Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali bharata - bAhabali - jayabhikhkhu 2004na
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * zrI jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali bharata-bAhubali eka jayabhikhkhuM. ja ha isa grantha pUrNa hote hai zIghra vApara kAraka 4 = jaws zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, amadAvAda-380007
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jaybhikhkhu Janmashatabdi Granthavali Bharat Bahubali by Jaybhikhkhu Published by Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust, Ahmedabad-380007 (c) sarva hakka lekhakanA ISBN : 978-81-89160-74-6 tRtIya AvRtti : jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali oNgasTa, 2008 * kiMmata : rU. 150 pR. 14 + 258 prakAzaka kumArapALa desAI (mAnad maMtrI) zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhu mArga, pAlaDI, amadAvAda-380007 gUrjara ejansIjha ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380 001 phona : 2214 9660 mukhya vikretA gujarAta vizvakoza TrasTa 51/2, 2mezapArka sosAyaTI vizvakoza mArga, usmAnapurA, amadAvAda-380 013 phona : 2755 1703 AvaraNacitra : rajanI vyAsa mudraka : kriSnA grAphiksa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380 013
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ aryA 93 varSanI uMmare paNa avirata dhagazathI mAnavatAnAM kAryo karanAra, jIvadayA ane karuNAnI bhAvanA dharAvatA niSkAma karmayogI, jayabhikhkhuM sAhitya TrasTanI pravRttinA chellA pAMca dAyakAthI preraka ane protsAhaka, sAdAI, sAtvika ane vinamratA dharAvatA, savAI jagaDuzAnuM biruda pAmelA evA mAnavatAnA dRSTAMtarUpa, zreSThIvaryazrI dIpacaMdabhAI gArDane sAdara
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ " jayabhikhkhuM janmazatAbdI graMthAvali haka navalakathA 1. vikramAditya hemu 2. bhAgyanirmANa 3. dilhIzvara, 4. kAmavijetA 5. premabhakta kavi jayadeva 9. bhagavAna RSabhadeva 7. cakravartI bharatadeva 8. bharata-bAhubalI navalikAsaMgraha 1. phUlanI khuzabo 2. phUla navaraMga 3. vIra dharmanI vAto bhAga - 1 4. vIra dharmanI vAto bhAga - 2 5. mAdare vatana caritra 1. bhagavAna mahAvIra 2. jayasiMha siddharAja 3. mahAmaMtrI udayana 4. maMtrIzvara vimala kizora sAhitya 1. hiMmate mardA 2. yajJa ane iMdhaNa 3. mAIno lAla 4. jayabhikhkha vArtAsaurabha bALakizora sAhitya 1. bAra hAthanuM cIbhaDuM 2. tera hAthanuM bI 3. prANI mAro parama mitra-1-2 4, nItikathAo - 1-2 bALasAhitya 1. dIvA zreNI (5 pustikana seTa) 2. phUlaparI zreNI (pa pustikano seTa) jaina bALagraMthAvali 1. jaina bALagraMthAvali bhAga - 1 (10 pustikAno seTa) 2. jaina bALagraMthAvali bhAga - 2 (10 pustikAno seTa)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya jhiMdAdilIne jIvana mANanAra ane mAnavatAno madhura saMdeza ApatuM sAhitya sarjanAra zrI jayabhikhkhunA janmazatAbdI varSe 'zrI jayabhikhkhu janmazatAbdI graMthAvali'nA upakrma A graMtha pragaTa karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. zrI jayabhikhkhue samagra jIvana kalamanA khoLe vyatIta karyuM hatuM. mAnavamUlyo, rASTraprema, nArIsanmAna ane sarvadharmasamabhAvanI bhAvanA dharAvatI 297 jeTalI nAnI-moTI kRtionI emaNe racanA karI hatI ane gujarAtanI janatAnA hRdayamAM sneha ane AdarabharyuM sthAna meLavyuM hatuM. emanA jIvanakALamAM muMbaI ane kolakAtA jevAM zaheromAM emanI SaSTipUrti nimitte sanmAnanA kAryakramo yojAyA hatA. e pachI emanA mitroe emane sArI evI rakamanI thelI arpaNa karavAno vicAra karyo, paraMtu paitRka saMpattino asvIkAra karanAra jayabhikhkhu samAjanI saMpattino svIkAra kare kharA ? emaNe sanmAna svIkAryuM paNa ekaThI thayelI rakamanI thelIno asvIkAra karyo. Ayojakone e 2kama savinaya parata karI. AthI sahu mitroe maLIne prajAne jJAna sAthe sAhitya dvArA mAnavatAno saMdeza maLe te hetune lakSamAM rAkhIne 'zrI jayabhikhkhu sAhitya TrasTa'nI sthApanA karI. Ama emanA samayamAM sthapAyela jayabhikhkhu sAhitya TrasTa satata sAhityika ane sAMskRtika pravRttio karatuM rahyuM che. A TrasTa dvA2A samAjamAM mAnavatAnA ucca saMskAra prere tevAM ekaso jeTalAM pustakonuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. jayabhikhkhunA avasAnanI prathama puNyatithie prAraMbhAyelI jayabhikhkhu smRti vyAkhyAnanI paraMparA amadAvAda uparAMta muMbaI ane bhAvanagaramAM cAlI rahI che. A zaheromAM sAhityakAro ane ciMtakoe jayabhikhkhunA sarjananuM smaraNa ka2vAnI sAthosAtha koI sAhityika viSaya para vaktavyo ApyAM che. mAnavatAnAM mUlyone jagADatI sAhityika kRtine ke mAnavakalyANanI pravRtti karanArane jayabhikhkhu evaoNrDa enAyata karavAmAM Ave che. caMdravadana mahetA jevA sAhityakAra ke zrI araviMda maphatalAla jevA sevAparAyaNa vyaktine A evaoNrDa arpaNa karavAmAM AvyA che. pUrvasnAtaka kakSA, anusnAtaka kakSA ane sAhityarasiko mATe prativarSa yojAtI nibaMdhaspardhAmAM sarerAza traNeka hajAra nibaMdho Ave che. tejasvI vidyArthIone jayabhikhkhu smRti caMdraka ApavAmAM Ave che. gujarAta yunivarsiTImAM ane bhAvanagara yunivarsiTImAM snAtaka kakSAe gujarAtI viSayamAM prathama sthAna meLavanAra tathA uttara gujarAta hemacaMdrAcArya yunivarsiTImAM anusnAtaka kakSAe 'bhAratIya sAhitya' viSayamAM prathama AvanAra vidyArthIne jayabhikhkhu caMdraka enAyata karavAmAM Ave che. A saMsthA dvArA AbAlavRddha hoMze hoMze vAMce evI saMskArapre2ka anupama graMthAvali, vimala graMthAvali,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAdIpa graMthAvali ane kamala graMthAvalinuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. vRddha, apaMga ane azakta lekhakane emanuM svamAna ane gaurava jALavIne Arthika sahayoga ApavAmAM Ave che. AvI rIte zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa dvArA anekavidha pravRttio thAya che. 1991mAM A TrasTanA rajatajayaMti varSanI paNa moTe pAye ujavaNI karavAmAM AvI hatI ane atyAre jayabhikhkhuM janmazatAbdI varSa nimitte gujarAtI sAhitya pariSada zrI rAjasobhAga satsaMga maMDaLa, sAyalAmAM yojelA sAhitya-satra samaye e sthaLane jayabhikhkhuM nagara' nAma ApavAmAM AvyuM temaja jayabhikhkhanA jIvana ane kavanane anulakSIne eka beThakamAM judA judA vidvAnoe vaktavyo ApyAM hatAM. amadAvAdanA TAgora thiyeTaramAM, bhAvanagaranA zrI yazavaMtarAya nATyagRhamAM tathA muMbaInA zrI biralA mAtuzrI sabhAgRhamAM jayabhikhkhuM janmazatAbdI utsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. A prasaMge jayabhikhkhanA graMthonuM prakAzana, jayabhikhkhanA sarjana vize vidvAnonAM vaktavyo temaja jayabhikhkhuM likhita baMdhana ane mukti' nATaka prastuta karavAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM. jayabhikhkhanI janmazatAbdI' nimitte "jayabhikhkhuM : vyaktitva ane vADmaya' aMgeno pri. naTubhAI Thakkare lakhelo graMtha uparAMta "jIvanadharmI sAhityakAra jayabhikhkhuM" e vize zrI praphulla rAvala likhita pustikA paNa prakAzita karavAmAM AvI. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI emanI mahattvanI navalakathAo, TUMkI vArtAo, caritro, dharmakathAo ane bALasAhitya prakAzita karI rahyA chIe, jethI jayabhikhkhanuM utkRSTa sAhitya gujarAtanA sAhityarasikone upalabdha thaze. jayabhikhu zatAbdI graMthAvali dvArA jayabhikhkhanI maulika sAhityasRSTi ane tejasvI kalamano AsvAda bhAvakone mANavA maLaze. 2008 TrasTImaMDaLa zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ purovacana (prathama AvRtti vakhate) e divase yudgha AvyuM. ane e divase jagatamAM parivarta Avyo. yuddha to pUruM laDAyuM nahIM, paNa enA vicAre, enI pUrvataiyArIoe jagatano cahero-mahoro kevo pheravI nAkhyo. jagatamAM kAma-kaSAyano kevo varasAda varasAvyo ane e varSAmAM mAnavatAnI rakSA kAje batrIsAono keTalo Apabhoga Apavo paDyo : enI A kathA che. kathAvastu prAcIna che. prAcInamAM prAcIna che. cakravartI bharatadeva ane kAmadevanA avatAra lekhAtA emanA bhAI bAhubalI (gomaTezvaranI mUrtivALA)nI vacce vahetAM prema bhakti, vaira, yuddha ane samarpaNanI A kathA che. mANasa moTAI ta2pha kheMcAya, mahattA tarapha AkarSAya, sattA calAvavAno zokhIna bane eTale yuddhanA jhaMjhAvAto kevI rIte anivArya bane che e AmAM batAvyuM che. yuddhanI bhISaNatAno kaMIka khyAla ApavA AmAM yathAzakya yatna karyo che. Aje yudghanA paDachAyA AkhA jagata para virATarUpe patharAI gayA che. mahAjogaNIonAM kALa-khappara jANe mAnavaraktanAM bhUkhyAM banyAM che, mAnavasaMhAranAM sAdhano pAchaLa jagatanI mahAlakSmI vaparAI rahI che; ane e saMhAranI sAme pratisaMrakSaNane nAme prajAnA peTano koLiyo jhUMTavAI rahyo che, mahAsattAo bephAma kharcAo karI rahI che ! mANasAI pilAI rahI che, pazutAno jaya ane prabhutAno parAjaya thAya tevo bhaya Ubho thayo che. e yuddhanI bhautika ane AdhyAtmika rItabhAtanI AmAM carcA karavAno yatna che. A navalakathA eka rIte svataMtra che, chatAM enA puraHsaMdhAnamAM bhagavAna RSabhadeva' ane 'cakravartI bharatadeva' nAmanI be navalakathAo pragaTa thaI gaI che, jemAMthI pahelI navalakathAnI hamaNAM bIjI suMdara AvRtti (sastI kiMmate) pragaTa paNa thaI gaI che. jene prAraMbhathI aMta sudhI kathApravAhano rasa mANavo hoya, ene mATe uparyukta baMne navalakathAo vAMcavI upayogI thaze. A navalakathA mULa cAlu vArtArUpe rAjakoTanA suprasiddha dainika jayahiMda'mAM pragaTa thaI hatI. A pustaka aMge mAre prathama AbhAra 'jayahiMda' dainikanA taMtrI zrI bAbubhAIno mAnavo rahyo. dainika patramAM navala lakhavAno A mAro pahelo akhataro che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzA che ke vartamAna yuganI eka ajaba pukAra laIne AvatI A prAcIna kathA vAcakone gamaze. khAsa vaDIla baMdhu 5. ratilAla desAIe mArI anya kRtionI jema A kRtine paNa maThAravAmAM sAro zrama lIdho che. temano AbhArI chuM. 1958 - jayabhikhkhuM bIjI AvRttimAM thoDAka sudhArAvadhArA karyA che : ne e zrI jIvanamaNi sadvAcanamALA TrasTanA sAtamA varSanA prathama pustaka tarIke pragaTa thAya che. 1963 - jayabhikhkhuM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ savAI sAhityakAra jayabhikhkhu keTalAka lekhako evA hoya che jemanAM lakhANomAMthI jIvananAM mUlyo ApoApa UpasI Ave che. keTalAka lekhako evA paNa hoya che je potAnA vaktavyamAMthI jIvananAM mUlyo upasAvI Ape che ane bIjA keTalAka evA paNa hoya che jemanI kRti pote ja mUlyarUpa hoya che. 'jayabhikhkhu' prathama prakAranA lekhaka hatA. te jIvanadharmI sAhityakAra hatA. teo gaLathUthImAM dharma ane tenAM mUlyo laIne AvyA hatA paNa temanI dharmanI vyAkhyA vizALa hatI. jIvanane TakAvI rAkhanAra baLa tarIke temaNe dharmane joyo hato ane tethI emanI vArtAo, navalakathAo ane anya sAhityano viSaya dharma ke dharmakathA rahela che. tAttvika rIte joIe to koI dharma mAnavatAthI vimukha hoto nathI. mANasa teno upayoga ke arthadhaTana potAnI anukULatA mujaba mAnavaghAtaka siddhAMta tarIke karIne kleza vahore che. 'jayabhikhkhu' jaina dharmanA lekhaka che ane nathI. che eTalA mATe ke zramaNa bhagavAna mahAvIranA upadezane ahiMsAnI vyApaka bhUmikA upara samajAve che ane teo jaina dharmanA lekhaka nathI tenuM kAraNa e ke jaina kathAvastumAMthI sAMpradAyika tattva gALI nAkhIne teo mAnavatAnI sarvamAnya bhUmikA upara tene mUkI Ape che. dA.ta., 'bhagavAna RSabhadeva'mAM mAnavadharmanuM Alekhana samAjane zreyaskara mArge dore tevuM che ane 'kAmavijetA sthUlibhadra'mAM jaina dharmanuM svArasya pragaTa karI batAvyuM che. te ja rIte 'vikmAditya hemu'mAM islAma ane 'premabhakta kavi jayadeva'mAM vaiSNava dharmanuM hArda samajAvyuM che. A prakArano abhigama gujarAtI lekhakomAM 'jayabhikhkhu'e darzAvyo che te AjanA binasAMpradAyika mAholamAM khAsa noMdhapAtra che. 'jayabhikhkhu'nI vArtAonAM zIrSaka vAMcIne koIne ema lAge ke te dharmaupadezaka che; paraMtu temanI kalamamAM joza che eTalI ja citrAtmakatA che. AthI temanI vArtAo bALako, kizoro ane prauDhone paNa game che. sarasa ane sacoTa kathanazailI bhAvakone suMda2 2sabharyuM sAhitya vAMcyAno AnaMda Ape che. temaNe lakhelI 'vikmAditya hemu', 'bhAgyanirmANa', 'dilhIzvara' vagere aitihAsika navalomAM vakhaNAyelI premabhakta kavi jayadeva' che. vaiSNava saMpradAyane bAdhaka na nIvaDe ane premalakSaNA bhaktine pUro nyAya maLe e dRSTie emaNe kavi jayadevanuM pAtrAlekhana karyuM che. jayadeva ane padmAnA premanuM temAM kareluM nirUpaNa temanI sarjanazaktinA viziSTa unmeSarUpa che. temaNe kizorone masta jIvanarasa pAya evI 'javAMmarda' zreNInI sAhasakathAo ApI che, je ApaNA kizorasAhityamAM kImatI umerArUpa che. temanA saMkhyAbaMdha vArtAsaMgrahomAM 'mAdare vatana', 'kaMcana ane kAminI',
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ "yAdavAsthaLI', "pArakA gharanI lakSmI', "premapaMtha pAvakanI jvAlA', "zUlI para seja 'hamArI' vagere saMgraho dhyAnapAtra che. jemAMnI utkRSTa vArtAono saMcaya have prasiddha thaI rahyo che. temanI TUMkI vArtA lakhavAnI paddhati sIdhI, sacoTa ane kathanapradhAna hoya che. vArtAkAra tarIkenI temanI bIjI viziSTatA jUnI paMcataMtra zailImAM temaNe lakhelI jaina, bauddha ane hiMdu dharmanI prANIkathAomAM pratIta thAya che. dIpakazreNI ane ratnazreNI paNa lokapriya thayelI che. jaththo ane guNavattA baMnemAM "jayabhikhu'nuM bALasAhityakSetre pradAna mAtabara che. sacoTa saMvAdo, suMdara takhtAlAyakI ane ucca bhAvanAdarzanane kAraNe emaNe lakhelAM nATako reDiyo ane raMgabhUmi upara saphaLa prayoga pAmela che. temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIranuM 'nigraMtha bhagavAna mahAvIra' nAmanuM caritra ApeluM che. zailInI saraLatA, vigatonI pramANabhUtatA ane vastunI bhavyodAtta prerakatAne kAraNe e kRti uccakoTinI sAhityika pratiSThA pAmelI che. jayabhikhkhanA vipula sAhityasarjanamAMthI cayana karIne emanuM utkRSTa sAhitya navA rUpe prakAzita thAya che, teno AnaMda che. - dharma jIvanavyApI havA che. tene kalAnI moralImAMthI phUMkavAnI phAvaTa bahu thoDA lekhakomAM hoya che. "jayabhikhkhuM' e kArya prazasya rIte bajAvI zakyA hatA. aneka sAMpradAyika saMketone temaNe potAnI sUjhathI buddhigamya banAvI ApyA che. dharmakathAnA khokhAmAMthI lekhakanI dIptimaMta sauSThavabharI kalpanA vRttionA saMgharSathI bharapUra prANavaMtI vArtA sarje che ane vividharaMgI pAtrasRSTi UbhI kare che. ApaNuM dharmakathAsAhitya preraka ane rasika navalakathA mATe keTalA moTA pramANamAM kAco mAla ApI zake tema che tenuM nidarzana munazInI navalakathAonI mAphaka jayabhikhunI paurANika navalakathAo paNa karI rahI che. 'jayabhikhu'nuM vyaktitva lohacuMbaka jevuM ane svabhAva TekIlo hatAM. te narmadanI paraMparAnA lekhaka hatA. vArasAmAM maLatI paitRka saMpatti na levI, nokarI na karavI ane lekhanakAryamAMthI je maLe temAMthI gujarAna calAvavuM e nirNayo temaNe e jamAnAmAM jyAre lekhakanAM lekha ke vArtAne puraskAra ApavAnI prathA baMdhAI na hatI tyAre karyA hatA. sAhasa, jhiMdAdilI, nekI ane vaphAdArInI vAto emanI pAsethI kadI khUTe nahi. temanA vyaktitvamAM paNa e guNo hovAthI temanuM nehI vartuLa moTuM hatuM. temano svabhAva paragaju hato. dukhiyAMnAM AMsu lUchavAmAM temane AnaMda Avato. mAnavatAnA hAmI jayabhikhkhuM samartha sAhityakAra hatA paNa vyakti tarIke savAI sAhityakAra hatA. 2008 - dhIrubhAI ThAkara
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA vArtApraveza 1. vijayapraveza 2. eka nara ne be nArI 3. bharatadevanI manovyathA 4. darpaNa ane darzana pa. jAtane jIta 6. paDachAyo 7. rAjadUta haMsanI vAta 8. raMgamAM bhaMga 9 vyakti ane samaSTi 10. anupama kamaLaphUla 11. bahalI dezamAM 12. yuddha vinAnI bhUmi 13. snehamudrA 14. bAhubalanA darabAramAM 15. baMdhuprama ke baMdhudroha ? 16. jAgato yuddhanAda 17. daLI daLIne DhAMkaNImAM 18. ATalA sabaLa - ATalA nirbaLa 19. rUpane rU5 khape 20. tola-mApa 21. mahAprasAda 22. gupta carcA 109 115 122 128. 134 142 147 151
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. vidyAdharonI viSTi 24. laDe bharata ne bAhubala 25. yuddha pUruM thayuM 26. aMtaravedanA 27. kALa ane rati 28. rokAI jAo rAjavI ! 29. huM rAjamahelano yogI 30. Atmavilopanano mahimA 31. bhAInI zodhamAM 32. sUraja chAbaDe DhaMkAyo 33. sat, cit ne AnaMda 4. jaDabharata 35. jogI ne bhogI 36. telanuM TIpuM 37, jIvananATaka 12 160 167 175 182 189 196 203 211 219 226 233 241 246 249 253
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharata-bAhubalI ('bhagavAna RSabhadeva' ane 'cakravartI bharatadeva'nA anusaMdhAnamAM AgaLa vadhatI navalakathA)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagarapraveza saMsAranI sarvaprathama nagarI ayodhyAnA AbhamAM sonAno sUraja Ugyo hato. saMsAranA prathama nRpati ne jagatanA prathama tyAgI bhagavAna RSabhadevanA paTTadhara putra bharatadeva cakravartIpada prApta karIne Aje nagarapraveza karatA hatA. navakhaMDa dharatImAM nAmanA karIne AvatA cakravartInI samRddhine koI sImA nahotI. sonA-rUpAM vATamAM DhoLAtAM hatAM. maNi-mANeka hastIsenAnA pagamAM cagadAtAM hatAM. azvonI koTe hIrAnA hAra laTakatA hatA. ekane juo ne ekane bhUlo evI, jANe paravALAMnI banelI na hoya evI aneka padminI strIo sAthe hatI ! garvathI gaganane sparzatA bhAratI sainyanA yoddhA dilahara ne manabhara rIte DolatA cAlatA hatA. ayodhyA Aje koDIlA kaMthane bheTavA jatI navavadhU jevo zaNagAra sajIne khaDI hatI. dareka pATanagarIne navo bhUpAla sAMpaDe tyAre e navayauvanAnI jema pAMgare che. prajA paNa potAnA navakhaMDavijayI svAmIne nihALI veMta veMta kUdI rahI hatI. mAtAo bhArata jevA putranI, yuvatIo bharata jevA svAmInI ne saubhAgyavatIo bharata jevA bhAInI jhaMkhanA karatI hatI. kumakumanA varasAda varasatA hatA. kesaranAM raMgachAMTaNAM thatAM hatAM. yuddhadeva jevA bharata-bAhubalI, potAnAM paTarANI mahAdevI subhadrA sAthe. dhIre dhIre rAjamahela tarapha AgaLa vadhI rahyA hatA. nagarajano paTarANI subhadrAne Aje prathama vAra ja nIrakhatA hatA, paNa
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUparUpanA aMbAra samAM rANIne nIrakhIne teonI svarganI apsarA viSenI kalpanA paNa jhAMkhI paDI jatI hatI. zRMgArarasano sarva kasaba e eka nArIdehamAM samAyo hato. kavinI koI kalpanA e rUparAzine mUlavavA zaktimAna nahotI. Ama bharatadevanA vIrarasa ne paTarANI subhadrAnA zRMgArarasanA saMmilane lokahRdaya para mohinI jamAvavA mAMDI hatI. ane e hRdayomAMthI UThelI jayajayakAranI bharatI, pRthvInI dIvAlo bhedIne digantane gajAvatI hatI. zatrumAtrano saMsAramAMthI cheda uDADanAra arihaMtA bharatadevanA zAsanano jaya ho !" pUrva dizAnA janagaNe jayakAra karyo. pazcima dizAnA janagaNe e jayakArane jhAMkho pADe tevA jorathI jayadhvani uccAryo : "cha khaMDanA vijetA, pRthvInA prathama bhArata-bAhubalIno jaya ho! dakSiNa dizAnA loko atyAra sudhI dAkSiNyamAM mauna hatA. emaNe paNa umaMgamAM AvIne badhA svarone AvarI leto gaganabhedI citkAra karyo : "Arya ane anArya kuLomAM RSabhazAsana pravartAvanAra zrI bharatezvarano vijaya ho !" otarAdI dizAnA loko badhuM nIrakhavAmAM bhAna bhUlI beThA hatA. teone pAchaLa rahyuM posAya tema nahotuM. teoe bhaktibhAvabharyA zabdomAM meghagarjanA jevA svare kahyuM : "deva, vidyAdhara ne vyaMtarothI sevita bharatabAhubalIno vijaya ho !" bharata-bAhubalIe A jayajayakAramAM potAnuM garvonnata mastaka TaTTAra karyuM; samudranA taraMgonI jema prasarelA lokasamUha para eka UDatI najara nAkhI; ane rANI subhadrA tarapha joIne kahyuM : devI !' RSabhazAsana - pitAjInuM zAsana - e to naryuM premazAsana hatuM. pRthvInI vizALatA karatAM premanI vizALatA, e enuM sUtra hatuM. paNa pRthvIne eka taMtue bAMdhavA mATe, eka ane akhaMDa zAsana sarjavA mATe to bhayano vaparAza jarUrI che. meM to joyuM che ke zuM strI ke zuM zAsana, baMne sthaLe bhaya vinA prema nathI !" cakravartIdeve svAbhAvika vAta karatAM karatAM paTarANIne cImakI Ape tevuM vyaMgya bANa choDyuM. sAmrAjyanI bAbatamAM e satya haze, suMdarIonI bAbatamAM e asatya che. prema vinA prema nathI ! agnimAMthI puSpa kema praphulle ?" mahAdevI subhadrAe strIono pakSa letAM saMskArI vANImAM kahyuM. 2 bharata-bAhubalI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ "suMdarI ! suMdarI !... are suMdarI...!' cakravartI bolatA bolatA aTakI gayA. emanI najara rUpALI rANInA madabharyA deha parathI aMtarIkSa tarapha UThI gaI. suMdarI !... suMdarI...' emanA oSTha dhrUjI rahyA. suM......rI...e traNa akSaroe bharatadevane ekAeka vicAramagna banAvI dIdhA. AMkha sAme rahelI rUparAzisamI paTarANI subhadrA jANe ekadama hajAro yojana dUra khasI gaI, ne cakSuthI aMtardhAna rahela eka manamohinI suMdarI najara samakSa tarI rahI. koNa hatI e ATalI prabaLa manamohinI ! suMdarI ! enuM nAma paNa suMdarI, ne svarUpe paNa e suMdarI ! phUlabAgasamI e manohara dehayaSTi ! manane bhedI nAkhe evAM e suMdara nayana ! bharatadeva jANe AkAzamAM TAMgelI koI suMdara strInI chabI nIrakhI rahyA. cakravartI jANe kAmadevanA bAgamAM bhUlA paDyA. suMdarInI suMdaratama chabI emanI najaramAM ramI rahI. aMtarane jakaDI le evo e bhavya kezakalApa ! kesara, kastUrI ne kaMkunA mizraNathI banAvelo e dehabAga madhumereya jevI mAdaka enI vANI ! svarga jene mATe pheMkI devA jevuM lAge evI e suMdarI ! bharatadevanA aMtarapaTa upara bhUtakALanAM citro AlekhAvAM lAgyAM : pote ane suMdarI, banne bALapaNamAM sarayUtaTa para sAthe ramelAM. kizorAvasthAmAM e retIkinArA para sAthe besIne AzAminArA racelA yuvAvasthAmAM hAthIne nAthavAnI ramatamAM sAthe harIphAImAM UtarelAM, suMdarI ! jagatamohinI suMdarI ! kAmadevanI kAmaThI zA enA nAnAzA oSTha jene mATe snehanuM aDadhuM vacana paNa kahe, e dhanya thaI jAya ! suMdarI bharatanuM jIvanasvapna banI rahI. A suMdarI koNa ? dUra dUranI koI sagI nahi potAnA bhAI bAhubalInI ja bahena ! yama ane yamInI jema bhAI-bahena paraNatAM e A yuga; emAM potAnA pitA bhagavAna RSabhadeve krAnti karI. e krAntine sahue apanAvI, paNa bharatadeve pote emAM apavAda mAgyo. samajI samajIne paNa teo suMdarIne aMtarathI choDI na zakyA. ane aMtarane ThagavuM e te kALe anya AcAromAM ghora pApa lekhAtuM. mahAna pitAe mauna rahI kaMI javAba na Apyo. pachI pitAjI sarva nagarapraveza * 3 -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAga karI araNyamAM gayA. pote paNa thoDA divasa mahAna pitAnA putrane chAje ema manane manAvI suMdarIno vicAra hradayathI aLago rAkhI dIdho, paNa tyAM to enuM potAnuM mana ja araNya jevuM thaI gayuM ! kaMI na game, koImAM rasa na lAge; jagata AkhuM jItavAnI jhaMkhanA jANe vilIna thatI cAlI. eka divasa e suMdarIne maLyo; kahyuM : suMdarI ! A mana araNya jevuM banI gayuM che. kahe to vanamAM cAlyo jAuM !' suMdarI miSTa ghaMTaDI jevA raNakAthI bolI : rAjA vinAnI pRthvI para matsyagalAgala nyAya pravarte, sabaLo, sabaLo nabaLAne pIDe. bharata ! pitAnI rAjadharmanI paraMparA tAre jALavavI ghaTe. mAnavajAtanA kalyANa mATe mathavuM, e tAro prathama dharma. bIjA dharma pachInA.' pote kahyuM : suMdarI ! je pitAno huM putra chuM, te pitAnI tuM paNa putrI che. paraMparA jALavavAmAM sahAya karavAnI mArI sAthe tArI paNa pharaja kharI ke nahi ?" kharI !" suMdarI hAsyagaMdha sphurAvatI bolI. e gaMdhe bharata khIlI UThyo, bolyo : to suMdarI ! mArA araNya jevA sUkA hRdayapradezamAM tuM phUla khIlava. vasaMtanuM madhu, yauvananuM navanIta laI mAruM svAgata kara. tAro eka zabda mane pRthvI jItavAnuM baLa Apaze. huM pRthvI jItIne, pitAnuM zAsana pravartAvIne tAre caraNe dharIza.' - suMdarIe - pratApI pitAnI pratApI putrIe - kahyuM : 'bharata ! vikAronuM poSaNa ne vivekanI rakSA, baMne sAthe nahi bane ! pRthvI para zAsana pravartAvavA nIkaLelA bharatane sauMdaryabharI suMdarIe potAno rUpadIvAno banAvI rokayo- e AkSepa tAruM ne mAruM jIvaMta mRtyu ANaze. mATe jA, cakravartI banIne Ava ! tyAM sudhI huM tArI rAha jotI besIza.' pote pUchyuM : 'kyAM sudhI rAha joIza ? suMdarI oSTha dabAvI, nizcayanuM amogha bANa choDatI hoya tema dRDha svare bolI : anaMta kAla sudhI vijayazrIne va2Ine tuM AvIza tyAM sudhI !' pachI pote kaMI bolI na zakyo. suMdarInA manahara aMboDAnuM eka rakta puSpa laI vijaya mATe e nIkaLI paDyo. pachI yuddhanI nobato ne zaMkhabherIe enAM hRdaya ane manane vyAkuLa karI dIdhAM. 4 * bharata-bAhubalI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuddhanI rAhamAM madhu jevI mAdaka, puSpa jevI komaLa, svapna jevI Urmila ghaNI strIo maLI saMsAramAM jenA rUpanI khyAti hatI e padminI strI subhadrA paNa hastagata karI paNa bharata suMdarIne sAva vIsarI na zakyo. ene lAgyuM ke eka suMdarImAM je che, e saMsAranI hajAro strIomAM paNa nathI ! e suMdarI haMmezAM enI najara samakSa ja hatI; Aja prajAnA jayajayakAramAM e kSaNa vAra bhulAI gaI hatI, te acAnaka mahAdevI subhadrAnA suMdarI' zabdathI smaraNapaTamAM UgI AvI. bharatadeva paLavAra anyamanaska banI gayA. jagatanI ATaATalI samRddhi lAvyA chatAM, jANe mUThIbharanuM mana khAlI ne khAlI ja rahyuM hatuM ! jagatanAM prazaMsApuSpo potAnA kadamamAM jANe Dhagalo thayAM hatAM, ne pote jANe e jaya-puSpono phUlahAra gUMthI suMdarIne kaMThe AropavA utsuka hato ! cakravartI mIThI mUMjhavaNamAM paDI gayA. bharelA bhojana jevI sAme ja beThelI paTarANI bhulAI gaI, ne dUra beThelI suMdarInI yAda jAgI gaI. vAha re bharata ! vAha re narabhramara ! e vakhate eka kalAkAra AvIne hastInI sAme Ubho rahyo. enA hAthamAM koI sUrajanA prakAzanI jema camakatI vastu hatI. e vidyAdhara hato, ne potAnA vidyAzilpathI eka anokhI zodha karIne lAvyo hato. ajaba A zodha hatI. aneka varSa enI pAchaLa jogInI jema eNe vitAvyAM hatAM. siddhivaMta e puruSa have evA narapuMgavane yAcavA icchato hato, ke je enI AkhA bhavanI ne vaMzavArasonI bhUkha bhAMge. ane evo puruSa Aje bharata-bAhubalI sivAya sakaLa sRSTimAM bIjo koNa hato ? zilpIo, kalAkAro, vidyAdharonuM sanmAna e RSabhazAsananI praNAlikA hatI; kAraNa ke saMsAranA prathama zilpI bhagavAna RSabhadeva pote ja hatA. svAminuM!" kalAkAre saMbodhana karatAM kahyuM, "saMsAramAM na thaI hoya tevI, adbhuta siddhi laIne Avyo chuM. jIvanabharanI tapasyA enI pAchaLa che." kalpanA-jagatamAM aTavAtA bharatadeve svastha thatAM pUchyuM : zI zodha che tArI ?" Aja sudhI mAnavI AkhI duniyAnuM rUpa joI zakato, paNa pote potAnuM rUpa nihALavAthI vaMcita raheto. jaLamAM, cakacakita kAMsya pAtramAM e potAnuM rUpa joto, paNa joIe teTalI spaSTatAthI nihALI zakato nahi. mANasa nagarapraveza 5
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ joI zake che ane pote bharI pote potAnuM rUpa joI zake evuM ajaba sAdhana meM nirmANa karyuM che. e sAdhanamAM mAnavI potAnuM rUpa joI zake ane pote ene saMvArI paNa zake." "vAha, vAha, suMdara zodha ! suMdara siddhi !" bharatadeva bolyA. vidyAdhara mAnavI potAnI zodhanI vadhu khUbI dAkhavato AgaLa bolyo : svAmI ! have mANasane kumakuma tilaka karavA parano ke jaLa-prakAzano Azaro levo nahi paDe; kezapAza gUMthavA mATe koI sAthIno khapa nahi paDe ! sAcA mitranI jema mArI A zodha moM para sAcesAcuM kaheze !" zAbAza ! enuM nAma " darpaNa - arIso." arIso ! jene sAcuM kahevAmAM koI jAtanI zarama na hoya ke koInI rIsanI paravA na hoya te arIso ! vAha bhAI ! vAha !' bharatadeve jarA hAsyamAM kahyuM. suMdarInA smaraNathI bhAre thayela manano bhAra ocho karavA emane atyAre hAsyanA TekAnI jarUra lAgI. ane potAnA rUpano da" rAkhanArI suMdarIo mATe e darpaNa darpadarzana paNa banaze, kAM ?" paTarANIe kahyuM, ne arIso levA temanI dIvI jevo hAtha. laMbAvyo. vAgyA para vAge te AnuM nAma ! paTarANInA mukhe "suMdarI' zabda sAMbhaLI bharatadeva vaLI camakI UThyA. are, A to dAjhayA para lavaNa jevuM thayuM ! mana-citta pharI tophAne caDyuM, paNa e tophAna rakhe pragaTa thaI jAya, te mATe cakravartI bolyA : are zilpI ! A zemAMthI banAvyuM ?' veLu ane pAradamAMthI." "vAha vijJAna ! dhULamAMthI paNa sonuM sarajI zake te AnuM nAma ! paNa zilpI ! hamaNAM tArA arIsAne aMtarapaTa nAkhI rAkhaje, saMsAranI sarvazreSTha suMdarI emAM prathama potAnuM pratibiMba nihALaze, pachI ApaNe badhAM ApaNAM pratibiMba emAM pADazuM." 'lAvo, saMsAranI sarvazreSTha suMdarI pahelAM emAM potAnuM pratibiMba jue!" mahAdevI subhadrAnA vadana para potAnA rUpano garva camakI rahyo. ene lAgyuM ke svAmI A vidhAna potAnA viSe kare che. devI meM kahyuM te na sAMbhaLyuM ? pahelAM saMsAranI sarvazreSTha suMdarI ja AmAM potAnuM mukha joze. bharatadeve kahyuM. 6 bharata-bAhubalI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA, hA, paNa zuM e suMdarI mArA sivAya anya koI che " paTarANI lADa karatAM bolyAM. hA, bharatadeve TUMko javAba vALyo. manane vIMdhI nAkhe evI upekSA emAM bharI hatI. enuM nAma ?" subhadrAne rUMve rUMve jhALa UThI. suMdarI; saMsAranI sarvazreSTha strI suMdarI ! yathA nAma tathA guNA 'tame zuM kaho cho, te kaMI samajAtuM nathI. puruSo ghaNI vAra agamya hoya che.' 'ame to koI vAra, paNa strIo ne suMdarIo to haMmezAM agamya hoya che !" bharatadeve dUra dUra rAjamahelanA zikhara para dRSTipAta karatAM kahyuM. mahAdevI subhadrA roSamAM potAnA hasta pachADI rahyAM. emanAM kaMkaNa eka mITho rava sarjI beThAM. e suMdarI koNa ? re, potAnA tribhuvanavijayI rUpa sAme rUpano darpa rAkhI zake evI be mAthALI e suMdarI vaLI koNa ? mahAdevI subhadrAe gussAmAM mANekanI mALAne hAthamAM lIdhI, ne capaTImAM coLIne enuM cUrNa karI nAkhyuM. zuM e sauMdarya ! zuM e svAthya ! kharekhara, cakravartIne zobhe evuM nArIratna. chatAM bharata-bAhubalI dhumADAmAM bAcakA kAM bhare ? koNa che e suMdarI ?" paTarANI subhadrAe mijAjamAM prazna karyo. emanA rUpALA moM para phUlagulAbI vAdaLI pharI vaLI hatI. mahAdevI ! suMdarI sAmAnya nArI nathI. jagatanI asAdhAraNa pratibhA che. tame to mArA parAkramanI siddhi cho, paNa suMdarI to mArA jIvananI sAdhanA che !" bharatadeva thobhyA ne kahelI vAtane vadhu jora ApatA hoya tema pharI bolyA : paTarANI subhadrA mArA parAkramanuM phaLa che. mahAdevI suMdarI mArA jIvananuM baLa che !" zuM kaho cho tame ?" sAcuM kahuM chuM. rANI ! mahAdevI suMdarIne jozo tyAre tame paNa kabUla karazo.' bharatadeva bolyA. 'asaMbhava ! mahArANI subhadrAe jorathI hAtha pachADyA. nagarapraveza 7.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 eka nara ne be nArI zabda paNa talavAranuM kAma kare che. are, loDhAnI talavAranA dhA to vakhata jatAM rujhAI jAya che, paNa zabda-talavAranA jakhamane rUjhavanAra auSadha haju ochAM zodhAyAM che. bharata-bAhubalInA e zabdo vagara talavAre rUpasondaryanAM abhimAnI mahArANI subhadrAne jakhama karI beThA. jakhama paNa kevo ? marmAntaka ! e zabdo kevA hatA ? mahAdevI ! tame to mArA parAkramanI siddhi cho ! paNa suMdarI to mArA jIvananI sAdhanA che.' parAkramanI siddhi eTale ? vijayano upahAra ! jIta dvArA kharIdAyela gulAma ! zuM huM gulAma ? paTarANI subhadrAnAM kamaLa jevAM locanomAM hIMgaLokano raMga purAyo. enA kAmaThI jevA oSTha daDhatAmAM biDAyA. tarata eNe eka nirNaya lIdho : potAnA gauravane parAsta kare evI strI pachI bhale te bhagavAna RSabhadevanI putrI hoya ke cakravartInI priyatamA hoya ke balavAna bAhubalInI benaDI hoya, game te hoya-potAnI pratispardhI banIne A saMsAramAM rahI nA zake ! saMsAramAM potAnAthI vizeSa rUpavatI strI hoI zake, e vAta ja vaMdhyAne putra hovA jeTalI jUThI che. paTarANIe asUyAmAM gaLAnA hIrAnA hArane dAbyo. nAnA AmraphaLa jevA hIrAo, je vajrathI paNa kApavA duSkara hatA e, bharabhara bhUko thaIne pRthvInI 2ja sAthe bhaLI gayA.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTarANI subhadrAnuM A ajaba sAmarthya ! ane e sAmarthya Aja ayodhyAnI eka sAmAnya rUpavatI strInI pAse apamAna pAmatuM hatuM ! pratizodhanI vRtti jAgI UThI. rANInuM rUpabharyuM aMtara pokAra pADI UDyuM : suMdarI! tuM bhale game tevI rUpaguNanI mUrti ho, paNa Aje to tuM mArA jIvanano pratyavAya banI che - suMdarI ! tuM mArA sukhanA sUrya ADenI ghora aMdhArI rAta che - mArA ane tArA vaccenA astitvanA vivAdamAM tAre khovAI javuM paDaze." mahAdevI subhadrA UMDA vicAramAM UtarI gayAM. are ! suMdarI te evI kaI ajaba rUpa pratimA che, ke bharata-bAhubalI enI pAchaLa ghelA banyA che, enA nAma pAchaLa dIvAnA banyA che ! puruSo vicitra hoya che. ghaNI vAra gharaAMgaNe vahetAM saritAnAM subhaga nIra choDI, jhAMjhavAnAM jaLa pAchaLa e doDe che ! prApta paMkhI karatAM aprApta paMkhIno ene vadhu moha hoya che. ayodhyAnA rAjamArga para mAnava-maherAmaNa UmaTI rahyo hato. teo vicAramagnA mahAdevI subhadrAnuM alaukika rUpa nIrakhIne kahevA lAgyA ke rUpa to ghaNAM joyAM, strIo paNa ghaNI joI, paNa AvuM strI-rUpa jIvanamAM pahelI vAra joIe chIe. svargamAM paNa AvuM rUpa haze ke nahi tenI zaMkA che.' gauravarNA mahAdevI thoDI vAra divasanI kumudinInI jema popacAM DhALIne dhyAnamagna rahyAM. paNa unALe palAza vRkSa para kesariyA raMganAM kesUDAM khIlI nIkaLe, ema thoDI vAramAM AkhA dehano gaura varNa gerakAMcana jevo lAla banI gayo. mahAdevI subhadrA maNimANekamAMthI kaMDArelI pratimA jevAM dIpI rahyAM. thoDI vAre e aNiyALAM locana UghaDyAM. emAM yajJanI agnijvALAo bhaDabhaDatI dekhAI. cakravartI jevA cakravartI paNa e najara sAme paLabhara mITa mAMDI na zakyA. samarabhUminA raNakhela judI vastu che; suMdarI sAthenA najarakhela judI vastu che. rUpa ane sAmarthyanI pratimA mahAdevInI najara sAthe najara milAvavI, puruSAtananI parIkSA hatI. mahAdevIe locana ughADI mAnavamedanI nihALI, ane potAne ahobhAvathI nIrakhI rahelI prajAne joI kSaNika zAMti anubhavI. paNa tyAM eka nara ne be nArI 9
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ to potAnA svAmInA pelA vaja jevA kaThora zabdo emane yAda AvyA. keTaluM haDahaDatuM apamAna ! re, mArA apratima sauMdaryanI A kevI bhayaMkara avamAnanA ! mArA strItvano kevo ghora tiraskAra ! are, traNa TakAnI suMdarI ! tuM jyAM hoya tyAM, mAro saMdezo sAMbhaLI zakatI hoya to sAMbhaLI le : mAruM rUpa kusuma jevuM komaLa che, sAthe emAM vajanI saMhArakatA chupAyelI che. huM namAlI nathI. tuM svarganI devI ho, ke pRthvInI padminI ho, mArA mArgamAMthI tAre khasI javuM ja rahyuM ! astitvanA ApaNA yuddhamAM tAre khovAI javuM ja rahyuM. ne mahAdevIe hIrejaDyAM hastakaMkaNane mUThImAM laI AkhAM ne AkhA masaLI nAkhyAM. ghI vagaranA modakanI jema e badhA hIrA bharabhara bhukko thaIne pRthvInI raja sAthe maLI gayA. - rAjahastI rAjaprAsAdanA paTAMgaNamAM AvI pahoMcyo hato. bhAratabAhubalI ekadama nIce UtaryA. subhadrAdevI ayodhyAmAM paTarANI banIne pahelI vAra AvatAM hatAM. emane hatuM ke bharatadeva potAno hasta grahIne rAjaprAsAdamAM dorI jaze; rAjasiMhAsananA vAma bhAgamAM besADI sarva koIno paricaya sadhAvaze. paNa bharatadeva to jANe sAva aparicita jevA banI gayA! emaNe na joyuM paTarANI tarapha ke na pUchyo emano bhAva ! e to UtarIne sIdhA mahAdevI suMdarInA AvAsa tarapha cAlyA ! na sAthe lIdhAM dAsa-dAsI ke na sAthe lIdhA aMgarakSako ! pRthvIno nAtha page cAlato ayodhyAnA e mahAna AvAsa tarapha AgaLa vadhyo ! komudI jema caMdrane anusare, ema mahAdevI subhadrA paNa anicchAe bharata-bAhubalIne anusaryA. e Aje suMdarInA AvAse pahoMcI enI sAthe chellI cokhavaTa karI levA mAMgatAM hatAM. mANasa eka, mana jUjavAM ! mUThI jevaDA manamAM Aje jANe sAgara jevAM bharatI-oTa jAgyAM hatAM. suMdarI - bhagavAna RSabhadevanI putrI ane bharata-bAhubalInA manomaMdiranI ArAdhyamUrti suMdarI - ayodhyAnA dakSiNa dizAnA prAnta bhAgamAM Avela RSabhaprAsAdamAM vasatI hatI. sarayU nadInAM jaLa enI pachIte ghasAIne vahyAM jatAM hatAM ! jevI suMdarInA rUpa-tejanI khyAti hatI, evI A RSabhaprAsAdanI paNa 10 bharata-bAhubalI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ khyAti hatI. pRthvI tyAM svarga thaIne avatarI hatI. bharata-bAhubalI potAno A vihAra-mahela yuddhabhUmimAM jatAM pahelAM suMdarIne bheTa karyo hato. - tyArathI suMdarI A prAsAdamAM ja rahetI hatI. A prAsAdano paheregIra paNa e ja vakhatano kaMcukI hato. jiMdagImAM janmIne dADhI-mUcha to eNe bhALyAM nahotAM, paNa enA mAthAnA vALa badhA zveta thaI gayA hatA ! kyAM che devI ?" bharatadeve prazna karyo. kaMcukIe AMkhe hAthanuM nejavuM karI, pAse jaI, kAna te tarapha dharI pUchyuM : "koNa cho ? zuM kaho cho ?' paNa bharatadevanA caherA para kaMcukInI jhAMkhI AMkha sthira thatAM, "koNa cho ?"nA praznano javAba ApavAno na rahyo. te bolyo : svAmInAtha ! na pichANyA tamane; na sAMbhaLyA svara ApanA. netranagarI ujjaDa thaI gaI che! karNanagarInI paNa evI ja dazA che. kSamAyAcuM chuM, dInAnAtha !" bIjo koI sattAdhIza hota to, AvA sevakane dhakko mArIne bahAra hAMkI kADhyo hota, paNa RSabhazAsanamAM sevaka sevya vacce udAratAno vyavahAra hato. bharatadeve pAse jaIne kAnamAM kahyuM, "suMdarI aMdara che ne ?' aMdara ja haze. ApanA gayA pachI meM emane bahAra nIkaLatAM kadI joyAM nathI !' kahe che A mUrkha paheregIra ! potAne vijayayAtrAmAM to na jANe kaMI keTalAMya varSa vItI gayAM; ne eTalAM varSomAM koI divasa suMdarI bahAra ja nIkaLI nathI ? asaMbhava. paNa vizeSa savAla-javAba karI vakhata vitAvavAnI icchA nahotI. are ! pAchuM vALIne jovAnI paNa darakAra nahotI; nahi to pagale pagaluM dabAvatAM AvI rahelAM paTarANI subhadrAnI emane sUdha raheta, ne baLatAmAM ghIno adhika umero na thAta ! bharatadevanI dazA cakravAkanA jevI hatI, je aMdhArI rAte saritAne eka kAMThe besI, sAme kAMThe beThelA priyajanane sAda karyA kare ! jagata sAMbhaLe ke na sAMbhaLe enI ene zI tamA? priyajana sAMbhaLe eTale basa ! "snehamUrti suMdarI AmrakuMjamAM kyAMka jhUle jhUlatI haze, ne virahanAM gIta gAtI haze ! strInuM mana akaLa che. sarovare tarasI mare, marubhUmie bharI bharI phare !" bharatadeve manamAM vicAryuM ne kadama AgaLa baDhAvyA. eka nara ne be nArI 11
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsAdanA jamaNA bhAgamAM AmrakuMja AvI hatI. madhumAlatInA pravezadvAramAM thaIne aMdara dAkhala thavAtuM hatuM. eka kRtrima jharaNuM sphaTikanA banAvelA vAMkAcUkA mArgomAMthI vahana karatuM hatuM. bhAtabhAtanAM paMkhIo tyAM ramatAM ne caNatAM, gIta guMjatAM ne kaLA karatAM. paNa A zuM? sphaTikanA mArgo melA thayA hatA. jharaNa sAva sukAI gayuM hatuM. Thera Thera vRkSanAM pILAM parNa jANe pathArI karIne paDyAM hatAM, ne jhUlAnA dora para UdhaInA rAphaDA jAmyA hatA. virAmAsano hatAM tyAMnAM tyAM hatAM, paNa sAva asvaccha hatAM. are, A te AmrakuMja che ke verAnakuMja ? Ama kema banyuM? svAminuM ! devIe A tarapha AvavAnuM tajI dIdhuM che." kaMcukIe bharatadevanA zabdezabdane kAna ApavA mAMDyo hato. zA mATe tajI dIdhuM che?' bharatadevathI svAbhAvika puchAI gayuM. paNa e javAba vALavA koI zaktimAna nahotuM. emane javAbanI apekSA paNa nahotI. teoe AgaLa vadhatAM kahyuM, * 'suMdarIne haMsa bahu priya hatA. ghaNI vAra haMsa dvArA e saMdezA pAThavatI. zuM kSIrasAgarathI ANelA e haMso UDI gayA ? ' cakravartInA praznano mUka javAba ApatuM hoya tema, eka cAmAcIDiyuM kuMjamAMthI UDIne bahAra nIkaLI gayuM. cakravartI AgaLa vadhyA, suMdarInI eka bhavya suMdara pratimA temanI dRSTi samakSa tarI rahI hatI. UMcI, sazakta, sukezI ! UgatA aruNanI prabhA jevuM mukha. aSTamInA caMdra jevuM bhAla. AMkhaDI jANe aMbujapAMkhaDI ! e ramaNIdehanI ramaNIyatA nIrakhavAmAM nayananI sArthakatA lAge; e rUpasuMdarInAM rUpa prApta karavAmAM jIvananI siddhi bhAse. suMdarI eTale evuM strItva, jene prApta karavA bhavanA bhava kurabAna karavA paDe toya puruSane AkarA na lAge ! bharatadevanA hRdayamAM suMdarInI manohara chabI AlekhAI rahI. e chabIe emanA pagomAM vega pUryo. 12 bharata-bAhubalI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSabha-prAsAdanI azvazALA AvI. are ! azvazALA kAM khAlI ?" bharatadeve kahyuM. suMdarI hamaNAM adhe caDhatAM nathI. kaMcukIe javAba vALyo. zuM caDhe ? manano mita na hoya to mAnunIne kazuMya na bhAve; amaraphaLa paNa akhAdya lAge." bharatadeve manamAM ne manamAM kahyuM. tyAM gajazALA AvI. suMdarI gajanI bhAre zokhIna; gajakhelanamAM eka vAra potAne paNa pAcho pADe evI ! e gajazALA paNa khAlI ! paNa have cakravartIe e khAlI kema evo prazna na karyo. emaNe vicAryuM ke jenuM aMtara khAlI, enuM badhuM ja khAlI hoya ! strI to jalamAM mIna piyAsInA svabhAvavALI. ciMtA nahi; Aja e khAlI mana bharI devuM che; suMdarIne sanAtha karavI che; sabhara sarasa suMdara karavI che. puruSa vagara strI kevI ? - sUrya vagara kamalapuSpa jevI ! puruSatvano huMkAra cakravartInA hRdayane bharI rahyo. anAtha suMdarIne sanAtha karavA pagamAM e ajANyo vega ApI rahyo. bharatadeva AgaLa vadhyA. gaMdhazALA AvI. eka vAra A gaMdhazALAnI ajaba kIrti hatI. tyAMnuM aMgamardana mATenuM lakSapAka tela bharatakhaMDamAM alabhya hatuM. mArjana mATenA gaMdhakASAyI vastrono joTo nahoto. vilepana mATenuM gozISacaMdana UMcAmAM UMcI koTInuM rahetuM. ' e gaMdhazALAmAM bhamarIoe dara nAkhyAM hatAM. vastrazALA verAna hatI. raMgazALA paNa ghaNA vakhatathI avAvaru paDI hatI. mana verAna enuM badhuM verAna. jAkI heDI hala gaI, usakA bUrA havAla!? bharatadevanA manamAM gItapaMkti jAgI UThI ane emaNe AgaLa kadama upADyA. mukhya AvAsamAM pravezI emaNe bUma pADI, re suMdarI ! pRthvIno pati, bharata cakravartI Aja tArI sukAyelI madhukuMjone navapallavita karavA vasaMtanI bahAra banIne Avyo che. yAda che ne, teM ja jagatavijayI banIne cakravartIpada hAMsala karavAnI bhAratane preraNA ApI hatI ?' pRthvIno rAjavI Ama bolato bolato utsAhabhera AgaLa vadhyo. eka nara ne be nArI 13
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmethI javAba maLe che, ke nahi tenI tene paravA nahotI. ThaMDA lAgaNIhIna yuddhonA niSNAta bharatadeva Aja lAgaNInA pUramAM taNAtA hatA. teo bolatA bolatA AgaLa vadhyA, are suMdarI ! zuM bharatane bhUlI gaI ? e vAta zuM vIsarI gaI, tAre khAtara, are, tAre ekane khAtara ja bharI sabhAmAM viTTa banIne meM pitAjI pAse tArI mAgaNI karI, pitAjI mauna rahyA. e mauna mArA haiyAne kacaDI gayuM. zaramathI mAruM mAthuM nIcuM namAvI gayuM! chatAM bharata dhRSTa banyo. kone khAtara ? zA mATe ? o suMdarI ! jIvanaprANa, hRdaya baMsarI suMdarI, tAre khAtara !" hRdayabaMsarI ! jIvanaprANa !" pAchaLathI koIe dAMta kacakacAvatAM kahyuM. paNa bharatadeva to potAnA tAnamAM mastAna hatA. koNe emanA cAMduDiyA cAvyA e tarapha emanuM lakSa ja nahotuM. bharatadeve pharI bUma pADI : 'suMdarI ! suMdarI ! pipAsune pANI ApavAno inkAra kAM kare ? zuM parabethI pAcho pharuM ? zuM taLAvathI tarasyo vaLuM ? UMco prAsAda hajI mauna hato. zabdono jANe e varSothI aparicita hato. suMdarI ! hRdayezvarI ! mArI hRdayabaMsarI ? bharatadeve raNabherI jevA svare kahyuM. AvAsanI chate chata guMjI UThI. khUNekhUNo gAjI UThyo. koNa ? bharata ?" sAmethI eka kSaNa avAja Avyo. dUranA dvAramAMthI eka kSaNakArya strI AvatI dekhAI. deha sAva kuza hatI. vALa sAva rukSa hatA. vastra sAva sAdAM hatAM. gAlamAM khADA hatA. cAlamAM Dolana na hatuM. gatimAM nRtya nahotuM. deha para suvarNa nahotuM ! e nArI yuvAna hatI ke prauDhA, te kahevuM muzkela hatuM. te mAtra nayanamAM jyoti hatI. mastaka para daDhatA hatI. cAlamAM gAMbhIrya hatuM. bharatadevane thayuM haze mahAdevI suMdarInI koI vizvAsu paricArikA. bharatadevanI najara suMdarIne jovA talasI rahI hatI. ema to saMsAramAM jovAnA padArtho kyAM ochA hatA, paNa Aja to mAtra suMdarIne ja nayana bharIne nIrakhavI hatI. 14 bharata-bAhubalI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdarInA caMdramukha jevA mukhane nihALavuM hatuM ! enA nAgapAza samA kezakalApane jovo hato. enI kamaLapuSpanA raMgavALI dehayaSTine nIrakhI nayanAnaMda mANavo hato. neharAgabharyA enA hAsyathI varSonA zramane dhoI nAkhavo hato. 're paricArikA !" bharate sAmA dvAramAMthI AvatI strI tarapha UDatI najara nAMkhatAM kahyuM. enI AMkho jANe suMdarI sivAya bIjI koI strInA dehane jovA icchatI nahotI. bare dAsI ! mahAdevI kyAM che ? ene kahe ke tAro bharata pRthvI jItIne Avyo che; digvijayI banIne Avyo che. bharatazAsana prasArIne Avyo che!" bharatazAsana bhaluM prasarAvyuM, paNa RSabhazAsananuM zuM ?' sAmethI ahobhAva dAkhavAne badale prazna puchAyo. 'e premazAsana hatuM. pRthvIno taMtue taMtu emAM alaga alaga hato. meM bharatazAsana sthApyuM che. bharatazAsana eTale sattAnuM zAsana. enAthI AkhI pRthvInA khaMDone eka jALamAM vaNI lIdhA che !" bharatadeva AvezamAM hatA. thoDI vAre emane bhAna AvyuM ke, pote to eka paricArikA sAthe vAta karI rahela che. emaNe uzkerAIne kahyuM : re paricArikA ! bhaya ane premanA zAsananI pArAyaNa tArI sAthe kevI ? jA, jaladI mahAdevIne bolAvI lAva. kahe ke tAro bharata Avyo che. e ATaluM ja sAMbhaLaze ke vana-hariNInI jema chalAMgo detI mane bheTavA dhasI Avaze - vAdaLI dharatIne bheTavA Ave ema !' huM ja sukezI ! huM ja suMdarI ! bharata !" vRkSanI ghaTAmAMthI jANe kokilA TahukI. o chala-strI ! zuM tuM bharatane ThagavA mAge che ? kyAM sUrya ne kyAM Agiyo ? kyAM bhuvanamohinI suMdarI ne kyAM tuM? konI sAthe tuM chala kare che e jANe che ?" bharata cakravartI sAthe. mane bhUlI gayo ke bharata ?" suMdarIe tuMkArathI cakravartIne saMbodhyo. 'tuM suMdarI ? nA, nA, huM koI duHsvapna nIrakhuM chuM ke zuM ?' bharatadeve AMkho masaLI. ene enAM netro para paNa vizvAsa Avato nahoto. ja suMdarI! joI le. gajakhelanamAM tArA hAthIe mane hAthamAM daMkUzaLa eka nara ne be nArI 15
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagADyo hato, e A cihna " suMdarIe potAno hAtha lAMbo karyo. bharatadeve hAtha para najara nAkhI : re ! kamaLadaMDa jevo, temanI dIvI jevo, keLanA thaMbha jevo lIso hAtha keTalo karakariyo ! zuM tuM suMdarI che ? "hA, huM suMdarI chuM !" 'tuM kharekhara suMdarI che ?" 'hA, huM kharekhara suMdarI chuM." oha suMdarI !? bharatadeva mastaka para hAtha mUkI nIce besI gayA. emanA manorAjyanI eka suMdara chabInA jANe TukaDeTukaDA thaI rahyA hatA ! vAha re suMdarI !" pAchaLathI eka kaTAkSapUrNa aTTahAsya saMbhaLAyuM. badhAM camakI gayAM, ne aTTahAsyanI dizAmAM joyuM - koNa hatuM e AvuM nagna bezarama aTTahAsya karanAra ? 16 bharata-bAhubalI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatadevanI manovyathA karI zake 'vAha re cakravartI, tArI suMdarI ! saMsAranI parama suMdara nArI ! suMdaratAnI parama avadhi ! aTTahAsya khaDakhaDyuM. mahelanI pracaMDa dIvAloe eno paDagho Apyo : vAha re cakravartI tArI suMdarI ? " A zabdoe cakravartIne camakAvI dIdhA. teoe mastaka pheravI pAchaLa najara karI : joyuM to paTarANI subhadrA pagale pagale dabAvatAM AvI rahyAM hatAM. hajAro trizULanA ghUgharA ekasAthe jhaNajhaNI UThe evuM e aTTahAsya hatuM. ghUghavatA emanA pratyeka pagalAmAM vijayano azrAvya huMkAra saMbhaLAto hato. sthira ane daDha pagale temaNe pAse AvIne cakravartI rAjAnA khabhA para hAtha mUkyo, ne potAnuM mukhacaMdra mahAna rAjavInA mukha sAme TheravatAM kahyuM "cakravartI mahArAja jenA rUpanAM vakhANa karatAM kadI thAkatA nahotA, e ja A mahAdevI suMdarI ne ?" bharatadeve javAba ApavA icchayuM, paNa jema pakSAghAtavALo mANasa bolavA mAge, ane enI jIbha loco vaLI jAya, ema thayuM. paTarANI subhadrAne joItI taka maLI gaI. 'cakravartI mahArAja saMsAramAM sauMdaryazAstrI tarIke vikhyAta che. emanAM sauMdarya-mUlyAMkano AvAM apaMga...! vAru, mahArAja ! jhAjhI vAte gADAM bharAya.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA divI sunI ane vinama mArA praznano uttara Apo, eTale sarpa ane rajuno mAro bhrama dUra thAya !" "mahAdevI !" subhadrAdevIne bharata javAba ApI zakato nathI, e joI suMdarI pote AgaLa AvI ane vinamra svare bolI, 'huM ja pote bharatasakhI suMdarI. paNa tame koNa cho, he suhAgI nArI ?" vINAnA jevA e madhura sUra hatA. bhaDabhaDatA agni para varasatA ASADhI megha jevA e zItala hatA. "cakravartI mahArAja bharatadevanI paTarANI subhadrA chuM. parvatanivAsinI pArvatI chuM.' subhadrAe javAba Apyo. ene suMdarIne hatotsAha karavA mATe kaMIka kaThora zabdo bolavA hatA, paNa suMdarInI vinayazIlatA pAse enI jihvA vadhu bolavAnI hiMmata na karI zakI. chatAM mukhamudrA mANasanA mananI ArasI che. e ArasImAM aMtaranA bhAva spaSTa thayA vinA rahetA nathI. mahAdevI suMdarI A jAjaramAna nArInA badhA bhAva vAMcI rahI, ane thoDI vAre bolI : "cakravartI bharatanA parAkramanuM phaLa lAgo cho, suMdarI ! enI badhI vijayabheTomAM A bheTa kharekhara sarvottama che. saMsAranA soMdarya jANe eka sthaLe sthagita banI jaIne pote potAnI amara rUpamUrti ghaDI hoya, tevAM tame dIso cho paTarANI ! namana che tamane mArAM." bhASAmAM bhAva hatA, mIThAza hatI; paNa "parAkramanuM phaLa' e zabdoe subhadrAdevIne jarA vyagra banAvyAM. re ! pharI pAchI potAnI hInatAnI vAto ? eNe cakravartI mahArAja ane temanI ArAdhya devI suMdarIne vadhu ciDAvavA paricArakane kahyuM : pelA darpaNakArane jaladI bolAva ! cakravartI rAjAnI AjJA che, ke saMsAranI parama suMdarI emAM sahuprathama potAnuM mukhadarzana karaze." paricArakane uddezIne bolatAM bolatAM paTarANIe potAnuM mukha suMdarI tarapha pheravatAM kahyuM : "ane mahAdevI suMdarI ! tame jANI lo ke rasAvatAra cakravartI mahArAja Apane saMsAranAM sarvazreSTha soMdaryAvatAra mAne che ! Apa darpaNamAM ApanuM mukhadarzana karavA zRMgAra karIne sajja raho !" subhadrAdevIe khUba moTethI aTTahAsya karyuM. cakravartI mahArAja koI raMkanA svapnabhaMganI jema hajI Azcaryacakita 18 bharata-bAhubalI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ avasthAmAM hatA. paTarANInA hAsya emanI e avasthA haTAvI dIdhI. paricArakane tyAM ja sthira banIne rahevAnI izArAthI AjJA karatAM temaNe kahyuM re suMdarI ! A huM zuM jouM chuM ? svapna ke satya ?" "satya !" suMdarIe eTalI ja zAntithI kahyuM. ATalA nAnakaDA zabdamAM paNa kaMI ajaba zakti bharI che, eno anubhava paTarANI subhadrA karI rahyA. emane emAM vagara pratyuttare pratyuttara maLato lAgyo. bharatadeve suMdarIne saMbodhIne AgaLa kahyuM ; jenA caraNa-nakhanI kAnti pAse hajAro paTarANIonI vadana-kAnti jhAMkhI paDe, e tAruM amara soMdarya kyAM cAlyuM gayuM, suMdarI? pRthvIne jItavA karatAM je sauMdaryane jItavuM bharatane duSkara lAgatuM hatuM, e devatAone paNa ArAdhya tAruM rUpakamaLa kema karamAyuM ? haju bharata Urmila ane svapnila avasthAmAM hato. suMdarI kaMI javAba ApyA vinA zAMta UbhI hatI. subhadrAdevInA haiyAmAM to Aje jANe jvAlAmukhI jhagyA hatA; e potAnI pratispardhI suMdarInI pratihiMsAmAM rAcatAM hatAM, paNa na jANe koI devI zItala jharaNa banne vacce vahI rahyuM hatuM, je hRdaya-jvAlAone jhagatI ja bujhAvI detuM hatuM. 're paricArako ! re mRtyagaNo ! suMdarI duSkALanI paramamUrti kAM ? zuM mArA bhaMDAromAMthI anna khUTI gayuM? kheDUto ja zuM rAjabhAga khAI gayA ?' bharatadeve prazna karyo. paricAraka AgaLa Avyo, ne bolyo : "nA mahArAja, annanA bhaMDAro to abhare bharyA che. kheDUto rAjabhAga ApyA vagara kaNane paNa sparzatA nathI.' "to zuM e annamAMthI susvAdu ne pauSTika rasavatI taiyAra karanAra pAkagRho naSTa thayAM ? pAkazAstrIo para zuM pralaya pharI vaLyo ke mahAdevI ATalAM kuza banI gayAM ?" bharata-bAhubalI subhadrAnI pAse suMdarInI rUpavInatA jANe sahI zakatA nahotA. raNabhUmimAM kuTila zatruno nAza karavA teo je krUra rIte tIrano prahAra karatA, e rIte Aje zabdabANa pheMkatA hatA. 'svAmina ! rasavatI siddha karanAra pAkagRho hajI evA ne evAM ja bharatadevanI manovyathA 19
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyama che; ne ayodhyAnA pAkazAstrIo hajI potAnI kaLAmAM ziromaNi che. paNa Apa jagatavijaya mATe padhAryA tyArathI mahAdevI suMdarI pakavAnnane kadI sparyA ja nathI !" paricArake hakIkata spaSTa karatAM kahyuM. suMdarIne pakavAna to khAsa priya hatAM, potAno bhAga vahelo vahelo khAIne amArA hAthamAMthI paNa e jhUMTavIne amAro bhAga paNa khAI jatI. pachI e apriya kema banyAM ? paNa rogIne pakavAna na bhAve. pakavAnane na sparzanArI suMdarInA dehamAM kaMI roga hovo ghaTe. zuM e rogane haranAra agadazAstrIo ayodhyAmAMthI marI paravAryA, ke Aje mAre suMdarIno Avo kRza deha jovo paDe che ?" bharatadevano kopAnala vadhato jato hato. paricAraka vRddha hato. cakravartI bALapaNamAM enA khoLAmAM ramelA. eNe zAMtithI pratyuttara ApatAM kahyuM : svAminuM ! mahAdevI suMdarInI A dehayaSTi nihALI agadazAstrIo svayaM aDadhA thaI gayA. paNa temanI kaMI kArI phAve to ne !" - "zuM suMdarInI kSINa dehane tAjagI ApanAra auSadho teo na meLavI zakyA ? amRta auSadhio pedA karanAra pRthvI paNa zuM kAkavaMjhA banI gaI ?' pRthvI to evI ne evI pIyUSabharI che, svAmI ! paNa devI kaMI ArogatAM ja nathI ne ! Ape emanA dehanA rUpakamaLane evuM ne evuM jALavavAnI amane AjJA ApI hatI. ApanI AjJA amAre mana sarvasva hatI. ame e rUpakamaLane dviguNita khIlavI Apane caraNe dharavA icchatA hatA. saMsAranA aneka yAtrIo ayodhyAnA A rUpakamaLane nIrakhavA AvatA hatA; ame paNa mahAdevInI mulAkAta bahu ja hoMzathI karAvatA, paNa mahAdevInI vANI ja judI nIkaLatI. koI emanA nayana para kavitA karatuM, to teo kahetAM, re nAzavaMta cakSuonI ATalI nAmanA zI ? e nayanamAM beThelA draSTAne to pichANo ! koI emanA kezapAzano kIrtilekha racato, to teo vyAkuLa banIne kahetAM ke are ! samaya-samudranAM bharatI-oTa jene haMmezAM kSINa karyA kare che, evA A kezanI prazaMsAno tamAro yatna nirarthaka che.' paricAraka vAta karatAM paLavAra thobhyo; potAnI vAtano dora yathAsthAne che, tenI teNe khAtarI karI lIdhI. cakravartI vAta sAMbhaLavAmAM tallIna hatA. 20 bharata-bAhubalI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDI vAre paricArake AgaLa kahyuM: 'ame eka divasa badhAM maLIne emanI pAse gayAM. emane kahyuM ke Apano deha kImatI che; bharatadevanI e mUDI che. tyAre mahAdevI hasIne bolyAM : "nizciMta rahejo, mahAnubhAvo! mArA kImatI dehane huM ahIM ja mUkatI jaIza. laI jaIne enA mohI bharatane e arpaNa karajo ane kahejo ke, le A deha ! tane jenA para Asakti hatI te ApIne, ane tane jenA para Asakti nahotI te laIne suMdarI cAlI gaI !' bharatadeva zAnta citte A sAMbhaLI rahyA hatA. acAnaka temanAthI puchAI gayuM : mane jenA para Asakti hatI, eTale ?" eTale suMdarIno bhuvanamohana deha, enI suMdara AMkho, eno rUpazrIbharyo cahero, enI siMha jevI kaTi, enI nAgapAza samI kezAvali ! A badhA para tane moha hato ne ?" suMdarI bolI. "hA," cakravartIe TUMko javAba Apyo, 'suMdarI mArI ArAdhya devI hatI. ene mATe vizvavaMdya pitAjI pAse anucita mAgaNI karatAM paNa huM zaramAyo nahoto-premI jevAM laksAhIna jagatamAM bIjAM koI nahi hoya ! jagata AkhuM emane jotuM hoya ane e ghelAM mAne che, ke ApaNane koI jotuM nathI. jagata AkhuM jANatuM hoya che, ane e chabIlAM nara-nAra mAnatAM hoya che ke ApaNI vAta sahuthI ajANI che.' "ApaNe premI ke mohI--e ja vicAravAnuM che. suMdarIne be AMkhone sthaLe aMdhArA be khADA hota to ? enA mukha para caMdranI suSamAne badale kALA kALA DAgha hota to ? enI tvacA zveta-gaurane badale zyAma hota to? ne enA kamalagaMdhavALA zvAsane sthAne durgadha vahetI hota to ? to tAro moha suMdarI para raheta kharo ?' suMdarIe jANe DAma dIdho. re suMdarI ! vyartha viSAda na jagAva. tArI deha to rUpazrI vihoNI banI gaI che, paNa tArA vicAro ya zuM evA zrIhIna banI gayA che ? mithyA AkSepa na kara ! suMdarI ! bharatane tArI kaI vAtamAM Asakti nahotI | 'teM premanAM pArAyaNa mAMDyAM, paNa kevaLa suMdarInA suMdara deha mATe ! suMdarInA aMtaramAM vasatA amUlakha AtmA mATe tane lezamAtra sneha hato nahi.' suMdarIe kahyuM. suMdarI ! A badhuM zA mATe ? mane kaMI samajAtuM nathI. jagata jItatAM bharatadevanI manovyathA 21
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ je thAka nahoto lAgyo, e thAka Aja tArI vAto samajatAM lAge che. tuM zuM kahevA mAge che ?" "bharata ! huM AtmAnI vAta kahevA mAguM chuM. tArA jevA mahAna puruSo jo mAtra suMdara deha pAchaLa mugdha thavAnI kamajorI sevyA karaze, ne mArA jevI strIo mAtra dehanA sukhanI pAchaLa ghelI ghelI thaIne pharyA karaze, to ApaNe bhagavAna RSabhanA zAsanane kevI rIte ajavALIzuM? sAMsArika sukhothI para thavAnI vAta kahuM chuM." suMdarI vaLI jUnuM pArAyaNa cheDI beThI. prema karavAnA prasaMge vAtonA pArAyaNa jevI bIjI koI balA nathI. bharata, ApaNe tyAM bhAI-bahena sAthe rahetAM, sAthe jIvatAM, sAthe saMtAna pedA karatAM. sahu mAnatAM ke, bhAI para bahenano hakka, bahena para bhAIno hakka ! jAtIya jIvana jevuM nirlajja jIvana sAva parAyAM sAthe kema jIvI zakAya? pitA RSabhadeve emAM krAnti karI. emaNe bhAI-bahenane jAtIya jIvanathI aLagAM karI, eka ajaba pavitra saMbaMdha bAMdhyAM. lohInAM e sagapaNa - eka lohIvALAM lagna na karI zake." e zA mATe haze, bahena ?" paTarANI subhadrA, je atyAra sudhI bAjumAM UbhAM rahI, manamAM rAjI thatAM thatAM A tamAzo nIrakhI rahyAM hatAM, emaNe ekAeka jijJAsA jAgatAM pUchyuM. bahena ! pitAjI vaijJAnika puruSa hatA. temaNe viruddha lohImAM bhAre rasAyaNa joyuM. mahArogo, mahAvyasano, mahAkhAmIo je kuLanAM kuLa svAhA karI jatAM hatAM, e vizuddha lohInA rasAyaNathI vizuddha thatAM nihALyAM. vaLI pitAjIe ApaNI kUpamaMDukatA choDAvIne ApaNane vizALa jagata sAthe sAMkaLyAM. A navIna prakAranAM lagnomAM ApaNA nagaranI kanyA koI bIjA nagaranA narane varIne tyAM cAlI jAya che, tyAM jaIne e kuLane ApaNA kuLa sAthe sAMkaLe che. A rIte nirarthaka zatru banI beThelAM kuLo Aje snehasaMbaMdhanuM madhu anubhave che." bahena ! tamArI vAta suMdara che. AvA RSabhazAsanane huM vaMduM chuM. paNa tame to sAva anokho mArga laI rahyAM cho.' subhadrA zAMtithI bolI. ene A nArI judA gajavelathI ghaDAyelI lAgI. mAro mArga AtmAno che. koI deha vATe jIvanasiddhi sAdhe che. koI 22 bharata-bAhubalI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA vATe. meM AtmAne pichANyo che. mane enA rasamAM jagatanA sarva raso phikkA lAgyA che; mahela araNya jevA lAge che; alaMkAra upAdhi jevA lAge che; bhoga bhoriMga jevA bhAse che. huM pitAjIno saMdeza pracAravA emanA mArge javA mAguM chuM.' pitAjIno saMdezo kayo ?" 'saMsAramAM sahuthI duSkara kArya jAtane jItavI te che. jAtane jIto saMsAranA mahAvijayo e jAta-vijaya pAse tuccha che ! bharata ! mane rajA Apa ! tArA svamukhe rajA Apa ! divasane aMte sUrya digantamAM adRzya thaI jAya che, tema tama sahunI anujJA meLavI huM adRzya thavA mAguM chuM.' 'rajA ! suMdarI ! rajA !' bharatadevathI bolAI gayuM. 're darpaNakAra ! lAva tAruM darpaNa !" paTarANIe bUma pADI darpaNakArane bolAvyo. gaMbhIratAnI A paLe paTarANInI A bAlaceSTA cakravartI mahA2Ajane na gamI. emanA aMtaramAM atyAre manomaMthananAM dhammaravaloNAM cAlavA lAgyAM hatAM. - bharatadevanI manovyathA * 23
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 darpaNa ane darzana darpaNakAra potAnI siddhinA sopAna jevo arIso laIne hAjara thayo. e vaijJAnika hato, sAthe rasiyo jIva hato. eNe joyuM ke rAjA bharatanA rAjamahelamAM jANe sUryadeva potAnI tejakiraNAli sAthe ne caMdradeva potAnI kaumudI sAthe padhAryA hatA. paTarANI subhadrA sUrajanA tejomaMDaLa samAM lAgatAM hatAM sparza karavAnI hiMmata na cAle tevAM, agni jevAM, mAtra dUrathI darzana karI zakAya tevAM, najIka jaIe to dajhADe tevAM ! mahAdevI suMdarInuM rUpa anokhuM hatuM. caMdranI cAMdanImAM jema sahu koI 2me-khele evI zItaLatA emanI pAse UbharAtI hatI. dUrano mANasa najIka Ave, pAse bese, enI zItaLatA mANe, enAM aMtaranAM kamADa ApoApa UghaDI jAya evAM emanAM amIkiraNa hatAM. darpaNakArane cakravartI rAjAnI AjJA hatI, ke saMsAranI parama suMdara strI emAM prathama mukhadarzana karaze. A rIte to mahArAje potAnI rasikatA pragaTa karI hatI; ne potAnA jIvanamAM zauryanI sAthe sauMdaryanuM je sthAna hatuM tenI abhivyakti karAvI hatI. darpaNakAra vicAra karI rahyo ke AmAM parama suMdara koNa ? mahAdevI suMdarI ke paTarANI subhadrA ? eka tarapha jue to ema ja lAge ke sauMdarya AnuM ja nAma !' bIjI tarapha jue eTale Akho nakazo ja palaTAI jAya !
