Book Title: Dharm Pariksha
Author(s): Bhagwandas Pandit
Publisher: Hemchandracharya Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022241/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandrAbAyagrandAvalI dharmaparIkSA svopajJa vivaraNasahitA. prakAza zrI hemacandAcAryasanA. pATA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM arham. nyAyavizArada-nyAyAcArya zrImadyazovijayopAdhyAya viracitA svopajJavivaraNayutA dharmaparIkSA. MarAKE ENNIA vaLAvAstavya-zrAvakaharSacaMdrAtmana-paMDitabhagavAnadAsena saMzodhitA zrImadAcArya vijayanItimUripabodhita-bhAvasAra 'mugaTarAma umedabhAI' ityetasya dravyasAhAyyena 'pATaNa zrIhemacaMdrAcAryasabhAyA mAnanIyakAryavAhaka-jagajova nadAsa uttamacaMdra' ityanena prakAzitA ca. - meamadAvAda-TaMkazAlAsamIpastha-yunIyanamudraNAlaye tadadhipatinA mohanalAla cImanalAla ityanena mudritA. saMvat. 1978. ' khistAbda. 1922. . prata 500. TDIC SSSSENSE IS Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH . . . ram : "" viSayaH pRSTa. gAthA. dharmaparIkSAyAH prayojanam / dharmasya lakSaNam / parIkSAmUlatvena mAdhyasthasya nirUpaNam / . ... mAdhyasthasya lkssnnm| .... parapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAraniyamaH, na tu svapakSapatitasya yathAchandAderiti matasya nirAkaraNam / tIrthocchedasyeva sUtrocchedasyonmAgitvam / ..... .... unmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM niyamenAnanta saMsAraH' iti matasya niraasH| .... yathAchandasya niyatotsUtraprarUpaNam, atrArthe vyavahArabhASyasya prAmANyam / .... ... yathAchandasya cAritraviSayaka gativiSayakaM cotsUtraprarUpaNam / 'niyatotsUtranimittaM saMsArAnantyam ' iti matasya nirasanam / 11 'tIvrAdhyavasAyanimittasaMsArAnantatA' ityasyopapAdanam / 11 'karmaNa utkarSato'pi asaMkhyeyakAlasthitikatve kathamananta saMsAraniyamaH' ityAzaGkaya ' azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA' iti samAdhAnam / azubhAnubandhamUlatvena mithyAtvasya tadbhedAnAmAbhigrahikAdInAM nirUpaNam / AbhigrahikAnAbhigrahikayolakSaNam / AbhinivezikalakSaNam / sAMzayikalakSaNam / bhavyAbhavyayomithyAtvabhedasya yojanam / 4, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'abhavyAnAmanAbhogamithyAtvameva nAbhigrahikam ' iti matamapAkRtya yogyatAnusAreNAbhigrahikarUpavyaktamithyAtvamapi ' iti siddhAntitam / pUrvapakSiNA avyavahAritvena hetunA'bhavyAnAmavyaktamithyAtvasAdhanam, anantapudgalaparAvartakAlasthAyitvena avyavahAritvasAdhanaM ca / vyAvahArikatve'pi ananta pudgalaparAvarta bhramaNasaMbhavAt avyavahArikatvasya sAdhanamasaMgatamiti pradarzanam / anAbhigrahikAdInAmAzayabhedena bahubhedatvopadarzanam, gurutva - laghutvayoH prarUpaNam ca / mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthaM nAsatpravRttihetuH / ajJAtavizeSANAM prAthamikaM dharmamadhikRtya anAbhigrahikaM 8 guNAdhAyakam / ata eva mithyAtve'pi labdhayogadRSTInAM prathamamanvarthaM .... guNasthAnam / asadgranAzasyAvedya saMvedyapadagatAnAmapi bhAvena jainatva .... saMpradAyabAhyamatakhaNDanam / saMpradAya bAhyamatakhaNDane doSAntaram / anyadapi doSAntaram / 59 ... ... ' vRttikRnmate prathamabhaGgasvAmo bAlatapasvI, anyamate gItArthAnizrito'gItArthaH, saMpradAyabAhyamate samagramunimArgakriyAdharaH kevalaliGgadhArI mithyAdRSTiH ' iti matatrayam / .... 23 25 prAptau kAraNatvam / 50 eteSAM bhAvajainatve bhAvAjJAkAraNatvAd dravyAjJAyA api saMbhavaH / 54 dravyAjJAyA mArgAnusAribhAvo lakSaNam / 57 carame pudgala parAvarte guNavRDyA mArgAnusAribhAvasya prAdurbhAvaH / 59. mArgAnusAribhAve caturbhaGgIprarUSaNA / 'mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzana dInazca dezArAdhakaH iti 71 " prathamabhaGgasvAminirUpaNam / 27 41 43 43 48 73 73 74 75 75 37 10 11 12 13 2 2 2 2.2 14 15. 15 17 19 "" 20 21 22 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyamArgasthazIlAdikriyAyA api tattvatto jainItvena .. dezArAdhakatvam / ..... .... .... 79 23 anyatrApi zAstre abhinnArthasya jinendrazrutamUlatvena tadanusAriNo dezArAdhakatvam / / anyAcAryamate 'gItAryAnizrito'gItArthaH' iti bhaGgasya nA tivizeSatvasamarthanam / .... .... ... ... 94 laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvasya balavattve'nekAntaH / gotArthanizritasyApi dezArAdhakatvam / dezasya bhaGgAdalAbhAvA saMvignapAkSiko'viratasamyagdRSTiA dezavirAdhakaH' iti dvitIyabhaGgavivecanam / .... 100 28 zrutavAn zolavAzca sAdhuH zrAvakazca sarvArAdhakaH' iti tRto yabhaGgasya, 'kSudratvAdidoSavAn bhavAbhinando sarvavirAdhakaH'.. iti caturthabhaGgasya ca prarUpaNam / azuddhapariNAmavatAM vyavahArasthitAnAmapi sarvavirAdhakatvam / bhAvojjhitavyavahArANAM na kimapyArAdhakatvam / eteSu caturyu bhaGgeSu trayANAM bhaGgAnAmanumodanIyatvam / ... anumodanAyA viSayaH lakSaNaM ca / anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAd bhedH| anumodnaaprshNsyorvissmvyaaptiprihaarH| . . .... 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kdaagrhstyaajyH| .... mithyAdRzAM mArgAnusArikRtyamanumodyam / .... kriyAvAdinaH zuklapAkSikasya ca svarUpam / ... ... 118 sakAmAkAmanirjarayoH svarUpam / ....... 'mithyAdRzAM guNAnumodanena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH sa-....... myaktvAticAraH syAd' ityAzaGkaya tatsamAdhAnam / 128 'mithyAdRzAM guNA hInatvAdeva nAnumodyAH' ityAzaGkAyA : nirAkaraNam / ... .... ...... ... 129 4 3 'utsUtraM tyaktvA sarveSAM guNA anumodanIyAH' ityupdeshH| 130 - 44 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 'marIcivacanaM notsUtraM, kintUtsUtramitha' iti pUrvapakSasta. tkhaNDanaM c| .... 'utsUtraM tyAjyam, guNAnumodanA ca kartavyA sarveSAmapi' / .. ityupsNhaarH| ........... ......... 153 sUtrabhASakANAM gunnH| hRdayasthitasya bhagavato'narthanivArakatvam / .... .... 'kevalino yogAtkadAcidapi kAyavadho na bhavati ' iti / kuvikalpopadarzanam / asya kuvikalpasya khaNDanam / .... .... .... 154 hiMsAyA garhaNIyavAd bhagavatastadabhAvasiddhimAzaGkaya ttkhnnddnm| 156 'vItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti' iti yad bhaNitaM tadakaraNaniyamApekSaM na tu dravyahiMsAbhAvasApekSam / .... 162 vItarAgazabdena kSINamoha eva grAhyaH na tuupshaantmohH| 163 yadi kSINamohe gardA viSayasya dravyAzravasyAbhAvastarhi tatrArthato' garhaNIyabhAvarUpaM pApaM svIkartavyam / .... .... dravyAsravasya mohajanyatvameva vyaktyA niraakroti| .... 164 pramattasya ArambhikIkriyAyA na jIvaghAtajanyatvaM, kintu prmttyogjnykhm| ..... ... .... 165 pramAdasya aSTau bhedaaH| .... .... .... .... 165 kevalino dravyahiMsAyAM parApAditaraudradhyAnaprasaGga prihaarH| 166 bhagavato dravyaparigrahe apavAdasvIkAre taka mate pratijJAhAniH, azubhayogaprasaGgazca / ... 168 AnuSaGgika hiMsayA jinasya doSa bhaNatastava mate sAdhUnAmapi AbhogAd nadyuttArAderanupapattiH / ... nadyuttArAdau jalajIvAnAmanAbhogaM vadato nirvicAratvam / / jalajIvAnAmanAbhogasvIkAre dUSaNam / vizeSAvazyake jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva svAnta zuddharahiMsAyA upapAdanam / -- .... 190 ... " Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayuttAre AbhogAd jalajIvavirAdhanAyAM sarvaviratAnAM deza viratirbhaved ityAkSepasya samAdhAnam / kevalino dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge na dossH| 207 hiMsAcaturbhaGayanusAreNaiva dravyahiMsayA kebalino na dossH| 208 apramattAdInAM sayogikevalicaramANAM hisAyA abhaavH| 209 'hiMsAnvitayogato hiMsakabhAvo bhaved ' ityetasya tarkasya prazithilamUlatvam / .... 212 'apramattAnAM hiMsAnvitayogAbhAvAdApAdakAsiddhenaM vyApti sAdhakatarkasya zithilatvam' ityAzaGkAyA nirasanam / ... 212 ejanAdikriyAyA ArambhAdiniyatavAd antakriyA virodhitvena kevalino dravyahiMsAyAM na sNdehH| .... 214 kevaliyogasyArambhAdiyutatvaM tacchaktyA, na tu sAkSAdeva / 217 'kevaliyogeSu ArambhasvarUpayogyatAsattve'pi mohanIyAbhAvena nArambhasaMbhavaH' ityAzaGkAyA nirAkaraNam / ... 218 kevalino'pi calopakaraNatvAtsthUlakriyArUpArambho niytH| 220 sAkSAdArambhasya kAdAcitkatvena na virodhH| .... 222 ArambharUpanimitte sadRze upAdAnakAraNApekSo bandhAbandhavizeSaH / 222 kAyasparzanimittArambhasya kAraNatvamaryAdA kArakasaMbandhena, na tu kartRkAryabhAvasaMbandhena / .... .... 226 yaH punaH zailezyavasthAyAM kartAraM mazakAdijIvamadhikRtya bha Nati tasya sphuttaatiprsNgH| ... . .... 228 'sayogikevalini zubhayogatvAdeva jIvarakSA, ayogi keva lini su yogAbhAvena mazakAdighAto mazakAdikartRka eva' ityabhyupagamasya nirasanam / ... ... ..... 229 'kevalino yogA eva jIvarakSAhetavaH svarUpeNa, vyApAreNa . vA' iti vikalpya dUSaNam / ... .... .... 23 kevalinA bAdaravAyukAyikoddharaNaM naiva zakyam / .... 232 73 76 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'puSpacUlAvad jinayogAd jalAdijIvAnAmaghAtapariNAma:' . . iti prsyaabhyupgmH| etad dRSTAntadA ntikayorvaiSamyAd parasparaviruddham / .... 233 tayo vaiSamyanirUpaNam / kevalinAM nadyAdyuttAre jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH kA___ yakRto yogakRto vA' iti vikalpya dUSaNam / kevalinAM yogAdevAghAtapariNAmasvIkAre jIvAkulAM bhUmi vIkSya teSAM gamanAgamanAdeH vaiphalyam / ata eva kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata evApasaraNa svabhAvatvakalpanAnirAsaH ..... .... 'labdhivizeSAdeva kevalino'nArambhakatvaM' iti kalpanAyA .. api niraasH|.. . ..... . .... 238 kevalinA jIvarakSArtha labdhivizeSopajIvane'nupajIvane ca dUSaNam / 'yogagatA sA labdhiH' iti kSAyikyapi ayogikevalini nAsti' iti kalpanAyAyapi dUSaNam / 'avazyaMbhAvinyA jIvavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahi tatvaM na syAd ' ityAzaGkAyAH prihaarH| .... avazyaMbhAvinyA'pi jIvahiMsayA asadbhUtadoSamutprekSya jinavaranindAyAmanantasaMsArabhramaNam / sthAnAGgasthAt chadmastha-jinayoliGgavacanAd bhrAntirjAyate / sA'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na siSThati / .... 241 'tIvrakadAgrahAjjAyamAnAn etAdRzAn kukkilpAnucchidya samyag AjJAyAM muniH avartata ' ityupdeshH| .... tIrthakarasyAjJA samyak parIkSAprAptA ekAntamukhAvahA na tu ___ nAmamAtreNa aparIkSikA .... AjJAparIkSopAyabhUtakapAdimarUpaNA / .... kaSAdInAM svarUpam / ..... ..... 257 .. ' 91 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 kaSAdiparIkSAbhiH zuddhe dharme pravRttA guravo'pi suvarNamiva zuddhA eva / gurUNAM suvarNasadRzatvam / suvarNasya aSTaguNaprarUpaNam / suvarNasAmAnyena sAdhuguNAH / suvarNasAdRzyena sAdhuguNa nigamanam / .... ucitaguNazca gururna tyAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartita - vyam' ityupadezaH / gurvAjJAsthitasya ekAgratvasaMpattiH / ekAgratvasaMpattI AtmasvarUpaM pratyakSaM bhavati / AtmasvarUpapratyakSe vikalpoparamaH / C nAma. anuyogadvAra. aSTakaprakaraNa. Agama. a. ... .... .... " kA arati ko vA''nanda : ' iti vikalpasyApyabhAvaH / 261 ' anye pudgalabhAvAH, jJAnamAtrazcAnyo'haM ' ityeSa zuddhavikalpaH / 262 adhyAtmadhyAnasya stutiH / adhyAtmAbAdhenaiva dharmavAdenaiva tatvanirNayArtha pravRttiH kartavyA / 263 ' asmin granthe dharmavAdasya dizaiva kiMcit bhaNitam ' ityupasaMhAraH / 263 janAjJAyAH sarvasvopadarzanam / dharmaparIkSAyAH prayojanam, tatsaMzuddhau gItArthaM prati prArthanA / ... pRSTham. pramANatvenoddhRtagranthanAmAni / 181. 13, 91, A. 18, 150, 160, 161, 185, 198, 208. nAma. AcArAGga* .... 8.00 95 ... 258 258 259 259 260 .... 260 260 261 261 267 264 264 92 93 98 99 100 101 102 103 105 105 106 107 108 pRSTham. 13, 19, 143, 202, 222, 238. 228. 95 cUNi. " niryukti, 5, 155, 200 vRtti. 204, 222, 223. AturamatyAkhyAna. 77. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanApatAkA. Avazyaka. AvazyakakathAnaka. uttarAdhyayana. "" upadezamAlA. " upadezaratnAkara. u 95 niryukti. 21. "" utsUtra kandakuddAla. 11, 12. triSaSTIyanemicaritra. upadezapada. 15, 39, 42, 55,59, 60, 61, 77, 79, 81, dazavaikAlikaniryuktiH 83, 85, 104, 109, "" vRtti. 128, 141, 143,160, dazAzruta skandhacUrNi 119, 191,201. 162. dha. vRtti. 55, 59, 60, 61, vRci. 96, 150, 151. 119, 136. "" saraNapainna. .... o. oghaniryukti. 106,171,180,232. karmama kRti. kalpabhASya. kAyasthitistotra. macchacAraprakIrNaka. guNasthAnakakramAroha. ka. ga. 115. 112. jIvAbhigama. 170. ThIkA 81, 109. | dharmabindu. 96, 0000 127. 210. 25. tatvArtha. tatvArthabhASya. 23. 23. na. 16, 115, 330, vRtti. 115, 230, 238. dharmaratnaprakaraNa. "" nandisUtra. paJcasUtrI.. "" nizIthacUrNi nyAyAvatAra. "" pAkSikasUtra. 35 251. 126, 252. vRtti. 152, 176, 206. 11. vRtti. " ja. ta. cUrNi. vRtti. da. .... vRtti. na. 0000 vRtti. "" 10. paJcAzaka. 65, 95, 102, 133,2050 vRtti. 65, 95, 102, 108, 133. 16. 166. 166.. 149. pa. 84. 84, 166. 65, 83, 93. 2, 534. 39, 134. .... 141. 141. 201. 246. 117. 117. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkSikasaptatikAvRtti.. pApapratighAtaguNabIjAdhAna. puSpamAlA bRhadvRtti. laghuvRtti. " 38. 39. prajJApanA. 157, 174, 219. "afa. 27, 177, 180. pravacanasAroddhAravRtti. 31, 205. 230 praznavyAkaraNa. "" ba. bRhatkalpabhASya. 113, 184, 219. vRtti. 172, 184, 202. .... bha. bhagavatIsUtra. 16, 72, 121, 143, 145,147, 148, 151, 152,159,168,169, 175,176,201,211, 214,220,242,252, " vRtti. 72, 143, 174, 175, 251. 133. 17. bhavabhAvanAvRtti. bhArata. bhuvanabhAnukevalicaritra...... yatijItakalpa. ma. mahAnizItha. 5, 78,126, 128. ya. vRtti. 39 yogadRSTisamuccaya. 11 248. 249. 49, 50, 51. yogabindu. 27, 44, 57, 62, 68, 83, 92, 1900 59 vRtti. 27, 57, 58, 62. yogazAstravRtti. 31,123,135,247, laghupamitabhavaprapaJca. lalitavistarA. vRtti. "9 176,215,217,221, zrAddhajItasUtra. vRtti. 39 36. zrAddhapratikramaNacUrNi, 81. zrAddhavidhivRtti. 26. zrAvakadinakRtyavRtti. zrAvakaprajJapti. pAMga (jJAtAdharma) zakrastava. 2480 la. vIracaritra (haima ) ( prAkRta ) 35 vRddhopamitabhavama paJca. vyavahArabhASya. 66. vandAruvRtti. viMzikA. 66, 68,110. vizeSAvazyaka. 75, 167,190,192. 206,209,213,252. saMmati. va. " vRtti. gha. pa. ... 0000 34. 6, (12 ?) 49. sa. 33. 65. 144. 150. 238. 238. 259. 259. 137. 135. 38,134. 120. 259. 88, 240, 240, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgrahaNIvRtti. samayasArasUtravRtti. samavAyAGga. 55 siddha haima. sUtrakRtAMga. "" vRtti. cUrNi 104. 104. 147, 73, 92, 93,123, 124,183,250 candrasUriziSyadevasUri. jinabhadragaNi. dhanapAlapaMDita. vAcakamukhya. **** ... 26, 35, 123. ... .... 12 .... .... vRtti. saMskRta navatatvasUtra. sthAnAMga. " 33. saMghadAsagaNi. 33. siddhasena divAkara.82,88,111,155. 88. haribhadrasUri. 108. | hemacandrasUri. pramANatvenAvRtAni anirdiSTagranthapratIkAni. atthi aNatA jIvA, 29, 35. nANaM caritahINaM. anadhigamaviparyayau mithyAtvam. 200 paramarahassamisINaM. 118. puDhavIpamuddA. 1350 pradAnaM pracchanaM. 135. phuDapAgaDamakato. 106. anukaMpakAmaNijjara. aha sayalannapAvA. usmuttabhAsamANaM. kacaM icchete. guDhANa pariNAma. chamatthanANahe. chatthe puNa. jai puggalapariaTTA. Naya paccuppanna vaNassai. tassa asaMceyayao. mahavvaya - aNuvvaehi ya. yatrobhayoH samo doSaH 127. 242. vaNassai kAyamaigao. vaNassai. kAiANaM pucchA. teNaM macchiyapamuhA0 dasArasiMha ssaya dubhAsieNa ikkeNa. 107,167,179,241, 245, 254. 242. 12. vRtti. "" syAdvAdaratnAkara (Akara). ha. 1970 | hitopadezamAlA. granthakAranAmAni. 242. 28. 29. 156. 237. loiamicchattaM puNa. vajjemitti pariNao. 130. saMtharaNaMmi asuddho. 134,138. / sijjaMti jattiA kira. 92, 221. 39. vavahArINaM niyamA. laDUvi devataM. .... ..... 230. ... 200. 90, 103. 90. 94. 263. 235. 112. 133. 126. 247. 138. 26. 26. 150. 23. 158. 108. 30. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham nyAyAcArya zrI madyazovijayopAdhyAyaviracitA svopajJavRttisaMvalitA dharmaparIkSA e~ namaH aindragiTikoTeranizaM yatpAdapadmadvaye haMsAlizriyamAdadhAti na ca yo doSaiH kadApIkSitaH / yadgIH kalpalatA zubhAzaya bhuvaH sarvamavAdasthite jJavaM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtha jinaH // 1 // yannAnamAtra gAjjanAnAM pratyUhako TiH pralayaM prayAti / acintyacintAmaNikalpanenaM zaGkhezvarasvAminamAzrayAmaH // 2 // nalA jinAn gaNavarAn giraM jainIM gurUnapi / svopajJAM viddhirmaparIkSAM vivRNomyaham ||3|| iha hi sarvopajJe pravacane pravitatanayabhaGgapramANagaMbhIre paramamAdhyasthyapavitritaiH zrIsiddhasena - haribhadraprabhRti sUribhirvizadIkRte'pi duHSamAdoSAnubhAvAtyAMcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkodayaH pAdurbhavatIti tannirAsena tanmanonairmalyamAdhAtuM dharmaparIkSA nAmAyaM granthaH prArabhyate, tasya ceyamAdigAthA paNa miya pAsa jigiMdaM dhammaparikkhAvihiM pavakkhAmi / guru parivADIsuddhaM AgamajuttIhiM aviruddhaM // 1 // praNamya pArzvajitendra dharmaparIkSAvidhiM pravakSye / guruparipATIzuddhaM AgamayuktibhyAmaviruddham || Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnnmiytti| praNamya-prakarSeNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natthA pArvajinendram , anena prAripsitapratiSandhakaduritanirAsArtha ziSTAcAraparipAlanArthaM ca maGgalamAcaritam / dharmasya dharmatvenAbhyupagatasya, parIkSAvidhim-ayamitthaMbhUto'nitthaMbhUto veti vizeSanirdhAraNaprakAraM prvkssye| prekSAvatpravRtyupayogiviSayAbhidhAnapratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH, dharmapratipAdakasyAsya granthasya. dharmazAstraprayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim ? guruparipATIzuddham-avicchinnapUrvAcAryaparamparAvacanAnusaraNapavitram , tathA''gamayuktibhyAM-siddhAntatarkAbhyAmaviruddhamabAdhitArtham / etenAbhiniveza mUlakasvakapolakalpanAzaGkA parihRtA bhavati / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM mahate'narthAya / yAvAneva hyarthaH sunizcitastAvAnevAnena nirUpaNIyaH, na tu kalpanAmAtreNa yattadasaMbaddhapralApo vidheya iti madhyasthAH / ata eva ciraprarUDhamapyartha kalpanAdoSabhIravo mAhatya dUSayanti giitaarthaaH| taduktaM dharmaratnaprakaraNe jaM ca Na suttehiM vihiyaM Naya paDisiddhaM jaNaMmi cirarUDhaM / / samaivigappiadosA taMpi Na dUsaMti giyatthA // tatazca mAdhyasthameva dharmaparIkSAyAM pradhAnaM kAraNamiti phalitam // 1 // etadeva Ahaso dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivaDamANaM / tassa parikkhAmUlaM majjhatthattaM ciya jiNuttaM // 2 // so dhammotti / yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNastasya parIkSA___ 2 sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave nipatantam / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam // 1 yazca na sUtravihitaM na ca pratiSiddhaM jane cirarUDham / / svamativikalpitadoSAstadapi na dUSayanti gItArthAH // . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM madhyasthatvameva jinoktam , ajJAtaviSaye mAdhyasthAdeva hi galitakutarkagrahANAM dharmavAdena tttvoplmbhprsiddheH| ...... nanu sadasadviSayaM mAdhyasthyaM pratikUlameva / .. ... taduktam" sunizcita matsariNo janasya na nAthamudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca smaanubndhaaH"|| iti kathaM tadbhavadbhiH parIkSAnukUlamucyate ? iti cet / satyam , sphuTAtizayazAliparaviprattiviSaya pakSadvayAnyataraniriNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi khAbhyupagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya tadanukUlatvAt // 2 // ___ atha madhyasthaH kIdRgbhavati ? iti tallakSaNamAha-- majjhatthoaaNissiyavavahArItassa hoi gunnpkkho| No kulagaNAiNissA iya vavahAraMmi supasiddhaM // 3 // madhyasthazcAnizritavyavahArI syAt, upalakSaNatvAdanupazritavyavahArI ca / tatra nizrA rAgaH, upazrA ca dveSa iti rAgadveSarahitazAstraprasiddhAbhAvyAnAbhAvyasAdhutvAsAdhutvAdiparIkSArUpavyavahArakArI tyarthaH / ata eva tasya madhyasthasya guNapakSo "guNA evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo bhavati, na tu kulagaNAdinizrA-nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchA inayA'sadbhUtaguNoddhAvanayA ca pksspaatruupaa| tathA kulagaNAdinA vitazasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhutaguNAcchAdanayA'pi copazrA'pi na bhavati ityapi draSTavyamityetad vyavahAragranthe suprasiddham , nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtre mahAprAyazcittopadezAt // 3 // itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniviSTasya pakSapAtavacanaM tanmadhyasthaiGgiIkaraNIyamityAha madhyasthavAnizritavyavahArI tasya bhavati gunnpkssH| no kulagaNAdinizrA iti vyavahAre suprasiddham // 3 // * ' viSaye ' iti kpustke| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tullevi teNa dose pakkhaviseseNa jA visesutti| sA Nissiyatti su-tuttipaNaM taM viti mjjhtthaa||4|| .tullevitti / tena-madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena tulye'pyusUtrabhASaNAdike doSe sati pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH - 'khapakSapatitasya yathAchandasyAparamArgAzrayaNAbhAvAnna tathAvidhadoSaH, parapakSapatitasya tUnmArgAzrayaNAniyamenAnantasaMsAritvam' iti,sA vizeSoktirnizritA pakSapAtagabha'tiH tAM sUtrottIrNAma gamabAdhitAM bruSate mdhysthaaH| Agame hyavizeSeNaivAnyathAvAdinAsanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'yaM vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsvabhASiNo'nantasaMsAritvaniyamo na tu svapakSapatitasya yathAchandAderiti // 4 // / nanvastyayaM vizeSo yatparaparAgatasyotsUtrabhASiNo 'vayameva jainA anye tu jainAbhAsAH' ityevaM tIrthoccheDAbhiprAyeNa pravartamAnasya sanmArganAzakatvAnniyamenAntasaMsAritvam , svapakSagatasya tu vyavahArato mArga. patitasya nAyamabhiprAyaH saMbhavati, tatkAraNasya jainapravacanapratipazabhUtAparamArmasyAGgIkArasyAbhAvAd ityata Ahatitthuccheo vva mao su-tuccheovi haMdi ummggo| saMsAro a aNaMto bhayaNijo tattha bhAvavasA // 5 // titthuccheotti / tIrthoccheda iva sUtrocchedo'pi 'haMdi' ityupadarzane unmArga eva mtH| tathA conmArgapatitAnAmutsUtrabhASaNaM yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mataM tadotsUtrAcaraNamarUpaNapravaNAnAM vyavahArato mArgapatitAnAM yathAchandAdInAmutsUtrabhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva syAd, viruddhamArgAzraNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi mArgocchedakAraNasyAvizeSAt , tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna eva / 4 tulye'pi tena doSe pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH / sA nizriteti sUtrottIrNA tAM bruvate madhyasthAH // tIrthoccheda iva mataH sUtrocchedo'pi haMdi unmaargH| . saMsArazcAnanto bhajanIyastatra bhAvavazAda // 5 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAGgajanIyaH, adhyavasAyavizeSa pratItya saMkhyAtAnantabhedabhinnasya tasyAhaMdAdyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAt / tathA ca mahAnizIthasUtram . " 'jeNaM titthakarAdIgaM mahatiM AsAyaNaM kuA, se NaM ajjhaksAyaM paDDuca jAva NaM aNaMtasaMsAriattaNaM lbhijtti"| itthaM cotsUtrabhASiNAMniyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH praastH| kiM ca kAlIdevIpramukhANAM SaSThAGge "aMhAchaMdA ahAchaMdavihAriMgIuci" pAThena yayAcchandatvabhaNanAdutsUtrabhASitvaM siddham / " ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva paNNavemANo / eso u ahAchaMdo icchAchaMdutti egaThA // " ityAvazyakaniyuktivacanAt tAsAM caikAktAratvaM prasiddhamiti nAyaM niyamo yuktH| yatanmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM niyamenAntasaMsAraH, pratisamayaM tIrthocchedAbhiprAyeNa saamyaat| yathAchandastu kvacidaMzenAbhogAdevottUtrabhASI sthAt, tasthAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgamasvarUpApariNateH, na ca tasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH, tIrthocchedAbhiprAyahetukasyaiva tsyaanntsNsaarhetutvaadiaate| tadasaMbaddham , etAdRzaniyamAbhAvAda / nAnmArgapatitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva, saralapariNAmAnAmapi keSAMciddarzanAd / na ca yathAchandA. dayo'nAbhogAdevotsUtrabhASiNaH, jAnatAmapi teSAM bahUnAM suvihita. sAdhusamAcArapadveSadarzanAt / yastvAha-yathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthatvabhavanahetUnAmiva nAnAtvenAgame bhaNitatvAd yathAchandamAtrasyotsUtrabhASitvaniyamo'pramANikai(ka?) iti / tadaramaNIyam , Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niyatavyavasthApradarzanAt / 1 yena tIrthakarAdInAM mahatImAzAtanAM kuryAt ,syAdhyavasAyaM pratItya yAva danantasaMsAritva labheta // 2 yathAchandA yathAchandavihAriNI tviti // 3 utsUtramAcaran utsUtraM caiva prajJApayan / / eSa tu yathAcchanha icchAchanda ityekAoM // . . . . . . . . pAta Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taduktaM vyavahArabhASye- ..... ahAchaMdassa parUvaNa ussuttA duviha hoi NAyavvA / caraNesu gaIsu jA, tattha caraNe imA hoi // 1 // praDilehaNi-muhapottiya-rayaharaNa-nisija-pAyamattae paTTe / paDalAI cola uNNAdasiA paDilehaNApottaM // 2 // daMtachinnamalitaM hariyahiya majaNA yaNaM ta (chatra) ssa / aNuvAi aNaNuvAIparUva caraNe gatIsupi // 3 // aNuvAiti najai juttIpaDiyaM khu bhAsae eso / jaM puNa suttAveyaM taM hoi aNANuvAiti // sAgAriAipaliyaMka-NisijAsevaNAya gihipatte / NiggathiceThaNAi paDiseho mAsakappassa // cAre veraje vA paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / suNNe akkapie a aNAuMche ya saMbhoge / kiMvA akappieNaM gahiyaM phAsupi hoi u abhoja / anAuMchaM ko vA hoi guNo koppae gahie / paMcamahavvayadhArI samaNA savvevi kiM Na bhujati / isa caraNavitathavAdI itto vucchaM giisuNtu|| yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA dvividhA bhavati jJAtavyA / caraNeSu gatiSu yA tatra caraNe iyaM bhavati // 1 // pratilekhanI-mukhapotikA rajoharaNa-niSadyA pAtramAtrake paTTe / paTalAni cola(paTTaH) UrNAdazA pratilekhanApotaM // 2 // dantacchinnamaliptaM haritasthita mArjanA cAchannasya / anupAtyanupAtiprarUpaNaM caraNe gatipvapi // 3 // anupAtIti jJAyate yuktipatitaM khalu bhASate eSaH / yatpunaH sUtrApetaM tad bhavati ananupAtIti // sAgArikAdiparyaGkaniSadyAsevanA ca gRhipAtre / nirgranthIsthAnAdi pratiSedho mAsakalpasya // cAre vairAjye vA prathamasamavasaraNe tathA nityeSu / zUnye akalpike cAjJAtonche ca saMbhoge // kiMvadakAlpikena gRhItaprAsukamapi bhavati tvabhojyam / ajJAtoJchaM ko vA bhavati guNo kalpikena gRhAte // pacamahAvratadhAriNo zramaNAH sarve'pi kiM na bhuJjate / iti caraNavitathavAdI ito yasye gati tu .. . Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetaM gao aDavi iko saMciThae tahiM ceva / titthayaro puNa piyaro khetaM puNa bhAvao siddhiti // etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArthaH-aha chaMdassatti / yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA-sUtrAduttIrNA dvividhA bhavati jJAtavyA / tadyathA-caraNeSu caraNaviSayA, gatiSu gativiSayA // 1 // . tatra yA caraNe caragaviSayA sA iyaM vakSyamANA bhavati, tAmevAha-paDilehaNitti / mukhapotikA mukhavatrikA saiva pratilekhinI pAtrapratyupekSikA pAtrake sarikA, ki dvayoH parigraheNa ? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAyabhAjanobhaya pratyupekSaNakAryanirvAheNAparavaiphalyAt / tathA ryhrnnnnisijjtti| kiM rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM kartavyam ? ekaiva niSadyA'stu / pAyamattaetti / yadeva pAtraM tadeva mAtraka kriyatAm , mAtrakaM vA pAtraM kriyatAm , kiM iyoH parigraheNa ? ekenaivaanykaarynissptteH| bhaNitaM ca--" yo bhikSustaruNo balavAn sa ekaM pAtraM gRhNIyAd" iti / tathA paTTaetti / ya eva colapaTTakaH sa eva rAtrau saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAm , kiM pRthaguttarapaTTagraheNa ? / tathA paDalAI gholatti / paTalAni kimiti pRthaga dhriyete (yante ?), colapaTTaka eva bhikSArtha hiNDamAnena dviguNastriguNo vA kRtvA paTalasthAne vA nivezyatAm / uNNAdasi. yatti / rajoharaNasya dazAH kimityUrNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm , tA garNamayIbhyo mudutarA bhavanti / paDilehaNApottaMti / pratilekhanAvelAyAmakaM potaM prastArya tasyoparisamasta vastramatyupekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAdahiH pratyupekSaNIyam , evaM hi mahatI jIvadayA kRtA bhavatIti // 2 // daMtachinnamiti / hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantai chettavyAH na nakharadanena / nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittNti| pAtramaliptaM kartavyam , lepe bahu doSasaMbhavAnna pAtraM lepanIyamiti bhAvaH / hariyaThiyatti / hAretapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam , tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamajaNA yachannassatti / yadi channe jIvadayAnimittaM pramArjanA kriyate tato bahiramacchanne kriyatAm , dayApari kSetraM gato'TavImekaH satiSThate ttraiv| ... tIrthakaraH punaH pitA kSetra punaH bhAvataH siddhiriti // .. .. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAmAvizeSAt / IdagI yathA chandasya prarUpamA carageSu matiSu cAnupAtiyanapAtinI ca bhavati / anupAtinyananupAtinyoH svarUpamAha--aguvAiti / yad bhASamANaH sa yathA chando jJAyate, yathA khu nizcitaM yuktititaM yuktisaMgatamaya bhASate tadanupAtiprarUpaNam / yathA-yaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhAgyamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tadbhavatyananupAti / yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti, SaTpadikApatanasaMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthatibhAsApekSayA'nupAtIni, mItArthavatibhAsApekSayA tvananupAtInIti // 4 // idaM cAnyarAtmarUpaNam -sAgAriyAitti / sAgarikaH zayyAtarastadviSaye brUte-zayyAtarapiNDagrahaNe nAsti doSaH, pratyuta zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizadAtsthApanAkuleSvapi pravizato nAsti doSaH, pratyuta bhikSAzuddhirityAdi grAmam / palikatti / paryAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko pi doSaH, matyuta bhUmAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nisenAsevaNatti / gRhiniSadyAyAM na doSaH, pratyuta dharmazravaNena lAbha iti / gihipatteti / gRhimAtrake bhojanaM kasmAna kriyate ? nAtra doSa, pratyuta sudarapAgopabhogAtyavacanAnupaghAtalakSaNo'nyapAgabhArAvahanalakSaNazca guNa iti / niggaMthice?NAitti / nirgranthInAmupAzraye ca sthAnAdau ko doSaH 1 yatra tA sthitena zubhaM manaH pravartavyam , taca svAyattamiti / tathA mAsakalpasya pratiSedhastena kriyate, yadi doSo na vidyate, tadA parata.'la kA stheyamiti // 5 // cAreti / cArazcaraNaM mamanamityarthastadviSaye brUte-vRSTayabhAve caturmAsakamadhye'pi gacchatA ko doSa iti / tathA verajje yatti / vairAjye'pi brUte-sAdhavo vihAraM kurvantu, parityaktaM hi taiH zarIram , soDhavyAH khalu sAdhubhirupasargA iti / paDhamasamosaraNaMti / prathamasamavasaraNaM varSAkAlastA brUte-kimiti prathamasamavasaraNe zuddhaM vastrAdi na grAhyam ? dvitIyasamavasaraNe'pi hudgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, 'tatko vizeSaH 1 iti / taha Niiesutti / tathA nityeSu nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta prabhUtasUtrAdigrahaNalakSaNo guNa iti / tathA sutratti / ya gupakaraNaM na kenApi hriyate tataH zUnyAyAM vasatau ko doSaH / akappiye atti / akalpiko'gItArthastadviSaye brUte-akalpikenAnItamajJAtoJcha kiM na bhujyate ?, tasyAjJAtocchatayA vizeSato. paribhogArhasvAt / saMbhoetti / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMmoge brUte--sarve'pipaJcamahAvratadhAritvena sAdhayaH sAMbhogakA iti / akappieAtti / viziSya vivRNoti kiM vtti| vita-kena prakAreNAkalpikenAgItArthena gRhItaM prAsukamajJAtoJchamapi abhojyamaparibhoktavyaM bhavati / ko vA kalpikena ( atra gAthAyAM sAmI tRtIyArthe ) gRhIte guNo bhakA ? naiva kazcid, ubhayatrApi zubhavizegAda / saMmoetti vyAcaSTe-paMcamaha vayapAritti / paJcamahAvratadhAriNaH sarve zramagAH kiM naikatra bhuJjate ? yadeke sAMbhogikA Apare asAMbhogikA kriyante izi! ityevamupadarzitaprakAregAnAlocitaguNadoSo yathAchandazvaraNaviSaye vitthvaadii|| ata UcaM tu ganinu vitathavAdinaM vakSyAmiravattagao yatti / sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-ego gAhAvaI / lasla tiNNi puttA / te samevi khitakammovajISiNo piyareNa khittakamme jiocyA / tatthego jahANana kareha / ego aDaSi gao desaM deseNa hiMDaitti / ego jibhiuM devakulAdisu acchati / kAlaMtareva siMdhiyA mao / tehiM sannAH pitisatiyaM tikAuM samaM vibhataM / tAroM jaM ekeNaM upaJjiaM taM savvasiM sAmanaM jaay| evaM anhaM diyA titthayo tassaMti uvadeseNaM soSi samaNA kAyAko kucaMti / amhe Na karemo / je tujhehiM kayaM taM ahaM sAmannaM / jahA tuma loga sukulapaJcAyAti siddhiM vA gacchaha tahA anhevi griussaamotti"| ema gAthAbhAvArthaH / akSarayojanikA tviyam--ekaH putraH kSetraM gtH| eko'TavI dezAntareSu paritramatItyarthaH / apara ekantatraiva satiSThate / pitari jalate dhanaM sarveSAmapi samAnam / evamamApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH, kSetra kSetrapAlaM dhanaM punabhovataH paramArthataH siddhistAM yUyamiva yuSmadupArjanena vayamapi gamidhAma iti / tadevaM yathAchaMdasthApyutjUnaprarUpaNAvyavasthAdazahAkathamevamarvAgahazAmiNIyate-yaduta mAgaMpatitasya yathAchandasya lidanAmogA 1 eko gAthApAteH / tasya trayaH putrAH / te sarva'pi kSetramApanIvinaH pitrA kSetramANe niyojitAH / tatrako yathA''kSaptaM karoti / kodayAM gato dezadezAntareSu samati / eko jimitvA devakulAdiSvAste / kAlAntareNa teSAM pitA mRtaH / taiH sarvamapi pitRlatkaM zakRtya samaM vibhaktam / teSAM yadekenopAjataM tatsarveSAM sAmAnya jAtam / evamasmAkaM pitA tIrthakaraH, tasyetyupadezena sarve'pi zramaNAH kAyaklezaM kubAnta / vayaM na kurmaH / yad yuSmAbhiH kRtaM tadasmAkaM sAmAnyam / yathA yUyaM devalokaM mukulapratyAvApti siddhaM vA gacchata vethA bayamA gamipyAma haate| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devotsUtra bhASaNam, tacca nAnantasaMsArakAraNam, unmArgapatitAnAM tu sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthocchedAbhiprAyamUlatvAditi, sAdhvAcArocchedAbhiprAyasya yathAchande'pya vizeSAt / atha- ummagmaggasaMpaAiNa sAhUga goamAtUgaM ( 2 ) / saMsArI a aNaMto hoi ya samaggagAsINaM // " 66 iti gacchAcAraprakIrNakavacanabalAdunmArgapatitAnAM nivAnAmananta eva saMsAro jJAyate na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi ced / unmArgapatito nihava eveti kathamuddezyanirNayaH ? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavacchedasya kartumazakyatvAt, guNabhedAdineva kriyAdiviparyAsamUlakadAlambanatrarUpaNa vA'pyunmArgabha vanAvizeSAd / na hi ' mArgapatita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmArgagAmI / , atha yathAchandAdInAmapyunmArgagAmitvamiSyate eva, na tvantasaMsAraniyamaH, taniyamAbhidhAyakavacane unmArgasaMprasthitapadena tIrthacchedAbhiprAyayata evaM grahaNAditi ced / aho kiMciDapUrvayuktikauzalam ! yaduktavacanavalAttIrthacchedAbhiprAyayatAM nivAnAmanantasaMsAraniyamasiddhI padavizeSatAtparyagrahaH tasmiMzca sati tatsiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase / saMpradAyAdIdRzo'rthI gRhIta iti na doSa iti ved / na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nihRvAnAmapi saMkhyAtAdibhedabhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd, unmArgasaMprasthitAnAM tIvrAdhyaSasAyAnAmeva grahaNe . bAhulyAbhiprAyeNa vyAkhyAne doSAbhAvAd | na cedevaM tadA ' vayameva sRSTisthityAdikAriNaH' ityA putsUtra bhASiNo'navacchinnamithyAtva saMtAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrasya jIvasyApyanantasaMsArotpattiH prasajyeta / na caitadazAstrIyaM vacanam, triSaSTIyanemicaritre'pyevamuktatvAt / tathAhi " unmArgamArgasaMprasthitAnAM sAdhUnAM ...... ( ? ) / saMsArazcAnanto bhavati svamArganAzinAm // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pratipadya tathA rAmo jagAma maratAvanau / tathaiva kRtvA te rUpe darzayAmAsa sarvataH / / evamUce ca bho lokAH ! kRtvA nau pratimAH shubhaaH| prakRSTadevatAbuddhayA yUrya pUjayatAdarAt // vayameva yataH sRssttisthitisNhaarkaarinnH| vayaM diva ihAyAmo yAmazca svecchayA divam // nirmitA dvArakA'smAbhiH saMhRtA ca yiyAsubhiH / kartA hartA ca nAnyo'sti svargadA vayameva c| evaM tasya girA lokaH sarvo grAmapurAdiSu / pratimAH kRSNahalinoH kAraMkAramapUjayat // pratimArcanakaNAM mahAntamudayaM dadau / sa surastena sarvatra tadbhakto'bhUjano'khilaH // " iti // 6 // nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyatam , niyatotsUtraM ca nivatvakAraNam , ata evAparAparotsUtrabhASiNAM yathAchandatvameva, niyatotsUtrabhASiNAM ca nivatvameva / taduktamutsU. prazandakuddAlakRtA- "tasmAdaniyatotsUtraM yathAchandatvageSu / na tadavasthitakotsUtraM nihnavatvamupasthitam // " iti etadeva ca niyamato'nantasaMsArakAraNam / ata eva yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena svoktavacanaM sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati, na punarutsnabhayena tyajati sa yunmArgapatita ibAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt , tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nihnavasyevAsadAgrahavattvAd ityasmanmatamityAzaGkAyAmAha-- NiyaussuttaNimittA saMsArANaMtayA Na suttuttaa| ajjhavasAyANugao bhinno ciya kAraNaM tIse // 6 // niyatotsUtranimittA saMsAganantatA na suutroktaa| adhyavasAyAnugato Tina eya kAraNaM tasyAH // 6 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Niyauttatti / niyatotsUtraM nimittaM yasyAM sA tathA saMsArA" navatA na sUtroktA, niyatotsUtraM vinA'pi maithunaprati sevAmArgasamAcaraNa -tadvandanAdinA'pyanantasaMsArArjanena vyabhicArAt / na co tsUtrabhASaNajanye'nantasaMsArAjane niyatotsUtra bhASaNasyaiva hetutvAnna doSaH, tAdRzakAryakAraNabhAvayodhaka niyata sUtrAnupalambhAd / ussuttabhAsagANaM bohINAso aNaMtasaMsAro "-- 46 ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kAryakAraNabhAvagrAhakatvAd / uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ced, naitadevam, tathA sati yathAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya tvadabhiprAyeNA parAparabhAvena gRhItayuktotsUtrasya niyatotsRtrabhASitvAbhAvAt / tathA ca 1. " savvaSpavayaNasAraM mUlaM saMsAradukkhamukkhassa / saMmattaM mailittA te duggaivaDayA huMti // " ityAdibhASyavacanavirodhaH / atha yathAchandasyApi yasyAnantasaMsArAjanaM tasya kliSTAdhyavasAyavizeSAdeva, unmArgapatitasya mihravasya tu niyatotsUtra bhASaNAdeveti na doSa iti ced / naM, evaM satyaniyata hetukatvaprasaGgAd / aniyatahetukatvaM nAmeti vyaktamAkare / tathA ca vipratipanna unmArgastho'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd ityatrAprayojakatvam, kiM tarhi anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityAha-tasyAH saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMjJitaH kevalinA, kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahA dezAsvAtantryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam, vyavahArAdezAcca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatvaM vA / zabdamAtrAnugatatIvrAdhyavasAyasahakRtAyAtatpUrvIkAyA vA pApakriyAyA anantasaMsArahetutvavyavahArAt / sa ca ..utsUtrabhASakAnAM bodhinAzo'nantasaMsAraH // sarvapravacanasAraM mUlaM saMsAraduHkhamokSasya / samyaktvaM malinayitvA te durgativarddhakA bhavanti - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 tIvradhyavasAya AbhogayatAmanAbhogavatAM vA zAsanamAlinyanimittapravRttimatAM raudrAnubandhAnAM syAd, anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRta mahA mithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakaprakaraNe " yaH zAsanasya mAlinye'nabhogenApi vartate / sa tanmithyAtva hetutvAdanyeSAM prANinAM dhruvam // banAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnartha nibandhanam // " zAsanamAlinyanimittapravRtizca nihavAnAmiva yathAchandAdInAmapyaviziSTeti ko'yaM pakSapAtaH ? yaduta nihavAnAmanantasaMsAraniyama evaM yathAchandAdInAM tvaniyama iti / anAbhogenApi viSayavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd, aniyatotsUtrabhASaNasya nizaGkatA'bhivyaJjakatayA sutarAM tathAbhAvAt / yathA yAbhogenotsUtrabhASiNAM rAgadveSotkarSAdatisaMklezastathA bhogenotsUtra bhASiNa: madhyaprajJApanIyAnAM mohotka padayaM bhavannanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazuddhirapyapramANam, mArgAnanusAritvAt / taduktamaSTakaprakaraNe " bhAvazuddhirapi jJeyA yeSA mArgAnusAriMgI / prajJApanA priyA'yarthaM na punaH svAgrahAtmikA // rAgo deva mohana bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSasya tatrataH / / tathotkRSTe jagatyasmin zuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpanirmitaM nArthavad bhavediti // kiM ca- pArzvasthAdInAM niyatotsUtramapyuyuktavihAriNAmapavAdalakSaNaM dvItIyabAlatAniyAmakamastyeva / yadAcArasUtram " sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiyA mandassa bAyA NiaTTamANA vege AyAragoyaramAikkhati nANabhaTThA daMsaNalUsiNoti // 19 1 zIlavanta upazAntA saMkhyayA (jJAnena) rIyamAnA (parAkramamANAH) 'azIlAH' anuvadato dvitIyA mandasya bAlatA, nivartamAnA vA eke AvAragocaramAcakSatejJAnabhraSTA darzanalUSeiNa iti / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadRttiyathA---zIlamaSTAdazazIlAsahasrasaMkhyam , yadi vA mahAvratasamAna dhAna pazcendriyajayaH kAyanigrahastrigutiguptatA cetyetacchIla vidyate yeSAM te shiilvntH| tathopazAntAH, kaSAyopazamAd / atra zIlavadrahaNenaiva gatArthatvAd ' upazAntAH' ityetadvizeSaNaM kaSAyanigraha sAdhAnyakhyApanArtham / samyak khyApyate prakAzyate'nayeti saMkhyA-jJA, layA rIyamANAH-saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH / kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete ' ityevamanuvadato anu pathAd vadato' pavadataH, anyena vA mithyAdRSTyAdinA 'kuzIlAH' ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAdoditIyaiSA mandasyAjJasya bAlatA-mUrkhatA / ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH, punaraparAnu yuktavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA vAlatA / yadi vA 'zIlavantA ete, upazAntA vA' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAtsvato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyuriti etadarzayitumAha-NiahamANA ityAdi / eke kadiyAsaMyamAbhivartanAnA liGgAdvA vAzabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate / vayaM tu kartumasahiSNavaH, AcArastvevaMbhUtaH' ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punarvadanti evaMbhUta eva AcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHpanAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasara iti / uktaM hi "nAtyAyataM na zithilaM yathA yuJjIta saarthiH| tathA bhadraM vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH // " api ca--- "jo jattha hoi bhaggo ogAsa so paraM avidNto| _ gaMtuM tattha vayaMto imaM pahANaMti ghosei // " ityAdi / ___.. kiMbhUtAH punaH ? etadeva smrthyeyurityaah-naannbhtttthaa| sadasadviveko jJAnaM tasmAddhaSTA jnyaanbhrssttaaH| tathA dNsnnluusinnotti| samyagdarzanavidhvaMsino sadanuSThAnena svato vinaSTAH, aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAcyAvayantIti // __ yo yatra bhavati bhagno'vakAzaM sa paramavindan / gantuM tatra vajan idaM pradhAnamiti ghossytiH|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - nathA ca saMvignapAkSikAtiriktasya pAvasthAderapi dvitIyabAlatA, niyAmakaniyatotsUtrasadbhAvAt , tasyAnantasaMsAraniyamAnnilavasyApi tadaniyama eva, bhavabhedasya bhAvabhedaniyatatvAditi pratipattavyam // nanu karma tAvadutkarSato'pyasaMkhyeyakAlasthitikameva ba-yane, tatkathaM totrAdhyavasAyavatAmapyutsUtrabhASiNAmanantasaMsAritvaM syAd ? ityAzaGkAyAmAhakamya bandhai pAvaM jo khalu aguvrytivvprinnaamo| asuhANubandhajogA aNaMtasaMsAriA tassa // 7 // kammati / karma badhnAti pApaM yaH svalvanuparatatIvrapariNAmaH-- avicchinnatathAvidhasaMkliSTAdhyabasAyaH svecchAnurodhAnniyatAtravapravRtto vAniyatAtravapravRtto vA niyatotsUtrabhASI vAniyatotsUtrabhASI vA'prAptAnuzayastasyAzubhAnAM jJAnAvaraNIyAdipApaprakRtInAmanubandhasyottaravRddhirUpasya badhyamAnaprakRtiSu tajananazaktirUpasya vA yogAtsaMbandhAdanantasaMsAritA bhavati / granthibhedAtprAgapyanannasaMsArArjane'zubhAnubandhasyaiva hetutvAtprAptasamyagdarzanAnAmapi pratipAtena tata evAnantasaMsArasaMbhavAt / taduktamupadezapade " 'gaMThIi Arao vihu asaI baMdho Na annahA hoi / tAe so vi hu evaM Neo asuhANubandhotti // " / tatazca bandhamAtrAnnAnantasaMsAritA, kintvanubandhAditi sthitam / ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare yA''locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnnAnantasaMsAritA, kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe tanniHzeSatAM yAvatprAyazcica- . pratipacireva na syAd , adhyavasAyavizeSAd / niyatopakramaNIyasvabhAva karma badhnAti pApaM yo khlvnuprttiivrprinnaamH| .. azubhAnuvandhayogAdanantasaMsAritA tasya // 7 // granyerArato'pi khalu asakRd bandho nAnyathA bhavati / tasyAH so'pi khalvevaM zeyo'zubhAnubandha iti / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabandhe ceha janmani janmAntare ghA prAyazcittamatipattiH syAt / ata eka janAliziSyAdInAM bhagavatsamIpatrugatAnAMtadbhava ekatsUtramAraNaprAyazcityatipattiH / kAlIprabhRtIna ca " tasta ThANassa aNAloiapaDikaMtara kAlamAse kAlaM kicA." halAdivacanAd tadbhavAnAlocitapArthasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara eva prAyazcittapratipattiH / "kAlINaM bhaMte devI tAo devalogAo amaMtaraM ubAhitA kAhi macchihiti ? kAI ukvajihiti ? / goyanA ! mahAvidehanAse simjhihiti // " ityAdivacanAtAsAM bhavAnlara eva pUrvabhavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittaNanAt " sajA bi hu pancajjA pAyacittaM bhavaMtarakaDAgaM kammANaM " ityAdipUrvAcAryadhacatrAtmAjyAyA eva bhavAntarakRtakameprAyAzcattarUpatvAd / etena kRtasya pApasya prAyazcittaprattipattistasminneva bhave bhavati na punaH janmAntare'pi' iti vadan tatra " jAvAu sAvasesa" ityAdisaMmatimudbhAvayan vyaktAmasaMlamakatAmanavagacchannirasto yodhyH| atha pUrvabhavakRtapApaparijJAnAbhAvAtkutastadAlocanam ? kutastarAM ca tahamAyazcitam ? iti cet , na, etadbhavakRtAnAmapi vismRtAnAmika pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyazcitasaMbhavAt , ata eva mithyAtva hiMsAdeH pArabhavikasyApi nindAgaha dikam / . " ihamaviyamanamAviyaM micchattapavattaNaM jamahigaraNaM / biNapavayaNapaDikuTu duI garihAni taM pAvaM / / " " ihaM bhave anemu vA bhavaggahaNesu pANAivAo kao yA kArAvio vA kIraMto vA parehiM sapaNugAo taM niMdAni garihAmi" 1 tasya sthAnakhAnAlovitApratikrAntA kAlamAse kAlaM kRtvA0 / 2 kAlo bhagavan devo tasmAddevalokAdanantaramuddhRtya kasyAM (gatI) gamiSyati, kasyAmutpatsyate ? / gautama ! mahAvidehavarSe setsyatIti / / 3. sarvA'pi khalu pravajyA prAyazcittaM bhavAntarakRtAnAM dharmaNAm / 4 yAvattu avazeSam / ihabhAvikamAyabhavikaM mithyAtvapravartanaM yadadhikaraNam / jinapravacanaprAtakuSThaM duSThaM garhe. tatyApam // . 6 iha bhave anyeSu vA bhavagrahaNeSu prANAtipAta to vA kArito vA kriyamANo cA paraiH samanulAtastaM nindAmi garne / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ityAdi catuHzaraNaprakIrNakapAkSikasUtrAdAvuktam / pApapratighAtaguNavIjAdhAna sUtre haribhadrasUribhirapyetadbhavasaMbandhi bhavAntarasaMbandhi yA pApaM yattatpadAbhyAM parAmRzya midhyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi errears a eesiM garihAmi dukaDaM / toi arahaMtesu vA siddhesu vA Ayarisu cA uSajjhAesu vA sAhusu vA sAhusu vA annesu vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu vA baMdhUsu vA mittesu vA uSayArIsu vA oheNa vA jIvesu maggaTTiesa amaggaTTiesa maggasAhaNesu amaggasAhaNesu jaM kiMci vitahamAyariaM aNAyariavvaM aNicchiannaM pAvaM pASANubaMdha sudumaM bA bAvaraM vA maNeNaM vAyAe kAraNaM vA kathaM vA kArAvi bA aNumoiaM vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA ittha vA jamme jammAMtaresu vA garahiyameyaM sukkaDameyaM ujjhiyavvameaM viyANiaM mae kallANamittaguru bhagavaMtapaNAo ' evameaM' ti roiaM saddhAe arahaMtasiddhasamakhaM garahAmi ahamiNaM dukkaDamea ujjhiyacvameaM ittha micchA mi dukkaDaM / etadvyAkhyA --- yathA catuH zaraNagamanAnantaraM duSkRtagarhoktA, tAmAhazaraNamupagatazca sameteSAmahadAdInAM garhe duSkRtam / kiMviziSTam ? ityAhajaNaM arahaMtesu vA ityAdi / arhadAdiviSayamoghena vA jIveSu mArgasthiteSu - samyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu - etadviparIteSu mArgasAdhaneSu - pustakAdiSu, amArgasAdhaneSu - khaGgAdiSu, yatkicidvitathamAcaritam - avidhiparibhogAdi, anAcaritavyaM kriyayA, aneSTavyaM manasA pApam ; pApakAraNatvena pApAnubandhi, tathA 1 zaraNamupagatazca eteSAM garhe duSkRtaM yad / 2 arhatsu vA siddheSu vA AcAryeSu vA upAdhyAyeSu vA sAdhuSu vA sAdhvISu vA anyeSu vA dharmasthAneSu mAnanIyeSu pUjanIyeSu tathA mAtRSu vA pitRSu vA dhuSu vA mitreSu vA upakAriSu vA ogheNa vA jIveSu mArgasthiteSu amArgasthiteSu mArgasAdhaneSu amArgasAdhaneSu yaskiMcidvitathamAcaritam anAcaritavyam anevyaM pApaM pApAnubandhi sUkSmaM vA bAdaraM vA manasA vAcA kAyeNa vA kRtaM vA kAritaM vA'moditaM vA rAgeNa vA dveSeNa vA moheNa vA atra vA janmani janmAstareSu SA garhitametad duSkRtametad ujjhitavyametad, vijJAtaM mayA kalyANamitraguru-bhagavadUbecanAd 'evametediti rocitaM zraddhayA, arhatsiddhasamakSaM garhe / ahamidaM sukRtametad ujjhitadhyametad atra midhyA me duSkRtam / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vipAkabhAvena garhitametad kutsA''spadam duSkRtametad dharmabAhyatvena, ujjhitavyatad yatayA, vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAd, 'evametad' iti rocitaM zraddhayA-tathAvidhakSayopazamajayA, arhatsiddhasamakSaM garhe katham ? ityAhaduSkRtametad, ujjhitavyametad / atra vyatikare 'micchAmi dukkarDa' vAratrayaM pAThaH / atha hiMsAdikasya pApasya pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH sthAt, na tUtsUtra bhASaNajanitasya, utsUtra bhASiNo nihnavasya kriyAbalAddevakilyiSikatvaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena durlabhaghoSitvabhaNanAd / yadAgamaH laDUNa vi devattaM vavanno devakibbise / tatthavi se na yANai kiM me kiccA imaM phalaM // tattovi se caittA NaM labbhihI elamUagaM / NaragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudulahA // etattiryathA - lakSNavitti / labdhvA'pi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devakilbiSanikAye, tatrApyasau na jAnAti vizuddhAdhyasAyAbhAvAt kiM mama kRtvedaM phalaM kilbiSikadevatvamiti / asya doSAntaramAha-tattovitti / tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate eDamUkatAm - ajabhavAnukAri manuSyatvam, tathA naraH tiryagyoniM vA pAramparyeNa lapsyate / bodhiryatra sudurlabhA - sakalasaMpattinibandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / ( ? prApnotyeDamUkatAm' iti vAcye asakRdbhadaprAptikhyApanArtha lapsyate' iti bhaviSyatkAlanirdeza itiM ced, maivam, nahi tatra niva evAdhikRtaH kintu tapaH stenAdiH " tevateNe vayateNe " ityAdi pUrvagAthaikavAkyatvAttasyApyutkRSTaphalapradarzanametad na tu sarvatra sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / kiM caivam " labdhvA'pi devatvaM upapanno devakilviSike / tatrApi sa na jAnAti kiM mama kRtvedaM phalam // tato'pi sa cyutvA lapsyate eDamUkatAm / narakaM tiryagyoniM vA yoniryatra sudurlabhA // 2 tapaH steno vratastenaH / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " iti se parassa aTTAe karAI kammAI vAle pakuvvamANe taNa dukkheNa mUDhe viSpariyAsamuvei" ityAcArAGgavacanAtkarANi karmANi parasyArthAya kurvato hitAhitavuddhayAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi bhavAntare prAyazcittAnupapattireva syAt / atha sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyasAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatvAvizeSAtkasyacitkadAcidviparyAsanivRttyaivAnubandhanivRttehiMsAdiprAyazcittopapattiriti cet , tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam / na caivamutsUtrabhASaNAdanantasaMsArAniyamanAttato bhayAnupapattiriti zaGkanIyam , ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAderivotsUtrAdAstikasya bhyopptteH| AstikyaM hyasatpravRttibhayanimittamiti dig| anantasaMsAritA'zubhAnubandhayogAdityuktam, athAzubhAnubandhasya kiM mUlam ? ke ca tadbhedAH ? ityAhatAmUlaM micchattaM abhiggahiAi taM ca paMcavihaM / bhavANamabhavvANaM AbhiggahiaM vaNAbhogo // 8 // tammUlaMti / tasyAnantasaMsArahetvazubhAnuSandhasya mUlaM mithyAtvam , utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAtvasahakRtAnAmeva taddhetutvAt , anyathA doSavyAmUDhatAjnupapatteH / tacAbhigrahikAdikaM paJcavidham AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikamanAbhogaM ceti paJcaprakAram / yadyapi jIvAdipadArtheSu tattvamiti nizcayAtmakasya samyaktvasya pratipakSabhUtaM mithyAtvaM dvividhameva paryavasyati-jIvAdayo na tattvamiti viparyAsAtmakaM jIvAdayastatvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhi tanmUlaM mithyAtvamabhigrahikAdi tacca paJcavidham / bhavyAnAm , abhavyAnAmAbhigrahikaM vA'nAbhogaH // 8 // 1 iti sa parasyArthAya krU ANi karmANi bAlaH prakurvan tena duHkhega mUDho viparyAsamupaiti / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamAtmakaM ca / tadAha vAcakamukhyaH - "anadhigamaviparyayau ca midhyAtvam iti, tathAspi 'dharme'dharmasaMjJA ' ityevamAdayo daza bhedA ivopAdhibhedAtpaJzcaite bhedAH zAstraprasiddhAH / tatrAbhigrahikam - anAkalitatattvasyAprajJApanIyatAprayojakasbasvAbhyupagatArthazraddhAnam / yathA bauddhasAMkhyAdInAM svasvadarzanaprakriyAvAdinAm / yadyapi vaitaNDiko na kimapi darzanamabhyupagacchati, tathA'pei tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArtha eva nibiDAgrahavattvAdAbhigrahnikatvamiti nAvyAptiH / ' anAkalitatattvasya ' iti vizeSaNAd yo jaina eva dharmavAdena parIkSApUrvaM tattvamAkalayya svAbhyupagatArthaM zraddhatte tatra nAtivyAptiH / yastu nAmnA jaino'pi svakulAcArevAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSitapakSapAtitvAyogAt / taduktaM haribhadrasUribhiH " pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH || " " iti / yazcAgItArtho gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitattva eva svAbhigatArthaM jainakriyAkadambakarUpaM zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaM nAprajJApanIyatAprayojakam, asadgrahazaktyabhAvAt, kintu guNavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratantryaprayojakamityaprajJApanIyatAprayojakatvavizeSaNAnna tatrAtivyAptiH / svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa zraddhAnamanAbhigrahikam / yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni ' iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizcayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinaikataranayArthanirddhAraNamyAzAstrArthatvAt / tadAha saMmatau siddhasenaH " " 'NiyayavayaNijjasaccA savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na divasamaovi bhayai sacce va alie va / / nijakavacanIyasattyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / tAn punarna dRSTasamayoM vibhajate satye vA alike vA // ( sammatitarphe nayakANDaH gA0 28 ) [ nijakavacanIye svAMze paricchedye satyAH samyagjJAnarUpAH sarva eva nayAH samAdayaH paravicAlane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 tathA'pi svasvasthAna viniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM sarvanayazraddhAnamastIti nAtivyAptiH / viduSo'pi svarasavAhi bhagavatpraNItazAstrabAdhitArthazraddhAnamAbhinivezikam / svasvazAstrabAdhitArthazraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyAptivAraNAya bhagavatpraNItatvaM zAstravizeSaNam / bhagavatpraNItazAstre bAdhitArthazraddhAnamiti saptamIgarbhasamAsAnnAtivyAptitAdavasthyam, tathA'pyanA bhogAtprajJApakadoSAdvA vitathazraddhAnavati samyagdaSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazraddhAnabhaNanAt / tathA coktamuttarAdhyayananiyuktI "" sammadiTTI jIvo uvaGkaM pavayaNaM tu sadahaha / "2 saddahai asambhAvaM aNAbhogA guruNiogA vA // ( karmapra . ) iti tadvAraNAya svarasavAhIti samyagvaktRvacanAnivarttanIyatvaM tadarthaH / anAbhogAdijanitaM mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAnaM tu samyagvaktRvacana nivarttanIyamiti na doSastathA'pi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvayAnyatarasya vastunaH zAstrabAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArthaM viduSo'pIti -- zAstratAtparyabAdhapratisaMdhAnavata ityarthaH / siddhasenAdayazca svasvAbhyupagatamarthaM zAstratAtparyabAdhaM pratisaMghAyApi pakSapAtena na pratipannavantaH, kintvavicchinnaprAvacanikaparamparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisaMdhAyeti na te'bhinivezinaH / goSThAmAhilAdayastu zAstratAtparyabAdhaM pratisaMdhAyaivAnyathA zraddhatte iti na doSaH / paraviSayonmUlane mohAH -- muhyantIti mohA mithyApratyayAH, paraviSayasyApi satyatvenonmUlayitumazakyatvAt tadabhAve svaviSayasyApyavyavasthiteH, matazca paraviSayasyAbhAve svaviSayasyApyasattvAt tatpratyayasya mithyAtvam / evaM tadvyatiriktaprA hakapramANasya cAbhAvAt tasmAttAneva nayAn punaH zabdasyAvadhAraNArthatvAt / neti pratiSedho vibhajanakriyAyAH / dRSTaH samayaH siddhAntavAcyamanaikAntAtmakaM vastutattvaM yena puMmA sa tathA san vibhajate satyetaratayA, svataraviSayamavadhArayamANo'pi tathA tanna vibhajate, api tvitaranayaviSayasavyapekSameva svanayAbhipretaM viSayaM satyamevAvadhArayatIti yAvat / ] samyagdRSTarjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddhatte / zraddhatte asadbhAvamanAbhogAd guruniyogAdvA // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhagavacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam / yA sarvANi darzanAni pramANaM kAnicidvA, idaM bhagavadvacanaM pramANaM navetyAdi / saMzayAnAM mithyAtvapradezodayaniSpannAnAM sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGkSIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktatvaM vizeSaNam / te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagavadvacanaprAmANyajJAna nivartanIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati " tameva sacca NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM " ityAdyAgamodita bhagavadvacanaprAmANyapuraskAreNa tadudvArasyaiva sAdhvAcAratvAt / yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivartate sA sAMzayika mithyAtvarUpA satyanAcArApAdikaiva / ata eva kAlAmohodayAdAkarSasiddhiH / sAkSAtparamparayA ca tattvApratipattiranAbhogam / yathaikendriyAdInAM tattvAtattvAnadhyavasAyavatAM mugdhalokAnAM ca / yadyapi mASatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttattvApratipattirasti, tathA'pi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatattvapratipattiH paramparayA teSvapi sattvAnna tatrAtivyAptiH / taccApratipattizcAtra saMzayanizcayasAdhAraNatattvajJAna sAmAnyAbhAva iti na sAMzayike'tivyAptiriti dikU / etacca paJcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati / abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAtve syAtAm, na tvanAbhigrahikAdIni trINi; anAbhigrahikasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatAnimittakatvAd, Abhinivezikasya vyApannadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakampapravRttinibandhanatvAd abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRtteH; ata eva bhavyAbhavyatvazaGkA'pi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAm - " abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAd iti // 8 // 19 nanvabhavyAnAmantastattva zUnyAnAmanAbhogaH sArvadiko bhavatu, AbhigrahikaM tu kathaM syAd ? iti bhrAntasyAzaGkAmapAkartumAbhigrahikabhedAnupadarzayati 1 tadeva satyaM niHzaGkaM yajinaiH praveditam / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Natthi Na Nico Na kuNai kayaM Na veie Nasthi NivANaM / Natthi mokkhovAo Abhimmahiassa cha viappA // 9 // Nasthitti / 1 nAstyevAtmA, 2 na nitya AtmA, 3 na kartA, 4 kRtaM na vedayati, 5 nAsti nirvANam , 6 nAsti mokSopAya ityAbhigrahikasya cArvAkAdidarzanapravartakasya parapakSanirAkaraNapravRttadravyAnuyogasArasaMmatyAdigranthaprasiddhAH paD vikalpAH, te ca sadAnAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahikasattve saMzaya iti bhaavH| / itthaM ca" lAIamicchataM puNa sarUvabheeNa huja caubhe / abhigahiamaNabhigahiaM saMsaiaM taha aNAbhogaM // tatthavi jamaNAbhogaM anvattaM sesagANi vattANi / / cattArivi jaM NiyamA saMtrINaM huMti bhavvANaM // " iti navInakalpanAM kurvan abhavyAnAM vyaktaM mithyAtvaM na bhavatyeveti vadan paryanuyojyaH / nanu bhoH kathamabhavyAnAM vyaktamithyAtvaM na bhavati ? , nAstyAtmetyAdimithyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM zrayante / tathA "abhavyAzritamithyAtve'nAdyantA sthitirbhaved / ___sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAntA punarmatA / - abhavyAnAzritya mithyAtve-sAmAnyena vyaktAvyaktamithyAtvaviSaye'nAdyantA sthitirbhavati / tathA saiva sthitivyajIvAnpunarAzrityAnAdisAntA matA / yadAha-- "micchattamabhavyANaM tamaNAimaNaMtayaM muNeyavyaM / bhavvANaM tu aNAisapaJjavasiyaM tu sammatte // " nAsti na nityo na karoti kRtaM na vedayati nAsti nirvANaM / nAsti mokSopAya Abhigrahikasya paD vikalpAH // laukikamithyAtvaM punaH svarUpabhedena bhavecaturbhedam / AbhigrahikamanAbhigrahikaM sAMzayika tathA'nAbhogam // tatrApi yadanAbhogamavyaktaM zeSakANi vyaktAni / catvAryapi yanniyamAt saMzinAM bhavanti bhavyAnAm // mithyAtvamabhavyAnAM tadanAdyanantakaM jJAtavyam / bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM tu samyaktve // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti guNasthAnakakramAroha sUtravRtyanusAreNAbhavyAnAM vyaktamapi mithyAtvaM bhavatItyApAtazA'pi vyaktameva pratIyate / api ca pAlakasaMgamakAdInAM prayacanAhatpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpAH zrUyante / kiM ca-mokSakAraNe dharme ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAnarUpaM mithyAtvamapi teSAM labdhyAcathaM gRhItapravrajyAnAM vyaktameva / yatpunarucyate-teSAM kadAciskulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva bhavatIti / tadAbhinivezavijammitam , zuddhayapratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame AbhigrahikAdisthale'pi tatprasaGgAda, bahirantarvyaktAvyaktopayogadyA. bhyupagamasya cApasiddhAntakalaGkadUSitatvAd / ___ atha yadekapudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyaJjakaM dharmadhiyA kriyArucinimittaM tanmithyAtvaM vyaktam / yaduktam" tesuvi ego puggalapariaho asiM huja saMsArI / tahabhavyattA tesi kesiMci hoi kiriyaruI // tIe kiriyAkaraNaM liMgaM puNa hoi dhammabuddhIe / kiriyAruINimittaM jaM vuttaM battamicchati // " .to'nyaccAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya kadApyekapudgalaparAyavizeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyaktaM mithyAtvamavasthitamiti ced, maivam , evaM sati caramapudgalaparAvartAtiriktapudgalaparAvartavartinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhogamithyAtvavyavasthitAvAbhimahikamithyAtvo. cchedaprasaGgAt / kiM ca-evamanAbhogamithyAtve vartamAnA jISA na mArgagAmino navonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyAtvasyAnAdimatvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpasvAda / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAlaM teSvapi eko pubalaparAvarto yeSAM bhavetsaMsAra / tathAbhabyatA teSAM keSAMcid bhaveniyAciH // tayA kriyAkaraNaM liGga punarbhavati dhrmbuddhyaa| kiyArucinimitaM yaduktaM vyakta mithyAtyamiti // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 vasannapi na mArgagAmI na vonmArgagAmIti vyapadizyate, kintu gRhAnnirgataH samIhitanagarAbhimukhaM gacchan mArgagAmI, anyathA tRnmArgagAmIti vyapadizyate / evaM tathA bhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyaiva mokSamArgatvAd / yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzanaM vA''zrayate tadonmArgagAmIti vyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSaM pratyunmArgabhUtatvAditi svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgala parAvartavartinaH zAkyAdayo'pi nonmArgagAmino syuriti, "kuppavayaNapAsaMDI savve ummaggapaDiyA" ityAdi pravacanavirodhaH / kiM ca evaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitvaM yathA vyakta mithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvarta eva tathA dharmadhiyA hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakatvAdikamapi na syAditi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAmA mUlata eva vilopapattermahadasamaJjasam / tasmAdbhavyAnAmapi dUrabhavyAnAmiva yogyatAnusAreNAbhigrahikavyakta mithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / athAbhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAt saMpratipanna nigodajIvavad - ityanumAnAtteSAmavyaktamithyAtvasiddhiH / avyavahAritvaM ca teSAmanantapudgalaparAvartakAlasthAyitvAt sidhyati / vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikA saMkhyeya bhAgapudgala parAvartamAnatvAt / tadutaM kAyasthitistotre " avvahAriyamajjhe bhamiUNa anaMtapuragalaparahe / sa aani saMpattI nAha tatthavi ya // ukkosaM tiriyagaI - asaNNi- egiMdi-vaNa- puMsesu / bhamio AvaliaasaMkhabhAgasamaya pugmalaparaTTe / / avyavahArikamadhye bhrAntvA'nantapudgalaparAvartAn / kathamapi vyavahArarAzi saMprApto nAtha ! tatrApi ca // utkRSTaM tiryaggatyasaMzye kendriya-vaNa- napuMsakeSu / bhrAnta AvalikA'saMkhya bhAga samaya pula parAvartAn // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ata evotkRSTa banaspatiko'pi pravacane vyAvahArikApekSa yoktaH / tathAhi " veNa saikAiAye pucchA, jo use anaMtaM kAlaManaMtA ussappiNiosapipIo kAlao, sitao anaMta doSA asaMkhejjA pulapariaDDA " iti | idameva cAbhinetyAsmAbhiruktam 66 hArINaM NiyamA saMsAro jersi hujja umoso / tesiM AvaliaasaMkhabhAgasamapogalara rahA || " ityasmanmatama duSTamiti cet / nAyamapyekAntaH, anantapudgalaparAvartakAlasthApitvenAvyavahAritvAsiddheH, / vyAvahArikANAmapyAvalikA'saMkhyeyabhAga pulaparAvartAntarita bhUyo bhavabhramaNenAnantapudgalaparAvatISa-sthAnasyApi saMbhavAt / taduktaM saMgrahaNIvRttau - " ete ca nigode vartamAnA jIvA dvidhA - sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye sAMvyavahAri - kAste nigodebhya uddhRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya udvRtya kecid bhUyo'pi nigodamadhye samAgacchanti, tatrApyutkarvata AvalikA'saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgalaparAvartAn sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu samAgacchanti, evaM bhUyo bhUyaH sandhivahArikajIvA gatyAgatIH kurvantIti " / yatpunaratra bhUyo bhUyaH paribhramaNe'pyuktAsaMkhyeyapulaparAvartAnatikrama evaM AvalikA saMkhye bhAga pudgalaparAvartAnAmasaMkhyAta guNAnAmapyasaMkhyAtatvameveti pratItI kutaH bhUyo bhUyaH zabdAbhyAmAnantyakalpanAyA gandho'pi tena bhUyo bhUyaH paribhramaNe'pyasaMkhyAtatvaM tadavasthameva / atastAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhirbhaNiteti pareNa svamataM samAhitam, tadapi naikAntaramaNIyam / evaM " vikalendriyaikendriyeSu gatAgatairanantAn pudgalaparAvartAn niruddho'tiduHkhitaH " ityAdinA " anyadA ca kathamapi nIto'sAvArya - dezodbhavamAtaGgeSu tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRddhayakArya 1 vanaspatikAyikAnAM praznaH, jaghanyena antarmuhUrtamutkRSTenAnantaM kAlam - anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrata anantA lokA asaMkhyeyA puruparivarttAH / iti / arraaArikANAM niyamAtsaMsAro yeSAM bhavedutkRSTaH / teSAmAvalikA saMkhyabhAgasamapuGgalaparAvartAH // 2 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 bhyAlI yAcya vidhRto'nantaMpudgalaparAvartAn" ityAdinA mahatA granthena bhuvanabhAtukevalicArevAdI vyAvahArikatvamupeyuvo'pi saMgArejIvasya vicinavAntaritatapA'nantapudgalaparAvartabhramaNasya nigadAdU svAt / tatha yogavindusutravRttAvapi naranArakAdibhAvenAnAdau saMsAra napuGgaparAvarta gaNasvAbhAvyamuktam / tathAhi 46 'anAdireva saMsAro nAnAgatisamAzrayaH / pulAnAM parAvartA atrAnantAstathA matAH // anAdiravidyamAnamUlArambha epa pratyakSato mAnaH saMsAroM bhavaH kIdRzaH ? ityAha-- nAnAgatisamAzrayaH -- naranAra kA divicitraparyAvapAtraM vartate / tatazra: pudgalAnAmaudArikAdirgagArUpANAM sarveSAM parAvartA grahaNamokSAtmakA atra saMsAre nanvavArasvabhAvAH, tathA tena - - samayaprasiddhaprakAreNa gatAH atItAH / keSAm 2 ityAha sarveSAmeva savAnAM tatsvAbhAvyaniyogataH / yathA saMvide teSAM sUkSmabuddhayA vibhAvyatAm // sarveSAmeva sattvAnAM prANinAM tatsvAbhAvyam - anantapudgalaparAvartaparibhramaNasvabhAvatA tasya niyogo vyApArastasmAd / atraiva vyatirekagAha-na naiva anyathA-. tatsvAbhAvyaniyogamantareNa saMvid avabodho ghaTate / eteSAmanantapudgalaparAvartAna sUkSmabuddhayA nipuNAbhogena vibhAvyatAm - anuvicintyatAmetad / iti vyAvahArikatte'pyanantapudgala parAvartabhramaNasaMbhavAt tenAbhavyAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaMgata miti draSTavyam // , nanu prajJApana vyAvahArikANAmutkarSato'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasthitiH, tata UrdhvaM cAvazyaM siddhiriti sphuTaM pratIyate / tathA ca tadgranthaH- ---- 64 nanu yadi vanaspatikAlapramANamasaMkhyeyAH pud - galaparAvartAstato yadmIyate siddhAnte "marudevIjIko yAvajIvabhAvaM vanaspatirAsId" iti tatkathaM syAt ? kathaM vA vanaspatInAmanAditvam , pratiniyatakA lamANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt / tathAhi asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAsteSAmeva sthAnamAnam, tata etAvati kAle'tikrAnte niyamAtsarve'pi kAyaparAvarta kurvate, yathA svasthitikAle surAdayaH / uktaM ca Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 is puggalapariaTTA saMkhAiA vaNasaI kAlo / to asahajIvI kaha nAma marudevI ? || huja va vaNassaINaM aNAiantamata eva heUo / jamasaMkhejjA poggalapariaDDA tatthavatthANaM // ardhari tamhA kuvvaMti kAyapalaTTe / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha surAI || kiMca - evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddham, tadpIdAnIM prasaktaM katham ? iti ced / ucyate - iha pratisamayamasaMkhyeyA vanaspatibhyo jIvA udvartante, vanaspatInAM ca kAyaparimANamasaMkhyeyAH pudgalaparAvataH, tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstairabhyastA ekasamayodvRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAm / tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepanam, pratiniyataparimANatvAd, evaM gacchatA kAlena siddhirapi sarveSAM bhavyAnAM prasaktA, tatprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt / Aha ca koyaliI kAleNaM tesimasaMkhijjayAvahAreNaM / freemaraNNaM siddhIvi ya savvabhavvANaM || pahasamayamasaMkhijjA jeNuvvaTTeti to tadabbhatthA | kATie samayA vaNasaINaM parimANaM // " 44 yadi pudgalaparAvartAH saMkhyAtitA vanaspatikAlaH / tato'tyantavanaspatijIvAH kathaM nAma marudevI ? // bhavedvA vanaspatInAmanAdyantamata eva hetoH / yadasaMkhyeyA pudgalaparAvartAstatrAvasthAnam // kAlenaitAvatA tasmAtkurvanti kAya paryastam / sarve'pi vanaspatayaH sthitikAlAnte yathA surAdiH / kAyasthitiH kAlena teSAmasaMkhyeyatA'pahAreNa / nirlepanamApanaM siddhirapi ca sarvabhavyAnAm // prati samayamasaMkhyeyA yenodvartante tatastadabhyastA / kAyasthityA samayA vanaspatInAM parimANam // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya nirlepanapratiSedhasya sarvabhavyAsiddhermokSapathAvyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt / ucyate - iha dvividhA jIvAH - sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye nigodAvasthAta udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartante se lokeSu dRSTipathamAgatAH santaH pRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti sAMvyavahArikA ucyante / te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathA'pi te sAMvyavahArikA eva, saMvyavahArapatitatvAt / ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItasvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate ? / dvividhA jIvA : - sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti ucyate yuktivazAt / iha pratyupannavanaspatInAmapi nirlepanamAgame pratiSiddham, kiM punaH sakalavanaspatInAM tathAbhavyAnAmapi / tacca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyanta - vanaspatayo na syustataH kathamupapadyeta / tasmAdavasIyate-astvasAMvyavahArikarAziriti, yadgatAnAM vanaspatInAmanAditA / kiM ca - iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA " atthi anaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / va tANatA NigoavAsaM aNuhavaMti || " tata ito'pyasAMvyavahArikarAzisiddhiH / uktaM ca 44 rNaya paccapannavaNasaINaM NillevaNaM na bhavvANaM / jusa hoi Na taM bai acaMtavaNassaI natthi / / evaM cANAivaNassaINamatthittamatthao siddhaM / tors imAvi gAhA gurUvaesAgayA samae // " asthi anaMtA jIvA' ityAdi 18 pade // ". santyanantA jIvA yairna prAptaH trasAdipariNAmaH / te'pyanantAnantA nigoMdavAsamanubhavanti // na ca pratyutpannavanaspatInAM nirlepanaM na bhavyAnAm / yuktaM bhavati tad yadi atyantavanaspatirnAsti // evaM cAnAdivanaspatInAmastitvamarthataH siddham / bhaNyate iyamapi gAthA gurUpadezAgatA samaye // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato'bhavyA avyAvahArikA eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvartakAlAtikrame teSAM siddhigamanasyAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAd / ata eva cAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA bAdaranigodajIyebhyaH siddhAnAnantaguNatvaprasaGgAt / yAvanto hi sAMvyavahArikAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyavahArikarAzAvAgacchanti / yata uktam "sijhaMti jattiyA kira iha sNvvhaarjiivraasiio| - iMti aNAivaNassaimajhAo tattiyA ceva // " iti / .. evaM ca vyavahArarAzitaH siddhA anantaguNA evoktAH / tatra yadi SAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM bhavati, tarhi bAdaranigodajIvebhyaH siddhA anantaguNAH saMporan , santi ca siddhebhyo yAdaranigAdajIvA anantaguNAH; tebhyaH sUkSmajIvA asNkhyeygunnaaH| yadAgamaH. "eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANaM pAyarANaM yosuhumANaM NobAyarANaM kayarekayarehito appA vA, bahuA vA, tullA vA, visesAhiA vA / goyamA ! sancayovA jIvA josuhumA NobAyarA, bAyarA apaMtaguNA, suhumA asaMkhejaguNA" iti / etavRttiryathA-"eesi NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANamityAdi / sarvastokA jIvA josuhumA NobAyarA, siddhA ityarthaH, teSAM sUkSmajIvarAze_darajItarAzezvAnantatamabhAgakalpatvAt / tebhyo bAdarA anantaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo' nantaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAd " iti / tata evamAgamavAdhAparihArArtha vAdaranigodajIvA avyAvahArikAH sviikrtvyaaH| prayogazcAtra-bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM siddhebhyo'nantaguNatvAt / yathA sUkSmanigodajIvAstathA anAdimantaH 1 sidhyanti yAvantaH kila iha sNvyvhaarjiivraashitH| yanti anAdivanaspatimadhyAttAvanta eva / 2 eteSAM bhagavan jIvAnAM sUkSmAnAM bAdarANAM nosUkSmANAM mobAdarANAM (sikhAnA) katare katarebhyo'lpA vA bahavo vA tulyA yA vizeSAdhikA vA ? / gautama ! sarvastokA jIvA nosUkSmA nobAdarAH, bAdarA anantaguNAH, sUkSmA asaMkhyeyaguNA iti| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmA bAdarAzca nigodajIyA avyavahAriNa eva, anyathA vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvAnupapatteH / aparyavasitatvaM ca "sijhaMti jattiyA kira0" ityAdinA siddham , tathA sAMvyavahArikA jIvAH sidhyanyeva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartasamayaparimANatvena parimitatvAd / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA vAcyA iti / nanu " sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA sUkSmAH nigoda evAntyAH, tebhyo'nye vyvhaarinnH|" iti yogazAstravRttivacanAddhAdaranigodajIvAnA vyavahAritvasiddheH kathamavyavahAritvamiti cet / na, tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH' iti pAThasthApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigodAzcatItaretaradvandvakaraNe'saMgatigandhasyApyabhAvAd / sUkSmaprathivyAdijIvAnAM cAvyavahAritvaM prajJApanAvRttyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatA. nAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAd , anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityeva vRttikRdavakSyat / yacca kevalaM nigodebhya udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu vartante ityAdi bhaNitam , tatsUkSmapRthivyAdijIvAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd avazyabhAvivyavahAritvAdvA'vivakSaNAditi saMbhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAvyavahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti saMpannam / itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya uddhRttya zeSajIveSUtpadyante pRthivyaadivividhvyvhaaryogaatsaaNvyvhaarikaaH| ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / pravacanasAroddhAravRttAvapi " anAdisUkSmanigodajIvA avyavahAriNaH" ityatra sUkSmA pRthivyAdayazcatvAro nigodAzca yAdarasAdhAraNavanaspatayaH, na vidyate AdiryeSAM te'nAdayaHaprAptavyavahArarAzaya ityarthaH / tathA ca sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandvaH, anAdayazca te sUkSmanigodajIvAzceti karmadhArayaH, iti samAsavidhidraSTavyaH / sarvatrApi karmadhArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasaMpattAyuktAgamavAdhaprasaGgAditi cet / ucyate-evaM prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyAbhanyAnAmavyAvahArikatvaM vyavasthApyate, tAki vyAvahArikalakSaNayogAduta paribhASAntarAzrayaNAt 1 nAyo lokanyava Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 hAraviSayaH, pratyekazarIravattvAdistallakSaNasyAbhavyeSvapi sattvAdananta dravya kriyAgrahaNaparityAgavatAM vyAvahArikatvasyopadezapadaprasiddhatvAcca / tathA ca tadgranthaH " 'jaM davvaliMgakiriyANaMtAtIyA bhavaMmi samalAbi / savvesi pAeNaM Na ya tatthavi jAyameaMti // " teSAmavyAvahArikarAzivinirgatatvena 1 jamityAdi / yad yasmAdravyaliGgakriyAH puujaadybhilaassennH| vyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzreSTAH, kim ? ityAha- anantA anantanAmakasaMkhyAvizeSAnugatA vyatikrAntA bhave saMsAre, sakalA api - tathAvidhasAmagrIvazAtparipUrNA api sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa avyAvahArikarAzigatAnalpakAlatannirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kim ? ityAha-na ca - naiva tatrApi tAsvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu jAtametad-dharmabIjamityAdi // 95 atha pRthivyAdivyavahArayogena teSAM vyAvahArikatve'pyAvalikA - saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAdhikasaMsAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrIyate iti dvitIyaH pakSaH parigRhyate iti cet, parigRhyatAM yadi bahuzrutAH pramANayanti, naivamasmAkaM kA'pi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNaparityAgena teSAmavyaktamidhyAtvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddheH / nahi paribhASA vastusvarUpaM tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtreNa lakSaNasiddhasya vyAvahArikatvasya niSeddhamazakyatvAt | pRthivyAdivividhavyavahAra yogitvalakSaNasya tasya praaptsuukssmnigodetrtvpryvsitsyaanugtsyaanaadisukssmnigodetrsrvjiivvRttitvaat| cakSugrahyazarIratvarUpalakSaNaM na tu lakSaNamityAvayoH samAnam, anyathA'smAkaM sUkSmapRthivIkAyikAdiSvavyApterivaM tavaM mate bAdaranigode'tivyApterapi prasaGgAt / kiM ca - prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvameva pratIyate / ye punaranAdikAlAdArabhyanigodA yaddravyaliGgakriyA anantA'tItA bhave sakalA'pi * sarveSAM prAyeNa na ca tatrApi jAtametaditi // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 3 yasthAmupagatA evAvatiSThante ne vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatyAbhidhAnAt / tatre sUtraM sAMvyavahArikAmadhikRtyAvaseyam , na cAsAMvyavahArikAl , vizeSa viSayatvArasUtrasya / na caitatsvamaniSikAvijRmbhitam / yata Ahurjina bhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH___ " taha kAyaThiIkAlAdaaudhi sese paDuca kira jIve / nANAivaNassaiNo ye saMyavahArabAhiriyA // " anAdizabdAtsarvairapi jI: zrutamananlazaH spRSTamityAdi / yadasthAmeva prajJApanAyAmeva vakSyate, prAguktaM ca tatparigrahastato na kazciddoSa iti, agre vyaktameva anAdivanaspatyaniriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAca / anAdivanaspataya iti sUkSmanigodAnAmevAbhidhAnam , na tu bAdaranigodAnAmiti athAntare'pyayabheyAbhiprAyo jJAyate / uktaM calaghUpamitabhavaprapaJcagranthe zrIcandramUriziSyazrIdevacandramharibhiH " astyatra loke vikhyAtamanantajanasaMkulam / yathArthanAmakamasaMvyavahArAbhidhaM puram / / 67 // tatrAnAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH 1. besanti tatra kamapariNAmamahIbhujA // 68 // niyuktau tiivmohodyaatyntaavodhnaamko| mahattamavalAdhyakSau tiSThataH sthAyinI sadA // 69 // yugmaya nAbhyAM kamepariNAmamahArAjamya zAsanAna / nigodAkhyApavarakanyasaMkhyeyeSu divA'nizam // 70 / / kSiptvA saMpiNDya dhAyante sarca'pi kulputrkaaH| ...... prasuptavanmUrchitavanmanavammRtavaca te // 71 // yugma....... te spaSTaceSTAcaitanyabhASAdiguNavarjitAH / . . chedabhedapratIghAtadAhAdInApnuvanti ca // 72 // ... aparasthAnagamanapramukho nApi kshcn| . kriyate'nyo'pi tairlokavyavahAraH kadAcana // 73 // tathA kAyasthitikAlAdayo'pi zeSAn pratItya zila jIvAn / jAnAdiknaspataye the saMvyavahArabAhAH // . . . . . . . Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArijIvasaMjJena vAstavyena kuttuNbinaa| kAlo nirgamitaH pUrva tatrAnanto mayApi hi // 74 // sathA atraiva kiyadantare tatraikAkSanivAsAkhye nagare prathamaM khalu / amIbhirasti gantavyamarthanaM yuvayozca tat // 26 // tAbhyAmapi tathetyukte te sarve tatpuraM yyuH| tasmizca nagare santi mahAntaH paJca paattkaaH|| 27 // ekaM pATakamaGgulyA darzayannagrataH sthitam / mAmevamatha tattvaMpi (?) tIvramohodayo'bravIt // 28 // tvamatra pATake tiSTha bhadra ! vizvastamAnasaH / pAzcAtyapuratulyatvAd bhAvyeSa dhRtidastava // 29 // yathA hi tatra prAsAdagarbhAgArasthitAH janAH / / santyanantA piNDitAGgAstathaivAtrApi pATake // 30 // vartante kintu te lokvyvhaarpraangmukhaaH| maMnirSibhiH samAnAtAstenAsAMvyavahArikAH // 31 // gamAgamAdikaM lokavyavahAramamI punaH / kurvanti sarvadA tena proktAH sAMvyavahArikAH // 32 // anAdivanaspatama iti teSAM smaabhidhaa| ... eSAM tu vanaspataya iti bhedayathAparaH // 33 // ". paddhopamitabhavaprapaJcagranthe'pyevamevoktamasti / tathAhi- .. " astIha loke AkAlapraviSThamanantajanasaMkulamasaMvyavahAraM nAma nagaram / upasminagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAHprativasanti ityAdi Ixxx na bhavitavyatayA mahattarAbalAdhikRtau-yaduta mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH yAtavyam / yato bhadevatAnArIti na moktavyo mayA saMsArI jIvaH / bAsti yuvayorapi pravijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma nagaram / tatrAmIbhirlokaiH prazna gantavyam / tato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM nAnyathA / tato yadbhavatI jAbAtItyabhiSAya pratipatraM tadvacanam / mahattamabalAdhikRtAbhyAM pravRttAH sarve'pi samAgatAstadekAkSanivAsaM nagaram / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyante / tato'hamekaM pATakaM karAgreNa darzayatA tIbamohodayenAbhihita:-bhadra saMsArijIva tiSTha tvamatra paattke| yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyo vartate / tato bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / xxxx tato'haM yadA vAsa vyavahAranagare'bhUvam , tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM guTikA dasavatI, relaM sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAdhaniyA - nagare samAgatA tIvramohAtyantabodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayoga, mamAnekAkAraM svarUpa prakaTayati. smetyAdi / ".. samayasArasUtravRttyoraNyuktam "ahavA saMvavahAriyA ya asaMvavahAriyA yH|" athaveti daividhyasyaiva prakArAntarohayotaneM / etadeva spaSTayannAha nettha je aNAikAlAo Arabbha suhumaNigorasu ciThaMti na kayAi tasAra mAvaM pattA te asaMvavahAriyA / je puNa, suhumaNigoehito niggayA seMsajIveza uppanA te sNvvhaariaa| te a puNoMviM suhumaNigoapattAvi saMbaMvahAriaghiya bhaNNaMti // " idamatra hRyayam-sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvasthAnam , tebhyazca nirgatA zeSajIveNUtpannAH pRthivyAdi. vyvhaaryogaatsaaNvyvhaarikaaH| te ca yadyapi kadAcid bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti, paraM tatrApi sAMvyavahArikA. eva, vyavahArapatitatvAt / ye tu:na kadAcittebhyo nirgatA "asthi aNaMtA jIvA jehiM Na pattoM tasAi pariNAmo / tevi aNaMtANatA. NigoavAsaM aNuhavaMti // "1 athavA sAMvyavahArikAzcAsAMvyavahArikAzca // 2 tatra ye anAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSu tiSThanti, na kadAcid prasAdi. bhAvaM prAptA te asAMvyavahArikAH / ye punaH sUkSmanigodebhyo nirgatA zeSajIveSa. tpannAste sAMvyavahArikAH / te ca punarapi sUkSmanigodaprAptA.api. sAMvyavahArikAra eva bhnnynte| santyanantA jIvA yairnaprAptAsAdipariNAmaH / ...... te'pyanantAmtA nigodavAsamanubhavanti // .. . ....... Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 iti vacanAttatraivotpattivyaya bhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAsAMvyavahArikA iti / tatraivAgre'pyuktam "teresavihA jahA gosuhumaNigoarUve asaMvavahArabhee / bArasa saMvavahAriA, a ime - puDhavI- AU teMu cAu - NigoA, suhasavAyaratteNa du du bheA, patteavaNassaI tasA ya / / * sAMvyavahArikAsAMvyavahArikatvena jIvAnAM dvaividhyaM prAg darzitam / tatrAsAMvyavahAriko rAzireka eva, sUkSmanigodAnAmevAsAMvyavahArikatvAt / sAMvyavahArika bhedAstu dvAdvaza / te ca ime pRthivyAdayaH paJca, sUkSmavAdaratayA dvibhaidAH, pratyekavanaspatayaH trasAzceti // tathA bhavabhAvanAvRttAvapyuktam aNAima esa bhave, aNAimaM ca jIve, aNAI a sAmaneNa tassa nANAvara - * bAikammasaMjogo, apajJjavasio abhavvANaM, sapajjavasio uNa bhavvANaM / visesao uNa micchattA-virai-pamAya- kasAya jogehiM kammasaMjogo jAyaitti / savvesiMpi jIvANaM sAIo ceva eso jAo akAmaNijarA- bAlata vokamma-sammattanANavirahaguNehiM avasameva vihaDaiti / savvesiM sapaJjavasio caiva / teNa ya kammaproggalasaMjoaNANubhAveNaM vasaMti / savvepi pANiNo puvviM tAva anaMtANaMta poragalapariaTTe agAivaNassaiNigoe pIDijaMti / tatthegaNigoasarIre anaMtA pariNamaMti asaMkhaNigoasamudaya NiphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNaMtA UsasaMti, samarga 1. trayodazavidhA yathA nosukSmanigodarUpo'saMvyavahArabhedaH / dvAdaza sAMvyavahArikAH, te ceme--pRthivyaptejovAyunigAMdAH, sUkSmavAdaratvena dvau dvau bhedau,, pratyeka vanaspatayaH sAzca / 2 anAdimAneSa bhavaH, anAdimAMzca jIvaH, anAdizva sAmAnyena tasya jJAnAvaraNAdikarmasaMyogaH, aparyavasito'bhavyAnAm, saparyavasitazca punarbhavyAnAm / vizeSataH punarmithyAtvAvirati pramAda- kaSAya- yogaH karmasaMyogo jAyate iti / sarve* pAmapi jIvAnAM sAdika eva eSa jAtaH, akAmanirjarA- bAlatapaH karma-samyaktva-jJAna-viratiguNairavazyameva vighaTate iti sarveSAM saparyavasita eva / tena ca karma-pudgalasaMyojanAnubhAvena vasanti / sarve'pi prANinaH pUrva tAvadanantAnantapudgalapAdhartAnanAdivanaspatinigodeSu pIDyante / tatraikanigodazarIre anantAH pariNamanti asaMkhyanigodasamudayaniSpannagolakabhAvena / samakamanantA ucchvasanti, samaka Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIsasaMti, samagaM AhAraiti, samarga pariNAmayaMti, samaga uppajjaMti, samaga vijjati, thINaddhImahANidAgADhanANAvaraNAikammapoggalodaeNaM na veaMti appANaM, na . muNaMti paraM, na suNaMti saI, na pecchaMti sarUvaM, na agghAyaMti gaMdhaM, na bujhaMti * rasaM, na vidaMti phAsaM, na saraMti kayAkayaM, saipuvvaM na calaMti, na phaMdaMti, Na . sIyamaNusaraMti, nAyavamuvagacchaMti / kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhUamajjapANamatta mudiyapurisavva jahuttarakAlaMte vasiUNa kahamavi tahAbhavvatta-bhaviavvayANiogeNaM - kiMpi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehiMto NiggaMtumuvavajjati kei sAhAraNa- vaNassaisu allaya-sUraNa-gajjara- vajjakaMdAirUveNa" ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktam--" tato balinarendreNoktam-svAmiratahIMdameva zrotumicchAmi, prasAdaM vidhAya nivedayantu bhagavantaH / tataH kevalinA proktam-- mahArAja ! sarvAyuSA'pyetatkathayituM na zakyate / kevalaM yadi bhavatAM * kutUhalaM tarhi samAkarNayata, saMkSipya kiMcitkathyate---ito'nantakAlAtparato bhavAnkila cAritrasainyasahAyo bhUtvA mohAribalakSayaM kariSyatIti karmapariNAmenAsaMvyavahArapurAniSkAzya samAnIto vyavahAranigAdeSu / tato vijJAtaitavyatikarairmohAribhiH prakupitairvidhRtasteSveva tvamanantaM kAlam / tataH pRthivyaptejovAyubalaspatidvitricatuHpaJcendriyatiryakSu narakeSvanAryamanuSyeSu cAnItastvaM karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitaimohAdibhiryAvartya nIto'si pazcAnmukho nigodAdiSu, evaM tAvad yAvadbhamito'syatiduHkhitastairanantAnantapudgalaparAvartAn / tatazcAryakSetre'pi labdhaM manuSyatvamanantavArAH, kintu hAritaM kvacit kujAtibhAvena, kyApi kuladoSeNa, kvacijjAtyandhabadhirakhaJjatvAdirUpeNa, kvApi kuSTAdirAgaH, kvacidalpAyuSkatvena evamanantavArAH(ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA prAntasteSveva parAGmukho vyAvRttyAnantapudgalaparAvartAnekendriyAdiSu / tato'nyadA zrInilayanagare niHzvasanti, samakamAhArayanti, samakaM pariNAmayanti, samakamutpadyante, samakaM vidyante, sthAnarddhimahAnidrA gADha jJAnAvaraNAdikarmapudgalodayena na vedayanti AtmAnaM, na jAnanti paraM, na zRNvanti zabdam , na pazyanti svarUpam , nAjighranti gandham , na budhyante rasam, na vedayanti sparzam , na ssaranti kRtAkRtam, matipUrva na calanti, na spandante, na zItamanusmaranti, nAtapamuphgacchanti / kevalaM- tIvraviSaya vedanAbhibhUtamadyapAnamatta-muditapuruSavad yathottarakAlAnte uSitvA kathamapi tathAbhavyatva-bhavitavyatAniyogena kimapi tathAvighaTitakarmapudgalasaMyogAstebhyo nirgatyotpadyante kecitsAdhAraNavanaspatiSu Adraka-sUraNa-garjara-dhajakandAdirUpeNa // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanatilakazreSThino jAtastvaM vaizramaNanAmA putraH / tatra ca 'svajana-dhana-bhavanayauvana-vanitA-tattvAdyanityamidamakhilaM jJAtvA yatrANasahaM dharma zaraNaM bhavata lokAra iti vacanazravaNAjjAtA dharmakaraNabuddhiH kevalam / sA'pi kudRSTisabhavA mahApApabuddhireva paramArthataH sNjaataa| tadvazIkRtena ca svayaMbhUnAmnAstridaNDinaH ziSyatvaM pratipatram / tatastadapi mAnuSatvaM hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvartAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdhaM mAnuSatvam , paraM na nivRttA'sau kudharmabuddhiH / zuddhadharmazravaNAbhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt / kvacicchudharmazravaNe'pi tabhivRco'sau zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt / kvaciva zraddhAnena tataH kudharmabuddhayupadezAddharmacchalena paravadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntasteSvevAnantapudgalaparAvaLaniti // " tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktam-" iha hi sadaiva lokAkAzapratiSThitAnAdyaparyavasitabhavacakrAkhyapurodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyeSvanantAnantapudgalaparAvartAnsamakAhArocchavAsaniHzvAso'ntarmuhUrtAntarjanmamaraNAdivedanAbAtamanubhavati ityAdi / tathA xxxx evaM ca tathAvidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanRpAdezAttathAvidhamavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSeNa bAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptatikoTisAgaropamANi tiSThanti / eSA ca kriyA sarvatra yojyA / etemvevaM sUkSmeSvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH" ityAdi / puSpamAlAbRhadvRttAvapyuktam- nanu kathamityaM manuSyajanmAtidalamaM pratipAdyate ? ucyate-samAkarNaya kAraNam / "avyavahAraNigoesu tAva ciThaMti jaMtuNo savve / paDhamaM aNaMtapoggalapariaTTe thAvaratteNaM // 1 // tatto viNiggayA vi hu vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANaM aNaMtakAyAibhAveNaM // 2 // avyavahAranigodeSu tAvattiSThanti jantavaH sarve / prathamamanantapudgalaparAvartAn sthAvaratvena / 1 // tato vinirgatA api ca vyavahAravanaspatI nivasanti / kAlamanantapramANamanantakAyAdibhAvena // 2 // .... Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattoSi samuhA puDhavijalAnalasamIra mami / asaMkhosappiNisappiNIo Nivasati patteyaM // 3 // saMkhejjaM puNa kAlaM vasaMti vigalidie patteyaM / evaM puNo Novi ya bhamaMti vavahArarAsiMmi || 4 | " tallaghuvRttAvapyuktam Adau sUkSmanigode jIvasyAnantapudgalavivartAn / tasmAtkAlamanantaM vyavahAravanaspatau vAsaH // 1 // utsarpiNIrasaMkhyAH pratyekaM bhUjalAnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeyaM kAlaM bhUyo bhramaNameva // 2 // tiryakpaJcendriyatAM kathamapi mAnuSyakaM tato'pIha | kSetrakulAromyAyurbuddhayAdi yathottaraM tu duravApam // 3 // dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktam bhyastunnamanArtha prayayau natvA gurUn samayavidhinA / niSasAda yathAsthAnakamatha sUrirdezanAM cakre // 1 // avyavahArikarAzau bhramayitvA'nantapudgalavivartAn / vyavahRtirAzau kathamapi jIvo'yaM vizati tatrApi // 2 // bAdaranigoda-pRthivI-jala- dahana - samIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTyaH kAyasthitikAla utkRSTaH // 3 // sUkSmeSvamISu paJcasvavasarpiNyo hyasaMkhyalokasamAH / sAmAnyabAdare'GgulagaNanAtItAMzamAnAstAH // 4 // " ityAdi // saMskRtanavatattvasUtre 'pyuktam nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAstAnyapi vyavahAriNaH // 1 // " iti / tato'pi samuvRttAM pRthivI jalA-nala- samIramadhye | asaMkhyotsarpiNyavasarpiNIrnivasanti pratyekam // 3 // saMkhyeyaM punaH kAlaM vasanti vikalendriyeSu pratyekam / evaM punaH punarapi ca bhramanti vyavahArarAzau // 4 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 " 86 tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyaivA sAMvyavahArikatvam, anya pAMca vyAvahArikatvamiti sthitau paroktA yuktirekA'vatiSThate / tatra sijjhati jantiyA kira0" ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmanantaguNatvaM vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigadijIvAnA maMtryAvahArikatvaM ca vyavasthApitam / tadasat siddhyavacchinnavyavahArasaiyapekSayA siddhAnAmanantaguNatvasiddhAvapi sAmAnyApekSayA tadasiddheH, vyavahAritvabhavana sidvigamanayora paryavasitatvaM cAnAdisukSmabhigodAnnapatavyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgamAnnAnupapannam / AvalikA saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartamAnatvena vyavahArikANAM sarveSAM siddhyApattistu svAt / tatrAbhavyasya vyAvahArikatvAnurodhena nigodatvena tiryaktvanapuMsakatvAdinA ca kAyasthitipratipAdakAnAM sUtrANAM vyAvahArikavizepaviSayatvaM vA kalpanIyam, anyo vA kazcitsUtrAbhiprAya ityatra bahuzrutA eva pramANam / avazyaM ca sUtrAbhiprAyaH ko'pi mRgyaH, anyathA bahavo bhavyAstAvadetAvataH kAlAtsidhyanti, anye tu svalpAt, apareM tu svalpatarAt yAvatkecinmarudevIsvAminIvatsvalpenaiva kAlena sidhyanti | abhavyAstu kadAcidapi na sidhyanti, bhavabhAvanAvRtyAdivacanAdabhavyAnAM bhavyAnAM ca yaduktAdhikasaMsAra bhedabhaNanaM tannopapadyeta / yattu pareNoktam - yattu kvacidAdhunikaprakaraNAdau prajJApanAyAgamavirudvAni vacanAni bhavanti, tatra tIrthAntaravartinAma sad grahAbhAvAdanA bhoga eva kAraNam / tathA abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyavahAritvAdivyapadezabAhyA iti te vyAvahArikamadhye vivakSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavartitvenAlpatvAditi // tadatisAhasavijRmbhitam abhiprAyamajJAtvA prAcIna prakaraNavilApe mahAzAtanAprasaGgAt / abhatryAnAmapi vyAvahArikabAherbhAva niyata kAryasthitisaMsAraparibhramaNAnupapatteryAdRcchika kalpanayA samaMjasatvaprasaGgAt, novyavahAritva-no avyavahAritva paribhASAmAtrasya cAbhavyeSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM cAzakyatvAcca na kiMcidetaditi dig // 9 // , 5 tadevamabhavyasyApyAbhigrahikaM mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrahikasya SaD bhedA uktAH / athAnAbhigrahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratvaM nirdizanneteSu gurulaghubhAvaM vivecayati Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agabhiggahiAINavi AsayabheeNa huMti bhubheaa| lahuA tiNi phalao eesuM dunni garuAI // 10 // abhiggahi AINavitti / anAbhigrahikAdInAmapi mithyAtvAnAmAzayabhedena pariNAmavizeSeNa bahavo bhedA bhavanti / tathAhianAbhigrahikaM kiMcitsarvadarzana viSayam - yathA ' sarvANi darzanAni zobhanAni ' iti / kiMciddezaviSayam -- yathA ' sarva eva zvetAmbara - digambarAdipakSAH zobhanAH ' ityAdi / Abhinivezikamapi matibhedAbhinivezAdi mUla bhedAdanekavidham- jamAli goSThAmAhilAdInAm / uktaM ca vyavahArabhASye-- " ibheeNa jamAlI puvi buggAhieNa goviMdo / saMsaggAe bhikkhU goDAmAhila ahiNivesatti / / " iti / -sAMzayikamapi sarvadarzanajainadarzana- tadekadezapadavAkyAdisaMzaya* bhedena bahuvidham / anAbhogo'pi sarvAMza viSayAvyaktabodhasvarUpo viva. kSitakiMcidaMzAvyaktabodhasvarUpazcetyanekavidhaH / na khalu mahAmohazailU. Sasyaiko nartanaprakAro'stIti / eteSvAbhigrahikAdiSu mithyAtveSu madhye zrINyanAbhigrahika-sAMzayikAnA bhogarUpANi phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupAratantryarUpaM ca phalamapekSya laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsavyAvRttatvenaiteSAM kurAnubandhaphalakatvAbhAvAt / dve AbhigrahikAbhinilakSaNe mithyAtve gurU, viparyAsarUpatvena sAnubandhaklezamUlatvAt / uktaM copadezapade " " aiso a ettha guruo NANajjhavasAmasaMsayA evaM / jamhA asappavittI etto savvatthaNatthaphalA || anAbhigrahikAdInAmapi Azayabhedena bhavanti bahubhedAH / laghUni trINi phalato eteSu dve gurU // 10 // matabhedena jamAli: pUrva vyudmAhitena govindaH / saMsargAd bhikSurgoSThA mAhila abhinivezIti // eSa cAtra gururnAnidhyavasAya saMzayAneyam / yasmAdasatpravRttiritaH sarvatrAnarthaphalA // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSpratIkAro 'satpravRttihetutvenaiSa viparyAso'tra garIyAn doSa:, mabanadhyavasAya- saMzayAvavaMbhUtau, atattvAbhinivezAbhAvena tayoH suprasIkAratvenAtyantAnarthasaMpAdakatvAbhAvAdityetattAtparyArthaH // 42 nanvatra mASatuSAdInAM cAritriNAmeva saMzayAnadhyavasAyayorasatpravRttyananubandhitvamuktam, tacca yuktam, teSAM mithyAtvamohanIyAnantAnubandhinAM prabalabodhaviparyAsakAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAM ca tRtIyakaSAyAdInAmabhAvAt / mithyAdRzAM saMzayAnadhyavasAyayozca na tathAtvaM yuktam, viparyAsazaktiyuktatvAtteSAm / ata zubhapariNAmoapa leSAM phalato'zubha evoktaH zrIharibhadrasUribhiH / tathAhi 1 " gelamaccha-bhavavimoama - visannabhoINa jArisI eso / moho hovi asuho taphalao evamesoci || 39 jalatyAdi / galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArthaM jalamadhye saMcAritaH, tatprasanapravRtto matsyastu pratIta eva / tato galenopalakSito matsyo glmtsyH| bhavAd-duHkhabahulakuyonilakSaNAdduHkhitajIvAna kAkazRgAlapipIlikAdIn tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANavyaparopaNena mocayatyuttArayaaft bhavavimocaka :- pAkhaNDavizeSaH / viSeNa mizramannaM tad bhuGkate tacchIlazca yaH saM tathAvidhaH / tato galamatsyazca bhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvaH, teSAM yAdRza eSa pariNAmaH pratyapAyaphala eva / kutaH 1 mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubho'pi svakalpanayA svarucimantareNa teSAM tathApravRterayogAtsundaro'pi sannazubhaH saMkliSTa eva / kutaH ? ityAha- tatphalataH- bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tatphalatvAdazubhapariNAmaphalatvAd / atha prakRte yojayannAha - evaM galamatsyAdipariNAmavadeSo'pi jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmaH tatphalatvAdazubha eva, AjJAparinAmazUnyatayobhayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalam " iti // 10 // etadAzaGkAyAmAha rematsya-bhavavimocaka viSAnnabhojinAM yAdRza patraH / mohAtzubhospi azubhaH tatphalata evameSa iti // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 majjhatthattaM jAyai jesiM micchattamaMdayA evi / Na tahA asappavittI sadaMdhaNAraNa tesiMpi // 11 // majjhatthattaMti / madhyasthatvaM rAgadveSarahitatvaM jAyate yeSAM mithyAsvamandatayA'pi kiMpunastatkSayopazamAd ityapizabdArthaH / teSAmapi mandamithyAtvavatAmapi kiM punaH samyagdRSTyAdInAm / na tathA dR-viparyAsaniyataprakAreNAsatpravRttiH syAt / kena ? sadandhajJAtena samI-cInAndhadRSTAntena / yathAhi -sadandhaH sAtavedyodayAdanA bhogenA'pi mArga eva gacchati, tathA nirbIjatvena nirbIjabhAvAbhimukhatvena vA mohApa-karSajanitamandrAgadveSabhAvo'nA bhogavAnmithyAdRSTirapi jijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusaratItyuktam / uktaM ca lalitavistarAyAm - "anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandha-nyAyena - ityadhyAtmacintakAH " / idamatra hRdayam - yaH khalu mithyAdRzAmapi keSAMcitsvapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapri karaNyAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate, sa pApAnubandhipuNya bandhahetutvAtparyanta dAruNa eva / tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakamuparame narakAdipAtAvazyaMbhASAdityasatpavRttiheturevAyam / yazca guNavatpuruSaprajJApanA'rhRtvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamaH sa tu satpravRttiheturevAgrahavinivRttaH sadarthapakSapAtasAratvAditi // 11 // yata eva mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthyaM nAsatpravRttyAdhAyakam., ata eva tadupaSTambhakamanAbhigrahikamidhyAtvamapi zobhanabhityAha- itto abhiggahiya bhaNiaM hiyakAri puvvsevaae| aNNAyavisesANaM paDhamillayadhammamahigicca // 12 // madhyasthatvaM jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / na tathA'satpravRttiH sadandhajJAtena teSAmapi // / 11 // itosnAbhigrahikaM bhaNitaM hitakAri pUrva sevAyAm / jJAtavizeSANAM prathamadharmamadhikRtya / / 12 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ittotti / itaH pUrvoktakAraNAdajJAtavizeSANAM devagarvAdivizeSaparijJAnAbhAvavatAM prAthamikaM dharmamadhikRtya-prathamArabdhasthUladharmamAzritya pUrvasevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmikocitAcArarUpAyAM anAbhigrahikaM--- sarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM hitakAri bhaNitam , anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAd , avizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena gunntvaat| taduktaM yogabindauatha devapUjAvidhimAha " puSpaizca balinA caiva vastraiH stotraizca shobhnaiH| devAnAM pUjanaM jJeyaM zaucazraddhAsamanvitam // " puSpairjAtizatapatrakAdisaMbhavaiH, balinA pakvAnnaphalApahArarUpeNa, vastraiH ghasanaiH, stotraizca zobhanaiH stavanaiH, cazabdAzcaivazabdazca smuccyaarthaaH| zobhanairAdaropahitatvena sundarairdevAnAmArAdhyamAnAnAM pUjanaM jJeyam / kIdRzam ? ityAha'zaucazraddhAsamanvitam / zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA ca bahumAnena, samanvitaM yuktamiti / " avizeSeNa sarveSAmadhimuktivazena vA / __ gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm // " . avizeSeNa-sAdhAraNavRttyA sarveSAM-pAragata-sugata-hara-hari-hiraNyagarbhAdInAm / pakSAntaramAha-adhimuktivazena vA / athavA yasya yatra devatAyAmatizayena zraddhA tadvazena / kutaH ? ityAha-gRhiNAm-adyapi kuto'pi matimohAdanirNItadevatAvizeSANAM mAnanIyA-gauravArtA yad yasmAtsarve devA uktarUpAH, mahAtmanAM paraloka'pradhAnatayA prazastAtmanAmiti // etadapi katham ? ityAha sarvAndevAnnamasyanti naikaM devaM smaashritaaH| jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te // sarvAn devAnnamasyanti-namaskurvate / vyatirekamAha-naikaM kaMcana daivaM samAzritAH pratipanA vartante / yena te jitendriyA nigRhItahaSIkA jitakrodhA abhibhUtakopA durgANi-narakapAtAdIni 'vyasanAni, atitaranti-atikrAmanti te srvdevnmskaarH| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 nanu naite loke vyavadriyamANAH sarve'pi devA muktipathasthitAnAmanukUlAcaraNA bhavantIti kathamavizeSeNa namaskaraNIyAH ? ityAzaGkayAha cArisaMjIvanIcAranyAya eSa satAM mataH / nAnyathA'STasiddhiH syAd vizeSeNAdikarmaNAm || prarUpAyAmadhye saMjIvanI - auSadhivizeSazcArisaMjIvanI, tasyAvArazraraNaM sa eva nyAyo dRSTAntazcArisaMjIvanIcAranyAyaH / eSo vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatAspadezaH satAM ziSTAnAM mato'bhipretaH / bhAvArdhastu kathAgamyaH sA ceyamabhidhIyate / asti svastimatI nAma nagarI nAgarAkulA // 1 // tasyAmAsItsutA kAcid brAhmaNasya tathA sakhI | tasyA eva paraM pAtraM sadA premNo gatAvadheH // 2 // tayorvivAhavazato bhinnasthAnanivAsitA / asar dvijasutA jAtA cintAparAyaNA // 3 // kathamAste sakhItyevaM tataH prAghUrNikA gatA / er viSAdajaladhau nimagnA sA tayA tataH // 4 // prapaccha kiM tvamatyantavicchAyavadanA sakhi ! | tuyoce pApasadmA'haM patyurdubhagatAM gatA / / 5 / / mA viSIda viSAdo'yaM nirvizeSo viSAt sakhi ! | karomyanaDvAhamahaM patiM te mUlikA balAt / / 6 / / tasyAH sA mUlikAM dattvA saMnivezaM nijaM yayau / ratamAnasA tasya prAyacchattAmasau tataH // 7 // abhUd gauruddhuraskandho jhagityeva ca sA hRda vidrANA'tha kathaM sarvakAryANAmakSamo bhavet // 8 // goyuthAntargato nityaM vahidhArayituM sakaH / . tayAssroar vaTasyAdhaH so'nyadA vizramaM gataH // 9 // tacchAkhAyAM nabhazcArimithunasya kathaMcana vizrAntasya mitho jalpaprakrame ramaNo'bravIt // 10 // mAtrai gauH svabhAvena kintu vaiguNyato'jani / - patnI pratibabhASe sA punarnA'sau kathaM bhavet 1 // 11 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlyantaropayogena, kvAste ! sA'sya tarorabhaH / zrutvatatsA pazoH patnI pazcAttApitamAnasA / / 12 / / abhedajJA tatazcAriM sarvA cAsayetuM takam / pravRttA sUlikA''bhogAtsadyo'sau puruSo'bhavat / / 13 / / ajAnAnA yathA bhedaM mUlikAyAstayA pazuH / cAritaH sarvatavAriM punarnRtvopalabdhaye / / 14 / / tathA dharmaguruH ziSyaM pazuprAyavizeSataH / pravRttAvakSamaM jJAtvA devapUjAdike vidhau / / 15 / / sAmAnyadevapUjAdau pravRtti kArayannapi / viziSTasAdhyasiddhyarthaM na syAddoSI manAgapi // 16 // iti / vipakSe bAdhAmAha - 'na' naiva, 'anyathA' cArisaMjIvanIcAranyAyamantareNa: 'atra' devapUjAdau prastute ' iSTasiddhi: ' viziSTamArgAvatArarUpA 'syAd' bhaved ayaM copadezo yathA yeSAM dAtavyastadAha-' vizeSeNa ' samyagdRSTyAnucitadezanAparihArarUpeNa, ' AdikarmaNAm prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / nAtyantamugdhatayA kaMcana devatAvizeSamajAnAnA na vizeSapravRtteradyApi yogyAH, kintu sAmAnyarUpAyA eveti // " kadA vizeSapravRttiranumanyate ? ityAzaGkya Aha guNAdhikyaparijJAnAdvizeSe'pyetadiSyate / adveSeNa tadanyeSAM vRcAdhikye tathA''tmanaH // " , guNAdhikyaparijJAt ' devatAntarebhyoM guNavRddheravagamAt vizeSe'pyarhadAdo kiM punaH sAmAnyena etatpUjanamipyate / katham ? ityAha-' adveSeNa' amatsareNa ' tadanyeSAm ' pUjyamAnadevatAvyatiriktAnAM devatAntarANAM ' vRttAdhikyeM ' A-cArAdhikye sati / ' tathA ' iti vizeSaNasamuccaye / ' AtmanaH svasya devatA- ntarANi pratItyeti // 1. 9 atra hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnadazAyAM sAdhAraNI devabhakti revoktA dAnAghikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSAjJAne sAdhAraNyeva, tajjJAne ca vizeSata uktA / tathAhi Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 prasaMsthA liGginaH pAtramapacAstu vizeSataH / svasiddhAntAvirodhena vartante ye sadaiva hi // gratasthA hiMsA'nRtAdipApasthAnaviratimantaH, liGgino vratasUcakatathAvidhanepathyacantaH pAtramavizeSeNa vartate / atrApi vizeSamAha-apacAstu svayamevApAcakAH, hunarupalakSaNAtparairapAcayitAraH pazyamAnAnanumantAro liGgina eva vizeSeNa pAtram / tathA ' svasiddhAntAvirodhena' svazAstroktakriyA'nullaGganena 'vartante' ceSTanta, 'sadaiva hi ' sarvakAlameveti // itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri saMpannam / tathA cAnAbhiprahikamapyAbhigrAhakakalpatvAttIvrameveti sunizcitamityAdi saMmatipradarzanapUrvaM yaH prAha tannirastam , mugdhAnAM svapratipattau tasya gunntvaat| sunizcitamityAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva doSatvapratipAdanAd / na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdRSTeriva dupTeMti zanIyam , avasthAbhedena doSavyavasthAnAd / anyathA sAdhoriva samyagdRzaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTaM syAditi vibhAvanIyam / etena pRthivyAdyArambhapravRttApekSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zobhana:, devAdizubhagatihetutyAdityasat, tathAbhRtAdhyavasAyasya zobhanatve samyaktvoccAriNo " kaMppai aNNautthie vA0" ityAdirUpeNa mithyaatvprtyaakhyaanaanuppttiprskteH| nahi zubhAdhyavasAyasya tadvatorvA pratyAkhyAnaM saMbhavati, tataH zubhAdhyavasAyo'pi teSAM pApAnubandhipuNyaprakRtihetutvena narakAdinibandhanatvAnmahAnarthahetureva / nAnApekSikamapi zubhatvaM ghaTate, svastrIsaGgaparityAgena parastrIsaGgApravRttasyaiva bahupApaparityAgamantareNAlpapApaparityAgasyAzubhatvAd / ata eva pRthivyAdyArambhapravRttasyApi samyagdRzo'nyatIrthikadevAcArAdhanaparityAgopapattiriti parasyaikAntAbhinivezo nirastaH / utkaTamithyAtvavantaM puruSaM pratItya nijadevAcArAdhanapravRttemahAnarthahetutve'pyanAgrahikamAdidhArmikaM prati tathAtvasyAbhAvAt , tasyAvizeSapravRttedurgataraNahetutvasya haribhadrasUribhirevoktatvAt / pratyAkhyAnaM ca pUrvabhUmikAyAM zubhAdhyavasAyahetorapyuttarabhUmikAyAM svapratipannavizeSadharmapratibandhakarUpeNa bhavati, naitAbanA pUrvabhUmikAyAmapi tasya vilopI yuktaH / yathAhi-pratipakSa Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 kRtsnasaMyamasya jinapUjAyAH sAkSAtkaraNaniSedhAt , tasya svapratipannacAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatA zrAddhAnAM na tadanaucityam , tathA pratipannasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhakaviparyAsahetutvenAvizeSapravRttaH pratyAkhyAne'pi nAvidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / ___ nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhakteH pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyatvApattiriti ceda / na, sAmAnyapravRttikAraNatadupadezAdinA tadanumodyatAyA iSTatvAt , kevalaM samyaktvAdyanugataM kRtyaM svarUpeNApyanumodyamitaraca mArgavIjatvAdinetyasti vizeSa ityetaccAne samyag vivecayiSyAmaH // 12 // anAbhigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayatiitto a guNahANaM paDhamaM khalu lddhjogditttthiinnN| micchattevi pasiddhaM paramatthagavesaNaparANaM // 13 // __itazcAnAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca mithyAtve'pi khalviti . nizcaye labdhayogadRSTInAM mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprAptimatAM paramArtha. gaveSaNaparANAM mokaprayojanAnAM yoginAM prathamaM guNasthAnamanva) prasiM* dam / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAtaM parityajyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamya. mApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSAmikSurasa kakaba-guDakalpA mitrA tArA balA dIpA ceti catasro yogadRSTaya ullasaMnti, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho yamo yogAGgadevakAryAdAvakhedo yogabIjopAdAnaM bhavodvegasiddhAntalekha. nAdikaM bIjazrutau paramazraddhA satsaMgamazca bhavati, caramayathApravRttakaraNa sAmarthena karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata evedaM caramayathApravRttakaraNaM . paramArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidanti / .. itazca guNasthAnaM prathamaM khalu labdhayogadRSTInAm / " mithyAvejapa prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm // 13 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktaM ca 64 apUrvAsanabhAvena vyabhicAraviyogataH / tato'pUrvamevedamiti yogavido viduH // 99 asyAM cAvasthAyAM mithyAdRSTAvapi guNasthAnapadasya yomArthaghaTamIpadyate / uktaM ca *" prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAya mukhyamanvarthayogataH // " uktaM tArAyAM tu manAk spaSTaM darzanam, zubhA niyamAH, tasya jijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH ucitakriyAshAniH svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati / tathA'syAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnnAnAviSavRtteH kArtsnyena jJAtumazakyatvAca ziSTAcaritameva puraskRtya " pravartase / " nAsmAkaM mahatI prajJA sumahAna zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA / " lAyAM dRSTau dRDhaM darzanam, sthirasukhamAsanam, paramA tattvazuzrUSA, yoga gocaro'kSepaH, sthiracittatayA yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati / dImAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitA lAbhAdayogotthAnavirahaH, tarayazravaNam, prANebhyo'pi dharmasyAdhikatvena parijJAnam, tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM ca bhavati / tathA mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA na tato'bhISTakAryakSamA, samyak prayogakAlaM yAvadanabasthAnAt, alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArAdRSTirgomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato biziSTavIryasthitivikatvAd / ato'pi prayogakAle smRtipADavAsiddheH, taha Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAve prayogavaikalyAt , tatastathA tatkAryAbhAvAditi / yalAdRSTiH kASThAnikaNatulyA, ISadviziSToktabodhayAt , tadbhAvenAtra manAsthitivIrye ataH paTumAyA smRtiriha, prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIpAdRSTiIpaprabhAsadRzI, viziSTataroftavAryatrayAd , ato'trodane sthitivIrye, tatpadvyapi prayogasamaye smRtiH / evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo bandanAdau, tathA bhaktito yatra bhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti samayavidaH / itthaM coktasya yogadRSTisacayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi miprAdidRSTiyogena tathApAsthAnakatvasiddheH, tathApravRtteranAbhigrahikatvameva teSAM zobhanamityApanam // 13 // nanu yogadRSTyA'pi mithyAvRzAM kathaM guNabhAjanatvam ? janasvaprAptiM vinA guNalAbhAsaMbhavAd dRSTiviparyAsasya doSasya satvAd / ata evoktam " mithyAtvaM paramo rogoM mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramazatrurmithyAtvaM padamApadAm // " ityAzaGkathAhagaliAsaggahadosA avijjasavijjapayagayA tevi| sabdaNNubhicabhAvA jaittaNaM jaMti bhAveNaM // 14 // __ galiAsaggahadosatti / te labdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vedyasaMvedyapadagatA api tattvazravaNaparyantaguNalAbhe'pi karmavajravibhedalabhyAnantadharmAtmakavastuparicchedarUpasUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadAdhastanapadasthitA api bhAvena jainatyaM yAnti vedysNvedyaaH| vedyasaMvedyapadayo'lakSaNamidam galitAsadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAste'pi / savenabhRtyabhAvAd yatitvaM yAnti bhAvena // 14 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " " vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tadvadyasaMvedyamanyadetadviparyayAt // " iti / asyArthaH-vedyaM vedyanIyaM vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpajhAnagrAhyamityarthaH / saMvedyate kSayopazamAnurUpaM vijJAyate yasminnAzayasthAne'pAyAdinibandhanaM narakasvargAdikAraNaM svyAdi tad vedyasaMvedyapadaM nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhavati / anyadavedhasaMvedyapadam , etadviparyayAt-uktalakSaNavyatyayAda sthUlabuddhInAM bhavati / / kathaM te bhAvajainatvaM yAnti ? ityatra hetumAha-sarvajJabhRtyabhAvAt sarvatra dharmazAstrapuraskAreNa tavaktRtajJavakatvAnyupagamAt / nanvemu. cchinnA jainAH, jainavyavasthAvAyairapi sadhairnAmamAtreNa sarvajJAbhyupagamAt teSAmapi jainatvaprasaGgAdityatasteSAM vizeSatAha-galitAsagrahadoSA iti / yeSAM hyasagrahadoSAtsvasvAbhyupagAthapuraskArasteSAM rAgadveSAdivizilpakalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMze nAgrahasteSAM mukhyasarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatyaM syAdeva iti bhaavH| mukhyo hi sarvazastAvadeka eva niratizayaguNavatvena tatpratipattitvaM yAvatAM tAvatA tadbhaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chalmasthenAmahAdU dUrAsamAdibhedasya ca bhRtytvjaatybhedktvaaditi| saduktaM yogadRSTisamukhaye " na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo ytH| mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM tataH // " sarvajJo nAma yaH kazcit pAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH // pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / se sarve'pi tamAphnA iti nyAyagatiH parA // vizeSastu punastasya kAtsnnAsarvadarzibhiH / sarvairna jJAyate tena tamApannA na kazcana // tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAja tulya evAsauM tenAMzenaiva dhImatAm / / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathekasya nRpaterSahavo'pi smaashrivaaH| dUrAsannAdibhedena tabhRtyAH sarva eva te / / sarvajJatatvAbhedena tathA srvjnyvaadinH| sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api / na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / * pathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH // " iti / pa.pa pareSAM sarvajJabhakterevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt , saMsAriNAM vicitraphalArthinAM bhAnAdeveSu citrabhakteH, ekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe citrabhaktyupapAdanAt / tathA ca hAribhadraM vacaH " citrAcitravibhAgena yacca deveSu vrnnitaa| bhaktiH sadyogazAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / sadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / citrA cAyeSu tdraag-tdnydvesssNgtaa| acitrA carame tveSA zamasArA'khilaiva hi // " iti / prApyasya mokSasya caikatvAt tadarthinAM guNasthAnapariNatitAratamye'pi na mArgabheda iti, tadanukUlasarvajJabhaktAvapyavivAda eva teSAm / uktaM - prAkRteNviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / mavabhogaviraktAste bhavAtItArthayAyinaH / / . eka eva tu mArgo'pi teSAM shmpraaynnH| avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat // saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / . tathaikameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / sadAzivaH paraM bahma siddhAtmA tathA neti ca / shbdaistducyte'nvrthaadekmevaivmaadibhiH|| tallakSaNAvisaMvAdAbhirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tatvaM yavo janmAyayogavaH / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....zAta niryANatatve'smin na saMgohena tattvataH / prekSAvA na tadbhakto vivAda upapadyate // " iti / manu dezanAbhedAnnaikaH sarvajJaH iti sarveSAM yoginAM naikasarvajJabhaktatvamiti ced / na, vineyAnuguNyena sarveSAM dezanAbhedopapatteH, ekasyA eva vA tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhinnatayA pariNataH kapilAdInAmRSINAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttadvaidhizyopapatteH, tanmUlasarvajJapratikSepasya mahApApatvAt / uktaM ca "citrA tu dezanaiteSAM syaadvineyaanugunnytH| yasmAdete mahAtmAno sarvavyAdhibhiSagvarAH / / yasya yena prakAreNa biijaadhaanaadisNbhvH| sAdhuvandho bhavatyete tathA tasya jagusvataH // ekApi dezanaiteSAM yadvA shrotvibhedtH| acintyapuNyasAmarthyAttathA citrA'vabhAsate // pathAbhanyaM ca sarveSAmupakAro'pi ttkRtH| jAyate vandhyatA'pyevamasyAH sarvatra susthitA // padvA tattannayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSA'pi tattvataH // sadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH prH|| nizAnAthapratikSepo yathA'ndhAnAmasaMgataH / sadbhedaparikalpazca tathaivArvAgdRzAmayam // na yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AyopavAdatastu punarjitAcchedAdhiko mtH|| kudRSTAdi ca no santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravacceva kintu sattvArthakRtsanA // " iti / manu yadyevaMvidhaM mAdhyasthyaM pareSAM syAt tadA mArgAbhAvajainatvaM bhavet , tadeva tu vyavahArato jainamArgAnAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti ced / na, mohamAnche pareSAmapi yoginAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAdU, yadavaM kAlAtItavacanAnuvAdo yogavindo mAdhyasthya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mavalambyuvamaidaMparyavyapekSayA tattvaM nirUpagIyaM syAt / kAlAtIto'pyana do'bravIt " anyeSAmapyayaM mArgo muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavathitaH // mukto buddho'rhana vApi yadaizvaryeNa smnvitH| tadIzvaraH sa eva syAt saMjJAbhedo'tra kevalam // anAdizuddha ityAdiryo bhedo yasya klpyte| tasantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH // .. vizeSasyAparijJAnAd yuktInAM jaativaadtH| prAyo virodhitazcaiva phalAbhedAcca bhaavtH| avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaitatsaMjJAbhedamupAgatam // atrASi: yo paro bhedazcitropAdhistathA tathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM so'pyapArthakaH / / tataH sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH / / / / sAdhu caitad yato nItyA zAstramatra pravartakam / sthA'bhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH // " ityAdi / arthateSAM bhAvajainatve AjJA'saMbhavamAhadavvANA khalu tesiM bhAvANA kAraNattao neyaa| jaM apuNabaMdhagANaM cittamaNuTTANamuvaiha // 15 // - davvANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajainAnAM 'khalu' iti nizcaye bhASAjJAyAH samyagdarzanAdirUpAyAH kAraNatvato dravyAjJA jJeyA2... punarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAyakatvAt / / taduktaM copadezapade-.... .. dravyAjJA khalu teSAM bhAvAjJA kAraNavato jnyeyaa| padamanabandhakAnAM citramanuSyAnasapadiSTam // 15 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 'gaMThIgasattApuNavaidhagAiANapi davvaoM ANA / gavaramiha davvasaho bhaiavvo samayaNIIe / / ego appAhanne kevalae ceva vahaI ettha / aMgAramaddago jaha danvAyario sayAmavyo / anno puNa joggace citteNa ya bheo muNeabbo / ghemANiovavAotti davvadevo jahA sAhU / / satthAmavvAdINaM gaMThIgasattANamappahANatti / iyaresi joggayAe bhAvANA kAraNaceNaM // " . atra hi dravyazabdasya dvAvI-pradhAnabhAvakAraNaM mAvazivikalaM kevalamaprAdhAnyam / saMgrahavyavahAranayavizeSAd vicitramekamavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNaM tattatparyAyasamucitabhAvarUpaM yogyatvaM ca / tatra prathamArthanAmavyasakRdbandhakAdInAM dravyakriyAbhyAsaparANAM dravyAjJA / dvitIyArthena cApUnarbandhakAdInAmiti vRttitaatpryaarthH| / nanvevamapunarbandhakAnAM dravyAjJA vyavasthitA, tathA'pi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati ?, jainamArgakriya yaivAvyutpannadazAyAmapunarbandhakatvasiddha bIjAdhAnasyaiva talliGgatvAt , tasya ca sarvajJavacanAnusArijinamuniprabhRtipadArthakuzalacittAdilakSyasvAd / taduktamupadezapadavRttikRtA ANAparataMtehi tA bIAhANamettha kAyavvaM / dhammami jahAsattI paramasuhaM icchamANehiM // "- iti pranthigasattvApunarbandhakAdInAmapi dravyata AzA / kevalamiha dravyazabdo bhaktavyaH samayanItyA // eko'prAdhAnye kevale eva vartate'tra / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH sadA'bhavyaH / anyaH punaryogyatve citteNa ca bhedato jJAtavyaH / dhaimAnikopapAta iti dravyadevo yathA saadhuH| "tatrAbhavyAdInAM pranthigasattvAnAmapradhAneti / itareSAM yogyatayA bhAvAjJA kAraNatvena // AzAparatantraistasmAdvIjAdhAnamatra kartavyam / dharme yathAzakti paramasukhamicchadbhiH // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyoM kidRNvasA dharmavIjAni caivaM zAstrAntare paripaThitAni razyante jinaSu kuzala cittaM tabamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIjamanuttamam // upAdeyadhiyA'tyanta saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam // AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRtyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH // bhavodvegazca sahajo dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhivad lekhanAni ca / ......... lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vaacnodgrhH| .. prakAzanA'tha svAdhyAyacintanA bhAvaneti ca // .... duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / .................. aucityAsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH // iti / lAletavistarAyAmapyuktam-" etatsiddhayartha tu yatikhavyamAdikarmaNi, parihartavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANanitrANi, na laDanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusantatiH, bhavitavyametattantreNa, pravartitavyaM dAnAdau, kartavyodArapUjA bhagavatAm , nirUpaNIyaH sAdhuvizeSa', zrotavyaM vidhinA dharmazAstram , bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnato'valambanIyam , paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, parihartavyo vikSepamArgaH, patitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhaniyaM bhuvanezvaravacanam , kartavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNam , garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalam , pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudAryam , cartitavyamuttamajJAnena" evaMbhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI mArgAnusArItyayaM niyamAdapunarvandhakAdistadanyasyaivaMbhUtaguNasaMpakSe'bhAvAdityata Aha-yad yasmAd apunarbandhakAnAM citramanekavidhamanuSThAnamupadiSTam , ato bhinnAcArasthitAnAmapi teSAM dravyAjJAyA nAnupapattiriti / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idamatra hRdayam--natyAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayuyate, kintu kvacitkazcideveti / bhinnAcArasthitAnAmapyanta zuddhimatAmapunarbandhakatvamavirudvam, apunarbandhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tattatantroktA'pi mokSArthI kriyA ghaTate, samyagdRSTezva svatantrakriyeveti vyavasthitatvAt / taduktaM yogabindusatravRttyo: apunarbandhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt // apunarvandhakasyoktarUpasyaivamuktarUpeNa samyagnItyA zuddhayuktirUpayA upapadyate -ghaTate / kim ? ityAha - ' tattattantroktaM kApila-saugatAdizAstrapraNItaM mumukSujana yogyamanuSThAnamakhilaM samastam kutaH ? ityAha- avasthAbhedasaMzrayAt - apunarvandhakasyAnekasvarUpAGgIkaraNatvAt, anekasvarUpAbhyupagame hi apunarbandha - kasya kimapyanuSThAnaM kasyAmapyavasthAyAmavataratIti / athApunarbandhakAnantaraM yadbhavati taddarzayati svatantranItitastveva granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyucaiH prazamAdiguNAnvitaH // 8 66 'svatantranItitastveva jainazAkhanItereva, na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, ganthibhede ' rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe, ' tathA ' yathApravRtyA - dikaraNaprakAreNa 'sati ' vidyamAne, kim ? ityAha-' samyagdRSTi: ' zuddhasamyakro' bhavati ' saMpadyate / kIdRza: ? ityAha- uccaiH ' atyarthaM prAgavasthAtaH sakAzAt ' prazamAdiguNAnvitaH ' upazama-saMvega-nirvedAnukampA''stikyAbhivyaktiyukta iti / * evaM pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsaddbhAvaH siddhaH / / 15 / / nanu dravyAjJA'pi siddhAntodita kriyAkaraNaM binA kathaM pareSAM syAt ? ityata Aha 5 maggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa NaNiyayA paDibaMdhe vAvi upagAre // 16 // mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNaM jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibandhe vA'pyupakAre / / 16 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 maggANusAribhAvoti / mArgAnusAribhAvo nisargatastasvAnukUlapravRttihetuH pariNAma AjJAyA lakSaNaM 'muNepavvaMti jJAtavyam / kriyA svasamayaparasamayoditAcArarUpA, tasya mArgAnusAribhAvasyopakAre prati bandhe vA na niyatA, svasamayodita kriyAkRtamupakAraM vinA'pi meghakumArajIva hastyAdInAM tathAbhavyatvaparipA kAhitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddheH, parasamayakriyAyAM ca satyAmapi samullasitayogadRSTimahimnAM pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / atra kazcidAha - nanu pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvamazAstrasiddham, ucyate- naitadevam, yogadRSTisamuccayagrantha evaM yogadRSTyabhidhAnAt teSAM mArgAnusAritvasiddheH / uktaM ca - " nirUpitaM punaryogamArgajJairadhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhistaponintakalmaSaiH prazamapradhAnena tapasA kSINaprAya mArgAnusAribodhabAdhakamoha malairiti " / uktaM ca - "yogamArgajJestaponiryutakalmaSaiH " -- iti pratIkaM vivRNvatA yogavinduvRttikRtA'pi teSAM tadabhidhAnAcceti / ayamiha paramArthaH - avyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jainAbhimatakriyA yathA'sagrahaparityAjanadvArA dravyasamyaktvAdyadhyAropaNena mArgAnusAritAhetuH, tathA sadgrahapravRttAnAM teSAmubhayAbhimatayamaniyamAdisvarUpa zuddhazriyA'pi pAramArthika vastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA / tathAhi - yopAdeya viSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAM tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajananenaikAntikatvamAtyantikatvaM vA, tathA ca jainakriyAM vinA'pi bhAvajainAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAjJAsaMbhavo'viruddha iti / yuktaM caitad, na cedevaM tadA jainakriyAM vinA bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliGgasyApi pareSAmanupapattAvanyaliGgasiddhAdi bhedAnupapatteH / yaH punarAha - parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiva asadgrahavinAzadvArA mArgAnusAritAheturiti, tadasat, ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pataJjalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAt, vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAt, avyutpannasya tasyAM gurupAratantryAdhAnadvArA svasamayA kriyAhetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAcca / bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyatA mArgAnulAritAhetavaH, kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kvacicca. svasamayAbhilatetyaniyatA, hetuH parakIyasaMmaternijamArgadAyahetutvaM vA. vyutpannamabhiniviSTaM vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTaM pratIti / ___yattu nizcayataH parasamayabAyAnAmeva saMgamaHnayasArAmbaDapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAt , nAnyeSAmiti keSAMcinmatam , tatteSAmeva pratikUlam , sadgrahapravRttijanitanaizcayikaparasamayabAhyatayA pataJjalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusAritvApratighAtAt / iyAneva hi vizeSo yadekeSAmapunarbandhakatvena tathAtvam , apareSAM tu zrAddhatvAdineti // 16 // ayaM mArgAnusAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAhamaggANusAribhAvo jAyai caramami ceva pariaTTe / guNabuDDIe vigame bhavAbhinaMdidosANaM // 17 // maggANusAribhAvotti / bhavAbhinandidoSANAm " kSudro lobharatirdIno matsarI bhayavAna zaTaH / ajJo bhavAbhinandI syAniSphalArambhasaMgataH // " iti zlokoktAnAM vigame sati guNavRddhayA caramapudgalaparAvarta eva mArgAnusAribhAbo bhavati / apunaryandhakAr3hermArgAnusAriprauDhaprajJAnugatatvavacanAt tasya caitAvatkAlamAnatvAt / ata eva ca nauSadhaprayogakAlazcaramapudgalaparAvarta evokto vyavahArataH , nizcayatastu granthibhedakAlastatrApi granthibhedakAla eva nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtra vRtI " ghaMNamicchatto kAlo ettha akAlo u hoi NAyavyo / kAlo a apuNabaMdhagapabhiI dhIrehi NiddiTTo // mArgAnusAribhAvoM jAyateM carama eva parivarte / guNavRddhayA vigame bhavAbhinandidoSANAm // 17 // ghanamithyAtvaH kAlo'trAkAlastu bhavati jJAtavyaH / kAlazcApunarbandhakaprabhRti(rairnirdiSTaH / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nicchayao puNa eso vinneo gaMThibheakAlaMmi / eyaMmi vihisayapAlaNAu AroggameyAo" ghanaM-mahAmeghAvaluptasakalanakSatrAdigrabhAprasarabhAdrapadAdhamAvAsyA madhyabhAgasamudbhUtAndhakAranibiDaM mithyAtvaM-tattvaviparyAsalakSaNaM yatra sa tathA, kAlacaramapudgalaparAvartavyatiriktazeSapudgalaparAvartalakSaNaH, atra-vacanauSadhaprayoge, akAlastuakAla eva bhavati jnyaatvyH| caramapudgalaparAvartalakSaNastu tathAbhavyatvparipAkato ghIjAdhAnodbhadapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-kAlastvayasaraH punarapunarbandhakaprabhRtiH / tatrApunarbandhakaH "pAvaM Na tivvabhAvA kuNai " ityAdilakSaNaH AdizabdAnmArgAbhimukha-mArgapatito gRhyate / tatra mArgo lalitavistarAyAmanenaiva zAstrakRtetthaMlakSaNo nirupitaH / 'maggadayANaM " ityAdyAlApakavyAkhyAyAM mArgazcetasau'vakragamanam , bhujaMgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSau hetu-svarUpa phalazuddhAmukhetyarthaH, tatra patito bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti / etau ca caramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAvaiva vijJeyau / apunarbandhako'punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA dhIraistIrthakarAdibhirnirdiSTo vyavahArata iti / nizcayato nizcayanayamatena punarepa pacanauSadhaprayogakAle vijJeyaH / kaH ? ityAha granthibhedakAlastu granthibhedakAla eva, yasmin kAle pUrvakaraNAnivRttikaraNAbhyAM grathirbhinnA bhavati tsmilvetyrthH| kutaH 1 yata etasmin grandhibhede sati vidhinA-avasthocitakRtyakaraNalakSapona, sadA sarvakAlaM yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogyaM-saMsAradhyAdhirodhalakSaNam , etasmAdvacanauSadhaprayogAd bhavati / apunarbandhakaprabhRtiSu pacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyakaH, anAbhogabahulatvAttakAlasya / bhinnagranthyAdayastu vyAvRttAhatvena nipuNabuddhitayA teSu kRtyeSu vartabhAnAstatkarmavyAdhisamucchedkA jAyanta iti / granthibhedameva puraskurvannAha " iharAvi haMdi eaMmi esa AroggasAhago ceva / poggalapariaTTaddhaM jamUNameaMmi saMsAro // nizcayataH punareSa vijJeyo prandhibhedakAle / etasmin vidhizatapAlanayA ArogyametasmAt // 2 pApaM na tIvabhAvAtkaroti / / itarathA'pi khalu etasminneSa ArogyasAdhakazcaiva / pudralaparAvartArddha yadUnametasmin saMsAraH // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itarathApi vidhaiH sadApAlanAmantareNApi, handIti pUrvavat , etasmin granthibhede kRte satyeSa vacanaprayoga ArogyasAdhakazcaivabhAvArogyaniSpAdaka eva saMpadyate / tathA ca paThyate--- " labdhvA muhUrtamapi ye parivarjayanti __samyaktvaratnamatavadyapadapradAyi / yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau tadvibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam / / atra hetumAha- pudgalAnAmaudArika- tejasa- bhASA-''naprANa-manaH karmaprahaNapariNatAnAM vivakSitakAlamAdau kRtvA yAvatAM sAmastyenakajIvasya grahanisargoM saMpadyate sa kAlaH pudgalaparAvarta ityucyate, pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivartante parAparapariNatiM labhante tasminiti vyutpatteH , tasyArddha yAvad yad yasmAdUnaM kiMciddhInam , etasmin granthibhede sati saMsArijIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahalAnAmapi / / atra dRSTAntAH kUlavAlakagozAlakAyo vAcyA iti / evaM cotkarSato'pyapArdhapudgalaparAvartAvazeSasaMsArasyaiva mArgAnusAstvimiti yatkenaciduktam , tatkenAbhi-- prAyeNeti vicAraNIyaM madhyasthaiH / na vamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena granthibhedasya puraskaraNamupapadyate, parAbhiprAyeNApApudgalAvartakAlamAnasyobhayatrAvizeSAd evaM vadato bhrAntimUlaM tAvaccaramayathApravRttakaraNabhAgabhAz2AmevApunarbandhakAdInAmadhikAritvabhaNanam , tAdRzAnAM teSAM samyaktvasaMnihitatvAd / ata eva " bhavaheunANameyassa pAyaso. sappavicibhAveNaM / taha tayaNubaMdhao ciya tatteparaniMdaNAio // " bhavahetuH saMsAranibandhana jJAna-zAstrAbhyAsajanyo bodha etasya mithyAdRSTeH,, katham ? ityAha-prAyazo bAhulyena, asatpravRttibhAbena-viparyastaceSTAkaraNAt ,. tasya yadiha prAyograhaNaM tad yathApravRttakaraNacaramavibhAgabhAjAM saMnihitagranthibhedAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM keSAMciduHkhitadayA-guNavadadveSa-samucitAcArapravRttisArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAratAraNArtham / tatheti hetvntrsmuccye| tadanubandhata evAsatpravRtyanuSandhAdeSa / etadapi kutaH ? ityAha-tattvetaranindanA bhavahetujJAnametasya prAyazo'satpravRttibhAvena / tathA tadnubandhata eva tattvetaranindanAditaH // . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ditaH / sa hi mithyAtvopaghAtAtsamupAttaviparItaruciH taccaM ca sadbhUtadevatAdikamarhasyAdilakSaNam, 'niMda' tti itarabAtastvaM tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastacvetara nindanAdito doSAd bhavAntare'pyasatpravRttiranubandhayuktasyaiva syAdityupadezapadavacanAntaramanusRtyAtrAnAdipravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktvaprAptihetukarmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAlaprAptavyasamyaktvAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM sundarapravRtiriti bhaNanena tadvyatiriktAnAM tu sarveSAmapi mithyAdRzAmasundara pravRttirevokteti sUkSmadRzA paryAlocyamiti tenoktam / tatredaM vicAraNIyam - caramatvaM yathApravRttakaraNasyAnantapudgalaparAvarta bhAvinazvaramaikAvartamAtreNApi nirvAhyam, saMnihitagranthibhedatvasya tu svalpakAlaprAptavyasamyaktvAkSepakatA / 46 AsannA ceyamasyoccaizvaramAcartino yataH / bhUyAMso'mI vyatikrAntAstadeko'tra na kiMcana // AsannA cAbhyarNavartinyeva iyamuktirasyoccairatIya caramAvartinazvaramapudgalaparAvartabhAjo jIvasya yataH kAraNAd bhUyAMso'tIva bahavo'mI AvartA vyatikrAntA anAdau saMsAre vyatItAstata eko'pazcimo'tra 'na kiMcana ' na kiMcidbhayasthAna - meSa ityarthaH 77 iti yogabindusUtravRttivacanAccaramAvartina Asanna siddhikatvasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhyAkSepakatvApatteH, ApekSikAsannatayA samAdhAnaM cobhayatra sughaTamiti athaikabhavikAdyacitayogyatAniyatatvAd dravyAjJAyAH samyaktvaprAptyapekSayA tadadhikavyavadhAne mithyAdRzo na mArgAnusAritetti nizcIyate iti ced | na, asati pratibandhe paripAke vA punarbandhakAdermArgAnusAriNo'bhAvAjJAvyavadhAne'pi sati pratibandhAdau tadvayavadhAnasyApi saMbhavAt tatkAle'pi bhAvAjJAbahumAnApratighAtAt, ucitapravRttisAratayA dravyAjJAyA avirodhAd, anyathA cAritralakSaNAd bhAvastavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyastavasyApyasaMbhavaprasaGgAd bhAvastavahetutvenaiva dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM paJcAzake " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 tA bhAvatyayaU jo so davvatthao ihaM iho / jo uNa NevaM bhUsa appahANo paraM hoI || 11 iti / yadi ca bhAvalezayogAdvyavahitasyApi dravyastavatvamaviruddhaM tadA tata eva tAdRzasya mArgAnusAriNo dravyAjJApyavirudvaiva / yathAhinirnidAnaM sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jina bhavanAdyucitAnuSThAnasya dravyastaMvatvamatryAhRtam, ekAntena bhAvazUnyasyaiva viparItatvAt / tathA apunarbandhakasyApi bhAvAjJAnurAga-bhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / ata eva bhavAbhiSvaGgAnA bhogAsaMgatatvAt anyAvartApekSayA vilakSaNameva caramAvarte gurudevAdipUjanaM vyavasthitam / taduktaM yogavindau - etad yuktamanuSThAnamanyAvarteSu tad dhruvam / carame tvanyathA jJeyaM sahajAlpamalatvataH // ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / sarujetara bhedena bhojanAdigataM yathA // itthaM caitad yataH proktaM sAmAnyenaiva paJcadhA / viSAdikamanuSThAnaM vicAre'traiva yogibhiH || viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamapekSAdividhAnataH // viSaM labdhyAdyapekSAta idaM saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAd jJeyaM laghutvApAdanAttathA // divyabhogAbhilASeNa garamAhurmanISiNaH / etadvitinItyaiva kAlAntaranipAnanAt // anAbhogavata caitadananuSThAnamucyate / saMpramugdhaM mano'syeti tatacaitad yathoditam / / etadAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya zubhabhAvAMzayogataH // jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM ca kartRbhedena carame'nyAdRzaM sthitam / pudgalAnAM parAvarte gurudevAdipUjanam / / yato viziSTakartA yAM tadanyebhyo niyogataH / tadyogayogyato bhedAditi samyag vicintyatAm / / atra pUrva hyekAntena yogAyogyasyaiva devAdipUjanamAsIt , caramAcate tu samullasitayogAyogyabhAvasyati / caramAvartadevAdipUjanasyAnyAvartadevAdipUjamAdanyAdRzatvamiti vRttikada vivRtavAnetena / yattvanyatIrthikAbhimatAkaraNaniyamAdeH sundaratvena bhaNanaM tad hiMsAdyAsaktajanasya manuSyatvasyeva svarUpayogyatayA vyavahArato mantavyam / nizcayatastu mithyAgakaraNaniyamo hiMsAdyAsaktajanamanuSyatvaM vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundarameveti yatkenaciduktam , tadapAstam / na tAdRzaM vacanamabhinivezaM vinA saMbhavati, yataH pUrvasevA'pi muktyadveSAdisaMgatA caramAvartabhAvinI, nizcayataHprAcyAvartabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAryairatizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya vaktavyamiti / nahi manuSyatvasadRzama karaNaniyamAdikam , anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapraviSTatvAt , sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaMgatasya vizeSadharmaprakRtisvAt , manuSyatvaM cAnIdRzam / kiM ca-hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayA'pi tAdRzI syAd , utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve ceSTApattiH, apunarbandhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrSasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktam. "asyaiSA mukhyarUpA syAtpUrvasevA ythoditaa| kalyANAzayayogena zeSasyApyupacArataH // " iti / na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam , " sammANuThANaM ciya tA savvamiNaMti tattao NeyaM / Na ya apuNabaMdhagAI muttuM eyaM ihaM hoi // " samyaganuSThAnameva tasmAtsarvamidaM tattvatto zeyam / na cApunarbandhakAdi muktvA etadiha bhavati // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanyaganuSThAnamevAtAnukUlAcaraNameva, tat-tasmAtsarva triprakAramapi idamaguSThAnaM tatvataH-pAramArthikavyavahAranayadRSTyA zeyam / atra hetumAha-'na' naiva, yato'punarbandhaka-mArgAbhimukha-mArgapatitAn muktvA etadanuSThAnamihaiteSu jIveSu bhavati ' apunarbandhakAdayazca samyaganuSThAnavanta eva'-iti upadezapadasUtravRttivacanAd apunarbandhakAdeH samyaganuSThAnaniyanapratipAdanAt triprakAraM anuSThAna satatAbhyAsa-viSayAbhyAsa-bhAvAbhyAsabhedAt / tatra nityamevopAdeyatayA lokosaraguNAvAptiyogyatApAdakamAtApitRvinayAdizruttiH sttaabhyaasH| viSaye'IlakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa vissyaabhyaasH| dUraM bhavAdudvignasya sanyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvasyAbhyAsa iti / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhatvAd viSayagatamevetyapunarvandhakAdiH samyaganuSThAnavAneveti yogamArgopaniSadvida', yena cAtyantaM samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTiArgAnusArI gRhyate, tenAdidhArmikapratikSepAd apunarbandhakAdayastrayo dharmAdhikAriNa iti mUlaprabandha eva na jJAttaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarbandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApattyA vibhAganyAghAtAt / tasmAd yathA cAritrAdvayavahi tasthApi samyagdRzaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitvaM nizcIyate, tathA samyaktvAd vyavahitasyApunarbandhakAderapi tallakSaistadbhAvo nidheyH| tallakSaNapratipAdikA dheyaM pazcAzagAthA " pAvaM Na nivvabhAvA kuNai Na bahu marAi bhavaM ghoraM / uciyaSThiiM ca sevai savvatthavi apuNavaMdho // " ti / etavRttiryathA-pApamazuddhaM karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApaM tad 'na' naiva tIvabhAvAd gADhaM saMkliSTapariNAmAtkaroti vidhatte, atyantotkaTamithyAtvAdithayopazamena labdhAtmanaimalyavizeSatvAd / tIbreti vizeSaNAdApanamatIvabhAvAtkarotyapi, tathAvidhakarmadoSAt / tathA 'na bahu manyate' na bahu mAnaviSayI karoti 'bhavaM' saMsAraM 'ghoraM ' raudram , tasya ghoratvAvagamAt / tathA ucitasthitimanurUpapratipattim , cazamdaH samuccaye, sevate-bhajate, karmalAghavAt sarvatrApi, AstAmekatra, dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devAtithi-mAtA-pitRprabhRtiSu, pApaM na tInabhAyAtakaroti, na bahu manyate bhavaM ghoram / ravisasthiti ma Sate maryApi apunarSandhaH // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayUraziSTAntAdapunarvandhaka uktanirvacano vI isyevaMvidhakriyAliGgo bhavatIti mAthArtha iti / na cApunaryandhakasya kvacinmArgAnusAritAyAH kvacica tadabhi sukhasvadarzane bhramakaluSitaM ceto vidheyam, dravyabhAvayogAbhiprAyeNobhayAbhidhAnAvirodhAt / etena ' mArgAnusAritvAt' ityatra dharmabinduprakaraNe mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvartanAditi vyAkhyAnAt bandAruvRttAvapi maggANusAria'ti asadgrahaparityAgenaiva tatvapratipattirmArgAnusAritetyeva vyAkhyAnAd mithyAdRSTerakaraNaniyamAdhikAririst mArgAnusAritvamityapAstam, parAbhimatasya samyaktvAbhimukhasthevApunarbandhAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA tastrapratipasemArgAnusAritAyA apratighAtAt, mukhyatattvapratipattezca meghakumArajIvahasyApi vaktumazakyatvAt / tasmAtsaMgamamaya sArAdivadatisaMnihitasamyaktyaprAptInAmeva mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNaMmAtram, avarSandhakAdilakSaNaSatAmeva tathAbhAvAda, anyathA tAdRzasaMnihitatvAnizvaye'punarbandhakA kuddezenAdidhArmikAcArAdyupadezI'pyu - cchidyeteti sakala jainaprakriyAbilApApatiH / kiM bIjAdInAM caramapudgalaparAvarta bhAvitvasya tatprAptAyutkarSata ekapudgalaparAvartakAla mAnasya teSAM sAntaretaratvabhedasya ca pratipAdanAnna samyaktvAtisaMnihitameSa mArgAnusAritvaM bhavatIti niyamaH zraddheyaH / taduktaM paJcaviMzikAyAm bAikameNa puNo jAyaha ettha bhavvasattANaM / NiyamA na annA vi huM iTThaphalo kapparukkhuvva // 1 // bIjaM vimassa NeyaM daddaNaM eyakAriNo jIve / bahumANasaMgayAe suddhapasaMsAra karaNicchA // 2 // are aNubaMdho akalaMko aMkuro ihaM Neo / bIjAdikrameNa punarjAyate eSo'tra bhavyasasvAnAm / niyamAd nAnyathA'pi khalu iSTaphalaH kalpavRkSa idha // 1 // bIjamapyasya jJeyaM dRSTvA etatkAriNo jIvAn / bahumAna saMgatAyAH zuddhaprazaMsAyAH karaNecchA // 2 // yaGkaraH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuma diyo taSAya meNA vidyA // 3 // supavatI yatA cittA pattAi sarasiMgA hoi / tassaMpacI puSkaM gurusaMjogAirUvaM tu // 4 // to sudesAIhiM hoi jo bhAvadhammasaMpattI / saM phalamiha vibheyaM paramaphalapasAhagaM NiyamA // 5 // bIjasva saMpattI jAyai caramaMmi ceya pariahe / acaMtasuMdarA je esAvi tao Na sesesu || 6 || va ya eaMmi aNaMto juJjai Neyasya NAma kAluci / ussappiNI anaMtA huMti jao egapariaTTe // 7 // bIjAiA ya ee tahA tahA saMtaretarA NeyA / * tahamavattakhittA egaMtasahAva bAhAe / " ci // 8 // etena yaducyate kenacid vIjAdiprAptau mArgAnusAryA samyaksvI palambhaM saMzitvameva na vyabhicaratIti ' tadapAstaM draSTavyam // " saMpaNArtha jucchA-goMyamA ! jahameNaM aMtomuhUttaM, ukoseNaM sAgarovamasatapuDuttaM sAtiregaM / " ityAgamavacanAtsaMjJikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthak mAnatvAd, apunarbandhakapadasyApunarvandhakatvenotkRSTakarmasthitikSapaNArtha paryAlocanAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd bIjAdiprApta pUrvyapyeka pujalaparAvartaniyatAnantotsa vyavasarpiNIrUpakAlamAna nirdezAt / kASThaM punarvijJeyastadudAyAnveSaNA citrA // 3 // as prasidha tathA citrA.......... tastaMmAptiH puyaM gurusaMyogAdirUpaM tu // 4. // tataH sudezanAdibhibhaivati yo bhAvadharmasaMprAptiH / tatphalamiha vijJeyaM paramaphalaprasAdhakaM niyamAd // 5 // bIjasyApi saMprAptirjAyate carama eva parAvaceM / atyantasundarA yadeSA'pi na zeSeSu // 6 // ma. caitasmin ananto yujyate naitasya nAma kAla iti / utsarpiNyo'nantA bhavanti yata ekaparAvarte // 7 // bIjAdikA jJeyA tathA tathA sAntaretarA jJeyA / tathAbhavyasvAkSiptA ekAntasvabhAvabAdhayA // iti // 8 // 2 saMkSinAM praznaH - mausama ! aghanyenAntarmuhUrtam, utkarSeNa lAmaropamazatapRthakvaM : sAbikam / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ca paJcamArake jJAnapazcakasadbhAvAbhidhAnava jAdiprAptau paramapudgalaparAvartakAlamAnAMbhidhAne'pi notkarSatastAvadantaraM tasya labhyate iti vAcyam ,bIjAdiprAptau caramAvartamAna eva saMsAra iti paripATyAvyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetthamabhidhAnAsaMbhavAd anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasyApyanavayatvaprasaGgAt / kiMca " acaramapariaDesu kAlo bhavavAlakAlao bhnnio| gharamo a dhammajuvvaNakAlo taha cittabheotti // " "tA bIjapuzvakAlo Neo bhavavAlakAla eveh| iyaro u dhammajuvvaNakAlo vihiliMgagammaci // "--- ityetacaturthapaJcamarvizikAgAthAdvayArthavicAraNayA bIjakAlasya gharavartamAnatvameva sidhyati // .. api ca- "navanItAdikalpastAve'tra nivandhanam / pudgalAnAM parAvartazcaramo nyAyasaMgataH // ". iti yogavinduvacanAcaramAvartasya ghRtAdipariNAmasthAnIye yoge akSaNAdisthAnIyatvasiddhau satyanyakAraNasAmrAjye'pArddhapudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvartamadhye bIjocitaguNAnAmapyutpattiH kadApyaviruddhaiva, kAlapratibandhAbhAvAditi vyaktameva prtiiyte| ata eva hi bhogAyacaM yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagartA pUrvasevAma "ata eva hi nirdiSTA pUrva sevA'pi yA praiH| sAsamAnyagatAmanye bhvaabhissvnggbhaavtH||" caramaparAvarteSu kAlo bhavabAlakAlako bhaNitaH / gharamazca dharmayauvanakAlastathA citrabheda iti / . tasmAdU bIjapUrvakAloyo bhavabAlakAla evNh| . barana dharmapauvanakANe vidhiAisamma pani / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti granthena paramAvatI sajJAnyatara parApatayasinI iribhadrasUrirampadhAtUM, tAki pUrva sevAyA pAIpudgalaparAvartAdimAnatve cAsanatopalakSaNAya tatpUrvakAlaniyatAmevainAmavakSyad granthakAra iti / api ca" manAgapi hi tannivRttau tasyApunarvandhakatvameva syAd " - iti vacanAt manAgapi saMsArAsaGganiSTattau jIvasyApunarbandhakatvaM sidhyati, tannivRttimdhaH muktyadveSeNApi syAt tasya ca caramapudgalaparAvarta vyavadhAnenApi mokSahetutvamuktam / tathA ca yogabindusUtravRttI " nAsti yeSAmayaM tatra te'pi dhanyAH prakIrtitAH / 'bhavabIjaparityAgAttathA kalyANabhAginaH // 6. " " dhanyAH ' naiva, ' asti' vidyate, ' yeSAM ' bhravyavizeSANAm, ayaM ' dveSaH,. tatra muktau, ' tespi ' kipunastatrAnurAgabhrAja ityapizabdArthaH, dharmadhanalagnAH prakIrtitAH / punarapi kIdRzAH 1 ityAha- ' bhavabIjaparityAgAt manAk svagatasaMsArayogyatAparihANeH sakAzAt, tathA ' tenaprakAreNa caramazudgalaparAvarta vyavadhAnAdinA 'kalyANabhAginaH ' tIrthakarAdipadaprAptidvAreNa zrIvadharmabhAja iti / / " 4 ' tathA ca caramapuGgalaparAvartavartinAM muktyadveSatadUrAgAkSudratAdi-guNavatAM galitakadAgrahANAM samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAma punarvandha kAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkartavyam / tu " peDhamakaraNovara tahA aNahinividvANa saMgayA esA " - iti vacanAtprathamakaraNoparyeva tattvAbhinivezino bhavantIti / 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunarvandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya-"go bhAvao imIe parovi hu avaDapoggalA ahigo / saMsAro jIvANaM haMdi pasiddhaM jiNamayaMmi / " 7. ityanena pranthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM vandanAyAM satyAmutkRSTo'SyapArddhapudgalAvartAdhikaH saMsAro jIvAnAM na bhavatIti paJcAzake pro 1. prathamakaraNopari tathA'nabhiniviSTAnAM saMgatA paSA // mo bhAvato'syAH paro'pi khalu apArddhapuGgalAdadhikAH / aMsArI jIvAnAmeva prasiddhaM jinamate / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ktam , tapanapandhakasyAvasthAbhedena vidhinasyAd vidhizuddhajenakriyA irAdhakamapunarghandhakamadhikRtyAvaseyam ; sarvasyApunarSandhakasya prAguSatapuktyaitApatkAlamAnAniyamAd bhAvazuddhajainakriyAyA eSa etApatkAlaniyatatvAt / ata evAsminnarthe "kolamaNaMtaM ca sue addhA pariahao a dekhnno| AsApaNabahulANaM ukkosaM aMtaraM hoI ||"iti saMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / mokSArthitayA niyamANA hi-vidhizuddhA jainakriyA utkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSaM prApapatIti viSayavizeSa eSaH / bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavizeSAsphalavizeSaH, sAmAnyasAdhu-bhagavahAnAdau tadarzanAditi zraddheyam / na. ghedevaM tadA svatantrAnyatantrasiddhakiyAkAryapunarvandhakabhedo na syAditi bhAvanIyaM sudhiibhiH| padapi dhIjAdhAnamapi hyapunarvandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvartaH saMsAra iti bhagavatAM sarvasatyanAthatve'nyatarasmAd bhagavato bIjAdhA-- nAdisiddheralpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH. syAdityatra hetutayoktaM sadapi bhagavatpadeyavicitrabIjApekSayA / ata eva pUrvasevAdeH prathaggaNa. nayA bIjAdhAne pudgalaparAvartAbhyantarasaMsArabhaNanopapattiH, anyathA'. rUpatarakAlAkSepakatayA, na cAsyApyapArddhapudgalaparAvartAdhikA, saMsAra ityekopanyasanIyaM syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / ___ ye tu vadanti-" mithyAdRSTInAM mArgAnusArityAbhyupagame teSAM guNavattvAvazyaMbhAvAd nithyAtve'pi guNazreNyabhyupagama prasaGgaH" |n caitadiSTam , samyaktvapratipatimAra paiva karmagranthAdau guNazreNyabhidhAnAditi teSAmRjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitAnyarthaguNasthAnapadapravRttireva mithyAtve'pi guNasabhAyasAkSiNI guNazreNI ca dharmapacchAdau mithyAzAmapi samyaktvotpattyAzupalakSitava draSTavyAyadAcAravRttikRdU-"iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikAca pranthikasasvAste kAlamanantaM ca zrute ardhaparivartazca deshonH| mAzAtanAbahulAnAmutkRSTamandaraM bhavati / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapRcchanotpanasaMzAstebhyo'saMkhyeyaguNanirjarakara, khato'pi pipRcchiSuH satsAdhujigamiSuH, tasmAdapi kriyA''viSTaH pratiSadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipano'saMkhyeyaguNanirjarakaH iti" samyaktvotpattiApAteti / yadi caitadayacanavalAdeva cAritrAdAthiya samyaktve'pyabhimusthapratipadyamAna pratipanatrayasyaiva guNazreNIsabhAvAt samyaktvAnabhimukhamithyAdRSTene mArgAnusAritvamityAgrahastadA saMgama-nayasArAderapi mA. rgAnusAritvaM na syAt / na hi bhavAntaravyavadhAne'pi guNazreNyanukUlamAbhimukhyaM saMbhavatIti samyaktvAdiniyataguNazreNi vinA'pi mithyArazAmapyalpamohamalAnAM saMsArapratanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAnibandhanaM bhavatIti pratipattavyam / ata eya " bhavAbhinandidoSANAM pratipakSaguNairyutaH / parddhamAnaguNaH prAyo hyapunarbandhako mataH / / " iti yogavindAnuktam, / apunarthandhakazca prathamaguNasthAnAvasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacanaM nirguNAnAmeti mantajyam // 17 // tadevaM mArgAnusArimAvasya kAlamAnamuktam , athAnema sadAcArajhiyArupeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA caturbhaGgI niSpayate tathA eammi nANadaMsaNajogAjogehiM dessvvko| caubhaMgo ArAhagavirAhagattesu suasiddho // 18 // eammiti / etasmin- mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatvavirAdhakatvayordezasarvakRtazcaturbhaGgasamAhAraH zrutasiddhaH / tathAhi-1 mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzanahInazca dezArAdhaka iti prathamo bhaGgaH / 2 jJAnadarzanasaMpannaH kriyA. hInazca dezavirAdhaka iti dvitIyaH / 3 jJAnadarzanasaMpannaH kriyAsaMpannazca etasmin zAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / carmaGgamArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasiddhaH // 18 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sorAbaka iti tRtIyaH / 4 zAnadarzanAsaMpannaH kriIma sarvadhirAdhaka iti ctuthe| / tathA va bhagavatIsUtram-- ___ " evaM khalu mae cattAri purisajAyA paNNattA / taM jahA- 1 sIlasaMpo NAmaM ege No suasaMpanne / 2 suamaMpanne NAmaM ege No sIlasaMpo / 3 emesIlasaMpanevi suasaMpannavi / 4 ege No suasaMpanne No sIlasaMpanne / tattha NaM je te paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuavaM, uvarae aviNNAyadha me / esa paM goamA ! mae purise desArAhae paNNatte / tattha NaM je le duze purisajAe se paM. purise asIlavaM suavaM, aNuvarae viNNAyadhamme / esa NaM mojamA ! mae purite desavirAhae paNNatte / tattha NaM je se tace purisajAe se NaM purise sIlabaM suacaM, ubaraeM viNNAyadhamme / esa NaM goagA! mae purise savyArAhae paNDo / satva NaM je se cautthe purisajAe se NaM purise asIlavaM asuavaM, aNuvarae aviNNAyadhamme / esa NaM goamA mae purise savvavirAhae paNNatetti " // etavRttiryathA-evamityAdi / evaM vakSyamANanyAyena; 'purisajAe ci purussprkaarH| 'sIlavaM asuvaMti, ko'rthaH-' uvarae aviNNAyadhammetti uparato nivRttaH svabuddhayA pApAda , avijJAtadharmA bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthAnizritatapazcaraNarato'gItArtha ityanye / 'desArAhae ti stokamaMcaM mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, samyagbodharahitatvAt kriyAparatvAceti / ' asIlavaM asuavaMti ko'rthaH-aNuvarae viNNAyadhamme'tti pApAdanivRtto vijJAtadharmA cAviratisamyagdRSTiriti bhaavH| 'desavirAhae'tti stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasyamokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH , prAptasya tasyApAlanAd 1 evaM khalu mayA catvAraH puruSajAtAH prAptAH / tad yathA- 1 zIlasaMpato mAma eko no sutasaMpannaH / 2 zrutasaMpabho nAma eko no zIlasaMpanaH / 3 ekara zIlasaMpanno'pi bhutasaMpanno'pi / 4. eko no zrutasaMpanno no zIlasaMpannaH / tatra gha yaH sa prathamaH puruSajAtaH sa puruSaH zIlavAn adhutavAn , uprto'vishaatdhrmaa| eSa gautama ! mayA puruSo dezArAdhakaH prajJaptaH / tatra yaH sa dvitIyaH puruSajAtaH sa puruSaH azolavAn zrutavAn , apunarato vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSoM dezavirAdhakaH prAptaH / tatra yaH sa tRtIyaH puruSajAtaH sa khalu puruSaH zAlavAn bhutavAn , uparato vizAtadharmA / eSa khalu gautama ! mayA puruSaH sArAdhakA prAptaH / tatra khalu yaH sa caturthapuruSajAtaH sa khalu puruSo'zIlavAn azrutavAn , manuparano'vidyAlayo / eSa khAnu naulama! mayA puruSaH sarvavirAMdhakaH prathama vi Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anApovA / 'sadhyArAhae ti sarva triprakAramapi mokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zutazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt , na hi mithyAdRSTirvijJAtadharmA tavato bhavati / etena samRditayoH zIlazrutayoH zreyastvamuktamiti" // 18 // atra prathamabhaGgasvAminaM bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamate dupayitumupanyasyatipaTamo bAlatavassI giyatthANissio va aggiio| aNNe bhnnNtiliNgiismggmunnimggkiriydhro||19|| paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgasvAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezArAdhakatvenAdhikRto bAlatapasvI paratantroktamumukSujanocitAcAra vAn vRttikRnmane / gItArthAnizrito'gItaH-padaikadeze padasamudAyopacArAdagItArtho vA'nyeSAmAcAryANAM mate / asmiMzca sAMpradAyikamatadvaye nAtibheda ityagre darzayiSyate / anye-saMpradAyayAhyA bhaNanti-liGgIkevalaliGgabhRt samagramunimArgakriyAdharo mithyAdRSTireva san kutazcizimitAdInajinotasAdhusAmAcArIparipAlanaparAyaNo dezArAdhakaH bhAbhasvAmIti / ayameteSAmAdAyaH-zAkyAdimArgasthaH zolavAnA na dadazArAdhakaH, pratipakSayadAnuSThAnAkaraNena jinAjJAyA pirAdhakatvA tadananakaraNauvanAzAyAH ArAdhakatvamiti niyamAt zAkyAdimAjonuSThAnasya cAnIhazatvAt tadaGgIkRtyApi tatkaraNAkaraNAbhyAMjinAjJArAdhanavirAdhanayorabhAvAd , anyathA tanmArgAnuSThAnatyAjanena jainamArgAnuSThAna vyavasthApanA'yuktatvaprasaGgAt / kiM ca-mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatvanaiva tanmApatitazIlasyApyazIlatvena prajJAnatvAdanyanArgasthAnAM zIlavattvameva neti kutasteSAM dezArAdhakatvam ? / anyabhikSavo hi jIvAdhAstikyarahitAH sarvathA'cAritriNa evati / " sati egehiM bhivakhuhiM gAratthA saMjamuttarA0" ityAdi yahugranthaprasiddham , anyathA'nyatIrthikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdinA bhyupa prathamo pAlatapasvI gItArthAnizrito vA'gItaH / anye bhaNanti liGgI samagramunimArgakriyAdharaH // 19 // 1 santi eke bhikSadhI gauravArthAH saMyamAsAH // . Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74. gantavyA: prasajyeran, mokSamArgabhUtazIlasyopadiSTatvAt / taramAd bhavyA abhavyAzca nikhila jaina sAmAcAryanuchAnayuktA mithyAdRSTaya eva dezAsadhakA grAhyAH, teSAM dravyazIlasyApi mArgapatitatvena vyavahAranayApekSayA prazastatvAd / ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamagraiveyakaM yAvadupapAto na viruddhaH, akhaNDasAmAcArIparipAlanabalena tatrotpA dAt / yadAgamaH - " ahe maMte asaMjayabhaviadavvadevANaM.... yAvat - jahaNaNaM bhavaNavAsI ukAseNa uvarimagevijayasuM "tti bha0 za0 232 vRtyeka dezo yathA - " tasmAnmithyAdRSTaya eva bhavyA abhavyAzvAsaMyata bhavyadravya devAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAne yuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te hyakhilasAmAcArIprabhAvata evoparitanagraiveyakeSUtpadyante, asaMyatAzca satyapyanuSThAne cAritrapariNAmazUnyatvAditi " / itthaM caitadaGgIkartavyam - jinoktamanuSThAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd mithyAdRSTitvamantareNa bAlatapasvitvAbhAvA-ceti // 19 // etanmataM dUSayati taM micchA, jaM phalao mukkhaM ArAhagattamiha pagayaM / taM ca Na egaMteNaM kiriyAe bhAvamunnAe // 20 // taMmicchati / tatsaMpradAyavAdyoktaM mataM mithyA, yad yasmAdiha prakRtacaturbhaGgIpratipAdaka bhagavatIce mukhyaM mokSAsu phUlamArAdhakatvaM prakR tam jJAna - kriyAnyatara mokSa kAraNavAdinAmanyatIrthikAnAM matanirAsArthaM tatsamucayavAde vizadIkaraNAyaitatsUtrapravRtteH / pratyeka jJAnakrisvalpa sAmarthyasya samuditayozca tayoH sampUrNa sAmarthyasya pradarzanArthaM dezArAdhakAdicaturbhaGgayupanyAsasya sArthakyAt, pratyekaM svalpasAmarthyasyAbhAve ca sikatAsamudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapatteH / tadidamAhAkSepasamAdhAnapUrvaM bhASyakAraH - 1 atha bhagavan ! asaMyata bhavya dravyadevAnAM yAvat jaghanyena bhavanavAsiSu, parigraiveyakeSu iti // tanmithyA, yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / tacca naikAntena kriyayA bhAvazUnyayA / / 20 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " pattemabhAvAo NibANaM samudiyAsu Na jutta / nANakiriyAsu vAtuM sikatAsamudAye tellaM va // vIsu Na savvaha cciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desobagAriyA jA samavAyami saMpuNNA // " / AgrimagAthArtho yathA-na ca viSvak pRthak sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAnakriyayormokSaM prati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca tayormokSaM prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatyetAvAn vizeSaH, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti // taca mukhyamArAdhakatvapasaMyatabhavyadravyadevAnAmekAntena bhAvazU-- nyayA kriyayA na saMbhavatIti / yadi ca dezArAdhakatvamabhyudayApekSayA . vyAkhyayaM tadA sarvArAdhakatvamadhyabhyudayApekSayaiva paryavasyaditi na kAcitprayojanasiddhiH, pratyuta prtyekpkssvishesssNghttnaanuppttiH| kiM ca'zIlavAn zrutavAn dezArAdhakaH' ityatra yogyatAbalAdapi mArgAnusArI bAlatapasvyava gRhItu bhujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudA-- yAdezatvAdapunarbandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamarthanAd , anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstre vyavahArAd, ata eva mRdravyameva ghaTadezo na tu tantvAdirdaNDAdirvA / mokSopAdAnavaM ca ki gAya yogamAyAmupayogarUpAyAvatyanyadetat // 20 // amukhyAratdhakatvAGgAkAre'pi doSAntaramAhajaiNoe kiriyAe daveNArAhagattapakkhe ya / savvArAhagabhAvA hojja abhavvAiliGgINaM // 21 // pratyekamabhAvAd nivANaM samuditayonaM yaktama / * jJAnakriyayovaktuM sikatAsamudAye talAmava // viSvaga na savathava sikatAtalAmeva sAdhanAbhAvaH / dezopakAratA yA samavAye saMpUrNA // jainyA kriyayA dravyeNArAdhakatvapakSe ca / savArAdhakabhAvo bhaved abhavyAdidravyaliGginAm // 21 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaiNIe'ti / jainyA kriyayA nikhilasAdhusAmAcAnumAnarUpamA dravyeNArAdhakatvapakSe ca dezArAdhakatvAbhyupagamaM cAmadhyAdiliGginAmabhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM sarvArAdhakabhAvo bhavet , kuto'pi prayojanAtteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH paJcArarUpatvAd , dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi te samyaktvAMze'nArAdhakA eva cAritrAMze tvArAdhakA ityardhajaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate / samyaktvAMze bhAvata: samyaktvAbhAvenotsUtramASaNa-vratabhaGgAdyamAvena cArAdhakapirAdhakaravabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAdhana prANAtipAtAdivratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyAvizeSAd dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu taMSarmA dravyato'pi svecchAvizeSAd vratAMzasyaiva grahaNaM na tu zraddhAnAMza iti parasya matam , tadunmattamalapitam , akhaNDasAmAcArIpAlanabalenaiva teSAM aveyakotpAdAbhidhAnAditi // 21 // doSAntaramapyAhataha NiNhavANa desArAhagabhAvo avaDio hujaa| to paribhAsA juttA vittiM parigijjha vuttuM je||22|| 'saha 'tti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAntadravyAphiyayaivArAdhakatvAbhyupagame nilavAnAmabhinivezAdinA parityaktarasnAnAparIpirAdhakatvakAle'pi dezArAdhakasvAbhAvo bhaveda / yathA pratijJAtavyakriyayA aparityaktatvAdiSTApattau ko doSaH? iti cad, vyavahAravirodha eva, na hi sarvavirAdhako dezArAdhakazca ko'pi vyavayite / atha dravyakriyAmAzrityaivArAdhakatva-virAdhakatvavyavasthAkaraNAtsavabirAdhakatvaM nilavAnAM neSyate eva, pratipannacAritraviSayakadravyAjJAbhaGgAbhAbAddezArAdhakatvam , utsUtrabhASaNena samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityA-- tathA nihvavAnAM dezArAdhakabhAvo'vasthito bhavet / tataH paribhASA yuktA vRtti parigrahya vaktuM hi // 22 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 virAdhakatvaM cAviruddhameva, aMzabhedAdekatraiva sapratipakSobhayadharmasamAdezAvirodhAditi ced / na, evaM satyasaMyatabhavyadravya devAnAM nihavAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha nAstyeva teSAmupapAtasAmyam, graiveyakeSvapi nihvasya devadurgatitayotpAdAdU | devadurgatatvaM ca na kevalaM devakilbiSikatvAdinaiva, tatra teSAmabhAvAd, kintu saMmohatvena / sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAla saMsAre paribhramati / yadAgamaH 46 'kaMdaSpadeva kilbisaabhiogA AsurI ya saMmohA / to devadugIo maraNaMmi virAhiA huMti / / "tti / AturapratyAkhyAnaprakIrNake vyAkhyAdezo yathA-" saMmoha'ti saMmohayanti-unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhraMzayanti ye te saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA evaM rUpA durgatiH, tA eva devadurgatayo maraNApadhyAnAdinA virAdhitA bhavanti, tatazcyutA anantasaMsAraM paribhramantIti ced / na, abhavyAdInAmapyakAlavacanauSadhaprayogAt prAptagraiveyakotpAdAnAM saMmoha prAbalyena luptasukhAnAM devadurgatatvAvizeSAd / uktaM copadezapade 66. kaha Nu akAlapaoge to gevijagAi suhAsiddhI / sAhigaosahajogasokkhatullA muNeyavvA // 1 // kuNai iha saMgitAe sado sahajogasukkhamittaM tu / taha evaM viSNeyaM aNorapAraMmi saMsAre // 2 // tattao tayaMpi hu sukkhaM micchattamohiamaissa / jaha rohavAhi gahiassa osahadeve ya tabbhAve // 3 // kandarpadeva - kilviSAbhiyogA AsurI ca saMmohAH / tA devadurgatayo maraNe virAdhitA bhavanti // kathaM nvakAlaprayoge ito graiveyakAdisukhasiddhiH / nanu sAdhikauSadhayogasakhyatulyA jJAtavyA // 1 // karotIha saMkSitayA sadoSadhayoga saukhyamAtraM tu / tathaitad vijJeyaM anavArapAre saMsAre // 2 // na ca tattvatastadapi khalu saukhyaM midhyAtvamohitamateH // yathA rodravyAdhigRhItasya..... Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jaha cevovahayanayaNo sammaM rUvaM Na pAsai puriso| taha ceA micchadihI vi ulaM sukkhaM Na pAvei // 4 // asadabhiNivesavaso Niogao tANa tattao bhogo / savvattha taduvaghAyAvi saghAriyajogatullotti // 5 // etasmAddhi vacanAdabhavyAdInAmeva nilavAdyapekSayA'pyakAlavacanauSadhaprayogeNa mithyAbhinivezadAAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgAvaM pratIyate, pareNa tvabhavyanihavAnAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgokRtaM prasajyate ca tatprakriyA dravyAjJApekSayA'bhavyAdInAmapi savArAdhakatvAt tAttvikasudevatvameveti yatkiMcidetat / . atha cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipattyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA tato'bhavyAdInAM dravyaliGginAM dezArAdhakatvameva / nihavAnAM ca dezArAdhakatvaM dezavirAdhakatvaM ca tato dezArAdhakatvApekSayobhayopapAtasAmyaM durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM mithyAtvam , aparasya ca virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSaH ? iti ced , nanvevaM paribhASAzrayaNAvazyakatve vRttikRtsvArasyenaiva sA''zrayaNI yA ityabhiprAyavAnAha-tat . tasmAdati parigRya paribhASA vaktuM yuktA / 'je' iti pAdapUraNArthoM nipAtaH / vRttI hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdikriyAyA eva paribhASaNAd / azrutavAn zIlavAMzca mArgAnusAryava bAlatapasvI paryavasyatIti bhaavH| nahi dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktuM yujyate / " to ete. bAlatavassiNo dRvvetti" mahAnizIthe nAgilavacanaM kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakamavati / na caikasminneva vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt , tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktuM yuktam , saMdarbhavirodhAt , kintu nizcayaprAyakA yathavopahatanayano samyag rUpaM na pazyati puruSaH / tatheva mithyAdRSTivipulaM sokhyaM na prApnoti // 4 // asadabhinivezavazo niyogatasteSAM tattvato bhogH| sarvatra tadupaghAtAdapi............yogatulya iti // 5 // 1 tata ete bAlatapasvino draSTavyA iti / ....... Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvayavahArAddezArAdhakatvaM tadupapAdakaM ca mArgAnusAriyamaniyamAdikriyAvatvaM bAlatapasvitvamityevaM saMdarbhAvirodhaH / na ca vyavahAre nizcaye prAyakatvAprAyakatvAbhyAM vizeSaH zAstrAsiddha iti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyam , yogbinduupdeshpdaadaavetdvishessprsiddhH| nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatvam , tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt , tadaMzacAritrakriyAyA evAMzatvAditi ced / na, saMgrahanayAdezAdanuyogadvArasiddhapradezadRSTAntena svadezadezasyApi svadezatvAvirodhAditi sUkSmamIkSaNIyam // 22 // ___ nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAkathaM tayA dezArAdhakatvam ? ityatrAhamaggANusArikiriyA jaiNiciyabhAvao usmvtth| jeNaM jiNovaeso citto apamAyasArovi // 23 // 'maggANusArikariya'tti / mArgAnusAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpraNItAyA eva tasyAH sarvacopanibandhAt , mArgAnusAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / te hi kSIranIravivekakRto haMsA iva nisargata eva zuddhAzuddhakriyAvizeSagrAhiNa iti kamiyaM jano? ityatra hetumAha-yad-yasmAd apramAdasAro'pi-paramopeyApramAdamukhyoddezo'pi jinopadezaH citraH-puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nAnAprakAro yo yatpramANopadezayogyastasya tAvatpramANaguNAdhAnaparyavasanna iti yAvat / taduktamupadezapade evaM jiNovaeso uciyAkkhAi cittarUvotti / apamAyasArayA e vi to savisao muNeyavvo // 1 // mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / yena jinopadezazcitroamAdasAro'pi // 23 // __ evaM jinopadeza ucitApekSayA citrarUpa iti / apramAdasAratAyAmapi tataH svaviSayo jJAtavyaH // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enavRttiryathA-evaM gura va maNau pravrajyApratipazyasahiSNutvaM sAta jinApadazaH-sajJiprajJApanArUpa ucitApekSyA tho yatprAmANasyopadezasya yogyaratadapekSayA citrarUpo nAnArUpatayA pravartate iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasya bhAvastatA, sasyAmapi tat tasmAt saviSayaH sagocaro 'muNeyavyo'tti muNitavyaH / " yadA hi jinopadezazcivarUpatayA vyavasthito'mamAdasAro'pi tadA'punarbandhakAdI nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyAH, kecitsamyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH, keciddezaviratiguNasthAmAIprarUpaNAyAH, kecinirddhatacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti nAviSayA'pramattatAprajJApaneti / tatazca mArgAnusArikriyA'pi bhagavatsAmAnyadezanArtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam // 23 // nanvevaM bhAgavatI sAmAnya dezanAmanusRtya pravartamAnAnAM madhyAhazAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhyanudayAdAnAdikA jainI, pataJja. syAdyaktamanusRtya pravartamAnAnAM tu sA kathaM jainI? jinadezanAnasaMdhA namUlapravRttyanupahittatvAdityAzaGkAyAmAhaaNNatthavi jamabhiNNaM atthapayaMta jinniNdmuamuul| aNgovi tayaNusArI to desArAhago jutto // 24 // 'aNNatthavitti / anyatrApi pAtaJjalAdizAstre'pi yadaHpa puruSArthopayogivacanam abhinnaM -bhagavadvacanaikArthaM tajinena zru mRlama , tadanusAreNaiva tatra tadupanibandhAt / tathA ca tato'pi jAyamAnA mAgA nusAriNI kriyA vastuto bhagavaddezanAviSayatvena bhAvato jainyeva / na hi madhyasthasyAnyoktattvajJAnaM tatphalapratibandhakam , dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tathAtvAt / ata eva nAbhinnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanaya anyatrApi yadabhinnamarthapadaM tajinendrazrutamUlam / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH // 24 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 bAda saMgraha hetucintAjJAnApAdane mAdhyasthaguNAna. sAdhuzrAvakANAM pra satyadveSasya tanmUladRSTivAdamadveSamUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH - "' atthao abhinaM aNNatthA sahaovi taha cetra / taMbha so mohA visesao jiNamayaThiNaM // 27. 3 yAta vacanabhede'pyarthamapekSyA bhinnabhekAbhiprAyam tathA anvarthAd anugatArthAcchandato'pi zabdasaMdarbhamapekSya tathaiva abhinameva / iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante / kAnicidarthata evAbhinnAni - ! apaI veraNI appA meM kuDatAlI / appA kAmaduhA veNU appA se naMdaNaM vanaM // " bhAratokatAni indriyANyevaM tatsarvaM yatsvarga narakAbhau / nigRhItaviziSTAni svargAya narakAya ca / / ApadAM prathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAmaye yeneSTaM tena ganyatAm // " ityAdIni / kAnicicchandato'rthatazca- " jIvadayA sabavaNaM " - ityAdibhiH prasire ityAdi vAkyaiH 46 saha yathA " paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAri ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithuna ||" ityAdIni / , evaM sthite tasminnabhinnArthe'karaNa niyamAdI vAkye viziSTakSayopazamAdicAkyena saha pradveSaH-' parasamayaprajJApaneyam ' itIya moho mUDhabhAvalakSaNo vartate bauddhAdisAmAnya dhArmika janasyApi vizeSato jinamatasthitAnAM sarvanayavAdasaMgrahAmadhyasthabhAvAnItahRdayANAM sAdhuvAvakANAm " / ata evAnyatrApyanenoktamyadarthato'bhisambadhato'pi tathA deva / tasminpradveSe olA vizeSato jinamatasthitAnAm // AtmA nadI vaitaraNI AtmA se kuTazAvalI / AtmA kAmadhenurAtmA se nandanaM banala // 3 jIvadayA pavana // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "" guNatastava tulye saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo doSaH khalu dRSTisaMmohaH // " iti etatsarvaM samarthayannAha 82 46 saMvvAyamUlaM duvAlasa~ga jao samakkhAye / rayaNAgaratulai khalu to savvaM suMdaraM taMmi || sarvapravAdamUlaM - bhikSu kaNabhakSAkSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdinkAraNam / kiM tad ? ityAha- dvAdazAGgaM - dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacanapurutrAvayavabhUtAnAM samAhAro yataH kAraNAtsamAkhyAtaM samyak prajJaptam / siddhanadIvAkarAdibhiryataH pavyate " udaghAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // " , ata eva ratnAkaratulyaM kSIrodadhiprabhRtijalanidhinibham khalu nizraye, tasmAt sarvamaparizeSasundaraM yatkiMcitpravAdAntareSu sa upalabhyate tattatra samayatAraNIyam / ityakaraNaniyamAdInyapi vAkyAni teSu teSu yogazAstreSu vyAsakAlAtItapataJjalyAdIni praNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdho ' dayAnyeva dRzyAnIti / teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhaga cadavajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANasiddhiriti / yatu kazcidAha - " jainAnAmakaraNa niyamaparihArazaGkAnirAsArthameva tIrthAntarIyavarNitatvamupavarNitaM natvanyatIrthikeSvakaraNaniyamo'stIti bhaNitam / varNanaM ca varNanIyavastuviSayaka yathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathAbhUtavarNanaM samyageva syAt, tathA ca taddarzane'pi dharmasadbhAvaprasaGgaH / itthaM ca kapilasya purastAnmanAgihApi dharmo'stIti parivrAjakadarzanamadhikRtya marIcivacanamutsUtraM na syAditi / tadasat, tIrthAntarIyANA sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM yataH samAkhyAtam / ratnAkaratulyaM khalu tataH sarva sundaraM tasmin // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 mapi sadbhUtA karaNaniyamavarNanasya zubhabhAva vizeSa sApekSatvena mArgAnasAritayA leSu sAmAnyadharma siddheH / zubhabhAvavizeSasApekSatvaM ca tasya: to akaraNa niyamo aNNehivi vaNioM sasatyami / suhabhAvavisesAo Na caivameso Na juttoti / / " iti 66 upadezapadavacanenaiva prasiddham / na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyavasAya-stathAbhUtamohanIya kSayopazamaMjanitatvena svayamevokto niranubandhazubha-prakRtihetutvAda nartha hetureveti pareNa vaktuM yuktam / nirupadhibhavabIja -- prahANecchAgocaramArgAnusAri zubhAdhyavasAyasya zubhAnubandhipuNya nimitasyene/tatvAt / taduktamandhakAdhikAre yogabindau - " krodhAdyavAditaH zAnta udAttastu mahAzayaH / zubhAnuvandhipuNyAca viziSTamatisaMgataH // Uhate yamataH prAyoM bhavabIjAdigocaram / ' kAntAdigatayAdi tathA bhogIva sundaram // " iti / ana evaM pareSAnakaragati hetuH zubha bhAvavizeSo vajraba dabhedyaH prazasta pariNAmabheda upadezapadavRttau vidrutaH / ayameva spa vizeSo yadvizeSadezavAti saMghAnaM vinA'piM tadvizeSaparyavasAyitvamiti / ata eva mAgInuhAriNAM pareSAM jainAbhimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAnna nAstikatvam, vipratipattrAMze pakSapAtaparityAge sati vastutastabhyupagamaparyavasAnAd / ata eva zubhabhAvavizeSAdakaraNa-nimavarNanaM mArgAnusAriNAmeva yadRcchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena ghuNAkSaranyAyenaivAne jinavacanaviSayaka paropanibandhe'pyasti vizeSaH / tadidamuktaM dharmavinduvRttau - " yaca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacitkicidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA prANini: kvacit sadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasyeti / etena ghuNAkSaranyAyena jainAbhimata vastuvarNanAnukAri varNanamanyatIrthikeSu bhavatya ito'karaNaniyamo 'nyairapi varNitaH khazAstre / zubhabhAvavizeSAd na dveSa na yuktaH itiH // 6 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacane pratItameveti teSAmakaraNa niyamavacanamAkRtimAtramevetyapAstam / / nasAridRSTyA tadvarNanasya ghuNAkSaravilakSaNatvAd , audayikayogadRSTyA sarva vizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAta mAnyadharmasattA ca teSu bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyAgIti, padavRttikartureva vacanAda vyaktaM pratIyate / evaM sati mAgihANe dharmo'stIti marIcivacanasyotsyatvaM na syAditi tvasamIkSatAbhidhAnam , svatantrapramANapratipattyanuvandhiviSayanayA'nyadarzane manAm dharmasyApyamAvena tadvacanasyotsUtratvAt , tavRttisAmAnyadharma'pi bhagavadvacanasyaiva svatantrapramANatvAd / athavA kapilasya bAlatvAdanyaliGgAmevAnyadarzanatvena tena pratItam , tatra ca svanirUpita kAraNatA.. vizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvAsatyatvAt tadrUcanasyotsannatvAvyAghAta iti yathAlantraM vibhAvanIyam / / avaivamanyadarzane kyacitsatyatvam , kvaciccAsatyatvamiti mizratvaM syAda natvekAntamithyAtvam , na caivamiSyate, tasyaikAntamithyArUpasyaivAbhyupagamAt / taduktaM dazavakAlikaniyuktI " saMnmadiTTIu suaMmi aNuvautto ahe uaM ceva / jaM bhAsai sA mosA micchadiTThIvi ya tahevatti // ", etadvRttiyathA-samyagdRSTireva zrute Agame'nupayuktaH pramAdAdyaskicidahetukaM caiva yuktivikalaM caiva bhASate ' tantubhyaH paTa eva bhavati' ityAdi, sA muSA, vijJAnAderapi tata eva bhAvAditi / mithyAdRSTirapi tathaivopayukto'nupayukto vA yad bhApate sA mRpaiva ghuNAkSaranyAyena saMvAde'Si " sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdhenmanavat " iti gAthArthaH, iti ced / na, anabhiniviSTaM pratyanyadarzanasya sarvasyaiva phalato'prAmANyAt , mArgAnusAriNaM prati ca.sundaravacanastha jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAnyadarzanasyaikAntamithyAtvatAdavasthyAt / kazcittu dRSTirAgaghilluptabuddhiH pAtaJjalAdigatAkaraNaniyamAdivAkyAnAM jinavacanabhUlatvamanabhimanyamAnaH "savvappavAyamUlaM," sampadRSTiH bhute'nupayukto'hetukaM caiva / / gada bhASA sA bhaSA niyAlirAti ca tathaiveti // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ myAzupadezapadagAthAyAmimAmanupapattimudbhAvayati-'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgam' ityatra pravAdA nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca grAhyAH / tatra zubhA jIvarakSAyAbhaprAyaghaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNAH teSAM ca mUlaM dvAdazAGgaM zrIvIravacanAhodhitabhI sudharma svAmisandhiH na bhavati , azubhAnAmapi pravAdAnAM pravRterjinavacanamUlakatvaprasaktyA zubhAnAmiyopAdeyatA syAditi / te ca pravAdAH zubhAH zubharUpA api saMkhyayA ca na saMkhyAkAH / taduktam-"jovaiA vayaNa pahA" ityAdi, teSAM pravRttiranAkprivAhapatitA kathaM jinavacatamUlikA saMbhavati ?, pratyakSavAdhAt / kiM ca-teka sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyupagame jIvo hantavyaH ityAdinayapravAdAnAmapyavajJAkaraNe tathAlvApattiritiH // etadanyabhAvaM kalpayati-dvAzAGgaM hi sarvotkRSTa zrutajJAnaM kevalajJAnadivAkarasya prakAzabhUtaM kevalajJAnAbhika pratyAtmavartitvAdhikaraNabhedena bhinnamapi svarUpatto na-bhinnam , kintu kevalajJAna: mivaikameva, tulyaviSayakasvAt tulyasaMbandhitvAcca / udayamadhikRtya tu svarUpato'pi bhinnameva, satkAraNastha kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt, zrutajJAnodayasya ca kSAyopazamikatvAt / ve ca pravAdA nijadvAdazAGgamUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlakA evocyante / yathA nAnA jalasaMbhUtAnyapi kamalAni sAmAnyato jalajAnyeka, ata eva sarvaprara bAdAnAM mUlaM dvAdazAGgaseveti sAmAnyato'bhihitam , sarvasyApi dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena sAkSarasaMnipAtAtmakatvAt pravAdA apanAkSatmakA eva / ata eva dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam , stnAkarasyaika tasyApyanekajAtvIyazubhAzubhanayalakSaNavastUnAmAzrayatvAt / paraM mithyA: dRzAM yad dvAdazAGgaM tatsvarUpata eva survanayAlmakaM sattAmAtravartitvAda, na punaH phalato'pi kasyApi mithyAdRzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAt , mithyAdRSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAMjhakSayoprazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavati / yaduktaM- jayati vijitasaga0" ityAdi / samyagdRzAM tu keSAMcitsaMyatAnAM phalato'pi dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatvam , sarvAMzakSayopazamasya saMbhavAd / : yAvanto vacana pathAH / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ana eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtitaH pravacane bhaNitAH, para teSAM saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGgaM zubhanayAtmakatvenaiva pariNamati, sAvadyanayaviSayakAnujJAdivacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasaMbandhino bindava iti bhrAntirapi nirastA, "SaTzatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani," ityAdi prabAdAnAmapi jainAgamammUlakatvApattyA saMyatAnAM sAvadyabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsarvAMzakSayopazamasamutthadvAdazAjalakSaNasamudrasya purastAdanyatIrthikAbhimatapravAdAH samudItA api bindUpamA ityartho yuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH syAt / avayavAvayavi-. norupamAnopameyabhAvena varNane nijAvayavApekSayA maharave'pyavayavino gauravAbhAvAda, nAGgASTho hastAvayavabhAvaM bhajate iti hastasya stutiH saMbhavati / kiM ca-samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaGgatam , samudraprabhavA hi velAkalolomyodayo bhavanti na punabindavaH, te cotpattidaMghAd hastavastrAdipApArAdvA syAditi sonubhavasiddham / anyathA samudrAnigatavindAbhiH samudrasya nyUnatvApatyA tasya gAmbhIryahAniH syAd ityevaMsthite vRtivyAkhyAnasaM tiriyam yad yasmAtkAraNAd dvAdazAGgaM ratnAkaropasayA zubhAzubhasarva pravAdamUlam , tasmAtkAraNAtsvarUpataH phalatAzca yAvatsundaramAtmaniSThAkaraNa niyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattalina dvAdazAGge, evakAro gamyaH, dvAdazAGga eva samavatAraNIyaM, tatra vartate evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tadvavApakabhUtasya sarvasundarAtmakatvasyAvazyaMbhAvAt ; paraM samyagdRzAM yAvatsundaraM tAvatsarcamapi dvAdazAGgamUla kamuditaM bhavati, phalato'pi zubhatvAt , tadAgamanavidhiparijJAnAca / tacca khaanubndhpunnyprkrtihetuH| mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'n bha vameveti / viruddhasvarUpapariNatayorubhayoH samyAgmithyAzArakaraNaniyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNaniyamasyAvajJayA jinAvajJA syAt , sAcAlantasasAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAcaM svarUpataH zubhamapi manuSyatvaM saMyatajanasya phalato'pi zubhameva, sokSaprAptiparyantaM sugatihetutvAt / tadeva manuSyatvaM vyAdhAdaH phalalo'zubhameva, jIvaghAtAyasaMyamahetutvena harga Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 tihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi marmuSyatvayostulyatayA bhaNanaM saMyatajanamanuSyatvasyAvajJayA jinAvajJaiva, jinenaiva bhedemAbhidhAnAt dRzyate ca loke'pi lakSaNopeta-tedanupetayormaNyostulyatayA bhaNane lakSaNIpetamaNeravajayA tatparikSakasyAvajJaiveti // tadidamakhilamakANDatuNDatA. NDavAu~mbaramAtram , anupapatterevAbhAvAt / dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayA svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA vA'zubhAzubhasarvavAdamUlatve dopaabhaavaat| na cAzubhAnAmapi pravAdAnAMtataH pravRttestanmUlakaMtayopAdeyatAsaGgAHtajanya pratipattiviSayatvara rasya tnmuulktvsyo| pAdeyatvAprayojakatvAt , jinavanavihitatvasyaivopAdeyatAyAM tantratvAt / sarveSAmapi paravAdAnAmavajJAkaraNe ca na jinavijJA'bhyuegamyate, kintu tadtasundarapravAdAnAmeveti / 'jIvI hantavyaH' ityaadi| nayavAdAnAmavajJAyAM jinAvajJA''pArvanama saGgatameveti, tato bhAratantarakalpanaM nirmUla kamevAsaMgatataraM ca / anyoktAkaraNaniyamAvajJApana rihArArthaM prakRtagAthopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAta tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAbheda bhagavadavajJAprasaMGgAt , tadbhe davyaktaye anyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA eva nyAyyatvaprasaGgAditi / tathA'pi tatra kizciducyate-DAdazAnAM hi sarvotkRSTadyunajJAnaM santAnabhedAvivakSayA gRhyate tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNaM vA hyetasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhAzuddhayoraikyAyogAd / antye ca saMgrahanayAzrayaNena dvAdazAnA sAmAnyasya vastutaH sarvanayapavAdAtmakalpasidvAvapi vyaktyanupasaMgrahApattiH / na hi yathA nAnAjalolhani jAla. jAni jalajatvenocyante tathA 'jalaM sarvajalajotpAdakam' ityapi vyavahAra kriyate, evameva hi sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgyAmityapi na syAt / yadi caikavacanenApi vyaktyupasaMgrahaH kriyate, varivAja ca mithyAdRzAM dvAdazAGgamatyalpakSayopazamAtmakaM sarvA zalyopazamazuddhasamyagdRSTidvAdazAgaratnAkarApekSayA vindutulyaM vyavasthApyate, tadA keyaM vAcoyuktiH ?, " sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasaMbandhino vindava iti zrAntiH' iti jJAnavAsyayormiyArUpanArabiziSTayorekatra jainAgamasaMbandhitvamagaratra netyatra praNAbhAvAn , pratyuta Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkyamutsargato na pramANe navA'pramANam , arthApekSayA tu tatra prAmA NyamaprAmANyaM vA vyavatiSThate iti kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNAdA sIneSu vAkyarUpaparamavAdeSu tatsaMbandhitvamatyasundaram , sAkSAtpratipa kSabhUneSu mithyAjJAnarUpeSu pravAheSu tadasyantAsundaramiti bhAvabhede ca sati vAkyaracanAyAM na vishessH| 'samyagdRSTiparigRhItaM mithyAzrutamapi samyakzrutam / mithyATaSTiparigRhItaM ca samyakzrutamapi midhyAzrutam ' iti siddhAntabyavasthitatvAcchAkyAdipravAdeSu jainAgamohatatvarUpatatsaMbadhitvAbhyupagamasya tadekArnupUrvIkaracanArUpasaMbandhAbhAvena khaNDa tvapANDityavijambhitameMya / navirbhUtasaMbandhaina sAdhanAM tadvacanAdasaMyatatvA pAttaiH , zuddhAzuddhadhivekena sAdhubhistatparigrahAt / na ca 'zAkyAdi pravAdI jainAgamasamudrasaMbandhino bindavaH' iti pravAhapatitameva vacanam ;. "pAyati asamaMjaisAvi vayaNehi jahi prsmyaa| tuha samayamahoahiNo te maidA biMdurNissaMdA / " ita paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitainApItthamAbhidhAnAt / kiM ca "ja kAvilaM darisarNa eOM devaTiasa vattavyaM / suddhAaNataNayassa u parisuddho pajavaviappo / / dohivi Naehi NIrtha satthamulUeNa tahavi micchat / / jaM saksiyapahANataNeNaM aNuNNANirravakkheM / " ityAdi saMmaMtigrandhe'pi zAkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatve sumana siddham ; tasya dravyArthika-paryAyAthikomaya bhayarUpatvAt / dhace siddhasaina: prApnuvanti asamaJjasA api thairvacanaH prsmyaaH| zava samayamahodadhIna te mandA binduniHsyandA // . yaskopilaM darzanabhetad dravyArthikakhya vaktavyam / zuddhodanAtanayasya tu parizuddha paryavavikalpaH // dvAbhyAM nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathA'pi mithyAtvam : yasvAdhiSayapradhAnatvena anuzAnirapekSam // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 tityayaravayaNa saMgahavisesapatthAramUlavAgaraNI / vyaoi a paMjjavaNao a sesA viappAsi // " iti / " ( saMmati nayakANDa. gA. 3) yoktam ' vindubhAvaM bhajante ' iti prayogAnupapatiH, avayaghAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi / tadasat, nahyatra hastA dyavayavasAdhAraNamavayavatvam, kintu samuditeSu parapravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravApratighAtAt / coktam --' samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaMgatam ' ityAdi, tadapi asat, samudrasthAnIyajainamahAzAstraprabhavakallolasthAnIyAbAntarazAstrebhyaH sAmAnyadRSTipavana preritaparasamayabindRdgamasyAvirodhAt, 'samudrAnnirgatavindubhiH samudrasya gAmbhIryahAni:' iti tu na pAmarasyApi saMmatamiti yatkicidetat / evakArAdyadhyAhAreNa vRttisaMghaTanA tu vRttidabhiprAyeNaiva biruddhA, 'anyatra na sundaram' ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt, uditAnuditayoH karaNaniyamayorabhedena bhaNanaM yadyuditasyAkaraNaniyamasyAvajJA tadbhedavAdibhagavadavajJAparyaMvasAyinI syAt, tadA tadbhedavarNanamapi sAmAnyAkaraNa niyamAvajJA tadbhedavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAt, na hi tadbhedameva bhagavAn vadati nAbhedamityekAnto'sti, bhedAbhedavAditvAttasyeti vakratAM parityajya vicAraNIyam; paraguNadveSa eva bhagavanAmavajJeti / etadarthasamarthanAyaiva hi 'sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM ratnAkara tulyam' ityatra " udghAviva ityAdisaMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / " atra para: prAha-yattu 'sarvapravAdAnAM dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam' iti samarthanAya TIkAkAreNa " udghAviva sarvasindhavaH0" ityAdirUpaM zrIsiddha-: senadivAkaravacanaM saMmatitayodbhAvitaM tacca vicAryamANamasaMgatamivAbhAti / tathAhi yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam, tarhi nadItulyAH pravAdA na bhaveyuH, samudrAnnadInAmutpatterabhAvAt, samudrasya ca nadItIrthakaravacana saMgraha vizeSa prastAramUlavyAkaraNI / dravyArthikazca paryavanayazca zeSA vikalpA anayoH // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitRtvApatyA nadIpatiH samudraH' iti kadhisamayavyAha tiprasasteH, samudrasya gAmbhIryahAniprasaktezca / tasmAtstutikarturabhiprAyo'yamhe nAtha ! ' tvayi' sarvajJe dRSTayo'nyatIthikAnAM nijanijamArgazraddhAnalakSaNAH 'samudIrNAH' samyagudayaM prAptAH tadviSayo bhagavAn jAta "ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkicidakaraNaniyamAdikaM jinena sundaratayA bhapitam , tadanyatIrthikairapi tathaiva pratipannam / etacca sAmprataM nAlikerAdiphalAhAreNaikAdazIparvopavAsaM kurvANA jainAbhimatopavAsaM samyaktayA manyante, jainAzca tadupavAsaM lezato'pi na manyante / ata evaM ca 'na ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti / tAsu-anyatIrthikadRSTiSu " bhavAn na prazyate' anyatIrthikazraddhAnaviSayIbhUtaM dhArmikAnuSThAna gaGgAsnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyate ityarthaH / anyatIthikAnAM dRSTayo bhagavati vartante / tatra dRSTAntamAha-yathodadhau sarvAH sindhayaH samudIrNA bhavanti-samyagudayaM prAptAH syuH, lokepi bhartRsaMbandhena striya uditA bhavantIti prsiddheH| 'tAsu bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha-yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro nAsti / tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punarahadupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdnyatIrthikadRSTayaH samutpannA ityabhiprAyeNeti // tadasat, prAcInAcAryavyAkhyAmulladhya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt / tadAhuH zrIhemacandrasUrayaH " yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAriziSyaiH / na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho adhRSyA tava zAsanazrIH // " iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dRSaNadAnam , kintu " eka eva "mArgA'pi teSAM shmpraaynnH|" ityAdivadatAM zrIharibhadrasUrINAM 'samAkhyAtam' iti padasUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM cetyatiduranto'yaM ko'pi mohamahimA / yAvAnupapattidbhAvitA 'yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyam' ityAdinA sA'nupapannA, samudrAjalaM gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA savanIti pratiddheH, parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasya samudra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phiilaarthjaalaadaashikkssyopshmmeghaalaavRddhisNbhvaat| evaM nadItulyAnAM paraprayAdAnAM jainAgamasamudramUlatve lokanIlyApi bAdhakAbhAvAt / ata evana samudrapa nadIpitRtvApattidoSo'pi, lokajIlyA'pi tadanapapateH / yadi copamAnabalalabhyadharnega tatsahacaritAnabhitadharmApattiH syAt , nh| candropamayA juvAdI kalaGkitatvAdyApattirapi svAditi / / na caivaM mevAtmAgnadInAmiva jainAgamAnusArikSayopazamAtyAk paravAdAnAmanupacitAvasthatvA saGgaH, iSTatyAt , jainAgamAnusArinayaparijJAna dhinAjnupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt / na caivaM jinadezanAyA upacitamithyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipratratAvanuSaGgatastadupasthitAvapi doSAbhAvAd bhAvasyaiva prAdhAnyAt / / taduktamaSTake " itthaM caitadihepTavyamanyathA dezanA'pyalam / ' kudharmAdinimittatvAddopAyeva prasajyate // " iti parAbhiprAyeNa prakRtastutivRttavyAkhyAne ca tvattaH samudI:iti vAcye ' tvayi samudIrNAH' iti pAThasya lisstttvaapttiH| kiM ca'evaM pareSAM bhagavadabhihitArtha zraddhAnaM bhagavatazca tallezasyApyazraddhAnam.' etAvatA bhgvtytishyaalaabhH| sAMpradAyike tvarthe 'bhagavatyanyadRSTayaH samayataranti, bhavAMzca na tAsu" ityevaM skhetarasakaladarzanArthavyApyArthapravacanava tRtvarUpAtizayAlAbha ityupamayA vyatirekAlaMkArAkSepAt duSTArthakatvaM kAvyasya syAt / kiM ca-evamapi pareSAM jinAbhihitArthazraddhAnAbhyupagame satpazaMsArUparIjalAbhAbhyupagamaprasaGgaH / na ca teSAM kvacid yathArthajinoktazraddhAne'pi tatpraNetahati devatvena bhAvAbhAbAda / devo rAgadveSarahitaH sarvajJa eva bhavati nAparaH, sa cAsmadabhimataH sugatAdireveti zAkyAdInAm , devohanneva, paramasmanmArgapraNetetyAdi ca mithyAtvabIjaM digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmasaMbhava iti vAcyam / tathApi tAdRzapakSapAtarahitAnAM ' yaH kazcid rAgAdirahito viziSTapuruSaH sa devaH' ityAdisaMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadabhihitakatipayasundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazakya Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAt , audhikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhye tyasyApyAdidhArmikatvopapattezcetyadhyAtmadRSTyA vicAraNIyam , tAM vinA vAdaprativAdAdivyApArAt tattvApratipatteH / taduktaM yogabindau 9 vAdAMzca prativAdAMzca vadanto nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIDakavad gatau // adhyAtmamatra parama upAyaH prikiirtitH| gato sanmArgagamanaM yathaiva hyapramAdinaH // " iti / natvetadayuktam-mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nirvazitatvAt tayA teSAM dezArAdhakatvAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge"aMhAvare taccassa TANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijai, je ime bhavaMti AraNNiA" ityAdi yAvat xxx "asavvadukkhappahINa magge egaMtamicche asAhu"tti / etavRttyekadezo yathA-" atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrAdharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa eva yairdraSTavyaH / evaduktaM bhavatiyadyapi mithyAdRSTayaH kAMcittathAprakArAM prANAtiSAtAdivinivRttiM vidadhati, tathApyAzayasyAzuddhatvAdabhinavapittodaye sati zarkarAmIzrakSIrapAnavadUparapradezavRSTivadvivakSitArthAsAdhakatvAnirarthakatAmApadyate, tathA mithyAtvAnubhAvAd mizrapakSo'pyadharmapakSa evaavgntvyH"| ityAdIti cet / satyam, nahi vayamapi sanmArgagaha dihetuprabalamithyAtvaviziSTayA prANAtipAtAdivinivRttikriyayA dezArAdhakatvaM brUmaH, kintu rAgadveSAsadgrahAdimAnchena mArgAnusAriNyaiva tayA / sA ca sAmAnyadharmaparyavasannA'pi dharmapakSe na samavatarati, tatra bhAvaviratereva parigaNanAt, tadabhAve bAlatvAt , taduktama-"aviraI paDucca bAle Ahijai" tti / etavRttiryathA-"yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvAnmithyAdRSTe vyato viratirapyaviratireva, tAM pratItya-Azritya bAlavad bAlo'jJaH, sadasadvivekavikalatvAd ityevasAdhIyate vyavasthApyate veti"| dravyaviratizca mithyAtvaprAbalye'prAdhAnyena, tanmAnye ca mArgAnusAritvarUpaprAdhAnyetApi saMbhavatItyevaM viSayavibhAgapa 1 athAparastRtIyasya sthAnasya mizrakasya vibhane evamAkhyAyate-ya ime bhavanti aarpiykaaH| asarvaduHkhaprakSINamArgamekAntamithyA'sAdhviti // 2 aviratiM pratItya bAla AdhIyate / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAlocanAyAM na ko'pi doSa iti / avazyaM caitadaGgIkartavyam , anyathA parasya mArgAnusAriNo mithyAdRSTevilopApattiH, mithyAtvasahitAyA anukampAdikriyAyA apyakiMcitkaratvAd , 'yadIyAnantAnubandhinAM jIrNatvena samyaktvaprAptipatibandhakatvaM teSAM mArgAnusAritvam , te ca samyaktvAbhimukhatvena samyavaSTivadevAvasAtavyAH' iti tvAvayoH sabhAnamiti / na cedavaM tadAdidhArmikavidhiH sarvo'pyucchidyateti sarvAbhiniviSTacittAnAM mithyAdRzAM dayAdikamaduSTam , anabhiniviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittamiti dhyeyam , sAmAnyadharmasyApi sddhrmyojprrohtvenokttvaat| taduktaM dharmavindau "prAyaH saddharmabIjAni gRhiSyevaMvidhevalam / rohanti vidhinoptAni yathA vIjAni sarikSatau // iti / etena 'je abuddhA mahAbhAgA vIrA asmmttdNsinno| asuddhaM tersi parakaMtaM saphalaM hoi savvaso // " iti sUtrakRtA'STamAdhyayanagAthAyAM teSAM ca bAlAnAM yatkimapi tapA-dAnAdhyayana-niyamAdiSu parAkAntamudyamaH kRtastadazuddham-avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAd sanidAnatvAvani, kuvaidyacikitsAvad viparItAnubandhitvAceti / saha phalena karmabandhena vartate iti sphlN| sarvaza iti| sarvA api kriyAstapo'nuSTAnAdikAH, karmabandhAyaiva ityuttarArddhavyAkhyAnAt / ' paNDitAnAmapi tyaagaadibhilokpuujyaanaampi subhaTavAdaM vahatAmapi samyaktvaparijJAnavikalAnAM sarvakriyAvaiphalyAda na mithyAdRzAM keSAmapi kriyAvasAmapi lezato'pyArAdhakatvam' ityapAstam / etena bhavAbhinandinAM mithyAhazAM sarvakriyAvaiphalyasiddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt / etena 'mithyAdRzAM sarva kRtyaM nirarthakam' ityAdI ye abuddhA mahAbhAgA vIrA asamyaktvadarzinaH / azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyapi vacanAni vyAkhyAtAni viziSTaphalAbhAvApekSayA'pi nirarthakatva vacanadarzanAt / pavyate - 04 3. " nANaM caritahINaM liMgaragahaNaM ca daMsaNavihU / saMjamahINaM ca varSa jo carai piratthayaM tassa || " ityAdi / atha poSamAse vaTavRkSAtravRkSayoH sahakAraphalaM pratyakAraNatvavacanayoryayA svarUpayogyatA-sahakAriyogyatA'bhAvena vizeSastavA mithyAdRkkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacanayorapi sphuTa eva vizeSa iticet, tarhi ayamaparo'pi vizeSaH paribhAvyatAm / sahakAraphalasthAnIyaM mokSaM prati bhavAbhinandimidhyAdRtyaM kSavadayogyam, apunarSandhakAdikRtyaM tu sahakArAhuravatpAramparyeNa yogyamiti sarvamidaM nipuNaM nibhAlanIyamam ||24|| C tadevaM zrutavAMzca bAlatapasvI dezArAdhakaH' iti vRttigataH prathasapakSaH samarthitaH, atha tadvataM dvitIyaM pakSaM samarthayati 1 pakkhaMtarammi bhaNio gIyatthANissio agIo so // jo NabhiNiviTTacitto bhIrU etattaI // 25 // pakvaMtarammitti | pakSAntare-anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne gItAnizrito'gItArthaH sa dezArAdhako bhaNitaH, yo'nabhiniviSTacittaHAtmotkarSa - paradroha - guru- gacchAdipradveSamUlAsagrahAkalaGkitacittaH, bhIruH- kuto'pi hetorekA ki bhAvamAthryavapi svecchAnusAreNa pravartamAnospi khArasika jinAjJAbhayaH, ekAntasUtraruciH - avyAkRta sUtramAtrAnusArI / pakSAntare bhaNito gItArthAnizrito'gItaH saH / yo'nabhiniviSTacitto bhIrurekAntasUtraruciH / / 25 / / . jJAnaM cAritrahInaM liGgagrahaNaM ca darzanavihInam / . saMyamahInaM ca tapo yazcarati nirarthakaM tasya // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM bhAvaH -- ekAkinastAvatyAvazcAricAsaMbhava eva, svayaM gotAsvatannizritAgItArthasya vA cAritrasaMbhavAt / na hi cAritrapariNAme sati gurukulavAsamocanAdikama samaJjasamApayate / uktaM ca paJcAzake- tAcararriMga evaM asamaMjasa iha hoi / AsavasiddhiyANaM jIvANa tahA ya bhaNiyabhiNaM // nAma hor3a bhAgI thiravaro daMsaNe carite ca / dhannA AvakAhAe gurukulavAsaM paNa muMcati // tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulavAsaikAkivihArayAguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya khAbhinivezAtaporatasyAjAgamikatvenaikAkatvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAyo bahasamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd bAhyavadasAdhutvameva taduktam 2 " je u taha jityA sanmaM gurulAghavaM ayAgaMtA / sAhA kiriyA pavayavisAvA khuddA || pAyaM abhiThI tamA (vo) u taha dukkaraMpi kuSyaMtA / jhavva Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vineyA // tti ! 59 tathApi na sarveSAM sadRzaH pariNAma iti yasyaikAkino vihAriNo nAtikaraH pariNAmaH, kintu mRgaparyadantargatasya sAdhArapavAdAdibhIrutayaiva tathAvidhakarmavazAd gacchavAsa bhIrutayaivaikAkitvaM saMpannam, sUtratato na caraNapariNAme etadasamaJjasAmeha bhavati / AsannasiddhikAnAM jIvAnAM tathA ca bhaNitamidam // jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathAyAM gurukulavAsaM na muJcanti // ye tu tathA viparyayArthAH samyag gurulAghavamajAnantaH / sadgrAhA kriyAratA prabacananindAvahA kSudrAH // prAyo'bhinnannanthiH tapastu tathA duSkaramapi kurvantaH / vAhyA iva na te sAdhavaH byAMkSAharaNena vizeyaH // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03 rucizca na nivRttA, tasya khamatyanusAreNa sadApravRtte hajJAnakaSTe pati kiMcita kadAcitpariNAmavizeSavazAdAgamAnupAtyapi syAt / taduktamupadezamAlAyAm - " apariNicchiya suaNihasassa kevalamanbhinnasuttacArissa | sambujameNavi kayaM annANatave bahuM paMDai / / " iti / etadvRttiryathA - " - " aparinizcitaH samyagaparicchinnaH zrutanikaSa AgamasadbhAvo yena sa tathA tasya, kevalamabhinnamavivRtArthaM yatsUtraM viziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtramityarthaH tena carituM tadanusAreNAnuSThAnaM kartuM dharmoM yasya so'bhinnasUtracArI tasya sarvodyamenApi samastayatnenApi kRtamanuSThAnamajJAnatapasi paJcAgnisevanAdirUpe bahu patati svalpamevAgamAnusAri bhavati, viSayavibhAgavijJAnazUnyatvAditi // " " yadyapi khamatyA pravartamAnAnAM ghuNAkSaranyAyAtsamAgataM kiMcicchuddhamapi kRtyaM nAgamAnupAti, anyathA nihRvAnAmapi tadApatteH; tathA'pi zuddha kiyAjanyanirjarApratibandhakasvamativikalpe yatkiJcidAgamAnupAti ziSTasaMmataM ca tatpramANam, na tu mammatAnusAritvenai bAgamaH pramANamityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na doSaH / tadevaMvidho gItArthanizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapakhI ca zIlavAn zrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa iti draSTavyam // 25 // nanu ' laukika mithyAtvAllokottaramidhyAtvaM balIya:' iti he torubhayormahAbheda eva ityata Aha loiamicchattAo louttariyaM tayaM mahApAvaM / ia gaMto jutto jaM pariNAmA bahuviappA // 26 // laukika mithyAtvAllokottarikaM tad mahApApam ! ityekAnto na yukto yatpariNAmA bahuvikalpAH // 26 // aparinizcitazrutanikaSasya kevalamabhinnasutracAriNaH / sarvomenApi kRtamajJAnatapasi bahu patati // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loi amicchatA otti | 'laukika mithyAtvAllokottarikaM tat mithyAtvaM mahApApam' ityekAnto na yuktaH; yetpariNAmA bahuvikalpA nAnAbhedAH saMbhavanti / tathA ca yathA laukika mithyAtvaM tIvramandAdibhedAnnAnAvidhaM tathA lokottaramapIti na vizeSa:, pratyutaM granthimaidAnantaramalpabandhApekSayA lokottaramevAlpapApamiti / taduktaM yogabindusUtravRttyoH " bhinnagranthaistRtIyaM tu samyagdRSTerato hi na / patitasyApyato bodho granthimullaGghaya dezitaH // 'bhigranyastRtIyaM tu anivRttikaraNaM punarbhavati / evaM sati yatsiddhaM tadAha-samyaSTajIvasya ' ato hiM' aMta evaM karaNatrayalAbhAdevaM hetoH ' n' naiva 'patitasya ' tathAvidhasaMklezAtparibhraSTasya ato labhyate bandho jJAnAvaraNAdipudgalagraharUpaH kIdRzaH ? ityAha-' granthi ' granthibhedakAlabhAvinIM karmasthitimityarthaH, ' ullaGghaya ' atikramya 'dezitaH' saptati koTyAdipramANatayA prajJaptaH, " baMdhe Na volaha kayAha " ityAdivacanaprAmANyAt // 33 ' " evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH || , evaM ' grantherullaGghanena bandhAbhAvAt ' sAmAnyataH na vizeSeNa jJeyaH pariNAmossya - samyagdRzaH ' zomanaH prazasto mithyAdRSTeri sataH' tathAvidhamithyAtvamohodayAt kutaH ? ityAha-' mahAbandhavizeSataH ' iha dvidhA bandhaH; mahAbandha itarabandhazca / tatraM mithyAdRSTermahAnthe, zeSazvetarasya / tato mahAzeSato'vasthAntaravizeSAt / idamuktaM bhavati - labdhasamyaktvasya prANino mithyAhagst na sAmAnyamithyAdRTerivaM bandhaH kintu kazcidatyantanyUnaH // nadvizeSa eva kutaH ? ityAha "sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho na tvekApItarasya tu / / / 1 bandhena nAtikrAmati Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH karmagranthaprasiddhA abhinnagranthejIcasyotkarSato bandho 'yad' yasmAtkAraNAt 'na tu' na punarekA'pi sAgaropamakoTIvandhaH, " itarasya tu' bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi sataH // athopasaMharannAha tadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogtH| vAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi // . yato granthimatikramyAsya na bandhastat tasmAd 'atra' anayobhinnagranthItarajIvayorviSaye "pariNAmasya ' antaHkaraNasya bhedakatvaM bhedakabhAko 'niyogata' niyogena, 'bAhyaM tu bahirbhavaM punarasadanuSThAnamarthopArjanAdi 'prAyo' bAhulyena "tulyaM' samaM dvayorapyanayoriti" saiddhAntikamatametad / ye'pi kArmagranthi kA bhinnagrantherapi mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamicchanti, teSAmapi matena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatve na viprtipttiH| yadyapi alpabandhe'pi bhinnagrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprAbalye'nantasaMsAritvaM saMbhavati, tathApi mandIbhUtaM lokottaramithyAtvaM saMnihitamArgAvataraNabIjaM syAditi vishessH| na caivaM "laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM zobhanaM' ityekAnto'pi prAyaH, lokottarasyapi bhinnagranthItarasAdhAraNatvAt, mugdhAmAM pareSAM mithyAtvaRddhijanakatayA lokottaramithyAtvasyApi mahApApasvenoktatvAcca / yadAgamaH jo jahavAyaM Na kuNai micchadihI taoha ko annpho| . baDDei micchattaM parassa saMkaM jmaanno||" iti / tasmAdatrAnekAnta eva zreyAniti // 26 // gItArthanizritamapi dezArAdhakamAha yo yathA vAdaM na karoti mithyASTistataH khalu ko'nyaH / parddhayati mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan // .... Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsanno jaI va saDDho vaa| NegamaNayamayabheA iha desArAhago Neo // 27 // - pddhmtti| prathamakaraNabhedena yathApravRttakaraNAvasthAvizeSeNa granthyAsano granthinikaTavartI apunarbandhakAdibhAvazAlI yatirvA zrAddho yA iha prakRtavicAre naigamanayabhedAtprasthakanyAyena-vicitrAvasthA'bhyupagantRnaigamanayamatavizeSAzrayaNAddezArAdhako jnyeyH| ... ayaM bhAvaH-nItArthastAvatprakRtibhadrakatvAdiguNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya kebAMcijina pUjA-tapovizeSa-pratikramaNa-sAmAdhikAdi zrAvakadharma samarpayanti, keSAMcicca pravrajyAmapi; teSAM cAvyutpannaizAyAM sadanuSThAnarAgamAtrega.tadanuSThAnaM.dharmamAtrahattayA parya. batyati / taduktaM pUjAmadhikRtya vizikAyAm-. "paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsambassa dhmmmittphlo| . sAhuttagAibhAko jAyai taha nANubaMdhatti // " , tapovizeSamAzrityoktaM pazcAzake " evaM paDivattIe itto maggANusAribhAvAoM / caraNaM vihiaM bahave pattA jIvA mahAbhAgA / / " tathA pravrajyAmAzritya.tatraivoktam- . " dikkhAvihANameMaM bhAvijjataM tu taMtaNIIe / / saiapuNavaMdhagANaM kugAhavirahaM lahu.kuNai // "... prathamakaraNabhedena granthyAsanno yatirvA zrAddho vaa| naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jnyeyH|| 27 // prathamakaraNabhedena prandhyAsanassa dhrmmaatrphlo| sAdhutvakAdibhAvo jAyate. nAnubandha iti // . evaM pratipattyetaH mArgAnusAribhAvAt / .. caraNaM vihitaM bahavo prAptA jIvA mahAbhAgAH // : dIkSAvidhAnametad bhAvyamAnaM tu tntrniityaa| madapunarbandhakayoH kugrahavirahaM laghu karoti. // . Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {{ etadvattiryathA--dIkSAvidhAnaM jinadIkSAvidhiretadanantaroktaM bhAvijjataM tu' ti bhAvyamAnamapi pAlocyamAnamapi AstAmAsevyamAnaM sadbandhakApunabandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nAbhAvyamAnamapi, tuzavo'pizadvArtha evakArArthoM vA, tatranItyA-AgamanyAyena, kayoH ? ityAha-sakRdekadA na punarapi ca bandho mohanIyakarmotkRSTasthiti bandhanaM yAstau sakRdapunarbandhako tayoH, sakadvandhakasyApunabandhakasya cetyarthaH / tathA yo prathApravRjakaraNena granthipradezamAgato'bhinnagranthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTisaptatilakSaNAM sthiti bhantsyati asau sakRddhandhaka ucyate, yastu tAM tathaiva kSupayan granthipradezamAgataH punarnatAM mantsyati bhatsyati ca granthi sopunarbandhaka ucyate / etayoznAbhinnagranthitvena kugrahaH saMbhavati, na punarviratasamyagdRSTyAdInAm, mArgAbhimukhamArgapatitayostu kunaisaMbhavepi tattyAga etadbhAvanAmAtrasAdhya ityat uktaM-sakRddhandhakApunarbandhakayoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAdIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAropyate iti kunahavihamasadabhinivezviyogaM laghu zIghaM karoti vidhatte iti // " tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritamAdhuzrAvakANA: mapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnatvAcchIlavattvAca dezArAdhakatvameva ta: thaiva paribhASaNAt, cAritramohanIyakSayopazamavizeSAdrAvato'dhigatazrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASatuSAdInAM tvevaM sarvAH rAdhakatvameva pariziSyate iti draSTavyam // 27 // vivecitaH prathamo bhaGgaH, atha dvitIyaM bhaGgaM vivecayanAhadesassa bhaMgao vA alAhao vA virAhago biio| saMviggapakkhio vA sammaTThiI avirao vA // 28 // __desassatti / dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhIta: sya bhaGgAdalAbhAdvA dezasya virAdhako jnyeyH| sa ca dezabhaGgApekSayA saMvinapAkSiko dezAprAptyapekSayA cAvitasamyagdRSTiH, tathA ca jJAnadarzanavattve sati cAritrabhaGgaprAptyanyataravattvaM dezavinAdhakatvamiti paribhASitaM bhavati // itthaM ca jinoktAnuSThAnamadhikRtyaiva kRtapratijJAH dezamya bhaGgato vA ArAdhako vA virAdhako dvitIyaH / , saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravirato vA // 28 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirvahaNa dezArAdhakaH, viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi deza: virAdhakaH, "prAptasya tasyApAlanA" iti vacanAt ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANyasiddhaM 'yadaprArvA' iti vikalpena vyArUyAnaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti saMzaye samyagavaktRvacanaM vayamA zrItukAmAH sma iti bodhyam , yato yadyaprAptimAtreNa vibhAdhakatvaM syAt tahi carakaparivrAjakAdInAM jyotiSkAva'mupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagjJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena deza: viratisarvaviratyoyugapadvirAdhakatvAt / tathA ' dvAdazAparyantanAnAzrutAvadhipravRtyaprAptimAn chadrasthasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalyAdevirAdhakaH prasajyeta' iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNarasikeNa proktaM tatparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitamiti draSTavyam / yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka iti vyAsau ca tatra tAtparyAbhAvAt, kinlUktaparibhASAyAmeva tAtparyAt / tatphalaM ca dezavirAdhakatvena dezadayArAdhakalvAkSepaH / bathA ca pUrva bhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakalve'vistasamyagdRSTerdezArAdhakAdapyadhamatvaM syAdityapAstam, paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAt pratyuta dezadvayArAdhakatvAkSepakatayotkarSabhayojakatvAt / na ca paribhASA na sutranItisiti zanIyam , "saMvyAmagaMdha pArecaja nirAmagaMdhoparivvae" ityAdInAM paribhASAsUtrANAmapi tanpratyavasthApitatvAd / yadi ca dezavirAdhakatvaM naivaM pAribhASikamaGgIkriyate, tadA'nupAttavrataH samyagdRSTiH kasmin bhngge'vtaasnniiyH| na ca nAvatAraNIya eva, sarvArAdhakAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya tribhireva bhaDaiH sarveSAM tadvilakSaNAnAM saMgrAtyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam // 28 // tRtIyacaturthabhaGgo vivecayatitaie bhaMge sAhU suavaMto ceva sIlavaMto a| uvayArA saDDhovi ya bhavAmiNaMdI cautthaMmi // 29 // tRtIye bhake sAdhuH zrutavAzcaiva zIlavA~ca / upacArAt zrAddho'pi ca bhannAbhinandI caturthe // 29 // 1 sAmagandhaM paristhasya nirAmagandhaH parimajet ||(aacaar) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taie bhNgetti| zrutayA~zcaiva zIlavA~zca sAdhustRtIyabhaGge sArAdhaka lakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAcca vipra-: kArasyApi mokSamArgasyArAdhakatvAt / zrAddho'pi coecArAsRtIyabhaGgaeva, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jJAnadarzanayozcApratihatatvAt / tatra ca caturthabhaGge sarvavirAdhakalakSaNe bhavAbhinandI kSudratvAdidoSavAn dezato'pyanuparato mithyAdRSTiriti // 29 // ___ atra kecidvadanti yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako . bhavatu, yastu jainamArgasthaH sa bhavAbhinandyapi na tathA, vyavahArasya : balavattvAt , " vavahArovi hu balavantoH" iti vacanamAmANyAditiH / tanmatanirAkaraNArthamAha--. bhAvo jesimaddho te vavahAradviyApi erisyaa| NicchayaparaMmuho khalu vavahAro hoi ummggo||30|| bhAvotti / bhAvazcittapariNAmo yeSAmazuddhaH-apunaryandhakAcuttI- ... natvena lezenApi nizcayAsparzI te vyavahArasthitA api-svAbhimataihikaprayojanArtha vyavahAramAzritA api IdRzakAH sarvavirAdhakA eva, nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgoM bhavatIti na teSAM liSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyavahAro balavAnabhyadhAthi sa nizcayaprApako na tu tadaprApakaH / ata eva adhidhinAyabhyAso vidheyaH, duHSamAyAM vidhedurlabhatvAt , tasyaiva cAzrayaNe mArgAcche devasaityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArtha vidhiyanta eka vyavasAhatuH zAstre krtvyaatyopdeshitH| taduktaM pazcAzake " auloiUNa eyaM taMtaM pUvAghareNa sarIhi / vihijatto kAyavo muddhANa hiyaDayA sammaM / / " iti / bhAvo, yeSAmazuddhaste vyavahArasthitA apIdRzakAH / : nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAro bhavatyunmArgaH // 30 // 1 vyavahAro'pi. khalu balavAn / ' Alocya etaM tantraM pUrvApareNa sUribhiH / vidhiyantaH kartavyo mugdhAnAM hitArthAya samyaga-. ... .. . Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 etaddvRttiryathA-"Alocya - vimRzyaivaM pUrvoktanyAyena tantravacanam katham? ityAha- pUrvazca - tantrasya pUrvI bhAgo'parazca tasyaivAparo bhAgaH pUrvAparaM tena, saptamyarthe vA enapratyaye sati pUrvApareNeti pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat / anena cAlocanamAtrasya vyavacchedaH, tasya tattvAvabodhAsamarthatvAditi sUribhirAcAryaiH paNDitairvA vidhau vidhAne vandanAgatavelAdyArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiyatnaH sa kartavyo vidhAtavyo vimuktAlasyaiH / svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityarthaH / kimarthametadevam ? ityAha- mugdhA - nAmavyutpannabuddhInAM hitaM zreyastapo yo'rthaH sa hitArthastasmai hitArthAya samyagaviparItatayA / yadA hi gItArthA vidhinA svayaM vandanAM vidadhati, anyazca tathaiva vidhApayanti, tadAM mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravartante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm // " Aha ca tathA " jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesANaM / AyariaM mi jayaMte tayaNucarA ke Nu sIyaMti // je jattha jayA jaiA bahussuA caraNakaraNaujjuttA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNaM tivvasaddhANaM || " 'jaya'tti duSamAdau, 'jaia'tti durbhikSAdAviti / tathApravRttA te vandanAdhanajanyaM hitamAsAdayanti tadvirAdhanAjanyadravyapApebhyazca mocinA bhavantIti / ayaM copadezo'samaJjasatayA svayaM vandanAM vidadhAnAMstathA'navAsApunarbandhakAdyavasthebhyastathAvidhajijJAsAditaliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIn vIkSya AcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasa kriyAjanyA ca zAsanApabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArtha / iti / ata eva ca kAlAnubhAvAjjaina pravacane'pyalpasyaiva janasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddheSveva bhaktimAnAdikAryamiti pUrvAcAryA badanti // 1 2 ya uttamairmArgaH prahataH sa duSkaro na zeSANAm / AcArye jayati tadanucarAH ke nu sIdanti // the yatra yadA yadA bahuzrutAzcaraNakaraNopayuktAH / te samAcaranti AlambanaM tIvrazraddhAnAm | Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktaM copadezapade 14 64 evaM pAeNa jaNA kAlaNubhAvoM hapi sakhyavi / jo suMdarati tamhA ANAsuddhesu paDibaMdho / / " ti // etadvRttiryathAM -- evamanantaroktodAharaNavalIyo bAhulyena janA lokAH ke lAnubhAvAdvartamAnakAlasAmarthyAd ihApijainamate'pi sarve'pi sAdhavaH zrAvakA no-naiva sundarA vartante kintvenAbhogAdidoSAcchAtra pratikUlavRttaya iti pUrvavada tasAtkAraNAdAjJAzuddheSu -- samyagadhIta jinAgaMmA cAravaMzAcchuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca bahumAnaH kartavya iti // 30 // nanvevaM vidhivikalabyavahArasyArAdhakatvAprayojakatve'pi vivizuH dvavyavahArasya bhAvahInasyApyArIdhakatvaprayojakatve kiM badhikaM paraM prati) tasya nizcayaprApakatvAd ityata Aha bhAvujhiyavavahArA Na kiMpi ArAhagattaNaM hoI / bhAvo u vohibIja savvaNNumayami dhovovi // 31 // bhAvojniti / bhAvojjhitavyavahArAd mevAbhinandinAM dravyavratadhAriNAM vidhisamagrAdapi na kimapyArAdhakatvaM bhavati paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryAkAritvAd / bhIvastu sarvajJamate stokospi bodhibIjam, vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd | a evApUrvA dharmacintA'pi prathamaM samAdhisthAnamuktam / 1 taduktaM samavAyAGge - " dhammacitA vAM se asamuppaNNapuvvA samuppA savvaM dhammaM jANittae "ti // etaddvRttiryathA -- "taMtra dharmA jIvAdidravyANAM saMyogotpAdAdayaH svabhAvAsteSAM cintA-anuprakSA, dharmasyeM vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya 'hariharAbhAvojjhitavyavahArAnna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhibIjaM sarvajJamate stoko'pi // 31 // evaM prAyeNa janA kAlAnubhAvAdihApi sarve'vi / na sundarA iti tasmAdAsA yuddheSu pratibandhaH // dharmacintA vA tavAt samutpatharA sabai dharme hAtuna // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 dinigaditadharmebhyaH pradhAno'yam' ityevaM cintA, vAzabdo vakSyamANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH 'se' iti, yaH kalyANabhAgI tasya sAdhorasamutpannapUrNApUrvasminnanAdAvatItakAle'nupajAtA, tadutpAde jhapArddhapudgalaparAvartAnte kalyANasyAvazyaMbhAvAt samutpadyeta - jAyeta / kiM prayojanA ceyam ? ata Aha-- sarvaM niravazeSaM dharma jIvAdidravyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA ' jANittae ' jJaparijJayA jJAtuM jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharmaM parihartum / idamuktaM bhavati - dharmacintA dharmajJAnakaraNarUpA jAyate iti // " atrApUrvadharmacintAyAM utkarSato'pArddhapulaparAvarta vyavadhAnena 'kalyANakAraNatvamuktam, anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgala'parAvarta vyavadhAneneti pravacanapUrvApara bhAbaparyAlocanayA guNasAmAnyasya 'caramAvartamAnatvamasmAbhirunnIyate / yadi caivamapi svatantraparatantrasA`dhAraNApunarbandhakAdiguNAnAmapArddhapudgalaparAvartamAnatvameva sakalagItA saMmataM syAt tadA nAsmAkamAgraha ityasyAM parIkSAyAmupayuktairbhavitavyaM gItArthaiH pravacanAzAtanAbhIrubhiH // 31 // tadevaM vivecitA caturbhaGgI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH ? ko vA na ? iti parIkSate - tiNi aNumoyaNijjA eesuM No puNo turiybhNgo| jeNa maNumoyaNijjo lesovi hu hoi bhAvassa // 32 // tiSNitti / eteSu dezArAdhakAdiSu caturSu bhaGgeSu trayo bhaGgA / dezArAdhaka - dezavirAdhaka - sarvArAdhakalakSaNA anumodanIyA na punasturIyo bhaGgaH sarvabirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena bhAvasya lezo'pi hyanumodanIyaH, na cAsau sarvavirAdhake saMbhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSasaMbhavAt, tadanumodanIyatve taddvArA teSAmabhyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH ||32|| atha kimanumodanIyatvam ? kA cAnumodanA / ityetallakSaNamAhayo'numodanIyA eteSu na pRnasturIyabhaGgaH / yenAnumodanIyo lezo'pi hi bhavati bhAvasya || 32 // Win Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNumoaNAi visao jaMtaM aNumoaNijayaM hoi| so puNa pamoamUlo vAcAro tiNha jogANaM // 33 // 'aNumoaNAi'tti / anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / tadviSayatvaM ca bhAvasya sAkSAd bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniyuktau " paramarahassamimANaM samattagaNipiDayajhariasArANaM / pariNAmayaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM ||'ti / - tatkAraNakriyAyAzca tdutpaadndvaaraa| yad hAribhadraM vacaH___ " kaMjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaMpi iTThati / 'jaha AhArajatitti icchaMteNehamAhAro ||"tti / puruSasya ca tatsaMbandhitayeti tattvataH sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatvaM paryavasyati / sA'numodanA punaH pramodamUlo harSapUrvakastrayANAM yogAnAM kAyavAGmanasAM vyApAro romAJcodgama-prazaMsA-praNidhAnalakSaNo na tu mAnasavyApAra eva, anumodanAyA api yogabhedena trividhAyAH siddhAntapratipAdanAt / mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prazaMsAdisaMvalanAdanumodanAphalavizeSAnupapattezca / na ca yathA naiyAyikaikadezinAM 'maGgalatvAdikamAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tatheti, trayANAmapi yogAnAMharSamUlo vyApAro'numodaneti vastusthitiH yazcAnumodanAvyapadezaH kaciccittotsAhe eva pravartate sa sAmAnyacAcakapadasya vizeSaparatvAd nizcayAzrayaNAdvaityavadheyam // 33 // anumodanIyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati / sa punaH pramodamUlo vyApAro trayANAM yAgAnAm // 33 // paramarahasyameSAM samastagaNipiTakakSaritasArANAm / pariNAmaH pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm // kAryamicchatA anantaraM kAraNamiSTamiti / yathA''hArajatRptimicchatA ihAhAraH // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati tanmatanirAsArthamAhasAmanavisesattA bheo annumoannaapsNsaannN| jaha puDhavIdavvANaM Na puDho visayamsa bheeNaM // 34 // 'sAmanavisesatta'tti / anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAt sAmAnyavizeSabhAvAdbhedaH, yathA pRthiviidrvyyoH| dravyaM hi sAmAnyaM, pRthivI ca vishessH| evamanumodanA sAmAnyaM prazaMsA ca vizeSa ityetAvAnanayorbhedaH, na punaH pRthag viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tadanyaviSayatvAsiddheH / nahi ghaTapratyakSaM pra. tyakSabhinnaviSayamiti vipazcitA vaktuM yuktam , na ca mAnasotsAharUpA'numodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyagdRzAmanumodanIyatvAtprazaMsanIyatvAcca / na cAnumodanAyAH sveSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaHsaMyamAderArambhaparigrahAdervA viratairavirataizvAnumodanAt, na tu pareSTasAdhakam , AtmanazvAniSTasAdhanamapi nijdhnaaphaarsyaapynumodniiytvaaptteH| prazaMsAyAzceSTamaniSTaM ca vastu viSayaH, iSTasya dhArmikAnuSThAnasyAniSTasya cAjJAbAhyasya vastunaH prshNsaavyvsthiteH| bhavati hinijakAyodinimittamasadguNasyApi prazaMsA / ata evAyamAgamo'pi___"cauhi ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, 1 abbhAsavattiyaM 2 parachaMdANuvattiyaM 3 kajaheu 4 kayapaDikaie"tti / ___ sA ceyamaniSTaprazaMsAticArarUpApi prayojanavizeSeNa kasyacikAdAcitkI syAdityetadapi vacanaM zobhanam , svArasikaprazaMsAyA aniSTAviSayatvAt , puSTAlambanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvaparyavasAnAt / na hi kiMcijjAtyeSTamaniSTaM vA vastu vidyate, kiMtu pariNA sAmAnyavizeSatvAd bhedo'numodanAprazaMsayoH / yathA pRthivIdravyayoH, na pRthag viSayasya bhedena // 34 // caturbhiH sthAnairasanto guNAn dIpayet , 1 abhyAsapratyayaM 2 para-- cchandAnuvartitvaM 3 kAryahetu 4 kRtapratikRtyAH iti // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 mavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca kalpAkalpavibhAgamAzritya vAcakamukhya: kizcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAdkalpyamapi kalpyam / / . piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAyaM vA ||"iti / mohapramAdAdinAniSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA, api bhavatIti na ko'pi viSayabhedaH / na cAniSTaviSayatAvacchadenopacArAnupacArapravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAre-- NAticAratvAbhAvAt / anyathA " 'saMtharaNami asuddha-doNhavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradiTThateNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe // ". ityAdau kAraNikAzuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticArabalaprasaGgAda / / anabhimatopacArAdaticArabhaGgayostu pariNAmabhedaH prayojako na tu viSayabheda iti yatkiMcidretat / zAstre'pi prazaMsA anumodanAvizeSa: eva giiyte| ___taduktaM pazcAzakavRttikRtA-" jaMiNovi hu davvatthayabheo. aNumoaNeNa atthitti"-iti pratikaM vivRNvatA yaterapi-bhAvastavArUDhasAdhorapi na kevalagRhiNa eva / huzaro'laMkRtau / dravyastavabhedo, dravyastavavizeSo'numodanena jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA asti vidyate itizabdo vAkyaparisamAptamiti // ___ evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIyaprazaMsa-. bIyaghorviSamavyApti pariharannAha-- teNamaNumoaNijjaM pasaMsaNijjaM ca hoi jaaiie| suddhaM kicaM savvaM bhAvavisiTuM tu annapi // 35 // tenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca hoi jAtyA / zuddhaM kRtyaM sarva bhAvaviziSTaM tvanyadapi // 35 // 1 saMstaraNe azuddhaM vayorapi gRhaddadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasaMstaraNe // 2 yaterapi khalu dravyastavabhedo'numodanena // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " teNaM 'ti / tenAnumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAvenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca sarva zuddhaM svarUpakRtyaM dayA dAna-zIlAdikaM ca jAtyA svarUpayogyatA'vacchedakarUpeNa bhvti| yadpAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadpaviziSTapratisaMdhAnasya tadrUpAvacchinnaviSayakarSajanakatvAd / ata eva zuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAM sarvAsAmasundaratve'pi kAsAMcicAzuddhAhAradAnAdivyaktInAmapyavAdakAlabhAvinInAM sundaratve'pi sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaram , zrAvakasya ca zuddhAhAradAnamityayamevopadezo yukto na tvazuddhAhAragrahaNadAnopadezo'pi, sAmAnyaparyavasAyitvAttasya; sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpazuddha eva vastunyucitatvAt , svarUpazuddhaM hi vastu jAtyA'pyanumodyamAnaM hitAvahamiti / bhAvaviziSTaM tu-apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazudhAdikamapi vastvanumodyam / 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNatvena viSayazuddhAdAvapi kRtye svotsAhasaMbhavAt / na caivamapunarvandhakocitaviSayazuddhakRtye'pi sAdhoH pravRtyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratisaMhite'dhastanaguNasthAnavartyanuSThAne svotsAhasaMbhave'pi svAdhikArAbhAvena ttraaprvRtteH| ata eva 'zobhanamidametAvajanmaphalamaviratAnAm itivacanaliGgagamyasvotsAhaviSaye'pi jinapUjAdau zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyam / itthaM ca bhAvAnurodhAMdapunarbandhakAderArabhyAyogikevaliguNasthAnaM yAva-- tsarvamapi dharmAnuSThAnamanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham // uktaM copadezapadasUtravRttyoH to eaMmmi payatto oheNaM vIarAakyaNami / / bahumANo kAyanvo dhIrehiM kayaM pasaMgeNaM // " " tat tasmAd etasmin dharmabIje prayatno yatnAtizayaH 'kartavyo dhIraiH / ityuttareNa yogaH / kiMlakSaNaH prayatnaH kartavyaH ? ityAzaGkaya Aha-odhena sAmAnyena vItarAgavacane vItarAgAgamapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogikevalipa tata etasmin prayatna oghenaH vItarAgavacane / bahumAnaH kartavyo dhIraiH kRtaM prasaGgena // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ryavasAne tattacitrazuddhasamAcAre bahumAno bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH kartavyo dhIrairbuddhimAdbhiH / upasaMharabAha-kRtaM prasaGgena paryAptadharmabIjaprakhyApaneneti / bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunarvandhakAdhanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi sattvAt , tasyApyacaramapudgalaparAvartAbhAvitvena mohamalamandatAnimittakatvena zuddhatvAt / taduktaM viMzikAyAm "mokkhAsaovi NaNNattha hoi gurubhAvamalapahAveNaM / jaha guruvAhivigAreNa jAu pacchAsao sammaM // " iti .. anyatra caramapudgalaparAvartAdanyatra / tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAna prazastamiti siddham // uktaM ca viMzikAyAmeva visayasarUvaNubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhmmo| jaMtA mukkhAsayAo savvo kila sundaroM o||" iti viSayazuddhAdibhedazvAyaM yogabindAvupadarzitaH " viSayAtmAnubandhaistu tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnapradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram // . Adhe yadeva muktyartha. kriyate patanAdyapi / . tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam // dvitIyaM tu yamAyeva lokadRSTyA yAdikam / na yathAzAstrameveha smygjnyaanaadyyogtH|| tRtIyamapyadaH kintu tattvasaMvedanAnugam / prazAntavRttyA sarvatra dRDhamotsukyavarjitam // " iti / nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunabandhakAdau kathaMcitsundarama, tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa / yathA guruvyAdhivikAreNa jAtapathyAzayaH samyak // viSayasvarUpAnubandhaina bhavati zuddho vidheha dharmaH / yattato mokSAzayAtsarvaH kila sundaro sheyH|| 1 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnyasya, "jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao annumo|" ityatra bhagavadvahumAnarUpasyaiva bhAvalezasyAnumodyatvapratipAdanAditi ced / na, anyatrApi bhavAbhinandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tattvato bhagavadvahumAnarUpatvAd ' bhavanirvedasyaiva bhagavadvahumAnatvAd' iti lalitavistarApaJjikAvacanAt , kharUpazuddhaM cAnuSThAnaM sarvatrApi tattvato bhagavatpraNItameveti, tatprazaMsayA bhavatyeva bhagavadvahumAnaH / vyutpannA hyanyazAstre kathaMcidupanibaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatmaNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH zrIsiddhasenasUrayaH" sunizcitaM yaH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasaMpadaH / tadeva tAH pUrvamahArNavoddhRtA jagatpramANaM jinavAkyavigruSaH // "iti nandivRttAvapyevamevoktam-" paradarzanazAstreSvapi hi yaH kazcitsamIcInArthaH 'saMsArAsAratA-svargAdihetuprANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhRto veditavyaH / na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH puruSamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayatvAd / na cAtIndriyArthaparijJAnaM paratIrthikAnAmastItyagre vakSyAmaH / tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo maulaM samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdabhinivezavazataH svamatyanusAreNa tAstAH prakiyAH apazcitavantaH / uktaM ca stutikAreNa-" sunizcita0" ityaadi| .. . nanu dayAdivacanAni paramate tattvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidaivatavacanatvena parigRhItatvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTibhiH svasvadaivatabimbatvena parigRhItArhatpratimA'pyupAsakadazAGgAdiSvavandhatvena pratipAditeti cet / atra vadanti sampradAyavidaH yathA mithyAparigRhItA tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namaskriyate, sAmAnyena tu "aM kiMci mAma titthaM0 " ityAdinA " jA~vaMti caiiAI0" ityAdinA cAbhivandyate eva, tattvata ___ya eva bhAvalezaH sa eva bhagavato'numataH // 2 yatkicid nAma tIrtha0 / 3 yAvanti caityAni0 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 svAsAmapi tIrthatvAt jinabimbatvAcca / tathA'trApi mithyAdRzAM guNAH sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdikaM zobhanam ' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante ? iti / yuktaM caitat, dharmabindusutratyorapi saddharmadezanAdhikAra sAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt / tathAhi " sAdhAraNaguNaprazaMseti " // " sAdhAraNAnAM `lokalokottarayoH sAmAnyAnAM guNAnAM prazaMsA- puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyA / yathA C pradAnaM pracchanaM gRhamupagate saMbhramavidhiH priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parikathAH zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati / / " - iti / iyaM ca puruSavizeSAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi 'vAkyArthasya vizeSa evaM paryavasAnam, tathA'pi sAdhAraNaguNAnurAgasyaivAbhivyaGgyatvAnna mithyAtvAbhiSTaddhiriti draSTavyam / syAdatra parasyedamAzaGkA-evaM saMti mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayAzIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na kartavyA syAt, anyatIrthikaparigRhItArhatpratimAyA vizeSeNAvandyatvavad anyatIrthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSatosprazaMsanIyatvAt / doSavattvena pratisaMghIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt / ata eva sukhazIlajanavandanaprazaMsayostadgatapramAdasthAnAnumodanApattiruktA / 46 kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNami kammabaMdhAya / " je je pamAyaThANA te te uvabUhiyA huMti // ityAdinA AvazyakAdAviti // tatra brUmaH - yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIyatadodhAnumatiparyavasAyakamiti midhyAdRSTiguNaprazaMsAtyAgastavAbhimatastadA'viratasamyagdRSTeH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakartavyA syAt, tadga tAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlaje karmabandhAya / ye ye pramAdasthAnAni te te upabRMhitAni bhavanti // 1 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athAviratasamyagdRSTayAdAvaviratyAdenaM sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnabIjam , ata eva zailakarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvAdisphuTadoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre na tu guNasAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvam, tatkAlInatatpazaMsAyA doSAnumatirUpatvAdityaviratasamyagdRSTayAdInAM samyaktvAdiguNAnumodanena doSa iti cet / tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvamapi na sphuTo doSaH, tattvetaranindanAyupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na doSaH, / avazyaM caitaditthaM pratipattavyam , anyathA meghakumArajIvahastinopi dayAguNapuraskAreNa prazaMsAnupapattiriti / anyatIrthikaparigRhItatvaM cAhatpratimAyAmiva dayAdiguNeSu na sphuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatIrthikasAkSikatvAbhAvena mithyAtvavRddhinibandhanatvAbhAvAt , pratyuta tatvato jinapravacanAbhihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva / ataH 'stokasthApi bhagavadabhimatasya guNaspopekSA na zreyasI' ityadhyavasAyadazAyAM tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvArA kalyANAyahA / ata eva gugAnurAgasaMkocaparihArAya stokaguNAlambanenApi bhaktyuddhAnaM vidheyamityupadizanti puurvaacaaryaaH| taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH desaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / ___ jiNapannattaM bhattIe pUyae taM tahiM bhAvaM / / " darzanaM ca niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM cAcArAdi, cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazcAnazanAdi, vinayazvAbhyutthAnAdirUpastapovinayam / etadarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvat yatparimANaM svalpaM bahu vA jAnIyAt , tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed " iti / / tena mArgAnusArikRtye sarvamapi bhAvayogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham // 35 // darzanazAnacAritraM tapovinayaM yatra yAvatyAveM / jinaprajJaptaM bhaktyA pUjayed taM tatra bhAvam // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tatazca 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAha- . ia loialouttara sAmannaguNappasaMsaNe siddhe| micchadiTThINa guNe Na pasaMsAmotti duvvayaNaM // 36 // 'ia 'tti / ityamunA prakAreNa laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe iSTasAdhanatvena vyavasthite 'mithyAdRSTInAM guNAnna prazaMsA maH' iti durvacanaM guNamAtsaryAdeva, tathAvacanapravRtteH / na ca naivaMbhUtaM mAtsaryAdevocyate, kintu samyagdRSTimithyAdRSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayAdeveti zaGkanIyam / evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApatteH, tathApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAvadasthyAditi // 36 // durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsidhyatIti tadupadarzayati maggANusArikicaM tesimnnumoannijmuvittuN| sivamaggakAraNaM taM gammaM liMgehiM dhIrehiM // 37 // "maggANusAritti / mArgAnusArikRtyaM teSAmapi mithyAdRzAmapyanumodanIyamupadiSTaM bhgvtaa| taduktaM catuHzaraNaprakIrNake "ahavA savvaM ciya vAyarAyavayaNANusAri jaM sukaDeM / kAlacaevi tivihaM aNumoemo tayaM savvaM // " / iti laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe / mithyAdRSTInAM guNAn na prazaMsAma iMti durvacanam // 36 // mArgAnusArikRtyaM teSAmanumodanIyamupadiSTam / zivamArgakAraNaM tad gamyaM liGgaidhIraiH // 37 // athavA sarvameva vItarAgavacamAnusAri yatsukRtam / / kAlatraye'pi trividhamanumodyAmastatsarvam // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etavRttiyathA-" athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzane / 'ciya'tti evArthe / tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinabhavana-bimbakAraNaH-tatpratiSThA-siddhAntapustakalekhana-tIrthayAtrA-zrIsaMghavAtsalya-jinazAsana-- prabhAvanA-jJAnAyupaSTambha-dharmasAMnidhyakSamAmArdavasaMvegAdirUpaM mithyAhasaMbanthyapi mArgAnuyAyikRtyaM kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadabhUd bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarva niravazeSamanumanyAmahe harSagoca-. ratAM prAyayAma iti // " nanu mArgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhArmikAnuSThAnAnukArimithyAdRSTimArgapatitaM kSamAdikam , kintu samyaktvAbhimukhagataM jainAbhimatameva, tacca samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayituM zakyamityAzaGkAyAmAha-tanmArgAnusArikRtyaM zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya kAraNaM dhIrainizcitAgamatattvairliGgaiH " pAvaM Na tivva bhAvA kuNaI" ityAdhapunarbandhakAdilakSaNairgamyam / ayaM bhAvaH-samyagdRSTikRtyaM yathA vastutazcAritrAnukUlamevAnumodanIyaM tathA mArgAnusArikRtyamapi samya kvAnakUlameva / svalpakAlaprAptavyAphalajJAnaM ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantram , kintu khalakSaNajJAnameva / tathA ca yatra bhavAbhinandidoSapratipakSaguNAnAmapunarbandhakAdilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumodanAyAM na bAdhakam , vivicyAgrimakAlabhAviphalajJAnasya pravartakatve tu chadmasthasya pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddhaM jinabhavanakAraNAyevoktam , tasyaiva mokSamArgakAraNa-.. tvAd / mokSamArgo hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, satkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA / tatra bhAvAjJA mokSaM prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktaivArAdhanApatAkAyAm aha dukkaDagarahAnalajJAmiyakammidhaNo puNo bhAgai (?) sukaDANumoaNaM tivvasuddhapulayaMciyasarIro // 1 // 1 pApaM na tIvabhAvAtkaroti // atha duSkRtagardA'naladhyAtakarmandhanaH punaH...... / sukRtAnumodanaM tIvazuddhapulakAJcitazarIraH // 1 // . Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sabuddha (su) aisa aaTTamahApADihera dhamma kahA / titthapavattaNapabhiI aNumoe ma jiniMdANaM // 2 // siddhattamaNaMtANaM varadaMsaNanANasukkha viriAI / igatIsaM siddhaguNe aNumanne savvasiddhANaM || 3 || paMcavihaM AyAraM desakulAIguNe ya chattIsaM / sisse atthabhAsaNamuhaM sUrINa aNumoe // 4 // aMgANa uvaMgANaM paNNasuacheamUlagaMthANaM / uvajjhAyANaM ajjhAvaNAi savvaM samaNumane // 5 // samiIguttImahavvayasaMjamajaidhammagurukulaNivAsaM / ujjaavihArapamuhaM aNumoe samaNasamaNINaM // 6 // sAmAiaposahAI aNuvvayAI jidivihipUyaM / ekkArapaDimapabhiI aNumanne sahasaNaM // 7 // jiNajammAisu UsakaraNaM taha maharisINaM pAraNae / jiNa sAsaNaMma bhattI muhaM devANa aNumane // 8 // tiriyANa saviraI patArAhaNaM ca aNumoe / sammadaMsaNalaMbhaM aNumanne tArayANaMpi // 9 // catustriMzadbuddhAtizayASTamahAprAtihAryadharmakathA !! tIrthapravartanaprabhRtIranumodayAmi jinendrANAm // 2 // siddhatvamantAnAM varadarzanajJAnasaukhyavIryANi / ekatriMzataM siddhaguNAn anumanye sarvasiddhAnAm // 3 // paJcavidhamAcAraM dezakulAdiguNAMzca SaTtriMzatam / ziSyeSu arthabhASaNamukhaM sUrINAmanumode // 4 // aGgAnAmupAGgAnAM prakIrNa kazrutaccheda mUlagranthAnAm / upAdhyAyAnAmadhyApanAdi sarve samanumanye // 5 // samiti-gupti- mahAvrata-saMyama- yatidharma-gurukulanivAsam / udyuktavihArapramukhaM anumode zramaNazramaNInAm // 6 // sAmAyika prauSadhAdi aNuvratAni jinendravidhipUjAm / ekAdazapratimAprabhRtIranumanye zrAddha zrAddhAnAm // 7 // jinajanmAdiSUtsavakaraNaM tathA maharSINAM pAraNakam / jinazAsane bhaktipramukhaM devAnAmanumanye // 8 // tirayAM dezaviratiM paryantArAdhanaM ca anumode | samyagdarzana lAbhamanumanye tArakAnAmapi // 9 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 sANaM jIvANaM dAruittaM sahAvaviNiattaM / taha payaNukasAyattaM parovayArita bhavvattaM // 10 // dakkhinadayAluttaM piyabhAsittAi vivihaguNaNivahaM / vimakAraNaM jaM taM savvaM aNumayaM mujjha // 11 // paJcasUtryAmapyuktam - 4.6. " aNumoemi savvesiM arahaMtANamaNuTThANaM, savvesiM siddhANaM siddhabhAvaM, saccesiM AyariANaM AyaraM savvesiM uvajjhAyANaM ( suttaprayANaM savvesi sAhUNaM sAhUkiriyaM savvesiM savvesiM sAvagANaM mukkhasAhaNajoe, savveMsiM devayANaM savvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANAM maggasAhanajoe / hou me esA aNumoaNA // " " etadvRttiryathA-"anumode'hamiti prakramaH / sarveSAmarhatAmanuSThAnaM dharmakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamavyAbAdhAdirUpam, evaM sarveSAmAcAryANAmAcAraM jJAnAcArAdilakSaNam, evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnaM sadvidhivad evaM sarveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAM satsvAdhyAyAdirUpAm, evaM sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRttyAdIna evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsannabhavyAnAM kalyANAzayAnAm, eteSAM kim ? ityAha- :-mArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn 'anumode ' iti kriyAnuvRttiH / bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAmyupagamAd | anabhigrahe sati praNidhizuddhimAha - bhavatu mamaiSA'numAdanetyAdi // atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamuktamiti mithyAddazAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSa evAzrayaNIyaH / yattu dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAdazeSANAM jIvAnAM dAnarucitvaM svabhAvavinItatvam / tathA pratanukaSAyatvaM paropakAritva-bhavyatvaM // 10 // dAkSiNyadayAlutvaM priyabhASitvAdivividhaguNanivaham / zivamArgakAraNaM yattatsarvamanumataM mama // 11 // 1 2 anumode sarveSAmarhatAmanuSThAnam, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvam, sarveSAmAcAryANAmAcAram, sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnam, sarveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAm, sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn sarveSAM devatAnAM sarveSAM jIvAnAM bhavitukAmAnAM kalyANAzayAnAM mArgasAdhanayogAn / bhavatu me eSA'numodaneti / " Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamityAsannasamyaktvasaMgamanayasArAdisazasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdilaM grAhyamiti parasyAbhimatam , tadasat / bhUmikAbhedena dAnavidherapi bhedAt , samyagdRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidherivAdidhArmikaM prati " pAtre dInAdivarge ca" ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt / tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pshyaamH| etena puNyaprakRtihetorevAnumodyatve kSuttRTsahana-rajjugrahaNaviSabhakSaNAdInAmapyanumodyatvApattiH / puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmasyAnumodyatve ca cakravartinaH strIratnopabhogAderapyanumodyatvApattiH / samyaktvanimittamAtrastha caanumodytve'kaamnirjraavysnaaderpynumoytvaapttiH| "annukNy-kaamnnijr-baaltvo-vinny-daann-vibhNge| saMjogavippaoge vasaNasava-iDDisakkAre // ". . ityAdinA'nukampAdInAmapi smyktvpraaptinimittprtipaadnaat| dharmabuddhyA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyattve cAbhigrahikamithyAzA dharmabuddhyA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiriti 'samyaktvAbhimukhasyaiva mArgAnusArikRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyam , natvanyamArgasthasya kSamAdikamapi " iti parasya kalpanAjAlamapAstam , sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmAdidhArmikayogyAnAmanumodyatvapratipAdanAt, asatkalpanA'navakAzAt, tIvrapramAdAdi. zavalasya samyaktvasyeva tIvrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderapyananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napAyAditi phalataH svarUpatavAnumodyatvavizeSavyavasthA, na kApyanupattiriti... yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAzca na tu mithyAdRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumorAmiti / tena na suSTu dRSTam , dharmarucizAlinAM samyagdRzAM mithyAdRzAM cAvizeSeNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdanAt // anukampA'kAmanirjarA-bAlatapo-vinaya-dAnavibhaMgam / saMyogaviprayogau vyasanotsavarddhisatkAram // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 taduktaM dazAzrutaskandhacUrNai- " jo akiriyAvAI so bhaviovA, NimA pakkhio / kiriyAvAdI piyamA bhavio NiyamA sakkapakkhio aMto puggalapariaTTassa NimA sijjhihiti, sammadiTThI vA micchadiTThI vA hujatti || " etatsamaMtipUrvamupadezaratnAkare'pyevamuktam-tathAhi - "kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhagnA bhokSasaukhyamanupamaM jJAtvA tadarthajAtaspRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagatiM prApuH / tatra caikaH prathamaH kugurUpadiSTazAstrArthabhAvitatayA'bhigRhItamidhyAtve digmohasamatattvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkkAyadhanAdi balavattayA bhRzamudyukto viSNupurANoktazata dhanurnRpAdidRSTAntebhyo vedapurANAmuktibhyazca saMjAta jinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAcca yakSatulyaM samyagguruM tadupadezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya sarvebhyaH prAgeveSTapurasamaM mokSaM gantuM samutthito jJAnakriyAdi garvAdinA'nyadarzanisaMsargAlA pajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasamyakpathikatulyAn jainamunizrAddhAdIna sumArgamapRcchan yathA yathA prabalapAdatvaritagatisamA anaantajIva piNDAtmaka mUlaka-sevAlAdibheojanAgnihotrAdikA mithyAtva - kriyAH prabalAH kurute, tathA tathA tajanita mahArambhajIvaghAtAdipApakarmAvezAdazvagrIvanRpatipurohitavad gADha gADhataragADhata maduHkhamayakumAnuSyatiryagnarakAdikugati patito durlabhayodhitayA'nantacaturazitilakSajIvayoniSu bhrAmyan zivapurAd bhRzaM duravartyaiva jAyate punaranantema kAlena tatrAgAmukatvAt / "kiriyAbAI NiyamA bhavio, NiyamA sukkapakkhio, aMto pugalapariahassa niyamA sijjhihiti, sammadiTThI vA micchAdiTThI vA hujA " // - iti dazAzrutaskandhacUrNya pAsakapratimAdhikArAdivacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRttakaraNAduttIrNo'pUrvakaraNa 1 yo'kriyAvAdI sa bhavyo vA niyamAtkRSNapAkSikaH / kriyAvAdI niyamAd bhavyo niyamAcchuklapAkSikaH, antaHpudgalaparAvartasya giyamAtsetsyati, samyagdRSTirvA mithyAdRSTirvA bhavedditi // 2 kriyAvAdI niyamAd bhavyaH, niyamAcchuklapAkSikaH, antaH pudgala parAvartasya niyamAtsetsyati, samyagdRSTirvA mithyAdRSTirvA bhavediti // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryodaye svaM bhrAntaM manyamAno'kAmanirjarAyogAdinA kathaMcinmanujabhavaM pApya karmakSayopazamavazAjAtatattvAnveSaNazraddho mizrAdiguNasthAnakayogAdapagatadigamohasamamithyAtvahetukatattvavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadezabahumAnAdavagataM jJAnAdimokSamArga tadanugatasamyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparAvartamadhye parebhyaH pazvebhyo'pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena sveSTapurasamaM mokssmvaapnotiiti| ... nanu yadyapyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyAvAdinaH samyagdaSTi-mithyAdRSTayanyataratvamutkarSato'ntaHpudgaparAvartamAnasaMsAratvena zuklapAkSikatvaM ca niyamato labhyate, akriyAvAdinazca niyamAnmithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca tathApi nAtra nizcayaH kartuM pAryate, anyatrApArddhapudgalaparAvartAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / - taduktam jesimavaDDo puggalapariaTTo sesao u sNsaaro| te sukapakkhiA khalu ahie puNa kaNhapakkhiyA / " " yeSAmapArddhapudgalaparAvarta eva zeSaH saMsArastata Urdhva setsyate te zuklapAkSikAH kSINaprAyasaMsArAH / khaluzado vizeSaNArthaH / prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santIti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaMsAre kRSNapAkSikAH krUrakarmANa ityarthaH // " ityAdizrAvakaprajJaptivRttI yogabinduvRttAvapyuktam / tatrApi zuklapAkSikopArddhapudgalaparAvartAntargatasaMsAraH / yata uktaM "jesimabaDDo puggala0" ityaadi| tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate, akriyAvAdino'pi niyamataH kRSNapAkSikatvamiti vighaTate eva; apArdhapudgalaparAvartAbhyantarIbhUtasaMsArANAmapyakriyAvAdinAM saMbhavAt , tasyApi kRSNapAkSikatvabhajanAyA eva saMbhavAt / nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH " asthitti kiriyavAI vayanti Nasthitti akiriyavAI"tti vcnaat| 1 yemApapArdhaH pudgalaparAvataH zeSastu sNsaarH| . te zuklapAkSikAH khalu adhike punaH kRSNa paakssikaaH|| 2 astoti kriyAvAdilo vadanti, mAstoti akriyAvAdinaH // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 sa ca karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhavatIti / ata eva bhagavatyAM "sukkapakkhiyA jahA salessa"tti salezyAtidezena zuklapAkSikasyApyakriyAvAdasaMbhaba updrshitH| tathA ca salezyAdhi. kArapraznanirvacanasUtram " selessA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchaa| gopamA / kiriyAvAdIvi, jAva veNaiavAdIvi"tti // nata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH pratipAditAH, " micchaTTiI jahA kaNhapakkhiyA" itpattidezAt / ___ " kaNhapakkhiA Ne bhaMte jIvA ki kiriyAvAdI ? pucchA / goyamA No kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiavAdIvi"tti-vacanAskRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat , sUtrakRtAGge'pi samavasaraNAdhyayananiryuktAvitthaM pratipAditatvAt / tathA ta tatpAThaH " sammaddiTThI kiriyAvAdI micchA ya sesagA vAdI / jahiUNa micchavAyaM sevaha vAdaM imaM sarca // " 'iti cet / maivam / ekazAstrAdhalambanenAparazAstradUSaNasya mahAzAtanArUpasvAda ubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt / tatra bhagavatyA sUtrakRtaniyuktau ca kriyAvAdivizeSasyaiva grahaNAd (atra) akriyAvAdisA. mAnyasya grahaNAnna granthavirodhaH / taduktaM bhagavatIvRtau-"ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya edhoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagdR1 zuklapAkSikA yathA salelyA iti / salezyA bhagavan ! jIvAH kiM kriyAvAdinaH ? praznaH / gautama ! kriyAvAdino'pi yAvat vainathikavAdino'pIti // 3 kRSNapAkSikA bhagavan jIvAH kiM kriyAvAdinaH ? praznaH / gautama ! nokiyAvAdinaH, akriyAvAdino'pi, azAnikavAdino'pi vainathikavAdino'pIti / samyagdRSTayaH kriyAvAdino mithyA ca zeSakA vAdinaH / hilyA mithyAvAdaM sevacaM vAdamimaMsatyam // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 3 Tayo grAhyAH samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayaNAt " iti / sUtrakRtavRttAvapyuktam- " natu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastastatka 'thamiha samyagdRSTitvenocyate ? ucyate sa tatra ' astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvastathA 'kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNaM' tathA ' svabhAva eva niyatizca pUrvakRtameva puruSAkAra eva ityeva'maparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tathAhi - ' astyeva jIvaH' ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikarayAd yadasti tajjIva iti prAptam, ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasatyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH ?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati sikatAtailavat / naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnA'pi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiMcidetadityAdi // " yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaH pudgalaparAvartAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSeNa zuklapAkSikatvamavalambya parihartavyA / ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saMgacchate, kriyApakSa eva zuklo'kriyApakSastu kRSNa iti / anyathA niravadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadakriyAvAdyapi samyagdRSTiH syAt / athavotkRSTataH pudgalaparAvarta saMsArijAtIyatvamatra zupAkSikatvaM tadadhikasaMsArijAtIyatvaM ca kRSNapAkSikatvaM vivakSitamityadoSa iti pratibhAti / tatvaM tu bahuzrutA vidanti // yattacyate- kenacidakAmanirjarAGgatvAnna midhyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti / tadasat mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNaari 'karmakSayo me bhUyAd itIcchyA svayogyazIlatapaH prabhRti sadanuSThAnakAriNAM sakAmanirjarA'napAyAt / saha kArmeNa mokSAbhilASeNa vartate yA sA sakAmA, tadviparItA tvakAmeti hi sakAmA kAmayornirjarayorlakSaNam / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 "" taduktaM yogazAsravRttI- " sA nirjarA dvadhA / saha kAmena 'nirjarA meM bhUyAd' ityabhilASeNa yuktA sakAmA, na tvihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya pratiSiddhatvAt / yadAhu:- "no ihalogaTTayAe tava mahiDijA " ityAdi ityekA nirjarA / dvitIyA tvakAmA kAmena pUrvoktena varjiteti / CL na ca vAcyaM " jJeyA sakAmA yaminAmakAmA tvanyadehinAm ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAmA nirjarA si dhyati mithyAdRzAM tu karmakSayAgrarthaM tapaHkaSTaM tanyatAmapyakAmaiveti / jJeyA sakAmA yaminAm " - ityAdinA vacanasyotkRSTa kAmanirjarAsvAmikathanaparatvAd utkRSTA hi sakAmanirjarA teSAmeva bhavediti / anyathA dezavirasamyagdRzAM cAkAmanirjaraiva prApnoti teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena vizeSAbhAvAd / na caitadiSTam, tasmAdetadvacanamutkRSTasakAmanirjarAdhikArikathanaparamiti na doSaH / kiM ca jJeyA sakAmetyAdizlokavyAkhyAne'pyakAmanirjarAkhAmino nirabhilASe virabhiprAyaM ca kaSTaM sahamAnA ekendriyAdaya evoktAH, na tu bAlatapatryAdaya mivAzo'pi / tathAhi-sakAmA nirjarA'bhilASavatAM yaminAM yatInAM vijJeyA / te hi karmakSayArthaM tapastapyante / akAmA tu karmakSayalakSaNapharunirapekSA nirjarA anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM prAminAm / tathAhi - ekendriyAH pRthivyAdayo banaspatiparyantAH zItoSNa-varSajanitrAdyabhighAtaccheda bhedAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaM tasvadezebhyaH parizATayanti, vikelandriyAzca kSutpipAsA zItoSNavA-sAdibhiH pavendriyAstiryaJcazca ccheda bhedadAhazastrAdibhiH, nArakAJca trividhayA vedanA, manuSyAzca kSutpipAsAvyAdhidAridryAdinA, devAca parAbhiyogakilviSatvAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya svapradezebhyaH parizATayantItyeSAmakAmanirjareti // 5 samayasArasUtravRtyorapyevamedoktam / tathAhi " idAnIM nirjarA satyaM nigadyate - " aNubhUarasANaM kamma puggalANaM parisaDaNaM zijarA / " 1 na ihalokArthaM tapo'dhitiSThet / 2 anubhUtarasAnAM karmapuGgalAnAM parizaTanaM nirjarA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upabhuktavipAkAnAM parizaTanamAtmapradezebhyaH pracyavanaM nirjarA / atha tasyA bhedAvAha-sA duvihA paNNatA sakAmA akAmA ya / saha kAmena 'nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa na tviha paralokAdikAmena yuktA skaamaa| anantaroktakAmavarjitA tvkaamaa| cazabdaH smuccye| upAyAtsvato'pi vA phalAnAmiva karmaNAM pAkasya bhAvAnnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhaavH| tatrAkAmA keSAm ? isyAha-" tattha akAmA savvajIvANaM " nirjarAbhilASiNAM tApastapyamAnAnAM sakAmanirjareti vakSyamANatvAd tadvyatiriktAnAM sarveSAM jIvAnAmakAmA, karmakSayalakSaNAbhilASavarjitatvAd / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha / tathAhi-" aigidiAI tiriA jahAsaMbhavaM chea-bhea-sI-uNha-vAsa jala ggichuhA-pivAsA-kasaMkusAIehiM, nAragA tivihAe veaNAe, maNuA chuhA pivAsAvAhi-dAlidda-cAragaNirohaNAiNA, devA parAbhioga-kibbisattAiNA asAyAveaNizaM kammamaNubhaviuM: paDisADiti tesimakAmaNijjarA // ". " tathAhIti pUrvoktasyaicopakSepe / cheda-bheda-zItoSNa-varSa-jalAgnikSudhApiSAsA-kazAGkuzAdaya ekandriyAdiSu paJcendriyaparyantatiryakSu yojyA / nArakANAM trividhA vedanA kSetrajA'nyAnyodIrita-paramAdhArmikajanitasvarUpA / 'vAhitti vyAdhiH, cArakanirodhaH kArAgAragrahaH / zeSaM subodham / sakAmanirjarAmAha-sakA mANijarASuNa gijarAbhilAsINa aNasaNa-UNoyariA-rasaJcAya-kAyakilesa-pasaMliNaAbheaM chavihaM bAhiraM pAyacchitta-viNaa-veyAvacca-saMsajjhAya-jhANa-viussaggabheaM chavihamAbhitaraM ca tavaM tavaMtANaM / nirjarAbhilASiNAmanazanAdibhedaM SaDvidhaM bAhyaM prAyazcittAdibhadaM SaDvidhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirjareti saMTaMka ityAdi // " 1 sA dvividhA prakSaptA sakAmA akAmA ca / 2 tatrAkAmA sarvajIvAnAm / 3 ekendriyAdayastiJco yathAsaMbhavaM cheda-bheda-zItoSNa-varSA jalAzi-kSudhA pipAsA-kazA-'GkuzAdibhiH, nArakAstrividhayA ghedanayA, manujAH kSudhA-pipAsA. cyAdhi-dAridya-cArakanirodhanAdinA, devAH parAbhiyoga-kilviSatvAdinA azAtAvedanoyaM karmAnubhUya pratizATayanti teSAmakAmanirjarA / 4 sakAmanirjarA punarnirjagabhilASiNAmanazanodarikA-rasatyAga-kAyakleza-pratisaMlonatAbhedaM SAvidhaM bAhyaM prAyazcitta-vinaya-caiyAvRtya-saMsvAdhyAya-dhyAna-vyutsargabhedaM pavidhamAbhyAtaraM tapassapyamAnAnAm // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na cAtrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd mithyAhazAM ca tadabhAvAnna sakAmanijareti vAcyam , mithyAdRzAmapi mArgAnusAriNAM tapazcAndrAyaNaM kRcchram' ityAdinA tapasaH pratipAdanAt / kiM camArgAnusAryanuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM bIjam , aviratasamyagdaSTayanurodhAt na ta tapomAtrameveti na kApyanupapattiH / ata eva sphuTa mokSAbhilASasattve'pi mithyAdRzAMprabalAsadgrahadoSavatAMtadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusAryanuSThAnAbhAvAt , tadabhAvapi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM maghakumArajIvahastyAdInAM phalana sAyAdhi neti vibhAvanIyam / yuktaM cainat paJcasvanu ThAneSu taddhatvamRtAnuSThAnayoriva sakAmanirjarAGgatvavyavasthitaH / ata evAnucitAnuSThAnamakAmanirjarAGgamuktam / tathA ca dharmabindusUtravRttivacanam / " ananuSThAnamanyadakAmanirjarAGgamuktaviparyayAditi " // ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, 'anyad ' vilakSaNamucitAnuSThAnAd / tarhi kIdRzaM tat ? ityAha-' akAmanirjarAGgam ' akAmasya nirabhilASasya tathAvidhavalIvardAderiva yA nirjarA karmakSapaNA tasyA aGgaM nimittam / nanu muktiphala. yornirjarayoH kulaH ? ___ ityAha-'uktaviparyayAd' udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhanAbhAghAditi // ucitAnuSThAnaM ca sAdhvAdInAM yathAzuddhacAritrapAlanAdIkaM tathA mArgAnusAriNAM mithyAzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam , bhUmikAbhedanaucityavyavasthAnAt , tato'dhikAribhedena yad yadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa vA nirvANaphalamiti sakAmanirjarAGgan / yadyAnucitaM " tadanucita pratipatI niyamAdasadabhinivezo'nyatrAnAbhogamAtrAditi ||"-vcnaat abhinivezasaha kRtatvena viparItaphalamiti tattvato'kAmanirjarAGgAmiti mantavyam / itthaM ca " tao bhaNiyaM nAilega, jahA mA vaccha / tumaM eteNaM pariosamuvayAsu / jahA ahayaM AsavArega parimusio akAmaNijarAevi kiMvi kanmaskhao havai kiMpuNa jaM vAlalavaNaM / tA ete bAlatavassigo daTTaye, jao NaM kiMci ussu tummaggayAritta 1 nato bhAgataM nAgileNa, yathA mA ghatsa! tvametena paritoSamupayAhi / yathA'hamazvavAreNa parimuSito'kAmanirjarayA'pi kiMcitkarmakSayo bhavati kiM punartha bAlasapasA ? / tasmAdate bAlatapasvino draSTavyAH / yataH khalu kiMdhitutsUtronmArgacAritva Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meesi ya diisi"| ityAdi mahAnizIthacaturthAdhyayanavacanAd akAma-- nirjarAjanyAtkarmakSayAda bAlatapojanyasya tasya bhUyastvAsa dveH| " aNukaMpakAmaNijjarabAlatave daannvigNyvibhNge|" ityAdau samyaktvaprAptahetu-. " mahavvayaaNubaehi ya bAlatabAkAmaNijarAe ya / devAuaM NibaMdhaI sammadiTTI ya jo jIvo ||"ityaadau devAyuH kAraNeSuH ca bhedenAbhidhAnAdakAmanirjarA-bAlatapaso bhedo yaH procyate sa svarUpabhedaM nijanijaphalabhedaM cApekSyabAlatapaH sarvamevAkAmanirjarAGgamiti parasya bhAnti nirAsAya / tatvanastu yaducitAnuSThAnaM tannAkAmanirjarAGgam , yaccAnucitAnuSThAnaM tannirvANAnaGgatvAtphalato bAlatapo vocyatAmakAmanirjarAGgaM vA nAtra kazcidvizeSa iti yuktaM pshyaamH|| kiMca-mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupaga-- mAdeva haribhadrAcAryaiH pradarzitAH, tathA ce teSAmapi sakAmanirjasayAM na bAdhakam , guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tatvArthabhASye navamAdhyAye-nirjarA vedanA vipAka ityanAntaram / sa dvividho'.. buddhipUrvaH kuzalamUlazca / tatra narakAdiSu karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakaptamavadyato 'nucintayed akuzalAnubandha iti / tapa paripahajayakRtaH kuzalamUlastaM guNato'nucintayet -zubhAnubandho niranubandho veti / ' evamanucintayan karmanirjaragAyava 'ghaTate // " atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sakAmanirjarAyAH saMjJAntarameveti / atha mithyAdRSTarbuddhiravuddhireveti na buddhipUrvikA nirjareti ced / na, mArmAnusAriNyA buddherabuddhitvenApahnotumazakyatvAda; anyathA mASatuSAdInAmapyakAmanirjarA pra. saGgAt , teSAM nirjarAyA abuddhipUrvakatvAtphalalo buddhisadbhAvasya cobhayatrAvizeSAd / ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato buddhimattvamayA'dhitaveti / meteSAM ca dRzyate / 1 anukampA'kAmanirjarAbAlatapo dAnavinayavibhaGgAH / mahAvratANuvrataizca bAlatapo'kAmanirjarAbhyAM ca / devAyurnibadhnAti sabhyagASTizca yo jIva: // - ? Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " guNaThANagapariNAme saMta taha buddhimapi pAeNa / jAyai jIvo tapphalamavekkhamane u Niyamatti // " guNavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAme sati, tatheti samuccaye buddhimAnapi yuktAyuktavivecanazemuSIparigato'pi na kevaladharmasAraH sadA bhavati prAyega vAhatyena jAyate jIvaH / mahatAmayanAbhogasaMbhavena kadAcitkRtyevabuddhimattvamapi ke sacisyAditi prAyograhaNam / atraiva matAntaramAha-tatphalaM buddhimattvaphalaM svapivargAdiprAptilagamapekSyAnye punarAcAryA niyamo'vazyaMbhAvo ghuddhimaJcasya AAbhAge'pi guNasthAnaparigatau satyAmiti vate / ayamabhiprAya:-saMpannanirbaNabatArigAmAH prANino jinabhaNitabhidemiti zraddadhAnAH kacidarthe'nAbhogabahulatayA agara koSAd vitayazraddhAnavanto'pi na sabhyaktvAdiguNabha.bhAjo jAyante / , yathoktam "sammaghavI jIvo uvaiTTha pavayaNaM tu saddahai / saddaii asambhAvaM ayANamANo gurunniogaa||" ... buddhimattve sati vratapariNAmaphalamAvikalamupalabhanta eveti / yathA ca samyagdRSTayAdiguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi buddhimatvatAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvaguNasthAnAvAntarapariNatitAratamye'pi / ata evApunarbandhakAdInAmAdita evAramyAnAbhogato'pi sadandhanyAyena mArgagamanamevetyupadizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAzAM sakAmanirjarAsaMbhave samyagdRSTimithyAhaSTayoravizeSaprasaGga iti kenaciducyate, tadasat / evaM sati mithyASTyAdInAM sayogikevaliparyantAnAM zuklalazyAvatvenAvizeSaprasaGgAt / avAntaravizeSAnna tadavizeSa iti cet / so'yaM prakRte'pi tulyaH, samyagdRSTinirjarA'pekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstra bhAvanIyam // 41 // gugasthAnakapariNAme sati tathA buddhimAnapi prAyeNa / mAyata jIvastatphala mapekSyAnye tu niyama iti // . samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamajAnan guruniyogAt // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nanveva mithyAdRzAM guNAnumodamena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH sa myaktvAticAraH syAdityAzaGkAM parihartumAha parapAkhaMDa pasaMsA iha khalu kavi vamaiAro / so tammayaguNamohA aNavatthAo va hojjAhi 42 para pAkhaMDapasaMsati / evamuktaprakAreNa iha mArgAnusAriguNAnumA dane parapAkhaNDiprazaMsA'ticAraH ko'pi na syAt / yataH sa parapAkhaNDaprazaMsAtizcArastanmatAH parapAkhaNDimAtra saMmatA ye gugA agnihotrapaJcA sAdhanAdayasteSu moho'jJAnaM tattvato jinapraNItatulyatvAdimithyAjJAnalakSaNaM tato bhavet, 'parapAkhaNDinaH paradarzaninaH prazaMsA ityatra vyutpattAvarthAt pAkhaNDatA'vacchedakadharmaprazaMsAyA evAticAralAbhAd / yathA hi ' pramAdino na prazaMsanIyA:' ityatra pramAdinAM pramAditAvacchedakadharmeNAprazaMsanIyatvaM labhyate na tvaviratasamyagdRSTayAdInAM samyaktvAdinA'pi, 'tathA pAkhaNDino na prazaMsanIyA: ' ityavApi pAkhaNDinAM pAkhaNDatAvacchedakadharmeNaivAprazaMsanIyatvaM labhyataM na tu mArgAnusAriNAM kSamAdiguNenApi / abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDa tAvacchedakatvameveti tadrUpeNa prazaMsAyAmadhyaticAra eva / ata evograkaSTakAriNA madhyAjJollaGghanapravRttInAM doSAvahattvamuktaM " 'tesiM bahumANeNaM ummaggamoaNA aNiphalA / tanhA titthayarANAThie juttottha bahumANo // - ityAdinA zrIharibhadrasUribhiH / vA athavA, anavasthayA mArgaaMgalakSaNayA'ticAro bhaved / mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekai kAsamaJjasAcArAd, evaM mAgacchedApatteH / ata evAbhimukhamugdhaparSadgatasya parapAkhaNDi parapAkhaNDaprazaMsA iha khalu ko'pi naivamaticAraH / sa tanmataguNamohAd anavasthayA vA bhaved // 42 // teSAM bahumAnenonmArgamodanA'niSTaphalA / tasmAttIrthakarAjJAsthiteSu yukto'tra bahumAnaH // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 saMvandhikaSTaprazaMsAdinA mahAnizIthe prmaadhaarmikmdhyotpttiruktaa| tathA ca tatpAThaH- . . . ja bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINaM pasaMrsa karejA, jeyAviNe giNDavANaM pasaMsaM karejA, je NaM NiNhavANaM AyayaNaM pavisejA, je NaM NiNhavANaM gaMtha-sattha-paya-kkharaM vA paravejA, jeNaM NiNhavANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i vA vinnANe i vA sue. i vA paMDitte i vA abhimuhamuddhaparisAgae, silAhejA sevi ya NaM paramAhammiesu uvavajejA, jahA sumatitti" // . tathA ca yaH svasya pareSAM ca guNAnurAgavRddhikAraNamavagamyava jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM prazaMsAM karoti tasya na doSagandho'pi, pratyuta 'aho sakalaguNasAraM jinapravacanam' iti dharmonnatireva syAditi bhAvaH // 42 // atha bhavantu mithyAdRzAmapi ke'pi guNAstathApi hInatyAdeva te nAnumodyA ityAzaGkAzeSaM nirAkartumAhajai hINaM tesi guNaM sammattadharo Na mannaitti mii| tA kassavi suhajAgaM titthyronnaannumnijaa||43|| __jai hINati / yadi honaM teSAM mithyAdRzAM guNaM kSamAdikaM na manyate nAnumanyate samyaktvadharaH, utkRSTapadatvAditi tava matiH syAt tadA kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chamasthAnAmadhastanasthAnavartitvAt / na caitadiSTam , tata uparitanaguNasthAnasthAnAmapi sarva mArgAnusArikRtyamanumodanIyameva / yacca yadi hInaM teSAM guNaM samyakatvadharo na manyate mtiH| tataH kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta / / 43 // 1 yo bhikSurbhikSukI vA parapAkhaNDinAM prazaMsAM kuryAt , yo'pi ca nilavAnAM prazaMsAM kuryAt , yaH khalu nihavAnAMmAyatanaM pravizet , yaH khalu nihavAnAM granthazAstra-padAkSaraM vA prarUpayet , yaH khalu nihavAnAM satkaM kAyaklezAdin tapA vA saMyama vA jJAnaM vA vijJAnaM yA bhutaM yA pANDilyaM vA abhimukhamugdhapaSadgataH bhASeta so'pi ca paramAdhArmikeSu uparota, prathA sumatiriti / / ... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktvaguNavizeSapradarzanArtha mithyAdRgguNamAtrasya zAstre'kiMcikaratvapratipAdanaM naitAvatA sarvathA tadvilopa eva sidhyati, cAritraguNavizeSapradarzanArtha "dasArasIhassa ya seNiyassa peDhAlaputtassa ya saccaissa / - aNuttarA daMsaNasaMpayA siyA viNA caritteNa haraM gaI gayA ||"ityaadinaa samyaktvasyApi tatpratipAdanAditi draSTavyam // 43 // tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNAnAmanumodyatvasiddhau samyagdRzA'nyeSAM guNA nAnumodyA evetyutsUtraM tyaktavyam , stokasyApyutlUtrasya mahAnarthahetutvAdityupadezamAhatA usmuttaM muttuM aNumoijA guNe u sbsi| jaM.thovAvi tao laheja dukhkhaM marIivva // 44 // tA ussuttati / tat tasmAtkAraNAdutsUtraM muktvA, turevakArArthaH sa ca "sarveSAm' ityanantaraM yojyaH; sarveSAmeva guNAnanumodeta; bhavya iti zeSaH / yad yasmAtstokAdapi tata utsUtrAnmarIciriva duHkhaM labhate / marIcirhi " kaivilA itthaMpi ihayaMpi" iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropamakoTAkoTImAnasaMsAraparibhramaNajanyaduHkhaM labdhavAn , sato yo mArgAnusAryanumodanAM lumpannutsUtrasahasravAdI tasya kiM vAcyamiti bhAvaH // - atra kecidAhumaricirutsUkAd duHkhaM labdhavAniti vayaM na sahAmahe, utsUtrasya niyamato'nantasaMsArakAraNatvAt , tena cAsaMkhyeyasaMsArAjanAt , tata utsUtramizritamevedaM marIcivacanaM natRtsUtramiti pratipatta tata utsUtraM muktvA'numodeta guNAn sarveSAm tu / yatstokAdapi tato labheta duHkhaM marIciriva // 44 // 1 dazArasiMhasya ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca satyakeH / anuttarA darzanasampad syAd vinA cAritreNAdharAM gatiM gtaa,|| . 3 kapila ! itthamapyatrApi / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyam / tathAhi-sAdhudharme dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapilena yuSmatsamIpe kazciddharmo'stIti pRSTe, AvazyakavRttyabhiprAyeNa tu bhavadarzane kiMciddharmostIti pRSTe aho ! ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharmAnabhimukho maducitaH sahAyaH saMvRtta iti vicintya mama dezaviratidharmostItyabhiprAyeNa manAgihApyastIti marIciruktavAn / tatra marIceyadi dezavirativimarzanA nAbhaviSyat tarhi manAgiti nAbhaNiSyat / etadvacanaM parivrAjakaveSe sati parivrAjakadarzane kiMciddharmavyavasthApaka saMpannam / iha zabdasyAspaSTArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakadarzane'pi kiMciddharmo'stItyavabodhAt, anyathA kapilaH parivrAjakaveSaM nAgrahISyat , tasya dharmacikIrSayaiva tadveSopAdAnAt , rAjaputratve nAnyatkAraNasaMbhavAt , tatazca kaapiliiydrshnprvRttiH| sA ca kapilasya marIcaranyeSAM ca mahAnarthakAraNam , kupravacanarUpatvAt / tadevaMbhUtaM va canamutsUtramizraM, marIcyapekSayA sUtratve'pi kapilApekSayA ( ut ) sUtratvAt / mama pArve manAga dharmo'stIti dezaviratasya marIcerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat , parivrAjakadarzane dharmo'stIti kapilasya buddhijanakatvena kapilApekSayA cAsatyarUpameveti / tadasat , utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd / ApekSikasatyAsatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhagavadvacanasyApi tathAtvaprasaGgAt / tadapi hi bhagavatastadbhaktAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA vacanaM parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsatram , marIcinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAbhiprAyeNaiva pryuktm| sa yevaM jJAtavAna-etanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhijanaka bhaviSyatItyevamevAyaM bodhanIya iti, kathamanyathA'sya parivrAjakaveSamadAsyad ? iti mahadvaiSamyamiti cet / hanta tarhi utsUtramevedaM prAptamiti gatamutsUtramizreNa / dravyato'satyasya kizalayapANDupatrAdyuvAparUpasUtravacanasyaiva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi mizratvAyogAt zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAyapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAca / atha dezaviratyabhizayeNa madapekSayA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 " mayA satyaM vaktavyam, parivrAjakaveSAbhiprAyeNa kapilApekSayA tvasatyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtramizramiti cet, na, etAdRzabhAvayorekadA'saMbhavAt upayogathayaugapadyAbhyupagamasyApasiddhAntatvAd / eka evAyaM samUhAlasvanopayoga iti cet, tarhi kena kasya mizratvam ? | niyamataH padArthadvayApekSayaitaditi viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cet / tarhi gataM kevalenotsUtreNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dharmyaMze satyatvAt "sarvaM jJAnaM dharmiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH" iti zAstrIyapravAdaprasiddheH / tarhi prakAra bhedAdastu mizratvam, ekatraiva vacane satyAsatyabodhakatvAvacchinnaprakAra bhedoparaktAbhiprAyApazleSAdutsUtramizratvasaMbhavAditi cet / na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nutsUtrasyotscakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaivaM saMbhavAnmithyAvyapadezena mizrasthAnavakAzAd / anyathA 'kriyamANaM na kRtam' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itarAMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadato jamAlyanusAriNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtramizramiti mahadasamaJsajam / api ca- idaM marIcicacanamutsUtramizramiti vadatA mUlata eva jainI prakrIyA na jJAtA / yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchUna bhAva bhASAmAzritya kriyate / srA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiva dazavaikAlikaniryuktyAdisiddhAntapratipAditA / parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhUktavibhAgavyAghAtaprasaGga iti na kiMcidetat / itthaM ca marIcyapekSayA marIceranutsUtramevedaM vacanaM kapilApekSayA ca viparyAsabuddhijanakatvajJAne'pItyamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti parijJAnAbhAvAtkathaMcidanA bhogahetukamutsUtramiti vadato mAtA va me vandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam / kiMca - tasyotsUtrAbhogo nAsIdityapi duHzraddhAnam, vyutpannasya tasya tAdRzA spaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd / na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtra bhASaNamasaMbhAvyamiti zaGkanIyam, karmapariNatervicitratvAd / aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnabhimatavidhiniSedhAvadhAraNakSamatvalakSaNaM na, utsUtrAbhogAbhAvAt; kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaMkale zAt / ata eva sphuTAprarUpaNamapyaspAspaSTatAkhyajAtivizeSazAlin Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 sUtrarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttau - utsUtra'prarUpaNAyAH saMsArahetutvAt / yathoktam phuDapAgaDama kahaMto jahaTThiyaM bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo jarAmaraNamaho ahiAsi // " i kiMca-ihatti dezaviratyabhiprAyeNa voktamiti nirNItam / upadezamAlAvRttau " kapila ! ihAnyAtrapIti " matsaMbandhina sAdhusaMbandhini cAnuSThAne dharmo'stIti bhaNanAt / na ca tatra 'sAdhusaMbandhini ' iti bhaNanena ' matsaMbandhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti ' ityevAbhiprAya iti vAcyam | jinadharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchan sa taM jagau - mArge jainespi dharmo'sti, mama mArge'pi vidyate iti haimavIracaritravacanAtkhamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt / svamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAcAradakSaNaM kApiladarzanameva / tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasaMbandhena dharmamAtrameva nAsti kuto dezaviratya nuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi / aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtra parihAre'myaliGgaH di siddhAbhyupagamAccAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiMcidetat / etena kavilA 'itthaMpi'tti apizabdasyaivakArArthatvAnnirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge, 6 ihayaMpi' tti svalpastvannApi vidyate / sa hyevamAkarNya tatsakAza eva prvrjitH| marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvartita iti jJAnasAgarasUrivacanamapi vyAkhyAtaM tatrApi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAd / nahi sAdhuzrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH saMbhavaduktiko - pIti vicAraNIyam / yattu marIcivacanamidamAvazyakaniyuktI durbhASitaM natRH sUtramiti nedamutsUtraM vaktavyamiti kenaciducyate / tadasat durbhASitapadasyA nAgamikArthopadeze rUDhatvAt, tadutsUtratAyA vyaktatvAt / taduktaM paJcAzaka sUtravRtyo: 1 sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM bodhilAbhamupahanti / sathA bhagavato vizAla jarAmaraNamahoM adhikamAsIt ( ? ) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-saMvigno bhavabhIruranupadezaM naJaH kutsitArthatvena kutsitopadezamAgamabAdhitArthAnuzAsanaM na dadAti - parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kiMbhUtaH san 1 ityAha- durbhASitamanAgamikArthopadezaM kaTuvipAkaM dAruNaphalaM durantasaMsArAvahaM marIcibhave mahAvIrasyeva, jAnan - avabudhyamAnaH / ko hi pazyannevAtmAnaM kUpe kSipatItyAdi / tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktam - " viparItaprarUpaNA unmArgadezanA / iyaM hi caturantAdabhra bhavabhramaNaheturmarIcyAderiveti // " dharmaratnaprakaraNasUtravRttyorapyuktam 134 " 'saMvigovasaM Na dei dubbhAsiMyaM kaDuvivAgaM / jANato taMmitA atahakkAro u micchattaM // 93 2 " jvalajjvAlAnala pravezakA rinarasAhasAdapyadhikamatisAhasametadvartate yadusUtraprarUpaNA - sUtranirapekSadezanA kaTuvipAkA dAruNaphalA jAnAno'vabudhyamAno'pi dIyate - vitIryane nirdezo nizvayaH sUtrabAhye- jinendrAnukte'rthe - vastuvicAre / " dubbhAsieNa ikkeNa marIha dukkhasAgaraM patto / bhaNio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijANaM // ussuttamAyaraMto baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDhai, mAyAmosaM ca kuvvai ya // 1 // ummaggadesao maragaNAsao gUDhahiyayamAilo | saDhasIlo asalo tirihauM (agaI) baMdhai jIvo // 2 // saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnan tasmiMstathA atathAkArastu mithyAtvam / atisAhasametad yadutsUtraprarUpaNA kaTuvipAkA / janAno hyapi dIyate nirdezaH sUtrabAhye'rthe // durbhASitenaikena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / bhaNitaH koTAkoTIsAgarasadRgnAmadheyAnAm // utsUtramAcaran badhnAti karma sucikaNaM jIvaH / sasAraM ca pravardhate mAyAmRSA ca karoti ca // 1.7. 