Book Title: Anekantjaipataka Part 05
Author(s): Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005536/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapatAkA bhAga-5 adhikAra-6 dravyAstikarathArUDhaH paryAyodyatakArmukaH / yuktisannAhavAnvAdI, kuvAdibhyo bhavatyalam / / (sthAnAgavRttiH) OM racayitA hI yAkinImahattarAsUnuH AcAryazrIharibhadrasUriH * vivecanaprerakaH ka AcAryavijayaguNaratlasUriH AcAryavijayarazmiratnasUriH For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himAlaya sA uttuMga hai vo jinazAsana hamArA hai gaMgA sA nirmala aura pAvana jinazAsana hamArA hai patito ko bhI pAvana karatAM jinazAsana hamArA hai tAraNahArA tAraNahArA jinazAsana hamArA hai jainam jayati zAsanam kI alakha jagAnA jArI hai he jinazAsana ! tujako vaMdana terA dhvaja jayakArI hai vaMde zAsanam ... jainam zAsanam... JainEntatiotintamational For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nI jhIlI Nana vizeSatAo : anekAMtavAdanA adbhuta padArthonuM talasparzI nirUpaNa... karma, Ayopazama, jJAnAdi sUkSmapadArthonI tarkazaH siddhi... saharasAdAdi anekAMtanA mULabhUta siddhAMtonI arthagaMbhIra yuktiothI abAdhita sthApanA... ekAMtavAdIonI mAnyatAthI ja ekAMtavAdInuM AmUlayUla khaMDana... bauddha-vaizeSikAThi darzanonI sacoTa samIkSA... jJAnAdvaita, zabdAdvaita, ekAMta nirvikalpa Adi mithyAmUDha kumAnyatAonuM tarkabaddha unmUlana .. tapa kevo hovo joie ? kevuM dhyAna kalyANakArI bane ? mokSa, anekAMtavAmAM ja thAya... evA aneka rahasyapUrNa nirUpaNonuM suMdara saMkalana... pramANa ane drArthika-paryAyarthika nayanI zailIne havastha banAvato graMtha ... dRSTidhne anekAMtamaya banAvI sAmya ane samAdhinuM arpaNa karatI eka avvala kRti... avazya vAMco, anekAMtanA siddhAMto para phidA thayA vinA nahIM raho. mana, vItarAgaparamAtmAnI syAdvAdazailI para ovArI jaze ! For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** * * * mA . - mAtAnA vaiA) ) "nAthAya nama: II // tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAyassa // // tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH / / 1444-graMthanirmAtR-sUripuraMdarazrIharibhadrasUrivijRmbhitA zrImunicandrasUriviracitavivaraNasaMvalita-zrIpUrvamaharSivihitavyAkhyAvibhUSitA navanirmita-'anekAntarazmi'-AkhyayA suramyagurjaravivRttyA samalaGkRtA anekAntajayapatAkA Csorna ~~ ~~~ ~~ ~ bhAga-5 adhikAra-6 P(0 - preraka sa ) dIkSAdAnezvarI, bhavodadhitAraka, A.bha. parama pUjya gurudevazrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA.. pravacanaprabhAvaka, pradarzananiSNAta, A.bha. parama pUjya gurudevazrI zimarasUrIzvarajI mahArAjA... * saMzodhaka zAsanaprabhAvaka A.bha.vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vidvareNya munirAjazrI bhavyasuMThavijayajI ma.sA. * prakAzaka : jinaguNa ArAdhaka TrasTa univmAma For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * parimita paricaya : * kRtiH anekAMtajayapatAkA (dArzanika graMthomAM ziramora gaNAtI kRti) * kartA yAkinImahattarAsUnu-sUripuraMdarazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA... * vyAkhyAH pUrvamaharSi x aparanAmabhAvArthamAtravedanI (avacUrNirUpa) * vivaraNaH pUjayamunicandrasUriviracita * nAma: anekAMtajayapatAkA-udyotadIpikA (vRttiTippaNarUpa) * viSaya : (1) sadasadvAda, (2) nityAnityavAda, (3) sAmAnya-vizeSavAda, (4) abhilAkha anabhilAyavAda (5) bAhyArthasiddhi, ane (6) anekAMtavAdamAM ja mokSa - A pAMca viSayo para talasparzI nirUpaNa ane aneka yukti-prayuktio dvArA anekAMtavAdanuM abAdhita svarUpanirdeza... * saMpAdanaH 18/20 hastapratonA AdhAre aneka truTionuM parimArjana... * anekAMtarazmiH mUlagraMtha, vyAkhyA ane vivaraNanA gahanatama padArthone suvizada zailImAM raju karatuM (aneka suramya TIppaNIothI suzobhita) gujarAtI vivecana... * divyAzIrvAdaH siddhAMtamahodadhi pa.pU.A.bha. zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAjA, nyAyavizArada pa.pU.A.bha. zrImavijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA, mevADadezoddhAraka pa.pU.A.bha.zrImadvijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA. * zubhAzIrvAdaH suvizAlagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA.. * vivecanapreraka: dIkSAdAnezvarI, paramopakArI, pa. pU. A. bha. zrImavijaya guNaratnasUrIzvarajI (mArgadarzaka :) mahArAjA tathA pravacanaprabhAvaka, paramopakArI pa. pU. A. bha. zrImavijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA . * saMzodhaka: virya paramapUjaya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAjA... * sahAyaka vidyAguruvarya pUjaya munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajI mahArAjA... tathA | munirAjazrI tIrtharatnavijayajI mahArAjA... * vivecaka-saMpAdakaH munirAjazrI yazaratnavijayajI ma.sA. * vivecananimittaH vardhamAnataponidhi pU.A.bha. zrI bhuvanabhAnusUri mahArAjAnuM janmazatAbdI varSa. * prakAzananimitta dIkSAdAnezvarI pU.A.bha. zrI guNaratnasUri mahArAjAnuM sUripada rajata varSa. * prakAzaka: cinaguNa ArAdhaka TrasTa... (muMbaI) * prakAzanavarSa vIra saM. 2539, vi.saM. 2069, I.san 2013.. * lAbhArthI zrI aThavAlAinsa jaina saMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI pauSadhazALA TrasTa - surata. ka AvRttiH prathama * pratiH 500 * mUlya rU. 400/a. * prinTIMga+DIjhAInIMgaH navaraMga prinTarsa, apUrva zAha, mo. 9428 500 401 KO) + kampojhIMga+seTIMga : mRgendra esa. zAha, mo. 98249 52301 - amadAvAda. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhac 0 0 0. sAdara samarpaNam jI.) zrutArAmaimanasvI, vidvareNya - vidyAguru prastuta graMthanuM sAdhata saMzodhana karanAra 5. pU. mu. zrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAjAnA nirmaLa hAkusumamAM dAkSiNyatAsabhara, vidvadvareNya - vidyAguru prastuta graMthaprakAzanamAM sAvaMta sahAya karanAra pa. pU. mu. zrI sIkhyAMgaratnavijayajI mahArAjAnA pAvata hastakamaLomAM teozrInI kRpAthI sarjata pAmeluM saTIka - savivaraNa anekAMtajayapatAkA graMtha paranuM munzatI vivecana, sasneha samarpita karuM chuM. kRpAkAMkSI muni yazaratnavijaya bk'-'''''''''''''''bcs-'chb-bcs- For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 2 # saMkSipta viSaya-nirdeza (1) sarva manAve (prAstAvika) ....................... (2) anekAMta : vyavahAranirvAhaka (prAstAvika) .................. (3) anekAMtajayapatAkA chaThTho adhikAra suMdarapadArtha-rasAsvAda ..... (4) viSayAnukramaNikA ...... ..................... 9 anekAMta ja mokSa ... chaThTho adhikAra .................... 1148-1433 pariziSTavibhAga ....... 1-35 che aho sukRtam) prastuta graMthatA prakAzatato saMpUrNa lAbha aThavAlAInsa jana saMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa lAlabaMgalA aThavAlAinsa suratavALAe potAnI jJAtanidhito suMdara upayoga karIne lIdho che. sukRta-satkAryanI zatazaH anumodanA... * sUcanAH A graMthanuM prakAzana, jJAnanidhinA sadravyathI thayuM hovAthI, gRhasthoe mAlikI karavI nahIM. (pU. sAdhu-sAdhvI bhagavaMto tathA jJAnabhaMDArone bheTa) prAptisthAna ke (1) zAha bAbulAla saremalajI (2) mahendrabhAI eca. zAha C/o. siddhAcala, senTa ensa skula sAme, C/o. 202/e, grInahIlsa epA., hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, svAmInArAyaNa maMdira pAse, amadAvAda-05. aDAjaNa, surata-395009. (5) bhaMvarabhAI cunIlAlajI phona- 94265 85904 phona- (rahe.)0261-2780750 C/o. bhairava korporezana S/55, vaibhavalakSmI komlekSa, (mo.) 96011 13344 (3) jinaguNa ArAdhaka TrasTa ghIkAMTA roDa, amadAvAda-1. (4) hemaMtabhAI Ara. gAMdhI (mo.) 94277 11733. C/o. zrI sIkveTIksa, 1/5 C/o. 603,25/B, zivakRpA so. rAjadA cAla, azokanagara, junA hanumAna bhivaMDI, ji. ThANA-421302 krosalena, 2jo mALa, rUma naM.11, muMbaI-1. (mahArASTra) phona- 98204 51073 phona- (rahe.) 02522-246126 (mo.) 98905 82220 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ') Jain Education Internation suvizuddha syAdvAdamArgaprarUpaka, zrutasiddhAMtarUpa tIrthasthApaka, mAraNAMtika pariSahone paNa samabhAvathI sahana karanAra parama kRpALu prabhuvIra... vIrAjJAtirvikalpasvIkAraka, anaMtAnaMta labdhitIradhi, AjIvata prabhuvIra caraNopAsaka, svatAmadhanya parama pUjya gautamasvAmI mahArAjA... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtamarmajJa, karmasAhityaniSNAta, saccAritracUDAmaNi, siddhAMtamahodadhi, sahasAdhika zramaNasamudAya gurumaiyA, parama pUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA anekAMtadezanAdakSa,nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi, saMgha-ekatAzilpI, jJAna-darzana-cAritra apratImaprayaNa, paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA 5.pU.A.bha.zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA C ) anekAMtavyavahArakuzaLa, siddhAntadivAra, AgamahAImarmajJa, suvizAlagacchAdhipati, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA Jain Education Internet For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADadezodvAraka, 400 aThThamatA bhISmatapasvI apAra sAmyasindhu paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA dIkSAdAnezvarI, yuvakajAgRtipreraka, gItArthatA-saMvignatA saMpanna trizatAdhika zramaNa-zramaNI samudAyazilpI bhavodadhitAraka 5.pU.A.bha. zrI vijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pravacanaprabhAvaka, SaDdarzatatiSNAta, tikhAlasatAtIradhi, guruparitoekalakSI paramagurudeva, AcAryabhagavaMta zrI vijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only pa.pU.A.bha.zrI jitendrasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalamAnasasaMzayahAriNI, bhavabhavorjitapApanivAriNI / sakalasadguNasantatidhAriNI, haratu me duritAni sarasvatI / / For Personal & Privale Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1 ) / / zrI zaddhezvarapArzvanAthAya nama: / / / / zrI-prema-bhuvanabhAnu-navaghoSa-hitendra-gu.Ara-mirasUrisaSNuruchyo namaH|| / / OM namaH / / jema sarvaM anekAntamayam (prAstAvika) yogAcAranuM maMtavya 'sarva jJAnamayam' evuM che.. bhartRharinuM maMtavya 'sarva zamayam' evuM che.. vedAMtInuM maMtavya 'sarva brahmamayam' evuM che.. = tema Arhata-jainadarzananuM koI eka vAkyathI nizcita maMtavya batAvavuM hoya, to e che - 'sarva aneAntamayam' ! paramAtmA, paramAtmAnuM jIvana, paramAtmAnuM vacana, paramAtmAe batAvelA padArtho, re ! yAvat badhA ja padArtho ! e cAhe dIvo hoya ke yAvat AkAza ! ... e badhuM ja anekAMtamaya ! jagatano eka paNa padArtha evo nathI ke je anekAMtamaya na hoya.. sucAru sughoSa che A anekAMtamaya jinazAsanlRno ! * paramAtmA anekAMtamaya - 5ramAtmA sarva jIvarAzi para hita karavAmAM karuNAzIla hatA. te chatAM, karuNAmAM'ya ekAMta nahoto. karmane phADI nAMkhavAmAM to teo kaThora ja hatAM ! * - mitra ane zatru para samAna dRSTi rAkhanAra paNa paramAtmA, rAga-dveSane AzrayIne 'arihaMta= zatrune haNanAra' kahevAyA che, te paNa paramAtmA anekAMtamaya hovAnuM ja jaNAve che ne ? * ''AdrIpamAvyoma samasvabhAvuM, syAdRAvamudrA'natibhevi vastu tannityamevaikamanityamanyaditi, tvadAjJAdviSatAM pralApAH ||5||" - anyayogavyavacchedadvAtriMzikA / * "sarva jaMtu hitakaraNI karuNA, karmavidAraNa tIkSaNa re... jJAnAdAnarahitapariNAmI, udAsInatA vIkSaNa re ||zItalA" 2. AnaMdaghanacovIzI "tAhare mitra ane zatru sama, arihaMta tuM hI gavAyajI; rUpa svarUpa anupama tuM jina, to hI arUpI kahAyajI; For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) - paramAtmAne aMzamAtra paNa parigraha nathI, paNa te mAtra mUcchanI apekSAe, ekAMte nahIM. bAkI paramAtmAe guNono saMgraha to kaeNryo che ja ne? A thaI paramAtmAnI vAta.. AgaLa vadhIne paramAtmAnI dezanA, paramAtmAnuM vAkya, paramAtmAnuM Agama, paramAtmAnAM ekeka vidhAno badhuM ja anekAMtamaya che.. kharekhara anekAMta e eka evuM rasaprada tattva che, ke tenA para jeTaluM vicArIe kaMIka avanavuM rahasya ja prApta thAya ane vadhu ne vadhu UMDANamAM javAnI jhaMkhanA rahyA kare. dhyAnazatakamAM sarasa vArtA kahI che ke - "jinavacana e eka lADavo che, je hajAro hetuothI saMvalita che.. vidvAna puruSa, divasa-rAta tene vApare to paNa tRpta nA thaI zake.." koIpaNa zAstra sAmAnyathI abhyAsa karavAthI tenA paranuM jJAna pAnApradhAna ke paMktipradhAna thaI zake, tenAthI vadhu nahIM. paNa anekAMtamaya dRSTithI sUkSmakSikA dvArA teno talasparzI abhyAsa karIe, to te jJAna padArthapradhAna ne yAvat pariNatipradhAna thaI zake che. A anekAMtanI adbhuta balihArI che. zAstranA dareka vAkyo anekAMtagarbhita hoya che. temAMnAM te te vidhAno, koIka ne koIka pratiniyata apekSAothI ja ulikhita thayA hoya che. A vAta ApaNe keTalAka udAharaNothI samajIe. - AjJAyoga auSadhanI jema atyaMta hitakArI che, paNa te mAtra svarUpane laIne, ekAMte nahIM. bAkI gADha mithyAtvIne to te auSadha niSphaLa paNa puravAra thArya che.. - paramAtmA tAre e vAta sAcI, paNa bhavya-laghukarmI jIvone, abhavya-bhArekarmI jIvone nahIM. eTale temAMya ekAMta nahIM. > je vAta cAra akSarathI patatI hoya, tyAM pAMcamo akSara na bolavo, evuM Agamika vidhAna che. paNa temAMya ekAMta nathI. AgamamAM ja viziSTa zrotAne laIne vistarArtha karavAnuM jaNAvyuM che ja. lobha nahi tuja mAMhi to paNa, saghaLA guNa te lIdhAjI; tuM nirAgI paNa te rAgI, bhagata taNA mana kIdhAjI 1 'niNavayamodrAsa 3 ta va vA ya naHTTNa | __ titti buho Na gacchai, heusahassovagUDhassa // ' - dhyAnazatakam / * 'ttio pI jevuM nizcittedi sadasnavihatAM ! ghaNamicchattamakAlo, kAlo'puNabaMdhagAIo // 64 // ' - upadezarahasyam / "niruddhAM vAva na TIdannA' - sUtratAkrUtram . 'towtInuM ... DhIyaMti ' - parezaradIvRttI sno18 | 'samAnavenanA paDiputramAsI' - sUtratA sUtram | 'zrotArapekSya ... niravazepanAdriAbbIrArthavAdI maveta' - 3parezaradIvRtta . For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) - eka akSara paNa na bolavo joIe, evuM vidhAna che, paNa te agItArthane laIne.. bAkI vacanavibhaktikuzaLa gItArtha, zrutasApekSa rahIne aucityapUrvaka Akho divasa bole, to paNa e vacanaguptisaMpanna kahevAya che. dazavaikAlikaniyuktimAM AvatI A vAta paNa anekAMtane ja jaNAve che ne? > utsargathI sAdhune eka pagalA jeTalo paNa gamanavyApAra nathI karavAno, kare to doSa! paNa guru ke glAnAdinuM kArya upasthita thAya, tyAre gamana na kare to doSa ! AvazyakaniyuktimAM AvatI A vArta paNa anekAMtane ja siddha kare che ne? mokSa kriyAnirodharUpa che, eTale tene sAdhavA kriyAo aTakAvavI ja rahI. paNa te chatAM mokSane meLavavA, svAdhyAya vagere kriyAonuM sevana anivArya jaNAvyuM che. te vAte paNa anekAMtane ja sAbita kare che. - avinIta - apariNatane sAmAnya zratanuM arpaNa paNa vipratiSiddha che. jyAre pariNatane vIsa varSanA paryAya pachI apAtuM zrata paNa dIkSAparyAyanA be-eka varSamAM ApI zakAya che. saMvigna gItArthonI A dIrdhadaSTisaMpanna sAmAcArI paNa anekAMtane siddha nathI karatI? - "AdhAkarmabhojIne karmabaMdha thAya e vAta sAcI, paNa temAMya ekAMta nathI. puSTAlaMbanane sAme rAkhIne moTA doSane aTakAvavA tenuM sevana karavAmAM Ave, to karmabaMdha na paNa thArya. hA, purAlaMbana che 'vayavirasanno vortha vaviraM viyAto divasaMpi bhAsamANo tahavi vayaguttayaM patto // 291||- dazavaikAlikaniyuktau / (c) 'egaggassa pasaMtassa na hoMti iriyAiyA guNA hoti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoi // 693 / / Avazyakaniyuktau / che. "mokSaH sarvapiramati sarvayinirodhe sAdhathitumArabdha vimartha svAdhyAyatipu civizepeDu yatnaH rtavyatayotie: ? rUlyAzadi -... "sajjAyAiNiogA cittaNiroheNa haMdi eesi| kallANabhAyaNattaM vaidiNamaciyatthaciMtAe // 93 // " svAdhyAyAdikriyayA'satkriyAnivRttiH, tasyAM ca kASThAprAptAyAM nirvikalpapariNAmAbhimukhye vaDherdAhyaM vinAzyAnuvinAzavat svayameva svanAze, mokSo'pyarthAdupapatsyata iti na kazcidvirodha iti phalitam // 93 // ' upadezarahasya zloka-93 muul-ttiikaa| * 'thAnA yonitIrthocchedyAtvanA | sUtratAne mahAvo tyAnA pravakSate !' jJAnasAra: | * 'AhAkammAiM bhuMjaMti aNNamaNNe sakammuNA / uvalitte viyANijjA aNuvalittetti vA puNo // ' sUtrakRtAGgasUtram / 'IryAdyazuddhyArtadhyAnapravRttau ca bahudoSaprasaGgAt, anyathA tadbhoge SaTkAyopamardapApA'nivRtteH, ata AbhyAmeva sthAnAbhyAmekAntato gRhItAbhyAmanAcAraM vijAnIyAt / ' upadezarahasyavRttau zlo0 101 / For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) sivAya yathAtathA sevana karavAmAM Ave, to avazya dIrdhasaMsArI thAya.. - vaidyapuruSa, ArogyazAstrane sApekSa rahI cikitsA kare ane kadAca dardI marI jAya, to paNa koI doSa nahIM.. ne sApanI buddhithI doraDAne kApe, to paNa bhAvamalinatAnA kAraNe karmabaMdhuM ! AvI to seMkaDo vAto che ke je anekAMta vinA saMgata ja na thaI zake.. dareka vAkyamAM garbhitapaNe anekAMta samAyelo ja hoya che. hakIktamAM anekAMtanI jANakArI vinA, te te Agamavacano paNa apekSA vinA pakaDavAnA thAya.. ane to teonAM tAtparyanuM ekAMte avadhAraNa karI levAmAM to, te AgamavAkya paNa pratiniyata jIvavizeSa mATe mithyASTinAM vacanatulya banI jAya ! eTale anekAMta vinA to Agama paNa mithyAdarzana-tulya banI jAya.. upadezarahasyamAM to cheka tyAM sudhI jaiNAvyuM che ke - (1) syAdvAda - anekAMta ja jainapravacananuM sArabhUta niNaMda che.. (2) syAdvAdane samajAvavA mATe ja dvAdazAMgIrUpa samasta gaNipiTakanuM sarjana thayuM che.. (3) syAdvAdanuM jJAna nahIM, to nizcayanayathI cAritra paNa niSphaLa che.. (4) syAdvAdane samajayA vinA dezanA ApanAranuM cAritra naTaceSTA jevuM che. AnA parathI syAdvAda-anekAMtavAdanuM keTaluM mahattva che? e jaNAI Ave che.. ati adbhuta che A anekAMtamaya jinazAsana ! atyaMta tIkSNabuddhisaMpanna tArkikapuruSo paNa A anekAMtamaya jinazAsanane natamastaka thaI gayA che. aho ! anekAMta.. aho ! anekAMta.. A anekAMtane ja dAkhalA-dalIlo ane sacoTa tarkothI samajAvavA, sUripuraMdara 1444 graMthanA racayitA pa. pU. A. bha. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe "anekAMtajayapatAkA' nAmanA eka jainadArzanika Akara graMthanuM sarjana karyuM.. temAM, bhAga pAMcamo ! adhikAra chaThTho ! "anekAMtavAdamAM ja mokSa che' e viSayane tarkabaddha * 'nahi vaidyasyAgamasavyapekSasya samyakkriyAM kurvata AturavipattAvapi vairAnuSaGgaH, sarpabuddhyA rajjumapi ghnAno bhAvadoSAt karmabandhazceti / - upadezarahasyavRttau / uvalitte viyANijjA aNuvalittetti vA puNo // ' sUtrakRtAGgasUtram / (c) 'ekanayAvadhAraNe mithyAdRSTivacanA'vizeSaprasaGgAt / ' - upadezarahasyavRttau zlo0 102 / ja "o pavanasAra savaeN kvatthava "fifpaDari I eaMmi aviNNAe vihalaM caraNaM jao bhaNiyaM // 102 / / ' - upadezarahasyam / & 'parIkkarapANa samayaparasamayamuvIvAra) | caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na yANaMti // 3/67 // ' - sanmatitarkaprakaraNam / - "mada apAtA 3vasaravA makhaMtIyasthA .. naDanaTTaM va jaNAvi ya tersi cariyaM ca picchaMti // 105 // ' - upadezarahasyam / For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zailIthI vAstavika sAbita karyo che.. eka netAe jAhera sabhAmAM saMbodhana karatAM jaNAvyuM ke - "huM aMdarathI raDI rahyo chuM. A dezanI garIbAI mArAthI joI zakAtI nathI. mArI jhaMkhanA che ke A dezanA badhA daridro dhanavAna bane ane te mujabanuM huM cokkasa AcaraNa karIza.." sabhA pUrI thaI. netAjI ghare pahoMcyA.. eka bhIkhArI TaLavaLato temanA AMgaNe AvIne Ubho hato.. netAjIe lAlacoLa AMkha karIne tharatharatI bhASAmAM huMkAra karyo ke - "cAlyo jA ahIMthI. paga mUkyo che to khabaradAra !! bicAro bhIkhArI AMsubharI AMkhe jaNAvavA lAgyo ke - "netAjI! tame ja to gaIkAle pratijJA karI hatI ke huM badhAnuM "bhIkhArIpaNuM dUra karIza.. ne Aje to tame 'bhIkhArIne ja dUra karavA maMDI paDyA cho ! kyAM gayuM tamAruM vacana ?" netAjI avAk thaI gayA.. vAta A che - dareka darzanakAro "mokSa-mokSa' kahIne potAnA darzanane samyaka TheravavA prayAsa kare che .. paNa teo mokSane meLavavAno je mArga Acare che - batAve che, te sAva ja tathyavihIna jaNAya che ane tenAthI mokSa maLato nathI eTaluM ja nahIM, AgaLa vadhIne mokSa ghaTato paNa nathI. arihaMta paramAtmA yathArtha vaktA che, temaNe je anekAMtamaya yathArtha mArga batADyo, temAM mokSanuM yathAvasthita astitva nibaMdha ghaTe che ane te mArga dvArA mokSanI avApti paNa thAya che ja.. A vAta sacoTa tarkothI pa. pU. A. bha. zrI haribhadrasUri ma. sA. e supere siddha karI che. ane anekAMta keTalo badho vyApaka che? tenuM aneka dAkhalAothI talasparzI nirUpaNa karyuM che.. dA. ta. * pramANa ekAMte pramANa nathI, apekSAe apramANa paNa che. * apramANa ekAMte apramANa nathI, apekSAe pramANa paNa che.. saMsArI ekAMte saMsArI nathI, apekSAe mukta paNa che.. che ane muktAtmA ekAMte mukta ja nathI, apekSAe saMsArI paNa che.. AvI to aneka yuktio lagADI anekAMtane vizada karyo che.. ane A adhikAramAM je tapanuM svarUpa ane dhyAnanuM svarUpa batAvyuM che, e atyaMta upayogI-AkarSaka ane AtmasAt karavA yogya che.. AvuM vizad svarUpavarNana bIjA graMthomAM bahu ochuM jovA maLe che.. A adhikAramAM rahela sarasa padArthonAM adhyayana-adhyApana dvArA sanmArgasthita kSayopazama nirmala banAvIe, jinavacana paranI zraddhA daDha banAvIe, paraMparAe zAzvata sukhane pAmIe, e ja AMtarika abhilASA.. A adhikAramAM kayA padArtho mahattvapUrNa che? teno ullekha ame "rasAsvAda nAmanA eka svataMtra For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nibaMdhamAM karyo che.. jijJAsuone tyAMthI jovAnI bhalAmaNa. anekAMtajayapatAkA graMthamAM AvatA zlokono akArAdikrama, sAkSIpAThano akArAdikrama, samAviSTa nyAyonI sUci ... A badhI bAbato pariziSTamAM mUkAI che, te paNa yathAyogya upayogamAM levAnI bhalAmaNa.. gurubhagavaMta - saMzodhaka - sahavartI - sahAyakonI kRpAthI, A adhikAra paranuM gujarAtI vivecana taiyAra thayuM che.. chabasthatAvazAt mArAthI jinAjJAviruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya, tenuM sAAdadaye micchA mi dukkaDam .. ti zam | tra vivecaka & jJAnapaMcamI, kArataka suda 5, vi. saM. 2069 usmAnapurA - amadAvAda prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendraguNa2na-rami2nasUricaraNalava muni cazamvijaya utsarpadvyavahAranizcayakalAkallolakolAhalatrasyadurnayavAdikacchapakulabhrazyatkupakSAcalam / udyadhuktinadIpravezasubhagaM syAdvAdamaryAdayA, yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhiM muktvA paraM nAzraye // - dhyAsAra: nayAstava syAtpadasattvalAJchitA rasopaviddhA iva lohghaatvH| bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // - bRhaspastotram For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) anesidjayapatAzA chaThTho adhikkAra 2 baMdara padArtha-rasAsvAda... ? > anekAMtavAdamAM ja mokSa... (pR. 1148). - ekAMtavAdImate bhAvya-bhAvaka-bhAvanAno abhAva... (pR. 1149) > sarvathA kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAva, smaraNa, pratyabhijJAna, kutUhalaviramaNa vagerenI asaMgati... (pR. 1152) - sUkmakSikArUpa hAthathI yuktidIvo laIne svadarzana-abhinivezarUpa aMdhAruM dUra karavAnI vinamra bhalAmaNa... (pR. 1153) - kSaNikamate 'vastu kSaNika che" evo bodha ja thaI zakato nathI... (pR. 116 1) abhinivezanuM vyasana bAju para mUko... (pR. 1172). - ajJAnagrahathI grasita vyakti, vicArazUnya kathana karavA tatpara thAya che... (pR. 1204) > kathaMcit pariNamanavAdanuM tarkapUrNa nirUpaNa... (pR. 1206) - bauddhamate gAya-ghoDAno paNa kAryakAraNabhAva mAnavAnuM ApAdana... (pR. 1283) - kSayopazama vinA anubhavasaMpanna vyaktine paNa jJAna thAya nahIM... (pR. 1301) - hiMsAthI viratinA traNa kAraNo : (1) samyagU upadeza ke tevA prakAranI viziSTa municaryA vagerenuM darzana, (2) tathAsvabhAve kliSTakarmano viyoga, 3) tathAbhavyatvanA paripAkathI zubhabhAvano anubaMdha... (pR. 1326) - bauddha vagere darzanomAM paNa anekadharmatArUpa anekAMta anivArya che, anyathA vyavahArano virodha thAya... (pR. 1351) | > anekAMtamate mokSa kevI rIte? tenI saMgati... (pR. 1359) - jainamate tapa kone kahevAya? tenuM nava vizeSaNo dvArA ananya svarUpanirdeza... (pR. 1380) - tapa te vedasaMvedyarUpa che... (pR. 1782) -> sadanuSThAna sevanAra vyaktine kAyasaMtApano anubhava na thAya... (pR. 1782) - azubha dhyAnane karAvanAra tapano niSedha... (pR. 1383) For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) - thoDo kAyakheda thAya teTalAmAtrathI cittakheda na thAya, e vAtanI daSTAMtapUrvaka sAbitI.. (pR. 1784) tapathI kevI rIte mokSa thAya? tenuM kramika nirUpaNa... (pR. 1387) - anitya vagere bhAvanAothI bhAvita thayA vinA zubhadhyAna na thaI zake... (pR. 1390) - kriyA ane karmano kArya-kAraNabhAva, tenI satarka siddhi... (pR. 1391) -> bhAvanAo, mokSarUpI vidyAne siddha karavA bhUmikAnuM svarUpa bhaje che... (pR. 1391) * sAmyasvarUpane pAmI gayelA yogIone bhAvanA anupayogI che... (pR. 1392) > dhyAna kone kahevAya? tenuM svarUpa zuM? e badhI vAtonuM suMdara nirUpaNa... (pR. 1392) -> tapa te AtmAno kuzaLapariNAmarUpa eka svabhAva che, te vAtanI siddhi... (pR. 1396) > atIndriya padArtha vize sarvajJavacana pramANa che, evuM mAnavuM anivArya... (pR. 1397) > dareka karma phaLavAnuM hoya che, enI sAbitI... (pR. 1399) - karmano sthitihAsa vagere rUpe upakrama thavo, e karmano svabhAva ja che - enuM nirUpaNa.. (pR. 1400) mokSa paNa apekSAe ja thAya che, ekAMte nahIM. A pramANe anekAMta sarvatra asmalita.. (pR. 1403cita - graMthakArazrInI vinamratA ane gurukRpAnA mAhAbhyano nirdeza.... (pR. 1422) - ekAMta-abhinivezavALA jIvo graMthazravaNane apAtra che... (pR. 1423) - gurukRpAnuM mAhAtma ane tenA saMgano camatkAra... (pR. 1426) >> graMthakArazrIe batAvelI potAnI atyaMta laghutA... (pR. 1427) - graMthakArazrI dvArA vidvAnone hArdika abhyarthanA... (pR. 1428). - maMdabuddhivALA puruSo, prAyaH karIne ziSTa puruSo vaDe AdarAyelI vastu vize ja ruci dharAvanArA hoya che... (pR. 1429). > parahitamAM baMdhAyelA dhyeyavALA ziSTa puruSonI ucita kAryamAM alanA na ja hoI zake... (pR. 1429) - mAtsarya choDIne badhA loko guNAnurAgI thAo evI ekavinamra abhyarthanA... (pR. 1430) For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) viSayAnukramaNikA | pUrvapakSa viSaya pRSTha viSaya pRSTha * anekAMtamAM ja mokSa............... 1148 * bauddha-unmekSita ananvayamAM aneka anAtmaka mAnavAnuM tAtparya ane doSaprasaMga................ ...... 1185 nirAsa ...... ............. 1150 * badhAthI badhAnI utpattinuM ApAdana 1187 ekAMtakSaNikavAdano vikalpaza: * kArya-kAraNapratiniyatatAsAdhaka nirAsa ......... ....... 1150 .......... *********************... 1188 kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAvanI - bauddhavaktavyanI pralApamAtratA ..... 1191 asaMgati ..................... 115ra * bIjamAM sAmarthyajJAnano upAyAbhAva 1197 * arthanI AkAra-arpaNakSamatA paNa * kAraNanA kAryarUpe pariNamanamAM anizcita ........ ................ 1154 avirodha....................... 1204 * pratibaMdhasAdhaka bauddhamaMtavyano nirAsa 1158 0 tathAbhavanamAM zabdArtha-asaMgatino * kSaNikamate kSaNikatAno avagama nirAsa ...................... 1206 asaMgata ....................... 1161 0 hetu-phaLabhAva vyavasthAsAdhaka * kSaNikavAdamAM smaraNa-pratyabhi bauddhapUrvapakSa .................. 1219 jJAnAdinI paNa asaMgati . ....... 1164 0 anvaya mAnavAmAM nihetukAdoSanuM * kSaNikavAdamAM pAralaukika vyavahAra ApAdana ...... sutarAM asaMgata ................. 1165 - bauddhanI manokalpita mAnyatAonuM * kSaNikavAdamAM mukti paNa asaMgata.. 1166 nirasana ....................... 1227 * kSaNikamate vyavahArasamaMjasatAsAdhaka * vArtikakAranA vacanano pratikSepa.... 1235 bauddhapUrvapakSa .................... 1168 * ekakAraNathI ja kAryajananatAnuM * kRtanAza-akRtAnyupagamadoSanuM ApAdana ...... ............ 1237 nivAraNa ....................... 1169 * kAraNabhedathI kAryabhedanI vyavasthA * mokSa-asaMgatinuM nivAraNa ........ 1173 asamaMjasa ********* ........ 1239 * bauddhamaMtavyanirAkAraka - uttarapakSa .. 1175 * sAmagrIbhedathI paNa phaLabhedanI * kSaNikamate kArya-kAraNabhAvano vyavasthA asaMgata. ............. 1247 vikalpazaH nirAsa ............... 1175 0 pratiniyayatA sAdhaka bauddhapralApa .... 1254 * Adya traNa vikalpomAM doSanuM * bIja-aMkuranI vedanavisaTezatAno ApAdana ...................... 1176 nirAsa ........................ 1265 * bauddhamAnya hatuvinAza vize pRcchA . 1178 * kAryanA anekasvabhAvanuM aviruddha * bauddhakRta bacAvanuM nirasana ........ 1180 astitva....................... 1267 *... 12 24 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pRSTha .......... 1303 asaMgati ....... (10) -92 viSaya pRSTha viSaya * hetubiMdunI anyArthatA sAdhaka bauddha- * ekAMta anAtmakAdi mAnavAmAM pUrvapakSa ........................ 1269 virodha ......................... 1354 * bauddhakathita atyArthatA asaMgata - ekAMte azuci-duHkharUpa mAnavAmAM uttarapakSa ........ ... 1271 ghora AzAtanA ................. 1355 * kArya-kAraNabhAvano nizcaya paNa anekAMtavAdamAM bhAvanAdinI asaMgata ....................... 1274 asaMgatino nirAsa, ............. 13pa6 ........ 1358 * nizcayasAdhaka bauddhavaktavya ........ 1274 0 bhAvanAsaMgati * bauddhavaktavyanI vilAsamAtratA .... 1277 7 bhAvanAnI yathArthatA ............. 1358 * kSaNikamate kArya-kAraNabhAvano vairAgyasaMgati ................... 1359 nizcaya asaMgata. mokSasaMgati ......... ............ 13pa9 * pratyakSa-anupalaMbhanI grAhakatA * ekAMta-anAtmakAdi mAnavAmAM ja asaMgata *..... 1360 sarvathA anAtmaka mAnavAmAM * kArya-kAraNabhAva saMgatisAdhaka anityatAnI asiddhi .......... 1360 jJAnAdvaitavAdI ................ 1305 * jJAnAdvaitavAdInAM maMtavyanuM unmelana. 1306 * kathaMcit anityatA .............. 1365 * bauddhamate paNa anvayasvIkRti ..... 1310 * ekAMta azuci-duHkharUpatA mAnavAmAM ... 1365 * pUrvapakSInA vacanomAM anvayanI * AryapugalonuM asapaNuM anivAryatA .................... 1313 aprAmANika .................... 1371 * kSaNikamatano AmUlacUla nirAsa ... 1316 , * buddhajJAnamAM jananasvabhAva mAnavAmAM * nihetuka vinAzamate hiMsAnI virodhAdi ...................... 1374 asaMgati .. ............................ 1323, 5rvapakSInuM vacana iSTArtha-asAdhaka .. 1379 * cAdvAdamate viratidezanAnI sArthakatA 13250 Ahatamate tapanuM AbehUba svarUpa . 1380 * bhUtirUpa arthakriyAmAM vyavasthA ane * sadanuSThAnasevakane kAyasaMtApanI vikalpanI anupapatti ........... 1329 paNa ananubhUti................... 1382 * anvayavAdamAM ja arthakriyAnI saMgati 1331 - azubhadhyAnakAraka tapano niSedha ... 1383 * kSayekSaNa vize pRcchA.............. 1342 0 alpakAyakhedamAM cittakheda asaMgata * syAdvAdamate mukti-asaMbhavadoSano sadaSTAMta vizadIkaraNa ............. 1384 niravakAza..... ................. 1349 * tapathI mokSanI paNa nibaMdha saMgati . 1387 * anekarUpa vastumAM avirodha, anyathA 0 bauddha-AzaMkAno nirAsa .......... 1388 vyavahAravirodha.................. 1351 0 yogIone bhAvanA anupayogI ... 1392 * ekAMta anAtmakatAdino nirAsa... 1353 * dhyAnanuM svarUpa ...................... doSo .... 1392 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) viSaya pRSTha viSaya pRSTha S21 * * * * * * * * * *****...... 1414 * anya bauddha vaktavyonuM unmelana ... 1394 * pramANa vize syAdvAdasaMgati ....... 1411 * tapanI AtmadharmatAsiddhi ......... 1396 0 pramANAbhAsa paNa pramANa* atIndriya padArtha vize sarvajJavacananI apramANarUpa ......... pramANatA anivArya.............. 1397 * kathaMcit pramANAbhAsatA .......... 1415 karmanI saphaLatAsiddhi ............. 1399 sarva vastuo ta-atadAtmaka * karmanI upakramasvabhAvatA ......... 1400 hovAmAM avirodha ............. 1417 * tapano karmanI sarvazakti sAthe virodha 1401 0 ekAMtavAdI pradatta virodhano parihAra 1418 * anekAMtamate mokSasuvihitapaNuM * syAdvAdamate ja pratiniyata vyavasthA. 1420 nibaMdha .. 1402 0 upasaMhAra + phalitArtha............ 1421 ekAMta-abhedamAM saMsArI Na mukta * graMtharacanAprayojana + gurukRpAphaLa .. 1422 thavAno prasaMga .................. 1404 0 jaDajIvonuM svarUpa ............... 1422 * kathaMcibhedanI siddhi ............. 1407 * jaDajIvonuM sadgodharUpahita ....... 1423 * ekAMta bheda-abhedamAM doSo....... 1408 * kRpAmAhAbhya + AtmIyalaghutA .. 1426* muktatvanI pUrNarUpatA ane upAdeya 1427 phaLaprakarSarUpatAsiddhi ............ 1409 * vidvAnone hRdayagata abhyarthanA .... 1428 * saMsAritvanI pUrNarUpatA ane heya- * graMthakArazrInuM praNidhAnarUpa carama prakarSarUpatA-siddhi ............... 1410 nivedana .. 1430 (pariziSTa) 0 0 * pariziSTa - 1 anekAMtajayapatAkA graMthamAM AvatA pramANavArtikanA zloka saTIka .......... 1 * pariziSTa - 2 anekAMtajayapatAkA graMthamAM AvatA zlokono akArAdikrama ............... 4 * pariziSTa - 3 anekAMtajayapatAkA graMthamAM AvatA sAkSIpAThono akArAdikrama............ * pariziSTa - 4 anekAMtajayapatAkA vyAkhyAmAM AvatA sAkSIpAThono akArAdikrama ........ 17 * pariziSTa - 5 anekAMtajayapatAkA vivaraNamAM AvatA sAkSIpAThono akArAdikama ...... 21 * pariziSTa - 6 anekAMtajayapatAkA graMthamAM AvatA nyAyonI sUci .. ........ 24 * pariziSTa - 7 anekAMtajayapatAkA graMthamAM vaparAyelA nidarzanonI sUci ............. * pariziSTa - 8 anekAMtajayapatAkA graMthamAM vaparAyelA dezyazabdonI sUci ................ 26 * pariziSTa - 9 anekAMtajayapatAkA graMthamAM vaparAyelA viziSTa zabdo.................. 27 * pariziSTa - 10 anekAMtajayapatAkA graMthamAM vaparAyelA ajaina saMpradAya saMbaMdhI zabdo .....33 0 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) anekAntajayapatAkA For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1444 grantharacayitRzrIharibhadrasUrisUtritA vyAkhyA+zrImunicandrasUripraNItaTippanasaMvalitA 'anekAntarazmi'-AkhyayA gurjaravivRttyA samalaGkRtA anekAntajayapatAkA SaSTho'dhikAraH (1) yaccoktam-'virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAd vastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH' ityetadapi sUkSmekSikayA muktimArgamanAlocyaivoktamiti, uktavat sattvA ........... vyAkhyA ... yaccoktamityAdi / yaccoktaM mUlapUrvapaH-virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAd vastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH' ityetadapi sUkSmekSikayA muktimArgamanAlocyaivokta ..................... // zrIzarkezvarapArzvanAthAya namaH / / // zrI-prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH / / // aiM namaH / / * aneThAMtarazmi * aindradhyeyaM jinaM nalvA, navvA gurukramAvalIm / gurjazayAM nibaddheyaM, vyAkhyA ramyA vitnyte|| - anekAMtavAdamAM ja mokSa bAhyarthanuM nibaMdha astitva siddha karI, have anekAMtavAdamAM ja mokSanI saMgati che - evuM batAvavA, graMthakArazrI chaThThA adhikArano prAraMbha kare che - (1) pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "tame vastune nitya-anityAdi viruddha dharmavALI mAnI hovAthI, anekAMtavAdIone to mokSano paNa abhAva thaze" - A badhuM paNa, mokSamArgane sUkSmakSikAthI jANyA vinAnuM ja kathana che. (arthAt mokSamArgane tame sUkSmadRSTithI samajayA na hovAthI 4 mAvo pratA5 42 cho...) 1. 51tame pRsstthe| 2. 'bhAvaprasaGgastvabhAvaprasaGgAt ityetadapi' iti ga-pAThaH / 3.51tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1149 vyAkhyAvivaraNavivecanasamanvitA (pa8: nityatvAdInAM virodhitvAsiddheH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt / (2) kiJca tathAbhUtavastvabhAve satyekAntavAdina eva muktybhaavprsnggH|tthaahi-ydi tadAtmA-'GganA-bhavanamaNi-kanaka-dhana-dhAnyAdikamekAntenaivAnAtmakatvAdidharmayuktaM bhAvanAlambanamiSyate, hanta tarhi sarvathA'nAtmakatvAd bhAvakabhAvyAbhAvAt tatparijJAnottarakAlabhAvibhAvanA'bhAvataH - vyAraNyA . miti / kuta ityAha-uktavat-yathoktaM tathA sattvAnityatvAdInAM dharmANAM virodhitvAsiddheH kAraNAt / anyathA-evamanabhyupagame kimityAha-vastvabhAvaprasaGgAt nirNItametat / kiJca tathAbhUtavastvabhAve sati anekAntAtmakavastvabhAva ityarthaH, ekAntavAdina eva-vAdino muktyabhAvaprasaGgaH / etadevAha tathAhItyAdInA / tathAhItyupapradarzane / yadi tadAtmA-'GganAbhavana-maNi-kanaka-dhana-dhAnyAdikamekAntenaiva-sarvathaiva anAtmakatvAdidharmayuktaM bhAvanAlambanamiSyate, hanta tarhi sarvathA'nAtmakatvAt kAraNAt bhAvakabhAvyAbhAvAt hetoH - anekAMtarazmi .... bAkI hakIkatamAM amAruM kathana satya ja che. tenuM kAraNa e ke, pUrve kahyA mujaba sattva-asattva, nityatva-anityatva, sAmAnya-vizeSa, abhilApya-anabhilApya Adi dharmonuM virodhIpaNuM jarAya siddha nathI. (arthAtu te dharmo, virodha vinA eka ja vastumAM nibaMdha rahI zake che.) (anyathA=) bAkI jo judI judI apekSAe te dharmo na mAnavAmAM Ave, to to te vastuno ja abhAva thaI jAya. A badhI vAtono nirNaya ame pUrve ja karI gayA chIe. (2) bIjI vAta, jo anekAMta-Atmaka vastu na hoya, to to ekAMtavAdIne ja mokSano abhAva thaze (arthAt ekAMtavAdamAM ja mokSanI asaMgati thaze.) te A pramANe jo te AtmA, strI, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere dareka vastuo ekAMte (sarvathA) anAtmakatA-Adi dharmothI yukta ja hoya ane tene ja jo bhAvanAnuM AlaMbana banAvatA ho, to to vastu sarvathA anAtmaka (AtmasvarUpa vihoNI) hovAthI koI bhAvya-bhAvaka ja nahIM rahe ane to tevA (anAtmakAdi vastunAM) jJAna pachI bhAvanA paNa nahIM thAya ane bhAvanA nahIM thAya, to konA thakI athavA konA rAgAdi doSonI hAni thaze? e tame kaho. (arthAta tamArA mate te badhuM ja asaMgata che.) bhAvArtha tame jene bhAvanAnuM AlaMbana banAvo cho, te aMganAdi vastu to ekAMte anAtmaka ( niHsvarUpa) che. to AvI ekAMte anAtmaka (=niHsvarUpa) vastu to bhAvanAno viSaya paNa na bane ane te vize koI bhAvanA paNa na karI zake. (Azaya e ke, vastu jo kathaMcit sAtmaka hoya, to te vastu bhAvya=bhAvanAno viSaya banI zake ane vyakti bhAvaka bhAvanA bhAvanAra banI zake, paNa vastu sarvathA anAtmaka=niHsvarUpa hovAmAM to koI bhAvya-bhAvaka ja na rahe.) For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1150 kutaH kasya vA doSaprahANamiti kathyatAmidam // (3) syAdetat paraparikalpitAvicalitaikasvabhAvAtmApekSayA tadanAtmakamabhyupagamyate, na punaH pratikSaNanazvarAtmApekSayeti / (4) etadapyasAram, viklpaanupptteH| tathAhi-tat kathaJcit pratikSaNanazvaraM syAt sarvathA vA ? yadi kathaJcidarhanmatAnuvAda eva / tatparijJAnottarakAlabhAvibhAvanA'bhAvataH-ekAntenaiva anAtmakatvAdivastuparijJAnottarakAlabhAvibhAvanA'bhAvena kutaH kasya vA doSaprahANaM-rAgAdiprahANamiti kathyatAmidam // syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase paraparikalpitazcAsau avicalitaikasvabhAvazceti vigrahaH, evambhUtazcAsAvAtmA ca tadapekSayA tat vastu anAtmakamabhyupagamyate, na punaH pratikSaNanazvarAtmApekSayeti / etadapi-parasammatamasAram / kathamityAha-vikalpAnupapatteH / enAmevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / tat-vastu kathaJcit-paryAyApekSayA - anekAMtarazmi ... ane to vastune anAtmaka rUpe jANyA pachI, vAstavamAM te vize (virANI) bhAvanAo paNa nahIM thAya (e bhAvanAo to kathaMcit sAtmaka vastu vize ja saMbhavita che.) rAgAdi hAni to tevI bhAvanA bhAvavAthI thatI hatI, paNa have to tevI bhAvanA ja na thAya. ane bhAvanA vinA to konA thakI athavA konA doSono ghaTADo thaze? e tame kaho. (arthAtu tamArA mate rAgAdi doSonI hAni ja ghaTatI nathI.). eTale vastune ekAMte anAtmaka-AdirUpa mAnI zakAya nahIM, nahIMtara to tamArA (ekAMta) matamAM ja mokSanI asaMgati thaze. - anAtmaka mAnavAnuM tAtparya + nirAsa - (3) bauddha: bIjAoe kalpeluM je avicalita ekasvabhAvarUpa svarUpa che, tenI apekSAe te vastu anAtmaka che (vastu kAyama mATe avicalita-ekasvabhAvavALI nathI rahetI. eTale ja te vastu, tevA svabhAvanI apekSAe anAtmaka kahevAya che. A ja amAruM anAtmaka mAnavAnuM tAtparya che.) bAkI pratikSaNa nazvarasvabhAvanI apekSAe to te vastu che ja... eTale te svabhAvanI apekSAe tene anAtmaka na kahevAya. (tene laIne to tenuM AtmasvarUpa niyata ja che.) (4) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa asAra jaNAI Ave che, kAraNa ke ahIM paNa vikalpo saMgata thatA nathI. te A pramANe - - ekAMtakSaNikavAdano vikalpazaH nirAsa - tame kaho cho ke, dareka vastuo pratikSaNa nazvara (kavinAzazIla) che. paNa ahIM amArA 2. 'RtvitAvivAnitai' ta T-: 2. pUrvamudrite 'gavastu' tyAddhapati:, maMtra H-pratAnusAre zuddhi:. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1151 tathA coktamarhanmatAnusAribhiH anekAntajayapatAkA "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / saMtyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt // " ityAdi / atha sarvathA, hanta tahikAmuSmikasaMkalalokasaMvyavahArAbhAvaprasaGgaH / vyAkhyA ( SaSTha: Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1152 tathAhi-pratikSaNaniranvayanazvaratve satyAtmAdivastuno grAhyagrAhakabhAva-smaraNa-pratyabhijJAnakutUhalaviramaNAdi AvidvadaGganAdipratItamapi nopapadyate / (5) na hi grAhyArthatadgrAhakasaMvedanayoH kathaJcidapi tulyakAlatA'bhyupagamyate, tayorhetuphalabhAvAbhyupagamAt / uktaM ca-"grAhyatAM vidurhetutvameva yuktijJA jJAnAkArArpaNakSamam" iti / evaM ca sati ................................. vyAkhyA ........................... tathAhi-pratikSaNaniranvayanazvaratve sati-pratikSaNaM sarvathA niranuvRttinazanazIlatve sati AtmAdivastuno grAhyagrAhakabhAvazca smaraNaM ca pratyabhijJAnaM ca kutUhalaviramaNAdi ceti dvandvaH, etadAvidvadaGganAdipratItamapi nopapadyate-na ghaTate / na hItyAdi / na yasmAt grAhyArtha-tadgrAhakasaMvedanayoH kathaJcidapi tulyakAlatA'bhyupagamyate paraiH, tayoH-grAhyArthatadgrAhakasaMvedanayorhetuphalabhAvAbhyupagamAt / uktaM ca dharmakIrttinA grAhyatAM vidurarthasya hetutvameva yuktijJAH-anumAnAdividaH / kiMviziSTaM hetutvamityAha-jJAnAkArArpaNakSamamiti / evaM ca ................... manetirazmi .................. sakala lokavyavahArano vilopa thaI jaze. te A pramANe - dareka vastuo uttarottara kSaNamAM anuvRtti vinA, te sarvathA pratikSaenA pAbhe, to to mAmA-hinA saMdhane sana thatA (1) yA4pra bhAva, (2) sma29, (3) atyatmizAna, (4) kutUhalaviramA... sAha, vidvAnathI saIne aMganA sudhInA dareka jIvone pratItisiddha bAbato paNa saMgata thaze nahIM. (arthAt sarvathA nazvaravAdamAM to, pratItisiddha smaraNAdinuM astitva paNa vilupta thaze.) (5) ve 212zrI, sarvathA vAma -yAbhAva, sm29|| bha na ghaTe? te maza: 49 // cha - kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAvanI asaMgati ne he bauddho ! tame grAhya-artha ane grAhakasaMvedana A baMnenI kathaMcit =koIka apekSAe) paNa tulyakAlatA mAnatA nathI. tenuM kAraNa e ke, tame te baMnene hetu-phaLa tarIke svIkAryA che. (Azaya e ke, grAhya-artha te hetu che ane tenA AdhAre thanAruM grAhakasaMvedana te phaLa che. Ama tame grAhya-grAhakane hetu-phaLa tarIke svIkAryA che.) A vize dharmakIrtie kahyuM che ke - "anumAnAdine jANanArA yuktijJa puruSo, jJAnamAM potAne anurUpa AkAranuM arpaNa karavAmAM ......vivaraNam .. atha muktivAde kiJcidavacUrNyate- 1. jJAnAkArArpaNakSamamiti / jJAne svAkAraDhaukanasahaM hetutvaM yuktijJA viduH / / 1. dhrmkiirtinaa| 2. 'grAhyathaitad' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1153 anekAntajayapatAkA (pa8: grAhyArthAbhAva eva grAhakasaMvedanaprasUteH tadabhAvabhAvitvAt kutastasya tadgrAhakatvamitarasya ca tadgrAhyatvamityAdAya yuktipradIpaM tiraskRtya svadarzanAbhinivezatimiraM nibhAlyatA - cahyA .... sati grAhyArthAbhAva eva vastusthityA grAhakasaMvedanaprasUteH / kimityata Aha-tadabhAvabhAvitvAt-grAhyArthAbhAvabhAvitvAt saMvedanasya / kutastasya-saMvedanasya tadgrAhakatvaMgrAhyatvenAbhimatArthagrAhakatvam / itarasya ca-arthasya tadgrAhyatvaM-taduttarakAlabhAvisaMvedanagrAhyatvamityAdAya yuktipradIpaM sUkSmAbhogahastena tiraskRtya svadarzanAbhinivezatimiraM nibhAlya ~ anekAMtarazmi samartha evuM arthanuM hetupaNuM; te ja grAhyatA che - evuM jANe che..." (pramANavArtika ra/247) ahIM paNa arthane hetu tarIke ane jemAM AkAranuM arpaNa karavAnuM che evAM jJAnane phaLa tarIke jaNAvela che. eTale Ama grAhya-grAhakane tame hetu-phaLa tarIke mAnela che. (ane hetu-phaLa to tame pUrvAparabhAve mAno cho, tulyakALe nahIM.) (parva 2 sati=) have jo baMne tulyakALa na hoya, to to eno matalaba e thayo ke, pahelI kSaNe grAhya-artha ane pachI teno abhAva thaye ja bIjI kSaNe grAhakajJAna utpanna thAya che. (Ama, grAhyaarthanA abhAvamAM ja grAhakajJAna utpanna thAya che.) tenuM kAraNa e ja ke, grAhya-arthanA abhAve ja te saMvedana utpanna thAya che. have grAhakajJAna vakhate jo grAhya-artha ja na hoya, to te jJAna, zI rIte grAhya tarIke abhimata arthano grAhaka kahevAya? ane grAhya-artha vakhate jo grAhakajJAna ja hajI na thayuM hoya, to te artha, potAnA uttarakALabhAvI jJAnathI grAhya zI rIte bane? (jJAna vakhate to tenuM astitva ja na hovAthI jJAnathI te grAhya na ja bane.) eTale he bauddho ! sUkSmakSikArUpa hAtha thakI eka yuktidIvo laIne, potAnA darzananA abhinivezarUpa aMdhakArane dUra karIne, ame kaheluM badhuM dhyAnathI juo. (bhAva e ke, jema dIvAthI aMdhAruM dUra karIne vAstavika vastu dekhAya che, tema tame yuktine AgaLa karIne potAnA darzananA abhinivezanuM aMdhAruM dUra karo ane pachI vastusthiti vicAratA zIkho, to ja tamane satya hakIkata samajAze.) *bhinnakAlaM kathaM grAhyamiti ced grAhyatAM viduH / hetutvameva yuktijJA jJAnAkArArpaNakSamam // 247 // vRtti. - nanu prAgbhAvabhAvitvAt bhinnakAlaM vastu kathaM grAhyamiti cet hetutvameva jJAne AkArasya svAnurupasyArpaNakSama praDhatAM yujIjJA vidu:...(pramAvi. vR.) 2. 'sUkSmAmone hartana' ti -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1154 metaditi / (6) AkArArpaNakSamatvamapi tasyAnizcitameva, na yato'nantarAtItaviSayAkArametat saMvedanamiti vinizcetuM zakyate, tasyAgrahaNAt tadAnImasattvAditi tadAkArametadatadAkAraM na bhavatItyavagamAnupapattiH / (7) saMvedyamAnAdeva saMvedanAkArAt tadAkAratvAvagama iti cADyA ... tAmetat-anantaroktamiti // upacayamAha-AkArArpaNakSamatvamapi tasya-arthasya anizcitameva / kathamityAha-na yato'nantarAtItaviSayAkArametat saMvedanamiti-evaM vinizcetuM zakyate / kuta ityAha-tasyaanantarAtItaviSayasya agrahaNAt / agrahaNaM ca tadAnIM-saMvedanakAle asattvAd viSayasya itievaM tadAkAram-anantarAtItaviSayAkAram etat-saMvedanamatadAkAram-anyAkAraM na bhavatItyavagamAnupapattiH / saMvedyamAnAdeva saMvedanAkArAt tadgatAdeva tadAkAratvAvagamaH-anantarA - anekAMtarazmi tethI phalita e thayuM ke, vastune sarvathA kSaNika mAnavAmAM, grAhya-grAhakabhAva paNa asaMgata thAya che. * arthanI AkAra-arpaNakSamatA paNa anizcita (6) artha te jJAnamAM potAnA AkAranuM arpaNa karavA samartha che, e vAtano paNa nizcaya thaI zakato nathI. kAraNa ke "saMvedana, anaMtara-atIta (=pUrvekSaNamAM ja utpanna thayelA) arthanA AkAravALuM che' evo nizcaya thato nathI. (Azaya e ke, jJAnamAM je AkAra Avyo, te pUrvekSaNIya arthano ja che, evo nizcaya thaI zakato nathI.) prazna: paNa tenuM kAraNa ? uttara : kAraNa e ja ke, saMvedana vakhate to te viSaya rahyo ja nathI ane eTale te viSayanuM grahaNa ja thatuM nathI. have jo te viSayanuM grahaNa na thAya, to te saMvedana "anaMtara-atIta viSayanA AkAravALuM ja che, bIjA koI AkAravALuM nahIM' evo bodha zI rIte thAya? (bhAva e ke, te viSaya ane tenA AkAranuM grahaNa karyuM hoya, to jANI zakAya ke - A saMvedana tenA AkAravALuM che. paNa te viSayanuM ja grahaNa nathI, to te jJAna tenA AkAravALuM che - evuM zI rIte jaNAya?) (7) have bauddha, anaMtara-atIta viSayanA AkArano avagama saMgata karavA, potAnuM maMtavya rajU kare che - bauddha saMvedanamAM je AkAra che, te to saMvedanasiddha che, spaSTapaNe anubhavAya che. basa, to Avo AkAra ja anaMtara-atIta viSayano che. eTale saMvedanasiddha evA saMvedanagata AkAranA AdhAre, anaMtara-atIta viSayanA AkArano avagama kema na thAya ? For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1155 anekAntajayapatAkA (SaSThaH cet, tathAhi-na yad yadAkAraM na bhavati tat tadgrAhakaM bhavati, pItAkAramiva nIlasya, tadgrAhakaM caitaditi kathaM tadavagamAnupapattiriti ? (8) etadapyayuktam, avicAritaramaNIyatvAt, tatpratyakSatA'nupapatteH, anumIyamAnatvAt, na cAnumIyamAnatA'pi, evaMvidhAvinAbhAvavyavasthAkAriNaH kSaNadvayagrAhiNo vijJAnasyAbhAvAt, kSaNikatvavirodhAt, ....... vyAkhyA ... tItaviSayAkAratvAvagama iti cet, etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhi-na yad yadAkAraM na bhavati saMvedanaM tat tadgrAhakaM bhavati / pItAkAramiva saMvedanaM nIlasya / tadgrAhakamanantarAtItaviSayagrAhakaM caitat-adhikRtasaMvedanamiti-evaM kathaM tadavagamAnupapattiH-anantarAtItaviSayAkAratvAvagamAnupapattiriti ? / naivetyarthaH / atrAha-etadapyayukta-manantaroditam / kuta ityAha-avicAritaramaNIyatvAt / asyAvicAritaramaNIyatvaM ca tatpratyakSatA'nupapatteHanantarAtItaviSayAkArasya pratyakSatA'nupapatteH / anupapattizca anumIyamAnatvAt tasya / na cAnumIyamAnatA'pyatra / kuta ityAha-evaMvidhAvinAbhAvavyavasthAkAriNaH kSaNadvayagrAhiNo vijJAnasyAbhAvAt / abhAvazca kSaNikatvavirodhAt / tadevaM viziSTaM tadvyavasthAkArItyArekA ....... manetirazmi ....... A ja vAtane bhAvanApUrvaka jaNAve che - (tathAhi -) 4 vizAna 2 2vAyuM na Doya, te vizAna te 2||72addenhii. ma ke pItAkAra vijJAna, nIlAkAravALuM na hovAthI te nIlanuM grahaNa karatuM nathI. have prastuta saMvedana to, anaMtara-atIta viSayane grahaNa karanAruM che, to temAM, te viSayano mA2 bhAnavo 4 2.yo. (anyathA te, te viSayana add| bha72 ?) Ama, anaMtara-atIta viSayanA AkArano avagama thAya ja che ne? tenI asaMgati zI rIte ? (8) syAdvAdIH tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke na vicArIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evI che. tame anaMtara-atIta viSayanA AkArano avagama kaho cho, paNa te avagama kayo? (1) pratyakSa-abarAma , (2) anumAna avagama ? (1) anaMtara-atIta viSayAkArano pratyakSa-avagama to na mAnI zakAya, kAraNa te to anumIyamAna che, arthAt anumAnano viSaya che. (ane anumAnano viSaya anumAnathI ja jaNAya, pratyakSathI nahI.) (2) 4ve te anaMta2-bhatIta vissyaa||2, anumAnanI 57 viSaya na mane, // 29 // 3 'na yad yadAkAraM na tat tadgrAhakaM' bhAvA avinAmAvana ! 42 / 2 dvikSasthAyI o vizAna nathI. ho AvuM ( pUrvAparakSaNagata liMga-liMgInA avinAbhAvane grahaNa karanAruM) dhikSaNasthAyI vijJAna mAno, 1. pUrvamudrite 'tadevaM' ityazuddhapAThaH, atra H-G-pratena zuddhiH / For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (SaSThaH 1157 anekAntajayapatAkA (9) syAdetat samAnakAlayoreva grAhyagrAhakabhAvaH / tathAhi-svahetubhya eva tad vijJAnaM viziSTasamAnakAlabhAvibhAvagrAhakasvabhAvam, bhAvo'pi tadgrAhyasvabhAva evotpadyata iti yathoktadoSAnupapattiH, na, tayostAdAtmyatadutpattyanupapatteH pratibandhAbhAvAt / ....... ..... vyAkhyA ............... syAdetat samAnakAlayorevArthasaMvedanayoAhyagrAhakabhAvaH / tathAhi-svahetubhya eva tad vijJAnaM-vivakSitaM viziSTasamAnakAlabhAvibhAvagrAhakasvabhAvam, bhAvo'pyasau vivakSitaH tadgrAhyasvabhAva eva-vivakSitavijJAnagrAhyasvabhAva eva utpadyata iti-evaM yathoktadoSAnupapattiH / etadAzaGkaya Aha-na, tayoH-prastutArthasaMvedanayoH tAdAtmyatadutpattyanupapatteH ......... manetirazmi ..... (have bauddha, kSaNikamate grAhya-grAhakabhAva saMgata karavA, eka nUtana vaktavya rajU kare che. tenuM paNa graMthakArazrI nirAkaraNa karaze.) (8) bauddha : vAstavama pUrvA52lIna nahIM, 59 samAnalIna artha-saMvehanano 4 paaygrAhakabhAva che. te A pramANe - (1) potAnA hetuothI ja, te vijJAna tevA viziSTa svabhAve utpanna thayu cha , 4thI te potAnA samAnAmAvI arthanI 'yA' bane cha, ane. (2) potAnA tumothI ja, artha paNa tevA viziSTa svabhAve utpanna thayuM che ke, ke jethI te potAnA samAnakAlabhAvI jJAnathI 'yA' jane cha. __(mAmA, samAnalIna artha-saMvehananI yAya-saMgata 4 che. to pachI kSamate paaygrAhakabhAvanI asaMgati zI rIte ?) tethI amArA mate, yathokta tamAma doSo anupapanna che. syAdvAdIH tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke, samAnakAlIna artha-saMvedanamAM, tAdAbhya ke tadutpati eke saMbaMdha saMgata na thavAthI, vAstavamAM te beno pratibaMdha (=saMbaMdho ja nathI. (ane pratibaMdha vinA to te beno grAhya-grAhakabhAva zI rIte manAya ?) bhAvArtha samAnakAlIna jJAna-artha vacce tAdAtma-tadutpatti eke saMbaMdha ghaTatA nathI. juo - (1) teo baMne ekakALe rahenAra hovAthI, goviSANayanI jema paraspara upakArya-upakArakabhAvathI rahita che ane to te beno tadutpatti saMbaMdha zI rIte ghaTe? ane (2) artha jaDarUpa ane saMvedana cetanarUpa - .......................* vivaraNam ...... 3. tAdAtmyatadutpattyanupapatteriti / samAnakAlabhAvinorhi jJeya-jJAnayorna tadutpattilakSaNa: sambandho jAghaTIti, ekakAlavartitvenaiva parasparamupakAryopakArakabhAvasyAbhAvAt / tAdAtmyaM tu sutarAM na bhavati, jaDacidrUpasvabhAvatvAdarthasaMvedanayoH / ata: sambandhadvayAbhAve kathaM grAhyagrAhakabhAvo bhavitumarhati / etacca 1. 'grAhasvabhAvaM' iti ng-paatthH| 2. 'tastadutpattyanu0' iti ttu-paatthH| 3. 'kArasyAbhAvAt' iti ka-pAThaH / 4. pUrvamudrite 'atatsamba0' ityazuddhapAThaH, atra N-pratapAThaH / 5. 'dvayorbhAve' iti k-paatthH| 6. pUrvamudrite 'marhati vaizeSikasyApi mate' iti sAdhikaH pATho'zuddhaH pratibhAti / For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 19158 (10) syAdetat ekasAmagryadhInatvAdubhayorvastutastadutpattilakSaNa eva pratibandhaH / tathAhi-svaikAryasAdhanapravRttagrAhyanimittasvopAdAnajanyaM vijJAnam, evaM svakAryasAdhana vyAkhyA kAraNAt pratibandhAbhAvAditi / syAdetat-athaivaM manyase ekasAmagryadhInatvAt kAraNAt ubhayoH-artha-saMvedanayorvastutaH - paramArthena tadutpattilakSaNa eva pratibandhaH / etadbhAvanAyaivAhatathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / svakAryasAdhanapravRttaM ca tad grAhyaM ca tadeva nimittaM yasya svopAdAnasya vijJAnasambandhinaH tajjanyaM vijJAnaM varttate / evaM svakAryasAdhanapravRttaM ca tat ....aneDAMtarazmi ema baMne vilakSaNa hovAthI, te benuM tAdAtmya to sutarAM na ghaTe... Ama jo eke saMbadha na hoya to te beno grAhya-grAhakabhAva zI rIte manAya ? (vAstavamAM to tame bhUlathI ja AvuM bolI gayA cho ke, samAnakAlIna artha-jJAnano grAhyagrAhakabhAva che... bAkI hakIkatamAM to tamAro Avo mata ja nathI. tame to pUrvekSaNe viSaya ane te pachInI kSaNe jJAnanI utpatti mAno cho. eTale tame to, grAhya-grAhaka tarIke svIkRta artha-jJAnane pUrvA52kAlIna mAno cho, samAnakAlIna nahIM.) (have bauddha, te samAnakAlIna artha-jJAnamAM pratibaMdha siddha karavA, potAnuM maMtavya batAve che -) * pratibaMdhasAdhaDa jauddhamaMtavyano nirAsa * (10) bauddha : artha ane jJAna - baMne eka sAmagrIne ja AdhIna hovAthI, paramArthathI to te beno tadutpattirUpa ja pratibaMdha che. te A pramANe - (1) potAnA ghaTarUpa kAryane utpanna karavAmAM vyAvRta evuM mRdAdi grAhya jenuM nimitta ( = sahaarI) che, tevA potAnA upAdhAnathI 'vijJAna' utpanna thAya che (jahIM araeAsAmagrImAM upAdAna-samanantarapratyaya ane nimitta-mRdAdi) ane (2) potAnA vijJAnarUpa kAryane utpanna karavAmAM vivaraNam .. pareNa vailakSya bhASitameva kRtaM yaduta samAnakAlayorevArthasaMvedanayorgrAhyagrAhakabhAvaH / na hi tanmatamevaMvidhaM samasti, viSayakSaNAnantaraM jJAnakSaNotpattisamabhyupagamAt / / 4. svakAryasAdhanapravRttagrAhyanimittasvopAdanajanyaM vijJAnam / evaM svakAryasAdhanapravRttasamanantaravijJAnanimittasvopAdAnajanyaM ca grAhyamiti kathaM na pratibandha iti ? evaM sUtraM tAvad vyAkhyAyatesvakAryasAdhane pravRttaM svakAryasAdhanapravRttam, tacca tad grAhyaM ca mRdAdi tannimittaM sahakAri yasya tat tathA, 2 1. 'bandhaH tadbhAvanA0' iti Ga-pATha: / 2 pUrvamudrite'tra 'tad' iti pATho nAsti,, atra N - pratAnusAreNa vinyAsaH / For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *.. 1159 anekAntajayapatAkA (SaSThaH -ON pravRttasamanantaravijJAnanimittasvopAdAnajanyaM ca grAhyamiti kathaM na pratibandha iti ? (11) .............. vyAkhyA *. samanantaravijJAnaM ca tadeva nimittaM yasya svopAdAnasyArthasambandhinastajjanyaM ca grAhyamitievaM kathaM na pratibandho'rthasaMvedanayoriti pratibandha eveti / etadAzaGkayAha-ucyate yathA na *................................................... manAMtarazmi ...................................................* vyAkRta evuM samanattara vijJAna (=upAdAnabhUtajJAnakSaNa) jenuM nimitta che, tevA potAnA mRdAdirUpa upAdAnathI ghaTAdi-artha' utpanna thAya che. (ahIM kAraNasAmagrImAM upAdAna-mRdAdi ane nimittasamanattarapratyaya.) Ama, baMnenI kAraNasAmagrI eka ja che (mAtra upAdAna-nimittano bemAM vyatyaya thaI jAya che.) to artha-jJAna vacce tadutpatti saMbaMdha kema na ghaTe? ghaTe ja (ane to grAhya-grAhakabhAva paNa ghaTe 4...) vivecanaH jJAna ane ghaTa baMne samakALe utpanna thayA che. have A baMnenA kAraNa ke (1) samanattarapratyaya, ane (2) mATI che, te baMne paNa ekabIjAnI apekSA rAkhIne ja potAnuM kArya utpanna kare che (arthAt samanattarapratyaya mATInI apekSA rAkhIne ja potAnuM kArya kare che ane mATI paNa samanantarapratyayanI apekSA rAkhIne ja potAnuM ghaTarUpa kArya kare che.) eTale kAryarUpa jJAna, mAtra samanattara pratyayathI nathI, paNa pUrvakSaNagata mATIthI paNa utpanna thayuM kahevAya. have e kAryarUpa jJAna, jo ke samAnakAlabhAvI arthakSaNathI utpanna nathI thayuM, to paNa te arthakSaNane sajAtIya, tenI pUrvekSaNagata mATIthI to utpanna thayuM che ja... eTale te vijJAna, samAnakAlIna arthanuM grahaNa karanAra thaI ja zake. kAraNa ke te vijJAna, evI ja pAzcAtyakSaNathI utpanna thayuM che ke je kSaNa samAnakAlIna arthane tulya che. .................... vivaraNam ...... tacca tat svopAdAnaM ca-prAcyavijJAnasvarupaM tena janyate yat tat svakAryasAdhanapravRttagrAhyanimittasvopAdAnajanyaM vartate vijJAnam / tathA evam-anenaiva prakAreNa svakAryasAdhanapravRttaM ca tat samanantaraM vijJAnaM ca, tannimittaM-sahakAri yasya tat tathA, tacca tat svopAdAnaM ca-mRdAdi tajjanyaM vartate grAhya-ghaTAdi / ayamabhiprAya:-vijJAnasya sambandhI upAdAnakSaNo vijJAnaM janayan AtmasamakAlabhAvinamarthakSaNamapekSate / arthasyApi sambandhI upAdAnakSaNo'rthakSaNaM janayan sannAtmasamakAlavatinaM vijJAnakSaNamapekSata iti / tato yadyapi samAnakAlabhAvinA'rthakSaNena na jJAnaM janitaM tathApi tatsajAtIyena pAzcAtyakSaNena janitamiti kRtvA samAnakAlabhAvino'rthasya grAhakaM bhavatu, tattulyena janitatvAditi / etadvyAkhyAnAnusAreNa vRttyakSarANi sugamAnyeveti na vyAkhyAtAni / / 1. pUrvamudrite'tra 'vijJAnalakSaNarUpaM' iti pAThaH / 2. pUrvamudrite'tra 'tata' iti paatthH| 3. 'vijJAnaM bhUtanimittaM' iti kha-ca-pAThaH / 4. 'tenasthApAdAnaM' iti kha-ca-pAThaH / 5. 'bhavattulyena' iti ca-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1160 ucyate-grAhya-grAhyakayomitho hetuhetumadbhAvAbhAMvatastadutpattyasiddheH, uktavadanyonyamanupakAratvena nimittatA'nupapattezca / (12) grAhyagrAhakabhAvalakSaNa eva tayoH pratibandha iti cet, na, asya dharmakIrtinA'naGgIkRtatvAt / kiM tena ? mayA'GgIkRto nyAyyatvAditi cet, .... cAlyA pratibandhaH / grAhya-grAhakayoH prastutayomitha:-parasparaM hetuhetumadbhAvAbhAvAt kAraNAt tadutpattyasiddheH samAnakAlatayeti bhAvaH / uktavat-yathoktaM tathA'nyonyamanupakAritvena hetunA nimittatvAnupapattezca kAraNAditi / grAhyetyAdi / grAhyagrAhakabhAvalakSaNa eva tayoH-arthasaMvedanayoH pratibandhaH / iti cet, etadAzaGkayAha-netyAdi / na, asya-grAhyagrAhakabhAva - anekAMtarazmi Ama, samAnakAlIna artha-jJAna vacce 'tatpatti-tattajyapUrvani utpatti rUpa pratibaMdha saMbhavita ja che ane eTale te beno grAhya-grAhakabhAva paNa ghaTe ja... (11) syAdvAdIH tamArA mate pratibaMdha kema na ghaTe ? te ame kahIe chIe... sAMbhaLo - tame samAnakAlIna je artha-jJAnane grAhya-grAhaka kaho cho, te be vacce to kArya-kAraNabhAva ja nathI (kAraNa ke samAnakAlIna be kSaNano, goviSANadvayanI jema, kArya-kAraNabhAva na hoya.) ane kArya-kAraNabhAva vinA, tadutpatti (=arthathI jJAnanI utpatti thavArUpa) saMbaMdha zI rIte siddha thAya? ane tame je upara hamaNAM kahyuM hatuM ke - "baMnenA kAraNo-samanattarapratyaya ane mATI, ekabIjAnA sahakArI banIne ja potAnuM kArya kare che ane to upara kahyA mujaba tatulyana utpatti ghaTI ja jAya" - tevuM ekabIjAne sahakArIpaNuM (=nimittapaNuM) paNa saMgata thatuM nathI. kAraNa ke sahakArIpaNuM to tyAre ghaTe ke jayAre te benI (=samanattarapratyaya ane mATIno) upakArya-upakArakabhAva hoya... paNa trIjA adhikAramAM kahyA pramANe, te be arasaparasa upakAra (=sahakAra) ja karatA nathI, to temanuM sahakArIpaNuM (=nimittapaNuM) zI rIte saMgata thAya? eTale phalita e thayuM ke, samAnakAlabhAvI artha-jJAna vacce koI pratibaMdha-saMbaMdha ja nathI ane tethI temano grAhya-grAhakabhAva paNa na ja ghaTe... (Ama jyAre eka rIte pratibaMdha nathI ghaTato, tyAre have bauddha, kaMTALIne jainadarzanamAnya pratibaMdhane ja svIkArI kahe che -). (12) bauddha to jJAna-arthano grAhya-rAhakarUpa ja pratibaMdha thAo. (artha te grAhya ane jJAna te grAhaka; e ja te beno saMbaMdha.) syAdvAdIH tamArI A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke tamAre to tamArA pUrvajone anusAra vivaram ... 5. nimittAnuYpati | saristhadhaTana vityartha: // 2. 'bhAva:, ta60' ta A-pATha: I 2. "bhAvAt tat ' ti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1161 anekAntajayapatAkA aGgIkriyatAM tarhi kathaJcit tatsthairyamapyanubhavanyAyasampannatvAt, anyathA kSaNikavAdyavagativirodhAt / ( 13) na hyekAntena kSaNasthitidharmaNA vijJAnenopalabdho'pi bhAvaH kSaNiko'yamiti gamyate, tadanu tena tadabhAvAnavagamAt tamantareNApi tadgatAvatiprasaGgaH ja bALyA lakSaNasya pratibandhasya dharmakIrttinA - bhavattArkikacUDAmaNinA'naGgIkRtatvAt / kiM tena ? mayA'GgIkRto nyAyyatvAddhetoH / iti cet, etadAzaGkayAha- aGgIkriyatAM tarhi kathaJcitkenacit prakAreNa dravyArthatayA tatsthairyamapi - arthasaMvedanasthairyamapi, anubhavanyAyasampannatvAt;. anyathA-evamanabhyupagame kSaNikatvAdyavagativirodhAt / ainamevAha - na hItyAdi / na yasmAt eaikAntena kSaNasthitidharmaNA vijJAnena upalabdho'pi san bhAvaH kSaNikaH ayamiti gamyate, tadanu-tatpRSThataH tena-vijJAnena tadabhAvanavagamAt, tulyakAlanivRttyeti bhAva: / taM-tadabhAvAva* anekAMtarazmi ... cAlavAnuM che. have tamArA pUrvaja-dharmakIrtine to tevo (=grAhya-grAhakabhAvarUpa) pratibaMdha-saMbaMdha svIkRta ja nathI. (to vAstavika hovA chatAM paNa, tame tenuM nirUpaNa zI rIte karI zako ?) na bauddha : temanI sAthe mAre zuM lAge-vaLage ? (temane na svIkAravuM hoya to na svIkAre) paNa huM to temano grAhya-grAhaka saMbaMdha mAnavAno ja chuM, kAraNa ke te to nyAyasaMgata che ane nyAyasaMgata vAta mAnavI ja rahI. SaSTha: -or> syAdvAdI : are, vAha ! jo ATalA badhA tame taTastha thaI gayA ho, to to jJAna-arthanuM kathaMcit (dravyArthikanayanI apekSAe) svairya paNa mAnavuM ja rahyuM, kAraNa ke te paNa anubhavasiddha ane nyAyasaMgata che. (e badhuM ame pUrve ja kahI gayA.) (anyathA=) jo jJAna-arthanuM kathaMcit paNa svairya (akSaNikatva) na mAno (ane pratikSaNa vinAzazIla ja temane mAno) to to temanI kSaNikatAno avagama paNa azakya banaze. (arthAt kSaNikatAnuM jJAna ja thaI zakaze nahIM.) te A pramANe - * kSaNikamate kSaNikatAno avagama asaMgata (13) vijJAnane ekAMte kSaNika mAno ane tenAthI bhAvanI upalabdhi mAnI paNa lo, to paNa te vijJAna dvArA 'A bhAva kSaNika che' - evuM to nahIM ja jaNAya. kAraNa ke bIjI kSaNe te vijJAna dvArA tenA abhAvano avagama thato nathI... (Azaya e ke, artha ane jJAna baMne bIjI kSaNe eka sAthe nivRtta thaI jAya che. eTale bIjI kSaNe jyAre arthano abhAva thayo, tyAre te jJAna paNa rahyuM nathI ke jethI te arthAbhAvano avagama kare...) . 'tvAdyadhipati virodhAt' kRti 1-pATa: I 2. 'nAmevAda' kRti 3-pAna: / rU. 'ruM tatsukha0' kRti -pA:, 3-pAvastu 'ntikSaLa.' kRti / For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1162 dhara:). vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA zaGkhapItajJAnavadatathAbhUtAdapi tataH kutazcinnimittAt tattathAbhUtabhAvAvirodhAt, (14) tat pratItya bhavatastattvatastadupakArAnapekSiNaH tadbhAvAbhAvAvizeSeNa nityAdapi tadbhAva gamamantareNApi tadgatau-kSaNikatvagatau atiprasaGgaH, akSaNikatvAdhigatyApatteH / etadbhAvanAyaivAha-zaGkhapItajJAnavat iti nidarzanam, atathAbhUtAdapi tataH-vastuna iha tAvannityAdapi kutazcinnimittAdAntaradoSato'vasthAbhedadarzanAdeH tattathAbhUtabhAvAvirodhAt / tacca tat tathAbhUtaM ca tattathAbhUtaM tasya bhAvastattathAbhUtabhAvastasyAvirodhAt / etaduktaM bhavati-nityAdapi vastuno yathoktanimittAt kSaNikavijJAnabhAvAvirodhAditi / etadbhAvanAyaivAha-tat pratItyetyAdi / tat anekAMtarazmi ane bIjI kSaNe tenA abhAvanA avagama vinA te padArtha kSaNasthitika che - bIjI kSaNe raheto nathI, evo bodha thaI zake nahIM. prazna : tenA abhAvanA avagama vinA paNa tenI kSaNikatAno bodha mAnI laIe to? uttaraH to to atiprasaMga e Avaze ke, tenI akSaNikatAno bodha paNa mAnI levo paDaze ! (tAtparya e ke, vastuno bIjI kSaNe abhAva jANyA vinA paNa teno abhAva mAnI jo tene kSaNika manAtI hoya, to bhAva jANyA vinA paNa teno bhAva mAnI, tene akSaNika paNa mAnI ja zakAze.) A ja vAtane jaNAvatA kahe che - vastu jevI nathI tevuM jJAna; te ja vastuthI, bIjA koIka kAraNe thavAmAM koI virodha nathI. dA.ta. zaMkha pILo na hovA chatAM paNa tenAthI, kamaLA roganA kAraNe pItajJAna thAya che ja, temAM koI virodha nathI. eTale ahIM paNa ApaNe mAnI laIe ke, vastu vAstavamAM nitya ja che, te chatAM te nityavastuthI, AMtaradoSa-avasthAbhedanuM darzana... e badhAnA kAraNe kSaNikajJAna thavAmAM koI virodha nathI. (bhAva e ke, nitya paNa vastumAM paryAyo badalAtA rahe che ane kSaNe kSaNe avasthAo paNa judI judI dekhAya che ane eTale ja tene kSaNika mAnI levAnI buddhi thAya che.) Ama, kSaNika jJAna to nitya vastuthI paNa zakya che (eTale kSaNikajJAnanA AdhAre vastune kSaNika mAnI levuM e buddhinuM kAma nathI.) (14) A ja vAtane samajAvatA kahe che - vivara .... 16. yathonimittAti / avasthAmevadarzananaphalAt // 2. 'tattva tathA mUta' ti Tu-pATha:I For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (paSTa: che siddheH / bhAvo'pi nAvagamyata iti cet, ko vA kimAha ? (15) AtmAnumAnataH kSaNikatAdhigatiriti cet, na, AtmAbhAve tasyApyapravRtteH / ityalaM prasaGgena vijRmbhitja vyarahyA che anityaM vastu pratItya bhavato vijJAnasya tattvataH-paramArthena tadupakArAnapekSiNo'nvayAbhAvena tadbhAvAbhAvAvizeSeNa tasya-vastuno bhAvAbhAvAbhyAmavizeSaH paramArthatastena hetunA nityAdapivastunaH tadbhAvasiddheH-adhikRtavijJAnabhAvasiddheH / bhAvo'pi tasya vastunaH kSaNasthitidharmaNA vijJAnene nAvagamyata iti cet, ko vA kimAha ? evamevaitadityarthaH / AtmAnumAnato jJAnena ... anekAMtarazmi che anitya vastune AzrayIne thanAruM vijJAna, anvaya na hovAthI, paramArthathI vastunA upakAranI apekSA rAkhatuM nathI. tethI vastunA bhAva-abhAvane laIne, paramArthathI teno koI vizeSa thato nathI.. ane eTale te nitya vastuthI paNa, te kSaNikajJAna thavuM siddha ja che. bhAvArtha jJAna-artha te kSaNika che, temano bIjA kSaNe anvaya thato nathI. (jo anvaya thato hoya, to te baMne paraMparAe ekabIjAnA upakAraka banI zake, bAkI ekakSaNakAlIna te be, govipANadvayanI jema upakAraka bane nahIM.) eTale anityavastuthI thanAruM te jJAna, paramArthathI to te vastunA upakAranI apekSA rAkhatuM ja nathI ane to tenA bhAva-abhAvane laIne, vijJAnamAM koI pharaka paDato nathI. (arthAt anupakArI evI te vastu hoya ke na hoya, tenI sAthe vijJAnane kaMI levA-devA nathI.) have jo kaMI levAdevA ja na hoya, to te vijJAna anityavastuthI ja utpanna thAya che, evo Agraha zA mATe ? te vijJAna nitya vastuthI paNa thaI ja zake che, emAM paNa koI virodha nathI. (eTale kSaNikajJAna thavA mAtrathI vastune kSaNika na mAnI levuM. tenuM jJAna to akSaNika-nitya vastuthI paNa saMbhavita che. phalataH nityanuM astitva che ja...) bauddhaH tame nitya vastu mAnavAno Agraha karo cho, paNa kSaNasthitika vijJAna dvArA to, bIjI kSaNe vastuno bhAva paNa jaNAto nathI... syAdvAdI: hA, ekadama sAcI vAta che. bIjI kSaNe teno bhAva, te vijJAnathI to nathI ja jaNAto. (paNa AvuM kahIne tamAre phalita zuM karavuM che?) (15) bauddha H (amAre phalita e ja karavuM che ke -) jo bIjI kSaNe teno bhAva na jaNAya, to vivaram . 7. bhAvAbhAvAbhyAmavizeSa iti / anvayAbhAve hi jJAnasya jAyamAnasya viSayavastuna: sambandhibhyAM bhAvAbhAvAbhyAM na kazcid vizeSa iti / / 2. 'mAvo nAvAgata' ti -pATa: | 2. 'pratItya tato' rUti -paDhi: rU. pUrvamudrita 'vijJAne' ti pad:, matra D-pratipATha: 4. 'gAyamAnaMdastha viSaya ' rUti pUrvamudritapad:, satra 1 g--pATha:I For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1164 dha%Ara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA mevAtrAsmatsvayUthyairiti // (16) smaraNAdyasambhavastu pratikSaNaniranvayanazvaratve sati vastunaH subhAvya eva / na hyanyenAnyasminnanubhUte'nyasyAnyopalabdhau smaraNapratyabhijJAnAdayo yujyanta iti / kSaNikatAdhigatiriti cet vastuna iti / etadAzaGkayAha-na, AtmAbhAve jJAnasya kSaNikatayA nivRtteH tasyApi-anumAnasyApi apravRtteH / ityalaM prasaGgena vijRmbhitamevAtra-vyatikare'smatsvayUthyaiH-divAkarAdibhiH sanmatyAdiSu iti // smaraNAdyasambhavastu prAgupanyastaH pratikSaNaniranvayanazvaratve sati vastunaH-sacetanAdeH subhAvya eva / na yasmAdanyena-pramAtrA anyasmin-prameye'nubhUte sati anyasya-pramAturanyopalabdhau-prameyAntaropalabdhau smaraNapratyabhijJAnAdayo yujyanta iti / evam-uktanItyA aihika - anekAMtarazmi potAnA anumAnathI, vastunI kSaNikatA paNa jaNAI jaze. (ahIM bhAva e ke, jJAna pote bIjI kSaNe nathI rahetuM, to potAnI tulanAe anumAna thaze ke artha paNa bIjI kSaNe nahIM ja raheto hoya... ane AvA anumAnathI to, arthanI kSaNikatA spaSTapaNe jaNAI Avaze...) syAdvAdIH are ! jJAna to kSaNika hovAthI bIjI kSaNe nivRtta thaI jAya che. eTale bIjI kSaNe to e jJAnanuM AtmasvarUpa ja rahyuM nathI. to te (=bIjI) kSaNe arthano abhAva jANavA, AtmAnumAna zI rIte pravarte? (Azaya e ke, te vakhate potAnuM ja astitva nathI, to pachI potAnI sAthe arthanI tulanA zI rIte karAya ?) ane to arthanA abhAvanuM jJAna paNa zI rIte thAya ? eTale tamArA mate kSaNikatAno avagama bilakula saMgata nathI. have A prasaMgathI saryuM...A vize amArA pUrvAcArya - paramapUjaya siddhasenadivAkarasUrijI Adi mahApuruSoe, sanmati vagere graMthamAM ghaNo badho vistAra karyo che ja. (eTale ame ahIM vadhu prayAsa karatA nathI. sAra: tethI pratikSaNa-nazvaravAdamAM, artha-jJAnanI grAhya-grAhatA bilakula saMgata nathI. * kSaNivAdamAM smaraNa-pratyabhijJAnAdinI paNa asaMgati , (16) jo vastune pratikSaNa niranvaye vinAzazIla mAno, to to smaraNAdi na ja ghaTe, e vAta to sugamya ja che. te A pramANe - je pramAtAe je vastu joI hoya, te pramAtAne te vastunI upalabdhi thaye "A to meM pUrve joI hatI', "A te ja vastu che, je meM pUrve joI hatI..." ema smaraNa-pratyabhijJAna Adi thAya che. paNa jo dareka vastu kSaNika hoya, to to eka pramAtA vaDe eka arthanI anubhUti ane bIjA 2. zrIsiddhinavivAmi :. 2. "kSavi niranvaya' ta -pad: I For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1165 anekAntajayapatAkA (paB: evamaihikasakalalokasaMvyavahArAbhAva iti sthitam / (17) AmuSmikavyavahArastu sutarAmasaGgataH, kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAt / tathAhi-yaH kuzale pravarttate sa tadaiva sarvathA vinazyati / kuzalamapi ca karmAtmalAbhasamanantarameva niranvayamapaiti / ataH kRtanAzaH / kSaNAntarasya ca ciranaSTAt karmaNaH punarAyatyAM phalodayAbhyupagame satyakRtAbhyAgama iti| - vyArahyA che.... sakalalokasaMvyavahArAbhAva iti sthitam / AmuSmikavyavahArastu pAralaukikaH karmaphalasambandhAdiH sutarAmasaGgataH / kuta ityAha-kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAt / enamevAhatathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / yaH kuzale pravarttate sa tadaiva sarvathA vinazyati, niranvayanazvaratvAt / kuzalamapi ca karma-puNyAkhyamAtmalAbhasamanantarameva niranvayamapaiti / ataH kRtanAzaH, tadA phalamadattvaiva nAzAt / kSaNAntarasya ca-kartRkSaNAdanyasya ciranaSTAt karmaNaH punarAyatyAm-AgAmini kAle phalodayAbhyupagame sati kimityAha-akRtAbhyAgama anekAMtarazmi . pramAtAne bIjA arthanI upalabdhi mAnavI paDaze ane AvuM hoya to smaraNAdi zI rIte ghaTe ? (Azaya e ke, je pramAtAe je vastuno anubhava karyo hato, te pramAtA ane vastu to bIjI ja kSaNe naSTa thaI gayA... ane have je pramAtAne artha upalabdha thAya che, te pramAtA-artha to pUrva karatAM judA ja che ane judA hoya to "A to meM pUrve joI hatI', "A te ja vastu che, je meM pUrve joI hatI' evuM smaraNa-pratyabhijJAna vagere zI rIte saMgata thaze ?) eTale kSaNikavAdamAM smaraNAdinI asaMgati ja che. niSkarSa Ama, vastune pratikSaNa nazvara mAnavAmAM grAhya-grAhakabhAva, smaraNa, pratyabhijJAnAdi kazuM na ghaTavAthI aihika sakalalokavyavahArano abhAva thaI jaze, ema sthita thayuM. kSaNikavAdamAM pAralaukika vyavahAra sutarAM asaMgata che (17) vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to to pAralaukika vyavahAra sutarAM asaMgata thAya che. tenuM kAraNa e ke, temAM (1) kRtanAza, ane (2) akRta-abhyAgama nAmanA be doSa Ave che. te A pramANe - (1) je vyakti kuzala-anuSThAnamAM pravarte che, te vyakti to niranvaya-vinAzazIla hovAthI, tyAre ja sarvathA naSTa thaI jAya che... ane te vyaktie je puNyarUpa kuzala karmanuM upArjana karyuM che, te karma paNa bIjI ja kSaNe niranvaya nAza pAme che. (eTale te bhaviSyamAM koI phaLa ApatuM nathI.) Ama, kareluM puNyakarma, phaLa ApyA vinA ja naSTa thaI gayuM. eTale to kRtanAza (=karelA puNyArthano phaLa ApyA vinA ja nAza) mAnavAno prasaMga Avaze. (2) have jo kartRkSaNathI anyakSaNamAM, te ciranaSTa karmano bhaviSyamAM phaLodaya mAno, to to akRta-abhyAgama nAmano doSa Avaze. For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhaal:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA gAvazal2:) 1166 na caitad yuktiyuktm| ___ (18) tathA muktirapi prANinAmasaGgataiva / tathAhi-tIvrataravedanAnibhinnazarIraH saMsAravimukhayA prajJayA vibhAvitasaMsAradoSo nirAstho jihAsurbhavamupAditsunirvANaM rAgAdiklezapakSavikSobhadakSamAmukhIkRtya mArgamamalaM krameNAvadAyamAnacittasantatiH ............ thALI .. iti / na caitat-anantaroditaM yuktiyuktam / tathA muktirapi prANinAmasaGgataiva niranvayakSaNikatAyAm / kathamityAha-tathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / tIvrataravedanAnibhinnazarIraH san jarAdinA saMsAravimukhayA prajJayA lokottarayA vibhAvitasaMsAradoSo janmAdibhAvena nirAsthaH-saMyogaviyogasAratvAt saMsArasyAsthArahita: jihAsuH-hAtumicchurbhavamupAditsuH-upAdAtumicchanirvANaM rAgAdiklezapakSavikSobhadakSam / kimityAha-AmukhIkRtya mArga-samyagdarzanAdilakSaNaM amalaM-niraticAraM krameNAvadAyamAnacittasantatiH, vizuddhyamAna - anekAMtarazmi .. (bhAva e ke, kartA puruSe kuzaLakarma upArjana karyuM che ane te karmanuM phaLa tamAre mAnavuM che. have te karmanuM phaLa, bhaviSyamAM AvanArI bIjI puruSakSaNomAM mAno, to to akRta-abhyAgama Avaze ja. kAraNa ke, (akRta=) bhaviSyamAM AvanArI je puruSakSaNoe kuzala-karma nathI karyuM, te kSaNomAM paNa tame (abhyAgama=) kuzalakarmanuM phaLa mAnI beThA.) paNa A rIte kRtanAza ane akRta-abhyAgama mAnavo to bilakula yuktiyukta nathI. (je kuzalamAM pravarte tene kazuM phaLa na maLe ane bIjA tenuM phaLa meLavI jAya... e badhuM to jarAya nyAyasaMgata nathI.) eTale tamArA kSaNikamate, karmaphaLano saMbaMdha vagere pAralaukika vyavahAra paNa asaMgata thAya kSaNikavAdamAM mukti paNa asaMgata (18) jo dareka vastune niranvaya kSaNika mAno, to to prANIonI mukti paNa asaMgata thaI jaze. te A pramANe - (1) jarA-maraNAdi tIvratara vedanAthI pIDita zarIravALo. (2) saMsAravimukha evI lokottara prajJAthI, jeNe niraMtara janma-maraNAdirUpa saMsArano doSa bhAvita karelo che... (3) saMsAramAM saMyogaviyoga thayA ja karatA hovAthI, jene saMsAra para jarAya AsthA rahI nathI... (4) bhavane choDavA IcchanAro... (5) nirvANane (=mokSane) meLavavA jenuM mana talasI rahyuM che... (6) rAga-dveSAdi klezanA samUhane vikSobha ( veravikhera) karavAmAM dakSa, nirmaLa (=niraticAra) evA samyagdarzanAdi 2. "navaI: zarIrI saMsaTR0' ti -pAta: 2. "navazarIra:' ti Tu-pATha: | For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1167 anekAntajayapatAkA niratizayapezalarasAmAsvAdayati nirvRtimiti nyAyaH / ayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve sati AtmAdivastuno na ghaTAmupaiti / (19) tathAhi-anya eva duHkhaiH sAMsArikaiH pIDyate'nyazca nirvidyate'nyasya ca virAgamuktI ityato'zobhanametat, atiprasaGgAt / evamAmuSmikavyavahAro'pyasaGgata iti sthitam // ja cittasantAna ityarthaH, niratizayapezalarasAM-paramapezalaprItimAsvAdayati nirvRtimiti nyAyaH / ayaM ca-nyAyaH pratikSaNaniranvayanazvaratve sati AtmAdivastuno na ghaTAmupaiti / etadeva darzayati tathAhItyAdinA / tathAhi-anya eva duHkhaiH sAMsArikaiH zArIramAnasaiH pIDyate'nyazca nirvidyate, tadatyantabhedAt / anyasya ca virAgamuktI, iti-ata eva hetoH ato'zobhanametat-anantaroditam, atiprasaGgAt, santAnAntaraphalApatteH nAnAtvAvizeSAdityarthaH / evamAmuSmikavyavahAro'pyasaGgata iti sthitam // ... anekAMtarazmi - mokSamArgane sanmukha karIne, kramazaH vizuddha-vizuddhatara cittanI paraMparAvALo... Avo jIva, parama madhura prItirUpa rasavALI, atyaMta AlhAdarUpa nivRttinuM (=mokSanuM) AsvAdana kare che, arthAt mokSane pAme che... A mokSaprAptino mArga che... paNa AtmA Adi vastune, jo pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to te mArga, bilakula ghaTato nathI. te A pramANe - (19) AtmA pratikSaNa nazvara che. eTale AtmAnI pIDA pAmavAnI kSaNa judI ane nirveda pAmavAnI kSaNa judI... virAga pAmavAnI kSaNa judI ane mokSa pAmavAnI kSaNa judI - Ama kSaNa judI judI thavAthI, te te kSaNagata niranvaya nazvarazIla AtmA paNa judo judo thaze... ane eTale to evuM phalita thaze ke, zArIrika-mAnasika saMsAranA doSothI bIjo ja pIDAya che ane nirveda bIjo ja koI pAme che. vairAgya bIjAne ubho thAya che. jyAre mokSa bIjo ja koI meLavI le che. paNa AvuM mAnavuM to jarAya zobhana nathI, nahIMtara to atiprasaMga e Avaze ke, caitranA vairAgyathI maitrano mokSa mAnavo paDaze ! (bhAva e ke, virAgIkSaNathI bhinna paNa kSaNamAM mukti thatI hoya, to tenI jema, caitrarUpa virAgIkSaNathI bhinna maitrakSaNamAM paNa mukti mAnavI paDaze. je bilakula yogya nathI.) eTale kSaNikamate mokSa paNa saMgata nathI. phalataH te mate pAralaukika vyavahAra paNa asaMgata ja che, ema sthita thayuM. 2. 'virA virI muThThI' ta Tu-paDhi: rU. 'santAnAntare sattAnAntara' 2. 'nivRttinimittAya:' rUti -paDhi: rUti Tu-pad: I For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1168 (20) syAdetad viziSTakAryakAraNabhAvanibandhanaH sarva evAyamaihikAmuSmikavyavahAraH / tathAhi-viziSTAM rUpAdisAmagrI pratItya viziSTameva saMvedanamupajAyate, tatazca tadeva tasya grAhakamabhidhIyate, na punaranyat, atiprasaGgAt / evaM smaraNAdyapi bhaavniiymiti | ja vyArA . syAdetata-athaivaM manyase-viziSTakAryakAraNabhAvanibandhanaH sarva evAyam-anantaroditaH aihikAmuSmikavyavahAraH / tathAhItyAdi / viziSTAm-akSepakAryajananasamarthAM rUpAdisAmagrI pratItya viziSTaM saMvedanamupajAyate / tatazca tadeva-saMvedanaM tasya-rUpAdeAhakamabhidhIyate; na punaranyat-saMvedanAntaram, atiprasaGgAt / evaM smaraNAdyapi bhAvanIyaM tatsaMskAra - anekAMtarazmi ... sAra Ama, kSaNikamate aihika-pAralaukika tamAma vyavahArano abhAva thAya che. eTale vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavI jarAya yogya nathI. (have bauddha, kSaNikamate aihika-pAralaukika tamAma vyavahArane sAbita karavA ane potAnA matane nirdoSa batAvavA, vistRta (1168-1175 pRSTha sudhIno) pUrvapakSa rajU kare che ) - kSaNikamate vyavahArasamaMjasatAsAdhaka bauddhapUrvapakSa - (20) bauddha ame eka viziSTa kArya-kAraNabhAva mAnIzuM ane tenA AdhAre ja aihikaAmukhika badho vyavahAra ghaTI jaze. te A pramANe - (1) Ihalaukika vyavahArasaMgatiH (ka) grAhya-grAhakabhAva : viziSTa (=tarata ja potAnA kAryane utpanna karavAmAM samartha) evI rUpAdi sAmagrIne AzrayIne, viziSTa saMvedana utpanna thAya che ane eTale te viziSTa saMvedana ja, te rUpAdino grAhaka banaze, bIjuM saMvedana nahIM. kAraNa ke bIjuM saMvedana, te rUpAdithI utpanna thayuM nathI.) tenAthI utpanna na thavA chatAM paNa,bIjA saMvedanane tenuM grAhaka mAno, to to atiprasaMga e Ave ke, nIlathI ajanya pItajJAna paNa nIlanuM grAhaka mAnavuM paDaze. (eTale rUpAdijanya jJAna , rUpAdinuM grAhaka bane. tethI kSaNikamate paNa pratiniyata grAhyagrAhakabhAva saMgata ja che.) (kha) smaraNa, (ga) pratyabhijJAna : jJAnanAM vAsanArUpa saMskAranA kAraNe smaraNAdi paNa avirodhapaNe ghaTI jaze. bhAva e ke, vastuno anubhava thayo. have te anubhavano vAsanArUpa saMskAra, - vivaram 8. tatsaMskAranibandhanatveneti / tasya-jJAnasya saMskAra:-vAsanArUpo nibandhanaM-kAraNaM yasya 2. pUrvamudrite 'pekSArtha ' DutrazuddhapATha:, satra D-pratipATha: | For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1169 anekAntajayapatAkA (paSTa: -74 (21) kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgo'pyatrAnavakAza eva, kSaNabhede'pi upAdAnopAdeyabhAvenaikasyAmeva santatau AhitasAmarthyasya karmaNaH phaladAnAt, ato ya eva santAnaH .... cAhyA che....... nibandhanatvena iti // kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgo'pyatra-viziSTakAryakAraNabhAvapakSe anavakAza eva / kathamityAha-kSaNabhede'pi sati upAdAnopAdeyabhAvena, hetuphalabhAvenetyarthaH / ekasyAmeva santatau kimityAha-AhitasAmarthyasya karmaNaH pratItya bhavanadvAreNa phaladAnAt kAraNAt, ato anekAMtarazmi ... tenI jJAnaparaMparAmAM Ave che (arthAt pUrva-pUrvanA jJAno uttarottara jJAnone vAsanAthI saMskArita kare che) ane eTale ja tene bhAvimAM, tatsadaza vastu jovAthI smaraNa-pratyabhijJAna thAya che. Ama, kSaNikamate viziSTa kArya-kAraNabhAvane laIne, Ihalaukika sarvavyavahAra saMgata ja che. (2) pAralaukika vyavahArasaMgatiH * kRtanAza-akRtAvyAgama doSanuM nivAraNa (21) tame je kRtanAza ane akRta-abhyAgama nAmano doSa Apyo hato, te doSano paNa, viziSTa kArya-kAraNabhAva mAnI levAthI avakAza raheto nathI. te A pramANe - - dareka kSaNo judI judI hovA chatAM paNa te pUrvApara kSaNomAM upAdAna-upAdeyabhAva ( hetuphaLabhAva) rahelo che. (arthAt pUrva-pUrvanI kSaNa kAraNa ane uttarottaranI kSaNa kArya - Ama kAryakAraNabhAva che.) ane Ama kArya-kAraNabhAva hovAthI, sAmarthya jemAM ahita karAyuM che te karma, uttarottara kSaNaparaMparAe potAnuM phaLa Ape che ja... eTale sAmAnyathI je saMtAna karmano karyA che, te ja saMtAna karmano bhoktA che. bhAvArtha : (pratItya bhavanadAreT=AranuM pratItva vArthI bhavanadArekha=) pUrvApara kSaNomAM kAryakAraNabhAva che. eTale vyakti te potAnI uttarakSaNa utpanna kare ane temAM karmanAM sAmarthyanuM AdhAna thAya... pachI te uttarakSaNa paNa potAnI uttarakSaNane utpanna kare ane temAM potAnA sAmarthyanuM AdhAna thAya... Ama, AgaLa-AgaLanI kSaNomAM paNa samajavuM (te badhI kSaNo paNa potAnA kAraNane AzrayIne ja utpanna thAya che ane eTale te kAraNanuM sAmarthya paNa temAM ahita thAya.) Ama, eka vyaktinI jJAnaparaMparAmAM, te karmanA sAmarthyanuM AdhAna thatuM jAya che ane bhaviSyamAM * vivaram ... smaraNAdestat tathA tasya bhAvaH-tattvaM tena / / 2. 'tyAda hita' ti Tu-paTa: For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1170 kartA sa evopabhokteti / tathAhi- (22) yaH kuzale pravarttate sa yadyapi tadaiva sarvathA vinazyati tathApi nirudhyamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamarthaM sAmarthya vijJAnasantatau AdhAya - vyAstra ... ...... ... ....... ya eva santAnaH kartA sAmAnyena sa eva bhokteti, yathoktamasmavRddhaiH "yasminneva tu santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva santAne karpAse raktatA yathA // " tathAhi-yaH kuzale pravarttate sa yadyapi tadaiva-pravRttikAla eva sarvathA vinazyati tathApi nirudhyamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamarthaM sAmarthyaM viziSTaM pratItyotpAdena vijJAnasantatAvAdhAya nirudhyate / yataH sAmarthyavizeSAdAhitAt uttarottarakSaNapariNAmena anekAMtarazmi , te sAmarthyane AdhAre ja, te vyaktine tenuM phaLa prApta thAya che. A rIte karma, eka ja jJAnaparaMparAmAM potAnA sAmarthyanuM AdhAna karI, bhaviSyamAM phaLanuM arpaNa kare che ja. tethI sAmAnyathI je saMtAna =jJAnaparaMparA) karmano karyA che, te ja saMtAna karmano bhoktA che. (ahIM sAmAnyana kahevAnuM tAtparya e lAge che ke, dareka jJAnakSaNo judI judI che. te chatAM - upAdAna-upAdeyabhAve saMlagna hovAthI - temano kSaNabheda najaramAM na rAkhI, sAmAnyathI te AkhI jJAnaparaMparA eka mAnavI ane eTale te eka ja jJAnaparaMparAmAM karNa-bhojvabhAva saMgata thaI jAya.) amArA vRddha puruSoe kahyuM che ke - "kapAsamAM lAla raMganI jema, je jJAnasaMtAnamAM karmanI vAsanA Ahita thaI hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa prApta thAya che." (Azaya e ke, je bIjamAM lAla raMganuM AdhAna thayuM hoya, te bIjanA kapAsamAM ja lAla raMga Ave che athavA je kapAsamAM lAla raMganuM AdhAna thayuM hoya, to kapaDAmAM paNa te kapAsa pUratA bhAgamAM ja lAla raMga Ave che. tema je jJAnasaMtAnamAM karmavAsanAnuM AdhAna thayuM hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa prApta thAya che...) (22) A ja vAta jaNAvavA bhAvanA kahe che - (tathAdi ) je vyakti kuzala kAryamAM pravRtta thAya che, te vyakti to, te pravRttikALamAM ja sarvathA naSTa thaI jAya che. to paNa te jayAre nAza pAme tyAre te potAnA anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA sAmarthyane, vijJAnaparaMparAmAM ahita karIne ja nAza pAme che. (bhAva e ke, kAryanI utpatti kAraNane AzrayIne thAya che. eTale kAraNathI jayAre kArya utpanna thAya, tyAre te kAryamAM tenA kAraNa) dvArA viziSTa sAmarthya Arita karAya che. te sAmarthyanI viziSTatA e ja ke, te kArya paNa, potAnA kAraNane anurUpa kArya karavA samartha banI jAya che.) 2. sastunanArtha draSTace 226 pRSTha 2. "tane samartha' rUti -paDhi: rU. anagqI For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1171 anekAntajayapatAkA nirudhyate / ( 23 ) yataH sAmarthyavizeSAduttarottarakSaNapariNAmena kAlAntarapariNAmasaJjAtavAsanAparipAkAtmakAripratyayasamavadhAnopanItaprabodhAt phalamiSTamaniSTaM copajAyate, tato na yathoktadoSaH / (24) pratItazcAyamarthaH / tathAhi rasAyanAdibhiH prathamo - vyAkhyA prazAntavAhitayA kAlAntarapariNAmena saJjAtazcAsau vAsanAparipAkazca sa eva AtmakArI cAsau pratyayazca tasya samavadhAnaM tena upanItaprabodhAt sAmarthyavizeSAt phalamiSTamaniSTaM copajAyate tato na yathoktadoSa aihikAmuSmikavyavahArocchedalakSaNaH / pratItazcAyamartho ... aneaMtarazmi (23) have jJAnaparaMparAmAM Ahita karela A sAmarthya vizeSathI ja, iSTa-aniSTa phaLa utpanna thAya che. (AvuM huI rIte thAya ? te Apase bheje -) ( SaSThaH (1) kAlAMtaranA pariNAmathI (arthAt amuka kALa vItyA pachI) utpanna thayelo che vAsanAno paripAka jeno, ane (2) kAryarUpane utpanna karanArAM evAM kAraNonAM saMnidhAnathI jeno prabodha thayo che (arthAt jemAM jAgRtatA UbhI thaI che) tevA sAmarthyavizeSathI, uttarottara kSaNanA pariNAme NzAMtaaprazAMtavAhitAnA AdhAre iSTa-aniSTa phaLa utpanna thAya che. (arthAt prazAMtavAhitA hoya to iSTa phaLa prApta thAya ane aprazAMtavAhitA hoya to aniSTa phaLa prApta thAya...) sAra e ke, te te karmo, nAza thatI vakhate potAnI uttarakSaNamAM viziSTa sAmarthyanuM AdhAna karatA jAya che ane te sAmarthya dvArA, vAsanAno paripAka thaye ane kAraNasaMnidhAnathI jAgRti thaye, vivaraNam .. 9. prazAntavAhitayeti / prazAntaH-nirutsukaH san vahati - pravarttate sarvakAryeSu yaH sa tathA tasya bhAvaHtattA tayA / kuzalAnuSThAtRpuruSApekSayA cedaM vizeSaNam, akuzalAnuSThAyinastvaprazAntavAhitaiva / / 10. kAlAntarapariNAmasaJjAtavAsanAparipAkAtmakAripratyayasamavadhAnopanItaprabodhAditi sUtram / atraivaM samAsa:-kAlAntarapariNAmena saJjAto vAsanAyAH paripAko yasya sAmarthyavizeSasya saH, tathA''tmAnaM kAryasambandhinaM kurvata ityevaMzIlA AtmakAriNaH, te ca te pratyayAzca - kAraNAni teSAM samavadhAnaM-nikaTIbhAvaH tenopanIta:-DhaukitaH prabodho yasya sa tathA / tataH kAlAntarapariNAmena saJjAto vAsanAparipAkazcAsau AtmakAripratyayasamavadhAnopanItaprabodhazca tasmAt sAmarthyavizeSAt / / 11. iSTamaniSTaM copajAyata iti / prazAntavAhitAyAmiSTam, anyathA tvaniSTamityarthaH / / 1. 'jAyate'to na' iti Ga-pATha: / - * nirutsukabhAve sarva kAryomAM pravRttine prazAMtavAhitA kahevAya. A prazAMtavAhitA kuzala-anuSThAna karanAra puruSane laIne samajavI. akuzala-anuSThAna karanAra puruSane aprazAMtavAhitA ja hoya che. 2. 'vahate pravartate' iti ca pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1172 panipAtavelAyAmAhito vizeSo deMhe taduttarottarAvasthAbhedopajananena pazcAd dehAdyatizayasya bala-medhA-''rogyAderniSpAdakaH, tathA lAkSArasaniSekopanItasAmarthyaM mAtuliGgakusumamuttarottaravizeSopajananena phalodarAntavartinaH kezarasya raktatAheturbhavatyeveti dRSTatvAnmucyatAmabhinivezavaizasam // Co * vyAkhyA loke'pi / tathAhi-rasAyanAdibhiH saJjIvanAdilakSaNaiH prathamopanipAtavelAyAmAhita vizeSo jarAdivighAtabIjalakSaNa: dehe taduttarottarAvasthAbhedopajananena-viziSTaviziSTatarabhedataH pazcAd dehAtizayasya-prakRSTadehAdeH balamedhArogyAderniSpAdako bhavati / nidarzanAntaramAha tathetyAdinA / tathA lAkSArasaniSekopanItasAmarthyaM mAtuliGgakusumaM bIjapUrakapuSpamuttarottaravizeSajananena tatsantAna eva phalodarAntaravarttinaH kezarasya mAtuliGgasambandhina eva raktatAheturbhavatyeva / iti-evaM rdRSTatvAt kAraNAt mucyatAmabhinivezavaizasam-abhinivezavyasanam // ... aneaMtarazmi uttarottara kSaNaparaMparAmAM iSTa-aniSTa phaLa prApta thAya che. Ama, kSaNikamate karmaphalasaMbaMdha vagere pAralaukika vyavahAra paNa saMgata ja che. eTale amArA mate aihika-pAralaukika vyavahArano uccheda thavArUpa doSa aMzataH paNa raheto nathI. (24) ane ame je - sAmarthyanA AdhAna dvArA paraMparAne viziSTa phaLanI prApti kahI, te artha to lokamAM paNa prasiddha ja che. te A pramANe - (khA vAta je dRSTAMtathI samabhave che -) (1) saMjIvana vagere rasAyano dvArA, pahelI vakhate to zarIramAM ghaDapaNAdine haNanAruM eka viziSTa bIjanuM AdhAna thAya che... te pachI uttarottara viziSTa-viziSTatara avasthAone utpanna karavA dvArA, chelle te rasAyana, prakRSTa dehAdinA buddhi-baLa-ArogyAdine utpanna karanAra thAya che. (Ama rasAyana, sAmarthyanA AdhAna dvArA paraMparAe viziSTa phaLanuM arpaNa kare che ja. tema karma aMge pe| samaThavu...) (2) lAkSArasanA siMcana dvArA, bIjorAnA puSpamAM viziSTa sAmarthyanuM AdhAna thAya che. . . pachI te sAmarthyavALuM puSpa, te bIjorAnI paraMparAmAM ja uttarottara vizeSane utpanna karIne, chelle te bIjorAnA phaLanI aMdara rahela kesarAnA lAla raMgane utpanna kare che. (Ama lAkSArasa, sAmarthyanA AdhAna dvArA paraMparAe kesarAne lAla karavArUpa viziSTa phaLanuM arpe| 42 4 che... tema urbha aMge pe| samabhvaM.) 1. 'dehaladuttaro0' iti ga-pAThaH / 2. 'raktato hetu0' iti ka-pAThaH / 4. 'dehottarottarA0' iti Da-pAThaH / 5. 'medhArogyaniSpAdako' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only 3. 'prathamoparipAta0' iti ka-pAThaH / 6. 'dRSTAntatvAt' iti Da-pAThaH / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...................................* 1173 anekAntajayapatAkA (SaSThaH (25) yaccoktam-'muktirapi prANinAmasaGgataivetyAdi yAvadayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve satyAtmAdivastuno na ghaTAmupaiti' iti, tadapyayuktam, pratikSaNaniranvayanazvararAtmapakSa eva yujyamAnatvAt / tathAhi-nairAtmyavAdinaH kSaNikAH padArthA yathAhetusannidhAnaM vikriyAmAtmasAtkurvANAH samuparodhahetubhiryadA pIDyante duHkhavizeSA ............. vyAkhyA - yaccoktaM siddhAntavAdinA-'muktirapi prANinAmasaGgataivetyAdi yAvadayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve satyAtmAdivastuno na ghaTAmupaiti' tadapyayuktam / kuta ityAha-pratikSaNaniranvayanazvarAtmapakSa eva yujyamAnatvAt mukteH / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / nairAtmyavAdinaH kSaNikAH padArthA yathAhetusannidhAnaM te vikriyAmAtmasAtkurvANAH * manetirazmi .... AvuM lokamAM paNa spaSTapaNe dekhAtuM hovAthI, te jaino ! tame tamArA abhinivezanuM vyasana pATha 52 bhUDI ho... (libhate 59 / saMbaMdha-mA 5( 4 ghaTe che...) * bhokSa-masaMgatirnu nivAra* (25) mI siddhAMtavAhI ! (syAdvAhI !) tame 4 4o tuM 4 - "prImonI mukti 59 // saMgata ja che... tyArathI laIne yAvat - eTale pratikSaNa niranvaya nazvara vastu mAnavAmAM, AtmAdi vastuo bilakula saMgata nathI.." - te badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke vAstavamAM to, pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAnA pakSamAM ja mokSa ghaTe che. te A pramANe - nairAmyavAdI (=koIpaNa vastu Atmaka nathI - evuM kahenArA) bauddhanA mate, dareka padArtho kSaNika che. have A kSaNika paidArtho (=vijJAnasaMtAna) kSaNikatAnA kAraNe ja je pramANe potAnA hetunuM saMvidhAna ....... ...... vivaraNam .......... 12. nairAtmyavAdina: kSaNikA: padArthA iti / nairAtmyavAdina:-bauddhasya mate kSaNikA: padArthAH vijJAnasantAnarUpA evAtra gRhyante, teSAmeva 'samuparodhahetubhirdaNDAdibhiryadA pIDyante' ityAdi vizeSaNAnAM ghaTamAnakatvAt / / ahI kSaNikapadArtha tarIke kSaNavyakti nathI levAnI paNa kSaNaparaMparA levAnI che ane to ja temAM 'uparodhanA 125 sevA hithIyAre pADAyacha... nirve pAmecha... bhAvanA mAvecha...' meigigi vizeSa ghaTI za, nahIMtara to vyakti sevAmai, tevA hA vizeSa saMgata thAya nahI... (bheTale kSayartha= vishaansNtaanshaan5252|...) 1. 1166tame pRsstthe| 2. 1166tame pRsstthe| 3. 'prANinAmasambhavetyAdi' iti k-paatthH| 4. 'padArtho saM(?)vijJAna0' iti kh-paatthH| 5. 'vizeSAnAM' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1174 dhyAsitottarakSaNotpattitastataste nirvidyuktottarottarakSaNasamutpAdAnniviNNAH taduttarottarazrutarbhAvanAdinA akliSTAnekakSaNaparamparotpAdena dAna-dama-saMyamAdyanekaprakArazubhadharmAdhyAsAd rAgAdibIjonmUlanasamarthamArgabhAvanAtaH pratikalamavadAyamAnavizuddhaparyantavarttikSaNotpAdAdhigatavimuktayaH kathyanta ityanavadyam, (26) anyathA''tmano vyavasthitatvAd vedanA'bhAvAd bhAve'pi vikArAntarAbhAvAt pratipakSAbhyAsenApyanAdheyA ........................ vyAkhyA ............... kSaNikatayaiva samuparodhahetubhiH-jvarAdibhiH yadA pIDyante duHkhavizeSAdhyAsitottarakSaNotpattitaH prabandhena tataste-kSaNikAH padArthA nirvidyuktottarottarakSaNasamutpAdAt prabandhena nirviNNAH santaH taduttarottarazrutabhAvanAdinA akliSTAnekakSaNaparamparotpAdena dAna-damasaMyamAdyanekaprakArazubhadharmAdhyAsAt-prastutadharmAdhyAsena rAgAdibIjonmUlanasamarthamArgabhAvanAtaH, nairAtmyabhAvanAta ityarthaH, pratikalaM kalAM kalAM prati avadAyamAnAH-zuddhyamAnAzca te vizuddhaparyantavartikSaNotpAdAdhigatavimuktayazceti samAsaH ta evambhUtAH kathyanta ityanavadyam / itthaM caitadaGgIkarttavyamiti vipakSe bAdhAmAha anyathetyAdinA / anyathA-evamanabhyupagame Atmano vyavasthitatvAt apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA vedanA'bhAvAt bhAve'pi vedanAyA ..... manetirazmi ..... thAya, te prabhA viyAne (=vi.22) prApta 42 che. (arthAt kSo kSo te vizAnasaMtAna, potAnA hetunA saMnidhAna pramANe vikArane pAme che.) juo - te kSaNika padArtho ( vijJAnasaMtAna) samuparodhanA kAraNabhUta javara-jarA vagerenA kAraNe vikArane pAme che ane tethI teo duHkhavizeSathI vAsita uttarottara kSaNane utpanna karavA dvArA pIDAne anubhave che. tyAra pachI te kSaNika padArtho, uktakSaNa pachInI uttarottara kSaNone nirveda pAmIne utpanna karatA hovAthI teo nirviSNu thaI jAya che, saMsArathI virakta thaI jAya che. tyAra pachI uttarottara zrutabhAvanA vagerenA AdhAre akliSTa (zuddha) aneka kSaNone utpanna karavA dvArA, dAna-dama-saMyama Adi aneka prakAranA zubhadharmothI vAsita thaIne, rAga-dveSAdinAM bIjane jaDamULathI ukheDI nAMkhavA samartha evA mArganI bhAvanAthI pratisamaya vizuddha thatA, chelle atyaMta vizuddha evI paryata kSaNane utpanna 42vA dvaa2| teso vibhuta' thayelA upAya che... mAma, uttarottara 195252|nii apekSA, kssmatamAM ja mokSa saMgata che. ___(26) (anyathA=)o mAtmAne niranvaya nazvara na mAno bhane apratyuta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI mAno, to te AtmAmAM, javarAdi samuharodhanA hetuothI koI vedanA ja nahIM thAya... ........* 1. 'bhAvanAdinA kliSTA' iti g-paatthH| 2. 'zubhakarmA0' iti ga-pAThaH / 3. pUrvamudrite 'nairAtmyabhAva' iti pAThaH, atra H-D-pratena pUrtiH kRtaa| 4. 'samAsata evambhUtAH' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1175 anekAntajayapatAkA (pa8: tizayatvAnmuktyasambhavaH / (27) ityetadapi tattvAparijJAnavijambhitameva, bhavatpakSe kAryakAraNabhAvasyaivAyogAt, ayogazca vikalpAnupapatteH / (28) tathAhi-tat kAryamutpadyamAnaM naSTAd vA hetuta utpadyetAnaSTAd vA naSTAnaSTAdveti / kAraNamapyanekamekasvabhAvasya kAryasya ja vyarahyA che...... vikArAntarAbhAvAt pratipakSAbhyAsenApi zAstravihitena anAdheyAtizayatvAcca kAraNAt muktyasambhavaH / iti-evaM pUrvapakSamAzaGkayAha siddhAntavAdI-etadapi-anantaroktaM tattvAparijJAnavijRmbhitameva / kathamityAha-bhavatpakSe kAryakAraNabhAvasyaivAyogAt kAraNAt / ayogazca asya vikalpAnupapatteH / enAmevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / tat kAryamutpadyamAnaM naSTAd vA hetuta utpadyeta tadabhAve'naSTAd vA sadbhAva eva naSTAnaSTAd veti / ... anekAMtarazmi che (mAvezafpa) kadAca vedanA mAnI paNa lo, to paNa te ekAMta-ekasvabhAvI hovAthI, temAM koI vikAra nahIM thAya ane zAstravihita pratipakSI bhAvanAothI (=rAgAdinA pratipakSabhUta virAgabhAvanAothI) temAM koI atizaya vizeSanuM AdhAna paNa nahIM thAya ane to AvA AtmAnI mukti paNa zI rIte saMbhave? eTale kharekhara to akSaNikamatamAM ja mokSa asaMgata che. sAra : Ama, viziSTa kArya-kAraNabhAvane AzrayIne, kSaNikamate, smaraNAdi aihika vyavahAra ane karmaphaLasaMbaMdhAdi pAralaukika vyavahAra nibaMdha ghaTe che, eTale amAro mata nirdaSTa jaNAI Ave (A pramANe bauddhano pUrvapakSa caeNyo. have graMthakArazrI uttarapakSa kaheze. temAM bauddhamaMtavyanuM vikalpaza: aneka sacoTa yuktiothI nirAkaraNa karAze. A uttarapakSa (pR. 1175 thI 1353) khUba ja vistRta che.) - bauddhamaMtavyanirAkAraka-uttarapakSa - (27) syAdvAdI : are bauddho ! tamAruM A badhuM kathana paNa tattvanAM aparijJAnathI vijaMbhita che. (arthAt vAstavika tattvane jANyA vinAnA vacanavilAsarUpa che.) tenuM kAraNa e ke, tame badhI vyavasthA kArya-kAraNabhAvanA AdhAre karI, paNa tamArA mate to kArya-kAraNabhAva ja ghaTato nathI... na ghaTavAnuM kAraNa e ja ke, temAM eka vikalpo saMgata thatA nathI. te A pramANe - kSaNikamate kArya-kAraNabhAvano vikalpazaH nirAsa (28) te utpanna thatuM kArya, kevA hetuthI utpanna thAya che?(1) naSTahetuthI, (2) anaSTahetuthI, ke (3) nakhAnaSTahetuthI ? A pUrvapakSanI dareka vAtonuM barAbara avadhAraNa karI levuM. AgaLa tenI ekeka vAtonI talasparzI samIkSA thaze ane avAMtara pUrvapakSa-uttapakSa paNa ghaNA thaze... 2. "tadvIva Iva' rUti -paTi: I For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikSara) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1176 janakaM bhavet, yadvA'nekasvabhAvasya,athavaikamekasvabhAvasya, yadi vA anekasvabhAvasyeti sarvathA'pi doSaH / (29) tathAhi-na naSTAdutpadyate, tasya tadAnImasattvAt tadahetukatvApatteH, - vyArahyA che. pariNatimat kAraNamapi tat anekaM-rUpAdi ekasvabhAvasya kAryasya-vijJAnAdeH janakaM bhavet, yadvA'nekasvabhAvasya citradharmaNaH / athavaikaM kAraNaM-rUpAdyeva ekasvabhAvasya-rUpAdereva kAryasya / yadi vA'nekasvabhAvasya-kAryasya ekameva kAraNamiti etAvantaH pakSAH / iha ca sarvathA'pi doSaH / tamAha tathAhItyAdinA / tathAhi-na naSTAdutpadyate kAraNAt kAryam, tasya-naSTasya tadAnIM kAryakAle asattvAt, tadahetukatvApatteH tasya-kAryasyAhetukatvApatteH / anekAMtarazmi .... (Azaya e ke, kArya kyAre utpanna thAya? kAraNanA abhAvamAM, kAraNanA bhAvamAM, ke kAraNanA bhAvAbhAvamAM?) vaLI, te rUpa-samanattarapratyaya Adi aneka kAraNo paNa, vijJAnAdi (4) ekasvabhAvI kAryane utpanna kare che, ke (5) judA judA aneka dharmavALA anekasvabhAvI kAryane utpanna kare che? ke rUpAdi eka-vyaktidITha kAraNa paNa, rUpAdi kAryane ja (6) ekasvabhAve utpanna kare che, ke (7) anekasvabhAve utpanna kare che? Ama, sata vikalpo che. paNa tamArA mate A sAteya vikalpomAM sarvathA doSa rahyo che. te have ame batAvIzuM. (A sAta vikalpo barAbara dhyAnamAM rAkhavA. pahelA traNa vikalponuM nirAkaraNa karaze, pachI vacce avAMtara aneka pUrvapakSa-uttarapakSa thaze ane tyArabAda aneka carcAo sAthe bAkInA vikalponuM kramazaH nirAkaraNa thaze.) - Adya traNa vikalpomAM doSonuM ApAdana : (29) (1) naSTa kAraNathI kArya utpanna thAya evuM to na mAnI zakAya, kAraNa ke kAraNa naSTa vikalponI tAlikA A pramANe che - hetu (1) naSTa (2) ananTa (3) nAnaSTa eka aneka anekasvabhAvI ekasvabhAvI anekasvabhAvI ekasvabhAvI (4) (5) (6) kArya kArya kArya kArya 2. 'itimata: li0' ti Tu-pata: | 2. 'arthaE ta Tu-pITa: | For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1177 anekAntajayapatAkA -> sadAbhAvAbhAvaprasaGgAt / nApyanaSTAt, kAryakAraNayoryogapadyApatteH, savyetaragoviSANAdiSu tadanabhyupagamAt, abhyupagame ca pratItivirodhAt / nApi naSTAnaSTAt, niyogato virodhApatteH, vyAdhyA . evaM ca sadAbhAvAbhAvaprasaGgAt, tasyAhetukatvAvizeSeNeti bhAvaH / nApyanaSTAt, kAraNAt kAryamutpadyata iti prakramaH / kuta ityAha-kArya-kAraNayoryogapadyApatteH / tataH kimityAha-savyetaragoviSANAdiSu tadanabhyupagamAt-kAryakAraNabhAvAnabhyupagamAt, abhyupagame'pi tatra kAryakAraNabhAvasya pratItivirodhAt / nApi naSTAnaSTAt kAraNAt kAryamutpadyate, niyogato virodhApatteH, naSTAnaSTavirodhasya anubhavA'numAnAbhyAmavirodhe'pyabhyupagamavirodhAdityarthaH / tathA cAha-tasyaiva ... anekAMtarazmi A thaI gayuM to eno matalaba e thayo ke, kAryakALe tenuM astitva ja nathI, te asat thaI gayuM. - have e vakhate jo kAraNa na hovA chatAM, kAryanI utpatti mAno, to to e kAryane nihetuka (=hetuvinAnuM) mAnavuM paDaze ! ane eTale to teno sadA bhAva ke abhAva mAnavAno prasaMga Avaze ! (bhAva e ke, nirdetuka padArthanuM kAM'to AkAzanI jema sadA astitva hoya, athavA to zazazaMganI jema sadA nAstitva hoya. eTale hetu vinAnAM A kAryanuM paNa sadA astitva-nAstitva mAnavAno prasaMga Avaze) eTale prathama vikalpa to yogya nathI. (2) have anaSTa kAraNathI kArya utpanna thAya, arthAt kAraNa hajI hayAta hoya ne tyAre ja kArya utpanna thAya evuM kaho, to te paNa barAbara nathI. kAraNa ke tevuM mAnavAmAM to, kArya-kAraNane yugapatuM ( ekI sAthe rahela) mAnavA paDaze ! ane yugapatuM hovAthI to teomAM kArya-kAraNabhAva ja na ghaTe. kAraNa ke gAyanA DAbA-jamaNA zRMga vagere sahasaMjAta sthaLe tame ja kArya-kAraNabhAva mAnatA nathI. to ahIM paNa yugapabhAvI bhAvomAM kArya-kAraNabhAva zI rIte manAya ?). kadAca tame sahabhAvI padArthomAM kArya-kAraNabhAva mAnI lezo, to pratItino virodha thaze... (kAraNa ke sahabhAvI padArthomAM kArya-kAraNabhAva hoya - evI pratIti koIne kadI thatI nathI !) eTale bIjo vikalpa paNa yogya nathI. (3) have jo naSTAnaSTa hetuthI kAryotpatti mAno, arthAt koIka apekSAe naSTa thayelA ane koIka apekSAe anaSTa rahelA evA hetuthI kArya thAya - ema kaho, to te paNa barAbara nathI, kAraNa che A vAta tamArA zAstramAM ja kahI che - "nityaM sattvamasattvaM vA hetorbAhyAnapekSaNAt / taikSNyAdInAM yathA nAsti kAraNaM kaNTakAdiSu // 1/182 // nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAtazca bhAvAnAM kAdAcitkasya sambhavaH // 3/35 // " - rUti pramaU/vArtiA For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1178 tasyaiva tathAbhavanAyogAt, yoge'pyabhyupagamaprakopAditi // (30) atha tulonnAmAvanAmavaddhetuvinAzakAle kAryotpAdAnnAyaM doSa iti samAdhirAsthIyate / tatrApi vaktavyam-ko'yaM hetuvinAzaH ? kiM hetusvabhAva eva, yathA''huH - cIrahyA che .... kAraNasya tathA-kAryatayA bhavanAyogAt, yoge'pi tattatsvabhAvatayA abhyupgmprkopaaviti | ___ atha tulonnAmAvanAmavaditi nidarzanam / hetuvinAzakAle kAryotpAdAt kAraNAt nAyaM doSaH-anantarodita iti samAdhirAsthIyate / tatrApi-samAdhau vaktavyaM bhavatA-ko'yaM hetuvinAzo nAma ? kiM hetusvabhAva eva hetuvinAzo yathA''huH tArkikacUDAmaNayaH nA anekAMtarazmi - ke temAM nice virodhanuM ApAdana thAya che, arthAt abhyapagamavirodha Ave che. (jo ke, temAM anubhava ke anumAnano jarAya virodha nathI, kAraNa ke paryAyanI apekSAe naSTa ane dravyanI apekSAe anaSTa evA hetuthI kArya thAya - e to anubhava-anumAna baMnethI siddha che, paNa bauddhamate tevuM svIkRta nathI. eTale tene mAnavAmAM abhyapagamavirodha Ave ja.) vaLI, kAraNanuM ja kAryarUpe bhavana to (tamArA mate) jarAya ghaTatuM nathI. jo kadAca tevA pariNAmasvabhAve, kAraNanuM kAryarUpe pariNamana mAnI paNa lo, to paNa abhyapagamaprakopa to thaze ja. (kAraNa ke tevuM bauddhamate svIkRta nathI.) eTale trIjo vikalpa paNa yogya nathI. (have bauddha, kArya-kAraNabhAva ghaTADavA aneka dalIlo rajU kare che ane graMthakArazrI paNa te ekeka dalIlonuM kramazaH nirAkaraNa kare che -) (30) bauddha H jema trAjavAmAM eka pAsu uMce jAya tyAre ja bIjuM pAsu nIce Ave, chatAM temAM kArya-kAraNabhAva che tema kArya-kAraNamAM paNa jayAre hetuno vinAza thAya, tyAre kAryano utpAda thAya che. (bhAva e ke, tulAnuM unnamana-avanamana sAthe ja thAya che, eka pachI eka nahIM... tema hetunAza-kAryotpatti sAthe ja thAya che. eTale naSTa-anakha vagere vikalpono prasaMga nahIM Ave.) eTale amArA mate kArya-kAraNabhAvanI asaMgatino doSa raheto nathI. A pramANenuM amAruM samAdhAna che. syAdvAdIH tamAruM A samAdhAna paNa barAbara nathI. kAraNa ke ahIM paNa vikalpo UbhA rahevAthI tamAruM kathana asaMgata jaNAI Ave che. te A pramANe - - bauddhamAnya hetuvinAza vize pRcchA tamAre hetuvinAza vakhate kAryano utpAda kahevo che, paNa A vize amAre e pUchavuM che ke, A 'hatuvinAza' zuM che? (te tame kaho.) (1) zuM A hetuvinAza hetuno svabhAva ja che? jema ke tamArA tArkikacUDAmaNi pUrvaje kahyuM che For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapatAkA 1179 (NB: - > "kSaNasthitidharmAbhAva eva nAza iti?" kiMvA hetupratyastamayaH, yathA''huH-"na bhavatyeva kevalam" ?(31) kiJcAtaH yadi hetusvabhAvaH saiva hetu-phalayoyaugapadyApattiH, tannAzotpAdayoreva tattvAt, tayozca yaugapadyAbhyupagamAt / atha hetupratyastamayaH, na tasya "kSaNasthitidharmAbhAva eva nAza iti" ? kiM vA hetupratyastamayaH hetuvinAzaH yathA''huH ta eva-"na bhavati eva kevalam" iti ? kiJcAtaH ? ubhayathA'pi doSaH / tamAha-yadi hetusvabhAvaH hetuvinAzaH saiva hetu-phalayoH / kimityAha-yogapadyApattiH / kathamityAhatannAzotpAdayoreva-hetuphalanAzotpAdayoreva tattvAt-hetuphalatattvAt tayozca-tannAzotpAdayoyogapadyAbhyupagamAditi / - anekAMtarazmi ... ke - "kSaNasthitirUpa svabhAvano abhAva e ja nAza che." (to A pramANe hetuvinAzane tame hetunA svabhAvarUpa kaho cho? ke) (2) e hetu na hovo te hetunAza kaho cho? jema ke te ja tArkika cUDAmaNie kahyuM che ke - "nAza eTale kevaLa te kSaNasthitika dharmanuM na hovuM." | (31) Ama, be vikalpo che. paNa AmAMthI eke vikalpo ghaTatA nathI. (arthAt hetuvinAzane, hetunA svabhAvarUpa paNa na manAya ane hetunA vinAzarUpa paNa na manAya.) te A pramANe - (1) jo hetuvinAzane hetunA svabhAvarUpa kaho, to to hetu-phaLa baMne yugapat (=ekI sAthe) mAnavAnI Apatti Avaze ! kAraNa ke hetuvinAzane hetusvabhAvarUpa kahIne, tame tene heturUpa ja kahI dIdho. eTale vAstavamAM hatuvinAza te hetu ane phaLanI utpatti te phaLa... Ama, hetuvinAza ane phaLotpAda ja hetu-phaLarUpa thayA... ane tame (hetuvinAza vakhate ja phaLotpAda) thAya - evuM kahIne to hetuvinAza ane phaLotpAdane yugapat mAnyA che. eTale to hetuvinAzarUpa hetu ane phaLotpAdarUpa phaLa - ema hetu-phaLa baMne yugapat mAnavAnI Apatti vaze ja.) ja tAtparya e ke, kSaNasthitirUpe svabhAvano bIjI kSaNe abhAva thavo, te ja nAza. te abhAva kema thayo? to teno svabhAva ja hato ke kSaNamAtrasthiti thayA pachI bIjI kSaNe abhAva thavAno. Ama, nAza paNa svabhAvarUpa ja che (eka kSaNa rahevuM, bIjI kSaNe nAza pAmavuM, te paNa svabhAva ja che.) : " tastha zin mavati na mavaceva vanam | bhAve hyeSa vikalpaH syAd vidhervastvanurodhataH / / ' - iti pramANavArttike 3/279 / * tame hetuvinAza ane phaLotpAdana tulyakAlIna kahyA hatA. have A pakSa pramANe, jo hetuvinAzane hetusvabhAvI kaho, to to hetu-phaLa tulyakAlIna thAya ja. 2. 'bhAvo nAza0' ti Tu-pI: 2. "tathADaDaTTa' rUti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1180 kAryotpAdasamAnakAlatA, niHsvabhAvatvena kAdAcitkatvAyogAt, tattve vA tasya sahetutvavastutvaprasaGgAditi // (32) syAdetad dvitIye kSaNe kAryasya sattotpAdAtmikA / prathame tu kAraNaM jAtam / - vyArA .. atha hetupratyastamayaH hetuvinAzaH na tasya-hetupratyastamayasya kaaryotpaadsmaankaaltaa| kuta ityAha-niHsvabhAvatvena hetunA kAdAcitkatvAyogAt tasya tattve vAkAdAcitkatve vA tasya sahetutvavastutvAdiprasaGgAditi // syAdetaditi pUrvapakSopanyAsaH / dvitIye kSaNe-kAraNAnantarabhAvini kAryasya sattA / anekAMtarazmi - eTale hetuvinAzane hetusvabhAvI kahevo bilakula yogya nathI. (2) jo hetuvinAzane hetunA abhAvarUpa kaho, to te hetuabhAva rUpa hetuvinAza, kAryotpAdane samAnakAlIna nahIM rahe. tenuM kAraNa e ke, te abhAva niHsvabhAva (tuccharUpa) hovAthI tenuM kadAcitapaNuM na ghaTe... jo tenuM kadAcipaNuM mAno, to tene sahetuka-vastu AdirUpa mAnavAno prasaMga Ave. bhAvArtha : tamAre hetuvinAza ane phaLotpAdane samAnakAlIna kahevA che... paNa hatuvinAzane jo abhAvarUpa kaho, to abhAva to tuccha-niHsvabhAvI hovAthI, tevA niHsvabhAvI hatuvinAzanuM, amuka pratiniyata kALamAM ja astitva na ghaTe (zuM niHsvabhAvI zazaviSANanuM kadAcit rahevApaNuM che? nathI ja.) eTale kAryotpAdanI sAthe tenuM (tuccharUpa hetuvinAzanuM) niyata astitva na rahevAthI, tenI samAnakAlInatA; je tamane abhipreta che, te ghaTe nahIM. have samAnakAlInatA ghaTAvavA, jo tame tenuM kadAci rahevApaNuM siddha karo, to to te abhAva rUpa hatuvinAzane sahetuka-vasturUpa mAnavAno prasaMga Avaze ! (kAraNa ke hetusahitanA vAstavika padArthanuM ja kadAcit rahevApaNuM siddha thAya... paNa bauddhamate, tevA nAzane sahetuka ke vasturUpa mAnavo jarAya iSTa naeNthI.) eTale hetuvinAzane, hetunA nAzarUpa kahevo paNa bilakula yogya nathI. (Ama, bauddhamate, hetuvinAzanuM koI svarUpa ja saMgata nathI, ke jethI te hetuvinAza vakhate kAryotpAda mAnI, pratiniyata kArya-kAraNabhAva saMgata thaI zake.) bauddhakRta bacAvanuM nirasana : (32) pUrvapakSa : (bauddha :) bIjI kSaNe kAryanI utpanna thavArUpe sattA thAya che... ane kAraNa che bauddho, nAzane tuccha-niHsvabhAva mAne che ane teno koI hetu paNa mAnatA nathI, arthAt tene nirdetuka kahe che. 2. "tattva vA, sahetuo' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1181 anekAntajayapatAkA (paSTa: -7 taccAvinaSTameva tadA / sa hi tasya svasattAyAH kAlaH, kSaNabhAvitvAt tu tat phalakAle nivarttate, anuvRttAvapi tasya nairarthakyaM niSpattestadAnIM kAryasya, taditthaM kAraNakSaNAnantarabhAvitvAt kAryasya avinaSTAcca hetorutpAdaH, na ca yogapadyaprasaGga iti / (33) etadapyacAru, svatantravirodhAt, kAraNabhAvAviccheditvena kAryabhAvasyAnvayApatteH, bhAvA vyArA ... kimbhUtetyAha-utpAdAtmikA / prathame tu kSaNe kAraNaM jAtam / tacca kAraNamavinaSTameva tadAsvakSaNe / kimityata Aha-sa yasmAt tasya-kAraNasya svasattAyAH kAlo varttate kSaNabhAvitvAt tu tat-kAraNaM phalakAle nivarttate, dvitIyakSaNa ityarthaH / anuvRttAvapi tasyakAraNasya phalakAle nairarthakyaM niSpatteH kAraNAt tadAnIM-dvitIyakSaNe kAryasya, taditthaM kAraNakSaNAnantarabhAvitvAt kAryasya / kimityAha-avinaSTAcca hetorutpAdaH kAryasya na ca yaugapadyaprasaGgo hetu-phalayoriti / etadAzaGkayAha-etadapyacAru / kuta ityAha-svatantravirodhAt / enamevAha-kAraNabhAvAviccheditvena uktanIteH kAryabhAvasya anvayApatteH ... anekAMtarazmi para pahelI kSaNe utpanna thayuM che ane te kAraNe potAnI pahelI kSaNe to avinaSTa ja rahe che. eTale have te kAraNanI potAnI sattAno kALa kSaNika hovAthI, te mAtra pahelI kSaNe ja rahe che, phaLakALe (arthAtu bIjI kSaNe) to te nivRtta thaI jAya che. (Azaya e ke, kAraNa pahelI kSaNe ane kArya bIjI kSaNe... have kAraNano svasattAkALa kSaNika hovAthI, tenuM bIjI kSaNe astitva rahetuM nathI.) jo te kAraNanI bIjI kSaNe (degphaLakALe) anuvRtti mAno, to paNa te nirarthaka ja che. kAraNa ke kArya to bIjI kSaNe thaI ja gayuM che eTale have te kSaNe kAraNanuM hovuM kaMI jarUrI nathI. hA, pUrvakSaNe tenuM astitva jarUra hovuM joIe.) A pramANe kArya, kAraNa pachI thatuM hovAthI, (potAnI pUrvekSaNamAM) avinaSTa evAM kAraNathI, bIjI kSaNe kAryano utpAda thavo aviruddha che. (arthAt Ama pUrvAparabhAve kArya-kAraNabhAva saMgata ja che.) ane AmAM hetu-phaLane yugapata mAnavAno prasaMga paNa raheto nathI. (kAraNa ke hetu pUrvakSaNe che ane phaLa uttarakSaNe che - ema baMne ayugapata judI-judI kSaNe che.) (33) uttarapakSa (syAdvAdI) : tamAruM A kathana paNa suMdara nathI, kAraNa ke AmAM to tamArA potAnA siddhAMtano ja virodha Ave che. (tamArA matamAM, pUrva-pUrva kSaNano uttarottara kSaNamAM anvaya manAto nathI. paNa have te mAnavo paDaze.) juo - 4 "''' 2. 'vijhekvAnvaya' ti -pATha: 2. 'svatI ' ti dupaTa: | For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) <0 vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1182 vicchedasyAnvayatvAt, tasya cetthamaGgIkaraNAt, sadaiva bhAvAbhAvAbhAvAditi / ( 34 ) kAraNabhAvAdanya eva kAryabhAva iti cet, na, ekAntena anyatvAsiddheH, tattvato bhedakA je bAbA kaarnnaat| Apattizca bhAvAvicchedasyaivAnvayatvAt tasya ca bhAvAvicchedasya itthamuktanItyA'GgIkaraNAt / bhAvArthamAha - sadaiva bhAvAbhAvAbhAvAt, nAzAvyavadhAnAditi / kAraNabhAvAdanya eva kAryabhAva iti cet, naivaM bhAvAviccheda ityabhiprAyaH / etadAzaGkayAha* anekAMtarazmi .. tame upara kAraNabhAva pachI tarata ja kAryabhAva mAnyo. have kAraNabhAva ane kAryabhAva baMnemAM 'bhAva' tattva to avicchinna ja che (kema avicchinna che ? teno bhAvArtha AgaLa samajAze.) eTale Ama kAryabhAva, kAraNanA bhAvathI avicchinna hovAthI 'anvaya' mAnavAnI Apatti Avaze ja. tenuM kAraNa e ke, bhAvano viccheda na thavo tene ja 'anvaya' kahevAya che ane uparokta rIte bhAvano viccheda na thavAnuM to tame mAnyuM ja. (tAtparya e ke, kAraNabhAva pachI tame tarata ja kAryabhAva mAnyo - Ama kAraNabhAva-kAryabhAva baMnemAM bhAvatattva avicchinnapaNe raheluM mAnyuM. .. basa to A bhAvano aviccheda e ja to anvaya che. eTale phalataH tame anvaya mAnI ja lIdho...) A ja vAtano bhAvArtha kahe che - haMmezA (=uttarottarakSaNapravAhamAM paNa) bhAvanuM astitva to akhaMDapaNe rahe che, te bhAvano abhAva kadI thato nathI. tenuM kAraNa e ke, vacce nAza thakI vyavadhAna AvatuM nathI. (Azaya e ke, eka bhAva pachI tarata ja bIjo bhAva utpanna thaI jAya che, vacce tuccha evo abhAva utpanna thato nathI. Ama, bhAva pachI bhAva, bhAva pachI bhAva... ema uttarottara bhAvanI dhArA avicchinnapaNe cAlatI hovAthI, te kSaNaparaMparAmAM bhAvano anvaya mAnavo ja rahyo.) : (34) bauddha H kA2NabhAvathI kAryabhAva judo che. eTale bhAvano aviccheda nahIM rahe. (kahevAno bhAva e ke, pUrvakSaNe kAraNabhAva ane uttarakSaNe kAryabhAva baMnemAM bhAvatattva che ja, paNa baMnenA bhAva judA judA che, koI eka ja bhAva badhAmAM avicchinnapaNe anugata nathI. eTale teomAM anvaya paNa nahIM mAnavo paDe...) syAdvAdI : kAraNabhAvathI kAryabhAva ekAMte (=sarvathA) judo che - evuM siddha thatuM nathI, kAraNa ke te baMne bhAvane juduM pADanAra koI bhedaka tattva ja nathI ane tenuM (=bhedaka tattva na hovAnuM) paNa * vivarAm 13. nAzAvyavadhAnAditi / nAzenAvyavadhAnaM nAzAvyavadhAnaM tasmAd / bhAvAnantaraM bhAva evotpanno na tuccho'bhAva iti bhAvAvicchedAdanvaya eva / / For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1183 anekAntajayapatAkA bhAvAt tadatiriktakSaNAnabhyupagamAt, abhyupagame tadakSaNikatvaprasaGgAt tasyApyaparakSaNAnupapatteH anavasthAprasaGgAt, aprasaGge'pi tadbhAvAbhedakatvenAnvayApatteH, ubhayatra bhAvA - vyAraNya - na, ekAntena-sarvathA anyatvAsiddheH / asiddhizca tattvataH-paramArthena bhedakAbhAvAt / abhAvazca tadatiriktakSaNAnabhyupagamAt-kAraNabhAvAdyatiriktakSaNAnabhyupagamAt / abhyupagame tadatiriktakSaNasya tadakSaNikatvaprasaGgAt-kSaNasyAkSaNikatvaprasaGgAt / prasaGgazca tasyApi-kSaNasya aparakSaNAnupapatteH / anupapattizca anavasthAprasaGgAt tasyApyaparakSaNAbhAvenAkSaNikatvAt, kSaNo'sya astIti kSaNika iti kRtvA / aprasaGge'pi anavasthAyAH tadbhAvAbhedakatvena - anekAMtarazmi kAraNa e ja ke, kAraNabhAva-kAryabhAvAdithI atirikta judI koI kSaNa tame mAnatA ja nathI ke je kSaNa, te baMnenA bhedane jaNAve.) (bhAvArtha: A pUrva (kAraNa) kSaNa, A pazcAt (kAya)kSaNa evo bheda karavA samaya nAmanuM tattva mAnavuM paDe, je bauddho mAnatA nathI. mAne to samaya nitya thavAthI akSaNikavAda thAya.) (abhyapagame=) have te baMneno bheda batAvanAra koI judI (=kAraNabhAvAdithI atirikta) kSaNa (samayanAmanuM tattva) mAno, to to te kSaNane "akSaNika mAnavAno prasaMga Avaze ! ane tenuM kAraNa e ke, kSaNanA yogathI vastu kSaNika bane. paNa tame je judI kSaNa mAnI, tenI to koI bIjI kSaNa che ja nahIM ke jenA AdhAre te kSaNika banI zake. jo bIjI kSaNa mAno, to tene kSaNika mAnavA pAchI eka navI bIjI kSaNa mAnavI paDe ane tenA mATe paNa eka navI bIjI kSaNa... evuM thavAthI to anavasthA thaze! (prazna : tame kSaNanA AdhAre kSaNika mAnavAnuM kema kaho cho ? uttaraH kAraNa ke kSaNikanI vyutpatti ja evI che : "kSati zI ti kSaNa:' eTale tenA kSaNikatAnA vyavahAra mATe bIjI kSaNa mAnavI ja paDe. je mAnatA anavasthA Ave che.) kadAca bIjI-bIjI kSaNo mAnI anavasthA nathI AvatI - evuM mAnI paNa lo, to paNa ... vivara ___ 14. kAraNabhAvAdyatiriktakSaNAnabhyupagamAditi / kAraNasya bhAvaH-sattA kAraNabhAva: / 'Adi'zabdAt kAryabhAvaparigrahaH / tadatiriktakSaNasyAnabhyupagamAt / / jo bIjI kSaNa nahIM mAno, to tene paNa akSaNika mAnavAnI Apatti Ave. (kAraNa ke je kSaNanA AdhAre tenAM kSaNikatvano vyavahAra thAya che, tene ja tame mAnI nahIM.) 2. 'nyathAsiddhaH' rUti -pATha: For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1184 vizeSAditi |(35)aakaaraadibhedaadvishessaasiddhiriti cet, na, tadvad bhAvabhedAbhAvAt tathA'nubhavasiddhatvAt, anyathA anyatarAbhAvApatteH, tadAtmanA'pi vizeSAt, taMttathA ... vyAkhyA * kAraNAdibhAvAbhedakatvena hetunA / kimityAha-anvayApatteH / bhAvArthamAha-ubhayatra-kAraNe kArye ca bhAvAvizeSAditi / AkArAdibhedAt tayoH avizeSAsiddhiriti ced bhAvasya / etadAzaGkayAha-na, tadvat-AkArAdibhedavat bhAvabhedAbhAvAt, kArya-kAraNayoriti prakramaH / abhAvazca tathA'nubhavasiddhatvAt bhAvAbhedatayeti / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA-evamanabhyupagame anyatarasya-kAraNatAderabhAvApatteH / Apattizca tadAtmanA'pi-bhAvAtmanA'pi vizeSAt / upacayamAha-tathA tattathA'bhAvena tasya-kAraNasya tathA-kAryatayA abhAvena hetunA / kimityAha ....... manetirazmi .. kAraNabhAva-kAryabhAvano bhedaka koI na rahevAthI, anvayanuM ApAdana thaze ja. tenuM kAraNa e ke, kAraNakArya baMnemAM "bhAva" to avizeSapaNe rahela che. (Azaya e ke, bhAvarUpe to kArya-kAraNa baMne bhAva samAna che, e rUpe te bemAM koI taphAvata nathI ane koI taphAvata karanAra paNa nathI. eTale to anvayanI Apatti Ave ja.) (34) bauddha : 29 mAya (=mATIkSA) bhane ryabhAva (=215) bnen| 2 / judA che ane eTale te baMne bhAva avizeSa-samAna che - evuM siddha thAya nahIM. syAdvAdI H tamArI vAta yogya nathI, kAraNa ke AkArAdinA bhedanI jema, te kArya-kAraNano bhAvabheda nathI. (arthAt te baMnenA AkArAdi judA judA che, paNa bhAvarUpe sattArUpe te be judA judA nathI.) tenuM kAraNa e ke, kArya-kAraNa bane bhAvarUpe to abhinna tarIke ja anubhavasiddha che. (eTale e rUpe to temane avizeSa-samAna mAnavA ja rahyA.) prazna : (anyathA ) bhA135 55 te no me bhAnI saI to ? uttara: to to kArya-kAraNa bemAMthI ekano abhAva mAnavo paDaze, kAraNa ke bhAvarUpe paNa teomAM vizeSa che. (abhiprAya che ke, jo kArya-kAraNa baMneno bhAvarUpe=sattArUpe paNa vizeSa mAno, to to bemAMthI ekano abhAva ja thaI jAya, kAraNa ke bhAvarUpe to teomAM vizeSa tyAre ja thAya che, jyAre .... ... vivaraNam ........ 15. bhAvAtmanA'pi vizeSAditi / yadi hi kArya-kAraNayo: parasparaM bhAvAtmanA'pi-sattArupeNa vizeSa: syAt tadA'nyatarasyAbhAva eva syAt; yato bhAvAtmanA vizeSastadaiva bhavati, yadi eka: kazcid bhAva: sannabhAvo bhavatIti / / 1. 'tattathA'bhAvenAtadadalatvA0' iti k-paatthH| 2. pUrvamudrite 'sya bhAva' iti paatthsyaashuddhiH| 3. pUrvamudrite 'sattAbhAvo' iti pAThaH, atra N-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (SaSTha: ta 1185 anekAntajayapatAkA 'bhAvena tadadalatvAcceti // (36) syAdetat-hetvanivRttipakSe tattAdavasthyena hetuphalabhAvAnupapatteH nivRttyanivRttipakSasya ca viruddhatvAt, tannivRttAveva tadanantarabhAvitvena tadbhAvasiddhiH gatyantarAbhAvAditi,(37) na, anekadoSaprasaGgAt, tannivRttAveva tadanantarabhAvitve tasya para vyArA tadadalatvAcceti tasya-kAryasyAnupAdAnatvAcceti / na hi sarvathA kAraNanivRttau abhAvAdRte kAryasyopAdAnamiti bhAvanIyam // ___ syAdetat-hetvanivRttipakSe kAraNanityatayA tattAdavasthyena tasya-hetoH tAdavasthyena hetunA hetuphalabhAvAnupapatteH nivRttyanivRttipakSasya ca hetugatasya viruddhatvAt tanivRttAvevahetunivRttAveva tadanantarabhAvitvena-hetvanantarabhAvitvena tadbhAvasiddhiH-phalabhAvasiddhiH gatyantarAbhAvAditi / etadAzaGkayAha-na, anekadoSaprasaGgAt / enamevAha-tannivRttAveva - anekAMtarazmi .. te bemAMthI koI eka bhAva abhAvarUpa bane... AvuM bane to ja, bhAvarUpa bhAva ane abhAvarUpa bhAva - baMne bhAvano vizeSa saMgata thAya.. ane tethI to, bemAMthI ekano abhAva thaze ja.) A ja vAtane (=anvayabhAvane) puSTa karavA kahe che - jo kAraNanuM kAryarUpe pariNamana na mAno, to te kAryane upAdAnarahita mAnavAnI Apatti Ave ! kAraNa ke tame jene upAdAna mAno cho) te kAraNa to pUrvekSaNe sarvathA nivRtta thaI jAya che ane eTale have abhAva sivAya bIjuM koI tattva ja nathI ke je kAryanuM upAdAna bane. Ama kAryamAM kAraNano anvaya na mAnavAmAM, kAryane upAdAnarahita mAnavAnI Apatti Avaze. eTale kAraNakSaNano uttarottaramAM anvaya mAnavo ja rahyo... e badhuM tame zAMtithI vicAro. bauddha-ubekSita ananvayamAM aneka doSaprasaMga (36) bauddha ahIM traNa pakSa che : (ka) hetu-anivRtti, (kha) hetunivRtti-anivRtti, ane (ga) hetunivRtti. have ahIM hetu-anivRtti mAno, arthAt kAraNano kAryamAM sarvathA anvaya mAno, teno jarAya nAza na mAno, to to hetu tadavastha rahevAthI, hetu-phaLabhAva saMgata thAya nahIM. (bhAva e ke, hetu nitya-tadavastha che, temAM koI pheraphAra thato nathI - hetu tevo ja rahyo, to pachInI kSaNe tene phaLa kema kahevAya ? (mRdu, mRdu ja rahe, to hetu-phaLabhAva zI rIte ?) e badhA tarkothI hetuphaLabhAva asaMgata thAya.) have hetunI nivRtti-anivRtti kaho, to te to viruddha che. kAraNa ke nivRtti hoya to anivRtti zI rIte ? ane anivRtti hoya to nivRtti zI rIte ? eTale have bIjI koI gati na hovAthI, chello pakSa ja svIkAravo paDaze. ane te e ke, hetunI 2. "va' ta pIDho -prata nati 2. "siddha: satya ' ta -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1186 ....... mArthato'sata eva sadbhAvApattiH, aparasya tathAbhAvino'bhAvAt, sA cAyuktA nirupAkhyasya kharaviSANAderiva janmArthavizeSAyogAt, anyathA sarva evAsantaH yataH kutazcijjanmA ...... ...... vyAkhyA .................. hetunivRttAveva tadanantarabhAvitve-hetvanantarabhAvitve (tasya-) phalasya paramArthataH asata eva sadbhAvApattiH / kathamityAha-aparasya-kasyacit tathAbhAvinaH phalatayA bhAvino'bhAvAt / sA cAyuktA asata eva sadbhAvApattiriti nirupAkhyasya kharaviSANAderiveti nidarzanaM, janmArthavizeSAyogAditi yuktiH / itthaM caitadaGgIkarttavyamityAha-anyathA sarva evAsantaH ................ manetirazmi. ..... nivRtti thaye ja hetunA anaMtara =pachI) tarata ja phalabhAvanI siddhi thavI. Ama, hetunA nAzamAM ja phaLabhAvanI siddhi thAya che. (eTale hetuno anvaya mAnavo bilakula yogya nathI.) (37) syAdvAhI : tamArI bhAvAta 59 // 52 / 52 nathI, // 29 // 3 mAmA bhane ghoSo mAve che. te A pramANe - jo hetunI nivRtti thayA pachI ja, tyArabAda anaMtara phaLa utpanna thatuM hoya, to phaLa to asatamAMthI ja thayuM... (arthAt asatamAMthI ja sarUpa phaLa thavAnI Apatti Ave) (Azaya e ke, jo kAraNanI sarvathA nivRtti thaye ja kAryasattA mAnavAnI hoya, (to have kAraNa to kAryarUpe pariNamaze nahIM ane) to abhAvane choDIne bIjI koI vastuvizeSa rahI nahIM, ke je kAryarUpe pariName... eTale sAmarthyathI evuM phalita thAya ke, pUrve asat ja hamaNAM sat thayuM ane to asad ja sarUpe thavAnI Apatti Avaze ja.) paNa tuccha evA kharaviSANAdinI jema, janmarUpa arthavizeSa na ghaTavAthI, te asanuM sarUpe thavuM bilakula yogya nathI. (bhAva e ke, tuccha-abhAvarUpa asano janmarUpa artha na ghaTe, nahIMtara to tuccha evA vaMdhyAputrAdino paNa janma mAnavo paDe. tethI tevA asanuM sat thavuM, janma thavo saMgata nathI.) ... .... vivaraNam ........ 16. aparasya kasyacit tathAbhAvinaH phalatayA bhAvino'bhAvAditi / sarvathA kAraNanivRttau kAryasattAyAmaGgIkriyamANAyAM nAstyabhAvamapahAya apara: kazcid vastuvizeSo ya: kAryarUpatayA pariNatiM labhata ityarthaH / ata: sAmarthyAdasata eva sadbhAvApattirAyAtA / / 17. janmArthavizeSAyogAditi / janma-utpAda: tallakSaNo yo'rthavizeSa:-dharmabhedarUpastasyAbhAvAdabhAvasya-tuccharUpasya hyabhAvasya nAsti janmalakSaNArthavizeSaH / anyathA vAndhyeyAdInAmapi janma syAt / / 1. 'asatya eva' iti Ga-pAThaH / 'sattAm' iti pAThaH, atra N-pratAnusAreNa / 2. pUrvamudrite 'nirvRttau' iti pAThaH, atra N-pratAnusAreNa / 3. pUrvamudrite 4. pUrvamudrite 'dalakSaNo' iti pAThaH, atra N-pratAnusAreNa / For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1187 anekAntajayapatAkA (pa8: sAdayeyuriti hetuphalaniyamo na bhavet // (38) syAdetat-pratiniyatazaktayo hi bhAvAstebhyaH kutazcit kiJcidevotpadyate, na sarvamasattvAvizeSe'pIti / tadayuktam, yadi hi kAryaiH saMzliSTamUrtayaH pratyayAH syustadA khya vyArA ... vAndhyeyAdayaH yataH kutazcijjanmAsAdayeyuriti kRtvA hetuphalaniyamo na bhavet // syAdetat-pratiniyatazaktayo hi bhAMvA vartante tebhyaH-bhAvebhyaH kutazcit-bhAvAt kiJcidevotpadyate, na sarvam, asattvAvizeSe'pi iti / etadAzaGkayAha-tadayuktam / kathamityAha-yadi hi kAryaiH saMzliSTamUrtayaH pratyayAH syustadA teSAM-pratyayAnAM pratiniyatakArya ja anekAMtarazmi ja ame kahelI vAta mAnavI ja rahI, nahIMtara jo asatno paNa janma mAnazo, to to kharaviSANAdi tamAma asad padArtho, koIpaNa nimittane laIne janma meLavI leze ! ane eTale to hetu-phaLanuM koI baMdhAraNa ja nahIM rahe. (jo mATIkSaNathI, asat evI ghaTakSaNa thatI hoya, to asat evI kharaviSANakSaNa paNa kema na thAya? ane tethI mATIthI ghaTakSaNa thavAno ja pratiniyama nahIM rahe.) (have bauddha, pratiniyata hetu-phaLabhAva ghaTAvavA, judI judI rIte potAnuM maMtavya raju kare che. jenuM graMthakArazrI yuktizaH nirAkaraNa karaze.) - badhAthI badhAnI utpattinuM ApAdana : (38) bauddhaH dareka padArtho pratiniyata (=amuka niyata kArya karavAnI) zaktivALA che. eTale te padArthomAMthI amuka padArthathI amukanI ja utpatti thAya, badhAnI nahIM. pachI bhale asapaNe badhA kAryonuM samAnapaNe raheluM hoya. (asat to ghaTakSaNanI jema kharaviSANAdi kSaNo paNa che, to mATIkSaNathI temanI paNa utpatti kema na thAya? to enuM samAdhAna e ke, mATImAM pratiniyata zakti che, arthAta asatumAM paNa ghaTakSaNane ja karavAnI zakti che. eTale tenAthI kharaviSANAdi asatanI utpatti na thAya.) syAdvAdI: tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke kAraNo jo kAryathI saMzliSTamUrtivALA hoya, to te kAraNomAM pratiniyata kAryano saMbaMdha rahevAthI, amuka pratiniyata kArya vize ja janakazaktino vivaram . 18. kAryaiH saMzliSTamUrtayaH pratyayAH syuriti / zaktirUpatayA yadi kAryANi kAraNeSu bhveyuricartha: //. 1. 'bhAvAstebhyaH' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu ng-paatthH| 2. pUrvamudrite 'te, na kiJcidevotpadyate' iti sAdhikapATho nirarthapratimati, H- pritezrvara tIrNanAt ! rU. "savistakUrtaH' ti -paDhi: I 4. pUrvamudrita 'vi7(2sti)!' rUti pAsa, matra N-BtAnusAre | For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1188 madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA teSAM pratiniyatakAryasambandhabhAvAt tasmin kArye zaktiniyamaH syAt / na caitadevaM,sato'satA saMzleSAyogAt, tasmAnniravadhikameva sAmarthyamavasthitamiti sarvataH sarvasyotpattiprasaGgo durnivaarH| (39) syAdetat-na durnivAraH, sAmarthyapratiniyamavarmiteSu bhAveSu tadapravRtteH / yadeva cIrahyAM che sambandhabhAvAt kAraNAt tasmin kArye pratiniyata eva zaktiniyamaH syAt avadhibhAveneti bhAvaH / na caitadevaM kathamityAha-sataH-kAraNabhAvasya asatA-kAryabhAvena saMzleSAyogAt tasmAnniravadhikameva sAmarthya kAraNabhAvasya avasthitam / iti-evaM sarvato bhAvAt sarvasyotpattiprasaGgo durnivAra iti bhAvanIyam / ___ syAdetat-na durnivAraH sAmarthyapratiniyamavarmiteSu bhAveSu-padArtheSu tadaMpravRtteH-sarvataH ... anekAMtarazmi ... niyama rahe. (bhAva e ke, kAraNomAM kAryonuM jo zaktirUpe astitva hoya, to jenI janakazakti haze tenI sAthe ja te kAraNano saMbaMdha thaze ane tenuM ja te kAraNathI janana theMze... evuM niyamana ghaTI jAya... paNa tevuM mAnavA, kAraNamAM kAryano saMzleSa=zaktirUpe saMbaMdha mAnavo paDe.) paNa te kAryasaMzleSa ja tamArA mate ghaTato nathI. kAraNa ke kAraNabhAva satu che ane te vakhate kAryabhAva asat che, to satno (=kAraNabhAvano) AvA asanI sAthe saMzleSa zI rIte thAya? zuM kharaviSANanI sAthe koIno saMzleSa thAya che ?) ane saMzleSa na thavAthI, kAraNabhAvanuM sAmarthya sAvadhika nahIM rahe, arthAt te koI pratiniyata kArya sAthe ja saMlagna nahIM rahe. phalataH tenA niravadhika sAmarthyathI badhAthI badhAnI utpatti thaze ja. e prasaMganuM nivAraNa thaI zakaze nahIM. (sAra e ke, kAryasaMzleSa na hovA chatAM jema temAM ghaTajananasAmarthya che, tema temAM kharaviSANajananasAmarthya paNa hoI ja zake. lataH mATIthI kharaviSANa thavAnI paNa Apatti Ave ja.) - kArya-kAraNa pratiniyatatAsAdhaka pUrvapakSa (39) pUrvapakSaH (bauddha) : tame badhAthI badhAnI utpatti thavAnuM kahyuM. paNa tenuM nivAraNa azakya nathI. juo - dareka padArtho sAmarthyapratiniyamathI niyamita hoya che, eTale teo vize 'badhAthI badhAnI utpatti thavAno prasaMga pravRtta thaI zake nahIM. che A badhuM vyAkhyAmAM mUkela 'avadhamAna'no bhAvArtha che. 2. 'thA' ti -pratI vidyate. 2. pUrvamudrite "sarvatoDamAvata' ti paThANaddhi, satra D-9ttena zuddhi: | 3. 'pravRtteH sarva0' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1189 anekAntajayapatAkA (pa8: hi yadutpAdane zaktaM tata eva tadutpAdaH, nAnyataH / sA ca tasya sAmarthyapratiniyatiH svahetoH tasyApyAtmanimittAditi anAditvAt kAryakAraNaparamparAyA nAnavasthA'pISTabAdhikA / Adau hi parikalpyamAne tasyAhetukatvaM syAt / taccAyuktam, nityaM sadasattvApatteH, ata vyArA . sarvasyotpattiprasaGgasyApravRtteH / yadeva hi kAraNaM yadutpAdane zaktaM-yatkAryotpAdane samarthaM tata eva kAraNAt tadutpAdaH-tatkAryaprabhavaH, nAnyataH-kAraNAntarAt / sA ca tasya sAmarthyapratiniyatiH vivakSitakAraNasya svahetostasyApi eSA AtmanimittAdaparataH / iti-evamanAditvAt kAryakAraNaparamparAyA na anavasthA'pi iSTabAdhikA / Adau hi parikalpyamAne tasya-kAryAderahetukatvaM syAt / taccAyuktam-hetukatvam / kuta ityAha-nityaM sadasattvApatteH, ... anekAMtarazmi .... praznaH te sAmarthyapratiniyama zuM? uttara : je kAraNa ke kAryane utpanna karavAmAM samartha hoya, te kAraNathI ja te kAryanI utpatti thAya, bIjA koI kAraNathI nahIM (mATI, ghaTane utpanna karavAmAM samartha che, to mATIthI ja ghaTanI utpatti thAya, taMtuthI nahIM.) A ja te kAraNanA sAmarthyano pratiniyama che. jaina : mATImAM ghaTajananasAmarthya kyAMthI AvyuM? bauddha : je hetuSaNathI mATI utpanna thaI, te hetukSaNa dvArA ja temAM ghaTajananasAmarthya utpanna karAyuM... jaina: paNa tenA hetumAM tevI zakti koNe utpanna karI? jo potAnA pUrva hetue utpanna karI to te pUrva hetumAM paNa zaktinuM AdhAna tenA pUrva hetu dvArA mAnavuM paDaze ane e rIte to anavasthA ja thavAnI... bauddha : anavasthA amane aniSTa nathI, kAraNa ke te kAraNe potAnA pratiniyata kAraNathI ja utpanna thAya ane e pratiniyata kAraNa paNa potAnA pratiniyata kAraNathI ja utpanna thAya ane te paNa pAchuM potAnA pratiniyata kAraNathI... ema kArya-kAraNanI paraMparA eNnAdi hovAthI 'anavasthA paNa amArA ISTanI bAdhaka nathI. (arthAt te anavasthA paNa amane ISTa ja che.) have jo e anavasthA dUra karavA, tame Adi mAno, arthAt koIka kAryane kAraNa vinA paNa mAno, to to te kAryane nihetuka mAnavuM paDaze ane nirdetukapaNuM to bilakula yogya nathI, kAraNa ke nihetuka mAnavAmAM to te kArya sadA sat ke asat mAnavAnI Apatti Avaze ! (pUrve ja kahyuM hatuM ke, ja AvuM kahIne bauddha e jaNAve che ke, sAmarthyapratiniyama paNa potAnI anAdi-hetuparaMparAthI cAlyo Avyo 2. "parikrampane' ti -paTi: I For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA / 1190 eva na kAryasaMzleSAbhAvataH kAraNasya niravadhikasAmarthyadoSaH hetuparamparAtastasyaiva tathAsvabhAvatvAditi // (40) kiJca kAraNasya kAryasvabhAvaviyogAdeva kaarnntvvyvsthitiH|ydi hi kAryasvabhAvasambaddhaM kAraNaM bhavet tadA kAryamapi kAraNavanniSpannameva / iti kiM kurvat kAraNaM syAt ? kiJca kriyamANaM kAryamiti vyatiriktAvadhi prakramAt kAryAderiti, ata eva na kAryasaMzleSAbhAvataH kAraNasya niravadhikasAmarthyadoSaH, hetuparamparAtastasyaiva-kAraNasya tathAsvabhAvatvAt-viziSTakAryajananasvabhAvatvAditi // ____ abhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJca kAraNasya kAryasvabhAvaviyogAdeva kimityAhakAraNatvavyavasthitiH / yadi hi kAryasvabhAvasambaddhaM kAraNaM bhavet tadA-tasmin kAle kAryamapi kAraNavanniSpannameva / iti-evaM kiM kurvat kAraNaM syAt ? na kiJcidapItyarthaH / ... anekAMtarazmi ja hetuvinAnuM kArya kAMto AkAzanI jema sadA sat mAnavuM paDe athavA to khapuSpanI jema sadA asat mAnavuM paDe.) tethI te anAdi hetuparaMparA; jenAthI pratiniyata sAmarthya siddha thAya, te mAnavI ja rahI. eTale ja tame je kahyuM hatuM ke, - "kAryanI sAthe saMzleSa na rahevAthI, kAraNanuM sAmarthya niravadhika ( pratiniyata kAryanI sApekSatA vinAnuM) banI jaze" - te doSa paNa raheto nathI, kAraNa ke potAnI pUrva-pUrvanI hetuparaMparAthI, te kAraNano ja tevA viziSTa kAryane utpanna karavAno svabhAva che. (Azaya e ke, kAraNamAM svahetuparaMparAthI tevo svabhAva Ubho thAya che ane tethI tenuM sAmarthya amuka pratiniyata kArya karavA ja niyamita che.) tethI tenuM sAmarthya niravadhika nahIM rahe. (40) bIjI vAta, kAraNa paNa kAryasvabhAvanA viyogathI ja "kAraNa" tarIke vyavasthApita thAya che. (Azaya e ke, tame kAraNamAM kAryanuM zaktirUpe astitva mAno cho, arthAt kAraNamAM kAryane saMlagna mAno cho, paNa tevuM mAnavAmAM to te kAraNa ja na rahe. A ja vAta jaNAve che -). jo kAraNa kAryasvabhAvanI sAthe saMlagna hoya, to to kAraNanI jema, te vakhate tenI sAthe saMlagna kArya paNa thaI ja gayuM mAnavuM paDaze. (pUrvakSaNa kAraNa che ane te kAryasvabhAvathI saMlagna che. eTale kAryasvabhAva pUrvakSaNe paNa che ja ane to kArya pUrve ja niSpanna thaI gayuM.) to have te zuM karatuM "kAraNa" bane ? (bhAva e ke, kaMIka kare to te kAraNa kahevAya. have je karavAnuM hatuM, te kArya to niSpanna thaI ja gayuM che ane te sivAya bIjuM kaMI karavAnuM rahetuM nathI. tethI have jo te kaMI na kare, to te "kAraNa" ja kahevAya nahIM.) 2. "asnepamAvata:' rUti -paDhi: 2. ' LavazAnniSpanna' ta Tu-pad: I For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1191 anekAntajayapatAkA vikalamevoktavad viziSTaM tatsAmarthyamiti yathoktadoSAbhAvaH / ( 41 ) etadapyasamIcInam, pralApamAtratvAt / tathAhi - 'yadeva hi yadutpAdane zaktaM tata eva tadutpAdaH, nAnyataH' ityatra na sAmarthyapratiniyatistadatirekeNa, api tu tatsattA * vyAkhyA kiJca kriyamANaM kAryamiti evaM vyatiriktAvadhivikalameva abhUtabhavanatayA uktavad viziSTaM hetuparamparAta eva tatsAmarthyamiti evaM yathoktadoSAbhAvaH / etadapyasamIcInam - azobhanam / kuta ityAha-pralApamAtratvAt / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / yadeva hi yadutpAdane zaktaM tata eva tadutpAda:, nAnyata ityatra na sAmarthyapratiniyatirbhavatparikalpitA * anekAMtarazmi eTale kAraNane kAryasvabhAvathI saMlagna na manAya. (to ja kArya aniSpanna raheze ane tene ka2vAthI ja kAraNano kAraNarUpe vyapadeza thaI zakaze.) vaLI, 'karAtuM hoya te kArya kahevAya' A kAryanI vyutpatti che. eTale te kArya, abhUtabhavanarUpa hovAthI (arthAt nahotuM ane thatuM hovAthI) vyatirikta-kAryathI bhinna (evI pUrvakSaNagata kAraNaniSTha) zaktithI rahita ja hoya che. eTale kAryazakti jevuM kaMI hotuM ja nathI eTale kahyA mujaba hetuparaMparAthI ja kAryajananasAmarthya kAraNamAM Ave che. (ane tevA sAmarthyanA AdhAre pratiniyata kAryanI utpatti paNa nibaMdha saMgata thaI jAya.) ( 8: -or> kArya to abhUtabhavanarUpe ja utpanna thAya che, arthAt pUrve (abhUta=) na hatuM ane hamaNAM (bhavana=) utpanna thAya che. (eTale AvA kAryanuM pUrvakSaNamAM koIpaNa rIte astitva na hoya.) to tenAthI pratiniyata kArya kema thAya che ? (arthAt jo te kAryarUpa avidhathI sarvathA vikala hoya, to tenAthI bIjA kAryo na thAya ne amuka pratiniyata kArya ja thAya - evuM niyamana zenA AdhAre ?) to tenuM samAdhAna e ke, kAraNanuM sAmarthya, potAnI hetuparaMparAthI ja tevuM viziSTa thayuM che ke jethI te amuka ja kAryajananasvabhAvI che. eTale tame kahela koI doSano avakAza raheto nathI. (Ama, pratikSaNa niranvaya nazvaramate paNa pratiniyata kArya-kAraNabhAva saMgata ja che.) 2. dravye 188-1686tame che / * bauddhavaktavyanI pralApamAtratA (41) uttarapakSa H (syAdvAdI :) tamAruM A kathana paNa pralApa pUratuM hovAthI asamIcIna (=azobhana) jaNAI Ave che. te A pramANe - 'je kAraNa je kAryane utpanna karavA samartha hoya, te kAraNathI ja te kAryanI utpatti thAya, bIjAthI nahIM' - AvuM tame je kahyuM, temAM je sAmarthyapratiniyati tame mAno cho, te pratiniyati, kAraNa karatAM 2. 'pratiniyatamastavRti.' kRti -pATa: / For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1192 mAtram / tacca sarvAsatAmaviziSTam / iti kathaM tatastasyaivotpAdaH ? (42) tasyaiva tathAsvabhAvatvAditi cet, asattAmAtragocaramidamasya akAraNavatsalatvaM na tadavizeSe vyAdhyA . tadatirekeNa-adhikRtazaktya(vyaktya ?)tirekeNa, api tu tatsattAmAtram-adhikRtakAraNasattAmAtramekAntenaikasvabhAvaM tacca-tatsattAmAtraM sarvAsatAmaviziSTamekasvabhAvatayA / iti-evaM kathaM tataH-tatsattAmAtrAt tasyaiva-vivakSitasya kAryasyAsata utpAda iti sarvAsadaviziSTatayA tasya na yukto'yamityabhiprAyaH / etadanAdRtya Aha-tasyaiva-tatsattAmAtrakasya tathAsvabhAvatvAtvivakSitAsajjananasvabhAvatvAt / iti cet, etadAzaGkayAha-asattetyAdi / asattAmAtragocaraM vastusthityA idaM-tathAsvabhAvatvaM nAma asya-adhikRtasattAmAtrasya akAraNavatsalatvama - anekAMtarazmi . judI nathI, paNa kAraNasattvamAtra ja che ane AvuM ekAMta ekasvabhAvI sattvamAtra to jema asatghaTakSaNa vize che, tema tamAma asat padArtha vize avizeSa che, samAna che. (kAraNa ke te eka svabhAvI hovAthI, judA judA asat padArtha vize, te juduM juduM nathI.) to AvA sattvamAtrarUpa kAraNathI, vivakSita ( ghaTakSaNarUpa) asat kArya ja utpanna thAya evuM zI rIte ghaTe ? (abhiprAya che ke, tevuM kAraNasattva to kharaviSANAdi tamAma asat vize avizeSasamAna che. eTale tenAthI koI pratiniyata asat ja utpanna thavAnuM baMdhAraNa bilakula yogya nathI. kAraNamAM zaktirUpe kAryanuM astitva mAnIe, to tenAthI amuka pratiniyata kAryanI utpatti saMgata thAya, paNa te to tamane mAnavuM nathI.) (42) bauddha: matra zuddhasattvarUpa te kAraNano ja tevo (=vivakSita asatane ja utpanna karavAno) svabhAva mAnI laIe to? syAdvAdIH zuddhasatvarUpa kAraNanuM, tame je tathAsvabhAvapaNuM kahyuM, te paNa paramArthathI to mAtra asattvane ja viSaya karanAruM che. (amuka - pratiniyata asattvane nahIM. kAraNa ke pratiniyata asadjananasvabhAva mAnavA to zaktirUpe kAryanuM astitva mAnavuM paDe, anvaya mAnavo paDe, je tamane mAnya nathI. eTale to te tathAsvabhAva; pratiniyata ane utpanna karavArUpa nahIM, paNa asamAtrane utpanna karavArUpa phalita thaze.) to AvuM akAraNavatsalatva (=tamAma asat vize vAtsalya dharAvanArU) pratiniyata avadhi che ATalA badhA tarko raju karyA pachI paNa bauddha, te badhI vAtono anAdara karIne, hajI potAnI vAhiyAta dalIlo UbhI kare che. 1. 'vivakSitasajjanana0' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu ng-paatthH| 2. 'mAtre gocaraM' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1193 anekAntajayapatAkA HOM vizeSapravRttyedamapanetuM nyAyyam / (43) asataH ko vizeSa iti cet, vayamapyetadeva brUma ityanupAlambha eSo'smadvidhAnAm / tattathAsvabhAvatvavibhavapratiniyamAdadoSa iti cet, ..* vyAkhyA .... vadhirahitaM tathAsvabhAvatvaM na tadavizeSe-asattAmAtrAvizeSe sati vizeSapravRttyA-asadvizeSagocaratayA idaM-tathAsvabhAvatvamakAraNavatsalAkhyamapanetuM nyAyyam / apanIyate ca tato'sadvizeSabhAveneti bhAvanIyam / asataH ko vizeSa iti cet nirupAkhyatayA, na kazcidityarthaH / etadAzaGkayAha-vayamapyetadeva brUma iti-evamanupAlambha eSo'smadvidhAnAMsarvAsadaviziSTajananaikasvabhAvataH asadvizeSabhavanavAdiparyanuyogaparANAm / tattathAsvabhAvatva ....... manetirazmi ... vinAnuM tathAsvabhAvapaNuM; e to kharaviSANAdi tamAma asat vize avizeSa che, samAna che, to AvA akAraNavatsalatvarUpa tathAsvabhAvapaNAne, pratiniyata vizeSa asadu vize ja niyaMtrita karI devuM bilakula nyAyasaMgata nathI. (tame tathAsvabhAvane; mAtra ghaTakSaNa jevI pratiniyata asakSaNajananasvabhAvarUpa kahIne, kharekhara to tenuM tamAma asat vizenuM vyApakapaNe toDI nAMkho cho. paNa AvuM yogya nathI. tevuM akAraNavatsala tathAsvabhAvapaNuM to tamAma asane utpanna karavAnA svabhAvarUpa che. eTale tenA AdhAre pratiniyata asanI utpatti kahevI sAva khoTI che.) (43) bauddha : 59 asat to tu7-ni:svabhAvIche, to teno vizeSa zAzate thAya ? (mATIthI ghaTakSaNarUpa asavizeSanI utpatti manAya che. paNa asat to niHsvabhAvI che, teno vizeSa zI rIte ?) syAvAhI : are ! abhe 59 mA 4 vAta hI chIme. bheTale amane bhAvo upAsama (=841) ApI zakAya nahIM. (abhiprAya e ke, kAraNano svabhAva, tamAma asatune aviziSTapaNe utpanna karavAnA ekasvabhAvarUpa che. to tenAthI pratiniyata asadUvizeSanI ja utpatti kema? evo prazna, asavizeSanI utpatti kahenArA evA tamane ame kahIe chIe. eTale amAruM to kahevuM che ja ke, asat to niHsvabhAva hoI teno koI vizeSa na ja hoya, eTale tame je kahyuM, te upAlaMbharUpa nathI, ............... ... .........* vivaraNam ............... .............. 19. sarvAsadaviziSTajananaikaravabhAvata: asadvizeSabhavanavAdiparyanuyogaparANAmiti / asadvizeSasya bhavanam-utpAdaM vadatItyevaMzIlo'sadvizeSabhavanavAdI tatparyanuyoga: para:-prakRSTo yeSAM te tathAvidhA: / teSAM kuto yadasadvizeSabhavanamityAha-aviziSTa: san janano'viziSTajanana: sarvAsatAmaviziSTajanana eka: svabhAvo yasya vastunastat tathA tasmAt / / 1. 'tadavizeSe sattA0' iti ng-paatthH| 2. pUrvamudrite 'mAtravize' iti paatthsyaashuddhiH| 3. pUrvamudrite 'mu(?manu) pA' iti paatthH| 4. 'to sidvizeSa0' iti Ga-pAThaH / 5. 'viziSTajananaH sarvAzatAmaviziSTa0' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhira:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1194 (44) bhavatyadoSo yasya kasyacidasataH tatsampAdanena, niyamatatsampAdanaM tu tadvizeSAdhAyIti tadvizeSatvAdeva na sarvathA tadasattvamiti paricintyatAmetat / evaM ca niravadhi - vyA .... vibhavapratiniyamAt tasya-adhikRtasattAmAtrasya tathAsvabhAvatvavibhavapratiniyamAt-kAryavizeSakaraNasvabhAvatvavibhavapratiniyamAdadoSaH iti cet anantaroditaH / etadAzaGkayAha-bhavatyadoSo yasya kasyacidasato yadRcchayA tatsampAdanena, niyamatatsampAdanaM tu-niyamenAsattvavizeSasampAdanaM punastadvizeSAdhAyi-adhikRtasattAmAtrasya tathAsvabhAvatvavizeSAdhAyi / iti-evaM tadvizeSatvAdeva-adhikRtasattAmAtrasya tathAsvabhAvatvavizeSAdeva na sarvathA tadasattvaM-bhAvikAryAsattvamavadhibhAvenAdhikRtabhAvavizeSatvAditi paricintyatAmiti / evaM ca kRtvA niravadhi... . ..anekAMtarazmi . paNa iSTa mAnyatAne anurUpa ja che.) bauddha H te sattAmAtrano, kAryavizeSane ja karavArUpa je svabhAva che; te svabhAvarUpa vaibhavanA AdhAre pratiniyata mAnI laIe, to to doSa na rahe ne ? (Azaya e ke, kAraNanuM je sattva; teno svabhAva tamAma asamAMthI paNa pratiniyata asarUpa kAryavizeSane ja karavAno che, A ja teno vaibhava che.. A vaibhavane AdhAre tenAthI pratiniyata kAryanI ja utpatti thaze. eTale aniyamanano doSa nahIM rahe.) (44) syAdvAdIH tame te kAraNathI, yadacchAthI je koInI paNa utpatti kahetA hota, (arthAt kyAreka eka asanI, to kyAreka bIjA asatanI...) to to koI doSa na hato. paNa pratiniyata asatnI ja utpatti kaho, to to te kAraNasattvanAM tathAsvabhAvapaNAMmAM kaMIka vizeSanuM AdhAna mAnavuM ja paDe ane e vizeSa e ja ke zaktirUpe temAM kAryanuM astitva... eTale AvA vizeSathI to phalita thAya che ke, bhAvI kAryanuM sarvathA asattva nathI, zaktirUpe to pUrve tenuM sattva che ja. A badhuM tame zAMtithI vicAro. bhAvArtha tame te kAraNasattvathI koIpaNa asatanI utpatti kahetA hota, to to koI doSa nahoto. kAraNa ke teno jananasvabhAva sarva asat vize samAna hovAthI, tenAthI te badhAnI utpatti nibaMdha ghaTI jAya. paNa tame to niyatarUpe asavizeSanI ja utpatti kaho cho. to AvI utpatti to; te kAraNasattvanAM tathAsvabhAvapaNAMmAM kaMIka vizeSanuM AdhAna karanArI che ane te vizeSa e ja ke, zaktirUpe temAM kAryanuM astitva... ane AvA vizeSathI to, kAraNakSaNe paNa kAryanuM kathaMcit astitva mAnavuM 20. kAryavizeSakAraNasvabhAvatvavibhavapratiniyamAditi / kAryavizeSasya kAraNaM-pratiniyatakAryahetuH svabhAvo yasya tat tathA, tasya bhAva: kAryavizeSakAraNasvabhAvatvam, tadeva vibhava:-vibhUtistasmAt prtiniym:taiyatve tammAt | For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1195 anekAntajayapatAkA kasAmarthyadoSastadavastha eva |(45)sti hi bIjAdisattAkAle'GkarAdInAM tathAbhAvinA'pi rUpeNa sarvathA'sattvAdaGkarAdipratiniyatazaktIdaM kAraNamityevaM sAvadhikaH sAmarthya niyamo nAstItyayamartho'smAbhirvivakSitaH, sa cAparihRta eva, sarvathA pratiyogyabhAvAditi // - thAkyA .. kasAmarthyadoSastadavastha eva ya uktaH prAk / etadbhAvanAyaivAha-sati hItyAdi / sati yasmAd bIjAdisattAkAle aGkurAdInAM-kAryANAM tathA-tatpratiniyatatayA bhAvinA'pi rUpeNa sarvathA'sattvAt aGkurAdipratiniyatazaktIdaM kAraNaM-bIjAdi ityevaM sAvadhikaH sAmarthyaniyamo nAstItyayamartho'smAbhirvivakSitaH prAk / sa ca bhavatA aparihRta eva, sarvathA pratiyogyarbhAvAt, tadabhAve svabhAvapratiniyamAbhAvAdityarthaH // ... anekAMtarazmi ja rahyuM ! eTale e bhAvI kAryanuM sarvathA asattva nahIM. (paNa zaktirUpe te, kAraNabhAvane vizeSita karanAra hovAthI, te rUpe tenuM sattva che ja.) (parva va...) paNa tame temAM zaktirUpe kAryanuM astitva mAnatA ja nathI. (tevuM mAnavAmAM to kSaNikatAno vilopa-anvayabhAva... vagere doSo Ave.) ane tevuM na mAno, to to kAraNanuM sAmarthya sAvadhika (=amuka pratiniyata asatane ja utpanna karavArUpa) nahIM rahe, paNa niravadhika banI jaze (arthAt temAM pratiniyata kAryanI koI avadhi na hovAthI, tenAmAM tamAma ane utpanna karavAnuM sAmarthya AvI jaze.) eTale kAraNanuM sAmarthya niravadhika banavAno doSa; je ame pUrve kahyo hato, te tadavastha ja rahyo. (45) A ja vAtanI bhAvanA jaNAve che - bIjAdi kAraNa che ane aMkurAdi kArya che. have bIjanI sattA vakhate, aMkuranuM tame pratiniyata zaktirUpe paNa astitva mAnatA nathI. tene pUrve sarvathA asat mAno cho. have jo temAM zaktirUpe paNa te kArya na hoya, to "aMkurAdi pratiniyata kAryane utpanna karavAnI zaktivALuM A che' - ema kAraNanuM sAvadhika (=amuka kAryane ja sApekSa rahevAnuM) sAmarthya na rahe; e ja tamane doSa che. A artha (=niravadhikasAmarthyano doSa) ame pUrve ja kahyo hato, tame ATalI badhI dalIlo karyA pachI paNa teno parihAra to na ja karI zakyA ! tenuM kAraNa e ke, tame pratiyogIno sarvathA abhAva mAnI lIdho ! tAtparya e ke, tame kAryarUpa pratiyogInuM, kAraNamAM zaktirUpe paNa astitva mAnyuM nahIM. sarvathA ...................... vivaU|| ........... .. ............ .................* 21, tamAre ramavapratiniyamamavati | tasva-pratiyogina: kAryastha ritiyADapi kAro 2. 'mAvAn patAve' ti Tu-pATha: For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thanAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1196 (46) syAdetat-aGkarAdau yat sAmarthyamuditaM bIjodestat tadA vizeSato vyapadeSTumazakyam, avadhyaniSpatteH, tatra tu tat siddhameva, yato'nantaramaGkarAdyutpattiH, sati ca tAdRzi vastuni tathAvyapadezanivRttAvapi na kiJcid vyAhanyate, na hi nAmAyattA vastU A vyAdhyA che syAdetat-aGkurAdau-kArye yat sAmarthyamuditaM bIjAdeH-kAraNasya tat tadA-kAraNakAle vizeSato vyapadeSTamazakyam / kuta ityAha-avadhyaniSpatteH; tatra tu-bIjAdau tat siddhameva sAmarthyam / kathamityAha-yato'nantaramaGkurAdyutpattiH / sati ca tAdRzi vastuni vastusthityA tathAvyapadezanivRttAvapyavadhyabhAvena na kiJcid vyAhanyate, tAttvikahetubhAvasiddheH / - anekAMtarazmi .. abhAva mAnyo. (tamAd=) have jo kAraNamAM kArya na hoya, to (svabhAvapratiniyamapAvA=) "A kAraNa, pratiniyata kAryanuM ja janaka che' ema kAraNano niyamita svabhAva nahIM rahe. phalataH kAraNanuM sAmarthya niravadhika thavAno doSa; je ame pUrve kahyo hato, te tadavastha ja rahyo. (have bauddha, hajI potAnI dalIlo rajU kare che, paNa graMthakArazrInuM eka ja samAdhAna che ke zaktirUpe kAryanuM astitva mAnyA vinA chUTakAro nathI ja.) (46) bauddha : aMkurAdi kAryane utpanna karavAnuM, bIjAdi kAraNamAM je sAmarthya UbhuM thayuM che, te sAmarthyano te vakhate (-pUrvanI kAraNakSaNe) vyapadeza karavo zakya nathI. arthAt te vakhate te sAmarthyane vizeSathI kahevuM zakya nathI. tenuM kAraNa e ke, (avadhi=) jene utpanna karavAnuM te sAmarthya che, e kArya hajI niSpanna thayuM nathI. eTale tenA vinA to sAmarthyano vizeSathI vyapadeza zakya nathI.) Ama te sAmarthyano mAtra vyapadeza zakya nathI, bAkI bIjAdimAM to te sAmarthya siddha ja che. e sAmarthya hovAthI ja to; te pachInI taratanI ja kSaNomAM aMkurAdinI utpatti thAya che. (anyathA sAmarthya vinA tarata-anaMtara temanI utpatti zI rIte thAya ?) praznaH paNa sAmarthyano vyapadeza na thAya, to bIjAdimAM tevuM sAmarthya zI rIte mAnI levAya? uttaraH juo; bIjAdi vastumAM, tevI (kAryarUpa) avadhi niSpanna na thaI hovAthI, jo temAM te sAmarthyano vyapadeza na thAya, to paNa paramArthathI tenuM kaMI ja vyAhata thatuM nathI. (arthAtu amuka kAraNasara temAM sAmarthyano vyapadeza na thAya eTalA mAtrathI temAM sAmarthyano abhAva na thaI jAya.) sAmarthya to che ja ane tethI tAttvika hetu-phaLabhAva paNa siddha ja che. ........................................ vivaraVIE 'bhAve sati svabhAvapratiniyamasya-pratiniyatasyaiva kAryasya kAraNaM-janakamityevaMlakSaNasyAbhAvAt / / 1. 