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ darpaNakAra jANe darzanakAra banI gayo : nA, nA, sauMdaryanI zreSThatA eTale mAtra rUpa, raMga ne varNa ja nahi; ethI kaMIka vizeSa ! soMdaryanI zreSThatA to Akhare dRSTimAM ja rahI chene! jevI dRSTi tevI sRSTi ! darpaNakAre potAnI siddhinA sopAna jevo arIso bahAra kADhyo. jAdugara jema potAnI khUbI pahelAM apragaTa rAkhe ne pachI dhIme dhIme pragaTa kare, ema e dhIre dhIre enA para nAkheluM siMhacarmanuM AvaraNa haTAvavA lAgyo. rAjA bharata mahAdevI suMdarInI najIka saryA. be kSaNa enI najarathI najara milAvI, ne pachI ciMtananI UMDI khINamAM DUbI gayA. hajAronI senAno kema mukAbalo karavo, enA nirNayamAM jene kSaNano paNa vilaMba na lAgato, e mahArathI Aja jagatanA A komaLamAM komaLa jIvanI sAthe kema vartavuM enA vicAramAM paDI gayo ! thoDI vAre bharatadeva vicAramAMthI jAgyA. prAsAdanA pAchaLanA jharUkhA vATe sUrajanAM kiraNo aMdara AvatAM hatAM. e kiraNo arIsA para pratibiMbita thatAM, arIso dviguNa tejathI camakI rahyo ne kiraNo paNa atyaMta tejasvI banI AkhA khaMDane ajavALI rahyAM. A tejanA UmaTatA oghamAM bharata-bAhubalI baMne suMdarIone joI rahyA. - caMdranI komudIzAM mahAdevI suMdarInA mukha para eka ajaba AbhA vilasI rahI hatI. mANasane AbhAne sparzavAnuM dila thAya, paNa sparzavA jatAM e to havAnI jema aspRzya banI jAya ! cakravartI hoMzabhera AgaLa vadhyA, ane bahAdurIbhera pAchA paDyA. bharatadeve AghAta anubhavyo ! kSaNa vAra e kaMI kahI na zakyA, kaMI kalpI na zakyA ! paNa dhIre dhIre e samartha rAjavIe potAnA mana para gherAyelAM AvaraNo dUra haTAvyAM ! be paga - be hAthavALo dareka AdamI mAnavI gaNAya che; paNa enuM kharuM lakSaNa to manana karI zake te mAnavI ! bharatadeve manana karyuM. emanI AMkho parathI paDado paDI gayo. suMdarIne enA sAcA svarUpamAM emaNe nihALI. emane samajAyuM ke suMdarI e sUMghavAnuM phUla nathI, e to eka vAtAvaraNamAM prasarI rahelI, na pakaDI zakAya tevI havAnI laharI che. mANasa phUlane sparzI zake, suMghI zake, kAna para bheravI zake, paNa havAne darpaNa ane darzana kara5
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMI pakaDI zake kharo ? ane chatAM havA vagara mANasa ghaDIbhara jIvI na zake, ane phUla vagara to varSo lagI jIvI zake ! Aja pharI vAra - jANe sarayUtaTa parano kizora eka ajaba kizorI pAse potAnI hAra kabUla kare che !" bharatadeve namra svare kahyuM. parAkramInI hAra paNa jIta jevI ja hoya che. bharata ! tuM vijetA che. Aje jagata jItyuM che, to eka divasa jAtane paNa jItIza." suMdarIe nehabharyA svare kahyuM. jAta ?" "hA, pitAjIe zodhI kADheluM divya rasAyana. bharata ! A zodha pachI to mANasa jANe amara banI gayo che, marato ja nathI - phakta sthaLanI pherabadalI karyA kare che !' suMdarI ! tAruM sAMnidhya evuM che ke mANasa samIpa AvIne palaTAI jAya che. jene mahAsAgara mAnI e khelato hoya, e ene khAbociyuM dekhAya che ne koI adITha sAgara tarapha javA e jhaMkhe che ! pitAjInI kalpanA eka ne akhaMDa AryAvartanI hatI - mArA vijaya dvArA e meM siddha karI, suMdarI !' sAcI vAta che, paNa pitAjIe to A sAmAnya vyAkhyA ApI hatI. emanI kharI vyAkhyA to eka akhaMDa videzamAM parisamAptinI che. e svapna laIne huM jIvuM chuM. huM jagatane batAvIza ke koI rAjA ke koI dharatI tamane eka dezamAM bAMdhe, tenA karatAM tame eka dharmanI raiyata banI jAo, e vadhu sAruM. eka vizva ane evA vizvano eka dharma e dharma tamane dore, dharma tamArA para zAsana kare !" "vAha suMdarI, vAha ! pitAjInI e pyArI catuHsUtrI : "eka bhASA - Arya bhASA. eka deza - Arya deza. eka dharma - vizvadharma eka saMskRti - tyAga ne premanI ! 'eka dezanuM svapna meM siddha karyuM. eka bhASAnuM svapna bahena brAhmI laIne beThI che. eka vizvadharma- bharata jarA thobhyo. e mAruM kArya che." suMdarI aDadhethI bolI, "ane e mATe have Aje tArI rajA yAcuM chuM." 26 bharata-bAhubalI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tAro mArga khALavAnI zakti bharatamAM nathI. nAnapaNamAM ramatakhelamAM tuM mane haMmezAM pAcho pADatI. huM icchato hato ke eka divasa enuM pUrepUruM sATuM vALIza. paNa pharI jUno itihAsa bevaDAya che. pharI tuM ramatavAtamAM mane harAvIne cAlI jAya che !" jAuM chuM bharata ! yAda rAkhaje ke strI e ramakaDuM nathI. enI sAthe sadA ramata na hoya. te subhadrAdevI sAthe Aja sudhI ramata karI, manamAM kaMI ne bahAra kaMI ema calAve rAkhyuM. have ene ardhAga banAvaje. tArA cakravartInA mijAjane samAve evuM e strIratna che !" suMdarI paTarANInI najIka sarI. bAhyarUpa karatAM aMtaranA rUpanuM sAmarthya vadhu hoya che. suMdarInA AMtarika sauMdarya pAchaLa paTarANI ghelI banI gaI hatI. suMdarIe enA khabhA para potAno hAtha mUkyo. maNa jevAM mAnavI chIe ame ! he mahAdevI ! amane kSamA karajo " paTarANIe potAnI taraphathI ane bharatadeva taraphathI mAphI mAgatAM kahyuM, "ame Apano avinaya karyo. amArAM mana mINa jevAM che : uSmA pahoMcI ke pIgaLI gayA samajo." mana mINa jevAM hoya e dUSaNa nathI. duHkharUpI uSmA ene lAge, ane e pIgaLe emAM to enI zobhA che. paNa duniyAnuM eka rahasya jANo cho ? loDhAne gALIne bhasma karI nAkhanAra tejAba paNa jene nathI gALI zakato, evI duniyAmAM eka ja vastu che, jenuM nAma mINa che ' suMdarIe saMsAranA padArtho viSenuM potAnuM jJAna vyakta karyuM. bharatadeva ane paTarANI subhadrA mahAdevI suMdarIno upadeza mastaka para caDAvatAM hoya, tema nata mastake UbhAM rahyAM. . to rajA lauM chuM. tama sahunI ? suMdarIe dvAra bhaNI pagalAM mAMDyAM. paNa pravAsane yogya taiyArI to karavA do !" paTarANIe kahyuM, "kAMI vAhana, kaMI valkala, kaMI sAmagrI " paTarANI ! jeNe A deha paNa anya gaNyo hoya, ene vaLI anyanI zI jarUra ? AtmAnuM vAhana deha, AtmAnuM valkala deha. mRtyunA pravAsamAM mANasa sAthe zuM laI jAya che ?" suMdarI AgaLa vadhI. suMdarInA zabdoe baMnene gaLagaLAM karI dIdhAM, eka ajaba glAnithI bharI dIdhAM. darpaNa ane darzana 27
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ e glAni dUra karavA cakravartIe darpaNakArane kahyuM : 'tArI siddhine pAvana karI le, he kalAkAra !" kalAkAra arIso hAthamAM laIne Ubho ane kone prathama mukhadarzana karAvavAnuM enI dvidhAmAM paDyo. paTarANIe izAro karyo, suMdarI tarapha. suMdarIe izAro karyo, subhadrAdevI tarapha, kalAkAra AgaLa na vadhI zakyo. bharatadeve pharI kahyuM : "re kalAkAra ! jaDa jevo kema Ubho che ? zuM karuM, mahArAja ? saMsAranI parama suMdarI koNa, enI sUjha paDatI nathI. paTarANIe paNa Agraha choDI dIdho che. Apa kaho tene prathama mukhadarzana karAvuM.' bharata cakravartI paNa dvidhAmAM paDI gayA. Akhare emaNe kalAkArane kahyuM : tane ThIka lAge - tArA arIsAne ThIka lAge - tene mukhadarzana karAva! tya kalAkAra che, parama sauMdaryanI sUjha tane paNa hovI ghaTe.' kalAkAra thobhyo, thoDI vAra vicArI rahyo. pachI e AgaLa vadhyo ne bolyo : paTarANI subhadrA prAsAda sauMdarya che; mahAdevI suMdarI vizva-sauMdarya che. mATe teonuM ja mukhadarzana prathama zobhe.' kalAkAra AgaLa vadhyo. paNa e jevo suMdarInA vadana sAme arIso dharavA jAya che, tevo ja suMdarIe arIso kheMcI lIdho, ne eka hAthathI subhadrAdevIne pAse kheMcI ene prathama mukhadarzana karAvyuM ! jagatane jItanAra cakravartInuM mana bALakanI jema A dazya joI AnaMdI rahyuM. darpaNa ane darpaNakAra e vakhate dhanya banI rahyAM. e vakhate darpaNamAM pAchaLathI koI navo ja paDachAyo paDyo. e kono paDachAyo? re ! AvI sukhanI veLAe vaLI A koNa AvyuM !" cakravartI mahArAje navA paDachAyAne pichANavA pAchaLa mukha pheravyuM. 28bharata-bAhubalI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 jAtane jIto saMdhyAno sUraja pazcimamAM moM karI jema digaMtamAM cAlyo jAya, ema mahAdevI suMdarI pITha pheravIne cAlyAM. paNa cAlatAM cAlatAM arIsAmAM paDelo navo paDachAyo emanA cittataMtrane khaLabhaLAvI gayo. vANI karatAM maunamAM mAnanAra mahAdevI suMdarI, pAchuM moM karI bharatadeva sAme ne devI subhadrA sAme joI rahyAM. ane jANe manomana vakhANI rahyAM : vAha bharata, tArI chabI ! saMsA2mAM nara ghaNA che; paNa AvA manamohaka, parAkramI ne durreya juvAnane to mAtA janma Ape tyAre ! jANe jvalaMta agni ! ane subhadrA ! jAjaramAna yauvana ne jhaLahaLatA rUparAzivALAM devI ! enA rUpane jovuM eya puruSanA puruSAtananI kasoTI che. suMdaratAne joI svasthatA rAkhe e sAco nara ! dhrUje te pazu ! devI subhadrAnA ekaeka aMgane nihALavuM e paNa kavitAnA koI mahAgraMthano AsvAda levA jevuM kAma che, ne e nihALIne svastha rahevuM, e to puruSa mATe kaThora vrata ke tapa che. svarganAM deva--devI jovAM hoya to joI lo bharatadeva ane devI subhadrAnI joDIne ! suMdarInA cittamAM saMbaMdhabhAvathI ApoApa abhimAnano eka aNasAra AvI gayo. mamatvanAM baMdhana chedavAM sukara nathI. bIjI kSaNe potAnI jAtane saMbhALatAM suMdarIe kahyuM : huM to vismRtinI koI mahAna kaMdarAmAM khovAI javA mAguM chuM, jyAM mRtyunA jevo abhedya aMdhakAra hoya. paNa bharata ! mana che, manane pArakuM-
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnuM che. potAnAMno prema anokho hoya che. jatAM pahelAM jene potAnAM mAnyAM tene be zabda kahevA mAguM chuM : bharata, eka divasa meM ja tane cakravartI pada prApta karavAnI preraNA pAI hatI. mArI rUpa-mohinIno dIvAno tuM, aMtaramAM mane rAkhI, avina jItI Avyo ane mArA caraNe Aja tuM AkhI avinanuM cakravartIpada mUkavA Avyo ! paNa huM to tAre mATe vAdaLa-nagarI jevI aptaraMgI nIkaLI ! jUThuM zA mATe bhAkhuM ? mane tAruM AkarSaNa hatuM ja, paNa ApaNA parama samartha pitAjInA vaibhavatyAga ne dharmasthApanAnuM mane vizeSa AkarSaNa thaI gayuM. AkarSaNano to niyama che, ke adhika hoya e jIte !' suMdarI bolatI bolatI thobhI. paTarANI subhadrA haiyAmAM suMdarInA mukhamAMthI saratAM zabdamotIno hAra gUMthI rahyAM. chellI ghaDI sudhI jene potAnA rUpa-tejano parama garva hato, e rUpa to Aja bicAruM zaramAIne garIbaDA galUDiyAnI jema khUNAmAM moM ghAlIne bharAI beThuM hatuM, ne potAnuM teja devI suMdarInA tejamAM vilIna thaI gayuM hatuM. potAne abhimAna levA lAyaka siMha jevI kaTI, zrIphaLa jevuM vakSa:sthaLa, pUnamanA caMdra jevuM mukha, kadalIdalane zaramAve tevA hasta, zaMkhanA maroDane lajAve tevI garadana, vIjaLIne jhAMkhI pADe tevAM nayanabANa badhuMya jANe nirarthaka banyuM hatuM. saMsAranA game tevA vijetAne potAnA aMganA eka maroDathI caraNamAM namAvavAnI tAkAta rAkhanAra paTarANI subhadrAno sauMdaryadarpa suMdarInA teja ane tyAga pAse paLavA2mAM gaLI gayo. jANe mana gAvA lAgyuM : re, A tana raMga pataMga sarIkho, jAtAM lAge na vArajI !' eno darpa kevo? je jihvamAM snehanI baMsIno tanamanATa ne vazIkaraNano jAdu hato, e jilla gaLiyA baLadanI jema moMnA gokhalAmAM TUMTiyuM vaLIne besI gaI hatI; mona ja atyAre zreyaskara hatuM. bharata ! tuM saMsArane jItI Avyo. jyAM sabaLo nabaLAne khAya, evuM matsya-galAgalanuM zAsana pravartatuM hatuM, tyAM teM tAruM ekataMtrI zAsana sthApyuM. tArA vIratvane huM abhinaMduM chuM...paNa....' suMdarI thoDI vAra thobhI. enAM netro digaMta 52 sthira thaI gayAM hatAM. e bolI : 'paNa sAcuM vIratva to jAtane jItavAmAM che. game tevA prasaMge jAta parano 30 * bharata-bAhubalI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama na khonAra, saMsAranA game te samarAMgaNo jItI zake che. pApanI lAMbI vyAkhyA nathI karatI; eTaluM yAda rAkhaje ke AtmAne malina kare te pApa ! bharata, kadI na bhUlIza ke AkAzane aDavA mAgatuM mAna paNa indravaraNAnA phaLa jevuM che. dekhAya suMdara, paNa Aroge AtmanAza kare. 'krodharUpI agni bhAre duHsaha che - jaMgalamAM jAgatA dava jevo - eka vAra e pragaTa thaI gayo, pachI keTaluM bALIne bujhAze te kahevuM zakya nathI. e dAvAgnine dAbAmAM rAkhaje ! mAyA macchImAranI jALa jevI che. nAnAM matsya to emAM sapaDAya, emAM kaMI Azcarya nathI; paNa moTA moTA magaramaccha paNa e jIrNazIrNa jALamAM jakaDAI gayAM che ! pachI emane UgaravAno Aro ke ovAro raheto nathI. lobha ajagara jevo che, Apo teTaluM svAhA ne vizeSa ne vizeSa mAgyA ja kare. e khAudharAnuM peTa kadI na bharAya. 'ApaNI A pRthvI para bhAre parivartana AvI gayuM che. bhogabhUminA e divaso cAlyA gayA, jyAre sahune sahu joguM maLI rahetuM; lokone khAvAnI, pIvAnI, paheravAnI, oDhavAnI ciMtA ja nahotI. have to karmabhUminA divaso AvyA. karma karo ne tamAro AjIvikAno yoga-ma nirvaho !? eka ziSya gurune sAMbhaLe tema bharata suMdarIne sAMbhaLI rahyo. gaIkAla sudhI je suMdarIne e potAnuM rUpa-ramakaDuM lekhato hato, e Aja enA tyAgamAMthI janmela teja pAse abhibhUta thaI gayo. nAnA-moTAno bheda bhulAI gayo ! dUdha jANe dUdhapAkane nIrakhI rahyuM - potAno ja jAtabhAI, ane A joma ! bharata ! darpaNakAranA arIsAmAM paDelo paDachAyo meM nIrakhyo che. jagatano ekeeka banAva ekabIjA sAthe saMyukta hoya che. sAMkaLanI dareka kaDInuM jema bhinna vyaktitva hoya che, tema enuM abhinna samaSTiva paNa hoya che. bhAvi tArI kasoTI karaze, paNa sadAkALa tuM ApaNA mahAna pitA bhagavAna RSabhadevanI chabI najara sAme rAkhaje. e chabI tane kaheze ke jAtane jItanAra puruSArthIno parAjaya asaMbhava che !" | vidAya letI suMdarIne bharatadeva ane subhadrA hAtha joDIne vaMdI rahyAM. e gadgada kaMThe bolyAM, jAtane jIto 31
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ he suMdarI ! amane yAda rAkhajo. koI vakhata ahIM padhArI amane tamArA pArasamaNi jevA paricayano lAbha Apajo ! ame Apane na oLakhyAM, ApanA mahAna AtmAne na pichANyo. avinaya-aparAdhanI kSamA arpajo." suMdarInI AMkha kSitija para lAgelI hatI, paNa UpaDatA paga vajanadAra thaI gayA hatA. emaNe kahyuM : 'satkarmanAM AmravRkSa adhika mahenate ne ati jaLe pAMgare che, ne duSkarmanI vela alpa pANIe pAMgare che, paNa tethI satkarma para aNavizvAsa na rAkhazo. AmravRkSanAM phaLa to peDhIutAra maLyA kare che ! pitAjI kahetA hatA ke ari mATe asi nahi, aMtaranuM snehadrAvaNa vizeSa jarUrI che.' suMdarIe Ama bolatAM bolatAM paga upADyA. sUraja pazcimAkAzamAM DhaLato hato. enA suMdara sonalavarNA kiraNomAM Akho rAjamahAlaya ane AkhI ayodhyA snAna karI rahI hatI. paMkhIoe haju potAnA mALA bhaNI prayANa nahotuM AdaryuM, paNa priyamilananA AnaMdamAM e gahekI rahyAM hatAM. AkhI ayodhyA vijayotsava UjavI rahI hatI. raMga-gulAlathI rastAo chavAI gayA hatA. kesUDAnAM pANIthI deha raMgAI gayA hatA. abIla-kaMkuthI mukha cItarAI gayAM hatAM. varasothI videza gayelA yoddhAo potAnI navayauvanA patnIne zodhatA hatA; ne maLatI hatI prauDhA patnI ! are ! enA zyAma kezakalApamAM gUMthavA ANelI suvarNaveNIonI kevI viDaMbanA thatI hatI ! zvetakezI priyatamAone nIrakhIne A yoddhAono zRMgArarasa cUrNa cUrNa thaI verAI jato. e vicAratA : are ! yuddha paNa eka ajaba mAdaka pINuM che ! enA nazAmAM ATalAM varSa vItI gayAM, enI samaja ja na paDI ! keTalAka yoddhAo gharaAMgaNAmAM AvI, potAnA ja putrone potAnuM ghara pUchatA hatA, ane kahetA ke "bhAI ! koI amArA ciraMjIvI anilaketune zerImAMthI bolAvI lAvo ne ! ene kahejo ke tArA pitA AvyA che !' e putra hasI paDato, ne mAtAne jaIne kaheto ke koI mahemAna AvyA che. zarIra para bhAre zastro che ne aneka ghA paDyA che. mukhamudrAthI Dara upajAve che. kahe che, ke anilaketuno huM pitA chuM ! mAtA, mArA pitA to thoDA vakhata pahelAM marI gayA, ne A bhUta mAro pitA thavA Avyo che." 32 bharata-bAhubalI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA hasatI hasatI bahAra AvatI ne potAnA svAmIne joI AdaramAna ApatI; putrane pAse bolAvI kahetI : "beTA ! A tArA pitA ja che, praNAma kara !" paNa putra to zaMkita manathI dUra ja Ubho raheto. thoDI vAra mana sAthe kaMIka tarkavitarka karato, ne jyAre kaMI nizcaya na karI zakato tyAre potAnA mitrane bolAvI lAvato. mitra paNa e ja mUMjhavaNamAM paDelo maLato. e kaheto : mAre tyAM paNa kAbaracItarI dADhIvALo eka zastradhArI puruSa Avyo che. huM oLakhato nathI, ne mA kahe che, ke tAro pitA che, praNAma kara !" AvI paDelI A mUMjhavaNano niveDo ANavA baMne mitro eka AmratarU nIce AvIne UbhA rahyA. ghaNI ghaNI carcAne aMte teoe tAraNa kADhyuM ke, 'ApaNA pitA AvA nahotA. emanA vALa to tamAma zveta ApaNe joyA hatA, ne A navA kahevAtA pitAzrInA vALa to koIka koIka ja zveta che. vaLI ApaNA pitAone badhA dAMta paDI gayA hatA, ane A navA pitAne to hajI ekAda dAMta sivAya badhA dAMta sAbUta che. ApaNA pitAo kevuM mIThuM mIThuM hasatA, tyAre A lokonA hAsyamAM to karaDAkI che !" banne mitroe anumAna-pramANane khUba kahyuM, ne pachI tAraNa kADhyuM ke ApaNane jema bhAI ke bahena hotAM nathI, ne ApaNe bIjAM koIne bhAI ke bahena TharAvI ramIe chIe, ema ApaNI mAne ApaNA pitA bahu pyArA hatA. e marI gayA, eTale mA paNa A mahAzayanI pitAne sthAne nimaNUka karI, khoTuM khoTuM mana manAve che ! basa, A nirNaya sAthe baMne mitro chUTA paDI potapotAne ghera AvyA. ane pote nakkI karelI vAta potAnI mAne kahI dIdhI. mAtAe bALakanA kezane suMghatAM kahyuM : "beTA, e mArA pitA hatA. A tArA pitA che." nA nA. khoTuM che. mA-dIkarA vacce kaMI mArA-tArAnA bheda na hoya- tuM ja amane zIkhavatI hatI; ne Aja tArA pitA ne mArA pitAnA bheda pADI rahI che. cAla, sAcajUThano nyAya karAvavA ApaNA cakravartI rAjA pAse. kahe che ke e bahu parAkramI ne ekavacanI che !" mAtA khaDakhaDa hasI paDI. jAtane jIto 33
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA paNa A kautuka nihALI yuddhano zrama vIsarI gayo. pitAe putrane pAse bolAvatAM kahyuM : vatsa ! bharata-bAhubalInI saMsAramAM joDI nathI. bhAre parAkramI, bhAre satyavAdI, bhAre nyAyI. paNa gRhasaMsAra evo che ke traNa lokanA vijetAnI paNa kaDhI karI nAkhe. bharatadevane potAnA gharanA ja prazna evA che, ke eno ukela karatAM ene ja thAka caDhe ! pachI tamAro nyAya kyAMthI cUkave ? cAlo, ApaNe ja aMdara aMdara samAdhAna karI laIe." are paNa A sughoSA kyAM vAge che ?" acAnaka vAtAvaraNane bhedIne zakhasvara saMbhaLAyo. badhAM ekadama bahAra nIkaLI AvyAM. joyuM to mahAdevI suMdarI aDavANe page ne sAdAM vastroe ayodhyAnA rAjamArga parathI pasAra thaI rahyAM hatAM. pAchaLa rAjakuLanAM saMbaMdhIjano hatAM. sahu gaMbhIra hatAM, mauna hatAM. bharyAbhAdaryA rAjavaibhavane choDIne cAlyA janAra ayodhyApati bhagavAna RSabhadeva pachI mahAdevI suMdarI bIjAM hatAM ! sahu temane namI rahyAM. lokoe kahyuM : "vAha re duniyA ! je mArga para thaIne saMsAranA mahAvaibhavo sAthe cakravartI deva padhAryA, e ja rastA para thaIne Aje vairAgyamUrti mahAdevI suMdarI parama tyAgI banIne cAlyAM ! koI Ave che, koI jAya che; saMsAra enuM nAma che !" 34 bharata-bAhubalI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDachAyo 'sauMdaryano sAco vijaya vikArane vaza na thavAmAM che," ema kahetI mahAdevI suMdarI, sarovaranI mAchalI jema agAdha jaLamAM alopa thaI jAya ema, adRzya thaI gaI. cakravartI ane paTarANI enAM pagalAMne pUjI rahyAM. darpaNakAra vimAsaNamAM ja khaDo hato. e ahIMnI A gaDamathala joI mUka banI gayo hato. enAM siddhinuM abhimAna ane sAdhanAno ahaMkAra gaLI gayAM hatAM. pharI eka vAra cakravartIe ane paTarANIe potAnA caherA arIsAmAM joyA, ane pharI e paDachAyo dekhAyo. cakravartIe paDachAyA tarapha joIne kahyuM : : 'strI ane puruSanA maMgala dAMpatyamAM jyAre ekabIjA ekabIjAnA dehane jue che, tyAre anivArya rIte teo koI ajJAta zizuno paDachAyo nihALe che. paNa devI ! ApaNe to A prasaMge eka ajaba paDachAyo joIe chIe ! bhAvinI racanA agamya lAge che !' pachI darpaNakArane anulakSIne emaNe kahyuM : 'darpaNakAra ! A siddhinuM tAjuM inAma amArI pAse anAmata samajaje; jyAre joIe tyAre rAjasabhAmAM AvIne laI je. rAjasabhAmAM sarva samakSa tAro satkAra karavAnI amArI icchA che, ane vAru...' cakravartI bolatAM thoDI vAra thobhyA; pachI bolyA : 'ane devI subhadrA mATe eka ajaba arIsAbhavananuM tuM nirmANa kara.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjakAraNI puruSonA hRdaya-ghA ajaba hoya che. e ghAne rUjhavavA mATe, e ghAnI vedanAne kSaNa vAra bhulAvavA mATe, AvA AnaMda-pramoda anivArya che. mATe he zilpI ! eka suMdara arIsAbhavananuM nirmANa kara. ame tenI yojanAmAM madada karIzuM. tArA arIsAonI karAmatathI ame evA evA khaMDagRha nirmANa karAvavA mAgIe chIe, ke jemAM grISma Rtuno sUrya zItala banIne Ave, zarada Rtuno sUrya garama banIne Ave. e arIsAthI evA khaMDa nirmANa karavAnI icchA che ke khaMDamAMno eka dIpaka sahastra dIpakanuM teja DhoLe. eka caMdrane hajAra caMdra banAvI emAM kaumudI prasarI rahe. snAnakuMDa paNa evA bane. jharUkhA paNa evA nirmANa thAya.' "svAminuM !" darpaNakAre kahyuM, "A sevakanI kalpanAmAM Apa iccho cho evuM arIsAbhavananuM nirmANa thayeluM ja che. ApanA jevA cakravartIo ja e kalpanAne AkAra ApI zake; bIjAnuM e gajuM nahi. nirjharagRho, zayanakhaMDo, dhyAnagRho, maMtraNAgRho badhuM sphaTikanuM. paththaranA badale upara, nIce, cAre bAju mAtra darpaNa, darpaNa ne darpaNa ! e arIsAone joDavAmAM suvarNa ane ropyano rasa vaparAya. emAM suvarNa paNa ghaNuM kharacAya, paNa..." 'cakravartI rAjA ane rANInI mAtra eka ja raMgabharI rAta e kharacAyelA suvarNane sArthaka banAvI deze. kAM svAmInAtha ?" paTarANI subhadrAe dhIre dhIre potAnI raNacAturI pragaTa karavA mAMDI. enI kalpanAmAM arIsAbhavananuM zayanagRha ramI rahyuM, Aha ! kevI ajaba rUparaMgata jAme ! mahAdevI suMdarI have najarathI adRzya thayAM hatAM. emanA tyAganI asara paTarANIe potAnAM be vAkyothI aDadhI karI nAkhI, ne bAkInI asara pote lIdhelA eka rUpamadabharyA aMgamaroDathI dUra karI dIdhI. cakravartI mahArAjanI najara pharI e mAMsala gora dehalatA para jaIne sthira thaI gaI. e dehalatAnA manorama bhAgone bhedatI e dRSTie aMtaramAM eka navA rasabhAvanI jAgRti ANI dIdhI. 'subhadra !" cakravartIe kahyuM. e zabdamAM sudhA hatI, papaiyAno pokAra hato, kokilAnI vyagratA hatI. subhadra ! subhadre !" AgaLa zuM kahevuM ane kaI rIte kahevuM, te samajAtuM na hatuM. zabdo jaDatA nahotA. naranA aMtaramAM beThelI nArIne e sAda hato. "to svAmI ! rajA lauM !" darpaNakAre A moTAM mAnavIone ekAeka - 36 bharata-bAhubalI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasasAgaramAM laherAtAM joI rajA mAgI. suMdarInA tyAga-zabdo hajI enI smRtimAM ramI rahyA hatA. e jANato hato ke potAnA jevA nAnA mANaso pAse moTA mANaso maryAdA rAkhatA nathI. vAru, AjathI ja kAryAraMbha karI deje !' cakravartIe sabhAna thatAM kahyuM. amane emAM lAMbo vilaMba asahya thaze, kema kharuM ne ?" paTarANIe darpaNakArane sUcana karatAM, chello prazna svAmIne karyo. strI jANe che ke, puruSa kyAre paravaza thayo che, ne e paravazatAne kevI rIte praphullAvI zakAya che. darpaNakAre namana karIne vidAya lIdhI. paTarANIe potAnA sudIrgha kezapAza jANe zithila na thayA hoya, ne pharI enuM baMdhana karavA icchatAM na hoya, tema choDyA. rezamanA taMtu jevA e keza, rakta kamaLa jevI paganI pAnIne cuMbI rahyA. e kezamAM gUMtheluM suvarNa kamaLa svasthAnethI bhraSTa thaI nIce paDatuM hatuM, te cakravartIe jhIlI lIdhuM ne pharI karNavesara banAvIne e paTarANIne paherAvavA AgaLa vadhyA. e vakhate arIsAmAM pharI pelo paDachAyo dekhAyo. bhayaMkara paDachAyo ! na game tevo paDachAyo ! tyAgarasamAMthI zRMgA22sa tarapha AkarSAyelA cakravartI mahArAja potAnA raMgamAM bhaMga karanAra paDachAyA tarapha kautukarasathI vaLyA. emaNe pUchyuM, 'tuM koNa che ne zuM kAma Avyo che ?" 'huM ayodhyAno kuzaLa rAjadUta haMsa chuM. mArA pitA paramahaMsa ApanI sevAmAM hatA. ApanA caraNAraviMdanI sevA karatAM karatAM e mRtyu pAmyA. temanA mRtyu bAda maMtrIdeve mArI nimaNUka karI che. Apa vijayapravAsamAM hatA, eTale mane na pichANyo. A rahI mArI 2AjasevAnI mudrA !' cakravartI mahArAje mudrA nihALI; paTarANIe paNa joI. pachI mahArAjanI vatI paTarANI bolyAM : 'kahe, rAjadUta ! tAre zuM nivedana karavAnuM che ? je kahevAnuM hoya te tvarAthI kahe.' mahArANIjI ! rAjadUta mATe tvarA e doSa che. mAre to badhI vAta vigatathI kahevAnI che. Apa kaho to pachI...' rAjadUta haMse paTarANInI zarama na rAkhatAM spaSTa kahyuM. dUtano e janmasiddha adhikAra hato. nA, nA, rAjamaMtra to tarata ne tatkSaNa sAMbhaLavo joIe; ema rAjanIti paDachAyo 2 37
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahe che. kahe, tAre je kahevAnuM hoya te svasthatAthI kahe, leza paNa tvarA na karIza.' cakravartIe kahyuM. 'mahArAja ! Apa cakravartIpada prApta karI ayodhyAmAM padhArI rahyA cho, e samAcAra maLatAM ApanA abhiSeka-mahotsavanI maMtrImaMDaLe racanA karI. e vakhate ame ApanA lakSanI bahAra rahelAM jeya ne durreya rAjyonI tapAsa karI. durz2aya to ApanA mATe koI rAjya nahotAM rahyAM, paNa jeya--jItavAnA bAkI hoya tevAM--ApanA 98 bhAIonAM rAjyo bAkI rahI jatAM hatAM. cakravartI rAjA mATe ajeya jema koI na rahevuM joIe, tema jeya paNa koI na rahevuM joIe. A mATe amoe Apane nivedana karyuM. Ape maMtrImaMDaLane jaNAvyuM ke rAjadUta mokalIne e badhAne kahevarAvo ke, amAre tamArAM rAjya joItAM nathI, phakta adhInatA khape che. adhInatA svIkAro !" rAjadUta haMsa thoDI vAra thobhyo. paTarANIne A vAtamAM rasa Avato nahoto. e bharatadevanA uttarIyane hAthamAM laI emAM gAMTho vALatAM ne choDatAM hatAM. surUpA paTarANInI e komaLa AMgaLIonuM nRtya paNa bhalabhalAne vaza kare tevuM hatuM. rAjadUta haMse AgaLa calAvyuM : 'prabhu ! ApanI AjJA mujaba maMtrIdeve A saMdeza laIne ApanA laghu baMdhuo pAse javAnI ne pratyuttara laI AvavAnI mane sUcanA ApI. mahAna evo kartavyabhAra laIne huM mAre mArge paDyo. daDamajala khepa karato, e rAjyamAM jaI pahoMcyo,' dUta vAta karato thobhyo. potAnI vAta svAmInA lakSamAM barAbara AvI che, ke nahi, tenI teNe khAtarI karI, ne AgaLa calAvyuM svAmin ! aThThANuMmAMthI eka bhAIne meM Apano cakravartI rAjAnA ayodhyAmAM Agamanano saMdeza kahyo. teo khUba khUba rAjI thayA, ne bolyA ke paramapitA RSabhadeve bharatadevane mukhya gAdI ApI uttarAdhikArI tarIke nimyA, e kharekhara yogya karyuM hatuM. ame paNa jyAre temanA vijayonA samAcAra sAMbhaLatA, tyAre amArI chAtI gajagaja phUlatI ! dhanya vaDIla baMdhu bharatadeva ! vAru ! rAjadUta ! cakravartI mahArAja che to kuzala ne ? bharatadeva potAnA bhAIono premabhAva jANI aDadhA aDadhA thaI gayA. teoe paTarANI subhadrA tarapha najara karatAM kahyuM : 38 * bharata-bAhubalI :
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'devI subhadra ! ame so bhAI chIe, paNa amArI hetaprIta juo to ajaba che ! jANe so deha ne prANa eka. re haMsa ! teo badhA hatA to kSemakuzaLa ne ?" cakravartI rAjAnA zabdomAM bhArobhAra vahAla UbharAtuM hatuM. hA mahArAja !' rAjadUta haMse javAba vALatAM kahyuM : "teone meM ApanA vatI kuzaLatA pUchI eTale bolyA ke badhI moTAbhAInI mahera che. ame 98 bhAIo eka thaIne rahIe chIe. ekanuM sukhaduHkha sahunuM sukhaduHkha samajIe chIe. vaLI ame cakravartI mahArAja bharatadevanA nAnerA bhAIo chIe, e nAte paNa amArI sAme koI najara nAkhatuM nathI. amArI nIti premasagAInI che. paramapitA RSabhadeve amane yuddhahIna surAjyanI sUcanA ApI che; eTalo rAja-saMyama ame pALIe chIe.' "rAja-saMyama eTale zuM ? e vaLI navo saMyama kevo kADhyo ?" paTarANIe vacce prazna karyo, ne mIThuM hAsya karyuM. hIrAkaNI jevI emanI daMta-paMkti potAnuM teja verI rahI. 'rANIjI ! mAre mATe paNa e zabda navo hato. meM teno artha pUchyo, to teo bolyA ke juvAna strI ane puruSa ekatra thAya, bhUkhyo mANasa ne bhAvatuM bhojana bheguM thAya, tyAM jema saMyama pALavo duSkara thaI jAya che, ema zakti ane rAjA e be vAta ekatra thAya tyAM yuddhano saMyama rAkhavo muzkela paDe che. baLavAna nRpatino hAtha sIdho zastra tarapha vaLe che !' rAjadUta jarA vadhu spaSTa thayo; dUtane bolavAmAM dareka prakAranI chUTa hoya che. 'hAM...pachI ?' cakravartIe vAta AgaLa jANavAnI jijJAsAthI kahyuM. paTarANInI parama suMdara deha emanA bhUkhyA dilane nimaMtraNa ApI rahI hatI. emane atyAre A badhI carcAo nirarthaka lAgI. pachI ApanA laghu baMdhuone meM mAruM vaktavya spaSTa karatAM kahyuM ke huM rAjA bharatadevano dUta haMsa chuM. ayodhyAmAM cakravartI mahArAjAno abhiSekamahotsava UjavAya che. kRpA karIne Apa sarve padhAro, ane ApanuM sthAna ayodhyAnA darabAramAM sunizcita karo." 'ayodhyAnA darabAramAM amAruM sthAna sunizcita karavAno artha ame na samajyA. ame to badhA bhAIo chIe. mAnA peTamAMthI ja amAruM sthAna sunizcitta thayeluM che. ApanA laghubaMdhuoe uttara Apyo. paDachAyo ja 39
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM vizeSa cokhavaTa karatAM teone kahyuM : "ApanuM sthAna adhIna rAjAonI haroLamAM agre rAkhavuM ke madhyamAM, tenI vicAraNA cAle che. cakravartI mahArAjanI icchA agre rAkhavAnI che, paNa...' 'adhIna rAjAomAM ame ? re dUta ! A tuM zuM bole che ? ame laghu baMdhu tarIke to vaDIla baMdhune adhIna chIe ja, paNa ame svataMtra chIe. amArA pitA RSabhadeve amane sahune rAjA tarIke bhAga vaheMcI ApyA che. ame bharatadevanA ardhana kaniSTha baMdhuo jarUra chIe, paNa adhIna kaniSTha rAjAo nathI.' meM e vakhate spaSTa karyuM: 'tamArI vAta gharameLanI che. paNa rAjakAjamAM sagaM.svajana jovAtuM nathI. emAM to adhInatA ne AjJAdhInatA ja jovAya che. bharatadeve cakravartIpada hAMsala karyuM che. emane mATe siddhAMtanI rIte koI rAjA jema ke ajeya na rahevA joIe. bIjI badhI vAta gharameLanI che. rAjaAjJA adhInatA svIkAranI che. 'A carcA AgaLa vadhatAM 98 bhAIo ekatra thaI gayA, ne khUba vicAra karI, huMkAra karatA bolyA : "he dUta ! A rAjya amane amArA pitAe Apela che. e ja amArA svAmI che. bAkI ame sarvataMtrasvataMtra chIe. hA, eka vAta ame bharatadevane svAmI svIkArIe - jo e vyAdhi, vRddhAvasthA ne mRtyu para zAsana kare to." meM kahyuM : "tame cakravartInI sattAne ane mahattAne jANatA nathI mATe Ama bolo cho. jyAM sudhI koI paNa pradeza aNajitAyelo hoya tyAM sudhI cakravartI cakravartI na kahevAya. Apa sukhe rAja karI zakazo, paNa cakravartIne adhIna khaMDiyA rAjA tarIke Ape darabAramAM to hAjara thavuM ja paDaze." "ane na thaIe to ?" 'to cakravartInI sAgara samI senA, vaDavAnaLa samA enA sAmaMto, vajapAta jevA enA zastrAstrasamUho, yuddhagarjanA sAthe, pralayanA pUranI jaima, ApanA rAja para pharI vaLaze. e ApanI sAthe bakhaDI bAMdhaze, laDaze, harAvaze ne chevaTe Apane namAvaze. tyAre ja jaMpaze !" 'eTale yuddha thaze ema ne ? to ame paNa kaMI hAthapaga bAMdhIne beThA nathI. raNakSetramAM AvaDaze evo javAba vALavAmAM ameya pAchA nahi paDIe. re dUta ! ame paNa e ja pitAnA putro chIe, ne e ja mAtAne dhAvelA chIe, eTaluM dhyAnamAM rAkhajo." 40 bharata-bAhubalI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ A vakhate 98mAMnA sahuthI vaDA bhAIe kahyuM : "vahAlA baMdhuo ! ApaNe thoDIka apriya vAtomAM ApaNA mahAna pitAno upadeza kevo jaladI vIsarI gayA ! pitAjIe to ApaNane yuddhahIna suzAsananI kalpanA ApI che." 'nAnA bhAIo bolyA : "paNa ApaNA vaDIla baMdhu bharatadeva yuddhanA zokhIna che. temane e sivAya bIjI kaI rIte samajAvI zakAya ? adhInatA svIkAravA karatAM AtmahatyA svIkAravI ame to vadhu pasaMda karIe chIe !" paNa rAja-saMyama paNa koI vastu che ne ! vaceTa bhAIe kahyuM "ApaNI pAse zakti hoya eTale laDIe, zakti na hoya to samAdhAna karIe, enuM nAma rAja-saMyama nathI. cAlo, pitAjI pAse." meM kahyuM mane samaya nathI. abhiSekanI badhI taiyArIo thaI gaI che. vilaMba asahya che." ApanA baMdhuoe kahyuM : "bhAI ! ame vilaMba karavA mAgatA nathI; vAta laMbAvavI e paNa kamajorInuM eka lakSaNa che. paNa eka tarapha amAre mATe yuddha che, bIjI tarapha pitAjInI yuddhahIna surAjyanI kalpanA che. bemAMthI kayo mArga amAre svIkAravo tenI amane sUjha paDe, mATe ame pitAjI pAse javA mAgIe chIe. tuM paNa sAthe cAla. tane jevo haze tevo javAba ame tyAM ja ApI daIzuM.' "meM temanI vAtano svIkAra karyo. huM paNa yuddhahIna sukhada samAdhAnano aMtarathI cAhaka hato. rAjadUta haMse potAnI vAta thoDI vAra thobhAvI. zuM tame badhA pachI pitAjI pAse gayA ?" bharata bAhubalInA avAjamAM bhArobhAra jijJAsA hatI. 'hA, prabhu ! eka sArA divase ame badhAe prayANa karyuM.' paDachAyo 41
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja rAjadUta haMsanI vAta : rAjadUta haMse cakravartI rAjA pAse potAnI vAta AgaLa vadhAratAM kahyuM svAmin ! ApanA aThThANuM bAMdhavo sAthe ame aSTApada parvata para gayA. ApanA pitAzrI ane vizvapitA bhagavAna RSabhadeva tyAM birAjatA hatA. zuM tyAMnI zAMti ! zuM e pradezanI zobhA ! vagara vasaMtaRtue jANe tyAM vasaMtaRtu khIlI hatI. aSTApadanI ATha parakammAo para bhAtabhAtanAM phUloe jAjama bichAvI hatI. ne bhamarAoe guMjArava AdaryA hatA. paMkhI to AnaMdamAM cAretarapha TahukatAM pharatAM hatAM. mora TheraThera kaLA karI rahyA hatA, ne haraNAM kastUrInI maheka sAthe A vanathI pele vana chalAMgo mAratAM gela karatAM pharatAM hatAM. vagara vAMsaLIe sarparAja manane AnaMda pamADe e rIte DolatA hatA. taLAvonI zobhA apAra hatI. kamaLano parAga laIne pavana vaheto hato. cakravartI deva ! zuM kahuM Apane ! rAjadUte kahyuM : meM mArI sagI najare nihALyuM che, ke mAthI vikhUTuM paDeluM govatsa bhUlathI vAghaNane potAnI mA samajIne dhAvatuM hatuM; ne kalyANI gAyo doDIne vAghanAM zizune potAnAM bALa samajI cATI rahI hatI ! jANe janmajAta vera paNa tyAM bhulAI gayAM hatAM ! prema, prema ne prema ! bhayanuM nAma nahi ! sahu nirbhaya !' rAjadUta haMsa vAta karato karato aDadho thaI gayo. jANe e khovAI gayo hoya tema thoDI vAra zAMta Ubho rahyo. cakravartI mahArAja bharatadeve enI A suSuptine DhaMDhoLatAM kahyuM :
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'haMsa ! tuM dUta tarIke pUrepUro niSNAta nathI. tAre vAtAvaraNa badhuM jovuM joIe, sthiti badhI mApI jovI joIe; paNa koI tejamAM aMjAvuM na joIe, koI raMgamAM raMgAvuM na joIe. dUtano dharma to yogInA dharma jevo che." 'sAva sAcI vAta che, svAmI ! paNa koIka raMga evA hoya che, ke marajI hoya ke nAmarajI, emAM raMgAyA vagara rahevAtuM nathI. mahArAja ! jyAM sApa janmajAta svabhAva vIsarI jAya, tyAM huM koNa mAtra ! mANasanuM aMtaHkaraNa to sApa potAno karatAM sAruM che ne ? rAjadUtanA zabdomAM tIranI tIkSNatA hatI. e paNa koI ajJAta dardano daradI banI gayelo lAgyo. "hAM, pachI ?...' paTarANI subhadrAe vAta jaladI pUrI karavAnA irAdAthI kahyuM. rANInA aMtaramAM to atyAre arIsAno nirmAtA, adbhuta arIsAbhavana, emAM potAnI rUpabharI dehalatAnAM pratibiMbo ne mahArAja bharatadeva sAthenI raMgavilAsabharI rAtrio ramI rahI hatI ! vilaMba asahya hato. "pachI...' rAjadUta jANe vistRta vAtane pharI khojI rahyo. tUTelA tArane pharI sAMdhI rahyo, 'tyAMnuM vAtAvaraNa grISmaRtumAM mINa gaLI jAya evuM - mananA mela jANe ApoApa dhovAI jAya ! dUta koI vAta na chUpAve, chupAve to eno dharma jAya. huM mArI ja vAta kahuM. joke e vAta evI che, ke cakravartI mahArAja mane kadAca A dUtanA kAryadharmathI ja dUra kare, chatAM satyavAdana e paNa dUtano moTo dharma che. vera-jhera ne mamatva nikhArI nAkhatA e vAtAvaraNamAM huM mArA mananuM dhAraNa khoI beTho; vicAravA lAgyo ke, huM ahIM zA mATe Avyo chuM ? mArI vAta to ThIka, paNa ApanA 98 baLiyA baMdhuo paNa, jeo rastAmAM aneka prakAranI vIratvabharI vAto karatA hatA, namatuM na ApavuM evo niradhAra karatA hatA, teo paNa vIsarI gayA ke ahIM zA mATe AvyA chIe ! ame badhA eka anokhA ja vAtAvaraNamAM viharI rahyA. ame arasaparasa kahevA lAgyA ke are sApa, vAgha ne vIMchI ahIM laDhatAM nathI, to mANasa mANasa laDhe-vaDhe kharo ! mANasa enAthI UMco ke nIco ? amo badhA bhagavAnanI vANI sAMbhaLavA cAlyA ke rastAmAM amane brAhmIdevI maLyAM !" rAjadUta haMse thoDI vAra visAmo lIdho. bahena brAhmI hAlamAM tyAM che ke " cakravartIdeve prazna karyo. rAjadUta haMsanI vAta che 43
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA, svAmI ! e to vaLI ajaba khoparI che. jAdugaranA jevo dhaMdho laI beThAM che. eka paththara para kaMIka citarAmaNa kare, ne e citarAmaNamAM kaMIka saMdeza chupAyelo che, ema kahe. e kahetAM hatAM ke mANasa je bole, e hUbahU A paththara para huM utArI zakuM ne so varSe pUcho to e paththara joI bolabola kahI ApuM. ne huM pote ja nahi, je mArI A vidyA jANe e game tyAre barAbara vAMcI le ! mANasa e lAkheNuM vacana moMmAMthI kADhe, ne bIjI paLe havAmAM vilIna thaI jAya. sAMbhaLanAranI smRtimAM hoya tyAM sudhI to e kaMIka sacavAya, paNa mANasanI smRtimAM doSa Ubho thAya tyAre arthano anartha thaI jAya; athavA mANasanI smRti vismRtimAM lIna jAya tyAre eno sarvathA lopa thAya." - "ame pUchyuM : "bahena, AnuM nAma zuM ?" "brAhmIdevIe kahyuM : "enuM nAma lipi." ane temaNe sApa jevI, vIMchI jevI, kAMcIDA jevI AkRtio doravA mAMDI ane kahyuM ke juo, tame moMthI ka" bolo cho, enuM pratIka A ! "kA bolo cho tenuM pratIka A !" 'ame kahyuM : "are ! A kAma to amArI samajaNamAM na AvyuM. A mAthAkUTa karavA karatAM koI pahADa toDavo sAro." "brAhmIbahena bolyA : "A paNa eka prakAranuM tapa che. jeo saMsArathI virakta thayA haze, e ja AmAM joDAze. teo AmAM pragati karaze, navI zodha karaze. eka divasa evuM thaze ke hajAra yojana dUra beThelo mAnavI, potAnA mananA vicAro, A vAhana dvArA, spaSTa rIte jagatabharamAM pragaTa karI zakaze ne e vAhana dvArA hajAro grAma-nagaromAM potAno saMdeza phelAvaze. juo, tamArA rAjAone have tane mAtra tamAro saMdezo mathI kahevAnI jarUra nahi rahe. tame tamArI rIte paththara, dhAtu ke mATI para tamArAM vacano lakhIne ApI zakazo." "hasIne kahyuM : "bahena ! to to amArA jevA kuzaLa dUtonuM kAma nahi rahe ! game tevo bhoTa mANasa paNa A rIte saMdezo laI jaze ne lAvaze." mArI tarapha joI, miSTa hAsya karatAM bahena bolyAM : "bhAI haMsa ! jyAre ne tyAre, koI vAtamAM ke vigatamAM ApaNA ghara tarapha ke ApaNI jAta para ja najara nAkhavI, e eka mRtyu jevI manodazA che. jo ApaNuM ghara baLatuM hoya ne AkhuM gAma sonAnuM thaI jatuM hoya to e kAma vakhANavA 44 bharata-bAhubalI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jevuM che. huM A badhI mahenata vizvapitAnI vANI saMgharavA mATe ane emano saMdeza yugonA yugo sudhI mAnavasamUhone maLato rahe te mATe karuM chuM.' ame badhAe temane ane temanA A mahAna kAryane vaMdana karyAM, ne kahyuM ke, ame bhagavAnanI vANI sAMbhaLavA jaIe chIe. teoe kahyuM ke mane paNa A sAdhanAmAM ghaNAM varSo vItI gayAM, ne huM paNa jaI zakI nathI. cAlo, huM paNa AvuM !' amAro so jaNAno saMgha AgaLa vadhyo. *ame bhagavAna RSabhadeva pAse pahoMcyA. teo upadeza ApI rahyA hatA. mANasano zvAsa saMbhaLAya, eTalI zAMti tyAM prasarelI hatI. ane e zabdo to jANe puSkarAvarta megha jevA hatA. divasono tRSAtura mAnavI jema jaLa pIvA lAge, ema ame e pIvA lAgyA. samaya ghaNo vyatIta thaI gayo, paNa amane tenI kazI bhALa na rahI. upadezadhArA aTakI tyAre ame sAvadha thayA. 'pachI ame prabhu pAse jaIne beThA. teo kSaNa vAra amArI mudrA sAme nIrakhI rahyA. amane e nayana-kiraNo jANe mAtAnA mIThA hAtha jevAM lAgyAM.' bhagavAne amane uddezIne eka dRSTAMta kahyuM : *eka aMgArakAraka hato. kolasA pADavAno eno dhaMdho hato. moTAM moTAM jaMgalomAM e jato; tyAM moTAM moTAM vRkSone toDI pADato; e pachI ene jamInamAM nAkhI, agni cAMpI kolasA karato. unALAno eka divasa hato. sUraja khUba khUba tapyo hato. A aMgArakAraka pANInI eka mazaka bharIne potAnA kAme gayo. e divasonI garamI to na pUcho vAta ! vadhArAmAM aMgAra pADavAnI garamI ! 'aMgArakA2ka khUba tarasyo thayo ne dhIredhIre AkhI mazakanuM pANI pI gayo ! thoDI vAre ene pharI tRSA lAgI. pANI to hatuM nahi. e jaIne eka jhADanI chAyAmAM beTho. ThaMDI havA AvavAthI UMghI gayo. e tarasyo hato, eTale svapna paNa jaLanuM ja AvyuM ! svapnamAM pote tarasyo thaI pANiyAre pahoMcyo. tyAM paDelA kalaza ne mahAkalaza uThAvIne pI gayo. paNa thoDI vAramAM pAchI tRSA lAgI. e have kUvA para gayo. Akho ne Akho kUvo ja pI gayo. tenA jIvane lagIra zAMti thaI. rAjadUta haMsanI vAta * 45
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa e zAnti to paLavAra raha; pAchI tRSA jAgI. e pote have kUvo choDI nadIe gayo. be hAthe e AkhI nadI pI gayo. samasta saritAnA pAnathI ene tAtkAlika zAMti thaI. paNa pAchI tRSA jAgI. eTale have to teNe sarovara AkhAM padhAM. ane sarovarothI na dharAyo eTale dariyo Akho pI gayo. "paNa vAha re aMgArakAraka, tArI anaMta tRSA ! ane vAha e anaMta tRSAne bujhAvavAnA tArA vyartha prayatno ! "samudranA AcamanathI na dharAnAro e aMgArakAraka Akhare marUbhUmimAM Avyo. tyAM ene eka UMDo kUvo maLyo. sAdhana kaMI pAse na hovAthI potAnI pAghaDIne cheDe khaDano pULo bAMdhI kUvAmAM nAkhyo, ne pULAne palALI ane bahAra kADhI cUsavA lAgyo ! bhalA, A prayatnathI enI tRSA zAMta thAya kharI ?" bhagavAna RSabhadeve vAta ATale pUrI karatAM prazna karyo. badhA bolI UThyA : "nA, svAmI !" kharuM kahyuM tame. enI tRSA zAMta thAya to enI mazakanA pANIthI zAMta thAya ! eNe samudra pIvA karatAM nijanI khAlI mazakamAM navuM jaLa bharavA yatna Adaravo joIe.' bhagavAne potAnI vAto pUrI karI. A vAtanuM rahasya vicAratAM, kamaLanA phUlanI pAMkhaDIonI jema, emAMthI aneka rahasyo UghaDatAM hatAM. upadeza sAMbhaLIne ame badhA UDyA. namana karI pAchA vaLavAnI taiyArI karI. ame zA mATe AvyA hatA, enI sUdha ja rahI nahotI. ame dRSTAMtakathAnuM rahasya vicAratA pAchA pharyA, tyAM bahena brAhmIe bhAIone kahyuM: 'are ! tame vizvapitAnI pAse kaMIka salAha levA AvyA hatA ne?" hA, hA. ame to badhuM vIsarI ja gayA ! cAlo, cAlo !' badhA pAchA vaLyA, paNa tyAM vivAda e jAgyo ke, A badhuM nivedana kare koNa ? jeNe AkhI pRthvInuM rAja tRNavata tyAgI dIdhuM, enI pAse pRthvInA eka nAnakaDA TukaDA mATe kevI rIte vAta karavI ? AvI zudra vAta prabhu pAse karatAM zarama na Ave ? Akhare brAhmIe badhI vAta sAMbhaLI pote nivedana karavAnuM mAthe lIdhuM. soe jaNAno saMgha pAcho vizvapitAnA caraNamAM upasthita thayo. brAhmIe miSTa bhASAmAM badhI vAta pitAne kahetAM kahyuM : 46 bharata-bAhubalI .
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ape bhAIe bhAga pADyA : bharatane ayodhyAmAM rAja ApyuM, bAhubaLane takSazilAnuM rAja ApyuM. bIjA 98 bhAIone bhinna bhinna pradezo ApyA. sahu zAMtithI potAno bhAga laIne beThA. bharata bahu baLavAna nIkaLyo. ene duniyA para jyAM jyAM potAnuM rathanuM cakra cAle, te te pRthvI potAnI hovI joIe, evI jhaMkhanA jAgI. e mATe pRthvIne potAnI karavA e medAne paDyo. jabaradasta hAma ane haiyuM enI pAse hatAM. e jagatano mahAna cakravartI banIne pAcho pharyo. have e A 98 bhAIone kahe che, ke rAja tame bhogavo, paNa rAjano uparI huM! cakravartIne rAjyamAM koI svataMtra rAjA nahi, badhA adhIna rAjA ! AkAzamAM tArA aneka bhale rahe, paNa sUrya to eka ja hoya. have jo A badhA e zarata na svIkAre to sAgaranA taraMgo jevI enI senA emanuM dhanotapanota kADhI nAkhe ! have zuM karavuM prabhu ?" "brAhmIe vAta rajU karI. vizvapitA RSabhadeve thoDI vAre kahyuM : jyAre mANasanI potAnI pAsenI mazakanuM pANI khUTI jAya, tyAre aMgArakArakanI jema kUvA, sarovara ne samudrane pIvA doDe. samudra pIdhe paNa zAMta thavAno tRSAno svabhAva nathI; pachI khaDa khAya ne malokhAM cUse ! bharata bhAgyavaMta nara che, ane A pRthvI puNyavaMtane prema karanArI ne bhAgyahInano tiraskAra karanArI zrImaMtanI kanyA jevI che." prabhu ! bharata baLavAna haze, to ame paNa kaMI nirbaLa nathI !" aThThANuM baMdhuoe eka avAje kahyuM. "sAco vIra rudhirathI kalaMkita vijayalakSmIne vAchato nathI. yAda rAkho ke asthira pRthvI mATe baMdhuhatyA karavA sudhI AgaLa vadhanArane caMdra samAna kIrti maLatI nathI ! vinazvarano AnaMda vinazvara che. rAjyano kyAM tUTo che, ke A rAjya mATe azAMti jagAvavI ? eka vAra ema mAno ke nAnA bhAI pAse moTo bhAI pRthvI mAge che. nAno bhAI zA mATe nA pADe ?" vizvapitAe vAtano judo vaLAMka lIdho. 'ame A rAjyano tyAga karIe chIe. badhA baMdhuo ekIavAje bolI UThyA, "amane navuM avinazvara rAjya Apo, pitAjI !" navuM rAjya ApuM ? kevuM ? vizvapitA mIThuM hasIne bolyA. rAjadUta haMsanI vAta che 47.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ i jyAM phleza na hoya, kaMkAsa na hoya, azAMti na hoya !' evuM rAjya mAtra eka ja che !" 'kayuM ?" 'saMyama-rAjya !' zuM ame saMyama svIkArIe " jo jagatanA cakravartInA dAsa thavuM na hoya, cakravartInA cakravartI thavuM hoya, vagara yuddhe cakravartInA mugaTa jhukAvavA hoya to saMyama svIkAro ! tamAruM badhuM tajI do ! amArA alakhanA darabAramAM AvI jAo !' paLabhara 98 bhAIo vicAra karI rahyA. teoe vicAryuM ke vizvapitA pRthvInuM game tevuM rAja Apaze, paNa cakravartInI sattAno haMmezAM bhaya-paDachAyo ApaNA para rahyA karaze. bharatanA adhIna thavuM nathI; ApaNe to svataMtra chIe, ne svataMtra rahIzuM. 'basa, kSaNa vAramAM aThThANuM bhAIo prabhunA caraNamAM besI gayA, ne mane kahyuM : he rAjadUta ! pAcho jA. tArA cakravartI rAjAne ame amArAM rAja ApI dIdhAM. jaDa rAjalakSmI karatAM amane amArI svAtaMtryalakSmI vadhu priya che. tamArA adhIna thaIne maNimANekanA mugaTa paheravA, e karatAM svataMtra rahI hAthamAM bhikSApAtra rAkhavuM, vadhu zobhAspada che.' huM DhIle mane, mArA kAmamAM dekhItI rIte vijaya maLyo chatAM parAjaya sAMpaDyo hoya tema, zramita pagale pAcho pharyo.' rAjadUta haMse potAnI vAta ahIM pUrI karI. 48 * bharata-bAhubalI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ raMgamAM bhaMga rAjadUta haMse potAnI vAta pUrI karI, paNa e vAtanuM aMtima cakravartI rAjAnuM hRdayasaMvedana jagADI gayuM. potAne pRthvIno kyAM toTo hato, ke bhAIonAM rAja AMcakI le ! A to phakta rAjakIya sArvabhaumatvanI vAta hatI, ane teya mukhethI svIkArI lIdhI hota to AmAM levA-devAnuM zuM hatuM? je vAta sAdhAraNa mAnI hatI, e ati asAdhAraNa thaI gaI. cakravartI manomaMthanamAM paDI gayA. tarata mahArANI subhadrAe dUtane AjJA karI : jAo mahAamAtyane teDI lAvo !" dUta mahAamAtyane bolAvavA pAcho pharyo. paTarANI cakravartInI najIka saratAM bolyAM : zuM rAjAonI jiMdagAnI che ! bharyA bhANAM pIrasAyelAM paDyAM rahe, ne khoTI pajojaNamAM kimatI samaya pasAra thaI jAya. huM to thAkI ! mane zI khabara ke rAjavInI jaMjALo bIjA saMsArI jIvo karatAM apAra haze re ! A khaTapaTo ja ApaNA jIvanano uttama rasa pI jAya che !" paTarANIe potAnI dehalatAno suMdara aMgamaroDa racyo, - jANe kAmadeve potAnuM dhanuSya namAvyuM, ne zarasaMdhAna karavAnI taiyArI karI. aMgamaroDa racatAM paTarANInuM vakSasthaLa phATaphATa thaI rahyuM ne chAtI para bAMdhelA carmaratnanI kiMcukI taDAkA devA lAgI. netromAM nidrA bharAI hoya tema rANIe kamaladala jevI AMkha mIMcI, moM pahoLuM karI, suMdara daMtapaMktio darzAvatuM bagAsuM khAdhuM. ne potAnI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sauMdaryabharI dehano boja jANe potAnAthI upADAto na hoya tema, AkhI kAyA cakravartInI deha para DhALI dIdhI. AmravRkSane sugaMdha-sauMdaryabharI velI vIMTaLAI paDI ! cakravartInA dilamAM ekAeka manmatha jAgyo. puSpadhavAnA tIrano azrAvya ghoSa saMbhaLAyo. emaNe sauMdaryanA jharaNa jevI paTarANInI AkhI dehane be hAthamAM phUlagucchAnI jema upADI lIdhI ne laIne aMdaranA vizrAmakhaMDa tarapha cAlyA ! jagatanA kavione Aja navI upamA maLI : sUryadevanA be bAhumAM caMdranI zubhra kaumudI jANe hIMcI rahI hatI ! sUrajadeva jANe kaumudIne hulAvI rahyA, jhulAvI rahyA ne haiye cAMpI rahyA ! - puruSa ane prakRtinI AvI ekatAnatA mahAdevI suMdarInA A AvAse ghaNe divase joI. tyAganI havAe ahIMnA vAtAvaraNane sAva palaTI nAkhyuM hatuM ! ahIMnA ja kAsAramAM haMsa ane haMsInuM joDuM rahetuM hatuM, paNa varSothI milana pAmyuM nahotuM. koI vAra haMsa AkuLavyAkuLa thaI jato. e veLA haMsI kahetI : nagarA puruSa ! mahAdevI suMdarIe ja ApaNane A kAsAramAM lAvI yugala banAvyAM hatAM. paNa ApaNI jugalajoDI sarajI, ane pote kevAM ekAkI banI gayAM ! mahAdevI AvuM kaThora tapa kare, tyAre ApaNe vaLI bhoga kevA? varSonA viyogI e haMsarAje Aja, paTarANI ane cakravartIne vRkSa ane velInI jema gUMthAyelA joI hasI tarapha dhasAro karyo, ne kahyuM : re mAnunI ! AkhI pRthvIne jItanArAnI sthiti to jo ! Aja to tane sAthe laIne jaLavihAra karyA vagara nahi mAnuM !' haMsI kahe : "bhalA mANasa ! tArA pahelAM ja taiyAra thaI beThI chuM. cAla ! jo ne, pelo AMbo navamallikAnI velane kevo AliMgI beTho che ! ne A sUkI vAdaLIo, sAgaramAM jaLa bharavA jatI panihArIonI adAthI, kevI malapatI cAlI nIkaLI che ! gaI kAla evI hatI, ke aMtara taLAva jevuM niHspada hatuM. Aja aMtaramAM sAgaranI bharatI jAgI che. cAla, haMsalA cAla !" bAgamAMnuM bulabula A joI baTamogarAnI DALa para nRtya karI UDyuM : eNe kahyuM : 50 bharata-bAhubalI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ are ! ayodhyA nagarImAM Aje padminI nAre paga mUkyA. have A na khIlatA kadaMba vRkSane e jhAMjharanA jhaNakArathI raNakatA sukomaLa paganI lAta mAraze, ke e khIlI UThaze. A baTamogarAnI vaMdhyA velane pUrNakalaza jevA mukhanA be gAlamAM jaLa bharIne chAMTaze ke phUlaDephUlaDAM joI lo ! ne peluM mAruM priya azokavRkSa ! o ghelA ! tuM AliMgana-sparza mATe je mahAna jagatasuMdarInI rAha joI rahyo hato, e suMdarI have AvI gaI che ! nAco, gAo, khelo, AnaMda manAvo !' Ama je bhavanamAM tyAganI gaMbhIratA hatI, tyAM ekAeka AnaMdalaharIo prasarI gaI ! badhe jANe prakRti ne puruSa maLyAM ! re ! ekalI prakRti zA kAmanI ? ekalo puruSa paNa zA khapano ? bagIcAmAM bhamarA guMjArava karavA AvI pahoMcyA. phUlaDe phUlaDe madhu UbharAyAM. bapaiyA vyAkuLa vANI kADhavA lAgyA. Dhelano tyAga karI beThelo rAjamayUra anupama kaLA karato potAnI navoDhAne manAvavA nIkaLI paDyo ! jalakAsAranA eka matsye pANInI bahAra DokiyuM kADhIne sRSTimAM AvelI navabahAra nIrakhI lIdhI, ne jhaTapaTa potAnI preyasIne khabara ApavA e aMdara DUbakI mArI gayuM ! thoDI vAramAM AkhI matsyasRSTi jAgI gaI. sahu paraspara kahevA lAgyA : are ! ApaNI jiMdagI nAnI ane A gaMbhIratA kevI ? bhale koI baka ApaNuM bhakSa karI potAnI priyatamA sAthe mahephila uDAve, paNa have to svayaM AnaMdamUrti banavuM che, kAM koInA AnaMdanuM nimitta banavuM che ! A gaMbhIra jiMdagI bhAre bhAre lAge che, agni potAnI jAtane saLagAve nahi, e pahelAM enAmAM garamI kyAMthI Ave ? ne bIjAne ga2mI pahoMcADe paNa kevI rIte ?" vAtAravaNamAM mITho sAda guMjI rahyo : 'nAco ! gAo ! bajAo !' kokile gIta zarU karyuM. mayUre nRtya zarU karyuM. deDakAe tAla ApavA mAMDyo. raMgamAM bhaMga x 51
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ bapaiyAe sUra ApavA mAMDyA. sRSTi vasaMtanI navabahAra laIne UbhI rahI. cakravartI A AnaMda-mohabharyA vAtAvaraNamAM kSaNabhara saMkSubdha banI gayA. potAnI mahAna bhujAomAM saMsAranuM sarvazreSTha rUpa paDyuM hatuM. e mucakuMda jevAM ardhakhIlyAM mohaka nayano cakravartInAM kAlAgni jevAM duHsaha nayanone jhAMkhA pADatAM hatAM. kamalapuSpanI raja jevo sugaMdhI zvAsa letuM e haiyuM, cakravartInA vaja- haiyAne mINa banAvI potAnA tAle nacAvatuM hatuM. gaLAmAM paDelo nAjuka hastano baMdha, gajabaMdha karatAM cakravartIne choDavo kaThina lAgato hato. 'Aha ! Akhare puruSa para prakRtino vijaya thayo !' cakravartIe kahyuM ne e rUpane pIvA potAnI suMdara grIvA namAvI. citrakAra ghelo thaI jAya, evuM e dRzya hatuM. tyAM to gRhadvAranA ToDalA para beThelI menAe khabara ApI : mahAamAtya padhAryA che. sAthe senApati suSeNa paNa che !' bharI vAdaLI varasyA vagara rahI gaI. cakravartI paTarANIne pAsenA paryaMka para suvADI bahAra nIkaLyA. mahAamAtyane to pote bolAvyA hatA; paNa senApati suSeNa sAthe zA mATe ? potAnA pRthvIvijayanA sadAnA sAthIdAra A mahAsenApatine cakravartI mahArAje have AsAeza levAnI anujJA ApI hatI. pachI atyAre ahIM zA mATe ? kaMI upAdhinA to vartamAna nahi hoya ne ? mahattvanI kAmagIrI sivAya nivRtta senApati mulAkAte na Ave ! raMgabhInA rasika kaMtha banelA cakravartInuM mastiSka paLavAramAM kAvyasRSTi chAMDI, rAjakAraNI raMgamAM jhabakoLAI gayuM. zaMkA, AzaMkA ne khaTapaTanA vicAroe manano kabajo laI lIdho. A paLe paTarANI subhadrAnuM mukha paNa raktavaryuM banI gayuM. re, potAnA rAjamAM dakhala karanAra A rAjakAraNa kevuM naphphaTa che ! hajI to premanA pyAlAmAM rasanAM prathama rasAyana ghoLavAM zarU karyAM hatAM, tyAM A vikSepa ! paTarANI roSamAM ne roSamAM paryaMka para paDyAM rahyAM ! mukhano varNa siMdUravarNo banI gayo. saMdhyAno sUraja dharatIne ozike paLavAra ArAma levA 52 * bharata-bAhubalI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADo thAya, tevuM dazya racAI gayuM. mahAamAtyajI !" bharata-bAhubalI bahAra AvIne temanuM svAgata karatAM kahyuM. avAjamAM jarAka kaMTALo lAgato hato. pIrasAyelA bhANA parathI bhUkhyA UThavA jevI emanI sthiti hatI. rAjadUta haMsanI badhI vAta sAMbhaLI ne ? jI svAmI !" aThThANuMye aThThANuM bhAIoe, ApaNI adhInatA svIkAravAne badale, rAja ApaNane soMpI dIdhAM, ne pote muni banI gayA !" 'mahArAja ! rAjakAraNamAM ADIavaLI vAtone sthAna na hoya. teo muni thayA ke mahAtmA, e sAthe ApaNane nisbata nathI. nisbata che, mAtra adhInatA sAthe. teoe ApaNI adhInatA sIdhI rIte na svIkArI -' paNa AkheAkhAM rAja ApaNane ApI dIdhAM.' cakravartIe aDadhethI vAkya joDI dIdhuM. temanA aMtaramAM vahetuM bhrAtRpremanuM jharaNa rAjakAraNI pahADonA aMtarAyane bhedIne jANe bahAra nIkaLavA mAgatuM hatuM. to basa, rAja ApaNane adhIna thayAM, eTale ApoApa rAjA ne prajA baMne ApaNane adhIna banI gayAM. mahArAja ! A to adhInatA svIkAravAno eka judo prakAra mAtra che. bahAdurI sAthe pIchehaTha !" mahAamAtye kahyuM. emanA zabdomAM mutsadInI hima jevI zItalatA hatI. "mahAamAtyajI ! bharatadeve kahyuM. "e rAjyo laI levAne mAruM dila nA bhaNe che.'' te ame paNa kyAM ema kahIe chIe ? e rAjya ApanA bhAIonA putro bhale bhogave. ApaNane khape mAtra adhInatA." kadAca teo paNa adhInatA na svIkAre to ?' "to cakravartInI senA sajja che. tyAM koInI zeha-zarama nahi cAle, mahArAja ! A to rAjanAM kAja che.' mahAamAtyajI ! paNa ema karavA mAruM mana vadhatuM nathI.' "zuM mahArAja yuddhathI thAkI gayA ? mahArAja ! rAjya to eka moTI jALa jevuM che. be matsya para dayA karo, emane taMtukALanI maryAdA bahAra vahI javA jALanA be dorA DhIlA karo, to badhA dorA DhIlA thaI jaze, ne eka paNa matsya jALamAM raheze nahi; babbe alaga alaga thaIne AkhI jALane raMgamAM bhaMga paDe
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirarthaka banAvaze. mahAmaMtrI bolyA. thoDI vAra thobhIne, vRddhajana juvAnane zikhAmaNanI vAta zIkhave tema, emaNe kahyuM : - rAjAne koI saguM nahi, koI vahAluM nahi, enuM saguM rAja. e rAjane je majabUta banAve che teno baMdhu-mitra. je hAni pahoMcADavA icche, te zatru. Apano bhrAtRprema ame jANIe chIe. paNa mahArAja ! A to rAjanAM kAja che. mahAsenApati suSeNa eka ati mahattvanA samAcAra laIne AvyA che. ApanA aThThANu bhAIonI vAta to eka rIte patI gaI. have ApanA bhatrIjAone rAja joItAM hoya to, ayodhyAnA darabAramAM upasthita thAya, ne laI jAya. paNa mahAsenApati eka navA samAcAra laIne AvyA che." "basa, mahAamAtyajI ! eka vAta pUrI thaI. senApatijIne bIjI vAta karavI hoya to pachI Ave ! rAjA thayA eTale zuM mANasa maTI gayA ?" pIMka para paDelAM paTarANI ekadama saphALAM beThAM thaIne bahAra dhasI AvyAM. emanA mukha para kopanI lAlimA kaMku verI rahI hatI. - rasika strIno roSa rasiyA puruSane bhramara banAvI de che. ne e puruSa bahAvaro banI suMdarInA roSanA gulAbane cUMTI levA adhIro bane che ! paTarANIjI " mahAsenApati suSeNa eka kadama AgaLa vadhyA, ne mukhamAMthI ATaluM ja veNa vadyA. derAnA deva jevA e senApati durgharSa banIne UbhA rahyA. emanI AMkhomAM kAlAgninI jyota jevI tejarekhA jhagI rahI. varSothI bharata cakravartIne sAtha ApanAra A vayovRddha yoddhA sAme jovAnI tAkAta khuda cakravartImAMya nahotI, to paTarANInI te zI visAta ! rANIjI ! tame cakravartInuM ratna cho, cakravartI nathI. A vAta cakravartIpadanI pratiSThAnI che !" senApatie meghagarjanA jevA svare kahyuM. mArI bhUla thaI. cakravartInI pratiSThA e mAro prANa che !" paTarANIe suMdara mukhaDuM nIcuM namAvI, ratnakaNikA jevA paganA nakhathI pRthvI khotaratAM kahyuM. potAnA bola mATe paTarANIne pazcAttApa thaI rahyo hoya tema lAgyuM. 'ciraMjIva raho, mahArANI ! sevako para sadA anugraha rAkhajo !" senApatie namana karatAM kahyuM. ne pachI cakravartI sAme joyuM. | 'kadI sevaka kahevA joga che, kadI sevya sAMbhaLavA joga che. sevakasevyano saMbaMdha nAva-nadI jevo che. bhAratasamrATa bharatadeve kahyuM. A zabdoe 54 bharata-bAhubalI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanA bhavya udAra vyaktitvane pragaTa karyuM. dhanya, svAmI, dhanya ! be vAkyomAM Ape ApanI mahAnubhAvatA pragaTa karI. ApanuM A adbhuta jAdu che, je ApanA sevakone ApanA eka zabda para mastaka DUla karatAM saMkoca karavA detuM nathI. deva, eka jarUrI nivedana karavAnuM che.' senApatie kahyuM. saharSa kaho. huM enA upara pUratuM dhyAna kendrita karIza. senApatijI nizciMta rahe.' bharatadeve ADakatarI rIte potAnI svasthatA sUcita karatAM kahyuM. senApati eka kadama AgaLa vadhyA, ne bolyA : svAmI ! cha khaMDa pRthvIne jItIne Apa sva-nagarImAM punaH padhAryA; prajAe bhavya praveza-utsava paNa Ujavyo, sainiko paNa AnaMdahelI macAvatA svagRha tarapha cAlyA gayA. paNa ApanuM cakraratna hajI nagarImAM praveza karatuM nathI; ane vijayaprasthAne javA tatpara banyuM hoya tema, pha2I vIjaLInI jema jhabakArA mArI rahela che. eno adhiSThAyaka sAmaMtavarga eka DagaluMya pAchaLa daI zakato nathI.' to zuM hajI mAre jItavA lAyaka koI vyakti bAkI che ?" bharata- bAhubalI jarA AvezathI kahyuM. emanuM mukha tapAvelA tAMbAnA jevA varNavALuM banI gayuM !' zuM koI pataMgiyuM hajI cakravartInI Aga sAthe ramata ramavA hoMsIluM rahyuM che " 'mahArAja ! ApanA puruSArtharUpI agnithI niHzeSa pRthvI niSkaMTaka banI gaI che. Apano zabda e sarvatra AjJArUpe prasarI gayo che. jagatanA paTa 52 evo koI jIva nahi hoya je ApanI adhInatAmAM potAnI salAmatI ne potAnuM zreya mAnato na hoya. paNa-' senApati bolatAM aTakyA. mahAmaMtrIe senApatie aDadhe mUkeluM vAkya upADI letAM kahyuM, cakraratna jyAre nagaramAM praveza nathI karatuM, tyAre svAbhAvika che ke ApanI AjJAne na svIkAranAra koI madonmatta puruSa hajI jitAvo bAkI rahyo hovo joIe.' koNa che e be mAthAMvALo mAnavI " cakravartInA roSano jvAlAmukhI phATyo. emanA avAje bhayaMkara paDagho pADyo pachI emaNe senApatine pUchyuM : tame enuM nAma jANo cho ? 'jI svAmI !' raMgamAM bhaMga H 55
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ koNa che e mAnavI ? deva che ke dAnava ? saMsArane potAnA tApathI ne AtApathI prakAzita karanAra mahAdIpakanI sAme aDapaluM karanAra e mudra Agiyo koNa che ?" mahArAja ! nAma detAM mana kacavAya che. oho, kyAM baMdhupremanI jIvaMta mUrti Apa ane kyAM ApanA baMdhuo ! sattArUpI mahAdIpaka sAthe aDapaluM karanAra che ApanA laghubaMdhu !' senApatie kacavAte mane kahyuM. "koNa ? bAhubalI ?" jI hA, ame teone ApanA abhiSeka mahotsavamAM upasthita rahevA nimaMtraNa pAThavyuM hatuM paNa teoe amArA nimaMtraNano tiraskAra karyo. ane mahArAja, amArA nimaMtraNano tiraskAra e.....' senApatine adhavacce bolatAM rokIne cakravartI bolyA : 'tamArA nimaMtraNano tiraskAra e mArI sattAno tiraskAra che. mArI sattAno tiraskAra e mArI hastIno tiraskAra che. huM e kadI sAMkhI zakIza nahi. rAjakAraNamAM bhAI jovAto nathI, balka bhAIthI vizeSa cetavAnuM hoya che.' cakravartI rAjAe kahyuM ne hAkala karI : "jAo, rAjadUta haMsane hamaNAM ne hamaNAM pravAsa mATe sajja karIne mArI pAse mokalo !" 56 bharata-bAhubalI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyakti ane samaSTi saMdhyAnA tArA jevI vedhaka AMkhe bhAratavarSanA svAmI bharatadeva beThA che. rAjadUta haMsane teDavA gayelo paricAraka hajI pAcho pharyo nathI. aMtaramAM bhAre manomaMthana jAgyuM che. mananI kaparI kasoTI AvIne UbhI rahI che. pRthvInA vizALa paTa para vijaya sAdhatAM ATalI ciMtA kadI thaI nahotI. kAM yuddha, kAM adhInatA, saune mATe be ja saMdeza hatA, harakoI mATe be ja Adeza hatA. paNa Aje eka pitAnA saMtAna vacce yuddhano nAda gajavatAM ke adhInatAno Adeza ApatAM khUba saMkoca anubhavAto hato. paNa tyAre zuM cakravartIno hAthI AkhI duniyA pAra karIne chevaTe pUMchaDe aTakIne Ubho rahe ? na bane, na banI zake ! rAjAnA potAnA AgavA dharmo che, e dharmo pALavA cakravartI mATe paNa anivArya hatA. A vakhate mahAamAtye potAnI lAMbI dhoLI pAMpaNovALAM netrone cakravartI paNa TheravatAM kahyuM : jANuM chuM, ke jagatavijetAnuM hRdaya vajrathI kaThina ne phUlathIya komaLa che. emAM paNa Apa to advitIya baMdhuvatsala cho. paNa keTalAMka kAryo evAM hoya che ke, bhAvanAnI rIte suMdara lAge che; paNa kartavyanI dRSTie asuMdara ! paNa bhAvanA aMgata vastu che; kartavya e samaSTi sAtheno vyavahAra che. ane e ja kAraNe kaThora kartavyadezamAM koI chaTakabArI zodhI zakAtI nathI. jagata jANe che, Apane rAjyanI, pRthvInI, suvarNanI koI AkAMkSA nathI, phakta cakravartIpadane ucita adhInatAnI ja khevanA che; ane te paNa nAnAbhAI paratve 9 -
