanarAjasya pratipattirupasthApitAni mahAhaprAbhRtAni samAvarjitaM hRdayaM dattaM cAsthAnaM tapananarendreNa, pRSTA ripudAraNavArtA / mantrimahattamairuktaM-deva ! devapAdaprasAdena kuzalI ripudAraNaH, samAgacchati caiSa devapAdamUlamiti / tato dattA mamAhAyakAH, vijRmbhitau zailarAjamRSAvAdI, tataste mayA'bhihitAH yaduta-- are vadata tAn gatvA, sarvAnmantrimahattamAn / yathA-kenAtra prahitA yUyaM, durAtmAno narAdhamAH // 436 // ripudAraNa ceSTA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 tato mayA nAgantavyameva, tUrNamAgacchata yUyaM,. itarathA nAsti bhavatAM jIvitamiti / tadAkarNya gatAstatsamIpamAhAyakAH, niveditaM mantrimahattamAnAM madIyavacanaM, tataste tatrAsthAne sarve lokAH satrAsAH sodvegA naSTajIvitAzAH parasparAbhimukhamIkSamANA aho ripudAraNasya maryAdeti cintayantaH kimadhunA kartavyamiti vimUDhAH sarvepi madIyamantrimahattamAH lakSitAstapananarendreNa / tato'bhihitamanena--bho bho lokA dhIrA ! bhavata mA bhaiSurna doSo'yaM bhavatAM pratItaM me ripudAraNasya zIlaM tato'haM svayameva tena bhaliSyAmi, kevalaM bhavadbhiravastunirbandhaparairna bhAvyaM mauktavyastasyopari svAmibahumAnaH nocito'sau rAjalakSmyA na yogyo yuSmadvidhapadAtInAm / tathAhi-zubhrarUpANAM, ratAnAM zuddhamAnase / na jAtu rAjahaMsAnAM, kAko bhavati nAyakaH // 437 // tanmuzcata sarvathA tasyopari snehabhAvaM, tato mayi viraktatvAtteSAmabhihitaM sarvairapi-yadAjJApayati deva iti / tato'bhihitastapanarAjena yogezvaranAmA tantravAdI karNe yaduta gatvA tasyedamidaM kuruSveti / yogezvareNoktaM yadAjJApayati devaH, tataH samAgato matsamIpe saha bhUrirAjapuruSairyogezvaraH, dRSTo'haM kRtAvaSTambhaH zailarAjena, samAliGgito mRSAvAdena, pariveSTitazcotprAsanaparairvahiraGgaiH piGgalokaiH / tataH purataH sthitvA tena yogezvareNa tantravAdinA prahato'haM mukhe yogacUrNamuSTayA, tato'cintyatayA maNimantrauSadhInAM prabhAvasya tasminneva kSaNe saMjAto me prakRtiviparyayaH, saMpannaM zUnyamitra hRdayaM, pratibhAnti viparItA ivendriyArthAH kSipta iva mahAgahare na jAnAmyAtmasvarUpaM, tapanasatko'yaM yogezvara iti bhIto madIyaH parivAraH, sthitaH kiMkartavyatAmUDho, mohitazca tena yogazaktyA / ___tato vihitabhRkuTinA AH pApa ! durAtmanAgacchasi tvaM devapAdamUlamiti vadatA tADito'haM vetralatayA yogezvareNa saMpannaM me bhayaM gato dainyaM patitastaccaraNayoH / atrAntare naSTo'sau madvayasyaH puNyodayaH, tirobhUtau zailarAjamRSAvAdau, tataH saMjJitA yogezvareNAtmamanuSyakAH, tato'haM kSaNenaiva saMjAtonmAdo vedayamAnastIvramantastApaM vihitastaiH puruSaiH yathAjAtaH kRtaH paJcajaTo vilipto bhUtyA, carcito mASapuNDrakaiH, pravRttAste tAlAravaM kartuM samavatArito'haM rAsamadhye / tato mAM nATayantaH prArabdhAste manuSyAstritAlakaM rAsaM dAtuM, katham ?