'tAdRzavastuni' iti Da-pAThaH / 2. pUrvamudrite 'svabhAve prati0' iti pAThasyAzuddhiH, atra M-pratAnusAreNa zuddhi: vRtA | For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1197 anekAntajayapatAkA (: - > tpattiH, tasyAprayojakatvAditi / (47) etadapyayuktam, tattvato vihitottaratvAt / tathAhina bIjAdAvuditasAmarthyaM tadatirekeNa, api tu tatsattAmAtramiti tadevAvarttate / (48) na cAGkarAdau sAmarthyamiti tadA parijJAnopAyaH, sarvAsadviviktatatsattAmAtravedanAt / na ca tattatsvabhAvatayA tadupalambha eva, sarvathA'vadhyabhAve tattatsvabhAvatA'siddheH / (49) na - thAkyA che na hi nAmAyattA vastUtpattiH, tasyAprayojakatvAt nAmna iti / etadAzaGkayAha-etadapyayuktaM paroktam / kuta ityAha-tattvato vihitottaratvAt / etadeva yojayati tathAhItyAdinA / tathAhi na bIjAdau-kAraNe uditasAmarthya aGkurAdinibandhanaM tadatirekeNa-bIjAdyatirekeNa, api tu tatsattAmAtraM-bIjAdisattAmAtram / iti-evaM tadevAvarttate, prAguktamiti / na cAGkurAdaukArye sAmarthyamiti-evaM tadA-bIjakAle parijJAnopAyaH / kuta ityAha-sarvAsadviviktatatsattAmAtravedanAt-trailokyagatAsadviviktabIjamAtravedanAt / na ca tattatsvabhAvatayA-bIjAdera - anekAMtarazmi ... tenuM kAraNa e ke, vastunI utpatti nAmane AdhIna nathI. nAma to aprayojaka che. (Azaya e ke, te nAmathI te vastuno vyapadeza na thAya eTalA mAtrathI te vastu maTI jatI nathI. eTale kAraNakALe mAtra te sAmarthyano vyapadeza thato nathI, bAkI sAmarthya to temAM raheluM ja che.) (47) syAdvAdI: tamArI A vAta paNa ayukta jaNAI Ave che. kAraNa ke paramArthathI teno uttara ane pUrve ja ApI dIdho che. te A pramANe - bIjAdimAM, je aMkurAdinuM kAraNabhUta sAmarthya udita thayuM che, te sAmarthya, bIjAdithI atirikta kaMI ja nathI... paNa te mAtra bIjAdinI ja sattArUpa che. have bIjasattva to tamAma asat vize avizeSa che, eTale to te rUpa sAmarthya paNa avizeSa thaze ! to tevA avizeSa sAmarthyathI, pratiniyata asatunI ja utpatti tame zI rIte kahI zako? ... e badhI pahelA kahelI vAto ja pharI-pharI AvI paDaze. e bIjamAM sAmarthyajJAnano upAyAbhAva : (48) bIjI vAta, bIjarUpa kAraNamAM, aMkurAdi vizenuM jananasAmarthya che - evuM jANavAno upAya bIjakALa vakhate to nathI ja... kAraNa ke te vakhate to, tamAma asat padArthothI juduM mAtra bIjasattvanuM ja vedanA thAya che. (bhAva e ke, jo sAmarthya jaNAya to te sAmarthyanA viSayabhUta aMkurAdi asat tattva paNa jaNAya. paNa bIjavastunuM vedana-anubhava to, tamAma asatapadArthothI vyatiriktarUpe thAya che. mAtra zuddhasajvarUpe thAya che, to te vakhate asajananasAmarthyanuM jJAna zI rIte thaI zake ? tevuM mAnavAmAM to asatno saMbaMdha mAnavo paDe. ) bauddha: bIjAdino aMkurAdine utpanna karavAno svabhAva hovAthI, aMkurAdinA upalaMbhane ja, 2. 'AryasAmarthya' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1198 dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA ca svahetusAmarthyatastatsiddhiH, tatrApyuktadoSAnativRtteH / na ca tatrApi svahetusAmarthyameva parihAraH, tulyadoSatayopaghAtAt / na cAnAdihetuparamparA upaghAtatrANam, ata eva hetoH, ... ... cAlyA .... kurAdijananasvabhAvatayA tadupalambha eva-aGkurAdhupalambha eva, upAya iti vartate / kuta ityAha-sarvathA'vadhyabhAve tat tatsvarbhAvatA'siddheH-bIjAderaGkurAdijananasvabhAvatA'siddheH / na ca svahetusAmarthyatastatsiddhiH-tattatsvabhAvatAsiddhiH / kuta ityAha-tatrApi-svahetusAmarthya uktadoSAnativRtteH kAraNAt / na ca tatrApi-adhikRtahetusAmarthya svahetusAmarthyameva parihAraH nA anekAMtarazmi te sAmarthyajJAnano upAya kema na manAya? (bIja aMkurajananasvabhAvI che, tenAthI aMkurAnI utpatti thAya che. to A utpatti, bIjamAM tevA aMkurajananasAmarthya vinA na ja hoya. eTale A aMkurAnA sAkSAtkArane AdhAre anumAna thAya che ke, bIjamAM tevuM sAmarthya che ja.) Ama, sAmarthyajJAnano upAya | (A artha vyAkhyAnA AdhAre karyo che, vyAkhyAkAre tadupalaMbhano artha aMkurAdino upalaMbha karyo che, paNa hakIkatamAM ahIM bIjAdino upalaMbha hovo joIe. aMkurajananasvabhAvarUpe ja bIjanI upalabdhi e sAmarthya jJAnano upAya che. kuMtyartha have syAdvAdI uttara Ape che.) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke jo sarvathA avadhino abhAva hoya (arthAt kAraNamAM zaktirUpe paNa kAryanuM astitva na hoya) to to te bIjAdino aMkurajananasvabhAva siddha thAya nahIM. (49) bauddha : potAnA hetunAM sAmarthyathI ja, te kAraNamAM tevo aMkurajananasvabhAva che - ema ame pUrve kahyuM ja che. pachI to te svabhAvanI siddhi thaI jAya ne? syAdvAdiH paNa te hetumAM paNa, potAnA kAryane (=aMkurAnA kAraNarUpa bIjarUpa kAryane) AvA svabhAve (=aMkurajananasvabhAve) utpanna karavAnuM sAmarthya kyAMthI AvyuM? eTale emAM paNa A prazna to Ubho ja raheze. (te doSanuM ullaMghana thaI zake nahIM.) - vivaram .... 22. tattavamAtAririti | tasya-vIjhAstavamAtA-3 rAvanananasvamAvatA tasyA: siddhi: || ja AvA puSkaLa padArthothI prAya: e nizcita thAya che ke, vyAkhyA svopajJa nathI, paNa koIka ajJAtakartaka che. * kAryanuM zaktirUpe astitva hoya, to mAnI zakAya ke kAraNamAM pratiniyata aMkurajananasvabhAva ja che. paNa jo aMzataH paNa astitva na hoya, sarvathA asatuM hoya, to tevA asatu to ghaNA badhA padArtho che ane to tenAthI pratiniyata asatanI ja utpatti saMgata thAya nahIM. 2-2. 'mAvatAsiddha ' kRti pUrvamudritapADha: rU. pUrvamudrite 'siddha' tyazuddhapATha:, a N-JtapAH | For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1199 anekAntajayapatAkA (50) pramANAnupapattezca tasmAnna tattathAbhAvasaGgatAM tadyogyatAM vihAya aparastatpari *bAbA , SaSTha: aparahetvapekSayA / kuta ityAha- tulyadoSatayA kAraNena upaghAtAt hetoH / na cAnAdihetuparamparA prAgupanyastA upaghAtatrANam / kuta ityAha- ata eva hetoH, tulyadoSatayopaghAtAdityarthaH / upacayamAha-pramANAnupapattezca anAdihetuparamparAgrAhakapramANAbhAvAt, auMdiparikalpanAdoSapramANasya ca jAtirUpatvAditi / tasmAdityAdi / yasmAdevaM tasmAt na tattathAbhAvasaGgatAM-na ... anekAMtarazmi bauddha H teno parihAra amArI pAse che ja. juo; te hetumAM, potAnA pUrvanA hetuthI ja tevuM sAmarthya AvyuM che. (eTale te sAmarthya vize koI praznano avakAza nathI.) syAdvAdI : uparokta doSa ahIM paNa tulya ja che. (arthAt te potAnA pUrvanA hetumAM paNa tevuM sAmarthya kyAMthI AvyuM ? ema pUrva hetumAM paNa ja prazna Ubho che.) bauddha : are ! pUrve batAvelI anAdi hetuparaMparA; e ja tene upahata na thavA trANabhUta banaze. (Azaya e ke, te hetuomAM paNa tevuM sAmarthya; potAnI pUrva-pUrvanI anAdi-hetuparaMparAthI ja AveluM che. eTale te vize paNa sAzaMka rahevAnI koI jarUra nathI.) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathilAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1200 jJAnopAyaH / (51) na viziSTaM sAmarthya na haituphalabhAvaniyamaH sarvathA'sadutpadyata iti ane tyArathai .. kAraNasyaiva kAryabhAvasaGgatAM tadyogyatA-kAryayogyatAM vihAya aparaH-anyastatparijJAnopAyaHadhikRtasAmarthyaparijJAnopAyaH / na viziSTaM sAmarthya tattathAbhAvasaGgatAM tadyogyatAM vihAya / avadhyabhAvena na hetuphalabhAvaniyamaH / tattathAbhAvasaGgatAM tadyogyatAM vihAya sarvathA'sadutpa anekAMtarazmi . syAdvAdIH tame jene pramANa kaho cho, te to jAtirUpa che (arthAt kutarka che) eTale vAstavamAM te pramANa na bane. (abhiprAya che ke, jo Adi kalpanA karavAmAM AvanArA doSo vAstavika hota, to anAdi hetuparaMparAne grahaNa karanAra koIka pramANa to maLI ja raheta. paNa tenuM koI pramANa jaDatuM nathI, e parathI jaNAI Ave che ke, te AdikalpanAgata doSo pramANa nahIM, paNa pramANAbhAsarUpa che.) (A artha vivaraNa pramANe karyo che, paNa hakIkatamAM te AdikalpanAgata doSo kutarkarUpa hovAnuM sacoTa kAraNa e jaNAya che ke, vastu sadasarUpa hovAthI sattvanI apekSAe kathaMcit anAdi ane asattvanI apekSAe kathaMcit sAdi che. eTale ekAMta sattva ane asattvanI ane tene laIne ekAMta sAditya ane anAditvanI) kalpanA kutarka che, kAraNa ke tevI koI vastu ja hotI nathI.) eTale phalita e thayuM ke, anAdi hetuparaMparA paNa manAya nahIM, ke jenA AdhAre uttarottara kSaNapravAhamAM pratiniyata sAmarthya vyavasthApita thAya. je kAraNathI AvuM che, (tasmA=te kAraNathI mAnavuM ja rahyuM ke, kAraNamAM kAryabhAva sAthe saMkaLAyelI kArya karavAnI yogyatA rahelI che. (arthAt je yogyatA; pratiyogI-saMbaMdhIrUpe kArya sAthe saMlagna che, te yogyatA (=kAryajananayogyatA) kAraNamAM rahelI che...) AvuM mAnyA vinA, te kAraNanAM sAmarthyane jANavAno bIjo koI upAya nathI. (Azaya e ke, temAM tenI yogyatA mAno, to tenA saMbaMdhI tarIke pratiniyata kArya jaNAI Ave ane to te kAraNanuM pratiniyata kAryakaraNasAmarthya jaNAI Ave... paNa yogyatA na mAno, to A badhuM jANavAno koI upAya na rahe.) (51) bIjI vAta, kArya sAthe saMlagna tevI yogyatA mAnyA vinA to viziSTa sAmarthya paNa saMgata thAya nahIM. (jo te kAraNamAM, pratiniyata kArya sAthe saMlagna te pratiniyata kAryakAraNayogyatA hoya, to te kAraNanuM pratiniyata kAryajanana viziSTa sAmarthya mAnI zakAya. te sivAya tevuM sAmarthya saMgata thAya nahIM.) ane tevI yogyatA vinA to, kAraNamAM koI avadhi na rahevAthI pratiniyata hetu-phaLabhAvano niyama nahIM rahe. (jo kArya sAthe saMlagna tevI kAryajananayogyatA manAya, to temAM pratiniyata kAryano ja saMbaMdha rahe ane to tenAthI pratiniyata kArya ja utpanna thAya, paNa te na mAnavAmAM to tenAthI koI paNa kArya thavA lAgaze. phalataH hetu-phaLabhAvano je niyama che, te raheze nahIM.) 2. 'hetRtvattinamAvaniyama:' rUti -pa4i: . 2. "sarvathA sa60' ti -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1201 prAptyA na kvacid vyavasthAsiddhiriti // (52) syAdetanna vai kAcidutpattirbhAvavyatiriktA'sti yAmAvizadasadutpadyata ityucyate, kintu kutazcid vastuno'nantaraM kasyacid vastuno niyamavataH sattA saiva tadAtmikotpattirabhidhIyate / na tviyaM kenacit sambaddhA / sA ca prAg nAsIdityasadutpadyata * vyAvyA *. anekAntajayapatAkA dyate / iti evaM prAptyA na kvacid vyavasthAsiddhirviziSTasAmarthyAdAviti // syAdetat-na vai kAcidutpattirbhAvavyatiriktA'sti - vidyate yAm-utpattimAvizat sat asadutpadyata ityucyate, kintu kutazcid vastuno viziSTAdanantaraM kasyacid vastuno niyamavataH-avyabhicAriNaH sattA bhavati, saiva - sattA tadAtmikA - sattAtmikA utpattirabhidhIyate / * anekAMtarazmi 2.. * vaLI, kArya sAthe saMlagna tevI kAryajananayogyatA na mAno, to eno matalaba e thAya ke, kAraNamAM zaktirUpe paNa kAryanuM astitva nathI ane to sarvathA asat kAryanI ja utpatti mAnavI paDe. ane tethI to khapuSpa jevAnI paNa utpatti mAnavI paDaze ! A badhA doSothI chUTavAno mAtra eka ja upAya che ke, kAraNamAM kAryasaMlagna tevI kAryajananayogyatA mAnI levI. bAkI to viziSTa sAmarthya vagere koIpaNa ThekANe, pratiniyata vyavasthA siddha thaze nahIM. ( SaSTha: (have bauddha, kAryanI utpatti kevI hoya ? te vize potAnI vicAradhArA rajU kare che. paNa graMthakArazrI tenI aramaNIya vAtano tiraskAra karaze.) (52) bauddha H koIpaNa utpatti bhAvathI judI nathI, ke jene AzrayIne asad utpanna thAya che - ema kahI zakAya... (Azaya e ke, utpatti kAryabhAva sAthe saMlagna che, tenAthI judI nahIM. eTale . sadpa che ane to vAstavamAM asadutpatti koI na hovAthI, asat utpanna thAya che - evo vyavahA2 na karAya.) te utpatti kevI che ? te jaNAve che - bIjAdi koIka viziSTa vastuthI, potAnA pachInI kSaNe, avyabhicArI evI koIka aMkurAdi vastunI sattA thAya che... ane A (tatmiA=) sapaNArUpa (saiva=) sattA ja, vastunI utpatti kahevAya che. Ama, vastunI sattA e ja utpatti. 6. 'taddAtmotpatti' kRti -pAi: / * ahIM aMkurAdinA vizeSaNa tarIke 'avyabhicArI' pada mUkyuM che eTale kAraNathI je koInI paNa utpatti nahIM thAya. paNa je vastu haMmezA kAraNane avyabhicArI che, tenI ja utpatti thaze. aMkuro te bIjane avyabhicArI che. tenA vinA thato nathI. eTale tenI utpatti tenAthI thaI zakaze. 2. 'tyudvaita' rUti 3-pATa: I For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1202 iti vyavahiyate, na punarasato'vasthAntarAvezastaditi / (53) atrocyate-yatkiJcidetat, avicAritaramaNIyatvAt / tathAhi-notpattirbhAvavyatiriktA / na cAsau garbhavat kAraNAniSkrAmati, na cAmbaratalAt patati, na cAsti sarvathA prAk na cAsat sad bhavati,(54) na tviyam-utpattiH kenacit vastusambaddhA / sA ca-utpattiH prAg-adhikRtakSaNAnnAsIditi kRtvA asadutpadyata iti-evaM vyavahriyate; na punarasataH avasthAntarAvezastat saditi / etadAzaGyAha-atrocyate / yatkiJcit-asArametat-anantaroktam, avicAritaramaNIyatvAt hetoH / etadevAha (tathAhItyAdinA / tathAhi-) notpattirbhAvavyatiriktA / na cAsau-bhAvo garbhavat kAraNAnniSkrAmati, mAturudarAditi gamyate, na cAmbaratalAt-AkAzatalAt patati anekAMtarazmi ... (utpatti eTale ja kAryanI sattA. eTale kazuM utpanna thAya che, evuM kahevAya ja nahIM.) ane te utpatti, koIpaNa vastu sAthe (kAraNa sAthe) joDAyelI na hatI. (arthAt pUrvanI kAraNakSaNa sAthe saMbaddha na hatI.) A utpatti, vartamAnakSaNanI pahelA hatI ja nahIM. eTale ja hamaNAM "asad utpanna thAya che evo vyavahAra thAya che. bAkI asat padArthanuM, avasthAMtara thaIne sat thaI javuM; evuM nathI. (Azaya e ke asadu5dyate" eno matalaba e nathI ke, asat padArtha avasthA badalAIne setu thaI jAya che... evuM hoya to khapuSpAdi paNa sat thaI javAnI Apatti ApI zakAya. paNa matalaba e ke, e vastunI sattA e ja utpatti je pahelA na hatI ane hamaNAM thaI che... basa, AnA AdhAre ja "asadutpatti, asat utpanna thAya' evo vyavahAra karAya che.) (53) syAdvAdIH tamArI A vAta paNa, na vicArIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evI hovAthI, yatkiMci=asAra jaNAI Ave che. te A pramANe - utpatti te ghaTAdirUpa kAryabhAvathI judI nathI, paNa te kAryabhAvarUpa ja che. paNa have A kAryabhAva Avyo kyAMthI? (tenuM samAdhAna karavA, tamArI pAse eka paNa yukti nathI. juo -). (1) te (vaTAdi kAryarUpa) bhAva, garbhanI jema, potAnA kAraNamAMthI nIkaLe evuM to nathI ja... (garbha, potAnI mAtAnA peTamAMthI nIkaLe che ane tenuM kAraNa e ke, te pUrve potAnI mAtAnA peTamAM rahyo hoya che. paNa kAryanuM to tame pUrve astitva mAnatA ja nathI, to garbhanI jema kAraNamAMthI e kArya nIkaLe evuM zI rIte kahevAya?) (2) vaLI, te kAryarUpa bhAva, acAnaka AkAzathI paNa TapakI jatuM nathI. to te kArya AvyuM kyAMthI ? 2. "na vADaq20" ta -paTi: I For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1203 anekAntajayapatAkA ( 8: -> bhavati ca kasyacidanantaraM - maraNasamaya evAsya, rahitastadanvayena tatsAmarthyaprabhavo niyama * vyAdhyA sahalA, na cApti sarvathA-sarve: prAra: prAt, utpatteriti prama:, ne cAtat sat mati, abhAvasya bhAvatvavirodhAt, bhavati ca kasyacit - vastuno'nantaraM mairaNasamaya evAsyakasyacit rahitastadanvayena-tattadbhAvApattyabhAvataH tatsAmarthyaprabhavaH - anantarAtItavastuzaktijanmA * anekAMtarazmi * (3) vaLI, utpattinI pahelA, te kAryanuM (sarvathA=) koIpaNa rIte astitva na hatuM (evuM tame ja kahyuM che ane eno matalaba e thayo ke pUrve te kArya asat hatuM...) ane asat sat thAya evuM paNa tame mAnatAM nathI. kAraNa ke abhAvanuM bhAvarUpe thavuM viruddha che (jo abhAvano bhAva mAno, to khapuSpAdino paNa bhAva mAnavo paDe.) (sAra e ke, te kArya, kAraNamAMthI nathI nIkaLyuM te AkAzamAMthI paNa nathI TapakyuM. pUrve sat hatuM evuM paNa nathI ane pUrve asat hatuM ne hamaNAM sat thayuM evuM paNa nathI. Ama, eka paNa prakAra nathI, to te kArya thayuM zI rIte ?) (54) paNa tame evuM mAno cho ke, koIka vastunA vinAza pachI ja te pratiniyata kArya thAya che ja. (mATInAM nAza vakhate ja te ghaTAda utpanna thAya che.) (eTale mAnavuM ja rahyuM ke, pUrvakSaNIya kAraNamAM koIka apekSAe te kAryanuM astitva che ja, zaktirUpe pUrve tenuM sattva che ja. eTale ja to tenA pachI tarata e kAryanI utpatti thAya che. paNa tame AvuM na mAnI, vAstavamAM unmatta jevo pralApa karo cho. juo -) vaLI, tame kaho cho ke (tat) kAraNanuM (tajJAva) kAryarUpe pariNamana (ApandvamAvataH) na thatuM hovAthI, kArya te kAraNanA anvayathI rahita che (bauddho kAraNa, kAryabhAvane pAme evuM nathI mAnatA. eTale kArya anvayathI rahita che.) ane vaLI bIjI bAjuM tame kaho cho ke, te kArya, anaMtara-atIta (=hamaNAM ja pUrve thaI gayelI) * vivarAm .. 24. marAsamaya vAsyeti / vinAzasamaye va mRvAverghaTAvirutvadyuta nRtyartha: / tattva 'vivanntrm' ityasyaiva sautrapadasya vyAkhyAnaM kRtaM sukhAvabodhAya sUtrakRtA / / * vyAkhyAgatasya 'tattadbhAvApattyabhAvataH' ityasya padasyeyaM vyAkhyA - tasya kAraNasya tadbhAvaH - kAryabhAvaH sa evApattiriti tattadbhAvApattiH, tasyA abhAvo yataH, tataH kAryaM kAraNAnvayena rahitamiti saNTaGkaH / ayamatrAbhiprAyaH - na hi bauddhaH kAraNasya kAryarUpatayA pariNamanaM manyate / tena tanmate na kAraNasyAnvayaH kArye // 6. 'prabhavaniyama' rUti -pAi: / 2. 'vaivAsat' rUti -pAd: / For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1204 dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA vA~zceti ko nvasvapnAyamAna itthaM bhASate, abodhagrahagRhItAccAparaH anuvaktItyapakarNyametat / (55) Aha-evamapi pArizeSyAnAzrayaNe hetuphalabhAvocchedadoSo'nivAritaprasaraH, A cAlyA .... niyamavA~zca bhAvaH sa eva nAparaH / iti ko nvasvapnAyamAnaH san itthaM bhASate ? abodhagrahagRhItAccAparaH-anyaH anuvakti ko nvaparaH?, na kazcidityarthaH / ityapakarNyametat / Ahaevamapi sati pArizeSyAnAzrayaNe hetuphalabhAvocchedadoSaH / kimityAha-anivAritaprasaraH / * anekAMtarazmi .... evI vastunAM sAmarthyathI janya che ane te anaMtara-atIta vastunI sAthe ja (niyamavA=) niyamavALo che. tenAthI ja te bhAvano janma thAya, bIjAthI nahIM ane tenAthI paNa te ja bhAvano janma thAya bIjA bhAvano nahIM. evo je niyama; tenA vALuM kArya che.) (have ahIM prazna e UbhA thAya che, jo temAM teno anvaya nathI, to te, tenA sAmarthyathI janya kema ? tenI sAthe ja kema AvyabhicAra dharAve ? athavA to te kAraNasAmarthyathI paNa te vastu ja janya kema? .. ane A badhAno ukela lAvavo muzkela thaI paDaze.) eTale AvuM pUrvApara vicAraNA vinAnuM kathana, svapna jevuM AcaraNa karanAra vyakti sivAya, bIjo to kayo AptapuruSa kare ? (arthAt sapanAmAM bolanAra vyakti ja tevuM bole che.) (jo ke tame sapanAmAM nahIM, paNa jAgRta avasthAmAM bolo cho) paNa tame to (abodhagraha=) ajJAnarUpI grahathI grasita thaI gayA cho. ane tethI ja tame tevuM vicArazUnya kathana karI rahyA cho. ajJAnathI jaDa sivAya bIjuM koNa AvuM bole ? (eTale tamArI vAta to apavAdabhUta che. bAkI hakIkatamAM to, sapanAmAM bolanAra vyakti sivAya bIjuM koI AvuM na bole.) eTale tamArI eke vAto sAMbhaLavA yogya nathI. A kAraNanA kAryarUpe pariNamanamAM virodha-abhAva : (55) bauddha ane pUrve ja kahyuM hatuM ke, A vize traNa pakSa che : (1) hetu-anivRtti, (2) .. - vivaram ... 25. pArizeSyAnAzrayaNe iti / hetoranivRttipakSe sAGyAbhimate tAdavasthyAddhetorna ghaTate kAryam / nivRttyanivRttipakSastu jainAbhimato viruddha iti pArizaiSyAd bauddhAbhimata eva vastuno'nantaraM vastUtpadyata ityasmin pakSe kAryakAraNabhAvavyavasthitiriti pArizeSyaM tasyAnAzrayaNe sati / / A pakSa sAMkhyane abhimata che, temanA mate dareka vastu aprazruta-anutpanna-sthirekasvabhAvI che. eTale temanA mate hetunI aMzataH paNa nivRtti thatI nathI. rU. pUrvamudrite "pariziSyAt ti pAThaka, 2. "nAzrayeA hetupa' rUti -paDhi: 2. 'voDapa:' ti -paDhi: N-pratipATha: . 4. 'tyasma(?ta) pakSe' ti g-pATa: | For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1205 jayapatAkA -7) hetvanivRttipakSe tattAdavasthyAt, nivRttyanivRttipakSasya ca viruddhatvAditi, (56) na, nivRttyanivRttipakSe virodhAsiddheH, tasyaiva tathAbhavanAt // - cahyA che ... . kathamityAha-hetvanivRttipakSe tattAdavasthyAt-hetutAdavasthyena nivRttyanivRttipakSasya ca, prakramAddhetugatasya, viruddhatvAditi / etadAzaGkayAha-netyAdi / na-naitadevaM nivRttyanivRttipakSe'dhikRte / kimityAha-virodhAsiddheH / asiddhizca tasyaiva-hetostathA-kAryatayA bhavanAt // ... anekAMtarazmi .... hatunivRtti-anivRtti, ane (3) hatunivRtti... AmAMthI be vikalpo to ghaTatA ja nathI. tenuM kAraNa e ke, (1) jo hetunI aMzataH paNa nivRtti na kaho, to te hetu tadavastha ja rahyo, arthAt hetu mRdurUpa ja rahyo, te ghaTarUpa kAryamAM pariNamyo ja nahIM. ane to ghaTarUpa kAryanuM utpanna thavuM saMgata nahIM thAya. (2) have hetunI nivRtti-anivRtti kaho, to te viruddha che. kAraNa ke tenI nivRtti hoya to anivRtti zI rIte ? ane anivRtti hoya to nivRtti zI rIte? eTale A be vikalpone choDIne, have mAtra eka trIjo pakSa ja zeSa rahe che, te e ke - hetunI nivRtti; arthAt hetunI nivRtti thaye ja phaLanI utpatti thAya che. A pakSamAM kArya-kAraNabhAvanI vyavasthA saMgata thaI jAya che. paNa have jo tame avazeSa rahela A pakSano paNa Azraya nahIM karo, teno paNa apalApa karazo, to to (hetu-phaLabhAvanA eka prakAro na ghaTavAthI) hetu-phaLabhAvano ja uccheda thaI jaze ! (eTale tamAre hetu-phaLabhAvanI saMgati karavA paNa amAro trIjo pakSa mAnavo ja rahyo... arthAt hetunI sarvathA nivRtti bAda tarata vastu utpanna thAya che - evuM mAnavuM ja rahyuM...) (56) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa yogya nathI. kAraNa ke hetunI nivRtti-anivRttirUpa bIjo pakSa; je jainono mAnya che, temAM koI virodha siddha nathI. tenuM kAraNa e ke, te kAraNa ja kAryarUpe pariName che. bhAvArtha mATI ja ghaDArUpe pariName che, have ahIM mAtra te mATIno AkAra vagere badalAya che, bAkI mATI to tenI te ja rahe che. eTale AkAra vagere paryAyanI apekSAe mATInI nivRtti thaI kahevAya ane mATIrUpa dravyanI apekSAe tenI anivRtti=nivRtti na thaI kahevAya. Ama, kAraNanuM ja kAryarUpe pariNamana mAnavAmAM, hetunI nivRtti-anivRtti saMgata ja che, temAM koI virodha nathI. A pakSa jainane abhimata che.jainamate paryAyanI apekSAe dareka vastu anitya che ane dravyanI apekSAe dareka vastu nitya che. eTale jaino paryAya-dravyanI apekSAe hetunI nivRtti-anivRtti kahe che. ka A pakSa bauddhane abhimata che. teo dareka vastune pratikSaNa niranvaya nazvara kahe che. eTale temanA mate kSaNika hetanI nivRtti thAya che ja. 2. "dainivRttapakSe' rUti -pati: 2. samIkyatAM 218ta pRSTham | For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA 1206 (57) syAdetat-tathAbhavanamityanyathAbhavanametacca zabdArthAnanugataM tadevAnyathA bhavatIti, (tad) yadi tadeva kathamanyathA bhavati, anyathA ced bhavati kathaM tadeveti ? ucyate-kathaJcidanyathAbhavanAdadoSaH, tadatAdavasthyopalabdheH, mRdAdyAtmakakapAlAdiveda - * vyAjJA syAdetat-tathAbhavanamiti - evamanyathAbhavanam etacca - anyathAbhavanaM shbdaarthaannugatam / jyamityAha-tarevAnyathA mavati gayamartha: / atra-tat va tat ( taveva ? ) thamanythaa bhavati, anyathA ced bhavati kathaM tadeveti virodhAt / etadAzaGkayAha-ucyatekathaJcidanyathAbhavanAdadoSaH / kathamityAha- tadatAdavasthyopalabdheH tasya hetoH atAdavasthyopalabdheH / upalabdhizca mRdAdyAtmakakapAlAdivedanAt / etaccAnubhavasiddhaM ubhayanizcayasiddheH * anekAMtarazmi * tathAbhavanamAM zabdArtha-asaMgatino nirAsa (57) bauddha : tame kahyuM ke, tathAbhavana eTale anyathAbhavana. arthAt kAraNanuM ja kAryarUpe thavuM... paNa A vAtamAM, teno vAstavika zabdArtha nathI, te A pramANe - 'anyathAbhavana' zabdano artha A thAya - taheva anyathA mati=kAraNa ja kAryarUpe thAya che ahIM have virodha e ke, jo (veva) kA2Na ja che, to (thaM anyathA mati) te kAryarUpe zI rIte thayo ? ane jo te (anyathA mati) kAryarUpe thaI gayo, to te (chyuM taveva) kAraNarUpa ja zI rIte rahyo ? (bhAva e ke, te ja anyarUpe thAya che, evo anyathAbhavana zabdano artha che. have jo te, te ja che, to te anyarUpe zI rIte ? ane jo anyarUpe che, to te, te ja zI rIte ?) syAdvAdI H te doSa amane nathI, kAraNa ke ame kathaMcid anyathAbhavana mAnIe chIe, arthAt koIka apekSAe tenuM anyathAbhavana thAya che, sarvathA nahIM, evuM ame mAnIe chIe. (have pahelA graMthakArazrI, kathaMcid anyathAbhavananI siddhi kare che, tyArabAda temAM zabdArthanI saMgati karaze.) te hetunuM koIka apekSAe anyathAbhavana thAya che. tenuM kAraNa e ke, te hetunI tadavastharUpe ja upalabdhi thatI nathI, paNa atadavastharUpe (=kathaMcid judArUpe) upalabdhi thAya che. have A upalabdhimAM pramANa e ja ke, mATI-Adino kapAla-ghaTAdirUpe anubhava thAya che. (have ahIM jo mATI tadavastha ja hota, aMzataH paNa pheraphAra na hota, to teno kapAlAdirUpe anubhava ja na thAta. ane jo mATI sarvathA atadavastha=anya rUpe banI gaI hota, to te ghaTakapAlAdino kathaMcit mATIrUpe; je rUpe upalabdhi thAya che te rUpe, anubhava ja na thAta... eTale mAnavuM ja rahyuM ke, te mATI kathaMcit anyathArUpa thAya che ane to mATIrUpa kapAlAdino anubhava paNa nirbAdha saMgata thaI jAya.) For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1207 anekAntajayapatAkA (pa8: nAt ubhayanizcayasiddheH (58) anyatarasyApi bhrAntatvAyogAt, itaratrApyanAzvAsApatteH tajjAtIyavyabhicAradarzanAt sataH sarvathA'sattvAnApatteH, kAdAcitkatayA tadutpattyAdi A vyAhyA .... mRdAdi kapAlAdi cobhayamanyatarasyApi-mRdAdeH bhrAntatA'yogAt / ayogazcetaratrApi kapAlAdau anAzvAsApatteH / Apattizca tajjAtIyavyabhicAradarzanAt / tathA sataH sarvathA-ekAntena asattvAnApatteH / anApattizca kAdAcitkatayA kAraNena tadutpattyAdiprasaGgAt-asata utpAda ... anekAMtarazmi .... bauddhaH tame mATIrUpe ane kapAlarUpe vastuno anubhava kahyo, paNa hakIkatamAM temAM kapAlarUpeno anubhava ja yathArtha che, mATIrUpano anubhava nahIM. kAraNa ke mATI to pUrvekSaNamAM ja niranvaya naSTa thaI gaI che, teno anubhava na thAya. sAMkhyaH vAstavamAM mATIrUpano anubhava ja yathArtha che, kapAlAdi judI judI avasthAno nahIM. kAraNa ke vastu to aprazruta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI che, tenI koI judI judI avasthA ja nathI ke jeno anubhava thaI zake. syAdvAdIH tamArA baMnenI vAta asaMgata che. kAraNa ke baMne rUpano anubhava siddha ja che. tenuM kAraNa e ke, mATI ane kapAlAdi baMneno nizcaya thAya che. Ama, jyAre baMneno nizcaya thato hoya, tyAre te bemAMthI ekene brAnta mAnavuM yogya nathI. (58) bauddhaH nizcaya thavA chatAM paNa, te mRdAdinA anubhavane bhrAnta mAnI laIe to? syAdvAdIH to to tamane mAnya kapAlAdinA anubhavane paNa bhrAnta kahI zakAze. (arthAt jema nizcita paNa mRdAdino anubhava brAnta che, tema nizcita paNa kapAlAdino anubhava brAnta mAnavo paDaze.) kAraNa ke tenA sajAtIya mATInA anubhavamAM, yathArthatAno vyabhicAra dekhAya che. (nizcita paNa mATIno anubhava, yathArtha na dekhAvAthI, nizcita evA kapAla-anubhavanI yathArthatAmAM paNa vizvAsa rahe nahIM.) bIjI vAta e ke, sat vastu sarvathA asat banI jatI nathI. tenuM kAraNa e ke, jo asat bane, to te asat kAdAcitka hovAthI (=sat pachI tarata ja pratiniyata rUpe thatI hovAthI) tenAM utpatti-nAza mAnavA paDaze ! (eTale tame je kaho cho ke, pUrvekSaNagata sat mATI to sarvathA asat ahIM upalakSaNathI sAMkhyanA praznottaro paNa samajavA. arthAt te kahe che ke, kapAlarUpeno anubhava brAnta che. to tenuM samAdhAna e ke, mATInA anubhavane paNa bhrAnta kahevo paDaze, tenI yathArthatAmAM paNa vizvAsa nahIM rahe. ema dareka tarko paryAyArthikanayathI joDavA. (sAMkhyanuM nirAkaraNa karavA.) * kadAcit thanArI vastunA, ghaTanI jema utpatti-nAza thatA hoya che. 1. 'siddhi: anyatara' ta -paDhi: 2. "sarvathAnAH ' ti -pITha: I For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1208 prasaGgAt, asato'pi sattA'yogAt svabhAvavaikalyena tadbhAvaniyamAsiddheriti / (59) na caitanna zabdArthAnugatamapi, kathaJcidanyathAbhavanasya tadevAnyathaivetyekAntApohena pravRtteH, .... cAhyA ...... ... ... nAzaprasaGgAt, tathA asato'pi sarvatheti vartate sattA'yogAt / ayogazca svabhAvavaikalyena asataH tadbhAvaniyamAsiddheH-sadbhAvavizeSaniyamAsiddheriti / na caitat-kathaJcidanyathAbhavanaM anyabhavanAkSiptaM na zabdArthAnugatamapi, kintu zabdArthAnugatameva, kathaJcidanyathAbhavanasya tadaivAnyathaiveti-evaM ekAntApohena pravRtteH / kathamityAha-vastuna eva tatsvabhAvatvAt anekAMtarazmi .... thaI gaI hovAthI, have to mAtra kapAla ja zeSa che ane eTale e kapAlano anubhava ja yathArtha che... e badhI kalpanAkalpita vAto mAnya bane nahIM.) vaLI, asat padArthanI paNa sattA ghaTe nahIM, kAraNa ke te asano koI svabhAva na hovAthI, tenuM pratiniyata sarUpe thavuM siddha thAya nahIM. (Azaya e ke, sarvathA asatno to koI svabhAva hoya nahIM. eTale tenuM, pratiniyata kapAlAdirUpe ja astitva thavuM saMgata thAya nahIM. eTale e kapAla, pUrve sarvathA nahoto evuM na manAya. kathaMcit to tenuM astitva pUrve paNa hatuM ja.) eTale sAra e Avyo ke, sat mATI sarvathA asat banI jAya ke pUrve asat kapAla have sat banI jAya evuM kazuM nathI. hakIkatamAM te mATI ja kathaMcit kapAlarUpe pariName che. tethI te mATInuM, kathaMcit anyathAbhAvana saMgata ja che. zabdArthasaMgatiH (59) vaLI, e kathaMcit anyathAbhavana (=va thiMvid anyathA mavati=kAraNa ja kathaMcid kAryarUpe thAya che, e) zabdArthane ananugata nathI, paNa anugata ja che. arthAt teno zabdArtha saMgata ja che. kathaMcit anyathAbhavana; taveva ane carthava evA ekAMtane dUra karIne, vastu vize pravarte che. bhAvArtha sAMkhyo kahe che : taveva arthAt kAraNa ja ekAMte kAryarUpa che, te sivAya navuM koI kArya thayuM ja nathI... ane bauddho kahe cheH carthava... arthAt kAraNathI sarvathA juduM ja kArya thAya che, kAryamAM aMzataH paNa kAraNanuM astitva nathI. paraMtu A lokonA mate anyathAbhavanano zabdArtha ghaTato nathI, kAraNa ke tyAM prazno ubhA thAya ke (1) caMdra taTTeva thamIthA mavati ? (2) yadri carthava bhavati vartha tadva? vagere... paNa ame (yAdvAdI) baMne iva kADhIe chIe (arthAt tava ke arthava evuM nakArAtmaka ane kahetA ja nathI.) ane eTale (1) tat caMdrithA mavati, (2) anyathA yaMti tat mavati evo zabdArtha nibaMdha ghaTI jAya... rU. pUrvamudrita 'tava' rUtyazuddhapATha:, 2. 'vaijajona' ti -pad: I 2. 'niyamasiddhiti' ta -paDhi: satra G-H-ytena zuddhiH | For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1209 anekAntajayapatAkA (60) vastuna eva tatsvabhAvatvAt, pratItyanugrahasiddharubhayanimittabhAvAt, asya ca tadevAnyathA bhavatItyanenaivAkSepo'nyathaitacchabdArthAyogAt / iti pakSAntaropapattyA pArizeSyAnAzrayaNe'pi na hetuphalabhAvocchedadoSa ityalaM prasaGgena // nivRttyanivRttyAtmakatvena anekAntasvabhAvatvAt / tatsvabhAvatvaM ca pratItyanugrahasiddharubhayanimittabhAvAt / tadanyaccetyubhayam / asya ca-ubhayasya tadevAnyathA bhavatIti anenaivAkSepaH anyathA-tadanAkSepe etacchabdArthAyogAt / iti-evaM pakSAntaropapattyA kAraNena pArizeSyAnAzrayaNe'pi parokte na hetuphalabhAvocchedadoSaH pakSAntareNApyuktanItyA tadanucchedasiddherityalaM prasaGgena // - anekAMtarazmi ja (vastu vize kathaMcit anyathAbhavana'nI pravRtti kema thAya che? tenuM kAraNa jaNAve che ) (60) vastu ja, nivRtti-anivRttirUpe anekAMtasvabhAvI che. (arthAt paryAyanI apekSAe nivRtta thavAno ane dravyanI apekSAe anivRtta rahevAno, te vastuno svabhAva ja che.) ane teno tevo svabhAva hovAnuM kAraNa e ja ke, te vize tevI pratIti-anugraha siddha che. (arthAt tevA svabhAvanI nibaMdha pratIti thAya che. eTale temAM koI virodhano avakAza nathI.) (tathI AvI anekAMtasvabhAvI vastu vize, kathaMcit anyathAbhavananI pravRtti nibaMdha thaI zake. vastunA, anivRtti-aMzane laIne 'va'nI pravRtti ane nivRtti-aMzane laIne 'anyathA mavati'nI pravRtti... ema tava banyathA mavati rUpa kathaMcit anyathAbhavananI pravRtti saMgata ja che. A ja vAta jaNAve che -). vastumAM tat ane anyat baMne zabdonuM (anivRtti-nivRtti svabhAvarUpa) nimitta raheluM che. (mATInuM nimitta mRtva ane kapAlanuM nimitta kapAlAkAra baMne rahela che.) ane te tad (mATI) ane anya (kapAla)ghaTa)nuM ja grahaNa vInyathA mavati'thI thAya che... jo gRhIta na thAta, to te be zabdanA arthanI asaMgati thAta. (paNa gRhIta thAya che ja. eTale temanI siddhi thaye A beno zabdArtha paNa siddha thAya. eTale kathaMcit anyathAbhavanano zabdArtha asaMgata nathI, ema phalita thayuM.) upasaMhAraH eTale tame je kahyuM hatuM ke - parizeSathI hetunivRttirUpa trIjo pakSa ja raheze ane tene paNa tame nahIM mAno, to to hetu-phaLabhAvano uccheda thaI jaze" - te doSa paNa have nahIM rahe, kAraNa ke te hetunivRttirUpa pakSa na laIe, to paNa hatunivRtti-anivRttirUpa bIjA pakSanI saMgatithI ja hetu-phalabhAva ghaTI jAya che. hakIkatamAM to A pakSamAM ja hetu-phaLabhAva ghaTe che. te sivAyamAM to teno uccheda ja thAya che.) 1. pUrvamudrita 'siddhi' ti pa4i:, satra D-G-pratipATha: I For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1210 (61) na ca kAraNamapyanekamekasvabhAvasya kAryasya janakam / yadi syAnnedAnIM bhinnasvabhAvebhyaH sahakAribhyaH kAryotpattau kAraNabhedo bhedakaH syAt, tatazcAbhedo'pi nAbhedako bhavet, kAraNabhede'pyabhedAt / (62) yadi bhedAd bheda eva syAt, evama ja vyArahyA che.. vikalpAntaramadhikRtyAha-na ca kAraNamapyanekaM-rUpAdi ekasvabhAvasya kAryasya janakaM-jJAnAdeH / yadi syAdanekamekasvabhAvasya tannedAnI bhinnasvabhAvebhyaH sahakAribhyaHrUpAdibhyaH kAryotpattau-vijJAnAdibhAve'pi / kimityAha-kAraNabhedo bhedakaH syAt, anekebhya ekotpattiriti bhAvaH / tatazca-evaM ca sati abhedo'pi kAraNagato nAbhedako bhavet kArye / kathamityAha-kAraNabhede'pi uktavadabhedAt kAryasya / etadeva bhAvayati-yadi bhedAt-kAraNagatAt anekAMtarazmi che have A prasaMgathI saryuM. niSkarSa eTale he bauddho ! pUrve kahelA sAta vikalpamAMthI pahelA traNa vikalpo to tamArA mate bilakula ghaTatA naithI. (have graMthakArazrI, cothA vikalpanI asaMgati jaNAve che ) * caturtha vikalpanI asaMgati (61) (4) rUpa, manaskAra, indriya vagere aneka kAraNo, bhegA maLI jJAnAdirUpa ekasvabhAvI kAryanA janaka che, evuM to na mAnI zakAya. kAraNa ke jo aneka paNa ekasvabhAvI kAryanA janaka hoya, to have, judA judA svabhAvavALA rUpAdi sahakArIothI jJAnAdirUpa judA judA kAryo thavA chatAM paNa, te kAraNabheda, kAryono bhedaka nahIM bane. tenuM kAraNa e ke, tame aneka kAraNothI paNa ekasvabhAvI kAryanI utpatti mAnI lIdhI. bhAvArtha rUpa, indriya, saMnikarSa, pUrvajJAnakSaNAdinI sAmagrIthI jJAna utpanna thayuM. ahIM kAraNo bhinna che ane teothI thanAruM kArya eka che. to have, rUpathI rUpa, jJAnathI jJAna - ema bhinna kAraNothI bhinna kArya nahIM mAnI zakAya, kAraNa ke bhinna kAraNo, eka kAryane utpanna karI zake che. eTale have kAraNabheda, kAryono bhedaka nahIM bane. bIjI Apatti e ke, kAraNano abheda paNa kAryanA abhedane siddha karanAra nahIM bane (ekAMta A saMdarbhaH pUrve (pR. 1175 52) jaNAvyuM hatuM ke, kArya-kAraNa vize sAta vikalpo che. temAM pahelA traNa vikalpo e ke, kevA hetuthI kArya utpanna thAya ? (2) naSTa, (2) ananTa, ke (3) nakhAnaSTa ? AmAMthI be vikalpa to ghaTatA ja nathI. trIjo vikalpa jo ke yathArtha che, paNa bauddhane e svIkRta nathI. eTale tenA mate to traNe vikalpo asaMgata che. 4. 2. "naiqmAvI ' rUti -pad: I 2. "tataza mevofg' ta -paDhi: 1 rU. 'na meTro ' ta -pATha: 'mAvatI tannevAnI' ti Tu-pATha:, 'mAvastha sat nevAnI' ta pUrvamudritapITha: I For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1211 anekAntajayapatAkA (pa8: bhedAdabhedo yuktaH, avyabhicAraniyamAt / iha tu naivamityahetukau vizvasya bhedAbhedau syAtAm / tadvyatiriktazca na kazcid bhAvaH / iti sarve bhAvA aparatantrotpattayaH syuriti // (63) syAnmatam-bhinnasvabhAvebhyo bhinnasvabhAvameva saJjAyate, kAraNavyApAraviracitAnAmasaGkIrNatvAt kAryasvabhAvavizeSANAm, yathA viSayendriyamanaskArabala ... cAhyA che .... bheda eva syAt kAryasya, evamabhedAt-kAraNagatAt abhedo yuktaH kArye / kuta ityAhaavyabhicAraniyamAddhetoH / iha tu-prakrame naivamanekasmAdekabhAvAGgIkaraNena ityahetukau vizvasyajagataH bhedAbhedau syAtAM uktavadubhayatra niyamAbhAvAt / tadvyatiriktazca-bhedAbhedavyatiriktazca na kazcid bhAvo nAma / iti-evaM sarve bhAvA aparatantrotpattayaH-kAraNanirapekSajanmAnaH syunityaniSTha vaitan . syAnmatam-bhinnasvabhAvebhyo bhinnasvabhAvameva jAyate, kAraNebhyaH kAryamiti prakramaH / kuta ityAha-kAraNavyApAraviracitAnAmasaGkIrNatvAt hetoH / kessaamityaah-kaarysvbhaavanekAMtarazmi ... ekaravabhAvI eka kAraNathI, mAtra eka ja kArya thAya, judA judA aneka kArya nahIM. AvuM tamane abhipreta che. paNa have te siddha thAya nahIM.) tenuM kAraNa e ke, upara kahyA mujaba kAraNabheda hovA chatAM paNa tame kAryano abheda mAnI lIdho. (62) jo kAraNabhedathI kAryabheda evo kArya-kAraNabhAva mAno, to tene akabaMdha rAkhavA, abhedathI bheda ke bhedathI abheda na manAya, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM anvaya-vyatireka vyabhicAra Ave... ane tethI tamAre kAraNaabhedathI kAryaabheda paNa mAnavo ja paDe. paNa ahIM to tame, anekathI paNa ekabhAvanI utpatti mAnI lIdhI. (eTale kAraNabhedathI bheda na mAnyo ane eTale kAraNa-abhedathI kArya-abheda paNa mAnavAnI jarUra na rahe.) paNa e kAryabheda-kAryaabheda che to kharo ja. to e konA kAraNe? (je kAraNa hatuM - kAraNabheda ane kAraNa-abheda; enI vyavasthA to tame toDI nAMkhI) eTale jagatamAM vidyamAna te be bheda-abhedane nihetuka mAnavA paDaze! (kAraNa ke upara kahyA mujaba tenA kAraNanuM koI niyamana na rahyuM.) eTale, aneka kAraNothI eka kArya mAnavAno vikalpa jarAya saMgata nathI. (63) bauddhaH (pUrvapakSa) : judA judA svabhAvavALA kAraNothI, (fmatrasvabhAva=neRvizeSatmasvabhAvaR) judA judA aneka vizeSo jemAM che tevA svabhAvavALuM kArya utpanna thAya che. tenuM kAraNa e ke, judA judA kAraNanA vyApArathI ubhA thayelA kAryasvabhAvanA vizeSo, asaMkIrNa=parasparaamizrita bhinna bhinna rUpa che. (eTale kArya paNa judA judA aneka vizeSavALA svabhAvarUpe ja utpanna thAya.) 2. 'mAvegoDaminna' ta -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1212 bhAvino jJAnasya viSayAt tadAbhatA nendriyAnna manaskArAt, indriyA viSayagrahaNapratiniyamo nAnyatastasyaiva manaskArAd bodharUpatA, na parataH / na ca kAraNavyApAraviSaye nAnAtve'pi vizeSANAmiti / etadeva bhAvayati yathetyAdinA / yathA viSayendriyamanaskArabalabhAvino jJAnasya balaM-sAmarthya viSayAt tadAbhatA-tadAkAratA, naindriyAnna manaskArAt tadAbhatA, indriyAd viSayagrahaNapratiniyamo rUpAdyapekSayA, nAnyataH-viSayAdeH tasyaiva-vijJAnasya manaskArAt samanantarAd bodharUpatA, na parataH-indriyAdeH / na ca kAraNavyApAraviSaye - anekAMtarazmi che. A ja vAtane bhAvanApUrvaka jaNAve che - jJAna" rUpa kArya, (1) rUpAdi viSaya, (2) cakSu-Adi indriya, (3) manaskAra=upAdAnabhUta jJAnakSaNa.. A badhA judA judA kAraNonAM sAmarthyathI utpanna thAya che. to paNa kAryagata vizeSo, amuka pratiniyata kAraNathI ja janya hoya che. juo - (1) jJAnamAM je "viSayAkAratA' (ghaTAdi pratiniyata viSayanuM AkAra AvavApaNuM) che, te vizeSa mAtra viSayarUpa kAraNathI ja viracita che. (arthAtu, pratiniyata viSayane kAraNe ja temAM viSayAkAratA Ave che.) bAkI e viSayAkAratA, indriyathI paNa nathI AvatI ne manaskArathI paNa nathI AvatI. (2) jJAnamAM je viSayagrahaNapratiniyama" (kacakSujJAnathI mAtra rUpaviSayanuM grahaNa thavuM, zrotrajJAnathI mAtra zabdarUpa viSayanuM grahaNa thavuM... ItyAdirUpe viSayagrahaNanI niyatatA) che, te vizeSa, mAtra indriyarUpa kAraNathI ja viracita che. (arthAt cakSu-Adi indriyone kAraNe ja te te jJAno pratiniyatarUpe rUpAdinuM grahaNa kare che.) bAkI e viSayagrahaNapratiniyama, viSayathI paNa nathI thato ne manaskArathI paNa nathI thato. Ama, judA judA kAraNo thakI, kAryasvabhAvamAM, judA judA viSayAkAratAdirUpa) vizeSo Ave che ane te vizeSo paraspara-asaMkIrNa ja mAnavA raMhyA. (kAraNa ke teo judA judA kAraNathI janya che. kAraNabhedathI kAryabheda.) praznaH kAryasvabhAvamAM rahela viSayAkAratAdi vizeSa; je judA judA kAraNavyApArano viSaya che (arthAt judA judA kAraNothI janya che), te jo bhinna bhinna hoya, to kAryanA svabhAvano bheda ja ahIM e vAtanuM khAsa dhyAna rAkhavuM ke, bauddha aneka kAraNajanya aneka vizeSo mAne che, paNa te eka ja kAryasvabhAvanA aneka vizeSo mAne che. arthAtu kAryasvabhAva to eka ja che, mAtra judA judA kAraNothI temAM judA judA vizeSo thAya che... (bAkI jo te judA judA vizeSarUpe kAryanA judA judA svabhAva kaho, to to tenA ekAMta-ekasvabhAvI matano vilopa thAya.) rU. 'viSayanAnatve' ta - 2. "bhAvino vijJAnI' ti -paDhi: 2. "manArokodha' ti -pATha: 4. bhAvijJAnI' rUti Tu-pa8: I 4. "ndriyAmana' rUti Tu-pa8: I paDhi: For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1213 anekAntajayapatAkA kArye svabhAvabhedaH, nirvibhaktarUpasyaivopalambhAt / (64) etadapyayuktam, sannyAyavirodhAt / kathaM hinAmaikasvabhAvaM kAryaM vizeSAzca tadavyatiriktA eva citrA iti cintyam / nAnAtvaikatvayoH parasparavyAhateH (65) viSayani sitAdayazca vijJAnAvyatirekiNo yathA - vyAkyA . nAnAtve'pi sati kArye svabhAvabhedaH / kuta ityAha-nirvibhaktarUpasyaivopalambhAt kAryasyeti / etadAzayAha-etadapyayuktam / kuta ityAha-sannyAyavirodhAt / enamevAha kathaM hItyAdinA / kathaM hi nAmaikasvabhAvaM kAryaM vizeSAzca tadavyatiriktA eva-ekasvabhAvakAryAvyatiriktA eva citrA iti cintyam / kathamityAha-nAnAtvaikatvayoH parasparavyAhateH kAraNAt viSayani sitAdayazca-dharmA vijJAnAvyatirekiNaH santastadekatayA paramArthena yathA viSayAdibhiH ... anekAMtarazmi kema na thAya? (te judA judA vizeSo, kAryasvabhAvamAM ja rahelA che, to te rUpe te svabhAvano bheda thAya ja ne?) uttaraH nA. kAryano svabhAvabheda nathI ja. (.. svabhAvazeH vakta:-) kAraNa ke nirvibhakta ( judA judArUpe nahIM, paNa) ekAMta-ekarUpe ja kAryanI upalabdhi thAya che. (eTale kAraNa-vyApAranA viSayabhUta vizeSo judA judA hovA chatAM paNa, te kAryano svabhAvabheda na manAya.) (64) syAdvAdIH (uttarapakSa:) tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke ahIM sanyAyano (=vAstavika tarkano) virodha Ave che. juo - jo judA judA kAraNavyApArothI kAryasvabhAvamAM judA judA vizeSo thatA hoya, to te kArya ekasvabhAvavALuM zI rIte ? (judA judA vizeSanA kAraNe to tenA aneka svabhAva thAya ne?) ane te judA judA kAraNavyApArathI janya judA judA vizeSo, jo ekAMta-ekasvabhAvI kAryathI abhinna ja hoya, to teo citra-anekarUpa zI rIte? (ekAMta esvabhAvathI abhinna to ekarUpa ja hoya ne ?) e badhuM tamAre vicAravuM joIe, te A rIte - kArya, ekAMta-ekasvabhAvI ane temAM judAjudA vizeSo... A badhuM kathana to pUrvApara viruddha thayuM kahevAya, kAraNa ke ekatva-anekatvano paraspara virodha che. (arthAtu, ekAMta ekasvabhAva anekavizeSarUpa na hoya ane aneka vizeSarUpa vastu ekAMta ekasvabhAvI na hoya.) vaLI, ekasvabhAvane aneka vizeSarUpa mAnavAmAM to, pratiniyata kAraNathI pratiniyata vizeSa thavAnI vyavasthA saMgata thAya nahIM. te A pramANe - (65) viSayakAratA vagere dharmo, ekAMta ekasvabhAvI vijJAnathI abhinna che. eTale e rU. 'vitrA rUva ti' kRti -paDhi: I 2. 'AryasvabhAva' rUti -paDhi:. 2. nAmAta, ta80' rUti -paDhi: 4. "nAnAvaiyo:' ti -paDhi: For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:). vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1214 viSayAdibhiH kriyante, tadvat tadavyatiriktabodharUpakAribhirmanaskArAdibhirapi / iti sarvasarvajanyatve tadvyavasthA'nupapattiH / (66) tadanupapattizca na viSayAt tadAkAratvasambhavo bodharUpAbhedAt / na cAsambhavaH, tadAkAratvAt / tathA na manaskAro bodhruupja zAstrI a ne kAraNabhedaiH kriyante, tadvat-itthameva tadavyatiriktabodharUpakAribhiH-vijJAnAvyatiriktabodharUpakaraNazIlaiH manaskArAdibhirapi / iti-evaM sarvasarvajanyatve sarveSAM-viSayanirbhAsitAdInAM sarvajanyatve-azeSamanaskArAdijanyatve sati niraMzaikavijJAnAvyatirekeNa tadvyavasthA'nupapattiH-viSayanirbhAsitAdivyavasthA'nupapattiH / tadanupapattizca-viSayani sitAdyanupapattizca mUlata eva / enAmevAha-(na) viSayAt-nIlAdeH tadAkAratvasambhavaH-nIlAdyAkAratvasambhavaH, anekAMtarazmi .. vijJAna ekarUpa hovAthI, tenAthI abhinna viSayakAratAdi dharmo paNa paramArthathI ekarUpa phalita thaze. eTale to te viSayAkAratA, jema viSayathI karAya che, tema vijJAnanI sAthe abhinna evA bodharUpane karanArA manaskArathI paNa te karAze ! (arthAt manaskArathI paNa te viSayAkAratA thavA lAgaze !) ane e rIte badhA (=viSayAkAratA vagere) badhAthI ( manaskAra AdithI paNa) thavA lAgaze, to to te viSayAkAratA AdinI vyavasthA ja saMgata nahIM thAya. bhAvArtha : viSayAkAratA-bodharUpatA vagere badhA dharmo jJAnathI abhinna che, jJAnarUpa-ekAMta ekarUpa che. ane have AvuM mAnavAthI, e viSayAkAratA mAtra viSayathI nahIM, paNa manaskArathI paNa thavA lAgaze ! kAraNa ke te viSayAkAratA ane bodharUpatA - baMne eka jJAnathI abhinna hovAthI ekarUpa che. eTale have manaskArathI jayAre bodharUpatA utpanna thaze, tyAre te bodharUpatAthI abhinna viSayAkAratA paNa utpanna thaze ja... ane tethI to manaskArathI paNa viSayAkAratA utpanna thaI kahevAze ! e ja rIte bodharUpatA paNa mAtra manaskArathI nahIM, paNa viSayathI paNa utpanna thavA lAgaze ! ane e rIte jo badhA badhAthI utpanna thavA lAgaze, to to te viSayAkAratA AdinI vyavasthA ja saMgata nahIM thAya. (taddanupattiza..) viSayAkAranI vyavasthAnI anupapatti ane viSayAkAranI potAnI paNa anupapatti thaze. te A rIte - (66) tevuM mAnavAmAM be moTA doSa Ave cheH (1) virodhasaMbhava, ane (2) Itara-patti... A baMne doSo ApaNe viSayAkAratAdi dharmone laIne vicArIe - (ka) viSayAkAtA: (1) nIlAdi viSayathI, jJAnamAM nIlAdi-AkAratA nahIM Ave. kAraNa ke te AkAratA to rU. 'tathA mano ' ta -paDhi: I 2. 'tirijIvo.' ta -paDhi: 2. "popari.' ti -paDhi: 4. "jiyanta taddhitva(O?)meva ta80' ti Tu-pATha:I For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1215 anekAntajayapatAkA (SaSThaH -ON janakaH, viSayAkArAvyatirekAt / na cAjanakaH, bodharUpAnanyatvAditi / itthamindriyAdiSvapi draSTavyamiti mitho virodhasambhavetarApattidoSatastadanupapattiH // ....* vyAkhyA .... vijJAnasyeti prakramaH / kuta ityAha-bodharUpAbhedAttadAkAratvasya / na cAsambhavaH / kuta ityAhatadAkAratvAt-nIlAdiviSayAkAratvAt / tathA na manaskAro bodharUpajanakaH / kuta ityAhaviSayAkArAvyatirekAt bodharUpasya / na cAjanakaH / kuta ityAha-bodharUpAnanyatvAd viSayAkArasya iti / ittham-evamindriyAdiSvapi-kAraNabhedeSu draSTavyaM viSayagrahaNapratiniyamAdyadhikRtya / iti-evaM mithaH-parasparaM virodhasambhavazcetarApattizcAta eva doSaH / tataH kimityAha-tadanupapattiH-viSayAni sitAdyanupapattiH // ....... manetirazmi ..... bodharUpathI abhinna che. (eka jJAnathI abhinna-bodharUpatA ane viSayAkAratA baMne eka che. eTale viSayathI jema bodharUpatA nathI thatI, tema te bodharUpatAthI abhinna viSayAkAratA paNa nahIM thAya.) eTale to viSayathI viSayakAratA thavI viruddha Tharaze. (2) ane jJAnamAM viSayAkAratA to che ja; jJAna viSayajanya hovAthI AkAratA paNa tajjanya thaze... (eTale viSayathI viSayakAratAno saMbhava paNa nathI ne asaMbhava paNa nathI; e ja doSarUpa che.) eTale Itara-manaskArathI paNa viSayakAratA thavAnI Apatti Avaze. (5) jodha35tA : (1) manaskAra te bodharUpano janaka nahIM bane, kAraNa ke te bodharUpano viSayAkAra sAthe; je viSayAkArano manaskAra janaka nathI tenI sAthe, abheda che. (eTale manaskAra, jema viSayAkArano janaka nathI, tema tenAthI abhinna bodharUpano paNa janaka nahIM bane.) (2) ane manaskAra bodharUpano ajanaka paNa nahIM rahe, arthAt janaka paNa banaze, kAraNa ke bodhathI abhinna jJAnano janaka che. A pramANe ja indriya vageremAM paNa samajavuM. (arthAt viSayagrahaNanuM niyamana, indriyathI nahI 59 thAya ane thaze 59...) ....... vivaraNam ......... __26. virodhasambhavazcetarApattizceti / na viSayAt tadAkAratvasambhavo bodharUpAbhedAditi virodha: tasya sambhava: / na cAsaMbhavastadAkAratvAditi tvavirodha: itarasyApatti: / / ...................... ............ 1. 'sambhavAbodha0' iti ca-pAThaH / 2. pUrvamudrite 'sambhavastadAkAratvAditi / catvAri (?) bodhata itaraH (?) tasyApattiH / ' ityazuddhibahulA truTakabahulA ca paGktiH / atra N-pratena zuddhiH / For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH ) < vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1216 (67) atha mA bhUdayaM doSa iti vizeSAH kAryato vyatiriktA eva iSyante / evamapi kAraNavyApArasya teSvevopayuktatvAt tat kAryamahetukamanuSajyata iti yatkiJcidetat // ( 68 ) etenAnekamanekasvabhAvasyetyetadapi pratyuktam, ekasyAnekasvabhAvatva jo vyAdhyA x atha mA bhUdeSa doSaH - anantarodita iti vizeSAH - viSayanirbhAsitAdayaH kAryata:, iha prakrame vijJAnAt, vyatiriktA eveSyante / evamapi iSyamANe kAraNavyApArasya viSayAdi - sambandhina: teSveva-vizeSeSUpayuktatvAt kAraNAt tat kAryaM-vijJAnAkhyamahetukamanuSajyata iti kRtvA yatkiJcit-asArametat - anantaroditamiti // etenetyAdi / etena - anantaroditena anekaM kAraNamanekasvabhAvasya kAryasya janakamitye.... anekAMtarazmi - Ama, badhe paraspara virodha ane iMtara-ApattirUpa doSa che ane eTale viSayAkAratA - AdinI vyavasthA saMgata thAya nahIM. (tethI kArya ekAMta ekasvabhAvI ane judA judA kAraNo thakI temAM aneka vizeSo... e badhI pUrvaparaviruddha vAto tarkasaMgata nathI.) (67) bauddha : tame kahela doSa na thAya e mATe ame eka navuM maMtavya rajU karIe chIe. sAMbhaLo - te viSayAkAratA AdirUpa vizeSone, ekasvabhAvI kAryathI judA ja mAnIzuM. (eTale have e badhA dharmo eka nahIM thAya ane tethI temanI pratiniyata vyavasthA paNa saMgata thaI jaze.) syAdvAdI H AvuM mAnavAmAM paNa, te viSayAdi kAraNano vyApAra to te vizeSomAM ja upayukta hovAthI, vijJAna nAmanuM kArya to nirhetuka thaI jaze ! eTale tamAruM vacana asAra jaNAI Ave che. (Azaya e ke, viSayAdi kAraNothI viSayAkAratAdi kAryonI ja utpatti thAya che. te kAraNono teo vize ja vyApAra che... have je vize vyApAra che, te viSayAkAratAdine to tame bhinna mAnI lIdhA. eTale to bodharUpa kArya vize koI kAraNono vyApAra ja na rahyo ane tethI to te kArya kAraNavinAnuM-nirhatuka mAnavuM paDaze ! je bilakula yogya nathI. tethI tamArI vAta asAra ja che, ema phalita thayuM.) Ama, aneka kAraNothI ekasvabhAvI kAryanI utpatti (athavA avAMtara bauddhakalpita, anekathI aneka vizeSarUpa-ekasvabhAvI kAryanI utpatti) kahevArUpa cotho vikalpa saMgata thato nathI. * paMcama vikalpanI asaMgati (68) (5) uparokta kathanathI (=ekasvabhAvI kArya aneka vizeSarUpa na bane e kathanathI), * virodha e ja ke, te te kAraNathI te te kAryanuM thavuM viruddha Tharaze ane Itara-Apatti e ke, te ja kAraNathI te te kArya thaze paNa. (Itara=avirodha tenI Apatti...) 6. 'nAnesvamAva0' ti -pATa: I 2. draSTavyaM 1175 tamaM pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1217 anekAntajayapatAkA (pa8: virodhAt / (69) na caikamekasvabhAvasya kAraNaM kAryasya janakam, vizvasyAndhabadhirAdibhAvaprasaGgAt, cakSurAdInAM sajAtIyakSaNotpAdakatve vijJAnAjananAt, vijJAnajanakatve vA sajAtIyakSaNApratisandhAnAditi / (70) na cAnekarUpasya, tadekasvabhAvatayA keSAJcida .... cAhyA che tadapi pratyuktam / kuta ityAha-ekasya kAryasya anekasvabhAvatvavirodhAditi / na caikaMrUpAdi ekasvabhAvasya-rUpAdereva kAraNaM kAryasya janakam / kuta ityAha-vizvasya-jagataH andhabadhirAdibhAvaprasaGgAt / prasaGgazca cakSurAdInAM kAraNAnAM sajAtIyakSaNotpAdakatve sati ekasyaikasvabhAvakAryakAraNatayA vijJAnAjananAt, vijJAnajanakatve vA cakSurAdInAM sajAtIyakSaNApratisandhAnAt cakSurAdyajananAt ekasyaikasvabhAvakAryakAraNatayA iti andhabadhirAdi - anekAMtarazmi ... "aneka kAraNo anekasvabhAvI kAryanA janaka che" - e vAta paNa nirAkRta thaI jAya che. kAraNa ke ekAMta-ekarUpa kAryanuM aneka svabhAvapaNuM hovAmAM spaSTa virodha che. (bhAva e ke, rUpAdi aneka kAraNo vijJAnarUpa anekasvabhAvI kAryanA janaka bane emAM koI virodha nathI. paNa e mATe vijJAnane kathaMcit anekarUpa mAnavuM paDe, to ja tenI anekasvabhAve utpatti saMgata thAya. paNa tame to tene ekAMta-ekarUpa kaho cho, to tenuM anekasvabhAvapaNuM zI rIte saMgata thAya ?) eTale anekathI anekasvabhAvI kAryanI utpatti thavAnI vAta paNa tamArA mate ghaTatI nathI. mATe A pAMcamo vikalpa paNa saMgata nathI. SaSTha vikalpanI asaMgati : (69) (6) rUpAdirUpa eka kAraNa, ekasvabhAvI evA rUpAdinuM ja janaka che, evuM to na kahI zakAya, kAraNa ke tevuM kahevAmAM to jagatane aMdha-badhira Adi mAnavAnI Apatti Avaze ! tenuM kAraNa e ke, cakSu-Adi tamAma vastuo ekasvabhAvI che ane ekasvabhAvI - eka kAryane ja utpanna kare che. eTale te cakSu-zrotra vagere, jo potAnI sajAtIya (cakSu-Adi) kSaNane utpanna kare, to - teo ekajananasvabhAvI hovAthI - temanA thakI vijJAnanI utpatti nahIM thaI zake. (ane cakSajJAna-zrotrajJAna vinA to jagata aMdha-badhira bane ja.). have jo te cakSu vagere vijJAnane utpanna kare evuM mAno, to - teo mAtra ekakAryajananasvabhAvI hovAthI - temanA thakI vijJAnathI atirikta potAnI sajAtIya kSaNa paNa utpanna thAya nahIM (ane to AMkha-kAna ja na rahe. eTale paNa jagata aMdha-badhira bane.) tethI eka kAraNa, ekasvabhAvI kAryanuM janaka bane - e vAta paNa saMgata thatI nathI. eTale chaThTho vikalpa paNa asaMgata che. 2. na vaivAma' ti -pATha: 2. pUrvamudrite "prasaH ' ti pa4i:, aa H-pratapAd: I For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1218 hetukatvApatteH, tathAvidhaikasvabhavatA'bhyupagame atiprasaGgAt, sAmagryAH krameNa kAryANAmudayadarzanAcceti // -- *vyAbA bhAvaprasaGgaH / na cAnekarUpasya, ekaM kAraNaM kAryasya janakamiti prakramaH, tadekasvabhAvatayA tasya-kAraNasya ekasvabhAvatayA kAraNena keSAJcit-kAryANAmanekakAryamadhye / kimityAhaahetukatvApatteH, ekasvabhAvasya ekatraivopayogAditi garbhaH / tathAvidhaikasvabhAvatA'bhyupagameanekakAryajananaikasvabhAvatA'bhyupagame'dhikRtakAraNasya kimityAha- atiprasaGgAt, kAryAntarANAmapi tata evotpatterityarthaH / tathAvidhaikasvabhAvatayA evamapi pravRttyavirodhAt / upacayamAhasAmagryA:-rUpAdilakSaNAyAH sakAzAt krameNa - tathAvidhaprabandhApekSayA kAryANAM vijJAnAdInAmudayadarzanAcca-utpattidarzanAcca na cAnekarUpasya iti adhikRtavikalpopanyAsa eva kriyA // * anekAMtarazmi . * saptama vikalpanI asaMgati (70) (7) ekAMta-ekasvabhAvI eka kAraNa, judA judA aneka rUpavALA aneka kAryanuM janaka che, evuM mAno, to te kAraNa ekasvabhAvI hovAthI - teno upayoga mAtra koI eka kArya vize ja rahetAM - te aneka kAryomAMnAM keTalAka kAryone nirhetuka mAnavAnI Apatti Avaze ! bhAvArtha : tame eka kAraNane aneka kAryanuM janaka kaho cho. have jo kAraNa anekasvabhAvI hoya, to tenA thakI judA judA svabhAve judA judA kAryanI utpatti nirbAdha saMgata thaI jAya. paNa tame to kAraNane ekAMta ekasvabhAvI kaho cho. to AvA ekasvabhAvI kAraNano vyApAra, koI eka kArya vize ja thaze... ane to te sivAyanA kAryo kAraNavyApAra vinAnA thaI jaze, arthAt nirhetuka thaI jaze ! je bilakula iSTa nathI. bauddha : te eka kAraNano, anekakAryajanana ekasvabhAva mAnI laIe to ? (arthAt aneka kAryo vize vyApAra ane aneka kAryonI utpatti, te ekasvabhAvathI ja mAnI laIe to ?) syAdvAdI : to to atiprasaMga e Avaze ke, bIjA badhA kAryo paNa tenAthI ja utpanna thavA lAgaze ! kAraNa ke tevo anekakAryajanana-ekasvabhAva AmAM rahelo ja che. (ane eTale te kAraNanI badhA kAryane karavAmAM paNa pravRtti thaze.) eTale kAraNano tevo - anekakAryajanana ekasvabhAva mAnI laIne saMgati karI zakAya nahIM. bIjI vAta e ke, vAstavamAM to rUpa, manaskAra, indriya... vagere judA judA kAraNo bhegA maLIne te kAraNasAmagrIthI ja vijJAna vagere kAryonI utpatti thatI dekhAya che. (arthAt aneka kAraNothI ja kAryanI utpatti thatI dekhAya che.) eTale ekathI anekanI utpatti mAnavArUpa sAtamo vikalpa paNa saMgata thato nathI. Ama, . 'mAvatayA'myupAme' kRti na-pAna: / // 2. 'AramityAda' kRti 3-pAna: / For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1219 anekAntajayapatAkA (paSTa: -> (71) syAdetat-nAmI kAraNavikalpAH sarva eva no bAdhAyai, keSAJcidaniSTeH, AdyasyaivAbhyupagamAt / yat punaruktam-'anekasmAdekakAryotpattau na kAraNabhedo bhedakaH syAt' iti so'prasaGgaH, tatheSTeH / tathAhi-na bhinnasvabhAvAt kAraNAd bhinnasvabhAvamabhinna .... cAhyA syAdetadityAdi / athaivaM manyase-nAmI kAraNavikalpA:-anantaroditAH sarva eva naHasmAkaM bAdhAyai-bAdhArtham / kathamityAha-keSAJcid vikalpAnAmaniSTeH kAraNAt, AdyasyaivakAraNavikalpasya abhyupagamAt kAraNAt / yat punaruktaM tatrAdyavikalpe-anekasmAdekakAryotpattau satyAM na kAraNabhedo bhedakaH syAditi so'prasaGgaH / kathamityAha-tatheSTeH kAraNAt / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / na bhinnasvabhAvAt kAraNAt pratyeka ... anekAMtarazmi che bauddhamate eka vikalpo na ghaTavAthI hetu-phaLabhAvanI vyavasthA ucchinna thAya che, ema phalita thayuM. (have bauddha, pUrvokta sAta vikalpomAMnAM chellA cAra vikalpomAMthI, prathama vikalpanuM grahaNa karI tenA AdhAre hetu-phaLabhAvanI vyavasthA saMgata karavA, potAnuM maMtavya vistRta pUrvapakSarUpe rajU kare che.) - hetu-phaLabhAva vyavasthA sAdhaka bauddhapUrvapakSa ne (71) pUrvapakSa: (bauddha:) tame je kAraNa vize vikalpo rajU karyA, te badhA ja vikalpo amane bAdhAkAraka che - evuM nathI. kAraNa ke tame kahelA vikalpomAMnA keTalAka vikalpo to amane iSTa ja nathI, svIkRta ja nathI. (ane to te vizenA doSo amane bAdhAkAraka paNa na bane.) ame, te kAraNavikalpomAMthI (= chellA cAra vikalpomAMthI) mAtra pahelo vikalpa ja svIkArIe chIe. arthAt rUpa, indriya, manaskAra vagere aneka kAraNo bhegA maLI jJAnAdirUpa ekasvabhAvI kAryanA janaka che, evuM ja mAnIe chIe. (have A vize tame kahelA eke doSono avakAza nathI. kaI rIte? te have joIe -) pUrve tame je Apatti kahI hatI ke - "jo aneka kAraNothI eka kAryanI utpatti mAno, to - kAraNabhedathI paNa kAryabheda na mAnyo hovAthI - kAraNabheda, kAryono bhedaka nahIM bane" - e Apatti paNa nahIM rahe, kAraNa ke e vAta to amane iSTa ja che. (eTale e to amAre mana iSTApatti ja che.) praznaH are ! zuM tame kAraNabhedathI kAryabheda, kAraNa-abhedathI kArya-abheda... evuM badhuM nathI 27. na bhinnasvabhAvAt kAraNAd bhinnasvabhAvam, abhinnasvabhAvAccAbhinnasvabhAvaM kAryamutpadyate ja A pUrvapakSamAM bauddha pUrvokta doSone dUra karIne potAnA mate hetu-phaLabhAva saMgata karaze. A pUrvapakSanI ekeka paMktinuM barAbara avadhAraNa karavuM. AgaLa graMthakArazrI, AmUlacUla tenI vAtanuM nirAkaraNa karaze. For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA svabhAvAccAbhinnasvabhAvaM kAryamutpadyate iti kAraNabhedAbhyAM kAryasya bhedAbhedAvucyete, ( 72 ) kintu vilakSaNAt kAraNakalApadvayAd vilakSaNameva kAryaM jAyata ityetAvatAM'zena o vyAkhyA ... rUpAd bhinnasvabhAvam, kAryamiti gamyate, abhinnasvabhAvAcca kAraNAdeva abhinnasvabhAvaM kAryamutpadyate / iti-evaM kAraNabhedAbhedAbhyAM kAryasya bhedAbhedAvucyete neti, kintu vilakSaNAt-visadRzAt kAraNakalApadvayAt-sAmagrIdvayAt vilakSaNameva-visadRzameva kAryaM jAyata iti kRtvA etAvatAM zena hetubhedAbhedAbhyAM sAmyapekSayA phalasya kAryasya tAviti aneaMtarazmi bhAnatA ? ! uttara : DA, nathI bhAnatA arA temAM vyabhiyAra jAya che. dukho - (1) 35, yakSu, Alo, manaskAra... A jadhA hA hA svabhAvavAnA arazopA, bhegA maLIne eka-abhinnasvabhAvavALA jJAnane utpanna kare che. (to have ahIM kAraNabhedathI kAryabheda kyAM rahyo ?) eTale ja ame kAraNabhede kAryabheda mAnatA nathI. (2) bheAraeA-khamedhthI kArya-ameha thato hoya, to to bhATI3pa jharA kheDa-bhinna hovAthI, tenA badhA kAryo eka mAnavA paDaze. mATInAM ghaTa-zarAvAdi kAryo eka hoya evuM to nathI ja. eTale 4 amejharA abhedhthI artha-meha paae| nathI mAnatAM ... 1220 e kAraNathI ja ame, kAraNanA bheda-abhedathI kAryano bheda-abheda kahetA nathI. prazna : paNa lokamAM to kAraNanA bhedAbhedathI ja kAryano bhedAbheda kahevAya che, tenuM zuM ? (72) uttara H te zA mATe kahevAya che ? tenuM kAraNa pahelA samajo - judI judI be vilakSaNa kAraNasAmagrIthI, be vilakSaNa ja kArya thAya che (ane ekasarakhI kAraNasAmagrIthI ekasarakhuM kArya thAya che) jasa, ATalA (= vilakSaNa - avilakSaNa) aMze, sAmagrInI apekSAne hetunA leha-mehane sahane ... vivaraNam ... iti kAraNabhedAbhedAbhyAM kAryasya bhedAbhedAvucyete iti / ayamasya sUtravAkyasyAzayaH- rUpaM cakSurAloko manaskArazcetyamI pratyekaM bhinnasvabhAvAH santo'bhinnasvabhAvameva jJAnAkhyaM kAryaM janayantItyevaM kAraNabhaidAd bhedo nAbhyupagamyate; tathA mRllakSaNamabhinnamekaM kAraNamiti tatkAryaiH sarvairekAkAraiH bhAvyam, na tu ghaTazarAvAditayA bhinnairityevaM kAraNAbhedAdabhedo nAGgIkriyate kAryANAmiti / vRttyakSarANi tu etadvyAkhyAnusAreNa sugamAnIti kiM vyAkhyAprayAsena ? || 28. etAvatAMzena hetubhedAbhedAbhyAM sAmagryapekSayeti / ayamatrAbhiprAyo'vabudhyate - bauddhamate na 1. 'vilakSaNaM kAryaM' iti ga-pATha: / nAbhyupa0' iti ka- pAThaH / 2. 'bhedabhedAbhyAM kAryasya' iti ka- pAThaH / 3. 'bhedabhedAvucyate iti atha For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OS 1221 anekAntajayapatAkA hetubhedAbhedAbhyAM phalasya tAviti, tadvyatikrame ca niyamena tadahetukatvaM prasajati / (73) thom ............... vyArA ... bhedAbhedAvityarthaH / tadvyatikrame ca hetubhedAbhedAbhyAM phalasya tAviti nyAyAtikrame ca kimityAha-niyamena-avazyantayA tadahetukatvaM prasajati-tasya phalasyAhetukatvamApadyate, haitudharmAnvayavyatirekAnanuvidhAnAdityarthaH / yathoktamiti jJApakamAha / agnisvabhAvaH, dhUma --- anekAMtarazmi ... phaLano bheda-abheda kahevAya che. abhiprAyaH bauddhamate, koIpaNa kArya koIpaNa kAryanI sAthe abhinna nathI, kAraNa ke darekanAM kAraNo atyaMta bhinna bhinna che. te chatAM, je kAryo ekAkAra sAmagrIthI utpatti thatA jovAya che, te kAryo lokamAM "abhinna' tarIke kahevAya che. jema ke ghaTa, zarAva, uSTrika, udaMcana vagere kAryo.. (A badhA kAryo, ekAkAra evI mATIthI janya hoI, lokamAM ekarUpe vyAdiSTa thAya che.) ane je kAryo, paraspara vilakSaNa kAraNasAmagrIthI utpanna thAya che, te kAryo lokamAM 'bhinna' tarIke kahevAya che. jema ke ghaTajJAna, paTajJAna vagere kAryo... (A badhA, judA judA viSayarUpa vilakSaNa kAraNasAmagrIthI janya hoI, visadazarUpe vyAdiSTa thAya che.) Ama, vilakSaNa-avilakSaNa sAmagrInI apekSAe, hetunA bhedabhedane laIne phaLano bhedabheda thAya che. eTale A pramANe hetunA bhedabhedane laIne phaLano bhedAbheda mAnavo ja rahyo. praznaH (vyatikrame 2) hetunA bhedabhedane laIne phaLano bhedabheda na mAnIe to? uttara : to to te phaLane nituka mAnavuM paDaze ! kAraNa ke tenA dvArA, hetunA bhedabhedarUpa dharmanuM, anvaya-vyatirekathI anusaraNa thatuM nathI. kAryabheda hetubhedajanya na hoya to te nihetuka thAya... e ja rIte kAryaabheda hetuabhedajanya na hoya to te paNa nihetuka thAya. (73) A vize pramANavArtika graMthamAM kahyuM che : vivaraNam kiJcit kAryeNa sArddhamabhinnam, kAraNAnAmatyantabheditvAt, kintu yAni kAryANi ekAkArasAmagrIta: samupajAyamAnAni vilokyante lokena tAnyabhinnAnIti pratipAdyate vyavahArArtham, yathA ghaTazarAvoSTrikodaJcanAdIni; yAni tu bhinnAkArasAmagrIta: samutpadyamAnAni lakSyante tAni bhinnAnIti pratipAdyate, yathA ghaTapaTajJAnAdIni / evaM ca kuto'pi sAmagryA: kiJcideva pratiniyatasvabhAvaM kAryamutpadyata iti siddhaM mati || rU. "prasantha' ta Tu-pati: | 2. "prasannati' ta -pATha: | 2. "vyakTimeva detu' vRti -pad: I 4. 'turmAnvaya' ti -paDhi: . "zarAvo nAvIna' ta tra-pa3: For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA "agnisvabhAvaH zakrasya mUrddhA yadyagnireva sH| athAnagnisvabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavet // " ityAdi / yadA tu bhinnasvabhAvebhyo nirbhAgaikasvabhAvakAryapratiniyatebhyo vijAtIyAneka .......... vyAkhyA ... jananasvabhAva ityarthaH / zakrasya-indrasya mUrddhA-zira ityAdi / 'A~di'zabdArthamAha-yadyagnireva sa:-dhUmajananasvabhAvaH, dhUmajananasvabhAvasyArthasyAgnitvAt athAnagnisvabhAvo'sau na dhUmajananasvabhAvaH / tata idamAha-dhUmastatra kathaM bhavet, zakramUrddhanIti / yadA tu bhinnasvabhAvebhyaHrUpAdibhyaH kSityAdibhyo vA / kiMviziSTebhya ityAha-nirbhAgaikasvabhAvakAryapratiniyatebhyaHtatsvabhAvakAryapratiniyatebhyastatsvabhAvatayA tajjananaM prati evambhUtebhyaH / kimityAha * manetirazmi .. ___ot qbhI-21581, nisvabhAvaNo (=dhUma-nanasvabhAvANo) che, to to te (=dhUma4nanasvabhAvI) valmI ni' 4 che. ve ko ta, agnisvabhAvavANo (=dhUmananasvabhAvavANo) nathI, to tyAM dhUmadhyAMthI hoya ?" (3/38) A zlokamAM paNa mAtra e ja phalita karyuM che ke, dhUma te mAtra agnithI janya thavAnA svabhAvavALo che. eTale te (=dhUma) jo valmIkathI thAya, to valmIkane paNa agni mAnI levo ane valmIka jo agni na hoya, to tenAthI dhUma paNa na ja thAya. sAra e ke, kArya te potAnA kAraNanA dharmonuM anvaya-vyatirekathI anusaraNa kare ja... eTale hetunA bhedabhedathI phaLano bhedabheda thAya ja. have mULa vAta para AvIe - jayAre judA judA svabhAvavALA rUpAdithI ke pRthvI-AdithI, ke jeo niraMza-ekasvabhAvI ..........* vivaraNam ..... 29. 'Adi'zabdArthamAheti / 'agnisvabhAva: zakrasya mUrddhA' ityAdItyatra sUtre ya 'Adi'zabdastaM vRttikAra: paripUrNazlokakathanena vyAcaSTa ityarthaH / paripUrNazlokapAThazcaivam "agnisvabhAvaH zakrasya mUrddhA yadyagnireva saH / athAnagnisvabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavet ? // " iti // *"agnisvabhAvaH zakrasya mUrdhA valmIko yadi / agnireva saH tadA, na hi vahnisvarUpatAM vihAyAnyad vahne rUpam / athAnyathA pratIyamAnatvAdanagnisvabhAvo'sau tadA dhUmo vahnarjanyasvabhAvastatra zakramUni kathaM bhavet ? na hi vahnijanyo'nyasmAd bhavitumarhati, tadadhInatvAt / tataH zakramoM dhUmotpattiriti bhrAntireSA, vaDhereva taddezavartino'nupalakSitAdutpattiH // " iti prmaannvaartikmnorthnndikRtttiikaa| 1. 'sau dhUmajananAsvabhAvaH' iti ng-paatthH| 2. 'yadanagni' iti ka-pAThaH / 3. anuSTup / For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1223 anekAntajayapatAkA (paSTa: - padArthavyAvRttamavibhaktaikasvabhAvamevaikamAvirbhavati kArya, tadA na kazcidvyAghAtaH,(74) tadrUpakAryotpAdananiyatasvabhAvAccAnekasmAdekakAryotpattAvahetukatvaprasaGgo'pyanava vyAhyA che . vijAtIyAnekapadArthavyAvRttaM tatsvabhAvatayA avibhaktaikasvabhAvameva hetubhedAnAM tatraiva sAmarthyAt ekamAvirbhavati abhUtabhavanena kArya, tathA na kazcid vyAghAtaH, hetuphalabhAvaM prati iti prakramaH / etadeva bhAvayati tadrUpetyAdinA / tadrUpaM ca tat-vivakSitarUpaM vijJAnAdi kAryaM ca tasya utpAdane niyataH svabhAvo yasyAnekasya tadekApekSayA tat tathA tasmAcca anekasmAt-rUpAdeH ekakAryotpattau satyAM ahetukatvaprasaGgo'pyanavakAza eva tattajjananasvabhA ... anekAMtarazmi .... kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA hovAthI tenA kArya vize pratiniyata che, teo thakI, vijAtIya padArthothI vyAvRtta ane potAnAthI avibhakta (abhinna) ekasvabhAvavALuM eka kArya pragaTa thAya che, tyAre hetuphaLabhAva nibaMdha ghaTe, temAM koI vyAghAta nathI. bhAvArtha : niraMza-ekasvabhAvI kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA hovAthI jeo tevA ( niraMza-ekasvabhAvI) kArya vize ja pratiniyata che, tevA judA judA svabhAvavALA rUpAdithI ke pRthvI vagerethI, eka kArya abhUtabhavanarUpe pragaTa thAya che, arthAt te pUrve na hatuM ne hamaNAM thaI rahyuM che... have A kArya, (1) potAthI vijAtIya aneka padArthothI vyAvRtta che, kAraNa ke vijAtIyathI vyAvRtta rahevAno teno svabhAva ja che, ane (2) te avibhakta (RniraMza) ekasvabhAvI che, kAraNa ke ekasvabhAvI kArya vize ja, tenA kAraNonuM jananasAmarthya che. Ama, aneka hetuothI, jayAre ekasvabhAvI kAryanuM janana thAya, tyAre hetu-phalabhAva hovAmAM koI virodha nathI. (have bauddha, potAnA matamAM ja hetu-phaLabhAva ghaTe che, bIjAnA matamAM nahIM - evuM jaNAvavA bhAvanA batAve che -) (74) niraMza-ekasvabhAvI virakSita vijJAnAdirUpa kAryane utpanna karavAno svabhAva jeno che tevA rUpAdi aneka kAraNothI, eka kAryanI utpatti thavAmAM, kAryane nirdetuka mAnavArUpa doSano paNa avakAza raheto nathI. kAraNa ke te kAraNono ja ekAMta-ekasvabhAvI kAryane utpanna karavAno svabhAva che. (eTale temanAthI te kArya thAya ja ane kArya paNa sahetuka rahe ja.) kharI vAta to e ke, ame anvaya (=kAraNano kAryamAM anugatabhAva) nathI mAnatA. (eTale paNa kAryanI nihetukatA thavAnuM TaLI jAya che.) A pUrve kahyuM hatuM ke, aneka kAraNothI aneka vizeSo thAya. have e vizeSo, jo ekasvabhAvI kAryathI judA hoya, to te ekasvabhAvI kArya nihetuka ja thAya ! kAraNa ke kAraNothI vizeSonI ja utpatti thAya che, tenAthI bhinna kAryanI nahIM. paNa bauddha ahIM te doSanuM nirAkaraNa karavA mathI rahyo che. 2. 'mAnedlota -pATha: . 2. 'mevAbhUtAnAM tatreva' ti va-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA kAza eva / (75) bhavatyahetukatvaprasaGgo yadyekaniyatAt svahetuprakRtyanuvidhAyino'nekasmAdanekatAvadekamanekaM copajAyeta, na copajAyate, rhetudharmAnanukArAditi / vyAkhyA Co I vartayA'nvayAbhAvena / bhavatyahetukatvaprasaGgo yadyekaniyatAd vivakSitakAryApekSayA / as kimbhUtAt ? svahetuprakRtyanuvidhAyinaH - AtmahetusvabhAvAnuvidhAyinaH, anvayajanakAdityarthaH / 1224 ...aneDAMtarazmi * anvaya mAnavAmAM nietuktA doSanuM ApAdana (94) taTastha : to bhejo anvaya mAne che, temanA mate zuM artha nirhetu jane che ? bauddha : hA, kAraNa ke eka kAryane utpanna karavAmAM niyata, potAnA hetusvarUpanuM anusaraNa karanArA (arthAt potAnA hetusvarUpane anvaya dvArA kAryamAM laI janArA - anvaya dvArA kAryane utpanna karanArA) evA rUpAdi aneka kAraNothI, anekasvabhAvI eka ke aneka kAryo utpanna thAya evuM mAno, to to te kAryo, hetudharmanuM anusaraNa na karatA hovAthI, sahetuka nahIM bane. phalataH teo nirdetuka thaI 4ze. (A ApaNe mULagraMthano zabdArtha joyo, have vyAkhyA ane vivaraNanA AdhAre tenA bhAvArtha 52 46 ) bhAvArtha : (vistAra :) 35, Alo, manaskAra, yakSu... jA jadhA arazo, bhe jJAnAdhi35 vivakSita eka kAryane utpanna karavAmAM niyata hoya, to te vakhate zuM banAva bane che - te ApaNe joIzuM... te aneka kAraNo, potAnA hetusvarUpanuM anusaraNa karanArA che, arthAt potAnA kAryane anvayathI utpanna karanArA che. have, khAvA aneGa jharazothI, (1) le vijJAnAhibhAMnuM zre kheDa artha, 3 (2) 35-khaasongcakSu-manaskArAdinA samudAyarUpa aneka kArya utpanna thAya evuM mAno; jema bauddhamate anekathI aneka kArya thAya, tema ahIM anekathI anvayapUrvaka ekAneka kArya thAya evuM mAno, to to te kArya nirhetuka vivaraNam . 30. bhavatyahetukatvaprasaGgo yadyekaniyatAt svahetuprakRtyanuvidhAyino'nekasmAdanekatAvadekamanekaM copajAyeteti / idaM sUtraM tAvad vyAkhyAyate-bhavatyahetukatvaprasaGgaH kAryasya, yadyekaniyatAdekatra-vijJAnAdau kArye janayitavye pratiniyatAt anekasmAt - rUpAlokamanaskAracakSuH kSaNalakSaNAt kAraNakadambakAt / kIdRzAdityAha-svahetuprakRtyanuvidhAyinaH- AtmIyahetusvarUpAnukAriNaH anvayena janakAdityarthaH / anekatAvat 1. ataH paraM "iti bhavatyahetukatvaprasaGgo'pyanavakAza eva iti" ityadhiko ga-pAThaH / 2. 'hetukarmAnanu0' iti ka-pAThaH / 3. 'tayA bhAvena' iti Da-pAThaH / 4. 'niyatAt tasya hetu0' iti Da-pAThaH / 5. 'niyatarai (?) katra' iti GapATha: / 6. 'janayatetyaprati0' iti ka-pAThaH / 7. 'anvaye janakA0' iti Ga-pATha: / For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA 1225 janI 4ze ! te khA pramANe - (1) 35, Aloahi janeU jharaNo, bhe anvaya (Atmasva3panAM anugamana) dvArA jJAna35 eka kArya utpanna kare, to to te jJAnanuM ekapaNuM ja nahIM rahe, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM to temAM cAra svabhAvano praveza thaI gayo. (jJAnarUpa eka kAryamAM, rUpa-Aloka-manaskAra-cakSurUpa cAre kAraNono anugama thaze ane to temAM cAra svabhAvano praveza thaze, tenI ekarUpatA nahIM rahe.) (2) have rUpa, Aloka vagere aneka kAraNothI, jo anvayapUrvaka rUpAdi aneka kAryanI utpatti kaho, to to e phalita thaze ke, jJAnAdi kAryomAM, rUpAdi pratyeka kAraNono anugama thaze ane e rUpe ja te kAryonI utpatti thaze... paNa have ahIM prazna e thAya ke, jo rUpa-Aloka vagere kAraNo, potAnAM svarUpanA anugama dvArA, jo jJAnAdirUpa koI eka kArya vize vyApAra kare, to to - temanuM saMpUrNa svarUpa jJAnAdimAM ja anugata thaI javAthI - temano, AlokAdirUpa bIjA kAryo vize vyApAra zI rIte saMgata thaze ? (SaSThaH - (bhAva e che ke, potAnA pakSamAM ahetukatvano anavakAza che te siddha karavA vyatireka pakSamAM ahetukatvanI Apatti ApI che.) eTale rUpa, Aloka, manaskAra Adi aneka kAraNothI, anvayapUrvaka eka ke aneka kAryonI utpatti bilakula saMgata thatI nathI. A ApaNe vRttinA akSarono bhAvArtha joyo, have paMktine laIne zabdazaH bhAvArtha joIe -) vivaraNam anekakAryasvabhAvavaditi vaidharmyadRSTAntaH / ekaM-vijJAnAdyanyatarakAryApekSayA pratiniyataM kiJcit anekaM vA rUpAlokamanaskAracakSuH samudayarUpamupajAyeta-niSpadyeta / ayamabhiprAyaH - yathA'smAbhiranvayaM vinaiva anekasmAt-rUpAlokamanaskAracakSurlakSaNAt kAraNAdanekeSAM kAryANAM rUpAlokamanaskAracakSuruttarakSaNalakSaNAnAM bhAvo'bhyupagamyate, evaM yadi jainairanekasmAt kAraNAdanvayenaiva janakAdekasyAnekasya vA kAryasyotpAda ityabhyupagamyate tadA bhavati kAryasyAhetukatvaprasaGgaH / tathAhi-yadi rUpAlokAdayaH kAraNavizeSA jJAnalakSaNamekaM kAryamAtmasvarUpAnugamena janayanti na tadA jJAnasyaikatA catuHsvabhAvapravezAttatra / rUpAlokAdibhiH kAraNai rUpAlokAdIni kAryANyanekAnyanvayenaiva janyante tarhi jJAnAdIni kAryANi pratyekaM caturbhiH rUpAlokAdibhiranvayena janyanta ityAyAtam / tatazca jJAnAdAvekatra kArye teSAM svarUpAnugamena vyApRtAnAM kathamAlokAdau kAryAntare vyApAraH parikalpyamAnaH sAdhIyAn syAditi ? / / 6 1. 'vijJAnAdanyatara0' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu ka-pAThaH / 2. 'jAyate - niSpadyate' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu ka-pAThaH / 3. 'rUpAlokAdIni kAryANyanekAnyanvayenaivaM janyante tarhi jJAnAdIni svarUpAnugamena janayanti ' iti khapATha: / 4. pUrvamudrite 'janayanti tadA' ityazuddhapAThaH, atra N - pratapATha: / 5. 'pradezAt tatrAsva0' iti kha- pAThaH / pUrvamudrite 'pravezastatra' ityazuddhapAThaH / 6. pUrvamudrite 'svarUpA0' ityazuddhapAThaH / 7. 'kAryANaM(?) pratyekaM' iti kha pATha: / 8. pUrvamudrite '[na] jJAnAdAveva kartavye' ityazuddhapAThaH / 9. 'kAryAntaravyApAraH' iti Da-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1226 anekasmAdanekatAvaditi nidarzanaM vyatireki / ekamanekaM copajAyate, anekAnvayataH ekatvAnupapatteH, ekaniyatatvenAnekAnupapattezca / ata evAha-na caupajAyeta / kuta ityAha-hetudharmAnanukArAt / ananukArazcAnekAnvayenaikasmin, ekaniyatatvena cAnekasminniti bhAvanIyamiti / evaM ... manetirazmi - (anekatAvaditi nidarzanaM vyatireki=) bauddha 4 mane tAnuM dRSTAMta mApI 2yo cha, te potAnI mAnyatAthI viruddha che, eTale tenA mATe te vyatirekI dRSTAMta che. (tene ananvaya siddha karavo che, eTale anvayanA daSTAMtane vyatirekI kahevAya.) eTale jema bauddhamate anvaye vinA anekathI anekanI utpatti thAya che, tema anvaya mAnavAmAM anekathI ekAekanI utpatti saMgata thatI nathI. te A pramANe - (1) anekAnvayata ekatvAnupatteH zana35 me Aryabhai, 35-maalo-mns||2-ykssu35 ane kAraNono anvaya-anugama thatAM tenuM ekapaNuM upapanna nahIM thAya. mATe, anekathI ekanI anvayapUrvaka utpatti saMgata nathI thatI. (2) ekaniyatatvenAnekAnupapattezca 35-bhAdo mere // 24, zAmine bhiAMthI os eka vize janakarUpe niyata thavAthI, teo dvArA aneka kAryonI utpatti upapanna nahIM thAya. A doSa che ane eTale ja anvayapUrvaka anekathI anekanI utpatti paNa saMgata thatI nathI. AvuM hovAthI, te eka-aneka kAryonI utpatti, hetu thakI thatI nathI. tenuM kAraNa e ke, te kAryo dvArA hetunA dharmanuM anusaraNa thatuM nathI. (to , tudhabharnu anus29|| 3bha nathI 42tA ? te 49uqan 8 cha -) ... .... vivaraNam ............... atha vRttyakSarANyanuniyante- 31. anekatAvaditi nidarzanaM vyatirekIti / anvayamantareNa hi anekasmAdanekakAryaprasavapakSo'nvayapakSApekSayA vyatirekIti / / 32. anekAnvayata ekatvAnupapatteriti / yadi hi rupAlokamanaskAracakSuSAmanekeSAM kArye jJAnalakSaNe'nugama: syAt tadA kathaM tasyaikatvaM syAt ? anekeSAM tatra pravezAditi anekasmAdekotpAde dUSaNaM pradattam / / ___ athAnekasmAdanekotpAde prAha- 33. ekaniyatatvenAnekAnupapattezceti / ekatrajJAnAdyanyatarakArye niyatatvaM-janakatayA pratiniyatatvamekaniyatatvaM tenAnaikaniyatatvena kAraNAnAmanekasya kAryasyAnupapattezcaaghaTanAt / yadi hi samagrANyapi tAni jJAnalakSaNe kArye janakatayA'nvayena vyApRtAni tadA kathaM tebhyo rUpAdyanyatarakAryotpatti: syAditi ? / / .............. 1. 'copajAyeta' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu Ga-pAThaH / 2. 'aneka(kA)nvaya eka0' iti ng-paatthH| 3. 'copajAyate' iti pUrvamudrita-pAThaH, atra F-1-prtpaatthH| 4. pUrvamudrite 'zriyante' iti pAThaH, atra N-prtpaatthH| 5. 'manekeSAM vezAditi anugama: syAta' iti kha-pAThaH / 6. 'vyAvRttAni' iti k-paatthH| 7. 