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. janmathI je nAno che e nAno che; moTo che e moTo che. mATe Apa manamAM yatkiMcit paNa viSAda na anubhavazo, baMdhuvatsala !" mArA aThThANu bhAIonAM rAjanuM zuM ? huM lUMTAro nathI, rAjavI chuM ! svAmInA zAsananI zreSThatA mATe have kazuM kahevApaNuM rahyuM nathI, emanA putrone rAja suparata karI dIdhAM che. ane A rAja paNa ApaNe kyAM levuM che ?" mahAamAtye kahyuM. "mahAamAtya ! tamArA khoLAmAM to ame moTA thayA chIe. tame bAhubalIne to pichANo cho. kevo suMdara e che ! mAro varNa sUraja jevo tejasvI che - jonAranI AMkho ja aMjAI jAya; paNa eno to priyaMgulatA jevo suMdara zyAma varNa che. moM para kevI kAMti jhaLahaLe che ! cakravartI potAnA baMdhune yAda karI rahyA. "strI to ThIka, puruSa paNa enA para mugdha thaI jAya, evI enI suMdaratA che. badhA ene kAmadevano avatAra kahe che. kesarI siMhanI jema enI kaTi kuza che. maMdira samAna vizada enuM vakSasthaLa che. staMbha samAna banne hasta che. maMgaLakuMbha jevA khabhA che. poyaNAM jevAM enAM netro karNaparyanta dIrgha che. ramatamAM e ghaNI vAra mane harAvato ane pachI khuda hArIne mane jitADato !' cakravartI kSaNa vAra thobhyA ne vaLI bolyA : mArI vAta zuM kahuM ? mane satata vijayanuM bhAna rahetuM. e ramata khAtara ramata ramato. hArajIta ene mana kaMI vizeSa nahotA. suMdarIo vALInI jema enI cAretarapha ghUmyA karatI. paNa unALAnA javArAnI jema e korIdhAkora raheto.' cakravartI vAta karatA thaMbhyA. emanI AMkha gujarelA samayanA ramaNIya paDadAone vIMdhI rahI hatI ! "mahArAja ! Apa je vAta kaho cho ethI to ApaNe je kAmane bhAlA jevuM moTuM mAnIe chIe, e soya jevuM haLavuM banI jaze. vinayI laghubaMdhu bAhubalI vaDIla baMdhunA Adezane vinamratAthI jarU2 svIkAraze.' mahAamAtye cakravartIne potAnI vAta gaLe utAravA kahyuM. ane kadAca na svIkAre to ?" to yuddha e ja Ajano yugadharma ! zAstramAM kahyuM che ke dhanavAna pitAe putrathI paNa bhIti rAkhavI. putrANi thanamAnAM pati:) ema rAjAe to potAne 58 bharata-bAhubalI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhIna nahi evA sahu koInI bhIti rAkhavI paDe. nItizAstramAM pAraMgata svAmI pote paNa kyAM jANatA nathI ke nAno evo rahI gayelo tIkhAro AkhA gAmane bALe che.' mahAamAtye kahyuM. mAro bhAI bAhubalI tIkhAro ? Agano taNakho ? hIna upamA ApI tame !' cakravartIe mahAamAtyanI upamAne nApasaMda karatAM kahyuM. jANuM chuM, svAmI ! jANuM chuM ke svAmInA baMdhuvatsala hRdayane mArA A zabdothI jarA Thesa lAgI. paNa mahArAja ! bIjI upamA ApuM : pANInA AkhA baMdhamAM raheluM eka chidra ghaNI vAra AkhA baMdhane naSTa karI nAkhe che.' mAro bhAI mAruM chidra " vaLI cakravartIe prazna karyo. emanA manamAM eka vAvAjhoDuM jAgyuM hatuM. vajra jevA manane e asthira banAvI beThuM hatuM. svAmI ! eka baMdhuvatsala gRhasthane zobhatI ne lAkhonA pAlanahAra cakravartIne azobhatI A kevI sukumAra manodazA ! mahArAja ! saMsArano eka sAmAnya mAnavI paNa potAnA gharanI salAmatI mATe keTalI kartavyaparAyaNatA dAkhave che ! koI vAra e patnIne dabAve che, koI vAra putrane, to koI vAra putravadhUne ! vakhata kaTokaTIno Ave to, koI vAra patnIno, putrano, putravadhUno e tyAga paNa kare che. zuM e tyAga vakhate enA aMtaramAM prema nahi hoya ? paNa mahArAja ! samAjadharma evo kaThina che, ane ethIya kaparo che rAjadharma. svAmI ! rAjadharmanA pAlanano khyAla karo ! snehanA taMtuothI kartavyanA mArgane rUMdhI na nAkho. kAle itihAsamAM ema na lakhAvuM joIe ke cakravartInuM mahAna sAmrAjya eka aMgata snehabhAvathI naSTa thayuM. eka tarapha rAjanA hajAro prajAjanonI bhalAI che, eka tarapha Apano nirmaLa snehataMtu che.' mahAamAtye jANe cakravatIne yuddha mATe sajja karavA mAMDyA. 'vAru, vAru mahAamAtyajI ! rAjakAjamAM havethI mArA aMgata snehasaMbaMdho ADe nahi lAvuM. paNa juo, pahelAM bAhubalIne premathI saMdezo pahoMcADo, pachI na samaje to ja AjJA Apo ! AjJA na mAne to kaThora daMDa mATe taiyAra rahevA hAkala karo ! pUMchaDe hAthIne nahi aTakavA dauM !" cakravartIe utsAhamAM AvIne kahyuM. sAruM che ke, mahAamAtyajI sAthe che' mahAsenApati suSeNe have vacce potAnI vAta zarU karI, 'huM ekalo Avyo hota to svAmI ema ja kahI deta ke tane yuddhabhUmi vagara ne yuddha vagara gamatuM nathI; mATe A vAta laIne vyakti ane samaSTi * 59
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avyo che ! prabhu ! sAcuM kahuM chuM, A zastro have veThavAM gamatAM nathI. dilane ane dehane zrama akaLAvI rahyo che; paNa e to aMgata sukhaduHkha thayAM. eka sAmrAjyane vahana karanArano mijAja tyAM judo hovo ghaTe. je sAmrAjyano svAmI thayo enuM aMgata cAlyuM gayuM !' mahAsenApatie potAnI vAta pUrI karI. are ! pitAjIe prathama vyakti ghaDI, pachI samAja racyo, pachI samAjanI surakSA mATe rAja sthApyuM; ne chevaTe e rAjane dharma para nyochAvara karI dIdhuM. emaNe ema batAvyuM ke dharma prathama che, rAja pachI che. mane ema lAgyuM ke rAja paheluM che, dharma pachI che. rAja majabUta hoya, suzRMkhala hoya, suvyavasthita hoya, to vyakti, samAja ne dharma traNe khIle che; paNa rAja DhIluM hoya to traNe vastu vaNase che : pazumAMthI mANasa thayelo pharIthI pazutAmAM praveze che. mANasane mANasa rAkhanArA e rAjane meM mahArAjya karyuM; ene mATe divijaya sAdhI cakravartIpada prApta karyuM ; AkhI pRthvIne eka taMtue bAMdhI. pitAjI prema para rAja calAvavA icchatA, paNa ghaNI vAra prema nirbaLa taMtu nIvaDyo; ane meM bhaya 5ra sAmrAjyanI atUTa dIvAla khaDI karI !' cakravartI pharIvAra vicAraNAmAM UtarI gayA. baMdhu pratyenuM mamatAvAna hRdaya game tema karI paristhiti bhUlavA mAgatuM hatuM. svAmI ! prema ane bhaya, bemAMthI rAjyanI sukha-zAnti mATe zuM jarUrI, enI nirNAyaka ghaDI najara sAme AvIne khaDI thaI che. joIe, prema jIte che ke bhaya ?" mahAamAtye vAtano dora mULa vAtanI najIka ANatAM kahyuM. suMdara ! suMdara ! ApaNe rAjadUta haMsane e viSe khAsa sUcanA ApIzuM. joke e to vivekacakSu che; chatAM kahevA pUratuM paNa kahI daIe.' cakravartI jANe potAnA jigaranA ghAvane pote malamapaTTI karatA hatA. rAjadUta haMsa e vakhate tyAM AvI lAgyo. eNe namaskAra karatAM kahyuM : 'mahAdevI subhadrA mane maLyAM. teo AjanI rAtane bahu mahattva Ape che. kahe che ke, jojo, cakravartI sAmrAjyarasamAM jIvananA anya rasone visAre na pADe. teo zilpakAranI sAthe ja che, ne sarayU nadI jyAMthI vaLAMka le che, tyAM arIsAbhavana mATe jagyA nakkI karI che. atyAre jaLavihAra mATe eka naukA sajja karAvI rahyAM che.' rAjadUta haMsa bolatAM thobhyo. thoDI vAre eNe AgaLa kahyuM : 'mahArANI icche che, ke Apa sAmrAjyanuM kAma jaladI 60 * bharata-bAhubalI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATopI tyAM jaIne temane maLo. teonI evI cAhanA che ke mahAamAtya ne senApatinI hAjarImAM cakravartInA kAmakAjanuM samayavAra vibhAjana karavAmAM Ave : amuka niyata samaya rAjakAjane mATe, amuka samaya nityakarmane mATe ane amuka AnaMdapramodane mATe rAkhe. ane niyata samaye ja niyata kAma thAya; nahi to rAjakAja to bhUtanA paga jevuM che : jeTalA UMcakavA matho, eTalA lAMbA thatA jAya !' bharata-bAhubalI A sAMbhaLI malakI rahyA, thoDI vAre bolyA, mahAamAtyajI ! joyuM ne, cakravartI jagata para zAsana kare, ne cakravartI para anya koInuM zAsana cAle. ghaNI vAra ema lAge che ke, rezamanA kIDAnI jema, huM paNa mArI AsapAsa mAre hAthe ja baMdhano to bAMdhI rahyo nathI ne ?" have AtmaparAmarzanI paddhati mahArAja choDe to sAruM. laghutA laIe to pahADa paNa kaMkara lAge. ame jANIe chIe, ke ApanuM baMdhuvatsala hRdaya vyAkuLa banI beThuM che. ne e ja baMdhutA Apane A bolAve che. dUtane sUcanA ApI ravAnA karo, eTale AjanI vAtano cheDo Ave, ne...' mahAamAtya bolatA thobhyA. 'haMsa ! tuM vivekacakSu che. bAhubalane to tuM jANe che : amuka vAtamAM jarA tIkho che; bAMdhachoDamAM ocho mAne che. tuM prathama tene maLe tyAre pahelAM mArA AzIrvAda kaheje ! huM AnaMdamAM chuM, ne tamArA badhAnI kuzaLatA pUchI che, ema kaheje. samajyo ?" cakravartInA zabdomAM bhInAza hatI. jI hA.' haMsa bolyo, 'pachI ?....' pachI kaheje, ghaNA vakhatathI tane nIrakhyo nathI, ghaNA vakhatathI sAthe ramyA nathI, te amane bhUlI to gayo nathI ne ? eka vAra ayodhyA AvavAnuM kahevarAvyuM che !' bharatadeva ATaluM bolI thoDI vAra thobhyA. paNa mahArAja ! AvAM TAyalAM karavA; e kamajora rAjanIti che ! bhalA, A prastAvanA bAMdhyA pachI mULa vaktavya kyAre kahevAnuM ?" senApati suSeNanA laDAyaka mijAjane cakravartInI A dIrdhasUtritA na ruci. eNe spaSTa zabdomAM kahyuM. AvA spaSTa vaktavyano ene janmasiddha adhikAra maLelo hato. cakravartI aMgata parijano sAthe ziSTAcArano paDado na rAkhatA. are suSeNa ! paNa eTalI utAvaLa zI che ? pahelo e mAro laghubaMdhu vyakti ane samaSTi * 61
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, pachI potanapurano rAjA che. pahelAM huM bhAIne uddezI kuzaLavartamAna puchAvuM chuM. haMsa, pUchaje ke svAthya to suMdara che ne ? parijana ne svajano saMtuSTa che ne ? rAjamAM rAjazatru to vadhyA nathI ne ? prajAne pUratuM rakSaNa ne pUrato nyAya to maLe che ne ? haMsa sAMbhaLI rahyo, ne jANe cakravartInI sUcanA lakSamAM laI rahyo hoya tevo bhAva darzAvI rahyo. paNa mahAamAtyane have dhIraja nahotI. emane manamAM bhAre Azcarya jAgyuM hatuM : bharatadeva atyAre koI divasa na batAveluM manaHzaithilya darzAvI rahyA hatA. emaNe kahyuM, have mukhya vAta para Avo, mahArAja ! raNamAM jenuM tIra kadI lakSya cUkatuM nahi, e vizvamahArathInI vANa Aje kema lakSya cUke che ?" 'haMsa ! ATalI vAta tuM snehAndra svare karaje," eTaluM kahIne cakravartI jarA svastha thayA, TaTAra beThA ne bolyA : ane pachI paNa nirarthaka kaThora na banIza. ApaNA vijayonI vAta karaje. saMsAramAM ApaNe sthApelA ekacakrI rAjanI vAta karaje. tamArA moTA baMdhunI AjJA AkAza-pAtALa ne cAra dizA ne cAra vidizAmAM prasarI che, e kaheje. cakravartIe potAnA kaThora zAsanathI saMsAramAM sabala nirbaLane khAya evo masya-galAgala nyAya kevI rIte dUra karyo, e suMdara chaNAvaTa sAthe kaheje. samajyo ne ?" bharatadeva koI chAtrane cIpI cIpIne pATha ApatA hoya tema bolyA. hiMse hakAramAM DokuM dhuNAvyuM. cakravartI AgaLa bolyA : saMsAranA pratyeka rAjAe ane lokanAyake bharatadevanI AjJAdhInatAmAM garvabhaMga nahi, paNa gaurava joyuM che, e samajAvaje ! evI vANI, evo zabdavinyAsa vAparaje ke mAro bhAI nAcI UThe. vaLI kaheje ke cakravartIne yogya strIratna paNa maLI gayuM che. enuM nAma subhadrA. e gajavatsane govatsanI jema ramADe che, hIrAne capaTImAM coLI cUrNa karI nAkhe che." bharatadeva thobhyA. mahArAja dUtavidyA mATe mane nahi kahevuM paDe. Apa je kaho cho, te rIte ja vAta karavAno meM vicAra karI rAkhyo che. goLathI kAma saratuM hoya to jherano prayoga dUtanI aNaAvaData lekhAya. paNa chevaTe ApaNe 62 bharata-bAhubalI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNI vAta spaSTa to karavI ja paDaze ne ! e kathitavya kevuM haze ?" rAjadUta haMsane paNa cakravartInI A dIrghasUtritA gamatI na hoya tema lAgyuM. ane kaheje, cAlo ayodhyA ! abhiSekanI rAjasabhAmAM nathI AvavuM ? moTAbhAIne tyAM Avo mahotsava hoya ne nAnobhAI na Ave ? sahu 2me, jame ne AnaMda kare; ne nAnobhAI ghera besI rahe, e moTAbhAIne kevuM lAge ? ne haMsa ! tuM ATaluM kahIza ke caDapa laIne e cAlavA taiyAra thaze ! huM jANuM chuM, e tejI ghoDo che.' mahArAja Apa Aje vAtanI pakaDa kema khoI rahyA che ? Apane jJAna che ke abhiSekanI rAjasabhAnA samAcAra to ame traNa traNa vAra mokalyA, paNa javAba paNa vALavo kevo ? mahAamAtye kahyuM. javAba ApyA vagara to na 2he.' bharatadeve bacAva karatAM kahyuM, 'evo e sAva avinayI to nathI !" javAba Apyo, paNa na ApyA jevo. badhuM sAMbhaLIne bolyA, vAru dUta ! ucita haze te jarUra thaze.' basa, pachI AvavA ke javAnI vAta kevI !' rAjadUta haMse svAnubhava kahyo, ne vadhumAM pUchyuM : A badhI sUcanAo sAthe mahArAja e sUcanA paNa Ape ke ATalA vinaya-vyavahAra pachI paNa jo. javAba rukSatAbharyo maLe to mAre pachI cokhkhA zabdomAM cokhkhacokhkhuM kahevuM ke nahi ?" jarUra kahevuM.' bharatadeve kahyuM. 'zuM kahevuM ?" haMse pUchyuM. je kahevAnuM che, te barAbara goThavIne kahevuM. maMtrIrAja tane e samajAvaze.' bharatadeve mAthethI bhAra kADhI nAkhyo. emane e vAta karavI paNa rucatI nahotI. ThIka, mane paNa Ape ThIka sakaMjAmAM lIdho ! paNa tenI ciMtA nahi. apriya thavAnuM kAma amAtyanuM ja che. haMsa ! ATaATalo Agraha, anunaya- vinaya paNa niSphaLa jAya to, tAre bAhubala rAjAne kahI devuM ke Apa bhale cakravartI mahArAjanA svajana ho, ApanA para temano bhale niravadhi prema hoya, paNa rAjataMtranI suvyavasthA mATe abhiSekanI rAjasabhAmAM AvavuM ne adhInatA svIkAravI Apane mATe anivArya che. bharatakhaMDamAM rAjA bhale aneka rahe, sukhe rahe, paNa rAjezvara to eka ja raheze ne te bharata--bAhubalI !" vyakti ane samaSTi * 63
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasa kahyuM ! haMsa ! mahAamAtya kahevAnuM barAbara kahe che. sahu sahunI bhASA che. suMvALI retImAM koI kAMkaro hoya to vINI levAnuM tane vivekacakSune samajAvavuM nahi paDe.' bharatadeve kahyuM. mahAmAtyanI laDAyaka bhASA temane ruci nahotI. 'haMsa ! chelle chelle kahI devAnuM ke kAM AdhInatA, kAM yuddha A be sivAya trIjo mArga nathI. goLa goLa koI vAta na rAkhIza.' mahAamAtya have akaLAI gayA hatA. goLa goLa koI vAta na rAkhIza,' bharatadeve mahAamAtyanA zabdone bevaDatAM kahyuM : 'vAtanA prakAra be che, kAM to goLathI sAdhya siddha karavuM, kAM jherathI ! haMsa ! bAhubala mAro nAno bhAI che. jarA lADako che, tIkho paNa che. kadI uchAMchaLo thAya to kaheje ke moTAbhAIne namatAM tAruM choguM UtarI nahi jAya. ne UtarI jaze to huM sAme pagale AvIne caDhAvI daIza !' mahAamAtye vidAyano saMdeza ApatAM kahyuM : 'haMsa ! DhAla ane talavAra bAMdhIne jaje. jo rAjA bAhubala adhInatA svIkArI le to DhAla Apato Avaje; na svIkAre to khullI talavAra mUkIne pAcho vaLI jaje. kaheje ke sAbadA rahejo. cakravartInA raNaduMdubhinA ghoSa sAMbhaLavA kAna khullA rAkhajo !' barAbara che.' cakravartI gamatuM na hoya chatAM gamatuM karatA hoya ema bolyA ne UThyA : cAlo, to rANIjI sarayUtIre mArI rAha jotAM haze, jAu. haMsa ! jaladI zubha saMdeza sAthe pAcho vaLaje !' haMsa vidAya thayo. badhA svasthAne gayA. 64 H bharata-bAhubalI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. anupama kamaLakula sarayU nadInA taTa para, vihAranaukA sajja paDI hatI. paTarANI subhadrA enA kUvAthaMbhane aDhelIne UbhAM hatAM ! emanI suMdara lAMbI palaka koInI rAhamAM mIMcAtI ne UghaDatI hatI. AkAzI suMdarI potAnA zyAma sALuMmAM navalakha tAraliyAnI bhAta bharIne AvI hatI. sarayU e sALune potAnA pravAhamAM kheMcavA mathatI hoya ema, enAM tArakachAyAM mIThAM jaLa koI abhisArikAnI jema chAnAmAnA cAlyAM jatAM hatAM. haLave pagale jatI abhisArikAnAM jhAMjharano jhINo rava saMbhaLAyA kare, ema niHzabda rAtrimAM tamarAMno guMjArava saMbhaLAto hato. devI subhadrA kUvAthaMbhane aDhelIne yuddhe caDelI ko vIra raNInI jema UbhAM hatAM. emanA suMdara mukha para kaMTALAnI ne krodhanI AchI rekhAoe taMbU tANyA hatA. rAta to samasamoTa vahI jatI hatI. naukAnA agrabhAga para beThelI menA-popaTanI joDalI lAMbo premakalaha karI, pAMkhamAM pAMkha bhiDAvI jaMpI gaI hatI ! rANIe A paMkhI-yugala para najara TheravI. thoDI vAra e joDIne e saMtuSTa citte joI rahyAM, ne pachI ekadama manamAM ajaMpo jAge tema bahAvarAM banI gayAM. naukAnA agrabhAga sudhI utAvaLe cAlyAM gayAM, ne jevAM gayAM tevAM thoDI vAramAM pAchAM pharyA.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ e pagalAMmAM kaMIka bhAra hato. re ! eka paTarANI karatAM A paMkhI-yugala sukhI che rAjakAjamAM paDelA A puruSone dhIre dhIre badhA rasa aparasa thaI jAya che, ne zeSa rahe che mAtra yuddharasa " paTarANI manomana vicAra karI rahyAM. naukA parathI emanI najara ayodhyA upara jaI paDI. ayodhyAnI UMcI havelIonA AkAzadIpa hajI jalatA hatA. dareka prajAjananA gharaAMgaNAmAM rahelo pradIpta agni hajI pradIpta ja hato. kyAMka e agninI AjubAju strIpuruSo ToLe vaLI gAtAM hatAM; kyAMya sarakhI sAhelIo gIta guMjatI hatI. koI sthaLe agnivedI pAse kuTuMbameLo karIne strIpuruSo beThAM hatAM. re, jagatamAM sahune sAthI, huM ja mAtra ekalavAyI ! paTarANI bolyAM, ne jANe potAno nirNaya pragaTa karatAM hoya tema manamAM gaNagaNyAM : divasano rAjA puruSa ! rAtano adhikAra strIno !" sarayUnAM nirmaLa jaLe jANe paDagho pADyo. paTarANInI vicAradhArA AgaLa vadhI. divase puruSa je ramato ramavI hoya te rame, je yuddho khelavAM hoya e khele, je SayaMtro racavAM hoya e race, rAta paDI ke, puruSe potAnI bAjI sameTI levAnI. rAta para to rAtanA jevA zAMta svabhAvavALI strIno adhikAra ! cakravartI pote kAM na hoya ! e paNa tyAre to potAno rAjamugaTa aLago karI, sattAnA prapaMco dUra karI mAtra strIne vazavartI banI rahe. strI kare e thAya. strInI ja AjJA cAle.' A rAta-divasanI sattAnA vicAre paTarANIne uttejita karyA. teoe vicAryuM ke bhAratadeva Ave eTale A vAta kabUla karAvye ja chUTako. kabUla na kare to risAvuM ! ane potAnI rIsano pati para prabhAva paDe, e mATe strIe zRMgArano jhabUka dIvaDo jalAvavo joIe ! rUpa e strInuM baLa. e baLano sadupayoga paNa thAya, durupayoga paNa thAya. mahArANIe kSaNa vAra mana sAthe parAmarza karyo; kSaNa vAramAM nirNaya karyo. pote pUrNa sajja thaIne AvyAM hatAM, emAM tvarita parivartana AdaryuM. 66 bharata-bAhubalI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mastaka parathI mugaTa kADhIne aLago karyo, hIrA ne sphaTikanI dAmaNIo toDIne naukA para pheMkI dIdhI ! uttarIya ke jene zithila rAkhyuM hatuM, ne jeno cheDo havAmAM UDyA karato hato, ene deha sAthe capocapa bAMdhI lIdhuM. paganAM jhAMjhara ne hAthanAM kaMkaNa kADhIne dUra pheMkI dIdhAM. paTarANI potAnA dehanI navI sajAvaTa tarapha nIrakhI rahyAM : potAnuM rUpa joI potAnA manane saMtoSa vaLato hoya tema emane lAgyuM. rAta vItatI cAlI, paNa svAmI na AvyA ! A prematarasI pramadAne potAnA patinA mAthe rahelI rAjakAjanI dhurAnA vahana tarapha samabhAva na jAgyo, balke kaTubhAva janmyo. paTarANI vicAravA lAgyAM : pravAsamAM hatA, tyAre aneka prakAranI kAmagIrIne lIdhe premAlApa karavAno samaya ja na maLato. paNa e vakhate eka AzvAsana hatuM ke pATanagaramAM pahoMcIzuM, pachI samaya, samaya ne samaya ja che ne ! paNa ahIM to pahele koLiye makSikA dekhANI ! savArathI atyAra sudhI rAjakAjanI mAthAkUTa vagara kaMI ja nahi ! puruSone A zuM gheluM lAgyuM che !' paTarANIne A vakhate svAbhAvika rIte potAnuM pUrvajIvana yAda AvyuM : potAnA pitA vinamirAja ane kAkA mirAja; vaitADhya pradezanA rAjavI. are ! huM paNa e ja parvatanuM paMkhI ! tyAM bharatadeva AvyA. basa, baLavAna mANasa Avyo eTale jhaghaDo sAthe lAvyo ja che.' mArA pitA ne bharatadevanI laDAI bAra varSa sudhI cAlI. mArA pitA hAravAnI taka para AvyA, eTale mane bharatadevane ApI. mane arpaNa karatAM kahyuM ke eka tarapha cakravartInuM AkhuM rAja ane bIjI tarapha mA2I subhadrA- sarakhAM Utare. saMsAramAM koIe na karyuM hoya evuM arpaNa huM karuM chuM ! re rAjakAja ! e to sAruM hatuM ke, bharatadeva 52 huM manathI moha pAmI hatI, paNa bIjI koIka jhaghaDAkhora mAnunI hota to...bharatadevane lagna karIne zuM sukha maLata ? ene paraNanAra nArIne paNa zuM sukha maLata ? A evI ja vAta bharatadeva potAnA baMdhuo sAthe AdarI na bese, to sAruM ! yogIne jema tapa pyAruM, ema baLavAnane jhaghaDo pyAro : vAtavAtamAM hAtha talavAra para jAya. saMsAramAM puruSano aMkuza strI ! bharatadevane yuddhanA medAnathI huM anupama kamaLaphUla * 67
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ aLagA rAkhIza. strI na hoya to A kaThora puruSo to potAnI nAnA-- moTApaNAnI sAThamArImAM saMsAranA bAgane verAna banAvI de !' UMDA parAmarzamAM kSaNa vAra paTarANIne potAnuM vatana, potAnI mAtA, potAnA pitA yAda AvyA. vaitADhya parvatanI suMdara upatyakAo najara sAme tarI rahI. hAthInA bALane laIne ramakaDAnI jema 2melI ramato yAda AvI. kyAM e divaso, ne kyAM Aja pote ! are ! gharabAra, mAtApitA, kuTuMbakabIlo - ATaATaluM yogInI jema ekasAthe tajanAra strI to ApoApa tapasvinI che. koI puruSa ATalo tyAga to karI jue ! navI bhUmi, navuM ghara, navo svAmI A badhAM pArakAMne potAnAM karanAra nArI to kharekhara nArAyaNIrUpa ja che ! paTarANIne parAmarza karatAM karatAM potAnA strItva viSe abhimAna UpajI AvyuM ! paNa e sAthe pote chAnAmAnA jharUkhe besI nihALelA bharatadeva yAda AvyA. e divase pahelI najara paDatAMnI sAthe e mahAbAhunA jhUle jhUlavAnuM dila thaI AvyuM ! e vizALa skaMdha para jhUmI paDavAnuM dila thaI AvyuM ! e vakSasthaLa, e vizALa bhAla, e ramya nayanachaTA, e vIratva - badhuM mArI AMkhomAM vasI gayuM. eka ajANyA puruSane jIvanamAM pahelI vAra joyo ne ATaluM arpaNa ! re strI ! tAruM aMtara kudarate kevuM ghaDyuM che ! gharanA bAgamAM killola karanArI koyalaDIe rAjabAga joyo, ke UDIne beThI rAjabAganI AMbA-DALe ! vAhe 2e strI ! tane pitA vinA cAle, mAtA vinA paNa cAle, paNa pati vinA na cAle ! zuM tAruM sarajata ! paTarANInuM manomaMthana na jANe kyAMnuM kyAM cAlyuM jAta, paNa eTalI vA2mAM sAmethI airAvata Avato dekhAyo. e upara tAre maDhyA AkAzanA adhipati caMdradeva jevA rasarAja bharatadeva beThelA najare paDyA. - paTarANI jarA vadhu sAvadha thayAM; uttarIya deha sAthe vadhu kasIne bAMdhyuM; chUTA mUkelA keza vAraMvAra samArI rahyAM. airAvata sarayUtaTe AvI Ubho rahyo. mahArAja bharatadeva nIce UtaryA, ne jaladI jaladI vihAranaukA para AvI pahoMcyA. paNa are ! A zuM ? 68 * bharata-bAhubalI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ rANI kyAM ? A bAju joyuM. te bAju joyuM. rANI najare ja na paDyAM ! bharatadeva manamAM bolyA : 'strInI capaLatA sAgaranA matsya jevI ! hamaNAM mahArANI mane ahIM AvavAno saMdezo mokale che ne hajAra kAmone UMcAM mUkI huM ahIM dhasamasato cAlyo Avyo to rANI pote ja ahIM nathI !' naukAnA agra bhAga para beThelI strIsevikAne cakravartIe hAka pADI. rAjA-rANI naukA para hoya tyAre AMkhe pATA bAMdhyA hoya, e rIte A sevikA besatI. eNe kahyuM : pRthvInAtha ! rANIjI ahIM hatAM jarUra, ahIMthI jatAM joyAM nathI, ATalAmAM ja haze " sevikAe cAretarapha najara karI, to enI najara tyAM paDelAM alaMkAra ne vastro para paDI. eNe kahyuM : kadAca snAna karavA saritAmAM UtaryA hoya, paNa e banavuM saMbhavita nathI !' bharatadeva paristhiti para vicAra karI rahyA. vastunI gerahAjarImAM vastu pratyunuM AkarSaNa vadhe che. bharatadevanuM rAjakIya carcAothI kaMTALeluM mana paTarANInA premabharapUra vinodane jhaMkhatuM hatuM. vaLI potAne anurUpa strIratna A prathama ja prApta thayuM hatuM. thAkelA puruSano vizrAma strI hatI. e strI atyAre kyAM ? bharatadeve cAretarapha najara nAkhI. sarayUnAM jaLa ema ne ema vahyAM jatAM hatAM. cakravartIne lAgyuM ke, A cUpacApa vahetAM jaLa jANatAM lAge che, ke devI kyAM che. hamaNAM ja huM paNa jANI laIza. AkAzamAM rasarAja caMdra UMco AvI rahyo hato. enI cAMdanI sarva pradeza upara chavAI gaI hatI. sarayUnA pravAhamAM DolatAM kamalapuSpa paNa cAMdanImAM potAnA gulAbI raMgane ora camakAro ApatAM hatAM. bharatadevanI najara pravAhamAM DolatAM e rakta kamaLo para maMDAI gaI. thoDI vAramAM bharatadeve mugaTa, rAjadaMDa, bAjubaMdha aLagAM karyA ne dhIrethI pANImAM jhaMpalAvyuM. anupama kamaLaphUla 69
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ naukAnI sevikA AzcaryathI nIrakhI rahI. sarayUnAM jaLa UMDAM hatAM. emAM hAthI jaLakrIDA karatA. e jaLamAM hAthInI sUMDha jevI bhujAothI bharatadeva mArga kApavA lAgyA. thoDe dUra rakta kamaLanA keTalAka DoDA taratA hatA. bharatadeva e tarapha AgaLa vadhyA. are ! zuM svAmI priyAne zaNagAravA rakta kamala levA gayA ? rakta kamalanI jarUrata hatI, to sevakasevikAono kyAM tUTo hato ? paNa nA, nA emane to viziSTa prakAranA rakta kamalanI apekSA lAge che ! juo, e kamalavelanA jhuMDa vacce AgaLa vadhyA. vAha ! zuM suMdara dRzya ! uparathI caMdAnI cAMdanI DhoLAya. nIce sarayUnAM rUperI jaLa vahyAM jAya ! emAM mAnavahastI jevA bharatadeva viharatA hoya ! Aha, samajAI gayuM. thoDe dUra eka apUrva sauMdarya laIne kamaLaphUla taratuM hatuM. kevuM kamaLaphUla ! A manohara sRSTimAM e kharekhara anupama hatuM. bharatadeva e tarapha dhasI gayA. e ene grahavA mAgatA hatA, paNa bhAre Azcarya thayuM. kamaLaphUla jANe cakravartIthI zaramAIne potAnuM mukha laIne saritAnAM jaLamAM chupAI gayuM ! bharatadeva Ajanma kuzaLa yoddhA hatA. potAnuM icchita hAthathI bahAra tuM joI emaNe ekadama dhasAro karyo. kamaLaphUlanA nIcenuM mULa pakaDavA temaNe DUbakI khAdhI. paNa tyAM to koI moTuM mAMsala matsya hAthamAMthI sarI jAya, ema kaMIka sarI gayuM ! e sparza paNa cakravartInA dilane DolAvI gayo. thoDe dUra jaIne e rakta kamale pharI potAnuM pradarzana karyuM. are ! caMdAnI cAMdanImAM jANe e hasI rahyuM hatuM ! bharatadeve dhIrethI pANImAM DUbakI khAdhI. thoDI vAra jaLa zAMta banIne vahI rahyAM. tyAM acAnaka rakta kamala kaMpI UThyuM koIe mULa sAthe tene UMcakyuM hatuM. zuM hAthIe kamaLaphUlane grahyuM ? nA re ! A to 2kta kamala nathI, paTarANI subhadrAdevI che ! ne ene UMcakanAra pRthvInA nAtha bharatadeva ! sarayUnA taTa para, caMdranI verAtI cAMdanImAM, eka ajaba dRzya dekhAyuM. 70 * bharata-bAhubalI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarganAM indra-indrANI pRthvIne pATale ramavA to nahi AvyAM hoya ? paNa tyAM to mAchInA hAthamAMthI suMvALuM mAchaluM sarakI jAya ema paTarANI sarakyAM, pANIno paTa vegathI kApavA lAgyAM. bharatadeve pAchaLa anusaraNa karyuM. hAthIvRMdanI jaLakrIDAthI jema jaLa kSubdha thaI jAya, ema sarayUnAM jaLa khaLabhaLI UThyAM. strInI pAchaLa puruSe paNa puruSArtha dAkhavavA mAMDyo. paNa strInI jhaDapa, enI chaTA apUrva hatI. puruSa vagara hAre hArI gayo. eNe bUma pADI : 'devI ! have vadhu na tarasAvo - vilaMba mATe kSamA !" pANImAMthI veNuno nAda UThato hoya tema sAmo pratisvara Avyo. 'kabUla karo ke divasano adhirAja puruSa, ne rAtanI rAjavaNa strI !" kabUla, rANI, kabUla !" bharatadeve namatuM jokhyuM. A pachI daMpatIe lAMbo vakhata jalamAM ne naukAmAM krIDA karI. jalakrIDA pachI cakravartI rANIne skaMdha para ArUDha karIne bahAra AvyA. e vakhatanI zobhA citrakArane citra mATe prere tevI hatI; kavine kavitvano phuvAro phUTe tevI hatI. naukAnA madhya bhAgamAM AvIne baMnee lAMbo samaya vArtAvinoda karyo. moDI rAte e jaMpI gayAM. paNa siMhaNanI rakSA karanAro siMha jema vAre vAre anerI AkAMkSAe jhabakI jAya, tema cakravartI vAre vAre jhabakI jatA hatA. rANInAM madabhara mAMsala popacAM para to nidrAdevI AvIne potAnI bIna bajAvatI beThI hatI; paNa e bIna cakravartI para kaMI asara na karI zakI. emanA popacAM vAraMvAra khUlI jatAM hatAM. jagatane jItanAra rAjavInA dilamAM jANe koI ghamasANa yuddha cAlatuM hatuM. re ! bhAI sAthe A yuddha ! ane yuddha karavAthI apakIrti ! ane na karavAthI lokatiraskAra ! jema phAgaNa mAsa tApa ane zItavALo hoya che, ema cakravartInuM haiyuM rAga ne virAga anubhavI rahyuM : maMtrI rAjanA e zabdo vAraMvAra yAda AvatA hatA : aMdhakAra haNAyo nathI. tyAM sudhI sUraja sUraja kema kahevAya ? anupama kamaLaphUla 71
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'siMhanI zreSThatA mRgalAne mAravAmAM nathI, vanahastIne harAvavAmAM che !' mahApralayaMkarI pavananI prabaLatA taraNAMne toDavAmAM nathI, paNa pahADone kaMpAvavAmAM che.' mahAbalI bAhubala na mAnyo to ! bhAInuM aMtara ene kSamA ApavA talasI raheze; paNa rAjapada ene kaThora daMDa ApavAno Adeza karaze. tyAre bharata, tuM zuM karIza ? cakravartI saphALA palaMga para beThA thaI gayA. emanuM vajrahRdaya AchuM kaMpana anubhavI rahyuM. vAha re saMsAra ! je hRdaya vajrathIya kaThora manAtuM hatuM, e sAva pANIpocuM che, enI pratIti A dRzya jonArane tarata ja thAya ! DUbato mAnavI taNakhalAne pakaDe tema, cakravartI vyagratAmAM pAse sUtelAM paTarANI para najara nAkhI rahyA. Aha ! kevuM mAnavazreSTha rUpa ! potAnI pAse ja e hAjara che, ne chatAM pote kevo ajaMpo veThe che ! are ! A mAdaka sauMdarya to saMsAranAM sarva tApa-duHkha eka paLamAM zamAvI zake tevuM che; ne chatAM cakravartI ATalA nirAdhAra kema banI gayA ? sarayUtaTa para madharAtano vagaDAu zILo pavana phUMkAto hato; gAtrone zItaLa banAvato hato. UMghamAM mahAdevIe paDakhuM pheravyuM, ne oDhaNa mATe hasta laMbAvyo. tyAM to cakravartI ja hAthamAM AvyA ! strIe puruSane pharI jItI lIdho. ene haiyAno hAra banAvI lIdho. pharI rAjA-rANI jaMpI gayAM ! samaya vegabharyo vahevA lAgyo. prabhAtiyo tAro ugamaNA AbhamAM caLakavA lAgyo. rasatarasyAM A rAjA-rANIne AnaMdasAgaramAM taratAM mUkIne bahalI dezanI vATa tarapha vaLIe, jyAM pahoMcavA rAjadUta haMsa cakravartIno saMdezo laIne prasthAna karI cUkyo che ! 72 * bharata-bAhubalI
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 bahalI dezamAM bahalI nAmano deza che. takSazilA nAme pATanagarI che. bharata- bAhubalInA bhAI rAjA bAhubala tyAM rAja kare che. bhagavAna RSabhadeva jyAre rAjazAsana choDI dharmazAsana mATe mahAbhiniSkramaNa karI gayA, tyAre emaNe A rAjya bAhubalane ApyuM hatuM. dUtane rAjA bAhubalanA darabAramAM tvarita gatie pahoMcavAnuM che; svAmIno tAkIdano saMdezo pahoMcADavAno che; kAraNa ke eka kAraNathI hajAra vAta aTakIne UbhI che. ane moTAmAM moTI vAta to digvijaya karanAruM cakraratna nagaramAM pravezatuM nathI, e che. eTale to mahAsAmaMtoe hajI hathiyA2 choDyAM nathI. eNe kadama uThAvyA, e kadamamAM haraNano vega hato. manamAM kArya pAra pADavAno pavanavega hato. dilamAM ajaMpAno ArovAro nahoto. jIvananI eka mahAna kartavyaghaDImAMthI e pasAra thato hato. re dUta ! Aja tArI parIkSA che ! Aja tuM prema ke yuddhano nimitta banavAno che ! tAruM jIvana AjanI saphaLatA niSphaLatA para dhanya ke adhanya banavAnuM che ! yuddhanA abhizApa pRthvI para Utare, e koNa icche ? ne emAMya baMdhubaMdhumAM vigraha karAve enAM pApe nIra-navANa to ThIka, paNa gharanA mATInA goLAnAM pANI paNa sukAya !
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane kevo suMdara A bahalI pradeza hato ! zuM cakravartInI samartha senA ene naSTabhraSTa karaze ? AvuM akArya koNa icche ? haMse bahalI dezanI sImAmAM praveza karyo. ke enuM citta AnaMda-pramodathI bharAI gayuM. A dhorI vATa ! madharAte paNa pravAsIo pravAsa kheDatA, paNa koI jAtanI AzaMkA na rahetI ! navavadhUo madharAte zvasuragRhe jatI. emanAM jhAMjharanA jhaNakArathI badho sImADo saMgItamaya banI jato, chatAM navavadhUne bhaya nA raheto. ahIM suMdara latAvelothI sohAmaNI sRSTi UbharAtI hatI. mA nA thAna jevA DuMgarA Thera Thera haryAbharyA paDyA hatA. enI taLeTImAM vRkSavRdonI vacce nAnAM nAnAM gokuLa vaselAM hatAM. kyAMya bhIDa nahotI, kyAMya ekAMta nahotI, evI e nAnakaDAM gRhonI hAra hatI. ahIMnAM gopa-gopikAo dhenune vRkSane chAMye besADI baMsarI cheDatAM. e baMsarImAM pRthvInA prathama svAmI, dharmAvatAra bhagavAna RSabhadevanAM gIta guMjatAM. ahIM divaso nahotA, mahinA nahotA, mAtra utsavo hatA, parvo hatA. jIvana saMvatsaromAM na apAtuM, hetusiddhimAM dekhAtuM. zaradano caMdra AkAzamAM dekhAto ke badhAM strI-puruSa rAsa khelavA bahAra nIkaLatAM. rasathI samaya mapAto. AnaMdathI divasanI avadhi aMkAtI. varSanI zuSka gaNatarIne e zuM kare ? sUkAM rasahIna so vRkSa hoya toya ene koNa vRkSa tarIke lekhe ? AmravRkSo para navamAMjara pragaTatI, ne vasaMtotsava mANavA badhAM vanapradezamAM nIkaLI paDatAM. sarakhesarakhAM strI-puruSo sAthe ghUmatAM ! varSanI Rtu AvatI, kALAM vAdaLo para meghadhanuSyanI racanA thatI, ne badhAM jhUle jhUlI rahetAM, sAthe ramatAM rasakrIDA karatAM, kAmadevanI pUjA karatAM, paNa kSullaka caMcaLatA kevI ! ghelAI ke dIvAnApaNuM kevuM ! ane enuM kAraNa paNa hatuM. emano rAjA bAhubala kAmadevano avatAra lekhAto. saheja ghanazyAma varNanA A rAjavInI dehalatA evI suMdara hatI ke mohI nara-nAra to e vATa para bhUlAM ja paDI jAya ! 74 bharata-bAhubalI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ devanI nayanasuMdara pratimA jevI manohara rAjA bAhubalanI dehayaSTi hatI. vAsanAvALI strIo to bAhubala rAjAnI eka mIThI najara upara deha kurabAna karavA taiyAra thatI. paNa bAhubala to bhagavAna RSabhadevanA putra hatA. teo sahune kahetA ke sauMdaryano upabhoga saMyama dvArA karatAM zIkho. vAsanAnA vIjaLI jevA kSaNika jhaLahaLATamAM bhUlA na paDo ! tamAruM sauMdarya caMdranI cAMdanI jevuM zubhra ne nirabhra rahevuM ghaTe : caMdranI cAMdanIthI pRthvI AkhI vyApta thaI jAya. paNa pRthvInI malinatA caMdrane saheja paNa sparze nahi ! rAjA bAhubalanA rAjamAM yauvanano durupayoga nahoto, eTale nityayauvana hatuM. vRddho paNa rasanI khumArIthI jIvatA. emanAM moMmAM strIpuruSanA saMbaMdhonI jUThI niMdA nahotI ! rAjA bAhubala kahetA : "suMdara eTaluM spRzya, e bhAvanA jUThI che. Aga suMdara che, chatAM ApaNe kAM ene aDatA nathI ? keTalAMka phula dUrathI suvAsa levA yogya, ne keTalAMka ja sparzavA yogya hoya che ! saMsAramAM sauMdaryone potAne hastagata karavA nIkaLanAra mANasa pRthvIne potAnA kAbUmAM karavA nIkaLanAra mahArathInI jema Akhare ciMtA, saMtApa ne kleza meLave che !' - rAjadUta haMse jyAre mArgamAM A rItanA vicArapravAho jANyA, tyAre tene lAgyuM ke kadAca chelluM vAkya potAnA mahAna cakravartIne lAgu paDatuM hoya ! paNa thoDI vAramAM tene pratIti thaI gaI ke A loko koI paNa prakAranA pUrvagrahathI rahita hatA. haMsa paNa hajI yuvAnImAM ja hato. ahIMnI sauMdaryabharI sRSTi ne rasiyAM nara-nAra joI, e paNa AnaMdasAgaramAM DUbakI mArI gayo. e badhuM mugdha mane nIrakhI rahyo. puSpa-phaLathI zobhita udyAnonI pAsethI e pasAra thaI rahyo hato, tyAM sarakhesarakhI sAhelIonuM eka ToLuM, bahAra dhasI AvyuM. emanAM mukhamAM rAjA bAhubalanuM gIta ramatuM hatuM. gIta gAtI gAtI eka navayauvanA bahAra dhasI AvI. eNe paradezIno hAtha pakaDIne DhaMDhoLyo ne kahyuM : bhaIlA ! bhUlA paDyA lAgo cho ? kyAM javuM che ? haMsa svastha thaI gayo. eNe bolanAra navayauvanAnA mukha sAme nIrakhyuM. enA moM para kaMkuno raMga hato, ne zvAsamAM kastUrInI suvAsa hatI. lIMbunI phADa jevAM enAM nayanomAM jIvanano ullAsa ramI rahyo hato ! bahalI dezamAM 75
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ haMsa be ghaDI e rUpane nIrakhI rahyo. zuM bolavuM e ja ene na sUjhyuM ! pelI navayauvanA aMgonAM gatiDolana karatI bolI : bhAI mArA ! tuM koI soMdaryano rogI ho to A sauMdaryadezamAMthI jaladI cAlyo jaje ! amArA rAjA bAhubala jeTalA rasazAstramAM pravINa che, eTalA ja zastravidyAmAM paNa nipuNa che. nirdezabhAve A sRSTi bhogavatAM AvaDe to ja amAro atithi thaje !" haMse potAnI jAta saMbhALI lIdhI. eNe kahyuM : tame mahArAja bharatadevanAM adhirAjJI subhadrAdevIne joyAM nathI, tyAM sudhI ja tamane tamArA rUpanuM abhimAna che.' are bhalA mANasa ! ahIM rUpa che, paNa abhimAna nathI. Ama Ava ! jo, A mArI sakhI kuraMgI ! e potAnA komaLa hastathI priyaMgu vRkSane sparzaze ke e vaMdhya vRkSane phaLa-phUla AvavA lAgaze ! strI to saMsAramAM madhura phaLa ne suraMgI puSpa mATe ja janmI che ne !" navayovanA jarA AgaLa vadhI. eNe haMsano hAtha pakaDyo, jANe cAMdanIe gherA vAdaLane pakaDyuM. hAtha pakaDIne ene AgaLa doryo ne potAnI sakhIne batAvatAM kahyuM : A mArI sakhI mRgAkSI ! e A kurabaka vRkSane bheTaze ke e navapallavita thaI UThaze. amArA rAjA kahe che, ke strI to saMsArane navajIvana arpanAra AtmA che ! 9 navarSAvanA ATaluM kahetAM haMsano hAtha kheMcIne AgaLa vadhI. jobanayuM enA deha 52 jhUmI rahyuM hatuM. chatAM nAnI bAlikA jeTalI nirdoSatA enAmAM hatI. ane A madhurikA ! enA jhAMjharavALA nRtyazIla paga A azoka vRkSane jarA pAdaprahAra karaze, eTale e khIlI UThaze. amArA rAjA bAhubala kahe che, ke strI jema premamUrti che, ema zAsakamUrti paNa che.' haMsa ajaba rIte herAna thaI gayo. enA zarIre prasveda vaLI gayo. jIbha sukAvA lAgI. e kaMI bolI na zakyo. e vicArI rahyo ke, are ! A strIone potAnA rAjAnA nAmanI keTalI mohanI che ! enA pratye keTalo premasvara emanA aMtaramAM guMje che ! vAtavAtamAM, amAro rAjA bAhubala Ama kahe che ane tema kahe che, ema kahetAM e thAkatAM ja nathI ! 76 2 bharata-bAhubalI
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ navayauvanAnA paricaye yuvAna rAjadUta haMsano prasveda vadhyo. strI viSenI enI rUDha mAnyatA kamaLapatra para rahelA tuSArabiMdunI jema sarI gaI; ane vajrathIye kaThora ne kusumathIya komaLa vALI kahevata yAda AvI gaI. ekane juve ane ekane bhUle evuM bhuvanamohana sauMdarya dharAvanAra A suMdarIvRMdanuM rUpa kAmIjano mATe AkaDe madha jevuM sulabha nahi, paNa asidhArA para rahelA madhubiMdu jevuM durlabha lAgyuM. ene nirAMte joI zakAya, nirdoSa bhAve samIpa jaI zakAya, mukta kaMThe prazaMsI zakAya, haiyAnA hetathI sparza paNa karI zakAya; paNa vyabhicAranI AkAMkSAthI sparzanI anadhikAra ceSTA karI ke hAtha ja kapAI jAya, haiyuM chedAI jAya ! bhalabhalA hiMmatabAjonI hiMmata tyAM bUrI rIte jakhamI thaI jAya ! strI-puruSa hoya tyAM sneha ane rasanI sRSTi svayaMbhU jAge. paNa ahIM vacanarAga, draSTirAga, sneha2Aga, e ja zRMgAranI sarvazreSTha bhUmikAo hatI. strI-puruSano kAmarAga to chelle Avato. saMtAnotpattinI gaMbhIra javAbadArI uThAvavA icchanArAonuM e gaMbhI2 pagaluM lekhAtuM; ane e nirNaya karyA pachI ja e strI ane puruSa sAthe joDAtAM, sAthe rahetAM, jene lagna kahe che te lagna karatAM. pachI ekabIjAMnuM dehasauMdaryanuM AkarSaNa naSTa thatuM ane bALaka e emanA rasano mukhya viSaya banI rahetuM. eTale A lagna saMbaMdha tarapha strI-puruSonuM svAbhAvika kheMcANa ochuM rahetuM ane A kAraNe lagna pahelAMnuM UchaLatA jharaNa jevuM jIvana ane lagna pachInuM bharelA taLAva jevuM nisyaMda jIvana ahIM jovA na maLatuM. A rAja kAmadevanA avatAra mahArAja bAhubalanuM hatuM. ahIMnA mukhya maMtro svasthatA, saMyama ne sAmarthya hatA. nistejatA, nirvIryatA ne svacchaMda kAmAcAravRtti mRtyunuM bIjuM nAma hatuM. navayauvanA, jenuM nAma madhumakSikA hatuM, e madhurA oSTathI madhuruM gIta guMjatI AgaLa AvI; ne paradezIne prazna pUchI beThI : 'he catura paradezI ! kyAM javuM che ? kyAMthI Avo cho ? A rasapradezanA ajANa lAgo cho ?' "huM A pradezathI ajANa chuM, ema tame kaI rIte jANyuM, he rasike ?" haMse paNa potAnI vacanacAturI pragaTa karavA mAMDI. tamArA aMga paranI romarAji suMdara strIne joIne dhrUjI UThe che, ethI. bahalI dezamAM * 77
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ madabhara mohanAne joI tamArI AMkho jaLanA mInanI jema doDAdoDI karI rahe che, ethI. amArI sAthe vAta karatAM tamArI jIbha sukAya che. tethI. A pradezanA puruSane Avo anubhava asvAbhAvika che. vAru, paradezI ! mArA prathama praznano javAba Apo : kyAM javuM che ? kyAMthI Avo cho ?" haMsa A spaSTavaktA chatAM kAmaNagArI nAranI chaTA pAse potAnI sUdhabUdha bhUlI rahyo hato. AvI suMdara strI ane Avo sarasa prasaMga, emAM saMyamanuM pAlana ene ati kaThaNa bhAsyuM. ane ethIya e navayauvanAnAM rUpachaTAbharyA saMyama-sAmarthya adhika kaThora lAgyAM. jANe potAnI phUlaDe phorelI vasaMta jevI juvAnInI ene kaMI sugaMdha ja AvatI nahotI ! kAmabANa jANe eNe vekyAM ja nathI, anubhavyAM ja nathI ! puSpadhanvAnI mahAzALAthI jANe e sAva ajANa che ! haMse jarA vinamratAthI kahyuM : "AvuM chuM pRthvIpati cakravartI mahArAja bharatadevanA darabAramAMthI. sUraja samA yazodhana ne tapodhana e mahArAja viSe to tame pUrepUruM jANatA ja hazo ! AvuM chuM tyAMthI ne jAvuM che mahAbalI rAjA bAhubalanA darabAramAM. huM rAjadUta chuM. mAruM nAma haMsa." navayauvanA bharatadevanA darabAranI vAta sAMbhaLI bolI : "bharatadeva to amArA rAjAnA moTAbhAI ne ? svAgatam e nRtya-gItinA racayitA bharatadeva ne ! are, amArA rAjA to potAnA vaDIla baMdhunAM vakhANa karatAM thAtA ja nathI. vAru, o ayodhyAvAsI ! tyAre tame bharatanRtya, bharatagIti ne bharatarAga to jANatA ja hazo. cAlo, cAlo, svAgatam ! Aje dUdhamAM sAkara bhaLI. tamArI bhUminI kaLA tame jeTalI jANo, eTalI ame zuM jANIe ! tamArA dezanAM nRtyagItino AsvAda amane thoDoka karAvo, pachI ame tamane hAthanA phUlahiMDoLe besADI darabAramAM pahoMcADI daIzuM. haMsa A sAMbhaLI nirAza vadane bolyo : "he suMdarI ! huM dUta chuM. nRtyazAstra ke gItizAstrathI sAva abUjha chuM. mane to saMdhi ane vigrahanI vAto karatAM AvaDe che. mane e paNa khabara nathI ke nitya yuddha-vyApAramAM vyasta bharata-bAhubalI kyAre nRtyagItazAstra nipajAvyuM !" madhumakSikA A sAMbhaLI ciDAI gaI. enA dezanI kaLA, ane emAM e pAraMgata na hoya, e kema bane ? teNe kahyuM : 78 bharata-bAhubalI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ are, jUThAbolo che A paradezI ! pakaDo enI kAnapaTTI ! sAcuM bolAvo enI pAse !' 're mahAdevIo ! kaho to mArA pUjya pitAnA sogana khAIne kahyuM, ke huM e nRtyagItimAM kaMI jANato nathI, mane emAMnuM kazuMya AvaDatuM nathI !' dhikkAra che. tane, bharatarAjyanA rahenArane ! tame badhA mAtra mAnavahatyAvALA yuddhamAM ja nipuNa lAgo cho ! are, pharI vAra Avajo ahIM. ame suMdarIo cApa choDavAmAM kevI kuzaLa chIe te batAvazuM. astravidyA, zastravidyA, azvavidyA ne dhanurvidyA e cAremAM ame kuzaLa chIe; paNa kaThora krUra yuddhakArya ame koI pasaMda karatAM nathI. koIne haNIne ApaNe jIvIe emAM svAda kevo ? A kAraNe amane kAvya, saMgIta, vyAkaraNa, chaMdra, nRtya pasaMda paDyAM ne ame e svIkAryAM. paradezI ! jo, tArI janamabhomanI vidyA ame ja tane batAvIe ! amArA rAjA bAhubale pote sahune e zIkhavI che.' suMdarIvRMda ekadama vyavasthita thaI gayuM. koIe kaMTha para puSpamALa, koIe mastaka para phUlamALa, to koIe mukhamAM sugaMdhI dravyonAM bIDAM mUkyAM ! vRMda gAyana-vAdana mATe taiyAra thaI gayuM. dhIre dhIre svaranAda UThyA. e nAdanI sAthe jANe brahmAMDa badalAtuM lAgyuM; AkhuM vAtAvaraNa badalAtuM cAlyuM. Rtu grISmanI hatI, paNa thoDI vAramAM jANe vAvaMToLa jAgyo. jANe vAdaLa AvyAM. are, meghADaMbara jAgyo. mIThI mIThI garjanA thavA lAgI ! ne have pANI varasavA lAgyuM ! haMse potAnI pAse rAkheluM tADapatra pahoLuM karIne mAthe oDhI lIdhuM ! suMdarIvRMda khaDakhaDATa hasI paDyuM, bolyuM : 'are bhalA mANasa ! A to medharajI nAmano svarAlApa hato. kyAM che varasAda ? A to bharatagItino pratApa che.' haMsa jevo haMsa bahAvaro banI gayo. ene potAnA pUrva abhyAsa mujaba puruSa-paddhatithI ekAda-be suMdarIone kaThora zabdothI tADanA karavAnI marajI thaI AvI; paNa komaLa chatAM vajra jevI suMdarIonAM snAyubaddha zarIroe tenA puruSatvanA abhimAnane UgatuM ja DAmI dIdhuM. haMsa tADapatra sameTI kaMIka svastha thAya, tyAM to koI madArInI mahuara bahalI dezamAM H 9
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAgatI sAMbhaLI. ane thoDI vAramAM to AjubAjunI kaMdarAomAMthI bahAra AvIne, nimaMtrelA mahemAnonI jema, nAgarAjo DolavA lAgyA ! . jenA zyAma kaMThamAM lIluM jhera chalochala bhareluM che, evA sarparAjone joI haMsa ekadama pAcho haThyo; paNa peluM suMdarIvRMda to emanuM ema sthira hatuM. koInA nayanamAM bhaya nahoto. abhayane varelI A strIone abaLAnI upamA kema ApI zakAya, eno haMsa vicAra karI rahyo. eka nAga nRtya karato karato hasa tarapha AgaLa vadhyo. haMsa gabharAvA lAgyo, paNa strIonI samakSa potAnA jevA puruSatvAbhimAnInI mazkarI thAya e ThIka nahi, ema vicArI e hiMmata dharI rahyo. paNa nAga to mahuaranA sUronA ghenamAM dhasyo Avato hato. - haMsanA hRdayano vega vadhI gayo. enA zarIre prasveda vaLI gayo, paNa tyAM to sUro palaTAyA. koI dariyAnA taraMgo bhUmi para pachaDAtA hoya tevo nAda guMjI rahyo. AkAzamAM garuDarAja AvIne cakkara lagAvI rahyA hoya tema lAgyuM ne sarparAjo nAsIne ekadama jhADImAM bharAI gayA ! haMse muktino zvAsa kheMcyo. pelI navoDhA ekadama AgaLa AvI ne haMsano hAtha pakaDI ene AgaLa kheMcatI bolI : 'o ayodhyAnA vAsI ! dhanya che tArA jaDatvane ! manuSyonAM mastakonA chedana sivAya tamane bIjI koI kaLAmAM rasa nathI, kAM ? bharatanRtyanAM gItono A eka prakAra che. prathama nAgavarAli rAga ame gAyo, pachI garuDagAMdhAra gAyo !....' haMsa potAno hAtha choDAvato bolyo : "are, ame to yuddhamAM nirarthaka samaya gumAvyo; kazIya jIvanavidyA na jANI !' 'haMsarAja ! Aja kevA prakArano saMdezo laIne darabAramAM jAo cho? kahe che, ke ayodhyAnA loko laDavA-jhaghaDavAmAM bhAre kuzaLa che ! vaDha, nahi to vaDhavA de, evA mijAjanA che ! jyAMthI tyAMthI laDavAnuM nimitta zodhI kADhe che. jojo, A premanI bhUmi para kalahanAM bI na vAvatA !" haMse vicAryuM ke nikhAlasa dilanI A kanyA kharekhara sAcuM bolI rahI che. re ! premabharI A sRSTi para ulkApAtanA samAcAra laIne huM AvuM chuM; paNa huM manomana pratijJA karuM chuM ke banaze tyAM sudhI klezane nivArIza. 80 bharata-bAhubalI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhA ! jyAM yuddha nathI, tyAM sRSTi keTalI suMdara zobhe che ! jyAM yuddha thayuM tyAM abhimAna ane hInatAnAM jANe vRkSa vavAyAM. je jItyo e sabaLa kahevAyo. eNe strI, dhana, mANasa, saMpatti, bhUmi badhAM para potAno mAlikI haka sthApyo. pote mahAna banyo, bIjAne hIna banAvyAM. ahIM yuddha AvyuM ja nathI, to ahIMnA rUpamAM svamAna che, jIvanamAM svamAna che, vANImAM svamAna che ! prakRti potAnA zreSTha svarUpamAM ahIM virAje che. re ! Ave sthaLe yuddha notarI jIvananA abhizApa zA mATe notaravA ? ke pachI dareka zreSTha zAsana potAnI pAchaLa zApa laIne ja AvatuM hoya che ? haMsanI A vicAradhArA AgaLa vadhI rahI hatI, tyAM to suMdarIvaMde eka navo rAga AlApyo. tarata ja vADa paranI vela para phUla khIlI UThyAM. azoka, pArijAtaka, caMpo vagere phUlachoDa suvAsita phUlabhArathI lUmajhUmI rahyAM. dUra dUrathI koIno sAda Avyo. sAmethI eka rasida puruSavRMda cAlyuM AvatuM hatuM. strIonA A navA rAge teone AkarSyA hatA. teo nAcatA, gAtA, bajAvatA tyAM AvIne UbhA rahyA. cakoradRSTi haMse joyuM ke mAtra temanA dehanuM AkarSaNa e ja pUratuM nahotuM. strIone puruSanI sAthe ramavAnI icchA jAge tevuM AkarSaNa hajI jagADavAnuM bAkI hatuM. ekanuM varcasva ahIM nahotuM. baMnenI saMmati pratyeka kAryamAM Avazyaka hatI. puruSoe judI judI jAtanA alaMkAro dhAraNa karyA hatA. potAnI zaktimattA batAvavA koIe kamare sarpabALa vIMTyA hatA; koIe vyAghabALa teDyAM hatAM; koI nAnA pahADa jevA hastIbALane ramUja khAtara AgaLa nacAvatA hatA, to koIe khabhA para mahAna garuDarAjone visAmo Apyo hato. AjubAju AvelI sphaTikanI nAnI nAnI vedI upara badhA besI gayA; ne saue sAthe maLIne eka adbhuta rAga cheDyo ! thoDI vAramAM AkhI vanasRSTi ne nagarasRSTi jANe thaMbhI gaI ! RturAja vasaMta pragaTyo. haraNAM chalAMga devA lAgyAM. menA UDIne popaTanI pAse ne mayUrI mayUranI pAse jaI beThI. velIo pRthvInuM kaThora paDa bhedI, saDasaDATa AgaLa vadhIne vRkSane vIMTaLAI vaLI. bahalI dezamAM ja81
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMbADALe akALe mora Avyo. kokila ne kokilA premAlApa karI rahyAM. sUrajamukhI sUraja bhaNI vadhyAM. kamalinIo kAsAramAM DokuM UMcuM karI bhramarane nimaMtrI rahI. sahunAM hRdayamAM prema-AkarSaNa jAgI gayuM ! sAme ja eka paththarano pahADa hato. A rAganA baLe e paththara hRdaya pahADa paNa ogaLavA lAgyo. ekAeka miSTajaLanuM jharaNa vahI rahyuM. ene ogaLato joI puruSo bolyA : are ! ApaNA rAga-AzleSathI A paththarahRdaya pahADa pIgaLyo, paNa paththarahRdayA preyasIo na pIgaLI ! re, kevuM kaThora emanuM vakSasthaLa !" suMdarIvRMdanuM hRdaya pIgaLI cUkyuM hatuM, paNa e dAkSiNyamAM svastha UbhuM hatuM. puruSonA A kaTAkSathI strIo ekadama AgaLa AvI, ne potAne paricita puruSanA hasta grahIne gAtI, nRtya karatI vanasRSTi bhaNI cAlI. pRthvI premabharI banI rahI. visaMvAda, vikhavAda, vikRti jANe kyAMya nahotAM. sahu saMvAdI jagatanAM sabhya banIne rasa lUMTI rahyAM. koI phUlothI chAyelI khINamAM, koI vanakaMdarAomAM, koI jharaNAne kAMThe, koI AmravRkSanI DALe jaI beThAM. rasiyAonI baMsIonA nAde ne strI-puruSonI mukta hAsyagaMdhathI badhe jANe svarga sarajAI gayuM. duHkha, saMtApa, spardhA, IrSyA jANe ahIM hatAM ja nahi, che ja nahi ! manabhara jIvavuM ne dilabhara khelavuM e ja A sRSTino nityakrama che. ahIM hAryAnA thAka nathI, mRtyunA vilApa nathI. AmravRkSa para Amra Ave, ema mANasa Ave che; evuM ja Amra-jIvana jIve che, ne eka divasa khIleluM phUla karamAI jAya, pAkeluM Amra ga2I paDe, ema mANasa koI suMdara ekAMta sthaLe jaIne sUI jAya che vanahAthInI jema ! janA2 koI rotuM nathI. rahenArane rasanI paDI che. -- ahIM sahu rasamAM jIve che, eTale emane jarA sparzatI nathI, emano jIvanarasa kadI ku2sa thato nathI, kadI sukAto nathI. haMsa sahu rasiyAMone potAnI najarathI aLagAM thatAM joI rahyo hato, tyAM to koIe AvIne enuM kAMDuM pakaDyuM. 82 * bharata-bAhubalI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ "koNa e ?? haMsathI jorathI bolAI gayuM. koI nahi, huM madhumakSikA !" pelI navayauvanA haMsanI najIka AvatI bolI, 'sahue mane pAchI mokalI che. kahyuM ke bicArA paradezIne Ama ekalavAyo choDavo na ghaTe. jA, tuM ene sAtha Apa !' haMsa jarA saMkocAyo. eNe kahyuM : "amArA dezamAM A rItano vyavahAra ucita lekhAto nathI. A gaMdharAga bharI sRSTimAM mane avivekanI durgaMdha Ave che.' haMse potAnI uccatA ane A lokonI kaniSThatA batAvavAno prasaMga jhaDapI lIdho. durgadha ?" madhumakSikA ciDAI beThI. 'hA. strI-puruSonA A svairavihAra....' haMsa aDadhuM bolyo, tyAM to madhumakSikA ene bolato aTakAvI bolI : 're paradezI ! tuM amane zuM samaje che ? jyAM jIvananI bhArobhAra sugaMdha vyApelI che, ene tuM durgadha kahe che ? emAM mane to tArA nAkano ne tArA jIvanadarzanano ja doSa lAge che ! teM strIne haMmezAM judI rIte ja joI che. miSTAnna joIne jema moMmAM pANI Ave ema, yuddhamAM hRdayanI suMdaratAne bhUlI beThelA tamane strI joI bIjo bhAva jAgato nathI ! sAruM che ke tuM paradezI che, vaLI rAjadUta che; nahi to koI hAthInI pITha para besADI tane ahIMthI - hAla ne hAla tagaDI mUkata !' madhumakSikA AvezamAM ne AvezamAM ATaluM bolI gaI. haMsano potAnA vacanano ghAno AnaMda kSaNajIvI banyo, kSaNa vAramAM sarI gayo, ne jANe pote ja Ahata thayo hoya tema e oziyALo banI gayo. haMsano karamAyelo cahero joI madhumakSikA zAMta thaI gaI. e AzvAsaka miSTa svare bolI : A pRthvIno tuM aparicita che, re paradezI ! eTale tuM tArA gajathI amane mApe emAM tAro lagIre doSa nathI. paNa jANI le, ke amAro rAjavI pote ja kAmadevano avatAra che. jema enA darabAramAM ame kvacita ja anivArya prasaMge jaIe chIe. ema A dezanAM rasiyAM nara-nAra maLe che. AnaMde che, rasalahANa lUTe che, paNa kvacita ja kAma-darabAramAM praveze che: ane jyAre praveza kare che tyAre gaMbhIra thaIne praveze che. e A pravezane bahalI dezamAM 83
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ beghaDInI moja mAnatA nathI, dila bahelAvanuM sAdhana lekhatAM nathI ke rogI mAnasanI rogamukti mAnatA nathI. ene to e nara-nAranuM sarvazreSTha samarpaNa samaje che. saMsAranA amaratvanuM odhAna lekhe che. samarpaNa vAraMvAra thatuM nathI, e to tuM jANe che ne !" madhumakSikA bolatI bolatI thaMbhI. haMsa to bicAro zuM bole ? e vinamra banI sAMbhaLI rahyo. madhumakSikAe AgaLa kahyuM : 'tamAre tyAM jema raNakSetramAMthI koI pITha pheravIne bhAge e kAyara lekhAya, ne e kAyaranuM koI moM na juve, ema ahIM AvA nirdoSa rasavihAramAM koI kAmAcAra AcarI bese to e bhayaMkara nirbaLatA lekhAya che, ne e mATe amArA rAjadarabAramAM bhAre sajA thAya che joke evo prasaMga hajI ahIM banyo ja nathI. svasthatA, saMyama ane sAmarthyanI zikSA ahIM gaLathUthImAMthI ja apAya che. eTale dIvAnAo, rogIo ne vIryahIna prajAjano ahIM bhAgye ja pedA thAya che. ne kvacit thAya to A paththaronA ghAthI eno aMta ANavAmAM Ave che.' madhumakSikAe A vAta pUrI karI ane haMsane kheMcyo. haMsa bicAro anicchAe pAchaLa pAchaLa ghasaDAyo. 84 * bharata-bAhubalI
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 yuddha vinAnI bhUmi bahalI deza ane takSazilA nagarI. e vidyA ane tapabharI sRSTi hatI. ahIM paraMparAthI jJAnanI rakSA karAtI hatI. pitA potAnI paraMparA putrane ApI jato. putra e paraMparA potAnA putrane azruSNa rIte ApI jato. paraMparA toDavI e mahAaparAdha lekhAto. A aparAdha apamRtyu karatAM bhAre lekhAto. A paraMparAnA baLathI vidyA-sAdhanA-nI eka zAkhA lupta thaI nahotI. tyAM phUlabAgano niSNAta hIrA-mANekanA kAmamAM paDI paraMparA na gumAvato. alabatta, baMnene emAMthI pUratuM maLI rahetuM. nAnA-moTAno koI prazna na raheto. halakA-bhAreno savAla Ubho na thato. paraMparA barAbara jALave e sAmAnya; ene ujALa e viziSTa. ahIM bIjuM vAtAvaraNa tapanuM hatuM. A tapa munioe mAnya karela tapa jevuM nahotuM. anya sthaLe munio mRtyune jItavA tapa karatA. A nagaranI khUbI ja e hatI ke hajI sudhI A nagaramAM koI mRtyu pAmyuM nahotuM ! mANasa marI jAya, ema loka jANatAM hatAM, paNa marelo mANasa kevo hoya te koIe joyo nahoto. marelA mANasanI smazAnayAtrA A pradezanA nivAsIe koI divasa nIrakhI nahotI. athavA smazAnayAtrA eTale zuM e koI jANatuM nahotuM. A nagaramAM pratyakSa rUpe koI mANasa marato ja nahi ! mANasa jyAre vayovRddha thAya tyAre nahi, paNa enAM aMgopAMga nirbaLa thaI jAya, vanajaMgalomAM
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jatAM ene zaradI-garamI lAge, khAvAnuM pace nahi, samavayaska sAthe svairavihAra ruce nahi, AMkhe ochuM dekhAya, zrama karatAM zrama lAge tyAre, mANasa badhuM tajavAno samaya AvI pahoMcyo che ema samajI jato ane prasthAnanI taiyArI karato. eka divasa UgatI uSAnAM zukana laIne e prasthAna karato, ane dUra dUranAM pahADomAM tapa karavA cAlyo jato. A tapa zuM, enI vyAkhyA rAjadUta haMse ghaNAne pUchI, paNa e koI jANatuM nahotuM. meru parvata ke vaitADhya parvatanI dizAmAM e nara-nAra cAlI nIkaLatAM. ane A rIte je jyAM e sadAne mATe jatAM - pharI kadI dekhAtAM nahi ! A viSe pUrI mAhitI to koInI pAse nahotI, paNa mAhitIvALA kahetA, ke teo tyAM ramya zikharo para rahetAM. hamaNAM bhagavAna RSabhadeve dharmano vicAra Apyo che, eno vicAra karatA, ne eka divasa lAMbI UMghamAM paDI jatAM. e traNacAra divasa sudhI UThatAM nahi, eTale e dehamAMthI eka gaMdha prasaratI--durgaMdha nahi, sugaMdha nahi, paNa mAdaka gaMdha. A gaMdhathI UMcAM zikharo para rahenAra bhAraDa pakSI jAgatuM; ane e potAnI vizALa pAMkho phaphaDAvatuM tyAM AvI pahoMcatuM. sAmAnya rIte to bhAkhaMDa pakSI hAthIono ja bhakSa karatuM, paNa AvA nizcetana mAnavadeho ene khUba gamatA. bhAraDa pakSInI pAMkhanA susavATA bArabAra yojanathI havAmAM jhaMjhAvAta jagavatA. e sAMbhaLIne hAthI bicArA moMmAM sUMDha nAkhI kaMdarAomAM lapAI tA; siMha-vAgha ziyALanI jema jhADI kotaramAM paga vacce pUMchaDI nAkhI adhamRtyu jevI dazAmAM paDyAM rahetAM. A paMkhIne tyAMnA rahevAsI mRtyu-dUta kahetA. e AvIne ciranidrAmAM poDhelA mANasanA dehane upADI jatuM. A takSazilAnagara-pradezanAM rahenArAMoe AvI vAto mAtra sAMbhaLI hatI, paNa mRtyu joyuM nahotuM. akAla mRtyu hajI ahIM thayuM nahotuM. eka mANasa bIjA mANasa sAthe kvacita jhaghaDe, to teo svayaM mArAmArI ke khUna para na AvatAM; teo tarata rAjAjI pAse jatAM joke rAjAjI pAse javA karatAM, tapa mATe cAlyA javuM teo vadhu pasaMda karatAM; kAraNa ke mAthe rAjA 86 - bharata-bAhubalI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya ane jhaghaDA thAya, khUna thAya, e khuda rAjA mATe zaramarUpa lekhAtuM ! sUrajano avatA2 jema prakAza mATe hoya che, ema rAjAno janma zAMti mATe hato. zAMtinA bahAne azAMti ke yuddha UbhAM karanAro rAjA na lekhAto ! pratyeka pradezanI nIti ane dharma viSenI AgavI vyAkhyAo hoya che. A pradezanA vAsIonI A manodazA hatI, eTale teo bharatadevanI nRtyagIti vagerenI prazaMsA karatAM; paNa cakravartIpada mATenAM yuddhonI jarA kaDaka zabdomAM AlocanA paNa karatAM. vidyA ane tapa pachI trIjuM vAtAvaraNa ahIM sauMdaryanuM hatuM. prathamanAM be jarA ekAMgI hatAM, alpa pracAravALAM hatAM, paNa sauMdaryajIvana to prajAnA romeromamAM vyApta hatuM ! saMsAramAM eka kAyado che ke bhUkha jyAM pravartatI hoya tyAM khAghaakhAdyano viveka bhulAya che; bhUkhyA mANasa mATe evo viveka duSkara che. paNa jyAM sAmAnya rIte kSudhAtRptino prazna na hoya tyAM mANasa sattvavALA bhojanane ja pasaMda kare che. ema je pradezamAM kadarUpAM, kaDhaMgAM ne rogI mANaso ja na pedA thatAM hoya, jyAM sauMdarya e hareka jIvane mATe janmajAta bheTa hoya, tyAM sauMdaryanI viDaMbanA thatI ja nathI ! takSazilAnagarapradezanAM nara-nAra mATe ema kahevAtuM ke teo nRtya, Arogya ne dehasauMdarya mAtAnA peTamAMthI ja laIne janmatAM ! vaLI AkarSaNano niyama evo che ke jema dUrapaNuM ema AkarSaNa vadhu. strI puruSathI dUra rahe, puruSa strIthI dUra rahe, eTale ekabIjAMmAM ekabIjAMnI svAbhAvika AkarSaNakSudhA rahyA ja kare. ahIM nAnapaNathI bALaka--bAlikA sAthe rahetAM, sAthe bhamatAM. ekabIjAMnA veNIgUMthanamAM ke pANipIDanamAM koIne romAMca na thato, hRdayanA dhabakArA vadhI na jatA. sauMdaryane jovAno, pUjavAno ha2ekano adhikAra hato. amuka sauMdarya amuka mANasa ja nIrakhI zake, amuka nRtya amuka varga ja nIrakhI zake, evI baMdhiyAra havA tyAM nahotI. jema dAnavIra potAnA dAnano sArvajanika vistAra karavAmAM rAjI hoya, ema ahIMnAM sauMdaryazALI nara-nAra potAnAM rUpabharyAM nRtyo samUha mATe bheTa karavAmAM lahAvo samajatAM. yuddha vinAnI bhUmi * 87
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAMpatya paNa ahIM bahu ja sahacAra pachI anubhavAtuM. dehopacAra mATe ahIM bahu ja maryAdA hatI. kAraNa ke e maryAdA na jaLavAya to jarA (vRddhAvasthA) vahelI sparzI jatI, ane jene jarA sparzatI ene tapa karavA cAlI nIkaLavuM paDatuM. evA mANaso A sauMdaryanagarImAM haDakAyAnI jema haDadhUta thatA. kahevAya che, ke ahIM dehopacAra eka vAra rasa mATe, be vAra saMtAna mATe yojAto. saMtAnaprApti pachI to kvacita ja daMpatI dehanI bhUkhathI maLatAM ! saMtAnotpatti pachI e jhAjhuM na jIvatAM, ne jIvatAM to saMtAna sivAya emanA aMtarane bIjuM sparzatuM nahi. Ano artha e nathI ke A nagaranAM nivAsIo devadevI jevAM hatAM. deva-devI mATe evuM kahevAtuM ke eka vAra temanA manamAM saMkalpa thayA pachI, teo manonigraha na karI zakatAM. paNa ahIMnA mANasone evo saMkalpa koI vAra thato to teo manonigraha karI jANatAM. ahIM sahacAra hato, paNa anAcAra ke atyAcAra nahoto. loko pAse anAcAra ke atyAcAra kevo hoya enI kalpanA paNa nahotI. ane enA kAraNamAM A pradeza para hajI yuddha AvyuM nahotuM. ane tethI strInI samAnatA ane svataMtratA puruSanA jevaDI ja - jeTalI ja manAtI hatI. saMsAranuM eka parama satya e hatuM ke jagatamAM yuddha AvyA pachI ja strIo pachAta paDI. kAraNa ke strIone tarata ja bhAna thayuM ke lohI levAmAM ke devAmAM emano jIva mukta mane kAma karI zakato nahoto. saMhAranI kalpanAthI ja e dhrUjI UThatI. koI vAtamAM pAcho kadama na mUkanArI strIo yuddhamAM Ama pachAta paDI, eTale puruSa vijetA banyo, strIthI moTo thaI gayo. yuddha bIjuM kaMI pariNAma lAve ke nahi, paNa e mANasanI buddhinuM janmajAta samatva to avazya khovarAvI ane evo samatvavihoNo mAnavI pazubalane sarvazreSTha baLa gaNe che, ne pRthvI para nirbaLane dabAvavAmAM dharma ane baLavAna pAse namavAmAM pharaja samajato thAya che. baLavAna pote zreSTha ne bIjA heTha ema mAnavA lAge che. saMsAranA vikRta citranA zrIgaNeza ahIMthI thAya che. paNa mAnava e Akhare to mAnava che. yuddhadIvAnA AdamImAM kadIka 88 bharata-bAhubalI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavatA jAge che, ene saMsAranI vedanA lAge che; paNa e bhUlavA e buddhine kepha karAve che. manane e sauMdaryano bhoga dharAve che; hRdayane moTAInI hIna mahattvAkAMkSAmAM rAcatuM kare che. madya ene krUra banAve che. sauMdaryalobha ene pazuthI hIna banAve che; ane e yuddhadIvAno potAnA jagatamAM nAce che. AvuM yuddha ahIM kadI AvyuM nahotuM. yuddha zA kAraNe Ave, enI koIne kazI kalpanA nahotI. pUratuM poSaNa ane pUrato ArAma sahune sahaja rIte maLI rahetAM. mArA-tArAnA evA moTA jhaghaDA nahotA. jhaghaDA jAgatA to be mIThA zabdathI ke AMkhanAM be AMsuthI zAnta thaI jatA. yuddha nahotuM eTale puruSanuM varcasva nahotuM. strI puruSa samAna adhikAra dharAvatI hatI. 'Aha ! AvI manamohana bhUmi para yuddha Ave to ?" rAjadUta haMsanA manodezamAM ApoApa eka bhayaMkara vedanA jAgI. vIMchIe jANe DaMkha dIdho. pharIthI enA mane pokAra karyo : 'Aha ! A bhUmi para yuddha Ave to ? to A naisargika ramyatAno vinAzaka dAnava huM ja TharuM ! svapna samI suMdara A sRSTino nAza karanAra pApI huM ja banuM !' haMsa kheda sAthe be ghaDI Ubho rahI gayo. madhu jevI mIThI madhumakSikA AgaLa nIkaLI gaI. A to utsavarasiyAM nara--nAra ! haMsa vicAra karato Ubho rahyo : eka ja yuddha, ane A badhI manoharatA bhasmibhUta ! enA A vicAranA pratyAghAtamAM ja na hoya tema paDakhenI dIvAla paranI suMdara phUlavela ekAeka karamAI gaI ! are ! pAsenA AmravRkSa para besI baMsI vagADatI eka rasika nArInA baMsInA svaro sAva palaTAI gayA. e baMsInA svarasauMdaryanuM pAna karatA, svairavihAra mANI rahelA gopayuvAno doDatA AvyA ne bolyA : o rasike ! A te teM baMsI vagADavA mAMDI, ke vAMsanI bhUMgaLIthI agnine phUMkavA mAMDyo ? e sAMbhaLIne to dUdha detI gAyo dUdha corI le ! sAva aparicita svaro ! baMdha kara tArI A baMsI !' yuddha vinAnI bhUmi * 89
