________________
દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ
ઢાળ-૪ : ગાથા-૧૩
૧૮૩ શિષ્ય પૂછઈ છઈ“જિહાં ૨ જ નયના વિષયની વિચારણા હોઈ, તિહાં એક એક ગૌણ મુખ્યભાવઈ સપ્તભંગી થાઓ. પણિ-જિહાં પ્રદેશ પ્રસ્થકાદિ વિચારશું સાત છ પાંચ પ્રમુખ નયના ભિન્ન ભિન્ન વિચાર હોઈ, તિહાં અધિક ભંગ થાઈ, તિવારઈ સપ્તભંગીનો નિયમ કિમ રહઈ ?'
ગુરુ કહઈ છઈ- “તિહાં પણિ એક નયાર્થનો મુખ્યપણઈ વિધિ, બીજા સર્વનો નિષેધ, ઈમ લેઈ પ્રત્યેકિં અનેક સપ્તભંગી કી જઈ"
અચ્છે તો ઈમ જાણું છું. “શનનયા-પ્રતિક્રિતથિજરાવાક્ય પ્રમાવાસ્યનુ” એ લક્ષણ લેઈનઈ, તેહવે ઠામે-ચાત્કારલાંછિત સકલનયાર્થ-સમુહાલંબન એક ભંગઈ પણિ નિષેધ નથી. જે માર્ટિ-વ્યંજનપર્યાયનઈ કામિ-૨ ભગઈ પણિ અર્થસિદ્ધિ સમ્મતિનઈ વિષઈ દેખાડી છઈ. તથા ત્ર તથા
एवं सत्तविअप्पो, वएणपहों होइ अत्थपज्जाए । વંનપજ્ઞા પુના, વિનuો બ્રિમપ ા # પ્રથમકાષ્ઠ-૪૧ /
એહનો અર્થ એવ- પૂર્વોક્ત પ્રકારઇ, સપ્ત વિકલ્પ-સપ્તપ્રકાર વચનપથ, સપ્તભંગીરૂપ વચનમાર્ગ તે અર્થપર્યાય, અસ્તિત્વ-નાસ્તિત્વાદિકનઈ વિષઈ હોઈ. વ્યંજન પર્યાય જે ઘટકુંભાદિશબ્દવાપ્યતા, તેહનઇ વિષઇ-સવિકલ્પ-વિધિરૂપ, નિર્વિકલ્પ નિષેધરૂપ એ ૨ જ ભાંગા હોઈ, પણિ અવક્તવ્યાદિ ભંગ ન હોઈ, જે માટિ અવાવ્ય શબ્દવિષય કહિઈ તો વિરોધ થાઈ.
અથવા સવિકલ્પ શબ્દ-સમભિરૂઢ નયમતાં, અનઇ નિર્વિકલ્પ એવંભૂતનયમતઇ, ઈમ ૨ ભંગ જાણવા. અર્થનય પ્રથમ ૪, તો વ્યંજનપર્યાય માનઈ નહીં. તે માટઈંતે નયની ઈહાં પ્રવૃત્તિ નથી. અધિકું અનેકાન્ત વ્યવસ્થાથી જાણવું
तदेवमेकत्र विषये प्रतिस्वमनेकनयप्रतिपत्तिस्थले स्यात्कारलाञ्छिततावन्नयार्थप्रकारकसमूहालम्बनबोधजनक एक एव भङ्ग एष्टव्यः व्यञ्जनपर्यायस्थले भङ्गद्वयवद् । यदि च सर्वत्र सप्तभङ्गीनियम एव आश्वासः, तदा-चालनीयन्यायेन तावन्नयार्थनिषेधबोधको द्वितीयोऽपि भङ्गः तन्मूलकाश्चान्येऽपि तावत्कोटिका: पंच-भङ्गाश्च कल्पनीयाः, इत्थमेव निराकाङ्क्षसकलभङ्गनिर्वाहाद्, इति युक्तं पश्यामः ।
એ વિચાર ચાલ્વાદ પંડિતઈ સૂક્ષ્મ બુદ્ધિ ચિત્તમાંહિ ધારવો. ૪-૧૩ II
વિવેચન- ઉપરોક્ત ૧૦-૧૧-૧૨ ગાથામાં ભેદભેદની સપ્તભંગીના પ્રથમના ૫ ભાંગા સમજાવીને હવે આ ગાથામાં છો સાતમો ભાંગો સમજાવે છે–