'rUpAdanyaH' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1227 anekAntajayapatAkA (76) atra ucyate-yatkiJcidetat, nyAyAnupapatteH / tatra yat tAvaduktam-'vilakSaNAt kAraNakalApadvayAd vilakSaNameva kArya jAyate' ityAdi, atra na kAraNakalApastatkAraNAtiriktastAni ca bhinnasvabhAvAni kathaM nirbhAgaikakArya prati niyatAni tadbhAve ca ............ ..... ........ vyAkhyA ...................... pUrvapakSamAzaGkayAha-atrocyate / kimityAha-yatkiJcidetat-asAramanantaroditam / kuta ityAhanyAyAnupapatteH / enAmeva darzayati tatretyAdinA / tatra yat tAvaduktaM pareNAdAveva / kiM tadityAha'vilakSaNAt kAraNakalApadvayAd vilakSaNameva kAryaM jAyate' ityAdi / atra-ukte na ... maneAMtarazmi __ (1) anekAnvayena ekasmin bhane utuno me'bhi anvaya zaya nathI, bhane (2) ekaniyatatvena cAnekasmin yA hetu AryamA niyata hovAthI bhane 59 anvaya zasya nathI... bheTale anekathI anekanI utpattimAM paNa, hetudharmanuM anusaraNa saMgata nathI. ane Ama anvayapUrvaka kAryanI utpatti mAnavAmAM, jo e kAryomAM hetudharmanuM anusaraNa na thAya, to to e kAryone nihetuka mAnavA paDaze. niSkarSaka he jaino ! A rIte tamArA manamAM ja doSa che ane eTale amArI mAnyatA nirdaSTa jaNAI Ave che. e badhuM have tame vicAro. (A pramANe, bauddha potAno vistRta pUrvapakSa rajU karyo che. have graMthakArazrI, tenI ekeka vAtanuM mAmUlayUsa unmUlana 73 cha -) bauddhanI manokalpita mAnyatAonuM nirasana (76) utta256 : (syAdvAhI :) tamAmA thana 59 / yiiyatsAra cha, // 29 // 3 temAM koI yukti nathI. te A pramANe - tame pUrve je kahyuM hatuM ke - "paraspara vilakSaNa be kAraNasAmagrIthI vilakSaNa ja kArya utpanna thAya che. (45 3 bhATI vagairethA bhane taMtu vagerethA gha2-5835 vilakSa Arya...)" - se sapA thana vize sabhAre meM pUchavAnu cha , te ||25||5saa5 (=4||29||saamgrii) pratye: ||25||thii. ho nathI... ...... vivaraNam .... ___34. anekAnvayenaikarimanniti / ekasmin-jJAnalakSaNe kArye'nekeSAM-kAraNAnAmanvayena anekasmAdekotpattAvananukAro vartate / 35. ekaniyatatve cAnekarimanniti / ekaniyatatve ca - jJAnalakSaNaikakAryaniyatatvena ca kAraNAnAmanekasmin kArye'nvayenAnanukAra: anekasmAdanekotpattipakSe / / 1-2. 1220tame pRSThe / 3. 'anekasmAdekotpattipakSe ekaniyatatvenAnekasminniti ekaniyatatve ca jJAnakSaNaikakAryaniyatatve ca kAraNAnAM anekasmin kArye'nvayenAnukAraH' iti kh-paatthH| 4. pUrvamudrite cAtra 'ekaniyatatve cAnekasmin kArye nAnakAraH anekasmAdanekotpattipakSe' iti rUpeNa truTibahulA doSabahulA ca paGktiH / For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1229 anekAntajayapatAkA (paSTa: tasya sarvAtmanotpattestadaparaistadakaraNAt / sarvabhUtisvabhAvatvAt tasyAyamadoSa iti cet, kimidaM tatpratyekatAto'nyat tatsarvatvaM nAma? te ca sarve janakA naiko'pyajanaka ityuktadoSAnativRttiH / (78) yata eva sarve janakA ata eva nAnativRttiriti cet, yastarhi - vyArahyA tpattenirbhAgaikarUpatayA tadaparaiH-kAraNabhedaiH tadakaraNAt, adhikRtakAryAkaraNAdityarthaH / sarvetyAdi / sarvabhUtisvabhAvatvAt sarvebhya:-kAraNabhedebhya: utpattisvabhAvatvAt kAraNAt tasyaadhikRtakAryasya ayamadoSa iti cet-anantaroditaH / etadAzaGkayAha-kimidamityAdi / kimidaM tatpratyekatAtaH-kAraNabhedapratyekatAto'nyat-arthAntaraM tatsarvatvaM nAma-adhikRtakAraNabhedasarvatvaM nAmeti ? / te ca sarve janakA:-kAraNabhedA naiko'pyajanakaH / iti-evaM uktadoSAnativRttiH, 'nirbhAgaM kathamanekebhyo janmAsAdayet' ityAdi / yata evetyAdi / yata eva sarve janakA: - anekAMtarazmi ...... utpatti thaI jAya... ane jo ekathI ja te kArya thaI jAya, to eno matalaba te sivAyanA kAraNo vivakSita kAryane utpanna karatA nathI, evuM phalita thaze. (ane to vivakSita kAryanI utpatti, aneka kAraNothI zI rIte thaI kahevAya ?) bauddha te kArya, badhA kAraNothI utpanna thavAnA svabhAvavALuM che. eTale te aneka kAraNothI ja utpanna thaze. (ane to have ekathI ja utpanna thaI javAno doSa nahIM rahe.). syAdvAdI : tame kahyuM ke, kArya sarvakAraNajanyasvabhAvI che. have amAre ahIM e pUchavuM che ke, kAraNonuM sarvapaNuM; e zuM kAraNonAM pratyakapaNAthI juduM che? (arthAt pratyeka kAraNothI zuM te kAraNasAmagrI jaMdI che?). bauddha : nA. te kAraNasarvapaNuM; kAraNanAM pratyakapaNA rUpa ja che. (arthAt te kAraNasAmagrI, pratyeka kAraNarUpa ja che, tenAthI judI nahIM.). syAdvAdIH to to eno matalaba e thayo ke, badhA kAraNo vivakSita kAryanA janaka che, eka paNa kAraNa ajanaka nathI ane to pharI pUrvokta doSa Avaze ja, tenuM ullaMghana thaI zakaze nahIM. (te A pramANe - kArya sarvajanyasvabhAvI che. have sarva e pratyekathI juduM nathI, eTale kArya pratyekajanyasvabhAvI tarIke phalita thAya. arthAt pratyeka kAraNo tenA janaka bane ane to koI eka pratyeka kAraNathI ja te kArya utpanna thaI jaze. phalataH niraMza-ekarUpa kAryano aneka kAraNothI janma zI rIte thAya? e prazna Ubho ja raheze.) * have bauddha, jo pratyeka kAraNothI kAraNasAmagrIne judI kahe, to to temane vaizeSikonI jema avayavothI bhinna avayavI mAnavAnI Apatti Ave... eTale tevuM na kahI te kAraNasAmagrIne pratyekarUpa batAve che. 2. 'tmanopattei.' ti -paDhi: 2. "svatisva' rUti -pATha:I For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1230 ekena kAryasya svabhAvo janyate, sa evApareNApItyetat prAptam |astyett siddhasAdhyateti cet, (79) mAhezvarajAyAjArakAraNikaniveditapRSTabhautasiddhasAdhyatAkalpeyam upahAsa na kAraNabhedA ata eva hetoH na anativRttiH kintvativRttireva, uktadoSasyeti prakramaH / iti cet, etadAzaGkayAha-yastarhi ekena-kAraNabhedena kAryasya svabhAvo janyate sa evApareNApi ityetat prAptam / astyetat-itthamevedaM siddhasAdhyatA / iti cet, etadAzaGkayAha-mAhezvaretyAdi / mAhezvarajAyAyAH-patnyAH jAraH kAraNikaniveditapRSTazcAsau bhautazca tasya siddha anekAMtarazmi (78) bauddhaH kArya sarvajanyasvabhAvI che, sarva kAraNo tenA janaka bane che... Ama, badhA kAraNo janaka hovAthI ja, pUrvokta doSanuM ullaMghana thaI jAya che. (badhA kAraNo janaka hovAthI, te kArya vize badhA kAraNono vyApAra thaze ane to koI eka kAraNathI ja niraMza-ekarUpa kAryanI utpatti thavAno doSa na rahe.) syAdvAdIH A rIte aneka kAraNothI niraMza-ekarUpa kAryanI utpatti kaho, to to kAryano je svabhAva eka kAraNathI utpanna karAya che, te ja kAryasvabhAva bIjA kAraNathI paNa utpanna karAze, evuM phalita thayuM... (bhAva e ke, kArya to niraMza-ekasvabhAvI che. have A ekasvabhAvane aneka kAraNothI janya mAno, to to pahelA kAraNathI paNa e ja svabhAva utpanna thaze, bIjAthI paNa e ja.. Ama badhA kAraNabhedothI ekano eka svabhAva ja utpanna thaze-evuM mAnavuM paMDaze !) bauddha : are ! e to siddhasAdhya ja che. arthAt ekanA eka svabhAvane ja badhA kAraNo utpanna kare che, e to amane mAnya ja che. (79) syAdvAdI paNa A siddhasAdhya to, mAhezvaranI patnImAM Asakta jArapuruSa; je kAraNiko vaDe nivedana karAyo ane jenA mATe bhautane pUchAyuM, tevA puruSanI siddhasAdhyatA jevI che, arthAt te siddhasAdhyatA to sAme cAlIne anarthane lAvavArUpa che. bhAvArtha: (1) daSTAMta (A kathA khyAlamAM nathI. paNa zabdanA AdhAre prasaMgopAt teno bhAvArtha Avo hoI zake -) mAhezvara=zivabhakta, tenI patnIno (bhauta=) pUjArI sAthe saMbaMdha thaI gayo. - vivaram .. 36. mAhezvarajAyAjArakAraNikaniveditapRSTabhautasiddhasAdhyatAkalpeyamiti / atra vAkye evaM samAsa: kArya:-mAhezvarajAyAyAM jAro mAhezvarajAyAjAra: kAraNikairnivedita: kAraNikanivedita:, pRSTazcAsau AvuM mAnavAmAM zuM doSa Avaze? te graMthakArazrI AgaLa jaNAvaze. te pahelA graMthakArazrI, vakroktipUrvaka bauddhanI sAthe vArtAlApa kare che. 2. 'sAththatI(?)ti vetu' ta Tu-pITa: I For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA sthAnamAryANAmityanuddhoSyaiva taiH / (80) tathAhi - ya ekena janyate sa evApareNApi, na 1231 ( SaSTha: je bAbA * sAdhyatA tatkalpeyaM paropanyastA siddhasAdhyatA upahAsasthAnamAryANAmiti kRtvA anuddhoSyaiva taiH-AryaiH / evaM vakroktimAtramabhidhAyaitadbhAvArthamAha tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / yaHkAryasvabhAva ekena janyate, kAraNabhedeneti prakramaH, sa evApareNApi iti paramatam / eta* anekAMtarazmi .. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1232 ............... X. khalu sa tasya svabhAvastadaparatvAnApatteH, svabhAvAntarasya ca tadaparasvabhAvajanyajanakatvavirodhaH, ubhayatattvahAneH, (81) tadvailakSaNyAddhi tasya svabhAvAntaratvaM tajjanyajanakatve .......... vyAkhyA ..... ccAsadityAha-na khalu-naiva saH-AdyakAraNabhedasvabhAvaH tasya-aparasya kAraNabhedasya svabhAvaH / kathaM netyAha-tadaparatvAnApatteH, AdyakAraNabhedAt anyatvAnApatteH svabhAvAbhedena / svabhAvAntarasya ca-kAraNabhedAntaragatasya tadaparasvabhAvajanyajanakatvavirodhaH-A~dhakAraNabhedasvabhAvajanyajanakatvavirodhaH, kAraNabhedAntarasvabhAvasyetyarthaH / kathamityAha-ubhayatattvahAne:-kAryakAraNabhedAntaragatasvabhAvahAneH / etadevAha tadvailakSaNyAddhItyAdinA / tadvailakSaNyAt ...... ...... manetirazmi ................... che, te ja svabhAva bIjA kAraNano nathI. jo hoya, to baMneno svabhAva eka thavAthI, pahelAthI bIjA kAraNanI bhinnatA nahIM rahe (bhAva e ke, je kAryasvabhAva pahelAthI utpanna thAya, e ja jo bIjAthI paNa utpanna thAya, to pahelA-bIjA baMne kAraNono svabhAva (kAryanA eka ja svabhAvane utpanna karavArUpe) eka thaI jAya ane to te benI bhinnatA na rahe. paNa bhinnatA to anubhavasiddha che.) bIjI vAta e ke, pahelA kAraNagata svabhAvathI janya evA kAryano, bIjA kAraNagata svabhAva janaka bane emAM spaSTa virodha che, kAraNa ke kArya ane e bIjA kAraNamAM tevo koI bIjo svabhAva ja nathI. (344nya-4na manI za.) | bhAvArtha : je kAryasvabhAva, pahelA kAraNasvabhAvathI janya che, tenA ja janaka tarIke jo bIjA kAraNagata svabhAva mAnavAmAM Ave, to to temAM virodha che. virodha e ja ke, kArya ane bIjA kAraNanA ............... vivaraNam ........ 37. svabhAvAbhedeneti / yadi hi ya eva kAryasvabhAva Adyena kAraNena janyate sa evApareNApItyabhyupagamyate tadA kAraNayoH svabhAvasyAbhedAdaikyameva bhavediti / / 38. AdyakAraNabhedasvabhAvajanyajanakatvavirodha iti / AdyazcAsau kAraNabhedastasya sambandhI svabhAvastena janyo ya: kAryasvabhAva: tajjanakatvavirodha: kAraNabhedAntaragatasvabhAvAntarasya / 39. kAryakAraNabhedAntaragatasvabhAvahAneriti / prathamakAraNabhedasvabhAvamapahAya anyakAraNabhedAntarasvabhAva: ko'pi nAsti ya: prathamakAraNabhedasvabhAvajanite kArye vyApipRyAt; tathA prathamakAraNabheda 1. 'ubhayatvahAneH' iti ga-pAThaH / 2. 'tasya bhAvAntaratvaM' iti ga-pAThaH / 3. 'anyatvApatteH' iti ngpaatthH| 4. 'kAraNAntarabhedA0' iti -pAThaH / 5. "svabhAva(ma)pahAyAnyaH kazciste(t te)na janyo' iti kha-pAThaH / 6. pUrvamudrite itaH pazcAt 'kAryakAraNabhedAntaragatasvabhAvAntarasya' iti samadhikaH pAThaH / 7. pUrvamudrite itaH pUrvaM 'prathamakAraNabhedasvabhAvahAneriti' iti samadhikaH pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1233 anekAntajayapatAkA (: ca tadvanna puSkalaM vailakSaNyamanyajanyaviviktatayA caitarasya tajjanyatA anyajanyatve apitu AdyakAraNabhedasvabhAvavailakSaNyAd yasmAt tasya-kAraNabhedAntaragatasya svabhAvAntaratvaM bhinnatvaM tajjanyajanakatve ca-AdyakAraNabhedasvabhAvajanyajanakatve ca tasya svabhAvAntarasya tadvat-AdyakAraNabhedasvabhAvavat na puSkalaM vailakSaNyaM kAraNabhedAntarasvabhAvasya / tathA anyajanya - anekAMtarazmi svabhAvanI hAni thAya che. juo - (1) kArya, prathama kAraNathI utpanna thaI gayuM. have bIjA kAraNone kaMI karavAnuM rahyuM nahIM, tethI tenA kAraNatvarUpa svabhAvanI hAni thAya. (2) tema kArya prathama kAraNathI ja thaI gayuM, tethI temAM rahela dvitIyakAraNanA kAryasvarUpa svabhAvanI hAni thAya. (81) A ja vAtane jaNAve che - (1) prathama kAraNasvabhAvathI dvitIyakAraNasvabhAvane vilakSaNa mAno, to tenA bIjA kAraNanA) svabhAvanuM bhinnapaNuM saMgata thAya. paNa bIjA kAraNanA svabhAvane, jo prathamakAraNasvabhAvajanya kAryano janaka mAno, to to te pahelA kAraNanA svabhAva jevo ja thayo, tenAthI tenI vilakSaNatA nahIM rahe. (Azaya e ke, te kAryane, jema paheluM kAraNa utpanna kare che, tema ja bIjuM kAraNa utpanna kare che - Ama, baMne saMdezarUpe kAryajanana kare che ane to temanI vilakSaNatA batAvanAruM koI spaSTa cihna na rahe... phalataH bIjA kAraNano svabhAva judo na rahe, paNa pahelA kAraNanA svabhAvarUpa ja banI jAya ane to dvitIyakAraNasvabhAvanI hAni thAya ja.) tathA (2) vivakSita kAryasvabhAva, prathamakAraNasvabhAvathI janya tyAre kahevAya, ke jayAre te sivAyanA kAraNothI janya kArya karatAM te juduM hoya. (dA.ta. ghaTa, mATIthI janya tyAre kahevAya, ke jayAre mATI sivAyanA taMtu vagere kAraNothI janya paTa-AdithI te bhinna hoya. jo te paTa-Adi rUpa hoya, to te ghaTa taMtuthI paNa janya banatAM, temAM mATIjanyatAno niyama na rahe.) * vivaram . svabhAvajanitaM kAryasvabhAvamapahAya anya: kazcit tasya svabhAvavizeSo nAsti yo'nyena kAraNasvabhAvabhedena janyate, tasya paripUrNasya prathamakAraNasvabhAvata evotpatteriti / / 40. anyajanyaviviktatayA ceti / anyeSAM-prathamakAraNavyatiriktAnAM kAraNavizeSANAM yAni janyAni 2. "tanna purna' kRti -pa4i:. 2. 'vaitaraNe' rUti pUrvamukitapITha, atra tu ja-pATha: . rU. 'vainakSa' rUti TupATha: 4. pUrvamudrite 'vArya svA' rUtyazuddhapATha:, matra N-pratiSThi:I 6. pUrvamudrita paripUtha' rUtyazuddhapATha:, aa N-JtapAd: I 6. pUrvamudrite '4mAvatayotva' tyazuddhapATha:, aa N-T-pratipATha: . 7. 'vati' ti pUrvamudritA:, atra tu Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1234 tadasiddheratiprasaGgAditi nobhayo rUpaniyamaH / (82) ekAjanakatve ca sarvAjanakatvamityahetukatadbhAvApattyA na nyAyAnusAri vikalpitamiti bhAvanIyam // vyArahyA che .... viviktatayA cetarasya-kAryasvabhAvasya tajjanyatA-AdyakAraNabhedasvabhAvajanyatA anyajanyatve api tu-kAraNabhedAntarasvabhAvajanyatve'pi tu tadasiddheH-itarasya tajjanyatA'siddheH / asiddhizca atiprasaGgAt-aniSTasyApi tajjanyatApatteH / iti-evaM nobhayorapi-iSTajanyajanakayoH rUpaniyamaH, svabhAvaniyama ityarthaH / ekAjanakatve ca uktadoSabhayAdiSyamANe sarvAjanakatvaM tadvadanyeSAmapyajanakatvAt tatsvabhAvatvAbhyupagamAt / iti-evamahetukatadbhAvA ja anekAMtarazmi ja eTale te kAryane pratiniyata kAraNathI janya mAnavA, te sivAyanA kAraNothI tene anya mAnavuM paDe... paNa have e kAryasvabhAvane, jo bIjA kAraNasvabhAvathI paNa janya mAno, to (to te anyakAraNajanya kAryarUpa ja thaI gayuM, tenAthI viviktaHjudArUpa nahIM ane to temAM anya kAraNajanyatA AvatAM) temAM prathama kAraNathI janya thavAnuM niyamana siddha thaze nahIM. (ane to te kAryasvabhAvano prathamakAraNajanyatvasvabhAva; je tamane abhipreta che, te vilupta thaze.) prazna H te kArya, itarathI janya hovA chatAM paNa, prathama kAraNathI paNa tene janya mAnI laIe to ? uttaraH to to atiprasaMga e Avaze ke, aniSTa paNa kArya tenAthI janya thavA lAgaze! (arthAta ghaTa taMtujanya mAnazo, to paTa mATIjanya mAnavo paDaze.) eTale temAM prathamakAraNanI janyatA siddha na ja thAya. (82) Ama, kAraNasAmagrIgata, jo ekane kAryanuM janaka mAno, to A badhA doSo Ave... have e badhA doSonA bhayathI jo tame ema kaho ke - "te eka kAraNa, kAryanuM janaka nathI" - to to tenI jema, kAraNasAmagrIgata bIjA paNa kAraNo janaka nahIM bane ane tethI to sarvakAraNa=kAraNasAmagrI paNa janaka nahIM bane... phalataH te kArya nihetuka thavAnI Apatti Avaze ja. (bhAvArtha bauddhaH ATalA badhA doSo AvatA hoya, to ame kAraNasAmagrIgata te eka kAraNane, kAryanuM janaka nahIM mAnIe. syAdvAdIH to tenI jema, kAraNasAmagrIgata bIjA paNa kAraNo, kAryanA janaka nahIM manAya. bauddhaH to bhale. syAdvAdIH e rIte jo kAraNasAmagrIgata te pratyeka kAraNo janaka nahIM bane, to te kAraNono samudAya paNa janaka nahIM bane. ane e rIte jo kAraNasAmagrI janaka na e vivaram . kAryAntarANi tAnyanyajanyAni tebhyo viviktatA-bhedastayA ca / / . 'tayA vetarasya' ti pUrvamudritapAd:, matra tu -pAd: I 2. pUrvamudrite 'vA' kRti pADe:, matra N-pratipATha: I For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (83 ) etena na brUmo 'nyasya tajjanakaM rUpaM nAstIti, kintu yat tadekasya janakaM tadanyasya neti, anyo'pi svarUpeNaiva janako na pararUpeNeti, atadrUpatvAt, tadyathAsvaM 1235 vyAkhyA ( 8: pattyA-vivakSitakAryabhAvApattyA na nyAyAnusAri vikalpitamiti bhAvanIyametat // etenetyAdi / etena - anantaroditena na brUma ityAdi yAvat ko'tra nyAya ityAdi sarvaM pratikSiptamiti sambandha: / na brUmo'nyasya-kAraNabhedasya tajjanakaM vivakSitanirbhAgaikakAryajanakaM rUpaM nAstIti, kintu yait tadekasya janakaM kAraNabhedasya tadanyasya-kAraNabhedasyaiva neti / kimuktaM bhavati ? anyo'pi svarUpeNaiva janakaH, na pararUpeNa, kAraNabhedAntararUpeNeti / kuta ityAha-atadrUpatvAt-vivakSitakAraNabhedasya tadanyArUpatvAditi / tadyAthAsvaM yathA''tmIyaM - * anekAMtarazmi bane, to to kAryane nirhatuka mAnavAno ja vAro Ave.) niSkarSa H eTale he bauddho ! tame je kalpanA UbhI karI, te nyAyane anusaranArI nathI. tethI ja tamAruM kathana ayukta jaNAI Ave che. e badhuM tame zAMtithI vicAro. (have prasaMgopAt graMthakArazrI, avAMtara vArtikakAranAM anya maMtavyanuM nirAkaraNa kare che -) * vArtikakAranA vacanano pratikSepa (83) uparokta kathanathI, vArtikakAranA '7 ghUma:...' ItyAdi vacananuM paNa nirAkaraNa thAya che. (tenA pUrvapakSa-uttarapakSa A pramANe che -) vArtikakAra : (bauddhapUrvapakSa :) niraMza-ekasvabhAvI kAryane utpanna karavAno svabhAva, bIjA kAraNamAM nathI evuM ame nathI kahetA (temAM paNa vivakSitakAryajanana svabhAva rahelo ja che.) paNa amAruM kahevuM e che ke, vivakSita kAryanA janaka aneka kAraNo che. temAMthI pahelA kAraNano je svabhAva che, te ja svabhAva bIjA kAraNano naithI. (paNa bIjA kAraNano eka alaga ja svataMtra svabhAva che.) bhAvArtha : bIjuM kAraNa paNa, potAnA svarUpe ja kAryane utpanna karanAra che, te pararUpe (=pahelA kAraNanA svarUpe) kAryane utpanna kare che evuM nathI. tenuM kAraNa e ke, te tarUpa nathI, arthAt dvitIyakAraNa te prathamakAraNarUpa nathI. (ane to e prathamakAraNanA svabhAve kAryane zI rIte utpanna kare ? te to potAnA svataMtra svabhAve ja kAryane utpanna kare. A ja vAta jaNAve che -) rUpa, bIja, vivarAm . 41. yat tadekasya janakaM kAraNabhedasyeti / yat tadekasya-kAraNabhedasya sambandhi janakaM rUpam / / 42. tadanyArUpatvAditi / na vidyate rUpaM svabhAvo yasyAsAvarUpastadanyena-uktavyatiriktena * AvuM kahIne bauddhane e phalita karavuM che ke, baMne kAraNono svabhAva eka nathI, paNa judo judo che ane eTale te be kAraNone eka mAnavAnI Apatti na Ave... For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1236 bhinnAzca janakAzca svabhAvena, (84) ekasmAddhi janakA vyAvarttamAnastadrUpo na syAnnAtatkAryaH, tenaiva tat kAryaM karttavyamiti ko'tra nyAyaH" (85) ityAdi sarvaM pratikSiptam, .... ........ vyAkhyA .................... bhinnAzca te kAraNabhedA:-rUpa-bIjAdayaH janakAzca svabhAvena-svasattayA / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-ekasmAddhItyAdi / ekasmAd yasmAt janakAd vyAvartamAnaH kAraNabhedaH vivakSitasAmagyantargataH / kimityAha-tadrUpo na syAt-AdyakAraNabhedarUpo na syAt-na bhavet nAtatkAryaH, kintu tatkArya eva, tat-vivakSitaM nirbhAgaikarUpamanekodbhavaM kAryamasyeti tatkAryastasya pratiSedho na tatkAryaH atatkAryastadayaM nAtatkAryo bhavet / etadeva draDhayannAha-tenaivacAdyena kAraNabhedena tat kAryaM karttavyamiti ko'tra niyamaH ? anekodbhavasvabhAvaM na tata eva bhavatItyabhiprAyaH / ityAdi sarvaM-vArttikoktam / kimityAha-pratikSiptam / kuta ityAha ........... manetirazmi ....... pRthvI vagere judA judA kAraNo potapotAnA svabhAve ja kAryane utpanna karanAra che. (arthAt dareka kAraNo, potAnA svataMtra svabhAve ja kAryajanana kare che, teo arasaparasa ekabIjAnA svabhAve kAryajanana kare che evuM nathI.) (84) mA bhAnaj 4 Those - . 49uqan cha - vivakSita kAraNasAmagrInI aMdara aneka kAraNo che. temAM pahelA kAraNathI bIjuM kAraNa vyAvRtta thAya, tenAthI to mAtra eTaluM ja phalita thAya ke te prathamakAraNarUpa nathI. paNa prathamakAraNathI je kArya thAya che, te kArya, bIjA kAraNanuM nathI - evuM tenAthI phalita na thAya. Azaya e ke, dvitIyakAraNa prathamakAraNarUpa nathI, kAraNa ke te tenAthI vyAvRtta che. have prathamakAraNanuM je kArya che, te kArya to dvitIyakAraNanuM paNa che ja. kAraNa ke te niraMza-ekasvabhAvI kArya, aneka kAraNothI janya che ane eTale te jema prathama kAraNathI utpanna thAya che, tema te dvitIyakAraNathI paNa utpanna thAya che ja. (tethI dvitIyakAraNa paNa kAryanuM kAraNa che ja.) A ja vAtane daDha karavA kahe che - te pahelA kAraNathI ja te kArya thAya evo niyama tame kyAMthI lAvyA? abhiprAya che ke, te . ....* vivaraNam ......... kAraNabhedAntareNetyarthaH, arUpa:-asvabhAvastadanyArUpastasya bhAva:-tattvaM tasmAt / 43. anekodbhavanasvabhAvaM na tata eva bhavatItyabhiprAya iti / anekebhya: kAraNebhya utpattisvabhAvaM kAryaM ekasmAdeva kAraNAnna bhavatItyarthaH / / .................. 1. vaatike| 2. 'dRDhayan' iti ka-pAThaH / 3. pUrvamudrite'tra 'asvabhAvastasya' iti truTakapAThaH, atra N-pratena pUttiH / For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1237 anekAntajayapatAkA (paSTa: uktavadatadrUpasya tatkAryatvavirodhAt / tenaiva tat kAryaM karttavyamiti niraMzatve sati tato bhAvasyaiva nyAyyatvAt kRtakaraNe'tiprasaGgAt / tathAhi-tadbhinnaH sa eva karoti, nAnye / - vyArA .... uktavat-yathoktam / tathAhi-'ya ekena janyate sa evApareNApi' ityAdi tathA aMtadrUpasyakAraNabhedasya tatkAryatvavirodhAt-AdyakAraNabhedakAryatvavirodhAt carcitametaditi / tenaiva caAdyena kAraNabhedena tat kArya-vivakSitaM nirbhAgaikarUpaM karttavyamiti niyama eSa paranItyA / kathamityAha-niraMzatve sati kAryasya nirbhAgaikarUpatayA tataH-AdyAt kAraNabhedAd bhAvasyaiva - anekAMtarazmi .. kArya to aneka kAraNothI utpanna thavAnA svabhAvavALuM che. eTale te koI eka kAraNathI ja na thaI jAya. (te mATe to aneka kAraNonI hAjarI jarUrI che.) sAra: tethI anekathI ekanI utpatti; je amane abhipreta che, tenI nibaMdha siddhi thAya che. (85) syAdvAdIH (jena-uttarapakSa:) upara kahyA mujaba tamArA A kathanano paNa pratikSepa thAya che. pUrve kahyuM hatuM ke, je svabhAva eka kAraNathI utpanna thAya che, te ja svabhAva bIjA kAraNathI paNa utpanna thAya che - Ama, ekakAryajanasvabhAvI hovAthI te bene eka mAnavA joIe; e kathana mujaba to judA judA aneka kAraNo saMgata thAya nahIM. tenI saMgati karavA, jo tame dvitIyakAraNane prathama kAraNarUpa nahIM mAno, tenAthI juduM mAnazo, to prathamakAraNanuM kArya, dvitIyakAraNathI thavuM viruddha Tharaze. (juo; dvitIyakAraNane tame juduM mAnyuM. eno matalaba e thayo ke, prathamakAraNamAM je kAryajanasvabhAva che, te svabhAva bIjA kAraNamAM nathI ane jo kAryajananasvabhAva na hoya, to tenAthI kArya zI rIte utpanna thAya ?) A badhI carcAo ame pUrve ja karI dIdhI che. eka kAraNathI ja kAryajananatAnuM ApAdana vaLI, tame kahyuM hatuM ke - "niraMza-ekarUpa vivakSita kArya, prathama kAraNathI ja thaI javuM joIe - evo niyama tame kyAMthI lAvyA?" - tenuM samAdhAna e ke, tamArI zAstranIti pramANe tevo =prathama kAraNathI ja kArya thavAno) niyama mAnavo ja paDe che. te A pramANe - vivakSita kArya jo niraMza-ekarUpa hoya, to to prathama kAraNathI ja, te kAryanuM thaI javuM nyAyasaMgata che. (ekasvabhAvI kAryane utpanna karavA eka kAraNa ja paryApta che ane e kAraNa paNa pariNAmarUpe ja te kAryane utpanna kare.) have A kArya vize, jo bIjA kAraNano paNa vyApAra mAno, to to kRtakaraNano 44. atadpasya kAraNabhedarayeti / AdyakAraNA'svabhAvasya / / 2. dravya 2222tama pRSTham 2. 'tenaiva vAveta(?) ' ti surapATa: I For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA ( 86 ) ko yatra bhedAvizeSe vizeSa iti vAcyam / (87) syAdetat-bhedAvizeSe'pi kutazcidAtmAtizayAt kazcijjanakaH, nAnye / sa hi tasyaiva svabhAvaH, nAnyeSAm, tathAvidha *vyArabA kAryabhAvasya nyAyyatvAt kAraNAt AdyakAraNabhedenaivAsau kRta iti kRtakaraNe'tiprasaGgAt AryamAvasya / taveva mAvayati tathAhItyAvinA / tathAhIti pUrvavat / ( niMnna:- ) tasmAtaadykaarnnbhedaad bhinnaH san sa eva karoti tadaparaH kAraNabhedaH tatsAmgryantargataH, nAnyeparasAmchayantarbhUtAH / ko hyatra bhedAvizeSe sati vizeSa iti vAcyametadityatiprasaGgaH / syAdetadityAdi / syAdetat- athaivaM manyase - bhedAvizeSe'pi sati kutazcidAtmAtizayAtAtmadharmAt kazcit-kAraNabhedo janakaH tatsAmgryantargata eva, nAnye- tadaparasAmyanta:pAtiH / kimityetadevamityAha-sa hi tasyaiva svabhAvo vivakSitakAraNabhedasya, nAnyeSAM tadaparasAmgryanta:pAtinAm / kuta ityAha- tathAvidhahetvabhAvAt, hetvAyattazca kAraNabhedasya tatsvabhAva iti / * anekAMtarazmi * - prasaMga Avaze ! arthAt prathamakAraNakRta kAryane ja pharI karavAno prasaMga Avaze ! ane evuM kRtakaraNa mAnavAmAM to atiprasaMga Avaze... (eTale bIjA kAraNathI e kAryanI utpatti na manAya.) 1238 (86) A ja vAtane jaNAvavA bhAvArtha kahe che - dhAro ke ghaTa banAvavo che. mATI, pRthvI, rUpa vagere kAraNasAmagrI che. ahIM mATIthI bhinna, jema kAraNasAmagrI-aMtargata pRthvI vagere che, tema paTanI kAraNasAmagrIrUpa taMtu vagere paNa (tenAthI bhinna) che ja. Ama, bheda to pRthvI-taMtu baMne vize samAna che, to paNa te kAryane, mAtra pRthvI vagere ja kare, taMtu vagere na kare - evo taphAvata zenA AdhAre ? e tame kaho... (Azaya e ke, pRthvI-taMtu baMne prathamakAraNathI bhinna che, to prathamakAraNathI bhinna, jema pRthvIthI ghaTa bane che, tema taMtuthI paNa ghaTa kema na bane ? na bane e hakIkata che, paNa emAM Thosa kAraNa zuM ? e tamAre kahevuM joIe. e ja bauddhamate ghaTatuM nathI.) (87) bauddha : prathamakAraNano bheda samAna hovA chatAM paNa, potAnA koI vizeSa atizayathI, te vivakSita kAraNasAmagrI aMtargata kAraNa ja kAryanuM janaka bane che, te sivAyanI kAraNasAmagrI-aMtargata kAraNo nahIM. (bhAva e ke, pRthvI-taMtu baMne prathamakAraNathI bhinna che, te chatAM, ghaTane utpanna karavAno atizaya mAtra pRthvImAM ja che, taMtumAM nahIM... ane eTale pRthvI ja janaka banaze, taMtu nahIM.) prazna H paNa tevo atizaya mAtra pRthvImAM ja kema ? anyakAraNasAmagrIgata taMtu vageremAM kema nahIM ? uttara H (tathAvidhaotvabhAvAt=) kAraNa ke tevuM koI kAraNa nathI ke je taMtu vageremAM tevA atizayanuM AdhAna kare... (Azaya e ke, taMturUpa kAraNamAM tevo atizaya lAvavo, tenA kAraNane AdhIna che... have e kAraNa tevA atizayanuM janana na kare, to te taMtu ghaTane utpanna zI rIte kare ?) phalataH ghaTanI For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1239 anekAntajayapatAkA OM hetvabhAvAditi / (88) etadapyasat, tadanvayopalabdhimantareNa tAvatAM tatsvabhAvatvaniyame taptamASakavyatirekeNa pratipAdanopAyAbhAvAt // (89) kiJcaivamapyanekaikakAraNe na kAraNabhedo bhedakaH syAdityanivRttaH prasaGgaH / vyA che .... etadapyasat paroditam / kathamityAha-tadanvayopalabdhimantareNa teSAM-kAraNabhedAnAM viziSTasAmaNyanto'nvayopalabdhimantareNa niranvayanazvaratayA tAvatAM tatsvabhAvatvaniyame sati / kimityAha-taptamASakavyatirekeNa taptamASaka:-zapathavizeSaH tamantareNa pratipAdanopAyAbhAvAt, niranvayAnantarabhAvitvamAtrasya tadanyAvizeSAdityarthaH // abhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJca evamapi-uktanItyA anekeSAmekakAraNe sati / - anekAMtarazmi ...... utpatti, vivakSita kAraNasAmagrIgata kAraNathI ja thaze, taMtu vagerethI nahIM. (88) syAdvAdIH tamArI A vAta paNa asat che. kAraNa ke te kAraNo niranvaya nazvara hovAthI, temano potAnA kAryarUpa viziSTa kAraNasAmagrImAM anvaya thAya nahIM.. ane anvaye vinA, te kAraNasAmagrIgata kAraNono, tevo atizayaviziSTa svabhAva kahevAmAM, sogaMda sivAya bIjo koI upAya nathI. bhAvArtha tamAruM kahevuM che ke, pRthvI vagere kAraNasAmagrImAM tevo atizaya, potAnA kAraNonA AdhAre Ave che. tevo atizaya taMtu vageremAM nathI Avato. have e pUrvekSaNagata kAraNo to niranvaya naSTa thaI jAya che, teono potAnA kAryomAM aMzataH paNa anvaya thato nathI. (jo anvaya thato hota, to mAnI zakAta ke tevo atizaya mAtra teomAM ja che, taMtu vageremAM nahIM.) paNa te pUrvekSaNagata kAraNathI to, (uttarakSaNarU5) pRthvI-taMtu baMne utpanna thAya che ane kAraNa to pratiniyata kAryamAM anvaya vinA ja niranvaya naSTa thaI jAya che.. eTale te kAraNathI mAtra pRthvImAM ja atizayanuM AdhAna thAya - evuM kahevAmAM sogaMda sivAya bIjo koI upAya nathI. (arthAt mAtra sogaMda khAIne tame tevuM kahI zako cho. bAkI hakIkatamAM tevuM sAbita karavA, tamArI pAse koI yukti nathI.) phalitArtha e ke, te kAraNathI, jema potAnA anaMtarabhAvI pRthvImAM atizayanuM AdhAna karAya che, tema potAnA anaMtarabhAvI taMtumAM paNa atizayanuM AdhAna karI ja zakAya che ane to taMtumAM paNa kAryajanana atizaya Avaze ane eTale to prathamakAraNajanya kArya; taMtuthI paNa utpanna thavA lAgaze ! tethI aneka kAraNothI eka kAryanI utpatti, kamipi saMgata nathI.. kAraNabhedathI kAryabhedanI vyavasthA asamaMjasa - (89) bIjI vAta, tame aneka kAraNone eka kAryanuM kAraNa mAnI lo, to paNa pUrve ame je meTro' ta -paDhi: prakSepafmo mati 2. "maNane: 2. 'vaNa ta taddhitra: sa Izva karoti nirvahakkara na na karaNe na kAraNabhedo' iti ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1240 dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA (90) syAdetat-kaH punaratra prasaGgArthaH ? yadi na vizeSakaH syAdityayamarthaH, tadapyayuktam, vijAtIyAnekavyAvRttimataH kAryasvabhAvasyotpAdanAt / (91) atha na khaNDazo janakaH syAdityayamarthaH, tathApi niraMzatvAd vasturUpasya bhAgaza utpAdanaM neSTamevetyaprasaGga eva / khA cArathI . ja kimityAha-na kAraNabhedo bhedakaH syAt / iti-evamanivRttaH prasaGga uktadoSalakSaNaH / syAdetadityAdi / athaivaM manyase-kaH punaratra-na kAraNabhedo bhedakaH syAdityuktau prasaGgArthaH ? yadi na vizeSakaH syAt kAraNabheda ityayamarthaH / etadadhikRtyAha-tadayuktam / kathamityAhavijAtIyAnekavyAvRttimataH kAryasvabhAvasya adhikRtasya utpAdanAt-kAraNabhedAnAm / atha na khaNDazo janakaH-khaNDaM khaNDaM prati janakaH kAraNabhedaH syAdityayamarthaH, tathApi-atrApyarthe ... anekAMtarazmi .... doSa kahyo hato; ke kAraNabheda kAryono bheda karanAra nahIM rahe, te doSa tadavastha ja rahyo, tenuM nivartana thayuM nahIM. (Azaya e ke, tame judA judA aneka kAraNothI niraMza-ekarUpa kAryanI utpatti kahI. have ahIM kAraNabheda hovA chatAM kArya eka ja mAnyuM, to tenI jema bIje paNa evuM ja mAnavuM paDaze. phalataH kAraNabhedanA AdhAre kAryabhedanI vyavasthA saMgata thAya nahIM.) have bauddha, A vize potAnI kutarkabaddha dalIlo rajU kare che - (90) bauddhaH tame prasaMga (=doSa) Apyo ke; kAraNabheda bhedaka nahIM rahe. paNa teno artha zuM? (bhedaka nahIM rahe; evuM kahIne tame zuM phalita karavA mAMgo cho?). taTastha: "bhedaka' eTale vizeSaka, arthAt be kAryomAM vizeSa karanAra, teomAM taphAvata karanAra. eTale artha e thayo ke, kAraNabheda kAryono taphAvata karanAra nahIM bane... bauddha : vijAtIya aneka padArthothI vyAvRttivALA evA kAryasvabhAvane ja, kAraNo utpanna kare che. (mATIthI ghaDo tevA svabhAve ja utpanna thAya che, ke jethI te, te svabhAve ja paTAdi vijAtIya padArthothI bhinna rahe che.) eTale kahevAno bhAva e ke, kAraNabhedo kAryano taphAvata karanAra na rahe, to temAM koI kSati nathI, kAraNa ke kAraNo, vijAtIyathI vyAvRttisvabhAvavALA kAryane ja utpanna karatA hovAthI vizeSaka che ja. (eTale teone vijAtIyathI vyAvRtta karavA - taphAvata karavA - kAraNabhedanI koI jarUra nathI.) tethI tamAruM kathana ayukta jaNAI Ave che (arthAt tame kahyuM ke, kAraNabheda kAryomAM vizeSa karanAra nahIM rahe. paNa temAM vAMdho zuM? prasaMga to evo apAya ke jenAthI doSo AvatA hoya.) (91) taTastha: "bhedaka eTale khaMDazaH kAryane utpanna karanAra... artha e thaze ke; judA judA aneka kAraNo khaMDazaH kAryane utpanna karanAra nahIM bane... (arthAta judA judA kAraNo judA judA TukaDArUpe kAryane utpanna kare-evuM nahIM bane.) For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1241 anekAntajayapatAkA - (12) pratidhyayuma, 3oSAnativRtte , nevelAyoDyA tathAdibhinnebhystulysaamrthyebhyo'tulyaabhinnbhaave kathamavirodha iti cintyam / (93) syAdetat - vyArA . niraMzatvAd vasturUpasya bhAgaza utpAdanaM neSTameva, nirbhAgaikakAryakAraNasvabhAvebhyo'nekebhyastathAvidhaikotpatteH / iti-evamaprasaGga eva uktadoSalakSaNaH / etadAzaGkayAha-etadapyayuktamanantaroditam / kuta ityAha-uktadoSAnativRtteH kAraNAt / abhyuccayamAha-anekasmAdityAdi / anekasmAt kAraNAt svamatabhedopekSayA ekotpAdAyogAcca / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / bhinnebhyastulyasAmarthyebhyaH, kAraNabhedebhya iti prakramaH, atulyAbhinnabhAve sati kAryasya kathamavirodha iti cintyam / syAdetat-kimatra cintyate ? ... anekAMtarazmi - Azaya e che ke, jJAnarUpa kAryamAM, viSayathI AkAra, pUrvajJAnakSaNathI bodharUpatA, indriyathI pratiniyama vagere nahIM thAya... bauddhaH Avo artha karo, to to te prasaMgarUpa nahIM rahe. kAraNa ke kArya to niraMza-ekarUpa che, eTale judA judA kAraNo tene TukaDA-TukaDA rUpe utpanna kare che; evuM to amane jarAya ISTa nathI. eTale tame je kaho cho, te to amane mAnya ja che, amArA mATe doSarUpa nathI. eTale he jaino ! tame Apelo prasaMga; eke artha pramANe amane bAdhaka banato nathI. (92) syAdvAdIH tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke ahIM pUrvokta doSo (=anekathI ekanI utpatti mAnavAmAM batAvelA doSo) tadavastha ja rahe che, tenuM ullaMghana thaI zakatuM nathI. vaLI, te kema na ghaTe ? e mATe hajI eka yukti kahIe chIe - tulyasAmarthyavALA judA judA kAraNothI, kArya paNa tulya ane juduM juduM ja thAya, atulya-abhinna zI rIte ? (lAla taMtu ane pILo taMtu - baMne paraspara bhinna che ane kapaDAne utpanna karavArUpe tulyasAmarthyavALA che. to AvA taMtuothI, kapaDArUpe tulya ane lAla-pILArUpe bhinna-bhinna ema tulya-bhinna kapaDA ja utpanna thAya, atulya-abhinna nahIM.) paNa tame to kaho cho ke, te aneka tulya-bhinna kAraNo atulya-abhinna niraMza-ekarUpa kArya utpanna kare che, te zI rIte ghaTe ? temAM to virodha che. (kAraNa bhinna-bhinna hoya ane kArya abhinna thAya... evuM to vaLI zI rIte ?) e tamAre vicAravuM joIe. A prasaMga to tene kahevAya ke, je mAnyatAbAdhaka banato hoya. jemake bauddhane kahevAmAM Ave che, kArya nihetuka mAnavAno prasaMga Avaze. (to A prasaMgakAryane sahetuka mAnavArUpa bauddhamAnyatAno bAdha kare che. eTale te vAstavamAM prasaMgarUpa banI zake.) paNa taTastha je kahyuM ke, aneka kAraNo kAryane bhAgazaH utpAdaka nahIM bane, te to bauddhane iSTa ja che, mAnyatA sAdhaka ja che ane tethI te prasaMgarUpa ja na rahe... For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1242 kimatra cintyate ? ekasminnadhikaraNe bhedAbhedayorvirodhAt / iha tu kAraNaM bhinnaM kArya cAbhinnamiti ko virodhaH ? api ca hetoH phalAtmApattyA kAryakAraNabhAvavyavasthAyAM syAdanekasmAdekotpattyayogo yathA paramate / tatra hyeko hetuH phalAtmatAM pratipanna ityaparasya kAryAtmanyavakAzAsambhavAdAnarthakyam / (94) yadA punaH kAraNAni svasminneva svabhAve ............................ ... vyAkhyA ................................. ekasminnadhikaraNe-AdhAre bhedAbhedayovirodhAt / iha tu kAraNaM bhinnamanekasamagrabhedaM kArya cAbhinna-nirbhAgaikarUpamiti ko virodhaH ? api ca hetoH phalAtmApattyA tattathAbhAvena kAryakAraNabhAvavyavasthAyAM satyAM syAdanekasmAt kAraNAt ekotpattyayogo yathA paramatetvAmadhikRtya / etadeva bhAvayati tatra hItyAdinA / tatra yasmAt eko hetuH phalAtmatAM pratipanna iti kRtvA aparasya-hetoH kAryAtmani avakAzAsambhavAt kAraNAt Anarthakyam / yadA ....... manetirazmi ........ __ (43) bauddha : (pUrvapakSa :) 253 ! ma to viyA2vAnu ? sIdhI pAta cha , d me:adhikaraNamAM bheda-abheda kahIe to virodha Ave. (eka ja kAryane bhinna-abhinna kahIe, to - te na ghaTavAthI - virodha mAve 4.) 59 ame to te hetA 4 nathI. sabheto; get gEL samaya35 (=sAmagrI-saMtati) 35, AlokAdi aneka kAraNone bhinna kahIe chIe ane niraMza-ekarUpa kAryane abhinna kahIe chIe.... Ama, bheda-abheda baMne judA judA adhikaraNane (=kAraNa/kAryane) laIne kahIe chIe, to temAM virodha zuM? hakIkatamAM to te jaino ! tame je kArya-kAraNabhAvanI vyavasthA kaho cho ke; hetu te kAryarUpe pariName che, arthAt phaLarUpa banI jAya che; te vyavasthAne anusAra to, tamArA mate, aneka kAraNothI eka kAryanI utpatti bilakula saMgata thatI nathI, te A pramANe - (jainamate anekathI ekanI utpatti na ghaTe, me siddha 421 / bauddha yuti mApe cha -) aneka kAraNomAMnuM koI eka kAraNa; dhAro ke phaLarUpe pariNamI gayuM, to te phaLa, te eka kAraNathI ja paripUrNapaNe vyApta thaI gayuM... ane eTale te kAryamAM, bIjuM koI kAraNa pravezI zake - te rUpe 525|bhii za3 - mevo mAMzi 59avaza saMbhAvita nathI... ....... vivaraNam .. 45. ekasminnadhikaraNe AdhAre bhedAbhedayorvirodhAditi / ekameva kAryaM kathaM bhinnamabhinnaM ca bhavatItyarthaH / / 46. anekasamagrabhedamiti / rUpAlokAdyanekasamagrabhedasvabhAvaM kAraNamityarthaH / / ............... 1. 'phalAtmanAM' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1243 anekAntajayapatAkA (paSTa: vyavasthitAni kAryamutpAdayanti tadA ko'yogaH ? na ca hetoH phalAtmApattiH pratItisiddhA'pi, bIjAdervisadRzAGkarAdivedanAditi |(95)atrocyte-so'ymssnnddhtvlkssnno'ptyjnmvirodhii doSaH / (96) tathAhi-hetoH phalAtmApattyA tatsvabhAvatvapuMstve - vyo punaH kAraNAni svasminneva svabhAve vyavasthitAni tatsvabhAvatayA kAryamutpAdayanti tadA ko'yogaH ? na kazcit / na ca hetoH phalAtmApattiH pratItisiddhA'pi loke / kathamityAhabIjAdevisadRzAGkarAdivedanAditi / atra-paropaMnyaste ucyate-so'yamaSaNDhatvalakSaNo'patyajanmavirodhI doSaH / adoSa eva doSa ityarthaH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / hetoH phalAtmApattyA hetubhUtayA tatsvabhAvatvapuMstve sati anvayasiddhe anekAMtarazmi che eTale te aneka kAraNonuM, vivakSita kAryamAM pariNamana thaze nahIM ane pariNamana vinA to te kAraNo nirarthaka ja thayA. tethI to teo 'kAraNa" ja nahIM bane. (kAraNa ke tame to kAryarUpe pariNamanArAne ja kAraNa kaho cho.) phalataH jainamate, aneka kAraNothI eka kAryanI utpatti saMgata thAya nahIM. (94) taTastha : paNa tamArA mate te kyAM saMgata thAya che ? bauddha : are ! kema nahIM? ame to kAraNanuM kAryarUpe pariNamana mAnatA ja nathI. amAruM mAnavuM e ke, badhA kAraNo potAnA svabhAvamAM ja rahelA che ane teo badhA, tevA =niraMza-ekakAryajanana) svabhAve vivakSita eka kAryane utpanna kare che. AvuM hoya, tyAre anekathI ekanI utpatti kema na ghaTe ? ghaTe ja. vaLI, jainonuM je kahevuM che ke - "hetu, phaLarUpe pariName che, phaLarUpe bane che - te vAta to lokamAM pratItisiddha paNa nathI. kAraNa ke bIjAdi kAraNathI visadazarUpe (=judArUpe) ja aMkurAdi kAryanuM vedana (=anubhava) thAya che. (jo kAraNa kAryarUpe banatuM hota, bIja aMkurarUpe banatuM hota, to te aMkurano anubhava bIjarUpe paNa thavo joIe, je thato nathI. eTale kAraNanuM kAryarUpe pariNamana pratItisiddha paNa nathI.) sAra: Ama, jainamate ja badhI asaMgatio che, bauddhamate nahIM. amAro mata to amane bahu sarasa lAge che. (95) syAdvAdIH (uttarapakSa:) are mUrkha ! napuMsaka na hovA chatAM putrane janma na ApI zake tevo doSa tame Apyo, je vAstavika nathI. juo - (96) hetunuM phaLarUpe pariNamana thAya che. eTale temAM (=hetumAM) phaLarUpe pariNamavAnA svabhAvarUpa puruSapaNuM raheluM che; e vAta anvayathI siddha che. rU. pUrvamudrita 'patyA' rUti pATha:, matra 2. nyAta' ta Tu-paTa: I 2. "tmA tyAM detubhUtayA' ti -paDhi: G-H-pratipATha: I 4. 'siddhi: deto.' ti Tu-pATi: I For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhivara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1244 sati tattathAbhavanenAbhavat kAryApatyaM svasvabhAvAnavasthityapuMstvayuktAcchukrAdyabhAve asat sadbhavatItyapi subhASitametat / (97) na ca sarveSAM tadekajananasvabhAvatve tadaparodayo vyArA ... hetostattathAbhavanena-hetoH phalabhavanena abhavat kAryApatyaM daivayogataH svasvabhAvAnavasthitireva tucchA apuMstvaM tadyuktAt niranvayanAzena hetoriti vartate zukrAdyabhAve-tatsvabhAvatvakSayeNa asat sad bhavati-abhAva eva bhAvatAM pratipadyata ityapi subhASitametat, sabIjaM na bhavatyabIjaM tu bhavatIti yo'rthaH / na cetyAdi / na ca sarveSAM-hetubhedAnAM tadekajananasvabhAvatve, vivakSita anekAMtarazmi .. (arthAt kAraNano kAryamAM anvaya thAya che, e parathI kAraNa, kAryamAM pariNamavAnA svabhAvavALo che, evuM siddha thAya che.) have AvA puruSasvabhAvI kAraNathI to kAryaputra thAya ja. te chatAM tamAruM kahevuM che ke AvA pariNamanazIla kAraNapuruSathI kAryaputrano janma na thAya ! (phamatra dhyeyam - kAryarUpe pariNamavuM e puruSapaNuM che. jema puruSa thakI zukra (vIrya)nA AdhAre putra thAya, tema kAryarUpe pariNamavA thakI ja kAraNathI kArya thAya. te kAraNanA pariNamana sivAya kArya thAya nahIM; ahIM pariNamanane puruSa kahevAnuM tAtparya e che ke, tevA puruSa thakI paNa putranuM na thavAnuM kahevuM; e Azcarya nathI to bIjuM zuM che?) ane tamArA mate, kAraNa niranvaya nazvara che, potAnI uttarakSaNe ja nAza pAmavAnA svabhAvavALuM che... eTale te kAraNanuM, kAryakSaNa sudhI avasthAna thatuM nathI. eTale te kAraNa, svasvabhAvanA avasthAnarUpa puruSapaNAthI zUnya che, ane to temAM svasvabhAvanA anavasthAnarUpa napuMsakapaNuM Ave. (jama napuMsakathI putra na ja thAya, tema kAryakSaNamAM anavasthAnavALuM, kAryarUpe na pariNamanAruM kAraNa paNa napuMsaka che, eTale tenAthI paNa kAryaputra na ja thAya.) jema napuMsakamAM putrajananavIrya (zukradhAtu) nathI, tema kAryarUpe na pariNamanArA (kAryakSaNamAM anavasthAnavALA) kAraNamAM paNa kAryajananavIrya nathI ja. (zukrAdhabhAve) te chatAM paNa, tevA napuMsaka jevA kAraNa thakI, asat sat bane, abhAva bhAva bane, kAryaputrano janma thAya... e badhuM kahevuM e tamAruM khUba suMdara subhASita che !! (A graMthakArazrInuM kaTAkSavacana che. kahevAno bhAva e ke, puruSathI putra na thavo ane napuMsakathI putra thavo - e tamArI mUrkhatAnuM pradarzana che. hakIkatamAM tevuM na ja hoya. eTale kAryaputrano janma; pariNamanazIla kAraNapuruSathI ja thAya, niranvaya-nazvara napuMsakakAraNathI nahIM.) (vyAkhyAgata zabdono bhAvArtha vaivayoti: jo ke niranvaya nazvara napuMsaka kAraNathI kAryaputrano janma na ja thAya, to paNa bhAgyanA yogathI tevuM mAnI lo, to tenAthI tamArI murkhatA ja pradarzita . 'taghuvatrira0' rUti va-pATha: I 2. pUrvamudrita 'taghupl' ti pATha:, matra D-pratipAd: I For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1245 anekAntajayapatAkA (pa. nyAyyaH, tatraiva sAmarthyanirodhAt / asti cAyaM tadaiva svasantatAvapi cakSurAMdyutpatteH / - vyArahyA . nirbhAgaikakAryajananasvabhAvatva iti bhAvaH, tadaparodayaH-kAryAntarotpAdo nyAyyaH / kathamityAhatatraiva-vivakSitakArye sAmarthyanirodhAt, anyayogavyavacchedanirodhAdityarthaH / asti cAyaMtadaparodayaH / kuta ityAha-tadaiva svasantatAvapi hetubhedebhyaH cakSurAdyutpatteH / na ce anekAMtarazmi thAya... tasvamavanvayeLa niranvaya nazvara kAraNamAM kAryajananavIrya nathI, tenuM kAraNa e ke, tenuM tasvabhAvatva ( kAryarUpe pariNamavAnuM svabhAvapaNuM) kSINa thaI gayuM che. (ane kAryarUpe pariNamavAnA svabhAva vinA, temAM kAryajananavIrya na ja Ave.) saura e ke, pariNamanazIla kAraNathI kArya na thAya ane niranvaya nazvara kAraNathI kArya thAya, e vAta tarkabaddha nathI. (have graMthakArazrI, bauddhane abhipreta; je judA judA aneka kAraNothI niraMza-eka kAryanI utpatti che; tenuM khaMDana kare che ) (90) rUpa, Aloka, manaskAra vagere badhA kAraNo, jo niraMza-ekarUpa vivakSita kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA hoya, to teo dvArA, vivakSita (jJAnarUpa) kArya sivAya bIjA koI kAryanI utpatti saMgata thAya nahIM. tenuM kAraNa e ke, teonuM sAmarthya (=bIjA kAryone utpanna karavAnuM sAmarthya) rokAI gayuM che. bhAva e ke, tame rUpAdine niraMza-ekarUpa kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA mAnyA ane to temAM bIjA kAryajananasvabhAvano vyavaccheda (=dUrIkaraNa) thaI gayo. phalataH teonuM sAmarthya, vivakSita eka kAryane karavA pUratuM ja sImita thaI gayuM. eTale teothI bIjA kAryonI utpatti asaMgata thaze. - vivaram . 47. anyayogavyavacchedanirodhAdityartha iti / anyayogasya-kAryAntarajananasambandhalakSaNasya vyavaccheda:-abhAvo'nyayogavacchedastena nirodhAt kAryAntarajananasAmarthyasya // - A uparokta saMpUrNa paMktino zabdazaH artha A pramANe karavo - hetu ja phaLa bane che. tethI tenA pariNamanasvabhAvarUpa putva hovAnA kAraNe te phaLarUpa thavA vaDe utpanna thato evo kAryaputra; tame asat hato tema mAno cho ane potAnA svabhAvanI anavasthitirUpa (kAryamAM kAraNasvabhAvano anvaya na thavArUpa) aputvathI yukta kAraNothI te svabhAvarUpa zukrANu vinA ja nasIbanA baLe satu thaI jAya tema kaho cho, te to bIjavALAne putra na thAya ane bIjavinAne putra thAya tevuM suMdara subhASita che ! rU. 'AdapantiH ' ta -pad: I 2. 'sAmarthavirodhA' rUti -pATha: 2. "vapa vakSao' ti T-pa8i: 4. "rA' rUta -pad: 6. pUrvamudrite chelle' ta paDha:, satra N-pratipATha: For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1246 (98) na ca rUpaM yena svabhAvena sabhAgakSaNaM janayati tenaiva visabhAgakSaNamAlokAdi, ekasyAnekajanakatvAyogAt, yoge'pi tattulyApatteH, atulyAzca rUpAlokAdayaH / (99) " cAlyA - tyAdi / na ca rUpaM yena svabhAvena sabhAgakSaNaM-rUpakSaNameva janayati tenaiva visabhAgakSaNamAlokAdi / 'Adi'zabdAt cakSurAdigrahaH / kuto netyAha-ekasya-kAraNabhedasya anekajanakatvavirodhAt ekasvabhAvatayA / yoge'pItyAdi / yoge'pyanekajanakatvasya kimityAhatattulyatApatteH-anekatulyatApatterhetvabhedAdityarthaH / atulyAzca rUpAlokAdayo'neke / na anekAMtarazmi . prazna : vivakSita-ekarUpa kArya sivAya, zuM teothI bIjA paNa kAryo thAya che? uttara : (ta vAya) hA, thAya che ja. kAraNa ke te indriya, rUpa, Aloka vagere kAraNothI, vivakSita-jJAnarUpa kArya sivAya, potAnI saMtAnaparaMparAmAM cakSu-AdinI utpatti thAya che ja. (rUpa, Aloka vagere kAraNo jJAnane to utpanna kare che ja, te uparAMta potAnI uttarottara kSaNaparaMparAmAM, rUpa rUpakSaNane, cakSu cakSukSaNane ema badhA alaga alaga kAryane utpanna kare che. paNa teone niraMzaekakAryajananasvabhAvI kaho, to teothI A badhA kAryonI utpatti saMgata thAya naMhIM.) (98) bauddhaH te rUpa; je svabhAve potAnI sajAtIya-rUpalaNane utpanna kare che, te ja svabhAve potAthI vijAtIya jJAna-AlokAdi kSaNane paNa utpanna kare, evuM mAnI laIe to? (ema cakSu vageremAM paNa samajavuM. arthAt cakSu, indriya vagere eka ja svabhAve sajAtIyavijAtIya kAryo karI le, evuM mAnIe to?). syAdvAdI: paNa evuM na manAya, kAraNa ke eka ja kAraNa eka ja svabhAve judA judA aneka kAryo na ja karI zake. (rUpa, eka ja svabhAve rUpa-Aloka-jJAnAdi judA judA aneka kAryo na ja karI zake.) (vADapi=) eka ja kAraNane, judA judA aneka kAryanA janaka tarIke mAnI lo, to paNa, tenAthI janya te tamAma kAryo tulya mAnavA paDaze ! (arthAt rUpathI janya rUpa, Aloka, jJAna vagere tamAma kAryo sarakhA mAnavA paDaze..) kAraNa ke te tamAmano hetu eka-abhinna che. have rUpa, Aloka vagere kAraNo tulya hoya evuM to nathI ja, te badhA (atulya=) judA judA che. ja ahIM dhyAna rAkhavuM ke, bauddha "anekathI eka kArya utpanna thAya' e pakSa mAnyo che. temAM graMthakArazrIe Apatti e ApI ke, to to te rUpAdithI mAtra eka jJAna ja utpanna thaze, te sivAya rU5kSaNa-AdinI utpatti saMgata thaze nahIM. * rUpa, Aloka vagere kAraNothI aneka kAryo mAnavA ja che. have teonI utpatti, jo judA judA svabhAve manAya, to teonA kAraNarUpa rUpAdimAM judA judA aneka svabhAva mAnavA paDe. je bauddhane bilakula iSTa nathI. eTale te eka ja svabhAve judA judA aneka kAryonI utpatti saMgata karavA jaI rahyo che. temAM spaSTa virodha che. 2. 'vimA kSao' ti -pATa: I 2. 'trAmot' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1247 anekAntajayapatAkA (paB: na ca kAraNAbhede kAryasya bheda iti yuktam, abhyupagamaprakopAt, iSTazcAyam, tata eva sarvatatprasUteH / (100) na copAdAnanimitabhedatastatra sAmagrIbhedaH, teSAmekasvabhAvatvAt tatkalpanAbIjAbhAvAt, anyathA tadbhinnasvabhAvatApattiH / iti tadbhedAdapi phalabhedo A cIhyA cetyAdinA / na ca kAraNAbhede sati tattvataH kAryasya bheda iti yuktam / kuta ityAhaabhyupagamaprakopAt / iSTazcAya-kAraNAbhede kAryabhedaH / kathamityAha-tata eva-tebhya eva rUpAlokAdibhyo vivakSitanirbhAgaikakAryajananasvabhAvebhyaH sarvatatprasUteH sarveSAM teSAM-rUpAlokAdInAM svasantatAvutpatteH / na cetyAdi / na ca upAdAnanimittabhedato rUpe rUpamupAdAnamAlokAdayo nimittaM AlokAdiSvapyAlokAdayaH upAdAnaM rUpAdayo nimittamityevaM tatra-samagreSu sAmagrIbhedaH / kuto netyAha-teSAM-hetubhedAnAM rUpAdInAmekasvabhAvatvAt ata eva tatkalpanAbIjA anekAMtarazmi ...... () paNa e judA judA kAryo, rUpathI ja thaI jAya evuM kahevuM to jarAya yogya nathI (kAraNa ke, kAraNa - abhede kAryabhaTa=eka kAraNathI judA judA aneka kAryo na ja thAya) jo tevuM =kAraNaabhede kAryabheda) mAno, to temAM abhyapagama; je tamane svIkRta che, teno bAdha thaze... (arthAt tevuM mAno, to kAraNa-abhede kAryabheda na thAya - evuM tamane je abhipreta che, teno bAdha thaze...) paraMtu kAraNa-abhedamAM paNa kAryabheda to tamane iSTa ja che. (arthAt mAnavo ja paDe che, kAraNa ke jJAnarUpa niraMza-eka kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA rUpa-Aloka vagerethI potAnI kSaNaparaMparAmAM rUpa-AlokAdinI utpatti tame mAnI ja che. (Azaya e ke, rUpa-Aloka vagere kAraNo, jJAnakSaNane to utpanna kare ja che ane potAnI sajAtIya kSaNaparaMparAmAM rUpakSaNa-AlokakSaNa vagerene paNa utpanna kare che. Ama, kAraNa-abhede kAryabheda - eka ja kAraNathI judA judA aneka kAryo - tame mAno ja cho.. to kAraNa-abhede kAryabheda na hoya, evI tamArI zAstrIya mAnyatAnuM zuM?) - sAmagrIbhedathI paNa phaLabhedanI vyavasthA asaMgata : (100) bauddha: rUpane utpanna karavAmAM rUpa upAdAna ane AlokAdi nimitta che. te ja rIte AlokAdine utpanna karavAmAM AlokAdi upAdAna ane rUpAdi nimitta.. Ama upAdAna-nimittabhede rUpAdinI kAraNasAmagrI bhinna-bhinna mAnI laMIe to? syAdvAdIH paNa tevuM na manAya, kAraNa ke te rUpAdi kAraNo to ekAMta ekasvabhAvI hovAthI, ka AvuM mAnavAthI bauddhane be phAyadA thAya che: (1) sAmagrIbhede kAryabheda paNa saMgata thaI jAya, ane (2) kAraNa-abhede kArya-abheda e siddhAMta paNa akabaMdha rahe... paNa graMthakArazrI kahe che ke, tamArA mate to sAmagrIbheda ja asaMgata che. 2. 'mevAta tatra' ta -paDhi: . For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1248 duHsthita eva / (101) sarveSAM sarvajananasvabhAvatvAdaduHsthita iti cet, na tAvadbhayastAvadutpAde sarveSAmekasvabhAvatA / tathaikopayogitvaM kAryANAM niraMzatA prakaTo jAti bhAvAt-upAdAnanimittakalpanAbIjAbhAvAt / itthaM caitadaGgIkarttavyamityAha-anyathA-evamanabhyupagame tadbhinnasvabhAvatA''pattiH teSAM-hetubhedAnAM rUpAdInAM bhinnasvabhAvatApattiH, na yenaiva svabhAvenopAdAnaM teSAM tenaiva nimittateti abhidhAnamAtrabhedApatteH / iti-evaM tadbhedAdapisAmagrIbhedAdapi phalabhedaH-rUpAlokAdirduHsthita eva / sarveSAmityAdi / sarveSAM-hetubhedAnAM rUpAdInAM sarvajananasvabhAvatvAt-akhilarUpAlokAdijananasvabhAvatvAt aduHsthita iti cet phalabhedaH / etadAzaGkayAha-netyAdi / na tAvadbhyaH -hetubhedebhyo rUpAdibhyaH tAvadutpAde-anekarUpAdiphalotpAde / kimityAha-sarveSAM-rUpAlokAdInAM ekasvabhAvatA vivakSitanirbhAgaika - anekAMtarazmi ... temAM upAdAna-nimittarUpe judI judI kalpanA karavAnuM koI bIja nathI. (bhAva e ke, rUpAdi kAraNo ekAMta-ekasvabhAvI che. eTale teo kyAMka upAdAna bane ane kyAMka nimitta bane, judA judA kArya vize temanuM juduM juduM svarUpa rahe... e badhuM tarkathI asaMgata jaNAya che.) amArI A vAta mAnavI ja joIe (anyathA=) jo nahIM mAno (ane rUpAdinI upAdAnanimittarUpe kalpanA karazo) to to te rUpAdi kAraNonA upAdAnasvabhAva, nimittasvabhAva ema judA judA anekasvabhAva mAnavA paDaze ! je tamane iSTa nathI. bauddha rUpAdi kAraNo, je svabhAve upAdAna bane, te ja svabhAve nimitta bane, evuM mAnI liIe to? syAdvAdI? to to upAdAna-nimittano mAtra zabdabheda ja rahyo. hakIkatamAM to te be ekasvabhAvI - ekarUpa ja phalita thayA ane to kyAMka upAdAnarUpe hovuM ne kyAMka nimittarUpe hovuM - ema rUpAdinuM judA judArUpe hovuM je tamane abhipreta che, te siddha thAya nahIM.) sAra: eTale tamArA mate, kAraNasAmagrInA bhedathI paNa rUpa-AlokAdi kAryono bheda saMgata thato nathI. phalataH niraMza-ekajananasvabhAvI rUpa-AlokAdithI, vivakSita eka kArya sivAya bIjA kAryonI utpatti asaMgata ja raheze.. (101) bauddha rUpa, Aloka vagere badhA kAraNo, rUpa, Aloka vagere badhA kAryone utpanna karavAnA svabhAvavALA che. eTale teothI (rUpa-Aloka vagere) judA judA kAryo thavA saMgata ja che; temAM kaMI duHsthita nathI. syAdvAdIH tamArI A vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke jo rUpAdi aneka kAraNothI rUpAdi ja AvuM mAnavAthI rUpAdinI eka ja svabhAve upAdAna-nimittarUpe kalpanA thaI jAya ane to tene anekasvabhAvI mAnavAnuM paNa na rahe. For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1249 anekAntajayapatAkA paSTa: - > bhedastadekaikApekSayA sAmagrIbhedazceti zobhanamaduHsthitatvam / (102) abhinnatAva vyarahyA che. kAryApekSayA'GgIkRtA / tathaikopayogitvaM vivakSitanirbhAgaikakAryApekSamaGgIkRtameva / tathA kAryANAM niraMzatA nirbhAgaikarUpatayA anekapratItyabhAve'pi, tathA prakaTo jAtibhedaH kAryANAmeva rUpAditvena tadekaikApekSayA kAryANyadhikRtya sAmagrIbhedazceti zobhanamaduHsthitatvam, uktadoSebhyo nAduHsthitatvamityarthaH / sakalapiNDArthamAha-abhinnatAvatsvabhAvajatve-ekasvabhAvAnekarUpAdi anekAMtarazmi ............. ............... aneka kAryonI utpatti kaho, to temAM aneka doSo Ave che. te A pramANe - (1) sarveSAM svAvatA... rUpa, Aloka vagere tamAma kAraNo niraMza-ekakAryajananaekasvabhAvI che, evuM tame pUrve kahyuM hatuM. te have saMgata thaze nahIM, kAraNa ke tame to teone sarvajananasvabhAvI-anekajananasvabhAvI kahI dIdhA... (2) na tathropotvim... rUpa, Aloka vagere kAraNo, niraMza-ekasvabhAvI kAryane utpanna karavAmAM ja upayukta che, evuM tame kahyuM hatuM. paraMtu have te paNa asaMgata thAya che, kAraNa ke rUpAdine sarvajananasvabhAvI kahIne, teone aneka kAryo vize upayukta mAnI lIdhA... (phalataH rUpAdino eka vize ja upayoga na rahyo...) (3) na karyAnAM niraMzatA... rUpAdi aneka kAraNone AzrayIne paNa, niraMza ekarUpa kArya utpanna thAya che, ema kAryanI niraMzatA tamane abhipreta che. paNa have te paNa saMgata thAya nahIM, kAraNa ke kAraNone tame sarvajananasvabhAvI kahyA ane to temano niraMza-ekarUpe kArya karavAno svabhAva vilupta thaI gayo.) eTale to judA judA kAraNothI judA judA svabhAvanA AdhAnapUrvaka te kAryanI utpatti thaze. (phalataH te kAryanI niraMzatA nahIM rahe.) (4) praTo nAtime... rUpa, Aloka vagere kAryo judA judA che, temanI jAti judI judI che, evuM anubhavasiddha che. paraMtu have te paNa nahIM rahe, kAraNa ke je rUpanA kAraNo che, te ja AlokAdinA kAraNo che, evuM sarvane sarvajananasvabhAvI kahevAthI phalita thAya che... have kAraNo eka hovAthI rUpa-AlokAdi kAryo paNa eka thAya (ane to temano jAtibheda na rahe.) (5) = tApekSA sAmagrIme... rUpa, Aloka vagere judA judA kAryone AzrayIne kAraNasAmagrI judI judI che. (rUpa vize rUpa upAdAna ane AlokAdi nimitta... AlokAdi vize AlokAdi upAdAna ane rUpAdi nimitta - ema kAryabhedane vize kAraNasAmagrIno bheda che) evuM tamane abhipreta che. te paNa saMgata thatuM nathI, kAraNa ke badhA kAraNo badhA kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALA che. (eTale to badhA kAryonI utpatti, badhA kAraNothI thaze. judA judA kAraNothI judA judA kAryanI utpatti thAya evuM nahIM rahe.) ja ahIM khAsa yAda rAkhavuM ke, pUrvenA sAta vikalpomAMthI cothA vikalpane laIne bauddha pratijJA karI hatI ke. anekathI ekanI utpatti thAya evuM ame mAnIzuM... paNa e pratijJAno ahIM vilopa thAya che. For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1250 svabhAvajatve hyamISAM tadanyataravat sarveSAM tattulyatApattiH tatsvabhAvavaicitryaM vetyalaGghanIyA nyAyamudrA // vyAra ... svabhAvajatve yasmAt amISAM-kAryANAM tadanyataravat-rUpAdyanyataravat sarveSAm-AlokAdInAM tulyatApattiH abhinnatAvatsvabhAvajatvAdeva yebhya eva svabhAvebhyo rUpamutpannaM tebhya evAlokAdaya ityapi kRtvA / tatsvabhAvavaicitryaM vA teSAmeva-hetubhedAnAM rUpAdInAM svabhAvavaicitryaM vA / etena 'tathAvidhasarvajananasvabhAvAH' ityapi vyudastam, balAt tadvaicitryApatteH / iti-evamalaGghanIyA nyAyamudrA / etallaGghane nyAyabheda iti bhAvanIyam / / ... anekAMtarazmi ............. ATalA badhA doSo Ave che, te chatAM tame kaho cho, ke amArA mate kaMI dusthita nathI, te bahu sAruM kahevAya ! (arthAt te vAta, tamArI mUrkhatAne ja sUcave che.) (102) have graMthakArazrI uparokta carcAno sArabhUta bhAvArtha kahe che - rUpasvabhAva, AlokasvabhAva, indriyasvabhAva... ema judA judA svabhAvavALA aneka kAraNo che ane e badhA kAraNo sarvajanana ekasvabhAvI che. have AvA kAraNothI rUpa-Aloka vagere kAryonI utpatti kaho. to to rUpAdi koI eka kAryanI jema te badhA kAryo tulya mAnavAnI Apatti Avaze ! kAraNa ke judA judA aneka kAraNonAM je svabhAve rUpa utpanna thayuM che, te ja svabhAve Aloka vagere utpanna thAya che. (Ama, tulyasvabhAve thayA hovAthI, temane tulya ja mAnavA paDe.) athavA to, judA judA aneka kAryone utpanna karanAra rUpa-Aloka vagere kAraNono svabhAvavaivi8) judo judo svabhAva mAnavo paDe. (to ja temanA thakI judA judA svabhAve judA judA kAryanI utpatti saMgata thAya.). paNa (1) kAryanI tulyatA, ke (2) kAraNasvabhAvanI vicitratA-bemAMthI eke tamane iSTa nathI. eTale tame je kaho cho ke - "rUpAdi kAraNo, sarva kAryone utpanna karavAnA eka svabhAvavALA che - te vAta paNa nirAkRta thAya che. kAraNa ke judA judA aneka kAryone utpanna karavA, temAM judA judA aneka svabhAva mAnavA paDe ane to balAt rUpAdinI citrasvabhAvatA (=anekasvabhAvatA) mAnavI paDe.. je bilakula ISTa nathI. niSkarSa: kAraNanuM kAryarUpe pariNamana ane tenA AdhAre ja hetu-phalabhAvanI tarkabaddha vyavasthA e sathAya (=nyAyamudrA) che, tenuM ullaMghana thaI zake nahIM. jo tenuM ullaMghana karo, to (nyAyabheda) hetu-phaLabhAvanI pratiniyata vyavasthA vilupta thaze ! AvuM kahIne e phalita karavuM che ke, te kAraNo judA judA svabhAve judA judA kAryanI utpatti kare evuM paNa nathI, kAraNa ke teo ekasvabhAvI hovAthI ekarUpe ja badhA kAryone utpanna kare che. 2. 'tte na tathA ' ta -paDhi: . 2. "bAvanI' rUti Tu-patra: For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1251 anekAntajayapatAkA (paSTra (103) syAdetaddhetusvabhAvasaGkrAntipakSe'yaM doSaH / tatra hi tasyaiva tathAbhavanamiti kAryatulyatA, ata eva ca tatsvabhAvavaicitryaM vetyanivAritametat / (104) yadA tu tatpratItyotpAdatastadbhAvastadA hetUnAM nimittamAtratvAnna kazcid doSa iti / etena kAraNAnAM ... ...... cAhyA ... syAdetat-athaivaM manyase hetusvabhAvasaGkrAntipakSa eva kArye ayaM doSaH-anantaroditaH / tatra yasmAt hetusaGkrAntipakSe tasyaiva-hetoH tathAbhavanaM kAryarUpatayA iti-evaM kAryatulyatA, ata eva-tattathAbhavanAt tatsvabhAvavaicitryaM vaiti-sarveSAM sarvajananasvabhAvavaicitryaM vaiti anivAritametad bhavatyevetyarthaH / yadA tu-yadA punaH tatpratItyotpAdataH-tebhyaH pratItyotpAdanena tadbhAvaH tAvat kAryabhAvastadA-tasmin kAle hetUnAM nimittamAtratvAt kAraNAt na kazcid anekAMtarazmi .... e badhuM tame zAMtithI vicAro... (have bauddha zAMtithI vicAryA vinA ja, pharI potAnI dalIlo rajU karavA ane pUrvokta doSo pariNamanavAdamAM batAvavA jaI rahyo che.) (103) bauddha H tame hetusvabhAvanuM kAryamAM saMkramaNa (pariNamana) mAno cho, arthAt hetunuM kAryarUpe pariNamana mAno cho... have hakIkatamAM to A hetupariNamana pakSamAM ja (1) kAryatulyatA, ane (2) kAraNasvabhAvanI vicitratA rUpa be doSa Ave che. (amArA mate nahIM.) te A pramANe - pariNamanavAdamAM doSaH (1) hetu, kAryarUpe pariName che. eTale badhA kAryomAM hetuno anvaya thaze, badhA kAryo hetumaya thaze ane to te hetumaya kAryo paraspara tulya mAnavA paDaze. (Azaya e ke, hetu ekasvabhAvI che ane e hetu kAryarUpe pariName che. eTale to hetumaya kAryo paNa hetunA svabhAvavALA-tulya mAnavA paDe.) athavA to (2) te hetumAM judA judA aneka svabhAva mAnavA paDe, tene citra-anekasvabhAvI mAnavo paDe. kAraNa e ja ke, hetunuM judA judA kAryarUpe pariNamana thAya che... (judA judA svabhAve ja judA judA kAryomAM pariNamana zakya che.) eTale hetunA sarvakAryajananasvabhAvane citra-anekarUpa mAnavo ja paDe... (arthAt anivAritapaNe tenuM svabhAvavaicitrya Avaze.) kSaNikavAdamAM nirdoSatA : (104) je vakhate vaLI kAraNane AzrayIne kArya thatuM hoya, te vakhate hetuo to mAtra nimittarUpa che. eTale pUrvokta koI doSano avakAza nathI... 2. "pakSe ' rUti -pAva: | 2. "ti' rUti Tu-pATha: rU. 'tyani' rUti -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1252 bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya bhinnA eva vizeSAH' ityetadapi pratyuktamiti / (105) atrocyate-tadidaM pizAcabhayAt pitRvanasamAzrayaNam / nahi kathaJcit hetusvabhAvasaGkrAntimantareNAsatsadbhavanApattyA kAryabhAva eva yujyata ityuktaprAyam / (106) sa che cAhyA doSa iti / etenetyAdi / etena-anantaroditena kAraNAnAM rUpAdInAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya-vijJAnAdeH bhinnA eva vizeSAH-rUpAstadAbhAsatetyevamAdaya ityetadapi pratyuktaMparihatamiti / atrocyate-tadidamityAdi / tadidaM-lokapravAdanibandhanaM pizAcabhayAt pitRvanasamAzrayaNam / atrAdhikRtadoSasambhavaH / etadevAha na hItyAdinA / na yasmAt kathaJcit anekAMtarazmi .. bhAvArtha: (1) eka ja daMDarUpa nimittathI judA judA aneka ghaDAo banatA hoya che, paNa teTalA mAtrathI te badhA ghaDA eka na thaI jAya... te ja rIte nimittarUpa hetu eka hoya teTalA mAtrathI tenAthI thanArA tamAma kAryo eka-abhinna thaI jAya evuM nathI. (eTale amArA mate kAryatulyatAno doSa nathI), ane (2) te hetu kAryomAM pariNamato paNa nathI, ke jethI judA judA kAryomAM pariNamana mATe temAM judA judA aneka svabhAva mAnavA paDe.. (eTale svabhAvavaicitryano paNa doSa nathI.) eTale amAro mata nirdoSa jaNAI Ave che. AnAthI, pUrve tame je kahyuM hatuM ke - "rUpa, Aloka vagere kAraNonA judA judA svabhAvathI, vijJAnAdi kAryonA paNa judA judA (=viSayanirbhasatA, bodharUpatA, viSayagrahaNapratiniyama... vagere) aneka vizeSo-svabhAvo mAnavA paDaze" - te badhuM kathana paNa nirAkRta thAya che, kAraNa ke hetunuM kAryarUpe pariNamana thatuM hoya, to hetunA anekasvabhAve kAryanA paNa aneka svabhAva mAnavA paDe... paNa hetu to mAtra nimittarUpa che ane to tenA anekasvabhAva hovA mAtrathI kAryanA aneka svabhAva mAnavA paDe evuM jarUrI nathI. eTale hakIkatamAM doSa tamArA mate che, amArA mate nahIM - evuM phalita thayuM. (105) syAdvAdIH tame AvuM kahezo, to loko tamane kaheze ke tame rAkSasanA DarathI smazAnamAM chUpAI gayA. (koIkane rAkSasathI Dara lAgato hoya ne te smazAnano Azaro le, to bezaka teno bhaya vadhavAno ja. tema tame nAnA doSone dUra karavA pratItyotpAda, kSaNikavAda, niranvayavAda... e badhAno Azaro lIdho, paNa hakIkatamAM te badhAthI vadhu ne vadhu doSo AvavAnA ja. eTale tamArA jevAne laIne lokomAM pravAda Ubho thavAno ja.). have mULa vAta para AvIe - hetunuM pariNamana na mAno, hetune niranvaya nazvara mAno, to to temAM adhikRta (ame kahelA) 1. pUrvamukite "TI tA.' ti paTa:, matra D-pratapa: 2. 'pravAnivalpanarUti Tu-pITha: I For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1253 anekAntajayapatAkA ( 8: upalabhyata iti cet, ko vA kimAha ? kathaM na yujyata iti ? bhavannItyA veditam / kazcAyaM tatpratItyotpAdaH ? tadanantarabhAvitvam / nedaM kSaNikaikAntavAdino'zeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatvena tadbhAvasiddhaye, niyamahetvabhAvAt / ( 107) tathAhi -vivakSitahetu vyAkhyA kenacit prakAreNa hetusvabhAvasaGkrAntimantareNa asatsadbhavanApattyA pramANaviruddhakAryabhAva eva yujyata ityuktaprAyaM prAyeNoktam / sa upalabhyata iti cet kAryabhAvaH / etadAzaGkayAhako vA kimAha ? upalabhyata eva / kathaM na yujyata iti paraH / bhavannItyA veditamiti granthakAraH / kazcAyaM tatpratItyotpAda iti praznaH / tadanantarabhAvitvamiti paravacanam / nedaMtadanantarabhAvitvaM kSaNikaikAntavAdino'zeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatvena hetunA tadbhAvasiddhaye, prakramAt hetuphalabhAvasiddhaye / kuta ityAha- niyamahetvabhAvAt / enameva spaSTayannAha ... anekAMtarazmi doSo Ave ja. te A pramANe - koIka apekSAe hetuno svabhAva kAryarUpe pariName che. jo pariNamana na mAno, to sarvathA asat vastu sat thavAnI Apatti Ave ! je pramANaviruddha che. (nahIMtara to khapuSpa jevA paNa sat thavA lAge.) eTale pariNamana vinA asanuM sastuM thavArUpa pramANaviruddha kArya saMgata thatuM nathI. e badhuM prAyaH karIne pUrve ame kahI ja dIdhuM che. (106) bauddha : ghaTa vagere kAryo to upalabdha thAya che ja. - syAdvAdI H te vize to koNa zuM kahe che ? (arthAt teo to upalabdha thAya che ja - te vize koI vivAda nathI.) bauddha : to tame kema kaho cho ke, te kArya yogya TharatuM nathI. syAdvAdI : tamArA zAstrane anusA2e to te jANeluM kArya ghaTatuM nathI. (arthAt kArya to che ja; paNa tamArA zAstrane anusAre tenuM astitva saMgata thatuM nathI.) juo - tame kaho cho ke, tatvatItyotpAraH (ArAM pratItya nAryasya utpAvaH) teno bhAvArtha zuM ? bauddha H teno bhAvArtha eTale anantarabhAvitva arthAt kAraNa pachI kAryanuM thayuM... (bhAva e ke, kAraNa pachInI taratanI kSaNe kAryanuM thavuM; e ja kAraNane AzrayIne kAryano utpAda che.) syAdvAdI : are ! ekAMta kSaNikavAdamate to, AvuM anaMtara thavApaNuM; te kALe (=kAryakALe) thanArA tamAma bhAvomAM sAdhAraNa che ane to te pratiniyata hetu-phaLabhAvanI siddhi mATe samartha bane * asanuM sat thavAno doSa pariNamanavAdamAM nathI Avato... kAraNa ke zaktirUpe kAryanuM pUrve paNa astitva manAya che ane e pUrve vidyamAna-zaktimAn hetu ja kAryarUpe pariName che. bAkI sarvathA asat eka navuM kArya ubhuM thAya che evuM nathI. eTale bauddha ! tamArA mate 'kArya' saMgata TharatuM nathI. chu. 'tatprItyotvA:' kRti -pAta: / 2. 'paravaOnam' kRti 3-pATa: I For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1254 kSaNAnantaraM tatkAlabhAvi sarvameva bhuvanodaragataM kSaNajAtamutpadyate, tatastatsvarUpAdyananuvedhatulyatAyAmayamevAsya heturidameva cAsya phalamiti kuto'yaM niyamaH ? / vidhUya moha vyADyA ... tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / vivakSitahetukSaNAnantaraM tatkAlabhAvi sarvameva bhuvanodaragataM kSaNajAtamutpadyate, anyathA sarvaM kSaNikamiti pratijJAvyAghAtaH / tataH-evaM vyavasthite sati tatsvarUpAdyananuvedhatulyatAyAM satyAmayamevAsya hetuH tathA idameva cAsya phalamiti kuto'yaM niyamaH ? na kutazcidityarthaH / vidhUya mohatimiramAlocyatAmetaditi / Aha ... anekAMtarazmi ... nahIM. kAraNa ke temAM niyamana karanAruM koI kAraNa rahetuM nathI. (107) A ja vAtane spaSTa karavA teno bhAvArtha kahe che - hamaNAM vivakSita hetunI sattA che ane have te pachInI anaMtarakSaNe te kALe thanArI traNa bhuvananI samasta padArthakSaNo utpanna thAya che. (Azaya e ke, tamArA mate dareka padArtho kSaNika che. eTale hetuSaNa vakhate rahenArA tamAma padArtho bIjI kSaNe naSTa thaI jaze... have e hetukSaNa pachI; je kSaNe kAryano udaya thAya che, te vakhate jagatamAM bIjA paNa padArtho utpanna thAya che ja ane to A tamAma padArtho paNa hetukSaNanA anaMtarabhAvI che ja, to teo paNa kArya kema na baMne? vivakSita kArya ja "kArya bane - evuM kema ?) prazna : paNa hetuSaNa pachI, zuM vizvagata tamAma padArtho navA ja utpanna thAya che ? uttara : hA, jarUra... jo navA utpanna na thAya to pUrvenA padArtho ja hamaNAM rahyA che - evuM mAnavuM paDaze ane to "sarva kSaNam' e pratijJAno vyAghAta thaze... eTale hetukSaNa pachI vizvagata tamAma padArtho navA utpanna thAya che, evuM mAnavuM ja rahyuM. have hetunAM svarUpano anuvedha to, te tamAma kSaNomAM (kAryakSaNamAM paNa) nathI thato; e rUpe to vizvagata tamAma kSaNo sarakhI che ane te tamAma kSaNo, vivakSita hetunI anaMtara thanArI paNa che ja. to pachI (1) A kAryanuM A ja kAraNa che, (2) A kAraNanuM A ja kArya che - evo pratiniyata hetu-phaLabhAvano niyama zenA AdhAre ? bhAvArtha pratiniyata hetunA svarUpanuM pratiniyata kAryamAM anusaraNa thAya evuM to tamane mAnavuM nathI. (1) have pUrvekSaNarUpe to vizvagata tamAma padArtho rahelA che, to temAMthI amuka pratiniyata ja padArtha kAraNa bane, evI kalpanA karavAmAM AdhAra zuM? ane (2) anaMtarasvabhAvI - uttarakSaNarUpe paNa vizvagata tamAma padArtho utpanna thAya che, to temAMthI amuka pratiniyata padArtha ja vivakSitahetunuM kArya bane, evuM kema ? AvI samasyAonuM koI samAdhAna na hovAthI, tamArA mate pratiniyata hetuphaLabhAvanI vyavasthA saMgata thatI nathI. che je anaMtarabhAvI hoya te kArya kahevAya, evuM bauddha mAne che. have anaMtarabhAvI to, te vakhate thanArI vizvagata tamAma kSaNo che. (mAtra vivakSita kAryakSaNa ja nahIM.) to teo paNa vivakSita hetunuM kArya kema na bane ? enuM sacoTa samAdhAna, bauddha pAse nathI. For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1255 anekAntajayapatAkA - > timiramAlocyatAmetaditi / (108) kimatrAlocyam ? tatsvabhAvata eva tanniyamasiddheH sarvasya susthitatvAt / tathAhi-tayoreva hetu-phalayoH sa svabhAvo yena sa eva tasyaiva hetustadeva ca tasyaiva phalamiti / ato'zeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatve'pi tadanantarabhAvitvasya aparatra tatsvabhAvatvAbhAvAt asyaiva ca niyamahetutvAt tadbhAvasiddhiriti / kimatrAlocyam ? tatsvabhAvata eva-hetuphalasvabhAvata eva tanniyamasiddheH-hetuphalabhAvaniyamasiddheH sarvasya susthitatvAt kimatrAlocyamiti ? etadeva bhAvayati tthaahiityaadinaa| tathAhIti pUrvavat / tayoreva hetu-phalayo:-vivakSitayoH sa svabhAvo yena-svabhAvena sa eva-vivakSitaH tasyaiva-vivakSitasya hetuH tadeva ca-vivakSitaM tasyaiva-vivakSitasya hetoH phalamiti / ataH-asmAt svabhAvAt azeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatve'pi kasyetyAhatadanantarabhAvitvasya / aparatra-avivakSitahetvAdau tatsvabhAvatvAbhAvAt kAraNAt asyaiva anekAMtarazmi .... (jainamate tevA doSo na Ave, kAraNa ke jainamate pratiniyata hetunuM pratiniyata kAryamAM pariNamana manAya che. eTale jemAM pariNamana thAya te ja kArya ane jenuM pariNamana thAya te ja kAraNa - ema pratiniyata kArya-kAraNabhAvanI vyavasthA nibaMdha ghaTI jAya.) eTale he bauddho ! ekavAra mohatimirane dUra karIne, tame ekadama barAbara vicAra karo... (to ja tamane vAstavika tattvano khyAla Avaze.) pratiniyatatAsAdhaka bauddhapralApa - (108) bauddhaH (pUrvapakSa) : hetu ane phaLano tevo svabhAva che ane tenAthI ja pratiniyata hetu-phaLabhAvanuM niyamana siddha thaI jaze... Ama amArA mate badhuM surakSita ja hovAthI, ahIM vicAravAnuM zuM? A ja vAtane samajAvavA bhAvanA kahe che - vivakSita kArya-kAraNano (=ghaTa-mRduno) evo svabhAva che, ke je svabhAvanA AdhAre, (1) vivakSita (mATIrUpa) padArtha ghaTanuM ja kAraNa bane, ane (2) vivakSita (ghaTarUpa) padArtha, mATInuM ja kArya bane. A svabhAvanA AdhAre ja, hetunI anaMtara thavApaNuM; kArya vakhate thanArA vizvagata tamAma * ATalI akADhya yuktio ApyA pachI paNa te vAtane te samajato nathI ane te vize vicAravAnuM bAju para mukIne hajI potAnA kutarko raju kare che. tenuM pariNAma to zUnyamAM ja paryavasita thavAnuM; e graMthakArazrI AgaLa jaNAvaze. 2. 'tamavisirita' ta T-pATha: | For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhakkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1256 tathAhi-tasyaivAsau svabhAvo yena tadanantaraM bhavat tadeva tatkAryamitaradeva ca tatkAraNaM nAnyaditi // (109) atrocyate-etadapi yatkiJcit, anvayApatteH, anyathA zabdArthA A vyAhyA tatsvabhAvatvasya niyamahetutvAt kAraNAt tadbhAvasiddhiH-hetuphalabhAvasiddhiriti / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / tasyaivAsau svabhAvaH kAraNasya yena-svabhAvena tadanantaraM bhavat-kAraNAnantaraM bhavat tadeva-viziSTaM tatkAryamitaradeva ca vivakSitaM tatkAraNaMvivakSitakAryakAraNaM nAnyat tadanantarabhAvitve satyapi iti / etadAzaGkayAha-atrocyate-etadapi yatkiJcit-asAram / kuta ityAha-anvayApatteH, anyathA-anvayApattimantareNa zabdArthA ... anekAMtarazmi .... padArthomAM hovA chatAM, avivakSita padArtha kArya-kAraNa na bane, kAraNa ke teomAM tevo svabhAva nathI. Ama, pratiniyata svabhAvapaNuM; e ja pratiniyata hetu-phaLabhAvanA niyamananuM kAraNa che. eTale amArA mate hetu-phaLabhAvanI nibaMdha siddhi che. (tAtparyaH pUrvekSaNamAM mATI, taMtu vagere aneka padArtho che ane uttarakSaNamAM ghaTa, paTa vagere aneka padArtho che. (1) have mATInI anaMtara thavApaNuM; jema ghaTamAM che, tema paTamAM paNa che ja. to paTa paNa mATInuM kArya kema na bane? to tenuM samAdhAna e ke, vivakSita kAraNano (=mATIno) tevo svabhAva che ke, jethI te mAtra ghaTanuM ja kAraNa bane. eTale tenAthI mAtra ghaTa ja thAya, paTa nahIM... te ja rIte (2) ghaTa, jema mATInI anaMtara kSaNe thAya che, tema taMtunI anaMtara kSaNe paNa thAya che. (ghaTanI pUrvekSaNamAM mATI-taMtu beya che.) to ghaTanuM kAraNa taMtu paNa kema na bane? to tenuM samAdhAna e ke, vivakSita kAryano (=ghaTano) tevo svabhAva che ke jethI te mAtra mATInuM ja kArya bane. eTale te mAtra mATIthI ja thAya, taMtuthI nahIM, ane to tenuM kAraNa mAtra mATI ja banaze, taMtu nahIM. Ama, tasvabhAvatvanA AdhAre pratiniyata hetu-phaLabhAva hovAmAM koI bAdha nathI. A ja vAtane jaNAvavA bhAvanA kahe che -). vivakSita (mATIrUpa) kAraNano ja tevo svabhAva che ke, jethI tenI anaMtara kSaNe ghaTa-paTa-kaTa vagere aneka padArtho thavA chatAM paNa, ghaTarUpa viziSTa kArya ja tenuM kArya bane, te sivAyanA paTAdi kAryo nahIM. eTale pariNamana vinA paNa, tevA svabhAvanA AdhAre mATInuM ghaTarUpa ja kArya, taMtunuM paTarUpa kArya - ema kArya-kAraNabhAvanuM niyamana siddha thaI jaze. eTale amArA mate koI doSano avakAza nathI, evuM phalita thayuM. (109) syAdvAdI : (uttarapakSa :) tamArI A vAta paNa yatkiMcita-asAra jaNAI Ave che, kAraNa ke A vAtane anusAre to tamane anvaya (=hetuno kAryamAM anuvedha) mAnavAnI Apatti Ave che. (anyathAka) jo anvaya na mAno, to tame kahela 'tasvabhAvatva' zabdano artha saMgata thAya nahIM. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pa -9 1257 anekAntajayapatAkA yogAt / tathAhi-svo bhAvaH svabhAva ityAtmIyA sattA, tasyaiva hetoriyamAtmIyA sattA yat tadanantaraM bhavat tadeva tat kAryamiti tasyaiva tathAbhavane'nvayasiddhiH, atatsvabhAvatve ca tadanantaraM na tadbhAvaH, bhAve vA'tiprasaGga iti kuto hetuphalabhAvaniyamaH ? / (110) vyArA . yogAt / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / svo bhAvaH svabhAva iti / kimuktaM bhavati ? AtmIyA sattA / ayaM bhAvArthaH-tasyaiva hetoriyamAtmIyA sattA yat tadanantaraM bhavat-vivakSitahetvanantaraM tadeva-vivakSitameva tat kAryam / iti-evaM tasyaiva-hetostathAkAryabhAvena bhvne'nvysiddhiH| vipakSe bAdhAmAha atatsvabhAvatve cetyAdinA / atatsvabhAvatve ca hetoH tadanantaraM-vivakSitahetvanantaraM na tadbhAvaH-na vivakSitakAryabhAvaH, bhAve vA tasya atiprasaGgaH atatsvabhAvatvAvizeSe tadaparabhAvApattyA / iti-evaM kuto hetuphalabhAva - anekAMtarazmi ... juo - svabhAva' eTale svo bhavaH, arthAt potAno bhAva, potAnI sattA. (potAnuM ja kAryarUpe astitva.) A svabhAvano zabdArtha che. have teno bhAvArtha vicArIe. vivakSita mATIrUpa hetunI ja tevI AtmIya sattA che, ke jethI tenI (kamATInI) pachI thanArI ghaTarUpa vastu ja tenuM kArya che, arthAt sattA=kArya. (bhAva e ke, ghaTa e pUrvekSaNIya mATInI ja sattArUpa che. mATI ja uttarakSaNe te ghaTarUpe pariName che ane tenA AdhAre niyamita thAya che ke, mATInuM kArya ghaTa ja che, paTa nahIM. kAraNa ke mATInI AtmIya sattA, ghaTamAM ja che, paTamAM nahIM.) have A rIte jo kAraNanuM (=mATInuM) ja kAryarUpe (=vaTarUpe) pariNamana mAno, to to anvaya (=kAraNano kAryamAM anuvedha) nibaMdha siddha thaze. jo vivalita hetunuM tattvabhAvapaNuM; kAryarUpe AtmIya sattA-kAryarUpe potAnuM pariNamana thavAnuM; na hoya, to tenI (kamATInI) pachI tarata kAryanuM (=ghaTanuM) astitva saMgata thAya nahIM. (jo kAraNa kAryarUpe na pariName, to te kArya AvyuM kyAMthI? AkAzathI to TapakatuM nathI ane asat sat thaI jatuM hoya evuM paNa nathI. phalataH kAryanuM astitva asaMgata rahe.) kadAca tenI pachI kAryanuM astitva mAnI lo, to paNa atiprasaMga e Avaze ke, tasvabhAvapaNA vinA paNa - hetunuM kAryarUpe pariNamana thayA vinA paNa - jo mATIthI ghaTarUpa kArya thatuM hoya, to tasvabhAvatva vinA paNa tenAthI paTarUpa kArya paNa kema na thAya? (Azaya e ke, kAraNanuM kAryarUpe pariNamana hoya, to je rUpe pariNamana thAya, te ja tenuM kArya 2. "siddha ' kRti -paDhi: I 2. ' mAvena' rUti -paTi: | For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1258 nanvalamanena vAkchalena / tasyAyaM svabhAvaH svadharmo yadapagacchati tasmin tadanantaraM tadeva bhavati / syAdetat-evaM yadi tadA'nyanna bhavet, bhavati ca / kiM tena bhavatA ? na tat tata .... cAhyA .... niyamaH ? naivetyarthaH / nanvalamanena vAkchalena / tasyAyaM svabhAva iti ko'rthaH ? svadharmaH / kimbhUta ityAha-yadapagacchati tasmin tadanantaraM tadeva bhavati-vivakSitaM kAryamiti / etadAzaGkayAha-syAdetat-evaM paroditaM yadi tadA-tadanantarakAle anyanna bhaved bhavati ca / tatazcAvardhAraNArthAyogaH / kiM tena-anyena bhavatA ? na tat-anyat tata iti cet-vivnma anekAMtarazmi . bane. paNa pariNamana na mAno, to pariNamana na hovA chatAM paNa jema tenAthI ghaTa thAya che, tema paTa paNa kema na thAya ? athavA to jema tenAthI paTa nathI thato, tema ghaTa paNa nahIM thAya.) ane e rIte jo mATIthI paTa paNa thavA lAge, to tamAruM hetu-phaLanuM niyamana kyAM rahyuM? eTale tamAre mAnavuM ja joIe ke, hetunuM kAryarUpe pariNamavArUpa tasvabhAvapaNuM che ja... (ane to anvaya paNa siddha thaze ja.) Avo amAro abhiprAya che. (110) bauddha : tamArA A vAchalathI saryuM (tame svabhAvazabdano AtmIya sattA - hetunuM kAryarUpe pariNamana evA badhA artho karIne, amane "anvaya' pakaDAvavA koziza karI, paNa tamArA te chala-kapaTathI saryuM. ame svabhAvazabdano eka alaga ja artha karIzuM. juo -) 'hetuno A svabhAva che teno artha e ke, hetuno potAno A dharma che. te dharma kevo? to ke te dharma evo ke jenA nAza pachI tarata vivakSita kArya ja thAya... | (arthAtu mATIno svabhAva eTale mATIno dharma... A dharma nAza thayA pachI tarata ghaTarUpa kArya ja thAya. A ja artha, tasvabhAvanA zabdArtha tarIke abhipreta che ane AmAM anvaye paNa nathI mAnavo paDato. kAraNa ke pachInI kSaNe dharma nathI raheto.) syAdvAdI : tame kaho cho ke, mATIno dharma nAza thayA pachI ghaTarUpa kArya ja thAya. paNa tamArI A vAta tyAre ja vAstavika gaNAya ke jyAre tenA pachI mAtra ghaTakArya ja thatuM hoya, te sivAya bIjuM koI ja kArya na thatuM hoya... paNa paTa vagere kAryo paNa thAya che ja, to tevuM zI rIte kahevAye? (bhAva e ke, pUrvekSaNamAM mATI-taMtu vagere padArtho che ane te pachInI kSaNe ghaTa-paTa vagere padArtho che. eTale mATIno dharma naSTa thayA bAda uttarakSaNe to ghaTa-paTa vagere aneka padArtho che, mAtra ghaTa ja nahIM. to tame zI rIte kaho cho? ke mATIno dharma naSTa thayA pachI vivakSita ghaTarUpa kArya ja thAya che.) ja mATI pachI ghaTakArya "ja" thAya che, evuM avadhAraNa tame tyAre karI zako, ke jyAre te sivAya bIjuM kArya na thatuM hoya. paNa thAya to che ja. eTale tevuM avadhAraNa na karI zakAya. 2. 'vA chata' ti -paTi: | 2. 'dhAravatho :' rUti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1259 anekAntajayapatAkA (paSTa: iti cet, itarasya tato bhAve ko hetuH ? (111) tatsvabhAva eveti cet, na asau tatsvarUpAdyanuvedhavaikalye tadanantarabhAvitvamantareNa gamyate, taccAzeSatatkAlabhAvi - cahyA kSitAt kAraNAt / etadAzaGkayAha-itarasya-tatphalAbhimatasya tataH-vivakSitAddheto ve ko hetuH ? tatsvabhAva eveti cet-vivakSitasvabhAva eveti cet hetuH / etadAzaGkayAha-na asautatsvabhAvaH tatsvarUpAdyanuvedhavaikalye-hetusvarUpAdyanuvedhavikalabhAve, 'Adi'zabdAd guNa - anekAMtarazmi che bauddha H te paNa thAya, to tenAthI thayuM zuM? te paTa, vivakSita (mATIrUpa) kAraNathI to nathI ja thato. (eTale mATInI anaMtara paTa thavA chatAM paNa koI kSati nathI, kAraNa ke mATIthI mAtra ghaTa ja thAya che, paTa nahIM.) syAdvAdI: paTa na thAya, paNa vivakSita mATIrUpa kAraNathI mAtra ghaTa ja thAya; tenuM kAraNa zuM? (111) bauddha : vivakSita svabhAva ja tenuM kAraNa che. arthAt kAraNano tevo svabhAva; ke jethI tenAthI ghaTakAryanI ja utpatti thAya. syAdvAdI: jo hetunAM svarUpa-guNanuM kAryamAM anusaraNa hoya, to vivakSita kAraNa pachI kAryanuM thavuM; tene anusAre ja 'vivakSita kAraNamAM vivakSita kAryane utpanna karavAno svabhAva che" evuM jaNAya, te sivAya tevuM jaNAya nahIM. (bhAvArtha : mATInuM mRttva e svarUpa che ane saurabha vagere guNo che. have A svarUpa-guNanuM ghaTamAM anusaraNa thatuM hoya, to jaNAI Ave ke, (1) ghaTanuM kAraNa mATI ja che, eTale ja to tenA ja svarUpa-guNanuM temAM anusaraNa thayuM che, ane (2) mATInuM kArya ghaTa ja che, eTale ja to mAtra temAM ja svarUpa-guNanuM anusaraNa thayuM che... paNa tame to mATInA svarUpanuM ghaTamAM aMzataH paNa anusaraNa mAnatA nathI, to "mATIno ja kAraNa banavAno svabhAva ane ghaTano ja kArya banavAno svabhAva che' evuM zenA AdhAre jaNAya ?) tene jANavAno have eka ja upAya rahyo che, anaMtarabhAvitva; kAraNanI anaMtara kAryanuM thavuMmATInI pachInI kSaNe ghaTanuM thavuM; basa Ane anusAre ja "mATIno kAraNatvasvabhAva ane ghaTanA kAryavasvabhAva che." evuM jaNAze, te sivAya teno svabhAva jaNAze nahIM. 48. hetuvAdyanuddhavittama kRti heto:-mRvAve. -mRttvAdri taracAnugha:-ghaTA kArye'nuvRttistasya vikalabhAve, vikalatva ityarthaH / / 49. "3"zabdAt puriada rUti | tra sauramavALo pRAte / 2. 'AryAnuvRtti' rUti va-pADha: I For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhivara:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 1260 bhAvasAdhAraNameveti parityajyatAmasadabhinivezaH / (112) te'nyadA'nyato'pi bhavanti tat tu tata eveti viziSTatatsvabhAvatvAvagateradoSa iti cet, na, vivakSitAnAmanyadA' >> vyAraNyA che.................. parigrahaH, tadanantarabhAvitvamantareNa gamyate etAvanmAtranibandhana evetyabhiprAyaH / tacca-tadanantarabhAvitvam / azeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNameveti kRtvA parityajyatAmasadabhinivezaH / te-azeSatatkAlabhAvino bhAvA anyadA-anyasmin kAle'nyato'pi bhavanti prabandhApekSayA tat punaH-vivakSitaM kAryaM tata eva-vivakSitAt kAraNAt / iti-evaM viziSTatatsvabhAvatvAvagateH kAraNAdadoSa iti cedanantaroditaH / etadevAzayAha-netyAdi / na-naitadevaM anekAMtarazmi -. bauddhaH to bhale anaMtarabhAvIpaNAne laIne mATI-ghaTanA vivakSita svabhAvanuM niyaMtraNa thatuM hoya... (amAre to mUla vivakSita svabhAvane ja siddha karavo che.) syAdvAdIH jo anaMtara thavApaNAne laIne vivakSita svabhAva vyavasthApita thato hoya, to anaMtarabhAvipaNuM (=mATInI anaMtara kSaNe thavApaNuM) to, vivakSita kAryakALe thanArA paTa vagere vizvagata tamAma padArthomAM raheluM che, to tene anusAre "mATImAM ghaTa-paTa-kaTa vagere tamAmane utpanna karavAno svabhAva ane ghaTa-paTAdimAM mATIthI utpanna thavAno svabhAva" evA vivakSita svabhAvanuM niyaMtraNa paNa thaI ja zake che ane to mATIne paTAdinAM kAraNa tarIke paNa mAnavI paDaze.) eTale he bauddho ! tame tamAro mithyA abhiniveza choDI do ane hetu-phaLavyavasthA sAdhaka parigamanavAdane hamaNAM ja svIkArI lo... (112) bauddha : mATInI anaMtara paTa paNa thAya che ane eTale paTa paNa mATInuM kArya bane, evuM tame kahyuM. paNa A vize amAro abhiprAya e ke, kArya vakhate thanArA paTa-kaTa vagere bIjA padArtho to, eNbaMdhanI apekSAe bIjA kALe bIjAthI paNa thAya che. jyAre ghaTarUpa vivakSita kArya to mAtra mATIrUpa vivakSita kAraNathI ja thAya che, e parathI temano viziSTa svabhAva jaNAI Ave che. (arthAt mAtra mATIthI ja ghaTa thAya che ane eTale mATImAM ja ghaTajananasvabhAva ane ghaTamAM ja mATIjanyasvabhAva - ema te beno viziSTa svabhAva spaSTapaNe jaNAI Ave che.) eTale mATIthI paTAdinI utpatti thavAnA pUrvokta koI doSano avakAza nathI. ka prabaMdha eTale kSaNaprabaMdha, kSaNaparaMparA... jo ke hamaNAnI kSaNe paTa mATInI anaMtara thayo che, paNa teTalA mAtrathI te mATInuM kArya na bane, kAraNa ke te to pUrvakALamAM ke bhaviSyakALamAM jyAre taMtu hovAno, tyAre tenAthI paNa thavAno ja - Ama, kSaNapravAhanI apekSAe te to anyapUrvaka paNa thato hovAthI, temAM, mATInI anaMtara thavApaNuM pratiniyata nathI. jyAre ghaTamAM tenuM pratiniyata che.). 2. " I" ta -paTa: I For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1261 anekAntajayapatAkA (SaNa: bhAvena anyato bhAvAsiddheH, sAmAnyena tu tasyApi siddheH / evamapi tadeva tajjananasvabhAvamitaradeva ca tajjanyasvabhAvamityabhyupagame nyAyabAdhA, evambhUtasya vAGmAtreNa svabhAvAntarasyApyabhidhAtuM zakyatvAt / (113) tathAhi-evamapi vaktuM pAryata eva mRtpiNDa vyarahyA . vivakSitAnAm-azeSatatkAlabhAvinAM bhAvAnAmanyadA'bhAvena hetunA anyataH-hetvantarAd bhAvAsiddheH / viziSTA hi te tadaiva bhavanti, nAnyadeti bhAvanIyam / sAmAnyena tu tasyApivivakSitasya kAryasya siddheH anyadeti / evamapi-tattvanItau tadeva-vivakSitaM kAraNaM tajjananasvabhAvaM-vivakSitakAryajananasvabhAvaM i(tare )taradeva ca-vivakSitaM kAryaM tajjanyasvabhAvaMviziSTakAraNajanyasvabhAvamityabhyupagame / kimityAha-nyAyabAdhA / kathamityAha-evambhUtasya paramArthato'nibandhanasya vAGmAtreNa hetunA svabhAvAntarasyApyabhidhAtuM zakyatvAt / etadevAha - anekAMtarazmi ja syAdvAdI : tamArI A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke ghaTa vakhate thanArA hamaNAnAM paTa vagere padArtho to - kSaNika hovAthI - bIjA kALe teo hotA ja nathI. eTale tame je kahyuM hatuM ke - "te paTAdi to bIjA kALe bIjAthI paNa thAya che - te vAta siddha thatI nathI. (kAraNa ke bIjA kALe teonuM astitva ja nathI, to bIjA kALe teo bIjAthI thAya che, evuM zI rIte kahevAya?) ane jo sAmAnyathI tame tevuM kahetA ho, to sAmAnyathI to ghaTa paNa bIjA kALe siddha ja che. (arthAt sAmAnyathI jagatamAM ghaTa darekakSaNe hoya che. eTale je kSaNe taMtuthI paTa thayo te kSaNe ghaTa paNa thayo ja... athavA tasya no artha evo karIe to paNa saMgati thAya - jayAre paTa thayo, tyAre pUrvekSaNe sAmAnyathI mATI hatI ja.) (vimafpa) upara pramANe vAstavika vyavasthA siddha thavA chatAM paNa, jo tame kahezo ke - "vivakSita (mATIrUpa) kAraNa ja vivakSita (ghaTarUpa) kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALuM che, ane vivakSita (ghaTarUpa) kArya ja - vAstavika kAraNa vinA ja - vikSita (mATIrUpa) kAraNathI utpanna thavAnA svabhAvavALuM che" to to tamane nyAyano bAdha thaze ! kAraNa ke bolavA mAtrathI to AvA bIjA paNa svabhAvo kahevA zakya che. | (bhAva e che ke, vivakSita kArya-kAraNano Avo pratiniyata svabhAva hovAmAM koI sacoTa tarka tamArI pAse nathI. paramArthathI to koI hetu vinA ja tame tevo svabhAva kahI dIdho che. have bolavA sAmAnyathI kahevAnuM tAtparya e ke, hamaNAMno paTa bhale anyakALe na hato, paNa sAmAnyathI bIjA paTo to anyakALa hatA ja ne ? ane teo bIjAthI ja thatA hatA ne? to temane mATInuM kArya zI rIte manAya ? ... evuM jo tame (bauddho) kaho, to tevuM kathana to ghaTa vize paNa thaI zake, e vAta graMthakArazrI batAvavA jaI rahyA che. 2. siddha:' rUti -pATha: . 2. 'va viyeta parva amRtapaikuM' rUti 8-pATha: rU. 'siddhi:' rUti -paDhi:T For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1262 eva paTajananasvabhAvaH, paTa eva ca tajjanyasvabhAvaH, ityevaM tantava eva ghaTajananasvabhAvAH, ghaTa eva ca tajjanyasvabhAvaH, iti hetuphalabhAvApattyA nyAyabAdheti / taddezabhedenetthaM tattatsvabhAvatvakalpanA viruddhayata iti cet, na, tathAtattatsvabhAvavaicitryatastatkAlabhedena ... cADyA tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / evamapi-vakSyamANanItyA vaktuM pAryata eva, na jihvAntare DoMGgaro bhavati yaduta mRtpiNDa eva paTajananasvabhAvaH, paTa eva ca tajjanyasvabhAvaHmRtpiNDajanyasvabhAvaH, ityevaM tantava eva ghaTajananasvabhAvAH, ghaTa eva ca tajjanyasvabhAvaHtantujanyasvabhAvaH / iti-evaM hetuphalabhAvApattyA nyAyabAdheti bhAvitam / taddezetyAdi / tayoH-mRtpiNDAdi-paTAdyoH dezabhedena hetunA ittham-evamuktanItyA tattatsvabhAvatvakalpanA virudhyate / iti cet, etadAzaGkyAha-netyAdi / na-naitadevaM tathA-tena prakAreNa dezabhedalakSaNena ... anekAMtarazmi . mAtrathI jo Avo svabhAva bolI devAto hoya, to tenA jevA to bIjA svabhAvo paNa bolavA zakya * (113) te A pramANe - (1) mRpiMDa ja paTane utpanna karavAnA svabhAvavALo che. (2) paTa ja mRtapiMDathI utpanna thavAnA svabhAvavALo che. (3) taMtuo ja ghaTane utpanna karavAnA svabhAvavALA che. (4) ghaTa ja taMtuothI utpanna thavAnA svabhAvavALo che. AvA, manokalpita svabhAvo bolavAmAM paNa jIbha vacce kaMI pahADa AvI jato nathI, arthAt AvA svabhAvo kahevA paNa zakya ja che ane ethI to "mRpiMDa-paTa' 'taMtu-ghaTa' evA UMdhAcattA hetuphaLa mAnavA paDaze. eTale to nyAyano bAdha thaze ja. tethI tamArI vAta ucita jaNAtI nathI.) have bauddha, mATI-ghaTamAM pratiniyata svabhAva sAbita karavA, pharI potAnuM maMtavya raju kare che - bauddha : mATI ane paTa, taMtu ane ghaTa te badhAnA dezo (teo jyAM vidyamAna che, te sthaLo) judA judA che, (je dezamAM mATI che, te dezamAM ghaTa che, paTa nathI e rIte teonA deza judA che.) eTale mATImAM paTajananasvabhAva "paTamAM mATIjanyasvabhAva" evA badhA svabhAvonI kalpanAmAM virodha Ave che... (tethI tevA svabhAvo na kalpAya.) syAdvAdI : are ! te benA (mATI-paTanA) sthaLo judA judA hoya to zuM thayuM? temano tevo 2. 'tadeze menea' rUti -pati:. 2. "mernava vA virodha0' rUti -paDhioDazuddha: rU. "payata pava' ta. va-paDhi: I 4. 'Dontaro' ta -paDhi: . . 'tyevamuto' rUti -pATa: I 6. 'nidhyate' rUti -pAva: | For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1263 anekAntajayapatAkA ca vo virodhAsiddheH, (114) tatra tatsattA'nanugamAt tadanugame tadupAdAnatvApatteH kathaM virodhAsiddhiriti cet, tatsvabhAvasyAcintyazaktitvAt paryanuyogAyogAt, atiprasaGgAt / .... cAhyAM tattatsvabhAvavaicitryataH-mRtpiNDAdipaTAdisvabhAvavaicitryeNa tatkAlabhedena ca tayoH-mRtpiNDaghaTAdyoH kAlabhedena ca vaH-yuSmAkaM virodhAsiddheH mRtpiNDo yuSmAkaM bhinnakSaNaghaTajananasvabhAva eva / evaM ghaTamadhikRtya bhinnadezapaTajananasvabhAvatve'pyasyAvirodha eveti bhAvanIyam / tatretyAdi / tatra-taddezabhinne paTAdau tatsattA'nanugamAt-mRtpiNDAdisattA'nanugamAt anugame tadupAdAnatvApatteH mRtpiNDAdibhAvamAtrApattyA / kathaM virodhAsiddhiriti cet, virodhasiddhi - anekAMtarazmi - vicitra svabhAva mAnI laIne "mATImAM paTajanasvabhAva" "paTamAM mATIjanyasvabhAva" evI kalpanA karavAmAM koI virodha nathI... bIjI vAta, mATI pUrvekSaNe hoya che ane ghaTa uttarakSaNe hoya che, ema baMneno kALa bhinnabhinna che. have jema tame kALabheda hovA chatAM paNa mATI-ghaTamAM janya-janakasvabhAva mAno cho, tema dezabheda hovA chatAM paNa mATI-paTamAM janya-janakasvabhAva kema na manAya ? eTale mATImAM paTajananasvabhAva", "paTamAM mATIjanyasvabhAva" evA svabhAvo kalpavAmAM paNa koI virodha siddha nathI.. (114) bauddha : mATInA sthaLathI judA sthaLe paTa rahyo che. eTale tevA bhinnadezastha paTamAM, mATInI sattAno anugama=anusaraNa thaI zakatuM nathI. temanA vA) jo anugama mAno, to to paTa mATIrUpa banI jatAM - mATIne paTanA upAdAna tarIke mAnavAnI Apatti Avaze. (bhAva e ke, jo bhinnadezastha evo paTa mATIne anusare, to paTa pUrvekSaNagata mATIsvarUpa ja banI jAya... ane to, jema mATI pachI utpanna thanArA ghaTanuM upAdAna mATI che, tema mATI pachI utpanna thanArA paTanuM upAdAna paNa mATI bane.) - vivaraVm .. 50. mRtpiNDAdibhAvamAtrApattyeti / yadi hi taddezabhinne paTe mRdo'nugama: syAt, tadA asAvapi mRtpiNDAdiprAcyasvarUpamAtra eva syAdityarthaH / / * jainamate AvA badhA doSo nathI, kAraNa ke te to pariNamanavAdI che. eTale jenuM pariNamana thAya te ja jananasvabhAvI ane jemAM pariNAma thAya te ja janyasvabhAvI-ema pratiniyata janya-janakabhAva nibaMdha che. - 2. 'virodhAiisaddhi' ti -paDhi: 2. 'tattva" rUti kuTi: rU. pUrvamukite 'tanapA' rati pa4i:, matra H-D-9tapa:. 4. 'fmannadhare' rUti va-paTi: I 6. pUrvamudrite 'Te' rUtyaruddhapATha:, matra N-pratipATha: 6. pUrvamudrita 'paLe' rUtyazuddhapATha:, aa N-pratipATa: I For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1264 iti tasyaiva tathAbhAvamantareNa dezAbhede'pi samAnatvAcca / ( 115 ) tatraiva tadrUpAnukAro dRzyate netaratreti cet, astyetat, kintvasau na tatsvarUpAdyanuvaidhamantareNa / tataH kimiti vyAkhyA revetyarthaH / etadAzaGkyAha-tatsvabhAvasya - mRtpiNDAdisvabhAvasya acintyazaktitvAt kAraNAt virodhAsiddhiH / tathA paryanuyogAyogAt svabhAvasya / tathA atiprasaGgAt mRtpiNDAdapi ghaTe tatsattAnenugama eveti bhAvanIyam / iti evaM tasyaiva - heto: tathAbhAvamantareNa-kAryabhAvaM vinA dezAbhede'pi sati samAnatvAcceti bhAvanIyam / tatraiva - mRtpiNDAd ghaTAdau tadrUpAnukAro dRzyate-mRdrUpAnukAraH, netaratreti cet-paTAdau / etadAzaGkayAha- astyetadityAdi / astyetad * aneDAMtarazmi paNa paTanuM upAdAna mATI to nathI ja. eTale temAM mATIno anuvedha na manAya... phalataH paTamAM mRjanyatvasvabhAva ane mATImAM paTajanakatvasvabhAva mAnI zakAya nahIM. to tame zI rIte kaho cho ke, temAM koI virodha siddha nathI ? (tevo svabhAva mAnavAmAM virodha che ja.) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke mATIno tevo aciMtya svabhAva che ke jethI tenI sattAno bhinnadezastha paTamAM paNa anugama thaI jAya che... ane svabhAva vize prazna na hoya (agnino svabhAva uSNa kema ? evI dalIlo koI kare che ?) eTale cUpacApa mATIno paTajananasvabhAva mAnavo ja rahyo. te chatAM, bhinnadeza hovAthI paTamAM mATInI sattAno anugama na thAya, evuM kahezo, to atiprasaMga e Avaze ke, bhinnakALa hovAthI ghaTamAM paNa mATInI sattAno anugama nahIM thAya...... khe tamAre jarAjara viyAyuM... jyAM mATI che, tyAM ja ghaTa che - ema baMnenuM sthaLa eka-abhinna che. te chatAM, jo kAraNanuM (= bhATInuM) arya3ye (= ghaTa3ye) parimana na mAno, to ghaTa pae paTanI samAna 4 che. arthAt bhATIthI bhinna, jema paTa mATInuM kArya nathI, tema ghaTa paNa mATInuM kArya nahIM bane. athavA to ghaTanI jema paTa paNa mATInuM kArya banavA lAgaze. e badhuM tame barAbara samajo. (115) bauddha : mRtapiMDathI thanAro mATIno AkAra mAtra ghaTamAM ja dekhAya che, paTa vageremAM ... vivaraNam .. 51. samAnatvAcceti / hetvanvayAbhAve sati mRtpiNDaghaTayormRtpiNDapaTayorvA samAna eva kAryakAraNabhAva ityarthaH // 1. 'iti' iti pATho nAsti ga-pratau / 2. ' astvetat' iti ka- pAThaH / 3. 'bandhamantareNa' iti ka-pAThaH / 4. 'tat tathA' iti ka- pAThaH / 5. pUrvamudrite 'sattAnugama' iti pATha:, atra HD- pratapAThaH / 6. 'mRtpiDate(?) ghaTAdau' iti Da-pAThaH / 7. pUrvamudrite 'mRtpiNDayo0' iti truTakapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1265 anekAntajayapatAkA (paSTa reta, nivAritoDanvaya: I (116) etena bIjAdevisadRzAGkarAdivedanaM pratyuktam, tasyaiva tathAbhavanAt, anyathA yaduktaM pareNa, kintvasau-tadrUpAnukAro na tatsvarUpAdyanuvedhamantareNa-na mRtsvarUpaguNAnuvedhaM vinA / tataH kim ? iti cet, etadAzaGkayAha-anivAritaH anvayaH, tatsvarUpAdyanuvedhasyaivAnvayatvAt // ___etenetyAdi / etena-anantaroditena bIjAdeH sakAzAd visadRzAGkurAdivedanaM pratyuktam / kathamityAha-tasyaiva-bIjAdestathAbhavanAt-aGkurAdirUpeNa bhavanAt, santatyA prabhAvaguNaphalAnvayopalambhAditi bhAvaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA-tasyaiva tathAbhavana --- anekAMtarazmi . nahIM... (to tenA AdhAre mATImAM mAtra ghaTajananasvabhAva kema na kahevAya?) syAdvAdI tamArI vAta sAcI che. paNa ghaTamAM mATIno AkAra; mATInAM svarUpa ane sugaMdha vagere guNanA anuvedha (=joDANa) vinA na ja hoya. (eTale ghaTamAM mATInA svarUpa-guNano anuvedha mAnavo paDe, to ja temAM mATIno AkAra saMgata thAya.) ane A rIte mATInA svarUpa-guNano anuvedha mAnazo, to to "anvaya' anivAritapaNe mAnavo paDaze. kAraNa ke mATInA svarUpAdino anuvedha ja anvaya che... niSkarSa tethI bauddho ! tamAre anvayavAda, pariNamanavAda (=hetunuM kAryarUpe pariNamana) mAnavo ja rahyo. te sivAya hetu-phaLabhAvanI vyavasthA asaMgata che. eka bIja-aMkuranI vedanavisadazatAno nirAsa - (116) upara kahyA mujaba pariNamanavAda siddha thavAthI, pUrve tame je kahyuM hatuM ke - "kAraNanuM kAryarUpe pariNamana thatuM ja nathI eTale ja to bIjathI aMkuranuM vilakSaNarUpe vedana thAya. (bAkI hakIkatamAM pariNamana hota, to aMkuranuM bIjasadazarUpe ja vedanA thAta.)" - te vAtano paNa nirAsa thAya che. (arthAt aMkuranuM bIjasadezarUpe vedana thAya che ja. tenuM ekAMte videzarUpe vedana thatuM hoya evuM nathI.) kAraNa ke vAstavamAM bIjAdi aMkurAdirUpe pariName che. tenuM kAraNa e ke, bIjamAM rahetAM prabhAva ane guNanuM; kSaNaparaMparAnI apekSAe uttarottara e vivaram . 52. santatyA prabhAvaguNaphalAnvayopalambhAditi / santatyA-pravAheNa prabhAvaguNayo: kAraNasatkayoH phale-kArye'nvayasyopalambhAditi bhAva iti paramArthaH / / 1. "pravAhe rUpayoH tte' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathilAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1266 tadanupapatteH tathAbhAvihetvabhAvAt, (117) tucchaprAgabhAve tadabhavanamAtratayA pradhvaMsAbhAvavat tadanupapatteriti bhedakahetubhAvataH kathaJcit tadrUpAnukArasiddheriti // mantareNa tadanupapatteH-aGkurAdyanupapatteH / anupapattizca tathAbhAvihetvabhAvAt tathA-aGkurAdiprakAreNa bhavituM zIlamasyeti tathAbhAvI, tathAbhAvI cAsau hetuzca tasyAbhAvAt, tucchaprAgabhAve sati vivakSitakAryasya tadabhavanamAtratayA-vivakSitakAryAbhavanamAtratayA tattvataH prAgabhAvasya pradhvaMsAbhAvavaditi nidarzanam / so'pi tadabhavanamAtramevetyarthaH / tadanupapatteH-kAryAnupapatteH / na hi pradhvaMsAbhAvaH kAryaM bhavatIti bhAvanIyam / naivaM prAgabhAvo'pi bhavati ca kAryamiti anekAMtarazmi ... (kAryarUpa) kSaNomAM anusaraNa thatuM dekhAya che ane e parathI nirbhIta thAya che ke, bIjanuM potAnA aMkurAdi kAryomAM pariNamana thAya che. prazna : (anyathA=) bIjanuM aMkurarUpe pariNamana na mAnIe to? uttara : to to te aMkurAdirUpa kArya ja saMgata na thAya, kAraNa ke have aMkurArUpe thavAnA svabhAvavALo koI hetu na rahyo ane je bIjarUpa hetu hato, teno to aMkurArUpe thavAno niSedha karI dIdho. phalataH aMkurArUpa kArya saMgata thAya nahIM.) (117) pUrvapakSa: aMkurAnI pahelA aMkurAno prAgabhAva hato, to A prAgabhAva ja aMkurArUpe thanAro che, evuM mAnI laIe to? (to to aMkurAnI saMgati thaI jAya ne?) uttarapakSa paNa tevuM na manAya, kAraNa ke jema aMkurAno dhvaMza; aMkurAnA tuccha-abhAvarUpa che, tema aMkurAno prAgabhAva paNa aMkurAnA tuccha=abhAvarUpa ja che ane to jema tuccha dhvasa aMkurArUpe thato nathI, tema tuccha prAgabhAva paNa aMkurArUpe na thAya... (zabdArtha prAgabhAva, vivakSita kAryanA mAtra abhAvarUpa hovAthI, te prAgabhAva tuccha che ane to dhvasAbhAvanI jema tenuM kAryarUpe pariNamana thaI zake nahIM.). eTale prAgabhAvanuM aMkurArUpe thavuM ane tenA AdhAre aMkurArUpa kAryanuM thavuM saMgata thAya nahIM. paNa aMkuro thAya to che ja, to te zI rIte thAya? tenA samAdhAnamAM mAnavuM ja rahyuM ke, bIja te kAryarUpe pariName che ane eTale ja e aMkuro astitvamAM Ave che. vivaram .... 53. rasoDapi tamavanamAtraneti | soDaji-prAmAva:, na varta praghaMsAmAva Dutyartha, tavamavanamaatrmev-kaarysyaabhvnmaatrmev tuccham / tato yathA pradhvaMsAbhAvastucchatvAnna kAryAbhavatyevaM prAgabhAvo'pi mA bhavatu, tucchatvasyAviziSTatvAt / / rU. 'ArthImavati' ti -paTi: I 4. pUrva 2. 'hetumavAtu' rUti -pati:. 2. 'Rrisiddha ' rUti -paTi: mudita "naiva' rUti paJ:, batra H-pratipATha: | For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1267 anekAntajayapatAkA ja (118) yaccoktam-'etena kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya bhinnA eva vizeSA ityetadapi pratyuktamiti' etadapyayuktam, kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya tadavirodhAt, tadekAnekasvabhAvatvAt, tathopalabdheH,(119) dharmakIrtinA'pyabhyupagata ja vyAraNyA ... ato bhedakahetubhAvataH kAraNAccitrakSityudakAdeH kathaJcit-kenacit prakAreNa prabhAvaguNaphalAnvayalakSaNena tadrUpAnukArasiddheH-bIjAdirUpAnukArasiddheH aGkurAdau bIjAdevisadRzAkurAdivedanaM pratyuktamiti // yaccoktamityAdi / yaccoktaM pUrvapakSa- etena kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya bhinnA eva vizeSA ityetadapi pratyuktamiti' etadapi ayuktaM pratyuktam / kathamityAhakAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya tadavirodhAt-bhinnavizeSAvirodhAt / avirodhazca tadekAnekasvabhAvatvAt tasya-kAryasyaikAnekasvabhAvatvAt, ekAnekasvabhAvatvaM ca tasya tathopalabdhe:-ekAnekasvabhAvatayopalabdhevijJAnaM nIlaM kuzalamityAdisaMvedanAt tadupalabdhirbhAvanIyA / nma ja anekAMtarazmi ...... ... ... ... (ane e rIte bIjanuM pariNamana thAya, to te aMkurAnuM vedana bIjasadezarUpe ja mAnavuM rahyuM.) upasaMhAra : eTale alaga-alaga prakAranA pRthvI-udaka vagere hetuothI thatuM hovAthI, te aMkurArUpa kAryamAM, koIka apekSAe bIjAdino AkAra siddha ja che. (bhAva e ke, bIja-pRthvI-pANI vagere hetuonA prabhAva ane guNo, kAryamAM anusUta thatA dekhAya che, e parathI aMkurArUpa kAryamAM bIjAdinuM anusaraNa siddha ja che ane to aMkurAnuM bIjasadazarUpe vedana thAya ja eTale tame je kahyuM hatuM ke, bIjAdithI visadazarUpe aMkurAdinuM vadana thAya che, te vAta nirasta thAya che... - kAryanA anekasvabhAvanuM aviruddha-astitva ne (118) pUrvapakSamAM vaLI tame je kahyuM hatuM ke - "kAraNonA judA judA svabhAvathI kAryonA paNa judA judA ja vizeSo thAya che - e vAta paNa nirAkRta thAya che... vagere" - te badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke kAraNonA judA judA svabhAvathI kAryonA judA judA svabhAva thavAmAM koI virodha nathI. ane tenuM ( virodha na hovAnuM) kAraNa e ja ke, te kAryano ekAnekasvabhAva che (eTale eka ja kAryanA judA judA aneka svabhAva hovAmAM koI virodha nathI.) prazna : kAryano ekAnekasvabhAva, tame zenA AdhAre kaho cho? uttaraH kAraNa ke kAryanI ekAnekasvabhAve upalabdhi thaI rahI che. juo; (mane khUba sarasa nIlajJAna thayuM che, evA anubhava vakhate...) eka ja vijJAnarUpa kArya "nIlAkAra', 'kuzalarUpe" ema 2-2. rapa-1ra1rame pRSTha | rU. pUrvamudrite "zeSAra(?)viro' rUTyazuddhapAd:, matra H-D-prasena zuddhiH | 4. 'mastha' rUti Tu-pad: I For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 126 tvAt, hetubindau "bhinnasvabhAvebhyazcakSurAdibhyaH sahakAribhya ekakAryotpattau na kAraNabhedAt kAryabhedaH syAdityAzaya na, yathAsvaM svabhAvabhedena tadvizeSopayogatastadupayogakAryasvabhAvavizeSAsaGkarAt" ityAdeH svayamevAbhidhAnAt // .... ............ vyAkhyA ................ ihaiva hetvantaramAha-dharmakIrtinA'pyabhyupagatatvAt kAraNAnAM tebhyaH kArye tadavirodhasya / etadevAha hetubindau granthe-bhinnasvabhAvebhyazcakSurAdibhyaH sahakAribhya ekakAryotpattau satyAM, vijJAnotpattAvityarthaH, na kAraNabhedAt kAryabhedaH syAt anekebhya ekasvabhAvena ityAzaya na, yathAsvaM svabhAvabhedena-na caitadevaM yathAsvaM-yathA''tmIyaM svabhAvabhedena tadvizeSopayogataHkAraNavizeSopayogAt tadupayogakAryasvabhAvavizeSAsaGkarAt-kAraNavizeSopayogAt kArye svabhAvavizeSAsaGkarAt ityAdergranthAt svayamevAbhidhAnAt dharmakIrtineti // ...... manetirazmi ........ judA judA anekarUpe anubhavAya che. eTale tenuM ekAnekasvabhAvapaNuM nibaMdha jaNAya che. (tethI eka kAryanA aneka svabhAva hovAmAM koI virodha nathI, evuM siddha thayuM.). (119) vaLI eka kAryanA aneka svabhAva to dharmakIrtie paNa mAnelA che. dharmakIrtie hetubiMdu nAmanA graMthamAM, praznottaro sAthe A pramANe jaNAvyuM che - ___ "prazna : (pUrvapakSa :) . 48 48 svabhAva yakSa-bhAdo vagere sane sArImothI, vijJAnarUpa niraMza eka kAryanI utpatti kaho, to to kAraNanA bhedathI kAryano bheda na thAya (mATItaMturUpa judA judA kAraNothI ghaTa-paTarUpa judA judA kAryo thAya che, evI vyavasthA che... paNa ahIM tame judA judA kAraNothI paNa eka kArya mAnI lIdhuM. eTale te vyavasthA have na rahI.) uttara : (dharmati :) tame jo cho me nathI, samA tAtparya tame samaTho - 46 4629; potapotAnA judA judA svabhAve kAryo vize upayogo rAkhe che... have kAraNonA judA judA upayoga hovAthI, te upayoganA viSayabhUta (kAraNonA te upayoga je vize thaI rahyA che te) kAryanA vizeSo paNa judA judA mAnavA joIe, temano saMkara (kate badhA vizeSo eka) hoya nahIM." eTale sAra e ke, judA judA svabhAvavALA kAraNothI kAryanA judA judA svabhAva thAya che. (eTale amArA mate kAraNabhedathI kAryabhedanI vyavasthA saMgata ja che.) ..............* vivaraNam *...... 54. tebhya: kArye tadavirodhasyeti / tebhya:-bhinnebhya: kAraNasvabhAvebhya: kArya-AdhArabhUte tadavirodhasyavizeSAvirodhasya / / 1. 'karaNavizeSopayogena tadupa0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1269 anekAntajayapatAkA (paNa: __ (120) syAdetat-abhihitamidam, anyArthaM tvabhihitam / kastasyArthaH ? sa hi 'na kAraNabhedo bhedakaH syAditi' codyaM 'tatraiva sAmarthyAnnAparAparajananam' ityanenaivAnavakAzaM manyate, (121) evaM spaSTIkRtamapyarthatattvaM yo nAma svadarzanAnuraktamatistatra - vyArA - syAdetat-abhihitamidam, anyArthaM tvabhihitamiti / etadAzaGyAha-kastAsyArtho'bhihitasya ? / sa hi-dharmakIrtiH 'kAraNabhedo bhedakaH syAditi' etat codyaM tatraivavivakSite kArye sAmarthyAt nAparAparajananamityanenaiva granthena anavakAzaM manyate / evaM spaSTI anekAMtarazmi . Ama, dharmakIrtie paNa, kAryanA judA judA aneka svabhAva mAnyA che, eTale temAM koI virodha na karAya. hetubiMdunI anyArthatAsAdhaka bauddha pUrvapakSa ke (120) bauddhapUrvapakSa: dharmakIrtie kahyuM che, e vAta sAcI paNa te bIjA arthane laIne kahyuM che. te artha kyo - e tamane khabara che? jo nA.. to sAMbhaLo - koIe prazna karyo ke, jo judA judA svabhAvavALA cakSu vagere sahakArIothI vijJAnarUpa eka kArya utpanna thAya evuM kaho, to kAraNabheda kAryono bhedaka banaze nahIM. kAraNa ke judA judA kAraNothI paNa (judA judA kAryo mAnavAnA badale) tame eka kArya mAnI lIdhuM.... have dharmakIrti mAne che ke, "tamaiva sAmarthAt nArAparananana+' - eTaluM kahevAthI ja, praznakAre kahela ApattinuM nirAkaraNa thaI jAya che. (arthAt te praznanA samAdhAna mATe ATalI paMkti ja paryApta che...) e paMktino bhAva e ke, cakSu-Aloka vagere kAraNonuM, vivakSita vijJAnarUpa kAryane ja utpanna karavAnuM sAmarthya che. te sivAyanA bIjA vijJAnone utpanna karavAnuM sAmarthya nathI. eTale teo badhA bhegA maLIne paNa mAtra vivaNita vijJAnane ja utpanna kare. basa, A kathanathI ja praznakAre kahela Apattino avakAza raheto nathI. (praznakAranuM kahevuM hatuM ke, jagaprasiddha vyavahArane anusAra kAraNabhedathI kAryabheda mAnavo ja joIe, to tame cakSu vagere aneka kAraNothI kAryabheda kema mAnatA nathI? to dharmakIrtie tenuM samAdhAna ApyuM ke, te kAraNomAM vivaNita vijJAnajanana sAmarthya ja che ane e sAmarthyanA AdhAre te aneka kAraNothI paNa vivakSita eka kArya ja thAya..). prazna : ahIM te sivAyanA tarIke 'bIjA vijJAno' evuM kema kahyuM? "bIjA koIpaNa kArya evuM kema na kahyuM? uttara : A vAta uttarapakSamAM spaSTa thaze . ahIM jema aparavijJAnajananasAmarthya nathI, tema aparakAryajananasAmarthya paNa nahIM Ave... evA badhA tarko graMthakArazrI raju karavAnAM ja che. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) < vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1270 vizvazaktivaikalyaM na pratipadyate dhAvati ca codyaM kartuM sa mugdhabuddhiritthamapi zakyaH vyAkhyA kRtamapyarthaM yo nAma kazcit svadarzanAnuraktamatiH tatra - kArye vizvazaktivaikalyaM tatkAraNApekSA na pratipadyate sAGkhyAdiH dhAvati ca codyaM kartuM 'na kAraNabhedo bhedakaH syAt' ityevaM sa * anekAMtarazmi Ama, amArA (bauddha) mate paMktino artha ekadama spaSTa che ane have koI doSano avakAza paNa nathI. (have prazna e thAya ke, jo praznanuM nirmULa samAdhAna thaI jAya, to dharmakIrtie hetubiMdumAM AgaLa 'yathAstuM svamAvamevena tadvizeSopayotastahupayo kAryasvamAvavizeSAsatlRAt' - e paMkti kahI, te zA mATe ? praznakAranuM samAdhAna to 'tatreva...' paMktithI ja thaI gayuM... have Ano javAba ApavA bauddha potAnuM maMtavya rajU kare che -) (121) uparokta kathanathI spaSTa khyAla Ave che ke, kAryomAM judA judA vizeSo nathI ja. te chatAM, potAnA darzanamAM anurAga dharAvanArI buddhivALA sAMkhya vagere keTalAka darzanakAro kAryamAM vizvazaktinuM vaikalya (kAryane judI judI aneka zaktiothI rahita) mAnatA nathI. (sAMkhyo pradhAnanA kAryabhUta ahaMkArAdimAM pAMca bhUta vagere judA judA aneka padArthane utpanna karavAnI zaktio mAne che. eTale kArya aneka zaktiothI rahita che, evuM teo nathI mAnatA...) ane AgaLa vadhIne mugdhabuddhivALA teo (=sAMkhyo) prazna Ubho kare che ke, cakSu vagere judA judA kAraNothI paNa eka kArya mAno, to kA2NabhedathI kAryabheda nahIM rahe. (tAtparya e ke, sAMkhyone kAryamAM judA judA aneka vizeSo abhipreta che, ghaTAvavA teo, bauddhane paNa kahe che ke tamAre paNa vijJAnarUpa kAryamAM aneka vizeSo mAnavA ja rahyA ane te mATe sAMkhyoe tarka Apyo ke kAraNabhedathI tamAre kAryabheda thAya.) * ahIM badhe thoDA zabdomAM ghaNuM badhuM kahI dIdhuM che. eTale ekeka zabdo pakaDIne dhyAnathI samajavA koziza karavI. * sAMkhyamate vizvasRSTino krama A pramANe che - tata:* saMjAyate buddhirmahAniti yakocyate / ahaMkArastato'pi syAttasmAtSoDazako gaNaH // 37 // sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotraM ca paJcakam / paJca buddhIndriyANyatra tathA karmendriyANi ca // 38 // pAyUpasthavacaH pANipAdAkhyAni manastathA / anyAni paJca rUpAditanmAtrANIti SoDazaH // 39 // rUpAttejo rasAdApo gandhAdbhUmiH svarAnnabhaH / sparzAdvAyustathaivaM ca paJcabhyo bhUtapaJcakam // 40 // evaM caturviMzatitattvarUpaM niveditaM sAMkhyamate pradhAnam / anyastvakartA viguNazca bhoktA tattvaM pumAnnityacidabhyupetaH // 41 // * tata:=prataeNrityarthaH (pakrzanamamuya zto rU7-46) For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1271 anekAntajayapatAkA tUSNImityupahAsaparaM kAraNopayogakRtaM kAryasvabhAvavizeSAsaGkaramuktavAn / (122 ) paramArthatastu na bhavantyeva kAraNAnAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya bhinnA eva vizeSA ityayamartha iti / (123) atrocyate-upahAsaparamityetat satyam, sa mugdhabuddhiritthamapi vyAhyA .... mugdhabuddhiH-codyacaJcuH itthamapi zakyastUSNImiti-mUka iti upahAsaparaM kAraNopayogakRtaM kAryasvabhAvavizeSAsaGkaramuktavAn hetubindau; paramArthatastu na bhavantyeva kAraNAnAMcakSurAdInAM bhinnebhyaH svabhAvebhyaH kAryasya-vijJAnAdeH bhinnA eva vizeSA ityayamarthastasyeti / etadAzaGkayAha-atrocyate / upahAsaparamityetat satyam, apramANopapannatayetyabhi - anekAMtarazmi ... basa, to A coghacaMcu ( prazna karavAmAM mukhara) sAMkhyane cUpa karavA ja, dharmakIrtie upahAsamAM kahyuM che ke - "hA, basa ! kAraNonA judA judA upayoganA AdhAre, kAyanA judA judA svabhAvavizeSo thAya che ane te svabhAvavizeSono saMkara (mizraNa) nathI, arthAt e kAryanA vizeSo judA judA aneka che." (dharmakIrtinAM A vacanathI sAMkhyono upahAsa zI rIte thAya? ane tenAthI teo mUka zI rIte banI jAya? e badhuM ahIM vicAraNIya che. bhAva e lAge che ke, AvuM kahevAthI hakIkatamAM sAMkhyamatano ja upahAsa thAya. sAMkhyo eka ja pradhAnatattvathI, kAryamAM aneka zaktionA AdhAna dvArA paraMparAe samasta vizvasRSTinuM elAna kare che. paNa dharmakIrtie kahyuM, kAraNabhedathI kAryabheda thAya. kAryomAM judI judI aneka zaktio kAraNabhedathI ja thAya. have tame sAMkhyo to mAtra pradhAnatattvarUpa eka ja kAraNa mAno cho, to tenAthI aneka kAryo zI rIte ? AvuM kahevAthI sAMkhyono mata upahAsayogya banI gayo ane eno koI pratyuttara na rahevAthI tenuM bolavAnuM baMdha thaI gayuM... basa, A badhA abhiyAna mATe ja dharmakIrtie "pathArUM...' e paMkti kahI che...) (122) eTale e paMkti upahAsaparaka ja che. bAkI hakIkatamAM te paMktino "cakSu vagere judA judA kAraNonA judA judA svabhAvathI, vijJAnarUpa kAryanA judA judA ja vizeSo thAya che" - evo artha nathI. eTale e paMktithI kAryanA anekasvabhAva siddha na thaI jAya, paNa tenAthI mAtra sAMkhyono upahAsa thAya che, evuM amAruM (bauddhonuM) mAnavuM che. - bauddhakathita anyArthatA asaMgata-uttarapakSa (123) syAdvAdI : ahIM kahevAya che - tame je kahyuM ke, dharmakIrtie sAMgonA upahAsa mATe tevuM kahyuM; te vAta sAcI ja che, kAraNa ke sAMkhyono eka ja pradhAnathI samasta vizvasRSTi thavAno mata 2. "vizeSAt sara.' ti -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1272 zakyaH tUSNImityetadapyevam, tasya viziSTabodhAbhAvAt / (124) yastu sannyAyakuzalaH kuzAgrIyabuddhiH sa kathamadhikRtacodyaM tatraiva sAmarthyAdityAdinA'navakAzaM manyeta ? tatraiva sAmarthya tatsamAnajAtIyAparAparAjananavanna tadanyaparAparajananamapi / iti kiM na pazyatyasau vyArahyA . prAyaH / sa mugdhabuddhiritthamapi zakyastUSNImityetadapi evamavipratipattirAvayoH / kuta ityAhatasya-mugdhabuddheviziSTabodhAbhAvAt, yastu sannyAyakuzalaH kazcit kuzAgrIyabuddhiH-tIkSNabuddhirbhavAniva sa kathamadhikRtacodyaM-na kAraNabhedAt kAryabhedaH syAditi tatraiva sAmarthyAdityAdinA anavakAzaM manyeta ? kathaM ca na syAdityAha-tatraiva sAmarthya vivakSitakArye tatsamAnajAtIyAparAparAjananaditi nidarzanaM na tadanyaparAparajananamapi vijJAnAntarAjananavanna - anekAMtarazmi ja jarAya pramANasaMgata nathI ane eTale teno "yathAvaM..." paMktithI upahAsa thAya e to barAbara ja ane enAthI sAMkhyo mauna thaI jAya - e vize paNa tamane-amane (bauddha-jainane) koI vipratipatti nathI, kAraNa ke e sacoTa tarkathI teo cUpa thaI ja jAya. - cUpa thavAnuM kAraNa e ja ke, temanI pAse viziSTa bodha nathI... paNa je tIvrabuddhivALo che, te to cUpa nahIM ja thAya. e ja vAta kahe che - | mugdhabuddhivALA sAMkhyane viziSTa bodha nathI ane eTale ja te samajI zakato nathI, to tenA upahAsa mATe ja graMthakArazrIe "yathArUM...' e paMkti kahI, evuM tamAruM mAnavuM che. (124) have A vize amAro (jainono) abhiprAya e ke, mugdhabuddhivALo to na samaje, tethI cUpa thaI jAya. paNa je sanyAyakuzala tIkSNabuddhivALo che, tene e praznanuM "naiva' paMktithI kyAM samAdhAna thAya che? te paNa, e paMktithI samAdhAna thAya che, evuM nathI ja mAnato. (Azaya e ke, kAraNabhedathI kAryabheda nahIM rahe - e prazna che... tenuM samAdhAna "kAraNomAM, vivakSita kAryane utpanna karavAnuM ja sAmarthya che, apara-apara kAryane utpanna karavAnuM nahIM - e che. have vAta e ke, A (tatreva...) paMktithI kone samAdhAna thAya che? mugdhabuddhi to cUpa thaI jAya, paNa je nyAyakuzaLa che, tene samAdhAna thatuM nathI.) te sanyAyakuzaLa-tIkSNa buddhivALAne to "taMtreva..." e samAdhAnakAraka paMktimAM paNa aneka prazno UbhA thAya che. juo - cakSu, Aloka vagere kAraNomAM vivaNita vijJAnane ja utpanna karavAnuM sAmarthya hoya, evuM mAno, rU. 'tatsamAnagAtIyAparapa2nanana+pati' 2. 'sa cAya' rUti -pati:. 2. "sAmarthyadinA' rUti -pa8i: rUti a-pIDha: I 4. "TRI52nanana' kRti -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1273 anekAntajayapatAkA (paSTa: yena tathA manyata ityuktaprAyaM cAtra / (125) tasmAnna zrautazabdArthAtirekeNa tanmatAtyAga iti tadatyAgino na yuktmevmaadiprlpnm| zrautazabdArthAGgIkaraNe coktavanmadIyAbhyupagamAzraya iti yathA yathA vicAryate tathA tathA na paramate kAryakAraNabhAvo yujyate, yoge'pi cakSurAdijananamapItyarthaH / iti-evaM kiM na pazyatyasau-kuzAgrIyabuddhiH yena tathA manyata iti uktaprAyaM cAtra vyatikara iti nAdhikaH prayAsaH / yasmAdevaM tasmAnna zrautazabdArthAtirekeNa tanmatAtyAgaH-dharmakIrtimatAtyAgaH, kintu tyAga eva / iti-evaM tadatyAginaH, prakramAddharmakIrttimatAtyAginaH kimityAha-na yuktamevamAdipralapanaM yathoktamasambaddhamiti / zrautazabdArthAGgIkaraNe ca sati kimityAha-uktavat-yathoktaM prAk tathA madIyAbhyupagamAzrayaH tadekAnekasvabhAvApattyA / iti-evaM yathA yathA vicAryate sUkSmekSikayA tathA tathA na paramate-kSaNikai ... anekAMtarazmi " to Apatti e Ave ke, teothI jema bIjA-bIjA vijJAna nathI thatAM, tema potAnI kSaNaparaMparAmAM cakSu vagere paNa utpanna nahIM thAya. (Azaya e ke, teomAM jema aparavijJAnajananasAmarthya nathI, tema cakSu vagere apara (kavivakSita vijJAnathI judA) kSaNajananasAmarthya paNa nathI ja... ane e rIte cakSu vagere utpanna na thatA to saMpUrNa jagata aMdha banI jAya.) A badhI vAto zuM nyAyakuzaLa vyakti na vicAre? to zuM tene "tatreva..." paMktithI samAdhAna thaI zake ? to dharmakIrti jevo kuzaLa vyakti zI rIte kahe ke e ApattinuM samAdhAna "naiva...' paMktithI ja thaI jAya ? eTale tamArI vAta dharAra khoTI jaNAI Ave che. A vize ame badhuM kahI ja dIdhuM che. eTale have vadhu prayAsa karatA nathI. (TUMkamAM vidvAnone tatreva..' paMktithI samAdhAna thatuM ja nathI. temane to, "kAraNabhedathI kAryabheda nahIM thAya' e doSa Ubho ja che, evuM lAge che.) (125) eTale hetubiMdugata dharmakIrtinI "yathArUM...' paMktino ame je artha karyo (potAnA judA judA svabhAvone anusAra kAraNonA judA judA svabhAvathI kAryanA paraspara amizrita judA aneka vizeSo thAya che. te parizruta artha ja mAnavo rahyo, e ja artha nyAyakuzaLa dharmakIrtine abhipreta che. have tame A arthane choDIne bIjo koI artha karazo, to tamAre dharmakIrtinA matano tyAga ja thaI jaze. (kAraNa ke dharmakIrtine abhipreta arthathI judo ja artha tame karI dIdho...) ane have jo e parizruta artha mAnazo, kAraNonA judA judA svabhAvathI kAryanA judA judA aneka vizeSa mAnazo, to to amArA matano ja Azraya thaze ! (arthAt eka ja kAryane anekasvabhAvI mAnavuM joIe evo je amAro mata che, teno ja Azraya thaze.) ane tevuM mAnI lo, to to kArya 1. pUrvamudrite '0mevAdipra0' iti presadoSeNa azuddhapAThaH / 2. 'sambandhamiti' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhira:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1274 na tannizcaye kazcidupAyaH // (126) syAdetat-pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAva ityupAyaH / iha ca pratyakSameva pramANaM pratyakSAnupalambhazabdAbhyAmucyate / tathAhi-kAryakAraNAbhimatapadArthAkAraM pratyakSaM tadviviktavastvAkAramanupalambha iti / etau ca pratyakSAnupalambhau parasparasahAyau .... cAhyAM .... kAntavAdimate kAryakAraNabhAvo yujyate / nidarzitametannyakSeNa / yoge'pItyAdi / yoge'pi kAryakAraNabhAvasya na tannizcaye-na kAryakAraNabhAvanizcaye kazcidupAyaH parasya // syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase-pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAva iti asti upAyaH / asyaiva bhAvArthamAha iha cetyAdinA / iha ca-prastutopAye pratyakSameva pramANaM pratyakSAnupalambhazabdAbhyAM dvAbhyAmucyate / etadbhAvanAyAha-tathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / kAryakAraNAbhimatapadArthAkAraM pratyakSaM pratyakSamucyate, tdviviktvstvaakaarNche ja anekAMtarazmi ... ......... ...... kAraNanI vyavasthAmAM koI asaMgati nathI... paNa bauddho to kAryane niraMza ekasvabhAvI mAne che ane to temanA mate kArya-kAraNanI vyavasthA saMgata thAya nahIM. Ama, jema jema sUmekSikAthI vicAratA jaIe chIe, tema tema kSaNika ekAMtavAdImate kArya-kAraNabhAvanI asaMgati jaNAI Ave che, evuM ame vistArathI batAvI dIdhuM. niSkarSa niranvaya-kSaNikavAdImate kArya-kAraNabhAva asaMgata che. kArya-kAraNabhAvano nizcaya paNa asaMgata : (yonsf=) kadAca kArya-kAraNabhAva ghaTI jAya, to paNa bauddhamate kArya-kAraNabhAvano nizcaya karavAno koI upAya nathI. (arthAt teno nizcaya thaI zakato nathI.) (have bauddha, kArya-kAraNabhAvano nizcaya saMgata karavA, potAnuM vistRta maMtavya pUrvapakSarUpe rajU kare che -). - niyayasAdhaka bauddhavaktavya : (126) pUrvapakSa : (bauddha :) kArya-kAraNabhAva, pratyakSa ane anupalaMbhathI siddha thAya evo che. eTale temanA nizcayano upAya che ja. - have prastuta upAyamAM, "pratyakSa' pramANa ja (1) pratyakSa, ane (2) anupalaMbha - evA be zabdothI kahevAya che. (arthAt kArya-kAraNabhAva jenAthI siddha thaI rahyo che, te pratyakSa-anupalaMbha 'pratyakSa pramANarUpa ja che, tenAthI judA nahIM.) te A pramANe - vyaktine be prakAre pratyakSa thAya che : (1) ahIM vati hovAthI ja dhUma thaI rahyo che, e prathama 2. "tacaiva' ti pAd: I For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1275 anekAntajayapatAkA ( paw: sAdhanam / kadAcidanupalambhapurassaraM pratyakSam, (127) yathA''ha nyAyavAdI-"yeSAmupalambhe tallakSaNamanupalabdhamupalabhyate' ityAdi / A vyArA .... kAryakAraNAbhimatapadArthaviviktavastvAkAraM pratyakSameva anupalambha iti / etau ca pratyakSAnupalambhau parasparasahAyau santau sAdhanam, kAryakAraNabhAvasyeti prakramaH / kathamityAha-kadAcidanupalambhapurassaraM pratyakSam, yathA''ha nyAyavAdI-dharmakIrtiH yeSAmupalambhe mRtpiNDAdikAraNAnAM tallakSaNam-upalabdhilakSaNameva ghaTAdikAryaM anupalabdhaM sat pUrvamupalabhyata ityAdi tat tasya kAryamityanupalambhapurassaraM pratyakSam // ....... anekAMtarazmi .... prakAra, ane (2) ahIM mAtra bhUtala che, vahni-dhUma nathI, e bIjo prakAra... (pahelA prakAramAM kArya-kAraNa tarIke abhimata vadvi-dhUmanA AkAravALuM pratyakSa thAya che, ane bIjA prakAramAM pati-dhUmathI vyatirikta zuddha bhUtalamAtranA AkAravALuM pratyakSa thAya che.) to ahIM pahelo prakAra "pratyakSa' kahevAya che ane bIjo prakAra "anupalaMbha' kahevAya che... A pratyakSa ane anupalaMbha ja kArya-kAraNabhAvanuM sAdhana bane che. arthAt A be bhegA maLIne, vahni-dhUmanA kArya-kAraNabhAvane siddha kare che.) te A rIte - temAM be prakAra che : (1) anupalaMbhapUrvaka pratyakSa, ane (2) pratyakSapUrvaka anupalaMbha - A baMne prakAre kArya-kAraNabhAva zI rIte siddha thAya? e pramANe kramazaH joIe - (1) anupalabhapUrvaka pratyakSa vyakti pahelA kuMbhArazALAmAM dekhAto hato, te vakhate ghaTa nahoto dekhAto (eTale kAraNonI gerahAjarImAM ghaTano anupalaMbha hato, tyArabAda mRpiMDa vagere kAraNonI upalabdhi thaye te ghaTarUpa kArya tarata dekhAI gayuM (eTale ghaTanuM pratyakSa thayuM.) eTale ghaTa te mATInuM kArya che, evuM anupalaMpUrvaka pratyakSa thAya che ane tenA AdhAre temano kArya-kAraNabhAva nizcita thAya che.) (127) A vize nyAyavAdI dharmakIrtie kahyuM che : "mATI vagere jeonI upalabdhi thaye upalabdhi-lakSaNaprApta ghaTarUpa kArya; je pUrve anupalabdha hatuM; te have upalabdha thAya che. (te ghaTa te mATInuM kArya che.)" vivaram .. ___55. upalabdhilakSaNameveti / lakSyate'neneti lakSaNam, upalabdhireva lakSaNaM-gamakaM yasya tat tathA / / 2. 'sahAyuM rudrA' rUti 5-pazcinda: I 2. 'tyAdrinA ta' ti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1276 etena copalabdhilakSaNaprAptAnupalambhena tatra tasya svahetoH sannidhAnAt prAgapi sattvamanyato dezAdAgamanaM prAgavasthitakaTakuTyAdihetutvaM cApAkRtamiti / (128) tathA kadAcit pratyakSapurassaro'nupalambhaH, yathoktam-"tatraikAbhAve'pi nopalabhyate tat tasya kAryam" etena copalabdhilakSaNaprAptAnupalambhenAnantaroktena tatra-deze tasya-kAryasya svahetusannidhAnAt prAgapi, hetvabhAve'pItyarthaH, sattvamapAkRtamiti sambandhaH / tathA anyato dezAdAgamanaM kAryasya saMta eva / tathA prAgavasthitakaTakuTyAdihetutvaM cApAkRtamiti / yadi te'pi hetavaH syuH svahetusannidhAnAt prAgapi tebhya evotpadyeta kAryam, na cotpadyate, tasmAnna hetavaste iti / evaM kadAcidanupalambhapurassaraM pratyakSaM sAdhanam / tathA kadAcit pratyakSapurassaro - anekAMtarazmi .. (plena) A upalabdhilakSaNaprApta ghaTano pUrve anupalaMbha kahevAthI; mATI vagerenA saMnidhAna vakhate ja ghaTa dekhAya che, te pahelA upalabdhilakSaNaprApta evo ghaTa dekhAto nathI, e parathI jaNAya che ke, pUrve te hato ja nahIM - evuM kahevAthI; keTalAkonI (AgaLa kahevAtI) judI judI mAnyatAo khaMDita thAya che. (1) mATI vagere hetunA saMnidhAna pUrve paNa - jyAre hetu hato ja nahIM te vakhate paNa - te dezamAM ghaTanuM astitva hatuM ja... (2) mATI vagere hetuonuM saMnidhAna thaye, ghaTa kaMI navo nathI thato, paNa bIjA dezathI te Ave che. (3) ghaTanuM kAraNa mAtra mATI nathI, paNa te pUrve rahelA kaTa (=caTAI) kuTI (=jhuMpaDI) vagere padArtho paNa che. paNa A traNe vAtanuM, uparokta kathanathI nirAkaraNa thAya che, te A pramANe - (1) mATI vagerenA saMnidhAna pUrve upalabdhilakSaNaprApta paNa ghaTano upalaMbha thato nathI - eTale pUrve tenuM astitva na ja mAnI zakAya. (astitva hota to hamaNAMnI jema pUrve tenI upalabdhi thAta ja.). (2) vaLI, hamaNAM te navo ja utpanna thato dekhAya che. eTale bIjA koI dezathI te AvI jAya che - evuM paNa na manAya. (3) vaLI, jo kaTAdi tenA kAraNa hota, to mATInA saMnidhAna pUrve te kaTAdithI ja thaI jAya, paNa thato to nathI... eTale te kadATine ghaTanuM kAraNa na mAnI zakAya. have mULa vAta para AvIe - (128) A pramANe anupalaMbhapUrvaka pratyakSathI kArya-kAraNabhAvanI siddhi thAya che. have bIjA prakAra pramANe kAryakAraNabhAvanI siddhi joIe - 2. "svata pava' kRti Tu-pa4i: For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1277 anekAntajayapatAkA (paSTa: -98 iti / etaduktaM bhavati-yeSAM sannidhAnena pravartamAnaM yad dRSTaM teSu madhye yadaikasyApyabhAvo bhavati tadA nopalabhyate tat tasya kAryam, yathA dhUmo hutabhujaH, ghaTAdi mRdAdInAm / ityupAyabhAvAnnAsti doSa iti / (129) atra ucyate-yatkiJcidetat, upalambhasya darzana - vyArA . 'nupalambhaH sAdhanam, yathoktaM nyAyavAdinaiva-"tatraikAbhAve'pi nopalabhyate tat tasya kAryam" iti paragranthaH / enaM vyAcikhyAsurAha-etaduktaM bhavati / yeSAM sannidhAnenAgnyAdInAM pravarttamAnaM yad dRSTaM-dhUmAdi teSu madhye yadaikasyApyabhAvo bhavati agnyAdereva tadA nopalabhyate tat tasya-anupalabhyamAnasya kAryam / nidarzanamAha-yathA dhUmo hutabhujaH-agnestathA ghaTAdi mRdAdInAm / iti-evamupAyabhAvAt kAraNAt, tannizcaya iti vartate, nAsti doSa iti / etadAzaGkayAha-atra ucyate-yatkiJcidetat, asAramityarthaH / kuta ityAha-upalambhasya darzanatvAt ... anekAMtarazmi .. (2) pratyakSapUrvaka anupalaMbha : vyaktie pUrve joyuM hoya ke mATI vagere kAraNonI hAjarImAM ghaDo thAya che (eTale pratyakSa thayuM) tyArabAda te vyakti, te kAraNomAMnA eka paNa (mATI vagere) kAraNanI gerahAjarImAM ghaDo na thato dekhIne (tenA anupalaMbhanA AdhAre) temano kAryakAraNabhAva nizcita karI le che. A ja vAta nyAyavAdI dharmakIrtie kahI che : "temAMnA eka kAraNanA abhAvamAM paNa jo kAryano upalaMbha na thato hoya, to te, anupalabhyamAna =jeno abhAva che, te mATI vagere) kAraNanuM kArya samajavuM." A vAtanI vyAkhyA karavA kahe che : tAtparya: je agni vagerenA saMnidhAnathI dhUma thato dekhAya che, te agni vagere rUpa ja koI eka kAraNanA abhAvamAM jyAre dhUma dekhAto nathI, tyAre mAnI ja levuM ke dhUma agninuM kArya che. (AgathI dhUmADo ane mATIthI ghaDo thAya, evuM joyuM. have Aga na hoya to dhUmADo dekhAto nathI ne mATI na hoya to ghaDo dekhAto nathI, e parathI nirdhArita thAya che ke, dhUma agninuM ne ghaTa mATInuM kArya A pramANe pratyakSapUrvaka anupalaMbhathI kArya-kAraNabhAvanI siddhi thAya che. niSkarSa eTale amArA mate kArya-kAraNabhAvanA nizcayano upAya hayAta ja che ane to teno nizcaya thaze ja. eTale have koI doSano avakAza nathI. - bauddhavaktavyanI vilAsamAtratA : (129) syAdvAdIH (uttarapakSa :) tamAruM badhuM kathana asAra che, kAraNa ke kArya-kAraNabhAvano 2. "tatrAsya phAryamati para' rUti -pATha: I 2. pUrvamukitetra 'Ava' rUti pa4:, satra D-pratapad: I For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1278 tvAt, anupalambhasya cAdarzanatvAt, darzanAdarzanayozca vyabhicArataH pareNa pratikSepAt, taditiriktasya cehApyabhAvAditi // vyArA . tathA'nupalambhasya cAdarzanatvAt, darzanAdarzanayozca vyabhicArataH kAraNAt, pareNa-dharmakIrttinA pratikSepAt, tadatiriktasya ca-darzanAdarzanAtiriktasya ca ihApi-pratyakSAnupalambhopAye abhAvAt, pratyakSAnupalambhAvapi darzanArdarzane eva iti arthaH / ... anekAMtarazmi nizcaya tame upalaMbha-anupalaMbhanA AdhAre kaho cho. (paNa hakIkatamAM to tamArA mate upalaMbhaanupalaMbha ja mAnya nathI. juo -) upalaMbha eTale darzana ane anupalaMbha eTale adarzana... ane darzana-adarzanano vyabhicAra hovAthI, dharmakIrtie paNa teno pratikSepa karyo che ane darzana-adarzana sivAya bIjo to koI 'upAyabhUta pratyakSa-anupalaMbha' tarIke che ja nahIM. (pratyakSa-anupalaMbha paNa darzana-adarzanarUpa ja che ane teno pratikSepa thaI gayo. phalataH kArya-kAraNabhAva jANavAno have koI upAya na rahyo. eTale enI asaMgati ja thaI.) bhAvArthaH (1) vastuno upalaMbha vastunA darzanarUpa che, ane (2) vastuno anupalaMbha vastunA adarzanarUpa che. Ama, upalaMbha-anupalaMbha darzana-adarzanarUpa che. have darzana-adarzana to vyabhicArI che. eTale tenA AdhAre pratiniyata kArya-kAraNabhAva na mAnI levAya. Azaya e ke, ekavAra agninA sadbhAvamAM dhUma dekhAyo ne ekavAra agninA na hovAmAM dhUma paNa na dekhAyo - paNa teTalA mAtrathI agni-dhUmano gamya-gamakabhAva na mAnI levAya, kAraNa ke dAsI-gardabharyAMyathI darzana-adarzana to vyabhicArI che. eTale hakIkatamAM to kArya-kAraNabhAvathI ke pratiniyata svabhAvathI ja gamya-gamakabhAva mAnI zakAya. A vize kahyuM che - ................... vivaUAm - 56. darzanAdarzanayozca vyabhicArata iti / na hyekadA dhUmo'gnisadbhAve dRSTaH, anyadA ca na dRSTaH ityetAvataiva gamyagamakabhAvo 'dAsIgardabha'nyAyena darzanAdarzanayorvyabhicArAt, kintu kAryakAraNabhAvena niyatasvabhAvena vA gamyagamakabhAvaH / yaduktam ka dAsInA hovAmAM gadheDAnuM dekhAvavuM ane dAsInA na hovAmAM gadheDAnuM na dekhAvavuM - ema ekAda vAra darzanaadarzana to dAsI-gardabhamAM paNa thAya che ja... paNa teTalA mAtrathI te beno avinAbhAva na manAya... e ja nyAye ahIM paNa darzana-adarzananA AdhAre avinAbhAva na manAya, evo bhAva che. 2. 'rzanA parva.' ti va-pATha: 2. '2 phUTa: 'ti gha-pATha: For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1279 anekAntajayapatAkA (130) syAdetat-nAbhAvaH, upalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhasya darzanAd dRSTasya - vyArahyA che . syAdetadityAdi / syAdetat-athaivaM manyase-nAbhAvaH, prakramAt tadatiriktasya / kathamityAha-upalabdhilakSaNaprAptAnupalabdhasya darzanAd dRSTasya ca upalabdhilakSaNaprAptasyaiva adarza anekAMtarazmi "niyAmaka evA kArya-kAraNabhAvathI ke niyamathI ja avinAbhAvano niyama manAya... mAtra tenA darzana ke adarzanathI nahIM." (pramANavArtika 3/31) eTale dRrzana-adarzana vyabhicArI hovAthI, dharmakIrtie paNa teno pratikSepa karyo che ane darzanaadarzana sivAya pratyakSa-anupalaMbha jevuM kazuM ja nathI... phalataH darzana-adarzanarUpa pratyakSa anupalaMbhathI kArya-kAraNabhAvanI siddhi thaI zake nahIM ane to koI upAya na rahevAthI, temanA nizcayanI asaMgati UbhI ja rahe. ' (130) bauddha: tame je kaho cho ke, pratyakSa-anupalaMbharUpa upAyamAM darzana-adarzana sivAya bIjuM kazuM ja nathI - te vAta khoTI che. dharmakIrti jene vyabhicArI kahe che, te darzana-adarzana; ame kahela darzana-adarzanathI judA che. (eTale dharmakIrtie kahela darzana-adarzana sivAya kazuM ja nathI - evuM na kahevAya... ame kahela viziSTa prakAranuM darzana-adarzana che ja...) juo - ghaTa upalabdhilakSaNaprApta che, te pUrve upalabdha thato na hato ane mATI vagere sAmagrI maLe te anupalabdha ghaTanuM darzana thAya che. (ane AvuM darzana acUka avyabhicArI ja hoya. eTale ja kAraNasAmagrI maLyA pahelA upalabdhilakSaNa prApta paNa ghaTano upalaMbha thato na hato) ane je mATI vagere kAraNonA saMnidhAnamAM upalabdha thato hato, dekhAto hato, te upalabdhilakSaNaprApta ghaTa ja, kAraNonuM saMnidhAna na hovAmAM dekhAto nathI e ja ghaTanuM pradarzana che. (ane A adarzana avyabhicArI che. vivaram . "kAryakAraNabhAvAd vA niyamAd vA niyAmakAt / avinAbhAvaniyamo darzanAnna na darzanAd / / " iti / darzanAnna na darzanAditi madhyavarttino 'na'zabdasya ubhayatra sambandhAt darzanAdarzanamAtreNa nAvinAbhAvaniyama iti / PP ahIM bauddhamata be rIte gaNI zakAya : (1) temanA mate darzana-adarzana vyabhicArI che. kAraNa ke svalakSaNarUpa arthamAM paNa nityanuM darzana thAya che ane svalakSaNamAM paNa svalakSaNanuM adarzana che (A vAta AgaLanI paMktiothI graMthakArazrIne abhimata jaNAya che)... (2) darzanAdarzana, kAryakAraNabhAvane vyabhicArI che, dAsI-gardabhanuM darzanAdarzana thavA chatAM kAryakAraNabhAva svIkRta nathI (A vAta vivaraNakArazrIne abhimata che.). 1. 'niyamAkAt' iti kha-pAThaH / 2. anuSTup / 3. pUrvamudrite'trAzuddhipracurAH punaruktipracurAzca paGktayaH / For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1280 cAdarzanAt |ne, upalabdhilakSaNaprAptasya anupalambhAsiddheH / upabdhilakSaNaprAptihayupalambhapratyayAntarasAkalyam / teSAmupalambhajananasvabhAvatve kathaM tadanupalambhaH ? atatsvabhAvatve vA tatpratyayAntaratvaM katham ? // >> vyAsahyA ...... nAt / etadAzaGkayAha-na-naitadevam, upalabdhilakSaNaprAptasya sataH anupalambhAsiddheH / enAmevAha-upalabdhilakSaNaprAptiryasmAt upalambhapratyayAntarasAkalyam-upalambhakAraNAntarANAM sakalabhAvaH / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-teSAm-upalambhapratyayAntarANAM sakalAnAmupalambhajananasvabhAvatve sati upalambhabhAvApattyA kathaM tadanupalambhaH ? naivetyarthaH / atatsvabhAvatve vA-upalambhAjananasvabhAvatve vA teSAM tatpratyayAntaratvam-upalambhapratyayAntaratvaM tha? maityartha: II - anekAMtarazmi eTale ja kAraNonA asaMnidhAnamAM ja tenuM adarzana thAya che.) AvA darzana-adarzanarUpa pratyakSa-anupalaMbhathI kArya-kAraNabhAvano nizcaya siddha ja che, evuM amAruM mAnavuM che. syAdvAdI : tamArI A vAta barAbara nathI. tame kaho cho ke, upalabdhilakSaNaprApta ghaTa pUrve anupalabdha hato ane pachI tenuM darzana thayuM.) paNa te barAbara nathI, kAraNa ke ghaTa upalabdhilakSaNaprApta hoya, to teno anupalaMbha hoI zake nahIM. (teno upalaMbha thAya ja.) tenuM kAraNa e ke, upalabdhilakSaNaprApti eTale upalaMbhanA tamAma kAraNasamudAyanuM astitva.. (arthAt je kAraNonA AdhAre jJAna thAya, te tamAma kAraNonuM hovuM... evuM hoya to ja upalabdhilakSaNaprApti kahevAya ane to ja ghaTa upalabdhilakSaNaprApta kahevAya.) have e upalaMbhanA tamAma kAraNo, jo upalaMbhajananasvabhAvI hoya - ghaTanuM jJAna karAvavAnA svabhAvavALA hoya - to teo thakI upalaMbha thAya ja ane to upalabdhilakSaNaprApta ghaTano pUrve anupalaMbha zI rIte ? ane e upalaMbhanA kAraNo jo upalaMbhajanasvabhAvI na hoya - ghaTanuM jJAna karAvavAnA svabhAvavALA na hoya - to to teo upalaMbhanuM kAraNa ja kema kahevAya ? (arthAt teo upalaMbhanA kAraNa na ja bane.) eTale teomAM upalaMbhajananasvabhAva hoya ja ane teo thakI ghaTano upalaMbha thAya ja... to pachI upalabdhilakSaNaprApta ghaTano pUrve anupalaMbha zI rIte kahI zakAya? eTale tamArI vAta asaMgata jaNAI Ave che. 6. 'noDapabdhi0' kRti -pAThoDanAraLIya: I For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1281 anekAntajayapatAkA By: Ov> ( 131 ) syAdetat-sahArthena tajjananasvabhAvAni, yathA''ha - " svabhAvavizeSazca yaH svabhAvaH satsvanyeSUpalambhapratyayeSu san pratyakSa eva bh'vti"| etadapyasAram, itthamapyubhayasya upalabdhilakSaNaprAptizabdenAbhidhAnAt tadbhAve cAnupalambhAyogAt / ( 132 ) na * vyAkhyA syAdetadityAdi / syAdetat- athaivaM manyase - sahArthena avalambanAkhyena tajjananasvabhAvAni - upalambhajananasvabhAvAni, yathA''ha nyAyavAdI - svabhAvavizeSazca - padArthavizeSazca / kimuktaM bhavatItyAha-ya: svabhAva:- padArthaH / satsvanyeSu upalambhapratyayeSu - cakSurAdiSu sanvidyamAna: pratyakSa eva bhavati / etadAzaGkayAha-etadapyasAram / kuta ityAha- itthamapi - evamapi ubhayasya-upalambhapratyayAntarasvabhAvavizeSobhayasya upalabdhilakSaNaprAptizabdena abhidhAnAt / tadbhAve ca-adhikRtobhayabhAve ca kimityAha- anupalambhAyogAt / netyAdi / na tadA tasmin * anekAMtarazmi I (131) bauddha : ghaTa upalabdhilakSaNaprApta che ja ane tenA upalaMbhanA kAraNo paNa che ja... paNa e kAraNo, ghaTAdi viSayarUpa arthanI sAthe ja upalaMbhane utpanna karavAnA svabhAvavALA che. A vize nyAyavAdI dharmakIrtie kahyuM che ke - "svabhAvavizeSa eTale evo svabhAva, je cakSu vagere bIjA kAraNonI hayAtImAM raheto hoya, to pratyakSa thAya ja.' (nyAyabiMdu pariccheda-2) (have A svabhAva pUrve na hovAthI ja, upalaMbhanA kAraNonI hayAtImAM paNa upalabdhilakSaNaprApta ghaTano upalaMbha thato nathI. AnAthI e siddha thayuM ke, ghaTanI hAjarImAM ja anya upalaMbhapratyayo upalabdhi karAve.) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa asAra che, kAraNa ke 'upalabdhilakSaNaprApti' zabdathI (1) upalaMbhanA kAraNo, ane (2) svabhAvavizeSa - baMnenuM kathana thAya che. (eTale baMne hoya to ja tene upalabdhilakSaNaprApta kahevAya) tethI jo ghaTAdino svabhAvavizeSa ja tevo hoya ke anya kAraNonI hAjarImAM pratyakSa thAya... to te svabhAvavizeSanI gerahAjarImAM to tene upalabdhilakSaNaprApta kahI ja na zakAya, kAraNa ke pratyakSa karAvavAno svabhAva ja nathI. eTale upalabdhilakSaNaprApta kahevAthI svabhAvavizeSanI hAjarI jarUra banI rahe ane to ghaTanuM pratyakSa thAya ja... phalataH ghaTano anupalaMbha nahIM rahe. * ahIM badhe dhyAna rAkhavuM ke, bauddhane, upalabdhilakSaNaprAptano paNa anupalaMbha hoI zake, evuM siddha karavuM che ane graMthakArazrI tenuM tarkabaddha nirAkaraNa karIne, upalabdhilakSaNaprAptano upalaMbha thAya ja - evuM siddha karI rahyA che. = 6. 'mati, ta--sAram' kRti 1-pATaH / 2. 'taddhAve' kRti 3-pAta: / For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) o vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1282 tadA tadbhAva eva, api tu vidyamAnaH pratyakSo bhavatIti cet, kathaM tAni tadupalambhapratyayAntarANi ? saha tena tajjananasvabhAvatvAt tathocyanta iti cet, kathaM na tadA tadbhAvaH, abhAve vA saha tena tajjananasvabhAvAni ? ( 133 ) taddRzyatvena yogyatA'pekSayeti cet, kathamupalambhAbhAve nanvetadadhigatiH ? prabandhamAzritya tathopalabdhyeti * vyAkhyA kAle tadbhAva eva-svabhAvavizeSabhAva eva, api tu - kintu vidyamAnaH pratyakSo bhavati / iti cet, etadAzaGkayAha-kathaM tAni - adhikRtapratyayAntarANi tadupalambhapratyayAntarANi ? tadbhAve'pi tajjananavikalAnyapIti bhAvaH / sahetyAdi / saha tena svabhAvavizeSeNa tajjananasvabhAvatvAt-vivakSitopalambharjananasvabhAvatvAt tathocyante-upalambhapratyayAntaratvenocyante / iti cet, etadAzaGkayAha- kathaM na tadA tasmi~statsAkalyakAle tadbhAvaH-svabhAvavizeSabhAvaH abhAve vA svabhAvavizeSasya saha tena - svabhAvavizeSeNa tajjananasvabhAvAni - vivakSitopalambhajananasvabhAvAni, upalambhapratyayAntarANIti prakramaH katham ? naivetyarthaH / tadityAdi / tasya-svabhAvavizeSasya dRzyatvena hetunA yogyatA'pekSayA / iti cet, etadAzaGkayAha-kathamu ... aneaMtarazmi (132) jauddha : pUrve upasaMlanA arazo itAM, pae se svabhAvavizeSa 4 na hato (ane jeTale ja ghaTano anupalaMbha thaI rahyo che...) hA, e svabhAvavizeSa vidyamAna hoya to pratyakSa thAya ja. syAdvAdI H pUrve jyAre svabhAvavizeSa na hato, tyAre te upalaMbhanA kAraNo 'upalaMbhanA kAraNa' tarIke kahevAya ja zI rIte ? (adhikRta kAraNo vidyamAna hovA chatAM paNa upalaMbhanuM janana na kare, to temane 'upalaMbhajananasvabhAvI-uparaMbhanuM kAraNa' zI rIte kahevAya ?) : bauddha : te kAraNo, svabhAvavizeSanI sAthe ghaTanA upalaMbhane utpanna karavAnA svabhAvavALA che ane e apekSAe ja temane 'upalaMbhanAM kAraNa' tarIke kahevAya che. (eTale padArthanI avidyamAnatAmAM upalaMbha na thAya to paNa temanI upalaMbhajananatA saMgata ja che...) : syAdvAdI to pUrve jyAre upalaMbhanA tamAma kAraNo hayAta hoya, tyAre te svabhAva ja padArthanI sAthe kema na AvI jAya ? ane e svabhAvavizeSa na Ave, to adhikRta kAraNo e svabhAvavizeSanI sAthe upalaMbhajanana karavAnA svabhAvavALA che, evuM zI rIte kahevAya ? (arthAt svabhAvavizeSa teonI sAthe na hovAthI, teo tenI sAthe ja nathI to sAthe rahIne upalaMbhajananasvabhAvI-upalaMbhanA kAraNa na 4 jane.) (133) bauddha : pahA svabhAvavizeSa dRzya che, tenuM harzana thavuM zajya che... jeTate have dRzya svabhAvavizeSa jyAre hovAno, tyAre to te kAraNo upalaMbhajananane yogya banavAnA ja... Ama, 1. 'na tvetadadhi0' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu ka-pAThaH / 2. 'janane sva0' iti Ga-pATha: / For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1283 anekAntajayapatAkA (paSTa: -7 cet, kiM sA na gosannidhAnAsannidhAnopalabdhAnupalabdhAzvAdidarzane iti sambhavatyeva kvaciditi / (134) evaM ca yadi tatrApyazvasya prAgasattvamanyato dezAdanAgamanamanyA vyAzA .... palambhAbhAve sati nanvetadadhigatiH-tadRzyatvAdhigatiH ? prabandhetyAdi / prabandhamAzrityakSaNapravAhaM tathopalabdhyA-sAmAnyenAparopalabdhyA / iti cet, etadAzaGkayAha-kiM sA-tathopalabdhiH prabandhApekSayA sAmAnyenetyarthaH, na goH sannidhAnAsannidhAnAbhyAM upalabdhAnupalabdhazcAsau azvAdizceti vigrahaH, tasya darzane kiM sA na iti sambhavatyeva kvaciditi / etaduktaM bhavati-gosannidhAne upalabdhe'zvastadasannidhAne nopalabhyate, na cAsau goH kAryaM prApnoti ca bhavanItyeti / evaM ca kRtvA etadapyasamIkSyaivoktamiti sambandhaH / kiM tadityAha-yadItyAdi / - anekAMtarazmi ... yogyatAne laIne kAraNo "upalaMbhajananasvabhAvI-upalaMbhanA kAraNa" tarIke kahevAya che. syAdvAdIH UbhA raho... upalaMbhanA kAraNonI hayAtImAM e svabhAvavizeSano upalaMbha to thato nathI, to te svabhAvavizeSa dazya che, tenuM darzana thavuM zakya che, evuM tame zI rIte jANyuM? bauddha : kSaNapravAhane AzrayIne sAmAnyathI bIjI kSaNomAM teno upalaMbha thAya che ane tyAre tenI dazyatA paNa jaNAI Ave che.. (tAtparya e ke, te vakhate bhale upalabdha nathI, paNa ghaTajJAna vakhate to te svabhAvavizeSa upalabdha che ja - Ama, kSaNapravAhanI apekSAe bIjI kSaNomAM tenuM astitva hovAthI tenI dazyatA spaSTa ja che ane eTale e dazyasvabhAvanI sAthe adhikRta kAraNo upalaMbhanuM janana kare ja... ane to teo, upalaMbhanuM kAraNa bane ja.) syAdvAdI: are ! kSaNapravAhanI apekSAe sAmAnyathI bIjI kSaNomAM tenI upalabdhi thAya ane kyAMka vaLI tenA upalabdhipratyayonA) saMnidhAna ke asaMnidhAnathI ghaTanI upalabdhi ke anupalabdhi dekhAya eTalA mAtrathI jo temano kArya-kAraNabhAva (upalabdhipratyayo kAraNa ane ghaTano upalaMbha kArya evo kArya-kAraNabhAva) mAnI levAno hoya (arthAtu, sAmAnyathI bIjI kSaNomAM ghaTa dekhAvAthI ghaTamAM dazyatAnI siddhi ane tenA AdhAre upalabhapratyayomAM yogyatArUpe upalabdhijananasvabhAvanI (upalaMbhakAraNatAnI) siddhi thaI jatI hoya) to tevA kSaNapravAhanI apekSAe sAmAnyathI upalabdhi to, gAyanA saMnidhAnamAM upalabdha ane gAyanA asaMnidhAnamAM anupalabdha evA azvanA darzanamAM paNa kyAMka che ja ane eTale to gAya-ghoDAno paNa kArya-kAraNabhAva mAnavo paDaze ! bhAvArtha : koIka vakhate gAya hatI tyAre ghoDo dekhAyo ane koIka vakhate gAya na hatI tyAre ghoDo paNa na dekhAyo. Ama, sAmAnyathI kSaNapravAhanI apekSAe kyAMka gAya-ghoDAno paNa anvayavyatireka upalabdha thAya che ja. have koIka kSaNe upalabdha thavA mAtrathI jo kArya-kAraNabhAva mAnI levAya, to gAya-ghoDAno paNa kArya-kAraNabhAva mAnavo paDe. te zuM yogya che? (ghoDo e gAyanuM kArya nathI ja, paNa tamArI mAnyatA pramANe tene gAyanuM kArya mAnavuM paDaze.) For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1284 kAraNatvaM ca santAnasya zakyate nizcetum, bhavatu tatrApi hetuphalabhAva iti / etadasamIkSyaivoktam, tadopalabdhasya prAgasattvAt, anyadezAdanAgateH, anyAkAraNatvasyApyata eva nizcayAt upAyAvizeSAt anyatrApyevamevAvagateH / (135) anyadA'nyato'pi bhAvAda ............ cAhyA ................... yadi tatrApi-deze azvasya goH kAryatayA parikalpitasya prAg-upalambhasamayAt pUrvamasattvaM zakyate, nizcetumiti sambandhaH, tathA'nyato dezAdanAgamanaM zakyate nizcetum / evamanyAkAraNatvaM ca santAnasya azvasambandhinaH zakyate nizcetuM yadi, bhavatu tatrApi hetuphalabhAva iti / etadapyasamIkSyaiva-anAlocyaiva uktaM nyAyavidA vArttike / kathamityAha-tadopalabdhasya, prakramAdazvasya, prAgasattvAt niranvayAsadutpAdena anyadezAdanAgateH ata eva hetoH, anyAkAraNatvasyApi ata eva dvayAt nizcayAt, nizcayazca upAyAvizeSAt pratyakSAnupalambhasAdhanaH anekAMtarazmi .... ' (134) bauddha kArya mAnavA mATe amArI traNa zarato che: (1) pUrve te dezamAM na hovuM, (2) bIjA dezathI na AvavuM, ane (3) tenuM bIjuM koI kAraNa na hovuM - A traNe hoya, to koIne paNa kArya mAnavAmAM vAMdho nathI. eTale gAyanA kAryarUpe abhimata azva, jo pUrve te dezamAM na hoya, bIjA dezathI na Avato hoya, ane bIjuM koI tenuM kAraNa na hoya, to te azvane paNa kArya mAnI lo... arthAtu gAya-dhoDAno kArya-kAraNabhAva paNa bhale thAo. - syAdvAdIH nyAyavettAe vArtikamAM A vAta paNa vicAryA vinA ja kahI dIdhI che. (temane khabara nathI ke hakIkatamAM traNe zarato ghoDAmAM ghaTI jAya che ane to gAya-ghoDAno kArya-kAraNabhAva paNa hakIkatamAM ghaTI jAya che. have ghoDAmAM te traNe zarato zI rIte ghaTe? te joIe --) (1) niranvaya-asanI utpatti thatI hovAthI, te dezamAM ghoDo pUrve nahoto ja, evo nizcaya thaI ja zake che. (2) te kSaNasthitika hovAthI, pUrva kSaNe te bIjA dezamAM hato ane hamaNAM tenuM A dezamAM Agamana thayuM - evuM paNa nathI ja. (eTale anyadezathI anAgamana paNa nizcita ja che.) (3) pUrve te nahoto ane bIjA dezathI te nathI Avyo - e bethI ja, te ghoDAnuM bIjuM koI kAraNa nathI, evuM paNa nizcita thaI jAya che. (ahIM hamaNAM gosaMnidhAnathI ja upalabdha thayo hovAthI, tenuM kAraNa go ja che, bIjuM koI nahIM, evuM jaNAI Ave che.) ane anya akAraNatvano nizcaya thavAnuM kAraNa e ke kArya-kAraNabhAva pratyakSa-anupalaMbhathI siddha thAya che' - e upAya che ane e upAya to ahIM paNa rahelo ja che. (gonA saMnidhAnamAM azvanuM pratyakSa ane asaMnidhAnamAM apratyakSa che ja.) ane eTale to ahIM paNa kArya-kAraNabhAvano nizcaya . 'mavatu na tatrapi' rUti -pATha: . For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1285 anekAntajayapatAkA nizcaya iti cet, na, tasyAnyadA bhAvAsiddheH / santAnApekSayA siddhiriti cet, ka etad veda iti nibhAlyatAM svatantram / viziSTabodhasantAnajo vikalpa iti cet, kutastasyA vyArahyA . kAryakAraNabhAva ityupAyastadavizeSAt / etadevAha-anyatrApi-dhUmAnalAdau evamevAvagateH anyAkAraNatvasya / anyadetyAdi / anyadA-anyasmin kAle'nyato'pi bhAvAdazvasya anizcayaH / iti cet, etadAzayAha-na, tasya-azvavizeSasya anyadA bhAvAsiddheH / santAnetyAdi / santAnApekSayA siddhiriti cet, anyadA azvavizeSasya / etadAzaGkayAhu-ka etad veda-jAnAti iti nibhAlyatAM svatantram / kSaNaniranvayanazvaraikavastvAlambanAni vijJAnAnIti bhavataH svatantram / asminnevaM vyavasthite ka etad veda iti ? viziSTetyAdi / viziSTazcAsau bodhasantAnazca tajjo vikalpaH / iti cet, etadAzaGkayAha-kutastasya-adhikRtavikalpasya anyataraika . anekAMtarazmi .... nirbAdha thaI zake. eTale anyAkAraNatva nakkI thaI jAya. ane vahni-dhUma vagere sthaLe paNa "dhUmanuM bIjuM koI kAraNa nathI - mAtra vati ja che' - evuM A rIte ja jaNAya che (arthAt pratyakSa-anupalaMbhathI ja kArya-kAraNabhAva jaNAya che ane e to gAyaghoDAmAM paNa hovAthI ahIM paNa kArya-kAraNabhAva jaNAya ja.). (135) bauddha : ghoDo to bIjA kALamAM bIjAthI (=gAya sivAyathI) paNa thAya che. eTale temanA kArya-kAraNabhAvano nizcaya na thAya. syAdvAdIH tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke hamaNAM rahela ghoDo to kSaNasthitika hovAthI bIjA kALe tenuM astitva ja siddha nathI.. to te bIjA kALe bIjAthI thAya che, evuM tame zI rIte kahI zako ? bauddhaH saMtAnanI apekSAe (=azvanI kSaNaparaMparAnI apekSAe) te azva anya kALamAM hoI ja zake che. (eTale bIjA kALamAM tenuM astitva siddha ja che.) syAdvAdI: are ! bIjA kALamAM tenuM astitva che, evuM koNa jANe che? tame pahelA tamArA zAstrane barAbara juo... dareka jJAno, eka kSaNa pachI niranvaya nazvara evI niraMza-eka vastune viSaya karanArA che. evuM tamArA zAstranuM maMtavya che. have vijJAna jo kSaNasthitika vastune viSaya kare, to te vijJAna thakI uttarottara (anekakSaNasthitika) kSaNaparaMparA zI rIte jaNAya ? ane te kSaNaparaMparAnI apekSAe bIjA kALamAM azvanuM astitva che - evuM paNa zI rIte jaNAya ? (eTale te vijJAna bIjA kALamAM che - evuM jANanAra koI na hovAthI te vAta siddha thAya nahIM.) bauddhaH viziSTa jJAnaparaMparAthI utpanna thayelo eka evo 'vikalpa mAnIzuM ke je, kSaNaparaMparAnI apekSAe bIjA kALamAM azvanuM astitva che, evuM jANI le.) 2. 'vijJAnAvIna bhavata:' ti -pa4i: . For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1286 nyataraikabodhajatve tathAvaiziSTyam ? (136) tathAvidhahetubhyastaddhetubhAvAditi cet, etadapi pratiniyatArthatayA bhavadvijJAnagocarAtItameva / kiM tena ? pratItiriyamIdRzIti cet, astyeSA tantratyAginI tu na yuktopanyasitum / (137) na hyeSA tathA'nubhavapratIyamAnAnvayA sarvathA tadgrAhibodhavikalAd bodhamAtrAd bhavitumarhati // - vyAhyA . bodhajatve sati tathAvaiziSTayaM yenaitad veda ? tathAvidhetyAdi / tathAvidhahetubhyaH paramparayA taddhetubhAvAt tasya-vikalpasya hetubhAvAt-tathAvidhAnyatarabodhabhAvAt / iti cet, etadAzaGkayAha-etadapi-anantaroditaM pratiniyatArthatayA kAraNena bhavadvijJAnagocarAtItameva / kiM tenetyAdi / kiM tena-maMdIyavijJAnAgocareNa ? pratItiriyaM-prastutAzvAdigocarA IdRzI / iti cet, etadAzaGkayAha-astyeSA-pratItiH tantratyAginI tu tvannItyA, ato na yuktopanyasitum / na hyeSetyAdi / na yasmAdeSA tathA-tena prakAreNa pUrvAparIbhUtabodhalakSaNena anubhavena pratIyamAnaH --- anekAMtarazmi syAdvAdI : viziSTa jJAnaparaMparAthI thayelo vikalpa; temanI (=jJAnaparaMparAmAMnI) koI eka jJAnakSaNathI ja utpanna thAya che, to temAM tevuM vaiziSTaTya kyAMthI AvyuM? (ke jethI te bIjA kALamAM azvanuM astitva jANI le.) (136) bauddha : potAnI hetuparaMparAthI ja koI eka bodharUpa hetu thayo che, ke je vikalpane utpanna kare che, vikalpano hetu che... ane tenA thakI ja e vikalpamAM vaizisya Ave che... syAdvAdIH te hetuparaMparAmAM tevo pratiniyata hetu Avavo... tenAthI pratiniyata vikalpa thavo... te vikalpamAM pratiniyata vaiziSTaTya AvavuM... e badhuM tamArA vijJAnanA viSayanI bahAranI vastu che. arthAt kSaNasthitika vastune viSaya karanAruM jJAna, e badhuM jANI zake nahIM (ane eTale evA vikalpa thakI, bIjA kALamAM azvanuM astitva che, evuM jANavuM asaMgata ja rahe.) bauddha : vikalpanuM vaizisya amArA vijJAnano viSaya na bane to zuM thaI gayuM? pratIti to tevI thAya che ja ne? (bIjA kALamAM azvanuM astitva hoya, ane e gAya vinA paNa thato hoya... e badhuM to pratIta ja che ne ?) syAdvAdIH tevI pratIti cokkasa che, paNa tamArA zAstranA nIti-niyama mujaba tenI saMgati thatI nathI. eTale eno pramANa tarIke upanyAsa karavo yogya nathI. (arthAt e pratItinA AdhAre azvanuM anyakALe astitva che. evuM badhuM vyavasthApita na karI zakAya.) ' (137) bauddha: paNa amArA zAstraniyama mujaba, te pratIti kema na ghaTe ? 2. 'catara vadhao' ta -paDhi: 2. 