Book Title: Dravya Gun Paryaya no Ras Part 1
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Dhirajlal D Mehta
Publisher: Jain Dharm Prasaran Trust Surat
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001096/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cel@1263 cu..taaji avru itr ii pddit bci ==uttlee ide BlaxIIG SICHIGIIGI orda ( Toi Es ..2 ti Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gA zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / / nyAyAcArya nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNi viracita dravya yAyano svopajJa TIkAsayukta bhAga - 1 : vivecaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA : prakAzaka : zrI jaina dharma prasAraNa TrasTa-surata rAsa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka ) zrI jaina dharma prasAraNa TrasTa 702, rAmasA TAvara, gaMgA jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata - 395 009, Guj. (INDIA). phonaH (0261) 2688943 svopajJA TabA saMyukta dravyaguNa paryAyano rAsa yukta che vikrama saMvata H 2061 prAptisthAna ) ' dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA 702, rAmasA TAvara, gaMgA jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata - 395 009. Guj. (INDIA). phona : (0261) 2688943 0 22 vIra saMvata H 2531 prAptisthAna) zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA sTezana roDa, raMga maholanA nAke, mahesANA. (uttara gujarAta) chAba 2 I.sanaH 2005 sevaMtIlAla vI. jenA 20, mahAjana galI, jhaverI bajAra, muMbaI - 400 002. phona (022) 22412445 prathamavRtti prAptisthAna ). sarasavatI pustaka bhaMDAra jena prakAzana maMdira hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-1. dozIvADAnI poLa, amadAvAda-1. phona (079) 25356692 phona (079) 25356806 nakala : 1200 bharata grAphiksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpha roDa, amadAvAda-380 001. phona (079) 22134176, 22124723 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAsa noMdha banne bhAgo maLIne eka pustakano prakAzana kharca Azare 320, traNaso vIsa rUpiyA Avela che. paraMtu temAM nIcenI vyaktio taraphathI yathAyogya Arthika sahayoga prApta thayela che. tenA kAraNe (1) pUjya sAdhu-sAdhvIjI ma. sAhebone A pustaka bheTa apAze. (2) zrAvaka-zrAvikAone ardhI kiMmate (rUA. 160/-mAM) apAze. (3) jJAnabhaMDArone tathA saMsthAone paNa ardhI kiMmate (rUA. 160/-mAM) apAze. -: sahAyakonI nAmAvali : (1) zrI rajanIbhAI tathA DaoN. jyotibena nyuyorka, yu.esa.e. (2) zrI prabhudAsa Ara. lAkhANI - klIvalenDa, yu.esa.e. (3) zrI kiraNabhAI ghaDIyALI tathA temanAM mAtuzrI - nyujarasI, yu.esa.e. (4) zrI dhanAbena cerihilla - yu.esa.e. (5) zrI madhubena jagadIzabhAi zeTha eTalaMTA, yu. esa. e. (6) pU. paMnyAsajI ma. zrI vajrasenavijayajInI preraNAthI '"ArAdhanAdhAma" jAmanagara. (7) pUjya sumaMgalAzrIjI ma.sA.nA upadezathI hIrA-motI jaina upAzraya - sAbaramatI (8) pU. zazIprabhAzrIjI ma.sA. arihaMta ArAdhanA bhuvana, zItalavADI pAse gopIpurA. (9) pU. amitaguNAzrIjI ma.sA. tathA pU. AtmayazAzrIjI ma.sA.nA upadezathI (lIMbaDAnA upAzrayavALA) zAlapura, pIpalena zrIsaMgha (ma.pra.) (10) pU. madanasenAzrIjI tathA pU. vizvaguNAzrIjI ma.nA upadezathI zrI siddhisumati-ArAdhanA bhuvana. surata. (11) pU. padmalattAzrIjI ma.sA. tathA pU. priyadarzanAzrIjI ma.sA.(DahelAvALA)nA upadezathI ratna rekhA jaina upAzraya. surata. (12) pU. jayazIlAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI siddhi-riddhi kuMthunAtha jaina saMgha tathA bhurIbena kakaladAsa ajabANI jainam upAzraya, saMghavI komplekSa. (13) pU. zIlapUrNAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI - kIrtidhAma, sAbaramatI. (14) pU. jayavaMtAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI sAbaramatI jaina ArAdhanA bhuvana. (15) pU. bhAvapUrNAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI ciMtAmaNI jaina upAzraya, navasArI. - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // maGgalAcaraNam || natvA zrIpArzvanAthaM, praNatasuragaNaM, naSTamohArivRndam / saMjJAtadravyasArthaM, samamalavacanaM vItarAgatvazobham // paJcatriMzadguNaughaiH hitavacanakara, sarvato suprasiddham / padmAvatyA ca bhaktyA, surakarakamalaiH pUjitaM dhairyayuktam // 1 // praNamya vacanAtItaM, tyaktadoSaM jinezvaram / vAgIzaM, sarvabhAvajJaM, vizvavAsavavanditam // 2 // sudharmAdigaNezAnA-mAtmArthinAM mahAtmanAm / vividhazAstrakartRNAM, vanditvA pAdapaGkajam // 3 // staumi vAgIzvarI devI, pavitrAM haMsavAhinIm / vINApANiM suvaktrAbjAM, granthasamAptihetave // 4 // yasyAH kRpAsudhAvRSTyA, zAstrAntaM yAnti sAkSarAH / sA hi mayi prasannA'stu granthArambhe sarasvatI // 5 // smRtvA vAgdevatAkhyaM, kamalagaNakaraM, pustakavyagrahastam / yadvAtsalyaprasAdAt, tanumatirapi nA, zAstrapAraM gatastam // prArapsye dravyarAsaM, caturanRsukhadaM, bhASitaM tIrthanAthai - stadgranthArthaH prapAThyo, vividhanayamayo, dhairyamadbhizcakoraiH // 6 // vivecanamidaM dRbdhaM, mRdugurjarabhASayA / TIkAgranthAnusAreNa, bAlAnAM sukhahetave // 7 // zrIdravyaguNaparyAya-rAsastvatimahArthakaH / sUkSmadhiyA tathekSyo'yaM tattvaprAptirbhaved yathA // 8 // caturvidhAnuyogeSu sarvazreSTho mato hyayam / yadabhyAse vilanAnAM, vikArA na sphuranti yat // 9 // AgamatoyarAzestUddhRtya yo'sau mahAtmanA / zrIyazovijayAkhyena, dravyAnuyogarAgiNA // 10 // racito'yaM mahAgranthaH paropakArahetave / saH prasiddhiM hi prApnotu, yAvaccandradivAkarau // 11 // atyupayogapUrveNa kRtamidaM vivecanam / tathApi kSatisambhUti ssyAcchadmasthA yato vayam // 12 // kSAmyantu tAM kSatiM sarvAM, dhairyadhanA mahAjanAH / / svabhAvo'sti yatasteSAM, janmata eva hIdRzaH // 13 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bhAratanI bhUmi, dharma-artha-kAma ane mokSa, Ama cAra prakAranAM kAryo sAdhavAmAM sadA pradhAna rahI che. temAM paNa mokSa sAdhavAmAM ane tenA kAraNarUpe dharma sAdhavAmAM atizaya viziSTa pradhAna rahI che. vartamAnakALe paNa tema che. ane bhaviSyamAM paNa Ama ja raheze. te kAraNe te bhUmino ItihAsa ane te bhUminuM gaurava lAkho-karoDo varSo purANuM che. A ja bhUmi upara aneka jIvone saMsArasAgarathI tAranArA tIrthaMkara paramAtmAo, gaNadharabhagavaMto, aneka AcArya mahArAjAo tathA sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIo thayA che. ke je sarve jaina saMta puruSoe AtmAnA kalyANa karanArI dharmamaya vANIno varasAda varasAvyo che. je vANInA pratApe aneka AtmAoe AryatvanA saMskAra pAmI, uttama dharmatattva ArAdhI, Atma-kalyANa sAdhyuM che ane sAdhe che. vairAgyavAhinI vANI sAMbhaLIne asAra saMsArano tyAga karIne jainapaNAnI dIkSA svIkArI A ja bhUmi upara aneka AtmAoe AtmasAdhanA karI che ane kare che.' tathA ghaNA jainetara RSi munio paNa A bhUmi upara thayA che ane potapotAnA darzanAnusAre janatAne dharmatattva samajAvyuM che. jaina zAsanamAM caramatIrthapati paramAtmA zrImahAvIraprabhu cothA ArAnA aMte thayA. teozrInI 35 guNayukta paramapavitra vANI sAMbhaLIne gautamasvAmI Adi 11 gaNadhara bhagavaMto thayA ke jeoe dvAdazAMgInI racanA karI. tyArabAda zrI jaMbUsvAmI, zrI prabhavasvAmI ane zrI bhadrabAhusvAmI Adi aneka mahAtmA puruSo thayA ke je maharSi puruSoe saMskRta-prAkRta bhASAmAM nAnAM moTAM aneka AgamazAstro tathA prAkaraNikazAstro banAvI paramAtmAnI vANIno vistAra karavAnuM bhagIratha kArya karyuM. zreSThakoTinuM sAhitya sarjana karavA dvArA jagatanA jIvonuM kalyANa karanArA AvA prakAranA ghaNA mahAtmA puruSo A bhUmi upara thayA. AvA mahAtmA puruSomAM pUjya bhadrabAhusvAmIjI, pU. umAsvAtijI, pU. jinabhadragaNikSamAzramaNajI, pU. zrI siddhasenadivAkarasUrijI, pU. haribhadrasUrijI, navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUrijI, pU. A. zrI malayagirijI, pU. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI, pU. zrI devendrasUrIzvarajI tathA pUjyazrI yazovijayajI upAdhyAya AdinAM nAmo zvetAMbarAsnAyamAM sArI rIte prasiddha che. te ja rIte digaMbarAnjhAyamAM paNa zrI kuMdakuMdAcAryajI, pUjyapAda svAmIjI, samaMtabhadrajI, akalaMkAcAryajI, amRtacaMdrAcAryajI, AcArya nemicaMdrajI vagere saMto thayA che. A 2500 varSanA gALAmAM AvA jJAnagaMgAmAM otaprota banelA aneka mahAtmA puruSo A bhUmi upara thayA che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa graMthakArazrInI yazasvI guruparaMparA - vikrama saMvata 1501 thI 1600nA gALAmAM eTale ke soLamA saikAmAM, akabara bAdazAhanA pratibodhaka ane "jagadguru"nA hulAmaNA nAmathI sArI rIte prasiddhi pAmelA pU. AcArya zrI "hIravijayasUrIzvarajI ma. zrI thayA, ke jeono janma pAlanapuramAM ane svargavAsa unAmAM thayelo. teonA ziSya-praziSyavargamAM aneka pU. AcArya mahArAjazrI tathA aneka pU. upAdhyAya mahArAjazrI Adi thayA. temAM kramaza: pU. zrI vijayasenasUrIzvarajI ma., pU. zrI vijayadevasUrIzvarajI ma. pU. zrI vijayasiMhasUrIzvarajI ma. ane pU. zrI vijayaprabhasUrIzvarajI ma. zrI thayA. tevI ja rIte upAdhyAya pade zobhatA pU. zrI kalyANavijayajI ma., pU. zrI lAbhavijayajI ma., pU. zrI jitavijayajI ma. ane pU. zrI nayavijayajI ma. zrI thayA. A pUjya nayavijayajI ma. zrI e ja graMthakartA zrI yazovijayajI ma. zrInA gurujI che. tathA pUjya yazovijayajI ma.zrIne paNa zrI guNavijayajI vagere ziSya parivAra hato. te sarvenI sAmAnyathI paTTaparaMparA A pramANe che - pUjyapAda zrI hIravijayasUrIzvarajI ma. zrI AcArya mahArAjazrI (1) pU. zrI vijayasenasUrIzvarajI upAdhyAya mahArAjazrI (1) zrI kalyANavijayajI u. (2) pU. zrI vijayadevasUrIzvarajI (2) zrI lAbhavijayajI u. 5. zrI vijayasiMhasUrIzva , 5. zrI vijayaprabhasUrIzvarajI zrIjitavijayajI ma. zrI navijayajI ma. zrI yazovijayajI u. ma. gaNavijayajI tattvavijayajI mAnavijayajI lakSmIvijayajI hemavijayajI kesaravijayajI sumativijayajI premavijayajI vinItavijayagaNijI uttamavijayajI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA graMthakArazrInuM saMsArI jIvana ane dIkSA - graMthakartA pUjya zrI yazovijayajI ma. zrIno janma uttaragujarAtamAM mahesANA pAsenA dhINojathI najIka ane gAMbhugAmathI 6 kilomITara dUra kanoDA gAmamAM thayelo. pitAnuM nAma nArAyaNazreSThI, mAtAnuM nAma saubhAgyadevI, moTAbhAInuM nAma padmasiMha ane potAnuM nAma "jasavaMtasiMha" hatuM. mAta-pitA Adi parivAranA dharmamaya saMskArI jIvananA kAraNe A samagra kuTuMba tyAga, tapa, vairAgya ane svAdhyAyanA raMge raMgAyeluM hatuM. pUjya zrI vijayajI ma.zrI kuNagera' gAmamAM cAturmAsa karIne vikrama saMvata 1688mAM kanoDA gAme padhAryA. vairAgyamayI dharmadezanAthI A samagra kuTuMba dharmabhAvanAthI vadhAre suvAsita thayuM. saubhAgyadevI mAtAne dararoja "bhaktAmara stotra" sAMbhaLIne ja paccakhANa pALavAno niyama hato. eka vakhata satata vadhAre varasAda cAlu rahevAthI upAzraye na jaI zakavAthI upavAsa thayA. jasavaMtasiMhe kutuhala vazathI pUchatAM mAtAe bhaktAmara sAMbhaLIne paccakhANa pALavAnI potAnI pratijJAnI vAta karI. te vAta sAMbhaLIne jasavaMtasiMhe "huM tamane bhaktAmara stotra' saMbhaLAvuM. AvI vAta karatAM mAtA Azcarya pAmyAM, jasavaMtasiMhe spaSTAkSare bhaktAmara saMbhaLAvyuM, mAtAe pAraNuM karyuM. varasAda baMdha thatAM mAtA upAzraye jyAre gayAM tyAre gurujI zrI nayavijayajIe A vAta jANI. gurujIe jasavaMtasiMhanI dhAraNAzakti ane smaraNazakti joIne te bALakane dIkSA apAvavAnI vAta tenA mAtA-pitAne karI. A bAju jasavaMtasiMhanA dayamAM paNa asAra saMsArano tyAga karI dIkSA levAnI bhAvanA hatI ane A kAraNe vairAgyabhAvanA tIvra banI. gurujI zrI navijayajI ma. zrI vihAra karIne pATaNa padhAryA. mAta-pitAe jasavaMtasiMhane mohane vaza ghaNo samajAvyo. paraMtu teno vicAra "aphara' hovAthI mAta-pitAnA saghaLA prayatno niSphaLa gayA. aMte mAtA-pitAe ghaNA ja utsAha ane umaMga sAthe mahotsavapUrvaka vikrama saMvata 1688mAM pUjya AcArya zrI vijayadevasUrIzvarajI ma.zrInA hAthe pATaNamAM, paMcAsarAnA derAsara pAse, poLIyAnA upAzrayamAM bhAIzrI jasavaMtasiMhane dIkSA apAvI. jasavaMtasiMhajI have banyA "zrI yazovijayajI mahArAja." bhAInI paNa dIkSA ane abhyAsa : jasavaMtasiMhanI dIkSA joIne moTAbhAI paddhasiMhane paNa dIkSA levAnI bhAvanA thaI. ane temanI dIkSA paNa pATaNamAM ja thaI. ane temane padmavijayajI'nA nAme ghoSita karAyA. banne bhAIonI vaDI dIkSA paNa vikrama saMvata 1688mAM pATaNamAM ja pUjya AcArya zrI vijayadevasUrIzvarajI ma.zrInA hAthe ja thaI. ane pUjya nayavijayajI ma.zrI nA ziSya tarIke ghoSita karAyA. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa nAnI uMmara, suMdara buddhi, nirmaLa citta, bhaNavA mATe hArdika dhagaza, uttama dharmaguruno yoga ItyAdi abhyAsanI taka evI ujaLI maLI ke jANe sarasvatInI sAdhanAno sahayoga sAMpaDyo hoya tevuM banyuM. abhyAsa karavAnI evI laganI lAgI ke 1688 thI 1699 Ama mAtra 11 varSa jeTalA nAnA gALAmAM saMskRta-prAkRta bhASA, dharmazAstro, Agama zAstro, prAkaraNika graMtho, ItyAdi aneka viSayonuM talasparzI jJAna meLavyuM. ghaNA-ghaNA zAstromAM pAraMgata thayA. A bAbatamAM sujasavelI bhAsa'nI sAkSI gAthAo A pramANe che - gujaraghara maMDA ao jI, nAme kanoDuM gAma, tihAM vase vyavahAra yojI, nArAyaNa ehave nAma. tasa gharaNI sobhAgadejI, tasa naMdana guNavaMta, laghu paNa buddha AgaLojI, nAme kuMvara jasavaMta. saMvata sola acAsIejI, rahI kuNagera comAsa, zrI nayavijaya paMDitajI, AvyA kanhoullAsa. mAtA putraryuM sAdhunAMjI, cAMdI caraNa suvilAsa, sugara gharma upadezathIjI, pAmI vairAga prakAza. ANahIlapura pATaNa jaIjI, zUI guru pAse cAritra, yazovijaya' evI karI, thApanA nAmanI tatra. pasiMha bIjo valIjI, tasa bAMghava guNavaMta, teha prasaMge prerIyojI, te paNa thayo vratavaMta. vijayadeva guru hAthanIjI, vaDI dIkSA huI khAsa, bahuM te sola acAsIejI, karatAM yoga abhyAsa. graMthakArazrIno avadhAna prayoga : -------------- te kAle pU. zrI vijayadevasUrIzvarajI ma. sA. sauthI moTA hatA. temanI pAse tathA pU. zrI vijayasiMhasUrIzvarajI ma.sA.nI pAse ane anya mahAtmAo pAse pU. yazovijayajI mahArAjazrIe abhyAsa karyo. 11 varSa sudhI suMdara abhyAsa karI vikrama saMvata 1699mAM gurumahArAjanI sAthe amadAvAdamAM nAgorIzALAnA upAzraye padhAryA. pUjya nayavijayajI mahArAjazrIe kahyuM ke tame zAstrono suMdara abhyAsa karyo che. tethI rAjanagaranA jainasaMgha samakSa kaMIka adbhutatA batAvo. A rIte gurujInI AjJA maLatAM caturvidha zrI jaina saMgha samakSa pUjya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe "ATha avadhAna prayoga karI batAvyA. (A prayogamAM judI judI ATha vyaktio ATha-ATha prazno pUche. 848=64 A cosaTha prazno kramazaH yAda rAkhIne tenA kramazaH ja sacoTa uttara ApavA. te ATha avadhAna kahevAya che.) AvA prakAranA avadhAna prayogathI pU. yazovijayajI ma. zrI upara "rAjanagarano zrI jaina saMgha" ghaNo ja khuza thayo. zrI yazovijayajI ma. zrInI kIrti-prazaMsA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA cotarapha khUba ja vadhavA lAgI. mahArAjazrImAM atizaya buddhimattA dekhIne tyAMnA zreSThivarya zrI dhanajI sUrAe gurumahArAjazrIne vinaMtI karI ke A mahArAjazrI ghaNA ja buddhizALI che, tIvrasmaraNazaktivALA che. tethI temane kAzI mokalo. ane nyAyano, tarkazAstrono ane e darzanazAstrono sUkSma abhyAsa karAvo. A mahAtmAne jo barAbara bhaNAvavAmAM Ave to A kALamAM bIjA zrI haribhadrasUrijI athavA bIjA kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI (tulya) pAkaze. gurujIe kahyuM ke mArI paNa A ja IcchA che ke kAzImAM jaIne suMdara abhyAsa karAvavo. paraMtu tyAM vidyAguruo (bhaTTArako) dhana vinA vidyAbhyAsa karAvatA nathI. tenA uttaramAM dhanajI surAe kahyuM ke, "A lAbha mane Apo" A viSayano tamAma kharca huM ApIza. paMDitajIne sArI rIte sanmAnIza. sAruM yogya pAtra kAzImAM jaI paDradarzana AdinA zAstro bhaNIne jaina zAsananI jyota jagAve to mAro tamAma kharca saphaLa ja thayo che. ema huM mAnuM chuM. yogyapAtra vidyAsajI, thAyaeN e bIjI hema. je kAzI jaI abhyasejI, paTTananA graMtha, karI dekhADe ujaLujI, kAma pas2 jinapatha. doI sahasa dInAra, rajatanA kharacaryuM ho lAla, paMDitane vAraMvAra, tathavigha acacce ho lAla. che muja ehI cAha, bhaNAvo te bhaNI ho lAla, Ima sufI kAzIno rAha, he guNa dinamaNi ho lAla. sujasavelI bhAsa' graMthakArazrIno kAzI tarapha vihAra : ziSyane abhyAsa karAvavAnA A pramANe sAnukuLa saMjogo thatAM potAnA ziSya parivAra sAthe vicAra vinimaya karIne guru mahArAjazrI nayavijayajI ma.zrIe kAzI tarapha vihAra karavAno nirNaya karyo. ane kAzI tarapha vihAra karatAM pahelAM 1701nuM cAturmAsa kapaDavaMja pAsenA "AMtarolI gAmamAM karyuM. te cAturmAsa daramyAna "syAvAda rahasya" nAmanA graMthanI racanA karI. abhyAsa karavA jatAM pahelAM AvA durgama graMthanI racanA karavI te teozrInI prakhara paMDitAIno pAko purAvo che. kAzI tarapha vihAra karatAM pahelAM pUjya A. zrI vijayasiMhasUrIzvarajI ma.zrIe saMyama-tapatyAga ane vairAgyane jALavI rAkhavA mATe tathA paMcAcAranA pAlana Adi mATe ghaNI ghaNI hitazikSA ApI. tathA gaMgAtaTe sarasvatInI upAsanA karAvI levAnI ane bhaNIne jaina zAsananI parama jyota jagAvavAnI paNa zIkha ApI. 1701nA cAturmAsa bAda koI zubha divase gurujI zrI nayavijayajIe ziSya parivAra sAthe AMtarolIthI kAzI tarapha vihAra karyo. ane vihAra karatAM karatAM gaMgAtaTe AvI pahoMcyA. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa gaMgAtaTe sarasvatInI upAsanA - pUjya zrI siMhasUrIzvarajI ma.sA.nI sUcanA mujaba, guruvarya zrI navijayajI mahArAjazrIe zrI yazovijayajIne zAstroktavidhipUrvaka gaMgAtaTe "" evo sarasvatImaMtra Apyo. je maMtranI 21 divasa sudhI gaMgAtaTe ja sthirAsane besIne sAdhanA karI, aMte sarasvatIdevI sAkSAt prasanna thayAM ane yogya pAtra dekhIne tarkavAdamAM (vAdavivAdanA vyavahAramAM) ane kavitvazaktimAM nipuNatAnuM varadAna ApyuM. A hakIkata teozrIe ja "jaMbUsvAmI rAsamAM lakhI che. te A pramANe - zArada sAra dayA karo, Apa rAcana suga, tuM tao muja upare, jApa karata upagaMga. tarka kAcano taI tadA, dIgho vara abharAma. bhASA panikarI kalpataruM zAkhAsama pariNAma. 'OM' e paMca parameSThi maMtra che. hIM covIsa tIrthaMkara prabhunI ArAdhanAno maMtra che. zrI lakSmIdevIno maMtra che. "klI" IcchApUrti (kAma)no maMtra che. tema " sarasvatI devInI sAdhanAno maMtra che. A pramANe sarasvatIdevInI sAdhanA karI, temane prasanna karI, zubhadivase gurujI zrI nayavijayajI mahArAjazrIe potAnA ziSya parivAra sAthe kAzInagaramAM praveza karyo. tyAM bIrAjamAna ciMtAmaNi pArzvanAtha prabhunI stavanA-vaMdanA karI upAzrayamAM sthiratA karI. kAzIno zrI jaina saMgha tathA gujarAtano zrI jaina saMgha, teozrInI bhRtopAsanAnA kAryamAM purepuro sahayoga ApavA mATe sadA tatpara hato. bhaTTArakajI pAse vidhAbhyAsa - chae darzanazAstronA sarvocca vidvAna ane nabanyAyanA prakhara paMDita evA eka bhaTTArakajI pAse nyAyazAstrAdino abhyAsa cAlu karyo, A bhaTTArakajI nyAya - vaizeSika, mImAMsaka - cArvAka sAMkhya ane bauddha Adi aneka darzana zAstromAM tathA nabanyAyamAM atizaya niSNAta hatA. teonI pAse niHzulkapaNe 700 vidyArthIo bhaNatA hatA. ane temane rAjya taraphathI pagAra maLato hato. paraMtu pUjaya yazovijayajI mahArAjazrIne bhaNAvavAno pratidina eka rUpIyo jainasaMgha taraphathI ApavAmAM Avato hato. temAM teo ghaNA khuzI hatA. hRdayanI lAgaNI ane khaMtapUrvaka bhaTTArakajI evuM suMdara bhaNAvatA ane pUjya zrI yazovijayajI ma. zrI evuM suMdara bhaNatA hatA ke bIjA vidyArthIo je nyAyazAstra ane padarzananAM zAstrono talasparzI abhyAsa 11-12 varSamAM samApta kare, te ja abhyAsa zrI yazovijayajI ma. zrIe phakta traNa ja varSamAM saMpUrNa karyo. A avasare eka Avo prasaMga bane che ke - Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA nyAyAcArya ane nyAyavizAradanI padavI : kAzInI jema kAzmI2 paNa vidyAnuM dhAma hatuM. tyAMthI AvelA eka vidvAna saMnyAsIe kAzInA rAjadarabAramAM paMDito sAme vAdavivAda mATe paDakAra pheMkyo. te kALa vAdavivAda mATe bahu ja jANIto hato. bhaTTArakajInA 700 vidyArthIo-paMDitomAMthI A paDakAra jhIlavA koI taiyAra na hatuM. pUjya yazovijayajI ma. zrI bhaTTArakajI pAse bhaNatA hatA. paNa brAhmaNonA virodhanA kAraNe ''munipaNuM chadmarUpe pALatA hatA'' jyAre paDakAra jhIlavAnuM AvyuM tyAre jaina zAsananI prabhAvanA thAya te mATe ''jaina munipaNe'' pragaTa thaIne paDakAra jhIlavAnuM svIkAryuM. bhaTTArakajInA mananI IcchA evI hatI ke 'jainamuni' ne badale potAnI nAtano koI brAhmaNapaMDita A paDakAra jhIle ane vijaya prApta kare to sArUM. te kAraNe pharIthI bhaTTArakajIe brAhmaNa paMDito tarapha vAdavivAdanuM bIDuM jhIlavA mATe dRSTipAta karyo. paraMtu temAM saphaLatA na maLatAM pAThazALA vatI paDakAra jhIlavA ane kAzInI Ijjata jALavavA mATe bhaTTArakajIe chevaTe 'jainamunine' kahyuM. 11 vidyAgurunI sammati maLatAM ja zrI yazovijayajI ma. zrIe vidvAna saMnyAsI sAthe aneka vidvAna brAhmaNa paMDitonI hAjarImAM tathA vidyAguru bhaTTArakajInI nizrAmAM rAjadarabAranI aMdara vAdavivAda zarU karyo. akATya dalIlo, bulaMda avAja, nirbhaya cittapariNita ane nIDara vaktRtvakalA vaDe pU. zrI yazovijayajI ma. zrIe te saMnyAsIno parAbhava karI tene hAra ApI ane vijaya prApta karIne pAThazALAnI, bhaTTArakajInI ane kAzInagaranI Ijjata ane zobhA vadhArI. tethI atyanta khuza-khuzAla thayelA tyAMnA te ja 700 paMDitoe tathA gurujIe sAthe maLIne zrI yazovijayajI ma. sA. ne 'nyAyAcArya ane nyAyavizArada'nAM be bIruda ApyAM. bhaTTArakajInI atyanta prasannatA prApta karIne zrI gaMgezopAdhyAyajI kRta durgama ane duSprApya evA 'nyAyaciMtAmaNi' nAmanA graMthano paNa sAMgopAMga suMdara abhyAsa karyo. zrI yazovijayajI mahArAjazrIe pote ja A rAsanI DhALa 17nI gAthA 10mAM kahyuM che ke - jasa sevA supasAyai sahA, 'ciMtAmaNi' meM lahI, tasaguNa gAI zakuM kima saghaLA, gAvAnaI, gahagIo, hamacaDI. kAzIthI AgrA tarapha gamana ane tyAM abhyAsa : kAzInA bhaTTArakajIe kahyuM ke mArI pAse jeTalI vidyA hatI teTalI saghaLI vidyA A 'jainamunie' prApta karI lIdhI che. have AthI paNa vadhu abhyAsa karAvanArA bIjA mahAvidvAna eka bhaTTArakajI AgrAmAM che tyAM jaIne A 'jainamunine' abhyAsa karAvo. AvI sUcanA maLatAM ja guruvarya zrI nayavijayajI ma.zrIe ziSya parivAra sAthe kAzIthI vihAra karyo ane sArA divase AgrAmAM praveza karyo. ane tyAM ja bIjA cAra varSo sudhI navyanyAya AdinAM zAstrono ghaNo UMDo Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa talasparzI abhyAsa karyo. jANe sAkSAt sarasvatIno avatAra ja hoya tevA vidyAnA pAragAmI banyA. A rIte vikrama saMvata 1701 thI 17089 sudhImAM aneka darzanazAstrono ane nyAyazAstrono abhyAsa pU. zrI yazovijayajI ma. zrIe karyo. te kAle AgrAmAM digaMbarAsnAyanA mahAvidvAna gaNAtA paMDita zrI banArasIdAsa hatA. te zrI banArasIdAsanI sAthe paNa vAdavivAda goThavAyo. banArasIdAsa ekAntanizcayanI pakkaDavALA ane vyavahAranA ucchedaka hatA. teonI sAme vyavahAra-nizcaya ubhayanuM yathArtha samanvayAtmakabhAve maMDana karI temAM paNa vijaya prApta karIne te ja vakhate A vAdavivAdamAM kahevAyelI ane akAya yuktiothI bharapUra "adhyAtmamata khaMDana" eTale ke "adhyAtmamata parIkSA' nAmano graMtha banAvyo. te graMthamAM (1) strI mukti (2) kevalI bhakti (3) karapAtrI ane (4) vastra paridhAna. A cAra bAbatonI ghaNI carcA karelI che. ane aMte satyanI siddhi karelI che. vaLI nizcayanI jema vyavahAranI paNa AvazyaktA siddha karelI che. tathA te samaye tyAM keTalAka digaMbara zAstrono abhyAsa paNa karyo. | gujarAtamAM Agamana ane avadhAna prayoga - A bAju gujarAtamAM pUjya hIrasUrIzvarajI ma.zrI, pUjya zrI vijayasenasUrIzvarajI ma.zrI tathA upAdhyAya zrI kalyANavijayajI ma. zrI AdinA svargavAsa pachI zithilAcAra vadhato jato hato. paraspara kaleza ane kaDavAzanAM bIja paNa zarU thayAM hatAM. yati saMpradAya jevI prathA cAlu thaI cukI hatI. kriyoddhAra karavAnI tAtI jarUra hatI. te vakhate vayovRddha zrI vijayadevasUrIzvarajI mahArAjazrIe samudAyanI dhurAnA nAyakapade "AcAryazrI vijayasiMhasUrIzvarajIne thApyA" teozrI prakhara vidvAna, vairAgyavAsita, niraticAra, saMyamapAlanamAM aDaga ane siMhanA jevA pratApI hatA. paraMtu teozrI A pATa upara phakta be ja varSa rahyA ane vikrama saMvata 1708mAM aSADha suda 2 nA divase kAladharma pAmyA. tethI pAchI samudAyanI dhurA pAchalI uMmare paNa zrI vijayadevasUrIzvarajInA mAthe AvI. A badhA samAcAra pUjya nayavijayajI ma. ane pU. zrI yazovijayajI ma.zrIne maLatA rahetA hatA. tethI teo paNa gujarAta tarapha AvavA vizeSa utsuka hatA. AgrAthI vihAra karI 1709nuM cAturmAsa rAjasthAnamAM kyAMka karIne 1710mAM pATaNa padhAryA. saMvegI pakSanA paM. zrI RddhivimalajIe 1710mAM pAlanapura pAsenA golA gAmamAM kriyoddhAra karyo ane temAM pUjya yazovijayajI ma.zrIe ghaNo ja sahakAra Apyo. Avo ullekha zrI vibudhavimalajI kRta samyakatva parIkSA nAmanA graMthamAM che. tethI 1710mAM pATaNa AvI gayA che. Ama jaNAya che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 13 A 'vimala' zAkhA paNa tapAgacchanI 18 zAkhA paikInI ja eka zAkhA che. e aDhAra zAkhAnAM nAma A pramANe che. (1) vijaya (2) vimala (3) sAgara (4) caMdra (5)harSa (6) saubhAgya (7) suMdara (8) ratna (9) dharma (10) haMsa (11) AnaMda (12) vardhana (13) soma (14) ci (15) sAra (16) rAja (17) kuzala (18) udaya. Aje paNa A zabdo sAdhu mahArAja sAhebonA nAmomAM jovA maLe che. pATaNamAM eka brAhmaNa paMDitajI pAse pUjya mallavAdIjIe racelA 18000 zloka pramANa 'nayacakra' nAmanA graMthanI jaina jJAnabhaMDAranI eka pothI (prata) hatI je bIjA koI jJAnabhaMDAromAM labhya na hatI. te pothI paMDitajI pAse mAgatAM teoe ApavAnI nA kahI. tethI teo jyAre bahAragAma gayA tyAre temanAM dharmapatnI pAsethI mAtra paMdara divasa mATe te pothI meLavI. ane pUjya yazovijayajI Adi sAta munirAjoe sAthe maLIne te graMthanI saMpUrNa kopI karI lIdhI. zrutajJAnanI AvI bhakti pATaNamAM 1710nA poSa mAsamAM karyAno ullekha maLe che tethI teo 1710mAM gujarAtamAM AvI gayA che. Ama jaNAya che. pATaNathI vihAra karI zrI nayavijayajI ma.zrI sarva munivRMda sAthe rAjanagaramAM (amadAvAdamAM) padhAryA. amadAvAdanA saMghe teozrInuM bhavya sAmaiyuM karyuM. teozrInI vidvAnapaNAnI ane kavipaNAnI kIrti cAre tarapha ghaNI ja vyApta thaI hatI. te vakhate dilhImAM auraMgajheba bAdazAha rAjya karato hato. tenA subA tarIke 'mahobatakhAna' amadAvAdamAM rAjya calAvato hato. teNe pUjya yazovijayajI ma.zrInA pAMDityanI kIrti dhanajI zurA Adi zreSThIgaNa dvArA sAMbhaLI hatI. te mahobatakhAna udAra dIlavALo hato. tene IcchA thaI ke zrI yazovijayajI rAjyasabhAmAM Ave ane koIka camatkArika prayoga batAve. dhanajI zUrA Adi dvArA AmaMtraNa mokalyuM. jainazAsananI prabhAvanA thaze ema samajIne gurumahArAje AjJA karI, gurujInI AjJA thatAM zrI yazovijayajI ma.zrIe rAjyasabhAmAM AvIne ghaNI vizALa sabhA samakSa 18 (aDhAra) avadhAna prayoga karyA. te dekhIne mahobatakhAna tathA sAmAnya prajA ghaNI ja khuza-khuzAla thaI gaI. A prayogothI pU. zrI yazovijayajI ma.zrInI smaraNazakti, dhAraNAzakti, vidvattAzakti ane uttaradAyitvanI zaktinI cotarapha adhikAdhika prazaMsA thavA lAgI. mahobatakhAne paNa prabhAvita thaIne utsAha ane umaMga sAthe temanuM ghaNuM ja bahumAna karyuM. sAhityasarjana ane A rAsanI racanA : jema comAsAmAM karelI vAvaNInuM phaLa kArataka-mAgasara mAsamAM levAya. vAvelA dANA alpa hoya paraMtu tenA phaLa rUpe pAkeluM dhAnya gADegADAM bharAya. tevI ja rIte zrI yazovijayajI ma.zrIe guru mahArAjazrI pAsethI tathA kAzI ane AgrAnA bhaTTArakajI pAsethI meLavelI vidyAthI tenA phaLa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa svarUpe have 1710thI aneka graMthonI racanA karavA rUpe sAhityasarjananI zarUAta karI. saMskRtaprAkRta-gujarAtI ane mAravADI bhASAmAM raceluM teozrInuM ghaNuM sAhitya Aje paNa maLe che. A dravya-guNa-paryAyanA rAsanI racanA paNa A ja samayamAM thaI che. kAraNa ke teonA ja gurujI zrI nayavijayajI ma.zrI nA karakamalathI vikrama saMvata 1711mAM siddhapuramAM lakhAyelI pothI maLe che. sAhityaracanAnA prAraMbhakALamAM ja AvA prakAranA kaThIna, viSama ane durbodha evA viSayanI gujarAtI bhASAmAM je racanA che. te teozrInI prakhara paMDitatAno prabaLa purAvo che. teozrInI sAhityaracanA mukhyatve traNa prakAre jaNAya che. (1) zAstrAbhyAsathI ane guruparaMparAthI prApta thayelA potAnA anubhavabalathI svayaM sphUraNA dvArA apUrva graMthonI racanA. jema ke jJAnasAra aSTaka Adi. (2) pUrvanA mahApuruSoe racelA graMtho upa2 saMskRtabhASAmAM TIkAgraMtho. jema ke karmaprakRti upara TIkA, zAstravArtAsamuccaya upara syAdvAda kalpalatA Adi TIkAgraMtho. (3) pU. haribhadrasUrIzvarajI Adie racelA saMskRta-prAkRta graMthono abhyAsa karI te ja viSayonI gujarAtI bhASAmAM saraLa ane rasaprada kAvyamaya racanA. jemake ATha dRSTinI sajjhAya ane samyaktvanA 67 bolanI sajjhAya vagere. teozrIe je sAhitya banAvyuM che temAMnA eka eka graMtha viSe jeTaluM lakhIe teTaluM ochuM che. temanA sAhityamAM vANInI mIThAza to eTalI badhI che ke teno svAda je bhaNe te ja jANe. zrutajJAnanI upAsanAno jabarajasta raMga lAgyo hato. vi. saM. 1742mAM suratamAM racAyelI 11 aMgo upa2nI sajjhAyamAM teozrI pote ja kahe che ke - khAMDa gaLI, sAkara gaLI, vaLI amRta gaLyuM kahevAya, mAhare to mana zruta AgaLe, te koI na Ave dAya. teozrInA racAyelA graMthono yatkiMcit paricaya : (1) adhyAtma mata parIkSA mULa gAthA 184 che. prAkRtabhASA che. tenA upara pote ja saMskRta TIkA racI che. kevalibhakti, srImukti, karapAtrI ane vastra paridhAna A cAra bAbato ghaNI ja yuktipUrvaka samajAvI digaMbara mAnyatAnuM nirasana karela che. = (2) adhyAtma sAra = mULa zloka 1300 che. tenA upara gaMbhIravijayajI ma.zrIe saMskRta TIkA banAvI che. koIka sthAne 949 zloko hovAno ullekha che. temAM sAta prabaMdho che. daMbhatyAga Adi vividha viSayonuM suMdara varNana che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 15 dravya-guNa-paryAyano rAsa (3) adhyAtmopaniSad = saMskRta bhASAmAM 231 anuSTrapa zloko che. temAM zAstrayogazuddhi adhikAra, jJAnayogAdhikAra, kriyAyogAdhikAra ane sAmyAdhikAra Ama cAra adhikAronuM varNana che. (4) anekAnta vyavasthA = mULa zloko 3357 che. anekAntavAda samajAvela che. dravyaguNa-paryAyanA rAsamAM lakhelA sarve viSayonuM A graMthamAM saMskRta bhASAmAM suMdara Alekhana che. (5) devadharma parIkSA = mULa zloka 425 che. svargamAM rahelA devo paNa prabhunI pratimAnI pUjA kare che. te samajAvyuM che tathA judA judA 17 mudAo dvArA devo dharmI che. samyakatvadhArI che ItyAdi kahIne deva-devIoe karelI prabhunI pratimAnI pUjAne mAnya rAkhavAnuM samajAvela che. (6) jaina tarka paribhASA = mULa zloka 800 che. tenA traNa pariccheda che. eka eka paricchedamAM pramANa-naya ane nipAnuM savistara varNana che. (7) gurutattvavinizcaya = mULa zloka 905 che. prAkRta bhASAmAM padyaracanAvALo A graMtha che. tenA upara pote ja 9000 zloka pramANa saMskRta bhASAmAM gadya TIkA banAvI che. temAM cAra ullAsanI saMkalanA che. (8) dvAnnizaddhAtrizikA = mULa zloka 1064 che. saMskRta padyamaya kAvya che. dAna vagere 32 viSayo upara batrIsa batrIsa zlokonI racanA che. tenA upara potAnI ja banAvelI svopajJa suMdara TIkA che. tenuM gujarAtI bhASAntara hamaNAM ja vi.saM. 2060mAM ja pU. A. bha. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. nA samudAyavartI pUjya munirAjazrI yazovijayajI mahArAjazrIe karyuM che. je graMtha vimocanano prasaMga amadAvAdamAM pAlaDImAM ghaNA utsava ane umaMga sAthe thayo hato. (9) yatilakSaNa samuccaya = mULa zloka 263 che. prAkRta padyaracanA che. sAdhu mahAtmAnAM 7 lakSaNonuM savistara varNana che. (10) nayarahasya = naigamAdi sAta nayonuM tathA saptabhaMgInuM varNana che. temaja kayA kayA nayanA ekAntavAdamAMthI kayA kayA darzananI utpatti thaI che? ItyAdi varNana che. (11) nayapradIpa = saMskRta bhASAmAM gadyarUpe lakhAyelo Azare 500 zloko pramANa A graMtha che. temAM 2 sarga che. pahelAmAM saptabhaMgInuM samarthana ane bIjAmAM nayAnuM samarthana karela che. (12) nayopadeza = prasthaka - pradeza AdinA udAharaNo ApIne sAta nayonuM varNana karela che. potAnI ja banAvela nayAmRta taraMgiNI TIkA che. (13) jJAnabiMdu = mUla zloko 1250 che. jJAnanA matijJAnAdi pAMca bhedo tathA tenA uttarabhedonuM svarUpa tathA lakSaNo samajAvyAM che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa (14) jJAnasAra = mULa zloko 256 che. pUrNatA-magnatA vigere 32 viSayo upara ATha ATha anuSTrapa zloko che. jJAnanA paripakva nicoDa rUpe A graMtha che. tenA upara pote ja bAlAvabodha (gujarAtI Tabo) banAvela che. tathA pUjya devacaMdajI ma.zrIe ane pUjya gaMbhIravijayajI ma.zrIe te graMtha upara saMskRta TIkA banAvI che. (15) nyAya khaMDana khaMDa khAdya = mULa zloko 5500 che. navyanyAyathI bharapUra bharelo. arthagaMbhIra, ane ghaNo ja jaTilagraMtha che. tenA upara pUjya A. bha. zrI nemisUrijI ma.zrIe tathA pUjya A. bha. zrI vijayadarzanasUrijIe TIkA banAvI che. (16) nyAyAloka = mUla zloko 1200 che. temAM nyAyanI nItirIti mujaba syAdvAda Adi viSayonuM nirUpaNa che. (17) pratimAzataka = mUla zloko 100 che. tenA upara svapajJa TIkA che. paramAtmAnI pUjA-darzana-vaMdana AdinI zAstrapATho ApIne siddhi karelI che. 1793mAM zrI bhAvaprabhasUrijIe A graMtha upara nAnI TIkA banAvI che. (18) aindrastutaH = A graMthamAM paramAtmAnI stutio che. zobhana stuti graMthamAM karAyelI stutio jevI stutio che. (19) upadeza rahasya (28) ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI (37) vairAgya kalpalatA (20) Adi jina stavana (29) nizA bhaktavicAra (38) zrI goDI pArzva stotra (21) tattvaviveka (30) paramAtmA paMcaviMzikA (39) zrIvijayaprabhasUri svAdhyAya (22) tikatvayokti (31) aspRzativAda (40) zaMkhezvara pArthastotra (23) dharma parIkSA (32) paMcanigraMthI prakaraNa (41) samIkApArzva stotra (24) jJAnArNava (33) parama jyoti paMcaviMzikA (42) sAmAcArI prakaraNa (25) bhASA rahasya (34) pratimA sthApana nyAya (43) stotrAvalI (26) mArga parizuddhi (35) phalAphala viSayaka praznottara (44) vAdamAlA (27) muktAzukti (36) yatidina caryA prakaraNa pUjya zrI yazovijayajI mahArAjazrIe A badhA graMtho svayaM skUraNAthI ane anubhavabaLathI maulikagraMtho banAvyA che. eTale ke svataMtrapaNe navA apUrva graMthonI racanA karI che. gaurava thavAnA bhayathI eka eka graMthanI vadhAre vigata ame ahIM lakhI nathI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA graMthakArazrI kRta TIkAgraMtho : ----------- (45) aSTa sahastrI tAtparya vivaraNa = A mUlagraMtha digaMbarAcArya zrI samatabhadrajIno che. Ata mImAMsA tenuM nAma che. tenA upara bhASya lakhanAra akalaMkAcArya che. tenA upara digaMbarAcArya zrI vidyAnaMdajI kRta "aSTasahasI" TIkA che. te TIkAnI upara pUjya upAdhyAyajI ma. zrIe vivaraNa karyuM che. A vivaraNanuM saMpAdana pU. A. zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI ma. nA vidvAna ziSya munizrI vairAgyarativijayajIe karela che. je graMthanuM hamaNAM ja kA. suda 11nuM vimocana thayela che. (46) karmaprakRtinI bRha TIkA = mUlagraMthakartA zrI zivazarmasUrIzvarajI che. prAkRta bhASAmAM padyagraMtha che. tenA upara A. zrI malayagirijI ma. zrInI TIkA che. te saraLa che. tathA A karmaprakRti upara pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe 13000 zloka pramANa gadya ane nyAyanI paribhASAthI yukta kaMIka kaThIna TIkA banAvI che. (47) karmaprakRtinI laghuTIkA = je AtmAnaMda jaina sabhA taraphathI chapAI che. (48) tattvArthavRtti = mUlagraMtha pUjya umAsvAtijIno 350 thI 400 sUtra pramANa saMskRta che. tenA upara pU. zrI haribhadrasUrijI tathA pU. zrI siddhasenagaNijInI TIkA che. tathA pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe paNa TIkA banAvI che. paraMtu phakta pahelA adhyAyanI ja TIkA maLe che. (49) dvAdazAra nayacakroddhAra vivaraNa = pUjya mallavAdIsUrijI kRta zrI dvAdazAra nayacakra graMtha upara pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe 18000 zloka pramANa vivaraNa (vivecana) saMskRta bhASAmAM gadyarUpe lakhela che. (50) dharmasaMgraha TIppaNa = mUlagraMthakartA pUjya u. zrI mAnavijayajI ma.zrI, tenA upara pUjya upAdhyAyajI ma. zrIe TIppaNa lakhI che. je bhAvanagara jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI prakAzita thayela che. (51) pAtaMjala yogasUtravRtti = pataMjali RSinA banAvelA yogasUtra' upara graMthakArazrIe TIkA lakhI che. jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI prakAzita thayela che. (pa) yogaviMzikA prakaraNa=pUjya zrI haribhadrasUrijInI banAvelI viMzativiMzikAmAM AvelI yogaviMzikA" upara saMskRta TIkA lakhI che jenuM gujarAtImAM vivecana ame paNa prakAzita karyuM che. (53) zAstravArtA samuccayavRtti = mUlagraMtha pUjya haribhadrasUrijI ma.zrIno che. saMskRtabhASAmAM padyaracanA che. tenA 8 stabaka che. tenA upara graMthakArazrIe 13000 zloka pramANa saMskRta TIkA banAvI che. tenuM nAma "syAdvAda kalpalatA" che. zrI yazovijayajI jaina graMthamAlA taraphathI prakAzita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa thayela che. tenuM gujarAtI bhASAntara pUjya A. bha. zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyavartI zrI jayasuMdaravijayajI gaNi (je hAla pUjya zrI jayasuMdarasUrIzvarajI ma.zrI)e karela che. (54) SoDazakavRtti = mUlagraMthanA kartA pUjya zrI haribhadrasUrijI che. 16 viSayo upara soLa-soLa zloko che. kula 256 zloko che. tenA upara 1200 zloko pramANa saMskRtaTIkA pUjya upAdhyAyajI ma.zrIe banAvI che. tenuM nAma "yogadIpikA' che. devacaMda lAlabhAI surata taraphathI prakAzita thayela che. (55) stavaparijJA paddhati = A graMtha Aje upalabdha nathI. paraMtu zAstravArtA samuccayanI TIkAmAM (syAvAda kalpalatAmAM) A graMthanI sAkSI ApI che. tathA pratimA zataka graMthamAM paNa stavaparijJAnI sAkSI Apela che. graMthakArazrInA banAvelA anupalabhya graMtho :pUjyapAda upAdhyAyajI ma.zrIe je bIjA keTalAka graMtho banAvyA che. ane tevA te graMthonI sAkSI pracalita anyagraMthomAM tathA vottamammama: lakhIne ApI che. paraMtu hAla je maLI zakatA nathI tevA paNa aneka graMtho che. tenI yAdI A pramANe che - (56) adhyAtmabiMdu () trisUyAloka vidhi (74) vedAMta nirNaya (57) adhyAtmopadeza (66) dravyAloka (75) vedAMtanirNaya sarvasva (58) alaMkAracUDAmaNi TIkA (67) pramAM rahasya (76) vairAgyarati (pa) AkaragraMtha (68) maMgalavAda (77) zaTha prakaraNa (60) AtmakhyAti (69) lattAdvaya (78) siddhAntatarka pariskAra (61) kAvyaprakAza TIkA (70) vAda rahasya (79) siddhAntamaMjarI TIkA (62) chaMdacUDAmaNi TIkA (71) vicArabiMdu (80) syAdvAda maMjASA (63) jJAnasAra cUrNi (72) vidhivAda (81) syAdvAda rahasya (64) tattvaloka vivaraNa (73) vIrastava TIkA A pramANe saMskRta-prAkRta bhASAmAM potAnA banAvelA maulika graMtho 44, TIkAgraMtho 11 ane anupalabhya graMtho 26 Ama kula 81 graMthonI vigata amane maLI zakI che te vistAraruci jIvonA upakAra mATe ahIM lakhI che. 1710 thI 1744 sudhInA TuMkAgALAmAM A mahAtmA puruSe adbhuta zAstraracanA karIne keTalI zrutabhakti karI che ane te dvArA keTalI zAsana sevA karI che. te jANavAthI teozrI keTalA mahAna prakhara paMDita haze ? keTalA apramAdI haze ? te samajAya che. teozrIne bhAvapUrvaka lAkho lAkho vaMdana. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA gujarAtI bhASAnI mahAna kRtio: (1) adhyAtmamata parIkSAno Tabo (2) AnaMdaghana aSTapadI (3) tattvArthasUtrano Tabo (4) dravyaguNa paryAyano rAsa (5) dravyaguNa paryAyanA rAsano Tabo (6) dipaTa corAzI bola (7) lokanAli bAlAvabodha (8) zaTha prakaraNano bAlAvabodha (9) jesalamera patra (10) jJAnasArano Tabo (11) upadeza mAlA (12) paMcaparameSThi gItA (13) jaMbUsvAmI rAsa (14) jasavilAsa (15) brahmagItA (16) vicArabiMdu (17) vicArabiMduno Tabo (18) samAdhi zataka (19) samatAzataka (20) samyakazAstra sAra patra (21) samyakatva copAI (22) samudravahANa saMvAda (23) zrIpALa rAjAnA rAsano uttara bhAga (vi.saM. 1730mAM) upAdhyAyajI ma. kRta gujarAtI stavano : (24) Avazyaka stavana = jemAM cha AvazyakanuM varNana che. (25) kumatikhaMDana stavana = mithyAmationA vicAronuM khaMDana (26) vartamAna covIzInA 24 bhagavaMtonAM stavano = jemAM bhaktirasa adbhuta che (27) vartamAna covIzInA 24 bhagavaMtonAM stavano (bIjI covIzI) = jemAM bhaktirasa adbhuta che (28) vartamAna covIzInA 24 bhagavaMtonAM stavano (trIjI covIzI) = jemAM bhaktirasa adbhuta che (29) navapadapUjA = je zrIpAlarAjAnA rAsamAM cothA khaMDamAM Ave che. (30) nayagarbhita zrI zAntinAthajina stavana (31) nizcaya-vyavahAragarbhita zrI sImaMdharasvAmI prabhunuM stavana (32) pArzvanAtha prabhujInuM stavana (eka) (33) pArzvanAtha prabhujInuM stavana (bIjuM). (34) zrI mahAvIra paramAtmAnuM stavana (35) dazamatonuM stavana (A stavana pU. upAdhyAyajI ma.zrInuM hoya te vAta kaMIka zaMkAspada che. eTale nizcita na jANavuM) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa (36) mauna ekAdazInA 150 kalyANakanuM stavana (37) viharamAna jina vIzInuM stavana (38) zrI sImaMdhara svAminuM caityavaMdana (39) zrI sImaMdhara svAmInuM 125 gAthAnuM stavana = jene huMDInuM stavana kahevAya che. (40) zrI vIraparamAtmAnuM 150 gAthAnuM stavana = jemAM pratimAnI pUjAdi siddha karela che. (41) zrI sImaMdhara svAmInuM 350 gAthAnuM stavana = jemAM sAdhujIvana ane zrAvaka jIvanane aMge upayogI bhAvo samajAvyA che. (42) aDhAra pApasthAnakanI sajhAya (53) pratimA sthApananI sajhAya (43) agiyAra aMganI sajhAya (54) yatidharma batrIzInI sajajhAya (44) agiyAra upAMganI sajhAya (55) sthApanA kalpanI sajhAya (45) AThadaSTinI sajhAya (56) samakitanA 67 bolanI sajhAya (46) amRtavelanI sajhAya (57) jJAnakriyAnI sajhAya (47) Atma prabodhanI sajhAya (58) pAMca kugurunI sajhAya (48) upazamazreNInI sajhAya (49) caDatA-paDatAnI sajhAya (59) sugurunI sajajhAya (50) cAra prakAranA AhAranI sajhAya (60) saMyamazreNInI sajhAya (51) pAMca mahAvratonI sajhAya (61) hariyALInI sajhAya (pa) pratikramaNagarbhahetunI sajhAya (62) hitazikSAnI sajhAya pUjya upAdhyAyajI ma. zrIkRta gujarAtI stavano, sakjhAyo tathA bIjA keTalAka duhAo vagere gujarAtI tamAma sAhitya mULamAtra, "gurjara sAhityasaMgraha' jinazAsana rakSA samiti, lAlabAga muMbaI taraphathI prakAzita thayela bhAga 1-2mAM chapAyela che. tyAMthI joI levA vinaMtI che. A pramANe saMskRta-prAkRta bhASAmAM maulikagraMtho, TIkAgraMtho, ane anupalabhya graMtho kula 81 tathA gujarAtI bhASAmAM kAvyamaya graMtho-stavano ane sajhAyo vagere maLIne 62 Ama kula 143 zAstronAM nAmo "gurjara sAhitya saMgraha bhAga 1-2'nA AdhAre tathA yazodohana Adi pustakonA AdhAre maLI zakyAM che. paraMtu bhaktirasika, paropakAraparAyaNa, zAsana samarpita ane zrutagaMgAmAM layalIna banelA evA upAdhyAyajI ma.zrIe bIjAM paNa keTaluMya sAhitya sajaryuM haze ke jenAM nAmo ane te te graMtho naSTa thaI gayA hovAthI ApaNane atyAre maLI zakatA na hoya AvuM paNa banyuM hoya. kAraNa ke upalabhya graMtho jotAM teozrI nIDaravaktA, prakhara paMDita ane satyamArga prarUpaka hatA. tethI zithilAcArIoe ane virodhIoe temanA sAhityano ghaNo ghaNo nAza karyo paNa haze. eTaluM ja nahIM paraMtu upAdhyAyajI ma.zrIne ghaNI ghaNI muzkelIo paNa ubhI karI hoya. Ama Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa lAge che ane AvA kaTokaTInA prasaMgomAM ghaNI samatA rAkhI haze tyAre ja "aba mohe aisI Aya banI, prabhu tuM muja eka dhaNI' jevAM bhAvavAhI pado teozrInA mukhamAMthI nIkaLelAM ApaNane malyAM che. tenA mAnamAM ja teozrI vadhAre magna banyA che. upAdhyAyajI ma. zrIe kevala viThThalmogya ja sAhitya banAvIne saMtoSa mANyo nathI. paraMtu bAlajIvono paNa upakAra thAya tevI utkaMThAthI bAlabhogya sAhitya paNa ghaNuM banAvela che ane judA-judA AnaMdadAyaka rAgomAM gujarAtI bhASAmAM kAvyamaya suMdara racanAo paNa karelI che. dravyaguNa-paryAyanA rAsamAM pU. upAdhyAjI ma. zrIe ja kahyuM che ke "devone amRta upalabdha hovA chatAM devAMganAonA adhara pAnamAM ja teone vadhAre rasa hoya che. tema mane saMskRta-prAkRta karatAM gujarAtI bhASA mArI mAtRbhASA hovAthI tathA ghaNI priya hovAthI temAM lakhavAno mane ghaNo AnaMda che. kyAM teozrInA AyuSyanI sImA? ane kyAM ATalI badhI jaTila ane durbodha graMtharacanA? sAthe sAthe sAdhupaNAnI sAmAcArI sAcavI rAkhavAnI paNa purepurI bhAvanA, tyAga-tapa-udAtta-cAritra ane samAjanI sAthenA saMbaMdho jALavIne ATaluM badhuM zAstrasarjana sarajavuM. A kaMI nAnI ane sAmAnya vAta nathI. hRdayamAM rahelo vairAgya, adhyAtmarasa ane jainazAsanano sAco prema ja duSkara kAryane sukara banAve che. kyAreka kyAreka to A kavirAjanA mukhethI evI suMdara sUktirUpa paMktio nIkaLI paDe che ke jene vAraMvAra doharAvavAnuM ja mana thAya che. tevI keTalIka paMktio, jema ke jJAna darzana caraNaguNA vinA, je karAve kulAcAra re, luMTIyA teNe jana dekhatAM, kahAM kare loka pokAra re. 1-3 viSaya rasamAM gRhI mAciyA, nAciyA kuguNa madapUra re, ghUmaghama ghama ghama calI, jJAna mAraga rahyo dUra re. 1-7 mana thakI mIlana meM taja kIyo. caraNa taja bheTavA sAMI re, kIjIe jatana jina e vinA, avara na vAMchIe kAMI re. 11-5 tuja vacana sukha AgaLe, navi gaNuM suranara zarma re, koDI kapaTa jo koI dAkhave, nava tajuM to ya tuja gharma re 11-6 koDI che dAsa prabhu tAhare, mAhare deva tuM eka re, kIjIe sAra sevaka taNI, e tuja UMcita viveka re. 11-8 savAso gAthAnuM stavana khaMDa khaMDa paMDita je hove, te navi kahIye nANI, nizcita samaya lahe te nANaft, sammatinI sahI nA. 1-13 nija saMce, mana nava khaMce, graMtha bhaNI jata saMce, uMce keza na saMce mAyA, to vrata na rahe paMce. ka. 15-20 yogagraMthanA bhAva na jANe, to na prakAza, phogaTa moTAI mana rAkhe, tasa guNa dUre nAse. ghanya. 15-21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa mele veze mahItala hAle, baka pare nIco cAle, jJAna vinA jaga vaMdhe ghAle, te kima mAga cAle. dhanya. 15-22 koI kahe mukti che vINatAM cItharAM, koI kahe sahaja jamatAM ghara dahIMtharAM, mUDha e doya tasa bheda jANe nahIM, jJAnayoge kriyA sAthatA te sahI, 16-24 tegalo mata muje deva muja mana thakI, kamalanA vana thakI jima parAgo, camaka pASANA jima lohane khecaze. muktine sahaja tujha bhakti ramo. Aja. 17-2 sADA traNaso gAthAnuM stavana. pApa navI tIvrabhAve kare, jehane navI bhavarAga re, ucara sthiti jeha seve sadA, teha anumodavA lAga re, cetana. 21 deha, mana, vacana pugala thakI, karmathI bhaja tuja rUpa re, akSaya akalaMka che jIvanuM, jJAna AnaMda rUpa re. cetana. ra4 amRtavelanI sajhAya. khajuo sanI kriyA kahI, nANA bhANa sama joI. kaliyuga eha paTaMtaro, viralA bujhaI koI. 15-4 nArA paramaguzavano, nAza lavannavapota mithyAmasi tama bhedavA, nA mahA udyota - 1pa-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa. svabhAvasukhamagnasya, jagattattvAvalokinaH / / kartRttvaM nAnyabhAvAnAM sAkSitvamavaziSyate // paraspRhA mahAduHkhaM niHspRhatvaM mahAsukhaM / etaduktaM samAsena, lakSaNaM sukhaduHkhayoH // jJAnasArASTaka AvA prakAranAM keTalAMya pado evAM che ke je sAkara ane amRta karatAM paNa vadhAre madhura che. jethI vAraMvAra sAMbhaLavAnuM ane gAvAnuM ja mana thAya, AvI uttama racanA karanAra te dhanya puruSane lAkho lAkho vaMdana. pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrI, avadhUtayogI evA zrI AnaMdaghanajI ma.zrIne AbuthI AgaLa meDatA gAmamAM athavA tenI AsapAsanA pradezamAM maLyA hoya ema lAge che. eka avadhUtayogI ane bIjA prakhara paMDita tathA banne adhyAtmaruci mahAtmAo, kevuM bannenuM suMdara mIlana. te to teozrInA mukhamAMthI sarI AvatI paMktio ja kahe che - AnaMdadhana kahe "jasa" suNo batAM, ehIM maLe to mero phero TaLe. mA, calate calata gAta, AnaMdaghana pyAre, rahata AnaMda bharapUra jazavajaya kahe suNo AnaMdaghana, hamAma male hajura. ehI Aja AnaMda bhayo mere, tero sukha nIrakha nIrakha. AnaMdaghanake saMga sujasa hI mIle, jaba taba AnaMda sama bhayo sujasa, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 23 A rIte pUjya yazovijayajI ma.zrInuM jIvana, nirmaLa cAritrapAlana karavA dvArA, satata anupama zrutapAsanA karavA dvArA, ane jainazAsananI prabhAvanA karavA dvArA atyaMta svaccha, pavitra ane yazasvI banyuM hatuM. cAre tarapha temanI vidvattAnI tathA svaccha cAritranI prazaMsA thatI hatI. teoe vizasthAnaka tapanI suMdara ArAdhanA karI hatI. pUjya AcArya ma. zrI vijayadevasUrIzvarajIe tathA rAjanagaranA jaina saMghe vicAra karIne temane upAdhyAya padavI ApavAno nirNaya karyo paraMtu tyArabAda thoDA ja samayamAM pU. A. zrI devasUrIzvarajI ma. zrI kAladharma pAmyA. zrI devasUrIzvarajI ma.zrInA prathama ziSya pU. A. zrI siMhasUrIzvarajI ma. zrI to 1708mAM pahelAM ja kAladharma pAmyA hatA. tethI gacchano badho bhAra pU. A. zrI vijayaprabhasUrIzvarajI ma. sA. upara Avyo. A kAraNe pUjya zrI yazovijayajI ma.zrInI upAdhyAyapadavI vikrama saMvata 1718mAM amadAvAdamAM caturvidha zrI saMghanI hAjarImAM dhanajI zUrA Adi zreSThigaNa hote chate pU. A. vijayaprabhasUrIzvarajI ma. zrInA hAthe thaI. te vakhate zrI jaina saMghamAM apUrva ullAsa pravartato hato. A upAdhyAya padavIne pU. zrI yazovijayajI ma.zrIe evI dIpAvI-zobhAvI ke teo upAdhyAyajI ma.nA nAme ja vadhAre prasiddhi pAmyA. "upAdhyAyajI ma. eTale yazovijayajI ma. ane yazovijayajI ma. eTale upAdhyAyajI ma." tyArapachI Aja sudhI temanA mATe 'upAdhyAya' e zabda padavI mAtra rUpe na rahetAM temanA bIjA paryAyavAcI nAma rUpe ja banI gayo. pUjya upAdhyAyajI ma. zrIe digaMbarAcArya zrI samaMtabhadrajIkRta AtamImAMsA upara aSTasahastrI tAtparya vivaraNa, pataMjali RSikRta yogasUtra upara vRtti, mammaTa RSikRta kAvyaprakAza upara vRtti, ane jAnakInAtha paMDita zarmAcArya kRta "nyAya siddhAntamaMjarI' upara vRtti lakhI che. A rIte anyadarzanakAronA paNa je graMtho upayogI lAgyA tenA upara suMdara sAhityasarjana karyuM che tathA potAnA racelA graMthomAM amuka amuka sthAnoe yogavAsiSTha, upaniSadu, zrImadbhagavadgItA AdinA AdhAro ApyA che. A badhuM jotAM potAnA saMpradAyathI parazAstromAM paNa jyAM jyAM hitakArI tattva jaNAyuM che tene vINavAmAM ane vistAravAmAM teo prayatnazIla rahyA che. temAM temanI udAratA ane guNagrAhI daSTi ja kAraNabhUta che. dhanya che te mahAtmA puruSane. (1) teoe zrAvako sAme paNa AgamavAranA Adi dvArA suMdara adhyApana karAvyuM hoya tema teozrInuM sAhitya jotAM jaNAya che. suratamAM 1722nA cAturmAsamAM racAyelI agIyAra aMganI sakjhAyamAM chelle kaLazamAM Avo pATha che - mAra bakAI maMgala pitA re, rUpacaMdabhAI udAra' mokalAye kAMI sAMbhaLyo re, kaatdharyuM aMga IgyAra / pa / yuga yuga suni" vighu vacchare re, zrI jazavajaya uvAye surata comAsuM rahI re, kIdho e supasAya. 6 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa (2) doDhaso gAthAnuM bhagavAna mahAvIrasvAmInuM stavana, amadAvAdamAM Igalapura nAmanA parAmAM 1733nA cAturmAsamAM dozI mUlAnA putra dozI meghAnA nimitte (DhuMDhIyAnA paMthamAMthI mUrtipUjaka banAvavAnA avasare) banAvyuM hoya tevo ullekha te ja stavanamAM sAtamI DhALanI trIjI ane pAMcamI gAthAmAM jovA maLe che - IgalapuramAM rahIya comAsuM, dharmadhyAna sukha pAyAjI, saMvata sattara tetrIsa varase, lijacadazamI mana bhAyAjI, zrI vijayaprabhasUri savAyA, vijaya ratana yuvarAyA che, tasarAje bhayajanahita kAje Ima meM jinaguNa gAyA jI. 7-3 dozI mUlA sUta suvivekI, dozI meghA hete jI, eka stavana meM kIdhuM suMdara, cuta akSara saMkete jI. e jinaguNa suratano parimala, anubhava to te lahecejI, bhamara para je arathI hoIne, gurU aA zira vaccejI. 7-5 (3) zrI jaMbUsvAmI rAsanI racanA khaMbhAtanagaramAM 1739mAM thaI. khaMbhanagare thayA ciri harSe jaMbU aNuM bhuvana" suraja caMda' varSe zrI navijaya butha sugara sIsa, kahe adhika purayo mana jaIza. (4) samudravahANa saMvAda = sattara DhALanI lagabhaga 286 gAthA rUpe kAvyamaya suMdara A racanA ghoghAbaMdare 1717mAM karelI che. zrI nayafjaya sibughato ho, sAsa bhaNo ullAsa, e upadeza je rahe, te pAme sujasa vilAsa. harakhata. n 17-18 vadhu muni saMvata jANIye ho, te ja varSa pramANe, ghoghA baMdare e racyo, upadeza caDhaco supramANa. harakhita. / 17-18 (5) vikrama saMvata 1737mAM pUjya vinayavijayajI ma.zrI rAMdera nagaramAM cAturmAsa hatA. ghaNA ja vayovRddha hatA, rAMderanA saMghe "zrIpALarAjAno rAsa racavAnI vinaMtI karI. teoe kahyuM ke jo A rAsa kadAca adhuro rahI jAya ane zrI yazovijayajI ma. puro karavAnI sammati ApatA hoya to zarU karUM. AvI vAta thatAM zrI yazovijayajI ma.zrIne rAMderanA saMghe uparokta vAta kahI, teozrInI sammati maLatAM zrI vinayavijayajI ma.zrIe zrIpALarAjAno rAsa zarU karyo. 750 gAthA racAtAM (cothA khaMDano keTaloka bhAga racAyA pachI) pUjya zrI vinayavijayajI ma. zrI kALadharma pAmyA, bAkI rahelo rAsa rAMdera jaina saMghanI vinaMtithI pUjya zrI yazovijayajI ma. zrIe pUrNa ryo. chelle kaLazamAM lakhyuM che ke - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 'saMvata sattara aDatrIsa varase, rahI rAMdera comAse jI, saMghatA AgrahathI mAMDyo, rAsa adhika ullAse jI. 9 sArtha saptazata gAthA viracI, te pahoMcyA suralokejI, tenA guNa gAve che gorI, milI milI thoke thoke jI. 10 tAsa vihvAsa bhajana sasa pUraNa, prema pavitra kahayA che, zrI navijaya vibugha pacasevaka, sujasavijaya uvajhAyAjI / 11 / bhAga thAkato pUrA kIgho, tAsa vacana saMkete jI, vaLI samakitadaSTi je nara, tAsa taNe hita hete che, je 12 / pU. zrI haribhadrasUrijI ma. sAheba Adi pUrvAcAryonA racelA saMskRta prAkRta graMthomAMthI koI koI graMthane gujarAtI kAvya rUpe banAvIne viddhabhrogyamAMthI bAlabhogya sAhitya paNa A mahAtmA puruSe banAvyuM che jema ke samyaktasaptatikA uparathI samakitanA 67 bolanI sajhAya, ane zrI yogadaSTi samuccaya uparathI AThadRSTinI sajhAya vagere, teozrInI graMtharacanAmAM pUjya zrI haribhadrasUrijI ma.sAhebanA graMthonuM anusaraNa vadhAre dekhAya che. lakhavAnI zailimAM paNa zrI haribhadrasUrijInI chAyA vadhAre jaNAya che tethI ja zrI upAdhyAyajI ma.zrInuM upanAma'laghu haribhadrasUri' tarIke zAsanamAM prasiddhi pAmyuM che. pUjya zrI yazovijaya ma. zrInI AvA prakAranI jabarajasta adbhuta graMtharacanA, smaraNazakti, dhAraNAzakti, kavitvazakti ane tArkikazakti Adi joIne bhUtakALano ane vartamAnakALano jaina samAja teone (1) tArkikaziromaNi (2) laghuharibhadrasUri (3) dvitIya hemacaMdra (4) yogavizArada (5) satyagaveSaka (6) samayavicAraka (7) kUrcAlI zArada (8) mahAna samanvayakAraka (9) prakhara taiyAyika (10) vAdimatabhaMjaka (11) zuddha AcAra-kriyApAlaka, Adi aneka upanAmothI biradAve che. upAdhyAyajI ma.zrInA samayakAlamAM thayelA ane dharmasaMgrahanA kartA pUjya mAnavijayajI ma.zrIe A pramANe kahyuM che ke - prabhavAdaka gruta kevalajI, A duA pas jima, kalamAMhI jotAM thayAM che, e paNa Rtaghara utama. A pramANe upAdhyAyajI ma.zrInuM jIvana ghaNuM ja pavitra, vairAgyavAhI, sAhityopAsaka ane atyaMta zAsana samarpita hatuM - teozrI 1744mAM vaDodarAnI pAsenA DabhoI gAmamAM 11 divasanuM anazana karavA pUrvaka samAdhi sAthe svargagAmI banyA. Aje paNa temanA samAdhi sthAne svargavAsanA divase "nyAyano dhvani saMbhaLAya che. AvI kivadattI che. alpakALamAM ghaNI ja suMdara nAmanA ane suvAsa prasarAvatA gayA. teozrIne vAraMvAra bhAva-pUrvaka vaMdanA. pUjya upAdhyAyajI ma. zrInA jIvana caritra vize keTalIka vAta kahIne have dravya-guNa-paryAyanA rAsa viSe keTalIka saMkSipta vAta kahIzuM. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa dravya-guNa-paryAyanA rAsanI alya rUparekhA: | vikrama saMvata 1709/1710 AsapAsamAM A graMtha banAvAyo che. cha dravya, tenA sAmAnyavizeSa guNo, sAmAnya-vizeSa svabhAvo tathA vyaMjanaparyAya ane arthaparyAyanuM varNana che. dravyathI guNo ane paryAyo kathaMci bhinna che. kathaMci abhinna che. arthAt bhinna-bhinna che tenuM yuktipUrvaka varNana che. temAMthI ja saptabhaMgI thAya che te samajAvIne digaMbarAsnAyanA zrI kuMdakuMdAcArya racita pravacanasAra ane zrI devasena AcArya kRta "nayacakra'nI keTalIka samIkSA paNa karavAmAM AvI che. nayo-upanayo ane adhyAtma no samajAvIne temAM je je anucita aMza che tenuM dalIlo pUrvaka nirasana paNa karavAmAM AvyuM che. jainadarzanamAM gujarAtI bhASAmAM kAvyarUpe racAyelA A graMtha upara pU. zrI bhojasAgarajI kavie dravyAnuyoga tarkaNA' nAmanI saMskRta TIkA banAvI che. saMskRta racanA upara gujarAtI vivecano ghaNAM haze. paraMtu gujarAtI racanA upara saMskRta TIkA thaI hoya to A eka ja graMtha che. A graMthanI kula 17 DhALo che. 285 gAthA che. pahelI DhALamAM - maMgalAcaraNa - viSaya -- saMbaMdha ane prayojana jaNAvIne anuyoganA 4 bheda samajAvyA che. eka eka anuyoga pradhAnapaNe kayA zAstromAM che te jaNAvIne dravyAnuyogano abhyAsa karavo atizaya Avazyaka che. tenA abhyAsa vinA caraNakaraNAnuyoga paNa viziSTaphaLadAyaka thato nathI. ema jaNAvI dravyAnuyoga bhaNavA mATe AdhAkarmAdi doSa kadAca sevavA paDe to paNa te doSo yatkiMcit hovAthI tIvra doSo gaNAtA nathI. ane A dravyAnuyogano abhyAsa manazuddhi karAvavA dvArA zukladhyAnanI prApti karAvI kevaLajJAna apAvanAra bane che. tethI tenA abhyAsa mATe gurunizrA-ja upakArI che. tathA tenA abhyAsamAM ja otaprota rahevAnuM bhArapUrvaka A DhALamAM sUcana karavAmAM AvyuM che. bIjI DhALamAM - dravya-guNa ane paryAyanI vyAkhyAo samajAvI A graMthamAM zuM samajAvAze? teno viSaya jaNAvyo che. (1) kathaMcida (2) kathaMci abheda (3) dravya-guNa-paryAya svarUpe trividhatA ane (4) utpAdavyaya-dhruva Ama 3 lakSaNo, tenA bhedo (5) dravyanA bhedo (6) guNa-svabhAvanA bhedo ane (7) paryAyanA bhedo Ama dvArA samajAvyAM che, motI, motInI mAlA ane ujvaLatAnI jema dravya-guNa ane paryAya kaMIka bhinna che. ane kaMIka abhinna paNa che. sarve dravyomAM pota potAnA paryAyo pAmavAnI svAbhAvika rIte ja (pAriNAmika bhAve ja) zakti rahelI che. kALakrame pragaTa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA thatA paryAyomAM rahelI je sAmAnya dravyazakti te UrdhvatA sAmAnya ane ekakALe bhinnabhinna kSetravartI bhinna bhinna dravyanA pragaTa thayelA paryAyamAM rahelI je samAnatA te tiryakasAmAnya zakti che. UrdhvatA sAmAnyanA 1 oghazakti ane 2 samuccitazakti Ama be bheda che. dUra dUra kAraNamAM rahelI je kAryazakti te oghazakti ane nikaTa-nikaTatama kAraNamAM rahelI kAryazakti te samuccita zakti che. jema tRNamAM ane dUdhamAM ghInI zakti tathA acaramAvarta ane caramAvartamAM dharmazakti. A pramANe paryAyo pAmavAnI zakti dravyomAM svayaM ane sahaja che ja. digaMbarAnjhAyamAM guNamAM paNa paryAya pAmavAnI zakti mAnavAmAM AvI che. paraMtu guNa e paryAyathI bhinna koI vastu ja nathI ke jethI dravyanI jema temAM zakti hoya. vAstavika sthiti e che ke dravyanI aMdara ja guNone AzrayI parivartana (paryAya) thAya che. dravyArthika-paryAyArthika Ama be ja naya hovAthI guNa trIjo padArtha ja nathI. to tyAM zakti kema manAya ! dravyathI guNa-paryAyono nIcenI pAMca yuktiothI kathaMcid bheda samajAvela che. (1) dravya eka che. guNa-paryAyo aneka che. Ama saMkhyAda che. (2) dravya AdhAra che. guNa-paryAyo Adheya che. Ama AdhArAdheyapaNe bheda che. (3) dravya (naiyAyikAdi darzananI dRSTie) dvIndriya gocara che. jyAre guNa-paryAyo ekendriyagocara che. Ama IndriyagocaratAthI bheda che. (4) dravya-guNa-paryAya Ama nAmathI bheda che. A saMjJAthI bheda jANavo. (5) A traNenAM lakSaNo judAM judAM che. A lakSaNathI bheda jANavo. A rIte bIjI DhALamAM dravya-guNa-paryAyano bheda samajAvyo che. trIjI DhALamAM - dravyathI guNa-paryAyono kathaMcit abheda samajAvavAmAM Avyo che temAM nIcenI yuktio darzAvavAmAM AvI che. (1) abheda na mAnIe to guNa-guNIbhAvano uccheda thAya. (2) samavAyasaMbaMdha mAnIe to 'anavasthA doSa' Ave. (3) "je suvarNa hatuM teja kuMDala banyuM che je zyAma ghaTa hato te ja rakta banyo che. A vyavahAra jo abheda na mAnIe to na ghaTe. (4) avayava-avayavIno (skaMdha ane dezano) jo abheda na mAnIe to bamaNI gurutA thavAno doSa Ave. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa (5) bhinna-bhinna dravyono abhedarUpe jo eka paryAya bane che to eka dravyano paryAya tenAthI abhinna kema na hoya? (6) jo dravyamAM paryAyonuM abhedabhAve paNa astitva na mAnIe to te paryAyAtmaka kArya zazazRMganI jema asat thavAthI te kArya kadApi thAya nahIM. A rIte dravyathI guNa-paryAyono abheda che. naiyAyiko bhUtakALanA padArthane asat mAnIne tenA smaraNanI jema asatnI utpatti paNa ghaTAve che. paraMtu bhUtakAlano padArtha sarvathA asat nathI, phakta te paryAyArthika nayathI ja asat che. dravyArthikanayathI sat che. mATe sarvathA asatnI smRti ke utpatti thatI nathI. jo sarvathA asat vastu jJAnamAM jaNAtI hoya to kevala mAtra jJAnavAdI evA bauddhano ja vijaya thAya. "meM hamaNAM ghaTa jANyo" evuM je jaNAya che. te paNa atItaparyAyamAM vartamAnatAno Aropa che. A rIte taiyAyikAdi ekAnta bheda, sAMkhyAdi ekAnta abheda mAne che. ane jaino apekSAe bhedabheda che. Ama kahe che. AvI vAto trIjI DhALamAM kahI che. cothI DhALamAM - Atapa ane aMdhakAranuM udAharaNa ApIne bheda-abheda sAthe mAnavAmAM virodha Avaze evI zaMkA uThAvIne teno uttara ApatAM "pudgaladravyamAM jema varNa-gaMdha-rasa-sparza indriya grAhyatAnI apekSAe kaMIka bhinna ane ekakSetrAvagAhIpaNe kaMIka abhinna che. tema dravya-guNa-paryAyo bhinnabhinna hoI zake che. temAM kaMI virodha Avato nathI. kAco ghaTa ane pakva ghaTa zyAma ane raktapaNe bhinna che. chatAM ghaTapaNe abhinna che. devadatta nAmano puruSa, bAla-taruNabhAve nyAro (bhinna) che. chatAM devadattapaNe abhinna che. A rIte jaDacetana jevA sarvathA bhinna jaNAtA padArtho paNa 'dravyapaNAne... AzrayI abhinna paNa che ja. Ama sarvatra bhedabheda ubhayasvarUpa hovAthI koI jAtano virodha Avato nathI. balka hRdayamAM 'syAdvAda rAkhIne ja bolavAnuM rahe che. dravya-kSetra-kAla ane bhAvane AzrayI padArthonA svarUpane samajAvanArI aneka bhegI thAya che. chatAM saMkSepathI sarvatra saptabhaMgI ja kahevAya che. paryAyArthika ane dravyArthika nayanI apekSA vArApharatI badalatAM (1)kathaMcibhinna, (2) kathaMcit abhinna, (3) kathaMcit bhinna-bhinna, (4) kathaMcit avaktavya, (5) kathaMcit bhinna-avaktavya(6) kathaMcit abhinna avaktavya, (7) kathaMcit bhinnAbhinna avaktavya. A suMdara saptabhaMgIno abhyAsa jeo karaze. teono yaza ane kIrti ApoApa jagatamAM vadhaze. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA pAMcamI DhALamAM - vastunuM paripUrNa svarUpa jaNAvanArI je jJAnadaSTi te pramANa kahevAya che. A pramANa to dravya-guNa ane paryAyanA bheda-abhedAtmaka paripUrNa svarUpane samajAve ja che. paraMtu pramANanA eka aMzabhUta evI nadRSTi paNa vastunA bheda-abhedAtmaka paripUrNa svarUpane samajAve ja che. taphAvata mAtra eTalo ja che ke nayavRSTimAM eka svarUpa mukhyavRttithI pradhAnatAe) jaNAya che. ane bIjuM svarUpa gauNavRttithI (upacArathI-lakSaNothI) jaNAya che. tethI ja A nayadaSTi, e pramANa dRSTino eka aMza kahevAya che. dravyArthikanayanI pradhAnatAe abheda mukhyavRttithI ane bheda gauravRttithI jaNAya che. tevI ja rIte paryAyArthikanayanI pradhAnatAe bheda mukhyavRttithI ane abheda gauNavRttithI jaNAya che. koIpaNa nayajJAnamAM bIjA nayano viSaya gauNapaNe avazya jaNAya ja che. to ja te sunaya kahevAya che. jo bIjA nayano viSaya vivakSita nayanA viSayamAM sarvathA (gauNapaNe paNa) na jaNAya to te naya durnaya bane che. nayAbhAsa kahevAya che. tene ja mithyASTi kahevAya che. A bAbatano vizeSAvazyakabhASyano ane sammatitarkano sAkSI pATha A DhALamAM Apela che. A rIte mukhyapaNe dravyArthika ane paryAyArthika Ama be naya che. ane tenA uttarabheda rUpe naigamAdi 7 nayo che. AvuM zAstromAM ThekANe ThekANe ghoSita kareluM che. nayonI bAbatamAM Avo dhorImArga hovA chatAM paNa AvA dhorImArgane (rAjamArgane) choDIne zrI digaMbarAsnAyamAM devasenAcAryakRta nayacakramAM 27=kula 9 nava naya, traNa upanaya, adhyAtmadaSTie nizcaya-vyavahAra ityAdi nayonI je kalpanA karavAmAM AvI che te zAstra ane yuktithI viruddha che mATe barAbara nathI. tethI A viSaya teoe temanA zAstramAM jema lakhyo che. tema ame ahIM prathama lakhIe chIe. pachI tenI carcA karIzuM (temAM yogyAyogyano vicAra jaNAvIzuM) temanA kahevA pramANe nayacakramAM prathama dravyArthikanayanA 10 bheda A pramANe che. (1) akarmopAdhi zuddha dravyA. (6) bhedakalpanA sApekSa azuddha dravyA. (2) utpAdavyayagauNa sattAgrAhaka zuddha dravyA. (7) anvaya dravyA. (3) bheda kalpanA rahita zuddha dravyA. (8) svadravyAdigrAhaka dravyA. (4) karmopAdhi sApekSa azuddha dravyA. (9) para dravyAdigrAhaka dravyA. (5) utpAda vyaya sApekSa azuddha dravyA. (10) parama bhAvagrAhaka dravyA. A daze bhedonA artho, udAharaNa sAthe A DhALamAM samajAvyA che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa chaThThI DhALamAM - digaMbarAmnAya pramANe paryAyArthikanayanA 6 bheda che. te A pramANe - (1) anAdi nitya zuddha paryAyA. | (4) nitya azuddha paryAyA. (2) sAdi nitya zuddha paryAyA. | (5) karmopAdhi rahita nitya zuddha paryAyA. (3) anitya zuddha paryAyA. | (6) karmopAdhi sApekSa anitya azuddha paryAyA. paryAyArthika nayanA A cha bhedonuM varNana karIne naigamanayanA 3, saMgrahanayanA 2, vyavahAranayanA 2, RjAsUtranayanA 2 ane zabda-samabhirUDha-evaMbhUta nayanA eka eka ema kula sAta nayanA 3+2+2+2+1+1+1=12 bhedo maLIne navanayonA 10+6+12=28 bhedonuM varNana A DhALamAM che A 28 bhedonA artho udAharaNo sAthe ahIM samajAvavAmAM AvyA che. sAtamI DhALamAM - ------- digaMbarazAstrane anusAra 3 upanayo A DhALamAM samajAvyA che. (1) sadbhUtavyavahAra upanaya, (2) asakta vyavahAra upanaya, (3) upacarita asadbhuta vyavahAra upanaya. A traNe upanayanA anukrame ra+9+3 bhedo che. vaccenA asadbhuta vyavahAra upanayanA bIjI vivaphA pramANe 9 ne badale 3 bheda paNa che. A saghaLA bheda-prabhedonuM varNana A DhALamAM che. AThamI DhALamAM - adhyAtmadaSTie nizcayanaya ane vyavahAranaya Ama be nayonuM varNana A DhALamAM che. A pramANe digaMbarAsnAyane anusAre 'nayacakra' graMthamAM kahyA mujaba nayo, upanayo ane adhyAtmano samajAvIne A DhALanI gAthA 8 mIthI tenuM nirasana karela che. teoe 7 nayane badale je 9 nayo karyA che tenuM, tathA 10-6 vagere je uttarabhedo karyA che tenuM, tathA zAstrasiddha nizcaya vyavahAranayanA artho tyajIne navA artho je karyA che, tenuM aneka prakAranI yukti-prayuktiothI A DhALamAM nirasana karyuM che. dravyArthika ane paryAyArthika Ama mULabhUta ra naya che. tenA uttarabheda rUpe 7 nayo che. tene badale 2+3=9 nayo karavAthI 'vaheMcAyelAnuM vaheMcavuM" Avo doSa lAge. jema jIvanA be bheda che saMsArI ane mukta, tene badale saMsArI-mukta ane jIva Ama traNa bheda pADIe to te ucita nathI. kAraNa ke saMsArI ane muktamAM ja badhA jIvo vaheMcAI gayA. (AvI gayA.) pachI trIjA bheda tarIke jIva levAthI koI padArtha to bAkI raheto nathI. tema ahIM samajavuM. A rIte nayo mATenI teonI (digaMbaronI) A prakriyA barAbara nathI. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 31 navamI DhALamAM - 'utpAda-vyaya ane dhruva' Ama tripadI samajAvI che. sarve dravyo pratisamaye pUrvaparyAyanI apekSAe vyayAtmaka, uttaraparyAyanI apekSAe utpAdAtmaka ane dravyasvarUpe dhRvAtmaka Ama tripadI svarUpa che. vyavahAranaya bhedagrAhI hovAthI pUrvasamayamAM vyaya ane uttara samaye utpAda kahe che. jema ke bAramA guNasthAnakanA caramasamaye jJAnAvaraNIyano kSaya, ane teramAnA prathama samaye kevalajJAna thAya che Ama kahe che. paraMtu nizcayanaya abhedagrAhI hovAthI eka ja samayamAM vyaya-utpAda kahe che. ane dhruva to che ja. bAramAno je caramasamaya che. te ja teramAno prathama samaya che. ane te eka ja samayamAM jJAnAvaraNIyano kSaya ane kevalajJAnanI utpatti thAya che. Ama kahe che. tathA je samaye vastu nAza pAme che te eka samayamAM ja naSTa nazyamAna ane saMte kahevAya che. tevI ja rIte je samaye vastu utpAda pAme che te eka samayamAM ja utpana, 3HdyamAna ane 3sthate kahevAya che. eka eka samayamAM anaMta anaMta paryAyone AzrayI AvI rIte anaMta vyaya, te ja rIte anaMta utpAda ane anaMta dhRvatva che A viSaya samajAvyo che. tathA utpAdanA be prakAra (1) prayatnajanya. ane (2) vizrasA. te ja rIte vyayanA be prakAra (1) rUpAntaranAza ane (2) arthAntaranAza. vaLI dhruvanA paNa be prakAra (1) parimitakAlanuM dhRvatva (2) saikAlika dhruvatva A bheda-prabhedo sArI rIte samajAvyA che. dazamI DhALamAM - dharma, adharma, AkAza, kAla, jIva ane pudgala A cha dravyonuM varNana che. prathamanAM 3 dravyo eka eka che. pAchaLanAM 3 dravyo anaMta che. jo dharmadravya na mAnIe to siddhaparamAtmAnI lokAgre gati je virAma pAme che te virAma na pAme paraMtu anaMta alokamAM anaMta gati karyA ja kare. je barAbara nathI. jo adharma dravya na mAnIe ane tenA vinA jIva-pudgalanI sthiti thatI hoya Ama mAnIe to alokamAM paNa kyAMka jIva-pudgalanI nityasthiti hovI joIe. AvI yuktiothI A be dravyonI siddhi karI che. te be dravyo lokAkAza pramANa che. AkAza prasiddha ja che. tenA paradravyApekSita be bheda che. jIva pudgalAdinA saMyogavALuM AkAza te lokAkAza ane jIva-pugalanA saMyoga vinAnuM je AkAza te alokAkAza che. lokAkAza cAre bAjuthI parimita che ane alokAkAza niravadhika che. jo alokAkAzane sAvadhika mAnIe to alokAkAzane cheDe pharIthI Avo bIjo lokAkAza che Ama mAnavuM paDe. te zAstrathI viruddha che. mATe alokAkAza niravadhika che. kALanI bAbatamAM zvetAMbara AmnAyamAM be nayane AzrayI be vicAradhArA pravarte che. eka vicAradhArA evI che ke jIva Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 32 dravya-guNa-paryAyano rAsa pudgalanA vartanA-pariNAma Adi rUpa je paryAyo che. te ja kAla che. arthAt kAla e chaThTha svataMtra dravya nathI. jIva-pudgalonA paryAya svarUpa kAla che. te paryAyamAM dravyano upacAra karIne kALane upacarita dravya kahyuM che. bIjI vicAradhArA evI pravarte che ke jyotiSacakranA cAra pramANe jaNAtuM aDhIdvIpavyApI kAla e chaThuM svataMtra dravya che ane kAlane dravya mAnIe to ja cha dravyo che. AvuM paramAtmAnuM vacana yathArtha thAya. jyAre digaMbarAsnAyamAM lokAkAzanA eka eka pradezamAM eka eka kAlANa che. je DabbAmAM bharelA retInA dANAtulya che. paraspara piMDIbhAva pAmatA nathI. tethI skaMdha banato nathI mATe kAlAstikAya kahevAto nathI. eka paramANu eka pradezathI bIjA pradeze jAya temAM samaya jaNAvavAmAM A kAlANu sahAyaka che. AvI mAnyatA digaMbarasaMpradAyanI che tyArabAda te DhALamAM digaMbaramatanuM nirasana karela che tathA jIva-pudgala dravyonuM varNana karIne A DhALa pUrNa karela che. agiyAramI DhALamAM - chae dravyonA guNa ane svabhAvonuM varNana che. "astitvAdi' 10 sAmAnya guNo che. ane jJAna-darzanAdi 16 vizeSaguNo che. chae dravyomAM je varte te sAmAnyaguNa ane amuka-amuka dravyomAM je varte te vizeSa guNa kahevAya che. A sarve guNonuM varNana A DhALamAM che. tathA "astisvabhAva' Adi 11 sAmAnya svabhAva che. ane "cetanatA' Adi 10 vizeSa svabhAvo che. temAMthI 11 sAmAnyasvabhAvonuM varNana A DhALamAM che ane vizeSa svabhAvonuM varNana 12mI DhALamAM che anuvRtti-vyAvRtti saMbaMdha dharma-dharmabhAvanI pradhAnatAe svabhAvo kahevAya che ane tene ja ItarapadArthothI vyAvartakapaNAne AzrayI guNo kahevAya che. paramArthe banne jAdA nathI. tathA cetanatA-acetanatA ane mUrtatA-amUrtatA sAmAnyaguNamAM paNa che ane vizeSaguNamAM paNa che. cetanatAguNa sarve jIvadravyomAM che mATe sAmAnya ane jIvamAM ja che, pudgalAdimAM nathI mATe vizeSa. Ama acetanatA AdimAM paNa samajavuM. tathA "astisvabhAva' Adi 11 sAmAnya svabhAvomAM ekaeka svabhAva na mAnIe to zuM doSa Ave ? te samajAvIne agiyAre svabhAva chae dravyomAM mAnavA jarUrI che. A vAta A DhALamAM siddha karI che. bAramI DhALamAM - 10 vizeSa svabhAvonuM varNana che. cetanatA Adi A 10 vizeSa svabhAvo jo na mAnIe to zuM doSa Ave ? te paNa eka eka svabhAva AzrayI A DhALamAM jaNAvyuM che tethI 10 vizeSasvabhAvo mAnavA jarUrI samajAvyA che. Ama dharma-adharma ane AkAza A traNa dravyomAM 16/16 svabhAva che. jIva-pudgalamAM 21/21 svabhAvo che ane kALamAM 15 svabhAvo che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 33 teramI DhALamAM - 11 sAmAnya svabhAvo ane 10 vizeSasvabhAvo Ama kula 21 svabhAvo upara nayo ghaTAvavAmAM AvyA che. A eka eka svabhAva kayA kayA nayathI saMbhave ? te nayonI vivakSA A DhALamAM samajAvI che. caudamI DhALamAM - paryAyonuM varNana A DhALamAM che. paryAyanA pradhAnatAe 2 bheda che (1) vyaMjana paryAya, ane (2) arthaparyAya. dIrghakAlavartI paryAya ke je zabdo (vyaMjano) dvArA bolI zakAya jema ke jIvano manuSyaparyAya, te vyaMjanaparyAya kahevAya che. ane kSaNa-kSaNanA eka-eka samayavartI paryAya ke je zabdothI bolI na zakAya paNa arthamAM (padArthamAM) hoya ja te arthaparyAya. te vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya Ama bannenA dravya-guNa ema be be bheda che tenA paNa zuddhaazuddha Ama be be bheda che. eTale 2*2*2=8 bhedo paryAyanA thAya che. dharma-adharma-AkAza A traNa dravyo ke je vyavahAranayathI apariNAmI che. temAM paNa nizcayanayathI A aSTavidha paryAyo hoya ja che. tethI te traNa dravyo paNa nizcayanayathI pariNAmI ja che. chae dravyo tripadIyukta hovAthI pariNAmI nitya che. paNa kUTastha nitya ke kSaNika mAtra nathI. jala' pote niyatAkAravALuM nathI. ghaTamAM bharIe to ghaTAkArapaNe bane ane tapelAmAM bharIe to tapelAnA AkAre bane, tema dharma-adharma dravyo paNa lokAkAzavyApI hovAthI te AkAre pariNAma pAmyA che. tethI te dravyomAM paNa paryAya che. tathA gati-sthiti-avagAhanA karatA jIva-pudgalone sahAyaka thavAnA paryAyamAM A traNe dravyo varte che tethI paNa pariNAmI che. paMdaramI DhALamAM - jJAnaguNa" e jIvanamAM udyota-prakAza lAvanAra che. ajJAna rUpI aMdhakArano nAza karanAra che. bhavasAgaramAM jahAja samAna che. jJAna vinAnI kriyA khajAA samAna che ane kriyA vinAnuM jJAna sUryasamAna che. jJAnaguNa yukta kriyA saMpanna je munio che te dhanya che. jJAnaprApti mATe je gItArthanizrAe vihAra kare che te munio paNa dhanya che. je jJAnamArga prApta karavAnI upekSA karIne ajJAnamAM ja racyA-pacyA rahetA chatA kapaTapUrvaka kriyA karI mAna vahana kare che te nirdoSa mArge nathI. jJAnadazAnI upekSA karI svataMtrapaNe vicaratA ane bAhyabhAvamAM ja rAcatA munione A DhALamAM ghaNo upAlaMbha Apyo che. je kharekhara bhAvathI manana karavA jevo che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa soLamI DhALamAM - 'dravyAnuyoganuM jJAna e sAmAnya nathI. A to brahmANI che arthAt paramAtmA vItarAgadevanI pavitra vANI che. mATe gItArtha guruo pAse ja bhaNavAnuM kahyuM che bhaNyA pachI paNa tucchabuddhivALAne AvA gaMbhIra mahAna arthavALA anuyoga bhaNAvavA nahIM evI AjJA karI che. kAraNa ke sAmAnya mANasane kiMmatI vastu ApavAthI vastunI kiMmata ghaTe che. te jIvane AvI mahAmUlyavAna vastuonI kiMmata hotI nathI. AvA prakAranA gaMbhIra arthavALA dravyAnuyoganA ghaNA bhAvo to kevalI bhagavAna ja jANe che. chatAM saMkSepamAM gurugamathI ane anubhavabaLathI keTalAka bhAvo A graMthamAM varNavyA che Avo dravyAnuyoga bhaNavAthI pApanI zreNI nAza pAme che. mukti paTarANI prApta thAya che. talane jema ghANI pIle tema ghanaghAtI karmo pIlAya che. tathA durjana mANaso AvA graMtho joIne TIkAniMdA avazya karaze ja. kAraNa ke jene jJAnaruci nathI te niMdAmAM ja masta hoya che. to paNa - jJAnaruci evA sajjana jIvothI A graMtha paNa jainazAsanamAM jarUra pratiSThA pAmaze. sattaramI DhALamAM - ------- pUjya graMthakArazrI upAdhyAyajI mahArAjazrIe potAnI yazasvI guru pATaparaMparA varNavI che. akabara bAdazAhanA pratibodhaka 16mA saikAmAM thayelA pUjya jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI ma.sAhebanA ziSya- vargamAM AcAryonA nAmo jaNAvIne pachI pUjya zrI kalyANavijayajI ma.sA.thI upAdhyAyanAM nAmo jaNAvIne temAM thayelA pUjya zrIjitavijayajI ma.zrInA laghu gurubhAI zrI nayavijayajI ma.zrInA vinItaziSya zrI yazovijayavAcakanI A graMtharacanA che. Ama kahIne je gurukRpAthI kAzImAM nyAyazAstrAdi bhaNavAnI tathA durbodha evA nyAyaciMtAmaNi graMthanA abhyAsanI prApti thaI. te guruparaMparAno upakAra mAnI graMtha samApta karela che. A pramANe A graMthamAM tathA tenI eka eka DhALamAM zuM zuM viSaya AlekhAyo che. tenI sAmAnya rUparekhA A samajAvI che. A ja viSaya digaMbarAsnAyamAM pravacanasAra ane nayacakra Adi graMthamAM che. paraMtu temAM keTalIka je kalpanAo mAtra karavAmAM AvI che te barAbara nathI. tethI A graMthamAM tenI samIkSA karavAmAM AvI che. graMthakArazrIe A ja viSayane saMskRta bhASAmAM samajAvato anekAnta vyavasthA' nAmano graMtha paNa banAvyo che. graMthakArazrIe zrI vizeSAvazyakabhASya, sammatitarka, pramANanayatattvAlaka ane anuyogadvAra Adi pUrvAcAryaracita graMthono AdhAra laIne A apUrva graMtharacanA karI che. gujarAtI bhASAmAM kAvyarUpe suMdara ane rasaprada evI A racanA che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 35 A graMtha bhaNavAnI preraNA : zrI mahesANA pAThazALAmAM meM vikrama saMvata 2004 thI 2010 sudhI kula 7 varSa sudhI saMskRta-prAkRta tathA dhArmika keTalAka graMthono abhyAsa karyo paraMtu dravyAnuyoganA graMthono abhyAsa karavAno yoga tyAM Avyo na hato. vikrama saMvata 2012mAM amadAvAdamAM AvavAnuM thayuM. tyAM ujamaphaInI dharmazALAmAM vikrama saMvata 2013mAM pUjya AcAryadeva zrI caMdrasAgarasUrIzvarajI ma.sA. cAturmAsa hatA. teozrInI nizrAmAM pUjya sAdhubhagavaMtone tathA pUjya mRgendrazrIjI ma. sA. Adi sAdhvIjI ma.zrIone paMDitavarya zrI zAntilAla kezavalAla zAha A rAsanuM vivecana samajAvatA hatA. AcArya mahArAjazrIe mane A dhArmika vargamAM besavAnuM sUcana karyuM tyAre sauthI prathama mane A graMthano yatkiMcit sparza thayo. tyArabAda paMDitajI zrI zAntibhAI pAse meM A graMthano paddhatisara abhyAsa karyo. teozrInI aMdarathI vAtsalyabharI amRtasarakhI paNa bahArathI kaMIka kaDavI lAgatI vANIthI kaMIka vizeSa arthabodha thayo. paraMtu teonI ja preraNAthI amArI pAThazALAmAM ja A pATha bhaNAvavAno meM cAlu karyo. temAM teozrI lagabhaga dararoja AvatA. A rIte teozrInI pAsethI mane A graMtha kaMIka vadhAre samajAyo. vAraMvAra bhaNAvavAthI ane zrI zAntibhAInI purepurI kRpAdruSTithI tathA vargamAM bhaNavA AvatAM buddhizALI pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIonI sahAyathI A graMtha kaMIka aMze huM jANI zakyo chuM. A samaye A sarveno huM upakAra tathA AbhAra mAnuM chuM. vivecana lakhavAnI preraNA - ----------- pAThazALAmAM vAraMvAra A graMtha bhaNAvavAthI aMtaHskuraNA thaI ke jo A graMthanuM vivecana lakhI zakAya to ghaNuM sAruM thAya. vaLI A vargamAM abhyAsa karatA pUjya sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIoe paNa vAraMvAra ghaNI ja preraNA karI ke A graMthanuM vivecana saraLabhASAmAM taiyAra karo. tathA A vargamAM pratidina sAMbhaLavA AvatA tharAdanivAsI zeThazrI rasikalAla kALIdAsa vorA, zeTha zrI bAbubhAI mohanalAla tathA saMghavI zrI praviNabhAI vAghajIbhAI Adie paNa vAraMvAra vizeSa preraNA karI. chellA 7-8 varSothI eTale ke vikrama saMvata 2052-2053 thI ja A graMtha upara vivecana lakhavAnuM zarU kareluM. paraMtu bIjAM keTalAMka kAraNosara A lakhANanuM kAmakAja dhImuM paDI gayeluM. chellA be varSothI ekadhArI A vivecana taiyAra karavAmAM mahenata karI che. graMtha lAMbo ane kaMIka kaThInAI bharyo hovAthI vivecana paNa kaMIka lAMbu thaI gayuM che. kAraNake zakya banI zake teTalI bhASAnI saraLatA ane viSayane samajavA-samajAvavAmAM vadhAre spaSTatA karavA prayatna karyo che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 prastAvanA dravya-guNa-paryAyano rAsa saMdigdha artho ukelavAmAM upakArI puruSo : koI koI gAthAo ghaNI ja durgama che. jema ke navamI DhALanI gAthA 11-12 ane 13 tathA svopajJa TabAmAM to ghaNI paMktio atyanta durgama che. vAraMvAra besADavA chatAM temAM kahelo viSaya skRti ane dhAraNA bahAra cAlyo jAya che. tethI AvI gAthAonA bhAvArtho tathA TabAnI kaThIna paMktionA artho ukelavAmAM pU. A. bha. zrI caMdraguptasUrIzvarajI ma. sA., pUjya A. bha. zrI zIlacaMdrasUrIzvarajI ma. sA., pUjya AcAryadevazrI jayasuMdarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjya zrI yazovijayajI gaNivarajI Adi muni bhagavaMto tathA pUjya sAdhvIjI ma.zrI zIlavarSAzrI ma.sA (lIMbaDAnA upAzrayavALA) A mahAtmAoe mArA upara ghaNo ja upakAra karyo che. atyanta vAtsalyabhAvathI viSaya phuTa karIne mane samajAvavA teozrIe prayatna karyo che. tathA jarUrI sAhitya sAmagrI paNa purI pADI che. A samaye A sarve upakArI mahAtmAone bhAvapUrvaka vaMdanA karI teozrIno upakAra svIkAravA pUrvaka AbhAra vyakta karuM . prakAzanamAM sahayoga - graMtha moTo che. arthavivecana ghaNuM lAMbuM che. prakAzana kharca paNa savizeSa che. chatAM A kArya sahelAIthI samApta thayuM che. A graMtha jema jema lakhAto jato hato tathA jema jema chapAto jato hato tyAre nIcenA mahAtmA puruSoe tathA amerikAmAM vasatA tattvajijJAsu bhAI-bahenoe yathAyogya kopIo noMdhAvIne prakAzanakAryamAM suMdara sahayoga Apela che. pahelethI ja kopIo noMdhAvI sahakAra ApI vivecana lakhavAmAM mane utsAhita karavA badala A avasare te sarveno paNa huM AbhAra mAnuM chuM. (1) A. zrI surendrasUrIzvarajI jaina tattvajJAna zALA - amadAvAda pUjya gacchAdhipati A.ma.zrI rAmasUrIzvarajI ma. sA. (DahelAvALA)nI preraNAthI (50 kopI) (2) parama pUjya AcArya, ma. zrI yazovijayasUrIzvarajI ma. sA. (100 kopI) (3) pa. pU. AcArya, ma. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. kalyANabodhivijayajI ma. sA. (200 kopI) (4) parama pUjya A. zrI jayaMtasenasUrIzvarajI ma. sA. (tristutika) (100 kopI) (5) parama pUjya gaNivarya zrI sAgaracaMdrasAgarajI ma.sA. (150 kopI) (6) zrI kIrITabhAI daphatarI parivAra (100 kopI) vekko, yu.esa.e. (7) devayAnI caMdrakAntabhAI zAha. zAmbarga, yu.esa.e. (100 kopI) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 dravya-guNa-paryAyano rAsa prastAvanA 50 tathA tethI ochI yathocita kopIo noMdhAvIne nIcenA bhAIo-bahenoe sAtha sahakAra Apela che. (1) zrI ramaNIkabhAI gohela tathA rasilAbena. salphAnsIsako, yu.esa.e. amerikA (2) eka sAdharmika mumukSabhAI-yu.esa.e. ela e. amerikA (3) zrI rAjendrabhAI ane gItAbena modI (kheDAvALA) salphAnsIsako, yu.esa.e. (4) vatsalAbena caMpakalAla DAhyAlAla zAha (susmitAbena) jainasTrITa, vApI. tathA yu. esa. e. (5) kirITa Ara. zAha-rAle, northa kerelA, yu.esa.e. (6) zrI ramezabhAI amulakhabhAI tharAdAvALA (yu. esa. e.) (7) tharAdanivAsI vorA kALIdAsa trikamabhAI (ha. : Ara. ke.) bIjI keTalIka sahAyakatA parama pUjya graMthakAra zrI yazovijayajI ma.sA. nA jIvanacaritrane lagatA 8 thI 10 sArA ane suMdara phoTAonI kopI ApI A pustakanI zobhA vadhAranAra pAlItANAmAM bIrAjamAna pa. pU. A. ma. zrI bhadrasenasUrIzvarajI ma. sA. no paNa A avasare AbhAra mAnuM chuM. jeozrIe pUjya upAdhyAyajI ma. sA. nA jIvana viSenA 10 phoTAo A pustakamAM chApavA mATe lAgaNIpUrvaka ApyA che. tathA kobAmAM pUjya kalyANasAgarasUrIzvarajI ane pUjya padhasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA sadupadezathI thayela jaina pustakAlayanI lAyabrerIe dravya-guNa-paryAyanA rAsanI hastalekhita AkhI pratanI jherokSa kopI kADhI ApIne graMtha sudhAravAmAM sahAyakatA karI ApI che. te badala pU. A. mahArAjazrIno tathA kobA jaina pustakAlayano (ane teonA karmacArIono) paNa AbhAra mAnuM chuM. artho lakhavAmAM, vivecana vistAravAmAM ghaNo ja upayoga rAkhyo che. bahu ja kALajI ane sAvadhAnIpUrvaka kAmakAja karyuM che. eTalA mATe ja A pustakanuM cAra vAra mupharIDIMganuM kAma paNa meM pote jAte ja karyuM che. tathA lakhIne taiyAra thayelA meTarane paNa pUjya sAdhvIjI ma. zrI zIlavarSAzrIjI ma.zrIe (ke jeo suMdara abhyAsI che tathA aneka sAdhvIjI ma.zrIone nyAyanA viSayo bhaNAve che. teoe) ghaNI ja cokasAIpUrvaka sudhArI ApyuM che. Ama chatAM upayoganI zUnyatAe tathA chadmasthapaNAnA kAraNe je kaMI bhUlacUka rahI gaI hoya te badala sakalasaMgha samakSa kSamA mAguM chuM. tathA je koI bhUla jaNAya te turata mane jaNAvavA kRpA karazo ke jethI bIjI AvRttimAM sudhAro karI zakAya. suMdara TAIpaseTIMga tathA vyavasthita chApakAma badala "bharata grAphIksa-amadAvAda presanA mAlika zrI bharatabhAI, mahendrabhAI tathA temanA sTAphano paNa AbhAra mAnuM chuM. 70ra, rAmasA TAvara, aDAjaNa pATIyA, eja li. surata-395009 Gujarat (India). dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA tA. 22/12/2004, mauna ekAdazI phona : (0261) 2688943 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ So S NCP miiiiiiiiiiiiininin 'dravya-guNa-paryAyano rAsa" nAmanA A mahAgraMthanA vivecana viSe AvelA mahAtmA puruSonAM AzIrvAda vacano tathA vidvAna paMDitonA abhiprAyo.... 60 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaguNaparyAyanI vibhAvanA pUjya zrI upAdhyAyajI mahArAjAnI sAhitya-zAstrayAtrAmAM AvatAM aneka (jJAta-ajJAta-143) tIrtho paikInuM eka tIrtha eTale dravyaguNaparyAyano rAsa. pabaddha nokhI anokhI kRti kahI zakAya, gujarAtI mAtRbhASAmAM racAyelI hovA chatAM kaThina hovAthI te bhAvone spaSTa karavA mATe graMthakArazrIe pote ja (svIpajJa) gujarAtI Tabo (stabaka) racI dIdho. to paNa A kRtine samajavA paMDitajano paNa mAthuM khaMjavALe? tIkSNa buddhi banyA vinA sAmAnyajana mATe to A kRti durgama ane durbodha gaNI zakAya. prabhuzAsananA siddhAMtane pUrvamahApuruSoe 4 vibhAgamAM vibhAjita karela, temAM sauthI kaThina vibhAga eTale dravyAnuyoga. sarva anuyogomAM pradhAna-sarva anuyogono rAjA. eTale dravyAnuyoga. A dravyAnuyoganA viSayane samajavA mATe upayogI AkaragraMtho sUyagaDAMgasUtra, saMmatitarka, tattvArtha vagere che. dravyAnuyogamAM mukhyaviSaya che A jagatanA dazya-adezya cha dravyo (guNaparyAyano AdhAra, traNe kAle eka svarUpe rahe te dravya) tathA tenA sahabhAvI (yAvad dravyabhAvI) anaMtA guNo ane kramabhAvI (ayAvad dravyabhAvI) anaMtA paryAyo. pratyeka padArtho dravyaguNaparyAya svarUpa ja hoya che. tethI utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa tripadImaya paNa che. dravya-guNa-paryAya, Ama A traNa padArthanI talasparzI-sarvagrAhI-caramabiMdunI vibhAvanA jo thaI jAya, to lokAloka hastAmalakava pratyakSa dIse. paraMtu AvI sarvotkRSTa vibhAvanA ApaNA jevA sAmAnya jIvo mATe yojanonAM yojano dUra che. chatAM, prayatna sAdhya evI A vibhAvanAno mahApuruSoe kaMDArelI keDI jevA keTalAka graMthothI rasAsvAda cAkhI zakAya che. temAM paNa A upAdhyAyajI mahArAjano banAvelo dravya-guNa-paryAyano rAsa to vibhAvanA mATeno viSayapraveza karAvanAro maulika graMtha kahI zakAya. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa AvA graMthanI tAttvika vibhAvanA ApaNI meghA-prajJA-buddhine sateja ane sUkSma banAve che. tethI gUDha ane gahana zAstronA rahasyane pAmavA samartha banI zakAya che. jo ke AvA gahana-zramasAdhya viSayonA abhyAsuo alpa hoya che. AjathI 25 varSa pahelAM to A graMthano pracAra nahivat hato. paraMtu paM. zrI zAMtibhAI tathA paM. zrI dhIrUbhAI jevA keTalAka sujJa AtmAo khAsa karIne A graMthane svAdhyAyamAM lAvyA che. Aje ghaNA sAdhu-sAdhvIjIo paNa A graMthanA abhyAsI banyA che ane teo A graMtha anya sAdhu-sAdhvIjIone bhaNAve paNa che. A graMtha upara judA-judA 2-3 anya vivecano paNa upalabdha che. paM. zrI dhIrUbhAIe karela vivecana vistAranI dRSTie tathA Adhunika saMdarbhamAM dAkhalAdRSTAMto-yuktio pUrvakanuM hoI saralatAnI dRSTie pUrvanA vivecano karatA alaga tarI Ave tevuM che. temaNe graMthamAM rahelI kaThinatA-gahanatAne sarala karI A graMthane vadhu adhyayanopayogI banAvela che. 70 varSanI vaye paNa temano adhyayana-adhyApana pratyeno udyama-utsAha-apramattatA Adi guNo sAdhujano mATe paNa anukaraNIya ane anumodanIya che. temaNe karelA prayatnanI anumodanA karI sAdhuvAda Apu chuM. prabhu zrI pArzva janmakalyANaka dina poSa dazamI, saM. 2061, gopIpurA, surata. vijayarAmasUri (DahelAvALA) tathA jagazcaMdrasUri ka \ * fr Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham namaH // maMgala kAmanA ke do mujhe yaha jAnakara prasannatA huI ki sarasvatI ke varada putra nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma. racita dravya guNa paryAya rAsa kA saMpAdana evaM vivecana samartha jaina vidvAn paM. zrI dhIrajalAla DAhyAlAlabhAI mahetA ne kiyA he / graMtha ke racanAkAra mahAmahopAdhyAya zrI prasiddha-prakhara vidvAna the / kAzI ke vidvAn paMDitoMne jinako abhinaMdita kiyA hai| jisakI sAhitya-kAvya-nyAya-darzana Adi sAhitya kI racanA advitIya hai / taduparAMta bAlajIvoM ko tattva kA bodha saralatA se ho sake isa bhAvanA se lokabhASA meM bhI rAsa-caupAI-stavana-pada-sajjhAya Adi kI racanA karake mahat upakAra kiyA hai / unakI racanAeM tattvasabhara evaM bhAvapUrNa hai / zabda kI racanA apUrva prakAra kI hai| racanAoM meM prabhu ko pAne kI pyAsa chipI hai / saMyama rasa ke AnaMda kA bhAva bhI padoM meM vyakta kiyA hai| ve apane samaya ke prabhAvaka eka mahApuruSa the / calate-phirate vizva vidyAlaya jaise the / dravya-guNa-paryAya rAsa unakI zreSTha racanA hai / Atmadravya kI paripUrNatA kA paricaya isa granthameM milatA hai / bhinna-bhinna dRSTikoNa se AtmAdi dravya-guNa aura usake paryAya ko samajhAne kA suMdara prayAsa kiyA gayA hai / alaga alaga DhAloM meM dravyArthika -paryAyArthika nayoM ke dvArA dArzanika dRSTi se dravya-guNa-paryAya kA suMdara nirupaNa kiyA hai| AtmA aura AtmA se saMbaMdhita guNa-paryAya ke astitva kA bodha yaha grantha detA hai / samyak vicAroM se samRddha-susajjita yaha grantha hai / grantha ke svAdhyAya karanevAle vyakti ko apUrva svAda kI anubhUti pradAna karatA hai / mujhe vizvAsa hai ki yaha grantha tattvajijJAsu AtmAoM kI pyAsa ko bujhAyegA / isa grantha ke vidvAn vivecaka paM. zrI dhIrajalAlabhAI mahetA ne bahuta suMdara sarala tarIke se grantha ke tattva rahasya ko samajhAne kA prayAsa kiyA hai, jo abhinaMdanIya hai / ve svayaM acche lekhaka evaM vivecanakAra haiM / deza-videza meM aneka AtmAoM ko jJAnAmRta kA pAna karA rahe haiM / svabhAva se vinamra-jJAna dAna meM udAra AcArasaMpanna dhArmika zikSaka haiM / isa grantha ke lie kiyA gayA unakA prayAsa saphala ho yahI maMgala kAmanA.... / AcArya padmasAgarasUri di. 16-1-2005 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sarjaka ane sarjanano saravALo paramAtmAnI ane paramAtmAnA zAsananI eka viziSTa balIhArI kaho ke pUjAI kaho, je samaye jevA vyaktitvavALA nokhA-anokhA mahApuruSanI jarUra hoya che te samaye te puruSano avatAra zAsananI puNyAIthI thaI jato hovAthI zAsananuM nAva abAdhita paNe AgaLa vadhatuM ja rahe che. A. bha. zrI haribhadrasUrijI, A. bha. zrI hemacaMdrasUrijI, A. bha. zrI hIravijayasUrijI.... jevA dhuraMdharo niyata ane jarUrI samayAMtare thayA che. A. zrI haribhadrasUrijI pachI lagabhaga hajAra varSa bAda AvA ja dhuraMdhara upA. zrI yazovijayajI ma. thayA. jemaNe kumatonA apapracAro, vallabhAcArya jevAnA zRMgArapradhAna dharmanI prarUpaNA, pratimA virodhIonA humalAo, caitanyavAsIonA zithIlAcAra vi. anekavidha paDakArono jabbara sAmano karI zAstrIya ane satyamArganI prarUpaNA ane AcaraNA dvArA jinazAsananI AbAdIne cAra cAMda lagAvyA hatA. dIkSA bAda 11 varSa nayavijayajI gurU pAse bhaNyA. dhanajI sUrAnA Arthika lAbhathI, paMDitonA rojanA 1 rUA. pagArathI traNa varSa kAzImAM bhaNyA, "nyAyavizArada' banyA. bAda cAra varSa AgrAmAM paMDito pAse rahI tarkazAstrono talasparzI abhyAsa karI tArkikazIromaNI banyA. kula 18 varSa sudhI jaina-jainetara tamAma dharmano sAhityika ane dArzanika abhyAsa karyo. nyAya-vaizeSika-sAMkhya-bauddha-jaiminI vi. nA siddhAMtono abhyAsa karI "vibudhacuDAmaNI" banyA. amadAvAda rAjanagaramAM aSTAvadhAna karI mogala subAone AzcaryamAM garakAva karI dIdhA. "kurcAlasarasvatInA' birUdane dhAraNa karanArA yazovijayajIne 1718mAM vAcaka + upAdhyAya padathI alaMkRta karAyA. saMskRta-prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM temaNe aDhaLaka sAhityanuM sarjana karyu. koIpaNa darzana ke koIpaNa viSaya temanAthI vaNakheDAyelo na hato. jaina tarkabhASA jevA graMtho racI jainetaranA tarkasaMgraha vi. graMthonI khoTa pUrI hatI. nayapradIpa-nayarahasya, nyAyAloka-nyAyakhaMDanakhaMDakhAdya aSTasahastrItAtparya vivaraNa-jevA tArkika graMtho racI potAnI tarka zaktinI utkRSTa khIlAvaTane jagata samakSa mUkI hatI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dravya-guNa-paryAyano rAsa AzIrvAda vacano 'rahasya padathI aMkita 100 jeTalA graMthonI racanA karI je racavAnI IcchA temaNe bhASA rahasya nAmaka graMthamAM vyakta karI che) jainadarzanane nyAyanA viSayamAM Toca upara birAjIta karavAnuM yazasvI kArya karyuM hatuM. temanA samakAlIna thayelA lAbhAnaMdajI (AnaMdaghanajI) mahArAjAnA sahavAsathI tarka sAthe temanI AdhyAtmika anubhUtinI cetanA paNa soLe kaLAe khIlI uThI hatI. temanA ja zabdomAM - bhava khapAI sujasa vilAsa, bhaye siddha svarUpa lIye dhasamasa, AnaMdaghana ke saMga sujaza hI mile jaba, taba AnaMdasama bhayo sakasa... AvI adhyAtma cetanAmAMthI adhyAtmasAra-jJAnasAra-adhyAtmopaniSad jevA graMthonA niNaMdo, sarjana thayA che. bAkI adhyAtma vagaranA tarkamAM zuSkatA ane jaDatA AvI jatAM vAra nathI lAgatI. upA. yazovijayajI ma. upara "gurUkRpA' nI mahera to hatI ja. sAthe ja mAM sarasvatInI mahera paNa aparaMpAra hatI. "" A maMtranA bIjAkSarathI mAtA sarasvatIe tuSTa thaIne gaMgAnadInA kAMThe temane tarka-kAvyanuM varadAna ApyuM hatuM. bhAratInI A kRpAthI temanuM buddhibaLa-temanI vicakSaNatA AsamAne pahoMcI hatI. A sarasvatIdatta maMtrakRpAne jIvaMta rAkhavA mATe ja teo potAnA dareka graMthonI racanAno prAraMbha "Udra" zabdAMtagarta "U" zabdathI karatA. kRpAbaLa ane buddhibaLanA jore upAdhyAyajIe saMskRta-prAkRta ane gujarAtI bhASAmAM aDhaLaka sAhitya sarjana karyuM. temanA sarjanamAM sUkSmatA, spaSTatA ane samanvayatAno subhaga samAgama divA jevo spaSTa dekhAya che. eka bAju vidvAnone paNa samajAvavAmAM bhejAnuM dahIM thaI jAya tevA tarka bharapUra graMtho sarjana karavA, to bIjI bAju abhaNa mANaso paNa saraLatAthI gAI zake, adhyAtma bhaktimAM bhIMjAI zake, evA saraLa gujarAtI bhASAbaddha stavanonA sarjana karavA A ja temanI koIka viziSTa vizeSatA hatI. gurjarabhASAnAM stavano, kAvyo, adhyAtmika pado, gIto uparAMta rAsonI racanA paNa temane rasALa zailImAM karI che jenAthI sarvatovyApta temanI vidvatA pragaTa thAya che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa upAdhyAyajIe aneka rAsonI sAthe "dravyaguNaparyAyano rAsa" A nAmanA graMthanuM benamuna sarjana karIne to kamAla karI che. sAmAnyatayA rAsano artha thAya che ke "cAritranA mAdhyame kathAnAyakonA guNagAna karavA." ahI rAsano A artha nathI. ahI koInuM caritra nathI ke koI caritranAyaka nathI ahIM to buddhine kase evA karkaza padArthonuM gurjara kAvyamAM padyamaya sacoTa ane saraLa nirUpaNa che. dravyAnuyoganA bharapUra padArthone rAsanA bibAmAM DhALavAnA kaparA kAryanI jahemata uThAvavAnuM paheluM bIDu upAdhyAyajI ma.zrIe ja jhaDapyuM lAge che. tarka saMbaddha padArthone gurjara kAvyamAM ochAmAM ochA zabdomAM vadhumAM vadhu bodha thAya ane koI padArthanA rahasyone anyAya na thAya arthAta chUTI na jAya e rIte paghanibaddha karavA e koI nAnI sunI vAta nathI. gurukRpA ane mAM sarasvatInI kRpAthI azakya lAgatuM A sarjana zakya banyuM che. Aje paristhiti evI che ke gurjara bhASAnibaddha A rAsanA abhyAsuo paNa jUja che. gujarAtI rAsane paNa samajavo ghaNuM kaThaNa kArya lAge che. paMDitavarya zrI dhIrUbhAI jevA zAsanapremI, AcArasaMpanna ane zAstra-saMniSTha vidvAno Aje jaina saMghanA gauravarUpa che. jeo deza-videzamAM AvA uMcA graMthonA adhyApana dvArA jJAnadAnanA mAdhyame jabarajasta zAsanasevA karI rahyA che. samAjanuM-sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonuM jJAnastara ucuM lAvavAno bhagIratha prayAsa teo varSothI karI rahyA che. A kArya mATe temane jeTalA abhinaMdana ApIe eTalA ochA che. kAraNa ke bahArathI aneka kSetre khUbaja samRddha lAgato ApaNo A jaina saMgha jJAnanA kSetre khUba ja daridra hoya evuM acUka lAge che. tyAre ucca graMthonA adhyApananuM teonuM A kArya ghaNuM anumodanIya ane sarAhanIya banI zake che. temaNe dravyaguNaparyAyano rAsa" A graMthanuM adhyayana karyuM. aneka gurUbhagavaMtone adhyApana karAvyuM. videzamAM rahI samayano sadupayoga karI tenA upara vivecana taiyAra karyuM. aneka vidvAna gurUbhagavaMto pAse zaMkAnA nivAraNAdi dvArA lakhANanuM saMmArjanAdi karyuM ane karAvyuM. pUro vigere joyA. saikAo sudhI upayogI banI rahe evA eka amUlya graMtharatnanI bheTa Aje teo saMghanA karakamalomAM dharI rahyA che te ghaNo ja AnaMdano viSaya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dravya-guNa-paryAyano rAsa AzIrvAda vacano zAsanadeva temane dIrgha AyuSya ane pUrNa svAthya arpaNa kare, ke jenA dvArA hajI teo uttarottara viziSTa graMthonA saMzodhana-saMpAdana-sarjana karI saMghanA jJAnavArasAne samRddha karI zake. amArA pUjya gurudevazrI A. vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI cAlatA zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTane teonA AvA jJAnavardhaka kAryo upara pahelethI ja pUrNa sadbhAva che. teonA AvA sarjanakAryamAM TrasTa yathAyogya sahayoga ApI kRtArtha banI rahyuM che. prAMte eTaluM ja kahIza, ke kaThaNa lAgatA ane nAma sAMbhaLIne ja gabharATa ubho karatA A "rA'nuM vivecana jyAre thaI ja cukyuM che. tenAthI kaThaNa lAgato graMtha ghaNo saraLa thaI gayo che. tyAre aneka jJAnapipAsu AtmArthI AtmAo A graMthano abhyAsa karI sUkSmabodha dvArA mahine parikarmIta kare, AtmAne zuddha kare ane zIdhra zuddha dravyaguNaparyAyanA AsAmI bane eja eka aMtaranI abhyarthanA. piMDavADA kA. su. 1, saM. 2061 pU. A. vi. hemacaMdrazizu paM. kalyANabodhivijayajI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganI mahattA mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayagaNiviracita dravyaguNaparyAyano rAsa' gujarAtI grantha paMDitavarya zrI dhIrubhAI Alekhita vivecanathI alaMkRta banI suMdara rIte sampAdita thaIne prakAzita thaI rahyo che, te atyaMta harSadAyI ghaTanA che. dravyAnuyoganA nAme ke nizcayanayanA nAme ke pachI chetarAmaNI AtmadravyanI - siddhinA nAme jinAjJA nirapekSa bhaLatI ja vAto zAstrIyatAnI raMge raMgIne Aje ghaNe sthAne pracArita thavAthI jyAre aneka dharmArthIo gumarAha banI rahyA che tyAre sAcA dharmArthI jJAna-pipAsuone mATe A grantha aMdhArAmAM prakAza pAtharaze. jaina zAsanamAM jJAna-kriyAnA samanvayathI mokSanI prApti bhAkhelI che. zrI dazavaikAlika sUtramAM "paDhamaM nA to DhayA' evuM mArmika sUcana upalabdha che. navapadanI DhALamAM paNa prathama jJAnane pachI ahiMsAH "zrI siddhAnta bhAkhI' ema kahyuM che. jJAna vagaranI mAtra kriyA AMdhaLI che ane kriyAzUnya jJAna pAMgaLuM che. tethI niSkarSa e thAya che ke mokSaprApti mATe baMneno (nahIM ke game te ekano) ucita samanvaya joIe. joIe ne joIe ja. banneno samanvaya ja mokSasAdhaka che. (a) kaThIyArAnuM kAma karavA mATe kuThAra to joIe ja. kuThAra eTale ke je ghana nakkara lohAgrano bhAga che te AgaLa, enI pAchaLa hAtho paNa hovo joIe. ekalA hAthAthI ke ekalA lohAgrathI kASTha chedana na thAya. beno ucita samanvaya eTale kASTha tarapha lohAgra ane pAchaLa pakaDavAno hAtho hovo joIe. hAthamAM hAtha dvArA baLa pUrAya te lohAgramAM pahoMce ane te baLano prayoga kASTha upara thAya eTale kASTha chedAya. (ba) tathA gharamAM sAphasUphI karavA mATe prakAzanI (jJAnanI) hayAtImAM sAvaraNI (kriyA)no prayoga karavo paDe. ekalA prakAza ke prakAzanI gerahAjarImAM ekalI sAvaraNIthI apekSita sAphasUphI na thAya. "prathama jJAna ane pachI kriyA' e Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa AzIrvAda vacano paMktinuM hArda A che ke sAvaraNI pheravatI vakhate prakAza pAtharavo joIe-hovo joIe. pahelI vayamAM mANasa prakAza pAtharyA kare ane pAchalI vayamAM mAtra sAvaraNI pheravyA kare evo artha jarA paNa saMgata nathI. tAtparya e che ke jJAna ane kriyA baMne samasAmayika hovA joIe. paraMtu jema ghoDAgADImAM ghoDo pahelA ane pachI gADI joDI hoya to savArI sArI thAya ane icchita sthAne zIdhra pahoMcAya. emAM pahelAM ekalo ghoDo AgaLa cAle ane pAchaLa ghoDAthI dUra ekalI gADI cAlyA kare evuM banavAnuM nathI. baMnee cAlavAnuM to samakALe ja che. ghoDo AgaLa bhAge ane gADI pAchaLa UbhI rahe to gADImAM beThelA TheranA Thera rahI jAya. "prathama jJAna ne pachI kriyA A zAstrakathanane A rIte vicAravAthI tenuM kharuM hArda pAmI zakAze. sadA banneno sahayoga ja rahevo joIe. zAstromAM ghaNA ThekANe kahyuM che ke vANI (ke lekhana) kramika hoya che. eka sAthe badhuM samakALe kahI naMkhAtu nathI. ghoDA-gADInuM varNana karavAnuM hoya to kramazaH pahelAM pAnAnA pAnA bharIne bhAga-1 rUpe ghoDAnuM varNana thAya ane pachI bhAga-2mAM pAnAnA pAnA bharIne gADInuM varNana thAya. kadAca be granthanA nAma judA paDe ekanuM nAma "azva' hoya, bIjAnuM nAma "gADI' hoya. paNa sUkSmabuddhi parIkSaka samajI zake che ke A banne grantha bhegA thaIne eka samanvita "ghoDAgADI'nuM varNana kare che. parIkSaka e paNa samajI zake che ke A rIte bolavAmAM, lakhavAmAM ke vAMcavAmAM bhale ghoDA-gADIno kALa bhinna bhinna hoya, paNa tenA vaparAza vakhate ghoDo ane gADI baMnene eka sAthe ja prayojavAmAM che. opareTa karavAnAM che. alaga alaga kALamAM nahIM. jJAna-kriyAnuM paNa evuM ja che- enA vyutpAdaka grantho bhale alaga alaga hoya paNa mokSaprApti mATe baMnene sAthe ja prayojavAnA che. ekalA jJAnane ke ekalI kriyAne ke baMnene paraspara nirapekSa prayojavAthI mokSa na ja maLe. pU. upAdhyAyajI mahArAje caraNa-karaNAnuyogane darzAvanArA mArga parizuddhi, yatidharmasamuccaya vagere ghaNA grantho racyA che. te granthomAM cAritrakriyA-caraNakaraNAnuyoganI mahattA sthApita karI che. jyAre dravyAnuyoganA granthomAM dravyAnuyoganI mahattA sthApita karI che. eTale dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM pahelI DhALamAM dravyAnuyoganA puSkaLa guNa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa gAyA che. ene sarvopari jaNAvyo che. A eka nayadezanA che. vAcakavarga jo anekAntavAdathI nirapekSapaNe pahelI DhALa vAMcaze to te nayavAda na samajavAnA kAraNe geramArge dorAya tevo saMbhava che. pachI e vAcakavarga dravyAnuyoga para caDhI jaIne kriyAyogane pheMkI paNa de athavA kriyAyoganA ArAdhakone tuccha dRSTithI jovA mAMDe to evAne A dravyAnuyoganA abhyAsathI kaMI lAbha nahIM thAya. jJAna-kriyA baMne samanvita rIte upayogI hovA chatAM paNa jema ghoDo cAle e rIte gADIne cAlavAnuM che, nahIM ke gADIne svataMtrapaNe cAlavAnuM hoya, e rIte jJAnakriyA baMne upayogI hovA chatAM samyagrajJAna dore e rIte kriyA karavAnI che-eTale ja zAstrakAroe caraNakaraNAnuyoga karatAM dravyAnuyoganI mahattAnA guNagAna karyA che. A paramArtha hRdayamAM rAkhIne sau koI jijJAsu ArAdhaka puNyAtmAo muktimArge pragati karavA mATe A granthano suMdara abhyAsa karI AtmAne karmanA bhArathI haLavo kare e ja pavitra bhAvanA. A granthanA vivecaka paMDita zrI dhIrubhAIne tathA temAM sahAyaka bananArAM sAdhvIjIo vagere saune zata zata abhinaMdana... zivamastu sarvajagataH li. zrI jayasuMdarasUri vaDodarA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eee arihaMta pada NAto thako, dabraha-guNa-pAyo re parama kRpALu paramAtmA zrI mahAvIra mahArAjAnA zrImukhe tripadIne pAmI zrI gautamasvAmIjI Adi agyAreya gaNadharoe aMtarmuhUrta mAtramAM ja caudapUrva sameta samasta dvAdazAMgInI racanA karI. paramAtmAe potAnI kevalya dRSTithI ene paripUrNa suMdara jANIjoI enA para prAmANikatAnI mahorachApa mArI. tIrtha pravartana thayuM. zruta enA vahananuM amodha sAdhana banyuM. samagra zrutamAM cAra-cAra anuyogo samAyela hatA. je bhAvikAlIna zramaNonI prajJAhInatAne lakSamAM laI yugapradhAna, sAdhika nava pUrvadhara pU. zrIAryarakSitasUrIzvarajI mahArAjAe pRthaka pRthak karI ApyA. A cAra anuyogo che. (1) dravyAnuyoga (2) caraNakaraNAnuyoga (3) gaNitAnuyoga (4) dharmakathAnuyoga. dravyAnuyogamAM navatattva, padravya, loka, karma, adhyAtma, yoga, dhyAna, vezyA jevA gahana padArthono samAveza thAya che. caraNakaraNAnuyogamAM AtmAne karmathI judo karI sahaja svarUpane pAmavA jarUrI cAritrAcAra-kriyAmArgano mukhyatve samAveza thAya che. gaNitAnuyogamAM kSetranAM mApo, kALanuM svarUpa vagere gaNita saMbaMdhi jhINavaTabharI mAhitiono samAveza thAya che. jyAre dharmakathAnuyogamAM vividha kathAo, prasaMgo, dRSTAMto, udAharaNo, upamAo Adi dvArA dharmopadeza karAto hoya che. jIvavizeSane AzrayIne te te anuyoga dvArA dharmAcAryo te te jIvane pratibodha karI AtmakalyANanA mArge caDAvatA-calAvatA hoya che. anuyoga eTale vyAkhyAna paddhati. vyAkhyAna-vivecana karavAnI zailivizeSa. A cAreya anuyogomAM "dravyAnuyoga" kaThaNatAnI draSTie ala naMbare che. emAM samajavA-samajAvavAmAM buddhine khUba kasavI paDe che. matijJAnAvaraNIya temaja zrutajJAnAvaraNIya Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa karmano savizeSa kSayopazama jemano hoya evA ja sAdhako A anuyogamAM pragati sAdhI zake che. samyagadarzananI viziSTa kakSAnI zuddhine karanAra A anuyoga hovAthI cAritrI AtmAone dravyAnuyogano abhyAsa karavA mATe zAstrakAroe keTalIka viziSTa chUTachATo paNa ApelI che. tenAthI paNa A anuyoganuM mahattva spaSTa thAya che. dravyAnuyoga eTale dravyano anuyoga. jagatamAM jeTalAM paNa dravyo che temanuM dareka naya-nikSepa-pramANa AdinA pariprekSyamAM sAMgopAMga jJAna prApta karavuM-karAvavuM. navapadanI ArAdhanAmAM prathama zrI arihaMtapadane ArAdhatA ArAdhako eka duho bole che- "arihaMta pada dhyAto thako, dabRha-guNa-panjAyo re, bheda-cheda karI AtamA, arihaMtarUpI thAyo re." A duho dravya-guNa-paryAya aMge vAta kare che. "arihaMta-dravyamAM dravyapaNuM karyuM? enA guNa kayAM? ane enA paryAyo kayA? e badhuM jANI, tenuM dhyAna dharI, arihaMta ane potAnA AtmAno bheda jANI te bhedano cheda karavAthI ja AtmA pote arihaMtarUpI thAya che. A eno paramArtha che. dravyAnuyoganuM sthAna dravya-guNa-paryAyane jANavA puratuM che. enuM dhyAna caraNakaraNAnuyogamAM samAveza pAme che. e dhyAnathI ja arihaMta ane svanI vacceno bheda chedAya che. ane AtmAnI arihaMta svarUpa prApti enuM aMtima phaLa che. e prApta karavA mATe ja dravyAnuyogane jANavAno che. pU. nyAyAcArya, nyAyavizArada, laghuharibhadra upamA prApta, kalikAlamAM zrutakevaLInA jJAnanuM smaraNa karAvanAra, mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje dravyAnuyoganA arka samo dravya-guNa-paryAyano jJAnanA nicoDa samo rAsa gujarAtI bhASAmAM banAvyo che. teja A dravya-guNa-paryAyano rAsa che. A graMthanI mahattA eTalI badhI viziSTa che ke gujarAtI evA A graMthano anuvAda paMDita bhojasAgare saMskRtamAM karyo. dravyAnuyopa-tapa nAme e graMtha pU. upAdhyAyajI mahArAjanA purUSArthane so-so salAmI bhare che. pU. upAdhyAyajI mahArAjanI A kRti bhale gujarAtImAM, geya DhALIyA rUpe racAyela che paNa enI paMktie-paMkti vidvAnone mAthAM DolAvavAM paDe tevI nakkara che. teo zrImaddanA gaMbhIra Agama-udadhinA UMDA avagAhana bAda, svadarzananA rahasyothI pariNata Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa AzIrvAda vacano 51 thayela mArgAnusArI buddhinA udbhava bAda, nyAyagraMtha, darzanagraMtha, kAvyagraMtha, vyAkaraNagraMtha Adi anekAneka jJAna-vijJAna zAkhAnA mULa sudhI pahoMcIne saMprApta karela viziSTa pratibhAnA prakAza bAda racAyela aneka kRti paikInI A eka kRti che. AmAM sarvanayAtmaka, pramANa puraskRta, zvetAMbara jaina mata mAnya siddhAMtonuM jabaradasta maMDana che. A maMDana karavA mATe emaNe agAdha zvetAMbara AgamarAzimAMthI kiMmatI ratnono sahAro lIdho che. tema ja digaMbara graMthakAronI ane ajaina darzanakAronI vividha viSayaka paMktiono paNa upayoga karyo che. Ama karavA chatAM e adhUrA apramANa mithyAdarzanone ane temanA darzanAnuyAyIonI moTI vAtone kyAMya Teko na maLI jAya tenI pUratI kALajI paNa rAkhI che. A rAsagraMtha dravyAnuyogamAM praveza karavA mATe dvAra tulya hoI sAdhako anukULatA meLavI eno abhyAsa karatA AvyA che. jUja ja saMkhyAmAM eno abhyAsa karAvatA prajJApuruSo maLe che. tema abhyAsakonI saMkhyA paNa jUja ja hoya che. chatAM paNa AmAM je paDe che te ja Ano AsvAda mANI zake che. sUripuraMdara pU. A. zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA samyagdarzana mATe sukhAraMbha zabda prayoje che. to samyagdarzananI savizeSa zuddhinirmaLatA karanArA AvA graMthonA avagAhanathI to e sukhamAM keTalI gaNI vRddhi thatI haze te to anubhavI ja jANI-mANI zake che. A rAsa graMthanI gahanatA joI pU. upAdhyAyajI mahArAje ja enA upara TabA (stabaka-bAlAvabodha)nI eTale ke gujarAtI TIkAnI samyagracanA karI svakRta padya kRtino paramArtha gadyamaya zailImAM kholI Apyo che chatAM e paNa madhyama buddhi-sAdhako mATe duruha banatAM enA para jUdA jUdAM vivecano-bhASAMtaro paNa lakhAyAM che. jenI aneka AvRtio A pUrve bahAra paDelI che. prakAzita thayelI che. Ama chatAM paMDitavarya zrI dhIrubhAIe bujharga gaNI zakAya evI vaye jJAnano satata puruSArtha jArI rAkhI A vidvadbhogya rAsa-graMtha para suvistRta vivecana lakhI anumodanIya kArya karyuM che. chellA keTalAka varSothI caturvidha zrIsaMghane teo potAnI jJAnalakSmIno suMdara lAbha ApI rahyA che. adhyApana kSetre kArya karatAM karatAM je je muzkelIono sAmano abhyAsa vargane karavo paDe che teno anubhava temane thatAM e muzkelIo ochI thAya evA udezathI teo varSothI abhyAsa graMthonA saraLa vivecano-bhASAMtaro karI saMgha samakSa dharatA AvyA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa che. enAthI temane jJAnabhaktino uttama lAbha maLavA sAthosAtha abhyAsu vargane paNa abhyAsanuM eka AdhArabhUta AlaMbana sAMpaDe che. graMtha Akara che, padArtha gahana che, naya-nikSepA-nyAyanI prAcIna ane navyazailIno pracura upayoga che. vividha darzana zAstronA padArtho ane udAharaNo AdithI sabhara che. tethI enuM bhASAMtara ane vivecana karavuM e kArya saheluM to nathI ja. te viSayonuM suMdara jJAna, teno paramArtha kADhavAnI virala AvaData ane vidvajokharo sudhInA vAcako mATe rasALa chatAMya saraLa banI rahe evuM vivecana karavAnI kSamatA. AvI anekavidha AvaData hoya to ja A kAma zakya banI zake che. vRddhavayamAM paNa deva-gurunI kRpA jhIlI teoe A saghana puruSArtha karyo che tenI anumodanA karavApUrvaka bhAvamAM paNa teonA hAthe AvA graMtho saraLa vivecanAdi rUpe lakhAya-prakAzita thAya evI abhilASA vyakta karuM chuM. samayanA abhAve A vivecananuM mAtra uparachalluM ja avalokana zakya banyuM che. . chatAM emAM je je vAMcavAnuM banyuM che te prAmANikapaNe graMtha sApekSa rahIne ja lakhavAno prayAsa karyo che evuM mane spaSTa jaNAyuM che. Ama chatAM A Akara vivecana graMthamAM koI vidvAnane koI paMkti ke nirUpaNamAM kacAza ke zAstra asaMgatatA lAge to te bAbata paMDitajIne lakhI jaNAvaze to teo jarUra e bAbata vicArI nUtana AvRtti AdimAM e aMgeno jarUrI sudhAro karaze evo vizvAsa che. saM. 2061, kArataka suda-1 zrI gautamasvAmijI kaivalyapragaTana dina surata, eja li. vijayakIrtiyazasUri Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmAnI dhyAnasAdhanAnAMS amI chAMTaNAM-samo graMtha devAdhideva zrI mahAvIraprabhue cAritradharma aMgIkAra karyA pachI Azare sADA bAra varSo paryanta maunapaNe AtmasAdhanA karI tevuM ApaNe zAstrakAronA mukhe sAMbhaLIe chIe. bhagavAne karelA ghora-kaThina tapanuM varNana paNa ApaNane AgamagraMtho dvArA jANavA maLe che. to e varSonA sAdhanAkALa daramyAna bhagavAne AtmAnA zuddha guNone ujAgara karavAnI kevI AtmasAdhanA karI, tenuM bayAna paNa kalpasUtranA sUtromAM vizadarUpe maLe che. emAM bhagavAne anuttara jJAna, darzana, cAritra, vIrya, anuttara Alaya, anuttara satya-saMyama, anuttara AjIva-mAdeva, tapa, kSamA vagere guNone kevA ujAgara karyA tenI vAto preraNAdAyaka DhaMgathI karavAmAM AvI che. vaLI, A varSo daramyAna paramAtmAe dharmadhyAnanI dhArAmAM AgaLa vadhatA vadhatA zukladhyAnanA be caraNanI sAdhanA karI hatI, tenuM paNa zAstromAM pratipAdana thayeluM che. AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnanA svarUpanuM ciMtana-manana-nididhyAsana karatAM karatAM teno sAkSAtkAra kahI zakIe te hade bodha meLavIne pachI jyAre zukladhyAnanI dhArAmAM prabhu pravezyA hoya, tyAre dravya-guNa ane paryAyanA sUkSma ciMtana-avalokananI prakriyA ApoApa AraMbhAI ja hoya. ghaNIvAra ghaNA savAla pUche che ke paramAtmAe A bAra varSamAM kAyotsarga karyA, temAM zuM ciMtavyuM haze? teno javAba A che : paramAtmAe zukaladhyAnanA rUpamAM jagatamAM vartatAM padravyonA temaja tenA guNa-paryAyonA svarUpanuM sUkSmAtisUkSma nirIkSaNa, ciMtana temaja anubhUti karyA che. jagatanA je bhAvo jevA svarUpe hatA, tevA ja svarUpe prabhue joyAjANyA, ane pachI tenuM yathAtatha pratipAdana jagata samakSa karyuM, mATe ja prabhune AptapuruSa, sarvajJa ke yathArthavaktA tarIke ApaNA zAstrakAroe navAjyA che tathA oLakhAvyA che. paramAtmAnA te yathArtha darzananI temaja temaNe karelA yathAtatha pratipAdananI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AzIrvAda vacano dravya-guNa-paryAyano rAsa AchI-pAtaLI jhalaka dareka jijJAsu jIvane maLI rahe te hetuthI ApaNA jJAnI puruSoe aneka aneka zAstronI racanA karI che. emAM dvAdazAMgI pravacana to mukhya che ja. paraMtu te uparAMta paNa sanmatitarka tathA nayacakra jevA Akara graMtho pazcAdvartI zratadhara puruSoe racyA che, jenuM adhyayana karanArane dravya, guNa, paryAyanA svarUpano tathA tene jovA-jANavA mATenI naya-pramANAdhirUpa dRSTino paricaya maLI rahe tema che. mahApuruSonA racelA e graMthonA AdhAre cAlanArA tathA teno AdhAra laIne aneka zAstragraMthonI racanA karanArA aneka jJAnI puruSo ApaNe tyAM thayA che. jemAM mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNinuM nAma agrakrame laI zakAya tema che. teoe saMskRta-prAkRtamAM to asaMkhya zAstro racyA ja che. paraMtu sAthe ja, bALabhogya dezIgujarAtI ke mArugurjara-kahI zakIe tevI bhASAmAM, te paNa geya svarUpamAM, paNa keTalAka viziSTa graMthonI racanA karI che. prastuta dravya-guNa-paryAyano rAsa' te paNa temAMnI ja eka mahattvapUrNa kRti che. A kRtinuM parizIlata-adhyayana karavAthI ApaNane samajAya che ke prabhue sADAbAra varSa sudhI je dhyAna-ciMtana karyuM haze teno viSaya, tenI prakriyA tathA tenuM svarUpa kevAM haze. temanI samakSa paNa kaNAda, gautama, jaimini, kapila vagere keTakeTalA matamatAMtaro haze, ne te badhAe nakkI karI nAkhelA dravyAdinuM svarUpa ane tenI sAme prabhune potAne potAnI dhyAnadhArAmAM pratyakSa thatuM dravyAdinuM svarUpa te bemAM keTalo badho pAyAno taphAvata haze. te badhAno ApaNane Achero aNasAra maLI rahe che. vadhumAM, paramAtmAnA samayamAM je ajaina ciMtako ne graMthakAro na hotA, je pAchaLathI thayA, temanA ciMtananI tathA digaMbaronA "maulika' kahI zakAya tevA ciMtananI vAto karavAnI, temaja te vAtonI ayogyatA puravAra karavAnI, taka A graMthanA graMthakArazrIe je rIte A rAsa-graMthamAM jhaDapI lIdhI che te paNa ApaNane, yuge yuge udbhavatA-badalAtA rahetA mata-matAMtaro sAthe sAme, kevI rIte kAma pADavuM, tenI cAvI batAvI ApanAruM che. sAco jijJAsu to A rAsa-graMthanA mAdhyamathI dravyAdinA svarUpano paricaya pAmIne tIvrapaNe lAlAyita thAya ke jo A nAnakaDA graMthamAM paNa ATaluM gahana rahasya khUlatuM hoya ne tethI tattvadarzanano mahAna AnaMda anubhavAto hoya to, kharekhara jyAre zukladhyAnanI dhArAmAM vartana dravyAdinA parama gUDha rahasyono pratyakSa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55. dravya-guNa-paryAyano rAsa AzIrvAda vacano sAkSAtkAra karavAnI sthiti Ave tyAre kevo romAMca deha-mananA aNu-aNumAM vyApI jAya! ane te sthiti- te "arpava avasara' ApaNane kyAre sAMpaDaze? dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM adhyayana karanAra mATe sanmatitarka jevA mahAna dArzanika graMthanAM dvAra khullAM thaI jAya che. A rAsa barAbara bhaNavAmAM Ave to Akara graMtho paNa pramANamAM sugama thaI paDe. Aje ApaNA saMghamAM A rAsanuM vipula pramANamAM adhyayana thavA mAMDyuM che tenuM zreya pa. pU. dharmadhurandharasUrijI ma.sA., pa. zAMtilAla kezavalAla zAha tathA paM. dhIrubhAI jevA vidvAna zrAvakone ghaTe che. A kRtinuM nAma to "rAsa' che. paraMtu tenuM pota to eka guDha ke kaThina dArzanika graMtha jevuM che. tenuM adhyayana, mAtra madhyakAlIna rAsa sAhityano paricaya hoya teTalA mAtrathI thaI zake tema nathI. tenA adhyayana mATe to jaina darzana uparAMta anya chae darzanonI temaja jainomAM paNa be zAkhAonA siddhAMto tathA matonI jANakArI hovI e anivArya hoya che. vaLI, tevI jANakArI hoya to paNa A rAsa barobara samajAya ja tevuM to nathI ja. A sthitimAM AvI gaMbhIra rAsa-racanA upara eka vizada vivecana hoya to te Avazyaka gaNAya. alabatta, vivecano to pUrvasUrionAM racelAM che ja ane te jijJAsuone upakAraka paNa banI ja rahyAM che, chatAM eka vadhu vizada, vadhu vistRta ne vadhu bALabhogya vivecana atyaMta Avazyaka hatuM. jenI pUrti paMDita zrI dhIrubhAIe A vivecanagraMtha dvArA karI che. te ghaNA AnaMdanI vAta bane che. paM. dhIrubhAInuM A pradAna jaina saMghanA jJAnapipAsu jIvo mATe atyaMta upakAraka banI raheze. zrIsaMghane zrutAbhyAsanA kAryamAM sahAyaka banavAnuM A puNya che ane te dhIrubhAIne saMghamAM cirasmaraNIya banAvaze temAM koI zaMkA nathI. li. saM. 2061, mAgazara vadi-3 vijayazIlacandrasUri Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnanA nirmala prakAzamAM padravyAtmaka lokanuM darzana karI paramatAraka, jJAnayogano raNakAra devAdhideva zrI tIrthaMkara paramAtmA lokanA yathArtha -nsa svarUpane prakAzita kare che. tAraka tIrthakara paramAtmAnI vANI syAdvAdamaya hoya che. paramavineyI zrI gaNadhara bhagavaMtone "35ne vA, vikhepha vA, yuvera vA" A tripadI ApI padvavyAtmaka lokanA yathArtha svarUpanuM darzana karAve che. mahAna graMthakAra pUjyapAda bhagavAna umAsvAtijI tattvArthAdhigamasUtranA "satyAdi-vya-zauyuvatti sa" A sUtramAM tripadInuM rahasya khole che. vizvamAM je padArthonuM astitva che te dareka utpatti, vinAza ane sthira dharmavALA pratisamayamAM che. arthAt sarvapadArtha nitya paNa che ane anitya paNa che. padArtha dravya svarUpe nitya che. paraMtu sahabhAvI evA guNomAM pratisamaye hAni-vRddhirUpa thatA paryAyonI apekSAe te dravya anitya paNa che. saMskRta bhASAnA prakAMDa vidvAna nyAyavizArada pUjyapAda mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI ma. sAheba dravyaguNa paryAyanA rAsamAM tripadInuM rahasya, dravyathI guNa ane paryAyano bheda tathA abheda, dravya-guNa-paryAyanuM lakSaNa ane naya-saptabhaMgInA viSayo jaNAvavA sAthe AtmasvarUpa pragaTa karavAmAM dravyAnuyoganA granthonuM adhyayana, manana, parizIlana A ja mukhyamArga che AvuM bhArapUrvaka gujarAtI padyanA A granthamAM spaSTapaNe kahe che. dravya kadApi guNa-paryAya rahita na hoya ane guNa-paryAyo dravya vinA svataMtra kyAreya na hoya. guNa ane paryAya bhinna nathI. dravya sahabhAvI (dravyanI sAthe ja rahenAra) te guNa che ane kramabhAvI (kramazaH thatI dravyanI navI navI avasthA arthAt pUrva avasthAno vyaya tathA uttara avasthAnI utpatti) te paryAya che. vyAzrayA niIi TUTI , tAvaH pariNAma: (tattvArthasUtra) rAsanI bIjI DhALanI keTalIka paMktio A ja hakIkata spaSTa kare che. guNa-paryAya taNuM je bhAjana, ekarUpa trihuM kAli re, dharama kahI jai guNa sahabhAvI, kramabhAvI paryAyo re. apekSAvizeSathI sarvapadArtho bhinna paNa che-abhinna paNa che tathA utpAda-vyaya-dhrauvyA svarUpavALA che. dekhAtI virodhI AvI aneka bAbato paramArthathI avirodhI che AvI samanvaya dRSTi sAdhI ApanAra sAdvAda siddhAntamaya jainadarzana vizvanuM advitIya-lokottara darzana che. rAsanI pahelI DhALamAM pUjyapAd upAdhyAyajI ma. sAhebe dravyAnuyoganA granthonA (sammatitarka, tattvArthAdhigamasUtra, vizeSAvazyakabhASya, dharmasaMgrahaNI, kammapayaDI AdinA) adhyayana upara bhAra mUkI zrutadhara mahApuruSonA TaMkazALI vacanonI sAkSI ApI jJAnayoganI pradhAnatA samajAvI che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa abhiprAyo caraNa-karaNappahANA, sasamaya-parasamayamukkavAvArA / vara-rapapta sA, niyazuddha na nApati || (sammatiprakaraNa) dravyAnuyoganA granthonA abhyAsa, ciMtana ane manananI jo upekSA che to mahAvratAdinA pAlanarUpa dharmakriyAo sarvakarmakSayarUpa mokSaphaLane ApavA asamartha che. pUjyapAda upAdhyAyajI ma. sAheba upadezapadAdi granthonI sAkSI ApI Aja vAta puSTa kare che.... zuddha AhArAdika tanuyoga, moTo kahIo dravya anuyoga, e upadeza padAdika graMthi, sAkhI lahI cAlo zubhapaMthi. beMtAlIsa doSa rahita zuddha AhAra, paDilehaNa, pratikramaNAdi bAhyakriyA e nAno yoga che. AtmA ane deha bhinna che, rAga-dveSa A ja jIvanA saMsAranuM kAraNa che. kaSAyo jema--jema maMda thAya tema-tema AtmaguNo pragaTa thAya che. kaSAyothI mukta thavuM e ja mokSa che. AvI jJAnasAdhanA karavI e ja mahAna yoga che. TUMkamAM kriyAmArga e sAdhanA che. jJAnamArga e sAdhya che. sAdhyanI siddhimAM sAdhana jarUrI che paraMtu sAdhyanA dhyeya vinAnuM sAdhana paramArthathI sAdhana ja nathI. tathA sAdhana vinA sAdhyanI siddhi thatI nathI. e yogi jo lAgai raMga, AdhAkarmAdika nahIM bhaMga, paMcakalpabhASyanI sAkSI ApI pUjyapAda upAdhyAyajI ma. sAheba jaNAve che ke.... dravyAnuyoganA vicArarUpa jJAnayogamAM je puNyAtmAne raMga lAge che. arthAt jJAnAbhyAsamAM magna bane che. teo kyAreka saMyamanI surakSA AdinA kAraNe AdhAkarmAdikathI doSita AhAra grahaNa kare to paNa cAritrano bhaMga thato nathI. dravyAnuyoganA granthonA paramArthane pAmavA mati-zrutajJAnAvaraNIyano tIvra kSayopazama jarUrI che. tIvra kSayopazamavALA jijJAsuone paNa dravyAnuyoganA UMDA abhyAsI evA jJAnI guruno yoga jo maLe to ja adhyAtmanA rahasyone teo pAmI zake che. dravya-guNa-paryAyanA rAsanI tathA svopanna TabAnI gujarAtI bhASA sAdhika traNaso varasa pahelAnI che. je samajavI kaThIna hovAthI bhUtakALamAM vidvAna guru bhagavaMto ane vidvAna zrAvako taraphathI vartamAna gujarAtI bhASAmAM vivecana lakhAyAM che. paraMtu A vivecananI bhASA paNa viThThalmogya jevI ja che. vidvAna chatAM svabhAve saumya, saraLa ane amArA jevA adhyApako mATe hRdayamAM lAgaNI dharAvatA paMDitavarya zrI dhIrubhAIe svapajJa gujarAtI TabAnI paMktio sAthe rAkhI, banI zake teTaluM saraLa bhASAmAM dRSTAnto ApI je A vivecana lakhyuM che. te ghaNuM ja anumodanIya kArya che. videzamAM maLatA samayano sadupayoga karI A ja rIte karmagranthAdi vividha 24 grantho upara paNa saraLa vivecana teoe lakhyuM che. je adhyApako ane abhyAsakone ati upayogI banyuM che. zArIrika svAthyanI anukULatA sAthe paMDitajI jJAnasAdhanAmAM uttarottara AgaLa vadhe evI bhagavatI sarasvatI mAtAjIne prArthanA..... -vasaMtalAla maphatalAla dozI-amadAvAda Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnadIpanAM ajavALA RRR upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. mAtra jaina nabhomaMDaLanAM ja nahIM paraMtu samagra bhAratIya dArzanika paraMparAnA nabhomaMDaLanA tejasvI sitArA che. upAdhyAya zrI yazovijayajInI jJAna sAdhanAnI sUci jotAM koIne paNa Azcarya upaje. aneka viSayonuM sUkSma jJAna ane aneka viSayonuM mUlAvagAhI jJAna, paMDito ane vidvAnone mugdha karI de tevuM che. Azcarya upajAve tevuM che. AvI anerI vidvattA dharAvatA upAdhyAyajInI eka viziSTa vizeSatA sahu koIne Azcarya upajAve tevI che te temanI gujarAtI bhASAmAM saraLa ane sahaja zailImAM racavAmAM AvelI kRtio. gahanatama viSayone paNa saraLa-gema-gujarAtI bhASAmAM lakhavAnI temanI kaLA adbhuta che. darzanano viSaya atyaMta zuSka gaNAya, sAmAnyajanane kaMTALo caDe tevI vAto jemAM karavAmAM AvI hoya, tarkanI tikSNatA ane vicAronI jaTilatA sAmAnya janane thakavI nAMkhe tevI hoya tema chatAM tevI gaMbhIra vAtone gujarAtI saraLa bhASAmAM racavAnI kaLAne lIdhe paNa gujarAta sadAya upAdhyAyajInuM RNI raheze. 125, 150, 350 gAthAnA stavanomAM paNa saiddhAMtika viSayane khUba ja suMdara rIte varNavyo che. nizcayavyavahAranayanI vAtane saraLa bhASAmAM prastuta karI che. jainadarzananA nayane samajAvavA temaNe "dravya-guNa paryAyanA rAsa" nAmanI A gujarAtI kRti racI che. upA. yazovijayajIe naya siddhAMtane spaSTa karavA saMskRta bhASAmAM ja traNa kRtio racI che. te uparAMta syAdvAda kalpalatA, aSTasahastrItAtparya vivaraNa ane nyAyakhaMDana khaMDa khAdyamAM nayonI carcA pracura mAtrAmAM karI che. naya upara temanuM ciMtana Azcarya upajAve tevuM che. AthI ja kahevAyuM paNa che ke upAdhyAya zrI yazovijayajInI vANI eka paNa nayathI adhUrI nathI. arthAt saMpUrNa nayothI bharapUra che. nayano siddhAMta jaina dharmano viziSTa siddhAMta che. vartamAnakALe naigamAdi sAta no zvetAMbara ane digaMbara paraMparAomAM suprasiddha che. paraMtu pUrvakALe sAtaso nayonI paraMparA paNa pracalita hatI tevA ullekho dvAdazAra nayacakra ane Avazyaka niryukti graMthomAMthI prApta thAya che. dvAdazAra nayacakramAM vidhi, niyama Adi 12 nayonI eka anya paraMparA paNa prApta thAya che. Aje to te paraMparA lupta thaI gaI che. A uparAMta digaMbara paraMparAmAM mAIlla dhavala ane A. devasene nayacakra nAmanA graMtho racyA che. A nayacakramAM teoe pracalita naya vibhAjananI paraMparAthI alaga ja svamati kalpita navI paraMparA UbhI karI che. te paraMparA pramANe temaNe nayonA sAta Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa abhiprAyo 59 karatAM vadhu bhedo pADI batAvyA che. A bhedo zAstrIya rIte kharA ke nahIM ? tenI vicAraNA A dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM ka2vAmAM AvI che. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. sAhebe A. devasenanA nayacakranI tArkika samAlocanA karI che. akATya tarko dvArA temaNe digaMbara saMmata nayavibhAjanane doSapUrNa batAvyuM che. A uparAMta dravya, guNa, paryAyane zAstrIya rIte mUlavyA che. sanmati Adi aneka graMthono AdhAra-havAlA ApI viSayane vadhu suMdara rIte spaSTa karyo che. geya evA rAsa zailImAM racAyelI A kRtino artha samajAya tevo saraLa hovA chatAM paNa kAvyAtmaka hovAne kAraNe kyAMka kyAMka kaThIna paNa bhAse che. te kaThInatAne dUra karavA pU. yazovijayajI ma. sAhebe svayaM pote ja Tabo racyo che. tema chatAM vartamAnakALe gujarAtI bhASAmAM saraLa rIte samajI zakAya tevA vivecananI AvazyakatA hatI ja. A graMtha upara pUrve pU. A. zrI dharmadhUraMdharasUrijI ma. sAhebe vistRta vivecana lakhyuM hatuM paNa te kRti hAla prApya na hovAthI abhyAsune graMthano abhyAsa karavAmAM kaThInatAno anubhava karavo paDato hato. A kaThInAI dUra karavA mATe eka nUtana vivecananI AvazyakatA hatI ja, A khoTa prastuta vivecanathI pUrNa thaI jaze. paM. zrI dhIrubhAI chellA pAMca dAyakAthI niraMtara pU. sAdhu-sAdhvIjI ma. sA.ne adhyayana-adhyApana karAvatA rahyA che. temanA jaina sAhitya, siddhAMta ane darzana viSayaka jJAnathI aneka AtmAo lAbhAnvita thayA che. chellAM keTalAka varSothI teozrI amerikAmAM vasatA jaina bhAI-bahenone svAdhyAya karAvavA jAya che. temanI vANIthI tyAMnA aneka gRhastho tattvarucivALA banyA che. vizuddha dharma jANavAnI jijJAsA pragaTI che. svAdhyAya sivAyanA samayamAM paMDitajI graMthonA anuvAda, vivecana Adi lakhavAno svAdhyAya kare che. chellA dAyakAmAM temaNe 24 thI vadhu graMthonuM vivecana karyuM che. graMtharUpe prakAzita karyA che. te zreNImAM Aje eka vadhu choguM umerAya che. temaNe saraLa bhASAmAM chaNAvaTa karI pratyeka viSayane spaSTa karavAno adbhuta prayAsa karyo che. jarUra jaNAya tyAM mULa graMthonA pATho ane vAdone paNa spaSTa karyA che. temaNe kareluM vivecana pU. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA jijJAsuone upayogI nivaDaze. A mATe paMDitajIne jeTalA dhanyavAda ApIe teTalA ochA che. bhaviSyamAM bIjA upayogI graMthonAM vivecana paNa temanA taraphathI prApta thatAM raheze tevI zubhecchA rAkhIe. li. DaoN. jitendra zAha amadAvAda Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | prAka kathana | jainazAsanamAM cAra prakAranA anuyoga jaNAvyA che. temAM sarvathI mahattvano caraNakaraNAnuyoga che. kAraNake ajJAna-mohavaza AtmAmAM paDelA anAdinA kusaMskArone caraNakaraNAnuyoga ja zubhakriyAonA vAraMvAra sevananA balathI dUra karI Atmika saMskAronA ghaDataranI bhUmikA taiyAra kare che. paraMtu je AtmAoe Atmika ghaDataranI bhUmikA taiyAra karI lIdhI che tevA AtmAone te bhUmikA upara saMskAronuM daDha maMDANa karavAmAM dravyAnuyoga khUba mahattvano bhAga bhajave che. eTale ke caraNakaraNAnuyoganI saphaLatA mATe dravyAnuyoganI ja pradhAnatA che. tethI dravyAnuyoga mATe yogadaSTi, pramANanayatattva, nayakarNikA, karmagrantho, dravyaguNa-paryAyano rAsa Adi tAttvika granthonuM adhyayana jarUrI che. kemake jyAM sudhI karmanA saMskAronI prabaLatA ghaTatI nathI tyAM sudhI cittanI sthiratA = samAdhi prApta thatI nathI. e cittanI sthiratA prApta karavA mATe dravyAnuyogapUrvakanI zubhakriyAo samartha bane che. upA. zrI yazovijayajI ma.sAhebe dharmaparIkSA gAthA-103mAM jaNAvyuM che keannnne puggalabhAvA, aNNo ego ya nANamitto hN| . suddho esa viyappo, aviyppsmaahisNjnno|| (dehAdi) paugalikabhAvo mArAthI bhinna che ane jJAnamAtra svarUpavALo huM (AtmA) tenAthI bhinna chuM. zuddha (nayasApekSa) A vicAra nirvikalpa samAdhine utpanna karanAra che. jyAM sudhI pugala ane AtmA-AdinuM svarUpa jANIe nahi tyAM sudhI A zuddha (nayasApekSa) vicAra ghaTI zakato nathI. mATe dravyAnuyogano abhyAsa jarUrI che. A ja dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM kahyuM che kedravyAdika ciMtAI sAra, zukladhyAna paNa lahii pAra, te mArTi eha ja Adaro, saguru viNa mata bhUlA pharo (1-6 (dravyAnuyoga dvArA) dravya-guNa-paryAyanI bheda vicAraNA dvArA zukladhyAnano prathama pAyo ane abheda vicAraNA dvArA zukladhyAnano bIjo pAyo ane zuddha dravyaguNAdinA ciMtana dvArA zukladhyAnanuM phaLa paNa prApta karAya che. mATe A dravyAnuyogano Adara karo. paraMtu sadgurunI hAjarI vinA svamatikalpanA dvArA bhaTakatA na rahezo. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa abhiprAyo ahi upAdhyAyajI ma. dravyAnuyoganI khAsa bhalAmaNa kare che. A dravya-guNa-paryAyano rAsa dravyAnuyogano aNamola khajAno che. to upA. ma. zrI jainazAsananuM mahAmUluM ratana che. temaNe je jJAnavAraso Apyo che temAMnA eka-eka graMtha amUlya ratnonI maMjuSA-peTI samAna che. pU. A. zrI. haribhadrasUrijI ma.sA. ane pU. upA. ma.sA. vageree A jJAnavAraso Apyo na hota to kharekhara ApaNe zAstrajJAnanI bAbatamAM khUba rAMka banI gayA hota. A mahApuruSonI kevI viziSTa prajJAzakti haze? ane kevI jIvaMta apramattatA haze? kyAre teozrIe Avazyaka kriyAo karI haze? kyAre vyAkhyAna-vAcanAo ApI haze? kyAre lokonI sAthenA yathocita vyavahAro karyA haze. to kyAre A granthonI racanA karI haze? ane kyAre potAnI janetA pAchaLa koTi namaskAra mahAmaMtrono jApa karyo haze? granthonI racanAo paNa kevI viziSTha! jANe TaMkazALI vacano! vadhArAnI vAta nahi to pUrvAcAryonI sAkSI sivAyanuM vacana nahi? A dravya-guNa-paryAyano rAsa e paNa pU. upAdhyAyajI ma.nI ja racanA che. pUjyazrInuM jIvanacaritra prastAvanAmAM Apela che. temAM ja temanI racanA-kRtio paNa jaNAvI che. viziSTa prajJAbaLe zatAvadhAna ane aSTAvadhAna paNa jainazAsananI prabhAvanA mATe teozrIe rAjasabhAmAM karela. vartamAna pratikramaNavidhi pU. tapAgacchAdhipati zrI vijayaprabhasUrIzvarajI ma.sA. nI nizrAmAM goThavAI hatI. temAM teozrInI sAthe je vidvAna sthavira mahAtmAo hatA temAM pU. zrI jJAnavimalasUrIzvarajI ma.sA. sAthe pU. upAdhyAyajI ma.sA. paNa hAjara hatA. evo rAdhanapura kaDavAmatinA bhaMDAranI hastalikhita pratamAM ullekha che. AvA pU. upA. ma.sA.nI A racanAmAM gujarAtI bhASA hovA chatAM paNa padArthanuM eTaluM UMDANa che ke tenA upara viziSTa vivecana sivAya prAkRtajananI cAMca paNa DUbe nahi. tethI mAnanIya paMDitajI zrI dhIrubhAIe vivecana lakhavAno je prayatna karyo che. te paNa khUba anumodanIya che tathA suMdara ane saraLa rIte vivecana lakhavuM te to atyaMta sarAhanIya che. samaya kADhI AvuM vivecana lakhavA badala khUba khUba dhanyavAda. prAnta A rAsanA vAMcana-manana-nididhyAsana dvArA dravyAnuyogamAM sthira banI bhavyAtmAo caraNakaraNAnuyoganI saphaLatAne prApta kare eja abhilASA. 204, kuMdana epA. gopIpurA, surata. ratilAla cImanalAla dozI poSa dazamI prabhu pArzvanAtha janmakalyANa. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | rAsanA abhyAsanI AvazyakatA anAdikAlathI saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvoe mAnava janma prApta karyA pachI AtmAnA zuddha svarUpane prApta karavA mATe savizeSa prayatna karavo joIe. jainazAsanamAM kathAnuyoga Adi cAra anuyoga jaNAvyA che. syAdvAda zailIvALA jainadarzanamAM cAre anuyogo upakArI hovAM chatAM caraNakaraNAnuyoga kriyA svarUpe ane dravyAnuyoga dravyonA jJAna svarUpe jIvono savizeSa upakAra kare che. bahirmukhadazAmAMthI aMtarmukhadazA ane vibhAvadazAmAMthI svabhAvadazA prApta karavA mATe dravyAnuyogano abhyAsa atizaya upayogI che. mahAmahopAdhyAya ane nyAyavizArada zrI yazovijayajI ma. zrIe A rAsanI racanA karIne dravyAnuyoganA abhyAsanuM zreSThatama sAdhana zrI saMghane arpaNa karela che. teoe karelI jJAnaprAptimAM zreSThivarya zrI dhanajI surAe dAkhavelI udAratA ghaNI anumodanIya che. pUjaya upAdhyAyajI ma. zrIe adhyAtmamata parIkSA-pratimA zataka Adi vidvadbhogya, saMskRta bhASAmAM aneka graMthonI racanA karIne gujarAtI bhASAmAM paNa stavanacovIzI, ATha vRSTinI sajhAya, samakitanI sajhAya, 125-350 gAthAnAM sImaMdharasvAminAM stavano Adi bAlabhogya sAhitya paNa ghaNuM banAvyuM che. AvA prakAranA bhaktiyoga dvArA paramAtmA sAthe tAdAsyabhAva sAdhavA suMdara prayatna karyo che. TUparyAyavakavya""vyAzrayAni TUIT" ItyAdi tattvArthasUtramAM jaNAvelA sUtro anusAre cha dravyo, tenA guNa-paryAyo, teonA bhedabheda, sAtanaya, saptabhaMgI ItyAdi aneka viSayo, A rAsamAM suMdara rIte carcalA che. gunizrAnI AvazyakatA, dareka DhALomAM kayo kayo viSaya kevI suMdara zailithI varNavelo che. te bAbata prastAvanAmAM jaNAvela che. A granthanA saraLa gujarAtI anuvAdanI khAsa AvazyakatA hatI. paMDita zrI dhIrUbhAI dravyAnuyoganA sArA abhyAsaka che. abhyAsa karavA-karAvavAmAM satata prayatnazIla paMDitajIe adhyayananI sAthe gahana granthono abhyAsa cAlu rAkhI adhyApakanI sajjanatA prApta karI che. tAttvika viSayanA hArda sudhI pahoMcavA ane abhyAsakone paNa teTalA ja UMDANamAM laI javA AgavI zailithI tattvajJAnanA viSayane suMdara rIte raju kare che. tethI tathA saraLatA, vinaya, viveka Adi guNothI abhyAsakomAM tathA vidvAnomAM AdarapAtra sthAna meLavela che. saMyamI jIvanamAM svAdhyAya, tapazcaryA, vaiyAvacca ane dharmAnuSThAno Adi badhA yogomAM svAdhyAya savizeSa upayogI che. A granthanA prakAzanathI dravyAnuyoganA abhyAsI AtmAone ghaNI saraLatA thaze. paMDitajI zrI dhIrubhAIe ratnAkarAvatArikA bhAga- 1, 2, 3 tathA yogadaSTi samuccaya ane dravya-guNa-paryAyanA rAsa jevA uttama ane gahana Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa abhiprAyo 63 graMthonuM saMpAdana karI jJAna taraphanI ghaNI lAgaNI vyakta karI che. AvA ja bIjA suMdara graMthono anuvAda taiyAra karI jaina saMghane arpaNa kare ane te mATe zAsanadeva teonuM svAsthya sAruM rAkhavAmAM sahAyaka thAya. e ja AzA..... 5, ratnasAgara epArTamenTa, gopIpurA, kAjInuM medAna, surata. tA. 6-12-2004 mANekalAla haragovanadAsa sonethA sAhityazAstrI, DI. bI. eDa. (prathamavarga - vizeSayogyatA sAthe) dravya-guNa-paryAyano rAsa eTale jagattattva '' arihaMta paramAtmA kevalajJAna pAmyA pachI ''3panepha vA, vinamer3a vA, thuver3a vA' A tripadI ApavA dvArA gaNadhara bhagavaMtonI tathA zrI caturvidha saMgharUpa tIrthanI sthApanA kare che. gaNadhara bhagavaMto tripadIne prApta karIne dvAdazAMgI race che. jemAM jagatanA sarva padArthonuM SaDUdravyanuM svarUpa samajAvavAmAM Ave che. paraMtu dvAdazAMgI bhaNavAnA anadhikArI jIvonA upakAra mATe pUrvAcAryo nAnA-moTA aneka prAkaraNika graMtho race che. bhagavAna mahAvIrasvAmI pachI pU. zrI haribhadrasUrijI, pU. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI ma. Adi mahAtmAoe aneka graMtho banAvyA che. sattaramA saikAmAM thayelA nyAyAcArya pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma. zrIe cha dravyonA vistRta varNana svarUpe A 'rAsa" banAvyo che. A mahAtmAe saMskRta bhASAmAM to aneka graMtho banAvyA che. paraMtu gujarAtI bhASAmAM paNa bAlabhogya ghaNu sAhitya banAvyuM che. temAM A '"rAsa" e advitIya kRti che. gujarAtI hovA chatAM tenA bhAvo samajavA ghaNA ja kaThIna che tethI amArA vaDIlabaMdhu paM. zrI dhIrubhAie saraLa bhASAmAM samajAya tevuM je vivaraNa karyuM che te ghaNuM ja anumodanIya che. cha dravyonA yathArtha jJAnathI ajJAna nAza pAme che. sAcu svarUpa jANavAthI jIvaajIvano bheda samajAya che. rAga-dveSa ghaTe che ane AtmA zuddha-buddha bane che. sAgara samAna ane nyAyayukta A graMthane saraLa bhASAmAM samajAvavAno zrI dhIrubhAino je A prayatna che. te prazaMsanIya che ane tenI bhurI-bhurI anumodanA karuM chuM. zrI kumudacaMdra epArTamenTa sonI phaLIyA-gopIpurA, surata. eja li. mahetA rasikalAla zAntilAla Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) pujya zrI pUjya upAdhyAyajI ma. zrInA phoToono saMkSipta paricaya (1) aSADhI meghanA satata varasAdathI mAtA saubhAgyadevane traNa upavAsa thayA che. bhaktAmaranA zravaNa vinA mAtA bhojana letAM nathI, tejasvI bALa jasavaMta A vAta jANIne nirdoSa bhAve vinaMtI kare che ane bhaktAmara zuddha rIte saMbhaLAve che. mAtA khuzakhuza thAya che. pUjya zrI navijayajI ma. sAhebanI vairAgyamaya vANI sAMbhaLI banne bhAio saMyamanA paMthe vicaravA taiyAra thayA. pU. A. zrI devasUrIzvarajI ma. nI pAvana nizrAmAM saMyama svIkArI zrI padmavijayajI ane zrI yazovijayajInA nAme ghoSita thayA. jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI ma.zrInA ziSya pU. zrI kalyANavijayajI, temanA ziSya pU. zrI lAbhavijayajI, temanA ziSya pU. zrI navijayajI ma., temanA ziSya pU. zrI yazovijayajI ma. thayA. A mahAtmA mahAmahopAdhyAya banyA. eka ja mAtAnA be bALakomAMthI eka mahAna jJAnI banyA ane bIjA adhyAtmarasika, bhadrikapariNAmI ArAdhaka banyA. DabhoImaMDaNa zrI loDhaNa pArzvanAtha prabhunI ArAdhanA-jApamAM vizeSa joDAyA. caityavaMdana-devavaMdana Adi anekavidha gujarAtI kAvyonA kartA banyA. guru mahArAjanI AjJAthI amadAvAdamAM vi. saM. 1699mAM (uM. varSa 21) jaina saMgha samakSa aSTAvadhAnano prayoga karyo. jethI prasanna thayelA dhanajI surA pUjya upAdhyAyajI ma.ne nyAyavyAkaraNAdinA viziSTa abhyAsa nimitte kAzI mokalavAnI gurujIne vinaMtI kare che ane kharcano lAbha mane Apo ema kahe che. vi. saM. 1701mAM kAzInagaramAM praveza. gaMgAtaTe je maMtrabIjapUrvaka sarasvatI mAtAnI sAdhanA, mAtAnI prasannatA, tarkazAstra, kAvyazAstramAM nipuNatAnA sarasvatI mAtAnA AzIrvAda. traNa varSa kAzImAM ane cAra varSa AgrAmAM vidyAbhyAsa. anya darzananA prakhara paMDita sAthe vAda-vivAda, vAdIno parAbhava karI jIta meLavIne jainazAsananI prabhAvanA karI. te samaye kAzInA vidvAnoe nyAyAcArya ane nyAyavizAradanI padavI ApI. vi. saM. 1708mAM pU. A. bha. zrI siMhasUrIzvarajIe sAdhu saMsthAmAM pravezelI zithilatA dUra karavA pUjya zrI satyavijayajI ma.sA.ne preraNA karI tathA A bhagIratha kAryamAM sahAya thavA pU. zrI yazovijayajI ma. zrIne pAra nA karI. (9) prakhara vidvAna pU. upAdhyAyajI ma. zrIe saMskRta-prAkRta-gujarAtI ane bIjI keTalIka bhASAomAM abhUta sAhitya racanA zarU karI. adhyAtmAdi aneka viSayanAM ghaNAM zAstro banAvyAM. (10) pUjya AcArya zrI mallavAdIjI kRta nayacakragraMthanI alabhya eka prata 15 divasa mATe ja maLatAM vikrama saMvata 1710mAM sAta munioe sAthe maLIne tenI kopI karI lIdhI. (1) pU. nayavijayajI ma., (2) pU. bAlavijayajI ma. (3) pU. jayasoma vijayajI ma., (4) pU. kIrtiratna gaNi, (5) pU. tattvavijayajI ma. (6) pU. ravivijayajI ma. ane (7) pU. zrI yazovijayajI ma. sA. (11) pUjya upAdhyAya mahArAjazrInuM tathA pUjya AnaMdaghanajI ma.nuM paraspara mIlana ane dharmacarcA dvArA adhyAtmarasanI vi pU. A. ma. zrI vijayaprabhasUrIzvarajI ma. zrInA hAthe vi. saM. 1718mAM pUjya yazovijayajI ma.zrInI upAdhyAya padavI. padavI evI zobhAvI ke pote te ja nAme prasiddha thayA. vi. saM. 1743 mahA suda 5 nA divase DabhoimAM 11 divasanA anazananA aMte svargavAsa thayA. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla jazavaMta mAtAne bhaktAmara stotrA saMbhaLAvI rahyA che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMne bhAIo dIkSAnA paMthe... Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA mahopAdhyAya banyA pU. zrI yazovijayajI ma.sA. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmarasika banyA pU. zrI padmavijayajI ma.sA. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya pU. zrI yazovijayajI ma.sAno amadAvAda madhye aSTAvadhAnano prayoga Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrInI sarasavatI sAdhanAthI sarasvatI prasannI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzI tathA AgrAmAM vidyA abhyAsa karI nyAyAcArya ane nyAyavizAradanI padavI meLavI. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAbhyAsakAle saMyamanI zuddhatA jALavI rAkhavA mATe pUjyazrIne A. bha. zrI sihasUrIzvarajInI zikhAmaNa Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya upAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA.nI adbhUta sAhitya racanA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alabhya nayacakra graMthano utAro karatA pUjyazrIo Ad jAvA ke jemAM mArI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM pU, zrI yazovijayajI ma.sA. tathA pU. zrI AnaMdaghanavijayajI ma.sA.nuM paraspara milanA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrInI upAdhyAya padavInI prApti Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dharaNendra-padmAvatI paripUjitAya zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH anaMtalabdhinidhAnAya zrI gautamasvAmine namaH zrI zrutajJAnAdhiSThAyikAyai sarasvatIdeyai namaH OM hrIM aiM namaH nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahAmahopAdhyAya paramapUjya zrI yazovijayajI ma. sA. viracita dravya-guNa-paryAyano rAsa (svopajJa TabA sahita DhALa-pahelI) zrI guru jitavijaya mana dharI, zrI nayavijaya suguru AdarI | Atama arathInai upakAra, karuM dravya anuyoga vicAra ||1-1 gAthArtha- vaDIla gurumahArAjazrI jitavijayajI tathA mArA potAnA gurumahArAja zrInayavijayajI mahArAjazrIne haiyAmAM bhAvapUrvaka dhAraNa karIne AtmArthI jIvonA upakAra mATe huM A graMthamAM dravyAnuyogano vicAra karUM chuM. // 1-1 // svopajJa TabAnuM maMgaLAcaraNa aindrazreNinataM natvA, jinaM tattvArthadezinam / pravacce to vAcADatra, bhezArtha: zcituSyate| z|| zlokArtha- IndronI hAramALA vaDe namaskAra karAyelA, tattvabhUta padArthonI dezanA ApanArA evA vItarAga paramAtmAne namaskAra karIne A TabAmAM gujarAtI evI lokabhogya bhASA dvArA A granthanA kaMIka AMzika arthane huM samajAvIza. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- tihAM prathama gurunaI namaskAra karInaI prayojana sahita abhidheya dekhADaI thaI. zrI jitavijaya paMDita anaI zrI nayavijaya paMDita. e behu gurunaI cittamAMhi saMbhArInaI AtamArthI = jJAnaruci jIvanA upakAranaI hetaI dravyAnuyogano vicAra karuM chuM. anuyoga kahii - sUtrArthavyAkhyAna. tehanA 4 bheda zAstradaM kahiyA. 1. caraNakaraNAnuyoga - AcAra vacana, AcArAMga pramukha. 2. gaNitAnuyoMga - saMkhyA zAstra, caMdraprajJapti pramukha. 3. dharmakathAnuyoga - AkhyAyikAvacana, jJAtA pramukha. 4. dravyAnuyoga - SaDravya vicAra, sUtramathya-sUtrakRtAMga. prakaraNamadhye-sammati-tattvArtha pramukha mahAzAstra. te mATe eka prabaMdha kI jaI jaI, tihAM paNa dravya guNa paryAya vicAra chaI, teNe e dravyAnuyoga jANavo. 1-1. vivecana- vidAM prathama guna namara proja sahita mithe tevI che. tyAM sauthI prathama guruone namaskAra karIne prayojana sahita abhidheya vigere dekhADe che- koI paNa graMthanA prAraMbhamAM pUrvarSi mahApuruSo maMgaLAcaraNa, viSaya, (abhidheya) saMbaMdha ane prayojana ema A cAra bhAvo arthAt anubaMdhacatuSTaya avazya jaNAve ja che. graMthanA paThana, pAThana, vAMcana ane mananamAM AtmAthI jIvo jenAthI dattacitta bane te anubaMdhacatuSTaya kahevAya che. (1) maMgalAcaraNa- nirvibe graMthanI samApti thAya, ziSTAcAranuM pAlana thAya, ane ISTa arthanI siddhi thAya teTalA mATe graMthanA prAraMbhamAM maMgaLAcaraNa karAya che. koI koI graMtho mahAgraMtharUpa hoya che. tyAre te graMthanA abhyAsamAM ziSyonI vadhu sthiratA thAya teTalA mATe madhyamAM paNa maMgaLa karAya che. ane pAchaLanI ziSya paraMparAmAM sadAkALa A graMtha bhaNAto ja rahe tema graMthanA avyavacchedanA nimitte antima maMgaLa paNa karAya che. "tra" zabdanA aneka artho zrI vizeSAvazyaka bhASyamAM gAthA -22 thI 24mAM lakhyA che. mAM 1. graMthakArazrInI potAnI TippaNI- pahelaI bipade maMgalAcaraNa dekhADayuM. namaskAra karyo te 1. AtmArthI IhAM adhikArI 2. tehanaI avabodha thAsya-upakArarUpa prayojana 3. dravyano anuyoga te IhAM adhikAra. 4 teno artha A pramANe che- graMthakArazrIe pote ja AvI TIppaNI lakhI che ke prathamanAM be pado vaDe maMgalAcaraNa jaNAvyuM che. gurujIne je namaskAra karyo te maMgaLAcaraNa, AtmArthI jIvo ahIM adhikArI jANavA. te jIvone je bodha thaze tathA teono je upakAra thaze te prayojana, tathA dravyAnuyogano viSaya je ahIM kahevAze, te adhikAra jANavo = viSaya jANavo. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-1 vid trayatiti maMtnim (1) mane bhavathI gALe (pAra utAre) te maMgala. (2) jenAthI AtmAnuM hita sadhAya te maMgala. (3) jenAthI dharmanI prApti thAya te maMgala. (4) je AtmAne saMsArathI mukta karAve te maMgala. (5) jenAthI vinono nAza thAya te maMgala. (6) jema gaLaNIthI ghI vigere padArtho gaLAIne cokhkhA thAya tema jenAthI A AtmA gaLAIne cokhkho thAya (karmamala rahita thAya) te maMgala. ema maMgala zabdanA ghaNA artho che. (2) viSaya- A graMthamAM zuM kahevAnuM che te viSaya kahevAya che. tathA tene abhidheya paNa kahevAya che. A graMthamAM zuM kahevAze ? te viSaya jo graMthanA prAraMbhamAM sUcavyo hoya to ja tenA arthI jIvo te graMthane dhyAnapUrvaka bhaNe-gaNe ane manana kare eTalA mATe vidvAna puruSonA graMtha praveza arthe viSaya batAvavAmAM (kahevAmAM) Ave che. . (3) saMbaMdha- "A graMthamAM je kaMI kahevAze te kayA graMthonA AdhAre kahevAze ? athavA kaI guruparaMparAthI prApta thayelo viSaya kahevAze ? te paNa jaNAvavuM jarUrI che. kAraNake A graMthomAM lakhanArA badhA ja vaktAo chadmastha hoya che. ane jaina zAsanamAM chaghastha AtmAone svakalpanA pramANe kahevAno adhikAra nathI. kAraNake nirAvaraNa na hovAthI asatya bolAI javAno saMbhava che. te mATe pUrvapuruSonA graMthono AdhAra batAvavo jarUrI bane che." (4) prayojana- A graMtha zA mATe banAvyo? te paNa jaNAvavuM jarUrI che. kAraNake mahApuruSo nirarthaka koI paNa kArya karatA nathI. tethI graMtha racanAnuM prayojana batAvavuM Avazyaka che. A pramANe A cAre anubaMdha catuSTaya kahevAya che. te anubaMdha catuSTaya dareka graMthonA prAraMbhamAM hoya ja che. ane jo A cAra bAbato hoya to ja te cAre bAbata vAMcIne tenA artha vidvAnapuruSo graMthapraveza kare che. ahIM A dravya guNa paryAyanA rAsamAM paNa A cAra bAbata che ja. te A pramANe che zrI jitavijaya paMDita anaiM zrI nayavijaya paMDita, e behu gurunaiM cittamAMhiM saMmArInaDuM, potAnA vaDIlaguru paMDita zrI jitavijayajI mahArAja sAheba, tathA potAnA guru, paMDita evA zrInavijayajI mahArAja sAheba, A banne gurubhAI evA dharmaguruone manamAM bahumAnayukta, bhAvapUrvaka saMbhALIne = smRtipathamAM lAvIne huM A graMtha banAvuM chuM. prathamanAM A be padomAM maMgaLAcaraNa tathA saMbaMdha che. A graMtha banAvanAra pUjya upAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjazrI che. temanA gurujI zrI nayavijayajI che. temanA vaDIla gurubhAI zrI jitavijayajI mahArAja che. eTale yazovijayajI mahArAjazrInA A banne vaDIla guruo che. teono temanA upara asIma upakAra che. teoe ja yazovijayajI mahArAjazrIne Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa jJAnadAna karyuM che. karAvyuM che. tethI upakArI vaDIlone graMthanA prAraMbhamAM smRtipathamAM lAvavA te maMgaLAcaraNa thayuM. tathA teo pAsethI ja paraMparAe AveluM jJAna mane maLyuM che. ane te ja A graMthamAM huM kahevAno chuM. Ama guru paraMparAno saMbaMdha paNa thayo. A badhA munio pUjya hIrasUrIzvarajI ma. sA. nI pATaparaMparAmAM thayelA che. TabAmAM jUnI gujarAtI bhASA che. eTale vartamAna gujarAtI bhASAmAM jyAM jyAM ja bolAya che. tyAM tyAM prAcIna gujarAtI bhASAmAM kahu bolAto haze ema lAge che. tethI ja TabAmAM mane ne badale manaDuM che. ane ane evA padane badale napha che. have pachI AgaLa sarvatra Ama samajavuM. ame TabAnI te racanAne yathAvat sAcavI rAkhavA te bhASA rUpe ja Tabo ahIM pradarzita karyo che. mAtArthI = navinIvanI 35rana deta$ = A prayojana sUcakapada che. je je AtmArthI jIvo che. eTale ke AtmatattvanuM jJAna prApta karavAnI rUcivALA jIvo che. teonA ja upakArane hetue meM A graMtha banAvyo che. A graMthamAM AcArasaMhitAnI ke gaNita gaNavAnI ke koI dharma kathAonI vAto nathI. dravya-guNa ane paryAyanI jhINavaTabharI dharmacarcA che A carcA te ja jIvone rUce tema che ke je jIvo samyajJAnanA rasIyA che. sAMsArika sukhanA rAgano ane duHkhanA dveSano nAza kare evuM je jJAna te ja samyajJAna kahevAya che. eTale sukha-duHkhanA rAga-dveSane tyajI phakta AtmatattvanI nirmaLatAnI sAdhanA jene pyArI che. evA mumukSu AtmAthI adhyAtmapremI jIvono ja A graMthathI upakAra thavAno che. mATe huM teonA upakAra arthe A graMtha banAvuM chuM. A prayojana sUcavyuM che. dravyAnuyorAno vicAra karuM chuM = A viSayasUcaka pada che. A graMthamAM huM dravyAnuyoganA ja vicAro jaNAvIza. anuyoga zabdano artha vyAkhyAna-vivecana-vistRta prarUpaNA thAya che. dravyono anuyoga eTale ke chae dravyonuM vistRta vivecana karavuM. te chae dravyone utpAdavyaya-dhruvathI samajAvavuM, bhinnabhinna rIte samajAvavuM. lakSaNothI ane guNa paryAyothI samajAvavuM te dravyAnuyoga kahevAya che. Avo viSaya A graMthamAM huM kahIza. A viSaya arthAt abhidheya sUcavyuM che. A pramANe ahIM anubaMdhacatuSTaya samajAvyA che. mULa gAthAnA prathama be padamAM maMgalAcaraNa ane saMbaMdha che. trIjA padamAM prayojana che. ane cothA padamAM viSaya che. 3nuyo diDuM = sUtrArthavyAdhyiAna, tedanA 4 me zAstra diyA. dravyAnuyoga zabdamAM je anuyoga zabda che. teno artha "sUtranA arthanuM vyAkhyAna karavuM" te kahevAya che. sUtronA artho spaSTapaNe samajAvavA. jaina zAstromAM A anuyoganA cArabhedo kahyA che. 1. caraNakaraNAnuyoga. 2. gaNitAnuyoga. 3. dharmakathAnuyoga. ane 4. dravyAnuyoga. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-1 caraNakaraNAnuyoga-AcAravacana, AcArAGgapramukha 1. gaNitAnuyoga - saMkhyAzAstra. candraprajJapti pramua. 2. prathama caraNakaraNAnuyoga che. teno artha-caraNasittarI ane karaNasittarI rUpa AcAronA svarUpane samajAvanArAM je je zAstravacano che, tene caraNakaraNAnuyoga kahevAya che. A viSayane samajAvanArAM AcArAMga sUtra ane prabhu zabdathI dazavaikAlika AdigraMtho jANavA. tathA bIjo gaNitAnuyoga che. teno artha saMkhyAnA guNAkAra-bhAgAkAra-saravALAbAdabAkI-vargamULa-varga vigere dvArA zAstronAM vacanone samajAvanArA je je graMtho che te. jemake caMdraprajJapti vigere. ahIM paNa pramudgha zabdathI sUrya prajJapti, jaMbudvIpa prajJapti, kSetrasamAsa, lokaprakAza vigere graMtho jANavA. 5 = dharmAthAnuyoga = AbrAyiAvazvana, jJAtA pramua. 3. dravyAnuyoga = SavyavicAra, sUtramadhye sUtrakRtAMza, prajJAmarthya sammati tattvArthapramudgha mahAzAstra 4. = trIjo dharmakathAnuyoga che. teno artha e che ke AkhyAyikA eTale dharmakathAo, pUrve thaI gayelA aneka saMta mahAtmApuruSo tathA dharmamayapariNativALA jIvo, teonAM caritro (kathAo)ne kahenArAM vacano-zAstro te dharmakathAnuyoga kahevAya che. jemake jJAtAdharmakathA tathA prabhu zabdathI triSaSThi zalAkA puruSa caritra, samarAIccakahA tathA upadeza prAsAda vigere graMtho jANavA. cotho dravyAnuyoga che. teno artha cha e dravyonA svarUpane jhINavaTapUrvaka samajAvanArA je je graMtho che te. jema ke gaNadharabhagavaMtakRta sUtronI aMdara bIjuM aMga sUtrakRtAMga. (sUyagaDAMga). ane pachInA 2500 varSanA gALAmAM thayelA zAsanaprabhAvaka gItArtha mahAna AcAryonA banAvelA prAkaraNika graMthomAM sammatitarka tathA tattvArthadhigamasUtra vigere mahAna ane gaMbhIragraMtho che. te dravyAnuyoga jANavo. pramuddha zabdathI vizeSAvazyaka bhASya karmagraMtho-kammapayaDI dharmasaMgrahaNI vigere graMtho paNa dravyAnuyoganA jANavA. tathA digaMbarAsnAyamAM samayasAra pravacanasAra niyamasAra gommaTasAra vigere graMtho paNa dravyAnuyoganA jANavA. A cAre anuyogo jIvone dharmamArgamAM praveza karAvavAmAM ghaNA ja upakArI che. bAlajIvo ane ajJAta avasthAmAM rahelA jIvono dharmakathAothI prathama dharmamArgamAM praveza thAya che. dharma tarapha rUci vadhe che. caraNakaraNAnuyogathI cAritra nirmaLa bane che. jIvana pavitra thAya che. dharmasaMskAro sudRDha bane che ane niraticAra jIvana tarapha jIva AgaLa vadhe che. gaNitAnuyogathI buddhi sthira, sUkSma, tIkSNa ane tanmayatAvALI bane che. tathA dravyAnuyogathI vastunuM svarUpa spaSTa jaNAya che ajJAna nAza pAme che. avisaMvAdI yathArthajJAna pragaTa thAya che. A jJAna saMvega-nirveda-vairAgya ane muktiprAptinuM avantha bIjarUpa kAraNa bane che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa te mArTi e prabaMdha kIjaI chaiM. tihAM paNa dravya guNa paryAya vicAra chai. teNaiM dravyAnuyo nAkhavo. A cAre anuyogo jIvane dharmaprApti dvArA muktihetu bane che.to paNa dravyAnuyoga jaTila ane gUDha che. tathA tene jANavo paNa atizaya Avazyaka che. kAraNa ke te ja vizeSa karIne saMvega-nirveda ane vairAgyAdinuM kAraNa bane che. te mATe ame A prabaMdha (graMtharacanA) karIe chIe. A dravyaguNaparyAya nAmanA graMthamAM paNa che dravyonA guNonA ane paryAyonA vicAro bharelA che. aMdara guMthelA che te kAraNe A graMtha paNa dravyAnuyoga ja che. ema jANavuM. A pramANe maMgaLAcaraNAdi cAra anubaMdhacatuSTaya samajAvI A graMtha dravyAnuyoganA viSayavALo che. ema kahIne have dravyAnuyogano abhyAsa karavo te atizaya Avazyaka che. tenA upara have pachInI gAthAomAM tenA abhyAsanI anivAryatA ane mahattA samajAve che. / 1 vinA dravya anuyoga vicAra, caraNa karaNano nahIM ko sAra ! sammati graMthe bhASiuM IsyuM, te to budha jana manamAM vasyuM // 1-2 // gAthArtha- dravyAnuyoganA abhyAsa vinA caraNakaraNAnuyogano koI sAra (phaLa) nathI. evuM sammati prakaraNa nAmanA graMthamAM kahyuM che. paraMtu te vAta to vidvAna puruSonA (tattvadRSTivALAnA) ja haiyAmAM vase che. te 1-2 // Tabo- ehano mahimA kahaI chaI. "dravya-anuyoga-vicAra vinA kevala caraNasittarIkaraNasittarIno sAra koI nahIM." ehavuM sammati graMthanaI viSai kahiuM, te to badhajananA manamAMhi vasiuM. paNi bAhyadRSTinA cittamAM na vasaIM. yathA caraNakaraNappahANA, sasamaya-parasamayamukkavAvArA / varapArasa sAruM, nijIyazuddhara nAgati rU. 67 gAthA sammata 1-2 / vivecana- no mahimA #cha graMthakAra zrI yazovijayajI mahArAjazrI tArkikaziromaNi zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIkRta sammatiprakaraNanI sAkSI ApIne have pano A dravyAnuyoganA abhyAsano mahimA vada cha mahimA kahe che. ke je je AtmAo dravyAnuyogano abhyAsa karatA nathI. ane mAthAkuTIyo viSaya lAgavAthI tathA kaMIka kaThInAIbharyo abhyAsa hovAthI AvA abhyAsathI jeo vimukha thaI gayA che. je jIvo dravyAnuyoganA abhyAsa tarapha upekSA - udAsInatA seve che. teonAM mahAvratapAlana, samiti guptinuM pAlana, tapa saMyamAdi kriyAnuSThAnanuM pAlana vigere dharmakAryonA AcaraNanuM koI phaLa nathI. (sarvakarmakSaya thavA rUpa muktiphaLa na hovAthI kaMI phaLa nathI ema jANavuM.) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-2 kAraNa ke dravyAnuyogano abhyAsa choDIne, te te zAstronuM zravaNa, ciMtana, manana ane nididhyAsana tyajIne, kriyA mAtra karavArUpa dharmAcaraNamAM ja eTale ke kevaLa ekalA vyavahAra mAtramAM ja jeo magna che. teo, te karAtA dharmAcaraNanuM AMzika karmonA kSayarUpa nirjarA ane sarvakarmonA kSayarUpa mukti phaLa pAmatA nathI. kAraNa ke mArAthI vrato barAbara palAyAM ke nahIM? bAhya paMcAcAra barAbara palAyA ke nahIM? kriyAcaraNa yathArtha thayuM ke nahIM? AvA prakAranI ciMtAmAM ane vicAraNAmAM rahe che. ane je kaMI dharmakArya karyuM, tenI ja saMkhyA gaNIgaNIne meM A karyuM, meM A karyuM, evAM gANAM gAI gAIne mAna vahana kare che. paraMtu te kriyAonA phaLarUpe vikAro-vAsanAo-kaSAyonI hAni keTalI thaI ? vibhAvadazA keTalI tuTI ? svabhAvadazA keTalI pragaTI? ityAdi rUpa mohanA nAzanI prAptirUpa phaLanI vicAraNA paNa te jIvo jJAnopayoga dvArA karatA nathI ane teo phaLa pAmatA paNa nathI. kAraNa ke te bAjunu lakSya ja nathI. mAtra AcArapAlanamAM ja otaprota che. ane tenA vaDe ja potAnI jAtane mahAna ane kRtakRtya mAne che. teo anuSThAnanI gaNanAmAM ja racyA pacyA varte che. je je vrataniyamAdinuM pAlana che. te te sAdhanA che, ArAdhanA che, ane tenA dvArA mohanA vikArono kSaya karavo e sAdhya che. sAdhyanuM lakSya rAkhIne eTale ke sAdhyanI siddhi thAya te rIte karAtI je sAdhanA te ja sAcI sAdhanA che. ArAdhanA che ane te ja mohanIya karmano kSayopazamabhAva che. tathA A sAdhanAthI je sAdhyanI siddhi thAya eTale ke mohanIyakarmano paripUrNa paNe kSaya thAya te kSAvikabhAva che. A aMtima sAdhya che. kSAyopathamikabhAva ane sAyikabhAva A banne zuddha AtmadazAnAM sAdhaka tattvo che. ane zuddha AtmadazA e jIvanuM potAnuM svarUpa che te zuddhadazAnA sAdhanane paNa kAraNamAM kAryano upacAra karIne jIvanuM svarUpa kahevAya che. tattvArthasUtramAM kahyuM che ke "gaupazamitAkSAyi bhAvI mizraza navI tattvam' tethI ja te sAdhyasAdhana dAva vALI sAdhanA hovAthI sAcI sAdhanA kahevAya che. dravyAnuyoganA abhyAsa vinA sAdhyanI apekSAvALI sAdhanA jIvanamAM AvatI nathI. dharmAcaraNa karIne paNa vartamAnabhavamAM A jIva mAna vahana kare che. bIjA lokonuM sAnukuLa vartana na thAya to krodhAdimAM jAya che. bhavAntaramAM sAMsArikasukhanI vAMchAo kare che. ItyAdi rIte dravyAnuyoganA abhyAsa vinA mohane poSanArI A sAdhanA banI jAya che. je audayikabhAvanI thaI jAya che. jyAM sAdhyanI apekSA rAkhavAne badale sAdhananI ja mAtra apekSA rAkhIne sAdhanA karAyA che. e sAdhanA mohavardhaka thavAthI bAdhaka thAya che. tethI AtmajAgRti lAvavA mATe A dravyAnuyoga bhaNavo atyanta Avazyaka che. A ja vAta graMthakArazrI jaNAve che ke "dravya-anuyoga vicAra vinA kevala caraNasittarI-karaNasittarIno sAra koi nahIM=" havuM sammati paMthanaDuM viSakuM digadravyAnuyoganA abhyAsa vinA kevaLa ekalA AcAra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa pAlanano ane kriyAmAtrano koI sAra nathI. AvuM spaSTapaNe sammatiprakaraNa nAmanA graMthane viSe kaheluM che. dravyAnuyoganA abhyAsa vinA A zarIrathI Atmadravya bhinna che. AvuM AtmadravyanuM bhedajJAna thatuM nathI. tenA vinA saMsAranuM yathArthabhAna, saMsAranI asAratAnuM bhAna, sAMsArika sukho pratye vairAgya, bhava pratye uga=bhavanirveda vigere uttamabhAvo haiyAmAM pragaTatA nathI. tenA vinA mohanA kSayopazama ane kSaya svarUpa sAdhyanI siddhi thatI nathI. ulaTuM A taraphanuM lakSya na hovAthI karAtI dharmakriyAo vaDe potAnI jAtane moTI mAnI, te dharmAcaraNa vinAnA jIvo pratye laghutA mAnI, AtmaprazaMsA ane para pratyenA nAkhuzInA-tiraskAranA bhAvo A jIvamAM Ave che. svaprazaMsA ane paraniMdAmAM garakAva thaI jatAM A ja sAdhanA bAdhakarUpa banI jAya che. paraMtu bAhyadRSTivALA jIvane "A tatva" samajAtuM ja nathI ke je tattva mohanA kSayanuM kAraNa che. tene ja A jIva dravyAnuyoganA abhyAsa vinA mohanA baMdhanuM kAraNa banAvI de che. sAdhyane oLakhavAne badale sAdhananA ja rUpa-raMgamAM ane lAlana pAlanamAM ja aMjAI jAya che. dAkhalA tarIke oghAnI ke caravaLAnI dazIo mulAyama kema hoya ? paDilehaNa barAbara kema thAya ? tenI bAMdhaNI barAbara kema thAya ? ItyAdi sAravAramAM ja dharma mAnI le che. paraMtu tenA dvArA paLAtI jayaNAnuM lakSya A jIva cUkI jAya che. dazIo melI thaI jaze tevA bhayathI te jIva sAdhya taraphanuM lakSya cUkI jAya che. A rIte sarvatra samajavuM. tattvadRSTi AvyA vinA bAhyadRSTi jIvane bahArano bhabhako ja vadhAre game che. aMtaranI zuddhi eTalI gamatI nathI. tethI ja "dravyAnuyoganA abhyAsa vinA caraNakaraNAnuyogano koI sAra nathI" eTale ke A abhyAsa vinA caraNakaraNAnuyogano sAra A jIva pAmI zakato nathI. paraMtu A vAta budhajanane ja (tattvadRSTi jIvane ja) game che. bAhyadRSTi jIvane gamatI nathI. te to junanamanamAMei vasi pa ivadizadaSTinA drittamAM ja vasa6 thasupara kahelI te vAta to budhajananA (tattvadRSTivALA jIvanA) manamAM ja vase che. paraMtu bAhyadRSTi (sAdhanamAtranI dRSTi)vALA jIvanA manamAM A vAta vasatI nathI. pUjya siddhasena divAkarasUrijI mahArAjazrI sammatiprakaraNamAM kahe che ke raviUTMUTT=caraNasittarI ane karaNasittarInA AcArapAlanamAM ane dharmakriyAo karavAmAM je jIvo pradhAna che. samapirasamayamuLavavAre paraMtu svazAstra (jainAgamomAM) ane parazAstromAM (ItaradarzananAM zAstromAM) zuM zuM kahyuM che. te jANavA-bhaNavAno mukI dIdho che vyavasAya jeoe athavA svabhAvadazA ane parabhAvadazA jANavAno tyajI dIdho che vyavasAya jeoe te jIvo. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA 2 =rAjarAC=caraNasittarI ane karaNasittarInA AcArapAlanano ane dharmakriyAno sArUM nivazuddha=nizcayathI zuddha evo sAra (phaLa) na nAkhas=jANatA ja nathI eTale yathArtha phaLa pAmatA paNa nathI. 9 dravyAnuyoganA abhyAsa vinA saMsArapratye nirvedaguNa pragaTato nathI ane tenA kAraNe mukti pratye yathArtha saMvegabhAva Avato nathI. (saMsAranAM duHkho joIne duHkhonA bhayathI bhAgIne muktimAM javAnI ghaNIvAra IcchA thaI jAya che. paraMtu te sAco saMvegaguNa nathI. eTale ke jyAM sukhano rAga che ane duHkhano dveSa tathA bhaya che te saMvegaguNa nathI.) saMvegaguNa ane nirvedaguNa AvyA vinA dehAdhyAsa chuTato nathI. zarIranI mamatA ghaTatI nathI, eTale karAtI sarva dharmakaraNI Ihalaukika pAralaukika sukhonI jhaMkhanAomAM ane duHkhothI chuTakArAmAM A jIva joDI de che. duHkhonA bhayathI tyAMthI chaTakavA ane sukho prApta karavA ghaNIvAra dharma kare che. paraMtu saMsAranAM sukho ja asAra che. heya che. duHkharUpa che AvuM jANIne sukhothI ubhagIne A jIva dharma karato nathI. te mATe A abhyAsa karavo atyanta jarUrI che. vartamAnakALamAM mohadazAne ghaTADavAnA lakSyanI (nizcaya dharmanI) ghaNI ghaNI upekSA karAI rahI che. tenA ja kAraNe kriyA mAtranA AgrahathI bhinna bhinna kriyAnA vivAdane lIdhe ghaNA saMpradAyo ubhA thayA che ane thAya che. jeone nizcayadharma rUcato ja nathI. teo A kare che. tevI ja rIte nizcayanA ekAntavAdIone kriyAdharma rUcato nathI. tevA jIvo ekAnta nizcayadharma tarapha ja vaLIne navA navA pakSo (maTho) thApe che. eTale te paNa ekAntanizcayanA rAgI thayA chatA AtmAnI ja mAtra vAta karatA chatA kriyAmArganA utthApaka thayA che. ane thAya che. tathA keTalAka dravyAnuyoganA jhINavaTabharyA abhyAsanI upekSA karIne kriyAmAtranA rAgI thayA chatA jJAnamArganA utthApaka thaI rahyA chIe. sAco mArga e che ke jJAnamArganI upAsanA karavA pUrvaka nizcita sAdhyane sAdhavA tenuM purepurU lakSya rAkhIne tene anusarato kriyA mArga svIkAravo. kriyAmArga evo Adaravo ke jenAthI jJAnamArganI sAdhanA thAya. jJAnamArga e kriyAmArganI zuddhi karanAro che. ane vivekI banAvanAro che. tathA kriyAmArga e jJAnamArgane lAvanAro ane prApta thayelA jJAnamArganI puSTi tathA vRddhi karanAro mArga che. Avu nahI samajanArA jIvo bAhyakaraNI ghaNI kare che. paraMtu karaNImAM ja masta rahyA chatA teo tenI ja ALa-paMpALamAM racyA pacyA rahe che. mohanA vikArone tyajIne Atmazuddhi tarapha vikAsa pAmatA nathI. A dravyAnuyogano abhyAsa to eTalo badho mahAna che ke gADha mithyAtvI jIvanI paNa dRSTi badalI nAkhIne, rAgIne paNa vairAgI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 DhALa-1 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa banAve, bhogIne paNa yogI banAve, vicAradhArAnuM samUla parivartana lAvI de. eTalA mATe A dravyAnuyoganA abhyAsa arthe koI koI munione koI koI gAmamAM sthira vAsa karavo paDe athavA zuddha AhArAdinI prAptinA saMjogo na hoya tyAre AdhAkarmAdi doSavALo AhAra levo paDe. to paNa "mohanA doSo na lAge" eTalA mATe zAstramAM tene zreSThamArga che ema kahyuM che. je vAta graMthakArazrI pote ja have pachInI gAthAmAM jaNAve che. jarA zuddha AhArAdika tanuyoga, moTo kahIo dravya anuyoga | e upadezapadAdika graMthi, sAkhI lahI cAlo zubhapaMthi / 1-3 || gAthArtha- AhArAdinI zuddhi jALavavI e nAno yoga che. ane dravyAnuyoga meLavavo e moTo yoga che. A bAbatamAM upadezapada vigere graMthono AdhAra laIne (sAkSIbhUta karIne) zubhamArge cAlo. te 1-3 / Tabo- ekahiuM. teha jaduI chaI. zuddhAhAra=42 doSarahita AhAra, ItyAdika yoga chaI. te tanu kahetAM-nAnhA kahIIM. dravyAnuyoga- je samaya parasamaya parijJAna, te moTo yogakahIo. je mATaiM-zuddhAhArAdika sAdhana svAdhyAyanuM ja chaI. e sAkhi upadezapadAdika graMthaI lahInaI zubhapaMthi-uttamamArSi cAlo. bAhyavyavahAra pradhAna karInaI jJAnanI gauNatA karavI, te azubha mArga. jJAna pradhAnatA rAkhavI, te uttama mArga. mata putra jJAnAdika guNahetugurukulavAsa chAMDI zuddhAhArAdika yatanAvaMtanai mahAdoSai cAritrahAni kahI chaiM. gurudoSArambhitayA ladhvakaraNayatnato nipuNadhIbhiH / nizca tathA jJAte paniyona | 1-9 SoDazake / 1-3 || vivecana- viziSTa AtmAo mATe caraNakaraNAnuyoga ane dravyAnuyoga ema be yoga vizeSa upakAraka che. beMtAlIsa doSa rahita AhAra-pANI levA, tapazcaryA karavI. pratikramaNa, paDilehaNa, tapa ane vihArAdi dharmakriyAo karavI te saghaLo caraNakaraNAnuyoga che. ane zuddha AtmatattvanI prAptinuM lakSya rAkhIne chae dravyonA guNadharmono ane lakSaNAdino abhyAsa karavo, tenuM ciMtana manana karavuM. svadravya-padravyanA bhedane jANavo. paradravyane paradravya jANI dehAdhyAsa tyajI tenA taraphano moha toDavo te saghaLo dravyAnuyoga che.. caraNakaraNAnuyoga e kriyAmArga che. dravyAnuyoganI prAptinuM sAdhana che. tethI tene vyavahAra mArga kahevAya che. ane dravyAnuyoga e jJAnamArga che. caraNakaraNAnuyoganuM te sAdhya che. tethI tene nizcayamArga kahevAya che. A banne yoga anukrame kriyA ane jJAnarUpa che. sAdhana ane sAdhyarUpa che tathA vyavahAra mArga ane nizcayamArga svarUpa che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa caraNakaraNAnuyoga I kriyAmArga I sAdhanabhUta vyavahAramArga DhALa-1 : gAthA-3 muktiprAptinA upAyo dravyAnuyoga jJAnamArga sAdhyabhUta nizcayamArga 11 jyAre jyAre AtmArthI AtmAo dravyAnuyoganuM lakSya rAkhIne tenI sAdhanA jIvanamAM vadhAre ne vadhAre kema thAya ? te rIte caraNakaraNAnuyoganuM sevana kare che. tyAre to'koI prazna ja upasthita thato nathI. eTale ke je sAdhaka AtmA sAdhanane sAdhyasAdhavAmAM joDe ane sAdhyanuM purepurU lakSya rAkhIne te sAdhyanI siddhi thAya e rIte sAdhanane prayuMje tyAre to koI savAla ja uThato nathI. paraMtu koI koI AtmAo A be yogomAMthI ekanA bhoge bIjAne pradhAna kare tyAre tyAM kayo mArga upakAraka thAya ? Avo prazna uThe che. dravyAnuyogane jato karIne caraNakaraNAnuyoga seve te yathArthamArga kahevAya ? ke caraNakaraNAnuyogane jato karIne tenA bhoge dravyAnuyoganI upAsanA kare te yathArthamArga kahevAya ? sArAMza ke A banne yogamAM kayo yoga laghu (nAno) ane kayo yoga gurU (moTo) kahevAya ? A praznano uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke 5 hiDaM, tedu na darphe chaD-'dravyAnuyoganA abhyAsa vinA caraNakaraNAnuyogano koI sAra (phaLa) nathI' evuM je bIjI gAthAmAM kahyuM che. e ja vAtane graMthakArazrI vadhAre dRDha karatAM=saMpUrNa satya che ema siddha karatAM jaNAve che ke zuddhAhAra- 42 doSarahita AhAra, ityAdi yoga chai te "tanu" kahetAM nAnhA kahiiM-zuddha AhAra levo. eTale ke gocarInA AdhAkarmAdi 42 doSothI rahita AhAra levo. tyAvi zabdathI tapazcaryA karavI. pratikramaNa-paDilehaNa Adi dharma kriyAo karavI, evA prakArano je yoga (caraNakaraNAnuyoga) che. te tanu yoga che. arthAt nAno yoga che. laghu yoga che. jeTalo dravyAnuyoga mahAna yoga che. teTalo te caraNakaraNAnuyoga mahAna nathI. ane dravyAnuyogane svasamaya-parasamayaparijJAna te moTo yoga higo-je dravyAnuyoga che ke je svakIya jaina Agamono ane parakIya ItaradarzanazAstrono abhyAsa karavo athavA svabhAvadazA ane parabhAvadazAno upAdeya ane heyapaNe yathArtha pariNAmayukta bodha thavo te yoga jainazAstromAM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 DhALa-1 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa moTo kahyo che. ne maTakuM zuddhAdIpati sAthe svAdhyAyanuM ja chachuM kAraNake 42 doSarahita zuddha AhArAdika levA. te paNa svAdhyAyanuM ja sAdhana che. sAdhana ane sAdhyamAM sAdhyanA bhoge sAdhananI rakSA karavI e zubhamArga nathI. paraMtu sAdhanane gauNa karIne paNa sAdhyane pradhAna karavuM, e ja zubha mArga che. jema ke- kAraNavazAta grAmAntara javuM paDe te sAdhya che. ane plena Trena kAra vigere sAdhana che. plena na maLe to Trena, Trena na maLe to basa. basa na maLe to TekSI. ane TekSI na thaI zake tema hoya to pagapALA. paraMtu bahAragAma javAnuM je prayojana upasthita thayuM che. tenA kAraNe te kAma baMdha rakhAtuM nathI. tevI rIte abhyAsa karavo e sAdhya che. bhaNAvanAra, pustaka, anukULa kSetra, ane anukULa kALa vigere sAdhana che. bhaNAvanAra AdinI pratikULatAe jo bhaNavAnuM sAdhya siddha thatuM na hoya to bhaNAvanAra Adi sAdhana sAmagrI badalI zakAya che. paraMtu bhaNavAnuM sAdhya na badalI zakAya, tema ahIM sAdhyabhUta dravyAnuyogane gauNa karAya nahIM. bane yogo jo sAdhya-sAdhanarUpe anukrame goThavAI jatA hoya to to te ghaNo ja uttama mArga che. paraMtu ekane jato karIne (gauNa karIne) bIjAne pradhAna karavo paDe evo samaya jo Ave to sAdhyabhUta dravyAnuyogane gauNa karavo ane sAdhanabhUta caraNakaraNAnuyogane pradhAna karavo te uttama mArga nathI. paraMtu sAdhyabhUta dravyAnuyogane mukhya karavo ane sAdhanabhUta caraNakaraNAnuyogane gauNa karavo e ja eka zreSTha mArga che. dravyAnuyogane pradhAna karavo eTale jJAnamArgane pradhAna karavo. tethI uttamottama adhyAtmAdi zAstronA jJAnAbhyAsa mATe sAdhaka AtmAe gurukulavAsAdimAM ja rahevuM joIe. gurukulavAsamAM vasavAthI ghaNA sAdhusaMtonI moTI saMkhyA sAthe hovAthI AdhAkarmAdidoSa rahita zuddhAhArAdikanI prApti, nihAra mATe zuddhabhUminI prApti ItyAdi cAritraguNanI (caraNakaraNAnuyoganI) viziSTa prakAre sevanA kadAca zakya na paNa bane. to paNa guru AjJAnuM pAlana, zAstrAbhyAsa, tapasvIonI ane vRddhonI vaiyAvacca, vaDIlo sAthe hovAthI vinaya, viveka, saMskArI jIvana ItyAdi ghaNA guNo AvavAno saMbhava che. je ekalavAyA jIvanamAM zakya nathI. tethI je AtmAo AdhAkarmAdi doSonA ja tyAgamAtra rUpa cAritranI pradhAnatA karIne gurukulavAsa ane jJAnamArgAdi tyajI de che. te AtmAo zubhamArga nathI. A vAtamAM pUrva graMthonI sAkSI Ape che. sagi 3pazapatra graMtharuM trIjuM zumaiI-35maff rAtno. A bAbatamAM sAkSIbhUta evA upadezapada vigere graMthonI sAkSI laIne uttama mArgamAM tame cAlo. A viSayamAM pU. haribhadrasUrijIkRta upadezapadanI gAthA 677 thI 682 sudhInI jovI. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-3 A pramANe zAstrapAThanI sAkSIthI paNa jJAnayoganI pradhAnatA karavI e ja uttama mArga che. kAraNa ke te dravyAnuyoga Azayazuddhijanaka che. ane Azaya zuddhi avazya AcArazuddhine lAve ja che. bAhyavyavahAra pradhAna karInaiM jJAnanI gauNatA karavI. te azubha mArga. jJAnapradhAnatA rAvI, te uttama mA=bAhya vyavahArane (zuddhAhArAdikanI gaveSaNA vigere kriyAmArgane) pradhAna karIne jJAnamArganI (dravyAnuyoganA abhyAsanI) gauNatA karavI te azubhamArga che. kAraNa ke dravyAnuyoganA abhyAsa vinA tIvra Azaya zuddhi na AvavAthI karAto kriyAmArga ahaMkAra, svaprazaMsA ane paraniMdA Adi doSo lAvanAra bane che. mATe jJAnamArganI pradhAnatA rAkhavI joIe e ja zreSTha mArga che. ata eva jJAnAdikaguNahetu-gurukulavAsa chAMDI zuddhAhArAdika yatanAvaMtanaiM mahAdoSaI cAritrani dI chaDuM A kAraNathI ja jJAnAdi ratnatrayI rUpa guNonI sAdhanA karavAmAM hetubhUta (paramasAdhanabhUta) evA gurukulavAsane choDIne kevaLa ekalA zuddhAhArAdikanI (AhAra-vihAra-vihArAdinI) ja jayaNA pALavAvALA jIvone svataMtratA maLavAthI moharAjAnA ghaNA moTAdoSo praveza pAmavAthI cAritranI hAni zAstromAM kahI che. A bAbatamAM pU. sUripuraMdara zrI haribhadrasUrijIkRta SoDazakanI sAkSIgAthA A pramANe che gurudoSArambhitayA, labdhakaraNayatnato nipuNadhImiH / sannindAdezca tathA, jJAyate etanniyogena // 1-9 SoDazake // guruSAramita =je AtmAo dravyAnuyoganA abhyAsa rUpa jJAnamArgane gaNa karIne kriyAmArgamAtrane ja pradhAna kare che teo gurukulavAsa tyajIne vicaratA chatA svaccheda thavAthI "moTA doSone sevanArA banatA hovAthI" tathA navvarayatnato (napu= gunAnA nAnA kAyika doSonuM (ra) asevana karavAmAM ja mAtra prayatnazIla (racyA pacyA) hovAthI, nannAdeza sajjana-(jJAnayoge je je mahApuruSo che. paraMtu kriyAmAM je kaMIka nyUna che tevA) AtmAonI (kriyAnyUnatA dekhIne) niMdA-parAbhava vigere karanArA hovAthI, sAthate paniyokona nipuNabuddhivALA puruSo dvArA A azubha mArga che. Ama nakkI jaNAya che. mATe sAdhaka AtmAoe dravyAnuyogano abhyAsa avazya karavo joIe. ane tenA mATe avazya gurukulavAsa svIkAravo joIe. paraMtu AhArAdinI zuddhine pradhAna karIne gurukulavAsa choDavo joie nahIM. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 DhALa-1 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa gurukulavAsamAM thatA lAbho je je ArAdhaka AtmAo gurukulavAsamAM vase che. te te AtmAone (1) uttamottama mahAgraMthono abhyAsa karavAno lAbha thAya che. (2) sAthe rahelA vidvAna gItArtha sAdhu saMtonI sAthe dharmacarcA karavA dvArA bahoLo anubhava prApta thAya che. (3) mAMdA-glAna-vRddha sAdhusaMtonI ane gItArtha gurubhagavaMtonI vaiyAvaccano lAbha prApta thAya che. (4) samUhamAM sAthe rahevAthI vikAra vAsanAo, ekAkIparicaya, vyaktivizeSanA saMbaMdho Adi doSo pravezatA nathI. (5) mana svacchaMdamArge cAlanArU banatuM nathI. (6) besavAmAM, zayanamAM vastrAdi paheravAmAM, ane lokaparicayamAM, ghaNo viveka jaLavAya che. (7) anya vyaktio sAthe thatA gADha paricayo, lajjA AdithI paNa baMdha thaI jAya che. (8) guru AjJA AdinuM savizeSa pAlana thAya che. (9) nitya vyAkhyAnazravaNa AdithI adhyAtmamArga savizeSa puSTa bane che. (10) guru sAthe rahevAthI zAstrAnusArI vaknatvakalA khIle che. ItyAdi ghaNA lAbho thAya che. mAtra AhAra-nihAra ane vihAranA koI koI doSo sevavA paDe che. je doSo kAyikamAtra hovAthI AlocanA-prAyazcita AdithI dUra karI zakAya che. vaLI te doSo viSayonI rasikatA rahitapaNe sevAya che tethI tIvrakarmabaMdha karAvanArA banatA nathI paraMtu gurukulavAsa vinA svataMtra vicaravAthI svacchaMdatA. niraMkuzatA, saMsArIono gADhaparicaya, ane tenAthI vikAra vAsanAo, mAna sanmAnanI bhAvanAo ityAdi moharAjAnA ghaNA sainikono AtmAmAM praveza thaI jAya che. kAyika doSo karatAM manamAM pravezelA moharAjAnA doSo ghaNA tIvra che. AkarA che. pravezelAne dUra karavA ghaNA duSkara che. ane svAdhyAyAdi uparokta guNonI prAptino lAbha sarvathA aTakI jAya che. mATe AtmArthI mumukSu sAdhaka mahAtmAoe gurukulavAsa tyajavo nahIM. sADA traNaso gAthAnA stavanamAM kahyuM che ke gItAratha vinA bhUlA bhamatA, kaSTa kare abhimAne re ! prAye graMthi lage navi AvyA, te khUtA ajJAne re | zrI jIna tuM AlaMbana jagane // pa-2 // A stavananI DhALa pAMcamI gAthA 1 thI 23 sudhImAM gurukulavAsamAM keTalA lAbha che ? ane svacchaMdatAmAM keTalAM nukazAna che ? tenuM bahu suMdara rIte varNana karelu che. AtmArthI mahAtmAoe A pAMcamI DhALa vAMcavA yogya che. / 3 / e yogi jo lAgaI raMga, AdhAkarmAdika nahIM bhaMga / paMcakalpa bhASyai ima bhaNiuM. sadguru pAsa IsyuM meM suNiuM // 1-4 || Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-4 15 gAthArtha- A dravyAnuyogamAM jo raMga (prIti) lAgI jAya. to AdhAkarmAdi bhaMga (doSa) lAgatA nathI. A pramANe paMcakalpabhASyamAM kaheluM che. ane meM sadguruo (dharmaguruo) pAse sAMbhaLeluM paNa che. / 1-4 | Tabo- e yogi- dravyAnuyogavicArarUpa jJAnayogaI, jo raMga-anaMgasevArUpa lAgai. samudAyamaNe jJAnAbhyAsa karatAM kadAcit AdhAkarmAdi doSa lAgaI. to hi cAtribhaMga na hoI. bhAvazuddhi baLavaMta chaI, teNaI. ima paMcakalyabhASyadhuM bhaNiuM tathA sadguru pAsai sAMbhaliuM. gata zava kathAkayano anekAnta zAstrai kahio chaI. AhAgaDAI bhuMjaMti, aNNamaNNe sakammuNA / uvalitte viyANijjA, aNuvalite tti vA puNo / 2-5-8 / eehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijjai / eehiM dohiM ThANehiM, aNAyAraM tu jANae // 2-9 // (sUyagaDAMga-2 aMge) 21 adhyayane kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAt, syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM pAtraM auSadhaM bheSajAdyaM vA // 145 // dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM, naikAntAt kalpyate kalpyam // 146 // prazamaratau 2-4 vivecana- sAdhu-sAdhvIjI mahArAjazrIo zarIra TakAvavAnA Azaya mAtrathI ja je AhAra grahaNa kare che temAM gocarInA 42 doSo na lAge tenI paripUrNa sAvadhAnI rAkhe che. A 42 doSomAM "AdhArmika doSa" savizeSa pradhAna che. sAdhu sAdhvIjI mahArAjazrInA ja nimitte banAvelo AhAra te AdhArmika doSavALo AhAra kahevAya che. AdhArmikadoSanA ullekhathI bAkInA 42 doSo paNa svayaM samajI levA. AhAra banAvatI veLAe gRhastha lagADelA je doSo te ugamanA 16 doSo kahevAya che. ane AhAra grahaNa karatI veLAe sAdhue mohasaMjJAthI lagADelA je doSo te utpAdanA 16 doSo kahevAya che. ane AhAra banAvatI veLAe tathA AhAra grahaNa karatI veLAe gRhastha vaDe tathA sAdhu vaDe ema banne vaDe lagADAyelA je 10 doSI che. te eSaNAnA 10 doSa kahevAya che. Ama gocarInA 42 doSo che. vizeSAdhikAra sAdhusamAcArIthI jANavo. AtmatattvanI sAdhanA karanArA munimahArAjAo haMmezAM uparokta 42 doSa rahita AhAragrahaNa kare che. zarIra e paudgalika hovAthI, azucimaya hovAthI ane mohahetu Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 DhALa-1 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa hovAthI jema asAra che, tuccha che, ane karmabaMdhanuM kAraNa che. tema dharmasAdhanAnuM ane yogadazAnI prAptinuM paNa ananya sAdhana hovAthI saMvara-nirjarA sAdhavAmAM sahAyaka tarIke sAdhana paNa che. tethI munimahArAjAo mohanA doSane poSyA vinA nirdoSa AhArathI zarIranI surakSA paNa kare che. "AhAra tevA oDakAra" evI kahevatanA anusAre doSita AhAragrahaNa karanArAne AcAromAM maMdatA-zithilatA viSayAbhimukhatA vadhatI jAya che. ane kAlAntare saMyamathI patana paNa thAya che. eTalA mATe dazavaikAlika piMDaniryukti Adi graMthomAM nirdoSa AhAra upara ghaNo bhAra mukavAmAM Avyo che. je AhAramAM hiMsAnI mAtrA nahIvat hoya ane rasAsvAdAdinI mAtrA na hoya, ane saMyamanI sAdhanA savizeSa hoya te AhAra zuddha ane kathya AhAra kahevAya che. ane zeSa AhAra azuddha ane akathya AhAra kahevAya che. A zuddhAzuddha ane kaththAkathya AhAra mATe zAstromAM dravya kSetra kALa ane bhAvane AzrayI ghaNA utsarga-apavAdo jaNAvyA che. "nirdoSa AhAragrahaNa" e saMyamanI sAdhanAnuM prabaLa aMga che. paraMtu jyAre nirdoSa AhAragrahaNano ja Agraha rAkhavAthI saMyama TakAvavo muzkela bane. jema ke bAlamuni hoya, vRddha muni hoya, glAna (mAMdA-rogI) muni hoya tyAre nirdoSa AhArano ja Agraha rAkhe ane evA AhArano yoga na maLe tyAre upavAsa thatAM ArtadhyAna raudradhyAna vadhatAM saMyama pratyeno ahobhAva gumAvI bese ane tenAthI A jIva durlabhabodhi paNa thaI jAya. nirdoSa AhAragrahaNanA vidhAna pAchaLanI zAstrakAronI je bhAvanA ane Azaya che. tene na samajatAM jaDatApUrvaka ekAntamArge jo teno Agraha ja rAkhavAmAM Ave to saMyama bhAvanI vRddhi thavAne badale hAni thavAno saMbhava che. tethI ekAntamArga na letAM anekAntamArga svIkAravo joIe. nirdoSa AhAragrahaNa paNa saMyamanI surakSA ane puSTi mATe ja hatuM. to jyAre te rIte te zakya na ja hoya to te ja saMyamanI surakSA ane puSTi mATe yatanApUrvaka AhAragrahaNamAM paNa munine AdhAkarmAdika bhaMga (doSa) lAgato nathI. utsargamArge je sAdhya sAdhI zakeya tema na hoya tyAre te ja sAdhya sAdhavA mATe bIjo mArga (apavAda mArga) AdaraNIya bane che. jema bALa, navadIkSita, vRddha, glAna ane dezavizeSomAM janmelA munio mATe "saMyamanI surakSA ane puSTi" e sAdhya sAdhavA prathama utsarga mArga (nirdoSa AhAragrahaNa karavo te) che. ane te zakya na hoya to bIjo apavAda mArga (AdhAkarmAdika doSathI doSita AhAra levo te) che. tevI ja rIte gacchamAM, samudAyamAM, gurukulavAsamAM jJAnAbhyAsAdi mATe rahetA munione AhArazuddhi sAcavavI. e prathama utsargamArga che. paraMtu jyAre te zakya na ja hoya tyAre bIjo apavAda mArga (AdhAkarmAdika doSavALo AhAragrahaNa) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-4 17 sevIne paNa jJAnAbhyAsAdi ratnatrayInI prApti karavI te bIjo apavAdamArga paNa zuddhamArga che. AdhAkarmAdika doSavALo AhAragrahaNa karavAthI dravya Azrava jarUra thAya che. paraMtu rasAsvAda mANavAnI manovRtti na hovAthI kASAyika pariNAmanA abhAve tIvra sthitibaMdharasabaMdha thatA nathI. eTale "kuragaDuRSinI jema karma baMdha thato nathI" ema ja kahevAya che. mAtra kAyikakriyAjanya karma Ave che eTale Azrava thAya che. paraMtu AzravanA pariNAma na hovAthI cIkaNo baMdha thato nathI. (kriyAe karma, pariNAma e baMdha e pada ahIM lAgu paDe che.) tethI upAdhyAyajI mahArAjazrI kahe che ke ! ya iA yogamAM, eTale ke dravyAnuyomAM vidyArirUpa jJAnayogaDuM dravyAnuyogano vicAra karavA svarUpa jJAnayogamAM, no saM-3mAM sevArUpa tArUM jo raMga lAgI jAya. tanmayatA AvI jAya eTale ke paugalika bhAvo pratye asaMgasevA (anAsakti bhAva) svarUpa jJAnayoganI lInatA AvI jAya to, samudvAmithya jJAnAbhyAsa ratAM rAt mAthAmati ropa nADuM sAdhuonI sAthe samudAyamAM rahIne jJAnAbhyAsa karatAM kadAca AdhAkarmAdi doSo lAgI jAya, to di caritramaMA ho, bhAva-zuddhi vaivaMta chaDuM to paNa cAritrano bhaMga thato nathI. kAraNake AzayamAM rahelI bhAvazuddhi ja (ghaNI) baLavAna che. rUma palpamADuM maLavuM, tathA sara pAsa6 samanniAM A pramANe paMcakalpabhASyane viSe kaheluM che. ane sadgurujI pAse meM sAMbhaLeluM che. prati va vadhyArthino ane zAnta zAstraDuM hyo chaDuM A kAraNathI ja AhAranA kadhyAkadhyanI bAbatamAM anekAntamArga zAstramAM kahyo che. saMyamanI sAdhanAmAM sahAyaka thAya, surakSA karanAra bane, vRddhi-puSTi karanAra bane te kaSya kahevAya che. ane saMyamanI sAdhanAmAM bAdhaka bane te akalpa kahevAya che. A nizcayanayanI dRSTie vyAkhyA che. AdhAkadi doSothI rahita je AhAra hoya te zuddha AhAra kahevAya che. ane AdhAkarmAdi doSothI sahita je AhAra hoya te azuddha AhAra kahevAya che. A vyavahAranayanI dRSTie vyAkhyA che. have AdhAkarmAdi doSothI rahita hovAthI je AhAra zuddha che. chatAM jo rasAsvAdAdi mohanI puSTi karavA dvArA saMyamamAM bAdhaka banato hoya to te AhAra akathya banI jAya che. ane AdhAkarmAdi doSothI yukta hoya evo je AhAra che ke je sAmAnyathI azuddha AhAra kahevAya che. chatAM paNa jJAna yogAdimAM raMgata jamAvelA munine saMyamanI sAdhanAno hetu banato hoya tyAre kathya kahevAya che. eTale ke sAmAnyathI utsargamA je zuddha AhAra te kathya, ane je azuddha AhAra te abhya, paraMtu apavAdamArge zuddha AhAra paNa saMyamanI sAdhanAmAM bAdhaka thAya tyAre Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 DhALa-1 : gAthA--4 dravya-guNa-paryAyano rAsa akalpya bane che ane azuddha AhAra paNa saMyamanI sAdhanAnuM aMga bane tyAre kalpya bane che. mATe AhAranI bAbatamAM zuddhAzuddha ane kalpyAkalpsano anekAnta samajavo. azuddha AhAra che tethI akalpya ane zuddha AhAra che tethI kalpya ema mAnI levuM joIe nahIM A bAbatamAM paMcakalpa nAmanA zAstramAM gAthA 1615 tathA 1616 vigeremAM joI levuM. tathA sUyagaDAMga (bIjA naMbaranA Agama aMga) nA 21mA adhyayanamAM kahyuM che ke-- AhAgaDAIM bhuMjaMti, aNNamaNNe sakammuNA / uvalitte viyANijjA, aNuvalitte vA puNo // pArlRi rohiM gohiM, vavahAro na vijJarU | eehiM dohiM ThANehiM, aNAyAraM tu jANAe // AdhAkarmAdi doSo vALo AhAra je munio svIkAre che. ane je dAtAo Ape che. te banne AtmAo karmabaMdhonI sAthe lepAya che ema paNa jANavuM. ane karmabaMdhonI sAthe nathI lepAtA ema paNa jANavuM (mohAdhInatAthI jo le ane Ape to lepAya che. ane azakyaparihAratAnA kAraNe le tathA Ape to na lepAya.) AdhAkarmAdi doSovALo AhAra lenAra munio karmothI lepAya ja che. athavA nathI ja lepAtA, ema A be sthAnomAMthI koI paNa eka sthAna mAtra vaDe vyavahAra thaI zakato nathI. (kAraNa ke tema karavAthI te ekAntamArga thAya che.) tethI A be sthAnomAMthI ekAnta evA koIpaNa ekamArganI prarUpaNA karavI te anAcAra jANavo. (utsUtra prarUpaNA samajavI.) pUjya umAsvAtijI mahArAjazrI paNa prazamaratiprakaraNamAM A pramANe jaNAve che- kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAt, syAdakalpyamapi kalpyam / piNDa: zayyA vastra pAtra, sauSadhaM meSanAmAM vA // 4 // dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayoga zuddhi pariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM, naikAntAt kalpyate kalpyam // 146 // AhArano piMDa, zayyA, vastra, pAtra, auSadha athavA bheSaja (davA) vigere koI paNa vastuo zuddha hoya to paNa kalpya paNa che ane akalpya paNa che, tevI ja rIte je vastu akalpya hoya te paNa kalpya hoI zake che. 145 tethI kalpyavastu paNa deza, kALa, puruSa, avasthA, upayogazuddhi, ane bhAvi pariNAma =bhAvimAM AvanAra phaLa (athavA bhAvAtmaka pariNAma) vigere bhAvo joIne ja kalpya bane che. paraMtu kalcavastu che. teTalAmAtrathI te kalpya ja bane evo ekAntamArga nathI. 146. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-5 19 dravya-guNa-paryAyano rAsa pUjya upAdhyAyajI ma. zrIe paNa adhyAtmasAramAM kahyuM che kejinairnaanumtN kiJcit, niSiddhaM vA na sarvathA / kArye bhAvyamadambhena, tveSAjJA pAramezvarI // jinezvara bhagavaMtoe sarvathA koInI anumati ApI nathI ane sarvathA koIno niSedha karyo nathI. paraMtu daMbha vinA sarva kAryo karavAM. A ja paramezvaranI AjJA che. paMcakalpabhASya, sUyagaDAMga sUtra ane prazamarati AdinA sAkSIpATho jotAM avazya samajAze ke kaSya vastu paNa jo vikAraka thAya tema hoya, Arogyane bAdhA pahoMcADe tema hoya, vAsanA vadhAre tema hoya to akathya ja bane che. ane akathya vastu hoya paraMtu saMyamabhAvanI vRddhi puSTi-rakSA karanAra hoya, azakyaparihAra dazA hoya, Arogyavardhaka hoya, jJAnAdiyogo sAdhavAmAM upakAraka hoya athavA mohasaMjJAne toDanAra hoya to te akathya paNa kabdha bane che. A bAbatamAM te te dravya kSetra kALa bhAve te te gItArtha jJAnI guruonI AjJA ja pramANabhUta gaNAya che. "asaMgasevA" evo je zabda TabAmAM jaNAya che te adhyAtmadazAnA yogagraMthono eka pAribhASika zabda che. A AtmAno caitanyamaya je upayoga che te kAM to bahirmukhI hoya athavA kAM to antarmukhI hoya, Ama be prakArano hoya che. eTale ke paradravyomAM arthAt para evA pudgaladravyo ane para evAM jIvadravyonI prIti-aprItimAM ane tenA uparanI ISTAnijha buddhine anusAra prApti tathA parihAramAM ja ramato hoya tyAre te bahirmukhI upayoga kahevAya che ane jyAre paranA saMyogathI vimukha thaIne aMtarmukhI thayo chato nijAtmasvabhAvadazAmAM ramato hoya tyAre te antarmukhI upayoga kahevAya che. Ama upayoga be prakAre che. te bemAMthI jyAre aMtarmukha upayoga hoya, tyAre eTale ke jyAre AtmAno caitanyamaya upayoga parathI vimukha thaI aMtarmukhadazAvALo banI nijasvabhAvamAM ramato hoya che. tyAre AtmAnI te upayogadazAne asaMgasevA kahevAya che. || 4 || bAhyakriyA chaI bAhirayoga, aMtarakriyA dravya anuyoga | bAhyahIna paNi jJAna vizAla, bhalo kahiyo muni upadezamAla // 1-5 che. gAthArtha-bAhya dharmakriyA karavI (caraNakaraNAnuyoga) te bAhyayoga che. ane dravyAnuyoga e aMtaga che. bAhya yogamAM hIna evA paNa muni jo jJAnadazAnI tanmayatAmAM (dravyAnuyogamAM) adhika (vizALa) hoya to dharmadAsagaNijIe potAnI upadezamAlAmAM te AtmAne bhalo (zreSTha-sAro) kahyo che. te 1-5 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 DhALa-1 : gAthA-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- bAhyayoga, AvazyakAdirUpa bAhyayoga chaI, dravya-anuyoga svasamaya parijJAna, te aMtaraMgakriyA che. bAhmakriyAI hIna, paNi je jJAnavizAlamunIzvara, te upadezamAlA madhya bhalo kahiyo chaI. yata - nANAhio varataraM, hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / Na ya dukkaraM karaMto, suThu vi appAgamo puriso // 423 // tathA hINassavi suddhaparUvagassa, nANAhiassa kAyavvaM / (-cittApaltha, rati liMgAva vi) rU48 te mATe kriyAhInatA dekhInaI paNi jJAnavaMtanI avajJA na karavI. te jJAnayogaI karI prabhAvaka jANavo. 1 1-5 || vivecana- vAIyona-vacakSAdrirUpa vAdAthona cha gAthAmAM je bAhyayoga kahyo che te cha AvazyakonI kriyA karavA Adi rUpa bAhyayoga samajavAno che. eTale ke sAmAyikacauvisattho, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga ane paccakakhANa ema cha Avazyaka karavAM tathA Adi zabdathI devavaMdana, vihAra, vaiyAvacca Adi dhArmika zubhakriyAo je karavI te saghaLo caraNakaraNAnuyoga che. te sakalakriyAo kAyA ane vacana dvArA karAtI hovAthI tathA bahArathI lokagamya hovAthI bAhyakriyA athavA bAhyayoga kahevAya che. A sarve dharmakriyAo vizeSa karIne vacana ane kAyAnI zuddhithI thAya che. tathA vacana ane kAyAnI vizeSa zuddhi karanAra paNa che. dravyAnuyoga-svasamaparijJAna, te aMtaraMthi che. = ane je dravyAnuyoga che. eTale ke vItarAga tIrthaMkara paramAtmAo vaDe kahevAyelI dvAdazAMgIrUpa zrata che. tathA tenA AdhAre pUrvAcAryoe banAvelAM prAkaraNika je zAstro che.jene svasamaya = jaina zAsananuM zruta kahevAya che. tevA zAstronuM niraMtara zravaNa, manana, ciMtana ane nididhyAsana karavuM. A saghaLo dravyAnuyoga eTale ke zAstronuM ciMtana-manana ane nididhyAsana AtmAnI aMdara mana dvArA thAya che, bahAra kaMI dekhAtuM nathI, lokagamya paNa nathI, tethI tene aMtaryoga kahevAya che. A dravyAnuyogano abhyAsa manadvArA thato hovAthI aMtaraMgakriyA svarUpa che. mananI zuddhi karanAra che. AtmAnA hRdayanI (eTale ke AzayavizeSanI) zuddhi karanAra che. kriyAmArga e bAhyayoga che. ane jJAnamArga e aMtaryoga che. A bane yogI sAdhana-sAdhyadAvavALA hovAthI paraspara upakArI che ane upayogI che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthApa eTale je mahAtmAomAM A banne yogo hoya che. teonA jIvana viSe to koI prazna ja uThato nathI. teo to vizeSa ArAdhaka ane sAdhaka che ja. paraMtu koI eka munie kriyAmArgamAM vikAsa sAdhyo hoya ane jJAnamArgamAM AgaLa na vadhyA hoya, tevA hoya. tathA bIjA koI eka munie jJAnamArgamAM vikAsa sAdhyo hoya ane kriyAmArgamAM eTalA AgaLa na vadhyA hoya tevA hoya, to A banne muniomAM kayA muni bhalA (sArA-zreSTha-uttama) kahevAya ? A praznano uttara A gAthAmAM Apyo che ke haMmezAM bAhyazuddhi karatAM atyaMtarazuddhi caDhIyAtI hoya che. kriyAyoga e bAhyayoga che. ane jJAnayoga e atyaMtara yoga che. A mATe bannemAM kyAreka ekanI pradhAnatA karavAno samaya Ave to dravyAnuyoganI (jJAnayoganI) sadA pradhAnatA karavI. te kAraNathI bAhyakriyAi hIna, paNi je jJAnavizAla munIzvara, te upadezamAlAmadhye bhalo diyo che, yataH- je munio bAhyakriyAmAM hIna che. (jJAnAbhyAsane kAraNe tathA zArIrika paristhiti AdinA kAraNe kriyAmAM nyUnatA hoya), to paNa jo teo jJAnAbhyAsamAM vizALa hoya, jJAnayogamAM AgaLa vadhyA hoya tevA munIzvaro bhalA che. (uttama che) ema upadezamAlA nAmanA graMthamAM dharmadAsagaNijIe kahyuM che. dharmadAgaNijI upadezamAlA graMthanA kartA che. paramAtmA mahAvIra prabhunA hAthe dIkSita thayelA avadhijJAnI mahAtmA che. teozrIe upadezamAlA graMthamAM kahyuM che ke nANAhio varataraM, hINo vi hu pavayaNaM pabhAvaMto / Na ya dukkaraM karaMto, suThu vi appAgamo puriso // 427 / hINassavi suddhaparUvagassa, nANAhiassa kAyavvaM / (jJAna-vijJa-hatyei, zatti tniAvasa vi 348 * caramakaraNAnuyogamAM hIna paNa jJAnadazAmAM adhika evA muni jaina zAsananI prabhAvanA karatA chatA varatara (zreSTha) che. paraMtu duSkara evA tapAdi anuSThAnone karatA muni paNa jo alpa AgamavALA hoya to te zreSTha nathI. ! 423 || cAritramAM hIna evA paNa muni zAsananI zuddha prarUpaNA karanArA jo hoya to teonI vaiyAvacca avazya karavI. (lokonA cittane raMjita karavA mATe eTale ke lokaapavAda nivAravA mATe uttamapuruSo liMgadhArakanI paNa vaiyAvacca kare che.) Il348 te mATiM-kriyAhInatA dekhInaI paNi jJAnavaMtanI avajJA na karavI. te jJAnayogaI karI prabhAva nAkhavo. te mATe je munionA jIvanamAM jJAnAbhyAsa tathA zArIrika paristhiti Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 DhALa-1 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa AdinA kAraNe daMbha vinA jo hInatA (zithilatA) hoya to te hInatA dekhIne paNa jJAnavaMta mahAtmAnI avajJA kadApi karavI nahIM. kAraNa ke te mahAtmA puruSa jJAnayoga dvArA jagatamAM jainazAsananI prabhAvanA karanArA che. ema jANavuM. - jJAnayogamAM hIna hoya ane cAritramArgamAM adhika hoya athavA cAritra mArgamAM hIna hoya ane jJAnayogamAM adhika hoya A banne jIvomAM prathamane AgIyA samAna ane bIjAne sUryasamAna A ja rAsanI 1pamI DhALanA duhA-gAthA 248249 tathA 250mAM kahyA che. tathA zrI yogadaSTisamuccayagraMthamAM zrI sUripuraMdara haribhadrasUrijI ma. zrI paNa A pramANe kahe che tAttvikaH pakSapAtazca, bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM, bhAnukhadyotayoriva // yogadRSTi samu0 223 // eka jIva tattvano pakSa pAtI hoya eTale ke jJAna yogI hoya, ane bIjo jIva bhAvazUnya kriyAvALo hoya to A bannenI aMdara sUrya ane AgIyA jeTaluM aMtara jANavuM. A pramANe A banne jIvomAM aMtara samajIne jJAnIomAM kriyAnI kaMIka aMze nyUnatA dekhIne paNa jJAnayogI mahAtmAnI avajJA karavI nahIM. jJAnaguNa sva-para prakAzaka che. / 5 / dravyAdika ciMtAI sAra, zukladhyAna paNi lahiI pAra ! te mATe ahi ja Adaro, sadguru viNa mata bhUlA pharo . 1-6 gAthArtha dravya guNa paryAyanI ciMtavaNA karanAro AtmA zreSTha evA zukla dhyAnano paNa pAra pAme che. te mATe A dravyAnuyogano ja vadhAre Adara karo. ane temAM saguru vinA (svamatikalpanA pramANe) bhUlA na bhaTako. 1-6 | Tabo- koI kahasyai, je "kriyAhIna jJAnavaMtanaIM bhalo kahiyo, te dIpakasamyakatvanI apekSAI, paNi kriyAnI hInatAI jJAnathI potAno upakAra na hoI te zaMkA TAlavAnaiM "dravyAdi jJAna ja zukladhyAna dvAraI mokSakAraNa, mATiM upAdeya chaI-ima, kahaI chaI. dravyAdikanI ciMtAI zukladhyAnano paNi pAra pAmiI, je mArTi-Atmadravya-guNaparyAyabheda ciMtAI zukladhyAnano prathama bheda hoI, anaI tehanI abhedaciMtAI dvitIya pAda hoI, tathA zuddha dravya guNa paryAyanI bhAvanAI "siddhasamApatti" hoI te to zukladhyAnanuM phala chaI. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-6 pravacanasAre'pyuktamjo jANadi arihaMte, davvattaguNattapajjayattehiM / so jANadi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM // 1-80 // te mAMTi-eka ja dravyAnuyoga Adaro, paNi sadga vinA svamati kalpanAi bhUlA ma phirasyo. || 1-1 || vivecana- pAMcamI gAthAmAM kriyAmAM hInatAvALo ane jJAnayogamAM vizALatAvALo jIva "jaina zAsanano prabhAvaka che" mATe adhika che. tenI avajJA na karavI." ema je kahevAmAM AvyuM che. tyAM zorUM kadI koIka ziSya AvI zaMkA karIne kadAca kaheze ke ne ziyAdIna jJAnavaMtanaDuM mo vahi, te rIsivindranI apekSArUM kriyAthI hIna evA jJAnavaMta jIvane tame je bhalo kahyo, te dIpakasamyakatvanI apekSAe kahyo che. paNa diyAnI hInatA jJAnathI potAnI 35ra na doDuM paraMtu kriyAnI hInatA hovAthI kevaLa ekalA jJAnamAtrathI potAnA AtmAno to upakAra thaze ja nahIM. kAraNa ke je taravAnI kalA jANe paNa taLAva ke sarovaramAM paDIne hAtha paga calAvavAnI kriyA na kare te tAraka hoya to paNa tare nahI. tenI jema. te zaMzA TArtavAna "dravyakti jJAna vidhyAna doraDuM mokSAra, maTiM 3pa cha-rUma vahe che AvI zaMkA TALavAne mATe "dravyAdi (dravya-guNa paryAyo)nuM jJAna ja zukladhyAna prApta karAvavA dvArA muktinuM kAraNa bane che te mATe jJAnamArga ja vizeSa upAdeya che. ema have samajAve che- jJAnayogIne jevo bhalo kahyo, evo kriyAyogIne bhalo na kahyo tethI koI ziSyane svAbhAvikapaNe AvI zaMkA thAya che ke jema dIpakano prakAza cAre tarapha ajavALuM pAthare che paraMtu potAnI nIce to (koDIyAvALA telanA athavA phAnasanA dIvAnI apekSAe) aMdhAruM ja hoya che. tevI rIte AvA jJAnayogI AtmA paNa dIpakasamyakatvavALA kahevAya che. ke je jJAna dvArA parane bodha Ape. paraMtu pote to kriyAhIna hovAthI potAno upakAra na ja kare, tevA kevaLa ekalA jJAnayogathI AtmAne zuM lAbha ? vaLI jJAnayogIne zAsana prabhAvaka kahIne bhalo kahyo to zAstromAM ATha prakAranA prabhAvaka kahyA che. eTale jJAna dvArA jaina zAsananA prabhAvaka jema bane tema tapa Adi kriyA dvArA paNa prabhAvaka thaI zake che. to kriyAvALAne paNa bhalA kahevA joIe AvI zaMkA ahIM koI ziSya karI zake che. samyakatva traNa prakAranAM che. 1 kAraka. 2 rocaka. 3 dIpaka. tyAM je AtmA kSAyikAdi traNamAMnA koI paNa samyakatvavALo thayo chato zraddhA guNa pUrvaka jinAjJAnusAra vrata-niyamAdi dharmakriyAo kare che te kAraka samyakatva kahevAya che. jinavacanamAM paripUrNa zraddhA hote chate Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 DhALa-1 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa vrata-niyama ane saMyamAdi levAnI tIvra mahecchA hovA chatAM paNa apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI tathA sAMsArika baMdhanonA kAraNe je vrata-niyama-saMyamAdi laI na zake paraMtu levAnI tIvra rUci hoya te rocakasamyaktva kahevAya che. je jIvane jinAjJA rUcatI na hoya, paramAtmAnAM vacano pratye prIti- vizvAsa na hoya. paraMtu jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamanA lIdhe zAstrAbhyAsa sAro hoya, bolavAnI vApaTutA sArI hoya, samajAvavAnI zailI sArI hoya, tenA baLe zrotAvargamAM mithyAtvarUpI aMdhakAra TALIne samyakatvarUpI dIpaka pragaTAve tevA mithyAtvI jIvane (pachI bhale te bhavya hoya ke abhavya hoya ema banne prakAranA jIvane) dIpaka samyaktva vALA kahevAya che. ahIM potAnAmAM samyakatva nathI. paraMtu parane pragaTAvI Ape che. tethI potAnAmAM teno upacAra karAyo che. kArakasamyakatvavALA jIvo pAMcamAthI uparanA guNasthAnakavALA che. rocakasamyakatvavALA cothA guNasthAnake che ane dIpakasamyakatvavALA jIvo pahelA guNaThANe che. ema jANavuM. tathA zAsana prabhAvaka=1 prAvacanika. 2 dharmakathI. 3 vAdI. 4 naimittika. 5 tapa 6 vidyA. 7 siddha. ane 8 kavi prabhAvaka ema ATha prakAranA prabhAvaka jANavA. A ATha prabhAvakanuM svarUpa pU. zrI haribhadrasUrijIkRta samyakatvasaptatikA ane pUjya u. yazovijayajI ma. kRta samyatvanI saDasaThabolanI sajhAyamAMthI jANI levuM. uttara- upara karelI zaMkAno uttara graMthakArazrI Ape che ke- jJAnamArga ja vadhAre upakAraka che. jIva ajIva puNya pApa Adi navatattva ane cha dravyonuM jaina zAstrAnusAra prApta kareluM jJAna jIvane zukladhyAna prApta karAvanArU che. ane tenA dvArA muktiprAptinuM asAdhAraNa kAraNa bane che. mATe jJAnamArga ja savizeSa AdaraNIya (upAdeya) che. chae dravyo ane nave tattvo saMbaMdhI dravya guNa paryAyanA bhedanI pradhAnatAe ciMtavanA A jIva jyAre kare che. tyAre zukladhyAnano prathama pAyo, ane abhedanI pradhAnatAe jyAre ciMtavaNA kare che. tyAre zukladhyAnano bIjo pAyo prApta thAya che. zukladhyAna e kevalajJAna ane muktinuM pradhAnatama kAraNa che. kriyAmArga paNa avazya zAsana prabhAvaka che. paraMtu te alpa pramANamAM che. jJAnamArga savizeSa pramANamAM prabhAvaka che. ATha prabhAvakamAM paNa lagabhaga badhA bhedo (tapa prabhAvakane choDIne) jJAna prabhAvakatAnA che. tethI caraNakaraNAnuyoga karatAM dravyAnuyoga e savizeSe AdaraNIya (upAdeya) che. TabAmAM upAdhyAyajI mahArAjazrI jaNAve che ke dravyAtinI ciMtADuM gusnadhyAnano paUT pAra pAmaDuM dravya-guNa-paryAyanI vicAraNA karatAM karatAM A jIva zukladhyAnano paNa pAra pAme che. ne maTiM Atmadravya nu paryAya meciMtA zuksAnano prathame ho kAraNake Atmadravya tathA tenA guNa paryAyonI bhedapradhAna vicAraNA dvArA zukladhyAnano prathamabheda Ave che. manaDuM tenI meciMtADuM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-6 dvitIya paddha doDuM ane te dravya guNaparyAyanI abhedapradhAna ciMtavaNA dvArA zukladhyAnano bIjo pAyo (bheda) Ave che. tethI jJAnamArga e pradhAnamArga che. tathA zuddha dravyaguNaparyAyanI bhAvanAiM "siddhasamApatti" hoi te to shukldhyaanpatta dorU. pravacanasAreNuvatta-zuddha dravya guNa ane paryAyanI bhAvanA bhAvatAM bhAvatAM A AtmA siddhasamApatti dazAne prApta kare che. te siddhasamApatti dazA prApta karavI te to A zukladhyAnanuM phaLa che. A bAbata kaMIka sUkSmatAthI joIe. maMda kaSAyonA udayavALuM sarAgasaMyama (rAgavALuM hovAthI) viziSTa prakAranA devabhavanI prAptinuM kAraNa bane che. daivika sukha e paNa paudgalika hovAthI eka prakAranuM baMdhana ja che. ane zuddha AtmasvarUpanA AnaMdanuM bAdhaka paNa bane che jyAre je jJAnaramaNatA che, te atIndriya AnaMda ApanAra che. svAdhIna sukha che. nitya, anupama, nirbAbAdha, saMpUrNa ane anaMtakALa rahenAra che. tethI jJAnasukha e paramAnaMda svarUpa che. cetanA e AtmAno mUla guNa che. A cetanA jyAre mohanA udayathI mizra (bhaLelI) hoya che. tyAre te cetanA anupama jJAna sukha ane paramAnaMdanI prAptimAM bAdhaka bane che. ane jIvane pudgalAnaMda tarapha kheMcI jAya che. pudgalanA viSayo, tenI prApti-aprAptinA saMkalpa vikalpo ane tenA dvArA harSa-zokanA bhAvomAM jIvane DubADI de che. AvI ulaTI buddhi karavAmAM, cetanAmAM bhaLelo "mohano udaya" pradhAnakAraNa che. AtmAnI A parAbhimukhatA che. tene TALavAno prayatna karavo e ja mohanIyakarmano kSayopazama ane kSaya kahevAya che. anAdikALathI parapadArthonA saMyoga viyogamAM rAcatA ane ramatA A AtmAnI cetanAne arihaMta paramAtmAnA nirAvaraNa zuddhadravya-guNa-paryAyanA ciMtana tarapha vALavA dvArA paramAtmAnA svarUpanA ciMtanamAM layalIna karavI e ja eka upAya cetanAne zuddha karavAno che. AvA prakAranA ciMtanamAM vartatAM vartatAM kALakrame sthira thato A AtmA vAraMvAra AvA ciMtananA abhyAsathI potAnA AtmAnuM paNa paramAtmapaNuM (paramAtmA samAna svarUpavALA paNuM) samaje che. ane bAhyabhAvamAM bhaTakatI cetanAne aMtarmukhavRttivALI banAvI de che. A dazAne aMtarAtmadazA kahevAya che. aMtarmukhavRttinI prabaLatA thatAM A jIvanI cetanAmAM bhaLelI mohanI dazA kSINa thavA lAge che. ane kALAntare AtmAnI A cetanA moharahita bane che. cetanAne zuddha banAvavAno A ja parama upAya che. arihaMta paramAtmAnA dravya guNa paryAyanI sAthe potAnA AtmAno abheda vicAratAM, potAnA svarUpa prAptinI jhaMkhanA lAgatAM, paradravya pratyenA bhAvo tuTI jatAM, nirvikalpadazA prApta karIne A AtmA bhAvathI "siddhanI samAna avasthAne pAme che. Ane ja siddhasamApatti kahevAya che. siddha paramAtmAnI samAna Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA--du dravya-guNa-paryAyano rAsa avasthAnI prApti thavI te siddhasamApatti che. AvI avasthA prApta karavI e ja zukladhyAnanuM phaLa che. zukladhyAna pUrvadharane ja hoya che. ane pUrvadhara na hoya tevA munine zukladhyAna hotu nathI paraMtu dharmadhyAna hoya che. A banne dhyAnadazA mohano nAza karAvanArI che. jema jema potAnA AtmatattvanA dravyaguNa paryAyo arihaMta paramAtmAnA dravyaguNa paryAyanI sAthe samAna samajAtA jAya, aMtarAtmAmAM jAmatA jAya, tema tema A AtmA paramAtmAnI sAthe paDelA bhedano cheda karIne paramAtmA jevI ja dazAne pAme che. tene "siddhasamApatti" kahevAya che. A dazA prApta karavI e ja zukla dhyAnanuM phaLa che. zAstromAM AvAM pado Ave che ke 26 no nALavi arihaMta, dvavvatta-muLatta-padmayattehiM / so jANAdi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM // 1-80 // paramAtmA mahAvIra prabhu pachI 516 varSe thayelA, ane digaMbarAsnAyamAM atizaya vadhAre pratiSThA dharAvanArA zrI kuMdakuMdAcArye samayasAra niyamasAra ane pravacanacAra Adi mahAgraMtho banAvyA che. pUjya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjazrI te digaMbarAcAryakRta pravacanasAranI sAkSI ApatAM kahe che ke pravacanasAramAM paNa (prathama adhyAyanI 80mI gAthAmAM) kahyuM che ke-- no nALavi hiMta, ttaguNattapadmayattendi-je bhavyAtmA dravyatva guNatva ane paryAyatva vaDe arihaMta paramAtmAne jANe che. to jJAti appALa te AtmA ja potAnA AtmAne (tevo=arihaMta samAna) jANe che. moddo ghaNu nAni tassa nayaM=te AtmAno moha avazya layane (kSayane) pAme che. pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrI kRta navapadanI pUjAmAM paNa A ja bhAvArthane samajAvatI gAthA che. te A pramANe arihaMta pada dhyAto thako, danvaha guNa pajjAya re / bheda cheda karI AtamA-arihaMta rUpI thAya re / / A rIte jJAnamArganI sAdhanAmAM kriyAmArga avazya upakAraka (sAdhana) che. paraMtu AtmatattvanI zuddhadazA prApta karavAmAM, parAbhimukhatA TALavAmAM, aMtarAtmadazA meLavavAmAM, mohanA nakharA dUra karavAmAM, jJAnamArga atizaya vadhAre upakAraka che. jJAnamArga khetaramAM ugelA dhAnyasamAna che ane kriyAmArga tenI surakSA mATe karAyelI kAMTAnI vADa tulya che. te mATi dda na dravyAnuyoga Avaze-te kAraNe pradhAnatAe A dravyAnuyogane ja svIkAro. paLi sadguru vinA svatilpanArUM mULA meM khisyo-paraMtu sadgurujInI nizrA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-7 vinA potAnI pratikalpanA pramANe bhUlA na pharazo. A dravyAnuyogano abhyAsa kaThIna che. durgama che. ane bahu nayasApekSatAvALo hovAthI gaMbhIra che. tethI tenI prApti mATe avazya sadgurunI nizrAmAM ja rahejo. teonI pAse ja sthirabuddhi karIne bhaNajo. paraMtu potAnI matikalpanA pramANe zAstronA artho karavAnI bhUla karIne A anaMtasaMsAramAM bhUlA na pharazo. je AtmA ArAdhaka hoya, zuddhadharmanuM vidhipUrvaka pAlana karato hoya paraMtu mAtra gurunI nizrAmAM na raheto hoya to te AtmA ArAdhaka nathI paNa virAdhaka che. kAraNa ke paramAtmA vItarAgadevanI gerahAjarImAM gurumahArAjazrI pote teonI AjJAnuM pAlana karanArA che ane ziSyo pAse pAlana karAvanArA che. vItarAgavANI potAnA haiyAmAM utAranArA che ane anyanA haiyAmAM utarAvanArA che. tethI sAce ja gurumahArAjazrI tIrthaMkaraparamAtmAnA pratinidhi che. tethI gurumahArAjazrInI nizrAno abhAva eTale temanA pratye anAdarabhAva thayo. gurumahArAjazrI pratye anAdarabhAva eTale tIrthaMkarabhagavAna pratye anAdarabhAva thayo. ane tIrthakara bhagavAna pratye anAdarabhAvavALo AtmA ArAdhaka na kahevAya paNa virAdhaka kahevAya. vaLI gurunI nizrA na svIkAratAM AtmAmAM svacchaMdatA, ahaMbhAva ane pratikalpanA pramANe sUtrArtha karavAnI pApiSTa vRtti vigere ghaNA dUSitabhAvo janme che. kALAntare potAnA doSonA bacAvavALA artho karavAnI bhAvanA pragaTe che. tathA vaiyAvacca karavAnA lAbhano abhAva, vinaya vivekano abhAva, jJAna goSThI dvArA anubhava prApta karavAno abhAva ItyAdi doSo jIvanamAM Ave che. AvA AvA doSo na Ave ane guNo Ave teTalA mATe sagurunI nizrA ja upakAraka che. ArAdhaka AtmAe saMyamamAM AdhAkarmAdika thoDAka doSo kadAca lAgatA hoya to paNa gurunizrA kadApi tyajavI nahIM. ema pU. upAdhyAyajI ma. zrI gaMbhIra hitazikSA ane cetavaNI paNa Ape che. A viSayano vadhAre vistAra sADAtraNaso gAthAnA stavanamAM pAMcamI DhALamAM che. tyAMthI jANavo. I 6 . ehano jeNaI pAmio tAga, oghaI ehano jehanaI rAgI e beviNa trIjo nahIMsAdha, bhAkhio sammati aratha agAdha 1-7 gAthArtha- A dravyAnuyogano je AtmAo tAga (cheDo-pAra) pAmyA che. athavA olve othe (sAmAnya paNe) je AtmAone A dravyAnuyoga bhaNavAno (jANavAno) adamya utsAha (rAga) varte che. A be prakAranA jIvo vinA trIjo koI sAco sAdhaka (sAdhu) nathI. evuM agAdhaarthavALA sammatitarkamAM kahyuM. che. / 1-7 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 DhALa-1 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- jJAna vinA cAritramAtri je saMtuSTa thAi chaiM, tehanai zikSA kahaI chaI: "ehano-dravyAnuyogano, jeNaI tAga pAmio, sammati pramukha tarkazAstra bhaNInaI je gItArtha thayo teha, tathA oghaI-sAmAnya prakAraI, ehano-dravyAnuyogano jehanaI rAga chaI. te gItArthanizrita. e be vinA trIje sAdhu (sAdhaka) nahIM." ehavo agAdha artha sammati madhya bhASio chaI. te mATaIM jJAnavinA cAritra ja na hoI. uktaM cagIyattho ya vihAro, bIo gIyatthanissio bhaNio / rUtto taphavihAro, nALA nivardi ke vyavahArasUtra 2-30 || eTalo vizeSa- je caraNakaraNAnuyogadRSTi nizitha-kalpa-vyavahAra-dRSTivAdAdhyayanaI jaghanya madhyamotkRSTa gItArtha jANavA. dravyAnuyogadRSTi (e) te sammatyAdi tarkazAstrapAragAmI ja gItArtha jANavo. tehanI nizrAI ja agItArthanaI cAritra kahiyuM. / 1-7 || vivecana kriyAyoga sAdhavAmAM mAtra zArIrika parizrama veThavo paDe che paraMtu jJAnayoga sAdhavAmAM buddhi ane zarIra ema banneno atizaya parizrama veThavo paDe che. jJAnaprApti mATe gurunI paravazatA sevavI paDe che. icchAnusAra svataMtra bhAve vartana karAtuM nathI. guru taraphathI lajjA, upAlaMbha ane tADana-mAraNa AdinA bhayo paNa varte che. jJAna prApta karyA pachI paNa sadA tene ciraMjIva rAkhavA mATe punarAvartana vigere upAyo paNa apanAvavA paDe che. jJAnI AtmAone ghaNA ajJAnI AtmAo niraMtara prazno pUchatA rahe che. eTale jJAnIne AhAra ane nidrAmAM khalanA paNa thAya che. AvA prakAranAM aneka kAraNosara jJAnayoga viSama, duHkhadAyI bojArUpa ane mAthAkuTIyo paNa lAge che. tenA kAraNe ghaNA loko A yogamAMthI ubhagI jAya che. ane kriyAyogamAM uparokta badhI muzkelIono abhAva che. koInI parAdhInatA nathI. AhAra-nidrAmAM skUlanA nathI. koI paNa vyakti kaMI paNa pUchavA AvatI nathI. tathA sevelA kriyAyoganI saMkhyA gaNIne A jIva rAjI thAya che. karelI kriyA loko dekhe che tethI mAna paNa maLe che. AvA kAraNasara kriyAyoga jIvane vadhu priya thaI paDe che. tathA keTalAka ArAdhaka AtmAo jJAnayogane viSama samajIne tyajI daI kriyAyoga (cAritrapAlana) mAtrathI ja khuza khuza thaI jAya che. ane potAnI jAtane moTI mAnI le che. jJAna vinA cAritramAtra ne saMtuSTa tharU che, tenaDuM zikSA #ha chaDuM je je ArAdhaka AtmAo jJAnayoga sevana karyA vinA kevala ekalA cAritrapAlana mAtrathI ja khuza khuza thaI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-7 jAya che. potAnA AtmAne ArAdhaka mAnI le che. tevA AtmAone pU. upAdhyAyajI mahArAjazrI hitazikSA arthAt cetavaNI ApatAM kahe che ke "hano-dravyAnuyogano neLaDuM tApa pAmio, sammati pramuddha tarkazAstra maLInaDuM ne gItArtha thayo te.'' A dravyAnuyogano je jIve tAga (pAra-cheDo uMDANa pUrvaka aMta) prApta karyo che. sammatitarka vigere tarkazAsro bhaNIne je mahAtmA gItArtha banyA che. te mahAtmA prathama sAdhaka che. tathA goSaD=sAmAnyaprADuM, pannuno-dravyAnuyogano behanaDuM rAga chaDuM, te gItAnizrita. tathA oghe odhe eTale ke sAmAnya rItie A dravyAnuyogano je je AtmAone (te saMbaMdhI jJAnaprAptino) haiyAmAM rAga varte che. ane tenA kAraNe dravyAnuyoganA abhyAsa mATe je satata prayatnazIla che. te gItArthanizrita nAme bIjA sAdhaka jANavA. 5 ne vinA trIno sAdhu ( sAdha) nahIM. 'A bemAM prathama gItArtha ane bIjA gItArthanizrita ema be prakAranA sAdhaka sivAya anya koI trIjA prakAranA AtmAo sAcA sAdhaka nathI. arthAt AtmatattvanA sAcA sAdhaka nathI." tttavo artha artha sammatimadhye mASio charUM. te mATaDuM jJAna vinA cAritra na na ho=Avo bhAvArtha agAdha arthavALA sammatitarkanI aMdara kahelo che. te mATe uttama prakAranA jJAnayoga vinA (vivekabuddhi na pragaTavAnA kAraNe ane ahaMkAra tiraskAra Adi bhAvo janmavAnA kAraNe) cAritra ja na hoya. jIvataM ca-vyavahAra sUtra ke jene chedasUtra kahevAya che. tenA bIjA adhyayananI 30mI gAthAmAM paNa A ja hakIkata varNavelI che. teno sAkSIpATha A pramANe che. zIyo ya vihAro pahelo gItArtha vihAra, vIo nIyanistio maLio ane bIjo gItArthanizrita vihAra. A be ja vihAra sAdhaka che. o tavijJAro nALubAyo biLavoduM-A bethI trIjA koIpaNa prakAranA vihAranI jinezvaraparamAtmAo vaDe anujJA karAI nathI. // 2-30 || saMsAramAM paNa sAmAnya niyama evo che ke je vastu meLavavI hoya, te vastunA kAMto jANakAra thavuM paDe athavA te vastunA jANakArane sAthe rAkhavo paDe che. to ja bhUlA na paDIe. jema ke hIrA kharIdavA hoya to jhaverI thavuM paDe athavA jhaverIne sAthe rAkhavA paDe. sonAcAMdI kharIdavAM hoya to paNa te ja rIte anubhavI thavuM paDe athavA anubhavIne sAthe rAkhavA paDe. eka gAmathI bIje gAma javuM hoya to rasto jANavo paDe athavA bhomIyAne sAthe rAkhavo paDe. anyathA chetarAI javAya. tevI ja rIte jo zuddha Atmatattva prApta karavuM hoya to kAMto mohAdi AtmazatruonA nAza mATe pote ja gItArtha thavuM joIe athavA gItArtha thayelA bIjA jJAnInI nizrA svIkAravI joIe. anyathA pote ajJAnI hoya ane ekAkI vihAra kare athavA ajJAnIonA ToLAmAM rahIne vihAra kare to svacchaMdatA, lokasaMparka, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. DhALa-1 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa teonI sAthenA rAgAdi bhAvo, svamatikalpanAkRta sUtrArtho, ahaMbhAva. anya pratye tiraskArabhAva ItyAdi bhAvazatruonA zikAra banavAno prasaMga Ave. prazna- gIthArtha kone kahevAya ? uttara- gIta-prApta karyo che. martha sUtrono aidaMparya artha jeoe te gItArtha. je mahAtmA puruSo dravya kSetra kALa bhAvanA, utsarga apavAdanA jANa che. tathA mahApuruSo vaDe racAyelAM AgamazAstro tathA tenA gaMbhIra sUkSma bhAvArtho jeoe avagAhyA che. teo gItArtha kahevAya che. te gItArthatA be rIte vicArAya che. eka caraNakaraNAnuyoganI apekSAe, ane bIjI dravyAnuyoganI apekSAe. tyAM prathama caraNakaraNAnuyoganI apekSAe jaghanyamadhyama ane utkRSTa ema traNa prakAranA gItArtha samajAve che. eTalo vizeSa-je caraNakaraNAnuyogadRSTiM-nizitha-kalpa-vyavahAra dRSTivAdAdhyayanaiM nIca-madhyamoda tAI nA vA. gItArthapaNAmAM ATalI vizeSatA che ke je caraNakaraNAnuyoga che. tenI dRSTie trividha (traNa prakAre) gItArtha che. 1. nizitha sUtranA jANakAra mahAtmAo jaghanya gItArtha jANavA. 2. kalpavyavahArasUtranA jANakAra mahAtmAo madhyama gItArtha jANavA. 3. dRSTivAda nAmanA adhyayananA (bAramA aMganA) jANakAra utkRSTagItArtha jANavA. dravyAnuyogadRSTi (e) te sammatyAdi tarkazAstrapAragAmI ja gItArtha jANavo. tehanI nizrAmItArthanaDuM vAritra variyuM dravyAnuyoganI dRSTie sammamitarka tathA tattvArthasUtra Adi mahAtarkazAstro jaina darzanamAM je che. teno pAragAmI je AtmA banyo hoya, te ja AtmA gItArtha jANavo. jaina-jainetara darzanazAstromAM niSNAta, mahAtarkazAstronA jJAtA puruSa ja gItArtha kahevAya che. AvA jIvo potAnA jJAnayoge ArAdhaka jANavA. ane AvA prakAranA gItArthanI nizrAe ja vartanArA agItArtha AtmAo paNa ArAdhaka jANavA. tethI AvA prakAranA agItArtha AtmAne paNa (hitAhitamAM pravartaka nivartika evA gurunI nizrA hovAthI) cAritra hoya che. ema kahevuM. hAla vartamAnakALe ThANAMga-sUyagaDAMga Adi sUtronA jJAtA puruSane paNa dravyAnuyoganI apekSAe madhyamagItArtha kahevAya che. ema gurugamathI jaNAya che. uttarAdhyayana sUtra adhyayana 32 gAthA pAMcamImAM AvuM ja jaNAvyuM che ke na vA labhejA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNato samaM vA / ekko vi pAvai vivajayaMto, vihareja kAmesu a sajjamANo // (uttarAdhyayana sUtra-32-5) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-8 zaMkA "guNomAM ApaNAthI adhika athavA samAnaguNavALA evA nipuNapuruSano yoga na ja maLe to viSayomAM Asakta na banI javAya ane pApothI dUra rahevAya tevI rIte ekAkI vihAra karavo" te A gAthAthI agItArtha mahAtmAne paNa ekAkI vihAra karavAnI anujJA hovAthI agItArtha muni ekAkI vihAra kare to ArAdhaka kema na kahevAya ? uttara- A gAthA agItArtha mATe nathI paraMtu gItArtha mATe che. gItArtha munie paNa guNonI vRddhi mATe adhikaguNI athavA samAnaguNInI sAthe ja vicaravuM joIe. jethI moharAjAnA sainiko A AtmAne malIna na kare. paraMtu jo adhikaguNI ke samAnaguNIno yoga na ja maLe to svayaM pote gItArtha hovAthI gItArtha vaDe ekAkI paNa vihAra karI zakAya. paraMtu viSayomAM anAsakta rahevuM ane pApothI dUra rahevuM. ema gItArthane paNa A gAthAmAM lAlabattI dharI che. ekAkI vicaravAnI gItArthane anujJA jarUra ApI che. paraMtu sajAga rahevAnI cetavaNI paNa sAthe sAthe ApI che. A rIte A gAthA gItArthane ekAkI vihAranI anujJA ApanAra che. A gAthA agItArtha mATe nathI. agItArthane to ekAkI vihAra thAya ja nahIM. svataMtra vicaravAmAM ghaNA doSo che. A pramANe je AtmAo A dravyAnuyogano tAga pAmIne gItArtha banyA che te, tathA jeone othe othe paNa A dravyAnuyogano rAga che ane te jANavA mATe gItArthanI sAthe rahe che evA je gItArthanizcita che ke, AvA be ja prakAranA munio zuddha Atma tatvanI. prAptinA ArAdhaka che. sAdhu che. sAcA sAdhaka che. / 7 | e kArarNi gurucaraNa-adhIna, samaya samaya iNi yogai lIna ! sAthuM je kiriyA vyavahAra, teha ja akhta moTo AdhAra / 1-8 | gAthArtha- A kAraNe gurujInA caraNomAM AdhInapaNe rahIne pratisamaye A jJAnayoga prApta karavAmAM amArI je layalInatA che ane sAdhune ucita sarvadharma kriyAone pAlana karavAno vyavahAra je ame karIe chIe. te (jJAna ane kriyA ema ubhayanI ArAdhanA) ja amArA jevA jIvone mATe moTA AdhArabhUta che. / 1-8 || Tabo- "e dravyAnuyoganI lezathI prApti potAnA AtmAnai kRtakRtyatA kahaI chaI'- te kArarNi dravyAnuyoganI baLavattAnaiM hetai gurucaraNanai adhIna thakA, eNai karI matikalpanA pariharI-samaya samaya iNi yogai dravyAnuyogai, lIna-Asakta thakA, je kriyAvyavahAra sAdhuM chuM tehi ja ahanai moTo AdhAra chaiM, je mArTi-ima icchAyoga saMpanaIM. tanakSapAm Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 DhALa-1 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi pramAdinaH / vikSano thayo, rUchAyohiti:(lalitavistarAdI)zrI yogadRSTi samuccaya rU II ima icchAyogai rahI akhta para upakAranaI arthi dravyAnuyoga vicAra kahuM chuM. paei etalai ja saMtuSTi na karavI. "vizeSArthai gurusevA na mUkavI" Ima hitazikSA kahaI chaI- || 1-8 || vivecana- gItArtha ane gItArthanizrita ema be ja prakAranA AtmAo ArAdhaka kahevAya che. A svarUpa jANatAM eTaluM cokasa samajAya che ke dravyAnuyoga saMbaMdhI sUkSmajJAnanuM avazya avagAhana karavuM joIe. A jJAna vinA dehAdhyAsa chuTato nathI. zarIra ane Atmadravyane A jIva bhinnapaNe yathArthatayA oLakhato nathI. mohadazA moLI paDatI nathI. bhedajJAna thatuM nathI. vairAgyadazA vRddhi pAmatI nathI, Atmatattva prApta karavAno lakSya jAmato nathI. vivekabuddhi vikasatI nathI. ahaMbhAva ogaLato nathI. te mATe dravyAnuyoganA abhyAsa mATe A jIve niraMtara prayatnazIla rahevuM joIe. A yogano eka aMza paNa jo jIvanamAM prApta thaI jAya to A citta (mana) avazya sAMsArika bhAvomAMthI ubhagI jAya. saMveganirveda thayA vinA rahe ja nahIM. saMvega-nirvedanI prApti thAya. A ja manuSya jIvananI kRtakRtyatA=dhanyatA (saphaLatA) che. A ja hakIkata graMthakArazrI jaNAve che- e dravyAnuyoganI lezathI prApti potAnA AtmAnaiM kRtakRtyatA kahai chaiMmA dravyAnuyoganI jo lezathI (aMzamAtrathI) paNa prApti thAya to potAnA AtmAnI kRtakRtyatA (saphaLatA-dhanyatA) samajavI. A dravyAnuyogano abhyAsa mohadazA rUpI sarpanA viSane utAravAmAM gADika maMtra samAna che. aMzamAtra paNa jo dravyAnuyoganA graMtho bhaNIe to avazya mohadazA DhIlI paDe ja che. Avo dravyAnuyogano prabhAva che. te vAra idravyAnuyonI vattAnapuM heta guruvaranaDuM nathI thA, rI matijyanA parirI te kAraNe dravyAnuyoganI ATalI balavattaratA che. te hetue karIne mArA vaDIla guruo (zrI pU. jitavijayajI ma. tathA pU. niyavijayajI ma. sAheba Adi guruo)nA caraNakamaLane AdhIna thayo thako, teoe mane je rIte dravyAnuyoga bhaNAvyo che. ane gurugamathI pUrvAcAryonI paraMparAthI je rIte mane A dravyAnuyoga prApta thayo che. te rIte, A kAraNe svataMtra pratikalpanA paNe kahevAnI paddhatine tyajI daIne, samaya samaya para thoDuM-dravyAnuyorA, nIna-mAvata thava=pratisamaye A dravyAnuyogamAM layalIna-ekAgra thayo thako, ne yiAvyavahAra sAthuM chuM. dinehanaDuM moTo thara chachuM je sAdhusamAcArIno kriyA vyavahAra paMcamahAvrata-paMcAcArAdinuM pAlana karavAno vyavahAra che. tene huM sAdhu chuM. arthAt dravyAnuyogamAM lIna banyo chato huM yathAzakti caraNakaraNAnuyoga sAdhuM chuM. A ja (rIte banne yogono samanvaya karIne sAdhanA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-8 karavI e ja) amArA mATe moTo AdhAra che. rU5 rUchAyo saMpana-tattanakSaUI A pramANe AtmatattvanI sAdhanAno huM IcchAyogavALo chuM. bhAvArtha evo che ke- je yazovijayajI ma. zrI jainadarzana ane bAkInAM tamAma jainetara darzanonA talasparzI abhyAsavALA hatA, prakhara vidvAna hatA, kAzI dezamAM jainetara paMDitoe jeone nyAyAcArya ane nyAyavizAradanAM birUda ApyAM hatAM evA zAstravizArada mahAtmA potAnA AtmAne "dravyAnuyoganA jJAnano lezamAtra pAmelA IcchAyoMgI" tarIke A gAthAmAM ullekha kare che. keTalI teonI laghutA, namratA ane nirahaMkAritA? A pado jotAM teo pratye ahobhAva pragaTyA vinA raheto ja nathI. emanA pratye saheje saheje mAthuM jhukI jAya tema che. teono A gAthAmAM kahevAno sUra evo che ke "dravyAnuyoganA abhyAsanI mArI A sAdhanA atyaMta aMza mAtra che. te aMzamAtranI prAptithI huM mArA jIvanane dhanya dhanya ane kRtakRtya mAnuM che. te aMzamAtraprAptine ja vadhAre baLavattara banAvavA mATe svacchaMda matikalpanAno tyAga karI gurucaraNAdhInapaNe rahIne pratisamaye A dravyAnuyoganI niraMtara sAdhanA karuM chuM. ane tenI sAthe sAthe sAdhupaNAne ucita kriyAvyavahArarUpa caraNakaraNAnuyoga paNa sAdhu chuM kAraNake amArA jevA mATe A pramANe banne yogonI samanvayAtmakapaNe sAdhanA karavI e ja moTA AlaMbanarUpa che. A ja amArI IcchA che. muktinA paramasAdhanabhUta evA A banne yogonI sAdhanA karavAnI je prabaLa IcchA thaI che. tethI ame IcchAyogI chIe ke jenAthI zAstrayogI thavA dvArA sAmarthyayogI banI zakAze. yoga traNa prakAranA che. 1 IcchAyoga, 2 zAstrayoga 3 sAmarthyayoga. tenuM kaMIka svarUpa A pramANe che (1) dharma ArAdhanA karavAnI tIvra IcchAvALo jIva hoya, gurubhagavaMto pAse vAraMvAra dharmatattva sAMbhaLIne zrutano kaMIka aMza pAmelo samyagdaSTi AtmA hoya, paraMtu pramAdanA kAraNe jenI dharmArAdhanA kaMIka vikala (nyUnatAvALI) hoya. apUrNa hoya, AvA prakAranA AvI prAthamika kakSAnA yogInI je AMzika ArAdhanA che, te IcchAyoga kahevAya che. (2) je AtmAoe zAstrono, sUkSmabodha karyo che. je zraddhAvaMta che tathA yathAzakti niraticAra dharmArAdhana kare che, satatapaNe zAstronuM zravaNa manana nididhyAsana karato thako te te viSayamAM otaprota che. te zAstrayoga kahevAya che. (3) zAstronA niraMtara AlaMbanathI je AtmAmAM svayaM potAnuM evuM AtmasAmarthya pragaTyuM che ke jemAM zAstranI apekSA rahetI nathI evo zAstrAtIta vacanAgocara potAnAmAM pragaTelo sAmarthyarUpa anubhavayoga te sAmarthyayoga kahevAya che. (juo yogadaSTi samuccaya gAthA 3-4-5) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-1 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa AvA mahAprakhara vidvAna graMthakArazrI pUjya upAdhyAyajI mahArAja potAnI jAtane zAstrayogI ke sAmarthyayogI na kahetAM mAtra IcchAyogI kahe che. A ja teonI ghaNI namratA che. tethI teo IcchAyoganuM ja mAtra lakSaNa yogadRSTisamuccaya ane lalitavistAranI gAthA ApIne jaNAve che kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi pramAdinaH vitno tharmoje ya:, rUchAyo kAta: (lalitavistarAdau) kami =dharma ArAdhanA karavAnI IcchAvALA, kRtArthI gurupAse jeNe niraMtara zAstrArtha sAMbhaLyA che evA, nina =A ja kAraNathI samyajJAnI banelA evA paraMtu pramAni:=saMsAranI parAdhInatAnA kAraNe pramAdI (viSayasukhamAM vartanArA) evA jIvano : vivAH tharmayogI =je kaMIka nyUnatAvALo dharmayoga, (dharmakriyA) (:) rUchAyo 3ohRta: te IcchAyoga kahelo che. rUma rUchAyoDuM dI A pramANe icchAyogamAM rahelo evo, DheDuM, para3pavAranavuM I=paranA upakAranA prayojanathI, dravyAnuyo vivAra=A dravyAnuyoganA vicAravALA (dravyaguNa paryAyanA rAsa nAmanA)graMthane, huM zuM kahuM chuM. paNa patinaDuM na saMtuSTi na varavI paraMtu A rAsa mAtra bhaNI javAthI mane dravyAnuyoga AvaDI gayo che. ema saMtoSa na karavo. A to lezamAtra ja che. vizeSArthI guru sevA na muvI-tethI dravyAnuyoganA vizeSa abhyAsanA arthI jIve gurusevA (gItArthagurunI nizrA) na tyajavI. kAraNake A dravyAnuyogano vizeSa abhyAsa gurugamathI ja thAya che. rUma hitazikSA dapha chaDuM A pramANe graMthakArazrI zrotAvargane hitazikSA kahe che. dravyAnuyoga bhaNavAno ane te mATe satata gurucaraNe rahevAno tathA yathAzakti kriyAvyavahAra pALavAno Agraha rAkhavo. zAstronA gaMbhIra artho gurugamathI ja jaNAya che. sUtrArtha mAtrathI jaNAtA nathI. AvA prakAranA ArAdhaka sAdhaka AtmAo ja amane moTA AdhArarUpa che. teonA AlaMbane ja ame saMsArasAgara tarI zakavAnA chIe. A AThamI mUla gAthAmAMthI bIjo paNa eka artha nIkaLI zake che ke je gItArthanizcita munio che teo A dravyAnuyogano abhyAsa prApta karavA mATe gurucaraNone AdhIna rahIne je kriyAvyavahAra (caraNakaraNAnuyoga) sAdhe che. tathA je pote svayaM gItArtha munio che teo pratisamaye A dravyAnuyoganA ciMtanamananamAM lIna rahIne apramatta bhAve je kriyAvyavahAra (caraNakaraNAnuyoga) sAdhe che A banne prakAranA munio amArA jevA bALa jIvo mATe moTA AdhArarUpa che. || 8 || Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-9 35 sammati tattvAratha mukha grantha, moTA je pravacana nirgastha / tehano lezamAtra e lo, paramAratha guru vayaNe kaho | 1-9 || gAthArtha sammatiprakaraNa, tattvArthAdhigamasUtra vigere je je vItarAga paramAtmAnI vANIrUpa moTA moTA graMtho che. te graMthono A rAsa to lezamAtra aMzarUpa che. Ano paramArtha to gurumukhanI vANImAM ja rahelo che. / 1-9 || Tabo- sammati-tattvArtha pramukha je moTA nirjhantha-pravacanarUpa che. temano lavalezamAtra e lo. je e prabaMdhamAMhiM bAMdhyo chaI. paNi-paramArathaI guruvacanAi rahyo. thoDu jANInaI garva ma karasyo. dhana dhanaM prApta, tRpavit citte nA ! e dRSTAntai. ata eva upasilyA cyAra naya atigaMbhIra ghaNAnai na pariNamaI, Ima jANInaI siddhAntaI pahilA dekhADiyA nathI. anaI gaMbhIra guruadhInatAI ja levA-devA kahiyA chaI 1-9 II vivecana- dravyAnuyoganA abhyAsamAM nipuNa (gItArtha) thaIne athavA nipuNanI nizrAe (gItArthanI nizrAe) ja vihAra karavAnuM jema jaNAvyuM. tema have eka bIjI paNa hitazIkhAmaNa Ape che ke sammatitarka-tattvArthAdhigamasUtra vizeSAvazyaka bhASya vigere keTalAka mahAgraMtho tathA tenA AdhAre racAyelA keTalAka prAkaraNika graMtho, e paramAtmA zrI vItarAgadevanI vANIne samajAvanArA AdhArabhUta moTA moTA dArzanika graMtho che. AvA graMtho upara zvetAMbaradigaMbara AmnAyamAM pUrvAcAryoe ghaNI ghaNI saMskRta TIkAo banAvI che. AvA anekagraMthomAM bharelI vItarAgavANInI vicAraNA kevaLa ekalA zAstrapAThathI sAMpaDatI nathI. AvA graMthonA abhyAsamAM avazya gurugama levo joIe. gurugamathI te zAstronA arthonI aneka cAvIo maLe che. sUtromAMthI nIkaLatA anubhavagamya artho to gurunA mukhathI ja samajavA jevA hoya che. tethI zrotAoe kadAgraha tyajIne, anAdinI svacchaMdatA mukIne, madhyasthavRttivALA banIne, atizaya gaMbhIratA ane nipuNatA prApta karIne, naya ane pramANanA jJAnamAM vizArada, jJAnagoSTi ane cAritrapAlanamAM apramatta, dravya-kSetra-kALa-bhAvanA jANa, utsarga-apavAdanA anubhavI ane gItArtha evA guruo pAse AvA mahAgraMtho bhaNavA joIe. ane te jJAna prApta karavA mATe tevA guruonA caraNakamaLanI sevAmAM satata sthira thavuM joIe. kadApi gurusevA tyajavI nahIM. nAnA nAnA AhAra vihAra ke vihArasaMbaMdhI mudra doSo dekhIne tene ja parvata jevA moTA banAvIne tenA nhAnA nIce gurukulavAsa choDavo joIe nahIM. A dravyaguNa paryAyano rAsa paNa uparokta mahAgraMthonA eka aMzarUpa che. arthagAMbhIrya ghaNuM che. tethI pratyeka paMktiono paramArtha to paramaguruonA (mukhamAMthI ja eTale ke) pravacanomAMthI ja jANavA yogya che. alpa sUtrArtha mAtra AvaDI jAya eTale garva karavA jevuM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 DhALa-1 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa nathI. AvA graMthono vAraMvAra abhyAsa karavo ke jenAthI dravyAnuyoganI apUrvarasikatA ja pragaTe ane zeraDInA rasathI paNa A vANI atimadhura lAge. te vAta jaNAve che ke sammati-tattvArtha pramukha je moTA nirgrantha pravacanarUpa chaI, tehano lavalezamAtra e naho, (4) pravazvamadiM vAMdhyo chaDuM A dravyaguNa paryAyanA rAsa nAmanA graMthanI racanAmAM je svarUpa bAMdhyuM (samajAvyuM) che. te svarUpa, sammatiprakaraNa ane tattvArthAdhigamasUtra vigere je je vItarAgaparamAtmAnI vANInA pravacana svarUpa moTA moTA graMtho che. te graMthonA atizaya alpa aMza svarUpa mAtra ja che. pachi paramAraDuM guruvana paraMtu A rAsamAM lakhelA dravyAdinA svarUpano paramArtha (rahasyArtha) to gurujIonA vacanomAM ja rahelo hoya che. eTale thoDuM nAkhInara narva na raco, 3thanena ghana prApta, tRNavat mate namatuM ja tRSTAntarUM A graMtha bhaNavAthI thoDoka sUtrArtha mAtra jANIne ahaMkAra na karazo. jema nirdhana mANasa dvArA dhana prApta karAya tyAre AkhA jagatane tRNanI jema mAne che. evA dRSTAntathI A vAta samajI levI. mATe alpa artha jANIne garva na karatAM vadhAre jANavA mATe gurusevA kadApi choDazo nahIM. gurunA caraNakamalane AdhIna rahIne dravyAnuyogano sUkSamatA pUrvakano abhyAsa karajo ane teonI AjJAnusAra caraNakaraNAnuyoganuM pAlana karajo e ja saMsArasAgarataraNano upAya che. __ ata eva uparilyA cyAra naya atigaMbhIra ghaNAnaiM na pariNamaiM, ima jANInaiM, siddhAntaiM pahilA dekhADiyA nathI, ane gaMbhIra-guruadhInatAI ja (levA)-devA kahiyA chaThTho A kAraNathI ja uparanA RjAsUtra-zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta ema cAra nayonuM svarUpa atizaya gaMbhIra che. ghaNA jIvone na samajAya (na pariNAma pAme) tevuM che. ema samajIne ja siddhAntamAM A cAra no prAraMbhamAM dekhADyA nathI. ane gaMbhIra prakRtivALA AtmAone gurunI AdhInatAe ja (guru pAsethI ja) levA-devAnuM zAstromAM kaheluM che. prathamanA traNa navo sthUla che. lokabhogya che. sukhe samajAya tevA che. mATe prAraMbhamAM te ja nayo samajAvAya che. dharmanI karaNI paNa prathamanA traNa nayothI ja samajAvAya che. uparanA RjAsUtrAdi cAra no atizaya gaMbhIra che. sUma che vidraznogya che. bAlAdi ghaNA jIvone na samajAya tevA che. athavA samajanAra-samajAvanAra barAbara na hoya to ulaTu samajAI jAya tevA A nayo che. tethI A nayo gaMbhIra che ema jANIne ja zAstromAM A cAra niyonuM svarUpa athavA A cAra nayonI apekSAe vastunuM svarUpa prAraMbhamAM bhaNAvAtuM nathI jyAre vAraMvAra niyonA abhyAsathI buddhi paripakva thAya che. saMskArI bane che. smArthagrAhiNI bane che tyAre ja A nayo bhaNAvAya che. ane te paNa gaMbhIraprakRtivALA puruSone gaMbhIra prakRtivALA guru pAsethI ja bhaNavAnA (levA-devAnA) kahyA che. kAraNake te nayono sApekSatAgarbhita gaMbhIra paramArtha guruvANImAM ja mAtra rahelo che. te mATe gurucaraNasevA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-1 : gAthA-9 37 kadApi mUkavI nahIM. anyathA adhuro ghaDo ghaNo chalakAya tenI jema prApta kareluM sarva prakAranuM jJAna niSphaLa thaI jAya ane prApta thayeluM A jJAna svacchaMdatA tathA ahaMkArAdinA kAraNe saMsAravRddhinuM ja kAraNa bane. A pramANe A prathamaDhALamAM cAra prakAranA anuyoga jaNAvIne temAM caraNakaraNAnuyoga tathA dravyAnuyoga mukhya che ema kahyuM. te bemAM paNa dravyAnuyoga mohanA nAzamAM gArUDikamaMtra samAna hovAthI atizaya pradhAna che. tenI prAptinI khAtara caraNakaraNAnuyoga gauNa karavAmAM Ave to doSa nathI. paraMtu dravyAnuyoga jo gauNa karavAmAM Ave to doSa che. mATe satata A dravyAnuyogano abhyAsa karavAnI sUcanA karI. tathA A dravyAnuyoga bhaNIne gItArtha thaIne vicaro athavA bhaNavAno rAga rAkhIne tenI prApti mATe gItArtha gurunI nizrAe vicaro. A be vinA bAkIno koI upAya sAro nathI. tathA je gItArtha banyA che. teoe paNa samaye samaye A yogamAM lIna thaIne ja vicaravuM, paraMtu pramAdI banavuM nahIM. ane je gItArtha banyA nathI teoe gItArthanI nizrAmAM rahIne gurucaraNAdhIna thayA thakA A yogadazAnI prAptino abhyAsa karavo, svayaM sUtrArthamAtra bhaNIne saMtuSTa na thaI javuM. guru pratye anAdarabhAva ke ahaMkArano bhAva na karavo. AvA mahAgraMthono sUkSma gUDha ane phalitArthavALo artha gurunI anubhavavALI vANImAM ja rahelo hoya che ane gItArtha guruoe paNa ziSyonI mohadazA ogaLI jAya, tenAmAM vizeSa vizeSa vairAgya pragaTe evI rIte niraMtara dravyAnuyoga bhaNAvavAnI vAcanA ApavI. ziSyone satata vAcanA ApavI e ja gurunuM kartavya che. ziSyo pAse kAmakAja karAvavAM ke kAmakAja karAvavA mATe ziSyo karavA e gurunu kArya nathI. rRbAti tattvamiti guru: ziSyone je hita samajAve te guru kahevAya che. tethI gurue sadAkALa ziSyone vAcanA zAstrapATha ane hitazikSA ja ApavAnI hoya che. kAmakAja karAvavAnAM ke te karavA mATenI AjJA karavAnI hotI nathI. temAM AjJApanikI kriyAno Azrava lAge. phakta ziSyo te te dharmakriyA karavA mATe rUAAreLa saMvisaMha bhAvan pada bolavA pUrvaka AjJA mAge, tyAre lAbhAlAbha joIne anumati apAya, jene icchakAra samAcArI kahevAya che. paraMtu guru pAsethI nirmaLa vAcanA pAmelA ane tethI ja vinIta tathA vivekI banelA ziSyo guru pratye evA ahobhAvavALA bane che ke gurunAM saghaLAM kAmakAja svayaM upADI le che. bhakti karavAnI svayaM icchA pradarzita kare che. jene IcchakAra samAcArI kahevAya che. A pramANe gurune ane ziSyane ema bannene hitazikSA ApI ne have pachInI DhALomAM graMthakArazrI dravya-guNa-paryAyanA svarUpanuM pratipAdana zarU kare che. | 9 | pahelI DhALa samApta Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( DhALa- bIjI ) guNe paryAyataNuM je bhAjana, ekarUpa trihuM kAli re ! teha dravya nija jAti kahIe, jasa nahI bheda vicAlaI re ! jinavANI raMgaI mani dhariI / ra-1 | gAthArtha- guNa ane paryAyano je AdhAra che. ane traNe kALe je ekasvarUpa rahe che. te dravya kahevAya che. A dravya potAnI jAtinI apekSAe ekarUpa che. vacamAM vacamAM (paryAyanI jema) jenA bheda nathI. jinezvara paramAtmAnI vANI ghaNA ja AnaMda ane utsAhathI manamAM dhAraNa karIe. | -1 | Tabo- guNa naI paryAyanuM bhAjana kahatAM sthAnaka, je AihuM kAliM-atIta anAgatavartamAna kAli eka svarUpa hoI. paziM-paryAyanI pari phirai nahIM. teha dravya kahiche. nija jAti kahatAM potAnI jAti. jima jJAnAdika guNa-paryAyanuM bhAjana jIvadravya, rUpAdika guNaparyAyanuM bhAjana pudgala dravya, raktavAdi-ghaTAdi-guNaparyAyanuM bhAjana mRddhavya, taMtu paTanI apekSAOM dravya, taMtu (sva) avayavanI apekSAi paryAya. je mATe paTanai vicAlai paTAvasthA madhyai taMtuno bheda nathI. taMtu avayava avasthA madhyaI anyatvarUpa bheda chaI. te mATai pudgalaskaMdhamAMhi dravyaparyAyapaNuM apekSAI jANavuM. AtmatattvavicArache paNidevAdika AdiSTa dravya, saMsAri dravyanI apekSAi paryAya thAi. koI kahasyaI. je "Ima dravyatva svAbhAvika na thayuM. ApekSika thayuM" to kahii je "zabala vastuno apekSAi ja vyavahAra hoI" IhAM doSa nathI. je samAyikAraNatva pramukha dravyalakSaNa mAnaI chaI. tehanaI paNi apekSA avazya anusaravI. "kuNanuM samavAyikAraNa?" ima AkAMkSA hoI. to kuNanuM dravya ? e AkAMkSA kima na hoI ? "TUT paryAyavat dravyam' tattvArthe (a. 5, sUtra 37) e jinavANI raMgaIvizvAsaI manamAMhiM dhariU II 2-1 II vivecana- prathama DhALamAM cAra anuyogamAM be anuyoga zreSTha che. ema kahyuM. ane be anuyogamAM paNa dravyAnuyoga zreSTha che ema kahIne dravyAnuyoganI mahattA samajAvI. have Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-1 A DhALathI A graMthano mukhya pratipAdya viSaya "dravya-guNa-paryAya" samajAve che te traNamAM sauthI prathama dravya eTale zuM ? dravya kone kahevAya ? tenI vyAkhyA (lakSaNo jaNAve che. A TabAmAM jyAM jyAM "hatAM" zabda Ave teno artha "kaheto" thAya che. ane kahetAMno artha "eTale" evo karavo. tathA "je mATazabda Ave teno artha "je mATe" thAya che. je mATeno artha "kAraNa ke" thAya che. tathA jyAM jyAM "AI" Ave tyAM tyAM "e" artha karavo jema ke "anaI" eTale "ane" samajavuM. have pachInI vAkyaracanAo joIzuM tyAre A vAta svayaM vadhAre spaSTa thaze. te samayanI gujarAtI bhASA AvI haze. ema anumAna karAya che. |naTTu paryAyanuM manana datAM sthAna, guNo ane paryAyonuM je bhAjana che. eTale ke sthAnaka (sthAna-AdhAra) che. (bhAjana kahetAM sthAnaka samajavuM. arthAt bhAjana eTale sthAnaka=AdhAra che.) ne viMduM tni atIta nIti-vartamAnakSatni svarUpa ho tathA je padArtha traNe kALe eTale ke bhUtakALa, bhAvikALa ane vartamAnakALamAM eka svarUpa ja rahe che. paUT paryAyanI para rivuM nahIM paraMtu paryAyanI peThe je phare nahIM. te dravya diDuM tene dravya kahevAya che. sArAMza ke je padArtha guNa ane paryAyono AdhAra che ane traNe kALe ekasvarUpa ja rahe che. paryAya (avasthA)nI peThe je potAnuM asalI svarUpa badalato nathI te padArthane dravya kahevAya che. jema ke je jIvadravya che. te jJAnAdi guNo ane devAdi paryAyonA AdhArabhUta paNa che. ane traNe kALe devAdi avasthAo badalAvA chatAM "jIvapaNuM" badalAtuM nathI. jIva e jIva maTIne jaDa thato nathI. tethI jIva e traNe kALe ekarUpa hovAthI eka prakAranuM dravya che. A pramANe pugala, dharmAstikAya adharmAstikAya AkAzAstikAyane viSe paNa jANavuM. guWparyAyavatrivArtasvarUpaM dravya AvuM saMskRta bhASAmAM dravyanuM lakSaNa thayuM. prazna- AvA padArthane "dravya" zabdathI saMbodhita kema karyo? uttara- "dravya" zabdano je vyutpattisiddha artha che te artha te padArthamAM lAgu paDe che. pravati-payAnuM prati ti dravya je dravIbhUta thAya arthAt navA navA paryAyone (parivartanane) je pAme te dravya. athavA TUrti prANa pI. cat tat dravyaparyAyo vaDe je prApta karAya te dravya. je dravIbhUta thAya eTale ke eka rUpamAMthI bIjA rUpamAM ja Ave. rUpAntara thAya. avasthAntara thAya tenuM nAma dravya kahevAya che. A dravya pratisamaye navA navA paryAyo pAmavA chatAM potAnA mULabhUta jIvatva pudgalatva vigere svarUpane tyajato nathI. sadA potAnA asalI eka svarUpamAM ja varte che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 DhALa-2 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa nija jAtiM kahatAM-potAnI jAtiM, jima-jJAnAdiguNaparyAya, bhAjana jIvadravya, rUpati gupayanuM mAna pura nidravya. A sarve dravyo nijajAti kahetAM potAnI jAtinI apekSAe samajavAM. arthAt potAnI mULabhUta jAtinI apekSAe jIva pudgala Adi cha dravyo jANavAM, pota potAnA guNa paryAyo, te ja potAnI jAti jANavI. jIvanA jJAnAdiguNo ane tenI hAnivRddhirUpa paryAyo, te ja jIvatva jAti jANavI. jIvatva jAtivALuM je dravya te jIvadravya, pulatva jAtivALuM je dravya te pugaladravya. ema mUlabhUta 6 dravyo che paraMtu tenA uttarabhedanI vivakSAe aneka dravyo che. jema ke manuSyapaNuM e paNa vivakSAthI dravya kahevAya che. tevI rIte bAlapaNuM e paNa paryAya hovA chatAM staidhayatvAdi paryAyanI apekSAe dravya kahevAya che. A ja rIte mUlabhUta jAtinI apekSAe pudgala dravya eka ja che. paraMtu uttarabhedanI apekSAe lokhaMDa, suvarNa, rUpu, tAMbu patthara ityAdi anekarUpe pudgala dravya che. A ApekSika dravyo kahevAya che. mUlabhUta dravya to jIva-pugala vigere 6 ja che. ane te potapotAnI jAtinI apekSAe jANavuM. upara samajAvyA pramANe ApekSika dravyo aneka che. A dravyanuM lakSaNa samajAvyuM have jIvadravya ane pagaladravya kone kahevAya? te samajAve che. jJAnAdiguNa-paryAyanuM je bhAjana te jIvadravya kahevAya che je dravyamAM caitanya nAmano guNa che. ane tenI hAni-vRddhi thavA rUpa paryAyo jemAM varte che te jIva dravya jANavuM. tathA rUpAdika guNaparyAyanuM je bhAjana che te pudgaladravya kahevAya che. rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A cAra guNonA AdhArabhUta tathA rakta, nIla, pIta, zveta, kRSNa Adi uttarabheda rUpa paryAyanA AdhArabhUta je dravya che. te pugaladravya jANavuM. jJAnAdinI hAni-vRddhi e jIvadravyanA lAyopathamikabhAvanA paryAya kahevAya che. ane deva-nArakAdi je bhavo che. te jIvadravyanA audayikabhAvanA paryAya kahevAya che. A pramANe mULabhUta 6 dravyo jANavAM. raktatvAdi-ghaTAdi-guNaparyAya, bhAjana mRdravya. taMtu, paTanI apekSAI dravya. taMtu, (sva) avayavanI apekSAiM paryAya, je mATe paTanaI vicAlaI paTAvasthAmadhyaiM taMtuno bheda nathI. taMtu avayava avasthAmadhya gacasvarUpa medra chaThTha jIva dravyamAM mUlajAtinI apekSAe jema jIvadravya ane manuSyapaNu-bAlapaNuM vigere paryAya hovA chatAM tene ApekSikadravya kahevAya che. tevI rIte pudgalAstikAyamAM mUlajAtinI apekSAe "pudgala dravya che. paraMtu pRd ane taMtu e ApekSika dravya che. te A pramANe- raktatA (kRSNatA) Adi varNAdi guNo ane ghaTa (kapAla) Adi paryAyonA bhAjanabhUta je dravya che. te mRddhavya jANavuM. A rIte mRt (mATI) paNa raktavAdi tathA ghaTAkAratA Adi guNa-paryAyanuM bhAjana hovAthI dravya kahevAya che. tathA taMtu paNa paTanI apekSAe paTaparyAyanA AdhArabhUta hovAthI dravya kahevAya Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-1 che ane te ja taMtu, potAnA avayavabhUta kapAsa rU. puNI AdinI apekSAe paryAya kahevAya che. kAraNa ke paTanI vicAraNAnA kALe eTale ke taMtuomAMthI jyAre paTa bane che. tyAre paTAtmaka avasthA madhye taMtuo to taMturUpe rahe ja che. taMtuonuM saMtupaNuM kaMI nAza pAmatuM nathI ke badalAtu nathI jema sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa ane kapAlAdi paryAyo badalAvA chatAM mRdadravya to tenuM te ja rahe che. tevI rIte paTAvasthAmAM taMtuo taMturUpe tenA te ja rahe che. taMtuono bheda thato nathI mATe paTaparyAyanI apekSAe taMtu e taMtu paNe aparivartanIya hovAthI dravya che. paraMtu te ja taMtu svaavayavabhUta kapAsa-rU-puNI vigeremAMthI nipajyA che. banyA che. avasthA badalAI che. kapAsa avasthA ke rU avasthA have kahevAtI nathI. tethI kapAsa, rU, puNI ItyAdi avayavo te dravya, ane temAMthI nipajelo taMtu e navo apUrva padArtha banyo, tethI "anyatva" AvyuM, Ama anyapaNuM pAmavArUpa bheda che tethI kapAsAdimAMthI banelo taMtu paryAya kahevAya che. sArAMza ke paTanI apekSAe taMtu e dravya che ane kapAsa rU Adi potAnA avayavanI apekSAe taMtu avayavI rUpa hovAthI kAryarUpe nIpajato hovAthI anyatvarUpa bheda thavAthI paryAya kahevAya che. te mATaiM pudgalamAMhi dravyaparyAyapaNuM apekSAiM jANavU. Atma-tattvavicAraiM pnnisevAdi madivya, rAridravyanI apekSAruM paryAya thADuMavasthAbheda te paryAya, ane avasthAvAna te dravya, A rIte jotAM sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla e judI judI avasthAo mATInI thAya che. mATe mATI e dravya. paraMtu e ja mATI pugalAstikAyanI apekSAe paryAya kahevAya che. tathA taMtu e paTApekSAe dravya che. ane e ja taMtu, svAvayavanI apekSAe paryAya che. Ama je A dravya-paryAya che te guru-ziSya, pitA-putranI jema paraspara saMkaLAyelA svarUpavALA che. koIpaNa eka svarUpamAM bIjA svarUpanI, ane bIjA svarUpamAM prathamanA svarUpanI apekSA levI ja paDe che. ziSya vinA gurumAM gurutva hotu nathI. putra vinA pitAmAM pitRtva hotu nathI. tema paryAyo vinA dravyatva, ke dravya vinA paryAyatva saMbhavatuM nathI. te mATe taMtune dravya paNa kahyuM ane paryAya paNa kahyuM tema samasta pagalAstikAya dravyamAM ghaTa-paTa Adi je dravyo che. te sarvane dravya paNa kahevAya che ane paryAyo paNa kahevAya che. te sarva dravyaparyAyapaNuM ApekSika jANavuM evI ja rIte AtmatattvanI bAbatanI vicAraNAmAM paNa ApekSika dravyaparyAyapaNuM jANavuM. jema ke "saMsArI jIva" e deva-naraka-tiryaMca ane manuSya Adi paryAyonI apekSAe (AdiSTa=) Adeza (vicAraNA) karavAmAM Ave to devAdi avasthAono bheda che paraMtu saMsArijIvatattvano te paryAyomAM (anya thavArUpa) bheda thato nathI mATe devAdi avasthAonI apekSAe "saMsArI jIva" e dravya che. ane devAdi avasthAo e paryAya che. paraMtu AtmadravyanI be avasthA, eka saMsAritva ane bIjI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 DhALa-2 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa siddhatva, A pramANe saMsAritvane jIvanI eka avasthA svarUpe vivakSA karIe tyAre AtmA" e dravya, ane saMsAritva ane siddhatva e paryAya kahevAya che. A rIte jIva ane pugalamAM jIvatva ane pugalatva e mUlabhUta dravya che. tathA devAdika (deva-manuSyatiryaMca ane nArakI) Adi paryAyo hovA chatAM paNa tenA potAnA uttarabhedonI apekSAe A devAdika je dravya che. te paNa saMsAritvanI apekSAe paryAya bane che. ane tenA uttarabhedo je jIva-pugalanA paryAyo che chatAM te paNa svaparyAyanI apekSAe ApekSika dravya kahevAya che. tethI ja 6 dravyomAM jIva-pudgala nAmanAM je mULabhUta be dravyo che. te mULabhUta rIte be ja dravya hovA chatAM vyavahAramAM suvarNa-pIttaLa-rUpu-ghaTa-paTa Adi aneka apekSika dravyo kahevAya che. vo vaca-ne rUma dravyatva svamAvivaza na thavuM. sAkSa thayuM che. upara je samajAvavAmAM AvyuM. temAM koI ziSya manamAM zaMkA lAvIne kadAca Ama kaheze (puchaze) ke jo Ama ja hoya to A jIva pudgalamAM je dravyapaNuM che te svAbhAvika nathI ema ja siddha thayuM. paraMtu mAtra apekSAkRta ja dravyapaNuM che. evo ja artha thayo. arthAt mULabhUta svarUpe dravyatva nathI, paraMtu parasparanI apekSAe ja dravyapaNuM che evo artha thaze. jema be bhAIomAM nAnApaNuM ane moTApaNuM ApekSika che vastutaH koI nAno nathI ane koI moTo nathI tema ahIM paNa thaze vAstavika dravyatva raheze ja nahIM. to kahaI je- "zabala vastuno apekSAIM ja vyavahAra hoi" ihAM doSa nathI. je samavAyikAraNatva pramukha dravyalakSaNa mAnaiM chaiM. tehanaiM paNiM apekSA avazya anusaravI. "kuNanuM samavAyikAraNa ?" ima AkAMkSA hoi. to kuNa- dravya ? e apekSA kima na ho ?' uparanA praznano uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che ke "saghaLI vastuono je koI vyavahAra thAya che te saghaLo vyavahAra apekSAe ja thAya che. apekSA svIkAravAmAM koI doSa nathI. jagatanuM svarUpa ja apekSAthI bhareluM che. saghaLAM dravyomAM je dravyapaNuM che te potapotAnA paryAyonI apekSAe ja che. je vastu jema che. te vastune tema mAnavAmAM kahevAmAM samajavAmAM ane samajAvavAmAM yathArthavAda che. paraMtu koI doSa lAgato nathI." je je darzanakAro apekSAvAdane (syAvAdane) nathI mAnatA. teone paNa garbhita rIte apekSAvAda svIkAravo ja paDe che. jema ke nyAya-vaizeSika darzanakAro dravyanuM lakSaNa samavAyaRUtva mAne che. tene paNa apekSA avazya svIkAravI ja paDe che. dravyanA lakSaNanI bAbatamAM teonuM kahevuM ema che ke jo "TUvatta" (guNavALApaNuM) AvuM dravyanuM lakSaNa karIe to avyAptidoSa Ave. kAraNake sarve dravyomAM utpattinA prathama Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-1 samaye teonA mate guNo hotA nathI. bIjA samayathI guNo Ave che. kAraNake guNa-paryAyo e kArya che. ane dravya e kAraNa che. kArya niyatapUrvavRtti hoya te ja kAraNa bane che. mATe dravya prathama samayamAM nirguNa-niSkriya hoya che. tathA guNo Adheya che ane dravya AdhAra che. tethI prathama AdhAra Ave. pachI ja aMdara Adheya Ave. jema ghaTamAM jala. tethI utpanakSaUTHvanaM dravya nigi niSkriyaM "eTale prathamasamayavartI dravyamAM A guNavatva lakSaNa saMbhavatuM nathI, mATe avyApti thAya che. "dravyatvajJAtimatvamAM AvuM ja dravyanuM lakSaNa karIe to anyonyAzraya doSa Ave che. dravyanuM lakSaNa puchanAro mANasa dravyane jANato nathI tethI dravyatvajAtine paNa jANaze nahIM ane jAtine jANyA vinA A lakSaNa karavA chatAM dravyane jANaze nahIM. mATe dravyanA jJAna vinA dravyatvanuM jJAna na thAya. ane dravyatvanA jJAna vinA dravyanuM jJAna na thAya. ema anyonyAzraya doSa Ave che. tethI vAriyA2Utvi" lakSaNa barAbara che. ema teo kahe che. samAyikAraNa eTale guNoane paryAyo pragaTa thavAmAM mULabhUta kAraNa. samavAya saMbaMdhathI (nityasaMbaMdhathI) guNo jemAM rahelA che te dravya kahevAya che. A lakSaNa doSa vinAnuM che. kAraNake samavAdhikAraNa dravya ja bane che. Ama, naiyAyika vaizeSikonuM kahevuM che. graMthakArazrI kahe che ke AvuM dravyanuM lakSaNa karanArA evA teone paNa apekSAvAda to svIkAravo ja paDe che mATI e samavAyikAraNa che paraMtu konu samavAyikAraNa ? Ama jANavAnI AkAMkSA (abhilASA) avazya thAya ja che. mATI e ghaTanuM ja samavAyikAraNa che ema teo kahe che paraMtu paTanuM samAyikAraNa nathI. tathA taMtu e paTanuM ja samavAyikAraNa che, paNa ghaTanuM samavAdhikAraNa nathI. eTale "samavAyikAraNa" AvuM dravyanuM lakSaNa mAnanAra naiyAyika vaizeSikone paNa chevaTe apekSAvAda svIkAravo ja paDe che. to pachI kR ane taMtu konuM dravya che ? evI apekSA kema na hoya ? arthAt hoya ja. mRdu e ghaTanI apekSAe dravya che. ane taMtu e paTanI apekSAe dravya che. tethI ApekSikadravya mAnavAmAM kaMI doSa nathI. pUjya vAcakapravara umAsvAtijI ma.zrIe tattvArthAdhigamasUtramAM paNa dravyanuM lakSaNa A pramANe ja karyuM che. guNavat dravya (adhyAya 5, sUtra 37). binavA DuMvizvAsa manamadi gharivuM = A pramANe jinezvara paramAtmAnI A vANI che. te vANIne atyanta raMgecaMge ullAsa pUrvaka ghaNA bahumAna ane vizvAsa sAthe manamAM dhAraNa karIe. kAraNa ke A vANI sAmAnya nathI. doSamukta-pUrvApara aviruddha-lokottara vANI che. tenA praNetA vItarAga sarvajJa tIrthaMkara prabhu hovAthI paripUrNa paNe zraddheya che. 10. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 DhALa-2 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa dharama kahI jaI guNa-sahabhAvI, kramabhAvI paryAyo re | bhinna bhinna trividha triyalakSaNa, eka padAratha pAyo re | zrI jinavANI raMgaI mani dhariI ra-rA gAthArtha- je sahabhAvI dharma te guNa kahevAya che. ane je kramabhAvI dharma te paryAya kahevAya che. A guNa ane paryAyo dravyathI bhinnabhinna che. dareka padArtho dravya guNa ane paryAya ema trividha che. tathA utpAda-vyama-dhruva ema traNa lakSaNothI yukta che. jagatamAM rahelA eka eka padArtho AvA che. ra-rA Tabo- sahabhAvI kahatAM- yAvadravyabhAvI je dharma, te guNa kahiI, "jima jIvano upayoga guNa, pudgalano grahaNa guNa, dharmAstikAyano gatiUtatva, adhamastikAyano sthitihetutva, AkAzano avagAhanA hetutva, kAlano vartanA hetutva." "kramabhAvI kahatAM ayAvadravyabhAvI, te paryAyakahiI. jima-jIvanaIM nara-nArakAdika, pudgalanaI rUparasAdika parAvRtti." ima dravyAdika 3 bhinna chaIM-lakSaNathI, abhinna chaU-pradezanA avibhAgathI, trividha chaI, navavidha upacAraI, eka ekamAM 3 bheda Avai tehathI, tathA trilakSaNautpAda vyaya-dhrauvya svarUpa chaI. evo eka padArtha jaina pramANaI pAmyo e dvArarUpa pada jANavAM. ra-rA vivecana prathama gAthAmAM dravyanuM lakSaNa karIne A gAthAmAM prathama guNanuM ane pachI paryAyanuM lakSaNa bAMdhIne tyArabAda A graMthamAM kahevA yogya dvArA samajAve che. samAvI vadatAM-cAva kabrabhAvI ne thaI, te IT di6 = padArthomAM je sahabhAvI dharma che. te guNa kahevAya che. sahabhAvI kahetAM yAvad dravyabhAvI dharma samajavo. eTale ke dravyanI sAthe rahenAro dharma. arthAt "jyAM sudhI dravya rahe tyAM sudhI tenI sAthe rahenAro je dharma" te guNa kahevAya che. jima-jIvano upayogaguNa, pudgalano grahaNaguNa, dharmAstikAyano gatihetutva, atithinI sthitidetutva, mAvAzano avAdanA hetutva, vatnano vartanA hetutva. jema ke jIvano guNa upayoga. pugalano guNa puraNa-galana arthAt grahaNa-mocana, dharmAstikAyano guNa gatimAM sahAyakatA svarUpa gatietutA, adharmAstikAyano sthitimAM sahAyakatA svarUpa sthitietutA, AkAzAstikAyamAM avagAhanAmAM sahAyakatA svarUpa avagAhanAhetutA, ane kAladravyano guNa vartanAmAM hetutA thavI te che. cha e dravyonA guNo bhinna bhinna che ane guNo te te dravyanI sAthe sahabhAvI che yAvadravyabhAvI che. te te dravya A saMsAramAM jyAM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 : dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-2 sudhI raheze tyAM sudhI te te guNo te te dravyamAM rahenAra che. tethI tene guNo kahevAya che. tattvArthAdhigama sUtramAM guNanuM lakSaNa "davyAzraya nibaT TUIT?" AvuM kareluM che. je dravyanA Azraye varte ane svayaM pote nirguNa hoya arthAt jemAM potAnAmAM guNo na rahe te guNa kahevAya che. kramabhAvI kahatAM-ayAvadravyabhAvI, te paryAya kahiiM, jima-jIvanaiM naranArakAdika, putrItvana parApi2vRtti. je je kramabhAvI dharmo che. arthAt eka pachI eka dharma Ave che. jyAM sudhI dravya rahe tyAM sudhI sadA je dharmo rahetA nathI. vArApharatI badalAyA kare che te paryAya kahevAya che. jemake jIvamAM manuSya-nAraka-tiryaMca devapaNu ityAdi. pudgala dravyamAM rUpa rasa gaMdha ane sparza Adi cAreno badalo thavo te paryAya. jema ke kALu-dhoLu-nIla-pILuzveta vigere rUpo vArApharatI badalAya che. mATe te paryAya kahevAya che. tevI ja rIte rasanA uttarabhedonI parAvRtti vigerene paryAyo kahevAya che. tathA dharma-adharma ane AkAza dravyamAM gamanAgamana karanArAM, sthira rahenArA ane niyatakSetre avagAhanA lenArAM dravyo jema jema badalAya che. tema tema A traNe dravyomAM sahAya lenArAM bhinna bhinna dravyone AzrayI gatisthiti avagAhanA ApavAno dharma paNa badalAya che. te tenA paryAyo jANavA. e ja rIte kAladravyamAM jIva-pugAdi dravyanA vivakSita te te paryAyo jema badalAya che. tema te te paryAyanI vartanA paNa badalAya che. A kAladravyanA paryAya jANavA. ima dravyAdika 3 bhinna chai-lakSaNathI, abhinna chai-pradezanA avibhAgathI. vividha cha-navavidha 3raDuM mAM rU mAvatethI. = A pramANe dravya-guNa ane paryAya A traNe paraspara bhinna paNa che ane abhinna paNa che. lakSaNonI dRSTie bhinna che. ane eka pradezanA avibhAgathI (eka kSetrAvamAhipaNAthI) abhinna che. dravyanuM lakSaNa gukhAparyAyavet che. guNanuM lakSaNa samAvitva che. ane paryAyanuM lakSaNa pavitra che. Ama, traNenAM potapotAnAM lakSaNo bhinna bhinna che. tethI A traNe kathaMci bhinna che tathA je AkAzapradezomAM dravya varte che, te ja AkAzapradezomAM guNo ane paryAyo varte che. traNene rahevAnuM kSetra-pradeza je che teno vibhAga (bheda) nathI arthAt A traNe eka kSetrAvagAhI che. tethI kathaMci abhinna paNa che. A rIte dravya guNa ane paryAya svalakSaNathI bhinna che. ekakSetrAvagAhIpaNAthI abhinna che. eTale ke kathaMcibhinna che. ane kathaMci abhinna che. A banne hovAthI kathaMcida bhinAbhinna che. ema siddha thayuM. 1 kathaMcibhinatva ra kathaMcit abhinnatva, ane 3 kathaMcibhinnAbhinatva Ama trividha che. tathA vaLI dravya-guNa ane paryAya Ama paNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa traNa prakAra che. tene paraspara guNavAthI navavidha paNa upacAre thAya che. 1 guNa paryAyathI dravya kathaMci bhinna, 2 kathaMci abhinna ane 3 kathaMcibhinAbhinna che. tathA dravyaparyAyathI guNa 4 kathaMcibhina, 5 kathaMciabhinna, 6 kathaMcibhinnabhinna che. tathA dravyaguNathI paryAya 7 kathaMcibhina, kathaMcit abhinna ane kathaMcit bhinAbhinna che. Ama navavidha paNa thAya che. athavA saMsAravartI eke eka padArtha dravyAtmaka paNa che. guNAtmaka paNa che. ane paryAyAtmaka paNa che. Ama trividha che. tathA dravyamAM dravyano Aropa, dravyamAM guNano Aropa ane dravyamAM paryAyano Aropa evI ja rIte guNamAM dravyano, guNano ane paryAyano Aropa, tathA paryAyamAM dravyano, guNano ane paryAyano Aropa Ama paNa upacAre navavidha thAya che. jema ke jIvadravya zarIra sAthe bhaLyuM chatuM jainAgamomAM jIvane pudgala paNa (jaDa paNa) kahyo che. (A rAsanI DhALa 7mI gAthA 6ThThI). tathA jIva, arUpI hovA chatAM zarIra sAthe bhaLyo chato upacAre rUpI paNa kahevAya che. tevI ja rIte zarIra sAthe bhaLyo chato pAMca-cha phuTanI uMcAI, eka-doDha phuTanI pahoLAI, ane aDadhA phuTanI ke ekaphuTanI jADAI, avA prakAranA saMsthAna rUpa paryAyavALI paNa kahevAya che. A rIte jIvadravyamAM pugaladravyano, pudgalanA guNono, ane pulanA paryAyono upacAra karavAthI dravyanA traNa bheda thayA tevI ja rIte guNamAM paNa dravyAdi traNano, ane paryAyamAM paNa dravyAdi traNano upacAra karI zakAya che. jethI upacAre navavidha padArtha paNa siddha thAya che. (vizeSa udAharaNo 7mI DhALanI gAthA 6 thI 11mAM arthAt gAthA 95 thI 100mAM juo) A rIte eka ekamAM traNa traNa bheda Ave che. tethI navabhedo paNa upacAre thAya che. tathA trilakSaNa-utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa chai. ehavo eka padArtha jaina pramANaiM pAvyo. kAra rUpa paddha nA navAM = tathA sarva padArtho uttara samayavartI paryAyanI apekSAe utpAdavALA, pUrva samayavartI paryAyanI apekSAe vyayavALA ane dravyanI apekSAe dhruvatAvALA che. Ama, eke eka padArthanuM utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka svarUpa che. Avo (eka) eka padArtha che pota-potAnA guNa-paryAyathI bhinnabhinna che. trividha paNa che. upacAre navavidha paNa che. ane traNe lakSaNothI yukta paNa che. Avo eka eka padArtha che ema jainadarzana jaNAve che. ane te ja pramANe pratyakSa-anumAna Adi pramANothI siddha paNa thAya che. A gAthAnAM A sarve pado dvArarUpa samajavAM. eTale ke A rAsamAM (1) dravya-guNa-paryAyono paraspara bhedaabheda samajAvAze. (2) dravya-guNa-paryAya (nA bheda-pratibhedo) samajAvAze. ane (3) utpAda-vyaya dhrauvya ema traNa lakSaNo samajAvAze A graMthamAM zuM samajAvAze? te jaNAvavA A dvAronuM pratipAdana karyuM che. ema jANavuM. [11 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-3 jima motI ujjavalatAdikathI, motImAlA alagI re ! guNa-paryAyavyaktithI jANo, dravyazakti tima valagI re ! jinavANI raMgAI mani dhariI //ra-3 gAthArtha motIthI ane ujvalatAdithI jema motInI mAlA kathaMcit aLagI (bhina) che tevI ja rIte guNa ane paryAyAtmaka vyaktiothI dravyanI zakti kathaMcit aLagI (bhina) jANavI. chatAM eka pradezAvAha saMbaMdhe abhinna paNa che. arthAt vaLagelI che. coMTelI paNa che. ra-3 Tabo- tihAM prathama e DhAlamAMhi dravya-guNa paryAyano bheda yukti dekhADai chaiM jima-motInI mAlA, motI-thakI tathA motInA urUlatAdika dharmathI aLagI chaI. tima dravyazakti guNa-paryAyavyaktithI aLagI chaI. tathA eka pradeza saMbaMdhaI valaNI chaI. Ima jANo. motI paryAyanai ThAmi. ujjavalatAdika guNanai ThAmi, mAlA dravyanai ThAmi, ima dRSTAna joDavo. ghaTAdi dravya pratyakSa pramANaI sAmAnyavizeSarUpa anubhavii chaiM. te sAmAnya upayogai mRttikAdi sAmAnya ja bhAsaI chaU. vizeSa upayogai ghaTAdi vizeSa ja bhAsai chai. tihAM sAmAnya te dravyarUpa jANavuM. vizeSa, te guNa-paryAya rUpa jANavAM. ra-3 vivecana- vidAM prathama DhAtnamaei dravya--paryAyano bhedra-vita revADa che? = tyAM have sauthI prathama A bIjI DhALanI aMdara dravya-guNa ane paryAyano je apekSAe bheda che. te bhedanI yukti dekhADe che. have prathama bheda dvAra samajAvavAnI zarUAta kare che. yuktipUrvaka bheda siddha kare che. jima-motInI mAlA, motI-thakI tathA ujvalatAdika dharmathI alagI chaiM. tima dravyazakti guNa-paryAyavyaktithI alagI chai. tathA ekapradezasaMbaMdhaI valagI chaiM. ima jANo = jema motInI eka mALAnuM udAharaNa laIe. je motInI mALA che. te mALA, motInA maNakAthI ane motIomAM rahelI ujvalatAdika dharmothI kaMika aLagI (bhinna) che. 108 dANA (maNakA) barAbara dorAmAM parovAIne je padArtha bane che tene mALA kahevAya che. eka eka chuTA chuTA je dANA (maNakA) hoya che. te motI kahevAya che. ane te maNakAmAM je ujvalatA, vartulAkArAdi dharmo che. te tenA guNo che. jo maNakA e ja mALA hota to eka eka maNakAne paNa mALA kahevAta. athavA pyAlAmAM bhegA karelA ane dorAmAM na parovAyelA 108 maNakAne paNa mALA kahevAta. paraMtu ema kahevAtuM nathI. tethI maNakA mAtra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 DhALa-ra : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa te mALA nathI. maNakAonuM vyavasthita goThavAyeluM je viziSTa svarUpa te mALA che. tethI maNakAthI mALA kaMIka bhinna che. (mALA evI ekAtta bhinna nathI ke mALA eka bAju hoya ane maNakA bIjI bAju hoya. paraMtu kathaMcit bhinna che.) tevI ja rIte ujavalatAvartulAkAratA ityAdi je guNo che. arthAt dharmo che. ane motInI mALA e dharmI che. tethI AdhAra Adheya bhAva hovAthI ujvaLatA ane mALA paNa evI ja rIte kaMIka bhinna che. A rIte jema mALA-motI-ujvaLatAdika. A traNe paraspara kaMIka bhinna che. tema dravyAtmakazakti paNa guNa-paryAyAtmaka vyaktiothI kaMIka bhinna che. (aLagI che.) jema mRdda dravya che. zyAmatA ane raktatA e guNa che. tathA ghaTa-kapAlAdi AkAratA e paryAya che. ahIM mRdravya zyAmatAdi guNathI ane ghaTAkArAdi paryAyathI kaMIka aLaguM che (bhinna che.) zyAmAdi guNo Adheya che. mATI AdhAra che. mATe bhinna che. ghaTAkArAdi paryAyo nAza pAme che. paraMtu mATI nAza pAmatI nathI mATe bhinna che. A rIte sarva dravyo potapotAnA guNaparyAyAtmaka vyaktiothI (dharmothI) kathaMcit (aLagAM) bhinna che. chatAM te traNane koI ekAnta bhinna na samaje te mATe kahe che ke ekapradezanA saMbaMdhe vaLagelI che. jyAM motInI mALA che tyAM ja motI che. ane tyAM ja ujjavalatA che. evI rIte jyAM mATI dravya che. tyAM ja zyAmatAdi guNo che ane tyAM ja ghaTAkArAdi paryAya che. A rIte eka pradezanA saMbaMdhathI (arthAt eka ja kSetramAM avagAhIne rahevA paNe) A traNe paraspara vaLagelA che. coMTelA che. ekameka thayelA che. arthAt kathaMci abhinna paNa che. Ama jANo. ahIM graMthakArazrI "vatnI" zabda mULa gAthAmAM vAparIne ema sUcave che ke jema kapaDAne mela vaLagelo hoya, ghaDAne dhULa vaLagelI hoya, koI mANasane bhUta vaLagelu hoya, eka kAgaLane bIjo kAgaLa coMTelo hoya tyAM badhe ekameka hovA chatAM paNa be vastuno spaSTa bheda che. tevI ja rIte "vaLagelI che." eno artha ja e che ke be vastu bhinna bhinna paNa che ane paraspara ekameka thayelI paNa che. tema ahIM dravyazakti guNa-paryAyone vaLagelI che. eTale ke abhinna paNa che. paraMtu ekAnta abhinna nathI. arthAt kathaMcit bhinna paNa che. ema jANo. motI paryAyanaI ThAmi, ujvalatAdika guNanaiM ThAmi, mAlA dravyanaiM ThAmi, ima dRSTAnta noDavo. = uparanA udAharaNamAM je motInA dANA che te paryAyanA sthAne samajavA, ujvalatAdi je dharmo che te guNanA sthAne samajavA. ane motInI je mAlA che te dravyanA sthAne samajavI. A pramANe A dRSTAnta dravya-guNa-paryAyamAM joDavuM. motInA dANA vArApharatI badalAya che. jema jema mALA gaNo. tema tema maNakA aMguThA uparathI badalAtA rahe che. paraMtu mALA tenI te ja rahe che. tenI jema paryAyo badalAtA rahe che. paraMtu dravya to tenuM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-3. 49 te ja rahe che. tethI motI e paryAya che. ane mAlA e dravya che. tathA ujjavalatA-vartulAkAra Adi mALAnA guNo che. A pramANe udAharaNa jANavuM. kAraNa ke motInI mALAmAM ujjavalatA ane vartulAkAra Adi dharmo sadA varte che. tethI AdhAra-Adheya bhAva hovAthI ane sahabhAvitva lakSaNa ghaTatuM hovAthI ujjavalatAdi guNo che. A pramANe A mALAnuM udAharaNa dravya-guNa-paryAyanA bhedane samajAvanArUM jANavuM. graMthakArazrIe TabAmAM spaSTa lakhyuM che ke mALA e dravya, motI e paryAya ane ujvaLatA Adi guNa che, Ama udAharaNa joDavuM. koI paNa padArthanuM svarUpa be rIte jovAya che eka sAmAnyathI ane bIjuM vizeSathI. A be bhAvo padArthanA svarUpanI vicAraNAmAM avazya hoya che. tyAM je sAmAnyanI vicAraNA che. te dravyapaNAne jaNAve che. ane vizeSapaNAnI je vicAraNA che. te guNaparyAyane jaNAve che kaDu-kuMDalamAM suvarNa tenuM te che AvI je sAmAnyapaNAnI dRSTi che te dravyatvane sUcave che. ane ujvalatA-malInatA tathA kaDu-kuMDalA Adi AkArarUpe je bhAvo dekhAya che. te vizeSapaNAnI dRSTi guNa-paryAyane sUcave che. sAmAnya taraphanI dRSTithI dravya, ane vizeSa taraphanI dRSTithI guNa-paryAya jaNAya che. ahIM motIne vizeSa tarIke ane mALAne sAmAnya tarIke vivakSIne graMthakAre A udAharaNa ApyuM che. (joDavAnuM kahyuM che.) kramazaH 108 motInA maNakA badalAtA rahe che ane mALA tenI te ja rahe che. mATe motI vizeSa che ane mALA sAmAnya che athavA aneka padArthonI banelI aneka mALAo jyAM paDI hoya tyAM mALApaNu dareka mALAmAM samAna che sAmAnya che tethI te dravya kahevAya che. ane A mALA motInI che. A mALA sutaranI che. A mALA cAMdInI che. ityAdi rUpe motI, sutara ane cAMdI vizeSita che tethI te paryAya che. ane ujvalatAdi guNa che A rIte A dRSTAnta samajAvAyuM che. ahIM jo vivakSA badalIe to motI dravya ane mALA paryAya paNa thaI zake che. jema ke motInAM ja banelAM seMkaDo AbhUSaNo hoya jemake mALA, kaDu-kuMDala-keyura, kaMdoro ItyAdi te sarva AbhUSaNo motInAM ja banelAM hovAthI "motI" e sAmAnya che tethI te dravya che ane A mALA che. A kaDu che. A kuMDala che. A kaMdoro che. ityAdi bhAve alaMkAro e vizeSita che. tethI mALA Adi paryAya thAya che. A rIte vicAratAM dhruva taraphanI je dRSTi, eno eja A padArtha che AvI je dRSTi, sAmAnya rUpe je dRSTi, ekIkaraNa taraphanI je dRSTi che. te dRSTine karAvanArI je zakti te saghaLI dravyatvazakti che. ane utpAda-vyaya taraphanI je dRSTi, pratisamaye padArtha bhinna bhinna che AvI je dRSTi, vizeSa vizeSa rUpanI je dRSTi, pRthakkaraNa karavAvALI je dRSTi, AvI dRSTine karAvanArA je dharmo te sarve guNa-paryAyo che. Ama tattva jANavuM. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa ghaTAdi dravya pratyakSa pramANaI sAmAnyavizeSa rUpa anubhaviiM chaiM te sAmAnya upayogaI mRttikAdi sAmAnya ja bhAsaiM chaiM, vizeSa upayogaiM ghaTAdi vizeSa ja bhAsaI chaI, tihAM sAmAnya, te dravyarUpa jANavuM, vizeSa, te guNaparyAya rUpa jANavAM // 3 // 50 DhALa-2 : gAthA-3 dravya guNa paryAya A traNa bhAvo tathA te traNano paraspara bheda ghaTanA udAharaNathI paNa graMthakArazrI samajAve che. ke ghaTa-paTa Adi je padArtho che. te cAkSuSa pratyakSapramANa vaDe ''sAmAnya vizeSa" ema ubhayarUpe anubhavAya ja che. ghaTa-paTa-maTha-jIva Adi koI paNa Indriya grAhya padArtho indriya pratyakSa vaDe, ane atIndriya padArtho atIndriya pramANa vaDe sAmAnyAtmaka paNa jaNAya che ane vizeSa rUpe paNa jaNAya ja che. dravya svarUpe joIe to sAmAnyAtmaka jaNAya che. ane guNaparyAya svarUpe joIe to vizeSAtmaka paNa jaNAya che. tyAM jyAre sAmAnya upayoge" joie tyAre piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla Adi bhinna bhinna payAryo badalAvA chatAM paNa mATI ja dekhAya che. te sarve paryAyomAM mATI paNuM" to che che ane che ja. mATI to tenI te ja che. mRttikAdi svarUpa je sAmAnya che. tene jo joIe to te ne te ja dekhAyA kare che. evI rIte kapAsa-rU-puNI-taMtu-paTa Adi avasthA badalAvA chatAM pudgala rUpe tenuM te ja che. deva-nAraka Adi avasthA badalAvA chatAM jIva dravya dravyasvarUpe tenuM te ja che. ema sAmAnyopayoge sAmAnya ja bhAse che. tathA vizeSa upayogathI tene joIe to piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla Adi judI judI avasthAo ja (vizeSo ja) dekhAya che. piMDa e kaMi sthAsa nathI, sthAsa e kaMi koza nathI. badhI judI judI avasthAo ja dekhAya che. tema paTAdamAM paNa samajavuM. A rIte tyAM (ghaTAdinA udAharaNamAM) je sAmAnya dekhAya che. te dravyasvarUpa jANavuM. kRttikApaNuM te dravyasvarUpa jANavuM. ane je vizeSa, piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAlAdi avasthAo jaNAya che. te sarve guNa-paryAyanuM svarUpa jANavuM. je sAmAnya jaNAya che te dravya che. ane je vizeSa jaNAya che te guNa-paryAyo che. ema jANavuM. sArAMza ke sarve padArtho sAmAnya vizeSa ema ubhayAtmaka che. temAM jyAre padArthane sAmAnyAtmakabhAve joIe tyAre te dravyAtmaka dekhAya che. ane vizeSAtmaka bhAve joIe tyAre te guNa-paryAyAtmaka rUpe dekhAya che. vastunA svarUpane jonArAnI jevI dRSTi, jevI vivakSA, tevo padArtha dekhAya che. jemake seMkaDo jAtanI mALAo paDI hoya temAMthI A vikSita mALA motInI che. ema jyAre vicArIe tyAre mALApaNuM sarve mALAomAM samAna hovAthI "mALA e sAmAnya bane che" ane "motInI che paraMtu sphaTikanI nathI" ema jaNAya che. tethI "motI" e vizeSa bane che. Ama jANavAmAM mALA e dravya thayuM ane motI e paryAya thayA tathA ujjvaLatA e guNo thayA. have A apekSA badalIne jo bIjI apekSAe vicArIe- jema ke motInA ja seMkaDo padArtho Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51 drivya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-4 thALImAM paDelA che. mALA-baMgaDI kaMDala, mudrikA (vIMTI) ItyAdi aneka jAtanA alaMkAro motInA ja mAtra che tyAM motIpaNuM sarvamAM samAna che. tethI motI e sAmAnya thayuM. ane darekamAM AbhUSaNatA bhinna bhinna che tethI mALA e vizeSa thayuM. A rIte vicAratAM motI e dravya bane che ane mALA e paryAya paNa bane che. tevI ja rIte ghaTamAM paNa samajavuM. mATInAM jyAre aneka vAsaNo hoya, jema ke zarAvaghaTa-kuMbha-kaLaza vigere. tyAM mATI e sAmAnya che. tethI te dravya kahevAya che ane zarAvaghaTAdi vizeSo che mATe paryAya kahevAya che. paraMtu vivakSA badalIe ane sonAnA-rUpAnAtAMbAnA-mATInA-motInA vigere aneka jAtanA ghaDA mAtra ja hoya ane tene joIe tyAre te sarva padArthomAM ghaTa e sAmAnya banI jAya che. ane sonu-rUpu-tAMbu vizeSa banI jAya che. tyAre ghaTa e dravya ane sonu-rUpu-tAMbu-mATI e paryAya kahevAya che tethI bhinna bhinna apekSAe vastunuM svarUpa bhinna bhinna che. chatAM arasa parasa saMkaLAIne traNe bhAvo rahelA che. sAmAnya eTale ke avasthA badalAvA chatAM ekatAnI je buddhi te. vizeSa eTale ke dravya ekane eka hovA chatAM paNa badalAtI je avasthA che, A pramANe saMsAravartI sarve paNa padArtho dravya-guNa-paryAyAtmaka che eTale ke sAmAnya vizeSAtmaka che. mAtra jonArAnI dRSTivizeSe te te svarUpa mukhyapaNe jaNAya che ane zeSa svarUpa gauNapaNe jaNAya che. l/12 uradhatA sAmAnya zakti te, pUrava apara guNa karatI re ! piMDa kuzUlAdika AkAri, jima mATI aNaphiratI re ! jinavANI raMgaI manaI dharii ra-4o gAthArtha- pUrva ane apara paryAyone karanArI je sAmAnya zakti che. te urdhvatA sAmAnya kahevAya che. jemake mRtyiMDa-kuzUla Adi AkAro (badalAvA chatAM) je mRddavya aNapharatuM che. te urdhvatA sAmAnya che. ra-4 Tabo- sAmAnya te dravya kahiuM. te sAmAnya 2 prakAraI chaI, te dekhADaI chaI = urdhvatA sAmAnya rU5 dravyazakti te kahII, je pUrva kahiI - pahilA, apara ka. -(kahetAM) AgilA, guNa ka. (kahetAM) vizeSa, tehanai karatI, te sarvamAMhi ekarUpa rahaI. jima-piMDa-ka. (kahetAM) mATIno piMDa, kuzUla-ka. (kahetAM) koThI, te pramukha aneka Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para DhALa-2 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa mRttikAnA AkAra phiraI chaI. paNi tehamAMhiM mATI phiratI nathI. te piMDa kuzUlAdika AkAranuM urdhvatAsAmAnya kahiiM. "jo piMDa-kuzUlAdika paryAyamAMhi anugata eka mRddhavya na kahiche, to ghaTAdi paryAyamAMhi anugata ghaTAdi dravya parNi na kahavAI." ti vAraisarva vizeSa rUpa thAtAM kSaNikavAdI bauddhanuM mata AvaiM. athavA sarva dravyamAMhi eka ja dravya Avai. te mATiM ghaTAdidravya, anaiM-tehanAM sAmAnya mRdAdi dravya, anubhavanai anusArai parApara urdhvatAsAmAnya avazya mAnavAM, ghaTAdi dravya thoDA paryAyanAi vyApai chaiM. anai mRdAdidravya ghaNA paryAyanai. "ima nara-nArakAdika dravya, jIva dravyano paNi vizeSa jANavo." "e sarva naigamanayanuM mata." zuddhasaMgrahanayanaiM matai to sadata vAdaI eka ja dravya Avai, te jANavuM ri-4ll vivecana- sAmAnya te dravya hatuM. te sAmAnya 2 prArakuM chaDuM, te TreDaruM chaThuM = uparanI gAthAmAM "sAmAnya te dravya kahevAya" ema kahyuM che te sAmAnya be prakAre che. te be prakAra have jaNAve che. samAnapaNAnI buddhi karAvanArI dravyamAM rahelI je zakti che. te sAmAnya kahevAya che. sarve dravyomAM pariNAmikabhAve ja potapotAnA pariNAmomAM (paryAyomAM) pariNAma pAmavAnI zakti rahelI che. A zakti koI karmakRta ke IzvarakRta nathI. sahaja ja che. te sAmAnyazaktine dravyazakti kahevAya che. A dravya zakti be prakAranI che. 1 uddhatA sAmAnyazakti ane ra tiryasAmAnya zakti. tyAM kALane AzrayI jaNAtI je sAmAnyazakti che. te urdhvatA sAmAnya zakti che. ane kSetrane AzrayI jaNAtI je sAmAnya zakti che. te tiryasAmAnya zakti che. tyAM prathama kALane AzrayI jaNAtI urdhvatA nAmanI je sAmAnyazakti che. tenuM svarUpa A pramANe che urdhvatAsAmAnyarUpa dravyazakti te, kahIiM. je pUrva kahii-pahilA, apara ka.-AgilAM, guNa ka. vizeSa, tehanaiM karatI, te sarvamAMhi ekarUpa rahaI, jima-piMDa ka. mATIno piMDo, kuzUla ka. koThI, te pramukha aneka mRttikAnA AkAra phirai chai, paNi tehamAMhi mATI ritI nathI. te piMDa-zUnAvila bAranuM urdhvatA sAmAnya vahivuM = urdhvatA sAmAnya zakti te kahevAya che ke je pUrva kahetAM pahelAM pasAra thaI gayelA, ane mAre kahetAM bhAvimAM AgaLa AvavAvALA kahetAM je je vizeSo arthAt paryAyo thayA che ane thavAnA che te sarve paryAyone karanArI = eTale ke te sarve kramazaH thanArA paryAyomAM eka svarUpe rahenArI padArthagata je zakti che. te urdhvatAsAmAnya kahevAya che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-4 53 jema viMda kahetAM mATIno piMDa, ane gUna kahetAM koThI, te vigere piMDa-sthA-kozakuzUla-ghaTa-kapAla Adi je je mATInA AkAro (paryAyo) kramazaH phare che. navA navA je paryAyo thAya che te sarve paryAyomAM mATI je pharatI nathI. mATI tenI te ja rahe che. A ja piMDakuzUlAdika AkAronuM urdhvatA sAmAnya kahevAya che. koIpaNa eka dravya kALakrame aneka paryAyo pAme che. kALakrame AvatA te te aneka paryAyomAM paryAya badalAvA chatAM dravya je badalAtuM nathI, te dravyamAM rahelI urdhvatA sAmAnya nAmanI zaktivizeSa che. dravyano AvA prakArano pAriNAmika bhAve svabhAva ja che ke navAM navAM rUpo (paryAyo) pratisamaye badalAya ja che. to paNa A rIte paryAyo badalAvA chatAM te te dravya pota potAnuM (asalI svarUpa) dravyapaNuM tyaje nahIM. A pariNAmika svabhAva jANavo. ahIM urdhvatA zabda vAparavAnuM kAraNa e che ke uparAupara = arthAt eka paryAya pUrNa thAya tenI upara bIjo paryAya, tenI upara trIjo paryAya tenI upara cotho paryAya, ema upara-upara kALanA krame AvanArA paryAyomAM dravyanI potAnA mULarUpe = ekanA ekarUpe rahevApaNAnI je zakti che te urdhvatAsAmAnya kahevAya che. jema mATImAMthI dhAro ke ghaTa banAvavAno che. temAM sauthI prathama mATImAM pANI nAkhIne tene pIgALavAmAM Ave ane masaLIne ekAkAra banAvavAmAM Ave te piM. temAMthI rakAbI jevo goLAkAra thAya, te sthAna, temAMthI kaMIka uMcI divAlo thAya, te soza, temAMthI vadhAre uMcI divAlo cakra upara pheravavAthI thAya te zUna (koThI). temAMthI peTe pahoLo ane upara nIce sAMkaDA AkAravALo je ghaDo banI jAya te pada ane ghaTa phuTI jatAM je ThIkarAM thAya te pAta. A eka udAharaNa mAtra ja che. A mATImAMthI AvA prakAranA navA navA paryAyo kALakrame uparAupara eka pachI eka pAmavA chatAM, te sarve paryAyomAM mATI mATIpaNe je pharatI nathI, tenI te ja mATI rahe che. A mATIdravyamAM rahelI urdhvatA sAmAnya nAmanI zaktivizeSa che. tevI ja rIte kapAsa-rU-puNI-taMtu-paTa Adi navA navA paryAyo pAmavA chatAM pugala dravya tenuM te ja je rahe che te urdhvatA sAmAnya che. deva-tiryaMca-nArakI ane manuSyAdi paryAyo badalAvA chatAM jIvapaNuM sadA tenuM te ja rahe che te saghaLuM urdhvatA sAmAnya che. A urdhvatA sAmAnyamAM koI paNa dravya eka ja hoya che ane tenA kALakrame AvanArA paryAyo aneka hoya che. te paryAyo bhinna bhinna AkAravALA hovA chatAM paNa dravyanuM dravyapaNe je svarUpa che te kaMI paNa pharatuM nathI. na pharavAvALuM dravyanuM ja svarUpa che. te urdhvatAsAmAnya che. bALaka jyAre bALaka maTIne yuvAna thAya che tyAre bAlyAvasthAno nAza thavA chatAM tenI sAthe manuSyapaNAno nAza je nathI thato te dravyano pAriNAmika (sahaja) svabhAva che. tevI ja rIte jIva vAraMvAra mRtyu pAmIne deva-nArakI-tiryaca-manuSya Adi avasthAo pAmavA chatAM paNa te te avasthAonA nAzanI sAthe avasthAvALA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 DhALa-2 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa jIvano nAza thato nathI paNa tenuM jIvatva sadA tenuM te ja rahe che. jIvatva kadApi nAza pAmatuM nathI ke jIva jIvapaNe maTIne ajIva thato nathI, te tenuM pariNAmikabhAve (dravyanA potAnA sahaja svabhAve) raheluM A urdhvatAsAmAnya che. A urdhvatAsAmAnyamAM dravya eka ja hoya che. paryAyo bhinna bhinna rUpe aneka hoya che. kALa badalAto jAya che. eka ja dravyanA kramazaH thanArA bhinna bhinna paryAyomAM dravyanA ekatvanI (anvayapaNAnI) je buddhi te urdhvatAsAmAnya che. jyAre have samajAvAtA tiryasAmAnyamAM dravya aneka Avaze. paryAyo ekasarakhA samAna hovAthI eka ja lAgaze. kALa eka vartamAna ja Avaze. bhinna bhinna dravyano eka ja kALe thayelo eka sarakho samAna je paryAya. temAM je paryAya paNe ekAkAratArUpe samAna buddhi je zaktithI thAya che. te zaktine tiryasAmAnya kahevAya che. evuM samajAvAze. graMthakArazrIe ghaTanuM udAharaNa urdhvatA sAmAnya samajAvavAmAM ApyuM che. jema ke piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla Adi navA navA kALakrame thanArA paryAyomAM mATI tenI te ja varte che. mATI aNapharatI arthAt na pharatI je mATI che te u0sAmAnya che. A anubhavasiddha pratyakSa pramANathI samajAya tevI vAta che. A ja urdhvatAsAmAnya kahevAya che. "manu tAripratItiata-sAmAnya" A mATI dravya tenuM te ja che. tenuM te ja che evI anugatAkAranI (anvayapaNAnI) buddhi jenAthI thAya che. te urdhvatAsAmAnya che. A urdhvatAsAmAnyanA kAraNe ja paryAyone AzrayI dravya badalAtuM paNa kahevAya che. anitya che. vizeSAtmaka che. ane dravyane AzrayI dravya badalAtuM nathI, nitya che. ane sAmAnyAtmaka che. jo A urdhvatA sAmAnya na mAnIe to anvayapaNAnI (anugatAkAranI) je anubhavasiddha pratIti thAya che. te na thAya. gRhiMDa-sthAza-koza-kuzUla-ghaTa-kapAlane paraspara koI saMbaMdha ja na rahe. badhA ja paryAyo svataMtra thaI jAya. eka puruSe bIjA puruSane 50 rUpIyA ravivAre ApyA ane somavAre mAgyA, tyAre lenAra-denAra badalAI gayA hovAthI kaMI mAMgavAnuM ke pAchuM ApavAnuM rahe ja nahIM. AvI avyavasthA thaI jAya. eka ghaTa banyA pachI jyAM sudhI te ghaTa phuTe nahI tyAM sudhI paNa puraNa-galana rUpa paryAyo badalAtA hovAthI pratisamaye ghaTa navo navo ja bane. ane tethI A ekanuM eka ghaTadravya che. Avo vyavahAra thaze nahIM. A ja vAta zAstrakAra mahArAjazrI samajAve che. "jo piMDa-kuzUlAdi paryAyamAMhi anugata eka mRdravya na kahii to ghaTAdiparyAya mAMhi anugata ghaTAdi dravya paNiM na kahavAI" ti vAraiM-sarva vizeSarUpa thAtAM kSaNikavAdI vIddhinuM mata mAvaDuM. = piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla vigere rUpe thatA bhinna bhinna paryAyomAM jo "ra" nAmanuM anugatAkAravALuM (sarva payAyomAM anusaravAvALuM) eka dravya Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-4 55 che. ema na kahIe to, arthAt mRnAmanuM anvaya dravya koI nathI ja, Ama ja mAnI laIe to te avasare A badhA ja paryAyo "doro parovyA vinAnA maNakAnI jevA thavAthI''pUrvApara saMbaMdha vinAnA svataMtra thaI jAya. ane jo ema ja hoya to caitre karelo koI paNa vastuno anubhava jema caitrane smaraNamAM Avato nathI, kAraNake te bhinna dravya che. tevI ja rIte prathama divasanA caitre karelo anubhava bIjA divasanA te caitrane paNa smaraNamAM na ja Avavo joIe. kAraNa ke pratidinano caitra bhinna bhinna dravya thayuM. evI ja rIte eka ghaTa banyA pachI te ghaTa phuTe nahI tyAM sudhI paNa pratisamaye puraNa galanarUpa paryAyo thatA hovAthI te paryAyomAM paNa anugata evuM eka ghaTadravya che. ema paNa nahIM kahevAya. pratisamaye navA navA ghaTa che. evo ja artha thaze. ane tema hoya to kANA ghaTanA sthAne bIjA samaye sarvathA navo ja ghaTa thato hovAthI sAjo ghaTa paNa thavo joIe kAraNa ke te bhinna ghaTa che. tathA jagatane tenA te ghaTanI je pratIti thAya che. te paNa virodha pAme. tathA jo Ama pratisamaye navA navA paryAyo je thAya che. te ja svataMtra padArtharUpa che. ema jo mAnI laIe ane temAM koI sAmAnya anugatAkAra dravya nathI Ama mAnI laIe to sarve vizeSo ja raheze. temAM anvayAtmaka sAmAnya na mAnatAM kSaNikavAdI bauddhano mata ja siddha thAya. paraMtu A mata yuktithI ane anubhavathI viruddha hovAthI siddha thato nathI. kAraNa ke jema dorA vinA maNakAonI dhArA TakatI nathI. vRkSatva mAnyA vinA mUla, thaDa, zAkhA-prazAkhA phula-phaLa ane bI ghaTatAM nathI. tema anvayidravya mAnyA vinA ekalA vizeSo paNa saMbhavatA nathI. tethI pratisamayanA vizeSomAM anvayidravya (sAmAnya) paNa che ja. athavA sarvadravyamAMhi eka ja dravya AvaI = athavA jo mRd dravya anvayarUpe che. ema na mAnIe to piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla A badhA atyanna bhinna bhinna vizeSo ja che ema thaze. ane atyanta bhinna bhinna vizeSo mAtra hovA chatAM "A eka mATI dravya ja che" "A eka mATI dravya ja che" ema je jaNAya che. tema ghaTa paTa-maThakhurazI-Tebala-kabATa vigere padArtho paNa bhinna bhinna dravya hovA chatAM te sarve paNa mATI dravyanI jema ekadravyarUpa ja che. ema mAnavAnI Apatti Avaze. eTale ke eka dravyanA kramazaH AvatA vizeSone mAtra vizeSarUpe ja mAnavA jatAM temAM (te vizeSo ja che. chatAM temAM) jema eka ja dravyapaNAnI pratIti thAya che. tevI ja rIte ghaTa-paTa Adi sarve vijAtIya dravyo paNa vizeSa vizeSa rUpe pratIta thatAM hovA chatAM te sarve paNa eka dravya rUpa ja che. ema mAnavAnI Apatti Avaze. sarve dravyo eka dravyarUpa thaI jaze. ane jagatamAM Ama manAtuM nathI. ane dekhAtu nathI mATe sajAtIya paryAyomAM dravyano anvaya che. vijAtIya paryAyomAM dravyano anvaya nathI. tethI sarve bhinna bhinna dravya siddha thAya che. mRdravyanA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 DhALa-2 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa paryAyomAM mRddhavya che. taMtudravya nathI. ane taMtudravyanA paryAyomAM tanudravya che. mRddhavya nathI. bAlAdi paryAyomAM anugatAkAre Atmadravya che. paraMtu pugaladravya nathI. A rIte jo anvayidravya svIkArazo to uparokta koI doSa Avaze nahIM. te mATiM ghaTAdidravya, anaiM tehanAM sAmAnyamRdAdi dravya anubhavaiM anusAraiM parApara urdhvatAsAmAnya avazya mAnavAM. ghaTAdi dravya thoDA paryAyanaiM vyApaI chaI, anaiM-mRdAdidravya paviAM paryAyanadaM te mATe ghaTAdi dravya paNa mAnavAM ane tenA sAmAnyabhUta kRdAdi dravya paNa anubhavane anusAra mAnavAM. sArAMza ke ghaTa bane tyArathI phuTe nahI tyAM sudhInA pratisamaye thatA vizeSa vizeSa paryAyomAM "A eka ghaTadravya che" ema ghaTAtmaka anvayidravya svIkAravuM. ane piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla Adi aneka avasthA vizeSomAM "A eka mATI dravya ja che" ema mRdAtmaka anvayi dravya mAnavuM. taphAvata mAtra eTalo ja che ke ghaTano jIvaMtakALa mRnA jIvaMta kALa karatAM ocho che. ane mRdano jIvaMtakALa ghaTanA jIvaMtakALa karatAM adhika che. tethI mRdravyanI apekSAe ghaTadravya alpa paryAyomAM vyApta thAya che. ane ghaTadravya karatAM mRdravya adhika paryAyomAM vyApta thAya che. tethI mRddavya parasAmAnya (moTu sAmAnya = paraurdhvatA sAmAnya) kahevAya che. ane ghaTadravya apara sAmAnya (nAnu sAmAnya = apara urdhvatA sAmAnya) kahevAya che. Ama parApara svarUpe saghaLuM urdhvatA sAmAnya ja che. ima nara-nArakAdikadravya jIvadravyano paNi vizeSa jANavo. e sarva naigamanayanuM mata. bAthasaMpradAyanaE mata to satavIruM dravya mAvaThuM te nAkhavuM. 1ra-4o tathA jema ghaTadravya apara sAmAnya che. ane mRdravya parasAmAnya che. tema mRdravya-ane pudgaladravyamAM mRdravya apara sAmAnya che ane pugala dravya parasAmAnya che. tevI ja rIte jIvadravyamAM paNa bAlAdi paryAyonI apekSAe manuSyatva e sAmAnya che. e ja manuSyatva jIvadravyanI apekSAe alpakALavatI hovAthI (bAla-yuvAna-vRddhatvanI apekSAe sAmAnya hovA chatAM paNa) jIvadravyanI apekSAe A ja manuSyapaNuM vizeSa samajavo. evI ja rIte nara-nArakatiryaMca ane deva Adi sarve avasthAo pota potAnA vizeSa paryAyonI apekSAe bhale sAmAnya che. paraMtu jIvadravyatva nAmanA sAmAnyanI apekSAe vizeSarUpa che. ane jIvadravyatva e parasAmAnya bane che. A rIte banatAM pudgaladravya e sAmAnya (parasAmAnya) ane tenI apekSAe mRddhavya, ghaTadravya, raktaghaTadravya vizeSa vizeSa hovA chatAM paNa potapotAnA avAjora paryAyonI apekSAe avAjora avAjora (apara apara) sAmAnya paNa bane che. A rIte sAmAnya paNa paratama, paratara, para, apara, aparatara, aparatama ema aneka prakAranuM che evuM naigamanaya mAne che. ekabAju sAmAnya kahevuM ane tene ja bIjI bAju Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-5 aneka kahevuM te upara challI rIte viruddha dekhAya che. chatAM upacArane pradhAna karanArA naigamanayathI A vAta saMbhavI zake che. kAraNa ke eka apekSAe je sAmAnya che te ja bIjI apekSAe vizeSa thaI zake che. ane e ja rIte je vizeSa che. temAM bIjI apekSAo joDo to sAmAnyano upacAra paNa karI zakAya che Ama, naigamanaya upacAravizeSagrAhI hovAthI nAnAM-moTAM (eTale ke para ane apara ema) aneka sAmAnya mAne che. paraMtu zuddhasaMgrahanaya ekIkaraNagrAhI hovAthI arthAt abhedapradhAna draSTivALo hovAthI parasAmAnya" nAmanuM eka ja antima sAmAnya mAtra mAne che. mRtiMDa sthAsa-koza-kuzUlaghaTa-kapAla hoya ke mRdravya hoya, kaDu-kuMDala hoya ke suvarNa hoya, bAla-yuvAna-vRddha hoya ke jIvadravya hoya. A sarve "sa" rUpe eka ja che. pugala hoya ke jIva hoya athavA pudgalanA ke jIvanA uttarabhedo hoya te sarvemAM "sa" paNAno (hovApaNAnoastitvasvarUpano) koI bheda nathI. tethI "tuM" evuM advaita dravya che. tene satavAra (eka sat mAtra vinA bIjuM kaMI ja nathI.) e rUpa dravya che. ema jANavuM. A pramANe A gAthAmAM urdhvatA sAmAnya samajAvyuM. je naigama nayanI dRSTie apekSAvizeSe para-apara Adi aneka prakAranuM che. ane zuddhasaMgraha nayanI dRSTie "sattA" dharmanI apekSAe sadasvaitavAda rUpa ekaprakAranuM dravya che. ll13 bhinna vigatimAM rUpa eka je, dravyazakti jagi dAkhaI re ! te tiryasAmAnya kahijaI. jima ghaTa ghaTa paNa rAkhaI re . jinavANI raMgaI mani dhariI //ra-pA. gAthArtha- bhinna bhinna vyaktimAM ekarUpatA (ekAkAratA) svarUpa je dravyazakti jagatamAM dekhAya che. tene tiryasAmAnya kahevAya che. jema "A paNa ghaTa, A paNa ghaTa" ityAdirUpe jagatamAM je jaNAya che. ra-pA Tabo- bhinna vigatimAM-bhinna pradezI vizeSamAM je dravyanI zakti ekarUpaekAkAra dekhADaI chaI, tehanaI tiryakasAmAnya kahii. jima ghaTa, ghaTapaNuM ghaTatva rAkhaI chaI. hivaI koI ima kahasyaI je "ghaTAdikabhinna vyaktimAM jima ghaTatAdika eka sAmAnya chaI. tima piMDa-kuzUlAdika bhinna vyaktimAM mRdAdika eka sAmAnya chaI. to tiryakasAmAnya-urdhvatA sAmAnyano syo vizeSa ?" tehanai kahii je. "dezabhedaI jihAM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 DhALa-2 : gAthA-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa ekAkAra pratIti upajaI. tihAM tiryakasAmAnya kahiI. jihAM kAlabhedaI-anugatAkAra pratIti upajaI. tihAM urdhvatA sAmAnya kahii." koI digaMbarAnusArI Ima kahaI chaI, je "Sa dravyanai kAlaparyAya rUpa urdhvatAsAmAnya pracaya chaI. kAla vinA pAMca dravyanaI avayavasaMghAtarUpa tiryakapracaya chaI" temanaI matai "tiryaktacayano AdhAra ghaTAdika tiryakasAmAnya thAI. tathA paramANurUpa apracayaparyAyanuM AdhAra bhinna dravya joII' te mArTi-pa dravyanai khaMdha deza pradeza bhAvai ekAneka vyavahAra upapAdavo. paNi tiryapracaya nAmAntara na karavuM. ri-pA vivecana-fmana vikatimAM-minapraveza viroSamAM ne dravyanI vita virUpa-vikAra teravADakuM chachuM. tenaDuM tiryasAmAnya diThuM nAma dhaTa-paTapaNuM-ghaTatva rASTra cha = eka ja kALe bhinna bhinna evI aneka vyaktiomAM (vastuomAM) arthAt bhinna bhinna pradezothI banelI vastuomAM ekarUpatA eTale ekAkAratA jaNAvavA svarUpa dravyanI je sAmAnya = samAna paNAnI zakti dekhAya che. tene tiryakasAmAnya kahevAya che. ekaja kALamAM vartatA, eka sarakhA samAna AkAravALA, bhinna bhinna dravyonA banelA, padArthomAM "ekAkArapaNAnI" samAna pratIti je zakti karAve che te dravyazaktine tirya sAmAnya kahevAya che. jema ke sonAnA, rUpAnA, tAMbAnA, sTIlanA, pittaLanA ane mATInA banAvelA aneka ghaDAomAM ghaTAkAratA paNe" A paNa ghaTa che A paNa ghaTa che. evI pratIti jenAthI (je zaktithI) thAya che. te tiryasAmAnya kahevAya che. A tiryasAmAnyamAM ekaja kALe, dRSTi sAme paDelA hajAro ghaDAo ghaTapaNe samAnarUpe je dekhAya che. tyAM kALabheda nathI. paraMtu seMkaDo-hajAro ghaDA che. tethI te ghaDAone rahevAnuM kSetra judu judu che. mATe kSetrabheda che. tathA bhinna bhinna pradezonA banelA che. kApaDanI eka dukAnamAM judA judA khAnAomAM paDelA tAkAone "A sarve kApaDanA tAkA paTapaNe samAna che" AvI samAnapaNAnI buddhi je zaktithI thAya che te zaktine tiryasAmAnya kahevAya che. sAmAnya urdhvatAsAmAnya tirthaksAmAnya anugatAkArapratItiH ekAkArapratItiH eka ja dravyanA bhinna bhinna dravyano kALakrame thatA aneka paryAyamAM | eka ja kALe thato samAna eka AkAra upara-upara sAmAnyapaNAnI dRSTi doDe te | tirthI aMgulI dvArA jeno nirdeza thAya che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 DhALa-2 : gAthA-pa dravya-guNa-paryAyano rAsa have samajAze ke A bannemAM bahu taphAvata nathI. paraMtu kaMI ja taphAvata nathI ema paNa nahIM. arthAt kaMIka taphAvata paNa avazya che. (1) eka ja dravyanA kALakrame vArApharatI uparAupara AvatA bhinna bhinna aneka paryAyomAM piMDa-sthAna-koza-kula-ghaTa-kapAla Adi paryAyomAM mRtbuddhinI jema eTale ke mATI dravya tenuM te ja che. mATIdravya tenuM te ja che evI anugatAkAranI pratIti je sAmAnyathI thAya che. te urdhvatAsAmAnya che. (2) sonuM-rUpu-tAMbu-pittala-mATI vigere aneka dravyanA ekaja vartamAna kALamAM draSTi sAme vidyamAna evA aneka ghaDAomAM "A paNa ghaTa che A paNa ghaTa che" evI samAnapaNe ekasarakhA paryAyanI ekAkAra pratIti jenAthI thAya che tene tiryaksAmAnya kahevAya che. jo A tiryaksAmAnya na mAnavAmAM Ave to ghaTa ane paTa jema atyanta bhinna che. ghaTanu kAmakAja paTathI na thAya ane paTanuM kAmakAja ghaTathI na thAya. tema ekaghaTathI bIjo ghaTa paNa atyanta bhinna thaI jAya. jo ke eka ghaTathI bIjo ghaTa jarUra kathaMcit bhinna che. kAraNa ke bhinna bhinna paramANuono banelo che. paraMtu paTa jevo bhinna nathI. kaMIka bhinna che. ane sAthe sAthe kaMIka abhinna paNa che. ghaTa e ghaDAnI nAtano padArtha che ane paTa e paTanI nAtano padArtha che. eTale badhA ghaDAne ghaTanI nAtapaNe ekarUpe samajAvanAru je tattva che. te ja tiryak sAmAnya kahevAya che. sarve ghaTamAM ghaTapaNuM arthAt ghaTatvadharma je rahelo che. te ja tiryaksAmAnya che. hivai koi ima kahasyai je ghaTAdika bhinna vyaktimAM jima ghaTatvAdika eka sAmAnya chai, tima- piMDa - kuzUlAdika bhinna vyaktimAM mRdAdika eka sAmAnya chai, to tiryaksAmAnya- urdhvatAsAmAnyano syo vizeSa ? tehanaI kahiiM ahIM graMthakArazrIe be prakAranAM sAmAnya samajAvyAM che. prathama sAmAnya, kALakrame thatA paryAyomAM dravyanI ekatA (samAnatA). ane bIjuM eka ja kAle bhinnabhinna dravyamAM (dravyanA AkAromAM) paryAyanI ekatA (samAnatA) te bAbatamAM koI ajANyA ziSyo Avo prazna kare che ke = prazna- bhinna bhinna evA aneka ghaDAmAM (ghaTa nAmanI aneka vyaktiomAM), jema ghaTatva evuM eka sAmAnya raheluM che. aneka paTamAM paTatva raheluM che tathA aneka maThomAM maThatva nAmanuM eka sAmAnya jema raheluM che. tevI ja rIte piMDa-sthAsa-koza-kuzUlAdika bhinna-bhinna vyaktiomAM mATIpaNuM paNa ekaprakAranuM sAmAnya raheluM che. arthAt ghaTa-ghaTamAM jema ghaTatva Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-ra : gAthA-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa che. paTa-paTamAM jema paTatva che. maTha-maThamAM jema mahatva che. tema ja piMDa-sthAsa kozakuzUlAdikamAM mRttva raheluM che. kapAsa rU puNItanu ane paTAdikamAM pugalatva raheluM che. A rIte sarvatra samAnatA rUpa sAmAnya raheluM che. bannemAM Akhare "samAnatA" ja che. eTale te bane samAnatA ja jaNAve che. tethI te banne sarakhA ja bhAse che. tethI tiryasAmAnya ane urdhvatAsAmAnyamAM zuM vizeSatA che? zuM taphAvata che? amane koI vizeSatA dekhAtI nathI tevA praznakAra ziSyonI sAme gurujI have uttara kahe che. uttara- ne temeNuM-nirdI vinA2 pratIti 35napha, tie tiryavA sImaca dipha. jihAM kAlabhedaI-anugatAkAra pratIti upajai, tihAM urdhvatAsAmAnya kahiiM yA kSetramehe "ekAkAra pratIti" utpanna thAya tyAM tiryasAmAnya samajavuM. ane jyAM kAlabhede anugatAkAra pratIti utpanna thAya tyAM urdhvatA sAmAnya kahevuM. tirthasAmAnya eka ja kALe bhinna bhinna dezamAM (kSetramAM) vartatA aneka ghaDAomAM eka sarakhA samAna AkAranI pratIti karAve che. jyAre urdhvatA sAmAnya kALakrame thatA arthAt kALabhede thanArA eka mRddhavyanA ja piMDasthAsa-koza-kuzUlAdika paryAyomAM mRddhavyanA anvayanI eTale ke mRdravyasaMbaMdhI samAnatAnI pratIti karAve che. dezabhede ekAkAra pratIti jenAthI thAya te tiryakatsAmAnya, ane kALabhede anugatAkArapratIti jenAthI thAya te urdhvatA sAmAnya jANavuM. koika digaMbarAnusArI ima kahai chai-je "SaT dravyanaiM kAla paryAyarUpa urdhvatAsAmAnya pracaya chai, kAla vinA pAMca dravyanaiM avayavasaMghAtarUpa tiryakpracaya chai" tehanaiM mataI "tiryakpracayano AdhAra ghaTAdika tiryaksAmAnya thAi, tathA paramANurUpa apracayaparyAyacaM AdhAra bhinnadravya joii" te mAMTi-5 dravyanaiM khaMdha-deza-pradeza-bhAvaI ekAneka vyavahAra upapAdavo. paNi tiryakpracaya nAmAntara na kahavaM. have digaMbara matane anusaranAra koIka Ama kahe che. eTale ke digaMbarAsnAya (digaMbara paraMparA) Ama mAne che ke chae dravyomAM "kALaparyAya svarUpa" urdhvatAsAmAnya pracaya hoya che. paraMtu "avayavonA samUha svarUpa" tiryasAmAnya pracaya kALa vinAnAM pAMca dravyomAM hoya che. ahIM digaMbarasaMpradAya eka "pracaya" zabda navo adhika umere che. "pracaya" eTale samUha = urdhvatA sAmAnyano samUha te urdhvatAsAmAnya pracaya, ane tiryasAmAnyano samUha te tiryasAmAnya pracaya ema jaNAve che. chae dravyo anAdikALathI che ane anaMtakALa rahevAnA che. tethI te chae dravyomAM bhUta-bhAvikALane AzrayI anaMtakALanA anaMtA paryAyo varte che. tethI kALane AzrayI paryAyonA samUha thayA. jemake koIeka jIvadravyamAM bhUtavartamAna-bhAvikALamAM thayelA thatA ane thanArA anaMtaparyAyono samUha che. tethI te Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-5 urdhvatAsAmAnya pracaya thayo. tevI rIte chae dravyomAM traNe kALane AzrayI potapotAnA paryAyono samUha rahelo che. tethI A samUha svarUpa urdhvatA sAmAnya pracaya kahevAya che. paraMtu tiryasAmAnyano pracaya jyAM avayavono saMghAta hoya che. tyAM ja hoya che. kALadravya teonA mate "aNu" rUpa ja che. samasta cauda rAjalokanA eka eka AkAzapradezamAM eka eka kAlANu dravya che. teono paraspara piMDa banato nathI. Ama digaMbara saMpradAya mAne che. jema retInA dANAthI bharelo Dabo hoya tema kAlANuthI bharelo loka che. paraMtu retInA kaNono jema piMDa banato nathI tema te kAlANuno piMDa banato nathI, banyo nathI banaze paNa nahIM. tethI temAM "avayavasaghAta" rUpa tiryasAmAnya pracaya saMbhavato nathI. bAkInA pAMca dravyomAM avayavono saMghAta saMbhave che kAraNake te sarve dravyo "astikAya" svarUpa che. A rIte "kALaparyAya rU5" urdhvatApracaya ane "avayavasaMghAtarUpa" tiryapracaya Ama banne pracaya che. temAMthI prathamano eka pracaya chae dravyomAM che. ane bIjo pracaya kAla vinA pAMca dravyomAM che. AvI digaMbarasaMpradAyanI mAnyatA che. prazna- urdhvatApracaya ane tiryakapracaya mAnavAnI A mAnyatA digaMbara AmnAyamAM kayA graMthamAM ane kyAM che? uttara- vikrama saMvatanA prAraMbhamAM (prAyaH prathama saikAmAM) thayelA ane digaMbara AmnAyanI dRSTie sarvekSTa kRtadharapaNAnuM mAna prApta karI cukelA zrI kuMdakuMdAcArya racita traNa mukhya AgamagraMtho (Agamatulya graMtho) digaMbara saMpradAyamAM che. 1 samayasAra, 2 niyamasAra ane 3 pravacanasAra. A traNa graMthamAMthI trIjA pravacanasAramAM gAthA 1 thI 92mAM jJAnatattva, gAthA 93 thI 200mAM zeyatattva, ane gAthA 201 thI 275mAM caraNAnuyogatattva samajAveluM che. tyAM zeyatattvanA adhikAramAM gAthA naMbara-141 ane 142mAM A urdhvatApracaya ane tiryak pracaya samajAvelA che. te gAthA A pramANe che. ekko va duge bahugA, saMkhAtIdA tado aNaMtA ya / davvANaM ca padesA, saMti hi samayatti kAlassa // 141 // A graMtha upara lagabhaga 10mA saikAmAM thayelA zrI amRtacaMdrAcArye "tattvadIpikA" nAmanI TIkA lakhI che. temAM A gAthAnI TIkAmAM lakhyuM che ke prazapvo ditirthaw:, samayaviziSTavRttipracayastadUrdhvapracayaH, tatrAkAzasyAvasthitAnantapradezatvAd dharmAdharmayoravasthitAsaMkhyeyapradezatvAd jIvasyAnavasthitAsaMkhyeyapradezatvAt, pudgalasya dravyeNAnekapradezatvazaktiyuktaikapradezatvAt paryAyeNa dvibahupradezatvAccAsti tiryakpracayaH / na punaH kAlasya, zaktyA vyaktyA caikapradezatvAt, urdhvapracayastu trikoTisparzitvena sAMzatvAd Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 DhALa-2 : gAthA-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa dravyavRtteH sarvadravyANA-manivArita eva / ayaM tu vizeSaH samayaviziSTavRttipracayaH zeSadravyANAmurdhvapracayaH, samayapracaya eva kAlasyordhvapracayaH / zeSadravyANAM vRtterhi samayAdarthAntarabhUtatvAdasti samaya-viziSTatvam / kAlavRttestu svataH samayabhUtatvAttad nAsti 242. vizeSAdhikAra te graMthathI jANavo. AvI mAnyatA dhAraNa karavAmAM kyAM doSa Ave che ? te have graMthakArazrI jaNAve che ke teonA mata pramANe "kALa vinAnAM pAMca dravyomAM tiryapracaya che." ema je kahyuM tyAM tiryapracayanA AdhArabhUta ghaTapaTa Adi je je avayavasamUhAtmaka (skaMdhAtmaka) pudgala dravyo che. temAM to tiryaka pracaya che ema siddha thaze. kAraNake avayava samUha che. paraMtu tema thavAthI je pugala, avayavonA samUhasvarUpa nathI. tevA paramANuo ekalavAyA hovAthI tyAM "pracaya" ghaTaze nahIM. tethI paramANuo to pracayaparyAyano AdhAra banaze nahIM paNa apracaya paryAyano AdhAra thaze. eTale apracayaparyAyanA AdhArabhUta paramANudravyamAM tiryapracaya na ghaTavAthI tene alaga dravya mAnavuM paDaze. kAraNa ke "kALa vinAnAM pAMca dravyomAM tiryak pracaya hoya che. evI digaMbara saMpradAyanI mAnyatA che. have jo paramANune pugala dravyamAM aMtargata kare to tiryapracaya mAnavo paDe. ane tiryapracaya mAne to tyAM avayavasaghAta paNa mAnavo paDe, ane te to che nahIM. tethI paramANuono pudgala dravyamAM samAveza na thavAthI alaga dravya mAnavAnI Apatti Avaze. A doSa na Ave. te mATe "pracaya" zabda umerIne garabaDa karavI nahIM. ghaTa-paTAdi dravyo ane paramANuo sarve pugala dravya ja che. ema mAnavuM. ghaTapaTAdi dravyo skaMdhAtmaka paNe joIe to eka dravya che. ane deza-pradeza rUpe joIe to anekAtmaka che. ane paramANu pote skaMdha nathI, tathA anya paramANuo sAthe bhavyo chato te saghaLA paramANuono maLIne skaMdha bane che. paraMtu pote ekalo skaMdharUpa banato nathI. skaMdha hoya to ja deza-pradeza kahevAya che. paraMtu skaMdha nathI mATe deza-pradeza paNa tyAM nathI. A pramANe ghaTapaTAdi dravyomAM aMdhadeza-pradeza AzrayI eka-anekapaNAno vyavahAra ghaTADavo. paraMtu "avayavasaghAtarUpa tiryapracaya kalpIne navuM nAmAntara ApavA dvArA buddhibheda karavAnuM kAma na karavuM. ghaTapaTAdi aneka aNuono samUha che tethI tyAM skaMdha-deza-pradeza saMbhave che. paramANuo ekalavAyA che. tethI tyAM skaMdhAdi ghaTatA nathI. paraMtu "A paramANu che. A paramANu che" ema tiryaka sAmAnya ghaTI zake che. avayavasaMghAtane tiryakapracaya kahevAthI paramANuomAM tiryakSAmAnya 1. paramANumAM paNa ekalavAyApaNuM hovAthI ekano ane varNAdi svarUpa bhAvaparamANune AzrayI anekano vyavahAra thaI zake che. mAtra avayavasamuha rUpa skaMdhapaNuM paramANumAM nathI paraMtu dravyaparamANu ane bhAvaparamANune AzrayI ekAekano vyavahAra tyAM paNa saMbhavI zake che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-6 saMbhavaze ja nahIM. tethI avayavasaghAtarUpa tiryapracaya na mAnatAM paIiRpratIti jenAthI thAya te tirthassAmAnya mAnavuM e ja ucita ane nirdoSa mArga che. ll14 zaktimAtra te dravya sarvanI, guNa paryAyanI lIjaI re || kArayarUpa nikaTa dekhInaI, samucita zakti kahI jaI re ! jinavANI raMgaI mani dhariI vAra-6ll gAthArtha- dravyanI aMdara rahelI potapotAnA sarvaguNa-paryAyo pAmavAnI sattAgata je zaktimAtra che. te oghazakti che. ane kAryanA svarUpane najIka AveluM joIne dravyamAM je zaktivizeSa dekhAya che. te samucitazakti kahIe. ra-6ll bo- hivaI urdhvatAsAmAnyazaktinA 2 bheda dekhADaI chaI, dravya sarvanI ApaApaNA guNa-paryAyanI zaktimAtra lIjaI, te oghazakti kahIi, anai je kAryanuM rUpa nikaTa kahatAM-vahiluM upajatuM dekhII, je kAryanI apekSAI tehanI samucita zakti kahiI, samucita kahatAM-vyavahAra yogya. ri-kI vivecanadiva urdhvatA samajazani 2 me tevI che. have je urdhvatA sAmAnya zakti che. te zaktinA 2 bhedo jaNAve che. cothI-pAMcamI gAthAmAM urdhvatAsAmAnya ane tiryasAmAnya samajAvavAmAM AvyuM che. tyAM prathama urdhvatA sAmAnyamAM kaMIka sUkSmatA samajAvavA mATe A viSaya vadhAre carce che. kALakrame parivartana pAmatA paryAyomAM vivakSita vastunI ekatAnI pratIti karAvanArUM je zakti tattva che jema ke piMDa-sthAsa-koza-kuzUla-ghaTakapAlamAM rahetuM je mATItattva che. e urdhvatA sAmAnya che. tenA game teTalA paryAyo kALa krame badalAyA kare paraMtu mATI to tenI te ja che. A vAta spaSTa samajAya tevI che. paraMtu koI koI vastuomAM evA evA paryAyo kALakrame badalAtA jAya che ke te bhUtakALanA ane bhAvikALanA paryAyo badalAya tyAre te te mULabhUta dravyazakti rahelI che. te spaSTa samajI zakAtuM nathI. kAraNake te te dravyazakti chupAIne (tirobhAve) rahelI hoya che. A rIte tirobhAve (chupAIne) rahelI A dravyazakti hovAthI bhale te dravyazakti samajAtI na hoya, paraMtu nathI ema nahIM, che to kharI ja. A vAta spaSTa samajavA-samajAvavA mATe eka udAharaNa vicArIe. piMDa-sthA-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla A sarve paryAyomAM jema mRtva spaSTa samajAya che. tema tRNa-dudha-dahIM-mAkhaNa-ghI A paryAyomAM prathama tRNaparyAyarUpe rahelA pugalamAM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 DhALa-2 : gAthA6 dravya-guNa-paryAyano rAsa ghInI zakti spaSTa samajAtI nathI. koIne kahIe to A vAta surata te mAne paNa nahIM. paraMtu tRNamAM ghInI zakti nathI ema nahi. jo na ja hota to tenuM bhakSaNa karavAthI gAya je dUdha Ape che te, tathA temAMthI kALAntare dudha-dahI-mAkhaNa banavA dvArA je ghI thAya che. te bane nahIM. ane bane to che ja. mATe tRNamAM paNa ghInI zakti che. tala ane retI bane padArtho dANAmAtra svarUpa che. chatAM jene telanI jarUra che. te tala ja lAve che ane pANImAM pIle che. paraMtu retI lAvato nathI ane polato nathI. tethI mAnavuM joIe ke talamAM tela bhale vyavahArathI na dekhAya na samajAya to paNa chupAIne (guptapaNe-tirobhAve) te talamAM tela avazya che ja. jemAM je na hoya (masatuM hoya) te kadApi nIpaje nahIM. jema retImAMthI tela, gadheDAnA mAthAmAMthI zagaDA, AkAzamAM phula vigere. tethI vivakSita koI paNa eka dravyanA bhUta-bhAvi paryAyomAM te te dravyazakti samajAya to paNa che ane na samajAya to paNa che. dUra dUravartI kAryonI zakti kAraNomAM na samajAya tevI che. arthAt tirobhUtatirobhAve che. ane kAryanuM svarUpa jyAM atyanta najIka AvavAnuM thAya tyAre te te kAryanI dravyazakti temAM pragaTapaNe-arthAt AvirbhAvapaNe che. ema jANavuM. eTale tRNamAM ghInI zakti tirobhAve che. ane dugdhAdikamAM te zakti anukrame AvirbhAvarUpe thatI jAya che. je ghIkALe pUrNa AvirbhAva pAme che. dravya sarvanI-Apa-ApaNA guNa-paryAyanI zaktimAtra lIjaiM. te oghazakti kahii = A rIte urdhvatAsAmAnyanA be bheda che te have samajAve che- pratyeka dravyomAM pota-potAnA bhUtakALamAM thayelA ane bhAvi kALamAM thavA vALA sarve paNa guNa-paryAyo pAmyAnI ane pAmavAnI yogyatAmAtra svarUpe je zakti rahelI che. te zaktine koya ogha arthAt sAmAnyamAtra paNe rahelI UrdhvatAsAmAnya nAmanI zakti kahevAya che. arthAt ogha UrdhvatA sAmAnya kahevAya che. ema samajavuM. koI paNa eka eka paramANumAM audArika Adi AThe grAhya-agrAhya vargaNApaNe pariNAma pAmavAnI je zakti rahelI che. pagalika sarva kAryo rUpe pariNAma pAmavAnI je yogyatA rahelI che. te "oghazakti" kahevAya che. nigamanayanI dRSTie A vAta samajavI. nayasAra ane marIcinA bhavamAM prabhu zrI mahAvIra svAminA jIvanI tIrthakara thavAnI je yogyatA mAtra varte che. te A oghazakti jANavI. A oghazakti vyavahArI jIvonA vyavahArane yogya nathI. kAraNake te te zakti dekhavAmAM ane mAnavAnAM bAhya koI cihno nathI. koI paNa jAtanAM pratIko ke nizAnIo nathI ke jenA AdhAre vyavahArI jIvo temAM te te kAryanI zakti mAnI le. jema tRNamAM ghInI je zakti che. marIcinA bhavamAM tIrthakara thavAnI yogyatA rUpa je zakti che. kapAsamAM paTa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-7 65 thavAnI je yogyatArUpa zakti che. goTalImAM kerI thavAnI yogyatArUpa je zakti che te badhI vyavahArI jIvo vaDe agamya hovAthI oghazakti kahevAya che. ane A naigamanayathI yogyatA mAtrarUpe kahevAya che. kAraNake naigamanaya upacAragrAhI hovAthI dUra dUranA kAraNamAM paNa kAryano vyavahAra kare che. jyAM bAhya cihno Ave, pratIkothI kAryanuM hovApaNuM jaNAya tyAM vyavahAra na Ave che. anaiM-je kArya- rUpa nikaTa kahatAM-vahilaM upajatuM dekhIiM, te kAryanI apekSAI tenI savitAvita phi. samucita vadatAM vyavahAra yo. = ane kAryanuM pragaTa thavAnuM svarUpa atizaya nikaTa AveluM joIne eTale ke vaheluM utpanna thavAnuM joIne je dravyamAM je zakti dekhAya. te zaktine te te kAryanI apekSAe samucita zakti kahevAya che. ahI "muti" zabdano artha ekaThI thayelI arthAt vyavahAra karavAne yogya, evo karavo. jyAM kAryanA bhAvo pragaTapaNe dekhAvA lAge, cihno-nizAnIo-dekhAvA lAge tyAre te te dravyamAM rahelI kAryanI pragaTa thavAnI zakti te samucita zakti kahevAya che. jemake tRNAdimAM je ghInI zakti che te oghazakti che. paraMtu dudha-dahIM AdimAM je ghanI zakti che te samucita zakti jANavI. marIcinA bhavamAM tIrthakara thavAnI yogyatA te oghazakti che. ane mahAvIra svAmInA bhavamAM uMmara varSa 1 thI 42mAM je tIrthakara thavAnI yogyatA che te samucitazakti samajavI. kapAsamAM je paTanI zakti che te oghazakti ane taMtumAM je paTanI zakti che. te samucitazakti. amadAvAdathI muMbaI jatI TrenamAM naDIyAda-ANaMdamAM muMbaI AvavAnI je zakti te oghazakti ane borIvalImAM muMbaI AvavAnI je zakti te samucitazakti jANavI. A pramANe aneka udAharaNo uparathI UrdhvatA sAmAnyanA be bheda samajAya tevA che. oghazakti = dUra dUra kAraNamAM rahelI kAryanI zakti. arthAt paraMparA kAraNamAM rahelI kAryazakti, jyAM kAryanAM pragaTa cihno dekhAtAM nathI tyAM rahelI je zakti te. samucitazakti = najIkanA kAraNamAM rahelI kAryanI zakti. anaMtara kAraNamAM rahelI kAryazakti. jyAM kArya pragaTa thavAnAM cihno-pratIko dekhAya che. tevI zakti. II1pI dhRtanI zakti yathA tRNabhAvaI, jANI piNa na kahAI re ! dugdhAdika bhAvaI te jananaI, bhASI citta suhAI re ! jinavANI raMgacha mani dharaI -7 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa gAthArtha- jema tRNabhAvamAM (ghAsapaNAmAM) ghInI zakti jANIe chIe paraMtu lokavyavahAramAM kahevAtI nathI. dugdhAdikabhAvamAM (dudha vigerenA kALamAM) lokone (ghInI zakti che. ema) kahI chatI teonA cittane sukha ApanAra bane che. ll-7 Tabo- ihAM dRSTAnta kahaI chaU- jima dhRtanI zakti tRNabhAvai-pudgalamAMhi chaiM. nahIM to tRNa AhArathI ghenu dudha diI chaI. te dudhamAMhi dhRtazakti kihAMthI AvI ? "ima anumAna pramANai tRNamAMhi jANI" piNa dhRtazakti kahavAi nahI. te mArTite oghazakti kahiche, anaiM-tRNanaI dugdhAdika bhAvai dugdha dadhi pramukha pariNAmai dhRtazakti kahIche te bhASI thakI jananai-lokanai citti suhAI, te mArTi te samucitazakti kahiche, anaMtara kAraNamAMhi samucita zakti. paraMparakAraNamAMhi oghazakti e viveka. eha 2 nuM ja ananyakAraNatA, prayojaktA e bi bIjAM nAma kahaI chaI. te jANavuM. ri-7 vivecana- rUddha dRSTAnna vada chaThuM A ja vastu samajAvavA dRSTAnta kahe che. jo ke A gAthAno bhAvArtha chaThThI gAthAnA vivecanamAM AvI jAya che. chatAM saMkSipta artha A pramANe che jima dhRtanI zakti tRNabhAvaiM-pudgalamAMhi chaiM. nahI to tRNa AhArathI ghenu dudha dii chai, te dudhamAMhiM ghRtazakti kihAMthI AvI ? "ima anumAnapramANaiM tRNamAhi jANI" for ytAvita vadavADuM nathI, te maTiM-te gopavita vahivuM. jema ghInI zakti tRNabhAve (ghAsapaNe) rahelAM pudgala dravyomAMhe che ja. eTale ke tRNapaNe rahelAM pudgalo paNa dhRtanI zaktiyukta che. jo vRtanI zakti tyAM na hoya to tRNano AhAra karavAthI dhanu (gAya) je dUdha de che (Ape che) te dUdhamAM ghInI zakti kyAMthI AvI? jo mUlabIjabhUta tRNamAM ghInI zakti na hoya to tenA phaLabhUta dUdha kAryamAM bhAvinA kAryanI (dhRtanI) zakti kyAMthI Ave? tethI mUlabIjabhUta evA tRNamAM paNa ghInI zakti avazya che ja. ema anumAnapramANa dvArA tRNamAM paNa ghInI zakti avazya jANavI joIe. te anumAnaprayoga A pramANe che. suna(pakSa), vRtAvitavana (sAdhya), ta tharipu kRtaviktavarNanAta (hetu). navanItavat (udAharaNa) A rIte anumAna pramANa dvArA tRNamAM paNa ghInI zakti che ja. tathApi "tatra pRtimati" tyAM "vRtazakti che" evo vyavahAra lokamaE kahevAto nathI. kAraNa ke te zakti pratItirahita hovAthI lokagamya nathI. te mATe tene oghazakti kahevAya che. jyAM kAryanI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-7 zaktine pradarzita karanArAM cihno na dekhAya paraMtu tirobhAve paNa zakti hoya to kharI ja tyAM kAryanI zakti mAnavI te oghazakti che. anai-tRNanaI dugdhAdikabhAvaiM-dugdha dadhi pramukha pariNAmaiM ghRtazakti kahIiM, te mANI thI kanaDuM-nonaEtti luhADuM, te nAraM te samucitazavitta hiDaM. = ane tRNanA (ghAsanA) paramANuo jyAre dugdhAdikabhAve pariNAma pAme eTale ke dudha-dahIM vigere svarUpe pariNAma pAme tyAre te dudhAdikamAM ghInI zakti che ema kahIe to te tema (bhASI chatI) kahI chatI lokone cittamAM sukha upajAvanArI bane arthAt lokagamya hovAthI loko sukhe sukhe A vAta svIkArI le che. te mATe tyAM dugdhAdikamAM je ghInI zakti che te samucitazakti kahevI. jyAM kAryanI zaktine pradarzita karanArAM cihno dekhAya che. tyAM samucita zakti kahevAya che. anaMtarakAraNamAMhi samucita zakti, paraMparakAraNamAMhi oghazaktiM e viveka. eha 2 muMja ananyakAraNatA prayojakatA e bi bIjAM nAma kahai chai. te jANavU. // 2-7 // sArAMza ke anaMtara kAraNamAM samucitazakti che. ane paraMparAkAraNamAM oghazakti che. ema viveka karavo. A ja bane zaktionAM ananyakAraNatA ane prayojaktA evAM bIjAM be nAmo anyagraMthomAM kahyAM che. A vAkyaprabaMdhamAM prathama samucitazaktino ane pachI oghazaktino ullekha che. tethI anukrame be nAmo joDatAM samucitazaktinuM nAma ananyakAraNatA ane oghazaktinuM nAma prayojatA che. ema jANavuM. ananyakAraNatA eTale asAdhAraNakAraNatA, apUrvakAraNatA, jyAM bIjA koI kAraNo bAkI nathI tevI saMpUrNakAraNatA, arthAt paripUrNakAraNatA. evo artha samucitazaktino thAya che. ane prayojaktA eTale dUravartI kArya karavAmAM mULabhUta bIjarUpe rahelI prayojana bhUta je dravyazakti A artha oghazaktimAM lAgu paDe che. nyAya-vaizeSika darzanazAstromAM je kAraNane ananyathAsiddha kahevAmAM Ave che te ja A be kAraNo che. eka nikaTatamavartI kAraNa che ane eka dUrataravartI kAraNa che. paraMtu kArya karavAmAM banne atizaya Avazyaka hovAthI ananyathAsiddha che ema jANavuM. ahIM paMDitazrI zAntibhAInA karelA vivecanamAM tathA kavibhojasAgarajIkRta dravyAnuyogatarkaNAmAM avAra tA evo pATha TabAmAM che. tathA pU. dhuraMdharasUrijI kRta vivecanamAM TabAnI aMdara macAratA lakhIne phuTanoTamAM manacaRUT lakhelI che. paraMtu arthasaMgati manacaRUtA zabdathI vadhAre ucita bane che. tethI ame tene anusAra artha karyo che. chatAM vidvAna mahAtmAoe vizeSa vicAravuM. tathA dravyAnuyogatarkaNAmAM bIjA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 DhALa-2 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa adhyAyanI sAtamI gAthAmAM saMskRtaTIkAmAM oghazaktino ullekha pahelAM karIne samucitazaktino ullekha pachI karyo che. tene anusAra yathAsaMkhya joDIe to oghazaktine anyakAraNatA, ane samucitazaktine prayojaktA kahevAya. ema be nAmo kahelAM che. A artha pramANe oghazaktinuM anyakAraNatA, samucitazaktinuM prayojaktA nAma ghaTI zake che. tyAM anya kAraNatA eTale sAmAnya kAraNatA, jemAM anya (ghaNAM) kAraNonI apekSA che. A artha pramANe anya kAraNatA pATha hoya ema lAge che. chatAM jJAnI gItArtho pAsethI vizeSa vicAravuM. 16 dharama zakti prANInaI, pUrava pudgalanaI AvartAI re ! oghaI, samucita jima valI kahiche, chetaliM AvartaI re ! jinavANI raMgaI mani dharaI ra-8 prANIone pUrva (acarama) pudgalaparAvartanomAM "dharmazakti" che ema je kahIe te oghazakti che. vaLI chellA pudgalaparAvartane te samucita zakti kahIe. ra-TA Tabo- AtmadravyamAMhiM e be zakti phalAvaI chaiM-jima-prANInai-bhavya jIvanai pUrva kahetAM pahilA pudgalaparAvartana anaMta vItyAM, tehamAM parNi oghai-sAmAnyai, nahI to chehalai pudgalaparAvartanai te zakti na Avai, "nAsato vidatta bhAva:'' rUddivaranAta anai halai pudgalaparAvartai dharmanI samucita zakti kahii mata purva-acarama pudgalaparAvarta bhava-bAlyakAla kahio chaI. anai chehalo pudgalaparAvarta dharma yauvanakAla kahio chaI. acaramapariaTTesuM, kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / caramo u dhammajuvvaNakAlo, tahacittabheo tti // rAIviMzativiMzimadhye 4-22 ri-TA vivecana- sAtamI gAthAmAM tRNa ane dugdhamAM ghInI zaktinuM udAharaNa ApIne nirjIva vastumAM be prakAranuM urdhvatA sAmAnya samajAvyuM. tenI jema have A gAthAmAM acaramAvartimAM ane caramAvartimAM vartatA jIvamAM dharmanI je zakti varte che. te ja ogha ane samucita zaktirUpe be prakAranuM urdhvatA sAmAnya che. te vAta samajAve che. ___ AtmadravyamAMhi e be zakti phalAvaI chaI, jima prANInaiM-bhavyajIvanaiM pUrva kahetAM pahilA pudgalaparAvarta anaMta bItAM, tehamAM paNi oghaI-sAmAnyaiM, nahIM to chehalaI pudgalaparAvartaI te zakti na Avai. "nAsato vidyate bhAvaH'' ityAdivacanAt = Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa 2 : gAthA-8 = jema prANImAM eTale ke bhavyajIvamAM pUrvanA eTale ke pahelAnAM je anaMtA pudgala parAvartana vItyAM che. pasAra thayAM che. te sarva pudgala parAvartanamAM paNa oghe eTale ke oghaurdhvatAsAmAnya rUpe dharmazakti rahelI che. nahI to eTale jo acarama pudgala parAvartanamAM oghe oghe paNa dharmazakti na hoya to chenaDuM chellA carama pudgala parAvartamAM te dharmazakti prANImAM Ave nahIM, kAraNa ke padArthamAM tirobhAve je svarUpa sat hoya che. te ja svarUpa kALAntare AvirbhAve nIpaje che. je svarUpa tirobhAve paNa upAdAnamAM na hoya ane sarvathA asat ja hoya che te svarUpa te padArthamAM kadApi nIpajatuM nathI. jema ke retImAM tela, sasalAmAM zIMgaDA vigere, zAstramAM paNa kahyuM che ke "na akSato vidyate bhAva:''je sarvathA asat hoya che. teno bhAva (AvirbhAva) kadApi thato nathI. mATe carama pudgala parAvartanamAM jIvanI aMdara jo dharmazakti AvirbhAve pragaTa thatI dekhAya che. to te dharmazakti pUrvakAlamAM vItelAM anaMta pudgala parAvartanamAM paNa oghe che ja. ane acarama pu. 5. mAM oghe paNa dharmazakti che to ja te zakti chellA pudgalaparAvartamAM samucitarUpe AvirbhUta thAya che. ata eva - acaramapudgalaparAvarta bhava bAlyakAla kahio char3a anaI chehalo pudgalaparAvarta dharma yauvanakAla kahio chai 69 A kAraNathI ja acarama pudgala parAvartanavALo je kALa che. e dharmane mATe saMsArI jIvano bAlyakALa jANavo. ane chellu pudgala parAvartana e dharmane mATe jIvano yauvanakAla jANavo. pUjyapAda sUripuraMdara zrI haribhadrasUrIzvarajI maharAjazrI potAnI banAvelI viMzativiMzikA nAmanA graMthamAM cothI viMzikAnA 19mA zlokamAM jaNAve che ke acaramapariaTTesuM kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio caramo u dhammajuvvaNakAlo carama Avarta e dharmano yauvanakALa jANavo. tadda cittameotti = te te prakAre jIvamAM cittano (vicAradhArAno) bheda thAya che. eka ka.le gADha mithyAtvavALuM citta hoya che. bIjAkAle samyaktvAbhimukha citta hoya che. = chellAnI pUrvenA pudgala parAvartana saMbaMdhI je kAla, te saMsAramAM dharma mATe bAlyakALa jANavo. = mUlagAthAmAM "prANI" zabda sAmAnyapaNe sarvajIva vAcaka hovA chatAM paNa TabAmAM teno artha sAmAnya jIva mAtra na karatAM "bhavya jIva" evo artha je karyo che. tenuM kAraNa e che ke bhavyajIvamAM ja acarama ane carama pudgalaparAvartana saMbhave che. abhavyamAM muktigamana na hovAthI caramapudgala parAvartana hotu nathI. tethI carama-acaramano vyavahAra tyAM (abhavyamAM) nathI. tethI TabAmAM bhavyaprANIno ullekha karelo che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 DhALa-2 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa A pramANe koI paNa vivakSita dravyamAM pota potAnA paryAyo pAmavAnI pAriNAmikabhAve je zakti varte che te oghazakti che. ane te te dravyamAM vivakSita evo te te paryAya pragaTa thavAno kAla pAkI cukyo hoya, Itara sarvakAraNonI upasthiti hoya tyAre tattatsamayavartI yogyatA te samucitazakti che. A rIte dravyanI aMdara pota potAnA koI paNa paryAya (eTale kArya) pragaTa thavAnI zakti avazya rahelI che paraMtu dUra dUra kAraNamAM kAryanI oghazakti ane nikaTatama kAraNamAM kAryanI samucitazakti varte che. A banne prakAranI zakti kAryanI utpattinA pUrvakALamAM (eka dUrakALamAM ane bIjI najIkanA kALamAM) varte che. eka zakti paraMparAkAraNamAM ane bIjI zakti anaMtarakAraNamAM varte che. ane te be zaktio dvArA ja aMte kArya nIpaje che. Ama, pUrvAvasthAmAM kAraNa ane uttarAvasthAmAM kArya thAya che. A rIte vyavahAra naya mAne che. te vAta AgaLalI gAthAmAM samajAve che. ll17 kArabhedaI zaktibheda" ima vyavahAri vyavahari re ! nizcaya "nAnA kAraya-kAraNa ekarUpa" te dhari I re jinavANI raMgaI mani dharii ra-AA gAthArtha- kAryabhede kAraNabheda che. ema vyavahAranayathI jANavuM. paraMtu nizcayanayathI to kArya nAnA (bhinna bhinna) = aneka che ane kAraNa eka ja che. ri-9 Tabo- Ima ekeka kAryanI ogha-samucita rUpa aneka zakti eka dravyanI pAmiI. te vyavhAranayai karInaiM vyavahAriI. te naya kArya kAraNa bheda mAnaI chaI. nizcayanayathI dravya-nainAkArya kAraNa ekazaktisvabhAva ja hRdayamAMhi pariI. nahIM to svabhAvabhedaI dravyabheda thAI. te deza kAlAdikanI apekSAI-ekanaIM aneka kAryakAraNa svabhAva mAnatAM koI doSa nathI. kAraNAMtaranI apekSA paNi svabhAvamAMhiM ja aMtabhUta chaI. teNaI-tehanuM paNi viphalapaNuM na hoI tathA "zuddhanizcayanayanai matai kArya mithyA chai." "kavine ra vanati, vartamAnefpa tathA" rUti vAn kArya-kAraNakalpanArahita zuddha avicalitarUpa dravya ja chaI. te jANavuM. ri-9ll vivecana- kArya ane kAraNano bheda che. kArya uttarakALe thAya che. ane kAraNa pUrvakALamAM hoya che. Ama vyavahAranaya mAne che. tethI ja kAryano arthI jIva tene anurUpa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 kAraNasAmagrI zodhe che. ekaThI kare che. ane bhegI karelI te kAraNasAmagrImAMthI prayatnavizeSa kArya nIpajAve che. jema ke mATI, daMDa, cakra, cIvara (kapaDuM) vigere kAraNasAmagrI, ghaTanA pUrvakAlamAM ghaTano arthI jIva prApta kare che. ane te sAmagrI prApta karyA pachI prayatnavizeSa karavAthI sarve kAraNonuM yathAsthAne yujana vizeSa karavAthI temAMthI kALAntare ghaTAtmaka kArya nIpajAve che. A rIte vyavahAranaya mAne che ane saMsAramAM paNa A rIte ja kAryakAraNanI vyavasthA jIvone dekhAya che. kAraNake saMsArI loko vyavahAra nayane anusaranArA prAyaH hoya che. jo A vyavasthA na mAnavAmAM Ave to ghaTano arthI mATI ja lAve ane paTano arthI tanu ja lAve, Ama kema? game te kAraNamAMthI game te kArya jo banatuM hoya to mATImAMthI paTa, ane tajumAMthI ghaTa paNa nIpajavo joIe. paraMtu Ama banatuM nathI. tethI A saMsAramAM kAryakAraNabhAvanI je niyata vyavasthA che. te saghaLI vyavasthA A oghazakti ane samucitazaktine AbhArI che. ane A sarve dravyono pAriNAmika svabhAva che. Ama jANavuM. upAdAna kAraNabhUta dravyamAM rahelI che te kAryarUpe pariNAma pAmavAnI sAmAnya yogyatA ane carama samayaniSThayogyatA, e saghaLI dravyazakti kAraNarUpa che. ane te kAryanA pUrvakALavartI che tathA te banne zaktidvArA pragaTa thanAro paryAyavizeSa e kArya che je uttarasamayavartI che. ema kAryakAraNano bheda vyavahAranaya mAne che. ane skUla vyavahArI jIvone A vAta samajAya tevI che. mATImAMthI ghaTa, tajumAMthI paTa, dudhamAMthI ghI, suvarNamAMthI mudrAdi nIpaje che. A ja vAta graMthakArazrI jaNAve che- ima ekeka kAryanI ogha-samucitarUpa anekazakti eka dravyanI pAmiiM. te vyavahAranayaI karInaI vyavahArii. te naya kAryakAraNa bheda mAnai chai. nizcayanayathI dravya nAnAkAryakAraNa ekazaktisvabhAva hRdayamAMhi dhariiM. A pramANe eka eka kAryanI oghazakti ane samucita zakti svarUpa aneka zaktio kAraNarUpe eka eka dravyanI aMdara paDelI hoya che. tRNa nAmanA eka ja dravyamAM dUdha-dahIM-mAkhaNa ane ghI thavAnI aneka zaktio rahelI che. temAM koI zakti potAnuM kArya nikaTanA kALamAM kare che eTale tene samucitazakti kahevAya che. ane koI zakti potAnuM kArya pUratara kALe kare che eTale tene oghazakti kahevAya che Ama koI paNa eka dravyamAM bhAvimAM thanAruM kArya avazya sat che. ane tethI ja pUrvakAlamAM te te kAryanI utpAdaka zaktio paNa sat che. A rIte kArya kAraNano kAla AzrayIne bheda che ema vyavahAranaye karIne vyavaharavuM (kahevuM-mAnavuM). kAraNake A vyavahAranaya kArya-kAraNano bheda mAne che. pUrvakALamAM kAraNa ane uttarakALamAM kArya che. Ama vyavahAranaya mAne che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 DhALa-2 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa A rIte vyavahAra nayanI mAnyatA hovAthI kAraNa paNa aneka che ane kArya paNa aneka che. jema ke tRNa kAraNa dUdha kArya, dUdha kAraNa dahI kArya, dahI kAraNa mAkhaNa kArya, mAkhaNa kAraNa ghI kArya, ghI kAraNa modaka kArya, A rIte pUrva pUrva paryAya kAraNa ane uttara uttara paryAya kArya thAya che. jethI anaMtA pUrvaparyAyo kAraNa bane che ane anaMtA uttara paryAyo kArya bane che. Ama rimenTe zavita mere rUma vyavahari vyavari-kAryabheda hote jIte kAraNabheda hoya che. ema vyavahAranayathI jANavuM aneka kAraNa ane aneka kArya A vyavahAranayanI mAnyatA che. paraMtu nizcayanayanI mAnyatA kaMIka judI ja che. tenuM kahevuM che ke kArya ane kAraNano bheda nathI. paraMtu dravya pote ja kAraNabhUta che. ane te dravya pote ja judA judA kAryarUpe pariNAma pAme che. jema ke tRNa-dUdha-dahI-mAkhaNa-ghI ane modaka A sarve paryAyo kramazaH pragaTa thatA hovAthI, jIva vaDe karAtA hovAthI (fjayate yar tam sArtha-je karAya te kArya) te sarve paryAyone kArya ja kahevAya che. paryAyo anaMtA che. mATe kAryo anaMta che. paraMtu tRNa-dugdhAdi paryAya (kArya) bhAve pariNAma pAmanArUM "pudgalAstikAya" e ja eka mUla dravya kAraNa che. tyAM kAraNabhUta pudgaladravya eka ja che aneka nathI. A rIte kAryo (payAryo) aneka che. je pUrvApara rUpe pragaTa thAya che. ane nAza pAme che. arthAt utpAda-vyayAtmaka che. ane kAraNa eka mUla dravyamAtra ja che. ke je ekarUpa che. tathA je dravya "anekakAryo karavAnA eka svabhAvavALuM ja mAtra che." dravyano potAno evo eka svabhAva ja che ke je aneka kAryo kare. jema dUdha eka dravya che. teno evo svabhAva che ke temAMthI peMDA, dudhapAka, bAsudI, khIra, dahIM, cA vigere anekakAryo thAya che. A rIte nizcayanayanI dRSTie nAnAkArya=anekakAryo che. paraMtu kAraNa eka=vividhakArya karavAvALuM kAraNa eka ja mAtra che. eTale ke vividhakArya karavAnA svabhAvathIyukta evuM dravya e kAraNa che. AvuM hRdayamAM avazya dharIe. tattva samajavuM joIe ke vyavahAranave pUrvApara paryAyone ja kAraNakAryarUpe mAnyA che. tethI anekakAraNa ane aneka kArya te na mAne che. paraMtu nizcayanaya kahe che ke jema uttara uttara paryAyo utpatti vyayavALA hovAthI kArya che. tema pUrva pUrva paryAyo paNa utpatti ane vyayavALA hovAthI kArya ja che. te pUrva-uttara sarve paryAyo utpAda-vyayavALA hovAthI kAraNa svarUpa nathI paNa kAryasvarUpa che te paryAyo pAmanArUM (paryAya pAmavAnA eka svabhAvavALuM) je mULabhUta dravya che. te kAraNa che. ane te dravya to sadA eka ja che. mATe kAraNa sadA ekarUpa ja hoya che. A rIte nizcaya nayanI dRSTie kArya aneka (nAnA), ane kAraNa dravyamAtra svarUpa eka hoya che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 nahIM to svabhAva bhedaI dravyabheda thAi. te te deza kAlAdikanI apekSAiM-ekanai anekakAryakAraNasvabhAva mAnatAM koI doSa nathI. kAraNAntaranI apekSA paNiM svabhAvamAMhi ja aMtarbhUta chai. teNai-tehanu paNi vikalapaNuM na hoi. nizcayanayanuM kahevuM che ke pUrvApara paryAyo prATyamAna hovAthI kAryAtmaka che. ane temAM vaNAyeluM mUlabIjabhUta dravya te eka ja kAraNa che. Ama jo na mAnIe to svabhAvabheda thavAthI dravyabheda thAya. jema ghaTa ane paTa A banne dravyo bhinna bhinna che. kAraNa ke ghaTa jalAdhAranuM kAma karavAnA svabhAvavALo che. ane paTa zarIrAcchAdana karavAnA svabhAvavALo che. ghaTano je jalAdhArano svabhAva che te paTamAM nathI ane paTano zarIrAcchAdanano je svabhAva che. te ghaTamAM nathI. Ama jalAdhAra ane zarIrAcchAdana karavA svarUpa kArya rUpe svabhAvabheda hovAthI ghaTa-paTamAM dravyabheda che. tevI ja rIte tRNamAM dudha utpAdanano svabhAva che. dudhamAM dahI utpAdanano svabhAva che ema sarve paryAyomAM bhinna bhinna kArya karavAno svabhAva hovAthI svabhAvabheda thayo. ane svabhAvabheda thavAthI ghaTa paTanI jema tRNa-dudhadahIM-mAkhaNa ane ghI paNa svataMtra bhinna bhinna dravya ja thaI jaze arthAt vyavahAra nayanA mate ghaTa-paTanI jevo dUdha dahImAM paNa dravyabheda thaze. mATe vyavahAranayanI mAnyatA barAbara nathI. ema nizcayananuM kahevuM che. tethI eka mUlabhUta dravya (pugalAstikAya) ja che. ane te pote ja tRNa-dUdha Adi aneka kAryomAM pariNAma pAmavArUpe kAraNa bane che. ema mAnavuM ja ucita che. prazna- jo pudgala dravya eka ja kAraNa hoya ane tRNa-dugdha-dadhi Adi aneka (paryAyo te) kArya hoya to A pugaladravya nAmanA kAraNamAMthI ekI sAthe te tamAma kAryo kema nIpajatAM nathI ? kramazaH ja kema nIpaje che ? tathA tRNamAMthI dUdha kArya karavuM hoya to gomuktatA (gAya vaDe ghAsanuM bhakSaNa karAyeluM hovuM joIe ane dadhi banAvavuM hoya tyAre khaTAzano yoga joIe. ane dadhimAMthI mAkhaNa banAvavuM hoya to ravaiyAno yoga joIe. mAkhaNanuM ghI banAvavuM hoya tyAre agnino zeka joIe. AvA bhinnabhinna bIjAM kAraNAntaronI apekSA paNa kema che ? jo eka ja kAraNamAMthI aneka kAryo nIpajatAM hoya to eka ja kAla nIpajavAM joIe ane te te dravyanI potAnI ja aneka kAryakaraNa zakti hovAthI bhinna bhinna kAraNonI (kAraNAntaronI apekSA paNa na rahevI joIe. uttara- eka ja kAraNa (mUlabhUta dravyazakti) hovA chatAM paNa te te kArya karavAmAM (1) kALano krama ane (2) kAraNotaronI apekSA je rAkhavAmAM Ave che te paNa dravyanA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 DhALa-2 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa svabhAvamAM ja aMtarbhata karavI. tRNakAle rahelA pugalono evo svabhAva ja che ke temAMthI prathama dUdha ja thAya, dadhi Adi banavAnI zakti hovA chatAM paNa te na thAya ane te dUdha banavAmAM paNa gomuktatA kAraNotara maLe to ja thAya. tevI ja rIte dUdha rUpe rahelAM pugalono paNa evo svabhAva ja che ke temAMthI dadhi ja thAya. bIjAM kAryo na thAya. ane te paNa khaTAzano yoga maLe to ja thAya, A rIte te te deza-kAlAdikanI apekSAe eka dravyamAM ja anekakArya karaNa-eTaleke aneka kArya karavAno svabhAva che. ema mAnavAmAM koI doSa nathI. ane kAraNotaronI je apekSA rAkhavAmAM Ave che te paNa svabhAvamAM ja aMtarbhata gaNI levI. te te dravyano tevo tevo svabhAva ja che ke te te pratiniyata evAM bIjAM kAraNotaro male to ja te te kArya kare eTale dravyamAM kAryanI zakti hovA chatAM kAraNotaranI apekSAvALI te zakti che. Avo A dravyano svabhAva che. teDuM tethI tenuM te kAraNAntaronuM paNa vipakaniSphaLapaNuM na hodda thatuM nathI. kAraNAntaro maLe to ja dravya potAnuM kArya karavAnA svabhAvavALuM che. Ama mAnavAthI te kAraNAntaronuM paNa niSphaLapaNuM thatuM nathI. nizcayanayathI A je kaMI samajAvavAmAM AvyuM che ke kAraNabhUta dravya eka che ane kAryabhUta paryAyo aneka che. tathA potAnAM anaMta kArya karavAno (paryAya pAmavAno) dravyamAM svabhAva hovA chatAM kramazaH je thavAnuM hoya te ja kArya kare ane kAraNAntaro maLe tyAre ja vivakSitakArya kare A saghaLI vAta paNa azuddha nizcayanayathI jANavI. arthAt zuddha nizcayanayanuM mAnavuM A naya karatAM vaLI kaMIka judu che. prazna- zuddha nizcayanayanuM mAnavuM zuM che? te to samajAvo. uttara tathA "zabdanizcayanayanaDuM mAruM kArya mithyA che" "mAvAva vayanAsti, vartamAne'pi tattathA" iti vacanAt, kAryakAraNakalpanArahita zuddha avicalitarUpa dravya ja che. te nAkhavuM. - zuddha nizcayanayanA mate to sarve paNa kAryo mithyA che. kArya kAraNa jevuM kaMI che ja nahIM. mAtra pariNAmI svabhAvavALuM dravya ja che. tRNamAMthI dUdha thayuM eTale vyavahArI loko dUdhane kArya mAne che. paraMtu vAstavika vicArIe to dUdha jevuM koI kArya ja nathI. kAraNa ke te dugdhAtmaka kArya, zuM tRNanA pUrvakALamAM hatuM. ane thayuM? ke tRNanA aMtakALamAM hatuM ane thayuM ? ke tRNanA vartamAnakALamAM hatuM ane thayuM ? Ama traNa pakSo che. A traNamAMthI eka paNa pakSa yukti saMgata nathI. te A pramANe- tRNanA pUrvakALamAM to kArya che ja nahi. A vAta jagatmasiddha che. have bIjo pakSa lahIe ke tRNanA aMtakALe che. to te vAta paNa mithyA che. kAraNake tRNano nAza thavAno je caramasamaya che. te samaye tRNa nAza pAmatuM hovAthI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-9 nazyamAna evuM paNa haju tRNa che. dUdha banyuM nathI. tethI dUdha nathI ane pachInA samaye jyAre dUdha bane che tyAre tRNa ja rahyuM nathI. ke jethI tRNamAMthI dUdha banyuM kahevAya. arthAt tRNanA antima samaye tRNa che paraMtu dUdha nathI ane dudhanA prathama samaye dUdha che paraMtu tRNa nathI. to tRNamAMthI dUdha banyu ema kevI rIte kahevAya ? eTale tRNanA aMte paNa dUdha nathI. have je kArya AdimAM na hoya ane aMtamAM paNa na hoya, to pachI te kArya vartamAnakALamAM paNa tema ja hoya, eTale ke pUrvamAM jema nathI, aMtamAM jema nathI tema vartamAnamAM paNa nathI ja, tethI vartamAnakALamAM paNa dUdhakArya na hoya tevuM ja che. A rIte pUrva-uttara paryAyone vyavahAranaya je kAryarUpe mAne che ane azuddha nizcayanaya paNa aneka kArya ane eka kAraNa je mAne che. te saghaLI vAta zuddha nizcayanayanI dRSTie mithyA che. A rIte kArya ja koI na hovAthI kAraNa paNa nathI. kAraNa zabda kAryanI apekSAvALo che. jema pitA-putra, guruziSya. jene putra hoya tene pitA kahevAya. jene ziSya hoya tene guru kahevAya. jene putraane ziSya nathI tene jema pitA ane guru kahevAtA nathI tema jemAMthI kArya nIpaje tene kAraNa kahevAya. paraMtu kArya ja koI nathI to kAraNane kAraNa kema kahevAya ? mATe A saMsAramAM koI kArya paNa nathI. ane koI kAraNa paNa nathI ja. phakta pariNAma pAmavAnA svabhAvavALuM dravya ja che. tethI A saMsAramAM kArya-kAraNanI kalpanA rahita evuM zuddha dravya mAtra ja che. ane te paNa pota potAnA mULabhUta svarUpathI avicalita svarUpa vALuM che. potAnA dravyasvabhAvathI calita na thanAruM dravya che. A nayanI dRSTie navA navA paryAyarUpe dravya phakta AvirbhAvatirobhAva mAtra ja pAme che. jema sarpa utkRNA kare ke viphaNA kare paraMtu Akhare te sarpamAtra ja che. utkaNA-viphaNAne vyavahArI loko kArya-kAraNa mAnI le che. paraMtu temAM kArya-kAraNa jevuM kaMI ja nathI. A nayane bAhyavyavahAro ISTa nathI. bAhya upacAroAropo je karAya che te paNa ISTa nathI. Antarika paristhiti vadhAre priya che. eTale nizcayanaya pariNatipradhAna che. ane vyavahAranaya pravRttipradhAna che. pariNati e mAnasika pariNAma che. ane pravRtti e kAyikadharma che. eTale ja pariNati e jJAnamaya hoya che. ane pravRtti e kriyAtmaka hoya che. A rIte vicAratAM aneka kArya ane anekakAraNa che evI mAnyatA vyavahAranayanI che. aneka kArya ane eka kAraNa che. evI mAnyatA azuddhanizcayanayanI che. ane kArya-kAraNa kaMI che ja nahIM. zuddha avicalita dravyamAtra ja che. ane te pariNAmI svabhAvavALuM che. AvI mAnyatA zuddha nizcaya nayanI che. ema jANavuM. ll18 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 DhALa-2 : gAthA-10 dravya-guNa-paryAyano rAsa guNa paryAya vigati bahu bhedaI, nija nija jAti varataI re ! zaktirUpa guNa koIka bhASaI. te nahIM mAragI nirataI re // jinavANI raMgaI mani dharii ra-1oll gAthArtha- guNa ane paryAyanI vyaktio aneka prakAranI potapotAnI jAtimAM (svabhAvamAM) varte che. koIka darzanakAro (digaMbaro) guNane paNa (parivartana pAmavAnI) zaktisvarUpa kahe che. te mArgI (mArga upara cAlanArA) jIvo nirdoSa mArga nathI. ri-1all Tabo-ima zaktirUpai dravya vakhANiuM. havaI-vyaktirUpa guNaparyAya vakhANai chai = guNa paryAya vyakti bahu bhedaI-aneka prakAri, nija nija jAti-sahabhAvI, kramabhAvI, kalpanAkRta Apa ApaNai svabhAvai vartAi chaI. koIka digaMbarAnusArI zaktirUpa guNa bhASaI chaI. je mATaI te Ima kahaI kaI je - jima-dravya-paryAyanuM kAraNa dravya, tima guNaparyAyanuM kAraNa guNa. dravyaparyAya = dravyano anyathA bhAva. jima nara-nArakAdika. athavA taiyaNuka-caNakAdika. guNaparyAya guNano anyathAbhAva. jima mati-zrutAdi vizeSa. athavA siddhAdi kevalajJAna vizeSa. ima dravya 1, guNa 2, e jAti zAzvata, anai-paryAyathI azAzvata. ima AvyuM." - ehavuM kahaI jaI, te nirataI-rUDaI mArgaI nahIM. je mArTi e kalpanA zAstri tathA yukti na milaI. ri-10mAM vivecana- A pramANe guNa ane paryAyo pAmavAnI zaktivALuM dravya che. ema dravyane zaktisvarUpa samajAvyuM. have temAM guNa-paryAyo pragaTa thAya che. vyakta thAya che Avirbhata thAya che. tethI vyaktisvarUpavALA (vyakta thavAnA svarUpavALA) evA guNa-paryAyone graMthakArazrI jaNAve che- te te guNo ane paryAyo pAmavAnI odha zakti ane samucitazakti ema be prakAranI zaktiyukta dravya che. ane te kAraNathI kAraNAntaro prApta thaye chate ane kArya karavAno kALa pAke chate te dravyamAMthI potapotAnA sajAtIya guNa-paryAyo pragaTa thavA svarUpa kArya utpanna thAya che. tethI sarve paNa dravyo potapotAnA guNa-paryAya pAmavAnI zaktisvarUpa che. suvarNadravya kaDu-kuMDalAdi paryAya pAmavAnI zaktivALuM che. mRdravya piMDa-sthAsa-kozAdi pAmavAnI zaktivALuM che. jIvadravya nara-nArakAdi pAmavAnI zaktivALAM dravya che. Ama, eke eka dravyo potAnAmAM rahelA guNa paryAyo pAmavAnI zaktivALAM che. tethI te te dravyane te te guNa paryAyonuM upAdAnakAraNa kahevAya che. upAdAna kAraNabhUta dravyamAM ja potapotAnA gu-paryAyo pAmavAnI zaktimattA rahelI che. kAraNAntaronI apekSA paNa svasvabhAvamAM ja Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-10 aMtargata jANavI. dUratara kAraNabhUta evA upAdAnamAM oghazaktirUpa (sAmAnyazaktirUpa) ane nikaTatama kAraNabhUta upAdAnamAM samucitazaktirUpa (paripakvazaktirU5) yogyatA rahelI che. tethI dravyamAM ja guNa paryAyo pragaTa thAya che. ane dravya pote ja potapotAnA guNa paryAyo pAmavAnI anaMtazaktivALuM svayaM che ja. AvA prakArano dravyano svabhAva ja che ane te paNa potAno pAriNAmika svabhAva che. prazna- guNa ane paryAya e zuM che ? banne ghaTa ane paTanI jema paraspara bhinna che ke ekarUpa che? jo bhinna hoya to ekAnnabhinna che ke vivekSAkRta bhinna che ? jo abhinna hoya to AvAM be nAmo kema ? uttara- guNa ane paryAya ghaTa-paTanI jema bhinna padArtha nathI paraMtu dravyAtmaka je dharmI-padArtha che. tenI sAthe sadA kALa rahenArA je dharmo che te guNa che. ane te dharmonuM je parivartana thAya che. te paryAya che. jema ke jIva e dravya che. te dharmI che. jJAna-darzana-cAritra Adi je dharmo che. te jIvanI sAthe sadA vartatA hovAthI guNo che. tene ja dharmo kahevAya che. te guNonI parAvRtti eTale matijJAna zrutajJAna vigere paryAyo che. kAraNake jJAna jIvanI sAthe sadA hoya che. paraMtu matijJAnopayoga ke zrutajJAnopayoga sadA hoto nathI. zrutajJAnanA upayoga kALe matijJAnano upayoga nathI. avadhijJAna AdinA upayogakAle matijJAnano ke zrutajJAnano upayoga nathI A rIte matijJAnAdinI parAvRtti che. tethI tene paryAya kahevAya che. evI ja rIte pugalAstikAyamAM rU5 rasa gaMdha ane sparza e sadA rahenAra hovAthI guNo che. paraMtu zveta-nIla pItAdi parAvRtti pAmatA hovAthI paryAya che. A rIte "dharma" paNe abhinna ane sahabhAvI-kramabhAvI paNe kathaMci bhinna evA guNa-paryAyo che. paraMtu guNothI paryAyo ane paryAyothI guNo atyanta bhina tattva nathI. dravyamAM rahelA je dharmo che. te dharmone sahabhAvI paNe joIe to te guNa kahevAya che ane te ja dharmone kramabhAvIpaNe joIe to te paryAya kahevAya che. mATe ghaTapaTanI jema guNa ane paryAya atyanta bhinna nathI. paraMtu "dharma" svarUpe vAstavika eka ja tattva che. mAtra sahabhAvI ane kramabhAvI rUpe tene jotAM guNa ane paryAyamAM vivekSAkRta ja bheda che. A ja vAta A gAthAmAM kahe che ___guNa paryAya vyakti bahu bhedaI-aneka prakAraM nija nija jAtiM sahabhAvI kramabhAvI kalpanAkRta Apa ApaNaiM svabhAvaiM vartaiM chaiM. sarve dravyomAM pota potAnI jAtine anusAra (pota potAnA svabhAvane anusAra) bahu prakAre guNo ane paryAyo rUpa vyaktio varte che. te sarvemAM sahabhAvitva ane Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 DhALa-2 : gAthA10 dravya-guNa-paryAyano rAsa kramabhAvitvanI kalpanA vaDe karAyeluM guNa-paryAyamaya svarUpa potapotAnA svabhAve ja varte che. sArAMza ke dharma ane dharmI ema be ja tattva che. AdhAra rUpa je tattva che. te dharmI che. ane Adheya rUpa je tattva che. te dharma che. A dharmane jyAre sahabhAvi paNe nirakhIe tyAre te guNa kahevAya che. ane A ja dharmane jyAre kramabhAvi paNe nirakhIe tyAre te paryAya kahevAya che. tethI guNa-paryAya bhinna bhinna nathI. paraMtu sahabhAvi ane kramabhAvi evI kalpanAvaDe karAyelo bheda che. vAstavamAM bheda nathI. ghaTa e dravya che. rUpa rasAdika e guNa che. rUpa rasAdikanI parAvRtti te paryAya jANavo. jIva e dravya che. jJAnAdika e guNo che ane te jJAnAdika guNonI je parAvRtti (hAni-vRddhi vigere) te paryAya jANavo. A pramANe dravya nAmano dharmI padArtha, guNa ane paryAya pAmavAnI zaktisvarUpa che. ane guNa-paryAyo temAM pragaTa thavAnA svarUpavALA che. tethI vyakti svarUpa che. (vyakta thavAnA svabhAvavALA che.) A rIte dravya ja eka zakti svarUpa che. ane guNa-paryAyo vyaktisvarUpa che. koika digaMbarAnusArI-zaktirUpa guNa bhASai chai. je mATaiM-te ima kahai chai. je"jima dravyaparyAyacaM kAraNa dravya, tima guNaparyAya, kAraNa guNa. dravyaparyAya-dravyano anyathAbhAva, jima-nara-nArakAdika, athavA-dvayaNukatryaNukAdika. guNaparyAya-guNano anyathAbhAva. jima-matizrutAdi vizeSa. athavA-siddhAdikevalajJAnavizeSa. ima-dravya-guNa e jAtiM zAzvata, anaiM-paryAyathI azAzvata, ima AvyuM" digaMbara saMpradAyane anusaranArA koIka Ama mAne che ke jemAM paryAyo pAmavAnI zaktivALuM dravya che. tevI ja rIte guNo paNa paryAyo pAmavAnI zaktivALA che. arthAt jema dravya zaktirUpa che. tema guNa paNa (paryAyo pAmavAnI) zaktirUpa che. je mATe = eTale). kAraNake te digaMbarAnuyAyI Ama kahe che ke jema- "dravyaparyAyanuM kAraNa dravya che. tema guNaparyAyanuM kAraNa guNa che. paryAya pAmavAnI zakti jevI dravyamAM che. tevI ja guNamAM paNa che. tethI dravya ane guNa e be mUla jAti che. ane te bannenA judA judA paryAyo che. dravyanA paryAyane dravyaparyAya kahevAya che. ane guNanA paryAyane guNaparyAya kahevAya che. dravyaparyAya = eTale dravyanuM anyathA thavuM te. dravyanuM rUpAntara-parivartana. guNaparyAya = eTale guNanuM anyathA thavuM te. guNanuM rUpAntara-parivartana. "AtmA" nAmanuM je dravya che tenA manuSya, tiryaMca-nArakI Adi je je paryayo thAya che te jIvadravyanA dravyaparyAya jANavA. evI ja rIte "pudgala" nAmanuM je ajIva dravya che. tenA be paramANu-traNa paramANu sAthe maLIne je yaNuka-caNakAdi skaMdho bane che. athavA , Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-10 moTA skaMdho vikherAIne je nAnA skaMdho bane che te sarve ajIva dravyanA dravyaparyAyo jANavA A badhAM "dravyaparyAyanAM" udAharaNo samajavAM. evI ja rIte "guNaparyAya" eTale guNono anyathA bhAva. guNonuM badalAvApaNuM. jema ke "jJAna" e jIvano guNa che. paraMtu jJAnopayogamAM koIka kALe matijJAnopayoga hoya, koIka kALe zrutajJAnopayoga hoya. koIka kALe darzanopayoga hoya. ema mati-zruta Adi upayogavizeSa. athavA mati-zruta Adi jJAnonI kSayopazamabhAve taratamatArUpa vizeSatA. A saghaLA guNaparyAyo jANavA ane kevalajJAna pAmI cukelA kevalI bhagavaMtomAM hInAdhiktA thavA rUpa paryAyo saMbhavatA nathI. paraMtu te kevalajJAnamAM bhavastha kevalajJAna ane siddhasthakevalajJAna. athavA ekasamayAvacchinna siddhastha kevalajJAna, dvisamayAvacchinna siddhastha kevalajJAna ItyAdi jJAnavizeSatA siddhAvasthAmAM paNa saMbhave. tethI A sarve jIvadravyanA jJAnAtmaka guNanA paryAyo che. tethI guNaparyAyo kahevAya che. tevI ja rIte ghaTa-paTa Adi pudgaladravyanA rUpa-rasa-gaMdha-sparza e guNo che. paraMtu rUpamAM nIla-pIta-zveta-rakta-kRSNAdi bhAve je rUpAntara thAya che. te guNaparyAya che. tathA gaMdha e guNa che. paraMtu gaMdhamAM surabhidurabhi paNe je rUpAntara thAya che. te saghaLA guNaparyAya kahevAya che. A rIte jIva ane pudgalAtmaka dravya jema mUlajAtirUpe zAzvata che. tevI ja rIte jJAnAdi jIvanA guNo ane rUpAdi pudgalanA guNo e jAti paNa dravyanI jema ja zAzvata che. arthAt dravya eka, ane guNa bIjI ema be mUlajAti che ane te zAzvata (dhruva) che. ane te bannenAM je je rUpAntaro thAya che. te paryAyo che ane te paryAyo paNa dravyaparyAya ane guNaparyAyanA nAme dvidhA che. ane te paryAya parivartana pAmatA hovAthI azAzvata che. Ama A tattva che. A pramANe digaMbarAnuyAyI kahe che prazna- dravyaparyAya ane guNaparyAya Ama paryAyanA be bheda che. dravyanI jema guNamAM paNa paryAya pAmavAnI zakti che. AvI vAta digaMbaronA zAstramAM kyAM kahI che ? kyA graMthamAM ane kaI gAthAmAM kahI che. uttara- zrI kuMdakuMdAcArya viracita pravacanasAra nAmanA graMthamAM zeyatattvAdhikAra nAmanA bIjA adhikAramAM 93mI gAthAmAM ane tenA upara racAyelI zrI amRtacaMdrAcAryanI TIkAmAM A varNana che. te gAthA tathA TIkAno pATha A pramANe che. attho khalu davvamao, davvANi guNappagArANi bhaNidANi / tee puje pajhAyA, pajhayamUThA divasamAM rUA pravacanasAra / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 DhALa-2 : gAthA-10 dravya-guNa-paryAyano rAsa gAthArtha- padArtha kharekhara dravyamaya che. ane dravyo guNAtmaka kahelAM che. te bannenA vaLI paryAyo che. paryAyomAM je jIvo mohabdha thAya che. te parasamaya che (parabhAvadazAvALA jIvo che.) 93 TIkA- da ji : zrazcana pachidImAna: pArtha : sarva vi vistAra/pati sAmAnyasamudAyAtmanA dravyeNAbhinivRttatvAd dravyamayaH / dravyANi tu punarekAzrayavistAravizeSAtmakai guNairabhinittatvAd guNAtmakAni / paryAyAstu punarAyata vizeSAtmakA uktalakSaNe dravyairapi guNairapyabhinivRttatvAd dravyAtmakA api guNAtmakA api / tatrAnekadravyAtmakaikyapratipattinibandhano dravyaparyAyaH / sa dvividhaH, samAnajAtIyo'samAnajAtIyazca / tatra samAnajAtIyo nAma yathA anekapudgalAtmako dvayaNukastryaNuka ityAdi, asamAnajAtIyo nAma yathA jIvapudgalAtmako devo manuSya ityAdi / guNadvAreNAyatAnaikyapratipattinibandhano guNaparyAyaH / so'pi dvividhaH, svabhAvaparyAyo vibhAvaparyAyazca / tatra svabhAvaparyAyo nAma samastadravyANAmAtmIyAtmIyAgurulaghuguNadvAreNa pratisamayasamudIyamAna SaTsthAnapatitavRddhihAninAnAtvAnubhUtiH, vibhAvaparyAyo nAma rUpAdInAM jJAnAdInAM vA svaparapratyayapravartamAna-pUrvottarAvasthAvatIrNatAratamyopadarzita-svabhAva vizeSAnekatvApattiH / athedaM dRSTAntena draDhayati A pAThane anusAra dravyanA paryAyo ane guNanA paryAyo ema paryAyo be jAtanA che. tyAM dravyaparyAyo samAnajAtIya ane asamAnajAtIya nAme be prakAranA che. vayaNukacaNukAdi je skaMdho thAya che. te eka pugala dravya mAtrajanya hovAthI samAna jAtIya paryAya kahevAya che. ane jIva-pugala maLIne deva-manuSyAdi je paryAyo dravyanA thAya che te asamAnajAtIya paryAya kahevAya che. tevI ja rIte guNanA paNa paryAyo che. ane tenA be beda che svabhAvaparyAya tathA vibhAvaparyAya. sarva dravyone potapotAnA agurulaghuguNa dvArA pragaTa thatuM SaguNahAni-vRddhirUpe nAnApaNuM te svabhAvaguNaparyAya ane rUpAdi tathA jJAnAdi guNomAM svapara (upAdAna-nimitta)nA kAraNe pravartatI je tAratamyatA, ane tenA kAraNe thatuM nAnApaNuM te vibhAvaguNaparyAya kahevAya che. Ama digaMbarAmnAya mAne che. ahIM sudhI pravacanasAranA AdhAre digaMbara AmnAya zuM mAne che. te vAta karI. eha kahai chai, te niratai = ruDai mArgai nahIM je mATi-e kalpanA zAstriM tathA yuktiM na milaI // 2-10 // digaMbarAnusArI loko dravya ane guNane mUlabhUta zAzvata jAti kahIne dravyaparyAya tathA guNaparyAya jaNAvIne jema dravya paryAya pAmavAnI zaktirUpa che. tema guNapaNa paryAya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA--11 pAmavAnI zaktirUpa che. ehavuM je kahe che. te nirata mArge eTale ke nirdoSa mArge=rUDe mArge nathI. je mATe=kAraNake digaMbarasaMpradAyanI A kalpanA kalpanA mAtra ja che. kAraNake zAstranI sAthe A vAta maLatI AvatI nathI tathA yuktithI paNa A vAta saMgati pAmatI nathI. tyAM prathama zAstranI sAthe kevI rIte saMgati thatI nathI te have pachInI gAthAmAM samajAve che. 19) 81 re paryAyathI guNa bhinna na bhAkhIo, sammati graMthiM vigati re / jehano bheda vivakSAvazathI, te kima kahii zakti re / / jinavANI raMgaI mani dhirai / / 2-11 // gAthArtha-- "paryAyathI guNa bhinna kahyo nathI'' AvuM spaSTavidhAna sammati prakaraNamAM che, vivakSAmAtranA vazathI ja jeno bheda karavAmAM Avyo hoya tene zaktirUpa (paryAya pAmavAnI zaktivALo) kema mAnI levAya ? ||2-11 Tabo- paryAyathI guNa bhinna kahatAM-judo bhAkhIo nathI. sammati graMthi, vyaktipragaTa akSaraU. tathAhi parigamaNaM pajjAo, aNegakaraNaM guNatti egaTThA / taha viNa guNati bhaNNaI, pajjavaNayadesaNA jamhA // 3 - 12 // "jima kramabhAvipaNuM paryAyanuM lakSaNa chaI, tima aneka karavuM. te paNi-paryAyanuM lakSaNa chaI. dravya to eka ja chaI. jJAna-darzanAdika bheda kahaI chaI. te paryAya ja chaI, paNi guNa na kahiI. je mATi-dravya-paryAyanI dezanA bhagavaMtanI chaI. paNi-dravya-guNanI dezanA nathI' e gAthArtha. "jo Ima-guNa, paryAyathI bhinna nathI, to dravya-guNa-paryAya'" e 3 nAma kima kaho cho ?" ima koI kahaU. tehanaiM kahiU je "vivakSA kahiU bhedanayanI kalpanA, tehathI. jima tainasya dhArA" ihAM tela naiM dhArA bhinna kahI dekhADyAM. paNi bhinna nathI. tima 'sahabhAvI kramabhAvI kahInaIM guNa-paryAya bhinna kahI dekhADyAM. paNi paramArthaU bhinna nathI. Ima jehano bheda upacarita chaIM. te zakti kima kahiU ? jima upacarita gAya dujheI nahIM, tima upacarita guNa zakti na dharaI. II 2-11 || vivecana- jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, ane kAla A mUla 6 dravyo che. te 6mAM jIva ane pudgala dravya sarvane samajAya tema hovAthI mukhyatve te be dravyane Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 DhALa-2 : gAthA-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa AzrayI samajAvavAmAM Ave che ke AtmA e jIvadravya che. jJAnAdi jIvanA guNo che. ane matijJAna-zrutajJAna Adi je paryAyo kahevAya che te guNanA paryAyo nathI. paraMtu jIvadravyanA ja paryAyo che. mati-zrutajJAnanI hInAdhikatA ke taratamatA e paNa guNanA paryAyo nathI paraMtu jIvanA ja paryAyo che. bhavastha kevalajJAna ke siddhastha kevalajJAna ItyAdi paNa jIvanA ja paryAyo che. kAraNake uparanA sarve paryAyo guNane AzrayIne thAya che. paraMtu thAya che to jIvamAM ja, jIvano je jJAnopayoga matijJAna rUpa hato te zrutajJAnarUpa thayo. jIvanuM je kevalajJAna bhavasthasvarUpavALuM hatuM te siddhastha svarUpa banyuM. ema sarve paryAyo guNane AzrayI pravarte che. paraMtu guNamAM pravartatA nathI. jIvamAM ja pravarte che. nara-nArakAdi jema audayika bhAvanA jIvanA paryAyo che. ane audAyikabhAva jIvane ja hoya che. tema matijJAnAdi guNavizeSa ane teonI hAni-vRddhi rUpa taratamAtA e kSAyopathamika bhAvanA paryAyo che. ane te kSAyopathamika bhAva paNa jIvane ja hoya che. tevI ja rIte ghaTa-paTa e pudgala dravya che. rUpa rasAdika tenA guNo che. ane nIla-pItAdi rUpe je parAvRtti thAya che te parAvRtti paNa ghaTapaTa dravyanA ja paryAyo che. rUpa-rasAdikanA te paryAyo nathI. kAraNake nIla-pItAdi ane rUpa e kaMI judI vastu nathI. surabhi-durabhi ane gaMdha e kaMI bhinna vastu nathI. ghaTapaTanuM je nIlarUpa hatuM te ja pItarUpe thayuM. eTale ghaDAmAM ja parivartana AvyuM. rUpa rasa, gaMdha, sparza, A cAra guNo, ane nIla, pIta, zvetAdi tenA uttarabhedo kaMI judA nathI. je nIla che te paNa rUpa ja che. je pIta che te paNa rUpa ja che. je zveta che te paNa rUpa ja che. mATe nIla-pIta zveta-rakta ane kRSNane kramabhAvI paNe nIrakhIe tyAre te badalAtA dekhAya che mATe paryAya kahevAya che. ane nIla paNa rUpa ja che. pIta paNa rUpa ja che ema sahabhAvapaNe jyAre joIe chIe tyAre te guNapaNe jaNAya che tethI vastuta guNo e kaMI paryAyathI bhina tattva nathI ke tene dravyanI jema AdhAra banAvIne zaktirUpa mAnI zakAya. A ja vAta graMthakArazrI samajAve che paryAyathI guNa bhinna kahatAM-judo bhAkhio nathI. sammati graMthiM, vyaktiM-pragaTa akSaraDuM, tathAdi parigamaNaM pajjAo, aNegakaraNaM guNatti egaTThA / tada vi ja mukti mA, panavAla nahIM rU-22 (sa.pra.) paryAyathI guNo e bhina tattva eTale ke judo padArtha zAstromAM kahelo nathI. pUjyapAda zrI siddhasena divAkarasUrijIe sammatiprakaraNa nAmanA mahAgraMthanA trIjA kAMDanI bAramI gAthAmAM A vAta vyaktapaNe eTale ke spaSTa akSarothI kahI che. te A pramANe Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-11 "parigamana, paryAya, anekakaraNa, ane guNa A cAre zabdo eka ja arthavALA che. paryAyavAcI zabdo ja che. chatAM "guNa" evA zabdanI prasiddhi nathI paNa "paryAya"zabdanI prasiddhi che. kAraNake bhagavAnanI dezanA paryAyArthikanayanI che." A gAthAthI spaSTa samajAya che ke paryAya ane guNa bane zabdo ekArthaka ja che. kharekhara to "anekakaraNa"A tenuM lakSaNa che. to jema paryAyo dravyane anekarUpe kare che tema guNa paNa dravyane anekarUpe kare ja che. jema nara-nArakAdi paryAyo jIvadravyane anekapaNe kare che. A jIva nara che. A jIva nArakI che. A jIva deva che. ItyAdi rUpe jIvadravyane jema paryAyo anekarUpe vyavahArayogya banAve che. tema guNo paNa te dravyane anekarUpe kare ja che. je jIva pUrve matijJAnavALo hato, te jIva have zrutajJAnavALo thayo, tathA je jIva zrutajJAnavALo hato te jIva have kevalajJAnavALo thayo ItyAdi kahevAya ja che. tathA A jIva alpajJAnI, A jIva adhikajJAnI ityAdi rIte guNo paNa jIvadravyane anekasvarUpe samajAve ja che. je rUpa, rasAdika guNo che te ja nIla, pIta zveta tathA tikta kaTu Adi svarUpe che. rUparasAdika ane nIlapItAdika bhinna vastu nathI. tethI dravya ane paryAya ema be ja vastu che. paryAyone sahabhAvI paNe vicArIe tyAre te guNapaNe jaNAya che ane te paryAyone kramabhAvI paNe vicArIe to paryAya rUpe jaNAya che. ema mAtra sahabhAvI kramabhAvapaNAnI kalpanA dvArA karAyelo bheda che. vastutaH guNo ja paryAya rUpa che. jJAna ja matyAdirUpa che. tethI AdhArabhUta padArthane dravya kahevAya che. ane AdheyabhUta dharmane paryAya kahevAya che. ane te paryAyane sahabhAvI lakSaNathI joIe tyAre te paryAyane ja guNa kahevAya che. guNo e ja paryAyo che. ane paryAyo eja guNo che mAtra sahabhAvitA ane kramabhAvitAnA lakSaNathI kathaMcit bheda jaNAya che. paramArthathI bheda nathI. jima kramabhAvipaNuM paryAya- lakSaNa chai, tima aneka karavU. te paNi paryAya- lakSaNa chai, dravya to eka ja chai. jJAna-darzanAdika bheda kahai chai. te paryAya ja chai. paNi guNa na kahiiM, je mATi dravya-paryAyanI dezanA bhagavaMtanI chai, paNi dravya-guNanI dezanA nathI e jAthArtha , sammati prakaraNanA trIjA kAMDanI 12mI gAthAno artha TabAkArazrI pote ja khole che ke- jema kramabhAvitva e paryAyanuM lakSaNa che. tema "aneka karavuM" A paNa paryAyanuM lakSaNa che. dravya to eka ja che. jema ke koI paNa vivakSita jIvadravya to eka ja che. paraMtu jJAnadarzanAdika guNo te jIvadravyano bheda (aneka) kare che. jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA ityAdi. tethI paryAyanuM mane evuM lakSaNa jema paryAyamAM varte che tema anekakaraNa A Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa lakSaNa guNamAM paNa varta ja che. mATe je guNo che. e paryAya ja che. ane je paryAya che. te guNo ja che. paraMtu zAstromAM ane vyavahAramAM jevI paryAya tarIkenI prasiddhi che. tevI "guNanI prasiddhi kahevAtI nathI. kAraNake bhagavaMtanI dharmadezanA dravya-paryAyanI che. paraMtu dravya-guNanI dezanA nathI. dravyArthikanaya ane paryAyArthika nayathI-prabhunI dezanA che. paraMtu guNArthikanayathI dezanA hoya evuM koI zAstromAM sAMbhaLyuM nathI. mATe guNa ane paryAya eka ja hovA chatAM guNa tarIke ullekha zAstromAM nathI. paNa paryAya tarIke ullekha che. "jo ima guNa, paryAyathI bhinna nathI. to "dravya guNa paryAya" e 3 nAma kima kaho cho ? ima koi kahaiM, tehanaI kahiiM je vivakSA kahiiM-bhedanayanI kalpanA, tehathI. jima "tailasya dhArA" ihAM tela naiM dhArA bhinna kahI dekhADyAM, paNi bhinna nathI. "tima sahabhAvI-kramabhAvI kahInaiM guNa paryAya bhinna kahI dekhADyAM, paNi paramArthaI bhinna nathI" ima jehano bheda upacarita chaiM, te zakti kima kahiiM? jima upacarita gAya dujhei nahIM, tima upacarita guNa zakti na dharai" // 2-11 // praznajo guNa, e paryAyathI bhina tattva na ja hoya, to "dravya-guNa-paryAya ema traNa nAmo je bolAya che. te kema ghaTe ? tathA A graMthanuM paNa dravya-guNa-paryAyano rAsa evu nAma je pravarte che te paNa kema bolAya ? Avo koIka ziSya prazna kare che. uttara- Avo je ziSya prazna kare che. tehane graMthakAra zrI uttara Ape che ke ahIM bhedanayanI vivakSA mAtra karelI che. arthAt bhedanayanI kalpanA karelI che. paraMtu vAstavikabheda nathI. tethI jema "telanI dhArA" paDe che Ama bolAya che. paraMtu ahIM tela ane dhArA ema be bhinna tattva nathI. tela pote ja dhArA rUpe thaIne paDe che. bhale bolavAmAM bhinna kahIne jaNAvyAM che. paraMtu banne judAM tattvo nathI. vaLI "pudgalanuM zarIra" "mATIno ghaDo" "ghauMno loTa" "sonAnuM kaDuM" ItyAdi ghaNAM vAkyomAM vastunA svarUpane samajavA samajAvavA mATe AgaLa SaSThayanta zabda joDIne bhedathI nirdeza karAya che paraMtu pugala-zarIra, mATIghaTa, ghauM-loTa, sonu-kaDu A badhA be be padArtho nathI. pula pote ja zarIra rUpe banyuM che. mATI pote ja ghaTarUpe banI che. ghauM pote ja loTarUpe banyA che. sonuM pote ja kaDu banyuM che. ItyAdi udAharaNonI jema guNo ja dravyanA Azraye parivartana pAme che. tethI guNo ja paryAya rUpe bane che. jema ke ghaDAnuM rUpa je prathama kRSNa hatuM te ja bhaThThImAM pakavavAthI rakta banyuM. AtmAmAM je jJAna matirUpa hatuM te ja mRtarUpa banyuM tethI guNo, e paryAyathI bhinna nathI. tela pote ja dhArA rUpe thaIne paDe che temAM chaThThI vibhakti bolavAthI upacaritapaNe bheda jaNAya che. paraMtu vAstavika bheda nathI. tenI jema guNa ane paryAyamAM samajavuM. bAlya Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-12 yuvA-ane vRddhAvasthAmAM avasthA rUpe joIe to bheda che ane manuSyapaNe joIe to abheda che. tema guNa ane paryAyomAM sahabhAvIpaNe ane kramabhAvapaNe kahIne bheda dekhADyo che. paraMtu paramArthathI be tattva judAM hoya evo bheda nathI. A rIte guNa-paryAyano je bheda che te upacAramAtrathI (AropitapaNe) ja che. paramArthathI nathI. tene zaktirUpa padArtha kema kahevAya ? jema pattharanI gAya, sAcI gAyanI sAthe AkAramAtra paNe samAna hovAthI upacAre gAya kahevAya che. paraMtu tethI te gAya kaMI dUdha Ape nahIM. kAraNa ke paramArthathI to te gAya ja nathI. tema guNo paNa upacArathI ja bhinna samajAvyA che. paramArthathI bhinna nathI. tethI te guNo dravyanI jema paryAya pAmavAnI zaktivALA kema kahevAya ? kAraNa ke vAstavamAM (paryAyathI bhinna evuM) guNa nAmanuM koI tattva che ja nahIM. jJAna ane matidhRtAdivizeSa, rUpa ane nIla pItAdi, paraspara bhinna bhinna nathI. paraMtu jJAnaguNa ja mati-zruta rUpe paryAyAtmaka che. tathA rUpaguNa ja nIla-pItAdi bhAva paryAyAtmaka che. tathA vaLI nara-nArakAdi je paryAyo che te jIvamAM jema audayikabhAvanA paryAyo che tema ja matidhRtAdi je paryAyo che. te paNa jIvadravyanA ja paryAyo che. svataMtrapaNe guNanA paryAyo nathI. phakta te kSAyopathamika bhAvanA paryAyo che. amuka paryAyo audayikabhAvanA che. ane amuka paryAyo kSAyopathamikabhAvanA che. paraMtu badhA ja paryAyo jIvadravyanA che. paNa guNanA nathI ityAdi samajavuM. BRoll jo guNa trIjo hoI padAratha, to trIjo naya lahiI re ! dravyAratha paryAyAratha naya, doI ja sUtri kahiche re | jinavANI raMgaI mani dharii ra-1ra.. gAthArtha- jo "guNa" nAmano trIjo padArtha hota to naya paNa trIjo jaina zAsanamAM kahyo hota. paraMtu dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja nayo sUtromAM kahelA che. (tethI trIjo padArtha nathI ema jANavuM.) ra-12A Tabo- havaI je guNa, paryAyathI bhinna mAnaI chaI, tehanaI dUSaNa diI kaI- jo guNa, trIjo padArtha-dravya paryAyathI judo bhAva hoI, to trIjo naya lahIiM-pAmidaM, anai sUgai to dravyArtha paryAyArtha e bihu ja naya kahiyA chaI. guNa hoI, to guNArtha naya paNi kahio joII. / 3 sau : do uNa nayA bhagavayA, davvaTThiya pajjavaTThiyA NiyayA / na ca puur TLo vi huMto, mudruima-navi ganaMtI rU-10 | (sa. pra.) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-12 dravya-guNa-paryAyano rAsa jaM ca puNa bhagavayA, tesu tesu suttesu goyamAINaM / pannavasaUT TyathA, vAriyA te gAyI rU-12 (sa. pra.) rUpAdikanaI guNa kahI sUtri bolyA nathI. paNi "vaUVIUMvA thapagavA" ityAdika paryAya zabdaI bolAvyA chaI. te mAhiM te paryAya kahii, paNi guNa na kahichuM. anaI "muLAnA' ityAdika kAmi je guNa zabda chaI. te gaNita zAstrasiddha paryAyavizeSa saMkhyAvAcI chaI, paNi te vacana guNAstikanayano viSayavAcI nathI" uktaM ca sammatau jaMpaMti asthi samaye, egaguNo dasaguNo aNaMtaguNo / vAruM pariNAmo, mArU tahAM guurvile rUi-zarU aa (sa. pra.) guNasaddamaMtareNavi, taM tu pajavavizeSasaMkhANaM / sipAvara, saMllA satthathamAM ' ya mtti rU-24o (sa. pra.) jaha dasasu dasaguNammi ya, egammi dasattaNaM samaM ceva / mahiSma mudde, taheva thaye upa taMtre rU-II (sa. pra.) "ma guNa, paryAyathI paramArthadraSTi bhinna nathI. to te dravyanI pari zaktirUpa kima kahiche ?" | 2-12 II vivecana- da ne guNa, paryAyathI mina mAna che tedana tUSA di chaThTha- have je loko guNone paryAyathI bhinna mAne che ane tenA kAraNe ja dravyamAM jema paryAya pAmavAnI zakti che. tema guNamAM paNa paryAya pAmavAnI zakti che. evuM je mAne che, teone doSa Ape che. A saMsAramAM 6 dravyo e mUlapadArtha che. ane pratisamaye te 6 dravyonuM parivartana thavuM-rUpAMtara thavuM navA navA svarUpamAM palaTAvuM te paryAya che. A be ja tattvo che. mAtra koI puche ke dravyamAM je je parivartana thAya che te parivartana zenu thAya che ? kone AzrayI thAya che? to jaNAve che ke guNone AzrayI parivartana thAya che. kAraNake dravya to dravyasvarUpe sadA dhruva ja che. to temAM badalAyuM zuM ? to samajavuM ke je guNo che te badalAyA che, rUpAntara pAmyA che. eTale ke je guNo che ane tenuM badalAvApaNuM che e be bhinna tattva nathI. je jJAna matirUpa hatuM te ja jJAna have zrutarUpa banyuM. je rUpa nIla hatuM te ja have pItAtmaka banyuM. A rIte guNo ane guNonuM parivartana ema be bhinna bhinna tattva nathI. mAtra "guNonuM parivartana" ema bolavAmAM SaSThI vibhakti dvArA je bheda jaNAvAya che. te Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA--12 upacArathI ja bheda jaNAvAya che. jema mArA hAthanI AMgaLI pAkI che ahIM "hAthanI AMgaLI Ama bolAya che. paraMtu hAthathI AMgaLI bhinna vastu nathI. paraMtu vivakSAkRta uparita bheda che. tema ahIM samajavuM.' 87 no zuLa, trIno paddArtha-dravya-paryAyathI khuddo bhAva ho, to trIno naya tahIrUM-pAmIrUM, anaI sUtra to dravyArtha - paryAyArtha e bihu ja naya kahiyA chai. guNa hoi, to guNArtha naya paNi kahiyo joii. uktaM ca sammattau A saMsAramAM jo "guNa'" nAmano koI svataMtra trIjo padArtha hota, eTale ke dravya ane paryAya nAmanA be tattvothI judo evo "guNa" nAmano trIjo padArtha paNa bhAvAtmakarUpe (vAstavika padArthapaNe) hota, to jaina darzanamAM vItarAgasarvajJa bhagavaMtoe trIjo naya paNa kahelo zAstromAM kyAMIka paNa pAmata. koIka zAstromAM paNa trIjo naya lakhelo maLavo joIe. ane sUtromAM to mAtra 1 dravyArthika ane 2 paryAyArthika ema be ja nayo kahelA che. paraMtu trIjo naya kyAMi paNa kahyo nathI. muLa doD = guNa nAmano trIjo padArtha jo hota to "guNArthika'" nAmano naya paNa kahelo hovo joIe. jaina zAstromAM kyAMya paNa guNArthika nAmano trIjo naya kahyo nathI. tethI trIjo naya jo nathI to trIjo padArtha paNa tattvarUpe eTale ke paramArthapaNe (tAttvikatAe) nathI. mAtra vivakSAvazathI upacAre ja bheda jaNAvAya che. pUjya siddhasena divAkarasUrijI mahArAjAe sammatitarkamAM kahyuM che ke-- do uNa nayA bhagavayA, davvaTThia-pajjavaTThiyA NiyayA / napha ca puLa guno vi huMto, muTThima novi khunaMto "rU-105 (sa. pra.) jaM ca puNa bhagavayA, tesu tesu suttesu goyamAINaM / padmavALA LiyA, vAriyA teLa pannAyA ||rU-zoII (sa. pra.) bhagavaMta zrI vItarAga sarvajJa paramAtmAo vaDe dravyArthika ane paryAyArthika ema niyatapaNe (nizcayapaNe) be ja nayo kahevAyA che. jo guNa nAmano trIjo padArtha paNa A saMsAramAM hota, to trIjo naya paNa yogya paNe joDyo hota. (arthAt trIjo naya paNa kahyo hota.) II3-10|| bhagavaMta vaDe te te sUtromAM gautamagaNadhara Adine (rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi guNone) je kAraNathI "paryAya" evI ja saMzA kahelI che. tethI guNo te kharekhara paryAyo ja che. II3-11|| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 DhALa-2 : gAthA-12 dravya-guNa-paryAyano rAsa sammati prakaraNa nAmanA mahAgraMthamAM trIjA kAMDanI 10mI tathA 11mI gAthAmAM spaSTapaNe jaNAveluM che ke bhagavantoe dravyArthika-paryAyArthika ema be ja nayo kahyA che. mATe be ja tattva che. jo trIjo guNa nAmano padArtha paNa tattvarUpe bhinna hota to trIjo naya paNa kahyo hota. paraMtu "guNArthika" evo trIjo naya koI zAstramAM kahyo nathI. tethI "guNa" nAmano svataMtra padArtha nathI. bhagavatIjI Adi AgamomAM mahAvIra svAmI prabhu ane gautamasvAmInI je je praznottarI kahI che. tyAM paNa gautamasvAmI (Adi) gaNadharone bhagavaMte guNone paNa "paryAya" evI saMjJAthI ja bolAvyA che. kahyA che. (vAriyA=vyAta=lyA) tethI guNo e paryAyo ja che. paraMtu paryAyothI guNa nAmano bhinna padArtha nathI. cetana evA AtmAno guNa jJAna (caitanya) che. paraMtu te jJAna guNa ja IndriyaviSayanA saMyogakALe matijJAnAtmaka bane che. te ja jJAnaguNa vAcya-vAcakanA bhAvapUrvakanA bodhakALe zrutajJAnAtmaka bane che. tathA vaLI te ja zrutajJAnAtmaka jJAnaguNa kALAntare jJAnAvaraNIyanA kSayakALa kevalajJAnAtmaka bane che. ane te (bhavastha) kevalajJAnAtmaka jJAnaguNa ja muktigamana samaye siddhastha kevalajJAnAtmaka bane che. evI rIte ghaTa-paTa Adi nirjIva dravyamAM rahelo "rUpa" nAmano guNa je pUrvakAle nIlAtmaka hato te ja kALAntare pItAtmaka bane che ane pItAtmaka rUpa kALAntare raktAtmaka bane che. paraMtu nIla pIta raktAdi paryAyo judA che ane rUpa nAmano guNa judo che. ema nathI. sammati tarkanA trIjA kAMDanI 10-11 gAthAmAM upara pramANe kahyuM che. tethI samajavuM joIe ke guNa e paryAyathI bhinna tattva nathI. rUpAdikanaiM guNa kahI sUtriM bolyA nathI, paNi "vaNNapajavA, gaMdhapajavA" ityAdika paryAyazabdaI bolAvyA chai, te mATiM-te paryAya kahiiM, paNi guNa na kahiiM. anaiM-"ekaguNakAlae" ityAdika ThAmi je guNa zabda chaiM, te gaNitazAstrasiddha paryAyavizeSa saMkhyAvAcI chaiM. paNi te vacana guNAstikanaya viSayavAcI nathI. uktaM ca sammatau bhagavatIjI Adi sUtromAM paramAtmAnI sAthe gautamAdi gaNadhara bhagavaMtonI praznottarInA kALe "rUpa-rasa-gaMdha-sparza ityAdi guNone "guNa" svarUpe kahyA nathI. paraMtu varNaparyAya, gaMdhAryAya, rasaparyAya ane sparzaparyAya ityAdi rIte paryAyazabdathI ja saMbodhyA che. kahyA che. te mATe te rUpAdi guNone guNa na kahetAM paryAya ja kahevA joIe arthAt paryAyo e ja guNa che ane guNa e ja paryAya che. mAtra vivekSAkRta bheda che. ane koI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-12 89 koI sthAnomAM A padArthathI A padArtha ekaguNa kAlo, be guNa kALo, traNa guNa kALo ItyAdi zabdono prayoga Ave che. tyAM je "guNa" zabdano ullekha thayelo che. te paNa gaNitAnuyogamAM eTale ke gaNita zAstramAM prasiddha evA "guNAkArarUpa paryAyavizeSane ja sUcavanAro saMkhyAvAcI zabda che. paraMtu tyAM paNa te kathana "guNAstika" nAmanA nayane sUcavanArA evA "guNa" nAmanA viSayane (padArthane) sUcavanAro nathI. sArAMza ke kALA Adi raMganI taratamatAne sUcavanAro guNAkAra arthavALo e guNa zabda che. paraMtu guNa nAmanA tattvane siddha karanAro A guNa zabda nathI. A ghaTa paNa kALo che. ane pelo ghaTa paNa kALo che. paraMtu A ghaTathI pelo ghaTa bamaNo kALo che. te ghaTa traNa gaNo kALo che. ema guNAkAra arthano sUcaka che. paraMtu guNa nAmanA viSayano sUcaka nathI. sammatiprakaraNanA trIjA kAMDanI gAthA 13-14-15mAM kahyuM che ke jaMpati-atthi samaye, egaguNo dasaguNo aNaMtaguNo / rUvAruM parimo, mAruM ta muvileNI rU-zarU che (sa. pra.) guNasaddamantareNa vi, taM tu pajavavisesasaMkhANaM / si navaraM saMvAda-santhaLo ja ya zutti rU-14 (sa. pra.) jaha dasasu dasaguNammi ya, egammi dasattaNaM samaM ceva / digi vi kuLade, tava caMpi Imbe rU- II (sa. pra.) pUrva puruSo kahe che ke- zAstramAM ekaguNa (ekagaNo), dazaguNa (dazagaNo), ane anaMtaguNa (anaMtagaNo) rUpa-rasAdino pariNAma (taratamabhAva) kahelo che. tethI guNa e taratamatA sUcaka vizeSa che. arthAt guNa e eka prakAranA paryAya svarUpa kahevAya che. 3-13 guNazabda (guNa nAmanA) viSayane jaNAvyA vinA paryAyonA vizeSonI saMkhyAne ja jaNAve che. tethI gaNitazAstranA dharma tarIke siddha thAya che paraMtu "guNa" tarIke svataMtra padArtha siddha thato nathI. 3-14 jema (eka ekanI kiMmatavALI) dazavastuomAM, ane dazagaNI kiMmatavALI eka vastumAM, "guNa zabda"adhika vAparavA chatAM paNa dazapaNuM samAna ja che. tevI ja rIte ahIM paNa samajavuM. li3-1pI. sArAMza e che ke- bhagavatIjI Adi AgamazAstromAM "vaUUITMvA" ityAdi pAThothI rUpa-rasAdikane paryAya zabdathI pratipAdana karelA che. tathA vyavahAramAM paNa A Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 DhALa-2 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa jIvamAM jJAnaparyAya vadhAre che A jIvamAM cAritraparyAya vadhAre che. A jIvamAM tapano paryAya adhika che. ItyAdi rIte guNone paryAya tarIke ja vyavahArAya che. tethI guNo e paryAya ja che. paryAyathI bhina nathI. kadAca ahIM koI AvI zaMkA kare ke " nA" ItyAdi zAstrapAThomAM kALA Adi varNone ekaguNakALo, dazaguNakAlo, anaMta guNakALo ema "guNa" zabdathI paNa pratipAdana kareluM che. to tame ema kema kaho cho ke guNone paryAya tarIke ja kahyA che ? teno uttara e che ke guNonuM A pratipAdana gaNitazAstromAM AvatA saravALA-bAdabAkIguNAkAra ane bhAgAkAra vigere viSayasaMbaMdhI guNAkArane sUcavanAruM che. paraMtu guNa nAmano svataMtra padArtha che. ema zeyaviSaya tarIke guNane sUcavanArUM nathI. ane je guNAkAra artha jaNAve che. te taratamatArUpa paryAya ja che. tethI guNArthikanaya thato nathI. kAraNa ke "joyane jaNAvanArI je dRSTi te naya," paraMtu ya, dravya-paryAya ema ubhayAtmaka ja che. mATe gayo paNa be ja che. "ima guNa, paryAyathI paramArthadRSTi bhinna nathI, to te dravyanI pari zaktirUpa kima vahivuM ?" ra-22 A pramANe paramArthaSTie (vAstavikapaNe) guNo, e paryAyathI bhinna tattva nathI. guNo ja paryAyarUpa bane che. to pachI te guNone dravyanI jema paryAya pAmavAnI zaktivALA kema kahevAya ? guNa ane paryAya ema je bheda kahevAya che. te sahabhAvI ane kramabhAvI paNAnA lakSaNane kAraNe aupacArika bheda che. tAtvikabheda nathI. tethI guNa e paryAya pAmavAnI zaktirUpa nathI. paraMtu dravya pote ja guNone AzrayI paryAya pAme che. // 21 // jo guNa, dala paryavanuM hovaI, to dravyaI cUM kIjaI re ! guNa-pariNAma paTaMtara kevala, guNa-paryAya kahI jaI re ! jinavANI raMgaI mani dharAI ra-13 gAthArtha jo guNa e paryAyanuM dala (upAdAnakAraNo hoya to dravyamAM zuM kArya karAya? arthAt dravya kaMI ja karaze nahIM mATe "guNa-paryAya" Ama judA je kahevAya che te kevaLa aupacArika (kAlpanika) guNa-pariNAmano paTaMtara (bheda) che. ra-13 Tabo- "paryAyadala mArTi" guNanaI zaktirUpa kahaI chaI, tehanaI dUSaNa diI chaI- jo guNa, paryAyanuM dala kahitAM-upAdAna kAraNa hoI, to dravyai cUM kIjaI? dravyanuM kAma guNaiM ja kIdhauM. ti vArai, guNa 1. paryAya 2. ja padArtha kaho. paNi trIjo na hoI. !) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-13 91 koI kahasyaU "dravyaparyAya guNaparyAya rUpa kAraya bhinna chaI, te mATi dravya 1, guNa 2, rUpa kAraNa bhinna kalpiI' te jUThuM. je mATi-kAryamAMhi kAraNa zabdano praveza chaIM. teNaIM kAraNabhedaIM kAryabheda siddha thAI. anaIM kAryabheda siddha thayo hoI, to kAraNabheda siddha thAI. e anyonyAzraya nAmaU dUSaNa upajaI. "te mATaiM guNa-paryAya je kahiI, te guNa-pariNAmano je paTaMtara-bheda kalpanArUpa, tehathI ja kevala saMbhavaI. paNi paramArthaI nahIM" anaU e 3 nAma kahaI chaI te paNi-bhedopacAraU ja, ima jANavuM. ||2-13/ vivecana- 'paryAyana mArTi" muLanarUM zaktirUpa harU che, tehananuM dUSaLa vijJa chaThThuM -- "guNo e paryAyonuM upAdAna kAraNa che. mATe" guNone paNa dravyanI jema zakti rUpa che. Ama je kahe che. temane doSa Ape che ke dravyamAM jema paryAya pAmavAnI zakti che. tema guNamAM paryAya pAmavAnI zakti nathI. kAraNa ke dravya e paryAyanA AdhArarUpe svataMtra (paryAyathI kaMIka bhinna) padArtha che. tathA vaLI pravRti-paryAyAnuM prApnoti vRtti dravyam je paryAyone pAme te dravya A vyAkhyA dravyamAM saMbhave che. paraMtu guNa e paryAyanA AdhAra rUpe svataMtra (paryAyathI bhinna) padArtha nathI. paNa guNa pote ja paryAyarUpe bane che. tethI temAM paryAya pAmavAnI zakti che. Ama na kahevAya. A rIte dravya e zaktirUpa padArtha che. paraMtu guNa e zaktirUpa padArtha nathI. vaLI tattvArthAdhigama sUtramAM paNa kahyuM che ke "vyAzrayA nirgunA muLA:" guNo pote dravyanA Azraye varte che ane svayaM pote nirguNa che A lakSaNamAM "nirguNa" zabda upara savizeSa dhyAna ApIe to samajAze ke guNo pote nirguNa che. eTale guNomAM guNo vartatA nathI. have jo guNomAM paryAya pAmavAnI zakti vartatI hota to dravya jema zaktirUpa guNavALo padArtha che. tema guNa paNa zaktirUpa guNavALo padArtha ja thayo. banne padArtho jo zaktirUpa hoya to dravyanA lakSaNamAM muLaparyAyavat lakhe che ane guNanA lakSaNamAM nirtuLa zabda graMthakArazrI je lakhe che. te khoTA Thare. mATe tattvArthasUtrakAranA A zabdo upara uMDANathI jo vicAra karAya to samajAze ke dravya avazya paryAya pAmavAnI zaktivALuM che ane guNo dravyanI jema paryAya pAmavAnI zaktivALA nathI. paraMtu guNo pote ja paryAyarUpe pariName che. tathA vaLI guNomAM paryAya pAmavAnI zaktimattA nathI. A vAta vadhAre spaSTa karatAM pU. u. yazovijayajI ma. zrI kahe che ke jo guNa, paryAyanuM dala kahitAM upAdAnakAraNa hoi, to dravyaiM syUM kIjaiM ? dravyanuM Ama mukhaDuM na nIdharuM. tti vADuM-muLa , paryAya 2, pArtha jho, paLi trIno na ho. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 DhALa-2 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa jo "guNa" e ja paryAyanuM dala che (paryAya pAmavAnuM upAdAna kAraNa che.) arthAt paryAyanI zaktivALuM "guNa" tattva che. Ama jo mAnIe to dravya zuM karaze ? dravya to nirarthaka ja banI jaze. kAraNake "dravyanuM je kAmakAja hatuM te kAma guNe ja kIdhu (karyuM). Ama, dravya niSpayojana thaI jaze ane te kALe guNa nAmanuM tattva eka ane paryAya nAmanuM tattva bIjuM ema siddha thaI jaze paraMtu dravya nAmanuM trIjuM tattva, tattvathI to raheze ja nahIM. dravyamAM paryAya pAmavAnI zakti che. tenA kAraNe dravya ja navA navA paryAyone pAme che. mATI dravya ja piMDa-sthAsa-koza-kuzUlAdi AkAre pariNAma pAme che. jo Ama mAnavAmAM na Ave ane guNomAM paryAyanI zakti kalpavAmAM Ave to dravyanuM je kAma hatuM te guNe ja karyuM. eTale dravyane kaMI karavAnuM rahetuM ja nathI. tethI dravya nirarthaka ane apariNAmI thaI jaze. ekAnta dhruva ekAnta nitya paryAyavinAnuM banI jaze. A vAta yuktisaMgata nathI. mATe mAnavuM joIe ke dravya e zaktirUpa che. paNa guNa e zaktirUpa nathI. "voTTa "vyaparyAyaH TUparyAyaH" rUpa dhAraNa mana , te mATiM-dravya 1, guNa 2, rUpa kAraNa bhinna kalpii" te jUThaM / zaMkA- ahIM koI digaMbara matAnuyAyI ziSya prazna kare che ke paryAyo be prakAranA che eka dravyaparyAya ane bIjA guNaparyAya, Ama paryAyAtmaka kArya bhinna bhinna che. te mATe te banne prakAranA paryAyAtmaka kAryanAM kAraNa paNa 1 dravya svarUpa ane 2 guNa svarUpa ema be prakAranAM bhinna bhinna kAraNa kalpavAM joIe. mATImAMthI piMDa-sthAsa-koza-kuzUlAdi je bane che te dravyaparyAya kahevAya che ane rUpamAM nIla-pItAdi je bane che te guNanA paryAya kahevAya che. evI ja rIte jIvamAM nara-nArakAdi je paryAyo thAya che te dravyanA paryAya kahevAya che ane jJAna e guNa che. temAM matijJAna-zrutajJAna-kevalajJAnarUpa je paryAyo thAya che. te guNanA paryAyo che. Ama paryAyo rUpa kAryanI dvividhatAne lIdhe kAraNanI paNa dravya-guNa rUpe dvividhatA ApoApa siddha thAya che. tethI dravya, guNa, A be zaktirUpa tattva che. ane temAMthI janma pAmanArA paryAyo svarUpa kArya be prakAranuM che. (1) dravyaparyAya, ane (2) guNaparyAya. Ama kalpavuM joIe. kAraNa paNa be prakAranuM ane kArya paNa be prakAranuM. kAryabheda spaSTa dekhAya che. tethI kAraNabheda avazya hovo ja joIe. A pramANe je koI ziSya (digaMbara) kahe che. te jUThuM che. arthAt mithyA che. A kalpanA sAcI nathI. je mATi-kAryamAMhi kAraNazabdano praveza chai, teNai-kAraNabhedaI kAryabheda siddha thAi, anaiM kAryabheda siddha thayo hoi, to kAraNabheda siddha thAi, e anyonyAzraya nAmaiM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-13 dUSaNa upajai. te mATaI - guNaparyAya je kahii, te guNa pariNAmano paTaMtara - bhedakalpanArUpa, tehathI ja kevala saMbhavai, paNi paramArthai nahIM " anaiM- e 3 nAma kahai chai, te pnnimeTropacArarU na, rUma nALavuM. rI-rU|'' 93 ziSya (praznakAre) prathama be prakAranAM dravyaparyAya ane guNaparyAya nAmanAM kArya samajAvyAM, tyArabAda vAryamene satti jALamevaH" kAryano bheda hote chate kAraNano paNa bheda hoya che. ema nyAya lagADIne zaktirUpa eka dravya, ane bIjuM guNa ema be kAraNa che. Ama siddha karyuM. paraMtu A vAta uparachallIja ramaNIya che. paramArthe juThI che. mithyA che. te A pramANe 'dravyaparyAya ane guNaparyAya'nAmanAM je be kArya jaNAvyAM. te kAryamAM ja "kAraNa" zabdano praveza chupAyelo che. sarve paryAyo paryAyapaNe samAna ane eka svarUpa ja che. chatAM paryAyamAM (kAryamAM) je bheda jaNAya che te tenA kAraNane lIdhe ja che. arthAt A dravyaparyAya kahevAya ane pelA guNaparyAya kahevAya evo je paryAyomAM (kAryamAM) bheda jaNAvyo, te jo dravya ane guNa nAmanAM be kAraNo prathamathI na hota to kyAMthI jaNAta ? tethI nakkI thAya che ke dravyaparyAya ane guNaparyAya nAmanAM be kAryo mAnavAmAM 'kAraNano bheda'" garbhita rIte chupAyelo ja che. (garbhita rIte praviSTa ja che.) tepha-te kAraNathI "dravya ane guNa'" nAmanAM banne kAraNone jo prathama svIkAravAmAM Ave to ja rAmerUM vAryameva siddha thA-dravya ane guNa nAmanAM be kAraNo judAM judAM hovAthI kAraNabheda hote chate dravyaparyAya ane guNaparyAya nAmano kAryabheda siddha thAya. eTale jyAM sudhI "kAraNabheda" nahI svIkArIe tyAM sudhI dravyaparyAya ane guNaparyAya nAmano kAryabheda siddha thato nathI. A eka vAta nakkI che. ana++=ane A vAtane mAnya rAkhavA "dravya ane guNa" nAmanA kAraNabhedane prathama svIkArI levA dhAro ke ApaNe prerAIe, paraMtu jArvameva siddha thayo ho, to vhAraLameva siddha thArU dravyaparyAya ane guNaparyAya nAmano kAryabheda jo siddha thayelo hoya to ja paryAyonI (kAryanI) dvividhatAne lIdhe kAraNano bheda (dravya-guNano bheda) siddha thAya. kAryano bheda nizcita thayA vinA kAraNano bheda mAnya thAya nahIM A rIte jo prathama kAraNabheda thAya to ja kAryabheda sAbita thAya che. ane kAraNabhedane siddha karavA tenI pUrve kAryabheda siddha thayelo hovo joIe . Ama banne anyonya che. paNa Ama banavAnuM nathI. eTale jyAre eka vAta bIjA upara ane bIjI vAta prathama upara AdhAra rAkhatI hoya tyAre te bannemAM paheluM koNa? = Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 DhALa-2 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa ane konA AdhAre bIjuM koNa ? Ama bannemAMthI ekano paNa bheda siddha thAya nahIM. A rIte kAryabheda ane kAraNabheda eka bIjA upara AdhAra rAkhatA hovAnA kAraNe je vastusthiti siddha na thAya. tene zAstromAM "anyonyAzraya" doSa kahelo che. anyonyAzraya nAmarUM tUSA 3pana$ = A anyonyAzraya nAmanuM dUSaNa Ave. tathA vaLI "mati-zruta-kevaLa" Adi je jJAnanA paryAya kahyA, ane nIla-pIta raktAdi je rUpAdi guNanA paryAya kahyA, paraMtu kharekhara te ucita nathI. kAraNa ke mati-zruta ane kevaLAdi paryAyo jJAnamAM vartatA hoya, nIla-pIta-zvetAdi bhAvo rUpAdiguNamAM vartatA hoya, to to te tenA paryAya kahevAya. paraMtu mati-zruta-kevaLa Adi paryAyo jIvadravyamAM varta che. jJAna guNamAM vartatA nathI. kAraNake guNo to nirguNa hoya che. guNomAM guNo ke paryAyo vartatA nathI. tyAM AdhAra Adheya bhAva nathI evI ja rIte nIla-pItAdi paryAyo paNa rUpAdi guNomAM vartatA nathI. paraMtu ghaTapaTAdi dravyamAM varte che. je paryAyo jemAM varte te paryAyo tenA kahevAya. matyAdi paryAyo jIvadravyamAM ane nIla-pItAdi paryAyo ghaTapaTamAM varte che. tethI te badhA paryAyo dravyaparyAyo ja che. te paryAyono guNanI sAthe AdhAra-AdheyabhAva nathI mATe guNaparyAyo kahevAtA nathI. paraMtu dravyamAM je je guNo varte che te te guNo pote ja te te paryAya svarUpe pariNAma pAme che. evo karmadhAraya samAsa che. paraMtu SaSThI ke saptamI tapuruSa samAsa nathI. guIT Uva thImavanti ti aUpayA: Avo karmadhAraya samAsa che. paraMtu gunA paryAyA:, athavA pu paryAya rUti gupayA: Avo samAsa nathI. jyAre dravyaparyAyA: zabdamAM AdhAra-Adheya bhAva che. kAraNa ke TUparyAyavat dravyartha nakSama che. tethI tyAM karmadhAraya samAsa nathI. paraMtu SaSThI-saptamI tapuruSa samAsa che. A rIte vicArIzuM to jarUra samajAze ke guNaparyAya ane dravyaparyAya evA be jAtanA paryAyo ja nathI. mAtra ekalA dravyanA ja paryAyo che. ane te dravyanA paryAyo guNone AzrayI pravarte che. arthAt "AdhArabhUta evA dravyamAM guNo pote ja rUpAntara pAme che." eTale ke A paryAyo kyAM thayA? to dravyamAM thayA. ane kone AzrayI thayA ? to guNone AzrayI thayA-Ama jANavuM joIe. te Ta = te kAraNathI "TUIT " guNa ane paryAya ema banne ne diH je judA judA kahevAya che. te guNapariNAmano = guNa ane paryAyano paraMtara = kalpanAkRta bheda arthAt upacAra mAtrathI ja kAlpanika bheda che. "taitnastha thA"nI jevo bheda ghaTe che. A rIte tethI jJa = upacAramAtrathI ja = kalpanA mAtrathI ja vana saMbhava = kevaLa A bheda saMbhave che. pati-paramADuM nahI = paraMtu paramArthathI guNa ane paryAyano tAttvikabheda saMbhavato nathI. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-14 A kAraNathI ja "dravya-guNa-paryAya" evAM je traNa nAmo pravarte che te paNa bhedopacAra mAtrathI ja che. paramArthathI nathI. ema bhAvArtha samajavo. sArAMza ke AdhArabhUta je padArtha che te dravya che. ane temAM je je parivartano thAya che. te AdheyarUpe rahelA (guNonA banelA) paryAyo che. A rIte dravya ane paryAya e be ja tattvo che. guNa nAmano trIjo koI padArtha nathI. paraMtu koI pUche ke A paryAyo je banyA, te zAnA banyA che? tenI oLakha ApavAmAM Ave che ke je guNo che te ja parivartana pAmyA che. mATe guNonA (guNone AzrayI) paryAyo thAya che. paraMtu te paryAyo thAya to che dravyamAM ja. A rIte bhAvArtha jANavo. ra rA. eka aneka rUpathI INi pari, bheda paraspara bhAvo re | AdhArAdheyAdikabhAviM, Imaja bheda mani lhAvo re || jinavANI raMgAI mani dharII ra-14 gAthArtha- A pramANe eka-aneka rUpathI dravyano tathA guNa-paryAyano paraspara bheda jANo. tathA AdhAra-Adheya vigere rUpe paNa A ja rIte bheda manamAM samajo. ra-14 - Tabo- ekhiM pari dravya eka, guNa-paryAya aneka, e rUpaI paraspara ka. mAMhomAMhiM bheda bhAvo-vicAro, Ima ja AdhAra Adheya pramukha bhAva ka-svabhAva, teNaI karI manamAMhiM lyAvo, je mATiM paraspara avRttidharma parasparamAMhi bheda jaNAvaI I2-14ll vivecana- digaMbarAsnAyanI sAthe uparokta lAMbI carcA karIne eka vAta siddha karI ke "guNo ane paryAyonI vacce pAramArthika bheda nathI. kAlpanika bheda che. vastusthiti oLakhAvavA mATe ja bheda bolAya che. vastutaH guNo pote ja taratamabhAve thavArUpe, hAnivRddhi thavA rUpe, athavA rUpAntarapaNe pariNAma pAmavA svarUpe parivartana pAme che. tene ja paryAya kahevAya che. eTale guNo ane paryAyo vacce bheda samajavAno ke samajAvavAno che ja nahIM. kAraNa ke te che ja nahIM. paraMtu A DhALamAM dravyano tathA guNa-paryAyono bheda samajAvAya che, dravyathI guNo, ane dravyathI paryAyo kathaMci bhinna che. te samajAvAya che. jo ke A bheda paNa ekAntika nathI paraMtu bhedabheda che. eTale ke bheda paNa che. ane abheda paNa che. arthAt abheda sApekSa evo bheda dravya-guNa vacce tathA dravya-paryAya vacce pAramArthikapaNe che kharo, nathI ema nahIM, ke kalpanA mAtrakata aupacArika bheda nathI. tAtvika bheda che. ane te paNa abhedasApekSa che tyAM prathama A DhALamAM bheda samajAve che eNiM pari dravya eka, guNa-paryAya aneka e rUpaiM paraspara ka. mAhomAMhiM bheda bhAvovicAro. ima ja AdhAra Adheya pramukha bhAva ka. svabhAva, teNai karI manamAMhiM lyAvo. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-14 dravya-guNa-paryAyano rAsa AvI rIte vicAratAM AdhArabhUta dravya eka che. ane temAM AdheyarUpe vartatA guNaparyAyo aneka che. jema ke koI paNa eka AtmAmAM Atmadravya eka ja che. ane jJAna darzana cAritra tapa ane vIrya Adi guNo, ane te guNonI hAni-vRddhi rUpa kSAyopathamikabhAvanA tathA nara-nArakAdirUpa audayikabhAvanA paryAyo aneka che. ghaTa-paTa Adi koI paNa vivakSita eka ghaTamAM-ghaDA svarUpa dravya eka ja che. ane varNa-gaMdha-rasasparza-saMsthAnAdi guNo aneka che. tathA tenA ja parivartana rUpa nIla-pItAdi paryAyo paNa aneka che. A rIte dravya eka, ane guNo tathA paryAyo aneka, e svarUpe paraspara kahetAM mAMhomAMhe eTale ke dravyathI guNono ane dravyathI paryAyono bheda che. ema bhAvo, arthAt manamAM vicAro ke avazya bheda che ja. "bheda nathI ane mAtra abheda ja che" AvuM nathI. (abhedanI sAthe) bheda paNa cokkasa che. A ja rIte AdhAra-Adheya vigere je bhAvo (eTale ke je je svabhAvo) che. te bhAvoe karIne paNa bheda manamAM mAno. je dravya che. te guNa-paryAyono AdhAra che. ane je guNa-paryAyo che. te dravyamAM Adheya rUpe rahelA che. AdhAra eTale rAkhanAra, ane Adheya eTale rahenAra. jo dravya-guNaparyAyono bheda na mAnIe to samAnAdhikaraNa paNe (sarakhI vibhaktivALA paNa) bodha thavo joIe, paraMtu vyadhikaraNapaNe (bhinavibhaktipaNe) bodha na thavo joIe. jema ke AtmAmAM jJAna che. ghaTamAM rUpa che. sAkaramAM gaLapaNa che. ahIM pahelu pada saptamI vibhaktivALuM che. ane bIjuM pada prathamA vibhaktivALu che. ema vyadhikaraNa bodha hovAthI "ghaDAmAM jala che" AvuM jJAna jema thAya che. tema AtmAmAM jJAna che. ghaTamAM rUpa che. ItyAdi bodha thato hovAthI kaMIka bheda che. jo A bheda na hota to "AtmA e ja jJAna che" "ghaTa eja rUpa che" "sAkara eja gaLapaNa che" ema samAnAdhikaraNapaNe bodha thAta. paraMtu evo bodha thato nathI. tethI avazya kathaMcit bheda che ja. mUlagAthAmAM lakhelA Adi zabdathI ane TabAmAM lakhelA "pramu" zabdathI bhedanAM anya kAraNo paNa samajI levAM. jema ke (1) traNe kALe eka rUpe rahe te dravya. ane kSaNe kSaNe badalAya te paryAya. (2) nyAyadarzananI dRSTie be IndriyathI grAhya hoya te dravya ane eka eka IndriyathI grAhya hoya te guNa ane paryAya. ityAdi aneka rIte bheda jANavo. ne mAruM parasparAvRtti parasparamardi me 1 vivuM kAraNa ke paraspara eka bIjAmAM na rahevAvALo dharma ja paraspara bhedane jaNAve che. jema ke so gAyomAM rahenAro gotra dharma so azvamAM raheto nathI. paraMtu soe gAyomAM rahe che. tethI gAyomAM ane ghoDAmAM paraspara Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-15 nahI rahenAro govadharma athavA azvatvadharma gAyo ane ghoDAno bheda jaNAve che. paraMtu govadharma soe gAyomAM raheto hovAthI tyAM te dharma bheda jaNAvato nathI. evI ja rIte soe azvamAM rahenAro azvatvadharma so azvamAM bheda jaNAvato nathI. ghaTavadharma paTamAM nathI ane paTava dharma ghaTamAM nathI mATe te bannemAM na rahenAro arthAt paraspara avRtti dharma evo ghaTatva ane paTavadharma te banneno parasparabheda jaNAve che. tevI ja rIte "guNa-paryAyavALA paNuM ane traNe kALe ekasvarUpe rahevApaNuM evo je dravyano dharma che. te dharma guNa-paryAyamAM nathI. ane guNa-paryAyamAM je nirguNatva ane dravyAzrayatna rUpa dharma che te dravyamAM nathI. mATe bannemAM paraspara avRttibhUta evo je dharma che. te dharma ja dharmIno bheda jaNAve che." | 23 || dravya AdhAra ghaTAdika dasaI, guNa paryAya Agheyo re ! rUpAdika ekendriyagocara, dohiM ghaTAdika teo re . - jinavANI raMgaI mani dharIe ra-1po. gAthArtha - ghaTa-paTAdika dravya AdhArarUpe dekhAya che. ane rUpAdika guNo tathA nIlapItAdi paryAyo AyarUpe dekhAya che. vaLI rUpAdika guNo eka eka indriyagocara che. ane ghaTapaTAdika dravyo be indriyo vaDe gocara che. ema dravyathI guNa-paryAyono bheda jANo. || 2-15 || Tabo- tehi ja vivarI dekhADai chaI- dravya ghaTAdika AdhAra dIsaI chaI, je mATaI "e ghaTaI rUpAdika" ima jANII chaI. guNa-paryAya-rUpa rasAdika, nIla-pItAdika Adheyakadravya upari rahiyAM. Ima AdhArAdheyabhAvaI dravyathI guNaparyAyanaI bheda chaI. tathA rUpAdika guNa-paryAya eka Indriya-gocara ka. viSaya chaI. jima rUpa cakSurindriyaI ja jaNAI, rasa te rasanendriyaI ja, ItyAdika. anaIM ghaTAdika dravya chaI. te dohiM-cakSurindriya. anaI sparzanendriyaH e 2 indriya karInai jANo cho. e naIyAyikamata anusarInaI kahiuM. svamatai gaMdhAdika paryAya dvAraI dhrANendriyAdikaiM paNi dravya pratyakSa chaiM. nahI to- "kusuma gaMdhuM chuM" ItyAdi jJAnanai bhrAntapaNuM thAI. te jANavuM. "Ima-eka-aneka, IndriyagrAhyapaNai dravyathI guNa-paryAyano bheda jANavo. guNaparyAyanAi mAMhomAMhi bheda, te sahabhAvI kramabhAvI e kalpanAthI ja" II 2-15 || vivecana- dina vivarI lelADakuM chaDuM- pUrvanI 14mI gAthAmAM dravyathI guNono ane dravyathI paryAyono AdhAra-Adheya bhAve je paraspara bheda mUlagAthAmAM kahyo che. te ja udAharaNa ApIne A gAthAmAM vistArathI samajAve che Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa dravya ghaTAdika AdhAra dIsai char3a, je mATaiM- "e ghaTaiM rUpAdika" ima jANIiM chapha. zuLa-paryAya, rUpa-sAvi, gIta-pItAvija Adheya dravya 3patti rahiyAM. rUma AdhArAdheyabhAvaI dravyathI guNa-paryAyanai bheda chai. ' 88 ghaTa-paTa vigere je dravyAtmaka padArtho che. te AdhAra svarUpe (rAkhanAra tarIke) dekhAya che. ne mATachuM = kAraNa ke "e ghaTe rUpAdika che" A ghaTa-paTamAM rUpa-rasa che. A ghaTa-paTamAM nIla pItAdika che. ema vAkyoccAraNAdimAM ghaTapaTa dravyo saptamyanta tarIke AdhArarUpe bhAse che. tethI A AdhAranI pratIti thaI. have je guNa-paryAyo che. temAM rUpa-rasa-gaMdha-sparzAdika je che te guNo che ane nIlapIta-zveta, tikta-madhura, surabhi-durabhi, mRdu-karkaza, ityAdi je uttara bhedo 20 che. te paNa jo ke guNo ja che. tathApi kramabhAvitvalakSaNa vaDe karIne paryAyo kahevAya che. A guNo ane paryAyo be judI judI vastuo nathI, mAtra sahabhAvitva ane kramabhAvitvanA lakSaNa vaDe kathaMcid bheda che. te sarve dravyamAM AdheyarUpe rahenArA che. kAraNake (Adheya eTale) dravyanI upara varte che. ahIM dravyanI uparano artha dravyanI mAthe (Toce) varte che. evo artha na karavo. paraMtu dravyanI aMdara lohAgninI jema varte che ema artha karavo. jethI ghaTamAM rUpa che. paTamAM rUpa che. ghaTamAM nIla-pIta che. ItyAdi pratIti anubhavasiddha che. A pramANe AdhAra-Adheya bhAva vaDe dravyathI guNa-paryAyano bheda siddha che. tathA rUpAdika guNa - paryAya: eka indriyagocara ka. viSaya char3a. jima rUpa cakSurindriyaI ja jaNAiM. rasa, te rasanendriyaI ja ityAdika. anaiM ghaTAdika dravya chaiM. te dohiM cakSurindriya anaI sparzanendriya, e 2 indriyanaI karInaI jANo cho. e naiyAyikamata anusarInaI kahiuM. tathA ghaTa-paTa Adi pudgaladravyamAM AdheyabhAve rahenArA rUpa-2sa-gaMdha-sparzAdi je guNo che ane nIla-pIta-zvetAdi 20 uttarabhedo rUpa je paryAyo che. te saghaLA guNo ane paryAyo eka eka IndriyothI ja gocara che. eTale ke eka eka indriyonA ja viSaya che. jema ke rUpa ane tenA uttarabhedo nIla-pItAdi mAtra eka cakSurindriyathI ja grAhya che. tathA rasa, ane tikta-kaTu Adi peTAbhedo mAtra eka rasanA IndriyathI ja grAhya che. ema gaMdha ane gaMdhanA bhedo ghrANendriyagrAhya che. sparza ane sparzanA uttarabhedo mAtra sparzanendriyathI ja grAhya che. ItyAdi jANI levuM. ane ghaTa-paTa Adi dravyo (ke jeguNa-paryAyono AdhAra che. paraMtu Adheya rUpa nathI te) rohiM-dAmyAm-be Indriyo vaDe eTale ke cakSurindriya ane sparzanendriya vaDe grAhya che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-15 Ama be Indriyo dvArA grAhya che. ema jaNAya che. aMdhArAmAM paDelo ghaTa sparzanendriyathI paNa jaNAya che. ane ajavALAmAM paDelo ghaTa cakSuthI paNa jaNAya che. ema paTAdika padArtho paNa cakSu-sparzana Ama be IndriyothI gocara che. A rIte guNo ane paryAyo eka Indriyagocara ane dravya kIndriyagocara hovAthI paNa dravyAdino bheda che. ahIM ghaTa-paTa Adi dravyane ame je dvIndriyagocara kahyuM che. te taiyAyika-vaizeSikonA matane anusarIne kaheluM jANavuM. kAraNake teo dravyane hIndriyagocara mAne che. prazna- jo naiyAyika-vaizeSikonA mate dravyane tIndriyagocara ahIM kahyuM hoya to svamate=jaina darzanane anusAra dravya kevuM che ? zuM ekendriya gocara che ke tIndriyagocara che ke kaMI trIju ja che ? uttara- jainadarzananI dRSTie vyavahAranayathI (dravya-guNaparyAyono kathaMci abheda mAno tyAre) pAMce IndriyothI gocara che. ane nizcayanayathI (dravya-guNaparyAyono kathaMci bheda mAno tyAre) atIndriya che. arthAt nayabhede pAMce IndriyothI gocara ane agocara ema bane che. te vAta vadhAre spaSTatAthI A pramANe che. svamataiM-gaMdhAdika paryAya dvAraiM ghrANendriyAdikaI paNi dravya pratyakSa chai. nahI to"kusuma gaMdhu chu" ityAdi jJAnanaiM bhrAntapaNuM thAi. te jANavU. "ima-eka-aneka indriyagrAhyapaNaiM dravyathI guNa-paryAyano bheda jANavo. guNa paryAyanaiM mAhomAMhi bheda, te sahabhAvI kramabhAvI e kalpanAthI ja. // 2-15 // jainadarzananA siddhAntane anusAre to dravya pAMca indriyothI gocara che. padArthamAM rahelA rUpa dvArA cakSu vaDe ane sparza dvArA sparzanendriya vaDe jema dravya gocara thAya che tema padArthamAM rahelI gaMdha dvArA dhrANendriya vaDe, rasa dvArA rasanendriya vaDe, ane zabda dvArA zrotrendriya vaDe, Ama, gaMdhAdika guNa-paryAyo dvArA ghANendriyAdi zeSa indriyo vaDe paNa dravyanuM pratyakSajJAna (Indriyajanya sAMvyavahArika pratyakSajJAna) avazya thAya ja che. jo na thatuM hota to "huM phula suMghuM " ema je bolAya che, jaNAya che te jJAnane bhrAntapaNuM thaI jAya. ahIM dhrANendriyathI to gaMdha ja jaNAya che kAraNa ke indriyonA viSayo to guNo ja che. tethI "huM phulanI gaMdha suvuM " ema bolavuM joIe. paraMtu ema na bolatAM "huM phula suthuM chuM" ema je bolAya che ane ema je jaNAya che. te gaMdha ane phulano abheda pradhAna karIne vyavahAranayathI bolAya che. mATe kula nAmanuM dravya dhrANendriya gocara paNa thayuM. evI ja rIte A zAka (vyaMjana) moLu che ke gaLyuM che? te mATe "huM zAka cAkhu chuM" tathA "A pANI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 DhALa-2 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa mIThuM che" ema huM jANuM chuM. tathA "A gharamAM avazya koIka puruSa che' ItyAdika anubhavo dvArA dravya pAMce indriyothI gocara thaI zake che jyAre jyAre guNa-guNInA abhedanI pradhAnatA karo tyAre tyAre te te indriyothI guNo grahaNa karAye chate guNI paNa avazya grahaNa karAya ja che. A vAta vyavahAranayathI jANavI. prazna- dravya pAMce IndriyathI pratyakSa che. Ama mAnavAnI vAta jo vyavahAranayathI che. to nizcayanayathI zuM vAta che, te paNa samajAvone ? tathA koI paNa eka ja dravya pAMce IndriyothI pratyakSa thatuM hoya evuM koI udAharaNa che ? na uttara- nizcayanayathI to rUpa-2sa-gaMdha-sparza ane zabda A pAMca guNo ja te te IndriyothI grAhya che. guNI evuM dravya IndriyagrAhya nathI. paraMtu anumAna grAhya che. tethI dravya IndriyapratyakSano aviSaya hovAthI atIndriya che. tattvArthasUtra adhyAya bIjAmAM sUtra 21 mAM "svargasAndhavarNazAstevAmAM:'' rUpAdi guNo ja IndriyonA viSaya tarIke jaNAvyA che. naiyAyika-vaizeSiko rasa ane gaMdhanuM grahaNa rasanendriya ane ghrANendriya dvArA "saMyukta samavAya'' sajJikarSathI mAne che. ane rasavAn zarkarAdi dravyanuM ane gaMdhavAn puSpAdidravyanuM jJAna "saMyoga sannikarSa'thI na mAnatAM anumAnagocara mAne che. te A nayanI ja chAyA che. dravyanI bAbatamAM tathA rUpa ane sparzanI bAbatamAM saMyogasannikarSa ane saMyuktasamavAya sajJikarSa ema banne sannikarSo mAnIne dravyane cakSu tathA sparzanendriyagocara je kahyuM che. tyAM guNa-guNIno ekAntabheda-pradhAna nirdeza karIne dvIndriya gocaratA kahI che A saghaLo vyavahAranayano viSaya che. paraMtu paramArthathI to guNo ja Indriyagocara che. guNI evuM dravya Indriyagocara nathI. A nizcayanayanI vAta che. jo AMkha baMdha haze to nAka dvArA gaMdha ja jaNAya che. ane jaNAtI gaMdhane anusAre dravyanI kalpanA karavA svarUpa anumAna ja thAya che. Ama rasanAmAM ane zrotramAM paNa samajavuM. mATe nizcayanayathI dravya atIndriya che. chatAM vyavahAranayathI guNa-guNIno abheda samajIne jainadarzana pramANe pAMce IndriyothI gocara kahevAya che. ane nyAya-vaizeSika darzanakAro ekAntabhedavAdI hovAthI dravyane saMyogasanni karSathI dvIndriyagocara kahe che ane guNo saMyukta samavAya sannikarSathI te te Indriya dvArA gocara kahe che. pAMce indriyothI ekI sAthe pratyakSa thatuM hoya evA dravyanA udAharaNamAM zrI vizeSAvazyaka mahAbhASyamAM "sukI ane moTAvartula vALI jalebInuM udAharaNa kaheluM che." sukI hovAthI khAtI vakhate baDabaDa avAja Ave che. mATe zrotrendriya gocara che. moTu vartula hovAthI Akhu mukhamAM pravezI zake nahIM. ane aDadhu vartula mukhanI bahAra hoI zake, tethI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-2 : gAthA-16 101 te cakSugocara paNa che. jalebI utkaTagaMdhavALuM dravya hovAthI dhrANendriyagocara paNa che. ane rasanendriya tathA sparzanendriyagrAhya to sAkSAt anubhavAya ja che. A paNa vyavahAranayathI jANavuM. nizcayanayathI to jIvano upayoga koI paNa eka IndriyanA viSayamAM hoya che. tyAre bIjI IndriyanA viSayamAM hoto nathI paraMtu jaldI jaldI goLa goLa pheravAtA ubADIyAno agni jema eka eka jagyAe hovA chatAM AkhA vartulAkAramAM dekhAya che. tema upayoga vege vege pharato hovAthI pAMce Indriyono upayoga ekI sAthe jaNAya che. A rIte eka-anekapaNAthI, tathA IndriyagrAhyapaNAthI dravyathI guNono ane dravyathI paryAyono bheda jANavo. A bheda kathaMcit che. ekAntika nathI. paraMtu kathaMcit evo je bheda che te pAramArthika che. vAstavika che. kAlpanika nathI. jyAre guNa ane paryAyonI vacce mAMhomAMhe je bheda samajAvavAmAM Avyo che. te mAtra sahabhAvitva ane kramabhAvitvanI apekSAe che. te bheda kalpanAmAtrathI ja che. paramArthathI nathI. Avo viveka karavo. ra4o. saMjJA saMkhyA lakSaNathI paNi, bheda ehono jANI re ! su-jasakAriNI zubhamatidhAro, duramati velI kRpANI re ! jinavANI raMgaI mani dharII ri-16 gAthArtha- saMjJAthI, saMkhyAthI ane lakSaNathI paNa ehono (dravyathI guNono tathA dravyathI paryAyono) paraspara bheda jANIne sArA yazane karanArI evI zubhamati dhAraNa karo ke je zubhamati, duSTabuddhirUpI velaDIne kApavAmAM kuhADI samAna che. ra-16 Tabo- tathA saMjJA ka. nAma, tehathI bheda, "dravya" nAma 1, "guNa" nAma 2, "paryAya" nAma 3. saMkhyA-gaNanA, tehathI bheda, dravya 6, guNa aneka, paryAya aneka. lakSaNathI bheda-dravaNa-anekaparyAya gamana dravyalakSaNa, guNana-ekathI anyanaI bhinnakaraNa te guNalakSaNa, parigamana-sarvato vyApti te paryAya lakSaNa, Ima erono-dravya guNa paryAyano, mAMhomAMhi bheda jANInaI, uttama yazanI karaNahAra bhalI mati dharo. kehavI kaI ? je duramati kahii- je dravyAatapakSanI mAThI mati, te rUpiNI je velI, tehanai viSai kRpANI-kuhADI. e DhAlaI-dravya-guNa-paryAyano bheda dekhADyo. hivaI-bIjaI DhAlaI ekAMti je bheda mAnaI thaI. tehanaI abhedapakSa anusarInaI dUSaNa diI thaI. ra-16ll Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 DhALa-2 : gAthA-16 dravya-guNa-paryAyano rAsa vivecana- have A DhALano upasaMhAra karatAM jaNAve che ke saMjJAthI, saMkhyAthI ane lakSaNathI A dravya-guNa-paryAyano paraspara bheda jANIne uttama buddhi (syAdvAda sApekSa buddhi) dhAraNa karo. te have samajAve che. tathA saMjJA -nAma, tethI be,- "vya" nAma 1, "gu' nAma 2, "pa " nAma 3. tathA saMzA kahetAM nAma samajavuM. tenAthI (nAmamAtrathI) paNa dravya-guNa paryAyano bheda jANavo. ekanuM nAma "dravya che. bIjAnuM nAma guNa che. ane trIjAnuM nAma paryAya che. A rIte traNenAM nAmo judAM judAM hovAthI dravyathI-guNa ane paryAyono bheda che. ema jANavuM. jyAM jyAM "nAmabheda" hoya che tyAM tyAM avazya kaMIka vastubheda paNa hoya ja che. jema ke ghaTa-paTa. A bane nAmo judA judA hovAthI vastu paNa judI judI ja che. tema dravya-guNaparyAya AvA prakArano nAmabheda hovAthI vastubheda paNa che. praznajo jyAM jyAM nAmabheda hoya tyAM tyAM avazya vastubheda hoya ja che. Avo nyAya hoya to AtmA-cetana-jIva-vigere zabdo bolavAmAM paNa nAmabheda hovAthI vastubheda che. ema siddha thaze. tevI ja rIte ghaTa-kuMbha-kaLazamAM paNa nAmabheda hovAthI vastubheda thaze. paraMtu saMsAramAM Avo bheda jaNAto nathI. AtmA ane cetana eka ja che. ghaTa ane kuMbha paNa eka ja che. "jyAM jyAM nAmabheda hoya tyAM tyAM vastubheda hoya ja" evI vyApti nirdoSa jaNAtI nathI. AtmA ane cetana, tathA ghaTa ane kuMbha, jema eka ja vastunA vAcaka che. tevI ja rIte dravya-guNa-paryAya A zabdo paNa eka ja vastunA vAcaka hoya, ane bheda na hoya evuM paNa kema na banI zake ? mATe nAmabhedathI vastubheda siddha thato nathI. uttara- tamArI zaMkA barAbara che. jyAM vastuno bheda na hoya chatAM paNa nAmabheda hoya tyAM te te nAmo paryAyavAcI kahevAya che. paryAyavAcI eTale ke eka ja vastune jaNAvanArAM judA judA nAmo. jema ke nRpa, mUra, nRti, bhUpatti ane rAga A badhA zabdomAMthI koI paNa zabda bolo paraMtu tenAthI eka ja padArtha (rAjA ja) sUcita thAya. tevI ja rIte AtmA cetana ane jIva zabdo Atmadravya mATe paryAyavAcI che. ghaTa kuMbha ane kalaza zabdo ghaTadravya mATenA paryAyavAcI che. dravya-guNa ane paryAya A zabdo paryAyavAcI nathI. eka ja vastunA vAcaka nathI. dravya zabdathI ghaTa-paTa Adi padArtho sUcita thAya che. paNa kaMI guNa ke paryAya jaNAtA nathI tathA te ghaTa-paTa Adi dravyAtmaka padArtho guNa zabda bolavAthI ke paryAyazabda bolavAthI jaNAtA nathI. tevI ja rIte guNazabdathI jJAnAdi ane rUpAdi bhAvo ja sUcita thAya che ane paryAya zabdathI AtmAnI judI judI avasthAo ja Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-ra : gAthA-16 sUcita thAya che ane ghaTa paTanI nIla-pIta zvetAdi bhinna bhinna avasthAo sUcita thAya che. paraMtu ghaTapaTa Adi padArtho sUcita thatA nathI. tethI "paryAyavAcI zabdo sivAya jyAM jyAM nAmabheda hoya che tyAM tyAM avazya vastubheda hoya ja che" tethI A zabdo paryAyavAcI na hovAthI zabdabheda vastubheda avazya jaNAve che. A nyAyano bhaMga thato nathI. saMdhyA-UnA, tethI me, "vya 6, IT ane paryAya mA." saMkhyAthI paNa dravya tathA guNa-paryAyono bheda che. saMkhyA zabdano artha gaNanA karavI, gaNatarI karavI, gaNavuM. tevA prakAranI gaNanAthI paNa A dravyAdino bheda che. kAraNake A saMsAramAM jAtine AzrayI jIva-pugala Adi mUla dravyo 6 ja che. vadhAre nathI paraMtu guNo anaMta che ane paryAyo paNa anaMta che. eka eka dravyanA anaMta-anaMta (apAra) guNo ane paryAyo che. jema ke vivalita koI paNa jIvadravya saMkhyAmAM le che. paraMtu tenA ja guNo-jJAna darzana cAritra vIrya sukha AnaMda astitva vastutva Adi aneka che. tathA A guNonI ja paguNa hAnivRddhirUpa kSAyopathamikabhAvanA paryAyo, tathA nara-nArakAdika audayikabhAvanA paryAyo aneka (anaMta) che. A rIte saMkhyAthI paNa dravyAdino bheda che. lakSaNathI bheda-dravaNa-anekaparyAyagamana dravyalakSaNa, guNana-ekathI anyanaiM bhinnakaraNa te guNa lakSaNa, parigamana-sarvato vyApti, te paryAya lakSaNa. lakSaNathI paNa A dravyAdino paraspara bheda che. traNenAM lakSaNo judAM judAM che. (1) dravyanuM lakSaNa che ke "va" thavuM-dravIbhUta thavuM. jema thIjeluM ghI garama karavAthI pIgaLI jAya tene dravIbhUta thayuM kahevAya. tema koI paNa ekarUpamAMthI bIjA rUpamAM AvavuM, rUpAntara thavuM, bhinna bhinna evA aneka paryAyone pAmavA. tene dravIbhUta thavuM kahevAya che. A ja dravyanuM lakSaNa che. ane te lakSaNa dravyamAM ja lAgu paDe che. guNa-paryAyamAM lAgu paDatuM nathI. kAraNa ke dravya ja dravIbhUta thAya che. navA navA paryAyane pAme che. (2) guNanuM lakSaNa che ke- "I" karavuM eTale bhinnIkaraNa karavuM-pRthakkaraNa karavuM. arthAt eka vastune anya vastuothI alaga karavI te guNanuM lakSaNa che. jema "jJAna" e jIvano guNa che. tethI jJAnaguNa e jIvane anya evA ghaTa-paTa Adi padArthothI alaga kare che. jemAM jemAM jJAnaguNa hoya te ja jIva samajavA. tenAthI anya padArtho jIva na kahevAya. tevI ja rIte rUpAdiguNo pugaladravyane anya dravyothI alaga kare che. tethI "pRthakkaraNa karavuM" te guNanuM lakSaNa che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 DhALa-2 : gAthA-16 dravya-guNa-paryAyano rAsa (3) paryAyanuM lakSaNa che ke "parigamana thavuM eTale "sarvato vyAti" thavI koI paNa vivakSita eka dravyanuM sarva prakAre ekarUpamAMthI bIjA rUpe rUpAntara paNe vyApta thayuM. dravyanuM sarvathA rUpAntara thavuM. (AMzika rUpAntara nahIM, paraMtu sarvataH rUpAntara thavuM te paryAya kahevAya che. jema ke hAla je manuSya che. e manuSya maTIne nArakI thAya, athavA nArakI e nArakI maTIne manuSya thAya te paryAya kahevAya che kAraNake A rUpAntara AkhA Atma dravyanuM thAya che. AMzika rUpAntara thatuM nathI. tathA vaLI mUla TabAmAM kahyAM nathI to paNa pahelAMnI gAthAmAM AvAM bhinna bhinna lakSaNo dravyAdinAM AvyAM che ke- (1) guNa ane paryAyano je AdhAra hoya ane traNe kALe je ekarUpa rahe te dravya, (2) dravyanA Azraye rahe ane svayaM nirguNa hoya te guNa, athavA sahabhAvitva lakSaNa jemAM hoya te guNa. (3) tadmAvaH paripAma: dravyanuM te te rUpe rUpAntara thavuM te paryAya kahevAya che. athavA kramabhAvitva e paryAyanuM lakSaNa che. ima ehono-dravya guNa paryAyano, mAhomAMhi bheda jANInaiM, uttamayazanI karaNahAra bhalI mati dharo. kehavI chai ? je duramati kahii-je dravyAdvaitapakSanI mAThI mati, te rUpiNI je velI, tehanaiM viSaI kRpANI-kuhADI. A pramANe dravyathI guNa-paryAyono mAMhomAMhe arasa-parasa aneka rIte bheda che. te bheda upara samajAvyo che. chatAM saMkSepamAM A pramANe che. (1) dravya-guNa-paryAya ema nAmathI bheda che. A nAmabheda. (2) dravya saMkhyAmAM 6 che. guNa-paryAya anaMta che. A saMkhyAbheda. (3) dravya AdhAra che. guNa-paryAyo Adheya che. A AdhArAdheyabheda. (4) dravIbhUta thavuM e dravyanuM lakSaNa, pRthakkara karavuM e guNanuM lakSaNa, ane rUpAntara thavuM e paryAyanuM lakSaNa che. A lakSaNabheda. (5) dravya DhIdriyagocara che (jaina darzana pramANe vyavahAranayathI paMcendriyagocara che. nizcayanayathI atIndriya che) ane guNa-paryAyo te te vivakSita eka ja indriyathI grAhya che. A IndriyagocaratAthI bheda. A rIte zAstrothI ane gurugamathI A dravyAdino kathaMci bheda jANIne evI suMdara buddhi dhAraNa karo, sabuddhi lAvo, ke je sabuddhi uttama evA yazane karanArI bhalI mati bane. kAraNake je je AtmAo buddhivALA bane che. teo yathArtha jJAnavALA thayA chatA vastunA svarUpanuM zrotA samakSa yathArtha pratipAdana kare che. tethI teno yaza (vagara kahya) cAre tarapha ApoApa vadhe che. yaza gAvo paDato nathI ke gavarAvo paDato nathI tathA vaLI A Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-2 : gAthA-16 dravya-guNa-paryAyano rAsa 105 sabuddhi kevI che ? to anAdikALanI mithyAtvamohanIyanI vAsanAthI vAsita evI che durbuddhi che "dvavyAdvaitavAdanI mAThI mati che" A saMsAramAM dravya mAtra ja che. guNa-paryAya che ja nahIM evI dravyanA advaitane (ekatvamAtrane) ja mAnanArI mAThI mati arthAt durbuddhi athavA dravya eka ja che. cha dravyo nathI evI je durbuddhi che. kAraNake keTalAka darzanazAstrIo A AkhuM vizva eka IzvararUpa ja che. bIjuM kaMI che ja nahIM satya ghA, gathyi AvuM paNa mAne che. ItyAdi anekaprakAranI je mAThI mati-khoTI buddhi, arthAt durbuddhi che. te rUpI je velI (velaDI) che. tene viSe (te velaDIne kApavA mATe) A sabuddhi kRpANI samAna che. arthAt kuhADI samAna che. A sabuddhi te durbuddhirUpI velaDIne kApI nAkhe che. te dubuddhinAM mUlIyAne paNa ukheDI nAkhe che. AvA lakSaNavALI buddhine he bhavya AtmAo! tame dhAraNa karo. e DhAlaI-dravya-guNa-paryAyano bheda dekhADyo. hivai-trIjaiM-DhAlaI ekAMti je bheda mAna che. tenaDuM mevapakSa anusarInaDuM tUSapa viru chi . 2-16 . A bIjI DhALanI aMdara "dravya-guNa-paryAyano" kathaMcit bheda jaNAvyo. A bheda syAdvAda mudrAe mudrita sApekSapaNe jANavo. paraMtu taiyAyika, vaizeSika ane sAMkhyadarzanakAronI jema ekAntika bheda na jANavo. tathA AvA prakAranI bhedapakSanI ja yuktio sAMbhaLavAthI ghaNA darzanakAro A traNano ekAntika bheda mAnI le che. eTale ekAnta bheda tarapha dRSTi DhaLI jAya che. te DhaLI na jAya te mATe have trIjI DhALamAM teone (je ekAntabheda mAne che. te darzanakArone) abhedapakSano Azraya laIne graMthakArazrI dUSaNa Ape che. jeo ekAntabheda mAne che teone samajAvavA mATe graMthakArazrI pote abhedapakSano svIkAra karIne eTale ke abhedavAdI thaIne te bhedavAdIone ekAntabheda mAnavAmAM kevAM kevAM dUSaNo Ave che. te dekhADe che. ahIM bhedabhAvanA ekAntapakSano parihAra karavA puratA ja graMthakArazrI abhedavAdano pakSa grahaNa kare che. paraMtu graMthakArazrI pote ekAnta amedavAdanA pakSapAtI che. ema na mAnI levuM. teo ekAnta abhedavAdanA (ke ekAtta bhedavAdanA) pakSapAtI nathI. teozrI bhedabheda ema ubhayavAdane sApekSapaNe mAnanArA che. tathA vaLI "sunzakAriNI" zabda A gAthAmAM lakhIne garbhita rIte zrI yazovijayajI evuM potAnuM kartA tarIkenuM nAma paNa sUcavyuM che. paNa bIjI DhALa. samApta Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - DhALa- trIjI e kAMti jo bhASiIjI, dravyAdikano re bheda | to paradravya pari huIjI, guNa-guNibhAva uccheda re . bhavikA, dhAro guru upadeza Hi3-1 gAthArtha- dravya-guNa-paryAyano jo ekAtte bheda kahIe to "padravyanI peThe thaI jAya ane tethI guNa-guNIbhAvano uccheda thaI jAya. he bhavya jIvo ! tAttvika vAto samajavA mATe zrI gurubhagavaMtono upadeza haiyAmAM dhAraNa karo. 3-1 Tabo- badravyAdikano-dravya-guNa paryAyano jo ekAMtaI bheda bhASiI. to paradravyanaiM pari svadravyanai viSe paNi guNa-guNibhAvano uccheda thaI jAI" jIva dravyanA guNa jJAnAdika, tehano guNI jIvadravya, pudgala dravyanA guNa rUpAdika, guNI pudgaladravya, e vyavasthA chaI. zAstraprasiddha. bheda mAnatAM te lopAI, jIvadravyanaI pudgala guNasya jima bheda chaI tima nija guNasuM paNi bheda chaI, to "ehano eha guNI, ehanA eha guNa" e vyavahArano vilopa thaI AvaI. te mATaI dravya guNa paryAyano abheda ja saMbhavaI. ehavo abhedanayano guruno upadeza bhaNInaI bhavya prANI dhAro ll3-1| vivecana- A saMsAramAM mukhyatve be dravyo che. 1 caitanyaguNavALuM jIva dravya, ane caitanyaguNavinAnuM bIju ajIvadravya. caitanyanuM hovuM ane caitanyanuM na hovuM e jIva-ajIvanuM lakSaNa samajavuM. jIvo anaMtA che. sarve jIvo svataMtra che. paramANuono piMDIbhAva thaIne jevo skaMdha bane che. tema jIvono sAthe maLIne skaMdha banato nathI. A rIte jIvadravyo vyaktinI apekSAe saMkhyAmAM anaMtAM hovA chatAM paNa jAtinI vivakSAe eka jIva dravya mAnavAmAM Ave che. ajIvadravyanA pAMca bheda che. 1 dharmAstikAya, 2 adharmAstikAya, 3 AkAzAstikAya, 4 kALa, ane 5 pudgalAstikAya. te pAMcamAM prathamanA cAra arUpI che. varNAdi guNothI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-1 107 rahita che. IndriyothI agocara che. ane sUkSma che. prathamanAM be dravyo cauda rAjalokavyApI che. ane trIju dravya lokAloka vyApI che. cothu kAla dravya jo ke vAstavika (pAramArthika) dravya nathI. jIva-ajIvanI koI paNa paryAyomAM je vartanA te kALa che. A kALa paryAyAtmaka hovA chatAM paNa temAM kALa dravyano upacAra karAya che. kAraNa ke sarve vyavahAromAM tenI atizaya upayogitA che. tethI upacAre vyavahAranayathI kALa e dravya che. ane nizcayanayathI kALa e jIva-ajIvanI vartanAdi paryAyAtmaka che. pudgalAstikAya dravya rUpI che. varNa-gaMdha rasa sparzavALuM che. skUla ane sUkSma ema banne prakAranuM che. te paramANuonA piMDAtmaka paNa che ane chuTA chuTA paramANu svarUpa paNa che. piMDAtmakane skaMdha kahevAya che. temAM paramANuonuM gamanAgamana thAya che. A rIte sAmAnyathI kula 6 dravyo che. A chae dravyo paraspara bhinna che. koI paNa eka dravya bIjA dravyanI sAthe game teTalA varSo rahe to paNa bIjA dravya rUpe banI jatAM nathI. A chae dravyone pota potAnA guNo che. ane pota potAnA paryAyo che. eka dravyanA guNa-paryAya bIjA dravyanA guNa-paryAyarUpa banyA nathI. banatA nathI. ane banaze nahIM. sarve guNo ane sarve paryAyo pota potAnA vivakSita dravyamAM ja rahe che. paradravyamAM jatA nathI. jema ke "caitanya" guNa jIvadravyano che. te caitanya guNa jIvadravyane choDIne kadApi ajIvadravyamAM jato nathI. ane rUpa-rasAdi je guNo pugaladravyanA che te guNo pudgala dravyamAM ja rahe che. kadApi anya dravyamAM jatA nathI. A rIte sarve dravyomAM pota potAnA guNo varte che. ane anaMta anaMta paryAyothI yukta evAM 6 dravyothI bhareluM A jagata che. tathA chae dravyo potAnA pariNAmika svabhAvane lIdhe potapotAnA guNa-paryAyomAM pariNAma pAmyA ja kare che. AvA prakArano jagata svabhAva che. jIva-pudgala Adi te te dravyomAM rahelA caitanya ane rUpAdi guNo tathA tenI taratamatA-hAnivRddhi rUpa paryAyo te te vivakSita dravyathI kathaMcit bhinna che. A vAta pUrve bIjI DhALamAM samajAvI che. paraMtu bhedapakSanI dalIlo sAMbhaLIne dravyAdikano jo ekAnta bheda mAnI levAmAM Ave to aneka Apattio ubhI thavAno saMbhava che. eTale ekAnta bheda na mAnI letAM kathaMcit ja bheda magajamAM rahe teTalA mATe kathaMci abheda paNa samajAvavo Avazyaka che. A vAta A DhALamAM samajAve che. "dravyAdikano-dravya guNa paryAyano jo ekAntaiM bheda bhASiiM, to paradravyanaiM pari svadravyanaiM viSe paNi guNa-guNibhAvano uccheda thai jAi" jIvadravyanA guNa jJAnAdika, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 DhALa-3 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa tehano guNI jIvadravya, pudgaladravyanA guNa rUpAdika, guNI pudgaladravya, e vyavasthA chai. zAstraprasiddha. dravyAdikano traNeno paraspara jo ekAnta bheda bhAkhIe to, eTale ke dravyathI guNo, ane dravyathI paryAyo ekAtte atyanna bhinna ja che. ema jo mAnI levAmAM Ave to paradravyanI peThe svadravyane viSe paNa guNa-guNIbhAvano uccheda (vinAza) thaI jAya. te A pramANe koI paNa dravyo pota potAnA guNathI ane paryAyathI bharelAM che. jema ke jIva dravyanA guNo jJAna-darzana-cAritrAdika. pudgala dravyanA guNo varNa-gaMdha-rasa-sparzAdika, dharmAstikAyAdikanA guNo gatisahAyakatAdi. jIva dravyanA paryAyo kSAyopathamikabhAvanA matizrutAdi, audayikabhAvanA nara-nArakAdi. pugalAstikAyamAM ghaTAdikanA paryAyo sthAsa-kozakazula-ghaTAdi. A pramANe anAdikALathI te te dravyomAM te te guNo ane te te paryAyo svataH ja rahelA che. jIvadravyanA guNo jJAnAdika, ane te jJAnAdika guNono guNI (svAmI-mAlika) jIvadravya. evI ja rIte pugaladravyanA guNo rUpa-rasAdika, ane rUpa-rasAdika guNono guNI pudgaladravya AvI "guNa-guNIbhAvanI" vyavasthA che ke je vyavasthA zAstramAM prasiddha che. ane vyavahAramAM paNa anubhavasiddha che. A vyavasthAmAM guNo ane guNI vacce avazya koIka saMbaMdha che ja. ane te saMbaMdhanuM nAma che abhedasaMbaMdha athavA tAdAbhyasaMbaMdha che. jo abhedasaMbaMdha na mAnIe ane guNo tathA guNIno ekAntabheda ja mAnIe to koIpaNa vivaNita guNo jema paradravyathI bhinna che. tenA kAraNe ja para dravyanI sAthe teno guNa-guNIbhAva kahevAto nathI. tenI jema svadravyathI paNa jo tevA ja bhinna che. ema mAnIe to te guNono te svadravyane viSe paNa "guNa-guNIbhAva" manAze nahIM. hAla je svadravyanI sAthe guNa-guNIbhAva manAya che teno uccheda thaze. jema ke jJAnAdikaguNa pugaladravyathI bhinna che. tethI jJAnAdika guNono ane pugaladravyano guNa-guNIbhAva saMbhavato nathI. tevI ja rIte jo te ja jJAnAdika guNo svadravya-jIvadravyathI paNa tevA ja bhinna hoya to te jJAnAdiguNono ane jIvadravyano paNa guNa-guNIbhAva manAze nahIM. tethI vivaNita koI paNa guNo jevA paradravyathI bhinna che. tevA ja jo svadravyathI paNa bhina mAnIe to te guNone svadravya paNa paradravya jevuM ja thavAthI koInI paNa sAthe "guNa-guNIbhAva" ghaTaze nahIM. caitramAM vartatuM jJAna jevuM maitrathI bhinna che. tevuM ja te jJAna Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-2 109 jo caitrathI paNa bhinna ja mAnavAmAM Ave to te jJAnathI jema maitra kaMI jANI zakato nathI. tema caitra paNa kaMI jANI zakanAra banaze nahIM. dhAro ke eka ghaTa rakta che ane paTa zveta che. paraMtu te banne rakta ane zveta guNo anukrame paradravya evA paTathI tathA ghaTathI jema bhinna che. ane tenA ja kAraNe paTa rakta nathI kahevAto ane ghaTa zveta nathI kahevAto. tevI ja rIte te rakta ane zveta guNo jo svadravyathI (ghaTathI ane paTathI) paNa bhinna ja hoya to "A ghaTa rakta che" ane "A paTa zveta che" ema paNa kahevAze nahIM. ane kahevAya to che ja. mATe paradravyanI jevo svadravyanI sAthe guNono ekAntabheda saMbaMdha nathI. avazya kaMIka abhedasaMbaMdha (tAdAbhyasaMbaMdha) svadravyanI sAthe che. bheda mAnatAM te lopAi, jIvadravyanaiM pudgalaguNasyuM jima bheda chai, tima nija guNasyuM paLa medra chaThTha, to "hino parda gupa" "panA pazupA'' vyavahArano vitno tharU mAvaDuM. te mATaI "dravya guNa-paryAyano abheda ja saMbhavai." ehavo abhedanayano guruno upadeza-bhaNInaiM bhavya prANI dhAro. // 3-1 // upara samajAvyA pramANe vivakSita koI paNa guNono potAnA svadravyanI sAthe bheda mAnatAM zAstrasiddha ane vyavahArasiddha guNa-guNIbhAvanI je vyavasthA che. te vyavasthA lopAI jAya. jema ke pugaladravyanA guNo je rUpAdi che. tenAthI jIvadravyano jevo bheda che. tevo bheda jIvadravyano potAnA guNo je jJAnAdika che. tenI sAthe paNa che ema jo mAnI laIe to "A jJAnAdika guNono A jIvadravya guNI che" tathA "A jIvadravyanA A jJAnAdika guNo che." evA prakArano anAdisiddha ane sarvajanAnubhavasiddha vyavahAra tathA AvA prakAranI guNa-guNIbhAvanI vyavasthAno vilopa thaI jAya. te mATe dravyathI guNono ane dravyathI paryAyono kaMIka abhedasaMbaMdha avazya che ja. ema abhedasaMbaMdha mAnavo ja joIe. ra6ll dravyo guNa paryAyanojI, I abheda saMbaMdha | bhinna teha jo kalpiIjI, to anavasthA baMdha re IbhavikA.3-2ll. gAthArtha- dravyanI sAthe guNono ane paryAyono abhedasaMbaMdha che. jo te bhina kalpIe to anavasthA doSanuM baMdhana thAya che. li3-2I/ bo- vaLI abheda upari yukti-kahaI chaI-dravyai ka. dravyanai viSai, guNaparyAyano abheda saMbaMdha chaI. jo dravyanaI viSaI guNa-5ryAyano samavAya nAmaI bhinna saMbaMdha kabhIIM. to anavasthA doSanuM baMdhana thAI. "je mATa6 guNa-guNIthI alago Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 DhALa-3 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa samavAya saMbaMdha kahiche to te samavAyanai paNi anero saMbaMdha joII. tehanaI paNa anero, Ima karatAM kihAMI ThaIrAva na thAI." anaI jo samavAyano svarUpa saMbaMdha ja abhinna mAno to guNa-guNInaI svarUpasaMbaMdha mAnatAM vighaTaI kaI ? je phoka navo saMbaMdha mAno cho. 3-rA vivecana- vatnI, ame 3pari yuvita hapha cha tathA vaLI abhedasaMbaMdha samajAvavA upara yukti dekhADe che. dravyathI guNono ane paryAyono kathaMcit abheda saMbaMdha che te mAnyA vinA "guNa-guNabhAvano uccheda thavAno doSa Ave che te vAta pUrvanI gAthAmAM kahI che. have A gAthAmAM paNa te abhedasaMbaMdha jo na mAno to bIjo doSa jaNAve che. dravyaiM ka. dravyanaiM viSaiM, guNa-paryAyano abheda saMbaMdha chai. jo dravyanaiM viSaI guNaparyAyano samavAya nAmaiM bhinnasaMbaMdha kalpIiM to anavasthA doSanuM baMdhana thAiM. dravyamAM kahetAM dravyane viSe (dravyanI aMdara) guNono ane paryAyono abhedasaMbaMdha che. arthAt guNo ane paryAyo dravyanI aMdara abhedabhAva (svarUpasaMbaMdhathI-tAdAbhya saMbaMdhathI) rahelA che. guNonuM ane paryAyonuM svarUpa ja evuM che ke potAnA guNImAM tanmayapaNe ja rahe. ane guNInuM paNa svarUpa evuM ja che ke potAnA guNone ane paryAyone potAnAmAM sahajabhAve ja rAkhe che. te bannenI vacce tAdAbhyapaNuM arthAt abhedapaNuM che. prazna- koIka naiyAyika athavA vaizeSika darzanAnuyAyI ziSya prazna kare che ke "guNa ane guNIno" jo abhedasaMbaMdha na mAnIe ane ekAtta bheda mAnIe to zuM doSa Ave? kaMI doSa dekhAto nathI. ame jema kahIe chIe tema bIjI rIte vyavasthA thaI zake che. te A pramANe dhAro ke guNothI ane paryAyothI guNI evuM dravya sarvathA bhinna che. to paNa te bannene joDanAra te bannenI vacce "samavAya saMbaMdha" nAmano eka alaga padArtha ja kalpIe. jema be kAgaLane joDanAro te bethI judo guMdara nAmano trIjo padArtha hoI zake che. ane te guMdara bane kAgaLone joDavAnuM kAmakAja kare che tevI rIte AtmA ane caitanyane, tathA ghaTapaTa ane rUpAdine joDavAnuM kAmakAja "samavAya saMbaMdha" nAmano alaga padArtha karaze. A vyavasthAthI guNa-guNIbhAvanA ucchedano prasaMga paNa nahIM Ave, mATe abhedasaMbaMdha mAnavAnI zI jarUra che ? samavAya saMbaMdha eTale nityasaMbaMdha. koI paNa be vastuonI vacce je nityasaMbaMdha che. tene ame samavAya saMbaMdha kahIzuM ane A bannethI alaga trIjA padArtha tarIke guMdaranI jema tene svIkArIzu. A rIte ekAnta bheda mAnIe to paNa samavAya saMbaMdha dvArA vyavasthA thaI zake che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-2 uttara- no dravyana viSa$ = jo dravyane viSe guNa ane paryAyono saMbaMdha karanAra "samavAya saMbaMdha" nAmano trIjA padArtha che. Ama mAnIne bhinnasaMbaMdha kalpIe to anavasthA nAmanA doSanuM baMdhana lAge che. te A pramANe "je mATaiM guNaguNIthI alago samavAyasaMbaMdha kahIiM, to te samavAyanaiM paNi anero saMbaMdha joii, tehanaiM paNa anero, ima karatAM kihAMi ThairAva na thAi" anaiM jo samavAyano svarUpasaMbaMdha ja abhinna mAno to guNa-guNInaiM svarUpasaMbaMdha mAnatAM syUM vighaTai chai ? je phoka navo saMbaMdha mAno cho // 3-2 // guNone rAkhanAra dravya ane dravyamAM rahenAra guNo, A bannene (jemake AtmA+jJAna, ghaTapaTa+rUpAdikane) joDanAra "samavAya saMbaMdha" nAmano trIjo padArtha mAnazo to ame tamane puchIe chIe ke A navo mAnelo samavAyasaMbaMdha nAmano trIjo padArtha, guNa-guNIthI alaga (bhina) padArtha che ? ke guNa-guNathI abhinna padArtha che ? jo prathamapakSa eTale ke guNaguNIthI samavAyane alaga (bhinna) padArtha mAnavAmAM Ave to te samavAyasaMbaMdha mATe navI vicAraNA karavAno prasaMge upasthita thAya che ke bannethI bhina mAnelo A samavAyasaMbaMdha guNamAM rahe che ? ke guNImAM rahe che? ke bannemAM rahe che ? jo ekalA guNamAM ja rahe ane guNIne sparze nahI to banneno saMbaMdha karI na zake. evI ja rIte ekalA guNImAM ja varte ane guNane sparze nahIM to paNa banneno saMbaMdha te karI na zake. tathA vaLI be padArtho (guNa-guNI) je atyanta alaga che. vairAyamAnavRttivALA che. te bannene bhegA karavAnuM kAma karanArAne ekamAM rahevuM pAlave nahIM, ekamAM rahevAthI pakSapAtI banavAthI banneno saMbaMdha thato hoya to paNa asaMbhavita banI jAya. have jo bannemAM A samavAya saMbaMdha varte che ema mAnazo to jema guNa-guNIne joDavA trIjA padArtha tarIke A samavAyasaMbaMdha lAvyA. tema A "samavAya saMbaMdhane" guNaguNImAM joDavA mATe koI anya cotho padArtha hoya ? ke samavAya saMbaMdha svayaM pote ja guNaguNImAM joDAI jAya? jo prathamapakSa kaho ke guNa-guNImAM samavAya saMbaMdhane joDavA mATe bIjo eka navo samavAya saMbaMdha Ave ke je pahelA samavAyane guNa-guNImAM joDI Ape to bIjo samavAyasaMbaMdha paNa prathama samavAyanA jevo anero (alaga) samavAya ja che. tethI te bIjAne joDavA anero trIjo samavAya saMbaMdha joIze. ane te (trIjA)ne paNa joDavA anero (cotho) samavAya joIze. ema karatAM karatAM kyAMya darAva TheravAnuM=aTakavAnuM nahI thAya. kyAMya paNa aMta Avaze nahIM tethI "anavasthA" nAmano pAribhASika doSa Avaze ja. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 DhALa-3 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa ane A anavasthAnA doSathI bacavA mATe jo ema kahezo ke guNa guNIne joDanAro je A prathama samavAya che tenuM svarUpa ja evuM che ke te guNa-guNIne paNa joDe che ane te pote paNa svayaM ja guNa-guNImAM joDAI jAya che. tene joDavA bIjo samavAya lAvavo paDato nathI. ane tethI anavasthA AvatI nathI A rIte jo prathamasamavAyano svarUpa saMbaMdha ja evo che. arthAt abhinna saMbaMdha che Ama jo mAno eTale ke prathama samavAya saMbaMdhanuM svarUpa ja evuM che ke anya samavAyanI sAhAdhya vinA svayaM pote ja guNa-guNImAM joDAI jAya che. to pachI guNa ane guNInuM ja svarUpa AvuM mAnIe to zuM doSa? je A guNaguNI che. te ja prathama samavAyanI sAhAdhya vinA svayaM pote ja joDAI jAya che evuM te guNa guNInuM ja svarUpa che Ama guNa-guNIno ja svarUpa saMbaMdha mAnatAM zuM nukazAna thAya che ? je phogaTa navo samavAyasaMbaMdha mAnIne guMcavADo ane avyavasthA ubhI karo cho. guMdaranuM dRSTAnta paNa ahI bInaupayogI che. kAraNa ke je be kAgaLo che. te bane dravyo che. be dravyone joDavA trIjA dravyanI jarUra paDe, paraMtu A banne dravyo nathI. guNaguNI che. viruddha udAharaNa ApIne viruddha vastunI siddhi na karI zakAya. kapaDAMnA be TukaDAne sAMdhavA soya-doro joIe. paraMtu vastrane ane vastranArUpane joDavA soya-doro na joIe. mATe tamArI samavAyanI kalpanA nirarthaka che ane anavasthA doSanA baMdhana vALI che. ra7 svarNa kuMDalAdika huuM jI," ghaTa raktAdika bhAva" e vyavahAra na saMbhavaIjI, jo na abhedasvabhAva re bhavikA || 3-3 / gAthArtha- "suvarNa e ja kuMDala Adi alaMkArarUpe banyuM" "je ghaTa che. te lAla Adi raMgavALo banyo" jagatamAM cAlatA A vyavahAro, jo abheda svabhAva na mAnIe to saMbhavatA nathI. 3-3l. Tabo- vaLI abheda na mAnaI, tehanaI bAdhaka kahaI chaI- "sonuM tema ja kuMDala thayuM" "ghaDo pahilAM zyAma huto, teha ja rAto varNaI thayo" eDavo sarvalokAnubhavasiddha vyavahAra na ghaTaI, je abhedasvabhAva dravyAdika 3 nai na huI to. 3-3ll vivecana-vanI (vyaHi traNano) ame je manaDuM tedana vAdhavA de che = vaLI dravyAdi traNano abheda je na mAne tene bAdhaka doSa kahe che- dravyAdi 3no paraspara kathaMci abheda avazya che ja. jo A "kathaMci abheda" na mAnIe to keTalI muzkelIo Ave? te samajavA zAntacitte nIcenI keTalIka bAbato vicAravA jevI che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-3 suvarNa (sonuM) e pudgalAstikAya dravya che. ane temAMthI banatAM kaMkaNa, keyura, kaDu, kaMDala ityAdi paryAyo che. A vAta saMsAramAM prasiddha che. evI ja rIte mATI e dravya che ane sthAsa-koza-kuzUla-ghaTa A sarve mATI dravyanA paryAya che. A dravya-paryAyanuM udAharaNa che. ghaDo jyAre mATImAMthI navo nIpajyo tyAre zyAma hoya che ane bhaThThImAM pakavavAmAM Ave che. tyAre rakta (lAla) thAya che. ahIM ghaTa rUpe rahelI mATI je prathama zyAma hatI te ja rakta bane che. tyAM ghaTa (ghaTarUpe rahelI mATI) e dravya che ane zyAma-raktatA ItyAdi guNo che. mUlagAthAmAM A be udAharaNo che. prathama udAharaNa dravya-paryAyanA abhedanuM che. ane bIjuM udAharaNa dravya-guNanA abhedanuM che. sonuM tedana vuDa thavuM'' "paDo pahitnAM cAmaDuto, tedana rAto vadha thayo." ehavo sarvalokAnubhavasiddha vyavahAra na ghaTaiM, jo abheda svabhAva dravyAdika 3 naI na hui to. rU-rUA. sonAmAMthI jyAre kaMDalAdi alaMkAro banAvAya che. tyAre sahajapaNe eka prazna thAya che ke kuMDala bane tyAre sonu bhinna rahe ke sonu pote ja kuMDala banI jAya che.? jo bhina rahe tema mAnIe to aneka muzkelIo Ave. (1) pratyakSavirodha Ave. kAraNake pratyakSapramANe bhinna rahetuM dekhAtuM nathI. (2) kuMDalane rahevA ane sonAne rahevA bhinna bhinna jagyA joIe. (3) alaMkAro banAvanArA puruSo dhanavAna ja thaI jAya. kAraNake sonuM to tenuM te ja rahe ane temAMthI bhinna bhinna evA alaMkAro bane. A doSonA kAraNe sonuM ane kaMDala bhinna rahetAM hoya ke bhinna che. A vAta koI paNa DAhyA mANasane gaLe utare tema nathI. have jo bhinna rahe che ema na mAnIe ane abheda svIkArIe to arthAt "sonu pote ja kuMDala thayuM che" ema mAnIe to iSTa hoya ke iSTa na hoya paraMtu dravya ane paryAyano abheda saMbaMdha Avyo ja. suvarNa pote ja kuMDalAdika banyu, mATI pote ja ghaTAtmaka banI, juo pote ja paTAtmaka banyAM. A saghaLA vyavahAro ke je sarvalokonA anubhavasiddha vyavahAro che. te bheda mAnavAthI ghaTaze nahIM. mATe abheda paNa che. ema mAno. A dravyathI paryAyanA abhedanuM udAharaNa ApyuM. have dravyathI guNanA abhedanuM udAharaNa kahe che je ghaDo pahelAM zyAma hato. te ja A ghaTa have rakta banyo Ama je bolAya che te ghaTadravya ane raktaguNanA abhedasvabhAva vinA ghaTI zake nahIM, jo abhedasvabhAva na hoya to "ghaDo rakta thayo" ema samAnAdhikaraNa paNe je bolAya che. te bolAvuM joIe nahIM. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 DhALa-3 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa ghaTa ane jala" A banne bhinna padArtho che. tyAM "ghaDo e ja che." ema bolAtuM nathI paraMtu "ghaDAmAM ja che" ema bolAya che. tethI tyAM bheda jarUra che. paraMtu Avo ja bheda jo ghaTa ane raktamAM hota to "ghaTamAM rakta thayuM" Ama ja bolAta. paNa ema bolAtuM nathI mATe amedasvabhAva che. ema mAnavuM joIe, je phaLa pUrve kAcu hatuM te ja phaLa have pAkyuM, "maga sIyA" "paTa lAla banyuM" "goLa gaLyo che" "sAkara gaLI che" A badhA vyavahAro abhedasvabhAva upara nirbhara che mATe dravyano guNa-paryAyanI sAthe abhedasvabhAva avazya che. 28 baMdha deza bhedaI huI jI, bimaNI gurutA re khaMdhi ! pradeza gurutA pariNamaIjI, khaMdha abheda baMdha re bhavikA. 3-4 gAthArtha- skaMdha (avayavI) ane deza (avayava)no bheda mAne chate bamaNI (dviguNaDabala) gurutA skaMdhamAM thavI joIe. paraMtu tema thatuM nathI. ane pradezonI (avayavonI) je gurutA che te ja gurutA skaMdhamAM pariNAma pAme che. tethI avayava-avayavIno abhedasaMbaMdha che. 3-4 - Tabo- vaLI bIju bAdhaka kahaI chaI- baMdha-kahiI-avayavI, deza kahiI avayava, ehonai jo bheda mAnai to bimaNo bhAra khaMdhamAMhi thayo joII, je mArTi zata taMtunA paTamAMhi-zatataMtuno jeTalo bhAra, teTalo paTamAMhiM paNi joII. anaI je koI navA naIyAyika Ima kahaI chaI "je avayavanA bhArathI avayavIno bhAra atyanta hIna chaI' te mATaI, tehanaI mataI "ddhipradezAdika khaMdhamAMhiM kihAMI utkRSTa gurutA na thaI joII. je mATaI dvipradezAdika baMdha ekapradezAdikanI apekSAI avayavI chaiM. anaIM paramANumAMhiM ja utkRSTa gurutva mAniMI, to rUpAdika vizeSa paNi paramANumAMhiM mAnyA joII, hipradezAdikamAMhi na mAnyAM joII" abhedanayano baMdha mAnai to pradezano bhAra teha ja aMdhabhArapaNaI pariNamaI, jima-taMturUpa paTarUpANaI, tivAraI gurutA vRddhino doSa kahie, te na lAgaI. 18-jA vivecana- vatrI vInuM vAgha vada chaThuM vaLI bIjo doSa jaNAve che. koI paNa pudgala dravyamAMthI kALakrame je je rUpAntaro eTale ke navA navA AkAro bane che tene jainadarzanamAM paryAya kahevAya che. anyadarzanomAM te bannene avayava-avayavI kahevAya che. jema Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-4 ke mATI dravyane avayava ane ghaTa paryAyane avayavI anyadarzanakAro kahe che. taMtu e dravya che tene avayava kahevAya che. ane temAMthI banatuM paTa e paryAya che tene avayavI kahevAya che, ahIM jainadarzanamAM jene dravya-paryAya kahyA che. tene ja nyAyadarzanAdimAM avayava-avayavI kahyA che. teo bhedavAdI che, eTale abheda mAnatA nathI, dravyathI paryAya ekAtte bhinna che. avayavathI avayavI ekAnta bhinna che. ema taiyAyikAdi mAne che. ane ekAntabheda mAnavAmAM teone koI anya darzanakAro je je doSo Ape che. tenA nivAraNa arthe samavAya saMbaMdha AdinI kalpanA karavA dvArA kutarko karIne khoTe raste pote jAya che. ane bIjAne laI jAya che. paNa sAcuM (kathaMci) abhedavAdanuM svarUpa svIkAratA nathI. teone doSa jaNAve che. khaMdha kahii-avayavI, deza kahii avayava, ehonaiM jo bheda mAnaI, to bimaNo bhAra khaMdhamAMhi thayo joiiM, je mATi-zatataMtunA paTamAhi-zatataMtuno jeTalo bhAra, teTalo paTamAhi paNi joii. jo dravyathI paryAya (avayavathI avayavI) ekAnta bhinna hoya to mATImAMthI thato ghaTaparyAya ane mATIdravya, taMtumAMthI thato paTaparyAya ane taMtudravya ekAtte bhinna che. evo artha thayo. have je ghaTa, paTa paryAyo utpanna thayA te jainadarzananI bhASAmAM skaMdha kahevAya che. asaMkhya pradezono piMDa te aMdha kahevAya che. ane tenA mULa kAraNabhUta mATI-taMtu je dravya che. tene avayavarUpe pradeza kahevAya che. kAraNake te pradezonuM yathAsthAne niyojana karavAthI ja ghaTa paTa utpanna thAya che. nyAyadarzananI bhASAmAM ghaTa-paTane avayavI kahevAya che. ane mATI-taMtune avayava kahevAya che. kAraNa kArya | kAraNa kArya mATI ghaTa | taMtu paTa pradeza skaMdha | pradeza skaMdha jaina darzananA pAribhASika zabdo. avayava avayavI avayava avayavI nyAyAdi darzanonA pAribhASika zabdo. skaMdha kahetAM avayavI (ghaTa-paTa) ane pradeza kahetAM avayava (mATI-taMtu) A banneno (avayava-avayavano) jo ekAtta bheda mAnIe to avayavIrUpe bananArA (ghaTa-paTAtmaka) skaMdhamAM bamaNo bhAra (bamaNuM vajana-dviguNa tola) thavo joIe. kAraNa ke jyAre mATI (avayavomAMthI ghaTa (avayavI) bane che. tyAre mATI avayava to rahe ja che. te kaMI cAlI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 DhALa-3 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa jatI nathI, ane ghaTa (nAmano avayavI) je na hato te temAM pragaTa thAya che. eTale dhAro ke (be) kIlo mATI (avayava) lAvyA, temAMthI ghaDo banAvyo, tyAre mATI (avayava) to che ja, tethI tenuM 2 (be) kIlo vajana to che ja, taduparAMta temAMthI ghaTa (avayavI) nipajyo, tenuM vajana paNa 2 (be) kIlo thAya. ane avayava-avayavI ekAnta bhinna hovAthI ra (be) kIlo vajana mATInuM (avayavanuM) ane 2 (be) kIlo vajana ghaTanuM (skaMdhanuM-avayavInuM) ema bane maLIne ghaTakALe 4 kIlo (dviguNa vajana) thavuM joIe. evI ja rIte 100 taMtuomAMthI 1 paTa banAvyo. 100 taMtuonuM vajana dhAro ke 2 kIlo che. te 2 kIlo vajanavALA 100 taMtumAMthI (avayava-pradezamAMthI) suMdara 1 paTa (skaMdha-avayavI) banAvyo. paraMtu paTa bane tyAre paNa taMtuo (avayavo to aMdara rahe ja che. tethI te 100 taMtuonuM (avayavanuM) 2 kilo vajana to raheze ja, ane temAMthI atyannabhinna paNe janma pAmatA paTa (nAmanA skaMdhanuM-avayavI)nuM vajana paNa bIjA 2 kIlo thaze. jethI taMtu-paTanuM (skaMdha-pradezanuM arthAt avayava-avayavInuM)maLIne kula vajana 4 kilo thavuM joIe. je mATe = kAraNake 100 taMtunA banelA paTamAM 100 taMtuno jeTalo bhAra (vajana) che. teTalo ja bhAra (vajana) paTano paNa judo Avyo. kAraNake taMtu ane paTane tame atyanta bhina mAnyA che. AthI bamaNI gurutA thavAno doSa niyAyikane Avaze. paraMtu sarva lokone pratyakSasiddha anubhava to evo ja che ke pradezonI (avayavonImATInI tathA taMtunI) je 2 kilo gurutA hoya che. te ja gurutA skaMdhamAM (avayavImAM-ghaTapaTamAM) pariNAma pAme che. tethI avayava-avayavIne, pradeza-skaMdhano, abhedasaMbaMdha che. paNa ekAnta bheda saMbaMdha nathI ema svIkAravuM joIe. anaiM je koi navA naiyAyika ima kahai chai "je avayavanA bhArathI avayavIno bhAra atyanta hIna chai" te mATaI, tehanaiM mataI "dvipradezAdika skaMdhamAMhi kihAMi utkRSTa gurutA na thai joii. je mATaiM dvipradezAdika khaMdha ekapradezAdikanI apekSA avayavI chaiM, anaiM paramANumAMhi ja utkRSTagurutva mAniiM. to rUpAdika vizeSa paNi paramANumAMhiM mAnyA joiiM, dvipradezAdikamAMhi na mAnyAM joiiM" naiyAyikone ekAntabheda mAnavAnA kAraNe "bamaNI gurutA"no doSa Ave ja che. kharekhara to potAnI mAnyatAmAM doSa dekhAya to potAno kadAgraha tyajIne sAco mArga (abhedasaMbaMdha paNa) svIkArI levo joIe. paraMtu mithyA kadAgrahavALA jIvo ema karavAne badale potAnI khoTI vAtane sAcI karavA navA-navA kutarko ane manamAnI navI navI kalpanAo doDAve che. yena kena prakAre potAnA matane sAco TheravavA bAlisa prayatna kare che. tema ahIM paNa navIna naiyAyikono mata (kadAgraha) graMthakArazrI prathama jaNAve che Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-4 "bamaNI gurutAno doSa" naiyAyikone Ave ja che. ane temAMthI bacavA mATe je koI navA taiyAyiko A pramANenI kalpanA kare che ke "avayavanA bhArathI avayavIno bhAra atizaya hIna (alpa ja) hoya che. arthAt nahIvata ja hoya che. te mATe amane (naiyAyikone) bamaNI gurutAno doSa Avato nathI. kAraNake avayavabhUta mATInuM ane taMtunu je 2 kIlo vajana hatuM, te ja vajana avayavIbhUta (ghaTa-paTanuM) hoya che. avayavInuM vajana atyanta alpa hovAthI te gaNavAmAM AvatuM nathI. A pramANe mAnanArA navyanaiyAyikone graMthakArazrI bIjo doSa Ape che ke jo avayava karatAM avayavIno bhAra atyanta hIna (alpa) hoya ane tenA kAraNe te vajana gaNAtuM na hoya ane tethI bamaNI gurutAno doSa na Ave ema jo tame kahetA ho, to teno artha e thayo ke avayavomAM ja vajana adhika hoya, utkRSTa gurutA (vadhAre vajanavALA paNuM) avayavomAM ja Ave. avayavImAM na Ave. be paramANuo (avayavo) sAthe maLIne jyAre drayaNuka (avayavI) bane che. evI ja rIte traNa paramANuo sAthe maLIne jyAre vyaNuka bane che. tyAre dipradezI Adi (ddhipradezI-tripradezI-catuHkhadezI vigere) skaMdhomAM (avayavIomAM) kyAMya paNa utkRSTa gurutA (adhika vajanatA) na thavI joIe. ane mATaDhuM kAraNake A kripradezAdika skaMdho (bhale moTA skaMdho karatAM nAnA skaMdho hoya to paNa) eka pradezanI apekSAe te avayavI ja che. arthAt kriprAdezika-triprAdezika-catuSpAdezika skaMdho e avayavI kahevAya ane ekapradeza eTale ke paramANu e avayava kahevAya. tamAro mata che ke avayavInuM vajana alpa hoya ane avayavanuM vajana adhika hoya. A matane anusAre catuSpadezI DhaMdha karatAM caNakanuM vajana, vyaNuka karatAM kripradezInuM vajana, ane DhipradezI DhaMdha karatAM paramANunuM vajana adhika-adhika thaze. kAraNa ke te te avayavo che. eTale utkRSTa gurutA (ghaNuM vadhAre vajana) paramANumAM ja mAnavuM paDaze. ane paramANu atizaya alpa vajanavALo che A hakIkata lokaprasiddha che ane navyataiyAyikone paNa svIkRta che. tethI kAMto paramANamAM utkRSTagurutA svIkAro (ke je lokaviruddha che) athavA avayavIno bhAra alpa hoya che A mAnyatAno tyAga karo. ane jo avayavIno bhAra alpa hoya che e mAnyatAno tyAga nahIM karo to "paramANamAM utkRSTa gurutA mAnavAno"doSa Avaze ja. ane jo "avayavIno bhAra avayava karatAM alpa hoya che" A mAnyatAne AgrahathI pakaDI rAkhazo to paramANumAM (chellA avayavamAM) adhikabhAra mAnavAnI jema Apatti Ave che. tema rUpAdika vizeSa paNa paramANumAM ja mAnavAnI Apatti tamane Avaze. jema Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-5 118 dravya-guNa-paryAyano rAsa gurutA" e guNa che. tema rUpa-rasa-gaMdha-sparza vigere paNa guNo ja che. have jo gurutA nAmano guNa, skaMdha (avayavI) karatAM pradezamAM (avayavamAM-paramANumAM) adhika hoya, to rUpAdi cAre guNo paNa adhika pramANamAM paramANumAM (avayavamAM ja) mAnavAnA rahyA, paraMtu DhipradezI Adi skaMdhomAM (avayavamAM) mAnavAnA na rahyA. tethI paramANumAM (nyAyamatane anusAre) sAte prakAranuM rUpa, banne prakAranI gaMdha, chae prakArano rasa, ane traNa prakArano sparza mAnavAno rahyo. ane avayavI bhUta skaMdhomAM ekarUpa, ekarasa, ekagaMdha ane ekasparza mAnavAno rahyo. arthAt je gurutA ane je rUpAdi guNa vizeSo hAla avayavImAM dekhAya che te avayavamAM (paramANumAM) mAnavAnA rahyA, ane je alpagurutA ane alparUparasAdika guNo avayavamAM (paramANumAM) dekhAya che. te avayavImAM (ddhipradezI AdimAM) mAnavAnA rahyA. je vAta lokaviruddha, zAstraviruddha, ane yuktiviruddha hovAthI ucita nathI. ___abhedanayano baMdha mAnaiM-to pradezano bhAra, teha ja khaMdhabhAra paNaiM pariNamai, jimataMturUpa paTarUpapaNai, tivArai-gurutAvRddhino doSa kahio, te na lAgai // 3-4 // potAnI khoTI mAnyatAne, kadAgrahane, ane ahaMkArane poSavA navI navI kalpanAo karIe to paNa doSothI ane ApattiothI kaMI bacI zakAtuM nathI. tenA badale kadAgrahane tyajIne sAco mArga svIkAravAmAM ja lAbha, yaza, gaurava ane zobhA che. tethI avayavaavayavano, skaMdha-pradezano, eTale ke dravya ane paryAyano jo abhedasaMbaMdha mAnIe to koIpaNa doSa Avato nathI. kAraNake pradezono (avayavono) je bhAra che te ja bhAra skaMdhapaNe pariNAma pAme che. pradezo je che te ja skaMdha rUpe bane che. je avayava che. te ja avayavI bane che. tethI avayavonI je gurutA che te ja avayavInI gurutA bane che. jema taMtuonuM (avayavonuM) je rUpa che. te ja rU5 paTanA (avayavInA) rUpapaNe pariNAma pAme che Avo amedasaMbaMdha mAno te vAre (tyAre) vajanavRddhino doSa je pUrve kahyo hato te have lAgato nathI. mATe dravya-paryAyano avazya kathaMcit abheda saMbaMdha che ja. ane te abheda saMbaMdha ahaMkAra kadAgraha tyajIne svIkArI levo joIe. ra9 bhinna dravyaparyAyanaI jI, bhavanAdikano re eka | bhASai, kima dAkhaI nahI jI, eka dravyamAM viveka re //bhavikAsa-pA gAthArtha- bhinna bhinna dravyonA paryAyAtmaka paNe banelA bhavanAdikamAM "A eka prAsAda" che ema jo ekatva (abheda) tame kaho cho. to pachI eka ja dravyanA banelA paryAyamAM abheda mAnavAno viveka kema dAkhavatA nathI. 3-pI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-5 119 Tabo- dravyAdikanAI abheda na mAnAI chaI, tehanai upAlaMbha didhuM chaIbhinna dravya-je pASANa, kASTa, pRthivI, jalAdika. tehano paryAya je bhavanAdikaghapramukha, tehanai tuM "eka" kahaI chaI. "eka ghara e" ItyAdi lokavyavahAra mATaiM. to eka dravyamAM-dravya, guNa, paryAyanai abheda hoI. ehavo viveka kAM nathI kahito ? je mATaIM-Abhadravya, teha ja AtmaguNa, teha ja AtmaparyAya, evo vyavahAra anAdisiddha thaI. ll3-pA vivecana- vyAniruM ame na mAnavuM che, tedana 3pAtrampa viruM jIruM = je naiyAyikAdi darzanakAro dravyAdino abheda saMbaMdha mAnatA nathI. ane ekAntabheda mAne che teone upAlaMbha (Thapako) Ape che. dravya guNa ane paryAyano abheda samajAvavA AzcaryakArI evI suMdara eka navI yukti graMthakArazrI samajAve che bhinna dravya je pASANa, kASTa, pRthivI, jalAdika, tehano paryAya je bhavanAdikagharapramukha, tehanaiM tuM "eka" kahai chai. "eka ghara e'' ityAdi lokavyavahAra mATaiM. to ekadravyamAM dravya-guNa-paryAyanaiM abheda hoi. ehavo viveka kAM nathI kahito ? je mATaiM Atmadravya, teha ja AtmaguNa, teha ja AtmaparyAya, ehavo vyavahAra anAdisiddha ch| 3-pI. je bhinna bhinna dravyo che. jema ke 1. patthara 2. lAkaDuM, 3. mATI 4. pANI. Adi zabdathI simenTa lokhaMDa, cuno vigere. AvA prakAranA aneka bhinna bhinna padArthonA paryAyarUpe banelA makAnane (bhavanane-havelIne-baMgalAne) he naiyAyika ! eka ja padArtharUpe (eka makAna svarUpe) tuM mAne che. "A eka ghara che" ema tuM paNa svIkAre che. kAraNa ke te saghaLA padArtho ekarUpa banI gayA che. lokavyavahAra paNa "A eka ghara che" evo ja pravarte che. have jo aneka dravyonA banelA paryAyane "A eka che" Ama kahevAya che. to pachI eka ja dravyamAM guNa-paryAyono eTale ke eka ja dravyano potAnA guNa paryAyonI sAthe abheda hoya, ema mAnavAmAM he naiyAyika ! tuM vivekabuddhi kema nathI karato ? saMkSepamAM sAra e che ke "bhinna bhinna dravyonA banelA bhavanAdikane" "A eka ghara che" ema lokavyavahAra paNa che ane tuM paNa mAne che to pachI eka ja dravyanA guNaparyAyo potAnA dravyanI sAthe "ekarUpa che" abheda saMbaMdhavALA che. ema kema mAnato nathI? ne madahuM = kAraNake je A Atmadravya che. te ja Atmadravya guNamaya che. ane te ja Atmadravya paryAyamaya che. Avo vyavahAra anAdikALathI svayaM sahajasiddha ja che. tethI A traNeno abheda mAnavo joIe. 30. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 DhALa-3 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa guNa paryAya abhedathI jI, dravya niyata vyavahAra | pariNati je chaI ekatA che, teNei te eka prakAra re IbhavikA / 3-6 II. gAthArtha- (dravyanI sAthe) guNo ane paryAyono abheda saMbaMdha hovAthI dravyono niyata vyavahAra thaI zake che. A traNe tattvo ekarUpe pariNAma pAmelAM che. tethI te traNe tattvo ekarUpa che. li3-6ll Tabo- jIvadravya ajIvadravya, ityAdi je niyata kahatAM vyavasthA sahita vyavhAra thAI chaI. te guNa paryAyanA abhedathI. jJAnAdika guNa paryAyathI abhinna dravya te jIvadravya, rUpAdika-guNaparyAyathI abhinna te ajIvadravya, nahI to dravya sAmAnyathI vizeSasaMjJA na thAI. dravya guNa paryAya e 3 nAma chaI. "paNi svajAti 3 naI eka pariNAma chaI, te mATi-te 3 prakAra eka kahaI" jima Atmadravya, jJAnAdika guNa, tatparyAya e sarva eka ja kahii, jima ratna 1, kAnti 2, jvarApahAra zakti 3, paryAyanaI, e 3 nai eka ja pariNAma chaI, tima-dravya-guNa-paryAyanai ima jANavuM Il3-kA vivecana-A saMsAramAM jIva-pugala-dharma-adharma-AkAza ane kAla ema kula 6 dravyo che. te chae dravyo pota potAnA guNothI ane pota potAnA paryAyothI (kathaMcida) abhedabhAvavALAM che. ane jo A abhedabhAva svIkArIe to ja "A jIva che" "A jIva che." tathA "A ghaTa che" ane "A paTa che" ItyAdi pratiniyata vyavahAra ghaTI zake che. jo kevaLa ekalo "bhedasvabhAva" ja hoya to "jJAna" guNa jevo pudgalathI bhinna che. tevo ja jIvathI paNa bhinna ja mAnavo paDe, ane jo guNo AvA prakAre bhinna hoya to "A dravya jIva che" ane "A dravya ajIva che" AvA vyavahAra kema thaze ? tathA paryAyo jo dravyathI bhinna hoya to "A dravya ghaTa che" ane "A dravya paTa che" ItyAdi vyavahAro paNa ghaTaze nahIM tathA vaLI jIva-jJAna, ane ghaTa-rUpane ekAnta bhinna mAnIne prasiddha evo niyata vyavahAra ghaTADavA mATe "samavAya saMbaMdha" Adi koI anya padArthanI kalpanA karavAmAM Ave to te kalpanA ulaTI ghaNI ja ApattiothI bharelI che. jJAna ane AtmAne joDanAro, tathA ghaTa ane rUpane joDanAro navo mAnelo te samavAya saMbaMdha AtmAmAM rahe ? ke jJAnamAM rahe? ke bannemAM rahe? evI ja rIte A samavAya saMbaMdha ghaTamAM rahe? ke rUpamAM rahe? ke bannemAM rahe? koI paNa ekamAM to rahe ja nahIM. kAraNake ekamAM ja jo rahe to bannene joDavAnuM kAmakAja thAya ja nahIM. have jo bannemAM samavAyasaMbaMdha rahe to bhedasaMbaMdhathI rahe ke abheda saMbaMdhathI rahe ? bheda saMbaMdhathI jo rahe to te samavAyane joDavA bIjo samavAya, ane te Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-6 bIjAne joDavA trIjo samavAya mAnavo ja paDe, ane ema mAnatAM anavasthA doSa Ave. have jo A prathama samavAya ja guNa-guNImAM abhedabhAve joDAya ema mAno to AgaLa jaIne paNa aMte to "abhedabhAvano ja Azraya levo paDe che. to prathamathI ja te abhedabhAvano Azraya laIne guNa-guNIno abheda saMbaMdha mAnavo zuM khoTo che? nAhaka lAMbI kalpanA karavI te lAghavapriya naiyAyikone kema sArthaka kahevAya ? A ja vAta A gALAmAM samajAve che. jIvadravya, ajIvadravya ityAdi je niyata kahatAM vyavasthA sahita vyavahAra thAi char3a, te guNa-paryAyanA abhedathI, jJAnAdika guNa-paryAyathI abhinnadravya te jIvadravya, rupAdika guNa-paryAyathI abhinna te ajIvadravya. nahI to sAmAnyathI vizeSasaMjJA na thAi "A jIvadravya che." ane "A ajIva (pudgala) dravya che." ItyAdi je niyata kahetAM nizcitapaNe vyavasthAyukta je vyavahAra thAya che te vyavahAra "guNa-paryAyanA abhedathI ja" saMbhave che. anyathA A vyavahAra saMbhavato nathI. yuktithI ghaTato nathI. kAraNake jo jJAnAdi guNa-paryAyo jIva dravyathI bhinna ja hoya, eTale ke te guNa-paryAyo jevA ajIvadravyathI bhinna che. tevA ja jIvadravyathI paNa bhinna che. Ama mAnIe to jJAnAdi guNa-paryAyothI bane dravyo (jIva-pudgala) ekAnta bhinna ja thayAM. to A jIvadravya che ane A ajIvadravya che ema kevI rIte kahevAya ? evI ja rIte rUpAdi guNo jo ajIvadravyathI bhinna ja hoya to te rUpAdiguNo jevA jIvadravyathI bhinna che tevA ja ajIvathI paNa bhinna ja thayA. rUpAdiguNone jema jIvanI sAthe koI sagapaNa nathI tevuM ja ajIvanI sAthe paNa koI sagapaNa na rahyuM. tethI A rUpAdiguNovALu pudgaladravya che ane rUpAdi guNarahita je che te jIvadravya che. Ama kevI rIte kahevAze ? tethI jJAnAdiguNa-paryAyone jIvadravyanI sAthe ane rUpAdi guNone pudgaladravyanI sAthe anAdikALathI svayaMsiddha kaMIka aMze "abhedasaMbaMdha" che ja. to ja A vyavahAra saMbhave che. A kAraNe jJAnAdi guNa-paryAyothI je abhinnadravya che tene jIvadravya kahevAya che. ane rUpa-rasAdika guNa-paryAyothI je abhinadravya che tene ajIvadravya (jugaladravya) kahevAya che. nadI to = jo Ama na mAnIe to e dravyo sAmAnyathI dravya mAtra ja raheze. paraMtu A jIva, A pudgala, ema vizeSa saMjJA koI paNa dravyanI thAya ja nahIM. jo guNaparyAyo pota potAnA mUladravyathI abhina na mAnIe ane ekAnta bhinna ja mAnIe to chae dravyo dravya mAtra rUpe ja raheze. Ama "dravya sAmAnya" ja kahevAze jIva-ajIva-dharmaadharma AdipaNAno bheda paDaze nahI kAraNake te vizeSa nAmo pota potAnA guNa-paryAyonA abhedane lIdhe ja kahevAya che. ane A abheda na mAnavAthI teone jIva-ajIva Adi rUpe vizeSasaMjJA kahevAze nahIM. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa dravya-guNa paryAya e 3 nAma chai, "paNi svajAtiM 3 naI ekatvapariNAma chai. te mATi te 3 prakAra eka kahai" jima Atmadravya, jJAnAdikaguNa, tattatparyAya e sarva eka ja kahi. jima ratna 1, kAnti 2, jvarApahArazakti 3 paryAyanaI, e 3 naI ekaja pariNAma jIrU, tima dravya-muLa-paryAyanarUM rUma nALavuM rU-6 // 122 jo ke AdhArabhUta padArtha dravya che. AdheyabhUta sahabhAvI dharma te guNa che ane AdheyabhUta kramabhAvI dharma te paryAya che. ema dravya-guNa-paryAya evAM judAM judAM 3 nAmo pravarte che. eTale potapotAnA lakSaNothI kathaMcit traNe bhinna che. evo pratibhAsa paNa thAya che. ane kathaMcit bhinna che paNa kharAM, to paNa svajAtIya evA A 3 no ekatvapariNAma paNa che. jIvadravya tathA tenA jJAnAdika guNo, ane jJAnanI hAni-vRddhirUpa kSAyopazamikabhAvanA paryAyo tathA nara-nArakAdikarUpa audayikabhAvanA paryAyo jevA (jIvanI sAthe) ekameka che. tevA ajIvadravyanI sAthe ekameka nathI tevI ja rIte rUpAdiguNo ane ajIva dravyanA paryAyo jevA ajIvadravyanI sAthe ekameka che tevA te guNo ane paryAyo jIvadravyanI sAthe ekameka nathI. te mATe svajAtIya dravya-guNa ane paryAya e traNanI ekatA kahevI joIe. ane mAnavI joIe jema Atmadravya, tenA jJAnAdiguNo, ane tenA paryAyo A sarve eka rUpa ja che. ekameka che. abhedasvabhAvavALA che. ema mAnavuM joIe. konI jema A abheda che ? evo koI ziSya prazna kare to kahe che ke-- 1 ratna (dravya), 2 te ratnanI kAnti (guNa), ane javarApahAra zakti (tAvane dUra karavAnI zakti) nAmano paryAya, Ama A traNe tattvono jema ekattvapariNAma che. tevo ja ekatvapariNAma dravya, guNa ane paryAyano paNa che ema jANavuM joIe. ane ekAnta bhedano haThAgraha tyajI devo joIe. / / 31 / jo abheda nahIM ehono jI, to kAraya kima hoI ? / achatI vastu na nIpajaIjI, zaviSANa para joI re || bhavikA // 3-7 || gAthArtha-- jo A dravya guNa paryAyano abheda na hoya to kArya kema thAya ? kAraNake sasalAnA ziMgaDAnI jema asat vastu kadApi utpanna thatI nathI. II3-chA Tabo- vaLI abheda na mAnaU, tehanaIM doSa dekhADaI chaI- jo ehanaIMdravya-guNa paryAyanaIM abheda nathI. to kAraNa kArayana paNi abheda na hoI" ti vAraU mRttikAdika kAraNathI ghaTAdikArya kima nIpajaU ? kAraNamAMhi kAryanI zakti Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-7 123 hoI, to ja kArya nIpajaI, kAraNamAMhi achatI kAryavastunI pariNati na nIpajaI ja. jima-zazaviSANa. jo kAraNamAMhiM kAryasattA mAniIM. tivAraI abheda sahaji ja Avyo. II3-7ll vivecana- vatnI ame na mAnavuM, tenaDuM roSa levA chaThTha = tathA vaLI dravya, guNa ane paryAyano jo abheda na mAnIe to je doSa Ave che te dekhADe che- je darzanakAro dravyaguNa ane paryAyano abheda na mAne paraMtu ekAnta bheda mAne, teonA mate kArya-kAraNano paNa abheda na ja hoya, kAraNathI kArya ekAnta bhinna ja mAnavAnuM rahe che. kAraNake dravya e kAraNa che. ane temAMthI pragaTa thatA paryAyo e kArya che jema ke mATI-ghaTa, taMtu-paTa, A bane udAharaNomAM mATI ane taMtu A banne dravya che. tathA kAraNa che. ane temAMthI utpanna thanAra ghaTa ane paTa A banne paryAya che tathA kArya che. have jo mATI ane taMtu nAmanA dravyamAM (kAraNamAM) ghaTa-paTa nAmanA paryAya (kArya) abhedabhAve rahelA nathI Ama mAnIe, to temAMthI te kema pragaTa thAya ? jo kAraNamAM (dravyamAM), kArya (paryAya) abhedabhAve rahelA na mAnIe to jema mATImAM ghaTa nathI. tema taMtumAM paNa ghaTa nathI. have jo abhedabhAve paNa dravyamAM paryAya na hoya ane pragaTa thato hoya to jema mATImAM abhedabhAve nahI rahelo ghaTa utpanna thAya che tema taMtumAMthI paNa ghaTa utpanna thavo joIe. tathA tevI ja rIte taMtumAM abhedabhAve paNa na rahelo paTa jo utpanna thato hoya to te ja paTa mATImAMthI paNa thavo joIe. paraMtu thato nathI. mATe dravyamAM paryAya eTale ke kAraNamAM kArya abhedabhAva raheluM che. ane pragaTa thAya che. ema mAnavuM joIe. ghaTano arthI jIva mATI ja levA jAya che. taMtu levA jato nathI. ane paTano arthI jIva taMtu ja levA jAya che mATI levA jato nathI. teno artha ja e che ke mATImAM apragaTapaNe paNa ghaTa rahelo che. ane taMtumAM te apragaTapaNe paNa rahelo nathI. tathA taMtumAM apragaTapaNe paNa paTa rahelo che. tevo apragaTapaNe paTa mATImAM rahelo nathI. A pramANe A sarve kArya kAraNanI vyavasthA anAdinI sahaja siddha che. A kAraNathI ja mATImAM apragaTapaNe (abhedabhAva-tirobhAve) ghaTanI sattA (vidyamAnatA) che. ane taMtumAM tirobhAve paTanI sattA che. to ja te te kArya te te kAraNamAMthI nIpaje che. A ja hakikata graMthakArazrI TabAmAM khole che ke "jo ehanaiM-dravya, guNa, paryAyanaiM abheda nathI, to kAraNa-kAryanaiM paNi abheda na hoi" ti vAraiM-mRttikAdika kAraNathI ghaTAdikakArya kima nIpajai ? kAraNamAMhiM kAryanI zakti hoi, to ja kArya nIpajaI, kAraNamAMhi achatI kArya vastunI pariNati na nIpajai Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 24 DhALa-3 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa ja. jima-zazaviSANa. jo kAraNamAMhiM kAryasattA mAniiM, tivAraiM abheda sahaji ja Avyo RArU-7T. jo A dravya-guNa-paryAyane viSe abheda nathI, (ane ekAnta bheda ja che) to kAraNa-kAryane viSe abheda na ja hoya" kAraNake je dravya che. te ja kAraNa bane che. ane je paryAyo pragaTa thAya che. te ja kArya bane che. paryAyo pragaTa thanArA-utpanna thanArA hovAthI kArya kahevAya che. have jo kAraNa-kAryane viSe abheda na ja hoya to teno artha e thayo ke mRttikAdi kAraNamAM ghaTAdi kArya asat che. avidyamAna che. arthAt nathI ane thAya che. Avo artha thaze. ti vAravuM = te vAre = tyAre mRttikAdi kAraNamAMthI ghaTAdika kArya kema utpanna thaze ? kAraNamAM kArya pragaTa thavAnI abhedabhAve zakti rahelI hoya, to ja te kAraNamAMthI te kArya pragaTa thAya che. je kAraNamAM je kArya pragaTa thavAnI zakti nathI hotI, tevA prakAranI achatI kAryavastunI pariNati (pragaTatA) banatI nathI ja. arthAt asat evuM kArya kadApi utpanna thatuM nathI jema sasalAnAM zIMgaDAnI utpanna thavAnI zakti koI paNa kAraNa dravyamAM (sasalAmAM) nathI. tethI koI paNa kAraNadravyathI (koIpaNa sasalAmAMthI) zazazcaMga nIpajatAM nathI. jenAmAMthI je kaMI nIpaje che. tenAmAM te tirobhAve paNa sat che. to ja nIpaje che. eTale jo kAraNabhUta dravyamAM kArya pragaTa thavAnI sattA tirobhAve che. ema mAno, to ja jagatamAM cAlatI vyavasthA ghaTI zake ena Ama abheda mAno to te vAre = tyAre "abhedabhAva" mAnavAno prasaMga heje heje AvI ja gayo. sArAMza ke kAraNamAM (dravyamAM) kArya (paryAya) pragaTa thavAnI zakti che ja. to ja kArya nIpaje che. je kAryanI zakti kAraNamAM hotI nathI. te kArya te kAraNamAMthI pragaTa thatuM ja nathI. kAraNamAM kArya sat che. to ja thAya che. jo kArya asat hoya to thAya ja nahIM. tethI dravyamAM guNa ane paryAyo abhedabhAve sat che ja. to ja thAya che. jo sata na hota to te dravyamAMthI te paryAyo pragaTa thAta nahIM. te 32 / dravyarUpa chatI kAryanI jI, tirobhAvanI re zakti AvirbhAvaI nIpajaI jI, guNa paryAyanI vyakti re bhavikA.// 3-8 gAthArtha sarve dravyomAM pota potAnAM kAryo (paryAyo) pragaTa thavAnI dravyarUpe zakti tirobhAve chatI (rahelI) che. kAlAdi sAmagrI prApta thatAM te AvirbhAva nIpaje che tyAre guNa-paryAyarUpe vyakta thAya che. || 7-8 | - Tabo- "kAraNamAMhiM kArya upanA pahilAi ja kAryanI sattA chaI to kAryadarzana kAM nathI thAtuM ?" e zaMkA upari kahaI chaI- kArya nathI upanuM, ti vAraI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-8 kAraNamAMhi kAryanI dravyarUpaI-tirobhAvanI zakti chaiM, teNaI karI chaI. paNi-kArya jaNAtuM nathI, sAmagrI milaI, ti vAraI-gaNa paryAyanI vyaktithI AvirbhAva thAI chaI, teNaI karI-kArya dIsaI chaI. "AvirbhAva-tirobhava paNi darzana-adarzana niyAmaka kAryanA paryAya vizeSa ja jANavA" teNaI karI AvirbhAvanaI sata, asat vikalpaI dUSaNa na hoI, je mATaIM anubhavanaI anusAraI paryAya kabhiI. | 3-8 vivecanasArAmAMdi 35nA patniAkuM nat #AnI sattA chaThTha, to RA na #aaN nathI thAtuM ?g viaa 3parihara cha- bhedavAdIo abhedavAdIne prazna kare che ke jo kArya utpana thayA pahelAM paNa dravyamAM eTale kAraNamAM kAryanI sattA (vidyamAnatA) hoya che. to te kALe te kAryanuM darzana kema thatuM nathI ? mATImAMthI ghaDo banyA pahelAM ja jo ghaTakAryanI sattA mATImAM che to banyA pUrvanA kALamAM te ghaTanuM darzana kema thatuM nathI. evI ja rIte taMtumAM taMtukALe paNa jo paTanI sattA che to paTa banyA pahelAM te paTa dekhAto kema nathI? AvI zaMkA TALavA mATe tenA upara uttara kahe che ke- uparanI gAthAmAM abhedavAda mAnanArAe e siddha karyuM che ke mATImAM (kAraNamAM arthAt dravyamAM) ghaTa (kArya) utpanA thayA pahelAM paNa abhedabhAve te temAM raheluM che. ghaTakAryanI sattA mATImAM che. tevI ja rIte taMtukAraNamAM paTakAryanI sattA che. to te kArya te kALe dekhAtuM kema nathI ? AvI zaMkA thavI saMbhavita che. teno uttara A pramANe che. kArya nathI uparnu, tivAraiM kAraNamAMhiM kAryanI dravyarUpaI tirobhAvanI zakti chaiM, teNaiM karI, "chai" paNi kArya jaNAtuM nathI. sAmagrI milai, tivAraiM-guNa paryAyanI vyaktithI AvirbhAva thAi chai, teNai karI kArya dIsai chai. je je kAraNamAMthI (mATI-taMtu Adi dravyomAMthI) (ghaTa-paTAtmaka paryAya svarUpa) kArya haju utpanna thayuM nathI. pragaTa thayuM nathI. paraMtu tirobhAve raheluM che. te vAre = tyAre kAraNamAM kAryanI sattA dravya svarUpe che. eTale ke kAraNamAM kAryanI sattA avyaktapaNe rahelI che. jene jainazAstromAM tirobhAve zakti che ema kahevAya che. tirobhAva eTale ja avyaktabhAva. have je tirobhAve (avyaktapaNe) hoya te kevI rIte dekhAya? ane jo dekhAya tevI sattA hota to tene tirobhAve kema kahevAta? mATe "tirobhAve che" eTale avyaktapaNe che. eTale te ghaTapaTa svarUpe vyaktapaNe na dekhAya tevI sattA che. jo A pramANe avyaktapaNe paNa te kArya pota potAnA kAraNamAM hoya che ema na mAnIe to mATImAMthI jema ghaTa nIpaje che tema taMtumAMthI paNa ghaTa nIpajavo joIe. paNa Ama banatuM nathI. pota potAnA kAraNamAMthI ja Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 DhALa-3 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa vivakSita kArya nIpaje che. tethI tirobhAve te te kAraNamAM te te kAryanI zakti sat che. tepha varI = tethI karIne "kAraNamAM kArya (charU) che ja ema mAnavuM joIe" .. paraMtu te te kAraNamAM te te kArya tirobhAve (avyaktapaNe) che. tethI kArya jaNAtuM nathI. jyAre te kAryane pragaTa karavAnI sAmagrI maLaze tyAre te te kAraNamAMthI te te guNo ane paryAyo vyakta thavAthI-pragaTa thavAthI teno AvirbhAva" thayo che ema kahevAya che. mATImAM je ghaTa dabAyelo hato, chupAyelo hato, te ja ghaTa sAmagrI maLavAthI pragaTa thayo che. je taMtumAM paTakArya chupAyeluM hatuM, te ja paTakArya sAmagrI maLavAthI AvirbhAvane pAmyu che. A rIte sarve paNa kAraNomAM (pota potAnA kAraNabhUta dravyomAM) te te vivakSita kAryo (guNa-paryAyo) avyakta paNe (tirobhAve) rahelAM ja che. ane jo rahelAM che ema mAnIe to ja sAmagrI maLe chate pragaTa (AvirbhAva) thAya che. A vAta saMgata thAya. ane yukti paNa tema ja bese che. vastunuM AvuM ja svarUpa che. ane vastunu te svarUpa sahaja che. anAdisiddha che. ane svataH ja che. vastuno tevo tevo pAriNAmika svabhAva che. "" 'AvirbhAva tirobhAva- paNi darzana adarzana niyAmaka kAryanA paryAya vizeSa ja jAvA" teI karI AvirbhAvanaI sat asat vikalpaiM dUSaNa na hoi, je mATaI-anubhavanaI anusAra paryAya kalpi // 38 // kAraNakALe kArya tirobhAve hatuM ane sAmagrI maLavAthI te kArya "AvirbhAvane" pAmyuM. AvuM padArthanuM svarUpa che. ema pUrve samajAvyuM. tyAM koIka bhedavAdI darzanakAra abhedavAdIne guMcavaNanI jALamAM phasAvavA puche che ke kAryano je AvirbhAva thayo te AvirbhAva zuM che ? tathA tirobhAva e zuM che ? uttara- tirobhAva ane AvirbhAva e paNa kAryanA eka prakAranA paryAya vizeSa ja che. temAM AvirbhAva e darzanano niyAmaka paryAvizeSa ja che ane tirobhAva e adarzanano niyAmaka paryAya vizeSa che. tethI tirobhAvakALe kArya adRzya che. ane AvibhArvakALe kArya dRzya che. kAryane adRzya rAkhavAmAM eka paryAya sAdhana che. ane kAryane dRzya rAkhavAmAM bIjo paryAya niyAmaka (sAdhana) che. prazna- jo AvirbhAva ane tirobhAva e paryAvizeSa ja hoya. to te paryAyo zuM sat che ke asat che ? jo sat mAno to paNa dUSaNa Ave che ane asat mAno to paNa dUSaNa Ave che. te A pramANe- jo mATImAM ghaTano AvirbhAva paryAya sat che. to ghaTa banyA pUrve paNa AvirbhAva sat (vidyamAna) hovAthI ghaTa dekhAvo joIe. paraMtu ghaTa dekhAto nathI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-9 127 tethI AvirbhAvaparyAya satuM nathI. have jo AvirbhAva paryAya 3masa hoya to kadApi ghaTa pragaTa thavo ja na joIe. kAraNa ke zazazcaMganI jema je sat hoya che. te kadApi pragaTato nathI. tethI A AvirbhAva paryAyane te mAnavAmAM paNa doSa che ane sat mAnavAmAM paNa doSa che. evI ja rIte tirobhAva paryAya paNa jo sat hoya to te have kAyama sat ja rahevo joIe, javo ja na joIe. tirobhAvano nAza thavo ja na joIe. eTale ghaTa thaze ja nahIM. ane jo tirobhAva masat hoya to piMDakALamAM ghaTano tirobhAva kema dekhAya che ? kAraNake je asat hoya te na ja hoya ItyAdi vicAraNA karatAM AvirbhAva tirobhAvane sa-sat mAnatAM bannemAMno koI paNa pakSa mAnavAmAM dUSaNa ja Ave che. uttara- A AvirbhAva ane tirobhAva e paNa kAryanA darzana adarzananA niyAmaka paNe (kAraNarUpe) eka prakAranA paryAya vizeSa ja che. teNe karIne te paryAyone kevaLa ekalA satuM ke kevaLa ekalA ja che. Ama mAnIe to dUSaNa Ave paNa Ama na mAnatAM sat ema ubhayAtmaka che. Ama mAnatAM satpakSanAM ke asatyakSanAM koI dUSaNo AvatAM nathI. je mATe anubhavane anusAra te te kAraNabhUta dravyamAM te te kAryabhUta paryAyo avazya che ja. ema jANavuM. je kAraNamAM je kArya tirobhAve paNa raheluM hoya che to ja te kArya te kAraNamAMthI sAmagrI maLavAthI pragaTa thAya che je kAraNamAM je kArya tirobhAve paNa raheluM hotuM nathI. te kArya te kAraNamAMthI traNe kALe paNa nIpajatuM nathI. 33 naIyAyika bhASaI IsyuM che, "jima achatAnuM re jJAna ! hovaI viSaya atItanuM jI, tima kAraya sahI nANa re || bhavikA || 3-9o. gAthArtha- naiyAyiko kahe che ke- jema bhUtakALano viSaya achato hovA chatAM paNa tenuM smaraNAtmaka jJAna thAya che. tevI ja rIte achatuM ja kArya utpanna thAya che. ema che sakhI! tuM jANa. // 3-9 | Tabo- IhAM naiyAyika ehavuM bhASaI chaI "jima-atIta viSaya je ghaTAdika, achatA jaI, tehanuM jima jJAna hoI, tima-ghaTAdika kArya achatAM ja, mRttikAdika dalathakI sAmagrI milyaI nIpajasthaI. achatAnI jJAti hoI, to achatAnI utpatti kima na hoI ? ghaTanuM kAraNa daMDAdika ahe kahuM chuM. tihAM lAghava chaI, tuhAra mati Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 DhALa-3 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa ghaTAbhivyaktinuM daMDAdika kAraNa kahavuM tihAM gaurava hoI. bIju abhivyaktinuM kAraNa cakSupramukha chaI. paNi daMDAdika nathI. te mATi bheda pakSa ja. dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDa, bhAvaghaTAbhivyaktinuM kAraNa cakSu, tihAM gaurava chaI. te na ghaTaI. I 3-9 vivecana- dravyamAM (kAraNamAM) paryAyo (kAryo) dravyArthikanayathI tirobhAve chatA che. to ja sAmagrI maLavAthI AvirbhAva nIpaje che. A vAta anubhavasiddha che. ane AgalI gAthAmAM anekarIte A svarUpa samajAvAyuM che. to paNa potAnA kadAgrahane nahIM mUktA ekAtta bhedane ja mAnanArA asatkAryavAdI (kAraNamAM kArya nathI ja, ane sAmagrI maLe che? utpanna thAya che. evuM mAnanArA) naiyAyiko amedavAdInI sAme navI navI dalIlo karIne khoTI gUMcavaNa ja ubhI kare che. teo A pramANe dalIla kare che ghaTa banyA pUrve je "mRtiMDa" che te ghaTanI pUrvAvasthA, ane ghaTa bhAMgI gayA pachI je kapAlAvasthA (ThIkarAM vALI avasthA) che. te ghaTanI pAchaLanI avasthA. A banne avasthAomAM "ghaTa kArya dekhAtuM nathI". chatAM rastAmAM ghaDo phuTyA pachI paDelAM "ThIkarAM" joIne hAla vartamAnakALe tyAM ghaTa nathI. kAraNake ghaTa to atItakALano viSaya thaI gayo. to paNa ghaTanuM smaraNa thAya che. ahIM koIkano ghaTa suTelo hoya ema lAge che. A rIte jema kapAla joIne atItakALanA viSayavALA ghaTanuM achato hovA chatAM smaraNa thAya che. tevI ja rIte "mRtiMDa" joIne ahIM bhAvimAM ghaTa thaze. tevuM paNa smaraNa thAya che. A anubhavasiddha hakIkata che. A smaraNa nAmanuM jJAna jema achatA ghaDAnuM thAya che. tenI jema "mRtiMDamAM" ghaTa achato ja mAnI laIe. ane sAmagrI maLavA mAtrathI ja achatA evA ghaTanI utpatti thaI. ema mAnI laIe to zuM doSa Ave? sArAMza ke jema kapAlakAle tathA mRtyiMDakAle achatA ghaTanI jJaptieghaTanuM smaraNa thAya che. tema kRttikAmAMthI achatA ghaTanI utpatti mAnIe to kaMI doSa dekhAto nathI. A pramANe taiyAyikanuM kahevuM che. TabAno artha A pramANe - ihAM naiyAyika ehavaM bhASai chai, "jima atIta viSaya je ghaTAdika, achatA chai, tehageM jima jJAna hoi, tima ghaTAdika kArya achatAM ja, mRttikAdika dala thakI sAmagrI milyai nIpajasyai. achatAnI jJapti hoi, to achatAnI utpatti kima na hoi ? ahIM naiyAyika A pramANe abhedavAdInI sAme dalIla kare che ke- "jema atIta kALano viSaya ghaTAdika (phuTelAM kapAla=ThIkarAmAM ghaTa bhUtakALano viSaya thayo. eTale vartamAnakALe te ghaTa nathI tethI) achato che. tehanuM (kapAla joIne) smaraNAtmaka jJAna jema thAya che. (tathA mRrliMDa joIne ghaTa achato hovA chatAM paNa bhAvimAM A mATImAM avazya Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa ghaTa thaze. ema bhUtakALamAM anubhavelA ghaTanA sAdharmsathI bhAvinA viSayanuM paNa smaraNAtmaka jJAna thAya che) to A rIte jema achatA ghaTanu jJAna thAya che. tema "mRNiDamAM" ghaTAdika kArya sarvathA achatuM ja che. ane te mRNiDa Adi upAdAna kAraNamAMthI sAmagrI maLavAthI sarvathA achatA ghaTAdika kArya nIpaje che. ema jo mAnIe to zuM doSa Ave ? temAM amane kaMI paNa doSa dekhAto nathI. jema achatA padArthanI jJapti (jJAna) thAya che tema achatA ghaTAdika kAryanI utpatti paNa upAdAnamAMthI sAmagrI maLe chate ho. to pachI achatAnI utpatti kema na hoI zake ? 2-alle : e-t? 129 ghaTanuM kAraNa daMDAdika amhe kahuM chaM, tihAM lAghava char3a, tumhAri matiM " ghaTAbhivyaktinuM daMDAdika kAraNa kahavuM. tihAM gaurava hoi " tathA vaLI taiyAyiko kathaMcit abhedavAdI evA jainone bIjo paNa eka doSa batAvatAM kahe che ke abhedavAdI evA he jaina ! tamArI mAnyatAmAM gaurava che. ane amArI (naiyAyikonI) mAnyatAmAM lAghava che. te A pramANe ame naiyAyiko mATImAM ghaTa nathI ja (asat ja che) ane sAmagrI maLavAthI navo ja utpanna thAya che. ema mAnIe chIe, eTale daMDa-cakrakuMbhakAra-cIvara (vastra) ane dorI vigere sAmagrI "ghaTanuM" kAraNa che. ema kahIe chIe. eTale (ghaTanuM Ama) traNa akSaravALA padanuM kAraNa daMDAdika thayAM, tethI tyAM zarIrakRta lAghava thAya che. ane tame jaino mRtkiMDamAM ghaTa sat (vidyamAna) mAno cho. eTale tamArA mate ghaTa navo utpanna thavAno raheto ja nathI. kAraNake prathamathI che ja. paraMtu sAmagrI maLavAthI te ghaTa pragaTa thAya che. AvirbhUta thAya che. eTale ke ghaTanI abhivyakti thAya che. tethI tamArA mate te daMDAdika sAmagrI "ghaTanuM" kAraNa banatI nathI paraMtu "ghaTAbhivyaktinuM" kAraNa bane che eTale (SaTAbhivyakti nuM) cha akSaravALA padanuM kAraNa bane che. tethI tamArA matamAM "ghaTAbhivyaktinuM" kAraNa daMDAdika tame kahyuM che. A pramANe tyAM (tamArA matamAM) zarIrakRta gaurava thayuM. A tamane bIjo doSa Avaze. amArA (naiyAyikonA) mate "ghaTanuM" kAraNa daMDAdika sAmagrI thaze. ane tamArA (jainonA) mate ghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDAdika sAmagrI thaze. tethI tamone zarIrakRta gaurava thaze. ahIM akSaronA banelA padane zarIra kahyuM che. bIju abhivyaktinuM kAraNa cakSuH pramukha chai, paNi daMDAdika nathI. te mATiM bheda pakSa ja. dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDa, bhAvaghaTAbhivyaktinuM kAraNa cakSuH, tihAM gaurava chai, te na yaTajJa. rU-s|| tathA vaLI he jaina ! tame smRNiDamAM prathamathI ja ghaTa 'sat" mAnela hovAthI utpanna karavAno che ja nahIM. tamArA mate to abhivyakta (AvirbhAva) ja thAya che. eTale daMDAdika 9 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 DhALa-3 : gAthA-10 dravya-guNa-paryAyano rAsa je sAmagrIne tame ghaTAdikanI abhivyaktinuM kAraNa mAneluM che. tyAM eka to zarIrakRta gauravano doSa to Ave ja che. vaLI pratyakSathI viruddha (virodha) nAmano doSa paNa Ave che. kAraNake vastu saMsAramAM hoya ja, vidyamAna ja hoya. tene abhivyakta karavI hoya, eTale jANavI hoya jovI hoya to tyAM cakSu tathA prakAza vigere kAraNo che. oraDAmAM paDelA ghaTa-paTanI abhivyakti karavAmAM (dekhavAmAM) cakSu joIe, prakAza joIe. paraMtu daMDa-cakrAdi na joIe. jyAre tame to mATImAM rahelA ghaTanI abhivyaktinuM (dekhavAnuM) kAraNa daMDAdi mAnyA che. je koI rIte ghaTI zakatA nathI. mATe virodha doSa paNa Avaze. na "pratyakSa viruddha" = virodha nAmanA doSamAMthI bacavA mATe he jaina ! kadAca tame (jaino) ghaTa be prakAranA kalpazo. 1 dravya ghaTa, ane 2 bhAvaghaTa, tyAM je ghaTa haju banyo nathI paraMtu banavAno che. tenA mATeno je nRSiMDa che. te dravyaghaTa, ane je ghaTa banI cukyo che. vidyamAna ghaTa che te bhAvaghaTa, Ama be ghaTa kalpIne dravyaghaTanI abhivyaktinuM kAraNa daMDAdika sAmagrI ane bhAvaghaTanI abhivyaktinuM kAraNa cakSu-prakAza vigere jo mAnazo to vadhAre gaurava doSa Avaze. kAraNa ke tamArI dRSTie dravyaghaTAbhivyaktinuM kAraNa daMDAdikasAmagrI ane bhAvaghaTanI abhivyaktinuM kAraNa cakSu-prakAzAdi thavAthI bannenI abhivyaktinAM kAraNa bhinna bhinna thavAthI gauravadoSa Avaze. jyAre amAre naiyAyikone mRtyiMDakAle ghaTa sat na hovAthI dravyaghaTa to che ja nahIM. ane banyA pachI bhAvaghaTa che. te kAle abhivyaktinuM (dekhavAnuM) kAraNa cakSu-prakAza, Ama eka ja kAraNa thaze. jethI amane lAghava thaze. mATe gaurava doSa AvavAthI te tamArI be ghaTa mAnavAnI kalpanA paNa ghaTatI nathI. A pramANe ekAntabhedavAdI taiyAyike kathaMcid abhedavAdI evA jainadarzanakArane doSo ApyA. II 34 // te mithyA, nahIM sarvathAjI, achato viSaya atIta / paryAcAratha te nahIM jI, dravyAratha chaI nitya re / bhavikA // 3-10 // gAthArtha taiyAyikanI uparokta vAta mithyA che. kAraNa ke atItakALano (ane bhAvikALano) viSaya sarvathA achato nathI. phakta paryAyArthikanayathI te nathI. paraMtu dravyArthikanayathI te nitya che. II 3-10 // Tabo- havaI e mata dUSaI chaI- "achatAnI jJaptinI pari achatAnI utpatti hoI'' Ima kahiuM, te mata mithyA, je mATaU-atIta viSaya ghaTAdika sarvathA achato nathI, te paryAyArathathI nathI, dravyArathathI nitya chaI, naSTa ghaTa paNi mRttikArUpaI chaI, . sarvathA na hoI to zazazRMga sarakho thAI. // 3-10 || Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-10 131 vivecana- varu jI mati tUruM karuM mRtyiMDa ane kapAla A banne ghaTanI anukrame pUvasthA ane pazcAdavasthA che. jema pazcAdavasthAmAM kapAla (ThIkarAM) dekhIne pUrve ghaTa hato ema achatA ghaTanI atItaviSayanI smRti thavA rUpa jJapti thAya che. tema pUrvasthAmAM (mRtiMDamAM) paNa ghaTa achato ja che. tethI achatA evA te ghaTanI utpatti paNa ho. AvA prakAranI taiyAyikanI mAnyatA che. tethI te sat-asat ema ubhayarUpe kAryane mAnanArA jainone nIce mujaba doSo Ape che. (1) jJaptinI jema achatA ghaTanI utpatti mAnavAno, (2) tema na mAno ane ghaTAbhivyakti mAno to gauravadoSa. tathA virodha doSa, (3) ane dravyaghaTa-bhAvaghaTanI kalpanA karavAmAM mahAgaurava tathA mahAvirodha doSa Ave che. jaina-te taiyAyike ApelA saghaLA doSo sarvathA mithyA che. jUThA che. ekAntadRSTivALA AtmAo mithyAtvanA udayanI paravazatAthI nirdoSane paNa doSita ja dekhe che. ane doSita karavA mATe kutarko ja kare che. tethI have te matane graMthakArazrI dUSita kare che. "achatAnI jJaptinI pari achatAnI utpatti hoi" ima kahilaM, te mata mithyA. je mATaiM-atIta viSaya ghaTAdika, sarvathA achato nathI. te paryAyArathathI nathI, dravyArathathI nitya chai. naSTa ghaTa paNi mRttikArUpaI chai. sarvathA na hoi to zazazrRMga sarakho thAi. // 3-10 // jaina- upara naiyAyike je kaMI kahyuM. ane je je doSo abhedavAda mAnavAmAM ApyA. te saghaLuM mithyA che. temaNe je kahyuM ke "kapAlAdimAM atIta kALano ghaTa achato che"chatAM tenI smRtirUpa jJapti kema thAya che. tema bhiMDamAM paNa ghaTa achato ja che. ane tenI utpatti thAya che. mATe pazcAdavasthAmAM achatAnI jema jJapti thAya che. tema pUrvAvasthAmAM sarvathA achatA evA ghaTanI utpatti paNa ho. AvuM naiyAyike je kahyuM, te teno mata sarvathA mithyA che. kAraNa ke "kapAlAdimAM atIta kALanA viSayabhUta evo ghaTa sarvathA asat (achato) che ja nahI" ke jenI jJaptinA udAharaNathI mRrliMDamAM paNa aMchatA ghaTanI utpattinI siddhi thAya. khATale ja moTI khoDa che. je achatA viSayanI zaktinuM udAharaNa tame ApyuM che. te ja khoTu che. have jo dRSTAnta ja khoTu hoya to dArdAntika kema karI siddha thAya? tenI vAta mithyA eTalA mATe che ke "kapAlAdimAM je ghaTa dekhAto nathI. eTale ghaTAkAratA dekhAtI nathI tethI te atIta kALano viSaya banyo, A rIte na dekhAvA mAtrathI ja te kapAlAdimAM te ghaTane te taiyAyikAdie sarvathA achato mAnI lIdho che. paraMtu atIta kALano viSaya banelo te ghaTAdika padArtha kapAlAdimAM sarvathA achato thato ja nathI. phakta te paryAyArthikanayathI nathI. paraMtu dravyArthika nayathI to kapAlAdimAM paNa ghaTaparyAya nitya che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 DhALa-3 : gAthA-10 dravya-guNa-paryAyano rAsa ghaTAkArapaNe nathI. paraMtu ghaTAkAratA paryAya jemAM banyo hato te dravya (mATI) to rahe ja che. tethI ja to te dravya jotAMnI sAthe teno atItakALano ghaTaparyAya smRtigocara thAya che. bIjo koI padArtha smaraNamAM Avato nathI. mATe kapAlAdimAM ghaTaparyAya sarvathA achato nathI. jema koI eka puruSe 25 varSanI vaye corI karI hoya athavA khUna karyuM hoya, ane tenI vaya 50 varSanI thAya, hAla te zAhukAra ane ahiMsaka banyo hoya, to paNa jo te corIno ke khUnano gunho puravAra thAya to daMDa ane sajA tene ja thAya che. kAraNake hAla vartamAnakALe corI ke khUna achatA che. paraMtu te te corI karavApaNuM ane khUna karavApaNuM phakta pragaTa paryAyarUpe achatA che. sarvathA achatA nathI. dravyathI to che ja. jeNe corI athavA hiMsA karI hatI te ja A dravya che tethI paryAyarUpe paryAya achato hovA chatAM paNa te paryAya dvavyArthika nayathI (dravyasvarUpe) avazya vidyamAna ja rahe che. tethI te corI karanArane ane hiMsA karanArane ja guddho pakaDAya tyAre daMDa thAya che. tema ahIM kapAlAdimAM paNa atItakALano viSaya ghaTAdika paryAya dvavyArthikanayathI chato ja che. mAtra paryAyarthikanayathI achato che. paraMtu sarvathA achato nathI. tethI ja naSTa thayelo ghaTa paNa mRttikArUpe (mATI dravyarUpe) to rahe ja che. jo sarvathA te ghaTa asat thato hota to jema ghaTAkArArUpa paryAya cAlyo gayo. tevI ja rIte mRttikArUpa dravya paNa cAlyuM javuM joIe. ane sasalAnA ziMgaDAMnA sarakho sarvathA abhAva thavo joIe paraMtu tema thatuM nathI. te mATe kapAlAdimAM atIta viSayaka ghaTa sarvathA achato che ja nahIM, ke jenA dRSTAntathI achatAnI utpatti tame siddha karI zako. je je sarvathA achato padArtha hoya che. tenI to utpatti paNa na ja hoya ane jJapti paNa na ja hoya jema ke zazazRMga, AkAzapuSpa, valgAputra ItyAdi. A padArtho kadApi utpanna thatA nathI tathA kadApi smaraNamAM paNa AvatA nathI. mATe A padArtho sarvathA achatA che. paraMtu ghaTa tevo nathI. tethI ahIM ghaTa sarvathA achato nathI. dravyArthikanayathI kapAlAdimAM chato che, to ja tenI jJapti thAya che. tevI ja rIte mRtyiMDAtmaka pUrvAvasthAmAM paNa dravyArthikanayathI ghaTa chato ja che. tethI ja tenI utpatti thAya che. ane paryAyarUpe mRtiMDakAle ghaTa achato che. tethI ja tenI sAmagrI meLavavI paDe che ane sAmagrIthI tenI utpatti karavI paDe che. Ama, sa-asat-ubhayAtmaka ghaTa che. paraMtu sarvathA asat nathI. mATImAM ghaTano sarvathA abhAva nathI. mAtra paryAya rUpe ja abhAva che. have jo chatAnI ja utpatti thAya che. A vAta svIkAravAmAM Ave to abhivyakti ja thaI. niyAyikane paNa A rIte abhivyakti ja mAnavI paDaze. kAraNake pUrvAvasthAmAM ghaTa dravyArthikanayathI che ja. je hoya tene utpanna karavAno na hoya. mAtra pragaTa ja karavAno hoya. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-11 133 tethI ame "(naiyAyiko) daMDa-cakrAdine "ghaTanuM" kAraNa mAnIe chIe ane tame jaino "ghaTAbhivyaktinuM" (cha akSaranA zarIranuM) kAraNa mAno cho. tethI tamane (jainone) zarIrakRta gaurava Avaze. Avo doSa taiyAyikoe amane jainone je pahelAM Apelo, te A doSa amane jainone have raheto ja nathI. kAraNake bannee cha akSarakRta zarIranuM ja kAraNa mAnyuM. chatAM A doSa mAnavAmAM Ave to naiyAyikane paNa A doSa lAgu paDe ja che. bIjuM lAdhavanI priyatA ane gauravanI apriyatA kaMI vastunA svarUpano uccheda karIne (ullaMghana karIne) to na ja karAya. prathama vastunu svarUpa pakaDavuM joIe. pachI gaurava-lAghava jovAya. anyathA sarvatra avyavasthA ja thaI jAya. jema ke "potAnA putranI patnIne" "potAnI patnI' kahIe to zarIrakRta lAghava hovA chatAM paNa tema kahevAtuM nathI. paNa "mArA putranI patnI' Ama ja kahevAya che. kAraNake vastusvarUpa tevu che. te strI potAnI patnI nathI paNa potAnA putranI ja patnI che. A rIte vastunA vAstavika svarUpane oLaMgIne gaurava-lAghava na vicArAya. A kAraNe virodhadoSa paNa Avato nathI. kAraNake dravyamAM (kAraNamAM) tirobhAve rahelA kAryane AvirbhAva karavAmAM (eTale ke abhivyakti karavAmAM) daMDAdika ja kAraNa che. ane abhivyakti thaI cukelA ghaTAdikane dekhavAmAM cakSu ane prakAzAdi kAraNa che. mATe zAntacitte A svarUpa vicAravuM joIe. jainadarzanakAre je sat-asat ubhayasvarUpa samajAvyuM che, te ja sAcu che. te ja saMpUrNa satya che, te ja vItarAga sarvajJa evA saMta puruSonI vANI che. ane saMpUrNapaNe yarthAtha che. // 35 // achatuM bhAsaI jJAnanai jI, jo 'svabhAvi saMsAra / kahato zAnAkAra"to jI, jIpaI yogAcAra re / bhavikA // 3-11 // gAthArtha jo "jJAnamAM achato viSaya dekhAto hoya" to A saghaLo saMsAra je svAbhAvika che. tene jJAnAkArapaNe kahenAra bauddhadarzananA trIjA phIrakArUpe rahelA yogAcAravAdIno ja vijaya thAya. II3-11 // Tabo- "sarvathA achato artha jJAnamAMhi bhAsai chai' ehavuM kahai chai, tehane bAdhaka dekhADai chai = jo jJAnanaIM svabhAvai, achato artha atIta ghaTa pramukha bhAsaI'' ehavuM mAnaU, to "sAro saMsAra jJAnAkAra ja chaI, bAhya AkAra anAdi avidhA vAsanAIM achatA ja bhAsaI chaI, jima-svapnamAMhi achatA padArtha bhAsaI chaIM, bAhyAkAra rahita zuddha jJAna, te buddhanau ja hoI Ima kahato yogAcAra nAmaU trIjo bauddha ja jIpaI, te mATaU=achatAnuM jJAna na hoI. ||3-11|| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa3 : gAthA 11 dravya-guNa-paryAyano rAsa vivecana- 'sarvathA achato artha jJAnamAMtti mArapha jIrUM, '' (vuM harphe char3a, tene bAdhaka dekhAsr3a char3a sarvathA achato padArtha ja jJAnamAM dekhAya che. evuM kahenAra naiyAyikane doSa dekhADe che. pUrve jenI sArI carcA thaI cukI che. evo bhedavAdI taiyAyika kapAlAdimAM (sarvathA) achatA ghaTanuM jJAna (jJapti) mAne che. ane tenA dRSTAntathI dArNAntika (nRspiMDamAM achato ghaTa utpanna thAya che. ityAdi) siddha kare che. paraMtu kapAlAdimAM ghaTa sarvathA achato nathI. mAtra paryAyArthikanayathI ja te achato che. dravyArthikanayathI to chato che. ema samajAvyuM chatAM naiyAyika mAnato ja nathI tethI tene bIjo doSa graMthakArazrI jaNAve che ke 134 jo "jJAnanaI svabhAvai, achato artha atIta ghaTa pramukha bhAsai" ehavuM mAnaI, to " sAro saMsAra jJAnAkAra ja chai, bAhya- AkAra anAdi avidyA vAsanAiM achatA ja bhAsai chai - jima svapnamAMhi achatA padArtha bhAsai chai - bAhyAkArarahita zuddhajJAna, te buddhanaiM ja hoi " ima kahato yogAcAra nAmaiM trIjo bauddha ja jIpai. te mATaI achatAnuM jJAna na hopha. rU-z|| je naiyAyiko "asa" vastunu (kapAlAdimAM asat = achatA evA ghaTanuM) jJAna mAne che. ane teo ema kahe che ke "jJAnano evo svabhAva ja che ke "je asat hoya tene jaNAve"tethI kapAlAdimAM je atIta ghaTa vigere padArthonuM smaraNa thAya che te achato artha (asat padArtha) che. chatAM asat ne jaNAvavAno jJAnano svabhAva hovAthI jJAna tene jaNAve che. A pramANe naiyAyiko mAne che. graMthakArazrI teno parAbhava karatAM kahe che ke "jJAnamAM je jaNAya che te asat che ane asatpadArthane jJAna jaNAve che" Ama mAnazo to sAro ya A saMsAra jagat sarve paNa padArtho "jJAnAkAra svarUpa ja mAtra che" jhAMjhavAnA jaLa samAna che. koI paNa padArtho sat che ja nahIM. jema dUra-dUrathI jhAMjhavAnA jaLamAM jaLa nathI chatAM jalAkAra bhAse che. tema pratyeka padArtho jJAna mAtramAM AkArarUpe pratibiMbita ja thAya che. paNa vAstavika padArtha che ja nahIM evuM mAnanArA bauddhadarzananA "yogAcAra" nAmanA trIjA bhedano mata siddha thaze. = bauddha darzananA cAra saMpradAyo che. 1 sautrAntika, 2 vaibhAsika, 3 yogAcAra, ane 4 mAdhyamika, A cAramAM prathamanA benI evI mAnyatA che ke ghaTa-paTa Adi padArtho padArtharUpe sat che paraMtu te kSaNika mAtra che. "sarva kSaLam" sarve vastuo kSaNika che. dhruva-anvayibhUta koI paNa nitya padArtha nathI. trIjA yogAcAra vAdInuM kahevuM evuM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-11 che ke A saMsAramAM je ghaTa-paTa Adi padArtho jaNAya che. te padArtho padArtharUpe sAcA che ja nahIM. mAtra dekhanArAnA jJAnamAM tevA tevA padArthonA AkAro pratibiMbita thAya che. A samasta vizva mAtra jJAnAkAra (jJAnanA ja banelA AkAravALuM) che. zeya koI che ja nahIM. ghaTa-paTa Adi zeyapadArtho nathI, chatAM te rUpe je bAhya AkAro bhAsita thAya che te anAdi kALanI AtmAmAM rahelI avidyAvAsanA (avidyA eTale mithyAjJAna mithyAvidyA-ulaTI buddhi) nA jore achatA ja padArtho jaNAya che. jema svapnamAM "huM rAjA thayo, lokoe mAro rAjyAbhiSeka karyo, mane rAja muguTa paherAvyo, lokoe cAmara vIMjyAM" ItyAdi aneka prakAranAM svapno lokone Ave che. paraMtu jevAM svapno Ave che. tevA padArtho hotA nathI. tethI svapnamAM jema achatA ja padArtho jaNAya che tevA prakAranA svapnajJAnanI jema athavA jhAMjhavAnA jaLajJAnanI jema jJAnamAM je kaMI paNa jaNAya che. te jJAna AkAra mAtra ja che. zeya kaMI che ja nahIM. ane achato padArtha ja jJAnamAM bhAse che. saMsArI sarve jIvo anAdikALanI AvA prakAranI mithyAvAsanAvALA ja che. te vAsanAnA baLathI bAhyAkArothI yukta evuM bhramAtmaka jJAna saMsArI jIvone thAya che. AvA prakAranA bAhya AkAronA bhramavALuM ja jJAna sarvasaMsArI jIvone thAya che. phakta eka buddha bhagavAna ja evA che ke jemane Avo bhrama cAlyo gayo che. evuM bAhyAkAra rahita zuddha cokhkhuM nirmaLa jJAna varte che. avidyAnI vAsanAvALA saMsArI jIvonuM jJAna DahoLAyelA pANI jevuM che. ane buddha bhagavaMtanuM jJAna nirmaLa pANI jevuM che. tethI padArtho jagatamAM koI che ja nahIM. jJAnamAtra ja che. ane te jJayAkAra rUpe bhAse che. AvuM yogAcAravAdI nAmano bauddhano trIjo bheda mAne che. ane cothA mAdhyamikonuM kahevuM che ke zeya paNa saMsAramAM nathI ane jJAna paNa nathI, sarva zUnya ja che. zeya ja jo na hoya to jJAna paNa kyAMthI hoya ? ItyAdi. A pramANe he naiyAyika ! jo tuM kapAlAdimAM sarvathA achato evo ghaTa jaNAya che ema mAnIza. to bauddhadarzanano yogAcAravAdI nAmano trIjo bheda vijaya pAmaze. (teno mata sAco Tharaze.) tamArAmAM ane bauddha darzananA trIjA bhedamAM kaMI taphAvata nahI rahe. je bauddha tamArA prativAdI che. tenA jevo ja tamAro mata thaze. te mATe he naiyAyika! kaMIka samajo ke sarvathA achatAnuM jJAna kyAreya paNa thatuM nathI. jo kapAlamAM ghaTa asat ja hoya ane chatAM tenuM jJAna thatuM hoya to kapAla joIne ghaTa ja kema smaraNamAM Ave che. gAya-bheMsa, ghoDo-gadheDo-hAthI-mANasa-paTa-maTha vigere Itara padArtho kema smaraNamAM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 DhALa-3 : gAthA-1ra dravya-guNa-paryAyano rAsa AvatA nathI ? kAcanA tuTelA glAsanA TukaDAomAM "glAsa" ja kema smaraNamAM Ave che ? ghaTa-paTa kema dekhAtA nathI? caitranA mRtadehamAM caitra ja kema smaraNamAM Ave che ? maitra kema dekhAto nathI ? mATe kaMIka samajo ke pAchaLanA ane AgaLanA dravyanipAmAM bhUtakALano ane bhAvikALano bhAvanikSepo sarvathA achato nathI. mAtra paryAyArthika nayathI te te paryAya svarUpe (AvirbhAva paNe) te asat che. paraMtu dravyArthikanayathI dravyasvarUpe to te te paryAyo sat che ja. || 36 "hamaNAM jANyo artha te che,"Ima atIta je jaNAI // vartamAna paryAyathI jI, vartamAnatA thAI re ! bhavikA ne 3-12 / gAthArtha- "meM atIta ghaTa hamaNAM jANyo" ema je atItaghaTanuM vartamAnarUpe jJAna thAya che. te vartamAnamAM zeyAkArarUpa paryAya AvavAthI thAya che. athavA te atIta paryAyamAM vartamAnano Aropa karavAthI "vartamAnatA" thAya che. 3-12 Tabo- jo AchatAnuM jJAna na hoi, to hamaNAM maI atIta ghaTa jANyo" ima kima kahavAi chai? te upari kahai chai- "te atIta ghaTa maI hamaNAM jANyo" Ima je jaNAI chaI, tihAM dravyathI chatA atIta ghaTanaI viSaI vartamAnayAkArarUpa paryAyathI "hamaNAM" atIta ghaTa jANyo jAI chaI. athavA "naigamanayathI atItanA viSaI vartamAnatAno Aropa kIjaI chaI. paNi sarvathA achatI vastunuM jJAna na thAi" || 3-12 || vivecana- "jo chatAnuM jJAna na hoya to tamari matati pada nALyo" rUma zima havA che ? te 3pari sahaka cha- naiyAyika jainadarzanakArane prazna kare che ke "jo achatI vastu (asat padArtha)nuM jJAna na thatuM hoya to" "meM hamaNAM ja atIta ghaTane jANyo" Avo vyavahAra kema thAya ? te upara jaNAve che ke naiyAyiko bhedavAdI che. tethI mRrliMDamAM ghaTakArya na hatuM ane utpanna thayuM che. ane kapAlAtmaka pazcAdavasthAmAM ghaTa naSTa thavAthI sarvathA asat che. chatAM asat evA ghaTanuM smaraNAtmaka jJAna kapAla kAle thAya che. ema taiyAyika mAne che tethI kapAlAvasthAnA kALe jema achatA ghaTanuM jJAna thAya che tema mRtiMDa avasthAmAM achatA evA ghaTanI utpatti paNa thAya che. Ama achatA ghaTanI ptine anusAre achatA ghaTanI utpatti taiyAyiko mAne che. jo achatAnI jJapti thAya, to achatAnI utpatti kema na thAya ? Ama taiyAyikonuM kahevuM che. jo ke kapAlamAM ghaTa sarvathA achato nathI. mAtra paryAyarUpe ja asat che. paraMtu dravyarUpe to sat ja che. ane tethI ja kapAla dekhIne ghaTanI ja smRti thAya che. paTAdi Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--3 : gAthA-12 137 anya dravyanI smRti thatI nathI. kAraNake paTAdi anya padArtho te kapAlamAM sarvathA asat che. je sarvathA asat hoya che tenuM jJAna paNa thatuM nathI. jo kapAlamAM paTanI jema ghaTa paNa sarvathA asat hota to ghaTanuM jJAna paNa thAta nahIM. ema graMthakArazrIe pUrve javAba Apyo che. chatAM taiyAyika ekAnta bhedavAdI hovAthI A ja hakIkatane judI judI rIte raju karIne prazna kare che ke jo achatA padArthanuM jJAna na ja thatuM hoya, ane jenu jenuM jJAna thAya che. te saghaLA padArtho jo sat ja hoya to kapAla kAle "meM hamaNAM atIta ghaTane jANyo'' Avo vyavahAra kema thAya che ? Ama naiyAyika pUche che. kAraNake je ghaTa paryAya vidyamAna hato te to phuTI javAthI asat ja thayo che. have to mAtra kapAla ja che. ghaTa to che ja nahIM. ghaTa asat ja che. chatAM ghaTanA abhAva kAle paNa atIta ghaTanuM jJAna to thAya che. atyAre hamaNAM ghaTanAM ThIkarAM (kapAla) joIne mAro bhUtakALano ghaTa mane yAda Avyo. "A kapAla mArA ghaTanAM che" ema kapAlamAM vartamAnakALe asat evA atItakALanA ghaTanuM smaraNAtmaka jJAna thAya che. Avo anubhava to darekane thAya ja che. te asat padArthanA jJAnane jo nahI mAno to kema ghaTAvazo ? arthAt vartamAnakALamAM vartatA evAM kapAlamAM bhUtakAlIna ane atyAre asat evA ghaTanuM smaraNAtmaka jJAna thAya che. tethI asanuM jJAna mAnavuM joIe. ane jo "asa" padArthanuM jJAna thAya che. Ama mAno to ja "hamaNAM meM atIta ghaTa jANyo" A vAkya saMgata thAya. tethI asanuM jJAna thAya che. Ama naiyAyikanuM kahevuM che. teno uttara graMthakArazrI A gAthAmAM Ape che ke kapAlakAle ghaTanuM smaraNAtmaka jJAna avazya thAya che. paraMtu tyAM ghaTa sarvathA asat nathI. atItakALano ghaTa paNa sarvathA asat nathI. dravyarUpe sat che. ane sat che tethI ja bodha thAya che. temAM vartamAnatAno Aropa che. "te atItaghaTa maI hamaNAM jANyo" ima je jaNAI chaiM, tihAM dravyathI chatA atItaghaTanai viSaI vartamAnajJeyAkArarUpa paryAyathI "hamaNAM" atItaghaTa jANyo jAi chai. "te atItakALano ghaTa meM "hamaNAM" (vartamAnakALe-kapAlakSaNomAM) jANyo (smaraNamAM lAvyo)" A pramANe je jaNAya che. tyAM paNa (kapAlamAM) dravyathI chato ja ghaTa che. sarvathA asato nathI ja. dravyathI chatA evA atItakALanA ghaTane viSe vartamAnakAlIna jJeyAkArarUpa paryAya AvavAthI "hamaNAM" hAla-atyAre atItakAlano paNa ghaTa jANelo thAya che. je vastu Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 DhALa-3 : gAthA12 dravya-guNa-paryAyano rAsa atyAre vartamAnakALe paryAyathI vidyamAna nathI. tethI ja paryAyane AzrayI te atIta kahevAya che. te atIta ghaTAkAra svarUpa joyAkArano vartamAnakALamAM (vartamAnakALe vartatA evA jJAnamAM) Aropa karIne ghaTAdAratAno bodha karAya che. tethI ja atItakALa saMbaMdhI ghaTAkAratA rUpa joyAkAratA, vartamAnakAlIna jJAnamAM jaNAtI hovAthI "vartamAnatA" rUpe vyavahArAya che. sarve paNa dravyo dravyathI anvayavALAM ja che. sadA dhruva ja che. chatAM paryAyothI avazya parivartana pAme ja che. atIta anAgata ane vartamAna e paNa vastunA paryAya vizeSo ja che. ghaTa banAvato kuMbhakAra mRtyiMDakAle paNa bhAvimAM banAvavA dhArelA ghaTane manamAM saMkalparUpe jANe ja che. tyAM paNa ghaTa dravyathI sat che mATe jaNAya che. tema kapAlakAle paNa bhUtakALanA atIta ghaTane manamAM saMkalparUpe lAvIne vartamAnamAM zeyAkAra svarUpe jANe che. A rIte dravyathI je sat che tenuM ja jJAna thAya che. sarvathA asat hoya tenuM jJAna thatuM nathI. athavA "naigamanayathI atItanaiM viSaiM vartamAnatAno Aropa kIjai chai, paNi sarvathA achata vastunuM jJAna na ho' rU-12 ) athavA varSo pUrve mahAvIra prabhu nirvANa pAmyA che, je viSaya atIta kALano kahevAya che. chatAM (gujarAtI) Aso vadI amAvAsyA Ave tyAre dIvAlInA divase Aje mahAvIra prabhuno nirvANa divasa che" ema je kahevAya che. te atItakALanA prasaMgane vartamAnatArUpe Aropa karavA svarUpa naigamajya che. saMsArI loko je janma divasa (barthaDe), lagnano divasa, athavA dIkSAno divasa vigere je ujave che. te saghaLo vartamAnamAM bhUtakALanA prasaMgano Aropa hovAthI naigamanAya che. te nayathI vartamAnakALamAM (ujavAtA divasamAM janma-lagna-dIkSA na hovA chatAM paNa) bhUtakALanA banelA viSayano upacAra karIne Aje mAro janmadivasa che. Aje mAro lagnano divasa che. Aje mAro dIkSAno divasa che. ItyAdi jema manAya che. te kaMI sarvathA asat nathI. tema ahIM paNa naigamanayanI apekSAe atIta kALanA viSayane viSe (bhUtakAlIna ghaTane viSe) vartamAnapaNAno Aropa karIne "hamaNAM" jANyo ema kahevAya che. bhUtakALano ghaTa A ja kapAlamAM hato, te ghaTa paryAyavALuM ja A dravya che. tethI dravyathI ghaTa temAM sat che ja. ane to ja tenuM smaraNAtmaka jJAna thAya che. ekAntabhedavAda mAnanArA taiyAyikanA manamAM aneka muMjhavaNo ane muzkelIo ubhI thAya che. kAraNake jo mRrliMDamAM sarvathA achato ja ghaTa mAnI laIe ane sAmagrInA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-13 mIlanathI utpanna thayo ema mAnIe to asat evAM zazazrRMgAdi paNa te nRSiMDamAMthI kema na janmyAM ? ane ghaTa ja kema janmyo. tathA kapAla joIne ghaTanuM ja smaraNa kema thayuM? paTAdi ItarapadArthonuM smaraNa kema na thayuM ? A badhA doSonA nivAraNano A eka ja upAya che ke kRSiMDakAle ane kapAlakALe paryAyathI (AkAra svarUpe) ghaTa asat hovA chatAM paNa dravya svarUpe (traNe avasthAmAM mATI tenI te ja che. mATIno anvaya sadA dhruva che mATImAM te ghaTa paryAya banavAno che. ane banyo hato ema mAnIne) ghaTa sat paNa che ja. ema sat-asat ubhayavAda ja mAnavo ucita che. // 37 // dharmI, achataI dharma jo jI, achataI kAliM suhAI // sarvakAliM nirbhayapaNaI jI, to zazazRMga jaNAI re || bhavikA // 3-13 || 139 gAthArtha jo dharma na hoya tevA achatA kALane viSe paNa dharma jaNAto hoya to nirbhayapaNe sarvakALane viSe zazazRMga paNa jaNAvAM joIe. // 3-13 || Tabo- dharmI atIta ghaTa, achataU dharma-ghaTatva, achataU kAli ghaTanau abhAva kAlaU bhAsaU chaIM. athavA dharmI atIta ghaTa, achataU-dharma-jJeyAkAra, achataIM kAlaU chaIM "Ima jo tujane cittamAMhi" suhAI, to sarva-atIta anAgata vartamAna kAlaU nirbhayapaNaU adRSTazaMkArahitapaNaU zazazRMga paNi jaNANuM joII. || 3-13 || vivecana- dravya e dharmI che. ane guNa-paryAyo e dharma che. zuLapAyavat dravyam A pramANe dravyanuM lakSaNa tattvArthasUtramAM che. tathA ahIM bIjI DhALamAM paNa "muLaparyAyatanuM ne mAnana" eTale guNa-paryAyano je AdhAra te dravya Ama kaheluM che. tethI guNa-paryAyo Adheya hovAthI dharma kahevAya che. ane dravya AdhAra hovAthI dharmI kahevAya che. eTale ghaTa e dharma che. tyAre zeyAkAratA e paryAya che. arthAt dharma che. ghaTa e zeyAkAratAno AdhAra che tethI dharmI che. ane jJeyAkAratA e ghaTamAM AdheyarUpe varte che. tethI zeyAkAratA e dharma che. kapAlAvasthAmAM "jJeyAkAratA" nAmano dharma nathI. kAraNake jJeyAkAratA naSTa thaI gaI che. evI ja rIte smRNiDAvasthAmadhye paNa zeyAkAratA rUpa dharma nathI. kAraNake haju zeyAkAratA anutpanna che. tethI A banne avasthAmAM kapAlAvasthAmAM tathA mRNiDAvasthAmAM "zeyAkAratA" nAmano dharma na hovAthI dharmI evo ghaTa paNa nathI. arthAt A banne Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 DhALa-3 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa avasthAmAM ghaTanA (dhamInA) abhAvavALo kALa che. (jo ke jainadarzananI dRSTie A bane avasthAmAM paNa paryAyarUpe ja (ghaTAkAratA rUpe ja) ghaTano abhAva che. sarvathA ghaTanA abhAva nathI,mATI dravya rUpe to ghaTa che ja. to paNa taiyAyikanI dRSTie dharma na hovAthI dharmI evA ghaTano paNa sarvathA abhAva che.) tevA kALamAM eTale ke dharmano abhAva hovAthI dharmInA paNa abhAvavALA kALamAM jo dharmI evA atItaghaTanuM smaraNAtmaka jJAna thAya che. to sadAkALa nirbhaya paNe zazazcaMganuM paNa jJAna thavuM joIe. kAraNake jema asat evA dharmI ghaTanuM smaraNa thAya che. tema asat evA zazazRMgAdinuM paNa smaraNAtmaka jJAna thavuM joIe. Avo doSa graMthakArazrI taiyAyikane Ape che. dharmI-atIta ghaTa, achataI dharma-ghaTatva, achataI kAliM-ghaTanaI abhAva kAlaiM bhAsaI chaIM. 3chata varSa-ratva ghaTAkAratA svarUpa (ghaTava) dharma jyAre achata che tyAre (ghaTAkAratA jyAM dekhAtI nathI evA) 3chataDuM zani = uTanavuM mama niruM taiyAyikanA mate ghaTanA sarvathA abhAvavALA kapAlakALamAM paNa jo ghaUM-tItapadadharmI evo bhUtakALano ghaTa taiyAyikanI dRSTie sarvathA asat hovA chatAM paNa mAruM jIruM = jaNAya che. smaraNamAM Ave che. to (dharma na hovAthI dharmIno sarvathA abhAva ja mAtra che) tevuM mAnanArA taiyAyikane tevA kAlakALamAM dharmI evA ghaTanuM jJAna (smaraNa) jo thAya che. to koI paNa jAtanI zaMkA vinA, vAdIo taraphathI koI paNa jAtano bhaya rAkhyA vinA sasalAnAM zIMgaDAM, AkAzanuM puSpa ItyAdi sarvathA asat padArtho paNa dekhAvA joIe. sArAMza ke zeyAkAratA dharma kapAlakALe nathI. dharma na hovAthI naiyAyikanI dRSTie kapAlakALamAM sarvathA ghaTadharmIno paNa abhAva ja che ema teo mAne che. chatAM te kALe sarvathA asat evA ghaTanuM jJAna (jJapti) thAya che. ema taiyAyika mAne che. to ame jaino teone kahIe chIe ke nirbhayapaNe asat evA zazazRMgAdikanuM paNa jJAna thavuM joIe? Avo doSa naiyAyikane Avaze. amane jainone A doSa Avaze nahIM. kAraNake ame jaino zeyAkAratArUpa dharma je kALe nathI. te kALe eTale kapAlakALe paNa dharmI evA atItaghaTano sarvathA abhAva mAnatA nathI. te kAle paNa dharma evo ghaTa paryAyathI nathI. paNa dravyathI sat che. mATe tenuM jJAna thAya che. zazazcaMga sarvathA asat che. mATe tenuM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-13 jJAna na thAya. paraMtu taiyAyike to sarvathA asat evA ghaTanuM jJAna mAnyuM che. tethI sarvathA asat evA zazazRMganuM jJAna paNa thavuM joIe. ___ "athavA dharmI atItaghaTa, achataiM, dharma-jJeyAkAra, achataiM kAlaI chaI" ima jo tujane cittamAMhi suhAi, to sarva-atIta anAgata vartamAna kAlai nirbhayapaNaiM adRSTazaMkArahitapaNaiM zazazRMga paNi jaNANuM joii. // 3-13 // athavA ame jaino to kapAlakAlamAM atItaghaTano zeyAkAratA rUpa dharma vartamAnakALamAM paNa tirobhAve che. ane tethI dharmI ghaTa paNa (dravyArthikanayathI) sat che ema mAnIe chIe. eTale amane to koI doSa Avaze nahIM. paraMtu taiyAyika joyAkAtArUpa dharma tyAM sarvathA achato che. ema mAne che tethI te naiyAyikane zeyAkAratA 25 dharma sarvathA mana mAnela hovAthI atItaghaTano paNa sarvathA abhAva ja che tevA kALamAM jo sarvathA evo atItaghaTa rUpa dharmI kapAlamAM jaNAya che ja. evuM tamArA cittamAM jo susaMgata lAge che, to pachI koI paNa jAtanI adRSTanI (puNya-pApa lAgaze evI) zaMkA rahitapaNe sarvakAle bhUta-bhAvi ane vartamAna kAle Ama traNe kALe nirbhayapaNe zazazcaMga paNa jaNAvAM joIe. kAraNake zazazcaMga paNa sarvathA asat che. tenuM jJAna paNa asat evA ghaTatva dharmanI jema thavuM joIe. jyAM dharma (ghaTAkAratA athavA zevAkAratA) dazyamAna na hoya tyAM dharmI sarvathA asat mAnazo ane kapAlamAM atItaghaTa dharmI sarvathA asat che. ane tenuM jJAna thAya che ema mAnazo to nirbhayapaNe zazazcaMga paNa jANavApaNAnI Apatti Avaze. evI ja rIte mRrliMDamAM paNa ghaTAkAratA athavA zeyAkAratA rUpa dharma dazyamAna na hovAthI dharmI evA bhAvighaTane sarvathA asat mAnazo ane sAmagrI maLavAthI tenI utpatti mAnazo to zazazRMgAdi paNa tevuM ja che. mATe nirbhayapaNe zazazRMgAdinI paNa utpatti thavI joIe. zazazRMga paryAyathI ane dravyathI ema banne rIte asat che eTale sarvathA asat che. mATe tenuM paNa jJAna ane utpatti ghaTanI jema thavI joIe. paraMtu sarvathA asat evA zazazRMgAdinI jJapti ke utpatti thatI nathI. ane ghaTanI utpatti tathA jJapti thAya che. mATe ghaTa e dravyathI ane paryAyathI ema baMne rIte asat nathI. phakta paryAyathI ja asat che. paNa dravyathI sat che. mATe taiyAyikanI vAta sAcI nathI. naiyAyiko mRtyiMDakALamAM ane kapAlakAlamAM ghaTAkAratA ane zeyAkAratA rUpa mAtra paryAyane asat mAnatA nathI. paraMtu paryAyanI sAthe atIta ghaTa ane bhAvighaTa rUpa dharmIne Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 DhALa-3 : gAthA-14 dravya-guNa-paryAyano rAsa paNa sarvathA asat mAne che. kAraNa ke te bhedavAdI che. kAraNathI kAryane sarvathA bhinna ja mAne che. tethI sarvathA asat evA atIta ghaTanI jJapti ane sarvathA asat evA bhAvi ghaTanI utpatti teo mAne che. paraMtu A vAta barAbara nathI. kAraNake asanI jJapti ane utpatti jo thatI hoya to tenI jema zazazRMgAdi padArthonI paNa jJapti ane utpatti thavI joIe. Avo doSa naiyAyikone Ave che. te 38 te mATai achatA taNojI, bodha na, janama na hoI . kAraya kAraNanaI sahIjI, chaI abheda Ima joI re bhavikA. ne 3-14 // gAthArtha- te mATe je vastu sarvathA achatI che. teno bodha paNa thato nathI ane utpatti paNa thatI nathI. tethI kArya ane kAraNanI vacce he sakhI ! upara kahyA pramANe avazya abheda saMbaMdha che. | 3-14 che. Tabo- "Ima nathI' te mATaI achatA arthano bodha na hoI, janma paNi na hoI, Ima nirdhAra kArya-kAraNano abheda thaI, te daSTAnnaI dravya, guNa, paryAyano paNi abheda chaI. Ima saevuM. II 3-14 || e bhedanA DhALa upara abhedano DhALa kahiyo. je mATaI bhedanaya pakSano abhimAna abhedanaya TAlai, havaI e bihu nayanA svAmI dekhADInai sthitapakSa kahaI chaI vivecana- uparanI gAthAomAM savistRta carcAthI samajAvavAmAM AvyuM che keghaTAkAratA rUpa paryAya (kArya) athavA joyAkAratA rUpa dharma jyAre achato hoya che. tyAre dharmI evo ghaTa jo sarvathA abhAvavALo ja hoya eTale ke sarvathA asat ja hoya ane tevA kALamAM ja dharmI evo atIta ghaTa jaNAto hoya ane dharmI evo bhAvighaTa utpanna thato hoya to sarvakALe nirbhaya paNe zazazcaMga jaNAvAM joIe ane utpanna thavAM joIe. paraMtu "ima nathI" te mATaI achatA arthano bodha na hoi, janma paNi na hoi, ima nirdhAra kAryakAraNano abheda chai. te dRSTAntai dravya-guNa-paryAyano paNi abheda chai. ima sahavuM rU-24 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa 143 Ama thatuM nathI" zazazcaMga ke AkAzapuSpAdi jevI asat vastuo kapAlAdimAM jaNAtI nathI. ane mRtyiMDAdimAMthI utpanna thatI nathI. paraMtu te ja kapAlAdimAM ghaTa jaNAya che. ane te ja mRtyiMDAdimAMthI ghaTa utpanna thAya che. have jo ghaTa paNa zazazRMgAdinA jevo sarvathA asat hota to te ghaTanI paNa zazazRMgAdinI jema ja jJapti ane utpatti na thavI joIe. paraMtu thAya che ja. mATe kapAlAdimAM ane mRtyiMDAdimAM ghaTa sarvathA asat nathI. paraMtu kathaMcit asat che. ane kathaMcit sat paNa che. tethI kapAlAdimAM ane mRtiMDAdimAM ghaTakArya dravyathI raheluM che. phakta paryAyathI ja te asat che. A rIte kArya kAraNano abheda saMbaMdha che. je sarvathA asat hoya che. teno bodha paNa na thAya ane tenI utpatti paNa na thAya. kapAlAdimAM ane mRpiMDAdimAM ghaTano bodha paNa thAya che ane ghaTanI utpatti paNa thAya che. tethI ghaTa e zazazcaMganI jevo sarvathA asat nathI A pramANe nizcaya thAya che ke kAraNabhUta evA mRrliMDamAM kAryabhUta evo ghaTa tirobhAve rahelo che. tethI abheda che. tathA kapAlamAM paNa ghaTa tirobhAve rahelo che. tethI kArya-kAraNano paraspara abheda che. te dRSTAntane anusAra dravyamAM guNo ane paryAyo paNa abhedabhAve varte che. AvI pAkI zraddhA karavI. e bhedanA DhAla upari abhedano DhAla kahiyo. je mATaiM bhedanayapakSano abhimAna abhedanaya TAlaiM. havai e bihu nayanA svAmI dekhADInaI sthitapakSa kahai chai dravya-guNa ane paryAyano paraspara bheda che. tene samajAvanArI bIjI DhALa pUrve kahI. te bhedane samajAvanArI bIjI DhALanI upara dravya-guNa-paryAyanA abhedane samajAvanArI A trIjI DhALa kahI. kAraNa ke bhedanayanA pakSanuM je abhimAna hoya che, ke huM ja sAco chuM. dravya-guNa ane paryAyano bheda ja che ane te ja sAco che. AvuM je bhedanayavALAne bIjI DhALanI dalIlo sAMbhaLavAthI abhimAna thAya che, te abhimAna abhedanaya ja TALe. eTale ke bheda nayanA abhimAnane abhedanaya ja toDI zake. te mATe te abhimAnane TALavA A abhedanayane samajAvanArI A trIjI DhALa kahI. / 39 // have - ekAntabhedanaya koNa mAne che ? ane ekAtta abhedanaya koNa mAne che? ema bane ekAntavAdanA svAmI dekhADe che. ane te dekhADIne te bannenI vacce sAco sthira thAya tevI sthita pakSa kayo che ? ane te koNa mAne che ? te samajAve che- bheda bhaNaI naIyAyikojI, sAMkhya abheda prakAza. / jaIne ubhaya vistArato jI, pAmaI sujaza vilAsa re te bhavikA ne 3-15 ne. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 DhALa-3 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa gAthArtha- naiyAyiko ekAntabheda mAne che. sAMkhya ekAnta abheda mAne che. ane jaina darzana ubhayane (bhedabheda bannene) samajAvato chato, jagatamAM jema jema potAnI dRSTino vistAra kare che. tema tema sArA yazanA vilAsane pAme che. te 3-15 II Tabo- bheda, te taiyAyika bhAsaI, je mAI te asatkAryavAdI chaI. sAMkhya, te abhedanaya prakAzaI chaI. jaIna, te behunaya syAdvAdaI karInaI vistArato bhalA yazano vilAsa pAmaI. je mArTi-pakSapAtI bihunaya mAMhomAMhi ghasAtAM, "sthitapakSaapakSapAtI= svAdhvAdIno ja dIpaI. yuvatti - anyonyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te // 30 // tathA- ya eva doSAH kila nityavAde, vinAzivAde'pi samAsta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu, jayatyadhRSyaM jina ! zAsanaM te // 26 // (tivAlasarvajJazrI phremavAvArtha-macAvyava1i ) rUi-25 vivecana- naiyAyika-vaizeSiko ekAntabhedavAdI che. tethI teo asatkAryavAdI kahevAya che. ane sAMkhyo abhedavAdI che. tethI teo satkAryavAdI kahevAya che jainadarzana bhedabhedavAdI che. tethI sadasatkAryavAdI che. te A pramANe- bheda, te naiyAyika bhAsai, je mATaI te asatkAryavAdI chai. sAMkhya, te abhedanaya prakAzai chai. jaina, te behunaya syAdvAdaI karInaiM vistArato bhalA yazano vilAsa pAmai. je mATiM-pakSapAtI bihunaya-mAMhomAMhi ghasAtAM "sthitapakSa-apakSapAtI-syAdvAdIno ja tIpa." vakti - kArya-kAraNano, dravyathI guNo ane paryAyono je kathaMci bheda che. tene ekAnta mAnanAra naiyAyika vaizeSika darzano che. nyAyadarzana akSapAda RSinu ane vaizeSikadarzana kapila RSinuM jaNAveluM che. te bannemAM kaMIka kaMIka taphAvata che. teonuM mAnavuM che ke3nakSapAvacchinna dravya niur niyaM titi = utpanna thatuM koI paNa dravya prathama samaye nirguNa hoya che ane niSkriya hoya che. dravya AdhAra che. guNo ane kriyA Adheya che. AdhAra banyA vinA Adheya bane to paNa te kyAM rahe ? mATe prathama AdhArabhUta dravya utpanna thAya che. ane dravya utpana thayA pachI bIjA samaye tenAthI atyanta bhinna evA guNo ane paryAyo (kArya) temAM utpanna thAya che. tathA teonA mate kAryanuM AvuM lakSaNa che ke "niyatapUrvavRtti IRUP" tethI kAraNa evo dharmI (vaTAdi) pUrva Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-3 : gAthA-15 samayamAM che. ane tenA guNone tathA paryAyone samavAyasaMbaMdha nAmanuM tattva dravyanI sAthe joDI Ape che. jema gAyane khIle bAMdhavAmAM sAMkaLa kAma kare che. tema ahIM guNaparyAyone dravyamAM bAMdhavAnuM kAma samavAya saMbaMdha kare che. teo kahe che ke jo kArya ane kAraNa tathA dravya-guNa-paryAyo jaino kahe che tema ekI sAthe utpanna thatA mAnIe to temAM kArya-kAraNabhAva ghaTe nahIM. kAraNake kAraNa sadA pUrva mayavartI hoya che. ane kArya sadA pazcAtsamayavartI hoya che. jema ke mATI-ane ghaTa, tathA taMtu ane paTa, pUrvApara samayavartitA jyAM hoya tyAM ja kAryakAraNabhAva ghaTe che. tene lIdhe kAraNathI kAryano, dravyathI guNa-paryAyono bheda mAnavo e ja ucita che. bheda hovAthI kAraNakAle kArya nathI. pachIthI sAmagrI maLavAthI kArya utpanna thAya che. mATe mATI kAraNamAM ghaTakArya nathI (asat che) ane daMDAdi sAmagrI maLavAthI ghaTa utpanna thayo. tethI pUrve asat evuM kArya sAmagrI maLavAthI janme che. jo mATIkALe ghaTakArya sat hoya to to ghaTa che ja. tene utpanna karavAnuM zuM hoya ? sAmagrI lAvavAnI paNa jarUriyAta zuM ? mRpiMDakAle paNa ghaTa sat hovAthI jalAdhArAdi thavA joIe. paraMtu Ama banatuM nathI. tethI kAraNamAM kArya sat nathI, asat che. to ja tene utpanna karavAnuM kAma karavuM paDe che. Ama, kArya-kAraNano bheda mAne che tathA kAraNamAM kArya asat che ane sAmagrI maLavAthI janme che ema mAne che. eTale asatkAryavAdI kahevAya che. sAMkhyo abhedavAdI che. kArya-kAraNano, dravyathI guNa-paryAyono je kathaMci abheda che, tene sAMkhyo ekAtte abheda mAne che. sAMkhyanuM kahevuM evuM che ke- kArya ane kAraNamAM, tathA dravya-guNaparyAyomAM pUrvAparabhAva dRSTigocara thato nathI. koIpaNa dravya jyAre utpanna thAya che. tyAre ja, te ja samaye koIne koI guNa-paryAya sahita ja utpanna thAya che. mRrliMDamAMthI ghaTaparyAya bhale dUrakALa utpanna thato hoya, paraMtu piMDAkAratA svarUpa paryAya, ane kALAraMga svarUpa (athavA raktAdi koIpaNa) guNa mATInI sAthe hoya ja che. mATI ane mATInA guNomAM, tathA mATI ane mATInA koIpaNa AkAramAM pUrvAparabhAva nathI. tethI kAraNamAM kArya che ja. ane to ja utpanna thAya che. kAraNamAM je kArya dravyathI sat che. te ja kArya AvirbhAva utpanna thAya che. je na hoya te thatuM hoya to zazazRMgAdi paNa thavAM joIe. paNa thatAM nathI. mATe kAraNa-kAryano sadA abheda ja che. A pramANe teo abhedavAda gAya che. ane kAraNamAM kArya raheluM che, to ja thAya che. mATImAM ghaTa rahelo che. ane thAya che. jo na rahelo hota ane thato hota to te mATImAMthI jema ghaTa thAya che. tema paTa paNa thavo joIe. paNa paTa thato nathI. ane ghaTa thAya che. mATe ghaTakArya mATIkAraNamAM sat che. ema satkAryavAdI che. 10 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 DhALa-3 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa - jainadarzana bheda-abheda ema bannene svIkAre che. ane tethI ja sa-asa-ema ubhayarUpa kAryane mAnanAra che. kAraNamAM kArya dravyArthika nayathI sat che. abhinna che. aMdara raheluM che, to ja thAya che. ane paryAyArthika nayathI asat che. bhinna che. aMdara raheluM nathI. mATe ja prApta karAya che. utpana karAya che. Ama, bane nayone syAdvAdanI dRSTie (apekSAvAdanA AdhAre) zrotAo samakSa vistAre che. nirbhayapaNe samajAve che. ane vizvanI vyavasthA paNa bhedabheda upara ja nirbhara che. tethI padArthanuM svarUpa jema che tema kaheto jaina yathArthavAdI che. A ja kAraNe te vizvamAM bhalA yazane pAmanAra bane che. - ekAntabhedavAda ane ekAtta abhedavAda potapotAnA abhimAnamAM rAce mAce che. potapotAnA Agrahane pakaDIne eka bIjAne toDI pADavA dhAradAra dalIlo karIne laDatAjhaghaDatA ja rahe che. potAnA pakSanA ekAnta AgrahanA kAraNe parapakSanA dUSaNo kADhavAmAM ja ane kAdava uchALavAmAM ja samaya barabAda kare che. vairAyamAnavRttivALA thavAthI vizvamAM yazane pAmatA nathI, jyAre jainadarzana ane nayone sApekSapaNe svIkAre che. koIpaNa naya pratye tene jhaghaDavAnuM nathI. vairavRtti nathI. saMsAramAM sarve vastuo dravyathI nitya ane paryAyathI anitya che. ane jainadarzana jema che. tema kahe che. ane zrotAvargane paNa tema ja samajAve che. eTale yathArthavAdI hovAthI vizvamAM bhalA yazane pAme che. - bhedavAdI ane abhedavAdI A banne potapotAnA ekAntapakSanA AgrahI hovAthI mAMhomAMhe ja ghasAI jAya che. tethI sthitapakSavALuM arthAt koI paNa bAjunI draSTi upara pakSapAta vinAnuM eTale ke apakSapAtI evuM eka jainadarzana ja che. sApekSavAdane (syAdvAdane) mAnanArUM te jainadarzana ja dIpe che. ujvaLa yazane pAme che. tethI ekAntabhedavAda ke ekAnta abhedavAda doSita che. laDavaiyA che. vairavRttivALA che. ane heya che. jyAre jainadarzana sApekSavAda hovAthI nirdoSa che. samanvayevRttivALuM che. mATe upAdeya che. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI mahArAjazrIe potAnI banAvelI anyayogavyavacchedikA nAmanI dAviMzikAmAM vatta 2 = kahyuM che ke anyonyapakSapratipakSabhAvAda, yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te // 30 // tathA ya eva doSAH kila nityavAde, vinAzivAde'pi samAsta eva / parasparadhvasiSa daveSa, natyapRSya nija ! zAsana te radda aa rU-1 . Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-3 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa 147 paradarzanonAM vidhAno paraspara pakSa-pratipakSabhAvavALAM hovAthI jevAM "matsarI" (IrSyALu-dAjhathI bharelAM-vairavRttivALAM) che. jyAre vItarAga prabhu! sarva nayone avizeSa paNe (samAnapaNe-pakSapAtarahitapaNe) joDatuM tamAruM zAsana tevuM vairavRttivALuM nathI. temanA jevuM matsarI tamArUM zAsana nathI. anyadarzanonAM maMtavyo matsarI che. tenuM kAraNa paraspara pakSa pratipakSabhAva che. jyAre te vItarAga prabhu ! tamArUM zAsana amatsarI che. kAraNa ke tame sarva nayone avizeSa paNe svIkAro cho. yathAsthAne jaNAvo che. - tathA ekAnta nityavAdamAM je je doSo Ave che, te saghaLA ya doSo vinAzavAdamAM paNa (anityavAdamAM paNa) Ave ja che. doSo samAna ja che. A kAraNathI paraspara eka bIjAno dhvaMsa karanArA kaMTakomAM (kAMTA tulya A darzanomAM) ApazrInuM zAsana anekAntavAdI hovAthI koI jenI sAme hoDa na kare tevuM ajeyapaNe zobhe che. A DhALanI chellI gAthAmAM graMthakArazrIe "sujaza vilAsa" zabda lakhIne garbhita rIte kartA tarIke "zrIyazovijayajI" evuM potAnuM nAma paNa sUcavyuM che. te 40 / bIjI DhALa samApta Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( DhALa- cothI bheda abheda ubhaya kima mAno, jihAM virodha niradhArI re ! eka ThAmi kaho kima kare rahavaI, ApanaI aMdhArI re ! zrutadharmaI mana daDha kari rAkho, jima zivasukhaphaLa cAkhI re ! zratadharmaI mana daDha kari rAkho. te 4-1 | gAthArtha- bheda ane abheda A bannene eka ja sthAne kema mAno cho ? jyAM nakkI virodha doSa Ave ja che. jema Atapa ane aMdhakAra paraspara virodhI hovAthI ekasthAnamAM na rahe. tema bheda ane abheda paNa paraspara virodhI hovAthI kaho to kharA, ke te banne eka ja sthAne kema karI rahe ? mRtadharmamAM (jinezvaraprabhunA syAdvAdamaya pravacanamAM) manane atizaya dRDha karIne rAkho. jenAthI tame mokSanAM sukho rUpI phaLane cAkhanArA bano. . 4-1 | Tabo- havaI cauthI DhAlamAMhi bhedabhedano virodha AzaMkInaI TAlaI chaIparavAdI kahaI chaI. "prabhAdikanaI bheda-abheda behu dharma kima mAno cho ? jihAM virodha nirdhAra 7I, bheda hoI tihAM abheda na hoI, abheda hoI tihAM bheda na hoI, e bahu bhAvAbhAva rUpaI virodhI chaI, virodhI behu eka kAmi na rahaI. jima Atapa hoI, tihAM aMdhAro na rahaI. aMdhAro hoI, tihAM Atapa na rahaI. tima bhedabheda ekatra na hoI." IhAM-dhRtadharmaI-syAdvAda pravacanamAMhi, mana draDha vizvAsavaMta karI rAkho. jimazAsanazraddhA daDhapaNaI. mokSarUpa-kalpavRkSanAM phaLo sukharUpa cAkho. mRtadharma vinA cAritradharma phaLavaMta na hoI, "je mATiM zaMkA sahita cAritrIo paNi samAdhi na pAmaI." 3varta - vitiSThisamAvane 3MITUT je namati samAei 5-5 AcArAMge I 4-1 | vivecana- va vavathI DhAMnada merAmeno virodha kAzIna TA chaThTha- have cothI DhALamAM bhedabhedano paraspara virodha Ave che evI zaMkA karIne TALe che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-1 149 bIjI DhALamAM dravyano ane guNa-paryAyono paraspara bheda aneka rIte samajAvyo. trIjI DhALamAM dravya ane guNa paryAyono paraspara abheda aneka rIte samajAvyo. eka ja sthAnamAM bhedanuM hovApaNuM ane tyAM ja abhedanuM paNa hovApaNuM sAMbhaLIne koIka ziSya gurujIne prazna kare che paravAdI kahai chai "dravyAdikanaiM bheda-abheda ubhaya kima mAno ? jihAM virodha nirdhAra chai. bheda hoi, tihAM abheda na hoi. abheda hoi, tihAM bheda na hoi. e behu bhAvAbhAvarUpaI virodhI chai. __ "virodhI behu eka ThAmi na rahai. jima-Atapa hoi, tihAM aMdhAro na rahai. aMdhAro hoi, tihAM Atapa na rahai. tima bhedAbheda ekatra na hoi" paravAdI evo koI vastusvarUpano ajJAnI ziSya puche che ke- he bhedabhedavAdI jaina ! dravyAdikane (dravyano ane guNa-paryAyono) paraspara bheda paNa hoya, ane abheda paNa hoya, ema ubhaya banne ekI sAthe kema mAno cho ? jyAM (bhedabheda sAthe mAnavAmAM virodha nAmano doSa nakkI Ave ja che. kAraNa ke jyAM bheda hoya, tyAM virodhI hovAthI abheda na ja hoya. ane jyAM abheda hoya, tyAM virodhI hovAthI bheda na ja hoya. kAraNake A bheda ane abheda banne paraspara bhAva-abhAvAtmaka hovAthI virodhI che, je bheda che. te abhedanA abhAvAtmaka che. ane je abheda che te bhedanA abhAvAtmaka che. jema ghaTa ane ghaTAbhAva paraspara virodhI hovAthI ekI sAthe rahI zake nahIM. tema ahIM paNa bheda-abheda sAthe rahI zake nahIM. koI paNa paraspara virodhI be vastu eka sthAnamAM rahI zake nahIM jema jyAM Atapa (prakAza) hoya tyAM aMdhakAra na rahe. ane jyAM aMdhakAra hoya, tyAM Atapa na rahe. sarpa-nakula, vAgha-bakarI, zIta-uSNa, zveta-kRSNa, A badhA bhAvo paraspara virodhI hovAthI eka ja sthAnamAM ekI sAthe kadApi rahI zakatA nathI. tema bheda-abheda sAthe na rahe. AvI koI ziSya zaMkA kare che. vAstavika vAta e che ke vizvanA samasta bhAvo bhedavALA ane abhedavALA, ema ubhayarUpa che. paraMtu koIka darzanakAro padArthone ekAtta bheTavALA ane bIjA koIka darzanakAro padArthone ekAtta abhedavALA (manaphAve tema) mAne che. paraMtu jainadarzanakAro ItaradarzanakAronI jema mananI kalpanAmAtrathI bhedabheda ema ubhayavAda mAne che, Ama samajavuM nahIM. jaina darzanakAronI paNa AvI kalpanAmAtrathI ja karAyelI A mAnyatA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 DhALa-4 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa che Ama na samajavuM. paraMtu kharekhara jagavata sarve padArtho svataH ja AvA bhedabheTavALA anAdinA svayaMsiddha che ja. je padArtho jevA che. tene sarvajJa paramAtmAoe tevA joyA che ane vizvamAM tevA prakAzita karyA che. eTale jainadarzana kapolakalpita kalpanAvALuM nathI. paraMtu yathArthadarzI che. ane yathArthavAdI che. "mAnyatA" A zabda ja vyaktinI chavAsthatAno (asarvajJatAno) sUcaka che. jyAre jinezvara bhagavaMto sarvajJa che. eTale te jinezvara bhagavaMto AvI "mAnyatA"vALA che ema kahevuM nahIM. kAraNa ke A paramAtmAone koI paNa pakSa taraphano rAga-dveSa (pakSapAta) cAlyo ja gayo che. tethI pakSapAta hoto ja nathI. tathA sarva dravyonA traNe kALanA sarva bhAvonA yarthAtha jJAtA che. mATe taiyAyika bhedavAdI che. sAMkhyo amedavAdI che. paraMtu jaina ubhayavAdI che ema nahIM, kintu "yathArthavAdI" che. kadAca kyAMIka ubhayavAdI zabdano prayoga kahevAyo hoya to paNa te ubhayane mAne che. ubhayanI mAnyatA dharAve che evo artha na karavo. paraMtu vastumAM ubhayasvarUpa che. ane jevuM che tevuM jonArA ane kahenArA che. mATe ubhayavAdI che. evo artha karavo. vastunA svarUpAtmaka A "bhedabhedavAda" ne sAmAnya buddhivALA paNa jo potAno Agraha na rAkhe ane samajavA Icche to samajI zakAya tevo che. ane jeo potAnI mAnyatAno Agraha rAkhe tathA sAcu samajavAnI IcchA na hoya ane potAnuM samajeluM kutarko dvArA bIjAne samajAvavAnI ja IcchA hoya evA AgrahI jIvone samajAvavA mATe sUkSmatarka ane tenAthI vAsita ghaNI buddhi kAme lagADe to paNa tenAthI na samajAya tevo A bhedabhedavAda che. saMkSepamAM sAra e che ke samajavuM hoya tene samajAvAya, samajAvavuM hoya tene na samajAvAya" vastunuM sAcu tattva samajavA mATe nirmaLa (eTale kadAgraha vinAnI) buddhi hovI joIe. koI paNa pakSa upara pahelethI ja gAMTha baMdhAI gaI hoya, to teno bacAva karavAmAM ane sAmenA pakSano uccheda karavAmAM ja buddhi kAma karatI hoya che. jethI vastunuM sAcuM svarUpa samajAtuM ja nathI. jyAre vaktA upara ane vaktAnI vANI upara zraddhA (Antarika prIti) pUrvakanI buddhi jo hoya to te buddhi vaktAnA vacanone anusAre satya zodhavAmAM-samajavAmAM ja kAma kare che. zraddhApUrvakanI buddhi satyanI gaveSaka che. ane AgrahapUrvakanI buddhi satyanI ucchedaka che. | dArzanikavAdo to lagabhaga luptaprAya thayA che. paraMtu AntarikavAdo bahu jora pakaDatA jAya che. nirNAyaka athavA bahunAyaka jevI duHkhada sthiti pravarte che. jJAnamArga Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-1 151 ghaNo luptaprAyaH thato jato dekhAya che. pUrvAcAryoe jemAM potAnI jIMdagI nIcovI che. tevA nyAyanipuNatarka zAstro, adhyAtmazAstro, yoganA graMtho, ane AgamonA abhyAso dina-pratidina ghaTatA jAya che. te viSayanA jJAnIo paNa ghaTatA jAya che. vAcanAonA vyavahAro luptatAne pAmatA jAya che. jainanI aMdaranA ja bIjA phirakAomAM jJAnamArgano vyavahAra adhikAdhika thato jAya che. ApaNo varga bAhyabhAvanA mahimA tarapha DhaLato jAya che. vairAgyane vadhAranAra pAramArthika jJAnamArganA abhAve aneka dUSaNonI paNa saMbhAvanA vadhatI jAya che. dravya ane bhAva puNyavALA koIka zaktizALI mahAtmA puruSe A viSaya upara prayatna karavAno kALa pAkI cukyo che. ihAM-zrutadharmaiM-syAdvAda pravacanamAMhiM, mana dRDha-vizvAsavaMta karI rAkho, jimazAsanazraddhAdRDhapaNai, mokSarUpa-kalpavRkSanAM phala sukharUpa cAkho. zrutadharma vinA cAritradharma phalavaMta na hoi, "je mATi-zaMkAsahita cAritrIo paNi samAdhiM na pAmai" uktaM ca mArI vitichamAvane maMA je namati samAei pa-5 (mArA) I4-1ii. jo AtmakalyANa sAdhavuM ja hoya to dhRtadharmamAM eTale ke vItarAga sarvajJa paramAtmAnA syAdvAdanI praNAlikAnA rasathI bharapUra evA "pravacanamAM" ja manane atyaMta vizvAsavALuM= zraddhAsaMpana rAkho. kAraNa ke prakRSTa vacana te pravacana, sarva zreSTha vacana te pravacana, sarva doSa rahita vacana te pravacana. AvuM vacana vItarAga sarvajJa paramAtmAnuM ja hoya che. temanA zAsana (AjJA-pravacana-vANI) pratye zraddhA karavA paNA vaDe muktirUpI kalpavRkSanAM anaMta avyAbAdha sukha svarUpa phaLane cAkho. zrutadharma vinA (zAstronA pAramArthikajJAna vinA- dravyAnuyoganA adhyayanavinA) cAritra dharma je kaMI sevavAmAM Ave che. te mana, vacana, kAyAnA zubhayoga rUpa hovAthI puNya baMdhano hetu bane. svargaprAptino hetu bane. paraMtu saMvara-nirjarA svarUpa AtmakalyANamaya phalane ApanAra banato nathI. kAraNa ke AtmikajJAnanI (Atma tattvanA jJAnavinA) jAgRti vinA bhAva jayaNA pALI zakAtI nathI. jJAnamArganI ArAdhanA vinA dravyakriyA keTalIkavAra ahaMkAra ane paraparivAdAdinuM paNa kAraNa banI jAya che. tattvajJAnanA abhAve zaMkAvALo jIva kadAca cAritra pALe, paNa mohadazAmAM hovAthI "samAdhine" pAmato nathI. mana aMkalezavALuM ja rahe che. AcArAMga sUtramAM paNa kahyuM che ke vitagicchAne (zaMkAzIla hRdayane) pAmelo AtmA cittanI samAdhine pAmato nathI. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra DhALa-4 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa tethI AtmArthI ane kalyANavAMchuka evA sAdhaka AtmAoe zAstronuM vizALa adhyayana karavuM jarUrI che. ane zAstrAdhyayanane anusAre jIvanane sadAcArI ane saMyamI banAvavuM jarUrI che. zAstrAdhyayana e ja jIvanano mukhya AdhAra che. Ama samajIne te mATe satsaMga ane svAdhyAya karavo atizaya Avazyaka che. / 41 / IsI ziSyanI zaMkA jANI, paramAratha guru bolaI re avirodhaI savi ThAmaI dIsaI, doI dharma eka tolAI re ! 4-2 . gAthArtha- ziSyanI AvA prakAranI zaMkA jANIne paramArtha (uttara) gurujI kahe che ke sarvasthAnomAM koIpaNa jAtanA virodha vinA bane dharmo (bheda-abheda) eka sarakhA samAnapaNe dekhAya che. -rA. Tabo- ehavI ziSyanI zaMkA jANI karI, guru-svAdvAdI, paramArtha bolaI chaI, je "ghaTa-ghaTAbhAvAdika naI sadhapi virodha chad, to paNi bhedabhedanaI virodha nathI, je mATaOM sarva ThAmaI, doI dharma, bheda-abheda avirodhaI-ekAzrayavRttipaNaI ja, dIsaI jaI, Ika tolaI pazi." abheda svAbhAvika sAco, bheda aupAdhika jUTho" Ima koI kahaI chaI, te anubhavatA nathI. vyavahAraI-parApekSA behanaI "guNAdikano bheda, guNAdikano abheda" e vacanathI. || -2 . vivecana- "aMdhakAra hoya tyAM prakAza na hoya ane prakAza hoya tyAM aMdhakAra na hoya." eka sthAne ekI sAthe paraspara virodhI evA prakAza ane aMdhakAra jema na rahe. tathA zIta-uSNa, zveta-pata, ItyAdi paNa jema ekasthAne na rahe. tevI ja rIte bheda ane abheda paNa paraspara virodhI hovAthI eka sthAne sAthe na rahe. AvI ziSyanI zaMkA che. je pahelI gAthAmAM samajAvI che. ehavI ziSyanI zaMkA jANI karI, guru-syAdvAdI, paramArtha bolai chai, je "ghaTaghaTAbhAvanaiM yadyapi virodha chai, to paNi bhedAbhedanaI virodha nathI, je mATaiM sarvaThAmaI, doi dharma, bheda abheda avirodhaiM-ekAzrayavRttipaNaiM ja, dIsai chai, ika tolaiM paNi." upara kahelI ziSyanI AvA prakAranI zaMkA jANI karIne have gurujI ke je syAdvAdanA (sArA ane sAcA) jANakAra che. te paramArtha (sAco uttara) jaNAve che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-2 153 ahIM eka vAta khAsa dhyAna kheMce che ke-gurujI syAdvAdI hoya, paramArtha sArI rIte jANatA hoya, suMdara zailIthI gurujI uttara rajU karatA hoya, samajAvavAnI Dhaba paNa suvyavasthita hoya. paraMtu zrotAvarga potAnA mAnelA AgrahanI pakkaDamAM phasAyelA ja hoya, majabUta AgrahavALA ja hoya to tevA AgrahI jIvone "bhedAbheda" samajAvavo athavA bIjuM kaMI paNa paramArthatattva samajAvavuM ghaNuM ja muzkela che. jamAlI vigere nava prakAranA ninDavone jJAnI bhagavaMto je nathI samajAvI zakyA, temAM zrotAvargano Agraha ja (mithyAtvamohanI gADhatA ja) kAraNa che. jyAM sudhI A jIva potAnA AgrahanI pakkaDamAM hoya che. manamAM eka ja prakAranA vicAro ghoLAtA hoya che ke bhedAbheda ekasthAne eka kALe na ja hoya" na hoya te basa na ja hoya. bIjuM kaMI ja nahIM. have jyAM sudhI A Agraha ja hoya tyAM sudhI sAmenA mANasanI vAta A jIva dhyAnapUrvaka samanvayAtmaka dRSTie sAMbhaLato ja nathI. saMbhaLAvanAranI zailIne toDavAnI ja prakriyA te jIva manamAM racato hoya che. tene paramArthatattva kema prApta thAya ? tethI jyAre ApaNe zrotA banyA hoIe ane paramArthatattva jANavAnI jijJAsA hoya, to AgrahanI pakkaDa DhIlI karIne vaktA pratye haiyAnA mAna-bahumAna pUrvaka syAdvAdI gurujI vaDe apAtA paramArtha tattvane jhIlavA sakSama thavuM joIe. jene samajavAnI jijJAsA hoya tene gurujInAM vacano avazya samajAvanArAM bane ja che. paraMtu jene jigISu bhAva hoya che. (gurujInI sAme krosa karIne potAnA ja Agrahano vijaya meLavavAnI tIvra IcchA hoya che.) tene gurujInAM vacano asara karatAM nathI. potAnuM mithyAtva pote DhIlu pADe to ja gurujI upakAraka thAya che. mATe bhaNatI vakhate, zravaNa manana kALe vinaya-vivekavALA banIne zraddhApUrvakano jijJAsu bhAva dhAraNa karIne ziSyavRttine haiyAmAM rAkhIne zrotA banavuM joIe. gurujI uttara Ape che ke ghaTa ane ghaTAbhAvane jo ke virodha che, eTale ke jyAM ghaTa hoya che tyAM ghaTAbhAva nathI, ane jyAM ghaTAbhAva che tyAM ghaTa nathI. A banne sAthe rahelA hoya evuM dekhAtuM nathI. eTale bhale A udAharaNamAM virodha che. (jo ke paramArthathI to ahIM paNa virodha nathI, kAraNake jyAM mATIno ghaTa che tyAM sonAnA ghaTano abhAva paNa sAthe ja che. jyAM amadAvAdano ghaTa che tyAM suratanA ghaTano abhAva paNa sAthe ja che. A rIte dravya-kSetra-kALa ane bhAvanI bhinna bhinna apekSA rAkhIne vicArIe to ghaTa ane ghaTAbhAva paNa sAthe rahI zake che. kaMI paNa virodha nathI. to paNa hamaNAM ATalI sUkSma vicAraNAomAM na jaIe ane upara-uparathI joIe to dhAro ke ghaTa ane ghaTAbhAvano virodha che) to paNa "bhedAbhedane" sAthe mAnavAmAM koI virodha dekhAto nathI. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 DhALa-4 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa je mATe = kAraNa ke sarvasthAne A bane dharmo (1) bheda ane (2) abheda avirodhapaNe eTale ke eka ja AzrayamAM (AdhAramAM) vRttipaNe (rahevApaNe) ja dekhAya che. sarvasthAnomAM bheda ane abheda eka sarakhA samAna rItie (tulyapaNe) rahelA pratyakSa ja dekhAya che. eTale dhAro ke ghaTa-ghaTAbhAvane sAthe rahevAno virodha Avato hoya, to paNa te vAtane bAjue rAkhIne bheda ane abhedane to sAthe rahevAno kaMI paNa virodha dekhAto nathI. balka sarvatra avirodhapaNe tulya rItie A banne dharmo varte che. graMthakArazrI pote ja bheda-abheda kevI rIte sAthe rahe che. te vAta AgaLa AvanArI gAthAomAM samajAve ja che. chatAM ahIM eka dRSTAnna ApIne kaMIka samajAvAya che. puruSa ane strImAM puruSatva ane strItva dharmanI apekSAe bheda che. teja puruSa ane strImAM "manuSyatva" dharmanI apekSAe abheda che. kaMkaNa ane keyuramAM alaMkAra vizeSanI apekSAe bheda che. tyAM ja suvarNapaNAnI apekSAe abheda che. rUpa-rasa-gaMdha-ane sparzamAM IndriyagrAhyatAnI apekSAe bheda che. tyAM ja "guNapaNA"nI dRSTie abheda che. Ama hovA chatAM "mArUM ja sAcu" Avo Agraha na hoya athavA Agrahane DhIlo mukavAmAM Ave to ja A saMpUrNasatya samajAya tema che. anyathA uparokta vAta satya hovA chatAM tenA pratye A jIva nArAjagI ja vyakta karato hoya che. - "abheda svAbhAvika sAco, bheda aupAdhika jUTho' ima koi kahai chai. te anubhavatA nathI. vyavahAraiM-parApekSA-behunaiM "guNAdikano bheda, guNAdikano abheda" e vanathI 4-2 | koI koI darzanakAro ema kahe che ke "abheda sAco che. kAraNa ke te svAbhAvika che. ane bheda jUTho che (mithyA che, kAraNake te pAdhika che" Ama kahe che. teonuM mAnavuM evuM che ke mATI ane ghaTano abheda saMbaMdha svAbhAvika che. svayaM siddha che. kAraNa ke ghaTakAlamAM tathA tenI AgaLa-pAchalA kALamAM paNa mATI to che ja. eTale mATI pote ja ghaTarUpe banI che. suvarNa dravya pote ja svayaM kaMkaNa-keyura rUpe banyu che. mATe abheda sAco che. paraMtu pANI bharelA ghaTamAMthI jema jala nIkaLe ane ghaTa judo rahe tema mATImAMthI ghaTa nIkaLato hoya ane mATI judI rahetI hoya, suvarNamAMthI kaMkaNa-keyura nIkaLatAM hoya ane suvarNa judu rahetuM hoya evuM banatuM nathI. mATe bheda sAco nathI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-2 paraMtu dravya pote ja svAbhAvikapaNe svayaM ghaTa-paTAdi paryAya rUpe pariNAma pAme che. mATe dravya-paryAyano abheda sAco che, evI ja rIte dravya ane guNono abheda paNa svAbhAvika hovAthI sAco che. paraMtu bheda svAbhAvika nathI, aupAdhika che. mATe juTho che. kAraNa ke sarva sthAne bheda upAdhithI jaNAya che. mATImAM je "ghaTAkAratA" svarUpa paryAya pragaTa thayo. te ghaTAkAratA pahelethI svayaM siddha na hatI. daMDAdika anya sAmagrI (rUpa upAdhi) dvArA thaI. tathA dravya ane guNono bheda, saMjJA saMkhyA lakSaNAdi rUpa (upAdhi) dvArA thAya che. A rIte bhedamAM paranI (upAdhinI) apekSA che. tevI abhedamAM paranI (upAdhinI) apekSA nathI. tathA "tainadhArA pati' AvA vAkyomAM tela pote ja dhArA rUpe paDe che. Ama abheda samajavAmAM paranI apekSA nathI. paraMtu "telanI dhArA paDe che." Ama bheda samajavAmAM dhArA konI ? to telanI, Ama paranI apekSA rahe che. te mATe abheda sahaja che. paranI apekSA vinAno che mATe sAco che. paraMtu bheda paranI apekSAvALo che. aupAdhika che mATe juko che. . kAraNake bhedano vyavahAra karavAmAM ane abhedano vyavahAra karavAmAM ema banneno vyavahAra karavAmAM "parApekSA" rahelI ja che. paranI apekSA vinA bheda ke abheda eka paNa samajAya tema nathI. bhedamAM paranI apekSA che. ane abhedamAM paranI epakSA nathI. A vAta sAcI nathI. bannemAM paranI apekSA che ja. kono konAthI bheda? kono konAthI abheda ? Avo koI prazna pUche to uttaramAM kahevuM ja paDe ke dravyathI guNAdikano bheda che. dravyathI guNAdikano abheda che. dravyathI paryAyano bheda che. ane dravyathI paryAyano abheda che. uttaramAM AvuM vacana kahevuM ja paDe che. tethI jema bheda parApekSita che. tema abheda paNa parApekSita ja che. tethI banne tulyapaNe - samAnabaLapaNe rahela che. eka mukhya che ane bIjo gauNa che. athavA eka tAttvika che ane bIjo aupacArika che AvuM nathI. tathA "Atapa (prakAza) ane aMdhakAranuM je udAharaNa ApyuM te paNa barAbara nathI. kAraNake prakAza ane aMdhakAranI taratamatA asaMkhya jAtanI hoya che. divase madhyAhnasamaye gharamAM rahelo je prakAza che. te, bahAranA roDa uparanA taDakAnI apekSAe aMdhakAra che. ane aMdaranA rUmamAM paDatA aMdhakAranI apekSAe prakAza che." aMdaranA rUmano prakAza paNa bahAranA holanA prakAzanI apekSAe aMdhakAra che ane sTorarUmanA aMdhakAranI apekSAe prakAza che. eTale eka ja sthAne ekI sAthe apekSAbhedathI (syAdvAda dRSTie) prakAza ane aMdhakAra sAthe rahe ja che. tethI virodha AvavAnI vAta khoTI che. tathA je prakAza che. te tenAthI adhikaprakAzanI apekSAe aMdhakAra che ane je aMdhakAra che. te gADha aMdhakAranI apekSAe prakAza che. A rIte eka ja pudgaladravya apekSAvizeSa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 DhALa-4 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa prakAzamaya paNa che ane aMdhakAramaya paNa che. mATe virodhanI vAta zuM karavI ? arthAt virodhanI vAta rahetI ja nathI. . 42 | eka chAmi savi jananI sAbiM, pratyakSaI je lahaI re ! rUpa rasAdikanI pari tehano, kaho virodha kima kahiI re / 4-3 .. - gAthArtha- rUpa-rasa-gaMdha-sparza Adi guNonI jema sarva sthAnomAM eka ja jagyAe bheda ane abheda sarva mANasone sAkSAt pratyakSapaNe jaNAya ja che. to pachI kaho to kharA, ke te bhedabhedano eka sthAne virodha kema kahevAya ? || 4-3 || Tabo- eka ThAmi, ghaTAdika dravyanaI viSai, sarvalokanI sAkhI pratyakSa pramANaI, raktavAdika guNa-paryAyano bhedabheda je lahiI chaI, tehano virodha kaho kima kahiI? jima-rUpa-rasAdikano ekAzrayavRttitvAnubhavathI virodha na kahiI, tima bhedabhedano paNa jANavo. 3varta - ra di pratyakSa dRrthe virodho nAma tathA - pratyakSadaSTa arthaI dRSTAntanuM paNi kArya nathI. uktaM cakvedamanyatra dRSTatvamaho ! nipuNatA tava / dRSTAntaM yAcase yattvaM, pratyakSe'pyanumAnavat // 1 // // 4-3 // vivecana- bheda ane abheda uparachallI rIte paraspara virodhI lAge che. paraMtu apekSAvizeSa (bhinna bhinna apekSAo) lagADIe to jarA paNa virodha nathI. balka saMpUrNa paNe avirodhe ja sarvatra dekhAya che. eka ThAmi-ghaTAdika dravyanaI viSaI, sarva lokanI sAkhI pratyakSa pramANaiM, raktatvAdika guNa-paryAyano bhedAbheda je lahii chaiM, tehano virodha kaho kima kahiiM? jima-rUparasAdikano ekAzrayavRttitvAnubhavathI virodha na kahiiM, tima bhedAbhedano paNi jANavo. uktaM ca-- ekasthAne paraspara virodhI evA be tattvonuM rahevuM tene virodha kahevAya che." ahIM kevaLa ekalI buddhine ja kAme lagADavAmAM Ave to virodha dekhAya tema che. kAraNa ke jyAre tyAre mANasa kevaLa ekalI buddhinA baLe tarka lagAvyA ja kare che. ke jyAM prakAza hoya tyAM aMdhakAra kema hoya ? ane jyAM aMdhakAra hoya tyAM prakAza kema hoya? Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-3 157 A to bane paraspara virodhI che. ema jyAM bheda hoya tyAM abheda kema rahe? ane abheda hoya tyAM bheda kema rahe ? paraspara virodhI che. AvuM manamAM vAraMvAra ghuMTyA ja kare che. eTale tene virodha ja dekhAyA kare che. te manamAM AvA prakAranAM anumAno (tarko) lagAvyA ja kare che. bhedAbhedau ekatra na staH, virodhitvAt, tejastamovat, .. bhedAbhedau virodhinau, ekatrAsthAnAt, tejastamovata, AgrahI jIva kevaLa ekalI buddhinA baLe uparanAM anumAna lagAvyA ja kare che. ane virodha dekhyA ja kare che tethI potAno kadAgraha puSTa ja bane che. paraMtu kevaLa buddhibaLa karatAM anubhavabaLa pramANapaNe AgaLa vadhe che. anumAna pramANa karatAM pratyakSapramANa AgaLa vadhe che. eTale jyAM pratyakSapramANathI sAkSAt A bannenuM (bhedabhedanuM) sahavartitva jaNAtuM hoya, anubhavAtuM hoya-dekhAtuM hoya to te anubhavanA baLe bannenuM sahacAritva mAnI levuM joIe ane avirodhIpaNu svIkArI laIne potAnA Agrahane paDato mukavo joIe. saMsArI sarva lokone sAkSAt pratyakSa pramANathI dekhAya ja che ke eka ja ThAme eTale ke ghaTa-paTa Adi eka ja dravyane viSe, raktatvAdika guNa-paryAyono eTale ke rUpAdika guNono ane raktatvAdi paryAyono, athavA raktatA Adi guNono ane ghaTAkAratA Adi paryAyono bhedabheda che. sarva lokonI sAkSI eTale ke sarvalokonA anubhavavALo vyavahAra jemAM sAkSIbhUta che evo ane pratyakSapramANathI siddha eTale ke IndriyajanyajJAnathI sAkSAt dekhAto evo bhedabhedano eka sthAne sahavAsa che ja. to pachI temAM virodha kema kahevAya ? jema ke rUpa-rasa-gaMdha ane sparza A cAre guNo anukrame cakSu-rasanA-ghANa ane sparzanA, ema bhinna bhinna evI eka eka IndriyathI ja grahaNa karAya che. tethI bhinendriyagrAhya hovAthI te guNo mAMhomAMhe bhinna bhinna che. chatAM pratyeka paramANuomAM ane skaMdhomAM sAthe ja rahyA kare che. tethI "eka ja AzrayamAM rahevApaNuM" sAkSAt anubhavAtuM hovAthI "ekAzrayavRttitvanA anubhavathI" abheda mAnavAmAM kaMIpaNa doSa dekhAto nathI. tethI rUpa-rasAdikamAM jema IndriyagrAhyatvathI bheda ane ekAzrayavRttittvathI abheda svIkAravAmAM virodhAdi kaMI paNa doSa nathI. tevI ja rIte bhedabhedane eka sthAne apekSA vizeSathI mAnavAmAM koI doSa nathI. paNa avirodha ja che. ema jANavuM. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 DhALa-4 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa kevaLa ekalo bheda ja mAnavAmAM ghaTanA guNaparyAyo ghaTathI bhinna kalpavAthI paTanA paNa kahevarAvA joIe. ItyAdi guNa-guNIbhAvanA uccheda Adi doSo Ave che. ane kevaLa ekalo abheda ja mAnavAmAM guNa-paryAyo Adheya che ane dravya AdhAra che evA AdhArAdheya bhAvanA ucchedano prasaMga Ave che. to pachI vAta rahI have bannene sAthe mAnavAnI. kevaLa ekalA bhedamAM ane kevaLa ekalA abhedamAM jo sarakhe sarakhA doSo ja Ave che, to te doSone TALavAno upAya ja A che ke A bannene apekSA vizeSa sAthe mAnavA joIe. ane samAnapaNe (tulyabaLavAna tarIke) svIkArI levA joIe ane ekAntavAdanA Agrahano tyAga karavo joIe. keTalAka darzanakAro A apekSAvAdano (syAvAdano) uccheda karavA uparachallo kevaLa ekalI buddhinA ja jore (anubhavane pradhAna nahI karIne) Avo kutarka paNa kare che ke je bApa hoya te beTo kema kahevAya? ane je beTo hoya tene bApa kema kahevAya? tathA vaLI Avo paNa kutarka kare che ke kevaLa ekalA bhedane mAnavAmAM paNa doSo ja che. ane kevaLa ekalA abhedane mAnavAmAM paNa doSo ja che. to pachI "bhedabhedane" mAnavAmAM to Dabala doSo ja Ave. tethI te to (apekSAvAda to) durgabdha ja che, tene to sparzavA jevuM ja nathI. jainono syAdvAda to ghaNA doSothI (DabaladoSothI) bharelo che. Ama kahIne "bhedabhedavAdane" sUkSamatAthI darzanazAstrIo bhaNatA ja nathI. jotA ja nathI, UMDA utaratA ja nathI. uparA-uparathI ja uDAvI devAmAM Ave che. paraMtu sUMThanI banAvelI goLInI jema bhedabheda ja nirdoSa che suMTha ane goLa anukrame pitta tathA kapha karanAra che. paraMtu banneno yoga bane doSone haNanAra che. tema ahIM ekAnta bheda ke ekAnta abheda ja doSakAraka che banneno yoga to doSano vinAzaka che. tathA je puruSa (potAnA putranI apekSAe) bApa hoya che. te ja puruSa (potAnA pitAnI apekSAe) beTo paNa che ja, evI ja rIte je puruSa (potAnA pitAnI apekSAe) beTo che, te ja puruSa (potAnA putranI apekSAe) bApa paNa che ja. A vAta anubhava pramANathI ane sarva lokonI sAkSIe siddha ja che. AmAM virodha karavo te narI mUrkhatA ja che. jyAM anubhava pramANa ane lokavyavahAranI sAkSI hoya tyAM dRSTAnna ApavAnuM paNa rahetuM ja nathI. "agni dAhaka che" A samajavA mATe konI jema ? evo prazna kadApi uThato ja nathI. ke jethI dRSTAnta ApavAnuM hoya, evI ja rIte "sAkara mIThI che" "sApa jherI prANI che" "vAgha hiMsaka che" "gulAba sugaMdhI che" ItyAdi bhAvo anubhava pramANa ane prasiddha lokavyavahArathI ja gamya che. mATe te samajAvavA dRSTAntanI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-4 159 jarUra rahetI nathI. tevI ja rIte "bhedabheda" paNa sarvatra sAthe ja rahe che. avirodhI ja che. koI paNa jAtano virodha Avato nathI. A vAta sAkSAt anubhavagamya ane lokavyavahArasiddha hovAthI tene samajAvavA dRSTAntanI jarUra hotI ja nathI. zAstramAM kahyuM "ra dipratyakSadarbhe virodha nAma = pratyakSa-sAkSAt dekhAtA anubhavAtA padArthamAM virodha nAmano koI doSa hoto ja nathI. koI vAdI pratyakSaanubhavAtA padArthamAM paNa anumAna pramANanI jema dRSTAnna mAge to teno upahAsa (mazkarI) karatAM zAstromAM kahyuM che ke tame to bahu ja nipuNatAvALA cho. cAlAka cho, buddhimAna cho, ke je anumAnanI jema pratyakSamAM paNa dRSTAntanI vAta karo cho. vAha, bhAI vAha, tamArI to zuM vAta karIe ? ItyAdi kahIne mazkarI karelI che. te A pramANe- kvedamanyatra dRSTatvamaho! nipuNatA tava / dRSTAAM vAvaNe cAM, pratyakSeDanumAnavat 1 2 | I4-rU I AvA prakAranuM bIje kyAM joyeluM che" ema kahIne pratyakSamAM anumAnanI jema je tuM dRSTAnnanI mAMgaNI kare che. te aho ! tArI ghaNI ghaNI nipuNatA (caturAIcAlAkI) jaNAya che. ItyAdi / 43 / zyAmabhAva je ghaTa chaI pahilA, pachaI bhinna te rAto re ! ghaTabhAvaI navi bhinna jaNAI, sI virodhanI vAto re | 4-4 | gAthArtha- je ghaTa pahelAM zyAmabhAvavALo che, te ja ghaTa pAchaLathI rakta thAya che mATe bhinna che. paraMtu "ghaTapaNe" bhinna jaNAto nathI tethI abhina paNa che) to Ama mAnavAmAM virodhanI vAta zuM karavA jevI che ? 4-4 | Tabo- bhedabhedano pratyakSano abhizApa pudgala dravyai dekhADaI chaI- je ghaTa pahilA-zyAmabhAva chaI, te pachaI-rAto bhinna jaNAI chaI, anaI bihuM kAliMghaTabhAvaI abhinna ja jaNAI chaI. zyAma rakta avasthAbhedaI ghaTa eka ja cha. to IhAM virodhanI vAta sI kahevI ? || 4-4 / vivecana- melAme pratyakSano mamittApa puni dravya tevIkaruM cha- bhedanI sAthe abheda, ane abhedanI sAthe bheda, A banne bhAvo bhinna bhinna apekSAthI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-pa dravya-guNa-paryAyano rAsa (apekSAvizeSathI) sarva sthAne varte che. te bAbata vadhAre dRDha samajAvavA A gAthAmAM prathama "pudgala dravyanuM" eka udAharaNa Ape che. (pachInI gAthAmAM jIvanuM udAharaNa Apaze.) 160 je ghaTa pahilA - zyAmabhAva char3a, te pachai - rAto bhinna jaNAi chai, anaiM-bihu kAliM-ghaTabhAvaiM abhinna ja jaNAI chaI, zyAma rakta avasthAbhedaI ghaTa eka ja chaiM, to vRdAM-virodhanI vAta sI hevI ? // 4-4 || na mATIno banelo ghaTa jyAM sudhI bhaThThImAM pakavavAmAM na Ave tyAM sudhI te "zyAma" hoya che. ane bhaThThImAM pakavavAthI te "rakta" bane che. A vAta lokaprasiddha che. have zyAmAvasthA ane raktAvasthAnI apekSAe pUrvAvasthAthI pachInI avasthAmAM ghaTa badalAyo hovAthI bhinna che. zyAmAvasthAmAM ghaTa kAco hovAthI jalAdhArAdi keTalAMka kAryo te ghaTamAM thatAM nathI. ane raktAvasthAmAM te ja ghaTa paripakva thavAthI jalAdhArAdi kAryo temAM thAya che, mATe avasthAbhedathI bhinna che. ane banne kALe "ghaTapaNe" abhinna jaNAya che. ghaTapaNe te ekano eka ja che. zyAmAvasthA ane raktAvasthA badalAvA chatAM paNa ghaTapaNe ekano eka che. A rIte jyAM bheda che. tyAM ja abheda apekSA vizeSathI vartamAna hovAthI A bAbatamAM virodha Ave che. AvI vAta kema karAya ? arthAt na ja karavI joIe. || 44 || bAlabhAva je prANI dIsaI, taruNa bhAva te nyAro re / devadatta bhAvaI te eka ja, avirodhaI niradhAro re // 4-5 | gAthArtha je prANI hAla bAlyabhAva vALo dekhAya che. te ja prANI taruNAvasthAvALo bane tyAre nyAro' (bhinna) che. chatAM devadattabhAve to te ekano eka ja che. tethI bhedAbhedano nakkI avirodha che. // 4-5 | Tabo- havaI AtmadravyamAMhi bhedAbhedano anubhava dekhADaI chaI bAlabhAvaUbAlakapaNe, je prANI dIsaU chaIM, te taruNa bhAve nyAro kahatAM-bhinna chaIM. anaIM devadattabhAvaU te manuSyapaNAnaiM paryAyaU te eka ja chaIM. to ekanaIM viSaU bAla taruNa bhAvau bheda, devadattabhAva abheda e avirodhe nirdhAro. phkta ca-- purisamma purisasaddo, jammAI maraNakAlapajjaMto / tassa 3 vAlAyA, papnavamevA vahuviyappA // sammattau // 2,22 // // 4-6 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-6 161 vivecana-ivara mAtmadravyamAM imelAmeno anubhava rehAla cha- pUrvenI pAMcamI gAthAmAM eka ja sthAne avirodhe bhedabheda rahe che tenuM pugala dravyane viSe udAharaNa ApyuM. have A gAthAmAM te ja bhedabheda sAthe rahe che. tenuM jIvadravyane viSe udAharaNa samajAve che. bAlabhAvaI-bAlakapaNe je prANI dIsaI chaI, te taruNabhAve nyAro kahatAM-bhinna chaiM, anaiM devadattabhAvaI te manuSyapaNAnaiM paryAyaI te eka ja chaiM. to ekanaI viSaI bAla taruNa bhAvaI bheda, devadattabhAvaI abheda, e avirodhe nirdhAro. uktaM ca bAlyabhAve- eTale ke bALakapaNe je prANI dekhAya che. te ja prANI tarUNabhAve eTale yauvanAvasthA Ave tyAre bhinna che. bAlyAvasthAnAM stanaMdhayAdi kAryo tarUNAvasthAmAM thatAM nathI. ane taruNAvasthAnAM arthopArjanAdi kAryo bAlyAvasthAmAM thatAM nathI. tethI avasthAbhede bane avasthAmAM te prANIno bheda che. ane devadattapaNe eTale ke devadatta nAmanA manuSyapaNAnA paryAye karIne te eka ja che. tethI eka ja padArthamAM "bAla taruNa bhAve bheda" ane "devadattabhAve abheda" dekhAya ja che. tethI avirodha ja che. ema avazya svIkAravuM joIe. sammatiprakaraNamAM kahyuM che ke purisammi purisasaddo, jammAI maraNakAlapajaMto / tassa u bAlAIyA, pajjavabheyA bahuviyapyA // sampatti prazara gAthA || 1-32 || || 4-5 || koI paNa puruSa jyAre janmyo tyArathI maraNakAla paryanta tene A puruSa che. A puruSa che. ema ja kahevAya che. te abheda che. ane tenI bAlaka-Adi (bALataruNa-vRddhAdi) je je avasthAo rUpa bahu prakAranA paryAyabhedo che, te bheda che. sArAMza ke puruSapaNAne AzrayI abheda, ane bAlyAdi avasthAne AzrayI bheda, ema bheda tathA abheda banne sAthe ja che. mAtra temAM "apekSAbheda" kAraNa che. tethI virodha karavAno raheto nathI ja. + 45 / dharmabheda jo anubhava bhAsaI, dharmibheda navi kahiMI re ! bhinna dharmano eka ja dharmI, jaDa cetana paNi lahiI re 4-6 | gAthArtha- jo dharmano bheda anubhavathI jyAM jyAM dekhAya, tyAM tyAM dharmI (dravyano) bheda na kahIe (na mAnIe) ane bhinna bhinna dharmano paNa dharma eka ja hoya che. 11 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 DhALa-4 : gAthA--du dravya-guNa-paryAyano rAsa Ama jo kahIe to jaDa ane cetana dravya paNa eka ja thaI jaze. (AvI taiyAyika zaMkA kare che.) // 4-6 || Tabo- "bheda hoI, tihAM abheda na hoI ja. bheda vyApyavRtti chaI. te mAi ehavI prAcIna naiyAyikanI zaMkA TAlaU chaIM- ''cAmo na ra:'' ihAM zyAmatva rakatattva dharmano bheda bhAsaI chaI, paNi dharmi ghaTano bheda na bhAsaI" Ima jo kahiU, to jaDa cetanano bheda bhAsaU chaU, tihAM jaDatva cetanatva dharmano ja bheda, paNi-jaDa-cetana dravyano bheda nahIM ? Ima-avyavasthA thAI. dharmIno pratiyogipaNaIM ullekha to bihu ThAme sarakho chaI. anaIM pratyakSasiddha-arthaIM bAdhaka to avataraIM ja nahIM || 4-6 || vivecana- "meva dopha, tihAM abhedra na hor na, meva vyApyavRtti chapha, te mATiM "ehavI prAcIna naiyAyikanI zaMkA TAlai chai "jyAM bheda hoya, tyAM abheda na ja hoya, kAraNa ke bheda potAnA adhikaraNamAM vyApIne rahenAra che. potAnA adhikaraNamAM vyApIne je rahe te vyApya vRtti kahevAya che. te mATe banne sAthe nathI. AvI prAcIna naiyAyikonI zaMkA che, te zaMkA TALavI che. te mATe prathama taiyAyikanI zaMkA graMthakArazrI raju kare che." "jyAM jyAM bheda hoya tyAM tyAM apekSAbhedathI abheda hoya ja che. ane jyAM jyAM abheda hoya che. tyAM tyAM apekSAbhedathI bheda paNa hoya ja che. A banne sApekSabhAve sAthe ja rahe che" AvuM tattvasvarUpa che jagatsvarUpa che. ema jainadarzanakAra samajAve che. tyAM prAcIna naiyAyiko AvI eka zaMkA kare che ke tamArI (jainonI) vAta khoTI che. mithyA che. "bheda vyApyavRtti che" eTale ke bheda potAnA adhikaraNamAM vyApIne rahenAra che. lAMbo-pahoLo thaIne rahenAra che ke jyAM pote beTho hoya tyAM bIjA koIne AvavA na de, bIjA koIne besavA ja na de, tethI bheda jyAM hoya tyAM te vyApIne ja rahe che eTale abhedane na ja rahevA de. jema ke ghaTa-paTa tathA cetana ane naka A cAre padArthomAM paraspara bheda ja jaNAya che. abheda che ja nahIM. A vAta anubhavasiddha che. mATe jyAM bheda hoya che tyAM te bheda vyApIne rahenAra hovAthI tenAthI viruddha dharmane (abhedane) te rahevA denAra na hovAthI te banne sAthe rahetA nathI. AvI naiyAyikanI zaMkA che, te dUra karavA mATe prathama zaMkA kahe che. " zyAmo na raktaH " ihAM zyAmatva raktatva dharmano bheda bhAsai chaiM, paNi dharmi ghaTano bheda na bhAsai" ima jo kahiI to jaDa cetanano bheda bhAsai chaI, cetanatva dharmano ja bheda, paNi jaDa cetana dravyano bheda nahIM ? ima jaDatva tihAM avyavasthA thAi - - Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-6 ekAntabhedavAdI evA taiyAyika ubhayavAdI evA jainane Thapako ApatAM kahe che ke he jaina ? "je zyAma ghaTa che te rakta ghaTa nathI" A tame ApelA udAharaNamAM mAtra zyAmava ane raktatva nAmanA bane dharmono ja kevala bheda dekhAya che. paraMtu te bannemAM eka svarUpe rahelA "ghaTa" nAmanA dharmIno bheda jaNAto nathI AvuM jo tame (jaino) kaho cho to arthAt ghaTa dharmIno abheda che. ema jo tame kaho cho to, tathA tevI ja rIte bAla-taruNa evA dharmano ja bheda che. paraMtu dharma evo devadatta eka ja che. abheda ja che. ema jo tame (jaino) kaho cho to tamArA (jainonA) A kathanathI tame (jaino) ema kahevA mAgo cho ke "dharmano bheda thAya che. paraMtu dharmIno bheda na thAya, dharmI to ekano eka ja rahe che. dharmIno abheda ja hoya che" jo tamArI jainonI A vAta sAcI che. Ama mAnI laIe to "pada da" "navo na vetanaH" ghaTa e paTa nathI ane jaDa e cetana nathI. ItyAdi prasaMgomAM paNa jyAM ghaTa-paTano ane jaDa-cetanano bheda bhAse che. tyAM paNa ghaTa-paTatva nAmanA dharmono ja, ane jaDatva-cetanatva nAmanA dharmono ja bheda mAnavAno raheze, paraMtu ghaTa-paTa dravyano ane jaDa-cetana dravyono to bheda manAze nahIM. ghaTa ane paTa A bannemAM paNa eka ja dravya che. ane jaDa-cetanamAM paNa eka ja dravya che. Ama mAnavuM paDaze. Ama mAnavAmAM pratyakSa virodha Avaze. ane avyavasthA thaI jaze. kAraNa ke ghaTa thI paTa ane paTathI ghaTa, tathA tevI ja rIte jaDathI cetana ane cetanathI jaDa sarvathA bhinna dravya tarIke jagata prasiddha che. A vAta vyavahAramAM paNa jANItI che ane lokaprasiddha che. ane tevuM sarva lokone dekhAya ja che. teno tamArI vAtamAM virodha Avaze. ane AvA prakAranA atyanta bhinna dravyone "abhedarUpa=eka rUpa" mAnatAM ghaTanuM jalAdhAranuM kAma paTathI, ane paTanuM zarIrAcchAdananuM kAma ghaTathI, jaDanuM kAma cetanathI ane cetananuM kAma jaDathI thavAnI Apatti Avaze. eTale saMsAramAM avyavasthA thaze. jema zyAmatva ane raktatva dharmano ja bheda che. paraMtu dharmIno bheda nathI. tevI ja rIte ghaTava-paTatva dharmano ja bheda manAze paNa bannenA dharmIno bheda na mAnatAM banneno dharma eka thaI jaze, tevI ja rIte jaDatva-cetanatva dharmano ja bheda manAze, paNa te bane dharmono dharmI eka thaI jaze. je vAta jagatathI viruddha che. pratyakSathI viruddha che. ane Ama bhinna bhinna dravyonuM eka dravya mAnatAM saMsAramAM ghaNI ghaNI avyavasthA thAya. tethI he jaina ! jyAM jyAM dharmano bheda hoya che. tyAM tyAM dharmIno paNa avazya bheda ja hoya che, abheda saMbhavato ja nathI. mATe bhedabheda sAthe rahetA ja nathI. vastunuM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 DhALa-4 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa ubhayAtmaka svarUpa jagatamAM nathI. dharmano bheda paNa dharmanA bheda mATe ja karavAmAM Ave che. zyAmatva ane raktatva ja jo parivartana pAmatuM hoya ane ghaTa jo parivartana na pAmato hoya to kAcA ghaTamAM pANI bharAtuM nathI ane pakva ghaTamAM pANI bharAya che. A vyavahAra paNa ghaTaze nahIM. kAraNa ke tamArA (jainonA) mate to ghaTadharma badalAto ja nathI. eTale kAco ghaTa jema jalAdhAra mATe ayogya che. tema pakva ghaTa paNa jalAdhAra mATe ayogya ja Tharaze. paraMtu Ama thatuM nathI. tethI dharmabheda thaye chate dharmIno paNa avazya bheda ja thAya che. abheda raheto nathI. mATe bheda ja sAco che. dharmIno pratiyogipaNaI ullekha to bihu ThAme sarakho chai, anaiM- pratyakSasiddhaarthaiM bAdhaka to avataraI ja nahIM." // 4-6 // "" tathA vaLI "dharmIno pratiyogIpaNe ullekha bihu ThAme sarakho che" eTale ke yasyAbhAva: sa pratiyogI jeno abhAva hoya che. te vastune tyAM pratiyogI kahevAya che. zyAmo, na rASaTa:," "rato, na zyAmayaTa:' A udAharaNamAM je zyAmaghaTa che te raktaghaTa nathI. ane je raktaghaTa che te zyAma ghaTa nathI, Ama zyAmaghaTakAle raktaghaTano pratiyogIpaNe jevo ullekha jovA maLe che. tathA raktaghaTakAle zyAmaghaTano pratiyogIpaNe jevo ullekha jovA maLe che. tevo ja ullekha thayo ghaTa:, sa na paTa:" "co paTa:, sa na ghaTa:" tathA "o naGa: 5 7 cetanaH'' ane thacetana, sa na naGa:" A udAharaNomAM paNa tevo ja pratiyogIpaNe dharmano ullekha sarakho ja maLe che je ghaTa che te paTa nathI" tyAM paTano pratiyogI paNe ja bodha thAya che. evI ja rIte je paTa che te ghaTa nathI''tyAM ghaTadharmano pratiyogIpaNe ja sarakho bodha thAya che. "je jaDa che te cetana nathI" tyAM cetanano pratiyogIpaNe ane je cetana che te jaDa nathI" tyAM jaDano pratiyogIpaNe bodha sarakho ja che. ghaTa ane paTa eka na hoya, to ja pratiyogIpaNe bodha thAya. tema jaDa cetanamAM paNa samajavuM. sArAMza ke- = 1. zyAmo na rayeTa:" ane "rasto na zyAmapaTa;' 2. "paTo, na paTa:, ane paTo, na ghaTa:" 3. tho khaMDa:, sAna vetana, ane yakSetana:, sa na nala:" A traNe udAharaNomAM jo mAtra dharma ja parivartana pAmato hoya ane dharmI teno te ja (eka ja = abhinna ja) raheto hoya to koi paNa eka avasthAmAM dharmIno je pratiyogIpaNe ullekha jovA maLe che. te maLavo joie nahIM. kAraNake banne avasthAmAM tamArA (jainonA) mate to dharma parivartana na pAmato hovAthI ekano eka ja che. ane te vidyamAna che. tethI apratiyogI tarIke ja jaNAvo joie. pratiyogI tarIke na jaNAvo Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-7 joie. ane pratiyogIpaNe ullekha to bane sthAne dRSTAntamAM ane dAntikamAM (ghaTanA dRSTAvA sAthe traNe sthAne) sarakho ja thAya che. tethI he jaina ! tamArI vAta sAcI nathI. tathA vaLI ame upara samajAvelI vAta pratyakSa pramANathI siddha che. je vastu pratyakSasiddha hoya, temAM koI bAdhaka to (doSa che. ema to) kahevAya ja nahIM. pratyakSapramANathI siddha eTale jagatanA sarva lokonA anubhavathI siddha vastumAM koI paNa doSa kahevAya nahIM, mATe te jaino ! jyAM jyAM (zyAma-raktAdi ane jaDatva-cetanatyAdi) dharmano bheda thAya che. tyAM tyAM avazya dharmI evA padArthano (ghaTa-paTano ane jaDa-cetana dravyano) paNa bheda thAya ja che tathA zyAma ghaTa ane raktaghaTano paNa avazya bheda thAya che. jo Ama nahI mAno ane zyAma-raktAvasthAmAM dharmI evo ghaTa eka ja (abhina) che ema kahezo to jaDatva-cetanatvamAM paNa mAtra dharmano ja bheda mAnavo paDaze, ane dharma evuM dravya jaDacetana eka ja che. ema mAnavuM paDaze. je pratyakSaviruddha, lokAnubhavaviruddha ane yukti tathA zAstrothI paNa viruddha che. Ama, naiyAyikoe jainone bhedabheda mAnavAmAM doSa Apyo. 46 teno uttara jainadarzanakAra zrI have Ape chebhedabheda tihAM paNi kahatAM, vijaya jaIne mata pAvaI re ! bhinnarUpamAM rUpAMtarathI, jagi abheda paNi AvaI re ! 4-7 . gAthArtha tyAM paNa "bhedabheda" ja che. evuM kaheto jainamata ja vijayavaMta thAya che. koI paNa bhinna bhinna rUpamAM, rUpAntarathI (bIjI vivekSAthI) A jagatamAM abheda paNa Ave ja che. || 4-7 | - Tabo- tihAM-jaDa-cetanamAMhi, paNi bhedabheda kahatAM jainanuM mata vijaya pAmaI. je mATaI-bhinna rUpa je jIvAjIvAdika tehamAM, rUpAntara dravyatva padArthatvAdika, tethI jagamAMhi abheda paNi AvaI. eTalaI-bhedabhedanaIM sarvatra vyApakapaNuM kahiuM. || 47 | - vivecana- "zyAmaghaTa ane raktaghaTamAM" zyAmatva ane raktatva dharmano bheda hote chate "ghaTa" dharmano paNa bheda ja che. ema sarvatra bheda ja varte che. bheda vyApyavRtti (vyApIne rahenAra) che. jo ema na mAnIe ane zyAmaghaTa ane raktaghaTamAM dharmabheda hovA chatAM "ghaTa" dhama badalAto nathI. paraMtu dharmI (evA ghaTano) abheda ja rahe che Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 DhALa-4 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa Ama jaino je kahe che tema ja mAnavAmAM Avaze to "ghaTa-paTamAM" ane "jaDa-cetana"mAM paNa kevaLa dharmabheda ja mAnavo paDaze ane "dharmI" eka che. ema mAnavuM paDaze. paraMtu ghaTa-paTa, ane jaDa-cetana koI paNa rIte ekarUpa (abhinnapaNe) manAya nahIM kAraNake tema jaNAtAM nathI, ekAnta bhinna ja che. A bAbatamAM anubhava pramANa ane lokAnubhava sAkSI che. tethI tyAM "abheda" kema rahe ? AvI mAnyatA naiyAyikanI che. je hamaNA samajAvavAmAM AvI che. tenI sAme jaina darzanakAra suMdara uttara Ape che ke tihAM-jaDa-cetanamAMhiM, paNi-bhedAbheda kahatAM jaina- mata vijaya pAmai, je mATaiMbhinnarUpa-je jIvAjIvAdika tehamAM, rUpAntara-dravyatva-padArthatvAdika, tehathI jagamAMhiM abheda paNi Avai, eTalaiM-bhedAbhedanaiM sarvatra vyApakapaNuM kahiuM // 4-7 // tyAM paNa eTale ke duniyAnA jIvone jyAM ekalo bheda ja dekhAya che. tevA "jaDa-cetana" ane "ghaTa-paTa" jevA padArthomAM paNa "bhedabheda" ja che. evuM kahenAra jainamata ja sarvatra vijaya prApta kare che. eTale ke AvA udAharaNomAM paNa bhedabheda ja che. ekAtta bheda nathI ema jainadarzanakAra samajAve che. ane hakIkatathI bhedabheda ja che. kAraNake jagatanA jIvone je "bhinarUpe" jaNAya che. evA jIva ane ajIvamAM (eTale ke jaDa ane cetanamAM) ane AdizabdathI "ghaTa-paTamAM" "gAya-ghoDAmAM" "hAthI ane kIDImAM" ItyAdi sthAnomAM, eTale ke jIvatva ane ajIvavAdi dharmanI apekSAe jyAM jagatanA jIvone kevaLa ekalo bheda ja dekhAya che. tyAM paNa "rUpAntarathI bIjA svarUpathI eTale ke "dravyatva" paNAthI abheda paNa A jagatamAM Ave che. athavA padArtha-paNAthI paNa abheda Ave che. jaDa e paNa eka dravya che. ane cetana e paNa eka dravya che. jaDa e paNa eka padArtha che. cetana e paNa eka padArtha che. A rIte jyAM jaDatva-cetanava dharmane AzrayIne dharmIno bheda jaNAya che. tyAM paNa bannemAM rahenArA evA rUpAntarathI = bIjA svarUpathI arthAt sAmAnyadharmathI dravyatvanI apekSAe, tathA padArthatvanI apekSAe abheda paNa Ave ja che. tevI ja rIte ghaTapaTamAM pudgalanI apekSAe, gAya-ghaDAmAM pazutvanI apekSAe ane hAthI-kIDImAM jIvatvanI apekSAe abheda paNa Ave ja che. tethI bhedamAtra vyApyavRtti che. evI naiyAyikanI vAta sAcI nathI. paraMtu "bhedabheda"ne sarva ThekANe vyApakapaNe kahevuM e ja nyAyasaMgata che. arthAt bhedabheda ja sarvatra vyApaka che. bhedabheda ja vyApyavRtti che. vyApIne rahenAra che. jagatamAM bhedabheda ja sarvatra vyApaka che. "ghaTa-paTamAM" ke jaDa-cetanamAM paNa sarvatra bhedabheda ja mAnavAmAM nirdoSatA che. jema eka ghaTadharmI potAnA avAjora paryAyo Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-8 167 zyAmatva ane raktatvAdinI pradhAnatAe bhinna jaNAya che. ane jyAre te paryAyone gauNa karIne "ghaTa" dharmI rUpe vicAravAmAM Ave che. tyAre abheda jaNAya che. tevI ja rIte uparachallI rItie sadaMtara bhinna jaNAtI "ghaTa-paTa" ane "jaDa-cetana" jevI vastuomAM paNa, te bannemAM vyApakapaNe rahelA evA "dravyatva ane padArthatva" jevA dharmanI apekSAe jo jovAmAM Ave to abheda paNa avazya jaNAya ja che. tathA vaLI mRrliMDamAMthI ghaTa banAvatAM je je navI navI avasthAo bane che ke jene mRrliMDa-sthAsa-koza-kula-ghaTa Adi kahevAmAM Ave che. tyAM paNa "mATIpaNAthI" joie to abheda che. ane te te AkRtiothI joie to bheda che. tema sarva ThekANe bane avasthAmAM rahenArA "sAmAnyasvarUpathI" jyAM abheda che. tyAM ja "vizeSa svarUpathI" bheda paNa che ja. ema bhedabheda ja vyApyavRtti che. paNa kevaLa ekalo bheda ja vyApIne rahe che AvI naiyAyikanI vAta barAbara nathI. / 47 | jehano bheda abheda ja tehano, rUpAntara saMyutano re | rUpAntarathI bheda ja tehano, mUla hetu naya zatano re / 4-8 | gAthArtha- koI paNa be vastuo vacce jyAM bheda jaNAya che tyAM ja rUpAntarathI (bIjA svarUpathI) abheda avazya che ja. evI ja rIte jyAM abheda jaNAya che tyAM paNa rUpAntarathI (bIjA svarUpathI) bheda paNa che ja. A bheda ane abhedanuM sarvatra vyApakapaNe hovuM e ja seMkaDo nayonuM mULa kAraNa che. meM 4-8 || Tabo- hivaI eka ja vivarInai dekhADaI chaU- jehano bheda, tehano ja rUpAntarasahitano abheda hoI, jima-"bhyAsa koza kuzUla ghaTa" Adikano bheda chaI, anai teha ja mRddhavyatvaviziSTa anarpitasvaparyAyano abheda chaI. tehano ja rUpAntarathI bheda hoI, jima-sthAsa koza kuzUlAdika viziSTa-mRddhavyapaNai tehano ja bheda hoI. e bheda nai abheda chaI, te saIgame nayano mULahetu chai. sAta nayanA je sAtasai bheda chaiM. te e rIte dravya-paryAyanI arpaNA-anarpaNAi thAi. te zatAnidhyathana mAMhi pUrti huMtA havaNAM-dvAdazAranAyacaka mAMhiM "vidhi, vidhividhi, ityAdi rIti ekeka nayamAMhi 12-12" bheda upajatA kahiyA chaI. || 4-8 || vivecana- viru-ja vivarInaDuM telaDapha cha- naiyAyikanI ekAntabhedanI vAta tathA bheda ja mAtra sarvatra vyApyavRttithI varte che. potAnA adhikaraNamAM vyApIne Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 DhALa-4 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa varte che. A vAta tadana mithyA che. paraMtu bhedabheda ja sarvatra vyApyavRtti (vyApIne rahenAra) che. eTaleke bhedabheda ja vyApIne rahenAra che. arthAt "vyApyavRtti" che. A ja vAta vadhAre vadhAre majabUta karatAM graMthakArazrI kahe che ke vedano bheda, teno rUpAntara sahitano ame doDa nima- "sthA-soza-zUnaghtt" Adikano bheda chai, anai teha ja mRdravyatvaviziSTa anarpitasvaparyAyano abheda' chai. tehano ja rUpAntarathI bheda hoi, jima-sthAsa-koza-kuzUlAdika viziSTa-mRdravyapaNaiM tehano ja bheda hoi. zyAma-rakata, ghaTatva-paTava, cetanatva-jaDatva, Adi dharmonI apekSAe je padArthonI vacce jagatanA prANIone sadaMtara bheda jaNAya che. te ja badhA padArthonI vacce rUpAntarasahitano" eTale ke abhedane sUcavanArA bIjA svarUpanI pradhAnatA (arpaNA) karIe tyAre abheda paNa avazya che ja. jema ke "sthAsa-koza-kuzUla-ane ghaTa" AdimAM te te AkRtinI apekSAe jyAM jyAM bheda jaNAya che. sthAsathI koza bhinna che. kozAkRtithI kuzUlAkRti bhina che. ItyAdi, jyAM te te AkRtinI apekSAe bheda jaNAya che. tyAM tyAM te sarve sthAsAdi AkRtione "rUpAntarathI" vicArIe to, eTale ke A paNa mATI dravya che. A paNa mATI dravya che. A paNa mATI dravya che. Ama, mRdadravyatvathI jyAre te viziSTa karavAmAM (vicAravAmAM) Ave che. ane sthAsa-koza-kuzUlAdi je je pota potAnI pratiniyata AkRti svarUpa sva-paryAyo che. tenI anarpitatA (avivakSAapradhAnatA-gaNatA) karavAmAM Ave che. tyAre "abheda" paNa jarUra jaNAya ja che. mRdravyapaNe" je sthAsa-koza-kuzUlAdikano abheda che. te ja sthAsa-kozakuzUlAdikane rUpAntarathI vicArIe tyAre (eTale mRddhavyapaNe na joIe ane AkRtivizeSa joIe to) bheda paNa avazya hoya ja che. sAmAnya mRdravyapaNe je sthAsAdino abheda che, te ja sthAsAdine te te svAsa-koza kazula Adi AkRtiothI viziSTa evA mRdravyapaNe jo vicAravAmAM Ave to te ja sarve paryAyono bheda paNa avazya che ja, ane payArthabheda hovAthI te te paryAyathI viziSTa evA mRdravyano paNa bheda avazya che. A rIte ghaTa-paTamAM paNa ghaTata-pata dharmathI bheda hovA chatAM paNa jo rUpAntarathI eTale dravyasvarUpe jo joIe to ghaTa paNa eka dravya che. ane paTapaNa eka dravya che. tethI dravyapaNe abheda paNa che ja. evI ja rIte padArthapaNe paNa abheda che. jaDa-cetana jevA padArtho uparachallI rIte ekAntabhinna dekhAtA hoya, to paNa te padArthomAM paNa Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 169 dravyatva ane padArthatva jevA sAmAnya dharmothI jo joIe to abheda paNa avazya hoya ja che. e bheda naI abheda chai. te saigame nayano mUlahetu chai. sAta nayanA je sAtasaI bheda chaiM. te e rIte dravya-paryAyanI arpaNA-anarpaNAI thAiM. te zatAranayacakrAdhyayanamAMhiM pUrvi hu~tA. hamaNAM-dvAdazAranayacakramAMhiM "vidhiH, vidhirvidhiH" ityAdi rItiM ekeka nayamAMhi 12-12 bheda upajatA kahiyA chai // 4-8 // A rIte koI paNa padArthomAM koI eka rUpathI jyAM bheda che tyAM ja rUpAntarathI abheda hoya che. ane jyAM koI eka rUpathI abheda hoya che. tyAM ja rUpAntarathI bheda paNa avazya Ave ja che. A rUpAntarapaNAnI vivakSA (arpaNA) ane avivekSA (anarpaNA) e ja bheda ane abhedane vyavasthita kare che. Ama aneka svarUpothI saMbhavatA bheda (anekatA) ane abheda(ekatA)nA kAraNe ja eka eka nayanA 100-100 bhedo paDI jAya che. dareka nayonA seMkaDo prakAra pADavAmAM jo koI kAraNa hoya to A bhedabhedanI arpaNA-arpaNA ja kAraNa che. eka eka nayanA 100-100 prakAranI samaja ghaNA pUrvakALamAM "zatAniyacakra" nAmanA adhyayanamAM hatI. paraMtu hamaNAM to (vartamAnakALe to) te viccheda pAmela che. paraMtu pUjya mallavAdIjIsUrikRta "hAdazAnayacakra" nAmanA graMthamAM 1 vidhi, ra vidhirvidhiH vigere bArabAra bhedo eka eka nayanA batAvela che. vizeSArthIe te te graMthonuM gurugamathI sUkSmapaNe adhyayana karavuM Avazyaka che. I48 kSetra kAla bhAvAdika yogaI, thAI bhaMganI koDI re | saMkhepaI e ThAmi kahie, saptabhaMganI joDI re / 4-9 | gAthArtha- kSetra-kALa ane bhAvAdikanI apekSAe bhAMgAonI koDI thAya che (karoDo bhAMgA thAya che) chatAM, saMkSepathI A sthAnamAM sAtabhAMgAnI joDI (saptabhaMgI) kahevAya che. || 4-9 || Tabo- dravyAdika vizeSaNai bhaMga thAi, tima-kSetrAdika vizeSaNai paNi aneka bhaMga thAi. tathA dravyaghaTaH sva karI vivalii, tivArai-kSetrAdika ghaTa para thAi, Ima pratyekai-saptabhaMgI paNi koDIgamAM nIpajai, tathApi lokaprasiddha je kabu-grIvAdi paryAyopetaghaTa chaI, tehanaI jasvabevaDInaI svarUpaI - astitva, pararUpai-nAstitva, Ima leI saptabhaMgI dekhADiI. tathAhi Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 DhALa-4 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa 1. svadravya-kSetra-kAla-bhAvApekSAi ghaTa thaI ja. 2. para dravya-kSetra-kAla-bhAvApakSAi nathI ja. 3. eka vArai-ubhaya vivakSAi avaktavya ja, 2 paryAya eka zabdaI mukhyarUpaI na kahavAI ja. 4. eka aMza svarUpaI, eka aMza pararUpaI, tivAraI "kaI naI nathI" 5. eka aMza svarUpaI, eka aMza-yugapata-ubhayarUpaI vivakSII, ti vAraI- "chaI, anaI avAcyaH" 6. eka aMza pararUpai, eka aMza yugapat ubhayarUpai vivakSIi, ti vAraiM- "nathI naiM avAcyaH" che. eka aMza svarUpaI, eka (aMza) pararUpai, eka (aMza) yugapat ubhayarUpai vivakSI. tivArai "chaI, nathI, nai avAcya " I 4-9 || vivecana- bhedabheda ane tenI apaNA-arpaNA Adi samajavA-samajAvavA mATe dravya-kSetra-kALa ane bhAva samajavA atizaya jarUrI che. A badhI vivekSAo samajIne jo "bhedabheda" samajavAmAM Ave to A bhedabheda Adi samajavuM kaThIna hovA chatAM saheluM thaI jAya che. ane te samajelo viSaya kadApi khasato nathI. A saMsAramAM cetana ane acetana ema mukhyatve be padArtho che. acetanapadArthanA dharmAstikAya, adharmAstikAya AkAzAstikAya, pudgalAstikAya, ane kALa ema pAMca peTA vibhAgo che. jethI kula padravyAtmaka A loka che. A chamAM caitanyaguNavALuM dravya eka ja che. ane te jIva che. zeSa pAMce dravyo caitanyaguNathI rahita che. temAM paNa dharmAstikAyAdi cAra acetana dravyo vAstavika ane kALa e upacarita dravya che (jo ke digaMbara AmnAya kALa dravyane kAlANu svarUpe pAramArthika dravya mAne che. je AgaLa dazamI DhALamAM samajAvAze.) A chae dravyo paraspara evAM saMkaLAyelAM che ke temAMnA 1 dravyane barAbara jANavuM hoya to bAkInAM dravyone paNa jANavAM paDe che. dareka dravyone potAnI apekSAe "sva" kahevAya che. ane pAradravyanI apekSAe para kahevAya che. jema ke "mATI dravyano banelo ghaTa, mATInI apekSAe "svadravya" che. ane suvarNAdi anya dravyo te mATInA ghaTane mATe "padravya" che. evI ja rIte je dravya je AkAza kSetramAM vyApIne raheluM hoya che. te AkAza kSetra te dravya mATe "svakSetra" kahevAya che. ane bAkInuM AkAza kSetra te vivakSita dravya mATe "parakSetra" kahevAya che. tathA je dravya je kALe vidyamAna che, te kALa te dravya mATe "svakALa" kahevAya che. ane je dravya je Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 kALe avidyamAna che. te dravya mATe te kALa "parakALa" kahevAya che. evI rIte je dravya je svarUpe vartatuM hoya che, te teno "svabhAva" kahevAya che. ane je dravya je svarUpe vartatuM hotuM nathI te svarUpa te dravya mATe parabhAva" kahevAya che. sarve padArthono svadravya-kSetra-kALa-bhAvAdikapaNe paNa vicAra karAya che. ane padravya-kSetra-kALa-bhAvAdikapaNe paNa vicAra karAya che. koI paNa eka vastune svadravyAdithI jyAre vicAravAmAM Ave che. tyAre te astisvarUpe (hovA rUpe) bhAse che. ane te ja vastune paradravyAdithI jyAre vicAravAmAM Ave che. tyAre te nAstisvarUpe (na hovA rUpe) paNa bhAse che. jema ke "amadAvAdamAM vasaMtaRtumAM banAvelo mATIno pakavelo nAno eka lAlaghaTa che." A ghaTane svadravyathI vicArIe ke zuM A mATIno ghaTa che? to uttaramAM "hA" ja kahevI paDe, ane zuM A sonAno ke rUpAno ghaTa che ? to "nA" ja kahevI paDe. kAraNa ke te ghaTa mATIno che. paNa sonAno ke rUpAno nathI. A svadravyathI astitva ane pAradravyathI nAstitva thayuM. A ja pramANe zuM A amadAvAdano ghaTa che? to "hA" ja kahevI paDe, ane zuM A ghaTa suratano che ? to "nA" ja kahevI paDe, A svakSetrathI astisvarUpa ane parakSetrathI nAstisvarUpa thayuM. A ja rIte vasaMtaRtunI banAvaTano che. ane zizirAdi anya RtuomAM banAvelo nathI. A svakALa ane parakALa AzrayI asti-nAsti thayuM. tathA zuM A ghaTa pakva che ? ke apakva che ? lAla che? ke kALo che ? nAno che ke moTo che ? parvamAM, raktamAM ane nAnA ghaTamAM "hA" kahevAya che te svabhAvathI asti che. ane apakvamAM zyAmamAM tathA moTAghaTanA praznamAM "nA" kahevAya che. te parabhAvathI nAsti che. A rIte saMsAravartI sarve paNa sacetana acetana padArtho svadravya-svakSetra-svakALa ane svabhAvane AzrayI "astisvarUpa" (hovArUpe) che. ane pAradravya-parakSetra-parakALa ane parabhAvane AzrayI "nAstisvarUpa" (na hovA rUpe) che. jagadvartI padArthonuM A svayaMsiddha sahaja svarUpa che ane te pariNAmika bhAve varte che. A rIte sarve padArtho svadravyAdithI asti che. ane padravyAdithI nAsti che. tenA saMyogika bhAve 7 bhAMgA thAya che. jene jaina zAstromAM saptabhaMgI kahevAya che. tyAM prathama svadravya ane paradravyanI apekSAe je "saptabhaMgI" thAya che. te samajAvAya che. dravyAdika vizeSaNaiM bhaMga thAi vivakSA karelA A mATInA ghaDAne mATI dravyathI vicArIe to gati che. paraMtu mATIno banelo A ghaTa kaMI sonAno, rUpAno, tAMbAno, banelo nathI ema bIjI badhI Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 DhALa-4 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa jAtino kaMI banelo A ghaTa nathI. tethI sonA-rUpAdinA ghaTano abhAva sUcavavA ane mAtra mATI dravyano ja banelo A ghaTa che. ema jaNAvavA tenI AgaLa "cA" lakhavAmAM (bolavAmAM) Ave che. kAraNa ke "ca" eTale "amuka vivakSita dravyAdikanI apekSAe ja" A ghaTa che. arthAt mATI dravyane AzrayIne ja A ghaTa asti che. have mATIno to te A ghaTa che ja, jema sonA-rUpA Adi anya dhAtuo paNe A ghaTa nAsti che tema mATI dravyane AzrayI koI nAsti na samajI le. paNa mATI dravyanI apekSAe to A ghaTa che ja. emAM kaMI zaMkA ke vikalpa karavA jevo nathI. te samajAvavA mATe ati zabdanI pachI "vaphA" zabda mukavAmAM Ave che. A rIte svadravyane AzrayI A ghaTa "carceiva" potAnA dravyane AzrayIne to A ghaTa che ja. Avo A prathama bhAMgo bane che. jyAre te ja ghaTane sonA-rUpA Adi paradravyathI vicArIe chIe tyAre tenuM nAsti svarUpa pradhAna paNe dekhAya che. mATI dravyane AzrayI je ati svarUpa hatuM. te svarUpa avazya aMdara che ja, paNa nAstinI vivakSAnA kAle te gavAtuM nathI, bolAtuM nathI. gauNa thAya che. ane nAsti svarUpa pradhAna thAya che. chatAM ekAnta nAstitva nathI. Ama samajAvavuM che. tethI mATI dravyane AzrayI astitva paNa gauNabhAve aMdara raheluM che. te samajAvavA nAstizabdanI AgaLa "" pada joDavAmAM Ave che. eTale ke je nAstisvarUpa che te paNa paradravyAdinI ja mAtra apekSAe che. tethI kathaMcit che ekAntika nathI. tathA sonA-rUpAdine AzrayI je nAstipaNuM che. te zaMkAzIla ane vaikalpika na thaI jAya, te mATe pAchaLa vara mukIne "thanAceva" A ghaTa kathaMcit nAsti ja che. A bIjo bhAMgo thayo. prathama bhAMgAmAM gati pradhAna ane nAsti gauNa che. jyAre bIjA bhAMgAmAM nAti pradhAna ane gati gauNa che. vAstavikapaNe to A banne ja bhAMgA samajavA anivArya che. atizaya jarUrI che. kAraNa ke bAkInA badhA bhAMgA A be bhAMgAnA paraspara joDANathI ja thavAnA che. svadravyAdithI je astitva che. ane paradravyAdithI je nAstitva che. te bannene ekasAthe eka ja zabdathI kahevA jaIe to koI evo pAribhASika zabda nathI ke je eka zabdathI banne svarUpo sAthe kahI zakAya. mATe yugapat paNe ubhayanayane AzrayI vastu "cAvavatavya patra" che. A trIjo bhAMgo thAya che. "mATInI apekSAe aMsti, ane sonA-rUpAdinI apekSAe nAsti" A ghaTanuM eka svarUpa samajAvyuM. tema ja lAla mATIno banelo che. pILI mATIno banelo nathI, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 173 komaLa mATIno banelo che. paNa karkaza mATIno banelo nathI tathA pudagala dravyano banelo che. jIvadravyano banelo nathI. Ama, A ghaTamAM ekalA dravyane AzrayI paNa anaMtAM astinAsti svarUpo rahelAM che. "A svarUpone" zAstromAM vaMza zabdathI samajAvavAmAM Ave che" have ahIM AgaLa-AgaLa jyAre jyAre "maMA" zabda vAparavAmAM Ave, tyAre tyAre "svarUpa" artha karavo. paraMtu bhAga-TukaDA-ke deza evo artha na karavo. saMskRta vAkyomAM A sAta bhAMgA samajAvatA mahApuruSoe "aMza" zabdano vAraMvAra prayoga karyo che. jema ke A ja ghaTano eka aMza (svarUpa) prathama svadravyathI vicArIe ane te ja ghaTano bIjo aMza (bIju svarUpa) paradravyathI vicArIe ema anukrame banne nayothI bane svarUpa (aMza) vicArIe to A ja ghaTa "Iti - nAsti" che. A cotho bhAMgo thAya che. A bhAMgAmAM ane A pachInA bhAMgAmAM "ghaTano eka aMza atirUpe, ane ghaTano bIjo eka aMza nAstirUpe" AvuM lakheluM vAkya Ave tyAre aMza zabda sAMbhaLIne ghaTano eka bhAga atirUpe che. ane ghaTano bIjo eka bhAga nAsirUpe che. evo artha samajAI jAya che. ane tethI bhrama thaI jAya che. paraMtu ghaDAnA AvA be aMzo (bhAgo)mAM kramaza: asti-nAsti svarUpa dekhAtuM nathI. ane che paNa nahIM paraMtu saMpUrNa ghaDAmAM asti-nAsti svarUpa vyApeluM che. ane tema dekhAya che. tethI ahIM "aMza" zabdano artha "svarUpa" karavo. svadravyathI asti ane paradravyathI nAsti anukrame vicArIe tyAre A cotho bhAMgo "thati nati iva" evo thAya che. tyArabAda 114 pahelo ane cotho bhAgo sAthe karavAthI pAMcamo cIti vavavya parva nAmano pAMcamo bhAMgo, 24 sAthe karavAthI cAnAddhi vavaktavya parva nAmano chaThTho bhAMgo, 3+4 sAthe karavAthI sthApti nati mavavaktavya parva nAmano sAtamo bhAMgo thAya che. jaina darzanamAM A sAta bhAMgAone "saptabhaMgI" kahevAya che. A pramANe te ja ghaTamAM pudgaladravya paNe asti ane jIva dravya paNe nAsti, rUpI dravyapaNe asti ane arUpI dravyapaNe nAsti ItyAdi rIte vicAraNA karatAM svadravya ane paradravyane ja mAtra AzrayI asti nAstipaNuM paNa aneka jAtanuM hovAthI aneka saptabhaMgIo svadravyaparadravyane AzrayI thAya che. tima kSetrAdika vizeSaNaiM paNi aneka bhaMga thAi. jema svadravya ane paradravyane AzrayI aneka saptabhaMgI samajAvI. te ja rIte svakSetra-parakSetrane AzrayI, svakAla-parakAlane AzrayI, svabhAva-parabhAvane AzrayI paNa aneka saptabhaMgIo svarUpa bhAMgAo thAya che. jema ke A ja mATIno ghaTa amadAvAdamAM niSpanna thavA rUpe astisvarUpa che. paraMtu surata Adi anya zaheromAM banavA paNe Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 DhALa-4 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa nAstisvarUpa che. amadAvAdanI paNa amuka poLavALA kSetrane AzrayI asti svarUpa che zeSa poLone AzrayI nAsti svarUpa che. vasaMtaRtumAM banavA paNe ati svarUpa che. zizirAdi anya RtuomAM banavA paNe nAsti svarUpa che. pakavelo lAla raMgano ghaTa vicArIe to atirUpa che. ane apakvapaNe tathA zyAmarUpAdi bhAve nAstisvarUpa che. A rIte kSetrAdika (kSetra-kAla-bhAva) vizeSaNone AzrayI ghaNI ja saptabhaMgIo thavA svarUpa aneka bhAgAo thAya che. tathA dravyaghaTa sva karI vivakSiiM, ti vAraiM kSetrAdika para thAi. ima pratyekaiMsaptabhaMgI paNi koDIgamai nIpajaiM. tathA jema dravya-dravyamAM sva-parano bheda karavAmAM Avyo ane tene AzrayI astinAsti svarUpa jANyuM. tevI ja rIte jyAre kevaLa dravyanI pradhAnatA karo ane kSetrAdinI gauNatA vicAro tyAre, eTale ke "vyayane" sva zabdathI pradhAnatAe jaNAvavAnI IcchA hoya tyAre, kSetrAvikA AzrayI je je ghaTa che. te badhA para thAya che. ane ema thavAthI tene AzrayIne paNa darekamAM saptabhaMgIo thAya che. A rIte paNa karoDo pramANamAM saptabhaMgIo thAya che, jema ke pANI bharavA mATe "mATI dravyano banelo ghaTa joIe" ahIM dravyaghaTa mAtranI pradhAnatA karI, pachI te ghaTa amadAvAdano hoya ke suratano hoya, vasaMtaRtuno hoya ke zizira Rtuno hoya, pakva hoya ke apakva hoya ItyAdi bhAvonI avivakSA (gauNatA) vicAro tyAre tenI paNa judI judI saptabhaMgI thAya che. sArAMze ke pUrve dravya-dravyamAM ja sva-parano bheda karyo hato ke mATI dravyarUpe ghaTa asti che ane bIjA dravyanA banelA rUpe nAsti che ane have ahI dravyamAtrane sva tarIke vivakSA karI tathA kSetra-kALa-bhAva AdinI para tarIke vivakSA karI. tethI tenI paNa sva-para paNe saptabhaMgI thAya Ama vivakSA vazathI anaMtI saptabhaMgI thAya che. tathApi lokaprasiddha je kambUgrIvAdi paryAyopeta ghaTa chai, tehanaiM ja- svatrevaDInaiM, svarUpaI astitva, pararUpaI nAstitva, ima lei saptabhaMgI dekhADiI tathAhi upara samajAvyA pramANe aneka prakAranI aneka saptabhaMgIo thatI hovA chatAM paNa lokomAM prasiddha je kaMbugrIvAdi AkAravALA (nIcethI pahoLA ane uparathI gaLA sudhI sAMkaDA ane tenI upara kAMThalA yukta AkAravALA) eTale ke evA prakAranA paryAyathI yukta padArthane ghaTa kahevAya che. ane te padArthane ja "sva" zabdathI trevaDIe = eTale svazabdathI vivakSIe, (trevaDIe eTale samajIe, vivakSIe, viveka karIe) tyAre te svarUpe asti, ane pararUpe nAsti dharmavALo A ghaTa thayo. ane Ama, virodhI be Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 dharma vivAbhede siddha thatAM be bhAMgA banavAthI tenA saMcAraNathI anukrame saptabhaMgI thAya che. Ama anaMtI saptabhaMgIo thAya che. paraMtu anaMtabhegI thatI nathI. kAraNake sarve paNa vastuo vivakSAbhede virodhI dekhAtA be dharmonA samanvayAtmaka svarUpavALI che. tethI virodhI dekhAtA be dharmono samanvaya karavA svarUpe prathama be bhAMgA thAya che. tyAra pachI parasparanA milanathI zeSa pAMca bhAMgA bane che. jema A asti-nAstinI saptabhaMgI karI. tevI ja rIte nitya-anityanI, bhinna-abhinnanI, sAmAnya-vizeSanI ema aneka saptabhaMgIo thAya che. paraMtu koIpaNa virodhI be dharmo uparathI anaMta bhAMgI na thatA hovAthI anaMtabhaMgI thatI nathI. tyAM udAharaNa tarIke eka "asti nAstinI saptabhaMgI" graMthakArazrI dekhADe che. te A pramANe- 1. svadravya-kSetra kAla bhAvApekSAiM ghaTa chai ja 1. saMsAravartI sarve paNa vastuo svadravya AzrayI, svakSetra AzrayI, svakAla AzrayI ane svabhAva AzrayI "asti" svarUpa ja che. jema ke mATIno vivakSita evo "ghaTa" mATI dravyane AzrayI, amadAvAdamAM nipajavApaNAne AzrayI, vasaMta RtumAM janma pAmavApaNAne AzrayI ane pakavatA tathA raktatA guNane AzrayI "che ja." AvA praznonA uttaramAM "A ghaTa che ja." Ama ja kahevuM paDe. kAraNa ke ghaDAmAM tenuM svarUpa vAstavikapaNe varte che. A sthAti va nAmano prathama bhAMgo thAya che. 2. paravya-kSetra vAna-mAvApekSavuM nathI . 2. te ja sarve vastuomAM paradravya parakSetra parakALa ane parabhAvane AzrayIne "nAsti" svarUpa paNa che ja. jemake mATIno vivakSita te ja ghaTa sonA-rUpA-tAMbA Adi anya dravya AzrayI, surata Adi anya kSetra AzrayI, zizirAdi anya Rtu AzrayI, ane apakva tathA zyAmatAdi guNone AzrayI "nathI ja." ane jyAre koI AvA prazno kare ke zuM A ghaTa suratano tathA zizira Rtuno che? to tevA praznonA uttaramAM "A ghaTa tevo nathI ja Ama ja uttara Apavo paDe che. kAraNa ke ghaDAmAM tevA dravyAdine AzrayIne asti svarUpa pravartatuM nathI. A cAnAti va nAmano bIjo bhAMgo thAya che. 3. ekavAraI - ubhayavivakSAI avaktavya ja. 2 paryAya eka zabdai mukhyarupai na kahavAi ja. 3. koI paNa padArthamAM svadravyAdithI astisvarUpa ane paradravyAdithI nAstisvarUpa sAthe ja raheluM che. tathApi eka ja vAramAM (ekI sAthe) bane nayonI bhegI vivekSA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 DhALa-4 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa pradhAnapaNe karIne kahevuM hoya to te svarUpa na kahevAya tevuM che. kAraNake banne (astinAsti) paryAyo eka ja zabda dvArA pradhAnapaNe kahI zakAtA nathI. (kAM to krame krame pradhAnapaNe kahevAya, kAMto ekI sAthe eka pradhAnapaNe ane bIju svarUpa gauNa paNe kahevAya.) tethI svAAjya nAmano A trIjo bhAMgo thAya che. 4. vajra aMza svarUpaDuM, " aMza pararUpaDuM, vivakSIrUM, tivArarUM ''char3a navuM nathI.' 4. koI paNa padArthamAM paheluM eka svarUpa je svadravyAdithI astiAtmaka svarUpa che tenI pradhAnapaNe vicAraNA karIe ane pachI bIjuM eka svarUpa je paradravyAdithI nAstiAtmaka che te vicArIe, Ama banne svarUpo anukrame vicArIe tyAre A ja vivakSita padArthanuM svarUpa "che ane nathI" arthAt kramazara "asti-nAsti" svarUpa che. A cotho bhAMgo che. eTale ke A sthApti sthAnApti nAmano cotho bhAMgo thAya che. 44 5. eka aMza svarUpar3a, eka aMza yugapat ubhayarUpai vivakSIi, tivAraI " chai anaI avAcya" 5. evI ja rIte te padArthamAM prathama eka svarUpa je svadravyAdithI asti (svarUpa) che. te vicArIe (vivakSIe) ane tyArabAda bIju svarUpa svadravyAdithI ane paradravyAdithI ema ubhayanayathI yugapat paNe (ekIsAthe) vicArIe to te ja padArtha "che ane avAcya' bane che A "pti avAjya' nAmano pAMcamo bhAMgo thAya che. .. 6. eka aMza pararUpar3a, eka aMza yugapat ubhayarUpai vivakSIi, ti vAraI " nathI naI avAcya.' "" A pramANe padArthanuM paradravyAdithI je nAstiAtmaka svarUpa che te prathama vicArIne tyArabAda banne nayonI ekasAthe yugapat paNe jo vicAraNA karavAmAM Ave to te vastu "nApti avAvya" che. arthAt "nathI ane avaktavyarUpa che" A chaThTho bhAMgo jANavo. 7. jra aMza svarUpaDuM, vajra ( aMza) para paDuM, pA (aMza) yupat-samaya par vivakSIrU, tivArarU '"jIrU, nathI, naDuM avAvya'' || 4-9 || 7. padArthanuM svadravyAdithI je astiAtmaka svarUpa che. te eka svarUpa prathama vicArIe, tyArabAda para dravyAdithI je nAstiAtmaka svarUpa che, te vicArIe, ane tyArabAda ekI sAthe banne nayothI avAcya Atmaka je svarUpa che. te vicArIe tyAre Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-9 177 te vastu "che, nathI, ane avAcya" bane che. eTale ke "gati nati muvIca" thAya che. A sAtamo bhAMgo che. A pramANe jema svadravyathI ane pAradravyathI asti-nAsti svarUpa samajatAM eka saptabhaMgI thaI, tevI ja rIte svakSetra ane parakSetrane AzrayI, svakAla ane parakAlane AzrayI, svabhAva ane parabhAvane AzrayI paNa saptabhaMgIo thAya che. A rIte mastinApti nI saptabhaMgI jema kahI. tevI ja rIte "bhinna-abhinnanI" "sAmAnya-vizeSanI" "nitya-anityanI" ItyAdi aneka saptabhaMgIo thAya che. upara challI rIte paraspara viruddha dekhAtA be dharmonI nayabhede samanvaya karanArI A rIte aneka koDIgame-karoDo prakAranI saptabhaMgI thAya che. ahIM je sAtabhAMgA samajAvyA, tyAM koI koI graMthomAM trIjA-cothA bhAMgAo ulaTAkrame paNa Ave che. eTale trIjAnI jagyAe cotho ane cothAnI jagyAe trIjo bhAMgo paNa jovA maLe che. arthathI badhu samAna ja che. pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrInA A rAsamAM ja A cothI DhALamAM ja TabAmAM je sAta bhAMgA lakhyA che tenA karatAM trIjAcothAnA pherabadalIvALA sAta bhAMgA have pachInI mULa gAthAmAM bhedabhedamAM Ave che. A gAthAnA TabAmAM Avelo krama. pachInI gAthAmAM AvanAra krama. 1 syAdastyeva 1 syAdbhinnameva 2 syAnnAstyeva 2 syAdabhinnameva u syAdavaktavyameva u syAdbhinnAbhinnameva 4 syAdastinAstyeva 4 syAdavaktavyameva 5 syAdastiavaktavyameva 5 syAdbhinnamavaktavyameva 6 syAdnAstyavaktavyameva 6 syAdabhinnamavaktavyameva 7 syAdasti, nAsti avaktavyameva 7 syAdbhinnAbhinnam avaktavyameva A bhAMga yAda rAkhavA mATe pahelo batAvelo krama vadhAre saraLa rahe che. kAraNa ke temAM prathamanA 3 bhAMgA ekasaMyogI, pachInA 3 bhAMgA besaMyogI, ane chello eka trisaMyogI bhAMgo thAya che. je "bhASyatrayam" mAM batAvelA "mana-vacana-kAyAnA ane karavuM karAvavuM ane anumodavuM nA bhAMgAnI rIti pramANe che. prathama eka saMyogI traNa bhAMgA che 1. ati, 2. nAsti, 3 avaktavya. tyArabAda 1-2, 1-3, 2-3, sAthe karavAthI bIjA traNa bhAMgA dvisaMyogI thAya che ane tyArabAda 1-2-3 nA saMyogavALo chello bhAMgo thAya che. 12 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA 10 dravya-guNa-paryAyano rAsa A pramANe koI paNa padArthamAM eka apekSAe je svarUpa hoya che tyAM bIjI apekSAe (rUpAntarathI) tenAthI viruddha dekhAtuM svarUpa paNa hoya ja che. to bhedAbhedane eka sAthe apekSA bhede rahevAmAM virodhanI vAta kema karAya ? sarvatra bhedAbheda, asti nAsti, nityAnitya apekSAbhede vyApIne ja rahe che. mATe bhedAbheda ja vyApyavRtti che. kevaLa ekalo bheda vyApyavRtti nathI. tethI taiyAyikanI kevaLa ekalA bhedane ja vyApyavRtti mAnavAnI vAta yathArtha nathI. // 49 // 178 paryAyAratha bhinna vastu chaI, dravyArathaI abhinno re kramai ubhaya naya jo arpIjaI, to bhinna naI abhinno re || 4-10 || gAthArtha paryAyArthika nayanI arpaNAthI sarve vastu bhinna che. dravyArthika nayanI arpaNAthI sarve vastu abhinna che. anukrame banne nayonI arpaNA karavAthI sarve vastu kathaMcid bhinna ane kathaMcid abhinna che. // 4-10 || Tabo- havaI e saptabhaMgI bhedAbhedamAM joDII chaI- paryAyArtha nayathI sarva vastu dravya guNa paryAya, lakSaNaU kathaMcid bhinna ja chaIM 1. dravyArtha nayathI kathaMcid abhinna ja chaIM. je mArTi guNa paryAya dravyanA ja AvirbhAva tirobhAva chaIM 2. anukramaI jo 2 naya dravyArthika paryAyArthika arpII, to kathaMci bhinna kathaMcid abhinna kahiU 3. || 4-10 || vivecana-varU chu saptamI metAmelamAM khoDIpha chapha- uparanI gAthAmAM astinAstinI jevI saptabhaMgI samajAvI. tevI ja rIte bhinna ane abhinnanI saptabhaMgI thAya che. svadravya-svakSetrAdinI arpaNA karavAthI astitA, ane paradravya-parakSetrAdinI arpaNA karavAthI nAstitA jema jaNAya che. tevI ja rIte paryAyArthika nayanI arpaNA karavAthI bheda, ane dravyArthika nayanI arpaNA karavAthI abheda paNa che. te have samajAve che. : paryAyArthanayathI sarva vastu dravyaguNaparyAya, lakSaNa kathaMcidbhinna ja chai. 1. dravyArtha yathI kathaMcid abhinna ja chai 'je mATiM guNa paryAya dravyanA ja AvirbhAva tirobhAva chai. 2. 1. paryAyArthika nayanI jyAre arpaNA (pradhAnatA) karIe tyAre dravyathI guNa paryAyo, ane guNa paryAyothI dravya kaMIka bhinna jaNAya che. jema ke guNa paryAyono AdhAra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-10 179 hoya te dravya, ane dravyamAM Adheya rUpe je hoya, te guNa paryAyo kahevAya che. tathA je "sahabhAvI" dharma hoya te guNa ane "kramabhAvI" dharma hoya te paryAya kahevAya che. A rIte lakSaNothI (saMkhyAthI-saMjJAthI-AdhArAdheyabhAvathI ane IndriyagrAhyatA AdithI) dravyathI guNaparyAyono bheda che. tathA sahabhAvitva ane kramabhAvitva lakSaNathI guNo ane paryAyono paNa kathaMcit bheda che. A prathama bhAMgo che. 2. dravyArthikanayanI jyAre arpaNA (pradhAnatA) karIe tyAre dravyathI guNa-paryAyo, ane guNa-paryAyothI dravya abhina che. maTi = kAraNake guNo ane paryAyo e kaMI svataMtra vastu nathI ke je dravyathI bhinna hoya. paraMtu dravyanA ja AvirbhAva (pragaTIkaraNa svabhAva) ane tirobhAva (apragaTIkaraNa svabhAva) mAtra ja che. sarpanI utkRNA ane viphaNA e avasthA mAtra ja che. ane te avasthAo sarpadravyathI kaMI judI nathI. tema sarva dravyomAM avasthA, e avasthAvAthI bhinna saMbhavatI nathI. paraMtu abhinna che. A bIjo bhAgo jANavo. anukramai jo 2 naya dravyArthika paryAyArthika aIi, to kathaMcit bhinna kathaMcit gamana diDa (3) 4-20 che 3. kramazara jo A bane nayonI eTale ke paryAyArthika ane dravyArthika nayanI arpaNA (pradhAnatA) karIe to A ja vastu kaci bhina paNa che ane kaMci abhinna paNa che ja. ghaTadravya ane ghaTano raktAdivarNa, ane ghaTAkAratA, A traNe vastuno AdhArAdheyAdi lakSaNothI prathama vicAra karIe to bhinna jaNAze ane pachI ekatravyApI Adi bhAvothI vicArIzuM to ghaTadravya pote ja zyAma-raktAdibhAve pariNAma pAme che. mATI dravya pote ja ghaTAkAre pariNAma pAme che. A kAraNathI mRddhavya, zyAmaraktAdi guNo, ane ghaTAkAratA paryAya ekakSetravyApI che Ama jaNAze tethI abhinna paNa che. ahIM TabAnA mUla pAThamAM prathama dravyArthika nayano ane pachI paryAryArthika nayano je ullekha karyo che. ane bhinnabhinna samajAvatAM prathama bhinnano ane pachI abhinnano je ullekha karyo che. te kramasara na hovAthI bhUla haze ema lAge. paraMtu temAM bhula che ema na samajavuM. bolavAnI prasiddhinA kAraNe Ama ullekha karelo che. jyAre jyAre A be nayonAM nAma bolavAM hoya che tyAre tyAre dravyArthika-paryAyArthika A krame bolavAmAM jIbhe jevAM caDhelAM che tevAM paryAyArthika-dravyArthika bolavAmAM jIbhe caDhelAM nathI tathA bhedabhedamAM jyAre jyAre bolavuM hoya che tyAre tyAre loka prasiddha Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 DhALa-4 : gAthA-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa evo bhinnAbhinna zabda jevo jIbhe caDhelo che. tevo abhinnabhinna jIbhe caDhelo nathI. tethI bolavAnI paddhati mAtranA kAraNe Ama lakhela che. paraMtu bhUla che Ama na samajavuM. A trIjo bhAMgo jANavo. // 50 // jo ekadA ubhaya naya gahii, to avAcya te lahiI re / / eka zabdaI eka ja vAraI, doI artha navi kahiI re // 4-11 || gAthArtha- ekaja kALe banne nayo jo grahaNa karIe to sarve vastuo "avAcya" ja jANavI. kAraNa ke ekaja zabdathI eka ja kALamAM banne artho kahI zakAtA nathI. || 4-11 // Tabo- jo ekavAra 2 nayanA artha vivakSiU. to te avAcya lahiIM. je mArTi- eka zabdaIM eka vAraU 2 artha na kahIyA jAI. "saMketita zabda paNi eka ja saMketita rUpa (artha) kaha%0. paNi 2 rUpa (artha) spaSTa na kahI zakaI'' puSpadaMtAdika zabda paNi ekokita caMdra sUrya kahaI, paNa bhinnokti na kahI zakaI. anaIM 2 nayanA artha mukhyapaNaU to bhinnokti ja kahavA ghaTaI. ItyAdika yukti zAstrAntarathI jANavI. // 4-11 || vivecana- AgalI gAthAmAM bhedAbhedanI saptabhaMgInA prathama traNa bhAMgA samajAvyA. have A gAthAmAM mAtra ekalo avaktavya" nAmano cotho bhAMgo samajAve che. ahIM avaktavya nAmano A bhAMgo cothA naMbare kahyo che. AgalI gAthAnA TabAmAM astinAstinA saptabhaMgInA prasaMgamAM trIjA naMbare kahyo che. ahIM vivakSA bheda ja jANavo. jo ekavAra 2 nayanA artha vivakSii, to te avAcya kahiiM, je mATiM eka zabdaI eka vAraiM- 2 artha na kahiyA jAI. 4. (4) jyAre ekI sAthe banne nayonA artho pradhAnapaNe vivakSIe, tyAre te padArtha avAcya banI jAya che kAraNake eka ja zabdathI eka ja kALe paraspara virodhI dekhAtA be artho kahI zakAtA nathI. (jo ke eka gauNa ane eka pradhAna ema kahI zakAya che. paraMtu banne artho pradhAnapaNe kahevAtA nathI.) tethI sarve vastu avAcya paNa kahevAya che. tathA banne nayonI ekI sAthe pradhAnatA karavAthI vastu je "avAcya" bane che. te paNa "syAd" arthAt "kaci" ja avAcya bane che. sarvathA avAcya banatI nathI. kAraNake A vastu banne nayonI pradhAnatAnA kALe "avAcya" che. ema to bolAya ja che. eTale ke "avAcya" zabdathI to vAcya bane ja che. sarvathA jo avAcya hota to avAcya Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA 12 181 zabdathI paNa na bolAta. eTale ke avAcya zabdathI paNa vAcya na banata. mATe A cotho "avAcya" bhAMgo paNa sthAvAsthya ja samajavo. ''saMotita zandra paLi ja na saMotita rUpa (artha) haDu, paLi 2 rUpa (artha) spaSTa na kahI zakai" puSpadaMtAdika zabda paNi ekoktiM caMdra-sUrya-kahaiM, paNi bhinnoktiM na kahI zakai. anaI 2 nayanA artha mukhyapaNai to bhinnoktiM ja kahavA ghaTai, ityAdika yuvita zAstrAntarathI nALavI. 4. // 4-11 || keTalAka saMketita zabdo be arthane kahetA hoya evuM dekhAya che. jemake "puSpadaMta eTale caMdra ane sUrya" "daMpatI eTale pati ane patnI" "pitaro eTale mA ane bApa" AvA koI koI zabdo be arthone ekI sAthe eka ja vArAmAM kahetA hoya evuM dekhAya che. tene AzrayIne graMthakArazrI khulAso kare che ke sAMketika zabdo paNa benA joDakArUpa sAMketika evA eka ja (kapalarUpa) arthane kahe che, paraMtu banne svarUpone spaSTapaNe-svataMtrapaNe kahI zakatA nathI. puSpadaMtAdika keTalAka zabdo je caMdra-sUrya ema be artho sAthe kahe che. te "ekoktie" kahe che ema jANavuM paraMtu "bhinnoktie" be artho A zabda kahI zakatA nathI. ekokti eTale joDakArUpa artha kahevo. caMdra ane sUrya ema svataMtra be vastu nahIM. paraMtu caMdra-sUryanuM yugala (joDakuM) evo artha samajAve che. bhinnokti eTale banne vastu svataMtra paNe bhinna bhinna kahevI. yugalanI pradhAnatA nahIM. paraMtu vyaktinI pradhAnatA te bhinnokti kahevAya che. dvandvasamAsamAM je samAhAradvandva samAsa che. te ekoktirUpa che. ane ItaretaradvandvasamAsa che te bhinnoktirUpa che. ahIM puSpadaMtAdika zabdomAM banne artho jarUra kahevAya che paraMtu ekokti dvArA kahevAya che. paraMtu bhinnokti dvArA kahevAtA nathI. ane banne nayonA artho mukhyapaNe ja (eTale ke svataMtrapaNe pradhAnatAe to) bhinnokti dvArA ja kahI zakAya che. ityAdi aneka yuktio anya zAstrothI jANavI. A cotho bhAMgo samajAvyo. // 51 // paryAyAratha kalpana, uttara-ubhaya vivakSA saMdhi re / / bhinna avAcya vastu te kahIi syAtkAranai baMdhi re // 4-12 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 DhALa-4 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa gAthArtha- prathama paryAyArthikanayanI kalpanA karIne tyArabAda banne nayonI sAthe vivakSA sAMdhIe (joDIe) to dareka vastuo "bhinna ane avAcca che ane te paNa "cA" zabdathI baMdhAyelI che. je 4-12 5 Tabo- prathama payAsArthakalpanA, pachaI ekadA ubhayanayApaNA kariI, tivAraI bhinna avaktavya kathaMcit chama kahaI. 5. I 4-12 II vivecana- bhinAbhina upara saptabhaMgInA cAra bhAgAM samajAvIne have pAMcamo bhAMgo A bAramI gAthAmAM samajAve che. prathama paryAyArtha kalpanA, pachai ekadA ubhayanayArpaNA kariiM, tivAraiM bhinna AvavAvya vArthavid rUma rU. 1 / 4-12 // 5 pahelAM paryAyArthikanayanI kalpanA karIne tyAra pachI eka ja kALe bane nayonI ekIsAthe pradhAnatA karIe te vAre (tyAre) sarve vastu kathaMcit bhina ane avaktavya che ema kahevAya che. kAraNake prathama paryAyArthika nayathI pradhAnapaNe bheda jaNAya che. tyArabAda bane nayonI ekI sAthe (yugapa paNa) vicAraNA karatAM ubhayasvarUpane pradhAnapaNe kahenAro koI zabda na hovAthI te vastu kathaMcit avaktavya paNa bane ja che. A pramANe A pAMcamo bhAgo jANavo. || para che dravyAratha naI ubhaya grahiyAthI, abhinna teha avAcyo re ! krama yugapat naya ubhaya grahiyAthI, bhinna abhinna avAcyo re I 4-13 I gAthArtha- dravyArthika naya ane ubhayanayonI yugapa paNe vivakSA karavAthI te ja padArtha abhinna ane avAcya thAya che. tathA anukrame banne nayonI arpaNa karyA pachI yugapa paNe bane nayonI arpaNa karavAthI vastu bhinna abhinna ane avAcya bane che. } 4-13 | Tabo- prathama dravyArthakalpanA, pachaI-ekadA ubhayanayArpaNA kariI, ti vAraI kathaMcit abhinna avaktavya ima kahii, 6. anukramarda 2 nayanI prathama arpaNA, pachaI 2 nayanI ekavAra arpaNA kariI, ti vAraI kathaMcit bhinna abhinna avaktavya ima kahiche (7) e bhedabheda paryAyamAMhi saptabhaMgI joDI, Ima sarvatra joDavI. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 183 ziSya pUchaI chaI"jihAM 2 ja nayanA viSayanI vicAraNA hoI, tihAM eka eka gauNa mukhyabhAvaI saptabhaMgI thAo. paNi-jihAM pradeza prasthakAdi vicArazuM sAta cha pAMca pramukha nayanA bhinna bhinna vicAra hoI, tihAM adhika bhaMga thAI, tivAraI saptabhaMgIno niyama kima rahaI ?' guru kahaI chaI- "tihAM paNi eka nayArthano mukhyapaNaI vidhi, bIjA sarvano niSedha, Ima leI pratyekiM aneka saptabhaMgI kI jaI" acche to Ima jANuM chuM. "zananayA-pratikritathijarAvAkya pramAvAsyanu" e lakSaNa leInaI, tehave ThAme-cAtkAralAMchita sakalanayArtha-samuhAlaMbana eka bhaMgaI paNi niSedha nathI. je mArTi-vyaMjanaparyAyanaI kAmi-2 bhagaI paNi arthasiddhi sammatinaI viSaI dekhADI chaI. tathA tra tathA evaM sattaviappo, vaeNapahoM hoi atthapajjAe / vaMnapajJA punA, vinauo brimapa aa # prathamakASTha-41 / ehano artha eva- pUrvokta prakArai, sapta vikalpa-saptaprakAra vacanapatha, saptabhaMgIrUpa vacanamArga te arthaparyAya, astitva-nAstitvAdikanaI viSaI hoI. vyaMjana paryAya je ghaTakuMbhAdizabdavApyatA, tehanai viSai-savikalpa-vidhirUpa, nirvikalpa niSedharUpa e 2 ja bhAMgA hoI, paNi avaktavyAdi bhaMga na hoI, je mATi avAvya zabdaviSaya kahiI to virodha thAI. athavA savikalpa zabda-samabhirUDha nayamatAM, anai nirvikalpa evaMbhUtanayamatai, Ima 2 bhaMga jANavA. arthanaya prathama 4, to vyaMjanaparyAya mAnaI nahIM. te mATaIMte nayanI IhAM pravRtti nathI. adhikuM anekAnta vyavasthAthI jANavuM tadevamekatra viSaye pratisvamanekanayapratipattisthale syAtkAralAJchitatAvannayArthaprakArakasamUhAlambanabodhajanaka eka eva bhaGga eSTavyaH vyaJjanaparyAyasthale bhaGgadvayavad / yadi ca sarvatra saptabhaGgIniyama eva AzvAsaH, tadA-cAlanIyanyAyena tAvannayArthaniSedhabodhako dvitIyo'pi bhaGgaH tanmUlakAzcAnye'pi tAvatkoTikA: paMca-bhaGgAzca kalpanIyAH, itthameva nirAkAGkSasakalabhaGganirvAhAd, iti yuktaM pazyAmaH / e vicAra cAlvAda paMDitaI sUkSma buddhi cittamAMhi dhAravo. 4-13 II vivecana- uparokta 10-11-12 gAthAmAM bhedabhedanI saptabhaMgInA prathamanA 5 bhAMgA samajAvIne have A gAthAmAM cho sAtamo bhAMgo samajAve che- Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 DhALa-4 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa prathama dravyArthakalpanA, pachai-ekadA-ubhayanayArpaNA kariiM ti vAraI kathaMcid abhinna avaktavya ima kahiiM. 6. anukramai 2 nayanI prathama arpaNA, pachaI 2 nayanI ekavAra arpaNA kariiM. tivAraiM kathaMcid bhinna abhinna avaktavya ima kahiiM. 7. e bhedAbheda paryAyamAMhi saptabhaMgI joDI, rUma sarvatra joDavI. 7. 6. prathama ekalA dravyArthika nayanI pradhAnatA kalpIe ane tyAra pachI eka ja kALe ekI sAthe dravyArthika ane paryAyArthika ema ubhaya nayanI arpaNA (pradhAnatA) karIe tyAre sarve paNa vastuo "kathaMcit abhina ane kathaMcit avaktavya" AvA prakAranI che A cho-bhAMgo jANavo. - 7 tathA anukrame prathama paryAyArthika nayanI ane pachI dravyArthikanayanI ema vArApharatI kramazara banne nayonI arpaNA (pradhAnatA) karIne tyArabAda bane nayonI ekI sAthe yugapat paNe arpaNa karIe (ti vAre) tyAre sarve paNa vastuo "kathaMcit bhina, kathaMcit abhinna, ane kathaMcit avaktavya" AvA prakAranI hoya che. A sAtamo bhAMgo jANavo. vastumAM rahelA "bhedabheda" nAmanA paryAyomAM jevI rIte A saptabhaMgI samajAvI, tevI rIte A saptabhaMgI sarvatra ghaTAvavI. sArAMza ke koIpaNa vastumAM paraspara virodhI dekhAtA be dharmo paNa vivakSAnA vazathI samanvayAtmakapaNe sAthe rahe ja che. be dharmo vivakSAbhedathI sAthe rahetA hovAthI prathamanA be bhAMgA thAya che ane tyArabAda saMcAraNathI zeSa pAMca bhAMgA thAya che. ema sarvatra saptabhaMgInI yojanA jANI levI. ziSya-pUchai chai- "jihAM 2 ja nayanA viSayanI vicAraNA hoi, tihAM eka eka gauNa mukhyabhAvaI saptabhaMgI thAo. paNi jihAM pradeza-prasthakAdi vicAraiM sAta cha pAMca pramukha nayanA bhinna bhinna vicAra hoi, tihAM adhika bhaMga thAi, tivAraI saptabhaMgIno niyama zima DuM ?' koIka ziSya prazna kare che ke jyAre jyAre dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya Ama be ja nayanA viSayonI vicAraNA karavAnI hoya tyAre to tyAM vArApharatI pahelA nayanI mukhyatA ane bIjA nayanI gaNatA karavAthI pahelo bhAMgo, ane bIjA nayanI mukhyatA ane pahelA nayanI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 gauNatA karavAthI bIjo bhAMgo, ema mUla 2 bhAMgA thaI zake che. ane tyArabAda ekabIjAnA saMcAraNathI kula 25=7 bhAMgA=saptabhaMgI sArI rIte thAya che. temAM to saptabhaMgI thAya A vAta barAbara ja che. paraMtu jyAre zAstromAM batAvelA "pradeza ane prasthaka" AdinA dRSTAntonI vicAraNA karavA dvArA naigama, saMgraha, vyavahAra, RjAsUtra, zabda, samabhirUDha, ane evaMbhUta, Ama, 7 nayonI, athavA naigamanayano saMgraha ane vyavahAra nayamAM samAveza karavA dvArA cha nayonI, athavA samabhirUDha ane evaMbhUta nayano zabdanayamAM samAveza karavAthI nigama, saMgraha, vyavahAra, jusUtra ane zabdanaya Ama pAMca nayonI vicAraNA karavAmAM Ave che. tyAre sAta-cha-pAMca nayomAMthI vArA pharatI eka nayane mukhya karavAthI ane vArApharatI bIjA nayone gauNa karavAthI prathamanA mULa be bhAMgAnI jagyAe ja ghaNA bhAMgA thaI jAya che. ane tyArabAda saMcAraNa karavAthI to agaNita evA adhika bhAMgAo thaze. te vakhate "saptabhaMgIno" (sAta ja bhAMgA hoya) evo niyama kevI rIte jaLavAze. A pramANe koIka ziSya gurujInI sAme prazna kare che. be naya laIe to sAta nayo laIe to 1 dravyA. mukhya, paryA. gauNa. 1 naigama mukhya saMgraha gauNa 2 paryA. mukhya, dravyA. gauNa, 2 naigama mukhya vyavahAra gauNa 3 naigama mukhya RjAsUtra gauNa 4 naigama mukhya zabda gauNa 5 naigama mukhya samabhirUDha gauNa 6 naigama mukhya evaMbhUta gauNa naigamanayanI sAthe zeSa cha no gauNatAe joDatAM upara mujaba 6 bhAMgA jema thayA, tema saMgrahanI sAthe zeSa 6 no joDatAM 6 bhAMgA thaze. A rIte vyavahArAdi eka eka nayanI sAthe cha-cha joDatAM 749=42 bhAMgA thAya. tethI mUla 2 bhAMgAne badale 42 bhAMgA thavAthI ane te badhAnuM saMcAraNa karavAthI aneka bhAMgA thAya, tethI saptabhaMgIno niyama kema raheze ? A pramANe mUla be bhAMgAne badale 42 bhAMgA jo thAya to tenA paraspara joDANathI to ghaNA adhika bhAMgAo thAya che. to te vAre sAta ja bhAMgA thAya, Avo saptabhaMgIno niyama kema raheze ? AvA prakArano ziSyano guru pratye prazna che. be ja Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 DhALa-4 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa naya vicArIe tyAre to saptabhaMgIno niyama jaLavAze. paraMtu sAta nayanI vicAraNAnA kALe aneka adhika bhaMga thaze. to saptabhaMgIno niyama kema kaho cho ? AvI ja rIte cha naya ane pAMca naya svIkAro tyAre paNa aneka bhAMgA thaze. to tyAM paNa saptabhaMgIno niyama kema raheze. (ahIM naigamanaya samajAvavA mATe zAstramAM vasati, pradeza ane prasthakanAM daSTAnto prasiddha che. naigamanaya eTale "Aropa" = "upacAra" karavo athavA naive namaH ti gSo vitva saima = aneka che bodhanA mArgo jemAM te naigama. ahIM vAra no lopa thayela che. te naigamanaya. jema ke "AtmA" nAmanuM dravya potAnA asaMkhyapradezomAM ja rahetu hovA chatAM (1) videzamAM jaIe tyAre "huM hindustAnamAM rahuM chuM" ema kahevAya, (2) madrAsa bAju gayA hoIe to "huM gujarAtamAM rahuM chuM." ema kahevAya, (3) amadAvAda bAju gayA hoIe to "huM surata rahuM chuM" Ama kahevAya. (4) suratanA sTezane gayA hoIe to "huM aDAjaNa pATIyAmAM" rahuM chuM Ama kahevAya. (5) aDAjaNa pATIyAnA derAsaramAM gayA hoIe to "huM rAmasA TAvaramAM rahuM chuM Ama kahevAya." (6) rAmasA TAvaramAM grAunDa phalorAdimAM koI maLe to "huM sAtamA mALe" rahuM chuM Ama kahevAya. (7) rAmasA TAvaramAM sAtamAM ja mALamAM koI maLe to "huM 702mAM rahuM chuM" Ama kahevAya. saMkSepamAM A badhAM vAkyo rahevAnI "vasatino" bhinna bhinna upacAra che. AtmA pote potAnA AtmapradezomAM ja raheto hovA chatAM vizALa ane hIna-hInatara pradezamAM potAno upacAra kare che. A rIte vasavATanA upacArane samajAvanArUM naigamanayanuM A vasati saMbaMdhI udAharaNa thayuM. evI ja rIte koI lAkaDAnuM bATa (vajanIyuM) banAvavA jaMgalamAM jato hoya tyAre koI puche ke tame kyAM jAo cho ? tyAre "huM prasthaka (bATavajanIyuM) levA jAuM chuM." Ama bole che. paraMtu lAkaDu levA jAya che. lAkaDuM lAvIne ghATa ghaDAvaze, hinAdhika vajana thaze to kApa kupa karaze. ItyAdi aneka prakriyA bAkI hovA chatAM paNa prasthakano je upacAra karyo te naigamanAya che. A prasthakanuM udAharaNa samajavuM. A ja rIte dharma-adharma-AkAza-jIva-skaMdha-ane dezanA pradezo che. ItyAdi pradezanuM udAharaNa paNa zAstrAntarathI jANI levuM. guru kahai chai- "tihAM paNi eka nayArthano mukhyarpaNaI vidhi, bIjA sarvano niSedha, ima lei pratyeki aneka saptabhaMgI kIjai." Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 187 gurujI uparokta praznano ziSyane uttara ApatAM jaNAve che ke- tyAM paNa (arthAt naigamAdi sAta cha pAMca no jyAre samajIe tyAre paNa) koI paNa eka nayanI pradhAnapaNe arpaNa karIne vidhAna samajavuM ane bAkInA chae niyonI (zeSa nayonI) ekI sAthe gauNa vivakSA karavA dvArA tyAM zeSa sarvano niSedha jANavo. Ama karavAthI sarva sthAne mULa to be ja bhAMgA thaze. tyArabAda saMcAraNathI pratyeka be bhAMgAmAM judI judI aneka saptabhaMgIo thaze. paraMtu bahubhaMgIo thaze nahIM. jema ke sAtamAMthI koIpaNa eka nayathI vidhAna pharIe tyAre te eka naya mukhya ane zeSa sarva nayo tyAM gauNa jANavA. (A prathama bhaMga) ane sAtanayamAMthI je nayathI niSedha jaNAvavo hoya tyAM te niSedha vAcaka naya mukhya, zeSa naya gauNa, (A bIjo bhaMga) A benA saMcAraNathI saptabhaMgI ja thaze. paraMtu bahubhaMgI na thAya. tathA vidhi-niSedhamAM sAta nayomAMthI jema jema nayonI vivaphA badalIe tema tema mUla be bhAMgA judA-judA aneka thavAthI, tenA dvArA thatI saptabhaMgIo aneka thaze. A pramANe sarvatra mUla be ja bhAMgA thavAthI ane tenA sAta ja bhAMgA thavAthI saptabhaMgI ja thAya che. paraMtu anekabhaMgIo thatI nathI. chatAM saptabhaMgIo jarUra aneka thAya che. A bAbatamAM pUjya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjazrI potAnA kSayopazamAnusAra potAne zAstronA paThana-pAThanathI ane gurugamathI je samajAya che te bAbata spaSTa karatAM potAno abhiprAya jaNAve che ke amhe to ima jANu chu "sakalanayArthapratipAdakatAtparyAdadhikaraNavAkyaM pramANavAkyam" e lakSaNa leinaiM tehave ThAme "syAtkAralAJchita sakalanayArtha samUhAlaMbana eka bhaMgaiM paNi niSedha nathI. je mATiM-vyaJjanaparyAyanaiM ThAmi 2 bhaMgaI paNi arthasiddhi sammatinaiM viSaI dekhADai chai. tathA ca tadgAthA pUjyapAda upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjazrI pote ja potAno abhiprAya jaNAvatAM kahe che ke- ame to ema jANIe chIe ke- sAte nayothI ane saptabhaMgIthI vastunuM paripUrNa svarUpa vicArI zakAya che. jANI zakAya che. paraMtu vacanavyavahAra karavAmAM to eka kALe koI paNa eka nayathI athavA saptabhaMgInA koI paNa eka bhAMgAthI ja vastunuM svarUpa bolI zakAya che. ane bIjAne samajAvI zakAya che. e vacanavyavahAra karavAmAM je koI eka naya ke saptabhaMgIno je koI eka bhAMgo bolavAmAM Ave. tenI sAthe "sakaLa nayonA arthane pratipAdana karavAnA tAtparyavALA "cA" zabdanA adhikaraNavALuM te vAkya ja karIe to te pramANabhUta vAkyaracanA gaNAya che. A lakSaNane Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 DhALa-4 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa dhyAnamAM laIne tevA tevA sthAne sarva nayonA arthanA samUha paNe AlaMbana svarUpa evA koI paNa eka bhAMgAmAM paNa "syAt" zabda hovAnA kAraNe vivakSita eka nayavALA vAkyamAM paNa gauNapaNe Itara sarve nayono samAveza thaI ja jAya che. koI paNa Itara nayono niSedha raheto nathI. sArAMza ke vacanoccAramAM bhale koI eka naya ke koI eka bhAMgo bolAto hoya, paraMtu sarva nayonA arthonA samUhanA AlaMbanabhUta evo "syAt' zabda AgaLa joDela hovAthI, te vikSita eka nayavALA vacanoccAraNamAM paNa Itara sarvanayono artha saMmIlita che. ekAnta vAkya nathI. paraMtu anekanayonI sApekSatAvALuM vAkya che. tethI tene pramANavAkya gaNAya che. te kAraNe "syAt" zabdathI lAcchita sarve paNa vAkyo uccAraNamAM eka nayavALAM hovA chatAM paNa garbhita rIte sarvanayonI sApekSatAvALAM che. tethI pramANavAkyo che. kAraNa ke ghaTa-paTa Adi saghaLA padArtha mAtramAM be jAtanA paryAyo hoya che. 1 arthaparyAya, 2 vyaMjana paryAya. tyAM ghaTa-paTa Adi padArtha mAtramAM astitva, nAstitva, avaktavyatva ItyAdi je je paryAyo svarUpathI varte che. (temAM keTalAka paryAyo vacano dvArA bolIne samajAvAya tevA paNa hoya che. ane keTalAka vacano dvArA bolI na zakAya tevA paNa hoya che.) te sarve paryAyo padArthonA svarUpAtmaka hovAthI "arthaparyAya' kahevAya che jema ke padAthonuM kSaNe kSaNe je je svarUpa badalAya che. te te svarUpa vacanothI agocara hovA chatAM paNa padArthamAM svarUpa to che ja. kSaNe kSaNe sarve dravyonuM svarUpa badalAtuM hovAthI bhinna bhinna che. paraMtu tattatsamayavartI te bhinnatA zabdothI agocara che mATe te saghaLA arthaparyAyo che. ane je je paryAyo kaMIka aMze dIrghakALavartI che. ane tenA ja kAraNe vacanothI bolI zakAya tevA che. te vyaMjanaparyAya kahevAya che. jema ke manuSyajIvananI bAlya, yuvA, ane vRddhAvasthA. tathA ghaTa-paTAdi padArthonI zyAmAvasthA ane raktAvasthA te vacanothI gocara che dIrghakALavartI paryAya che. mATe te vyaMjanaparyAya kahevAya che. ane kSaNe kSaNe puraNagalana dvArA thatuM ghaTa-paTanuM navuM navuM svarUpa, jIvadravyamAM pratisamaye kSAyopazamikabhAve ane audiyakabhAve thatI parAvRtti tathA pudgaladravyamAM kSaNe kSaNe thatA varNa-gaMdha-rasa ane sparzodinI hAni-vRddhi rUpa je paryAyo che. te padArthamAM cokkasa varte che. buddhithI samajAya paNa che paraMtu vacanathI bolI zakAtA nathI. te arthaparyAya che. arthaparyAyomAM saptabhaMgInA sAte bhAMgA saMbhave che. paraMtu vyaMjana paryAyamAM pahelA ane bIjA ema be bhAMge paNa padArthanI siddhi sammatiprakaraNa nAmanA graMthamAM batAvI che. 'cAvasti'" ane "sthAnAsti" A be ja bhAMgA (tathA A be lakhavAthI "syAvastinAsti" nAmano gAthAnA krama pramANe trIjo bhAMgo paNa samajI levo) Ama, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 * 189 be bhAMgAthI vastunuM saMpUrNa svarUpa samajI zakAya che ane samajAvI zakAya che. kAraNake bAkInA badhA ja bhAMgAomAM "jhavavazabda Ave che. have je bhAMgI vava" hoya tyAM vacanoccAra kema saMbhave ? ane "vacanoccAra" jo saMbhavato hoya to te "vavA" kema kahevAya ? tethI sammatiprakaraNamAM pUjyapAda zrI siddhasena divAkarasUrijI mahArAjazrI arthaparyAyamAM saptavikalpo, ane vyaMjana paryAyamAM be vikalpo jaNAve che. te graMthanI gAthA A pramANe che evaM sattaviappo, vaeNa-paho hoi atthapajjAe // vaMnapApanA puchA, viSpo nitripo ya prathamakArDa-gAthA 41 | artha- A pramANe arthaparyAyamAM sAta vikalpo vALo vacanamArga hoya che. paraMtu vyaMjanaparyAyamAM phakta savikalpa ane nirvikalpa Ama be ja bhAMgA hoya che. sammatiprakaraNanI A gAthAno artha TabAmAM A pramANe che ehano artha-evaM pUrvokta prakAraI saptavikalpa saptaprakAra vacanapatha-saptabhaMgIrUpa vacanamArga, te arthaparyAya, astitva-nAstitvAdikanaiM viSaI hoi, vyaMjanaparyAya je ghaTakuMbhAdizabdavAcyatA, tehanaI viSaI savikalpa-vidhirUpa, nirvikalpa-niSedharUpa, e 2 ja bhAMgA hoi, paNi avaktavyAdi bhaMga na hoi, je mATiM-avaktavya zabdaviSaya kahiiM to virodha thAi, (sammatiprakaraNanI) A gAthAno artha A pramANe che ke- parva = pUrve samajAvyA pramANe, sattavimo = sapta vikalpa eTale sAta prakAravALo vaUpado = vacanapatha = saptabhaMgI svarUpa vacanamArga = judI judI rIte bolAtA sAta prakAranAM je bhAMgA che. te bhAMgA ropha upajhAI = arthaparyAyane viSe hoya che. eTale ke arthaparyAyone viSe "thApti, cAnAti" ItyAdi svarUpavALA sAta prakAranA sAta bhAMgA thAya che. vaMgaUpanA puOT = paraMtu je vyaMjanaparyAyo che. jema ke "A ghaTa che" "A kuMbha che" ItyAdi ghaTa kuMbha vigere zabdoccAra vaDe bolavA svarUpa je je jIbhe uccAraNa karavA svarUpa kaMIka dIrghakALavartI vyaMjana paryAyo che. tehane viSe to vimo = savikalpa ane nitrimo ya = nirvikalpa svarUpa be ja bhAMgA hoya che. savikalpa eTale vidhAnAtmaka ane nirvikalpa eTale niSedhAtmaka ema be ja bhAMgA hoya che. "sthati, thAnAti" ItyAdi koI paNa saptabhaMgInA prathamanA be bhAMgA ke je vidhi-niSedharUpa che. te be ja bhAMgA hoya che. (ane vadhArAmAM benA saMyogavALo eka trIjo bhAMgo Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 DhALa-4 : gAthA13 dravya-guNa-paryAyano rAsa vadhAre hoya che.) paraMtu avaktavyAdi padavALA zeSa bhAMgA saMbhavatA nathI. tene mATe = kAraNake zeSa bhAMgAomAM "avakatavya" = na kahI zakAya e pada Ave che. ane vyaMjanaparyAya eTale zabdoccAraNa dvArA bolI zakAya che. have je "avaktavya" hoya, tene zabdaviSayaka (bolI zakAya tevA) kahIe to paraspara virodha thAya. je avaktavya hoya te zabdaviSayaka na hoya, ane je zabdaviSayaka hoya te avaktavya na bane, te mATe avaktavya padavALA 5 (athavA 4) bhAMgA vyaMjanaparyAyamAM saMbhavatA nathI. paraMtu arthaparyAyamAM te sAte bhAMgA saMbhave che. athavA savikalpa-zabda-samabhirUDha nayamataiM, anaiM nirvikalpa evaMbhUtanayamataiM, ima 2 bhaMga jANavA. arthanaya prathama 4 to vyaMjanaparyAya mAnaiM nahIM, te mATaI te nayanI ihAM pravRtti nathI. adhikuM anekAnta vyavasthAthI jANavU. athavA je je vyaMjanaparyAyo che eTale ke zabdoccAraNa rUpa paryAyo che. te vyaMjanaparyAyo zabdanaya tathA samabhirUDhanayanA mate vi7 = ane evaMbhUtanayanA mate nirvi7 = saMbhave che. sArAMza ke kula sAta no che. temAMthI pAchaLanA zabdAdi traNa nayonA mate vyaMjanaparyAyo saMbhave che. kAraNa ke prathamanA cAra gayo to arthanaya che. te cAre arthano to padArthamAM rahelA padArthanA svarUpAtmaka "arthaparyAyo"ne pradhAnapaNe svIkAre che. vyaMjanaparyAyo zabdoccAraNa svarUpa hovAthI te tarapha bahu bhAra ApatA nathI. zabda bolavA mAtrathI liMgAdi dvArA ke vyutpatti dvArA ke kriyApariNati dvArA arthano je bheda karavo te pAchaLanA traNa nayanuM ja kAma che. bolAtA zabda upara vadhAre bhAra ApavAnuM kAma pAchaLalA traNa nayonuM che. prathamanA cAra navo bolAtA zabdo upara lakSya nahIM ApanArA che. tethI arthaparyAya sAme nayathI saMbhave che. paraMtu vyaMjanaparyAya pAchaLalA traNa nayathI saMbhave che. te kAraNathI vyaMjaparyAyone viSe te prathamanA cAra niyonI pravRtti saMbhavatI nathI. chatAM A bAbata ghaNI sUkSmatAthI jANavI hoya to pUjyaupAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjazrInA ja banAvelA "anekAnta vyavasthA" nAmanA graMthamAMthI jANI levuM. A graMtha paNa teozrIe ja banAvyo che. ane tyAM A viSaya vadhAre sUkamatAthI samajAvyo che. eTale ahIM te viSaya vadhAre na carcatAM tyAMthI joI levAnI bhalAmaNa karI che. tadevamekatra viSaye pratisvamanekanayavipratipattisthale syAtkAralAJchitatAvannayArtha prakAraka samuhAlambana bodhajanaka eka eva bhaGga eSTavyaH, vyaJjanaparyAyasthale bhaGgadvayavat / * yadi ca sarvatra saptabhaGgI niyama eva AzvAsaH, tadA cAlanIya nyAyena tAvannayArtha Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-13 191 niSedhabodhako dvitIyo'pi bhaGgaH, tanmUlakAzcAnye'pi tAvatkoTikAH paJcabhaGgAzca kalpanIyAH, itthameva nirAkAGkSasakalabhaGganirvAhAd iti yuktaM pazyAmaH / e vicAra syAdvAdapaMDitaI sUkSmabuddhiM cittamAMhi dharavo // 4-13 // te A pramANe koI eka viSaya upara potapotAnA pratyeka svarUpomAM jyAM aneka nayonA abhiprAyo pramANe vivAda jAge, tyAre tevA sthaLe te vivAda TALavA "cAtkAra" padathI lAchita "tAvanAtha" = teTalA zeSa rahelA saghaLA niyonA arthanA praznArasamUhAtnavA prakAravALA sAte nayonA arthanA samUhanA AlaMbanavALo bodha karAvanAro evo eka ja bhAMgo IcchavA jevo che. jema ke "A kathaMcit ghaTa che" A vAkyamAM ghaTanA astitvane jaNAvanAro eka bhAgo karyo, paraMtu tenI AgaLa "kathaMci" eTale "syA" zabda hovAthI tyAre zabdathI lAchita hovAthI mATIno che paNa suvarNAdino nathI, amadAvAdano che paNa surata Adi anya kSetrono nathI, vasaMtaRtuno banAvelo che paraMtu zizirAdi anya Rtuno banAvelo nathI, raktAdi bhAvavALo che paNa zyAmAdi bhAvavALo nathI Ama, sAte nayonA artha, dravya-kSetra-kALa bhAvAdinI vivakSAe ghaTanuM saMpUrNa svarUpa, keTaluMka vidhirUpa, ane keTaluMka niSedharUpa, Ama sarva svarUpa A eka bhAMgAmAM paNa "kathaMci" zabdathI AvI ja jAya che. athavA vyaMjana paryAyamAM jema be bhAgamAM vastunuM saMpUrNa svarUpa samajAI jAya che. tema ahIM eka bhAMgAmAM paNa eka nayanuM svarUpa pradhAnatAe, ane zeSa nayonuM svarUpa "kathaMci" zabdathI gauNatAe AvI jatuM hovAthI eka bhAMgo ja IcchavA jevo che. kAraNake ekabhAMgAmAM paNa vivakSita vastunuM eka svarUpa pradhAnatAe, ane zeSa svarUpa gauNatAe paNa avazya samAyeluM ja che. eTale ke vyaMjanaparyAyamAM jema be bhAMgAthI vastunuM kramazara pradhAna-gauNabhAve. saMpUrNa svarUpa jaNAvAya che. tema ahIM thAira zabdathI lAcchita eka bhAMgAmAM paNa eka nayanuM svarUpa pradhAnatAe ane zeSa sarva nayonuM svarUpa gauNatAe Ama eka bhAgo paNa vastunA pUrNa svarUpane ane sarvanayagamya svarUpane samajAvanAro che. tethI eka bhAMgAthI paNa cAle. chatAM jo "sarva sthAne saptabhaMgI ja hovI joIe" Avo Agraha hoya to paNa syAvAdIne kazuM ja nukazAna nathI. kAraNa ke jema eka bhAgo vivakSita svarUpanI pradhAnatA ane zeSa svarUpanI gauNatA sUcaka karyo che. ke jemAM vastunuM saMpUrNa svarUpa samAyeluM che tenI jema 'cAlanIya nyAya dvArA 1. cAlanIya nyAya eTale ke vastune cAlatI vakhate jema cAlanIne eka bAjuthI uMce karIe tyAre tyAMthI dANA na paDe paNa bIjI bAjunA nIcenA bhAgathI paDe, ane te bhAga uMco karIe tyAre Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-4 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa tAvanayAniSedhodha = teTalA ja zeSa nayonA je je artho prathamabhAMgAmAM niSedharUpe gauNatAe sAthe AvyA hatA, teTalA nayonA te te arthonA niSedhanI pradhAnatA sUcaka bIjo bhAMgo paNa karI levo. jema ke "A kacit ghaTa che" A prathama bhAMgAmAM ja je-je dravya-kSetra kALa ane bhAvathI ghaTa nathI te paNa kathaMcid zabda dvArA gauNatAe AvI ja gayuM che. tathApi te niSedhAtmaka svarUpane pradhAnatAe jANavuM hoya to te jANavA mATe "A ghaTa kathaMcit nAsti paNa che ja" Avo bIjo bhAMgo paNa karI levo. prathama bhAMgAmAM jema vastunuM saMpUrNa svarUpa che tema bIjA bhAMgAmAM paNa vastunuM saMpUrNa svarUpa svarUpa che ja. mAtra pradhAnatA judA-judAnI che. A pramANe mUlathI be bhAMgA thayA, eTale te be ja bhAMgA che mUlamAM jene evA bIjA paNa eka-bIjAnA saMcAraNathI tevI ja rItanA bAkInA pAMca bhAMgA paNa kalpI levA. Ama karavAthI koI paNa svarUpa samajavAmAM "saptabhaMgI"no je Agraha che. te paNa saMtoSAze ane koI doSa Avaze nahIM A rIte eka bhAMgAthI paNa syAdkAra lAMchita thavAthI vastunuM pUrNarUpa samajAya che. tathA sAta bhAMgA dvArA paNa syAdkAranA kAraNe vastunuM pUrNa svarUpa samajAya che Ama karavAthI have koI ja AkAMkSA (vastu svarUpa jANavAnI tamannA adhurI rahetI nathI tethI AkAMkSA) rahita paNe sarva bhAMgAono nirvAha thaI ja jAya che. A ja mArga yuktiyukta che. evuM amane samajAya che. (Ama pU. yazovijayajI ma. zrI jaNAve che.) pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrInI keTalI saraLatA ane namratA A vAkyathI dhvanita thAya che. 192 A vicAro atizaya sUkSma che. gaMbhIra che. sUkSmabuddhithI ja grAhya che. mATe "syAdvAda"nA viSayamAM paMDita thayelA puruSoe sUkSma buddhi dvArA manamAM A viSayo ane tenA saMbaMdhI syAdvAda yukta vicAro dhAraNA karavA. nirdhAra pUrvaka manamAM ThasAvavA. Aja sAco AtmakalyANano mArga che. || 53 || tyAMthI dANA na paDe paNa pahelA bhAgathI dANA nIce paDe, tevI ja rIte jyAre naigamanaya mukhya karIe tyAre zeSa saMgrahAdi cha gauNa, A prathama bhAMgo. tathA saMgraha mukhya zeSa gauNa, vyavahAra mukhya zeSa gauNa, RjusUtra mukhya zeSagoNa, zabda mukhya zeSa gauNa, samabhirUDha mukhya zeSa gauNa, ane evaMbhUta mukhya zeSa gauNa Ama cha prakAre pahelo bhAMgo thAya. ane tenAthI bIjI bAju karatAM eTale zeSa mukhya naigama gauNa, zeSa mukhya saMgraha gauNa ItyAdi rIte karatAM bIjo bhaMga. ema mUlabhUta 2 ja bhAMgA thAya. zeSa bhAMgAo saMcAraNAthI karatAM sAta ja bhAMgA thAya adhikabhAMgA na thAya. cAlanI nyAyano artha "laukikanyAyAMjalI' nAmanA graMthamAM hoya tema lAge che. te graMtha maLI zakyo nathI. cAlanImAM jema nIkaLavAnA rastA ghaNA che. tema ahIM pahelobIjo bhAMgo bahu ja rIte (bahu ja prakAre) karavo paNa bahu bhAMgA na karavA. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-4 : gAthA-14 saptabhaMga e daDha abhyAsI, je paramAratha dekhAI re ! jasa kIraMti jagi vAdhaI tehanI, jaIne bhAva tasa lekhaI re || 4-14 || gAthArtha- A saptabhaMgIno dRDha (ThosabaMdha) abhyAsa karIne je je vidvAna puruSo paramArthane (padArthonA yathArtha svarUpane) jANe che teonI yazogAthA ane kIrti A jagatamAM vRddhi pAme che. ane teono ja jaina bhAva lekhe lAge che. (saphaLatA pAme che.) || 4-14 || - Tabo- phalitArtha kahaI chaI- e kahiyA je saptabhaMga, te daDha abhyAsa sakalAdeza viklAdeza nayasaptabhaMga pramANasaptabhaMga ItyAdi bhedaI ghaNo abhyAsa karI, je paramArtha dekhaI, jIvAjIvAdi paramArtha rahasya samajaI, tehanI yazakIrti vAdhaI. je mATaI syAdavAdaparijJAnaI ja jainanaI tarkavAdano yaza chaI. anaIM jainabhAva paNi tehano ja lekhaI. je mArTi nizcayathI samyakatva syAdvAdapariDAne ja chaI. uktaM ca sammataucaraNakaraNappahANA, sasamayaparasamayamukkavAvArA / vararAmsa , nichAzuddha yAti -67 / (sa0 pra0) e cothai DhAlaI bhedabheda dekhADyo. anaI saptabhaMgInuM sthApana kariuM. | 4-14 II vivecana- nitArtha vada chaThuM =A DhALono phalitArtha (sArAMza) jaNAve che ke- A saptabhaMgI, sAta nayo, nizcayanaya, vyavahAranaya, tripadI, A saghaLuM pAramArthikapaNe jANavA lAyaka che. A ja jainadarzanano sAra che. A samajAya to ja vizvanuM yathArtha svarUpa samajAya, ane vizvanuM yathArtha svarUpa samajAya to ja mithyAjJAna nAza pAme che. samyaktvAdi guNasthAnakonI prApti thAya che. te mATe A saptabhaMgI Adi bhAvono daDha (majabUta-ThosabaMdha) abhyAsa karavo jarUrI che. A ja vAta graMthakArazrI pote ja kahe che e kahiyA je saptabhaMga, te dRDha abhyAsa sakalAdeza vikalAdeza nayasaptabhaMga pramANasaptabhaMga ityAdi bhedaI ghaNo vistAra karI, je paramArtha dekhai, jIvAjIvAdi paramArtha rahasya samajai, tehanI yazakIrti vAdhai. 13 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 DhALa-4 : gAthA-14 dravya-guNa-paryAyano rAsa na upara samajAvelA A je sAtabhAMgA (saptabhaMgI) che. teno je je vidvAna puruSo dRDha abhyAsa kare che. ane tenA anusaMdhAnamAM AvatA sakalAdeza, viklAdeza, nayasaptabhaMga, pramANasaptabhaMga, tripadI, bhedabheda, nityAnitya, sAmAnyavizeSa, astinAsti ItyAdi prakAroe ghaNo vistAra karavA pUrvaka je paramArthapaNe (jevuM che tevuM yathArtha) jagatanuM svarUpa jANe che. jIva ajIva-puNya, pApa, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa Adi navatattvo ane cha dravyonuM paramArthasvarUpa (padArthonuM jevuM svarUpa che tevuM svarUpa), tenuM rahasya = sAra je je mahApuruSo samaje che. tethI te mahAtmAo yathArthajJAnI thAya che. ane yathArthajJAnI thavAthI jyAM jAya tyAM vastunuM yathArtha svarUpa samajAvavA dvArA yathArthavAdI thAya che. teonI vANI kyAMya koInI paNa sAthe TakarAtI nathI. bAdhA pAmatI nathI. teonA vacanone koI toDI zakatuM nathI. koIpaNa vAdI teono parAbhava karI zakato nathI. kAraNake A vANI vitarAga sarvajJa paramAtmAnI che. samajAvanArA puruSo to tenA pracAraka-prasAraka eka jAtanA dalAla che. mAlika nathI. mAlika vitarAga sarvajJa prabhu hovAthI saMpUrNa satya che. tethI A jANanArano sarvatra vijaya thAya che. A vANI nirdoSa ane yathArtha hovAthI tene samajanArano ane tenA pracArakano yaza ane kIrti sadAkALa daze dizAmAM vRddhi pAme che. eka dizAmAM prasare te kIrti kahevAya, ane sarva dizAmAM prasare te yaza kahevAya. athavA parAkramajanya prazaMsA te yaza, ane tyAga tapa Adi zeSa guNothI janya je prazaMsA te kIrti kahevAya che. sAcuM samajanAra ane sAcuM samajAvanArano vagara kahe ane vinA icchAe yaza ane kIrti svataH ja vadhe che. sakalAdeza, viklAdeza. nayasaptabhaMga ane pramANa saptabhaMganA artho pAMcamI DhALanI gAthA-1-2mAM samajAvyA che. tyAMthI athavA syAdvAdamaMjarI ane pramANanayatattva uparanI ratnAkarAvatArikA TIkAmAMthI jANavA. "je mATaI syAdvAdaparijJAnaiM ja jainanaiM tarkavAdano yaza chai. anaiM jainabhAva paNi tehano ja lekhai. je mATiM nizcayathI samyakatva syAdvAdaparijJAne ja chai. uktaM ca sammattau saptabhaMgI ane sAtanayonA dRDha abhyAsIno ja yaza ane kIrti kema vadhe ? tenuM kAraNa samajAvatAM kahe che ke- je kAraNathI syAdvAda zailInuM (anekAntamaya saMsAranI svayaMbhU vyavasthAnuM) parijJAna (vizAlajJAna) je AtmAo prApta kare che. te ja AtmAo jainatvane pAmelA tarkazAstromAM pAragAmI ane yazasvI nIvaDe che. game tevI ekAntavAdInI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa " DhALa-4H gAthA-14 15 dhAradAra majabUta dalIlono paNa syAdvAdI AtmA bhAMgIne bhukko karI zake che. ane rAjasabhAmAM yathArthavAda karavA dvArA svarUpa samajAvIne syAdvAdano vijaya DaMko vagaDAvI zake che. ane A rIte jinezvara paramAtmAnI parama zuddha vANI rUpa jainazAsananI prabhAvanA karavA dvArA te ja AtmAno jainabhAva" (jainapaNAnI prApti) paNa saphaLa thAya che. lekhe lAge che. kAraNa ke nizcayaSTithI "samyaktvanI" prApti syAdvAdazailInA vizALa jJAna vaDe ja thAya che. paramapUjya siddhasena divAkarasUrijI mahArAjazrI sammatiprakaraNamAM jaNAve che ke caraNakaraNappahANA, sasamayaparasamayamukkavAvArA / caraNakaraNassa sAraM, nicchayazuddhaM Na yANaMti // 3-67 // // 4-14 // caraNasittarI ane karaNasittarInA AcAro kAyA dvArA pALavAmAM pradhAnatama evA AtmAo paNa jo svasamaya (jainIya AgamazAstromAM) ane parasamaya (anya darzanIya zAstromAM) mAM je je bhAvo varNavyA che. te saghaLAMne jANavAno vyApAra (vyavasAya) jeoe mUkI dIdho che. jhINavaTabharyuM zAstrajJAna meLavavAno prayAsa jeo karatA nathI. teo potAnA AtmA dvArA paLAtI caraNasittarI ane karaNasittarInA zubha AcAronA sArabhUta nizcayazuddha marmane jANatA nathI. pAmatA nathI. mATe syAdvAda zailInuM parijJAna avazya meLavavuM ja joIe. A pramANe ahIM cothI DhALa samApta thAya che. "jasa kIrati" zabda lakhIne graMthakArazrIe kartA tarIke potAnuM nAma sUcavyuM che. meM 54 cothI TALa samApta Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa - pAMcamI hivaI pAMcamaI DhAlaI naya-pramANa viveka karai chai / eka aratha trarUpa chai, dekhyo bhalai pramANai re mukhyavRtti upacArathI, nayavAdI paNi jANaI re / / jJAnadRSTi jaga dekhio || 5-1 || gAthArtha- koI paNa eka padArtha dravyaguNa-paryAya Ama traNa rUpavALo che AvuM uttama pramANo dvArA jaNAya che. tathA koI eka rUpa mukhyavRttithI ane zeSarUpa upacArathI, Ama traNa rUpa nayavAda dvArA paNa jANI zakAya che. / / 5-1 // Tabo- hivaI pAMcamaIM DhALaU naya-pramANa viveka karaU chaIM- eka artha ghaTa paTAdika, jIva ajIvAdika, traya rUpa kahatAM, dravya-guNa-paryAya rUpa chaI. je mArTi ghaTAdika mRttikAdirUpaIM dravya, ghaTAdirUpaU sajAtIya dravya paryAya, rUpa rasAdhAtmakapaNaIM guNa, Ima jIvAdikamAM jANavuM. ehavuM pramANaI-syAdvAda vacanaIM dekhyuM. je mArTi pramANaIM saptabhaMgAtmakaIM yarUpapaNuM mukhyarIti jANiU. nayavAdI je ekAMzavAdI, te paNi mukhyavRtti anaIM upacAraU eka arthanaIM viSaU trayarUpapaNuM jANaU, yadhapi nayavAdInaIM ekAMza vacanaIM zakti eka ja artha kahiIM. to paNi lakSaNArUpa upacAraU bIjA 2 artha paNi jANiU, "ekadA vRttidvaya na hoI' e paNi taMta nathI. "par3AyAM matsyapautrau" ItyAdi sthAniM je mATi 2 vRtti paNi mAnI chaI. IhAM paNi mukhya amukhyapaNaU, anaMtadharmAtmaka vastu jaNAvavAnaIM prayojanaIM eka naya, zabdanI 2 vRtti mAnatAM virodha nathI. athavA nayAtmakazAsraU kramikavAkyadvayaIM paNi e artha jaNAviIM. athavA "vodhazAvyuM navodha Artha:" Ima aneka bhaMga jANavA. Ima jJAna dRSTi jaganA bhAva dekhiU II 5-1 || vivecana- have pAMcamI DhALamAM naya ane pramANano bheda jaNAve che.