3 4 " aisAhasameyaM jaM ussuttaparUvaNA kaDuvivAgA / jAte hi vidijjai videsso sutavajjhatthe || " " Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 ummaggadeNAra caraNaM NAsaMti jiNadhariMdANaM / cAvaNNadaMsaNA khalu nahu labbhA tArisA dahuM / / 3 / / " ityAgamavacanAni zrutvA'pi svAgrahagrastacetaso yadanyathA (a) kSate vidadhati ca tanmahAsAhasameva, anavakpArAsArasaMsArapArodara vivarabhAvibhUriduHkhabhArAGgIkArAditi // tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanAdhikAre proktam" etAsu cottrabhApaNArhadgurvAdyajJAdirmahatyAzAtanA'nantasaMsArahetutha sAcadyAcArya marIci - jamAli-kUlavAlakAdevi / yataH -- usmAnANaM bohaNAso agaMtasaMsAro / pANacaravi dhIrA ustutaM tA Na bhAsati || fareervaari AyariaM gaNaharaM mahiDIya | " ityAdi // tathA yogazAstrApyuktam- "bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezAtsAgaropamakoTAkoTI yAvadbhave bhrAntastatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiriti / tathA tatraiva- "alpAdapi mRSAvAdAd " ityasya vyAkhyA - " yA tvatvasyApi mRSAvAdasya mahAnarthahetutve saMmativacanamidamupadarzitam ahaha sayalannapAvA vitahapanavaNamaNumavi duraMtaM / jaM marIbhava uvajiya-dukkaya avasesa - lesa vasA || 1 // umArgadezako mArganAzako gUDhahRdayamAyAvAn / roties sazalyaH tiryaggatiM badhnAti jIvaH // 2 // unmArgadezanayA caraNaM nAzayanti jinavarendrANAm / vyApannadarzanAH khalu naiva labdhA tAdRzA dRSTvA // 3 // 1 utsUtrabhAvakAnAM bodhinAzo'nantasaMsAraH / prANatyAge'pi dhIrA utsUtraM tato na bhASante // tIrthakara pravacanazrutamAcArya gaNadharaM maharddhikazca / ahaha sakalAnyapApAd vitathaprajJApanamaNvapi durantam / yammarIcibhave upArjitaduSkRtAvastre salezaSazAt // 1 // surastutaguNo'pi tIrthakaro'pi tribhuvane atulyamallo'pi / gopAdibhirapi bahuzaH kadarthitastrijagatprabhu... go-brAhmaNa- -bhrUNAntakA api kecidiSTa dRDhaprahArAdayaH / bahupApA api ca siddhA kila tasminneva bhave / 2 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sura aguNovi titthaMkarovi tihuaNa atullamallovi govA hiM vi bahuso kayatthio tijayapahu taMsitthI || 2 || govaMbhaNabhUNaMtagAvi keI iha daDhapahArAI / bahupAvA vi ya siddhA siddhA kira taMmi caiva bhave // 3 // tathopadezaratnAkare'pi proktam tti | tathA keSAM ciddezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA paraM kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sA'pi puranirddhamanatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivAtsUtrale prarUpaNenApi sarve'pi guNA yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAd / yadAgama: - " dubbhAsieNa the " ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktam - " kecid gurava AlaMbanaM vinaiva satataM bahutarapramAda sevitayA kucAritriNaH dezanAyAmaSyacAturyabhUtazca yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH, yathA vA marIciH " kavilA ityapi ihayaMpi" ityAdidezanAkRd / dezanAcAturyaM cotsUtrapa rohAreNa samyak sabhAprastAvaucityAdiguNavattvena ca jJeyam" ityAdi / " dhammoki yattu kazcidAha - utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIceryacanaM na kevalamutsUtraM kintUtsUtramizramiti / tanna, evaM sati "jo caiva bhAvaleso so ceva bhagavao bahumao" ti paJcAzakavacanAd ya eva mAvalezo bhagavahUhumAnarUpo dravyastavAd bhavati sa bhagavato mukhyavRttyA'numata ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavadbahumatatvApatteH; tasmAlezapadamapakarSAbhidhAyakaM na tu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyam / syAdayamabhiprAyaH - dharmasyApi zubhAnubandhAditi Aha sabalao hoi " ityAdinA zAstre zabalatvamucyate, zabalatvaM ca mizratvameva marIcivacanasyApi kudarzanapravRttyA zubhAnubandhAnmizratvamavirUddham, kudarzanapravRttereva tasya saMsAravRddhihetutvenAvazyakacUrNAyuktatvAditi / so'yaM durabhiprAyaH, yataH itthaM sati phalata evedamutsUtraM syAd na tu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti 1 yazcaiva bhAvalezaH sa eva bhagavato bahumata iti / 2 mo'pi zo bhavati / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaktizcidetat / ata eva zrAddhapratikramaNasUtrarNAvapi " paDisiddhANaM karaNe" iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNA vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitdena marIcirica dRssttaanttyopdrshitH| tathAhi-"vivarIaparUvaNAe" tti ca zabdaH pUrvApekSayA " vivarIaM vitahaM ussuttaM bhaNNai, parUvaNNA patracaNA desanatti Ne pajAyA" viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA tasyAM satyA pratikramaNaM bhavati sA caivarUpA " sivAyamae samae parabagaMtavAyamahigizca / ussagga-vavAyAisu kuggaharUvA muNeyavvA // 1 // piMDaM asohayaMto acarittI ittha saMsao Nasthi / cArittaMmi asaMte savvA dikkhA nirasthiyA // 2 // evaM ussaggameva kevalaM paNNavei / apavAyaM ca ceiapUAkajA jaiNA vihu vayarasAmiNavya kila / abhiyamuamarINa va cIpAse vina hudoso // 3 // " " liMgAvasesamitevi vaMdaNaM sAhuNA vi dAyavvaM / mukkadhurA saMpAgaDasekI iccAi vynnaao||" ahavA1 viparItaM vitathaM utsUtraM bhaNyate, prarupaNA prajJApanA dezaneti eSAM paryAyAH / syAdvAdamaye samaye prarUpaNaikAntavAdamadhikRtya / utsargApavAdAdiSu kupraharUpA jJAtavyA // 1 // piNDamazodhayannacAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre'sati sarvA dIkSA nirarthakA // 2 // evamuratargameva kevalaM prajJApayati / apavAdaM ca caityapUjAkAryAn yatinA'pi khalu vanasvAmineva kil| anikasUtasUriNeSa caityAvAse'pi naiva doSaH // 3 // lijAvazeSamAtre'pi candanaM sAdhunA'pi dAtavyam / muktadhUH saMprakaTasevI ityAdi vacanAt // athavA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1138 ...: pAsatyo sanna-hAchaMde kusIle sabale thaa| diTThIevi ime paMca goyamA na nirikkhae // .. . jo jahAvAyaM na kuNai micchadiTThI tao hu ko abho| ___ . vaDDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // icAi Nicchayameva purao karei / kiriyAkAraNaM na nANaM, nANaM vA na kiriyA, kamma pahANaM na vavasAo vA kammaM, eganeNa NiJcamaNicaM vA dabamayaM paJjAyamayaM sAmanarUvaM visesarUvaM vA vatthu payAsei, evaMvihA egaMtavAyappahANA parUvaNA vivarIyaparUvaNA bhavaMi / ao tesiM paDikkamaNaMti cauttho heU / iyamayuktatarA durantAnantasaMsArakAraNam / yaduktamAgame dubhAsieNa ikeNa marIi dukkhasAgaraM patto / bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmAdhijANaM / / atra kazcidAha-nanvatra durantAnantazabdo duHkhalabhyAntatvenAntAbhAvena cAsaMkhyAtAnantAbhidhAyako viruddhArthAviti kathametadupapattiriti sabhrAntaH "vaNassai kAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase kaal-| maNaMtaduraMtaM samaya goama ! mA pamAeha // " pArzvastho sana-yathAchandAH kuzIlaH zabalastathA / dRSTyA'pi imAn paJca gautama ! na nirIkSate // yo yathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu ko'nyaH / varddhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan // ityAdi nizcayameva purataH karoti / kriyAkAraNaM na jJAnaM, jJAnaM vA na kriyA, karma pradhAnaM na vyavasAyo vA karma, ekAntena nityamanityaM vA dravyamayaM paryAyamayaM sAmAnyarUpaM vizeSarUpaM vA vastu prakAzayati, evaMvidhA ekAntavAdapradhAnA prarUpaNA viparItaprarUpaNA bhavati / atasteSAM pratikramaNamiti caturtho hetuH / durbhASitenaikena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / mrAntaH koTAkoTI sAgarasadRgnAmadheyAnAm // ghanaspatikAyamatigata utkRSTaM jIvastu saMvasetkAlam / anantaM durentaM samayaM gautama mA pramAdya // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantazabdasya darzanAd durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhAbhAvAd / itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve marIcidRSTAnto-panyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyukta taratvopanayanAbhiprAyeNa nirasanIyA / yatu zrAvakasya biparItaprarUpaNAyA agra prakRtatvAttasya cAnAbho-gAd guruniyogAdvA tatsaMbhavAttathASiSaSTipariNAmAbhAvAnnAsAvana-ntasaMsArahetuH, ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya pRttau kevalaM duranta-zabdasyaiSAmivAnam / yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmananta-saMsArahetuH sA sabhAprabandhena dharmadezanAdhikAriNAM tvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinimittAnnijalAdihAnibhayena, sAvadhAcAryAdInAmiva paraviSayaka mAtsaryeNa, goSTAmAhilAdInAmiva tIrthakR-dvacanasyAzraddhAne, jamAkhyAdInAmiSA bhogapUrvikAsAtavyA / te cehAvikArAbhAvenAnuktA atyanantasaMsAritvena svata eva bhAvyA / yena kAraNena kasyacidanA bhogamUlakamapyutsUtraM kudarzanapravRtihetutvena dIrghasaMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIciriva dRSTAntatayA darzitaH / tasya ca tathAbhUtamapyutsUtraM tathaiva saMjAtam, zrIAyazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt; anyathA dvizrAdibhavabhASimuktInAmapi suniprabhRtInAmananta saMsArityavaktavyatA''pasI jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAdityAdi pareNoktaM tadasat / zrAvakasyApi " jaNassa dhammaM parikahei "ti vacanAd gurUpadezAttatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAtkarmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadezAyattatAM parityajya kathaMcitsAvadyAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsaMbhavAt tasyAzca svarUpato'nanta saMsArakAraNatvAt tatpratikramaNArthamihetthamupanibandhAd / na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakam, durantatvasyAnantatvAvirodhitvAd / anantasaMsArAdhikArAbhAvAdiha dRSTAntAnu kiriti tu prakRtagranthasya khaNDanaM na tu maNDanam / sA cAyuktatarA, 'durantA1 janasya dharme parikathayati / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nantasaMsArahetuH' ityavasthitapALalyAgenaiva sadRSTAnnAdhyAhArasaMbhavAt tasmAdUktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prakRtopanayasamarthanaM nyAyyam / IrazotsUtravacane svarUpato'nantAsaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamApAramme'pi svarUpato narakahetutvavacanavat prakriyA virodhAditi samyabribhAvIyam / itthaM ca "AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u ANupubIe / . koi choyavAI jamAliNAsa va pAsIhi // " " AcAryAH zrIsudharmasvAmi-jaMbUnAma-prabhavAryarakSitAvAsteSAM paramparA-praNAlikA pAramparya tenAgataM yada-yAkhyAnaM sUtrAbhiprAyastadyathA-vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRtaM bhavati / yastu kutarkadadhmAtamanasA mithyAtvopahatadRSTitayA chekabuddhayA-nipuNavuddhyA 'ku. zAgrIyazemuSIko'ham ' iti kRtvA kopayati dUSayati-anyathA tamartha sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe 'kRtam' ityevaM yAd-vakti vacanam / nAhi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH, sa evaM chekavAdI-'nipuNo'ham' ityevaMvAdI paNDitAbhimAnI jamAlinAzaM-jamAlinihnavavatsarvajJamatavigopako vinaGkhayati-araghaTTaghaTIya'nanyAyena saMsAracakravAlaM baMbhramiSyati" ityAdi sUtrakRtAiyathAtabhyAdhyayananiyuktivRttivacanamAtramavalambya ye jamAleraraghaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAda dRSTAntasya ca nizcitasAdhyadharmavattvAt tasyAnantasaMsAritvasiddhiriti yadanti te paryanuyojyAH / nanvayamapi dRSTAntaH prAguktamarIcidRSTAntabadupalakSaNapara evetyaraghaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAlaparibhramaNasAdhyenAyukta iti kathamasmAdbhavatAbhiSTasiddhiH ? anyathA'raghaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahimnA puna: punazcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena sidhyet / yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAde drAdhIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAyaM nyAyaH pravartate AcAryapAramparyeNAgataM yastu AnupUrvyA / kopayati cchekavAdI jamAlinAzAmiva nazyati / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva puNa evaM khalu abhANapamAyadosao nneyeN| jaM dIhakAlaThiI bhaNiA egidiyAINa ||"-ti upadezapade vyAkhyAyAM ekendriyAdiSu dUramanujasvalakSaNAsvaraghaTTaghaTIyantranyAyakramaNe punaH punarAvartate / tadapi kutaH siddham ? ityAha yad yasmAtkAraNAdrAdhIyasI kAyasthitiH punaH puna tyA lava kAye utpAdalakSaNA bhaNitA pratipAditA siddhAnle ekendriyAdInAM jAtInAmiti // tata ekendriyAdijAsyAzritasyaivArayaghaTIyantranyAyasyAyaNAnna dRSTAntadASTantikoSamyamiti / tadasat / tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaghaTIyantranyAyasAmAnyasyaikendriyAdijAtimAtraiNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazitilakSajIvayonisaMkula saMsAraparibhramaNAdhikArAspunaH punargaticatuSTayabhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / ata eva zrutavirAdhanAtazcAturgatisaMsAraparibhramaNaM bhavatIti sphuTamevAnyanAbhihitam , jamAlidRSTAntazca tatropanyasta iti / lathAhi "iceyaM duvAlasaMga gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakatAraM ayupariarTisu 1 / icceyaM dukAlasaMgaM gaNipir3agaM paDuppane kAle paritA jIvA ANAe virAhitA cAturaMtasaMsArakatAraM aNupariati 2 / ile duvAlasaMga gaNipiSDagaM aNArAe kAle aNaMtA jIvA AmAe virAhitA bAjaraMsasaMsArakatAraM anupariaSTi (hi titti" nandisUtre / / etattirmalayapirikRtA, yathA-izeyamityAdi hasyeladdhAdazAGgaM gaNipiTakamatItakAle'nantA jIkA AjJAyA prathoktapAritAlanAsAvena virAdhya cAturanta1 etatpumarevaM khalu amAnapramAvadoklo zeyam / yadIrghakAlasthitimaNitA sakendriyAdInAm // iti 2 ityevaM bAvazAGgaM gaNipiTakamatIte kAle anantA jIvA AjhAyA ghirAdhya cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTanU 1 / ityevaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM pratyutpale kAle parittA jobA AjJAyA virAbhya cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTanti 2 / ityevaM bAdazAGgaM gaNipiskamanAmate kAle anantama bImA ozAyA vinaya bAstrasaMsArakAnsAramanuparthaviSyatIti / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 saMsArakAntAraM vividhazArIramAnasAnekadu 'khaviTapizatasahakhadustaraM bhavagahanaM aNupariahiMsuti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAGgamevAjJA AjJApyate jantugaNo hitapravRttau yayA sA''jJeti vyutpatteH, tataH mA tridhA, tadyathA- sUtrAjJA arthAjJA tadubhayAjJA / saMpratyagRSAmAjJAntaM virAdhanAzcintyate - yadA'bhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA / sA ca yathA jamAliprabhRtinA yadA'bhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArthaM rUpayati tadAjJAvirAdhanA sA ca goSThAmA hilAdInAmivAvasAtamyA / yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramarthaM ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanAH sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyA dI) nAmanekadhA vijJeyeti / tathA'bhinivezato'nyathA pAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAcAturanta saMsAraM nAraka tiryaggrarAmara vividhavRkSajAladustaraM bhavAvaTI gahana gityartha anupa rAnRtavanta asan jamAlivad | arthAjJAyAH punarabhinivezato'nyamapaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSTAmAhilavaditi tu hAribhavAmetadtAkamiti // tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapatiriti sAtaMvyam / 99 yatu AzAtanAbahulAnAM niyamenAnantasaMsArI bhavanIti jJApanA mevedaM jamAlidRSTAntopadarzanaM, cAturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAya ko na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuSTayAbhidhAyakaH; nahi gaticatuSTayagamanamevAnanta saMsArityAbhivyaJjakaM, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt, tasmAd gatyAdInAM prati prANinaM bhinnatvAnna taulyamiti pareNAtra samAdhAnaM kriyate, tadasaMbaddhavAgvAdamAtram / caturantazabdArthasya saMsAravizeSaNatve caturatasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturantAnvitasaMsArasya bhramaNe'nyayAt tathA ca dRSTAnte jamAlau sAdhyavaikalpadoSAnudvAt / nahi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasadbhAvamAtreNa dRSTAnte sAdhyavaikalyadoSa uddhartuM zakyate / anabhijJasyArhacaityAnagArazabdAbhyAmekasyaivArthasya yodhanamityabhyupagame ca prekSAvatAmupahAsapAtratvApattiH / gatyAdInAM ca yathA prati prANinaM bhinnatvaM tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhinnatvaM kiM neSyate ? " ummagamaggasaMpaTThiyANaM" ityAdinotsUtra bhASiNAM niyamAdananta sasArasiddhau ca Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sIalavihArao khalu bhagavaMtAsApaNANiAgeNa / .. . ' tatto bhavo aNato kilesa bahulo jao bhaNi // "titthayarapatyagaluaM" ityAzupadezapadavacanAcchItalavihAriNAM pAvasthAdInAM niyamAdanantasaMsArApattiriSyate ca, tatra pariNAmabhedAdeda ityamAyadhyavasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA addhayaH / kiMva-aravaghaTIyantranyAyena yatra saMsAraparibhramaNapradarzanaM tatra niyanAdanantasaMsAra ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiva kAmAsastAnAmapi niyanato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / taduktamAcArAGgazItoSNIyAdhyayanavRttI-" saMcicamANA puriti gambha" ityavayavavyAkhyAne "tena-kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnA ApUrvamANA garbhAvabhIntaramupayAnti-saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyanvanyAyena paryaTanta Asate" ityuktaM bhavatIti evamanekeSu pradezeSvisthamabhidhAnamantIti na kiMcidetat / ___ yacca " jainAlI meM bhaMte devatAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihi ? goSamA ! jasAri paMca tirikkhajoNiya-maNua-devabhavagahaNAI saMsAra aNuparibhahitA tao pacchA sijjhihiti / " " ityatra catvAro dvIndriyAdayaH paJca caikendriyAH pRthivyAdayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntyA" iti vyAkhyAnAdatra ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNabahutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSathaiva jamAleranantabhavasiddhiriti parasya mataM tadapUrvabuddhipATavamUlam , / etAdRzasya gambhIrArthatya vRttikRtA'spaSTIkRtasya svayameva spaSTIkaraNAt kathaM cAyaM tapakhI nAkalayatyetAvadapi yadam catuHpaJcazabdo bhavagrahaNasamAnAdhikaraNobhijavibhaktyantau vyasto. samAsAntaHpatitatiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti / na cemau na vibhaktyantAviti zItalavihArataH khalu bhagavadAzAtanAniyogena / tato bho'nantaH klezabahulo yato bhaNitam // tIrthakarapravacanazrutaM x x x x // 2 jamAlI bhagavan ! devatAyA devalokAdAyuHkSayeNa yAvatsya utpatsyate ? gautama ! catvAri paJca tirthagyAnika manuja devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyatIti // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghAcyam , vibhaktyantamantareNa zasantacatuHzabdaniSpannasya 'cajJAri" iti zabdasya sarvathA'siddheH / nANyatrAlupsamoso'stIti, etena catasRSu paJcasu ca jAtiSu tiryagmanujadevabhavagrahaNAnIti bhaNanAdanantabhavasiddhirityapyapAstam , 'cattAri' itpatra dvitIyAyahuvacane saptamISAvacanArthasvasya pazca' ityamantarasaptamIyahuvacanalopasya samuccayArthakacakArAdhyAhArasya ca prasaGgAt / kiJca-catuHpaJcazabdayoH saMkhyAyAcakayoMya'ktivacanatvena kutastAbhyAM jAtirupasthitiriti vibhAvanIyam / yadi ca jamAlegnantaH saMsAraH sUtre vaktavyo'bhaviSyat tadA 'tiriya-maNussadevesu aNaMtAI bhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchI sijjhissai' ityAdi / athavA "jahA mosAle maMsaliputte taheva raiavajaM saMsAramaNupariahitA tao pacchA sijjhissai" ityAdi maNanIyamabhayiSyat / anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AlantyalAbhaHmayabhirapi cAreH tatpUrtisaMbhavAt , prativyaktibhramaNaM nAkSarabalAllabhyate bAdhitaM ca / sarvatiryagdevamanujeSu svecchAMmAtreNa niyatAnantatiyegyonikabhavagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalambanavyapadezena ? svakalpanAyA mahatsvAdhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / etena " cyutvA tataH paJcakRtvo bhrAntvA tiryagnunAkiSu / avAptabodhirnirvANaM jamAliH samavApsyati ||"iti haimavIracaritrIyazloke pazcakRtvazabdaH paJcavArAbhidhAyakaH, sa ca tiyakzabdena yojita san jamAlistiryagyonau paJcavArAn yAsyasItyarthAbhidhAyakaH saMpalA, tathA ce tiyagyonI vArapUrtimanujAdi gatyantarabhavAntaraprAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaya sthAda , evaM paJcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi saMbhavati / manujagativArapUrtistUMtkarSato'pi saptASTamavairaiva syAd / devanArakayostvanantaraM punarutpAdAbhAvenaiva bhavena dhAra 1 tiryagmanuSyadeveSu anantAni bhavagrahaNAni saMsAramanuparthavya tataH pazcAtsetsyati // 2: yathA gozAlo. maMzAlivastaSa nairavikavarjaH saMsmaramaparyaTya sataH pazcAtsetsyati // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 pazca " pUrtiH syAd ityAdi kApi parakalpanA dUramapAstA veditavyA / kRtvaH' ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asaMbhavAt, dvandvasamAsamaryAdayA pratyekameva tadanvayAd bhavagrahaNavyaktyapekSasyaM paJcavAratvasyAnarantavAragrahaNeSu jAtyapekSasaMkocana samarthayitumazakyatvAt tAdRzazAvinA'nupapatteH / nahyekatrAnantavAra bhavagrahaNAbhyupagame'pyekavAraNameva vaktuM yuktam, sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhikRnakriyAjanyavyApAropahita kAlalakSaNavAra bhedAd ; vijAtIyasthAnagamanAntaritatajjAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropa hito yAvAn kAlastAvata ekavAratvAbhyupagame ca "tiryakSvanantavAraM bhrAntaH" iti vadana eva vyAghAtaH / kiMca evaM " bahavo jIvA nitya nigAdeSvanantavAraM janmamaraNAni kurvanti " ityAdyakhilaprabacanavilopaprasaGga iti na kiMcidetat / kiMca- ' cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizlokaikavAkyatayA hi ' cattAri paMca' ityAdibhagavatI sUtraM tvayA vyAkhyAtumiSTam, tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu paJcavAramevAnantabhavagrahaNasi dviriti sarveSAmapi pratyanIkAmIdRzameva saMsAraparibhramaNaM sidhyet natvanantAnyAnyabhavAntarita bhavabahulam ; yato " devakibbisiyA NaM te tAo devalAMgAo AukkhaNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM anaMtaraM cayaM cattA kahiM gacchiti ? kahiM uvavajjiti / goyamA ! jAva cattAri paMca Neraiya-tirikkhajo - Niya- maNussa- devabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhaMti, jAva aMta karaMti" tti tvayA sAmAnyasUtramaGgIkriyate tatazcoktasya 'cattAri paMca' ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAtreNaiva vizeSo'bhyupagamyate natvadhikaH kazcidapIti / . athAstvanyatraM yathA tathA bhagavatyapekSayA tu jamAleranantA eva bhavA labhyante, yato yAvacchandaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH 1 devakilbiSakAste tasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM trayaM cyutvA va gamiSyati ? kva utpatsyate ? gautam ! yAvaccatvAri paJca nairayikatiryagyonika- manuSya devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyasya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyatIti / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 kacidvizeSyatvena kacicca vizeSaNa tvena syAt , tatra vizeSyatvena prayukato yAvacchabda uktagaNasaMbandhibhyAmAdhantapadAbhyAM viziSTaH sanneva gaNamadhyavartinAM padArthAnAM saMgrAhako bhavati / yathAM-jamAlI NaM aNagAre ArasAhAre viramAhAre antAhAra paMtAhAre lUhAhAra tucchAhAre arasajIvI virasajotrI jAva tucchajIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI vicittajIvI? hatA." ityAdi. sAmAnya sUtroktasya gaNatyAdyanta zabdAbhyAM viziSTo 'goamA! jama:loNaM agagAre AsAhAre jAva vicittajIvIti matroktavAkyagato yAvaccha istasya ca samAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavartinAmI pahAthInAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM saMgrAhakatvam , evamAdyanta. zammaporApa gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM na punaryAvacchando'pi ghaTapaTAditanniyatapadArthavAcaka iti / vizeSaNabhUtastu yAvacchanda uktapadavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako bhavati / tatra dezaniyAma. katvaM-yAva paJcaviMzaniyojanAni patanaM tAvadgantavyamityAdau / kAlaniyAmakatvaM ca-" jAva NaM se jIva sayA samiaM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jIva Aramai sAra nai samAramA" ityAdI prasiddham / vizeSaNAva. vizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavityAdivadarthazUnya eva sthAt ; nadiha yAvacchando nAnathako navA vizeSyabhUtaH, AdyantazadA. bhagamAMvaziSTatvAda; vizeSyabhUnasya ca tasya tyAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt kintu vizeSaNabhUtaH; 'prAk patitaM vizeSaNam' iti vacanAt sa cAtrAdhikArAtkAlaniyAmaka iti / yAvatkAlaM catuHpaMcasUtre sa sthAvarajAtiSu nArakAtayagyonikamanujadevAnAM bhavagraha gAni yattadorni: tyAbhisaMbaMdhAt tAvatkAlaM saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsabaMduHvAnAmannaH kariSyantoti sAmAnya nUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnya sUtroktAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArthaM tAvacchabdabad yAvacchabdo'pyadhyAhArArthaH, nAvadantareNa vAkyadvayAnupapattyA 2 jamAleranAramAhAga virasAhArA antAhAraH prAntAhAro rUkSAhArastu. cchAhAro'rasajAvA virasajivI yAvatucchajivA upazAntAjavA prazAntajiva vicitrajivA, Amiti / 1 yAvatta jova sadA samitaM taM taM bhAvaM pariNama te, tAvazca sa jaoNba Arabhane smaarbho| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 147 kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiSa vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti-cet , tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mahAtArki ktvmaayussmtH| yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zamantacatuHpaJcapadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadeottaradvitIyAvibhaktareva "kAlAdhvanoLaptau" [siddha 0.2-2-42] ityanuzAsanAtkAlaniyamasiddhau na punastadabhidhAnAya yAvacchabdaprayogaH, arthapunaruktatayoH prasaGgAt , tasmAttadanurodhena tAvacchabdasya vizeSasUtre yaavttaavcchbdyoshcaadhyaahaarklpnaa'tijghnyaiveti| nanvevaM " sthitergatizcintanIyA" iti yAvacchandasya sUtrasthasya ko'rthaH ? iti cet , tato devalokAdAyuHkSayAdinAM cyutveti pUrvaprakAntapadasamudAyArtha evetyavehi / athaivaM gaNasaMbandhyAdyantapadabiziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet, na / tAdRzaniyame pramANAbhAvAt , pUrvaprakAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya khasaMbandhipadopasaMdAnamAtrasya grAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kacidgaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTAdiva kacidantyapadaviziSTAdapi yaavcchbdaattdupsthitiH| tathAhi egaMtapaMDie NaM maNusse kiM NeraiAuM pakarei 4 ? pucchA / goamA ! egaMtapaDie NaM maNusse AuaM sia pakarei, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaM pakarei, No tiriNo maNu (sse ), devAuaM pakarei / No NeraiAuthaM kiccA raiesu uvavajai No tiriNo maNusse, devAuaM kiccA devesu uvavajai / se keNaTeNaM jAva devAuaM kiccA devesu uvavajai ? / goamaa| egaMtapaMDiassa NaM maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, aMtakiriyA ceva kapyovavattiyA ceva, se teNadveNaM goamA ! jAva devAuaM kiccA devesu. uvavajaitti // " atra hi yAvacchabdasya na gaNasaMbandhyAdyantyapadaviziSTatathaiva pUrva prakrAntavAkyArthavAcakatvaM kintu khasaMbandhyantyapadopasaMdAnAdeva, tadvadihApi catvAri paMcetyAdisvasaMvandhipadopasaMdAnAd yAMvacchandasya pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve na kiMcid bAdhakamiti yuktaM pazyAmaH / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 kiMca-sUtre dyotakaracanArUpamati yAvatpadaM dRzyate / yathA skandakAdhikAre-" bhAvao NaM siddhe aNaMtA nANapajavA aNaMtA daMsaNapajavA jAva aNaMtA agurualahuapajjavA0" ityatra nahyatra gaNamadhyasthasyAnyasyArthaparAmarzI yAvacchabdena kartuM zakyate, yato sa gaNastAvaditthamupadarzitaH " bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajavA aNaMtA daMsaNapajavA aNaMtA carittapajavA aNaMtA garualahuapaJjavA aNaMtA agarualahuapajjava tti"| tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritraparyAyAzca tasya na saMbhavanti " No parabhavie carite" ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAd / gurulaghuparyAyAzcaudArikazarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na saMbhavanti / agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvakharUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na saMbhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAMzazaddhAste saMbhavanti paraM te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchabdavAcyaM nAvaziSyate iti tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekssaavdbhiH| kiM ca-'jAva cattAri paMca' ityAdisUtramapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimitabhavajanAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAdRzyapradarzanAyopanyastaM na tu devakilbiSikasAmAnyaviSayamiti saMbhAvyate, anyathA " atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakatAraM aNupariati" ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato 'atthegaiA' ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM 'jA cattAri' ityAdikaM ca parimitabhavAbhidhAyakamiti yuktam , bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyApyekavizeSapradarzane tditrvishessprtvm| yathA 'brAhmaNA bhojayitavyAH' iti vacanasya kaunnddinyetrbaahmnnbhojnvidhiprtvmiti| yattu 'atthegaiA' ityAdisUtramabhavyavizeSamadhikRtyAvasAtavyaM, tayaJjakaM tu ante nirvANAbhaNanameveti pareNocyate / tadasat , ante nivoNAbhaNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve-" asaMbujjhe NaM aNagAre AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hastakAlaThitiAo dIhakAlaThitiAo. pakarei, maMdANubhAgAo tivvA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 bhAgAo kare, (bahupadesagAo) appapadesagAo pakarei / jAuyaM ca NaM kammaM eir baMdha, sia No baMdhai, asAyAveaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvacii, aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMta saMsArakaMtAramaNupariaTTai / koha - saTTe NaM bhaMte jIve kiM baMdhai ? kiM pakarei ? kiM ciNai ? kiM uvaciNai ? saMkhA / havasaTTe NaM jIve AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jahA paDhamassa NaM asaMbuDDassa aNagArassa jAva aNu pariaTTai | mANavasaTTe NaM jIve evaM ceva, evaM mAyAvasaTTevi, evaM lobhavasaTTevi, jAva aNupariaTTaha" ityAdisutrANAmapi tathAtvApaderiti / nanu yadyevaM 'cattAri paMca' ityAdisUtre jamAlenInantabhavaviSayatA tadA nirviSayatA syAt, catuHpaJcazabdebhyo'traikArthAnabhidhAnAditi ced, / na, " sia bhaMte ! jAva cattAri paMca puDhavIkAiA egatao sAhAraNa - sarIraM baMdhaMti, egatao pacchAhAreti pariNAmaMti vA sarIraM baMdhaMti ? No iNa . samaTThe / isia bhaMte cattAri paMca A ukkAiA evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca kAiA " ityAdiSu sUtreSu bhagavatyAM " jayA NaM bhaMte ! tesiM devANaM iMde camara se kahamiANi pakAre ? goyamA ! jAvacattAri paMca sAmANiA taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharaMti" ityAdijIvAbhigamasUtre 'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH 'sattaTTha bhavaggahaNAI sattaTThapayAI" ityatra saptASTapadayoriva saMketavizeSAdekasaMkhyAvAcakatvasiddheH / 'paMca tirikkhajoNiya - maNussa - devabhavaragahaNAI ' ityAdiko'pyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva eva / 44 nanvevamapi ' paJcazabdo gatizrayAnurodhena triguNitaH kiM paJcadazatayA'bhidhAyakaH ? uta tiryagyonikadevasaMbandhinau dvau bhavau eka manujasaMbandhI, athavA trayo bhavAstiryaksaMbandhina eko devasaMbandhI ekazca manuSya saMbandhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH ? ' ityevaM saMdehAnivRttireveti ced / na, zAstravyutpannasyaitAdRzasaMdehAnudayAd, dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva paJcasaMkhyA'nvayAd, anenaiva vA'bhiprAyeNa vyutvA tataH paJcakRtvaH tataH paJcakRtva ityAdyabhidhAnAt " jiNaNAheNa bhaNiyaM suratiriyana resu paMcavelAo / bhamiUNa pattabohI lahiMhI nivvANasukkhAI // 59 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 iti zrI abhayadevasUri saMtAnIyaguNacandragaNikRte prAkRta vIracaritre'pItthamevoktam / " tiryagmanuSyadeveSu bhrAntvA sa katicid bhavAn bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnirvRttimeSyati / " ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate -' katicid bhavAn' iti yad bhaNitaM tatki - lbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAn manuSyAdidurgatisaMbandhinaH katicid bhavAnavApya pazcAtsUkSmaikendriyAdiSu yAspatIti jJApanArthameva / tathA cAgamo'pi-- " ladhdhUgavi devattaM uvavanno devabbise / tatthavi se na yANe kiM me kiccA imaM phalaM " // 1 // tattovi se cattANaM labbhi hI elamUagaM / NAragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullAhA // 2 // - iti " tadatikadAgrahavijRmbhitam atra tiryagAdiSu pratyekaM parimita bha vabhramaNasya vyaktamevAbhidhAnAt, icchAmAtreNAvaziSTAnantabhavakalpanasyAprAmANikatvAt, sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt / na ca dUrAnnirvRttimeSyatIti vacanAnupapattirevAtra pramANam, AsannatAdUratayorApekSikatvAt / kiMca-dUrapadaM vinA'pyevaMvidho'rtho'nya zra dRzyate / taduktaM sarvAnanda sUriviracitopadezamAlAvRttI " tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kAMzvideveSu copacitasaMcitakarmavazya' / labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe janmAyameSyati sukhaikakhanirvimuktim / / " - iti yattu jamAleH sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadaza bhavAH, subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi SoDaza bhavA iti jinAjJArAdha gapakSayA tadvirAdhanameva samyagiti parasyAbhidhAnaM tadavivekamUlam / evaM hi hAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvam AnaMdAdInAM ca devamanujabhavaprAptikrameNeti sukRtApekSayA duSkRtamava samyagiti vadato'pi murkha kaH pidadhyAditi / yadapi sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marIcaH kApilIyadarza napravRttihetusaMdigdhotsUtra bhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSva , Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 saMkhyeyabhavabhamaNaM jamAlezva sAkSAttIrthakara dUSakasyApi paJcadaza bhadA iti mahadasamaJjasamiti pareNoddhuSyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyoga rham, anyathA saMdigdhotsUtra bhASiNA'pi marI garnarakaduHkhaprAptiH, nizcitatsUtra bhASiNazca jamAleneMyamityatra bhavato'pi kimuuttaraM vacyamiti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / doghahI saMjJAyAM vRttau tu " tatazcyunaJcatvAri paMca tiryagmanudevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya mahAvidehe setsyati " - iti zabdasaMdarbheNa bhagavatI sUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / siddharSIyopadezamAlATIkAstvAdarzameAtpAThabhedo dRzyate / tathAhi - " AjIvanti dravyaliGgena lokamityAjIvakA nihnavAsteSAM gaNo gacchasteSAM netA nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya - parityajya pravrajyAM gRhItvA cazabdAdAgamaM cAdhItya jama lirbhagavajjAmAtA hitamAtmano'kariSyat 'yadi' ityadhyAhAraH, tato na-naiva vacanIye nindyatve iha loke pravacane vA'panithya [ / tathAhi - mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM kriyamANaM kRm itya zradvAnaH ' kRtameva kRtam ' - iti viparIta prarUpa gAlakSaNAdahitAcaraNadeva lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilyipadevatvaM bhavaM canantaM nirvartitavAn " - ityanaM keSucidvAdazeSu pATho dRiyo, "viparIta prarUpaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavAnyam ' - iti lokamadhye vacanIyaM patito'niduSkara tapAMvidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirva. titavAn / " - ityayamapi kvacidrAdarza pATho dRzyate, kacica " tathyami tyAbhiniveza.dasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtam ' - ityazradvadhAnaH kRnameva kRtam ' - iti viparIta prarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavIan' iti loka dhye vacanIye patito'niduSkara tapAMvidhAne'pi kiviSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / uktaM ca prajJapno- " jai NaM bhI jamalI aNagAre arahAsAre jAva kamhA NaM laMtae kapa terasasAgarovama Thii su kinvasisu devatAe ubavanne ? goyamA ! jamAlI NaM Ayariapa DiNIe ityAdi yAvat / jamAlI NaM bhaMte ! tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahi uvavajjihati ? goyamA ! paMcatirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAranaNupariAttA tao pacchA sijjhihiti / " ityevaMbhUtaH pATho'sti / heyopAde Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 yavRttAvapi keSucidvAdazaivvayameva pATho'sti / AdarzAntare ca - " atiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAn " - iti / uktaM ca prajJaptI - "jar3a NaM bhaMte 0" ityAdi racanayA pATho'sti / evaMsthite madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdayanti yaduta bhagavatyAdibahugrandhAnusAreNa parimitabhavatvaM jamAlerjJAyate, siddharSIyavRttipaH TavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti, tattvaM tu tattvavidvedyamiti; paraM bhagavatI sUtraM prakRtArthena vivRtamasti tatsAMmukhyaM ca vIracaritrAdigranthaM teSu dRzyate, saMpratidarzanaM tvarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthApuraskAreNApi saMbhavati / yathA nAnAkAraM kAyendriyam, asaMkhyeyabhedatvAt, asya cAntarbahibhedo na kazcit / prAyaH pradIrghasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyam, atimuktaka puSpadalacandrakAkAraM kiMcitsakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyam, kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUcaccakSurindriyam, pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyam, tatrAyaM khakAyaparimANaM dravyamanazca, zeSANyajhulAsaMkhyepabhAgapramANAni sarvajIvAnAm / tathA cAgamaH - ' 66 phAsiMdie NaM bhaMte kiMThie paNNatte ? goyamA ! NANAsaMThANasaMThie / jinbhadie NaM bhaMte kiM saMThie paNNate ? goyamA ! khurappasaMThie / ghANeMdie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! atimuttayacaMdagasaMThie paNNatte / cakkhuridie NaM bhate kiMsaMThie paNNatte ? gomA ! mara caMdasaMThie / soidie NaM bhaMte kiMsaMThie paNNatte ? goyamA ! kalaMbu ApukasaMThie pagate " - iti / atra hondriyasaMsthAnaM tatparimANaM ceti tukAntaM saMmatipradarzanaM tu pUrvArtha evetyevaM siddharSIyavRttyAdarzavizeSe'pi jamAle ranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatvapradarzana sadRzam, sUtrasaMmatistu, devakilbiSikatvAMza evaityayamaryo nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsuMdaro'bhiprAya iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA pramANIkartavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA kartavyA / 66 "" yattu vastugatyA samayabhASayA tiryagyonikazabda evAnantabhavAbhidhAyako bhavati / yaduktaM tiryagyonInAM ca - ini tatvArtha sUtrabhASyavRttI - " tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyuvanaspati dvi Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 tricatuHpaJcendriyAsteSAM parAparasthitI ityAdiyAvatsAdhAraNavanaspateranantA apyutsarpiNyavasarpiNyaH " - ityAdIni pareNoktaM te tvanAkalitagranthAnAM vibhramopAdakaM prekSAvatAM tUpahAsapAtram / parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAt, utkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantaparyavasAnAt prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthitigrahaNaM kathamapi sambhavatIti kiM pallavagrAhiNA samadhika vicAraNayeti kRtaM prasaktAnuprasaktyA // 44 // tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyityAdanyeSAM guNAnumodanaM na karttavyam ' - ityutsUtraM tyAjyam, karttavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam, atha sUtra bhASakANAM guNamAha suttaM bhAtANaM NicaM hiyayaDio havai bhayavaM / hiyayAmi taMmi yaNiyamA kallA saMpattI // 45 // 'sutaM bhasaMtANaM'ti / sUtraM bhASamANAnAM nityaM nirantaraM bhagavAMstIrthaGkaro hRdayasthito bhavati, bhagavadAjJApraNidhAne bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt, AjJayoH sasambandhikatvAt / hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati niyamAnnizcayAt kalyANasampattiH, samApatyAdibhedena tIrthakRddarzanasya mahAkalyANAvahatAyAH pUrvAcAryaiH pradarzitatvAditi ||45|| kalyANaprApakatvaM ca hRdayasthitasya bhagavato'narthanirAkaraNadvArA syAdityanvayavyatirekAbhyAM tasyAnarthanirAkaraNahetutvaguNamabhiSTuvannAha hiyayaTThio a bhayavaM, chiMdai kuvigappamattabhattassa / tayabhattassa u taMmivi bhattimimA hoi kuvigappo // 'hiyayahioa'tti | hRdayasthitazca bhagavAnAtmabhaktasya svasevakasya kuvikalpaM kutarkAbhinivezarUpaM chinatti / durnivAro hi prANinAmanAsUtraM bhASamANAnAM nityaM hRdayasthito bhavati bhagavAn 1 hRdayasthite tasmiMzca niyamAtkalyANasaMpattiH // 45 hRdayasthitazca bhagavAn chinatti kuvikalpamAtmabhaktasya / tadabhaktasya tu tasminnapi bhaktimiSAd bhavati kuvikalpaH // 46 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dibhavaparamparAparicayAnmohamAhAtmyajanitaH kuvikalpaH, kevalaM bhagavadbhaktireva tamucchidya tadutpAdaM niruddhaya vA tatkRtAzubhavipAkAnnistArayatIti / taduktamanyairapi " puNye manaH kasya munerapi syAt pramANametasya hi dRzyavRtti / tacinticittaM paramezvarastu bhaktasya hRSyatkaruNo ruNaddhi // " iti / anvayapradarzanametad / vyatirekamAha-tadabhaktasya tu kutarkAdhmAtatayA bhagavadbhaktirahitasya tu tasminnapi sakaladoSarahite jagajIvahite bhagavatyapi bhaktimiSAllokasAkSikakRtrimabhaktivyapadezAtkuvikalpo. 'saddoSAdhyAropalakSaNo bhavatIti bhagavato hRdaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH // 46 // kathaM bhagavatyapi bhaktimiSAt kuvikalpo bhavatItyAhajeNaM bhaNaMti kei jogAu kayAvi jassa jiivvho| so kevalI Na amhaM so khalu makkhaM musaavaaii||47|| . 'jeNaM'ti / yena kAraNena bhaNaMti kecid yaduta yasya yogAtkadAcidapi jIvavadho bhavati so'smAkaM kevalI na bhavati / sa khalu sAkSAnmRSAvAdI, jIvavadhaM pratyAkhyAyApi tatkaraNAt / idaM hi bhaktivacanaM mugdhairjJAyate, paramArthatastu bhagavatyasadoSAdhyAropAt kuvikalpa eveti bhAvaH // 47 // etannirAkaraNArthamupakramatete iya pajaNujujjA kaha siddho haMdi esa Niyamo bhe| jogavao duvvArA hiMsA jamasakkaparihArA // 48 // yena bhaNanti kecid yogAd kadApi yasya jIvavadhaH / se kevalI nAsmAkaM, sa khalu sAkSAnmRSAvAdI // 47 / / te iti paryanuyojyA kathaM siddho haMdi eSa niyamo bhavatAm / yogavato durvArA hiMsA yadazakyaparihArA // 48 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 ' te iya'tti / te evaM vAdinaH paryanuyojyAH pratipraSTavyA ityamunA prakAreNa yaduta eva niyamo yasya yogAt kadAcidapi jIvavadho bhavati sa na kevalItyevaMlakSaNaH kathaM te bhavatAM siddha: ? yadyasmAtkAraNAd yogavataH prANina AtrayodazaguNasthAnamazakyaparihArA hiMsA durSArA, yoganirodhaM vinA tasyAH pariharttumazakyatvAt, tadIyayoganimittakahiMsAnukUla hiMsya karmavipAkaprayuktA hi hiMsA tadIyayogAd bhavantau kena vAryatAmiti / athaivaM sarveSAmapi hiMsA'zakyaparihArA syAditi zvet, na / anAbhogapramAdAdikAraNaghaTitasAmagrIjanyAyAstasyA AbhogApramattatAdinA kAraNavighaTanena zakya parihAratvAd, yogamAtrajanyAyAstvaniruddhayogasyAzakya parihAratvAditi vibhAvanIyam / " nanvIzyAM jIvavirAdhanAyAM jAyamAnAyAM kevalinA jIvarakSA prayatnaH kriyate na vA ? Aye na kriyate cet, tadA'saMyatatvApattiH / kriyate cet tadA cikIrSitajIvarakSaNAbhAvAtprayatnavaiphalyApattiH; sA ca kevalino na sambhavati, tatkAraNasya vIryAntarAyasya kSINatvAd, ata eva dezanAviSayakaprayatnaviphalatAyAM kevalinaH kebalitvaM na sambhavatIti pareSAM samyaktvAdyalAbhe dharmadezanAmapyasau na karotItyabhyupagamyate / taduktamAvazyakaniyuktau " savvaM ca desaviraI sammaM picchai ya hoi kahaNAu / harAamUlalakkho Na kahei bhavissara Na taM vatti // 1 // " tataH kSINavIryAntarAyatvAdazakyaparihArApi jIvavirAdhanA kevalino na sambhavatIti cet // na, yathAhi - bhagavataH sAmAnyataH sarvajIvahitoddezaviSayo'pi vAkprayatnaH khalpasaMsAriSveva saphalo bhavati, na tu bahulasaMsAriSu, pratyuta teSu karNazUlAyate / yata uktaM siddhasenadivAkarai: : 64 saddharmmabIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava / tavApi khilAnyabhUvan / tanAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu syAzavo madhukarIcaraNAvadAtAH || 1 ||" iti / sarvA ca dezaviratiM samyak pazyati ca bhavati kathanAt / itarathA amUlalakSyo na kathayati ... Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ata eva ca lokanAthatvamapi bhagavato vIjAdhAnAdisaMvibhaktabhavyalokApekSayA vyAkhyAtaM lalitavistarAyAm , anIzi nAthatvAnupapattariti / na caitAvatA bhagavato vAka prayatnasya viphalatvaM, zakyaviSaya eva vizeSataH sAdhyatvAkhyaviSayatayA ttprvRttesttphlvtyvyvsthiteH| sAmAnyataH sarvajIvarakSAviSayo'pi bhagavataH kAyaprayatno vizeSataH zakyajIvarakSAviSayatvena saphalaH san nAzakyaviSaye vaiphalyamAtreNa pratikSeptuM zakyata iti / na cAdhikRtaviSaye vAkprayatno na viphalaH, svalpasaMsAryapekSayA sAphalyAd , itarApekSayA vaiphalasya tatrAvAstavatvAd ; azakyaparihArajIvavirAdhanAyAM tu tadrakSAprayatnaH sarvathaiva viphala iti vaiSamyamiti tatra vIryAntarAyakSayavaiphalyApattiriti tatsAphalyArtha bhagavadyogAnAM hiMsAyAM svarUpAyogyatvamevAbhyupeyamiti zaGkanIyam / evaM sati hi bhagavataH kSutpipAsAparISahavijayaprayatnaH kSutpipAsAnirodhaM vinA viphala iti vIryAntarAya kSayavaiphalyApattinirAsArthe bhagavataH kSutpipAsayorapi svarUpAyogyatvaM kalpanIyamiti digambarasya vadato dUSaNaM na dAtavyaM syAditi / yadi ca kSutpipAsayorniroddhumazakyatvAt tatparISahavijayaprayatno bhagavato mArgAcyavanAdisvarUpeNaiva phalavAniti vibhAvyate tadA'zakyaparihArajIvavirAdhanAyA api tyaktumazakyatvAt , tatra jIvarakSAprayatnasyApi bhagavatastathA svarUpeNaiva phalavAvamiti kiM vaiSamyam ? itthaM ca-" tassa asaM ceyayao saMcayayao a jAI sattAI jogaM pappa viNassaMti / Natthi hiMsAphalaM tassa / / " tasyaivaMprakArasya jJAninaH karmakSayArthamudyatasyAsazcetayato'jAnAnasya, kiM ? sattvAni, kathaM ? prayatnaM kurvatA'pi, kathamapi na dRSTo vyApAditazca / tathA saJcetayato jAnAnasya katham ? astyatra prANI jJAto dRSTazca, na ca prayatnaM phurvatA'pi rakSituM pAritaH, tatazca tasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAraM prApya vinazyanti / na ca nAsti tasya sAdhohiMsAphalaM sAmparAyikaM saMsArajananamityarthaH / yadi paramIryApratyayaM karma bhavati, 1 tasyAsaMcetayataH saMcetayatazca yAni sattvAni yogaM prApya vinazyanti, nAsti hiMsAphalaM tasya // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taccaikasmin samaye kSipatItyopaniyuktisUtravRttivacane " na ca prayatna kurvatApi rakSituM pAritaH" iti pratIkasya darzanAjIvarakSopAyAnAbhogAdeva tadarthopapatteH kevalibhinnasyaiva jJAnino yogAnAmIryApathapratyaya karmabandhAnukUlasattvahiMsAhetutvaM siddhyati, natu kevalina iti nirastam / na ca prayatnaM kurvatApItyanena prayatnavaiphalyAsiddhiH, nijakAyavyApArasAdhyayatanAviSayatvena tatsAphalyAd , anyathA tena kevalino vIryAvizuddhimApAdayato nirganthasya cAritrAvizuddhyApatteH, tasyApyAcAra rUpaprayatnaghaTitatvAd yatanAtvena cobhayatra zuddhyavizeSAd / na cAzakyajIvarakSAsthalIyayatanAyAM tadrakSopahitatvAbhAvo rakSopAyAnAbhogasyaiva doSo natu nirgranthasya cAritradoSaH, lAMtakasya tu kevalitvAnna tadanAbhogaH sambhavatIti tadyogA rakSopahitA eva strIkartavyA iti ghAcyam / tathAvidhaprayatnasyaiva jIvarakSopAyatvAt , kevalinApi tadarthamullaGghanapralaGghanAdikaraNAt ___ taduktaM prajJApanAyAM samudghAtAnivRttasya kevalinaH kAyayomacApArAdhikAre___ "kAyajogaM juMjamANe AgacchiA vA, gaccheja vA, cihejavA, NisIejavA, tuaTTija vA, ullaMghejja vA; palaMghejja vA, pADihAriyapIDhaphalagasejjAsaMthAraM paJcappiNijjatti // " atra ullaceja vA palaMghejave'tyetat padavyAkhyAnaM yathAathavA vivakSitasthAne tathAvidhasampAtimasattvAkulAM bhUmimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGkana pralaGghanaM vA kuyot / tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepa ullaGghanaM, sa evAtivikaTaH prallaGghanamiti / sa ca jIvarakSopAyaH prayatno nirgranthena jJAta eveti tasyAzakyaparihArajIvahiMsAyAM tadrakSAvighaTako nAnAbhogaH, kiM tvazaktiH, sA ca yogApakarSarUpA nigraMthasnAtakayoH sthAnaucityenAvirukheti pratipattavyam // yadi ca tAdRzarakSopAyAH kevaliyogA eva, tadanAbhogazca nigranthasya tadvighaTaka iti vakraH panthAH samAzrIyate tadA prekSAvatAmupahAsapAtratA yuSmataH, yata evamanupAyAdeva tasya tadrakSAbhAva iti vaktavyaM syAnatUpAyAnAbhogAditiM kAraNavaikalyameva hi kAryavighaTane tantraM na tu kAraNajJAnavaikalyamapi / na ca kevaliyogAnAM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 svarUpata eva jIvarakSAhetutvamityapi yuktimad , ullaGghanapralaGghanAdivaiphalyApatteH, kevaliyogebhyaH svata eva jIvarakSAsiddhau tatra tadanyathAsiddheH, anupAyaviSaye'pi kriyAvyApArAbhyupagame ca kozAdisthitisAdhanArthamapi tadabhyupagamaprasaGgAt / yadi ca sAdhvAcAravizeSaparipAlanArtha eva kevalino'sau vyApAro na tu janturakSAnimittaH, tasyAH svataH siddhatvena tatsAdhanoddezavayAt , janturakSAnimittatvaM tUpacArAducyate, mukhyaprayojanasiddhezca na tadvaiphalyamiti ca vakrakalpanA tvayA''zrIyate, tadA 'svazastraM svopaghAtAya'ti nyaayprsnggH| evaM hyazakyaparihArajIvahiMsAsthale'pi sAdhvAcAravizeSaparipAlanArthasya bhagavatprayatnasya sArthakyasiddhau 'saMceyayao a jAiM sattAI jogaM pappa viNassaMtI'tyatra chadmastha evAdhikRta iti svaprakriyAbhaGgaprasaGgAt / tasmAdAbhogAdanAbhogAdvA jAyamAnAyAM hiMsAyAM prANAtipAtapratyayakarmayandhajanakayogazaktivighaTanaM yatanApariNAmena kriyata ityetadarthapratipAdanArthaM " na ca prayatnaM kurvato'pi rakSituM pAritaH" ityuktam / ata eva sUtre'pItthameva vyavasthitam / tathAhi " vajjemittipariNao saMpattIevi muccaI vairA / avahaMto vi Na muccai kiliTThabhAvo'tivAyassa // " iti // etavRttiryathA-varjayAmyahaM prANAtipAtAdItyevaM pariNataH san samprAptAvapi, kasya ? atiprAptasya prANiprANavinAzasthatyupariSTAt sambandhaH, tathA vimucyate vairAt karmabandhAd / yaH punaH kliSTapariNAnaH so'vyApAdayannapi na mucyate vairAditi jJAtvA jIvaghAtasyeryApathapratyayakarmabandhajanane yatanApariNAmasya sahakAritvapratipAdanArtha 'na ca prayatnaM kurvatApi rakSituM pAritaH' ityuktamityapare // yattu varjanAbhiprAye satyanAbhogavazena jAyamAno jIvaghAto dravyahiMsAtmako na karmadhandhahetuH, varjanAbhiprAyasya kAraNaM tu jIvaghAte niyamena durgatihetukarmavandho bhavatItyabhiprAya eva, anyathA sugatihetuSu jJAnAdiSvapi varjanAbhiprAyaH prasajyate / kevalinastu varjanAbhiprAyo na bhavatyeva, sarvakAlaM sAmAyikasAtavedanIyakarmabandhakatvena durgatihetukarmavandhAbhAvasya nirNItatvAt tasmAjIvaghAtastanjanitakarmavandhabhAvazcetyubhayama Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 pyanAbhogavantaM taM saMyatalokamAsAdyaiva siddhyatIti parasya mataM tadasad / varjanAbhiprAyasya bhagavataH prajJApanAvRttAvevoktatvAt, svakIyadurgatihetukarmandhahetutvAjJAne'pi svarUpeNa varjanIye varjanAbhiprAyasya bhagavata ucita pravRttipradhAna sAmAyikaphalamahimnaiva sambhavAd ; anyathA'neSaNIparihArAbhiprAyeo'pi bhagavato na syAd aneSaNIyasyApi svApekSayA kliSTakarmabandhahetutvanizcayAMt, tathA ca 'tatthaNaM revattae gAhA vaiNIe mama aTThAe duveko asarIrA uvakkhAyA tehiM No aTThotti / " anepaNIyaparihArAbhiprAyAbhivyaJjakaM prajJaptisUtraM vyAhanyeta, tasmAdyathocitakevalivyavahArAnusAreNa varjanAdyabhiprAyastasya sambhavatyeva; prayatnasAphalyaM tu zakyaviSayApekSayA nanvitarApekSayeti mantavyam / etena kevalajJAnotpattisamaya eva kevalinA sarvakAlInaM sarvamapi kAryaM niyatakAraNasAmagrIsahita meva dRSTaM tatra kevalinA nijaprayatno'pi vivakSitajIvarakSAyA niyatakAraNasAmanyAmantarbhUto dRSTo'nantarbhUto vA Aye haeprayatnasya vaiphalyaM na syAt, tasya tasyA niyatakAraNasAmagjyantabhUtatvena dRSTatvAd dvitIye vivakSitajIvarakSArthaM kevalinaH prayatna eva na bhavet, kevalinA tatsAmajyanantarbhUtatvena dRSTatvAditi na ca prayatna kurvanApi rakSituM na pArita iti vacanaM chadmasthasaMyatamadhikRtyavaiti kalpanA'pyapAstA svavyavahAraviSayaniyatatvenaiva kevalinA svaprayatnasya dRSTatyAditi di // 48 // nanu jIvahiMsA garhaNIyA'garhaNIyA vA ?, antye lokalokottaravyavahArabAdhaH | Aye ca gahaNIyaM kRtyaM bhagavato na bhavatIti bhagavatastadabhAvasiddhirityAzaGkAyAmAha == khINe mohe niyamA garahAvisao Na hoi kivvaMti / sANa jiNANaMti maI davvavahe hoDa NivvisayA // 49 // kSINe mohe niyamAhAviSayAM na bhavati kasyApi / sA na jInAnAmiti matidravyavadhe bhavati nirviSayA // 49 // 1 tatra ca kSetra gAthApatanote madarthaM dvo kapotazarIrau upakhyAtau, tAbhyAM nAthaM iti // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 khINe mohe'tti kSINe mohe nissattAkIbhUte mohanIyakarmaNi niyamAnnizcayena garhaviSayaH / kRtyaM gahaNIyaM prANAtipAtAdikarma na bhavati, kasyApi prANinaH / taduktamupadezapade " itto avIyarAgoM Na kiMci vi karei garahaNijaMtu"tti / ' etavRttyekadezo yathA-itastvita evAkaraNaniyamAtkRtarUpAdvIta. rAgaH kSINamohAdiguNasthAnavartI munina naiva kiJcidapi karoti jIvaghAtAdikaM sarva gahaNIyaM tvavadyaM dezonapUrvakoTIkAlaM jIvannapIti iti hetoH|" sA hiMsA jinAnAM vigalitasakalagahaNIyakarmaNAM kSINamohavItarAgANAM na bhavatIti tava matiH kevalaM bhAvaprANAtipAtaniSedhApekSayA saviSayA syAd , dravyavadhe tu nirviSayA bhavati, tasyAzakyaparihAratvenAgahaNIyatvAt ; dravyabhAvobhayarUpasya kevalabhAvarUpasya ca prANAtipAtAdevratabhaGgarUpatvena ziSTalokagahaNIyatvAdaziSTagardAyAzcAprayojakatvAt / krUrakarmANo hi na svayaMbhUrayaM kintu manuSya iti, kathamasya devatvam ? kavalAhAravato vA kathaM kevalitvam ? ityAdikAM bhagavato'pi gahIM kurvantyeveti / na cedevaM tadopazAntamohaguNasthAnavartino garhaNIyaprANAtipAtAdyabhyupagame yathAkhyAtacAritravilopaprasaGgaH / / athopazAntamohavItarAgasya mohanIyasattAhetu kaH kadAcidanA-: bhogasahakArikAraNavazena gardAparAyaNajanasya pratyakSatvAd gahaNIyo jIvaghAto bhavatyeva, natu yathArakhyAtacAritralopastena bhavati, utsUtrapra. vRttereva tallopa hetutvAt / na ca pratiSiddhapratiSevaNamAtreNotsUtrapravRttiH, kintu sAmparAyikakriyAhetumohanIyodayasahakRtena pratiSiddhapratiSevaNena, / sA copazAntavItarAgasya na bhavati, tasyA mohanIyAnudayajanyeryApathikIkriyayA bAdhitatvAt ; utsUtrapravRttoryApathikokriyayoH sahAnavasthAnAd / yadAgamaH-.. ____ " jassa NaM kohamANamAyAlomA vucchiNNA bhavanti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjati / taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiA kiriyA kajjati, se NaM ahA suttameva rIya(ya)itti // " 1 yasya khalu krodhamAnamAyAlomA vyucchinnA bhavanti, tasya khalu iryApathiko kriyA kAryA, tathaiva yAvat utsUtraM rIya mAnasya sAmparAyikA kriyA kAryA / sa khalu yathAsUtraM royate // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 88 2 tathA'smAdutsUtrapravRttipratibandhikA bhAvata IryApathikI kriyaiva, yathAkhyAtacAritrapratibandhikA ca mohanIyodayajanyA sAmparAyikI kriyA bhavatIti samyakuparyAlocanAyAmupazAntavItarAgasya notsUtravRttirnavA yathAkhyAtacAritrahAniriti cet / na, dravyavadhasya garhaNIyatve pratiSiddhapratiSevaNarUpatve ca tenopazAntamohasyApi yathAkhyAta cAritrasya nirgranthatvasya ca vilopaprasaGgasya vajralepatvAt / parihAravisuddhiya saMjaya pucchA, go0 No paDisevae hojjA, apaDisevae hojjA / evaM jAva ahakkhAya saMjae kasAyakusIle pucchA, go0 No paDisevae hojjA, apaDisevae hujjA, evaM niyaMThevi, evaM siNAe vi / " ityAdyAgamena pratiSiddhapratiSevaNasyoparitanacAritra nirgranthatrayavirodhitApratipAdanAt saMyamapratikUlArthasya saJjvalanakaSAyodayAt sevakaH - pratiSevaka iti pratiSevaNAdvAre vyAkhyAnAt pratiSevaNAvizeSeNaiva yathAkhyAtacAritrAdivirodhavyavasthiteH // anAbhojadravya hiMsAyAH pratiSidvapratiSevaNarUpatve upazAntamohavRttitve ca na bAdhakamiti cet / na, pratiSevApada viSayavibhAge'nAbhogajapratiSevAyA api parigaNanAd / yadAgamaH- -" 2 dasavihA paDisevaNA paNNattA / taM0 - dappa- ppamAya - 'NAbhoga - Aure AvaIi ya saMkie sahasakkA (ra) -bhaya- ppadosA ya vImaMsatti / " tasmAddravyahiMsAyAH pratiSevaNArUpatvAbhyupagame tavApyupazAntamohasya pratiSevitvaM syAdityaprati * SevitvavyApyayathAkhyAtacAritra nirgranthatvayostatra kA pratyAzA ? mohodaya viziSTapratiSevaNatvenotsUtrapravRttihetumabhyupagamya vItarAge mohasattAjanyapratiSevaNAzrayaNe'pasiddhAntAdidoSA durddharA eva prasajyeran, mohodayasattAjanyotsUtrapravRttihetupratiSevaNAbhedasya kApi pravacane'zrutatvAt pratyuta kaSAyakuzIlAdiparihAravizuddhikAdyuparitananirgranthasaMyamatrayasyApratiSevitvAbhidhAnAd / mohodayamAtramapi na pratighevaNAjanakamiti tatsattAjanyapratiSevaNavArttApi dUrotsAritaiveti tasyA utsUtrapravRttihetutve mohodayaviziSTatvaM tantramityatra sUtrasamma tipradarzanamatyasamaJjasam, tataH pulAkabakuzamati sevAkuzIlatrayanRtyapakRSTasaMyamasthAnaniyata saMjvalanodayavyApya eva vyApAravizeSaH pratiSevaNArUpaH svIkarttavyaH, sa eva ca sAdhUnAM garhaNIya 3 1 parihAravizuddhikasaMyate pRcchA, gautama ! na pratiSevako bhavet, apratiSevako bhaved, evaM yAvat yathAkhyAtasaMyate kaSAyakuzIle pRcchA, no pratiSevako bhaveda apratiSeo bhavet / evaM nirgranthe'pi, evaM snAtake'pi // 2 dazavidhA pratiSevaNA prazaptA, sad yathA darpa- pramAdA-nAbhogA-35 turApadazca zaGkitaH uhAtkAra-bhaya-pradveSAzca-vimarza idi / 1 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti / " itto a vIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / " - ityanena tadatyantA. bhAva eva vItarAgasya pratipAdyate, na tu dravyahiMsAbhAvo'pIti pratipattavyam // 49 // etadeva sphuTIkurvannAha - 'prakaraNaNiyamAvekkhaM evaM naNiti prapamisevAe / itto jiNANa siddhI na davavahassa pariseho // 5 // 'akaraNaNiyamAvekkhaM ' ti / ' etadvItarAgo na kiJcid garhaNIyaM karoti' ityakaraNaniyamApekSaM bhaNitamupadezapade, taMtra tasyaivAdhikArAd, akaraNaniyamazca pApazarIrakArzyaheturAjayakSmarogasthAnIyaH kSayopazama vizeSaH, sa ca granthibhedAdArabhya kSINamohaM pravarddhate, yathA yathA ca tatpravRddhistathA tathA pApamavRttyapakarSa iti arrate mokSarUpasyAkaraNa niyama syAtyantotkarSasya siddhau pApapravRtteratyantApakarSa iti tatra pApapravRttyatyantAbhAvaH siddhayatIti sUtrasandarbheNaiva tatra sphuTaM pratIyate / tathAhi 2 " pAve akaraNaNiyamo pAyeM paratannivittikaraNAo / o ya gaMTio bhujjo tayakaraNarUvo u // 1 // " kiyadantare ca 44.3 desaviraiguNaThANe akaraNaNiyamassa eva sanbhAvo / savva viraiguNaThANe visidvatarao imo hoi // 1 // jaM so pahANatarao Asayabheo tao eso // to ci seDhIe o savvatthavi eso // 2 // to avIyarAgo Na kiMci vi karei garahaNijjaM tu / tA taggakhavaNAikappamo esa viSNeo // 3 // " tti tathA ceto vacanAdapratiSevAyA jinAnAM siddhiH pratiSevArUpapApasyaivAmavRtteH pUrvaguNasthAneSvapakarSatAratamyAjinAnAM tadatyantApakarSasambhavAd natu dravyavadhasya pratiSedhaH, tasyApakarSatAratamyAdarzanAd; nahi samyagdRSTidezaviratyAdiyogAjjAyamAnAyAM dravyahiMsAyAmapakarSabhedo dRzyate, yena jineSu tadatyantAbhAvaH si 1 akaraNaniyamApekSametad bhaNitamiti apratiSevAyAH / ito jinAnAM siddhirnatu dravyavadhasya pratiSedhaH // 50 // 2 pApe akaraNaniyamaH prAyaH paratanivRttikaraNAt / zeyazca granthibhedo bhUyastadkaraNarUpastu // 3 dezaviratiguNasthAne akaraNaniyamasya eva sadbhAvaH / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 yed abhyantarapApapratiSevaNe tu pratiguNasthAnaM mahAneva bhedo dRzyata iti kevalini tadatyantAbhAvasiddhiranAbAdhaiveti // 50 // ve vItarAgapadenopazAntamoho'pi vRttikRtA kathaM na gRhItaH ? tasyApyapratiSevitvAd-ityAzaGkAyAmAha - 'pariNayavayaNamiNaM, jaM emo hoi khINamohaMmi / samaseDhI purA, emo pariSiNi have // 51 // 'pariNidhivayaNamiNaM 'ti / pariniSThitavacanaM sampUrNaphalavacanametad, yadeSo'karaNaniyamaH kSINamohe bhavatIti / upazamazreNyAM tvayamakaraNa niyamaH pariniSThito na bhavet tasyAH pratipAtasya niyamAt, tatrAkaraNaniyamavaiziSTyA siddheH, pariniSThita viziSTAkaraNaniyamAdhikArAdeva kSINamohAdirvItarAgo vRttikRtA vivakSita iti na ko'pi doSa iti bhAvaH / pariniSThitApratiSevitvaphalabhAgitvAdeva ca kSINamohasya kaSAya kuzIlAdervizeSo'pratiSevitvaM vA bhagavato'bhidhIyamAnamapakRSyamANasakalapApAbhAvopalakSaNamiti smarttavyam // 51 // vItarAgo garhaNIyaM pApaM na karotIti vacanAd garhaNIyapApAbhAvaH zrINamohasya siddhyati, garhaNIyaM ca pApaM dravyAzrava eva tasya gaparAyaNajanasya pratyakSatvAditi dravyAzravAbhAvastatra siddha eva, ata eva kSoNamohasya kadAcidanAbhogamAtrajanyasambhAvanArUDAzravacchAyArUpa doSasambhave'pi na kSatiH, tasyAdhyavasAyarUpasya chadmasthajJAnagocaratvenAgarha gIyatvAd, garhaNIyadravyAzravAbhAvAdeva tatra vItarAgatvAhAne : - ityAzaGkAyAmAha - 'vvAsavassa vigamo garahA visayassa jai tahi ho / tA jAvagayaM pAvaM paDavannaM pratthamro ho3 // 52 // sarvavirati guNasthAne viziSTatarazcAyaM bhavati // 1 // yatsa pradhAnatara Azayabhedazca tata eSaH / ita eva zreNyAM jJeyaH sarvatrApyeSa // 2 // itazca vItarAgo na kiMcidapi karoti garhaNIyaM tu / tatastadgatikSapaNAdikalpa eva vijJeyaH // 1 pariniSThitavacanamidaM yadeSo bhavati jhINa mohe | upazamazreNyAM punaH - eSa pariniSThito na bhaved // 2 dravyAstratrasya vigamo garhAviSayasya yadi tabhedaH / art bhAvagata pApa pratipannamarthato bhavati // 52 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'davAsavassa'tti / gAviSayasya dravyAzravasya vigamo yadi tahiti tatra kSINamohe iSTo'bhimato bhavatastarhi arthato'rthApatyA bhAvagataM pApaM tatra pratipannaM bhavati, garhaNIyapApatvAvacchinnaM prati vanmate mohanIyakarmaNo hetutvAt , tannivRttau garhaNIyapApanivRttAvapyagarhaNIyabhAvarUpapApAnivRtteH, agarhaNIyapApe'pyanAbhogasya hetutvAt tanivRttau kevalinastanivRttiH / kSINamohasya tvAzravacchAyArUpama garhaNIyapApamabhyupagamyata eveti na doSa iti cet, na / abhyantarapApamAtrasya garhAparAyaNajanApratyakSatvena tvanmate'garhaNIyatvAt tatsAmAnyenAbhogasya hetutvAt / mohAjanyAgarhaNIyapApe'nAbhogasyAnyatra ca tatra mohasya hetutvAnna doSa iti cet,na / garhaNIyapApahetormohasyAgarhaNIyapApahetutvAbhAvAd, anyathA tajanyagaINIyAgarhaNIyobhayasvabhAvaikapApaprasaGgAditi na kizcidetat // 52 // dravyAzravasya mohajanyatvameva vyaktyA nirAkurvanAha'NiyaNiyakAraNapajavA davAsavapariNaI Na mohaao| zaharA davapariggahajuo jiNo mohavaM hujjaa||53|| vyAkhyA-dravyAzravANAMmANAtipAta-mRSAvAdAdInAM pariNatirninijakAraNAni yAni nodanAbhivAtAdiyogavyApAramRSAbhASAvargaNAprayogAdIni tatpabhavA satI na mohAnmohanoyakarmaNo bhavati-mohajanyA netyarthaH / kvacitpravRtyarthaM mohodayApekSAyAmapi dravyAzravakhAvacchinne mohanIyasyAhetutvAd, anyathA''hArasaMjJAvatAM kevalAhArapravRttau bubhukSArUpamohodayApekSaNAtkavalAhArakhAvacchinne'pi mohasya hetukhAt kevalI kavalabhojyapi na syAditi digmbrsgotrkhaapttiraayussmtH|| ____ atha kavalAhArasya vedanIyakarmaprabhavasAna tatra mohanIyasya hetutvam, Azravasya tu mohaprabhavalapasiddherdravyAzravapariNatirapi mohajanyaiva, tatroditaM cAritramohanIyaM bhAvAzravaheturasaMyatAnAM sampadyate, saMyatAnAM tu pramattAnAmapi sattAvarticAritramohanoyaM dravyAzravameva sampAdayati, sumaGgalasAdhorivA''bhogenApi jAyamAnasya tasya jJAnAdyarthamatyApavAdikatvena tajanyakarmabandhAbhAvAtsaMyamapariNAmasyAnapAyenAviratipariNAmasyAbhAvAttadupapatteH / yA tu teSAmArambhikI kriyA sA na 1 nijanijakAraNaprabhavA dravyAnavapariNatirna mohAt / itarathA dravyapArigrahayuto jino mohavAn bhavet // 5 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvaghAtajanyA, kintu pramattayogajanyA; " 'sahI pamattajogo AraMbhoti vacanAt; anyathA''rambhikI kriyA kasyacitpamattasya kAdAcitkyeva syAt, tatkAraNasya jopaghAtasya (kasya )citkAdAcitkakhAta, asti cArambhikI kriyA pramattaguNasthAnaM yAvadanavaratameva / kizca-yadi jIvaghAtenArambhikI kriyA bhavet / vadA'paro'pramato dare, upazAntavItarAgasyApyArambhikI kriyA vaktavyA syAda: asti ca tasya satyapi jovadhAte Ipithikyeva kriyeti na jIvaghAtAtsaMyavasyArambhiko kriyA, kintu pramattayogAditi sthitam / sa ca pramatto yogaH pramAdaibhavati / te ca pramAdA aSTadhA zAstre proktAH-1 ajJAna-2 saMzaya-3 viparyaya-4 rAga5 deSa-6 matibhraMza-7 yogaduSpaNidhAna-8 dharmAnAdarabhedAt / te cAjJAnavarjitAH samyagdRSTerapi sambhavanto'taH pramattasaMyataparyantAnAmeva bhavanti na punaramamattAnAmapi, pramAdApramAdayoH sahAnavasthAnAt / tenehASTAsu pramAdeSu yau rAgadveSau pramAdatveno. yAttau (to) yogAnAM duSpaNidhAnajananadvArA''rambhikIkriyAhetU grAhyau: tayozca tathAbhUtayoH phalopahitayogyatayA jIvaghAtaM prati kAraNavasya kAdAcitkatve'pi svarUpayogyatayA tathAtvaM sArvadikameva / yadyapi sAmAnyato rAgadveSAvapramattasaMyatAnAmapi kadAcitphalopahitayogyatayApi jIvaghAtahetU bhavatastathApi teSAM tau na pramAdau; yatanAviziSTayA pravRttyA sahakRtayostayorArambhikIkriyAyA ahetukhAva: tadapyanAbhogasahakRtayatanAviziSTayo rAgadveSayoryogAnAM duSpaNidhAnajanane sAma *bhAvAt , samyagoryayA pravRtyA tayostathAbhUtasAmarthyasyApaharaNAt , / na caivaM pramattAnAM sambhavati, teSAmayatanayA viziSTayostayoryoMgAnAmazubhatAjanakatvenArambhikIkriyAhetukhAd, ata eva pramattAnAM vinA'pavAdaM jIvaghAtAdikaM pramAdasahakRtAnAbhogajanyam / taduktaM dazavaikAlikavRttau-"ayatanayA caran pramAdAnAbhogAbhyAM prANibhUtAni hinastIti " / tataH saMyatAnAM sarveSAM dravyAzrava eva bhavati / tatra pramattasaMyatAnAmapavAdapadapratiSevaNAvasthAyAmAbhoge'pi jJAnAdirakSAbhiprAyeNa saMyamapariNAmAnapAyAdravyakham, anyAvasthAyAM khanAbhogAd / apramattasaMyatAnAM khapavAdAnadhikAriNAM ghAtyajIvaviSayakAbhogapramAdayorabhAva evetyadinAbhogasahakRtamavizeSitaM mohanIyaM karmaiva jIvaghAtAdikAraNaM sampannam, tayorekatarasyAbhAve'pyapramattasaMyatAnAM dravyAzravo na bhavatyeveti tataH pramattAntAnAM pramAdAd apramattAnAMtu mohanIyAnAbhogAbhyAM dravyAzravapariNatiriti siddhamiti // 1 sarvaH pramattayoga Arambha iti. . Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 moha vinA dravyAzravapariNatirna svakAraNaprabhavA kevalinaH sambhavatIti caitatrAha- itarathA dravyAzratrapariNatema hajanyakha niyame dravyaparigraheNa vastrapAtrarajoharaNA dilakSaNena yuto jino mohavAn bhavet, dravya hiMsAyA iva dravyaparigrahapariNaterapi tvammate mohajanyatvAd / na ca dharmopakaraNasya dravyaparigrahatvamazAstrIyamiti zaGkanIyam; / " davao NAma ege pariggahe No bhAvao 1: bhAvao NAmege No davao 2, eMge ovi bhAvaovi 3, ege No daddaovi No bhAvaovi 4 / tattha arataduTThassa mogaraNaM davao pariggaho No bhAvao 1 / mucchiyassa tadasaMpattIe bhAkao No davao 2, evaM caiva saMpattIe davaovi bhAvaovi 3, carimabhaMgo puNa sunoti 4 // caturbhaGayA dazavaikAlika - pAkSikasUtravRtticUrNyAdau prasiddhatvAt / naca dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohavatvamiSyate, ato na dravyAzravapariNatirmohajanyeti bhAvaH // 53 // anayaiva pratibandyA kevalino dravyahiMsAyAM satyAM raudradhyAnaprasaGgaM parApAditaM. pariharannAha - ee daoad jiNassa hiMsANubaMdha saMpattI / iyaM vayaNaM parikataM, sAraskaNanAva sAricchA // 54 // 'ee'ti / etena dravyaparigrahayutasyApi bhagavato mohAbhAvena dravya vadhe'bhyupagamyamAne janasya hi~sAnubandha sammAptirhisAnubandhiraudradhyAnaprasaGgaH: chadmasthasaMyatAnAM hi ghAtyajIvaviSayakAnAbhogasa hakRtamohanoya lakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArA jIvaghAtavo bhavanti, ta eva ca yogA ghAtyajIvaviSayakAbhogasahakRta tathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTA jIvarakSAhetava 1 dravyato nAma ekaH parigrahaH, no bhAvataH / bhAvato nAma ekaH parigrahaH, no dravyataH / eko dravyato'pi bhAvato'pi / eko no dravyato'pi no bhAvato - spi / 1 tatra araktadviSTasya dharmopakaraNaM dravyato parigrahaH, no bhAvataH / 2 mUchitasya tadasaMprAptyA bhAvato no drazyataH / 3 evaM caiva saMprAptyA dravyato'pi bhAvato'pi / 4 caramabhaGgaH punaH zUnya iti / 1 patena dravyavadhe jinasya hiMsAnubaMdha saMprAptiH / iti vacane prati saMrakSaNabhAvasArazyAt // 14 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 ityanubhavasiddham / kevalinastu yogAH parAbhiprAyeNAnAbhogamohanIyAdyabhAvena parizeSAt kevalajJAnasahakRtA eva jIvaghAtahetavo bhavanti, kevalajJAnena' etAva - to jIvA amukSetrAdau mamAvazyaM hantavyAH' iti jJAtvaiva kevalinA tadghAtAt, tathA ca tasya jIvarakSAdikaM kadApi na bhavet, kevalajJAna sahakRtatadyogAnAM sadA ghAtakatvAt, jIvaghAtasyeva jIvarakSAyA ma ( a ) pyavazyabhAvitvena parijJAnAd, ubhayatra kevalajJAnasya sahakArikAraNatvakalpane ca kevalino yogAnAM jIvaghAvajIvarakSAtU zubhAzubhatve sarvakAlaM yugapad bhavataH etaccAnupapannam, parasparaM pratibandhakatvAdityekatarasyAbhyupagame parAbhiprAyeNa sarvakAlamazubhatvameva siddhayatIti hantavyacaramajIvahananaM yAvaddhisAnubandhiraudradhyAnaprasaGga iti - etadvacanaM parasya prakSiptam, saMrakSaNabhAvasya saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnasya sAdRzyAd dravyaparigrahAbhyupagame bhagavatastulyayogakSematvAt / zakyaM hyatrApi bhavAdRzena vaktum, chadmasthasaMyatAnAM parigrAhyavastuviSayakAnAbhogasahakRtamohanIyalakSaNasahakArikAraNavazena kAyAdivyApArAH parigrahagrahaNahetavataH, ata eva ca parigrAhyavastuviSayakAbhoga sahakRta tathAvidhamohanIyakSayopazamAdisahakArikAraNaviziSTAH parigrahatyAgahetava ityanAbhogamohanIyAbhAve hafoyogAnAM parigrahagrahaNe kevalajJAnameva sahakArikAraNamiti yAvatkevalino dhamoMpakaraNadharaNaM tAvat saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnamakSatameveti / dravyaparigrahe'bhilASamUlasaMrakSaNIyatvajJAnAbhAvAnna raudradhyAnamiti yadi vibhAvyate, tadA dravya hiMsAyAmapi svayoganimittaka hiMsA pratiyogini jIve svaSTahiMsApratiyogitvarUpaghAtyatvajJAnAbhAvAdeva na vaditi praguNameva panthAnaM kimiti na vIkSase ? // 51 // atha vastrAdidharaNaM sAdhorutsargato nAstyeva, kAraNikatvAt ; " " tihiM ThANehiM vatthaM dharejjA, hirivattiyaM parIsahavattiyaM dugaMchAvattiyaM' ityAgame'bhidhAnAt kinvApavAdikam / taddharaNakAraNaM ca jinakalpAyogyAnAM sthavirakalpikAnAM sAvaidikameva, niratizayatvAditi taddharaNamapi sArvadikaM prAptam / taduktaM vizeSAvazyake" vihiyaM sue ciya jao dharejja tihi kAraNehiM vatthaM ti / teNeM ciya tadavassaM NiratisaraNaM dhareyavvaM // 1 tribhiH sthAnaiH vastraM dhArayet - hIpratyayaM pariSapratyayaM jugupsApratyayam // 2 vihitaM zruta eva yato dhArayet tribhiH kAraNaiH vastramiti / tenaiva tadavazyaM dhArayitavyaM niratizayena // jinakalpAyogyAnAM hIkutsA pariSahA yato'vazyam ! hI ujjeti vAsa saMyamastadarthe vizeSeNa // iti Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNakappAjoggANaM hIkuccha-parisahA jo vassaM / ... . hI lajaMti va so saMjamo tayatthaM visesennN'||ti (pR.1038.gA.2602-3) bhagavatazca yadyapi vastrAdidharaNaM hI-kutsA-pariSahapratyayaM na sambhavati, tasya tadabhAvAt , tathApi zItoSNAdiparISahapratyayaM tat , AhAranimittakSutpipAsAparISahavarakhadharaNanimittazItoSNAdipariSahasattAyA api bhagavatyavirodhAt , tathA prakAreNa tathAvidhaM karma kSapaNIyamityabhiprAyAca na rAgAdivikalpaH, tathAvidhasAdhvAcArasthitiparipAlanAbhimAyeNaiva vA taditi dharmArthamatyupagRhItatvAd dravyaparigrahe bhagavato na doSaH / yajAtIyadravyAzrave saMyatAnAmanAbhogenaiva pravRttistajjAtIyadravyAzravasyaiva mohajanyatvAbhyupagamAdanarthadaNDabhUtadravyahiMsAderevaM tathAtvAd, dharmoMpakaraNarUpe dravyAzrave tu saMyatAnAM nAnAbhogenaiva pravRttiH, kintu dharmAdharmArthamatyA'parigrahatvAbhogenaiveti svakAraNalabdhajanmanastasya bhagavatyavirodha:-ityAzaGkAyAmAha avavAyovagame puNa itthaM naNaM pazeNahANI te / pAvaMti asuhajogA evaM ca jiNassa tujjhamae // 5 // -- 'avavAovagame punn'tti| atra bhagavato dravyaparigrahe'pavAdopagame'pavAdAkrIkAre punaste tava pratijJAhAniH, apavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavatIti tava pratijJeti / ca punarevaM dharmopakaraNasadbhAvenApavAdato dravyAzravAbhyupagame tava mate jinasyAzubhayogAH prApnuvanti / idaM hi tava matam-yogAnAmazubhatvaM tAvanna jIvaghAtahetutvamAtreNa, upazAntaguNasthAnaM yAvadamamattasaMyatAnAM kadAcitsadbhUtajIvaghAtasambhavena " tatya NaM je te apamattasaMjayA te NaM No AyAraMbhA, No parAraMbhA, No tadubhayAraMbhA, 'aNAraMbhA" ityAgamapratipAditAnArambhakatvAnu papattiprasakterazubhayogAnAmArambhakatvavyavasthite, kintu phalopahitayogyatayA ghAtyajIvaviSayakAbhogapUrvakajIvaghAtahetutvena; atra phalopahitayolatayeti padaM kevali1 apavAdopagame punarityaM nUnaM pratijJAhAniste / prApnuvati azubhayogA evaM ca jinasya tava mate // 2 tatra ye te apramattasaMyatAste zubhayogaM pratItya no AtmAraMbhA no parArambhA no bahubhayArambhA anArambhAH // .... Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 yogAnAmazubhatvanivAraNArthameva, teSAM svarUpayogyatayaiva yathoktajIvaghAtahetutvAd, na punaH phalopahitayogyatayApi, kAraNAnAmabhAvAt / tathA'zubhatvaM pramatta yogAnAmeva, tadabhivyaJjakaM tu pramatta yogAnAM phalavacchubhAzubhatvAbhyAM dvaividhyAbhidhAyakamAgamavacanameva / tathAhi-'" 1 tattha NaM je te pamattasaMjayA te NaM suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA, jAva aNAraMbhA / asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi; jAva No annaarNbhtti| " atrApi pramattasaMyatAnAM sAmAnyataH pramattatAsiddhyarthaM tadIyayogAnAM svarUpayogyatayA''bhogapUrvakajIvaghAtahetutvaM vaktavyam, kAdAcitkAzubhayogajanyArambhakatvasiddhyarthaM cAbhogopi ghAtyajIvaviSayatvena vyakto vaktavyaH, tadvata eva kasyacitpramattasya sumaGgalasAdhorivApavAdAvasthAM prAptasyAtmAdyArambhakatvAt, saMyatatvaM ca tasya tadAnImapavAdapadopAdhika viratipariNAmasyAnapAyAd, na caivamapramattasaMyatasya bhavati, tasyApavAdapadAdhikAritvAbhAvenAbhogapUrvakajIvaghAta hetUnAM yogAnAmabhAvAt / yastvapavAdapratiSevaNArAhityAvasthAyAmapyapramattAnAmiva sadbhUtajIvaghAtaH sa cAnAbhogajanya eva, tadAnImanAbhogasyApi tasya vidyamAnatvAd, ata eva evApramattAnAmiva yogAnAM zubhatvena nAtmAdyArambhakatvamiti / phalopahitayogyatAsvarUpa yogyatayozcAyaM bheda:- yasya yadantargatatvena vivakSitakArya prati kAraNatA tasya tadantargatatvenaiva phalavattayA phalopahitayogyatA, anyathA tu svarUpayogyatA, satyapi tasya kAraNatve taditarasakalakAraNarAhityena vivakSitakAryAjanakatvAt ; paraM svarUpayogyatA ekasminnapi kAraNe sajAtIyavijAtIyAnekazubhAzubhakAafri nAnAprakArA AdhArAdheyabhAvasambandhena saha jAtAH kAraNasamAnakAlInAH, phalopahitayogyatAstu svarUpayogyatAjanitA api kAdAcitkA eva, taditarasakalakAraNa sAhityasya kAdAcitkatvAt yacca kAdAcitkaM tatkeSAJcitkAraNAnAM kadAcidapi na bhavatyeva tena phalopahitayogyatAH keSAJcitkAraNAnAM sambhavatyospi kAdAcitkya eva mantavyAH; ata eva kevalinAM yogA azubhakAryamAtraM prati sarvakAla svarUpa yogyatAbhAja eva bhavanti, na punaH kadAcidapi phalopahitayogyatAbhAjo'pi, azubhakAryamAtrasya kAraNAnAM jJAnAvaraNodayAdighAtikarmaNAmabhAvena taditarasakalakAraNasAhityAbhAvAt / zubhakAryANAM tu yathAsambhava kadAcitphalopahitayogyatApi syAt, tathaiva taditarasakalakAraNasAhityasya sa - " 1 tatra ye te pramattasaMyatAste zubhaM yogaM pratItya no AtmArambhAH, yAvadanArambhAH | azubhaM yogaM pratItya AtmArambhA api yAvad no anArambhA iti. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 mbhavAditi na kazcidvirodhaH / itthaM cApavAdadazAyAM pramattasaMyatAnAM yogAnAM phalosahita pogyatayA''bhogapUrvakajIvanAtahetutvena yathA'zubhatvaM tathA kevalina patrAdikasya dharmArthamatyA dharmopakaraNasya dharaNe'pi khanmatanItyA''bhogapUrvaka parigrahagrahaNasya phalopahitayogyatayA hetUnAM yogAnAmazubhakhApattiH sphuTaiveti / atha yadyapavAdena dharmopakaraNagrahaNaM bhagavato'bhyupagamyeta tadA syAdayaM doSaH, apavAdaM ca kevalinaH kadApi nAbhyupagacchAmaH, tasya pratiSiddhapratiSevaNAtmakatvena svarUpataH sAvadyatvAt; niravadyatvaM cAsya puSTAlambana pratiSevitasya rogavizeSavinAzakasya parikarmitavatsanAgasyeva prAyazcittapratipacyAdinA sopAdhikameva / yApi " " gaMgAe NAvio NaMdo " ityAdivyatikaropalakSitasya dharmaruveranagArasya nAvikAdivyApAdanamavRttiH sApi paramArtha paryAlocanAyAM puSTAlambanaiva tatkRtopasargasya jJAnAdihAnihetutvAd, jJAnAdihAnijanyaparalokAnArAdhanAbhayena pratiSiddhamavRtteH puSTAlambanamUlavAt; kevalaM zaktyabhAvAbhAvAbhyAM puSTAlambanataditarApatrAdayoH prazastAprazastasaJjavalanakaSAyodayakRto vizeSo draSTavyaH; jJAnAdihAnibhayaM ca kevalino na bhavatIti tasya nApavAdavArttApi / yacca dharmopakaraNadharaNaM tadvyavahAranayaprAmANyA rtham, vyavahAranayasyApi bhagavataH pramANIkarttavyatvAd / itthaM ca ' zrutoditarUpeNa dharmopakaraNadharaNena kevalilakSaNahAni:, 'idaM sAvadyam' iti prajJApya tatpratiSevaNAd, ata eva - "", "vavahAro vihu balavaM jaM vaMdai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai suavavahAraM pamANato " // 1 // kevalaM nizcayospi svaviSaye vyavahAro'pi balavAn / yadyasmAtkAraNAt samutpanna kevalajJAno'pi ziSyo yadyapi nizcayato vinayasAdhyasya kAryasya siddhatvAtkevalI na kasyacidvandana / divinayaM karoti, tathApi vyavahAranayamanuvarttamAnaH pUrvavihitavinayo guruM vandate - AsanadAnAdikaM ca vinayaM tasya tathaiva karoti, yAvadadyApi na jJAyate, jJAte punargururapi nivArayatyeveti bhAvaH / aparaM ca - " atIvagUDhAcAreNa kenacid gRhiNA vihitamAdhAkarma tacca zrutoktaparIkSayA parIkSamANe nApyazaThena chadmasthasAdhunA'vijJAtaM gRhItvA kevalinimittamAnItaM yathAvasthitaM 'gaMgAyAM nAviko nandaH' ityAdi AvazyakakathAnake draSTavyam / 2 vyavahAro'pi khalu balavAn yad vandate kevalyapi chadmastham | AdhAkarma bhuGkte zrutavyavahAraM pramANayan // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca kevalinastajAnato nizcayanayamatenAbhoktavyamapi zrutarUpaM vyavahAranayaM pramANIkurvannasau bhuGga eva, anyathA zrutamapamAgaM kRtaM syAt , etacca kila na kartavyam, vyavahArasya sarvasya prAyaH zrInava pravartamAnavAt , tasmAd vyavahAranapo'pi balavAneva kelinA smrthitvaan|" iti puSpamAlAmUtravRttyAdivacanAt kevalino'neSagIyAhArasya pravRttisiddhAvapi nApatrAdasiddhiH, jJAnAdihAnibhayena tatrApravRtteH, zrutavyavahArazuddhayarthameva tatra prakRteH, tatra 'idaM sAvadyam' iti bhaNitera bhAvAna vacanavirodhaH / 'yadi ca tadaneSagIyaM kathazcit kadAcidapi kevalinA bhuktam ' iti chamasthajJAnagocarIbhavet tarhi kevalo na bhuGga eva, kevalyapekSayA zravyavahArazuddharevAbhAvAd, 'azrudvamiti jJAkhApi kevalinA bhuktam' iti chamasthena jJAtavAt / ata eva raktAtisAropazamanArtha revatIkRtakUSmANDayAko bhagavatA zrImahAvIreNa pratiSiddhaH kadAcitsAdhunA zrutavyavahArazuddhayAnoto'pi: revato tu jAnAtyeva-yad bhAgavatA zrImahAvIreNa jJAtvaiva bhukta iti chadmasthajJAnagocaratvena zruAvyavahAramA eroti rahasyam / etena kevalino'bhipAyAbhAvAjIvaghAtAdau satyapi na doSa iti parAzaGkApi parAstA, revtiikaakuussmaannddpaakprityaagaanuppttiprskteH| kizca-svatantrakriyAvato jJAnapUrvakapravRttAvabhiprAyAbhAvaM vaktuM kaH samarthaH ? na ca zrAvyavahArazuddhamaneSaNIyaM bhuAnaH kevalI sAvadyamatiSevitA bhaviSyatIti zaGkanIyam, sarveSAmapi vyavahArANAM jinAjJArUpatvena zrutavyavahArasya sAvadyatvAbhAvAt , tacchuddhayAnItasya niravadyakhAd / ayaM bhAvaH-yathA'pramattasaMyato jIvavadheDapyavadhakaH, 1 avahago so utti opaniyuktivacanAt , anAbhoge satyapyapramattatAyAstathAmAhAtmyAt , yathA copazAntamohavItarAgo mohasattAmAtrahetuke satyapi jogAte kevaliyadvItarAgo nAtsUtracArI ca, mohanoyAnudayasya tathAmAhAtmyAt; tathA zrutavyavahArazuddhermAhAtmyAdaneSaNIyamapItaraipaNIyameveti kutaH sAvadha pratiSevitvagandho'pIti cet, tadidamakhilaM gUDhazabdamAtreNeva mugdhapratAraNam / yato yadi bhagavatsvIkRtadravyaparigrahAneSaNIyAhArayoH svarUpataH sAvadyatve'pi zrutavyavahArazuddha syopAdeyatvadhiyA doSAnAvahatvaM tadA'pavAdasthAnIyatvameva tayoH prAptam, aupAdhikazuddhatAzAlitvAt / na cApavAdaH sthavirakalpaniyata iti kalpAtItasya bhagavatastadabhAvaH, evaM satyupasargasyApyabhAvApatteH, tasyApi jinakalpasthavirakalpaniyatatvAd / yadi cotsargavizeSa eva kalpaniyata iti tatsA 1 avadhakaH sa tu / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 mAnyasya bhagavati nAsambhavastadA'pavAda vizeSasyaiva tathAtve tatsAmAnyasyApi bhagavatyanapAyatvameva / yuktaM caitat tIrthakRto'pyatizayAdyupajIvanarUpasvajIta kalpAdanyatra sAdhu sAmAnyadharmatApratipAdanAt / taduktaM bRhatkalpabhASyavRtyoH- " paraH prAha-yadi yathatmAcInagurubhirAcIrNa tattatpAzcAtyairapyAcaritavyam, tarhi tIrthakare: prAkArachatratrayAdikA prAbhUtikA teSAmevArthAya surairviracitA samupajIvitA, tathA vayamapyasmanimittakRtaM kiM nopajIvAmaH / sUrirAha 'kAmaM khalu aNuguruNo dhammA taha vi hu Na sa sAhammA / guruNa jaMtu asa pAhuDiAI samuvajIve // 1 // kAmamanumataM khalvasmAkaM yadanuguravo dharmAstathApi na sarvasAdharmyAci ntyate, kintu dezasAdharmyAdeva / tathAhi - guravastIrthakarAH, yattu yatpunaratizayAn prAbhRtikA surendrAdikRtA samavasaraNaracanA tadAdIn AdizabdAdavasthitanakharo mAdhomukha kaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH samupajIvanti sa tIrthaMkRjjItakalpa iti kRtvA na tatrAnudharmatA cintanIyA / yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaM tatraivAnudharmatA cintyate / sA ceyamAcIrNeti dazyate, 2sagaDaddahasamabhome avia viseseNa virahiatarAgaM / tahavi khalu aNAnaM esa dhammo pavayaNassa // 1 // yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAdudAyananarendrapratrAjanArthaM sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilApAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhArttAstRSArttAH saMjJAvAdhitAzca babhUvuH / yatra bhagavannAvAsitastatra tilabhRtAni zakaTAni pAnoyapUrNatha hradaH samabhaumaM ca garttA bilAdivarjitaM sthaNDilamabhavad, api ca tattilodakasthaNDilajAtaM virahitataramatizayenAgantukaistadutthaiva jIvairvarjitamityarthaH / tathApi khalu bhagavatA nAcIrNe nAnujJAtam - eSo'nudharmaH pravacanasya sarvairapi pravacanamadhyamadhyAsInairazastro pahataparihAralakSaNa eva dharme'nugantavya iti bhAvaH / etadeva vivRNoti-- 1 kAmaM khalu anuguravo dharmAstathApi khalu na sarvasAdharmyAt / guravo yattvatizayAn prAbhRtikAdIn samupajIvanti // 2 zakaTa - hRda - samabhaumamapi ca vizeSeNa virahitataram / tathApi khalvanAcIrNameSo'nudharmaH pravacanasya // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 'vukaMnajoNi- thaMDila - asA dinA viI (pIDi) avi chuhAi / tahavi Na givhisuM jiNo mA hu pasaMgo asatthahae " // 3 66 yatra bhagavAnAvAsitastatra bahU ne tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilA vyutkrAntayonikA azastropahatA apyAyuH kSayeNAcittibhUtAH / te ca yastefuse sthitAH syustato na kalperan, ata Aha-- sthaNDile sthitAH, evaMvidhA api trasaiH saMsaktA bhaviSyanti, ata Ai - atrasAH - tadudbhavAgantukatrasavirahitAH, tilazakaTasvAmibhirgRhasthaizca dattAH etenAdattAdAnadoSo'pi teSu nAstItyuktaM bhavati / api ca te sAdhavaH kSudhA pIDitAM AyuSaH sthitikSayamakArSuH, tathApi zrIjino varddhamAnasvAmI nAgrahIt mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthaGkareNApi feat ' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavarttinaH ziSyA azastropahataM mA grAhiSuriti bhAvaH / yuktiyuktaM caitat pramANastha puruSANAm / yata uktama'viSIdati pramANAni pramANasthairvisaMsthulai : ' ityAdi / atra hi svajItakalpAtiriktasthale tIrthakRtaH sAdhusamAnadharmatA proktA, sA cAzastropahata sacittavastuno'grahaNenopapAditA, taccAtiprasaGganirAkaraNAbhiprAyeNa sa ca zrutAprAmANyabuddhacaitra syAt na tu bhagavatA prativevitamiti chadmasthabuddhimAtreNa, chadmasthairutsargataH pratiSiddhatvena jJAyamAnayorapi bhagavato nizAhiNDana - bheSajagrahaNAdipravRtteH zravaNAd, apavAdato'pratiSiddhatvajJAnAt, taddarzanena chadmasthAnAmatiprasaGga ityuktau ca sinAyAsenaiva bhagavato'pavAdamavRttiH tasmAdunnata nimnadRSTAntapradarzitaparasparapratiyogiprakarSApakarSazAliguNopahita kriyArUpotsargApavAdAbhAve'pi sAdhusamAnadharmatAvacanAd bhagavati sUtroditakriyAvizeSarUpayAstayoryathocitatayA sabhavo'viruddha iti yuktaM pazyAmaH tathA ca dharmopakaraNAnepaNIyAdiviSayapravRtterbhagavataH svarUpata ApavAdikatvena tava mate Abhogena pratiSiddhaviSayapravRttyupadhAnasya yogAzubhatAniyAmakatvAt tayA bhagavaddyogAnAmazubhatvApattirvajralepAyitaiva / yadi ca yattu zrutavyavahArazuddhasyApyaneSaNIyatvenAbhidhAnaM tat zrutavyavasthAmadhikRtyaivAvasAtavyam, 'yathA'yaM sAdhurudayano rAjA' ityatra rAjatvamagRhItazrAmaNyAvasthAmapekSyaiveti svavacanAzrayaNAd bhagavatsvIkRtAnA ( nAM) zrutavyavahArasiddhAnA (nAM) pratiSiddhatvAbhimataviSayapravRti (tI) nAM vastuteA na pratiSiddhaviSayatvam, na " 1 vyukAnnayoni sthaNDila - atramA dattAH api pIDitA kSudhA / tathApi mA grahIt jino mA khalu prasaGgo'zastrahate // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA tAbhiH 'idaM sAvadyam' iti prajJApya pratiSevitvam, idamityanena pratyakSavyaktigrahaNAt tasyAvAnavadyatvAditi vibhAvyate, tadA 'aneSaNIyaM na grAhyam' ityAdisAmAnyaprativedhavAkye zrutavyavahArazruddhAneSaNIyAtiriktAneSaNIyAdeniSedhyatvaM vaktavyam; tathA cApavAdikamanyadapi kRtyaM zrutavyavahArasiddhamityapatiSiddhamevetyA bhogena pratiSiddhaviSayapravRttiH sAdhUnAM vApi na syAditi khadapekSayA yatInAma zubhayogatvamucchidyetaiveti pramattAnAM zubhAzubhayogatvena dvaividhyapratipAdakAgamavirodhaH, tasmAdAbhogena jIvaghAtopahitatvaM na yogAnAmazubhatvam, azubhayogajanyajIvadhAto jovArambhakatvavyavahAraviSayaH, azubhayogArambhakapadayoH paryAyakhaprasaGgAd, ekendriyAdiSvArambhakatvavyavahArAbhAvaprasaGgAca; nahi te Abhogena jovaM nntiiti| asti ca tessvpyaarmbhkvyvhaarH| taduktaM bhagavatIvRttau-" tattha NaM je te asaMjayA te aviraI paDucca AyAraMbhA vi jAvaNo aNAraMbhA" ityasya vyAkhyAne ihAya bhAvaH-yadyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAm, na hi te tato nivRttAH: ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti / nivRttAnAM tu kazcidAtmAghArambhakatve'pyanAra mbhakalam / yahAha- 'jA jayamANassa' ityAdi: kintu sUtroditetikartavyatopayogapUrvakavyApAratvaM zubhayogatvaM tadanupayogapUrvakavyApAratvaM cAzubhayogasam, taduktaM bhagavatIvRttI-"zubhayoga upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNam, azubhayo. gastu tadevAnupayuktatayeti / tatra zubhayogaH saMyatAnAM SaSThe'pi guNasthAne saMyamasva bhAvAdeva, azubhayogazca pramAdApAdhikaH / taduktaM tatraiva-" pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazva yogaH syAt , saMyatakhAtpramAdaparakhAcceti" / tatra pramattasaMyatAnAmanupayogena pratyupekSagAdikaraNAdazubhayogadazAyAmArambhikokriyAhetuvyApAravatvena sAmAnyata ArambhakatvAdAtmArambhakAditvam , zubhayogadazAyAM tu samyakriyopayogasyArambhiko kriyApratibandhakatvAt , tadupahitavyApArAbhAvenAnArambhakatvam, pramattaguNasthAne sarvadA''rambhikIkriyAbhyupagamastvayuktaH, aniyamena tatra tatpratipAdanAt / taduktaM prajJApanAyAM kriyApade- AraMbhiyANaM bhaMte ! kiriyA kassa kanjai, go0, aNNayarassAvi pamattasaMjayassa " iti / atrA 1tatra yete asaMyatAste aviratiM pratItya AtmArambhAapi yAvad no anaarmbhaaH| 2 ArambhikAnAM bhadanta ! kriyA kasya kriyate ? gautama ! anyatarasyApi pramattasaMyatasya / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pizabdo bhinnakramaH, pramattasaMyatasyApyanyatarasyaikatarasya kasyacityamAde sati kAyaduSprayogabhAvataH pRthivyAderupamardasambhavAd apizabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavattinAM niymprdrshnaarthH| pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati kiM punaH zeSANAM dezavirataprabhRtonAmiti-asyAM vyavasthAyAM siddhAyAM jAnato'pi bhagavato dharmopakaraNadharaNe'varjanIyasya dravyaparigrahasyeva gamanAgamanAdidharmyavyApAra 'varjanIyadravyahiMsAyAmapyapramattatvAdeva nAzubhayogatvamiti pratipattavyam / tatra bhagavatA dharmoMpakaraNasattve'pi mUrchA'bhAvena parigrahatvatyAgAnna parigrahadoSaH, dravyahiMsAyAM tu satyAM prANaviyogarUpatallakSaNasattvAttaddopaH syAdeveti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyama; 'pramAdayogena prANavyaparopaNaM hiMsA'-iti tattvArthe tallakSaNakaraNAd bhagavati tadabhAvAdeva, ata eva ' hiMsA niyatA doSaH, parigrahastvaniyato doSaH' ityapyavAstam, maithunAdanyatrAzrave'niyatadopakhapratipAdanAt / taduktaM tattvArthavRttau-"pramattayogAdabhidhAnamanRtam, pramattayogAdadattAdAnaM steyam, pramattayogAnmUrchA parigrahaH, maithune pramattayogAditi padaM na,yatrApramattasya tathAbhAve sati tatra pramattayogagrahaNamarthavad bhavati, pramattasya karmabandho nApramattasyeti prANAtipA- ' tavanmaithune tu rAgAdveSAnvayAvicchedAt sarvAvasthAstu maithunAsevinaH karmabandha ityA- . di|" etena dravyahiMsayA bhagavataH prANAtipAtakatvaprasaGgo'pi nirastaH, dravyaparigraheNa parigrahitvaprasaGgatulyayogakSematvAt / kiJca vItarAgANAmapramattAnAM ca jIvavirAdhanAyAM satyAmapyArambhikIprANAtipAtikI kriyA'bhAva eva bhnnitH| taduktaM bhagavatyAM,-'tatthaNaM je te saMjayA te duvihA paNNattA / taM0sarAgasaMjayA ya vIyarAyasaMjayAya / tatthaNaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyaa| tattha NaM je te sarAgasaMjayA, te duvihA pnnnnttaa| taM0-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya / tattha NaM je te apamattasaMjayA, tesiNaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiNaM do kiriyAo kajjati / taM0-AraMbhiyA ya mAyAvattiA ya ityAdi " / etadvattiryathA-" sarAgasaMjaya'tti akSINAnupazAntakaSAyA, 'voyarAgasaMjaya' tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca / 'akiriya' 1 tatra ca yete saMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-sarAgasaMyatAzca vItarAgasaMyatAzca / tatra ca ye te vItarAgasaMyatA te caakriyaaH| tatraM ye te sarAgasaMyatAste dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-pramatasaMyatAzca apramattasaMyatAzca / tatra yete apramattasaMyatAsteSAmekA mAyApratyayikA kriyA kriyate / tatra yete apramattasaMyatAsteSAM dve kriye kriyete, ArambhikA mAyApratyayikA ca // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 tti vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAda kriyaaH| 'egA mAyAvattiya' tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA kriyA 'kajjaiti kriyate bhavati: kadAciduDDAharakSaNapravRttAnAmakSINakaSAyatvAditi / 'AraMbhiya'tti pramattasaMyatAnAM sarvaH pramattayoga AraMbha iti kRtvA''rambhikI syAt , akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / tathA tatraivASTazate SaSThoddezake proktaM-" 'jIveNaM bhaMte ! orAliyasarIrAo kai kirie ? go0 siya tikirie, siya caukirie, siyapaMca kirie, siya akirietti" // etattiryathA-" parazarIramaudArikAdyAzritya jIvasya nArakAdezca kriyA abhidhaatumaah-'jiivennmityaadi|' orAliyasarIrAo'tti audArikazarIramAzritya katikriyo jIva iti prshnH| uttaraM tu 'siya tikiriya'tti / yadekajIvo'nyasya pRthivyAdeH sambanthyaudArikazarIramAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaraNikIpAdveSikInAM bhAvAd, etAsAM ca paraspareNAvinAbhUtakhAt syAt ' trikriyaH' ityuktam, na punaH syAd 'ekakriyaH' syAd 'vikriya' iti / avinAbhAvazca tAsAmevamadhikRtadhiyA hyavItarAgasyaiva netarasya, vathAvidhakarmabandhAhetuMkhAd, avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAve kaayikosdbhaavH| uktaM ca prajJApanAyAmihAthai-" 2jassa NaM jIvassa kAiA kiriyA kajjai tassa ahiMgaraNiyA NiyamA kanjai, jassa ahigaraNiyA kiriyA kanjai tassa vi kAiyA kiriyA NiyamA kajjai" ityaadi,| tathA''dyakriyAtrayasadbhAve uttarakriyAdayaM bhajanayA bhavati / yadAha- jassa NaM jIvassa kAiyA kajjai, tassa pAriyAvaNiyA siya kajjai, siya No kajjai" ityAdi / tatazca yadIyakAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya eva varttate, na tu paritApayati na cAtipAtayati, tadA trikriya eveti, ato'pisyAt 'trikriya' ityuktam / yadA tu paritApayati tadA catuSkriyaH, AyakriyAtrayasya satrAvazyabhAvAd / yadA khatipAtayati tadA paJcakriyA, catuSkasya tatrAvabhAvAd / uktaM ca-" jassa pAriAvaNiyA kiriyA kajjai tassa kAiyA NiyamA kajja 1 jIvo bhadanta ! audArikazarIrAta katikriyaH ? gautama ! syAt trikriyaH, syAt catuSkriya. syAt paJcakriyaH, sakriya iti / 2 yasya jIvasya kAyikI kriyA kriyate, tasyAdhikaraNikI niymaakriyte| yasyAdhikaraNikI kriyA kriyate tasyApi kAyikI kriyA niymaakriyte| 3 yasya jIvasya kAyikI kriyate tasya pAritApanikI syAt kriyate, syAt no kriyate / 4 yasya pAritApanikI kriyA kriyate tasya kAyikI niyamAt kriyate / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 i" ityAdi / ata evAha-"siya caukirie,' siya paMcakirietti tathA siaakirie" tti / vItarAgAvasthAmAzritya, tasyAM hi vItarAgalAdeva na santyadhikRtakriyA iti / etadvacanAnusAreNa hyetatpratIyate-yadArambhikI kriyA pramAdaparyantameva, na tu jIvavirAdhanAyAM satyAmapyupariSTAdapi / prANAtipAtakriyA ca pravepeNa prANAtipAtakAla eva, na ca pRthivyAdInAM tadasambhavaH, tatkRtAkuzalapariNAmAnivRtyaiva tatpratipAdanAditi / sApyapramattasya na sambhavati / na cAvItarAgakAyasyAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyikIkriyAsadbhAve trikriyatvasya niyamapratipAdanAd evaMbhUtasyApramattasyApi prANAtipAtavyApArakAle prANAtipAtikIkriyAsambhava iti vAcyam, kAyikIkriyAyA api prANAtipAtajanakapradveSaviziSTAyA eva grahaNAd, itthamevAdyakriyAtrayaniyamasambhavAt / taduktaM 'prajJApanAvRttau'-" iha kAyikI kriyA audArikAdikAyAzritA prANAtipAtanirvartanasamarthA prativiziSTA parigRhyate, tathA kAcana kArmaNakAyAzritA vA, tata AdyAnAM tisRNAM kriyANAM parasparaM niyAmakabhAvaH kathamiti cet ; ucyate-kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAka, tataH kAyasyAdhikaraNatvAta kAyikyAM satyAmavazyamAdhikaraNikI. AdhikaraNikyAmavazyaM kAyikI, sA ca prativiziSTA kAyikI kriyApadveSamantareNa(na) bhavati,tataH prAdveSikyApisaha prsprmvinaabhaavH|prdesso'pi ca kAyena sphuTaliGga eva, vaktrarUkSatvAdestadavinAbhAvinaH pratyakSata evApalambhAd / uktaM ca-"rUkSayati rUkSato nanu vaktraM snihyati ca rajyataH puNsH| audAriko'pi deho bhAvavazAt prinnmtyevm||" iti / yadi ca pradveSAnvayAvicchedamAtrAdavItarAgamAtrasya kAyikyAdikriyAtrayaniyamaH syAt , tadA mUkSmasamparAye prANAtipAtasampattau prANAtipAtakriyayA par3avidhavandhakakhasyApyupapattau " jIveNaM bhaMte ! pANAivAeNaM kai kammapagaDIo - dhai ? goamA ! sattavihabaMdhae vA avihabaMdhae vaa|" ityuktvyvsthaanuppttiH| nanvevaM-" 2jIveNaM bhaMte ! nANAvaraNijje kammaM baMdhamANe kaikirie ? goamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / -" iti prajJApanAsUtrasya kA gatiH? bhavaduktarItyA jJAnAvaraNIyaM karma badhnato dazamaguNasthAnavartino'kriya 1 jIvo bhadanta ! prANAtipAtena kati karmaprakRtIbadhnAti ? gautama ! saptavidhavandhako vA'STavidhavandhako vaa| 2 jIvo bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM karma banan katikriyaH 1 gautama ! syAt trikriyaH, syAt catuSkriyaH syAt paJcakriyaH / 23 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tvasyAyi sambhavena ' syAdakriyaH' iti bhaGganyUnatvAditi cet, svasahacarite svakArye vA jJAnAvaraNIye prANAtipAtasya parisamAptinirvRttibhedama kAropadarzanaparametat sUtram, na tu tadbandhe kriyAvibhAganiyamapradarzanaparam - ityeSA gatiriti gRhANa / taduktaM tadvRttau - " jIvaH prANAtipAtena saptavidhamaSTavidhaM vA karma badhnAti, sa tu tameva prANAtipAtaM jJAnAvaraNIyAdi karma badhnan katibhiH kriyAbhiH samApayatIti pratipAdyante / api ca kAryeNa jJAnAvaraNIyAkhyeNa karmaNA kAraNasya prANAtipAtAkhyasya nirvRttibheda upadarzyate, tadbhedAcca baMdhavizeSo'pIti / uktaM ca- "tisRbhizcatafate paJcabhizca kriyAbhirhisA samApyate kramazaH / bandho'sya viziSTaH syAd yogadveSasAmyaM ced / iti tameva prANAtipAtasya nirvRttibhedaM darzayati- "siya tiki.rie ' ityAdIti // athaivamapramattasyaivAkriyatvasvAminaH sulabhatvAd bhagavatIvRttau akriyatvaM vItarAgAvasthAmAzrityaiva kathamupapAditam ? iti cet, spaSTatvArtham / bAdarasamparAyaM yAvat pradveSAnvayena trikriyatvAbhyupagame'pi sUkSmasamparAyasyAkriyatvasthAnasya pariziSTatvenaitadupapAdanArthama, etatprakArasyAvazyAzrayaNIyatvAt / pradveSAbhAvena tatra kAyikyadhikaraNikIkriyAbhyupagame ca kAyikyAdikriyAtrayasya parasparaM niyamAnupapattiriti / kAyikI kriyA dvividhA - anuparatakAyikI kriyA duSprayuktakAyikI kriyA ceti siddhAnte'bhidhAnAt kAyikI kriyAssrambhikyA samaniyatA, prANAtipAtikI ca prANAtipAtavyApAraphalopahitvAt tadvayApyaiveti pratipattavyam, tata ArambhakatvaM prANAtipAtakatvaM ca satyAmapi dravyahiMsAyAM pramatasyaiva nApramattasyeti bhagavatastayA tadApAdanamayuktameveti dik // 55 // I athAvazyaMbhavinyAM jIva virAdhanAyAmAbhogavato bhagavato yad ghAtakatvamApadyate tatkiM lokottaravyavahArAd, uta laukikavyavahArAd, utAho svamativikalpitavyabahArAd ? nAdyaH, lokottaraghAtakatvavyavahAre Abhogena jIvavirAdhanAmAtrasyAtantratvAd, AbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAmapavAdapadapratiSeviNo'ghAtakatvasya, anAbhogenApi jAyamAnAyAM tasyAM pramAdino ghAtakatvasya ca tadvyavahAreNeSTatvAd / nApi dvitIyaH, yato lokA api nAbhogena jIvaghAtamAtrAdeva ghAtakatvaM vyabaharanti, kUpanaSTAyAM gavi tatkartturgovadhakartRtvaprasaGgAd, gorAbhogasyApi tadA sphuTatvAd, Abhogajanyatvasya ca hiMsAyAmasiddhatvAd / hiMsAyAM hi jighAMsAhetu rAbhogastvanyathAsiddha ityetaddeoSavAraNArthaM maraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAratvaM hiMsA vaktavyA, tathApi kAzImaraNoddezapUrvakAnuSThAne AtmahiMsAtvApattivAraNArthamadRSTA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 dvArakatvaM vizeSaNaM deyam, ityadRSTAhArakamaraNoddezyakamaraNAnukUlavyApAratvameva hi hiMsA nyAyazAstrasiddheti tRtIyapakSo'vaziSyate / sa tu svamativikalpitatvAdeva svazAstrapratijJAvAdhayA mahAdoSAvaha ityabhiprAyeNAha'aNusaMgayAhiMsAe jiNassa dosaM tuhaM nnnNtss| sAhaNa vi AnogA paznattArA viha mijaa||56|| 'aNusaMgayahiMsAe 'tti anuSaGgajayA-dharmadezanAmAtroddezakamavRtyupajAyamAnakunayamatakhedAdivatsvAnuddezyakapattijanitayA hiMsayA jinasya doSaM bhaNatastava sAdhUnAmapyAbhogAnnadyuttArAdi vighaTeta, teSAmapi nadyuttArAdau jalajIvAdi virAdhanAyA adhyakSasiddhatvAditi / nanvetadasiddham, nahi jalajIvAnAmapratyakSatvena tadvirAdhanAyAH pratyakSatvaM sambhavati, pratiyogino'pratyakSatve tadanuyoginospyapratyakSatvAt / na ca jalasya pratyakSatvena tajjIvAnAmapi pratyakSatvamiti vAcyam, idaM jalamiti jJAnamAtreNedaMjalaM sacittamiti vivekena parijJAnodayaprasakteH / tasmAt " duvihA puDhavikAiA pa0, taM0 pariNayA ceva apariNayA ceva, jAva vaNapphaikAia"tti zrIsthAnAGge / "tatra pariNatAH svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditA acittIbhUtA ityarthaH" ityAdipravacanavacanena nadyAdinale sacittAcittayoranyataratvena parijJAne satyapi idaM jalaM sacittam, idaM vA acittam-iti vyaktyA vivekamadhikRtya parijJAnAbhAvena chadmasthasaMyatAnAmanAbhoga eva, tena siddhA nadyuttArAdau jIvavirAdhanA'nAbhogajanyAzakyaparihAreNaityAzaGkAyAmAha-- 'vaUto a aNidaM, jalajIvavirAhaNaM tahiM skh| jalajIvANAjogaM jaMpato kiM palasi // 57 // 1 anuSaGgajahiMsayA jinasya doSaM tava bhaNataH / ___ sAdhUnAmapyAbhogAd nadyuttArAdi vighaTeta // 56 // 2 dvividhAH pRthvIkAyikAH prajJaptAH, tadyathA-pariNatAzcaiva apariNatAzcaiva, yAvad vanaspatikAyikA iti // 3 varjayazcAniSThAM jalajIvavirAdhanAM tatra sAkSAt / jalajIvAnAbhogaM jalpayan kiM na lajjase // 57 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ' vajrjatoya'ti / tatra nadyuttAre jalajIva virAdhanAmaniSTAM sAkSAdrarjayana varja - noyAmabhyupagacchaMzca jalajIvAnAbhogaM jalpayan kiM na lajase ? ayaM bhAvaH - nadyutAre bahujalapradezaparityAgenAlajala pradeza pravezarUpA yatanA tAvattvayApi svIkriyatre, sA ca jalajIvAnAbhogAbhyupagame durghaTA, svalpajalaM sacittaM bhaviSyati hu jalaM cAcittamiti viparIta pravRttihetuzaGkApizAcI pracArasyApi durvAratvAd / bhagavaduktayatanAkramaprAmANyAneyaM zaGketi cet tarhi yatanAyA api bahutarAsasmavRttinivRttirUpAyA vivekena parijJAnaM nyUnAdhikajalajIvavirAdhanAbhogAdhInamiti vyavahArasacittatayA jalajIvAbhogAbhyupagamAvazyakatvAt tava vadad (to) vyAghAta eva mahAtrAkAraNamiti / kiJca nadyAdijalajIvAnAM nizcayatazchadmasthAnAM sacitatvAparijJAne'pi tatra sthitapanaka sevAlAdInAM nizcayato'pi sacittatvaM parijJAyate eva / taduktamoghaniryuktau - " 'savvo anaMtakAo saccitto hoi NicchayaNayassa / vavahArao a seso mIso pamhANaroTTAi || 1 || " 46 etadvRttiryathA - sarva evAnantavanaspatikAyo nizcayanayena sacittaH, zeSaH parItavanaspatirvyavahAranayamatena sacitto mizraca pramlAnAni kusumAni parNAni ca, 'roTTo loTTo tattha taMdulamuhAI atyaMti, teNa kAraNena mIso bhannaitti / " te ca panakazevAlAdayo jale'vazyaM bhAvina iti tadviSayavirAdhanA nizcayato'pyAbhogena siddheti / tatrAnAbhogenaiva jIvavirAdhaneti durbacanam / na ca te tatrAsmAbhiH pratyakSato na dRzyante, atastadvirAdhanAsnAbhogajaiveti vaktavyam; svacchastAkajalanadyAdiSu panakAdInAmasmAbhirapyupalabhyamAnatvena ' nAsmAbhiste tatra dRzyanta' - ityasyAsiddhatvAt / kiMca AgamavacanAdapi tatra tadavazyaMbhAvI nizcIyate / taduktaMprajJApanAtRtIyapadavRttI - "vAdaratejaskAyikebhyo'saGkhyeyaguNAH pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikAH, tebhyo bAdaranigodA asaGkhyeyaguNAH teSAmatyanta sUkSmAvagAhanatvAd, jaleSu sarvatrApi ca bhAvAt / panakasevAlAdayo hi jale'vazyaMbhAvinaH, te ca bAdarAnantakAyikA iti / tathA bAdareSvapi madhye sarvabahavo vanaspatikAyikAH, anantasaGkhyAtatayA teSAM prApyamANatvAt / tato yatra te bahavastatra ba 1 sarvo'nantakAya: sacitto bhavati nizcayanayasya / vyavahAratazca zevo mizraH pramlAnaroTTAdiH // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 hatvaM jIvAnAm, yatratvalpe tatrAlpatvam / vanaspatayazca tatra bahavo yatra prabhUtA ApaH, 'jattha jala tattha varNa' iti vacanAt , tatrAvazyaM panakasevAlAdInAM bhAvAt , te ca panakasevAlAdayo bAdaranAmakarmodaye vartamAnA api atyantamUkSmAvagAhanatvAd atiprabhUtapiNDIbhAvAca sarvatra santo'pi na cakSuSA graahyaaH| tathA coktamanuyogadAreSu-" 'te NaM vAlaggA muhumagaNagajIvassa sarIrogAhaNAhito asaMkhejaguNA" iti / tato yatrApi naite dRzyante, tatrApi santIti prtipttvyaaH| Aha ca mUlaTokAkAra:-iha "sarvabahavo vanaspatayaH" iti kRtvA yatra te santi tatra bahutvaM jIvAnAm, teSAM bahutvam, " 2jattha AUkAo tattha NiyamA vaNassaikAiA" iti| pagagasevAlahaDhAI bAyarA vi hoMti, suhumA ANAgejjhA Na cakkhuNa'tti // kizca-nayuttArAdau maNDUkAditrasavirAdhanA "tasA ya paJcakkhayA ceva"tti vacanAt avazyaM jAyamAnAbhogapUrvikeva, ityevaM ca sati jIvo'yamiti sAkSAtkRtvA yo jIvaghAtaM karoti tasya viratipariNAmo dUre, nizcayataH samyaktvamapi na syAt , anukampAyA abhAvena samyaktvalakSaNAbhAvAd-ityAdi paroktaM yatkiJcideva, AptavacanAjIvatvena nizcitasya virAdhanAyAH svAdarzanamAtreNAbhogapUrvapUrvakatvAbhAve amoktavastrAdyantaritatrasAdivirAdhanAyAmapi tadApatteH, dRSTvA sthUlatrasavirAdhanAyAmAbhogavizeSAdviSayavizeSAca pAtakavizeSastu syAdna caitAvatA'nyatrAnAbhoga eva vyavasthApayituM zakyate / na khalu rAjadAragamane mahApAtakAbhidhAnAdanyatra paradAragamane paradAragamanatvameva neti vaktuM yuktam / etenAbhogamUlA''bhogapUrvikA ca jovavirAdhanA vinAparAdhaM mithyAdRzo'pi prAyo'nAryajanasyaiva bhavati, sA ca nAvazyaM bhAvinI, prAyaH sambhavisambhavAt / saMyatAnAM tvanAbhogamUlaiva sA, natvAbhogamUlA, ata eva nadyuttArAdau satyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM saMyamo durArAdho na bhaNitaH, bhaNitazca kunthUtpattimAtreNApi, tatra nidAnaM tAvadAbhogo'nAbhogAveva / tatra yadyapi saMyatAnAmubhayatrApi jIva virAdhanA'nAbhogAdeva, tathApi sthAvaramUkSmatrasajIvaviSayako'nAbhogaH sarvozairapi sarvakAlIno na punaH kvAcikaH kAdAcitkaca, tasya cApagamaH prayatnazatairapyazakyaH, kevalajJAnasAdhyatvAt , zakyazca kunthvAdisthUlatrasajIvaviSayakasyAnAbhogasya bhUyo nirIkSaNAdineti, tathAbhUtaM ca nirIkSaNaM duHsA 1 te ca vAlAgrANi sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAbhyo'saMkhyeyaguNAni // 2 yatrAkAyastatra niyamAd vanaspatikAyikA iti / panaphasevAlahadAdayo bAdarA api bhavanti sUkSmA AzAgrAhA na cakSuSeti // // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dhamiti saMyamo durArAdho bhaNitaH / evaM samyak prayatnaparAyaNAnAmapi kadAcit kundhvAdisthUlatrasajIvavirAdhanA syAt / sA ca prAyo'sambhavisambhavenAvazyabhAvinIti vaktavyam / zakyaparihArajovaviSayakaprayatnavato'pi tatpariharaNopAyasyAparijJAnAtsA'pyavazyaMbhAvinI, virAdhanA dveSA - anAbhogamUlA anAbhogapUfast, anAbhogamUlA AbhogapUrvikA ceti / tatrAdya (dyA) jIvaghAte jAte satyeva tatparijJAnAda / dvitIyA tu nimnamadezAdau pipIlikAdikamavotpATite pAde dRSTvA'pi pAdaM pratyAdAtumazaktasya jIvaghAtAvasare jIvaviSayakAbhogasya vidyamAnatvAt paramanAbhogamUlikApi sthUlatrasajIvavirAdhanA saMyatAnAM tajjanyakarmabandhAbhAve'pi lokanindyA bhavatyeva, tatkarttuhiMsAvyapadezahetutvAt, tathAvyapadezaH sthUla sajIvasambandhitvena nijasAkSAtkAraviSayatvAt / na caivaM kevalivacasA nizcitA'pi sUkSmatrasajIvavirAdhanA, tasyAbhchadmastha sAkSAtkAraviSayatvAbhAvena hiMsakavyapadezahetutvAbhAvAt / ata evAbrahma sevAyAmanekazatasahasrapaJcendriyajIvavirAdhakospi dezaviratizrAvako ' jIvavirAdhakaH' iti vyapadezaviSayo na bhavati, (bhavati) caikasyA api pipIlikAyA virAdhanenAbhogenApi; Abhoge ca svajJAtijJAte'pAMteyo'pi syAt tena nijasAkSAtkAraviSayIbhUtAviSayIbhUtayojIvaghAtayormahAn bhedaH, anyathA'brahmasevI zrAvako vyAvAdibhyo'pi jIvaghAtaka - tvenAdhiko vaktavyaH syAt - ityAdi parasya kalpanAjAlamapAstam, saMyatAnAM nadyutAre jalajIvavirAdhanAyA AbhogamUlatve'pyAjJAzuddhatvenaivAduSTatvAt / yacca tayA na saMyamasya durArAdhatvam, tasyAH kAdAcitkatvAdAlambanazuddhatvAcca / yathA ca kundhUtpattimAtreNa sArvadikayatanAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvam, tathA tathAvidhakSetrakAlAdivazAt sUkSmavIjaharitAdiprAdurbhAve'pi sArvadikatadyatanAhetvAbhogadaurlabhyAt saMyamasya durArAdhatvameveti tu 'dazavaikAlikA' gradhyayanavatAmapi sUkSmASTakavidAM pariNatalokottaradayAsvarUpANAM pratItameva / sthAvarasUkSmatrasa viSayakosnAbhogaH kevalajJAnaM vinA duratyaya iti tu sUkSmASTakayatanAvidhAnAnyathAnupapazyaiva vAdhitaM pariNAmazuddhayarthaM tad natu tadAbhogArtham ityevaM tadAbhogApalApe ca sthUlatrasAbhogAbhyupagamo'pyucchidyeta, tatrApItthaM vaktuM zakyatvAt, ceSTA liGgAbhivyakteH sthUlatrasAbhogo'bhivyakta eveti cet pRthivyAdijIvAbhogo'pi jinavacanA bhihita liGgAdAjJAprAmANyAdvA kiM nAbhivyaktaH ? vyaktIyattayA nAbhogastu manAkspandaskunthu tadanukArirajakhuTiputre'pi vaktuM zakyata iti na kiJcidetat / tato yatanAM " Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kurvatAmazakyaparihArA hasA sUkSmasthUlajIvaviSayakabhede'pyazakyaparihAratvena samAnaiva, viSayabhedAt tadbhedaM tu vyavahAreNa na vArayAmaH |at evAbrahmasevAyAmapi dezaviratasya kRtasaGkalpamUlasthUlajIvahiMsApatyAkhyAnAbhaGgAna vyAdhAdivadduSTatvam / na caivaM dezaviratasyeva sAdhorapyAbhogena pRthivyAdivadhe na duSTatvamiti sAdhoH pratyAkhyAnabhaGgadoSasamarthanArtha pRthivyaadijiivaabhogo'pyvshymbhyupeyH| yadi casthUlatrasaviSayaka evAbhogo'bhyupagamyeta, tadA tadviSayaiva hiMsaikAntato duSTA syAt , na caivaM jainaprakriyAvido vadanti, taiH kSudramahatsatvavadhasAdRzyavasadRzyayoranekAntasyaivAbhyupagamAt / taduktaM sUtrakRtAGga 'je kei khuddagA pANA aduvA saMti mhaalyaa| sarisaM tehi veraMti asarisaM ti ya No vae // etehiM dohiM ThANehiM vavahAro Na vijii| etehiM dohiM ThANehiM aNAyAraM tu jANae // " tti etadvattiryathA-"ye kecana kSudrakAH sattvAH prANina ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyA vA pazcendriyA athavA mahAlayA mahAkAyAH santi vidyante, teSAM kSudrakANAmalpakAyAnAM kunthvAdInAM mahAn vA''layaH zarIraM yeSAM te mahAlayA hastyazvAdayasteSAM ca vyApAdane sadRzaM vairamiti vajra-karma virodhalakSaNaM vA vairaM sadRzaM samAnam, tulyapradezatvAta sarvajantUnAmityevamekAntena no vadet / tathA visadRzamasadRzam, tadvyApattau vairaM karmavandho virodho vA, indriyavijJAnakAyAnAM visadRzatvAt , satyapi pradezatulyatve na sadRzaM vairamityevamapi no vadet / yadi hi vadhyApekSayaiva karmabandhaH syAt tatastadvazAt karmaNo'pi sAdRzyamasAdRzyaM vA vaktuM yujyate; na ca tazAdeva bandhaH, api tvadhyavasAyavazAdapi; tatazca tIvrAdhyavasAyino'lpakAyasazvavyApAdane'pi mahadvairam, akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi svalpamiti / etadeva sUtreNaiva darzayitumAha-' etehI 'tyAdi / AbhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpamahAkAyavyApAdanakarmabandhasadRzatva (visadRzatva)yorvyavaharaNaM vyavahAro niyuktikatvAnna yujyte| tathAhi-na vadhyasya sadRzatvamasadRzatvaM vaikameva 1 ye'pi kSudrakAH prANA athavA santi mahAlayAH / sadRzaM tairvairamiti asadRzamiti ca no vadet // etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAM vyavahAro na vidyate / etAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmanAcAraM tu jAnIyAt // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabandhasya kAraNam, api tu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAtabhAvo'jJAtabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi tadevaM vadhyavadhakayo vizeSAt karmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sadRzatvAsadRzatvavyavahAro na vidyata iti / tathA'nayoreva sthAnayoH pravRttasyAnAcAraM vijAnIyAditi // " tathAhi-yajIvasAmyAt karmabandhasadRzatvamucyate, tadayuktam, yato nahi jIvavyApattyA hiMsocyate, tasya zAzvatatvena. vyApAdayitumazakyatvAd, api vindriyAdivyApattyA / tathA coktam pazcendriyANi trividhaM balaM ca ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiNsaa||" ityaadi| api ca bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupetuM yuktH| tathA hi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyak kriyAM kurvato yadyAturavipattirbhavati, tathApi na vairAnuSaGgo bhaved, doSAbhAvAt / aparasya tu sarpabuddhayA rajjumapi nato bhAvadoSAt karmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti / uktaM cAgame-''UcAliaMmi pAe' ityAdi / tandulamatsyAkhyAnakaM tu suprasiddhameva / tadevaM vadhyavadhakabhAvApekSayA syAt sadRzatvam, syAdasadRzatvamiti, anyathA'nAcAra iti / etena laukikaghAtakatvavyavahAraviSayIbhUtaiva hiMsA mahA'narthaheturiti parasya yatra tatra pralapanamapAstam / api caivamApavAdiko'pi vadho mahAnAya sampadyate, jJAnAdihAninivAraNamAtrAbhiprAyasya saMyamapariNate'(rana)pAyahetutve'pi tatkRtavadhe laukikpaatktvvyvhaarvissytvenaashuddhvaanivRtteH| paThyate ca yatanAdinA'pavAdasya zuddhatvameva / taduktaM vRhatkalpabhASye "2gIyattho jayaNAe kaDajogI kAraNami nnihoso| egesiM goyakaDo arattaduTTo ya jayaNAe // 1 // tti / tasmAdAgamoditayatanayA'dhyAtmazuddhireva saMyamarakSAheturnatvanAbhoga iti sthisam / ata eva viratAviratayorjAnatorajAnatozca virAdhanAyAM yatanAnimitakA'dhyAtmazuddhi-tadazuddhivizeSAt karmanirjarAbandhavizeSo vyavasthitaH / taduktaM vRhatkalpabhASyavRttyodvitIyakhaNDe-atha jJAtAjJAtadvAramAha- . 1 uccAlite pAde / 2 gItArtho yatanayA kRtayogI kAraNe nirdoSaH / ekeSAM gItakRto'raktadviSTazca yatanayA // .. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 " jANaM karer iko hiMsamajANamaparo avirao a / tatva baMdhavisesa mahaMtaraM desio samae // 1 // dvAritau tatraistayorjAnan hiMsAM karoti vicintyetyarthaH, aparaH punarajAnan, tatrApi tayorapi bandhavizeSaH 'mahaMtaraM 'ti mahatA'ntareNa dezitaH samayesiddhAnte / tathAhi - yo jAnan hiMsAM karoti, (sa) tIvrAnubhAvabahutaraM pApakarmoMpacinoti; itarastu mandatara vipAkamalpataraM tadevopAdatte / " virato puNa jo jANaM kuNati ajANaM ca appamatto ya / tatthavi ajjhatyasamA saMjAyati NijjarA Na cao // 1 // "" yaH punarvitaH prANAtipAtAdinivRttaH sa jAnAno'pi ' sadoSamidam' itya-' agrast gItArthatayA dravyakSetrAbAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti paramapramato vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yatkadAcit prAyupayAtaM karoti tatrApyadhyAtmasamA cittapraNidhAnatulyA nirjarA saAyate / yas yazasvItro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / ' na cao 'tti na punazvayaH - karmabandhaH sUkSmo bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAd, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaM prANyupaghAtanaM bhAva ? aduSTatvAditi / yattu jIvaghAtavarjanAbhiprAyavatAM yatanayA pravarttamAnAnAM chadmasthasaMyatAnAmanAbhogajanyAzakya parihAreNa jAyamAnaM jIvaghAtAnRtabhASaNAdikaM (sa) saMyamapariNAmAnapAyahetuH, saMyamapariNAmAnapAyahetutvaM hi varjanAbhiprAyopAdhikameva, jIvavirAdhanAyAH saMyamapariNAmApagamahetorjIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNasya nijasvarUpasya varjanAbhiprAyeNa parityAjanAt / ayaM bhAvaH - yaddharmaviziSTaM yadvastu nijastrarUpaM jahAti sa dharmaH tatropAdhiriti niyamAd, varjanAbhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajati, tena saMyamapariNAmAnapAyadvArA varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvavirAdhanAyA api pratibandhakAbhAvatvena kAraNatApi / yadAgamaH - "" 3jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / 1 jAnan karotyeko hiMsAmajAnanaparo'viratazca / tatrApi bandhavizeSo mahAntaro dezitaH samaye // 2 virataH punaryo jAnan karotyajAnazcApramattazca / tatrApi adhyAtmasamA saMjAyate nirjarA na cayaH // 3 yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA sUtravidhisamagrasya ! sA bhavati nirjarAphalA adhyAtmavizodhiyuktasya !! Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sA hoi NijaraphalA ajjhavisohijuttassa // 1 // " tti / atra hi 'muttavihisamaggassa' tti kRtasarvasAvadhapratyAkhyAnasya varjanAbhiprAyavataH sAdhorityarthaH / tatra jAyamAnAyA nirjarAyA jIvavirAdhanA pratibandhikA na bhavati, jIvaghAtapariNAmajanyatvAbhAvena varjanAbhiprAyopAdhyapekSayA durbalatvAd, etena jIvavirAdhanApi yadi nirjarAM prati kAraNaM bhavet , tarhi tathAbhUtApi virAdhanA tapaHsaMyamAdivadbhUyasyeva zreyaskarI,bhUyo nirjarAhetutvAditi parAzaGkApi parAstA, svarUpataH kAraNabhUtasya tathA vaktuM zakyatvAt / na caivaM jIvavirAdhanA tathA, tasyAH saMyamapariNAmApagamadvArA svarUpato nirjarAyA pratibandhakatvAt / pratibandhakaM ca yathA yathA'lpasamarthaM ca tathAtathA zreyaH,tena tasyAHkAraNatvaM, pratibandhakAbhAvatvena pratibandhakAmAvasya bhUyastvaM pratibandhakAnAmalpatvenaiva syAd, anyathA tadabhAvasya kAraNatA na syAdityAdikUTakalpanAra sikeNocyate / tadasat , nizcayataH sarvatra saMyamapratyayanirjarAyAmadhyAtmazuddhirUpasya bhAvasyaiva hetutvAt , tadaGgabhUtavyavahAreNa cApavAdapadAdipratyayAyA hiMsAyA api nimittatve vAdhakAbhAvAt ; "je' AsavA te parissavA"-ityAdi vacanamA mANyAt / nimittakAraNotka (pa)au ca na kAryotkarSAMpakarSaprayojakAviti na nirjarotkarSArthaM tAdRzahiMsotkarSAMzrayaNApattiH, yacca 'jAjayamANasse tyAdi vacanapuraskAreNa varjanAbhiprAyeNAnAbhogajanyAzakyaparihArahiMsAyAH pratibandhakAbhAvatvena kAraNatvAbhidhAnaM tattu tadvRtyarthAnAbhogavijRmbhitam, tatrApavAdapratyayAyA eva hiMsAyA vyAkhyAnAt / tathAhi-yatamAnasya-sUtroktavidhiparipAlanapUrNasyAdhyAtmavizodhiyuktasya rAgadveSAbhyAM rahitasyeti bhAvaH, yA bhavedvirAdhanA'pavAdapadapratyayA sA bhavati nirjarAphalA / idamuktaM bhavati-kRtayogino gItArthasya kAraNavazena yatanayA'pavAdapadamAsevamAnasya virAdhanA sA siddhiphalA bhavatIti piNDaniyuktivRttau / na ceyamanAbhogajanyA varjanAbhiprAyavatI vA, kintu jJAnapUrvakatvena sUtranayamatena vilakSaNaiva satI vyavahAranayamatena ca vilakSaNAkAraNasahakRtA satI bandhaheturapi nirjarAheturghaTakAraNamiva daNDo ghaTabhaGgAbhiprAyeNa gRhIto ghaTabhaGge, ata eveyamanubandhato hiMsArUpA satyaidaMparyArthApekSayA 'na hiMsyAt sarvANi bhUtAni' iti niSedhArthalezamapi na spRzati, avidhihiMsAyA evAtra niSedhAd / vidhipUrvakasvarUpahiMsAyAstu sadanuSThAnAntarbhUtatvena paramArthato mokSaphalatvAt / taduktamupadezapadamutravRttyoH-atha sAkSAdeva katicitsUtrANyAzritya padArthAdIni vyAkhyAGgAni darzayannAha 1 ye AsravAste parisravAH Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 " " hiMsijja Na bhUyAI ittha payattho pasiddhago caiva / maNamAIhiM pIDA savvesiM ceva Na karijjA " // 1 // 46 'hiMsyAd vyApAdayed na naiva bhUtAni pRthivyAdIn prANinaH atra sUtre padArtha: prasiddhakacaiva prakhyAtarUpa eva, tameva darzayati- mana AdibhirmanovAkkAyaiH pIDAM sarveSAM caiva samastAnAmapi na kuryAd na vidadhyAditi / tathA " AraMbhipamattANaM, itto ceharalocakaraNAI | takaraNameya aNubaMdhao tahA esa vakattho " // 68 // vyAkhyA - ArambhaH - pRthivyAdyupamardaH sa vidyate yeSAM te ArambhiNo gRhasthAH, pramAdyanti nidrAvikathAdibhiH pramAdaiH sarvasAvadyayogaviratAvapi satyAM ye te pramattA yativizeSAH, ArambhiNaca pramattAzca teSAm ita: - padArthAccaityagRha - locakaraNAdi, caityagRhamarhato bhagavato bimbAzrayaH, locakaraNaM kezotpATanarUpam, AdizabdAt tattadapavAdAzrayaNena tathA tathA pravacanaduSTanigrahAdiparapIDAgrahasteSAM karaNAt ; tatkaraNameva prAniSiddhahiMsAdikaraNameva prAptam / kutaH ? ityAha-anu'bandhato'nugamAt tathA tatprakArAyAH parapIDAyA ityeSa cAlanArUpo vAkyArtha ityarthaH // "" 3 avihikaraNaMma ANAvirAhaNA duTThameva eesiM / to vihiNA jaiavvaM ti mahAvakkattharUvaM tu // 69 // vyAkhyA - avidhikaraNessnItividhAne caityalocAderarthasyAjJAvirAdhanA bhagavacanavilopanA duSTameva, eteSAM caityagRhAdInAM karaNam, tatreyamAjJA-- jinabhavanakAraNaM vidhiH zuddhA bhUmirdalaM ca kASThAdi / bhRtakAnatisandhAnaM svAzayavRddhiH samAsena // " locakarmavidhistu -- 46 8 * dhuvaloo a jiNANaM vAsAvAsesu hoi therANaM / 9 hiMsyAd na bhUtAni atra padArthaH prasiddhakazcaiva / Adibhirna pIDAM sarveSAmeva na kuryAt // 2 ArambhipramattAnAmitazcaityagRhalocakaraNAdi / tatkaraNamevAnubandhatastathA eSa vAkyArthaH // 3 avidhikaraNe AzAvirAdhanA duSTameva eteSAm / tato vidhinA yatitavyamitimahAvAkyArtharUpastu // 4 dhruvalocazca jinAnAM varSAvAseSu bhavati sthavirANAm / taruNAnAM caturmAsyAM vRddhAnAM bhavati SaNmAsyAm // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 taruNANaM caumAse vuDrANaM hoi chammAse // 1 // " ityaadi| tattasmAdvidhinA jinopadezena yatitavyam-ityevaM mahAvAkyArthasya prAkcAli(ta)tatpratyavasthAnarUpasya rUpaM tu svabhAvaH punH| mahAvAkyArthameva gAthApUrvArddhanopasaMharanadaMparyamAha"evaM esA aNubaMdhabhAvao tattao kayA hoi / aidaMpajaM evaM ANAdhammaMmi sArotti // 1 // " evaM vidhinA yatnena kriyamANenaiSA hiMsA'nubandhata uttarottarAnubandhabhAvAnmokSaprAptiparyavasAnAnugamAt tattvataH paramArthataH kRtA bhavati, mokSamasaMpAdya jinAjJAyA uparamAbhAvAditi aidaMparyametadatra yadutAjJAdharme sAraH / iti parisamAtAviti / pratibandhakAbhAvatvenoktahiMsAyA nirjarAhetutve cAbhyupagamyamAne kevalAyAstasyAH pratibandhakatvAbhAvAjjIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve vizeSaNAbhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddhavizeSyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi sambhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyetetyaho ! kAcanApUrvayaM tAMgamacAturI / varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhiketi cet , kimetadvirAdhanApadapratinimittamuta vizeSaNaM virAdhanApadArthasya / Aye padapravRttinimittaM nAsta(sti), padArthazca pratipAdyate ityayamunmattapralApaH / antye ca viziSTapratibandhakatvaparyavasAne uktadoSatAdavasthyamiti mugdhaziSyapratAraNamAtrametat / na ca ' yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiH' iti niyamAd varjanAmibhaprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM saMyamanAzahetuM parityajatIti bhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratibandhakatvaM labhyata ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvaM svarUpeNaivAkSatamityapi yuktam, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena tyAjayitumazakyatvAd, ata eva tatprakArakapramitipratibandharUpasyApi taddhAnasyAnuyapatteH / atha varjanAbhimAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena pratibandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvAkalpanAllAghavameveti cet , na / varjanAbhiprAyamAtrasyAjJAbAhyAnuSThAne'pi sattvAnnottejakatvamityAjJAzuddhabhAvasyehottejakatvaM vAcyam, sa ca viziSTanirjarAmAtre svatantrakANagha miti na tatrAsyehottejakatvaM yujyate: anyathA daNDAbhAvaviziSTacakravAdinApi ghaTAdau pratibandhakatA kalpanIyA syAditi na kiJcidetat / tasmAdAjJAzuddhabhAva Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eva sarvatra saMyamarakSAheturna tvanAbhogamAtramiti / nadyuttAre'pi yatInAM tata evAduSTatvam, na tu jalajIvAnAbhogAditi sthitam // 67 // __ atha tatra jalajIvAnAbhoge vyaktaM dUSaNamAhajalajIvANAnogA inattAraMmi jaiNa tuha doso| pANevi tassa tAso mUlacchejjo Na hujjAhi // 5 // ___ vyAkhyA-'jalajIvANAbhoga 'tti nadyuttAre jalajIvAnAbhogAd yadi tava na doSaH, tarhi tasya jalasya pAne'pi sa doSo mUlacchedyo mUlaprAyazcittavizodhyo na bhavet : nahi nadImuttarato jalajIvAnAbhogastatpAne ca tadAbhoga iti tvayA vaktuM zakyate, tadanAbhogasya tvayA kevalajJAnanivartanIyatvAbhyupagamAt , tathA cobhayatraiva mithyAduSkRtaprAyazcittazodhyameva pApaM syAt / nanu jJAkhA jalapAne'pi mUlacchedyam, tacca zrutaparamparAviruddhamityAbhogaviSayatApi jalajIvAnAmavazyaM vaktavyA, prAyazcittabhedastu yatanAyatanAvizeSAditi / yadi ca jJAlA jalapAne na jalajIvAbhogAtsAyazcittavizeSaH, kintu niHzUkatvAdityucyate, tarhi sthUlatrasAbhogo'pyucchidyeta, tadvadhe'pi niHzUkatAvizeSAdeva pAtakavizeSopapatteH / zAstre vAbhogAnAbhogAvakarttavyatvajJAnatadabhAvarUpAvevoktau / taduktaM pazcAzakavRttau"tatrAbhogo'karttavyamidamiti jJAnam, anAbhogastvajJAnamiti / tau cobhayavirAdhanAyAmapi sambhavata ev|" pratipAditaM ca prAyazcittamAbhogAnAbhogabhedAt pRthivyAdi virAdhanAyAmapi pRthageveti na kiJcidetat / etena yaducyate vinApavAda jJAtvA jIvaghAtako yadyasaMyato na bhavet , tarhi asaMyatasamucchinnasaMkathaM bhaved-ityAdi pareNa tadapAstam / apavAdamantareNApi sAmAnyasAdhUnAmapavAdapadAnadhikAriNAM cotkRSTacAritravatAM pratimApratipannajinakalpikAdInAM nadyuttArAdAvAbhogapUrvakajIvavirAdhanAyAH sAdhitatvAt / nadyuttArazca jinakalpikAdInAmapi, jatthatyame ityAdi pravacaneSu divasatRtIyapauruSyatikrame nadyAdyuttarataste jalAtpadamAtramapi bahirna nikSipanti, kintu tatraiva tiSThanti-ityAdibhaNanena pratIta eva / so'pyApavAdikazcet, tarhi vihArAhArAdikriyAsvautsargikISu jIvavirAdhanayA yogasamu 1 jalajIvAnAbhogAd nadyuttAre yadi na tava doSaH / pAne'pi tasya trAso mUlacchedyo na bhaved // 2 yatrAstamiyAd Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sthayA jinakalpikAdInAmasaMyatatvaprasaktervajralepatvameva, tasyA yogAvazyaMbhAvitvasya pravacanAdeva nizcayAd aGgIkRtaM caitatpareNApi / yaduktaM tena - "yatrAnuSThAne ArabhastajjinaiH pratiSiddhameva, uta jinopadiSTakriyAyAmArambho na bhavatyeva ' iti lumpakIyapakSadvayadUSaNArthaM granthAntare / AdyapakSe sAdhUnAM vihArA - hAra - nIhAra- nadyuttAra-pratikramaNa - pratilekhano - pAzrayapramArjanAdikriyANAM pravacanaprasiddhAnAmArambhAvinAbhAvinInAM pratiSedhe sampanne tavaiva galapAdukA / dvitIye'dhyakSabAdhA, nadyuttArAdiSu SaNNAmapi jIvAnAM virAdhanAsambhavAt, 1 jattha jalaM tattha varNaM ' - ityAgama vacanAt pratikramaNaprati lekhanAdiSu ca vAyujIvAdInAmArambhasyAgamaprasiddhatvAta, ejanAdikriyAyuktasyArambhAdyavazyaMbhAvAt / yadAgamaH - " 2 jAva NaM esa jIve eai veyai calai phaMdai' ityAdi yAvadAraMbhe vahai" ityAdi / kiMca - apavAde AbhogapUrvakAyAmapi jo virAdhanAyAM samyaktvanAzAdidUSaNaM yat tvayA nocyate, tatra kiM mriyamANAnAM jIvAnAM prANatyAgAbhAvaH, sadgatirvA kAraNaM, dvayamapyAgamabAdhitamityAzayazuddhatvameva tatra kAraNaM vAcyamityazakyaparihArajIva virAdhanAyAmapyAzayazuddhatvAdeva doSAbhAvo'stu, kimanAbhogaprapaJcena, ata eva jIvaghAtespi loke dravyahiMsAyA bhAvahiMsAyAM zabdAdInAM ratAvivAnaikAntikakAraNavAt, jIvarakSAviSayakaprayatnenaiva sAdhorantastattvazuddheraduSTatvaM vizeSAvazyake upapAditaM natvanAbhogenaiva, tathA ca tadgranthaH " evamahiMsA'bhAvo jIvaghaNaMti Na ya taM jau bhihiyaM / satthovahayamajIvaM Na ya jIvaghaNaMti to hiMsA // 1 // " nanvevaM sati lokasyAtIva pRthivyAdijIvaghanatvAdahiMsAbhAvaH, saMyatairapyahiMsAvratamitthaM nirvAhayitumazakyamiti bhAvaH, tadetad na, yato'nantaramevAbhihitamasmAbhiH -zastropahataM pRthivyAdikamajIvaM bhavati / tadajIvatve cAkRtAkAritAdiparibhogena nirvahatyeva yatInAM saMyamaH / na ca 'jIvaghano lokaH' ityetAvanmAtreva hiMsA sambhavatIti // Aha nanu jIvAkule loke'vazyameva jIvaghAtaH sambhavI, tair arn kathaM hiMsako na syAd ? iti bhAvaH / 1 yatra jalaM tatra vanam | 2 yAvadeva jIva ejate vedayati calati spandate ityAdi yAvadArambhe vartate / 1 evamahiMsA'bhAvo jIvadhanamiti na ca tad yato'mihitam / zastropahatamajIvaM na ca jIvadhanamiti tataH hiMsA // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 " Na ya ghAyautti hiMso NAghAyaMtIti NicchiyamahiMso / Na viralajIvamahiMso Na ya jIvaghaNaMti to hiMso // 1 // ahaNatovihiMso duTThattaNao mao ahimarovva / bAhiMto Na vi hiMso suddhattaNao jahA vijjo // 2 // " nahi ' ghAtakaH' ityetAvatA hiMsraH, nacAnnannapi nizcayanayamatenAhiMsraH, nApi 'viralajIvam' ityetAvanmAtreNAhiMsraH, na cApi 'jIvaghanam' ityetAvatA ca hiMsra iti kiM tarhi ? abhimaro gajAdighAtakaH sa iva duSTAdhyavasAyo'nannapi hiMsro mataH / bAdhamAno'pi ca zuddhapariNAmo na hiMsraH, yathA vedya iti ghnannapyahiMsro'ghnannapi ca hiMsra uktaH / sa iha kathaMbhUto grAhyaH ? ityAha " paMcasamio tigutto nANI avihiMsao Na vivarIo / ho va saMpattI se mAvA jIvovaroheNaM // 1 // paJcabhiH samitibhiH samitaH tisRbhizca guptibhirgupto jJAnI jIvasvarUpatadrakSAkriyAbhijJaH sarvathA jIvarakSApariNAmapariNatastatprayatazca kathamapi hiMsannapyavihiMsako mataH / etadviparItalakSaNastu nAhiMsakaH, kintu hiMsra evAyam, azubha pariNAmatvAd, (bhAva bAhya) jIvahiMsAyA jIvoparodhena jIvasya kITAderuparodhenopaghAtena sa*mpattirbhavatu mAbhUdvA, 'se' tasya sAdhvAdeH hiMsakatve tasyA anaikAntikatvAditi // kutastasyA anaikAntikatvam ? ityAha- 88 3 asuho jo pariNAma sA hiMsA so u bAhiraNimittaM / kavi avekvejjaNa vA jamhA gaMtiyaM bajjhaM // 1 // " yasmAdiha nizcaya yato yo'zubhapariNAmaH sa eva hiMsetyAkhyAyate / sa ca bAhyasacvAtipAtakriyAlakSaNaM nimittaM ko'pyapekSate, ko'pi punastannirapekSo bhaveta, 1 ca ghAtaka iti hiMsro nAghAtayaniti nizcitamahiMsraH na viralajIvamahiMsro na ca jIvaghanamiti tato hiMsraH // anannapi khalu hiMsro duSTatvAnmato'bhimara iva / bAdhamAno nApi hiMsraH zuddhatvAd yathA vaidyaH // 2 paJcasamitastrigupto jJAnI avihiMsako na viparItaH / bhavatu vA saMpattistasya mA vA jIvoparodhena // 3 azubho yaH pariNAmaH sA hiMsA sa tu bAhyanimittam / kospi apekSate na vA yasmAdanaikAntikaM bAhyam // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA tandulamatsyAdInAm, yasmAdanakAntikamevaM bAhyanimittam , tatsadbhAve'pyahiMsakatvAt , tadabhAve ca hiNsklaaditi| nanvevaM tarhi bAhyo jIvaghAtaH kiM sarvathaiva hiMsA na bhavati ? ucyate-kazcid bhavati, kazcittu n| katham ? ityAha-- " 'asuhapariNAmaheU jIvAbAhotti to mayaM hiNsaa| ___ jassa u Na so NimittaM, saMtovi Na tassa sA hiMsA" // 1 // tatastasmAd yo jIvAvAdho'zubhapariNAmasya heturathavA'zubhapariNAmo heturyasyAsAvazubhapariNAmahetu vAbAdho jIvaghAtaH sa eva hiMseti mataM tiirthkrgnndhraannaam| yasya tu jIvAbAdhasya so'zubhapariNAmo na nimittaM sa jIvAbAdhaH sannapi tasya sAdhorna hiMseti / amumevArthaM dRSTAntena draDhayannAha-- " saddAdo raiphalA Na vIyamohassa bhaavsuddhiio|| jaha taha jIvAbAho Na suddhamaNaso vi hiMsAe // 1 // " yatheha vItarAgadvaSamohasya bhagavata iSTAH zabdarUpAdayo bhAvavizudvito na kadAcidratiphalA ratijanakAH sampadyate, yathA veha zuddhAtmano rUpavatyAmapi mAtari na viSayAbhilASaH saMjAyate, tathA zuddhapariNAmasya yatnavataH sAdhoH sacopaghAto'pi na hiMsAyai sampadyate, tato'zubhapariNAmajanakatve bAhya nimittamanaikAntikameveti // " (pR. 747. gA. 1762-68) ____ yadi cAzakyaparihAravirAdhanAbhogaH sAdhUnAM samyaktvakSatikaraH syAt tadautsargikavihArAdikriyAparityAga eva syAt , tatrApi yogajanyavirAdhanAnizcayAd, na ca pramANAntareNa nizcite'pi svAdarzanamAtreNAnAbhogaH zakyo vaktumityuktameva, na cedevaM tadA nirantarajIvAkulabhUmi nirNIyApi rAtrau tatraiva svairaMgamane jIvApratyakSatvena tatra tajjIvavirAdhanA'nAbhogajA vaktavyA syAt / tathA ca lokshaastrvirodhH| kiMcaivamabrahmasevAyAmapi kevalivacasA nizcIyamAnAyA api trasavirAdhanAyA anA bhogapUrvakatve sAdhoHprathamamahAvratabhaGgo na syAt , syAca prakRSTAvadhimatAM pratyakSayogajanyavirAdhanAnAmiti na kiJcidetat // 58 // evaM vyavasthite satyatra vizrAntasya parasyAkSepaM samAdhatte azubhapariNAmaheturjIvAbAdha iti tato mataM hiMsA / yasya punaH so'nimittaM sannapi na tasya sA hiMsA // 5 zabdAdayo ratiphalA na vItamohasya bhAvazuddhitaH / yathA tathA jIvAbAdho na zuddhamanasopi hiMsAyai // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'naNu AnogA itthaM, ghisthANa huU desavirayattaM / aivaM, jaM pamipunnA pamivattI suttANA ya // 5 // vyAkhyA-naNutti / nanvatra nadyuttAre-jalajIvavirAdhanAyAmAbhogAdviratAnAM sarvasaMyamavatAM dezaviratatvaM bhavet , nizcite'pi jalajIvaghAte'vasthitasya viratipariNAmasyAbhyupagame tasya dezaviratirUpasyaiva paryavasAnAd, nizcite'pi jalajIvaghAte tajjIvaviSayakaviratipariNAmasyAnapAyena cAritrAkhaNDatAbhyupagame ca sarveSAmapi samyagdRzAM sarvaviratipratipattau na kiJcidvAdhakamiti dezaviratyuccheda eva syAditi bhaavH| naivam, yad-yasmAt kAraNAdviratAnAMpratipUrNA pratipattiH-aSTAdazazIlAGgasahasragrahaNalakSaNA sUtrAjJA ca tena na nizcitAyAmapi jalajIvavirAdhanAyAM nadyattArAdau dezaviratatvam, pratipannasarvavirateH sUtrAjJayA'khaNDanAt / na ca pratidinakarttavyavicitrotsargApavAdagahanASTAdazazIlAGgasahasramatipattiyogyatAM svAtmanyanizcityAdita eva tatmatipattiyukteti tadadhastanaguNasthAnayogyatayA dezaviratipratipattisambhavAnna taduccheda iti bhAvaH / idaM tu dhyeyam nizcayamayamatenASTAdazApi zIlAsahasrANyakhakhyeyAtmapradezavatparasparaniyatAnyevetyekasyApi suparizuddhasya zIlAGgasya sattvaM zeSasadbhAva eva syAditi samuditaireva taiH srvvirtismbhvH| taduktaM haribhadrAcAryaiH "2ettha imaM viNNeyaM, aidaMpajjaM tu buddhimatehiM / ikkaMpi parisuddhaM, sIlaMga sesasabbhAve // 1 // ekko vA''yapaeso'saMkhejjapaesasaMgo jho| eyaMpi tahA NeyaM satattacAo iharahA u // 2 // jamhA samagrameyaMpi sabasAvajjajogaviraIo . tatteNegasarUvaM NAkhaMDarUvattaNamuvei // 3 // 1 nanvAbhogAditthaM viratAnAM bhaved dezaviratatvam / naivaM, yatpratipUrNA pratipattiH sUtrAzA ca // 59 // 2 atredaM vijJeyamaidaMparyaM tu buddhimdbhiH| ekamapi suparizuddhaM zIlAnaM zeSasadbhAve // eko vA''tmapradezo'saMkhyeyapradezasaMgato yathA ca / etadapi tathA jJeyaM svatattvatyAga itarathA tu // yasmAtsamagrametadapi sarvasAkcayomaviratitaH / . tattenaikasvarUpaM nAkhaNDarUpatvamupaiti // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . 194 vyavahAranayamate tvekAdyaGgabhaGge'pi sajvalanodayasya caraNaikadezabhaGgahetutvAdaparazIlAGgasadbhAvAdavaziSTapatipannacAritrasadbhAvAnna dezaviratatvam, nahi parvataikadezalovAdyapagame'pi parvatasya loSTutvamApadyate, mUlabhaGge tu cAritrabhaGga eva, ata eva yo manyate 'lavaNaM bhakSayAmi' iti tena manasA karoti AhArasaMjJAvihito (hIno)rasanendriyasaMvRtaH pRthivIkAyasamArambhaM muktisampanna ityekatadbhaGgaH kRtH| tatastadbhanena ca pratikramaNaprAyazcittena zuddhiH syAt , anyathA mUlenaiva syAditi / na ca tadbhakSaNe'pi zeSAGgasattvAnna pralApattiriti zaGkanIyam : maNDapazilAdRSTAntenaikasyApi gurudoSasya mUlanAzakatvAbhyupagamAt / idaM ca zIlAGgAnyUnatvaM bhAvaviratimapekSya draSTavyam na tu bAhyAmapi pravRttimapekSya, yataH sA paratantrasya svatantrasya vA puSTAlambanadazAyAM svatantrabhaGgecchArUpAviratibhAvaM vinA dravyahiMsAdikAriNyapi syAdeva, naca tayA sarvArthAnabhiSvaGgasya bhAvaviratibAdhanam, utsUtrA tu pravRttirbAdhata eva viratibhAvam, kevalaM sA gItArthaprajJApanAyogyA niranubandhA, abhinivezavatI tu na mUlaccheghAticArajAtamantareNa syAditi gItArthasya tanizritasya vA''jJAparatantrasyotsUtrapravRttirahitasyASTAdazazIlAGgasahasramayo sarvaviratipariNAmaH pUrNoM bhavati, bAkhapravRttipUrNatAmAtraM tvatrAtantramiti / taduktaM "'eyaM ca ettha evaM viraIbhAvaM paDucca daTTavvaM / Nau bajhaMpi paviti jaM sA bhAvaM viNA vi bhave // 1 // jaha ussaggaMmi Thio khitto udagaMmi keNa u tvssii| tabahapavittakAo acaliyabhAvo'pavitto u // 14 // evaM ciya majjhattho, ANAo katthaI pyttttto| sehagilANA daTThA apavatto ceva NAyavo // 15 // ANAparataMto so sA puNa sabannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejjagaNAeNaM sabajIvANaM // 16 // 1 etacca atraivaM viratibhAvaM pratItya draSTavyam / na tu bAhyAmapi pravRttiM yatsA bhAvaM vinA'pi bhaveda // yathotsarge sthitaH kSipta udake kena tu tapasvI / / tadvadhapravRttakAyo'calitabhAvo'pravRttastu // evameva madhyastha AzayA kvacitpravartamAnaH / zaikSaglAnAdU dRSTAdapravRtta eva jJAtavyaH // AzAparatantraH sa sA punaH sarvajJavacanatazcaiva / ekAntahitA vaidyakazAtena sarvajIvAnAm // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvaM viNAvi evaM hoi pavittI Na bAhae esA / sabatya aNabhisaMgA viraIbhAvaM susAhussa // 17 // ussuttA puNa bAhai, samaiviappasuddhA vi NiyameNa / gIyaNisiddhapavajaNaruvA NavaraM NiraNubaMdhA // 18 // iharA u abhiNivesA iyarA naya mUlachejjaviraheNa / hoe sA etto ciya, puvAyariA imaM bAhu // 19 // gIyatyo a vihAro bIo gIyatthamIsio ceva / itto taiavihAro NANunnAo jiNavarehiM // 20 // gIyassa Na usmuttA tajjuttasseyarassa ya taheva / NiyameNaM caraNavaMja (vajaM) Na jAu ANaM vi laMghei // 21 // Na ya tajjutto aNNaM NivArae joggaya muNeUNaM / evaM doNhavi caraNaM parisuddhaM aNNahA Neva // 22 // sA eva viratibhAco saMpunno ettha hoi NAyaco / NiyameNaM aTThArasasIlaMgasahassarUvo u // 23 // tti tato nadhuttArAdAvutsUtrapravRtyabhAvAdAjJAzuddhasya sAdhorna sAticAratvamapIti kutastarAM dezaviratatvam ? tadevaM nadyuttAre'nyatra vA'pavAdapade bhagavadAjJayA dravyAzravapravRttAvapi na doSatvamiti sthitam / evaM cAtra vihitAnuSThAne'nubandhato'hiMsA bhAvaM vinA'pyevaM bhavati pravRttirna bAdhate eSA / sarvatrAnabhiSvaGgAdU viratibhAvaM susAdho: // utsUtrA punarbAdhate svamativikalpazuddhA'pi niyamena / gItaniSiddhaprapadanarUpA navaraM niranubandhA // isaradhA tvabhinivezAditarAt na ca bhUlacchedyaviraheNa ! . bhavetsA ita eva pUrvAcAryA idamAhuH // gaitArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizritazcaiva / itastRtIyo vihAro nAtujJAto jinavaraiH // gItasya notsutrA tayuktasyetarasya ca tathaiva / niyamena caraNavarja na jAtvAjJAmapi layati // na ca tadyukto'nyaM nivArayati yogyatAM jJAtvA / evaM dvayorapi caraNaM parizuddhamanyathA naiva // tata eva viratibhAvaH saMpUrNo'tra bhavati jJAtavyaH / niyamenAdhAdazazIlAMgasahasrarUpastu // " iti Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 tvena pariNatAyAM dravyahiMsAyAmapIti bhagavadAjaiva pravRttiheturiti sampannam , AjJAtaH vacacid dravyahiMsAdau pravarttamAno'pyamavRtta iti 'paJcAzakatti' vacanAt / yattUcyate pareNa nadyuttArAdau jalajIvavirAdhanA'nujJA kiM sAkSAdAdezarUpA, uta kalpanAbhivyazritA ? nAdyaH, 'sa sAdhurjIvavirAdhanAM karotu ' ityAdirUpeNa kevalino vAkprayogAsambhavAt / yaduktaM- arihaMtA bhagavaMto' ityaadi| ata eva dIkSAM jighRkSatA'pi vijJapto bhagavAn 'jahAsuI' ityevoktavAn na punastvaM gRhANetyAdi / yattu kriyAkAle'bhyarthito bhagavAnAdezamukhenApyanujJAM dadAti, tatrAnujJAyAH phalavattvena bhASAyA niravadyatvAt / nApi dvitIyaH, yataH kalpyatA nadyuttArasyeSTaphalahetutvenaiva syAt , iSTaphalaM sahetutvaM ca nadyuttArasya yatanAviziSTasyaiva bhaNitam, ayatanAviziSTasya tu tasya pratiSedha evetyayatanAjanyajIvavirAdhanayaiva nadyuttAro'pyaniSTaphalahetutvenAkalpyo bhaNita iti jalajIvavirAdhanAviziSTo nadyuttAraH kevalinA'nujJAta iti vaktumakalpyam / na ca yatanayA nadImuttarataH sAdhoranAbhogajanyAzakyaparihAreNa yA jalajIvavirAphnAH sA'nujJAtetyucyata iti vAcyam, tasyAmanujJAyA anapekSaNAniSphalatvAd, jJAte'pi prAyazcittAnupapattiprasaktezva, jinAjJayA kRtatvAt / evamanyatrApi kalpyatA'kalpyatA ca phaladvArA sAkSAdvoktA'vasAtavyAH paraM sarvatrApi vastusvarUpanirUpaNopadezena na punaH kvApyAdezenApi / ayaM bhAva:-jinopadezo hi samyagdRzAM vastusvarUpaparijJAnArthameva bhavati / tatra vastunaH svarUpaM heyatvajJeyatvopAdeyatvabhedena tridhA / tatra kiJcidvastu jIvaghAtAdyAzravabhUtaM heyam , durgatihetutvAt / kiJcicca jIvarakSAdi saMvararUpamupAdeyam , sugatihetutvAt / kizcicca svarganarakAdikaM jJeyameva, ubhasvabhAvavikalatvAt / yattu jJAtaM sarvamapi vastu sugatihetustatra " savizeSaNe0." ityAdinyAyena jJAnasyeva prAdhAnyam , taccopAdeyAntarbhUtamavasAtavyam / evaM ca kiJcidekameva vastu vizeSaNAdyapekSayA triprakAra mapi bhavati / yathA ekaiva gamanakriyA jIvaghAtAdihetutvenAyatanAviziSTA sAdhanAM haiyaiva, heyatvena cAkalpyaiva; tathA saiva kriyA jIvarakSAdihetutvena yatanAviziSTA sAdhUnAmupAdeyA, upAdeyatvena ca kalpyA; ubhayavizeSaNarahitA tu jJeyaiva / evaM dhAmikAnuSThAnamAtre vaktavye " savizeSaNe0"-ityAdinyAyena vidhiniSedhamukhena yatanA'yatanAviSayaka eva jinopadezaH sampannaH; tathA ca jIvarakSArtha yatanopAdeyatvena kalpyA, ayatanA ca jIvaghAtahetutvena heyatvenAkalpyetyevaM vidhiniSedhamukhena vastusvarUpAvabodhako jinopadezo mantavyaH / evaM chadmasthasaMyatAnAM jJAnAdyarthamapavAdapa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 4 dapratiSevaNe'pyanAdisiddhakalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavati / tathA sAdhyA upasargakarttAramadhikRtya " paMcidiyavavarovaNA kappia "tti nizIthacUrNAvuktaM na punaH sa hantavya iti vidhimukhena jinopradezo bhavati; 2 savve pANA savvai bhUA savve jIvA savve sattA na hantavvA " ityAdyAgamena virodhaprasaGgAt / yacca dazAzrutaskandhacUrNI - 1 - " 3 avaNNavAI paDihaNejja' ti " mibhaNitaM tadAcArya ziSyANAM paravAdanirAkaraNe sAmarthyaM darzitam / yathA - " 4 cchadiTThI pasihasu sammattaM thiraM hoi " tti zrIsUtrakRdaGgacUrNo bhaNitam / ata eva " "sAhUNaM ceiANa ya' ityAdau sarvabaleneti svaprANavyaparopaNaM yAvadityevaM bhaNitam, na punarjinapravacanAhitakarttA ' hantavya ' iti, jainAnAM tathAbhASAyA vaktumapyanucitatvAt / yadyapi sarvabalena nivAraNe paJcendriyavyApAdanaM kAdAci kaM bhavatyapi, tathApi sa vyApAdanIyo vyApAdyatAM ca' ityAdirUpeNa manovyApAravAnapi kevalI na bhavati, tathAbhUtasyApi manovyApArasya sAvadyatvena pratyAkhyAtatvAd / na cApavAdikastathAvyApAraH sAvadyo na bhaviSyatIti zaGkanIyama, yato'pavAdapratiSevaNaM ca saMyateSvapi pramattasyaiva bhavati, kathaM tarhi sarvotkRSTaniyatApramattasya kevalino'pIti ? paraM paJcendriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmarthyaM pravacanAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAravRddhidurlabhabodhitA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdau bhaNitam / ahitanivAraNe ca kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipracyAzayasya zuddhatvAjjinAjJA''rAdhakaH sulabhabodhizvetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti tAtparyam / evaM jinopadezena vastusvarUpamavagamya svata eva yathaucityena pravRttinivRttibhyAM jinAjJArAdhako bhavatIti jinopadezasya kalpayAkalpyatAvabodha eva caritArthatvAjjalajIvavirAdhanAnujJA kevalinaH kalaGka eva / na ca nadyuttArasya kAraNatvena jalajIvavirAdhanA''pyApavAdikIti tatra jinopadezo bhaviSyatIti zaGkanIyam, acittajalanadyuttArasya bhAvApaghyA tasyA nadyuttAre kAraNatvAbhAvAt / tasmAnnadyuttArasya kAraNaM na jalajIvavirAdhanA, kintu pAdAdikriyaiveti / etena 'jalaM vastragalitameva peyam nAgalitam ' ityupadizatA kevalinA jale jIvavirAdhanA sacittajalapAnaM copadiSTaM bhaviSyatIti zaGkA'pi parAstA / yataH " savizeSaNe0 " ityAdinA nyAyena tatra jalagalanamevopadiSTama, 1. paJcendriya vyaparopaNA kalpyA iti // 2. sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvA na hantavyAH // 3. avarNavAdinaM pratihanyAt / 4. mithyAdRSTiSu pratihateSu samyaktvaM sthiraM bhavati / 5 sAdhUnAM caityAnAM ca / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 tazca sajIvarakSArthamiti / na ca kevalinA jIvaghAtAdikaM sAkSAdanujJAtamiti na brUmaH, kintu vihArAdikamanujAnatA tadavinAbhAvena jAyamAnamanujJAtamityasyApi bacanasyAvakAzaH, evaM sati gajasukumAlazmazAnakAyotsargamanujAnataH zrIneminAthasya tadavinAbhAvitadIyaziraHprajvAlanasyApyanujJApatteH / na ca nadyuttAre jalajIvirAdhanA yatanayA karttavyeti jinopadezo bhaviSyatItyapi sambhAvanIyam, yatanAvirAdhanayoH parasparaM virodhAd, yatanA hi jIvarakSAheturayatanA ca jIvaghAtaheturiti / tasmAjjIvavirAdhanA niyamAdayatanAjanyaiva, ayatanA cAntato jIvaghAtavadanAbhogajanyAzakyaparihAreNaiva, jIvarakSA ca yatanAjanyaivetyanAdisiddho niyamo mntvyH|at eva chadmasthasaMyatAnAmupazAntavIta rAgaparyantAnAM yatanayA pravarttamAnAnAmapi yA virAdhanA sA niyamAdanAbhogavazenAyata nAjanyaiva, paramapamattasaMyatAnAM nAticA raheturapi, Azayasya zuddhatvAt / etacca sambhAvanayApyAtmakRtatvenAjJAtAyAM chadmasthasAkSAtkAra gamyajIvavirAdhanAyAmavasAtavyam, jJAtAyAM ca prAyazcittapratipitsoreva, anyathA tu niHzukatayA saMyamApagamaH pratIta eva / na cApramattAnAmayatanA na bhaviSyatIti zaGkanIyam, anAbhogajanyAyatanAyAzchadmasthamAtrasya sattvenApramattattAyA anAbAdhakatvAt, tena saMyatAnAM sarvatrApyanAbhogajanyAzakya parihAreNa jAyamAne jIvaghAtamRSAbhASaNAdyaMze jinopadezo na bhavatyeva, tathAbhUtAyA api virAdhanAyA ayatanAjanyatvena niSiddhatvAd, ata eva saMyatAnAM dravyato'pi hiMsA karmavandhakAraNam, asatyapi kRtapratyAkhyAnabhaGgenAlocanAviSayaH / yadAgamaH"1 se a pANAivAe cavihe paNNatte, taM0 - dao khittao kAlao bhAvao" ityAdi pratyAkhyAnaM ca sarvaviratisidvayarthameva, tasyA api dravyata AzravarUpatvAt, sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvAt, bhAvahiMsAyAH kAraNatvAcca; etena yatra kApi dhArmikAnuSThAne sambhAvanayApyavadyaM bhavati tadanuSThAnaviSayako jinopadezo na bhavati, tAvanmAtrasyApyAzravasyopadezaviSayatvApattyA kRtasarvasAvadyapratyAkhyAnavataH pratyAkhyAnabhaGgena 'kevalI yathA vAdI tathA karttA na bhaved' ityevaM prarUpaNAtmakaM pAzacandramatamapyupekSitaM draSTavyam, jainamavacane prAguktaprakAreNa tadaMze jinopadezApatterevAnaGgIkArAt ; tasmAdayaM bhAvaH - yadvastujAtaM cikIrSitakAryasya pratikUlamananukUlaM vA bhavettadavinAbhAvasambandhena jAyamAnamapyanukUlakAraNavadupadezaviSayo na bhavati / yathA nadyuttarAdyupadeze jIvaghAto yathA vA kSudvedanAdyupazamanArthAhAravidhau tiktama 1 sa prANAtipAtazcaturvidhaH prazaptaH, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 dhurAdirasAsvAdaH paraM yatra cikIrSitakAryasyAnukulakAraNAnyapi vyavahArataH sAvadyAni bhavanti tadviSayA jinAnujJA kriyAkAle'pyAdezamukhena na syAd, evaM vyavahArato bhASAyAH sAvadyatvaprasakteH; kiM tviSTaphalopadarzanena kalpyatvAbhivyaJjitopadezamukhenaivAvasAtavyA / sA cAnujJA nizrayato niravadyaiva, saMsArapratanukaraNapUrvaka sAnubandhipuNyaprakRtibandhahetukhAt / etena kusumAdibhirjinendrapUjAmupadizatA kusumAdijIvavirAdhanApyupadiSTaiva, pUjAvinAbhAvitvena jJAtvaiva pUjAyAmupadiSTakhAditi vacanamapAstam, kusumAdijIva virAdhanAyAH pUjAyAH karttaevApratyakSatvena pUjAviSayaka pariNAmavyavahArAhetutvena kalpitakusumAdInAmiva dravyapUjAsAmagrayanantarbhUtatvAt, upadezamantareNApi jAyamAnatvAt, pUjAM kurvatA tyaktumazakyatvAcca, anyathA kusumAdInAmiva tasyA api bhUyastvameva viziSTapUjAGga vAcyam, na ca kumumAdibhUyastve tadbhUyastvamAvazyakama, kusumAdInAM sacittAcittatayA dvaividhyavyavasthAnAt / tasmAttIrthakRtAmAjJopadezaH karmakSayanimittaM pratyupekSaNeryAsamityA - diSu saMyatA yatanayA pravartteran nAnyathA, saMsAravRddhihetutvAdityevaMvidhiniSedhamukhAbhyAmevAvasAtavyo na punastvamitthaM kuru ityAdisAkSAdA dezamukhenApi / na ca yatanayA nadyuttAravattatyA dravyapUjApi saMyatAnAM bhavatviti zaGkanIyam, sAdhUnAM trasasthAvarajIvarakSArthayatanAdhikArAd, nadyuttAre '1 egaM pAyaM jale kiccA' ityAdi - vidhinA nirvAhA, dravyastave ca trasajIvarakSArthayatanAvatAM zrAddhAnAmevAdhikArAt, sarvArambhaparijihIrSApUrvaka pRthivyAdiyatanApariNAme ca teSAmapi cAritra evAdhikAra iti tatkArApaNaM ca sAdhUnAmupadezamukhena yuktam, nizcayato'nujJAviSayatvAd, na tvAdezamukhena; pRthivIdalAdInAM tatkAraNAnAM vyavahArataH sAvadyakhAt, so'pyupadezo jinapUjAyatanAviSaya eveti sarvatra yatanAyAmeva bhagavadAjJA, natu kvacid dravyahiMsAyAmapIti // tatra brUmaH - anujJA tAvadbhagavato vidhivacanarUpA nadyuttarAdyavinAbhAvinyAM jalajIvaprANaviyogarUpAyAM jalajIvavirAdhanAyAM na kathaJcideva, tasyA udAsInatvAt / tadanukUlavyApArarUpAyAM tu tasyAM nadyutArAdivyApArarUpAyAM sA'varjanIyaiva, ubhayasvabhAvasyAnaikAntikasya nimittakAraNasya buddhibhedena pRthakkarttumazakyatvAd, yata eva ca yatanAviziSTasya nadyuttArasyeSTaphalahetutvaM bhaNitam / ata eva naimittika vidhirUpAyA bhagavadAjJAyA bahulAbhAlpavyayadravyahiMsAyAM vyavahArataH paryavasAnamutsargataH pratiSiddhaM hi kenacinnimittenaiva vidhIyata 1 ekaM pAdaM jale kRtvA // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 iti tata idamucyate // 1 appeNa bahu icchai pisuddhaAlaMbaNo smnno|" iti| nizcayatastu naikAntato bAhya vastu vidhIyate niSidhyate vA, kevalaM zubhabhAvo vi* dhIyate'bhubhabhAvastu niSidhyate, ata eva bhAvAnurodhena bAhye vastuni vidhiniSe*dhakAmacAraH / taduktaM sadAsagaNikSamAzramaNapUjyapAdaiH-02Naya kiMci aNugaNAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / esA tesiM ANA kajje sacceNa hoavvaM // 1 // " ti / tathA ca ' yadeva nizcayAGgavyavahAreNa nadyuttArAderanujJAtatvaM tadeva " dravyahiMsAyA api' ityavaziSTakalpanA jAlamanutthAnopahatam / idaM tu dhyeyam anujJAviSayatAvacchedakaM hiMsAtvaM nadhuttAratvAdikaM vA, kintu sAmAnyavizeSavidhividheyatAvacchedakavidhizuddhavyApAratvayatanAviziSTanadyuttArakhAdikam, phala tastu vidhizuddhahiMsAyA apyanujJAviSayatvaM vyavahArAbAdhitameva, ata eva vidhinA kriyamANAyA jinapUjAdiviSayahiMsAyA anubandhabhAvato mokSaprAptiparyavasAnasamupadezapadapaJcavastukAdAvuktam / yattu 'arihaMtA bhagavaMto' ityAdi sammatipradarzanena bhagavato virAdhanAviSayakavAjhayogAsambhava upapAditasta ityantamasamAsam, sammativacanasya kAyavyApAreNeva pravartakalanivartakakhAbhAvAbhidhAnatAtparyAdvAkmayogasyApyamavartakanivartakatvavidhiniSedhavyApAravaiyarthyAd / yadapi "savizeSaNe0 " ityAdinyAyena yatanA'yatanAviSayatvameva sarvatra jinopadezasyo* padarzitaM tadapi vizeSyabhAgasyAkizcitkaratvapadarzanArthaM mahAvAkyArthaparyavasAnArthamaidaM paryArthaparyavasAnArtha vA ? nAdyaH, nadyuttArajanyasya bhikSAcaryAvihArAdiphalasya yatanAmAtrAdasiddhevizeSyabhAgasyAkiJcitkaratvAsambhavAd / na dvitIyaH, mahAvAkyAyasya sarvaireva padArthaiH paryavasAnAd / nApi tRtIyaH, 'AjJA dharma sAra' iti sArvatrikaidaMparyArthasya prakRtavAkyArthe yojanAyAmapi vizeSyasya tyAgAyogAt / / kiJcaivaM * jayaM care' ityAdau yatanAMza evopadezo na tu caraNAgraMza ityekatra "" vAkye kathaM padapadArthayojanA ? yadapi jJAnAdyarthamapavAdapratiSevaNe'pyanAdisiddha kalpyatvAdilakSaNavastusvarUpAvabodhaka eva jinopadezaH, pravRttistvaucityajJAnena svata evetyuktaM tadapyagAdhabhramasamudramajjanavijRmbhitam, jinopadezAt kalpyatvAdibodhe svata eva pravRttivacanasyAvicAritaramaNIyatvAt, kalpyatAbodhakasyopadeza "syaiva pravRttijanakecchAjanakajJAnaviSayeSTasAdhanatAdibodhakatvena pravartakatvAd, etadeva hi 1 AtmanA bahu icchati vizuddhAlambanaH zramaNa iti // 2 na kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi jinavarendraH / eSA teSAmAjJA kArya satyena bhavitavyam // 3bataM caret / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 81 sarvatra vidheH pravarttakatvamabhyupayanti zAstravidaH / vidheH pravartakatvAdeva ca kalpya - tAdibodhakAdarthavAdAdapi vidhikalpanamAdriyate, itthaM ca ' ' paJcendiyavavarovaNA vi kapiya'tti nizIthacUrNAvuktaM na punaH ' sa hantavya ' itIti yaduktaM tad dhvanibhedenArthaparAvarttamAtram / yacca ' savye pANA ' ityAdinA virodhodbhAvanaM kRtaM tad 'na hantavya' ityAdizabdasAdRzyamAtreNaiva, kintu hiMsAviSayakopadezArthamAtreNa syAt, tannirAkaraNaM caitatsUtrasyAvidhikRtahiMsAviSayatvenaiva haribhadrasUribhiH kRtamiti nAtra paryanuyogAvakAzaH / kiJca sAmAnyataH sarvajIvaparitApanAniSedhe'pi kvacidapavAdatastadupadezo vidhimukhenApi dRzyate, yathA bhagavatyAm - 2 taM chaMdeNa ajjo tubbhe gosAla mekhaliputtaM dhammiyAe paDicoaNAe paDicoeNha, dhammiAe paDisAraNAe paDisAreha, dhammieNaM paDoAreNaM paToArehaH dhammiehiM ahiM heUhiM pasiNehi C 3 avaNNa pisiNavAgaraNaM kareha " / tti etaddhi gozAlasya paritApajanakaM vacanaM bhagavataitra lAbhaM dRSTvA''jJaptam, na cotsargataH paraparitApajanakaM vacanaM sAdhUnAM vaktuM yujyata ityavazyamapavAdavidhirutsargavidhivadaGgIkarttavyaH / itthaM ca vAI paTihaNejja' tti dazAzrutaskandhacUrNivacanasya yadanyArthaparikalpanaM tadayuktameva, mithoviruddhaM cedaM yadutApavAdavidhipratiSedhaH, paJcendriyavyApAdanabhayena sati sAmarthyaM pravacanAhitAnivAraNe saMsAravRddhirdulabhabodhitA ceti / itthaM hi mavacanAhitanivAraNe nimitte paJcendriyavyApAdanasya balavadaniSTAnanubandhitvabodhArthamapavAdavidhiravazyaM kalpanIyaH, anyathA sAmAnyaniSedhajanitabhayAnivRtteriti / yaccAhitanivAraNe kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipactyAzayasya zuddhatvAjjinArAdhakatvaM sulabhabodhikatvaM coktaM tadavicAritaramaNIyama, yatanAvato'pavAde'pi prAyazcittAnupadezAt / taduktaM bRhatkalpavRttau tRtIyakhaNDe - " tathA mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH pUjyaH, pulAkavat ; sa hi kulAdikArye cakravarttiskandhAvAramapi gRhNIyAd vinAzayedvA na ca prAyazcittamApnuyAd / " ityAdi / yattu tasya " " hiTThaTThANaTThio vi " - ityAdinA'dhastanasthAnasthAyi 1. paJcendriyavyaparopaNA'pi kalpyate iti / 2. tat chandena Arya ! yUyaM gozAlaM maMkhaliputraM dhArmikayA praticodanayA praticodayata, dhArmikayA pratisAraNayA pratisArayata, dhArmikeNa pratyavatAreNa pratyavatArayata, dhArmikairathairhetubhiH praznaizca niSpiSTapraznavyAkaraNaM kuruteti / 3. avarNavAdinaM pratihanyAt / 4. adhastanasthAnasthito'pi / 26 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 tvamuktaM tatsvAbhAvikam, na tu pratiSevaNAkRtamiti bodhyam / kiJca tasya prAyavittaM syAt tadA punarvatAropaNAdi syAd, AkuTyA paJcendriyaghAte mUlAdimahAprAyazcittAbhidhAnAd / uktaM ca - " tasya hastazatAdbahirgamana iva niraticAratAbhivyaJjakaM sUkSmAzravavizodhakamAlocanAprAyazcittameva / tathA ca dvitIyakhaNDe bRhatkalpabhASyavRttigranthaH- " 1 Ayarie gacchammi ya kulagaNasaMgha a ceiaviNAse / AloiapaDikkato suddho jaM NijjarA viulA // " SaSThIsaptamyorartha pratyabhedaH / AcAryasya vA gacchasya vA kulasya vA gaNasya vA saGghasya vA caityasya vA vinAze upasthite sati sahasrayodhiprabhRtinA svavIryamahApayatA tathA parAkramaNI ( NIyaM ) yathA teSAmAcAryAdInAM vinAzo nopajAyate, sa ca tathA parAkramamANo yadyaparAdhamApannastathA'pyAlocitapratikrAntaH zuddhaH - gurusamakSamAlocya mithyAduSkRtapradAnamAtreNaivAsau zuddha iti bhAvaH / kutaH ? ityAha-yadyasmAtkAraNAdvipulA mahatI nirjarA karmakSayalakSaNA tasya bhavati, puSTAlambanamavagamya bhagavadAjJayA pravarttamAnatvAditi / / " itthaM ca sarvatra vastusvarUpAvabodhaka evApavAdopadezo natu vidhimukha iti yatkiJcideva, bahUnAM chedagranthasthApavAdasUtrANAM vidhimukhena spaSTamupalambhAt / tathA AcArAGge'pi " se se tattha payalamANe ar vasmANe vA rukkhANi vA gucchANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vAtaNagahaNANi vA hariANi vA avalaMbiyA uttarijjA, se tattha pADipahiA uvAgacchaMti te pANI jAejjA, tao saMjayAmeva avalaMbiya 2 uttarejjA, tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijijjA / " ityatra gacchagatasya sAdhorvalyAdyAlambanasya vidhimukhenaivopadezAt / na ca se bhikkhu vA 2 gAmANugAmaM duijjamANe aMtarA se vappANi vA phalihANi vA pAgArAgi vA toraNANi vA 46 1 AcArye gacche ca kulagaNasaMghe ca caityavinAze / AlocitapratikrAntaH zuddho yannirjarA vipulA // 2 atha sa tatra pracalan prapatan vRkSAn gucchAn vA latA vA vallIrvA tRNAni vA tRNagrahaNAni vA haritAni vA avalambya uttaret, atha tatra prAtipathikA upAgacchanti teSAM pANi yAceta, tataH saMyata eva avalambya 2. uttaret, tataH saMyata evaM grAmAnugrAmaM gaccheta // 30 atha bhikSurvA bhikSukIrvA grAmAnu grAmaM gacchan antarA tasya vaprA vA parikhA vA prAkArA vA toraNAni vA argalA vA argalapAzakA vA sati parAkrame saMvata eva parAkrameta, no Rjuka gacchet / kevalI brUyAd AdAnametat // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 aggalANi vA aggalapAsagANi vA [ uttAo vA darIo ] vA sati parakame saMjayAmeva parakkAmijjA No ujjuaM gacchijjA / kevalI bUA, AyANameyaMti" / / [ AcArAMga. pA. 337] prAguktaniSedhakAraNAniSTasambhAvanAvacanametad, natu vidhivacanamiti vAcyam ; vidhivacanatvenApi vRttikRtA vRttyA ( cyAM ) vyAkhyAnAt / tathAhi ' se ' ityAdi / sa bhikSurgrAmAntarAle yadi vamAdikaM pazyet, tataH satyanyasmin saGkrame tena RjunA pathA na gacched, yatastatra garttAdau nipatan sacittaM vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam / atha kAraNikastenaivaM gacchet, kathaJcitpatitazca gacchagato valyAdikamavalambya prAtipathikaM hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / tathA sAmAnyataH pratiSiddhaM lavaNabhakSaNamapyapavAdato vidhimukhena tatraivAnujJAtaM dRzyate / tathAhi " " se bhikkhU vA 2 [ jAva samANe siyA ] se paro ava(bhi) aMto paDiggahe biDaM vA loNaM vA udbhiyaM vA loNaM paribhAittA NIharu dalaijjA, tahappagAraM paDiggahaM parahatthesi vA parapAya~si vA aphAsu jAva No paDiggahijjA, se Ahacca paDiggAhie siyA, taM ca NAi dUragayaM jANejjA, se tamAdAe tattha gacchejjA, puvAmeva AloijjA, Ausota vA bhagiNIti vA imaM te kiM jANayA dinnaM, udAhu ajANayA ? se ya bhANejjA, no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinaM, kAmaM khalu Auso idANiM NisirAmi taM bhuMjaha vA NaM paribhAei vA NaM taM parehiM samaNunnAyaM sama si o saMjayAmeva bhuMjejja vA pibejja vA, jaM ca No saMcAeti bhIttae vA pAyaevA sAhammiyA tattha vasaMti, saMbhoiA samaNuNNA aparihAriA adUraMgayA tesiM aNuSpadAya siyA, No jattha sAhammiA [siA], java bahupariAvanne (naM) 1 atha bhikSurvA yAvatsamAnaH syAt paraH pravizyAntaH patadUgrahe viDaM vA lavaNaM vA udbhijaM vA lavaNaM paribhajya niHsRtya dadyAt, tathAprakAraM pratigrahaM parahaste vA parapAtre vA aprAsukaM yAvad no pratigRhNIyAt; sa Ahatya (sahasA ) pratigRhItaM syAt, taM ca nAtidUraM jJAtvA sa tamAdAya tatra gacchet, pUrvameva Alokayed, AyuSman ! bhAginIti vA idaM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? sa ca bhaNet-no khalu mayA jAnatA dattam, kAmaM khalu AyuSman ! idAnIM niHsarAmi taM bhuJjIta vA paribhAjayet vA taM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM tataH saMvata eva bhuJjIta vA pibed vA / yazca na zaknoni bhoktuM pAtuM vA, sAdharmikA yaMtra vasanti sAdharmikAH samanojJA aparihArikA adUragatAsteSAmanupradAtavyaM svAt, no yatra sAdharmikAH syuH yathaiva bahuparyApannaH kriyate tathaiva kartavyaM syAt, evaM khalu tasya bhikSobhikSukyA vA sAmagryamiti // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 C ates and strai siyA, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikhkhuNIe vA sAmaggi aMti / " etadvRttiryathA - sa bhikSurgRhAdau praviSTaH, tasya ca syAt kadAcitparo gRhasthaH ' abhihaTTu aMto ' iti aMtaH pravizya patadgrahe kASThacchabbakAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSotpannaM udbhijjaM vA lavaNAkarAdyutpannaM 'paribhAi' ttatti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAt kaJcidezaM gRhItvetyarthaH / tato niHsRtya dadyAt tathAprakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayet, taccAhacce 'ti sahasA pratigRhItaM bhavet / taM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSusnalavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacched, gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayeddarzayed, etacca brUyAd ' amuka' iti vA, bhagInIti vA ! etacca lavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vaded yathA pUrvaM mayA'jAnatA dattam, sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattametat paribhogaM kurudhvam / tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satprAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhuJjIta pibedvA, yacca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tat sAdharmikAdibhyo dadyAt, tadabhAve bahupa ryApannavidhiM prAktanaM vidadhyAd, etattasya bhikSoH sAmagryamiti / " " na cApavAdaviSayo'pi manovyApAraH sAvadyatvAt kevalino na sambhava - tIti zaGkanIyama, adhikRta puruSavizeSe'dhika nivRttitAtparyAvagAhitvenAsya niravadyatvAd, anyathA dezaviratyupadezo'pi na syAt, tasya caraNAzaktapuruSaviSayatvenApavAdikatvAt ata eva cAritramArgamanupadizya dezaviratyupadeze sthAvarahiMsApratiSedhAnumateH kramabhaGgAdapasiddhAnta upadarzitaH / yattu 'jalaM vastragalitameva peyam' ityatra " savizeSaNe0 " ityAdinyAyAjjalagalanamevopadiSTaM na tu vidhimukhena niSiddhopadezaH kAraNato'pIti, tadasad, yato jalagAlanamapi jalazastrameva, taduktamAcArAGganiryuktau - " " ussiMcaNa - gAlaNa--dhoaNNe ya uvagaraNa- kosa bhaMDe a / bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satthaM " || ti // atra gAlanaM 'ghana - masRNavastrArddhAntena ' iti vRttau sampUrya vyAkhyAtam / tacca trividhaM trividhena niSiddhamiti vidhimukhena tadupadeze niSiddhasyApavAdatastayopadezAvirodhAd, niSiddhamapi hi kvacitkadAcitkathaJcidvihitamapi bhavatIti / yattUktaM dravya hiMsAyA apyanAbhogavazAdayatanAjanyatvena niSiddhatvameveti / tatrAyatanAjanya hiMsAyAH kaTukapha 1 1. utsecanagAlana- dhAvanaM copakaraNa-kozabhANDaM ca / bAdarAkAye etattu samAsataH zastram // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 lahetutvAt , tatrAzayazuddha pratibandhikAyA yatanAtiriktAyA asiddhaH, tasyAcAyatanayA saha virodhAt, sthUlayatanAyAM sthUlAyatanAyAH pratibandhakatvena sUkSmA yatanAkalpane pramANAbhAvAd, ayatanAsattve'pramattAnAmapramattatAsiddheH / yA ca sUkSmA virAdhanA dvAdazaguNasthAnaparyantamAlocanAprAyazcittabIjamiSyate sA na sUkSmAyatanArUpA, sUkSmAyA apyayatanAyAzcAritradoSatvenopazAntakSINamohayoryathAkhyAta cAritriNostadanupapatteH; kintvanAbhogalakSaNasUkSmapramAdajanitaceSTAzravarUpA,ata eva dvAdazaguNasthAnaparyantam , tnnimittaalocnaapraayshcittsmbhvH| taduktaM pravacanasAroddhAravRttau--" iyaM cAlocanA gamanAgamanAdiSvavazyakarttavyeSu samyagupayuktasyAduTabhAvatayA niraticArasya chadmasthasyApramattayateSTavyA, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasambhavAt , kevalajJAninazca kRtakRtyatvenAlocanAyA ayogAt / AhayatInAmavazyakarttavyAni gamanAgamanAdIni teSu samyagupayuktasyAduSTabhAvatayA niraticArasyApramattasya kimAlocanayA ? tAmantareNApi tasya zuddhatvAd, yathAsUtraM pravRtteH / satyametat , kevalaM yAzceSTAnimittAH sUkSmapramAdanimittA vA sUkSmA AzravakriyAstA AlocanAmAtreNa zudvayantIti tacchuddhinimittamAlocaneti / tathA vyavahAradazamoddezakavRttAvapyuktaM-nirgranthasyAlocanA-vivekarUpe dve prAyazcitte, snAtakasyaiko viveka iti / tathA''locanA guroH purataH svAparAdhasya prakaTanam, kacittAvanmAtreNaiva zuddhiH, yathA'vazyakRtye hastazatAt parato gamanAgamanAdau samyagupayuktasya niraticArasya yateH, sAticArasya tUparitanaprAyazcittasambhavAt / yateravazyakRtye gamanAgamanAdau niraticArasyAlocanAM vinA'pi kathaM na zuddhiH, yathAsUtraM pravRtteH / satyam ; paraM yAzceSTAnimittAH sUkSmA AzravakriyAstAsAM zudvayarthamAlocaneti / tathA ' yatijItakalpavRttAvapyuktam--" atrAha ziSyaH-- niraticAro yatiH karaNIyAn yogAn karoti, tataH kimAlocanayA vizodhyam ? gururAha-sUkSmA AzravakriyAH sUkSmapramAdanimittakA avijJAtAstAsAmAlocanamAtreNazuddhirityAdi / nathA pazcAzakasUtravRttyorapyuktam "tA evaM ciya evaM vihiyANuTThANametya havaitti / kammANubaMdhacheaNamaNahaM AloaNAijuraM // " 1 tata evamevaitad vihitAnuSThAnamatra bhavatIti / karmAnubandhacchedanamanaghamAlocanAdiyutam // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 206 " yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi chadmasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAt, 'tA' tasmAd evaMciya'tti evameva virAdhanAyAH zodhanIyatvena 'etad' kSAlanAdikaM 'vihitAnuSThAnaM ' vidheyakriyA ' atra ' karmAnayanaprakrame ' bhavati' syAd / itizaGkaH samAptyarthoM gAthAnte yojyH| kiMvidhaM bhavati ? ityAha-'karmAnubandhacchedanaM' karmasantAnachedakaM 'anaghaM '-adoSam, paroktadUSaNAbhAvAt / kiMbhUtaM sad ? ityAha-'AlocanAdiyutaM ' AlocanapratikramaNAdiprAyazcittasamanvitamiti gAthArtha iti // " vastutaH karmabandhAnumeyA dravyavirAdhanA nirgranthasya snAtakasya ca tulyA, dvayorapi sAmayikakarmabandhahetutvAt ; paraM chadmasthAnAM vihitAnuSThAnamAlocanAdiyutamiSTasAdhanam , tathaiva vidhAnAt , chadmasthayogAnAM zodhyatvena prAyazcittasya ca zodhakatvena vyavasthiterityakaSAyasya yogA airyApathikakarmabandhahetutvena, nAyatanayA'zuddhA / akaSAyazca vItarAgaH sarAgazca saJjavalanakaSAyavAnapyavidyamAnatadudayo mandAnubhAvatvAt tattvArthavRttau nirdiSTaH, anudarA kanyAnirdezavad ityakaSAyasya nAyatanA, na vA tasyAvazyaMbhAvidravyahiMsAdikamapyayatanAjanyamiti pratipattavyam / yattUktaM dravyato'pi hiMsAyAH kRtapratyAkhyAnabhaGgenAlocanAviSayatvamiti tajjainasiddhAntaparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitam, dravyAdyAzrayeNa hiMsAdibhAvasyaiva pratyAkhyAtatvAd, dravyahiMsAdinA hiMsAdipratyAkhyAnabhaGgAbhAvAd anenaivAbhiprAyeNa dharmopakaraNAGgIkaraNe " 'se apariggahe caubihe paNNatte, davao khittao0" ityAdikrameNa pratyAkhyAtasya parigrahasya na bhaGgadoSa iti vizeSAvazyake digambaranirAkaraNasyale'bhihitam / tathA ca tadgranthaH_ " apariggahayAmuttetti jA ya mucchaapriggho'bhimo| . savvadavvesu na sA kAyavvA muttasabbhAvo // " yA ca " savvAo pariggahAo veramaNam " ityAdinA'parigrahatAsUtre pokteti tvayA gIyate, tatrApi mUcchaiva parigrahastIrthakRtAmabhimato nAnyaH / sA ca mUrchA yathA vastre tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na kartavyeti sUtrasa 1 sa ca pArigrahazcaturvidhaH prAptaH, dravyataH kssetrtH| .2 aparigrahatAsUtra iti yA ca mUrchA parigraho'bhimataH / sarvadravyeSu na sA kartavyA sUtrasabhAvaH // 3 sarvAtprANAtipAtAdU viramaNam // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 dbhAvaH sUtraparamArthaH, na punastvadabhimataH sarvathA vastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH, tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArthoM mithyaiva khidyase tvamiti // " ___kizca yadi dravyahiMsayA kRtapratyAkhyAnabhaGgaH syAt tadA tavApyupazAntamohasya yathAkhyAtacAritraM na syAt , aMzato bhaGgAvazyaMbhAvAditi / yacca sarvaviratisiddhayarthaM dravyahiMsAyA api pratyAkhyAnamupapAditam , tadayuktam , evaM yogAnAmapi pratyAkhyAnApatteH 'ayogikevaliSveva sarvataH saMvaro mataH' iti vacanAdayoginyeva sarvasaMvarasiddhaH / yacca dravyAzravasya sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvamuktaM tathaiva, teSAmaviratibhAvaM pratItyaiva karmabandhAbhidhAnAt , tadyogAnAM dravya hiMsA'hetutvAd, bhAvahiMsAkAraNatvaM ca yogAnAmiva dravya hiMsAyA api na bAdhakamiti / 'yattvetenetyAdinA pAzacandramatamupekSya tasmAdayaM bhAvaH' ityAdinA kizcit sampradAyAnusAri bhaNitaM tadardajaratIyanyAyAnukAri, hiMsAMze jinopadezAbhAvena tanmatAzrayaNe ' pUjAdhupadezAbhAvApatteH, tadavinAbhAvihiMsAMze upadezAbhAvena prakRtopadezasamarthanasambhave'pi tadaGgakusumArcanAyaMze tasya kusumAdi jIvavadhAnukUlavyApArarUpahisAvagAhitvasya nirAkartumazakyatvAd, evamaniSTabIjarUpamanapoyeSTaphalahetutvena kalpyakhAbhivyakterapyanupapatteH, kusumAdihiMsAyAH sandigdhatvena tathAvidhapAtakAhetutve mithyAdRzAmapi tasyAstathAtvApatteH, tasmAd dravyastavasthalIyahiMsAyAmanubandhazuddhatvenaiva bhagavadAjJA smyktvaadibhaavhetutvaaditi||19|| tadevamAbhoge'pi dravyahiMsAyA doSAnAvahatvaM yatsiddhaM tadAha'tamhA vvapariggaha-vvavahANaM samaMmi Abhoge / Nahu doso kevaliNo kevalanANe va caraNe vA // 60 // 'tamha 'tti / tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhayoH same'pyAbhoge sAkSAtkAre kevalino naiva doSaH, kevalajJAne cAritre vA jJAnAvaraNa-cAritramohanIyakSayajanyayoH kevalajJAna-cAritrayordravyAzravamAtreNAnapavAdAt / yattu kSINamohasyApi snAtakacAritrAbhAvAtsaMbhAvanArUDhAticArarUpasyApi dravyAzravasya yadi tatpatibandhakatvaM tadA sAkSAjIvaghAtasya dravyarUpasyApi tanyAyaprAptameveti kevalino'pi draSyahiMsA cAritradoSa eveti pareNa procyate tadasat , snAtakasya nirgranthabhedatvAd yathAkhyAtasyaiva cAritrabhedatvAt tatpatibandhakatvasya ca dravyahiMsAyAM tvayA'pyanabhyupaga 1 tasmAd dravyaparigraha-dravyavadhapoH same'pyAbhoge / naiva doSaH kevalinaH kevalajJAne ca caraNe vA // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 mAt / yadi ca snAtakacAritrasya dravyahiMsA doSaH syAt tadA nirgranthacAritrasyApi doSaH syAdeva, nirgrantha- snAtakayoreka saMyamasthAnAbhyupagamAt / " NigaMthasiNAyANaM tulaM ikaM ca saMjamaTThANaM " iti paJcanirgranthIvacanAditi draSTavyam || 60 // hiMsAcaturbhAnusAreNaiva dravyahiMsayA bhagavato doSAbhAvamAha - 1NodavvA NobhAvA jaha taha hiMsA Na davvamitteNaM / te tIe dosaM jiNassa ko bhAsae saNNI // 61 // vyAkhyA - ' Nodavva ' tti / nodravyAd nobhAvAd yathA na hiMsA, tathA dravyamAtreNApi hiMsA tatvato na hiMsA / tena tayA dravyahiMsayA doSaM jinasya kaH saMjJI bhASeta - api tu na ko'pItyarthaH / idamuktaM bhavati - hiMsAmadhikRtya dravyabhAvAbhyAM catubhaiMgI tAvadiyaM zrAvakapratikramaNasUtravRttAvuktAH - 1 dravyato bhAvatazca hiMsA' hanmi ' iti pariNatasya vyAdhAdermRgavadhe / 2 dravyato na bhAvataH - IryAsamitasya sAdhoH savadhe / yadAgamaH - " 2 vajemitti pariNao saMpattIe vimuccaI verA / avato vi Na muccai kiliTThabhAvA ivAyasya // "tti / 3 bhAvato na dravyataH - 'GgAramardakasya kITabuddhayA'GgAramardane, mandraprakAze rajjumahibuddhayA ghnato vA / 4 na dravyato na bhAvataH - manovAkkAyazuddhasya sAdhoriti // atra parazcaturthabhaGgasvAminaM sayogikevalinamevAha / yattu cUrNikAreNa " cautyo suNNo 'tti bhaNitam, tatra svAminamadhikRtya, kevalinastatsvAmino vidyamAnatvAt, tasya sarvotkRSTacAritrAnyathAnupapatyA manovAkkAyaiH zuddhatvAd, anyathA snAtakaH kevalI na syAt, kintu hiMsAsvarUpamadhikRtyaivoktam, taccaivam - yadi hiMsA tarhi na dravyato na bhAvata iti vaktumapyazakyam, dravyabhAvayoranyataratvenAvazyambhAvAt, tena caturthI bhaGgaH zUnyo bhaNitaH, virodhAd / na ca zailezyavasthAyAM kevala svAmI bhaviSyatIti zaGkanIyam, tasya siddhasyeva yogAbhAvena manobAkAyaiH zuddhatvAbhAvAd, nahyavidyamAne vastre ' vastreNa zuddha ' iti vyavahiyata ityAdyasau samarthayAmAsa / taccAyuktama, hiMsAvyavahArAbhAvamadhikRtyaiva caturthabhaGgazUnyatvA 1 nodravyAda nobhAvAd vathA, tathA hiMsA na dravyamAtreNa / tena tathA doSaM jinasya ko bhASate saMjJI ? // 61 // 2 varjayAmIti pariNataH saMpattyA vimucyate vairAt / anannapi na mucyate kliSTabhAvAdivAtmanaH // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 bhidhAnAd viruddhadharmAbhyAM tadabhAvasyeva tadvadbhedasyApi sambhavena tacchUnyatvanyava - hAropapatteH / hiMsAsvarUpamadhikRtya tu dravyamAtrahiMsAyAmapyahiMsAtvaM pravacane pratItamiti kadAcid dvitoyabhaGgasvAmitve'pi bhagavataH snAtakasya nirgranthasyeva caturthabhaGgasvAmitvA'virodha eva, ahiMsApariNatyabhedAzrayaNena tadbhaGgasyApi sambhavaduktikatvAt / na caivaM dvitIyabhaGgakAle'pi caturthabhaGgApattirdra vyahiMsAkAle'pyapramattayatInAM manovAkkAyazuddhakhAnapAyAditi vA vAcyam, caturthabhaGgopapAdakamanovAkkA zuddhatAyA guptirUpAyA eva grahaNAd ata eva niyatacaturthabhaGgasvAmitvamayogikevalino'pi nAnupapannam, zuddhapravRttivyApAreNaiva virodhavyApAreNApi manovAkkAyazuddhatA'napAyAd, anyathA tadavinAbhAvidhyAnAnupapatteH / uktaM hi-dhyAnaM karaNAnAM satpravRtti-nirodhAnyataraniyatam - 66 3 'sudaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANaM / jJANaM karaNANamayaM Na u cittaNirohamettAgaM // ityAdigranthena vizeSAvazyake zodhakena ca vyApAramupasampadyoparatenApi zuddhatvavyavahAro bhavatyeva, yathA jalena zuddhaM vastramiti / sarvotkRSTamanovAkkAyazuddhatayAsyogikevalI niyamenaiva caturthabhaGgasvAmI yujyata iti / na ca zailezyavasthAyAmapi zArIrasparzamAgatAnAM mazakAdInAM vyApattau caturthabhaGgasvAmitva niyamAnupapattiH, dravya hiMsAyAstadanukUlanodanAkhyayogavyApAraniyatatvAt, tatra tadabhAvAttatsambandhamAtrasyAtiprasaJjakatvAditi dik // 61 // yadi ca ' na dravyato na bhAvato manovAkkAyazuddhasya sAdhoH ' iti vacanAnurodhena sayogikevalinazcaturthabhaGgasvAmitvamevAbhimataM bhavet tadA'pramattAdInAM sayogikevaliparyantAnAM dravyahiMsayA doSAbhAvataulyaM pravacanAbhihitaM na ghaTetetyAha'payamaM ciya vayaNamiNaM daTThavaM hoi kappannAsassa / jaM mattAINAM sajoM gicaramANa No hiMsA // 63 // vyAkhyA - ' payaDaM ciyati / prakaTamevaitadvacanaM kalpabhASyasya draSTavyaM 1 sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodha iva vidyamAnAnAm / dhyAna karaNAnAmayaM na tu cittanirodhamAtrakam // 2 prakaTameva vacanamidaM draSTavyaM bhavati kalpabhASyasya / yadapramattAdInAM sayogicaramANAM no hiMsA // 62 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhavati rAgadveSarahitena parIkSakeNa, yadapramattAdInAM sayogikevalicaramANAM no naiva hiMsA, vyApriyamANayogAnAmapIti zeSaH / tathA va tadgranthaH" apyeva siddhaMtamajANamANo taM hiMsaga bhAsosa jogavaMtaM / daveNa bhAveNa ya saMvibhattA cattAri bhaMgA khalu hiNsgtte"|| - apItyabhyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH / yadevaM yogavantaM chedanAdivyApAravantaM jIvaM hiMsaka tvaM bhASase, tanizcIyate samyak siddhAntamajAnata evaM prlaapH| siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva na hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarUpyate ? ityAha-dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgA khalu hiMsakatve bhavanti / tathAhi-1. dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH, 2. bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH, 3. ekA dravyato'pi bhAvato'pi, 4. ekA na dravyato nApi bhaavtH| athaiSAmeva yayAkramaM bhAvanAM kurvannAha.... Ahacca hiMsA samiassa jA u, sA davao hoi Na bhaavo| bhAveNa hiMsA u asaMjayassa, je vA vi satte Na sadA vahei / / 3saMpatti tasseva jadA bhavijjA, sA dabahiMsA khalu bhAvao a| 4. .. ajjhatthasuddhassa jadA Na hojjA vadheNa jogo duhao vi hiMsA // .." samitasyeryAsamitAvupayuktasya yA''hatya kadAcidapi hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA / iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato ahiMsaiva mantavyA, "pramattayogAta prANavyaparopaNaM hiMsA." iti vacanAt / bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA'saMyatasya prANAtipAtAderanivRttasyopalakSaNatvAt saMyatasya vA'nupayuktagamanAgamanAdi kurvatoM yAnapi sattvAmasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA, 1 4 // je vina vAvijjatI NiyamA tesipi hiMsao so u" ni vacanAd / yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNasampAptirbhavati, tadA sA dravyato bhAvatazca hiMsA prati 1 apyeva siddhAntamajAnan tvaM hiMsakaM bhASase yogavantam / . .yaNa dravyeNa bhAveNa ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve // 2 Ahatya hiMsA samitasya yA tu sA dravyato bhavati na bhAvatastu / bhAvena hiMsA tvasaMyatasya yathApi satvAn na sadA hanti / 3 saMprAptistasyaiva yadA bhavet sA dravyahiMsA khalu bhAvatazca / - adhyAtmazuddhasya yadA na bhavet vadhena yogo dvidhApi hiMsA // 4 yepi na jyApAyante niyamAtteSAmapi hiMsakaH sa tviti // .. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 pattavyA / yaH punarAtmanA cetaHpraNidhAnena zuddha upayuktagamanAdikriyAkArItyarthaH, tasya yadA vadhena prANivyaparopaNena saha yogaH sambandho na bhavati tadA dvidhApi dravyato bhAvato'pi ca hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadevaM bhagavatpaNote pravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaGgA upavarNyante / atra cAyabhaGge hiMsAyAMvyApriyamANakAyayoge'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH, tato yaduktaM 'bhavatA vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti tatpravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti // 62 // ___ nanvatra 'apramattAdInAmadhikRtavastracchedanavyApAravAn hiMsakaH, yogavatvAd'-iti paropanyastAnumAnadUSaNavyabhicArasphoraNAya vyabhicArasthAnatvaM pradaziMtam / vyabhicArazca hetusattve sAdhyAsattvamiti kevalino'pramattAdisAdhArapyena yogavattvam, ahiMsakatvaM ca siddhayati, natu kathamapi dravyahiMseti cet, na / atra ca 'AdyabhaGgaH' ityAdinigamanavacanavicAraNayA'dhikRtavastracchedanavyApAravAnahiMsakaH, hiMsAvyApriyamANakAyayogavattve'pi bhAvata upayuktatvAt , apramattAdivad -iti svatantrasAdhanadRSTAnta eva bhagavati ttsiddheH| kizca pUrvapakSiNA vastrachedanAdivyApAre hiMsAnvitayogatvaM tAvad 'bhagavatI' vacanenaiva pradarzitam / tathAhi" 'saddo tahiM mucchai ccheaNA vA dhAvaMti te do vi u jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikampo tatovi vAtA vitaranti log"|| bho AcArya ! tatra vastre chidyamAne zabda sammUrcchati, chedanakA vA sUkSmAvayavA uDDIyante, ete ca dvaye'pi vinirgatA lokAntaM yAvata prApnuvanti / tathA vastrasya dehasya ca yo vikampazcalanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamApUrayanti / 2 " ahicchasI jaMti Na te u dUraM saMkhobhiyA te avare vayaMtI / uDUM aheyA vi cauddisaM pi pUriti logaM tu khaNeNa sarva // " athAcArya! tvamicchasi-manyase vastracchedanasamutthAH zabdapakSmavAtAdipudgalA na dUraM lokAntaM yAnti, tarhi taiH saMkSobhitAzcAlitAH santo'pare vrajanti: evamaparAparapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenorvamadhazcatasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti " // yata evamata:1 zabdastatra mUrcchati, chedanakA vA dhAvanti te dvaye'pi tu yAvallokam / vastrasya dehasya ca yo vikampastato'pi vAtA vitaranti lokam // 2 athecchasi yAnti na te tu dUraM saMkSobhitAH tairapare vrajanti / Urdhvamadho vA'pi catasRSu dikSvapi pUrayanti lokaM tu kSaNena sarvam // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 " vinAya AraMbhamiNaM sadosaM tamhA jahAladdhamahiTThaejA / ___ vRttaM saeu khalu jAva dehI Na hoi so aMtakarI tu tAva // " idamanantaroktaM sarvalokapUraNAtmakamArambhaM sadoSaM sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadhaM vijJAya tasmAt kAraNAd yathAlabdhaM vastramadhitiSThet-na cchedanAdi kuryAt / yata uktaM bhaNitaM vyAkhyAprajJaptau-yAvadayaM dehI jIva saijaH sakampazceSTAvAnityarthaH, tAvadasau karmaNo bhavasya vA'ntakarI na bhavati / tathA ca tadAlApaka:-"jAva NaM esa jIve sayA samiaM eai veai calai phaMdai ghuTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA Na bhavai" ti / tathA ca hiMsAnvitayogatvena vastracchedanavyApAravato hiMsakatvamApAdayantaM pUrvapakSiNaM pratyapramattAdiSvApAdakasattvepyApAdyAbhAvAt takamUlavyAptyasiddhestasya mUlazaithilyarUpadoSapradarzanArthamitthamuktama, tathA cApAdakasattvAdevApramattAdivatkevalino'pi dravyahiMsAsambhave'pi na doSa ityetadevAhahiMsagannAvo hujA hiMsaliyajogatti tkss| dAeuM zya jaNi pasiDhilamUlattaNaM dosaM // 3 // "hiMsagabhAvo"tti / hiMsakabhAvo bhaveddhiMsAnvitayogato'dhikRtavastracchedanavyApAravata iti zeSaH, ityetasya tarkasya prazithilamUlamApAdyApAdakavyAptyasiddhirUpaMdoSaM darzayitumiti bhaNitaM-yadutApramattAdInAMsayogikevaliparyantAnAM hiMsAvyApriyamANakAyayoge satyapi bhAvata upayuktatvAnna hiMsakatvamiti yogavattvamAtraM ca nApAdakamiti tatrApAdyavyAptyasiddhipradarzanamakizcitkarameveti bhAvaH // 63 // nanvapramattAdInAmupayuktAnAM yogavatAmapyahiMsakatvapradarzanena hiMsAnvitayogAbhAva evaM pradarzito bhavati; tathA ca prakRte ApAdakAprasiddhipadarzanapara evAyaM grantho'stu ityata Aha'ApAyagApasihINa ya jaNiyA vatthanjeya ahigaare| tA tassaMmazvayaNaM paramattIe Na amttuN|| 64 // 'ApAyagApasiddhi' tti / ApAdakasya hiMsAnvitayogasyAprasiddhiH, 1 ApAdakAprasiddhirna ca bhaNitA vastracchedAdhikAre / tataH tatsaMmativacanaM prajJapte nyArtham // 64 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 na ca bhaNitA vastracchedAdhikAre; kiM bhagavatIvacanAdArambhassa kriyAvinAbhAvitvamaGgIkRtyApi pratibancaiva pUrvapakSI (kSiNA) dUSaNaM dattam / tathAhi"AraMbhamiTTo jaha AsavAya, guttI ya seAya tahA tu sAhU / No phaMda vArehi va chijjamANaM, paiNNahANI va ato'NNahA te " // ___ 'ArambhamiTTo' tti / makAro'lAkSaNikaH / he nodaka ! yathA''rambhastavAzravAya karmopAdAnAyeSTo'bhimataH, guptizca tatparihArarUpA zreyase karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he sAdho !.mA spanda, mA vA vastraM chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati-yadi vastracchedanamArambhatayA bhavatA karmabandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAmikA ceSTA kriyate, yo vA tatpatiSedhako dhvaniruccAryate tAvapyArambhatayA bhavatA na karttavyau, ato maduktopadezAdanyathA cet karoSi, tataste pratijJAhAniH-svavacanavirodhalakSaNaM dUSaNamApadyata ityarthaH // atha bruvIthAH-yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa ArambhapratiSedhakatvAnirdoSa iti / atrocyate" 2adosa te jai esa saddo aNNovi kamhA Na bhave adoso| ahicchayA tujjha sadosa ekko evaM satI kasse bhave Na siddhii||" : yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn , tato'nyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet ; tasyApi pramANAtiriktaparibhogavirUpAdidoSaparihArahetutvAt / athecchayA svAbhiprAyeNa tavaiko vastrachedanazabdaH sadoSo'parastu nirdoSaH, evaM sati kasya na svapakSasiddhirbhavet-sarvasyApi vA gADhavacanamAtreNa bhavata iva svAbhipretArthasiddhirbhavediti bhaavH| tatazcAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyam, yo'yaM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nirdoSaH, zabdatvAd , bhavatparikalpitazabdavadityAdi tattasmAtkAraNAttatra vastracchedAdhikAre sammativacanaM prajJapteH "jIve NaM esa jIve"ityAdi nAnyArthaM kiM tvejanAdikriyANAmArambhAvinAbhAvitvapratipAdakameva, anyathaitadarthasamarthanArthametatsUtramupanyastavantaM taM pUrvapakSiNamanyArthapradarzanenaitadabhiprAyAnabhijJamavakSyat kalpabhASyakRditi / asmAdeva bhagavatIsUtrAdabAdhitayathAzrutArthA 1 Arambha iSTo yathA''savAya guptizca zreyase tathA ca sAdho ! / __ no spanda vAraya vA chiyamAnaM pratijJAhAnirvA'to'nyathA te // 2 adoSavAn te yadi eSa zabdaH, anyopi kasmAnna bhavedadoSaH / sadoSa eka evaM sati kasya bhavenna siddhiH // ayA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dyAvadejanAdikriyA tAvadArambhAdisambhava iti kevalino dravyahisAyAM na sandeha iti bhAvaH // 64 // etadeva spaSTayati'kirigrAuaMtakiriyA virohiNI jiNeNa naNiyAna AraMnAijuAna maMDiyaputteNa puDheNaM // 66 // ___ vyAkhyA-'kiriAu' tti / maNDitaputreNa pRSTena jinena zrIvarddhamAnasvAminA kriyA ejanAdyA ArambhAdiyutA-ArambhAdiniyatA antakriyAvirodhinyo bhnnitaaH| tathA ca bhagavatIsUtram-" 2jIve NaM bhaMte ! sayA samiyaM eai veyai calai phaMdai ghuTTai khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maNDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM eai, jAva taM taM pariNamai / jAvaM ca NaM bhaMte ! se jIve sayA samiyaM jAva taM taM bhAvaM pariNamai, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bha. vai ? No iNahe samaDhe / se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jove sayA samidhe jAva aMtakiriyA No bhavai ? maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiaMjAva pariNamai, tAvaM ca NaM se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai, AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe vaTTai, AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe, AraMbhe vadRmANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe, bahUrNa pANANaM bhrajANaM jIvANaM sattANaM 1 kriyA antakriyAvirodhinyo jinena bhaNitAH ArambhAdiyutA maNDitaputreNa pRSTena // 65 // 2 jIvo bhadanta ! sadA samitamejate vyejate calati, spandate ghaTTate kSubhyati udIrayati taM taM bhAvaM pariNamate ? hanta (om ) maNDitaputra ! jIvaH sadA samitamejate, yAvat taM taM pariNamate / yAvacca bhadanta ! sa jIvaH sadA samitaM yAvacca taM taM bhAvaM pariNamate tAvaJca tasya jIvasya ante antakriyA bhavati ? nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta! evamucyate-yAvacca sa jIvaH sadA samitaM yAvadantakriyA no bhavati / maNDitaputra! yAvacca sa jIvaH sadA samitaM yAvatpariNamate ttAvaJca sa jIva Arabhate saMrabhate samArabhate, Arambhe vartate, saMrambhe vartate, samArambhe vartate, ArabhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANaH, Arambhe vartamAnaH, saMrambhe vartamAnaH, samArambhe vartamAnaH vahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM satvAnAM duHkhApanAyAM zokApanAyAM jIrNatApanAyAM (khedApanAyAM) tepApanAyAM piTTanApanAyAM vidrApanAyAM paritApanAyAM vartate sa tenArthena maNDitaputra! evamucyate yAvacca sa jIvaH sadA samitamejate yAvatpariNamate tApaJca tassa jIvasta ante antakriyA na bhavatIti // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dukkhAvaNayAe soAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe ni (vi) ddAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai, se teNaTeNaM maMDiyaputtA evaM vuccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM ejati jAva pariNamati, tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyANa havai' tti| etadvRttiryathA-kriyAdhikArAdidamAha-'jIveNaM' ityaadi| iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt ; sadA-nityaM 'samiyaM 'ti-sapramANaM 'eyai' tti ejate kampate ' ena kampane' iti vacanAt ; 'veyai 'tti vyejate vividhaM kampate, 'calai ' tti sthAnAntaraM gacchati, 'phaMdai' tti spandate kiJciccalati, 'spadi kizciJcalane' iti vacanAt; anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanye, 'ghaTTai ' tti sarvadikSu calati, padArthAntaraM vA spRzati; 'khubbhai ' tti kSubhyati-pRthivIM pravizati, kSobhayati vA pRthivIm, bibheti vA; 'udIrai 'tti prAvalyena prerayati, padArthAntaraM vA pratipAdayati / zeSakriyAsaGgahArthamAha-' taM taM bhAvaM pariNamati' tti ukSepaNAvakSepaNAkuJcanaprasAraNAdikaM pariNAma yAtItyarthaH / eSAM vaijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyam ? natu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugapadabhAvAditi / tassa jIvassa 'aMte tti maraNAnte 'aMtakiriya' tti sklkrmkssyruupaa| ' Arambhai 'tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati, 'sAraMbhai' tti saMrabhate-teSu vinAzasaMkalpaM karoti, 'samAraMbhai 'tti samArabhate-tAneva paritApayati, Aha ca-"saMkappo saraMbho paritAvakarI have samAraMbho / AraMbho uvaddao sabaNayANaM visuddhANaM // 1 // " idaM ca kriyA kriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathazcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArthaM vyadhikaraNata Aha-'AraMbhe' ityAdi / Arambhe'dhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMraMbhe samArambhe ca, anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-ArabhamANaH' saMrabhamANaH samArabhamANo jIva:-ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH, 'Arambhe vartamAnaH' ityAdinA tu dvitIyaH, "dukkhAvaNayAe' ityAdau vA zabdasya prAkRtaprabhavatvAd duHkhApanAyAM-maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAma, athaveSTaviyogAdiduHkhahetupApaNAyAM varttate iti yogaH; tathA zokApanAyAM dainyaprApaNAyAma, 'jUrAvaNayAe ' tti zokAtirekAccharorajIrNatAprApaNAyAm, 'tippAvaNayAe ' tti 'tepApanAyAM' tipR STepa kSaraNArthAviti vacanAt , zokAtirekAdevAzrulAlAdikSaraNapApaNAyAma, / 'piTTAvaNayAe' tti piTTanamApaNAyAma, tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe varttate, kvaci Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tpaThyate 'dukkhAvaNayAe' ityAdi, tacca vyaktamevaH / yacca tatra "kilAmaNayAe uddavaNayA' ityadhikamabhidhIyate, tatra 'kilAmaNAe ' tti glAninayane, 'uhavaNayAe' tti utrAsana iti / atra ojanAdikriyANAmArambhAdidvAraivAntakriyAvirodhitvaM pratoyate / ArambhAdInAM caijanAdi kriyAniyatatvam, niyamazcAyaM yathAsambhavaM draSTavyaH, tena nApramattAnAmArambhavatsaMrambhasamArambhayorapyApattiriti shrddhaaH| yuktaM caitat-" 'jAva NaM esa jIve sayA samiaM eai veyai jAva taM taM bhAvaM pariNamai tAva NaM aTTavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihavaMdhae vA, noNaM abaMdhae / " ityatraijanAdikriyANAmaSTavidhAyanyatarabandhavyApyatvavatmakRterapyArambhAdyanyataravyApyatvasyaiva vyutpattimaryAdayA lAbhAt / paraH punarenamevArthaM " sumunInAM zobhanA munayaH sumunayaH susAdhavasteSAmapramattaguNasthAnakAdArabhya trayodazaguNasthAnaM yAvadArambhe vartamAnAnAmapyArambhikI kriyA na bhavati" ityAdi svayameva granthAntare likhitamasmaranivAnyathaivAtra vyAkhyAprakAramAracayati / tathAhi-antakriyApratibandhakAstAvadyogA eva, yAvad * yogAstAvadantakriyA na bhavati, yoganirodhe ca bhavatIti teSAM tatpratibandhakatvAd, yadabhAvo yatra kAraNaM tadeva tatra pratibandhakamiti jagatsthiteH / na caivaM kvApyAgame jIvadhAtanirodhe tajjanyakarmabandhanirodhe vA'ntakriyA bhaNitA / tasmAtsAkSAjIvaghAtalakSaNa Arambho nAntakriyAyAH pratibandhakaH, tadabhAve'ntakriyAyA abhaNanAt , pratyutAnnikAputrAcAryagajasukumArAdidRSTAntena satyAmapi jIvavirAdhanAyAM kevalajJAnAntakriyayorjAyamAnatvAt kutastatpatibadhakatvazaGkApAti / atra sUtre ejanAdikriyAjanyaArambho na bhaNitaH, kintu kriyArambhayorekAdhikaraNe niyamo bhaNitaH, sa vaivaM-yAvatkAlaM yatanAdikriyAvAn tAvatkAlaM sa ArambhAdimAneva; evaM ca sati kampanAdikriyA vyApyA, Arambhazca vyApakaH, tena kampanAdikriyA nArambhahetuH, kintvArambhaH kmpnaadikriyaahetuH| yathA ' yAvatkAlaM yo dhUmavA~ stAktkAlaM sa ArdaindhanamabhavavahimAneva' ityatra dhUmastathAbhUtavahverjanako na bhavati, bhavati ca tathAbhUto vahidhUmajanaka iti / ataH kriyApatibandhakArambhavyApyatvena kampanAdikriyANAmantakriyApratibandhakatvaM vyAkhyeyam , Arambhazabdena ca 1 yAvadeSa jIvaH sadA samitamejate, vyejate yAvat taM taM bhAvaM pariNamate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidha bandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhabandha. ko vA; no abandhakaH // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 yogA ucyante, jIvaghAtAdilakSaNArambhAdijanakatvena kAraNe kAryopacArAt, za svasammataM ca yogAnAmArambhatvam / taduktaM bhagavatIvRttau - " nanu ' mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetava ' iti prasiddhiH, iha tu ArambhikyAdayo'bhihitA iti kathaM na virodhaH ? ucyate - ArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigrahaH, yogAnAM tadrUpatvAt, zeSapadeSu ca zeSabandhahetuparigrahaH pratIta eveti / " etaccAyuktam, ArambhAdizabdatrayeNa yogAbhidhAnasya durghaTatvAd, ejanAdikriyAtiriktakAyAdisadhrIcInajIvavyApArarUpayogasadbhAve pramANAbhAvAd, yogAnAM yoganirodharUpAntakriyAyAM pratibandhakatvAbhAvAcca; nahi ghaTo ghaTanAzaM prati pratibandhaka iti / tasmAde janAdirahito nArambhAdiSu varttate, tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu, tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavatIti bhagavatIvRttAvevAgre vyatireka pradarzanAdejanAdInAmArambhAdidvArA'ntakriyAvirodhitva vyAkhyAnameva nyAyyamiti / yattu evamapi yadyArambhAdizabdairuktaprakAreNehAvyAkhyAtatvAt sAkSAjjIvaghAto'bhimataH, tarhi " jIve NaM bhaMte ! sayA samiaM eyai" ityAdisAmAnyasUtre sayogijIvaH kevalivyatirikta eva grAhyaH, anyathA " sattahiM ThANehiM kevala jANejjA " - ityAdi vizeSasUtra virodhena sUtrAbhiprAyakalpane matikalpanA mahAnarthahetuH - ityAdyuktaM tadupahA " pAtram, vRttikRdabhiprAyollaGghanena svasyaiva matikalpanAyA mahAnarthahetutvAt, 'sattahiM ThANehiM ' ityAdisUtrasya bhinnaviSayatvena prakRtasAmAnyasUtrAvadhikavizeSasUtrasya kenApi granthakAreNAnupadarzitatvAcceti // 65 // syAdiyamAzaGkA--sakalasayogigataijanAdi kriyAsAmAnyasya na sAkSAdArambhAdiniyatatvam, bhagavatIvRttAveva sUkSmapRthivyAdInAM sAkSAdAtmArambhakatvaniSedhAd, evaM ca bhavatyapi kevalinaH sadA sAkSAdArambhAnabhyupagamena yadA tadabhAvastadA dvArAbhAvAdejanAdikriyayA'pratibandhAtkevalajJAnotpazyanantarameva keva - lino'ntakriyAprasaGgaH / yadi cAntakriyAyAM kadAcit kriyAmAtrasya kadAcica sAkSAdArambhasyAniyatavirodhitvaM svIkriyate tadA niyatArambhAdidvArakatvena tadvirodhitvavyAkhyAnavirodha ityatrAha - 'AraMcAijumattaM tassattIe phuDeI (hiM) e u tehiM / tassattI vigame puNa joga giroho apaDibadho // 66 // 1 ArambhAdiyutatvaM tacchaktyAM sphuTairna tu taiH / tacchaktivigame punaryoganirodho'pratibaddhaH // 66 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 vyAkhyA-ArambhAdiyutattvaM ' ArambhAdiniyatatvaM kriyANAm' iti pAktanamihAnuSajyate; 'tacchaktyA' ArambhAdizaktyA, turevakArArthoM bhinnakramazca, nattu taiH sphuTai:-sphuTaireva tairArambhAdibhinetyarthaH / ayaM bhAvaH-sthUlakAlAvacchedena lAvadetatsUtroktaejanAdikriyANAM sAkSAdArambhaniyamo vaderayogasya (?) nAsambhavI, ityambhUtaniyamasyApi sUtre'bhidhAnAd, ata eva yasmin samaye kAyikI kriyA, tasmin pAritApaniko prANAtipAtikI ca prajJApanoktezaniyamenaiva vRttikRtopapAditA / tathAhi-samayagrahaNena ceha sAmAnyaH kAlo gRhyate, na punaH paramaniruddho yathoktasvarUpo naizcayikaH samayaH, paritApanasya prANAtipAtasya vA bANAdikSepajanyatayA kAyikyAH prathama samaya evAsambhavAditi / ayaM ca niyama ArambhajAtIyasya doSatvasphuTIkaraNArtha vyavahAreNocyate, na tu kevalino'pyArambho doSa iti nAnupapattiH, tathApi nizcayato yogAnAM kevalAnAmeva yatpatibandhakatvaM pareNodbhAvyate, tatra vayaM vadAmaH-na sphuTArambhayuktAnAM navA kevalAnAM yogAnAmantakriyApratibandhakatvaM nizcinumaH, kintvArambhazaktiyuktAnAmantakriyAvirodhitvaM prANaghAtAnukUlapudgalapreraNAkAristhUlakriyArUpArambhajananazaktisAhitairyogaiH sthUlakriyArUpArambhajananadvArA'ntakriyApratighAtAd, ata eva caramayoge ArambhajananazaktyananvayAt , tena nAntakriyApratibandha iti tadanantaramevAntakriyAsambhavastadidamAha- tacchaktivigame' ArambhAdijananazaktivilaye punaryoganirodho'prativaddho'svalitasAmagrIkaH, caramayogakSaNasyaiva yoganirodhajanakatvAd / idaM ca sUkSmaNusUtranayamatamityaviruddha miti mantavyam // 66 // nanvevamanena sUtreNa kevalina ArambhajananazaktyanvitayogavatvaM bhavadbhirabhyupagatam, taccAsmAkamapi sammatameva, ArambhasvarUpayogyatAyAH kevaliyogeSvasmAbhira bhyupagamAt / nacAtaH kevalinyArambhasambhavo'pi, mohanIyAbhAvena tannirUpitaphalopahitayogyatAyAstatrAsvIkArAditi parAzaGkAyAmAhapoggalapaNDonaNAe jo AraMno mI kiriyaae| NiyA mulI naNiyosassianAeNa so'duttttho|6| 1 pudgalapraNodanAyAM ya Arambho'nayA kriyyaa| niyamAnmunInAM aNitaH so'duSTaH zAsyikajJAtena // 67 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 vyAkhyA - 'poggalapaNolaNAeM 'ti / anayA''rambhazaktyA hetubhUtaiyA kriyayA- ejanAdilakSaNayA pudgalapraNodanAyAM jIvaghana lokAntara sthaapre| parapugalapreraNAyAM tathAvidhasahakArisamparkasamudbhUtAyAM satyAM ya Arambha bhavati se niyamAnmunInAM zAsyikajJAtenAduSTo bhaNitaH / ayaM bhAvaH:- sthUlakriyAyA (yAM ) pudgalapreraNAyAmArambhastAvatsAdhUnAmadhyavarjanIyo bhavati / ata evAhArakasamudghAtaniHsRSTapudgalairapi zarIrasambaddhaistardasambaddhairvA prANAdighAte tritriyatvAdikamuktam / tathA ca samudghAtapade prajJApanAsUtram - " " teNaM bhaMte! poggalA NicchUDhA samANA jAI tattha pANAI bhUAIM jIvAI sattAI abhihaNaMti jAva uvani, te NaM jIve kaikirie ? go0 ! siya tikirie siya caukirie siya paMca karie / te NaM bhaMte! jIvA tAo are as kariA ? evaM caiva se NaM bhaMte ! jIve te ajIvA aNNesiM jIvANaM paraM parAghAeNaM kaikiriyA ? go0 ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMca kariyA vitti" / paraM pramattatAdazAyAmArambhapratyayA kriyA nimittam, apramattatAdazAyAM tu dhArmikakriyAyogAntarbhUtatayA zAsyikadRSTAntena hitatvAd yogAtiriktadoSavidhayA na doSabhAk / taduktaM bRhatkalpabhASye - " 2 AhAraNIhAravihIsu jogoM, Rat adosAya jahA jayassa / hiAya sassaMmi va sassiyassa bhaMDassa eyaM parikammaNaM tu / / 1 / / " yathA yatasya prayatnaparasya sAdhorAhAranIhArAdiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati, tathA bhANDasyopakaraNasya parikarmaNamapi chedanAdikameva yatanayA kriyamANaM nirdoSaM draSTavyam / dRSTAntamAha - ' hiyAya sassaMmiva sassiasa 'ti / zasyena caratIti zAsyikaH, tasya yathA tadviSayaM parikarmaNaM naMditAdikaM hitAya bhavati, tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktaMyadvacchasya hitArthaM zasyAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati zasyapauDA, yatna 66 1 tena bhadanta ! pudgalA niHkSiptAH santaH yAn tatra prANAn bhUtAn jIvAn saccAni abhinnanti, yAvadupadravanti sa bhadanta ! jIvaH katikriyaH gauM0 ! syAt trikriyaH syAt catuSkriyaH syAtpaJcakriyaH / te ca bhadanta jIvAH te katikriyAH / evameva sa ca bhadanta ! jIvaH / te ajIvA anyeSAM jIvAnAM paramparAghAtena katikriyAH ? gau0 ! syAd trikriyA api catuSkriyA api, paJcakriyA veti // 2 AhAranIhAravidhiSu yogaH sarvo'doSAya yathA yatasya / hitAya zasya iva zAsyikasya bhANDasyaitatparikarmaNaM tu // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vataH sA'lpadoSAya // 1 // tadrajjIvahitArthaM jovAkIrNe'pi vicarato loke / yA bhavati jIvapIDA yatnavataH sAlpadoSAya // 2 // " iti / tathA ca sthUlakriyaivArambharUpA sampannA, mohanIyaM ca na tasyAM hetuH, dRSTeSTavirodhAd-ityevaMbhUtArarambhasya bhagavati satve na bAdhakamityArambhazaktirevArambhAkSepikA, anyathA tu caramayoga iva prAktanayogeSvapyArambhazaktikalpane pramANAbhAvaH, nizcayena kArya kurvata eva kAraNatvAbhyupagamAd / na ca zaktivizeSaM vinA yogatvenaiva kevaliyogasyArambhasvarUpayogyatvAbhyupagamo yauktikaH, caramayogasyApi tatvApatteH / na ceSTApattiH, ArambhasvarUpayogyayogatvenAntakriyAvirodhitvAd-ityArambhazaktisatve kevalinaH sthUlakriyArUpArambho nAnupapanna iti // 67 // etadevAha - 'so kevaliyo vihave calovagaraNattaNaM jameyassa / sahagArivasA yiyaM pAyaM thalAi kiriyAe // 68 // vyAkhyA- -' so tti' sa pudgalapreraNAdvAraka ArambhaH kevalino'pi bhaved, yad yasmAdetasya kevalina lopakaraNatvaM sahakArivazAd - gamanakriyApariNAmAdisahakArivazAtprAyaH sthUlayA kriyayA niyataM varttate / ayaM bhAvaH--calopakaraNatvaM tAvad bhagavato'pyastyeva, tathA ca bhagavatI sUtram - " kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA UruM vA ogAhittA NaM ciTThahna pabhU NaM kevalI seakAlaMsi tesu caiva AgAsapaese hatthaM vA jAva ogAhittA NaM ciTThittae ? go0 No iNaTTe samaTThe / 1 sa kevalino'pi bhaved calopakaraNatvaM yadetasya / sahakArivazAnniyataM prAyaH sthUlayA kriyayA // 68 // 1 kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA bAhuM vA UruM vA avagAhya tiSThati prabhuH kevalI paSyatkAle teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvadavagAhya sthAtum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH / sa kenArthena bhadanta ! evamucyate- yAvatkevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu yAvattiSThati na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA yAvatsthAtum / gautama ! kevalino vIryasayogasadravyatayA calAni upakaraNAni bhavanti, calopakaraNArthatayA ca kevalI asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA yAvatti - kRti, na prabhuH kevalI eSyatkAle'pi teSveva sthAtum, sa tenArthena yAvaducyate asmin samaye yAvatsthAtum / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? jAva kevalI NaM assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu jAva ciTThai, No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTTittae ? go0 kevalissa NaM vIriyasajogasaddacayAe calAI uvagaraNAiM bhavaMti, calovagaraNaTTayAe a NaM kevalI assi samayaMsi jesu AgAsapaesemu hatyaM vA jAva ciTTai, No NaM pabhU kevalI seyakAlaMsi vi tesu ceva ciTTittae, so teNaTeNaM jAva vuccai kevalI assi samayaMsi jAva cihittae " // etavRttiyathA-'assi samayaMsi tti / asmin vartamAnasamaye 'uggAhittANaM' ti avagAhya-Akramya ' seyakAlaMsi vi' tti eSyatkAle'pi vIriyasajogasaddavayAe 'tti vIrya-vIryAntarAyakSayaprabhavA zaktiH tatpadhAnaM sayogaM mAnasAdivyApArayuktaM yat sadvidyamAnaM dravyaM jIvadravyaM tattathA, vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAn vinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadrvyaM vizeSitam / saditi vizeSaNaM ca tasya sadA sattAvadhAraNArtham / athavA sva AtmA tadrapaM svadravyam , tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo yogavAn vIryasayogaH, sa cAsau sadravyazca manaHprabhRtivargaNAyukto vIryasayogasadravyastasya bhAvastattA, tayA hetubhUtayA 'calAI' ti asthirANi 'uvagaraNAI' aGgAni, 'calovagaraNaTTayAe a'tti calopakaraNalakSaNo yo'rthastadbhAvazcalopakaraNatA tayA, cazabdaH punarartha iti " // __ etacca calopakaraNatvaM nirantarasUkSmagAtrasaJcArabIjaM calanasAmAnyasAmagryAM nivizamAnaM gamanAdikriyApariNAmamAtrasahakRtaM sad gamanAdisthUlakriyAmapi janayatyeva / sA ca sthUlakriyA'varjanIyArambhasaGgatA satI kevalino na vIryAntarAyakSayakSatikarI, yatastatsAmAnyakAraNaM calopakaraNatvamapi nAmakarmapariNativizeSApAditayogAzaktiniyatameva / yadAha sUtrakRtAvRttikRt-" sayogI jIvo na zakroti kSaNamapyekanizcalaM sthAtum , agninA tApyamAnodakavat kArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste " ityAdIti / tatkAryasthUlakriyAyAmapyazakyaparihArArambhatyAge yogAzaktireva nimittamiti / kecittu sUkSmakriyANAmiva sthUla kriyANAmapi calopakaraNatAvazAdaniyatadezatvAvazyakatvAt tatpayuktArambhasambhavaH kevalino'pi durnivAra ityAhuH // 68 // nanu yadyevaM sthUlakriyaiva dravyArambhastadA kevalinastasya kAdAcitkatvaM na syAd, iSyate cAyamanyasAdhUnAmapi kAdAcitka eva, 'Ahacca hiMsA samiassa jA u sA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ davao hoi Na bhAvao u / " ti vacanAd-ityAzaGkAmevadvacanaM phalIbhUtasAkSAsambaddhArambhaviSayatvAnnAnupapannam, sa ca kevalino'pi kAdAcitka evetyabhiprAyeNa nirAcikIrSurAha'sakkhaM tu kAyaphAse jo AraMjo kayA so huA / ahigicca taM NimittaM maggijai kammabaMdhaviI // 19 // vyokhyA-' sakkhaM tu 'tti / sAkSAttu kAyasparze ya ArambhaH sa kadAcideva bhaveta , taM ca sAkSAtkAyasparzAjjAyamAnaM dravyArambhaM vyavahArijanapratIyamAnamiti gamyaM, nimittamadhikRtya karmabandhasthitima'gyate zAstrakArairiti gamyam / yadyapyapramattAnAmavazyabhAvI jIvaghAto na prANAtipAtatvena doSaH, tathApi nimittabhUtasyAsyaikAdhikaraNopAdAnasadbhAvAsadbhAvakRtaM phalavaicitryaM vicAryata ityarthaH // 69 // kathamityAha'tattha Nimitte sarise jennaavaadaannkaarnnaavikkho| baMdhAbaMdhaviseso naNiyo AyAra vittIe // 7 // vyAkhyA-'tattha' tti / tatra sAkSAtkAyasparzAnjAyamAnArambhe nimitte sadRze AkevalinamekarUpe sati yena kAraNenopAdAnakAraNasyApekSA niyatasadbhAvA sadbhAvAzrayaNarUpA yatra sa tathA bandhAvandhavizeSaH-karmabandhatAratamyatadabhAvaprakAro bhaNita iti AcAravRttau / tatra prathamametadadhikArasambaddhamAcArAGgalokasArAdhyayanacaturthoddezakasthaM sUtraM likhyate-" se' abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucemANe pasAremANe viNiaTTamANe saMpalijjamANe egayA guNasamiassa rIyato kAyasaMphAsamaNucinnA egaiA pANA uddAiMti, iha logavedaNavejjAvaDiyaM jaM AuTTikayaM 1 sAkSAttu kAyasparza ya Arambho kadAcitsa bhavet / adhikRtya taM nimitaM mRgyate karmabandhasthitiH / 2 tatra nimitte sadRze yenopAdAnakAraNApekSaH / bandhAbandhavizeSo bhaNita AcAravRttyAm // 70 // 1 sa abhikrAman pratikrAman saMkucan prasArayan saMparimRjana ekadA guNasamitasya rIyamAnasya kAyasaMsparzamanucIrNA eke prANA apakrAnti, iha lokavedanavedyApatitaM yatpunarAuTTikRtaM karma tatparijJAya vivekameti / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 kamyaM tapparinAya vivegameti ti"||athaitvRttiH-'se' ityAdi / sa bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman-gacchan , pratikrAman-nivartamAnaH, saMkucan hastapAdAdisaGkocanataH, prasArayan hastAdInavayavAna, vinivartamAnaH samastAzubhavyApArAn samyak parisamantAd hastapAdAdInavayavAMstanikSepasthAniva rajoharaNAdinA mRjan saMparimRjan, gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyam / tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamuruM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet , nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmI pratyupekSya pramRjya ca kukkuTIvijRmbhita. dRSTAntena saGkocayetprasArayedvA, svapanapi mayUravat svapiti, sa kilAnyasattvabhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte ityevamAdi samparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazyaM bhAvitayA yat syAttadAha-egayA' ityAdi / ekadA kadAcid guNasamitasya guNayuktasyApramattatayA rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmata saGkucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAM cidavasthAyAM kAyaH zarIraM tasaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH prANina eke paritApamApnuvanti, eke glAnatAmupayAnti, eke'vayavavidhvaMsamApadhante / apazcimAvasthAM tu sUtreNaiva darzayati-eke prANAH prANino'padrAnti-prANai vimucyante / atra ca karmabandhaM prati vicitratA / tathA hi-zailezyavasthAyAM mazakAdAnAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi paJcadhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakapAyAbhAvAt sAmayikA, apramattayatejaghanyato'ntarmuhUrttama, utkRSTatazcAnta:koTAkoTisthitiriti / pramattasya khanAkuTTikatAmupetya pravRttasya kacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyata utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH / sacetenopi bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-'iha loga' ityaadi| ihAsmin loke janmani vedamanubhavanamiha lokadhedanaM tena vedyamanubhavanIyamihalokaradanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitam, idamuktaM bhavati-pramattayatinApi yadi kAyataH kRtaM karma kAyasaGghaTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSipyamANatvAd, AkuTTikRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha 'jaM AuTTI' ityAdi / yattu punaH karmAkuTayA kRtamAgamoktakAraNamantareNopetya pANyupamardanena vihitaM tatparijJAya jJaparijayA vivekameti vivicyate'neneti vivekaH Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 prAyazcittaM dazavidhaM tasyAnyataraM bhedamupaiti tadvivekaM vA'bhAvAkhyamupaiti, tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavatIti // " / ____ atra gurvAdezavidhAyinamabhikramaNAdivyApAravantamaprayattasaMyatamavazyaMbhAvijIva virAdhanAbhAginamanUdya karmabandhAbandhavizeSavidhAnaM vRttau pUritam , anAkuTTikayA''kuTTikayA ca jIvavirAdhanAkAriNaM pramattasaMyatamandyehalokavedanadyApatitasya vivekayogyasya ca karmabandhasya vidhAnaM sAkSAdeva sUtre'bhihitam, tatra kevalI 'uddesopAsagassa patthi' tti vacanAd gurvAdezavidhAyitvAbhAvAt sambhAvitabhAvijIvaghAtabhayAvinAbhAviniyatAbhikramaNAdikriyAbhAvAcca nAnUdya iti tadvahi bharbhAvenaivAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittakabandhAbandhavicAra iti paro'bhimanyate, tanmahAmRSAvAdavilasitam / sAkSAdeva kevalinamandha vRttau tatsamarthanasya brahmaNApi parAkartumazakyatvAt / tatrAndyatAvacchedakadharma virodhodbhAvanena ca vRttikRta eva sUtrAbhiprAyAnabhijJatAM vaktumupakrAnto devAnAM priyastameva manyamAnastameva vA'vamanyasa iti mahAkaSTaM tad / na caitadvirodhodbhAvanaM vicAryamANaM camatkArakAri,gurvAdezavidhAyitvasya bhagavati phalato'bhidhAnAvirodhAd , ata eva " kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAvassayamAIsu jayaNA / settaM jttaa"| ityatra sUtre eteSu ca yadyapi bhagavato na kiJcittadAnIM vizeSataH sambhavati, tathApi tatphalasadbhAvAttadastItyavagantavyamityuktam / abhikramaNAdiyatanAvyApArAzca yAdRzAzchadmasthasaMyatAnAmayatanAbhayAvinAbhAvinastAdRzA evAyatanAbhayAbhAve'pi bhagavataH sambhavatyeva, sAdhusamAnadharmatayaiva kalpikaparihArAdiyatanAvadabhikramaNAdiyatanAyA apyupapatteriti na kiJcidetat / yattvavazyaMbhAvitvaM prAyo'sambhavisambhavikAryatvam , yadeva hi prAyo'sambhavi sat kadAcitsambhavati tadevAvazyambhAvIti vyavahiyate, anyathA sarvamapi kAryamavazyabhAvitvena vaktavyaM syAt / paJcasamavAyavAdibhirjanaiH sarvasyApi kAryasya niyatijanyatAmadhikRtyAvazyabhAvitveneSTatvAt , kAlAdiSu paJcasu kAraNeSu niyaterapi parigaNanAd , ata eva jamAlinimittakanihavamArgotpattiravazyabhAvinIti pravacane pratItiH / torthakaradIkSitaziSyAt nihavamArgotpatteH prAyo'sambhavisambhavAd , evamapramattasaMyatasya kAyAdivyApArAjjAyamAnAnAbhogavazena kAdAcikItyavazyabhAvinI vaktuM yujyate natu kevalinA, tasya satkAdAcitkatAniyAmakAnAbhogAbhAvAditi nAvazyaMbhAvivirAdhanAvantaM kevalinamandha kimapi vicAra Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIyamasti' iti pareNodghaSyate, tadasad / anAbhogAderiva viSayAsannidhAnAderapi kAMdAcitkatvenAvazyaMbhAvitvopapatte kevlino'pyprmttyterivaavshyNbhaavijiivviraadhnopptteH| anyathA tamadhikRtya vRttikRtA yatsAmayikakarmabandhAvandhavyAkhyAnaM kRtaM tasyAtyantamanupapatteH / kiJca avazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA prAyo' sambhavisambhavA'pramattasyaiva natu pramattasya, tadIyakAyavyApArAjjAyamAnasya jIvaghAtasya prAyaH sambhavisambhavatvAt , pramattayogAnAM tathAsvabhAvatvAd , ata eva pramattasaMyatasya pramattayogAnaGgIkRtyArambhikI kriyApi, teSAM yogAnAM jIvaghAtAhatvAd , anyathA pramattApramattayoravizeSaH sampadyeti (teti) parasyAbhyupagame'vasthitasUtrasyaivAnupapatiH, anAkuTTikayA'nupetya pravRttamavazyaMbhAvijIvavirAdhanAvantaM pramattasaMyatamadhikRtyaivehalokavedanavedyApatitakarmabandhasya sAkSAtsUtre'bhidhAnAt, tasya ca jIvavirAdhanAyA avazyaMbhAvitvasya prAyaH sambhavisambhavatvena pareNa niSedhAt , tasmAnnAyaM panthAH, kintvanabhimatatve satyavarjanIyasAmagrIkatvamavazyaMbhAvitvavyavahAraviSayaH, ata eva jijJAsitayordvayorvastunoH puraHsthitayorekasya darzanArthamunmIlitena cakSuSA'parasyApi darzanamavazyaM bhavatIti vyavahriyate / ata eva ca jamAlebhaMgavatA dIkSaNe nihnavamArgotpAdasyAvazyaMbhAvitvamapi nAnupapannam, tadAnIM tasyAnabhimatasyApyavarjanIyasAmagrIkatvAt ; evaMvidhA cAvazyaMbhAvinI virAdhanA saMyatAnAM sarveSAmapi sambhavatIti tAmadhikRtya vRttikaduktA vyavasthA kevalinyapi yuktimatyeveti / vastutaH sarvasyApi kAryasya puruSakArabhavitavyatobhayajanyatve'pIdaM kArya puruSakArajanitamidaM ca bhavitavyatAjanitamiti vibhakto vyavahAra ekaikasyotkaTatvalakSaNAM bahutvalakSaNAM vA mukhyatAmAdAyaiva shaastrkaarairuppaaditH| tadiha sAdhUnAmanAkuTayA jAyamAne jIvadhAte bhavitavyatAyA eva mukhyatayA vyApriyamANatvAt tatrAvazyaMbhAvitvavyavahAraH, na tvanAbhogajanyatvameva tatra tatram, AbhogapUrvakasya kAraNikasyApi tasya vivekayogyabandhahetoH pRthakaraNe nehalokavedanavedyApatitakarmabandhahetutayA parizeSitasyAvazyaMbhAvitvenaiva parigaNanAt , tato jIvarakSApariNAmavatAmAkuTayA jIvaghAtapravRttirahitAnAM sarveSAmeva saMyatAnAM yA kAcidvirAdhanA bhavati sA'vazyaMbhAvinIti kAyasparzamanucIrNaiH pANibhirupajAyamAnAM tAmAzrityAkevalinaM vRttikRduktavyavasthAyAM na ko'pi sandeha iti sUkSmamIkSaNIyam / evaM satyapi parasyeyaM zaGkonmIlati-yadutA'tra karmabandha prati vicitrtaa| tathAhi-'zailezyavasthAyAM kAyasaMsparzena mazakAdInAMmANatpA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 gespi paJcavidhopAdAnakAraNAbhAvAnnAsti bandhaH' ityatra karttuH samyavicAre mazakAdInAM prANatyAgasya karcA kimayogikevalI, utAnyaH kazcid / nAdyaH, ayogitvakartRtvayorvirodhenAyogikebalinaH kartRtvAbhAvAda nahi kAyAdivyApAramantareNa karttA bhavitumarhati ' kriyAhetuH svatantraH kartA ' iti vacanAt / yadi cAyogikevalinaH zarIrasya samparkAdapi jAyamAno jIvaghAtastannimittakatvena tatkartRko bhaNyate, tarhi apasiddhAntaH syAt / puruSaprayatnamantareNApi prANatyAgalakSaNasyakAryasya jAyamAnatvena paJcasamavAyavAditvahAneH / nimittatvamAtreNa ca kartRtvavyapadezo'pi na bhavati, sAdhvAdinimittakopasargasya dAnAdezva sAdhvAdikartRkatvena vyapadezaprasakteH / dvitIyavikalpe'nyaH kazcit kartA - ityatrAnanyagatyA'nAbhogavataH kUpapAtavadaniSTo'pi mazakAdInAM nijaprANatyAgo'nAbhogavazena mriyamANamazakAdikartRka eva, yadi mazakAdInAM nijakAyAdivyApAro nAbhaviSyat tarhi zarIrasamparkabhAvena nijaprANatyAgo'pi nAbhaviSyad - iti vyAptibalena mazakA diyogajanyatvAt / tathA cAyogikevalini mazakAdikartRkA jIvavirAdhanA bandhAbhAvavatI sambhavatyapi sayogikevalini tu sA kathaM syAt ? tatra hiMsA bhavantI tadyogAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena tatkartRkApi syAt, na ca kevalino jIvavirAdhanAkartRkAryabhAvasambandhena jIvaviradhanAvicAre kathaM kevalino nirdezo yujyate ? iti // 70 // tatra Aha kAragasaMbaMdheNaM tassa pimitta ssimA u majjAyA / kattA puNo patto piyamA pANAzvAyasya // 71 // vyAkhyA- -' kAragasaMbaMdheNaM ' ti / kArakasyApi karaNAdirUpasyAyogikevalyAdeH pacAnupUrvyA pramatta saMyatAntasya sambandhena tasya sAkSAtkAyasparzapratyayArambhasya nimittasyeyamAcA rAjavRttikRduttA maryAdA - ayogikevalyAdikArakasambandhamAtreNaiva sAkSAdArambhasya bAhyasya nimittasya prastutA phalAphalavicAraNAkriyate, natu kartRkAryabhAvasambandhena jIvavirAdhanAvicAraH kriyata iti nAktAnupapattirityarthaH / kartA punaH prANAtipAtasya niyamAt pramatta eva, zAstrIyavyavahAreNa pramAdavata eva prANAtipAtakatvavyavasthiteH, tato yadi kartRkAryabhAvasambandhenaivAtra jIvavirAdhanAvicAraH prastutastadA parAbhyupagamarItyA kevalina ivAmamayatasyApi nirdezo'prAmANika iti sarvameva vRttiduktaM vizIryeta / yadi Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 copacAreNApramattayaterapi kathaJcittatkartR vamiSyate, tadopariSTAdapyupacAreNaitatkalpanaM granthakArAbhiprAyAnurodhAdeva nirAbAdhamiti yaducyate pareNa ' sayogi kevalI kadAcijjIvavirAdhakaH sambhavati, bhavasthakevalitvAd ayogi kevalivad' ityatra kadAcijjIvavirAdhakatvaM sAdhyamayogikevalini dRSTAnte nAsti, tasyAkartRtvAt / kiJca -ayogikevalidRSTAntadA turayogitvakartRtvayorvirodhAparijJAnamapi sphuTamevetyAdi, tatsarvaM granthAbhiprAyAparijJAnavijRmbhitamiti mantavyam; na hyevamadhikRtAcArAGgavRttigranthaH kathamapyupapAdito bhavatIti // 71 // nanvayaM granthaH prAsaGgika eva / tathAhi - ayogikevalini mazakAdighAtastAvanmazakAdikartRka eva tathA ca karmabandho'pyadhyavasAyAnugato mazakAdInAmeva bhavati, ekakartRkayoreva karmavandhopAdAnakAraNayoH parasparaM kAryakAraNabhAva saMbandhAd na punarbhinnakartRkayorapi, sAMsArikajIvakartRkaiH paJcavidhopAdAnakAraNaiH siddhAnAmapi karmabandhaprasakteH / tasmAdanvayavyatirekAbhyAmanAdisiddhakAryabhAvavyavasthAsiddhyarthamatra ca karmabandhaM prati vicitratetyAdi prasaGgato'bhihitam / tatrAyoginyupAdAnakAraNAbhAvAt karmabandhAbhAva iti vyatirekaniyamaH pradarzitaH, sa cAnvayaniyamasya dADharyahetuH, anyathA karmabandhavicitratAvicAre'bandhakasyAyogikevalino bhanamanarthakameva sampadyeta, prayojanAbhAvAd | yogavatsu copAdAnakAraNasatve karmabandhalakSaNakAryasattvamityanvayaniyamaM pradarzayanneva yogavatAmapi karmabandhavaicitryamupAdAnakAraNavaicitryAyattameveti niyamasiddhyarthaM prathamaM kAraNAvaicitrye kA " (a) vaicitryamupazAnta kSINamohasayogikevalinAM sthitinimittakaSAyodayAbhAvAt sAmayikaH karmabandha iti samuccayabhaNanena babhANa vRttikAraH, teSAM ca trayANAmapi mithyAtvAviratikaSAyayogaMpramAdalakSaNAnAM paJcavidhopAdAnakAraNAnAM madhye kevalayogasyaiva sattvena karmabandho'pi tatpratyaya eva / sa ca sAmayikasAtavedanIyakabandhalakSaNaH samAna eva bhavati, vicitratAhetumohanIyodayAbhAvAd, na punarupazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdikaM bhavatoti buddhayA samuccayena bhaNanam, sarvazasAmyamadhikRtya samuccayena bhaNiterasambhavAd, anyathopazAntasyeva kSINamohasyApi jIvaghAtAdihetumohanIyasattApi vaktavyA syAt, tathA kevalivadupazAntasyA'pi sarvajJatvaM vaktavyaM prasajyeta; nahi nArakatiryanarAmarAH karmabandhakA ityAdisamuccayabhaNanena sarvaSAmapi sAmyaM kasyApi saMmatam / tasmAdyathA sAmAnyataH karmabandhamadhikRtya nArakAdInAM samuccayena bhaNanaM tathA sAmayikasAtavedanIyakarma Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bandhamadhikRtyopazAntAdInAM samuccayena bhaNanamityatra aprAsaGgike prathamAGgattigranthe nAsmAkamanabhIpsitasiddhirityAzaGkAyAmAhajo puNa zha kattAraM niyamA msgaajiivmhikinch| jaNa imaM pAsaMgiyamaippasaMgo phuDo tassa // 13 // vyAkhyA-'jo puNa' tti / yaH punariha zailezyavasthAyAmavazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM kartAraM niyamAnmazakAdijIvamadhikRtyedamAcArAGgakRtyuktaM prAsaMgikaM bhaNati-tadvirAdhanAkartRmazakAdijIvagatopAdAnakarmabandhakAryakAraNabhAvaprapazvapradarzanamAtraprasaGgamAptaM vadati, natu svasambaddhajIvavirAdhanAphalAphalavaicitryapradarzanaparam, tasya sphuTa evAtiprasaGgaH / evaM hyapramattasaMyatasyApi pramAdaniyatajIvavirAdhanAkartRtvAbhAvena jIvavirAdhanAnimittakakarmavandho bhriyamANajIvagata eva payavasyed, natvapramattasaMyataniSTha iti karmavandhAnumeyavirAdhanAyA apramattasaMyatAdiSu vicitrAyA abhidhAnamakhilaM vyadhikaraNameva syAditi / .. kiJca-atra 'karmavandhaM prati vicitratA' ityatra 'atra' iti nimittasaptamyAzrayaNAt saMyatasambaddhAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittamadhikRtyaiva karmabandhavicitratA vaktumupakrAntA, sA ca karmabandhAbhAvakarmabandhAvAntarabhedAnyatararUpeti nAyogini tadvicitratA'nupapattiH / ata eva-" selesiM paDivannassa je sattA pharisa pappa uddAyati masagAdI, tattha kammavaMdho patthi / sajogissa kammabaMdho do samayA / jo apamatto uddavei tassa jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aTThamuhuttA / jo puNa pamatto na ya AuTTiAe tassa jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aTThasaMva. chacharAiM / jo uNa AuTTiAe pANe uvaddavei tavo vA cheo vA veyAvaDaM vA karei // " ityAcArAgacUrNAvapyavazyaMbhAvijIvavirAdhanAnimittaka eva karmabandhAbhAvasaH (vaH) karmabandhavizeSazcAyogikevalyAdInAM saMyatAnAM pazcAnupUrvyA vyaktaH pratIyate / karmabandhAbhAvAdau nimittatvaM ca tatra svasamAnAdhikaraNopAdAnAnurodhenA'bhidhIyamAnaM nimittamanaikAntikamiti sampradAyAdaviruddham / tathA ca 'sajogissa kammabaMdho do samayA' ityatra 'tatra' ityasyAvazyamanuSaGgAt / tatra kAyasparza prApya sattvopadrave sayogikevalino dvau samayau karmabandha iti sphudArthapratItAvupazAntakSINamohayorapi tatsamAnajAtIyatvena tatra dvAveva samayau karma Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhaH sphuTa iti vRttAvupazAntAdInAM samuccayena bhaNanaM na jIvaghAtamadhikRtyeti yaducyate, tadbahuzrutatvayazakSatikarameva, samuccayapratiyoginAM padArthAnAM tulyavasakRtadharmaviziSTakriyAnvayitvenaiva samuccayanirvAhAd / evaM ca yathA sikatAdau ghRtAdisaMsarge'pi snehAbhAvAna bandhaH, badaracUrNasaktucUrNAdInAM tu cirakAlasthitihetusnehavizeSAbhAvAdalpakAlIno bandhaH, kaNikAdInAM tu snehotkarSAdutkRSTabandha ityatra badaracUrNAdInAM tulyavadeva snehavizeSAbhAvaviziSTaprakRtaghRtAdisaMsarganimittakAlpakAlInabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayaH pratIyate, tathA prakRte'pyupazAntAdInAM tulyavadeva sthitinimittakaSAyAbhAvaviziSTaprakRtajovaghAtanimittaphasAmayikabandhabhavanakriyAnvayenaiva samuccayopapatteriti nArakatiryamarAmarA iti dRSTAntena pratyekapadArthadharmamAdAya samuccayakhaNDanamapANDityavijRmbhitameva, tasya kenApyanabhyupagatatvAt / prakRtadharmaviziSTakriyAnvayatulyatArUpasamuccayakhaNDane tu samuccayatAtparyaMkavAkyasyaivAnupapattiriti na kiJcidetat // 72 // tadevamAcArAGgakRtyabhiprAyeNa yAvadayogikevalina saMyatAnAmapi kAyasparzanAvazyaMbhAvinI(nyA)jIvavirAdhanayA(nAyA)vyaktameva pratItAvapi ye 'ayogikevalinyavazyaMbhAvI mazakAdighAto mazakAdikartRko natvayogikevalikartRkaH 'iti zabdamAtreNa mugdhAn pratArayati(nti) ta evaM praSTavyAH so'yamevaMvidha eva sayogikevalinaH kathaM na bhavati ? iti / itthaM pRSTAzca ta evamuttaraM dadate-yogavato hi kevalino jIvarakSaiva bhavati, tatkAraNAnAM zubhayogAnAM sattvAt / ayogikevalinastu yogAnAmevAbhAvena svarUpayogyatayApi nijayogajanyajIvaghAtasAmacyA abhAvavajjIvarakSAsAmagryA apyabhAva eveti tatrAhajiyarakkhA suhajogA jai tuha iTThA sjogikevliyo| haMdi tayA tayanAve ajogiNo huU hoNattaM // 73 // "jiarkkh'tti|jiivrkssaa-jiivghaataabhaavruupaa yadi tava mate sayogikevalina iSTA, kevaliyogAnAmeva jIvarakSAhetutvAt , ' handItyAkSepe' tadA tadabhAve-yogAbhAvena jIvarakSA'bhAve'yogikevalino hInatvaM sayogikevalyapekSayA'pakRSTatvaM bhaved / ayaM bhAvaH-jIvaghAtAbhAvarUpA jIvarakSA kiM tvayA guNarUpA'bhyupagamyate, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 doSarUpA, ubhayarUpA, anubhayarUpA vA ? Adhe tadguNavaikalyenAyogikevalino hInatvaM durnivArameva / dvitIye tu svAbhyupagamasya hAnirlokazAstravirodhazca / tRtIyazva pakSo vihitakriyApariNata yogarUpAM jIvarakSAmadhikRtya vihitakriyAtvena guNatvaM yogatvena ca doSatvamabhipretya sambhavaduktiko'pi svAbhAvikajIvaghAtAbhAvarUpAM jIvarakSAmadhikRtyAsambhavaduktika eva; nahi sa guNo doSazcetyubhayarUpatAmAskandatIti / caturthe tu tadabhAve'pyayogikevalina iva sayogikevAlano'pi na bAdhaka iti, kiM tatrAvazyaMbhAvijIvavirAdhanAnirAsavyasanitayA ? atha jIvaghAtAbhAvamAtrarUpA jIvarakSA na guNaH, kintu yogajanyajIvaghAtAbhAvarUpA; sA ca mazakAdikartRkamazakAdijIvaghAtakAle'yogikevalino'pi viziSTAbhAvasatvAnnAnupapanneti na tasya tadguNavaikalyam / na vA sayogikevalino'pi yogAt kadAcidapi jIvaghAtApattiH, tAdRzajIvarakSArUpAtizayasya cAritramohanIyakSayasamutthasya jJAnAvaraNIyakSayasamutthakevalajJAnasyeva sarvakevalisAdhAraNatvAt saMyatAnAM yajjIvavaviSayakAbhogastajjIvarakSAyA niyatatvAcca / ata eva sAmAnyasAdhUnAmapyanAbhogajanyAyAmeva virAdhanAyAM pariNAmazuddhayA phalato'vadhakatvamupadarzitam // tathA coktaM hitopadezamAlAyAM saru NaNu kaha uvattANa vichaumattha muNINa suhumajiarakkhA / saccaM tahavi Na vahagA uvaogavarA jao bhaNiaM // 1 // " etadvyAkhyA yathA - nanviti pUrvapakSopanyAse / chadmasthAnAM viziSTAtizayajJAnarahitAnAM munInAM sAdhUnAmupayuktAnAmapi samyagIryAsamitAnAmapi sUkSmANAM carmacakSuSAmadRzyAnAM jIvAnAM kathaM rakSAsambhavaH ? AcArya Aha- satyamavitathametat, tathApi viziSTajJAnazUnyA api yadyupayogaparAH pUrvoktayukyA caMkramaNapravRttAstadA sambhavatyapi prANivadhe na vadhakA - vadhakAryapApabhAjaH / / " na caitatkAlpanikama, yata ' uccAliaMmi pAe ' ityAdi yata eva bhagavato'hiMsAtizayaH, ata eva ' aNAsavo kevalINaM ThANaM ' iti praznavyAkaraNasUtre kevalinAM sthAnaM kevalinAmahiMsAyAM vyavasthitatvAdityuktam / tathA catuHzaraNaprakIrNake'pi ' saGghajiA mahiMsaM arihaMtA ' - ityatra sarve sUkSmabAdaratrasasthAvaralakSaNA ye jIvAsteSAM na hiMsA'hiMsA tAmarhanta iti vitRtamiti cet, nanvevaM yogajanyajIvaghAtAbhAvarU.. pAyA jIvarakSAyA bhagavato'tizayatvaM svIkurvANasya tava mate sayogikevalino Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAnjIvaghAto mA bhUd, ayogikevalivanmazakAdiyogAdeva tatkAyasparzena mazakAdighAtastu jAyamAnaH kathaM vAraNIyaH ? samAnAvacchedakatAsambandhena tatra kevaliyogAnAM pratibandhakatvAt sa vAraNIya iti cet / tatkiM pratibandhakatvaM zubhayogatvena, uta kevaliyogatvena, Ahosvit kSINamohayogatvena / nAyaH, apramattasaMyatAnAmapi jIvaghAtAnApatteH, teSAmapyAtmAdyanArambhakatvena zubhayogatvAt / na dvitIyaH, kevaliyogatvena jovaghAtapratibandhakatve kSINamohayogAt tadApatterapatibandhAt, sA ca tavAniSTeti / nApi tRtIyA, kSINamohayogatvena tatpratibandhakatve kalpanIye AvazyakatvAllAghavAcca mohakSayasyaiva tathAtvakalpanaucityAt / tathA cAyogikevalino'pi kAyasparzAnmazakAdivyApatyabhyupagamo durghaTaH syAditi / na ca sarvajIvAhiMsAlakSaNo'tizayo'hiMsAyAH kevalisthAnatvaM vA'yogikevalibahirbhAvena kvApi pratipAditamasti, yena tvayA tatra vyabhicAraNAya kSINamohayogatvena jIvaghAtapratibandhakatvaM kalpyamAnaM yuktikSama syAditi sarvajIvAhiMsAdipratipAdanaM sakalabhAvAkaraNaniyamaniSThAbhidhAnAbhiprAyeNaiva natu hiMsAyA api sarvathA'bhAvAbhiprAyeNa / anAbhogastu na tajjanako yena tadabhAvAttadabhAvaH syAditi tu zatazaH pratipAditameveti na kiJcidetaditi smarttavyam / kiMca-mazakAdikartRkajIvaghAtaM pratyapi kevaliyogAnAM tvayA pratibandhakatvaM kalpyate tat kevalaM vyasanitayaiva, uta tAdRzasyApi tasya doSatvAt / nAyaH, vyasanitAmAtrakRtakalpanAyA anAdeyatvAd / na dvitIyaH, tAdRzasya jIvaghAtasya sayogikevalino doSatve'yogikevalino'pi doSatvApacyavAditi bahutaramUhanIyam // 73 // ___ atha kevalino yogA eva rakSAhetava iti parAbhyupagamaprakAraM vikalpya dUSayannAha'sA tassa sarUvaNaM vAvAreNaM ca Aime pakkhe / paDilehaNAihANI vitie a asakkaparihAro // 4 // - vyAkhyA-'sA tassa' tti / sA jIvarakSA tasya kevalinaH zubhayogasya svarUpeNa sattAmAtreNa vA, athavA vyApAreNa-jIvarakSArthaM svasya rakSaNIyajIvasya vA'nyadezanayanAbhimukhapariNAmena / Adime prathame pakSe pratilekhanAdihAniH / 1 sA tasya svarUpeNa vyApAreNa cAdime pakSe / pratilekhanAdihAniH, vittIye cAzakyaparihAraH // 74 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratilekhanA hi kevalinaH prANaiH saMsaktasyaiva vastrAdeH pravacane prasiddhA / taduktamoghaniryuktau " 'pANehi u saMsattA paDilehA hoi kevalINaM tu / ___ saMsattamasaMsattA chaumatthANaM paDilehA // 1 // " tti // 257 // sA ca svarUpeNaiva yogAnAMjIvarakSAhetutve'nupapannA syAt , tadvyApAra vinApi jIvarakSopapattau tadviviviktIkaraNaprayAsasya palimanthatvAd, na ca palimanthaH kevalino yujyate, ata eva pratyupekSitamapi vastrAyavazyabhAvijIvasaMsarga jAnan kevalI palimanthAdeva nAnAgatameva pratyupekSate, kintUpabhogakAla eva pratyupekSate iti vyavasthitam / taduktam " saMsajjai dhuvameaM apehi tega putva paDilehe / / paDilehiaMpi saMsajjaitti saMsattameva jiNA // 7 // 258 // tti / "etadvyAkhyA yathA-saMsajyate prANibhiH saMsargamupayAti dhruvamavazyametadvastrAdi apratyupekSitaM sat tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti / yadi punarapi saMvidrate-idamidAnI vastrAdi pratyupekSitamapyupabhogakAle saMsajyate, tadA 'saMsattameva jiNa' tti saMsaktameva jinAH kevalinaH pratyupekSante, na tvanAgatameva, palimanthAditi // " .. 