'asatyeSAM tattva' ti -paDhi: rU. "kavIyajJAna virena' rUti - pATha: | For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1287 anekAntajayapatAkA ( 138 ) na caikajAtIyA api na bhinnahetujAH, vanyaraNisUryopalAdibhyaH analAdyudayadarzanAt / (139) na caiteSAM jAtibhedo'pi, tulyatayA pratIteH / na caivaM tatrApi *vyAbA anvayo yasyAH sA tathAvidhA sarvathA - ekAntena tadgrAhibodhavikalAt - prastutAzvAdigrAhibodhavikalAt / kuta ityAha-bodhamAtrAt-tathAvidhAnyatarabodhabhAvalakSaNAt bhavitumarhati iti bhAvanIyametat // abhyuccayamAha na caiketyAdinA / na caikajAtIyA api padArthA na bhinnahetujAH, kintu bhinnahetujA api / kuta ityAha- vahnayaraNisUryopalAdibhyo hetubhyaH analAdyudayadarzanAt / * anekAMtarazmi . (BY: -> syAdvAdI : : kAraNa ke A pratIti to tevA anubhavasiddha anvayavALI che ane eTale e sarvathA azvagrAhI bodhathI vikala bodhamAtrathI na thaI zake. [A artha vyAkhyA pramANe karyo che ane teno yathAzruta artha e thAya ke azvagrAhI bodhathI vikala anyatara bodhamAtrathI tevI pratIti na thAya... paNa ahIM prazna e thAya ke, bauddha, azvagrAhI bodha to mAne ja che, teno bodha azvagrAhI bodhavikala che ja nahIM, to pratIti-asiddha thavAnI Apatti zI rIte Ave ? eTale evuM lAge che ke, 'tatkrAhivovitAt=anvayaprAhivodhavijJAt' evuM kahevuM joIe ane AvuM kahevAthI pratIti-asiddha thavAnI Apatti bauddhamatamAM Avaze ja, kAraNa ke kSaNikamate anyatara (pUrva / uttarakSaNa) bodhamAtra hoya che. anvayagrAhI bodha kadApi hoto nathI. (eTale tenA mate tAdaza pratIti saMbhavita nathI.) ahIM anvayagrAhI bodha eTale 'azvanA anvayanuM grahaNa karanAra bodha' evuM samajavuM...] (eTale azva bIjA kALamAM bIjAthI thAya che, evuM jANanAra koI nathI ane hamaNAM to goazvano sahacAra dekhAya che. eTale to tamArA mate gAya-ghoDAno paNa kArya-kAraNabhAva mAnavo paDaze.) e badhuM tame barAbara vicAro... (have graMthakArazrI, gAya-ghoDAnA kArya-kAraNabhAvanuM ApAdAna karavA hajI eka puSTa tarka Ape che. te e ke, azva bIjAthI thAya to paNa tenI gohetukatA naSTa thatI nathI. eka ja azva judA judA aneka kAraNothI janya hoI ja zake che. te vAta ApaNe paMkti-anusAre samajIe - ) (138) bauddha : azvanuM kAraNa to azva ja che, to vijAtIya evI gAya zI rIte hoya ? syAdvAdI : ekajAtIya padArtho paNa bhinna hetuothI janya na hoya - evuM nathI, arthAt teo judA judA hetuothI janya hoI ja zake che. tenuM kAraNa e ke, ekajAtIya vahni paNa, (1) vahni, (2) araNi, (3) sUryopala - vagere judA judA hetuothI thatI dekhAya che ja (dIvAthI dIvo pragaTe, tyAre e vahni vahnithI thayo kahevAya. e ja rIte vahni, araNi-sUryopala vagerethI paNa thAya che.) For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1288 thaal:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA tathAbhAve kazcid virodhaH, bhavannyAyAvizeSAt / (140) na cAtra lokAnusAro vize ka 'Adi'zabdAd gaumayazAlUkazAlUkodayagrahaH / na caiteSAM-vahnayAdijanyAnAmanalAdInAM jAtibhedo'pi / kuta ityAha-tulyatayA pratIteH eteSAmanalAdInAm / na caivaM tatrApi-gavAzvAdau tathAbhAve kasyacidazvasyAzvAdutpattiH kasyacid gorityevaMbhAve kazcid virodhaH / kathamityAhabhavanyAyAvizeSAt anvayazUnyasya tattatsvabhAvatAmAtrasya sarvatra vaktuM zakyatvAt / tatazca gorapyazvajananasvabhAvAdazvAvirodha iti paricintanIyametat / itarAzvasya tu tatra kaTakuTyasamAnatA --- anekAMtarazmi ... A Adi zabdathI gomayazAlUka thakI zAlUkanI utpatti samajavI... (artha e ke, zAlUka eTale vIMchI... koIka vIMchI chANamAMthI paNa utpanna thAya ne koIka vIMchI vIMchIthI paNa utpanna thAya.) Ama, ekajAtIya vahninI ane ekajAtIya zAlUkanI judA judA aneka hetuothI utpatti thatI dekhAya ja che. (A dRSTAMta che, Ano upanaya graMthakArazrI AgaLa batAvaze.) (139) prazna : (1) vahnijanya vahni, (2) araNijanya vahni, (3) sUryopalajanya vahi... e badhI vahnione bhinnajAtIya mAnI laIe to? (temanI jAtino bheda mAnIe to ?) uttaraH paNa tevuM na manAya, kAraNa ke te tamAma vationI tulyarUpe pratIti thAya che. eTale te vaddhio ekajAtIya ja mAnavI rahI (phalataH ekajAtIyanI paNa judA judA hetuothI utpatti thavI siddha ja che.) dAtika : jema ekajAtIya vahninI judA judA hetuothI utpatti thAya che, tema ekajAtIya azva paNa koIka azvathI utpanna thAya ne koIka gAyathI utpanna thAya - ema tenI judA judA hetuothI utpatti thavAmAM paNa koI virodha nathI... (arthAt ekajAtIya azvanI paNa azva-gothI utpatti thavI nibaMdha che.) tenuM kAraNa e ke, tame kahela nyAya ahIM paNa avizeSa-samAna che. | bhAvArtha : tame kAraNanuM kAryarUpe pariNamana ke temAM anvaya mAnatA nathI - mAtra kAraNano kAryajananasvabhAva kalpI laIne kArya-kAraNabhAva mAnavAno tamAro nyAya che. have Avo nyAya to gAya-ghoDAmAM paNa zakya ja che. juo - gAya paNa azvajananasvabhAvI che ane eTale (e svabhAva A vivaram . 57. gomayazAlUkazAlUkodayagraha iti / gomaya-zAlUkAbhyAM sakAzAt ya: zAlUkasya-vRzcikasyodaya:-utpattistasya grahaH-svIkAraH / tatra ko'pi gomayAt kazcicca vRzcikAd vRzcika utpadyata ityarthaH / / ___ yadi hi gokSaNAt sakAzAdazvakSaNa: samajani tadA prAcyAzvakSaNena kiM kRtamityAha- 58. itarAzvasya tu tatra kaTakuTyasamAnatA gorjanakatvaM ceti / itarAzvasya tu-pAzcAtyakSaNasya punastatrAgretane'zvakSaNe rU. "zatvazitvavRzciAt' ti 2. "mavecAyA' rUti -pATa. 2. "ma zAnUva' rati Tu-pATha: -pATha:, gha-pAvatu 'zcitvavRzcit' 4. 'punataMtra pratanAzva ' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1289 anekAntajayapatAkA Saka iti, abhyupagamavicArAditi // gorjanakatvaM cetyalaM prasaGgeneti bhavannyAyAvizeSaH / na cAtra-vicAre lokAnusAro vizeSaka iti / kuta ityAha-abhyupagamavicArAditi // ... anekAMtarazmi ... kalpanA baLe) gAyathI paNa ghoDo thavAmAM paNa koI virodha nathI. e tamAre vicAravuM joIe. eTale tamArA mate gAya-ghoDAno kArya-kAraNabhAva aviruddha che. praznaH (mUrkha ) gAya-ghoDAno kArya-kAraNabhAva hovAmAM vAMdho zuM? uttaraH vAMdho e ja ke, pUrvakSaNagata azvanI (1) kaTa-kuTyasamAnatA, ane (2) gonI janatA - e be doSa Ave. te A pramANe - (1) jo gokSaNathI ja azvakSaNa thaI jAya, to pUrvanI azvakSaNe zuM karyuM? te to bhAvamAM thanArI azvekSaNa vize pattharasamAna akiMcitkara ja puravAra thaI (arthAt jaDa divAla jevI thaI) ane (2) pUrvekSaNagata azva gAyano janaka banI jaze ! kAraNa ke agretana gokSaNane utpanna kare che. (kaI rIte? te joIe-) jo azvanI agratanakSaNane go utpanna kare, to gonI apretanakSaNane koNa utpanna kare? (pUrvavartI gokSaNa to utpanna na karI zake, kAraNa ke te to agretana akSaNa vize ja vyAvRta thaI gaI che.) eTale mAnavuM ja paDe ke tene azva utpanna kare. Ama, azvamAM gojanakatA Ave. eTale gAya-ghoDAno kArya-kAraNabhAva na ja manAya, paNa are bauddha ! tamArA nIti-niyama ahIM paNa maujUda hovAthI ahIM paNa kArya-kAraNabhAva mAnavo paDe... have A prasaMgathI saryuM. (140) bauddha : paNa lokamAM to gAya-ghoDAno kArya-kAraNabhAva manAto nathI, to tame kema tene siddha karavA maMDI paDyA cho? syAdvAdI: lokanI vAta hamaNAM vacce na lAvo. hamaNAM to abhyAgamano vicAra cAle che, arthAt tame zuM mAno cho ane temAM kayAM kayAM doSo Ave che - teno vicAra cAle che. niSkarSa tame pratyakSa anupalaMbhanA AdhAre kArya-kAraNabhAvano nizcaya kahyo, paNa tenA AdhAre to gAya-ghoDAnA paNa kArya-kAraNabhAva mAnavA paDe ! je asaMgata che. eTale hakIkatamAM kArya-kAraNabhAvanA nizcayano koI upAya nathI. vivaram kaTakuTyasamAnatA, akiJcitkaratvamityarthaH / gorjanakatvaM ca agretanagokSaNotpAdakatvAt gokSaNo'zve vyApRto'zvakSaNazca gavItyarthaH / / ()' rUtyazuddhapATha:, satra N-Btena zuddhi: I 2. pUrvamudritaMtra 'vyavRtta' rUtyazuddhapa8i:, 2. pUrvamudritetra batra N-Jtena zuddhiH For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1290 - (141) kiJca jJAnArthayoH kSaNikatvAdekaikenaikaikagrahaNe satyapi etat kAraNamidaM kAryamiti kuto'vasAyaH ? syAdetat-tayoreva tathAgrahaNAt / tathAhi-kAraNajJAnaM kAraNaM gRhNAtyeva / tacca viziSTaikakAryajananasvabhAvamiti tathaiva gRhNAti, anyathA tadagrahaNaprasaGgAt / evaM kAryamapi viziSTakAraNajanyasvabhAvamiti tathaiva gRhyate, - vyArA .. kiJcetyAdi / abhyuccayagrantha eva jJAnArthayoH kSaNikatvAt kAraNAt ekaikena-jJAnena ekaikagrahaNe satyapi kAraNakAryApekSayA etat kAraNamidaM kAryamiti-evaM kuto'vasAyaH ? / na kutazcidapItyarthaH, viviktadvayagrahaNena sambandhAgrahaNAditi garbhaH / syAdetadityAdi / athaivaM manyase-tayoreva-kAraNa-kAryayoH tathAgrahaNAt-kAraNakAryatayA grahaNAt, avasAya iti prakramaH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / kAraNajJAnaM kAraNaM gRhNAtyeva / taccakAraNaM viziSTaikakAryajananasvabhAvamiti kRtvA tathaiva gRhNAti yathA tad vyavasthitam, anyathA grahaNe tadagrahaNaprasaGgAt kAraNAt / evaM kAryamapi viziSTakAraNajanyasvabhAvamiti kRtvA ... anekAMtarazmi che A ja vAtane puSTa karavA hajI yukti Ape che - kSatveina kArya-kAraNabhAvano nizcaya asaMgata (141) bIjI vAta e ke, tamArA mate to jJAna-artha baMne vastu kSaNika che. eTale eka jJAnathI kArya-kAraNamAMnuM koI eka ja gRhIta thAya, baMne nahIM. (pUrvakSaNe kAraNa ane uttarakSaNe kArya - have bauddhamate drikSaNasthitika koI jJAna ja nathI ke je dhikSaNabhAvI kArya-kAraNa baMnenuM grahaNa karI zake.) ane jo eka jJAnathI kArya-kAraNanuM grahaNa na thAya, to "A (kamATI) kAraNa che ane A (=ghaTa) kArya che" - ema kArya-kAraNabhAva zenAthI jaNAya? koInAthI jaNAze nahIM. kAraNa ke, kAryakAraNa baMne judA judA jJAnathI svataMtrarUpe jaNAya che, eTale koI jJAnathI te baMnenA pratiniyata saMbaMdhanuM grahaNa thatuM ja nathI ke jethI te be vacce kArya-kAraNabhAva manAya. bauddha te kArya-kAraNanuM ja kArya-kAraNarUpe grahaNa thAya che. eTale kArya-kAraNabhAvano nizcaya thAya che ja. te A pramANe - be jJAna che : (1) kAraNajJAna, ane (2) kAryajJAna... temAM - (1) kAraNajJAna kAraNanuM grahaNa kare ja che... ane e kAraNa viziSTa ekakAryane utpanna karavAnA svabhAvavALuM che. eTale A svabhAvarUpe ja te kAraNanuM grahaNa thAya (arthAt kAraNanuM grahaNa thatAM kAryajanana svabhAva paNa gRhIta thAya ja.) anyathA-kAraNanuM grahaNa thavA chatAM paNa jo e svabhAvanuM grahaNa na mAno, to hakIkatamAM e kAraNanuM grahaNa ja nahIM thAya. (svabhAvanA grahaNa vinA svabhAvanuM grahaNa na ja thaI zake. eTale mAnavuM ja rahyuM ke, kAryajananasvabhAvarUpe ja kAraNanuM grahaNa thAya che.) 2. 'satyapi tat' ti -paDhi:. 2. 'tathA praphaLana' ta T-parTa: I rU. 'ArAM gRhatyeiva tava vagara viziSTao' rUti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1291 anekAntajayapatAkA tatsAmarthyaprabhavazca vikalpastathaiva pravarttata iti nyAyyastadavasAya iti / (142) atra ucyate-viziSTakAryajananasvabhAvagrahaNaM viziSTakAraNajanyasvabhAvagrahaNaM cetaretaragrahaNAtmakaM na vaH svarAddhAntanItyopapadyata ityuktaprAyam / upapattAvapi sarvatra tathAgrahaNAt - vyA tathaiva gRhyate yathA tad vyavasthitaM tatsAmarthyaprabhavazca-kAraNAdijJAnasAmarthyaprabhavazca vikalpastathaiva pravarttate / iti-evaM nyAyyastadavasAya:-kAryakAraNAvasAyaH / iti cet, etadAzaGkayAha-atrocyate samAdhiH / viziSTakAryajananasvabhAvagrahaNaM kAraNagataM tathA viziSTakAraNajanyasvabhAvagrahaNaM ca kAryagatam / kimityAha-itaretaragrahaNAtmakaM vartate, itaretaropAdhitvAditaretaraviziSTatvasya / etat kimityAha-na vo-na yuSmAkaM svarAddhAntanItyA-svasiddhAntanyAyena upapadyate ityuktaprAyaM-prAyeNoktam / upapattAvapi asya tattatsvabhAvatayA itaretara anekAMtarazmi ja (2) e ja rIte kAryajJAna paNa kAryanuM grahaNa kare che ja ane e kArya viziSTa kAraNathI utpanna thavAnA svabhAvavALuM che. eTale kAryajJAna jyAre kAryanuM grahaNa kare, tyAre kAraNajanyasvabhAvarUpe ja kAryanuM grahaNa kare... (3) have e kAryajJAna ane kAraNajJAna; te be jJAnanAM sAmarthyathI utpanna thayelo vikalpa paNa te pramANe ja kArya-kAraNane grahaNa karavA pravarte che. eTale kArya-kAraNabhAvano nizcaya thavo ucita ja che. (142) syAdvAdIH kAraNamAM viziSTa kAryajanasvabhAva che. e svabhAvanA grahaNa vakhate kAryanuM grahaNa paNa thAya che ja... ane kAryamAM viziSTa kAraNajanyasvabhAva che, e svabhAvanA grahaNa vakhate tenA upAdhirUpa kAraNanuM grahaNa paNa thAya che ja... tenuM kAraNa e ke, te viziSTa svabhAvamAM kAryakAraNa upAdhirUpe rahela che (kAryajananasvabhAvamAM "kArya e upAdhirUpe=pratiyogIrUpe bhAse che ane kAraNajanyasvabhAvamAM "kAraNa e pratiyogIrUpe bhAse che.) eTale kAraNasvabhAvanA grahaNa vakhate kAryanuM ane kAryasvabhAvanA grahaNa vakhate kAraNanuM - ema ItaretaranuM grahaNa thAya che ja... paNa tamArA kSaNikavAdanA siddhAMta mujaba tenI saMgati thatI nathI. (kAryajJAna-kAraNajJAna kSaNika hovAthI mAtra svakSaNagata kArya-kAraNanuM ja grahaNa kare, baMnenuM saMlagnarUpe nahIM. eTale tamAre mane eka jJAnathI baMnenuM grahaNa, je pratItisiddha che, te saMgata thatuM nathI...) e badhuM ame pUrve prAyaH kahI ja dIdhuM che. bauddha dhUmamAM vatijanyasvabhAva che. have A svabhAvanA grahaNa mATe ItaranuM (=vatinuM) grahaNa apekSita nathI, mAtra svabhAvI-dhUmanuM grahaNa ja paryApta che. tenAthI ja te viziSTa svabhAva jaNAI 2. 'vastha zifma' ti pUrvamudritapa4i:, satra dupaTa: I For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA 1292 avinAbhAvagrahaNamantareNApi dhUmAdigrahaNAdevAnalAdigatiranivAraNIyA / ( 143 ) samanantaravaikalyAt neti cet, na kvacit tattulyatAyAmapyabhAvAt, samudradarzanAnantaraM dhUma adhikAra: ) - *dhyAhyA .. vishissttgrhnnsy| kimityAha-sarvatra tathAgrahaNAt kAraNAt avinAbhAvagrahaNamantareNApi / kimityAha-dhUmAdigrahaNAdeva, 'Adi' zabdAd belAkAdigrahaH, analAdigatiranivAraNIyA / ihApi 'Adi'zabdAt jalAdigrahaH / samanantaretyAdi / samanantaravaikalyAt kAraNAnneti cet avinAbhAvagrahaNamantareNApi dhUmAdigrahaNAdevAnalAdigatiriti / etadAzaGkayAha-netyAdi / naitadevam, kvacit-na sarvatra tattulyatAyAmapi samanantaratulyatAyAmapi abhAvAt avinAbhAva I * anekAMtarazmi jAya. ema vahnimAM rahela dhUmajananasvabhAva aMge paNa samajavuM... eTale amArA mate tAdaza svabhAvarUpe grahaNanI upapatti che ja. syAdvAdI : A rIte upapatti bhale thAo, paNa e rIte to sarvatra vahni-dhUmanuM te rUpe ja grahaNa thaze ane eTale to jeNe avinAbhAvanuM grahaNa karyuM nathI tene paNa mAtra dhUma-balAkAnA grahaNathI ja vahni-jalanuM anumAna thavA lAgaze ! je kadI thatuM nathI. bhAvArtha : nALiyera dvIpavAsIoe vahni-dhUmanA ane jala-bagalAnA avinAbhAvanuM grahaNa kadI karyuM nathI ane eTale ja teone dhUma dekhAvAthI vahninuM anumAna ane bagalA dekhavAthI jaLanuM anumAna kadI thatuM nathI. e vAta spaSTa che. paNa jo upara kahyA mujaba dhUma-vahninuM tenA svabhAvarUpe ja grahaNa thatuM hoya, to dhUmane jovA mAtrathI ja nALiyera dvIpavAsIne paNa temAM rahela 'vahnijanyasvabhAva' jaNAI jaze ane to tene dhUma dekhavAthI vahninuM anumAna paNa thaI ja jaze ! (te ja rIte bagalAne dekhavA mAtrathI ja, avinAbhAvaagRhIta vyaktine paNa, jaLanuM anumAna thavA lAgaze !) (143) bauddha : vahninuM jJAna thavA mATe 'samanantara pratyaya' joIe. (samanantarapratyaya eTale pUrvakSaNavartI upAdAnabhUta jJAnakSaNa...) have A 'samanantara' nALiyeradvIpavAsIo pAse nathI, eTale ja teone avinAbhAvagrahaNa vinA paNa kevaLa dhUmanA grahaNathI ja vahninuM grahaNa thaI jatuM nathI... (jyAre ApaNI pAse samanantara pratyaya che, eTale dhUmagrahaNathI vahninuM grahaNa nirbAdha thAya che.) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa khoTI che. kAraNa ke kyAMka vaLI samanantaranI tulyatAmAM paNa analanuM grahaNa thatuM nathI (Azaya e ke, be vyakti che, baMne vyakti dhUmane grahaNa kare che, baMnenuM samanantara eka sarakhuM che. te chatAM avinAbhAvagRhIta vyaktine ja vahninuM anumAna thAya che, nALiyeradvIpavAsI vyaktine nahIM. have jo samanantarathI ja vahninuM jJAna thaI jatuM hoya, to AvuM kema thAya che ? avinAbhAva-agRhItane paNa kevaLa dhUmagrahaNathI ja vahninuM grahaNa thaI javuM joIe ne ?) o. 'cit tulya' kRti jJa-pATa: I 2. pUrvamudrita 'vAlA' tyazuddhapA:, atra I-pratena zuddhi: / For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1293 anekAntajayapatAkA grAhiSu tattulyatopapatteH, tatrApyagRhItAvinAbhAvasyAsambhavAditi / (144) tatrApi tattulyatAyAstattvato'siddhiriti cet, kimatra kSuNNamityAlocya vAcyam / naikasya kAraNa ( 8: * vyAkhyA grahaNamantareNApi dhUmAdigrahaNAdevAnalAdigateriti / etadbhAvanAyaivAha - samudretyAdi / samudradarzanAnantaraM yAnapAtrAdyArUDhAnAM dhUmAdigrAhiSu pramAtRSu tattulyatopapatteH-samarnantaratulyaMtopapatteH / tata: kimityAha-tatrApItyAdi / tatrApi yathoditadhUmagrAhiSu agRhItAvinAbhAvasya - 'nAlikera'dvIpavAsinaH pramAtuH asambhavAd dhUmAdigrahaNAdevAnalAdigateriti / tatrApItyAdi / tatrApiyathoditadhUmagrAhiSu tattulyatAyAH samanantaratulyatAyAstattvataH - paramArthena asiddhiH / iti cet, etadAzaGkayAha-1 -kimatra kSuNNaM yena tattulyatAyA asiddhiH ityAlocya vaktavyaM svadarzanasthitimityabhiprAyaH / naikasyetyAdi / naikasya - samanantarasya 'nAlikera' dvIpavAsipramAtRsambandhinaH ... anekAMtarazmi .. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1294 kAraNaM taddhetuhetuviSayamiti cet sambhavatyapi kevalAnalagrAhiNaH / (145) tadapi na " cAhyA che. kAraNakAraNaM pradIrghahetuparamparAbhAvi tahetuhetuviSayaM tasya-sAmAnyena dhUmagrAhisamanantarasya hetuH-dhUmastasyApi hetuH-agnistadviSayamagniviSayam / iti cet, etadAzaGkayAha-sambhavatItyAdi / sambhavatyapi kAraNakAraNaM taddhetuhetuviSayaH kevalAnalagrAhiNa:-'nAlikera'dvIpavAsino'pi / tadapItyAdi / tadapi kevalAnalagrAhiNaH na tathA-tena prakAreNa dhUmajJAnasama anekAMtarazmi .. jJAnaparaMparAmAM AvelI pUrva-pUrva kAraNakSaNomAMnI eka paNa kAraNakSaNa; (tahetutuviSayaz) samanantararUpa dhUmajJAna tenuM kAraNa dhUma ane tenuM kAraNa agni; te agnine viSaya karatI nathI (arthAta nALIyeradvIpavAsIne potAnI jJAnaparaMparAmAM kadI agniviSayaka jJAna thayuM nathI ane eTale ja hamaNAM thanAruM dhUmajJAnarUpa samanattara, AryadizavAsInA samanantarathI bhinna jaNAI Ave che. abhiprAya e ke, nALiyeradvIpavAsIne potAnI dIrdha jJAnaparaMparAmAM pUrva agniviSayaka jJAna kadI thayuM nathI ane eTale ja te dhUmagrahaNathI vatinuM grahaNa karI zakto nathI. jyAre Aryavyaktine pUrve agniviSayaka jJAna thaI gayuM che. eTale te dhUmane dekhavA mAtrathI ja vatine jANI le che... (Ama, dhUmajJAnarUpa samanantara baMnemAM atulya rahe, kemake te dhUmajJAnanuM paNa samanantara je agnijJAna che, te ekamAM che ne bIjAmAM nathI. eTale ekane vahninuM grahaNa ane ekane vahninuM agrahaNa thAya che.) syAdAdIH tame kaho cho ke; nALiyeradIpavAsIne agnijJAna pUrve kadI thayuM nathI... paNa tevuM nathI, temane paNa (avinAbhAvanA grahaNa vinA) kevaLa agninuM jJAna kadIka thayuM hoya te saMbhavita che je (te agnijJAna, dhUmajJAnarUpa samanattarapratyayanI pUrvanI jJAnaparaparAmAM kAraNarUpa che ane e samanantaranAM dhUmarUpa kAraNanuM kAraNa-agnine viSaya karanAruM che...) (145) bauddha nALiyeradvIpavAsIne pUrve kadIka agnijJAna thavAnI vAta barAbara che, paNa vivaram 59. dhUmagrAhisamanantararayeti / dhUmagrAhI cAsau samanantarazca dhUmagrAhisamanantarastasya / ayamabhiprAya:yo'yaM 'nAlikera'dvIpavAsI pramAtA tasya na kadAcidagnigocaraM jJAnaM pUrvamajani, itarasya tu pramAtuH pradIrghajJAnakSaNaparamparAyAM pAvakapralokana: kSaNo'janItyasau dhUmadarzanAt taM pratipadyata iti / / 60. na tathA-tena prakAreNeti / yathaitaddezavAsina: pramAtuH pradIrghaparamparAyAM agnijJAnamajani na mAnI laIe ke eka nALiyeradvIpavAsIe pUrve kevaLa agnijJAna karyuM che. eTale have Ane thanAruM dhUmajJAnarUpa samanattara, Aryavyaktine thanArA samanattarane tulya ja thayuM ne ? to paNa dhUmagrahaNathI, Aryavyaktine ja agnianumAna thAya, nALiyeradvIpavAsI vyaktine na thAya, evuM kema ? temAM take zuM? 2. "viSayaM sevatA' ta Tu-pad: 2. "pratona: kSaNo' kRti -paDhi: rU. "paramparAyAM pArvapranonaH kSaNo'jani ityasau dhUmadarzanAt taM pratipadya' iti ca-pAThaH / tadanantaraM tatra vivaraNAntarasya pAThasyAMzaH / For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1295 anekAntajayapatAkA ****** tathAdhUmajJAnasamanantara iti cet, nanu tatheti ko'rthaH ? tadanantaraM tadbhAveneti cet, kimidaM tadAnantaryam ? (146) tadanantarasamaye tadbhAvaH iti cet, tadabhAve tadbhAvaH / iSyata eka cAraDyA . nantaraH, iti cet, etadAzayAha-nanu tatheti ko'rthaH prabandhApekSayA bhavatItyabhiprAyaH ? tadanantaramityAdi / tadanantaraM-kevalAnalagrahaNAnantaraM tadbhAvena-dhUmagrahaNabhAvena / iti cet, etadAzaGkyAha-kimidaM tadAnantaryaM taduttarakAlabhAvitayA'styevaitadityabhiprAyaH / tadanantare ... anekAMtarazmi ... tene thanAruM agnijJAna te rIte dhUmajJAnanuM samanattara nathI (Azaya e ke, agnijJAna thavA chatAM paNa, je rIte te agnijJAna dhUmajJAnanuM samanattara Aryavyaktine thAya che, te rIte nALiyeradvIpavAsIne thatuM nathI - e ja te benAM samanattaramAM taphAvata che. syAdvAdIH "je rIte', 'te rIte eTale tame kaI rIte kahevA mAgo cho? e vAta pahelA spaSTa karo. (have Arya-anArya vyaktine pUrve je agnijJAna thayuM hatuM ke je hamaNAM (samudra utaratI veLAe) paraMparAe dhUmajJAnanuM kAraNa che. te zuM baMne vyaktine ekasarakhuM thayuM hatuM ke juduM juduM? (bauddha pUrvanuM baMnenuM jJAna juduM juduM siddha karavA prayatna karaze. graMthakArazrI baMnenuM jJAna ekasarakhuM mAnavAnuM ApAdAna karI tamUlaka hamaNAnuM dhUmajJAna paNa tulya sAbita karaze ane to bauddhamate baMnenuM dhUmajJAna tulya thaI javAthI, AryanI jema anAryane paNa, dhUmajJAnathI vatinuM jJAna thavA lAgaze ! je doSarUpa che. A vAtanuM khAsa avadhAraNa karI levuM.) bauddha: amAro 'tathA-te rIte kahevAno abhiprAya A che - Aryavyaktine kevaLa agnigrahaNa pachI (anaMtara) dhUmagrahaNa thAya che. te rIte (vyAptigrahaNa vakhate Aryavyaktine pUrve jyAre mahAna sAdimAM agninuM grahaNa thayuM hatuM, te vakhate tene tarata ja agni sAthe saMlagna dhUmanuM paNa grahaNa thayuM hatuM. ahIM je rIte agnijJAna, anantara (=avyavahita) ja dhUmajJAnanuM samanantara thayuM hatuM, te rIte) anAryane te agnijJAna dhUmajJAnanuM samanantara nathI thayuM, kemake anAryane te agnijJAna pachI tarata dhUmajJAna nahotuM thayuM, paNa cheka hamaNAM (samudra utaratI veLAe ke jyAre Aryavyaktine bIjIvAra dhUmagrahaNa thaI gayuM che tyAre) dhUmagrahaNa thaI rahyuM che. eTale baMnenuM pUrvavartI agnijJAna sarakhuM nathI. syAdvAdI: A anaMtarapaNuM zuM che ? kevaLa agnijJAna pachI dhUmajJAna thayuM te ja ne ? evuM - vivaram .. tathA nAridvIpavAsina rUTyartha che. 61. taduttarakAlabhAvitayA astyevaitadityabhiprAya iti / 'nAlikera'dvIpavAsino hi pramAtuH pradIrgha 2. 'tathavidhadhUma' ta -paDhi: I 2. " tu tathati' kRti -paDhi: rU. pUrvamudriteDatra "ti' ti paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA-vivaraNa- vivecanasamanvitA 1296 evaitaditi cet, sa itarasyApi tulya: / tadanantaraM tadbhAvenAtulya iti cet, *bALA < * tyaadi| tadanantarasamaye-kevalAnalagrahaNAnantarasamaye tadbhAvaH- dhUmagrahaNabhAvaH / iti cet, etadAzaGkayAha-tadabhAve tadbhAvaH, kevalAnalagrahaNAbhAve dhUmagrahaNabhAva ityarthaH / iSyata ityAdi / iSyata evaitad yaduta tadabhAve tadbhAvaH / iti cet, etadAzaGkayAha - sa ityAdi / sa itarasyApi tulyaH saH-tadabhAve tadbhAvaH itarasyApi - kevalAnalagrAhidhUmagrAhiNastulyastatrApi kevalAnala* anekAMtarazmi ... anaMta25NuM to nALiyeradvIpavAsIne thanArA dhUmajJAnamAM paNa che ja... juo - nALiyeradvIpavAsI pramAtAne ghaNA vakhata pUrve taNakhA vagerenI avasthAmAM agninuM darzana thayuM hatuM ane have samudra utaratI veLAe dhUmajJAna thaI rahyuM che... to agnijJAnanI anaMtara dhUmajJAna, jema Arya vyaktine thAya che, tema nALiyeradvIpavAsIne paNa thAya che ja. (prazna H paNa tarata anaMtara to nathI thatuM ne ? uttara H niranvaya-nazvaravAdImate to dareka vastu kSaNika che. eTale enA kSaya pachI tarata anaMtara ke vilaMbe anaMtara baMne avizeSa che... eTale sAra e Avyo ke, dhUmajJAnanI anaMtara (pUrve) samanantararUpe agnijJAna hovAnuM to baMnene tulya ja che. to te rUpe atulyatA zI rIte ?) (146) bauddha : tame pahelA 'anaMtarapaNuM' barAbara samajo. kevaLa agnigrahaNanI anaMtarasamaye (=pachInA samaye) dhUmanuM grahaNa thavuM. syAdvAdI : to eno matalaba e thayo ke, agnigrahaNanA anaMtarasamaye; je vakhate kSaNika agnigrahaNa naSTa thaI gayuM che te samaye (arthAt agnigrahaNanA abhAva vakhate) dhUmanuM grahaNa thavuM. bauddha : vAha ! tame ekadama barAbara artha karyo. A ja vAta amane iSTa che... (arthAt agnigrahaNanA abhAvamAM dhUmanuM grahaNa thavuM; e ja amAruM 'anaMtara' kahevAnuM tAtparya che.) syAdvAdI H to AvuM anaMta25NuM to nALiyeradvIpavAsIne thanArA dhUmajJAnamAM paNa tulya ja che. kAraNa ke nALiyeradvIpavAsIne paNa pUrve kevaLa-agnigrahaNa thayuM hatuM ane tyArabAda tenA abhAvamAM ja samudra utaratI veLAe dhUmajJAna thaI rahyuM che... (Ama nALiyeradvIpavAsInA dhUmajJAnamAM paNa anaMta2thavApaNuM; agnigrahaNanA abhAvamAM thavApaNuM to che ja... ane eTale to vahnijJAna, jema Aryavyaktine thanArA dhUmajJAnanI anaMtara samanantara che tema anAryavyaktine thanArA dhUmajJAnanI anaMtara * vivaram *.. pUrvaM murmurAdyavasthapAvakadarzanamabhUt, samudrottaraNAnantaraM ca dhUmajJAnamudapAdi ityastyevAnantaryyaM niranvayanazvaravastuvAdimate'nantaracirAtItatvasya vizeSAbhAvAt / / 1. pUrvamudritaMtra 'jJAnamupAdri' kRti pAta:, atra N-pratavAda: I 2. pUrvamudrite'tra 'tyaEvAnantayaMni0' kRti pA:, atra N-pratAnta: | For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1297 anekAntajayapatAkA (paSTa (147) tadabhAvabhAvinaH kimanena ? so'nantarabhAvI taheturbhavatIti cet, nAsatsadbhAvina ityuktam / (148) sa tasya janaka iti cet, na kiJcit tallakSaNamasya / tatastadbhAva vyArA .... grahaNAbhAva eva tadbhUmagrahaNamiti kRtvA / tadanantaretyAdi / tadanantaraM tadbhAvena-kevalAnalagrahaNAnantaraM dhUmagrahaNabhAvena avinAbhAvagrahaNe'tulyaH sa itarasyApi tadarbhAve tadbhAvaH / iti cet, etadAzaGkhyAha-tadabhAvabhAvinaH kimanena-kevalAnalagrahaNAbhAvabhAvinaH dhUmagrahaNasya kimanena ? tadanantaraM tadbhAvenAbhAvAvizeSAdityabhiprAyaH / so'nantarabhAvItyAdi / so'nantarabhAvI kevalAnalagrahaH taddheturbhavati-dhUmagrahaNaheturbhavati / iti cet, etadAzaGkayAha-nAsatsadbhAvina ityuktam, asat bhavati tacchIlaM caityasatsadbhAvikAryaM tasya na hetuH kazcit, tattathAbhAvA'bhAvenetyuktaM prAk / sa tasyetyAdi / saH-hetustasya-kAryasya janakaH / iti cet, etadA anekAMtarazmi .. samanantara che ja - eTale tulyatA ja thaI.) bauddhaH jo ke nALiyeradvIpavAsIne paNa ( taka) vahnigrahaNa-anaMtara vahnigrahaNanA abhAvamAM dhUmagrahaNa thAya che ja, paNa te dhUmagrahaNa vilaMba thAya che. (eTale ja vahni-dhUmanA avinAbhAvanuM grahaNa thatuM nathI.) jyAre Aryavyaktine to kevaLa-vahnigrahaNa pachI anaMtara dhUmanuM grahaNa thAya che ane eTale validhUmanA avinAbhAvanuM grahaNa paNa zIdhra thaI jAya che. eTale baMnene thanAruM dhUmagrahaNarUpa samanaMtara tulya nathI. (147) syAdvAdIH (tadmAvamAvina:) hakIkatamAM to dhUmagrahaNa kevaLa-valiMgrahaNanA abhAvamAM ja thanAruM che. to tenA vidvigrahaNa-anaMtara tenA abhAvamAM thanArA dhUmagrahaNanA) avinAbhAvane grahaNa karavAthI zuM? (Azaya e ke, vahnigrahaNa-anaMtara vahnigrahaNanA abhAvamAM, nALiyerIpavAsIne vilaMbe dhUmagrahaNa thAya che ane Aryavyaktine zIgha dhUmagrahaNa thAya che. paNa thAya che to baMne (dhUmagrahaNa) vadvijJAnanA abhAvamAM ja ne? to Aryavyaktine tevA dhUmagrahaNano vahnigrahaNa sAthe avinAbhAvanuM grahaNa kaI rIte thAya?). - bauddha e rIte ke, te rIte anaMtara pUrvekSaNe thanAruM agnigrahaNa, dhUmagrahaNano hetu banI zake. (jayAre nALiyeradvIpavAsIne vilaMbe thanAruM agnigrahaNa dhUmagrahaNano hetu banI zake nahIM e ja te benI atulyatA che.) syAdvAdIH agnigrahaNa te asatsadUbhAvI evA dhUmagrahaNanuM kAraNa banI zake nahIM. tAtparya e ke, dhUmagrahaNa pUrve asat hatuM ne hamaNAM sat thAya che eTale hakIkatamAM e dhUmagrahaNarUpe koI rU. 2. pUrvamudritaiDatra 'tadrAve' rUzuddhapAta:, 3tra 7 D-H-pratipAd: I 2. 'vetyasa' ti Tu-pATha: pUrvamudrite'trAzuddhipracurAH paGktayaH / For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1298 eveti cet, bhUtenApi kiM tena taditarabodhavaikalyAt dhUmamAtragrahaNarUpatvAt taditaratrApi tadupapatteH / (149) na caivamapi tattatsvabhAvatA'vagamaH, tathA'pratIteH, zaGkayAha-na kiJcit tallakSaNamasya-na kiJcijjanakalakSaNamasya-hetoH / tata ityAdi / tataHhetostadbhAva eva-kAryabhAva eva / iti cet, etadAzaGkayAha-bhUtenApItyAdi / bhUtenApi kiM tena ?-tata iha prakrame dhUmagrahaNena kevalAnalagrahaNAt kim ? na kiJcidityAha-taditarabodhavaikalyAt-kevalAnalagrahaNabodhavaikalyAt, vaikalyaM ca dhUmamAtragrahaNarUpatvAt adhikRtabodhasya taditaratrApi-yathoditasamanantarajabodhamAtre'pi tadupapatteH-dhUmamAtragrahaNarUpatvopapatteH / na - anekAMtarazmi .... pariNamatuM nathI, ke je kAraNa banI zake tethI agnigrahaNa tenuM kAraNa banI zake nahIM. (148) bauddhaH (je kAryarUpe pariName e ja kAraNa kahevAya, evuM ame mAnatA ja nathI, amAruM kahevuM che ke ) kAryano janaka=utpAdakaHutpanna karanAra hoya, te kAraNa. have agnigrahaNa dhUmagrahaNane utpanna karanAra che, eTale te kAraNa hovAmAM koI kSati nathI. syAdvAdI: paNa agnigrahaNamAM kAraNanuM koI cihna ( lakSaNa) to dekhAvuM joIe ne? (cihna vinA to tene dhUmagrahaNanuM kAraNa zI rIte mAnI levAya ?) bauddha te hetu thakI (dhUmagrahaNarUpa) kAryanuM thavuM e ja to enuM cihna che... eTale agnigrahaNane dhUmagrahaNanuM kAraNa mAnavAmAM koI kSati naMthI. syAdvAdI: cAlo, agnigrahaNane tenuM kAraNa mAnI lo ane tenAthI dhUmagrahaNa mAnI lo... to paNa agnigrahaNa thakI dhUmagrahaNa thavAthI thayuM zuM? kaMI ja thayuM nahIM. tenuM kAraNa e ke, te dhUmagrahaNa agnigrahaNabodhathI to vikala ja che, kAraNa ke te mAtra dhUmanA grahaNarUpa che. (eTale temAM agnigrahaNa aMzataH paNa bhAsatuM nathI, mAtra dhUmagrahaNa ja bhAse che.) * have evuM dhUmagrahaNa to nALiyeradvIpavAsIne thanArA vilaMbita agnijJAnarUpa samanaMtarajanya dhUmajJAnamAM siddha thAya ja che, kAraNa ke dhUmamAtranuM grahaNa to tyAM nibaMdha saMgata che. eTale pratibhAsa-grahaNanI apekSAe to, nALiyeradvIpavAsI ane Aryavyakti baMnene thanAruM dhUmajJAna ekasarakhuM ( tulya) che, evuM tarkasiddha che. e parathI bauddha e sAbita karyuM ke, Aryavyaktine thanAra agnigrahaNa dhUmagrahaNanuM kAraNa che, jyAre nALiyeradvIpavAsIne thanAra agnigrahaNa dhUmagrahaNanuM kAraNa nathI... paNa graMthakArazrI, te baMnenA dhUmagrahaNanI tulyatA ja phalita karaze. 2. 'tathApratIte?' kRti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1299 anekAntajayapatAkA taditarAvagamAbhAvAditi tasyaiva tadbhAvAdAvanvayAdisiddhiH / ( 150) Aha-anvaya ja vyAraNyA che caivamapItyAdi / na caivamapi nyAyatulyatAyAM tasya-dhUmamAtrasya 'nAlikera'dvIpavAsisambandhinaH tatsvabhAvatAvagamaH-agnijanyasvabhAvatAvagamaH / kuta ityAha-tathA'pratIte:-agnijanyasvabhAvatvenApratIteH / apratItizca taditarAvagamAbhAvAt-agnyavagamAbhAvAt 'nAlikera'dvIpavAsinaH / iti-evaM tasyaiva tadbhAvAdau-kevalAnalagrahaNasyaiva dhUmagrahaNabhAvAdau / 'Adi'zabdAt kathaJcit paryAyavyAvRttiparigrahaH / kimityAha-anvayAdisiddhiH, anvayavyatirekasiddhirityarthaH, suvarNadravyavat kaTakasyaiva kuNDalAditvena bhavanAt / AhetyAdi / Aha paraH-anvaya - anekAMtarazmi che (149) to paNa nALiyerIpavAsIne to mAtra dhUmanuM ja grahaNa thAya che, temAM rahela "valijanyasvabhAvanuM nahIM. kAraNa ke, vadvijanyasvabhAvanuM grahaNa thatuM hoya evI pratIti thatI nathI. ane tene pratIti na thavAnuM kAraNa paNa e ja ke, te nALiyeradIpavAsIne agninuM anumAna thatuM nathI. (bAkI jo vadvijanyasvabhAvarUpe dhUmanI pratIti thAya, to dhUma e vahiMthI janya che ane to vahni paNa haze ja, ema vatinuM anumAna paNa thAya. je thatuM nathI.) eTale phalita thayuM ke, nALiyeradvIpavAsIne mAtra dhUmanuM ja grahaNa thAya che, temAM rahela vahnijanyasvabhAva'nuM naihIM. prazna : Aryavyaktine thanAra pUrvakSaNavartI kevaLa-agnigrahaNanuM dhUmagrahaNa rUpe thavuM... te agnigrahaNano paryAya badalAIne jJAnano dhUmagrahaNa paryAya thavo evuM badhuM mAnI laIe to ? (to. to tenuM dhUmagrahaNa, nALiyeradvIpavAsInA dhUmagrahaNathI vilakSaNa tarI Ave ne ?) uttara H to to anvaya-vyatirekanI siddhi thaze ! jema suvarNa, dravyarUpe anugata rahe che ane kaTa-kuMDalAdi paryAyarUpe badalAto rahe che, tema jJAna paNa dravyarUpe anugata raheze ane agnigrahaNadhUmagrahaNAdi paryAyarUpe badalAto raheze. eTale to jainamAnya anvaya-vyatirekavAda ja siddha thaze ! (tathI bauddho ! tevuM mAnIne paNa baMnenAM valijJAnarUpa samanaMtaranI atulyatA siddha na karI zako... phalataH dhUmagrahaNa baMnene sadeza thavAthI, AryavyaktinI jema nALiyeradvIpavAsIne paNa vahninuM anumAna thaze ja. eTale bauddhanA ghaNA phaTATopa pachI paNa e Apatti tadavastha ja rahI.) (have bauddha, anvayavAdamAM e ApattinuM ApAdana karavA, potAnuM maMtavya rajU kare che ) (150) bauddha anvayapakSamAM paNa, nALiyeradvIpavAsIne kevaLa dhUmanuM grahaNa thatAM ja agninuM bauddha, kArya-kAraNabhAvano nizcaya saMgata karavA pUrve kahyuM hatuM ke, dhUmanA grahaNa vakhate temAM rahela vahnijanyasvabhAva paNa gRhIta thaI jAya ane eTale vahni-dhUmano kArya-kAraNabhAva paNa jaNAI jAya... vagere. paNa graMthakArazrIe nALiyeradvIpavAsInuM udAharaNa laIne jaNAvyuM ke, dhUmanA grahaNa sAthe vadvijanyasvabhAvanuM paNa grahaNa thaI jAya evuM jarUrI nathI. phalataH kArya-kAraNabhAvanA nizcayanI asaMgati UbhI ja rahe. For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1300 pakSe'pi kevaladhumAdigrahaNe'nalAdigatiranivAraNIyA, pAramparyeNa tatrApyanvayopapatteriti / (151) nAnivAraNIyA, na hyasAvanvayamAtranibandhanaiva, api tu AgamAdijaviziSTakSayopazamanibandhanA'pi, tamantareNAnantaryata ubhayadarzino'pi tadanupapatteH, kvacit vyArahyA che ... ... ... ... pakSe'pi sati kevaladhUmAdigrahaNe / kimityAha-analAdigatiranivAraNIyA / kuta ityAhapAramparyeNa tatrApi-kevalAnalagrAhi'nAlikera'dvIpavAsini anvayopapatteriti / etadAzaGkayAhana anivAraNIyA na, na hyasau-na yasmAt asau analAdigatiH anvayamAtranibandhanaiva; api tu-kiM tarhi AgamAdijazcAsau, 'Adi'zabdAt tapovinayAdigrahaH, viziSTakSayopazamazca tanniba- anekAMtarazmi ja grahaNa thaI jaze, e Apatti anivAraNIya raheze. tenuM kAraNa e ke, paraMparAe tyAM paNa anvayanI upapatti thaI ja zake che. bhAvArtha kevaLa-analagrAhI nALiyeradvIpavAsI vyakti vize paNa (1) vahnino dhUmamAM, athavA (2) agnigrahaNano dhUmagrahaNamAM anvaya thavo saMgata ja che ane to dhUmanA pratibhAsa vakhate vadvino pratibhAsa paNa thAya ja. te A rIte - (1) vahi te dhUmarUpe pariName che. eTale nALiyeradvIpavAsIne dhUmanA grahaNa vakhate tenI aMdara anugata vahninuM grahaNa paNa thAya ja, athavA to (2) pUrve thayeluM agni grahaNa potAnI jJAnaparaMparAmAM pariNamatuM-pariNamatuM hamaNAMnI dhUmagrahaNarUpa jJAnakSaNamAM pariNamita thAya che, eTale te dhUmagrahaNanI pachInI kSaNe agnigrahaNa thaze ja. eTale e Apatti to tamArA anvayavAdamAM paNa UbhI ja rahI ne? (151) syAdvAdI : paNa amArA mate e Apatti anivAraNIya nathI, arthAt dhUmanA grahaNamAtrathI analanuM paNa grahaNa thaI jAya evuM anivAraNIya nathI. tenuM kAraNa e ke, agnibodha mAtra anvayamUlaka nathI, paNa AgamAdithI janya viziSTakSayopazamamUlaka paMNa che.. (bhAva e ke, agnijJAna anvaya hovA mAtrathI na thaI jAya, te mATe to saMketa, tapa, caraNa, vinaya vagerethI utpanna thayela karmakSayopazama paNa joIe, je nALiyeradvIpavAsI vyaktimAM nathI.) ahIM "pArapUrvemAM tatrApa=vanAnatAhitidvIpasina anvayapapaH' e vyAkhyAnI paMktine laIne artha karyo che, jo ke te artha besADI to zakAya che ja... paNa vAstavamAM vicAratAM Ave artha jaNAI rahyo che : pAramparyeNa uttarottarakSaNaprabandhena tatrApi dhUmalakSaNakArye'pi anvayopapatteH vahnilakSaNopAdAnakAraNasyAnvayopapatteH / ayamatrAbhiprAyaH - anvayavAde hi vahnirdhUmalakSaNakArye pariNamati, tena ca dhUmasya grahaNe tadanugatavahnerapi nAlikeradvIpavAsino'pi grahaNaM syAditi tulyameva dosstaadvsthym| (athavA tatrApi nAlikeravAsisambandhidhUmagrahaNe'pi analagrahaNasyAnvayopapattiH / (ityartho'smAkaM pratibhAti, vidvAMso vicArayantu, sugamatvAcca na vivRto'yamarthaH / / ) ja AvuM kahIne graMthakArazrIne chelle e phalita karavuM che ke, agnibodha mATe anvaya ane AgamAdijanya viziSTakSayopazama e badhuM ja joIe ane nALiyeradvIpavAsImAM e badhuM nathI (anvaya hovA chatAM viziSTakSayopazama nathI) eTale tene agnibodha na thavo saMgata ja che. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1301 anekAntajayapatAkA tathA'darzanAt / (152 ) na khalu samayAdinA'nabhivyaktakSayopazamaH pazyannapyuttarAdharabhAvena dhUmAnalau tadanyabhAvAviva kazcit tayorhetuhetumadbhAvaM pratipadyate, bhUyo dhUmadarzanAt tadanavagateriti / (153) kSayopazamasAmarthyAdeva tathA'nyataragrahaNato'pi tadbhAvAvagame .... cAhyA che ndhanA'pi analAdigatiH / kuta ityAha-tamantareNa-viziSTakSayopazamaM AnantaryataH-AnantaryeNa ubhayadarzino'pi, prakramAd dhUmAnaladarzino'pi tadanupapatteH-analAdigatyanupapatteH / anupapattizca kvacit-pramAtari tathA'darzanAt-ubhayadarzino'pyanalAdigatyadarzanAt / etadevAha na khalvityAdinA / na khalu-naiva samayAdinA-saGketa-tapo-vinayAdinA anabhivyaktakSayopazamaH-pramAtA pazyannapyuttarAdharabhAvena dhUmAnalau lokanItyA tadanyabhAvAviva-apratibaddhAparapadArthAviva kazcit-pramAtA tayoH-dhUmAnalayoH hetuhetumadbhAvaM-kAryakAraNabhAvaM pratipadyate / kathaM na pratipadyata ityAha-bhUyaH-punadhUmadarzanAt sakAzAt tadanavagateH-analAdyanavagateH ............ anekAMtarazmi ... prazna : zuM viziSTa kSayopazama vinA agnipratIti na thAya? uttaraH na ja thAya, kAraNa ke pUrve jeNe dhUma-agni baMnene joyA che tevI vyaktine paNa, viziSTa kSayopazama vinA, vahnino bodha thato nathI. tenuM kAraNa e ke, tevuM =kSayopazama vinA agni-dhUma ubhayadarzI pramAtAne agnino bodha thaI jato hoya evuM) dekhAtuM nathI. A vAtane samajAvatA bhAvArtha kahe che - (152) koI eka pramAtA, pUrve vatine jUe che ane tyArabAda tarata dhUmane jUe che. paNa saMketa, tapa, vinaya vagerenA sAmarthyathI thanAra kSayopazama hajI Ane anabhivyakta (=apragaTa) che. eTale ja te pramAtA pUrvAparabhAve gRhIta paNa dhUma-analane, ghaTa-paTanI jema paraspara apratibaddha (=asaMbaddha) rUpe jue che ane te beno kArya-kAraNabhAva (pUrvagRhIta agni kAraNa ane pazcAgRhIta dhUma kArya -evo bhAva) jANI zakato nathI... ane enA parathI siddha thAya che, te pramAtAne pharI dhUma dekhavA chatAM agnino bodha thato nathI. (jo hakIkatamAM kArya-kAraNabhAva gRhIta hoya, to AvuM na bane.. dhUma dekhavAthI valino bodha thaI ja jAya.) to ahIM pUrvAparabhAve dhUma-anala dekhavA chatAM paNa temanA kArya-kAraNabhAvano nizcaya ane tenA AdhAre dhUmadarzanathI vahninuM anumAna kema thatuM nathI? tenuM kAraNa zuM? kAraNa e ja ke, tene tevo kSayopazama thayo nathI... to nALiyeradvIpavAsIne paNa dhUmadarzana thavA chatAM paNa vadvi-anumAna na thavAnuM kAraNa e ja ke, tene tevo (=saMketa-tapAdithI janya) kSayopazama thayo nathI. eTale amane e Apatti (nALiyeradvIpavAsIne paNa dhUmadarzanathI agni-avagamanI Apatti) anivAraNIya nathI. 2. 'rzanaiDaNanatA' ta paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) <- vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1302 ko doSaH ? na kazcidanyaH, api tu nAMdalA tadutpattirityasakRnnidarzita eva / yadA hetuphalayoraNIyasA'pi kAlena na vyavadhAnaM na ca dhvaMsanAmno vinAzasya hetutvam, tadAnIM kathamaMdalA tadutpattiH ? ( 154) tasyaiva tathAbhAvAbhAvato'satsadbhavanenetyalamanena punaH * vyArabA - iti / Aha-kSayopazamasAmarthyAdeva sakAzAt tathA niranvayanAzabhAvena anyataragrahaNato'pi dhUmAdigrahaNamadhikRtya tadbhAvAvagame, prakramAjjanyajanakabhAvAvagame sati, ko doSa: ? etdaaza yAda-na zivanya:-voSa:, api tu nAvatA-nAArA taDutpatti:-dhUmAvyutpatti: phatyakSa - trizita va oSaH / bAha-yavA hetu-tayo:-Arya-vALayo: aLIyasApi vhAlena, atyantalaghunA'pItyarthaH, na vyavadhAnam, kiM tarhi ? hetusamanantarameva phalam / na ca dhvaMsAna vinAzasya prasajyAtmakasya hetutvaM phalaM prati / tadAnIM kathamadalA tadutpattiriti ? / etadAzaGkayAha-tasyaivetyAdi / tasyaiva - hetoH tathAbhAvAbhAvataH phalarUpeNa bhAvAbhAvAt kAraNAt anekAMtarazmi (153) bauddha H to e rIte kSayopazamanA sAmarthyathI ja, dhUma-anala bemAMthI koI ekanA grahaNathI paNa temanA janya-janakabhAvano nizcaya thaI jAya to doSa zuM ? (Azaya e ke, pUrvakSaNagata vahnino niranvaya nAza thaI jato hovAthI dhUmakSaNe tenuM astitva rahetuM nathI. eTale hakIkatamAM vahni-dhUmanuM sAthe grahaNa kadI thatuM nathI to paNa kSayopazamanA sAmarthyathI te bemAMthI koI ekanA grahaNathI paNa temano janya-janakabhAva jaNAI jAya, evuM kema na manAya ? temAM doSa zuM ?) syAdvAdI : doSa bIjo koI nahIM, paNa e ja ke, te dhUmAdinI utpatti upAdAna kAraNa vinA na mAnI zakAya. e doSa ame anekavAra batAvI dIdho che. (bhAva e ke kSayopazamathI jJAna thavAmAM vAMdho nathI, paNa anvaya vinA, dhUmanI utpatti ja nirhetuka bane - e ame kahI gayA chIe.) bauddha : pUrvakSaNe agni ane uttarakSaNe tarata dhUma - ahIM vacce thoDA'ka kALanuM paNa AMtarUM nathI to pachI dhUmanI utpatti kAraNa vinA zI rIte kahevAya ? (kAraNa-anaMta2 tarata janya hovAthI tenI utpatti sakAraNa ja thaI che.) ane dhUma-vati vacce vatinA abhAvarUpa vahridhvaMsa; e dhUmanuM kAraNa banatuM hoya evuM paNa ame nathI mAnatA (ke jethI dhUma tucchakAraNaka phalita thAya.) eTale amArA mate kAraNathI ja dhUmanI utpatti nirbAdha siddha che. to tame kema kaho cho ke, tamArA mate kAraNa vinA (daLa vinA) dhUmanI utpatti thaI rahI che ? (154) syAdvAdI : tevuM kahevAnuM kAraNa e ke, te hetu ja phaLarUpe pariNamato nathI ane to rU. 6. 'nAvalAt tavu.' rUti pUrvamudritapA:, atra tu -pAi: / 2. 'mavajJAn tavu.' kRti pUrvamudritapAH / 'nAAraLAt tavu' rUti pUrvamudritapAta:, atra tu na-pAna: / 4. 'mavalAt tavu.' rUti pUrvamudritapAna: / For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1303 anekAntajayapatAkA (paSTa: punarabhihitena / AlocyatAM vastutattvamiti, ataH 'pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAvaH' iti vacanamAtrameva // ___(155) itazcaitadevam, tayonirAkAra-sAkArayoH tadgrAhakatvAyogAt / ayogazca viSayakRtanirbhAsavirahe arthapratyAsattinibandhanAbhAvenedamasya saMvedanamiti vyavasthA - vyAdhyo ... asatsadbhavanena hetunA adaleti / tathAhi-yadaiva hetureva na phalIbhavati tadaivAsat sad bhavatIti sthitamadalatvamityalamanena punaH punarabhihitena / AlocyatAM vastutattvamiti / ataH 'pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAvaH' iti vacanamAtrameva paradarzane, nirarthakamityarthaH // itazcaitadevamadhikRtavacanaM vacanamAtrameva, tayoH-pratyakSAnupalambhayoH nirAkAra-sAkArayostadgrAhakatvAyogAt-kAryakAraNagrAhakatvAyogAt / ayogazca viSayakRtanirbhAsavirahe, viSayAkAravirahe ityarthaH / arthapratyAsattinibandhanAbhAvena hetunA idamasya saMvedanamiti-evaM ... anekAMtarazmi ... asat ja kArya sat thayuM che. eTale to tenI utpatti (adaLa=) kAraNavihoNI thaI ja. te A pramANe - jayAre hetu (vahni) ja phaLarUpe pariNamato nathI, tyAre asat ja vastu sat thaI kahevAya... to AvI vastumAM kAraNanuM kayuM daLa joDAyuM? eTale e dhUmanI utpatti daLa vinAnI (kAraNa vinA) ja thaI, evuM sthita thayuM. have A ja vAtane vAraMvAra kahevAthI saryuM. (anekavAra kahevA chatAM paNa tamane lagIre samajaNa paDatI nathI.) eTale tame vastutattvane barAbara samajavAnI koziza karo. saMdarbha graMthakAre kahyuM hatuM ke, bauddhamate kArya-kAraNabhAvano nizcaya saMgata nathI. pachI bauddha tenI saMgati mATe pratyakSa-anupalaMbhano nizcAyakapramANa tarIke ullekha karyo. pachI graMthakAre kahyuM ke, kSaNikamate baMneno kArya-kAraNabhAva na ja jaNAya. tyArabAda bauddhanA aneka kutarkonuM nirAkaraNa karIne, have graMthakArazrI niSkarSa jaNAvI rahyA che - Ama, bauddhamate puSkaLa doSo hovAthI "vati-dhUmAdino kArya-kAraNabhAva pratyakSa-anupalaMbhathI siddha thanAra che' - e mAtra bolavA pUratuM nirarthaka jaNAI Ave che. (te vacana, bIjA paNa eka tarkathI nirarthaka jaNAya che. e tarka have graMthakArazrI batAve che ) - pratyakSa-anupalaMbhanI grAhakatA asaMgata : (155) pratyakSa ane anupalaMbharUpa jJAna (1) nirAkAra che, ke (2) sAkAra? - bemAMthI eke rIte teo kArya-kAraNabhAvanA grAhaka banI zakatA nathI. te A rIte - (1) nirAkAratA - jo pratyakSa-anupalaMbha viSayakRta AkArathI rahita hoya; temAM viSayano AkAra na Ave, to arthapratyAttirUpa "A jJAna pratiniyata A viSayanuM saMvedana kare che' - evI 1. prekSyatAM 1274tamaM pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mafdhAra:). vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1304 'nupapatteH, (156) AkArasya cAnarthakeSvapi svapnAdipratyayeSu bhAvino vastuvyAptyabhAvAt, sthUlacitrAkArANAM caikatra vijJAne bhAvataH sambhavAyukteriti // vyAdhyA . vyavasthA'nupapatteH / arthAkAratA hyevaM vyavasthAnibandhanamiti dvitIyaM vikalpamadhikRtyAhaAkArasya ca jJAne viSayarUpasya anarthakeSvapi svapnAdipratyayeSu bhAvinaH-sataH / kimityAha-vastuvyAptyabhAvAt-vastunA saha vyAptyabhAvAt / upacayamAha-sthUlacitrAkArANAM ca ekatra vijJAne sUkSmaikasvabhAve bhAvataH-paramArthena sambhavAyukteriti itazcaitadevam / / - anekAMtarazmi che vyavasthA anupapanna bane. (jJAnamAM ghaTano AkAra na Ave, to A jJAna ghaTatuM ja che, paTanuM nahIM - evI kalpanAmAM AdhAra zuM? eTale pratiniyata vyavasthA anupapanna bane.) viSayAkAra vinA arthaprayAsattirUpa kAraNa na hovAthI vyavasthAnI anupapatti.... evo artha che. teno bhAva e ke, jo jJAnamAM viSayakRta AkAra na hoya, to 6 paTajJAna' evI vyavasthAnA kAraNabhUta arthapratyAtti ja jJAnamAM nathI. eTale pratiniyata viSayavyavasthAnI upapatti na thAya. eTale pratyakSa-anupalaMbhane nirAkAra mAnavuM jarAya ucita nathI. (temAM vyavasthA anupapanna (2) sAkAratA - pratyakSa anulaMbhamAM arthano AkAra mAnIe ane tenA AdhAre pratiniyata vastusaMvedananI vyavasthA mAnIe - evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke arthano AkAra to arthavihoNA svapna vagere jJAnamAM paNa Ave che ja... te chatAM te AkAranI vastu sAthe vyApti nathI ja (svapnamAM, pote moTA mahelamAM besI rAjazAsana karato dekhAya, paNa e badho AkAra, hakIkatamAM vastusaMlagna nathI.) eTale pratyakSa-anupalaMbhamAM kArya-kAraNabhAvano AkAra dekhAya, teTalA mAtrathI vAstavika kAryakAraNabhAva mAnI levAnI gerasamaja na karAya (svapnapratibiMbita AkAranI jema te kadAca anyathA paNa hoya.) (156) e vAtamAM hajI eka puSTi e ke, tame to jJAnane sUkSma (=niraMza) ekasvabhAvI kaho cho ane ghaDA vagerenA AkAro to sthULa ane alaga-alaga prakAre che, kAraNa ke sthULa ane vicitrAkAre ja temanI pratIti thAya che... have niraMza-ekasvabhAvI jJAnamAM, AvA sthaLa ane vicitra AkAro paramArthathI thaI zake ja nahIM... " vivaram .... 62. sthUlacitrAkArANAM ceti / ghaTAdyAkArA hi sthUlAstathaiva pratIyamAnatvAt citrAzca-nAnAprakArA ata: kathamekasmin jJAne sUkSmasvabhAve te bhaveyuriti ? / / 2. 'dhUrtavivitrA' rUti -pAta: For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1305 anekAntajayapatAkA (paSTa: (157) syAdetat-nedamadvayajJAnavAdinaH kathaJcid bAdhakam / tasya hi sarva eva bhAvAzcittAtrasArazarIrA hetuphalatAM bibhratIti matam / buddhayazca svasaMvitpratyakSapramANasiddhasadbhAvAH svarUpapratipattaye nAparaM prakAzakaM pratIkSanta iti yA yathA sA tathaiva saMvedyate, syAdetadityAdi / athaivaM manyase-nedam-anantaroditamadvayajJAnavAdinaH-grAhyagrAhakAkArarahitajJAnavAdinaH kathaJcid bAdhakam ityAha-tasyetyAdi / tasya yasmAt-advayajJAnavAdinaH sarva eva bhAvA:-dhUma-dhUmadhvajAdayaH cittamAtrasArazarIrAH, advayabodharUpA evetyarthaH / kimityAha-hetuphalatAM bibhratIti-evaM matam / buddhayazca kiMviziSTA vartante ? svasaMvitpratyakSapramANasiddhasadbhAvAH svasaMvideva pratyakSapramANaM tena siddhasadbhAvAH satyaH svarUpapratipattayesvarUpapratipattyarthaM nAparaM prakAzakaM svavyatiriktaM pratIkSanta iti kRtvA yA yathA-vastusthityA buddhiH sA tathaiva saMvedyate, tad yathA-kAraNabuddhiH kAraNAtmanA saMvedyate sA tathaiveti kRtvA anekAMtarazmi . eTale sAkAra pratyakSa-anupalaMbhathI kArya-kAraNabhAvano nizcaya thaI zake nahIM. tethI "kAryakAraNabhAva pratyakSa-anupalaMbhathI siddha thAya che' - e vAta, vikalpothI paNa asaMgata jaNAI Ave che. niSkarSa eTale he bauddha ! tamArA niranvaya kSaNikavAdamate, kArya-kAraNabhAvano nizcaya kathamapi saMgata nathI. (have vacce jJAnAtavAdI yogAcAra, kArya-kAraNabhAvanI saMgati karavA potAnuM maMtavya rajU kare che -). na kArya-kAraNabhAva saMgatisAdhaka jJAnAdvaitavAdI - (157) yogAcAraH (pUrvapakSa:) grAhya-grAhakarUpa AkAradvayathI rahita zuddha-advaitajJAnavAdImate, pUrvokta eka paNa doSa koIpaNa rIte bAdhaka bane nahIM. tenuM kAraNa e ke, jJAnAdvaitavAdIno evo mata che ke - dhUma-vati vagere tamAma padArtho cittamAtra zarIrarUpa che, arthAt advaya-bodhamAtrarUpa che, evA padArtho potAnA hetu-phaLabhAvane dhAraNa kare che - A mata pramANe (1) vati e kAraNabuddhirUpa che, (2) dhUma e kAryabuddhirUpa che ane e buddhio ja potAnA hetu-phaLabhAvane dhAraNa kare che. have A buddhio; svasaMvedanarUpa pratyakSa pramANathI siddha astitvavALI che (arthAt teonuM astitva svasaMvedanarUpa pratyakSapramANathI ja siddha che.) teo potAnAM svarUpanAM jJAna mATe, potAthI atirikta bIjA koI prakAzakanI apekSA rAkhatI nathI. (svataH ja prakAzIla che.) eTale je buddhi vAstavika rIte je pramANe rahelI hoya, te buddhi te pramANe ja anubhavAya. dA.ta. 2. "mAtra hetu' ti -pATha: | For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1306 kAraNabuddhiH kAraNAtmanA kAryabuddhizca kAryAtmaneti pratyakSAnupalambhasAdhanaH tadbhAva iti gIyate / (158) ko'nyo'dvayajJAnavAdina evaM brUyAt ? advayAkAraNAdyAtmanA ca vedyata iti subhASitametat / kIdRk khalvadvayAyA vedanam ? yadapi gaganatalavAlokavat A vyArA .. kAryabuddhizca kAryAtmanA iti-evaM pratyakSAnupalambhasAdhanaH tadbhAvaH-kAryakAraNabhAva iti gIyate / etadAzaGyAha-ko'nyo'dvayajJAnavAdinaH evaM brUyAt ? kathamidamayuktamityAhaadvayA-grAhyagrAhakavikalA buddhiH kAraNAdyAtmanA ca saMvedyate iti subhASitametat / bhAvArthamAha-kIdRk khalvadvayAyAH-buddhervedanam ? yadaiva vedyate tadaiva grAhyagrAhakAMvopapatteH, nAdvayetyabhiprAyaH / yadapItyAdi / yadapi gaganatalavAlokavaditi nidarzanaM prakAzyaprakAzakA - anekAMtarazmi ja (1) kAraNabuddhi kAraNarUpe rahelI che, eTale teno te rUpe =kAraNarUpe) ja anubhava thAya, (2) tema ja kAryabuddhino paNa kAryarUpe ja anubhava thAya... A pramANe kArya-kAraNabhAvanuM saMvedana (=nizcaya) siddha ja che ane eTale ja "kArya-kAraNabhAva (advaya saMvedanarUpa) pratyakSa-anupalaMbhathI siddha thanAra che' evuM gavAya che... (tethI amArA mate kAryakAraNabhAvano nizcaya asaMgata nathI.) jJAnAdvaitavAdInAM maMtavyanuM unmelana (158) syAdvAdIH (uttarapakSa ) AvuM mUrkhakathana advayajJAnavAdI sivAya bIjuM koNa kare ? arthAt tamAruM kathana ayukta che, kAraNa ke eka bAju tame kaho cho ke buddhi grAhya-grAhakarUpa AkAradrayathI vikala che ane bIjI bAju kaho cho ke buddhi kArya-kAraNAdirUpe anubhavAya che, e to tamAruM bahu sarasa kathana che ! (A kaTAkSa vacana che. kahevAno bhAva e ke, AkAradrayathI rahita buddhi kArya-kAraNAdi AkAre paNa zI rIte anubhavAya? ane jo judA judA AkAre anubhavAya to te nirAkAra zI rIte ? eTale tamArI vAta pUrvApara vyAhata jaNAI Ave che.) A ja vAtano bhAvArtha kahe che - AkAradrayathI rahita advaya buddhinuM vedana (=anubhavo kevuM hoya? - e amAre tamArI pAsethI jANavuM che... ane e pUchavAno abhiprAya che ke, jyAre paNa amane buddhino anubhava thAya che, tyAre grAhya grAhakAkAre ja anubhava thAya che... paNa tame to kaho cho ke, buddhi AkAradvayathI rahita zuddha-advayarUpa che... to teno anubhava kevo hoya ? 2. "mAvApa:' ta -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (paSTa _ _ 1307 anekAntajayapatAkA prakAzyaprakAzakAntaraviraheNAjaDarUpatayA janmaiva tathocyate, (159) tadapi tattvataH karmakaJabhAve vedanAyogena svata eva duHsthitamiti nArthAntaragrahaNasAdhyaM hetuphalavyavahAropakAraM kartumalamityanupanyasanIyameva vidvjjnsmaaje|(160) na ca advayamAtra vyArA ... .......... ntaraviraheNa, ubhayAntaraviraheNetyarthaH, ajaDarUpatayA-bodharUpatayA janmaiva-utpAda eva tathocyate-advayarUpatayocyate paraiH, tadapi tattvataH-paramArthena karmakaJabhAve sati tAttvike vedanAyogena hetunA svata eva duHsthitamiti kRtvA nArthAntaragrahaNasAdhyaM tatsApekSatvena hetuphalavyavahAre upakAraM kartumalamiti kRtvA anupanyasanIyameva / kvaityAha-vidvajjanasamAjepaNDitajanasamudAye / upacayamAha-na cetyAdi / na ca advayamAtratattvAyA:-buddheH sakAzAt anekAMtarazmi .. jJAnAtavAdIH jema gaganamAM vartato prakAza, bIjA koI prakAzya-prakAzaka vinA svataH ja prakAzazIla che, tema buddhi paNa bIjA koI prakAzya-prakAzaka (kagrAhya-grAhaka) rUpa AkArathI rahita ajaDarUpe (=zuddhabodharUpe) utpanna thAya che ane e rIte tenI utpatti ja ayarUpa kahevAya che... A addhayarUpa buddhi svataH ja prakAzazIla rahe che. (159) syAdvAdI: tamArI A vAta paNa vidvAnonI parSadA vacce mUkavA jevI nathI, kAraNa ke paramArthathI jo buddhimAM tAttvika kartu-karmabhAva nahIM hoya, to to buddhinuM vedana ja nahIM thaI zake. (dara vakhate buddhinuM vadana grAhya karma ane grAhaka-ka; ema karta-karmabhAve ja thAya che. have jo tame kartakarmabhAvane atAttvika mAno, to tevI karNa-karmabhAvarahita buddhinuM vedana ja nahIM thAya.) ane potAnA anubhava vinA to e buddhio pote ja duHsthita =behAla) che. to AvI duHsthita buddhi arthAtaranA grahaNathI sAdhya evA hetu-phaLavyavahAra vizenA upakArane karavA zI rIte samartha bane? (Azaya e ke, adhikRtabuddhi tarIke ApaNe mAnI laIe ke "dhUmabuddhi'... have A dhUmabuddhi vahnibuddhine sApekSa che. eTale enA dvArA vahnibuddhinuM grahaNa thAya, to ja te vadvi-dhUmabuddhinA hetuphaLabhAvano vyavahAra thaI zake... paNa have jyAre e dhUmabuddhinuM potAnuM ja vedana thatuM nathI, tyAre tenA thakI vahnibuddhinuM grahaNa zI rIte thAya? ane vadvibuddhinA grahaNa vinA tenAthI hetu-phaLavyavahAra paNa zI rIte thAya? eTale tamArI tarkazUnya vAta vidvAnonI parSadAmAM mUkavA yogya ja nathI. vaLI, advayavAdamAM doSonI paraMparA to juo... tame paNa ekavAra vicAratA thaI jazo ke ATalA badhA puSkaLa doSo !! e doSo amAre ja tamane batAvavA paDaze. juo - 1. pUrvamudrite'tra 'karmakartRbhAve' ityazuddhapAThaH, atra A-pratena zuddhiH / 2. pUrvamudrite'tra 'karmakartRbhAve' ityazuddhapAThaH, matra -H-pratipATha: rU. pUrvamudriteDatra (ve)tyA' -zuddhapATha:, satra D-prataTa: I For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1308 tattvAyA bhedakamantareNa tathAvidhavikalpodayo nyAyyaH / na ca sati bhedake bhASAdravyAdau tanmAtratattvavAdaH / na ca satyapi vikalpodaye kSaNabhedena pUrvAparAlocanam / na cAsatyevAsmi~stathAtattvavyavasthopapattiH / ( 161 ) na cedaM tathA'nubhUyamAnabodhAnvayAtirekeNa / *bALA * < bhedakamantareNa bhASAdravyAdikaM tathAvidhavikalpodayaH-hetuphalabhAvavyavasthAkArI vikalpotpAdo nyAyyaH, advayabodhamAtrAt advayabodhamAtrotpatteH / na cetyAdi / na ca sati bhedake bhASAdravyAdau ca, 'Adi'zabdAt manodravyasaMgrahaH tanmAtratattvavAdaH-advayabodhamAtratattvavAdaH tadAdhikyopapatteH / na cetyAdi / na ca satyapi vikalpodaye'nantarodite kSaNabhedena hetunA / kimi - tyAha-pUrvAparAlocanamanusandhAnAtmakatvAdasya / na cetyAdi / na cAsatyevAsmin pUrvAparAlocane tathAtattvavyavasthopapattiH- pUrvAparAlocanAtmikA / na cedamityAdi / na cedaM - pUrvAparAlocanaM tathA'nubhUyamAnabodhAnvayAtirekeNa tathA'nubhUteH / na cetyAdi / na ca ayaM tathA'nubhUyamAno * anekAMtarazmi (160) bhASAdravya ke manodravya rUpa bhedaOM vinA, AkAradvayathI rahita zuddha-advayarUpa buddhithI tevA prakArano hetu-phaLabhAvanI vyavasthA karanAra vikalpano udaya saMgata thato nathI. kAraNa ke koI bhedaka vinA to adyayabodhamAtrathI phakta ayabodha ja utpanna thAya. (hetuphaLavyavasthAsAdhaka viziSTa vikalpa nahIM.) bauddha : to tevA viziSTa vikalpanI saMgati mATe, bhASAdravya ke manodravya rUpa koI bhedaka mAnI laIe to ? syAdvAdI H to to jJAnathI atirikta AvA badhA bhedako siddha thaI javAthI, advaya-bodhamAtranuM ja astitva nahIM rahe ane to jJAnAdvaitavAda vilupta thaI jaze ! 'duSyatu durgana:' - e nyAye kadAca hetu-phaLabhAva vyavasthAkArI vikalpano udaya mAnI paNa lo, to paNa te ayabuddhi tamArA mate kSaNika hovAthI, tenA dvArA pUrvAparanuM Alocana thaI zake nahIM... (kSaNika jJAna eka kSaNano ja vicAra karI zake, hetu-phaLabhAvI pUrvApara aneka kSaNano nahIM.) ane pUrvApara Alocana vinA, pUrvApara vicAravyApArarUpa vyavasthA upapanna thaI zake nahIM. (bhAva e ke, pUrvakSaNagata vahni hetu ane uttarakSaNagata dhUma phaLa - e badhA vicAro, pUrvAparaAlocana vinA na thaI zake.) (161) eTale pUrvApa2-Alocana to mAnavuM ja rahyuM. paNa e, anubhUyamAna bodhanA anvaya * bhedaka na hovAthI hetu-phaLavyavasthAkAraka jyAre koI viziSTa vikalpa ja nathI, tyAre vikalpanA AdhAre hetu-phaLano nizcaya kahevo e zI rIte ucita gaNAya ? 2. 'tathAdhiyo50' rUti pUrvamudritapAna: / For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1309 anekAntajayapatAkA (SaSThaH na cAyamabhyupagamaprakramAgata eva bhavatAmiti duHsthite svatantrabhedavyavahAre kathaM pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAvaH ? ityucyamAnaM kathaM na jJAnamAnino vrIDAkaramiti paricintyatAmetat |(162)aNtstthaa'nubhuuymaantyaa'paastbhraanttaapraadhH parokta iti vihAya matsaraM sauvihityakArIti nivezya mAnasaM bodhAnvayo'bhyupagantavyastattvAlocanArgo vA . .vyAkhyA ............... bodhAnvayaH abhyupagamaprakramAgata eva bhavatAM-pareSAm / iti-evaM duHsthite svatantrabhedavyavahAre bhedakobhAvena kathaM pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAvaH ? iti-evamucyamAnaM kathaM na jJAnamAninaH-puMso vrIDAkaraM-lajjAkaram ? lajjAkaramevetyarthaH / itievaM paricintyatAmetat bhAvanAsAramiti / upasaMhArasArAM sthitimabhidhAtumAha-ata ityAdi / ataH tathA'nubhUyamAnatayA kAraNena apAstabhrAntatAparAdhaH, vikSiptabhrAntatAparAdha ityarthaH, paroktaH / iti-evaM vihAya matsaraM-cetodoSaM sauvihityakArI-suvihitabhAvakArI iti-evaM .... manetirazmi vinA na 4 Docha 24... (pU[52 poya, me. mAtmAmA anugata che.) eTale sAra e ke, bodhano anubhavasiddha anvaye tamAre mAnavo paDe.. paNa e anvaya, tamArI mAnyatAkrame to Avelo nathI. (arthAt tame to pratikSaNa niranvaya-nazvaravastuvAdI cho, eTale tamArA mate to tevo anvaya svIkRta nathI.) anvaya vinA pUrvApara-Alocana na thAya ane enA vinA pUrvAparakSaNagata vahni-dhUmano vicAra na thAya ane to temanA kArya-kAraNabhAvano nizcaya kSaNika vikalpathI zI rIte ? have mULa vAta para AvIe - advaitajJAnavAdimate koI bhedaka nathI ane eTale potAnA zAstramAM je bhedavyavahAra batAvyo che (zuddhabodha mAtrathI hetu-phaLabhAva vyavasthAkArI viziSTa vikalpanI utpattirUpa bhedavyavahAra) te paNa jyAre du:sthita che; saMgata thato nathI, tyAre o jJAnAdvaitavAdIo ! "kAryakAraNabhAva pratyakSa-anupalaMbhathI siddha thanAra che" evuM zI rIte kahevAya? ane kaho to paNa e vAta paMDita puruSane lajjAkArI kema na bane ? meTo sabhe aDesa bhAvanAmI rA2viyAro... (162) upasaMhAra eTale "bIjAe kahyuM che, to tene ame zI rIte mAnIe' evA ahaMkAranA doSarUpa mAtsaryane choDIne, suvihitabhAva upajAvanAra evA mAnasano niveza karIne, anubhavasiddha * 29ghaTa bholatai iritIne 55 14% thAya 4... 1. 'itastathA' iti ka-pAThaH / 2. 'mArgo'parityAjya' iti ga-pAThaH / 3. 'bhAvane kathaM' iti Ga-pAThaH / pUrvamudrite tu 'bhAvena na kathaM' iti pAThaH, atra H-G-1-prtpaatthH| 4. 'vivakSitabhrAnta0' iti k-paatthH| 5. 'cetodveSaM' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1310 parityAjya ityalaM prasaGgena // (163) aGgIkRtazcAyaM pareNApi paramArthataH 'kSaNabhede'pyupAdAnopAdeyabhAvena' ityAdyabhidadhA / tathAhi-'ya eva santAnaH kartA sa evopabhoktA' ityuktam / na ca hetu ja vyArahyA nivezya mAnasam / kimityAha-bodhAnvayo yathokto'bhyupagantavyaH / tattvAlocanamArgo vA parityAjyaH, upAyAbhAvAdityalaM prasaGgena // ___ihaivopacayamAha-aGgIkRta ityAdi / aGgIkRtazcAyam-anvayaH pareNApi-bauddhenApi paramArthataH / kathamityAha-kSaNabhede'pi upAdAnopAdeyabhAvena ityAdyabhidadhatA pUrvapakSagranthe / anekAMtarazmi ... hovAthI jemAM brAntatAno aparAdha dUra thaI gayo che, tevI pUrvAparakSaNomAM bodhano anvaya mAnavo ja rahyo... ane e na mAnavo hoya, to vastutattvane vicAravAno mArga choDI devo joIe, kAraNa ke anvaye vinA vastutattvane vicAravAno bIjo koI upAya nathI. have A prasaMgathI saryuM. (siMhAvalokana : graMthakArazrIe adhikAranI zarUAtamAM kahyuM hatuM ke, kSaNikamate grAhyagrAhakabhAva, kArya-kAraNabhAvarUpa aihika ane mokSAdirUpa pAralaukika vyavahAra siddha nathI... pachI bauddha potAno (pR. 1168thI) vistRta pUrvapakSa rajU karI badhI vyavasthAo saMgata karI hatI... tyArabAda graMthakArazrI tenI ekeka vAtonuM kramazaH nirAkaraNa karI rahyA che. temAM sau prathama dhaDAko graMthakArazrIe karyo ke, tamArI tamAma vyavasthAo kArya-kAraNabhAva para nirbhara che, paNa hakIkatamAM kSaNikamate kAryakAraNabhAva ja saMgata nathI, tenI saMgati mATe "anvaya' mAnavo paDe... basa A "anvaya' sAbita karavA ja graMthakArazrIe akADhya tarko rajU karyA ane hamaNAM chelle anvaya mAnavo ja rahyo, evuM phalitu karyuM... have graMthakArazrI, e anvaya bauddhane paNa svIkRta thaI jAya, e jaNAvavA eka yukti kahe che -). * bauddhamate paNa anvayasvIkRti - (163) re bauddho ! pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "kSaNabheda hovA chatAM paNa pUrvAparakSaNo upAdAna-upAdeyabhAve saMlagna che - pUrva-pUrva kSaNonuM sAmarthya, uttarottara kSaNomAM ahita thatuM jAya che je anubhavasiddha hoya, te brAnta na hoya. eTale pUrvAparakSaNomAM spaSTarUpe anubhavAto - bodhano abhrAnta anvaya mAnavo ja rahyo, evo bhAva che. * A anvayanI siddhi karIne ane kSaNikamatanuM sacoTa tarkathI nirAkaraNa karIne, bauddha vistRta pUrvapakSamAM kSaNikamate je saMgati karI hatI, tenuM kramaza: nirAkaraNa karaze ane pachI anekAMtajayapatAkAnA prAraMbhamAM mUkela mULapUrvapakSanA maMtavyanuM paNa nirAkaraNa karIne, anekAMtavAdamAM ja mokSa che, evuM chelle phalita karaze... A vihaMgAvalokana dhyAnamAM rAkhavuM. 1-2-rU. 2264tame yche. For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA (paTTa phalabhAvato'nyaH santAnaH / (164) na ca hetuphalayoreva kartRtva-bhoktRtve, pratyekamubhayAbhAvAt anyakAle'nyAnabhyupagamAt, ya eva sa eveti vAgvaiyarthyaprasaGgAt, (165) - vyArahyA che . tathAhItyAdi / tathAhIti pUrvavat / ya eva santAnaH kartA sa evopabhoktA ityuktaM prAk mancea - "smitteva tu sattAne mahilA karmavAsanA ! phalaM tatraiva saMdhatte kase raktatA yathA // " ___ ityabhidhAnAt / na cetyAdi / na ca hetuphalabhAvato'nyaH-arthAntarabhUtaH santAnaH, kintu hetuphalabhAva eva / na cetyAdi / na ca hetu-phalayoreva kartRtvabhoktRtve bhavataH / kathamityAhapratyekamubhayAbhAvAt, na hetvAdAvekasminneva kartRtva-bhoktRtve / kathamityAha-anyakAlehetvAdikAle anyAnabhyupagamAt-phalAdyanabhyupagamAt / ya eva sa eveti ekAdhikaraNAbhAvena - anekAMtarazmi .... che, e rUpe teo saMlagna che" (pR. 1169) - evuM kahevA dvArA, paramArthathI to tame "anvaya' ja svIkArI lIdho. te A pramANe - tame ja (karma-phaLabhAvanI saMgati karavA) pUrve kahyuM hatuM (pR. 1169) ke - "je saMtAna karmano kartA che, te ja saMtAna karmano bhoktA che" - evuM kahIne pUrvApara karNa-bhojhUkSaNamAM anugata eka anvayazIla AtmA ja tame mAnI lIdho. AvI ja vAta bauddhadarzananA bIjA vidvAne paNa kahI che : "kapAsamAM lAla raMganI jema, je jJAnasaMtAnamAM karmanI vAsanA Ahita thaI hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa prApta thAya che" (A zlokano bhAvArtha pUrve pR. 1170 para jaNAvI dIdhI che.) to ahIM eka ja saMtAnane karNa-bhoikSaNamAM anugata mAnI hakIkatamAM to tame anvaya ja mAnI lIdho. anvaya mAnyA vinA uparokta paMktiothI tamane abhipreta vastu siddha thatI nathI. (arthAt eka ja vyaktine karma-phaLabhAva saMgata thAya nahIM.) e ja vAta jaNAvavA kahe che - (164) tame je "saMtAna' kaho cho, te pUrvAparakSaNavartI hetu-phaLabhAvathI alaga to nathI ja... arthAt hetu-phaLabhAva rUpa ja che. have hetu-phaLabhAve ja kartutva-bhostRtva na manAya, kAraNa ke hetuphaLa pratyekamAM kartutva-bhostRtva ubhaya nathI ane na hovAnuM kAraNa e ja ke hetu vagerenA kALe phaLa vagerenuM astitva tame svIkAryuM nathI ane to eka ja adhikaraNamAM kartutva-bhostRtva na AvavAthI tamAruM vacana vyartha thaI gayuM. 2. 2262tame pRche. 2. pADAntarArtha draSTacuM 2270tamaM pRSTham | rU. anukun 6. pUrvamudrita 'ttIghA(gha)na' ta pa4i:, satra H-pratipATha: I 4. " vAhetuo' ti Tu-pad: I For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1312 atastasyaiva tathAbhavanena hetoreva kAryabhAve ya eva sa evetyupapadyate, nAnyathA santatyantaravat nAnAtvAbAdhanAditi / (166) tathedaM coktam-'yaH kuzale pravarttate sa yadyapi tadaiva vAgvaiyarthyaprasaGgAt, atastasyaiva-hetoH tathAbhavanena-phalatayA bhavanena hetoreva kAryabhAve sati ya eva sa evetyupapadyate ekAdhikaraNabhAvena, nAnyathA santatyantaravat iti nidarzanam / nAnAtvAbAdhanAditi / nAnAtvaM ca vaiyadhikaraNyaheturiti bhAvanIyam / tathedaM coktaM pUrvapakSa maka anekAMtarazmi ..... bhAvArtha: hetukSaNa eTale karmakartRkSaNa ane phaLakSaNa eTale karmabhogjhakSaNa.. have kSaNikamate hetukSaNa vakhate phaLakSaNa ke phaLakSaNa vakhate hetukSaNa - baMne ekasAthe manAtI nathI. eTale hakIkatamAM te be kSaNo vacce koI saMbaMdha na rahyo ane to kartutva-bhostRtva paNa hetu-phaLarUpa be judI judI saMtAnamAM ja phalita thayA. eTale koI eka ja saMtAnamAM kartu-bhoknabhAva na rahyo (Azaya e ke kartutva-bhAtRtvanuM koI eka adhikaraNa na rahyuM - kartutvanuM adhikaraNa hetuSaNarUpa saMtAna ane bhoitvanuM adhikaraNa phalakSaNarUpa saMtAna - ema juduM juduM adhikaraNa siddha thayuM.) eTale to tamAruM - "je saMtAna kartA che, te ja saMtAna bhoktA che" - e vacana vyartha thayuM... (165) e vacananI saMgati karavA tamAre mAnavuM ja rahyuM ke, hetu ja phaLarUpe pariName che. jo hetu ja kAryarUpe thAya, to te kArya sarvathA juduM nahIM paNa kathaMcit anugatarUpe ja phalita thAya ane to kArya-hetu baMne kathaMcit ekarUpa siddha thAya... e rIte jo kathaMcit te be eka hoya, to eka ja adhikaraNamAM kartutva-bhoknatva ghaTI jAya ane to "je saMtAna karyA che, te ja saMtAna bhoktA che' e vacana paNa upapanna thaI jAya. praznaH (anyathA=) zuM anvaye vinA e vacana upapanna na thAya? uttara : na thAya, kAraNa ke jema judI judI saMtAno atyaMta bhinna hovAthI ya va sa va nathI, tema hetu-phaLakSaNo paNa judI hovAthI ya va sa va nahIM kahevAya. ane to hetu-phaLa judA judA hovAthI teomAM rahela katRtva-bhostRtva paNa judA judA adhikaraNa, phalita thAya. ja vivarAma ..... 63. nAnAtvAbAdhanAditi / nAnAtvasya-bhedasyAbAdhanaM nAnatvAbAdhanaM tasmAt / yadi hi niranvaya saMtAna koI judu sAmAnyatattva nathI, paNa hetuphaLabhAvarUpa ja che. eTale hetukSaNa-phaLakSaNanA bhedathI, tarUpa saMtAna paNa bhinna-bhinna phalita thAya. * bauddho hetu-phaLakSaNa sarvathA judI mAnatA hatA. eTale eka-adhikaraNamAM kartutva-bhoknatva nahotuM ghaTatuM, paNa jaino to hetunuM phaLarUpe pariNamana mAne che. eTale hetu-phaLakSaNa kathaMcit abhinna mAne che ane to kathaMcit abhinna eka adhikaraNamAM ja karNa-bhojvabhAva ghaTI jAya. 2-2. 2270tame pUche . For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja anekAntajayapatAkA - > sarvathA vinazyati tathApi nirudhyamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamarthaM sAmarthya vijJAnasantatAvAdhAya nirudhyate' ityAdi / atrApi na hi tat sAmarthya kuzalAdanyadeva, svAnurUpakAryotpAdanasamarthatA vA tataH / vijJAnasantatirapi taduttaraM jJAnameva, bhUyasAM tadAnImabhAvAt / vyAdhrA .. eva-yaH kuzale pravarttate dAnAdau sa yadyapi tadaiva sarvathA vinazyati tathApi nirudhyamAnaH san svAnurUpakAryotpAdanasamartham / kiM tadityAha-sAmarthya vijJAnasantatAvAdhAya nirudhyata ityAdi / atrApi-ukte na hi tat sAmarthya kuzalAdanyadeva, kintu kuzalameva tat / svAnurUpakAryotpAdanasamarthatA vA tataH-kuzalAnna hyanyaiva / tathA vijJAnasantatirapi taduttaram-adhikRtakuzalAduttaraM jJAnameva / kathametadevamityAha-bhUyasAM-vijJAnAnAM tadAnImabhAvAt, naiko - anekAMtarazmi . e rIte jo kartA-bhoktA baMne judA judA hoya, to "je kartA te ja bhoktA' e vacana upapanna thAya nahIM. eTale tamArA potAnA vacananI saMgati mATe paNa anvaya mAnavo ja rahyo. - pUrvapakSInA vacanomAM anvayanI anivAryatAne (166) tathA, pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM (pR. 1170 para) ke - "je vyakti dAnAdi kuzaLa kAryamAM pravRtta thAya che, te vyakti to pravRttikALamAM ja sarvathA naSTa thAya che. to paNa te nAza pAme tyAre potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha sAmarthyane, vijJAnaparaMparAmAM ahita karIne ja nAza pAme che... vagere" - e kathana vize amAro abhiprAya sAMbhaLo - te svargAdi-phaLajanana sAma, dAna vageremAM ja rahyuM che, dAnAdirUpa ja che, tenAthI juduM nahIM (arthAta e sAmarthya dAnAdi kuzaLarUpa ja che.) ane dAnAdi ja potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha che. have tame je vijJAnasaMtati =jJAnaparaMparA) kaho cho, ke jemAM sAmarthyanuM AdhAna thAya che, te paNa vivakSita dAnAdi kuzaLa kAryanI uttarakSaNe thanArA jJAnarUpa ja samajavI. arthAt uttarakSaNIya jJAna e ja vijJAnasaMtati. prazna : vijJAnasaMtati mAtra eka jJAnarUpa ja kema kaho cho ? uttaraH kAraNa ke te vakhate aneka jJAnonuM astitva nathI hotuM - mAtra eka ja jJAnakSaNa hoya - vivaram . nazvaratvamabhyupagamyate santAnAnAM tadA yathA ekapuruSApekSayA puruSAntarasantAnasya nAnAtvam, evaM svasantatAvapi nAnAtvamabAdhitameveti pUrvakRtAnuSThAnasya phalAbhAva: prApnotIti / / rU. pUrvamukite 'tathA' ti pa4i:, aa N 2. "tatrapi' ta -pATha: 2. 'ffmAda' rUti Tu-pati:. pratapati:. 4. prAnoti' ti g-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +++ + adhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1314 tatazca tat kuzalamevottaravijJAnamAdhatta iti tadeva tadyuktaM tathA bhavatIti / evamuttarottarabhAvena yuktamiSTAniSTaphalajanma, anyathoktavat tadayogAditi / (167) evaM samuparodhahetubhyaH pIDA pratikalamavadAyamAnatA cAnvayAnusAriNyeva, anyathA pIDAdyu vyArA . dakabinduprabhavaM srota iti bhAvanIyam / tatazcetyAdi / tatazca-evaM vyavasthite tat kuzalamevaadhikRtaM uttaravijJAnaM Adhatta iti / kimuktaM bhavati ? tadeva-vijJAnaM tadyuktaM-kuzalayuktaM tathA bhavati-uttaravijJAnarUpatayA bhavati iti / evam-uktanItyA uttarottarabhAvena hetunA / kimityAha-yuktamiSTAniSTaphalajanma-ghaTamAnaka iSTAniSTaphalotpAdaH, anyathA-evamanabhyupagame uktavat tadayogAt niranvayanazvaratayA phalAyogAditi / evamityAdi / evaM samuparodhahetubhyo daNDAdibhyaH pIDA pratikalaM-kalAM kalAM prati tathA avadAyamAnatA ca pratikalameva / kimityAha-anvayAnusAriNyeva uktanItyA, anyathA-evamanabhyupagame pIDAdyutkarSAsiddhiH-pIDAyA - anekAMtarazmi che... to jema pANInA eka TIpAMthI pravAha na thAya, tema eka jJAnakSaNathI jJAnapravAha paNa na thAya... eTale ja vijJAnasaMtatine vijJAnaparaMparArUpa na kahIne eka jJAnarUpa kahI che. praznaH (1) sAmarthya kuzaLarUpa, (2) svAnurUpa-kAryajananasamarthatA=kuzaLarUpa, (3) vijJAnasaMtati kuzaLa-uttaravartI jJAnakSaNarUpa... e badhuM kahevAthI phalita zuM thayuM? uttara phalita e ja thayuM ke, kAryajanasamartha dAnAdi kuzalAnuSThAna ja uttaravartI vijJAnamAM potAne Ahita kare che. eTale bhAva e ke, dAnAdi kuzalAnuSThAnathI joDAyeluM pUrvekSaNIya vijJAna ja uttarakSaNIya vijJAnarUpe pariName che - e ja te uttaravartI vijJAnamAM thatuM AdhAna che. A rIte pUrva-pUrvanA vijJAno jo uttarottararUpe pariNAma pAme, to eka ja vyaktimAM pUrvakRta kuzaLa-akuzaLakarmanuM iSTa-aniSTa phaLa saMgata thaI zake. (kuzaLa-akuzaLa karmamAM svAnurUpa kAryajanana sAmarthya che, tenAthI saMyukta vijJAna uttararUpe parimaNa, to uttaravijJAnamAM paNa te sAmarthya Ave - ema AgaLa-AgaLanI vijJAnaparaMparAmAM paNa e sAmarthya Ave ane e sAmarthyanA AdhAre kALaanurUpa iSTa-aniSTa phaLa paNa prApta thaI zake.) (anyathA=) bAkI jo anvaya na mAno, to to te jJAno niranvaya-nazvara hovAthI, teo thakI uttarottara kSaNamAM AdhAna na thaI zake ane to upara kahyA mujaba teo mate iSTa-aniSTa phaLanI saMgati thaI zake nahIM. eTale paNa "anvayamAnavo ja rahyo. (167) vaLI, pUrvapakSamAM (pR. 1174 para) tame je kahyuM hatuM ke - "(1) samuharodhanA kAraNe daMDAdithI pratisamaya pIDA, ane (2) nirveda, vairAgya, bhAvanA vagerenA krame pratisamaya vizuddhi" - e paNa anvayane anusaranAruM ja che. (arthAt pratisamaya pIDA-vizuddhi paNa anvayathI ja saMgata thAya.) For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1315 anekAntajayapatAkA (SaSThaH tkarSAsiddhiH / na hyekaguNatIvratA'bhAve tadviguNAditIvratA bhavati |anubhvsiddhaa ceyaM saha tAratamyena ekaguNazuddhiyuktAd dviguNazuddhiyuktajanmA ityapi vyavasthApanameMkaguNA'kSepobhayaviSayasaMvedananAntarIyakameva iti anvayasAdhanameva / (168) api ca kiM bahunA jalpitena ? na vihAya anvayamekAdhikaraNau bandha-mokSAvapi yujyate / yadA .............. vyAkhyA ................. ............. avadAyamAnatAyAzcotkarSAsiddhiH / enAmeva bhAvayati na hyekaguNetyAdinA / na yasmAdekaguNatIvratA'bhAve sati pIDAdeH tadviguNAditIvratA bhavati-pIDAdedviguNAditIvratA bhavati / anubhavasiddhA ceyaM-tIvratA saha tAratamyena tathA ekaguNazuddhiyuktAt, kSaNAditi prakramaH, dviguNazuddhiyuktajanmA ityapi-evambhUtamapi vyavasthApanaM anvayasAdhanameveti yogaH / kathamityAha-ekaguNA'kSepeNa-na tatparityAgena ubhayaviSayaM zuddhiguNApekSayA yat saMvedanaM tat nAntarIyakameveti kRtvA / api cetyAdi / api ca kiM bahunA jalpitena ? na vihAya ......manetirazmi (anyathA=) anvayana mAno, to pAu bhane vizuddhina utpanA siddhi na 45 za. te / rIte - pIDA-vizuddhinI ekaguNa tIvratA na hoya, to tenI AgaLa vadhIne dviguNa-triguNa-caturguNa vagere tIvratAo na thaI zake ane A rIte taratamabhAve thanArI tIvratA anubhavasiddha che. eTale uttarottara thanArI dviguNa-triguNa-caturguNa vagere pIDA-vizuddhi, jo pUrvanI ekaguNa vagere pIDA-vizuddhithI saMyuktarUpe utpanna thAya evuM mAno, to to "anvaya" ja siddha thaI gayo... kAraNa ke evuM mAnavAthI to, pUrvanI ekaguNavizuddhine choDyA vinA ja AgaLa dviguNa-triguNAdi vizuddhivALuM (zuddhi bhane tIvratA kama ubhaya viSayana) saMvehana thAya che. bheTale pUrva-pUrvana saMvehanane (nAntarI45=) saMlagnarUpe ja uttara-uttaranuM saMvedana thAya che, e mAnavuM paDaze. ane AvI vyavasthA dvArA to, pIDA-vizuddhi rUpa saMvedanano pUrvApara kSaNomAM anvaya ja siddha tha6 gayo. (anvaya mAnyA vinA ochuTaro nathI.) (168) 43 ! upe vAthI to zuM ? anvaya vinA to (1) 5, (2) mokSa. 59seAdhAramAM (ekavyaktimAM) ghaTI zake nahIM. kAraNa ke pratikSaNa niranvayanastharamate baMdha karanArI jJAnakSaNa ke prathama vakhate daMDaprahArathI thoDI pIDA thAya che ane bIjI vakhate tevA ja deDaprahArathI thoDI vadhAre pIDA thAya che, evuM anubhavasiddha che. have jo pUrvanI pIDA niranvaya naSTa thaI jAya, to bIjI vakhate vadhAre pIDA na thavI joIe. tevA daMDaprahArathI jevI pIDA prathamavakhate thaI hatI, tevI ja thavI joIe, je anubhavasiddha nathI. eTale pUrvapIDAno anvaya mAnavo ja rahyo. 1. 'siddheH' iti ga-pAThaH / 2. 'bhAvena dviguNA0' iti ga-pAThaH / pUrvamudrite 'tIvratAbhAve tadviguNA0' iti paatthH| 3. 