- jagatanA padArtho jevA svarUpavALA che. te padArtho tevA ja hoya che. paraMtu tene jonArAnI "dRSTi" Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-1 judI judI hoya che. tethI te te padArtha judA judA rUpe dekhAya che. dAkhalA tarIke svarUpavAna ane zaNagAra yukta eka yuvAna strI che. tene bhogI ane yogI bane jyAre jue che tyAre ekane kAmabhoganuM zreSTha sAdhana dekhAya che ane kAmavAsanA vadhatI jAya che. ane bIjAne maLa-mUtra-rUdhira-carabI-hADakAM vigere azucimaya padArthothI bhareluM A zarIra "ukaraDo" ja che Ama azucimaya ja dekhAya che. evI ja rIte zaNagArayukta puruSanuM zarIra bhogI strIne bhoganuM sAdhana ane yogI strIne ukaraDo ja dekhAya che. vastumAMzarIramAM banne svarUpo vAstavika che. paraMtu bhogIjIva A zarIrane ukaraDArUpe jovAmAM upekSAvaMta che ane yogIjIva A ja zarIrane bhoganuM sAdhana jovAmAM udAsIna che. tevI rIte jonArAnI dRSTi pramANe vastunuM svarUpa gaNa-mukhya rIte bhAse che. jagatanA padArthone mohAndha (rAgAdidoSayukta athavA ajJAnI) AtmAo paNa dekhe che. ane jJAnI AtmAo paNa dekhe che. paraMtu te bannenA dekhavA-dekhavAmAM ghaNuM aMtara che. vastunA yathArtha svarUpanI kiMmata bAla mUrkha-jaDa ke mohabdha jIvane hotI nathI, enI yathArtha kiMmata to yathArtha svarUpa jANanArane ja hoya che. sonAnA, ratnanA, hIrAnA ke mANekanA alaMkAranI kiMmata bALakane hotI nathI. te bALaka be-cAra mIThAInA TukaDAmAM Avo kiMmatI alaMkAra ApI de che. tathA ciMtAmaNi ratna hoya paraMtu mUrkhane ke gAmaDIyA kheDUtane maLyuM hoya to te camakato patthara ke kAcano TukaDo che. Ama samajIne pAMcadasa rUpIyAmAM vecI nAkhe che. jyAre te ja ratna ratnapArakhune maLyuM hoya to te ratna pArakhuM purUSa te ciMtAmaNi ratnane lAkho rUpiyAmAM paNa vecato nathI. A rIte jonArAnI dRSTi mohabdha hoya, ajJAnAtmaka hoya to vastunA svarUpanI kiMmata yathArtha jaNAtI nathI. Ane ja mithyASTi, ajJAnI, kahevAya che. jyAre jonArAnI dRSTi pakSapAta rahita hoya, mohadazA vinAnI hoya, nirmaLajJAnadazAthI yukta hoya tyAre ja te jIvane je vastu jevI che. te vastu tevI dekhAya che. samajAya che. ane jIva tevI svIkAre che A dRSTine samyagdaSTi kahevAya che. athavA "jJAnadRSTi" kahevAya che. eTale A gAthAnA AMkaNIvALA padamAM lakhe che ke "jJAna dRSTi jaga dekhiI jJAnavALI dRSTithI jagatanA svarUpane jAo, mohabdhatAthI ke ajJAnatA bharI dRSTithI na dekho. te dRSTi tamane vastunuM sAcuM svarUpa nahI dekhADe. tame jJAnI bano, pakSapAta rahita bano, sAcA vRSTA bano, yathArthajJAnadRSTi yukta thaIne jagatanuM svarUpa dekho. Ama pUjya upAdhyAyajI ma. kahe che. vastunA yathArtha svarUpane jovAvALI AtmAnI je nirmaLa jJAnadazA, je samajaNadazA, eTale ke je yathArtha dRSTi che tenA pramANa ane naya Ama be bheda che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 DhALa-5 : gAthA-1 ' dravya-guNa-paryAyano rAsa vastunA badhA ja aMzone pradhAnapaNe jaNAve te pramANajJAna kahevAya che. ane jarUrI upakAraka aMzane pradhAnapaNe tathA binajarUrI anupakAraka aMzane gauNa paNe jaNAve tene nayajJAna kahevAya che. pramANajJAna sarve nayono samanvaya karanAra che. pramANavAdIne vastunA sarve aMzo (dharmo) sarakhA che. ane sarakhI rIte jue che. te gauNa-mukhyabhAva karato nathI. badhA ja aMzo vastumAM che. ane te sarvane pramANa jJAna pradhAnapaNe ja jue che. jyAre nayavAdI paNa vastunA sarva aMzone jANe che. paraMtu gauNa-mukhyabhAve jANe che. upakAraka evA potAne mAnya arthane mukhyapaNe, ane zeSa arthane gauNapaNe svIkAre che. A vAta eka udAharaNa sAthe vicArIe. eka artha ghaTa-paTAdika, jIva ajIvAdika, trayarUpa kahatAM, dravya guNa paryAya rUpa chai, je mATi-ghaTAdika-mRttakAdirUpaI dravya, ghaTAdirUpaI sajAtIya dravyaparyAya, rUparasAdyAtmakapaNaiM guNa, ima jIvAdikamAM jANavU. ehaq-pramANaiM-syAdvAdavacanaI dekhyu. je mATiM pramANaI saptabhaMgAtmakaI trayarUpapaNuM mukhyarItiM jANiiM / koI paNa eka padArtha laIe. dAkhalA tarIke ghaTa, paTa, Adi koI eka padArtha udAharaNa rUpe samajavo. athavA sacetana evo jIva, ane acetana evo ajIva Adi koI paNa padArtha laIe. to te saghaLA paNa padArtho (ghaTa-paTa-jIva-ajIva) "traNarUpavALA che" traNa rUpa vALA kahetAM dravyAtmaka paNa che. guNAtmaka paNa che ane paryAyAtmaka paNa che. je mArTi = kAraNake ghaTAdika koIpaNa padArtha jozo to traNa rUpavALo jaNAze. dAkhalA tarIke sau prathama ghaTa laIe to "kRttikAdi" mATI Adi je je dravyano te ghaTa banelo che. te te dravyanuM svarUpa paNa te ghaTamAM che ja. sonAno ghaTa hoya to sonAnA paisA upaje che. ane mATIno ghaTa hoya to mATInA paisA upaje che tethI temAM suvarNAdirUpa ane "mRttikAdi" rUpa dravya paNa che ja. tathA kaMbugrIvAdi je ghaTAdirUpatA (ghaTAkAratA) jaNAya che. ke je ghaTAkAratA sarve ghaTamAM samAna hovAthI sajAtIya dravyaparyAya kahevAya che. te paryAya paNa che ja. tathA rUpa-rasa-gaMdha-sparza Adi pugalAstikAyanA guNo paNa te ghaTamAM che ja. A pramANe paTapadArthamAM tantu e dravya che. paTAkAratA e paryAya che. ane rUpa rasAdi dharmo e paryAya che. jIvadravyamAM asaMkhyapradeza sacetana padArtha te jIvadravya che. jJAna-darzana-cAritrAdi je anaMta guNadharmo che. te guNa che. ane deva-nArakAdi bhinna bhinna avasthAo e paryAya jANavA. te pramANe ajIva dravyamAM paNa samajI levuM. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--pa : gAthA--1 199 A rIte jagat saghaLA paNa padArtho dravyAtmaka paNa che. guNAtmaka paNa che. ane paryAyAtmaka paNa che. Ama traNa svarUpAtmaka padArtho pramANa dvArA jaNAya che. eTale ke syAdvAda yukta vacano dvArA jyAre jyAre padArthanA svarUpane dekhIe chIe tyAre tyAre traNa svarUpo dekhAya ja che. ane te paNa traNe svarUpo pradhAnapaNe eka sarakhAM tulyarItie jaNAya che. gauNa-mukhyabhAve nahIM. kAraNa ke vastumAM traNe svarUpo potapotAnI rItie sArI rIte pradhAnapaNe varte ja che. ane vastunuM je A pUrNasvarUpa che. tene jaNAvanArUsamajAvanArU jIvamAM thayeluM je jJAna, te ja jJAnane "pramANajJAna athavA sakalAdeza kahevAya che. gauNa-mukhyapaNe jaNAvanArUM je jJAna che. tene nayajJAna ane viklAdeza kahevAya che. tethI "je pramANavacana che te saptabhaMgI svarUpa saklAdeza" kahevAya che. ane "je nayavacana che. te saptabhaMgIAtmaka viklAdeza' kahevAya che. A kAraNathI sakalAdeza e pramANa vAkya che. ane te saptabhaMgI Atmaka che. tenA vaDe traNe rUpatA mukhyatAe jaNAya che. nayavAdI je ekAMzavAdI, te paNi mukhyavRtti anaI upacAraiM eka arthanaiM viSaI trayarUpapaNUM jANai. yadyapi nayavAdInAM ekAMzavacanaI zaktiM eka ja artha kahiiM. to paNi lakSaNArUpa upacAraiM bIjA 2 artha paNi jANii. pramANavacana dvArA (saklAdeza dvArA-saptabhaMgI dvArA) jema koI paNa padArtha dravyaguNa-paryAyarUpa che. Ama trividhapaNe jaNAya che. tevI ja rIte je nayavAdI che. ke je viklAdezasvarUpa hovAthI eka aMzagrAhI che. te nayavAdavALo AtmA paNa koI paNa eka padArthane viSe dravya-guNa-paryAyapaNuM Ama trividhapaNuM mukhyavRtti dvArA ane upacAravRtti dvArA Ama banne vRtti dvArA thaIne jANe ja che. nayavAdI vastunA eka svarUpane je mukhyapaNe jANe che te abhidhAzaktithI jANe che ane bAkInA 2 artho je gauNapaNe jANe che te lakSaNAzaktithI jANe che. jo ke nayavAdIne eka aMzavALA vacanane viSe "abhidhA" zakti to eka ja artha jaNAve che. to paNa lakSaNArUpa zakti upacAra dvArA bAkInA bIjA 2 arthone paNa avazya jaNAve ja che. abhidhA ane lakSaNA zaktinA artho A pramANe che. zabdone vAcaka kahevAya che. ane tenAthI jaNAtA arthane vAcya kahevAya che. vAcya arthane jaNAvavAnI vAcaka evA zabdamAM svAbhAvika zakti rahelI hoya che. ke je zaktidvArA pota potAnA niyata arthane saMketanA sahakArathI te te zabdo jaNAve che. zabdamAM rahelI A zaktine "abhidhA" zakti kahevAya che. A zaktitattvane naiyAyika-vaizeSiko IzvarakRtasaMketa kahe che. tathA A zakti vAcaka (evA zabda)mAM paNa varte che ane vAcya Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 DhALa-5 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa (evA padArtha)mAM paNa varte che. eTale naiyAyikAda darzanakAro tene vRtti paNa kahe che. A zabdathI A ja artha jANavo" evA prakAranI IzvarasaMketAtmaka A zakti nAmanI vRtti, zabdomAM nirUpaktA (vAcyane jaNAvanArA evA) saMbaMdhathI varte che. kAraNa ke zabda e padArthano nirUpaka che. ane "A padArtha mATe A ja zabda vAparavo' AvA prakAranI Izvara saMketAtmaka je zakti che. te vAcyamAM viSayatAsaMbaMdhathI varte che. kAraNa ke padArtha e ghaTa-paTAdi padajJAnano viSaya che. A rIte naiyAyikAdi mAne che. vAstavika paNe to zabdanI potAnI A sahajazakti che. teo vRttinA be bheda mAne che. 1. zakti, 2. lakSaNA. A banne vRttio nirUpaktA saMbaMdhathI zabdamAM ane viSayatA saMbaMdhathI padArthamAM varte che ane prathamavRtti vAcya arthane jaNAve che ane bIjI vRtti lakSya arthane jaNAve che. Ama naiyAyika-vaizeSiko mAne che. jainadarzanakAro vRttine ja zakti kahe che. zabdomAM vAcya artha samajAvavAnI svAbhAvikapaNe ja eka jAtanI "zakti" che te IzvarakRta nathI. ane te zakti zabdamAM vartatI hovAthI tene ja vRtti kahevAya che. ane A zaktinA be bheda nathI paraMtu traNa bheda che. 1 abhidhA, 2 lakSaNA, 3 vyaMjanA. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI mahArAjazrI kRta kAvyAnuzAsanamAM zabdamAM rahelI zaktinA A traNa bhedo varNavelA che. (1) pota potAnA niyata evA vAcya arthane samajAve te abhidhA (2) vAcya artha karavAmAM bAdhA AvatI hoya tyAre vAcya arthane tyajI daIne tenI sAthe saMbaMdhavALo artha karI Ape te lakSaNA. (3) vAcya ane lakSya arthane tyajIne vyaMgya arthane jaNAvanArI je zakti te vyaMjanA. jyAM zabdothI je bolAtuM hoya te judu hoya ane zabdono artha judo thato hoya. kaTAkSamAM, meNA-ToNAnA rUpamAM je bolAtuM hoya te vyaMjanA zakti kahevAya che. krama zaktinA bheda zabdanuM nAma 1 abhidhA. vAcaka. 2 lakSaNA. lakSaka 3 vyaMjanA. vyaMjaka. zaktinuM nAma abhidhAthI lakSaNAthI vyaMjanAthI pramANe che arthanuM nAma vAcya artha jaNAya lakSya artha jaNAya vyaMgya artha jaNAya uparokta artha kAvyAnuzAsanA AdhAre lakhela che. A darekanAM udAharaNo A Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-1 201 1. TyAM mA satti = gaMgA nadImAM mAchalAM che. ahIM gaMgAnadI zabdano vAcya artha je jalapravAha rUpa gaMgAnadI che. te ja saMgata thAya che. kAraNake tyAM ja mAchalAM hoI zake che. tethI gaMgA zabdamAM rahelI "mA" zaktithI ratnapravAda rUpa vAcca artha thAya che. 2. phAryA ghoSoti = gaMgAnadImAM jhupaDuM che. bharavADone rahevAnAM ghAsanAM banAvelAM jhuMpaDAM che. have ahIM ja kaM zabdamAM rahelI abhidhA zaktithI thanAro "jalapravAha" rUpa vAcca artha karIe. to te jalapravAhamAM jhuMpaDuM saMbhavI zake nahIM. kAraNake pANImAM ghAsanAM jhuMpaDAM TakI zake nahIM. tethI gaMgA zabdano vAcca artha karavAmAM bAdhA Ave che. tethI vAcya artha je jalapravAha che. tenI sAthenA saMbaMdhavALuM je tIra (kAMTho) che. tyAM jhuMpaDuM saMbhavI zake che. tethI ja zabdano abhidhAzaktithI thanAro jalapravAha artha tyajIne, tenI sAthenA saMbaMdhavALo je tIra che. te artha karavAmAM je Ave che. te gaMgApadamAM rahelI lakSaNAzakti jANavI. ke je zakti vaktAnA lakSya arthane samajAvanArI che. 3. 35vRtti vadhu tatra, pute, sunanati thatA mavata viram "sAhityadarpaNanA zlokanuM A arthapada che. be gADha mitro hatA. eka hRdayathI sajjana hato, bIjo svArthI hato. eka vakhata sajjananI Arthika paristhiti nabaLI paDI. bIjA mitranA sahakAranI apekSA rAkhI. bIjo mitra svArthI hovAthI duHkhanA kALe teNe kaMI dAda na dIdhI. kALAntare sajjana mitranI Arthikasthiti ghaNI sArI thaI. tyAre bIjo svArthI mitra mIThA hAvabhAva batAve che. ane saMbaMdha sudhAravA Icche che. tyAre sajjana mitra uparano zloka gAya che. ane temAM kahe che ke "taH = te kALe (mArA duHkhanA kALe) va6 35d = tame ghaNo upakAra karyo. vimucyate te upakAranuM zuM varNana karuM ? mevatA prathatA sunatA viram = ApanA vaDe batAvAyelI sajjanatA ghaNo lAMbo kALa yAda rahe tevI che A vAkyamAM "35tta ane sunatA" zabdonA vAcya artho judA che. ane vyaMgya artho judA che. ane tevA prakAranA vyaMgya arthamAM ahIM vaparAyA che. te vyaMgya artha A pramANe che. 35d = no artha tame mArI upekSA karI. ane te upekSA karavA dvArA sujJanatA eTale je durjanatA batAvI che. te dIrghakALa sudhI mane yAda rahe tevI che. A banne zabdomAM rahelI vyaMjanAzakti dvArA vyaMgya artha jaNAvAya che. A saghaLuM prAsaMgika samajAvyuM che. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 DhALa-5 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa nayanI dRSTivALo puruSa te te nayane mAnya evA arthane pradhAnapaNe (abhidhA zaktithI thatA vAcya arthane) grahaNa kare che. ane bIjA arthane gauNa paNe (lakSaNA zaktithI thatA lakSya arthane) grahaNa kare che. jema ke "martha paTaH vyAti" saptabhaMgIno A prathama bhAMgo che. ahIM "sti" zabdanuM vidhAna hovAthI svadravya-svakSetra-svakALa ane svabhAvane AzrayI ghaDAnuM je sat svarUpa che. tenuM "abhidhA" zaktithI pratipAdana karavAmAM Ave che. tethI te mukhyapaNe = pradhAnapaNe levAmAM Ave che. paraMtu pAradravyaparakSetrAdine AzrayI te ja ghaDAmAM je nAsti svarUpa che. tenuM "asti" zabdanI jema "nAsti" zabda mukIne pradhAnapaNe vidhAna karavAmAM AvatuM nathI. tethI pradhAnapaNe nAsti svarUpanuM vidhAna thatuM nathI. chatAM kevaLa ekaluM "astitva" na thaI jAya. te mATe te zabdanI AgaLa "0" zabda mukIne kathaMcit asti che Ama kahevA dvArA "nAsti" svarUpa paNa aMdara kaMIka che ja. Ama gauNatAe nAsti svarUpa paNa pahelA bhAgamAM jaNAvAyuM che. eTale saptabhaMgIno koI paNa ekabhAgo eka arthane mukhyapaNe ane bIjA arthane gauNapaNe svIkAranAro bane che. tethI te vastunA pUrNa rUpane jonAro banyo. A kAraNe ja A "sunaya" kahevAya che. jo bIjA nayanI vAtano sarvathA niSedha kare to te naya, sunayane badale "durnaya" thAya che. kAraNa ke bIjA nayane mAnya svarUpa paNa te padArthamAM raheluM che. ane A naye te svarUpa na mAnyuM, mATe durnaya bane che. A pramANe nayavAdInA eka aMzagrAhI vacana dvArA "dravya-guNa ane paryAya" A traNamAMthI eka arthane pradhAnatAe (abhidhA zakti dvArA) kahevAya che. ane bAkInA be artho lakSaNArUpa zakti dvArA upacAre paNa avazya kahevAya ja che. Ama jANavuM. jo upacAre lakSaNA dvArA bIjA artho te nayamAM na kahevAtA hoya to te naya ekAntavAdI thavAthI durnaya kahevAya che. to vRtti rU" paNa taMta nathI. "vaphAyAM poSa" rUtyAdri sthAni je mArTi 2 vRtti paNi mAnI chai. ihAM paNi mukhya amukhyapaNaiM, anaMtadharmAtmaka vastu jaNAvavAnaiM prayojanaiM ekanaya zabdanI 2 vRtti mAnatAM virodha nathI. athavA nayAtmakazAstrajJa kramikavAkyadvayaiM paNi e artha jaNAviiM. athavA "eka" bodhazAbde ekabodha ArthaH" ima aneka bhaMga jANavA. ima jJAnadRSTiM jaganA bhAva dekhiiM | -6 | koI paNa eka naya, eka kALe, eka ja arthano bodha karAve ane bIjA arthano . bodha na ja jaNAve. evo niyama nathI, paraMtu koI paNa eka naya, eka kALe eka artha mukhya paNe ane bAkInA artha gauNa paNe jaNAve che. Ama dravya-guNa-paryAya traNe Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-1 dravya-guNa-paryAyano rAsa 203 rUpo samajAve che. aMzagrAhI kahevAto naya paNa mukhya-amukhyapaNe (banne sAthe karIe to) pUrNavattvagrAhI che. tene eka aMzagrAhI je kahevAya che te mAtra mukhyapaNAne AzrayI kahevAya che. bAkI paramArthathI naya paNa "abhidhA ane lakSaNA" dvArA eTale ke ekarUpa pradhAnatAe ane zeSa rUpa gauNatAe Ama vastunA pUrNarUpane kahenAra che. ane to ja te pramANano aMza banatAM sunayapaNAne pAme che. - ahIM koIka taiyAyika Avo prazna kare che ke koI paNa eka zabdano judA judA kALe judI judI rIte prayoga karIe to to judI judI vRttiothI judo judo artha bodha thAya. A vAta barAbara che. paraMtu (abhidhA ane lakSaNA Ama) be vRttio sAthe mulA = eka ja kALe eka ja zabdamAM na hoya, paNa eka ja vRtti hoya, eTale ke vRtti = be vRttio sAthe na hovuM = hoI zakatI nathI. sArAMza ke paraspara bhinna bhinna arthane kahenArI be vRttio ekI sAthe na hoya. AvuM koIka naiyAyiko kahe che. g u taMta nathI = naiyAyikanI A vAta paNa (taMta5) satya nathI. kAraNa ke vAya mIyopI AvuM vAkya jyAre bolAya che. tevA sthAne je mATe banne vRttio paNa mAnelI che. gaMgA zabdano jyAre matsyanI sAthe saMbaMdha karIe tyAre "abhidhA" zaktithI jalapravAha artha ane ghoSanI sAthe saMbaMdha karIe tyAre "lakSaNA" zaktithI tIra artha karAya ja che. ane sAmAsika zabda hovAthI banne vRttio (abhidhA ane lakSaNA) sAthe ja rahe che. mATe be vRttio ekakALe sAthe na hoya A naiyAyikanI vAta sAcI nathI. evI ja rIte hAM ja IhAM paNa jyAre nayavAdathI vastunuM svarUpa pratipAdana karAya che. tyAre eka svarUpa mukhyavRttithI ane bIjAM rUpo amukhyavRttithI, Ama mukhyAmukhya evI ubhayavRttithI eka naya paNa bane arthone sAthe kahe che. zabdanI bane vRttione anaMtadharmAtmaka vastu jaNAvavAnA prayojananA kAraNe sAthe mAne to temAM kaMI virodha nathI. banne vRttio ekanayathI eka zabdanI aMdara sAthe saMbhavI zake che. eka vRtithI pradhAna artha, ane bIjI vRttithI upacarita artha (gaNa artha) Ama banne vRttio sAthe maLIne mukhyAmukhyapaNe arthanuM pUrNarUpa samajAve che. tethI pramANa jema vastunuM pUrNa svarUpa kahe che. temAM koI paNa naya paNa paripUrNa vastusvarUpa samajAvanAra che. Ama chatAM koI evo Agraha ja rAkhe ke ekakALe be vRttio ekasAthe kAma na ja kare, to teno uttara ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa--pa : gAthA 1 dravya-guNa-paryAyano rAsa athavA nayAtmaka zAstraiM athavA nayavAda pramANe kramasara bolAtAM vAkyomAM prathamavAkya dvArA ane tyArabAda bIjAvAkya dvArA ema kALakrame paNa banne artho jaNAvelA hoya che. jema ke prathamavAkya "syAvasti" dvArA astisvarUpa pradhAnatAe kahe che. (jo ke A eka vAkyamAM ja abhidhAthI astisvarUpa ane te ja bhAMgAmAM lakSaNAthI nAstisvarUpa Ama banne svarUponuM pratipAdana che. to paNa je ekI sAthe banne zaktiono upayoga na mAne tene samajAve che ke A prathamavAkya dvArA abhidhAzaktithI astisvarUpa kahevAya che) ane tyArabAda bolAtA "sthAnAsti" AvA bIjA vAkyathI abhidhAzakti dvArA ja nAsti artha paNa pradhAnapaNe kahevAya ja che. Ama kramika vAkyakraya dvArA paNa nayavAdI asti-nAsti Ama banne arthone pradhAnapaNe jANe che. pramANavAdInI jema nayavAdI paNa vastunA pUrNa svarUpane kramika vAkyakraya dvArA jANanAra-svIkAra bane che. paraMtu nayavAdI aMzamAtrane ja jANe, paNa pUrNasvarUpa na ja jANe Ama na kahevuM. 204 = kadAca koI evo prazna kare ke A to be vAkyo dvArA vastunuM pUrNa svarUpa jANyuM kahevAya. ekavAkya dvArA to vastunuM pUrNasvarUpa na ja jANyuM. to nayavAdI vastunuM pUrNasvarUpa (pramANavAdInI jema) eka vAkya dvArA jANanAra-samajanAra kema kahevAya teno uttara ApatAM pharIthI paNa graMthakArazrI jaNAve che ke athavA ekabodhazAbde ekabodha: ArthaH dhAro ke "sthAnti" AvA prakAranuM ekavAkya che. ane te vAkya vastunu "" svarUpa je svadravya. svakSetrAdithI che tene ja samajAve che. eTale ke eka prakAranA arthano bodha karAvanArA "asti'" AvA prakAranA A zAbdika vAkyamAM dhAroke eka prakArano ja bodha thavA rUpa artha che" to paNa je A ekavAkya che. te vAkya vastumAM rahelA bIjA prakAranA nAsti svarUpano niSedha to jaNAvatuM nathI ja. arthAt bIjA pratipakSI nayanI mAnyatAno A naya virodha to karato nathI ja. tethI "na niSiddhaM tu anumata" nA nyAyathI bIjA nayano artha paNa A prathamavAkya gauNatAe svIkArelo ja che. Ama, eka ja vAkya paNa potAno mAnelo artha zabdoccAraNa dvArA pradhAnatAe, ane bIjA nayano artha niSedha na karavArUpe sammati darzAvavArUpe gauNapaNe paNa jaNAve ja che Ama, eka ja kALe eka ja vAkyathI banne artho nayavAdI paNa jANe che. ane jaNAve che. A rIte vastunA svarUpane jANavAjaNAvavAnA aneka bhaMgo thAya che. ema jANavuM. A rIte pramANa ane nayapUrvaka sakalAdeza ane viklAdeza dvArA vastutattvanA yathArtharUpane jovuM-jANavuM-mAnavuM ane svIkAravuM. te ja jJAnadRSTi che. arthAt samyagdaSTi Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA- 2 205 dravya-guNa-paryAyano rAsa kahevAya che. ane tenA dvArA jagatanuM svarUpa jANavuM joIe. ekAntadRSTithI svarUpa jANavuM te hitakAraka nathI. meM papa || mukhyavRtti dravyAratho, tAsa abheda vakhANaI re ! bheda paraspara ehano, te upacAra! jANaI re ! jJAnadRSTi jaga dekhiI 5-2 gAthArtha- je dravyArthikAya che. te mukhyavRttie abhedane jaNAve che. ane te naya dravya-guNa-paryAyano je bheda che. tene upacArathI (gauNapaNe) jaNAve che. te pa-2 || Tabo- kahiyo artha teha ja spaSTapaNaI jaNAvaI chaI- mukhyavRtti kahatAM zakti zabdArtha kahato, je dravyArthanaya, te tAsa kahatAM dravya-guNa-paryAyanai abheda vakhANaiM. je mATaiM guNaparyAyAbhinna mRddhavyAdikanai viSayai ghaTAdipadanI zakti chaI. ehano paraspara kahatAM mAMhomAMhIM bheda chaI. te upacAra kahitAM lakSaNAI jANaI. je mATaIM dravyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyanaiM viSAi te ghaTAdi padanI lakSaNA mAnaIM. mukhyArthabAdhaI mukhyArthasaMbaMdhai tathAvidhavyavahAra prayojana anusarI, tihAM lakSaNApravRtti durghaTa nathI. || pa-2 || vivecana- diyo artha te spaSTapakuM navaruM jIruM = uparanI gAthAmAM kahelA arthane ja vadhAre spaSTa kare che. saMsAramAM rahelA tamAma padArtho dravyAtmaka ane paryAyAtmaka che. (guNa e paryAyasvarUpa che. vivakSAmAtrathI kathaMcit bhinna che. tethI ahIM guNano judo ullekha Avato nathI.) padArthonA svarUpone jANanArA AtmAonI dRSTi prayojanavazathI kyAreka dravyanI pradhAnatA vALI ane kyAreka paryAyanI pradhAnatAvALI hoya che. tene ja nayavAda kahevAya che. dravyanI pradhAnatAvALI je dRSTi che. te dravyArthikanaya che. ane paryAyanI pradhAnatAvALI je dRSTi che. te paryAyArthikanaya che dravyArthikanayavALI dRSTi vastune nityapaNe vadhAre dekhe che. eTale pradhAnapaNe abhedane jANe che. ane upacAre (gauNapaNe) bhedane jANe che. A vAta A gALAmAM spaSTa kare che. mukhyavRtti kahatAM zakti zabdArtha kahato. je dravyArthanaya, te tAsa kahatAM dravyaguNa-paryAyanaiM abheda vakhANaiM je mATaI guNaparyAyAbhinna mRdravyAdikanaiM viSayaiM ghaTAdipadanI zakti chai. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 DhALa-5 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa dravyArthikanaya "abheda" mAne che. Ama je kahevAya che. te tenI mukhya vRtti che. arthAt (abhidhA) zakti che. paraMtu kevaLa abheda ja mAne che ane bheda nathI ja mAnato, ema nathI. paraMtu lakSaNAvRttithI bhedane svIkAravAmAM paNa potAnI sammati hoya che. A ja vAta A paMktiomAM graMthakArazrI spaSTa kare che ke | mukhyavRttithI eTale ke (abhidhA) zaktithI ghaTa-paTa Adi zabdono zabdArthabodha (zabda saMbaMdhI arthabodha) samajAvato evo je dravyArthikanaya che te naya te dravya-guNa ane paryAyone viSe abheda samajAve che. jema ke koI eka puruSe bIjA puruSane paTanAya paTamInA kahyuM. tyAM ghaTazabda ane paTazabdano artha (zabdArtha) zuM samajavo ? tyAre A naya mukhyavRttithI eTale zabdamAtramAM rahelI vAcya arthane jaNAvanArI "abhidhA" zaktithI evo artha jagatane samajAve che ke ghaTa-paTamAM rahelA rakta-pata Adi guNothI ane kaMbugrIvAdi-laMbacorasAdi paryAyothI abhina evA mATI dravya ane taMtu dravyane (mATI dravyanA tadAkAre banelA ane tanta dravyanA tadAkAre banelA padArthane) tuM lAva. Avo artha kahe che. evI abhidhA zakti ghaTa-paTa padamAM rahelI che. sArAMza ke vAyAM malyA: sAtti AvuM vAkya sAMbhaLatAM ja mA padamAMthI je "jalapravAha" artha khurAyamAna thAya che. bIjo koI artha tyAM skurAyamAna thato nathI. te A "abhidhAzaktinuM" ja kAma che. ane A zakti gaMgA padamAM rahelI che. gaMgA padamAM rahelI A abhidhAzakti ja (mukhyavRtti ja) Avo zAbdabodha karAve che. tevI ja rIte ghaTa-paTa zabdo sAMbhaLatAMnI sAthe svakIya guNothI ane svakIya paryAyothI abhinna evA mATIdravyanA banelA padArthane ane AdizabdathI taMtudravyanA banelA padArthane (svavAthyane) samajAvavAnuM kAma A banne zabdo je kare che te, banne zabdomAM rahelI abhidhAzaktinuM eTale ke mukhyavRttinuM kAma che. arthAt svakIyaguNa-paryAyothI abhinna evA dravyane samajAvanArI abhidhAzaktino (mukhyavRttino) A dravyArthika naya upayoga kare che. abhedane samajAvanArI abhidhAzakti te te padomAM rahelI che. ehano paraspara kahatAM mAhomAMhe bheda chai. te upacAra kahitAM lakSaNAI jANai, je mATaI dravyabhinna kaMbugrIvAdiparyAyanai viSaI te ghaTAdipadanI lakSaNA mAnaiM. mukhyArthabAdhaI, mukhyArthasaMbaMdhaI tathAvidha vyavahAra prayojana anusarI tihAM lakSaNApravRtti durghaTa nathI. // 5-2 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-2 207 "AyAM malyA: sati" ityAdi vAkyomAM bolAtA gaMgApadathI jalapravAha artha abhidhAzaktithI jema thAya che. tema padamIna paTamIna ItyAdi vAkyomAM bolAtA ghaTapaTa Adi padono svakIyaguNa-paryAyathI abhinna evA dravyane (mATI-taMtune) samajAvanAro zAbdabodha mukhyavRttithI (abhidhAzaktithI) A dravyArthikanaya kare che. paraMtu je = A dravya-guNa ane paryAyano paraspara eTale ke mAMhomAMhe arthAt arasa parasa je bheda pravarte che, te bhedane paNa upacArathI eTale ke lakSaNA nAmanI vRttithI A dravyArthikanaya avazya jANe che. ekalA abhedane ja jANe ane bhedane na jANe Ama banatuM nathI. paraMtu abhidhAthI (mukhyavRttithI) jema abhedane jANe che tema lakSaNAthI (upacArathI = gauNatAe) bhedane paNa jANe che. bheda mAnavAmAM paNa potAnI sammati dekhADe che. jema varANAM masmopo" AvA vAkyamAM matsya padanI sAthe anyAya karavAmAM gaMgA padamAM rahelI abhidhAzakti (mukhyavRtti) kAma kare che. tevI ja rIte ghoSa padanI sAthe anvaya karavAmAM lakSaNAzakti paNa avazya kAma kare ja che. to ja yathArtha zAbdabodha thAya che. tema ahIM paNa ghaTa-paTa zabda bolatAM dravyArthikanaya mukhyavRttie abheda samajAve che ane lakSaNA nAmanI bIjI vRttithI bheda artha paNa prayojanane anusAre avazya samajAve ja che. to ja A naya sunaya kahevAya che. mATe svakIyaguNa-paryAya thI abhinna evA mATI-taMtu dravyane samajAvanArI mukhyavRtti (abhidhAzakti) jema ghaTa-paTa padomAM che. tevI ja rIte dravyathI kathaMcit bhinna evA kaMbugrIvAdiparyAyane ane te te guNone samajAvanArI lakSaNAzakti paNa te te ghaTa-paTa padomAM che. Ama A naya mAne che. jalapravAha arthane samajAvanArI abhidhAzakti jema gaMgApadamAM che. tema tIra arthane samajAvanArI lakSaNA zakti paNa gaMgApadamAM ja che. tevI ja rIte abhedane samajAvanArI mukhyavRtti jema ghaTapaTa padomAM che, tema bhedane samajAvanArI lakSaNAzakti paNa A padomAM che ja. Ama A dravyArthikanaya mAne che. tethI ja mukhyatAe abheda ane gauNatAe bhedane A naya jaNAve che. ahIM eka udAharaNa samajavA jevuM che ke koI grAhaka (kharIda karanAra) sonAnA dAgInA kharIdIne kALAntare potAnA sonAnA dAgInA coksIne tyAM jyAre vecavA jAya che tyAre dAgInA kharIdanAra coksI te dAgInAmAM sonuM keTaluM che ? te ja jue che. ghATa joto nathI. A dravyArthikanayanI dRSTi che. ane te ja coksI pAse koI garAga dAgInA levA Ave che. to vepArI ane kharIdanAra ghATavizeSane ja pradhAnatAe jue che. kAraNa ke A dAgInAmAM sonu dravya che te to bannene khabara che ja. paraMtu pasaMdagI ghATathI kare che A paryAyArthikanayanI dRSTi che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 DhALa-5 : gAthA-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa prazna- sarve zabdo pota potAnA niyata evA vAcya arthane ja samajAve che. Ama mAnIe to zuM doSa ? lakSaNA zA mATe mAnavI ? kevaLa ekalI mukhyavRtti ja (abhidhAzakti ja) mAnIe to zuM na cAle ? lakSaNA mAnavAnuM kAraNa zuM ? uttara- muzAIvAdha = jyAM jyAM mukhya arthano bAdha Avato hoya tyAM tyAM lakSaNA nAmanI vRttinI pravRtti mAnavI e durghaTa nathI arthAt asaMbhavita nathI. mukhya arthanI bAdhAnA kAraNe lakSaNA zakti avazya svIkAravI ja joIe jema jalapravAhamAM ghoSanuM hovuM e saMbhavatuM nathI. tethI lakSaNA svIkAravI ja joIe. tema dravya-guNa-paryAyono kevaLa ekalo abheda saMbhavato nathI. tyAM bhedane gauNatAe paNa samajAvanArI lakSaNA zakti mAnavI joIe. praznajo mukhya arthano bAdha Avato hoya to lakSaNo svIkAravI paDe. ema tame kaho cho, ane lakSaNA mukhya arthane badale bIjA arthane samajAve che. ema kaho cho, to lakSaNAthI bIjo artha kayo levo ? temAM kaMI niyama che ? uttara- hA. game te bIjo artha lakSaNAvRtti samajAvatI nathI. paraMtu muDyArthasaMbaMdha = mukhya arthanI sAthe je saMbaMdhavALo artha che. te ja artha lakSaNAvRtti jaNAve che. ghoSanA astitvamAM gaMgA padamAM jalapravAharUpa mukhya arthanI bAdhA Ave che. tethI tenI sAthe saMbaMdhavALo tIra artha ja jaNAve che. tevI ja rIte ahIM paNa abhedanI sAthe saMbaMdhavALo bheda artha ja lakSaNAzakti jaNAve che. lakSaNAzaktithI mukhya arthanI sAthe saMbaMdhavALo ja artha jaNAvAya che. game te artha jaNAvAto nathI. prazna- Avo niyama kema che ? ke abhidhAzakti mukhya artha ja samajAve. ane lakSaNAzakti upacarita (gauNa) arthane ja samajAve ? zuM AvuM na bane ke abhidhAzakti gauNa artha batAve ane lakSaNAzakti mukhya arthane jaNAve ? gaMgApadano artha abhidhAthI tIra, ane lakSaNAthI jalapravAha artha karavo hoya to zuM na thAya ? tevo artha na karavAmAM niyAmaka koNa ? uttara- tathavidha vyavahAra prathonana- = anAdikALano tevA prakArano jagatmasiddha vyavahAra ja ahIM niyAmaka che. dareka zabdo pota potAnA niyata arthamAM jagatanA vyavahArathI ja prasiddha che. tethI ja teno te artha vAcyaartha kahevAya che. mukhya artha kahevAya che. jagatmasiddha eTale ke anAdithI svayaMsiddha A tathA vidhavyavahAra anullaMghanIya ja hoya che. vyavahArane anusaravuM e ja "Uha" nAmanuM pramANa che. mATe gaMgApadano Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-2 209 jalapravAha artha abhidhAthI, ane tIra artha lakSaNAthI je karAya che. temAM anAdikALathI sahajasiddha tathAvidhavyavahAra kAraNa che. paraMtu IzvarakRta saMketakAraNa nathI kAraNake jagatanA bhAvonA kartA Izvara nathI. prazna- jo lakSaNAvRttino upayoga karIne jayAM poSa: "A vAkyano anvaya karavAmAM tIra artha karavo ja paDe che. to pachI IITe poSa: Ama ja kahevuM joItuM hatuM ne ? zA mATe nAtaTe yo: na kahIne saMya poSa kahyuM ane pachI lakSaNAthI tIra artha karyo ? uttara- prathonanAnusAra = temAM viziSTa prayojananuM anusaraNa che arthAt prayojanane anusarIne Ama kahevAmAM AvyuM che. jalapravAha jema pavitra ane zItaLa che. tema nadIno tIra (nadIno kAMTho) paNa pavitra ane zItaLa che. Ama jaNAvavA gaMgAtaTa zabda na vAparatAM gaMgA zabda vAparela che. A gaMgAno kAMTho e kAMTho mAtra nathI. paraMtu jANe gaMgA nadI ja che. ema viziSTa artha jaNAvavAnuM prayojana che. "A bhagavAnanI mUrti che" Ama bolo ane "A bhagavAna ja che" Ama bolo, e bannemAM jema taphAvata che tema ahIM paNa taphAvata che. SaSThI lagADIne mUrtino ullekha karatAM mUrtimAM mukhyatAe mUrtipaNuM ja jaNAya che. bhagavAnapaNuM jaNAtuM nathI. ane "A bhagavAna ja che" Ama abhedapradhAna artha karavAmAM mUrtipaNuM jaNAtuM nathI paraMtu bhagavAnapaNuM ja jaNAya che. tema ahIM paNa tIra e kharekhara tIra mAtra nathI. paraMtu gaMgAnadI ja che. gaMgAnadInI jema tIra paNa pavitra ane zItaLa che Avo artha jaNAvavAnA prayojanane anusarIne lakSaNAvRttino ahIM upayoga karAyo che. A pramANe (1) mukhyArthabAdhaI- jyAM mukhya arthanI bAdhA AvatI hoya, ane mukhyArtha saMbaMdhaI- jyAM mukhya arthano saMbaMdha hoya tyAM tathAvidhavyavahAra tevA prakAranA vyavahAranA kAraNe, prayojana anusarI-taTane paNa gaMgAnadI ja che Ama samajAvavAnA prayojanane anusarIne AvA prakAranA prayojananA vazathI lakSaNAvRttino upayoga karAya che. AvA sthAne lakSaNAno upayoga karavo e kaMI durghaTa (asaMbhavita) nathI. lakSaNAnuM lakSaNa zAstromAM A pramANe kahyuM che mukhyArthabAdhe tadyoge, rUDhito'rthaprayojanAt / anyo'rtho lakSyate yatsA, lakSaNAropitakriyA // 1 // jyAM mukhya artha svIkAravAmAM bAdhA AvatI hoya, ane mukhya arthano jyAM saMbaMdha hoya, tevA prakArano rUDhinA vazathI prayojanane anusAre je apUrva artha jaNAya 14 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 DhALa-5 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa che. te lakSaNA kahevAya che. A lakSaNA upacarita kriyA vALI (upacarita arthane samajAvavAnI kriyAvALI) che. A rIte dravyArthikanaya mukhyavRttithI abheda ane lakSaNA vRttithI bheda svIkAre che. eka zabdamAM ekasAthe be vRtti svIkAravI. e kaMI asaMgata bAbata nathI. mukhyamukhyapaNe banne vRtti hoI zake che. tathA A lakSaNA kyAreka mukhya arthane tyajIne pravarte che. tene dattakSA kahevAya che. jema ke jayAM poSa: = ahIM gaMgA padano vAcya artha jaLapravAha je che. tene tyajIne tIra artha karAya che. mATe A lakSaNA jahallakSaNA kahevAya che. kyAreka mukhya artha rAkhIne tenA anusaMdhAnavALo bIjo artha aMdara umerAya che. tyAre te lakSaNAne mahatnakSaUL kahevAya che. jema ke vo dhi rasyatAm = kAgaDAothI mArA A dahIMnuM rakSaNa karajo. ahIM vamaLa zabdano vAcya artha kAgaDA thAya che. te artha paNa rAkhavAno che. ane dahIMnA nAzaka bIjAM prANIo kutarAM-bIlADA vigere paNa umeravAnAM che. kAraNake kahenArano Azaya e che ke mAruM dahIM bacavuM joIe. tethI vAlI zabdano artha mAtra kAgaDo na karatAM dhi3pataVIt = "dahIMnA nAzaka sarve prANI" A artha karAya che ke je arthamAM kAgaDo paNa rahyo. ane bIjA dadhiupaghAtaka prANIo paNa umerAyA. tethI A ajahallakSaNA thaI. koI koI darzanomAM trIjI jahadajahallakSaNA paNa Ave che. ke pa6 || mukhyavRtti savi lekhavai, paryAyAratha bhedaI re ! upacAraI anubhavabalaI. mAnaI teha abhedaI re ! jJAnadRSTi jagi dekhiI / pa-3 gAthArtha- paryAyArthikanaya sarve vastuono mukhyavRttithI bheda jANe che. ane anubhavane anusAra upacArathI (lakSaNAvRttithI) te ja naya abhedane paNa mAne che. * || pa-3 che. - Tabo- Ima paryAyArthinaya mukhyavRtti thako sarva dravya-guNa-paryAya bhedaI lekhavaI, je mATaI e nayanaI mataI mRdAdi padano dravya artha, rUpAdipadano guNa ja, ghaTAdipadano kaMbugrIvAdi paryAya ja, tathA upacAraI lakSaNAI karI anubhavanaIM balaI, te abhedaI mAnaIM. "ghaTAdi mRddhavyAdhabhinna ja chaI" e pratIti ghaTAdipadanI mRdAdi dravyanaI viSaI lakSaNA mAniI. e paramArtha. I T-3 | Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-pa : gAthA 3 211 vivecana- dravyArthikanaya jema dravya taraphanI pradhAna dRSTivALo che. tevI ja rIte paryAyArthikanaya paryAya taraphanI pradhAna dRSTivALo che. tethI dravyArthikanaya jema (abhidhAzaktithI) mukhyavRttithI abheda, ane upacArathI (lakSaNAvRttithI) bheda jaNAve che. tevI ja rIte paryAyArthikanaya (abhidhAzaktithI) mukhyavRttithI bheda, ane upacArathI (lakSaNAvRttithI) anubhavane anusAre abheda paNa avazya jaNAve ja che A vAta graMthakArazrI vadhAre spaSTa kare che. ima paryAyArthanaya mukhyavRtti thako sarva dravya guNa paryAya bhedaI lekhavaI, je mATaiM e nayanaI mataI mRdAdipadano dravya artha, rUpAdipadano guNa ja, ghaTAdipadano kambugrIvAdi paryAya ja, tathA upacAraI lakSaNAI karI anubhavanai balaI, te abhedaI mAnaI. = dravyArthikanaya abheda ane bhedane anukrame pradhAnapaNe ane gauNapaNe jema jANe che. tenI jema paryAyArthikanaya mukhyavRtti (abhidhA zakti) dvArA sarve paNa dravya-guNa ane paryAyanA bhedane pradhAnapaNe jaNAve che. kAraNa ke A nayanA mate mRtti = zabdano mATI nAmano padArtha evo artha, rUpa-rakSAdri zabdano guNa evo artha, ane ghaTa pada Adi padono kaMbugrIvAdi AkAra svarUpa paryAya vizeSa evo artha thAya che. sArAMza ke jenAM vAcaka nAmo judAM judAM che. teno vAcya artha paNa judo judo ja hoya che. tema A nayanuM kahevuM che. jema ke suvarNa-pItatA-kaMkaNa, athavA mALA-ujvaLatA-motI. ItyAdi vAcaka zabdo bhinna bhinna che. tethI traNenA vAcya artho paNa bhinnabhinna che. suvarNa eTale sonuM dravya, pItatA eTale sonAnI pILAza, ane kaMkaNa eTale sonAnI baMgaDI, tathA mALA eTale 108 motInA maNakAnI AkhI mALA, ujvaLatA eTale mALAnI camaka, ane motI eTale motInA dANA. AvI rIte mATInA banelA ghaTamAM je mATI che te mR zabdathI vAcya che. je kALu-pILu-lAla rUpa Adi che te guNa zabdathI vAcya che. ane nIcethI peTa sudhI pahoLo-pahoLo ane peTathI upara sAMkaDo sAMkaDo tathA gaLe kAMThalAvALo je kaMbu grIvAdi AkAra svarUpa paryAya che. te ghaTa zabdathI vAcya che. A rIte zabdabhede arthabheda che. Ama A naya mukhyavRttithI bhedane mAne che. tethI dravyaguNa ane paryAyano mukhyatAe bheda dekhe che. tathA kapAraDuM = to paNa upacArathI (gauNapaNe) lakSaNA nAmanI vRttie karIne anubhavane anusAre te paryAyArthikanaya dravya-guNa-paryAyano abheda paNa avazya mAnya rAkhe che. te A pramANe Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 DhALa-5 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa "ghaTAdi mRdravyAdyabhinna ja chai." e pratIti ghaTAdi padanI mRdAdidravyanaiM viSaiM nakSaUTI manaDuM. i paramArtha. | dharU I ghaTAdi je paryAya che. te pUra dravya AdithI abhina ja che. kAraNake mATI dravya vinA svataMtra ghaTAkAratA banI zakatI nathI. paraMtu je mATI dravya che, te ja ghaTAkAra svarUpe pariNAma pAme cheAvA prakAranI pratIti thatI hovAthI ghaTAdi padono vAcya artha mukhyavRttithI (abhidhAzaktithI) ghaTAkAratA Adi paryAya thavA chatAM paNa te ja vaTAdri padathI mATIno ghaTa samajavA svarUpe vRddhi dravyane viSe lakSaNA A naya mAne che. arthAt A naya lakSaNAthI pada padano artha mAtra ghaDo (paryAya) na karatAM mATIno ghaDo arthAt ghaTAkAre pariNAma pAmelI mATI Ama kare che. tethI lakSaNAthI paTa zabda mRddha dravyane viSe paNa pravarte che. Ama eka artha pradhAnatAe ane bIjo artha upacArathI koI paNa naya svIkAre che. to ja te naya sunaya kahevAya che. bIjA nayanA arthanI je naya apekSA rAkhe che. te ja naya sunaya kahevAya che. A ja sAco paramArtha che. pa7 | doI dharma naya je grahaI, mukhya amukhya prakAro re | te anusAraI kalpaI, tAsa vRtti upacAro re || jJAnadRSTi jagi dekhiI / pa-4 | gAthArtha je naya mukhya ane amukhyanI nItirItine anusAre bheda ane abheda ema bane dharmone grahaNa kare che. tyAM te te nayane anusAra te te padonI vRtti (mukhyavRtti abhidhAzakti) ane upacAra (lakSaNAvRtti=gauNatA) samajI levI. / pa-4 Tabo- behu dharma bheda-abheda pramukha, je naya dravyArthika athavA paryAyArthika grahaI, UhAkhyapramANaI dhAraI, mukhya-amukhya prakAraI = sAkSA-saMketaIM tathA vyavahita saMketaI, te nayanI vRtti anaI te nayano upacAra kalpiche. jima-gaMgA padano sAkSAt saMketa pravAharUpa arthanaI viSayaI cha, te mATaIM pravAhaI zakti, tathA gaMgAtIraI gaMgAsaMketa vyavahita saMketa chaI, te mATaI upacAra, tima dravyArthikanayano sAkSAt saMketa abhedaI jaI, te mATaI tihAM zaktibhedaI vyavahita saMketa chaI, te mATe upacAra, Ima paryAyArthikanayanI paNi zakti-upacAra bheda abhedanaI viSayaI joDavA. JI 5-4 || Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa 213 vivecana- koI paNa vastumAM paraspara virodhI dekhAtA paraMtu paramArthe avirodhI evA ra dharmo che. te banne dharmomAMthI prayojana bhUta eka dharmane keTalAka loko mukhyapaNe ane bIjA dharmane gauNapaNe jANe che. ane bIjA keTalAka loko potAnA prayojanabhUta bIjA dharmane mukhyapaNe ane prathamadharmane gauNapaNe jANe che. AvI dRSTine ja naya kahevAya che. jema ke eka vivAhita strI che. tene tenAM mAtA-pitAdi parivAra "putrI" paNe mukhyatAe jANe che. ane tethI tenI sAthe bolavA cAlavAnA tamAma vyavahAro putrIpaNAnA vAtsalyathI kare che. jo ke teo paNa manamAM) jANe che ke A amArI putrI, tenA zvasuragRhanI putravadhU paNa che. paraMtu te dharma gaNatAe jANe che. tevI ja rIte te strInA zvasura gRhanA loko A amArA gharanI "putravadhU" che A dharma pradhAnatAe jANe che. chatAM te teNInAM mAtA-pitAdinI putrI che ema paNa gauNatAe jANe ja che. eTale ja te darekanI sAthe tevA tevA ucita vyavahAro kare che. Ama be dharmone mukhyAmukhyapaNe jANavA. A ja naya kahevAya che. pradhAnatAe dravyArthikanayano abheda jaNAvavAnI sAthe ane paryAyArthika nayano bheda jaNAvavAnI sAthe avinAbhAva saMbaMdha che. A rIte jyAM je nayathI je viSaya mukhyapaNe jANavAno hoya, tyAM te ja viSayane mukhyapaNe jaNAve, ane jyAM je viSaya gauNapaNe jANavAno hoya, tyAM te ja viSayane gauNapaNe jaNAve evuM je jJAna, evI je dRSTi, evo je niyama, evuM je niyAmaka kAraNa, tene "Uha" nAmanuM (tarkanAmanuM) pramANa kahevAya che. pramANanayatattAlokamAM UhanuM lakSaNa A pramANe ApyuM che ke 35tnInupamabhad trikAlIkalita-sAdhyasAdhanasambandhAlambanaM "idamasmin satyeva bhavati" ityAdyAkAraM saMvedanamUhAparanA ta 3-7 saMkSepamAM jyAM sAdhya-sAdhanano avinAbhAvasaMbaMdha tathA vAgyavAcakabhAvanA AlaMbanavALuM saMvedana (jJAna) jyAM jaNAvAya te Uha kahevAya che. jema koInA ghara upara dhUmADo nIkaLato dekhAya, to A UNapramANa te gharanI aMdara "agni"no ja bodha karAve, jaLAdino bodha na karAve. tene Uha arthAt tarka kahevAya che. hetu ane sAdhanA avinAbhAvanuM je ciMtana jema ke vahiM hoya, to ja dhUma hoya, vahni na hoya to dhUma na ja hoya, AvuM je jJAna, te Uha arthAt tarka kahevAya che. tenI jema koI paNa zabdano vAcya artha pradhAnapaNe, ane lakSya artha gauNapaNe samajAvavAnuM je niyAmaka kAraNa che. te A Uha pramANa che. behu dharma bheda-abheda pramukha, je naya dravyArthika athavA paryAyArthika grahai, UhAkhyapramANaiM dhAraiM, mukhya-amukhya prakAraiM = sAkSAt-saMketaiM tathA vyavahitasaMketaI, te nayanI vRtti, anaiM te nayano upacAra kalpiI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-4 214 dravya-guNa-paryAyano rAsa bAlya-yuvA-ane vRddhAvasthA" pAmanAra devadatta nAmano puruSa avasthAbhedathI joIe to bhinna bhinna che. chatAM "devadattapaNe joie to abhina paNa che" tema sarve paNa padArtho bheda-abheda Ama be dharmavALA che. te bheda-abheda pramukha (vigere) bane dharmone, je dravyArthikanaya che te paNa grahaNa kare che. (mAne che) ane je paryAyArthikanaya che te paNa (bane dharmone) mAne che. koI paNa eka naya eka dharmamAtrane ja mAne, ane bIjA dharmane na mAne, ema nathI. paraMtu banne nayo bane dharmane mAne che. chatAM "UhAkhya" (tarka) nAmanA pramANanA baLe mukhya-amukhya prakAre te banne dharmone dhAre che (mAne che-svIkAre che). je naya je dharmane mukhyapaNe jANe che te dharmanI sAthe "sAkSAtmakata" kahevAya che. ane je dharmane amukhyapaNe jANe che te dharmanI sAthe "vyavahitasaMketa" kahevAya che. je naya je dharmane sAkSAsaMketathI jANe che tyAM te nayanI vRtti (mukhyavRtti arthAt abhidhAzakti) kalpAya che. ane jyAM je naya je dharmane vyavahitasaMketathI jANe che tyAM te nayano upacAra (gauNavRtti-lakSaNA) kalpAya che. sAkSAsaMketathI je dharma jaNAya te abhidhAzakti, eTale ke vRtti athavA mukhyavRtti, ane vyavahitasaMketathI je dharma jaNAya te lakSaNAzakti (athavA gauNavRtti) kahevAya che. A ja vAta eka udAharaNa ApIne graMthakArazrI pote ja samajAve che. jima-gaMgApadano sAkSAtsaMketa pravAharUpa arthanaI viSayaI chaI. te mATaI-pravAhaI zakti, tathA gaMgAtIraiM gaMgAsaMketa vyavahitasaMketa chaiM. te mATaI - upacAra. tima dravyArthikanayano sAkSAtsaMketa abhedaI chaI, te mATaiM-tihAM zakti. bhedaI vyavahitasaMketa chaiM. te mATaI upacAra. ima paryAyArthika nayanI paNi zakti-upacAra, bheda-abhedanaI viSayaiM noDavA / dha-4 jema "nA" zabdano sAkSAsaMketa narnavAdasvarUpa arthane viSe che. te mATe jalapravAha artha karavAmAM je zakti (abhidhAzakti- arthAt mukhyavRtti) che. te zaktine mukhyavRtti kahevAya che. tathA gaMgAtIra (gaMgAnadIno kAMTho) artha karavAmAM je gaMgAsaMketa (gaMgA padano saMketa) che te vyavahita saMketa che. kAraNa ke jala pravAharUpa mukhya arthamAM bAdhA Ave che eTale jaLapravAha artha na karatAM tenI sAthe saMbaMdhavALA tIrano artha lIdho. ahIM gaMgApadano jalapravAha artha karIne tenI sAthe saMbaMdhavALA tIrapadArtha sudhI gayA. mATe jaLapravAha artha karavA dvArA paraMparAe saMbaMdha karyo, tethI vyavahita saMbaMdha kahevAya che. te mATe tyAM eTale ke gaMgAtI artha karavAmAM upacAra che. (upacAra eTale lakSaNA-amukhyavRtti-gauNatA). A pramANe gaMgApadathI mukhyavRttie jema jalapravAha ane amukhyavRttie (upacAre) gaMgAtI artha jaNAya che. tima dravyArthiyano sAkSAtyaMta Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-5 215 ameruM chaDuM, te mAruM-tahAM zakti tema dravyArthikanayano uhAkhyapramANanA baLe sAkSAsaMketa abhedane viSe thAya che. te mATe tyAM "zakti" che. (abhidhAzakti che.) ane evuM vyavadita saMta che, te maTakuM 32vAra- vyavahitasaMketa bhedane viSe thAya che. te mATe tyAM upacAra che. (gauNavRtti che. = lakSaNa che). A ja pramANe paryAyArthikanayanI paNa zakti ane upacAra anukrame bheda ane abhedane viSe joDavAM. abhidhAzaktithI (mukhyavRttithI) bheda ane upacArathI (gauNavRttithI arthAt lakSaNAthI) abheda artha, ema bane dharmo paryAyArthikanaya paNa avazya jaNAve ja che. jemake piyarapakSanA loko te vivAhita strIne "A amArI putrI che" Ama je jANe che ane tene anukuLa je vyavahAra kare che te mukhyavRtti che. (abhidhAzakti che) ane A amArI putrI teNInA zvasuragRhanI "putravadhU" che Ama je piyarapakSavALA jANe che te upacAra (lakSaNA-gauNavRtti) che. paraMtu pitRpakSavALA loko paNa bane dharmo avazya jANe ja che. te ja rIte zvasuragRhavALA loko paNa putravadhUta dharmane mukhyavRttithI ane putrItva dharmane gauNatayA paNa avazya jANe ja che. tethI banne pakSo ane dharmane jANanArA che. Ama koI paNa naya hoya, paraMtu bane dharmone te te naya svIkAre che. mAne che. eka dharma je sAkSAtmakatavALo che tene mukhyavRttithI grahaNa kare che ane bIjo dharma ke jyAM vyavahita saMketa che arthAt sAkSAsaMketavALA padArtha dvArA paraMparAe jyAM saMbaMdha karAya che. tene gauravRttithI svIkAre che Ama sarvatra joDavuM. 58 | koika kahai chai, je- "ekanaya eka ja viSaya gahai, bIjA nayano viSaya na dapha' te tUSa cha- koIka ziSya Avo prazna kare che ke koI paNa ekanaya potAno je ekaviSaya hoya te ja grahaNa kare che paraMtu bIjA nayano viSaya (gauNapaNe paNa) grahaNa na ja kare. jema ke dravyArthikanaya abhedane ja, ane paryAyArthikanaya bhedane ja jaNAve che paNa bIjA dharmane gauNapaNe paNa jaNAvato nathI. AvA prakAranA ziSyanA praznane graMthakArazrI dUSita karatAM uttara Ape che kebhinna viSaya nayajJAnamAM, jo sarvathA na bhAI re ! to svataMtra bhAvaI rahaI, mithyAdRSTi pAsaI re ! jJAnadaSTi jagi dekhiI / pa-5 / gAthArtha- jo vivaNita koI paNa eka nayamAM bIjAnayano je potAnAthI) bhinna Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 DhALa--pa : gAthA-pa dravya-guNa-paryAyano rAsa viSaya che. te sarvathA jo na dekhAya to te naya svataMtrabhAvavALo thayo chato mithyArdaSTi pAse rahe che. (mithyArdaSTi kahevAya che.) | 5-5 Tabo- jo nayajJAnamAMhi, bhinna viSaya kahatAM-nayAMtarano mukhyArtha, sarvathA kahatAM-amukhyapaNaU paNi, na bhAsaI, to svataMtra bhAvaI-sarvathA nayAMtaravimukhapaNaI, mithyAdRSTi pAsaU rahaU, eTalaI-durnaya thAIM. paNi. sunaya na thAIM. Ima jANavuM. || 5-5 || vivecana- koI paNa eka naya potAne mAnya arthane mukhyapaNe kahe che. paraMtu Itara nayano mukhyapaNe mAnya evo je artha che. te artha vivakSitanaya gauNapaNe paNa jo na kahe to te naya bIjA nayothI vimukha thayo chato ekAMtavAdI thavAthI mithyArdaSTi bane che. A vAta samajAve che. jo nayajJAnamAMhiM, bhinna viSaya kahatAM - nayAntarano mukhyArtha, sarvathA kahatAMamukhyapaNa paNi na bhAsai, to svataMtrabhAvai- sarvathA nayAntaravimukhapaNai-mithyAdRSTipAsai rahaDuM. Tanapha-Turnaya thADuM. paLi sunaya na thA. rUma nALavuM. // -1 // koI paNa vivakSita eka nayanA jJAnanI aMdara, bhinnaviSaya eTale ke nayAntarano (bIjA nayano) je mukhyaviSaya che. te viSaya jo sarvathA eTale ke gauNapaNe paNa A vivakSita nayajJAnamAM na jaNAya, to to te nayajJAna svataMtrabhAvavALuM thayu chatuM eTale ke anyanayothI vimukha thayu chatuM te jJAna mithyAdaeNSTi pAse rahe che. arthAt te jJAna mithyAtvabhAvavALu bane che. jyAM sApekSadRSTi nathI ane nirapekSadRSTi che. te ja mithyAtva che. jo dravyArthikanayanuM jJAna paryAyArthinayane mukhyapaNe mAnya evA bhedane gauNapaNe paNa na jaNAve ane kevaLa ekalA potAne mAnya abhedane ja jaNAve to te dravyArthikanayanuM jJAna mithyArdaSTi kahevAya che. evI ja rIte paryAyArthikanayanuM jJAna jo dravyArthikanayane mukhyapaNe mAnya evA abhedane gauNapaNe paNa na jaNAve to te paryAyArthikanayanuM jJAna svataMtrabhAvavALu thayu chatuM eTale ke anya nayothI nirapekSa thayuM chatuM mithyArdaSTi bane che. nirapekSa evo naya te durnaya kahevAya che. paNa sunaya kahevAto nathI "ekAntavAda" e ja mithyAtva che. kAraNake koI paNa vastumAM bheda-abheda Ama banne dharmo rahelA che. chatAM eka dharmane ja jo te naya jaNAve ane anyadharmane gauNapaNe paNa jo na jaNAve ane A rIte anyadharmano apalApa kare to vastunuM ubhaya dharmavALuM jevuM svarUpa che. tevuM paripUrNa Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-6 217 svarUpa jaNAvyuM na kahevAya. anyathA jaNAvyuM kahevAya. te mATe te naya sunaya na rahetAM durnayapaNAne pAme che. / 59 II eha vizeSAvazyakaI, sammatimAM paNi dhAro re | Ima nayathI savi saMbhavaI, bheda-abheda-upacAro re | jJAnadRSTi jagi dekhiI che pa-6 | gAthArtha- A viSaya vizeSAvazyaka bhASyamAM tathA sammatitarkamAM paNa atyaMta spaSTapaNe kahelo che. Ama nayothI ja bheda ane abhedano bodha mukhyavRttithI ane upacArathI sarva saMbhave che. / 5-6 .. Tabo- eka artha vizeSAvazyakai, tathA sammatimAMhiM chaI. Ima dhAro, gAthAdohiN vi NayehiM NIaM, satthamulUeNa taha vi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa, aNNuNNaniravekkhA // 2195 // svArthagrAhI itarAMzApratikSepI sunayaH, iti sunayalakSaNam / svArthagrAhI itarAMzapratikSepI durnayaH, iti durnaya lakSaNam // Ima nathI-nayavicArathI, bheda-abheda grAhya vyavahAra saMbhavaI. tathA nayasaMketavizeSathI grAhakavRttivizeSarUpa upacAra paNi saMbhavaI. te mATaIM bheda-abheda te mukhyapaNaI pratyekanayaviSaya, mukhyAmukhyapaNaI ubhayanayaviSaya, upacAra-te mukhyavRttinI pari nayaparikara paNi viSaya nahIM. e samo mArga zvetAMbarapramANa-zAstrasiddha jANavo. 5-6 II vivecana koI paNa naya potAne mAnya viSaya mukhyavRttithI jaNAve ane bIjA nayano viSaya upacArathI (gaNatayA) jaNAve to ja te naya, sunaya kahevAya che. anyathA durnaya kahevAya che. eTale ke koI paNa naya jema potAne mAnya viSaya kahe che tema Itaranayane mAnya viSaya gauNatAe paNa jo jaNAve to ja ekAntavAda na thavAthI sunaya jANavo. A ja vAta vizeSAvazyakabhASyamAM ane sammatitarka jevA mahAgraMthomAM kahI che. tenI sAkSI ApatAM graMthakArazrI jaNAve che ke eha artha vizeSAvazyakaI tathA sammatimAMhiM chai. ima dhAro gAthA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 DhALa-5 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa upara ame je artha kahyo. te A artha vizeSAvazyakabhASyamAM tathA sammatitarkamAM paNa che. Ama tame jANo. te gAthA (sAkSIpATha) vizeSAvazyakamAM A pramANe che dohiM NayehiM NIaM, satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa, aNNuNNaniravekkhA // 2195 // jo ke ulukaRSi vaDe (akSapAdaRSi vaDe) nyAyadarzanamAM tathA kaNAdaRSi vaDe vaizeSikadarzanamAM, dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayane mAnya anukrame nityavAda ane anityavAda, Ama bane nayonI mAnyatAvALAM potAnAM zAstra banAvAyAM che. eTale ke banne darzanakAro bane naya mAne che. paraMtu te potapotAne mAnya viSayanI ja pradhAnatAthI ane anya nayanI vAtathI nirapekSapaNe ja banAvAyAM che. mATe mithyAtvabhAvavALAM che. A vizeSAvazyaka bhASyanI 2195 gAthA che. A graMtha zrI jinabhadramaNikSamAzramaNajIno banAvelo che. tathA sammatitarkamAM paNa trIjA kAMDamAM 49mI A ja gAthA che. A rIte sunaya kone kahevAya ? ane durnaya kone kahevAya? tenuM lakSaNa hRdayamAM barAbara dhArI levuM. samajI levuM. (1) svArthagrAhI itarAMzApratikSepI sunayaH, iti sunayalakSaNam / je naya potAnA mAnya arthane grahaNa kare ane Itara aMzano (bIjA nayane mAnya arthano) pratikSepa (khaMDana-virodha) na kare to te sunaya kahevAya che. AvuM sunayanuM lakSaNa che. tathA (2) svAIbrAhI rUtara vikSe TurnA, kRtti TurnAnnakSaUF je naya potAnA mAnya arthamAtrane ja grahaNa kare, ane Itara aMzano (bIjA nayane mAnya arthano) pratikSepa (virodha-khaMDana) kare to te naya, durnaya kahevAya che. A durnayanuM lakSaNa che. prazna- je durnaya che. te bIjA nayanI mAnyatAno virodha kare che. ane je sunaya che te bIjA nayanI mAnyatAno virodha karato nathI. Ama A bannemAM taphAvata che. ATaluM ja mAnIe to zuM doSa? AvuM zA mATe mAnI levuM joIe ke sunaya sAmA nayanI vAtano virodha nathI karato eTale sAmA nayanI vAtane pote mAnI le che ? arthAt koI paNa eka naya bIjAnayanI vAtano virodha na kare te sunaya kahevAya ATaluM ja kahone? AvuM kahevAne badale sAmA nayanI vAta gauNapaNe paNa A vivakSita naya svIkAre che. Ama kahevAnI zI jarUra che ? Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-6 219 uttara- sunaya sAmA nayanI vAtano virodha nathI karato. eno ja artha e thayo ke sAmA nayanI vAta kaMIka aMze gauNapaNe paNa tene mAnya che. to ja anyanayanI mAnyatA pratye te udAsIna rahe che. jo mAnya na ja hoya to virodha kare ke virodha na kare paraMtu tenuM svarUpa to durnaya jevuM ja thayuM. pachI to sunaya-durnayAmAM kaMI paNa bheda raheto ja nathI. mATe samajavuM joIe ke durnaya anyanayanI mAnyatAno virodha paNa kare che ane te mAnyatAno asvIkAra paNa kare ja che jyAre sunaya anyanayanI mAnyatAno virodha paNa karato nathI ane te mAnyatAno gauNapaNe svIkAra paNa kare che. koI paNa naya potAnI mAnyatAne pradhAna paNe raju karato chato gauNapaNe ItaranayanI vAtane mAnya rAkhe to ja te nayanuM sunayapaNuM jANavuM. ima nayathI-nayavicArathI, bheda-abhedagrAhya vyavahAra saMbhavai, tathA nayasaMketavizeSathI grAhakavRttivizeSarUpa upacAra paNi saMbhavai, te mATaI bheda-abheda te mukhyapaNaI pratyekanayaviSaya, mukhyAmukhyapaNai ubhayanayaviSaya, upacAra-te mukhyavRttinI pari nayaparikara, paNi viSaya nahIM. e samo mArga zvetAMbara pramANa-zAstrasiddha jANavo // 5-6 // A pramANe nayothI eTale ke nayonI sUmabuddhipUrvaka vicAraNA karavAthI bheda ane abhedane jaNAvanArA tamAma vyavahAro saMbhave che. jema ke bAlya-yuvA-vRddhAvasthAthI devadattano bheda che. tethI bAlyAvasthAmAM dhULa AdinI sAthe ramatagamatanA je vyavahAra che. tathA je bAlaceSTA che te vyavahAra yuvAvasthAmAM hotA nathI, yuvAvasthAmAM dhanopArjanano tathA kAmasukhano je vyavahAra hoya che te vRddhAvasthAmAM hoto nathI. A sarve vyavahAro bhedapradhAna che. chatAM bAlyavayamAM paNa tene devadatta ja kahevAya che. yuvAvasthAmAM paNa tene devadatta ja kahevAya che. ane vRddhAvasthAmAM paNa tene devadatta ja kahevAya che. traNe avasthAmAM devadattapaNe abhinna che. A sarva vyavahAra abhedapradhAna che. A rIte bheda ane abhedanI pradhAnatAvAlA sarve vyavahAro nayothI saMbhave che. tathA nathavizeSathI nayo dvArA saMketa vizeSathI (eTale ke sAkSAtmaketathI ane vyavahitasaMketathI) vastunA mukhyAmukhya svarUpane (prAda#) samajAvanArI (abhidhA ane lakSaNA) ema be prakAranI vRttivizeSa hovAthI, te rUpe upacAra paNa saMbhavI zake che. jo naya dvArA vastusvarUpa samajAvavAmAM eka ja vRtti (abhidhA) hota to temAM upacAra na saMbhavata. paraMtu ema nathI. koI paNa eka naya dvArA vastusvarUpa samajAvavAmAM be prakAranA saMketavizeSane anusAra be prakAranI (mukhyAmukhya) vRttivizeSa hovAthI, temAM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 DhALa-5 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa amukhya arthane samajAvanArI upacAra (lakSaNA) vRtti paNa hoya ja che. tethI anya nayanI mAnyatA paNa vivakSita nayane gauNapaNe mAnya hoya ja che. te mATe me-ame te purapAThuM pratyenaviSaya = te mATe bheda ane abheda pradhAnapaNe (mukhyavRttithI) eka eka nayano ja viSaya che. eTale ke bheda mukhyavRttithI kevaLa paryAyArthikanayano ja viSaya che. bane nayano viSaya nathI, tevI ja rIte abheda mukhyavRttithI kevaLa dravyArthika nayano ja viSaya che. bane nayano viSaya nathI. A rIte mAtra pradhAna paNe (mukhyavRttie) jo joIe to bheda ane abheda eka eka nayanA ja viSaya hoya che. ubhayanayano viSaya mukhyavRttie bheda paNa thaI zakato nathI. ane abheda paNa thaI zakato nathI. paraMtu (muramuradyAruM mana viSaya) mukhyAmukhya ema ubhayanavRttie jo vicAravAmAM Ave to bheda paNa ubhayanayano viSaya che. ane abheda paNa ubhayanayano viSaya che. sArAMza ke mukhya-amukhya ema bane vRttipaNe jo vicArIe to bheda paNa bane nayono viSaya bane che. (mukhyavRttie A bheda paryAyArthikanayano viSaya bane che ane amukhyavRttie te ja bheda dravyArthikanayano paNa viSaya bane che) tathA A ja bane vRttiothI abheda jo vicArIe to te paNa bane nayono viSaya bane che. (mukhyavRttie dravyArthikanayano viSaya ane anuSyavRttie paryAyArthikanayano viSaya abheda bane che) bhAvArtha evo che ke kevaLa ekalI mukhyavRttithI vicArIe to bheda ane abheda eka eka nayanA ja viSaya che. ubhayanayanA viSaya nathI. paraMtu mukhyAmukhya ema ubhayavRttie jo vicAravAmAM Ave to bheda paNa ubhayanayano viSaya che. ane abheda paNa ubhayanayano viSaya che. A rIte jotAM-vicAratAM 3pavAra je upacAra che. arthAt lakSaNA dvArA gamya evo je gauNa artha che. te murabravRttinI para = te artha, mukhyavRttithI jaNAtA pradhAna arthanI peThe niyarikSara = nayano parivAra bane che. gauNa artha paNa vivakSita nayano kuTuMbI sabhya bane che. paraMtu pradhAnapaNe te nayano viSaya na viSaya banato nathI. koI paNa eka naya (dhAro ke paryAyArthika naya) mukhya ane amukhya ema bane vRttiothI anukrame bheda ane abheda ema bannene jaNAve che. tethI mukhyaartha (dhAroke bheda) jevo vivakSitanayana (paryAyArthikanayano) parivAra (aMza = kuTuMbI) bane che. tevo ja gauNa artha paNa (abheda paNa) te vivakSita nayano (paryAyArthikanayano) parivAra (gaNatAe kuTuMbI-aMzarU5) avazya bane ja che. kAraNake te tene paNa jaNAve ja che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-6 221 paLi viSaya nahIM = paraMtu te gauNabhUta je (abhedarUpa) artha che. te artha mukhya artha (bheda rUpa je artha che. te) nI peThe te nayano (mukhya) viSaya banato nathI. evI ja rIte dravyArthikanaya jema abhedane jaNAve che tema bhedane paNa avazya jaNAve ja che. abhedane pradhAnapaNe ane bhedane gauNapaNe paNa jaNAve to che ja. tethI abheda ane bheda A banne dravyArthikanayanA parivAra che (kuTuMbI che) aMzarUpa che. paraMtu abheda jevo pradhAnapaNe viSaya che tevo bheda pradhAnapaNe viSaya banato nathI. zrI vinayasAgaranA ziSya zrI bhojasAgarakavie banAvelI dravyAnuyogatarkaNAmAM A gAthAnA vivecanamAM kahyuM che ke evaM nayAnnayavicArAcca bhedAbhedagrAhyavyavahAraH sambhavati / tathA nayasaGketavizeSAd grAhakavRttivizeSarUpa upacAro'pi sambhavet / tasmAd bhedAbhedayormukhyatvena pratyekanayaviSayo, mukhyAmukhyatvenobhayanayaviSayarUpaH, upacArazca mukhyavRttivannayaparikaro bhavet, parantu nayaviSayo na bhavati / bhAvArtha pUrve samajAvyA pramANe samAna ja che. koI eka vyakti, bIjI eka vyaktine maLavA mATe bahAragAmathI AvatI hoya, tyAre jo te AvanArI vyakti pratye mUlavyaktine ghaNo bhAva hoya to vAjate-gAjate Dhola-nagArA sAthe, aneka mANaso sAthe jaya jaya nAdano guMjArava karate chate ADaMbara pUrvaka potAne ghera lAve. te ja vyaktine ghera bIjI koI vyakti maLavA mATe bIjA divase Ave, paraMtu te vyakti pratye mUlavyaktine ATalo badho dhAro ke pUjyabhAva nathI. to paNa te bIjI vyakti jyAre ghera Ave tyAre Avo, beso, pANI lAvuM, ItyAdi sAmAnya ucita satkAra to prathamavyakti kare ja. to ja te sujana (sajjana) kahevAya. bhale eka mahemAnane ADaMbarapUrvaka AvakAra Apyo, ane bIjA mahemAnane sAmAnya AvakAra Apyo, paraMtu AvakAra to Apyo ja. tethI ja te AvakAra ApanAra mUlavyakti "sujana" (sajjana) kahevAya che. jo te mUlavyakti eka mahemAnane ADabarapUrvaka lAve. ane bIjA mahemAnane AvakAra paNa na Ape ane apamAna kare, tiraskAra kare, bahAra kADhI muke to te mUlavyakti "sujana" kahevAtI nathI. paraMtu "durjana" kahevAya che. evI ja rIte koI paNa eka naya potAnA mAnelA arthane bhale pradhAnapaNe gAya, ADaMbara sAthe gAya. paraMtu bIjA nayane mAnya je artha che te arthano paNa niSedha na karavArUpe, gharamAMthI bahAra kADhavA rUpa apamAna na karavArUpe paNa jo svIkAra kare to te "sunaya" kahevAya che. anyathA durnaya kahevAya che. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 DhALa-5 : gAthA-6 dravya-guNa-paryAyano rAsa AvA prakArano samAnamArga = (khADA-TekarA vinAnA pAkA roDa rastA jevo) saraLa ane sIdho mArga, zvetAMbara AmnAyane mAnya pramANazAstrone anusAre susaMgata che ane nirdoSapaNe prasiddha che. jemAM kyAMya bhUlabhUlAmaNI nathI. kevaLa sUtrAnusAritA che. suMdara pAkA sImenTanA roDa jevo dhorImArga che. pUjyapAda vAdidevasUrijI mahArAjazrInA banAvelA "pramANanayatattAloka" nAmanA graMthamAM pramANa ane nayonuM svarUpa samajAvatAM teozrI kahe che ke svapa2vyavasayi jJAnuM pramANam = svano (jJAnano) ane parano (yano) nirNaya karAvanArUM je jJAna te pramANa kahevAya che. tenA be bheda che spaSTajJAna te pratyakSapramANa, ane aspaSTajJAna te parokSapramANa, te bannemAM je pratyakSapramANa che. tenA be bheda che. sAMvyavahArika pratyakSa ane pAramArthika pratyakSa. prathamabhedamAM mati-zruta Ave che. ane bIjA bhedamAM avadhi-mana:paryava ane kevaLajJAna Ave che. parokSapramANanA smRti-pratyabhijJA, tarka (Uha) anumAna ane Agama Ama pAMca bhedo che. evI ja rIte nayonA paNa mUla 2 bheda che. dravyArthika ane paryAyArthika. temAM dravyArthikanA 4 bheda ane paryAyArthikanA 3 bheda pU. zrI jinabhadragaNijInA mate vizeSAvazyakabhASyane anusAre che. tenuM citra A pramANe che pramANa pratyakSa pratyakSa parokSa sAMvyavahArika pAramArthika smRti pratyabhijJA tarka anumAna Agama mati zrata vikla sakala kevala avadhi mana:paryava dravyArthika paryAyArthika naigama saMgraha vyavahAra RjusUtra zabda samabhirUDha evabhUta Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-7 2 23 dravya-guNa-paryAyano rAsa tathA pUjya zrI siddhasenajInA mate satiprakaraNanA AdhAre A bane nayonA 3 ane 4 bheda che. pUjya siddhasenajI mahArAjazrInI dRSTie RjusUtranaya paryAyArthika gaNAya che. eTale dravyArthikanA 3 ane paryAyArthikanA 4 bheda teozrInI dRSTie thAya che. "naya"nI vyAkhyA pUjya vAdidevasUrijI mahArAjazrIe pramANanayatattAlokamAM A pramANe ApI che ke- nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzodAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH / taditarAMzapratikSepe tu tadAbhAsatA ca / bhAvArtha pUrvanI jema che. AvuM suMdara ane saraLa nayonuM ane pramANonuM svarUpa zvetAMbara AmnAya mAnya zAstromAM eTale ke pU vAdidevasUrijI kRta pramANanayatattAlokamAM, pUjya jinabhadragaNijI kRta vizeSAvazyakamAM, pUjya siddhasenadivAkarasUrijIkRta sammati prakaraNamAM, ane pUjya upAdhyAya zrI umAsvAtijIkRta tattvArthasUtramAM jaNAveluM che. tathA vaLI AgamomAM paNa A svarUpa jaNAveluM che. tathA yuktisaMgata ane AgamAnusArI paNa A varNana che. chatAM paNa digaMbara AmnAyamAM thayelA zrI devasena AcArye potAnA banAvelA "nayacakra" nAmanA graMthamAM tathA "AlApa paddhatimAM ane mAIladhavalakRta nayacakramAM naya ane upanayonI tathA tarkanayonI ane AdhyAtmikanayonI je kalpanAo karI che. te pANIne DoLavA barAbara che. zAstrapramANa ane yuktipramANathI rahita che. tethI A badhI mithyA kalpanAo che. te viSaya paNa jANavA jevo che. ke jethI tevA mithyAjJAnamAM ApaNe phasAIe nahIM. mATe te digaMbarAcArya zrI devasenAcArya vaDe karAyelA nayacakragraMthamAM je naya. ane upanayonI kalpanAo karI che. te ahIM ame lakhIe chIe. / 60 | chAMDI mAraga e samo, upanaya mukha je kalpaI re ! teha prapaMca paNi jANavA, kahaI te jima jalpaI re ! jJAnadaSTi jagi dekhiI re // pa-7 / gAthArtha- samAna = (khADA-TekarA vinAno) sIdho A mArga choDIne upanaya vigerenI je (digaMbara) bhAIo kalpanA kare che. teha prapaMca (vistAra athavA te mAyAkapaTa) paNa jANavA jevA che. tethI teoe teonA zAstromAM jevuM kahyuM che. te have ame kahIe chIe. / pa-7 || Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 DhALa-5 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- e samo mArga chAMDI karInai, je digaMbara bAla, upacArAdi grahavAnai kAji upanaya pramukha kalpai chache. te prapaMca = ziSyabuddhidhaMdhanamAtra. paNi samAnataMbasiddhAnta chaI. te mATaiM jANavAna kAji kahiche. jima-te jalpaI chaI. svaprakriyAI bolAI thaI. pa-7 | vivecana- digaMbara AmnAyamAM aneka AcAryo thayA che. te judA judA viSayonA sAhityasarjaka banyA che. jema ke adhyAtmanA viSayamAM zrI kuMdakuMdAcArya thayA ke jeoe samayasAra pravacanasAra ane niyamasAra Adi graMtho banAvyA che. kArmagranthika viSayomAM AcArya zrI nemicaMdrAcArya thayA ke jeoe jIvakAMDa ane karmakAMDa svarUpe gommasAra banAvyo che TIkAkAromAM zrI pUjyapAdasvAmI ane amRtacaMdrAcArya thayA ke jeoe tattvArthasUtra ane samayasArAdi upara TIkAo banAvI che. nyAya ane tarkanA viSayamAM akalaMkAcArya ane devasenAcArya thayA. temAMthI devasena AcArye nayonuM svarUpa samajAvanAro "nayacakra" nAmano graMtha banAvyo che. teoe te graMthamAM nayonuM svarUpa savistara paNe lakhyuM che. tathA teoe A nayacakra grantha upara "AlApa paddhati" paNa banAvI che. tathA "mAIlladhavale" prAkRtagAthAbaddha nayacakra graMtha banAvyo che. jenuM nAma "dravyasvabhAva prakAzaka" che. temAM AgamAnusAre cAlI AvatI pUrvAcAryonI praNAlikAne choDIne keTalIka svataMtra kalpanAo nayonI bAbatamAM karI che. te viSaya upara kaMIka nArAjagI batAvatA pUjya upAdhyAyajI mahArAjazrI kahe che ke e samo mArga chAMDI karInaiM, je digaMbara bAla, upacArAdi grahavAnaiM kAji upanaya pramukha kalpaI chai, te prapaMca ziSyabuddhi dhaMdhanamAtra, paNi samAnataMtrasiddhAnta chai. te mATaI jANavAnaiM kAji kahiiM, jima te jalpaI chaI. svaprakriyAi bolai ch| che -7 che. samo = samAna-sarakho arthAt (jyAM khADA TekarA vinAno eka sarakho sapATa DAmbarano roDa hoya tevo sarvathA doSa vinAno) suMdara mArga 7 nayano hovA chatAM paNa, tene choDI karIne, (tene tyajI daIne) je digaMbara AcArya (je vyavahArathI mahAna AcArya ane sAhitya sarjaka hovA chatAM paNa tattvanI bAbatamAM paramArtha jANavAmAM ajANa hovAthI) bAla che. te devasena AcArya potAnA banAvelA "nayacakra" nAmanA graMthamAM tathA "AlApa paddhati" nAmanA graMthamAM upacAra Adine laI levA mATe (upacArano tathA "upacAra uparathI upacAra" vigereno saMgraha karavA mATe) upanaya vigere je kahyuM che. arthAt pa upasarga samIpa arthamAM varte che. tethI nayonI pAse je varte te upanaya, Avo artha karIne upacaritapaNe Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-7 225 kahevAtI vastumAM upanayonI kalpanA karIne jeo nayo tathA upanayo samajAve che. teono A prapaMca (ahIM prapaMca zabda mAyA ane vistAra ema be arthamAM varte che) eTale zAstranI maryAdA bahAra kapolakalpita kalpelI nayo ane upanayonI kalpanArUpa mAyA athavA teonA zAstromAM karelo A niyo ane upanayono vistAra kharekhara to ziSyonI buddhine DoLavA barAbara che. ziSyonI buddhine vadhAre vivAdazIla banAvanAra che. jema durnayo vastunA yathArtha svarUpane samajavA-samajAvavAmAM bAdhA pahoMcADanAra che. tema A manasvIpaNe kalpAyelI kalpanAo paNa vastunA yathArtha svarUpane samajavAmAM nukazAna karanArI che. AvI kalpanAo ApAtaramaNIya (prAraMbhamAM mIThI) lAge. paraMtu dRSTiviparyAsa karanArI che. tethI AtmArthI sujJa puruSo temAM phasAya nahIM te mATe teonA zAstromAM teo jema kahe che. svaprakriyANuM voDa cha = potAnI rIte je kaMI bole che. tema ame ahIM prathama raju karIe chIe. ane tenI rajuAta purI thayA pachI temAM keTalo satyAMza che ? ane keTalo asatyAMza che ? tenI parIkSA paNa AThamI DhALanI AThamI gAthAthI raju karIzuM. prazna- teo, teonA zAstromAM nayonI kalpanA teone jema ThIka lAge tema kare, te mATe teonI kalpanAnI ApaNe ahIM carcA karavAnI zuM jarUra ? uttara- teonuM ane amAruM ema bannenuM zAstra (dvAdazAMgI) eka ja che. ame zvetAMbaro ane teo digaMbaro, Ama bannenuM samAna taMtra (samAna zAstra-eka ja zAstra) che. siddhAnta amArA banneno samAna (eka) ja che. tethI eka ja zAstramAM kahelA padono artha maraDIne koI navo mata calAve to te asahya bane che. zAstrapadonA yathArtha artha uparano rAga A carcA karyA vinA jaMpavA deto nathI. tethI uttama AtmAone AvI mithyA mAyAjALamAM phasAtA rokavA mATe paropakAra arthe ame A carcA zarU karIe chIe. prazna- "teo jima jalpaI" gAthA sAtamInA A padamAM rajU dhAtuno prayoga kema karyo che. "da" zabda lakhyo hota to sAruM kahevAya. uttara- jema gAMDA mANaso, madonmatta mANaso, vikArI-vilAsI mANaso ane ajJAnI bALako jema Ave tema bole, arthAt vivekazUnya bole tene jalpakriyA (babaDavArUpa) kahevAya che. tema ahIM jJAnI thaIne paNa zAstrAtIta manasvI kalpanAo karanArane vyaMgapaNe jalpana kriyAvALA kahevAno graMthakArazrIno Azaya hoya ema lAge che. | digaMbarAcArya zrI devasenajI kRta "nayacakra" graMthamAM tathA "AlApa paddhati" graMthamAM, tathA "mAIla dhavala"nA prAkRta bhASAmAM banAvelA nayacakramAM (dravyasvabhAva prakAzakamAM) 15 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 DhALa-5 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa nayo ane upanayonI kalpanAo potAnA zAstromAM potAnI prakriyA (rIti) mujaba je rIte karI che. te amArI samajAvavAnI nItirIti pramANe have lakhIe chIe. / 61 . -: khAsa sUcanA :pAMcamI DhALanI ADhamI gAthAthI AThamI DhALanI sAtamI gAthA sudhI (pa-8 thI 8-7 sudhI) je kaMI nayo ane upanayonA bheda-prabhedo samajAvAze. te digaMbara AmnAyane anusAre nayacakra graMthanA AdhAre samajAvAya che. tethI A zvetAMbara zAstrAnusAra che. ema samajIne svIkArI levuM nahIM. atizaya vivekadRSTi jAgRta rAkhavI. tathA digaMbara zAstrokta che. ema samajIne dveSabuddhithI badhu khoTu ja che ema paNa mAnI levuM nahIM. je sAcu dekhAya, te svIkAravuM ane je kaMI khoTu dekhAya, tyAMthI citta nivAravu. athavA gurugamathI ja AvA graMthono abhyAsa karavo. nayacakra graMthanI gAthAo AgaLa upara jaNAvavAmAM Avaze. / 61 | nava naya, upanaya tIna I, tarkazAstra anusAro re | adhyAtma vAcai valI, nizcaya na vyavahAro re || jJAnadRSTi jagi dekhiI || 5-8 gAthArtha tarkazAstrane anusAre nava naya ane traNa upAyo che. vaLI adhyAtmazAstrane anusAre nizcaya naya ane vyavahAra naya che. // pa-8 che. Tabo- tehana matai-tarkazAstranaI anusAraI, nava naya anai traNa upanaya chaI. tathA adhyAtmavAcaI-adhyAtmazelII-nizcayanaya vyavahAranaya Ima 2- ja naya kahii | 5-8 vivecana- digaMbara AmnAyamAM prApya che je tarkagraMtho che. tene anusAre 9 nayo che. traNa upAyo che. ane adhyAtma nAmanI dRSTikoNathI joIe to be naya che. jenu vizeSataH varNana AgaLa Ave ja che. tehanaiM mataiM tarkazAstranai anusAraI nava naya anaiM RNi upanaya chai. tathA adhyAtmavAcaiM-adhyAtmazailIiM-nizcayanaya-vyavahAranaya ima 2 ja naya kahiiM // 5-8 // teonA (digaMbaronA) mate tarkazAstro anusAra kula 9 nayo che. 1 dravyArthikanaya, 2 paryAyArthikanaya, 3 nigamana, 4 saMgrahanaya, pa vyavahAranaya, 6 RjusUtranaya, 7 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-9-10-11 227 dravya-guNa-paryAyano rAsa zabdanaya, 8 samabhirUDha naya, 9 evaMbhUtanaya. Ama kula 9 nayo che. tathA sadbhuta vyavahAra upanaya, asabhUta vyavahAra upanaya, ane upacaritAsabhUta vyavahAra upanaya Ama traNa upAyo che. tathA adhyAtmadaSTie eTale ke adhyAtmazailethI 1 nizcayanaya ane bIjo vyavahAranaya che. A badhA nayonA artha tathA tenA bheda-pratibhedo ane te bheda-pratibhedonA artho kramazaH gAthAmAM ja Ave che. eTale ame ahIM vistAra karatA nathI. / 62 / nayacakra" graMthamAM nava niyo ane traNa upAyo vigerene samajAvanArI gAthAo 183 thI 189 A pramANe che do ceva ya mUlaNayA, bhaNiyA, davvatthapajjayatthagayA / aNNe asaMkhasaMkhA, te tabbheyA muNeyavvA // 183 // Naigama saMgaha vavahAra, taha riusUttasaddaabhirUDhA / evaMbhUdA Nava NayA vi, taha uvaNayA tiNNi // 184 // davvattho dahabheyaM, chabbheyaM pajjayatthiyaM NeyaM / tivihaM ca NaigamaM taha, duvihaM puNa saMgahaM tattha // 185 // vavahAraM riusUttaM, duviyappaM sesamAhu ekkekkA / uttA iha NayabheyA, uvaNayabheyA vi pabhaNAmo // 186 // sabbhUdamasabbhUdaM, uvayariyaM ceva duvihasabbhUdaM / tivihaM pi asabbhUdaM, uvayariyaM jANa tivihaM pi // 187 // davvatthiesu davvaM, pajjAyaM pajatthie visayaM / sabbhUdAsabbhUde, uvayariyaM ca du Nava-tiyatthaM // 188 // pajjayaM gauNaM kiccA, davvaM pi ya jo hu gihaNai loe / so davvatthiya bhaNio, vivarIo pjjytthinno|| 189 // pahilo dravyAratha nayo, dasa prakAra tasa jANI re ! zuddha akarmopAdhithI, dravyArthikadhuri ANo re | pa-9 | jima saMsArI prANIyA, siddha samovaDi gaNI I re ! sahajabhAva AgaliM karI, bhavaparyAya na gaNAI re || pa-10 | utpAdavyaya gauNatA, sattA mukhya ja bIjaI re | bheda zuddha dravyArthi, dravya nitya jima lIjaI re pa-11 | Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 DhALa--pa : gAthA-12 dravya-guNa-paryAyano rAsa trIjo zudgha dravyAratho, bheda kalpanAhIno re / jima nijaguNa paryAyathI, kahii dravya abhinno re || jJAnadRSTi jiMga dekhii. // 5-12 // gAthArtha- nava nayomAM pahelo dravyArthika naya che. tenA 10 bheda che. ema jANo. temAM karmopAdhirahita zuddha dravyArthika naya prathama jANavo. 5-9 jema saMsArI sarve jIvo siddhanI samAna che. jIvanuM je svAbhAvika svarUpa che. tene mukhya karIne sAMsArika paryAyo na gaNIe. 5-10 utpAda ane vyayane gauNa karIne sattAnI pradhAnatAvAlo zuddha dravyArthikanaya A bIjo bheda jANavo. jema ke sarve dravyo nitya che. Ama jANavuM te. 5-11 bheda kalpanA rahita zuddha dravyArthikanaya nAmano trIjo beda jANavo. jema ke pota potAnA guNa ane paryAyothI dravya abhinna che Ama jANavuM. te... 5-12 Tabo- dravyArthanaya 1, paryAyArthanaya 2, naigamanaya 3, saMgraha naya 4, vyavahAra naya 5, RRjusUtranaya 6, zabdanaya 7, samabhirUDha naya 8, evaMbhUtanaya 9, e nava nayanAM nAma. tihAM pahilo dravyArthikanaya, tehanA dasa prakAra jANavA. te dravyArthikanayanA dasa bhedamAMhi ri kahatAM pahilAM, '"akarmopAdhithI zuddha dravyArthikanaya'' manamAMhi ANo. "karmopAdhirahita zuddha dravyArthikanaya' e prathamabheda. II 5-9 II ehano viSaya dekhADaiM chaU, jima saMsArI prANIyA sarva siddhasamAna gaNiiM. sahajabhAva je zuddhAtmasvarUpa, te AgaliM karInaiM, tihAM bhava paryAya, je saMsAranA bhAva, na gaNiiM. tehanI vivakSA na karaiM. e abhiprAyaiM dravyasaMgrahaU kahiuM chaiM. maggaNaguNaThANehiM ya, caudasahiM havaMti taha asuddhaNayA / viLayA saMsArI, savva suddhA haiM muLayA // 3 // // -20|| utpAda 1, naiM vyaya 2nI, gauNatAuM, anaiM sattA mukhyatAu bIjo bheda zuddha dravyArthano jANavo. "utpAddavyayanauLatyena sattAgrAha: zuddhadravyAdhi:" e bIjo bheda. ehanaiM mati-dravya nitya lIjaiM, nitya te trikAlaU avicalita rUpa, sattA mukhya letAM e bhAva saMbhavaI. paryAya pratikSaNa pariNAmI chaI. to paNi jIvapudgalAdi dravyasattA kadApi calatI nathI. || 5-11 || Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-12 229 trIjo bheda, bhedakalpanAi hIna-zuddhadravyArtha. "evanyunAhita zuddha dravyaIja" rUti tRtIyo meda- jima eka jIva-puSNalAdika dravya nija guNa paryAyathI abhinna kahiiM. bhinna chaI paNi tehanI arpaNA na karI. abhedanI arpaNA karI. te mArTi abhinna e 3 bheda zuddha. I 5-12 ) vivecana- digaMbara AmnAyamAM zrI devasena AcAryazrata "nayacakra" nAmanA graMthanI aMdara kula 9 nayo jaNAvyA che. te 9 nayonAM nAmo tathA temAMnA prathamabhedanA pratibhedo A pramANe che. dravyArthanaya 1, paryAyArtha naya 2, naigama naya 3, saMgraha naya 4, vyavahAranaya 5, RjusUtranaya 6, zabdanaya 7, samabhirUDha naya 8, evambhUtanaya 9. e navanayanAM nAma. tihAM pahilo-dravyArthika naya, tehanA dasa prakAra jANavA. te dravyArthikanayanA dasa bhedamAMhiM dhuri kahatAM pahilA, "akarmopAdhithI zuddha dravyArthika' manamAMhiM ANo. karmopAdhirahitaH zuddha vyArthiva' i prathama me. -2 1 dravyArthikanaya, 2 paryAyArthikanaya, 3 naigamana, 4 saMgrahanaya, 5 vyavahAranaya, 6 RjusUtranaya, 7 zabdanaya, 8 samabhirUDhanaya, ane 9 evaMbhUtanaya. A mUlabhUta nava nayonAM nAmo jANavAM. dravyane pradhAnapaNe jonArI (ane paryAyone gauNapaNe jonArI) je dRSTi te dravyArthikanaya. evI ja rIte paryAyane pradhAnapaNe ane dravyane gauNapaNe jonArI je dRSTi te paryAyArthikanaya kahevAya che. zeSa nayonA artha AgaLa upara yathAsthAne samajAvIzuM. tyAM prathamabheda je dravyArthikAya che. tenA 10 prakAra jANavA. 1. kapAdhinirapekSa zuddha dravyArthikanaya 2. utpAdavyayanirapekSa zuddha dravyArthikanaya. 3. bhedakalpanAnirapekSa zuddha dravyArthikanaya. 4. karmopAdhisApekSa azuddha dravyArthikanaya. 5. utpAdavyaya sApekSa azuddha dravyArthikanaya. 6. bheda kalpanA sApekSa azuddha dravyArthikanaya. 7. anvaya dravyArthikanaya. 8. svadravyAdigrAhaka dravyArthikAya. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 DhALa-5 : gAthA-12 dravya-guNa-paryAyano rAsa 9. paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya. 10. paramabhAvagrAhI dravyArthikanaya. dravyArthikanayanA A 10 bhedomAMthI dhuri eTale prathamabheda je che. tenuM nAma "akarmopAdhithI zuddha dravyArthikanaya" eTale ke karmonA udayathI utpanna thanArI jIvanI je citra-vicitra avasthAo che. tenI vivakSA na karatAM mULabhUta zuddha Atmadravya kevuM che ? te jANavuM. jema kAdavathI kharaDAyelA sphaTikanA goLAne cAre tarapha kAdava hovA chatAM paNa tenI aMdara suMdara-zuddha ane kiMmatI sphaTikano goLo che. Ama samajIe chIe. ane tethI ja kAdavamAM paNa hAtha nAkhIne goLAne laIe chIe. tema ahIM (namadi mA ) manamAM A prathamabheda jANavo. A prathamabhedanuM nAma "kapAdhirahita zuddha dravyArthikanAya" athavA karmopAdhinirapekSa zuddha dravyArthikana" || pa-9 || ehano viSaya dekhADai chai- jima saMsArI prANiyA sarva siddhasamAna gaNiiM. sahajabhAva je zuddhAtmasvarUpa, te AgaliM karInaiM. tihAM bhavaparyAya je saMsAranA bhAva, te na gaNiiM. tehanI vivakSA na karIiM e abhiprAyaI kahiuM chai maggaNaguNaThANehiM ya, caudasahiM havaMti taha asuddhaNayA / viyA saMsArI, savva yuddha du suddhAyA che 23 | i-20 || vivecana- A prathama bhedano viSaya (udAharaNa) jaNAve che. jema sarve paNa saMsArI AtmAo potAnA mULabhUta svarUpanI apekSAe siddhaparamAtmAnI samAna che. ema jANavuM. anaMtajJAna anaMtadarzana vigere je je zuddha AtmasvarUpAtmaka sahajabhAva (svAbhAvika) bhAva che. tene AgaLa karIne (pradhAna karIne-mukhya karIne) je je karmodayajanya sAMsArika paryAyo che. deva-manuSya-tiryaca-nArakI-rogI-nirogI-sukhI-duHkhI-rAjA raMka Adi karmodayajanya sAMsArika je je paryAyo che. te paryAyonI vivakSA na karIe. to A prathamabheda jANavo. A ja abhiprAyane dhyAnamAM rAkhIne dravyasaMgraha nAmanA graMthamAM digaMbarAcArya siddhAnta cakravartI zrI nemicaMdrajIe kahyuM che ke mArgaNAsthAnako ane guNasthAnako vaDe jIvo 14 prakAranA che. (athavA mArgaNAvaDe 62 prakAranA che) ItyAdi zAstromAM je kahyuM che. te azuddhanayo che. tathA sarve saMsArI jIvo (mUlasvarUpe siddhaparamAtmAnI samAna) zuddha ja che. Ama je nayo kahe che te zuddhanayo jANavA. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--pa : gAthA-12 231 ahIM TabAmAM lakhelI prAkRtagAthA "dravyasaMgraha' nAmanA graMthanI che. ane te graMtha zrI nemicaMdrAcArye banAvelo che. // 5-10 || utpAda 1, naI vyaya 2, nI gauNatA, anaI sattAmukhyatAiM bIjo bheda zuddhadravyArthano jANavo. "utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zuddhadravyArthikaH " e bIjo bheda. vivecana- dravyArthikanayano have bIjo bheda samajAve che. utpAda ane vyaya, A bannenI jyAM gauNatA che. ane sattAdharmanI jyAM mukhyatA che. te zuddha dravyArthika nAmano bIjo bheda jANavo. prathama bhedamAM AtmAnA zuddha svarUpanI pradhAnatA hatI. karmanA udayajanya citra-vicitra paryAyonI avivakSA hatI. jyAre A bIjA bhedamAM sattAnI pradhAnatA che. ane utpAda-vyayanI gauNatA che. "zuddhasvarUpa" e dravyanuM potAnuM svarUpa che. eTale dravyanI sAthe sIdho saMbaMdha dharAve che. anya koInI apekSA te rAkhatuM nathI. jyAre A sattAne pradhAna karavAmAM kALa dravyanI apekSA rahe che. kAraNa ke A sattA anAdi-anaMta che. Ama bolAya che. eTale kALanI apekSA Ave che. zuddhadravyArthikanayano utpAda-vyaya sAthe saMbaMdha hoto nathI. tenI dRSTi dravya pratye ja pradhAnatAe pravarte che. A naya sadA Ama ja kahyA kare che. "sarve dravyo nitya che" tethI A nayanuM nAma "utpAvyayanauLandrena sattAgrAhI: zuddha dravyAdhi" naya che. A nAmavALo A bIjo bheda naya che. enaI matiM dravya nitya lIjaiM. nitya te trikAlaI avicalitarUpa. sattA mukhya tAM e bhAva sambhavaiM. paryAya pratikSaNa pariNAmI chai, to paNi jIvapudgalAdika dravyasattA picanatI nathI. / - / 1 A nayanA mate "save dravyo nitya" jANavAM. nitya eTale ke traNe kALe je avicalitasvarUpa che te, sarve paNa dravyo traNe kALe potapotAnA dravyapaNAnA svarUpamAM sadA rahe che. kyAreya paNa calita thatAM nathI. dravyonI sattAne mukhya karatAM A bhAva samajAya che. jo ke sarve dravyomAM potapotAnA paryAyo pratikSaNe pariNAma (utpAda-vyaya) pAme che. badalAtA ja rahe che. to paNa sarve dravyonuM mULabhUta dravyasvarUpa kadApi calita thatuM nathI. jema ke jIvadravyanI jIvadravyapaNAnI sattA ane pudgaladravyanI pudgaladravyapaNAnI sattA kyAre ya paNa cAlI jatI nathI. aneka aneka paryAyo badalAvA chatAM mUlabhUta dravya pote potAnA svarUpamAM sadA rahe che AvI samajaNa A naya karAve che. // 5-11 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 DhALa-5 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa trIjo bheda, bhedakalpanAI hIna zuddhadravyArtha. "bhedakalpanArahitaH zuddhadravyArthikaH" iti tRtIyo bhedaH jima-ekajIvapudgalAdikadravya nijaguNaparyAyathI abhinna kahiiM. bheda chaI, paNi-tehanI arpaNA na karI. abhedanI arpaNA karI. te mATi abhinna. e traNa bheda zuddha / pa-22 | vivecana- dravyArthikanayano have trIjo bheda samajAve che. dravyArthikanayano je trIjo bheda che. te bhedakalpanAthI rahita zuddha dravyArthika naya che. vAstavikapaNe jo ke dravyathI guNo ane paryAyo ekAnta bhinna ke ekAnta abhinna nathI. paraMtu bhinnabhinna ema ubhayAtmaka che. to paNa bhedanI kalpanA nahI karanAra (arthAt bhedanI kalpanAne gauNa karanAra) ane abhedanI kalpanAne pradhAna karanAra A naya che. A nayanuM nAma bheda kalpanArahita zuddha dravyArthikanaya che. jema ke koI paNa eka jIvadravya athavA eka pudgala dravya Adi koIpaNa dravya, pota potAnA guNothI ane potapotAnA paryAyothI abhina che. Ama je kahevuM te A nayano viSaya che. A naya jyAre abheda kahe che. tyAre bheda paNa avazya che ja. paraMtu te bhedanI arpaNA (pradhAnatA) na karI. ane je abheda che tenI arpaNA (pradhAnatA) karI. te mATe A naya "abhina" ne kahenAro che Ama kahevAya che. A jaNAvelA traNe bhedo zuddha che ema jANavuM. kAraNake A dravyArthikanaya cAle che. te naya dravyane pradhAnapaNe kahe e potAnA gharamAM varte che. dravyanuM siddhasamAna svarUpa, ke dravyanI dhruvatA, ke dravyano svaguNa paryAyathI abheda kahevo A badhuM A nayanuM potAnuM ghara che. tethI potAnA gharamAM ja vartato A naya A samaye zuddha kahevAya che. mATe prathamanA A traNa bhedo zuddha che. have pachInA traNa bhedo A traNabhedathI barAbara viparItapaNe che. tethI te traNe bhedo azuddha che. // pa-12 | | 63-64-65-66 azuddha karmopAdhithI, cotho ehano bhedo re ! karmabhAvamaya AtamA, jima krodhAdika vedo re | jJAnadRSTi jagi dekhi / pa-13 .. gAthArtha- azuddha karmopAdhirUpa cotho bheda A nayano jANavo. jema ke A AtmA karmabhAvamaya (karmonA udayathI thayelA svarUpamaya) che. dAkhalA tarIke krodha Adi karato AtmA krodhAdika bhAvamaya che. / pa-13 | Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-13 233 Tabo- cotho ehano-dravyArthikano bheda upAdhithI azuddha kahevo. - sApekSo'zuddhadravyArthikaH iti caturtho bhedaH / jima krodhAdika-karmabhAvamaya AtamA vedo cho-jANo cho. jivAraI- je dravya, je bhAvaI pariNamai. tivArai te dravya, tanmaya kari jANavuM. jima loha agnipaNai pariNamiu, te kAliM-loha agnirUpa karI jANavuM. Ima krodhamohanIyAdi karmodayanaI avasaraI krodhAdibhAvapariNata AtmA krodhAdirUpa karI jANavo. ata eva AtmAnA 8 bheda siddhAntamAM prasiddha chaI. II 5-13 II vivecana- A dravyArthikanaya jyAre jyAre dravyane ane dravyanA potAnA sahajasvarUpane pradhAna karIne pravarte che. tyAre tyAre te naya potAnA gharamAM pravartato hovAthI zuddhanaya kahevAya che. A kALe anya anya dravyonA mizraNathI athavA pratApathI A vivakSitadravyanuM je vikRta svarUpa baneluM hoya che. te svarUpane jovAmAM jANavAmAM A naya udAsIna rahe che. paraMtu jyAre jyAre anyadravyonA mizraNathI ane pratApathI A vivakSita dravyanuM je azuddha svarUpa banyuM hoya che. tenA tarapha najara karanAro, tene jonAro A naya jyAre bane che tyAre te azuddhanaya kahevAya che. anyadravyanA mizraNathI thayeluM svarUpa paNa A nayane levuM paDe che. kAraNake bhale anya dravyanA mizraNathI thayuM. paraMtu Akhare svarUpa to vivakSita dravyanuM ja thayuM che. jema kalaranA mizraNathI bhale pANI kALa-lIla-lAlapILu banyu hoya. paraMtu te pANI tevuM banyuM che. e to hakikata ja che. tethI A naya jyAre anya dravyanA mizraNathI thayelA svarUpane jonAro bane che. tyAre te paragharanI apekSAvALo banelo hovAthI azuddha naya kahevAya che. A vAta samajAve che. cotho ehano-dravyArthikano bheda karmopAdhithI azuddha kahevo. "karmopAdhisApekSo' zuddha dravyArthika" iti caturtho bhedaH / jima krodhAdika-karmabhAvamaya AtamA vedo cho-jANo cho. ji-vAraiM, je dravya, je bhAvaI pariNaiM. ti-vAraiM, te dravya, tanmaya kari jANavaM. A dravyArthikanayano cotho bheda kapAdhinI sApekSatAvALo hovAthI azuddha jANavo. prathamanA traNe nayo padArthanA je svarUpane samajAvavAmAM udAsIna che. te svarUpane A pAchaLalA traNe nayo pradhAnatAe mAnya rAkhe che. A rItie A cotho bheda prathamabhedathI viparItapaNe che. pUrvabaddha karmonA udayathI jIva dravyanuM je je svarUpa banyuM che. tenI vivakSA karanAro, tenI pradhAnatA karanAro A naya che. tethI A nayanu " pAthisApekSa azuddhivyArthinI" evuM nAma kahevAya che. A dravyArthikanayano cotho bheda che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 DhALa-5 : gAthA-14 dravya-guNa-paryAyano rAsa jema ke krodhAdika karmodayajanya bhAvapaNe pariNAma pAmelo jIva tevo tevo jANavo joIe. krodhabhAvane vedato jIva krodhAtmA, mAnabhAvane vedato jIva mAnAtmA, mAyAne anubhavato AtmA mAyAtmA. Ama, je vAre (je kALe) je dravya je bhAve pariNAma pAmyuM hoya, te kAle te dravya tanmaya karIne (te bhAve) che. ema jANavuM joie. jima-loha agnipaNaiM pariNamiuM, te kAliM-loha agnirUpa karI jANavU. imakrodhamohanIyAdikarmodayanaI avasaraI krodhAdi bhAvapariNata AtmA krodhAdirUpa karI jANavo. ata eva AtmAnA (8) ATha bheda siddhAntamAM prasiddha chaiM. // 5-13 // jema ke loDhuM agnipaNe pariNAma pAmyuM chatuM te kAle te loDhu dravya paNa agnisvarUpa banyuM cheAma jANavuM. loDhAno eka goLo agnimAM atyanta tapAvyo chato lAlacoLa banyo hoya tyAre te tapeluM loDhuM agni ja che. agninuM je kAma dAha ApavAnuM (bALavAnuM) che. te kAma tapelo goLo kare che. Ama jANavuM. A rIte krodha mohanIya, mAna mohanIya Adi te te karmonA udayanA avasare A AtmA krodhAdibhAve pariNAma pAmyo chato (potAnA asalI svarUpe siddha samAna hovA chatAM paNa) krodhAdirUpa A AtmA che. krodhI, mAnI, mAyAvI che. ema karIne je jANavuM. te A nayano viSaya che. agnithI tapelo loDhAno goLo, loDhAno hovA chatAM A "agnino goLo che" ema je kahevAya che. te A nayano viSaya che ema jANavuM. A kAraNathI AgamazAstromAM AtmAnA ATha bhedo jaNAvyA che. prazamarati prakaraNamAM gAthA 198 thI 202mAM 1 dravya, 2 kaSAya, 3 yoga, 4 upayoga, 5 jJAna, 6 darzana, 7 cAritra ane 8 virya, Ama ATha prakArano AtmA jaNAvela che tathA bhagavatIjI sUtranA 12mA zatakanA 10mA udezAmAM paNa AtmAnA A AThabheda jaNAvyA che. A nayano viSaya che. 67 te azuddha valI pAMcamo, vyaya-utpatti sApekho re | utpAda vyaya dhruva-ekaI samaI dravya jima pekho re | jJAnadRSTi jagi dekhiI / pa-14 | gAthArtha- utpatti ane vyayanI apekSAvALo azuddha evo pAMcamo bheda jANavo. jema ke koIpaNa dravya eka samayamAM utpatti vyaya ane dhruva Ama traNe dharmavALuM che. Ama kahevuM. te pa-14 . Tabo- te dravyArthika bheda pAMcamo vyaya utpatti sApekSa jANavo. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-5 : gAthA-14 "tyavyithApekSattAprAhizuddhadravyathA" pamaH | jima-eka samayai dravya utpAda-vyaya-dhrauvya rUpa kahiI. je kaTakAdhutpAdasamaya, teha ja keyUrodivinAzasamaya, anai kanakasattA to avarjanIya ja chai. "evaM sati-trailakSaNagrAhakatvenedaM pramANavacanameva syAt, na tu nayavacanam" iti ceta ? na, "mukhyagauNabhAvenaivAnena nayena trailakSaNyagrahaNAt, mukhyatayA svasvArthagrahaNe nAnAM saptamamunaiva vyApArAt'' -64 | vivecana- dhruvane (sattAne) to dravyArthikanaya mAnya rAkhe ja che te to tenuM potAnuM ghara che. paraMtu jyAre te utpAda ane vyayane paNa mAnya rAkhe che tyAre te potAnA gharathI (kSatrathI) bahAra jAya che. eTale te azuddha kahevAya che. A dravyArthikanayano pAMcamo bheda che. te dravyArthika bheda pAMcamo, vyaya-utpattisApekSa jANavo. utpAda-vyayasApekSasattAgrAhako'zuddhadravyArthikaH paJcamaH / jima-ekasamayaiM dravya-utpAdavyayadhrauvyarUpa kahiiM. je kaTakAdyutpAdasamaya, teha ja keyUrAdivinAzasamaya, anaiM kanakasattA avarjanIya ja chavuM. vyaya ane utpattinI apekSA vALo je dravyArthikanaya, te dravyArthika nayano pAMcamo bheda jANavo. tenuM nAma "utpavyayasApekSa sattA praha azuddha vyAdhinaya" jANavo. A bheda bIjA bhedathI viparIta che. dareka ThekANe arthane anusarIne ja nAmo pADavAmAM AvyAM che. jema ke koI paNa eka samayamAM dravya haMmezAM utpattivyaya ane dhrauvya rUpe Ama, tritaya svarUpe ja che. jema ke sonAnuM eka keyUra che. tene bhAMgIne kaTaka nAmano alaMkAra banAvyo. temAM je samaye kaTakAlaMkAranI utpatti thAya che. te ja samayamAM keyUrAlaMkArano vyaya paNa avazya thAya ja che. ane kanakanI sattA to avarjanIya ja che. arthAt kanakanI sattA to svIkArelI ja che. Ama traNe eka samayamAM che ja, AvuM mAnavuM te A nayano viSaya che. - paryAyArthikanaya to A utpAda ane vyayane mAne ja che. paraMtu jyAre dravyArthikanayavALAne Ama puchavAmAM Ave ke sonAmAM je A kaTaka-keyurano utpAda-vyaya thato dekhAya che te che ke nahI ? to A "utpAda vyaya nathI ja' ema to kahI zake ja nahIM. kAraNa ke jagatmasiddha che. pratyakSapramANathI prasiddha che. ane sAkSAt dekhAya Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-14 236 dravya-guNa-paryAyano rAsa che. eTale A dravyArthikanayane paNa "hA che" ema kahIne A utpAda-vyayane svIkAravA ja paDe che. paraMtu potAnI dRSTi dravya pradhAna hovAthI A je svIkAravuM paDe che te gaNapaNe svIkAre che jema potAnI mAtA mRtyu pAmyA pachI potAnA pitA bIjIvAra lagna kare to te navI AvelI potAnA pitAnI patnIne bALaka mAtA ja kahe che paraMtu janmadAtA mAtAnI jevI vAtsalyabharavRttithI nahIM. eTale janmadAtA mAtAne mAtA kahevI te mukhya che. ane pitAnAM bIjI vAranA lagnathI AvelI strIne potAnA pitAnI patnI hovAthI mAtA kahevI te gauNa che. kAraNa ke tyAM tevuM vAtsalya nathI. A rIte A dravyArthikanaya dhruvane to mAne ja che. paraMtu te potAnuM ghara hovAthI) pradhAnapaNe mAne che. ane utpAdavyayane paNa (padArthamAM tevuM svarUpa hovAthI) mAnavA paDe che paraMtu gauNa paNe svIkAre che. A rIte eka samayamAM dravyane traNe lakSaNavALuM mAnavuM (ekane pradhAnapaNe ane ene gauNapaNe) te A nayano viSaya che. prazna- "evaM sati-trailakSaNyagrAhakatvenedaM pramANavacanameva syAt, na tu nayavacanam" rUti vet = jo A pramANe A pAMcamA bhedavALI dravyArthika naya utpAda-vyaya ane dhrauvya Ama traNe lakSaNone eka samayamAM sAthe svIkAre to tene naya kema kahevAya ? te to pramANa kahevAya. kAraNake eka aMzane mAnya rAkhe tene ja naya kahevAya che. sarva aMzone svIkAre te to pramANa kahevAya che. tethI A vacana traNe lakSaNonuM grAhaka banavAthI pramANa vacana kahevAze. paraMtu nayavacana kahevAze nahIM ane A bhedo to nayanA cAle che. Ama koI pUche che. uttara- na, mukhyagauNabhAvenaivAnena nayena trailakSaNyagrahaNAt, mukhyatayA svasvArthagrahaNe nayAnAM saptabhaGgImukhenaiva vyApArAt // 5-14 // uparokta tamAro prazna barAbara nathI. kAraNa ke dravyArthikanayano A pAMcamo bheda utpAda-vyaya ane dhrauvya, Ama traNe lakSaNone avazya svIkAre to che ja, paraMtu utpAdavyayane gauNapaNe ane dhrauvyane mukhyapaNe, Ama mukhya-gauNabhAva dvArA ja A navaDe traNe lakSaNo grahaNa karAyAM che. paraMtu traNe lakSaNone mukhyapaNe svIkArAyAM nathI. sarva aMzone jo mukhyapaNe svIkAre to te pramANa kahevAya che. evuM ahIM nathI. ahIM to be dharmo gauNapaNe ane eka dharma mukhyapaNe svIkArAyA che. eTale A naya ja kahevAya che paraMtu pramANa kahevAto nathI. tathA vaLI jo koI paNa naya bIjA nayonI mAnyatAne Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa 237 gauNapaNe paNa na svIkAre to te naya, naya ja nathI raheto, paraMtu durnaya banI jAya che. pramANa-nA-durnaya A traNemAM A ja bheda samajavA jevo che. pramaFsarva dharmone pradhAnapaNe grahaNa kare. gauNa-mukhyabhAva na kare. amuka dharmane mukhya, ane amuka dharmane gauNa, Ama gauNamukhyabhAva kare. Turnaamuka dharmane ja svIkAre, Itara dharmono niSedha ja kare. pakSapAtI dRSTi. pramANavacana jema sarva dharmone pradhAnapaNe prakAzita karIne saptabhaMgI dvArA vastunuM pUrNa svarUpa prakAzita kare che. tevI ja rIte nayavacana paNa pota-potAnA mukhyapaNe mAnelA arthane mukhyapaNe grahaNa karavA dvArA ane zeSa bhAvone gauNapaNe jaNAvavA dvArA Ama mukhyAmukhyapaNe karIne sarva bhAvone AzrayI saptabhaMgI batAvavA dvArA vastunA pUrNa svarUpane (ekasvarUpa mukhya ane bIju svarUpa gauNa ema pUrNa svarUpane) jaNAvavAno vyApAra kare ja che. paryAyArthikanayano je viSaya che. te viSayane dravyArthikanaya jo gauNapaNe paNa mAnya rAkhe to ja te naya sunayapaNAne pAme che. / 68 || gahata bhedanI kalpanA, chaThTho teha azuddho re | jima AtamanA bolii, jJAnAdika guNa zuddho re || jJAnadeSTi jagi dekhiI / pa-15 | gAthArtha- bhedanI kalpanAne grahaNa karanAro azuddha evo chaThTho bheda jANavo. jema zuddha evA jJAnAdika guNo AtmAnA che. Ama bolavuM te. || 5-15 || Tabo- bhedanI kalpanA grahato chaThTho azuddha dravyArthika jANavo. jima jJAnAdika zuddhaguNa AtmAnA boliI. IhAM SaSThI vibhakti bheda kahiI chaI. "fmakSo: pAtra" tiva, anaiM bheda to guNa-guNinai chaI nahIM, me nyanAsApekSAdrivyafI: paSTaH # -2 / vivecana dravyArthikanayano have chaThTho bheda kahe che. A bheda trIjA bhedathI viparIta che. trIjA bhedamAM bhedane gauNapaNe ane abhedane pradhAnapaNe mAnya rAkhavAmAM Avyo hato, A chaThThA bhedamAM abhedane gauNa karIne bhedane pradhAnapaNe kalpavAmAM Ave che. te vAta jaNAve che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 DhALa-5 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa bhedanI kalpanA grahato chaThTho azuddha dravyArthika jANavo. jima jJAnAdika zuddhaguNa AtmAnA boliI. ihAM SaSThI vibhakti bheda kahii chai. "bhikSoH pAtram" itivat, anaiM bheda to guNa-guNinaI chai nahIM. bhedakalpanAsApekSo'zuddhadravyArthikaH SaSThaH // 5-15 // A nayanuM kahevuM che ke jJAna ane AtmA, rUpAdika ane pugala, Ama guNaguNI vacce jo abheda ja mAnavAmAM Ave to "jJAnavALo AtmA" "rUpa-rasAdivALuM pudgala" AtmAnuM jJAna" "pugalanA rUparasAdiguNo" tathA AtmAmAM jJAnAdiguNa che. pudgala dravyamAM rUpAdiguNo che. AvA AvA je je bhedasUcaka vyavahAro jagatamAM thAya che. te sarve vyavahAro khoTA (mithyA) Tharaze. ane AvA vyavahAro jagatsiddha hovAthI mAnyA vinA paNa cAle nahIM. tethI A dravyArthikanayane A bhedapradhAnavacano mane kamane paNa svIkAravAM paDe che. mATe bhedapradhAna vacanonI kalpanAne grahaNa karato A azuddha dravyArthikanayano chaThTho bheda jANavo. jema ke "jJAnAdika zuddha guNo AtmAnA che" Ama bolIe te. A dravyArthikanaya hovAthI abhedane to mAnya rAkhe ja che. paraMtu bhedane paNa svIkArato chato A chaThTho bheda thAya che. saMskRta bhASAmAM jyAM jyAM SaSThI vibhaktino prayoga thAya che. tyAM tyAM bhedanI vivekSA hoya che. jema ke- "sAdhunuM pAtra" ahIM sAdhu ane pAtra A banne vastu atyanta judI che. tevI ja rIte "mArUM vastra" "tAru vAsaNa" "teno ghaTa" ItyAdi vAkyomAM bhinna dravyomAM jevo bhedano bodha thAya che. tenI jevo bheda to guNaguNImAM hoto nathI. tathA paryAya-paryAyavAnamAM paNa tevo bheda hoto nathI. chatAM vivakSAthI bheda bolAya che. jema ke "caitranuM jJAna" "sonAnuM kaDu" "mATIno ghaDo" A udAharaNomAM sAdhu ane pAtra jema bane bhinna bhinna padArtho che tema jIva ane jJAna, sonuM ane kaDu tathA mATI ane ghaTa (tenA jevA) atyanta bhinna padArtho nathI. chatAM vivakSAmAtrathI bhedanI kalpanA karavAmAM Ave che. "sAdhunu pAtra" ityAdi vAkyomAM bhedanI pradhAnatA che. svasvAmIsaMbaMdhathI thanArA abhedanI gauNatA che. jyAre "jIvanuM jJAna" "sonAnuM kaDuM" ityAdi vAkyomAM bheda vivakSAe jaNAya che. kAraNake A badhAM udAharaNo guNa-guNInAM ane paryAya-paryAyavAnanAM che. tethI ahIM be dravya jevo bheda nathI. paraMtu bheda avazya jaNAya che tethI dravyArthikanayano A chaThTho bheda "bhedakalpanA sApekSa azuddha dravyArthikana" lAgu paDe che. A naya dravyArthika hovA chatAM paNa paryAyArthikanayanA viSayane jaNAve che. tethI te naya azuddha kahevAya che. A pramANe traNa azuddha ane traNa zuddha ema kula 6 bhedo dravyArthikanayanA samajAvyA. // 69 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-5 : gAthA-16 239 dravya-guNa-paryAyano rAsa anvaya dravyArthika kavio, saptama eka svabhAvo re dravya eka jima bhAkhiI. guNaparyAyasvabhAvo re || jJAnadRSTi jagi dekhiI / pa-16 | gAthArtha- dareka dravyo ekasvabhAvavALAM che. eTale guNaparyAyanA svabhAvavALAM che. Ama A "anvayadravyArthikana" kahevAya che. je pa-16 || Tabo- sAtamo anvaya dravyArthika kahio. je ekasvabhAva bolAI. jima eka ja dravya, guNaparyAya svabhAva kahiI.guNa-paryAyanai viSayai dravyano anvaya chaimata va dravya jANi, dravyAthadazaThaM "tadanugata sarva guNa paryAya jANyA" kahiche. jima sAmAnya prayAsatti paravAdI "sarva vyakti jANI" kahaI, tima IhAM jANavuM. anvaya dravyArthika nayaH saptamaH || 5-10 || vivecana- dravyArthikanayanA kula 10 bhedo che. te paikI 3 zuddha ane 3 azuddha ema 6 bhedo kahIne have sAtamo "anvaya dravyArthika naya" samajAve che. sAtamo anvayadravyArthikanaya kahio. je eka svabhAva bolai, jima eka ja dravya, guNaparyAyasvabhAva kahiiM, guNaparyAyanaiM viSayaI dravyano anvaya chai, ata eva dravya jANiM, dravyArthAdezaiM "tadanugata sarvaguNa paryAya jANyA" kahiiM. jima sAmAnya prattyAsatti paravAdI "sarva vyakti jANI" kahai, tima ihAM jANavaM. anvayadravyArthika nA: sama: | -6 | have sAtamo anvayadravyArthikanaya kahe che. sarve dravyo potAnA niyata evA "eka svabhAvavALAM" ja che. dareka dravyono zuM niyata eka svabhAva che ? to jaNAve che ke dareka dravyamAM "guNa-paryAyonuM hovuM. eTale ke guNa-paryAyavALApaNuM" arthAt pratisamaye jJAnAdiguNonI kSayopazamane anusAra hAni-vRddhi thavA chatAM te guNomAM, ane audayikabhAvane anusAre paryAyo palaTAvA chatAM paNa te paryAyomAM dravyanuM hovuM, dravyanuM vartavuM, dravyano anvaya hovo. te A nayano viSaya che. jema maNakAo badalAya, paNa temAM mALA tenI te ja rahe che. tema badalAtA paryAyomAM dravyano je anvaya che (dravyanuM hovApaNuM je che.) tene je jaNAve te anvayaMdravyArthikanaya jANavo. dravyano A ja ekasvabhAva che ke hAni-vRddhi paNe badalAtA guNomAM ane audayikabhAve badalAtA paryAyomAM tenuM te ja eka dravya varte che. Ama guNa-paryAyamaya Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 DhALa-5 : gAthA-17 dravya-guNa-paryAyano rAsa - te svabhAvavALuM je dravya kahIe te, eTale ke guNone viSe ane paryAyone viSe dravyano anvaya joDavo. te A naya che. mata pad = A kAraNathI ja "dravya jANyuM" eTale ke dravyArthikanayanA AdezathI tanu ta = te dravyamAM rahelA sarve guNa-paryAyo paNa jANyA. A vAta eka dAkhalo ApIne samajAve che ke paravArI = taiyAyika Adi anyadarzanakAro jema "sAmAjipratyAtti" e karIne eka ghaTa joye chate "sarva ghaTa vyakti jANI" = sarva ghaTane jANe che. arthAt koIpaNa mANasane eka ghaTa jaNAve chate AvA AvA AkAranA je je hoya te badhA ghaDA kahevAya ema samajAI ja jAya che. kAraNake cakSane ghaTatvanI sAthe sannikarSa thAya che. ane te ghaTatva sakalaghaTa sAthe saMbaMdha dharAve che. bIjA ghaTanA bodha kALe pharIthI ghaTanuM jJAna karAvavuM paDatuM nathI. tethI jema eka ghaTanA jJAnathI sarva ghaTavyaktinuM jJAna thAya che. tevI ja rIte ekadravya mAtrane jANavAthI tadanugata guNa-paryAyo paNa jaNAya ja che. kAraNa ke te te guNa-paryAyothI bhareluM A dravya che. A anvayadravyArthikanaya nAmano sAtamo bheda che. | 70 | svadravyAdika grAhako, bheda AThamo bhAkhyo re ! svadravyAdika cyArathI, chato artha jima dAkhyo re // pa-17 // 1. laukika sanikarSa saMyogAdibhAve jema 6 prakArano che tema alaukikasanikarSa sAmAnyalakSaNA prayAsatti, jJAnalakSaNA pratyAjJati ane yogajalakSaNA prayAsatti ema traNa prakArano che. tyAM lakSaNA padathI "svarUpa" artha kahevAya che. sAmAnya che svarUpa jenuM evI je lakSaNA te sAmAnya lakSaNA pratyAtti, evo artha thAya che. IndriyanI sAthe saMbaMdhavALo mahAnazIya eka dhUma, tenA saMbaMdhI dhUmavizeSyaka je jJAna, temAM prakArIbhUta dharma je dhUmata, tenI sAthenA sanikarSathI sarve dhUmo jANavA. te sAmAnya lakSaNA prayAsatti kahevAya che. eka dhUmanuM cAkSuSapratyakSa karavAthI temAM rahelA prakArIbhUtadharmAtmaka dhUmatanuM pratyakSa jJAna thavAthI te dhUmata dharma dvArA sarve dhUmanuM je pratyakSajJAna thAya che. tene sAmAnya lakSaNAprayAsatti kahevAya che. tatra lakSaNApadena yadi svarUpamucyate tadA sAmAnyasvarUpA pratyasattirityartho labhyate taccendriyasambaddha vizeSyakajJAna prakArIbhUtaM bodhyaM, tathAhi-yatrendriyasaMyukto dhUmAdiH,tadvizeSyaka dhUma iti jJAnaM yatra jAtaM,tatra jJAne dhUmatvaM prakAraH, tatra dhUmatvena sannikarSeNa "dhUmA" ityevaM rUpaM sakaladhUmaviSayakaM jJAnaM jAyate / A viSaya vadhAre jANavo hoya to kArikAvalI zloka 63/64 tathA tenI muktAvalITIkAthI jANI levo. ame paNa tenA AdhAre A artha lakhyo che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--pa : gAthA-18 paradravyAdika grAhako, navama bheda temAMhI re / paradravyAdika cyArathI, artha chato jima nAMhI re | jJAna dRSTi jagi dekhiI || 5-18 || gAthArtha svadravyAdine grahaNa karanAro je naya te A AThamo bheda kahyo che. svadravyAdika cyArathI dareka padArtho chatA' kahyA che. tathA paradravyAdine grahaNa karanAro je naya te navamo bheda jANo. paradravyAdika cyArathI dareka padArtha jema chatAM nAMhI =' chatA nathI, arthAt asat che. // 5-17,185 Tabo- svadravyAdigrAhaka dravyArthika AThamo bheda bhAkhio, jima aratha=ghaTAdika, svadravya, svakSetra, svakALa, svabhAva e 4 thI chato kahIo, svadravyathI mRttikAI, svakSetrathI pATaliputrAdikaiM, svakAlathI vivakSitakAlaU, svabhAvathI raktatAdika bhAvaU ja ghaTAdikanI sattA pramANasiddha chaI. "svadravyAvidmAdo aSTama:" // 5-17 || - te mAMhi-dravyArthikamAMhi, paradravyAdigrAhaka navamo bheda kahio chaI. jimaartha-ghaTAdika, paradravyAdika 4 thI chato nahIM, paradravya-taMtu pramukha, tehathI ghaTa asat kahIIM, parakSetra je kAzIpramukha tehathI, parakAla-atIna-anAgatakAla, tehathI parabhAvathI kAlAdikabhAvaI vivakSita viSayaU achatA paryAya tehathI, "padravyAvindrA jo dravyAthijo navama:" || 5-18] vivecana- A banne gAthAomAM dravyArthika nayano AThamo ane navamo ema be bheda varNavelA che. vikSita koI paNa vastune potAnA dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI jyAre vicAravAmAM Ave che. tyAre te vastu "sat" vidyamAna che. chatI che. ema ja jaNAya che. ane te ja vastune jyAre paradravya-kSetra-kALa ane bhAvathI jyAre vicAravAmAM Ave che. tyAre te vastu kSat nathI, vidyamAna nathI, chatI nathI arthAt asat che. ema jaNAya che. A vAta spaSTa kare che. svadravyAdigrAhaka dravyArthika AThamo bheda bhASio, jima- aratha- ghaTAdika, svadravya, svakSetra, svakAla, svabhAva e 4 thI chato kahIo. svadravyathI - mRttikAi, svakSetrathI pATaliputrAdikaiM, svakAlathI vivakSita kAlaI, svabhAvathI raktatAdikabhAvaiM ja ghaTAdikanI sattA pramANasiddha char3a. "svadravyAdigrAhako aSTamaH " // 5-17 // 16 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 DhALa-5 : gAthA-18 dravya-guNa-paryAyano rAsa svadravyAdi 4 ne AzrayI vicAra karanAro je dravyArthikAya che. te A nayano AThamo bheda kahelo che. jema ke maratha = eTale ghaTa-paTa-jIva-suvarNa vigere koI paNa padArtha, tene svadravyAdi 4 thI vicArIe to te padArtha chato ja (sana ja) jaNAya che. ahIM graMthakArazrI "ghaTa" nAmanA padArthane dRSTisAme rAkhIne A vAta vadhAre spaSTa kare che. dhAro ke mATI nAmanA dravyathI banelo "ghaTa" nAmano eka padArtha che. to zuM ahIM mATIno ghaTa che ? ema koI puche to "hA" ema ja kahevuM paDe, (ane jo tAMbAno, rUpAno ke sonAno banelo te ghaTa hoya to te te dravya, te te ghaTanuM svadravya kahevAya che.) ahIM svadravyathI mRttikA laIe, eTale mATIno banelo ghaTa joIe to te "che" arthAt "nathI ema nahIM" A svadravyathI sata thayuM. evI ja rIte dhAro ke te ghaTa pATaliputra nagaramAM banAvelo hoya to te pATali putra nAmanA kSetrane AzrayI sat che. paraMtu anya nagarone AzrayI te ghaTa sata nathI. koIne kAnyakunjamAM banelo ja ghaTa joIto hoya to tevo A ghaTa nathI. ema ja kahevuM paDe. patiputrAdi mAM lakhelA kari zabdathI A ja rIte kAnyakubdhano banelo ghaTa hoya to te ghaTa kAnyakubdha nagarajanyatvane AzrayI kahevAya che. evI ja rIte svakALathI vivakSita evo ghaTa kALane AzrayI sat che. te ghaTa je RtumAM banAvyo hoya, jema ke vasanta, grISma, zizira, varSA Adi koI paNa eka RtumAM te banAvelo saMbhavI zake che. tethI je RtumAM te banAvAyo hoya, te Rtune AzrayI A ghaTa sat che. anya kALane AzrayI sata nathI. jema ke vasaMta RtumAM banAvelo ghaTa hAjara hoya, chatAM koI pUche ke varSARtumAM banAvelo ghaTa ahIM che ? to kahevuM paDe ke nA, te ghaTa ahI nathI. paraMtu vasaMtaRtumAM banAvela ghaTa che. A rIte svabhAvathI eTale ke raktAdika bhAvathI te ghaTAdika padArthonI sattA pramANasiddha jaNAya ja che. pakavelo lAla ghaTa raktabhAve sat che. kRSNabhAve sat nathI. ane kAco ghaTa hoya to kRSNabhAve sat che. paraMtu raktabhAve asat che. ema svadravyAdi svarUpe te ghaTanA jo vicAra karavAmAM Ave to sata jaNAze. ghaTanI jema anya dravyomAM paNa svadravyAdi cArane AzrayI sata paNuM samajavuM. A svadravyAdigrAhaka AThamo bheda jANavo. 71 /. temAhi- dravyArthikamAMhi, paradravyAdigrAhaka navamo bheda kahio chai. jima arthaghaTAdika, paradravyAdika 4 thI chato nahIM. paradravya - taMtupramukha, tehathI ghaTa asat kahIiM, parakSetra - je kAzIpramukha, tehathI, parakAla-atIta-anAgatakAla, tehathI, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--pa : gAthA-19 parabhAvathI - kAlAdikabhAvaiM vivakSita viSayaI achatA paryAya, tehathI, "paradravyAdigrAhako vyAthika'' navamaH / / -8 // 243 = A TabAno bhAvArtha pUrvanI gAthAnA vivecanamAM AvI ja jAya che. to paNa yatkiMcit spaSTa karIe chIe. temAM eTale ke dravyArthikanayanA dazabhedo paikI navamo bheda "paradravyAdigrAhaka" nAmano kahelo che. jema ke artha eTale ghaTa-paTa-jIva-suvarNa vigere koi paNa eka padArtha laIne A naya samajavo. tyAM ghaTane AzrayI ja samajAvAya che paradravya-parakSetra-parakAla ane parabhAva A 4 thI sarve padArtho chatA nathI. asat che. jema ke je mATIno ghaTa che. tene taMtu vigere paradravya kahevAya. tevA paradravyane AzrayI A ghaTa nathI. arthAt asat che. koI puche ke zuM ahIM A ghaTa taMtuono banelo che ? to kahevuM ja paDe ke nA. tevo ghaTa ahIM nathI ja. eTale paradravya je taMtu vigere dravyo, tehathI te dravyone AzrayI ghaTa nathI ja. asat che ema kahevAya che. evI ja rIte je ghaTa pATaliputrAdi nagaramAM banelo che, te ghaTa kAzI vigere je parakSetra che. tene AzrayI asat che. tathA je ghaTa vivakSita kALamAM (vasaMtAdi koI eka RtumAM) banelo che te ghaTa zeSa atIta-anAgata kALamAM banelo nathI. mATe tevA kALane AzrayI ghaTa asat che. tathA parabhAvathI-eTale ke kAlAdikabhAvane AzrayI ahIM kAla eTale kALA raMgavALA paNAne AzrayI pakavelo rakta evo ghaTa asat che je ghaTa pakvelo che. te ghaTa pakvavApaNAthI rakta banelo che. te ghaTa kAla eTale kALA raMgavALA paNe ane Adi zabdathI pILA-nIlA-dhoLA-bhukharA-blu vigere Itara raMgo vaDe te ghaTa asat che. Ama paradravyAdi 4 thI te ghaTano jo vicAra karavAmAM Ave to te ghaTa asat che. ema avazya jaNAya ja che. tethI dareka padArtho svadravyAdithI sat che ema jANavuM te AThamo bheda, ane paradravyAdithI asat che. ema jANavuM te navamo bheda samajavo. // 72 || = paramabhAvagrAhaka kahio, dasamo jasa anusAro re / jJAna svarUpI AtamA, zAna sarvamAM sAro re / / jJAnadRSTi jagi dekhie || 5-19 // gAthArtha A nayano paramabhAvAhaka nAmano dazamo bheda jANavo. je nayane anusAre AtmA jJAnasvarUpI che. Ama kahevAya che. kAraNa ke jJAna sarvaguNomAM zreSThaguNa che. // 5-19 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 DhALa-5 : gAthA19 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- dasamo dravyArthika paramabhAvagrAhaka kahio. je nayanai anusArai AtmA jJAnasvarUpa kahii chaiM. darzana yAtri vIrya lezyAdika AtmAnA anaMtaguNa chaI. paNisarvamAM jJAna sAra-utkRSTa chaI. anyadravyathI AtmAnai bheda jJAnaguNai dekhADiiM kaiM. te mATe - zIdhropasthitika paNai AtmAno jJAna te paramabhAva chaiM. Ima bIjAI dravyanA paramabhAva-asAdhAraNa guNa levA. "paramAvapradaze dravyathA " draza: pa-19 II vivecana- pratyeka dravyomAM guNa-paryAya svarUpa bhAvo to aneka aneka che. paraMtu temAM paramabhAva eTale asAdhAraNadharma to eka ja hoya che. je dharmathI te padArtha oLakhAto hoya che. te dharma (bhAva) eka ja hoya che. ane tene ja "paramabhAva" kahevAya che. te bhAvane AzrayI padArthanuM svarUpa jaNAya che. dasamo dravyArthika paramabhAvagrAhaka kahio. je nayanaiM anusAraiM AtmA jJAnasvarUpa kahiI chaI. darzana cAritra vIrya lezyAdika AtmAnA anaMtaguNa chaiM. paNi sarvamAM jJAna sAra-utkRSTa chai. anyadravyathI AtmAnaiM bheda jJAnaguNai dekhADiI chaI. te mATiM zIghropasthitikapaNaiM AtmAno jJAna te paramabhAva chaiM. ima bIjAI dravyanA prmbhaavasAdhArI guna nevA. "paramAvAho vyAthavazama: | -61 | dravyArthikanayanA 10 bhedomAM chello bheda "paramabhAvagrAhaka" nAmano dasamo bheda che. sarve dravyomAM aneka aneka guNadharmo ane paryAyadharmo hoya che. e sarva guNadharmomAM ke paryAya dharmomAM koI eka dharma paramabhAvarUpa eTale ke asAdhAraNa dharma svarUpe hoya che. je asAdhAraNa dharmathI padArtha oLakhAto hoya, anya padArthathI bhinnarUpe darzAvAto hoya te asAdhAraNa dharmane paramabhAva kahevAya che. AvA paramabhAvAtmaka dharmane ja mukhya karanAro je naya te paramabhAvagrAhaka naya kahevAya che. A nayane anusAra AtmA jJAnasvarUpa kahevAya che. AtmAnA jJAna, darzana, cAritra, vIrya, vezyA ityAdi anaMtaguNo che. paraMtu koI puche ke AtmA kone kahevAya ? to turata evo ja uttara apAya che ke "jJAna jemAM hoya te AtmA" caitanya guNa jemAM hoya te AtmA. anaMtA guNa hovA chatAM jJAnaguNa vaDe jIvanuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. tathA jJAnaguNa vaDe ja jIva dravya, itara evA pagalAstikAyAdi dravyathI bhinna karAya che. mATe jJAnaguNa e ja sarvaguNomAM sArabhUta arthAt utkRSTaguNa che. anya pudgalAstikAya-dharmAstikAya vigere dravyothI Atmadravyano bheda jJAnaguNa dvArA ja dekhADAya che. te mATe vastumAM rahelA aneka (anaMta) dharmomAMthI je dharma vaDe zIdhra upasthiti Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhANa-5 : ||thaa-18 245 thatI (bodha thato) hoya te dharma paramabhAva kahevAya che. ahIM jJAnaguNa vaDe jIvanI zIdhra upasthiti (bodha) thAya che. tethI zIdhra upasthitipaNA vaDe jJAnaguNa e jIvano paramabhAvabhUta dharma che. A pramANe bIjAM dravyonA paNa paramabhAvabhUta eTale ke asAdhAraNa dharmabhUta guNo jANI levA. pudgaladravyanA rUpa, rasa, gaMdha, sparza asAdhAraNa dharma jANavA. sAkarano paramabhAva madhuratA, mIThAno paramabhAva khArAza. attarano paramabhAva sugaMdha, caMdanano paramabhAva zItaLatA, agnino paramabhAva dAha. maracAMno paramabhAvadharma tIkhAza ItyAdi rIte paramabhAvadharmo jANavA. AvA utkaTadharmane jaNAvanAro je naya te paramabhAva grAhaka naya che. A pramANe digaMbara AcArya devasenakRta nayacakranA sAdhAre drvyaarthinyn| 10 me samaya. // 7 // digaMbarAsnAyamAM thayelA zrI "mAIlla dhavalakRta" dravyasvabhAva prakAzaka "nayacakra" graMthamAM navanayo, tenA bhedo, tathA A dravyArthikanayanA 10 bhedone samajAvanArI gAthAo 183 thI 198 sudhInI che. te gAthAo A pramANe che. kammANaM majhagadaM jIvaM, jo gahai siddhasaMkAsaM / bhaNNai so suddhaNao, khalu kammovAhiNiravekkho // 190 // uppAdavayaM gauNo, kiccA jo gahai kevalaM sattA / bhaNNai so suddhaNao, iha sattAgAhao samaye // 191 // guNaguNiyAicaukke, atthe jo No karei khalu bheyaM / suddho so davvattho, bheyaviyappeNa hiravekkho // 192 // bhAve sarAyamAdo savve, jIvAmiha jo du jaMpedi / so hu asuddho utto, kammANauvAhisAvekkho // 193 // uppAdavayavimissA, sattA gahiuNa bhaNai tidayattaM / / davvassa eyasamae jo so, hu asuddhao vidio // 194 // bhee sAdi saMbaMdha, guNaguNiyAIhiM kuNai jo davve / so vi asuddho diTTho, sahiyo so bheyakappeNa // 195 // NissesasahAvANaM, aNNayarUveNa savvadavvehiM / vivahAvaM Nahi jo so aNNayadavvatthio bhaNio // 196 // saddavvAdicaukke, saMtaM davvaM khu gehae jo hu / NiyadavvAdisu gAhI, so iyaro hoi vivarIo // 197 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 DhALa--pa : gAthA-19 gehai davvasahAvaM, asuddhasuddhovayAraparicattaM / so paramabhAvagAhI, NAyavvo siddhikAmeNa // 198 // dravya-guNa-paryAyano rAsa A pramANe dravyasvabhAva prakAza evA nayacakra graMthamAM dravyArthikanayanA 10 bheda jaNAvelA che. tenA upara carcA-vicAraNA AThamI DhALanI AThamI gAthAthI karavAmAM Avaze. tathA A prAkRta gAthAonA artho lakhavAnuM ahIM prayojanavizeSa na hovAthI ahIM A gAthAonA artho lakhatA nathI. "dasamo jasa anusAro re" A paMktimAM "jaza" zabda lakhIne graMthakartAe kartA tarIke potAnuM nAma garbhita rIte sUcavyuM che. pAMcamI DhALa samApta - Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( DhALa - chaThThI ) paDa bheda naya paryAya aratho, pahilo anAdika nitya re ! pudgalataNA paryAya kahiche, jima merugirimukha nitya re / 6-1 // bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI, sAcaluM mani dhAri re ! khoTaDuM je kAMI jANaI, tihAM citta nivAri re. (bahu). / 6-2 // gAthArtha- paryAyArthika nayanA 6 bhedo che. temAM pahelo bheda "anAdi-nitya" che. jema merUgiri vigere keTalAka pulAstikAyanA paryAyo nitya che. jaina zailI bahu prakAre phelAyelI che. je sAruM lAge tyAM mana sthira karavuM. ane je kaMI khoTuM jaNAya tyAMthI manane nivAravuM. / 6-1,2 || Tabo- paryAyArthinaya cha bheda jANavo. tihAM pahilo anAdi nitya zuddha paryAyArthika kahii. jima pudgalano paryAya merupramukha. pravAhathI anAdi nai nitya chai. asaMkhyAtakAla i-anyA pudgalasaMkramai, paNi saMsthAna temaja chaI. Ima ratnaprabhAdika pRthvIparyAya paNi jANavA. ghaNAM prakArai jainazAilI phailI chaI. digaMbaramata paNi jaina darzana nAma dharAvI ehavI nayanI aneka zailI pravartAvaI chaI. tehamAMhi vicAratAM je sAcuM hoI, te manamAMhiM dhAriI. tihAM-je kAMI khoTuM jANaI. te cittamAMhi na dharaI. paNi zabda phera mAtraI veSa na karavo. artha ja pramANa chaI. | ka-1,2 || | vivecana- A saMsAramAM judI judI apekSAe aneka vicAradhArAo pravarte che. kahevata evI che ke mudde muDe matirmanA = puruSe puruSe judI judI buddhi-dRSTi vicAradhArA hoya che. te sarve vicAradhArAo mithyA che ema paNa na kahI zakAya ane te sarve vicAradhArAo sAcI ja che. ema paNa na kahI zakAya. kAraNa ke vastunA yathArtha svarUpane samajAvanArI evI te vicAradhArA hoya athavA Atmahita karanArI hoya to te vicAra dhArA sAcI kahevAya, anyathA mithyA kahevAya. evI ja rIte jinezvara tIrthakara bhagavaMtoe batAvelI jaina zailI eTale ke aneka prakAranI nayonI vicAraNA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-1-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa citra-vicitrapaNe vividha prakAranI che. nayonI vicAraNA rUpa A vistAra, zaktizALI AtmAoe jANavA jevo, manana karavA jevo ane svasthatApUrvaka sthira karavA jevo che. A viSayamAM "amuka pakSa Ama kahe che tethI te khoTuM ja che" Ama utAvaLIyo nirNaya karavA jevo nathI. digaMbaro kahe che mATe khoTuM che Ama zvetAMbaroe na mAnI levuM joIe. tevI je rIte zvetAMbaro kahe che. mATe khoTuM che Ama digaMbaroe na mAnI levuM joIe paraMtu svasthatApUrvaka anAgrahabhAve dhIratAthI nayonA sarve bheda-prabhedo vicAravA joIe. tema karatAM je bhAvo sAcA lAge te svIkAravA joIe ane je khoTA lAge te choDI devA joie. paraMtu anya vyakti ke anya pakSa uparanA dveSa mAtrathI ke potAnA pakSanA Agraha mAtrathI A badhuM khoTuM ja che ema mAnI levuM joIe nahIM. nayonI vividha vicAraNA vidvattAnI vizadatA vadhAre che. 248 paryAyArthanaya cha bheda jANavo. tihAM pahilo anAdi nitya zuddha paryAyArthika kahiI. jima pudgalano paryAya merupramukha pravAhathI anAdi naI nitya chaI. asaMkhyAtakAlaiM-anyAnyapudgalasaMkramaI, paNi saMsthAna tehaja chai. ima ratnaprabhAdika pRthvI paryAya paLi nALavA. || -%0 || digaMbarAnAyane anusAre zrIdevasenAcAryakRta nayacakra nAmanA graMthane AdhAre paryAyArthikanayanA cha bhedo che. ema jANavuM. te cha bhedanAM nAmo A pramANe che. 1. anAdinitya zuddha paryAyArthikanaya. 4. nitya' azuddha paryAyArthikanaya. 2. sAdi nitya zuddha paryAyArthikanaya. 5. karmopAdhirahita nitya zuddha paryA0 3. anitya zuddha paryAyArthikanaya. 6. karmopAdhi sApekSa anitya azuddha paryA0 A cha bhedo paikI prathamabheda "anAdi nityazuddha paryAyArthikanaya" kahevo. paryAyArthikanayano mukhyaviSaya paryAyane jANavA-jaNAvavAno hoya che. jo te paryAyane mukhyapaNe jaNAvato hoya to potAnA ja gharamAM (kSetramaryAdAmAM) hovAthI te zuddha paryAyArthikanaya kahevAya che. paraMtu paryAyo judI judI jAtinA aneka prakAranA hoya che. keTalAka paryAyo samayamAtra rahenArA ke je zabdo dvArA avAcya che. bAlya, yuvAvRddhAvasthA jevA keTalAka paryAyo vadhukALa rahenArA, ane zabdo dvArA samajAvI zakAya tevA, mAnava Adi keTalAka paryAyo ghaNo lAMbokALa rahenArA che. ane bIjA keTalAka 1. paryAyArthika nayanA cothA ane pAMcamAM bhedamAM nayacakra graMthamAM anitya" zabda che. 4 anitya azuddha paryAyArthikanaya, ane 5 karmopAdhirahita anitya zuddha paryAyArthikanaya. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-1-2 249 merUparvata Adi paryAyo anAdi anaMtakALa rahenArA paNa hoya che. paryAyArthikanayane to paryAyo svIkAravA" e svakSetra che. eTale anAdikALathI je paryAyo che ane anaMtakALa je paryAyo rahevAnA che. tevA paryAyone pradhAnapaNe dRSTimAM lenAro je naya te "anAdi nitya zuddha paryAyArthikanaya kahevAya che. jemake merUparvata, zAzvatI sidghazIlA, devavimAno, ratnaprabhA Adi nArakIo, zAzvatI pratimAo vigere pudgalAstikAyanA je je AvA zAzvata paryAyo che. te A nayano viSaya che. A paryAyo, paryAya hovA chatAM paNa anAdi nitya (anaMta) che. jo ke te paryAyomAM paNa pratisamaye pudgala paramANuonI ane skaMdhonI pherabadalI thayA kare che. anya anya pudgalonuM saMkramaNa (gamanAgamana) cAlu ja che. eTale koI paNa paryAya mUladravyanI jAtinI jema nitya to nathI. chatAM saMsthAna (potapotAno niyata AkAra) tevone tevo ja rahe che. tethI A naya AvA paryAyone pratisamaye parivartanazIla hovA chatAM paNa anAdi-nityarUpe samaje che ane samajAve che. te paryAyArthika nayano prathamabheda thayo. // 74 || ghaNaI prakAra jainazailI phailI char3a, digambaramata paNi jainadarzana nAma dharAvI ehavI nayanI aneka zailI pravartAvai chai. tehamAMhi-vicAratAM je sAdhuM hoi, te manamAMhi dhArii, tihAM je kAMi khoTuM jANai, te cittamAMhi na dharai, paNi- zabdapheramAtra dveSa na vo. artha na pramALa char3a || 6-2 A TabAno artha lagabhaga samajAvAI gayo che. nayonI vicAraNAne samajAvanArI jaina zailI jaina zAstromAM ghaNA prakAre phelAyelI che. atizaya vistRta A carcA che. digaMbara mata paNa jainadarzana ja che Ama jaina nAma dharAvIne AvA prakAranI aneka prakAranI nayonI zailI bhaMgajALa rItie pravartAve che. potAnA zAstromAM lakhe che. temAM vicAra karatAM karatAM je kaMI sAcuM hoya tyAM avazya citta sthira karavuM. te viSayane manamAM dhArI levo. digaMbarapakSa che ema manamAM mAnIne dveSa na karavo. dveSabuddhithI sAcI vastuno tyAga na karavo. ane te nayavicAraNAmAM je kaMI khoTuM dekhAya, te viSaya cittamAM na dharavo. tene asatya che ema samajIne pheMkI devo. paraMtu parapakSano A vicAra che ema mAnIne dveSabuddhithI te viSaya tyajavAno nathI. tathA je vicAra yathArtha hoya, vastusvarUpane yathArthapaNe pratipAdana karato hoya, jemAM AtmAnuM hita hoya to phakta nAmano pharaka hoya, ke zabdano pharaka hoya to teTalA zabdanA phera mAtrathI dveSa na karavo kAraNa ke vAstavikapaNe to artha ja pramANa che. gaMgAnadI kaho ke suranadI kaho. paraMtu artha to samAna ja che. mATe zabdamAtranA taphAvatamAM vivAda na karavo. // 75 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 DhALa-6 : gAthA-3 dravya-guNa-paryAyano rAsa sAdi nitya paryAya aratho, jima siddhano pakkAu re | gahaI zuddha anitya sattA, gauNa vyaya uppAu re || bahubhAMti phaIlI jaIna zailI / 6-3 / gAthArtha- "sAdi nitya" nAmano paryAyArthikanayano bIjo bheda jANavo. jema "siddha paNAno paryAya", tathA sattAnI gauNatA ane vyaya-utpAdanI pradhAnatAvALo je naya, te anitya zuddha paryAyArthikanaya jANavo. | 6-3 che. bo- sAdi: nitya zuddha paryAyArthinaya bIje bheda. 2. jima siddhano paryAya, tehanI Adi chaI, karmakSaya sarva thayo, tivAraI-siddha paryAya upano, te vatI, paNitehano aMta nathI. je mArTi-siddhabhAva sadAkAla chaI. e rAjaparyAya sarakho siddha dravyaparyAya bhAvavo. sattA gauNaiM utpAda-vyayagrAhaka anitya zuddhaparyAyArthika kahiI I 6-3 | vivecana- paryAyArthikanayano prathamabheda samajAvIne have bIjo bheda kahe che "je paryAyanI Adi (prAraMbha) che. paraMtu aMta nathI te "sAdi-nitya" paryAya kahevAya che. tene pradhAnapaNe samajAvanAro je naya te "sAdinitya paryAyArthikanaya kahevAya che. sAdi nitya zuddha paryAyArthanaya bIjo bheda 2, jima-siddhano paryAya, tehanI Adi chai, karmakSaya sarva thayo, tivArai siddhaparyAya upano, te vatI. paNi-tehano aMta nathI. je mATiM siddhabhAva sadAkAla chai. e rAjaparyAya sarakho siddha dravyaparyAya bhAvavo. sattA gauNatvaiM-utpAdavyayagrAhaka anitya zuddhaparyAyArthika kahiiM // 6-3 // sAdi-nitya" nAmano zuddhaparyAyArthikanaya, A bIjo bheda che. jema ke siddha paramAtmAno "siddhatvaparyAya" te siddhatvaparyAyanI Adi (prAraMbha) che. kAraNa ke jyAre sarva karmono kSaya thayo, te vAre (te kALe = tyAre) siddhatvaparyAya utpanna thayo (pragaTa thayo). te vatI = te kAraNathI, A paryAya sAdi thayo. paNa = paraMtu te siddhatvaparyAyano kyAreya paNa aMta AvavAno nathI. je marda = kAraNa ke, A siddhadazA sadAkALa rahevAnI che. pharIthI karmabaMdha thAya ane saMsArAvasthA Ave evA mithyAtvAdi hetuo tyAM kadApi saMbhavatA nathI. mATe nitya che. prazna- je je paryAya hoya che. te te parivartanazIla hovAthI anitya hoya che. tethI A siddhatvaparyAya paNa paryAya hovAthI anitya hovo joie. nitya kema kaho Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-4 251 cho? vaLI siddhatvAvasthAmAM paNa pratisamaye upayogAdi guNone AzrayI utpAdavyaya che. to te siddhatva paryAya paNa anitya ja thayo ? nitya kema samajAvo cho ? uttara- A 'siddhatvaparyAya" je che, te "rAjaparyAyasadRza" dravyaparyAya che. ema jANavuM. arthAt jema koI vyakti 100 varSanI uMmaravALo che ane 40 varSanI uMmare rAjA banyo. ane zeSa 60 varSa sudhI rAjya karyuM. tyAM pAchalA 60 varSanA rAjyaparyAyamAM aneka prakAranI rAjyanI hAni-vRddhi thavArUpa parivartana hovAthI anityatA hovA chatAM paNa te jIvyo tyAM sudhI sadAkALa "rAjA" rahyo ema jema kahevAya che. tema A prApta thayelI siddhatvAvasthA sadA kALa rahevAnI che. mATe upayogAzrayI parivartanavALI hovA chatAM paNa "sadAkALa" rahevAnI che. e dharmane AzrayI "rAjaparyAyasadRza" A siddhatvaparyAya che. ema jANo tathA AtmA nAmanA dravyano A siddhatva paryAya rAjApaNAnA paryAyanI jema utpanna thavA vALo che. ane sadA rahevAvALo che. jema merUparvatamAM paNa pudgalonuM pUraNa-galana thavArUpa parivartana hovA chatAM paNa "saMsthAna mAtrathI" te sadA rahevA vALo che mATe te merUparvatapaNAno je paryAya che. te pudgala dravyano nitya paryAya che. tevI rIte A siddhatvaparyAya paNa jIvadravyanA rAjayaparyAyatulya dravyaparyAya che. A bIjo bheda thayo. have trIjo bheda samajAve che. jyAM sattAne (dhruvatvane) gauNa karavAmAM Ave ane utpAda-vyaya mAtrane pradhAna karavAmAM Ave te anitya zuddha paryAyArthikanaya nAmano trIjo bheda jANavo. tenuM udAharaNa have pachInI gAthAmAM jaNAve che. // 76 // jima samayamai paryAya nAzI, chati gahata nitya azuddha re / eka samai yathA paryaya, tritayarUpai ruddha re / / bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI // 6-4 || gAthArtha jema ke sarve paNa paryAya samaye samaye vinAzI che. tathA sattAne paNa pradhAnapaNe grahaNa karanAro je naya te nitya azuddha paryAyArthika naya jANavo. jema ke sarve paryAya eka samayamAM utpAdAdi traNe dharmothI yukta che. // 6-4 || Tabo- jima eka samaya madhye paryAya vinAzI chaI. Ima kahiU, IhAM nAza kahatAM utpAdaU Avyo, paNi-dhruvatA te gauNa karI, dekhADaU nahIM. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 DhALa-6 : gAthA-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa chati kahatAM-sattA, te grahato nitya azuddha paryAyArthika kahii. jima eka samaya madhye paryAya tritayarUpai-utpAda-vyaya-dhrauvya lakSaNai rUddha chaiM. ehavuM bolii. paryAyanuM zuddha rUpa, te je sattA na dekhAvavI, iMhA-sattA dekhAvI, te mArTi azuddha bheda thayo. | ka-4 || vivecana- uparanI gAthAmAM trIjA bhedanI vyAkhyA karIne A gAthAmAM have tenuM udAharaNa jaNAve che- jima ekasamayamadhye paryAya vinAzI char3a, ima kahiMiM. ihAM nAza kahatAM-utpAdaI Avyo. paNi-dhruvatA te gauNa karI, dekhADaI nahIM. jyAM utpAda-vyayanI pradhAnatA che ane sattAnI gauNatA che, te A trIjo bheda che. jema ke koI paNa paryAya eka samayanI aMdara vinAza pAmanAra che. pratisamaye badalAtA paryAyone jo jozo to pratisamaye te paryAyo vinAzI ja dekhAya che. Ama kahevuM te A trIjAbhedanuM udAharaNa che. ahIM mUlagAthAmAM "nA" zabdano ullekha karela che. paraMtu nAza e utpAdanI sAthe avinAbhAvI che. eTale nAza kahetAM utpAda paNa AvI gayo. Ama nAza ane utpAdanI pradhAnatAe vivakSA karI che. paraMtu je dhruvatA che. tene gauNa karI che. dhruvatA gauNa karI hovAthI dekhADI nathI. ATaluM ja mAtra kahyuM che ke paryAyo vinAzI che. vinAzI hovAthI utpAdavALA to che ja. Ama be dharmonuM ja pradhAnapaNe pratipAdana thayuM. tethI paryAyonA utpAda-nAzane jaNAvanAra hovAthI anitya ane potAnA gharamAM hovAthI zuddha ema anitya zuddha paryAyArthika naya thayo. chatiM kahatAM sattA, te grahato nitya azuddha paryAyArthika kahiiM. jima eka samayamadhye paryAya tritayarUpaiM-utpAda-vyaya-dhauvya lakSaNaiM rUddha chai. ehavaM boliI. paryAya- zuddharUpa, te je sattA na dekhAvavI. ihAM sattA dekhAvI. te mATi-azuddhabheda thayo. 6-4 | have paryAyArthika nayano cotho bheda jaNAve che- chati eTale ke sattA. chati zabda kahetAM sattA artha jANavo. te sattAne paNa pradhAnapaNe grahaNa karato A naya nitya azuddha paryAyArthika naya kahevAya che. A paryAyArthikanaya che. eTale utpAda-vyaya to mAne ja che. e to enuM potAnuM ghara che. paraMtu kyAreka tene dhrauvya paNa mAnavuM paDe che. kAraNa ke jyAre A paryAyArthikanayane puchavAmAM Ave ke tArA mAnelA paryAyo zuM che ? ke tuM che ? tyAre uttaramAM tene sat che ema ja kahevuM paDe che. kAraNa Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-5 253 dravya-guNa-paryAyano rAsa ke paryAyo che ema mAnavuM ane te mana che ema mAnavuM. A vAta banI zake nahI. eTale paryAyo che evI mAnyatA hovAthI sat kahevA ja paDe. ane sAcI yathArtha vAta paNa te ja che ke je paryAyone sara mAnavA. have jo paryAyo sata hoya to temAM sat nuM je lakSaNa che. te ghaTavuM joie. "utpAdravyayavyayukta sata" A sat nuM lakSaNa che. kevaLa ekalA utpAda-vyaya hoya ane brovya na hoya to tyAM sat nuM lakSaNa ghaTatuM nathI. paraMtu dhrauvya paNa sAthe hoya to ja tyAM te saMta kahevAya che. AvI vAtathI paryAyArthika naya muMjhAya che. ane kevaLa ekalA utpAda-vyayane ja mAnavAno teno Agraha DhIlo paDI jAya che. ane paryAyo dhrauvya paNa che. Ama tene mAnavuM paDe che. A rIte paryAyArthikanaya hovA chatAM dhrauvyatAno paNa je svIkAra karavo paDyo. te tenI (svakSetra bahAra gayo hovAthI) azuddhatA che. ane dhrauvyane svIkAryuM hovAthI nitya kahevAya che. tethI A nayanuM AkhuM nAma "nitya azuddha dravyArthikana" kahevAya che.' A naye pradhAnapaNe utpAda-vyaya svIkAryA hovAthI digaMbarAmnAyamAM A nayanuM nAma anitya zuddha paryAyArthika naya che. jema ke koI paNa eka samayamAM vartato paryAya, pUrvaparyAyanI apekSAe utpAdavALo che. uttaraparyAyanI apekSAe vyayavALo che. ane vartamAnakALanA vivakSita samayanI apekSAe thravyatAvALo che. Ama, tritayAparU = traNe rUpothI-utpAda-vyaya ane dhrauvya lakSaNothI rUMdhAyela (yukta) che. AvA prakAranuM je bolavuM mAnavuM ane svIkAravuM te A nayano viSaya che. paryAyanuM (paryAyArthikanayanuM) zuddha svarUpa te che ke je sattAne na dekhADavI (na mAnavI), paraMtu ahIM sattAne dekhADI (mAnI) te mATe paryAyArthika nayano A bheda azuddha thayo. || 77 | paryAya aratho nitya zuddho, rahita karmopAdhi re ! jima-siddhanA paryAya sarikhA, bhavajaMtunA nirupAdhi re || bahubhAMti pheIlI jaIna zaIlI / 6-5 / gAthArtha- karmopAdhi rahita nitya zuddha paryAyArthika pAMcamo bheda jANavo. jema ke saMsArI jIvonA paNa nirUpAlikapaNe siddhanA jevA ja paryAyo che. II 6-5 / 1. digaMbarAsnAyamAM A bhedanuM anitya azuddha dravyArthikAya evuM nAma che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 DhALa-6 : gAthA-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- kapAdhi rahita nitya zuddha paryAyArthika pAMcamo bheda, jima-bhavajaMtunA saMsArIjIvanA paryAya, siddhajIvanA sarakhA kahiche. kapAdhibhAva chatA jaI, tehanI vivakSA na karI, jJAna darzana cAstri zuddhaparyAyanI ja vivakSA karI. II - II vivecana- paryAyArthikanayano have pAMcamo bheda samajAve che. karmopAdhirahita nitya zaddha paryAyArthika pAMcamo bheda, jima bhavajaMtunA-saMsArI jIvanA paryAya siddhajIvanA sarakhA kahiiM. karmopAdhibhAva chatA chai, tehanI vivakSA na varI, jJAna, vana, rAtri zuddhaparyAyanI ja vivakSA karI. I - I dravyomAM be jAtanA paryAya hoya che. eka svataMtrabhAve potAnA dravyamAtranA sahaja paryAyo, ane bIjA anyadravyanA saMyogathI utpanna thayelA paryAyo. jema ke jIvanA sAyika bhAvanA kevalajJAnAdi paryAyo te svAbhAvika hovAthI zuddha paryAyo kahevAya che. ane je aupathamika, kSayopathamika ane audayikabhAve paryAyo thAya che te karma sApekSa hovAthI azuddha paryAyo kahevAya che. evI ja rIte pugalAstikAyamAM svataH je rUpa-rasa-gaMdha ane sparza che. e sarve zuddha paryAyo che. ane jIvanA sahayogathI zarIrAdimAM je rUpAdisaMsthAnAdi paryAyo thAya che te karmopAdhi sApekSa hovAthI azuddha paryAyo kahevAya che. paryAyArthika naya haMmezA mukhyatAe paryAyone pradhAna kare che. temAM jyAre anya (karmarUpa pudgala) dravyanA nirapekSapaNe jIvanA potAnA kSAyika bhAvanA je svAbhAvika guNadharmo che. tene ja vadhAre pradhAna karanAro A "karmopAdhi rahita nitya zuddha paryAyArthika" naya nAmano pAMcamo bheda jANavo. jema ke bhavajaMtunA eTale ke saMsArI jIvonA paNa sattAgata jJAnAdi paryAyo siddha paramAtmAnA tulya ja che. jevA siddhaparamAtmAmAM kevaLajJAnAdi anaMta guNadharmo che. tevA ja anaMtaguNadharmo nigodAdi sarva saMsArI jIvarAzimAM paNa sattAgata rItie che ja. - ahIM saMsArI jIvomAM "kapAdhi" vidyamAna che. chatAM tenI vivakSA karavAmAM AvI nathI. kapAdhi rahita sattAgatabhAve rahelA jJAna, darzana, cAritra vigere zuddhaparyAyonI ja mAtra vivakSA karavAmAM AvI che. sattAgatabhAve rahelA A zuddhaparyAyo karmopAdhi rahita che. ane svataH hovAthI tathA paripUrNa hovAthI zuddha che ane apragaTabhAve ke pragaTabhAve anAdikALathI anaMtakALa sudhI jIvamAM rahevAvALA che. mATe nitya che. A rIte kapAdhirahita nitya zuddha paryAyArthika nAmano A pAMcamo bheda samajAvyo.' saMsArI 1. digaMbarAnjhAyamAM A bhedanuM anitya zuddha paryAyArthika naya evuM nAma che. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA--du 255 jIvomAM sattAgata rahelA zuddha kevalajJAnAdi paryAyo kALa pAke chate AvirbhAva pAmAnAra hovAthI sAdi thavAnA kAraNe digaMbara AmrAyamAM A nayane "anitya zuddha paryAyArthika" naya kahela che. // 78 || paryAya arthe anitya azuddho, sApekSa karmopAdhi re / saMsAravAsI jIvanai jima, janama-maraNaha vyAdhi re bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI || 6-6 || gAthArtha karmopAdhi sApekSa anitya azuddha paryAyArthikanaya nAmano A chaThTho bheda jANavo. jema ke saMsArI jIvone janma-maraNAdi karmodayajanya je je vyAdhio che te. || 6-6 || Tabo- karmopAdhi sApekSa anitya azuddha paryAyArthika e chaThTho bheda. jima "saMsAravAsI jIvanaiM janama maraNa vyAdhi chaI." Ima kahiIM IhAM janmAdika paryAya jIvanA karma saMyogajanita azuddha chaI. te kahiyA. te janmAdika paryAya chaI. to tehanA nAzanaiM arthaIM mokSArthaU jIva pravartAI chaI. II 6-6 || vivecana- paryAyArthika nayano "karmopAdhi sApekSa anitya azuddha paryAyArthika" nAmano chaThTho bheda have samajAve che. karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthikaH e chaThTho bheda. jima-saMsAravAsI jIvanaI janama maraNa vyAdhi char3a. ima kahiiM ihAM-janmAdika paryAya jIvanA karmasaMyogajanita azuddha chan, te kahiyA, te janmAdika paryAya chai, to tehanA nAzanaiM artha mokSArthai jIva pravartai chai // 6-6 // "karmonA udaya dvArA" rAjA-raMka-duHkha-sukha-janma maraNa Adi jIvanA je paryAyo thAya che. tene samajAvanAro paryAyArthikanayano A chaThTho bheda che. tenuM nAma "karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyarthika naya che" ahIM janma-maraNa vigere saMsArI jIvonA karmodayanA saMyogathI janya je je paryAyo thAya che te zuddha jIvanA svAbhAvika paryAyo na hovAthI azuddha kahevAya che. te A nayamAM kahelA che. vaLI A paryAyo karmodayajanita hovAthI jyAM sudhI karmodaya hoya tyAM sudhI ja rahevAvALA che. sadAkALa rahevAvALA nathI. mATe anitya kahyA che. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhA-6 : gAthA hu dravya-guNa-paryAyano rAsa tathA vaLI A janma-maraNa-sukha-duHkha-rAjA-raMka Adi paryAyo bhale karmodayathI thayA. paraMtu thayA to che jIvane, jIva ja tenAthI sukhI duHkhI thAya che. jIva ja janmamaraNa pAme che. tethI te paryAyonA nAzane arthe mokSArthI jIvo pravartana kare che. jo A paryAyo jIvanA na hota ane muktAtmAnA jevo A jIva zuddha buddha ja jo hota to to mokSa mATe prayatna karavo paData nahIM. paraMtu Ama banatuM nathI. mATe A paryAyo paNa jauhayibhAve vanA 4 che. sabha paryAyArthinayanA cha meha samabhavyA // 79 // 256 "nayacakra" graMthamAM paryAyArthikanayanA cha bhedane samajAvanArI gAthAo 199 thI 204 che. te khA prabhAo che akkiTThamA aNihaNA, sasisUrAINa pajjayA gAhI / jo so aNAiNicco, jiNabhaNio pajjayatthi Nao // 199 // kammakhayAduppaNNo, aviNAsI jo hu kAraNAbhAve / idamevamuccaraMto bhaNNai so saiNicca Nao // 200 // sattA amukkharUve, uppAyavayaM hi giNhae jo hu / sohu sahAvANicco, gAhI khalu suddhapajjAo // 201 // jo gai eyasamaye, uppAdavvayadhuvattasaMjuttaM / so sabbhAvANicco, asuddha pajjayatthio o // 202 // dehINaM pajjAyA suddhA, siddhANa bhaNai sAricchA / jo so aNiccasuddho, pajjayagAhI have sa Nao // 203 // bhAi aNiccAsuddhA, caugar3ajIvANa pajjayA jo hu / hoi vibhAvaaNicco asuddhao pajjayatthi o // 204 // A gAthAomAM paryAyArthika nayanA cha bheda jaNAvelA che. tathA digaMbarAsnAyamAM "devasena AcAryakRta AlApa paddhatimAM" paNa dravyArthikanayanA 10 ane paryAyArthikanayanA cha bheda jaNAvelA che. te pATha A pramANe che naya bhedA ucyante NicchayavavahAraNayA, mulimabheyA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNaheU, davvayapajjatthiyA muNaha // 3 // samabhirUDhaH dravyArthikaH, paryAyArthikaH, naigamaH, saMgrahaH, vyavahAraH RjusUtraH, zabdaH, evambhUta iti nava nayAH smRtAH / upanayAzca kathyante / nayAnAM samIpA upanayAH / sadbhUtavyavahAraH, Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tANa-6:gAthA-7 257 dravya-guNa-paryAyano rAsa asadbhUtavyavahAraH, upcritaasdbhuutvyvhaarshcetyupnyaastredhaa| idAnImeteSAM bhedA ucyante / dravyArthikasya daza bhedAH karmopAdhinirapekSaH zuddhadravyArthiko yathA, saMsArI jIvaH siddhasadRk zuddhAtmA / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zuddhaH dravyArthiko yathA, dravyaM nityam / bhedakalpanAnirapekSaH zuddha dravyArthiko yathA, nijaguNaparyAya svabhAvAd dravyamanityam / karmopAdhisApekSo'zuddhadravyArthiko yathA, krodhAdikarmajabhAva AtmA / utpAdavyaya sApekSo'zuddha dravyArthiko yathaikasmin samaye dravyamutpAdavyayadhrauvyAtmakam / bhedakalpanAsApekSo'zuddhadravyArthiko yathA, Atmano jJAna darzanAdayo guNAH / anvayadravyArthiko yathA, guNaparyAyasvabhAvaM dravyam / svadravyAdigrAhaka dravyArthiko yathA, svadravyAdicatuSTayApekSayA dravyamasti / paradravyAdigrAhakadravyArthiko yathA, paradravyAdicatuSTayApekSayA dravyaM nAsti / paramabhAvagrAhaka dravyArthiko yathA, jJAnasvarUpa AtmA / atrAnekasvabhAvAnAM madhye jJAnAkhyaH paramasvabhAvo gRhItaH / // iti dravyArthikasya daza bhedAH // atha paryAyArthikasya SaDbhedA ucyante anAdinityaparyAyArthiko yathA, pudgalaparyAyo nityo mervAdiH / sAdinityaparyAyArthiko yathA, siddhaparyAyo nityaH / sattAgauNatvenotpAdavyayagrAhika-svabhAvo'nitya zuddha paryAyArthiko yathA, samayaM samayaM prati paryAyA vinazinaH / sattAsApekSasvabhAvo'nityAzuddhaparyAyArthiko yathA, ekasmin samaye trayAtmakaH paryAyaH / karmopAdhinirapekSasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthiko yathA, siddhaparyAyasadRzAH zuddhAH saMsAriNAM paryAyAH / karmopAdhisApekSasvabhAvo'nityAzuddhaparyAyArthiko yathA- saMsAriNAmutpattimaraNe staH / // iti paryAyArthikasya SaDbhedAH // // 79 // bahumAnagrAhI kahio naigama, bheda tasa chaI tIna re ! vartamAnAropa karavA, bhUta arthaI lIna re paDumati dI 4na zadI // 6-7 // gAthArtha- bahu prakAre padArthane jaNAvanAro gamanaya che. tenA traNa bhedo che. bhUtakALanA banI cukelA padArthamAM vartamAnakALano Aropa karavo te prathamabheda che. 17 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 DhALa-6 : gAthA-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- bahumAna kahatAM ghaNAM pramANa "sAmAnya vizeSa jJAna rUpa" tehano grAhI naigamanaya kahiche, " niti" rUti nai , vIratnopAt nama: ti vyutpattikA naigamanayanA 3 bheda chaI. prathama naigama bhUtArthaI vartamAnano Aropa karavAnaI lIna kahatAM tatpara chaI. T -7 | vivecana- dravyArthikanayanA 10 bheda, ane paryAyArthikanayanA 6 bheda digaMbarAcArya zrI devasenajIkRta nacakra graMthanA AdhAre samajAvyA. have teonA ja graMthanA AdhAre naigamAdi sAta niyonA artho tathA bhedo jaNAve che. naigamanayanA 3 bheda, saMgrahavyavahAra-RjusUtranayanA 2,2,2 ane zabda-samabhirUDha-evaMbhUta nayanA 1,1,1 kula A sAtanayanA bhedo 12 thAya che. ane pUrvanA be nayanA 10 + 6 umeratAM kula 28 bhedo navanayanA teonA mate thAya che. bahumAnagrAhI kahatAM ghaNAM pramANa "sAmAnya vizeSa jJAna rUpa," tehano grAhI naigamanaya kahiiM. "naikairmAnairminoti" iti naikagamaH kakAralopAt naigamaH, iti vyutpattiH, naigamanayanA 3 bheda chai. prathama naigama bhUtArthai vartamAnano Aropa karavAnaiM lIna kahatAM tatpara che. te 6-7 che. naigamanaya ghaNI vizALa dRSTi dharAve che. kyAreka sAmAnyane, kyAreka vizeSane, ane kyAreka sAmAnya-vizeSa ubhayane paNa kramazaH pradhAna karIne svIkAre che. jyAM je rIte vastusthiti saMbhave, zrotAone je rIte artha bodha thAya, vyavahAramAM je rIte vAta baMdhabesatI Ave, te rIte A naya vastusvarUpe raju kare che. A kAraNathI A nayane vastu svarUpa samajAvavAmAM koI eka nItirIti nathI. eTale ja te zabdanI vyutpatti A rIte thAya che ke "ra : mAnaiH pinoti" eka mApathI je na mApe, paraMtu je ghaNA mApathI vastune mApe tene naigamanaya kahevAya che. AvI naigama zabdanI vyutpatti thaI che. temAM pUrva zabdanA kakArano lopa thayo che. pinoti no artha samati karIne na dhAtu navA jevo artha samajavo tethI ra + a + ma = naikagama zabda thayo temAM ka no lopa thavAthI nigama zabda banyo che. athavA ni: zabda paNa che. bhinna bhinna dezomAM pravartato yathAyogya vyavahAra evo teno artha thAya che. niSa mava: rUti taiyA: Ama paNa vyutpatti thaI zake che. A naigamanaya sAmAnyane, vizeSane ane kyAreka ubhayane paNa mAnya rAkhe che. tenAM udAharaNo A pramANe che. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-7 259 [1] jema ke A graMthakartA pUjya yazovijayajI ma. zrI mahesANA pAsenA kanoDA gAmamAM janmelA che. te vAta sau koI jANe che. chatAM amerikA, yuropa, ke jarmana jevA videzomAM "A yazovijaya upAdhyAyajI ma. kyAM janmyA ? Ama koI puche to kanoDAmAM janmyA ema vizeSa evuM gAmanuM nAma na levAya, paNa bhAratamAM (hindustAnamAM-InDIyAmAM) jamyA ema ja kahevuM paDe. eTale sAmAnyane jaNAvanAra thayo. ane madrAsa-beMgloramAM koI pUche ke A mahArAjazrI kyAM janmyA ? to gujarAtamAM jamyA, athavA mahesANA jillAmAM janmyA, Ama ja kahevuM paDe, ane mahesANAmAM koI puche to kanoDA gAmamAM janmyA Ama kahevuM paDe. ane kanoDAmAM koI puche to zerI, ghara, vigere vizeSa jaNAvavuM paDe. A rIte taigamanaya yathAsthAne sAmAnya ane vizeSano upayoga kare che. A vasatinuM udAharaNa jANavuM. A rIte prasthaka ane pradezanAM udAharaNo paNa anuyogadvAra sUtra AdimAMthI jANI levAM ane te paNa kramazara ubhayanI pradhAnatA karanAruM che. Ama jANavuM. [2] koI gAmanA pratiSThita AgevAna pAMca mANaso mahArAjazrIne vaMdanAdi arthe AvyA hoya tyAre ema kahevAya che ke Aje "A gAma AvyuM che" athavA "A gAmanuM mahAjana AvyuM che" A sAmAnyagrAhI maigama che. [3] amadAvAda athavA suratathI pAlitANA tarapha jato "cha"rI pAlato nIkaLelo saMgha, koI puche ke kyAM jAya che to "pAlitANA" jAya che. Ama ja kahevuM paDe. jo ke vacce vaccenAM seMkaDo gAmomAM paNa javAno ja che. tathApi vizeSano svIkAra karIne ja uttara Ape che. A vizeSagrAhI naigamanaya jANavo. A rIte jyAM jyAM Aropa arthAt upacAra karavAmAM Ave che. tyAM tyAM naigamanaya jANavo. jema ke samayasara varasatA varasAdane "sonu varase che" Ama je kahevAya che. nadIno kAMTho Ave chate nadI AvI Ama je kahevAya che. tathA "A rasto kyAM jAya che ?" "A rasto muMbaI jAya che" ItyAdi bolAtAM vAkyo paNa nigamanayanAM che. A nigamanayanA ahIM 3 bheda che. te A pramANe che. 1. bhUtakALamAM banI cukelA arthamAM vartamAna kALano Aropa karavo te. bhUtanaigama. 2. bhaviSyamAM thanArA arthamAM bhUtakALano Aropa karavo te. bhAvinegama. 3. bhUta ane bhaviSyamAM rahelA arthamAM vartamAnakALano Aropa karavo te. vartamAnanaigama. A traNabheda paikI prathama bhedano artha e che ke je prasaMgo bhUtakALamAM banI gayA che. jene banI gayAne ghaNA-ghaNAM varSo vItI gayAM che. chatAM loko te prasaMganI ujavaNI te tithie athavA te tArIkhe Aje kare che. ane A ujavaNI evI kare Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 DhALa-6 : gAthA-8 dravya-guNa-paryAyano rAsa che ke jANe A prasaMga Aje ja banI rahyo hoya. te A bhUtanaigama nAmano prathamabheda che. tenuM udAharaNa AgaLalI gAthAmAM Ave ja che. 80 || bhUta naigama kahie pahilo, divALI dina Aja re | yathA svAmI vIra jinavara, lahIA zivapura rAja re || bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI / 6-8 // gAthArtha- Aje dIvALIno divasa hoya, ane ema kahIe ke Aje vIra jinezvara (nirvANa pAmyA) muktinagaranuM rAjya pAmyA. A prathamabheda bhUtanaigama naya kahelo che. || 6-8 | Tabo- te prathamabhedanuM udAharaNa dekhADaI chaI- jima kahiI. "Aja dIvAlI dinanai viSai zrI mahAvIra zivapuranuM rAjya pAmyA" IhAM- atIta dIvAlI dinanai viSa6 vartamAna dIvAlI dinano Aropa karii chaiM. vartamAna dinanaI viSayaI bhUtadinano Aropa kariI. devAgamanAdi mahAkalyANa bhAjanava-pratIti prayojananaI arthi, jima "jAya poSaH" IMhA gaMgAtaTanaI viSayaI gaMgAno Aropa kIjaI chaI. zetyapAvanatvAdi pratyAyana prayojana bhaNI, to I ghaTamAna che. je vIrasiddhigamanano anvaya bhaktibhaNI pratItika mAnii. e alaMkAranA jANa paMDita hoI, te vicArajo. | 6-8 || vivecana- have naigamanayanA prathamabhedanuM udAharaNa kahe che. te prathamabheda- udAharaNa dekhADai chai- jima kahiiM- "Aja dIvAlI dinanaI viSai zrI mahAvIra zivapuranuM rAjya pAmyA" ihAM atIta dIvAlI dinanaI viSaI vartamAna dIvAlI dinano Aropa kariiM chaiM. vartamAna dinanaI viSayaI bhUtadinano Aropa kariiM. jema loko A pramANe kahe che ke- "Aje dIvAlInA divasane viSe (eTale ke Aje dIvAlInA divase) zrI mahAvIra prabhu zivapuranuM (muktinuM) rAjya pAmyA." ahIM vartamAna kALanI gujarAtI Aso vadI amAvAsyAnA dIvALInA divasane (ane mAravADI kArataka vada amAvAsyAnA divasane) jANe bhUtakALanI divALIno vAstavika ja divasa A hoya zuM ? A rIte atIta dIvAlInA dinano vartamAna dIvAlImAM Aropa karavAmAM Avyo che. jo ke vartamAna dIvAlamAM prabhu nirvANa pAmyA nathI, bhUtakAlIna dIvAlamAM ja prabhu nirvANa pAmyA che. paraMtu AjanI dIvALI jANe Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa--du : gAthA-8 261 bhUtakALanI dIvALIno ja divasa hoya zuM ? A pramANe bhUtakAlIna dIvAlInA divasa rUpe ja vartamAnakAlIna dIvAlIne Aropita karI che. prazna- Ama karavAnuM kAraNa zuM ? zA mATe vartamAna dIvAlIne bhUtakAlIna dIvAlI rUpe Aropita karAI che ? teno uttara ApatAM jaNAve che ke- devAgamanAdi mahAkalyANabhAjanatva-pratItiM prayojanaI arthi, = pAvApurI nagarImAM jyAre paramAtmA mahAvIra prabhu soLa pahora dezanA ApIne nirvANa pAmyA, tyAre A bharatakSetramAM mahAdIpaka bujhAI gayo, jJAnakSetramAM mahA aMdhakAra vyApI gayo. tyAM rahelA zrAvaka-zrAvikAgaNe dravyadIpako pragaTAvyA. tethI dvIpa + Ati dIpAli arthAt dIvAlI parva zarU thayuM. te samaye nirvANakalyANaka ujavavA mATe AkAzamArge asaMkhya deva-devIo AvyAM. prabhunA virahasaMbaMdhI zoka sahita deva-devIoe ane caturvigha zrI saMghe ghaNA bhaktibhAva pUrvaka, sarvenA potAnA AtmAnuM mahAkalyANa thAya e rIte te prasaMga ujavyo. tevA ja prakArano A prasaMga devagamanAdi ane mahAkalyANanuM bhAjana (sAdhana-AdhAra) che. evA prakAranI pratIti karAvavAnA prayojanane arthe vartamAnakAlIna dIvAlIne bhUtakAlIna dIvAlI rUpe kalpavAmAM (Aropita karavAmAM) Ave che. jima " gaGgAyAM ghoSaH " ihAM gaMgAtaTana viSayaI gaMgAno Aropa kIjai chai, zaityapAvanatvAdi pratyAyana prayojana bhaNI. jema "gaMgAnadImAM ghoSa (gAyono vADo athavA jhuMpaDuM) che. ahIM gaMgA zabdano vAcya artha jalapravAha thAya che. paraMtu tyAM gAyono vADo ke jhuMpaDuM saMbhavI zakatuM nathI. kAraNa ke pANInA pUrathI te kheMcAI ja jAya. te mATe "abhidhA" zaktino upayoga karI vAcya artha "jalapravAha" karavo ucita nathI ane jyAM mukhya arthanI bAdhA AvatI hoya tyAre tyAM "zayasaMvo nakSaLA" zakya arthanI sAthe saMbaMdhavALo artha lakSaNAthI levAya che. eTaleke mukhyArthabAdhe mukhyArthasaMbaMdhe lakSaNA. Avo nyAya che. te mATe gaMgAnadIno kInAro evo artha gaMgAzabdano lakSaNAthI karAya che. A rIte gaMgA taTane viSe gaMgAnadIno Aropa jema karAya che. tema ahI vartamAna dIvAlIne viSe bhUtakAlIna dIvAlIno Aropa karAyo che. 66 prazna jo poSa nuM astitva gaMgAnadImAM (jalapravAhamAM) saMbhavatuM ja nathI. thI ''gaMgAyAM ghoSa: '' hIne gaMgAtaTe evo artha lakSaNAthI karavo ja paDe che. to paMcAyAM padane badale ''gaMtUTe ghoSaH '' ema ja kathana karavuM ucita kema na kahevAya ? Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 DhALa-6 : gAthA-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa | uttara- ITe na kahetAM nA kahevAnI pAchaLa Azaya e che ke A gaMgAno kinAro e jANe gaMgAnadI ja che. kAraNa ke gaMgAnadImAM je zaitya (zItaLatA) ane pAvanatva (pavitratA) Adi dharmo che. te dharmo gaMgAtaTamAM paNa che. Ama gaMgAtaTa e sAmAnya taTa che ema nahIM paraMtu gaMgAnadI ja che. AvuM pratyAyana prayojana maLe = samajAvavAnA prayojananA kAraNe Ama karela che. arthanI camatkRti che. jema ghaNA pUra vALI banelI nadIne "Aje A nadI darIyo banI gaI che" Ama kahevAmAM arthanI camatkRti hRdayane AnaMda pamADe che. prabhunI pratimAne prabhunI pratimA na kahetAM "A prabhu ja che" Ama kahevAmAM bhakti bhAva, pUjyabhAva, hArdika bhAvanA vadhe che. tema gaMgAtaTane taTa na kahetAM gaMgA nadI kahevAmAM arthanI camatkRti vidvAnonA hRdayane AnaMda ApanAra bane che. ___ to i ghaTamAna chai, jo vIrasiddhigamanano anvaya bhakti bhaNI prAtItika mAniiM. e alaMkAranA jANa paMDita hoi, te vicArajo // 6-8 // vartamAna divAlImAM bhUtakAlIna dIvAlIno je Aropa karavAmAM Avyo che te artha, to ja ghaTamAna che (ghaTe che - saMbhave che) ke vIraparamAtmAnI siddhigamanano te kALe je prasaMga banelo che. tene kheMcI lAvIne vartamAna divAlImAM teno (anvaya) saMbaMdha bhaktibhAvanA vadhAravAnA kAraNe jo karavAmAM Ave to ja. arthAt AjanA vartamAnakAlIna dIvAlInA divase ja jANe paramAtmA mahAvIra prabhu siddhigamana pAmyA che. deva-devIo AvyAM che. zokasahita bhaktibhAvanA kare che. A badhu "pratItivamAnig" jANe atyAre sAkSAt banI rahyuM che. e prasaMga hAla atyAre cAlI rahyo che, A prasaMga cakSuH sAme pratyakSa thaI rahyo che ema mAne. ATalA mATe A ubhekSA karavAmAM AvI che. AvA camatkRtika arthane ubhekSAlaMkAra kahevAya che. - zarIrane zobhAvavAmAM jema hAra Adi alaMkAro dhAraNa karAya che tema kAvyane suzobhita karavAmAM upamA, ubhelA virodha Adi aneka alaMkAro te kAvyamAM racavAmAM Ave che. A viSaya alaMkArazAstronA jANakAra evA je paMDita puruSo hoya, teo vicArajo. (5. pU. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya viracita kAvyAnuzAsana nAmanA graMthamAM A alaMkAronuM vizadavarNana che. jijJAsu AtmAoe tyAMthI joI levuM.) II81ii. bhUtavata kahaI bhAvi naigama, bhAvi jima jina siddha re ! siddhavata chaI vartamAnaI kAMI siddha asiddha re ! bhASiI jima "bhakta paciI" vartamAnAropa re / 6-09 || Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-10 263 dravya-guNa-paryAyano rAsa karaI kiriyA bhUta leI, bhUta vacana vilopa re ! bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI . 6-10 || gAthArtha- bhAvimAM thanArA prasaMgane bhUtanI jema (thaI gayo che ema) je kahevo. te bhAvinaigama kahevAya che. jema ke bhAvimAM siddha thanArAne "siddha thaI gayA" athavA "siddha thayA" Ama je kahevuM che. tathA kaMIka aMze siddha ane kaMIka aMze asiddha je vastu hoya tene "siddha" thaI cukI che Ama kahevuM te vartamAnanaigama kahevAya che. 6-9 || jema ke "rasoI thAya che" AvuM ja bolAya che. te vartamAnarUpe Aropita karAya che. bhUtakALanI kriyA ane bhAvi thanArI kriyA) te bannene laIne (AzrayIne) je bhUtakAlIna vacanaprayoga (ane bhAvivacanaprayoga) thavo joIe, teno vilopa A naya kare che. ane vartamAnapaNe Aropita kare che. || 6-10 || Tabo- "mavini mUtavavuvira:' e bIjo naigama. jima-jinanaI siddha kahiI, kevalInaI siddhapaNuM avayaMbhAvI chaI, te mArTi kAMI siddha anaI kAMI asiddhanaI vartamAna kahaI. te vartamAnanaigama bhASiI. II 6-9 || jima kahiI- "bhakta rAMdhiI chaI" IhAM bhaktanA ketalAIka avayava siddha thayA chaI, anaI ketalAIka (avayava) sAdhyamAna chaI. paNi-pUrvAparibhUtAvayava kriyAsaMtAna eka buddhi AropInai tehanai vartamAna kahiI chaI, e Aropa sAmagrI mahimAI koI avayavanI bhUtakriyA leI, pati e ThAmaI apakSI e prayoga nathI karatA. je naiyAyikAdika Ima kahaI chaI. je caramakriyAasa atItapratyaya viSayaH tehanaI- viaityava, zizcatvare e prayoga na thayo joII, te mATe e vartamAnAropa naigama bheda ja bhalo jANavo. I 6-10 II vivecana- maigamanayano bhUtanaigama nAmano prathamabheda kahIne have naigamanayano bIjo bheda "bhAvinaigama" samajAve che. ___ "bhAvini bhUtavadupacAraH" e bIjo naigama. jima-jinanaI siddha kahiiM, kevalInaiM siddhapaNuM avazyaMbhAvI chai te mATiM. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 DhALa-6 : gAthA10 dravya-guNa-paryAyano rAsa je kArya bhaviSyakALamAM ja thavAnuM che. vartamAnakALamAM thayeluM paNa nathI ane thatuM paNa nathI. chatAM bhaviSyamAM avazya thavAnuM ja che. tenI khAtrI vartamAnamAM ApI zakAya tema che. tevA bhaviSyanA kAryane bhUtakALarUpe kahevuM ke vartamAnakALarUpe kahevuM te bhAvinaigama kahevAya che. bhAvina = bhaviSyamAM thanArA kAryamAM mUtavat = kArya thaI gayuM. evo Aropa karavo te naigamanayano A bIjo bheda che. jema ke je AtmA ghanaghAtI karmo khapAvI, kevalajJAnAdi anaMta catuSTaya prApta karI, jina (rAgadveSane jItI lenArA) thayA che. teramA guNasthAnakavata banyA che. paraMtu haju AyuSyakarma ane zeSa traNa aghAtI karmono udaya bAkI hovAthI mokSe gayA nathI. bhaviSyamAM avazya javAnA ja che. paraMtu hAla jeo bhavastha kevalI che. "teone A siddha che" ema je kahevuM. te A nayano viSaya che. kAraNa ke kevalI thayelA hovAthI te bhavastha kevalI bhagavaMto avazya siddha thavAnA ja che. A bAbatamAM kaMI ja zaMkA nathI. jainazAstromAM panarabhede je siddha jaNAvyA che. temAM svaliMge gRhasthaliMge anyaliMga, pulliMga, strIliMga, napuMsakaliMge ItyAdi je siddha kahyA che. tathA temAM anukrame gautamasvAmI, bharata mahArAjA, valkalagiri, gautamasvAmI, caMdanabALA ane gAMgeyaRSi AdinAM je udAharaNo prasiddha che. te sarve A nayathI ja ghaTe che. kAraNa ke svaliMgamAM vartatA gautamasvAmI, gRhasthaliMgamAM bharata mahArAjA, anyaliMgamAM valkaciri vigere mahAtmAo te kALe kevaLajJAna pAmyA che. paraMtu te kALe mokSe gayA nathI. ane jyAre mokSe gayA che tyAre gRhasthaliMgAdi nathI. te mATe jyAre kevalI thayA tyAre bhaviSyamAM avazya siddha thavAnA ja hovAthI siddha thayA Ama kahevAya che. bhAvimAM je siddhapada AvavAnuM che. teno ja vartamAnamAM Aropa karavAmAM Avyo che. athavA bhUtarUpe Aropa karAya che. kevaLajJAna pAmyA eTale siddha thaI cukyA ema samajavuM. A bhAvinaigamanayathI bhAvimAM avazya thanArA prasaMgane vartamAnarUpe athavA bhUtarUpe Aropita karAya che. amadAvAdathI muMbaI javA nIkaLelA puruSane ghera AvIne koI puche ke bhAI kyAM gayA che ? tyAre tenA kuTuMbIo kaheze ke bhAI to muMbaI gayA che haju bhAI kadAca sTezana upara paNa hoya athavA TrenamAM hoya to paNa "muMbaI gayA che" Ama ja bolAya che. borIvalI Ave eTale muMbaI AvI gayuM. taiyAra thaI jAo ItyAdi vAkyo je bolAya che te A nayano viSaya che. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-10 265 kAMi siddha anaiM kAMi asiddhanaiM vartamAna kahai, te vartamAnanaigama bhASiiM || -6 | trIjo vartamAnanaigamanaya samajAve che. vartamAnakALamAM je kriyA cAlu hoya che. tene AzrayIne pravarte che. je kriyAmAM kArya keTalAka aMze karAyuM che. ane keTalAka aMze karavAnuM bAkI che. arthAt je kAryamAM kaMIka aMza siddha che. ane kaMIka aMza asiddha che. tene "vartamAna" rUpe kahIe te vartamAnanaigama kahevAya che. je keTaloka aMza banI cukyo che. te tenI bhUtakALAvasthA che ane je keTalAka aMza banavAno bAkI che te tenI bhAviavasthA che. A bannene vartamAnamAM kheMcI jaIne vartamAnarUpe Aropita je karAya che te A vartamAnanaigamanAya che. tenuM udAharaNa have pachInI gAthAmAM jaNAve ja che. || 6-9 || jima kahii - "bhakta rAMdhii chai" ihAM bhaktanA ketalAika avayava siddha thayA chai, anai keTalAika sAdhyamAna chai, paNi-pUrvAparIbhUtAvayava kriyAsaMtAna eka buddhi AropInai tehanaiM vartamAna kahiiM chaiM, e Aropa sAmagrI mahimAI-koi avayavanI bhUtakriyA lei "pacati" e ThAmaiM "apAkSIt" e prayoga nathI karatA. (evaM koI avayavanI bhAvikriyA lai "pacati" e ThAmaiM "pakSyati" prayoga paNi nathI karatA.) vartamAna baigamanaya nAmanA trIjAbhedanuM udAharaNa jaNAvatAM kahe che ke jema koI rasoI karatI vyaktine joIne koI eka vyakti tenI sAthenI bIjI vyaktine puche ke "A strI athavA puruSa zuM kare che" tyAre te sAthenI bIjI vyakti uttara Ape che ke A strI athavA puruSa "bhAta rAMdhe che" ahIM bhAta rAMdhe che A vartamAna kALano pati prayoga che. hakikata evI che ke raMdhAtA bhAtamAM keTalAka dANA sIjI gayA che. eTale ke raMdhAI gayA che. keTalAka dANA sIje che. arthAt raMdhAya che. ane keTalAka dANA haju sIjavAnA che raMdhAvAnA che. Ama traNe kALanI paristhiti temAM che tyAM je dANA hAla sIje ja che raMdhAya ja che. tene AzrayIne to prati = te rAMdhe che A prayoga barAbara che. yathArtha che. paraMtu je dANA sIjI gayA che. arthAt raMdhAI gayA che. ane je dANA sIjavAnA che have raMdhAvAnA che. A bhUtakAlIna ane bhAvikAlIna dANAomAM "pati" te rAMdhe che A prayoga kema karAya ? ane jo tevo prayoga karIe to te prayoga mithyA kema na kahevAya ? sabhyaprayoga kevI rIte kahevAya ? AvA praznanA uttaramAM "A naya lAge che" eTale ke pravRtti = te rAMdhe che Avo prayoga vyavahAramAM je thAya che. te A nayathI thAya che. gesa upara sIjhatA dANAomAM koI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 DhALa-6 : gAthA--10 dravya-guNa-paryAyano rAsa paNa rAMdhanArI vyakti evo prayoga karatI nathI ke (1) thoDA dANA raMdhAyA che. (2) thoDA dANA raMdhAya che. ane (3) thoDA dANA raMdhAze. Avo prayoga koI paNa karatuM nathI. paraMtu pUrvAparIbhUtAvayavakriyA saMtAnane (eTale ke pUrvakAlamAM thayelI ane pachInA kALamAM thavA vALI avayavabhUta (aMzIbhUta) evI je kriyAo che. tenI samuharUpe vivakSA karIne A saghaLI kriyA eka ja che. ema buddhimAM Aropita karIne tene (bhUtabhAvi kriyAne) tyAMthI kheMcIne vartamAnarUpe ja kahe che. eTale ke bhUta-bhAvi kriyAne vartamAnamAM samAvIne mAtra vartamAnakALano ja prayoga kare che. ** je koI avayavomAM raMdhAvAnI kriyA thaI cukI che te bhUtakAlIna kriyAne dhyAnamAM laIne pati A vartamAnakAlIna padanA sthAne "akSIt" bhUtakAlIna prayoga karavo joIe (evI ja rIte je koI avayavomAM raMdhAvAnI kriyA thavAnI che. te bhAvikriyAne dhyAnamAM laIne pati A vartamAnakAlIna padanA sthAne "pati" Avo bhAvikAlIna prayoga karavo joie) paraMtu bhUta-bhAvine vartamAnamAM samAvI levA svarUpa Aropa karavAnI sAmagrI hovAnA mahimAthI eTale ke loka vyavahArane anusaravArUpa Aropa karavAnuM kAraNa hovAthI koI rAMdhanAra vyakti pati nA sthAne aAkSat (ke pati) prayoga karatA nathI. te A nayano prabhAva che. A naya bhUta-bhAvi kriyAne vartamAnamAM samAvI levA svarUpa Aropa karIne vartamAna prayoga ja kare che. 11 je naiyAyikAdika ima kahai chai, je "caramakriyAdhvaMsa atIta pratyaya viSaya, ' tehanaiM- " kiJcitpakva, kiJcitpacyate " e prayoga na thayo joiiM, te mATiM-e vartamAnAropa naiAma mendra na mato nAkhavo. // 6-20 // prazna- ahIM je koI naiyAyika Adi Ama mAne che ke jyAre kriyA cAlu hoya che. tyAre vartamAna kALa ja vaparAya, bhale thoDI kriyA thaI gaI hoya, ane thoDI kriyA thavAnI bAkI hoya to paNa bhUta-bhAvino prayoga na ja thAya, paraMtu cAmaLiyAbaMta: atItapratyaya viSaya jyAre cAlukriyAnI caramakriyA Ave, ane teno dhvaMsa thAya, eTale ke antimakriyA jyAre samApta thAya tyAre ja atItakALano (bhUtakALano) vyavahAra thAya.jema ke bhAta rAMdhavAnI kriyA gesa upara cAlu che temAM keTalAka dANA bhale gaMdhAyA che keTalAka raMdhAya che. ane keTalAka raMdhAvAnA bAkI che to paNa jyAM sudhI gesa upara A rAMdhavAnI kriyA cAlu hoya tyAM sudhI rasoI thAya che. Ama vartamAna ja kahevuM joIe. mATe Aropa karyA vinA "pati" prayoga ja karAya che. ane A = Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-11 267 raMdhAvAnI kriyA jyAre samApta thaI gaI, bhAtanI tapelI gesa uparathI jyAre laI levAmAM AvI, rAMdhavAnI aMtima kriyA jyAre pUrNa thaI, dhvaMsa pAmI, tyAre ja rAMdhanAra bole che ke "bhAta raMdhAI gayA che" jamI lo. paraMtu tyAM sudhI to "huM bhAta rAMdhuM chuM" Ama vartamAna kALano ja vyavahAra thAya che mATe bhUta-bhAvinI kriyAno vartamAnamAM samAveza karIne Aropa karavAnI jarUra nathI. jyAre caramakriyA thaze, ane tenI samApti thaze, tyAre ja atItano pratyaya (bodha) thaze, tethI te kALe caramakriyAno dhvaMsa thayA pachI ja atItano vyavahAra zakya che. A pramANe koIka naiyAyika mAne che. uttara- graMthakArazrI teno uttara ApatAM jaNAve che ke je kAryanI je kriyA zarU thaI, tyArathI caramakriyAasa Ave tyAM sudhI mAtra vartamAnakAlano ja prayoga jo thato hoya, ane caramakriyA dhvaMsa thayA pachI ja atItano bodha thato hoya to bhAta raMdhAtA hoya tyAre Avu mAnanArA te naiyAyikane A bhAtamAM keTalAka dANA raMdhAyA che. arthAt pakva che. ane keTalAka dANA raMdhAya che. arthAt pate che. AvA vyavahArano prayoga te taiyAyikathI na thavo joIe, kAraNa ke jyAM sudhI caramakriyA dhvaMsa na Ave tyAM sudhI vartamAna hovAthI koI paNa dANA pUrepUrA pakAvAyA ja nathI. tethI bhUtano vyavahAra thAya ja nahI ane Avo vyavahAra prayoga to jagatamAM thAya ja che te mATe bhUta-bhAvinI kriyAno Aropa karIne thato A vartamAnAropa naigamanaya e ja sAco che. Ama jANavuM. // 82-83 // saMgrahaI naya saMgraho te, dvividha ogha vizeSa re | dravya saba avirodhiyAM" jima, tathA "jIva azeSa" re .. bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI || 6-11 || gAthArtha- je saMgraha kare te saMgrahanaya kahevAya che. tenA ogha ane vizeSa ema 2 bheda che. "sarva dravyo avirodhI che" A prathamabheda che. ane "azeSa (sarva) jIvo avirodhI" che. A bIjobheda che. te 6-11 || Tabo- je saMgrahaI, te saMgrahanaya kahiI, tehanA 2 bheda, ogha-vizeSathI, ogha kahiI-sAmAnya, etalaI-eka sAmAnyasaMgraha, eka vizeSasaMgraha, evaM 2 bheda, "vyAja sarvA ivarodhana" e prathamabhedanuM udAharaNa, tathA nauvA sarvavirodhana: e dvitIyabhedanuM udAharaNa. | -11 II Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 DhALa-6 : gAthA-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa vivecana- maigamanayanA bhUtanaigama bhAvinaigama ane vartamAnanaigama Ama traNa bheda kahIne have saMgrahanayanA artha tathA bheda samajAve che. je saMgrahai, te saMgrahanaya kahiiM je saMgraha kare, ekIkaraNa kare, abheda jaNAve, paraspara je bheda hoya, tene gauNa kare, ektApaNAnI buddhine pradhAna kare te saMgrahanaya kahevAya che. tehanA 2 bheda, ogha-vizeSathI, ogha kahiiM-sAmAnya, etalaI eka sAmAnyasaMgraha, eka vizeSasaMgraha, evaM 2 bheda. te saMgrahanayanA 2 bheda che. ogha ane vizeSa AvA nAmothI A nayanA be bheda che. ahIM ogha zabdano artha sAmAnya karavo. eTale oghasaMgraha arthAt pahelo eka sAmAnyasaMgrahanaya kahevAya, ane bIjo vizeSasaMgrahanaya kahevAya che. Ama 2 bheda che. sAmAnyapaNe badhAno saMgraha karAya tyAre te oghasaMgraha naya kahevAya che ane jyAre amukavibhAgano ja saMgraha karAya tyAre te vizeSasaMgraha naya kahevAya che. te bane bhedonAM be udAharaNo A pramANe che vyALi sarvAna virothIni" | prathama enuM 3vAdaUT, tathA "navA: sarvavirodhaH' , dvitIya menuM sahira . . 6-22 dharmAstikAyAdi cha e dravyo dravyapaNe paraspara avirodhI che. arthAt sarve dravyo dravyapaNe samAna che eka che" AvuM samajavuM e prathamabhedanuM udAharaNa che. kAraNa ke sAmAnyathI sarve dravyonuM ekIkaraNa karyuM. eTale A oghasaMgrahanaya-arthAt sAmAnyasaMgrahanaya thayo. tathA "sarve jIvo paraspara jIvapaNe samAna che. eka che" AvuM samajavuM e bIjA bhedanuM udAharaNa che. kAraNa ke temAM jo ke ekIkaraNa-abheda karavAmAM Avyo che paraMtu mAtra jIvadravyono ja abheda karAyo che. sarvadravyomAMthI eka aMzabhUta evA jIvonuM ja mAtra ekIkaraNa che. tethI A bIjo bheda vizeSasaMgrahanaya kahevAya che. sarve padArthonuM ekIkaraNa karavAmAM Ave te oghasaMgrahanaya, sAmAnyasaMgrahanaya, utkRSTasaMgrahanaya athavA parasaMgrahanaya-mahAsaMgrahanaya paNa kahevAya che bAkI thoDA thoDA padArthonuM ekIkaraNa karavAmAM Ave te vizeSasaMgraha avAntarasaMgraha ityAdi kahevAya che. A vizeSasaMgrahanaya apekSAvizeSe aneka prakArano paNa thAya che. jema ke "sarve jIvo samAna" A vizeSasaMgrahanayanuM udAharaNa che. to paNa "sarve trasajIvo samAna" "sarve Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-1 2 269 dravya-guNa-paryAyano rAsa paMcendriya jIvo samAna" "sarve manuSyo samAna" "sarvebhAratIyo samAna" "sarve gujarAtI samAna" ItyAdi jema jema vizeSanA bhedamAM uMDA utaratA jAo tema tema te vizeSasaMgraha naya aneka prakArano thAya che. ane te pAchaLa pAchaLanA vizeSa saMgrahAyanI apekSAe pUrva pUrvanA saMgrahanayo apekSAvizeSathI oghasaMgrahanaya paNa kahevAya che. 84 | vyavahAra saMgraha viSayabhedaka, timaja dvividha prasiddha re ! dravya jIvAjIva bhASaI, jIva bhaviyA siddha re ! bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI | 6-12 || gAthArtha saMgrahanayanA viSayano bheda karanAra je naya te vyavahAranaya jANavo. tenA paNa (timaja) saMgrahananayanI jema ja be bhedo prasiddha che. dravyo, jIva ane ajIvarUpa che. tathA jIvo, saMsArI ane siddha ema be bhede che. || 6-12 | Tabo- saMgrahanayano je viSaya, tehanA bhedano dekhADaNahAra, te vyavahAranaya kahiche, te timaja-nsaMgrahanayanI pari dvividha kahiI, eka sAmAnya saMgrahabhedaka vyavahAra 1, eka vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra 2, evaM 2 bheda jANavA. "vyaM nIvAnIva'' e sAmAnyasaMgrahabhedaka vyavahAra, navA: saMsAri: siddhiA e vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra, Ima uttarottara vivakSAI sAmAnya vizeSapaNuM bhAvavuM. I 6-12 | vivecana- saMgrahanayanA be bheda samajAvIne have A gAthAmAM vyavahAranayanA be bheda samajAve che. ___ saMgrahanayano je viSaya, tehanA bhedano dekhADaNahAra, te vyavahAranaya kahiiM, te timaja-saMgrahanayanI pari dvividha kahiiM, eka sAmAnyasaMgraha bhedakavyavahAra 1, eka vizeSasaMgrahabhedaka vyavahAra 2, evaM 2 bheda jANavA. saMgrahanaya haMmezAM ekIkaraNa karavAnI arthAt abhedane pradhAna karavAnI dRSTivALo hoya che. jyAre vyavahAranaya tenAthI viparItavRtti dharAve che. eTale ke pRthakkaraNa karavAnI eTale ke bhedane pradhAnapaNe jaNAvavAnI dRSTivALo vyavahAranaya che. tethI saMgrahanayano je (abheda-ekAkAratA Adi) viSaya che. tene bhedanAra eTale ke tenA abhedane toDIne bhedane dekhADanAro (eTale ke pRthakkaraNa-bheda karanAro) je naya che. te naya vyavahAranaya kahevAya che. te vyavahAranaya paNa tina = tema ja arthAt saMgrahanayanI peThe be bhedavALo kahelo che. 1 prathama bheda-sAmAnyasaMgrahanA viSayano bheda karanAra Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 DhALa-6 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa vyavahAra naya, ane 2 bIjo bheda-vizeSa saMgrahanayanA viSayano bheda karanAra che A pramANe vyavahAranayanA paNa saMgrahAyanI jema ja 2 bheda thAya che. 1 sAmAnyasaMgrahaviSayabhedaka vyavahAranaya, 2 vizeSasaMgrahaviSayabhedaka vyavahAranaya. dravya nIvAnI' i sAmAnyasaMgraha meLavyavahAra, "nIvAH saMsAri: sitAzra' e vizeSasaMgrahabhedakavyavahAra, ima uttarottara vivakSAI sAmAnya vizeSapaNuM bhAvavRM | 6-22 || sarve dravyo paraspara avirodhI che. arthAt samAna che." A jema saMgrahanayano prathamabheda che. tevI ja rIte "dravyo be prakAranAM che 1 jIvAtmaka ane 2 ajIvAtmaka A vyavahAranayano prathamabheda che. sAmAnyasaMgrahAye karelA ekIkaraNane (abhedAtmaka viSayane) toDanAra vyavahAranayano A prathama bheda che. tathA "jIvo sarve paraspara avirodhI che" A jema saMgrahAyano bIjo bheda che. tevI ja rIte "jIvo be prakAranAM che. 1 saMsArI ane 2 siddha" A vyavahAranayano bIjo bheda che. je vizeSasaMgrahanaye karelA vibhAgIya ekIkaraNane (abhedAtmaka viSayane) toDanAra che. eTale vyavahAranayano prathamabheda sAmAnyasaMgrahanayanA viSayane toDanAra che. ane bIjo bheda vizeSasaMgrahanayanA viSayane toDanAra che. A rIte saMgrahanaya ane vyavahAranayanuM kAryakSetra (aMtima viSayamAtrane choDIne) lagabhaga sarakhuM che. mAtra vivakSA upara te te nayanI mAnyatAno mukhya AdhAra che. jyAre ekIkaraNa tarapha DhaLatI pradhAna dRSTi hoya tyAre te saMgrahAya kahevAya, e ja viSaya jyAre pRthakkaraNanI rItie kahevAya to vyavahAranaya kahevAya che. jema ke- trasa hoya ke sthAvara hoya paraMtu sarve jIva che. Ama bolavuM te saMgrahAya kahevAya che. ane jIvonA be prakAra che eka trasa ane bIjo sthAvara Ama bolavuM te vyavahAranaya che A rIte uttarottara = pachI pachI sAmAnyapaNuM ane vizeSapaNuM vivakSAnA vazathI svayaM bhAvavuM. (jANavuM.) // 85 // vartato RjusUtra bhAsaI, artha nija anukula re | kSaNika paryaya kahaI sUSima, manuSyAdika zUla re . bahubhAMti pheIlI jaIne zIlI / 6-13 / gAthArtha- RjusUtranaya vartatA (vidyamAna-vartamAna) kALane kahe che tathA potAne anukuLa arthane mAnya rAkhe che. tenA 2 bheda che. sUkSma ane skUla. kSaNika paryAyo te sUkSma, ane manuSyAdi paryAyo te pUla. . 6-13 / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-6 : gAthA-13 Tabo- RRjusUtra naya vartato artha bhAsaI, paNi-atIta anAgata artha na mAnaIM. vartamAna paNi nija anukuLa-ApaNA kAmano artha mAnaU, paNi-parakIya na mAnaU, te RRjusUtra naya dvibheda kahevo, eka sUkSma, bIjo sthUla. sUkSma te kSaNikaparyAya mAnaU, sthUla te manuSyAdi paryAya mAnaU, paNi kAla yavartI paryAya na mAnaIM. vyavahAra naya te trikAla paryAya mAnaU, te mATi sthUla RRjusUtra-vyavahAranayanaiM saMkara na jANavo. || 6-13 || 271 vivecana- have RjusUtranayanA artha tathA bheda samajAve che. RjusUtranaya vartato artha bhAsai, paNi atIta anAgata artha na mAnaiM. vartamAna paNa nija anukula - ApaNa kAmano artha mAnaiM, paNi parakIya na mAnaI. bhUtakALa ane bhAvikALano vicAra na karatAM mAtra vartamAnakALano pradhAna paNe vicAra karanAro A RjusUtra naya che. je mANasa bhUtakALamAM karoDapati hoya paraMtu vartamAnamAM jo dhanarahita hoya to bhUtakALanI karoDapatinI jevI raheNIkaraNI te rAkhI zakato nathI. tevI ja rIte bhAvimAM dhana prApta thavAnuM hoya to paNa te vartamAnamAM tevuM sukhI jIvana jIvI zakato nathI mATe je kALe je vastu jevI hoya te kALe tene tevI kahevAya. bhUtakALamAM athavA bhAvikALamAM je rAjA thayo hoya athavA thavAno hoya teno vartamAnakALamAM rAjyanI kAryavAhImAM pAvara-sattA ke adhikAra cAlato nathI. tethI vartamAna kALe te rAjA kahevAto nathI. mATe vartamAnakALe je vastu jevI hoya te vastu tevI che. Ama ja bolavuM joIe. Ama A naya mAne che. RjusUtranayanI dRSTi vartamAnakALane pradhAna karanArI che. bhUta-bhAvine gauNa karanArI che. jyAre vyavahAranaya nikaTavartI bhUta-bhAvikALane paNa mAnya rAkhe che. naigamanaya dUra dUra vartI bhUta-bhAvikALane paNa mAnya rAkhe che. jema ke nayasAra ane marIcinA bhavathI mahAvIra svAmI paramAtmAnA jIvane "bhagavAna" mAnavA te naigamanaya che. caramabhavamAM mAtAnI kukSimAM Ave tyArathI "bhagavAna" mAnavA e vyavahAranaya che. ane kevalI thayA bAda 42 thI 72 varSanI uMmaramAM mahAvIraprabhune "bhagavAna" kahevA A RjusUtranaya che A rIte RjusUtranaya vartamAnakALane pradhAna kare che. atIta anAgata kALanA bhAvane mAnya rAkhato nathI. vartamAnakALamAM paNa nina jhanuna = potAne kAma lAge tevo artha svIkAre che. eTale ke je padArthathI potAnuM kAmakAja sare, potAno svArtha sadhAya tene ja svIkAre Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 DhALa-6 : gAthA-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa che. jema ke potAnA pitA pAse, bhAI pAse, putra pAse dhana hoya tenAthI potAnI jAtane dhanavAna A naya mAnato nathI kAraNa ke te dhana potAnI IcchAnusAra kAryasAdhaka nathI. tethI "gAMThe te sAMThe" je potAnI mAlikInuM hoya, potAnI pAse hoya, potAnI IcchAnusAra jeno upayoga karI zake te ja vastu potAnI che ane sAcI che. pArakAnI vastu ApaNane zuM kAmanI ? tethI pArakI vastune ApaNu kAryasAdhaka na hovAthI mithyA mAne che. A dRSTie pitA pAse, putra pAse ke koI kuTuMbIo pAse vartamAnakAle dhana hovA chatAM paNa "nija anukula" potAnI IcchAnusAra teno upabhoga zakya na hovAthI AvA dhana vaDe potAne dhanavAna A naya mAnato nathI. sArAMza ke vartamAnakALamAM paNa potAnA kAryasAdhakane ja vAstavika vastu mAne che. te RjusUtra naya dvibheda kahevo, eka sUkSma, bIjo sthUla, sUkSma te kSaNikaparyAya mAnaiM, sthUla te-manuSyAdi paryAya mAnaiM, paNi kAlatrayavartI paryAya na mAnaiM. vyavahAranaya trikAlaparyAya mAnaiM. te mATiM sthUla RjusUtra-vyavahAra nayanaiM saMkara na jANavo. te RjusUtranayanA be bheda kahevA. pahelo eka bheda sUkSma RjusUtranaya, ane bIjo eka bheda sthUla RjusUtranaya. tyAM je sUkSmaRjusUtra naya che te kSaNikaparyAyane mAne che. pratyeka padArthonA pratisamaye je je paryAyo thAya che. te samayamAtra ja rahenArA hovAthI ane samaya e atyanta bhUmi vartamAnakALa hovAthI te ja paryAyo sat che. koI paNa paryAya eka samayathI vadhAre raheto nathI. bIjA ja samaye te paryAya asat bane che. Ama A sUkSmaRjusUtranaya mAne che. paraMtu je sthUlaRjusUtra naya che. te manuSyAdi kaMIka dIrghavartamAnakALavartI paryAyane mAne che. sthUlaRjusUtra naya paNa mAne to che vartamAna kALa ja, paraMtu kaMIka dIrghavartamAnakALavartI paryAyane vartamAnarUpa hovAthI mAnyatA rAkhe che. sUkSma RjusUtra naya to kSaNikaparyAyane vartamAnarUpe svIkAranAra hovAthI trikALavartI paryAyane nathI mAnato, paraMtu A sthUla RjusUtranaya paNa traNakALavartI (merUparvata-zAzvacaitya ItyAdi) paryAyane mAnato nathI. phakta dIrdhakALavArtA vartamAnane ja pradhAna kare che. - A rIte sthalaRjusUtra naya dIrgha evA paNa vartamAnakALane mAnya rAkhe che. bhUta-bhAvine nahIM. jyAre vyavahAranaya trikALavartI paryAyane mAne che. nikaTanA bhUtabhAvine paNa mAnya rAkhe che. AvA prakArano bane nayomAM mAnyatAbheda che. te mATe Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-14 dravya-guNa-paryAyano rAsa 273 sthUlajusUtranaya ane vyavahAranayanI saMkaratA (mizratA-samAnatA-aikyatA) na jANavI. bane nayo sarakhA viSayanA che. ema na jANavuM jema ke rAvaNa ane lakSmaNa hAla cothI narakamAM che. ane paraspara yuddha kare che. A bAbatane sthUlaRjusUtra naya "be nArakIjIvo laDe che. paraspara yuddha kare che" ema bolaze, paraMtu "rAvaNa-lakSmaNa laDe che paraspara yuddha kare che" ema nahI bole, kAraNa ke te jIvo atyAre rAvaNa-lakSamaNa nathI. paraMtu vyavahAra naya Ama bolaze ke hAla cothI nArakImAM "rAvaNa-lakSmaNa laDe che paraspara yuddha kare che" A banne nayomAM ATalo taphAvata che. koI ekanaya bIjAnayanI vAta na svIkAre teTalA mAtrathI bIjA nayanI vAta niSphaLa ke nakAmI na jANavI. A bAbatamAM banne nayono dRSTibheda ja kAma kare che. meM 86 ! zabda prakRti pratyayAdika, siddha mAnaI zabda re | samabhirUDha vibhinna arthaka, kahaI bhinna ja zabda re || bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI / 6-14 | gAthArtha- zabdanaya prakRti (mUladhAtu) Adi ane pratyaya AdithI banelA vyAkaraNathI siddha thayelA zabdane mAne, samabhirUDhanaya bhinna bhinna zabda bhinna bhinna artha mAnya rAkhe. || 6-14 || Tabo- zabdanaya te prakRti pratyayAdika vyAkaraNavyutpatti siddha zabda mAnaI. paNi liMga vacanAdi bhedaI arthano bheda mAnaI. jima "Ta: taTI tara" e 3 liMgabhedai arthabheda, tathA mApa: ratnam ihAM ekavacana bahuvacana bhedai arthabheda. jusUtra nayanai e Ima kahaI je "kAlabhedaI arthabhedaI tuM mAnaI jaI, to liMgAdibhedaI bheda kAM na mAnaIM ?" samabhirUDha naya Ima kahaI je "binazabda bhinnArthaka ja hoI" zabdanayanaI e Ima kahaI je. "jo tuM liMgAdibhedaI arthabheda mAnaI chaI, to zabdabhedaI arthabheda kAM na mAnaIM ?" te mArTi ghaTazabdArtha bhinna, kuMbhazabdArtha bhinna, Ima e mAnaI, ekArthapaNuM prasiddha chaI, te zabdAdinayanI vAsanA thakI. I 6-14 ll vivecana- RjusUtranayanA be bheda samajAvIne have zabdanaya samajAve che. zabdanaya, te prakRtipratyayAdika vyAkaraNavyutpatti siddha zabda mAnaiM. paNi liMgavacanAdi bhedaI arthano bheda mAnaiM. jima "taTaH taTI taTam" e 3 liGgabhedaI arthabheda, tathA "ApaH jalam" ihAM ekavacana bahuvacana bhedaI arthabheda. 18 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-14 274 dravya-guNa-paryAyano rAsa je zabdanAya che. te prakRti (eTale mUladhAtu kayo ?) tathA tene pratyaya kyo lAgyo che ? kayA arthamAM lAgyo che ? kayA kALamAM ane kayA kArakamAM lAgyo che? ityAdi barAbara joIne vyAkaraNanAM sUtro dvArA siddha thayelA zabdane ja mAnya rAkhe che. jema ke pati ri para: 3adhyApatti madhyApI je rasoI kare te pAcaka ane je bhaNAvavAnuM kAmakAja kare te adhyApaka kahevAya che. ahIM par prakRti che ane kartAkArakamAM zuM pratyaya lAgyo che. tathA madha upasarga pUrvaka phe dhAtune prerakakartAmAM fja lAgIne pati pratyaya lAgyo che. A pramANe siddhahema, pANinI Adi vyAkaraNothI siddha thayelA zabdono A zabdanaya svIkAra kare che. te zabdo ja niyata arthanA bodhaka hovAthI sapramANa che. ema A naya mAne che. tathA te vyAkaraNa siddha zabdomAM paNa liMga ane vacana AdinA bhedathI arthano bheda A naya mAne che. je je zabdonAM liMga vacana ane kAraka vigere bhinna bhinna hoya che te te zabdonA artha bhinna bhinna kare che. jema ke tara: to taTas A traNe zabdono artha "kinAro" ja thAya che. to paNa liMgabheda hovAthI traNe zabdonA artho A naya bhinna bhinna kare che. taDAga ane samudranA kinArAne taTa: kahe, nadInA kinArAne tarI kahe, ane sAmAnya vahetA jaLanA (jharaNAnA) kinArAne taTas kahe, evI ja rIte uMDo khADo hoya to kuvo kahe ane sAdhAraNa uMDo khADo hoya to kuI kahe A pramANe je je zabdonAM liMga bhinna bhinna hoya, te te zabdonA artho A naya kaMIka kaMIka arthavizeSa karIne bhinna bhinna kare che. A liMgabhede arthabhedanuM udAharaNa che. tathA vacanabhede paNa arthabheda kare che. jema ke "mApa: ane nanana" ahIM mApa: zabda bahuvacana che. ane nam zabda ekavacana che mATe te banne zabdonA artha A naya bhinna bhinna kare che. jo arthano bheda na hoya to liMgano bheda ke vacanano bheda kema hoya ? mATe liMgabheda jyAM hoya athavA vacanabheda jyAM hoya tyAM arthano bheda paNa avazya hoya ja che. ghaNuM pANI hoya tyAM mApa:, ane thoDuM pANI hoya tyAM na kahevAya. Ama A nayanuM kahevuM che. ___ RjusUtranayanaiM e ima kahaiM-je kAlabhedaI arthabhedaI tuM mAnaiM chaiM, to liMgAdibhedaI bheda kAM na mAnaiM ? pUrve AvI gayelA RjusUtranayane Thapako ApatAM A zabdanaya A pramANe kahe che ke he RjusUtranaya ! jo tuM kALabhede arthabheda mAne che to liMga-vacana-kAraka Adi bhedoe karIne arthano bheda kema nathI mAnato ? bhUta-bhAvikALanI vastune nathI mAnato Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-6 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa 275 ane vartamAnakALane ja jo tuM mAnya rAkhe che. bhUta-bhAvinI vastu asat ane vartamAnanI ja vastu sat Ama jo tuM mAne che A rIte kALabhedavALI je vastu hoya tene bhinna che. ema tuM samaje che. to pachI jenuM liMga bhinna, jenuM vacana bhinna, te zabdothI vAcyavastu paNa bhinna bhinna hovI joIe, te eka kema hoI zake ? Avo Thapako A zabdanaya potAnA nikaTavartI mitra RjusUtranayane Ape che. miThI bhASAthI RjusUtranayane samajAve che. samabhirUDhanaya ima kahai je "bhinna zabda bhinnArthakaja hoi" zabdanayanaiM e ima kahai je "jo tuM liMgAdibhedaI arthabheda mAnaiM chaiM, to zabdabhedaI arthabheda kAM na mAnaiM?" te mATiM ghaTazabdArtha bhinna, kumbhazabdArtha bhinna, ima e mAnai, ekArthapaNuM prasiddha che. te zabdAddhi nayana vAsanA thI che da-14 | samabhirUDha naya A pramANe kahe che ke je je zabdo bhinna che. te te zabdo sthUladRSTie bhale paryAyavAcI-ekArthaka samAnArthaka jaNAtA hoya, to paNa bhinnArthaka ja hoya che. koI paNa paryAyavAcI zabdo zabdabhedavALA hovAthI avazya arthabhedavALA ja hoya che. jema ke "nRpa-bhUpa" A bane zabdono artha bhale rAjA thato hoya, ane tethI bhale samAnArthaka jaNAto hoya paraMtu vAstavika tema nathI. 7pa eTale manuSyonuM pAlana karanAra rAjA, ane bhUpa eTale pRthvInuM pAlana karanAra rAjA, bane rAjAonI prakRti judI hovAthI banne rAjA judA kahevAya che. ema A samabhirUDhanayanuM kahevuM che. A samabhirUDhanaya potAnA nikaTatamavartI mitra evA zabdanayane upAlaMbha ApatAM Ama kahe che ke te zabdanaya ! jo tuM liMgAdi (liMga-vacana-kAraka Adi) thI arthano bheda mAne che. to pachI je je zabdo alaga alaga hoya tyAM zabdabhede (vyutpattibhede) arthabheda kema nathI mAnato ? nyAya to bane sthAne samAna ja pravartine te mATe zabdanaya ! ghaTazabdano artha bhinna thAya che. ane kuMbhazabdano artha paNa bhinna thAya che. samabhirUDhanaya Ama mAne che. pada ane e zabdomAM, gRpa ane bhUkha zabdomAM tathA AvA prakAranA paryAyavAcI zabdomAM je ekArthapaNuM (samAna arthapaNuM) prasiddha che. te pUrve AvI gayelA zabda vigere anya nayanA saMskArothI che. vAstavika ekArthaka paNuM nathI paraMtu bhinnArthaka paNuM che. Ama A nayanuM kahevuM che. te 87 | kriyA pariNata artha mAnAM sarva evabhUta re | navAM nayanA bheda INi pari, aThThAvIsa prabhUta re bahubhAMti pheIlI jaIne zaIlI . 6-15 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 DhALa-6 : gAthA-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa gAthArtha- evaMbhUta naya sarve zabdo jo kriyApariNata arthavALA hoya to ja mAnya rAkhe che. A pramANe nave nayonA maLIne 28 arthAt ghaNA bhedo thayA. / 6-15 | Tabo- evaMbhUta naya-sarva artha, kriyApariNata-kriyAvelAI mAnaI, anyadA na mAnaI, jima rAjaI chatracAmarAdikaI zobhaI, te rAjA, ti parSadAmAMhiM baIThAM cAmara DhalAI, tivAraIM. snAnAdikavelAI te artha vinA rAjA na kahiI Ima navaI nayanA aThThAvIsa bheda prabhUta kahetAM ghaNA thayA. II -15 II vivecana- zabdanaya ane samabhirUDha naya samajAvIne have chello evaMbhUta naya samajAve che. evaMbhUtanaya kriyA pariNata arthane mAne che. evambhUtanaya sarva artha, kriyApariNata-kriyAvelAi mAnaiM, anyadA na mAnaiM, jima rAjai = chatracAmarAdikaI zobhaI te rAjA, tiM parSadAmAMhiM baiThAM cAmara DhalAI, ti vAraiM. snAnAdikavelAiM te artha vinA rAjA na kahiiM, ima navaI nayanA aTThAvIsa me mUta hatAM paUT thayA. . 6-16 che evaMbhUta naya sarve paNa zabdo jyAre kriyApariNata arthavALA hoya, tyAre ja svIkAre, je zabdano jevo artha thato hoya tevI kriyA pravartatI hoya, to ja tevo artha prApta hovAthI te zabdano prayoga kare. jema ke pAcakane pAcaka tyAre ja kahe ke jyAre te rasoInI kriyA karato hoya, adhyApakane adhyApaka tyAre ja kahe ke jyAre te adhyayana karAvavAnI kriyA karatA hoya, nRpane nRpa tyAre ja kahevAya ke jyAre te yuddha karatA hoya ane manuSyonuM rakSaNa karatA hoya, evI ja rIte rAja = rAte = je chatra cAmara rAjamugaTa Adi rAjacihno vaDe zobhA pAme = zobhatA hoya, siMhAsana upara beThelA hoya, tathA ti vAparuM = jyAre te rAjA parSadA vacce beThA hoya, rAjaciMtA tathA rAjyavyavasthA karatA hoya, cAmara Adi vIMjAtAM hoya, tivAravuM = tyAre ja rAjA kahevAya che. jyAre te rAjA snAnAdi kriyAmAM vartatA hoya te veLAe rAjAzAhI ThATha-mAThazobhA vidyamAna nathI. tethI rAjA kahevAya nahIM. rAjAzAhI ThATha vinA rAjA kema kahevAya ? ane jo rAjAzAhI ThATha vinA paNa rAjA kahIe to sAmAnya mAnavIne paNa rAjA kahevA paDe, Ama evaMbhUtanaya kriyApariNata arthane ja artharUpe pradhAnapaNe svIkAre che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa 1. dravyArthika nayanA 10 4. saMgrahanayanA 2 2. paryAyArthikanayanA 6 5. vyavahAranayanA 2 3. naigamanayanA 3 6. RjusUtranayanA 2 DhALa-6 : gAthA-16 che. // 88 // 7. zabdanayano 8. samabhirUDhanayano 9. evaMbhUtanayano 1 1 1 kula = 28 A pramANe nave navonA maLIne kula 28 bheda thayA. je ghaNA bhedo kahevAya 277 navaI naya Ima kahiyA, upanaya tIna kahiI sAra re / sAcalo zruta aratha parakhI, laho jasa vistAra re / / bahubhAMti phaIlI jaIna zaIlI II 6-16 // gAthArtha- A pramANe nave nayo samajAvyA, have traNa upanaya jaNAve che temAM je je sAco zrutano artha hoya, tenI parIkSA karIne grahaNa karo ane yazanA vistArane prApta karo. // 6-16 || Tabo- Ima navaIM naya kahiyA, hivaI-3 upanaya digaMbara prakriyAU kahiIM chaIM. ehamAMhi-sAco zrutano artha parakhI karInaU, bahuzruta paNAnA yazano vistAra pAmo. "nayAnAM samIpe upanayAH" || 6-16 || vivecana-- A pramANe nave nayonA artha saMkSepathI samajAvyA. teno upasaMhAra karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke ima navaI naya kahiyA, hivai - 3 upanaya digaMbara prakriyAI kahi chaI ehamAMhisAco zrutano artha parakhI karInaiM bahuzrutapaNAnA yazano vistAra pAmo. nayAnAM samIpe 35nayAH || 6-6 | A pramANe nave nayo samajAvyA. tathA nave nayonA artho ane tenA 28 bhedo ane te 28 bhedonA artho paNa samajAvyA. have 3 upanayo digaMbara prakriyAmAM je pramANe nayacakramAM samajAvyA che. te pramANe samajAvIe chIe, A pramANe nayonA ane upanayonA je artho samajAvAya che temAM zAstrAnusArI je je artha hoya, tenA satyArthane samajIne, tenI pUrvApara barAbara parIkSA karIne, bahuzrutapaNAnA" yazane prApta karo. je mahAtmAo zAstrAnusArI sUkSma arthanuM suMdara rIte avagAhana kare che. teone Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 . DhANa-6: gAthA-16 dravya-guNa-paryAyano rAsa bahuzrutapaNAno = gItArthapaNAno yaza ApoApa maLe ja che. tene prApta karanArA thAmA. tathA digaMbarASnAyamAM "nayacakra" mAM sAte nayonA arthane ane tenA uparokta bhedane sUcavanArI 205 thI 215 sudhInI gAthAo A pramANe che NippaNNamiva payaMpadi, bhAvipadatthaM khu jo aNippaNNaM / appatthe jaha patthaM, bhaNNai so bhAvi Naigamutti Nao // 205 // NivvattatthakiriyA, vaTTaNakAle tu jaM samAyaraNaM / jaM bhUdaNaigamaNayaM, jahajadiNaM Nivvuo vIro // 206 // pAraddhA jA kiriyA, pacaNavihANAdi kahai jo siddhA / loesu pucchamANo, bhaNNai taM vaTTamANaNayaM // 207 // avaropparamavirohe, savvaM atthitti suddhasaMgahaNe / hoi tameva asuddhaM, igijAi visesagahaNeNa // 208 // jaM saMgaheNa gahiyaM, bheyai atthaM asuddha suddhaM vA / so vavahAro duviho, asuddha suddhatthabheyakaro // 209 // jo eyasamayavaTTI, geNhai davve dhuvattapajjAyaM / so riusUtto suhumo, savvaMpi sadaM jahA khaNiyaM // 210 // maNuyAiyapajjAo, maNusotti sagaTTidIsu vaTuMto / so bhaNai tAvakAlaM, so thUlo hoi riusUtto // 211 // jo vaTTaNaM Na bhaNNai, eyatthe bhiNNaliMgaAINaM / so saddaNao bhaNio, Neo puMsAiANa jahA // 212 // ahavA siddhe sadde, kIrai jaM kiMpi atthavavahAraM / taM khalu sadde visayaM, devo saddeNa jaha devo // 213 // saddArUDho attho, atthArUDho taheva puNa saddo / bhaNai iha samabhirUDho, jaha iMda puraMdaro sakko // 214 // jaM jaM karei kammaM, dehI maNavayaNakAyaceTThAdo / taM taM khu NAmajutto, evaMbhUdo have sa Nao // 215 // tathA devasena AcAryakRta AlApapaddhatimAM paNa A pramANe kahela che. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhANa-6: thA-16 279 naigamastredhA-bhUtabhAvivartamAnakAlabhedAt / atIte vartamAnAropaNaM yatra, sa bhUtanaigamo, yathA-adya dipotsavadine zrIvardhamAnasvAmI mokSaM gataH / bhAvini bhUtavat kathanaM yatra sa bhAvinaigamo yathA, arhan siddha eva / kartumArabdhamISanniSpannamaniSpannaM vA vastu niSpannavatkathyate yatra sa vartamAnanaigamo yathA, odanaH pacyate / iti naigamastredhA / saMgraho dvividhaH / sAmAnyasaMgraho yathA-sarvANi dravyANi parasparamavirodhIni / vizeSasaMgraho yathA-sarve jIvA: parasparamavirodhinaH iti saMgraho'pi dvadhA / vyavahAro'pi dvedhA / sAmAnyasaMgrahabhedakavyavahAro yathA- dravyANi jIvAjIvAH / vizeSasaMgrahabhedakavyavahAro yathA-jIvAH saMsAriNo muktAzca / iti vyavahAro'pi dvadhA / RjusUtro dvividhaH / sUkSmaNusUtro yathA- ekasamayAvasthAyI paryAyaH / sthUlarjusUtro yathA-manuSyAdi paryAyAstadAyuHpramANakAlaM taSThanti / iti RjusUtro'pi dvadhA / zabdasamabhirUdaivambhUtAH pratyekamaikaike nayA: / zabdanayo yathA-dArA bhAryA kalatram, jalamApa: / samabhirUDhanayo yathA- gauH pazuH / evambhUto nayo yathA-indatIti indraHuktA aSTAviMzatirnayabhedAH / / laho jasa vistAra re" A chellI gAthAnA padamAM "jasa" zabda lakhIne graMthakartAe kartA tarIke potAnuM nAma garbhita rIte sUcavyuM che. te 89 che. chaThThI DhALa samApta Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - DhALa- sAtamI) sabhUta vyavahAra, bheda prathama tihAM, dharma dharmInA bhedathI e. / 7-1 | zuddha azuddha kribheda, zuddha azuddhanA, teha arathanA bhedathI e. / 7-2 / jima jagi kevala jJAna, AtamadravyanuM, maI nANAdika tehanuM e. // 7-3 // guNa-paryAya svabhAva, kAraka tanmayano, bheda aratha chaI ehano e. / 7-4 / gAthArtha- dharma ane dharmIno bheda jaNAvanAra je naya, te sabhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. upanayanA traNa bhedo paikI A prathamabheda che. je 7-1 || zuddha ane azuddha ema be prakAranA arthanA (padArthanA svarUpanA) bhedathI sabhUta vyavahAra upanaya nAmano A prathama bheda zuddha-azuddhanA nAme be prakArano che. jema jagatamAM kevaLajJAna e Atmadravyano guNa" che. tathA "matijJAnAdika AtmAnA guNo" che. Ama kahevuM te sabhUta vyavahAra upanaya nAmanA prathamabhedanA zuddha ane azuddha ema be bhedanAM anukrame be udAharaNo jANavAM. || 7-3 // A pramANe guNa-guNIno, paryAya-paryAyavAnano, svabhAva-svabhAvavaMtano kArakakArakIno bheda jaNAvanAra je artha te sarve sabhUta vyavahAra upanayanAM udAharaNo jANavAM. | 7-4 | Tabo- tihAM-sabUta vyavahAra, prathama upanayano bheda. te dharma anaI-dharmI, tehanA bheda dekhADavAthI hoI. . 7-1 | te vaLI, 2 prakAra hoI-1 zuddha, bIjo-azuddha 2, zuddha dharma-dharmInA bhedathI zuddhasadbhuta vyavahAra, azuddha dharma-dharmanA bhedathI azuddha sadbhuta vyavahAra, sadbhuta te mArTi, je-eka dravya ja chaI. bhinna dravya saMyogApekSA nathI. vyavahAra te mATe je-bheda dekhADiI chaI. I 7-2 | jima-gamAMhi "AtmadravyanuM kevalajJAna" Ima-SaSThIIM prayoga kIjaI, tathA "matijJAnAdika AtmadravyanA guNa" Ima bolAviI || 7-3 | Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-1-4 281 guNa-guNIno, paryAya-paryAyavaMtano, svabhAva-svabhAvavaMtano, kAraka anai tanmaya kahatAM - kArakI, tehano je eka dravyAnugata bheda bolAviI, te sarva e upanayano artha jANavo. "paTastha rUpam, padastha ratA, Taca svabhAva, mRtA pado niSNAvita:" ityAdi prayoga jANavA. I 7-4 || vivecana- chaThThI DhALamAM nave nayonA 28 bhedo samajAvIne have A sAtamI DhALamAM traNa upanayanA artho tathA te traNa upanayanA bheda-pratibhedo samajAve che. 1. sabhUta vyavahAra upanaya. 2. asadbhuta vyavahAra upanaya. 3. upacarita asadbhuta vyavahAra upanaya tihAM-sadbhUta vyavahAra, prathama upanayano bheda, te dharma anaiM dharmI, tehanA bheda dekhADavAthI hoi // 7-1 // upanayanA kula 3 bhedo che. tyAM "sabhUta vyavahAra upanaya" A nAmano upanayano A prathama bheda che. je dharmI dravyamAM je dharma vAstavikapaNe sabhUta che eTale ke vidyamAna che. te dharmano ane te dharmIno bheda dekhADavAthI A prathama upanayano bheda thAya che. koI paNa dharmI dravyamAM sabhUta (vidyamAna) evA dharmo hoya to che ja, kAraNa ke dharmo hoya to ja dharmIne dharmI kahevAya che. eTale dharmImAM dharmo avazya che ja. paraMtu dharma-dharmanI vacce kathaMcibheda paNa hoya che ane kathaMcit abheda paNa hoya che. Ama bhedabheda ubhaya hovA chatAM paNa jyAre bheda ja dekhADAya, ane abheda dekhADavAmAM upekSA karAya, tyAre upanayano A prathamabheda "sadabhUta vyavahAra upanaya" kahevAya che. nayanI samIpe je varte te upanaya kahevAya che. jema nagaranI najIka je nagara te upanagara kahevAya che. tathA anyanI pAse je varte te upAjya kahevAya che. tevI ja rIte nayonI jevI ja ekanI pradhAnatA ane anyanI gauNatA hovAthI jANe nayonI samIpatA (nikaTatA) hoya nahI zuM ? ema samajIne karAyelI AvI vivekSAone "upanaya" kahevAya che. dharmI dravyomAM je je dharmo vidyamAna che. ane dekhADAya che. tevA vidyamAna dharmonI vivakSAone "sabhUta" kahevAya che. ane SaSThI vibhakti dvArA bheda Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 DhALa-7 : gAthA1-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa jaNAvAya che te mATe "vyavahAra" kahevAya che. Ama A vivalAone "sabhUta vyavahAra upanaya" kahela che. llcoll. te valI 2 prakAra hoi - 1 zuddha, 2. bIjo azuddha. zuddha dharma-dharmAMnA bhedathI zuddhasadbhUtavyavahAra, azuddha dharma-dharmAMnA bhedathI azuddhasadbhUtavyavahAra. te sabhUta vyavahAra upanayanA valI 2 bhedo (prakAro) che. 1 prathamabheda zuddha, ane 2 bIjo bheda azuddha. karmonA kSayathI AtmAmAM pragaTa thayelA kSAyikabhAvanA je guNo che. tene zuddhadharmo kahevAya che. te zuddhadharmono ane te dharmIno bheda dekhADavAthI tevA bhedane jaNAvanArA nayane "zuddha sadbhuta vyavahAra upanaya" kahevAya che. evI ja rIte pulAstikAyamAM rahelA svayaMsiddha varNAdi dharmono bheda jaNAvanAro je naya te zu. sa. vya. upanaya jANavo. tathA bhinna bhinna pugala dravyanA saMyogathI thayelA varNAdinA bhedane jaNAvanAro je naya, te azuddha. sa. vya. naya jANavo. tathA AtmAmAM kSAyopathamikabhAvanA ane audayikabhAvanA je je guNo ane paryAyo svarUpa dharmo che. teno bheda jaNAvanAro je naya te "azuddha sadbhuta vyavahAra upanaya" jANavo. jJAnanA viSayabhUta dhamAM zuddhaazuddha be prakAranA che te mATe tenA bhedane jaNAvanAra sadbhuta vyavahAra upanaya paNa be prakAre che. prazna- zuddhadharma ane azuddhadharma kone kahevAya? ahIM zuddhAzuddhanI vyAkhyA zuM? uttara- dravyonA mULabhUta je svAbhAvika guNadharmo che te zuddha. ane dravyonA uttarabhedarUpa je guNadharmo che. te azuddha. arthAt dravyanI sAthe anAdi-anaMtakALa sudhI sahajasvabhAve sAthe rahelA je guNadharmo te zuddha ane kSayopazamAdi atyaMtarakAraNone lIdhe kadAcitka kALasthitivALA guNadharmo te azuddha dharmo kahevAya che. prazna- bhUta ane mUta eTale zuM ? sadbhUta te mATiM, je-ekadravya ja chai, bhinnadravyasaMyogApekSA nathI. uttara- je ekadravyAzrita guNadharmo hoya, jemAM anya dravyanA saMyoganI apekSA na hoya, te sabhUta guNadharmo kahevAya che. ane je guNadharmo eka dravyAzrita na hoya, paraMtu jemAM anya dravyanA saMyoganI apekSA hoya te asabhUta dharmo kahevAya che. jema Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-1-4 283 kevaLajJAna ane matijJAnAdi guNo jIvadravyanA che. Ama kahevuM te sadbhUta upanaya. ane huM kALo, huM goro, te jADo, te pAtaLo, ItyAdi kahevuM te asadbhUta vyavahAra upanaya. Ama hovAthI A cAlu 1 thI 4 gAthAmAM je bhedo samajAvAya che te sarve sadbhUta vyavahAranA che. tyAM sadbhUta zabda teTalA mATe vaparAya che ke kevaLajJAna jIvanuM che athavA matijJAnAdiguNo jIvanA che. Ama bolavAmAM eka dravyanI apekSA varte che. tevuM bolavAmAM anyadravyanA saMyoganI apekSA vartatI nathI. mATe A bhedo sadbhUtavyavahAranA thAya che. prazna- A nayane "vyavahAra" upanaya Ama kema kahevAya che ? vyavahAra te mArTi - je bheda dekhAi chaI // 7-2 // uttara- vyavahAra' eTalA mATe kahevAya che ke A naya bhedane jaNAve che. bheda jaNAvavo e vyavahAranayano viSaya che. tethI jyAre jyAre bheda jaNAvAya che tyAre tyAre te nayane 'vyavahAra" naya kahevAya che. A rIte zabdonI sArthakatA jaNAvI. zuddha dravyanA mUlabhUta guNo che. mATe zuddha. azuddha dravyanA mUlabhUtaguNo je na hoya, paraMtu uttara bhedarUpa hoya te azuddha. eka dravya Azrita je guNadharmo hoya te sadbhUta. sadabhUta asadabhUta vyavahAra nizcaya anya dravyanA saMyoganI jemAM apekSA che. te asadbhUta. bhedane pradhAnapaNe sUcave te. abhedane pradhAnapaNe sUcave te. // 91 // = = = = -= = have zuddhasadbhuta vyavahAra ane azuddhasadbhUta vyavahAra A banne upanayonA be udAharaNo (jIvadravyane AzrayI) samajAve che. jima - jagamAMhi " AtmadravyanuM kevalajJAna" ima SaSThIiM prayoga kIjai, tathA "matijJAnAvi AbhadravyanA muLa'' rUma onAviDuM // 7-rU // jema ke A saMsAramAM "kevaLajJAna e Atmadravyano" guNa che. A pramANe SaSThIvibhakti dvArA je bhedano prayoga karAya che. te zu sa0 vya0 upanaya. ane "matijJAnAdi je guNadharmo che. e AtmadravyanA" che Ama je bolAya che. te azuddha. sa0 vya0 upanaya kahevAya che. kevaLajJAnaguNa anAdi anaMtakALathI jIvanI sAthe che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 DhALa-7 : gAthA1-4 dravya-guNa-paryAyano rAsa zuddhaguNa che. kSAyikabhAvano guNa che. mATe A zuddha sadbhuta vyavahAra upanayanuM udAharaNa jANavuM. evI ja rIte rUpa rasa gaMdha sparza Adi guNo pugala dravyanA che. gati sahAyaktA, sthitisahAyakatA, avagAha sahAyakatA ane vartanA sahAyakatA Adi guNadharmo dharmAstikAyAdi zeSa cAra dravyonA che. Ama bolavuM te saghaLAM udAharaNo zuddha sadbhuta vyavahAra upanayanAM jANavAM. tathA matijJAnAdi guNo jIvadravyanA che. kALA-nIlA-pILApaNuM e ghaTapaTanuM svarUpa che. dharmAstikAyAdimAM rahelI caitra-maitrAdi vivakSita evA anya dravyone AzrayI je gatisahAyakatA Adi. te saghaLAM udAharaNo azuddha sadbhuta vyavahAra upanayanAM jANavAM. A rIte bIjAM udAharaNo paNa jANI levAM. 92 || guNa-guNIno, paryAya-paryAyavaMtano, svabhAva-svabhAvavaMtano, kAraka anaiM tanmaya kahatAM-kArakI, tehano je ekadravyAnugata bheda bolAviiM, te sarva e upanayano artha jANavo. "ghaTasya rUpam, ghaTasya raktatA, ghaTasya svabhAvaH mRdA ghaTo niSpAditaH", ityAdi prayoga jANavA // 7-4 // prazna- "vyavahAranaya ane A upanaya" A bannemAM taphAvata zuM ? uttara- je padArtha-padArtha vacceno bheda jaNAve te vyavahAranaya ane eka dravyAnugata (eka ja dravyanI aMdara rahelo) guNa-guNIno, paryAya-paryAyavaMtano, svabhAva-svabhAvavaMtano ane kAraka-kArakIno je bheda che. tene je jaNAve te sarve A vyavahAra upanayano viSaya jANavo. eka ja dravyanI aMdara rahelA dharma-dharmIno bheda jaNAvanAra je naya te A zuddhAzuddha sadabhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. "kevaLajJAna AtmAno guNa che." "matijJAnAdi AtmAnA guNo che." A bane jIvanI aMdara guNa-guNIno bheda jaNAvanArAM udAharaNo che. "siddhatva e jIvano paryAya che." "saMsAritva e paNa jIvano paryAya che" A paryAya ane paryAyavaMtano bheda sUcavanArAM zuddhAzuddhanAM udAharaNo che. "jJAnadarzanopayoga e jIvano svabhAva che" krodhAdi kaSAyavattA e paNa jIvano (ja vaibhAvika) svabhAva che" A svabhAvasvabhAvavaMtanA bhedanAM udAharaNo che. tathA siddhAdi avasthAo jIvamAMthI banI che. ekendriyAdi sAMsArika sarve avasthAo paNa jIvamAMthI ja banI che" ityAdimAM kartAkarma Adi kArakano ane te te kArakavAna evI kArakI (dravya) thI je bheda jaNAvAya che. te jIvagata kAraka ane tanmaya kahetAM kArakamayatA arthAt kArakInA bhedane AzrayI Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-pa 285 udAharaNo samajI levAM. kAraka eTale kriyAne karanAra, kriyA karavAmAM sahAyaka = kartA, karma-karaNa-saMpradAna-apAdAna ane AdhAra A cha kAraka kahevAya che. A cha jAtano kriyAvyavahAra je padArthamAM (dravyamAM) saMbhave che. te padArtha (dravya) kArakI (kArakamaya) kahevAya che. jIvanI jema ajIvamAM paNa bhedadarzaka vyavahAra upanayanAM udAharaNo samajI levAM. te A pramANe che- ghaTasya rUpam ghaDAnuM rUpa kevuM che ? athavA rUpa e ghaDAno guNa che. A zuddha sa0 vya0 unuM udAharaNa che. tathA zukla-nIla-pIta Adi bhinna bhinna aneka rUpa e ghaDAnA guNo che. A azuddha. sa0 vya0 unAM udAharaNo samajavAM. = ghaTasya raktatA = ghaDAnI raktatA (lAlAza) kevI che ? ghaDAnI lAlAza camake che. A paryAya ane paryAyavaMtanAM udAharaNa che. tIvra-maMda bhAve rahelI lAlAza e paryAya che. ane lAlAzavALo je ghaTapadArtha te paryAyavaMta che. evI ja rIte ghaDAnI AkRti sArI che. ghaDAno ghATa sAro che. ItyAdi dRSTAnto paNa jANavAM. ghaTasya svabhAvaH = ghaDAno svabhAva jalAdhAra che. pANIne dhAraNa karavuM, pANInuM jhamavuM (TapakavuM) A ghaDAno svabhAva che. ghaNathI phuTavuM e paNa ghaDAno svabhAva che. A svabhAva ane svabhAvavaMtanAM udAharaNo che. mRdA ghaTo niSpAditaH mATImAMthI ghaDo banAvAyo che. A kAraka-kArakInA bhedanuM udAharaNa che. hakIkata to evI che ke mATI pote ja ghaTa banI che. mATI ane ghaTa Ama be vastu nathI. chatAM bhedapradhAna vivakSA karIne mATIne apAdAnakAraka, ane ghaTane karmakAraka banAvIne bhedathI nirdeza karanArUM A udAharaNa che. AvA AvA prayogo je koI hoya te sarve zuddhAzuddha sadbhUta vyavahAra upanayanA prayogo jANavA. // 93 // = asadbhUta vyavahAra, para pariNati bhalyaI / dravyAdika upacArathI e, // 7-5 // gAthArtha-- paradravyAdinI pariNita bhaLavAthI paradravyAdino je Aropa (upacAra) karavAmAM Ave che. te asadbhUta vyavahAra upanaya che. // 7-5 | Tabo- paradravyanI pariNati bhalyaI, je dravyAdika navavidha upacArathI kahiU, te asadbhUta vyavahAra jANavo. // 7-5 || Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-7 : gAthA-5 286 dravya-guNa-paryAyano rAsa vivecana- A DhALanI 1 thI 4 gAthAmAM zuddha ane azuddha Ama be prakArano saddabhUta vyavahAra upanaya samajAvIne have A DhALanI gAthA 5 thI 15 mI gAthA sudhImAM asaddabhUta vyavahAra upanayanA 9 athavA 3 bhedo che. te samajAvAya che. tyAM asabhUta vyavahAra upanaya eTale zuM ? te prathama vyAkhyA (arthAt artha) samajAve che. ___paradravyanI pariNati bhalyai, je dravyAdika navavidha upacArathI kahiiM, te asadbhUta vyavahAra jANavo // 7-5 // koI paNa vivakSita eka dravyamAM bIjA dravyanI pariNati (bIjA dravyanuM svarU5) evuM bhalI gayuM hoya ke jANe vivakSita evuM A prathama dravya anya dravyanA svarUpe banyuM hoya zuM ? ema lAge. hakIkatathI ema banyuM na hoya paraMtu paradravyanI pariNati evI bhaLI gaI hoya ke e pariNAma vivakSita prathamadravyano ja che. Ama lAge. Avo upacAra (Aropa) karAya te asabhUta vyavahAra upAya che. tenA eka vivakSAe 9 bheda che ane bIjI vivakSAe 3 bheda che. jema loDhAno goLo bALato nathI. agnidravya ja bALe che. chatAM loDhAno goLo jyAre tapelo hoya che. tyAre A goLA upara paga na mukazo "A goLo bALe che" Ama je bolavuM te A asabhUta vyavahAra upanaya che. kAraNa ke "bALavuM" e paradravyanI (agnidravyanI) pariNati che. te loDhAnA goLAmaya prathamadravyamAM Aropita karI. A rIte AropaNa karAyelI paristhitimAM A upanaya lAge che. tenA nava bheda che. eka dravya-guNa-paryAyamAM, anya dravya guNa paryAyano Aropa karavAthI kula 9 bheda thAya che. 1 dravyamAM dravyano Aropa, | 4 guNamAM dravyano, | 7 paryAyamAM dravyano Aropa 2 dravyamAM guNano Aropa | 5 guNamAM guNano, | 8 paryAyamAM guNano Aropa 3 dravyamAM paryAyano Aropa | 6 guNamAM paryAyano, | 9 paryAyamAM paryAyano Aropa upara mujaba eka dravyanA dravya-guNa-paryAyamAM anya dravya-guNa paryAyano Aropa karavo te A asabhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. vivakSita koI paNa eka dravya ke tenA guNa-paryAyo potAnA rUpe sadabhUta che. paraMtu anya dravya rUpe ke tenA guNaparyAyarUpe sadabhUta nathI, chatAM temAM teno upacAra karIne anyadravyanA dravya-guNa-paryAyarUpe gAvAmAM Ave che. tethI A vyavahAra upanaya asabhUta kahevAya che. - adhyayana karanArA vidyArthIvargane saraLatAthI yAda rahe eTale ame upara jaNAvelA krame 9 bheda gaNAvyA che. paraMtu graMthakArazrIe A ja nava bhedo judI rIte ahIM A - mULa gAthAomAM raju karyA che. teono (graMthakArazrIno) krama A pramANe che. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-7 : gAthA-6-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa 287 1. dravyamAM dravya, 4. dravyamAM guNa 7. paryAyamAM dravya 2. guNamAM guNa 5. dravyamAM paryAya 8. guNamAM paryAya 3. paryAyamAM paryAya 6. guNamAM dravya | 9. paryAyamAM guNa graMthakArazrIe jaNAvelA krama pramANe have ApaNe artha vicArIe. / 94 / dravyaI dravya upacAra, pugala jIvanaI ! jima kahie jina AgamAM re 7-6 kAlI lezyA bhAva, zyAmaguNaI bhalI, I guNa upacAra guNaI kaho e che 7-7 / paryAyaI paryAya, upacariI valI | haya gaya khaMdha yathA kahiyA re 7-8 || dravyaI guNaupacAra, vaLI paryAyano, ! gaura" "deha" "huM" bolatAM e che 7-9 | guNaI dravya upacAra, paryAye dravyano | gaura deha" jima-AtamAM e 7-10 || guNi pakjhava upacAra, guNano pajavaI jima mati tanu tanu mati guNo e / 7-11 || gAthArtha (1) dravyamAM dravyano upacAra karavo te prathamabheda, jema jinezvara bhagavantanA AgamamAM "jIvane pagala" kahelo che te. || -6 (2) (dravyalezyAnA) zyAma guNano Aropa karavAthI bhAvalezyAne (paNa) "kALI" kahevI te guNamAM guNano upacAra e bIjo bheda jANavo. / 7-7 | (3) (AtmadravyanA) hAthI-ghoDA Adi paryAyomAM "skaMdha" paNAnA pudagala paryAyano Aropa karavo te paryAyamAM paryAya upacAra nAme trIjo bheda jANavo. | 7-8 | Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 DhALa-7 : gAthA-6-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa (4) "huM gaura chuM" (5) "huM deha chuM" Ama bolavuM te anukrame dravyamAM guNano upacAra, ane dravyamAM paryAyano upacAra A pramANe cotho-pAMcamo bheda jANavo. 5 7-9 | (6) je gaura che te AtmA che" (7) je deha che te AtmA che" Ama bolavuM te anukrame guNamAM dravyopacAra ane paryAyamAM dravyopacAra nAmano chaThTho ane sAtamo bheda jANavo. . 7-10 | (8) "matijJAna (Indriyajanya hovAthI) zarIrAtmaka che" ane (9) "zarIrAtmaka je Indriyo che, te matijJAna rUpa che." Ama je bolavuM te anukrame guNamAM paryAyopacAra, ane paryAye guNopacAra nAmano AThamo-navamo bheda jANavo. | 7-11 || Tabo- tihAM pahalo-dravyaI dravyano upacAra. jima-jina AgamamAMhiM-jIvanaI pudgala kahiI. kSIra-nIra nyAyaI pudgalasuM milyo chaI. te kAraNaI-jIva pudgala kahiI. e jIvadravyaI pudgala dravyano upacAra, 1. I 7-6 || bhAvalezyA AtmAno arUpI guNa chaI, tehanaI-je kRSNa-nIlAdika kahiI chaI, te kRSNAdi pugala dravyanA guNano upacAra kI jaI chaI, e AtmaguNaI pudgalaguNano upacAra jANavo, 2. I 7-7 II paryAyaIM-haya gaya pramukha AtmadravyanA asamAna jAtIya dravya paryAya, tehanaIkhaMdha kahiI cha, te AtmaparyAya upari pudgalaparyAya je skaMdha, tehano upacAra karInaI, 3. II 7-8 | kacce gurUvAra :- "gaura" Ima bolatAM "huM"- te Atmadravya, tihAM gaura"- te pudgalano ujavalatAguNa upacario, 4. "cce popavA: jimahuM deha" Ima boliI, "huM"- te Atmadravya, tihAM- "deha" te pudgaladravyanoasamAnatajAtIya dravyaparyAya upacariuM, 5. II 7-9 II gune droparA - jima je "e gaura dasaI jaI te AtmA" Ima-gara udizInaIM AtmavidhAna kI jaI, e gaurakArUpa pudgalaguNa upari Atama dravyano upacAra, 6. "ye dravyopavA: jima-kahiI "deha te AtmA" IhAM-deha rUpa pudgalaparyAcanaI viSayaI Atmadravyano upacAra kario, 7. || 7-10 || "ju paryAyopavAra:-" "matijJAna te zarIra ja" zarIrajanya chaI, te mArTi. IhAM-matijJAna rUpa AtmaguNanaI viSayaI zarIrarUpa pudgala paryAyano upacAra kariuM, 8. Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-6-11 289 "pa mukhopA " jima pUrvaprayoga ja anyathA kariI- "zarIra te matijJAnarUpa guNa ja" IhAM-zarIrarUpa paryAyanaI viSayaI matijJAnarUpa guNano upacAra kI jaI chaI. 9. I 7-11 che. vivecana- zrI devasenAcAryakRta "nayacaka" ne anusAre asaddabhUta vyavahAra upanayanA 9 bhedo have samajAve che. je vivaNita koI paNa eka dravya potAnA rUpe sadbhuta che. paraMtu pAradravyArirUpe sadbhUta nathI te rUpe to asabUta che. tethI tevA prakAranA upacAra karIne paradravyAdi svarUpe vivakSA karAya te A asabhUta vyavahAra upanaya jANavo. tyAM vivakSita evA koI paNa eka dravya-guNa-paryAyamAM, paradravya paraguNa ane paraparyAyano upacAra karavAthI nava bhedo thAya che, te A pramANe che 1. "davya dravyopacAra" nAmano prathamabheda. tihAM-pahalo dravyaI dravyano upacAra. jima-jina AgamamAMhiM jIvanaiM pudgala kahiiM. kSIra-nIra nyAyaI pudgalasyUM milyo chaI. te kAraNaiM-jIva pudgala kahiiM. ejIvadravyaiM pudgaladravyano upacAra, // 7-6 // koI paNa vivalita ekadravyamAM anya evA bIjAdravyano Aropa-upacAra karIne vivakSita dravyane acaMdravyasvarUpe bolavuM te A naya jANavo. (tihA=) tyAM (pahalo) prathamabheda (dravyaI) vivakSita dravyamAM (dravyano upacAra) anya dravyano upacAra A nAmano asabhUta vyavahAra upanaya jANavo. (jima) jema ke jinezvara paramAtmAnA AgamazAstromAM jIvadravyane "pudgala" kahelo che. te A nayanuM udAharaNa che. sadbhuta rItie eTale ke sAcI nIti rIti mujaba jIva e kaMI pudgala nathI, paraMtu dUdhamAM bhaLeluM pANI paNa jema dUdha ja kahevAya che. tathA viSathI mizra thayelA dUdhane paNa jema viSa ja kahevAya che. tema zarIra-karmo Adi pudgala dravyonI sAthe bhaLyo chato A AtmA paNa "pudgala sAthe maLelo che te kAraNe" pudgala kahevAya che. A jIvadravyane viSe pudgaladravyano upacAra thayo che. mATe A prathamabhedanuM udAharaNa jANavuM. 95 2. "guNe guNopacAra" A nAmano bIjo bheda bhAvalezyA AtmAno arUpIguNa chaIM, tehanaiM-je kRSNa-nIlAdika kahiI chaIte kRSNAdi pudgaladravyaguNano upacAra kIjai chai. e AtmaguNaiM pudgalaguNano upacAra nAkhavo. 2. 7-7 che. 19 . Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-7 : gAthA-6-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa mite AtmA meLA saha anena kRti teDyA "AtmA karmonI sAthe lepAya jenAthI te lezyA kahevAya che. AtmAnI sArI narasI pariNati vicAradhArA-pariNAma, tene laizyA kahevAya che. A lezyA e AtmAno (vaibhAvika) guNa che. kAraNa ke AtmAne ja AvI vicAradhArA pravarte che. pudgalAdi anyadravyane AvI vicAradhArA pravartatI nathI. mATe AtmAno ja guNa che. paraMtu mohanIya ane nAmakarmanA udayajanya hovAthI paradravyanI parAdhInatAthI A lezyA thAya che. te mATe te vaibhAvikaguNa che. svAbhAvikaguNa nathI. tethI ja siddhaparamAtmAmAM A lezyAguNa hoto nathI. jema krodhamAna-mAyA-lobha Adi jIvanA vaibhAvika guNo che. tema A paNa jIvano vaibhAvika guNa che. 290 = te AtmA arUpI che. varNa-gaMdha-rasa-sparza rahita che. tethI tenA guNo paNa arUpI che. mATe AtmAnI vicAradhArArUpa A bhAvalezyA guNa paNa arUpI che. rUparahita che tethI A bhAvalezyA nAmano guNa kALo-dhoLo-pILo-lIlo nathI. kALA-dhoLA-pILAlIlA-lAlapaNuM te pudgala dravyano guNa che. kAraNa ke pudgaladravya ja rUpI che. AtmAnI pariNatirUpa vicAradhArAne bhAvalezyA kahevAya che. kAraNa ke te bhAvAtmaka che. dravyAtmaka nathI. ane AtmAnI AvA prakAranI zubhAzubha bhAvalezyAmAM nimittabhUta bananAra pudgalane dravyalezyA kahevAya che. vAranuM vyamiti vyArAnAt A rIte vicAratAM bhAvalezyA rUparahita che ane dravyalezyA rUpasahita che. tethI kALA-nIlApaNu Adi varNavikAro dravyalezyAmAM ja pudgala hovAthI saMbhave che. paraMtu AtmAnI pariNatisvarUpa bhAvalezyA rUparahita hovAthI kRSNAdi guNadharmo tyAM ghaTatA nathI. chatAM nimittabhUta pudgala dravyanA guNono AtmAnA arUpI svarUpavALA bhAva lezyAnAmanA guNamAM upacAra karavAthI AtmAnI pariNati rUpa bhAvalezyA paNa kRSNa nIla kApota Adi rUpe varNa vikAravALI 6 prakAranI kahevAya che. A AtmaguNamAM pudgala guNano upacAra karavAthI guNamAM guNano upacAra e nAmano asadbhuta vyavahAra upanayano A bIjo bheda thayo. // 96 || 3. paryAye paryAyopacAra nAmano trIjo bheda paryAya- hayagaya pramukha AtmadravyanA asamAnajAtIya dravya-paryAya, tehanaiM-khaMdha kahiiM chaiM. te AtmaparyAya upari pudgalaparyAya je skaMdha, tehano upacAra karInaI, 3. || 7-8 // eka dravyanA paryAyamAM bIjA dravyanA paryAyano upacAra karavo te paryAyamAM paryAyopacAra nAmano trIjo bheda A upanayano che. jema ke paryAyane viSe eTale ke Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-6-11 hAthI-ghoDA pramukha (vigere) je paryAyo che te AtmadravyanA paryAyo che. kAraNa ke AyuSyakarma ane nAmakarmano udaya AtmAne ja che. pudgalane karmono udaya hoto nathI. tethI AtmA ja hAthI-ghoDA rUpe bane che. tethI tenI samAna jAtivALAM (eTale ke dravyanAmanI jAtivALAM) zeSa pAMce dravyomAM anyatra kyAMI A paryAyo nathI. kAraNa ke hAthIpaNuM ghoDApaNuM ane te rUpe zArIrika baMdhAraNa prApta thavuM A badhuM AyuSyakarma ane nAmakarmanA udayajanya che. tethI jIvadravyane ja mAtra saMbhavI zake che. anyadravyane saMbhavI zakatuM nathI. tethI A paryAyo asamAna jAtIya dravya paryAyo kahevAya che. A rIte AyuSyakarma ane nAmakarmanA udayajanya A saghaLA paryAyo jIvamAtramAM ja saMbhavita che. tethI haya-gaya paryAyo jIvanA ja che. chatAM tehane viSe "skaMdha" zabdano prayoga je karIe chIe te upacAra vinA saMbhavita nathI. kAraNake skaMdha-deza-pradeza-paramANu A badhA zabdo pugalAstikAya dravyamAM ja vaparAya che. paramANuono (pradezono) piMDa te skaMdha kahevAya. A skaMdha zabda puraNa-galana dharmavALA pugalAstikAyamAM ja saMbhave che. to paNa AtmadravyanA haya-gaya paryAya upara, pudgalaparyAya rUpa je aMdhAtmakatA che. tehano upacAra karIne AtmadravyanA haya-gaya paryAyane paNa skaMdha rUpe kahyA che. eTale ke A AtmA hAthIpaNAnA aMdhane pAmyo. ghoDApaNAnA skaMdhane pAmyo. ItyAdi je kaMI bolAya che. te saghaLuM jIvadravyanA paryAyamAM pudgala dravyanA paryAyano Aropa karIne A rIte pravarte che. tethI paryAyamAM paryAyano upacAra e nAmano A trIjo bheda thayo, 3. /97 | 4. - pa. dravya guNopacAra, tathA dravya paryAyopacAra nAmano cotho pAMcamo bheda. kupavAra - "huM jara' phema vona, "huM" te mAtra dravya, ti"gaur" te pudgalano ujvalatAguNa upacario 4. dravye paryAyopacAraH jima "hu~ deha" rU5 vornAiruM huM" te mAtmadravya, tiEUR- "veda" te purAtavyano samAnagAtIya dravyaparyAya 3parivuM. . . 7-1 4-vivakSita koI paNa eka dravyamAM anya dravyanA guNono upacAra karavo te dravyamAM guNano upacAra" A nAmano asabhUta vyavahAra upanayano cotho bheda jANavo. jema ke "huM goro chuM" "huM kALo chuM" "huM ghauMvarNo chuM" Ama bolavuM te A nayano viSaya che. kAraNa ke ahIM "huM" padathI AtmA nAmanuM caitanyaguNavALuM svakIya Atmadravya samajavAnuM che. tihAM = te AtmadravyamAM "gaurava" gorApaNu je kahevAyuM che. te gorApaNuM rUpIdravyano guNa hovAthI pudgaladravyanA gorApaNA rUpa Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 DhALa-7 : gAthA-6-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa (ujvalatA svarUpa) guNano Aropa karAyo che. kAraNa ke AtmA to rUpaguNathI rahita che. A rIte cetana evA jIvadravyamAM acetana evA jaDa dravyanA guNano upacAra karAyo che. mATe A dravya guNopacAra" nAmano cotho bheda siddha thayo. vivakSita koI paNa ekadravyamAM anyadravyanA paryAyano upacAra karavo te dravya paryAyopacAra nAmano pAMcamo bheda samajavo. jema ke "huM e ja zarIra chuM" Ama bolavuM te A nayano viSaya che. kAraNa ke ahIM "huM" A zabdathI potAnuM Atmadravya levAya che. ane te AtmadravyamAM, "da" eTale je zarIra che te pugalAstikAya nAmanA anyadravyano paryAya che. teno Aropa karavAmAM Avyo che. je zarIra che te ekaprakAranI pudgalaracanA che. mATe pugalAstikAya nAmanA anya dravyanA paryAyano te Atma dravyamAM upacAra karAyo che. mATe dravyamAM paryAyano upacAra e nAmano A pAMcamo bheda thayo. 98 6. - 7. guNamAM dravyopacAra, ane paryAyamAM dravyopacAra nAmano chaThTho-sAtamo bheda. guNe dravyopacAra:- jima je- "e gaura dIsai chai" te AtmA. ima gaura uddizInaiM AtmavidhAna kIjaiM. e gauratArUpa pudgalaguNa upari Atamadravyano upacAra. 6. "paryAye dravyopacAraH" jima kahiI "deha te AtmA" ihAM-deharUpa pudgalaparyAyanai viSayaI Atmadravyano upacAra kahio. 7. // 7-10 // have chaThTho bheda "guNamAM dravyano upacAra" samajAve che. jema ke je "A gaura dekhAya che. te A caitra-maitra devadattAdi koI AtmA che." ahIM je gauravarNa che. te pudgalAstikAya dravyano guNa che. tethI zarIrAdi gugala ja gaura che. AtmA to varNAdi rahita hovAthI amUrti che. chatAM pugalamAM rahelA te gauravarNane udezIne temAM caitra-maitra ane devadattAdi AtmAnuM je vidhAna karAya che. te gauratA svarUpa pudgalanA guNa upara Atmadravyano upacAra karavAmAM Avyo che. A ja rIte A je kALo dekhAya chete kALIdAsa che. A je ujaLo dekhAya che te ujamazIbhAI che. A je pILo dekhAya che te punamacaMda che. A je lAla dekhAya che te laheracaMdabhAI che. ItyAdi udAharaNo svayaM samajI levAM. A ja vAkyo jo ulaTAvIne bolIe "caitra-maitra je che te gaura che" "je kALIdAsa che. te kALA che" to A ja udAharaNo "dravyamAM guNano upacAra" e nAmanA cothA bhedanAM thaI jAya che. kAraNa ke te rIte bolavAmAM caitra-maitrAdi dravyamAM pugalanA guNa bhUta evA gaurapaNAno upacAra karyo kahevAya. ane je gaura dekhAya che. te caitrAdi che. Ama kahevAmAM A chaThTho bheda thAya che. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-6-11 293 have paryAyamAM dravyano upacAra "e nAmano sAtamo bheda samajAve che. jema ke "je A zarIra che te ja caitra-maitra-devadattAdi AtmA che." ahIM zarIra e pudgalAstikAyano viziSTAkAra rUpe banelo paryAya ja che. te dehAtmaka pudgalaparyAyane viSe caitra-maitrAdi Atmadravyano upacAra karyo kahevAya che. mukhAdi je AkRti che. te huM chuM AvI dRSTi te A nayano viSaya che. paraMtu A ja vAkya jo ulaTI rIte bolavAmAM Ave ke je caitra-maitrAdi AtmA che. te zarIrarUpa (zarIradhArI) che. to dravyamAM paryAyano upacAra thayo kahevAya tethI pAMcamo bheda thaI jAya. paraMtu pahelAM paryAyanuM kathana karIne pachI temAM anya dravyano upacAra karAya to A sAtamo bhAMgo thAya che. 7. // 99 || 8. 9. guNamAM paryAyano upacAra, ane paryAyamAM guNano upacAra, e nAmano AThamo ane navamo bheda. guNe paryAyopacAraH "matijJAna te zarIra ja" zarIrajanya chai, te mATiM, ihAM matijJAnarUpa AtmaguNanaI viSayaI zarIrarUpa pudgalaparyAyano upacAra kariDaM. 8. paryAye guNopacAraH "jima pUrvaprayogaja anyathA kariiM, " zarIra te matijJAnarUpa guNa ja" ihAM zarIrarUpa paryAyanaiM viSayaiM matijJAnarUpa guNano upacAra kIjai chai. 9. // 7-12 // have "guNamAM paryAyano upacAra" e nAmano AThamo bheda samajAve che. A jIvane matijJAnanI utpatti zarIramAM vartatI pAMca Indriyo dvArA ane manadvArA thAya che. eTale kyAreka kyAreka ema bolAya che ke matijJAna te zarIra ja che" "matijJAna te IndriyarUpa ja che" AvA prakAranuM bolavAnuM kAraNa e che ke A matijJAna zarIra janya (zarIravartI Indriyajanya) che. te mATe Ama bolAya che. A udAharaNamAM "matijJAnAtmaka je AtmAno guNa che. tene viSe zarIrAkArarUpa (IndriyAkArarUpa) pudgalAstikAyanA paryAyano upacAra karAyo che. A AThamo bheda thayo. have "paryAyamAM guNano upacAra" e nAmano navamo bheda samajAve che. ahIM udAharaNa tarIke pUrve AThamA bhedamAM kahelo prayoga ja anyathA rIte (ulaTI rIte) karIne kahIe. jema ke "je A zarIra (Indriyo) che. te matijJAnarUpa guNa ja che" kAraNa ke matijJAna Indriyo dvArA thAya che. tethI Indriyo te kAraNa che. ane tajjanya matijJAna e kArya che. kAraNamAM kAryano upacAra karIne Indriyo e ja matijJAna che. Ama bolavuM te. ahIM Indriyo e pudgaladravyano paryAya che. temAM jIvadravyanA matijJAna Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 DhALa-7 : gAthA-12-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa nAmanA guNano Aropa karyo. tethI paryAyamAM guNopacAra nAmano A navamo bheda thayo. A rIte asadbhUtavyavahAraupanayanA eka vivakSAe 9 bheda thAya che. bIjI vivakSAe 3 bheda paNa thAya che. te traNa bhedo have pachInI gAthAomAM graMthakArazrI pote ja samajAve che. II 100 || asabhtavyavahAra, Ima upacArathI / eha trividha hivaI sAMbhaLo e. // 7-12 // gAthArtha A pramANe upacArathI thayelo A asadbhUta vyavahAra upanaya 9 prakArano samajAvyo. have te traNa prakArano paNa che. te sAMbhaLo. || 7-12 // Tabo- Ima upacArathI asadbhUtavyavahAra 9 prakArano kahiIM, havaI ehanA 3 bheda kahiIM chaIM, te sAMbhaLo. II 7-12 || vivecana- je dravya-guNa Adi je rUpe sadbhUta nathI. tevA dravyAdine (paradravya Adino Aropa karIne paNa) te rUpe upacArathI kahevuM te A asadbhUta vyavahArano viSaya che. tenA 9 bhedo kahIne have bIjI rIte 3 bhedo kahetAM jaNAve che keim upacArathI asadbhUtavyavahAra 9 prakArano kahiiM, havai ehanA 3 bheda kahi jIrUM, te sAMmato. // 7-22 // A pramANe anyadravya - anyadravyasaMbaMdhIguNa ane anyadravyasaMbaMdhI paryAyano paraspara upacAra karavA dvArA A asadbhUtavyavahAra upanaya kula 9 prakArano thAya che. jenuM varNana ame hamaNAM ja kahyuM. have A ja asadbhUta vyavahAra upanayanA bIjI vivakSAe 3 bhedo paNa thAya che. te samajAvIe chIe. / / 101 || asadbhUta nija jAtiM, jima paramANuo / pradezI bhASiI e // 7-13 || bahu teha vijAti jANo, jima mUrata matI / mUrata dravyaI upanI e || 7-14 || asadbhUta dou bhAMti, jIva-ajIvanai / viSayagyAna jima bhAsii e // 7-15 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-7 : gAthA-12-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa 295 gAthArtha- prathama bheda svajAti asabhUtavyavahAra upanaya, jema ke je paramANu che. tene "bahupadezI" kahevo te. || 7-13 // tathA vijAti asabhata vyavahAra upanaya te jANo ke je "matijJAna e mUrti che" kAraNa ke mUrtidravyanA viSayavALuM utpanna thAya che mATe. 7-14 || tathA svajAti-vijAti ema ubhaya asabhUtavyavahAra te kaho ke jema jJAna jIva-ajIvanA viSayavALuM che. Ama bolavuM te. . 7-15 | Tabo- eka svajAti asadbhuta vyavahAra kahiI, jima paramANu bahupradezI kahiI, bahupradezI thAvAnI jAti chaiM, te mArTi. I 7-13 II teha asabhUta vijAti jANo, jima "pUrti pratijJAnama'' kahiI, mUrta-je viSayAlokamanaskArAdika, tehathI upanuM, te mArTi, IhAM matijJAna AtmaguNa, tehanaI viSaI mUrtatva pudgalaguNa upacario. te vijAtyasadbhUtavyavahAra kahiI. I 7-14 II douM bhAMti-svajAti vijAti asabhUtavyavahAra kahiI, jima jIvAjIva viSayaka jJAna kahiche. IhAM-jIva jJAnanI svajAti chaI. AjIva vijAti chaI, e 2 no viSayaviSayabhAvanAmaIM upacarita saMbaMdha chaI. te svajAti-vijAtyasabhUta kahiI. | 7-15 || vivecana- A asadabhUta vyavahAra upanayanA bIjI vicakSAe traNa bhedo che. 1 svajAtIya, 2 vijAtIya 3 ubhayajAtIya A traNe bhedo anukrame eka eka gAthAmAM graMthakArazrI samajAve che. eka svajAtyasadbhUtavyavahAra kahiiM, jima-paramANu bahupradezI kahiiM, bahupradezI thAvAnI nAti che, te mATe che. te 7-2rU asabhUta vyavahAra upanayano prathamabheda "svajAtIya asabhUta vyao uo" che. jema ke koI paNa eka paramANune bahupradezI DhaMdha kahevo te. kAraNa ke ghaNA pradezo sAthe maLyo chato te paramANu bahupradezI skaMdha thAvAne yogya jAtivALo che. te mATe bahuudezI kahevo te A nayano viSaya che. ahIM paramANupaNuM ane bahupradezI DhaMdhapaNuM, Ama A banne avasthAo pudgalAstikAya nAmanA eka ja dravyanI hovAthI A paramANumAM bahupradezIpaNAno Aropa karavo te svajAtIya dravyano paryAya hovAthI "svajAtIya" kahyo che. tathA vartamAnakALe je eka paramANu che. te hAla bahupradezI skaMdha Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 DhALa-7 : gAthA-12-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa nathI. chatAM kALAntare anya paramANuo sAthe bhaLyo chato bahupradezI skaMdha thAvAne yogya che. tethI "asadbhUta" kahyo che. bahu pradezI thavAnI yogyatA che te mATe upacAra karAya che eTale "upanaya" kahyo che. A rIte vivakSita koI paNa eka dravyanA paryAyamAM te ja dravyanA bhAvimAM thanArA paryAyanI yogyatA dekhIne upacAra karAya te A nayano viSaya che. || 102 || teha asadbhUta vijAti jANo, jima- "mUrtaM matijJAnam" kahiiM, mUrta je viSayAloka manaskArAdika tehathI upanuM te mATiM, ihAM matijJAna AtmaguNa, tehanaI mUrtatvapudgalaguNa upacario, te vijAtyasadbhUtavyavahAra kahi // 7-14 // svajAtIya asadbhUta vya.u. samajAvIne have vijAtIya asadbhUta vya.u. samajAve che ke-- jema "matijJAnane mUrta che" Ama kahevuM te vijAtIya asadbhUta vya.u. che ema tame jANo. kAraNa ke A matijJAna ghaTa-paTa Adi viSayonA AlaMbane, Aloka (prakAza)nA AlaMbane, ane manaskAra (mana)nA AlaMbane utpanna thayuM che. te mATe. ahIM je matijJAna utpanna thayuM che te AtmAno guNa che. tethI amUrta che. amUrta evA te matijJAnane viSe mUrtatvano upacAra karAyo che. kAraNa ke viSaya-Aloka ane mana (jJeyadravya, prakAza ane dravyamana) ItyAdi pudgalonA AlaMbane matijJAna utpanna thayuM che tethI pudgalono guNa je "mUrtatva che. teno upacAra karyo che. A vijAtIya dravyano guNa hovAthI ane teno temAM upacAra hovAthI vijAtIya kahevAya che. tethI amUrta evA matijJAnane paNa mUrta je kahevAya che. te A nayano viSaya che. evI ja rIte pustakAdine jJAna kahevuM ane oghA-muhapattine saMyama kahevuM te paNa A nayano viSaya che. II 103 II douM bhAMti - svajAti vijAti asadbhUtavyavahAra kahiiM. jima, jIvAjIvaviSayaka jJAna kahiiM, jIva jJAnanI svajAti chaI, ajIva - vijAtiM chaI, e 2 no viSayaviSayibhAva nAmaiM upacarita saMbaMdha chai. te svajAtivijAtyasadbhUta kahiiM. 3. // 7-15 // jyAre svajAti ane vijAti Ama banne jaNAya, banneno jemAM saMbaMdha karyo hoya te svajAti-vijAti asadbhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. jema ke "jJAna e jIvAjIvaviSayaka che" Ama kahevuM A nayano viSaya che. matyAdi koI paNa jJAnathI jIva tathA jIvanuM svarUpa paNa jaNAya che. ane ajIva tathA ajIvanuM svarUpa paNa jaNAya che. A kAraNe jJAnamAtra jIva ane ajIvanA viSayavALuM kahevAya che. ane jJAna dvArA je jIva tathA jIvanuM svarUpa jaNAya che. te jJAnanI svajAti che. kAraNa ke Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-16-18 297 te teno potAno guNa che. ane te ja jJAnathI ajIva tathA ajIvanuM svarUpa je jaNAya che. te jJAnanI vijAti che. kAraNake jJAna e ajIvano guNa nathI. A pramANe jJAna e viSaya che. ane jIvAjIvanuM svarUpa te viSaya che. A rIte jJAnanI sAthe A be dravyono viSayaviSayibhAva nAmano saMbaMdha thavAthI upacArasaMbaMdha thayo. te kAraNe ja jJAna ubhaya viSayavALuM kahevAya che. A rIte A svajAti-vijAti-asadbhUta vyavahAra upanaya thayo. " svajAtIyAMze kiM nAyaM sadbhUtaH ?" iti cet, na, "vijAtIyAMza iva viSayatAsambandhasyopacaritasyaivAnubhavAd" iti gRhANa. prazna- asadbhutavyavahAra upanayanA traNa bhedomAMthI trIjA bhedane AzrayI koika prazna kare che ke jyAre matijJAna svajAtIya aMzamAM vartatu hoya eTale ke jIvadravyane ane tenA svarUpane jANe che. tyAre to te potAnA gharamAM ja varte che. kAraNa ke matijJAna e jIvano ja guNa che. ane te matijJAnathI jIvadravya ke tenu svarUpa jaNAya to te "sadbhUta" kema na kahevAya ? ahIM upacAra to thato ja nathI. uttara- matijJAna e jIvano guNa hovAthI jIvamAM ja che. ane te potAnuM ghara che. paraMtu vijAtIya evA ghaTa-pAdi pudgaladravyane jema viSayapaNe jANe che. tema jIvadravyane paNa viSayapaNe jANe che. ema jyAre vivakSA karAya che. tyAre viSayatA rUpa saMbaMdhano upacAra jevo vijAtIya aMzamAM che. tevo ja sajAtIya aMzamAM paNa upacAra anubhavAya ja che. Ama viSayapaNAnA saMbaMdhano upacAra jaNAto hovAthI asadbhUta kahevAya che. Ama tuM jANa. sArAMza ke matijJAna dvArA ghaTa-paTAdi ajIva padArtho jema viSaya rUpe jaNAya che. tema jIva paNa viSayarUpe jaNAya che. tethI viSaya svarUpe jJeyane bhinna mAnIne upacAra karavAmAM Avyo che. || 104 upaciratAsadbhUta, karai upacAro / jeha eka upacArathI re. // 7-16 // teha svajAti jANo re, huM putrAdika / putrAdika chaI mAharA e. // 7-17 // vijAtithI te jANo re, vastrAdika mujha / gaDha-dezAdika ubhayathI e. // 7-18 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 DhALa-7 : gAthA16-19 dravya-guNa-paryAyano rAsa upanaya bhASyA ema, adhyAtma naya ! kahI parIkSA jasa lo e. / 7-19 / gAthArtha jyAM eka upacAra uparathI bIjo upacAra karavAmAM Ave, tyAM A upacarita asabhUta vyavahAra upanaya nAmano trIjo upanaya kahevAya che. || 7-16 // huM teno putrAdika chuM" tathA "A mArA putrAdika che" AvuM je bolavuM te svajAtIya upacarita asata vya.u.jANavo. | 7-17 | A vastrAdika mArAM che" Ama kahevuM te vijAtIya upacarita asa.vya.u. jANavo. tathA "A gaDha-nagara-deza mAharA che" Ama kahevuM te ubhayathI upacarita asa.vyava. upa. jANavo. | 7-18 A pramANe traNa prakAranA upanayo kahyA. have adhyAtma no kahevAze te jANIne te nayonI parIkSA karIne nipuNa-catura banIne jagatamAM yazane meLavanArA thAo|| 7-19 | Tabo- jeTha eka upacArathI bIjo upacAra kario. te upacarita asadbhuta vyavahAra kahiI. | 7-16 | te svajAti upacaritAsabhUta vyavahAra jANo. je "huM putrAdika" Ima kahiI. IhAM- "mAharA" e kahavuM, putrAdika naI viSayaI te putrAdika upacariyA chaI. teharyuM AtmAno bhedabheda saMbaMdha upacariI chaiM. putrAdika te AtmaparyAyarUpaI svajAti chaI. paNi kalpita chaI. nahI to svazarIrajanya matkRNAdikanaI putra kAM na kahiI J 7-17 | - vijAtyupacaritAsabhUta vyavahAra te kahiI. je "mAharAM vastrAdika" Ima kahiI. IhAM vastrAdika pudgala paryAya nAmAdi bheda kalpita chaI. nahIM to valkalAdika zarIrAcchAdaka vastra kAM na kahiI ? teha vijAtimAM svasaMbaMdha upacarii chai. "mAharA gaDha deza pramukha chaI" Ima kahatAM- svajAti vijAtyupacaritAsabhUta vyavahAra kahiI. je mATiM gaDha dezAdika jIva ajIva ubhaya samudAyarUpa thaI II 7-18 II Ima upanaya kahiyA. hivaI AgilI DhAlamAMhiM adhyAtma naya kahInai ehamAMhiM guNa doSa parIkSAno yaza pAmo. . 7-19 II Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-12-19 299 vivecana- 1 sadbhUta vyavahAra upanaya, 2 asadbhUta vyavahAra upanaya, A be upanaya kahIne have trIjo 3 uparita asadbhUta vyavahAra upanaya jaNAve che. jeha - eka upacArathI bIjo upacAra kario, te upacaritAsadbhUta vyavahAra hichuM. // 7-66 // te svajAti upacaritAsadbhUta vyavahAra jANo, je "huM putrAdika" ima kahiiM. ihAM- "mAharA" e kahavuM, putrAdikanaiM viSaya te putrAdika upacariyA chai tehasyuM AtmAno bhedAbheda saMbaMdha upacariiM chaI. putrAdika te AtmaparyAyarUpaiM svajAti chaI. paNi kalpita chaI. nahI to svazarIrajanya matkuNAdikanaI putra kAM na kahiI ? || 7-17 || jyAM eka upacAra karyA pachI tenA uparathI bIjo upacAra karavAmAM Ave tene A uparitAsadbhuta vyava. upa. kahevAya che. tenA paNa 3 bheda che. te A pramANe che. (1) svajAti upacaritAsadbhUta vyavahAra upanaya. (2) vijAti upacaritAsadbhUta vyavahAra upanaya. (3) svajAti-vijAti (ubhaya) asadbhUta vyavahAra upanaya. (1) "A putrAdika che. (A putra-mitra-strI Adi che)" Ama je kahevAya che. te huM ja chuM arthAt "huM ja putrAdika chuM" Ama bolavuM athavA "A putrAdika mArA che" Ama bolavuM. te A nayano viSaya che. "huM" e AtmAno vAcaka zabda che eTale svadravya che. ane putrAdika parajIvadravyano paryAya hovAthI paraparyAya che. A bannenA saMbaMdhanI ahIM kalpanA karelI che. AtmAno saMbaMdha zarIra sAthe ane zArIrika dhAtu sAthe che. eTale zarIrane ke vIryAdine potAnuM mAnavuM te prathama upacAra thayo, tathA zArIrika vIryanA saMbaMdhathI utpanna thayelA putrAdikamAM mArApaNAno upacAra karavo te bIjo upacAra thayo. A rIte putrAdikane viSe "huM ane mArA paNAno" zArIrikadhAtu dvArA saMbaMdha che, mATe upacAra thato hovAthI "mArA che" Ama kahevAya che. te putrAdika dravya bhinnadravya che. ane svakIya AtmA paNa bhinnadravya che. chatAM zArIrikavIryano saMbaMdha hovAthI upacAra karIne kathaMcit abheda paNa che. A rIte teNuM te putrAdikanI sAthe AtmAno karthacihmeda ane kathaMcit abheda saMbaMdha upacAre siddha thayo. A pramANe AtmAno saMbaMdha zarIra sAthe, ane zarIrano (zArIrikavIryano) saMbaMdha putra sAthe hovAthI be upacAra thayA. eTale ke eka upacArathI bIjo upacAra thayo. = Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3Oo DhALa-7 : gAthA-1919 dravya-guNa-paryAyano rAsa tathA AtmA paNa cetana che ane putrAdika paNa cetana che. mATe AtmA ane putrAdika Ama banne AtmaparyAya rUpa (cetanAtmaka paryAya svarUpa) hovAthI svajAtIya thayA. paraMtu banneno AtmA eka nathI. zArIrika saMbaMdha hovAthI upacAra karAya che. eTale A putrAdika mArA che Ama je bolAya che te upacArathI bolAya che. ane te paNa zArIrikavIryano saMbaMdha hovAthI AvI kalpanA karAyelI che. anyathA- jo ema na samajIe ane putrAdika zarIrathI utpanna thayA che = zarIrajanya che eTale "mArA che" Ama kahIe to arthAt ema ja mAnIe to maskuNa (zarIramAM utpana thatA kIDAcarama-ju) Adi jIvAtamAM paNa "A mArA putrAdi che" ema putrapaNAnI pratIti kema na thAya? thavI joIe. paraMtu te jIvomAM putrapaNAnI pratIti thatI nathI. te mATe zarIrajanyatva e upacAranuM kAraNa nathI. paraMtu zArIrikavIrya saMbaMdha e putrAdikapaNAnA upacAranuM kAraNa che. A rIte svajAtIya upacarita asabhUta vyavahAra upanaya jANavo. | 105-106 | vijAtyupacaritAsadbhUtavyavahAra te kahiiM. je "mAharAM vastrAdika" ima kahiiM. ihAM-vastrAdika pudgalaparyAya nAmAdi bheda kalpita chaiM. nahIM to valkalAdika zarIrAcchAdaka vastra kAM na kahiiM ? teha vijAtimA svasaMbaMdha upacariiM chaiM. "mAharA gaDha deza pramukha chai" ima kahatAM-svajAti-vijAtyupacaritAsadbhUta vyavahAra kahiiM. je mATiM gaDha-dezAdika jIva-ajIva ubhaya samudAyarUpa chaIM // 7-18 // ima- upanaya kahiyA. hivai- AgilI DhAlamAMhiM adhyAtmanaya kahInaiM ehamAMhiM guNa doSa parIkSAno yaza pAmo // 7-19 // A vastrAdi mAharAM che" Ama je kahevuM. te vijAtIya upacaritAsabhUtavyavahAra upanaya jANavo. ahIM vastrAdi je je paugalika padArtho che. te sarve pudgalAstikAya dravyanA paryAyo che. eTale AtmadravyathI vijAtIyadravyanA paryAyo che. tathA vastrAdi (Adi zabdathI ghara-alaMkAra vigere) sarve pugalanA paryAyo hovA chatAM A vastra che. A ghara che. A alaMkAra che. Ama nAmAdinA bhedonI temAM kalpanA (upacAra mAtra) karavAmAM AvI che. tenuonA banelA padArthavizeSane "vastra" evuM nAma, mATI vizeSanA banelA padArthane "ghara" evuM nAma ane suvarNanA banelA padArtha vizeSane "alaMkAra" evuM nAma ApIne bheda karAyo che. AtmA bhoktA che. ane vastrAdi bhogya che. eTale bhoktA-bhogyatvanA saMbaMdhathI vastra-ghara-alaMkArAdimAM "huM ane mArA paNAno" upacAra karavAmAM Avyo che. jyAM jyAM bhoktA-bhogyatvano saMbaMdha hoya che tyAM ja upacAra karAya che. jo ema na hota to vRkSo uparanI valkalAdi (chAla vigere) paNa zarIra Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 - - dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-7 : gAthA-1 6-19 AcchAdananuM kAma kare che. eTale zarIranA AcchAdananuM kAma kare eTalA mAtrathI tene jo vastrAdi kahevAya to valkalAdine paNa vastra kema na kahevAya ? mATe zarIrAcchAdanatvanA kAraNe A upacAra thayela nathI paraMtu bhoktA-bhogyatvanA saMbaMdhavizeSanI kalpanAthI vijAtIyamAM mArApaNAno A upacAra thayela che. A vijAtIya asabhUta vyavahAra upanaya jANavo. tathA A gaDha mAro che. A nagara mAruM che. A deza mAro che athavA A gaDha-nagara-deza je che. te ja huM chuM. AvuM ja bolAya che. te saghaLuM svajAti-vijAti upacarita asaddabhUta vyavahAra upanaya kahevAya che. kAraNa ke gaDha-nagara-dezAdimAM vasavATa karanArA je strI-puruSAdi jIvo che. te svajAti che. ane ghara-dukAna-havelI Adi je ajIva padArtho che. te vijAti che. tethI gaDha-deza Adi padArtho jIva-ajIva ema ubhayasvarUpe varte che. tethI temAM "huM ane mArA paNAno" je upacAra karAya che te ubhaya asabhuta vyavahAra upanaya jANavo. | 107 // upanayanA A sarve bhedone samajAvanArI gAthAo nayacakramAM 219 thI 246 che. paraMtu A gAthAo ghaNI hovAthI ahIM Apela nathI. vizeSArthIe nayacakragraMtha joI levo. tathA zrI devasenAcAryakRta AlApapaddhatimAM upanayone samajAvanAro pATha A pramANe che upanayabhedA ucyante-sadbhUtavyavahAro dvidhA / zuddhasadbhUtavyavahAro yathAzuddhaguNazuddhaguNino:- zuddhaparyAya zuddhaparyAyiNorbhedakathanam / azuddhasadbhUtavyavahAro yathA azuddhaguNAzuddhaguNinorazuddhaparyAyAzuddhaparyAyiNorbhedakathanam iti sadbhUtavyavahAro'pi thA | asadbhUtavyavahArastredhA / svajAtyasadbhUtavyavahAro yathAparamANurbahupradezIti kathanamityAdi / vijAtyasadbhUtavyavahAro yathA mUrta matijJAnaM, yato mUrtadravyeNa jnitm| svajAtivijAtyasadbhUtavyavahAro yathA-jJeye jIve'jIve jJAnamiti kathanaM, jJAnasya vissytvaat| ityasadbhUtavyavahAstredhA / upacaritAsadbhUtavyavahArastredhA / svajAtyupacaritAsamadbhUtavyavahAro yathA-putradArAdi mama / vijAtyupacaritAsadbhUta vyavahAro yathA-vastrAbharaNahemaratnAdi mama / svajAtivijAtyu pacaritAsadbhUtavyavahAro yathA-dezarAjyadurgAdi mama / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 DhALa-7 : gAthA-16-19 dravya-guNa-paryAyano rAsa ityupacaritAsadvyavahArastredhA / "AlApapaddhatimAM" je pATha che. te ja pATha akSarazaH ahIM Apela che. A pramANe traNa prakAranA upanaya kahyA. have AgaLa AvanArI AThamI DhALamAM adhyAtmanaya (nizcayanaya ane vyavahAranaya) kahIzuM. e nayo kahIne A digaMbara AmnAyane anusAre kahelA nayo upanayo ane adhyAtmanayomAM zuM zuM guNa che ane zuM zuM doSa che. tenI parIkSA karIne sArA yazane tame prApta karo. nayonI bAbatamAM nipuNatAvALA thaIne yazasvI bano. ahIM chellI gAthAmAM nasa zabda vAparIne graMthakartAe garbhitapaNe kartA tarIke potAnuM nAma sUcita karyuM che. II 108 // sAtamI DhALa samApta Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (DhALa- AThamI) dou mUlanaya bhASiyA re, nizcaya naI vyavahAra | nizcaya dvividha tihAM kahio re, zuddha azuddha prakAra re ! prANI parakho AgamabhAva || 8-1 || jIva kevalAdika yathA re, zuddhaviSaya nirupAdhi ! maInANAdika AtamA re, azuddha te sopAdhi re || prANI parakho AgamabhAva // 8-2 // gAthArtha- adhyAtmanI dRSTie mUla be naya zAstromAM kahyA che. 1 nizcayanaya ane 2 bIjo vyavahAranaya. tyAM nizcayanaya zuddha ane azuddha Ama be prakAre kahelo che. / 8-1 || jema "jIva e kevaLajJAnAdi guNamaya che" A pramANe nirupAdhika (karmamaya upAdhi rahita) kSAyikabhAvanA guNonI sAthe AtmAno abheda pratipAdana thAya tyAre te zuddhanizcayanayano viSaya kahevAya che. ane "jIva e matijJAnAdi guNamaya che" A pramANe sopAdhika (karmodaya sApekSa) kSayopazama bhAvanA guNonI sAthe AtmAno abheda pratipAdana thAya tyAre te azuddhanizcayanayano viSaya kahevAya che. 8-2 / Tabo- prathama adhyAtma bhASAi 2 naya kahiyA. eka nizcayanaya. bIjo vyavahAranaya. tihAM nizcayanaya dvividha kahIo. eka zuddha nizcaya naya, bIjo azuddhanizcaya naya. he prANI ! AgamanA bhAva parakhInaI graho. I 8-1 | jIva, te kevaLajJAnAdirUpa chaI. Ima- je nirUpAdhi kahiI karmopAdhi rahita, kevaLajJAnAdi zuddha viSaya leI, AtmAnaI abheda dekhADiI. te zuddha-nizcayanaya. matijJAnAdika azuddha guNanaI AtmA kahiI. te azuddhanizcayanaya. I 8-2 / vivecana- pahelAMnI chaThThI ane sAtamI DhALamAM digaMbarAsnAyane anusAre 9 nayo, ane 3 upanayo samajAvyA. eTale tarkazAstrane anusAra je nayo hatA te kahyA. have A AThamI DhALamAM adhyAtmanI dRSTie je be nayo che. te samajAve che. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 DhALa-8 : gAthA-1-2 dravya-guNa-paryAyano rAsa prathama adhyAtmabhASAI 2 naya kahiyA. eka nizcayanaya, bIjo vyavahAranaya, tihAM nizcayanaya dvividha kahiyo. eka zuddhanizcayanaya, bIjo azuddhanizcayanaya, he prANI ! AgamanA bhAva parakhInaI graho. // 8-1 // adhyAtmabhASAnI apekSAe mULabhUta prathama 2 nayo kahyA che. 1 nizcayanaya ane 2. bIjo vyavahAranaya. tyAM prathama je nizcayanaya che te paNa be prakArano kahelo che. 1 zuddhanizcayanaya ane 2 bIjo azuddhanizcayanaya. A badhA nayo, upanayo ane adhyAtmano vicAravA yogya che manana karavA yogya che. uMDANa pUrvakanA avagAhana vinA emane ema mAnI levA jevA nathI. tathA digaMbaramatasammata badhA ja navo mithyA che. ema paNa mAnI levAnI jarUra nathI. AgamanA A badhA bhAvo durgamya che. tenI parIkSA karavA pUrvaka uMDANathI abhyAsa karavA pUrvaka grahaNa karavA jevA che. A bAbatamAM zvetAMbara AmnAyamAM zrI vAdidevasUrijIkRta pramANanayatattAloka, zrI jinabhadragaNikSamAkSamaNajIkRta vizeSAvazyaka-bhASya, pUjya umAsvAtijIkRta tattvArthAdhigamasUtra tathA pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrijIkRta sammati prakaraNa ane anuyoga dvArasUtra Adi mahAgraMthomAM nayonuM varNana ghaNuM ja vizada rIte mahAtmA puruSoe varNaveluM che. tathA nayapradIpa narahasya anekAntavyavasthA Adi graMthomAM graMthakArazrIe pote paNa nayonuM suMdara varNana samajAveluM che te jANavA-bhaNavA ane manana karavAnuM cukavA jevuM nathI. 109 jIva, te kevalajJAnAdirUpa char3a, ima je nirUpAdhi kahiI karmopAdhirahita, kevalajJAnAdika zuddha viSaya lei, AtmAnaiM abheda dekhADiiM, te zuddha nizcayanaya, matijJAnAdika azuddha guNanaI AtmA kahiiM, te azuddha nizcayanaya. // 8-2 // tattvano je nizcaya karAve te nizcayanaya, guNa-guNIno je abheda jaNAve te nizcayanaya. Antarika bhAvone je pradhAna kare te nizcayanaya. athavA vastunA vAstavika svarUpane je pradhAna kare te nizcayanaya. jIva nAmanA dravyamAM je je guNo che. te be prakAranA che. eka svAbhAvika, eTale ke karmamaya je upAdhi che te saMpUrNapaNe dUra jAya tyAre ja pragaTa thAya, tevA je guNo arthAt nirUpAdhika je guNo che. te svAbhAvikaguNo kahevAya che AvA guNone sAyikabhAvanA guNo paNa kahevAya che. ane te guNone ja zuddhaguNo kahevAya che. tathA je guNo jJAnAvaraNIyAdi karmonI hAjarImAM ja, teono vipAkodaya cAlu hoya tyAre ja, te karmono rasaghAta karIne jeTalA aMze kSayopazama karyo hoya teTalA aMze Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-3-5 305 dravya-guNa-paryAyano rAsa te kALe pragaTa thAya che, arthAt karmamaya upAdhi vidyamAna hote chate kSayopazamabhAvathI je guNo pragaTa thAya te upAdhisApekSa guNo kahevAya che ane tene ja kapAdhi sApekSa hovAthI azuddhaguNo kahevAya che. AtmadravyamAM guNo be prakAranA che. tethI te banne prakAranA guNonI sAthe guNI evA Atmadravyano abheda sUcavanAro je naya che. te nizcayanaya kahevAya che. te nizcayanaya paNa be prakArano che. 1 zuddha nizcayanaya. ane 2 azuddhanizcayanaya "jIva kevaLajJAnAdirUpa che" eTale ke jIva e ja kevaLajJAna che. jIva e ja anaMtacAritra che. ItyAdi svarUpe je nirUpAdhika evA arthAt karmamayaupAdhithI rahita, kSAyikabhAvanA kevaLajJAnAdika je nirmaLa nirdoSa zuddha guNo che. te guNonA viSayavALo AtmadravyamAM abheda dekhADanAro je naya te zuddhanizcayanaya kahevAya che. ane matijJAnAdika (4 jJAna-3 ajJAna-3 darzanapAMca labdhi, samyakatva, saMyama, ane saMyamasaMyama rUpa 18) guNo ke je kSayopazamabhAvanA che. ane karmamaya upAdhi sApekSa hovAthI azuddha kahevAya che te guNono guNI evA AtmadravyamAM abheda jaNAvanAro je naya te azuddhanizcayanaya kahevAya che. AtmA matijJAnAdimaya che. Ama kahevuM te A nayano viSaya che. || 110 | * doI bheda vyavahAranA jI, sabhUtAsabhUta | eka viSaya sabhUta chaijI, paraviSayAsabhUta re ! prANI parakho AgamabhAva ne 8-3 | upacaritAnupacaritathI re, pahilo doI prakAra che sopAdhika guNa-guNI bhedaI re, jienI mati upacAra re ! prANI parakho AgamabhAva || 8-4 nirupAdhika guNa-guNi bhedo re, anupacarita sabhUta kevaLajJAnAdika guNA re, AtamanA abhUta re || - prANI parakho AgamabhAva 8-5 | gAthArtha- vyavahAranayanA paNa be bheda che 1 sabhUtavyavahAranaya ane 2 asadbhatavyavahAranaya. eka dravyAzrita je guNo hoya te sabhUta ane paradravyAzrita je guNo hoya te asadbhUta. 8-3 | 20 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-3-5 dravya-guNa-paryAyano rAsa sadbhUtavyavahAra nAmanA prathamabhedanA upacarita ane anupaciratanA nAmathI be bheda che. jyAM sopAdhika guNa-guNIno bheda jaNAve te uparita sadbhUta vyavahAranaya. jema ke jIvanuM matijJAna che. // 8-4 // 306 jyAM nirUpAdhika guNa-guNIno bheda jaNAve te anupacirata sadbhUta vyavahAra naya che. jema ke kevaLajJAnAdika je guNo che. te AtmAnA adbhUta guNo che. || 8-5 || Tabo- nizcayanaya abheda dekhADaIM, vyavahAranaya te bheda dekhADaI chaIM- vyavahAra nayanA 2 bheda kahyAM chaIM. eka-sadbhUta vyavahAra, bIjo asadbhUta vyavahAra. te eka viSaya kahatAM = ekadravyAzrita te sadbhUta vyavahAra. paraviSaya te asadbhUta vyavahAra || 8-3 || pahelo je sadbhUtavyavahAra te 2 prakAra chaIM. eka upacarita sadbhUta vyavahAra, bIjo anupacarita sadbhUta vyavahAra, sopAdhika guNa-guNibheda dekhADiU, tihAM prathamabheda jima "nIvasya matijJAna" upAdhi, teha ja ihAM upacAra. // 8-4 | nirupAdhika guNa-guNi bhedaIM bIjo bheda. yathA "nIvasya vanajJAnam" IhAM upAdhirahitapaNuM, teha ja nirUpayArapaNuM jANavuM || 8-5 || vivecana- nizcayanayanA zuddha ane azuddha ema be bheda samajAvIne have vyavahAranayanA bheda jaNAve che. guNa ane guNIno pradhAnatAe je bheda jaNAve te vyavahAranaya. athavA bAhyabhAvone je pradhAna kare te vyavahAranaya, AvA prakAranI aneka vyAkhyAo A nayanI zAstromAM Ave che. nizcayanaya abheda dekhADaI, vyavahAranaya te bheda dekhADai chaI nizcayanaya hamezAM abheda dekhADanAra che ane je vyavahAra che te bhedane dekhADanAra che. nizcayanayamAM abhedanI pradhAnatA ane vyavahAra nayamAM bhedanI pradhAnatA che. have te vyavahAranayanA bheda jaNAve che. vyavahAranayanA 2 bheda kayAM chaI, eka- sadbhUta vyavahAra, bIjo asadbhUta vyavahAra. te eka viSaya kahatAM - eka dravyAzrita, te sadbhUta vyavahAra. paraviSaya, te adbhUtavyavahAra. // 8-rU // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-3-5 vyavahAranayanA 2 bheda kahelA che. 1 sabhUtavyavahAranaya ane 2 bIjo asabhUtavyavahAranaya. guNa-guNIno bheda jaNAve te vyavahAranaya kahevAya che. A vAta AvI gaI che. je dhyAnamAM haze ja. temAM je guNo viSaya hoya. ahIM eka viSaya kahetAM eka dravyane Azrita hoya potAnA ja dravyane Azrita hoya paradravyano eTale ke anyadravyano Azraya jemAM na hoya te sadbhuta vyavahAranaya kahevAya che. ane jyAM viSaya = anya dravyano Azraya karavAmAM Ave te asabhUta vyavahAranaya kahevAya che. sArAMza ke ekadravyAzrita te saMbhUta ane paradravyAzrita te asaddabhUta. Ama, vyavahAra nayanA be bheda che. te 111 che. pahelo je sadbhUtavyavahAra, te 2 prakAra chaI. eka upacarita sadbhUta vyavahAra, bIjo anupacarita sadbhUtavyavahAra. sopAdhika guNa-guNibheda dekhADiiM, tihAM prathamabheda. jima "jIvasya matijJAnam" upAdhi, teha ja ihAM upacAra. // 8-4 // vyavahAranayanA 2 bhedamAMthI je prathamabheda "sabhUtavyavahAra" nAmano che. tenA paNa 2 prakAra che. 1 eka upacarita sabhUtavyavahAra naya, ane 2 bIjo anupacarita sadbhUtavyavahAranaya. prazna- upacarita-anupacarita sabhUtavyavahAranaya kone kahevAya ? uttara- sopAdhika (karmamaya upAdhi sApekSa) evA guNono guNIthI je bheda dekhADe che. te prathamabheda eTale ke upacarita kahevAya che ane nirupAdhika (karmamayaupAdhi rahita) evA guNono guNIthI je bheda dekhADe che te bIjo bheda eTale ke anupacarita kahevAya che. jema ke "jIvanuM matijJAna" che. ahIM matijJAna lAyopathamika bhAvavALuM che. ane "jIvanuM" lakhIne SaSThI dvArA bheda jaNAvyo che. ane matijJAna jIvano potAno guNa hovAthI ekadravyAzrita che. mATe upacarita sabhUta vyavahAranaya kahevAya che. ahIM karmamaya je upAdhi che. te ja upacArarUpa samajavI. (upacAranuM kAraNa samajavI). jyAM karmamayaupAdhinI sApekSatA hoya tyAM ja upacAra kahevAya che. meM 112 || nirupAdhika guNa-guNi bhedaI bIjo bheda, yathA "jIvasya kevalajJAnam" ihAM upAdhirahitapaNuM. teha ja nirupacArapaNuM jANavU // 8-5 // nipAdhika (eTale ke karmamaya upAdhithI rahita) evA kSAyika bhAvanA guNono guNI evA AtmAthI bhedane darzAvanAro je naya te sabhUta vyavahAranayano bIjo beda eTale ke anupacarita bheda jANavo. jema ke "kevaLajJAna e jIvano guNa che" ahIM Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 DhALa-8 : gAthA - 6-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa kevaLajJAna kSAyikabhAvanuM hovAthI nirupAdhika che mATe anupacarita, jIvano potAno guNa che anya dravyano Azraya nathI mATe sadbhuta, ane "jIvanuM" Ama SaSThI vibhaktithI pradarzita che mATe bhedasUcavanAra hovAthI vyavahAranaya che. ahIM karmamaya upAdhi eTale upacAra ane upAdhirahitatA eTale ja nirUpacAratA jANavI. sabhUtavyavahAranayanA bheda jaNAvIne have asadbhatavyavahAranayanA bheda pachInI gAthAmAM jaNAve che. || 113 | asabhUta vyavahAranA jI, Ima ja bheda chaI doI ! prathamaasaMzleSitayogaI che, devadatta dhana joI re prANI parakho AgamabhAva 8- saMzleSitayogaI bIjo re jima Atamano deha | naya upanaya nayacakramAM re, kahiyA mUlanaya eha || prANI parakho AgamabhAva / 8-7 | gAthArtha- asatkRta vyavahAra nayanA A ja pramANe be bheda che. je vastuno AtmAnI sAthe saMzleSitayoga (ekameka saMyoga) na hoya te upacarita asa.vyaya.naya. jema ke "A devadattanuM dhana che" A udAharaNa A nayanuM che ema jANo. || 8-6 || jyAM saMzleSitayoga (ekameka saMyoga) hoya tyAM bIjo bheda anupacarita asa.vyaya.naya. jema ke "AtmAno A deha che" nayacakra nAmanA graMthamAM A pramANe nayo ane upanayo kahyA che. || 8-7 | Tabo- asabhUta vyavahAranA Ima ja 2 (bheda) chaiM. eka upacaritAsabhUta vyavahAra, bIjo anupacaritAsabhUta vyavahAra. pahelo bheda asaMzleSita yogaI kalpita saMbaMdhaI hoI. jima "devadattanuM dhana" IhAM dhana devadattanaI saMbaMdha svasvAmibhAvarUpa kalpita chaI. te mATe upacAra. devadatta naI dhana eka dravya nahIM. te mArTei asadbhUta. ema bhAvanA karavI. II 8-6 || bIjo bheda- saMzleSitayogaI-karma ja saMbaMdhaI jANavo. jima "AtmAnuM zarIra AtmA-dehano saMbaMdha dhanasaMbaMdhanI pari kalpita nathI. viparIta bhAvanAIM nivartAI Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-6-7 3/9 nahIM. cAvajajIva rahaI. te mArTi anupacarita. anaI bhinna viSaya, mATaI asabhUta jANavo. e naya upanaya digaMbara devasenakRta nayacakramAMhiM kahIyA chaI, 2 mUlanaya sahita. I 8-7 II vivecana- sabhUtavyavahAra nayanA upacarita ane anupacarita ema 2 bheda kahyA. have te samajAvIne asadbhUtavyavahAranayanA bhedo samajAve che. asadbhUtavyavahAranayanA ima ja 2 (bheda) chaiM, 1 upacaritAsadbhUtavyavahAra, bIjo-anupacaritAsadbhUta vyavahAra, pahelo bheda asaMzUSita yogaI kalpita saMbaMdhai hoi. jima- "devadattanuM dhana" ihAM dhana-devadattanaiM saMbaMdha svasvAmibhAvarUpa kalpita chaiM, te mArTi upacAra, devadattanaiM dhana ekadravya nahIM, te mATiM-asadbhUta. ema bhAvanA karavI. asadbhUtavyavahAra nayanA paNa (sabhUtavyavahAranayanI jema ja) be bhedo jANavA. 