'paDilehaNAihANI' ityatrAdinA jIvarakSAhetUlaGghanapralaGghanAdivyApArasyApi kevalino vaiyarthya bodhyam, niyatavyApAreNaiva kevaliyogAjIvarakSeti / dvitIye ca pakSe'GgIkriyamANe'zakyaparihAro'pyavazyamabhyupagantavya iti gamyam, sarvatra jIvarakSAvyApArasya svakAyasya jIvAnAM vA viviktIkaraNaparyavasitasya dukaratvAt // 74 // tathAhi'Na hu sakA kAvaM je iha bAyaravAnakAyanaharaNaM / kevaliNAvi vihAre jalAi jIvANa ya tayaMti // 7 // 1 prANaiH saMsaktAnAM pratilekhA bhavati kevalinAM tu / saMsaktAsaMsaktAnAM chadmasthAnAM tu pratilekhA // 2 saMsajyate dhruvametad aprekSitaM tena pUrva pratilekhayeyuH / pratilekhitamapi saMsajyate iti saMsaktameva jinAH // 3 naiva zakyaM kartumiha bAdaravAyukAyikoddharaNam / kevalinA'pi vihAre jalAdijIvAnAM ca taditi // 76 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 C vyAkhyA- 'hu saka' tti / 'Na' hu' naiva zakyam, dIrghatvaM prAkRtatvAt, karce 'je' iti pAdapUraNArthI nipAtaH / iha jIvaghane loke bAdaravAyukAyikAnAM jIvAnAM svata evopanipatya kevalinaH kAyamupaspRzatAmuddharaNaM - vivikta deza saMkramaNam, kevalinApi ca punarvihAre jalAdijIvAnAM tad-uddharaNam, iti vAkyArthaparisamAptau / ayaM bhAvaH -- kevaliyogavyApArasya jIvarakSAhetutve yatra svAbhAvaprayuktaM tadvaikalyaM tatra tatsArthakyamastu yatra tu jIvanirantaratayaiva jIvaviviktIkaraNamazakyaM tatrAvazyaMbhAvinyAM jIvavirAdhanAyAM jinasya tadyogAnAM vA ko doSaH ? nahi kAraNAntaravaikalyaprayuktakAryAbhAve'dhikRtakA raNasyAzaktatodbhAvanamadhItatarkazAstrA vidadhate / itthaM sati daNDasacve'pi cakrAbhAve ghaTAbhAvAddaNDasyApi ghaTAzaktatAyA udbhAvanIyatvaprasaGgAditi // 75 // atra paraH zaGkate - 'nae jijogAna tahA jalAIjIvANa ghAyapariNAmo / cittapaseNaM jaha gamaNaM pupphacUlAe // 76 // vyAkhyAH naNu 'tti / nanviti pUrvapakSe, yathA puSpacUlAyAH sAdhyA avApta kevalajJAnAcA api meghe varSatyapi atathAvidhajalapariNativizeSAda cittapradeze khe gamanaM saMpannam, tathA vihAre'pi jalAdijovAnAM jinayogAdaghAtapariNAmosstu, novamasmAkaM kApyanupapattirasti, kevalimAtrajIvamAtrayorghAtyadhAtakasambandhAbhAve kevalino'ghAtakasvabhAvena jIvAnAM cAghAtyasvabhAvena tathaiva kevalino vihArAdinirvAho bhavati, yathA na pRthivyAdijIvAnAM svayogena bhayAdilezo'pi sampadyata iti // 76 // 6 - atra samAdhAnamAha 'jaNa savaM eyaM jaNiyaM Nu tae paropparaviruddhaM / dihaM tiyadiTThetA jamegarUvA Na saMpannA // 99 // 1 nanu jinayogAt tathA jalAdijIvAnAM ghAtapariNAmaH / acittapradezena yathA gamanaM puSpacUlAyAH // 76 // 2 bhaNyate sarvametad bhaNitaM nu tvayA parasparaviruddham / dAntikadRSTAntau yadekarUpau na saMpannau // 77 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vyAkhyA -'bhaNNai 'tti / bhaNyate-atrottaraM dIyate, sarvametat , 'nu' iti vitarke, tvayA parasparaviruddhaM bhaNitam, yad yasmAddArTAntikadRSTAntau naikarUpau sampannau // 77 // tathA hi-- 'egatya jalamacittaM aeNattha sacittayaMti mhne| aphusiagamaNaM tIeNamugraMpaeNassava jinnssaa| vyAkhyA:--' egatya 'tti / ekatra puSpacUlAyA varSati meghe gamane'cittaM jalaM sAkSAdeva zAstre proktam, anyatra kevalinAM vihArAdau nadyuttAre ca jalaM sacittamiti mahAn tayodRSTAntadAntikayorbhedaH / nahi kevalino vihArAdAvaniyatanadyuttAre nirantarapravAhapatitaM tajjalamacittameveti kyApyuktamasti / athaivamapyuktaM nAsti yaduta tIrthakudvyatirikto'mukanAmA kevalI nadImuttIrNavAniti, tIrthakRtastu surasaJcAritakanakakamalopari gamanAgamanapariNatasya jalasparzasyApyabhAvA tathA pi kevalino nadyuttaraNasambhAvanAyAmacittapradezaireva nadyuttAraH kalpyate, nahi sa vivicya vyavahatta~ parihattuM ca jAnan sacittapradezai domuttarati; kevlitvhaaneH| tasmAtpuSpacUlAdidRSTAnte nadyAdau yathAsthitameva jalaM jalavAyusUryakiraNAdilakSaNasvakAyaparakAyazastrAdinA tathAvidhakAlAdisAmagrIyogena kadAcidacittatayA pariNamati; punarapi tadeva jalaM sacittabhavanahetukAlAdisAmagrIyogena sacittatayA pi pariNamati / tatra dRSTAntaH sammRrchimamanuSyotpattisthAnAnyeva, parametatpariNatistathAbhUtA kevaligamyeti / kevalI tathApariNataM jalaM nizcitya nadImuttaratIti kalpyata iti cet, sarvametadabhinivezavijRmbhitam / svakarNAzravaNamAtreNa kevalino nadyuttArasya niSechumazakyatvAd / antato'nantAnAM jalamadhye'ntakRtkevalinAmapi zravaNena sarvatra jalAcittatA kalpanasyAprAmANikatvAt / kiJca sarvatra svottaraNAdikAle jalamacittatayA pariNataM tadAzritapanakAsAdijIvAzcAkrAntA iti kiM tava karNe kevalinoktam ? yenetthaM kalpayasi / puSpacUlAdRSTAntena tathA kalpayAmIti cet, tatki dRSTAntamAtreNa sAdhyaM sAdhayannapUrvanaiyAyikatvamAtmanaHpra. kaTIkatrtamudyato'si / kevaliyogAnAmaghAtakatvAnyathAnupapatyaiva tathA kalpayAmIti 1 ekatra jalamacittamanyatra sacittamiti mahAn bhedaH / aspRSTagamanaM tasyA na zrutamanyasya vA jinasya // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 cet, tarhi jalAcittatAkalpane tava kA vyasanitA ? sacitameva jalaM kevaliyogamavekSyAghAtyasvabhAvaM tvayA kiM na kalpyate ? na khalu tava zrutaparamparAGkuzarahitasyAdRSTArthakalpane bAdhakamasti na cedevaM tadA sacittavAyusparze'pi tava kevaliyogAnAmaghAtakatvasamarthanaM kathaM syAd ? iti / atha vAyurapi sacittAcittatayA pravacane dviprakAra ukta iti sacittavAyusparzamapi bhagavato nAbhyupagacchAmaH, kiM tvacittavAyusparzameva, anyathA tu bhagavatkAyasparzenApi pRthivyAdInAM bhayotpattiH syAd, na caivaM sambhavati / yadasmAkamabhyupagamaH- 88 1 'puDhavIpamuhA jIvA utpattippamuhabhAiNo hu~ti / jaha kevalijogAo bhayAilesaMpi Na larhati // 1 // 35 iti cet, hantaivaM sacittAsparza eva bhagavato'tizayaH prAptaH, tatrAha - sacittasyAsparzo na punarjinAtizayaH siddhaH, bhaktibharanamramanuSyAdisparzasya bhagavati sArvajaninatvAd / atha na sacittasparzAbhAvamAtraM bhagavato'tizayaH, kintu yAdRzasacittasparzaH sAdhUnAM niSiddhastAdRzasparzAbhAva eveti sacittajala | disparzAbhAvo bhagavato'tizayasiddha iti nAnupapattiriti // 78 // tatrAha- soiso kAyako jAgakao vA haviUM kevaliNo / duhapro variya putrANAya pAyamaviroho // 77 // vyAkhyA:--' soisao ' tti / sa jalAdisparzAbhAvalakSaNo'tizayaH kAyakRtaH - kAya niSTaphalavipAkapradarzako yogakRto vA - yoganiSTaphalavipAkapradarzako vA kevalino bhaved / ubhayato'pyannikAputrAdijJAtataH prakaTavirodha eva / nanikAputra - gajamukumArAdInAmantakRtkevalinAM sayoginAmayoginAM vA sacittajalatejaskAyikajIvAdisparzastvayApi nAbhyupagamyate; kevalaM yogavatAmayogavatAM vA teSAmantakRtkevalinAM kAyasparzAttajjIvavirAdhanA'vizeSeNa ghuNAkSaranyAyena svayameva bhavatA svagranthe kvApi likhitA; svAbhyupagamarItyA tu trayodazaguNasthAnamullaGghya caturdazaguNasthAne vaktumuciteti vizeSaH / paratantrasyaivAyaM jalAdi 1 pRthivIpramukhA jIvA utpattipramukhabhAjo bhavanti / yathA kevaliyogAd bhayAdilezamapi na labhante // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sparzaH kevalino natu svatantrasyeti ced / neyaM bhASA bhavatastrANAya, " khINammi aMtarAe No se ya asakaparihAro" tti vAGmAtreNAzakyaparihArAbhAvamAvedayata AyuSmataH kevalinaH paratatratayApi jalAdisparzatajjIvavirAdhanayorabhyupagantumanucitatvAd, anyathA kevalI yatra sthitastatrAgantukavAyorapi sacittatAyA aniSedhaprasaGgAt / tasmAt sacittajalAdisparzana kevalinaH sayogasyApyavazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA vA svIkriyatAm, tadyogAkrAntAnAmapi vA jIvAnAmaghAtapariNAma eva (mo vA) svIkriyatAM natu tRtIyA gatirasti / tatra ca prathamaH pakSo'smanmatapravezabhayAdeva tvayAnAbhyupagantavya iti dvitIyaH pakSastavAbhyupagatumaziSyate (t)|| tatrAha-- evaM savajiANa jogAyo cciya aghaayprinnaame| kevaliNo ullaMghaNapalaMghAINa vephannaM // 1 // vyAkhyA--' evaM ' ti / evaM jalAdisparzAbhAvAbhyupagamasya virodhagrastatve sarvajIvAnAM kevalino yogAdevAghAtapariNAme svIkriyamANe ullaGghanAlaGghanAdInAM vyApArANAM vaiphalyaM prasajyate / svAvacchinnapradezavartijIveSu kevaliyogakriyAjanitAt kevaliyogajanyajIvaghAtapratibandhakapariNAmAdeva jIvaghAtAbhAvopapattau hi jIvAkulAM bhUmi vIlya kevalina ullaGghanAdikamakarttavyameva syAt , pratyuta teSu svayogavyApAra eva karttavyaH syAta, tasya jIvarakSAhetutvAditi mahadasamaasamApadyate / yadi collavanAdivyApAraH zAstrasiddhaH kevalino'pyabhyupagantavyastadA kevaliyogAnAM na svarUpato rakSAhetutvaM, kintu niyatavyApAradvAreti tadaviSayAvazyaMbhAvijIvavirAdhanA durnivArA / yadi ca kevaliyogAnAM svarUpata eva jIvarakSAhetutvam, ullaGghanAdivyApArazca na tasya jIvarakSAmAtraprayojanA, kintu svavyavahArAnupAtizrutavyavahAraparipAlanamAtraprayojana iti vibhAvyate, tadA tAdRzAdapi tato jIvAnAmapasaraNaM bhavati naveti vaktavyam / Aye sA'pasaraNakriyA bhayapUrviketi kevaliyogAtpRthivyAdijIvAbhayalezamapi na prApnuvantIti svprtijnyaavyaaghaatH| antye cAdRSTaparikalpanA, nAllaGghanAdikriyayollaGgha mAnAdijIvAnAmanapasaraNaM kvApi dRSTamiti / kiMca-evamAdipadagrAhyapratilekhanAvaiphalyaM duruddharameva, jIvasaMsaktavastrAderviviktIkaraNenaiva tatsAphalyasambhakAd / na ca tatkevaliyogAjovAnAmanapasaraNasvabhAvakalpane nirbahatIti // 80 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 evaM cApasaraNAdidvAraM vinA svarUpata eva kevaliyogAnAM jIvarakSAhetutve ullaGghanAdivyApAravaikalyApattau vyavasthApitAyAM kevaliyogavyApArakAle jIvAnAM svata eva pasaraNasvabhAvatvaM yatpareNa kalpitaM tadapi nirastamityAha- eee macchiyAI sahAvakiriyAparAyaNA huMti / vyAkhyA--' hu jikiriyAperiyakiriyaM jaMtitti pamisiddha / 81 // eeNa macchiAi 'ti / etenoktahetunA makSikAdayo makSikApipIlikAdaMzamazukAdayaH svabhAvakriyAparAyaNAH sahajasamutthagamanAdikriyAkAriNo bhavanti, 'hu ' naiva jinasya yA kriyA gamanAgamanAdirUpA tayA preritA - tannimittakA yA kriyA tAM yAnti - kevaliyogahetukasvazarIra saGkocamapi na kurvantItyarthaH / kevalino hi gamanAgamanAdipariNatau pipIlikAdayaH kSudrajantavaH svata evetastato'pasaranti, apasRtA vA bhavanti / yadi ca kadAcidasAtavedanIyakarmodayena daMzamazakAdayo nApasaranti, tadA kevalo tatkarmakSayanimittaM tatkRtavedanAM samyagadhisahate, kevalajJAnotpattisamaya eva tenaiva prakAreNAtmoyAsA tavedanIyakarmakSayasya dRSTatvAt / aa haliyogajanitAM kimapi kriyAM kurvanti tadidamAha " teNaM macchiapamuhA sahAvakiriyA parAyaNA huMti / ya jikiriyAperia kiriyAle saMpi kuvaMti " // - ityetat pratiSiddhaM, svata eva jIvAnAmapasaraNasvabhAvatve kevalina ullaGghanAdivyApAravaiphalyApattervajralepatvAd / yacca kevaliyogavyApAramapekSya jIvAnAM svato'pasaraNasvabhAvatvakalpanaM tadapAM dahanAntike dAhajananasvabhAvakalpanasadRzameva / atha kevalinaH pratilekhanAdivyApArAjjIvAnAmapasaraNasya pramANasiddhatvAt kevalikriyA nimittakaM kriyAmAtraM na teSAM pratiSidhyate, kintu bhayapUrvikA kriyA pratiSidhyateH nahyabhayadasya bhagavataH prANinAM sAkSAtrAsajanakavyApArarUpaM bhayadAnaM sambhavati pareSAM bhApanasya bhayamohanAyAzravatvAt, tataH kevalikriyAtaH pratilekhanAdivyApArakAle yA prANinAmapasaraNAdikriyA bhavati sA na bhayamUleti svata evetyucyata iti cet / na bhayaM vinaiva kevaliyogAt saccAsaraNakalpane hiMsAM vinA tanmaraNakalpane'pi vAdhakAbhAvAd, adRSTakalpanAyA ubhayatra tulyatvAd / AvazyakakriyAvazyaMbhAvinA ca prANibhayena ca yadi bhayamohanIyAzravabhUtaM bhA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 panamucyate, tadA tava mate'pi sUkSmasamparAyopazAntamohayordravya hiMsA'bhyupagamena bhApanAvazyaMbhAvAd bhayamohanIyakarmabandhasambhave SaDvidhavandhakatvamekavidhabandhakatvaM ca bhajyeta / na ca jAnato bhayaprayojakavyApArarUpameva bhApanaM bhayamohanIyAzrava iti nAyaM doSa.iti vAcyam, jAnato'pi bhagavato yogAt tripRSTavAsudevabhava vidAritasiMhajIvasya palAyananimittakabhayazravaNAt / yattu tasya bhayahetavo na zrImahAvIrayogAH, kiMtu tadIyayogA eva, yathA'yogikevalizarIrAnmazakAdInAM yogA eva kAraNamiti kalpanaM tattu sphuTAtiprasaGgagrastam / zakyaM hyevaM vaktuM, sAdhuyogAdapi na keSAmapi bhayamutpadyate, kintu svayogAdeveti / atha bhagavatyabhayadatvaM prasiddham, taduktaM zakrastave-'abhayadayANaM' ti / etadvattyekadezo yathA-"prANAntikopasargakAriSvapi na bhayaM dayante, yadvA'bhayA sarvaprANibhayatyAgavatI dayA kRpA yeSAM te'bhayadayAstebhya iti / tannirvAhAthai kevaliyogAdanyeSAM na bhayotpattiriti kalpyate, sAdhuSu ca tathAkalpane na prayojanamastIti ced, na / asminapyarthe samyagvyutpanno'si, kiM na jAnAsi ? saMyamasyaivAbhayatvam, yena saMyaminAM saMyamaprAmANyAdevAnyabhayAjanakayogatvaM na kalpayasi / na jAnAmIti cet, tarhi "taM no karissAmi samuTThAe maMtA maimaM abhayaM vidittA"-ityAcArAgasUtra evAbhayapadArtha paryAlocaya, yenAjJAnanivRttiH syAd, "avidyamAnaM bhayamasmin sattvAnAmityabhayaH saMyamaH' iti yuktaM vRttAviti // 81 // ___paramatasyaivopapAdakAntaraM nirAkarotijaMpi mayaM pAraMjo sadisesAna ceva kevlinno| taM pazmI disAe NirAkayaM hoNAyavvaM // // vyAkhyA--'jaM pi mayaM' ti / yadapi mataM labdhivizeSAdeva kevalino nA. rambhA, prasiddhaM khalvetad-yaduta ghAtikarmakSayopazamAvAptajalacAraNAdinAnAlabdhimatAM sAdhUnAM nadIsamudrAdijalajvalanazikhopavanavanaspatipatrapuSpaphalAdikamavalambya yadRcchayA gamanAgamanAdiparAyaNAnAmapi jalajIvAdivirAdhanA na bhavatIti / taduktaM 'khIrAsavamahuAsava'-ityAdi catuHzaraNagAthAvRttau-" cAraNetyAdi yAvat kecit puSpaphalapatrahimavadAdigiryagnizikhAnIhArAvazyAyameghavA ridhArA-markaTatantujyotIrazmilatAdyAlambanena gatipariNAmakuzalAstathA vAponadyAdijale tajjIvAnavirAdhayanto bhUmAviva pAdotkSepaniHkSepakuzalA jalacAraNA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 ityAdi " / kathaM tarhi ghAtikarmakSayAvAptalabdhibhAjaH kevalino jIvavirAdhanAsambhavaH ? ekasyA api kSAyikalabdheH sarvakSAyopazamika labdhyAtmakatvena kSAyopazamikalabdhisAdhyasya jIvarakSAdikAryamAtrasya sAdhakatvAt / sA ca kSAyikI labdhirbhagavato jIvarakSAheturanuttaracAritrAntarbhUtA draSTavyA / tatprabhAvAdeva na kevalinaH kadApyArambha iti / tadapi matamanayA dizA nirAkRtaM jJAtavyaM bhavati, labdhisvabhAvAdeva jIvarakSopapattau kevalina ullaGghanAdivyApAravaiyarthyApattereti bhAvaH // 82 // digdarzitameva dUSaNaM vikalpya sphuTIkurvannAha- vyAkhyA--- taM khalu navajIvaMto pamAyavaM tuha mae jilo hukA / selesIe viphalaM yA tassa navajIvaNAnAve // 83 // taM khalu ' tti / taM labdhivizeSamupajIvan - jIvarakSArthaM vyApArayan khalu nizcitaM jinaH kevalI tava mate pramAdavAn syAd, labdhyupajovanaM hi pramattasyaiva bhavatIti zAstramaryAdA / astu tarhi sa labdhivizeSo' nupajIvita eva jIvarakSAhetuH, kSAyikInAM hi labdhInAM na prayuJjanA bhavati, tAsAmanavaratamekasvabhAvenaiva sarvakAlInatvAt, tAsAM ca phalavattvamapi tathaiva / taditarANAM tu kAdAcitkatvena phalavatvAt prayuati vizeSaH - ityeva hyasmanmatamityatrAhatasya labdhivizeSasyopajIvanAbhAve tu zailezyAmapi phalaM jIvarakSArUpaM nAsti, dAnIM tatkAyasparzena mazakAdivyApattestvayApi svIkArAt, ki punaH sayogikevalini vAcyam; tathA copajIvanAnupajIvanavikalpavyAghAtAt tAdRzalabdhivizeSakalpanamaprAmANikameveti bhAvaH // 83 // atha cAritramohanIyakarmakSayajanitA jIvarakSA heturlabdhiyoMgagataiva kalpyata iti zailezyavasthAthAM noktadoSa ityAzaGkAyAmAha -- jogagayA sAlI jogiNo khAigAvi jai ettha / tA takkammassudapro tasseva have parAhutto // 84 // ta vyAkhyA--' jogagaya ' tti / sA jo rakSA heturlabdhiryogagateti kRtvA kSAfore yadi ayogino'yogikevalino nAsti, tadA tasyaivAyogikevalina eva tatkarmaNazcAritramohanoyakarmaNa udayaH parAvRtto bhavet, cAritramohakSayakAryAbhAvasya cAritramohodayavyApyatvAditi bhAvaH // kiMca - yadi labdhyupajIvijala Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 cAraNAdiSu paridRSTA jIvavirAdhanA'bhAvalabdhiranupajIvyA yadi kevalini kalpyate, tadA tAdRzajavAcAraNAdiSu paridRSTA'tizayacaraNalabdhirapyanupajIvyA kevalini kasmAnna kalpyate ? tasyA upajIvyatvaniyamAnna tatkalpanaM kevalini kattuM zakyata iti ced, tadetadanyatrApi tuyamiti svayameva vibhAvaya / tasmAniyatayogavyApArAdeva bhagavatAM jIvarakSA, natu svarUpata ityavazyaMbhAvinyAM jovavirAdhanAyAM na kicidvAdhakamiti sthitam // 84 // ___ nanvevamavazyabhAvinyA'pi jovavirAdhanayA kevalino'STAdazadoSarahitatvaM na syAd, hiMsAdoSasya tadavasthatvAd / na 'devo'STAdazadoSarahita eva'-ityatrApyekAntavAdo jainAnAmaniSTa iti zaGkanIyam, anekAntAdasyApyanekAntatvenAtrakAntAbhyupagame'pi doSAbhAvAdityAzaGkAyAmAha-- davAraMjaM dosaM aTThArasadosamajjayArAmmi / jo icchai soicchaNo davapariggaraM kamhA // 5 // 'dahAraMbha 'ti / aSTAdazadoSamadhye yo dravyArambhaM doSamicchati, sa dravyaparigraha doSa kasmAnnecchati ? tathA ca dharmopakaraNasadbhAvAd dravyaparigraheNa yathA na doSavattvaM tathA dravyArambheNApi na doSavattvam , bhAvadoSavigamAdeva bhagavati nirdoSakhavyavasthiteriti bhAvanIyam / yaccoktaM nirdoSatve bhagavato nAnekAnta iti, tadasad; doSavibhAgakRtAnekAntasya tatrApyavirodhAd / yaccAnekAntasyAnekAntakhamadhikaraNAniyamApekSayodbhAvitaM tatkenAbhiprAyeNa ? iti vaktavyam , antataH svapararUpApekSayA'pyanekAntasya sarvatra sambhavAd, ata evAtmAnAtmApekSayA sarvatrAnekAnto vaackpunggvenoktH| dravyAtmetyupacAraH sarvadravyeSu nayavizeSeNa, AtmAdezAdAtmA bhavati, anAtmA praadeshaaditi| anekAntasyAnekAntatvaM tu syAdvAGgasaptabhaGgIvAkyaghaTakaikatarabhaGgAvacchedakarUpApekSayA vyavasthitam / ata eva-- ___" bhayaNA vi hu bhaiavA jaha bhayaNA bhayai sbdvaaii| evaM bhayaNANiyamo vi hoi samayAvirAhaNayA // " tti sammatigAthAyAM bhajanA'bhajanAyAH samayAvirAdhanA / " imANaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavo kiM sAsayA asAsayA ? go! siya sAsayA, sia asAsayA " iti / syAdvAdadezanAyAM dravyArthatayA zAzvatyeva, paryAyArthatayA tvazAzvatyevetyadhi Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 kRtabhaGgarUpanirdhAraNApekSayA vRttau vyAkhyAtA / nikSepAdiprapazco'pi hi sarvatra sthAdvAdaghaTanArthameva, yataH prastutArthavyAkaraNAdaprastutArthApAkaraNAcca nikSepaH phalavAnucyate, tatazca syAdvAdasiddhiriti / ata eva sarvatrautsargikI syAdvAdadezanaivokteti sammatyAdigranthAnusAreNa sUkSmamIkSaNIyam // 45 // __ atha ya evamavazyaMbhAvinyA'pi jIvavirAdhanayA sadbhUtadoSamutprekSya bhagavato' sadoSAdhyAropaNaM kurvanti teSAmapAyamAviSkurvannAha-- micchAdosavayaNo saMsArAmavimahAkaminaMmi / jiNavaraNiMdArasiAjamihiMti annorpaarmmi||7|| ___ vyAkhyA--' micchAdosavayaNao 'tti / mithyAdoSavacanAd-asadbhUtadopAbhidhAnAd jinavaranindArasikA abhavyA dUrabhavyA vA janAH saMsArATavImahAgahane'narvApAre bhramiSyanti, tIvrAbhinivezena tIrthakarAzAtanAyA durantAnantasaMsArahetutvAt / uktaM ca-'titthayarapavayaNamuaM' ityAdi 86 // __ atha kevali-chadmasthaliGgavicAraNayA na kevalino'vazyaMbhAvinI virAdhanA sambhavatIti vyAmoho'pi na karttavyaH, samyagvicAraparyavasAnatvAttasya, ityabhipAyavAnAha-- jovi ya jAya moho chanamattha jiNANa liNgvynnaan| navanattassa Na ciTTha sovi ya paramattha diTThIe // 7 // ___ 'jo viyatti' / yo'pi ca chadmasthajinayoliGgavacanAt sthAnAGgasthAnmoho jAyate durvyAkhyAturvyAkhyAM zRNvatAmiti zeSaH , so'pi paramArthadRSTAvupayuktasya na tiSThati: apaNDitavyAkhyAkRtabhramasya paNDitakRtavyAkhyA'vadhAraNamAtranivartanIyatvAditi bhAvaH / tatra chadmasthakevaliliGgavacanamitthaM sthAnAGge vyavasthitam" sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejA / taM0-pANe aivAittA bhavati, musaM vadittA bhavati, adinnamAdittA bhavati, saddapharisarasarUvagaMdhe AsAittA bhavati, pUA sakAramaNuhitA bhavai, 'imaM sAvaja ti papNavettA paDisevettA bhavati,No jahAvAdI tahA kArI yAvi bhavati / sattahiM ThANehiM kevalI jANijA / taM0-No pANe aivAittA bhavai, jAva jahAvAI tahAkArI yAvi bhavai " iti / etavRttiryathA-"bhayaM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ca chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAnayite tAnyAha-'sattahiM ThANehiM' ityaadi| saptabhiH sthAnahetubhUtezchamasthaM jAnIyAt / tad yathA-prANAnatipAtayitA-teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavati / iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmadharmiNorabhedAdatipAtayiteti dhrminirdissttH| prANAtipAtanAcchadmastho'yamityavasIyate / kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati / ityevaM sarvatra bhAvanA kAryA / tathA mRSA vaditA bhavati / adattamAdAtA-gRhItA bhavati / zabdAdInAsvAdayitA bhavati / pUjAsakArau-puSpArcanavastrAdharcane'nuhayitA-pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA tadbhAve harSakArItyarthaH / tathedamAdhAkAMdi sAvA sapApamityevaM prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati / tathA sAmAnyato no yathAvAdI tathAkArI-anyathAbhidhAyAnyathA karttA bhavati / cApIti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavanti / ityetatpatipAdanaparaM kevalisUtraM sugamameveti / " ___ atreyaM parasya prakriyA-chadmasthasaMyataH parIkSAvasare'pramatta eva pakSIkartavyaH, tatraiva cakSuHpakSmanipAtamapi sUtroktayatanayA kurvAge 'kimayaM chadmastha uta kevalI' iti saMzaye sati chadmasthata(tA)sAdhanAya liGgApekSopapatteH, uktasvarUparahitasya tu nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAbhAvAna parIkSAyAM praveza iti na tasya pakSatvam , Aha "cha umatyo puNa kevalikappo apamattasaMjao nneo| so via saMjamajoge uvautto muttaANAe // " tti| liMgAni ca tatra paJcamahAvratAtikramApavAdAnAbhogaviSayasaptasthAnapratipAditAni dravyaprANAtipAtAdirUpANyeva grAhyANi, natu bhAvaprANAtipAtAdirUpANyapi, teSAM chadmasthajJAnAgocaratvena liGgatvAbhAvAd / liGgaM hi chadmasthajJAnahetave prayujyate, tacca jJAtameva jJApakaM nAjJAtamapIti, tAni ca mohanIyAvinAbhAvIni yAvadupazAntavItarAgaM bhavanti, na parato'pi; tata Uca mohanIyasattAyA apya bhAvAd / Aha ca "chaumatthanANaheU liMgAI davao Na bhAvAo / ___ uvasaMtavIyarAyaM jA tAvaM tANi jANAhiM // " ti / nanvapUrvAdiSu paJcasu guNasthAnakeSu catasro'pi bhASA bhavantIti karmagranthe bha Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 " Nitam, tathA ca siddhaM kSINamohasyApi mRSA bhASaNam, tacca chadmasthatvAvabodhakaM liGgameva, tatkathamucyate chadmasthatvajJApaka liGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti ? iti ced / maitram, chadmasthajJAnagocarasyaiva mRSAbhASaNasya liGgatvenAbhimatatvAt / tacca dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohasya na bhavati, krodhAdijanyatvAd / yadAgamaH - " sarvaM bhaMte! musAvAyaM paJcavakkhAmi / se kohA vA lohA vA, bhayA vA, hAsA vA, " ityAdi kSoNamohasya ca krodhAdayo na bhavantIti kAraNAbhAvAd dravyato mRSAbhASaNasyAbhAvaH ; tathA ca bhAvato mRSAbhASaNasya sutarAmabhAvaH, tasya mohanIyodayajanyatvAt / tathA ca kSoNamohamAtrasya dravyato bhAvato vA mRSAbhASaNaM na bhavatyeva; saMyatAnAM jIvadhAtAdAvanA bhogasahakRta mohanIyakarmaNo hetutvAt; mohanIyAbhAve cAnAbhogo vAstava - mRSAbhASaNaM pratyakAraNaM sannapi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNaM prati kAraNaM bhavatyeva, anAbhogasya tathAsvabhAvasyAnubhavasiddhatvAt tena kSINamohasyApyanAbhogahetukaM sambhAvanArUDhajIvavirAdhanAvanmRSAbhASaNamapi bhavatyeva; tacca chadmasthajJAnAgocaratvena chadmasthatvAvabodhakaM liGgaM na bhavati, tasya kevalajJAnagamyatvAt; na ca sambhAvanArUDhasya mRSAbhASaNasya mRSAbhASaNatvavyapadezo na bhaviSyatIti zaGkanIyam, sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNamiti bhaNitvApi mRSAbhASaNavyapadezo na bhaviSyatIti bhaNato vadavyAghAtApatteH / kizca - jainAnAmaloke'pi kalpitalokasyAGgIkAre kalpanAyA iva sambhAvanAyA api prAmANyameva, tata eva kAlazaukarikasya kalpitamahiSavyApAdanaM mahiSavyApAdanatayA bhagavatA zrI mahAvIreNa bhaNitamiti pravacane prasiddhiH; tasmAt karmabandhahetutve'pi sambhAvanArUDhamRSAbhASaNasya snAtakacAritrapratibandhakatvena dravyamRSAbhASaNasyeva doSatvam, citralikhitAyAM nAryA nArItvavyapadezasyeva mRSAvAdavyapadezasya ca viSayatvaM pratipattavyamiti na doSa iti; tasmAd yAvadupazAntavItarAgameva chadmasthatvajJApakAni liGgAnIti sthitam / tAni ca pratyakSagamyAni mithyAkArAdiliGgagamyAni vA; ayaM sAdhuH sAkSAt sambhAvanayA vA prANAtipAtAdipratiSevitaiva mithyAkArAnyathAnupapatteH asmadAdivad-ityevaM liGgagamyenApi prANAtipAtAdinA liGgena ' chadmastho'yaM saMyataH 1 ityevaM nizcayasambhavAt / sa ca mithyAkAraH kAdAcitka eva jIvaghAtAdau bhavati, punarakaraNAbhiprAyeNa tasya phalavatvAt, sArvadikasya tu tasya sambhave sarvaviratipariNAmasyaivAnupapattiH; pratisamayamanavarataM jIvaghAto bhavatyeva ityabhiprAyasya " Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 tatpratibandhakatvAditi / atra ca chadmasthatvajJApakaliGgAnAM saptAnAmapi mohanIyakarmajanyatvena parasparAnuviddhAnAM svarUpayogyatayA nizcayataH sarvakAlInatve'pi phalopahitayogyatayA vyavahAreNAnavarataM niyamAbhAvo'pyAdyeSu paJcasveva, caramayostu dvayoliGgayoH sAmAnyataH sarvakAlInatvena sUkSmadRzAM puraH sphUrttikatvAt, tAbhyAM chadmasthatvanirNayo vivakSitaparIkSAkAle sulabha ev| tathA hi-icchAkArAdisAdhusAmAcAroparAyaNasya chadmasthasaMyatasya gamanAgamanasthitizayanAzanAsanapratyupekSaNAdikriyAcakSuSA punaH punarnirIkSaNaM, (nirIkSya) ca yathAsambhavaM rajoharaNAdinA pramArjana, pramRjya ca hastapAdAdyavayavAnAM yathAsthAne'bhyasanaM tvakparAvarttanaM, tathaiva vastrapAtrAdyupakaraNAnAmAdAnanikSepaNam, pramRjatazca rajoharaNAdikriyayA makSikApipIlikAdInAM bhayatrAsotpAdanene tastato nayanaM cetyAdyanekaprakAramanuSThAnaM sambhAvita bhAvijIvaghA - tAdidoSabhayajanyaM kAla madhikRtyA niyatamapyanyatamatkiMcidanavarataM bhavatyeva, tatrApi pilikAdijantUnAM bhayatrAsotpAdanaM sAvadyamiti prajJApya jIvaghAtavarjanAbhiprAyavato'pyazakyaparihAreNa tatpratiSevaNaM SaSTaliGgAtmakaM chadmasthatvAbhivyaJjakaM sAmAnyataH sarvakAlIna sulabhameva / tatpratiSevaNe ca saMyato na yathAvAdI tathA karttetyapi mantavyam, azakyaparihAreNApi pratyAkhyAtasya sAvadyasya pratiSevaNAditi kevalino'pi parIkSAyAM viparItAni chadmasthaliGgAni dravyarUpApyeva grAhyANi, teSAmeva chadmasthajJAnagocaratvenAnumitijanakatvAt / yathAhi - chadmasthasaMyato'nAbhogasahakRta mohanIyavazena kadAcitprANAnAmatipAtayitA bhavati, parIkSopayogighAtyajIvAnAM samparkasya tadviSayakAnAbhogasya ca kAdAcitkatvAt ; tathA kevalI na bhavatItyevaM prANAtipAtAdiviparyayaliGgairdravyarUpaiH kevalitvaM sAdhyamiti / sa ca kevalI dvividho grAhyaH - sadbhUta kevalI, antarmuhUrttabhAvikevalajJAnAbhimukhaH kSINamohazca / yathA vaddhadevAyurdeva gatyabhimukhatvena devatvavyapadezaviSayaH pravacane pratItaH, tathA'ntamuhUrttanotpatsyamAnakevalajJAnaH kSINamoho'pi kevalivyapadezaviSayo bhavatyeveti, tathA ' bhAvini bhUtavadupacAraH' iti nyAyAt pratyAsannabhAviparyAyasya bhUtavadbhaNanaM yuktameva / yathA garbhasthopyarhan zakreNa bhAvAharttayA stutaH / evaM kSoNamohamAtrasya chadmasthavItarAgasyApi kathaJcitkevalitvavyapadezo na doSAvahaH / kiM ca- kevalitvagamakAni saptApi liGgAni mohanIyakSayasamutthAnyeva, 'kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAta Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 yitA bhavati' iti vacanAt tena liGgApekSayA dvayorapi sAmyameva / evaM ca sati yadi kSINamohasya chadmasthavItarAgasya kathaMcitkevalitvaM nAbhyupagamyate, tarhi kSINamohe chadmasthavItarAge saptApi liGgAni vyabhicaranti, tatra hetuSu vidyamAneSu sAdhyasya kevalitvasyAsatvAt / nanvAstAmanyat paraM kevalinaH paJcAnuttarANi bhavanti / yadAgamaH - "kevalissa NaM paMca aNuttarA paM0 / 0 - aNuttare nANe, aNuttare daMsaNe, aNuttare caritte, aNuttare tave, aNuttare virie "tti / etAni paJcApi kevalinivarttamAnAni kathaM kevalitvagamakaliGgatayA noktAni ? iti ced, ucyate - eteSAM paJcAnAmapi chadmasthajJAnAgocaratvenAnumitijanakatvAbhAvAt na liGgAni bhavitumarhanti, pratyuta kevalajJAnAdiparijJAnArthamevoktaliGgAnAM prajJApaneti / etena saptApi prANAtipAtAdIni chadmasthAnAM rAgadveSajanitAni teSAM tayoH sactvAt / kevalina - stu rAgadveSajanitAnAM teSAM niSedho na punaH sarvathA niSedhaH, cakSuHpakSmanipAtamAtrajanyAyA asaGkhyeyavAyukAyajIva virAdhanAyAH kevalino'pyanivRtteriti nirastam, azakyaparihArasyApi kevalini nirAsAt / kiMca-parakIyarAgadveSayostadabhAvasya ca niratizayacchadmasthajJAnAgocaratvena tathAbhUtacchadmasthamAtrAnumitijanakaliGgAnAM vizeSaNatvAsambhavAt, sambhave ca yo rAgadveSavAn sa chadmasthaH, yastu rAgadveSarahitaH sa kevaloti vizeSaNajJAnamAtreNa chadmasthakevalinorvivekena samyagnirNaye jAte prANAtipAtAdInAM tanniSedharUpANAM ca vizeSyapadAnAM bhaNanamunmattapralApakalpaM sampadyeta, prayojanAbhAvAt, dharmopadezAdikriyAmAtrasyApi tathAtvena saptasaGkhyAbhaNanasyAyuktatvAcca / kiMca - aprasiddhavizeSaNadAnena hetUnAM sandigdhasvarUpAsiddhatApi, tathA rAgadveSavaccachadyasthatvayostadrAhitya kevalitvayozcaikyameveti hetoH sAdhyaghaTitatvena hetusvarUpahAniH; tasmAdaviziSTAnAmeva chadmasthagamyamANAtipAtAdiniSedharUpANAM kevalitvagamakaliGgatvaM pratipattavyam / yattu chadmasthatvajJApakaliGgeSu ' kadAcid iti vizeSaNaM TIkAkAreNa dattaM tatsaptAnAmapi liGgAnAM svarUpAsiddhicAraNArtham, nahi chadmasthasAdhAvanavarataM prANAtipAtAdizIlatvaM sambhavatIti / yacca kevalitvajJApakaliGgeSu ' kadAcidapi ' iti viziSTavizeSaNamupAttaM tacchadmasthasAdhau vyAbhacAravAraNAya bhavati hyetadvizeSaNaM vinA chadmasthasAdhau prANAtipAtAdyabhAvAvasthAyAM hetuSu vidyamAneSu kevali - tvAbhAvena vyabhicAra iti / , atra vadanti - 'sattarhi ThANehiM chaumatthaM jANijjA' ityatrApramattasya pakSI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 karaNe prANAtipAtakatvAdayaH sarve'pi hetavaH svarUpAsiddhatAmApnuvanti, prANAtipAtAdinimittakriyAbhAvena tasya prANAtipAtakatvAdyabhAvAt / yathA hi-karmagranyAyabhiprAyeNa nidrodayasyApramattAdiguNasthAneSu sattve'pi na tena pramattatvam , dravyato nidrAviSayAdivattvasya pramattatvAprayojakatvAt ; tathA dravyato jIvavirAdhanAyAmapyapramattAHprANAtipAtakAnaprocyanta iti / na caupacArikarapAramAthikaidravyataH prANAtipAtakatvAdibhistvatkalpitairapi pAramArthikaM chadmasthatvaM sAdhayituM zakyate, dravyato viratimahAvratavatvAdibhiH parivrAjakeSvabhavyanihavAdiSu ca pAramArthikaviratatvacAritritvAdisAdhanaprasakteH / kiM ca-aupacArikaM prANAtipAtakatvaM 'yAvajIvaH sayogastAvadArabhate' ityAdyAgamavacanAdeva prasiddhavyabhicAramiti sadbhUtaprANAtipAtakatvAdibhizchadmasthatvasya sAdhanAt pramatta evAtra pakSokAryaH, tena na svarUpAsiddhiH, tatra pAramArthikAnAM hetUnAM sattvAditi / kiMca-'vyApAdanazIlo bhavati' ityatra phalanirapekSA vRttiH zIlamiti, zIlArthatvAt , tasyAzca svabhAvanibandhanatvAt prANAtipAtAdisvabhAvahetusi yathai pramatta eva pakSIkartavya iti / na ca pramattatvAdeva tatra chadmasthatvarUpasAdhyasyApi pratItatvAtsAdhyatvAbhAvaH, 'apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam' iti vacanAditi vAcyam , vyAmUDhamanasAM tavyAmohanivRtyarthaM chadmasthatvasya sA. dhymaantvopptteH| "prasiddhAnAM pramANAnAM lakSaNoktau prayojanam / ___ tavyAmohanittiH syAd vyAmUDhamanasAmiha ||"iti nyAyAvatAravacanAt / yathA hi-sAsnAdimatvAd gavi gotvasiddhe'pi vyAmUDhasya tatpratipattyartha prayogaH kriyate-yathA iyaM gauH, sAsnAdimatvAt , yatra gotvAbhAvastatra sAsnAdimatvAbhAMvo yathA mahiSa ityAdi / evamatrApi puruSavizeSe pramattatvAcchadmasthatve siddhe'pi vyAmUDhasya jJApanArthamanumAne karttavye chadmasthatvasya sAdhyatvaM ghaTata eveti / etena nidrAvikathAdipramAdavatazchadmasthatvena saMzayAnupapattena tatparijJAnAya liGgApekSetyapi nirastam, uktayuktyA vyAmohanirAsArthaM tadupapatteH, vipratipatyAdinA kevalicchadmasthavizeSajJasyApi saMzaye sati tatsAdhanopapattezca / na ca sUtre prANAtipAtakatvAdInAM sAmAnyena chadmasthaliGgatvena proktatvAt pramattachamastharUpavizeSe vyAkhyAyamAne sUtrAzAta Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 neti vAcyam, sUtrasya sUtrAntaresammatyA vyAkhyAnakaraNe AzAtanAyAH parityAgAt / kiMca-bhavato'pyapramattarUpachAsthavizeSamupAdAyaiva vyAkhyAnakaraNAnnaitadviSaye paryanuyoga eva yujyate / " yatrobhayoH samo doSaH parihAro'pi vA samaH / naikA paryanuyoktavyastAdRgarthavicAraNe // " iti vacanAt / nanu pramattasya pakSatve'pramattasaMyate kathaM chadmasthatvaM syAd ? liGgAbhAvAd-iti ced, na / liGgini liGgAvazyaMbhAvaniyamAbhAvAd , dhUmaM vinApi taptAyogolake vahnidarzanAt / nanu yadyevaM pramattasya pakSa bhAvataHprANAtipAtakatvAdInAM ca liGgatvaM tadA chadmasthatvagamakaliGgeSu kadAcid '-iti vizeSaNaM yatTIkAkAreNa dattaM tadanupapannaM syAd, apramattasaMyatapakSe dravyaprANAtipAtAdInAM liGgatve hi teSAM sArvadikatvAbhAvena svarUpAsiddhivAraNArtha tadupapannaM syAt / pramattasaMyatapakSe bhAvAprANAtipAtasya sArvadikatvena tadvizeSaNasyAnupapattireveti / maivam , avizeSeNoktasya prANAtipAtakatvAdeH svarUpasiddhatvAbhAvena 'kadAcid '-ityasyobhayamate'pi svarUpavizeSaNatvAt kAlikasambandhena vyApterabhipretatve'pi 'kadAcid ' ityasya kAlAntaropasaGgrahe'nupayogAd, yadA prANAtipAtakatvAdikaM tathA chaasthatvamiti niyamasiddhau 'kadAcid ' ityanena kimupakarttavyametAdRzaniyamasphoraNaM vineti / kecittu kevalI kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA na bhavatIti yatkevalino liamuktaM tatsarvApramattAnAmapi samAnamiti tadvyAttyarthaM chadmasthaliGgeSu kadAcid ' iti vizeSaNamuktam / itthaM cApramattAnAM pramattaguNasthAnavatitve pramattatvAt kadAcidbhAvato'pi yatmANAtipAtakatvaM sambhavati, na tu kevalinaH, tasya dezonapUrvakoTI. kAlamapyapramattatvasyaiva bhAvAditi vizeSo'babuddho bhavati / na cApramattA api sarvadA prANAnatipAtakA eva bhavanti, pramattatvena prANAtipAtakatve'tvapramattA eva nocyante ityatiprasaktyaivaitallakSaNamiti vAcyam, apramattasya pramattaguNasthAnavartino jIvadhAte aho ' apramatto'pi jIvaghAtaM karoti' iti vyapadezasambhavAt , catudaMzapUrvyAdInAM caturgatikatvA divacanavadetadupapatteH / yathAhi-' bhagavAnapi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTIM bhrAntaH' iti yogazAstradRttivacanam / loke'pi ca ghRtaghaTe ghRtAbhAve'pi 'ghRtaghaTa ' iti vyapadezo bhAvini bhUtavadupacAreNa dRzyate, tathaivApramattAdiguNasthAnavartino'pi pramAdavatve bhAvataH prANAtipAtaka Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 tvAdivyapadezo bhavati natu kevalinaH, tasya kadAcidapi pramAdavattvAbhAvAditi nAtivyAptyAdidoSa ityAhuH // teSAM yadyayamAzayo'pramattasaMyateSu kevalitvagamakaprANAtipAtAbhAvAdiliMgAnAM vyabhicAraH, 'kadAcidapi ' iti vizeSaNena tadyogyatAbhAvAnAM liGgatvalAbhena vAryata iti chadmasthaliGgeSu ' kadAcid ' iti vizeSaNaM yogyatAspaSTatvArthamiti; tadA sA yogyatA prANAtipAtAdiprAgabhAvarUpA grAhyeti kevaliparIkSAyAM kSapakazreNAvapUrvakaraNAdInAM tadabhAvAtteSu vyabhicAro durvAraH / chadmasthaparIkSAyAM ca pramattasyaiva pakSatve yogyatAgrahaNavaikalyam, sarveSAM tu chamasthAnAM pakSatve teSvevAsiddhiriti kimapramattAdAvaupacArikaprANAtipAtakatvAdivivakSayA ? iti pramattApramattasAdhAraNapakSakachadmasthatvasAdhane prANAtipAtAdiliGgeSu ' kadAcid ' iti vizeSaNena sAdhyAdhikaraNakiJcitkAlAvacchinnatvaM deyam, kevalitvagamakaliGgeSu ca sAdhyAdhikaraNayAvatkAlAvacchinnatvaM deyamiti noddezyAsiddhirna vA vyabhicAra iti vibhAvanIyam / yattu bhAvabhUtaliGgAnAM na chadmasthajJAnopayogitvamiti / tadasad, bhAvabhUtAnAmeva zamAdiliMgAnAM chadmasthAnAM paraniSThasamyaktvajJAnajanakatvapratipAdanAt / taduktaM yogazAstravRttau - " paJcabhirlakSaNairliGgaiH parasthaM parokSamapi samyaktvaM samyagupalakSyate, liGgAni tu zamasaMvega nirvedAnukampAstikyasvarUpANItyAdi " / bAhyapariNati vizeSAdeva tatra zamAdibhAva liGgajJAnasaulabhyamiti ced, atrApi tata eva na bhAvaliGgajJAnadaurlabhyaM parIkSakANAm / etena chadmasthatvagamakAni liGgAni yAvadupazAntavItarAgameva bhavanti / yacca kSINamohasya mRSAbhASaNaM tacchadmasthajJAnagocaratvena na liGgam, dravyato mRSAbhASaNasya krodhAdyabhAvena kSINamohe'bhAvAdityAdi yaduktaM tannirastam uktarItyA dravyavyatiriktasyApi mRSAvAdasya suparIkSakANAM sugrahatvAt / kiMca - kSINamohasya dravyato mRSAbhAvaNaM nAstIti sarvazAstraviruddham yasmAtsarvAvasthAsu karmabandho'sti, karmabandhAnumeyA ca virAdhanA, iSyate cAsau dravyato vItarAgasyApi chadmasthasya, caturNAmapi manoyogAdInAmabhidhAnAditi pazcAzakavRttau dravyata eva mRSAvAdasya kSINamohe'bhidhAnAt / ata eva sUkSmapramAdanimittavirAdhanayAsslocanAprAyazcittaM tatroktam / tathAhi , AloaNAvivego vA niyaMThassa duve bhave / viveit r siNAyassa emeyA paDivattio // " tti Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 yatijItakalpasUtre proktam / " AlocanAprAyazcittaM vivekamAyazcittamityete dve prAyazcitte nirgranthasya bhavataH, snAtakasya kevala eko vivekH|" iti tdvRttau| atra snAtakasya kevalavivekaprAyazcittabhaNanena nirgranthayorupazAntakSINamohayorAlocanAvivekaprAyazcitte dve'vizeSeNaivokte sambhAvyete; anyathA nirgranthe vikalpadyamakariSyad; yathA-kutracinnigranthe vivekapAyazcittameva, kutracittvAlocanAvivekarUpe dve iti: na caivaM kacidupadarzita miti mAdhyasthyena paryAlocyam / tathA cAlocanAprAyazcittazodhyA dravyavirAdhanA kevalivilakSaNe kSINamohe zAstrasiddhati dravyato mRSAbhASaNaM kSINamohe na bhavatIti yadvacanaM tannirarthakameva / yattu tatrAnAbhogahetukaM sambhAvanArUDhaM jIvavirAdhanAvatmRSAbhASaNamupapAditaM tatra dRSTAntAsiddhiH, dravyato jIvavirAdhanAyA tatropapAditakhAd, bhagavatyAmapi tatra jIvavirAdhanAyAH spaSTamuktatvAca / tathA ca tatsUtraM 18 za0-" aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviappaNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukuDapoe vA vaTTApoe vA kuliMgacchAe vA pariyAvajejA, tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiA kiriyA kajjai ? go0 aNagArassa NaM bhaviappaNo jAva tassa NaM iriyAvahiA kiriyA kanjai, No saMparAiA kiriyA kajjai / keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? jahA sattamasae saMvuDDaddesae va jAva aTTho Nikkhito" ti // 'purao 'tti agrataH, 'dahao'tti dvidhA--antarA'ntarA pArzvataH pRSThata. zvetyarthaH, 'jugamAyAe 'tti yUpamAtrayA dRSTayA, 'pehAe 'tti prekSya 'rIyaM 'ti gataM gamanaM 'rIyamANassa 'tti kurvata ityarthaH, 'kukkuDapoyae' tti kurkuTAdipotaH, 'vaTTApoyae 'tti iha vartakaH pakSivizeSaH, 'kuliMgacchAe va 'tti pipIlikAdisadRzaH, 'pariyAvajjeja 'tti paryApadyeta-mriyate / evaM jahA satta masae' ityaadi| anena yatsUcitaM tasyArthaleza evam-atha kenArthena bhadaMta ! evamucyate ? gautama ! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavati "-ityAdi tavRttAyuktam / .. ___atra bhAvitAtmA'nagAra upazAntaH kSINamohazca grAhyaH, anyasyeryApathikIkriyA'bhAvAt , kevalinazvAnAbhogaprayuktoktaviziSTagamanAsambhavAditi vadanti / tathA sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNaM dravyabhAvAbhyAM bhinnaM na kunApyupadarzitamiti kSINamohe tadabhidhAnaM bhavato'pUrvapANDityAbhivyaJjakameva, dravyabhAvAtiriktasya sambhAvanArUDhasya zazaviSANavadavastutvAt / vacca vyaktizaktirUpaM sambhave sambhAvye Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ca yogavIryamuktaM tadbhAvapariNAmarUpameva, yathoktaM sUtrakRtAGgavIryAdhyayanavRttau / tathA manovAkkAyAdInAM tadbhAvapariNatAnAM yadIrya sAmarthya tadvividha-sambhave sambhAvye c| sambhave tAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAM ca surANAmatIva paTUni manodravyANi bhavanti / tathAhi-tIrthakRtAmanuttaropapAtikasuramanaHparyAyajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAd, anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi / sambhAvye tu yo hi yamartha paTumatinA procyamAnaM na zaknoti sAmpataM pariNamayituM, sambhAvyate tveSa parikaryamANaH zakSyatyamumathai pariNamayitumiti / vAgvIryamapi dvividha-sambhave saMbhAvye ca |ttr sambhavetIrthakRtAM yojananirjhariNI vAk sarvasvabhASAnugatA ca; tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAzravAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti / tathA haMsakokilAdInAM sambhavati svaramAdhuryam / sambhAvye tu sambhAvyate zyAmAyAH striyo gAnamAdhuryam / tathA coktam-" zyAmA gAyati madhuraM kAlI gAyati kharaM ca rUkSe(kSaM ce)'tyaadi| tathA sambhAvayAma enaM zrAvakadArakamakRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA sambhAvayAmaH-zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH / kAyavIryamapyaurasyaM yadyasya balam / tadapi dvividhaMsambhave sambhAvye ca / sambhave yathA cakravartibaladevavAsudevAnAM yadvAhubalAdikAyabalam / tadyathA-koTizilA tripRSThena vAmakaratalAduddhRtA, yadi vA 'solasarAyasahassA' ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti / sambhAvye tu-sambhAvyate tIrthakaro lokamaloke kandukavat prakSeptum , tathA meruM daNDavat gRhItvA vasudhAM chatrakavaddha miti / tathA sambhAvyate'nyatarasurAdhipo jambUdvopaM vAmahastena chatrakavaddhatumayatnenaiva mandaramiti / tathA sambhAvyate'yaM dArakaH parivarddhamAnaH zilAmenAmuddhartuM hastinaM damayitumazvaM vAhayitumityAdi, tadvadiha yadi kSINamohe sambhAvanArUDhaM mRSAbhASaNaM sambhave vaktavyaM tadA vyaktita eva bhAvarUpaM saMpannam / yadi ca sambhAvye tadA zaktita iti na kathamapi pRthag 'bhavitumarhati / na ca kSINamohe mRSAbhASaNaM kevalaM sambhAvyameva, apUrvAdiSu paJcamu guNasthAnakeSu catasRNAM bhASANAM karmagranthe dvitIyatRtIyavAgyogau mithyAdRSTerArabdhau yAvat kSINakaSAyavItarAgachaasthastAvallabhyete / tathopazAntakaSAyasthAne kSINakaSAyasthAne ca 'navayogA bandhahetavaH' ityasya cArthasyAvizeSeNaivAbhidhAnAd / avazyaMbhAvitvAbhiprAyeNa ca yatsambhAvyatvAbhidhAnaM tattu satsaMyatamAtrasyaiva mRSAbhASaNAdeH syAditi draSTavyam / kiJca-sarvamapi mRSAbhASaNaM krodhamUlakameveti vadatastava sambhAvanArUDhamapi Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 mRSAbhASaNaM tanmUlakameva syAt , tathA ca kSINamohe tasyApyabhAvaH pAmoti / nanUktaM tadanAbhogahetukameveti cet, tarhi tAdRzaM dravyato mRSAbhASaNameva kimiti nAbhyupeyate ? kiM sambhAvanayA ? na ca dravyabhUtena tena pratyAkhyAnabhaGgo bhavati, bhAvabhUtasyaiva tasya pratyAkhyAtatvAt , "pramattayogAdasadabhidhAnaM mRSA" iti tatvArthavacanAt / na ca bhAvataH prANAtipAtamRSAbhASaNAderyatkAraNaM tadeva tasya dravyato'pIti kSINamohena tatsambhavatIti vAcyam, evaM sati bhAvato jJAnadarzanacAritrANAM yAni kAraNAni tAnyeva dravyabhUtAnAM teSAM kAraNAni syuriti abhavyAdonAmapi dravyatA jJAnadarzanacAritravatAM jJAnAvaraNIya-darzanamohanIya cAritramohanIyakarmakSayopazamAH kAraNAni syuH / tathA cAgamabAdhA / kizca-evaM kevalino dravyendriyANAmapyabhAvApattiH, bhAvendriyahetujJAnAvaraNadarzanAvaraNakSayopazamayoH kevalinyabhAvAd / na ca dravyendriyAbhAvaH kevalinyuktaH, kintu bhAvendriyAbhAva eveti / kiM ca-upazAntamohe yathA jIvavirAdhanA mohanIyakAraNamantareNApi bhavati, tathA kSINamohe mohAbhAve'pi dravyato jIvavirAdhanAmRSAbhASAdisadbhAve kiM bAdhakam ? athAstyevAgamabAdhA / tathA hi-" rAyagihe jAva evaM vayAsI, aha bhaMte ! pANAivAe musAvAe adiNNAdANe mehuNe pariggahe' esa NaM kativaNNe katigaMdhe katirase katiphAse paNNatte ? goyamA ! paMcavaNNe dugaMdhe paMcarase cauphAse paNNatte" ityAdi bhagavatIsUtre dvAdazazate paJcamoddezake proktam / 'rAyagihe' ityAdi / 'pANAivAe' tti prANAtipAtajanitaM tajjanakaM vA cAritramohanIyaM karmopacArAt prANAtipAtaH, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAt varNAdayo bhavanti, ata uktaM 'paMcavaNNe' ityaadi| Aha ca-"paMcarasa-paMcavaSNehiM pariNAyaM duvihgNdhcuphaasN| daviyamaNaMtapaesaM siddhehiM gaMtaguNahINaM // " ityAdyetadvRttAvuktam / etadanusAreNa ca prANAtipAtAdInAM cAritramohanIyatvAt kSINamohe tdnupptteH| upazAntamohe tu mohasadbhAvAtmANAtipAtAdyaGgIkAre na kizcidvAdhakamiti ced / etadapyasata, bhAvaprANAtipAtApekSayaivoktopacAravyavasthiteH, anyathA dravyamANAtipAtAdInAM cAritramohanIyakarmajanakatve sUkSmasamparAyAdau SaDvidhabandhakatvAdi na syAt / tajjanyatve ca tasyoditasyAnuditasya vA janakatvaM vAcyam / Aye upazAntamoha. dravyaprANAtipAtAdyanupapattiH / antye ca cAritramohanIyasattAmAtrAdupazAntamohe tatkAryaprANAtipAtasvIkAre nAgnyAdInAM saptAnAM parISahANAmapi tatra svIkArA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 patteH teSAmapi cAritramohanIyakAryatvapratipAdanAt / taduktaM bhagavatyAM - "carimohaNijjeNaM bhaMte! kamme katiparIsahA samoaraMti ? go0 satta parIsahA samoaraMti / taM0 - " aratI acela itthI NisIhiA jAyaNA ya akkosA / sakkArapurakAre carittamohami sattetti " // tattvArthabhASye'pyuktam - " cAritramohe nAgnyArutistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH parISahA uktAH / " iti / etadvRttiryathA - "darzanamohavarjaM zeSaM cAritramohanIyaM cAritrAnmUlottaraguNasampannAnmohanAtparAGmukhatvAccAritramohanIyam, tadudaye satyete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhavanti / nAgnyaM jugupsodayAd, aratyudayAdaratiH, strIvedodayAt stropariSahaH, niSadyA sthAnAsevitvaM bhayodayAt, krodhodayAdA krozaparISahaH, mAnodayAd yAcyA parISaha iti // athacAritramohodaye satyete paratrahAH proktAH, tasmAdupazAnte na bhavantIti cet, tarhi cAritramohanIyakarmodaye sati prANAtipAtAdayaH proktAH, ataste'pi tatra mA bhUvan / atha bhAvata eva prANAtipAtAdayazcAritramohanIyodayasamutyAH, dravyatastu cAritramohanIyasya sattAyAmapi tatra te bhavantIti cet, tarhi bhAvata eva cAritramohanIyodayasamutthAH sapta parISahAH sUkSmasamparAyaguNasthAnaM yAvadbhavanti, dravyatastu ta evopazAntamohe'pi cAritramohasattAnimittakA bhavantu, yukterubhayatra taulyAditi / yacca saMbhAvanArUDhamRSAbhASaNa niSedhavyAghAtenaiva tatsiddhisamarthanaM kRtam, tattu zazazRGgasyApi niSedhavyAghAtAt tatsiddhisamarthanaprAyam / yA ca ( a ) loke lokakalpanAtulyA sambhAvanA proktA, sA tu prakRtArthasyAtizayitatvameva pratipAdayed | aloke lokapramANAsaMkhyeyakhaNDapramANAvadhijJAnaviSayakalpanA hi vaijJAnikasambandhena tadviSayaviziSTatAmavadhijJAnasyaiva jJApayatIti / Aha ca bhASyakAraH " to puNa bAhiM logatthaM caiva pAsaI davaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAvaparamANuM / / " - iti / tadvadihApi sambhAvanayA viziSTameva mRSAbhASaNaM prasajyeteti viparItaiveyaM kalpanA bhavata iti / yazca ata eva ' kAlazaukarikasya' ityAdyuktaM tattu taM pratyeva lagati, yataH kAlazaukarikasya mahiSavyApAdanatvena bhagavatoktaM tadbhAvamAzritya, tena tatra tatkalpanAyAH prAmANyam, sambhAvanArUDha mRSAbhASaNAdermRSAbhASAtvAdikaM tu bhAvato nocyata iti kathaM tatkalpanA syAd ? nahyasataH sambhAvanApi sambhavati, nahi kSINamohe maithunAdInAM bhavatApi sambhAvanA kriyate; ata eva kSINamohe Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 sambhAvanArUDhamRSAbhASAdeH snAtakacAritrapratibandhakatvena doSatvamityapi nirastam, asato doSatvAyogAt / ata eva citralikhitanArIdRSTAnto'pi nirasta:, asata AkAramAtratAyA apyabhAvAditi na kizcidetat / __ yacca chadmasthaliGgAnAM dravyabhUtAnAM mithyAkArAdiliGgagamyatvasyApi sambhavAnmithyAkArasya vA'navaratapravRttAvasambhavAt saMyatAnAM dravyahiMsAdikaM kAdAcikatvenAnAbhogaprayuktamevetyabhidhAnaM tadayuktam, pratyAkhyAtabhAvahiMsAderevAnA bhogaprayuktakAdAcitkabhaGgapariNativato mithyAkAraviSayatvAd, dravyahiMsAmAtre tadabhAvAd, anyathA'pavAdapadajinapUjA''hAravihArAdikriyANAmapi mithyAkAraviSayatvApatteH / yaca SaSThasaptamaliMgayozchadmasthamAtre sulabhatvamuktam, tatpatilekhanApramArjanAdikriyANAM pipIlikAdikSudrajantubhayotpAdakatvena sAvadyatve syAt, tadeva tu nAsti, kAyAdiniyatAcArarUpANAM tAsAmautsargikINAM kriyANAmatyantaniravadyatvAd / apavAdakalpatvAdAsAM kathaJcitsAvadyatvamiti ced, na / apavAdasyApi vidhizuddhasya sAvadyatvAbhAve tatkalpatvenAbhimate tadabhAvAd / na cotsargApavAdavyatirikto'pavAdakalpo rAzitrayakalpanArasikaM bhavantaM vinA'nyena kenApISyata iti tatsadbhAve pramANamasti / zakyAzakyaparihAraviSayabhedenApavAdApavAdakalpayorbhedAbhyupagame ca duSkaramukarakhAdibhedenAnazanayuktAhArAdikriyANAmutsargotsargakalpabhedakalpanAyA apyApatteriti na kiJcidetat / tasmAt SaSThasaptamaliMgayoH saulabhyamapi pramattasyaiva pratiSevaNadazAyAM jJeyam, apramattasya tu sattAmAtreNaivatadrSTavyam / yattu kevalino'pi parIkSAyAM chadmasthajJAnagocaratvena dravyarUpANyeva liGgAni grAhyANItyuktam, tanna caturacetazcamatkArakAri, dravyarUpANAmapi prANAtipAtAdInAmabhAvasya sarvakAlInatvasya hetughaTakasya durgrahatvAt / sUkSmadRSTayA tadgrahe ca bhAvarUpaliGgAnAmapi na duhatvamiti / yaccoktaM sa ca kevalI dvividho grAhya ityAdi, tadasat / kSINamohe kevalitvasyAgamabAdhitatvAt, Agame chadmasthavItarAgamadhya eva kSINamohasya parigaNitatvAt / uktaM ca prajJApanAyAM-"sa kiM taM khINakasAyavIyarAyacarittAyariA ? khINakasAyavIyarAgacarittAyariA duvihA paM0 / taM0-chaumatthakhINakasAyavIyarAyacarittAyariyA ya, kevalI khINakasAya pIyarAgacarittAyariyAya" ityAdi / yadi caitA(mA)gama bAdhAmullaGghayApi bhAvini bhUtavadupacAraH" iti nyAyAd dvAdaze guNasthAne kathaJcitkevalitvamabhyupagamyate, tarhi caramacarIriNi prathamAdiguNasthAnavartini kSapakazreNyArUDhe vA saptamAdiguNa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 46 sthAnavarttini tadabhyupagantavyaM syAt / kiJca - kSINamohasya kevalitvavivakSA kenApi na kRteti kathaM bhavatA karttavyA ? nahi svalpakAlabhAvikevalajJAnasyApi chadmasthasya kevalatvavivakSA karttuM yujyate / ata eva " cha ThANAI chaumatthe sahabhAveNaM Na jANa, Na pAsa / taM0 - dhammatthikAyaM adhammatthikAyaM AgAsaM jIvaM asarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM / etANi caiva uppaNNaNANadaMsaNadhare jANati' - ityAdi sthAnAGgasUtre | iha chadmastho viziSTAvadhyAdivikalaH, natvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIrajIvaM ca paramAvadhirna jAnAti, tathApi paramANuzaDau jAnAtyeva, rUpitvAt tayoH, rUpidravyaviSayatvAccAvadheH / " - ityAdi vRttAvuktam / atra paramAvadherantarmuhUrttAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasyApi kevalitvavivakSA na kRtA / yadi ca paramAvadhimataH kevalitvavivakSAmakariSyat tadA vyabhicArazaGkava nAstIti chadmasthapadasya vizeSaparatvaM nAvakSyad vRttikAraH / tasmAt kSINamohasyApyantarmuhUrttAdUrdhvamutpatsyamAnakevalajJAnasya kathaJcitkevalitvavivakSA zAstravAdhitaiveti / yadi ca kSINacAritrAvaraNatvAddhetoH kSINamohe kevalitvaM durnivAraM, tadA niraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAccopazAntamohe kaSAyakuzIle ca taddurnivAraM syAditi bodhyam / yacca rAgadveSavacvacchadmasthatvAdInAmaikyaudbhAvanena dUSaNaM dattaM tattu na kiJcid; evaM sati samaniyatadharmamAtra vyAptyucchedaprasaGgAditi dig / irda lihAsmAkamAbhAti - yadAlocanAyogya virAdhanAdikaM chadmasthamAtraliGga, tadabhAvazca kevalino liGgama, 'kadAcid' ityanena ' kadAcidapi ' ityanena caitadarthasyaitra sphoraNAt / AlocanAyogyatAyA anAbhogaprayuktakAdAcitkatAniyatatvAd, itaratra ca tadabhAvAd / itthaM ca kevalI na kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavati, kSINacAritrAvaraNatvAd-ityAdau viziSTa heturanusandheyaH, anyathA kevalitvagamakAni liGgAni kSINamohe na santi, kintu svarUpataH santi / yathA-vahniranuSNaH, kRtakatvAd - ityanumAne kRtakatvaM vahnau svarUpataH sadapyanuSNavagamakaliGgatvena nAstIti pratyakSavAdhitapakSatvAdagamakaM procyate, tadvat 'kSINamohe saptApi sthAnAni ' ityuktAvapi na nistAraH, tadvadevAprayojakatvena prakRtiliGgavyabhicArAnuddhArAt / nahyayaH piNDo dhUmavAn vahnimatvAd-ityatra pakSadoSamAtreNa hetudoSo nirAkartuM zakyate--ityanumAnahetutve uktaprakAra AzrayaNIyaH, sambhAvanAhetutve tu na kimapyupapAdanIyam - ityupayuktaivibhAvanIyamiti dik // 87 // " Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tadevaM kevalino'vazyaMbhAvinI jIvavirAdhanA na bhavati iti svamativikalpanamanarthaheturityetAdRzAH kuvikalpA mokSArthinA tyAjyA ityAhativAsaggahadosA eyA risayA havaM ti kuvigppaa| te nacchiMdiya samma ANA muNI payaTikA // ___ tItrAt-samyagvaktRvacanAnivartanIyatvenotkaTAd, abhinivezAdviparyayagrahAdetAdRzakAH kuvikalpA bhavanti, tAnucchidya samyagAjJAyAM guruzAstrapAratantryalakSaNAyAM muniH pravartata, na tu bahuzrutavAdikhyAtimAtreNa svamativikalpajAlagrathanarasiko bhavediti / 'etAdRzakAH' ityatidezena yaH parasyAyaM kuvikalpo' sti-yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeveti, so'pyapAsto boddhavyaH, kevalasamyaktvadhAriNo'viratereva mAhAtmyAditarAbhakSyabhakSaNasyeva mAMsabhakSaNAdapi nivRtteraniyamAt / yadi ca sadyaH sammRcchitAnantajantusantAnadRSitaM tad jJAtvA bhuJAnasya sarvAMzAnukampArAhityAna samyaktvamityabhyupagamaH, tadA'nantajantumayaM jJAtvA mUlakAdikaM bhakSayaTo'pi samyaktvakSatirabhyupagantavyA syAd / yadi ca mAMsabhakSaNasyAti nindyatvAttasya samyaktvanAzakatvaM tadA paradAragamanasya tatsutarAM syAditi tadvyasanavataH satyakiprabhRteH smyktvmucchidyet| etena 'bilavAsinAmapi manujAnAM tathAvidhakarmakSayopazamena yadi mAMsaparihAraniyantRtvaM tadA samyagdRzAM tatsutarAM syAditi mAMsabhakSaNe samyaktakSatireva' iti nirastam , samyaktvasya bhAvadharmatvena kuladharmamAtratvAbhAvAt , tathAvidhakarmapariNateranucitapravRttimato'pi zraddhAnaguNena tadanapagamAt / anyathA stenAnAmapi keSAJcitparadAragamanaparihAraniyantRtvAt , tato'nivRttasya satyakimabhRteH smyktvmucchidyetaiveti| na ca mAMsAhArasya narakAyurvandhasthAnatvAdeva tadanivRttau na samyaktvamiti zaGkanIyama , mahArambhamahAparigrahAdInAmapi tathAtvAt , tadanivRttau kRSNavAsudevAnAmapi samyaktvApagamApatteH / kiM ca-samyaktvadhAriNAM kRSNaprabhRtInAM mAMsabhakSaNe'pi samyaktvAnapagamaH zAstre'pi zrUyate / taduktaM SaSThAGge-taeNaM duvae rAyA kaMpillapuraM NagaraM aNupavisai, aNupavisittA viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA koDuMbiyapurise saddAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA viulaM asaNaM 4 suraM majaM maMsaM ca pasannaM ca subahupupphaphalavatthagaMdhamalAlaMkAraM vAsudevappAmokkhANaM rAyasahassANaM AvAsesu sAharaha / tevi sAharaMti / taeNaM ti Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vAsudevappAmokkhA viulaM asaNaM jAva saMpannaM AsAemANA viharaMti "tti / na cAtra mAMsabhakSaNAdikaM svaparivArabhUtamithyAdRzAmeva tadAjJAnimittakatvAt tatkartRkaM vyapadiSTamiti zaMkanIyam , 'vAsudevapramukhA' ityatra sarveSAmekakriyAyogAt samyaktvanAzake tatra tadAjJAnasyApyanupapattezca / yattu varNanamAtratvenaitatsUtrasyAkizcitkaratvaM pareNodbhAvyate, tasya mahAneva kRtaantkopH| evaM sati svargadaryAdipratipAdakasUtrANAmapi varNanamAtratvenAkizcitkaratAyA vAvadUkena vaktuM zakyatvAd, lokanindyaviSayamAtreNApi yathAsthitArthapratipAdakasUtravilope nAstikatvasyAnivAritaprasaratayA sarvavilopaprasaGgAditi / kiJca-yadhanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvasya mUlocchedaH syAt, tadA tatra tapaHmAyazcittaM nopadiSTaM syAt, uktaM ca tattatra / taduktaM zrAddhajItasUtravRttyoH " cauguruNaM te caulahu parittabhoge sacittavajissa / maMsAsavavayabhaMge chagguru cauguru annaabhoge||" vyA0-sacittavarjasya zrAvakAdeH 'ananta'tti anantakAyAnAMmUlakAdInAM bhakSaNe caturgurupAyazcittaM bhavati / yadAgamaH-" so u jiNapaDikuTTho aNaMtajIvANa gA(bA)yaNipphaNNo / gehIpasaMgadosA aNaMtakAo ao gurugA" // 1 // tathA sacittavarjasyaiva zrAddhAdeH 'paritta 'tti pratyekaparibhoge-pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghuprAyazcittam / tathA mAMsAsavayorupalakSaNAnmadhunavanItayozca 'vayabhaMge' tti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAMbhogato jJeyam / tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge SaDguru, 'cauguru 'tti anAbhoge mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGgeSu caturgurupAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArtha iti / tato 'mAMsabhakSaNe samyaktvaM nazyatyeva ' ityayamapi kuvikalpa eveti bodhyam , // 88 // nanu vikalpocchedenAjJayA pravRttihitAvahoktA / na cAjJAmAtrAnusaraNaM hitAvahaM sambhavati, sarvatra saulabhyAd, dRzyante hi sarve'pi nijanijagurvAdhAjJAyattA ityupAdeyAjJAvizeSamAhaANA puNa jagaguruNo egaMtasuhAvahA suprisuddhaa| aparikiyA Na gijjA sA savA NAmamittaNaM ne|| vyAkhyA-ANA puNa 'tti / AjJA punarjagadgurostribhuvanadharmagurobhaMgavato vItarAgasya suparizuddhA samyaparIkSAprAptA ekAntasukhAvahA niyamena svargApa Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 vargAdimukhaheturgrAhyeti yogH| sA''jJA sarvA nAmamAtreNAparIkSitA satI na grAhyA, . prekSAvatpravRtteH parIkSAniyatatvAditi bhAvaH // 89 // etatparIkSopAyamAhakasa-cheya-tAva-jogAM parikiyaThyA ya sA suvaeNaM va / esA dhammaparigkA NAyavvA buddhimateNaM // 90 // .. vyAkhyA--sA-AjJA kaSacchedatApayogAt suvarNamiva parIkSaNIyA / yathAhi-yuktisvarNa jAtyasvarNe ca suvarNamAtrasAmyena mugdhalokairabhedena pratIyamAne kaSacchedatApaivicakSaNAstatparIkSaNaM kartutsahante, tathA''jJAyAmapi mugdhaiH sarvatra nAmamAtrAdekatvena pratIyamAnAyAM vicakSaNAstatparIkSAM kapacchedatApaiH kartumutsahanta iti buddhimataiSA dharmaparIkSA jJAtavyA / yaiva hyAjJA sa eva dharma ityAjJAparIkSaiva dharmaparIkSeti bhAvaH // 9 // ___ kaSAdInevAtra yojayitumAhavihipamisehAna kaso taUogakemakAriNI kiriyaa| chena tAvo ya ihaM vA jIvAztattANaM // e|| vyAkhyA--' vihipaDisehAu' tti / vidhi:-aviruddhakartavyArthopadezaka vAkyam / yathA- svarga-kevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyamityAdi / pratiSedhaH punarna hiMsyAt sarvabhUtAnotyAdi / etau dvAviha dharmaparIkSAyAM kaSa eva, suvarNaparIkSAyAM kaSapaTTakarekheva / idamuktaM bhavati- yatra dharma uktalakSaNo vidhipratiSedhA puSkalAvupalabhyete sa dharmaH kaSazuddhaH, na puna: " anyadharmasthitAH sattvA asurA iva vissnnunaa| ucchedanIyAsteSAM hi vadhe doSo na vidyate // " . -ityAdivAkyagarbha iti / tayovidhipratiSedhayoryoMgo'nAvirbhUtayoH saMbhavam, kSemaM cAvi tayoH pAlanA, tatkAriNI kriyA bhikSATanAdibAhyavyApArarUpA chedH| yathA kaSazuddhAvapyantargatAmazuddhimAzaGkamAnAH sauvarNikAH suvarNagolikAdezchedamAdriyante, tathA kaSazuddhAvapi dharmasya chedamapekSante prekSAvantaH / sa ca chedo vizu Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddhabAhyaceSTArUpaH, vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsantAvApa vidhipratiSedhAvavAdhitarUpau svAtmAnaM labhete, labdhAtmAnau cAticAravirahitAvuttarottarAM vRddhimanubhavataH, ITazI yatra dharme ceSTA samapazcA procyate sadharmachedazuddha iti / tApazca jIvAditattvAnAM vAdaH-syAdvAdarItyopanyAsaH / yathA hi-kapacchedazuddhamapi suvarNa tApamasahamAnaM kAlikonmIlanadoSAnna suvarNabhAvamaznute, evaM dharmo'pi satyAmapi kapacchedazuddhau tApaparIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayati, ato jIvAditattvAnAM syAdvAdamarUpaNayA tApazuddhiranveSaNIyA / yatra hi zAstre dravyarUpatayA'pracyutAnutpannaH paryAyAtmakatayA ca pratisvamaparAparasvabhAvAskandanenAnityasvabhAvo jIvAdiravasthApyate syAttatra tApazuddhiH / yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktalakSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate na punaranyatheti / atra ca tApaparokSA balavatI, kaSacchedabhAve'pi tApAbhAve parIkSA'siddhaH, nahi tApe vighaTamAnaM hema kapacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalama, yuktisvarNatvAttasyeti // 91 // etAbhiH parIkSAbhirdharme parIkSite dharmavAna gururapi parIkSina eva bhavatItyabhiprAyavAnAhaeyAhiM parikAhi suddhe dhammami pariNayA je cha / guruNo guNajalaNihiNo te vivisudhA suvarNa va e|| vyAlyA-etAbhiH kaSAdiparIkSAbhiH zuddha dharma ye pariNatA eva te guravo'pi guNajalanidhayaH suvarNamiva vizuddhA draSTavyAH, yadravyaM yadA yadrUpeNa pariNamate tadA tanmayameveti zuddhadharmapariNatA guravo'pi zuddhadharmarUpatvenaivAdaraNIyA iti bhAvaH // 92 // suvarNasadRzatvameva gurUNAM bhAvayannAhasatyozyaguNajutto suvannasariso gurU viNi hiTTho / tA tattha naNaMti ime visaghAyAI suvannaguNe // e3|| vyAkhyA-'satyoiya' tti / zAstre dazavakAlikAdAvuditAH pratipAditA ye guNAH sAdhuguNAstairyuktaH sahitaH suvarNasadRzo gururvinirdiSTaH, tattasmAtkAraNA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 t tatra gurau viSaghAtAdIn imAnanantarameva vakSyamANAn suvarNaguNAn yojayanti // 93 // atrArthe'STasuvarNaguNapratipAdanAya bhAvasAdhau gurau taddyojanAya ca pUrvAcAryakRtA eva tisro gAthA upanyasyati - visaghAi - rasAyaNa - maMgalattha- viSae-payAhiNAvate / gurue praj-kucche suvanne guNA huMti // e4 // vyAkhyA--' visaghAi ' ityAdi / viSaghAti - garadoSahananazIlaM suvarNa bhavati / rasAyanamaGgalArthavinItamiti karmadhArayapadam / rasAyanaM - vayaH stambhanam, maMgalArtha - maMgalaprayojanam, vinItamiva vinItam, kaTaka keyUrAdISTavizeSaiH pariNamanAt / tathA pradakSiNAvarttamatitApane pradakSiNAvRtti, tathA gurukam, alaghusAratvAt / adAhyAkutsyamiti karmadhArayapadama, tatrAdAhyamagneradahanIyam, sAratvAdevaH akutsyamakutsanIyam, akuthitagandhatvAditi / evamaSTau suvarNe hemni guNA asAdhAraNadharmA bhavanti syuriti gAthArthaH // 94 // etatsamAnAn sAdhuguNAnAha iya mohavisaM ghAyai sivovaesA rasAyaNaM hoi / joggo ti // e|| guNana ya maMgalatthaM kui vipIna vyAkhyA--' iya' ti / ityevaM suvarNavadityarthaH, mohaviSaM - vivekacaitanyApahAri ghAtayati - nAzayati keSAMcit, sAdhuriti prakramaH / kutaH ? ityAha- zivopadezAnmokSamArgaprarUpaNAt / tathA sa eva rasAyanamiva rasAyanaM bhavati jAyate, zivopadezAdevAjarAma rarakSAhetutvAt / tathA guNatazca svaguNamAhAtmyena ca maGgalArthaM maGgalaprayojana duritopazamamityarthaH karoti vidhatte, vinItazca prakRtyaiva bhavatyasau yogya iti kRtvA / / 95 / / maggaNusAri payA hi kohaggA prajjo gaMjIro garu ma tahA hoi kuccho saisIlanAveNaM // 56 // vyAkhyA-- - maggaNusAri 'ti / mArgAnusAritvaM sarvatra yatsAdhostatpradakSiNAvarttatvamucyate / gambhIro'tucchacetAH gurukako muruka ityarthaH ' tathA ' iti Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 samuccaye, bhavati syAt / tathA krodhAgninA adAhyaH, suvarNavat / tathA'kutsyaH sadAzIla bhAvana-zIlalakSaNasaugandhyasadbhAveneti // 96 // __nigamayanAhaevaM suvannasa riso paDipunnA hiaguNo gurU Neo / zyaro visamuciyaguNoNa mUlaguNehi prihiinno||e|| vyAkhyA-' evaM 'ti / evamuktaprakAreNa suvarNasadRzaH, sAmAnyato bhAvasAdhuguNayogAt / tathA pratipUrNA anyUnAH adhikaguNAH pratirUpAdivizeSaguNA yasya sa tathA gurujnyeyH| apavAdAbhiprAyeNAha-itaro'pi kAlAdivaiguNyAdekAdiguNahIno'pi samucitaguNaH pAdArddhahInaguNo guru yaH, natu mUlaguNaiH parihInaH, tadrahitasya gurulakSaNavaikalyapratipAdanAd / uktaM ca-guruguNarahio a ihaM dadvavo mUlaguNaviutto jo" tti / mUlaguNasAhitye tu samucitaguNalAbhAd na kicidguNavaikalyenAgurutvamudbhAvanIyamiti bhAvaH // uktaM ca-"Na u guNamittavihUNotti caMDaruddo udAharaNaM / " ti // 97 // ucitaguNazca gururna parityAjyaH, kintu tadAjJAyAmeva vartitavyamityAhaeyAriso khalu gurU kulavahaNAeNa va mottvvo| eyassa u ANAe jazNA dhammami jazavvaM // e|| __ etAdRza ucitaguNaH khalu nizcaye guruH kulavadhUjJAtena naiva moktavyaH / yathAhi-kulavadhUbha; bhatsitA'pi taccaraNau na parityajati, tathA suziSyeNa bhatsitenApyucitaguNasya gurozcaraNasevA na parityAjyeti bhAvaH / 'tu' punaH, etasyocitaguNasya gurorAjJayA yatinA dharme yatitavyam // 98 // __tadAjJAsthitasya ca yo guNaH sampadyate tamAhaguruANA Thiyassa ya bajjhANuTThANasuddhacittassa / ajjhappajjhANammivi egaggattaM samunnasa // ee|| ___ vyAkhyA-'guruANAi 'tti / gujJiAsthitasya ca pariNatavyavahArasya sato bAbAnuSThAnena-vihitAvazyakAdikriyAyogarUpeNa zuddhacittasya jJAnayogapati Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 bandhakakarmamalavigamavizadIkRtahRdayasya nizcayAvalambanadazAyAM zuddhAtmasvabhAvapariNatau prakaTIbhUtAyAmadhyAtmadhyAne'pi ekAgratvaM samullasati // 99 // ___ tataH kiM bhavati ? ityAha-- taMmi ya AyasarUvaM visyksaayaashdosmlrhinN| vinANANaMdaghaNaM parisuddhaM ho paccakkhaM // 10 // vyAkhyA-'tami ya'ti |tsmiNshcaadhyaatmdhyaanaikaagrtve samullasite viSayAH zabdAdaya indriyArthAH kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAstadAdayo ye doSamalA jIvaguNamAlinyahetavastadrahitaM, tathA vijJAnAnandaghanaM svarUpapratibhAsaprazamasukhaikarasatAmApannaM, parizuddhamanupahitasphaTikaratnavat prakRtyaiva nirmalamAtmasvarUpaM pratyakSa bhavati // 100 // tatazcAtmanyeva ratasya tatraiva tRptasya tatraiva ca santuSTasya svAtmamAtrapratibandhavizrAntatayA vikalpoparamaH syAdityAhajalahimmi asaMkhone pavaNAnAve jahA jltrNgaa| parapariNAmAnAve va viappA tayA hu~ti // 101 // ___vyAkhyA-'jalahimmi' tti / asaMkSobhe saMkSobhapariNAmarahite jaladhau samudre pavanAbhAve yathA jalataraGgA naiva bhavanti, tathA tadA-AtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM parapariNAmasya pudgalagrahaNamocanapariNAmasyAbhAve naiva vikalpAH zubhAzubharUpAzcittaviplavA bhavanti // 101 // adhyAtmadhyAnajanitAyAmAtmasvarUpapratyakSatAdazAyAM saMhRtasakalavikalpAvasthAyAM sUkSmavikalpoparameNaiva sthUlavikalpoparamadADharthamAhakA aratI ANaMde kevatti viyappaNaM Na jatyuttaM / ame tattha viyappA puggalasaMjogajA katto // 10 // 'kA arati 'tti / kA aratiH ? ko vA AnandaH ? iti vikalpanamapi na ta(ya)tra-AtmasvarUpapratyakSatAyAmuktam,adhyAtmazAstre svarUpAnubhavamanatayA sannihitamukhaduHkhavikalpasya sUkSmasyApyanavakAzAt / tatrAnye vikalpAH sthUlA puga Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 lasaMyogajA gRhadhanasvajanabhojanAdipudgalasaMsargajanitAH kuto bhavanti ? api tu na kutazcit ; svAbhAvikadharmajJAnasAmagryA aupAdhikadharmajJAnamAtra prati pratibandhakatvAditi bhaavH| tayaM zuddhAtmasvabhAvAnubhavanAmA sanmAtrArthanirbhAso dharmazukladhyAnaphalaMbigalitavedyAntaracidAnandaniSpandabhUto'vikalpaH samAdhirupagIyate // 102 // asyaivAvikalpasamAdherupAyabhUtaM zuddhaM vikalpamupadarzayati-- eNe puggalanAvA aeNo ego ya naannmittohN| . sugho esa viyappo aviappasamAhisaMjaNao // 13 // ..' aNNe 'ti / pudgalabhAvAH pudgalapariNAmA:-kAyamanovAgAnaprANakarmavargaNAdhanagRhakSetrArAmAdisaMsthAnabhAjo'vidyAprapaJcoparAcatamamakAraviSayIbhUtA anye-madAtmadravyAdekAntena pRthagbhUtAH, kAlatraye'pyupayogalakSaNAsaMsparzAditi bhAvaH / ahaM ca jJAnamAtramupayogamAtrasvabhAva iti hetoH pudgalabhAvebhyo'nya ekazca, kAlatraye'pyanyadravyasaMsarge'pi tatsvabhAvAparigrahAd anantaparyAyAvirbhAvatirobhAvAbhyAmapyavicalitazuddhAtmadravyaikazaktimakhAca / na ca jJAnadarzanacAritrarUparatnatrayasvabhAvazAlitvenApi zudAtmadravyasyaikatvakSatiH sambhavati prabhAtalyadopaharaNazaktigugayogAjjAtyaratnasyeveti / eSa zuddhAtmadravyaviSayatvena zuddho vikalpo'vikalpasamAdheH samyak prakAreNa janakaH, etajanitasaMskArasya vikalpAntarasaMskAravirodhitvena tatastadanutthAnAd, etasya ca vaDherdAhya vinAzyAnu vinAzavadazubhavikalpajAlamucchedya svata evoparamAditi // 103 // " tadetadadhyAtmadhyAnamavikalpasamAdhisambandhabandhuramityetadevAbhiSTuvannAhaeyaM paramaM nANaM paramo dhammo imo viya psigho| eyaM paramarahassaM NicchayasuddhaM jiNA biti // 104 // ___ vyAkhyA --'eyaM paramaM 'ti / etadadhyAtmadhyAnaM paramaM jJAnaM, jJAnasya viratiphalatvAd, viratezca samatAsAratvAt , samatAyAzcetadAyattatvAditi bhAvaH / paramo dharmo'yameva prasiddhaH, durgatau patato jantoraNAt, siddhigatau niyamena dhAraNAca / etacca paramarahasyamutkRSTopaniSadbhutaM nizcayazuddhaM pAramArthikanayavizadIkRtaM jinAstIrthakarA bruvate / thadAgamaH-- . . Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhAriasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM // " ti // 104 // adhyAtmasya pravacane paramarahasyatvAdeva parIkSakaiH sarvatra tadanullaGghanenaiva pravRttiH karttavyetyabhiprAyavAnAha-- appAbAleNaM visayavivegaM amo muNI biNti|| jutto hu dhammavAo Na sukavAo vivAo vA // 10 // ___ vyAkhyA--' ajjhappAvAheNaM'ti / ato'dhyAtmasya paramarahasyatvAdadhyAtmA bAdhena-svaparagatamaiyAdisamanvitazubhAzayAvicchedena viSayavivekaM nirNinISitArthanirNayaM truvate munayo vigalitarAgadveSAH sAdhavaH karttavyamiti zeSaH / hi yato dharmavAda eva madhyasthena pApabhIruNA ca samaM tatvanirNayArthamapakSapAtena kathAprArambhalakSaNo yuktaH, tattvajJAnaphalatvAt tasya na zuSkavAdaH, jaye parAjaye vA parasya svasya cAnarthalaghutvApatteH kaNThazoSamAtraphalo vivAdo vA-duHsthitenArthinA saha chalajAtipradhAno jalpo yuktaH, sAdhUnAM mAdhyasthyapradhAnatvAt ,zubhAnubandhitvAcca sAdhUnAM prayatnasya // 105 // ___ tadevaM dharmavAdenaivAdhyAtmAbAdhena tattvanirNayasya karttavyatvAcchiSTAcArAnurodhena tathoddazenaiva prArabdhasya svagranthaphalopahitatvaM pradarzayannanyairapi tattvanirNayasiddhayarthamityameva bhaNitavyamityupadezamAhajaNiyaM kiMci phumamiNaM disA iya dhmmvaaymggss| aNNehi vi evaM ciya suANusAreNa naNiyatvaM // 10 // __vyAkhyA--' bhaNiyaM' ti / ityuktahetodharmavAdamArgasya dizaiva sphuTamidaM kizcitprakRtArthagocaraM bhaNitaM mayA, tena ca tAtparyArthadRSTayA tattvanirNayasiddhirapi kRtaiveti bhAvaH / anyairapi dharmaparIkSakairevameva zrutAnusAreNa bhaNitavyam / ityameva prakRtArthabhramanivRttyA tattvajJAnasiddhe rAgadveSapariNAmAbhAvena kalyANabIjasampattezceti bhAvanIyam // 106 // * sarvasvopadezamAha-- Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 kiM bahuNA iha jaha jaha rAgahosA lahuM viliUMti / taha taha payaTTiyatvaM esA ANA jiNiMdANaM // 10 // ___ vyAkhyA--'kiM bahuNa 'tti / spaSTA // 107 // esA dhammaparikA razmA naviANa tttbohhaa| sohiMta pasAyaparA taM giyatyA visesa viU // 10 // mUrizrIvijayAdidevasuguroH paTTAmbarAhamaNau sUrizrIvijayAdisiMhasugurau zakrAsanaM bhejuSi / sUrizrIvijayaprabhe zritavati prAjyaM ca rAjyaM kRto grantho'yaM vitanotu kovidakule modaM vinodaM tathA // 1 // mahopAdhyAyazrIvinayavijayaizcArumatibhiH pracakre sAhAyyaM tadiha ghanasauSThavamabhUt / prasarpakastUrIparimalavizeSAdbhavati hi prasiddhaH zRGgArastribhuvanajanAnandajananaH // 2 // santaH santu prasannA me granthazramavido bhRzam / yeSAmanugrahAdasya saubhAgyaM prathitaM bhavet // 3 // iti jagadguruvirudadhAribhaTTArakarIhIravijayasUrIzvaraziSyamukhyaSaTttIvidyAvizAradamahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNiziSyAvataMsazAstrajJatilakapaNDitazrIlAbhavijayagaNiziSyaratnaguNagaNagariSThapaNDitazrIjItavijayagaNisatIrthyatilakavipulayazaHpratApasaubhAgyanidhipaNDitazrInayavijayagaNicaraNakamalasevinA paNDi tazrIpadmavijayagaNisahodareNa paNDitayazovijayena kRto dharmaparIkSAnAmA granthaH smpuurnnH|| saMvatrasAkSIsaptendunI ca sitapakSake / aSTamIvidhuvAre hi likhitA pattane pure // zrIrastu -00-000 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- _