'yuktAcca dviguNa0' iti g-paatthH| 4. pUrvamudrite 'mekaguNAkSepo0' iti paatthH| 5. pUrvamudrite 'tIvratAbhAve' iti paatthH| 6. pUrvamudrite 'ekaguNakSepeNa' iti pAThaH, atra D-pratAnusAreNa / For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1316 ca baddha eva na mucyate tadA vyathaiva bandhamokSacinteti / (169) etena nAzahetvayogArthakriyAsAmarthya pariNAmAntakSayekSaNAdi kSaNabhaGgasAdhanaM nirAkRtameva, tathApi lezato nirA - vyArA parityajya anvayamekAdhikaraNau-ekAdhArau bandha-mokSAvapi yujyate / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-yadA ca baddha eva na mucyate / tadA kimityAha-vyathaiva-nirathikaiva bandhamokSacinteti / aMbaddhasya muktau tattvato'muktiriti paribhAvanIyam / etena-anantaroditena kAryakAraNabhAvadUSaNena nAzahetvayogazcArthakriyAsAmarthyaM ca pariNAmazcAntakSayekSaNAdi ceti dvandvaH / etat kimityAha-kSaNabhaGgasAdhanaM nirAkRtameva tattvataH, tathApi lezataH-sakSepeNa nirAkaraNamArgaH - anekAMtarazmi ... judI che ane mukta thanArI jJAnakSaNa judI che. phalataH baddha jJAnakSaNano ja mokSa nahIM thAya... (yA...) ane jo baddha jJAnakSaNano mokSa na thAya, to to baMdha-mokSanI ciMtA ja nirarthaka che. (bhAva e ke, baMdhAyelAnI mukti na thAya, to paramArthathI te "mukti ja na kahevAya... mukti to baddha-vyaktino chuTakAro thatA thAya, je niranvayamate asaMgata che. kAraNa ke, niranvayamate je baMdhAyelo nathI, tenI mukti thAya che ane na baMdhAyelAnI mukti paramArthathI mukti ja na kahevAya.) sAra : eTale he bauddho ! (1) kArya-kAraNabhAva, (2) karma-phaLabhAva, (3) baMdha-mokSa - A badhuM ghaTADavA pUrvAparakSaNomAM "anvaya' mAnavo ja rahyo. (A pramANe "anvaya' siddha karI, have graMthakArazrI bauddhanA mukhyamatarUpa kSaNikamatano AmUlacUla nirAsa karavA potAnuM maMtavya rajU kare che.) kSaNikamatano AmUlacUla nirAsa : (169) Ama, pUrvApara kSaNomAM anvaya siddha hovAthI, bauddho kSaNabhaMgane (=vastunI niranvaya nazvaratAne) siddha karatA je yuktio rajU kare che ke - (1) nAzahetu-ayoga : vastunA nAzanuM koI kAraNa nathI - eTale vastu svataH ja pratikSaNa nazvarazIla che. (2) arthakriyA sAmarthya jalAharaNAdi - arthakriyAnuM sAmarthya mAtra anityavastumAM ja ghaTe che, nityamAM nathI. (3) pariNAmaH vastunuM astitva kSaNikamate ja ghaTe, akSaNika-sthAyImate nahIM. (4) annakSayekSaNa : ghaTa vagereno chelle kSaya dekhAya che - e parathI anumAna thAya che ke pUrvekSaNomAM paNa teno kSaya thAya che ja... ja A viSaya avAMtara viSaya tarIke samajavo. tenI carcA khUba vistRta che. rU. pUrvamudritaiDatra viddhI 2. "THI(7)tyakSa' ta -pa4i: 2. "nti-vastha' rUti -paDhi: Fau tattvato 9i' ti pa4i:, satra 1 D-H-pratAnusAre | For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA 1317 rAmana: pravavaMte / ( 170 ) tatra yaducyate nAzahetavo hi nazvaretaranAzyApekSayA tadvyatiriktAdinAzApekSayA ca na yujyanta ( 171 ) ityetajjAtimAtram, tadutpAdahetuSvapi samAnatvAt, teSA * bALA ( 8: pradarzyate // tatra yaducyate kSaNabhaGgavAdibhi:- nAzahetavo hi ghaTAdermudgarAdayaH nazvaretaranAzyApekSayA nazanazIlA'nazanazIlanAzyApekSayA tadvyatiriktAdinAzApekSayA ca nAzyavyatiriktAvyatiriktanAzApekSayA ca na yujyante na ghaTante / tathAhi nAzahetavaH kiM nazanazIlasyaiva nAzaM kurvanti kiM vA'nazanazIlasya ? yadi nazanazIlasya kathaM kurvanti tasya tacchIlatayA tadavyatiriktatvAt tasya ca svahetorevotpatteH ? na hi pRthivyAdikaThinatAdayaH tadavyatiriktAstadanyahetubhiH kriyante / * anekAMtarazmi . A badhI yuktionuM paNa nirAkaraNa thayuM samajavuM.(eTale paramArthathI teonuM nirAkaraNa thaI ja gayuM che.) to paNa lezathI (=saMkSepathI) temanA nirAkaraNano rasto batAvAya che - * prathama yuktino nirAsa (170) bauddho nAzahetu mATe je vaktavya rajU kare che, te bilakula yogya nathI, kAraNa ke tevuM kathana to utpAdahetu mATe paNa thaI zake che. (have bauddha zuM vaktavya raju kare che ? ane graMthakArazrI teno pratyuttara kevo Ape che ? e badhI vAto ApaNe pUrvapakSa-uttarapakSa rUpe joIe -) bauddha : (pUrvapakSa :) ghaTAdinA nAza mATe tame hathoDA vagerene kAraNa kaho cho. paNa hakIkatamAM te nAzanAM kAraNo saMgata thatA nathI, kAraNa ke temAM vikalpo anupapanna che. juo - nAzanA kAraNo kono nAza kare che ? (1) nazanazIla vastuno ? ke (2) anazanazIla vastuno ? vaLI, te kAraNothI thanAro nAza (3) vastuthI judo che ? ke (2) vastuthI abhinna vasturUpa ja che ? (1) jo vastu 'nazanazIla=nAza thavAnA svabhAvavALI' hoya, to nAzanA kAraNo vastuno nAza zI rIte kare ? bhAva e ke, 'nAza' thavAno svabhAva ja che... eTale mATIthI jema ghaDo thAya che, tema tenA svabhAvarUpa nAza paNa thaI ja jAya... eTale e nAzanI utpatti to ghaTanA kAraNothI ja thaI jAya. dA.ta. pRthvImAM abhinnarUpe rahelA kaThinatA vagere svabhAvo, pRthvInA kAraNothI ja thaI * vivarAm . 64. tasya tacchIlatayA tadavyatiriktatvAditi / tasya-nazanazIlapadArthasya tacchIlatayAnazanazIlatayA tadavyatiriktatvAt-nazanAdavyatiriktatvAt / / * have graMthakArazrI, bauddhanI e cAre yuktionuM kramazaH nirAkaraNa karaze... For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1318 athAnazanazIlasya vyAhatametat, aMtatsvabhAvasya tatkaraNatvavirodhAt / AkAzAderapi tadupapatteH tathA cAbhyupagamaprakopaH / tathA kiM taM nAzaM nAzyAd vyatiriktaM kurvanti, kiM vA'vyatiriktam ? yadi vyatiriktaM tadbhAve'pi nAzyasya na kiJciditi kiM tena ? athAvyatiriktaM sa tatsvarUpavat taddhetubhya eva jAtaH kathamanye kurvanti iti ? evamAdi etajjAtimAtraMsAdhyadharmasamAM jAtimadhikRtya / kuta ityAha-utpAdahetuSvapi bhavadabhyupagateSu samAnatvAt anekAMtarazmi jAya, tenAthI judA bIjA kAraNothI nahIM. eTale ghaTanA svabhAvarUpa ghaTano nAza mATI vagere kAraNothI ja thaI jAya, te mATe hathoDA vagere bIjA kAraNonI jarUra rahe nahIM... to nAzanA kAraNo (hathoDAdi) vastunA nAzane kevI rIte kare? (2) nAzanA kAraNo anazanazIla vastuno nAza kare - e to zakya ja nathI, kAraNa ke temAM to virodha che. anazanasvabhAvI vastuno nAza zI rIte ? ane nAza karavA to vastune nazanasvabhAvI karavI paDe... paNa anazanasvabhAvI vastu koI vRDe nazanasvabhAvI na karI zakAya... zuM bhAsvarasvabhAvI agni, koInA vaDe abhAsvarasvabhAvI karAya eTale nAzanA hetuo, anazanasvabhAvI (=nAza na thavAnA svabhAvavALI) vastuno nAza kare te vastune nazanasvabhAvI kare - e badhuM jarAya saMgata nathI. (3) jo vastuno nAza vastuthI judo hoya, to nAzahatuothI nAza thavA chatAM paNa (nAzyaghaTAdi) vastune kazuM thAya nahIM. to tevA nAzathI matalaba zuM? (4) jo vastuno nAza vasturUpa ja hoya, to vastunA svarUpanI jema e nAza paNa vastunA hetuothI ja thaI jaze... ane to tevA nAzane hathoDA vagere kAraNo zI rIte utpanna kare ? A badhA kAraNosara nAzahetuo nirarthaka jaNAI Ave che ane eTale vastu pote ja nazvarazIla mAnavI rahI. phalataH vastunI kSaNikatA-kSaNasthAyitA ja siddha thaze. (171) syAdvAdIH (uttarapakSa:) tamAruM A kathana mAtra sAdhyadharmasamAna jAtine laIne jAtirUpa ............................................ viva{U{ .... ..... .. ... ___65. atatsvabhAvasya tatkaraNatvavirodhAditi / atatsvabhAvasya-anazanasvabhAvasya tatkaraNatvavirodhAt-nazanasvabhAvakaraNatvavirodhAt / na hyagni svarasvabhAva: sannabhAsvarasvabhAva: kenacit kriyate / / 66. sAdhvadharmasamAM jJAtimadhati ! sAdhyadharma: samo yasyAM sA tathA tAdhanRtya-zratya | ke jo teno svabhAva badalIne bIjo svabhAva karAto hoya, to anazanasvabhAvI AkAzane paNa nazanasvabhAvI 2. pUrvamudriteDatra tadutvaH ' ti pATha:, satra D-H-pratAnusAre | 2. "tannAza nAzAt vyati' ti Tu-pa8:, pUrvamukita tu 'sannAza' ti pa8i:, atra tu H-pratipATha: rU. "samAnadharma' ti va-paJ: / For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1319 anekAntajayapatAkA mapi satsvabhAvetarajanyApekSayA tadvyatiriktAdyutpAdApekSayA AyujyamAnatvAt / (172 ) tathAhi-na satsvabhAvasyotpAdakAH, tadvaiphalyaprasaGgAt anavasthApattezca, nAsatsva * vyAkhyA ...... adhikRtavikalpAnAmiti / etadevAha teSAmapItyAdinA / teSAmapi-utpAdahetUnAM satsvabhAvetarajanyApekSayA saMtsvabhAvAsatsvabhAvajanyApekSayA tadvyatiriktAdyutpAdApekSayA ca-janyavyatiriktAvyatiriktotpAdApekSayA ca / kimityAha-ayujyamAnatvAt-aghaTamAnatvAt teSAmapi / etadeva darzayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / na satsvabhAvasya, janyasyeti prakramaH, utpAdakAH-utpAdahetavaH / kuta ityAha-tadvaiphalyaprasaGgAt-hetuvaiphalyaprasaGgAt tatsvabhAvatayeti anavasthApattezca satsvabhAvatayA bhUya utpAdyatvApatteH / tathA nAsatsvabhAvasya-janya ... manetirazmi (dUSaNAbhAsa rUpa) jaNAI Ave che. kAraNa ke, tame mAnela utpAdahatuomAM paNa te vikalpo samAna 4 cha. (bhAva e ke, tamAre siddha karavo che nAza hetuono abhAva... e mATe tame aneka yuktio darzAvI, paNa hakIkatamAM e yuktio enA samAna dRSTAMtamAM paNa baMdhabesatI che, arthAt e vikalpayuktiothI jema nAzanA hetuo nathI ghaTatA, tema bauddha mAnela utpAdanA hetuo paNa nathI ghaTatA. kAraNa ke vikalpothI vicAratA utpAda hetuono paNa abhAva jaNAI Ave che. me 4 vAta (=3tpAhatuma bha na ghaTe - sa.) 49 // cha - te. tyAtumI Ane utpanna 43 cha ? (1) satsvAbhAvI vastune, 3 (2) asatsvabhAvI vastune ? teso, utpanna thanA2 vastuthI (3) bhinna utpAine 42 cha, OM (4) abhinna utpAhane 43 cha ? - sApA vijayothI. utpAhatumao 59 ghaTatA nathI. (172) humo - (1) utpAdahatuo sasvabhAvI janyane utpanna kare evuM to na manAya, kAraNa ke janmavastu pote ja sasvabhAvI hovAthI, tene sasvabhAvI karavA hetuono vyApAra viphala (=nirarthaka) che. bIjI vAta, jo hetuo sasvabhAvIne paNa utpanna kare, to utpanna thayA pachI paNa e ................... vivaraNam .......... sAdhyadharmo hyatra nAzahetunAmabhAva: / ayaM ca bauddhAbhimate utpAde'pi samAna:, utpAdahetUnAmapi vicAryamANAnAmabhAvAt / / karI zakAya ane to teno paNa nAza upapanna thaI zake... paNa evuM mAnavAmAM to tamArI mAnyatAno bAdha thAya. *"sAdharyeNa samavasthAnaM sAdharmyasamA jAtirbhavati / " - iti nyAyaka0 pR. 171 1. 'vA yujya0' iti g-paatthH| 2. 'tadvaikalyaprasaGgAt' iti g-paatthH| 3. pUrvamudrite tu 'satsvabhAvAt svabhA0' iti pAThaH, atra D-pratapAThaH / 4. 'utpadyatvA0' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1320 bhAvasya, tatprakRtyanyathA'karaNAt abhyupagamavirodhAcca / (173) anutpannasyAsattvAt utpannasya ca satsvabhAvatvAd vyartho vikalpayugalakopanyAsaparizrama iti cet, na, naSTetaravikalpApekSayA'sya nAze'pi tulyatvAt / (174) evamutpadyamAnavyatiriktotpAda ja vyArA . syotpAdakAH / kuta ityAha-tatprakRtyanyathA'karaNAt-asatsvabhAvaprakRtyanyathA'karaNAt abhyupagamavirodhAcca / na hyasatsvabhAvajanyotpAdakatvamiSyate paraiH utpAdahetUnAmiti / anutpannasya utpAdyasya asattvAt utpannasya ca satsvabhAvatvAt kAraNAt vyarthaH-nirarthako vikalpayugalakopanyAsaparizramaH, iti cet, etadAzaGkayAha-na-naitadevam, naSTetaravikalpApekSayA asya-anantarAbhihitasya nAze'pi tulyatvAt / tulyatvaM cAnaSTasya sattvAnnaSTasya cAM'sattvena vyartho vikalpopanyAsaparizrama ityapi vaktuM zakyatvAt / evamityAdi / evamutpadya * anekAMtarazmi .... sasvabhAvIne pharI utpanna karavAno prasaMga Ave ane e rIte pharI-pharI utpanna thavAthI to anavasthA thAya. eTale pahelo vikalpa to ucita nathI. (2) utpAdahatuo a svabhAvI janyane to utpanna na karI zake, kAraNa ke tenI asatusvabhAvarUpa prakRti, anyathA (=sasvabhAvarUpa) karI zakAya nahIM. (utpAdahatuo tenuM jatana kare, to teo sasvabhAvI thAya, je zakya nathI.) vaLI, tevuM mAnavAmAM abhyAgamano paNa virodha che, kAraNa ke utpAdahatuo khapuSpa jevA asasvabhAvI janyanA janaka hoya, evuM bauddho paNa mAnatA nathI. (173) bauddhaH A be vikalpo mUkIne tame nirarthaka parizrama veThyo che, kAraNa ke utpanna karavA yogya ghaTa vagere, utpanna thayA pahelA to asat ja che (eTale temane sasvabhAvI na mAnI zakAya, ke jethI viphalatA ke anavasthAno prasaMga Ave) ane e ghaTAdi utpanna thayA pachI to sasvabhAvI ja che. (eTale temane asvabhAvI paNa na manAya, ke jethI prakRti-anyathAkaraNa ke khapuSpa jevA asatanI utpatti mAnavI paDe.) eTale koI doSa na hovAthI hakIkatamAM utpAda-hetuonI nibaMdha saMgati che. syAdvAdI: are ! e rIte to nAzahatuonI paNa nibaMdha saMgati che, kAraNa ke uparokta kathana to nAza vize paNa tulya ja che. juo - naSTa karavA yogya ghaTa vagere padArtho, naSTa thayA pahelA to sat ja che (nAzasvabhAvarUpa pratiniyata svabhAvI ja che. eTale tene anazanasvabhAvI mAnI. nAzahata prakRti-anyathAkaraNa thAya evuM nathI.) ane e ghaTAdi naSTa thayA pachI asat che (eTale temano nazanazIla svabhAva nathI ane to e svabhAvanA AdhAre svataH ja temano nAza mAnavo ucita nathI.) eTale tame kahela vAta ayukta che (tene anusAra to nAzahetuo paNa saMgata thaI jAya che, je tamane mAnya nathI.) have trIjo-cotho vikalpa vicArIe 2. pUrvamukite "vA sattvana' rUti paTha:, 3tra H-D-pratapaTi: I For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1321 anekAntajayapatAkA (pa8: janakatve na tadutpAdaH, tasyeti saGgAyogAt, tadavyatiriktotpAdajanakatve tUtpadyamAnajanakatvatastadanutpAdaH utpannAvyatiriktotpAdAyogAt, (175) stsvbhaavaadijnyopaaja vyArahyA che mAnavyatiriktotpAdajanakatve'bhyupagamyamAne utpAdahetUnAM kimityAha-na tadutpAdaH-na tasya vivakSitasyotpAdaH / kuta ityAha-tasyeti-vivakSitasyotpAdyasya saGgAyogAt-sambandhAbhAvAd vyatiriktotpAdasya, tadavyatiriktotpAdajanakatve tu-vivakSitakAryAvyatiriktotpAdajanakatve punaH utpadyamAnajanakatvataH kAraNAt tadanutpAdaH-utpadyamAnAnutpAdaH utpadyamAnatApattirevetyarthaH / " ja anekAMtarazmi ... ... ... ... .......... (174) (3) utpAdahatuo utpanna thanAra vastuthI judA utpAdana kare evuM mAno, to vivakSita ghaDAno utpAda ja nahIM ghaTe, kAraNa ke judA utpAdano tenI sAthe saMga (=saMbaMdha) ja nathI. (bhAva e ke, te hetuo je utpAdana kare che, e utpAda to ghaTathI judo che, eTale ene ghaTanA utpAda na kahevAya... ane to ghaTanI utpatti ja saMgata nahIM thAya.). eTale trIjo vikalpa paNa yogya nathI. (4) e hetuo utpanna thanAra vastuthI abhinna utpAdana kare evuM mAno, to to e hetuo utpadyamAna vastunA ja janaka banavAthI, te vastu haMmezA utpaghamAna ja raheze, kyAreya utpanna nahIM bane. phalataH teno anutpAda thaze, utpAda nahIM ghaTe. tenuM kAraNa e ke, te hetuo utpaghamAnathI (utpanna thanAra vastuthI) abhinna utpAdana kare che, utpanna utpanna thayela vastuthI) abhinna utpAdane nahIM. eTale teo thakI ghaTa utpadyamAna thAya, utpanna nahIM.) (A artha vyAkhyA pramANe karyo che, paNa amane tanutpA' no artha kAvAnutpAdu evo lAge che. bhAva e ke, utpadyamAna ghaTa ja utpanna thato hoya to utpAdano utpAda na hoya (utpAdano utpAda thAya to utpanna ghaTa utpanna thAya, utpadyamAna nahIM.) have utpAdano utpAdana thAya, to e ghaTa vivaram . 67. utpadyamAnatA''patterevetyartha iti / yadi hAtpAdahetubhirutpadyamAnAd bhAvAda-vyatirikta utpAda: kriyate tadA utpadyamAna eva bhAvastaiH kriyata ityAyAtam / tata: sadaiva tasya bhAvasyo-tpadyamAnatA syAt, na tUtannatA || * utpAda=utpamAna, utpanna nahIM. eno matalaba e thAya ke, hetuo ghaTane utpaghamAna kare che, utpanna nahIM... ane utpanna thayA vinA to ghaTano utpAda ja na kahevAya. 2. pUrvamudrite "saMyoI0' ta paDhi:, satra A-pratipATi: 2. 'utpAdananA ' ti Tu-pATa: I rU. "mAnA patte.' iti ca-pAThaH, pUrvamudrite 'mAnAbhAvApatterive0' iti pAThaH, atra N-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1322 dAnahetugrAhakapramANAbhAvatastadvyavahAraniSedhato nAviSayA vikalpAH, pramANavivekataH sajjJAnazabdavyavahAraniSedhAvirodhAcca // ja vyAvyA kuta ityAha-utpannAvyatiriktotpAdAyogAt / ayogazcotpadyamAnAvyatirekata iti bhAvanA / satsvabhAvAdItyAdi / satsvabhAvAdi ca tajjanyaM ca tasya upAdAnahetavastad grAhakapramANAbhAvataH kAraNAt tadvyavahAraniSedhataH-satsvabhAvAdijanyopAdAnahetuvyavahAraniSedhataH kAraNAt na aviSayA vikalpAH anantaropanyastAH, kintu saviSayA eva / itazcaitadevaM pramANa ... anekAMtarazmi ... haMmezA utpadyamAna ja rahe...) (Azaya e ke, utpAdahatuothI utpadyamAna vastuthI abhinna utpAda karAya che, eTale to e hetuothI utpamAna ja bhAva karAya che, evuM phalita thayuM ane to vastu sadA utpadyamAna ja rahe, utpanna nahIM. phalataH ghaTa utpanna nahIM thAya ane to teno utpAda paNa saMgata nahIM thAya.) Ama, cAre yuktio pramANe nAzahatuonI jema utpAdahatuo paNa saMgata thatA nathI. (175) bauddha: 'te hetuo zenA janaka che? sasvabhAvanA ke asvabhAvInA ?' - e badhA vikalpo nirviSayaka (=nirarthaka) che. kAraNa ke pUrve asatuM ane pAchaLathI satu thanAra sasvabhAvAdirUpa ghaTanA, mATI vagere upAdAna kAraNo ja utpAdahetuo che, to utpAdahatuonI asaMgati kema? syAdvAdIH asvabhAvI janya vastunA upAdAnahetunuM grAhakapramANa na hovAthI, vikalpo, tenA vyavahArono niSedha karanAra che. Ama, vikalpano viSaya sasvabhAvI vagere hovAthI teo nirviSayaka nathI. (Azaya e ke, mATI vagere upAdAnakAraNane tame utpAdahatu kaho cho.. teonuM grahaNa karanAra koI pramANa na hovAthI, "te utpAdahatuo na ghaTe" - e mATe ame je vikalpo karyA, te sArthaka ja che. pramANavihoNAnuM nAstitva batAvavuM sArthaka ja che.) bIjI vAta, upAdAnahetuone grahaNa karanAra koI pramANa na hovAthI, temanA jJAna ke temanA zabdavyavahArano niSedha karavAmAM koI virodha nathI. eTale e aprAmANika upAdAnahetuo (=utpAdahatuo) vize vikalpo karIne, temanI asaMgati nanu satsvabhAvasya janyasya janakA utpAdahetava ityAdayo vikalpA nirviSayA eva bhaviSyantItyAha68. satsvabhAvAdi cetyAdi / bauddhamate satsvabhAvAderjanyasya ye upAdAnahetavastadgrAhakaM nAstyeveti nAviSayA . vivetajJAna' ta -paDhi: 2. 'yogazAmAnA vyati' ta Tu-patra: rU. 'bAvata: tavyavahA20' ta -paDhi: 4. pUrvamudrite tu 'na tu' rUti pATha:, satra N-pratipATha: I 6. "vAri velyandri' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1323 anekAntajayapatAkA (BY: ( 176 ) kiJca nirhetukavinAzavAdino hiMsA'sambhava iti tadviratidezanAvaiyarthyameva / santAnAntarotpAdaka eva hiMsaka iti cet, na, santAnasya saMvRttisattvenotpAdA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1324 yogAt / vijAtIyakSaNotpAdaka eveti cet, na, tasyApi nirAkRtatvAt / tadbhAve'pyupAdAnajanakayoH hiMsakatvApattiH / (177) na ceyaM nyAyyA, mahAsattvopAdAnajanakayorahiMsakatvena kuzalayuktatvAbhyupagamAt / (178 ) na ca hanmIti saGklezAddhiMsakatvam, ......................* vyAkhyA ......... na hi saMvRttisadutpadyata iti vijAtIyakSaNotpAdaka eveti cet hiMsaka iti / etadAzaGyAhanetyAdi / na-naitadevaM tasyApi-vijAtIyakSaNotpAdakasya nirAkRtatvAdadhaH nimittopAdAnabhAvaniSedhena / abhyuccayamAha tadbhAve'pItyAdinA / tadbhAve api-vijAtIyakSaNotpAdakahiMsakabhAve'pi kimityAha-upAdAnajanakayoravizeSeNa hiMsakatvApattiH, dvayorapi vijAtIyakSaNotpAdakatvAvizeSAt / na ceyam-upAdAnajanakayoH hiMsakatvApattiH nyAyyA, mahAsattvopAdAnajanakayoH, bodhisattvAdijanakayorityarthaH, ahiMsakatvena hetunA kuzalayuktatvAbhyupagamAt / na hi bodhisattva u(0ttvamu?)tpadyamAna Atmano hiMsakaH, api tu kuzalayukto'bhyupagamyate tatpitA ca / na cetyAdi / na ca hanmIti-evaM saGklezAddhiMsakatvam / kuta ityAha-asaGkliSTAt .......... manesitarazmi *... DiMsa bane.) bauddhaH (2) potAnI pravRtta kSaNathI vijAtIya kSaNane utpanna kare e ja hiMsaka che. syAdAdIH evuM paNa na manAya, kAraNa ke tamArA mate vijAtIyakSaNane utpanna karanAra koI upAdAnakAraNa paNa nathI ke nimitta kAraNa paNa nathI, e badhAnuM nirAkaraNa ane pUrve ja karI dIdhuM che. (tadbhAve'pi=) vitIya kSarAne utpanna 22 DiMsa. Doya me bhAnI 59 do, to 59 // Apatti e Avaze ke, upAdAna ane janaka (=nimitta) baMnene hiMsaka mAnavA paDaze, kAraNa ke teo baMne samAnapaNe vijAtIya kSaNane utpanna karanAra che... (177) ane upAdAna-janaka baMne hiMsaka bane, e to bilakula nyAyopeta nathI. kAraNa ke mahAsattvAdinA upAdAna-janakane tame ja "ahiMsaka" tarIke mAno cho, tame ja tene kuzalayukta mAno cho. bhAvArtha: bauddho mAne che ke, vizuddhi vadhatA bodhisattva - mahAsattvarUpa zuddha kSaNa utpanna thAya che ane A kSaNa pUrvanI azuddha kSaNothI vijAtIya che. have jo vijAtIyane utpanna karanAra hiMsaka hoya, to mahAsattvarUpa vijAtIyakSaNane utpanna karanAra pUrvekSaNane hiMsaka mAnavI paDe, je bauddhane mAnya nathI. bauddhamate bodhisattvane utpanna karanAra (pUrvakSaNa); potAno hiMsaka nathI kahevAto, paNa puNyazALI ane (tatpitA) bodhisattvano janaka kahevAya che. eTale vijAtIya kSaNane utpanna karanAra hiMsaka che, e vAta paNa asaMbaddha jaNAI Ave che. (178) bauddha : (3) '949 naij' - mevo saMseza thavAthI 4 te DiMsa bane che. arthAt 1. 'saMvRti sadu0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1325 anekAntajayapatAkA (pas: - asakliSTAt sakliSTAnutpatteH, tadutpAdanimittasya nirAkRtatvAditi |atH svahetubhya eva nAzahetumavApya tathAnAzasvabhAva utpadyate iti tvayA'pyaGgIkartavyam, anythokttoSInativRtti: | (179) yasya tu kAryotpAda eva kathaJcit kAraNanivRttisvabhAvo nAzaH tasyokta- cArA .... kSaNAt saGkliSTAnutpatteH / anutpattizca tadutpAdanimittasya asaGkliSTAt saGkliSTotpAdanimittasya nirAkRtatvAdadha iti / ataH-asmAt kAraNAt svahetubhya eva sakAzAnAzahetumavApya mudgarAdiH tathA-vijAtIyakSaNodayarUpaprakAreNa nAzasvabhAva utpadyate / itievaM tvayA'pyaGgIkartavyam; anyathA-evamanabhyupagame uktadoSAnativRttiriti bhAvanIyametat // svapakSe doSAbhAvamAha yasya tvityAdinA / yasya tu-vAdinaH kAryotpAda eva kathaJcitkenacit prakAreNa kAraNanivRttisvabhAvaH-kAraNanivRttisvatattvo nAzaH tasya-vAdina ukta anekAMtarazmi vijAtIyakSaNotpAdakatvamAtrathI nahIM; paNa hiMsAnA pariNAmathI hiMsaka bane. syAdvAdI: A vAta paNa yogya nathI, kAraNa ke pUrvanI asaMkliSTa kSaNathI AvI saMkliSTa kSaNanI utpatti ja na thaI zake... kAraNa ke ame pUrve ja kahyuM hatuM ke, asaMkliSTathI saMkliSTa kSaNane utpanna karanAra koI nimitta (kAraNo nathI. (bhAva e ke, asaMklezamaya kSaNathI asaMklezamaya kSaNa ja thAya ane evo koI viziSTa hetu nathI ke je AvIne tenAthI saMklezamaya kSaNane utpanna kare...) eTale "nni' evI saMklezakSaNa ja upapanna nathI ke jenA thakI tene hiMsaka kahI zakAya...) sAra: Ama, nihetuka vinAzamate hiMsA ja saMgata nathI ane to tenI virati mATe dezanA paNa vyartha thAya. eTale tamAre paNa mAnavuM ja rahyuM ke, ghaTAdi padArtho potAnA hetuothI ja evA svabhAve utpanna thAya che ke jethI teo hathoDAdi nAzahetuone pAmIne (vijAtIya ThIkarA vagerene utpanna karavArUpe) nAza pAme che... AvuM na mAno, to uparokta doSonuM ullaMghana thaze nahIM... (tAtparya e ke, ghaTamAM hathoDAdine pAmIne nAza thavAno svabhAva che. A svabhAva mATI vagere kAraNothI ja ghaTamAM Avyo che. eTale ghaTAdino nAza sahetuka ja mAnavo, nirdetuka mAnavAmAM pUrvokta doSo tadavastha ja rahe.) A syAdvAdamate viratidezanAnI sArthakatA (179) amArA mate nAza koI judo nathI, paNa kAryano utpAda ja, kathaMcit kAraNanA rU. 'manupattiza" rUti -paDhi: . - 2. 'avinaSTanutvaH ' ta -paTi: I 2. "utpAdyate' ti -paDhi: 4. "kSaNoddhavarU50' ta -paDhi: | For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1326 doSAnupapattirevetyuktaprAyam / tathA nityAnityadehabhinnAbhinnatve cAsya pIDAkartRtvAdinA tatkarmavipAkabhAve'pi tannimittatvaniyogAd duSTAnubandhato'syaiva hiMseti sadupadezAdeH kliSTakarmaviyogAt zubhabhAvAnubandhato'syA viratirapIti na kazcid doSa iti // - thAkyA che .................. doSAnupapattirevetyuktaprAya-prAyeNoktam / abhyuccayamAha tathetyAdinA / tathA nityAnityadehabhinnAbhinnatve cAsya-hiMsakasya pIDAkartRtvAdinA kAraNena tatkarmavipAkabhAve'pi, hiMsyakarmavipAkabhAve'pItyarthaH, tannimittatvaniyogAt-hiMsakasya nimittatvaniyogAt kAraNAd duSTAnubandhato hetoH janmAntarAsevitAt asyaiva hiMseti evambhUtasyAsya sadupadezAdeH sakAzAt 'Adi'zabdAt tathAvidhamunicaryAdarzanaparigrahaH kliSTakarmaviyogAt kAraNAt tathAsvabhAvyena tathA zubhabhAvAnubandhataH tathAbhavyatvasaMmAkSiptAt asyAH-hiMsAyA viratirapi / iti-evaM na kazcid doSaH asmadabhyupagama iti // - anekAMtarazmi ... nivRttisvarUpa nAzarUpa che. (arthAt ghaDAno utpAda e ja kathaMcit mATInA nAzarUpa che, mATIno nAza koI judo nathI. e rIte kapAlano utpAda ja kathaMci ghaTanA nAzarUpa che.) ane Avo nAza sahetuka ane kathaMcit sadAdirUpa hovAthI pUrvokta koI doSano avakAza nathI, evuM prAyaH karIne pUrve kahI ja dIdhuM che. - hiMsaka AtmAnuM zarIra kathaMcit nitya ane kathaMcit anitya che ane e zarIrathI AtmA kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna che.... have A hiMsaka AtmA bIjA jIvone pIDA vagere kare che ane tenA AdhAre hiMsAjanya karmavipAka paNa tene maLe che ja. evA aneka kavipAko maLavA chatAM paNa, temAM hiMsakanuM (=hiMsA karavAnuM) nimitta raheluM che ane janmAMtaramAM sevelA duSTa anubaMdho paDelA che, eTale te hiMsAthI aTakato nathI ane satata hiMsA zarU rAkhe che. have AvA hiMsakane (1) samyagU upadeza ke tevA prakAranA viziSTa muninI caryAnuM darzana vagere thAya, (2) tathAsvabhAve kliSTakarmano viyoga thAya, (3) tathAbhavyatvanA paripAkathI zubhabhAvano anubaMdha thAya... to te vyaktinI hiMsAthI virati paNa thAya ja... Ama, amArA mate, hiMsA-hiMsAvirati-viratidezanA e badhuM ghaTatuM hovAthI koI doSano avakAza nathI. TUMkamAM, hiMsakAtmA nityAnityarUpa che. enA phalitArtho e ke, kathaMcit anitya hovAthI temAM pIDAkartutvaphaLabhostRtva vagere judA judA paryAyo nibaMdha ghaTe ane kathaMcit nitya hovAthI eka ja vyaktimAM pUrvajanmanA anubaMdho, hamaNAnA duSTa kAryo, bhaviSyanA kaTraphaLo - e badhuM samAviSTa thaI zake. ' ti -paDhi: 2pUrvamudrite 'tathA tathA bhavyatva' ti paDhi: I rU. "samakSiHI6 sthA:" 2. 'vistaSTA rUti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1327 anekAntajayapatAkA (paSTa (180) arthakriyAsAmarthyamapi kSaNikasyAnupapannameva, vikalpAyogAt / arthakriyA hi sa eva bhAvo bhAvAntaraM vA / yadi sa eva kathamasyAtmani sAmarthyam ? anyaccedaM tadAtmA syAt sthitirvA / yadyAtmA na tatra sAmarthyam, anyato bhAvAt; na sthitau, ___ arthakriyetyAdi / arthakriyAsAmarthyamapi kSaNikasya-padArthasya anupapannameva / kuta ityAha-vikalpAyogAt / enamevAha arthakriyA hItyAdinA / arthakriyA yasmAt sa eva bhAvo bhAvAntaraM vA bhavet / kiJcAtaH ? ubhayathA'pi doSa ityAha-yadi sa eva bhAvo'rthakriyA, kathamasya-bhAvasya Atmani sAmarthyam ? anyaccetyAdi / anyacca idaM-sAmarthyaM tadAtmA syAd bhAvAtmaiva sthitirvA / yadyAtmA sAmarthyam, etadAzaGkayAha-na tatra Atmani sAmarthyam, anyataH-kAraNAntarAt bhAvAdAtmana iti / na sthitau sAmarthyam / kuta ityAha-anantarameva ... ...anekAMtarazmi | niSkarSa eTale vastunI kSaNikatA siddha karavA tame kahela (prathama yuktirUpa) nAzahetuno ayoga mAnI zakAya nahIM. (phalataH vastune kathaMcit anvayazIla mAnavI ja rahI.) - dvitIya yuktino nirAsa - (180) arthakriyAnuM sAmarthya paNa kSaNika padArthonuM asaMgata ja che, kAraNa ke ahIM vikalpo ghaTatA nathI. juo - te arthakriyA, zuM (1) te ja bhAvarUpa che, ke (2) bhAvAMtararUpa che? (arthAt ghaTanI arthakriyA zuM ghaTarUpa che ke bIjA koI padArtharUpa?) - A baMne vikalpo pramANe doSa Ave che. (1) jo te ja bhAva arthakriyA hoya, to te bhAvanA AtmasvarUpamAM sAmarthya zI rIte? (Azaya e ke, judI vastu ja sAmarthyano viSaya bane. dA.ta. dAnamAM svargajananasAmarthya - ahIM sAmarthyano viSaya svarga dAnathI judo che. have arthakriyA jo e vasturUpa ja hoya, to te sAmarthyano viSaya na bane ane to vastumAM tenuM sAmarthya paNa na Ave.) bIjI vAta, e sAmarthya zuM che? (ka) bhAvarUpa, ke (kha) bhAvanI sthiti hovI te ? (ka) bhAvarUpa kaho, to te bhAvanA svarUpamAM sAmarthya nahIM manAya. kAraNa ke e bhAvasvarUpa to bIjA kAraNothI utpanna thAya che. (tAtparya e ke, arthakriyA=bhAva, sAmarthya=bhAva - A bhAva rahyo paNa bhAvamAM ja. eTale arthanA bhAvano bhAva thavo e ja sAmarthya che. paNa have te bhAvano bhAva to pUrvekSaNathI thato hovAthI te sAmarthya pUrvekSaNamAM Avaze, bhAvamAM nahIM. evuM tAtparya amane lAge ghaTamAM ghaTanuM sAmarthya che - evuM kadI kahevAtuM nathI. tenuM paNa kAraNa e ja ke, tyAM sAmarthyano viSaya ghaTathI judo nathI. prazna: "AtmAmAM jJAnanuM sAmarthya' - ahIM abhinna jJAna paNa sAmarthyano viSaya banyo ja ne? uttara : jo ekAMte abheda mAno, to jJAna paNa sAmarthyano viSaya na bane... tevA vyavahAranI saMgati mATe jJAnane kathaMcit bhinna mAnavuM paDe. phalataH sAmarthyano viSaya kathaMcit bhinna ja phalita thaze. For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1328 anantarameva nAzAt // (181) atha bhAvAntaraM kathamanyasyAnyatra sAmarthyam ? tathAhi-idaM tato vyatiriktamavyatiriktaM vA / yadi vyatiriktaM tasyeti saGgAyogaH, avyatireke na bhAvA ............ vyAkhyA ....... nAzAt sthityabhAvena / evaM yadi sa eva bhAva ityetadadhikRtyoktam / / adhunA bhAvAntaramadhikRtyAha-athetyAdi / atha bhAvAntaramarthakriyA / etadadhikRtyAhakathamanyasya-bhAvasya anyatra-bhAvAntare sAmarthyam ? tathAhi-idaM-sAmarthyaM tataH-vivakSitabhAvAd vyatiriktamavyatiriktaM vA bhavet / ubhayathA'pi doSamAha-yadi vyatiriktaM vivakSitabhAvAt sAmarthyam, atra doSamAha-tasyeti saGgAyogaH, tadanvayavyatirekAvizeSAt / avyatireke ....... manetirazmi che, vidvAno A vize yathAyogya vicAraNA kare.) (kha) bhAvanI sthiti hovI, evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke kSaNika padArtha to tarata ja nAza pAmI jAya che, tenI sthiti hotI nathI. eTale tenuM sthitimAM sAmarthya hoya evuM paNa mAnI zakAya nahI. ____(Azaya se 3, (1) utpanna 42vAnuM sAmartha nathI, // 25 // 3 te to pUrvakSamA Doya cha, bhane (2) sthitinuM paNa sAmarthya nathI, kAraNa ke tenI sthiti ja eka kSaNanI che. bhAva eka samaya rahe, te samaye temAM sAmarthya to ja kahevAya ke jo te bIjI kSaNe sthiti kare.) (181) A badhI vAto prathama vikalpane laIne, te ja bhAvarUpa arthakriyA che - ene laIne karI, have bIjA vikalpane laIne kahevAya che. (2) arthakriyA bhAvAMtararUpa kaho, ghaTanuM arthakriyAsAmarthya jalAharaNarUpa kaho, to prazna e thAya ghaTanu sAmarthya 5Tama (=anyatra bhAvAntare) zazI rIte ? jIna sAmayI mAvI ? (bhAvAta amAre vijayothI samavavI 5.ze. humo -) te sAmartha, gha235 vivakSita mAthI (3) bhinna cha, (5) abhinna ? (5)o ghaTathA bhinna hoya, to 'ghaTarnu sAmathrya' sema ghaTanA sAthe. teno saMbaMdha nahIM ghaTe... kAraNa ke bhinna sAmarthyano ghaTanI sAthe anvaya-vyatireka na rahe (bhAva e ke, jo ghaTathI sAmarthya juduM . ...vivaraNam ........ 69. tadanvayavyatirekAvizeSAditi / tasya-vivakSitabhAvasya sambandhinau yau anvaya-vyatireko tayoravizeSAt sAmarthyasya / yadi hi vivakSitabhAvAd vyatiriktameva sAmarthya tadA tadbhAve bhAvastadabhAve cAbhAva: tasya nAstyevetyarthaH / / ............ 1. 'saMyogAyogAH' iti k-paatthH| 2. pUrvamudrite'tra 'vivakSitasvabhA0' iti pAThaH, atra N-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1329 anekAntajayapatAkA (gharuM 596 ntaropayogitA / (182) taduttarabhUtireveyamiti cet, na, tasyAH khapuSpavadasattvenAmuSya bhUtiriti vyavasthA'nupapatteH, kartRbhoktadvAreNa cAyogAt / tathAhi-sA kartRbhUtiH syAd - vyAhyA .... tvabhyupagamyamAne kimityAha-na bhAvAntaropayogitA sAmarthyasya, tadvat tannivRtteriti bhAvaH / taduttarabhUtireva-vivakSitabhAvottarabhavanameva iyamiti cet arthkriyaa| etadAzaGkayAha-na, tasyAH -taduttarabhUteH khapuSpavat nirupAdAnatayA asattvena hetunA / amuSya bhUtiriti-evaM vyavasthA'nunapapatteH / tathAhi-atrAsat sad bhavatIti vyavasthA, na ceyaM nyAyyA zaktipratiniyamAbhAveneti vyavasthA'nuparpattiH / upacayamAha-kartRbhoktadvAreNa cAyogAt, bhUteriti - anekAMtarazmi .... hoya, to te sAmarthyanuM, ghaTanA hovAmAM hovuM ane ghaTanA na hovAmAM na hovuM - evuM na rahe. arthAt ghaTa vinA sAmarthya ke sAmarthya vinA ghaTa hoI zake.) ane anvaya-atireka vinA to teno ghaTanI sAthe saMbaMdha ja na thaI zake. (kha) jo sAmarthya ghaTathI abhinna hoya, to anaMtarakSaNe ghaTanI jema e paNa nivRtta thaI jaze ane to e bhAvAMtara (=arthakriyAmAM je bhAvAMtara che, e) upayogI nahIM rahe... ane to te arthakriyA bhAvAMtararUpa (=jalAharaNarUpa) zI rIte kahevAze? eTale bIjo vikalpa paNa saMgata nathI. Ama, kSaNika padArthanI eke vikalpa pramANe arthakriyA ghaTatI nathI. - bhUtirUpa arthakriyAmAM vyavasthA + vikalpanI anupapatti (182) bauddhaH vivakSita bhAva pachI thavuM; e ja tenI arthakriyA che. arthAt ghaTanI kSaNa ( thavuM) e ja ghaTanI arthakriyA che. (Ama, kSaNikamate arthakriyA saMgata ja che.) syAdvAdIH tamArI vAta yogya nathI, kAraNa ke tame jene arthakriyA kaho cho, te uttarakSaNavartI bhUti to upAdAnazUnyuM hovAthI asat che... ane khapuSpanI jema asat hovAnA kAraNe "A amukanI bhUti che (=jalAharaNa vagere amukanuM thayuM che) evI pratiniyata vyavasthA saMgata thaI zake nahIM. te A pramANe - kAraNa ja kAryarUpe pariNamatuM nathI, paNa pUrve sarvathA asat ja vastu sat thAya che - evuM tamAruM mAnavuM che (evI tamArI vyavasthA che) paNa A vyavasthA nyAyasaMgata nathI. kAraNa ke asat ja sat thavAmAM pratiniyata zaktinuM niyamana na rahe, arthAt ghaTamAM ja uttarakSaNIya ghaTane utpanna karavAnI zakti che, paTamAM nahIM tevo pratiniyama na rahe ane to "hamaNAM thanArI bhUti amuka ja vastunI che" arthakriyA=bhUti (uttarakSaNaya) have te ghaTabhUti (pUrvalaNa)nI arthakriyA che ane te uttarakSaNarUpa hovAthI vartamAna pUrvekSaNamAM) asat che, tenuM koI upAdAna mAneluM nathI. 2. "amultha' rUti pUrvamudritA : 2. "tte: 350' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA bhoktRbhUtirvA / kartRbhUtiriti cet, na tarhi bhoktRbhUtirityabhyupagamahAniH sarvakSaNAnAM bhoktRtvAbhyupagamAt / atha bhoktRbhUtiH, na tarhi kartRbhUtirityabhyupagamahAnireva, saMsArikSaNAnAM prAyaH kartRtvAbhyupagamAt // (183) ubhayasvabhAvatve tadvyatiriktetarAdidoSaH / anubhayasvabhAvatve avastute - cahyA .... prakramaH / tathAhi-sA-bhUtiH kartRbhUtiH syAd bhoktRbhUtirvA / kartRbhUtiriti cet-adhikRtA bhUtirityetadAzaGkayAha-na, tarhi bhoktRbhUtiriti-evamabhyupagamahAnireva / kathamityAhasarvakSaNAnAM bhoktRtvAbhyupagamAt / atha bhoktRbhUtiH-adhikRtA bhUtiriti etadAzaGkayAhana tarhi kartRbhUtiriti-evamabhyupagamahAnireva / kathamityAha-saMsArikSaNAnAM prAyaH caramakSaNaM muktvA / kimityAha-kartRtvAbhyupagamAt // pakSAntaranirAcikIrSayA''ha-ubhayasvabhAvatve-kartRbhoktRsvabhAvatve'bhyupagamyamAne adhikRtabhUteH / kimityAha-tadvyatiriktetarAdidoSaH tasyA bhUtestatsvabhAvadvayaM vyatiriktamavyati anekAMtarazmi .... evI vyavasthA paNa utpanna na thAya... eTale e bhUtinA AdhAre arthakriyA mAnavI bilakula ucita nathI ane vaLI e bhUti kartabhIndranAM vikalpothI ghaTatI paNa nathI. juo - te bhUti kevI che? (1) kartRbhUti (=uttarakSaNanuM kartArUpe thavuM te), ke (2) bhoknabhUti (=uttarakSaNanuM bhoktArUpe thavuM te), (3) ubhayabhUti (=kartabhokta ubhayarUpe thavuM te), ke (4) anubhayabhUti =bemAMthI ekarUpe na thavuM te)? - AmAMthI eke vikalpo ghaTatA nathI. (1) te bhUtine kartRbhUti kaho - uttarakSaNa kartArUpe thAya evuM kaho, to bhojjubhUti mAnavAnA abhyapagamanI hAni thaze ! juo; tame tamAma kSaNone "bhoktA tarIke mAno cho... paNa bhUtine kartRbhUtirUpa kahevAthI kSaNo kartArUpa ja phalita thAya, bhoktArUpa nahIM ane to tamArI mAnyatAno vilopa thAya ja. (2) te bhUtine bhoknabhUti kaho-uttarakSaNa bhoktArUpe thAya evuM kaho, to kartRbhUti nahIM rahe ane to pharI abhyapagamanI hAni ja thaI ! kAraNa ke tame caramaNane choDIne prAyaH saMsArI tamAma kSaNone kartA tarIke mAnI che (bauddho mAne che ke, saMsArInI caramakSaNa navI koI kSaNane utpanna kare nahIM - te kSaNa pachI jJAnaparaMparArUpa AtmAno vilopa thAya. eTale caramakSaNa mAtra bhoktA che ane te sivAyanI tamAma kSaNo kartA paNa che.) paNa bhUtine bhojjubhUtirUpa kahevAthI kSaNo bhoktArUpa ja phalita thaI ane to tamArI mAnyatAno vilopa thayo ja. (183) (3) jo e bhUtine kartu-bhokta ubhayasvabhAvI kaho, to temAM vyatirikta-vyatirikta vagere aneka vikalpo UbhA thavAthI doSa Ave che. juo - te kartu-bhojvasvabhAva, bhUtithI (ka) bhinna For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1331 anekAntajayapatAkA (paSTa: tyanvayinyevArthakriyAsiddhiH tasyaiva tathAbhavanAt / ( 184) kramayogapadyasAdhyAnAM - vyArahyA che riktaM vyatiriktAvyatiriktaM vA syAt / vyatiriktatve tasyeti saGgAyogaH / avyatiriktatve tatsvabhAvaikatvAdi, vyatiriktatvAvyatiriktatve virodhaH, vastvavirodhe'pyabhyupagamavirodha iti doSaH / doSAntaramAha-anubhayasvabhAvatve bhUteH / kimityAha-avastutA, na hyanubhayasvabhAvaM nAma vastu / iti-evamanvayinyeva vastuni / kimityAha-arthakriyAsiddhiH tasyaiva-anvayino vastunaH / kimityAha-tathA-arthakriyArUpeNa bhavanAt pariNAma-nimittAbhyAmiti / krametyAdi / krama ... anekAMtarazmi - che, (kha) abhinna che, ke (ga) bhinnabhinna ? (ka) bhinna kaho, to 'te be svabhAva bhUtinA che' - ema bhUti sAthe e svabhAvano saMbaMdha ja nahIM thaI zake. (eTale prathama vikalpa to na manAya.) (kha) abhinna kaho, to eka bhUtithI abhinna hovAthI te be =kartI/bhoi) svabhAva eka thaI jaze ! e rIte bIjA paNa doSo Avaze. (ga) jo bhinnabhinna kaho, to temAM abhyAgamano virodha che... vastutaH temAM koI virodha nathI, paNa bauddho tevuM mAnatA na hovAthI abhyapagamano virodha thAya. (bhUtithI te svabhAvadraya kathaMcid bhinna hoya ne kathaMcit abhinna hoya evuM bauddho mAnatA nathI.) eTale AvA vikalponA AdhAre, bhUtine kartu-bhokta ubhayasvabhAvI mAnavI anucita Thare che. (4) jo e bhUtine anubhayasvabhAvI ( karta-bhokta ubhayasvabhAvarahita) kaho, to to te vastu ja na rahe, kAraNa ke ubhayasvabhAvavihoNI koI vastu ja nathI. Ama, eke vikalpa pramANe bhUti ghaTatI nathI. eTale e bhUtine paNa arthakriyA na mAnI zakAya. sAra : phalataH kSaNikamate arthakriyA saMgata nathI. * anvayavAdamAM ja arthaDyiAnI saMgati eTale uttarottara kSaNomAM anvayazIla vastumAM ja arthakriyA ghaTe che, kAraNa ke anvayazIla vastu ja pariNAma-nimitta dvArA arthakriyArUpe pariName che... - vivaram .. 70. pariNAma-nimittAbhyAmiti / pariNAmazca pratikSaNaM mRdAdeH svayamevAparAparAvasthApratipattirupaH, Adi zabdathI e doSa samajavo ke, te ekasvabhAvI bhUti paNa be judA judA svabhAvanA abhedathI dvirUpadvisvabhAvI banI jaze. 2. pUrvamukite 'tathADama4.' rUti pATha: . 2. rUpeNa samavanA' ti pUrvamudritapa4i:, atra tu Tu-pId: I rU. pUrvamudritaiDaz 'pa' rUta pa4:, 17 N-JtapaJ:T For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1332 kramayogapadyAbhyAmeva karaNAt, tathAsvabhAvatvAditi / (185) pariNAmo'pi kSaNa yaugapadyasAdhyAnAmarthakriyANAM krama-yogapadyAbhyAmeva karaNAt / karaNaM ca tathAsvabhAvatvAditi-krama-yogapadyAbhyAmevArthakriyAkaraNasvabhAvatvAditi krameNa pAramitApUraNAd buddhatvaM yaugaMpadyena pradAnakuzalacittapraNidhAnAdi / vikalpAntaramadhikRtyAha-pariNAmo'pi kSaNakSayiNi - anekAMtarazmi ... bhAvArtha: (1) mATI ja pratikSaNa judI judI avasthAne prApta kare che, e mATIno pariNAma che, ane (2) kuMbhAra, cakra, cIvara vagere nimitta che. A pariNAma ane nimittanA AdhAre mATI ja ghaTAdi uttarakSaNIya arthakriyArUpe pariName che... eTale pUrvAparakSaNomAM anugata anvayazIla vastumAM ja arthakriyA siddha thAya che. (184) praznaH mATI, (1) mATInuM jJAna (2) jalAharaNa (3) pANIne bahu ThaMDu karavuM vagere arthakriyA kare che. have jo A tamAma arthakriyAnuM sAmarthya temAM raheluM che, to te badhI arthakriyA ekasAthe ja kema na thAya ? uttara : kAraNa ke mATIno (1) koIka arthakriyAne kramathI, ane (2) koIka arthakriyAne yaugapaghathI - ema krama/yogapaghathI arthakriyA karavAno svabhAva che. (eTale tenA thakI badhI arthakriyA yugapat thavI jarUrI nathI.) A vAta tamAre paNa mAnavI ja paDe. juo; (1) kramathI dAnapAramitA ( dAnaparAkASThA) pUravAthI buddhatva Ave che, kAraNa ke eka ja kSaNamAM te badhuM ja dAna karI devA samartha nathI. kramathI dAna Apato jAya ane dAnanI parAkASThA prApta thaye temAM buddhapaNuM Ave che... ane (2) te, dAna ane kuzaLacittanuM praNidhAna - baMne arthakriyA yugapat kare che, kAraNa ke je vakhate te dAna kare, te ja vakhate te kuzaLa cittanuM AdhAna kare che. (Ama, buddhamAM paNa krama-yaugapadyathI ja arthakriyA thAya che.) eTale koI doSano avakAza nathI. A vivaram ... ja nimittaM ca kulAlacakracIvarAdi, tAbhyAM kRtvA'nvayinyevArthakriyAsiddhiH / / _____71. krameNa pAramitApUraNAd buddhatvamiti / buddhasya dAnapAramitA krameNa pUryate, na hi yaugapadyenAsau sarva vAtuM saDha ta || 72. cIna pravAnazatnapattapraghAnAvati pravAna ratnapattapraNavAnaM ra thI pana bhavata: | tathAhi-yasminneva samaye'sau datte tasminneva kuzalaM cittamAdhatte iti / / 2. pUrvamukiteDatra 'yana go' ti paDhi:, matra N-pratipATha: I For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1333 anekAntajayapatAkA ( 8: -> kSayiNyasaGgata eva, kSaNAnAmatyantabhedAt vRddhyanupapatteH, sahakAriNo'yogAt aNormahadbhAvAsiddheH, atiprasaGgAt haiMtudharmAnvayAnupapatteH, (186 ) teSAM copalambhAt, tathA *vyAdhyAx mAve| jimityAha-asakRta va / ta tyAda-kSaLAnAmatvanamevAt ArAAt / jimityAnnavRddhyNnupptteH tathAvidhAt tathAvidhabhAvena tathA sahakAriNo'yogAt uktanItyaiva aNoH sakAzAt mahadbhAvAsiddheH, mahato bhAvo mahadbhAvaH tadasiddheriti / asiddhizca atiprasaGgAt / * anekAMtarazmi . niSkarSa H pUrvAparakSaNomAM anvayazIla vastumAM arthakriyA ghaTe che, kSaNikavastumAM nahIM... eTale paNa pratikSaNa niranvaya nazvara vastu mAnavI ucita nathI. * tRtIya yuktino nirAsa (185) pratikSaNa nazvara vastumAM ma~riNAma paNa asaMgata ja che, tenA traNa kAraNo che : (1) kSAnAmatyanta mevAtuM vRtbunupapatte: (2) saharikhoDayoAt aLormahaddhAvAsiSThe: ane (3) atiprasakRti hetudharmAMtvayAnupapatte / A traNe kA2No kramazaH joIe - (1) kSaNikamate pUrvApa2kSaNo paraspara atyaMta judI judI che. eTale vairAgyAdi guNonI vRddhi thAya nahIM. (vairAgyAdinI guNavRddhirUpa pariNAma kramika ja thAya - pUrvapUrva guNonuM anusaraNa thaI uttarottara guNonI vRddhi thAya - te anubhavasiddha che...) paNa kSaNikamate pUrvAparakSaNo truTaka-truTaka hovAthI koInuM koImAM anusaraNa thatuM nathI. (2) kSaNikamate sahakArIno ayoga thavAthI mahabhAvarUpa pariNAma siddha thato nathI. tAtparya e ke, aNuthI caNuka, caNukathI RNuka ema paraMparAe ghaTarUpa mahadbhAva thAya, to AvA mahadbhAvamAM daLavRddhi sahakArIthI ja thAya - aNumAM bIjA aNunA sahakArathI dvacaNuka bane. paNa kSaNikamate dareka kSaNo paraspara judI judI hovAthI, koI koIno sahakArI na bane ane tethI daLavRddhi dvArA paraMparAe mahadbhAvanI siddhi paNa na thaI zake... (3) kSaNikamate atiprasaMganA kAraNe hetudharmono kAryamAM anvaya paNa upapanna thato nathI (ane * ghaTa-AtmA vagerenuM te te rUpe thavuM e ja ghaTAdino pariNAma kahevAya... Avo vastuno pariNAma, kSaNikamate saMbhavato nathI. * vyAkhyAmAM trIjA hetune judo batAvyo nathI, paNa bIjA hetunA avAMtara kAraNa tarIke batAvyo che. paraMtu te amane samajAtuM na hovAthI, ame traNa hetuo dvArA pariNAmanI saMgati batAvI che - e dhyAnamAM levuM. * tathAvidhAt tAvidhamAvena=pUrva-pUrva guNonuM anusaraNa thavApUrvaka uttarottara guNonI utpatti thAya che ane AvI utpatti dvArA uttarottaraguNomAM vRddhi thavI anubhavasiddha che, paNa te kSaNikamate asaMgata Tharaze.. 2. 'rino yoAt' kRti -pA: / 2. 'heturmAnvayA0' kRti -pAta: / 4. 'riA yogA.' kRti 3-pA: / For Personal & Private Use Only rU. 'vRttvanupa0' rUti -pAi: / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1334 pratIteriti / kathaM tathApratItiriti cet, piNDa-ghaTayozttvadarzanAt, anvayarahite'pi taMdastyeveti cet, kvAstIti suvicArya vaktavyam, taMdakArye ghaTAntara iti cet, na tadvat tadahetukaM taditi cintyam / taddhetukatve'pi bheMdo'viziSTa iti cet, kathamavizeSe pari ...cAhyA ja atiprasaGgazca hetudharmAnvayAnupapatteH niranvayanAzayogataH / teSAM ca-hetudharmANAmupalambhAt kArye / upalambhazca tathA-hetudharmAnvayatvena pratIteriti / kathaM tathApratItiH ? iti cet, etadAzaGyAha-piNDa-ghaTayozttvadarzanAt / anvayarahite'pi vastuni tat-mRttvadarzanamastyeva / iti cet, etadAzaGkayAha-kvAstIti-evaM suvicArya vaktavyam / tadakArye-vivakSitapiNDAkArye ghaTAntare / iti cet, etadAzaGkayAha-na, tadvat-ghaTAntaravat tadahetukaM-vivakSitapiNDAhetukaM tat-vivakSitaghaTAkhyaM kAryamiti cintyametat / taddhetukatve'pi-vivakSitapiNDahetukatve'pi - anekAMtarazmi . anvaye vinA, ghaTamAM mATI jevA ja varNAdino pariNAma saMgata thAya nahIM...) bhAva e ke, kSaNikamate pUrvApara kSaNo atyaMta bhinna-bhinna che. eTale mATInA varNAdi dharmono anvaya, jema atyaMta bhinna paTamAM nathI thato, tema atyaMta bhinna uttarakSaNIya ghaTamAM paNa nahIM thAya.. te chatAM mAnazo, to atyaMta bhinna paTamAM paNa anvaya mAnavAno atiprasaMga Avaze ! e atiprasaMganA kAraNe ja (kSaNikamate) hetunA dharmono anvaya kAryamAM thaI zake nahIM.. prazna:- to bhale ne na thAya, temAM vAMdho zuM? uttaraH- (186) tevuM na bolavuM, kAraNa ke (teSAM vopatna-=) kAryamAM hetunA dharmo hoya evuM spaSTa dekhAya che - tevI pratIti ja pramANa che. (arthAt hetunA dharmo kAryamAM samanvita hoya, e rUpe ja kAryanI pratIti thAya che.) bauddha : tevI pratIti tame zenA AdhAre kaho cho ? syAdvAdIH piMDa-ghaTa baMnemAM mATIpaNuM dekhAya che - e AdhAre... (arthAta mATImAM rahela mATIpaNuM ja ghaDAmAM dekhAya che - e AdhAre ame kahIe chIe ke, mATIrUpa hetunA dharmono ghaDAmAM anvaya che ane e rUpe ja ghaDAnI pratIti che.) bauddhaH anvayarahitamAM paNa mRtva dekhAya che ja ne? (mATInA anvayathI rahita paNa ghaDAmAM mATIpaNuM to dekhAya che ja ne ?) syAdvAdI kyAM dekhAya che? e vAta pahelA tame barAbara vicArIne kaho. bauddhaH pATalIputrIya gRpiMDanA kAryarUpa evA mAtharIya ghaTamAM tevuM (kamATIpaNuM) dekhAya che. syAdvAdIH to jema anvayarahita mAtharIya ghaTa pA.piMDa-ahetuka che tema anvayarahita pA.ghaTa 2. "tIkSyati' ti mu-pa4i: . 2. "tatka' rUti pUrvamudritapa4i:, matra tu -pa4i:. rU. "evo viziSTa ta' -paTi: I ta For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1335 anekAntajayapatAkA (paSTa: NAmAdivizeSaH ? (187) asti cAyaM niyamena, atastasyaiva tathAbhavanAt tatpariNAmajAtyupapatteH avigAnena darzanAt tathAtadvyavahArasiddheH darzanasyAbhrAntatvAt, anyathA .... cAlyA ja vivakSitaghaTAkhyakAryasyeti prakramaH / kimityAha-bhedo'viziSTa iti cet tayoH piNDa-ghaTayoriti / etadAzaGkhyAha-kathamavizeSe'dhikRtapiNDaghaTayorbhedasya pariNAmAdivizeSaH ? / 'Adi'zabdAd varNamasRNatvAdigrahaH / asti cAya-pariNAmAdivizeSo niyamena / atastasyaiva tathAbhavanAt kAraNAt-adhikRtamRtpiNDasya vivakSitaghaTatvena bhavanAt / bhavanaM ca tatpariNAmajAtyupapatteH, vivakSitaghaTa iti prakramaH / upapattizca avigAnena darzanAt ttprinnaamjanma ... anekAMtarazmi .. paNa pA.piMDa-ahetuka nathI, e to pA.piMDahetuka ja che. (arthAt anvayazUnya jema mAtharIya ghaTa pADapiMDanuM kArya nathI, tema pA.ghaTa paNa pA.piMDanuM kArya nathI evuM nathI. e to pApiMDanuM kArya che ja. e tamAre vicAravuM joIe.) bauddhaH pA.ghaTane pApiMDahetuka mAnI paNa lo, to paNa baMneno bheda to aviziSTa ja che ne? (arthAtu baMneno bheda to rahevAno ja ne? to temAM teno anvaya zI rIte siddha thAya?) syAdvAdI : jo baMneno bheda avizeSa-ekarUpa ja hoya, to piMDa-ghaTamAM eka sarakhA dekhAtA pariNAma Adi vizeSo zI rIte ghaTe ? (Azaya e ke, piMDa ane ghaTamAM mATIrUpa pariNAma, varNa, komaLatA vagere vizeSo eka sarakhA dekhAya che... have jo baMneno bheda akabaMdha hoya, to teomAM eka sarakhA dekhAtA vizeSo zI rIte saMgata thAya?) (187) ane piMDa-ghaTamAM pariNAma, varNa, komaLatA vagere vizeSo che to kharA ja, eTale mAnavuM ja rahyuM ke, pA.piMDa ja pAghaDArUpe pariName che (eTale ja e ghaDAmAM, e piMDane anurUpa pariNAmAdinuM astitva che.) A ja vAta jaNAve che - pApiMDanA pariNAma jAti pA.ghaTamAM upapanna che. (Azaya e ke, pA.piMDanA mATIrUpe thavAno pariNAma ane zItahetutva vagere jAtio - e badhuM pA.ghaTamAM upapanna ja che.) kAraNa ke tenA pariNAma jAti pA.ghaTamAM avirodhapaNe dekhAya che ane evuM dekhAvAnA AdhAre pariNAma/jAtino vyavahAra paNa siddha thAya che ja. (koI pATalIputranI mATIno ke mATInI jAtinA ghaDAno cAhaka hoya, to teno, te ja A artha vyAkhyA mujaba karyo che, vyAkhyAmAM upADuM-dho:' evuM kahyuM che, paNa tenA sthAne "ghaTa-ghaTantarayo.' evuM laIne artha karIe, to vadhu padArthasaMgati thAya che, temAM A pramANe pUrvapakSa-uttarapakSa mUkavA - pUrvapakSa H (tatutveDA) pahelo ghaTa piMDahetuka che, bIjo ghaTa piMDAhatuka che, te bhedamAM koI vizeSa nathI. baMne ghaTa che, baMnemAM mRttva che, to ekamAM anvaya hoya ane bIjAmAM na hoya tenuM kAraNa zuM? uttarapakSa: jo bheda viziSTa na hoya, to baMne ghaDAnA pariNAmodimAM vizeSa zI rIte Ave ? 2. "mo viziSTa' ti -paDhi: . 2. 'vamathuo' ti Tu-pATha: | For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA .1336 tadanupapatteH, tanniyamavannimittAbhAvAt tattathAbhAvAbhAve ca tadasiddhiriti / (188) nAsiddhiH asato'pi bhAvAbhyupagamAditi cet, kasyAsata eva bhAvAbhyupagamaH ? tattathAbhavane saMsthAnAderiti cet, na hi tanna taddharma iti nAsadeva, (189) tasyApi bhAve e ja vyArA .. .. jAtyoH tathAtadvyavahArasiddheH-avigAnadarzanena tatpariNAmajAtivyavahArasiddheH / evaM darzanasyAbhrAntatvAt tatpariNAmajAtigocarasya / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA tadanupapatteH tasyaiva tathAbhavanamantareNa vivakSitaghaTAnupapatteH / anupapattizca tanniyamavannimittAbhAvAttatpariNAmajAtiniyamavannimittAbhAvAt / sarvopasaMhArArthamAha-tattathAbhAvAbhAve ca tadasiddhiriti tasyaiva tathAbhAvAbhAve ca pariNAmAsiddhiriti, "tadbhAvaH pariNAmaH" iti nyAyAt / nAsiddhiH pariNAmasya asato'pi bhavadbhirapi bhAvAbhyupagamAt / iti cet, etadAzaGkayAhakasyAsata eva asmAkaM bhAvAbhyupagamaH ? tattathAbhavane-adhikRtamRtpiNDasya vivakSita anekAMtarazmi ja ghaDA vize vyavahAra thAya che ja.) vaLI, e darzana abrAnta che. arthAt pApiMDanA pariNAma/jAti pA.ghaTamAM dekhAvA brAnta nathI, paNa yathArtha che. eTale mAnavuM ja rahyuM ke pApiMDa pAghaDArUpe pariName che. (anyathA=) jo nahIM mAno (pA.piMDa pAghaDArUpe pariName che - evuM nahIM mAno), to pA.ghaTanuM astitva ja anupapanna thaze, kAraNa ke temAM piMDanA pariNAma/jAtinuM niyamana karanAra have koI nimitta na rahyuM... (piMDanuM pariNamana thAya, to temAM tene anurUpa pariNAma-jAtinuM niyamana paNa thAya, paraMtu have teya saMgata nathI.) ane eTale to vivakSita ghaTa anupapanna thaI jAya. upasaMhAra : eTale jo hetunuM ja kAryarUpe pariNamana na mAno (mATInuM ghaTarUpe pariNamana na mAno), to kAryano pariNAma ja (ghaTanuM thavuM ja) asiddha thaI jAya... kAraNa ke tadvIva=ghaTanuM thavuM e ja pariNAma che. (ane mATInA pariNamana vinA ghaTanuM thavuM siddha nathI..) eTale kAraNanuM kAryarUpe pariNamana na mAnavAmAM 'pariNAmanI asiddhi ja che. (188) bauddhaH amArA mate pariNAma asiddha nathI. pariNAma eTale thavuM. have asat paNa vastu thAya to che ja, evuM tame paNa mAno cho... syAdvAdI : are ! ame kyAM asano bhAva mAnIe chIe ? bauddha Urdhva vagere saMsthAnAdino... juo; pADapiMDa ja pAghaDArUpe pariName che, evuM tame ahIM 'taddanupapaH" no vyavahAranuSapa, darzanAdi ke utpattinI anupatti thaze' evo artha vadhu saMgata jaNAya che. * have bauddha, niranvaya-nazvaramane paNa pariNAmanI siddhi karavA potAnuM maMtavya rajU kare che. 2. "tasati ' ta -paDhi: 2. "sat tathA ' ti -paDhi: rU. 'tasiriti' ta Tu-pId: I 4. tattvAthafdhakAmasUtra (40 6, sU. 4?) I For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1337 anekAntajayapatAkA (paNa: -> kAraNavat tadA siddhayAdisaGga iti cet, tathAsvabhAvatvena asyAyamadoSaH / kathamiti na samyagavagacchAma iti cet, tasyaivAsau svabhAvo yenAnyadA tasiddhyAdIti / (190) na ...cAlyA ja ghaTatvena bhavane saMsthAnAdeH-OMAdyarthakriyAzaktyAdeH / iti cet, etadAzaGkayAha-na hi tatsaMsthAnAdi na taddharma:-adhikRtamRtpiNDadharmaH, kintu taddharma eva / iti-evaM nAsadeva-saMsthAnAdhekAntena / tasyApi bhAve saMsthAnAdeH kAraNavat-adhikRtamRtpiNDavat tadA-mRtpiNDakAla eva siddhyAdisaGgaH-upalabdhyarthakriyAsaGgaH / iti cet, etadAzaGkayAha-tathAsvabhAvatvenaanyadA kAraNasvabhAvatvena asya-mRtpiNDasya ayamadoSaH tadA siddhyAdisaGgalakSaNaH / kathaM anekAMtarazmi ... kaho cho. have e pAghaDAmAM je Urdhvadi saMsthAna ane jalAharaNa vagere arthakriyAnuM sAmarthya che, e to pUrve mATImAM nahotuM ja... eno matalaba e thayo ke pUrve teo asat hatA, to AvA asat paNa saMsthAnAdino pAchaLathI bhAva thAya, evuM tame mAnyuM ja ne ? (to tenI jema asatu paNa ghaTAdino pariNAma; ghaTAdinuM thavuM kema na manAya? eTale kSaNikamate paNa pariNAmanI siddhi nibaMdha che.) syAdvAdIH tame pahelA amAro abhiprAya barAbara samajo - te saMsthAna vagere mATInA dharma nathI - evuM nathI. arthAt ghaTamAM rahela saMsthAna vagere pUrvalaNIya mATImAM paNa che ja... eTale teo ekAMte asad ja nahotA - e parathI, kathaMci sahno ja pariNAma thAya, sarvathA asatno nahIM, evuM phalita thayuM. (189) bauddhaH te saMsthAna-arthakriyA vagere jo mATImAM paNa hoya, to mATInI jema, e mATI vakhate ja ghaDAnuM saMsthAna ane jalAharaNa vagere arthakriyAo thavAno prasaMga Avaze ! (bhAva e ke, saMsthAna - arthakriyA jo mATImAM paNa hoya, to mATImAM paNa e saMsthAna dekhAvA lAge ane mATIthI paNa jala lAvavAdirUpa vyavahAra thavA lAge ! je pratItisiddha nathI...) syAdvAdIH mRtapiMDa te anyakALe saMsthAna - arthakriyAnuM kAraNa bane che, evo ja teno svabhAva che. eTale ghaTa thayA pUrve mATI vakhate ja saMsthAna - arthakriyA thaI jAya evo doSa nahIM Ave, arthAt - vivaram ... 73. UrdhvAdyarthakriyAzaktyAderiti / UrdhvAdisaMsthAnamarthakriyAzaktizca jalAdyAharaNAdisAmarthyalakSaNA mRtpiNDe pUrvamavidyamAnaiva ghaTAdAvutpanneti / / 74. anyadA kAraNasvabhAvatveneti / mRtpiNDasyaivAyaM svabhAvo yaduta anyadA-ghaTakAle saMsthAnAde: kAraNatAM pratipadyate / / 2. ' sidhyatIni' kRti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1338 caitAvatA sarvathA'sadbhavanam, tadanuvedhAsiddheH, tadapekSAyogAt, tattadbhAvopalabdheH, tadatAdavasthyAt, anyathA tadasiddheH, (191) vastudharmatvAt nibandhanopapatteH pratItya A vyADyA . kena prakAreNetyetadeva na samyagavagacchAmaH ? / iti cet, etadAzaGkayAha-tasyaivAsau svabhAvo'dhikRtamRtpiNDasya yena-svabhAvena anyadA-anantarasamaye tatsiddhayAdi-saMsthAnAdhupalabdhyAdi iti / ihaivopacayamAha na cetyAdinA / na caitAvatA'nyadA tatsiddhayAdibhAvena sarvathA-ekAntena asadbhavanaM saMsthAnAdeH / kuta ityAha-tadanuvedhAsiddheH-asadanuvedhAnupalabdheH saMsthAnAdau, tathA tadapekSAyogAt-adhikRtamRtpiNDApekSAyogAt, sarvathA'sadbhavane na tathA, tattadbhAvopalabdheH ... anekAMtarazmi ... pUrve ja upalabdhino prasaMga nahIM Ave. bauddhaH jo mATI samaye ja teno tevo svabhAva che, to tyAre zA mATe barAbara jaNAto nathI? syAdvAdI: juo - pA.mRpiMDano ja evo svabhAva che ke jethI (=je svabhAvanA AdhAre) tenI anaMtara thanArI ghaTakSaNe ja te saMsthAna-arthakriyAdinI upalabdhi vagere thAya che. (Azaya e ke, mATImAM tAdeza saMsthAna-arthakriyAjanana svabhAva che ja, paNa e svabhAva, kAlAMtare tAdaza arthakriyAdine utpanna karavAnA sAmarthyarUpe che. eTale e svabhAvanA AdhAre kALAMtare (5ghaTa vakhate ja) saMsthAnAdinI utpatti thAya.. phalataH mATI vakhate ja e saMsthAnAdinI utpatti thaI nahIM jAya.) (190) bauddhaH jo e saMsthAnAdi kALAMtare (FghaTa vakhate ja) thAya, to eno matalaba e ja thayo ne? ke pUrve teo satu na hatA.. ane to temanuM asadUbhavana ja sAbita thayuM ne? syAdvAdIH UbhA raho... saMsthAnAdi ghaTa vakhate thAya che - eTalA mAtrathI, pUrve teo sarvathA asat hatA ne temanuM bhavana thAya che, evuM mAnavAnI gaMbhIra bhUla nahIM karatA ! kAraNa ke - tenA aneka kAraNo che. juo - (1) saMsthAnAdimAM asano anuvedha upalabdha thato nathI, jo teo pUrve asat hoya, to teomAM asanuM koIka cihna to dekhAvuM joIe ne? (2) teone mATInI apekSA rahe che (mATI vinA ghaDAno pratiniyata AkAra ane jalAharaNa vagere arthakriyA nathI thatI - e parathI paNa teonuM sabhavana ja phalita thAya che.) jo teo sarvathA asat hota ne thatA hota, to teone mATInI apekSA na raheta. (A artha vyAkhyA pramANe karyo che, paNa ahIM mULamAM 'tanuvedhasiddha e pUrvapakSavacana ane tapekSAt' e uttarapakSa vacana hovuM jaNAya che. teno artha A pramANe - pUrvapakSa mRtapiMDano saMsthAnAdimAM anuvedha asiddha thavAthI sarvathA asanuM bhavana mAnavuM paDaze. 2. 'tahevaM ' ti pATha: For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA nugrahAdityanvayinyeva saMyogopacayAt pariNAmasiddhiH / (192 ) antakSayekSaNamapyata 1339 ( 8: *vyAchA saMsthAnAdau mRdbhAvopalabdheH tadatAdavasthyAt - adhikRtamRtpiNDAtAdavasthyAt anyathA tadasiddheH-abhavanabhavanamAtrApattyA atAdavasthyAsiddheH vastudharmatvAdatAdavasthyasya nibandhanopapatteH vastudharmatva eva / enAmevAha-pratItyanugrahAt tatrAtAdavasthyasaMvittyA / iti - evamanvayinyeva vastuni saMyogopacayAt kAraNAt pariNAmasiddhiH anyathoktavadayogAditi / antakSayekSaNamapi * anekAMtarazmi Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) - vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1340 tsvabhAvasya vastunastadabhAvAt na kSaNikatvasAdhanam / pratikSaNaM tat tatsvabhAvamiti cet, kathamantavat tadanupalambha: ? sAdRzyavipralambhAditi cet, ubhayAgrahe ka etad veda ? *vyANA paropanyastaM kSaNikatvasAdhanaM kimityAha - atatsvabhAvasya - anantakSayekSaNasvabhAvasya vastunaHghaTAdeH tadabhAvAt, anantakSayekSaNAbhAvAt / kimityAha-na kSaNikatvasAdhanaM pratyuta tAvatkAlasthitisvabhAvasAdhanamiti / pratikSaNaM - kSaNaM kSaNaM prati tat-vastu tatsvabhAvaM, prakramAt kSayekSaNasvabhAvam / iti cet, etadAzaGkayAha- kathamantavat yathA'nte tathA tadanupalambha:pratikSaNaM kSayekSaNAnupalambha: ? sAdRzyavipralambhAt / iti cet, 'mAyAgolaka' nyAyena / etdaazaklRcA-3mayAgrahe, tavanyAgraha phatyartha:| ja patat-sAdRzya veva-jJAnAti ? - cetyAvi / na * anekAMtarazmi * caturtha yuktino nirAsa (192) ghaTAdi vastuno chelle kSaya dekhAya che, e vAta paNa kSaNikatAne nahIM, paNa akSaNikatAne ja siddha kare che. juo; vastuno chelle kSaya dekhAvAno svabhAva che - eno matalaba e ja thayo ke, (atattvabhAva) te sivAya (anaMta=pUrvanI kSaNomAM) kSaya dekhAvAno svabhAva nathI, to AvI svabhAvavALI vastuno (anaMtakSayekSaLAmAvA=) pUrve kSaya na ja dekhAya... ane kSaya na dekhAvAthI to tenI sthAyitA ja siddha thAya... eTale chelle kSaya thavAnI vAta paNa kSaNikatAnI sAdhaka nathI, paNa akSaNikatAnI ja sAdhaka che. bauddha : paNa vastu to pratikSaNa kSayekSaNa svabhAvI che, arthAt vastuno to dareka paLe kSaya dekhAvAno svabhAva che (to tame kema kaho cho pUrvanI kSaNomAM teno kSaya na dekhAya) syAdvAdI : jo evo svabhAva hoya, to chellA samayanI jema, pUrvanA samayomAM paNa tenuM kSayekSaNa kema thatuM nathI ? (arthAt pratikSaNa kSayekSaNa svabhAvI vastuno dareka samaye kSaya kema dekhAto nathI ?) bauddha H tenuM kAraNa e ja ke, sAdazyathI vipralaMbha che, arthAt tenAthI jIva ThagAI jAya che. bhAvArtha : koI vyakti AganI lAkaDI laIne goLAkAre pherave, to sAdazyanA kAraNe lAge ke ahIM Agano goLo haze, paNa hakIkatamAM tyAM AgavALI lAkaDI ja hoya che. tema ghaTanI tamAma kSaNo pratikSaNa niranvaya-nazvara che, eTale ghaTano dareka samaye kSaya thAya che. paNa pUrvApara kSaNo ekasarakhI dekhAvAthI ApaNe bhoLavAI jaIe chIe ane eTale ja ApaNane enI kSaNikatAnA darzanano sAkSAtkAra thato nathI. syAdvAdI : paNa tamArA mate (tavandha=vivakSita kSaNathI anya) pUrvApara kSaNonuM grahaNa thatuM ja nathI, to temanA sAdazyane jANe koNa ? * bauddhamate jJAna kSaNika che. eTale e kSaNika jJAnathI eka kSaNanuM ja grahaNa thAya. e vakhate pUrvApara kSaNonuM astitva na hovAthI, teonuM grahaNa thAya nahIM (A vAta hamaNAM ja AgaLa spaSTa thaze.) For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1341 anekAntajayapatAkA (pa8: (193) na ca tayostattve'nyataragrahaNe'pyadoSaH, tattattvApratIteH / na ca kathaJcidekenaivobhayagrahaNam, anabhyupagamAt // ca tayoH-tadanyayoH tattve-vastusthityA sadRzatve sati anyataragrahaNe'pi, ekagrahaNe'pItyarthaH, adoSo na cAnantaroditaH, kintu doSa eva / kuta ityAha-tattattvApratIteH tayoH-tadanyayoH tattvApratIteH-vAstavasadRzatvApratIteH / vAstavasadRzatvApratItirubhayAgrahAdeveti bhAvanIyam / na cetyAdi / na ca kathaJcit-kenacit prakAreNa ekenaiva, grAhakeNeti prakramaH, ubhayagrahaNaM tadanyagrahaNamiti bhAvaH / kuta ityAha-anabhyupagamAt / "ekamarthaM vijarjAnAti no vijJAnadvayaM yathA / vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayaM tathA // " iti vacanAdanabhyupagamaH // - anekAMtarazmi . (193) bauddhaH paraspara saMdaza be kSaNomAMthI koI eka kSaNanA prahaNathI paNa sAdezya jaNAI jAya, evuM na manAya ? syAdvAdIH nA, kAraNa ke te be kSaNo jo vAstavamAM sadaza hoya, to temAMthI ekanuM grahaNa thavA chatAM paNa pUrvokta doSa tadavastha ja rahe (arthAt sAdRzyanuM agrahaNa tadavastha ja rahe, kAraNa ke ekanA grahaNa mAtrathI te benI vAstavika samAnatA pratIta thatI nathI. (bhAva e ke, te be kSaNonuM grahaNa thatuM nathI ane eTale ja te bemAM raheluM vAstavika saMdazapaNuM paNa na jaNAya.) praznaH to kSaNika eka ja jJAnathI baMne kSaNonuM grahaNa mAnI, e jJAna dvArA baMnenuM sAdRzya jaNAya, evuM mAnIe to ? uttara : paNa bauddhane tevuM mAnya nathI, teoe ja potAnA zAstramAM kahyuM che ke - "jema eka ja arthane be vijJAna jANatA naithI, tema eka ja vijJAna be arthane (=be kSaNane) jANatuM naithI." eTale eka jJAna be kSaNone grahaNa kare evuM bauddhone ja mAnya nathI. eTale hakIkatamAM bauddhamate pUrvAparakSaNonuM sAdezya ja gRhIta thatuM nathI. to tenA AdhAre bhoLavAI javAnI vAta kyAM AvI? eka artha, mAtra eka ja kSaNa rahe che, eTale tenuM judI judI kSaNe thanArA be judA judA jJAnathI grahaNa na thAya.. * eka vijJAna, mAtra eka ja kSaNa rahe che, eTale tenA dvArA judI judI kSaNe thanArA be judA judA arthanuM grahaNa na thAya. 2. 'tathA pratItaH' ti Tu-pATha: rU. "nAnata na vijJAna' ti -pa: 4. 2. 'vAnantaro' rUti -paDhi: anuSTup / For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1342 ( 214) zcAyaM kSayo nAma ? nanu vinAzaH / thamasTekSaLa svAt ? mAve jo joSaH ? rUndriyasya tuM chepravRtti:|na hai maiM tu: |nanuM mittekSaLena ? 8 vijJAtIya --vyANA . adhikAra: ) < abhyuccayamAha kazcAyamityAdinA / kazcAyaM kSayo nAma iti vAcyam / para aahha-nanu vinAza:-kSaya: / tavAzaU~cAha-thamasya-vinAzasya phaikSaLa-varNanuM svAt ? par Aha-mAve ko doSaH vinAzekSaNasya ? etadAzaGkayAha- indriyasya cakSuSastucche vinAze apravRttiH, tucchatvAdeva / para Aha-na caiSa tuccho vinAzaH / etadAzaGkayAha-naeNnu kimantekSaNenAtucchasyAnante'pi darzanAdityabhiprAyaH / para Aha - sa vijAtIya: kapAlAderanantajastu sajAtIyaH * anekAMtarazmi eTale vAstavamAM vastu pratikSaNa kSayekSaNasvabhAvI che ja nahIM ke jethI tene kSaNika mAnavI paDe. (jo tevo svabhAva hoya, to dareka samaye teno kSaya dekhAya ja, je anubhavasiddha nathI.) have graMthakArazrI 'kSayekSaNa'no zabdArtha pUchIne teno nirAsa ka2vA yukti rajU kare che - * kSayekSaNa vize pRcchA (194) pahelA tame e kaho ke 'kSaya' eTale zuM ? bauddha : kSaya eTale vinAza. syAdvAdI H vinAzanuM IkSaNa kevI rIte thAya ? te dekhAya zI rIte ? bauddha : paNa (vinAzanuM IkSaNa) thavAmAM vAMdho zuM ? syAdvAdI : vAMdho e ja ke, vinAza to tuccha che, te vize iMndriyanI pravRtti thaI zake nahIM. (eTale tenuM IkSaNa-darzana zakya nathI.) bauddha H vinAza tuccha-abhAvarUpa nathI (ke jethI temAM indriyapravRtti azakya bane.) syAdvAdI H jo e tuccha na hoya ne atuccharUpa hoya, to tevA vinAzane chelle dekhAvAthI zuM siddha thaze ? evo atuccha vinAza to pUrvanI kSaNomAM paNa dekhAya che ja... (bhAva e ke, bauddhamate vastuno pratisamaya kSaya che, e kSaya uttarottara kSaNarUpa hoI atuccha che... have evo kSaya to e kSaNone dekhavAthI dekhAya ja... to vastuno chelle kSaya dekhAya che, evuM kahIne tame moTAI zuM karI ?) bauddha : kapAlAdi vakhate chelle dekhAto (ghaTano) kSaya vijAtIya che (kAraNa ke e ghaTakSaNathI vijAtIya kapAlakSaNarUpa che) jyAre pUrve dekhAtA kSayo, ghaTanI uttarottara sajAtIya kSaNarUpa hovAthI sajAtIya che. (e ja pUrvakSayathI chellA kSayamAM vizeSatA che.) * ahIM IkSaNa - jovAnI vAta cAlI rahI che. eTale indriya tarIke cakSunuM grahaNa karavuM. 1. '7 tu vinAza0' kRti -pA: / 2. 'tuche pravRtti:' kRti na-pAna: / rU. 'na caiva sa tujjI:' kRti T-pAna:, TIkAdhAreNa tu 'na caiSa tuccha:' iti pATho bhAti / 4. 'na tu' kRti -pATa: I For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1343 anekAntajayapatAkA stasya nAzatve'nvayaH / ( 195 ) sa pUrvAbhAva: / nAnyekSaNe tadIkSaNam, tata eva tat / kathaM pratibandhAbhAve ? tattatsvAbhAvyAt / na tasyaikAntatucchatvam / ( 196 ) tataH iimati ? tatavAtvajo nAza:, je vaM yoSa: ? muLa:, amaddarzanatyAt| yaM tattvAI: ? bAbA etadAzaGkayAha-taMsya nAzatve vijAtIyasya kapAlAdeH / kimityAha-anvayo bhAvavicchedAditi garma: / par Aha-sa pUrvAmAvo nAzaH / tavAza:cAda-nAnyekSaLe-pAtavivarNane taddIkSAMpuurvaabhaavdrshnm / para Aha- tata eva tat-vijAtIyadarzanAdeva pUrvAbhAvasya darzanam / etadAzaGkayAha-kathaM pratibandhAbhAve ? vijAtIyapUrvAbhAvayoriti prakramaH / para Aha- tattatsvAbhAvyAt-vijAtIyapUrvAbhAvayoH tatsvabhAvatvAt / etadAzaGkayAha-na tasyaikAntatucchrutvaM pUrvAbhAvasya / para Aha-tataH kimiti yadi nAmaivam / etadAzaGkyAha-na vinAzo nAmAnya eva, * anekAMtarazmi . ( SaSTha: -> : syAdvAdI H AvuM kahevAthI to, e nAzarUpa hovA chatAM paNa temAM anvaya ja siddha thayo. (Azaya e ke, pUrve ghaTabhAva hato ane hamaNAM e nAza kapAlabhAvarUpa thayo - have ahIM bhAvarUpa to avicchinna ja rahyuM, arthAt te to kapAlarUpa nAzamAM paNa anugata ja rahyuM. eTale to anvaya siddha thAya ja.) (195) bauddha : are ! e nAza to pUrvanA abhAvarUpa che (ghaTano nAza ghaTanA abhAvarUpa che, to temAM bhAvarUpa avicchinna rahyuM, evuM zI rIte kahevAya ?) syAdvAdI : jo kapAlarUpa ghaTanAza pUrvAbhAvarUpa hoya, to kapAlanuM darzana ja thaze, pUrvAbhAvanuM to darzana ja nahIM thAya (arthAt kSayanuM IkSaNa nahIM thAya.) bauddha : (tata va) vijAtIya kapAlanA dekhAvAthI ja (tat) te pUrvabhAva dekhAI Ave che. (bhAva e ke, ThIkarA dekhAvAthI ja jaNAI Ave che ke ghaDo phUTI gayo che. eTale kapAladarzananA AdhAre pUrvAbhAvanuM darzana thAya che ja.) syAdvAdI : paNa kapAla ane pUrvAbhAvano pratibaMdha (=avinAbhAvasaMbaMdha) to che nahIM, to e kapAladarzananA AdhAre pUrvabhAvanuM darzana zI rIte mAnI zakAya ? bauddha H kapAla ane pUrvabhAvano evo svabhAva ja che. (ke ekanA darzanathI bIjAnuM darzana thaI jAya) syAdvAdI H jo Avo svabhAva hoya, to pUrvAbhAvanuM sarvathA tucchapaNuM na manAya (svabhAvavALI vastu kathaMcit atuccha-vAstavika ja hoya. tucchamAM svabhAva na hoya) (196) bauddha : AvuM kahIne tame phalita zuM karyuM ? 1. 'sa vaM roSa:' ti -pA:, -pAtastu 'ja va roSaH' kRti / 2. 'nayanAyatve' kRti -pA: / rU. 'bhAvAvicchedra kRti' kRti -pA: / 4. 'sAmAnya va'kRti 3-pAH / For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1344 (227)"vinAza nAcava za mAvat svabhAva dinAzaka, sAva kSasthaayii jAta iti tamasya mandAH svabhAvamUrdhvaM vyavasyanti, na prAg darzane'pi, pATavAbhAvAditi tadvazena pazcAd vyavasthApyate vikAradarzaneneva viSamajJaiH" iti vacanAt / vyAhyA . tadatadAtmako nAzaH vijAtIyapUrvAbhAvAtmakaH / anyathaikAntatucchatayA svabhAvAsiddhiH pUrvAbhAvasyetyabhiprAyaH / para Aha-ka evaM doSaH tadatadAtmakatve ? etadAzaGkayAha-guNaH asaddarzanatyAgAnna tu doSaH / para Aha-kathaM tattyAgaH-asaddarzanatyAgaH ? etadAzaGkayAha-"na vinAzo nAmAnya eva kazcid bhAvAt iti vacanAditi yogaH / svabhAva eva hi nAzaH, padArtha evetyarthaH / sa eva kSaNasthAyI jAtaH padArtha iti tamasya mandA:-jaDAH svabhAvaM-kSaNasthAyitvalakSaNaM svabhAvamUrdhvaM vyavasyanti kSaNAt, na prAk-kSaNakAla eva darzane'pi sati / kuta ityAha anekAMtarazmi .. syAdvAdIH phalita e ja karyuM ke, ghaTano nAza (tatadvAbha=) kapAla ane pUrvAbhAvarUpa che ane e pUrvAbhAva paNa ekAMte tuccha nathI, nahIMtara to teno pUrvokta svabhAva nahIM manAya... (sAra e ke, nAza te kapAla ane atuccha pUrvAbhAvarUpa che.) bauddha to temAM doSa zuM? (arthAtu nAzane kapAlarUpa ane atuccha pUrvAbhAvarUpa mAnIe, temAM doSa zuM?) syAdvAdIH are! doSa to nathI ja, uparathI asadarzanano (kSaNikavAdasAdhaka bauddhadarzanano) tyAga thavAthI guNa che. bauddha tevuM kahevAthI asadarzanano tyAga zI rIte? syAdvAdIH tamArA ja eka vacana parathI e asadudarzanano tyAga thaI jAya che. (197) juo e tamAruM vacana : "vinAza e vastuthI koI juduM tattva nathI, paNa vastusvabhAvarUpa ja e nAza che (arthAt uttarakSaNa e ja pUrvekSaNanA nAzarUpa che.)" have e padArtha ja kSaNasthAyI (eka kSaNa rahevAnA) svabhAve utpanna thayo che. paNa jaDabuddhivALA puruSone e kSaNasthAyIrUpa svabhAvano nizcaya e kSaNanA nAza vakhate thAya che, pUrve e kSaNanuM darzana thavA chatAM paNa enA e svabhAvano nizcaya thato nathI. tenuM kAraNa e ke, teomAM paTutA nathI hotI. eTale ja teo e kSaNasthAyI svabhAvanI pAchaLathI * nAzane AvA svarUpe kahevAthI, hakIkatamAM "anvaya' mAnavAnI Apatti Ave ane to tamArA kSaNika darzanano tyAga thAya ane eTale to yathArtha darzananI prAptirUpa guNa ja thAya. 2. "vAvanti ' ti -pa: 1 2. 'vaM(?) DhoSa:' rUti Tu-pATha: For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1345 anekAntajayapatAkA ( 198 ) iha bhAva eva kSaNasthAyI nAzaH, na tannivRttyAtmako'nyaH, tasyAM anyadharmatvAnabhyupagamAt, abhyupagame ca tasyAnvayApattiH, tadanivRtteriva tannivRtterbhAvasvabhAvatvena ja bALA * pATavAbhAvAt / iti-evaM tadvazena - mandavyavasAyavazena pazcAd vyavasthApyate'sau svabhAvaH / nidarzanamAha-vikAradarzaneneva -vamanAdinA viSamajJaiH puruSaiH pazcAd vyavasthApyate, anyathA tat prAgapi viSameva" iti vacanAt tattyAga eva / ihaiva bhAvArthamAha ihetyAdinA / iha bhavaddarzane bhAva eva kSaNasthAyI nAzo vartate, na tannivRttyAtmako'nyo nAzaH / kuta ityAha-tasyA nivRtteH anyadharmatvAnabhyupagamAt, vijAtIyadharmatvAnabhyupagamAdityarthaH / abhyupagame ca tasyaanyadharmatvasya kimityAha - anvayApattiH / kathamityAha- tadanivRtteriva - pUrvAbhAvAnivRtteriva (54: -or> * anekAMtarazmi vyavasthA kare che. jema ke ajJAnI puruSo vikAradarzanathI viSanA mArakasvabhAvanI vyavasthA kare che." bhAvArtha : ajJAnI puruSomAM paTutA na hovAthI, 'viSa mAraka che' evuM teone pahelAthI nizcita nathI thatuM... paNa enA khAdhA pachI vamanAdi vikAro dekhAvAthI teo vyavasthA kare che ke viSa mArakasAmarthyavALuM che... bAkI hakIkatamAM to e viSa pahelA paNa hatuM ja ane enuM mArakasAmarthya paNa pahelA hatuM ja (mAtra teno nizcaya pAchaLathI thAya che.) tema dareka vastuo kSaNasthAyI ja che (eka kSaNa rahevuM ane pachI nAza pAmavuM - e vastuno svabhAva ja che) paNa pATava na hovAthI jaDa puruSone pAchaLathI (je vakhate vastuno nAza thAya e vakhate e kSaNasthAyI svabhAvano nizcaya thAya che... bAkI e svabhAva to vastumAM pUrve paNa hato ja (paNa apaTutAnA kAraNe vastunuM darzana thavA chatAM paNa enA e svabhAvano nizcaya thayo nahIM.) A tamAruM vacana che ane AnA AdhAre hakIkatamAM asadarzanano tyAga thAya che ja. (have A vacanathI asadarzanano tyAga zI rIte ? ane bauddhamAnya A vacanamAM paNa puSkaLa doSo che. e badhuM batAvavA graMthakArazrI bhAvArtha rajU kare che -) (198) tamArA darzanamAM kSaNasthAyI bhAva ja nAza che, te sivAya vastunI nivRtttAtmaka uttarakSaNarUpa koI judo nAza nathI, kAraNa ke nAza e anyano (=nivRtti-Atmaka uttarakSaNarUpa anya padArthano) dharma hoI zake, evuM tame mAnyuM nathI... jo nAzane uttarakSaNano dharma mAno, to (bhAvanA) anvayanI Apatti Avaze ! kAraNa ke bhAvanI anivRttinI (=pUrvakSaNanI) jema bhAvanI nivRtti (=uttarakSaNa) paNa bhAvasvabhAvI ja hovAthI, bhAvanA avicchedarUpa anvaya thayo ja ! niSkarSa H eTale tamArA vacanathI (anvayavAda siddha thato hovAthI) asadarzanano tyAga thAya 6. pUrvamudrita 'tasya anya.' kRti pAta:, atra B-pratapATa: I 2. 'rzanana vamanA0' kRti 3-pATa: I 3. 'tasyAnivRtte vRtte:' kRti 3-pA:, 'tasya ani' rUti pUrvamudritapA:, atra tu D-pratA: / For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1346 tasyaiva tathAbhavanAditi / ( 199 ) yacca idamuktam- 'tamasya mandAH svabhAvamUrdhvaM vyavasyanti' tadayuktam, UrdhvaM tadabhAvAt tasyaiva tattvAdhyavasAyAyogAt, nirviSayatvAt / tatazcaitadapyanAlocitAbhidhAnameva 'na prAg darzane'pi', darzanasyaiva vyavasAyatvAt, tadyAthAtmyapratibhAsanAt, 'pATavAbhAvAt' ityapi tadekasvabhAvatvAt grAhakabhedAyogAditi, adhikAra: ) - > vyAdhyA 8 tannivRtteH-adhikRtabhAvanivRtteH bhAvasvabhAvatvena hetunA vijAtIyadharmatvAbhyupagame tasyaiva tathAbhavanAditi anvayApattiH / evaM guNo'saddarzanatyAgAditiM / yaccedamuktamihaiva-'tamasya mandAH svabhAvamUrdhvaM vyavasyanti' tadayuktam / kathamityAha - UrdhvaM tadabhAvAt-adhikRtabhAvAbhAvAt tasyaiva yasyordhvamabhAvaH tattvAdhyavasAyAyogAt tadbhAvastattvaM tadadhyavasAyAyogAt / ayogazca nirviSayatvAt UrdhvaM tadabhAvena / yadA caivaM tatazcaitadapyanAlocitAbhidhAnameva na prAg darzane'pIti / kathamityAha - darzanasyaiva vyavasAyatvAt kAraNAt / etadeva draDhayannAha-tadyAthAtmyapratibhAsanAd darzana eva / evaM pATavAbhAvAdityapi pUrvoktaM tadekasvabhAva* anekAMtarazmi ja ane to tamane guNa ja prApta thavAnA... (arthAt tame pUrve nAzane pUrvabhAvarUpa mAnyo ane ahIM bhAvarUpa mAnyo, tenAthI tamArI pUrvamAnyatAno tyAga thaI gayo. e asadarzanatyAga che.) (bauddhanuM upara batAveluM vacana paNa doSabharapUra che, evuM graMthakArazrI jaNAve che -) (199) tame je kahyuM hatuM ke - "maMdabuddhivALA jIvo, vastunA e kSaNasthAyI svabhAvano pAchaLathI nizcaya kare che." - e vAta paNa ayukta che, kAraNa ke kSaNika vastu pAchaLa (uttaravartI kSaNomAM) to rahI ja nathI, to tenA svabhAvano pAchaLathI nizcaya thAya evuM zI rIte ghaTe ? na ja ghaTe. tenuM kAraNa e ke, vastu vinA paNa tenA svabhAvano nizcaya mAnavAmAM, te nizcaya 'nirviSayaka'= viSayabhUta vastu vinAno mAnavo paDe, je anubhavasiddha nathI. eTale pAchaLathI nizcaya thavAnI vAta tamArA mate ghaTatI nathI. AvuM hovAthI, bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "pUrve e vastunuM darzana thavA chatAM paNa enA kSaNasthAyI svabhAvano nizcaya thato nathI' - e vAta paNa vicAryA vinAnI ja phalita thAya che, kAraNa ke darzana ja to nizcayarUpa che, to vastunA darzana vakhate enA kSaNasthAyI svabhAvano nizcaya kema na thAya ? A ja vAtane daDha karavA kahe che : darzanamAM vastuno yAthAtmyarUpe (=jevuM e vastunuM svarUpa hoya, e rUpe ja) pratibhAsa thAya che. eTale darzanamAM ja vastuno kSaNasthAyI svabhAve pratibhAsa thaI jAya che. (tethI darzana thavA chatAM paNa enA e svabhAvano nizcaya na thavAnI vAta tarkasaMbaddha nathI.) 6. 1244tame pRSTha / . 'tavetvasvabhAva.' kRti -pAi: / rU. draSTavyuM 234rUtamaM pRSTham / 4. grU44tame pRH / For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1347 ( 200 ) ataH 'tadvazena pazcAd vyavasthApyate' ityapyapATavAbhAvAduktavat tadayogAditi / ( 201 ) 'vikAradarzaneneva viSamajJaiH' ityasundaraM jJAtam, tatra prAk sarvathA mAraNAtmaka * vyAdhyA tvAt tasya-vastuna ekasvabhAvatvAt kAraNAt grAhakabhedAyogAdityanAlocitAbhidhAnameva / atastadvazena pazcAd vyavasthApyata ityapi kimityAha- apATavAbhAvAt hetoH uktavatyathoktam ekasvabhAvatvAditi tathA tadayogAditi - pATavAbhAvAyogAditi kriyA pUrvavat / vikAradarzaneneva viSamajJairityasundaraM jJAtam - udAharaNam / kathamityAha-tatretyAdi / tatra - viSe anekAntajayapatAkA SaSTha: -> * anekAMtarazmi vaLI, tame je kahyuM hatuM ke - "pATava na hovAthI (pUrve teno nizcaya thato nathI)" - e vAta paNa vicAryA vinAnI ja jaNAya che, kAraNa ke tamArA mate to vastu ekasvabhAvI che, eTale tene grahaNa karanAra be judA judA jJAna na hoI zake. (bhAva e ke, paTutA na hovAmAM thanAruM jJAna ane paTutA hovAmAM thanAruM jJAna - ema be judA judA jJAno ekasvabhAvI vastu vize na thaI zake.) (200) vaLI bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "e ja kAraNe maMdavyavasAyanA vaze teo, vastunA kSaNasthAyI svabhAvanI pAchaLathI vyavasthA kare che" - e vAta paNa ayukta Thare che, kAraNa ke teomAM apATava hotuM ja nathI (ke jethI teo pUrve nizcaya na kare ane pAchaLathI nizcaya kare.) tenuM (=apATava na hovAnuM) kAraNa e ja ke, upara kahyA mujaba e apATavanuM (=pATavAbhAvanuM) astitva ghaTatuM nathI. (tAtparya : pUrve kahyuM hatuM ke, vastu ekasvabhAvI hovAthI paTutA-apaTutAne laIne tenA judA judA jJAno na thaI zake, e kathana mujaba e phalita thAya ke vastunA darzana vakhate ja vastunA svabhAvano nirNaya thaI jAya ane to darzana vakhate 'apATava' jevuM kazuM rahyuM ja nahIM... eTale enA kAraNe pAchaLathI vyavasthA karavAnI vAta phalgu jaNAya che.) (201) vaLI, tame je udAharaNa ApyuM hatuM ke - "jema ajJAnI loko vikAra dekhAvAthI viSano mA2kasvabhAva jANe che" - e paNa suMdara nathI, kAraNa ke dRSTAMta ane dASkRtikamAM divasarAtano pharaka che. juo - (dASkRtika : vastumAM kSaNasthAyI svabhAva pUrve pUrNapaNe hato (pAchaLathI mAtra teno nizcaya thAya che) deSTAMta H viSamAM mArakasvabhAva pUrNapaNe (=phaLa ApavA rUpe paNa) nahoto, paNa sAmagrI bhegI thaye e svabhAva Ubho thayo che.) * beno eTalo taphAvata dhyAnamAM rAkhIne AgaLanI paMktiono bhAvArtha samajavo. 