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMsI vagADanArI rasikA paNa jhADa parathI nIce UtarI AvI ne raDatA svare bolI : "huM zuM karuM ? baMsI enI e che, huM paNa badalAI gaI nathI, paNa na jANe koIno apazukaniyALa paDachAyo paDyo ke mArA sUra reDhiyALa thaI gayA che !" sahu cAretarapha jovA lAgyAM : koNa che e duSTa AtmA, jenA paDachAye vela sukANI ? baMsInA sUra bhaDakAmaNA banyA ? tyAM to rAjadUta haMsa upara sahunI najara paDI. "are ! A paradezInAM ja A kAma lAge !" kahIne sahu tenI AjubAju pharI vaLyAM. rAjadUta haMse joyuM ke vaLI enI e ja upAdhi navA avatAre AvIne UbhI rahI che ! e thAkyo hato. rasa, rUpa ne gaMdhanI utkRSTa sRSTimAM e kamajora banI gayo hato - madyanA mahAzokhInane kastUrI na ruce tema ! paNa haMsa catura puruSa hato. eNe keTalAya deza joyA hatA, keTalAya kUvAnAM pANI pIdhAM hatAM. eNe A navI lapamAMthI chUTavA navI yukti zodhI. eNe kahyuM : "je nagaramAM eka paradezIne gharagharanI Thokaro khAvI paDe, ne koI rAjakacerIno rasto paNa na cIMdhe. e paradezInA aMtaranA UnA niHzvAsa velane prajALe nahi to zuM kare ? baMsIne basUrI na kare to zuM kare ?" bhAI ! tuM koNa che ? tAre zuM kAma che ?" badhAM bolyAM. teone potAnI bhUla jANe samajAI hoya, ema sahu oziyALAM banI gayAM. 'huM koNa chuM e na pUcho. to mAruM kAma huM kahuM ? haMse kahyuM.enA tIre dhAryuM nizAna pADyuM hatuM. 'kevo vicitra mANasa che ! are, oLakhANa ApavAmAM tane koI khAI jatuM hatuM? bhale, kAma kahe, nAma na kaheto, re paradezI ! "mAre rAjA bAhubalane maLavuM che. mane tyAM laI cAlo. zarata e ke mArgamAM tamArAmAMthI koIe mArI sAthe kaMI vAta na karavI. koI suMdarIe mane sathavAro na Apavo." bhale, bhale, cAlo !' badhAM bolyAM, ne haMsane upADyo. thoDI vAramAM badhAM rAjA bAhubalanA darabAra bhegAM ! 90 bharata-bAhubalI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 snehamudrA bAhubala rAjAnI nagarI devanagarI jevI dedIpyamAna hatI. ne indradhanuSyanA saptaraMgothI banAvelI hoya, evI dUrathI jonArane lAgatI. UMcAM harmazikharo 52 mayUro kelI karatA ane vAdaLomAM raMgaberaMgI sonerIrUperI paMkhIo ramatAM ! azAMtino, kalahano, IrSyAno vicAra sarakho paNa na Ave, evI A nagarI hatI, prema, prema ne prema ! mA putrane prema kare, putra pitAne prema kare, baMdhu baMdhune prema kare, patnI patine cAhe, pati patnIne cAhe, zaMkA--kuzaMkA janme ja nahi basa e ja ahIMnuM jIvanamadhuM hatuM ! yuddhano vicAra lagabhaga ahIM navo hato. ahIMnAM vAdyomAMthI lohInI tarasa jagADe evo svaranAda na nIkaLato. strI-puruSo suMdara zaNagAra sajI, paga thanaganAvatAM, mastaka maMjarIothI DolAvatAM, rAsa ramavA AvatAM ane madhuranAdanuM guMjana karatAM. ahIMnI havAmAM paroDhanI tAjagI hatI. ahIMnA ajavALAmAM uSAnA raMgo hatAM. lohI to A bhumie bhALyuM nahotuM. jUnA vakhatamAM bhUkhanI Aga mAnavIne zikAra tarapha dorI jatI; na chUTake e jIvane haNatA; paNa bhagavAna RSabhadeve khetI zikhavADI, gaupAlana ne pazupAlana zikhavADyuM, tyArathI raktanI vAta sahu bhUlI gayAM hatAM. rAto raMga mAtra suMdara nara-nAraja vAparatAM.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanano upabhoga, yauvanano upabhoga, haraeka avasthAno jIvaMta upabhoga ahIM mukhya hato. bharatadUta haMse jematema pelI suMdara navayauvanAthI potAno pIcho choDAvyo, ne je kartavya mATe e Avyo hato te kartavya adA karavA mATe AgaLa vadhyo. samAnazIla ne samAnadharmI strI-puruSa e kaMI ekabIjAMne nirAMte ramavAnAM ramakaDAM nathI, enuM bhAna haMsane Aje ahIM thayuM. ene lAgyuM ke yuddhe bIjuM kaMI aniSTa sarajAvyuM hoya ke na sarajAvyuM hoya bhale e vivAdano prazna hoya-paNa puruSonI yuddhapriyatAe strInA svAtaMtryane jarUra haNyuM che. AvA AvA aneka vicAro haMsanA cittataMtrane khaLabhaLAvI rahyA. paNa e A nagarImAM AvA vicAro karavA Avyo nahoto; e to eka hAthamAM zAMti ne bIjA hAthamAM yuddha laIne Avyo hato ! eka AMkhamAM agni ane bIjI AMkhamAM anila laIne Avyo hato. eNe e ja vicAramAM saMlagna rahevuM joIe, nahi to A suMdara nagarI enuM AkhuM bhaNatara ja bhulAvI de ! koI rasika strI potAne vasaMtavihAra ne gItaguMjana mATe kheMce nahi e bhayathI e utAvaLo cAlyo. joke e vakhate eka vicAra enA manamAM Avyo paNa kharo, ke mArA badale jo khuda cakravartI mahArAja bharatadeva, ahIM viSTie AvyA hota to, teo paNa A vAtAvaraNamAM yudghane badale premanI kavitA karavA lAgI jAya ! paNa bharatadeva e bharatadeva hatA, ne pote e pote hato. haMse potAnI AvI manorama vicArasaraNIne dAbavA mAMDI. sahaja rIte mukha para AvI jatI, mukhamAMthI sarI paDatI premakavitAne kacaDIne aMtaranA bhaMDAriyAmAM UMDe bhaMDArI dIdhI. haMse kadama Age baDhAvyA. takSazilAnA daravAjA para e AvI pahoMcyo. e vakhate caMpaka kASThanA rathamAM besIne, caMpaka puSpanA alaMkAro paherIne jatAM keTalAMka rasika naranAra sAme maLyAM. teoe pratApI haMsane joyo, ne teonuM lakSa kheMcAyuM. rathanA rUpALA dhorIne thobhAvatAM teo balyAM : are o bhAI paradezI ! pravAsathI AvatA lAgo cho. kapALamAM kumakuma nathI, deha para eke puSpa nathI, mastaka para phUlamugaTa nathI ! A zuM ? kevo 92 * bharata-bAhubalI
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravAsa ? kyAM javuM che ?" haMsane A kyAM javAnA prazna pharI mUMjhavI nAkhyo -- rakhene pelI navayauvanAvALA prasaMganI pharI punarAvRtti na thAya ! eNe kahyuM: "mAre mahArAja bAhubalane maLavuM che, agatyanuM rAjakAja che.' to bhAI paradezI ! baDho Age. rAjakAjamAM ame mAthuM mAratAM nathI. amArA rAjA paNa anivArya hoya tyAre ja emAM rasa le che. e to kahe che ke vadhu paDato rAjaraMga mANasane mahattvAkAMkSI banAve che, ne mahattvAkAMkSI zuM pApa nathI karato ? mATe rAjaraMga to anivArya hoya tyAre mANavo, bAkI A premaraMga ane pachI bhagavAna RSabhadeve zIkhavelo dharmaraMga ! bhAI ! AgaLa vadho. AgaLa vadho. mahArAja hamaNAM ja kavisabhAmAMthI nivRtta thaI darabAramAM gayA che." AbhAra tama sahuno," bolato bolato haMsa AgaLa vadhI gayo. paNa e pahelAM keTalIka rasikAo tenI pAse AvI pahoMcI hatI, ne karNamAM, kaMThamAM, bAjubaMdha para puSpono zaNagAra paherAvI gaI hatI ! kapALamAM kumakuma ane gAla para kastUrI lagAvI gaI hatI. - haMsane to "mAna, na mAna, meM terA mahemAna jevuM banyuM hatuM ! kumakuma karatI suMdarIe kahyuM : paradezI bhAI! ahIM to marato mANasa paNa zaNagAra karIne mare che, pachI jIvatA mANasanI to vAta ja zI ? A zaNagAra ame tamArA sArA mATe karyo nathI, amArI AMkha ja koIne kadarUpuM joI zakatI nathI, mATe karyo che ! tamArA gAla para kastUrI lagAvanArI madhumaMjarI koNa che, e jANo cho ?' chUTato chUTato haMsa vaLI phasAto lAgyo. javAba ApyA vagara AgaLa kadama bharAya tema paNa nahotuM. eNe DokuM dhuNAvIne kahyuM, "tame jene ATaluM mahattva ApyuM e madhumaMjarIne to huM pichANato paNa nathI !' eTalAmAM to thanaka thanaka karatI madhumaMjarI AgaLa AvIne UbhI. 'tame tenA gaura gAla joyA ?" pelI strIe prazna karyo. hA.' haMse TUMkAkSarI javAba Apyo. e gAla para lAla mudrA aMkita thayelI che, te joI ? 'hA.' haMsa jANe parANe javAba Apato hato. kArAgRhamAMthI tAjI ja mukti meLavanAra kedI jevI enI manodazA hatI. 'e zuM che ?_jANo cho ? snehamudrAkalpa
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nA. haMse javAba Apyo. e AgaLa vadhavA mATe cAretarapha joto lAga zodhato hato, paNa caMpaka kASThanA ratha eno mArga rokIne khaDA hatA. vAha re paradezI ! sAva ajJAna lAgo cho ! e to amArA mahArAja bAhubalanI oSThamudrA che. A madhumaMjarI AjanI kavisabhAmAM agragaNya TharI. enI kavitAe sahunAM mana jItI lIdhAM. AjanA divasanI e adhiSThAtrI TharI. amAre tyAM evo niyama che ke je sarvottama sAbita thAya eno abhiSeka thAya. rAjA pote ene abhiSeka kare, tAMbula Ape ane te rasika kavayitrInA gorA gAla para cuMbana coDe. AjanA cuMbananI e adhikAriNI karI che. have e ghelI zuM kahe che, e jANo cho ?" eka vAta pUrI thatAM thatAM, pelI vAtoDiyaNe bIjo prazna enI sAthe sAMkaLI lIdho. lAcAra bicAro haMsa ! e kadama calAvavA mAgato hato, tyAM ene pharI jIbha calAvavI paDI. e nirupAya hato. vajanI beDIo toDavAno anubhavI hato, paNa premanI beDIo toDavAno jarAya anubhava nahoto. eNe pharI kahyuM, huM kaMI aMtaryAmI nathI." juo, A pRthvI para aMtaryAmI to ekalA bhagavAna RSabhadeva che. paNa A enA aMtaranI vAta eNe amane karI, tethI ame jANIe chIe. madhumaMjarI kahe che ke, mArA rAjAe ApelI snehamudrA e mArI jIvanamudrA. huM tapasvinI brAhmIdevI pAse jaIza ne akSara, svara ane sUra pAchaLa jIvana vitAvIza. have A oSTha bIjAthI aspRzya ! A dehanI sArthakatA mAtra akSara, svara ne sUra siddha karavAmAM. e kahe che ke huM ayodhyA jaIza. mahArAja bharatadevane maLIza. temanuM nRtya-gIti-zAstra zIkhIza. ayodhyA Ave tyAre tame tene madada karazo ne ?" bolanArI bhAre caturA hatI. e evI vAkalA vAparatI hatI ke, enI AgaLa haMsa jevA vikhyAta vAkpaTunI vANI paNa paMgu banI gaI hatI. jarUra Avo, madhumaMjarIbahena ! paradezI sajjana ! mane mArA navA nAme bolAvo. zuM tame mAruM navuM nAma nathI jANatA ?" madhumaMjarI bolI. nA, devI nA ! haMsa have AvA vinodathI thAkyo hato, paNa kaMIka ADuMavaLuM bolI jokhama UbhuM karavA icchato nahoto. 94 bharata-bAhubalI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM Avo ! juo A mArA gAla ! eka strI AvI ane haMsane madhumaMjarInI najIka ghasaDI gaI. haMsa citkAra karIne bolyo : "amArA rAjA bharata-bAhubalInI AjJA che, ke sainike strI sAme najara uThAvIne paNa jovuM nahi.' "vAha tamArA rAjAnI hoziyArI ! e jANe che, ke tame strI sAme juo to tamArI dIkarI, bahena, patnI yAda Ave ! bhAI, bApa ne putra yAda Ave ! ane pachI yuddhanA narasaMhAramAM tamane rasa na rahe. vAru, strInAM suMdara aMgo pAse javuM, e paNa prabaLa puruSAtana mAge che ! bhale, jarA dUrathI ja nihALo !" madhumaMjarIe potAnA gaura gAla tenA tarapha dharyA. sauMdaryanI kavitA sadehe nihALato hoya ema haMsa e gAlanI lAlIne nihALI rahyo. paradezI ! A snehanI mudrA che. mAruM nAma snehamudrA. ayodhyAmAM AvuM tyAre A nAma yAda raheze ne ?" 'jarUra !" TUMko javAba ApI haMsa AgaLa vadhyo. 'ne e paradezI-' snehamudrAe haMsanA vastrano pAlava pakaDIne ene thaMbhAvatAM kahyuM. ayodhyA hota to haMsa AvI dhRSTa strInuM apamAna karI nAkhata. paNa ahIMnI strIone tejaprabhAva evo hato ke mANasane enuM apamAna karavuM ayukta lAge. zuM kaMI kahevAnuM zeSa che ?? hase pUchyuM. "hA, mArA rAjAne meM A nirNaya saMbhaLAvyo, tyAre temaNe kahyuM ke re snehamudrA ! svara, sUra ne akSaranI svargamAM vasanArI devInuM nAma sarasvatI che. tuM jyAre svara-sUranI adhiSThAtrI banIza, tyAre huM tane jIvaMta sarasvatInuM upanAma ApIza. e vakhate moTo utsava thaze. mArA rAjA e sarasvatI utsava kare, tyAre o ayodhyAvAsI haMsa ! tuM tArA rAjA sAthe ahIM AvIza 'zA mATe nahi ? nimaMtraNa to pAThavazo ne ?" haMse kahyuM. "are ! nimaMtraNa to laDAImAM hoya, ahIM to kAvyagati sAMbhaLavA vagara nimaMtraNe badhAM Ave che !" snehamudrAe kahyuM. 'sAruM ? ne A lapathI pallo choDAvavA haMsa AgaLa vadhyo, eTaluM ja nahi, AgaLa doDyo. snehamudrA 95
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 bAhubalanA darabAramAM svarganI kalpanA sahu koIne hatI ane svarganA rAjA indranAM rUpasvarUpa viSe sahu ghaNI ghaNI vAto karatA. paNa svarga kevuM hoya ne svarganA rAjA kevA hoya, e viSe pratyakSa paricaya koIne nahoto. paNa keTalAka ema jarUra kahetA ke svarga sAkAra karavuM hoya tyAre takSazilA nagarIno suvasantikA' ke 'zAlabhaMjikA utsava nIrakhavo; ane svarganA adhirAja iMdranI pratimUrti nIrakhavI hoya to rAjA bAhubalane jovA. svarganA svAmInA rUpaguNa viSe kavio je kalpanA karatA, ne zAstrakAro potAnI jIbhe je varNana karatA eno namUno rAjA bAhubala hatA ! e kAmadevanA avatAra lekhAtA, ane emano darabAra paMcazarano darabAra kahevAto. saMsAravizruta A kveidattInuM satya rAjadUta haMse sabhApraveza sAthe ja anubhavI lIdhuM. indrasabhA jevI A suMdara sabhA hatI, ne iMdrarAja jevA tejasvI A rAjA hatA ! madhura, manohara sauMdaryanI pratimA jevA rAjA bAhubala hatA. emanI dehayaSTi pracaMDa hatI, paNa jeTalI pracaMDa teTalI prasannamadhura hatI ! AkhA dehamaMDaLa para tejanuM eka AchuM madhura vartula ramatuM hatuM. je tejamAM strI to zuM puruSa paNa mugdha thaI jato. rAjA bAhubalanAM aMgomAM kavitAnuM sauMdarya ne alaMkAranI suzrI UbharAtI hatI. romeromamAMthI juvAnInI maheka jAgatI hatI. lAMbA suMvALA keza emanA pauruSeyanA pratApamAM ora vadhAro karatA hatA, ne nAnAzAM karNaphUla
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ e dehamUrtine kalpanAnI devamUrti jevI manamohana banAvatAM hatAM ! cakSuomAM cAtakanA jevI svAtinI premapyAsa hatI ! zabdomAM jANe haMsalA motIno cAro caratA hatA. TUMkAmAM kahIe to pratApI puruSatva, adhIra yauvana ane suzrIbharyuM sauMdarya-A triveNIno saMgama eTale rAjA bAhubala ! rAjasabhA hekaDeThaTha bharAyelI hatI. eka tarapha sAmaMto, mahAsAmaMto, koSAdhyakSo ane kavio beThA hatA; bIjI tarapha aMtaHpuranI ekane joIe ane ekane bhUlIe tevI ramaNIo, amAtyo ne darabArIo beThAM hatAM ! A rAjyamAM vyabhicArI ke cora hajI sudhI janmyA nahotA. rAjasabhAmAM carcA mAtra traNa vAtanI thatI : eka samaya viSe, bIjI Rtu viSe, trIjI rasa viSe ! rAjadUta hase jyAre sabhApraveza karyo tyAre carcAno gaMbhIra viSaya e hato, ke strIoe cApa (tIra) calAvavAM kema choDI dIdhAM, ne have A vakhate 'suvasaMtikA'nA utsava vakhate rAjAjI pAse kalAnRtya mATe vasaMtakuMvarI tarIke koNa suMdarI vasaMtano veza sajIne jaze ? pahelA praznanA javAbamAM strIoe evI dalIla karI hatI, ke svAnubhavathI amane evuM lAgyuM che ke puruSane ghAyala karavA mATe amAre cApanI jarUra nathI. amArI pAse bhUbhaMga nAmanuM sarvottama cApa che - kSaNa ekamAM ghAyala karI nAMkhIe ! - bIjA praznamAM evo prastAva mUkavAmAM Avyo hato ke kumArI snehamudrAne ja A varSe vasaMtakuMvarI banAvavI. e ja rAjAjInA navA kalAnRtyanI vArasadAra banavA yogya che. ane bhale e rAjAjIne potAnAM svara ne zrutithI mahAta kare ! rAjadUta haMsano praveza thatAM e carcA tyAM sthagita karavAmAM AvI ne potAnA vaDIlabaMdhu bharatadevano dUta che, e jANatAM rAjA bAhubala pote ekadama UbhA thaI gayA, ne bhAIne ja bheTatA na hoya, tema AgaLa vadhIne haMsane bheTyA ! e AzleSamAM paNa pravAsano zrama dUra karavAnI premazakti hatI ! rAjadUta haMsane Avo vidhi sAva aparicita hato. sevya UThIne sevakane ATaluM AdaramAna Ape, e vAta tene khuda svAmI mATe gauravahIna lAgI ! eNe manamAM vicAryuM ke kyAM sUrya samA bharatadeva ne kyAM khadyota samA bAhubala ! bAhubalanA darabAramAM 97
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ e bAthamAMthI chUTI nIco namyo, ne ayodhyAthI ANeluM nakazIdAra suvarNakamaLa caraNamAM mUkI eNe praNipAta karyA. rAjA bAhubala premamotI varasAvatA hoya tevA svare bolyA : re rAjadUta! ame tAruM svAgata karIe chIe. amArA vaDIlabaMdhu zrI bharatadeva kuzaLa to che ne ?" rAjadUta haMsa bharatarAjano parama anuyAyI ane custa upAsaka hato. ene potAnA mahAna svAmI mATe "bharatadeva eTalA sAdA zabdo jarA kheMcyA. eNe jarA garvapUrvaka mastaka UMcuM karatAM kahyuM : cha khaMDane jItanAra, akhaMDa bhUmaMDalanA rAjarAjezvara, parama bhaTTAraka. vidyAdhara-vyaMtarasevita, cakravartIrAja mahArAja bharatadeva jagatane kuzaLa ApanAra che. pachI emane akuzaLa kyAMthI saMbhave ?" rAjA bAhubalane A vANI sugaMdhabharyA kevaDAnA kAMTAnI jema khUMcI, chatAM utsAhabhera teo svajana-saMbaMdhInI kuzaLatA pUchavA lAgyA. e pUkyA pachI potAnI priya nagarI ayodhyAne viSe temaNe pRcchA karI. A pRcchA karatI vakhate rAjA bAhubalanA sukumAra mukha para bAlyabhAvanI rekhAo aMkAI gaI. temaNe pUchyuM : re haMsa ! paramapitA bhagavAna RSabhadevanI ayodhyAnagarInI prajA AryabharatanA rAjya viSe kuzaLa to che ne ?" haMsane Arya bharata eTalA sAdA zabdo na rucyA paNa teNe te gaLI jaIne kahyuM : je devone paNa kuzaLatA arpe che, enI prajAne akuzaLatA kevI ? putra pitAnA vaibhavane zataguNa vRddhigata karyo che." pitAno vaibhava !' rAjA bAhubale zabdo bolatAM jANe aMtaramAM koIne praNAma karyA, ne pachI dUtane pUchyuM : "cha khaMDa pRthvIno vijaya to nirvine pUro thayo che ne ? e to yuddhanI vAta ! emAM kyAre zuM thAya e kaMI na kahevAya. emAM badhe maMgaLa ja varyuM che ne ?" rAjadUta haMsane lAgyuM ke atyAre potAnA rAjavInI parAkramagAthA pragaTa karavAnI taka che. eNe jarA chAtI phulAvI chaTAthI kahevA mAMDyuM. "rAjana ! sUraja sAme koNa bAkarI bAMdhe che rAta game tevaDI mahAna hoya, paNa sUrajanA sparze bicArI kevI ogaLI jAya che ! bharata-bAhubalInA 98 bharata-bAhubalI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijayanuM paNa evuM ja che. nAma sAMbhaLIne bhalabhalA namI paDyA. tapa ane zauryanI mUrti bharatadeva mahArAjane kyAMka to mAtra yuddhanA aDhI zabdonA uccArathI kAmanI siddhi thaI gaI; kyAMka mAtra sainyadarzane vijaya hastagata karAyo : kyAMka mAtra eka ja tIre tamAma kAma siddha karyuM !" rAjadUta haMsa thobhyo. eNe sabhA para eka najara pheravI, ne pharI AgaLa bolavuM zarU karyuM, "zuM vyaMtara rAjAo ke zuM vidyAdhara bhUpAlo, zuM yalo ke zuM kinnaro, zuM pleccha ke zuM yavano, cakravartIdevanI bherInA zabda mAtrathI tharathara kaMpatA sAme cAlIne AvyA ne zaraNAgati svIkArI nirbhaya thayA. cakravartI devane to mAtra adhInatA ja khapatI hatI. rAja to jenuM hatuM tenuM rahevAnuM hatuM! cakravartI devanuM yuddha-nirmANa mAtra duSTonuM damana karI emano nigraha karavA mATe ane ziSTonI rakSA karI anugraha karavA mATe ja che ne !' haMse chellAM vAkyo para khAsa bhAra mUkyo. ane sabhA tarapha jotAM AgaLa calAvyuM : 'vijayArdha parvatanA vajakapATane eka ja prahAre jamInadosta karanAra cakravartIdavane tyAMnA rahevAsIo hajIye yAda kare che, ane temanI prajA tarIke potAnI gaNanA karAvatAM garva anubhave che. ane e vajapATane chello prahAra karatAM cakravartIdevanA azve je pAchalA page bAra gAu prayANa karI, chalAMga mArI ane e vakhate cakravartIdevanI je rUpazobhA nIrakhANI, e joI hajAro suMdarIo cakravartI jevA varane varavA AjIvana brahmA cAriNI banI beThI che !" haMsanA A zabdoe rAjA bAhubalane camakAvyA, paNa teo dUtanI zabdacAturI samajI zAMta rahyA. haMsa AgaLa vadhyo. enI jIbha svAmInI prazastimAM praphulla banI gaI hatI. eNe sabhA tarapha jotAM kahyuM : "he mahAnubhAvo ! kAmadevanA avatAra rAjA bAhubalanA vaDIla baMdhu bharatadeva cakravartInI A vijayakathA ati adbhuta ane ramya che. paMcazaranA darabAramAM huM tene kevI rIte vistArathI kahI zakuM ? samaya alpa che, stuti ananta-agAdha che. are ! eka vAra be bhUta rAjAoe bhayaMkara vRSTi karI, ane varSAnuM badhuM jaLa chAvaNImAM vALyuM. e vakhatanuM cakravartI devanuM adbhuta vijJAnakauzalya to jeNe najare joyuM hoya e ja jANe. jaLane emaNe sthaLa bAhubalanA darabAramAM 9
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAvI dIdhuM ! are, himAvAna parvatanA e bhAgamAM jyAMthI gaMgA nadI nIkaLI che, tyAM cakravartIdeva gayA. tyAMnAM gaMgAdevIe potAnuM sarvasva temane arpaNa karyuM. siMdhu nadIvAsinI siMdhudevInI paNa e ja kathA che. vidyAdharonA svAmI namirAja ane vinamirAje ghaNo sAmano karyo, paNa Akhare ene potAnI putrI subhadrAdevI ApI AdhInatA svIkAra karavI paDI. A subhadrAdevI eTale koNa, e jANo cho ?" haMse vAta karatAM karatAM sabhAne prazna karyo. javAbamAM rAjasabhA niruttara rahI. hiMse jarA khoMkhAro khAI kahyuM: "saMsAranI samasta suMdarIo jenA sauMdarya pAse potAne vAmana ane virUpa lekhe che, e saMsAranuM sarvottama strIratna te subhadrAdevI ! emanA zvAsamAM jagatanI kasturIno sAra che. emanA sparzamAM saMsAranAM sarva kamaLonI komaLatA che. emanA varNamAM caMdranI cAMdanIno sarva saMgraha che. ane emane eka vAra nIrakhavAmAM mAnavajIvananI kRtArthatA che ! game tevA hirA ke ratnane be AMgaLI vacce laI, capaTImAM dAbI mATInA DhephAnI jema e curNacUrNa karI nAkhe che. mahArAjA bharatadeva emanA mATe vizALa ane bhavya arIsAbhavana bAMdhI rahyA che, je saMsAranAM sarva bhavanomAM sArarUpa banaze. ' rAjA bAhubala jarA UMcA-nIcA thatA hatA. teo dUtanA saMbhASaNamAM vahetA vyaMgya ane chupAyelA kaTAkSa vicArI rahyA hatA. manamAM hiMsaka pratiyogitA jAge, evuM zabdabaLa dUtanI bhASAmAM e nIrakhI rahyA hatA. sabhA to cakravartInuM parAkrama ane emanI vijayavArtA sAMbhaLI maMtramugdha thaI gaI hatI. haMse AgaLa calAyuM : 'tamisrA guphAne jItanAra ne mleccha rAjAone vaza karanAra mahAna balavAna cakravartIdevanAM guNagAna khuda zeSanAga paNa hajAra jilathI karI zake tema nathI. saMsAramAM cakravartI koI thayA nathI, ne koI thavAnA nathI ! je prajA AvA svAmInA zAsanamAM che, e kharekhara dhanya che ! kavio AvA mahAna rAjarAjezvaranAM guNagAna gAvAmAM jiMdagI nyochAvara karI beThA che ! rAjAo emanI AdhInatAne potAnI zarama nahi, zobhA mAnI rahyA che. jema sUraja pAse asaMkhya tAraka potAnuM astitva vilIna karI de, ema badhA rAjAo potAnuM astitva emane arpaNa karI beThA che ! vadhu to zuM kahuM ? e adbhuta nagarI, e lAkheNo nara, e parama rUpano avatAra nArI ane 100 bharata-bAhubalI
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ e lAkheNuM sainya eka vAra najare nihALI avatAra dhanya karajo ! bolo, rAjA bAhubaladevanA vaDIla baMdhu cakravartI bharatarAjanI jaya ! A jayano pratighoSa sabhAmAMthI pUro na UThyo. rAjA bAhubale jayadhvanino ninAda karatAM, e vAcALa dUtanI jillane ane kauzalyane DAmavAno nizcaya karyo. paganA goThaNane jarA vALI, dehane vIrAsane goThavatAM teoe dUtane uddezIne kahyuM : 're dUta ! pRthvI para yuddha dvArA vijaya meLavavo, pazubaLathI pratApa phelAvavo emAM ghaNuM ghaNuM vicAravA jevuM che. bhaya ane prIta e be baLonI ghaNI tulanA karavA jevI che. bhayanI sAMkaLa majabUta dekhAya che, paNa eno jaladI sarvanAza thAya che; jyAre premanI sAMkaLa kamajora lAge che paNa e ajeya puravAra thAya che." rAjA bAhubala ATaluM bolIne thobhyA. mananA Avegane lIdhe emanA mukha para rakta kamalanI zobhA khIlI UThI hatI. dUta haMsa paNa e rUpane netro dvArA pI rahyo. rAjA bAhubale AgaLa bolatAM kahyuM : "tAbedArI koIe koInI svIkAravI e jo kharAba vastu hoya, to bhUmaMDalane tAbedAra karavAthI zuM vaLyuM? hArelAnI kanyAo, zrImaMtonA hAthI ane parAjitonA pradezo lIdhA, emAM ja zuM baLonI sArthakatA tuM mAne che ?' rAjA bAhubale thoDI vAra cUpa rahI AgaLa kahyuM, mane aphasosa thAya che tArI AvI vANIthI ! je rAjAnA sevako sarvathA prazaMsA karanAra hoya che te potAno doSa kadI samajI ke joI zakatA nathI. haMsa ! mArA vaDIla baMdhuthI zuM ATalA yuddha daramiyAna kaMI anucita kArya nathI thayuM ? kahevAya che ke yuddhamAM ghaNuM ghaNuM anucita thAya che. tame tamArA svAmIne yuddhano kepha ne vijayanI lAlasA ApI ThIka ThIka pRthvI para bhamAvyA ! ane eka prazna e paNa che, ke rAjA yuddha caDhe, pachI enI anupasthitimAM anucaravarga prajAnuM kalyANa keTaluM kare ? ane vAru, tamArI sAme keTalA rAjAoe mAthAM UMcakyAM hatAM ke tame yuddhe caDyA ?" rAjA bAhubale ekasAthe aneka prazno pUchI nAkhyA. haMsa kuzaLa hato. ene khyAla AvI gayo ke potAnI bhASAno artha temaNe paDakI lIdho che. eNe jarA namra banatAM kahyuM : bAhubalanA darabAramAM 101
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAruM kahevAnuM eTaluM ja che ke pRthvI para AvA parAkramI cakravartI rAjarAjezvara hajI lagI thayA nathI ! AvA svAmInuM zAsana e kharekhara, vasudhA mATe AzIrvAda rUpa che ! ApanA anya praznonA uttaro Apa svayaM ApanA vaDIlabaMdhu pAse AvIne meLavo, e ja vadhu ucita che. nAnA moDhe moTI vAta ThIka nahi !' dUte vAta vALI letAM kahyuM. re haMsa ! dUta satyabhASI hovo joIe. sevakane paNa potAnA AgavA dharma che. sevyanI khoTI khuzAmata e sevakanI sevAnuM kalaMka che. paNa tame tamArA svAmIne UMcA caDhAvI, temanAM khoTAM guNagAnamAM rAco cho. zuM vRSabhAcala parvatano kisso tamArI smRtimAMthI sarI gayo che ? A parvatanI dIvAla para jyAre bharatarAja potAnuM cakravartI tarIkenuM nAma aMkita karavA gayA, tyAre e pUrve thaI gayelA cakravartIonAM keTalAM nAma tyAM aMkita hatAM !' rAjA bAhubale prazna karyo; paNa haMse eno kaMI javAba na vALyo. rAjA bAhubala thoDI vAra thobhI bolyA : haMsa ! tuM mArA praznano javAba nahi ApI zake. huM ApuM chuM. e dIvAla para pUrve thayelA kaMI keTalA cakravartIonAM nAmono ullekha hato, ane bharatadeva mATe potAnuM nAma aMkita karavA talabhAra paNa jagyA nahotI ! pachI tame zuM karyuM ?" vaLI rAjA bAhubala prazna pUchI javAbanI rAhamAM thobhI gayA. rAjadUta haMsa rAjA bAhubalanAM jJAna ane vicakSaNatA joI herAna herAna thaI gayo. ATalA vihAra, ATaATalA raMgarAga, emAM DUbelA rAjAne jagata viSe, samarAMgaNo viSe, potAnA cakravartIdevanA banelA banAva viSe UMDI talasparzI mAhitI kyAMthI maLI haze, koNe ApI haze, e enA manamAM UMDo prazna thayo. zuM javAba Apavo, e kaMI na sUjhyuM. eNe na javAba ApavAmAM ja salAmatI joI. rAjA bAhubala dUtane niruttara joI AgaLa bolyA : re dUta, sAcA sevako potAnA svAmInA guNadoSane jANanAra hovA joIe; svAmInI hAjI hA karanArA na joIe. pachI to sevaka ane svAmInI joDIne Dubba ubbA samajo. rAjAonA manamAM khoTuM abhimAna ane mAyAbharyo vibhrama pedA karanAra koI hoya to enA aMdha sevako ja che. haMsa ! tame tamArA rAjAne pRthvInA AdisamrATa jAhera karyA, ane tyAM parvatazilA para keTalA samrATonAM nAma kotarAyelAM hatAM, jANo cho ?" 102 * bharata-bAhubalI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA bAhubala ATaluM bolIne thobhyo. maMdamaMda AvezamAM emanA madhura hoTha kaMpatA hatA, paNa emAMthI vahetA miSTa zabda-pravAhane jhIlavA sahu utsuka dekhAtAM hatAM. rAjA bAhubalanI mohinImUrti atyAre gajaba vazIkaraNa DhoLatI hatI. 'sabhAjano ! ahaMkAra sadA hINo che. potAne AdisamrATa kahevarAvatA rAjA bharatadeve jyAre zilpIne zilAlekha kotaravA kahyuM, tyAre zilpIe be hAtha joDI kahyuM : "svAmI ! eka tasu paNa jamIna Apa zrImAnanuM svanAmadhanya nAma AlekhavA mATe korI nathI. na jANe keTalAya cakravartIo ApanI pahelAM thayA che, ne ahIM AvI potAnA zilAlekha kotarAvI gayA che ! have zuM karazuM ?" rAjA bAhubala ahIM thobhyA, ne dUta tarapha joIne bolyA : "re dUta ! tArA mahAna rAjAe Ano uttara zuM Apyo, e A sabhAne tuM jaNAvI zakIza?" dUta haMsa DhIlo paDI gayo hato. eNe kahyuM: 'rAjAjI ! moTAnI vAto moTA samaje. huM to dUta chuM. saMdezavAhaka chuM." "kaMI ciMtA nahi. je jIbhe teM tArA mahAna rAjAnA guNa gAyA, e jIbhe have avaguNa gAI na zake, e samajuM che. huM ja vAta pUrI karuM chuM. tArA mahAna rAjA...." "kSamA karajo, rAjAjI ! rAjadUta haMsa vacce ja bolI UThyo. e bharatadevano ekaniSTha sevaka hato. cakravartInI sevA karatAM karatAM prANa visarjana karavA e enuM vrata hatuM. e manamAM svAmInI apakIrtithI chaMcheDAyelA nAga jevo banI gayo hato. paNa dUtano dharma ane ThaMDA pANInI mATalI banAvI rahyo hato. eNe jarA dardabharyA svare rAjA bAhubalane prazna karyo : 'Apa vAraMvAra cakravartIdeva viSe kaho cho, ke tArA mahAna rAjA." paNa ApanA e zuM che ? mArA vaDIla baMdhu che, rAjadUta haMsa ! tArI jIbhe tArA mahAna rAjAnI teM ati prazasti karI, to dhIraja dhara ane samajI le ke prazaMsA e niMdAnI bIjI bAju che. sAMbhaLI le pachInI vAta. jo tane 'tArA mahAna rAjAnA vizeSaNamAM khoTuM lAgatuM hoya to huM havethI "mArA vaDIla baMdhu kahIza ! sabhAjano !" rAjA bAhubale sabhA tarapha pharatAM kahyuM, bAhubalanA darabAramAM 103
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA vaDIla baMdhue zilpakArane kahyuM ke AjanA yugano huM mahAna cakravartI chuM. gujarelA yuganA eka cakravartInuM nAma bhUMsI nAkha, ne te jagyAe lakha ke...' 'svastizrI izvAku kularUpI gaganamAM sUrya samAna udyota karanAra, cAra dizAonI pRthvIno svAmI huM bharata A lakhAvuM chuM. huM mahAna dharmadhuraMdhara bhagavAna RSabhadeva jevAno putra chuM. huM mArA pitAnA sau putromAM zreSTha chuM. huM samasta rAjalakSmIno svAmI chuM. A samudra samasta pRthvI jItI che. deva, vidyAdhara ne rAjAone meM mAre adhIna karyA che. huM mahAna kulakarono mahAna vaMzadhara, lokamAnya, sarva cakravartIomAM prathama cakravartI chuM. "cakravartI bharatanI senAmAM 18 karoDa ghoDA ne 14 lAkha hAthI che. eNe samasta pRthvI adhIna karI che. ne cha khaMDa pRthvIno e svAmI che. Avo bharata A pRthvI para sUrya tape ne caMdra camake tyAM sudhI potAnI kIrtino lekha kotarAve che !' rAjA bAhubala ATaluM bolIne thobhyA. sabhA AkhI citravat stabdha hatI. rAjadUta haMse have vAtano dora pheravavAno prayatna karatAM kahyuM : 'he rAjanuM! ApanA vaDIla baMdhunI guNagarimA e ApanI ja guNagarimA lekhAya. emanuM moM to potAnA svajano ane Aptajanone yAda karatAM haMmezAM sukAyA kare che. kadAca mArAthI svAmIbhaktinA jussAmAM be akSara vadhu kahevAyA hoya to kSamA karazo. Apa jANo cho ke bhaktimAM vibhaktinuM bhAna nathI rahetuM." re dUta ! ame sarva rIte tArA para prasanna chIe. paNa koI vAta khoTI sahana na karavI, e amArI nIti che. eka khoTI vAta sahana karI laIe, eTale bhUMDI vIMchaNanI jema ene so so baccAM viyAya che ! have AgaLa kahe, je kahevuM hoya te.' rAjAjI ! samasta bhUmaMDalane "bharatabhUminuM abhidhAna ApI cakravartI mahArAja pAchA pharyA. varSothI svajanone maLyA nahotA. parama tAraNahAra pitAjInAM darzana karyA. mAtAjInAM pAyavaMdana karyA. ApanA viSe to emane AzA hatI ke abhiSeka-mahotsavanI taiyArImAM Apa agAuthI padhArazo. tevA khabara tame amane mokalyA hatA kharA ?" rAjA bAhubale vacce ja prazna karyo. 104 bharata-bAhubalI
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjana ! sUrya Uge tyAre e pahelAM kahevarAvato nathI ke have huM UguM chuM ! paMkhI ema ja gAna kare che. kamaLa ema ja khIlI UThe che ! manamAM ema hatuM ke Apane vaLI nimaMtraNa kevuM? Apa jyAre na AvyA tyAre sarva devoe, vidyAdharoe, rAjAoe kahyuM ke jema caMdra vagara rAtri zobhatI nathI, ema ApanA laghubaMdhu vagara A abhiSeka-utsava zobhA deto nathI. cakraratnanA sarva sAmaMtoe eTale sudhI haTha lIdhI ke ApanA laghubaMdhunA Agamana pahelAM ame cakraratnano ayodhyAmAM praveza karAvIzuM nahi. mATe he rAjana, saMkSepamAM mAruM nivedana eTaluM che ke, jAgyA tyArathI savAra gaNI, Apa have satvara ayodhyAmAM padhAro ! Apa padhArazo eTale kaMkumAM pANI bhaLyA jevI zobhA thaze !' "jarUra AvIzuM vaDIla baMdhune vaMdana karavA jarUra AvIzuM. paNa hAla to cakraratnane aMdara laI lo ! sAmaMto sarva ayodhyApraveza karI, AsAyeza mANe. mArA AvavAnI zI navAI che ?" rAjA bAhubale sarala bhAve kahyuM. ema nahi rAjAjI ! Apa satvare padhAro. vidyAdhara rAjAo ane AkhI senA Apa baMne baMdhuonA milanane jovA jhaMkhe che. saMsAranA be mahAna meruonuM milana jovA, cAtaka svAtine jhaMkhe ema, sau jhaMkhe che ! Apa to lokone AnaMda karAvanArA cho, pachI A AkuLatA UbhI karavI Apane na zobhe !" dUte kaMIka asarakAraka vANImAM kahyuM. bAhubala bolyA, 'AvIza, jarUra AvIza, paNa vilaMba thaze. dUta, satvare nagara praveza karavA utsuka sAmaMtone ane emanAthI adhikRta cakraratnane vinA vilaMbe nagarapraveza karAvo !" rAjadUta haMse vaLI Agraha karavA mAMDyo : 'vilaMbanI vAta karazo mA ! be baMdhuono vinoda jovA AkhI ayodhyA jhaMkhe che. sAmaMto kadI ApanA Agamana pahelAM ayodhyAmAM praveza nahi kare ! rAjanuM, baMdhupremanuM adbhuta dazya batAvI nayanAnaMda pedA karo ! koI kAle rAjarAjezvara bharatadevane ema na kahe ke rAjalakSmI baMdhuvidrohI hoya che ! khare TANe nAno bhAI paNa na sAMbharyo !" "moTAbhAI taraphano mAro prema suvidita che. emano mArA taraphano cAha paNa jANIto che. paNa ema koInA kahevAthI baMdhupremanuM nATaka karavuM mane priya nathI. rAjA bAhubale spaSTa kahyuM. bAhubalanA darabAramAM 105
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ haMsa have jarA TaTTAra thayo. eNe potAnI kuzaLatAnAM amogha bANa pheMkavA mAMDyAM. eNe jarA tIvra bhAvathI kahyuM : "rAjanuM, ATaATalAM bhAvabharyA nimaMtraNa chatAM, Apa jyAre vilaMbanA vAyadA dAkhavo tyAre loka ema kAM na kahe ke Apa vaDIla baMdhunI AmanyA anujJAmAM nathI ! lokanuM moM kaMI bAMdhavA javAze ?" lokanuM joIne na jivAya ! haMsa, ame to janmathI ja emanI anujJAmAM chIe. have vaLI navI anujJA-AmanyA kevI ?" bAhubale daDha svare javAba Apyo. "koIka vAra e anujJA pragaTa karavI paNa ghaTe. kAraNa UbhuM thAya to kArya karavuM ghaTe. mahAsAmaMtono Agraha che. cakraratna bahAra thaMbhya che. cakraratnanA praveza vagara, Apa jANo cho ke, yuddha pUruM thayuM na gaNAya. lokonAM mana UMcAM che. vaDIla bhAIne vaMdana karavAmAM vaLI vilaMba kevo " dUte kahyuM. bilADI dhIre dhIre potAnA nahora khullA karI rahI hatI ! dUta ! huM svIkAruM chuM ke tuM bhAre kuzaLa che, paNa sAme huM sAva mUrkha paNa nathI. jANI le ke huM to bharatadevano sAvako bhAI chuM. paNa sagA bhAIonI emaNe zI sthiti karI, te huM jANuM chuM.' - "rAjana ! evI vAto na saMbhArazo. Apa baMnemAM kaye divase sAvakApaNuM hatuM? padhAro rAjanuM ! cakravartI mahArAja abhiSeka-utsavamAM ApanI kAganA DoLe rAha jue che. ApanA Agamana vinA enI pUrNAhuti koI rIte nahi thAya!" "e to samajuM ja chuM. huM eka ja zeSa chuM, kAM ?" bAhubale prazna karyo. e prazna evI svAbhAvikatAthI karyo hato ke kuzaLa dUta paNa thApa khAI gayo. hA, mahArAja ! Apa eka ja zeSa cho.' mAruM Asana kyAM ?" cakravartIdevanI paDakhe sarva sAmaMtomAM prathama.' huM sAmaMta ? huM khaMDiyo ? re dUta ! tArI ramata tArA hAthe khUlI paDI. huM to mAtra musadInI jIbhanI mIThAza mANato hato. madhu vase che, jillagre, hRdaye che halAhala ! huM jANI gayo tamAro badho bheda. tame tamArA rAjAne sarvazreSTha karAvavA mAgo cho. badhA tamArA rAjAne namI paDyA che, bAkI 106 bharata-bAhubalI
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka huM chuM ! mane namAvyA sivAya, mane tamAro khaMDiyo banAvyA sivAya, tame koI yuddhavirAma karavA icchatA nathI. ane eTale ja cakraratna bahAra sajja rAkhIne mArI rAha jovA khaDA cho ! dUta, tuM mane mAruM apamAna karAvavA mATe bhoLavIne laI javA Avyo che ! paNa sAMbhaLI le ke bAhubalanA jIvananA zabdakozamAM be ja zabdo che : svamAna kAM mRtyu !' 'rasezvara rAjavI ! bhUMDI zaMkAomAM na paDo. saMsAra to jevo joIe tevo dekhAya. Ape arthano anartha karyo, paNa e kSati mArI che. cakravartIdevanA premamAM kaMI paNa kSati nathI. are ! jyAM amRtanI varSA che tyAM agninI jvAlA pragaTa na karazo. dUdhasaMbaMdha che, tyAM raktano zApa na varSAvazo huM A rAjasabhAnA maMtrIone vinaMtI karuM chuM ke teo potAnA rasezvara rAjavIne potAnI rIte samajAve !" rAjadUta haMse A vAkyo gaLagaLA sAde uccAryA. AkhI sabhA para tenI asara thaI. rAjA bAhubalanA maMtrI praNayacaMdre UbhA thaI kahyuM : he mahAmanA mahArAja ! khoTI zaMkAmAM saMsArano vyavahAra na bagADazo. ApamAM virasa vartAva haze, to saMsAramAM sarala vyavahAra nahi rahe ! bhAIe bhAI laDaze to, AMkho lAla raheze. lokane mArga batAvanArA Apa pote Aje mArga kAM bhUlo ?" maMtrIrAja ! tame tamArA rAjAne eka adhIna ane gulAma banelo jovA iccho cho ?" 'nA mahArAja ! amArA rAjAnI svataMtratA haNanAranI sAme amAro bhayaMkara kopa jAge.' to jANI lo, ke cakravartIne nathI hotAM bhAIbhAMDu ke nathI hotAM sagAMsvajana ! tyAM to mAtra be varga hoya che, zAsaka ne zAsita ! zAsita banavAmAM have mAtra huM eka ja bAkI chuM; e mATe cakraratna thaMbhyuM che. e mATe sAmaMtoe hathiyAra heThAM mUkyAM nathI. hAthI pUMchaDe aTakyA jevuM thayuM che. e mane sAmaMta banAvavA mAge che, khaMDiyo rAjA banAvavA icche che. huM pUchuM chuM ke A mArA rAja sAthe bharatane zI nisbata che ? e pitRdAna che. khobo bharatane maLyo che; capaTI amane maLI che. amane capaTInI cIvaTa che, khobAnI IrSyA nathI !" rAjA bAhubala bolatAM bolatAM aDadhA UbhA thaI gayA. emano cahero hiMgaLokiyo banI gayo hato. e manamohana mUrti jovA jevI banI hatI. bAhubalanA darabAramAM x 107
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarganA senApati kArtikeye jANe bhUmipaTa para avatAra dharyo hato. dUta haMse spaSTa kahevA mAMDyuM : rAjanuM, have mAre Apane spaSTa zabdomAM kahevuM jarUrI lAge che. Apane mATe anujJA atyaMta jarUrI che. mArI icchA hatI ke bAMdhI mUThI sahunI rahe, ne kAma patI jAya ! eka vAra abhiSekamAM Apa hAjarI ApI jAo, moTAbhAIne vaMdI jAo, anujJAno svIkAra karI jAo, pachI Apa ApanA rAjamAM ne e emanA rAjamAM ! sukhe sahu hare, phare ne lahera kare. hajI pharI pharI vinaMtI karuM chuM ke Avo, maLo, bheTo ! mAgazo to ApanA moTA baMdhu aDadhuM rAjapATa tamAre nAme lakhI Apaze." dAsyabhAva svIkArIne jagata AkhuM maLe to paNa mArA mATe nirarthaka che. svataMtratA khoIne rAjya maLyuM toya zuM, na maLyuM toya zuM ? haMsa, tArA cakravartInuM cakra amane DarAvI nahi zake. svataMtratA amAro prANa che. e ApI dIdhA pachI, pAchaLa bAkI zuM raheze ? durgadha mArato deha ja ne !' - rAjA bAhubala jurasAmAM hatA. thoDI vAra e thobhyA ne vaLI bolyA : - "dUta ! bharata rAjyano adhikArI che ane ame to bhaTakatA mANasa chIe, ema na mAnIza. mArI mAtA paNa e ja mahAna rAjAnI rANI hatI. huMya rAjaputra chuM. tame mane Azrita nahi banAvI zako. yAda rAkhajo ke caMdanavRkSa bahu ghasAze to emAMthI paNa agni jharaze. zAnti ke agni, emAMthI pasaMdagI karavAnuM kAma tamAruM che." rAjA bAhubala siMhAsana parathI UbhA thaI gayA, ne jema zAsita vanapradezamAM koI kesarIsiMha AMTA mAre tema rAjasabhAmAM AMTA mAravA lAgyA. thoDI vAra sahu mauna rahyA. e zAMti vaja jevI bhAre hatI. thoDI vAre e abhedya zAMtine bhedatA rAjA bAhubala bolyA, mAruM maMtrImaMDaLa ane mArAM prajAjano AmAM mane zuM kahevA mAge che ? spaSTa kahejo. tamAro nirNaya mane mAnya haze to tamAro rAjA cAlu rahIza. tamAro nirNaya amAnya karIza, to siMhAsana choDI daIza !' rAjasabhAmAM asahya zAMti prasarI rahI. 108 bharata-bAhubalI
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 baMdhuprema ke baMdhudroha ? rAjA bAhubale rAjamaMtrIo ane prajAjanone prazna karyo ke teo zuM cAhe che ? teo temanA rAjAne A bAbatamAM zuM salAha ApavA icchatA hatA ? rAjA bAhubala, rAjasabhA samakSa prazna mUkI, pote siMhAsana para jaI beThA. emanA mukhagagana para aneka vAvAjhoDAM vahetAM hoya, ema lAgatuM hatuM. thoDI vAra gaMbhIra mauna patharAI rahyuM. caMcaLa nayanabANa calAvavAmAM catura rasika ane rasikAo paNa, vanaveNu ne udyAnavihA2nA vicAra mUkI, A navIna paristhitino parAmarza karavA lAgyAM. emanAM khaMjana jevAM caMcaLa nayana UMDA pANInI mAchalInI jema sthira thaI gayAM ! vasaMtaRtunA vAyue hiloLAM letAM navapallavita parNa jevI emanI thanaganatI dehayaSTio stabdha banI gaI ! re. ! yuddha to A bhUmi para kadI AvyuM nathI. nA, nA, e bhUMDuM yuddha amane pasaMda nathI !' rasikoe aMdara aMdara gaNagaNATa zarU karyo. tame yuddha pasaMda nathI karatAM,' rAjA bAhubale siMhAsana para beThA beThA ja nAgarikonA mananA praznano javAba ApavA mAMDyo. 'tame jema yuddha pasaMda karatAM nathI, tema huM paNa, jemAM prANadAna nahi paNa prANaharaNa mukhya che, evuM yuddha pasaMda karato nathI ! mANasanuM lohI reDAya, evuM koI paNa kArya mane pasaMda nathI. huM mAnuM chuM ke jyAM sudhI ApaNe marelA mANasane sajIvana na karI zakIe, tyAM sudhI jIvatAne mArI na zakIe. yuddha tarapha mArI paNa nApasaMdagI che. paNa pachI ApaNe nirNaya karI levo joIe ke ApaNe svataMtratA cAhIe chIe ke adhInatA svIkAravA mAgIe chIe ?'
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratA amArA janma sAthe jaDAyelI vastu che. ahIM koI pati potAnI patnInI ke pitA potAnI putrInI svataMtratA haNI zakato nathI, to pachI ApaNe adhInatA kema svIkArI zakIe ? saMkSepamAM, amAre svAdhInatA khovI nathI, yuddha laDavuM nathI. amAre anyanuM kaMI joItuM nathI, amane amArA gharamAM sukhe vasavA do !' keTalAka prajAjanoe kahyuM. A vakhate rAjadUta haMsa Ubho thayo. thoDIka vadhu spaSTatA karavA mATe eNe rAjA bAhubalanI anujJA mAgI. rAjAe anujJA ApI. dUta haMse rAjasabhA para vedhaka najara nAkhatAM kahyuM : maMtrIvarga ane paurajano ! tame rAjAjIne kaMIka salAha Apo, e pahelAM mArI thoDIka vAta sAMbhaLI lo. huM eka cakravartI rAjAno saMdezo laIne Avyo chuM. e cakravartIdeva rAjA bAhubalanA moTAbhAI thAya che, paNa e sagapaNa saMbaMdhathI tame bhUla na khAzo. cakravartI mATe anivArya manAyuM che ke, enI tAbedArImAM pRthvInA tamAma rAjA hovA joIe. ahIM bhalo rAjA ke bUro rAjA e kaMI jovAtuM nathI. rAjakAraNa evuM che ke, Ajano bhalo kAlano bUro hoya che; Ajano bUro kAlano bhalo hoya che. emAM to mAtra AjJAvartItvano savAla che. cakravartI mahArAja bharatadevanI udAratA jagavikhyAta che. emaNe dareka rAjAnI adhInatA avazya lIdhI che, bAkI tyAMnI kASThanI eka saLI paNa svIkArI nathI ! rAjA ghaNA joyA paNa bharatadevathI heTha !" dUta ATaluM bolIne thobhyo. rAjA bAhubale vacce dUtane sAvadha karatAM kahyuM : "tuM mAtra vigata kahe. tArA pracArakAryanI ke prazaMsAkAryanI ahIM agatya nathI. jIbhamAM madhu rAkhI, aMtaramAMthI halAhala viSa prasAravAno nirarthaka yatna karIza mA !" "rAjAjI! Apa sAzaMka banyA cho, eTale Apane doraDAmAM sApa dekhAya che, paNa have mAruM kathitavya ja huM pUruM karIza. TUMkamAM vAta eTalI che, ke cakravartI rAjA mATe sarva rAjyonI adhInatA apekSita che. huM Apa sarvenI pAse adhInatAnA svIkArano prastAva laIne Avyo chuM !" 'e prastAvane ame Thokara mArIe chIe !" keTalAka utAvaLA paurajano vacce ja bolI UThyA. mahAzayo, mAThuM lAge to mApha karajo ! prastAvane Thokara mArIe chIe, 110 bharata-bAhubalI
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ e bolavuM sahela che, paNa karavuM eTaluM ja muzkela che. A vanavihAra nathI, vasaMta utsavanuM AmaMtraNa nathI, rasiyAonuM veNIbaMdhana nathI; A gIta, nRtya ke hIMDola nathI ke nA pADI dIdhe kAma cAlI jAya ! A tamArA niSedhanI pAchaLa yudgharAkSasInA bhayaMkara oLA khaDA che. meM spaSTa nahi kahyuM hoya, paNa have kahI dauM chuM ke, cakravartInI AjJAnuM ullaMghana eTale yuddhane AmaMtraNa !" e AmaMtraNa mATe ame sajja chIe ! ame kAyara nathI !' eka rUpALA juvAne kahyuM. ema nahi, eka yuddha eTale zuM, e paNa tame pUrepUruM jANI lo. yamarAja ApaNe AMgaNe Ave ne ApaNe kevA DarIe chIe ! yuddhamAM to hajAro yamarAjo ekasAmaTA tamane gherI vaLaze. cakravartInI senA mahAsAgaranA taraMgo jevI che. yuddha AvyuM to A tamArI suMdarAtisuMdara sRSTinI hastIno ja lopa thaI jaze. laDAI anivArya banI to jIvanI jema jALavelAM A velo, A madhumaMDapo, A gocaro A mIThAM navANa eka yuddhamAM jANe kyAreya ahIM nahotAM evAM banI jaze.' rAjadUta haMsanI AMkho DarAmaNI banI hatI. svaramAM zaMkhanAda jAgyA hatA. paganI pAnI veMta veMta UMcI UThatI hatI. megha gAjato hoya evA svare eNe AgaLa calAvyuM : eTaluM ja nahi, amAro anubhava che ke, je bhUmi para mAnavarakta reDAya che, e bhUmi gojhArI banI jAya che ! tyAM durbhikSa, mahAmArI, saMkucitatA, vikhavAda ne vyabhicAra jagatanAM sarva aniSTo svacchaMde mahAlatAM phare che. tyAM varasAda pUro varasato nathI. tyAM pAka pUro thato nathI. kAraNa ke yuddha aneka premI joDAM khaMDita kare che ne aneka jIvone anAtha banAve che. yuddhanI kRtyA potAnI pAchaLa nisAsA, AMsu ne AhanI sRSTi mUkatI jAya che.' dUte avAja dhIro karyo ne manamAM mIThAzano maherAmaNa ghUghavato hoya tema bolavA lAgyo : mane tamArI A nagarI para moha thayo che. kevI suMdara nagarI ! kevAM hetALa A badhAM nagarajano ! kevAM khuzanumAM haiyAM che tamArI pAse ! ane evI ja kudarata che. evI ja havA che. deva jevA svarUpavAna tame cho, devIo jevI rUpalAvaNyavatI ahIMnI strIo che. pRthvInuM svarga kyAMya hoya to te ahIM che, ahIM che ! A masta havA, A raMgIna vAdaLIo, A svapnAM jevAM baMdhuprema ke baMdhudroha ? * 111
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIThAM gIta ! huM tamane hAtha joDIne kahuM chuM ke, A badhAnI rakSA khAtara tame adhInatA svIkAro ne yuddhane TALo ! nahi to ekavAra bhayaMkara vAvAjhoDAne rokI zakAze, paNa cakravartInI senAe verelA vinAzane nahi rokI zakAya.' re dUta ! svAdhInatA amAruM devata che. e devata vecIne ame jIvIe toya zuM ? enA karatAM amane maravuM mIThuM lAge. nAgarikoe vacce kahyuM." rAjA bAhubala A prakAranI carcA jarUrI mAnatA hatA, eTale emaNe A vArtAlApa cAlavA dIdho. AmAM bIjI rIte prajA samakSa kaparA bhAvinI rUparekhA spaSTa thatI jatI hatI. 're ! to tame zuM bharata-bAhubalI khaDo karavA mAgo cho ? be premALa baMdhuone laDAvavA cAho cho ?" dUte kahyuM. 'ame tamane ja sAme e prazna karIe chIe ke zuM tame bharata-bAhubalI karAvavA mAgo cho ? zuM tame be bhAIone laDAvavA mAgo cho ?" nagaranArIoe dUtane bolavAmAM pakaDyo. rasika nArIo ! tamArI cAturI adbhuta che. paNa mAro vAMdho tyAM che ke, tame sAgaranAM pANI sAthe gAgaranAM pANInAM mUla karavA mAgo cho ! kadAca mahArAja bharatadeva tame adhInatA na svIkAro e sahana karI le, tamane svataMtra rAkhavAnuM kadAca maMjUra paNa rAkhe, paNa pelA pralayaMkara cakraratnanuM zuM? e nagaramAM praveza na kare, enuM zuM? eka mahAna rAjyataMtramAM rAjA ja sarvasva nathI. ghaNI vAra rAjA gauNa hoya che, taMtra mahAna hoya che. mahAsAmaMto to eka ja raDha laI beThA che, ke basa gaNatarInI paLomAM rAjA bAhubala taraphathI adhInatAno svIkAra na Ave to yuddhano Adeza ApI devo. rAjakAjamAM bhAI-bhAMDu jovAnAM na hoya; babbe sahuthI vadhu emanAthI ja cetavAnuM hoya che ! huM pharI tama sahu pRthvI-svarganAM nara-nArane kahuM chuM ke, vaDavAnala sAthe ramata na karazo ! vIjaLI sAthe aDapaluM na karazo ! kALa sAme bAkarI na bAMdhazo ! sAruM e tamAruM !" dUta haMsanA zabdomAM A suMdara pRthvI pratyenA premano chUpo raNakAra hato. e A premamohabharI sRSTi para mugdha hato. koI divasa yuddhano thAka Utaraze, to te A pradeza utAraze. mAnavatAno guMjArava thaze to ahIMthI thaze ! eno nAza kadI icchanIya nathI ema e mAnato thayo hoya tema lAgatuM hatuM. 112 bharata-bAhubalI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjA bAhubale vacce prazna karyo : "he dUta! amArA moTAbhAI vyaktigata rIte A bAbatamAM zuM mAne che ?' arere ! hajI tame jUnI vAto karo cho. je cakravartI thayo, e moTo bhAI ke bApa maTI gayo. ene vyaktigata jevuM kaMI ja na rahe. e samaSTipuruSa banI gayo. enA jagavijetA senApatio ne sAmaMto je kahe, e ene karavuM paDe. e bacAvavA dhAraze, topaNa tamane bacAvI zakaze nahi. TUMkI vAta eTalI che ke, moTAbhAInI dayAmAyAnI jarA paNa apekSA na rAkhazo. bhAInA bharose jazo to bhUla khAzo. bacavuM ke na bacavuM tamArA potAnA hAthamAM ja che. baMne bhAIne laDAvavA ke hasAvavA maMtrIgaNanA hAthamAM che !" "ame laDazuM ja nahi, pachI tame laDazo zI rIte ? be hAtha vagara tAlI kema paDaze ?" eka ramaNIe vacce kahyuM. enA kaMku jevA utsAhI mukha para ratinI suzrI ramatI hatI. jagatanA bagIcAnAM AvAM sukumAra phUlaDAM kone ragadoLavAM game ! yuddha zuM che, e tame jANatA nathI, eTale AvI vAta karo cho, devI !" haMse lAgaNIbharyA svare kahyuM. "to , vagara vAMke tame amane herAna karazo ? jagatamAM evo anyAya kema cAle ?' 'vAMka tamAro spaSTa che.' 'tamAruM kahyuM nathI svIkAratA e ja ne ? 'amAruM kathana eTale zuM? ame eTale koNa ? eka cakravartI eTale zuM ? jagatanA sahu sajjano para anugraha ne durjano para nigraha karavAnuM amAruM vrata che." "eTale ame durjana, ema ja ne ? bhAI haMsa ! ame tamAruM zuM bagADyuM che ? A to tamArI amArA para jabarajastI che ! tamArI A rIta to "mAna na mAna meM terA mahemAna" jevI khoTI che ane uparathI gunegAra amane kaho cho ? vAha, tamArA cakravartIno nyAya !! have TUMkI vAta karIe. tame adhInatA svIkAro cho ke yuddha ? haMse kahyuM. A ajaba manodazAvALAM mAnavIothI e thAkyo hato. 'Ano javAba mArA maMtrIo vALaze." rAjA bAhubale maMtrIo tarapha najara karatAM kahyuM. baMdhuprema ke baMdhudroha ? 113
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ame pote adhInatA svIkAravAnA virodhI chIe.' maMtrImaMDaLe kahyuM : ane Aja A vAta kadAca yuddha TALavA svIkArI laIe, to kAle kaheze ke tamAre hAlavuMcAlavuM paNa amane pUchIne !" to yuddha mATe taiyAra raho ! tIDa jema khetaranA pAka para chavAI jAya che, ema amArI senA AvIne kyAre tamane AvarI le che, tenI rAha jotA raho ! to huM have Apa sahunI rajA lauM ! mArAthI vastunuM darzana karAvavA jatAM ke vigatanA spaSTIkaraNamAM kaMI avinaya-aviveka thayo hoya to tenI kSamA yAcuM chuM.' dUta haMse chellI vAta karI nAMkhI. eka paLamAM takSazilAnA suMdara vAtAvaraNamAM jANe gaMbhIratA AvI gaI. dUta ! pahelI ane chellI vAta sAMbhaLI le : vIratvanI mUrti banelA tArA rAjAne kaheje ke, eka hAthI sAme so hAthI mUkI phateha meLavavAmAM vIratva nathI. ene kaheje ke siMha jema lagAmane sahana kare nahi, ema svamAnI puruSo adhInatA sahana karatA nathI ! yAda Apaje, tArA cakravartI rAjAne, eka divasa sarayUnA jaLamAM ramatAM ramatAM ene lIlA mAtrathI meM AkAzamAM phaMgoLyo hato ! cakravartIpadanI mahattvAkAMkSA ADe Aje jagatamAM e zuM sarjavA mAge che, eno sAco khyAla ene Aje nahi Ave, paNa eka divasa jyAre e khyAla avaze, e vakhate zuM haze, khabara che ? tyAre e nahi hoya, huM nahi houM, ayodhyA nahi hoya, takSazilA nahi hoya ! haze phakta ApaNAM yuddhoe durbaLa ne durguNavALuM banAveluM durbhAgI jagata ! jAo, have ame amArA vaDIla baMdhuzrIne yuddhanA medAnamAM ja bheTIzuM.' rAjA bAhubale chello javAba ApI dIdho. e divase takSazilAnAM badhAM khIlelAM puSpa aDadhAM biDAI gayAM. nirde& vahetAM jharaNAM maMdagati thaI gayAM. gAyoe moMmAM nIraNa na lIdhuM. paMkhIonA gItasvaro paNa palaTAI gayA. rAta durbhedya banI. divasa nIrasa banyo. 114 * bharata-bAhubalI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 'jagato yuddhanAda rAjadUta haMsanI vidAyane thoDA divaso vItI gayA hatA. yuddha have ' nakkI hatuM. takSazilAnA rAjadUto samAcAra lAvyA hatA ke cakraratna, senA ane samrATa bharatadeva yuddhaprayANanI jhaDapI teyArIomAM gUMthAyA che. takSazilAmAM roja darabAra bharAvA lAgyo. rAjA bAhubalanA maMtrIo ane senApatio yuddha mATenI vicAraNA karI rahyA. A suMdara dezamAM kadI yuddha AvyuM nahotuM. ahIM yuddha tarapha bhAre dhRNA hatI. e yuddha have AvI rahyuM hatuM, ne Akho pradeza e mATe taiyAra thaI rahyo hato, balka taiyAra karavAmAM Avato hato. - je vanapradezamAM rasiko ane rasikAo baMsI ramatAM, phUla vINatAM tyAM have cApavidyAno abhyAsa cAlato hato. jyAM prathama kayuM phUla vINavuM eno prazna thato, tyAM have prathama kayuM phUla vIMdhavuM e prazna thavA lAgyo. navA yuddhaniSNAtoe potAnA cApanI parIkSA karavA, doDatAM haraNAMne vIMdhavA mAMDyAM hatAM. haraNAM DarIne dUranI bakholomAM cAlyAM gayAM hatAM. Ama vana verAna banI gayAM. je jaLAzayonI pALe rasika-rasikAo kaMduka krIDA karatAM tyAM have bhAlAnI ApalenI harIphAIo cAlavA lAgI. koI vAra jIvatA jIvane vIMdhavAnI parIkSA karavA bhAlAthI majyane vIMdhavAno prayatna thato. paNa enuM pariNAma e AvyuM ke je matsyasamudAya rasikAonA hAthane sparza karavA kinAre ramavA Avato, e have UMDA jaLamAM sarI gayo. badhe zuSkatA prasarI gaI. ane pRthvI zuSka banI eTale mANasa kaThora banato cAlyo.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkhA pradeza para saMhAranA vidhavidha prayogo zarU thayA. thoDA vakhatathI to gIta paNa palaTAyAM hatAM. pahelAMnAM gItomAM premabhAva, dayA ne sakhyabhAva guMjatAM hatAM. havenAM gItomAM mANasa saphALo beTho thaI zastra pakaDe, sAmA mANasane saMhArI bese tevuM joza hatuM. e gIto jANe kahetAM hatAM : bhUlIza na o rasika, zatru tAre dvAra Ubho che ! AkAzamAM vAdaLa garja, ema tuM garjanA karaje ! 'AkAzamAMthI vIjaLI tUTI paDe, ema tuM tUTI paDaje ! yuddhamAM marIza toya maMgaLa che ! yuddhamAM mArIza toya lAbha che ! yuddhamAM zatru e zatru che ! 'sajjana hoya toya yuddhamAM zatru sajjana raheto nathI ! zANo hoya toya yuddhamAM zatru zetAna lekhAya. zatrunuM rUpa sarpa jevuM jherI gaNajo ! zatrunAM pagalAMne palayakArI lekhajo ! yuddhanI raktavarSAne kuMkumanAM chAMTaNAM mAnajo ! zatrunA AMtaraDAM kheMcIne hAra banAvajo. zatrunA mastakanA kaMduka banAvajo ! zatrunAM hAtha-paganA geDIdaDA sarjajo ! 'zatru ApaNo vinAza che ! 'vinAzane vidAro, nahi to vinAza tamane vidAraze ! zatru e dareka rIte zatru che ! 'enA sparzamAM, enI strIomAM, enAM bALakomAM zatruvaTa jIve che ! zatru sAthe dayA nahi ! zatru sAthe kSamA nahi, bAMdhachoDa nahi ! zatru sAthe to zatrutA ja zobhe. zatru ane yuddha A be zabdo AjanA che " Ama A kavitAoe grAma-nagara-pura badhe kALo bokAso bolAvI dIdho. 116 bharata-bAhubalI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ have strI ane puruSa vilAsa karatAM karatAM vicAramagna banI jAya che; gUMthavA lIdhelI veNI aDadhe rahe che, deha para carcavA lIdhelAM vilepananAM kacoLAM emanAM ema paDyAM rahe che. ane sahu zatrunI kalpanAmAM - zatrune haNavAnA vicAramAM gUMthAI jAya che. potAnI priyatamA mATe phUlazamyA pAtharato rasika nara yuddhanA vicAramAM anyamanaska banI jAya che, ne zaNagAra sajIne AvatI rasikAne zatru mAnI saMhAravA doDe che. doDIne ene coTale pakaDe che. enAM gAtra karaDI khAya che. enA vastranA lIrA karI nAkhe che ! pravAse gayelA nagaravAsIo kaMIkaMI vAto laIne pAchA Ave che. keTalAka vAto lAve che, ke zatruonA manamAM takSazilAnI suMdarIo vasI gaI che. jItIne e badhI suMdarIone potAnA rAjamAM laI jaze ! puruSone takSazilA soMpI deze. A samAcAra jyAM jyAM prasaryA tyAM tyAM be prakAranAM pariNAma AvyAM. hiMmatavAna strIo garjI UThI ne maravA-mAravAnuM vrata levA lAgI. rasika chatAM mRdu strIo A suMdara pradeza, potAnI hetALa sakhIo ane managamatA puruSone choDIne javuM paDaze, e bIke gharamAM bharAI gaI ! e have puruSane choDatI nathI, puruSane kyAMya javA detI nathI ! Akho pradeza dinapratidina potAnI suMdaratA chAMDI rahyo che. jyAM koI khAdyano saMgraha na karatuM, tyAM Aja saMgraha thaI rahyo hato. ane annano saMgraha thayo eTale e bhaNavA jIvajaMtu UbharAI UThyAM ! kIDInAM darA khadabadavA lAgyAM. udara to dhAmA nAkhIne paDyA. sApa paNa have dararoja dekhA de che ! keTalAka dezaparadeza pharanArA sArthavAho kahetA : "are ! yuddha tame kyAM joyuM che ? yuddhamAM anna khUTe to mANasa paMkhI khAya, pazu khAya; e na maLe to mULa, patra ne puSpa khAya; e na maLe to mANasa mANasanI mATI khAya ! mATe annano saMgraha karo.' kAyadAthI anna khAvAno pahelo hakka laDI zake tevA juvAnono. vRddhone to mApathI anna Apo - bhale aDadhA bhUkhyA rahe. bALakone mAnuM dhAvaNa Apo. e na maLe to madhanA pUDA Apo, jAnavaranAM dUdha Apo !" bALaka ke jeNe Aja sudhI mAnA dUdha sivAya bIjuM dUdha pIdhuM nahotuM, jAgato yuddhanAda 117
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ene pazunAM dUdha pIvAno vAro Avyo ! jevo khorAka tevuM mana. dhIre dhIre mANasanA manamAM pazutA vasavA lAgI. yuddha AvyuM nahotuM. yuddha AvavAnI AgAhI hatI, tyAM A AkhI suMdara pRthvI jANe palaTAvA lAgI. rAjA bAhubala roja darabAra bharatA. roja dUta jatA ane AvatA. roja kaMI ne kaMI samAcAra AvatA. A sarva samAcAra premALa haiyAone vidAranArA AvatA. je darabAramAM gIta, prahelikA ne samasyAonI jhaDI varasatI tyAM khaTapaTa ne kAvatarAM cAlatAM thayAM hatAM. chelle chelle keTalIka suMdara strIo saMdezA lAvavAnuM kAma karatI thaI hatI, ne e saphaLa thaI hatI. potAnA rUpathI, gItathI, abhinayathI e cakravartInI chAvaNIomAM praveza karatI, praveza karIne, adhikArIone potAnA rUpathI lobhAvIne, chUpA samAcAra laI AvatI. A samAcAroe badhAM haiyAMne verathI aMdha banAvI dIdhAM. hajI samazero cAlI nahotI, samarAMgaNo jAgyAM nahotAM, e pahelAM mAnasika hatyAo zarU thaI gaI hatI ! jaMgalanAM varu jANe nagaravAsIonA manamAM vasI gayAM hatAM. rAjadarabAramAM eka trIseka varSanI strI AvI. e garbhavatI hatI. eNe rAjA bAhubalane kahyuM, mahArAja ! A udaramAM cAra cAra jIva AvI gayA, ne cAra cAra janma dharI gayA, paNa A pAMcamo jIva bhAre utpAtiyo Avyo lAge che. peTamAM Avyo che tyArathI pATAM mAravA lAgyo che. huM to have pharI mAtRtva mATe rAjI ja nathI !' mahArAja bAhubala ghaDIbhara viSAdapUrNa nayane strIne tAkI rahyA ane pachI plAna rIte hasatAM bolyA : suMdarI ! A pRthvInuM aNu aNu palaTAI rahyuM che, emAM tuM palaTAya to navAI zI ? tArI aMdara raheluM zizu paNa A yuddhanA aNunuM saMtAna che. re, eka yuddha AkhI bhUmine kevI pheravI nAkhe che ! mane to ema thAya che ke...' rAjAjI vaLI UMDA vicAramAM UtarI gayA. nIlagagana jevI emanI AMkho zukatAraka jevI camakI rahI. 118 bharata-bAhubalI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ evAmAM eka suMdarI doDatI AvI. puruSa enI pAchaLa lAThI laIne paDyo hato. enA moMmAM khoTA zabdo hatA. - strIe pokAra pADyo : "mahArAja ! mane rakSaNa maLe. A mAro sakhA che. e kahe che, huM yuddhamAM jaIza, tuM sAthe Avaje. huM kahuM chuM ke mArAthI e kasAInuM kAma nahi thAya. choDa parathI phUla cUMTatAM mana dukhAya che, to mANasanuM mAthuM kApavuM kaMI sahela che ? meM e vAta karI tyArathI e vahemI banI gayo che ! kahe che, ke mArA para tAruM mana nathI. tyAM huM maruM ane ahIM tuM koI anyanI sAthe ucharaMge ramatI thAya ! meM kahyuM ke tuM yuddhamAM jA tyAre mane mArIne jaje ! e kahe, mane ahIMnA koI puruSano vAMdho nathI, paNa pelA bharata rAjAnA duSTa seniko tane upADI jAya to...e vicAra satAve che !" mahArAja bAhubala pharI khinna rIte hasyA ne bolyA : re prajAjano ! hajI bheMsa bhAgoLe che ne tame dhamAdhama AdarI dIdhI ! are ! mArI svarga jevI pRthvInuM zuM thaze ? kevo bhayaMkara vinipAta Avaze !" "mahArAja Akhare bharata ApaNA moTAbhAI che. namI paDIe to A pRthvI bacI jAya !" maMtrIe kahyuM. 'namavAmAM vAMdho nathI, paNa A to rAjataMtrano savAla che. rAjA senApationA hAthamAM ramato hoya che. svataMtratA daI dIdhe paNa sAra nahi nIkaLe. thoDoghaNo sAra svataMtratA rAkhavAmAM che. Aje namyA, temanI jabaradastIne vaza thayA, to vaLI kAle kaheze ke tame amArA nagaramAM vasavA Avo. ame tamArA nagaramAM AvIne vasIe. jo Ama thAya to ?" bAhubale kahyuM. e na bane ! to to ApaNI pRthvI vadhu bagaDI jAya. A pRthvInI salAmatIno savAla mukhya che " maMtrIe kahyuM. ApaNe AdhIna banyA, eTale emanA hukama mAnavA paDe; na mAno to vaLI pAchuM yuddha taiyAra ja che. e kAle kaheze ke baMne dezo vacce lohIsaMbaMdha bAMdho. takSazilAnI suMdarIo mATe e badhA jhaMkhe che. zuM ApaNe ApaNI suMdarIo tyAM ApavA rAjI chIe ?" nA, nA, nAbadhethI pokAra UThyA, "ame yuddha mATe taiyAra chIe ? 'sAruM, to cittazAMti thAya tevuM gIta upADo.' rAjAe kahyuM. jAgato yuddhanAda 119
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalIka suMdarIo gAvA lAgI paNa gIta na jAmyuM. e garIbaDI thaIne bolI : mahArAja ! na jANe gIta gaLAmAMthI kyAMya sarI gayuM che. pahelAM to koI nimaMtraNa Ape e pahelAM gaLuM guMjI UThatuM. hAya re ! Aja zuM thayuM ? ! kono aLakhAmaNo paDachAyo paDyo ' eka sabhAjana Ubho thaIne bolyo : svAmI ! AjanuM gIta juduM che, e puruSonA mukhethI suMdara ne jozIluM lAge che. sAMbhaLIe to lAge ke maravuM ke mAravuM e ja jIvananI moja che ! yuddha e ja dharma che. yuddha e ja pragati che !' bolAvo e gAnArAone !' rAjAjIe kahyuM. anucara bolAvavA doDyo. maMtrIrAja bolyA, 'mahArAja ! ApaNI pRthvI, rAjadUta haMsanI vidAya pachI, jhaDapathI palaTAI rahI che. strI-puruSonAM milana gaMdhAI UThyAM che. kAmadevanA rAjamAM kAmAcAra have bhraSTarUpa grahaNa karI rahyo che. dharatImAM kaNa ocho thaI gayo che. gAyo pUruM dUdha ApatI nathI. mANasa vAtavAtamAM garama thaI jAya che.' re ! sRSTi 52 parivartana AvyuM che. ApaNe parivartane yogya puruSArthI banIe.' mahArAja bAhubala bolyA. gIta gAnArA puruSoe darabAramAM praveza karyo. emanAM pagalAM dharatI dhrujAvatAM hatAM. emanA hAtha koI raNacaMDInA zastranI jema hiloLA letA hatA. kaMIka khinna rAjasabhA A gAyakonA darzanathI jozamAM AvI gaI. gIta UpaDyuM : bhUlIza na o rasika, zatru tAre dvAra Ubho che ! AkAzamAM vAdaLa garje, ema tuM garjato raheje. AkAzamAM vIja damake ema tuM damakato raheje ! zatru e zatru che. zatrune mAraje, manamAM dayA na rAkhaje ! zatrune saMhAraje, nahi to e tane saMhA2ze ! zatrune saMhAratAM marIza, to svarge saMcarIza. 120 : bharatabAhubalI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrune saMhAratAM jItIza, to pRthvInuM rAja maLaze. yuddha, yuddha ane yuddha ! yuddha vinAnuM jIvana nathI ! jIvana ja pote yuddha che!' A sUroe badhAMnAM glAnibharyAM dilone ThIka ThIka bahelAvyAM. takSazilAnI zerIo yuddhanI lohI-tarasI bUmothI gAjI rahI. jAgato yuddhanAda 2 121
