________________
ताण-६:गाथा-७
૨૫૭
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ
असद्भूतव्यवहारः, उपचरितासद्भूतव्यवहारश्चेत्युपनयास्त्रेधा।
इदानीमेतेषां भेदा उच्यन्ते । द्रव्यार्थिकस्य दश भेदाः कर्मोपाधिनिरपेक्षः शुद्धद्रव्यार्थिको यथा, संसारी जीवः सिद्धसदृक् शुद्धात्मा । उत्पादव्ययगौणत्वेन सत्ताग्राहकः शुद्धः द्रव्यार्थिको यथा, द्रव्यं नित्यम् । भेदकल्पनानिरपेक्षः शुद्ध द्रव्यार्थिको यथा, निजगुणपर्याय स्वभावाद् द्रव्यमनित्यम् । कर्मोपाधिसापेक्षोऽशुद्धद्रव्यार्थिको यथा, क्रोधादिकर्मजभाव आत्मा । उत्पादव्यय सापेक्षोऽशुद्ध द्रव्यार्थिको यथैकस्मिन् समये द्रव्यमुत्पादव्ययध्रौव्यात्मकम् । भेदकल्पनासापेक्षोऽशुद्धद्रव्यार्थिको यथा, आत्मनो ज्ञान दर्शनादयो गुणाः । अन्वयद्रव्यार्थिको यथा, गुणपर्यायस्वभावं द्रव्यम् । स्वद्रव्यादिग्राहक द्रव्यार्थिको यथा, स्वद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया द्रव्यमस्ति । परद्रव्यादिग्राहकद्रव्यार्थिको यथा, परद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया द्रव्यं नास्ति । परमभावग्राहक द्रव्यार्थिको यथा, ज्ञानस्वरूप आत्मा । अत्रानेकस्वभावानां मध्ये ज्ञानाख्यः परमस्वभावो गृहीतः ।
॥ इति द्रव्यार्थिकस्य दश भेदाः ॥ अथ पर्यायार्थिकस्य षड्भेदा उच्यन्ते
अनादिनित्यपर्यायार्थिको यथा, पुद्गलपर्यायो नित्यो मेर्वादिः । सादिनित्यपर्यायार्थिको यथा, सिद्धपर्यायो नित्यः । सत्तागौणत्वेनोत्पादव्ययग्राहिक-स्वभावोऽनित्य शुद्ध पर्यायार्थिको यथा, समयं समयं प्रति पर्याया विनशिनः । सत्तासापेक्षस्वभावोऽनित्याशुद्धपर्यायार्थिको यथा, एकस्मिन् समये त्रयात्मकः पर्यायः । कर्मोपाधिनिरपेक्षस्वभावोऽनित्यशुद्धपर्यायार्थिको यथा, सिद्धपर्यायसदृशाः शुद्धाः संसारिणां पर्यायाः । कर्मोपाधिसापेक्षस्वभावोऽनित्याशुद्धपर्यायार्थिको यथा- संसारिणामुत्पत्तिमरणे स्तः ।
॥ इति पर्यायार्थिकस्य षड्भेदाः ॥ ॥ ७९ ॥ બહુમાનગ્રાહી કહિઓ નૈગમ, ભેદ તસ છઈ તીન રે ! વર્તમાનારોપ કરવા, ભૂત અર્થઈ લીન રે
पडुमति दी ४न शदी ॥ ६-७ ॥ ગાથાર્થ– બહુ પ્રકારે પદાર્થને જણાવનારો ગમનય છે. તેના ત્રણ ભેદો છે. ભૂતકાળના બની ચુકેલા પદાર્થમાં વર્તમાનકાળનો આરોપ કરવો તે પ્રથમભેદ છે.
૧૭