1 upacarita ane ra anupacarita. A asabhUta vyavahAranaya hovAthI ekadravyAzrita vyavahAra hoto nathI. paraMtu anya-anya dravyAzrita vyavahAra hoya che. tathA vyavahAranaya hovAthI bheda darzAvanAro A naya che. tyAM upacarita nAmano prathama bheda tene kahevAya che ke jyAM banne dravyono "asaMzleSitayoga hoya" eTale ke jyAM be dravyo lohaagninI jema tAdAbhya banI jAya ekameka banI jAya te saMzleSitayoga kahevAya che. jyAM Avo lohAgni jevo tAdAbhya (ekameka maLI javArUpa) yoga na hoya tyAM asaMzleSitayoga kahevAya che. A ekamekasaMbaMdha na hovAthI" judA judA rUpe kalpAyelo saMbaMdha che. jema ke "devadattanuM A dhana che" ahIM dhanano ane devadattano saMbaMdha lohAgninI jema ekameka thavArUpa tAdAbhyasaMbaMdha (asaMzleSitasaMbaMdha) nathI. paraMtu svasvAmi bhAvarUpa kalpitasaMbaMdha che. devadatta svAmI che. ane dhana tenuM sva che. A pramANe, asaMzleSitayoga hovAthI upacAra, devadatta ane dhana A banne ekadravya na hovAthI bhinna bhinna dravyo hovAthI asabhUta. ane SaSThIthI nirdeza che mATe vyavahAranaya kahevAya che. Ama bhAvanA bhAvavI. "A mAru ghara che" A devadattanAM patnI che "A caitrano putra che" ItyAdi udAharaNo ahIM svayaM vicArI levAM. | 114 bIjo bheda saMzleSitayogaiM-karmaja saMbaMdhaI jANavo. jima "AtmAnuM zarIra" AtmA-dehano saMbaMdha, dhanasaMbaMdhanI pari kalpita nathI. viparIta bhAvanAiM nivartaI nahIM. yAvajIva rahai. te mArTi e anupacarita. anaiM bhinnaviSaya, mATaiM-asadbhUta jANavo. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 DhALa-8 : gAthA-6-7 dravya-guNa-paryAyano rAsa asabhUta vyavahAra nayano bIjo bheda saMzleSita yogathI jANavo. saMzleSita yoga eTale jyAM be dravyo ekameka banI gayAM hoya, lohAgninI jema tAdAbhya banyAM hoya tene saMzleSitayoga kahevAya che. AtmA ane dehano A saMbaMdha karmonA udayajanya hoya che. tethI karmajanya saMbaMdha paNa kahevAya che. jema ke "A zarIra AtmAnu che." ahIM AtmAno ane dehano je saMbaMdha che. te dhananA saMbaMdhanI peThe kalpita nathI. dhanano saMbaMdha to svasvAmibhAvavALo alpakALa mAtra rahenAro che. tathA AtmA ane dhana bhinna bhinna kSetramAM vikhuTAM rahenArAM dravyo hoya che. ekamekarUpa pariNAma pAmelAM nathI. tenA (dhananA) saMbaMdha karatAM AtmAno ane dehano saMbaMdha viparIta bhAvanAvALo che. eTale ke mRtyu pAme tyAM sudhI kyAreya paNa nivartana na pAmanAro che yAvajajIva sudhI AtmAno ane zarIrano saMbaMdha rahenAro che. tathA mArApaNAnI bhAvanAthI viparIta evI vairAgyanI bhAvanA Ave to dhananuM nivartana (tyAga) thaI zake che. paraMtu AvI viparIta (vairAgyavAsita) bhAvanA Ave to paNa zarIranuM nivartana thaI zakatuM nathI. tethI AtmAno ane dehano saMbaMdha anupacarita che. tathA AtmA e cetanadravya che ane zarIra e pudgaladravya che. Ama dravyabheda hovAthI bhinna viSaya che. arthAt bhinna bhinna dravya che. tethI A asabhUta naya kahevAya che. A rIte asabhUta vyavahAranayanA paNa upacarita ane anupacarita ema be bhedo samajAvyA. e naya upanaya digaMbara devasena kRta nayacakramAMhiM kahiyA chai, 2 mUlanaya sahita. je 8-7 che adhyAtmanaya nizcayanaya nizcayanaya vyavahAranaya vyavahAranaya zuddha azuddha sabhUta asaddabhUta upacarita anupacarita upacarita anucarita A nayo ane upanayono saghaLo vistAra tathA dravyArthika paryAyArthika mUlabhUta 2 naya vigereno vistAra digaMbara AkhAyamAM thayelA zrI devasenAcArye potAnA banAvelA nayacakra nAmanA graMthamAM tathA teonA ja banAvelA "AlApapaddhati" nAmanA graMthamAM Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-8-9 311 karelo che. (vizeSa tyAMthI jANI levuM.) zrIdevasena AcArye karelI nayonI A samIkSA vicAravA yogya che. zAstrAnusArI praNAlikAthI kaMIka judI che. tethI temAM satyAMza ane asatyAMza jANavA mATe tathA jaNAvavA mATe ame A graMthamAM lIdhI che. // 115 | viSayabheda yadyapi nahI re, IhAM ahvAraI sthUla / ulaTI paribhASA IsI re, to paNi dAjhaI mUla re // prANI parakho AgamabhAva || 8-8 // tattvArathi naya sAta chaI jI, AdezAMtara paMca / aMtarabhAvita uddharI re, navano kisso e prapaMca re / prANI parakho Agama bhAva | 8-9 | gAthArtha-- jo ke amhAre (zvetAMbara saMpradAyane) A nayonI bAbatamAM digaMbaroe jaNAvelA nayonA svarUpanI sAthe moTo viSaya bheda (bhinna viSayatA) nathI. to paNa zAstromAM cAlI AvatI praNAlikAthI je A ulaTI paribhASA banAvI che. te joIne amhAru dIla dAjhe che. | 8-8 // tattvArthasUtramAM sAta nayo kahyA che. bIjA koI koI graMthomAM pAMca naya paNa (vivakSAe) kahyA che. paraMtu 7 nayonI aMdara aMtarabhAvita thayelA (samAI gayelA)ne bahAra kADhIne nava nayo racavAnI mAyA karavAnI (athavA vistAra karavAnI) zuM jarUra? (koI paNa eka zAstromAM Avo vistAra karela nathI.) // 8-9 // Tabo- IhAM, ahmAraU zvetAMbaranaU, sthUla kahatAM moTo, viSayabheda kahatAM arthano phera nathI. to paNi-mUla kahatAM-prathamathI, ulaTI-viparIta, paribhASA-zailI karI, te dajhaIM chaIM. kheda karaU chaIM. yadyapi na bhavati hAniH parakIyAM carati rAsame drAkSAm / asamaJjasaM tu dRSTvA, tathApi parikhidyate cetaH, iti vacanAt // 8-8 // te boTikanI (digaMbaronI) ulaTI paribhASA dekhADiI chaI tattvArtha sUtraU 7 naya kahiyA chaI. anaIM AdezAMtare kahatAM matAMtare, tehathI 5 naya kahiyA chaI. "matta mULanayA:, padma tyArezAntara" e sUtraU, sAMprata samabhirUDha Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 DhALa-8 : gAthA-8-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa evaMbhUta e 3 nAI "zabda" eka nAmaI saMgrahaI, tivAraI prathama cAra sAthi pAMca, gata va IkekanA 100 bheda huI chad, tihAM paNa 700 tathA 500 bheda Ima-2 mata kahiyA chaI. yavatamavive- ikviko ya sayaviho, satta sayA NayA havaMti emeva / aNNo vi hu Aeso, paMceva sayA NayANaM tu // 1 // evI zAstrarIti choDI, aMtarabhAvita-sAtamAMhi bhUlyA, je dravyArthikaparyAyArthika, te uddharI-alagA kADhI, nava naya kahIyA, te syo prapaMca ? catura manuSya vicArI joo. I 8-9 || vivecana- digaMbara AmnAyamAM zrI devasenAcArye banAvelA "nayacakra" nAmanA graMthamAM tarkazAstrane anusAre 9 nayo, 3 upanayo, ane adhyAtma dRSTie nizcayanaya ane vyavahAranaya Ama je bhedo kahyA che. te sarvenuM varNana tyAM jevuM kahyuM che. tevuM ame ahIM samajAvyuM che. tathA te graMthanA keTalAka sAkSIpATha paNa jaNAvyA che. have temAM kyAM kyAM kevI kSati che. te graMthakArazrI jaNAve che- ihAM-yadyapi amhAraiM zvetAMbaranaiM, sthUla kahatAM moTo, viSaya bheda kahatAM arthano phera nathI, to paNi mUla kahatAM prathamathI, ulaTI-viparIta, paribhASA-zailI karI, te dAjhai chai-kheda karai chai. jo ke abhyAre zvetAMbarone rU = A nayonA viSayamAM skUla eTale ghaNo moTo, viSayabheda eTale arthano pharaka nathI. digaMbarone ane zvetAMbarone nayonA arthonI bAbatamAM jhAjho pharaka nathI. koI paNa jAtano ghaNo moTo vikhavAda nathI. to paNa jainazAsanamAM pUrvAcAryakRta mahAgraMthomAM cAlI AvatI nayonI je praNAlikA che. rIta bhAta che. tene vinA kAraNe badalIne, mUlathI eTale prathamathI ja, ulaTI eTale je viparIta, paribhASA eTale zailI arthAt prathamathI ja viparIta zailI nayo samajAvavAnI je A digaMbarAcArya zrI devasenajIe karI che. te joIne ahAru hRdaya dAjhe che. hRdayamAM kheda (duHkhI thAya che ke mahApuruSonI cAlI AvatI praNAlikAne koI paNa prakAranA viziSTa prayojana vinA badalIne ulaTa-sulaTa karavAnI, ke lokone gerasamajamAM nAkhavAnI zuM jarUra ? pUrvAcAryoe AgamomAM ane bIjA zAstromAM nayo samajAvavAnI je rIta apanAvI che. tene choDIne kapolakalpita kalpanAo karIne bheda-prabhedo pADIne lokone dvidhAmAM (muMjhavaNamAM) nAkhavAnI zI jarUra ? A rIte AvuM joIne amhArU (zvetAMbaronuM) mana duHkhAya che. ziSTa puruSonI uktimAM kahyuM che ke Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-8-9 yadyapi na bhavati hAniH, parakIyAM carati rAsabhe drAkSAm / asamaJjasaM tu dRSTavA, tathApi parikhidyate cetaH // 1 // iti vacanAt 313 gadheDo koInA paNa pArakAnA khetaramAM jaIne pArakI vyaktinI drAkSane (athavA evA koI dhAnyane) care, athavA ALoTIne bagADe, bhAMge, to dUra dUra ubhA rahI jonArA puruSane jo ke kaMI Arthika nukazAna thatuM nathI. paraMtu sAro Avelo Avo pAka bagaDe te anucita thatuM joIne te jonArAnuM citta jarUra duHkhI duHkhI thAya che. AvuM nItivAkya che. tevI ja rIte A nayacakramAM lakhelA ane zAsananI cAlI AvatI praNAlikAthI judI rIte lakhAyelA nayo joIne kALAntare zAsananI mUlapraNAlikAno bhaMga thaze AvuM dekhIne amArUM dIla ghaNu du:bhAya che. eTale "dravya-guNa-paryAyano rAsa" A nAma vALA amArA A graMthamAM teonI samIkSA ame ahIM karIe chIe. / / 116 // --- te boTikanI (digaMbaronI ) ulaTI paribhASA dekhADii chai - tattvArthasUtra 7 naya kahiyA chai, anaiM AdezAMtare kahatAM matAMtara tehathI 5 naya kahiyA chai, "sapta mUlanayAH paJca iti AdezAntaram " e sUtraI sAMprata, samabhirUDha, evambhUta e 3 naI "zabda" eka nAma saMgrahaI, tivAraiM-prathama cAra sAthi pAMca, ata eva ikekanA 100 bheda hui chai, tihAM paNi 700 tathA 500 bheda. ima 2 mata kahiyA chai. boTika eTale digaMbara, te digaMbaroe nayacakra Adi graMthomAM je je ulaTI paribhASA eTale zAstronA kathanathI viparIta zailI apanAvI che. te have ame tamane jaNAvIe chIe. tattvArthAdhigama sUtramAM (ke je banne saMpradAyone mAnya che. jenA upara zvetAMbarAsnAyamAM siddhasenagaNinI ane digaMbarAnAyamAM pUjyapAdasvAmInI TIkAo pradhAnapaNe pracalita che. tevA graMthomAM) mUla sUtramAM (adhyAya prathama, sUtra 33-34mAM) 7 nayo kahyA che. ane temAM ja AdezAntarathI eTale matAntarathI pAMca nayo kahelA che. teno pATha A pramANe che. "kSapta mUlanayA: padma vRtti AvezAntaram' A sUtramAM jyAre 7 nayo gaNIe tyAre 1 naigama, 2 saMgraha, 3 vyavahAra, 4 RjusUtra, 5 sAMprata, 6 samabhirUDha ane 7 evaMbhUta Ama gaNAya che. ane matAntare jyAre 5 nayo vicArIe tyAre 5-6-7 je sAMpratanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya che. A traNene sAthe bheLavIne "zabda" nAmano eka ja naya saMgRhIta karIe, te vAre (tyAre) prathamanA 4 nayo (naigama-saMgraha-vyavahAra ane RjusUtra)nI Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 DhALa-8 : gAthA-8-9 dravya-guNa-paryAyano rAsa sAthe A zabdanaya joDatAM pAMcanaya Ave. gata va = Ama hovAthI ja jyAre eka eka nayanA 100-100 bheda kahevAno prasaMga zAstromAM jyAM jyAM che. tyAM jema 700-500nA bhedanuM vidhAna che tema jo nava bheda hota to 900nA bhedanuM paNa vidhAna zAstromAM karata. AvuM vidhAna kyAMya nathI to 9 nayonI A kalpanA karIne zAsanane DoLavAnI zI jarUra ? yathoktaM Avazyake ikkikko ya sayaviho, satta NayA havaMti emeva / Hoo vi du mANaso, vaMva tathA thA tu . vizeSA. bhASya. gAthA | | 2264 || zrI vizeSAvazyaka nAmanA mahAbhASyamAM pUjyapAda zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI kahe che ke eka eka nayanA 100-100 prakAra che. A pramANe 100-100 bheTavALA mUla 7 nayo che. tathA anya mata evo che ke 100-100 bheTavALA 5 no paNa che. ehavI zAstrarIti choDI, aMtarbhAvita-sAtamAMhi bhelyA, dravyArthika-paryAyArthika, te uddharI-alagA kADhI, nava naya kahiyA, te syo prapaMca? catura manuSya vicArI joo | -6 AvI suMdara-pUrvakALathI cAlI AvatI, aneka gItArtha zvetAMbara-digaMbara AcAryoe svIkArelI zAstranI nItirItine choDI daI sAta nayomAM bhaLI cukelA (aMdara samAI cukelA) evA je be nayo che 1 dravyArthika ane 2 paryAyArthika. te bane nayone aMdarathI uddharIne eTale ke sAtathI alagA (bhina) kADhIne 9 nayo je tame kahyA che. te A prapaMca (vistAra-mAyA) karavAnI zuM jarUra ? pUrvAcAryonI praNAlikAne tyajIne svataMtra mArganI prarUpaNA karavAno adhikAra jainazAsanamAM chavAstha AtmAone nathI. kAraNa ke chaghastha hovAthI utsutra prarUpaNA thavAno saMbhava che. mATe he catura manuSyo? tame A bAbata jarUra vicArI jojo. kAraNa ke AvI ulaTI prarUpaNA karanArA jIvo, ane temano anuyAyI varga potAnI mAnelI vAtanA atyanta AgrahI hovAthI teo to mAnavAnA nathI, sAco mArga jANavAnA nathI. paraMtu madhyastha catura puruSo AvA phaMdAmAM na phasAya eTalA mATe ja ame madhyastha evA catura puruSone AzrayI ja zuddha-nirmaLa vicAro karavAnI bhalAmaNa karIe chIe. + 117 | Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-10-11 pajjayastha dravyAratho re, jo tunne alagA diH / IgyA na Ika re / / prANI parakho AgamabhAva || 8-10 // appiya Nappiya bhedathI re, kima 315 saMgraha vyavahArAdikaI re, jo tuhye bhelo teha / Adi aMta naya thokamAM jI, kima navi bhelo eha re / prANI parakho AgamabhAva || 8-11 || gAthArtha- sAta nayanI aMdara aMtargata thayelA evA paNa paryAyArthika ane dravyArthikanayane bahAra karIne jo tame alagA-judA kaho cho. to pachI temAM bhaLelA arpitanaya ane anarpitanayane paNa judA karIne 11 nayo kema nathI kahetA ? tamAre 11 nayo paNa karavA joIe. // 8-10 || arpitanaya ane anarpitanayane anukrame vyavahAramAM ane saMgrahamAM jo tame bheLavI do cho. (eTale 11 kahetA nathI) to pachI A be (dravyArthika ane paryAyArthika) nayo paNa AdisamuhamAM ane aMtyasamuhamAM kema bheLavatA nathI ? (zAstromAM bheLavelA che.) || 8-11 || Tabo- Ima IM karatAM-paryAyArtha, dravyArtha naya, jo tumhe alagA dIThA, anaIM 9 naya kahiyA, to arpita anarpita naya alagA karInaIM 11 naya kima na vAMchayA? || 8-10 || hivaI, Ima kahasyo je- "arpitAnarvitasiddheH' ityAdi tattvArtha sUtrAdikamAMhi, je arpita-anarpitanaya kahiyA chaI-te arpita kahatAM-vizeSa kahiU, anarpita kahatAMsAmAnya kahiIM, anarpita saMgrahamAMhi bhilaI, arpita vyavahArAdika vizeSanayamAMhi bhilaI. to- Adi-aMta kahetAM pahilA-pAchilA nayanA thokaDAMmAMhi eha dravyArthika paryAyArthikanaya kima nathI bhelatAM ? jima-sAta ja mUlanaya kahavAIM chaIM. te vacana subaddha rahaIM. // 8-11 || vivecana- jaina zAsananI pUrvAcAryonI paraMparAmAM sAta nayonI vAta suprasiddha hovA chatAM digaMbarAcArya zrI devasenajIne 9 nayo karavAnI zuM jarUra ! te upara tarkapUrvaka nirasana karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 DhALa-8 : gAthA-10-11 dravya-guNa-paryAyano rAsa imaI karatAM-paryAyArtha, dravyArtha, naya jo tumhe alaga dIThA, anaiM 9 naya kahiyA, to arpita-anarpita naya alagA karInaiM 11 naya kima na vAMchayA ? |8-10 | he digaMbara devasenAcAryajI ! A rIte 7 nA 9 nayo karatAM paryAyArthikanaya ane dravyArthikanaya jo tame sAtamAM samAyelA hovA chatAM tenAthI aLagA karIne (eTale judA karIne) juo cho. ane tethI 9 nayo che Ama kaho cho to pachI temAM samAyelA arpitanaya ane anarpitanayane aLagA karIne 11 nayo kema IcchatA nathI (kahetA nathI) ? tamAro to evo siddhAnta che ke je vyApyabhedomAM samAyelA vyApakane paNa alaga gaNavuM. ane saMkhyA vadhAravI. to sAtamAM samAyelA 2 nayane jo aLagA karIne 9 karo cho to 9mAM samAyelA bIjA bene judA karIne 11 no paNa kahone? tyAM tamane zuM doSa dekhAya che. ? prazna- arpitanaya ane anarpitanaya eTale zuM ? uttara- arpita eTale vizeSa, ane anarpita eTale sAmAnya. sarve padArthomAM sAmAnya ane vizeSa ema banne bhAvo rahelA che. sAmAnya eTale samAnatA-sadRzatAekatA, kALabhede pratisamaye badalAtA paryAyomAM je tenA te dravyanI samAnatA-ekatA che te urdhvatAsAmAnya che. ane kSetrabhede rahelI aneka vastuomAM ghaTa-ghaTapaNe athavA paTa-paTa paNe je samAnatA che. te tiryasAmAnya che. sAmAnya ane vizeSa A be prakAranA dharmomAMthI sAmAnya vaDe pravRti-nivRttinA vyavahAra thatA nathI tethI tenI arpaNA-(vivakSA-) pradhAnatA karAtI nathI. tethI tene anarpita kahevAmAM Ave che. ane pratyeka vastuomAM rahelI bhinnatAne (Itara vyAvartaka dharmane) vizeSa kahevAya che. te pravRtti-nivRttino hetu hovAthI tenI arpaNA-pradhAnatA karAya che. tethI tene arpita kahevAya che. A be nayonI paNa tamAre bhinna prarUpaNA karIne 11 nayo kahevA joIe. / 118 || hivai, ima kahasyo je "arpitAnarpitasiddheH" ityAdi tattvArtha sUtrAdikamAMhiM, je arpita-anarpita naya kahiyA chai,-te arpita kahatAM vizeSa kahiiM. anarpita kahatAM sAmAnya kahiiM. anarpita saMgrahamAMhiM milaI, arpita vyavahArAdika vizeSanayamAMhiM milaI. he digaMbarAcArya devasenajI ! have kadAca tame Ama kahezo ke "karSitAnasika" ItyAdi tattvArthAdhigama sUtra vigere mahAgraMthomAM che ke arpitanaya ane anarpita naya kahelA che. ane amAre te kahevA joIe ane tethI amAre 11 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-10-11 317 nayo karavA joIe. paraMtu je arpita ane anarpita naya zAstromAM kahelA che. te arpita eTale vizeSa kahevAya ane arpita eTale sAmAnya kahevAya. Avo A niyono artha hovAthI je "anarmitanaya" che te sAmAnyagrAhI hovAthI saMgraha nayamAM ja samAI jAya che ane je arpitanaya che te vizeSagrAhI hovAthI vyavahArAdika (vyavahAra-RjusUtra ane zabda) nayomAM ja samAI jAya che. A rIte anarpita saMgrahamAM ane arpita vyavahArAdikamAM bhaLI jatA hovAthI alagA kahevAnI jarUra nathI. tethI 11 nayo karavAnI jarUra nathI mATe ame je 9 nayo kahyA che te barAbara ja che ane yuktisaMgata ja che. __ to Adi-aMta kahetAM pahilA-pAchalA nayanA thokaDAmAMhiM eha dravyArthikaparyAyArthika kima nathI bhelatAM ? jima sAta ja mUlanaya kahavAiM chai, te vacana subaddha raDuM 8-12 | jo arpita-anarpitano anukrame vyavahArAdikamAM ane saMgrahamAM samAI jAya che. mATe alaga gaNIne 11 karavAnI jarUra nathI AvuM tame samajo cho to pachI A = A dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya paNa Adi ane aMta eTale ke pahelAMnA ane pachInA nayonA thokaDAmAM (samUhamAM) bhaLI jAya che te kema bheLavatA nathI ane aLagA karIne 9 nayo zA mATe karo cho ? dravyArthikanaya dravyagrAhI hovAthI naigamAdi prathamanA 3 nayomAM (jinabhadragaNijInA mate naigamAdi cAra nayomAM) ane paryAyArthika naya RjusUtrAdi 4 nayonAM (ane jinabhadragaNijInA mate zabdAdi 3 nayomAM) samAI jAya che. A kema dekhAtuM nathI ? A bane nayo paNa AdinA (prAraMbhanA) nayanA (3-4nA) samUhamAM ane aMtanA (pAchaLalA) nayonA (4-3nA) samUhamAM bhaLelA ja che. kAraNa ke tenA ja te uttarabhedo che. to A rIte be nayone pahelAMnA ane pachInA nayonA thokaDAmAM (samUhamAM) kema bheLavatA nathI ? jo bheLavIne tame juo to "sAta ja mUlanayo kahevAya che" AvuM zAstrasiddha ane paraMparAgatasiddha evuM zAstra vacana subaddha rahe (surakSita rahe). sArAMza ke 7 nA 9 karo cho to pachI 9 nA 11 paNa karavA joIe. ane arpita-anarmitanayane vyavahArAdikamAM ane saMgrahamAM bheLavIne 9 karo to pachI dravyArthikaparyAyArthikane paNa Adi-aMtanA thokaDAmAM bheLavIne 7 ja navo rAkhavA joIe jenA kAraNe pUrvAcAryonI praNAlikA atuTa (akhaMDita) rahI gaNAya. 5 119 che Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 DhALa-8 : gAthA-12-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa pajjavanaya tia aMtimA re, prathama dravyanaya cAra | jinabhadrAdika bhAsiA re, mahAbhASya suvicAra re . prANI parakho AgamabhAva . 8-12 // siddhasena mukha Ima kahaI re, prathama dravyanaya tIna | tasa RjusUtra na saMbhavaI re, dravyAzyaka lIna re , prANI parakho AgamabhAva ! 8-13 || gAthArtha- paryAyArthikanaya chellA traNa nayomAM, ane dravyArthikanaya prathamanA cAra nayomAM samAI jAya che. A pramANe vizeSAvazyaka mahAbhASya Adi graMthomAM zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI Adi mahAtmA puruSoe uttama vicAro kahelA che. || 8-12 che. siddhasena divAkarasUrijI pramukha keTalAka AcAryo sammatiprakaraNa Adi mahAgraMthomAM ema kahe che ke dravyArthikanaya prathamanA traNa nayomAM ja samAI jAya che. teonA mate RjusUtranaya dravyAvazyakane mAnavAnA saMbhavavALo nathI. || 8-13 | Tabo- 7 nayamathya, dravyArthika-paryAyArthika bhUlyAnI AcAryamata prakriyA dekhAI chaU- aMtimA kahetAM chellA, je 3 bheda zabda samabhirUDha evaMbhUta rUpa, te paryAyanaya kahiI, prathama 4 naya-naigama saMgraha vyavahAra rAjusUtra lakSaNa, te dravyArthikanaya kahiche, Ima jinabhadragaNi kSamAzramaNa pramukha siddhAntavAdI AcArya kahaI chaI. mahAbhASya kahatAM vizeSAvazyaka, te madhye nirdhAraI. | 8-12 | hivaI, siddhasenadivAkara mallavAdI pramukha tarkavAdI AcArya Ima kahaI kaIM. je prathama 3 naya 1 naigama, 2 saMgraha, 3 vyavahAra lakSaNa, te dravyanaya kahiI. bAjusUga 1, za da 2, samabhirUDha 3, evaMbhUta 4. e 4 naya paryAyArthika kahiI. dravyArthikamate sarve, paryAyAH khalu kalpitAH / teSvanvayi ca sad dravyaM, kuNDalAdiSu hemavat // 1 // paryAyArthamate dravyaM, paryAyebhyo'sti no pRthak / tteirajiyA duSTa, nityaM suropayujete | 2 | kRti che. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 319 dravyArthaparyAyArthanayalakSaNAt atItAnAgataparyAyapratikSepI RjusUtraH zuddhamarthaparyAyaM manyamAnaH kathaM dravyArthikaH syAd ? ityeteSAmAzayaH / te AcAryanaI matai jusUtranaya dravyAvazyakanai viSaoN lIna na saMbhavai. tathA ca- "3gphUgalsa ane mahuvAne karva vyAvasaya puchu che?" anuyogadvArasUtravirodhaH / vartamAna paryAyAdhArAMza-dravyAMza, pUrvApara pariNAmasAdhAraNa urdhvatA-sAmAnyadravyAMza, sAzyAstitvarUpa tiryasAmAnya-dravyAMza, ehamAM ekai paryAyanaya na mAnaI, to jusUtra paryAyanaya kahatAM e sUtra kima milaI ? te mATaiM- "kSaNika dravyavAdI sUkSma jusUtra, tattadvartamAnaparyAyApannadravyavAdI sthUla jusUtra naya karavo" Ima siddhAntavAdI kahaI chaI. anupayogadravyAMzameva sUtraparibhASitamAdAyoktasUtraM tArkikamatenopapAdanIyam, rUmaparizatvitaH sthA: 8-2 | vivecana- 7 navemaNe dravyathA-paryAyArthimenyAnA AcArya prakriyA tevAuM chaDuM- dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya, A bane nayo naigamAdi sAta nayonI aMdara, kayA kayA nayomAM samAya che. te bAbata upara zvetAMbara AmnAyamAM be AcAryonA judA judA mata (abhiprAyo) che. te banne mato (abhiprAyo)nI prakriyA (rItabhAta) have samajAve che. aMtimA kahatAM-chehalA, je 3 bheda zabda, samabhirUDha, evaMbhUtarUpa te paryAyanaya kahiiM, prathama 4 naya-naigama saMgraha, vyavahAra, RjusUtra lakSaNa, te dravyArthikanaya kahiiM, ima jinabhadragaNikSamAzramaNa pramukha siddhAntavAdI AcArya kahaI chaiM. mahAbhASya kahatAM vizeSAvastha, te maLe nirdhAra karuM ! 8-12 . nayonuM vizeSa varNana karavAmAM pUrvAcAryomAM zrI jinabhadramaNikSamAzramaNajI ane siddhasenadivAkarasUrijInAM nAmo suprasiddha che. zrI jinabhadragaNijIe vizeSAvazyakamahAbhASya tathA vizeSaNavatI Adi mahAgraMtho banAvyA che. ane teo siddhAntavAdI tarIke jainazAsanamAM prasiddha che. zrI siddhasenadivAkarasUrijIe sammatiprakaraNa ane nyAyAvatAra Adi mahAgraMtho banAvyA che. ane teo tarkavAdI tarIke jainazAsanamAM prasiddha che. A banne mahAna AcAryo vikramanI lagabhaga pahelI sadImAM thayA che. tyArabAda malavAdIjI, haribhadrasUrijI, vAdidevasUrijI ane kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI Adi aneka mahAtmAo zAstravizArada ane zAstraracayitA thayA che. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 DhALa-8 : gAthA-12-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya, A sAta nayomAMthI kayA kayA nayomAM kayo kayo naya samAveza pAme, A bAbatamAM uparokta mukhya ane AcAryonA vicAro judA judA che. tyAM prathama jinabhadragaNi kSamAzramaNajInA vicAro TAMkatAM graMthakArazrI jaNAve che ke aMtima eTale chellA je nayonA 3 bhedo che. ke jenAM nAmo zabdanaya samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya che. te traNe nayo paryAyArthikanaya kahevAya che. eTale ke paryAyArthikanaya pAchalA traNanayomAM samAI jAya che, ane prathama je 4 nayo che. ke jenAM nAmo naigama, saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra che. te cAre nayo dravyArthikanAya che. arthAt dravyArthikanaya A cAra nayomAM samAI jAya che. A pramANe zrI jinabhadramaNikSamAzramaNajI vigere siddhAntavAdI AcAyo kahe che. mULagAthAmAM lakhelA "mahAbhASya" zabdano artha "vizeSAvazyakabhASya" samajavuM. tenI aMdara A vAta nirdhArapUrvaka kahelI che. te 120 || hivai, siddhasenadivAkara mallavAdI pramukha tarkavAdI AcArya ima kahaI chaI, je prathama 3 naya-1 naigama. 2 saMgraha. 3 vyavahAra lakSaNa, te dravyanaya kahiI. Rjasatra 1, zabda 2, samabhirUDha 3, evambhUta 4, e 4 naya paryAyArthika kahiiM. have siddhasenadivAkarasUrijI tathA malyavAdI vigere AcAryo ke jeone jaina zAsanamAM "A tarkavAdI AcAryo che" ema kahevAya che. teo prathamanA je 3 nayo che 1 naigama, 2 saMgraha, 3 vyavahAra, A 3 nayone ja dravyanaya kahe che. ane 1 RjusUtra, ra zabdanaya, 3 samabhirUDhanaya ane 4 evaMbhUtanaya A cAra no paryAyArthikanaya che Ama kahe che. sArAMza ke prathamanA traNe nayo ane AcAryonA mate dravyArthikanayamAM samAya che ane pAchaLalA traNe nayo banne AcAryonA mate paryAyArthikanayamAM samAya che. A bAbatamAM bane AcAryone vivAda nathI. ekamata che. phakta vaccenA RjusUtranayanI bAbatamAM ja vicArabheda che. siddhAntavAdI AcAryo RjusUtranayane dravyArthikanayamAM gaNe che. ane tarkavAdI AcAryo RjusUtranayane paryAyArthikanayamAM gaNe che. ATalo ja vicArabheda che. paraMtu sarve AcAryo A dravyArthikaparyAyArthikanayane sAta nayomAM samAvI to le ja che. judA naya tarIke gaNatA nathI. tethI zrI devasena AcAryanI 9 nayo karavAnI rIta zAstrapraNAlikAne anusAra nathI. dravyArthikamate sarve, paryAyAH khalu kalpitAH / teSvanvayi ca sad dravyaM, kuNDalAdiSu hemavat // 1 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 321 payArthakatte - ", paryAkhyoti no pRtha6 | yattera IkriyA draSTA, nityaM gopayute je 2 " rUti. "dravyArthaparyAyArthanayalakSaNAt atItAnAgataparyAyapratikSepI RjasUtraH zuddhamarthaparyAyaM manyamAnaH kathaM dravyArthikaH syAda ? ityeteSAmAzayaH / " dravyArthika nayanA mate "sarve paryAyo kharekhara kalpita che ane te sarve paNa paryAyomAM avayidravya ja sAcu tattva che. jema kuMDala Adi paryAyomAM hema (suvarNa) e ja sAcu tattva che. tema ahIM jANavuM. 1 paryAyArthikanayanA mate- paryAyothI dravya e koI judI vastu ja nathI." kAraNa ke te paryAyo vaDe ja arthakriyA dekhAya che. paraMtu nitya evuM dravya kyAMya upayogamAM AvatuM nathI. || 2 . A bane zloko dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayanA svarUpane samajAvanArA che. sarve paNa vastuo dravyAtmaka paNa che ane paryAyAtmaka paNa che ja. dravya vinA kyAreya ekalA paryAyo hotA nathI. ane paryAyo vinAnuM ekaluM dravya kyAreya hotuM nathI. jainazAsanamAM jJAnI bhagavanto kahe che ke e dravyo "pariNAmI nitya che" ane pratyakSa paNa tema anubhavAya ja che. jema ke "dudha-dahI-mAkhaNa-ghI-lADu" ItyAdi paryAyo badalAtA jAya che. chatAM temAM pugala dravya anvayi paNa che ja. deva-narakatiryaMca ane manuSya avasthAo badalAya che. chatAM temAM jIvadravya nityapaNe varte ja che. Ama sarvatra jANavuM. jyAre dravyArthikanayavALI dRSTi hoya che tyAre paryAyo kalpita lAge che ane dravya ja dekhAya che. jema ke pacIsa tolA sonAnA dAgInA junA bhAMgIne navA navA banAvatA sonAnA mAlIkane harSa-zoka thatA nathI kAraNa ke tene A dAgInAmAM sonuM ja dekhAya che. huM game te navA navA dAgInA banAvuM ane junA dAgInA gaLAvuM. paraMtu mArUM sonuM mArA gharamAM ja rahe che. eTale kuMDala-kaDu-keyura-kaMdoro banavA chatAM temAM sonuM mAtra jonArane suvarNadravya ja pradhAnatayA dekhAya che. jo ke paryAyo paNa dekhAya che paraMtu tenI te gauNatA kare che. evI ja rIte paryAyArthikanayanI dRSTi jyAre hoya che. tyAre paryAyo ja dekhAya che. dravya gauNa thaI jAya che. jema ke kuMDala-kaDu-keyurakaMdoro A badhA alaMkAromAM suvarNadravya tenuM te hovA chatAM paNa kAne paheravuM hoya to kuMDala ja kAma Ave che. hAthe paheravuM hoya to kaDu ja kAma Ave che. Ama paryAyo dvArA ja te te arthakriyA thAya che tethI te te paryAya ja yathArtha satya dekhAya che. dravya 21 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 2 DhALa-8 : gAthA12-13 dravya-guNa-paryAyano rAsa paNa jarUra dekhAya che. paraMtu tenA taraphanI dRSTi gauNa thaI jAya che. A rIte jagatanA sarve padArtho dravya ane paryAya maya che. mAtra dRSTinI pradhAnatAe ja eka mukhya dekhAya che ane bIjo bhAga gaNa dekhAya che. naigama-saMgrahanavyavahAra A prathamanA traNa nayo sarve padArthomAM dravyane ja vadhAre jue che. paryAyo tarapha te nayo dRSTipAta karatA nathI. tethI te nayone dravya ja sAcu dekhAya che. paryAyo kalpita lAge che. buddhithI Aropita mAtra che. Ama A traNa no mAne che. kuMDalAkAra ke kaDAno AkAra e to mAtra suvarNakAra vaDe karAyelo kalpita AkAra mAtra ja che. Aje hoya kAle na paNa hoya. vAstavika to te suvarNadravya ja che. Ama A nayo vicAre che. tethI A traNa navo dravyArthika kahevAya che. evI ja rIte zabdAdi pAchaLalA traNa no paryAyone ja vizeSathI jue che. alaMkAro yathAsthAne paherAya che. alaMkArothI zarIra zobhAvAya che. suvarNanI lagaDIo paherAtI nathI. te zarIra zobhAvI zakatI nathI. mATe paryAyo e ja tattva che. Ama zabdAdi traNa nayo paryAyane vadhAre mahattva Ape che. tethI te pAchaLalA traNa no paryAyArthika kahevAya che. A mAnyatAmAM AcAryone koI vivAda nathI. have vAta bAkI rahI vaccenA 1 RjusUtranayanI. sUtranaya vartamAnakALane mAne che. vartamAnakALa be prakArano che. 1 kSaNika vartamAna kALa, ane 2 kaMIka dIrgha vartamAna kALa. A baMne prakAranA vartamAna kALamAM te te samayamAM thanAro paryAya paNa che ane te te paryAyanA AdhArabhUta dravya paNa che. siddhAntavAdI AcAryo A RjusUtranayane dravyArthikanayamAM eTale laI jAya che. ke "A naya te te samayamAM thatA paryAyanA AdhArabhUta dravyAMzane vadhAre mAne che" AvuM siddhAntavAdI AcAryonuM kahevuM che. jyAre tarkavAdI AcAryo A RjusUtranayane paryAyArthikamAM eTale laI jAya che ke "A naya te te samayamAM pragaTa thatA paryAyAMzane vadhAre mAne che" AthI tarkavAdI AcAryo A RjusUtranayane paryAyArthikamAM laI jAya che. jethI bane AcAryonA abhiprAyo judA paDe che. dravyArthikanayanI dRSTie dravya ja sAcuM che. paryAyo kalpita che ane paryAyArthikanayanI dRSTie paryAyo ja sAcA che. paryAyothI bhinna evuM dravya che ja nahIM ane paryAyothI ja arthakriyA thAya che. nitya evuM dravya kyAMya paNa upayogamAM AvatuM nathI. A pramANe dravyarthapathArthatnakSat = dravyArthika ane paryAyArthikanayanuM lakSaNa upara mujaba hovAthI tArkika AcAryonuM kahevuM che ke atItAnA tapathapratikSepa tragupUtra: Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 bhUtakALanA ane bhAvikALanA paryAyono pratikSepa (virodha) karanAra, (arthAt nahIM mAnanAra) evo A RjusUtranaya, zuddhaparyAya = zuddha evA arthaparyAyane (kSaNamAtravartI, zabdothI avAcya evA kSaNika vartamAna paryAyane) mAnanAro A naya che. te dravyArthikanaya kema bane ? Avo tevAm = A tarkavAdI AcAryono Azaya che. takavAdI AcAryonuM kahevuM AvA prakAranuM che ke RjusUtranaya vartamAnakALagrAhI che. ane vartamAnakALamAM te te paryAyanI ja pradhAnatA hoya che. dravyAMzanI pradhAnatA hotI nathI. kAraNa ke jo dravyAMza laIe to te trikALavartI hovAthI bhUta bhAvi paNa AvI jAya. ane A naya bhUtabhAvi to svIkAre nahIM. mATe vartamAnakALavata arthaparyAyane ja A RjusUtranaya svIkAre che. to teno dravyArthikanayamAM samAveza kema karAya ? te AcAryanaiM mataI RjusUtranaya dravyAvazyakanaiM viSaI lIna na saMbhavaiM. tathA gha te tarkavAdI AcAryonA mate RjusUtranaya vartamAnakALagrAhI hovAthI, zuddha evA arthaparyAyane pradhAnapaNe mAnanAra hovAthI, paryAyArthikanayamAM teno samAveza thAya che. te mATe "dravyAvazyakamAM lIna na saMbhave" eTale ke nAmAvazyaka sthApanAvazyaka dravyAvazyaka ane bhAvAvazyaka A cAra prakAranA AvazyakomAM bhAvAzyaka ja hoya che. dravyAvazyaka kema hoya ? arthAt dravyAvazyaka na hoya, ema te mAne che. kAraNa ke vartamAnAvasthAne bhAva kahevAya che. ane bhAvanikSepAnI AgalI-pAchalI (bhUta-bhAvi) avasthAne dravya kahevAya che. je A naya mAnato nathI. tethI A RjusUtra nayanI dRSTie bhAvanikSepo ja svIkRta hovAthI "dravyAvazyakanI lInatA (mAnyatA) na saMbhave. AvA prakArano tarkavAdI AcAryono abhiprAya che." paraMtu anuyogadvAra sUtramAM RjusUtranaya dravyAvazyakane paNa mAnya rAkhe che Ama kahyuM che. te pAThanI sAthe A tarkavAdIone uparokta mAnyatA svIkAratAM virodha Ave che. (tathA -anuyodirasUtravirodha:) A pramANe TabAnI paMktino anvaya karavo. te pATha A pramANe che 'ujjusuassa ege aNuvautte egaM davvAvassayaM, puhattaM Necchai' iti anuyogadvArasUtravirodhaH sUtranayanI dRSTie anupayogI eka vaktA hoya to te eka dravyAvazyaka kahevAya che. judA judA aneka dravyAvazyaka A naya Icchato nathI" A paMktino artha evo thAya che ke aneka dravyAvazyaka nathI paNa eka vaktA hoya ane te anupayogI Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 DhALa-8 : gAthA-12-13 dravya-guNa-5ryAyano rAsa hoya to tene eka dravyAvazyaka kahevAya che. (paraMtu jo upayogapUrvaka vaktA kathana karatA hoya, to bhAvAzyaka kahevAya che.) AvuM RjusUtranaya mAne che. AvA prakAranA anuyogadvAra sUtranA pATha sAthe A tarkavAdI AcAryono abhiprAya virodha pAme che. kAraNa ke tarkavAdI AcAryonA abhiprAya pramANe RjusUtranaya paryAyArthikamAM aMtargata hovAthI dravyozyakane na mAne, ane anuyoga dvAranA A pAThamAM dravyAvazyakane mAne che Ama kahyuM che. jethI teone pAThano virodha Ave che. vartamAnaparyAyAdhArAMza: dravyAMzaH, pUrvAparapariNAmasAdhAraNa urdhvatAsAmAnyaH dravyAMza:, sAdRzyAstitvarUpatiryaksAmAnyaH dravyAMzaH, ehamAM ekaiM paryAyanaya na mAnai. to RjusUtra paryAyanaya kahatAM, e sUtra kima milai, te mATaiM- "kSaNikadravyavAdI sUkSma RjusUtra, tattadvartamAnaparyAyApannadravyavAdI sthUla RjusUtranaya kahavo" ima siddhAntavAdI kahai chai. tarkavAdI AcAryonA abhiprAye anuyogadvAra sUtrano uparokta pATha saMgata thato nathI. A ja vAta graMthakArazrI TabAmAM vadhAre spaSTa kare che ke traNa jAtanA dravyAMza hoya che. te traNamAMnA eka paNa dravyAMzane A RjusUtranaya teonA abhiprAye svIkArato nathI. te A pramANe-1 vartamAna kALanA paryAyanA AdhArabhUta evo je dravyAMza che te. 2 kALakrame anukrame pUrvApara paNe thatA evA pariNAmomAM (paryAyomAM) vartatuM sAdhAraNa evuM urdhvatA sAmAnyarUpa je dravyAMza che te. tathA 3 judI judI vyaktiomAM (aneka jAtanA ghaDAmAM) sAdRzyanA astitva svarUpe (A paNa ghaTa, A paNa ghaTa, A paNa ghaTa ItyAdi svarUpe) vartatuM je tiryasAmAnya rUpa dravyAMza che te. A traNe prakAranA dravyAMzomAMthI eka paNa dravyAMzane paryAyArthikanaya svIkArato nathI. tethI jo RjusUtranaya paryAyArthika che Ama kahIe to A RjusUtranaya paryAyArthika hovAthI uparokta trividhamAMnA eka paNa dravyAMzane na mAnanAra thaze, tethI dravyAvazyakane mAnanAra kema thAya ? arthAt dravyAvazyakamAM lInatA A nayathI kevI rIte saMbhave ? arthAt saMbhavatI nathI. bhAvanikSepo ja mAnya rahe che. dravya nikSepo mAnya raheto nathI. tethI anuyogadvArano sUtrapATha A tarkavAdI AcAryonA abhiprAye kema maLe ? arthAt maLato nathI. tethI sUtrapATha na maLavAno teone virodhadoSa Avaze. Ama kahIne TabAkAra evuM kahevA mAge che ke RjusUtranayane jo dravyArthikamAM na gaNIe to anuyogadvAra sUtrano A pATha saMgata thato nathI. paraMtu je siddhAntavAdI AcAryo che. teone anuyogaddhAranA A pAThano virodha Avato nathI. kAraNa ke teo RjusUtranayane vartamAnagrAhI hovA chatAM dravyArthinamAM aMtargata kare che. eTale RjusUtra naya be prakArano che. 1 sUma ane 2 skUla. tyAM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-12-13 325 vartamAnakALagrAhI evA paNa RjusUtra nayane, 1 pratisamayanA kSaNikadravyavAdI = pratikSaNe pratikSaNe palaTAtA evA kSaNika paryAyavALA dravyAMzane kahenAro sUkSmaRjusUtra naya che. ane tattavartamAnaparyAyApanadravyavAdI = te te (dIrgha) vartamAnakALanA paryAyane pAmelA evA dravyAMzane kahenAro sthUla RjusUtra naya che. Ama kahevuM. jethI dravyAMzane mAnanAra RjusUtra naya thavAthI "dravyAvazyakamAM lIna" mAnavAmAM koI virodha Avato nathI. A pramANe siddhAntavAdI AcAryo kahe che. vartamAnasamayavartI dravyamAM dravyAMza ane paryAyAMza bane che. tyAM A naya dravyAMzane pradhAnatAe grahaNa karanAra che. RjusUtranaya bhale kSaNikavartamAnakAla athavA kaMIka dIrghakALa rUpa vartamAnakAla mAne. paraMtu tevA banne prakAranA vartamAnakALamAM rahelA dravyAMzanI pradhAnatA A naya svIkAre che. tethI Avazyaka uparanA cAra nipAmAM dravyanipAne paNa svIkAre che. Ama siddhAntavAdI AcAryo kahe che. praznasiddhAntavAdI AcAryonA mate to uparokta artha pramANe dravyAMzagrAhI vartamAnakALane mAnanAra RjusUtranaya hovAthI anuyoga dvAra sUtrano pATha saMgata thayo. paraMtu tarkavAdI AcAryonA mate A pAThano je virodha Avyo. tenI saMgati karavAno koI upAya che ? teo A pAThane kema saMgata kare ? uttara- upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAja sAheba A bAbatamAM mArga jaNAvatAM potAnA vicAro jaNAve che ke "anupayogadravyAMzameva sUtraparibhASitamAdAyoktasUtraM tArkikamatenopapAdanIyam, tyamAnitaH sthAH' jaina zAstromAM "dravyAMza" zabdanA aneka artho kahyA che. ahIM TabAmAM tathA vivecanamAM dravyAMza zabdanA upara je traNa artho pUrve jaNAvyA. 1 vartamAnakALanA paryAyane dhAraNa karanAra evo dravyAMza 2 urdhvatAsAmAnyarUpa evo dravyAMza ane tiryasAmAnyarUpa evo dravyAMza A traNamAMnA koI paNa arthavALo dravyAMza ahIM tArkikonA mate ghaTato nathI. kAraNa ke teonA mate RjusUtranaya dravyagrAhI nathI. tethI tArkikonA mate anuyogadvAra sUtrano pATha saMgata karavA mATe "davyAMza" zabdano cotho artha (navo ja artha) karavo. "upayoga vinAnI je kriyA" tene paNa dravya kahevAya che. A arthavALo dravyAMza zabda anuyoga dvAranA sUtrapAThamAM che. Ama laIne uparoktasUtra tArkikonA mate saMgata Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 */ nA cha. DhALa-8 : gAthA14-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa karavuM. sArAMza ke tArkikonA mate pratikSaNano paryAya ke kaMIka dIrghavartamAnakALano paryAya ja RjusUtranayanA mate levAno che. paraMtu te paryAyakALe upayogadazA na hovAthI anupo dravya = A nyAyane anusAra te paryAyane ja anupayoga dazApaNe "dravya" rUpa samajavAno. jethI ahIM dravyano artha padArtha athavA cha dravyomAnuM eka dravya evo artha na karatAM, paryAya ja levo, ane te ja paryAya upayogazUnya hovAthI dravyAtmaka che. Ama dharma saMbaMdhI je je AvazyakakriyA karIe paraMtu te kriyA upayoganI zUnyatAe karIe, to te vartamAnakALamAM AvazyakakriyAno pariNata paryAya "dravyAvazyaka" kahevAya che. AvA prakArano Azaya sUtramAM kahelo che. ema samajIne uparanuM sUtra tArkika AcAryonA mate saMgata karavuM joIe, Ama amArA potAnA vaDe vicArAyelo (sUtrasaMgata karavA mATe kalpAyelo A) eka mArga che. A rIte koI AcAryonA mate 3mAM ane koI AcAryonA mate 4mAM dravyArthikanaya samAya che. tathA e ja rIte payAyArthikanaya 4mAM ane 3mAM samAI jAya che. to tene judA karIne 9 nayo karavAnI digaMbarAcAryanI A rItabhAva ucita nathI. ! 121 || Ima aMtarbhAvitataNo re, kima alago upadeza | pAMca thakI jima sAtamAM re, viSayabheda nahIM leza re ! prANI parakho AgamabhAva /-14 / saMgraha naI vyavahArathI re, naigama kihAMIka bhinna | tiNa te alago tehathI re, e to doI abhina re ! prANI parakho AgamabhAva // 8-15 . gAthArtha- A pramANe aMtarbhAvita thayelA nayono alago upadeza kema karAya ? pAMca nayothI sAta navo karavAmAM jevo viSayabheda che. tevo viSayabheda ahIM nava niyo karavAmAM lezamAtra paNa nathI. te 8-14 che. saMgrahanaya ane vyavahAra nayathI naigamanaya kyAMka kyAMika bhinna bhinnaviSayavALo) bane che tethI te naigamanayane be nayothI alago kahelo che. paraMtu A banne (dravyArthaparyAyArtha) nayo to te sAtathI abhinna ja kahelA che. 8-15 / Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- Ima, aMtarbhAvita kahatAM-7 mAMhi bhelyA, je dravyArthika paryAyArthika, tehano alago upadeza kima karIo ? jo, Ima kahasyo- "matAMtaraU-5 naya kahiiM chaiM, tehamAM 2 naya bhalyA, tehano 7 naya karatAM jima alago upadeza chaU, tima ahmAraU dravyArthika-paryAyArthikano aLago upadeza husyaI' to zabda, samabhirUDha, evaMbhUtanaIM jima viSayabheda chaI, tima dravyArthika paryAyArthikano 7 nayathI bhinna viSaya dekhADo. 3 nayanaiM eka saMjJAU saMgrahI 5 naya kahiyA chaI, paNi viSaya bhinna chaIM. IhAM viSaya bhinna nathI. DhALa-8 : gAthA-14-15 327 je dravyArthikanA 10 bheda dekhADyA, te sarva zuddhAzuddha saMgrahAdika mAMhi AvaI. je 6 bheda paryAyArthikanA dekhADyA, te sarva upacaritAnupacarita vyavahAra, zuddhAzuddha jusUtrAdikamAMhiM AvaiM. "to vastiva" nyAyaiM viSayabhedaIM bhinnanaya kahiU, to sthApatyevasthAnAtyeva" ItyAdi saptabhaMgI madhye koTiprakArad arpitAnarpita satttAsattvagrAhaka nayaprakriyA bhAMjaI. e paMDitaI vicAravuM. || 8-14 || "jo" viSayabhedaIM nayabheda kahasyo to sAmAnyanaigama saMgrahamAM, vizeSanaigama vyavahAranayamAM bhelatAM 6 ja naya thaI jAsyaIM'' ehavI ziSyanI zaMkA TAlavAnaiM arthi kahaI chaI yadhapi saMgrahanaya- vyavahAranaya mAMhi ja, sAmAnya vizeSa carcAI naigamanaya bhalaI chaI, to paNi kihAMIka pradezAdi dRSTAntasthAnaiM bhinna thAI chaI. DAM ca chaNhaM taha paMcaNhaM, paMcaviho taha ya hoi bhayaNijjo / tammi ya so ya paNDo, so ceva La ceva sattaE // tyAdri // te mATi-kihAMIka bhinna viSayapaNAthI naigamanaya bhinna kahio, e to 2 naya dravyArthika paryAyArthika naigamAdikanayathI abhigna viSaya chaI, to te alagA karinaIM nava bheda nayanA kima kahiU ? || 8-15 || vivecana je dravyArthikanaya ane paryAyArthika che. te nAgamAdika sAtanayomAM samAI jAya che. tene alagA karIne 9 nayo karavAnI zuM jarUra ? AvuM utsUtrabhASaNa karavAnuM jainAcAryane (digaMbarAcAryane) kema zobhe ? ima aMtarbhAvita kahatAM 7 mAMhiM bhalyA, je dravyArthika paryAyArthika, tehano alago upadeza kima kario ? Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 328 DhALa-8 : gAthA-14-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa A rIte aMtarbhAvita thaI gayelA eTale ke sAta nayonI aMdara bhaLI gayelA (aMdara samAI gayelA) evA je dravyArthika ane paryAyArthika naya che. te be nayano sAtanayothI alagI (bhinna tarIke) upadeza kema karyo ? sAtamAM samAyelA 2 nayo bahAra kADhIne 9 nayo karavAnI zuM jarUra ? cAlI AvatI praNAlikAne bhAMgIne aprasiddha evI 9 nayonI kalpanA karavI e kalyANano mArga nathI. ___jo "ima kahasyo-matAMtarai-5 naya kahiI chaI, tehamAM-2 naya bhalyA, tehano 7 naya karatAM jima alago upadeza chaI, tima ahyAraI dravyArthika-paryAyArthikano alago upadeza husyai" to, have digaMbarAcArya 9 nayo karavAnA potAnA pakSano bacAva karatAM ahIM kadAca ema kahe ke- jema, zvetAMbara saMpradAyamAM zabdAdi pAchaLalA traNa nayone "zabda" naya tarIke eka karIne matAMtare 5 no paNa kahyA che te 5 nayomAM (nagama-saMgraha-vyavahAraRjusUtra ane zabda Ama pAMca nayomAM) be nayo (samabhirUDha ane evabhUtanaya) bhaLelA che ja. chatAM, te 5 nayonA 7 nayo karatI veLAe jema samabhirUDha ane evaMbhUtano aLago upadeza tamArA mate che. tevI ja rIte amArA mate (digaMbaronA mate) 7 mAM samAyelA dravyArthika ane paryAyArthika, A be nayono alago upadeza hoI zake che. ghaTI zake che eTale ame 9 nayo je karyA che. temAM kaMI ja khoTuM karyuM nathI. jema tame 5 nA 7 karyA che. tema ame 7 nA 9 nayo karyA che. jo 7 nA 9 karavAmAM aMtarbhAvitane udhdharavAno doSa amane lAgato hoya to 5 nA 7 nayo karavAmAM te ja doSa tamane (zvetAMbarone) paNa kema na lAge ? mATe ame 7 nA 9 karyA te yogya ja karyuM che. Ama jo digaMbarAcArya potAno bacAva kare. to zabda samabhirUDha evambhUtanaiM jima viSayabheda chai, tima dravyArthika paryAyArthika no 7 nayathI bhinna viSaya dekhADo. 3 nayanaiM eka saMjJAiM saMgrahI 5 naya kahiyA chaI, paNi-viSaya bhinna chaI, ihAM viSaya bhinna nathI zvetAMbara saMpradAyamAM 1 zabdanaya, 2 samabhirUDhanaya ane 3 evaMbhUtanaya, A traNa nayone jevo paraspara viSayabheda che. tevo dravyArthika-paryAyArthikanayano 7 nayothI bhinnaviSaya dekhADo. ame (zvetAMbaroe) zabdAdika 3 nayone, ekasaMjJAe karIne saMgrahIne pAMca nayo paNa kahyA che. arthAt sAMpratanaya, samabhirUDhanaya, ane evaMbhUtanaya, A traNe nayone Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-14-15 329 "A zabdanaya che" ema eka ja saMjJAe (eka ja nAmamAM) saMgRhIta karyA che. eTale ke A traNenuM nAma eka karyuM che. to paNa te traNemAM kaMIka kaMIka viSayabheda che. tethI traNe nayone bhinna bhinna karavAmAM koI doSa nathI. kAraNa ke jyAM jyAM viSayabheda hoya che. tyAM tyAM nayabheda avazya hoya ja che. tema ahIM A 3 nayomAM viSayabheda che. mATe 1 saMjJAthI saMgRhIta thayelA 3 no ame bheda karyo che. ane viSaya bheda pramANe nayabheda avazya karI zakAya che. kAraNa ke judo naya mAnavAnuM kAraNa ja viSayabheda che. 1. sAMpratanaya- jyAM liMgabheda, vacanabheda, kArakabheda vigere pramANe arthabheda hoya te. 2. samabhirUDhanaya- jyAM paryAyavAcI zabdomAM paNa vyutpatti bhede arthabheda hoya te. 3. evaMbhUtana - jyAM zabdanA arthapramANe kriyApariNata artha hoya te. A pramANe A 3 nayone judA karavAmAM jevo viSayabheda (pratyeka nayano viSaya judo judo) che. pahelAmAM liMgAdibheda, bIjAmAM vyutpattibheda ane trIjAmAM kriyApariNatabheda rUpe jevo viSayabheda che. tevo rUdAM viSaya eka nathI. viSayabheda A dravyArthika-paryAyArthika nayAmAM nathI. tethI ame zvetAMbaroe pAMca nayanA sAta naya jarUra karyA che. paraMtu teno dAkhalo laIne tame je sAta nayanA nava niyo karavAno bacAva karo cho te mArga zobhAspada nathI. kAraNa ke sAta nayothI dravyArthika ane paryAyArthika nayano viSayabheda bIlakula nathI. je- dravyArthikanA 10 bheda dekhADyA, te sarva zuddhAzuddha saMgrahAdika mAMhiM Avai, je- 6 bheda paryAyArthikanA dekhADyA, te sarva upacaritAnupacaritavyavahAraH, zuddhAzuddha RjusUtrAdikamAMhiM AvaiM mUla 7 nayonA 9 navo je karyA che. tenuM nirasana jaNAvIne have tenA uttarabhedo 10-6-3-2-2-2-1-1-1=kula 28 karyA che tenuM nirasana kare che. tathA vaLI digaMbarAcArye nayacakragraMthamAM dravyArthikanayanA je 10 bhedo dekhADelA che. (ke jenuM varNana ame DhALa pAMcamInI gAthA 9 thI 19mAM karyuM che.) tathA paryAyArthikanayanA je 6 bhedo dekhADelA che (ke jenuM varNana ame DhALa 6ThThInI gAthA 1 thI 6 mAM kareluM che) te sarve bhedo naigamAdi sAtanayo paikI saMgraha, vyavahAra ane RjusUtrAdi nayomAM samAI ja jAya che. judA bhedo karavAnuM koI prayojana nathI. te A pramANe Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 DhALa-8 : gAthA-14-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa (1) dravyArthikanayanA je 10 bhedo tame dekhADyA che. te sarve bhedo zuddha ane azuddha saMgrahanaya vigeremAM samAI jAya che. ahIM (nayacakra graMthamAM) saMgrahanayanA ogha ane vizeSa jema bhedo che. tema zuddha saMgraha ane azuddhasaMgraha evA paNa bhedo thAya che. zuddhadravyanI pradhAnatAe ekIkaraNatA-samAnatA te zuddhasaMgrahanaya ane azuddhadravyanI pradhAnatAe ekIkaraNatA-samAnatA te azuddhasaMgrahanaya, dravyArthikanA prathamanA 1-2-3 traNa bhedo zuddhasaMgrahamAM, 4-5 bhedo azuddhasaMgraha nayamAM, chaThTho bheda vyavahAranayamAM, sAtamo bheda saMgrahAyamAM, 8-9-10 bhedono samAveza vyavahAranayamAM thAya che. (2) paryAyArthikanayanA je 6 bhedo tame dekhADyA che temAM 1 thI 4 bhedo yathAyogya zuddha ane azuddha RjusUtramAM samAya che ane pAMcamo-chaThTho bheda anukrame anupacarita ane upacarita vyavahAranayamAM samAya che. A rIte 10 bhedo ane 6 bhedo naigamAdi 7 nayomAM yathAyogya rIte samAI ja jAya che. tethI alaga karavA ucita nathI. hakIkatathI vicArIe to sAta nayomAM na AvatuM hoya evuM koI svarUpa bAkI ja rahetuM nathI ke je svarUpa mATe sAta nayothI judA A be naya mAnavA paDe. "gobalivarda" nyAyaI viSayabhedaI bhinna naya kahiiM, to "syAdasatyeva syAnnAstyeva" ityAdi saptabhaMgI madhye koTi prakAraiM arpitAnarpita sattvAsattvagrAhaka nayaprakriyA bhAMjai, e paMDitaiM vicAravaM. // 8-14 // niva" A eka nyAya che. teno artha evo che ke jo zabdano ja artha "gAya ane baLada" ema bane thAya che. je zabda strIliMga-puliMga ema bane che. eTale jo zabda lakhavAthI "gAya ane baLada" Ama bane AvI jAya che. chatAM jyAre ja nI pAse vanivarDa zabdano judo prayoga jyAre thAya tyAre baLada arthane kahenAro bhinna zabda vAparyo che eTalA zabdano artha gAya ja karavI. paNa baLada artha na karavo. kAraNake judo vRttiva zabda che. A udAharaNa uparathI eka vAta nakkI thAya che ke jo zabdamAM AvI gayelA evA baLada arthane paNa buddhithI bhinna viSaya svarUpe kalpIne bhinnazabdaprayoga thaI zake che. tethI A nyAyane anusAre zuddhAzuddha saMgrahAdinayamAM dravyArthikanayanA 10 bheda samAI jatA hovA chatAM, tathA upacaritAnupacarita vyavahAranayamAM ane zuddhAzuddha RjusUtranayamAM paryAyArthikanayanA 6 bheda samAI jatA hovA chatAM te 10 + 6 bhedone vanivardha zabdanI jema temAMthI alaga karIne bhinnaviSaya tarIke mAnIne tenAthI dravyArthika paryAyArthika nayane bhina naya kahIe to zuM doSa Ave.? AvuM digaMbara pakSa jo potAnA bacAva mATe kahe to zuM doSa Ave che. te have nIce uttaramAM kahe che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-14-15 uttara- jo A rIte gAtArthane paNa alaga karavAmAM Ave, to "vicaitra ane nAceva" ItyAdi saptabhaMgInI aMdara paNa karoDo prakAre arpaNA ane anarpaNA karavAthI astitva ane nAstitvane jaNAvanArA nayonI prakriyA tuTI jAya, jema ke "cativuM" A prathama eka bhAMgAmAM svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAvane AzrayI sattvagrAhaktAnI arpaNA che (eTale ke "hovApaNAnI" arpaNA che.) ane paradravya, parakSetra, parakALa ane parabhAvane AzrayI asatvagrAhakatAnI anarpaNA che. Ama cAra prakAre sattvagrAhaka arpaNA ane cAra prakAre asattvagrAhaka anarpaNA eka bhAMgAmAM gatArtha hovA chatAM (AvI gaI hovA chatAM, te darekane alaga alaga karIne judA judA naya karIe to Ama karoDo prakAre bhAMgAo thatAM karoDo naya thavAthI "sAta ja naya che" AvI jaina zAsanamAM prasiddha vAtano, tathA "saptabhaMgI ja thAya che adhikabhaMgI thatI nathI" AvI paNa prasiddha vAtano bhaMga thaI jAya. te mATe viSayabheda vinA gatArthane alagA karIne alagA naya karavA te yogya mArga nathI. A bAbata atizaya sUkSma buddhithI paMDita puruSoe vicAravuM. | 122 / "jo viSayabhedaI nayabheda kahasyo, to sAmAnyanaigama saMgrahamAM, vizeSanaigama vyavahAranayamAM, bhelatAM 6 naya thai jAsyai," ehavI ziSyanI zaMkA TAlavAnaiM arthi kahai chaiM ahIM koI ziSya evo prazna kare che ke uparokta carcAmAM sAra e Ave che ke "jyAM viSayabheda hoya tyAM ja bhinaya kahevAya" eTale ke je viSaya koI ekanayamAM gatArtha (AvI gayo) hoya to te gatArtha viSayane jaNAvavA bhinnaya na karAya. A rIte "viSayabheda hote chate ja nayabheda thAya" Ama jo kahezo to naigamanaya paNa saMgrahanaya ane vyavahAranayamAM gAtArtha hovAthI alaga karI zakAze nahIM. tethI sAtanayane badale 6 ja nayo thaze. jainazAsanamAM prasiddha evI 7 niyonI prakriyA bhAMgI jaze, kAraNa ke je sAmAnya grAhaka evo naigamanaya che te saMgrahamAM samAI jAya che. ane je vizeSagrAhaka evo naigamanAya che te vyavahAramAM samAI jAya che. eTale nagamanaya saMgraha-vyavahAramAM aMtargata thaI jato hovAthI temAMthI uddharIne bhinanaya nahI ja karI zakAya. ane tema thavAthI 6 ja nayI thavAnA kAraNe 7 nayonI jainazAsanamAM je prasiddhi che. te tuTI jAya che AvA prakAranI koI ziSyonI zaMkA dUra karavA arthe graMthakArazrI kahe che. yadyapi saMgrahanaya-vyavahAranayamAMhiM ja sAmAnyavizeSacarcAI naigamanaya bhalai chai, to paNi-kihAMika pradezAdi dRSTAntasthAnaiM bhinna thAiM chaiM. uktaM ca Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 DhALa-8 : gAthA-14-15 dravya-guNa-paryAyano rAsa jo ke "sAmAnyagrAhI naigama ane vizeSagrAhI naigama" ATalI ja mAtra carcA (vicAraNA) karavAmAM Ave to jarUra te naigamanaya, saMgrahamAM ane vyavahAramAM bhaLI jAya che. to paNa kyAMIka arthAt jyAre dUra-dUranA kAraNAdimAM upacAragrAhI (AropagrAhI) naigamanaya hoya che tyAre pradezAdinA udAharaNonA sthAnamAM A nigamanaya saMgraha-vyavahArathI nakkI judo paNa paDe ja che. tethI bhinnaviSaya paNa che ja. sarvathA saMgraha ane vyavahAramAM samAI ja jAya che. Ama nathI. naigamanaya jema sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI che. tema upacAra-AropagrAhI paNa che. kAraNake saMgrahanaya to sadaMzagrAhI hovAthI upacAragrAhI nathI. tathA vyavahAranaya teno ja bheda jaNAvanAra hovAthI tathA nikaTanA kAraNAdimAM ja kAryAdino upacAragrAhI hovAthI jyAre dUra-dUranA kAraNAdimAM kAryAdino upacAra hoya che. tyAre A vyavahAranaya lAgato nathI. tethI tyAM naigamanaya ja lAge che. A pramANe jyAM sadaMza nathI paNa dUradUrano upacAramAtra che. tyAM A be nayano viSaya nathI ane kevaLa ekalA naigamanayano ja viSaya che. tyAM naigama alago thaI zake che. te udAharaNo A pramANe che. (1) prasthAnuM udAharaNa- praka (eka jAtanuM mApIyuM) banAvavAnA AzayathI lAkaDuM levA jatA puruSane koI pUche ke he bhAI ! tame kyAM jAo cho ? tyAre "huM prasthaka levA jAuM chuM" Ama je bole che tyAM lAkaDAmAM prasthakano upacAra karIne bolAya che. (2) suratamAM, aDAjaNa pATIyAmAM, rAmasA TAvaramAM rahetA ane videzamAM (huM amerikA gayo houM tyAre tyAM) koI puche ke dhIrUbhAI ! tame kyAM raho cho ? to ekadezavALI A bhUmimAM AkhA bhAratano upacAra karIne "huM InDIyAmAM (bhAratamAM) rahuM chuM Ama ja kahevuM paDe, to ja puchanArane bodha thAya, saMtoSa thAya. A vasatinuM udAharaNa che. (3) jeno bIjo vibhAga na thAya evo dravyano je chello deza, pradeza kahevAya che. tene dRSTAnta rUpe mAnIne judA judA nayathI A pramANe vicAravAnuM che. naigamanayanA mate dharmAstikAyapradeza, adharmAstikAyapradeza AkAzastikAyapradeza, jIvAstikAyapradeza, skandhapradeza, ane A pAMce dravyonA be pradezAdithI banelA dezanA pradeza. Ama cha pradeza che. A mAnyatA nigamanayanI che. paNa saMgrahanayane A vAta maMjura nathI. tarka ApatAM te naya kahe che ke dharmAstikAyAdi dravyasaMbaMdhI chaThTho dezano Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-14-15 333 je pradeza che. te vastu te te dravyono ja pradeza manAya che. mATe cha pradezanA sthAne tamAre pAMca pradeza ja mAnavA joIe. jema mArA nokare ghoDo kharIdyo te mAro ja kahevAze, kAraNa ke te nokara mAro che. to tenI vastuo paNa mArI ja kahevAya. tema pradeza paNa je dravyano che. te teno ja manAto hovAthI pAMca pradezanI mAnyatA ja saMgata che. A saMgrahanayanI vAta che. tenI sAme javAba Apato vyavahAra naya Ama kahe che ke pAMca mANasonuM baneluM eka dravya-sAmAnya jo hoya, to to te pramANe pAMce dravyono eka pradeza sAmAnya hoya to pAMca pradeza mAnavAmAM vAMdho nathI. paNa tevuM nathI. mATe kahevuM joIe ke pradeza pAMca prakAre che. dravyo jyAre pAMca prakAre che to pradezo paNa pAMca prakAre mAnavA joIe. A rItanI nayavAdanI carcA che. A pradezanuM udAharaNa jANavuM. (4) samayasara varasatA varasAdane "sonu varase che" Ama je kahevAya che te upacAragrAhI naigamanAya che. (5) "A rasto kyAM jAya che ? A rasto amadAvAda jAya che" AvI praznottarImAM rasto to kyAMya jato nathI. paraMtu raste janAro mANasa tyAM (amadAvAda) jAya che. chatAM rastAmAM teno upacAra karAya che. A upacAragrAhI naigamanAya che. AvA prakAranAM aneka dRSTAntomAM tathA prasthaka vasati ane pradezanA udAharaNomAM A naigamanaya, saMgrahanayathI ane vyavahAranayathI bhinnaviSayavALo thAya ja che. tethI naigamanayanuM bhinakathana dravyArthika-paryAyArthikanayonA bhinnakathanamAM paryApta nathI. samartha kAraNa nathI mATe Avo khoTo bacAva karavo nahIM. kahyuM che ke chaNhaM taha paMcaNhaM, paMcaviho taha ya hoi bhayaNijjo / tammi ya so ya paeso, so ceva Na ceva sattaNhaM // ityAdi // chaE tada paMDyaE = cha prakAranA no che tathA pAMca prakAranA nayI che. AvI vivakSA zAstromAM jovA maLe che. naigamanayano saMgraha-vyavahAramAM samAveza karatAM cha prakAra, ane zabdAdi traNanI sAthe vivakSA karatAM pAMca prakAra zAstramAM Ave che. te mATe paMvido tada ra ropha mAgo =bhajanAe pAMca prakAre paNa naya che. paraMtu so ya pa = te je pradezanA dRSTAntavALo nigamanAya che. to ceva tana nI veva = te naya te cha prakAramAM samAto nathI. AvI jato nathI. saMgraha ane vyavahAramAM samAto nathI. tethI satta = nayo sAta prakAranA paNa che. A gAthA kayA zAstranI che. te upalabdha Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 DhALa-8 : gAthA-16-17 dravya-guNa-paryAyano rAsa thaI zakyuM nathI. tethI paripUrNa artha meLavI zakAyo nathI. chatAM pUrvAparanI saMkalanA jotAM amArA kSayopazamAnusAra pAThanI saMgati thAya tevo artha karela che. kaMI kSati jaNAya to gItArthajJAnI mahAtmAo pAsethI savizeSa artha jANavo. te mATiM-kihAMika bhinnaviSayapaNAthI naigamanaya bhinna kahio, e to 2 nayadravyArthika paryAyArthika, naigamAdinayathI abhinnaviSaya chai, to te alagA karinaI navabheda nayanA vizvama diluM ? | 8-25 I te mATe have uparokta laMbANa pUrvakanI carcAthI samajAze ke sAmAnya-vizeSagrAhI evo naigamana bhale saMgraha-vyavahAramAM bhaLI jato hoya, to paNa kyAMIka eTale jyAre dIrghakALavartI upacAragrAhI (AropanA viSayavALo) naigamanaya hoya che. tyAre saMgraha ane vyavahAramAM na samAto hovAnA kAraNe saMgraha-vyavahAranaya karatAM bhinnaviSayapaNuM hovAthI A naigamanaya jarUra bhinna naya kahevA yogya che. paraMtu A to bane nayo 1 dravyArthika ane paryAyArthika, naigamAdi sAta nayothI kyAMya paNa bhinna viSayavALA nathI arthAt abhinnaviSayavALA ja che. to pachI te be nayone alagA karIne nayonA nava bheda kema kaho cho ? tamAruM (digaMbaronuM) A kathana nirdoSa nathI. || 123 | Ima karatAM e pAmII re, sarvavibhakta vibhAga | jIvAdika pari ko nahIM re, IhAM prayojana lAga re ! prANI parakho AgamabhAva / 8-16 | bhinna prayojana vina kahiyA re, sAta mUlanaya sUtra | tiNi adhik kima bhASiI re, rAkhiI nijadhara sUtra re // prANI parakho AgamabhAva / 8-17 | gAthArtha- Ama karavAthI to A "sarvavibhakta vibhAga" (vaheMcAI gayelAno vibhAga) karavA barAbara thAya. jIvAdikane alaga karavAmAM jevuM bhinna prayojana che. tevuM bhinnaprayojana ahIM lagAra paNa (alpa paNa) nathI. . 8-16 | mULa sUtromAM sAta naya ja kahyA che tethI bhinnaprayojana vinA adhika nayo kema kahevAya ? potAnA gharanuM sUtra potAnA ghare ja rAkhavuM joIe. ? | 8-17 ! Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-16-17 335 Tabo- Ima karatAM-9 naya dekhADatAM, vibhaktano vibhAga thAI, vahiMcyAnuM vaheMcavuM thAI, tivAraI- "navA dithA, saMsAri: siddhAda (), saMsArika pRthivIvavivilA' siddhAH OMza mevAH' e rIte "no diyA, dravyArthikaparyAyArthikabhedAt / dravyArthikastridhA naigamAdi bhedAt / RjusUtrAdibhedAt caturdhA pArthivaza: " Ima kahiuM joII, paNi "nava nathI?" Ima ekavAkyatAI vibhAga kIdho, te sarvathA mithyA jANavo. nahI to "nava saMsArisiddhara" ItyAdi vibhAgavAkya paNi thAvA pAmaI. hivaI, koI kahacaI, je "navAnava tattvam' Ima kahatAM anerAM tattva , AvyAM, to paNi-7 tattva kahiI chaI. tima "davyAMfthazapathArtha nathI" Ima kahatAM anerA naya AvaI chaI. tohiM ame svaprakriyAI nava naya kahasya. tehanaI kahiI, jetihAM prayojanabhedaI bhinna bhinna tattvavyavahAra mAtra sAdhya chaI, te tima ja saMbhavaI, IhAM-ItaravyAvRtti sAdhya chaI. tihAM hetu koTi anapekSita bheda pravezaI vaicyaa doSa hoI. tattvaprakriyAI e prayojana chaI. jIva, ajIva e 2 mukhyapadArthabhaNI kahavA. baMdha mokSa (anukrame) mukhya heya upAdeya chaI te bhaNI, baMdhakAraNa bhaNI Azrava, mokSa mukhya puruSArtha chaI, te mArTi-tehanAM 2 kAraNa-saMvara nirjarA kahevAM, e 7 tattva kahavAnI prayojanaprakriyA. puNya pAparUpa zubhAzubha baMdhabheda vigati alagA karI eka ja prakriyA 9 tattva kathananI jANavI. IhAM dravyArthika paryAyArthikaiM bhinnopadezanuM koI prayojana nathI. I 8-16 II te mArTi " mUtranA pranatA" ehavuM sUbaI kahiuM chaiM. te ullaMghI 9 naya kahiche. to ApaNA gharanuM sUtra kima rahaI ? te mATaI "nava nayA" kahato devasena boTika usUtrabhASI jANavo. II 8-17 II vivecana- uparanI gAthAomAM ghaNI laMbANa pUrvaka carcA karelI che ke bhinnaviSaya vinA 7 nayane badale 9 nayo karavAnI zI jarUra che ? jainazAsanamAM prayojana vinA game tema ApaNAthI kema bolAya ? A ja vAtane haju vadhAre spaSTa karatAM graMthakArazrI jaNAve che ke ima karatAM-9 naya dekhADatAM, vibhaktano vibhAga thAi- "vahiMcyAnuM vahiMcavU" thADuM. tivAra- "jIvA diyA, saMsAriba: siddhA: (), saMsA: pRthivIvacivA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 DhALa-8 : gAthA-16-17 dravya-guNa-paryAyano rAsa 4. viSa5evA:, siddhA: paOvazamevAH, 5 rIte 'navo dvidhA, dravyAdhi-paryAyAdhi pevAt dravyArthikastridhA naigamAdibhedAt / RjusUtrAdibhedAt caturdhA paryAyArthikaH rUma hiDaM no, paNa 'nava nayA: ima ekavAkyatAI vibhAga kIdho, te sarvathA mithyA jANavo. nahI to "jIvAH saMsAriNaH siddhAH" ityAdi vibhAgavAkya paNi thAvA pAmai. "1 digaMbarAcArya zrI devasenajIne nayacakragraMthamAM Ama karatAM eTale ke sAtanayane badale nava nayo che Ama dekhADatAM "vibhaktano vibhAga thAya" eTale ke "vaheMcAyelAne vaheMcavAnuM thAya" Avo doSa Ave che. tenI spaSTatA A pramANe che. je mUlavastu tenA uttarabhedomAM vaheMcAI gaI hoya te mUlavastuno paNa eka vibhAga karavo A hAsyAspada che. niSphaLa che. jema ke manuSyonA cAra bheda che 1 brAhmaNa, 2 kSatriya, 3 vaizya, ane 4 zudra, A cAra uttarabhedomAM badhA ja manuSyo vaheMcAI gayA che. (AvI gayA che) koI bAkI rahyA ja nathI. to pachI cAra bhedane badale mUlabheda 1 manuSyano umerIne 1 brAhmaNa, 2 kSatriya, 3 vaizya, 4 zudra ane 5 manuSya Ama pAMca bhedo kema karAya? je manuSyanI jAti (sarve manuSyo) 4 mAM vaheMcAI gaI che. vibhAga thaI gayA che. vibhakta banI gayuM che. te manuSyane paNa judo vaheMcavo, te manuSyano paNa eka judo bheda pADavo. A nyAyasaMgata nathI. tema ahIM samajavuM. evI ja rIte paMcendriyanA devanArakI-tiryaMca ane manuSya Ama cAra bheda pADI pharIthI temAM paMcendriya umerIne devanArakI tiryaMca, manuSya ane paMcendriya Ama pAMca bheda karavA ucita nathI. Ama karavAthI vibhakta jeno vibhAga thaI gayo, teno paNa vibhAga karavo, arthAt je vastu tenA uttarabhedomAM ekavAra vahecAI gaI, tene paNa tenI lAInamAM vaheMcavI, AvuM karavuM te anucita banI jAya che. je lokomAM hAsyaspada bane che. = jo kharekhara A rIte vibhaktano paNa vibhAga karI zakAto hota. to jaina zAstromAM je nIce mujaba pATho Ave che. tene badale pAchaLa lakhelA pramANe pATho hovA jAIe. te A pramANe zuddha pATho 1. jIvo be prakAranA che. eka saMsArI ane bIjA siddha. 2. saMsArI jIvo pRthvIkAya AdinA bhedathI cha prakAranA che. 3. siddha jIvo jinasiddha Adi bhede 15 prakAranA che. A ja rIte 1. nayo be prakAranA che. dravyArthika ane paryAyArthikanA bhedathI. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 ke dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-16-17 2. temAM dravyArthikanaya naigamAdinA bhedathI traNa prakArano che. ane 3. paryAyArthikanaya RjusUtra AdinA bhedathI cAra prakArano che. AvA AvA pATho hovAthI nayonI bAbatamAM paNa Ama ja kahevuM joIe. paraMtu "nava niyo che" Ama eka vAkyapaNe 2 + 7 = bhegA karIne 9 paNe je tame nayo kahyA che. te sarvathA khoTuM jANavuM. jo tame kahyuM tema hota ane jenA vibhAga pADIe tene paNa vibhAgarUpe gaNI zakAtuM hota to uparokta vibhAganAM vAkyo paNa A pramANe zAstromAM thavAM joIe. 1. saMsArI, siddha ane jIva, Ama jIvanA traNa bhedo che. 2. pRthvI, apa, tela, vAu, vanaspati, trasa ane saMsArI Ama saMsArInA 7 bhedo che. 3. jinasiddhAdi 15 + 1 siddha Ama siddhanA 16 bheda che. ItyAdi vibhaktano paNa vibhAga karIne upara mujabanAM vAkyo zAstromAM hovAM joIe paNa AvAM vAkyo koI paNa zAstramAM kyAMya paNa AvatAM nathI. mATe vibhaktano vibhAga karavo ucita nathI. tema nayomAM paNa samajavuM. hivai koi kahasyai, je "jIvAjIvI tattvam" ima kahatAM anerAM tattva AvyAM, to paNi 7 tattva kahiiM chaI, tima" "dravyArthikaparyAyArthiko nayau" ima kahatAM anerA naya Avai chai, tohiM ahme svaprakriyAiM nava naya kahasyu have ahIM koI digaMbarAnuyAyI jIva kadAca Avo prazna kare ke navatatvamAM "jIva ane ajIva" Ama be tattva che. ATaluM ja kahevAmAM anerA (bAkInAM) sAta tattvo AvI ja gayAM che. kAraNa ke saMvara nirjarA ane mokSa jIvanuM svarUpa hovAthI jIvatattvamAM AvI gayAM che. ane puNya, pApa, Azraya ane baMdha pudgalanuM svarUpa hovAthI ajIvatattvamAM AvI ja gayAM che. chatAM bemAM AvI gayelAM sAta tattvane bhinna karIne jema tame 9 tattvo kaho cho. tema dravyArthika ane paryAyArthika A bane paNa nayo che. Ama kahetAM jo ke sAta no AvI ja jAya che. (athavA sAta niyo che Ama kahevAthI A be nayo AvI ja jAya che) toei = to paNa ame amArI nayo kahevAnI digaMbara nItirIti mujaba be nayone bhinna karIne 9 nayo kahIzuM. to temAM zuM doSa che ? jema tame 2 tattvamAM samAyelA 7 tattvone bhina karIne 2 + 7 = banAvIne 9 tattvo kaho cho. tema ja ame paNa 2 nayamAM samAyelA 7 nayone alaga karIne 2 + 7 = banAvIne 9 nayo kahIzuM. to kaMI doSa dekhAto nathI. ane 22 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 DhALa-8 : gAthA-16-17 dravya-guNa-paryAyano rAsa jo koI doSa Avato hoya to te doSa tamane paNa Avaze. "vibhakta vibhAga"= vaheMcAelAnuM vaheMcavuM A doSa jo amane lAge to te doSa tamane paNa lAge. tehanaI kahiiM je-tihAM prayojanabhedaI bhinna bhinna tattvavyavahAra mAtra sAdhya chai. te tima ja saMbhavai. ihAM itaravyAvRtti sAdhya chai, tihAM, hetuM koTiM anapekSita bhedapravezai vaiyyarthyadoSa hoiM. tattvaprakriyAiM e prayojana chai uparokta rIte potAnA pakSano bacAva karatA te digaMbarAnuyAyIne ame zvetAMbaro kahIe chIe ke tamArI dalIla barAbara nathI. tame uparachallI rIte ja udAharaNanuM sAmyapaNuM dekho cho. paraMtu tyAM 2 tattvonAM 9 tattvo karavAmAM jevuM "bhinaprayojanapaNuM" che. tevuM bhinnaprayojanapaNuM ahIM 2 nayanA 9 nayo karavAmAM nathI. navatattvomAM to bhinna bhinna prayojanane lIdhe bhinna bhinna tattvavyavahAra samajAvavo e ja sAdhya che. paraMtu itara vyAvRtti (eka tattvathI bIju tattva kema bhinna che ? kevI rIte bhinna che? AvuM samajAvavAnuM) sAdhya nathI. ane je "tatvavyavahArano bheda samajAvavo che. te tema karIe to ja saMbhave che. je hamaNAM ja nIce samajAvAya che. - jyAre rU = navibhAgamAM to puravyavRtti sAthe che. eTale ke ekanayathI bIjonaya vyAvRttivALo (bhina) che. judA judA viSayomAM pravartanArA nayo che. koI paNa be nayono viSaya eka hoto nathI. A sAdhya che. jema ke upacArane mAne te nagama, ekIkaraNane mAne te saMgraha, pRthakkaraNane mAne te vyavahAra, mAtra vartamAnakALane pradhAna kare te RjusUtra, A rIte niyavibhAgamAM ekanayathI stanI = bIjA nayanI vyAvRtti bhinnatA samajAvavI e ahIM = navibhAgamAM sAdhya che. tethI tihAM = tyAM eTale ke navibhAganA prakaraNamAM (hetu=) viziSTa kAraNonA (Tika) rItabhAtonI (pakSita=) apekSA vinA (mer3ha praveza=) navA navA nayano bheda praveza karAvIe to arthAt judA judA nayo mAnIe to (vaizcarthya ) vaidhyaAtAno (nirarthakatA-niSphaLatAno) doSa lAge. sArAMza ke je navibhAgamAM itaravyAvRtti (eka nayathI bIjo naya bhinna bhinna viSayagrAhI hovAthI ekabIjAthI judA che.) AvuM sAdhya che. te niyavibhAgamAM (judo naya karavAnA) kAraNonA prakAronI koI apekSA ja na hoya ane emane ema nayomAM bhedano praveza karIe to te vyartha ja kahevAya. kAraNake pachI to te nayono pAra ja na Ave. ane vibhaktanA vibhAgo thavA lAge. mATe niyavibhAgamAM 7 nayonA 9 nayo karavAnI rIta sArI nathI. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-16-17 prazna- nayavibhAgamAM 7 nA 9 karavAmAM doSa Ave che. to navatattvanA vibhAgamAM evuM zuM viziSTa prayojana che ke tyAM 2 nA 9 karavAmAM doSa Avato nathI? 2 tattvonAM 9 tattvo karavAmAM evuM viziSTa prayojana zuM che ? te samajavo ane navibhAgamAM tevuM zuM prayojana nathI. jethI navibhAgamAM doSa Ave che. A bheda barAbara samajAvo. uttara- "tattvaprakriyAmAM 2 nA 9 tattva karavAmAM have samajAvAya che. te pramANe bhinna bhinna prayojana che. mATe 2 tattvanAM 9 tattvo karI zakAya che = kahI zakAya che. te bhinna prayojana A pramANe che. jIva ajIva e 2 mukhya padArtha bhaNI kahavA. baMdha mokSa mukhya heya upAdeya chai, te bhaNI, baMdha kAraNabhaNI Azrava, mokSa mukhyapuruSArtha chai, te mArTi tehanAM 2 kAraNa-saMvara nirjarA kahavAM. e 7 tattva kahavAnI prayojana prakriyA. puNya pApa rUpa zubhAzubhabaMdhabheda vigatiM alagA karI, ehaja prakriyA 9 tattvakathananI jANavI. ihAM-dravyArthika-paryAyArthikaI bhinnopadezanu koi prayojana nathI // 8-16 // jIva ane ajIva A be mukhya padArtho che." e (mai=) AzrayIne kahyA che. vAstavika padArtha svarUpe, dravyAtmakapaNe be ja tattvo che. bAkInAM 7 tattvo e kaMI padArtha nathI. dravya nathI. paraMtu A jIva-ajIva evA be padArthanuM sAru-narasuM svarUpa che. be tattvo padArthAtmaka che. dravya svarUpe vastu che. sAta tattvo tenA svarUpAtmaka che. be tattvo dravya che. sAta tattvo tenA sArAnarasA paryAyAtmaka che. A rIte be tattvo mya mAtra che. jANavA yogya ja mAtra che. temAMthI kaMI meLavavAnuM ke choDavAnuM nathI. mAtra re ja che. jyAre bIjAM sAta tattvomAM meLavavAnuM ane choDavAnuM che. kAle ane deya che. te A pramANe baMdhatattva ane mokSatattva anukrame heya ane upAdeya che. te (mIka) AzrayI judA kahyA che. baMdhatattva jIvane saMsAramAM janmamaraNanI paraMparAmAM rakhaDAvanAra che mATe heya che. jyAre mokSatatva jIvane anaMta cidAnaMdanuM sukha ApanAra che mATe upAdeya che. A rIte heya-upAdeyatAne AzrayIne baMdha-mokSatattva jIva-ajIvathI judA kahyA che. eka choDavA jevuM che. ane bIjuM meLavavA jevuM che. A prayojana jANavuM. Azravatattva e baMdhanuM kAraNa che. AzravothI karmono baMdha thAya che. have jo baMdha heya hoya to tenA kAraNabhUta Azravo paNa heya ja hoya che. Ama jaNAvavA mATe baMdhatattvathI Azravatattva bhinna kahela che. A be tattva vacce kArya-kAraNabhAva che. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-16-17 dravya-guNa-paryAyano rAsa tathA "mokSatattva" e mukhya puruSArtha che. mukhya sAdhya che. arthAt A saghaLI mahenata mokSa meLavavA mATe ja che. mokSatattva e mukhyapaNe upAdeyatattva che. te mATe tenAM je 2 kAraNarUpa tattvo che. 1 saMvara ane 2 nirjarA. te paNa upAdeya ja Thare che. mokSa jo upAdeya che. to tenI prAptinAM asAdhAraNa kAraNa saMvara-nirjarA paNa upAdeya ja bane che. A rIte jJeya-heya-ane upAdeyano viveka karAvavAnA prayojanathI A 7 tattvo bhinna bhinna kahyAM che. A rIte bhinna" kema kahyAM che ? te samajAvavAmAM AvyuM. 1 jIva 2 ajIva A be jJeya, 3 baMdha 4 Azrava A be heya, 5 mokSa, 6 saMvara 7 nirjarA A upAdeya, Ama A 7 tattvone bhinna bhinna kahevAnA prayojanavALI prakriyA jaNAvI. 340 prazna- puNya-pApa tattvane judAM kema kahyAM che ? uttara- anAdi-anaMta evA A saMsAramAM sArI sthiti ane nabaLI sthiti konA kAraNe Ave che ? te samajAvavA mATe puNya ane pApa svarUpa zubhabaMdha ane azubhabaMdha, Ama baMdhatattvanA ja be bhedo (vinti=) atyanta vyaktapaNe (spaSTapaNe) alagA alagA karIne samajAvyA che. arthAt baMdhatattvanA ja zubhAzubhabhAva svarUpa be bhedo puNya-pApa rUpe samajAvyA che. 2 tattvanAM 9 tattvo kahevAnI A ja prakriyA jANavI. bhinna bhinna prayojananA vazathI uparokta prakriyAne anusAre 9 tattvo jaNAvyAM che. tevA prakAranuM phAM = ahIM dravyArthika paryAyArthika nayonA bhinnopadezanuM koIpaNa bhinna bhinna prayojana dekhAtuM nathI. // 124 // - te mATiM "satta mUlaNayA pannattA" ehavuM sUtraI kahiuM chaI, te ullaMghI 9 naya kahiiM, to ApaNAM gharanuM sUtra kima rahaiM ? te mATaiM "nava nayA: ' '' hato tevasena boTika utsUtrabhASI jANavo // 8- 17 // te mATe "mUlanayo AgamomAM sAta ja kahelA che" AvA prakAranuM sUtramAM je vidhAna kareluM che. "satta mUlaLayA panattA" te zAstrakAronA sUtrane oLaMgIne je 9 nayonI prarUpaNA nayacakra graMthamAM kahelI che. te ApaNA potAnA gharanuM banAveluM sUtra ahIM (zAsanamAM) kema rAkhe che ? (arthAt potAnuM banAveluM sUtra potAne ghera rAkhe.) zAsanamAM svacchaMdamati pramANenuM sUtra cAle nahIM te mATe "nava nayo che" AvA prakAranuM kahetA (voTivjha) digaMbarAcArya zrI devasenajI utsUtrabhASI jANavA. // 125 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 341. dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA18-19 dazamedAdika paNi IhAM re, upalakSaNa karI jANI | nahI to kaho aMtarbhAvaI re, pradezArtha kuNa ThANi re ! prANI parakho AgamabhAva ! 8-18 || upanaya paNa alagA nahIM re, je vyavahAre samAI ! nahI to bheda pramANano re, upapramANa paNi thAI re ! prANI parakho AgamabhAva /8-19 gAthArtha- dravyArthikanayanA 10 bheda, ane Adi zabdathI paryAyArthikanayanA 6 bheda je tame kahyA che. tyAM paNa upalakSaNa karIne jANavAnA raheze. anyathA kaho to kharA ke "pradezArtha nayano" zemAM samAveza karazo ? | 8-18 | upanayo paNa alaga nathI. te badhA vyavahAranayamAM samAI jAya che. anyathA (jo ema nahI mAne to) naya-upanayanI jema pramANamAM paNa upapramANa nAmano bheda mAnavo paDaze. | 8-19 || - Tabo- ihAM-nayacakra gaMthamAMhiM, digaMbaraI dravyArthikAdi 10 bhedAdika kahiyAM, te paNi upalakSaNa karI jANo. nahI to pradezArthanaya kuNaThAmi AvaI. te vicArajo. uktaM ca sUtre "dravvaTThayAe, paesaTThayAe, davvaTThapaesaTThayAe" ityAdi tathA- "kapAdhisApekSajIvabhAva" grAhaka dravyArthika jima kahio. tima"jIvasaMyogasApekSapudgalabhAva" grAhaka naya paNi bhinna kahio joII. Ima-anaMta bheda thAI. tathA prasthakAdi daSTAnnaIM naigamAdikanA azuddha azuddhatara, azuddhatama, zuddha, zuddhatara, zuddhatama Adi bheda kihAM saMgrahiyA jAI ? upacAra mATe te upanaya kahiI to apasiddhAnta thAI. anuyogadvAraI te nayabheda dekhADyA chaI. I 8-18 | eka ja daDhai chai-upanaya paNi kahyA, te navyavahAra naigamAdikathI alagA nathI. 3vataM ca tattvArthasUtre-35rIvahuno vistRtArtho viprAyo vyavahAra: (1-35) ma i karatAM nayabhedanaI jo upanaya karI mAnasyo. to "svapa2vyavasayi jJAna pramANa" e lakSaNaI lakSita jJAnarUpa pramANano ekadeza matijJAnAdika athavA tadeza Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 DhALa-8 : gAthA-18-19 dravya-guNa-paryAyano rAsa avagrahAdika, tehanAM upapramANa paNi kAM nathI kahatA ? tAt naya upanaya e prakriyA boTikanI ziSya buddhidhaMdhana mAtra jANavI. II 8-19 che. vivecana- mula 7 nayI tIrthaMkara bhagavantoe jaNAvyA che. tene choDIne dravyArthikaparyAyArthikanaya ke je sAtamAM aMtargata che. tene uddharIne A bannene alaga kahIne 9 nayo je digaMbarAcArye kahyA. tenuM vistRta nirasana karyuM. have te 9 nayomAM dravyArthikanayanA 10 ane paryAyArthikanA 6 bhedo je kahyA che. te uttarabhedonuM nirasana karatAM graMthakArazrI vizeSa kAraNa jaNAve che ke ___ ihAM-nayacakra graMthamAMhiM, digaMbaraI dravyArthikAdi 10 bhedAdika kahiyAM, te paNi upalakSaNa karI jANo. nahI to pradezArtha naya kuNa ThAmi AvaI ? te vicArajo. uktaM ca sUtre- "davvaTThayAe paesaTThayAe davvaTupaesaTTayAe" ityAdi. IhAM-eTale ahIM, ahIM eTale ke "nayacakra" nAmanA graMthamAM te digaMbaroe (eTale ke digaMbarAcArya zrI devasenajIe) dravyArthikanayanA je 10 bhedo kahyA che. tathA mati zabdathI paryAyArthikanayanA 6 bhedo kahyA che ItyAdi je je eka eka udAharaNane sAme rAkhIne niyata saMkhyAmAM bhedo kahyA che. te paNa adhurA che. eTale bIjA aneka bhedonA upalakSaNa rUpa che. upalakSaNano artha e che ke A 10 bhedo to digdarzana mAtra rUpa che. bIjA AvA anekabhedo adhyAhArathI samajI levA. teno artha e thayo ke 10-6 vigere bhedo pADavA chatAM te te nayonuM pUrNa svarUpa temAM kaheluM thatuM nathI. adhuru ja rahyuM che. nahI to = jo upalakSaNathI = adhyAhArathI bIjA bhedo levAnA na ja hoya ane A 10-6 ItyAdi bhedomAM ja A nayonuM pUrNa svarUpa AvI jatuM hoya to "pradezArthakanaya" je che. te naya kaho ke A 10 bhedomAMthI kayA bhedamAM Ave ? jema dravyanI pradhAnatAe vAta karAya te dravyArthikanaya kahevAya che. tema tenA pradezonI apekSAe vAta karAya te pradezArthaka naya kahevAya che. dravyArthikanA uttarabhedarUpa naigamanaya prasthaka, vasati ane pradezanA udAharaNathI samajAvAya che.' te A nayano samAveza kyAM karazo? te A 10 bhedomAMthI eke bhedamAM samAto nathI eTale upalakSaNathI ja levo paDe. jethI A 10 bhedanuM kathana apUrNa ja che ema siddha thAya che. paMDita puruSo amArI 1. pradezArthakanayano artha DhALa 8 nI gAthA 14-1pamAM samajAvela che. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-18-19 343 A vAta vicArajo. amArA upara ke digaMbarAcArya upara rAga ke aMtadveSa rAkhyA vinA taTasthahRdaye paMDita puruSo A bAbata vicArajo. prazna- pradezArthakanayane dravyArthikamAM (eTale ke tenA uttarabheda rUpa naigamanayamAM) na lahIe to ame karelA dravyArthikanayanA A 10 bheda pUrNa kahevAya ke nahIM ? uttara- A eka pradezArthakanayanuM to udAharaNa ApyuM che. AvAM upacArabahulanAM to ghaNAM udAharaNo che. je dravyArthikanayamAM Ave che. te A 10 mAM samAyAM nathI. kAraNake A 10 bhedo eka eka udAharaNane sAme rAkhIne tame karyAM che tame eka eka dRSTAntane sAme rAkhIne te pUratA judA judA nayabhedanI kalpanA karI che. paraMtu tevAM udAharaNo aneka che. te mATe pradezArthakanayane dravyArthikamAM nahI lo to paNa nayanuM svarUpa to apUrNa ja rahevAnuM che. tathA vaLI A pradezArthakanaya dravyArthikamAM je Ave che. evuM "anuyoga dvAra sUtramAM" kahyuM che te pATha A pramANe che ke (dravyArthakapaNe pradezArthakapaNe ane ubhayapaNe A nayathI vastusvarUpa jANavuM) tethI A udAharaNa dravyArthikanayamAM na letAM utsUtratAno doSa paNa thAya che. (2) tathA vaLI bIjo doSa paNa Ave che te jaNAve che. tathA karmopAdhisApekSajIvabhAvagrAhaka dravyArthika jima kahio, tima jIvasaMyogasApekSapudgalabhAvagrAhaka naya paNi bhinna kahio joii. ima anaMta bheda thAi. tathA A pramANe eka eka udAharaNa pramANe nayanA jo bheda pADavAmAM Ave to jIva jema pariNAmI dravya che tema pudgala dravya paNa pariNAmI dravya che. eTale karmamaya upAdhithI jema jIva krodhI-mAnI Adi pariNAmavALo bane che tene samajAvavA mATe tame karmopAdhisApekSa" evo jIvanA bhedane samajAvanAro dravyArthikanayano (10 bhedomAMno) cotho bheda karyo che. tema pudgaladravya paNa pariNAmI che. jIva vaDe grahaNa karAyuM chatuM aneka bhAva rUpe pariNAma pAme ja che. jema ke audArikavargaNA audArika zarIrarUpe, vaikriya vargaNA vaikriya zarIrarUpe Ama AThe vargaNAmAM jANavuM tevI ja rIte jIvavaDe banAvAtA ghaTa-paTa-alaMkArAdi bhAvo paNa che pudgala dravyanA, paraMtu jIvavaDe ja bane che. tethI "jIva saMyogasApekSa" pudgalanA bhAvone samajAvanArA bhedo paNa tamAre kahevA joIe. ane Ama jo eka eka udAharaNa pramANe eka eka bheda pADIe to to nayanA anaMtA bheda thaI jAya. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 DhALa-8 : gAthA-18-19 dravya-guNa-paryAyano rAsa (3) tathA vaLI trIjo doSa paNa Ave che te jaNAve che tathA prasthakAdi dRSTAntaI naigamAdikanA azuddha azuddhatara azuddhatama zuddha zuddhatara zuddhatama Adi bheda kihAM saMgrahiyA jAi ? upacAra mATiM te upanaya kahiiM, to apasiddhAnta thAi, anuyogadvAraiM te nayabheda dekhADayA chai. // 8-18 // tathA vaLI prasthaka AdinA dRSTAnnothI naigama Adi nayanA azuddha azuddhatara azuddhatama zuddha zuddhatA ane zuddhatama vigere ghaNA bhedo je thAya che. ke je anuyoga lArasUtra vigeremAM kahelA che. te sarve bhedo tame kahelA 10 bhedamAM kaho kyAM saMgRhIta karazo ? "prasthaka" eTale eka jAtanuM dhAnya mApavAnuM athavA dhAnya bharavAnuM mApIyuM. koI eka suthAre potAnA manamAM prasthaka banAvavAno saMkalpa karyo, te banAvavA sArU lAkaDu levA khabhe kuhADo nAkhI jaMgalamAM jAya che. te samaye bIjo koI puche che ke bhAI kyAM jAo cho ? suthAre kahyuM ke "huM prasthaka levA jAuM chuM" jaMgalamAM gayo, jhADa kApavA lAgyo, tyAre koI puche che to paNa A ja uttara Ape che. lAkaDuM kApI ghera lAvyA pachI tene cholavA lAgyo tyAre koI puche che. to paNa A ja uttara Ape che ke huM prasthaka banAvuM chuM. Ama prasthaka saMbaMdhI thatI saghaLI prakriyAmAM prasthakanI ja buddhi hovAthI dUra dUra kAraNamAM, dUra kAraNamAM, nikaTakAraNamAM, nikaTatarakAraNamAM ane nikaTatamakAraNamAM paNa "huM prasthaka banAvuM chuM" A badho upacAra hovAthI A saghaLA bhedo naigamanayamAM ja azuddhAdi bhede samAya che. te tamArA 10 bhedomAM kyAMya AvatuM nathI. A ja rIte vasati ane pradezanA udAharaNamAM paNa samajI levuM. mATe tamArA pADelA bhedo apUrNa che. have kadAca tame potAnA pADelA 10 bhedo Adine sAcA TheravavA mATe A "prasthakAdinAM udAharaNo" naigamAdi nayAmAM nathI AvatAM paraMtu upacAra vizeSa hovAthI upanAmAM Ave che. tethI A udAharaNo, dravyArthikanA 10 bhedamAM kadAca na samAya to paNa amArA pADelA bhedo apUrNa nathI. paraMtu pUrNa che. kAraNa ke A prasthakAdinAM udAharaNo to upanayanAM che paraMtu nayanAM nathI Ama jo kahezo to te tamArI vAta "apasiddhAnta thaze" usUtra thaze. sUtraviruddha banaze kAraNa ke anuyoga dvAra sUtramAM A prasthakAdinAM udAharaNone nayanA bheda tarIke dekhADayAM che. paraMtu upanayanA bheda tarIke dekhADayAM nathI. mATe tame usUtrabhASI thazo. | 126 | eha ja dRDhai chai, upanaya paNi kahyA, te naya vyavahAra naigamAdikathI alagA nathI. 3 ca tattvArthasUtra Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-18-19 345 upacArabahulo vistRtArtho laukikaprAyo vyavahAraH / ima i karatAM nayabhedanaI jo upanaya karI mAnasyo, to- "svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam" e lakSaNaI lakSita jJAnarUpa pramANano ekadeza matijJAnAdika, athavA-taddeza avagrahAdika, tehanaiM upapramANa paNi kAM nathI kahatA ? tasmAt naya upanaya e prakriyA boTikanI ziSya buddhidhaMdhana mAtra jANavI. // 8-19 // upara kahelI A ja vAtane vadhAre dRDha karatAM jaNAve che ke tame je traNa prakAranA upanaya kahyA, te paNa khoTuM che. kAraNa ke nayonI pAse je varte athavA jemAM upacAra hoya te upanaya kahevAya. AvI tamArI upanayanI vyAkhyA che. paraMtu te badhA upanayanA pADelA bhedo vyavahAranayamAM ane naigamAdika niyomAM samAI ja jAya che. tenAthI jarA paNa alagA bhedo nathI. kAraNa ke vyavahAranayanI tattvArthasUtramAM AvI ja vyAkhyA ApI che ke "upacAranI bahulatAvALo, vistRta arthavALo, ane prAyaH lokamArgane anusaranAro je naya che. te vyavahAranaya che" eTale sadbhUtavyavahAra, asadbhuta vyavahAra ane upacarita asabhUta vyavahAranA tame je je bhedo gaNAvyA che. te saghaLA bhedo vyavahAranayamAM ane naigamanayamAM samAI ja jAya che. nayomAM ja jo samAtA hoya to upanayanI kalpanA karavAnI zuM jarUra ? sUtravirUddha mana phAve tema kalpanAo karavAthI usUtrabhASaNano mahAdoSa lAge che. (4) tathA vaLI cotho doSa paNa lAge che. te A pramANe- 3 varatAM = A pramANe A (nayo ane upanayonI) kalpanAo karatAM nayanA bhedone jo upanaya rUpe banAvIne upanayo judA mAnazo. to sva-parano vyavasAya karAvanArUM je jJAna (eTale ke jJAnano ane zeyano nirNaya karAvanAro je bodha) te pramANa kahevAya che. AvI "pramANa" zabdanI vyAkhyA zAstromAM Ave che. te pramANajJAnano ekadeza je matijJAna zrutajJAna Adi, athavA teno paNa ekadeza je avagraha, IhA, apAya, dhAraNA, vigere, te sarvene tamAre upapramANa paNa kahevA joIe. tame tene upapramANa paNa kema kahetA nathI ? kAraNa ke jema nayanI pAse rahe te upanaya kahevAya, tevI ja rIte pramANanI pAse varte te upapramANa kahevAya. ahIM matijJAnAdi uttarabhedo, ane avagrahAdi tenA paNa uttarabhedo, pramANanA aMza-pratiaMza svarUpa hovAthI pAse vartanArA ja thayA. tethI upapramANa paNa kahevA joIe. paraMtu zAstromAM upanaya ane upapramANa zabdo tathA tevA artho ane tenAM upanaya ane upapramANanAM udAharaNo kyAMya AvatAM nathI. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 DhALa-8 : gAthA-20-21 dravya-guNa-paryAyano rAsa tama7 - tethI A badhI nayonI ane upanayonI digaMbarAcArya zrI devasenajIe karelI ane manamAtrathI kalpalI, sUtrAdhAra vinAnI, bheda-prabhedo pADIne guMcavADo ubhI karanArI, saghaLI paNa prakriyA, je kaMI che. te kevaLa ziSyonI buddhine DahoLavA barAbara jANavI. arthAt AvI kalpanAo karavAmAM potAno durAgraha, mithyAmati, ane vidvattA batAvavAno bhAva A traNa sivAya kaMI sAcuM tattva nathI. zAstrAnusArI nayono abhyAsa karavo e ja hitAvaha che. / 127 | vyavahAraI nizcaya thakI re, syo upacAra vizeSa ? | mukhyavRtti jo ekanI re, to upacArI zeSa re ! - prANI parakho AgamabhAva /8-20 || tieI bhASyaI bhAsiuM re, AdariI niradhAra | tattva aratha nizcaya grahaI re, jana abhimata vyavahAra re . prANI parakho AgamabhAva / 8-21 . gAthArtha- nizcaya naya karatAM vyavahAra nayamAM "upacAra" che. A vizeSatA paNa kyAM che ? arthAt nathI. kAraNa ke jyAre ekanayanI mukhyavRtti hoya che. tyAre zeSa sarve nayo upacAravALA ja hoya che. meM 8-10 | te kAraNathI vizeSAvazyakabhASyamAM je kahyuM che te nizcaya karIne avazya AdarIe, jema ke tattvabhUta arthane je grahaNa kare te nizcayanaya ane lokamAnya arthane je grahaNa kare te vyavahAranaya jANavo. | 8-21 | Tabo- vyavahAranaI viSe upacAra chaI, nizcayamAMhi upacAra nathI, e paNi syo vizeSa ? jivArai-ekanayanI mukhyavRtti leII, tivAraI bIjA nayanI upacAravRtti Avai, ata eva "cAlava'' e nayavAkyai astitvagrAhaka nizcayana iM, astitva dharma mukhyavRtti letAM kAlAdika 8 abheda vRrUpacArai. astitvasaMbaddha sakala dharma letAM ja, sakalAdezarUpa nayavAkya thAI, mAra-graMthaI Ima prasiddha chaI, "svasvArthaI satyapaNAno abhimAna to sarvanayanaI mAMhomAMhiM chaI ja. phalathI satyapaNuM to samyagdarzanayogaI ja chaI" || 8-20 || Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-20-21 347 te mATaiM nizcaya vyavahAranuM lakSaNa bhASyai-vizeSAvazyakaiM kahiuM chaU, tima niradhAro. tattvArthagrAhI no nizrvayaH, bhojAmimatArthagrAhI vyavahAraH / tattva artha teyuktisiddha artha jANavo. lokAbhimata te vyavahAraprasiddha. yadhapi pramANe tattvArthagrAhI chaI, tathApi pramANa sakalatattvArthagrAhI, nizcayanaya ekadeza tattvArthagrAhI, e bheda jANavA. nizcayanayanI viSayatA anaU vyavahAranayanI viSayatA ja anubhava siddha bhinna chaI, "aMza jJAna na niSTha' jima-savikalpakajJAnaniSTha prakAratAdika anyavAdI bhinna mAnaU chaU. Ima, hRdayamAMhi vicAravuM. // 8-21 || vivecana-- adhyAtmanayanI dRSTie digaMbarAcArya devasenajIe je nizcayanaya ane vyavahAranaya, tathA tenA bheda-pratibhedo jaNAvyA che. te paNa barAbara nathI. A bAbata jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che ke-- vyavahAranaI viSe upacAra chai, nizcayamAMhiM upacAra nathI, e paNi syo vizeSa ? jivArai - ekanayanI mukhyavRtti leii, tivArai - bIjA nayanI upacAravRtti Avai "upacAra" zabdanA arthamAM ghaNIvAra jIvo muMjhAI jAya che. "upacAra'"no artha che gauNa-amukhya. jyAM ekanaya mukhya hoya che. tyAM bIjo naya upacAra pAme che eTale gauNatAe hoya che. Avo artha che. tene badale upacAra no artha avAstavika, mithyA, kAlpanika, abhUtArtha ItyAdi karIne nizcayanaya sAco che. ane vyavahAranaya mithyA che. AvI vicAradhArA digaMbarAmnAya dharAve che. tethI ja adhyAtma nayanA bheda prasaMge nizcayanayamAM upacAra vinAnAM udAharaNo ane vyavahAranayamAM upacAravALAM udAharaNo Ape che. paraMtu vyavahAranayamAM upacAra che ane nizcayanayamAM upacAra nathI, AvI banne nayomAM jaNAvAtI vizeSatA paNa zuM che ? arthAt kaMI ja nathI eTale ke khoTI che. kAraNa ke jyAre ekanayanI mukhyavRtti (mukhyatA) hoya che. tyAre bIjAnayanI je gauNatA che te ja upacAravRtti che. bIjA nayanI upacAravRtti Ave ja. A kAraNe nizcayanayanI mukhyavRtti jyAre hoya che tyAre vyavahAranayanI upacAravRtti jema bane che. tema vyavahAranayanI mukhyavRtti jyAre hoya che tyAre nizcayanayanI paNa upacAravRtti avazya hoya ja che. eTale nizcayanayamAM upacAra nathI hoto Ama kahevuM khoTu che. nizcayanayanA kSetramAM nizcayanuM jeTaluM prAdhAnya che. teTaluM ja prAdhAnya vyavahAranayanA kSetramAM vyavahAranayanuM paNa che. eTale vyavahAramAM upacAra che ane nizcayamAM upacAra nathI Avo bheda na pADI zakAya. jyAre eka naya prAdhAnyatA Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 DhALa-8 : gAthA-20-21 dravya-guNa-paryAyano rAsa anubhavato hoya tyAre bIjA sarve nayo gauNatA anubhave ja. tethI nizcayanayanI pradhAnatAkALe vyavahAranaya jo upacAra (gauNatA) anubhavato hoya to vyavahAranayanI pradhAnatAkALe nizcayanaya paNa upacAratAne (gauNatAne) avazya anubhave ja che. A vAta nakkI che. jema nizcayanayathI AtmAnuM svarUpa 1 asaMkhyAtapradezIpaNuM, 2 niraMjana, 3 anaMta jJAnAdi guNovALApaNuM, 4 nitya, 5 jJAnathI vibhupaNuM, 6 karmajanya doSarahitapaNuM, 7 siddha sadaza zuddha svarUpavALA paNuM ItyAdi jaNAya che. ane zarIradhArI paNuM, deva-nArakI Adi avasthAvALA paNuM, rogI-nirogI paNuM ItyAdi audayikAdi bhAvovALuM vyavahAra naya mAnya svarUpa upacarita (gauNa) jaNAya che. tevI ja rIte vyavahAranayanI pradhAnatAnA kALe zarIradhArI Adi aupAdhika audayikAdibhAvavALuM svarUpa jyAre mukhyapaNe jaNAya che tyAre kSAyikabhAvanuM bhAvAtmaka niraMjana nirAkArAdivALuM nizcayanayane mAnya svarUpa upacAra paNAne (gauNapaNAne) pAme ja che. eTale vyavahAramAM upacAra che ane nizcayamAM upacAra nathI. AvA bhedo karavA te khoTu che. tathA nizcayamAM upacAra nathI tethI tenA upanayarUpe bheda na thAya ane vyavahAramAM upacAra che. eTale temAM upanayanA bheda thAya che. eTale sadbhuta asaddabhUta ane upacarita AvA traNa upanayo vyavahAranayanA karyA che. paraMtu nizcaya nayamAM AvA upanayanA bhedo thatA nathI. tethI temAM upanayanA bhedo karyA nathI. A badhuM kathana mithyA che. anucita che. jyAM eka naya mukhya hoya che. tyAM zeSa saghaLA no gauNa (upacarita) hoya ja che. A ja vAta yuktisaMgata ane zAstrasiddha che. ata eva "syAdastyeva" e nayavAkyaiM astitvagrAhaka nizcayanayaiM astitvadharma mukhyavRtti letAM kAlAdika 8 iM abhedavRttyupacAraiM astitvasaMbaddha sakaladharma letAM ja sakalAdezarUpa nayavAkya thAi. AkaragraMthai ima prasiddha chai. A kAraNathI "vaphleva" "ghaTa paTAdi saghaLI vastuo kathaMcit ati ja che." AvA prakAranA nayavAkyamAM, astitvane jaNAvanArA nizcayanayanI vivakSA karIe tyAre, "astitvadharmanI" bhale pradhAnatA vivaphAI che. to paNa kAlAdi ATha dvAroe 1. kAlAdi ATha dvAronuM varNana syAdvAda maMjarImAMthI tathA padarzanasamuccayamAMthI jANI levuM. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-20-21 349 karIne astitvanI sAthe saMbaMdhavALA bAkInA saghaLAe dharmo abhedavRtti ane abheda upacAra karIne laI levAnA che. jevA prakAre astitvAdi dharmo tyAM dekhAya che. tevA ja prakAre nAstitvAdi Itara saghaLA paNa dharmo, te ghaTapaTAdimAM kALAdi ATha vAroe karIne abhedabhAve upacAre (gaNatAe) rahelA ja che. Ama samajavuM joIe. to ja A nayavAkya, nayavAkya hovA chatAM paNa saklAdezarUpa bane arthAt pramANarUpa bane. kAraNa ke jema eka AMgaLI te AMgaLI hovA chatAM hAthano aMza hovAthI apekSAe hAtha paNa kahevAya che. tema naya paNa pramANano aMza hovAthI pramANarUpa che. to ja te sunaya kahevAya che. svataMtra thayo chato durnaya bane che. jo Ama karavAmAM na Ave eTale ke upacarita paNe jaNAtA (gauNatAe jaNAtA). nAstitvAdi saghaLA itara dharmone astitvanI sAthe saMbaMdhita karavAmAM na Ave to A vAkya vikla (apUrNa) banatAM, viklAdezarUpa thAya eTale ke nayavAkya mAtra rahe. pramANavAkyarUpa na bane. koI paNa nayavAkya saklAdezarUpa bane eTale ke keTalAka dharmo pradhAnatAe ane zeSa dharmo gauNatAe kahIne paNa sakaladharmonuM pratipAdaka vAkya bane, to ja te saklAdezarUpa (pramANAMzarUpa) thayuM chatu sunayatAne pAme. anyathA durnayatAne pAme. tethI nizcayanayanI vivakSAmAM paNa zeSadharmono upacAra hoya ja che. mATe vyavahAramAM upacAra che ane nizcayamAM upacAra nathI Ama kahevuM te satyathI vegaLu che A hakIkata syAdvAda ratnAkara nAmanA darIyAI mahAgraMthamAM ghaNA vistArathI jaNAvI che. (vizeSArthIe tyAMthI jANI levI). svasvArthai satyapaNAno abhimAna to sarvanayanaI mAhomAMhiM chai ja. phalathI satyapaNu to samyagdarzanayogaI ja chai // 8-20 // koI paNa naya hoya, (pachI bhale te nizcayanaya hoya ke vyavahAra naya hoya, athavA naigamAdi sAtamAMno koI paNa naya hoya) to paNa pota potAnA mAnelA arthane AzrayI to "huM ja sAco chuM" "huM ja sAco chuM" AvuM abhimAna to sarve nayone mAMhAMmohe = paraspara hoya ja che. AthI nizcaya naya potAnA vicArone ja sAcA mAnato chato evuM pratipAdana kare che ke ItaranayanI (vyavahAranayanI) mAnelI vAta che ja nahIM. mArI ja vAta sAcI che. paNa tethI vyavahAranayanI vAta mithyA che. Ama mAnI levuM joIe nahIM. balka vyavahAranayane mithyA kahevAthI nizcayanaya ekAntavAdI thayo chato ItaranayathI nirapekSa thavAnA kAraNe mithyAbhAvavALo bane che. A kAraNe phaLathI to satyapaNuM (yathArthapaNe to satyapaNuM) samyagdarzananA yoge Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-20-21 dravya-guNa-paryAyano rAsa ja thAya. eTale ke bIjA nayane gauNatAe potAnAmAM samAvI le to ja te naya yathArtha satya kahevAya che. A rIte vicAratAM jyAre nizcayanayanI pradhAnatA karAya che tyAre jema vyavahAranaya (nI vAta) upacarita bane che. tevI ja rIte jyAre vyavahAranayanI pradhAnatA karAya che. tyAre nizcayanaya (nI vAta) paNa upacarita bane ja che. mATe vyavahAramAM upacAra che ane nizcayamAM upacAra nathI Ama kahevuM, ane tethI vyavahAranayamAM upanayo thAya ane nizcayanayamAM upanayo na hoya, Ama kathana karavuM te sUtravirUddha mArga che. usUtra che. arthAt sarvathA mithyA che. jo ekamAM upanaya thAya to bIjAmAM paNa upanayo thavAnI Apatti Ave ja. / 128 / te mATaI nizcaya-vyavahAra- lakSaNa bhASyai-vizeSAvazyakaI kahiuM chaI, tima niradhAro. "tattvArthagrAhI nayo nizcayaH, lokAbhimatArthagrAhI vyavahAraH" tattva artha te yuktisiddha artha jANavo. lokAbhimata te vyavahAra prasiddha. "nizcayanaya ja sAco che. kAraNa ke temAM upacAra (kalpanA) nathI. ane vyavahAranaya mithyA che. kAraNa ke temAM upacAra (kalpanAmAtra) che. AvI digaMbaroe karelI nizcayavyavahAranI vyAkhyA sarvathA khoTI che." te mATe tene dUra karIne nizcayavyavahAranuM sAcuM lakSaNa zrI bhASyamAM eTale ke zrI jinabhadragaNijInA banAvelA vizeSAvazyaka bhASyamAM je kahyuM che tene ja (sAcuM che ema karIne) avadhAro. devasenAcAryanI karelI nizcayavyavahAranI vyAkhyA kalpanAmAtra rUpa che yathArtha nathI. tethI tene choDIne zrI jinabhadragaNijIe vizeSAvazyaka bhASyamAM karelI vyAkhyAne nirNaya pUrvaka svIkAro. prazna- zrI jinabhadragaNijIe vizeSAvazyakabhASyamAM nizcayavyavahAranI vyAkhyA zuM karI che ? uttara- tattvabhUta arthane je naya grahaNa kare, te nizcayanaya ane lokaprasiddha arthane je naya grahaNa kare, te vyavahAranaya. A vyAkhyAmAM evuM AvatuM nathI ke vyavahAramAM upacAra che ane nizcayamAM upacAra nathI. tathA vyavahAra mithyA che ane nizcaya ja sAco che. mATe AvA prakAranA digaMbarAcAryanA artho ayathArtha che. sAmAnyathI koIpaNanaya sunaya tyAre ja kahevAya che ke jo ItaranayanI vAta potAnAmAM samAvI leto hoya to ja. anyathA anyanayano apalApaka thavAthI vivakSita evo te naya paNa durnaya ja bane che. te mATe zrI. jinabhadragaNijInA karelA artho yuktisiddha ane Agamasiddha che. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA20- 21 3 51 prazna- tattvabhUta artha kone kahevAya? ane lokaprasiddha artha kone kahevAya ? uttara- tattvabhUta artha eTale ke tAtvika artha, yuktiothI siddha thato artha, pAramArthika artha. jema ke bhamaro "pAMca varNavAlo che" bhamarAnuM zarIra anaMtaparamANuonA skaMdhavALuM baneluM che. paramANuo bhinna bhinna rUpavALA hoya che. A kAraNe anaMta paramANuo hovAthI pAMce rUpa saMbhavI zake che. Ama yuktithI paNa A artha saMgata che. tethI A tattvabhUta artha kahevAya che. lokAbhimata eTale lokamAM prasiddha arthAt vyavahAramAM prasiddha. jema ke "bhamaro kALo che" ahIM nizcayathI pAMca varSo hovA chatAM paNa kALAvarNanI adhiktA hovAthI lokavyavahAramAM bhamarAnI kALAvarNa tarIke prasiddhi che. tene paNa mAnya rAkhavI te vyavahAranaya che. yadyapi pramANe tattvArthagrAhI chai, tathApi pramANa sakalatattvArthagrAhI, nizcayanaya ekadezatattvArthagrAhI, e bheda jANavA, nizcayanayanI viSayatA anaI vyavahAranayanI viSayatA ja anubhavasiddha bhinna chai. aMzajJAna na niSTha, jima savikalpakajJAnaniSTha prakAratAdika anyavAdI bhinna mAnai chai, ima hRdayamAMhI vicAraveM // 8-21 // prazna- "tatvabhUta arthane grahaNa kare te nizcayanaya" Ama tame (zvetAMbaro) nizcayanayanI vyAkhyA jaNAvo cho. paraMtu "samAropa vinAnuM (bramAdi doSa vinAnuM) je jJAna hoya te pramANa kahevAya, arthAt saMdigdha viparIta ane anadhyavasAna A traNa doSone samAropa kahevAya che. tevA doSo vinAnuM yathArtha svaparavyavasAyI je jJAna che. te pramANa kahevAya che. A pramANajJAna paNa yathArthajJAna hovAthI tattvArthagrAhI ja hoya che. to nizcayanayanI vyAkhyA ane pramANanI vyAkhyA eka thaI jaze ane zAstromAM to nayo e pramANanA aMzarUpa Ave che. tethI banneno artha sarakho na thavo joIe. uttara- tamArI vAta sAcI che. nizcayanaya paNa tattvabhUta arthane samajAvanAro che. ane pramANajJAna paNa tattvabhUta arthane ja samajAvanAru che. to paNa te bannemAM ATalo taphAvata che ke je pramANa jJAna che te (aMzI hovAthI) sakalatattvArthagrAhI (tattvabhUta evA sakala-paripUrNa arthane samajAvanAro) che. ane nizcayanaya e naya hovAthI (aMzarUpa hovAthI) ekadezatattvArthagrAhI (eka aMzabhUta evA tAttvika arthane samajAvanAro) che. sArAMza ke pramANa e pUrNa evA tAtvikaarthane grahaNa karanAra ane nizcanaya e ekadeza evA tAtvikaartha grahaNa karanAra che. Ama A banneno (pramANano Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 DhALa-8 : gAthA-20-21 dravya-guNa-paryAyano rAsa ane nizcayanayano) bheda jANavo. bane tattvabhUta arthagrAhI ja che. paraMtu eka (pramANa) saMpUrNa tattvArthagrAhI che. ane bIjo (nizcayanaya) ekadeza rUpa tattvArthagrAhI che. prazna- pramANa ane nizcayanayano bheda to samajyA, paraMtu nizcayanaya ane vyavahAranayanI bhinnaviSayatA zuM ? ane kevI rIte ? uttara- nizcayanaya tattvabhUta arthane grahaNa kare che. ghaNI vyaktiono abheda kare che. jema ke sarve AtmAo brahmanI (siddhaparamAtmAnI) samAnarUpavALA hovAthI ekarUpa che. vastunI Antarika paristhitine pakaDanAra che. dravyanI mUlabhUta nirmaLapariNatine jaNAvanAra che. jyAre vyavahAranaya lokaprasiddha arthane grahaNa kare che. ghaNI vastuono bheda kare che. vastunI bAhya paristhitine pakaDanAra che. utkaTaparyAyane pradhAna karanAra che. kArya kAraNano abheda karanAra che tathA upacAra bahula ane vistRtArtha evo vyavahAranaya che. Ama nizcayanayanI viSayatA ane vyavahAranayanI viSayatA bhinna bhinna che. A vAta anubhavasiddha che. samajAvavI paDe tema nathI. chatAM A be nayonA svarUpano bheda A ja DhALanI have AvanArI gAthA 22-23mAM Ave ja che. paraMtu pramANa ane nizcayanaya A banne tattvabhUta arthagrAhI hovA chatAM pramANa sakalatattvArthagrAhI che ane nizcayanaya ekadezabhUta tatvArthagrAhI che. Avo bheda pramANa ane nizcayanayamAM jANavo kAraNake nizcayanaya e naya hovAthI aMzagrAhI hoya che. ane "aMza jJAna nijha" je aMzabhUta jJAna hoya che. te pUrNatAvALuM (anyArthavALuM) hotu nathI. nijha = eTale attva cheDo, paripUrNa evo artha jANavo. je aMzajJAna che. te pUrNajJAna nathI. jema anyadarzanakAro (naiyAyika vaizeSika Adi) savikalpajJAnamAM rahelI "prakAratAdika" jJAnane bhinna bhinna mAne che. eTale ke pratyakSajJAnanA be bheda, 1 nirvikalpaka, 2 savikalpaka, je nirvikalpaka che temAM vikalpo na hovAthI "viiiratam" AvuM eka prakAranuM ja jJAna thAya che temAM bhedo paDatA nathI. paraMtu bIju je savikalpakajJAna che te prakAratAne (vizeSaNatAne) jaNAvanAruM paNa hoya che. vizeSyatAne jaNAvanAruM paNa hoya che. ane saMsargatAne jaNAvanAruM paNa hoya che. A rIte savikalpakajJAna koI paNa eka eka aMzane jaNAvatuM chatuM paripUrNa traNe aMzane jaNAvanArUM na hovAthI koI paNa ekaviSayanuM A jJAna pUrNajJAna nathI. tema ahIM (nizcayanayamAM) samajavuM. A pramANe hRdayamAM nizcayanaya tattvArthagrAhI hovA chatAM paNa aMzagrAhI che. aMzarUpa che. paraMtu pUrNajJAnarUpa nathI mATe naya kahevAya che. pramANa kahevAtuM nathI. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-22-23 353 ___ "aMza jJAna na niSTha, jima savikalpakajJAnaniSTha prakAratAdika anyavAdI bhinna mAna rUma daMtaya mAM vicAravuM' A paMkti TabAmAM ja che. te ja paMkti dravyAnuyoga tarkaNAmAM AThamA adhyAyanI 23mI gAthAmAM kaMIka judI rIte che. tyAM A pramANe che. "asatA na niSTheti, yathA savikalpajJAnaM naSTaprakAratAdikam anyavAdino bhinnamevAmananti iti hRdaye vimarzanIyam" dravyAnuyoga tarkaNAnI paMkti jotAM ahIM bIjo koI artha hoya ema lAge che. nizcayanaya ane vyavahAranayano viSaya bhinna bhinna che. A vAta anubhavasiddha che. nizcayanayano viSaya sat che yathArtha che. ane vyavahAranayano viSaya asat che. kAlpanika che. aupacAraki che. Ama mAnIne vyavahArano viSaya mati-asat = kAlpanika hovAnA kAraNe ja niSTha te pUrNa nathI. anyArtha nathI. jema anyavAdIo savikalpakajJAnane ane naSTaprakAratA AdivALA (eTale ke nirvikalpaka) jJAnane bhinna mAne che. tema ahIM jANavuM. Ama dravyAnuyogatarkaNAmAM A paMkti judA arthavALI dekhAya che. paraMtu amane gurugamathI prathama kahelo artha jANavA maLela che. tethI lakhela che. eTale A bAbatamAM tattva kevalI paramAtmA jANe. || 129 || abhyataratA bAhyano re, je bahuvigati abheda ! nirmaLa pariNati dravyanI re, e savi nizcaya bheda re | prANI parakho AgamabhAva 8-22 / jeha bheda chaI vigatino re, je utkaTa paryAya | kAryanimitta abhinnatA re, e vyavahAra upAya re ! prANI parakho AgamabhAva 8-23 che. gAthArtha- je naya Antarikavastuone upacArathI bAhya artha sAthe joDe, sarva vyaktiono abheda kare, ane dravyanI nirmaLa pariNatine pradhAna kare te sarve nizcayanayanuM svarUpa jANavuM. | 8-22 || je naya sarva vyaktiono bheda kare, vastumAM je utkaTa paryAya hoya tene ja pradhAna kare, kAryanI ane (nimittanIka) kAraNanI je abhinnatA vicAre te saghaLo vyavahAranaya jANavo. 8-23 || Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-22-23 dravya-guNa-paryAyano rAsa Tabo- je bAhyaarthanau upacArau atyaMtarapaNuM kariU, te nizcayanayano artha jANavo. yathA 354 samAdhirnandanaM dhairyaM, dambholiH samatA zacI / jJAnaM mahAvimAnaM ca vAsavazrIriyaM muneH // ityAdi // zrI puNDarIkAdhyayanAdyarthopyevaM bhAvanIyaH // je ghaNI vyaktino abheda dekhADiIM, te paNi nizcayanayArtha jANavo. jima "Lo AvA ityAdi sUtra. vedAntadarzana paNi zuddhasaMgrahanayAdezarUpa zuddhanizcayArtha sammati graMthaU kahiuM chaI. tathA dravyanI je nirmaLa pariNati bAhyanirapekSa pariNAma, te paNi nizcayanayano artha jANavo. jima "AyA sAmAC, AvA sAmAsa aphe' ima je je rIti lokAtikrAnta artha pAmiiM, te te nizcayanayano bheda thAI. tehathI lokottarArtha bhAvanA AvaIM. // 8-22 || jeha vyaktino bheda dekhADiiM- "aneAni dravyALi, aneve nIvAH" ityAdi rIti, te vyavahAranayano artha, tathA utkaTaparyAya jANIi, te paNi-vyavahAranayano artha, 'vrata va-viyeLa paMcavo mamare, vavAraLayeLa jAtavaLe'' ItyAdi siddhAntaIM prasiddha chaI, tathA kAryanaU nimitta kahatAM kAraNa, ehonaU abhinapaNuM kahiIM, te paNi vyavahAranayano upAya chaI, jima 'AyuSkRtam ityAdika kahiU, ima- zirivAte, GiA sravati" ItyAdi vyavahAra bhASA anekarUpa kahaIM chaIM || 8-23 || vivecana- digaMbarAcArya zrI devasenajIe nayo-upanayo je kalpyA che. tathA adhyAtmadRSTie upacAra na hoya te nizcaya ane upacAra hoya te vyavahAra ItyAdi je je artho kalpyA che. te sarvenuM uparanI gAthAomAM yuktipUrvaka nirasana karyuM. tenAthI eka prazna thAya che ke jo zrI devasenAcArye nizcaya-vyavahAranayanA je artho karyA che te barAbara nathI. to nizcaya-vyavahAranayanA sAcA artho zuM ? te to jaNAvo. AvA praznanA uttararUpe graMthakArazrI A be gAthAomAM nizcaya-vyavahAra nayanA sAcA artho samajAve che-- je bAhya arthanaI upacAraiM abhyantarapaNuM kariiM, te nizcayanayano artha jANava vA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-22-23 355 je je viSayabhoganA sAdhanabhUta bAhya padArtho che. tenA mohamAM Asakta banelA AtmAone te bhautika padArthono moha choDAvIne AtmAnA Antarika bhAvo pratye AkarSavA sArUM A nizcayanaya je je bAhyapadArtho che. te te bAhyapadArthone viSe upacArapaNuM (avAstavikapaNuM) samajAvIne abhyantarabhAvo ja vAstavika che. Ama samajAve che. teno artha evo na karavo ke bAhyapadArtho nathI ja, ke mithyA che. paraMtu te zAzvata AtmasukhanA phaLane ApanArA nathI. tethI te AtmahitamAM upakAraka nathI. Ama tenA pratyeno rAga ghaTADavA ane upAdeyabuddhi choDAvavA mATe bAhya padArthomAM upacArapaNuM jaNAvIne abhyantarabhAvonI pradhAnatA kare che. abhyantarabhAvone ja sukhanA sAdhana tarIke bAhyapadArthanI jevA mAnavAno upadeza Ape che. jema ke- samAdhirnandanaM dhairyaM, dammoliH samatA zacI / jJAnaM mahAvimAnaM ca vAsavazrIriyaM muneH // 1 // ityAdi zrI puNDarIkAdhyayanAdyartho'pyevaM bhAvanIyaH // indra mahArAjAne sukhanA sAdhana rUpe pharavA mATe naMdana vana hoya che, vajraratna hoya che paTarANI hoya che. mahAvimAna hoya che. tevI ja vibhUti munine paNa (AntarikarIte) hoya che. jema ke 1 samAdhi e naMdanavana che. 2 dhairya e vajra che. 3 samatA e paTarANI che. ane jJAna e ja mahAvimAna che. IndramahArAjA naMdanavanathI, vajraratnathI, paTarANIthI, ane mahAvimAnathI jema bhogasukhano AnaMda mANe che. tevI ja rIte munimahAtmA samAdhithI, dhairyaguNathI, samatAthI, ane jJAnaguNathI Atmikasukhano AnaMda mANe che. tethI munimahArAjane IndrathI kaMI kamInA nathI. A zloka pUjya upAdhyAyajIkRta jJAnasArASTakano 20mA aSTakano bIjo zloka che. A pramANe puMDarIka adhyayana AdinA artho paNa samajI levA. je ghaNI vyaktino abheda dekhADii, te paNi nizcayanayArtha jANavo. jima " No AyA" ityAdi sUtra, vedAntadarzana paNi zuddhasaMgrahanayAdezarUpa zuddhanizcayArtha sammati graMthaI kahiuM chaI. (2) nizcayanayanuM bIju svarUpa samajAvatAM kahe che ke je naya ghaNI vyaktino abheda dekhADe, te paNa nizcayanayano artha jANavo jema ke koI jIva A saMsAramAM karmodayanA kAraNe rAjA-raMka hoya, sukhI-duHkhI hoya, strI-puruSa hoya, rUpavAna-kapa hoya, rogI nirogI hoya, brAhmaNa-kSatriyAdi bhedavALo hoya, chatAM te badhA bhedo Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 DhALa-8 : gAthA-22-23 dravya-guNa-paryAyano rAsa karmajanya hovAthI audayikabhAvanA (paradravyakRta) che Ama samajIne tene gauNa karIne sarve AtmAo svasvarUpe samAnarUpavALA hovAthI eka che. abhinna che. samAna che. Ama mULabhUta dravyanI samAnatAne lIdhe abhedane pradhAna karanAra A naya che. jema ke "jo mAyA" ityAdi sUtrothI sarve AtmA "eka brahma" mAtra che. anya kaMI che ja nahIM, evo je brahmAdvaitavAda jaNAvyo che. te vAtane A naya potAnI abhedapradhAnadRSTinA kAraNe sammati svIkAre che. tethI vedAnta darzanamAM sarve AtmAo zuddha saMgrahAyanI dRSTie (zuddhasaMgrahanayanA AdezAnusAra) eka rUpa che. paNa bhinna bhinna AtmA nathI. jema ke satye trA, na miththA audayikabhAvanA paryAyonI avirakSA karavAthI sarve AtmAo ekasarakhA svarUpavALA jaNAtA hovAthI eka ja che brahmarUpa che. AvI vedAntadarzananI mAnyatAne paNa zuddha saMgrahanayanI dRSTithI jaNAvAtuM A aikya e nizcayanayano artha che. Ama mAnIne "sammatitarka" nAmanA mahAgraMthamAM sarve AtmAonA aikyanI svIkRti kahelI che. tathA dravyanI je nirmala pariNati, bAhyanirapekSa je pariNAma, te paNi nizcayanayano artha jANavo. jima "AyA sAmAie, AyA sAmAiassa aTTe" ima je je rItiM lokAtikrAnta artha pAmiI, te nizcayanayano bheda thAi, tehathI lokottarArtha bhAvanA mAvaThTha. | 8-22 (3) tathA vaLI nizcayanayanuM trIju svarUpa samajAvatAM graMthakArazrI jaNAve che ke "dravyanI nirmaLa je pariNati, eTale ke bAhyapadArthothI nirapekSa evo je AtmapariNAma te paNa nizcayanayano ja artha che (viSaya che) Ama jANavuM. jema ke sAmAyika levAnI vidhithI sAmAyika levuM ane pALavuM. ane na pALIe tyAM sudhI sAmAyikamAM vartavuM te saghaluM vyavahAra sAmAyika che. paraMtu te kALe (athavA anyakALe paNa) AtmAne samabhAvamAM rAkhavo, samatAmaya AtmapariNAma e ja sAmAyika che. A nizcayanayano artha che tethI nizcayanayanI dRSTie samabhAvamaya je AtmA che. e ja sAmAyika che. AvI pariNatirUpe pariNAma pAmelo je AtmA te ja sAmAyikano artha che. A rIte tIrthaMkara paramAtmA Adi mahApuruSonuM gharavAsamAM vasavuM te. kartRtva-bhoknatva Adi pariNAmothI rahita, kevaLa ekalA audayikabhAvanI AdhInatAthI rahevA chatAM svaguNomAM pariNAma pAmavA svarUpa pAriNAmikabhAve je nirmaLa pariNati che ke jenAthI karmonI teo nirjarA sAdhe che tevA prakAranI nirmaLa je Atma pariNati che. te ja sAmAyika che. Avo A nizcayanayano artha che. gharavAsamAM vasavA chatAM tenA bhAvathI apariNatapaNuM Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-22-23 ane svaguNamAtramAM ja pariNatapaNuM. te sAMsArika duniyAnA loko samajI zake tema nathI. AvI rIte loko ne samajI zake tevA prakAranA je je artho che. eTale ke lokathI atikrAnta artho je che. te te nizcayanayano bheda (viSaya) thAya che. Ama jANavuM. paramAtmA zrI mahAvIra prabhune pAraNuM pUraNazeThe karAvyuM. paraMtu pAraNuM karAvavAnI nirmaLa pariNati kiraNazeThanI hatI. bharata mahArAjA cha khaMDanA rAjA cakravartI hatA. paraMtu rAjya pratye katRtva-mamatva-bhoknatva Adi rahita buddhi hovAthI ArilAbhuvanamAM kevaLajJAnanI prAptinA samaye je nirmoha-nirdoSa dazAvALI AtmadravyanI nirmaLapariNati A sarve nizcayanayano viSaya che. AvI bhAvanAthI lokottara arthanI prApti thAya che. tathA buddhimAM paNa na bese evI ane lokottara artha sAdhI Ape evI guNasAgara ane pRthvIcaMdrarAjAnI jema uttama bhAvanA Ave che. te sarve nizcayanayano viSaya che. | 130 || jeha vyaktino bheda dekhADii, "anekAni dravyANi, aneke jIvA" ityAdi rItiM, te vyavahAranayano artha. tathA utkaTaparyAya jANIiM, te paNi vyavahArano artha-ataeva-"NicchayaNayeNa paMcavaNNo bhamare, vavahAraNaeNa kAlavaNNe" ityAdi siddhAntaiM prasiddha chai. nizcayanayanA artha samajAvIne have vyavahAranayanA artha samajAve che. vyavahAranayanA paNa judI judI traNa rIte arthabodha karAve che. (1) je naya ghaNI vyaktiono bheda dekhADe che te vyavahAranaya jANavo. gatisahAyakatA, sthitisahAyakatA, avakAza sahAyaktA, paraspara upagrahatA ane bhoganI sahAyakatA svarUpe A saMsAramAM anekadravyo che. ane te dravyo paraspara bhinna bhinna che. tathA ekendriyAdi rUpe, pRthvIkAyAdirUpe, strI-puruSAdi rUpe, brAhmaNa-kSatriyAdi bhede, rAjA-raMka, rogI nirogI, sukhI-dukhI, ItyAdi bhAve jIvadravyanA aneka bhedo che arthAt aneka (anaMta) jIvadravyo che. A pramANe bhedapradhAna dRSTivAlo je artha te vyavahAranayano artha (viSaya) jANavo. (2) tathA vastumAM aneka (anaMta) dharmo (guNo) hovA chatAM paNa jyAM je utkaTa paryAya jaNAya tenuM ja je pratipAdana thAya che. viziSTa paryAya jaNAya, utkRSTa paryAya jaNAya, lokamAM prasiddha paryAya jaNAya te paNa saghaLo vyavahAranayano viSaya che. (ahIM mare ane rnivaUUo prayoga che te ArSaprAkRtamAM prathama ekavacana hoya Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 DhALa-8 : gAthA-24-25 dravya-guNa-paryAyano rAsa ema lAge che. anyathA mane ane nivaUje thavuM joIe.) tevI ja rIte mIThuM khArU, zeraDI mIThI, gulAba sugaMdhI, makhamala suMvALuM, agni garama, pANI zItaLa, sAkara mIThI, ItyAdi prayoga utkaTaparyAyane laIne jANavA. anyathA A sarve paugalika bhAvo hovAthI varNAdicAre guNo temAM hoya ja che ane anaMtAnaMtANuka skaMdho hovAthI varNAdinA 20 bhedo temAM hoya che. A rIte utkaTa paryAyane jaNAvanAra je naya te vyavahAranaya Avo artha paNa siddhAntamAM prasiddha che. (3) tathA kAryanaiM nimitta kahatAM kAraNa, ehonaiM abhinnapaNuM kahiiM, te paNi vyavahAranayano upAya chai. jima-Ayurghatam ityAdika kahiiM. ima-giridahyate, kuNDikA sravati, ityAdika vyavahAra bhASA anekarUpa kahai chaiM // 8-23 // (3) je je kArya hoya, ane te te kAryanAM je je nimitta kahetAM nimittakAraNa hoya, e kArya-kAraNanuM abhedapaNuM A naya kahe che. kAraNamAM kAryano ane kyAreka kAryamAM kAraNano Aropa karIne bannenuM ekapaNuM A vyavahAranaya mAne che. jema ke ghI e ja jIvana che. dArUDIyAne dArU e ja jIvana che. aphINIyAne aphINa e ja jIvana che. dudha e ja vIrya (zakti) che. saMskRtamAM A ja vAkyone gAyutam povIryam ityAdi kahevAya che. ahIM ghI, dArU, aphINa ke dudha e kaMI jIvana ke vIrya nathI, paraMtu jIvanuM ane vIryanuM nimittakAraNa che. tethI nimittakAraNane ja kArya mAnavAmAM AvyuM. evI ja rIte pustaka e ja jJAna che. ogho muhapatti e ja cAritra che. tathA parvata baLe che. kuMDikA jhame che. ItyAdi vAkyo vyavahAranayanAM jANavAM. A rIte A vyavahAranaya aneka prakAre bhASA bole che. || 131 || Ima bahu viSaya nirAkarI re, karatAM tasa saMkoca | kevaLa bAlaka bodhavA re, devasena Aloca re ! prANI parakho AmagabhAva che 8-24 / ima bahuvidha nayabhaMga myuM re, eka trividha payatya | parakho harakho hiyaDalaI re, sujasa lahI paramatya re || prANI parakho Agama bhAva ( 8-25 | gAthArtha- A pramANe ghaNA viSayone choDI daIne te be nayonA thoDAka ja viSayone samajAvatA evA te devasena AcAryanA A vicAro kevaLa bALakone samajAvavA puratA ja dekhAya che. 8-24 | Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa9 dravya-guNa-paryAyano rAsa DhALa-8 : gAthA-24-25 A pramANe judI judI rIte aneka prakAranA nayabhaMgo thAya che. ane te nayo dvArA vastu utpAda vyaya dhruva svarUpa che. Ama samajAya che eke eka padArtha trividha che. te utpAda-vyaya ane dhruvanI parIkSA karIne haiye harSa pAmo, ane paramArtha jANIne sArA yazasvI bano. | 8-25 Tabo- ehavA nizcayanaya vyavahAra nayanA ghaNA artha nirAkarI kahetAM TALI, tehano saMkoca karatAM, thoDA bheda dekhADatAM, "nayacaka" graMthakartA je devasena, tehano Aloca, Apa sarakhA ke lAIka bAla bodhavAno ja dIsaI chaI, paNi sarvArtha nirNayano Aloca nathI dIsato, zuddhanayArtha, te zvetAMbara saMpradAya zuddhanAyagraMthanaiM abhyAsai ja jaNAI. e bhAvArtha. I 8-24 | e prakriyAmAMhi paNi je yuktisiddha artha chaI, te azuddha TAlInaI upapAdiuM thaI. te mATi-e rIti bahu prakAra nayabhaMgAi eka ja artha trividha kahatAM dravya guNa paryAyarUpa parakho. svasamaya parasamayano aMtara jANI hRdayanaiM viSai harakho. paramArthajJAna yaza pAmInai. I 8-25 II vivecana- upara gAthA 22 ane 23 mAM jaNAvyuM, tema nizcayanaya ane vyavahAranayanA viSayo ghaNA vizALa che. judI judI vyAkhyAothI A bane nayo bahu vizALa viSaya dharAve che. devasena AcArye te be nayonA ghaNA ghaNA viSayone TALI atizaya saMkSepa karI dIdho che. tethI A be nayono yathArtha marma temanA zAstrathI samajIsamajAvI zakAto nathI. te vAta kahetAM jaNAve che ke ehavA nizcayanaya vyavahAranayanA ghaNA artha nirAkarI kahetAM TAlI, tehano saMkoca karatAM = thoDA bheda dekhADatAM, "nayacakra" graMthakartA je devasena, tehano Aloca, Apa sarakhA ketalAika bAla bodhavAno ja dIsai chaiM. paNi sarvArthanirNayano Aloca nathI dIsato. zuddhanayArtha te zvetAMbara saMpradAya zuddhanayagraMthanaiM abhyAsaiM ja jaNAi. e bhAvArtha. che 8-24 / AvA prakAranA A nizcayanayanA ane vyavahAranayanA ghaNA ghaNA artho thAya che. 22mI gAthAmAM traNa rIte nizcaya nayanI vyAkhyA karI ane 23mI gAthAmAM traNa rIte vyavahAra nayanI vyAkhyA karI. te te arthone dhyAnamAM rAkhIne jo A bane nayono vicAra karavAmAM Ave to te te arthanI pradhAnatAe A bane nayono ghaNo vizALa viSaya che ane tethI tenA na gaNI zakAya ane na kahI zakAya teTalA bheda-pratibhedo Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 DhALa-8 : gAthA-24-25 dravya-guNa-paryAyano rAsa thAya che. mAtra teonI mUlabhUta vyAkhyAo dvArA ja A nayo samajI zakAya ane samajAvI zakAya teTalA vizALa viSayavALA A be nayo che. ehavA AvA prakAranA vizALa viSayo ane vizALa arthAvALA nizcayanaya ane vyavahAranayanA ghaNA ghaNA arthone nirAkarI eTale jatA karIne (ghaNA ghaNA jANavA jevA marmagrAhI viSayo ane artho jaNAvyA vinA ja) thoDAka viSayone ja batAvatA, ane te paNa uparachallA AchA-pAtaLA viSayone ja batAvatA, evA "nayacakra" nAmanA graMthanA kartA je digaMbarAcArya zrI devasenajI che. teonA A vicAro potAnA sarakhA keTalAka bALajIvone samajAvavA puratA ja hoya tema dekhAya che. paraMtu te te nayonA paripUrNa sarva arthane samajAvanArA vidvadbhogya A vicAro dekhAtA nathI. graMthamAM nayonA artha jyAre samajAvIe tyAre te te vivakSita nayanA to paripUrNa artho, vyAkhyAo ane udAharaNo ApI tenA saghaLA bheda-pratibhedonuM jJAna pote meLavavuM joIe ane ziSyone ApavuM joIe. ane teTaluM vizALa samajAvavAnA AzayathI ja graMtharacanA graMthakartAe karavI joIe. jyAre A AcAryazrIe ghaNA artho TALI dIdhA che. ghaNA bhedo jatA karyA che. je kahyA che te paNa ghaNA ja uparachallA ane apUrNa che tethI teo pote paNa A viSayanA ajANa hoya tema lAge che ane temanA sarakhA bALajIvonI vacce vidvattA jaNAvavA A graMtha racanA karI hoya tema lAge che. paraMtu A racanA adhurI ane ghaNI ja uparachallI che. = A kAraNe A banne nayonA paripUrNa artho jANavA hoya, te nayone judA judA aMgalathI magajamAM besADavA hoya ane ThosabaMdha paripUrNa viSayovALo suMdara ane sAro abhyAsa nayono jo karavo hoya to zuddha sAMgopAMga svarUpa jANavA mATe je zvetAMbara saMpradAya che. tene mAnya evA pUrvakALamAM thayelA je mahAgItArtha AcAryo che. te mahAna AcAryoe racelA nayonA svarUpane samajAvanArA graMthonA abhyAsathI ja A nayono sacoTa abhyAsa thAya che. Ama jaNAya che. (1) zrI jinabhadragaNijIe raceluM vizeSAvazyakabhASya. (2) zrI siddhasena divAkarasUrijIe racela sammatiprakaraNa, (3) zrI umAsvAtijIe racela tattvArthAdhigamasUtra, ane tenA upara siddhasenagaNijIe racela vizALa TIkA, tathA (4) zrI anuyoga dvAra sUtramAM kareluM nayonuM varNana, (ane pUjya upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArajazrIe pote raceluM nayopadeza ane nayarahasya) AvA ghaNA suMdara graMthono abhyAsa karavA jevo che. | 132 || Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhALa-8 : gAthA-24-25 dravya-guNa-paryAyano rAsa 361 e prakriyAmAMhiM paNi je yuktisiddha artha chai, te azuddha TAlInaiM upapAdiGa chai. te mArTi e rItiM bahuprakAra nayabhaMgaI eka ja artha trividha kahatAM dravya guNa paryAya rUpa parakho. svasamaya parasamayano aMtara jANI hRdayanaiM viSaI harakho. paramArtha-jJAna yaza pANInae. . 8-rapa naya eTale daSTi, vicAradhArA, vastunuM svarUpa jovAmAM ane jANavAmAM manuSya manuSya judI judI dRSTi ane judI judI vicAra saraNI hoya che. tethI A niyono koI pAra ja nathI. mATe A niyavicAraNA ghaNI ja uMDI che. jema jema temAM praveza karo tema tema gaMbhIratA ja lAge che. teno ghaNo lAMbo pahoLo vistAra che. tethI A nayone ane tenA yathArtha svarUpane samajavA zAnti, dhIraja, buddhinI sthiratA ane vizAla anubhava hovo joIe. to ja A samajAya tema che. A kAraNe digaMbarAcArya zrI devasenajIe nayacakra graMthamAM jaNAveluM nayonuM svarUpa ane nayonI A prakriyA sarvathA khoTI ja che. ema ame ahIM kahyuM nathI. tathA tevuM kahevAno amAro Azaya paNa nathI. chatAM ahIM ame digaMbarAcArye batAvelI nayonI je samIkSA karI che. te eTalA mATe ja karI che ke temAM paNa jo koI artho yukti yukta jaNAya che te ane mAnya rAkhIne, je je artho azuddha jaNAya che tene ja dUra karavA ame A samIkSA karI che. sAco artha je lAge te svIkAravo ane je kaMI khoTo artha jaNAya tyAMthI cittane rokavuM. te mATe ja amoe ATalI laMbANa carcA karI che. I ! rIti = A rIte aneka prakAre nayonI bhaMgALa dvArA eka eka padArthane dravyAtmaka, guNAtmaka ane paryAyAtmakapaNe Ama trividhapaNe parakho (vicArajo) arthAt parIkSA karajo. jANajo. nayonA artho ghaNA gaMbhIra che. tethI kayA kayA artho "svasamaya" che zAstrAnusArI che. vItarAgapraNIta AgamanI sAthe aviruddhArtha che. tathA kayA kayA artho "parasamaya" che. zAstrAnusArI nathI. vItarAga praNIta AgamanI sAthe virodhI arthavAlA che. A bannenI vaccenuM sAcuM aMtara jANIne sAcA-khoTAnA sAcA parIkSaka thavA paNAno AnaMda hRdayamAM lAvIne harakhAvo. arthAt zAstronAM AvAM uDAM suMdara rahasyo jANavAno ane temAM paNa yathArthatA ane ayathArthatAne pArakhavAnI nipuNatA meLavavAno harSa hRdayamAM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 DhALa-8 : gAthA-24-25 dravya-guNa-paryAyano rAsa lAvo. kAraNa ke A sAcuM jJAna ja saMsArathI tAraka che. AvA bhAvono paramArtha jANavA vaDe ane tenA dvArA samyajJAna meLavavA rUpa yazasvIpaNuM prApti karIne ghaNo ja ghaNo AnaMda hRdayamAM lAvIne harakhAvo. // 133 // tathA chellI gAthAmAM "sugama taddI" A padamAM jaza zabda lakhIne graMthakartAe potAnuM kartA tarIke nAma sUcavyuM che. AThamI DhALa samApta Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) amArAM lakhAyela prakAzita thayela pustako | +(1) yogaviMzikA :- upAdhyAyajI kRta TIkAnA anuvAda sAthe. | (2) yogazataka :- svopajJa TIkA tathA TIkAnA anuvAda sAthe (3) zrI jaina dharmanA maulika siddhAnta - sAmAyikanA sUtro uparanuM vivecana, navatattva, cauda guNasthAnako, karmonA 158 bhedo, sAta nayo, saptabhaMgI, kAlAdi pAMca samavAya kAraNo upara vivecana. (4) zrI jaina tattva prakAza :- be pratikramaNanAM sUtro upara vivecana. (5) zrI Atmasiddhi zAstra - zrImad rAjacaMdrajI viracita zAstranuM vivecana jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza :- jaina zAstromAM vAraMvAra vaparAtA pAribhASika zabdonA artho saMgRhIta karyA che. jaina dhArmika praznottara mAlA - bhAga-1 prauDha strI-puruSone upayogI cAraso prazna uttarono saMgraha. | (8) "karmavipAka" prathama karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana (9) "karmastava" dvitIya karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (10) "baMdhasvAmitva" tRtIya karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (11) "SaDazIti" caturtha karmagraMthanuM saraLa gujarAtI vivecana. (12) zataka : pUjyapAda A. zrI devendrasUrIzvarajI ma. sA. kRta so gAthAnA zataka nAmanA pAMcamA karmagraMthanuM gAthA-gAthArtha-zabdArtha-saMskRta chAyA sAthe saMkSipta gujarAtI vivecana. (13) pUjA saMgraha sArtha - paMca kalyANaka, aMtarAyakarma Adi hAla vadhu pramANamAM bhaNAvAtI pUjA tathA tenA saraLa gujarAtI artho. (14) "snAtra pUjA sArtha" snAtra pUjA artha sahita. (15)"sakhyattvanI sajhAya" ghaNI ja rocaka kathAo sAthe samyakatvanA 67 bolanI upAdhyAyajIkRta sakjhAyanA artha. (16) "navasmaraNamUla gAthA, tathA artho gujarAtI ane iMglizamAM. (17) ratnAkarAvatArikA :-bhAga-1, pariccheda : 1-2, pU. A. zrI ratnaprabhAcArya ma.sA. racita TIkA tathA tenuM saraLa gujarAtI vivecana. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) ratnAkarAvatArikA :-bhAga-2, pariccheda : 3-4-5, pU. A. zrI ratnaprabhAcArya ma.sA. racita TIkA tathA tenuM saraLa gujarAtI vivecana. (19) zrI yogadRSTi samuccaya : pUjya A. zrI haribhadrasUrIzvarajI ma. sA. kRta svopajJa TIkA sAthe mUlagAthAonuM tathA saMskRta TIkAnuM saraLa gujarAtI vivecana. (20) ATha dRSTinI sajajhAya - pUjya A. zrI haribhadrasUrIzvarajI ma. sA.kRta zrI yogadaSTi samuccaya graMthanA AdhAre mahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma. sA. kRta ATha dRSTinI sajhAyanuM saraLa gujarAtI vivecana. (21) tattvArthAdhigama sUtra : pUjya upAdhyAya zrI umAsvAtijI ma. kRta saMbaMdhakArikA sAthe zrI tattvArthAdhigama sUtranuM pAThyapustakarUpe saMkSipta gujarAtI vivecana. (22) vAstupUjA sArtha : pU. A. zrI buddhisAgarasUrijI kRta vAstupUjA saraLa saMkSipta gujarAtI suMdara vivecana. (23) zrAvakanAM bAra vrata : zrAvaka jIvanane upayogI bAra vrato tathA pAMca AcAro ane paMdara karmAdAnonuM vivecana. tathA 22 abhakSya ane 32 anaMtakAyonAM nAmo. (24) savAso gAthAnuM stavana : pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI ma. sA. kRta, zrI sImaMdharasvAmI paramAtmAne vinaMti karavArUpe nizcayanaya ane vyavahAranaya garbhita savAso gAthAnuM stavana gujarAtI artha-vivecana sAthe. (25) ratnAkarAvatArikA bhAga-3 : pariccheda 6-7-8. pUjya ratnaprabhAcArya ma. sA. racita TIkA tathA tenuM saraLa gujarAtI vivecana. (26) dravya-guNa paryAyano rAsa : pU. . zrI yazovijayajI ma. zrI kRta gujarAtI TabA sAthe tathA TabAnI tamAma paMktionA vivecana yukta artha sAthe. bhAvimAM lakhavAnI bhAvanA | (27) satatikA (cho karmagraMtha) : artha vivecana sAthe. (28) sammati prakaraNa : pUjya A. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI kRta sammati prakaraNanuM pAThya pustakarUpe saraLa gujarAtI vivecana. (29) jJAnasAra aSTaka : dravyAnuyoganA prakharAbhAsI zrI devacaMdrajI ma. kRta TIkA tathA TIkAnA vivecana sAthe saraLa gujarAtI jJAnasArASTakanuM vivecana. (30) jainadarzanano saMkSipta paricaya : jainadarzana jagatanA padArthonuM varNana kema kahe che ? te tathA mukhya phirakAo, jaina sAhitya, AcArasaMhitA vagere viSayo. li. dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ c dee uc , aapn, a s, hrbb daat2. uc : (1) 21340, 183 /