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 0. daLI daLIne DhAMkaNImA - ayodhyAnI zerIomAM hajI pUro prakAza patharAyo nahoto. rasiyAonI nidrA hamaNAM ja gADha banI hatI, ne AkhI rAta tophAne caDelA zizuo mAtAnI godamAM, ane mAtAo palaMgamAM hajI hamaNAM ja japyAM hatAM. tyAM vAtAvaraNane gajAvI nAkhato bherInAda saMbhaLAyo. gharanAM nAnAM nAnAM chidromAMthI bahAra nIkaLato dhumADo jema amaLAI amaLAIne prasare, ema A nAda dhIre dhIre gharegharamAM vyApta thaI gayo. zuM, yuddha AvyuM? ' rAtabhara manAvelI mAnunIne ema ne ema chAMDIne raNamAM rasiyA jIvo zerImAM AvIne pRcchA karavA lAgyA. zuM puruSo vaLI raNabhUmi para jaze?" ghI-dUdhanI nadIo vahevaDAvanArI parvatamAtAo jevI gRhasuMdarIo bahAra AvI AvIne pUchavA lAgI. "are, A to puruSono harAmacasako lAge che!" mahamathatI eka jAjaramAna strIe, mAkhaNavALA hAtha paherelA paTakuLa vaDe lUchatAM bahAra AvIne kahyuM. "harAmacasakA karatAM Ane haDakavA kaho ! huM to kahuM chuM ke, kudarata emanA peTamAM paNa garbhano gokhalo mUke, ne maraghInI jema eya roja IMDAM seve, to samajaNa paDe ke eka jIvane haNavo e kevI ane keTalI kaThina vAta che!" 'are mArI bahena ! kahe che, ke laDAImAM mAkhI mAravI ne mANasa mAravo beya sarakhAM hoya che. ApaNI vAta zuM kahuM bahena ! mAkhI mAratAMya ApaNo to jIva cAlato nathI. eneya jIva che, ne ApaNane jIva che. pota-potAno jIva
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kone vahAlo na hoya ?" gAyane caravA choDatI eka gRharAjJI gAya sAthe ja bahAra AvIne UbhI rahI, ne carcAmAM bhaLI. bahena ! tame to bhagavAna RSabhadeve kahelA upadezanI vAta karI. paNa A rAjamAM emanI vAta koNa saMbhAre che ? A mArA svAmInI ja vAta karuM. roja rAte, sAMbhaLavI game ke na game paNa enI laDAInI baDAzabharI vAto mAMDIne bese che. kahevAmAM kahevAnuM eTaluM ke meM ATalA mANasa mAryA, ATalI strIone keda karI, ATalA maNi-mANeka lUMTyAM ! paNa huM kahuM chuM ke mahela toDavAmAM vAra na lAge, caNavAmAM ja muzkelI che. tame mAryA aneka, paNa jaNyA keTalA ?" anAja khAMDatI eka bAI hAthamAM muzala sAthe ja bahAra AvI vAtomAM bhaLI. eNe chelle kahyuM : "bahena, mAre pati che, paNa AvI vAta kare tyAre enuM moM jarAya gamatuM nathI ! huM ene pAse besavA detI nathI !' - A puruSo to bAyalA che ! bahena, paramadivase mAre ja pelI paDozaNa sAthe vaDhaveDa thaI. enI gAya mArA udyAnamAM pesI gayelI ne bagADa karI gayelI. mAro chokaro mArI paDakhe caDhyo. kahe, cAla, ApaNe be thaI ene sIdhI dora karI nAkhIe. meM ene vAryo ne kahyuM, "beTA ! be jaNA thaIne ekane harAvIe, emAM bahAdUrI nahi. huM ekalI ja enI sAthe laDIza," pachI huM laDavA gaI tyAre meM joyuM ke, enA hAtha khAlI hatA, ne mArA hAthamAM to gADAnuM dhUMsaruM hatuM. meM paNa doDIne eka dhUMsaruM enA hAthamAM ApyuM, ne pahelo ghA ene karavA kahyuM. pelI bAI bolI ke bahena, tAro A nyAya joI mArI jAtane thayelo anyAya huM bhUlI jAuM chuM tAre mane mAravI hoya to mAra ! A UbhI." zuM kahuM, bahena? huM to doDIne ene bheTI paDI, ane AvA madhurA bola bolanAra enA hoThane meM cUmI lIdhA !" eka gRharAjJIe puSpa cUMTatA; bahAra AvIne potAno tAjo kisso kahyo. are ! bhagavAna vRSabhadhvaja kahetA hatA ke sabaLAne mAthe nabaLAnI rakSAno bhAra che, tyAre A badhA to nabaLA mAthe ja mATI thanArA ! meM to mArA dIkarAne kahyuM ke, beTA, hajAra mANasa thaIne so mANasane harAve, emAM te bahAdurI ke zarama ? ema to hajAro kIDIo bhegI thaI, eka jakhamI sApano prANa laI zake, paNa ethI kIDI baLavAna ne sApa nirbaLa evuM kaMI kahevAya ?" are ! A to badhuM UMdhuM vAjuM vAge che. bhagavAna RSabhadeva kahetA hatA ke "masyagalAgala' nyAya dUra karavA mATe ja meM rAjasaMsthA sarajAvI che. paNa daLI daLIne DhAMkaNImAM 123
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM to moTuM mAchaluM nAnA mAchalAne khAya e jUno nyAya ja cAlu che !' popaTane ramADatI eka strIe bahAra AvIne samudAyamAM bhaLatAM kahyuM. bhagavAna koI vAra A nagarImAM Ave, tyAre badhAnI sAme ja mAre pUchavuM che. bhalene mahArAjA bharatadeva ke maMtrI buddhisAgara AMkho kADhe !' eka strIe prastAva mUkyo. "are! mahArAja bharatadeve Aje rAjA bAhubala para AMkha kADhI che. have jojo, e rAjAnI ane enA dezanI vale !" eka laDavaiyA jevo puruSa dhasamasato tyAM Avyo ne bolyo. e talavAranI paTAbAjI karato hoya ema be hAtha Amatema ghumAvato AgaLa bolyo, kAle takSazilAthI rAjadUta haMsa pAchA AvI gayA. AkhI rAta rAjamaMtraNA cAlI. savAre nirNaya jAhera thayo ke, rAjA bAhubala ApaNA zatru che. ne zatru sAme yuddha dharma che. gaMgA nadInA kAMThe sainya paNa khaDakAvA mAMDyuM che.' juo, A rAjapuruSo ! AkhI rAta daLI daLIne DhAMkaNImAM ugharAvyuM! sago bhAI zuM zatru thaI gayo, ane te eka rAtamAM ?" are, tame rAjakAraNamAM zuM samajo ? rAjakAraNamAM nathI koI bhAI ke nathI koI bApa ! tyAM be jaNA che, kAM zAsaka kAM sevaka !" - "are, baLyuM tamAruM rAjakAraNa ! tame badhA emAM ghelA banyA cho. alyA, rAjakAraNamAM raja-vIryanA saMbaMdho paNa lopAze ?' tyAM to dUra dUrathI pAMca-pAMca daza-daza juvAniyAnAM ToLAM AvatAM dekhAyAM. badhA nAcatA hatA, pheraphudaraDI pharatA hatA, ne gAtA hatA. ho taiyAra ! taiyAra ho !" 'hAthI taiyAra ! ghoDA teyAra ! ratha taiyAra ! tIra taiyAra !" "AvI che jIvananI navI bahAra !" "dhamadhama cAlIzuM!' dharA dhrujAvIzuM!" zatrunuM jaDAbITa kADhIzuM ! zatruno saMhAra karIzuM." sarva strIoe AkAzane bhedI nAkhe tevo citkAra karyo. 'hAya, hAya, A gAMDAo pRthvI AkhIne bagADavA beThA che. Aja sudhI to dUranA dezomAM 124 bharata-bAhubalI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ laDAI hatI, have to gharaAMgaNe enA paDaghA paDyA. gharamAM ja zatruvaTanA aMkura phUTyA. yuddhano A nAda saMsAranI sarva sneha saravANIo zoSI leze. roko A yuddhane !' yuddha ApaNAthI have kema rokAya ? ApaNe ja puruSone mAthe caDhAvyA che!" keTalIka strIoe roSa vyakta karyo. are, Aja bhAIthI bhAI laDaze; kAle pitAthI putra laDaze; patnIthI pati laDaze, AmanyA tUTaze ! duHkha, zoka ne saMtApanuM Abha saMsAra para tUTI paDaze !" strIsamUhe pharI kaMdana karyuM. e kaMdananA Thera Thera paDaghA paDyA. ane strIonA e ArtanAdanI krUra mazkarI karatA hoya tema sAmethI bIjA puruSo havAmAM jhUmatA ne yuddhanI bhISaNatAnI vAto karatA AvyA. have bAra varSa uparano bALaka paNa raNAMgaNe Avaze, zatrune saMhAraze. siMhasaMtAna samAM ApaNAM, zizuo bAhubala jevA mahAna hastIne potAnA paMjAnI tIkSNatAthI vidAraze. bolo, cakravartI mahArAjanI jaya !' 'hAya ! hAya ! A yuddhanI bibhISikA zuM ApaNAM navajAta zizuone paNa bharakhI jAze ? emanAM moMne paNa zuM mANasakhAu vAghanI jema lohiyALa banAvI deze ? emanI nasomAM paNa zuM AvezanuM, uzkerATanuM svArthanuM lohI pharavA mAMDaze ? re, bhagavAna RSabhadevanI saMskRtino to AthI vizeSa droha kayo hoI zake ?" strIsamUhe pharI AjhaMda karyuM. "he mUrkha ramaNIo ! tame bAhubala rAjAno e pradeza kadI nIrakhyo che kharo ? enI prasannatA e ayodhyAnI zarama che. loko kahe che ke, ayodhyAno rAjA cakravartI ane enI rAjadhAnI ayodhyA AvI ?' "ayodhyAnI zarama dUra karavA e pradezano zuM nAza karazo ? tame moTA thavA bIjAne hINo karazo ? zuM A tamArI saMskRti che ?' strIoe tucchakAra sAthe kahyuM. re tame badhI strIo bIkaNa cho. saMtAnanI prItie tamane abaLA banAvI dIdhI che. ame takSazilA para vijaya meLavazuM, ene amArI tAbedAra nagarI banAvIzuM. pachI bhale e suMdara rahe, sarvazreSTha rahe, paNa pachI e ayodhyAnI zarama nahi rahe." yoddhAo bolyA. daLI daLIne DhAMkaNImAM 125
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nAka kapAvIne apazukana karavA jevI A vAta che. zuM ATalA jaladI tame bhagavAna RSabhadevanA Adezo bhUlI gayA ? emanA upadezane ATalA jaladI pANImAM ghoLIne pI gayA ?' strIo bolI. zerI jANe carcAsabhA banI gaI. are, bhagavAnanA upadezo emanA pATavI putra vadhu samaje ke tame vadhu samajo ? covIse kalAka emanA sAMnidhyamAM rahenArA janmajAta sevako vadhu samaje ke tamo vadhu samajo ?' puruSoe dalIla karI. ghaNI vAra dIvA nIce ja aMdhAruM hoya che. eka strI sahajabhAve bolI gaI. cakravartI mahArAja bharatadevanuM A apamAna ? mahArAja bharatadevane vikhyAta zAsananuM A apamAna ? keda karI lo ene !" eka adhikArI jevA puruSe AgaLa vadhIne kahyuM ane pelI cabAvalI capalA strIne pakaDavA prayatna karyo. 'A rIte tame prajAnI jIbha sIvI levA mAgo cho ?" strIvarge sAmo paDakAra pheMkyo. teoe garjanA jevA svare kahyuM : 'tamArI svataMtratAnI vAtomAM ame bhAvi parataMtratAnAM bIja dekhIe chIe. baLane mahAna lekhanArA Akhare pazu thaIne UbhA rahevAnA. pazutAne svArtha sivAya bIjuM kaMI pavitra nahi lAge. vAta vadhu gaMbhIra thaI jAta, kadAca tyAM ja strI-puruSanI raNaDlI jAmI jAta, paNa ekAeka eka azvArohI tyAM Avyo. eNe khabara ApI, 'cakravartI mahArAja bharatadeve arIsAbhavananuM nirmANa thaMbhAvI dIdhuM che. ne zilpIo, sthapatio ne zramajIvIone lazkaramAM bharatI thavAnuM kahI dIdhu che ! dhanya mahArAja bharatadevanA tyAgane !" "kevo suMdara, sarvazreSTha tyAga ! AMgaLI kapAvI bharatadeva zahIda-vIra banyA ! are, yuddhaghelaDAo pote to gAMDA banyA ja che, paNa have to e jagata AkhAne gheluM banAvI nAkhaze.' strI varge kahyuM. A daramiyAna keTalIka strIvarga puruSothI DarIne cAlyo gayo hato. keTaloka "A paththarone palALavA duSkara che,' ema nirAza thaI sthaLa choDI gayo hato. paNa thoDIka tejasvI strIo hajI nirbhayapaNe sAme khaDI hatI. e vacanathI ke cApathI laDavA taiyAra hatI. 126 bharata-bAhubalI Y" :
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'are, sAMbhaLo !" zaMkha phUMkato eka yoddho Avyo H 'mahArAja bharatadeva yuddhe saMcaraze, tyAre mahArANI subhadrAdevI kumakuma tilaka karI, svayaM emane zastra paherAvaze !" re ! eka ucca strI ja strInA premadharmanI upekSA ka2ze, tyAre sarvanAzane ane strIone bahu cheTuM nahi rahe. moTA mANasoe ja pRthvIne haMmezAM dUbhavI che.' strIo bolI. 'A badhA vidrohI AtmAo che. keda karo emane !' pAchaLa AvatA senApatie hukama karyo. daLI daLIne DhAMkaNImAM 2 127
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ATalA sabaLa - ATalA nibaLa laDAIno nAda A nagarathI pele nagara, A vanathI pele vana, A vADIthI pelI vADI sudhI gAjI UThyo hato. jyAM jyAM sAda saMbhaLAyo tyAM tyAMthI mANaso UThIne khaDA thayA. kheDUtoe haLa mUkyAM. zikArIoe zikAra chAMDyA. pazupAlakoe pazu mUkyAM. ayodhyAnuM medAna raNazUrA puruSothI UbharAI rahyuM. cakraratna, je hamaNAM dhIruM paDyuM hatuM, e pharI potAnA tIkSNa ArAo sAthe pharavA mAMDyuM hatuM. eno eka eka Aro hajAro khaDagadhArAo karatAM vizeSa kAtila hato. dezanA eka hajAra baLavAna sAmaMto A loha-astrane ghumAvatA, ane jyAre ghumAvIne zatrunA sainya para chUTuM mUktA, tyAre khuvArIno pAra na raheto. A mahAsAmaMto vanakesarI jevA baLavAna hatAM; vananA vAgha emanA parAkrama pAse pALelA pazu jevA banI jatA. A sAmaMtono AhAra-vihAra apUrva hato. e roja eka sahastra gAyonAM dUdha pItA. A dUdhanI prakriyA ati vicitra hatI. eka hajAra gAyonuM dUdha pAMcaso gAyone pAvAmAM AvatuM. e pAMcaso gAyonuM dUdha aDhIso gAyone pAvAmAM AvatuM. ema chellI pacAsa gAyonuM dUdha A eka yoddhone maLatuM. kahevAtuM hatuM ke bharata cakravartI to roja cAra hajAra jeTalI gAyonuM dUdha pItA. ane je cakrane hajAra sAmaMto ekatra maLIne dhAraNa karatA, e cakrane pote ekalA pheravatA.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakra sAthe cakravartIne joIne bhalabhalAnA garva gaLI jatA. keTalAka rAjAo to cakraratnanAM darzana paNa na icchatA. e to enI vAta sAMbhaLI adhInatA kabUla karI letA. Aja sudhImAM eka ja mANasa evo jaDyo, jeNe cakraratna jevA ratnane tuccha lakhyuM, ane cakravartI jevA cakravartInI sattAne paDakAra Apyo. e mUrkha te rAjA bAhubala ! e avicArI AtmA bAhubalane zikSA thavI ja ghaTe ! arIsAbhavananA eka adhUrA gavAkSa para beThelAM cakravartI bharatadeva ane paTarANI subhadrAdevI potAnI judI judI manodazAmAM viharI rahyAM hatA. vAtAvaraNamAM raNabherIno kepha hato. galIe galI yuddhanAM vAdyothI guMjI UThI hatI. ayodhyAvAsIonA dilamAM koI zaMkA nahotI ke takSazilAno parAjaya nizcita che ! gAna, vAdana ne vihAranuM rasIluM, sauMdaryadhAma takSazilA bhale jIvananI anya sarva kaLAomAM agragaNya hatuM, paNa zUravIratAmAM ane yuddhamedAnanI kalAmAM to e pachAta ja hatuM. | vijaya niHzaMka ayodhyAno hato. ayodhyAnI A zerIomAM thoDA divasomAM takSazilAnI gAnacatura ne rasacatura ramaNIo Thokaro khAtI pharatI haze, ne enA chelachabIlA naro kAM to jaMjIromAM jakaDAyelA ne kAM to tAbedArI karatA jovAze. emanA manabhara vanavihAro vilAI jaze ne dilahara jaLakrIDA AthamI jaze ! paTarANIne A vicAromAM ApoApa hasavuM AvI gayuM. anyamanaska bharatadevanuM lakSa rANIjI tarapha kheMcAyuM. emaNe sahaja rIte pUchyuM : 'kema hasyAM, rANIjI ?" manamAM eka vicAra Avyo tethI !' rANIe kahyuM; kayo vicAra ?' e ja vicAra rAjA bAhubalano, A jamAnAnA kahevAtA kAmadevano !" paNa kevo vicAra, e to kahyuM nahi.' kahuM chuM." ATaluM bolI mahArANI vaLI hasI paDyAM. UgatA sUrajanA prakAzamAM emanA dAMtanI dhavala paMkti hIrAnI zobhA dharI rahI. poyaNAM jevA potAnAM popacAM ughADa-mIMca karatAM rUpabharyA rANI bolyAM : vicAra e karuM chuM ke eka divasa A zerIomAMthI arIsAbhavananA A gavAkSa nIcethI, e kahevAto mahAna kAmadeva jaMjIromAM jakaDAyelo, dIna-hIna pasAra thaze, tyAre lokone ene nihALIne kevuM hasavuM Avaze ! e kAmadevanI ATalA sabaLa-ATalA nirbaLa 129
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratio tyAre kevI zaramAIne UbhI raheze ! ne emane za2mAyelI joI khuda kAmadevane dharatI mAga Ape to samAI javAnuM mana thaze ! e dharatI sAme jozeH dharatI to evI ne evI acaLa raheze. e vakhate e narabaMkAnuM moM kevuM jovA jevuM haze !' rANI ATaluM bolatAM bolatAM vaLI khaDakhaDATa hasyAM. 'rANI ! A to yuddha che. kAle kAmadevanI jagyAe tamArA cakravartIne jaMjIromAM jakaDAIne nIkaLavuM paDe !' bharatadeve yuddhanI anizcitatA darzAvatAM kahyuM. asaMbhava che ! ayodhyAnA lAkho sainiko sAme, e bicArA hajAronI gaNatarIvALA sainikonuM zuM gajuM ! eka cakraratna ja takSazilAne khalAsa ka2vA basa che. ApaNA baLa pAse, tAkAta pAse, sainya ne saraMjAma pAse takSazilA taNakhalAne tole che !' to AnuM nAma yuddha kahevAya kharuM ? yuddha to sarakhe-sarakhA vacce hoya; sabaLanirbaLa vacce na hoya; bharatadeve kaMIka UMDA vicAramAM UtarI jatAM kahyuM, 'rANI ! pitAjI kahetA hatA ke nirbaLane sabaLa na satAve, e mATe rAjapada jarUrI che. to pachI huM mArA ja hAthe pitAjInA upadezanuM ullaMghana to nathI karato ne ?" 'tamArI A Adata vicitra che. zRMgAramAM vairAgyanI ane yuddhamAM tame AdhyAtmikatAnI vAto karo cho ! mArI eka paNa rasa-rAtrI rasapUrNa thaI nathI. vilAsa veLAe vairAgI banIne ghaNI vAra tame bolI UTho cho : ' rANI ! A vakSasthaLa zuM che ? mAMsanA locA ja ne ? ApaNe kevA mUrkha chIe ke ene suvarNa kalazanuM upanAma ApIe chIe ! ne A rUpALI deha ? eka hADapiMjarane lohI-mAMsathI maDhIne mUkelA pUtaLA jevuM nathI ?' cakravartIdeva ! saMsArano niyama che ke nirbaLa para sabaLa rAja kare. ane pitAjIno upadeza kaMI rAjA mATe nahoto, prajA, prajA vaccenA vyavahAra mATe hato.' 'eTale rAjA tamAma nIti-niyamothI 52, ema ja ne ? rANI ! Ano artha to e thayo ke nirbaLa tamAma milakata ane sabaLamAtra eno mAlika !' 'jAo, AvI tamArI vAtono huM javAba nahi ApuM. saMsAranA sarvazreSTha DAhyAo paNa kevA ghelA hoya che, enuM uttama udAharaNa joItuM hoya to tame pote cho ! garama sahevAtuM nathI, ThaMDuM gamatuM nathI, to have kahevAtA kAmadeva viSe tame zo vicAra karyo ? enI adhInatA svIkArI yuddha TALavAno ke ene bhAbApA karIne rIjhavavAno ?' yuddha ! yuddha ! yuddha ! rANI ! Aje yuddha vagara koI Aro nathI. huM yuddha 130 * bharata-bAhubalI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ choDI devA mAMguM to mArA zUrA sAmaMto sAMkhI levA taiyAra nathI. vAta ghaNI AgaLa vadhI gaI che. prajAnuM raMjana kare e rAjA ! Aje prajAnuM raMjana yuddha che; kAraNa ke yuddhamAM bhale nirbaLanI barabAdI hoya, paNa sabaLanI AbAdI che ! huM yuddhe caDhavA mATe manane taiyAra ja karI rahyo hato rANI!" bharatadeve utsAhamAM ATaluM bolI chelle dhIrethI umeryuM, 'bAhubala mAro bhAI che!" * "sneha ane zAsana rAjakAraNamAM parasparavirodhI hoya che. rANIe vacce kahyuM. bharatadeve jANe kaMI na sAMbhaLyuM hoya tema AgaLa bolyA: 'rANI ! eka ja pitAnI pAse huM puruSonI 32 kaLA ne e strIonI 64 kaLA zIkhyA chIe. eka bApanA beTA hovAnI sAthe ame eka gurunA be ziSyo paNa chIe !" prema ne anukaMpA, dayA ne mAyA, e rAjAe tajavAnAM. eNe to mAtra zAsana ja jovAnuM ! AvA hRdayathI yuddha kema thaze ? zuM hAthI pUchaDe AvIne aTakI jaze ?' "nA rANI ! kahyuM nahi ke A rIte huM manane taiyAra karI rahyo chuM. pahelAM to bAhubalano aparAdha vicArI rahyo chuM, pachI cittamAM krodha janmAvI rahyo chuM. krodhanI AchI AchI cinagArI prajvalI che. paNa bhaDako thAya tevuM nimitta vicArI rahyo chuM. pachI to tame jojo, marakaTane maLI madirA !" nAtha ! tamAruM mana vicitra che. saMsArano cakravartI AvA nirbaLa manano che, e loko jANe to ?' to zuM thAya, rANI?' bharatadeve prazna karyo. rANI A praznathI camakI gaI. eNe AgaLa kaMI na kahyuM; phakta potAnI dehavallarIne bharatadevanA deha para DhALI detAM kahyuM : prANa ! tamane joIne mane kaMI kaMI thAya che! zuM mane yuddhamAM sAthe nahi laI jAo ?' nA, A yuddha strIo na juve, evI mArI icchA che. bhAIbhAI vaccenuM A yuddha che. Avo vikhavAda komaLa hRdayo para kharAba asara kare !" "vAha, prANanAtha vAha ! zuM tamAruM aMtara che ! are, A aMtaranAM to jeTalAM vakhANa karIe eTalAM ochAM che ! kharekhara, bAhubalanI mUrkhatA mATe mane roSa Ave che. ema thAya che ke huM ja tamArA badale yuddhe caDhe ane e nagurAne nAthIne tamArI samakSa hAjara karuM !" ATalA sabaLa - ATalA nirbaLa ke 131
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rANI!bhUlo cho tame!mArA badale tame laDavA jAo to tame to ene joIne. enuM kamaLa jevuM mukhAraviMda nihALIne, eno baMsI jevo svara sAMbhaLIne ghelAM ja banI jAo. doDIne tamArA e diyarane vahAla karo, ane doDyAM doDyAM mane Thapako ApavA Avo ke AvA bhAI sAthe te yuddha thAya ke ene hetathI bheTAya ?' vaLI prANanAtha, mArI mazkarI karavA mAMDI che? bAhubala para mane kadI paNa vahAla na pragaTe. e avivekIne potAnA udAracitta baMdhunI paNa kadara na thaI ! are, agara moTAbhAInI adhInatA svIkArI lIdhI hota to enuM kayuM choguM UtarI jAta ? ene sajA thavI ja ghaTe !" sAcI vAta che. ene sajA thavI ja ghaTe ! ane e sajA paNa evI thavI ghaTe ke saMsArano koI nAno bhAI moTA bhAInI sAme thavAnI hiMmata na kare !" "are ! eNe haMsane kahelA zabdo huM yAda karuM chuM ne baLI maruM chuM. kevo adhama baMdhu !" rANI bolyAM. 'kayA zabdo, rANI ?' 'e ja zabdo, e ja vAkyo : eNe kahyuM ke bharata paramArthano pozAka paherI jagatane lUMTI rahyo che. lUMTAro nahi to-' mane lUMTAro kahyo? huM enI AbarUno lUMTAro banIza !" are prANanAtha ! enA moMmAM lagAma ja kyAM che ? eNe haMsane kahyuM, pyArano vAgho sajI bharata baMdhughAta karavA tatpara banyo che. hatyAro nahi to...." 'rANI ! mane tame bAhubala viSe AvI ja vAto karo, jethI mArA dilamAM beTheluM premanuM mINa pravAhI thaI vahI jAya, ane veranuM lohavajjara tyAM AvIne besI jAya ! zuM e bAhubale mane hatyAro kahyo ? are, atyAre ja kUcakadama karo, e AkhAbolAnI jIbha ja sIvI nAkhavA mAguM chuM." bharatadeve hoMkAro karyo. e hoMkAro digadigantamAM gAjyo. teo jANe potAnI jAtane pAno caDhAvavA mathI rahyA. - "prANanAtha ! vadhAre vAta karI huM baLatAmAM ghI homavA nathI mAgatI !" catura rANI samajI gayAM ke saMyamano dekhAva karavAmAM ja vizeSa lAbha che. nA rANI ! Aje je agni pragaTyo che, emAM ghInI ja jarUra che. vAta karo, bolo, e bIkaNa bAhubala bIjuM zuM zuM bolyo?" bharatadeva eka senAnIne , chAje tevA ruAbamAM khaDA thaIne UbhA rahyA. 13ra bharata-bAhubalI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'svAmInAtha ! e kAyara kAmadeve kahyuM ke, dharmano daMbha karI e pittAnuM takhta pacAvI paDyo che. paNa mArA hAthamAM bharata Ave eTalI vAra che ! enA daMbhanA paDadA cIrI na nAkhyuM to mane koI bAhubala na kahezo !" oha ! AgiyAno sUraja sAme ATalo garva ! re rANI ! mArAM Ayudha lAvo ! huM A ghaDIe ja prasthAna karavA mAguM chuM. huM jANuM chuM ke e sahunI sAme bolyA kare che ke cha khaMDa jItyA emAM bharate zI dhADa mArI ! meM kevI dhADa mArI te have samajAze. re mUrkha !" "hA svAmI ! cakraratnanA mahAsAmaMta suSeNe praveza karatAM kahyuM, e mUrkhane to bolavAno baMdha ja nathI ! kaheto phare che, ke haraNane haNavAmAM vanakezarInI zI vazekAI? hAthIne harAvavAmAM enI zreSThatA ! taraNAne toDavAmAM pavananI zI vazekAI ? pahADane DolAvavAmAM ja enI mahattA !" jAo mahAsAmaMta ! huM sajja chuM. hamaNAM ne hamaNAM paTaha vagaDAvo. huM eka paLano paNa vilaMba sahana karI nahi zakuM, pharIthI kahuM chuM, ke AjJAnuM ullaMghana kare, e svajana hoya ke parajana daMDane yogya che. mArA hAtha bAhubalane daMDavA mATe udyata che." ayodhyAnuM AkhuM vAtAvaraNa yuddhanA nAdathI gAjI UThyuM. yathAyogya samaye cakraratnanI pUjA thaI. zaMkha, bherI ne paNava gAjI UThyAM. mahArANI subhadrAdevI AgaLa AvyAM. emaNe bharatadevanA kapALamAM kumakama tilaka karavA hAtha UMco karyo. dAsIo kumakuma-kesaranA thALa dharI rahI; paNa rANIjIne e ochA adhUrA lAgyA hoya ema temaNe potAnI kamara para rahelI suMdara chUrikA kheMcI, ane AMgaLI para kApa mUkyo. caMpaka-puSpa jevI aMgulimAMthI raktavarNa kumakuma bahAra AvyuM. rANIjIe e rakta kumakuma vaDe bharatadevane tilaka karyuM. AkhA vAtAvaraNamAM uttejanA prasarI rahI. bhayaMkara zaMkha phUMkAyA. pracaMDa paNava gAjyA. senAe jayaghoSa sAthe prayANa karyuM. e senAnI UDelI raja vaDe pRthvI ane AkAza chavAI gayAM ! devatAo paNa A devatAI dRzya jovA AkAzamAM ghUmavA lAgyA. ATalA sabaLa -ATalA nirbaLa 133
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 rUpane rUpa khape puNyasalilA bhAgIrathInAM nIra cUpacApa vadhe jatAM hatAM. gagananA gebI ghummaTamAM rahelA tAraliyAo e jaLamAM potAnAM pratibiMba nihALI thanagana nAcI rahyA hatA. kRSNapakSanI rAtri hatI. gaMgAnA baMne taTa para sAmasAme cakravartI bharata ane rAjA bAhubalanI senAnI zibiro paDI hatI. paheregIronAM zAMta rAtrimAM gAjatAM pagalAM sivAya, badhe nIrava zAMti hatI. kyAMka tApaNAM jalatAM hatAM. kyAMka ghoDAo khUMkhAratA hatA. yoddhAo AvatA yuddhane vadhAravA mATe svaccha thavA gADha nidrA mANI rahyA hatA. AvatI kAla kevI Ugaze, enuM koIne haiyAdhAraNa nahotuM. yuddhamAM kadAca vijaya sAMpaDe, paNa e vijaya mATe potAno bhoga apAyo hoya to....eTale saune mana AjanI ghaDI raLiyAmaNI hatI. - gaMgAnA eka kAMThe bharata cakravartInI vizALa senA paDI hatI. yojana sudhI eno pathAro hato. nAkhI najara pahoMcatI nahotI. senAnA agrabhAgamAM cakraratna sthApavAmAM AvyuM hatuM. sUryanA ArAo jevA enA ArA dhImA dhImA ghUmyA karatA hatA ane eno jhaLahaLATa badhI zibiro para patharAto hato. cakranI gatino avAja--koI bhUkhyo vAgha kaNasato hoya tevo--dUra dUra sudhI patharAto hato. viMdhyAcaLanA vanahAthIo jevA eka hajAra sAmaMto ene vIMTaLAIne paDyA hatA. bharatadevanI zibira gaMgAnA pravAhathI thoDe ja dUra hatI. ne enA UMcA zikhara parano vRSabhadhvaja ane prakAza verato ratnadIpa dUra dUrathI najarane AkarSatA hatA.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakravartIno niyama hato, ke yuddhe caDhatAM pahelAM traNa divasanuM vrata karavuM, mana nirmala karavuM, iSTa devano japa karavo. rAjA paNa mANasa che, mANasa paNa bhUle che. traNa divasa ne traNa AvI zAMta rAta pachI pAraNuM karI zuddha citte ne zuddha dehe hAthamAM dhanuSya sAhavuM. cakravartI hAthamAM dhanuSye le, ane TaMkAra kare e sAthe senA hallo karavA UpaDatI. zaMkha bherI, paNava, mRdaMgathI pRthvI dhamadhamI UThatI. cakraratna potAnA bhayaMkara AvA ghumAvatuM AgaLa vadhatuM, ne ene vega ApatA ayodhyAnA zUrA sAmaMtonAM parAkrama joyAM jovAtAM nahotAM ! aridaLa potAnA jamarAjane najare nihALatAM ne UbhI pUMchaDIe cIso nAMkhatAM bhAgatAM ! sAmAnya rIte Aja sudhIno anubhava evo hato, ke vratathI punita cakravartI bharatadeva upavAsanuM pAraNuM karI dhanuSyano TaMkArava karatAM ke sAmo zatru adhInatA svIkArato, sAme AvIne hAtha joDIne Ubho raheto. paNa A vakhate sAme haThAgrahI bAhubala rAjA hato. eNe yuddha kheDyAM nahotAM, eTale e yuddhano binaanubhavI hato. anubhavI mANasa to ATalI senA, ATaluM baLa joI ApoApa pariNAma kalpIne namI jAya, paNa binaanubhavI mANasa kema varte e kaMI na kahevAya. e to AkharasudhI aNanama rahIne laDe, bhAre khAnAkharAbI veThe ane pachI asahAya banIne namI paDe ! paNa eTalA vakhatamAM baMne pakSe na jANe keTalI khAnAkharAbI thaI gaI hoya ! bAhubalamAM AvuM ja thavAnuM ane emAM saravALe ene ja bhayaMkara zoSavAnuM Avaze. bhAre verathI vidrohano badalo levAvAno ! cakravartI bharatadevanA lazkaramAM strIo laDavaiyA tarIke na AvatI. strIjIvanano ekAMgI itihAsa jUno che, chatAMya ramya che. prAraMbhamAM keTalIka strIo yuddhamAM bharatI thayelI, paNa A saMhAranA kAryamAM teo vizeSa rucivALI na nIvaDI. e kahevA lAgI ke, ame AmravRkSa chIe. amArA phaLa amArAthI na chUMdAya ! tame tamAre laDo, ame ghera rahIzuM. dekhavuMya nahi, ne dAjhavuMya nahi ! ayodhyAnI strIo Ama raNamedAnanA saMhArakarmamAMthI pAchI pharI, paNa puruSoe emane sastI na choDI. pote mAthuM kapAve, to strI sAmA pallAmAM zuM Ape ? teoe temane suMdarI banI potAnA AnaMdanuM, mojanuM ne mahattAnuM rUpALuM ramakaDuM banAvI ! strIe suMdara banI puruSane rIjhavavo, sArA pakavAna rUpane rUpa khape * 135
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ karI ane saMtoSavo, sArI paricaryA karI eno paramasaMtoSa karavo, saMtAna para hakka puruSano paNa saMtAnane ucheravAno bhAra strIne mAthe ! putrIne bhale potAnA jevI banAve, paNa putrane to pitAnA jevo vIra taiyAra karI soMpe. Ama thAya to ja puruSa laDavA jAya ! puruSa samovaDI strIne puruSanI A prakAranI adhInatA na ruci, paNa yuddhanA saMhArakArya tarapha ene eTalI badhI aruci hatI ke emAM sAthI banavAne badale kamane paNa e A gRhAMgaNanAM kAryone svadharma tarIke vadhAvI rahI. keTalIka strIonuM mana koI vAra A tarapha baLavo karI besatuM, to have rAjapuruSo ene bharata bAhubalIno guno mAnI letA ! rAja to bhagavAna vRSabhadhvaja (RSabhadevanuM hatuM. ne evA premAvatAranA rAja sAme kaMI bAkarI baMdhAya ? strIo kamane yuddhaghelA puruSatvanA dAsatvamAM paDI gaI ! emAM suMdaratAnA avatAra samAM mahArANI subhadrA bharatadevane varIne ayodhyAmAM AvyAM. gorA gorAM UjaLAM gAtra - ekalAM gAtra joIne puruSanuM mana mINanI jema ogaLI jAya ! paNa rANI to bhAre buddhizALI ! strIrUpanI sajAvaTanA ghaNA prakAronI emaNe zodha karI. emaNe paTabaMdhana zodhyAM. rUpALA vakSasthaLa para nAnIzI sonerI kaMcuka zobhI rahI ! Aha ! namaNI strIdehano Akho dekhAva ja palaTAI gayo ! strIo mahArANInAM paTabaMdhanonI nakala karI rahI. Aha ! potAnAM vakSasthaLa AkarSaNanAM sthaLa banI rahyAM ! jherI tIrathI ghAyala na thanArA yoddhAo tyAM cakarIo khAIne DhaLI paDavA lAgyA. are ! eka divasa mahArANIe suvarNa ane rajatanA tAra gUMthIne eka nAnuMzuM paTakuLa banAvyuM. e paTakuLathI potAnA mukha ane dehane AcchAdI dIdhAM. goruM goruM mukha adazya thaI gayuM. strI puruSanI kalpanAno - AkarSaNane viSaya thaI paDI. A paTakuLa pAchaLa chupAvelI premadA kevI haze, e jANavA puruSo AkAzapAtALa eka karavA lAgyA. zarato karavA lAgyA, strInA prakAra nakkI thavA lAgyA. nAsikA, oSTha, nayana ne bhAlanI sUkSma vivecanAmAM UtarI gayA ! AvuM paTakuLanuM avaguMThana karIne mahArANI ekAeka bharatadeva pAse 136 bharata-bAhubalI
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayAM. bharatadeva A suvarNa nArIne nIrakhI rahyA. A avaguMThanamAM mahArANInAM gAtro mArakaNAM banI gayAM hatAM. svayaM cakravartI jevA paNa sAme dhasyA ane mahArANInuM mukhAvaraNa kheMcavA lAgyA. AkAzanI vAdaLInI jema rANI sarakI jAya, ne AkAzanA meghanI jema mahArAjA ene pakaDI levA pAchaLa jAya ! vAha vAha ! zuM suMdara ramata ! Akhare mahArANI cakravartInA hAthamAM sapaDAI gayAM; athavA ema kahIe ke rasazAstranA jANakAra mahArANIe potAnI jAta haMphAvela puruSane ADakatarI rIte arpaNa karI ! cakravartIe e sonerI avaguMThana kheMcI lIdhuM. mahArANI kheMcAtuM avaguMThana sAhI rahyAM ! thoDI vAra rasabharI kheMcatANa jAmI. Akhare mukha pragaTa thayuM, paNa enI cAretarapha avaguMThana maDheluM rahyuM ! mahArAjAe 'suvarNa kamala' dhArI mahArANInA mukhane najIkathI sUMdhI lIdhuM ! badhe jayajayakAra vartI gayo. paricArakoe A rasakrIDAnI vAto bahAra karI. badhAM strI-puruSo AvI rasa krIDA mATe talasI rahyAM. strI A rasakrIDAmAM mukhya banI. puruSa eTalI vAtamAM ene adhIna banyo ! strIne potAnuM dAsatva kSaNa vAra bhulAI gayuM ! gharanI to e rANI hatI ne ! jIvananA AnaMdaprakAromAM to puruSanI e samrAjJI hatI ne ! eTalI vAtamAM puruSa eno dAsa hato. atyAra sudhI strI ane puruSanI kezaguMphana kaLA ekasarakhI hatI. strInA keza puruSa gUMthato, puruSanA keza strI gUMthatI. emAM khAsa vizeSatA nahotI. mahArANI subhadrAe AmAM bhAre navInatA ANI. koI uttama vRkSanA phaLathI kezane dhovA mAMDyA. suMdara khanija dravyo bALIne enA dhumADAno ene paTa ApavA mAMDyo. ne aneka auSadhio nAkheluM tela emAM laTe laTe sIMcavA mAMDyuM. mahArANInI navIna zRMgArarIto tarapha tIkSNa najara rAkhanArI strIone prAraMbhamAM AmAM khoTI mAthAkUTa lAgI. paNa TUMka samayamAM mahArANInA vALa paganI pAnIne sparzavA lAgyA, ne zyAmalatAmAM kALA sarpane paNa mahAta karavA lAgyA. e kezanI suMvALapa evI banI ke puruSa to zuM, strI paNa ene sparza kare to enI mulAyamatA para, dIpaka para pataMganI jema, mohI paDe ! mahArANInA A kAryamAM thoDuM parAvalaMbapaNuM hatuM. paNa darpaNanI zodhe emane bhAre madada karI. have mahArANI arIsAbhavanamAM jaIne dehapramANa arIsA sAme UbhAM rahI jatAM; vALanAM gUMcaLAM chUTAM mUkI detAM. pachI dhIre dhIre rUpane rUpa khape * 137
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ thoDI laTo laIne rAsagUMthaNInA jevI ajaba kezagUMthaNI mAMDatAM. AmAM samaya to ThIka ThIka pasAra thaI jato. mahArANI pote paNa AthI zramita dekhAtAM. paNa kezAvalinI je manohara racanA thatI, e sahu koI ja rahetA. bhalA, parizrama vagara kayuM kArya sAdhya che ? AmAM kezaguMphanakalAnA pracAre te prakAre strInuM AkarSaNa khUba vadhArI dIdhuM. ne game tevo jogI jati jevo puruSa paNa strIne namato-bhajato AvavA lAgyo. je puruSo bahAra rAtonI rAto gujAratA e have yojanAno pravAsa kheDI sAMje gharatarapha pAchA vaLavA lAgyA. ghaDiyA jojana azva ane rathanAM mUlya paNa vadhI gayAM. ayodhyA dezanI strIone kezapAzanuM gheluM lAgyuM. divasano ghaNo samaya emAM javA lAgyo. rUpa to vidhAtAnI bheTa che. sAmAnya kuLomAM paNa mahArANIne AMTe tevI rUpavatI strIo hatI, paNa emanAM rUpa AvAM avaguMThanasaMskAra pAmyAM nahotAM. have A navAM kaMcukIbaMdhano, avaguMThano, kezakalApano saMbhAra pAmatAM emanAM rU5 sahastra kaLAe khIlI UThyAM. paNa vAha re rANIjI ! tamane kyAre koNa harAvI zakyuM che, ke Aje harAve ! Aja badhI strIo zRMgAramAM tamAruM anukaraNa karI, tamArI samovaDI thayAno saMtoSa lUMTavA tamArI samakSa AvI, tyAM vaLI tame tadana navo prakAra laIne AvyAM. mAtra kezaguMphana ja zA kAmanuM? A to kAmadevanuM pratIka devane phUla caDe to ene kAM nahi? kALA bhammara kezakalApamAM rANIjIe na jANe kevAM kevAM phUlaDAMnI bhAta pADI hatI ! Aha, enuM zuM gajabanuM AkarSaNa ! puruSa to bicArAM pataMgiyAM banI rahyAM. strIoe rANInA puSmita kezakalApane cUmI lIdho. divaso sudhI sIo A navA zRMgAra - prakAramAM vyasta rahI. pahelA to zRMgAramAM puruSa strInI harIphAI karatA, paNa navA prakAramAM bicArAnA bhAgyamAM mAtra prekSaka banavAnuM AvyuM ! ayodhyA dezanI strIo have kezapAsa gUMthavAmAM kuzaLa banI gaI hatI. e mahArANIne potAnuM pATava batAvavA iMtejAra hatI. keTalIka strIo to A kaLAmAM eTalI siddhahasta banI hatI ke teone khAtarI hatI, ke mahArANI khuda ApharIna pokArI UThaze. paNa hamaNAM mahArANI bahAra nIkaLatAM ja nahotAM. na jANe temane 138 bharata-bAhubalI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnI hAra thavAnI khAtarI thaI gaI hoya, tethI zaramAI gayAM hoya, ke game te kAraNa hoya ! ayodhyA dezanI kAmaNagArI strIonAM aMtaramAM AthI abhimAna UpasyuM, ane teoe pragaTa AvAhana ApyuM. 'rANIjI AvatAM kAM zaramAya ?' "arIsA bhavanamAMthI rANIjIe kahevarAvyuM ke zukla pakSamAM huM tamane maLIza; atyAre to bhavananA nirmANanA kAmamAM vyagra chuM.' are ! tyAre to tyAre, paNa rANIjI amane darzana Ape !' Akhare zukla pakSa Avyo. rANIjIe arIsAbhavananA lagabhaga saMpUrNa thavA AvelA eka khaMDamAM sahune bolAvyAM. e divase potAnI kezapAzanI kalAne chellAmAM chello kalAmaya sparza ApIne badhI ramaNIo AvI. puruSone keTalAkane to e divase tammara AvyA, keTalAka to A mArI devI, A mAruM sauMdaryadhana kahI garva dAkhavavA lAgyA ! khaMDamAM rANIjInI beThaka AgaLa AcchAdAna hatuM. badhI strIo ruAbabhera goThavAI gaI. thoDI vAramAM AcchAdana haTI gayuM. mahArANI tyAM eka caMdanakASThanA bAjoTha para khaDAM hatAM. vAha re sauMdaryamUrti ! kSaNe kSaNe je navInatAne pragaTAve, enuM ja nAma rUpanI ramaNIyatA ! ahIM enAM sAkSAt darzana thayAM. rANIjIe Aja zaNagArano navo ja prakAra ajamAvyo hato. kezapAza to gUMthelo hato, paNa mAthA para sonAno mugaTa hato. ane bicAro kezapAza A mugaTa pAse jatI AbarU sAcavIne jANe khUNAmAM dabAI beTho hato ! mAMDI mITa maMDAtI nahotI. zobhA aparaMpAra vadhI gaI hatI. vAha re ! strIo have dIna banI gaI, doDIne badhI mahArANInA caraNamAM paDIne gadgada kaMThe bolI : 'ame tamArAM dAsa chIe. tamArI sAme amAro garva sUraja sAme AgiyAnA garva jevo, nirarthaka che. ame tamAruM netRtva kabUla karIe chIe. tame amane svIkAro !" mahArANI mIThuM mIThuM malakyAM. e vakhate emanI dhavala daMtapaMktiomAM sonAnI rekhAo najare paDI. vAha re kalAnipuNatA ! koI vAte bAkI rAkhI rUpane rU5 khape ja 139
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. brahmAe bhale strIdeha ghaDyo, paNa e strIdehane zaNagAryo to subhadrAdevIe ja mahArANI mRdu kaMThe bolyAM : 'bhaginIo ! zAMta thAo ! tamArI tarapha mArI mAtAnA jevo roSa ane prema che. A zRMgAraprakAra pAchaLa huM nirarthaka samayano vyaya karatI nathI. paNa mAre tamane AgAmI bhayathI mukta karavAM che, mATe A zrema karuM chuM." mahArANIe eka maNimaya Asana para sthAna letAM kahyuM. emanA svaramAM strI-kalyANanI uSmA hatI. e AgaLa bolyAM : tame jANo cho ke, takSazilA dezanI strIo apUrva rUpa - lAvaNyavatI hoya che. gAna, vAdana ne abhinayanI paTutAmAM prathama Ave evI hoya che. naisargika ramaNIyatA temane varelI hoya che. puruSo e dezane jItI Avaze. paNa laDAI tyAM khatama nahi thAya. puruSapUratI laDAI saMpUrNa thayA pachI strIone laDAInA morace AvavuM paDaze. jo tame nahi ceto to e rUpa-sauMdaryabharI nArIo agragaNya thaze, ane dAsatva tamane maLaze. takSazilAnI sarva prakAre suMdara strIo sAthe tamAre sAmano karavAno che." rANI eTaluM bolIne paLavAra thobhyAM. strIo potAnA garvadarzananI ne kalAdarzananI vAta A kathana pAse sAva vIsarI gaI ne ekanajare sAva parAjita bhAvathI mahArANInA mastakanA mugaTane joI rahI. mahArANI to TaTAra vijayadevInI jema UbhAM ja hatAM. abhibhUta thayelI AMkho thoDI vAre mugaTa parathI nIce sarI, to mahArANInA gaLAmAM eka suvarNano hAra, maDAgAMTha vALelA sarpanI jema, laTakato joyo. e mahArANInA bhAre vakSasthaLa para thaIne nIce jato hato. ane prANanA thaDakAre e thaDakArA leto hato. are ! mAtra gAyanA AMcaLa jevAM ApaNAM vakSasthaLa paTabaMdhanathI kevAM AkarSaka banyAM ! ne A kaMThahAranA sparzathI to e vagara zastra sAmAne ghAyala kare tevAM thayAM. - strIo manathI mahArANIne praNamI rahI. vAha re strIrUpanI adhiSThAtrI ! tyAM to emanI dRSTi kamara para sarI. koI rUpALI caMdanaghone kamare vIMTALI hoya tema eka sonerI paTo tyAM paDelo ja hato. siMha jevI kaTInI zI zobhA banI rahI ! 140 bharata-bAhubalI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'A zuM ?' badhI strIoe AzcaryathI pUchyuM. *kaTimekhalA. paNa tame A alaMkAromAM mukhya vAta vIsarI na jAo. pharI kahuM chuM, tamArA mATe yuddhano samaya najIka che. ayodhyAe takSazilA pAse adhInatA mAgI che. takSazilAe e ApI nathI. yuddha avazyabhAvi che. yuddhamAM jIta ApaNA mATe eka bhaya letI Ave che !' 'ApaNI jIta, pachI bhaya kevo ?' strIo mahArANInI vAta na samajI zako. puruSonI jIta, strIo mAthe bhaya. takSazilAnA puruSonI jema tyAMnI strIo paNa ayodhyAnI nivAsI banaze. e vakhate takSazilAnI madhura suMdara strIo pAse tame phIkI lAgazo. e sahunA cAturyabharyAM gAna ne saMlApa pAse tame grAmya lekhAzo. devI brAhmIe emane keLavelI che. e vakhate puruSo tamane avagaNaze; e vakhate A sAjazRMgArathI tame tamAruM varcasva jALavI zakazo, puruSane tamAre adhIna rAkhI zakazo.' dhanya che mahArANI, ApanI dIrghadarzitAne ! Akho strI-samAja Apano oziMgaNa che.' sahue kahyuM. *e karatAMya eka adbhuta kalAprakAranuM niyojana ka2vAnA vicAramAM chuM. takSazilAnI suMdarIo paNa chakka thaIne potAnI janmajAta abhijAta kalA bhUlI jAya evA mahAprasAda mahArAja, raNavATe saMcare te pahelAM, darzAvavAnA irAdAmAM chuM.' 'mahArANIjI ! ApanA e mahAprasAdathI amane vaMcita na rAkhazo !' 'vAru ! strImAtra tarapha mArI sahAnubhUti che, enI khAtarI rAkhajo. e vakhate tamane jarU2 notarIza.' ATaluM bolI mahArANIe pITha pheravI. mahArANI 52 jIta meLavavA mATe Avelo suMdarIsamudAya Aja potAnI hArane gaLAnA hAranI jema hoMze hoMze dhAraNa karI pAcho pharyo. rUpane rUpa khape * 141
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 tola-mApa rAjA bharatadevanA yuddha-prasthAnanA divaso jemajema pAse AvatA jatA hatA, ema mahArANI subhadrAdevInA mahAprasAdanI paNa ghaDIo gaNAtI hatI. strIsamudAyamAM AnI iMtejArI pracaMDa hatI, ane e mahAprasAdanA darzananI veLAe potAnA dehane navA rUpa, navA raMga, navA paTa ne navA alaMkArothI maDhIne laI javAnI jhaMkhanA paNa apUrva hatI. A ghelI apUrvatAnA nAdamAM thoDIeka zANI strIono yuddhavirodhI nAda nagArakhAnAmAM tUtInA avAjanI jema DUbI gayo, ba keTalIka strIo to chaDecoka yuddhanI himAyata karavA lAgI. enAM kAraNo pragaTa ne sabaLa hatAM. mahArANIe kaMcUka ne avaguMThananI zodha karyA pachI, e avaguMThano jemAMthI sarajAtA e rezamI chAlavALAM vRkSono sotha vaLI gayo hato. keTalAka puruSo potAnI priyatamAo mATe jaMgalejaMgala AthaDyA hatA. jyAM e vRkSa maLatAM tyAMthI e kApI lAvatA. jeo zodha karavAnA kaMTALAvALA hatA, teo pelA zodhakone thoDA vadhAre lAvavA vinaMtI karatA - badalAmAM je mAge te ApavA taiyAra hatA ! keTalAka strInI prItanA ghelA nahotA, paNa jaMgalajIvananA zokhIna hatA. teo A rezamI chAla lAvatA, ne pachI suMdarIo pAsethI dUdha, nRtya ke hAsya laIne e ApatA ! AvA loko ja zodhI lAvyA, ke takSazilAmAM AvAM vRkSo aneka che. ane je mahAna zodhanuM mAna ApaNe mahArANI subhadrAdevIne ApIe chIe, te zodha
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAMnA rAjA bAhubale ghaNA vakhata pahelAM karelI che ! strInI 64 vidyAno e jANakAra rAjavI che. have jo takSazilA para vijaya maLe to rezamI taruvarono toTo na rahe ! suMdarIo thanaganI rahI. teo kahevA lAgI : "kharekhara, takSazilA para vijaya maLe to rezamI taruvarono tUTo na rahe. ane jo kharA bhAvathI puruSo laDe, to vijaya kema na maLe ? zuM potAnI priyatamAone rAjI rAkhavA mATe ATalo bhoga puruSo na Ape ? vaLI takSazilAnA sainyamAM aDadhI to strIo che, aDadhA ja che puruSo !" - takSazilAnI strIonI tAkAta viSe ane hArane paNa jIta jevI banAvI devAnA teonA svabhAva-zIla viSe jeo pUrepUrA vAkepha hatA, teo na bolavAmAM nava guNa jotA. A rezamI vRkSo uparAMta mugaTa, hAra ane kaTimekhalA jevA suvarNa ane rajatanA alaMkAronA udbhava pachI atyAra sudhI niSkriya paDyA rahetA e dhoLA-pILA pANakA kImatI thaI gayA. A pANakAnA Aja sudhI keTalAka gAya dohavAnA pAtra banAvatA, chatAM mATInA pAtra jevAM e pAtra guNakArI na lAgatAM; e nakAmAM jyAM jyAM athaDAyAM karatAM. koI koI pravAsIo jalapAtra tarIke ene vAparatA, kAraNa ke mATInI jema athaDAvAthI e bhAMgI na jatuM ! bAkI to jaLanI zItaLatA ne annano susvAda mATInAM pAtromAM je maLato e bIjAmAM na maLato. koI potAnAM pyArAM pazu mATe e dhoLI-pILI mATInI sAMkaLa banAvarAvatuM. zastra mATe tAMbuM vaparAtuM, eTale e alabhya rahetuM. bAkI dhoLI-pILI mATInA to DhagalA maLatA ! e DhagalA have mahattvanAM banyAM. agninA saMyogathI ne zilpIonA hAthathI enuM gajabanuM AkarSaNa jAgyuM, gorI gorI deha para pILA raMgano alaMkAra ne jarAka zyAma varNanI deha para rajatanuM AbhUSaNa adbhuta pedA karatAM. rUpALI dehanuM eka AkarSaNa to jAgyuM hatuM ja, emAM have aMgeaMgenuM anokhuM AkarSaNa jAgI gayuM. aMgeaMganA alaMkAra zodhAyA. eka divase eka mANasa parasALamAM dhoLI-pILI mATInA DhagalA laIne beTho. ayodhyAnI suMdarIo enA upara avAyI paDavA lAgI. tola-mApa 143
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ koI kahe, 'amane sapheda mATI Apo !" koI kahe, 'amane pILI mATI Apo !" pelo mANasa kahe : "ema kaMI apAya ?' suMdarI kahe: 'tamAre khapanuM nathI, tamArI pAse ghaNuMbadhuM che, pachI zA mATe na Apo ?' pelo kahe : "amAre A khapanuM nathI, paNa bIjAnuM je tamArI pAse che, eno amane khapa che !' "are AvI ApavA-levAnI bhAvanA ApaNe tyAM nahotI. ApavuM eTale ApavuM, enI sAme mAgavuM hIna lekhAtuM !' pelo mANasa dhIrethI samajAvato : "e vakhate AvA zokha nahotA; khapa mAtra jIvananI jarUriyAtono hato. jIvananI jarUriyAta ApavAno ame badalo mAgIe e kharAba, bAkI A kaMI jIvananI jarUriyAta nathI. tamAre badalAmAM kaMIka ApavuM joIe." suMdarI bolI : "mArI pAse phakta gAyo che.' pelo bolyo: 'to be gAyo mane Apo, ne jeTaluM UMcakI jaI zako, teTaluM rajata upADI jAo !" alaMkArapriyA suMdarIe tema karyuM. tenI paDozaNe A vAta sAMbhaLI eTale e paNa be gAya laIne rajata levA AvI. paNa prathama AvelI suMdarI karatAM e sazakta hatI; eNe bamaNuM rajata upADyuM. pelo mANasa bolI UThyo : "are, be gAyanA badalAmAM ATaluM rajata na apAya. A to cAra gAyanuM che.' suMdarI bolI: "e kema khabara paDe ?" pelo mANasa vicAramAM paDI gayo. thoDI vAre eNe kahyuM : "juo, mAre beya AMkha sarakhI. tamane vadhu ApavuM ne bIjAne ochuM ApavuM e mane na zobhe, ane have to A nityano vyavasAya thayo. meM e mATe eka yukti vicArI che. juo, A lAkaDI barAbara madhyamAMthI eka velathI bAMdhIne jhADa para laTakAvI che. lAkaDI sama che. have eka bAju tame lIdheluM rajata ne bIjI bAju pelI suMdarIe lIdheluM rajata laTakAvuM chuM lAkaDI UMcI-nIcI thAya to samAna karavA jeTalI ja rajatamAMthI vadhaghaTa karIza." bhale, bhale !' suMdarIe hA bhaNI. 144 bharata-bAhubalI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pelA mANase latAdora laIne lAkaDIne vaccethI jhADa sAthe bAMdhI ne pelI strInuM rajata mAgI Avyo. e strIe sahaja AnAkAnI sAthe rajata ApatA kahyuM: 'have mAre rajata zilpIne ApI devAnuM che. Aja to ApuM chuM, paNa pharI na maMgAvazo." paNa pachI 'be gAyonA pramANamAM ATaluM rajata' ema mApa kaI rIte nIkaLe ?' pelA mANase potAnI mUMjhavaNa kahI. strI cAlAka hatI. eNe kahyuM : are bhalA mANasa ! eTalIya buddhi nathI. tAre to A rajatanuM mApa joIe che ne ! eTalA bhAravALo eka patharo taiyAra karIne sAme mUka. basa, pachI be gAya laIne Ave ene e patharA bhArobhAra rajata lAkaDIe TAMgI samatola karI ApavAnuM !" pelo mANasa A karAmata para khuza thaI gayo. eNe e pramANe karyuM, ne kAma barAbara patI gayuM. vyavasAya barAbara cAlyo. bIje divase eNe AkhI ayodhyAmAM paDaha vagaDAvyo, ne kahyuM juo, huM devadatta chuM ApavA-levAnA vyavahArano jANakAra chuM. mATe mAruM nAma vyavahArIo che. rajata-suvarNa mArI pAse che. jenuM levuM ene ApavuM e sAco vyavahAra che." eke prazna karyo : 'amArI pAse kaMI na hoya ane amAre kaMI levuM hoya?' koI ne kaMI na ApavuM ane enI pAsethI levuM. e zarama che." sAcI vAta che. eTale to ame Aja sudhI mANasa pAse kaMI na mAgatAM; pRthvI kaNa ApatI. AkAza jaLa ApatuM. vana phaLaphUla ApatuM. mANasa pAse zuM mAgavuM? ene ja jyAre bIjA ApatA hoya tyAre e zuM Ape ? "mANasa mANasa pAse mAge; mANasa mANasane Ape; e zaramano ame nIvaDo Apyo che." kaI rIte ?" je joIe te laI jAo, badalAmAM gAyo levAnuM nakkI karyuM che." "suMdara ! zuM mApa nakkI karyuM che?' be gAyo Apo, ne eka paththaranA bhAra jeTaluM rajata laI jAo ! paNa juo - tola-mApa 145
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dUdha na detI be gAya eka gAya tarIke lekhAze. 'savatsA gAyanI kiMmata vadhu thaze. 'garbhavatI gAya dUdha detI gAya barAbara mUlavAze. amArI A jAduI lAkaDI, je yathAvat bhArane darzAvanArI che, e have trAjavA tarIke oLakhAze,' 'amArI dukAne koI jAtanA bhedabhAva nahi rahe. jenI pAse gAya e amAro mAnavaMtA grAhaka lekhAze.' A eka navA prakA2 pachI gAyonuM mahattva vadhyuM, ane sAme 2jata-suvarNanuM paNa mAna vadhyuM ! ane ekanuM joIne aneka vyavahAriyA UbhA thayA. badhA hATa mAMDI beThA. emaNe rajata ane suvarNa uparAMta bIjI vastuo paNa emAM umerI. uparAMta deza-paradezamAM potAnA svajanone enI zodha mATe mokalyA. teo agatyanA samAcAra lAvyA ke takSazilAmAM AnA koI bhAva pUchatuM nathI ! takSazilA para jo vijaya thAya, to cAra gAyanA badalAmAM jeTaluM suvarNa ke 2ta maLe che, eTaluM eka gAyanA badalAmAM ApI zakAya. basa, A samAcAra prasaratAM ja laDAInA utsAhanuM eka jabbara mojuM badhe pharI vaLyuM. ayodhyAnI suMdarIoe mahArANI subhadrAnI jema potapotAnA patione AMgaLI kApI raktatilaka karavAnI taiyArI karI ! puruSane strIno moha manamAM harapaLe rahyA kare, evo vartAva paNa e ka2vA lAgI ! sUcanA divasonI have bhAre adhIrAIthI rAha jovAvA lAgI. have to mahArANI potAno mahAprasAda pIrase eTalI vAra hatI, ane e divase paNa najIka AvI gayo. 146 * bharata-bAhubalI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 mahAprasAda arIsAbhavananA eka khaMDamAM pharI strI-samudAyane notaravAmAM Avyo. puruSavargamAM mAtra cakravartI ja hAjara hatA. raMgabharyo AcchAdana paTa vacce nAkhavAmAM Avyo. thoDI vAre arIsAbhavananA e khaMDamAM dIpako jhaLahaLI UThyA. A khaMDamAM arIsA evA prakAre goThavavAmAM AvyA hatA, ke eka dIpakanAM so so pratibiMba paDe.' Akho khaMDa jhaLAMhaLAM thaI gayo hato. tyAM ekatra thayela suMdarIvRMda potAnA dehanI adbhuta zobhA karIne Avyo hato. paNa A khaMDano ja zaNagAra evo hato ke, badhAnA deha-zaNagAra enI AgaLa jhAMkhA paDI gayA. sahu AcchAdanapaTa kheMcAvAnI rAha joIne beThAM. thoDI vAre paTa kheMcAyo. paNa re ! rANIjI tyAM nahotAM, siMhAsana para ekalA cakravartI bharatadeva ja hatA ! cakravartI paNa utsukatAthI cAretarapha najara pheravI rahyA hatA. emanI AMkho ayodhyAnA suMdarIvRMda para jatI ne thaMbhI jatI ! ayodhyAnA strIvRMdamAM jAgelI sauMdarya-spardhAnA e jANakAra hatA, babbe e spardhAne teoe ja vadhavA dIdhI hatI, kAraNa ke strI-ravabhAva sahaja rIte yuddhano virodhI hato; phakta A prakArathI ja ene anukUla karI zakAya tema hato. strI sauMdaryaghelI bane, eTale yuddhavirodhI maTI jAya. kAraNa ke sauMdaryane ' khapatAM upakaraNo mATe ene puruSAzraya anivArya bane ! pachI ene puruSanI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAme bAkarI bAMdhavI na pAlave ! sauMdaryaghelachA evI vastu che ke pachI jagata taraphathI najara haTI jAya, phakta potAnI jAta upara ja pharyA kare. jAtamAM ja jagatano pratibhAsa thAya. cakravartInI najara strIvRMda para pharIne pAchI vaLI, ne jANe manamAM nirveda anubhavI rahI : 'rUpALA dehone rUpa vadhAravAnI kevI jhaMkhanA ! strIdeha kudarate ja suMdara ne suMvALo ghaDyo che, pachI A ThATha zuM !' paNa cakravartIdevane tarata yAda AvyuM ke A ghelachA potAnA prAsAdamAMthI ja bahAra nIkaLI che, mahArANI subhadrA ja enAM nirmAtA che. A navA rUpa prakAra dvArA zuM potAnuM mana paNa eNe mohI lIdhuM nathI ? cakravartI bharatadeva thoDI vAra UMDA vicAramAM paDI gayA. AtmaciMtana ne manomaMthana emanI prakRti mATe svAbhAvika hatAM. tyAM to rUmajhUma rUmajhUma avAja Avyo. cAra suMdara paricArikAo eka nakalI dvAramAMthI nIkaLIne bahAra AvI. eka darpaNakanyA banI hatI. enA hAthamAM darpaNa hatuM. e pUrva dizAmAM moM karIne UbhI rahI. bIjI kaLaza-kanyA banI hatI. enA hAthamAM suMdara kaLaza hato. e dakSiNa dizAnA dvAramAM jaIne UbhI. trIjI raMga-kanyA banIne AvI hatI. enA hAthamAM eka pAtra hatuM. raMgaraMgavALI mATIno bhUko emAM bharyo hato. e uttaramAM UbhI rahI. cothI cAmara-kanyA banIne AvI hatI. enA hAthamAM camarI gAyanA pUchanA vIMjhaNA hatA. e pazcima dizAmAM UbhI rahI. A navIna AyojanAe sahunAM mana mohI lIdhAM. paNa re ! rANIjI kyAM? tyAM to thoDI vAramAM ghUgharIono avAja raNakyo; mIThA tAle ghUgharIo vAgatI hatI. sahunI dRSTi dvAra para thobhI gaI ! enA para laTakatA paTa para thaMbhI rahI. eTalAmAM raMgapAtravALI kanyA madhura gatithI AgaLa vadhI ne eNe mArgamAM raMgo veryo ! dvAra parano paTa jarAka UMco thayo. tarata aMdarathI be padapaMktio cAlatI AvatI najare paDI. e paga te kevA ! baMne pagamAM suvarNanAM AbhUSaNa ! AbhUSaNa to ThIka, paNa bolatAM AbhUSaNa ! 148 bharata-bAhubalI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAle ne e AbhUSaNa tAlabaddha jhaMkAra kare ! taddana navI zodha ! pagamAM paNa kAvya, saMgIta ne nRtyano ajaba saMyoga ! raMgabharI bhUmi para patravallarI racatA e pada AgaLa vadhyA, tyAM indradhanunA raMgothI AvarAyelo ardho bhAga dekhAyo. adhobhAga upara kaTimekhalA hatI. kaTimekhalA para jhINI jhINI ghUgharIo raNajhaNatI hatI. vAha, vAha ! zuM sauMdarya ! zuM saMgIta ! kamaranA halana-calana sAthe ghUgharIo jANe gAtI hatI, nAcatI hatI. dhIre dhIre vakSasthaLa dekhAyuM. e bhAga para eka moTo rajata-suvarNanA tArothI gUMthela hAra thanaganato hato. hAramAM mAtra suvarNa nahotuM, nIlamaNi, mANeka ne hIrA paNa hatAM. ema to A patharA joIe teTalA maLI rahetA, paNa A patharAne to bhAre ghATaghUTa ApyA hatA. ane ethI enI camaka apUrva banI hatI. hAra parathI dRSTi na khase, tyAM to be hAtha dekhAyA. re ! emAM valaya hatAM. e valaya kevAM raNakatAM hatAM ! dhIre dhIre sauMdaryadeha pAse ne pAse Avato hato. Akhare mukha dekhAyuM. are, sUraja ane caMdranAM teja jANe sAthe maDhAyAM mukha te kevuM ! kAne kuMDala, kapALamAM tilaka ne mAthe mugaTa ! mahArANI subhadrAno Akho deha have dazya thayo. tyAM to darpaNakanyAe darpaNano prakAza e mukha para lakhyo ! zuM kAmaNagAro e deha ! cakravartI mahArAjanuM mana vyagra banI rahyuM. are, saMsAra jItavo sahelo che, paNa AvI suMdarIne jItavI duSkara che ! eka eka aMga jANe puruSane pachADanAra apratiratha mahArathI banI rahyuM che koI jogIne batAvyuM hoya to, eno joga paNa caLI jAya tevuM ! cakravartI hajI vicAra karI rahyA che, tyAM mahArANIe eka pagane jarA dhrujAvyo. emAMthI suMdara svAvala pragaTa thaI ! jarA pagane UMco karyo ne nIce mUkyo : jANe sahunAM mana para vazIkaraNa thayuM ! valayathI vAgatA hasane megA karyA ne chUTA karyo ! mahAprasAda che 149
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ mugaTamaMDita mastakane dhIruM dhIruM dhuNAvyuM! e ajaba aMgabhaMga racI mahArANIe eka madhura kUdako mAryo. kaLazavALI strIe hAthamAM rahela kaLaza paga pAse mUkyo. mahArANIe tarata eka paga enA para mUkyo. kaLazanA kakaDA thayA, ne mahArANIe nRtya AraMvyuM ! adbhuta nRtya ! devI nRtya ! pRthvI para na janmeluM nRtya ! mahArANIe nRtya karatAM pITha pheravI : re, moTA ghanazyAma aMboDAmAM darpaNanI paMktinI paMkti gUMthelI. eka tarapha dIpaka jyota DhoLe ! bIjI tarapha ghUgharIono ghamakAra jAge ! trIjI tarapha jIvaMta sauMdaryanA avatAra jevAM mahArANI nRtya kare ! maMtramugdha banyAM hoya tema badhAM besI rahyAM. ko gAruDI sarpane DolAve ema DolI rahyA ! mahArANIe rAtre mahAprasAda mana bharIne pIrasyo. jeNe e mANyo e dhanya banI gayo. carcA mAtra enI rahI. yuddhano virodha zamI gayo. yuddha kyAre laDAze, enI rAha jovAvA lAgI. -ne yuddha potAnA paga AgaLa laMbAvyA. 150 bharata-bAhubalI
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 gupta carcA gagAtaTanA pUrva-pazcima bhAga para sAmasAmI paDelI baMne chAvaNIomAM atyAre nIravatA vyApI hatI. paheregIronA avAja sivAya ane gaMgAnA khaLakhaLa ninAda sivAya kaMI karNagocara thatuM nahotuM. yuddhaprAraMbha pahelAM Avazyaka evuM traNa divasanuM zuddhivrata dhAraNa karI, cakravartI sAva ekAMtamAM beThA hatA. vratano Aje trIjo divasa hato. cakravartI bharatadeva zibiranA zayanakhaMDamAM ADA paDyA hatA, paNa AMkhomAM nidrA nahotI. mahArANIe pIraselo mahAprasAda ne strIo yuddhapriya kema banI, eno Akho citAra emanA kalpanA pradezamAM hamaNAM ja AvI gayo hato, ne have yuddhanA bhAvi viSe e ciMtita hatA. vrata-japathI zuddhacitta thayelA bhAratadeva vicArI rahyA : zuM yuddhanuM bhAvi evuM haze, ke eka Akho varga komaLa ne eka Akho varga kaThora banaze ? e komaLatAno ane kaThoratAno saMsAra kema sukhada banaze? bharatadevanI AMkhomAM bhAvinI ciMtA jhabakI rahI. e UThyA, ne pAse paDelo eka aMtarapaTa AkhA deha para DhAMkyo. mastakano suMvALo lAMbo kezakalApa eka sAdA uSNISa (UnanI pAghaDI) nIce kamara para eka rajuM vIMTI lIdhI. pAradhInA vezamAM teo zibiranI bahAra nIkaLyA.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ paheregIra bahAra sAvadha Ubho hato. bharatadevanA sainyanuM zista vakhaNAtuM hatuM. koI sainika potAnI pharaja pratye leza paNa beparavA na raheto. bharatadeve paheregIranA kAnamAM kaMI kahyuM ne te AgaLa vadhyA. aMdhakAranA oLAnI jema badhI zibiro vaTAvI thoDI vAramAM e gaMgAkAMThe jaIne UbhA. roja paDachaMda lAgatI emanI deha-pratimA Aja sAva sAmAnya dekhAtI hatI; dharatI dhamadhamAvatAM pagalAMmAM paNa tapasvInI komaLatA hatI. gaMgAno ghora gaMbhIra pravAha cUpacApa vaghe jato hato. yuddhanI jAherAta thayA pachI have gaMgAtaTa para mANasonI avara-javara paNa ghaTI gaI hatI. bharatadeve pITha parathI eka nAnakaDuM tIra jevuM kaMIka kADhyuM, ne hastanA vegathI pANIsaraso ghA karyo. pavanavege e tIra cAlyuM gayuM. kyAM gayuM, e game tevI cakora najara paNa pakaDI zake tema nahotuM. tIrano ja javAba na hoya ema, thoDI vAre gaMgAnA pravAha 52, eka vyAghracarmanI naukA AvatI dekhAI. e naukA bahu ja nAnI, ne pravAhasarasI taratI hatI. emAM koI ADA paDakhe paDeluM hatuM ! naukA bharatadeva UbhA hatA, e kinAre AvIne lAMgarI. tarata koI nIce UtaryuM. are ! A to eka strI che. kamarathI nIce mAchalInA suMdara carmanuM adhovastra hatuM. mAthe nAnakaDo mugaTa hato. gaLAmAM dekhAvaDA sarvee jANe uttarIya racyuM hatuM. enA hAthanI mUThI biDAyelI hatI. kinArA para AvatAMveMta eNe nAnI pravAla jevI mUThI ughADI. hAthamAM eka motI jhaLakI UThyuM. e motIno prakAza AvanAra strInA dehane ajavALI rahyo. Aha, zuM sauMdarya ! enuM gaura mukha ne rakta pravAla jevA oSTha draSTAnI dRSTine kheMcI rAkhe tevAM hatAM. emAM motIno saumya prakAza ene maLyo. pAtALalokanI koI abhisArikAnI kalpanA jAge tevuM e dRzya hatuM. zAMti abhedya hatI, e zAMtine bhedatAM bharatadeve kahyuM : 'gaMgAdevI ke ?' 'hAjI, vihAre javuM che ke ? Apano tIra-saMdeza maLatAM ja paherelAM vastre 152 * bharata-bAhubalI
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI chuM.' AgaMtuke kahyuM. e gaMgAdevI hatAM. A taTanivAsinI e devI hatAM. cakravartI bharatadeva nava khaMDa pRthvIne jItIne pAchA pharatAM ene tyAM ThIka ThIka samaya rokAyA hatAM, ane ThIka ThIka AnaMdavihAra karyo hato. e vakhatanI gaMgAdevIno khyAla hato, ke rAjakAja e to kAMTALA rAha che; e rAha para ghavAyelA rAjakAraNI puruSone AsAyeza maLe to AvA sthaLe maLe tema che. zarkarA-jaLa game teTaluM miSTa hoya, paNa tRSA to chIpe che jharaNanA sAdA zItaLa jaLathI ! gaMgAdevI rAjakAraNI jIvono visAmo hatI. eNe mAnyuM ke mahArAja bharatadeva zrama ne rAjakheda nivAravA AvyA haze. gaMgAnI zItaLa samIra laherIo emanA zramane jarU2 harI leze. mahArAja bharatadeva gaMgAdevIno Azaya samajI gayA. eno bhrama bhAMgatAM emaNe kahyuM : ' mAre sAme pAra javuM che.' 'sAme pAra ?' gaMgAdevI AzcaryamAM paDI gaI. eNe kahyuM : prabhu, tyAM to rAjA bAhubalanI sainya-zibiro che.' mAre tyAM javuM che !' bharatadeve kahyuM. emanA avAjamAM dRDhatA hatI, TaMkAra hato. bIjuM koI hota to AgaLa bolavAnuM sAhasa na karata, paNa gaMgAdevI to jUnAM paricita hatAM; emaNe kahyuM : 'tyAM javuM zakya nathI. rAtadivasa teo ekaThAM maLe che, samAcAro jANe che, ne nirNayo le che. Aja rAte ja antima maMDaLI maLavAnI che. kAle savAre to yuddha jhagI UThavAnuM che.' 6 'to to enA jevuM uttama zuM ? mAre emanI maMDaLI jovI che gaMge ! bIje kinArethI jaIe. anya koI mArgethI bAhubalanA sainyamAM praveza karIe.' 'jevI icchA !' gaMgA sarva mArgothI paricita hatI. thoDI vAramAM bharatadeva ane gaMgA saritA-jaLa para adRzya thaI gayAM. bharatadeva pAse sAgara vIMdhanAruM prabaLa jaLasenya hatuM, paNa Aja ene aLaguM rAkhIne bharatadeva AvyA ane potAne bharatadevanI jaLasevA maLI, eno gaMgAdevIne haiye chUpo garva hato. thoDI vAre baMne jaNA sAme pAranA akAMta bhAgamAM pahoMcI gayAM. atyAre gupta carcA * 153
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDaLI bharAvAnI hovAthI badhAM strIpuruSo zibiro choDIne e tarapha gayAM hatAM. gaMge ! tuM jA. have huM ekalo jaIza." bharatadeve kahyuM. bhale, padhAro. paNa vaLatAM pAcho mAro khapa paDaze. huM ahIM ATalAmAM ja pharuM chuM.' tane koI joI jaze to ?' mane to badhA oLakhe che; mAro vAMdho nathI." e barAbara nathI, tuM madhapravAhe ja. vaLatAM tIra saMdezathI tane bolAvI laIza." bharatadeve kahyuM ne AgaLa vadhyA. huM tIra saMdezanI rAha jotI rahuM, ne tame tarIne cAlyA jAo to ?' gaMgAdevInA bhAva upara bharatadeva khuza thaI gayAM. temaNe kahyuM : " nahi jAuM. paNa ahIM pakaDAI gayo ne kedI banI gayo to .......?" " "pavanane koI pakaDI zakyuM che? nava khaMDanA vijetAne zuM duSkara che? ane A to bhAInuM ghara ne bhAI mahemAna !' gaMgAnA zabdomAM chUpo bhaMga hato. gaMgAdevIne vaLato javAba na ApatAM bharatadeva AgaLa vadhyA. rAjA bAhubalanI chAvaNI atyAre sajAga hatI. rAjA bAhubalanI zibiranA prAMgaNamAM strI ne puruSo ekatra maLyAM hatAM. bharatadeve eka aMdhArA khUNAno Azraya lIdho. ahIMthI teo badhe najara nAkhI zakatA hatA. temaNe badhA strI-puruSo tarapha eka najara nAkhI lIdhI : kevAM rUpALAM, kevAM alabelAM, kevAM saraLa strI-puruSo! re ! kAle yuddha maMDAze, tyAre e ja khUnI varuonI jema zatru banI sAmA Avaze ! pote zatru banI sAme jaze. ekabIjAnAM khUna vahAvaze ! mANasa pazuno dharma bajAvaze ! keTalIka strIo ne keTalAka puruSo yuddhanA svAMgamAM ne yuddhanA lahekAmAM hatA, chatAMya emanA moMethI prItanuM - sakhanuM saMgIta chUTI jatuM. tIra to enA e ja hatAM, paNa A rasika jIvoe ene raMgathI zaNagAryA hatAM, ne puSpothI gUMcyAM hatAM. jANe yuddha e paNa emane mana rAsa ramavA jevI AnaMdanI vastu hatI ! bharatadevane bAja ane koyalanI upamA yAda AvI gaI. jagatanA 154 bharata-bAhubalI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMbAvADiyAnI A kokilAo ane kokilone bAja jevA potAnA parAkramI yoddhAo capaTImAM cUMthI nAkhaze. zuM joIne bAhubale yuddhano Adeza jhIlyo haze? moTAbhAInI AdhInatA sArI ke A suMdara sRSTino saMhAra sAro ? bharatadevane bAhubalanA durAgraha para manamAM ne manamAM krodha Avyo. ema lAgyuM ke A badhAMne khoTe raste doravA badala e ja sajAne pAtra che. pRthvI 52nA svarga jevA A pradezane satyAnAzanA mukhamAM homavAnA gunA badale ene narakanI sajA thavI joIe. bharatadevanAM vizALa bhavAM saMkocAyAM. AMkhanA khUNA lAla thayA. tyAM temanI naja2, sAme siMhAsana para beThelA, laghu baMdhu para paDI : 'vAha ! kevo kAmaNagAro bhAI !' bharatadevanuM baMdhuvatsala haiyuM jANe vera bhUlI premamAM paDI gayuM. caMdranA jevuM enuM madhura mukhaDuM kevuM mIThuM teja vahAvI rahyuM che ! miSTAnnanI miSTatA bhulAve tevI e mukhanI mIThAza, poyaNAM jevAM enAM locaniyAM, maMdira jevuM vizALa vakSasthaLa, staMbhasamAna be hasta, maMgaLa kuMbha samA be khabhA, kesarIsiMha jevI kaTi : nAkhI najara na khase, evo nayanAnaMdavALo e puruSa che. jagata jene kAmadeva kahe che, e A bAhubala ! mAro laghu baMdhu ! cakravartInuM mahAna hRdaya ghaDI pahelAM sajA karavAno nirNaya karatuM hatuM, te have prema ka2vA lAgyuM ! evAmAM, vAdaLamAM haLavo haLavo megha gAje ema, sabhAne saMbodhato bAhubalano avAja Avyo : prajAjano ! meM tamane rasIlAM gIta gAvAnI manA karI che; je gAya tene kaThora daMDa ApavAnI AjJA karI che. e AjJAe tamane vyagra karyAM haze. tamArA priya rAjA tarapha tamane krodhI banAvyA haze. paNa enuM tamAma zreya yuddhane ane yuddhapriya mAnasane ghaTe che. 'Ajano yugadharma mAtra yuddhano ! enAM ja gIta raco, enAM ja gIta gAo !' svAmI ! evAM gIta amArAthI keme racAtAM nathI ? lohI pIvuM, zatrunA raktamAM snAna karavuM, ApaNA tIkSNa dAMtothI ene cIrI nAkhavA, ApaNA prabala paMjAthI ene phADI khAvA AvI AvI karapINa uttejanAothI bharelI kavitAo amArAthI racAtI nathI.' e pradezanA kavioe phariyAda karI. gupta carcA * 155