-- yo hi garbamavivekabhareNa kariSyate, dhAdhakaM ca jagatAmanRtaM ca vadiSyate / nUnamatra bhava eva sa tIvraviDambanA, prApnuvIta nijapApabhareNa bhRzaM janaH // 438 // dhruvkH|| evaM ca sollAsamudAyantaste valgamAnAH kuNDakamadhye mAM kRtvA vijRmbhituM pravRttAH, tato'haM patAmi teSAM pratyekaM pAdeSu, nRtyAmi hAsvakaraM manAnAM, samullasAmi teSUllasamAneSu, dadAmi ca tAlAH tatastairabhihitaMpazyateha bhava eva janAH kutUhalaM, zailarAjavaramitravilAsakRtaM phalam / yaH puraiSa gurudevagaNAnapi no nataH, so'dya dAsacaraNeSu nato ripudAraNaH // 439 // punarbuvakaH--yo hi garvamavivekabhareNa kariSyata' ityAdi / tato mamApi mukhaM sphuTitvedamAgataM yadutazailarAjavazavartitayA nikhile jane, hiNDito'hamanRtena vRthA kila paNDitaH / mAritA ca jananI hi tathA narasundarI, tena pApacaritasya mamAtra viDambanam // 440 // punarbuvaka:-'yo hi garvamavivekabhareNa kariSyata' ityAdi / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ripudAraNa sya bhavA 273 tato rAsadAyakAH proktA viditapUrvakavRttAntena yogezvareNa--are re evaM gAyata, idaM ca kuruta yo'tra janmamatidAyigurUnavamanyate, so'tra dAsacaraNAgratalairapi hanyate / yastvalIkavacanena janAnupatApayet , tasya tapananRpa ityucitAni vidhApayet // 441 // punarbuvaka:--'yo hi garva'mityAdi / tatazcedaM gAyantaste gADhaM pANiprahArai nirdayaM cUrNayituM pravRttAH, tato nibiDalohapiNDairiva samakAlaM nipatadbhiretAvadbhiH pAdairdalitaM me zarIraM vimUDhA gADhataraM me cetanA, tathApi te rAjapuruSA narakapAlA iva mama kuNDakAniHsAramayacchantastathaivollalamAnA mAM balAdAkheTayantasvitAlakaM rAsaM dadamAnA eva prAptAstapananarendrAsthAnaM, dazitaM tatra vizeSatastatprekSaNakaM, pravRttaM prahasanaM, IdRzasyaiva yogyo'yaM durAtmeti saMjAto janavAdaH / tato yogezvareNa rAsakadAyakamadhye sthitvA'bhihitaM yathA no nato'si pitRdevagaNaM na ca mAtaraM, kiM hato'si ? ripudAraNa ! pazyasi kAtaram / nRtya nRtya vihitAhati devapuro'dhunA, nipata nipata caraNeSu ca sarvamahIbhujAm // 442 // punardhavakaH-'yo hi garvamavivekabhareNa kariSyata' ityAdi / tato'hamunmAdavazena jIvitabhayena ca dainyamurarIkRtya nATito'nekadhA patito'ntyajAnAmapi caraNeSu, saMjAtazcAvastubhUtaH, tapananarendreNa tu madIya eva kaniSTho bhrAtA kulabhUSaNo nAmAbhiSecitaH siddhArthapure rAjye / tato bhadre'gRhItasaGkete ! tathA tairgADhapANiprahArairjarjaritazarIrasya me nipatitamudare raktaM saMjAtaH santApAtirekaH / tato jIrNA me saikabhavavedyA guTikA dattA ca mamAnyA guTikA bhavitavyatayA tanmAhAtmyena gato'haM tasyAM pApiSThanivAsAyAM nagayA mahAtamaHprabhAbhidhAne pATake, samutpannaH pApiSThakulaputrakarUpaH, sthitastatraiva trayastriMzatsAgaropamANi