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prayatna karo, A to hajI zAbdika yuddha che; kAyika yuddha Avaze tyAre zuM karazo ?' rAjA bAhubale kahyuM. sabhA kaMI na bolI. A vakhate bharatanI zibiramAM jaIne Avelo kAka nAmano dUta Ubho thayo. e bolyo : 'he prajAjano ! huM zatru-zibiramAM ghUmI vaLyo chuM. yuddha nakkI thaze. ayodhyApradezanI strIo yuddhano virodha karaze, e ApaNI mAnyatA khoTI che balke, amuka apavAda sivAya, lagabhaga ghaNIkharI strIoe yuddhanI preraNA ApI che.' 'strIoe yuddhanI preraNA ApI ? are, brAhmIne suMdarI jevI bahenonAM tyAga ne samarpaNa zuM e bhUlI gaI ? re, tyAMnI strIonI buddhi bagaDI, e pRthvInI suMdaratA bagaDI ! paNa vAru, kAka, zA mATe strIo yuddhanI pre2ka banI ?" rAjA bAhubale prazna karyo. 'mahArAja!paTarANI subhadrAdevInA AvyA pachI, tyAM bhAre parivartana AvyuM che. strIonI kalAnA svAmI tarIke Apa vikhyAta cho ja, paNa Ape e kalAone mULarUpamAM rAkhI che. paNa emaNe ApanI e kalAone khUba bahelAvI che.' 'are ! kalA e to vijJAna che. e jJAnane game te rIte, game tyAre, game tyAM pragaTa karavuM, e jabaro kalAdroha che. A kalAo strIne tAraze nahi, haNaze. adhikArI vagaranI vidyA zAparUpa banaze.' rAjA bAhubale, jeone bhagavAna RSabhadeve strIonI cosaTha kalAo zIkhavI hatI temaNe kahyuM. 'evuM ja banyuM che. suMdaratA pAchaLa e ghelI banI che. emanI dRSTi deha mAthe ja maMDAI gaI che. dehane zaNagAravA ene rUpa joIe, suvarNa joIe, maNimANekanA kaTakA joIe. avaguMThana mATe rezamI vastra joIe. ayodhyAmAM eno vaparAza vadhI gayo, eTalo vadhI gayo ke e vastuo vepAra banI gaI ! vepAranuM sAdhana trAjavAM zodhAyAM. leNadeNanA pratIka tarIke gAya svIkArAI. be gAya barAbara ATaluM suvarNa ema mApa cAlu thayuM. vepAra thayo eTale vastu gaI. vastu gaI eTale enI jhaMkhanA vadhI, lAvo ! lAvo !" dUta kAka thaMbhyo. - 'are, A ame navI vAta sAMbhaLI ! vAru kAka, eka mANasa keTalI gAya 156 * bharatabAhubalI
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ barobara ?" rAjA bAhubale mazkarImAM kahyuM, samajyo. Ano artha e ke strIoe ja puruSone takSazilA jItI suvarNa vagere ANavAnuM kahyuM, kAM ? eTale have suvarNa barAbara maLe to ja ayodhyAnI suMdarIo puruSane prema karaze, kAM ? eTale have prema paNa jagatamAM suvarNa-rogyanI jema vinimayanI vastu banaze, kAM? prema paNa trAjave toLAze, kharuM ne? hA, prabhu!' dUta kAke kahyuM: "moTA bhAganA ayodhyAvAsIonI manovRttio Aje to evI che. hajI to bheMsa bhAgoLe che, ne ghera ghamasANa AdaryuM che. mahArANI sahune kahe che, ke strIonI kaLAmAM kuzaLa bano, nahi to takSazilAno vijaya strIone parAjaya jevo sAlaze. takSazilAnI strIo ayodhyAnI strIo para varcasva meLavI jaze !" "eTale teo potAno vijaya nizcita kahyuM che ?' prajAjanomAMthI eka suMdarIe prazna karyo. eNe rUpALAM dhanuSya-bANa khabhe laTakAvyAM hatAM, siMhacarma kamare vIMcyuM hatuM, kezano jhUDo bAMdhyo hato. eno badho pozAka yoddhAno hato, paNa AMkhamAM lAlAza yoddhAnI nahotI. hA, teo vijaya potAno ja kahyuM che.' kAke kahyuM. prajAjano ! sAcA laDavaiyAo ema ja kahyuM. sAmAne ajeya AtmazraddhAthI DhIlo karI nAkhavA, e to ThaMDA yuddhano eka prakAra che' rAjA bAhubale kahyuM, " paNa eTaluM yAda rAkho ke jenuM mana hAratuM nathI, e mANasa kadI hArato nathI. jenuM dila anyAyane mastaka namAvatuM nathI, enA mastakane koI cakravartI paNa namAvI zakato nathI." bharatadeva bAhubalanA A zabdo sAMbhaLI rahyA. emane lAgyuM ke A yuddha AkhI mANasajAtane be bhAgamAM vaheMcI nAkhaze : hArelA ne jItelA. hArelA haMmezAM jItavA prayatna karaze. jItelA hArelAne dabAvavA prayatna karaze. ane hArajItanI e kheMcAkheMcamAM pRthvI para nakAmI vairanI paraMparA janmaze. tyAM pharI bAhubala bolatAM saMbhaLAyA: 'pUjya pitAjInuM eka sUtra hatuM : bIjAne haNavA icchanAro prathama potAnA aMtaramAM beThelA premasvarUpa AtmAne haNe che, pachI bIjAne haNe che." 'satya che. ame jItamAM ane hAramAM aTala rahIzuM.' prajAjanoe pokAra gupta carcA 157
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ karyo. rAjA bAhubala AgaLa bolyA : 'garIba gAya para tarApa mArato jaMgalano siMha joyo haze. e vakhate gAya kevo sAmano kare che ? mAno ke gAya hArI jAya, paNa tame kahI zakazo ke siMha jItyo ? ' 'nA, nA, emAM zAbAzI siMhane nahi, gAyane ja ghaTe.' prajAjano bolyAM. rAjA bAhubale utsAhabharyA avAje kahyuM : 'ApaNuM yuddha suvarNalobhI ane abhimAnI loko sAme che. mana mUkIne laDavuM, ane vakhata Ave to maravuM; kadAca hAra thAya topaNa manathI na svIkAravI. jIta mATe satata prayatna karavo. dAsatvane mRtyuthI bhayaMkara mAnavuM. AjanI rAta chellI che. kAle yuddhano agni bhabhUkI UThaze. samarAMgaNamAM AtmasamarpaNa karavAmAM koI paNa pIche haTha na karazo.' barAbara che. bolo, bhagavAna vRSabhadhvajanI je !' UbhA raho, premanA avatAra pitAjInuM nAma A kAryamAM na zobhe. kAmanAM ane krodhanAM AkarAM tophAna naSTa karanAra pavitra AtmAnuM nAma enI puSTimAM na zobhe. dUta kAka ! tAre kaMI vizeSa kahevuM hoya te kahe.' kAka siMhAsana pAse AvIne Ubho rahyo. paNa have rAta DhaLatI jatI hatI. bharatadeva pAchA pharyA, paNa temanAM pagalAM khUba zithila hatAM. cakravartI kaMI vicAramAM hoya tema lAgatuM hatuM. gaMgAnA tIre e AvIne UbhA rahyA, tyAre devI gaMgA vagara bolAvyAM hAjara hatAM. emaNe jarA ToLamAM kahyuM, mane to thayuM ke nAnA bhAIne ghera moTA bhAI mahemAnagatie rokAI gayA !' 'devI ! rAjakAraNI puruSonAM mana tame zuM jANo ? emanA jevA parataMtra koI nathI ! e je karatA hoya che, e ka2vA mana nA pADatuM hoya che. ne je mana karavA kahetuM hoya che, e kadI e karI zakatA nathI. rAjA jevo parataMtra jIva bIjo koI nathI. tame sAMcA sukhI cho devI !' sahune pA2ke bhANe moTo modaka lAge, amane tamArA sukha-vaibhavanI IrSyA Ave, tamane amArA sukha-saMtoSanI IrSyA Ave.' 158 * bharata-bAhubalI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ basa, enuM ja nAma saMsAra. cAlo devI ! ugamaNA AbhamAM prabhAtiyo tAro UgI rahyo che.' thoDI vAramAM baMne nadInA pravAhamAM dekhAyAM. cakravartInI sevA mATe gaMgAdevInI kALajI apUrva hatI. cakravartI mahArAjane eka vAra ema thaI AvyuM ke A pravAha.jIvanamAM ja rahI jAuM, rAja-jIvanamAM na jAuM! paNa e kaMI banyuM che ke Aje bane ! jenuM mAthuM bhAre enuM AbhUSaNa paNa bhAre ja hoya ne ! moTAnI hoLI moTI ! bharatadeva jyAre emanI zibiramAM praveza karatA hatA, tyAre paheregIra kahyuM: 'ratnadeva ane kuttaladeva nAmanA be vidyAdhara devo ApanI sAthe viSTi karavA AvyA che. yuddhanA prAraMbha pahelAM Apa traNa divasanuM je zuddhivrata karo cho e vratanA pAraNA pachI prathama teo Apane maLavA mAMge che." 'vAru!' ATalo TUMko javAba ApI bharatadeva aMdara cAlyA gayA. gupta carcA 159
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 vidyAdharonI viSTi alabeluM prabhAta AkAzamAM navanavA raMge pragaTatuM hatuM. gaMgA nadInAM nIra para raMgaberaMgI bichAta patharAI gaI hatI. ne kinArA badhA sonerI banI gayA hatA. AkAzamAM paMkherue hajI hamaNAM gAna zarU karyAM hatAM. hAthIo vahelA gaMgAsnAna karI pAchA pharI gayA hatA. yoddhAo tIra, kavaca ne zirastrANa sajI rahyA hatA. rAjA bAhubalanI chAvaNImAM vaLI navo raMga dekhAto hato H strI ne puruSo ekabIjAne gAlagAla aDADI, oSThe oSTha bhIMjAvI yuddhadevatAne vadhAvI rahyAM hatAM. emaNe mastaka para morapiMchanA mugaTa ne kesuDAMnI kalagIo caDhAvI hatI. tIra para mucakuMdanAM phUlano zaNagAra hato. yuddhanI raNabherI bajI UThavAnI taiyArI hatI. paNa e raNabherI takSazilA taraphathI na baje, evo rAjA bAhubalano hukama hato. yuddha e cAhatA nathI, vaga2mAgyuM yuddha Ave to ene nakAratA kadI pAcho paga bharatA nathI. premanI baMsarI bAhubalanI, yuddhanI bherI bharatanI. raNabherI pRthvInA prathama cakravartI bharatadevanI zibiromAMthI guMjavAno hatI, ane ene ghaDI be ghaDIno ja vilaMba hato. cakravartI bharatadeva emanuM traNa divasanuM zuddhivrata pUruM karI, dhyAnamAMthI UThI, have pAraNuM kare eTalI ja vAra hatI. pAraNuM karI zibiranI bahAra AvI dhanuSyano TaMkAra kare, ke e TaMkAravanI
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAthe ja cakravartInI sAgarataraMgo jevI senA medAnamAM vAvAjhoDAnA vege dhasI javAnI hatI. chellA keTalAka vakhatathI ayodhyAnA rAjakAraNI puruSomAM yuddhaghelAono utsAha evo hato ke teo A zuddhivrata jevI vidhine paNa kaMTALAnI najare jotA hatA. A prakAranI AdhyAtmikatA rAjakAraNamAM khape ke na khape, eno vivAda cAlato thayo hato. keTalAka ema kahetA ke, pahelAM dharma ane pachI rAja; dharma jAya to to badhuM gayuM samajavuM. dharmahInanuM rAjya lUMTArAnuM peDuM banI jAya ane e mArga para bhagavAna RSabhadeve potAnA tyAgathI mahora mArI hatI. temaNe mANasanAM kuLa racyAM. kuLamAMthI samAja racyo. samAjamAMthI rAjyanuM nirmANa karyuM. ane AmAM uttarottaranI sattA sthApI H kuLa para samAjanuM niyaMtraNa, samAja para rAjanuM niyaMtraNa; paNa chelle emaNe dharmanI sthApanA karI ane batAvyuM ke A badhA para dharmanuM niyaMtraNa ane pachI pote yogI banyA. yogI banIne emaNe batAvyuM ke, yogInI bhUmikA mATe sajja thato mAnavI ja rAjA thavA mATe - lokanetRtva mATe yogya che. rAjA te yogI, ane yogI te rAjA, ema baMne zabdone temaNe ekabIjAnA paryAyavAcI banAvI dIdhA. paNa bhagavAna RSabhadevano sImAvistAra khUba nAno hato, joke emano pratApa-vistAra vipula hato. emanA vakhatamAM rAjanA kAyadA nahotA ne hatA to sAva sAdA. hAkAra, mAkAra ne dhikkAranI emanI nIti hatI, koI paNa gunegArane 'are, AvuM thAya ?' eTaluM kahetAM e pRthvI mArga Ape to samAI javA taiyAra thaI jato. mAkAra to spaSTa rAjaAjJA hatI : 'Ama na karavuM.' jaino niSedha karavAmAM Avato, e kArya anItivALuM lekhAtuM. anIti koI AcaratuM nahi. bhAgyavazAt AvI anIti kAMI AcaratuM to ene bhagavAna RSabhadevanA darabAramAM hAjara karavAmAM Avato. e vakhate sabhA samakSa e gunegArano tiraskAra thato. gunegArane e dhikkAranI pAse mRtyudaMDa paNa sAro lAgato. pachIthI e potAnuM moM paNa na batAvato, potAnI vartaNUkathI dhikkAranI kAlimA dhovA e satata prayatna karato. ne eka divase Azcarya vacce rAjA RSabhadeva aMte zodhI vidyAdharonI viSTi * 161
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ kADhatA, ne gaLe lagADatA. bhagavAna RSabhadevanA moM 52 mAtAnuM ne pitAnuM vAtsalya ramatuM, ne gunegAranAM netromAMthI AMsuno avirata pravAha vahI nIkaLato. bhagavAna RSabhadevanI lokahRdaya para keTalI mohinI hatI, e nIcenA eka ja dRSTAMtathI siddha thaI cUkI hatI. A samAjamAM bhAIbahena sAthe janmatAM, sAthe ramatAM, sAthe jamatAM, sAthe ja saMsAranI kAryadhUrA upADatAM. e ja bhAI-bahena, e ja pati-patnI, e ja mAbApa ! peTa-kSudhA lAgI to eka bhANe besI jamyAM; deha-kSudhA lAgI to eka sAthare sUtAM; are, jenAM janma-mRtyu sAthe hoya enAM ja belaDAM baMdhAya ne ! bhagavAna RSabhadeva emAM krAMti lAvyA. jo RSabhadevanA badale bIjuM koI hota, to enI jIbha khUle e pahelAM e kyAMye pheMkAI jAta. loko ene jIvavA na deta. rAjaparivartana sahya che, samAjaparivartana duSkara che. paNa ahIM to karuNAnidhi premAvatAra bhagavAna vRSabhadhvaja svayaM hatA. bhagavAne ema kahyuM ke je bhAIbahena e patipatnI nahi; je patipatnI e bhAIbahena nahi ! zuM A bhagavAna RSabhadeva bole che ? are, dehanI nagnatA to, jenI sAthe nAnapaNamAM nAgA nAgA ramyA hoIe, enI sAthe zaramanI vAta na gaNAya. bAkI to kyAMyano bhAI ne kyAMyanI bahena - baMne jaNAM parasparanA dehanI lajjA kema pragaTa karI zake ? enA karatAM to mota sAruM ! - bhagavAne kahyuM : 'A rIte karo. tamAro saMsAra svarga thaze. tamAro dAMpatyarasa vadhaze. tamArAM saMtAna tejasvI thaze, nIrogI thaze. ane vadhumAM, A rIte anya kuLo sAthe snehanA ane lohInA taMtue baMdhAI, AkhuM vizva tamAruM kuTuMba thaze. tame jyAM jazo, tyAM AdarabhAva ne annajaLa pAmazo, lohInA saMbaMdho verabhAvano vinAza karaze.' re ! bhagavAnanI badhI vAta sAcI; emAM zaMkA hoya ja nahi. paNa kyAMnI bahena ne kyAMno bhAI - e baMne jaNA bhale ekAMtamAM maLe, paNa jAtIya jIvana kema jIvI zake ? keTalAMka bhagavAnanI AjJAthI e rIte paraNyAM kharAM, paNa rAtonI rAto saMkAcamAM vItI gaI. eka A bAju besI rahyo, bIjI pelI bAju besI rahI. Akhare zraddhAdhana prajA e prakAre TevAI gaI. alabatta, prathama milanamAM paraspara pragaTatI lajjAno prakAra to haju AjanAM daMpatIomAM paNa rahI gayo che. paNa pachI to lokanIti ja evI nakkI thaI gaI, ke 162 * bharata-bAhubalI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'je bhAIbahena e patipatnI nahi; je patipatnI e bhAIbahena nahi ' A sudhAro ke Avo ja bIjo koI sudhAro Aje cakravartInA rAjyamAM thaI zake nahi, e moTo prazna hato. paNa cakraratnanA A jamAnAmAM evI vAtomAM koIne rasa nahoto. teonI pAse yuddhazakti hatI, ne jeo sAdI rIte na samaje ene samajAvavA mATe kArAgAra ne yuddhanAM sAdhano taiyAra hatAM. AjanA rAjakAraNanA puruSo dharma ane rAjane juduM pADatA hatA. rAjakAraNanI rIta anokhI che; emAM dharmano to sagavaDiyo upayoga che, evuM e khAnagImAM kahetA ane chatAM game tema toya, RSabhadevanI paraMparAne uvekhI na zakatA. ane khuda cakravartI emAM zraddhA dharAvatA hovAthI koI jAheramAM kaMI na kahetuM. paNa AvA zuddhivrata tarapha cakravartI sivAya bIjA koIne jhAjho rasa nahoto. sUrajadevanAM sonalavarNA kiraNomAM snAna karavA bharatadeva bahAra AvyA. teo tapa ane dhyAnathI nivRtta thayA hatA. emaNe kSIrAna bhojanathI pAraNuM karyuM hatuM. emanuM mukha avanavA tejathI jhaLahaLI rahyuM hatuM. anucaro pracaMDa dhanuSya laIne hAjara thayA. cakravartI maMtraNAgRhamAM gayA. thoDA vakhata pahelAM ja temane khabara maLyA hatA, ke viSTi mATe vidyAdhara ratnacUDa ne merupALa AvyA che. kUca karavA mATe thanaganI rahela ayodhyAnI senAmAM A samAcAre nArAjI pragaTAvI : re ! eka eka ghaDI yuga jevI vIte che, cakraratnano vega vadhI rahyo hato, ne enA sahastra ArAo sUryanAM bAla kiraNonI harIphAI karI rahyAM che, tyAre vaLI A zuM? atyAre viSTikAra ? zA mATe ? sahune viSTikAra aNagamatA lAgyA. bhale eya thoDo vakhata bagADI le, paNa yuddha to avazyabhAvi che. emAM koInAthI mekha mArI zakAze nahi. "kadAca rAjA bAhubale AdhInatA svIkArI lIdhI hoya to.....?' takSazilAnA suvarNa ane sauMdaryanA lobhI sainikonA dilamAM haraNaphaDako peTho. toya zuM? have samAdhAna svIkAravuM ja nathI; laDI lIdhe ja chUTako che, sAmaMtavarge sahune AzvAsana ApyuM. sahue pagane cAlatA thobhAvI, manane cAlatuM karyuM. viSTinI vAtonA pariNAmanI sahu utsukatApUrvaka rAha joI rahyA. maMtraNAgRhamAM cakravartI AvyA ke viSTikAroe samucita viveka pachI, vidyAdharonI viSTi 163
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnuM kathana zarU karyuM. teo jANatA hatA ke chellI ghaDInI viSTi kAryasAdhaka nIvaDe, ke na paNa nIvaDe. teone evI paNa zaMkA hatI ke kadAca yuddha mATe sarvathA sajja cakravartI emanI vAtono tiraskAra paNa karI nAkhe. paNa jyAre cakravartI Asana para zAMtithI goThavAyA, tyAre vidyAdharono rviSTa mATeno utsAha vadhI gayo. teoe potAnuM vaktavya zarU karatAM kahyuM : he mahAbhAga cakravartIdeva ! ame ApanI sAthe viSTi calAvavA AvyA chIe. joke viSTikAra pAse sAmA pakSanI samAdhAnanI zarata joIe, paNa ame sAmA pakSane hajI maLyA nathI. ame pRthvI paranA yuddhavirodhI varga taraphathI saMdeza laIne AvyA chIe H Apa yuddha thaMbhAvo. mANasanI bhUkha jema suvarNathI maTatI nathI, ema AtmAnI kSudhA kadI yuddhathI saMtoSAtI nathI.' 'vidyAdharadevo ! huM tamAruM svAgata karuM chuM, paNa tame tamArI dRSTi gaI kAla para rAkhI vAta karo cho. Aja para dRSTi karo, to mAruM pagaluM tamane yogya lAgaze. cakravartIne yogya AdhInatA svIkAryA vagara koI Aro nathI. bAhubale mArA parAkramane, mArI senAne, mArA cakraratnane tiraskAryuM che !' 'Apa moTA cho.' viSTikAroe kahyuM. 'e nAno che. ene adhInatA svIkAravAmAM nAnama zI ?' cakravartIe kahyuM. 'aMgata rIte e badhuM karavA taiyAra che, paNa cakravartInI jabaradastI sAme e saheja paNa namavA taiyAra nathI.' 'mArA para pRthvIno bojo che. huM prathama cakravartI chuM. eTale huM sAmAnya jananI jema vicArI, uccArI ke vartI na zakuM. mAro zabda e saMsAranuM bhAvi che. mAruM eka DagaluM yuganuM eMdhANa che.' 'eTale ja ame kahIe chIe ke yuddha thaMbhAvo ! tame mINa jevAM mANasanA manane paththara jevAM kaThora na banAvo ! Aja vicAromAM bhayaMkaratA AvI che. mANasa mare enI ciMtA nathI; e to kSaNabhaMgura che, paNa enA vicAro ciraMjIvI che. bhayaMkara vicAro pRthvImaMDaLane dUSita karI nAkhaze; pachI to vartanane koI maryAdA nahi rahe.' viSTikAra vidyAdharo bolyA. tamArI vAta sAcI che. tamArA karatAM meM A bAbatano khUba ja vicAra karyo che. mAre mAthe zirachatra bhagavAna RSabhadevanI chAyA che.paNa vidyAdharo ! eka cakravartI, je duniyAne eka doramAM gUMthavA mAgato hoya, e bIjI rIte vartI na zake. dharmanA niyamo ne rAjanA niyamo judA che.' bharatadeve kahyuM. 164 * bharatabAhubalI
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rAjanA niyamo ne dharmanA niyamo viSe amAre vizeSa carcA karavI nathI; Apa svayaM e jANo cho. ame to A pRthvImaMDaLanuM citra ApanI pAse rajU karavA mAgIe chIe. A pRthvInI imArata kema sarjAI, kevA prayAse sarjAI, e Apane yAda ApavAno amAro Azaya che.' vidyAdharoe potAnI vAtane vizeSa sacoTa karavA kahyuM. bharatadeva zAMtithI besI rahyA. dhairyanA sAgarasamI emanI mukhamudrAnI nIce koI AchA vaDavAnaLo ghUghavatA hoya evuM lAgatuM hatuM. vidyAdharo bolyA : harIbharI A sRSTi, je mahAmahenate maMDANa pAmI che, enI kathA ame Apane suNAvIe chIe. mANasa ane sarpa be samAna rIte koI kALamAM jIvatAM. sarpa sarpano khorAka ema mANasa mANasanuM khAdya ane khAyaka. mANasa lAMbuM na jIvato. emAM havA-pANI sama banyA. mANasa lAMbuM jIvavA lAgyo. have ene khorAkano tUTo paDyo. e pazuono zikArI banyo. 'emAM bhagavAna RSabhadeva AvyA. emaNe pazupAlana zIkhavyuM; duniyAne batAvyuM ke pazune mAravA karatAM ene pALavAmAM vadhu kalyANa che. 'mANasa pazupAlaka banyo. eNe prathama gAya pALI. potAnAM pazu mATe cAro taiyAra karyo. emAMthI kheDUta janmyo. bhagavAne khetI zikhavADI. 'kheDUte sahupahelAM java vAvyA. anna UbharAvA lAgyuM. bhagavAne ene ghara bAMdhatAM, kheDa karatAM zIkhavyuM. kheDUte kheDanI rakSA mATe prathama gAya ne pachI kUtaro pALyo. "kheDUtane khetImAM mANasanI jarUra paDI. e vahAlasoyo banyo, kuTuMbI banyo. e premamUrti banyo. prakRti paNa premALa banI. 'bhagavAne potAnA jIvana dvArA sahune samajAyuM ke prema para ja jagatanuM punarvidhAna che. e sRSTimAM Aja yuddha dveSa lAvI rahyuM che. pitAjInI premasRSTi nAza pAmI rahI che. kaMIka karo !' bharatadeva sAMbhaLI rahyA. e vicAramagna banyA hatA. thoDI vAre jAgatA hoya tema bolyA : 'bAhubale namavuM ja joIe - e amAro aDaga niradhAra che. e sivAya bIjo koI mArga hoya to batAvo.' bharatadeve kahyuM. e khUba ja vicAramagna hoya tema vaLI bolyA : 'eTalI mArA taraphathI khAtarI ApuM chuM ke A yuddha paheluM ane chelluM haze.' vidyAdharonI viSTi * 165
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'Ape to badhI carcA karI haze. Apa jene mAtra AdhInatA--svIkAranuM yuddha kaho cho, e atyAre svArthasAdhanAnuM yuddha banyuM che. Apa jANo cho, ke rAjA jo sevakane koI vRkSanAM be phaLa toDavAno hukama kare, to sevako AkhuM vRkSa toDI pADe che.' vidyAdharoe kahyuM. bharatadeva A vakhate vyagra thaI UThyA. rAtrinuM dRzya emanI AMkha sAme AvI UbhuM rahyuM. thoDI vAre e bolyA : vidyAdharo ! yuddhano mAro utsAha mAtra huM ja jANuM chuM, paNa rAjA sahuthI vadhu parataMtra che. huM yuddhamAM nathI mAnato. mANasanAM aMtara atyAre svArtha ne vAsanAthI laDI rahyAM che, tyAM huM A navI haiyAhoLI kema jagAvuM ? huM saMsAramAM varunuM ane gheTAnuM rAjya icchato nathI. vadhu eka rIte pApa kare che; gheTAM bIjI rIte pApane janmAve che. eka vicAra mArA manamAM Uge che H laDAI amArA be vaccenI che; ame be ja laDIe.' cakravartIdeve sAva navI vAta mUkI. viSTikAro kSaNavAra vicAramAM paDI gayA; thoDI vAre bolyA : 'Apa be ja laDo, ema ne ?' hA. ame be laDIe, je parAzti thAya, e hAryo gaNAya. je jIte e moTo, e cakravartI !' 'Apa amArI mazkarI to karatA nathI ne ?" viSTikAro bolyA. 'huM mazkarI karato nathI. rAtathI mArA manamAM vicAronuM vAvAjhoDuM jAgyuM che. tame ene mArga Apyo. jAo, bAhubalane maLo ne saMmati lAvo. huM taiyAra chuM !' dhanya ! dhanya ! bhagavAna RSabhadevanA putranuM mahat pada Ape zobhAvyuM. A to Ape ApanA potAnA paga para kuhADo uThAvyo che, deva !' 'jyAM sudhI paga para kuhADo na paDe, tyAM sudhI 52nI vedanA na samajAya. jAo ane sArA samAcAra lAvo !' viSTikAro eka navI mAMgaNI laIne takSazilA tarapha cAlyA. bharatadeva UThIne maMtraNAgRhanI bahAra nIkaLyA. na senA laDaze, na hAthI laDaze; phakta bharata ane bAhubala vacce yuddha thaze navI navAInI vAta ! lAkha lAkhanI senA nahi laDe; lAkhanI senAno eka senApati laDaze ! Aja sudhI AvI vAta koIe kahI nathI, koIe dIThI nathI ! 166 * bharata-bAhubalI
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 laDe bharata ne bAhubala ayodhyAnA nIlAMbara avakAzamAM caDhIne suMdarIo yuddhasthalI tarapha nIrakhI rahI hatI. yuddhanA AraMbhano samaya thaI gayo hato. paLepaLa teo gaNI rahI hatI. chatAM AkAzamAM yuddhano AraMbha thavAnAM koI cihno dekhAtAM nahotAM. na bIkaNa paMkhIonI nAsabhAga jovAtI hatI, na mAMsa-lobhI paMkhIonuM samUhamAM ekatra thavuM dekhAtuM hatuM. dUra dUrathI havA hAyakArA laIne AvatI nahotI, ne AkAza paNa lAla raMge raMgAyuM nahotuM. ayodhyAnI strIoe ekatra thaI, teoe pAMceka hiMmatavAna srIone sazastra karI, ane azva para caDhAvI raNamedAna para mokalI. sAthesAthe sUcanA ApI ke, medAnanI AsapAsa pharIne vartamAna laI AvatA ayodhyAnA puruSonI najare na paDavuM, nahi to temano uzkerAyelo sauMdarya-jusso tamane pAchI pharavA deze nahi ! A strI savAroe potAnuM kAma bahu sArI rIte bajAvavA mAMDyuM. teoe gaMgA nadInI AjubAju pharIne samAcAro ekatra karavA mAMDyA. trIjA divasanuM prabhAta paNa thayuM. cakravartIe zuddhivrata paNa saMpUrNa karyuM. tyAM viSTikAronI naukA gaMgAmAM taratI dekhAI. e naukAmAMthI UtarelA be viSTikAro cakravartInA zibiramAM praveza karatAM najare paDyA. thoDI vAre teo
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahAra nIkaLyA ane vaLI temanI nokA bIjI vAra takSazilA tarapha jatI jovAI. teoe doDIne ayodhyAmAM samAcAra ApyA ke viSTikAro baMne bAju doDAdoDI kare che. tarata ayodhyAnI strIo sAvadha thaI. are ! A puruSo kyAMka koInI caturAImAM phasAI na jAya ! kAmadevanI kaLA to ame ja samajIe. zAMta jaLanI UMDAI mApI na zakAya. strIoe potAnA suMdara vakSasthaLo jenAthI DhAMkyAM hatAM, e kamaLapatra para potAnA rakta kuMkumathI saMdezA mokalyA : re raNazUrAo ! pAchA na pharazo. jItazo to mIThI mIThI pRthvI bhogavazo. raNamAM marazo to svarganI apsarAo maLaze. beya vAte raNamAM laDanArane lAbha che." kamaLapatranA A saMdezA badhe pahoMcyA. paNa laDAIno raMga to dinapratidina phikko paDato cAlyo. cakravartI bharatadeve na dhanuSyano TaMkAra karyo, na raNabherI gajAvI. raMga ja badhA viraMga banyA. capaTI vagADI e eTalI vAramAM yuddha AvatuM lAgyuM ne eTalI ja vAramAM yuddha sameTAI javA paNa lAgyuM ! ayodhyAnI senA to hamacI khUMdI rahI hatI. koInA magajamAM takSazilAnuM sonuM-rUpuM, to koInA dilamAM tyAMnI tIkhI-mIThI taruNIo ramI rahI hatI. are ! kadama uThAvyA te uThAvyA; have vaLI bAMdhachoDa kevI? - zUrA sAmaMtonuM eka pratinidhimaMDaLa cakravartIne maLyuM. teoe vinaMtI karI, ke svAmI ! Ape je nakkI karyo te yuddhano prakAra nathI. rAjanIti to kahe che : lAkha bhale mare, paNa lAkhanA pAlaNahArane IjA na thavI joIe. cakravartI bolyA : "vaphAdAra prajAjana tarIke tamArI vAta yogya che; tamane zobhA Ape evI che. paNa sAme huM mArI vaDAI na dAkhave to mahAna prajAno adhama svAmI karuM. lAkha mare enA karatAM eka mare, e zuM khoTuM ?" sAmatamaMDaLa bolyuM : "ame hAjara hoIe ane Apa laDo, e ThIka nathI lAgatuM.' eTale zuM tamane tamArA svAmInI vIratAmAM aMdezo che ?' 'nA svAmI, nA. bharatadevane harAvanAra to hajI jaNanArI jaNe tyAre.' to mArA rA sAmaMto ! mArA mArge mane javA do. Akhare huM bhagavAna RSabhadevano putra chuM.' cakravartI bolyA. 168 bharata-bAhubalI
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmaMtamaMDaLa AgaLa dalIla karI zakyuM nahi. teo zuM thAya che, te jotA rahevAno nizcaya karIne pAchA pharyA. A samAcAra sainya zibiromAM patharAyA tyAre sahune AzcaryanA AghAta lAgyA. viSTikAro thoDI vAre takSazilA taraphathI pAchA AvyA; vaLI pAchA gayA; ema cAreka vAra banyuM. na viSTikAro viSTimAM saphaLa thayA hatA : rAjA bAhubale paNa jAtayuddhano prakAra vadhAvI lIdho. na sainya laDe, na enAM zastra laDe--laDe bharata ne bAhubala. AkAzamAM vIjaLI jhage ne tarata alopa thaI jAya, eTalI jhaDapathI yuddhanuM sthaLa nakkI thayuM. yuddhanA prakAra nakkI thayA. yuddhanA nirIkSako paNa nakkI thayA. ne yuddha AraMbhAyuM. paheluM dRSTiyuddha. emAM bAhubala jItyA, bharatadeva hAryA. paNa vAha re, saMsAravi2la bAMdhavo ! yuddha pUruM thaye nAno bhAI moTAbhAInA caraNano sparza karI pAcho pharI gayo. bIjo divasa Ugyo ne bIjuM yuddha vAyuddha zarU thayuM ! e ja thanathanATa, e ja tanamanATa ! e ja ghaTATopa ! e ja khAdhA ke khAzeno phUMphADo ! namatI saMdhyAe nirIkSakoe jAhera karyuM ke, bAhubala jItyA, bharatadeva hAryA. bharatadeva AgaLa vadhyA, nAnAbhAIne abhivAdana ApyA. nAnAbhAI e namana karyAM. trIjuM yuddha jalayuddha ! eya AvyuM ne gayuM ne cakravartI emAMya hArI gayA ! AkhI ajeya ayodhyA A samAcAre khaLabhaLI UThI : re jagatavijetA eka sAmAnya rAjavI pAse kema hAre ? na bane ! na banI zake ! Ano artha e ke kAM to yuddha barAbara nathI, athavA yuddha khelanAra barAbara khelatA nathI. athavA cakravartI nAnA bhAIne lADa laDAvI rahyA che. re ! moTA mANasonA manataraMgamAM A to ajeya ayodhyA para koI divasa na lAgI hoya tevI kAlimA lAgI rahI che. ayodhyAnI suMdarIo A vartamAna zAMtithI sAMbhaLI na zakI. teoe potAnA deha para judI judI jAtanAM vastra ane alaMkAra sajyAM. adbhuta laDe bharata ne bAhubala * 169
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalAkArIgarIvALA kezapAza gUMthyA. pachI nAnI kAmaThIo dhAraNa karI ane raNamedAna tarapha vahI nIkaLI. A kAmaThIo te dekhAva mAtranI hatI, paNa potAnAM rUpALAM aMgonI kAmaThIo karI teo nayananAM tIra calAvavA lAgI, navA yudghaprakAranA kAraNe ayodhyAnA sainyamAM asaMtoSa prasarelo hato ja, emAM A rUpavAdaLIo jevI suMdarIoe pAno caDhAvyo. cakraratnanA adhinAyaka sAmaMtonA krodhano pAra nahoto. teoe spaSTa jAhera karyuM ke - - 'kAle gadA yuddha che. jo cakravartI hAthe karIne hArI jaze, to ame cakraratnano prayoga karIzuM. jo mAtra be bhAIoe yuddha khelavuM hatuM, to A prakAranI sainyanI jamAvaTa karavAnI koI AvazyakatA nahotI ! A to RSabhazAsananI adhikAriNI ayodhyAnA rAjasiMhAsananI AbarUno prazna che. dariyo ta2nA2 khAbociyAmAM kadI DUbI na zake. have Ajano divasa jovAnuM che. nahi to saMdhyAkAle yuddhano samasta dora ame hAthamAM laIzuM. ekaluM cakraratna ja AkhA takSazilAnA rAjano nAza karavA samartha che.' suMdarIone A zabdothI saMtoSa thayo. teoe Akho divasa AkhI senAmAM aMganAM tIro varasAvyAM, ne sahune abhibhUta karI lIdhA. ane potAnI vAtano virodha karanAranI hAma lUMTI lIdhI. yogya samaye gadAyuddhano AraMbha thayo. aneka yuddhomAM vijaya meLavanAra bAhubala medAna para dekhAyA, ke ayodhyAnI senAe dAMta kacakacAvyA ! AjanI saMdhyA e bAhubalanI jIvanasaMdhyA hatI ! e hAre ke jIte......baMne rIte Aja ene khatama thavAnuM hatuM ! sAMjanuM AkAza ene mATe aphara bhAgyalekha laIne UgavAnuM hatuM ! cakravartI medAna para AvyA. emanA hAthamAM pracaMDa gadA hatI. A gadAthI emaNe viMdhyAcalanAM biDAyelAM vajadvAra kholI nAkhyAM hatAM. A gadAnA prahArathI aneka pahADone khaMDita karIne samatala dharA banAvI dIdhI hatI. cakravartIe gadAne havAmAM vIMjhI. havAmAM eka vAvAjhoDuM jAgyuM. bAhubale potAnI gadAne paNa vege caDhAvI. be paLamAM to havAmAM jabbara susavATa jAgyo. hajAro netro e bhayaMkara zastro para mITa mAMDI beThAM. 170 * bharata-bAhubalI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ asti ke nAsti ! hAra ke jIta ! be paLamAM nakkI thayAM samajo ! beya baMdhavA gadAne lakSabhAga para jhIMkavA goThaNabhera thayA, zuM adbhuta e dRzya ! e dRzya jovA gaMgAnAM nIra thaMbhI gayAM. gAtAM paMkhIone gaLe DUmo bharAI Avyo. havA bhAre ulkApAta macAvavA lAgI. saMsAramAM rAjya mATe baMdhu-yuddha A paheluM hatuM. ane Azcarya e hatuM ke rAjane mATInA DhephAnI jema pheMkI denAra bhagavAna RSabhajanA putro vacce e yuddha khelAtuM hatuM ! havAmAM bhAre ulkApAta jAgyo. gaMgAnAM nIra babbe vAMsa UMcAM UThyAM. gadAo sAmasAmI jhIMkAI ! kAna baherA thaI jAya tevo ghoSa UThyo. prekSakonI AMkho mIMcAI gaI. vajrathI jANe vaja TakarAyAM. prekSako potAnI mIMcAyelI AMkho ughADIne jue che, to cakravartInI gadAnA kuccakuccA UDI gayelA ane bAhubalanA hAthamAM emanI cirAyelI gadA hajI jhajhUmatI hatI. nirIkSakoe pokAra karyo : 'rAjA bAhubala jItyA, cakravartI hAryA !' paNa A pokArano ja pratyuttara hoya tema, pharIthI havAne hiloLe caDhAvato, gagananA guMbajane bhedato avAja saMbhaLAyo : bhAgo ! bhAgo ! sarvanAza samIpa AvI rahyo che ! badhethI pokAra UThyo : re ! cakraratnano prayoga thaI gayo che ! bAhubala have be paLano mahemAna ! havAne vIMdhatuM, AMdhI ne ulkApAta veratuM cakra rAjA bAhubala tarapha dhasI rahyuM. Aja rAjA bAhubalanAM badhAMya varSa pUrAM ! cAra-cAra pAMca-pAMca divasanI jItano saravALo Aja vinAzamAM - mRtyumAM AvavAno hato. loko bolyA : caMdramAthI bIdhelI ziyALa kyAM Azaro pAme ? moTAnI sAme bAkarI bAMdhavAnuM phaLa Aje e pAmaze. re bAhubala ! cetI jA, paNa have to cetavAno paNa kaMI artha rahyo nathI. ghaNuM moDuM ! jIvanabharanuM moDuM. re kamanasIba ! havAmAM tejanA taraMgo laherAvatuM cakra AgaLa ne AgaLa dhapI rahyuM hatuM. paNa vAha re bAhubala ! dhanya che, tane janma ApanAra mAtapitAne ! teM laDe bharata ne bAhubala * 171 .
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAchA pharavAne badale UlaTA AgaLa vadhIne enuM svAgata karavA dhAryuM ! te thoDo AgaLa vadhIne cakranI sAme Ubho rahyo ! kSaNavAramAM kaTakekaTakA karI saMhArI nAkhanAra cakra have sAva samIpa ja hatuM. paNa bAhubala to nirbhIka rIte khaDA hatA. jevuM najIka AvyuM. evI enI dhUrA bAhubale sparzI lIdhI. pharI pAcho evo ja pokAra paDyo : 'cakraratna sagotrane haNI zakaze nahi !' sAgaranA kinArAne sparzIne jalataraMga pAchA phare ema cakra pAchuM paDyuM. cakra kArya siddha karyA vagara pAchuM pharyuM ! saMsAramAM na banelo banAva banyo ! re cakravartI ! tArA cakranI lAMchanA thaI. saMsAramAM have tuM cakravartI zAno? bhaMDo lAgyo, bhalA mAnavI! sainyoe pokAra pADyo. ayodhyAnI suMdarIoe hatAzA ne nirAzAnA citkAro karyA. bharatadevane dizAo phiTakAra ApavA lAgI. A samaye bharatadevanI AMkhomAM jANe lAla hiMgaLo purAyo. emanA meru jevA aDola dehamAM kaMpa peTho. suMdara kezavALI UbhI thaI gaI. 're kRtanI bAhubala ! teM moTAbhAInI ja avahelanA karI ! enA dariyAva dilane na pArakhyuM ! dhika che tAruM jIvana !' ne bharatarAje chalaMga dIdhI. hanumAna AkAzamAM UDe, ema bharatadeva havAmAM UDyA, ne jaIne paDyA bAhubalanI samIpamAM. paDatAMnI sAthe bharatadeve potAnI mukkI ugAmI ane bhayaMkara vegathI bAhubalanA mAthAmAM prahAra karyo ! cakravartInI muSTi ! vaja paNa bhedAI jAya, to hADacAmanA bAhubalanI zI tAkAta ? havAmAM bhayaMkara prANapoka gAjI rahI. muSTi barAbara bAhubalanA mAthA para, ne vajadehI bAhubala pRthvI bhedIne kamara sudhI bhUmimAM UtarI gayA. re ! kAyAno to chUMdo thaI gayo ! paNa pRthvImAtAe pRthvInAthanA putrane bacAvI lIdho. eNe jo potAnA dehamAM mArga na Apyo hota to bAhubalano Aja vinAza ja hato. 172 bharata-bAhubalI
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa A pRthvIne hajI karuNa dazya jovAM lakhyAM haze. bharatadevanI muSTinA prahAranI pUrI kaLa vaLe na vaLe, e pahelAM to bAhubala bhUtAvezavALA mANasanI jema dhUNI UThyA. emaNe thoDAMka Daga pAchAM bharyA, pAchA pharIne AgaLa doTa dIdhI; chalAMga mArIne bharatadevanI samIpamAM jaI UbhA. emaNe bhayaMkara vegathI mukkI ugAmI, jeTalI UMcI ugAmI zakAya teTalI UMcI ugAmI. ane teTalA ja vegathI nIce utArI. eka paLa, aDadhI paLa. eka vipaLa, aDadhI vipaLa. ne saMsAranA itihAsanuM pAnuM hajAro zUrAonA raktathI dhoIe toya svaccha na thAya, evuM kalaMkita banI jAta ! saMsAranAM samasta strI-puruSonAM AMsu ne vedanA jene raja paNa ochI na karI zake, evI vedanAthI bhUmaMDaLa bharAI jAta ! paNa kharI paLe bujhAyelo vivekano dIpa jhagamagI UThyo. baLavAna bAhubalanA aMtaramAM eka vaMToLa jAgyo; eka preraNA pragaTI; enA aMtarAtmAe pokAra karyo : krodha nirbaLatAnI nizAnI che. 're ! huM bhAIne krodhathI saMhAruM chuM ! 'durbaLa mANasa krodhane vaza thAya. sAco sabaLa mANasa krodhane jIte. 'bhAI bharata rAjamohathI nirbaLa banyo! eNe nirbaLa banIne mukkIno prahAra karyo. e nirbaLane have huM mArA AcaraNa dvArA sabaLa banAvavA cAlyo chuM ? e hArelAne huM sAme cAlIne jIta ApI dauM chuM? nA nA ! ema na bane !" bAhubale upADelI mukkI aDadhe AvIne thaMbhI gaI. AkAzamAM jANe trizaMku toLAI rahyo. ane vivekano dIpa sahastra zikhAe jhagamagI UThyo. enuM aMtara jANe AkraMda karI rahyuM : 'dhika bAhubala tane ! teM pitAne jANyA nahi ! teM mAtAne jANI nahi ! 'teM bhAI ne pichANyo nahi!ne zudra moTAIe, kSudra mATInA sImADAoe, tane taNakhalAthI paNa hIna banAvyo ! laDe bharata ne bAhubala 173
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ je rAja mAnavatA bhulAve, e rAjathI zuM ? je siMhAsana kepha karAve e siMhAsanathI zuM ? "re! ame be bhAIoe amArA mamatvamAM duniyAne kevI duHkhI, trasta ne hIna karI nAkhI! AkhuM bhUmaMDaLa keTaluM trasta karI nAkhyuM ! amArAM vAvelAM A jherI bIja aMkura thaIne phUTaze ! enAM vRkSa thaze ! enAM phaLa Utaraze ! e phaLa je cAkhaze, e amArI jema bhUmaMDaLane pharI svArthathI, abhimAnathI dUSita karaze !" bAhubalanI najara, je bharatadevanA mastaka para maMDANI hatI, e potAnI aDadhe aTakelI mukI para maMDAI gaI. jANe vIjaLI AbhamAMthI paDatI aDadhe thaMbhI gaI. 174 bharata-bAhubalI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ yuddha pUruM thayuM AkAzamAM toLAI rahelI vIjaLI pRthvInA paDane hamaNAM cUra cUra karI nAkhaze, evo mahAbhaya badhe vyApI rahyo. e paDI, hamaNAM paDaze, hamaNAM dharA dhrujI UThaze, hamaNAM bhUkaMpa jAgaze, evo hAhAkAra badhe vyApI rahyo. 25 A sarvanAza Avyo, o satyAnAza jAgyo, ema badhe bhAsa thavA lAgyo. jANe parvato DolavA lAgyA, pANI UchaLavA lAgyAM, pazuoe cAro nAkhI dIdho, paMkhIoe caNa mUkI dIdhI. vAyu vaheto thaMbhI gayo. AkAza jANe tharathara kAMpI rahyuM. rAjA bAhubalanI mukkI vajragadA jevI bharatadevanA mastaka para toLAI rahI hatI. bAhubalano vajadaMDa jevo bAhu pRthvInI pAMkho kApanAra iMdranA vajadaMDa karatAM kaThora bhAsato hato. re ! A paDI vajramuSTi ! re ! A thayo prahAra ! ne paLamAM bharatadevanA cUrecUrA samajo ! rAjA bAhubale mukhamudrAne bhayaMkara karI, tapAveluM lAla loDhuM paNa e teja pAse jhAMkhuM lAgyuM ! makkamatAmAM eNe oSTha bhIDyA, bhavAM saMkocyAM ! kALI kALI pAMpaNo sIdhI banI gaI. basa, mAryA ke mA2ze ! paDI ke paDaze !
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dizAone baherI banAvato eka nAda UThyo : re pRthvInA prathama cakravartI bharatadevanAM soe so varSa Aja pUrAM samajo ! pakhaMDa sanAtha pRthvI have ghaDI be ghaDImAM anAtha banI jaze. ayodhyA Aja raMDAI jaze ! he AkAzavAsI devo ! tame UbhA UbhA zuM juo cho ? thaMbhAvo A sarvanAzane, rokI do jagata paranA A ghora aMdhakArane ! kyAM che pelA viSTikAra devo ! Avo, jaladI Avo ! A prakAranI laDAInI yojanAnA mULamAM to tame ja cho. are ! lAkhalAkhanI senA ane teno vAMdho nathI, paNa jagatano A mahAna mAnavI Aje motanI samIpa che. oha ! dRzya joyuM jovAtuM nathI ! A nIce UtarI vajamuSTi ! paLavAramAM pRthvI para ghora aMdhakAra vyApta thaI jaze ! viSTikAra devo! vilaMba na karo. kSaNa kSaNa lAkheNI jAya che, paLano paNa vilaMba posAya tema nathI ! lokonA A pokAro chatAM, A badho vigraha zamAvavA koI AgaLa AvatuM nathI. sUrajane oLakhAvavA dIvo kyAMthI ANavo? Akhare lokoe pokAra pADyo - A pRthvInA Adi rAjavI bhagavAna vRSabhadhvajane : Avo, o premAvatAra ! karuNAnA sAgara ! saMsAra para tame ja pahelI rAjasaMsthA sthApI, rAjanuM sarjana karyuM. rAjAnuM nirmANa karyuM.' 'e vizvavatsalanI AyojanAmAMthI ja Aje A Aga phATI nIkaLI. na rAjasaMsthA sthapANI hota, na A heyAhoLI saLagI hota ! alabatta, Ape rAjanI kalpanA karI, to bharatadeve mahArAjyanI sthApanA karI ! Ape rAjAnI pratimA ghaDI, to bharatadeve cakravartI rAjA janmAvyo. paNa mArga to Apano cIMdhelo ja che. mATe o mahAprabhu ! udAratAnI eka dhArA, niHsvArthatAno eka nAda ApanA A baMne putronAM dilamAM pragaTAvo, ne pRthvIne nAza pAmatI bacAvo. bharata-bAhubalInuM ne baMdhuhatyAnuM kalaMka pRthvI para pragaTatuM roko ! vyartha hato A AlApa-vilApa ! bhagavAna vRSabhadhvaja kaMI samIpamAM nahotA. vaLI rAja choDyA pachI e to rAjanI tathA ke kathA kadI na karatA. o paDI vIjaLI ! o cirAI pRthvI ! 176 bharata-bAhubalI
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bacAvo ! bacAvo! bhayaMkara garjanA, bhayaMkara kaDeDATo cAretarapha prasarI rahyA. vajamuSTi ugAmI rahelA bAhubale dAMta kacakacAvyA ! lIlA lAkaDA para karavatI cAle evA avAja jAgyA. eka paLano A khela hato. eka paLamAM duniyA bagaDavAnI hatI; eka paLamAM banavAnI hatI. paNa bhalA bharatadevane to nihALIe ! A vakhate e zuM karatA hatA ? kema UbhA hatA ? emanA moM para kevA bhAva hatA ? bhAvanI zI vAta karavI? bharatadeva prasanna madhura cahere barAbara vajamuSTinI nIce mastaka rAkhIne UbhA hatA. mukha para mRtyunI mahemAnI mANavA javAno AnaMda hato. rUMvADAmAM paNa kaMpArI nahotI, bhaya nahoto, pahADanI jema aDola e UbhA hatA. marakatA mukhe cakravartI dhIru dhIru guMjatA hatA : jaya ho bhagavAna vRSabhadhvajano ! bAhubala ! mane krodha Avyo. yuddhamAM jene krodha vyApe te hAryo, ema pitAjI kahetA. dharmayuddhamAM to krodha ane doSane nivAravAnA hoya. zarata ApaNA benA vaMdayuddhanI hatI, ne tArA para cakra chUTuM mukAyuM; e bhAratanI prajAnI hAra. ane bharataprajAnI hAra eTale tArI jIta !. vAha re baMdhavA bAhubala ! "mArA sAmaMtoe cakra chUTuM mUkyAnI bhUla karI, enAthI savAI bhUla meM tane muSTiprahAra karIne karI ! tuM sAco vijetA Tharyo. have tAro adhikAra che ke, jitAyelA evA mAro nAza kare ! mArA jevA AtatAyIne pRthvInA pATalethI dUra kare ! Aha ! jIvanathI mota keTaluM mIThuM ! he bharata ! rAjA thaIne tAre tArA mana viruddha ghaNuM karavuM paDatuM hatuM. Aja tuM chUTyo! Aja tuM mukta ! oha baMdhava! saMsAra jItIne Avyo tyArathI zAMtinI, AnaMdanI, manamojanI paLa joI nahatI ! hAza, A tArI vajamuSTimAM mArI zAMtino sAgara laherAI rahyo che. bAhubala ! bhAI ! tAruM kalyANa ho ! bhagavAna vRSabhadhvajano jaya ho ! jaya ho vRSabhadhvajano ! jaya ho vRSabhadhvajano ! yuddha pUruM thayuM 177
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatadevanA mukhamAMthI guMjelo zabda bAhubalanA mastakane sparzI rahyo. koIka zabdomAM saMjIvanI vasatI hoya che, koIkamAM Aga ! bAhubalanA uzkerAyelA magaja para, thIjI gayelI vivekazakti para, A zabdo saMjIvanInI jema paDyA : bhagavAna vRSabhadhvaja ! 'tAruM kalyANa ho, bAhubala ! bhAI ! tAruM kalyANa ho!" dara AvatAM phaNIdhara phaNA saMkelI le, ema viveka AvatAM zubhra vicArano srota gyo : are ! koNa pitAno huM putra ! 'kyuM mAruM kuLa ! koNa mArA pitAmaha-mAtAmaha ! 're bAhubala ! tuM viveka bhUlyo ! udAratA bhUlyo ! janmajAta saMskAritA bhUlyo ! zA mATe bhUlyo ? eka nAnI-nAnI vAta mATe! je janmathI laghu tarIkeno khitAba laIne janmyo hato, evA meM kharekhara ! potAnI laghutA batAvI laghupada sAcuM TharAvyuM ! dhikkAra hajo mane ! have to moTA thavAno tAro kayo adhikAra rahyo? bharatane saMhArIza toya laghuno laghu rahevAno ! 'ne mUrakha ! bhAIne mArIne, baMdhuhatyA karIne meLaveluM rAja tane hRdayazULanI jema nahi sAle ? takSazilA jevI puNyabhUmimAM pApanI vela tuM nahi ugADe ? je pitAe tRNanI jema rAjya karyuM, je pitAe rajanI jema suvarNarajata tajyAM, eno ja putra eka mAtra nAnA-moTApaNAnA hupadamAM A sarvanAza saraje ? pAchI kheMcI le tArI vajamuSTi ! zAMta karI le tArI vakradRSTi ! je hAthathI baMdhune bheTavAnuM hoya, e hAthano A upayoga ? pitAjI kahetA hatA ke, pRthvInuM maMDANa prema, arpaNa ne udAratA para che. e badhAMya eka sAmaTAM teM tajyAM ? bAhubala ! A duSTa buddhi ApanAra tArA mastakane phoDI nAkha, toDI nAkha !" 178 bharata-bAhubalI
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne e vajamuSTi nIce UtaratI adhavacce aTakI gaI ane saue joyuM e vajamuSTi saheja upara UThI. sau stabdha banI gayA. bharatadeva tAkI rahyA ! ne koIne samajAya e pahelA AMkhanI palakamAM, e vajamuSTi bAhubale potAnA mastaka para pachADI. arere ! kAmadevanA avatAra ! AvuM te hoya? A tArI meghazyAma kezAvalie to pRthvInI kaMIka suMdarIone mugdha karI che, kaMIka kAminIone kAmaNa karyA che ! tAruM kezaguMphana joIe to e pote guMphanakaLA zIkhe che. A zuM? mAthA para eka muSTino prahAra ! bIjI muSTino prahAra ! trIjI muSTino prahAra ! suMdara kezanuM eka aNu paNa zeSa na rahyuM. jotajotAmAM mAthuM sAva boDakuM thaI gayuM ! strIo A karUNa dRzya joI na zakI. keTalIka strIoe be hAthe AMkho DhAMkI dIdhI. keTalIka moTethI raDI paDI. cothI muSTi ! pAMcamI muSTi ! ane mukha paranA dADhI-mUchanA vALa sAva cAlyA gayA ! re kAmadeva ! A zuM karyuM ? rAja choDyuM hota to amane ATalo AMcako na lAgata. amAro bAlama sAdhu thaI gayo hota to amane ATaluM duHkha na thAta ! paNa A mukha! A virUpatA ! amArAthI joI zakAtI nathI! are ! e jovA karatAM ame aMdha banavuM vadhu pasaMda karIe chIe. ame nAsI javuM vadhu pasaMda karIe chIe. rUpane arUpa banatuM jovuM enA karatAM ame khuda virUpa banavA taiyAra chIe. je rUpamAdhurI para amAruM abhimAna hatuM, e jatuM ame joI zakatA nathI are ! paNa A zuM? gAjatA megha varasI paDyA. sIdhA moTAbhAInA caraNamAM bAhubala ! na mAnI zakAya tevo banAva ! gadgada kaMThe bAhubala bolatA saMbhaLAyA : moTAbhAI ! tamArI caraNaraja daI mane mApha karo ! meM avinaya karyo. saMsAra para eka khoTo pATha mUkyo." bharatadeve pagamAM jhUkatA bhAIne Akho ne Akho hAthamAM toLI lIdho. are, yuddhamAM bAhubalanA bala pAse potAnI hAra svIkAravAnI nA pADanAra yuddha pUruM thayuM 179
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatadevamAM A sneha-sAmarthya kyAMthI AvyuM ? ke pachI duniyAne dekhADavAnI A badhI vacanA? bAhubala! baMdhava !" bharatadeva AgaLa na bolI zakyA. emanI AMkhomAMthI zrAvaNa-bhAdaravo varasI rahyo. 'bhAI, mane mApha karo, mArI adhInatA svIkAro !" bAhubala bolyA. huM to tAre AdhIna ja chuM, bAhubala ! konI AdhInatA svIkAravAnI ane zI vAta ?' ema mane nAno samajIne samajAvI dezo mA ! eka vAra tamAre mukhe ema kaho ke meM tArI mAgaNI svIkArI." bAhubalanA moMmAM eka ja raTaNa hatuM. e AgaLa bolyA : "dhanya che tamArI mahAnubhAvatAne ! tame tamAruM moTAbhAI tarIkenuM pada sArthaka karyuM, senyayuddhane badale jAte laDavAnuM pasaMda karyuM. laDatI vakhate paNa nAnAbhAIne moTAbhAI ramADe ema ja tame laDyA." bAhubala dhrusake dhrusake raDI - paDyA. bharatadeva bolyA : "bhAI ! dhika che mArI mahAnubhAvatAne ! tuM nAno bhAI hato. kadAca tuM be veNa ADAMavaLAM bolyo hoya to mAre duHkha lagADavAnuM na hoya ! re ! sAruM thayuM ke mAruM cakraratna pAchuM pharI gayuM, nahi to kevo gajaba thaI jAta ! mArI duSTatAnI to koI sImA che? meM cakraratnane niSphaLa jatuM joI, tane mAravA muSTi ugAmI, tuM to laghu baMdhu che, paNa huM to laghu jIva nIkaLyo. tuM mAge te ApavA taiyAra chuM.' ayodhyA mArge to?' bAhubala bolyA. 'hAjara che; bharatadeva bolyA. emanA kaMThamAM AdratA hatI. 'huM siMhAsana mAguM to?.....' "taiyAra che. huM jAte abhiSeka karIza.' "huM AjJA calAvavA cAhuM to?.... AkhI senA taiyAra che.' bharatadeva bolyA. "ane Apa ?" bAhubale pUchyuM. "huM to tArAthI jitAyelo ja chuM. tuM rAjA, huM sevaka chuM! tuM AjJA Ape e mAre pALavAnI!" mArI AjJA anyathA na thavI joIe, rAjana " bAhubala pAkuM karI rahyA. 180 bharata-bAhubalI
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna vRSabhadhvajanI ANa ! are, lAvo rAjahastI ! vagADo AnaMdanAM duMdubhi....ayodhyAne Aje sAco svAmI sAMpaDyo.' bharatadeve kahyuM. paNa A vAte senAmAM jarA kacavATa Ubho karyo. sahune lAgyuM ke bharatadeva rAjA tarIke thoDA kAcA che. AvuM DhIlApaNuM te hoya ? siMhAsana te kaMI ramakaDuM che, ne rAja te kaMI evI tuccha cIja che, ke koInuM mana rAjI karavA sukhethI ApI devAya ? paNa paLa evI hatI ke koIthI kAMI bolI zakAya tema nahotuM. mane ke kamane sahu vaza thayA. eka pracaMDa gajarAjane yuddhabhUmi para lAvavAmAM Avyo. tyAM to bAhubale nAnA bALakanI jema kahyuM : bharatadevano huM nAno bhAI chuM. mane be hAthe UMcakIne khoLAmAM laI ne moTAbhAI hAthI para bese. ane e rIte darabAramAM laI jAya, ne siMhAsana para besADe.' bharatadeva umaLakAthI AgaLa AvyA ne bolyA : 'vAha vAha ! AnAthI rUDuM zuM ?' emaNe bAhubalane bAhumAM UMcakI lIdho; laIne hAthIne hodde caDhyA ! yuddha karavA AvelI senA A varaghoDAnuM sAjana-mAjana banI gaI. yuddhapreraka vAjiMtro mahotsavanA vAjiMtro banIne mIThAM mIThAM vAgavA lAgyAM ! sUrya ane soma jANe pRthvI para AvyA ! gaje caDhIne baMne bAMdhava ayodhyAmAM AvyA ! ayodhyAnI prajAmAM A vakhate khullA be bhAga paDI gayA : eke bharatadevane vadhAvyA, eke bAhubalane ! keTalAka sAmaMtoe khullaMkhullA kahyuM : 'rAjya e kAMI mATInuM ramakaDuM nathI, ke jene tene bheTamAM ApI zakAya. AvI bAlaceSTA amane sarvathA nApasaMda che !' yuddha pUruM thayuM * 181
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 aMtaravedanA AMkhamAM veranuM vaja laIne, mastiSkamAM jheranuM bhAthuM bharIne, hRdayamAM kuTilatAnI kaTAra sAcavIne vaDavAnaLa jevAM rANI subhadrA ayodhyAnA rAjadarabAramAM pravezyAM. paNa ahIM to emane navo ja anubhava thayo ! zAMtinA samIramAM laherAtA, premanA sAgaramAM nahAtA baMne baMdhu siMhAsana 52 joDAjoDa beThA che. eka sUrajano avatA2e ! eka somano avatAra ! baMnenAM mukhaDAM maraka maraka thaI rahyAM che. mahArANIne AvatAM joI rAjA bAhubala vinayathI UbhA thaI rahyA, ne abhivAdana karyAM. rANIe e abhivAdana na jhIlyAM, jarA tucchakAranI najare temane nihALI lIdhA. sUraja jema aMdhakArane gaLI jAya, ema A apamAnane gaLI jaIne rAjA bAhubale thoDA khasIne siMhAsana para jagyA karI. rANI rophamAM siMhAsana para besI gayAM. bAhubala AgaLa hAtha joDIne UbhA rahyA, paNa bharatadeve jarA khasIne jagyA karI, ne bAhubalane hAtha pakaDI besADI dIdhA. apUrva dazya racAyuM hatuM.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacce rANI ane baMne bAju be bhAI! vacce dhUMdhavAto agni ne be bAju jANe ghUghavatA jaLasAgara ! sahu joI rahyA ke agni jaLane pI jaze, ke jaLa agnine ? rANI vacce beThAM. paNa rAjA bAhubalathI cheTAM cheTAM rahetAM hatAM. paTakuLano pAlava ke dehanuM ekAda aMga paNa sparza na pAmI jAya, tenI e khevanA rAkhatAM , hatAM. emanuM vakSasthaLa khUba UchaLatuM hatuM. ne vyAghracarmanI kaMcukI tUTuM tUTuM thatI hatI. rANI Aje rANI rahyAM nahotAM, paNa potAno pati jANe zokya laI Avyo hoya, evI lAgaNI anubhavatAM hatAM. bAhubala emanI AMkhano pATo banyo hato. bharatadeva be kSaNa badhuM nihALI rahyA, pachI pote UbhA thayA. ane ema karatAM eka dhIro dhakko paTarANIne lagADyo. rANI athaDAyAM rAjA bAhubalanA deha sAthe. jANe potAnI dehane aMgAro caMpAyo hoya tema teo jhaNajhaNI UDyAM. rAjA bAhubale mIThuM hAsya karyuM. bharatadeve UbhA thaIne prajA samakSa potAnuM vaktavya zarU karyuM. "prajAjano ! yuddhanAM aMdhArAM AthamI gayAM che, ne zAMtino sUrya Ugyo che. A samAcAra tamane sahune AsAyeza Apaze ja. | 'A yuddha kema thayuM ? ne Akhare kevI rIte konI jIta thaI te mAre spaSTa rIte tamane jaNAvI devuM joIe. yuddha to eka evo vAvaMToLa che, ke emAM taNakhaluM ke talavAra kaMI samajAtuM nathI. yuddhanuM mUlyAMkana yuddha pUrNa thayA pachI ja thaI zake." bharatadeve potAnuM vaktavya thobhAvyuM, sabhA tarapha joyuM ne pachI e AgaLa bolyA : 'tamane huM jarA pUrva itihAsa ApIza. cha khaMDa jItIne huM ayodhyAmAM Avyo. mAro abhiSeka-utsava cAlu thayo, paNa be deha ane eka hRdayavALA ame baMne bhAI hatA, chatAM mAro nAnobhAI bAhubala e utsavamAM na Avyo- na jANe ene zuM mAThuM lAgyuM haze ! paNa rAjakAraNamAM to haMmezAM dAjhelAne DAma maLe che.' chellA zabdo para vajana ApIne bharatadeva cUpa rahyA. sabhA zAMta hatI. aMtaravedanA ja 183
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ teo bharatadevanI AjanI rItabhAtamAM kaMI pUrepUruM samajatA nahotA. bharatadeva AgaLa bolyA : : mArA bahAdura sAmaMto ane mAruM amogha zastra cakraratna A samAcAra sAMbhaLIne nagarapravezanI nA bhaNI beThAM. teonI icchA akhaMDa bhUmaMDalano svAmI mAtra bharatadeva rahe evI hatI. teoe A takane vadhAvI lIdhI. mArA aThThANu bhAIo paNa abhiSeka-utsavamAM AvyA nahotA. teono khulAso mAgatAM teoe eka ja dalIla karI ke amane pitAjIe rAja ApeluM che. saMtoSa amAro parama nidhi che. amAre koIne AdhIna karavA nathI, amAre koIne AdhIna thavuM nathI. mane emAM kaMI anucita na lAgyuM. Akhare to e bhAI hatA ne ! mArA sAmaMto mArA cakravartIpaNAnA mULarUpa hatA. teoe kahyuM ke eka mANasa jema yogI thAya, pachI ene saMsAramAM bhAI-bhAMDu, pitA-putra, sagA-svajana rahetA nathI, tema cakravartIpada je prApta kare, e ekano maTI vizvano banI jAya che. ene mana pachI bhAI-bhAMDu, pitA-putra rahetA nathI. e phakta pote cakravartI banI rahe che, ne bIjA badhA ene AdhIna prajA banI rahe che. mATe bhAIone kahevarAvo ke ayodhyAnA darabAramAM AvI sattAne kabUla kare. 'prajAjano ! duniyAmAM kharI kiMmata haiyAnI che, mANasanI nathI. mArA mAjaNyA aThThANu bhAIo mArA dAba pAse mUMjhAI gayA. saMsAravikhyAta mArA zUrA sAmaMto viSe emaNe ghaNuM ghaNuM sAMbhaLyuM hatuM. cakravartInI tAkAta pAse e tharatharI UThatA. teo pitAjI pAse gayA. vizvavatsala pitAjI to eka ja matanA puruSa che H je bIjAne khape e potAne na khape. emaNe kahyuM, sarovarane pALanI maryAdA che. paNa je sAgara thayA, e kahevAya maryAdAvALA paNa hoya che amaryAda. emanI tRSA kadI tRpta thatI nathI. emanA bhUkhyA khapparamAM tamArAM rAja arpaNa karI do ! mArA aThThANuM rAjavI bhAIo mArA Da2thI ane pitAjInI zikhAmaNathI rAjasaMnyAsI banI gayA. emAM meM mArA cakravartIpadano vijaya bhALyo !' cakravartIe potAnA vaktavyane dhIre dhIre tejasvI karavA mAMDyuM : rAjA bAhubala mArA nAnAbhAI - pAsethI paNa kaMIka evA ja vartAvanI AzA hatI, paNa e to ajaba vajra nIkaLyo. eNe mane paDakAra Apyo. enI pratijJA hatI ke, bhagavAna RSabhadevanA putra tarIke kadI yuddha 184 * bharata-bAhubalI --
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pragaTAvavuM nahi. yuddha jagatanA naMdanavanane ujADanAra pizAca che. paNa e pizAcane koI Ubho karIne mokale to ene sastAmAM javA paNa na devo. bAhubale mArA paDakArane paDakAryo. mArA yuddhane AvakAra Apyo." bharatadevanA kaMThamAM bhInAza AvI. emaNe AgaLa calAvyuM : yuddha ane zAMti, e benA sAcA namUnA jovA hoya to ayodhyA ane takSazilA nIrakho; baMnenI vanabhUmi, nagarabhUmi ane enA strI-puruSo nIrakho. tarata ja taphAvata lAgaze. duniyAne cUra karI nAkhanArI zakti samAna ayodhyA vajanA hathoDA jevI lAgaze. takSazilA kAMTAmAM gulAba pragaTAvanArI baDabhAgI nagarI lAgaze. tyAMnAM mANaso prema havAnAM najare paDaze. paDozInI premabheTa levAnI paNa AnAkAnI karatAM dRSTigocara thaze; tyAre ayodhyA mahattvAkAMkSI nara-nArInI nagarI tarIke tamAruM dhyAna kheMcaze. duniyAno sAra ene tyAM hovo joIe, duniyAnI samRddhi ane tyAM hovI joIe, eno nagarajana kyAMya dabAyelo na dekhAvo joIe, A eno Agraha !" bharatadeva bAhubala sAme jotAM AgaLa bolyA : 'ayodhyAe yuddha ApyuM. bAhubale potAnI jevItevI senA sAthe mukAbalo karavAnI taiyArI karI. tame jANo cho ke, nAnA kuTuMbamAM kuTuMbano vaDo potAnI marajIthI badhuM karI zakato nathI. ene kuTuMbIjanonI vividha dRSTione najara samakSa rAkhI potAnA nirNayo ghaDavAnA hoya che. ema rAjAne paNa potAnI marajI karatAM rAjanA AdhArabhUta staMbhonI marajIne anusaravAnuM hoya che. staMbha vagara kayo mahAlaya Takyo che ? ane e sAmAnya rAjAthI paNa kharAba sthiti cakravartInI hoya che. A kAraNe aMtaramAM AzaMkA chatAM meM yuddhanuM AvAhana ApyuM ! pachI eka rAte aMdhArapacheDo oDhI takSazilAnA sainyanI paricarcA karI Avyo. takSazilA khUba suMdara lAgyuM. e vakhate manane ema thayuM ke, re! jagata para naMdanavana kadAca sarajI na zakAya, paNa sarajAyelA naMdanavanane naSTa kAM karuM? saMsArane ayodhyA nAthI zake, vizva para ayodhyA vijaya meLavI zake, paNa vizvane naMdanavana banAvI zake to te mAtra takSazilA ane eno rAjA bAhubala ! paNa, tamane meM kahyuM tema, cakravartInA hAtha javAbadArIthI baMdhAyelA hoya che. aMtaramAM pyAra, manamAM darda, mastiSkamAM viplava bharIne huM mArI pharaja pUrI karIne pAcho pharyo.' aMtaravedanA 185
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatadeva thoDI vAra thobhyA. rANI subhadrA anyamanaska beThAM hatAM. bAhubala natamastake badhuM sAMbhaLI rahyA hatA. cakravartI AgaLa bolyA : 'e veLA yuddhanA eka aniSTanuM mane bhAna thayuM. huM mAnato hato ke, yuddha e sudhAraNAno eka zikSAtmaka prakAra che. pitA putrane daMDe che, mA dIkarAne mAre che, moTAbhAI nAnAbhAIne upAlaMbha Ape che. paNa e vakhate aMtaramAM niHsvArtha snehano srota baMne hRdayamAM vaheto hoya che, sAmA mANasanuM bhaluM karavAnI bhAvanA hoya che. cha khaMDa jItyA tyAre e bhAvanAnA pratIka jevAM yuddha hatAM. amAre pitA banIne, vaDIla banIne, mAtA banIne jagatane uddhAravuM hatuM. e yuddha mane akArAM na lAgyAM. paNa A yuddha huM laDavA sajja hato, chatAM aMtaramAM akAruM lAgatuM hatuM. mArA sucatura paTarANI A yuddhanI preraNAmAM agresara hatAM." bharatadeve bolatAM bolatAM paTarANI tarapha joIne jarA kaTAkSamAM kahyuM. kopabhavanamAM beThAM hoya, ema rANI mukha para lAla hiMgaLAno raMga dhArIne beThAM hatAM. e jarA vyaMgamAM bolyAM : "saMsAramAM mAtra baMdhuprema ja che, ne bIjo koI prema nathI, evuM na mAnazo ! dehanA raktathI tamane kumakuma tilaka karanAra, tamArA sainyamAM jusso pragaTAvanAra vyaktine baMdhughelA banI avamAnazo nahi.' rANIjI, huM bolato houM tyAre koIne vacce bolavAnuM nathI. pachI sahune samaya maLaze. pRthvInA eka mahAna cakravartIne koI divase to potAno aMtarabaMdha kholavAnI rajA maLavI ghaTe ! ghaNI vAra manane ema lAge che ke A rAjamAM moTAmAM moTo parAdhIna jIva huM pote chuM ! astu. mULa vAta AgaLa calAvuM, meM mArA sainyamAM joyuM ke navI jAgelI sauMdaryatRSA ne suvarNatRSAe mArA senikonAM haiyAMne lobhathI, lAlacathI, adharmathI bharI dIdhAM hatAM. mAtra hiMsA nahi, mRSA nahi, corI ane parigRhanAM pApa paNa pragaTI nIkaLyAM hatAM. paNa huM lAcAra jevI sthitimAM hato. mArAthI kaMI thaI zake tevuM nahotuM. mahArANIe chelle divase mahAprasAda pIrasI e kArya para mahora mArI. pUjya pitAjI samayajJa hatA. khetaramAM parNa pallavatAM hoya, to teno avAja temane kAne paDato. mANasanA aMtarane e sadA jANatA hoya che. teo jANatA hatA ke, mANasa rAjA thaIne koIkavAra mANasapaNe khoI besaze. saMsAranA hajAro mANaso keTalAya divasa mathI mathIne jagatanuM jeTaluM bhaluM ke DuM karI 186 bharata-bAhubalI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakatA nathI, eTaluM eka rAjA eka paLamAM bhaluM-bhUMDuM karI zake che. e mATe teoe rAjA mATe koI paNa kArya karatAM pahelA vrajapanA niyama ApyA. rAjA traNa divasa ekAMtamAM rahe, annano tyAga kare, satata ciMtana ne japa kare. traNa divase ekAMtamAMthI nIkaLI pAraNuM karI, zuddha thaI, pachI aMtarane sUjhe te Acare, rAjAnA AtmAne DUbato koI bacAve to A zuddhivata bacAve. yuddhanA AraMbha pahelAM meM traNa divasanuM vrata AraMbhya. e vratano prabhAva hoya ke aMtaranI asara hoya, viSTikAra tarIke vidyAdharadevo AvI pahoMcyA. teoe kahyuM ke tame bharata-bAhubalIne nAme Atmavidroha calAvI rahyA cho. tamArA huMpada khAtara sarvavinAzI yuddhane kAM khaDuM karo ? seMkaDo mANasono saMhAra karyo zuM vaLaze ? laDavuM hoya to tame be laDo : tame be jIto ke hAro. mArA manane gamatI vAta mane maLI gaI. meM hA pADI. bAhubala hA pADaze, enI mane khAtarI hatI. ane ame be laDyA. jyAre kahevA beTho chuM. tyAre laDAIno TUMka ahevAla paNa tamane ApI dauM." bharatadeve kahyuM, ne vAgudhArA AgaLa calAvI : paheluM ame dRSTiyuddha laDyA. meM netramAM lAvArasa bharI bAhubalanI najarane DAravA prayatna karyo, paNa sUryane joI kumudinI zaramAI jAya, ema mArAM netra bAhubalanA netranA tejanI AgaLa zaramAI gayAM ne mIMcAI gayAM. bIjuM yuddha hatuM vAgyuddha. AmAM mAro vijaya nakkI hato. anekavAra mAro siMhanAda sAMbhaLI hAthIo pUMchaDI pagamAM ne sUMDha moMmAM nAkhI pAchA pharI jatA, ghoDA moMmAMthI ghAsa choDI detA, zastradhArIonAM zastra hAthamAMthI sarI paDatAM, paNa vAgyuddha veLAno mAro nAda durjananI maitrI mAphaka kSaNika ane kSINa nIvaDyo, ane bAhubalano svara sajjananI maitrI jema vikasvara nIvaDyo. 'trIjuM hatuM bhujAyuddha. je bhujAthI viMdhyAcaLanI TekarIo DolI gaI, e bhujA pAse bAhubalanuM zuM gajuM? paNa vAha re bAhubala ! nAnI mInI moTI mInInA kAna kApI gaI! eNe mane UMce havAmAM uchALyo, ne hAthamAM jhIlI lIdho. cothuM muSTiyuddha ! vajane cUrNa karanArI muSTinA ghA bicAro bAhubala zuM veThaze? meM joyuM ke potAnA thoDAeka vijayathI bAhubalane abhimAna AvyuM hatuM. enI buddhi ThekANe lAvavA meM muSTino bhayaMkara prahAra karyo. e kamara sudhI pRthvImAM UMDo khUMpI gayo, paNa hAryo nahi ! e yuddha aMtima hatuM. chellI nirNAyaka paLa vItatI hatI. ayodhyA yuddhamAM aMtaravedanA 187
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ hatuM, paNa yuddhanA be pallAmAMthI eka ja palluM ane te paNa jItanuM palluM ene svIkAravAnuM hatuM. bAhubalanA bAlaceSTA jevA viSayone miTAvavA cakraratna ekAeka chUTuM mukAyuM." satyAnAzanI bhayaMkara paLa AvI gaI. cakranI tIkSNa asidhArA jevI phaNAono vega hajAronA sainyane kApI nAkhavA samartha hato. re gayo bAhubala! re enA aMgano aNu paNa zodhavo muzkela paDaze. Akhare sarvanAza AvI ja gayo - huM A vicAra karuM chuM tyAM to cakra bAhubala pAsethI pAchuM pharyuM. je vivekanI vAtane cakravartI bharata na samajyo, e jaDa cakra samakyuM ! re mUrkha, kSaNabhaMgura rAja khAtara baMdhuhatyA hoya? ane cakrane pAchuM vaLatuM joI mAro laghu baMdhu paNa kharo khIlyo. eNe kahyuM : bharata ! tuM nItibhraSTa thayo ! mAro hAtha teM have chUTo karyo, mArI AmanyA aLagI thaI. have tuM saMbhALaje, mArI vajamuSTi tArI apratiSThA ane tAro prANa - baMnene ekasAthe haraze. lobhe tane laghu banAvyo. dhULa paDI tArA jIvataramAM !" ane vAta paNa sAva sAcI hatI : pratijJAbhraSTa thaIne, hArIne mArA mATe jIvavuM duSkara hatuM. bhAInI mamatAbharI muSTi mAro saMhAra kyAre kare tenI rAha joIne huM beTho hato, paNa bAhubala te bAhubala ! eNe vivekadIpanA prakAzamAM potAnA kartavyane nANI joyuM. mANasanI moTAI mAtra AvA vivekabharyA vartanamAM ja che. bAkI to mANasamAtra samAna che. bAhubalane potAnA kartavyAkartavyanuM bhAna thayuM. eNe potAnI vajapAta jevI muSTi saMhArI lIdhI, ne "Ape Apa' ne mArI. e jItyo, huM hAryo. Aja sage hAthe ene ayodhyAnuM rAja soMpI huM nivRtta thavA mAMguM chuM. sabhAjano ! A thayuM mAruM nivedana ! tame tamArA trAjave eno nyAya toLazo mA ! enI meLe nyAya toLAI gayo che." ATaluM bolI cakravartI besI gayA. sAthe emaNe mAnavaMtA mahArANIne kaMIka kahevA Adeza Apyo. 188 bharata-bAhubalI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 kAma ane rati subhadrAdevI ghaDIbhara na bolyAM ke na cAlyAM; phakta AMkhamAMthI zivajInA trIjA netranI jema jvAlAo pheMkyA karI. AkhI sabhA mahArANI sAme nIrakhI rahI, ane manomana AlocanA karI rahI. bhale tuM cha khaMDanI paTarANI rahI, paNa Akhare to strI ne ! bhale tuM cakravartInAM paDakhAM sevanArI ho, paNa Akhare to prAkRta strI ne ? pahADonuM dhAvaNa ane aTaMkI mAtA-pitAnA zikSaNane teM Aje lajAvyuM. strI to jagajjananI ! jagatanuM akSayapAtra ! e ApavA bese to jagata letAM thAkI jAya. e ApavuM baMdha kare to jagata verAna banI jAya. vajra paNa e che, ne phUla paNa e che ! jagatamAM mahimAmAtra strIno che. e mahimAne mahArANI, Aje tame jUTho Theravyo. je strI jenuM mUla na thAya evuM saMtAna janmAvI jagatane bheTa dharI de che, ane enA mAlikI bhAva mATe potAnA nAmano sikko paNa Apavo anucita mAne che, e strI Aja potAnA patie biradAvela bAhubalane be sArA zabdothI vadhAvI paNa na zakI ! bhAre bhUMDI dekhANI rUpabharI rANI Aja bharI sabhAmAM ! 'strInI najara paganI pAnI sudhI' e kahevatane tame e divase janma Apyo ! kAmadeva jevo bAhubala aneka strIonA hRdayamAM vasI, emane premaagnithI bALato. e kAmadevanI mUrti tamArA dilamAM bhUMDI thaIne UgI-- kamaLanA vanamAM jANe kAgaDA bolyA !
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ arere ! A TANe tamane tamAruM arIsAbhuvana yAda AvyuM ! Ave samaye, jyAre mANasa sarvasva nyochAvara karavA taiyAra thAya tyAre, tamane tamAruM nRtya, tamArA zaNagAra yAda AvyA ! AvA TANe tamane tamArA zilpIo yAda AvyA, jeo suvarNa-2jatanI haraghaDI mAgaNI karyA karatA, ane tame kahetAM ke yuddha patI javA do, pachI suvarNa ja suvarNa che ! tame mAgatAM ne ghATa ghaDatAM thAkI jazo ! tamane paTakuLanA vaNanArA yAda AvyA ! arere ! dehanA zaNagArazobhA pAchaLa ghelAM thaI manane tame sAva nagna banAvyuM ! tame strI tarIke hAryAM, paTarANI tarIke pAchAM paDyAM, paNa khelADI tarIke paNa khelanA medAnamAM hAranI bAjI ramavA beThAM, tamane e khyAla kema cAlyo gayo ke jene cakravartInuM amodha zastra cakraratna paNa kaMI na karI zakyuM, ene tame paherelAM kAcanAM zastro zuM IjA pahoMcADaze bhalA ? kharekhara, tame to pelI gAmaThI kahevatane sAcI TheravI ke bilADI dUdha jue che, paNa lAkaDIne jotI nathI. Aja ayodhyAnI AbarU enA ghera ja lUMTANI ! re rANI ! A saMsAravikhyAta kAmadevane to nIrakho. mahAdeve kAmadevanI kAyAne bALI nAkhI ene anaMga banAvyo, tyArathI sAco kAma kevo haze, enI koIne kalpanA nahotI. rAjA bAhubale A yugamAM kAmadevanI sAcI pratikRti rajU karI. je strIne cAhe, paNa strImAM na mohe e kAmadeva, e vyAkhyA sAkAra karI. kAmadeva saMyamI hoya. e kaMI ukaraDe ALoTato gardabha na hoya, e to viMdhyAcalamAM vasato zArdUla hoya. enI eka najara phare ne kAmaviddha ratisuMdarIo tRpta thaI jAya. sAcAM strIpuruSa to Dhela ane mora jevAM hoya, re mahArANI ! Aja kAmadevanI tame ghRNA karI. have ahIMnI strIomAM khoTA vicAro vAsa karaze. teo mAtra dehabhogamAM ja kAmanI parisamApti mAnaze. mAtA-pitA, bhAI-bahena, mAmA-bhANeja e badhA saMbaMdhomAMthI e nirdoSa mIThAza khoze, ne patipatnIdharmamAM ja - ane teya aMgonI ujANImAM ja - e sukha mANaze. mANasa caMdrane nIrakhe ne kevo AhlAda pAme che ! kAmanuM evuM che. juo ane AnaMda pAmo ! have najara vikRta banaze. najaramAM mohanAM sApoliyAM kSudhAtura thaI jIbhanA lapakArA letAM dekhAze. - dRSTi jenI vikRta, enI sRSTi paNa vikRta ! cakravartI bharatadeva potAnuM vaktavya samApta karIne siMhAsana para beThA, 190 * bharata-bAhubalI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane paTarANIne potAnuM kathana kathavA pharI vAra kahyuM. rAjA bAhubala paNa eka premabharI najarathI potAnAM bhAbhI tarapha nIrakhI rahyA. Aha ! e premanajaramAM baLelA padmane paNa praphullAvavAnI tAkAta hatI, ane ayodhyAnuM A khIleluM kamaLa kema karamAI gayuM ! rANI AkuLavyAkuLa banI gaI. kharekhara ! A nArIe potAnI rUpasuMdara kAyAnA madamAM potAnuM guNajJa hRdaya jANe khoI dIdhuM hatuM ! nArInA jIvanano TUMka samayamAM thayelo viparyAsa sahune paDI rahyo. strIoe kezaguMphanakaLAno vikAsa karyo, paNa aMtaramAM to kevaLa viSayanI gAMTho ja rAkhIne ! emaNe bhoLapaNano tyAga karyo. strIoe mANasane vIMdhI nAkhe e rIte payodharone zaNagAryA, paNa mANasane potAno banAvI nAkhe evuM hRdayAmRta sUkavI nAkhyuM. strIoe oSThane AkarSaka rIte raktaraMjita karyA, paNa pArakAnI sahAnubhUti mATe khaLabhaLI UThanAruM rakta khoI dIdhuM, komaLa strI sUryano tApa na sahevAya mATe mAthe avaguMThana-oDhaNa nAkhatI. have strIoe oDhaNane paNa potAnAM rUpALAM aMgone nirlajja rIte dhUpa-chAyAnI jema pragaTa ne apragaTa karanAruM AkarSaka sAdhana banAvyuM ! sauMdaryanI sarva kalA strIoe vistArI, paNa jIvananI mahattama kalAono sa karyo. mahArANI to parvatakanyA ! parvatakanyA bhAre rUpavaMtI hoya, eTaluM ja emaNe sAcuM TharAvyuM. guNanA adri sAthe jANe kazIya levAdevA nahi ! re ! bAhya vastuo aMtaranA vaibhavane kevI rIte halako pADe che, e Aja bharI sabhAmAM pratyakSa thayuM. Aje rANI khullAmAM paDI gayAM. emanA aMtarano vaibhava to adazya thayo, paNa chevaTe cakravartIe je aMtarano vaibhava batAvyo, enI upara to moralAnI jema masta thaI DolI UThavuM joItuM hatuM. te paNa na karI zakyAM re ! premano Avo mahAsAgara kyAM jovA maLe ? ghaDI pahelAMno pralayano agni premano anaMta mahAsAgara kema banI gayo e guNa-gAthA gAvA rANIe manamAM gUMcaLAM tajI sajja thavuM joItuM hatuM ! sabhAne lAgyuM ke rANI hajI jUnI mAnyatAmAM che, ke puruSa paristhitinuM pUtaLuM che - jarA tApa lAgyo ke mINanI jema ogaLI jAya. jo ema na hoya to ghaDI pahelAM jIva levA tatpara banelA cakravartI, ghaDI pachI AkhuM rAja baMdhune kAma ane rati 191
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpI devA kaMI taiyAra thAya? ane e ja manodazAmAM cakravartIe Aje ayodhyAnuM bhAvi acokkasa banAvI nAkhyuM. rANI cUpa hatAM, sabhA cUpa hatI, paNa aMtarano vyavahAra cAlu hato. Akhare mahArANIne lAgyuM ke jo pote atyAre ja kaMI nahi kare to hamaNAM bAhubala siMhAsana svIkArI leze. sahu rastA paranAM raMka banI jaze ne badho khela bagaDI jaze. rANI AvezamAM ekAeka UbhAM thayAM ane bolyAM : 'cakravartIdeva atyAre baMdhu premanA AvezamAM che. emAM emaNe ati karI che. ane koI paNa kAryamAM ati e to Avezano ja eka prakAra che ane te varya che. sAmrAjya e kaMI ramakaDuM nathI, ke snehathI nAnAbhAIne ramavA ApI devAya. rAjA ane rANI baMne siMhAsananAM hakadAra che. koI paNa parivartanamAM paTarANInI saMmati joIe ja. ayodhyA jagatanI saMskRtinI pArAzIzI che. ene game tevAnA hAthamAM ApIne naSTa karavAthI jagatanuM nukasAna che. rAjakAraNamAM mANase aMgata Avezo kADhI nAkhI gaMbhIra thavuM joIe.' rANIjI ATaluM bolIne besI gayAM. paNa ATalA zabdo bhaviSyamAM rAjakAraNanAM aneka bhASyo racavA mATe pUratA hatA. bharatadeva sAthe lAgaNInA pUramAM taNAtI prajA A zabdothI sAvadha thaI gaI. sAco rAjakAraNI puruSa mANasanI kamajorIone ramADavAmAM rAce che. paTarANI rAjakAraNI jIva TharyA. prajA navA pravAhamAM vahI gaI. sahune devI avatAra lAgatA rAjA bAhubala kSaNabharamAM AMkhanA kaNA jevA lAgyA. A vakhate rAjA bAhubala dhIrethI UbhA thayA. kezavihoNuM emanuM mastaka anerI zobhA dharI beThuM hatuM. dharmanI dhajA jevA emanA dehanI suzrI aneka suMdarIone svapnamAM nAkhI detI hatI. are ! suvarNane zuM karavuM che? A dehamAM ja suvarNa che, maNi-mANeka che. AvA puruSonI TacalI AMgaLIno sparza paNa viSayanA kIca dUra karI, premanAM kamaLa khIlavavA samartha che. bAhubala megha jevA svare bolyA : moTA baMdhu, mahArANIjI ane prajAjano !" A zabdo nahotA, jANe svAtinA megha varasatA hatA, ane jenA haiyAmAM e TapakatA hatA tyAM motI banIne besI jatA hatA ! 192 bharata-bAhubalI
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mahAnubhAvo, mahArANI subhadrAdevIe je kahyuM tene mAro saMpUrNa Teko che H eka to AmAM ati thaI che; bIjuM ati e Avega che. ane trIjI vAta e ke ati varjya che -- traNe vAta hRdayaMgama karavA jevI che.' bAhubalanA ATalA zabdoe jANe UchaLatA mahAsAgara 52 tela reDyuM. kopAviSTa mahArANIno kopa UtarI gayo. prajA vaLI navA pravAhamAM taNAI. bAhubalanI vANI AgaLa vadhI : 'mArA vaDIla baMdhu aMgata rAgamAM kheMcAyA che. rAjakAraNamAM e heya che emaNe tyAgInA jevI vAto karI che. sAco rAjapuruSa ema na kare. e to evo mahattvAkAMkSI hoya ke traNa bhuvananuM rAja maLe, toya ene alpa lAge ! rAjakAraNI puruSa hAre toya hAra na svIkAre. mArA bhAI aMgata rAgamAM doravAI gayA che. emaNe ati karI che. ati varjya che.' AkhI sabhA rUpALA dehavALA ane sAthe sAthe rUpALA manavALA kAmadevanI vAha vAha pokArI rahI. rAjA bAhubala AgaLa bolyA : 'jagata mane kAmadevano avatAra mAne che. kAmadeva khuda pote svarUpavaMta hoya, enA karatAM enuM mana vadhu svarUpavaMta hovuM ghaTe. kAmadeva sAmI vyaktinA dehanuM sauMdarya pArakhe, enI sAthe enA mananuM sauMdarya to prathama ja pArakhe; to ja kAma saphaLa thAya. 'jagata mAne che, ke rUpALAM strI ane puruSa eTale rati ane kAma. e bhUla che. e to cAmaDInA moha che, ne khAbociyAnAM jaLa che, je jaladI gaMdhAI UThavAnAM che. 'mane ane tana baMnethI suMdara strI puruSo e ja sAcAM rati ane kAma che. jagatamAM sAcI joDI e che. 'meM mahArANInA dehanA rUpane vaMdana karyuM, paNa mArA bhAInA rUpa AgaLa Aja e jhAMkhAM paDyAM. mArA bhAInuM rUpa tana ane mana baMnemAM che. e bhAIne huM vaMdana karuM chuM. tame eTaluM jANI lo, ke saMsAramAM be tIrthaMkara hotA nathI, be cakravartI hotA nathI, be vAsudeva hotA nathI. eka myAnamAM be talavAra hotI nathI, eka vanamAM be siMha hotA nathI.' bAhubala thoDI vAra thobhyA. emaNe potAnAM poyaNAMzAM nayana cAretarapha pheravyAM. e mohinI mUrti ayodhyAvAsIonAM dila para AlekhAI gaI. saune thayuM : are ! takSazilAnAM sikasuMdara naranAranI ane takSazilAnA kAma ane rati - 193
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmInI je kIrti sAMbhaLI hatI, te kharekhara sAcI che. bAhubala AgaLa bolyA : 'mahAnubhAvo ! mRgathI mRgeMdra kadI jitAto nathI; siMhathI bhA2eDa jitAtuM nathI; devathI devendra kadI parAbhava pAmato nathI; aMdhakArathI sUrya jitAto nathI; ema koI rAjAthI cakravartI jitAtA nathI. rAjA bAhubalathI cakravartI bharatadeva kadI jitAyA nathI ne kadI jitAze paNa nahi. rAjA bAhubala cakravartI bharatadevano caraNakiMkara che. huM asAramAM lobhAyo, huM vivekahIna banyo, e mATe moTAbhAI mane mApha kare, ane mAruM takSazilAnuM rAja saMbhALI le ! avinaya mATe huM mArA vaDIlabaMdhunI ane mArAM bhAbhIzrInI ane tama sahunI kSamA yAcuM chuM.' rAjA bAhubale be kadama uThAvyAM, ane vaDIla bhAInA caraNamAM namaskAra karI, raDatA raDatA bolyA : baMdhu ! Akhare nAno e nAno nIkaLyo, moTAe moTAI na choDI. dhikkAra che mArA sattvane ! dhikkAra che mArA abhimAnane ! mane mApha karo, ane jIvanakalyANanA mArge mane javA do, moTAbhAI ! bharatadeve caraNamAM paDatA nAnA bhAIne UMcakI lIdho, ne chAtI sAthe cAMpatAM bolyA, re 'huM moTo thaIne mArI moTAI bhUlyo. re bAhubala ! mAro aparAdha kSamA kara ane ayodhyAne sanAtha kara !' dIpaka ane sUraja baMne prakAza ApanArA che. paNa dIpaka bujhAI jAya, e jagata veThI zake, sUraja bujhAI jAya to jagata nAmazeSa banI jAya. mArA jevA anekano kSaya thAo, paNa bharatazAsanano jaya thAo ! huM have pitAjI pAse jAuM chuM bhAI ! takSazilAne tame sanAtha karo !" ne rAjA bAhubale zarIra para rahelA rAjatvasUcaka cihnono tyAga karavA mAMDyo. mAtra eka vastra rAkhIne e AgaLa vadhyA. bharatadeva A dRzya joI na zakyA : 're bhAI ! rokAI jA. javA lAyaka to huM chuM. mAro tyAga karIne mAre mATe siMhAsanane kAMTAnI pathArI ane ayodhyAne araNya banAvato na jA !' ATaluM bolatA bolatAM bharatadeva bebhAna banI gayA, emanuM premALa haiyuM A dRzya jIravI na zakyuM ! rAjA bAhubala dRDha saMkalpa laIne AgaLa vadhyA hatA. teo ayodhyAnA amAtyo ne mahArANI tarapha joIne bolyA : 194 * bharata-bAhubalI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI nagarI, mArI prajA, jagatanI eka nirdoSa rasabharI saMskArita samRddhi che. e tamane soMpuM chuM. ene jALavajo. yuddha ne vaibhavathI eno AtmA na abhaDAya, evo prabaMdha karajo. emane koI vAte ochuM-adhUruM na AvavA dejo !" 'rahI jAo, bAhubalajI ! ayodhyA tamAruM che." badhethI pokAra paDyo. AtmAnuM koI nathI, huM ekalo chuM." sAme paDachaMdA paDyA. bharatadevane mUcchamAMthI jAgavA do!' 'bharatadeva jAge, emAM mArA mATe anartha che. e jAge, sAthe mAro baMdhumoha paNa jAge, ane mane rokI rAkhe. huM jAuM chuM - sAgaranuM mAchaluM akaLa UMDANamAM jAya tema jAuM chuM. mArI zodha vyartha che.' ane bAhubala rAjabhavananI bahAra nIkaLI gayA. kAma ane rati 15
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 rokAI jAo rAjavI ! ayodhyAnuM ghaTATopavALuM AkAza ekadama svaccha thaI gayuM. rAjA bAhubalanA sarvasvatyAge mAyA-mohanA kIcaDamAM phasAyelAM hRdayone vizuddha karI nAkhyAM. mela badho dhovAI gayo, ne ghaDI pahelAM AMkhanA kaNA jevA lAgatA rAjA bAhubala netrane AnaMda ApanAra navavasaMta jevA lAgavA mAMDyA. be bhAImAMthI kone vakhANavA ne kone na vakhANavA ? baMnee hRdayanI 52ma udAratAnuM pradarzana karyuM hatuM. kono doSa jovo, kono guNa jovo ? bemAMthI kayuM trAjavuM nIcuM namAvavuM ? vAha re hRdayarAjavIo ! saMsAramAM tame eka vAra je kALI yuddhavAdaLI prasArI dIdhI hatI, tyAM Aja zAMtino sUrya paNa tame ja camakAvI dIdho ! je karme zUra e ja dharme zUra nIkaLyA. 'rAjA te yogI. 'yogI te rAjA !' --A satyanI yathArtha pratIti Aje rAjA bAhubale karAvI dIdhI hatI. bhagavAna RSabhadevanA putra tarIkenI Aje pUrNa yogyatA emaNe batAvI ApI hatI; sonAnI khANamAMthI sonuM ja nIkaLe, e siddha karI batAvyuM hatuM ! rANI subhadrAdevI paNa A dRzya joI na zakyAM. kSaNika vyAmohamAM bAhubalane saMhAravA mATe dhAraNa karI AvelAM kAcanAM zastro, have emano potAno ja ghAta karatAM lAgyAM. re nArI ! teM udAra mananA bharatadevanuM paDakhuM to sevyuM, paNa eka ghaDImAM bhavanI oLakhANa bhUlI gaI ! bharata cakravartI konA putra ? bAhubala konA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtAna ? saMsArI padArtho mATe emanI vacce te yuddha saMbhave ? subhadrAdevI vismayamAM moM para AMgaLI mUkI UbhA rahI gayAM. bhalabhalAne lobhAve evI mohinI mUrti banI gayAM. rANI na gayAM mUrchAvaza paDelA bharatadeva pAse, na rasto rokIne UbhAM bAhubalano ! jIbha jANe bolavAno dharma ja cUkI gaI. dehamAMthI jANe caitanya ja sarI gayuM. bAhubala ayodhyAno darabAra choDI bahAra nIkaLyA. deha Akho ughADo che, lajjA DhAMkavA deha para eka-be parNa nAkhyAM che. paNa alaMkRta dehanI zobhA vadhu ke ughADA dehanI zobhA vadhu e Aje prazna banyo hato. bAhubalanA eka eka sauSThavabharyA dehanI manohAritA parathI nAkhI najara, kheMcI pAchI kheMcAtI nahotI ! zuM e suramya bhujAo - suMdarIo e bhujAmAM vIMTAvAnuM puNya pAmavA jIvanabhara tapa kare. zuM e madhura adharo - e adhara para baMsInuM saubhAgya pAmavA kaMIka kanyakAo parvata para tapa karavA cAlI jAya ! zuM e prAsAM nayano - pote to tRpta rahe, ane sAmAne tRSAtura banAve evAM ! cAretaraphathI pokAra paDyA : are ! rokAI jAo, svAmI ! Apano manakheda dUra karo. 'AvuM na karo ! A to bhAIonI ramata hatI, ramatamAM krodha na zobhe !" takSazilAnAM naranArIonI AMkhamAMthI azrudhArA vahI nIkaLI. ayodhyAnAM vAsI paNa viSAdamaya cahere nIrakhI rahyAM. jANe e mUkapaNe kahetAM hatAM : re kAmadeva ! jagatane eka vAra sanAtha karI, have ekAeka anAtha karIne cAlyA javuM zuM ucita che? strI-puruSoe potAnA kezathI kharabacaDI pRthvIne DhAMkI suMvALI banAvI dIdhI. padhAro svAmI ! AnA uparathI padhAro ane amane pavitra karo ! keTalIka vyAmohI strIo mArgamAM AvIne cattI sUI gaI. emanAM unnata vakSasthaLa TekarIo samAna dIsI rahyAM. re ! Aje have kAmadeva A TekarIo oLaMge e azakya che. amane nirAdhAra karIne kyAM cAlyA ? amArAM hAsya-saMlApa, rati-vinoda, kAmalekhana rokAI jAo rAjavI! 197
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhuM tamAre Azrita hatuM. have amane koNa mAraga batAvaze ? jIvatara amAruM sUkuM sarovara banI jaze, rokAI jAo nAtha ! rokAI jAo ! ane tamArA viyogamAM takSazilA zuM khaMDera nahi banI jAya ? re ! e pradezanuM eka eka paMkhI, eka eka prANI potAnA hAvatAra svAmI pAchaLa gheluM che. e paMkhIDAM niHzvAsa nahi nAkhe ? e prANIDAM pokAra nahi kare ? rokAI jAo, he rAjAjI, rokAI jAo! koI rIte manAI jAo ! bAhubala mArga para UbhA che. oSTha parathI amI jhare che, AMkhamAMthI AzIrvAda UmaTe che, moM para dInatA nathI, koI mahAna devI teja tyAM jhaLahaLI rahyuM che. teo dhIrethI bolyA : baMsarInA svara e svaramAdhurI pAse kaDavA lAgyA : mahAnubhAvo ! tamArA snehanI mAre mana moTI kiMmata che, paNa Aja paMkhI mALAmAMthI UDyuM che. ene mALAno abhAvo thayo che. have tamAruM rokyuM e paMkhI nahi rokAya. dhIraja e zAMtinI janetA che. Aja AjaMda che, kAle zairya jAgaze. sukhaduHkha sahana karavAnI zakti tamane jarUra maLaze. mAro viyoga tamane vIra banAvaze. ame bhagavAna RSabhadevanA putro chIe. emano Adeza che ke rAjA te yogI ! rAjA te tyAgI. ame evo artha karI beThA hatA ke rAjA AkhA jagatano svAmI ! enI tRSNAne koI sImA nahi, koI baMdhana nahi. enI tRSNA jema moTI ema enI mahattA paNa moTI. A pATha ame amArA jIvanathI jagatamAM bhaNAvyo. have ame bhaNAvelo e pATha khoTo che e vAta ame spaSTa na karIe, to jagatamAM matsyagalAgalanuM rAja prasarI jAya. jene hAthe dharma prasaravo joIe, ene hAthe adharma prasare. rAjA eka bhUla kare, eTale adhikArI be kare, sevaka traNa kare, ane enuM pariNAma prajA bhogave. A kuzAsana che. ame bhUla karI. ame e miTAvavA mAgIe chIe - amArA raktathI amArAM hADamAMsathI! . "yAda rAkho ke yuddhathI koI vAtano haMmeza mATe zAMtibharyo nikAla nahi 198 bharata-bAhubalI
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAvI zakAya. yuddha yuddhane kheMcI lAvaze. zAsanane sthApanAruMya yuddha che, ne ene uthApanAruM paNa e che. mATe tamArAM zAsana yuddha para nahi, prema para sthApajo ! to ja e kAyama raheze. "pitAjInA zAsanane yAda karo ! emanI zAsana-sImA alpa hatI, paNa anuyAyIonA hRdayapremanI sImA alpa nahotI. emanuM premazAsana jagata para eka madhurI smRti mUkI gayuM che. e zAsanane bhaya vagara sahu svIkAre che. e svIkArI sahu saMpanA, audAryanA, paraspara saMparkanA pATha zIkhe che. ane amAruM zAsana saMgharSanuM che : kalaha, IrSA, chala, moTAIne daMbhanA vAvetara amArA hAthe thayAM che ! vaLI mArA hAthe to jagatanI nAnA-moTAnI janmajAta AmanyAne AghAta lAgyo. amArA pUrvajo kuLakara kahevAtA. emaNe kuLanI racanA karI. kuLamAM moTo dharma maryAdAno ! nAnA-moTAnI e maryAdAno meM nAza karyo. moTAbhAIe to ochovatto paNa jagatamAM bhagavAna RSabhadevanA saMdezano pracAra karyo, pRthvI parathI sabaLa nirbaLane khAya, e anyAya dUra karyo. vAghabakarI bharatazAsanamAM eka Are AvIne pANI pIe tevo ghATa racyo.vanevana, guphAe guphA rakhaDI, deva, dAnava ne rAkSaso sAme mUThabheDa AdarI emaNe eka akhaMDa sAmrAjya khaDuM karyuM. e sAmrAjya miTAvavA huM khaDo thayo.mane moTAIno moha thayo ane moTAbhAI para kopa thayo. "e sarvanuM prAyazcitta karavA Aje huM jAuM chuM. sarvasva chAMDIne jAuM chuM. tamAro prema, tamAruM rudana ke tamArAM AMsu mArA kartavyanA rAhane nahi khALI zake. mArI bhUlane huM mAtra namratAnA zabdothI dhovA nathI mAgato, mArA tapatyAganAM UnAM UnAM lohIthI ene zuddha karavA mAMguM chuM. 'takSazilAnAM rasiyAM nara-nArane mAro saMdezo che ke teo bharatazAsanano svIkAra kare. takSazilA ane ayodhyA eka bane. tamAruM sAruM ayodhyAne Apajo, emanuM sAruM tame grahaNa karajo. kharAba sAme ekabIjA khaDaka jevAM thaIne khaDAM thajo. paNa eTaluM na bhUlazo ke ApavAmAM jeTalI moTAI che, eTalI levAmAM nathI. ApIne rAjI thajo - mahAprajAnAM e lakSaNa che. jIvananA AnaMdane na bhUlazo. saritA tamane jaLa Ape, gAya tamane dUdha Ape, dharatI tamane kaNa Ape, vRkSa tamane vastra Ape, ghAsa tamane Azramaghara Ape, kASTha tamane agni Ape, kuTuMba tamane kalyANa Ape - pachI duniyAnI rokAI jAo rAjavI! 199
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI jaLojathAmAM na paDazo. emAM jeTalA ochA paDazo, eTalA sukhI thazo. A mAro chello saMdeza che. tamArA mananA tame rAjA cho, pachI jagatamAM koI rAjAthI tamAre DaravAnuM nathI. meM bharata-bAhubalI khaDo karyo, paNa e vidroha Atmadroha sudhI javA dIdho nathI; moTAbhAI mane mApha kare ! huM A cAlyo !" bAhubale potAnuM vaktavya pUruM karyuM. ane AgaLa kadama baDhAvyA. mArgamAM sUtelAM strI-puruSo beThAM thaI gayAM; paNa vaLI navI mAMgaNI laIne e sAme AvyAM. strIo bolI : "he kAmadeva ! AjanI rAta rokAI jAo, eka rAtrinI lIlAthI amArA aMtarane tRpta karI levA do !" keTalIka rasikAo potAnA oSTha laMbAvatI AgaLa AvIne bolI : "he priya rAjavI ! amArA oSTha para eka cuMbana daIne amane sadAnAM RNI banAvo !" keTalIka strIo potAnI dehavallarI DolAvatI AgaLa AvIne bolI : re! eka AliMgana amane ApatA jAo. ame amArAM citta tamArAmAM mUkyAM hatAM, ethI e zAMta hatAM. Aja tamArA viyoge e pharI vila thaI jaze. amArAM rasatarasyAM hRdaya jagatamAM bhamaze, paNa ene kyAMya zAMti nahi lAdhe, o kAmarAjA !" paNa bAhubale na koIne sparza karyo, na koIne AliMgana ApyuM. TekarI parathI koI jharaNuM jema potAnA rAhe ane potAnA vege cAlyuM jAya, tema Akho samudAya vIMdhIne bAhubala cAlI nIkaLyA. ayodhyA ane takSazilAnAM nara-nAra emanI pAchaLa pAchaLa cAlyAM - caMdranI AjubAju tArakagaNa cAle tevAM e cAlavA lAgyAM. sau ayodhyAnAM medAna ne takSazilAnA sImApradezo vaTAvatAM cAlyAM. Thera Thera Akrado saMbhaLAtAM hatAM. Thera Thera AmaMtraNo apAtAM hatAM. ratna, maNi, mANekanA Dhaga racatA keTalAka pallIvAsIo ThaMDI rAtone garama karavA potAnI suMdara komalAMgI putrIonI bheTa dharatA hatA to koI vaLI hAthI ane ghoDA ApatA hatA. paNa A to sUryanI gati hatI. saMdhyA samaye AkhA jagatane prakAzamaya 200 bharata-bAhubalI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ karanAra sUrya, jagatane kaMI potAnI sAthe thoDuM laI jAya che ? ema bAhubala kazuM svIkAratA nathI. have to emaNe mona dhAraNa karyuM che. manane raMjana karanArI e vANI paNa baMdha karI che. netra paNa nAsikA 52 sthira karyAM che. netrathI koIne nIrakhavAnI vAta kevI ! e to jANe aMtaramAM koInuM darzana karI rahyA che. kSudhA-pipAsAne to e gaNakAratA nathI. ikSu-2sanA kalaza ane madhurAM khAdyanAM pAtro ema ne ema paDyAM rahe che. suvarNa jevI kAyA AkhI rajathI chavAI gaI che, paNa snAna-vilepana kevAM ? jaLanAM kAsAra ane caMdananAM vana ema ne ema paDyAM rahe che. re ! bAhubalajI ! jarA sAMbhaLo to kharA ! havAmAM vilApI svaro relAya che. A puSpita latAo tamane namerA thayelA joI ApoApa sukAI jAya che. A caMdananAM vRkSo tamArA sparza vagara emane ema UnA UnA nizvAsa mUke che. kastUrImRga to bahAvarA banI tamArI sAme ekITaze nIrakhI rahyA che. emanI AMkhomAMthI TapakatuM snehajaLa to juo ! A cakravAka ne cakravAkI, tamArA premAlApa na saMbhaLAtAM, sAva mUMgA banI gayAM che. kevo gajaba karyo, rAjan ! A pRthvIe evAM te zAM pApa karyAM ke tame abolA lIdhA, avaninAtha ! rAjamArgo, keDIo, vanavATo jyAM jyAMthI bAhubala pasAra thAya che, tyAM tyAM A snehanuM dhummasa gherAI gayeluM che. paNa jema sUryakiraNothI dhummasa osarI jAya ema bAhubalanA padasaMcAre mAnavahaiyAM kaMIka sAMtvana anubhave che. divasono A pravAsa avirata cAle che. AgaLa rAsaMnyAsI bAhubala che, pAchaLa naranArano samudAya che. paNa A samudAya eka divasa Azcarya anubhave che H bhramaro guMjatA bhamatA rahyA ane zatadala kamala jANe adazya ! badhA che, paNa bAhubala ja nathI. na jANe kyAM cAlyA gayA che ! badhAM zodha karavA lAgyAM. paNa rAtri divasanI zodha kare, ema e vyartha rokAI jAo rAjavI ! 2 201
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaI ! na jANe havA sAthe e cAlI gayA, na jANe pavana sAthe e paga karI gayA, na jANe vaMToLa sAthe e vega karI gayA ke, kaMI patto na lAgyo ! nirAza thayelA samudAye e vidAyabhUmi para eka jalanavANa gALyuM, ne tyAM sahu vasI gayAM. emanAM pagalAMnI tyAM anukRti dorI ene puSpa caDhAvavA lAgyA. ekaThA thaIne emanA svabhAvanI madhuratAnI vAto karavA lAgyA. sahu kahe : amane zraddhA che, amAro svAmI eka divasa AMhIM jarU2 Avaze, amane bheTaze, amane paMpALaze, amane tAraze. enuM snehabhInuM hRdaya amArI vedanA sahI nahi zake.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 huM rAjamahelano yogI masANamAMthI maDuM beThuM thAya, ema cakravartI thoDI vAre beThA thayA. sabhAgRha visarjana thaI gayuM hatuM, ne mAtra thoDA mukhya aMtaHpuravAsI karmacArIo sivAya tyAM koI nahotuM. rAjA bAhubala yogInA veze jaMgala tarapha cAlyA gayA, e vAta ja mukhya carcAno viSaya banI rahI hatI. are ! hajAro apUrva lAvaNyavatI suMdarIono iSTadeva, vartamAna yugano kAmadeva, ATalI sahelAIthI sukha-sAhyabIno tyAga karaze, e samajAya evI vastu nahotI. paristhiti akaLa banI hatI, ane sahu potAnA gajathI ene mApavA mAMDyAM hatAM. kAmadevanA aMtaramAM rAga hoya ke saMyama hoya ? A ja vAta badhe carcAI rahI. paNa rAjA bAhubalanI vAta koI rIte meLa bese tevI nahotI. rAga ane bhogane saMbaMdha, kAmadevane ane svairavihArane saMbaMdha, paNa kAmadevanI sAthe tyAga ane saMyamane saMbaMdha kaI rIte ? A koI rAjaramata to nathI ne ? rAjakIya kIcamAM UMDA khUMpI gayelA jIvone cAMdanI camake. kUtaruM bhase ke mANasa marI jAya, emAMya rAjaramatanI gaMdha AvyA ja kare. e mANasanI kamajorIone ja nihALyA kare, enA chalane ja jANyA kare, ane Akhare e pote ja e kamajorI ane chalanuM mUrtimaMta svarUpa thaI paDe. ene UMgha vadhu Ave to koIe kepha karAvyAno Dara lAge ane UMgha na Ave to mUTha mAryAno Dara --
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ satAvyA kare. A rIte rAjakIya jIvonuM jagata narakanI bIjI AvRtti banI jAya che ! 'svAmI ! kuzaLa to cho ne ?' paTarANI subhadrAdevI bharatadevanI pAse jaI, temanI dehane potAnI rUpALI dehathI Teko ApatAM bolyAM. mUrcchamAMthI jAgato mANasa bole, ema bharatadeva bolyA : 'devI ! saMsAramAM kuzaLa koNa che, ne akuzaLa koNa che, eno kaMI nizcaya thaI zakato nathI.' bharatadeve nirAza haiyuM pragaTa karyuM. 'ema zA mATe bolo cho, nAtha ? bharatadeva jevA cakravartIne akuzala zuM hoya ? eno mahimA keTalo che !' paTarANIe cakravartIne potAnI dehano, potAnAM manorama aMgono vadhu ne vadhu AzleSa ApatAM kahyuM. mAro mahimA tame na joyo, devI ? nAnA bhAIe je vastune tuSArabiMdu jema tajI dIdhI, ene moTo bhAI kevo jaDanI jema vaLagI rahyo ! saMsAramAM huM kevo bhUMDo lAgyo ! koInuM aMtara koI vAMcavA thoDuM beThuM che, devI !' 'svAmI ! lAgaNIonA vegamAM to tame sAva bALaka cho !' bALaka chuM, eTale to kadAca mAro bhAvimAM uddhAra zakya che. bAkI prauDha hota to.....' 'prauDha hota to ? devIe prazna karyo. 'to mArA bhAInA rAjyAga jevA pavitra kAryamAMya mane rAjaramatanI durgaMdha Avata. sAcuM kahejo, rANI ! tamane Ave che ke nahi ? khoTuM na bolazo mArA sama che.' bharatadeva rANI sAme joI rahyA. ...... " sauMdaryavatAM rANI mAnatAM hatAM ke jo eka vAra bharatadeva potAnA rUpALAM aMgo sAme mITa mAMDe to potAno vijaya nizciMta hato. gAruDInI najara paDatAM game tevo maNidhara vaza thAya, ema rUpasauMdaryabharyA mukha para, kapola para, kezAvali 52, vakSasthaLa para puruSanI najara paDe eTale e vaza thayo samajo ! bharatadevanI dRSTi rANInAM aMgo para pharI rahI; kyAMka kyAMka e sthira paNa thatI lAgI. e aMgone rANI AlasyanA miSe jarA vizeSa mohaka karatAM bolyAM : "mArA sama ane tamArA sama--mUko e lapa ! A rAjamahela karatAM mArA parvatanI kaThora zilAo vadhu sukhada hatI. are ! tame bebhAna banI gayA, ane 204 * bharata-bAhubalI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAro to jIva ja UDI gayo!' rANIe potAnI komaLa bhujAo cakravartInI deha para pheravI. e jANatAM hatAM ke rAjakAraNanA agnithI baLujhaLu thayelA rAjakIya puruSone rUpavatI priyatamAnA hAsa, vilAsa ne AzleSanA pracaMDa dhodha ja zAMta karI zake che. 'rANI ! pahelAM mArA praznano javAba Apo; pachI tamArA aMtaramAM ramI rahelA kAmadevanA praznano huM javAba ApIza." 'prathama arIsAbhavanamAM cAlo, tyAM thoDI AsAyeza lo, pachI savAlajavAba karIzuM." ne rANIe bharatadevane doryA. mAMdagImAMthI UThelA mAnavInI jema jagatanA mahAna joddhA bharatadeve dhIre dhIre Daga bharyAM. bahAra ratha taiyAra hato. rAjA ane rANI emAM besI arIsAbhavana tarapha cAlyAM. Akho mArga bAhubalanA tyAganI vAtothI guMjArava karato hato. bhagavAna RSabhadevanA putra tarIke Aje koNa zolyuM, e ja sarvatra carcAno viSaya hato. phUlazayA jevAM rANI paDakhAmAM beThAM hatAM, paNa na jANe kema, bharatadevane Akhe mArge kAMTA ja bhoMkAtA rahyA. teo ghaDImAM rANInI rUpALI deha para mITa mAMDI rahetA, ghaDImAM bhAre nizvAsa nAkhatA. ' vAha re duniyA ! AkhuM jagata jItI Avo, samasta sRSTinI samRddhi lAvIne AMgaNe ThAlavI do, paNa sukhano AdhAra to mANasanI mAMhya beThela mUThInA mana upara ja ne ! mahAna lAgatA cakravartI, jagatane tharatharAvanAra yoddho Aje subhadrAdevIne sAva kamajora lAgyo! paNa aMtaramAM emane aramAna hatAM ke arIsAbhavanamAM AvIne eka vAra mArI soDamAM bharANA, eTale paththaranA dilane paNa puSya na banAvuM to kahejo! dhIre dhIre baMne arIsAbhavananA dvAra para AvI pahoMcyAM. dvAra para sphaTikanA be mayUroe temanuM svAgata karyuM. bharatadeva ratha parathI chalAMga mArIne nIce UtaryA, rANIne UtaratAM vAra lAgI--athavA emaNe hAthe karIne vAra lagADI. nIrava ekAMta hatuM. rANIe sahAya mATe rUpALA hAtha laMbAvyA. huM rAjamahelano yogI 205
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ arIsAbhavanano pradeza nirjana hato. bharatadeve AgaLa vadhIne rANIne rathamAMthI UMcakI lIdhAM. paNa jevAM UMcakyAM evAM rANI bharatadevane vaLagI paDyAM - chUTe e bIjAM ! bharatadeve emane chUTA karavA jema jema prayatna karyo, ema ema e vadhu ne vadhu gADha rIte vIMTAtAM gayAM. rANI paNa pahADI jIva hatAM, emanuM sAmarthya apUrva hatuM paNa rUpavatI strI game tevI baLavAna hoya topaNa baLano upayoga javalle ja kare che. enI sauMdaryazaktinI amoghatAmAM ene pUrI zraddhA hoya che. mane teDIne aMdara laI cAlo, svAmI ! pati-patnI paNa saMgrAmanA be yoddhA ja che. ahIM paNa hAra to yoddho-nirbaLa yoddho - jItI jAya che, ne jItato mahAna yoddho hArI bese che !' rANIe kahyuM, ne potAno komaLa snigdha kapola pradeza bharatadevanA oSTha para dAbI dIdho. jANe kaDavI tuMDaLInuM zAka cAkhatA hoya ema bharatadeve e kapola pradezane cUmyo. bharatadeva rANIne be bAhumAM grahIne aMdara cAlyA. cAretaraphanuM vAtAvaraNa khUba ja mugdha karanAruM hatuM. sphaTikanAM nAnAM nAnAM gharomAM aneka yugalo beThAM hatAM. kyAMka gAya-vRSabha, kyAMka vAnara-vAnarI, kyAMka kabUtara-kabUtarI ! premanI sRSTi jAgI hoya ema baMsarInA sUronuM saMgIta relAI rahyuM hatuM. kAcanA phuvArAomAMthI jaLa UchaLIne raMga-taraMga dAkhavatuM sphaTikanI bhUmi parathI vahI jatuM hatuM. emAM sarakhA raMgavALI mAchalIonAM yugala ramatAM hatAM. | madhyAhunano samaya hato, paNa ahIM anahada zItaLatA vyApI rahI hatI. kAcanA raMgIna paDadAo vATe sUryano A tApa zILo thaIne ahIM relAto hato. bharatadeve rANInI laIne aMdara praveza karyo. emane paNa ahIMnI sauMdaryabharI havA sparza karavA lAgI. AvuM uSmAbharyuM vAtAvaraNa, premano saMvAdI sUra kADhatuM badhA jIvo, ane potAnI koTe vaLagelI rUparUpano aMbAra suMdarI ! thoDI vAra bharatadeva manano tApa-saMtApa vIsarI gayA. emaNe eka hAthe rANIne chAtI sAthe dALyAM. arara !" pIDAtA hoya tema rANIe citkAra nAkhyo. rAjakAraNI puruSane potAnA rUpasAgaramAM DUbato joI aMtaramAM e rAjI rAjI thaI gayAM ne bolyAM : Aha ! zuM Ama ekAeka hallo karI tamArA pratispardhI yoddhAne parAsta karavA cAho cho ? taiyArIno leza paNa samaya ApavAno nahi ?" 206 bharata-bAhubalI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nA, nA, ene samaya ApI dauM to e kadI mane jItavA jana de !' ane bharatadeve rANIne pharI gADha AzleSa Apyo. 'yuddhanI A rIta nathI, svAmI ! bhale samaya na Apo, paNa sthaLa to Apo !' 'sthaLa kevuM ?' 'mane aMdaranA khaMDamAM laI cAlo. je khaMDamAM mArAM zastrAstra che, tyAM mane mUko.' 'sthaLa ApIza paNa zastra-azastra dhAraNa karavAno samaya nahi ApuM.' 'sthaLa maLyuM eTale jIta maLI samajo. cAlo, aMdaranAM khaMDagRhomAM.' rANIe jANe AjJA karI. bharatadevanA duHkhI citta para A rUpavAdaLI navameghanI sukhada varSA karI rahI. divasothI kalAnta banelA mana para A sauMdaryakokilA navI bahAra jamAvI gaI. bahArathI pahADa jevA aNanama lAgatA puruSo aMtarathI pahADa hotA nathI. eneya medAnanI jhINI kAMkarIo sAthe ramyA vagara cAlatuM nathI, balke enA jIvanano ArAma ja tyAM hoya che. mATe mANasa bahAra kaMIka hoya che, aMdara kaMIka hoya che. arIsAbhavananA eka khaMDamAMthI bIjA khaMDamAM, ne bIjAthI trIjA khaMDamAM ema bharatadeva rUpavAdaLIne haiye cAMpIne pharavA lAgyA. rUpavAdaLIe paNa raMga-rAganA evA caTakA karyA ke bharatadevanA hRdayamAMthI ghaDI pahelAMno bhUtakALa dhovAI jato lAgyo. bhulAI gayo takSazilAno vigraha ane bhulAI gayuM bAhubala sAthenuM yuddha. bhulAI gayo ayodhyAno darabAra ane bhulAI gayo bAhubalano rAjatyAga. eka 'tuMhI tuMhI' thaI rahyuM. AkhA saMsAramAM pote ane potAnI priyatamA ja zeSa rahyAM. vAha re cha khaMDanA vijetA ! tane lAkho-karoDono janasamudAya harAvI na zakyo, ane eka nAnIzI vAdaLI harAvI gaI ! rAjA-rANI dIvAnAM banIne eka khaMDamAMthI bIjA khaMDamAM ghUmavA lAgyAM. bharatadeva vAraMvAra prazna karatA hatA : 'kaho rANI ! tamAruM sthaLa A ke ?' huM rAjamahelano yogI * 207
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nA svAmI ! hajI have Avaze.' sthaLane bahAne samaya na lezo, rANI !' 'to tamArA pratispardhIne sukhethI kacaDI zako cho, paNa jagatanA cokamAM e anyAya gaNAze !' rANIe potAnAM madhura aMgonA ghA karatAM kahyuM. bharatadeva vaLI bIjA khaMDamAM gayA, tyAM jatAMnI sAthe eka rAjA-rANInA badale sahasra rAjA-rANI banI gayAM. bharatadeva bolyA : 'kaho rANI ! A tamAruM sthaLa ke ?" 'nA, hajI AgaLa che. thAkyA ho to hAra kabUlI lo, ane huM karuM e sajA sahI lo !' 'nA devI ! tamArI sajA sahana ka2vI nathI. na jANe tame kevI kaThora sajA karo !' 'amArI sajA bhayaMkara hoya che. pratispardhI pratye kadI ame rahama dAkhavatAM nathI, kAraNa ke amAro pratispardhI haMmezAM DhoMgI hoya che. ramato hoya tyAganI talavArathI ne haiyAmAM khUMpI hoya rAganI kaTAra ! svarUpavAna sAthI vinA ene paLabhara paNa na cAle ane vAta kare tyAganI - saMnyAsanI !' 'vAha re mArAM svarUpavAna sAthI !' ane bharatadeva AgaLa vadhyA, dhIre dhIre teo eka vizALa khaMDamAM AvI pahoMcyAM. ajaba karAmatI A khaMDa hato. mANasa jevo hoya tevo tyAM pragaTa thaI jato. rANIe bharatadevanA hAthamAMthI kUdako mAryo. te sAme jaIne UbhAM ne bolyAM : 'svAmI ! AvI gayuM mAruM sthaLa ! joI lo, mArAM zastra-astra ! rANIe be DagalAM AgaLa vadhatAM vijayaDaMkA jevA nAdathI kahyuM. vastra paheryAM hovA chatAM mANasa vastravihIna dekhAya evo karAmatI e khaMDa hato. rANI AgaLa bolyAM : 'ane sAMbhaLI lo tamArA javAbano mAro javAba. tamArA bhAI bAhubala bhale Aje tyAganI vAto karIne vidAya thayA, paNa aMtaramAM to emane paNa rAga bharyo ja che. puruSamAtrane emAM paNa khAsa karIne rAjakAraNI puruSane-- strI vagara nathI cAlatuM. mArA jevI koIka maLI gaI ke tamArA tyAgI banelA kAmadeva pAchA AvyA samajo, ane e divase navuM ja yuddha UbhuM ja che. A to bhUMDA dekhAIne sArA lekhAvAnI rAjaramata che !" 'mArA bhAInI niMdA ?' 208 * bharata-bAhubalI
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ niMdA nahi, prazaMsA ! marda to e, je pote jItato gayo ne tamane bhUMDA dekhADato gayo." rANI ! ame konAM saMtAna chIe, jANo cho ?" bharatadevanA hRdayamAMthI baMdhuniMdA sAMbhaLI ekadama rAga nIkaLI gayo. aMtaranuM sattva dhIre dhIre jAgI rahyuM. eTale zuM?" rANI bolyAM. eTale e ke je vAta zIkhatAM tamane hajAro varSa lAge e mArA mATe paLanuM kAma che. je samRddhi ekatra karatAM tamArA bhavanA bhava cAlyA jAya ane eno tyAga karatAM bIjA eTalA bhava eLe jAya, e samRddhi meLavIne chAMDavI e amAre mana chokarAMnI ramata vAta che !" bIjI vAta mUko, svAmI ! bhAre vicitra che tamAruM mana. ghaDImAM jANe jaLamAM AkaMTha nimagna che, to ghaDImAM jANe kinArAne paNa evuM ja kyAM che ! mane yuddha Apo. mAruM sthaLa AvI gayuM. meM zastra dhArI lIdhAM." bharatadeva ghaDIbhara e jagamohinIne enA pUrNa svarUpamAM nIrakhI rahyA. jogI jati bhUlA paDI jAya tevuM e sauMdaryajharaNa hatuM. puruSane vyAkuLa karI mUke evo sauMdaryadhodha tyAM gAjato hato. rANI ! tamArAM zastra kyAM ?' 'strInuM amogha zastra strInI deha ! huM rati, tame kAma." "huM kAma ? rANI, kAmadeva to ekamAtra mAro bhAI, bIjI badhI vAto ! bharatadevanuM cittataMtra vaLI khasIne bIjI vAta para gayuM, 'rANI ! mAro bhAI kaheto ke lokone bhramaNA che ke kAmadevane rAga ane rati game. e kaheto ke sAcA kAmadevanAM hathiyAra be : eka saMyama ane bIjuM tyAga ! kAma jagatane AkarSe kharo, paNa pote AkarSAya nahi. jalakamaLavata enuM jIvana. duniyAne ghelo banAvato phare, ane pote to DAhyoDamaro ja rahe." 'bhAInI vAta Ave che, ke tame jANe ghelA banI jAo cho. 'rANI ! Avo bhAI hovo, e ya moTA garvanI vAta che.' cAlo, bIjI vAta choDo ane mane yuddha Apo !" rANI! huM hAryo. mAro bhAI jaMgalano jogI banyo, have huM rAjamahelano rAjayogI banIne jIvIza. A ApaNo chello rasavihAra tamArA ne mArA snehapUrNa jIvananuM saMsmaraNa banI raho !" huM rAjamahelanoyogI 209
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjamahelamAM rahI rAjasaMnyAsI banazo ? banI zakazo kharA ?" rANI puruSanA hRdayane pANI jevuM samajatAM hoya ema bolyAM. rANI ! aMtaramAM nirNaya levAyo, pachI e vajalepa bane che. tame ene caLAvI nahi zako. chatAM tame chaMcheDazo ne huM chaMcheDAI UThIza, to mAre jaMgalano rAha levo paDaze. sAruM e tamAruM !" bharatadevanA avAjamAM amogha tIrano TaMkAra hato. - strI AMkha ane hRdayanI pArakhu hoya che. eNe mUrtimaMta svarUpamAM paruSane nihALyo. strI namI gaI. enA gajavelanuM pANI thaI gayuM! deDajyoti sAva phikkI paDI gaI. sUraja zA svAmI sAme rANI mUDha banIne joI rahI. rANI kaMI javAba vALI na zakyAM, eTaluM ja bolyAM : nAtha ! najarathI aLagA na thazo. huMya cakravartInuM ratna chuM. je tamAruM sAruM e mAruM sAruM.' arIsAbhavananA e khaMDamAM pachI rAjA-rANI ghaNI vAra UbhA rahyAM, paNa baMnenI najara ekabIjAnI deha para nahi, paNa ko agama agocaramAM ramatI hatI. 210 bharata-bAhubalI
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 Atmavilopanano mahimA agara saMsAramAM AdhyAtmika AzvAsana na hota to, saMsAranA bIjA jIvanA to ThIka, paNa rAjakAraNI jIvonA tApa--saMtApano koI Aro na raheta. eka divasa rAjakAraNI netA potAnI sAme doma doma sAhyabI jue che, paNa jyAre, hAra para hAra sahatA aThaMga jugArInI jema aMtaranI saMpatti sAva UDI gayelI nIrakhe che, e divase ene jIrNa imAratanI jema koI TaTTAra rAkhI zake to mAtra koI AdhyAtmika vicAraNA ke koI mahAyogI ja rAkhI zake che. eTale saMsAramAM karuNamAM karuNa aMta koIno hoya to rAjakAraNI netAono hoya che. ane AdhyAtmika sahArAnI koIne vadhumAM vadhu jarUra hoya to A zuSka bhautika jIvono hoya che. ja ayodhyAnuM sAmrAjya Aje vistAra pAmyuM hatuM. pANImAM dUdha maLI jAya ema takSazilA emAM bhaLI gayuM hatuM. cauda suprasiddha ratno rAjA bharatanA darabAramAM hatAM. bharata-koSamAM nava nidhio hatA. batrIsa hajAra rAjAo enA caraNa sevatA paDyA hatA. chattuM karoDa gAme bharatadevanI AjJAmAM hatAM. batrIsa hajAra dezamAM bharatazAsana pravaryuM hatuM. bharatasenA to apUrva hatI. enA corAsI lAkha gaja, azva ane rathoe ane chatrIsa kroDa pAyadaLe pRthvIne eka Are karI hatI. vidrohI rajakaNane paNa kyAMya rahevA dIdhuM nahotuM.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmimAtra bharatanI hatI ! A kAraNe AkhA dezanuM nAma bharatabhUmi paDyuM hatuM. bharatabhUmino Akho nakazo palaTAI gayo hato. nirbaLone haka ne sabaLone mAthe pharaja ema bevaDedare rAjasUtra gUMthAyuM hatuM. vana-jaMgala, jyAM zAsananuM nAma nahotuM tyAM paNa bharata zabda pahoMcatA zAsana sthapAI jatuM. 'bharata ! bharata ! bharata !' A traNa zabdo maMtroccAra jevA banyA hatA. e zabdonA uccAra sAthe vanavagaDAnAM vAsI paNa bharatazAsananAM prajAjana banI jatAM chUTAM chUTAM ghara ane AvAso vacce AvajAno traNa gADAM jeTalo mArga rAkhI, nadI taTe sahu pAse pAse vasI jatAM. emAMthI pachI daza DAhyAo gAmanagaranA saMcAlanano badho bhAra upADI letA. e dazamAMthI eka jaNa agraNI banato; eno zabda niyama banato. e agraNI bharata-siMhAsanane vaphAdAra raheto. pachI bharatadevane sadehe to e na jANe kyAre nIrakhato ! ahIM to zabdathI ja zAsana cAlatuM. nAmamAtrano mahimA vistaryo hato. bharatanA nAme AtatAyIo DAhyA thaI jatA. duSTa loko pAMsarA cAlatA. na jANe sUrya kaI bhUmi para Ugato haze, paNa enI prakAza-maryAdAmAM AkhuM jagata AvI jAya che, ema bharata zAsananuM banyuM hatuM. bharatanA nAme jagatamAM sahu sArAnuM kAma cAlatuM. bharatanA nAmathI nyAya cUkavAto. AkhuM jagata bharata-zAsanathI bharyuM bharyuM thaI gayuM hatuM paNa khuda bharatadevanuM hRdaya khAlI thaI gayuM hatuM. emane bhogamAM roga dekhAtA hatA, zokhamAM zoka dekhAto hato. ciraMjIvanA AzIrvAdamAM AyuSyanI alpatA lAgatI hatI. sadAkALa aMtaramAM yuddha cAlyA karatuM hatuM. arIsAbhavanamAM to have koNa jatuM ja hatuM ? ne kyAreka javAnuM thatuM to AtmasamAdhi lAgI jatI. rANI subhadrAnuM rUpa to vasaMtamAM kesUDAM khIle ema 212 * bharata-bAhubalI
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ khIlatuM jatuM hatuM. paNa bharatadeva e nihALI aphasosa karatA ne kahetA : 'rANI ! bahAranuM rUpa aMtaranA rUpane kadarUpuM banAve eno kaMI artha ? rAjA saMsArano svAmI bane, ane aMtarano garIba bane, eno kaMI artha ? saMsAra mArA-tArAnA jhaghaDAmAM rAce che. rAjA thaIne mane paNa mArA-tArAno jhaghaDo game, e mAruM zreSThapada kevaDuM ? meM lokone bharata-bAhubalInI nA pADI. jeNe evo vidroha karyo ene meM sakhata zikSA karI, paNa mArA Atmavidroha tarapha meM lakSa ja na ApyuM !' :: rANI kahetAM : 'AtmaniMdA guNa paNa che, ne durguNa paNa che. ATalI badhI AtmaniMdA hoya ? eka vastu karavA beThA, karI lIdhI, thavAnuM hatuM te thaI gayuM, pachI ene haMmezAM kaMI gaNIne gAMThe baMdhAya che ? bharatabhUmi, bharatazAsana, bharatanyAya jagatamAM prasarato jAya che, tyAre eno mahAna prasAraka khuda nAno ne nAno thato jAya che !' bharatadeva bolyA, 'sAcuM zAsana tyAre ja prasare, rANI ! jyAre ene prasarAvanAra vyakti adRzya thaI jAya. bhalA attaramAM khabara paDe che, ke attara bananAra phUlanuM vyaktitva kevuM hatuM ? phUlanuM vyaktitva bhUMsAya to ja enuM sugaMdha tattva attaramAM amara thAya. sUMgho eTale kahI zakazo ke kevaDAnuM ke kamaLanuM attara che, paNa emAM tame kevaDAne ke keLane nIrakhI zako cho kharAM ? ema ciraMjIvI mAtra bhAvanA che, vyakti nahi.' subhadrA bolyAM, 'tamArI sAthe carcA nirarthaka che. sAmAnya vAtane asAmAnya karavAnI tamArI Teva che. huM jANatI hatI ke prabala puruSatva strItvanI Urmio vagara saMtoSa vaLato nathI. meM mAro zRMgAra-dIvaDo anekavAra jhabakAvyo, paNa vAraMvAra vyartha ja gayo. mananI gUMca koI vAra ukelo to mane paNa samaja paDe.' cakravartI bolyA : 'mananI gUMca to pitAjI vagara koI ukelI zake tema lAgatuM nathI. vanapAlakone ane araNyasevIone saMdezA pAThavyA che, ke pitAjInI bhALa kADhe, ane mane khabara Ape. rANI, vizvavatsala pitAjInA caraNamAM kadAca zarmAnta lAdhe to lAdhe.' Atmavilopanano mahimA x 213
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayA. 'huM AvI tyArano vanapAlaka bahAra ja Ubho che.' subhadrAdevIe kahyuM. 'are ! to ene tarata ja AmaMtro !' bharatadeva ekadama UbhA thaI sAme vanapAlaka rAha joIne ja Ubho hato. eNe aMdara praveza karatAM kahyuM, 'girirAja para bhagavAna RSabhadeva padhAryA che.' cAlo, cAlo, dhanya bhAgya, dhanya ghaDI ! Aja ApaNAM manavAMchita phaLyAM. cAlo, zIghra nIkaLIe.' bharatadeve bahAra paDelI ghaMTA vagADatAM kahyuM : 'zIghra bolAvo mahAmaMtrIne !' thoDI vAramAM mahAmaMtrI AvIne hAjara thayA. bharatadeve temane kahyuM : 'girirAja para pitAjI padhAryA che. huM jAuM chuM tame rasoI taiyAra karAvI zakaTamAM bharAvIne Avo.' bharatadeve e ghaDIe ja gaja para ArohaNa karyuM. jotajotAmAM Akhe mArge khabara pahoMcI gayA, ke bharatabhUminA sthApaka, ke cakravartI bharata A rastethI bhagavAna RSabhadevanA darzane saMcare che. samrATa bharatane jovAnI sonerI taka che ! Akho mArga janakulothI UbharAI gayo. dizAo jaya-jayakArathI bharAI gaI. mAnavamedanI sUryanAM darzana kare ane enA tejathI aMjAI jAya, ema bharatadevanI pratApI pratimAne nIrakhI, sahu e teja-pratApamAM aMjAI jatAM. kalpanAmAM to bharata bhUminA svAmInI mUrti ramatI hatI. Aja gaganamaMDaLane bharI detI e tejasvI pratimA sadehe nIrakhI. dRSTimAM vIjaLInI camaka, kapALa para kAlAgni jevI durdharSatA ! cahero durz2aya ane rUpa svapnanI koI suMdara deva-vyaktinuM ! vAha re bharatabhUminA svAmI ! girirAja DokiyA; karato dekhAto hato. suMdara zilAgRho ne latAgRho mAragamAM patharAyelAM hatAM. ArasamaTyAM girizikharo 52 2matiyALa kanyAo 214 * bharata-bAhubalI
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jevAM vAdaLakhaMDo ramatAM hatAM. amIjaLathI chalakAtI nadIo ane sugaMdhI pavana cAretarapha vahetAM hatAM. bharatadevanA vajjara haiyA parathI Aje jANe vagara choDyuM bakhtaranA baMdha chUTatA hatA. bhAre bhAre lAgatA zvAsozvAsa sAva haLavA thatA hatA. e dekhAya ! e dekhAya ! sUrajanAM sonerI kiraNo jenI pAchaLa AbhAmaMDaLa race che evA bhagavAna vRSabha dhvajanI mUrti.....o zikhara para dekhAya ! bharatadeve gaja parathI chalAMga mArI girirAjanI keDI para doTa mUkI ! cakravartI khuda doTa mUke, pachI vAhana para koNa cAle ? thoDI vAramAM eka pagapALA yAtrALusaMgha giri-keDI para jhaDapathI ArohaNa karato dekhAyo. bharatadeva sahunI AgaLa hatA. baMdIjanoe cakravartI devanAM gAna upADyAM hatAM. e gAnane thaMbhAvatAM cakravartIe kahyuM : mane zaramAvo mA! game tevo cakravartI rAjA paNa eka cAritryazIla sAdhu pAse mastaka namAvavA yogya che. abhimAnano bhAra ane sattAno sAra mUkIne huM namra sevakanI rIte prabhunA darabAramAM hAjara thavA mAguM chuM. 'bhalA thaIne rAjakIya prapaMconA jayavijaya gAzo mA ! marIne jIvanArI mRtyuMjaya Atmika saMskRtino mahimA varNavo. aMtarano ajANyo bhAra, je manane sadAkALa kacaDI rahyo che, ene alpa karavA huM to ahIM Avyo chuM. A duniyAnAM mRgajaLa to juo. jene saMsAra sukhImAM sukhI mAne che - e jagatano duHkhImAM duHkhI mANasa che ! "jaya bhagavaMta ! bhagavAnanA darabAramAM Aja gunegArane veze hAjara thavA icchuM chuM." Atmavilopanano mahimA >> 215
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ : bharatadeva doDyA, doDyA nahi UDyA ! ghaNe divase haiyAne dAbI beThelI vAdaLI Aje khasI gaI hatI. mastiSkane vAvaMToLa jevI rAkhatI havA dUra thaI hatI. zAMti, zAMti, zAMti ! anahada zAMti ! mana moralAnI kaLA kare tevI zAMti ! bharatadeva nIlI AmrakuMjamAM, azokavRkSa nIce beThelA pitAjInA caraNamAM lAMbA thaIne paDyA. bhagavAna sthitaprajJa beThA che. mukhAraviMda para mahApApInAMya pApa gALI nAkhe tevI karuNA patharAyelI che. aMdhakAramAM prakAza vere tevuM teja phelAyeluM che. bhagavAna mauna hatA, paNa jANe vAtAvaraNa bolatuM hatuM. bhagavAnanI samIpamAM ja bharatadevanA 98 bhAIo muniveSe beThA hatA. / AdhyAtmika zAMti sahunA caherAne kamaLanI jema praphullAvI rahI hatI. bharatadeve e sahune vaMdana karyAM; vaMdana karatAM karatAM emanI AMkhamAMthI codhAra AMsu sarI paDyAM. e bolyA : 'he prabhu ! huM agni jevo chuM. mArI tRSNA kadI tRpta thaI nathI. dhanya che mArA bAMdhavone, jeoe tRSNA tyAgI. prabhu ! AjJA Apo, huM emanuM rAjya emane pAchuM ApuM. teo te svIkArIne mane upakRta kare.' bharatadevanA zabdomAM sarvasva arpaNanI nizcalatA hatI. bhagavAna hasyA ne bolyA, 'bharata ! sukhI thA ! sukhano AdhAra laukika vastuo para nathI, jenuM lUMTAya che e bhikhArI thAya che, ane je lUMTe che e lUMTAro kahevAya che evuM paNa nathI. teM A badhAnAM rAjya lIdhAM na hota to e munione AvuM apUrva munipada kyAMthI prApta thAta ? 'ane teone teM lUMTyA na hota to tane tArI lUMTanI asAratAnI khabara kema paData ? je jAgatA hoya che e--bhale e ghA karanAra hoya ke ghA khAnAra, baMne jItI jAya che. munijano mahArAjyanA svAmI che. vamana kareluM rAjya e kema svIkAraze ?' 216 2 bharata-bAhubalI
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatadeva nIcAM nayana karIne sAMbhaLI rahyA. thoDI vAre bolyA : 'huM rAjamahelamAM rahuM chuM, mojazokha mANuM chuM, ane mArA mAjaNyA bhAIo araNyamAM rahe che, TADha-taDako veThe che, kSudhApipAsA sahe che. mane zarama Ave che, svAmI !' bhagavAna bolyA : 'A zarama tAro uddhAra karaze. bAkI jeNe saMsAranI tamA chAMDI e saMsAranAM sukhaduHkhathI kema mUMjhAya ? ane sukhI kone kahevo ? bhogIne ke tyAgIne ? ATaluM meLavyA pachI paNa tuM sukhI che, bharata ?' ? 'nA, prabhu !' bharatadeva bolyA, 'prabhu ! mane kaMIka upadeza !' bhagavAna bolyA : bharata ! buddhi ane hRdayanA saMgrAmamAM buddhino hastI hRdayanI phUlavADIne kacaDI na nAkhe, e saMbhALaje, to tAruM kalyANa che, jagatanuM kalyANa che. sattAnA Avega sadA evA 2Akhaje ke mANasa bhayathI nahi, svecchAthI zubha Adare, svecchAthI azubha chAMDe. sAcA rAjapadano vijaya tyAre che, jyAre zastra ane senA nirarthaka lAge. TUMko mAro maMtra e che, ke ' jIvo ane jIvavA do ! 6 'jIvavuM sahune vahAluM che. 'jIva sahunA samAna che. 'ApaNuM priya te sarvanuM priya. 'ApaNuM apriya te sarvanuM apriya ! 'jevuM karazo tevuM pAmazo. 'eka bIjAne samajIne cAlo.' bharatadeve tRSAtura cAtakanI jema bhagavAnanA mukhanI vANI pIdhI. Aja emanuM aMtara haLavuM banyuM hatuM. prabhue mukhethI eka zabda paNa ThapakAno kahyo nahoto, paNa bharatanuM dila jANe svayaM prAyazcitta karI rahyuM hatuM. ghaNe divase AnaMdano divasa Aje mANyo hato. Atmavilopanano mahimA * 217
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aja sahu munijanonI sevA-zuzruSA karIne puNyano prasAda meLavavAnI utkaMThA enA dilamAM hatI. rasoInAM zakaTa AvI gayAM hatAM. bharatadeve munijanone vinaMtI karI : padhAro ane annano anugraha karo !' are, bharatakhaMDano svAmI yAcanA kare, ene koNa pAchI vALe ? paNa bhagavAna RSabhadeve e ja samabhAvI svare kahyuM : 'bharata ! rAjapiMDa sAdhune na khape ! rAjapiMDa ane mAMsapiMDa munijano mATe barAbara che.' bharatadevane A sAMbhaLI mUrchA AvavA jevuM thaI gayuM. zuM pote eTalo badho hInabhAgI ke sAmAnya munijano potAnuM anna paNa na le ! re ! pachI A rAjapada zA khapanuM ? rAjA zuM yogIothI tiraskRta ? bharatadevanA aMtaramAM dhaDAkA thaI rahyA. 218 * bharata-bAhubalI
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 bhAInI zodhamAM cakravartI bharatadevanA bharyA annabhaMDArane bhagavAna RSabhadevanA hajAro sAdhuomAMthI eka sAdhu paNa na spardho A vAte bharatadevanA dilane bhAre darda ApyuM. re ! A bharyA sarovarane zuM karavAnuM, jenuM pANI ekAda haMsa paNa na pIe ? zuM pitAjIe A rIte rAjapadanA bhayaMkara bhAvine to bhAkhyuM nathI ne ? rAjA game tevo sAvadha rahe, paNa tene jokhama to hajAro prakAranuM rahevAnuM ja ! rAjapadanI javAbadArI jyAM sudhI veThAya tyAM sudhI sArI, pachI to vana sAruM rAjAthI nirarthara anartho paNa na jANe keTakeTalA thatA haze ? - sAdhu rAjAnuM annarAjano piMDa~~na sparze ! rAjapiMDane mAMsapiMDa samAna samaje. re rAjavI ! kevu tAruM hIna bhAgya ! bharatadeva A vyathAmAM gherAyA hatA, tyAM takSazilAnA loko AvyA ane teoe kahyuM : 'amArA svAmI bAhubalano patto nathI. ame grAma, nagara, vana, upavana, sarova2, droNI vagere tapAsyAM, paNa koI ThekANe pageruM sAMpaDatuM nathI. are, e zuM khAtA haze ? zuM pItA haze ? ame kevA naguNA ke ame uMghatA rahyA ane amArA svAmI amane tajIne cAlyA gayA !' ane ATaluM bolatA takSazilAvAsIonI AMkhamAMthI codhAra AMsu sarI rahyAM. teo gadgada kaMThe AgaLa bolyAM, 'bharatadeva ! tamArA rAjamAM ame pUrepUrA sukhI chIe. amArAM mAtA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAe to amane janma Apyo mATe e amArAM upakArI, paNa bharatazAsanamAM to ame pravezamAtrathI saphaLa thaI gayAM. annanI kamI nathI. pAnanI kamI nathI. nyAyanI kamI nathI. nodhArAnuM AdhAra A zAsana che. paNa na jANe kema, A badhuM hovA chatAM, amane amArA prANapyArA svAmI vagara badhuM sUnuM sUnuM lAge che.' A vinayavaMta prajAjanone joIne bharatadevane manamAM khUba lAgI AvyuM. mAthI vAcharune vikhUTyAM pADyAMno emane anubhava thavA lAgyo. takSazilAvAsIo AgaLa bolyAM : 'vAdaLa joIe chIe ne amane amAro vahAlo svAmI yAda Ave che. vasaMta to e vinA sUnI che. vihAra karIe chIe, paNa jANe rasa-kasa nathI. UMghamAMya e yAda Ave che. jAgatAM to jivAtuM ja nathI. vATe ane ghATe jANe e nartato phare che.' re, haiyAnA kUpa to juo ! rAjakAraNI bhUte emAM jhera bheLavyAM ! bharatadeva paNa gaLagaLA thaI gayA. vaja killo jANe tUTuM tUTuM thaI gayo hato. e bolyA, 'sUnuM to mane paNa lAge che. paNa eno koI upAya ? prajAjano ! mAro to e prANapyAro baMdhu che. tame jANo cho ke mAre mAthe cakravartIpadano boja na hota to enuM pagale pagaluM dabAvata ane eno caraNakiMkara banI jAta.' bharatadeve potAnI hRdayavyathA parathI saheja paDado UMcakatAM kahyuM. A vANI haiyAne AzvAsana ApatI lAgI. takSazilAvAsIo kaMI bole te pahelAM pote AgaLa bolyA : 'nAnAnI hoLI nAnI, jhaTa bujhAI jAya; paNa moTAnI hoLI moTI, keme na bujhAya ! mAro nAnobhAI vanamAM gayo, tyA2thI mAruM dhAnya dhULa thayuM che, nidrA veraNa thaI che, AnaMdamAM zokanA paDachAyA ghUme che. nirjIva cakranI jema tamAro cakravartI phare che. ene haiye cena nathI. manamAM AnaMda nathI. tamArI jema huM khulle moMe raDIne haiyuM haLavuM karI zakato hota to kevuM sAruM thAta !' bharatadeva asahAyanI jema, dizAomAM zUnya dRSTi pheravI rahyA, ne vaLI bolyA : 'Aje pitAjIe mArA annano tyAga karyo. emaNe rAjapiMDane mAMsapiMDa batAvyo. rAjAno dharma yogIno che, paNa mane to moTAI sparzI gaI, 220 20 bharata-bAhubalI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahaMkAra mane gaLI gayo. cAlo, zodhamAM nIkaLIe. Ameya anna mAre mATe khAvuM kaThina banyuM che. arIsAbhavanamAM jAuM chuM to mAruM ekeeka pratibiMba mane phiTakAra Ape che. nagara araNya jevuM bhAse che. Aje pratijJA karuM chuM ke bhAInA ca2Nane sparza karyA vagara, enA caraNane azrujaLathI pakhALyA vagara bhojana mAre mATe adharma che,' bharatadeve pratijJA laI lIdhI. takSazilAvAsIo Aje bharatadevanA dariyAvadilane pUrepUruM oLakhI zakyA. are ! mANasa vyavahAramAM vajra jevo kaThora hoya, paNa aMtaramAM jharaNa jevo nirmaLa hoya che. bAhya vartAva parathI mANasanAM mUla karavAM agharAM ne adhUrAM che. 'amo paNa svAmInAM darzana karyA pachI ja anna laIzuM.' badhAM bolI UThyAM. prabhudarzana, prabhuvacanazravaNa, prabhupa+pAsanA pUrI karI badhA bAhubalanI zodhamAM UpaDyA. maMdagati Aje guno banyo hato. dhImuM koI cAlatuM nahotuM. cakravartI prAraMbhamAM hastI para hatA, pachI azva para AvyA. janasamUha vagaDAo vIMdhato AgaLa cAlyo. pratyeka yojane paDAva paDato, ane pachI badhA zeSanAganI jema hAthamAM maNi(prakAzanuM sAdhana) laI bAra bAra yojanano pradeza pheMdI vaLatA. koI guphA, koI kaMdarA, koI pahADa, koI khINa ! re ! koI bAhubalane batAvo. koI nadItaTa, koI sarovarakAMTho ! koI beTa, koI dvIpa ! khUNekhUNo mAnavInA pagathI khUMdAI gayo, paNa bAhubala kyAMya na maLyA ! divaso vItatA cAlyA ! re koI kAmadevane batAvo ! annano dANo moMmAM mUkavo kevo ? chatAM nirAzA ke kheda kyAMya jovAtAM nathI. A zodhakamaMDaLa yAtrALuono eka saMgha banI gayuM. teo jyAM virAma levA thobhatA tyAM bhagavAna RSabhadevanA samAjoddhAranI, rAjasthApanAnI ane rAjatyAganI vAto karatA. khuda bharatadeva to nATyazAstranA jJAtA hatA. emaNe bharatabAhubala- yuddhanuM nATaka banAvyuM hatuM, ne paDAvanA sthaLe rAtre rAtre e bhajavAtuM ! bhAInI zodhamAM * 221
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ pote bAhubalano svAMga dhAraNa karatA. mahAmaMtrIne bharatadeva banAvatA. zuM suMdara saMvAdo ne zuM abhinaya? jyeSTha te zreSTha ke zreSTha te jyeSTha-A prazna para ati gaMbhIra carcA jAmatI. A saMvAdo AvatA tyAre prekSakagaNa DolI UThato, vAha vAha karI UThato. bAhubalanuM pAtra bhajavatA bharatadeva jyAre TharAvatA ke zreSTha e ja jyeSTha tyAre to loko bharatadevanA caraNa cUmavA doDatA. Akhare bAhubala rAjapATa ApIne vanamAM cAlyA jatA. bharatadeva e zApita lakSmI para besI phulAtA pharatA. ane e rIte nATaka pUruM thatuM. prekSako bAhubalanI vAhavAha karatA, bharatadevane upAlaMbha ApatA, ene mATe kaMI kaMI kaThora vacana bolatA ane bAhubalano veSa bhajavatA bharatadevane UMcakIne jaya jaya bolAvatA. bAhubalano veza bharatadeva eTalo tAdaza bhajavatA ke ajANyo mANasa bhulAvAmAM paDI jato. e ja ghanazyAma varNa, e ja haraNanI AMkho jevAM moTAM nayana, e ja vajamuSTi ane e ja enI madhujharatI bhASA. paNa A nATaka eka divasa ekAeka thaMbhAvI devuM paDyuM. prekSako e jovAno ja niSedha bhaNavA lAgyA. teoe kahyuM, "ame A rIte dharmAvatAra bharatadevanI mAnahAni najare nahi nIrakhI zakIe. bAhubala jeTalA mahAna hatA, eTalA ja bharatadeva mahAna che, enI amane khAtarI thaI gaI che. A nATaka amane AMkhe UMdhA pATA baMdhAve che. mAtra cakSanA bharose ame bhUlA nahi paDIe, hRdaya paNa koI vastu che. bharatadevanA jeTaluM mahAna haiyuM konI pAse che? A nATaka zuM che ? potAnA doSone potAnI jAte ja gAvAno eka prAyazcittano prakAra che. prekSakonI vAta sAcI hatI. bharatadeva pakaDAI gayA. e pachI potAnI AtmaniMdA mATe raceluM potAnuM nATaka bharatadeva na bhajavI zakyA. teone bharI sabhAmAM kahevuM paDyuM : kharekhara ! tame sAcA cho. bAhubala thavA mATe to huM ayogya chuM ja, paNa eno veza bhajavavAnI paNa mArI lAyakAta nathI ! mAruM jIvana bhArabhUta banyuM che. have bhAI mane maLe to ....' "are ! bhAI to parvatanI upayakAmAM tapa kare che ! pariSadamAMthI eka avAja Avyo. 222 bharata-bAhubalI