kandukavadullalamAno'dhastAdupari ca vakaNTakaistudyamAnaH, taditthamavagAhito mayA'titIvrataraduHkhabharasAgaraH / tatastatparyante jIrNAyAM pUrvadattaguTikAyAM dattA mamAnyA, tattejasA samAgato'haM paJcAkSapazusaMsthAne nagare / darzitastatra jambukAkAradhArako bhavitavyatayA / evaM ca bhadre'gRhItasaGkete ! keliparatayA tayA nijabhAryayA bhavitavyatayA tasyAM pApiSThanivAsAyAM nagaryAmupayupari sthiteSu saptasu pATakeSu tathA paJcAkSapazusaMsthAne vikalAkSanivAse manujagatau, kiM bahunA ? tadasaMvyavahAranagaraM vihAyApareSu prAyeNa sarvasthAneSu jIrNAyAM jIrNAyAM tasyAmekabhavavedyAbhidhAnAyAM karmapariNAmamahArAjasamarpitAyAM guTikAyAM punaraparAparAM guTikA yojayantyA araghaTTaghaTIyantranyAyena bhrAmito'hamanantaM kAlaM pratisthAnamanantavArAH, sarvasthAneSu ca paryaTato me jaghanyA jAtininditaM kulaM, atpantahInaM balaM, garhitaM rUpaM, nindyaM tapazcaraNaM, Ajanma dAridyaM, satataM ca mUrkhatA, alAbhasantApadAruNaM yAcakatvaM, sakalajanAniSTatvaM ca guTikAprayogeNaiva prakaTitaM bhavitavyatayA, tathA jihvotpATanaM, taptatAmrapAnaM, mUkatvaM, manmanatvaM, jihocchedamityAdi ca vidhApitavatI / evaM ca vadati saMsArijIve prajJAvizAlayA cintitaM-aho mAnamRSAvAdayordAruNatA, tathAhitadvazavartinA'nena saMsArijIvena hArito manuSyabhavaH, prAptAstatraiva nAnAviDambanAH, avagAhito'nantaH saMsArasAgaro'nubhUtAni vividhaduHkhAni, prAptAni garhitAni jAtyAdInIti / ntara saGakramaH . Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 saMsArijIvaH prAha-tato'nyadA darzito'haM bhavacakrapure manuSyarUpatayA saMjAtA me tatra madhyamaguNatA tatastuSTA mamopari bhavitavyatA, AvirbhAvitastayA punarapi sa sahacaro me puNyodayaH / tato'bhihitamanayA--Aryaputra ! gantavyaM manujagatau bhavatA vardhamAnapure, sthAtavyaM tatra yathAsukhAsikayA, ayaM ca tavAnucaraH puNyodayo bhaviSyati / mayA'bhihitaM yadAjJApayati devI / tato jIrNAyAM prAcInaguTikAyAM dattA punarekabhavavedyA sa mamAparA guTikA bhavitavyatayeti ! bhavagahanamanantaM paryaTadbhiH kathazcinarabhavamatiramyaM prApyaM bho bho manuSyAH ! / nirupamasukhahetAvAdaraH saMvidheyo, punariha bhavadbhirmAnajihA'nRteSu // 443 // itarathA bahuduHkhazatairhatA, manujabhUmiSu labdhaviDambanAH / madarasAnRtagRddhiparAyaNA, nanu bhaviSyatha durgatigAmukAH // 444 // etabhiveditamiha prakaTaM mayA bho ! madhyasthabhAvamavalambya vizuddhacittAH / mAnAnRte rasanayA saha saMvihAya, tasmAjinendramatalampaTatAM kurudhvam // 445 // ityupamitibhavaprapaJcAyAM kathAyAM mAnamRSAvAdarasanendriyavipAkavarNaturIyaH prastAvaH samAptaH // 4 // samApto'yaM catuHprastAvAtmakaH prathamo vibhAgaH Page #306 -------------------------------------------------------------------------- _