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ koNa che, e ? 'huM puSpadhanvA, bAhubalano parama sevaka. rAjatyAga pachI huM emanI pAchaLa pAchaLa pharuM chuM. e ahIM eka parvatanI upatyakAmAM dhyAnamAM besI gayA che. emaNe divasothI khAdhuM nathI, pIdhuM nathI, paheryuM nathI, hoTha paNa phaphaDAvyA nathI, netra paNa kholyAM nathI! e bolyA hatA, ke puSyadhanvA ! mArA kadama have mahAjJAnanI prApti vinA AgaLa nahi vadhe. kAM to kAryasAdhanA thAya che, kAM to ahIM deha paDI jAya che !" are, koNa che A vartamAna kahenAra ?" cAretaraphathI sUra UThyA." "ene dhana Apo, mANeka Apo. gaja Apo !' bhAI ! tamAruM dhana ne tamArA hIrAmANeka tamane mubAraka" puSpadhanvA bolyo : "mAre mATe to koI mArA svAmIne samajAvI, emanuM dhyAna choDAvI, khAvApIvA samajAve, e ja kharuM inAma che. e mAne to emanA vaDIla baMdhu bharatadevathI mAne, evA vicArathI prerAIne emane zodhato zodhato huM ahIM Avyo chuM." cAla bhAI puSpadhanvA ! amane mArga cIMdha ! Aja ghaNe divase amArAM netrone saphaLa karIe. svAtinI gerahAjarImAM cAtaka jema hoMzathI tarasyuM rahe che ne meghane pokAre che, ema amane bhUkha-tarasa to jarAya satAvatI nathI. UlaTI e bhUkha-tarasa amane AzvAsanarUpa che, ke bhAI sAthe ame paNa thoDo bhAga paDAvIe chIe. enA nAmanA pokAro amArA aMtaramAMthI niraMtara jharyA kare che. re cAla, jaladI batAva - kevA che amArA bhAI ? " bharatadeve Aje nAnA bhAIne mAnathI saMbodhyo, ne AMkhamAMthI nIkaLatA azrujalathI pRthvI pavitra karatA teo AgaLa vadhyA. durgama mArga kApato, durgama aTavIo vIMdhato, saMgha AgaLa vadhyo. eka nadI oLaMgI teo e vanapradezamAM pravezyA ! siMha ahIM hatA, vAgha ahIM hatA, vanahastI ahIM hatA, mRgabALa ne sasalAM paNa ahIM hatAM; chatAM tyAM nigUDha zAMti patharAyelI hatI. sApanAM yugalo eka moTA rAphaDAmAMthI nIkaLIne cAro caravA jatAM hatAM, paNa jANe koI premarAjyanAM vasanArAM hoya tema badhAM vartatAM hatAM. 'peluM dekhAya rAphaDA jevuM kaMIka " bhAInI zodhamAM 223
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hA, hA, sarpanuM eka joDuM hamaNAM emAMthI bahAra nIkaLyuM, ane ApaNo padarava sAMbhaLI pAchuM pharI gayuM, e ja ne ? ' bharatadeve kahyuM. , ane juo to kharA, pelA velAonAM jhuMDamAM koyala ne kAbara bole !' puSpadhanvAe kahyuM. 'are ! mALA nAkhyA lAge che. kevo moTo rAphaDo che !' badhA bolyA. 'e rAphaDoya nathI ke vaTavRkSa paNa nathI; e to bAhubala svAmI pote che !' 'are ! bhAInI A dazA ?' badhA doDyA. bharatadeve to jANe pavanano vega dhAraNa karyo. e jaIne nAnAbhAInA caraNamAM DhaLI paDyA. AMsuthI paga pakhALI nAkhyA. gadgada kaMThe e bolyA : 'he bhAI ! mane mApha kara ! jyeSTha te zreSTha nahi, paNa zreSTha te ja jyeSTha ! Aja tuM mAro moTobhAI Tharyo. UTha, mane chAtIe lagAva !' bAhubala to dhyAnamAM UMDA UtarI gayA che. koNa bole bhAInI sAthe ? moTobhAI nAnA bhAInA caraNamAM paDyo che. bIjA badhAe to AjubAjunI jamIna svaccha karI nAkhI che. paMkhI UDI gayAM che. sApa bAjumAM gUMcaLAM vaLIne paDyA che. roja zarIranI khaNa ochI karavA AvatAM haraNAM dUra UbhAM UbhAM A nIrakhI rahyAM che. tapasvInA khabhA para besI roja premalApa karavA TevAyela menA-popaTa Aje cUpa che. bhaya kyAMya nathI. sarvatra premanI havA vahe che. abAdha zAMti che. pragADha mauna che. e monane toDatAM bharatadeve UbhA thaIne kahyuM : 'vicAra ane viveka e amArA kuLano vAraso che. bhUla thAya, kSati thAya, paNa mANasa e mATe ekAMtamAM svastha citte besIne vicAra karuM to tenuM kalyANa thAya che. vivekI mANasane potAnI bhUla tarata samajAya che. 'huM bhAIne levA Avyo, paNa meM kevI moTI bhUla karI ! are, vamana kareluM anna koI pharI ArogatuM haze kharuM ? 224 2 bharatabAhubalI
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'cAlo, sahu pAchA ! 'bhAInI sAdhanA saMsAranAM viSa mATe amRta zodhavAnI che. ApaNe vinaMtI karIe ke e amRta laIne ayodhyA padhAre ! 'je yogI banyo eno rAha A ja che. A vanakhaMDa ja juo ne ! eka mANasanI hAjarI keTaluM parivartana karI zake che ! 'tame havAmAM sugaMdhI anubhavo cho ?' bharatadeve prazna karyo. 'hA, amArAM mana praphulla banyAM che.' prakAzamAM poSaNa anubhavo cho ? are ! amArA bhUkhyA deha jANe vagara ane poSaNa pAmyA che.' 'ne A siMhane tame hiMsaka juo cho ?' nA, e to pelI jaMgalI gAyanA bALa sAthe 2me che.' ne A mANasanA sadAnA zatru sarparAjo ?" emanI AMkho kahI rahI che, ke have ame viSano saMcaya choDI dIdho che; amRtanI zodha mATe svAmInAM caraNAviMda sevIe chIe.' 'ane A premAvatAra baMdhunAM darzanathI ApaNAM haiyAM kevAM pulakita banyAM lAge che !' 'manano ane tanano, baMne zrama dUra thayo che. jIvanano kheda paNa osarI rahyo che.' hAtha karatAM ene haiyAmAM besADI lo. kAyAnI mAyA nahi, AtmAnI mAyA lagADIe. cAlo pAchA ! emanI ekAMta ApaNe na dUbhavIe.' thoDI vAramAM badhA pAchA pharyA. AkAzamAMthI eka vAdaLI AvIne jaLa DhoLI gaI. himAlayano ThaMDo vAyu chUTyo. sahue deha para gADha rIte AcchAdana karyAM. vagara AcchAdane UbhA rahyA mAtra svAmI bAhubala ! bhAInI zodhamAM * 225
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sUraja chAbaDe DhaMkAyo mahAyogInuM mauna e ja emanI bhASA che. tapastejabharI e deha ane satyam, zivam, suMdara muvALA e AtmAnA aNue aNumAMthI evI bahAra chUTatI hoya che ke jagatanAM saMtapta 52mANuo tyAM zAMti anubhave che. AvA yogIonA AtmaprasAdo sAmAnya janothI sarvathA agamya hoya che. caMdananAM dUra dUranAM vanomAMthI AvatI suvAsane ja sparzI zakAya che, paNa suvAsanA mULane sparzI zakAtuM nathI, evuM AmAM paNa hoya che. bhagavAna RSabhadeve cakravartInAM bharyAM bhANAM ThelI dIdhAM, ne AtmalakSmI vinAnI rAjalakSmIno ADakataro tiraskAra batAvyo, e vAta para ThIka ThIka vakhata vItI gayo. ayodhyAnA annabhaMDAronuM A apamAna, sAva sAdI najare, nagarajanone akAruM lAgyuM : are ! premAvatA prabhu Ama apremano vyavahAra kAM Acare ? paNa e ja nagarajano jyAre zAMtithI cakravartIpadano Akho itihAsa saMbhAravA beThA, mahAdevI suMdarI, mahAdevI subhadrA, rAjA bAhubala ane bIjA bhAIonA gAdItyAganA prasaMgane, bharata-bAhubalI viruddha Atmavidrohane yAda karavA lAgyA, tyAre emane bhagavAnanuM kArya prazaMsanIya lAgyuM. sahune ema ja lAgyuM ke keTalIka vAra dekhItI rIte khoTuM lAgatuM kArya paNa bhAvinA mArga mATe preraka bane che. bhagavAne ema na karyuM hota to zastrono prabhAva vadhata, senAno mahimA prasarata, yuddha dharma banata ane
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabaLa nirbaLane pIDe, vadhu mANaso ochA mANasone kacaDI nAkhe, e rIta nyAya kahevAta. sahue kahyuM : are ! AvA lokottara puruSonAM cittane ApaNe zuM jANI zakavAnA chIe ? emanI pravRttio haMmezAM kalyANamukhI hoya che. A prasaMga dvArA emaNe rAjapada ka2tAM Atmapadane zreSTha batAvyuM. e ja vizvavatsala, kalyANamUrti bhagavAne potAnI be putrIone Aje ekAeka yAda karI. eka hatI suMdarI, jene va2vA mATe rAjA bharatadeve icchA rAkhI hatI ane jeNe khuda tapasvinI banI, potAnA tapathI, bharatanA nirNayane gALI nAkhyo hato. mahelamAM araNyanA ane bhogamAM vairAgyanA dharmo AcaranArI e suMdarI AvIne hAjara thaI, pitAne praNamIne UbhI rahI, bolI : 'kaMI AjJA, prabhu !' bIjI putrI te sarasvatIno bIjo avatAra brAhmI ! e to zabdabrahmanI upAsanAmAM jagata bhUlI gaI hatI. pitAjInA mukhamAMthI nIkaLelA, jagata mATe parama hitakArI zabdo pRthvIne pATale aMkAyelA rahe e mATe e zabdonA saMketo zodhavAmAM nimagna hatI. ene pitAnA jeTalo ja, balke enAthI vadhu bhAva emanA hitopadeza para hato. ane A zodhamAM eNe jIvana arpaNa karyuM hatuM. ane e rIte enuM nirdoSa ane khIlelA kamaLa jevuM yauvana vItatuM cAlyuM hatuM. e paththara para lIMTA doratI, navI navI AkRtio sarajAvatI ane pachI kaMThasvaro sAthe sarakhAvI e vAMcatI. eNe potAnA kArya aMge ghaNI strIone taiyAra karavA mAMDI hatI. paththara 52, parNa para, brAhmI kaMIka lIMTA karIne dUra dUra rahelI potAnA jUthanI strIone mokalatI ane e strIo e paththara sAme joIne kahetI ke devI brAhmI Ama kahevarAve che ! ghaNAne Azcarya thatuM. zuM pAMdaDAMmAM ke paththaramAM brAhmAdevI chupAyAM che, ema samajI ene uthalAvI uthalAvIne e jotAM. e sarasvatInA bIjA avatAra samI brAhmI AvIne prabhu-pitAnI sevAmAM hAjara thaI. premAvatAra prabhu bolyA : sUraja chAbaDe DhaMkAyo * 227
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ re ! hAthI pUMchaDe aTakyo che ! sUraja chAbaDe DhaMkAyo che ! DuMgara taraNA othe lapAyo che !' agama-nigamanI e vANI ! prabhu-vANI koI samajI na zakyuM. sahu zraddhAthI e bhASAne hRdayakamaLamAM jhIlI rahyA. prabhu vaLI bolyA : brAhmI ! suMdarI ! tame baMne baheno jANo cho, ke atyAre saMsAramAM mahAtapasvI koNa che ?' 'nA prabhu !' brAhmI bolI, 'ame evA tapasvInA caraNone vaMdana ka2vA utsuka chIe.' 'nAma Apo, prabhu !' suMdarI bolI. 'enuM nAma zuM ApuM ? tamAro ja bhAI !' 'koNa ? bharata ?' 'nA, bAhubala.' bhagavAne nAma ApyuM. 'rAjalakSmI ka2tAM AtmalakSmI vadhu pasaMda karanAra amArA e bhAIne amArAM zata zata vaMdana ho !' brAhmIe kahyuM. 'jeNe kartavya khAtara zUrAno saMgrAma svIkAryo ane bharata-bAhubalIne notaryo paNa bha2ta-bAhubalImAM Atmavidroha nIrakhatAM je sarvasva chAMDIne cAlI nIkaLyo, e bAhubalane amArAM anekazaH vaMdana hajo !' suMdarI bolI. enA zabde zabde Akho bhUtakALa sajIva thato hato. 'e bAhubala saMsArano sarvazreSTha tapasvI che.' bhagavAne pharI e vAtano punaruccAra karyo. manovyApA2mAM magna prabhu koIka ja vAra vANI-vyApAra karatA. Ajano vANI-vyApAra zuM bAhubalI prazaMsA pUrato ja haze ? prabhune hajI paNa zuM potAnAM ke pArakAM hoya kharAM ? jagatapitAne vaLI Agavo putra hoya kharo ? sahu vicArI rahyAM. brAhmIe kahyuM : 'prabhu ! ApanI vANIno AraMbha ane uttarArdha ame kaMI na samajyAM. badhuM meLa vagaranuM kema lAge che ? hAthIne zA mATe pUchaDe aTakelo ? 228 * bharata-bAhubalI
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahyo? sUrajane zA mATe chAbaDe DhaMkAyelo kahyo? DuMgarane taraNA othe lapAyelo kema kahyo? pUrvApara saMbaMdha vagaranI prabhunI vANI na hoya.' bhagavAna jarA malakAyA ane bolyA : "saMsAranA svarUpanI A vAta che. mANasanI hajAra zaktio eka nAnI evI azaktithI DhaMkAI jAya che; sAgarazA pANInA jaththAne saMgharanArI dIvAla ekAda chidrathI naSTabhraSTa thaI jAya che; vairAgyabharyuM jIvana vilAsanI eka ajANI cinagArIthI baLIne bhasma thaI jAya che; ema mANasamAtranuM samajavuM - zuM cakravartI ke zuM tapasvI !' sAcuM che, prabhu!" zrotAgaNe kahyuM. evuM ja mahAbalI bAhubalanuM thayuM che. prabhu bolyA. "zuM enuM tapa koI kamajorIthI naSTa thayuM che?" brAhmI bolI. enA mATe A vAta AghAtajanaka hatI. nA, bAhubala tapanI to pUrNa kakSAe pahoMcI gayA che. paNa tapa dvArA vivekajAgRti ane AtmajAgRtithI thatA sacarAcara jJAnamAM teo hajI pachAta che." bhagavAna bolatA bolatA thaMbhyA. zrotAgaNanI utsukatAno pAra nahoto. 'game tevo mahAdIpa peTAvo, paNa enA nIce aMdhAruM rahe che. sUrajanI jyoti vagara e aMdhakAra dUra thato nathI. mahAtapasvI bAhubalanA pagamAM rAphaDA thayA che; sarpoe tyAM nivAsa karyo che; paMkhIoe skaMdha para mALA nAkhyA che; haraNAM potAnAM ziMgaDAMnI khaNa emanI deha sAthe ziMga ghasIne dUra kare che; velaDIo temanI dehane vRkSa samajI vIMTaLAI vaLI che. emaNe potAnI dehamAMthI svanI bhAvanA sarvathA dUra karI che.' dhanya tapasvI ! AvuM tapa to ame Aje ja jANIe chIe. A kaSTa pAse saMsAranAM anya kaSTa kaMI visAtamAM nathI !" zrotAgaNa bolI UThyo. "eka cakravartInA mahAvijayo A sAdhanA pAse bALakanI ramata jevA lAge che. suMdarIe vacce TIkA karI. e bharatanA rAjasika valaNane anulakSIne bolI rahI hatI. paNa pachI bAhubalanA jJAnacaMdranA pUrNodayane vilaMba kAM ?" brAhmI bolI, "zuM bAhubalane adhyAtmanA zikhare birAjavAnI vAra che ?" sUraja chAbaDe DhaMkAyo 229
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ re viduSI ! bhUlI gaI ke pahADa jevA dehanI ke pahADa jevA dehakaSTanI AtmA pAse kaMI kiMmata nathI. taraNA jevA mananAM ja mUlya che. manamAM jyAM sudhI ahaMnA saMskAra hoya, tyAM sudhI mATInA lepavALA tuMbaDAnI jema e upara kema karI Ave ?" mArA bhAIne ahaM jevuM kazuM rahyuM nathI." suMdarI bolI. hAsto bAhubale, rAja choDyA vamana karelA annanI jema, pachI enI sAme paNa joyuM nathI." suMdarI brAhmInA TekAmAM bolI. tArI AMkhe je dekhe che, e kahe che ne ? prAkRta najaramAM bhAsatuM satya keTalIka vAra asatya hoya che. e mATe pUrNa jJAnanI apekSA che - bhagavAne bhagavAna thoDI vAra thobhyA, ne vaLI bolyA : pAtALanAM paDa bhedIne AveluM pANI, jema kUvAnA namAlA DhAMkaNathI rokAI jAya tema banyuM che. bhAratanA ahaMkArane toDavA bAhubala medAne paDyo. eNe bharatanA ahaMkArane jIvaleNa phaTako mAryo, pote sarvasva tyAgIne nIkaLI gayo - mArI pAse AvavA mATe - ane rokAI gayo aDadhe raste !" ApanI pAse AvavA nIkaLelo aDadhe rokAI gayo?" suMdarIe pUchyuM. 'ha." prabhue trilokavijayI smita karatAM kahyuM. "to pachI aDadhe raste kAM rokAI gayo ?" brAhmIe prazna karyo. prabhu Aje aTapaTI rIte vAta karatA lAgatA hatA, paNa lokayAne keLavavAnI A emanI eka rIta hatI. prasaMgane sIdhesIdho varNavavA karatAM enI AjubAjunI bhUmikA taiyAra karI pachI samajAvavAmAM e vadhu mAnatA. vastumAtrane kharAba ke sArI na mAnavI, paNa sApekSa rIte ene jovI; ema thAya to jagatanA ghaNA jhaghaDA zAMta thaI jAya. bhagavAna bolyA : "bAhubala rokAI gayA; ahaMkAre emane pakaDI lIdhA. parane prakAza ApanArA ghaNI vAra svane aMdhAre doratA hoya che. mArI pAse AvavAmAM, prathama vicAra mAro ja emanA manamAM hato. paNa pachI sUrajanA upAsakane tArAnI yAda AvI ! bAhubalane vicAra Avyo ke huM pitA pAse javA to nIkaLyo, pitAnI vaMdanA-sevAmAM to apAra AnaMda che, paNa mArAthI nAnA aThThANuM bhAIo mArAthI pahelAM tyAM jaIne 230 bharata-bAhubalI
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni banyA che. munimAtra zreSTha che, pachI bhale e vaye nAno hoya. huM hajI bhAvi muni ane mArA nAnA bhAIo to jUnA muni ! munisaMpradAyano niyama ja che ke munipaNAmAM je moTo hoya e bhale uMmaramAM nAno hoya, paNa navA muni mATe - bhale te vayamAM vRddha hoya topaNa -- vaMdanane yogya che. tyAM to guNanI mahattA che, vayanI nahi-" bhagavAna vaLI thobhyA ane pachI bolyA : brAhmI ! bAhubalane vicAra thayo ke jo huM pitAjI pAse jaIza, to mAre mArA nAnAbhAIone - jeo mArA pahelAM muni banyA che temane -namaskAra karavA paDaze. re ! huM moTo ! e mArAthI kema zakya banaze? ane jo tyAM jaIne e azakya banaze to huM avinayI gaNAIza. avinayIne munipaNuM kevuM ? mATe na pitAjI pAse javuM, na avinayI TharavuM. ahIM ja sAdhanAno Ataza jagavavo. mana caMgA to katharoTamAM gaMgA. basa, bAhubalanA paga e ja sthaLe thaMbhI gayA. eNe vicAryuM ke mArA bhAIone hajI jJAnodayanI pUrNimA pragaTI nathI; huM jJAnapUrNimA pragaTAvIne ja tyAM jAuM eTale namanavaMdananI muzkelI TaLI jAya !" bhagavAna thobhyA. bALakane dUdha pivarAvatI mAtA jema vacce vacce thobhe ane jue ke dUdha bALakanA peTamAM pUruM UtaryuM ke nahi, ane pachI ja navuM dUdha Ape, ema prabhu potAnI vANI lokonA haiyAmAM pUrI UtaravA detA, ne pachI AgaLa vadhatA. vaLI e bolyA : ane bAhubale aDadhe raste thaMbhI jaI tapa upADyuM. adbhuta dhyAna ! ajaba dhAraNA ! gajabanI samAdhi ! AvuM tapa, AvuM kaSTa, AvI uttama vicArasaraNI saMsAra parathI rAga ane dveSano samUla uccheda kare. enA romaromamAM anAhata nAda saMbhaLAya che. enA darzana karanAra pApInA pApa gaLI jAya che; enI vaMdanAthI kAyAnAM kalyANa thaI jAya che. bAhubalanI mukhamudrA nihALIne eno dehavirAga joIne ghaNAnA A bhava, parabhava ochA thaI gayA. paNa parane tAranAro khuda pote Akho sAgara tarI kAMThe DUbI rahyo che ! jJAnodayano pUrNacaMdra UguM UguM thaIne rahI jAya che. eka jJAnInI sAdhanA A rIte aTake emAM vyaktinA ahita sAthe saMsAranuM paNa ahita che, AvA mahAna jIvano to sUraja chAbaDe DhaMkAyo 231
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAranI amUlakha dolata che. koI vAra paMkila jagane uddhAraze to AvA pavitra tyAgI AtmA ja uddhAraze." 'A aMge amane kaMI AjJA che ?" catura brAhmI potAne bolAvavAnuM kAraNa samajI gaI. hA, tame baMne baheno satvare e tarapha jAo. ane e mahAprakAzane ADe rahelI nAnI zI vAdaLIne haTAvo. jojo, mahAyogInA mahArAjyamAM zabdonA bahu ceDA na karazo. ene to izAro paNa ghaNo thaze." bhagavAne potAnuM kathana samApta karyuM, ane brAhmI ne suMdarI cAlI nIkaLyAM. 232 bharata-bAhubalI
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 33 sata, cit ne AnaMda grAkhano mahino agninI varALo nAkhato hato, paNa baMne bahenone aMtaranI uSmA pAse e varALo jANe zItaLa lAgatI hatI. mArga kaThina hato, paNa aMtaranA bhAvonI kaThinatAmAM e saraLa lAgato hato. o dekhAya potAno vahAlasoyo vIro ! pahADa jevI paDachaMda kAyA ! sUryabiMba jevuM moTuM moM! lAMbI lAMbI bhogaLa jevI bhujAo! e badhuM kaMI achAnuM rahe? Ama karatI karatI A baheno lAMbI khepa pUrI karIne Akhare mahAyogInI pAse pahoMcI gaI. vAha ! e mahAyogInI samIpa jatAM vAtAvaraNa ja palaTAI jatuM lAgyuM. havAmAM sugaMdha lAgI; grISmamAM vasaMtano AlAda bhAsyo. eka cheDethI bIje cheDe premanI havA vahevA lAgI. tyAM vasatA siMha, vyAgha, sarpa, kapota, mRga badhAM premanI duniyAnAM prANI lAgyAM ! mahAyogInI A sahaja siddhi baMne sAdhvI-baheno vaMdI rahI, namI rahI, azrujaLa abhiSeka karI rahI. paNa bole zuM ? AvA jJAnIne samajAve zuM? baMnenAM mukhamAMthI saMgItanI eka paMkti sarI gaI : "vIrA morA ! gaja thakI Utaro !" jaMgalamAM A zabdonA paDaghA paDyA. tapasvI bAhubala to aDola UbhA che. vasaMtanA vAyarA emane sukha
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApI zakatA nathI, varSAnA vaMToLa emane pIDA upajAvatA nathI. dunyavI sukha-duHkha emanI deha parathI, kamaLa parathI jaLa sarI jAya tema, . sarI gayAM che. pagamAM phaNIdharo phUMphADA mAre che, paNa rUMvADuMya pharakatuM nathI. niraMkuza vana-hAthIo emanA deha sAthe gaMDasthaLa ghasI cAmaDInI khAla utAre che, paNa enI tamA kone che ? menA-popaTa mALA nAkhI paDyAM che. emanAM baccAM moTAM thaI cIMcIM karatAM cAretarapha UDI rahyAM che. dehane vIMTAyelI velaDIone paNa jANe vasaMtanA Agamanane sUcavanArAM puSpo pragaTI nIkaLyAM che. are ! Azcarya to juo ! havAmAM ja evI utkaTa premagaMdha che ke, lohacuMbaka tarapha loha kheMcAya ema, aneka prakAranAM pazu-paMkhIo ahIM kheMcAI Ave che, ne AvIne badhA premalokanAM vAsI banI jAya che. - siha jANe khaDa khAtA thaI gayA che; udarapUrti khAtara anyanA prANaharaNathI pAchA haThatA lAge che. "jIvo ane jIvavA do -no maMtra jANe emaneya gamI gayo che. mAthI vikhUTI paDelI mRgalI niHzaMka rIte vAghaNa pAse doDI jAya che ane stanapAna kare che. vAghaNanA aMtaramAMthI vahAlanA phuvArA vachUTe che : potIkAM ne pArakAMnA bheda e bhUlI gaI che. jagata AkhuM palaTAI gayuM che A jogIthI. paNa hajI jogI kema palaTAyo nahi ? aMtaranAM dvAra UghaDyAM che. jJAnanuM koDiyuM jalI rahyuM che. mamatvano eke vaMToLa have tyAM zeSa nathI. - vizvavAtsalyanA ogha UmaTI rahyA che. pAnakhara cAlI gaI che. jIvananA vRkSa para koyala AvIne besI gaI che. paNa re ! hajI vasaMta kAM na Ave ? kokilano TahukAra kAM na saMbhaLAya? jogI, tArA jogamAM kaMI khAmI to dIsatI nathI ! jJAnano dIpaka jhaLahaLe che. tela, battI ne pAtranI jema dhyAna, dhAraNA ne samAdhi carama sImA para pahoMcI gayAM che. chatAM mahAjyoti kAM na pragaTe ? 234 bharata-bAhubalI
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ jogI khuda vimAsaNamAM paDI gayo che. kAcuM zuM che potAnI sAdhanAmAM ? ochAza che AtmAnI zodhamAM? e zodhI rahyo che, paNa enI e zodha, vamaLanAM pANI jema, kaMDALe phare che. e ja vakhate tapelI dharatI para jaLanI saravANI varase ema pelA zabdo AvyA : vIrA morA re gaja thakI heThA Utaro ! gaja caDe kevaLa na hoya.' agama-nigamamAM rAcatA mahAyogIe kAna saravA karyA. are ! koNa saMbhaLAve che A zabdo ? netra baMdha rAkhI, jJAnano upayoga karyo. pharI pAcho e ja avAja saMbhaLAyo : vIrA morA re gaja thakI heThA Utaro! gaja caDe kevaLa na hoya. A koNa mane saMbodhIne kahe che? saMsAramAM huM koIno rahyo nathI, koI mAruM rahyuM nathI. huM sacarAcara jagatano nathI, sacarAcara jagata jANe have mAruM nathI. tyAM koNa vIro ne koNa vIrI? koNa bhAI ne koNa benaDI ? pharI pAcho e ja avAja Avyo-meghamALAnA taraMgo jevo ! ane avAja jANe guMjato guMjato anaMtamAM bhaLI gayo. megha varasIne, pRthvIne pariplAvita karIne, cAlyA jAya tema, brAhmI ane suMdarI A mahAyogIne vaMdana karI cAlI nIkaLI. emanA premabola tyAMnI havAmAM ghUmarIo levA lAgyA. paNa meghanI varSA kaMI nakAmI jatI nathI; ekAeka sUkI dharatI para hariyALI UgI nIkaLe che; evuM ja A mahAyogInA dilamAM thayuM. emane tarata khabara paDI ke A to mArI bahenono avAja ! baheno paNa kevI ? saMsAranuM zIla ane satya jenuM upanAma pAme tevI - brAhmI ane suMdarI! satyaniSTha bahenoe mane - mahAyogIne zuM kahyuM? vIrA morA re !' sat citu ne AnaMda ja 235
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaja thakI heThA Utaro !" are ! kayo gaja ! kyAM che gaja-hAthI ? bAhubale to badhuM choDyuM che. ene vaLI caDhavuM kevuM ane UtaravuM kevuM? game tevA mahAdIpa nIce paNa potAnA paDachAyAno aMdhakAra atvi dharAve che. saMsArano mahAyogI, bhagavAna RSabhadeve jenAM ghaNAM ghaNAM vakhANa karyA hatAM, ane bharatadeva jevA cha khaMDanA cakravartIe jenA caraNamAM zira jhukAvyuM hatuM, e mahAyogI kSaNa vAra vicAramAM paDI gayA. kayo gaja? ane pote konA asavAra ?' Atma-adhyAtmanI emanI duniyA duvidhAmAM paDI gaI. paNa chAbaDe DhaMkAyelo sUraja kadI DhaMkAyelo rahyo che? taraNA othe caMpAyelo DuMgara kadI caMpAyelo rahyo che ? paLa vAramAM mahAyogIe gharamAM peThelA corane - AMkhamAM paDelA kaNAne - zodhI kADhyo : are ! mArI baheno sAcuM kathI gaI.- are ! hajI huMpada mArAmAM beThuM che ! e huMpadanA hAthI para huM beTho chuM! mane - ahaMkArIne jJAnajyotino prakAza kema lAdhe ? vAha re DhoMgI ! mahAyogI bAhubala manomana vicArI rahyA. mArA jevo mUrkha jagatamAM koNa haze ? gaLe to hupadano zilAkhaMDa bAMdhyo che, ne saMsArasAgarane taravA nIkaLyo chuM! kevo chuM huM AtmadrohI ! - sAco yogI to taraNAthI paNa laghu hovo joIe; paganI rajathI paNa halako thaI javo ghaTe; jyAre meM to mArA eka huMpada khAtara pitAnuM sAnnidhya khoyuM! mane ahaMkAra hato, ke huM moTo - bharatane jevo ahaMkAra thayo hato tevo. nAnAbhAIne namavAmAM mane nAnama lAgI. huM moTo ! huM moTo ! re bAhubala ! tuM jo sarvathI choTo na thA to, mahAna AtmaprakAzane ane tane hajAro gAunuM cheTuM rahevAnuM. nirarthaka zarIrane kaSTa ApavAthI, bhUkha-tarase mAravAthI kadI kalyANa prApta thatuM nathI. jelanA kedInI jema, dehane to kaSTa e mATe ApavAnuM che, ke aMdara beTheluM caMcaLa mana kabaje thAya ! mana mAravAnA A prayogo che. nahi to bhUkhe marato bhikhArI 236 bharata-bAhubalI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne vanamAM vasato vanecara tArA karatAM AgaLa vadhI jAya ! moTAIvALuM mana, je AtmAne aDacaNa karanAra che tene te vAryuM nahi. e vAMdariyuM mana ja tane samajAvI rahyuM hatuM ne tAro rAha khALI rahyuM hatuM, ke tuM moTo, tArA bhAIo nAnA! "huM nA A hAthIe tane ajJAna-aMdhakAranI galIe galIe bhamAvyo, re jogI ! mahAyogInI vicAra-saritA zatamukha vahI nIkaLI : janmathI zreSTha e zreSTha ke karmathI zreSTha te zreSTha? moTAbhAI bharatadevanA ahaMkArane haNavA meM pote A muddo uThAvyo; e mATe AkhA jagata para yuddhano dAvAnaLa jagAvyo; ane e ja hupadamAM huM DUlI gayo ! ApakI lApasI ne parAI kuzakI jevo ghATa meM karyo ! bharata jyeSTha hato, ene meM zreSTha na levo; ne huM jyeSThatAnA abhimAnamAM DUbI gayo ! huMpadanA hAthI para huM beTho nahi. paNa huM khuda gAMDo hAthI banI gayo. mArI sAdhvI baheno mane kharekhara satya kathana kahI gaI. mArA nAnA aThThANuM bhAIo bhale janmathI zreSTha na hoya, karmathI to mArAthI zreSTha che. huM to Thokara khAIne jAgyo, ane rAjaRddhi chAMDI, paNa teoe to pitAnA eka vacanamAtrathI rAjaRddhi tRNanI jema tyAgI dIdhI ! huM rAgI hato tyAre e tyAgI banyA. bhale huM jyeSTha houM, paNa e mArAthI zreSTha karyA. saMsAramAM janmano mahimA nathI, jJAnano, saMyamano, tapano, tyAgano ja mahimA che. pitA-bhagavAna RSabhadevano huM parama anurAgI hato, paNa pitAnI sevAmAM huM kadI Asakta na banyo. pitRsevA karatAM rAjasevA meM mahAna mAnI. A rIte paNa mArA nAnAbhAIo mArA karatAM moTA TharyA. sUrajanA prakAzamAM Atmavilopana karanAra tArAonI kiMmata bhale ratAMdhaLuM jagata pUrepUrI na AMke, paNa e Atmavilopana kharekhara, adbhuta che. mArA pahelAM emaNe saMnyAsa svIkAryo. mArI pahelAM e muni banyA. ne mArI pahelAM e jJAnI banyA. mAro jyeSThatvano dAvo e zreSThatva pAse, sUraja pAse aMdhakAra naSTa pAme tema, naSTa thaI jAya che ! re jIva ! alaga kara tAro e ahaMkAra ! bhasma karI nAkha e ahaMrUpI aMtarAyane ! cAla, paga upADa ! sat,citu ne AnaMda ra37.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ thIjIne thAMbhalA thayelA tArA jaDa pagane AtmacetanathI hAkala kara ! cAla, uThAva kadama ! sthira thaIne sUkI kASTha-latA jevA banelA tArA hastane aMjali racavAnI AjJA kara ! ane garvathI tuMDa tArA zirane bhUmisaranuM praNipAta karavA komaLa banAva ! saMsAramAM jyeSThanI kiMmata nathI, zreSThanI ja kiMmata che. paNa re jJAnI ! thaMbhAvI de be kSaNa tArI dehane ! deha to bAhya vastu che. tArA aMtaranA nirahaMkArI manathI ahIM beThAM ja tArA baMdhuone namaskAra karI le ! jogIe mana-mastaka namAvyuM: "zirasA vaMde munivaramuM !" mahAyogIe yogamAM ne yogamAM potAnA laghu baMdhuone namaskAra karyA, ne kahyuM: bIjAne prakAza karanAro huM kharekhara aMdhakAramAM aTavAyo hato. te jJAnI, bAnI, tapasvI bAMdhavo ! tamAro bhAI tamane manasA, vasA, karmaNA vaMde che, ne tamArAM jJAnanI, tamArA tapanI avahelanA karavA badala tamArI kSamA yAce che. kSamA Apazo ne zreSTha evA he baMdhuo ! A jyeSTha evA tamArA bAMdhavane ? namastubhya, namastasyuM." vAha, mAnasika praNAmanI sAthe jANe mahAyogInA aMtaramAMthI atyAra sudhI patharAyelo aMdhakArano paDachAyo dUra thaI gayo! prakAza, prakAza ne prakAza ! sugaMdha, sugaMdha ne sugaMdha ! harSa, harSa ane harSa ! dhanya dhanya re bAhubala ! tArA AtmAne teM tArA AtmAthI ja tAryo. pRthvI, pANI ne pavanamAM navo parivarta Avyo. dizAo darpaNa jevI svaccha banI gaI ! paMkhIoe caNa choDI dIdhI. ne TahukavA mAMDyuM. prANIoe vRkSanI chAyA tajI yogInA caraNamAM Azraya lIdho. re ! A sRSTimAM AnaMdanI Rtu kyAMthI AvI? vasaMta hatI, paNa AvI bahAra kadI nIrakhI nahotI. mahAyogIe kadama uThAvyA. 238 bharata-bAhubalI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kadama ! bIjo kadama ! paganI vacce divasothI vAsa karIne rahelA sarparAja mastakanA maNi DolAvatA bahAra nIkaLI AvyA, ane jatA jogIne khALavA page vIMTaLAI vaLyA abola vANImAM, e jANe potAnI babe jIbhonA lapakArA karI kahevA lAgyA : "he yogI ! rahI jAo ! rahI jAo ! ATalo premALa sahavAsa amane bIje kyAM sAMpaDaze ? krodhanA avatAra, mRtyunA paDachAyA evA ame amArI jAtane visarI gayA hatA. janmajAta verane tilAMjali ApI beThA chIe, jIvana-zAntinA cAhako ame chIe ! rokAI jAo. yogI rAja!' garjato siMha mAraga rokI khaDo che. jANe e kahe che, he jogI ! siMhane taNa khAtA karyA pachI, jaMgalane maMgala karyA pachI, A rIte Ama dUra thavuM tamane na zobhe! paMkhI to kAgAroLa karI rahyAM che. kabUtaro, kAbaro, popaTo mastaka pharatAM pradakSiNA detAM jANe abola vANI vadI rahyAM che. "are ! ame have navA mALA kyAM zodhIzuM? mALA to ghaNA maLI raheze, paNa A mALA to amArA premajAdunA hatA. ahIM samaDI amArI sagI janetA jevI hatI. bilADI to bahena jevI vahAlI hatI. re yogI ! amane namAyAM, nabApa ne anAtha jevAM banAvIne cAlyAM na jAo !" A paNa yogInA rAha koNa rokI zakyuM che ke yogInA kadama koNa khALI zakyuM che ? vizvavibhUtio sarvanI che. e kaye divase koI ekanI thaI che ke Aje thaze ? saMsAra to svArthI che; svArtha hoya ene pUje che, arthe che, paNa jagatanI svArthapUrti mATe koNa potAnI jAtane potAnA AtmAthI cheTI pADe. saMsAra kevo che? jarA sukha ApyuM ke pUjA! jarA duHkha maLyuM ke tiraskAra ! jagano A sarjanajUno svabhAva che. prakAza prakAza bhaNI vaheto gayo. bhagavAna RSabhadeva azoka vRkSanI nIce prazamarasamAM nimagna beThA che. puSponI vRSTi thayA kare che. suMdara svargIya vINAnA sanAtana nAda gAje che. sat, cit ne AnaMda 239
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ teoe bAhubalane Avato joyo, ne mIThI vANImAM e bolyA : "mahAyogI, mahAjJAnI bAhubala Ave che. AtmaprakAzanA amara zikhara para e birAjamAna thayA che. pUrNendu jevuM pUrNajJAna e mahAyogIne pragaTI gayuM che. evuM na bane ke ahIM AvI sahu munigaNone e vaMde ne munigaNa avinayI Thare !' prabhunI vANI sAMbhaLatA ja munigaNa Ubho thayo, ne sAme cAlyo. jaya ho jJAnIno ! jaya ho amala-jyotino !" ane bAhubala samIpa AvI potAnA nAnA bhAIone vaMdana mATe jhUke, e pahelAM to sahue doDIne emane pakaDI lIdhA ne bolyAM : jojo, mahAbhAga ! amane vaMdana karI pApabhAga banAvatA nahi ! jaya ho alakha jyotino ! jaya ho sata, cita, AnaMdano !" 24 bharata-bAhubalI
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jaDabharata ayodhyAnAM DahoLAyelAM nIra AcharI gayAM. gaIgujarI bhUlI javAno jagatano jUno svabhAva che. bAhubalano bharata-bAhubalI eka lokakathA jevo banI gayo. takSazilAnuM rAja, dUdhamAM pANI bhaLI jAya ema, ayodhyAnA zAsanamAM bhaLI gayuM. bharatadevanuM zAsana have chaye khaMDamAM navodita aruNanI jema prakAzanuM hatuM. sabaLa nirbaLane snehathI sAtha Apato thayo hato. nirbaLa sabaLa thavAnI mahattvAkAMkSA sevato hato. bharatanuM zAsana daMDamAM yama jevuM, nyAyamAM varuNa jevuM ne ezvaryamAM iMdra jevuM hatuM. daze dizAomAM bharatazAsananI jayapatAkA laherAtI hatI. bharatadevanA pratApa pAse deva, rAkSasa ke yakSa paNa mAthuM namAvatA hatA. rAya ke raMka, zrImaMta ke garIba, sukhI ke duHkhI sahuno AdhAra e zAsana hatuM. A evuM nyAyazAsana hatuM, ke anAthane enAthatA na lAgatI, apaMgane apaMgatA na sAlatI, bhikSukane bhikSA bhikSA na lAgatI. A zAsanamAM bALako mAbApanA premane bhUlI gayAM hatAM, ne saubhAgyavatI svAmInI sanAthatAne vIsarI gaI hatI. rAjA to aMtarano svAmI ! rAja to jIvananI dolata ! AkAzanA devanI sahAya karatAM pRthvInA rAjA bharatadevanI sahAyamAM lokone vadhu zraddhA hatI.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa samRddhinA A bharyA sAgaramAM bharatadevanI manaHsthiti kamaLanA jevI banatI jatI hatI. ghaNI vAra e anyamanaska banI jatA; bhogamAM yoganI ane rAgamAM vairAgyanI vAta karatA. bhANAM pIraselAM rahI jatAM, seja bichAvelI rahI jatI, maMtrI rAha jotA darabAramAM besI rahetA ne bharatadeva to mUMgA ane zAMta banIne rAjamahelanA eka aMdhArA khUNAmAM beThA rahetA na koI vAta, na koI cIta ! are ! svAmIne A zuM thayuM ? divasa-pratidivasa A asvasthatA vadhatI cAlI hatI. ghaNI vAra vastro paheratAM eka aMganuM bIje aMge paherI letA ane mAthAnuM AbharaNa page mUkI detA. ghaNI vAra phUlane badale DALIne sUMghavA lAgatA. e divaso sudhI na khAtA, divaso sudhI na pItA. pachI aMganAM aMghoLa ke vilepananI to vAta ja kevI ? kesarabarAsanAM kacoLAM laIne e ghaNI vAra page lagADatA ne paga-prakSAlananuM pANI mAthe DhoLatA ! loko kahetA, ke bharata jaDa banI gayA--jaDabharata banI gayA ! ghaNI vAra siMhAsana para besavAne badale e pRthvI para besI jatA, ne rAsaMcAlananI vAto karavAne badale AtmAnI ane yoganI vAto karatAM. bharatazAsanano pracAra khUba jozamAM cAlato hato. sUryano Ugama thatAM jema keTalAya aMdhArA khUNA ajavALAno anubhava kare, ema ajJAna ne saMskRtivihIna dezo paNa bharatazAsanathI jJAna ne saMskRti pAmyA hatA. dezadezanA pravAsIo hajAro yojanano pravAsa kheDIne bharatadevanA darzane AvatA, paNa cakravartIne badale yogI ane Atmika puruSa jevA bharatadevane joI namI paDatA; ane darzanArthIono ema ne ema uddhAra thaI jato ! emanuM jIvana dhanya banI jatuM ! loko kahetA ke cakravartI bharata karatAM A jaDabharatanA darzanamAM bhagavAna RSabhadevanA jIvananI bhavyatAnI kaMIka vadhAre jhAMkhI anubhavIe chIe. jaDabharata e jaDabharata hatA. eka divasa potAno jayajayadhvani sAMbhaLI e akaLAyelA akaLAyelA bahAra AvyA. Adeza karIne emaNe sahune ekatra karyA ane kahyuM : 'khabaradAra ! mAro moha ane kIrtiprema vadhe evA uccAra na karazo. rAjA 242 * bharata-bAhubalI
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ to kharekhara raMkathIya raMka che!" koI jaDabharatanI A avaLavANI na samajyu. duniyAne haMmezAM DAhyA dIvAnA lAgyA che. thoDI vAre bharatadeva bolyA : jAo ! mULathI yuddhonA virodhI ane pitAjIe prerelAM vidyA, tapa ne svAdhyAyanA pUjArIvargane bolAvo. teo mArA jayadhvani uccAraze !" bharatadevanI sthiti atyAre bhale ghelA jevI hoya, paNa emanI AjJA eTale AjJA ja hatI; emanI AjJAnuM ullaMghana karanAra salAmata na raheto. tarata e vidyA ane tApremI vargane bolAvavAmAM Avyo. AvatAnI sAthe bharatadeva temanI pAse jaIne beThA ane bolyA : "chaDIdAranI chaDI ne nekIdAranI nekI mane mUMjhave che ! AtmAnA jayanAdo hajI saMbhaLAtA nathI; enA vinA AvA jayanAdothI zuM vaLyuM ? meM saMsArane jItyo, e mArA dehathI sainyanI ne zastranI sahAyathI. have huM manane jItavA mAguM chuM, mana, citta, buddhi ne ahaMkAra ne AtmAnAM sevaka karavA mAguM chuM. emAM mane utsAha vadhe evI mArI chaDI ane nekI tame pokArazo ? tamAre e ja kAma karavAnuM : svAdhyAya, tapa ane UMghatA rAjAne jagADe tevI spaSTa vANI bolavAnI, tamArI AjIvikAno bhAra zAsana uThAvaze." ame kaMI na samajyA, mahArAja !" vidyAsevI varge kahyuM. huM tamane e barAbara samajAvuM. saMsAramAM sahuthI rAMkamAM rAMka ane ciMtAbhAravALo jIva te rAjavI che. ene mohI karavA mATe, viSayane vaza karavA mATe hajAro viSaya-kaSAyanI senAo bhinna bhinna rUpa dharIne sAme khaDI hoya che. saMsAranI dayA rAjA khAya, paNa rAjAnI dayA khAnAra koI nathI ! enI Atmika saMpattine lUMTI levA duzmana rAjAo astra-zastra sajja khaDA che. jItato dekhAto rAjA ghaNI vAra sAcI rIte hArato hoya che.' 'cakravartIdeva ! Apane evo bhaya sevavAnI jarUra nathI. Apa to rASTradeva bhagavAna RSabhadevanA putra cho. zIla ane vidyAnA pratIka jevI brAhmI ane suMdarInA baMdhu cho. Apa to rAjA paNa cho ne yogI paNa cho !" "oha !" bharatadevane adazyamAM koI cAbakhA mAratuM hoya tevI vedanA thaI AvI. e bolyA : jaDabharata 243
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAno ! saMsArano raMga ja evo che ke deDakAne pANA vAgatA hoya ne chokarAne AnaMda Avato hoya ! zuM kahuM tamane mArA aMtaranI hAlata ! nAnA jANe che ke emane ja haiyAhoLI hoya che. paNa bhUlazo mA, ke nAnAne nAnI hoLI hoya che, moTAne moTI hoLI hoya che.' vidyAsevIo samajyA ke A rAjAnuM rAja mAtra bAhya jagata para avalaMbeluM nathI. aMtaranI duniyAne jItI e tyAM paNa Atmika zAsana pravartAvavA mathI rahyA che. teoe kahyuM : 'Apa AjJA karo ! ame enuM pAlana karIzuM ! bharatadeve prasanna thatAM kahyuM : 'juo, AjIvikA-bhArathI tamane mukta karyA che. peTa veTha paNa karAve ne veTha karavAno kaMTALo Ave tyAre pApa paNa karAve. e badhAMthI tamArI mukti ! tamAre jyAre samaya maLe tyAre huM sAMbhaLI zakuM e rIte nIcenAM vAkyo kahevAM : hAryA cho Apa ! bhaya vadhyo che Apane ! mATe jAte baco ane jagatane bacAvo !" vidyA-tapathI jIvavAvALA puruSo A navA prakAranI chaDI ane nekIthI Azcarya pAmI gayA. vAha re jaLakamaLa ! vAha re AMtara jagatanA rAjA ! bharatadeva AgaLa bolyA : 'vidyA-brahmanA tame tapasvI upAsako, mAhaNa-brAhmaNa varNa tamAro. rAjAne sadbodha ApavAnI pharaja tamArI. rAja pAsethI AjIvikA meLavavAno haka tamAro ! pha2ja ane haka ekabIjAthI abhinna che, e bhUlazo nahi.' rAjA bharatadeva ATaluM bolIne zAMta thaI gayA. badhA temanA mukha sAme tAkIne besI rahyA, paNa bole koNa ? bole e bIjA ! thoDI vAre sahu pelI trisUtrI bolatAM vidAya thayAM : hAryA cho Apa ! bhaya vadhyo che Apane ! mATe jAte baco ane jagatane bacAvo !" badhA A avAja sAthe visarjana thayA. paNa e trisUtrI sAMbhaLI anyamanaska banelA bharatadeva jAgrata thayA. teo paNa rAjabhavanane pAchale 244 2 bharata-bAhubalI
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ daravAjethI bahAra nIkaLI gayA, ne araNya tarapha cAlyA gayA. teo cAlatA cAlatA bolatA hatAH nadIno suMdara kinAro Avyo. A upatyakAmAM thoDe dUra suMdara evuM vaTavRkSa hatuM. vaTavRkSane nihALI bharatadevane rASTradeva bhagavAna RSabhadeva yAda AvyA. hAryA cho bharatadeva tame ! bhaya vadhyo che tamane ! mATe bharatajI ! jAte baco ane jagatane bacAvo !" pitAjInI pavitra yAda jAgI. Akho bhUtakALa sajIva thayo. bharatadeva e vaTavRkSanI chAyAmAM dhyAnamAM besI gayA ! samaya potAnI rIte pasAra thaI rahyo. jaDabharata * 245
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 jogI ne bhogI madhyAhna thayo. bharatadeva hajI e ja dazAmAM beThA hatA. sUrya pUrNa kaLAe prakAzato hato. paMkhIo gAtAM hatAM. saritA vahetI hatI. dhenuo caratI hatI. eka kheDUta e vAre tyAMthI nIkaLyo. eNe suMdara evA puruSane vaDalAne chAMye dhyAnastha joyo ! mukha tejanuM parikara race che. jyoti jhagArA mAre che. kAMti to anupama che. kheDUte mAnyuM ke koI vanadevatA haze ! e pAse jaIne namana karIne beTho. mAthe beThelAM cakalAMne uDADyA ! eka DALakhI laIne cammara karavA lAgyo. thoDI vAramAM e bhavya puruSano zvAsa ghUMTAto hoya ane zarIra zoSAtuM hoya tema lAgyuM. enA sazakta bhogaLa jevA bAhuomAM rahelAM kaDAM, ekAeka zarIra zoSAtA ane baMne kAMDAM pAtaLAM paDatAM, ApoApa bahAra nIkaLI AvyAM! khaNaMga karatAM suvarNakaMkaNa kheDUtanI sAme AvI paDyAM ! kheDUta kaNanI duniyAno mAnavI hato. ene suvarNa karatAM AvI vyaktinI sevA-upAsanA adhika mUlyavAna hatI. e suvarNakaMkaNane sparze paNa nahi. pAMdaDAnI DALIthI havA nAkhato nAkhato e to besI ja rahyo. thoDI vAre dhyAnastha puruSa jAgyo. eNe potAnI sAme kheDUtane joyo; enI sAme paDelAM kaDAM joyAM.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'A tAre joIe che, bhAI ?" dhyAnastha bharatadeve pUchyuM. 'e to suvarNa che. ene huM zuM karuM ?" kheDUta bolyo. 'to tAre zuM joIe ? ' 'kaNa ane bhUmi ! ekanA eka hajAra banAvanAra huM chuM.' 'zuM, kaNa karatAM suvarNa halakuM ? ' 'jagatamAM trAsa ja suvarNano che. e ghera corane lAve, rAjAnI najarane lAve, bhAIomAM bheda karAve, manane bharamAve. 'khoTuM kaheto houM to cAlo bharatadeva pAse ! suvarNa kaMI ekamAMthI eka hajAra thoDuM thAya ! ne kaNa to ekamAMthI eka hajAra thAya ! A kaDAM bhale ApanI pAse rahe ! mane to kaNa joIe. mAre eka prazna pUchavo che. kRpA karIne javAba dezo.' 'jarUra.' bharatadeve kahyuM. emane kanakapremI mAnavI karatAM A kaNapremI kRSikAra vadhu gamI gayo hato. 'A kaDAM kema karIne nIkaLI gayAM ? zuM tamArA dehane iccho tyAre pAtaLo ane iccho tyAre aNu jevo karavAnI maMtrakriyA tame jANo cho ? tame maMtravAdI cho ? 'hA.' 'A vidyA to yogIo jANe che. to zuM, tame yogI cho ?' 'huM yogI nathI.' 'jUThThuM bolazo mA. jANo cho ke bharatazAsanamAM asatya bolavuM e mahApApa che.' 'teM bharatazAsana joyuM che ? jANyuM che ?' 'sUrajano prakAza joIe eTale sUrajadevane joyA-jANyA barAbara che.' kheDUte kahyuM, amArA mAthe rAjA che, eTaluM jANIe chIe. bAkI rAjA pAse javAnuM kadI kAma paDyuM nathI !' 'bhAI ! huM yogI nathI, paNa dhyAnI mANasa chuM. dhyAnamAM besuM chuM, tyAre jagata to ThIka, mAro deha paNa bhUlI jAuM chuM.' 'deha to tamAro rAjA jevo che, ane lakSaNa badhAM yogI jevAM che. zuM tame jaDabharata cho ?" 'jaDabharatane tuM jANe che ?' jogI ne bhogI x 247
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA, A to vAto sAMbhaLI che." kheDUta bolyo, "amArA gAmanA loko ekavAra emanAM darzana karavA ayodhyA javAno vicAra kare che. amAre thoDA prazno pUchavA che." bhAI kheDUta ! huM ja e jaDabharata ! "zuM, tame ja cakravartI bharatadeva ? dhanya mAro avatAra ! dhanya A ghaDI. saheje maLI gayA cho svAmI, to amArAM badhAMnA manamAM ghoLAto prazna pUchuM ? rAja karavuM ane tapa karavuM, bhoga bhogavavA ane yoga sAdhavo - A be virodhI vAto kaI rIte tame ekasAthe AcarI zako cho ?' ayodhyA Avaje ! tyAM samajAvIza." paNa thoDI vAra thobho svAmI ! ayodhyAne ane ayodhyAnAthane nIrakhavAnuM mArA AkhA gAmane mana che. huM jaIne sahuM ne jhaTa teDI lAvuM." eTaluM kahIne kheDUta to javAbanI apekSA rAkhyA vinA gAma tarapha doDyo. thoDI vAramAM to kaNane suvarNa karatAM vadhu kImatI mAnanArA gAmaDiyA kheDUto doDatA AvyA, paNa are kyAM che ayodhyApati ? kyAM che cakravartI bharatadeva ? - badhA pelA kheDUtane kahevA lAgyA : "alyA ! svapna to nahotuM AvyuM ne?" pelo kheDUta bolyo : "huM khoTuM nathI kaheto. paNa are ! jaDabharata konuM nAma ?' badhAe vicAryuM ke have to darzana vinA pAchA na pharavuM. sahune kahyuM : "cAlo ayodhyA sahu ayodhyA tarapha cAlyA. thoDI vAramAM to RSabhaprAsAda dekhAyo ane evA hajAro prAsAdone jhAMkhA pADe tevuM arIsAbhavana dekhAyuM. 248 bharata-bAhubalI
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 telanuM TIpuM kheDu-saMgha navuM navuM joto ayodhyAnA rAjadaravAje pahoMcyo, tyAM to eka paheregIra sAmethI Avyo ane bolyo, 'bharatadevane maLyA hatA e kheDUta bakulabhAI kyAM che ?' 'A rahyo, bhAI !' kheDUta bakula hoMzabharyo AgaLa AvIne bolyo. enA hRdayamAM cakravartI jevA cakravartIe potAne yAda karyo, eno garva hato. 'lo A telanuM kacoLuM.' paheregIre kahyuM, ne telathI chalochala kacoLuM bakulanA hAthamAM ApyuM ! 'are bhAI ! jarA dhIre. jo kacoLuM jarA paNa hAlaze, to chalochala bharAyeluM tela DhoLAze. tela sugaMdhI che, paNa ame kaMI tela levA ke inAma levA AvyA nathI; amArI pAse prakRtimAtAnuM ApeluM badhuM ja che. ame to navaraMgI ayodhyA jovA ne jogI jevA bhogI ayodhyApatinAM darzane AvyA chIe.' kheDUta bolyo. 'DhoLAya kema ?' paheregIre jarA karaDo cahero karIne kahyuM, cakravartI devano hukama che, ke be hAthamAM kacoLuM pakaDIne tamAre darabAramAM AvavuM. pachI darzana maLaze, mAragamAM eka TIpuM paNa nIce paDyuM to tamArI garadana che, ane mArI talavAra che. kacoLAmAMthI eka TIpuM paNa tela DhoLAya ke vagara pUchyagADye dhaDa parathI mastaka alaga karavAno mane cakravartI devano hukama che ! 'are bhAI ! AnA karatAM to ame amAre ghera zuM khoTA hatA ?2hI tamArI ayodhyA, ane rahyA tamArA cakravartI !' kheDUta bakula gaLagaLo thaI gayo.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlo, AjJA e AjJA." paheregIre kahyuM. AnuM ja nAma jaDabharata !" sahu grAmavAsIo babaDyA. have to badhA barAbara phasANA hatA. AjJAnuM pAlana karyA sivAya bIjo koI mArga nahoto. hAthamAM telanuM chalochala pAtra laIne pelo kheDUta AgaLa cAlyo. pAchaLa grAmavAsIo tene anusaryA ! re kheDUta bakula ! kAMI tAruM durbhAgya ! chalakAtuM telanuM kacoLuM laIne, sthira Dage, nizcaLa mane, jIvanI jema jALavIne kheDUta baka cAlyo. enI ayodhyA Aja khArI banI gaI. paNa Akhare e sahIsalAmata rAjadarabAre pahoMcyo kharo ! darabAramAM praveza karatAM ja cakravartI bharatadeva sAmethI doDatA AvyA ane ene bheTI paDyA ! "arara ! jojo, mArA kacoLAmAMthI telanuM TIpuM na paDe, nahi to mAro jIva jaze. pAchaLa rAkSasa jevo tamAro jaDa senika nAgI talavAre Ubho che!" kheDUta bakula bolyo. kaMI ciMtA nahi, bakula ! Ama Ava.' kahI, bakulane chAtIsaraso cAMpI, bharatadeve kacoLuM AvuM pheMkI dIdhuM, ane ene laI jaIne siMhAsana para besADyo. sAmAnya rIte Avo vyavahAra ayodhyAnA mahArathIone na ruce, paNa chellA keTalAka samayathI bharatadevanA vyavahAramAM jaDatva AvyuM hatuM. AMkhanuM kAjaLa gAle ghasavA jevI emanI kriyAo thatI. hRdaya saunuM dAjhatuM, paNa jIbha koIthI kholI zakAtI nahi ! kheDUta bakulanuM abhivAdana karI, kuzaLa samAcAra pUchatAM bharatadeva bolyA : 'kema, suMdara evI ayodhyA joIne, baka?" zuM juve, mahArAja." bakula bolyo ne pachI dhImethI gaNagaNyo. A te mAruM sadbhAgya ke durbhAgya, kaMI samajAtuM nathI.' are bakula ! ayodhyAnI rUpasuMdara panihArIone jovA to dUradUrathI nagarayAtrAnA loko Ave che." bharatadeva bolyA. mahArAja ! mAruM dhyAna to telanA TIpAmAM hatuM." "are bhalA mANasa ! mAruM vizALa sainya pAsethI pasAra thayuM. ane meM joyuM paNa nahi ?" bharatadeve pharI prazna karyo. 'svAmin ! sainyane nIrakhavAnI amArI lAMbA samayathI icchA hatI. 250 bharata-bAhubalI *
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aje ame e mana bharIne joyuM.' bakula kheDUta sAthe AvelA grAmajanoe kahyuM. saMsAramAM jene mAthe paDI e veThe. meM to mahArAja, UMcI najara paNa karI nathI, ' bakula bolyo. ene bolatAM bolatAM pharI parasevo AvI gayo. "mane to jIvanI paDI hatI.' 'are bhalA mANasa ! tyAre teM to nI2khavA jevuM nIrakhyuM nahi, ne cAkhavA jevuM cAkhyuM nahi, kevI kevI mevAmIThAInI dukAno ne kevI kevI nRtya-saMgItanI zALAo vacce AvatI hatI !' bharatadeve kahyuM. 'mahArAja ! jyAre mANasane mAthe mota toLAI rahyuM hoya, tyAre jovAnA ke cAkhavAnA koI zokha ene rahetA nathI. Akhe raste ADuMavaLuM joyA vinA huM cAlyo. mane koInuM hasavuM-2mavuM kaMI priya na lAgyuM. ATalI kSaNomAM to huM aDadho thaI gayo. kazI vAta para mAruM lakSa ja nahotuM; mAruM lakSa mAtra telanA TIpA para hatuM.' bakula bolyo. bakula ! teM mane prazna karyo hato, eno javAba tane Aje tArA ja mukhethI maLI gayo. tane jema jIvanI paDI hatI, ema mane AtmAnI paDI che. telanuM TIpuM paDavAthI jema tuM Darato hato, ema mojazokhathI huM DaruM chuM. tArI najara sAme tAruM mota hatuM, ane tethI tuM svakartavyamAM nizvala hato, ema mArI sAme paNa sadAkALa mAruM mRtyu che, eTale rAjA thavA chatAM yogIno saMyama ane sAdhunI samAdhi huM cUkI zakato nathI ! A badhuM mAruM mAruM kahuM chuM, paNa mAruM kAMI nathI, e huM samajuM chuM.' vAha re dharmAtmA rAjavI ! tame amane barAbara samajAvyuM. tame jaLamAM kamaLa jevA cho. tame to kharekhara sAdhu puruSa cho.' bakula ane tenA tamAma sAthIdAro UbhA thaIne bharatadevanA caraNamAM namI paDyA. ' tame sAdhu cho, enAthI vizeSa yogI cho !' A vakhate pAchaLanAM dvAramAMthI mahArANI subhadrAe praveza karyo ane sabhAe saMbodhatAM kahyuM : 'samasta rAjasabhAne Aje mAre eka khuzakhabara ApavAnI che. Aje bharatanATyama che. cakravartIdeve pote abhinaya karavAnuM svIkAryuM che. ghaNI mahenata ane ghaNA samaye A prasaMga hAtha Avyo che. yathAyogya samaye arIsAbhavananA nATyagRhamAM hAjara rahevAnuM rAjsabhA na cUke. bakula Adi kheDUtavargane paNa amAruM AmaMtraNa che.' telanuM TIpuM * 251
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhAgya jAgyAM amArAM ! jaya ho mahArANIno !" kheDUta maMDaLe kahyuM. teoe nakarI vIjaLInI banelI AvI strI mUrti Aje ja nIrakhI. deva-devInAM alaukika rUpanI kalpanA teo pAse hatI, paNa mahArANInA trilokavijayI rUpa pAse e kalpanA paNa jhAMkhI paDI gaI. cakravartInA mahemAna e potAnA mahemAna - ema samajI mahArANI tamAma kheDumaMDaLane arIsAbhavanamAM notarI gayAM. arIsAbhavana joIne aDadhA kheDUto to mUcha khAI gayA. are ! jevI padamaNI nAra, evo eno arIsAprAsAda! thoDAkane to A badhuM joI gAMDapaNa thaI gayuM. thoDAeka mahAmahenate svasthatA jALavI zakyA. keTalAka to A joyeluM dRzya AMkhomAMthI sarI na jAya, e mATe AMkho baMdha karIne beThA ! A badhuM emane mATe alaukika ane anirvacanIya hatuM. Azcarya ane AghAtamAMthI kheDUtamaMDaLa mukta thAya te pahelAM nATyagRhamAM hajAro dIvA jhagamagATa karI UThyA. ane dhIre dhIre saMgItanA sUro cAretarapha relAvA lAgyA. 2para bharata-bAhubalI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 jIvananATaka raMgabhavanano paDado UMcakAyo. dazyamAM ayodhyAnI vikhyAta AyudhazALA dekhANI. sAme cakra-ratna paDyuM hatuM. bharatadevanI pracaMDa kAyA zastra-ratnonI pUjA karatI dekhAI ! badhethI vAha vAhanA svaro UDyA. tejanuM eka vartula bharatadevanA mastakanI cAretarapha ghUmatuM dekhAtuM hatuM. pAMcaso zUrA sAmaMto ghUMTaNiye paDyA hatA, dhImuM dhImuM saMgrAmagIta gAI rahyA hatA. e cakraratnanA upAsako hatA. bharatadeva saMgrAme saMcaratA hatA. bhagavAna RSabhadeve yuddhe caDhatA rAjavI mATe eka maryAdA bAMdhI hatI: . traNa divasanuM zuddhivrata ane traNa divasa-rAtanuM ekAMtasevana ! annajaLano sarvathA tyAga ! rAjakathA ane strIkathAno sarvathA tyAga ! Aja cothA divasanuM prabhAta hatuM! zuddhi-vratanI samAptinA sUro havAmAM guMjatA hatA. suMdara dAsadAsIo annanAM ne peyanAM pAtro laI khaDAM hatAM. dhImA dhImA zaMkhanAda sAthe bharatadeve pAraNuM karyuM.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIThA mIThA sUra nATyagRhamAM vahI rahyA. * ekAeka zAMta mRdu sUra palaTAyA. bhayaMkara gaDeDATa thayo. mRdaMga garjI UThyAM. AkAzamAMthI jANe vIjaLI paDI. bAre megha jANe bhaTakAI paDyA. dizAo baherI banI gaI. e avAjanI sAthe pRthvIne kaMpAvatA bharatadevanA paga pRthvI para dhaNadhaNyA. emanA paganA ghUgharA zaMkhanAdanI jema gAjI UThyA. bharatadeve pracaMDa dhanuSya hAthamAM lIdhuM, kAna sudhI enI paNacha kheMcIne tIra choDyuM H sananana ! sananana ! dizAonA deva trAhyatobA pokArI UThyA. sarvatra ghora aMdhakAra chavAI gayo. e aMdhArAmAM tIra para tIra pravAsa kheDavA lAgyA. bharatadevanA tIranI pAchaLa pAMcaso pAMcaso sAmaMtonAM tIra vachUTe che. tIrathI AkAza chavAI jAya che. sUryano lAla goLo DhaMkAI jAya che. re ! bharatadeva cakravartI pada hAMsala karavA nIkaLyA che. jhaTa doDo, ane emanI caraNasevA svIkArI AtmarakSA karI lo ! pRthvInI dizA to cAra ne ? cA2ne jItatAM keTalI vAra ? bharatadeva pUrva dizA sAdhIne bhayaMkara bANa choDe che. pUrva dizAno deva AtmarakSaNa yAcato AvIne caraNa pAse paDI yAce che, trAhi mAm deva ! trAhi mAm ! pUrvanA devane zaraNAgata banAvI bharatadeva pazcima dizAne sAMdhIne tIra vachoDe che. sAgaranA sAgara khaLabhaLI UThe che. pazcima dizAno sAgaradeva ratnAkaranI samRddhi ApIne zaraNa svIkAre che. have bharatadeva uttara dizA tarapha bANasaMdhAna kare che. Abhane aDIne UbhelA DuMgarA tharathara dhrUjI hAle che. uttaraparvatasImAno adhivAsI deva amUla auSadhio lAvI caraNakiMkarapada prApta kare che. dakSiNa dizAnA devane pUruM bANa paNa pahoMcatuM nathI, ne te devakanyA jevI kanyAne laIne hAjara thAya che. 254 * bharatabAhubalI
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ svIkAro svAmI A salUNIne !" ne e salUNI ane enA svAmI banelA bharatadeva abhuta vijayanRtya kare che. zuM suMdara nRtya ! zuM manoharI abhinaya ! vAha, bharatadeva vAha ! Aja tamAruM jaDabharatapaNe cAlyuM gayuM samajo ! Aje mahArANInA alokika sauMdaryadehanA bAhupAzamAM baMdIvAna thaye ja chUTako ! paDado kheMcAya che. bharatadeva ane mahArANI hAthamAM hAtha nAkhI nRtya karatAM karatAM adazya thAya che. prekSako to maMtramugdha jema beThA rahyA che. hajI to nATakano pUrvArdha thayo che, uttarArdha bAkI che ! uttarArdhamAM 'bharata-bAhubalI'nI racanA karI che. bhAratadeva ane bAhubalanA yuddhanuM dazya che. bAhubala jevI suMdara AkRtivALo puruSa na maLatAM, khuda mahArANI subhadrAdevI e veza sajavAnAM che! pharI zakhasvara guMjI UThe che. pharI bherInAda saMbhaLAya che. raMgamaMca para rAjA bAhubala dekhAya che. re zuM yauvananuM rUpa ! zuM mAnavanI mohinI mukhamudrA ! zuM dehabhujAnuM baLa ! prekSako sAcA bAhubalanAM jANe darzana karI rahyA. kharekhara, kAmadevano avatAra te AnuM nAma ! pachI bharatadevano dUta haMsa praveze che. e bAhubalane kahe che : "bharatadeva cakravartI che; emanuM zaraNa svIkAro !" bAhubala potAnI vizALa chAtI phulAvIne garvathI kahe che : "zaraNa enuM svIkArAya, je jarA ke mRtyuthI bacAve. jA, tArA rAjAne pUchI Ava : che zakti enAmAM jarA ke mRtyuthI rakSaNa ApavAnI ? je rakSaNa na ApI zake te rAjA kevo ?' dUta pAcho phare che, ne vaLI praveze che; kahe che : ame bIjuM na samajIe ! ayodhyAnA rAjAnI AjJA svIkAro.' bAhubala garjIne bolyA: "AjJA tamArI svIkArIe, jo mRtyunI AjJA sAme tame AjJA ApI zako to ! pUchI Ava tArA rAjAne.' dUta pAcho phare che, ne vaLI praveza kare che. te kahe che : jIvananATaka 255
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bIjI vAta ame na samajIe. jarA ane mRtyune to cakravartIya na rokI zake.' 'to evA azaraNanuM zaraNa koNa svIkAre ? evA nirbaLane koNa nAtha kahe ?" bAhubala sApha javAba Ape che. 'vidrohIne kacaDI nAkhavA khuda bharatadeva saMgrAme saMcaraze. emanuM cakraratna to joyuM che ne ?" 'tamAruM cakraratna mRtyucakrathI to bhayaMkara nathI ne ?" bAhubala bolyA, je mRtyuthI na DaratA hoya e tArA cakraratnathI zuM Daraze, bhalA AdamI ?' 'to thaI jAo hoziyAra !' bharatadeve kUdako mArIne raMgamaMca para AvatAMnI sAthe paDakAra karyo. 'to thaI jAo hoziyAra !' bAhubala banelAM subhadrAdevIe kahyuM. 'hoziyAra ! taiyAra !' gaganamaMDaLamAM paDaghA paDyA. ne sAthe pralayakhaMjarI bajAvatA bharatadeva raNabhUmi para ghUmavA lAgyA. bhayaMkara ghaTATopa ! bhayaMkara garjanA ! bhayaMkara yuddha ! be baLiyA bAMdhavoe dvaMdva yuddha AdaryuM. laDatAM laDatAM bharatadevanA hAthamAMthI veDha nIkaLI gayo. raMgagRhamAMthI paricAraka doDato Avyo, paDadA pAchaLa Ubho rahI e dhImethI kahevA lAgyo : 'svAmI ! A veDha paherI lo !' 'zA mATe ?" dvaMdva yuddha karatAM karatAM bharatadeva paDadA sAme joIne bolyA. 'enA vagara aMguli asuMdara lAge che.' paricA bolyo. 'eka vIMTI jatAM aMguli asuMdara lAge che ? eka aMguli jatAM Akho deha asuMdara lAge che ? asuMdara deha ! re bharata ! tAruM gumAna kaI vAta para ? bharatadeva yuddha karatAM vicAramAM paDI gayA. jANe aMta2nA ne bAhyanA be moracA para e laDavA lAgyA. 'A hasta para ? enAthI buDhApo jitAze ?" bharatadeve potAnI jAtane ja prazna karyo, ne pote ja uttara Apyo :' nA re! e bicArA to bUDhApAne dekhI tharathara dhrUjaze.' 'to gumAna A paga para ? zuM e mRtyune sAmA kadame khALaze ?" bharatadeve khudane prazna karyo, ne khude javAba vALyo : 'are ! motane dekhIne to enAthI Daga paNa nahi bharAya.' 256 7 bharata-bAhubalI
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ to gumAna A rAja para? nA, nA, rAja to ahIM ja paDyuM rahevAnuM che." to A senA para? nA re nA, motanA kIcaDamAM je pote paDelI che, te mane zuM tAraze? to gumAna konA para ?' ' re bharata!" ane bharatadeva e vIMTI sAme joIne vicAramAM paDI gayA. raMgabhUmi para kaMIka avyavasthA thatI lAgI. thoDIeka zAMti patharAI rahI, tyAM to vaLI bharatadeva bolyA : bAhubala! tuM bharata-bAhubalI paNa huM to AtmadrohI ! mAruM prAyazcitta?' ane thoDI vAra vaLI e stabdha banI beThA. bharatadeva vicAramagna banI gayA. prekSako vimAsaNamAM paDI gayA : A te nATaka cAle che ke nATakanuM nATaka cAlI rahyuM che? have to khuda bAhubala banelAM subhadrAdevI mUMjhAI gayAM re ! A te kevI ghelachA ! paNa tyAM to AzcaryonuM parama Azcarya banyuM. arIsAbhavananA sahasradIpako jhAMkhA paDI jAya tevuM teja badhe patharAI rahyuM ane e teja jANe bharatadevanI kAyAmAMthI pragaTatuM hoya tema lAgyuM. vayovRddha maMtrIzvara ekAeka UMce sAde bolI UThyA : yogIone bheMkAra jaMgalanI ekAMtamAM ne varSonAM tapa pachI lAdhatI jJAnanI mahAjyoti bharatadevane arIsAbhavanamAM ne te paNa saMsAramAM rahetAM chatAM lAdhI. mahAjJAnIno jaya ho !" mahAjJAnIno jaya ho ! medanI pokArI UThI. te to eka nATakamAM jANe bIjuM nATaka nIrakhI rahI ! paNa tyAM to cakravartInAM kImatI vastro ane bahumUlAM AbhUSaNo tajIne bharatadeva arIsAbhavananA daravAje aDavANe page ne khulle mastake AvI UbhA. yogIonI vATa e mArI vATa !" ne bharatadeva bahAra nIkaLyA. are ! A to nATaka hatuM." rANI AgaLa AvIne bolyAM. emaNe hajI bAhubalano veza chAMDyo nahoto. jIvananATaka ja 257
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugothI bhavanATaka khelatAM AvyAM, Aja enI parisamApti karavI che, mahArANI !' ne bharatadeva AgaLa vadhyA. mArgamAM AjIjIonA pula, vinatinA visAmA ane AMsunA dariyA UmaTyA, paNa mahAjJAnI bharatadevano mArga koI khALI na zakyA. zoka na karazo. pRthvI nirAdhAra rahevAnI nathI. bAkI sarovara sukAI jAya, te pahelAM haMsa cAlyA jAya, emAM ja haMsanI zobhA che.' ne paLa pahelAMnA cakravartI ane atyAranI paLanA mahAbhikhu bharatadeva ayodhyAne sadAne mATe choDI cAlI nIkaLyA ! 'o jAya ! o jAya !" loko nIrakhI rahyA. saMdhyA samaye sUrya kSIrasamudramAM alopa thAya tema e alopa thaI gayA. mahAjJAnInA jJAnanAM teja pRthvIne prakAzita karI rahyAM ! emanA aMtaranI sudhA vasuMdharAne pariplAvita karI rahI ! 258 bharata-bAhubalI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 09 VAVAVAVA A aitihAsika navalakathAmAM lekhake pracalita kathAvastuone sAmagrI tarIke laIne Adhunika rItinI navalakathA sarjI che. bhagavAna RSabhadevanA be putro bharata ane bAhubalinAM pAtronuM atyaMta prabhAvaka Alekhana A navalakathAnI eka vizeSatA che. emAM paNa bharata ane bAhubali e baMne bhAIo vaccenI spardhAnuM nirUpaNa - 6 atyaMta kalAtmaka rIte karavAmAM AvyuM che. jaina sAhityanI A prasiddha kathA parathI AcArya zAlibhadrasUrie 'bharatezvara bAhubali rAsa" lakhyo hato ane e gujarAtI sAhityanI prathamakRti tarIke prasiddha che. enA vastune kathAsAmagrI tarIke laIne lekhaka darzAve che ke premanI siddhi tyAgamAM che. vizvavijaya nahIM, paraMtu Atmavijaya mahattvano che. gadyamAM kAvyAtmakatAnA camakArA darzAvatAM varNanomAM lekhakanI kalamakhIlI UThI che ane kathAnAM pAtrone AkarSaka ane kalAtmaka rIte maDhIne navalakathAmAM prastuta karyA che. ISBN 978-81-89160-74-6 9l788189lli 6 07 46ll For Private & Personal use ons W alte library on