1. draSTavyaM 1344tamaM pRSTham / 2. sarvathA 'sAdhAra.' kRti -pAzcittva: / 3. 'darzanena viSa0' iti Ga pA: I For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 1348 zaktyabhAvAt, samagrabhAve vikAradarzanAt, asamagrAyA adarzanAt, (202) tadvat taditaratra tathAnizcayAbhAvAdityanvayinyeva tathA'samAnopalabdhyAM tatkSayekSaNamityalaM prasaGgena // prAk sarvathA-phailakaraNarUpeNApi mAraNAtmakazaktyabhAvAt abhAvazca samagrabhAve bhakSaNe sati vikAradarzanAt-vamanAdidarzanAt, asamagrAyAH-zakteH kevalaviSagatAyA adarzanAt / etadevAha tadvadityAdinA / tadvat-samagrabhAva iva taditaratra-asamagrAyAM tathA-phalakaraNarUpeNa nizcayAbhAvAt / iti-evamanvayinyeva tathA-tena prakAreNa pUrvAbhAvAtmakatvalakSaNena asamA - anekAMtarazmi .. bhAvanA viSamAM pahelA phaLakaraNarUpe paNa (khAvAnI sAthe ja mArI nAMkhavArUpe paNa) mAraNAtmaka zakti nahotI, kAraNa ke samagrabhAvamAM ja tenA vamanAdi vikAro dekhAya che, asamagrabhAvamAM nahIM. (Azaya e ke, viSamAM mAraka zakti che. paNa pahelAnI avasthAmAM e zakti pUrNapaNe nathI hotI, arthAt mAravArUpe paNa e zakti pUrve na hatI, tenuM kAraNa e ke, viSane khAvAdirUpa sAmagrI bhegI thAya to ja te viSanA vamanAdi vikAro dekhAya che. bAkI sAmagrI vinA, kevaLa viSa thakI vamanAdi vikAro dekhAtA nathI. e parathI jaNAI Ave che ke, khAdhA pachI ja e viSamAM mAraNAtmaka zakti pUrvapaNe pragaTa thAya che, e pUrve nahIM.) (202) A ja vAta kahe che - "A viSa mAraka che' evo nirNaya samagrabhAvanI jema asamagrabhAvamAM thato nathI. (arthAt khAvAdirUpa sAmagrI bhegI thaye ja tenI mArakatAno nirNaya thAya che, te pUrve nahIM.) e parathI paNa phalita thAya che ke, pUrve e mArakazaktinuM pUrNapaNe astitva nahotuM... eTale ja A dRSTAMta suMdara nathI, kAraNa ke daSTAMtamAM) viSamAM e zakti pUrve pUrNapaNe nahotI, paNa (dASTratikamAM) vastumAM kSaNasthAyitva svabhAva to pUrve paNa pUrNapaNe ja hato... eTale tamArI badhI vAto ayukta jaNAI Ave che. niSkarSa: eTale bhAvarUpe vastu anvayI che, arthAt nAza thayA pachI paNa bhAvarUpe tenuM astitva akabaMdha rahe che - AvuM mAno, to ja chellA samaye vastuno kSaya dekhAvavo saMgata bane. juo; ghaDAno nAza pUrvAbhAvarUpa (pUrvavartIghaTakSaNanA abhAvarUpa) ane kapAlAdi vijAtIyarUpa - vivaram ... 75. phalakaraNarUpeNApIti / prAgavasthAyAM hi viSe bhavatAM mate phalakaraNarUpeNApi idaM viSaM bhakSitaM sat mArayiSyatItyevaMlakSaNena mAraNAtmakazakterabhAva: / / -paDhi: I 2. 'tathA tathA samAno' rUti va-pa4i:, -pavitu 'tathA samanopa0' rUti | 2. 'dhAraTI.' rUti rU. "vitaratrapi samAyaM(vAM) tathA' kRti -pATha: | For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1349 jayapatAkA (SaNa: (203) yaccoktam-'anyathA''tmano vyavasthitatvAd vedanA'bhAvAd bhAve api vikArAntarAbhAvAt pratipakSAbhyAsenApyanAdheyAtizayatvAcca muktyasambhavaH' ityetadapi na naH kSatimAvahati, anabhyupagamAt / (204) na hyekAntanityamasmAbhirAtmAdi vastvi - vyArahyA nopalabdhyAM vijAtIyopalabdhyA hetubhUtayA (tat)kSayekSaNam-antakSayekSaNaM nAnyathA ityalaM prasanna che yaccoktamityAdi / yaccoktaM mUlapUrvapakSa-anyathA''tmano vyavasthitatvAt kAraNAt vedanA'bhAvAt bhAve'pi vikArAntarAbhAvAt nityatayA pratipakSAbhyAsenApi / kimityAhaanAdheyAtizayatvAcca muktyasambhava iti, etadapi-pUrvapakSoktaM na na:-asmAkaM kSatimAvahati / kuta ityAha anabhyupagamAt / enamevAha na hItyAdinA / na yasmAdekAntanityama anekAMtarazmi . che... (ane e vijAtIya kapAla paNa bhAvarUpe ghaTabhAva sAthe saMlagna ja che.) have e vijAtIya kapAlane (ane e kapAlanA AdhAre pUrvAbhAvane) dekhAvAthI "ghaTano kSaya thayo che' evuM avirodhapaNe dekhAI Ave... jo vastune anvayI na mAno, to pUrve kahyA mujaba kSayanuM IkSaNa (=darzana) saMgata thAya nahIM. have A prasaMgathI saryuM. saMdarbha: graMthakArazrIe vacce kSaNikatAsAdhaka cAra yuktiono nirAsa karavAnI pratijJA karI hatI. te pratijJA ahIM pUrNa thaI. have graMthakArazrI pharI bauddhanA (1274 pAnA para rahelA) pUrvapakSanuM nirAkaraNa karavA AgaLa vadhI rahyA che - * syAdvAdamate mukti-asaMbhavadoSano niravakAza | (203) meMLapUrvapakSamAM, tame je kahyuM hatuM ke - "jo AtmAne niranvaya nazvara na mAno, to to te aprazruta-anutpanna-sthirekasvabhAve tadavastha rahyo hovAthI, temAM javarAdi hetuothI koI vedanA nahIM thAya.. kadAca vedanA thAya to paNa ekAMta-nityasvabhAvI hovAthI temAM koI vikAra na thAya ane zAstravihita pratipakSI bhAvanAthI temAM koI atizayavizeSanuM AdhAna paNa na thAya ane to AvA AtmAno mokSa asaMbhava ja rahe" - e vAta paNa amane (syAdvAdIne) kSatikAraka nathI, kAraNa ke tevo AtmA ame mAnatA ja nathI. (204) A ja vAta jaNAve che - ja A adhikAranI zarUAtamAM, bauddhe kSaNikamatamAM sarvasamaMjasatA siddha karavA je pUrvapakSa rajU karyo hato, te ahIM 'mULapUrvapakSa tarIke samajavo. 2. 2274tame pRche . 2. 2274tame pRSTha 1 For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1350 Syate / kiM tarhi ? kathaJcit / yathA cAsya nityAnityatA tathoktameva / nityAnitya eva grAhyagrAhakabhAvasvakRtakarmaphalabhogAdayo yujyante, kathaJcidavasthitatvAt, tasyaiva tathAvRtteH, anubhavasiddhatvAt, ato virodhidharmAdhyAsitasvarUpa eva vastunyanekAntavAdina eva sakalavyavahArasiddhiH, pIDAnirvedamArgajJAnabhAvanAdInAmapi kathaJcidekA .......... vyAkhyA - smAbhiH-jainaiH AtmAdi vastviSyate / kiM tarhi ? kathaJcit nityam, nityAnityamityarthaH / yathA cAsya-vastuno nityAnityatA tathA coktameva prAk / evaM nityAnitya eva AtmAdivastuni grAhyagrAhakabhAvazca svakRtakarmaphalapratyupabhogAdayazceti vigrahaH yujyante-ghaTante / kathamityAha-kathaJcidavasthitatvAt kAraNAt / kathaJcidavasthitatvaM ca tasyaiva-grAhyAdeH tathAvRtteH-viziSTagrAhyAdirUpeNa vartanAt anubhavasiddhatvAt kAraNAditi / ato viruddhadharmAdhyAsitasvarUpa eva vastuni zabdavRttyA anekAntavAdina eva-vAdina eva sakalavyavahArasiddhiH, pIDAnirvedamArgajJAnabhAvanAdInAmapi-vyavahArabhedAnAM kathaJcidekAdhi .............. manetirazmi ....... same (8no) mAmA vagaire vastune meti nitya (ma.pratyuta - anutpanna - sthirai 42vabhAvI) nathI mAnatA, paNa kathaMcit (=koIka apekSAe) nitya mAnIe chIe, arthAt nityAnitya ( dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya - ema nityAnitya) mAnIe chIe... ane vastunI 'nitya-anityatA' pUrve (00 adhi|2maaN) abhe 580 4 che. AvA nityAnityarUpa AtmA vagere vastumAM ja grAhya-grAhakabhAva, pote karelA karmano phaLabhoga vagere saMgata thaI zake, kAraNa ke AvI vastu kathaMcit avasthita (=sthAyI) rahe che. tenuM (=teo kathaMcit avasthita hovAnuM) kAraNa e ke, te grAhyAdirUpa AtmA vagere ja viziSTa grAhyAdirUpe tadavastha rahe che ane AvuM anubhavasiddha paNa che ja. (tAtparya e ke, eka ja ghaDo becAra varasa sudhI tevo ne tevo ja dekhAya che, arthAt be-cAra varasa sudhI te grAhyarUpe tadavastha rahe che - e parathI tenuM kathaMci avasthAna nibaMdha jaNAI Ave che.) eTale hakIkatamAM anekAMtavAdIonA mate ja, sadasa-nityAnitya vagere viruddhadharmathI adhyAsita svarUpavALI vastumAM ja (zabdavRttithI) nirupacaritarUpe grAhya-grAhakAdi tamAma vyavahAro siddha thAya che... (meTa meitavAhImate sahi vastumA tevA vyavahAro asiddha che, mesita thayu.) ja sthAyI hovAthI, temAM grAhya grAhakabhAva ane karmakatRtva-karmabhostRtva vagere judA judA kramabhAvI aneka paryAyo nibaMdha saMgata thaI zake. 1. 'yathAsya nityA0' iti g-paatthH| 2. 'grAhakasvabhAvasvakRta0' iti ga-pAThaH / 3. 'tathA pravRtteH' iti gpaatthH| 4. 'kiJcidekAdhi0' iti ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1351 anekAntajayapatAkA dhikaraNatvena muktyupapatteriti / (205) na cAnubhavasiddhavastutathAbhAve virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhidhAnaM nyAyyam, atathAbhAve tadabhAvaprasaGgato virodhAsiddheriti nidarzitaM prAk / ( 206) na ca parairapi svalakSaNeSu sAdhAraNA prameyatA bhrAntau vA'bhrAntA >> vyAdhyAM ... karaNatvena hetunA muktyupapatteriti / na cetyAdi / na ca-naiva anubhavasiddhazcAsau vastutathAbhAvazca-sadasadrUpAdibhAvazceti vigrahaH, tasmin sati virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhidhAnaM nyAyyaM vastunaH / na ca kuta ityAha-atathAbhAva ityAdi / atathAbhAve-asadasadrUpAdibhAve tadabhAvaprasaGgataH-vastvabhAvaprasaGgataH virodhAsiddheriti-evaM nidarzitaM prAk / na cetyAdi / - anekAMtarazmi .. vaLI, anekAMtavAdImate AtmA kathaMcit avasthita hovAthI, (1) pIDA, (2) nirveda, (3) mArgajJAna, (4) bhAvanA vagere kramathI thanArA judA judA vyavahAro AtmArUpa eka ja adhikaraNamAM nibaMdha ghaTI jAya ane to eka ja AtmAnI uttarottara vizuddha avasthAo thavAthI tenI mukti paNa upapanna thaI jAya. niSkarSa Ama, nityAnityAdi virodhI - anekarUpa vastumAM ja sarva vyavahAro siddha thAya che. na anekarUpa vastumAM avirodha, anyathA vyavahAravirodha * (205) vastunuM sadasad Adi anekarUpe hovuM anubhavasiddha che, eTale te vize "vastunuM svarUpa (1) sad-asatu, (2) nitya-anitya vagere virodhI dharmothI adhyAsita zI rIte ?' - evuM kahevuM nyAyasaMgata nathI. * kAraNa e ja ke, jo vastu sadasadAdi anekarUpa na mAno, to to vastuno ja vilopa thaI jAya ! eTale eka ja vastumAM sadasadAdi judA judA dharmo hovAmAM koI virodha nathI. e badhuM pUrve ame batAvI ja dIdhuM che. vaLI, he bauddho ! eka ja dharmamAM virodhI aneka dharmonuM astitva tamane paNa iSTa ja che. juo - (1) tame svalakSaNarUpa vastumAM sAdhAraNa evI prameyata mAno cho, ane (2) brAntajJAnamAM paNa svasaMvedanane abhrAnta mAno cho. (to ahIM (1) svalakSaNamAM sAdhAraNa prameyatA mAnavI, (2) brAntajJAnamAM amuka aMzane abrAMta mAnavuM - ema vastune virodhI dharmathI adhyAsita mAnavI; e to tamane paNa iSTa che ja.) vizvavartI tamAma padArtho pramANanA viSaya che, arthAt prameya che. eTale te badhAmAM prameyatA nAmano dharma Ave. Ama, prameyatA sarva padArthomAM anugata hovAthI sAdhAraNarUpa che, ahIM virodhI aneka dhama e ke, svalakSaNa=anyathI atyaMta bhinna karIne pachI prameyarUpe sAdhAraNa kahevA te.... 2. 'prasAt virodhA' ta va-pATha: 2. "bhAve sa0' ti va-paTa: I For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1352 svasaMvinneSyate, tattathAbhAvApatteriti na vipazcitastathA virodhidharmAbhidhAnaM vaipazcityAvirodhi, tattathA'bhAve sakalavyavahArAbhAvaprasaGgAt, aprameyatvena svalakSaNeSu pramANApravRtteH, bhrAntau ca svasaMvidabhAvaprasaGgAditi // vyADyA che . na ca parairapi-bauddhaiH svalakSaNeSu-svAbhyupagateSu vastuSu sAdhAraNA prameyatA tathA bhrAntau vA'bhrAntA svasaMvinneSyate, kintviSyata eva, tattathAbhAvApatteH teSAM-svalakSaNAdInAM tathAbhAvApatteH-prameyAdibhAvApatteH / iti-evaM na vipazcitaH-paNDitasya te tathA-tena prakAreNa virodhidharmAbhidhAnaM vaipazcityAvirodhi-pANDityAvirodhi, kintu virodhyeva, tattathA'bhAve teSAM-svalakSaNAdInAM tathA'bhAve-sAdhAraNaprameyatAdirUpeNAbhAve / kimityAha-saMkalavyavahArAbhAvaprasaGgAt / enameva darzayati aprameyatvenetyAdinA / sAdhAraNaprameyatA'bhAve'prameyatvena hetunA svalakSaNeSu-paraparikalpiteSu pramANApravRtteH kAraNAt tathA bhrAntau ca vikalpAtmikAyAM svasaMvido'bhAvaprasaGgAt sakalasaMvyavahArAbhAva iti bhAvanIyam // ja anekAMtarazmi . tenuM kAraNa e ke, svalakSaNamAM prameyatA mAno, to e svalakSaNa paNa prameyarUpa (sAdhAraNarUpa) bane ja - e ja rIte bhrAntajJAnamAM abhrAntatA AvavAthI e paNa abrAnta bane ja.) (206) ane te bauddho ! tame A rIte eka ja vastumAM (svalakSaNa-sAmAnyakAratA, bhrAntaabrAntatA evA) virodhI dharmo kaho, to te tamArI vidvattAne avirodhI nahIM rahe, paNa virodhI ja banaze. (bhAva e ke, tame to amane kahetA hatA ke eka ja vastumAM virodhI dharmo na rahe... ane have to tame ja virodhI dharmo kahI beThA, e zuM tamArI vidvattA che?). bauddhaH ame virodhI dharmonuM vAraNa karatA, svalakSaNamAM sAdhAraNa evI prameyatA nahIM mAnIe. syAdvAdIH to to (prameyatA vinA to) e svalakSaNAdi prameyarUpa na banAvAthI sarva vyavahArano vilopa thaze ! juo; sAdhAraNa prameyatA na hovAthI svalakSaNo prameyarUpa nahIM bane ane to te vize pramANanI paNa pravRtti nahIM thAya... ane pramANa vinA to e vastunA vyavahAro asaMgata Thare. vaLI, virodhI dharmonuM vAraNa karavA, jo brAnta evA vikalpamAM svasaMvidane abhrAnta nahIM mAno, to svasaMvino ja abhAva thaI jaze ! svasaMvid brAnta hoya to svanuM saMvedana ja nahIM thAya ane to jJAnanuM jJAna ja na thavAthI tajjanya pravRtti nahIM thAya ane to bhrAntajJAna thakI vyavahAra ja nahIM thAya. (bhAva e ke, paTa hovA chatAM ghaTajJAna thavuM e jJAna bhramarUpa che. potAne ghaTajJAna thayuM hovA 2. 'prAntA saMvi' rUti -paDhi: 2. 'qfitistha tathA' ta Tu-pATha: rU. 'sattano vyava' rUti - pATha: | For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1353 anekAntajayapatAkA (207) 1 caitavAtmI-nA-bhavana-mana-nI--dhAnyAminAtmamnitymshuci duHkhameva, anvayasyaivAtmatvAt, tasya ca vyavasthApitatvAt / evaM nAnityameva, tadatAdavasthyAt, anyathA tdnupptteH| evaM nAzucyeva, zucipariNAmabhAvAt, vyADyA . ___na caitadityAdi / na caitadAtmA-'GganA-bhavana-maNi-kanaka-dhana-dhAnyAdikaM vastu anAtmakamanityamazuci duHkhameva-ekAntenaiva / kuta ityAha-anvayasyaivAtmatvAt, tasya ca-anvayasya vyavasthApitatvAt / evaM nAnityameva-ekAntena / kuta ityAha-tadatAdavasthyAt, anyathA tadanupapatteH-atAdavasthyAnupapatteH tucchAbhAvatvena bhAvitametat / evaM nAzucyeva - anekAMtarazmi ja chatAM paTajJAna thayuM che, ema mAnavuM e svasaMvid aMzamAM brAnti che ane to ghaTajJAnanuM jJAna kadApi thaze ja nahIM. eTale svasaMvid che ja nahIM. vaLI, svasaMvid jo bhrAnta hoI zake, to dareka vyaktine dareka vakhate zaMkA thaze ke mane thayeluM jJAnanuM jJAna bhrAnta nathI ne? ane tethI kazo vyavahAra ja nahIM thAya...) eTale vastune virodhI dharmathI adhyAsita na mAno, to tamAma vyavahArano vilopa thaze. niSkarSa + phalitArtha : eTale vastune anvayazIla ane aneka dharmathI adhyAsita ja mAnavI rahI, anyathA niranvaya-nazvara mAnavAmAM to aihika-Amumbika sarva vyavahArano vilopa ja che. ema samajavuM. (bauddha A adhikAranI zarUAtamAM je pUrvapakSa karyo hato, teno suvistRta uttarapakSa ahIM pUrNa thayo... have anekAMtajayapatAkA graMthanI zarUAtamAM ekAMtavAdIe ja "ekAMtamAM ja mokSa evo pUrvapakSa karyo hato, tenuM khaMDana karavA, have graMthakArazrI tenI sAthe vArtAlApa kare che -. - ekAMta anAtmaktAdino nirAsa - (207) AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere A badhI vastuo, ekAMte (1) anAtmaka, (2) anitya, (3) azuci, (4) duHkharUpa ja che - evuM nathI, kAraNa ke teo kathaMcid AtmakAdi rUpe paNa upalabdha thAya che. juo - (1) vastuno pUrvApara kSaNomAM "anvaya" ja AtmarUpa (=vastunuM potAnuM svarU5) che ane e anvayanI nibaMdha vyavasthA ame karI ja dIdhI che. eTale AtmA vagere tamAma padArtho kathaMcit anvayarUpa (=AtmarUpa-sAtmaka) hovAmAM koI kSati nathI. (2) vastuo ekAMte anityarUpa ja nathI, kAraNa ke ghaTa vagerenuM ja pAchaLathI atadavastharUpe astitva dekhAya che. (anyathAka) jo ekAMte anitya hoya, to pAchaLa temano tuccha-abhAva ja rahevAthI, temAM ghaDAnuM atadavasthapaNuM nahIM rahe. 2. "tanutvaH ' ta -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... .. 3fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1354 loke tathopalabdheH / evaM na duHkhameva, muktisukhajanakatvAt, pAramparyeNa tatsvabhAvatvAditi // (208)kiJcAnAtmakaM zUnyamasadityabhinno'rthaH, anityamasthiraM saditi ca / tatazca yadyanAtmakaM kathamanityam ? (209) athAnityaM kathamanAtmakamiti ? kathaM ca buddha ... thALI ... ekAntena zucipariNAmabhAvAt / bhAvazca loke tathopalabdheH jalazucikaraNena / evaM na duHkhameva-ekAntena vastu / kuta ityAha-muktisukhajanakatvAt / janakatvaM ca pAramparyeNa tatsvabhAvatvAt-muktisukhajanakasvabhAvatvAt // ___ abhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJca anAtmakaM zUnyamasadityabhinno'rthaH, paryAyazabdAH khalveta ityarthaH / evamanityamasthiraM saditi ca abhinnArtha iti / tatazca yadyanAtmakaM vastu asadityarthaH tataH kathamanityaM-kathaM saditi bhAvaH ? athAnityaM kathamanAtmakamiti ? tattvato ... anekAMtarazmi . (Azaya e ke, ghaDo phUTI gayA pachI paNa tUTelo ghaDo dekhAya che, arthAt ghaDAnuM atadavasthApaNuM anubhavAya che, paNa ghaDo jo niranvaya nazvara hoya, to tyAM tuTelo ghaDo (=ghaDAnuM atadavasthapaNuM) nahIM dekhAya. temAM pratItino vilopa che.) eTale ghaTAdi padArthone kathaMcit nitya ja mAnavA rahyA... (3) vastu ekAMte azucirUpa ja che - evuM paNa nathI, kAraNa ke teomAM zucipariNAmanuM nibaMdha astitva che ane tenuM kAraNa e ke, lokamAM zucirUpe teonI upalabdhi thAya che ja (lokamAM, pANIthI dhoyA pachI kapaDA vagereno zucirUpe vyavahAra thAya che ja.) eTale teo zucirUpa hovAmAM koI kSati nathI. (4) e ja rIte vastu ekAMte duHkharUpa ja nathI, kAraNa ke rajoharaNa-pustaka vagere vastuo paraMparAe mokSasukhane utpanna karanAra che ane te vastuono paraMparAe ( jJAna/cAritrane utpanna karavA dvArA mokSasukhane utpanna karavAno svabhAva ja che. (eTale teo kathaMcit sukharUpa paNa che ja.) sAra: eTale vastune ekAMte anAtmakAdirUpa mAnI levI tarkasaMgata nathI. - ekAMta-anAtmakAdi mAnavAmAM virodha - (208) bIjI vAta tamArA mate, (1) anAtmaka, zUnya, asat - A badhA paryAyavAcI zabdo che, eka ja arthane kahenArA che, ane (2) anitya, asthira, sat - A badhA paNa paryAyavAcI zabdo che. (kAraNa ke vat sat tanityam vagere) have bauddho vastune anAtmaka-anityarUpa mAne che, paNa ahIM prazna e thAya ke, jo vastu anAtmaka=asat hoya, to te anitya sat zI rIte ? ane jo vastu anitya sat hoya, to te anAtmaka=asat zI rIte ? For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1355 anekAntajayapatAkA dharmasaGghalakSaNe paramanirvRttihetau doSakalaGkarahite mahAratnatraye sati vacanamArgakuzalasya tadapAyabhIroH apAstAzaGkamidaM vaktumucitaM yaduta sarvamevAzuci sarvameva duHkhamiti, tadAzAtanApatteH, asadabhidhAnAt, anyathA ratnatrayAyogaH, tadanyAzucyAdyavizeSAt yoge vAstavo virodhaH / kathaM cetyAdi / kathaM ca buddhadharmasaGghalakSaNe, mahAratnatraye satIti yogaH / kiMviziSTa ityAha-paramanirvRttihetau sattvAnAM doSakalaGkarahite, viSkambhaNaprahANAdinA rAgAdirahita ityarthaH / vacanamArgakuzalasya vaktuH tadapAyabhIro:-vacanApAyabhIrorapAstAzaGkamiti kriyAvizeSaNaM idaM vaktumucitaM kathaM yaduta sarvamevAzuci sarvameva duHkhamiti ? kathamanucitametadityAha-taMdAzAtanApatteH-ratnatrayAzAtanApatteH / Apattizca asadabhidhAnAt asadratnatrayasyA - anekAMtarazmi - Ama, paramArthathI ekAMtamatamAM vAstavika virodha jaNAI Ave che. (kathaMcit anvayazIla nityAnityAdi rUpa vastumAM koI virodhano avakAza nathI.) ekAMta azuci-duHkharUpa mAnavAmAM ghora AzAtanA 9 (209) jIvone paramamokSanuM mULakAraNa, doSone aTakAvavA ane ghaTADavA dvArA rAgAdi doSarUpI kalaMkathI rahita evA (1) buddha, (2) saMgha, ane (3) bauddhadharma mahAna ratnatraya vize, vacanamArgamAM kuzaLa ane vacananA doSamAM bhIru evA vaktAe tamAma AzaMkAone dUra karIne tamAma padArtho (ratnatraya paNa) azuci ane duHkharUpa che' evuM niHzakapaNe bolavuM, te zI rIte ucita kahevAya? (bhAva e ke, vacanAmArgamAM kuzaLa vyakti, paramasukhanuM kAraNa ane rAgAdithI rahita ratnatrayane paNa azucirUpa - duHkharUpa kahe, te zI rIte ucita kahevAya ?) praznaH paNa tevuM kahevAmAM anucita zuM? uttara : are ! ratnatraya zuM azuci-duHkharUpa che ? nathI ja.... te chatAM te kuzaLa vyakti, ratnatrayamAM asat (=na rahela) paNa azuci vagerenuM kathana kare che, ane e rIte asatu-azuci Adine kahevAthI to ratnatrayanI ghora AzAtanA thAya ! eTale buddhAdi ratnatrayane azuci-duHkharUpa kahevuM anucita ja che. bauddhaH rtamAma padArtho azuci-duHkharUpa che, to ratnatrayane paNa azuci-duHkharUpa mAnI laIe to ? AzAtanAnI vAta bAju para mUkIne, potAnI mAnyatAne pakaDIne, bauddha potAnuM vicAravihoNuM vaktavya rajU kare che. . 'zugAvizeSA' ti -pADozuddha: | 2. "vone vAti' rUti -paDhi: I rU. 'nivRtidetI' kRti TupATha:. 4. 'tathA tavAsA(zA)tanA ' ti Tu-paka: For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhakkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1356 vA'tiprasaGga iti // (22)parvara tathApitA-kUna-bhavana-mana-na-dhana-dhAnyAvimnaatmkmnityshuci duHkhamiti kathaJcid vijJAya (bhAvataH) tathaiva bhAvayato vastutastatrAbhiSvaGgAspadAbhAvAd bhAvanAprakarSavizeSato vairAgyamupajAyate, tato muktiH / tathAhi AtmA''tmIyadarzanameva mohaH, tatpUrvaka evA(tmA )tmIyasneho rAgaH, tatpUrvikaivAnurAgaviSayoparodhini pratihatiDheSa iti kRtvA' iti yaduktaM tat parapakSe uktimAtrameva, uktava vyAhyA ......... zucyAdi / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA ratnatrayAyogaH / kathamityAha-tadanyAzucyAdyavizeSAd ratnatrayasya / 'Adi'zabdAd duHkhaparigrahaH / yoge vA ratnatrayasyAzucyAdyavizeSe'pi kimityAha-atiprasaGga iti // evaM cetyAdi / evaM ca kRtvA tathAhyetadAtmAGganetyAdi yAvat tatpUrvikaivAnurAgaviSayoparodhini pratihatiSa iti kRtveti yaduktaM mUlapUrvapaH tat parapakSe-bauddhamate ukti anekAMtarazmi syAdvAdIH to to ratnatraya ja nahIM ghaTe, kAraNa ke A rIte to viSThAdi azuci-duHkharUpa padArthane sarakhA ja ratnatraya thaI gayA ! to tevA viSThAdi tulyane "paramasukhanuM bhAjana - doSarahita zI rIte kahevAya ? (vADapis) kadAca tevAne ratnatrayarUpa mAnI paNa lo, to paNa atiprasaMga e Avaze ke, azuci-AdirUpa viSThA vagerene paNa "ratnatraya" mAnavA paDaze ! Ama, ghora AzAtanA thatI hovAthI badhA padArthone ekAMte azucirUpa ke duHkharUpa kahevuM bilakula ucita nathI. eTale tamAre kathaMcihvAda cAdvAda ja zaraNabhUta che. * anekAMtavAdamAM bhAvanAdinI asaMgatino nirAsa : (210) vaLI, mULapUrvapakSamAM (prathama adhikAragata pUrvapakSamAM pAnA naM. 51mAM) tame je kahyuM hatuM ke, - "A AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere padArtho anAtmaka, anitya, azucirUpa che, evuM jANIne kharA bhAvathI tevI bhAvanA bhAvato "vastumAM Asakti karavA jevuM kazuM nathI' evI bhAvanAnA prakarSavizeSathI vairAgya UbhuM thAya ane tenAthI mokSa thAya.. te A rIte - huM ane mAruM evuM darzana ja "moha che ane tenAthI thanAro huM ane mArA vizeno sneha e ja "rAga che ane e rAgapUrvaka tenA (anurAganA viSayabhUta Atma-AtmIyanA) pratibaMdhaka upara aNagamArUpa draSa' thAya che. (paNa anAtmakatAdino bodha thaye A rAga-dveSa-mohanI hAni thAya ja ane to mokSa paNa thAya ja...)" - e badhuM paramate (bauddhamate mokSanI saMgati mATe) kaheluM vacana mAtra bolavA pUratuM che, kAraNa ke A ja adhikAramAM pUrve kahyA mujaba e vacana nirviSayaka jaNAI Ave che. 2. draSTacce 12-1ratane pUche . 2. pUrvamudrita 'suvIdya' tyazuddhapATha:, atra tu D-prata paDhi: ratane pRSTha 7 rU. draSTacce 12 For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1357 anekAntajayapatAkA (paSTaH - nirviSayatvAt / (211) yaccedamuktam-'yadA tu tadAtmAGganAdikaM sAtmakAdyapi tadA yathoktabhAvanA'bhAvAd bhAve'pi mithyArUpatvAd vairAgyAbhAvaH, tadabhAvAcca muktyabhAva iti' tadetadatyantaniHsvasya mahAdhane dAnabhogavati svadoSApAdanam / (212) tathAhi vyAhyA ja mAtrameva / kathamityAha-uktavat-yathoktaM tathA nirviSayatvAt kAraNAt / yaccedamuktaM mUlapUrvapakSe eva-yadA tu tadAtmAGganAdikaM sAtmakAdyapi tadA yathoktabhAvanA'bhAvAt vastutathA'bhAvena bhAve'pi mithyArUpatvAd bhAvanAyA uktAdeva hetoH / kimityAha-vairAgyAbhAvaH, tadabhAvAcca-vairAgyAbhAvAcca muktyabhAva iti / tadetat-mUlapUrvapakSoktaM atyantaniHsvasya kasyacinmahAdhane kasmiMzcit kiMviziSTa ityAha-dAnabhogavati svadoSApAdanaM kimasau dadAti bhuGkte vA yo mahAdhana ityevamprAyam / etadevAha tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / katha - anekAMtarazmi .... ..................... (nirviSayakapaNuM A rIte - (1) hamaNAM sarva manAtmavaMvagerenuM khaMDana karyuM. tenAthI te nirviSayaka thAya, ane (2) prakarSa kSaNikavAdamAM tevuM zakya nathI ItyAdi rIte) (211) ane e pUrvapakSamAM ja (pAnA naM. 53 para) bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "jo anekAMtamate AtmA, aMganA vagere sAtmaka vagere paNa hoya, to vastu to sAtmaka hovAthI ekAMta-nirAtmaka na rahevAthI (temAM Atma-AtmIyabhAva huM ane mArAno bhAva Ubho thaze ane to) nairAmya bhAvanA thaI zakaze nahIM... ane thAya, to paNa e bhAvanA miththArUpa ja phalita thaze, kAraNa ke evI koI vastu ja naMthI... ane yathArtha bhAvanA vinA vairAgya nahIM thAya ane vairAgya vinA to mokSa paNa nahIM thAya" - A badhI vAto to, dhana, bhogavALA, mahAna dhanika sAme koIka atyaMta garIba jANe potAnA doSanuM ApAdAna karato hoya, tenA jevI che. (bhAva e ke, koIka nirdhana mANasa potAmAM rahelA dAna-bhoga-asamarthatArUpa doSanuM dhanikamAM ApAdAna kare ke - "bIcAro A dhanika mANasa zuM Apato haze? ne zuM khAto haze?' - vagere... paNa dhanika mANasa to dAna-bhogasaMpanna ja che, hakIkatamAM dAna-bhoganI takalIpho nirdhanane ja paDe che... tema che bauddho ! tame amane (=syAdvAdarUpI dhanathI mahAdhanikane) kaho cho ke - "tamArA mate bhAvanA, vairAgya, mokSa zI rIte ghaTe ?" paNa amArA mate to e badhuM saMgata ja che, hakIkatamAM to e badhI asaMgationI takalIpho (syAdvAdarUpI dhanathI zUnya nirdhana evA) tamane ja AvavAnI...) A ja vAta (jainamate mokSanI nibaMdha saMgati che evuM) kahe che - je vastuno, bhAvanAmAM mAtra nirAtmaka rUpe ja bodha thAya che. have anekAMtamate to ekAMta-nirAtmaka koI vastu ja nathI. eTale te rUpe pratibhAsa karAvanArI bhAvanA miththArUpa ja phalita thAya. rU. ' pAm' rUti -pATha: I 6. dharUtane pUche ! 2. dharUtama pRSTha | 2. "tathA yathao' rUti -paDhi: I 6. draSTagaM dharUtama pRSTham I 6. 'toSavadvAna' kRti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thavAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1358 kathaJcit sAtmakAdAveva tasmin bhAvakaviSayabhAvenAnupacaritarUpA sambhavati bhAvanA, nAnyatheti kathaM yathoktabhAvanA'bhAvaH? kathaM vA pararUpeNa anAtmake tattatsaMyogApekSayA'nitye tadazucipariNAmabhAvAdazucau tathAsantApakaratvena duHkhe satyasyA mithyArUpatvam ? vyathA Jcit-kenacit prakAreNa pratipakSanayAnusAriNA sAtmakAdAveva tasmin-vastuni bhAvakaviSayabhAvena satA tAttvikena anupacaritarUpA-mukhyA sambhavati bhAvanA, nAnyathA / iti-evaM kathaM yathoktabhAvanAbhAvaH? naivetyarthaH / kathaM vA pararUpeNAnAtmake-vastuni tattatsaMyogApekSayA bAhyAntarabhAvAvadhikRtya anitye tadazucipariNAmabhAvAnnarakAdigatimadhikRtya azucau tathA-saMyogaviyogAbhyAM santApakaratvena hetunA duHkhe sati vastuni asyAH-bhAvanAyA mithyArUpatvam ? kathaM vA tasyAH-bhAvanAyAH tatprakarSarUpavairAgyAbhAva iti yogaH / kathaM ca - anekAMtarazmi ... (1) bhAvanAsaMgati (212) anAtmaka vastu paNa kathaMcit (=koIka apekSAe je nayanI apekSAe anAtmaka che, tenA pratipakSI nayanI apekSAe) sAtmaka che. AvI sAtmaka (=sasvarUpI) vastumAM ja, jenA vize bhAvanA bhAvavAnI che, e viSayanuM tAtvika astitva che ane to te vize anupacaritarUpe (mukhyarUpe vAstavikarUpe) bhAvanA saMbhavI zake... anyathA nahIM. (nirAtmaka vastunuM to astitva ja na hovAthI te vize bhAvanA ja na thAya.) AvuM hoya, to sAtmaka vastumAM paNa yathokta (nairAbhya) bhAvanA kema na thAya? thAya ja. (2) bhAvanAnI yathArthatAM (ka) dareka vastuo pararUpe anAtmaka che. dA.ta. ghaTa paTarUpe anAtmaka=niHsvarUpa che. vaLI, (kha) vastuo bAhya-AtyaMtara saMyoganI apekSAe anitya che (te te saMyogo kAyama TakatA nathI e apekSAe) vaLI (ga) narakAdi gatine laIne vastu azucipariNAmavALI che. (narakAdimAM mAMsa-lohI vagerenI durgadhathI vyApta vaitaraNI nadI vagere azucivALI vastuo che), ane (gha) dareka padArtho saMyoga-viyoga karavA dvArA (=aniSTa padArtho saMyoga dvArA ane iSTa padArtho viyoga dvArA) saMtApane karanAra hovAthI duHkharUpa che. Ama, vastu jyAre kathaMcit nirAtmakAdirUpa paNa hoya, to te vize thanArI nairAbhyAdi bhAvanAo mithyA zI rIte ? (arthAt yathArtha ja che. kemake te bhAvanAonI viSayabhUta vastu nirAtmakAdirUpa che ja.) have prazna thAya ke, vastu sAtmakAdirUpa hoya, to temAM nairAbhya vagere bhAvanAo mithyA na kahevAya ? to enuM samAdhAna e ke, vastu kathaMcit nirAtmakAdirUpa paNa che ja ane to nairAzyAdi bhAvanAo paNa yathArthapaNe thaI zake. 2. "bhavAdhikRtyani nityanitye' ta -pATha:I For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1359 anekAntajayapatAkA (SaSThaH -ON (213) kathaM vA tasyAstathAvidhanirvedabhAvena viratipariNAmayogAt tattvajJAnasambhavena vastuyAthAtmyAvasAyAt audAsInyabhAvata upAyapravRttyA tatprakarSarUpavairAgyAbhAvaH ? (214) kathaM vA satyasmin asatpravRttirahitasya niHsaGgabhAvAt sAmparAyikabandhazUnyasya paramArthaguNasthAnayogato'pacIyamAnakarmarAzeH sarvaparizAtabhAvato muktyabhAva iti ............... vyAkhyA ..... na syAdityAha-tathAvidhanirvedabhAvena-citrakSayopazamabhAvAccitranirvedabhAvena hetunA viratipariNAmayogAt, ata eva tattvajJAnasambhavena vastuyAthAtmyAvasAyAt hetoH audAsInyabhAvataH sanibandhanatvena upAyapravRttyA uktanItitaH tatprakarSarUpavairAgyAbhAvaH-audAsInyaprakarSarUpavairAgyAbhAvaH / kathaM vA satyasmin-vairAgye asatpravRttirahitasya-prANinaH niHsaGgabhAvAt kAraNAt sAmparAyikabandhazUnyasya vItarAgatayA paramaguNasthAnayogataH-zailezyavAptyA apacIyamAnakarmarAzeH tadaparAbandhakatvena sarvaparizAtabhAvato bhavopagrAhikarmAdhikRtya .............. ........... ..... manetirazmi ............................................ (3) vairAgyasaMgati (213) have bhAvanA thakI karmano citra (viziSTa prakArano) kSayopazama thAya ane tenAthI viziSTa nirveda thAya ane pachI tenAthI viratino pariNAma Ubho thAya... tyArabAda e viratipariNAmathI tattvajJAna ane tattvajJAnathI vastunI yAthAbhyatAno nizcaya (=vastu je svarUpe hoya, e svarUpe eno nizcaya) thAya... ane vastunI yathArthatA 45||yaa pachI vastu vize (sanidhana=sabhUta vastubhUsa) udAsInabhAva pragaTa thAya ane tethI te vyakti rAgAdinA ghaTADavAnA upAyamAM pravRtta thAya che ane Ama upAyapUrvaka pravRtti karavAthI eno e udAsInabhAva ekadama parAkASThAne prApta kare che. basa, A audAsInyano prakarSa e ja vairAgya che. AvuM hoya, to amArA syAdvAdamate vairAgyano abhAva kevI rIte? (arthAta amArA mate vairAgya thAya che 4...) (4) mokSasaMgati (214) mevo vai2|25 loya, to ni:saM (=nirAsa:ta) bhAvanAnA 26 me vyakti asatpravRtti (=pravRtti)thI 2rita jane... ane bhAvo vyativItatAne prApta 2N (Ainyi:=) kaSAyajanya karmabaMdhathI mukta thAya che... pachI zailezIkaraenI prAptithI paramaguNasthAna=AyogI A karaNathI yoganirodha karAya ane parvata jevI niSpakampa avasthA prApta thAya che ane ayogI guNaThANuM bhejavAya che. 1. pUrvamudrite 'citta' iti pAThaH, atra H-D-prtpaatthH| 2. 'zamayogabhAvAt citra0' iti ng-paatthH| 3. pUrvamudrite tu 'bhAvatazcitta0' ityshuddhpaatthH| 4. pUrvamudrite 'zelaizyaH' iti pAThaH, atra D-H-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1360 paricintyatAmetat // __ (215) yadA tu tadAtmAGganAdikamanAtmakAdyeva tadoktavad yukto bhAvanAbhAvaH, bhAve'pi mithyArUpatA vairAgyAbhAvo muktyabhAvazceti / ( 216) itazcaitadevaM sarvathA'nAtmakatve niHsvabhAvatvena anityatvAsiddhiH, anityatvasya vastudharmatvAt, ataddharmatve cAhyA che... muktyabhAva iti kathaM vA muktyabhAva iti paricintyatAmetat // __yadA tvityAdi / yadA tu tadAtmAGganAdikamanAtmakAyeva-ekAntena tadA-tasmin kAle uktavat-yathoktaM prAk bhAvakabhAvyAbhAvena tathA yukto bhAvanAbhAvaH, bhAve'pi bhAvanAyA mithyArUpatA vastvanyathAtvena evaM vairAgyAbhAvo muktyabhAvazceti yuktaH / abhyuccayamAha itazcetyAdinA / itazca etadevaM yadadhikRtaM kathamityAha-sarvathA'nAtmakatvena vastunaH niHsvabhAvatvena hetunA / kimityAha-anityatvAsiddhiH / anityatvAsiddhizca anityatvasya - anekAMtarazmi - guNasthAna (=14muM guNaThANuM) prApta thAya che ane e vakhate yoga na hovAthI navA karmo na baMdhAya ane sattAgata karmarAzi ghaTatI jAya... chelle cAra bhavopagrAhI karyo paNa kSINa thavAthI badhA karmothI chuTakAro thaye AtmAno "mokSa thAya che. AvI rIte mokSa thAya che ja, to yAdvAdamate mokSano abhAva kevI rIte? A badhI vAto tame (=bauddho) ekadama zAMtithI vicAro... * ekAMta-anAtmaka Adi mAnavAmAM ja asaMgatio : (215) jyAre AtmA, aMganA vagere vastuo ekAMte anAtmaka ja hoya, tyAre to upara kahyA mujaba bhAvaka (=bhAvanA karanAra vyakti) ane bhAvya (jenA viSe bhAvanA karavAnI che, te vastu) baMne nirAtmaka hovAthI teonuM astitva ja nathI ane to bhAvanA paNa na thAya... kadAca bhAvanA thAya, to paNa e bhAvanA mithyArUpa ja thaze, kAraNa ke (vasvIthAtvena=) vastu nirAtmaka che ane tame bhAvanA anityatAdi sanI karo cho eTale to e mithyA ja phalita thAya... ane bhAvanA vinA vairAgya na thAya ane vairAgya vinA to mokSa paNa na thAya. Ama, hakIkatamAM ekAMtavAdImate ja badhI asaMgatio che. # sarvathA anAtmaka mAnavAmAM anityatAnI asiddhi (216) vastune ekAMte anAtmaka mAno, to to vastu niHsvabhAvI hovAthI vastumAM "anityatA' paNa siddha thaze nahIM, kAraNa ke anityatA to vastuno dharma che (e dharma, nirAtmaka-niHsvabhAvI avastumAM zI rIte rahe?). 2. 'tvasi:' ti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1361 anekAntajayapatAkA (SaNa: -O> tadabhAvena vastuno nityatvApatteH, taddharmatve ca tadavyatirekataH kathamanAtmakatvaM vastuna evAtmakatvAt // (217) dvitIyakSaNe yatastadeva na bhavati, atastadanAtmakamanityamiti cocyate - cAhyA ... vastudharmatvAt, ataddharmatve-avastudharmatve tadabhAvena-anityatvAbhAvena ataddharmatayA vastuno nityatvApatteH, itazcaitadevamiti vartate / taddharmatve ca-vastudharmatve cA'nityatvasya tadavyatirekataH-vastvavyatirekataH kAraNAt kathamanAtmakatvaM-ni:svabhAvatvaM ca vastunaH ? kathaM ca na syAdityAha-vastuna evAtmakatvAt iti // parAbhiprAyamAha-dvitIyakSaNe-vastvAtmalAbhAnantarabhAvini yatastadeva na bhavati vastvekAntena atastat-vastu anAtmakamanityamiti cocyate / iti cet, etadAzaGkayAha-yadeva anekAMtarazmi ja praznaH anityatAne vastuno dharma na mAnIe to? uttaraH to to vastu anityatA dharmathI zUnya bane ane to vastu nitya banavAnI Apatti Ave! je tamane bilakula iSTa nathI. eTale "anityatA' e vastuno ja dharma che ane e anityatAno vastunI sAthe (avyatireka=) abheda hovAthI, vastu nirAtmaka-niHsvabhAvI zI rIte kahevAya? kAraNa ke anityatA to sat che. (bhAva e ke, anityatA vastuno dharma che. vastu eTale aparikalpita-sasvabhAvI padArtha, teno dharma anityatA che. have AvI anityatAne ghaTAdimAM mAno, to ghaTane paNa aparikalpita-sasvabhAvI vasturUpa mAnavo paDe ane vastu e ja Atmaka che. eTale ghaTAdine ekAMta nirAtmakarUpa mAnI zakAya nahIM.). niSkarSa: vastune anitya mAnavAmAM anAtmakatA na rahe ne anAtmaka mAnavAmAM anityatA na rahe... Ama, pUrvApara virodha hovAthI eka ja vastune anAtmaka-anityarUpa kahevI bilakula ucita nathI. (have bauddha, vastune anitya-anAtmaka rUpe siddha karavA pUrvapakSo rajU kare che ane graMthakArazrI paNa sacoTa tarkothI e pUrvapakSonuM unmUlana kare che -). (217) bauddha ghaTa vagere vastuo AtmalAbha pachInI (je samaye potAnuM astitva che, te pachInI) bIjI kSaNe hotI nathI (teonuM astitva nathI rahetuM) e ja kAraNathI teo (1) anAtmaka, ane (2) anitya kahevAya che... 2. pUrvamudrite 'nitya' ti pati:, satra D-H-pratapITha: . 'vo te' ta pa4i: I For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1362 iti cet, yadeva bhavati tadeva na bhavatItyekatra bhavanAbhavanayovirodhaH / yadA bhavati na tadA na bhavati, yadA ca na bhavati na tadA bhavatIti virodhAbhAva iti cet ekAdhikaraNatvanibandhano'yam / na ca tadevamapi neti nibhAlyatAmetat // (218) abhavanasyAbhAvAd bhavanamAtrasyaiva vastutvAduktadoSAbhAva iti cet, e vyahyA .... bhavati vastu tadeva na bhavatIti-evamekatra bhavanAbhavanayovirodhaH / yadetyAdi / yadA bhavati na tadA na bhavati, AtmalAbhottarakAlamabhavanAt / yadA ca na bhavati na tadA bhavati, AtmalAbhakAla eva bhavanAt / iti-evaM virodhAbhAvaH / iti cet, etadAzaGkayAha-ekAdhikaraNatvanibandhano'yaM-virodhaH / na ca tadekAdhikaraNatvamevamapi-kAlabhede'pi sati neti / kiM tahi ? astyeva / nibhAlyatAmetat sUkSmabuddhicakSuSA / abhavanasyetyAdi / abhavanasya abhAvAt kAraNAt bhavanamAtrasyaiva vastutvAt uktadoSAbhAvastattvata ekAdhikaraNatvAbhAvAt / iti cet, etadAzaGyAha-tadabhAvena-abhavanA anekAMtarazmi . syAdvAdIH (veva mati) je vastu hoya, (veva mavati) te ja vastu na hoya, evuM kahevAmAM to eka ja vastumAM bhavana-abhavanano virodha thAya... (eka ja vastu hoya paNa kharA ne na paNa hoya evuM to zI rIte bane ?) bauddha hovA - na hovAno kALa judo judo che, eTale koI virodha nathI. bhAva e ke, jayAre pUrvekSaNe te hoya che, tyAre te na hoya evuM na bane (kAraNa ke vastunuM abhavana na hovAnuM to AtmalAbha pachInI bIjI kSaNe hoya che, pUrvakSaNe nahIM.) ane jayAre uttarakSaNe te na hoya, tyAre te hoya evuM na bane (kAraNa ke vastunuM bhavana=hovuM to AtmalAbha vakhate ja hoya che, te pachInI uttarakSaNe nahIM.) Ama, ghaTAdi vastunuM bhavana-abhavana judA judA kALe hovAthI temAM koI virodha nathI. syAdvAdI : are ! virodha ame eka adhikaraNane laIne Apyo che (arthAt eka ja vastumAM bhavana-abhavana be zI rIte thAya? ema ame virodha kahyo che. have kALabheda hovA chatAM paNa bhavanaabhavananuM ekAdhikaraNapaNuM (samAnAdhikaraNapaNuM) nathI evuM nathI, arthAt ekAdhikaraNapaNuM ja che. (Azaya e ke, eka ja vastunuM pUrvAparakSaNe bhavana-abhavana thAya che. eTale kALabheda thanArA bhavanaabhavana paNa eka ja vastumAM rahe che, to ahIM virodha e ke, eka ja vastumAM ja ekAMta ekasvabhAvI che temAM) bhavana-abhavana rUpa be virodhI dharmo zI rIte rahe?). A badhuM, sUkSmabuddhirUpI AMkhathI dekhavAnI jarUra che. eTale eka ja vastumAM bhavana-abhavana hovAmAM virodha che ja.. (218) bauddha : abhavana jevuM kazuM che ja nahIM, mAtra bhavana ja vasturUpa che. eTale vastumAM mAtra bhavananuM ja astitva raheze, abhavananuM nahIM ane to pUrvokta (eka-adhikaraNane laIne bhavana For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1363 tadabhAvena sadAbhavanApattirnAma doSAntaramiti yatkiJcidetat / tasyaiva kSaNabhavanasvabhAvatvAt tadatiriktAbhavanAbhAvAnna doSAntaramiti cet, evamapi kSaNAdUrdhvaM tadeva na bhavatIti uktadoSAnativRttiH // ( 219 ) syAdetadekakAle khalu bhavanAbhavanayorvirodha: / kSaNike tu bhavane kSaNA anekAntajayapatAkA SaSTha: jabALA * bhaaven| kimityAha-sadAbhavanApattirnAma adhikRtabhavanasya doSAntaram / iti evaM yatki - Jcidetat-anantaroditam / tasyaivetyAdi / tasyaiva - kSaNabhavanasya kSaNabhavanasvabhAvatvAt kAraNAt tadatiriktAbhavanAbhAvataH-bhavanAtiriktAbhavanAbhAvAt na doSAntaram - anantaroditam / iti cet, etadAzaGkayAha-evamapi kSaNAdUrdhvamAtmalAbhakSaNAt tadeva na bhavati-yadeva bhavati tadeva na bhavati ityuktadoSAnativRttiH, tadekAdhikaraNatayA virodha evetyarthaH // syAdetat-athaivaM manyase- ekakAle khalu ityekakAla eva bhavanAbhavanayorvirodhaH / ... anekAMtarazmi Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA / 1364 dUrdhvamavazyameva tanna bhavati, anyathA kSaNikatvavirodhAdityuktadoSAbhAvaH / yatkiJcidetat, adhikadoSApatteH / evaM hi na yadaiva bhavati tadaiva na bhavati, api tUrdhvam ; ( 220) ataH kAdAcitkaM tadabhavanamiti kAdAcitkatvata eva tadutpatteH ata eva nAzayogAd bhAvonmajjanaprasaGgaityadhikadoSApattiH / nirloThitaM caitadadhaH / ataH sarvathA anAtmakatve niHsva .................. * vyAkhyA ........ kSaNike tu bhavane sati kSaNAdUrdhvamavazyameva tat-bhavanaM na bhavati / anyathA-evamanabhyupagame kimityAha-kSaNikatvavirodhAditi-evamuktadoSAbhAva iti / evaM pUrvapakSamAzaGkayAha-yatkiJcidetat-anantaroktam / kuta ityAha-adhikadoSApatteH / enAmevAha evaM hItyAdinA / evaM yasmAt na yadaiva bhavati tadaiva na bhavati, api tUrdhvam-anyadA; ataH kAdAcitkaM tadabhavanaMadhikRtabhavanAbhavanam / iti-evaM kAdAcitkatvata eva kAraNAt tadutpatteH-abhavanotpatteH / ata eva-utpattereva nAzayogAt kAraNAt abhavanasya kimityAha-bhAvonmajjanaprasaGgaHadhikRtabhavanonmajjanaprasaGgaH tadabhavananAzAnyathA'nupapatteH / iti-evamadhikadoSApattiH / nirloThitaM caitadadhaH / ataH sarvathA'nAtmakatve vastuno niHsvabhAvatvena hetunA anityatvA ....... manetirazmi ........ - have adhikRta bhavana kSaNika che, eTale eka kSaNa pachI avazya te bhavana na ja rahevAnuM... (anyathA) jo eka kSaNa pachI paNa rahe, to to tenI kSaNikatAno virodha thAya... eTale eka ja vastunuM judA judA kALa bhavana-abhavana thAya che ane temAM koI virodha nathI. (phalataH pUrvokta doSa nahIM sAve.) syAdvAdI : tamArUM A kathana paNa asAra che, kAraNa ke ahIM to adhika doSo AvI paDe che. juo - tamArA uparokta kathanathI e phalita thAya che ke, vastu jayAre hoya, tyAre ja te na hoya evuM na bane (arthAt vastunA bhavana vakhate ja abhavana na hoya, paNa pAchaLathI na hoya evuM bane (arthAt pAchaLathI enuM abhavana hoya.). ___ (220) meno matalava se thayo , adhikRta bhavana35 vastunu abhavana' hathi& cha, arthAt amuka pratiniyata (aparakSaNAdirUpa) kALamAM ja thanAruM che ane kadAcitka hovAthI ja e abhavananI utpatti paNa mAnavI paDe ane utpatti hovAthI ja e abhavanano nAza paNa mAnavo paDe (kAraNa ke utpanna thanArI vastuno nAza thAya ja.) ane abhavanano nAza thAya, to pharI e vastu utpanna thavAno prsN|| 2||ve ! (anyathA) vastunA bhavana vinA (tadanupapatteH) me samavanano nA 55nna thAya nahI. *jauddhano meyo siddhAMta cha , yi yanArI vastu kSaNa hoya sAne tenA utpatti-nAza thAya. 1. pUrvamudrite 'yadaiva na bhavati tadaiva (na) bhavati' iti pAThaH, atra D-prtpaatthH| 2. 'bhavanonmajjana0' iti ka pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1365 anekAntajayapatAkA (pa8: -7) bhAvatvenAnityatvAsiddhiH / (221) ato vastveva tatsvabhAvatvAt tathA tathA bhavat pUrvapUrvaparyAyanivRttisvabhAvaM kathaJcidanityaM tathApratIteriti / (222) evaM yadi sarvathA'zuci duHkhaM ca kathaM vastvakSaye tatkSayaH? |ken cAyamiSTa iti cet, kathaM tadvika vyathA ......... siddhiriti sthitam / ato vastveva tatsvabhAvatvAt kAraNAt tathA tathA-tena tena paryAyarUpeNa bhavat pUrvapUrvaparyAyanivRttisvabhAvaM sat kathaJcidanityaM-tadanyathAbhavanena tathApratIteriti / evamityAdi / evaM yadi sarvathA azuci duHkhaM ca vastvevaM kathaM vastvakSaye sati tatkSayaH-azuciduHkhakSayaH ? kena cAyaM-vastvakSaye tatkSaya iSTaH ? iti cet, etadA-zaGyAha che anekAMtarazmi (bhAva e ke, ghaTanuM abhavana kAdAcitka che, eTale teno nAza thAya ja. paNa ghaTanuM bhavana thAya, to ja e abhavanano nAza thAya. eTale abhavanano nAza mAnavA pharI ghaTanuM bhavana mAnavuM paDe ane to ghaDo phUTyA bAda ThIkarA thayAnI bIjI kSaNe pharI ghaDo utpanna thAya evuM mAnavuM paDe !) eTale ahIM to adhika doSa AvI paDe che, ane tamArI A vAtanuM nirAkaraNa pUrve (bIjA adhikAramAM) ame vistArathI karyuM che. niSkarSa tethI vastune jo sarvathA anAtmaka (=asvarUpI) mAno, to te vastu svabhAvarahitaniHsvabhAva thavAthI, temAM "anityatva svabhAva paNa nahIM ghaTe ane to (bauddhanA mukhya siddhAMtarUpa) vastunI anityatA siddha thAya nahIM. - kathaMciH anityatA (221) eTale vastuno ja tevo svabhAva hovAthI, te vastu te te paryAyarUpe utpanna thaIne pUrva-pUrva paryAyathI nivRtta thavAnA svabhAvavALI che. AvI vastunuM apara-apara paryAyarUpe anyathAbhavana ( judA-judArUpe pariNamana) thatuM hovAthI, e vastu kathaMcit anitya che ane tenuM kAraNa e ke, e vastunI e rUpe ja pratIti thAya che. . (A pramANe ekAMta anAtmakatA ane anityatAnuM nirAkaraNa karIne, have graMthakArazrI ekAMta azuci-duHkharUpatAnuM nirAkaraNa karavA yukti rajU kare che -) - ekAMta azuci-du:kharUpatA mAnavAmAM doSo (222) jo vastu sarvathA azuci ane duHkharUpa ja hoya, to to vastuno kSaya na thAya tyAM sudhI azuci-duHkhano kSaya paNa kevI rIte ? bauddhaH vastunA kSaya vinA azuci-duHkhano kSaya kone iSTa che? koIne nahIM. (eTale bhAva e ke, vastu hoya tyAM sudhI azuci-duHkha hovAnA ja.). 2. draSTavyuM 2360tamaM pRSTham | 2. 'vastu' rUti 5-paDhi: ! rU. 'vASTi ' rUti -pad: I For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhivAra) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1366 lasya bhagavato vastutvam ? asaMskRtatvAditi cet, etadeva kathamiti cintyam / ( 223) sambhUya pratyayAbhUteriti cet, sAmagrIjaniketi tyakto'bhyupagamaH / pAkSika evAyamiti vyartha che kathaM tadvikalasya-azucyAdivikalasya bhagavataH-buddhasya vastutvam ? asaMskRtatvAt / iti ced bhagavata etadeva-asaMskRtatvaM kathamiti cintyam / sambhUya pratyayAbhUteH / iti cet, etadAzaGkayAha-sAmagrIjaniketi tyakto'bhyupagamaH / pAkSika evAyam / ... anekAMtarazmi .... syAdvAdIH to azuci vagerethI vikala-rahita buddha paramAtmAnI vasturUpatA zI rIte siddha thaze? (tAtparya : tame vastu-azuci vagereno sahabhAva mAnI lIdho, eTale vastu hoya to azuci vagere paNa hoya ja ane azuci vagere na hoya to e vastu paNa na hoya... have ahIM prazna e thAya ke, to azuci vagerethI rahita buddha vasturUpa zI rIte bane ?) bauddhaH buddha paramAtmA "asaMskRta" che, arthAt badhA hetuo (saMskRta=) bhegA thaIne temane (=buddhane) utpanna kare che evuM nathI... paNa buddhano ja "zucirUpa" ane "aduHkharUpa hovAno svAbhAvika guNa che. (eTale temanI vasturUpatA ane zuci-AdirUpatA saMgata ja che.) syAdvAdI pahelA to e ja vicAravuM joIe ke, buddha "asaMskRta" kema? (arthAt badhA hetuo bhegA maLIne temane utpanna kare - evuM kema nahIM?). (223) bauddhaH je kAraNo bhegA maLIne kAryane utpanna kare che, te kAraNothI buddha utpanna ja thatA nathI... (eTale ja buddha asaMskRta che, arthAt badhA hetuo bhegA maLIne temane utpanna kare evuM na bane.) syAdvAdIH are ! AvuM kahIne to tame "sAmagrI ja janaka bane' - e abhyapagama to choDI ja dIdho ! (kAraNa ke tame buddhane) sAmagrIthI ajanya mAnyA, eTale ahIM sAmagrI janaka banI nahIM.) bauddha : "sAmagrI janaka bane e abhyapagama to pAkSika-vaikalpika che. eTale sAmagrI kyAMka vivaram 76. asaMskRtatvAditi / sametya hetubhirakRtatvAt / svAbhAviko hyasau bhagavato guNo yaduta zucirUpatvamaduHkharUpatA ca / / 77. sambhUya pratyayAbhUteriti / sambhUya-militvA ye pratyayA:-kAraNAni kAryaM janayanti tebhya: sakAzAdabhUte:-anutpAdAt / / 78. pati jIvAta | varita sAmagrIInA vavinratyartha che. AvuM kahIne bauddhane e phalita karavuM che ke, hetusAmagrIthI janya padArtha ja azuci-du:kharUpa hoya, te sivAya sahaja-svAbhAvika padArtha nahIM. have buddha hetusAmagrIjanya nathI, eTale temano zucirUpa-adu:kharUpa hovAno svAbhAvika guNa che. For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1367 anekAntajayapatAkA cet, kimatra jJApakamiti vAcyam / "asaMskRtaprabhAvitA hyAryapudgalAH" iti vacanam / (224) kaH khalu asyArthaH ? kimupAdAnamAtrajanmAnaH kiM vA asanta eveti ? yadyAdyaH pakSo bodhamAtrAd bodhamAtrajanmeti na tena kasyacidavagamaH / tatazca parityaktamasya - vyArathI ja iti cet, etadAzaGkayAha-kimatra jJApakamiti vAcyam / "asaMskRtaprabhAvitA hi AryapudgalAH" iti vacanaM jJApakam / etadAzaGkayAha-kaH khalvasyArtho vacanasya ? kimupAdAnamAtrajanmAna AryapudgalAH kiM vA asanta eveti ? ubhayathA'pi doSamAha-yadyAdyaH pakSo bodhamAtrAdupAdAnAt bodhamAtrajanma iti-evaM na tena kasyacidavagamo bodhamAtreNa anekAMtarazmi .... janaka bane ane kyAMka na paNa bane. syAdvAdIH paNa tame ahIM e kaho ke "buddha asaMskRta che, sAmagrIthI janya nathI' - e vAtamAM pramANa zuM? arthAt e vAtane jaNAvanAruM zuM koI vacana che? (Azaya e ke sAmagrI kAraNa che, e mAnyatA vaikalpika hovAnuM pramANa che?) bauddha : hA, jarUra juo - "saMskRtaprabhAvitA hiM kAryapudranA: ' - A vacana che. te e ja jaNAve che ke, (Aryapudgalo=) buddha AtmAo, (hiM=) kharekhara (asaMskRta=) sAmagrIthI utpanna thayA vinA ja (prabhAvitA:=) janmane pAmyA che... (e parathI phalita thAya che ke, buddha AMtmAo sAmagrIthI janya nathI.) (224) syAdvAdIH e vacanano artha zuM? (jo sAmagrIthI janya nathI to) zuM e buddhajJAna (1) upAdAna mAtrathI utpanna thanAra che, ke (2) mAtra asad ja che? - A bemAMthI tame kayo pakSa svIkArazo ? - (1) prathamapakSanuM nirAkaraNa : jo mAtra bodharUpa upAdAnathI e bodhamAnarUpa buddhajJAna utpanna thAya evuM kaho, to e .............................................. vivaUF .. .... 79. asaMskRtaprabhAvitA hIti / asaMskRtA:-sAmagryA: aniSpAditA: santaH prabhavam-utpAdaM prAptA di-puram | 80. pAIpurAnA rUti A yuddhAtmAna: || ja ahIM AtmA eTale jJAna samajavuM. bauddhamate jJAnaparaMparAthI judI koI AtmA nAmanI vastu ja nathI. have buddhanuM A jJAna, rUpa-Aloka vagere kAraNasAmagrIthI janya hotuM nathI, evuM bauddhanuM kahevuM che, te vize have graMthakArazrI prazna kare che. 2. AvA santa ti' ta -pATha: . 2. pUrvamudrite 'sAmadhUya:' rUta pATha:, satra N-Jtapa: | For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1368 sarvajJatvamasamaJjasaM caitat / ( 225) na ca tadaparagrAhyamityajJAtapralApoktimAtraM tdyja vyArahyA anAlambanena / tatazca parityaktamasya-Aryapudgalasya sarvajJatvam / sarvaM na jAnAtyakiJcijJo'yamiti prAptam / asamaJjasaM caitat / upacayamAha na cetyAdinA / na ca tat-bodhamAtramapara anekAMtarazmi buddhajJAnathI koIpaNa vastuno avagama nahIM thAya ! kAraNa ke viSayathI ajanya buddhajJAna to nirAlaMbana thaI gayuM. bhAvArtha jo buddhajJAna viSayabhUta vastune AzrayIne thAya, to enA dvArA e vastune jANavI zakya bane... paNa buddhajJAna jo upAdAnarUpa bodhakSaNathI ja utpanna thAya - viSayabhUta vastuthI utpanna na thAya - to enA dvArA viSayabhUta koI vastu na jaNAya... kAraNa ke, viSayathI ajanya buddhajJAna nirAlaMbana thaI gayuM, tenuM koI AlaMbana (=viSaya) na rahyuM. have jo e buddhajJAnathI kaMI na jaNAya, to to buddhaparamAtmAnuM sarvajJapaNuM tyakta thaI gayuM ! (sarva vastu jANanArane sarvajJa kahevAya. have A buddha to upara kahyA mujaba kaMI jANato nathI, to e "sarvajJa zI rIte kahevAze? uparathI e kaMI na jANanAra hovAthI "akiMcidrajJa' kahevAze...) eTale to asamaMjasatA UbhI thaze. (buddha bhagavAna asarvajJa hoya, evuM tamane jarAya iSTa nathI. paNa tamArI nirvicAra mAnyatA pramANe evuM badhuM paNa phalita thavA lAgaze.) (225) vaLI AvuM buddhajJAna, bIjA koI vyakti vaDe gRhIta thaI zakaze nahIM. (tAtparya e ke, buddhajJAna jo mAtra svasaMvedanarUpa hoya - viSayathI ajanya hovAthI jo viSayarUpa AlaMbanathI zUnya hoya - to to e buddhajJAna grAhya bane nahIM, bIjA jJAnathI gRhIta thAya nahIM, kAraNa ke tamArI ja mAnyatA che ke, AlaMbanazUnya jJAna grAhya bane nahIM. athavA buddhijJAna bIjA koI jJAnane utpanna karatuM nathI, eTale te koInuM AlaMbana (=viSaya) paNa nathI banatuM (nAra viSaya: e niyama ahIM dhyAnamAM levo.) ane to e buddhajJAna, bIjA jJAnathI grAhya paNa na bane... nahIMtara to ghaTajJAnathI anAlaMbana=aviSaya evo paTa paNa grAhya banaze !) Ama, buddhajJAna aparathI grAhya nathI, eTale bIjuM koI tene jANatuM nathI ane to "saMta " vivaraNa che 81. anAlambaneneti / na vidyate AlambanaM yasya tadanAlambanaM tena / yadi hi viSayavastvAlambyotpannaM syAd buddhajJAnaM tadA tat kiJcijjAnIyAt / yadA tu svopAdAnakSaNamAtrAt tadutpadyate tadA na kiJcit tenAvacita ti | 82. aparagrAhyamiti / apareNa-buddhavyatiriktena gRhyate yat tadaparagrAhyam / ayamabhiprAya:-yadetad buddhasya jJAnaM tad yadi svasaMviditabodhamAtramevAbhyupagamyate tadA anyena kenApi na tad gRhyate ityAyAtam / anAlambanasyAgrAhyatvena bhavadbhirabhyupagamAt / / ja For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........... 1369 anekAntajayapatAkA -ON bhyupagamaH / na cedaM paramamunivacane buddhimata ApAdayituM nyAyyamiti paribhAvyatAmetat // ___ (226) athAparaH pakSaH-kathamasatAM vastutvam ? kathaM vA na puSkarapuSkarAdInAm ? kathaM vA sat sarvathA'sad bhavati kathaM vA nAsadapi sat ? ( 227) tatazca ananAditvamapi .......... vyAkhyA .............. grAhyam / iti-evamajJAtapralApoktimAnaM ta_bhyupagamaH / na cedamityAdi / na cedamajJAtapralApoktimAtratvaM paramamunivacane-buddhavacane buddhimataH-puMsa ApAdayituM nyAyyamitievaM paribhAvyatAmetat // dvitIyapakSamadhikRtyAha-athAparaH pakSaH-asanta evetyayam / etadAzaGkayAha-kathamasatAm-AryapudgalAnAM vastutvam ? kathaM vA na puSkarapuSkarAdInAM-nAkAzapadmAdInAm ? kathaM vA sat-bhAvarUpaM sarvathA'sad bhavati-abhAvarUpatAmApadyate ? kathaM vA nAsadapi sarvathA ....... manetirazmi * prabhAvitA hi AryapudgalA: juddhazAna, viSaya sAmagrIthI 4nya hotuM nathI, mAtra 34hAnathI 4 4nya hoya che" e vacana, jANyA vinA karela pralAparUpa che. (kAraNa ke buddhajJAna aparagrAhya =bIjAthI prAya) na hovAthI 'asaMskRta0...' meg stu 1ze ?) have AvA pralAparUpa vacanane, buddhavacanamAM samAviSTa karavuM; e buddhizALIne bilakula yogya nathI. (arthAt evuM ajJAtapralAparUpa vacana buddhanuM vacana na ja hoI zake, e to koI mUrkhanuM ja vacana hovuM joIe. eTale e vacananA AdhAre, buddhanuM jJAna asaMskRta che, sAmagrIthI ajanya che, evI vyavasthAo goThavavI jarAya ucita nathI.) A badhI vAto tame barAbara samajo... (Ama, pahelA pakSa pramANe to e vacana saMgata nathI 4. ve jI0 pakSa prabhArI Dome -) *(2) dvitIyapakSanU nirAra* (226)o mAryapAlo (=zuddha mAtmAmo muddhasAno) asat 4 cha, bhej sDo, to tev| asat Aryapudgalo vasturUpa zI rIte ? jo asat paNa Aryapudgalo=buddhajJAna sa-vasturUpa hoya, to khapuSpa vagere paNa vasturUpa kema na hoya? (e nyAye to khapuSpAdi paNa vasturUpa ja phalita thaze.) vaLI e buddhajJAna, buddhanI hayAtImAM to sad ja hatuM, to hamaNAM e sarvathA asat zI rIte .* vivaraNam . 83. abhyupagama iti / asaMskRtaprabhAvitA hyAryapudgalA ityevaMrUpaH / / 84. kathaM vA nAsadapi sarvathA sad bhavatIti / yadi hyAryapudgalalakSaNaM vastu sadapyasad bhavati .................... 1. 'sarvathA sad bhavati' iti g-paatthH| 2. 'tatazca na nAditva0' iti k-paatthH| 3. pUrvamudrite'tra 'nAnAditvamapi' iti pAThaH, atra B-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1370 santAnAnAM prAptamityayaM sutarAmasamaJjasakArI, na casato grahaNamapItyapramANakametat / *vyANA sad bhavati ? tatazcetyAdi / tatazca evaM ca saMti ananAditvamapi santAnAnAM prAptamasadbhavanena kAdAcitkatayA ityayam-abhyupagamaH sutarAmasamaJjasakArI / na cAsataH - ekAntatucchasya grahaNamapi indriyayogAbhAvenetyapramANakametaditi adhikRtAsattvam / Aha-nApramANakam / * anekAMtarazmi thaI gayuM ? (zuM sad vastu sarvathA asat thAya ?) athavA jo buddhajJAnarUpa sad vastu paNa asat thatI hoya, to khaviSANa vagere asad vastuo paNa sat kema na thAya ? (Azaya e ke, jema sad vastu svabhAvaparAvartana karIne asat bane che, tema asad vastu paNa svabhAvaparAvartana karIne sat kema na bane ?) (227) (tataAE=) ane eTale asad vastu paNa sat thAya evuM mAno, to saMtAnonuM anAdipaNuM nahIM rahe... kAraNa ke asat paNa thatuM hovAthI saMtAno kAdAcitka phalita thaze... (ane kAdAcitka vastu anAdi na ja hoya.) (tAtparya : saMtAna eTale kSaNaparaMparA... bauddhamate dareka vastuonI kSaNaparaMparA anAdi manAya che... paNa upara kahyA mujaba jo asat paNa thAya, to ko'ka saMtAna evI paNa manAze ke je pUrve asat hatI ne hamaNAM sat thaI che. ane A saMtAna to pUrve asat hovAthI tenuM anAdipaNuM nahIM rahe ane e rIte to tamAma saMtAnomAM anAdipaNuM zaMti thaI jaze...) Ama, buddhajJAnane asat mAnavAmAM puSkaLa doSo Ave che, eTale A (=buddhajJAnane asad mAnavArUpa) abhyupagama to sutarAM asamaMjasakArI che. (na vAsato prahaLamapi) vaLI jo buddhajJAna asa=ekAMte tuccharUpa hoya, to te vize indriyano vyApAra na thavAthI tenuM grahaNa paNa nahIM thAya ! (bhAva e ke, jo Aryapudgalo khaviSANanI jema ekAMte tuccha ja hoya, to to teo avasturUpa thavAthI, teonuM koIpaNa pramANathI grahaNa ja nahIM vivarAm . * tadA asanto'pi kharaviSANAdayaH kimiti santo na bhavantItyarthaH ? || 6 85. ananAditvamapIti / yadA sadapi sad bhavatItyabhyupagamyate tadA kazcit santAnaH pUrvamasanneva sannityabhyupagamaH prApnotItyarthaH / / 86. na cAlata:-Antatucchasya grahaLamapIti | vi hrI~AryavuAnA pAnnata va tucchA: ara 1. 'vAsanto prahaLa0' rUti -pA: / 2. 'sati anazanAGgi' kRti 3-pAH / rU. pUrvamudrite'tra '7 anAvitva.' kRti pA:, atra H-pratapAH / 4. 'tyamyuna0' kRti 3-pATa: I 8. pUrvamudrita'tra 'anAtvi.' kRti pA:, atra NpratapAThaH / 6. pUrvamudriatra 'santAnapUrvamAtrasanneva' kRti pA:, atra N-pratapAna: 1 For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1371 anekAntajayapatAkA (SaSThaH -00 (228) nApramANakam, satsaMvedanasyaivAtra pramANatopapatteH / tathAhi-tadeva tathAsvabhAvaM yadiyatA kAlena paramparayA'pyajanakamiti svamAtraparicchedakatve'pyanena tadgrahaNamiti / ..................vyAkhyA .............. kathamityAha-satsaMvedanasyaiva-adhikRtabodhamAtrasaMvedanasyaiva atra-asattve tadasattva eva, pramANatvopapatteH / etadeva bhAvayati tathAhItyAdinA / tathAhIti pUrvavat / tadeva-bodhamAtraM tathAsvabhAvaM-evamprakArasvabhAvaM yadiyatA kAlena-kalpAdinA paramparayA'pi-anekakSaNa ........... maneAMtarazmi ..... thAya) ane eTale to e AryapugalonuM asatpaNuM apramANika ja phalita thaze. (buddhajJAna asat che, evuM tamane mAnavuM che, paNa asat hoya to te vize pramANavyApAra ja na thAya ane pramANa vinA to enuM asapaNe aprAmANika ja sAbita thAya... arthAt buddhajJAna asat hovAmAM koI pramANa nathI.) - AryapudgalonuM asatapaNuM aprAmANika (228) paudha : bhae yuddhazAna asat cha, mevAta sAmA9i nathI, prAmA1i5 deg4 cha (arthAt buddhajJAnanuM asapaNuM prAmANika ja che.) kAraNa ke svasaMvedanarUpa buddhajJAna ja, e buddhajJAnanAM asapaNAmAM pramANabhUta che, e A rIte - te buddhajJAna ja evA prakAranA svabhAvavALuM che ke jethI e ATalA (amuka kalpAdi pUratA) kALa pachI paraMparAe paNa potAnI agrima jJAnakSaNone utpanna karatuM nathI ane eTale enI jJAnaparaMparA amuka samaya bAda vicchinna thaI jAya che, arthAt asat thaI jAya che.) ane A svabhAva buddhane svasaMvedanamAM jaNAyo che, te ja tenuM pramANa che. .............. vivaraNam ........... viSANaprakhyA: samabhyupagamyante tadA avastutvAdeva na te kenacit pramANena gRhyanta ityarthaH / 87. adhikRtAsattvamiti / AryapudgalAsattvam / / 88. adhikRtabodhamAtrasaMvedanasyaiveti / adhikRtaM ca tad bodhamAnaM ca, buddhajJAnamityarthaH, tasya saMvedanam-AtmanaivAvabodhaH, svasaMvedanamityarthaH / / 89. tadasattva eveti / buddhajJAnAsattve grAhye / ayamabhiprAya:-buddho bhagavAnAtmIyena jJAnenAtmasvarUpamevaM rUpameva budhyate yaduta kalpAntAdau kAle madIyajJAnalakSaNasantAna: kSayaM yAsyatIti buddhajJAnameva buddhajJAnAsattve pramANamiti / / 1. pUrvamudrite bhagava(vA)nA0' iti pAThaH / 2. pUrvamudrite'tra 'kalpAttA(?)dau' iti pAThaH, atra N-pratapAThaH / 3. 'buddhA jJAna0' iti ca-pAThaH, 'buddhvA(buddha) jJA0' iti pUrvamudritapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1372 ( 229 ) na, vacanamAtratvAt, tAvatkAlAjanakatve'sya nirupAkhyatvaprasaGgAt, sopAkhyatve * vyAdhyA........ rUpayA anantarUrpaMyA'pyajanakam / iti - evaM svamAtraparicchedakatve'pyadhikRtabodhamAtrasya anena-viziSTena bodhamAtreNa tadgrahaNam-adhikRtAsadgrahaNamiti / etadAzaGkayAha-na, vacanamAtratvAt, nirarthakatvAdityarthaH / etadevAha tAvatkAletyAdinA / tAvat kAlAjananAtmakatve'sya-adhikRtabodhamAtrasya / kimityAha - nirupAkhyatvaprasaGgAt ajanava ajanakasya tucchatvAt tadA ... anekAMtarazmi .. Ama, buddhajJAna svaparicchedaka hovA chatAM, paNa te eka viziSTa jJAnarUpa che ane eTale tenAthI bhaviSyamAM thanAruM potAnuM asatpaNuM gRhIta thAya che ja... (Ama, buddhajJAnanA asavpaNAmAM, e buddhajJAna ja pramANabhUta che.) bhAvArtha : buddhajJAnano ja tevo svabhAva che ke, jethI te amuka kALa sudhI ja uttarottara jJAnakSaNane utpanna kare che, pachI anekakSaNarUpa=anaMtarUpa (jeno kadI aMta na Ave e rUpa) paraMparAe paNa jJAna utpanna kare evuM nahIM. (arthAt buddhajJAna anaMtaparaMparAe jJAnakSaNone utpanna karyA kare evuM nahIM.) - AvuM hovAthI, mAtra svasaMvedanarUpa paNa buddhajJAna vaDe potAnuM svarUpa jaNAya che ke - "mArUM jJAnasaMtAna, kalpAMtAdimAM amuka kALe kSaya pAmI jaze, te pachI mArUM jJAna sat nahIM (asat banI jaze.)'' - Ama, buddhajJAnanuM asapaNuM, svasaMvedanarUpa buddhajJAnathI ja gRhIta thaI jAya che. sAra H Ama, buddhajJAnathI gRhIta hovAthI, e buddhajJAnanuM asaNuM prAmANika ja che, aprAmANika nathI... (229) syAdvAdI : tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke e badhI vAto mAtra bolavArUpa che, arthAt nirarthaka che. juo - jo buddhajJAna paraMparAe jJAnakSaNane utpanna karanAra na hoya, to to e buddhajJAnane nirupAkhyu=asat mAnavAno prasaMga Avaze ! (bhAva e ke, buddhajJAna jo paraMparAe paNa janaka * vivarAm 90. gaeNnantarUpayA'pIti / na vidyate'nta:-paryanto yasya taddanantam, anante ruvaM yasyA: sau anantaruupaa tayA'pIti / etaccAnekakSaNarUpayetyasyaiva padasya sukhAvabodhAya paryAyakhyApanaM kRtamiti / / 91. ajanakasya tucchatvAt tadAtmakatvAccAsyeti bhAva iti / yadi hi buddhajJAnaM paramparayA'pyajanakamityabhyupagamyate tadA vastveva tanna bhavati, ajanakatvAdAkAzakusumavat / / 1. pUrvamudrita 'anantarUpatayA.' kRti pA:, atra H-pratapAH / 2. 'anantarUpatayA' kRti pUrvamudritapAna:| tasyaiva' iti pUrvamudritapAThaH / For Personal & Private Use Only 3. '0 rUpe Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( ja 1373 anekAntajayapatAkA ca tattucchatvavirodhAt, sarvathaikasvabhAvatvenAsyaiva tattvAt, anyathA tattadbhAvAsiddheH, A vyADyiA ... tmakatvAccAsyeti bhAvaH / sopAkhyatve ca abhyupagamyamAne vastutva ityarthaH / kimityAhatattucchatvavirodhAt tasyaiva-tAvatkAlajananasya tucchatvavirodhAt / virodhazca sarvathaikasvabhAvatvena hetunA'syaiva-adhikRtabodhamAtrasya tttvaat-taavtkaalaajnntvaat| itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA-evamanabhyupagame tattadbhAvAsiddheH tasya-adhikRtabodhamAtrasya tadbhAvA ... anekAMtarazmi na hoya, to to te vasturUpa ja na rahe, kAraNa ke ajanaka to AkAzapuSpanI jema avasturUpa ja hoya.) | (sopAdhyatve gha=) ane jo buddhajJAnane vasturUpa mAno, to tenA tucchapaNAno virodha thaze ! paraMparAe jJAnakSaNane utpanna na karavuM; e tenuM tucchapaNuM che (ajanaka tuccha hoya e niyama pramANe A vAta samajavI.) have buddhajJAna jo vasturUpa hoya, to temAM A tucchapaNuM na ghaTe. tenuM kAraNa e ke, buddhajJAna mAtra ekasvabhAvI hovAthI, te mAtra paraMparAe ajananarUpa ja che. jo tene vasturUpa mAnavA janasvabhAvI mAno, to ekasvabhAvI evA teno ajananasvabhAva siddha na thAya. | bhAvArtha : je padArtha koI arthakriyA na kare, te ja ajanaka-tuccha kahevAya ane to te padArtha vastu na rahe, paNa tuccha-avastu thaI jAya ane jo vastu hoya to te arthakriyArahita=janakatvarahita na hoya... eTale (1) jo e jananasvabhAvI hoya, to haMmezA te jJAnakSaNane utpanna karanAra ja thAo, "anaMtarapaNe janaka ane paraMparAe ajanaka evI phogaTanI kalpanAthI zuM? ane (2) jo te ajananasvabhAvI hoya, to to te potAnI anaMtara jJAnakSaNane paNa utpanna karanAra nahIM bane. eTale sAra e ke, ekasvabhAvI buddhajJAnane paraMparAe ajananasvabhAvI ja mAnavuM ja paDaze ! (anyathA=) jo ene vasturUpa mAnavA jananasvabhAvI paNa kaho, to te ekasvabhAvI hovAthI teno ajananasvabhAva ( paraMparAe jJAnakSaNane utpanna na karavAno svabhAva) siddha thAya nahIM. vivaram 92. ekasvabhAvatvena hetuneti / AnantaryeNa janakaM paramparayA tvajanakamidaM buddhajJAnamityevaMrUpaM svabhAvadvayaM nAstyeva, vijJAnasyaikasvabhAvatvAdityarthaH / tato yadi tajjanakasvabhAvaM tadA sarvadaiva janakamastu / kimanayA jaDatvasUcikayA kalpanayA yadutAnantaryeNa janakaM paramparayA tvajanakatvamiti ? athAjanakasvabhAvaM tarhi sarvadaivAvastu, tat kathaM kadAcidapi janakaM syAditi ? / / 2. "nanaRtvI' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1374 (230) svanivRttyaparajananasvabhAvabhedAbhedayostadbhedAbhedAbhyAM virodhAnvayApattyAdidoSato'syaivAyogAcca // siddheH-tAvatkAlAjananabhAvAsiddheH / doSAntaramAha svanivRttItyAdinA / svainivRttizcAparajananaM ca svanivRttyaparajanane, te eva svabhAvau tayoH bhedAbhedau svanivRttyaparajananasvabhAvabhedAbhedau tayoH satoH tadbhedAbhedAbhyAM-adhikRtavastubhedAbhedAbhyAM yathAsaGkhyaM virodhAnvayApattyAdidoSataH asyaiva-adhikRtabodhamAtrasya ayogAcca kAraNAd vacanamAtratvamiti kriyaa| bhAvArthastu yadi anekAMtarazmi . (230) ane mAtra ajananasvabhAvI hovAmAM to tenI avasturUpatA ja phalita thArya. have A vAtamAM (=buddhajJAnane vasturUpa mAnavA jo temAM jananavabhAva mAno, to ) bIjo doSa Ave che, te jaNAve che - - buddhajJAnamAM jananasvabhAva mAnavAmAM virodhAdi jo buddhajJAnane jananasvabhAvI mAno, to te pote nivRtta thaze ane bIjI kSaNane utpanna karaze to have ahIM vikalpa che ke, svanivRtti ane aparajananasvabhAva e beno bheda che ke abheda? (1) bheda hoya to virodha' doSa Ave, ane jo abheda hoya to "anvaya' mAnavAnI Apatti Ave. Ama, puSkaLa doSo hovAthI buddhajJAna ghaTatuM ja nathI. (eTale paNa pUrvapakSanI vAta vacanamAtra rUpa jaNAI Ave che, ema uparokta paMktino AgaLanI sAthe anvaya karavo.) A pramANe graMthakArazrIe batAvelA bIjA doSano ApaNe zabdArtha joyo. have vistArathI teno bhAvArtha samajIe - bhAvArtha (vistAra) : buddhajJAnasaMbaMdhI bodha kSaNika hovAthI, potAne bIjA samaye nivRtta kare che ane sva-anaMtara bIjI jJAnakSaNane utpanna kare che. eTale e buddhajJAnanA be svabhAva thayAH (1) - vivaram 93. svanivRttizcAparajananaM cetyAderayamabhiprAya:-etadadhikRtabodhamAtraM buddhajJAnasambandhi kSaNikatvAdAtmAnaM dvitIyasamaye nivarttayati aparaM ca kSaNaM janayatIti svabhAvadvayamasya svanivRttyaparajananalakSaNaM vartate / buddhajJAnane vasturUpa siddha karavA, e jJAnamAM "jananasvabhAvanI sAbitI mATe bauddha mathAmaNa karI rahyo che... paNa graMthakArazrI yuktio dvArA enA janasvabhAvano nirAsa kare che. (1) pahelI yukti e ApI ke, e ekasvabhAvI hovAthI, ajananasvabhAvI evA temAM jananasvabhAva na ghaTe, ane have (2) bIjI yukti e Ape che ke, jananasvabhAva mAnavAmAM to "anvaya mAnavAnI Apatti' "virodha' vagere doSo Ave che. 2. "nananasvabhAva' rUti Tu-pATi: I 2. dvitIyastha samaye' ti -paDhi: For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1375 anekAntajayapatAkA - > tau svanivRttyaparajananasvabhAvau mitho bhinnau tasmAcca vastuno'bhinnau evaM virodhaH, ekasya dvayAvyatirekeNa, athAbhinnau vastuno'pyabhinnAvityanvayaH, aparajananasyaiva svanivRttitvAditi / / " anekAMtarazmi ... svanivRtti, ane (2) aparajananasvabhAva... have A be svabhAvane laIne cara vikalpo UbhA thAya che. juo - bodhathI abhinna evA A be svabhAva, paraspara (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? athavA bodhathI bhinna evA A be svabhAva, paraspara (3) bhinna che, ke (4) abhinna ? (AmAMthI eke vikalpo saMgata thatA nathI. te A pramANe -). (1) paraspara bhinna evA be svabhAva bodhathI paNa bhinna hoya evuM kaho to "A be svabhAva bodhanA che" - ema bodhanI sAthe (e be svabhAvano) saMbaMdha nahIM ghaTe. (kAraNa ke atyaMta bhinna padArthano vidhya-himAlayanI jema saMbaMdha hoya nahIM.) (2) paraspara bhinna evA be svabhAva, bodhathI abhinna hoya evuM kaho, to to temAM virodha spaSTa ja che, kAraNa ke be judA judA dharmo eka vastumAM zI rIte rahe? (zuM zIta-uSNa svabhAva eka vastumAM rahe che?) (3) paraspara abhinna evA be svabhAva bodhathI paNa abhinna hoya evuM kaho, to to "anvaya' mAnavAnI Apatti Ave ! kAraNa ke evuM kahevAthI to svanivRtti ja aparajananarUpa phalita thAya. (bhAva e ke, bIjI kSaNane utpanna karavI e prathamakSaNIya vastuno svabhAva che. eTale aparajananarUpa prathamakSaNIya vastu che. have e vastunI bIjI kSaNe nivRtti thAya che, eTale svanivRtti bIjI kSaNe che. have jo aparajanana ane svanivRtti eka hoya, to eno matalaba e thAya ke, aparajananarUpa prathamakSaNIya vastu ja bIjI kSaNe svanivRttirUpe pariName che ane A rIte uttarottara kSaNarUpe pariNamavuM e ja to anvaya che. eTale evuM mAnavAmAM anvayanI Apatti Ave ja.) etacca svabhAvadvayaM mitho bhinnamabhinnaM vA / bhinnamapi sadbodhamAtrAd bhinnamabhinnaM vA / abhinnamapi sadbodhamAtrAdabhinna bhinnaM vA / iti paramArthato vikalpacatuSTayam / tatra yadi mitho bhinnau santau bodhAdapi bhinnAvetau svabhAvAvabhyupagamyate tadA tasya bodhamAtrasyaitau svabhAvAviti saGgAyogaH / / 1 / / ___atha mitho bhinnAvapi bodhamAtrAbhinnAvabhyupagamyete tarhi sphuTa eva virodha: / yau hi mitho bhinnau tau thamevatra vate ti ? || 2 | atha parasparamabhinnAvetau svabhAvau bodhamAtrAdapi abhinnAviti tRtIya: pakSastarhi anvayApattiH, yaiva svanivRttistadevAparajananamiti kRtvA / / 3 / / vRttikAre be vikalpo ja batAvyA che, bAkInA vikalpo upalakSaNathI jaNAI Ave che. eTale teno ahIM upanyAsa karAya che. 2. 'sayon:' ti ghu-pATi:, vA-pItu "saMyo I:' ti | For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAre) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1376 (231) syAdetat-sa eva svanivRttiH, tasyaiva tadavadhikatvAt / aparajananaM ca janayatIti jananAt / naitadevaM bhAvasyaiva tadabhAvatvavirodhAt, sa eva svanivRttiritya syAdetadityAdi / athaivaM manyase-sa eva-adhikRto bodhaH svanivRttiH / kuta ityAhatasyaiva-adhikRtabodhasya tadavadhikatvAt-nivRttestadAzrayatvena / aparajananaM ca sa eva, janayatIti jananAditi kRtvA / etadAzaGkayAha-naitadevamityAdi / naitadevaM yaduktaM pareNa / kuta - anekAMtarazmi che. (4) jo paraspara abhinna evA be svabhAva bodhathI bhinna hoya evuM kaho, to "A be svabhAva bodhanA che' - ema bodhanI sAthe (be svabhAvano) saMbaMdha nahIM ghaTe (kAraNa bodhathI bhinna svabhAvano bodha sAthe saMbaMdha na hoya.) ane emAM virodha paNa spaSTa ja che ke, paraspara abhinna be svabhAva vastuthI bhinna zI rIte hoI zake ? (bhAva e lAge che ke, jo paraspara judA dharmo paNa abhinna manAtA hoya, to e dharmo je vastunA che, e vastuthI abhinna paNa kema na manAya? tenI sAthe to sutarAM abhinna mAnavA joIe. te chatAM tame na mAno, to virodha thAya ja athavA ema artha karavo ke, dharmano abheda, eka dharmInA dharmarUpe ja ghaTI zake ane tenA mATe dharmI sAthe abhinnatA joIe ja.) sAra: Ama, eka vikalpo pramANe adhikRta bodhanA svanivRtti ane aparajananarUpa be svabhAva saMgata thatA nathI. (231) bauddha: (pUrvapakSa :) (1) te adhikRta bodha ja svanivRttirUpa che, kAraNa ke e bodha svanivRttine sApekSa che. tenuM kAraNa e ke, nivRtti te bodhane AzrayIne thAya che. (bhAva e ke, konI nivRtti? to ke bodhanI nivRtti. Ama nivRttinA pratiyogIrUpe bodha jaNAya che, eTale nivRtti ane bodha baMne paraspara sApekSa che - ane tethI e bodha ja bIjI kSaNe svanivRttirUpa thAya che.) ane (2) te bodha ja aparajananarUpa che, kAraNa ke bIjI kSaNane utpanna kare e "janaka' (=aparajanana) - vivaram - atha parasparamabhinnau vastunazca bhinnAviti pakSastarhi tasyeti saGgAyogo virodhazca sphuTa eva / yau parasparamabhinnau tau kathaM vastuno bhinnau bhavata iti ? // 4 // vRttikRtA ca vikalpayugalakameva bhASitam / itarat tu vikalpayugalakamupalakSaNadvAreNaiva gatamiti kRti sanmAvyate || 94. nanayatIti bananAiita kRti gana rutyuththata rutyartha: || 2. "saMyo Tr:' ta va -paDhi: 2. pUrvamudrite 'vaparaminnI' ta pAd:, aa N-JtapAd: I rU. pUrvamudrita 'vatanoDaminnI' rUti paDhi:, aa N-pratipa4i: 4. pUrvamukita 'jhanayatIti gana rUtyutpAda()' ta pAThaka, matra - pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tnAzA 1377 anekAntajayapatAkA - > bhyupagame caitadApatteH, tadavadhikatvAyogAt, tadA bhAve prAgUrdhvaM ca tadabhAve tadupapatteH, nivRtteH prasajyapratiSedhatvAbhyupagamAcca / (232) "na hi kasyacid bhAvena bhAvo na - vyArA .... ityAha-bhAvasyaiva-adhikRtabodhAkhyasya tadabhAvatvavirodhAt / yadi nAmaivaM tataH kimityAhasa eva svanivRttirityabhyupagame ca sati etadApatte:-adhikRtavirodhApatteH tadavadhikatvAyogAt-nivRttyavadhikatvAyogAt / ayogazca tadA bhAve-svabhAvakAle prAgUrdhvaM ca tadabhAveadhikRtabhAvAbhAve tadupapatteH-nivRttyupapatterna tadAzrayatvam / abhyuccayamAha-nivRtteH prasajya ... anekAMtarazmi che kahevAya ane e kAma A bodha ja kare che. (eTale Ama eka bodha ja svanivRtti ane aparajananasvabhAvarUpa che.) syAdvAdIH (uttarapakSa ) A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke adhikRta bodharUpa buddhajJAnarUpa) bhAva ja potAno abhAva (svanivRtti) bane emAM virodha che. have jo bodhane ja svanivRttirUpa (abhAvarUpa) kaho, to emAM e virodha AvavAno ja. (bhAvarUpa bodha nivRttirUpe=abhAvarUpe zI rIte bane ?) vaLI, tame je kahyuM hatuM ke, - "bodharUpa bhAva e svanivRttine sAvadhika=sApekSa che" - te vAta paNa ghaTatI nathI, kAraNa ke tyAre (svabhAvakALe) adhikRtabodhano bhAva hoya ane te sivAyanA pUrvAparakALe adhikRta bodhano abhAva hoya, to te vakhate ja (=adhikRta bodhanA abhAva vakhate ja) nivRtti hovI upapanna che - Ama, nivRtti-bodhanuM jyAre sahabhAvI astitva ja nathI, tyAre te be sAvadhika zI rIte? eTale nivRtti bodhane AzrayIne thAya che, evuM kahevuM anucita che. (tathI sApekSatAne kAraNe bodhane svanivRttirUpa kahevuM saMgata thatuM nathI.). (A artha vyAkhyAne anusarI karyo che, paNa mULagraMthano bhAvArtha Avo hovo jaNAya che ke, jo (tA) svabhAvakALa vakhate (bhAve) nivRtti hoya ane pUrNa 2 tAve) te sivAyanA pUrvAparakALamAM e nivRtti na hoya, to te be (bhAva + nivRtti) pratiniyatarUpe sahacara thavAthI, 95. taddamAvatvaviroghAhiti | taca-mAvasyAmAvAstavamAva:, tasya mAva:-tattva taddamAvatvamitkartha, tasya virodhAt / bhAva evAbhAvo na bhavatItyarthaH / / 96. na tadAzrayatvamiti / na-naiva tadAzrayatvaM bhAvanivRtteH / yasmin samaye bhAva: tasminneva na mAnivRttirityartha: / 1. 'sati tadApatteH' iti ng-paatthH| 2. pUrvamudrite 'adhikRtabhAve' iti truTakapAThaH, atra H-pratena puurtiH| 3. 'patteH etadAzcaya0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA 1378 bhUto nAma tadA na bhUto yadi svayaM na bhavet na bhavatIti ca prasajyapratiSedha eSa na paryudAsaH" iti vacanAditi nirloThitametadAtmasiddhAvityalaM prasaGgena // * bALA pratiSedhatvAbhyupagamAcca tadavaidhikatvAyogaH | abhyupagamaM darzayati na hItyAdinA / na hi kasyacid bhAvena uttarasya bhAvo na bhUto nAma prAktanaH tadA na bhUto'sau bhAvaH yadi svayaM na bhavati - Atmanaiva na bhavati na bhavati iti ca prasajyapratiSedha eSa tuccho'bhavanamAtraM na paryudAso bhavanAntararUpam iti vacanAd vArttika iti nirloThitametat-adhikRtaM vastu Atma......... anekAMtarazmi . adhiAra: ) < (tadrupapatte:=nivRttvavadhiopapatte:=) te bhAvanI nivRttisApekSatA upapanna thaI zake... paNa, tevuM na hovAthI ja nivRttisApekSatA upapanna thAya nahIM... A arthamAM amAro Agraha nathI, vidvAno yathAsaMgati artha kare.) bIjI vAta e ke, nivRttine to tame prasajyapratiSadharUpa kaho cho ane tethI to e tuccha abhAvarUpa phalita thAya... to adhikRta bodha AvA tucchane sApekSa zI rIte rahe ? (232) e vAtanI (=bauddho nivRttine prasaya pratiSadharUpa mAne che, e vAtanI) puSTi mATe juo tamAruM zAstravacana H vArtikamAM kahyuM che ke, (na vid mAva:, bhAvena 7 bhUta:=) koIpaNa vastuno bhAva, uttarakSaNIya bIjA bhAva vaDe abhAvarUpa thato nathI, arthAt uttarakSaNe kapAla hovAmAtrathI pUrvakSaNIya ghaTano abhAva thAya evuM nathI... paNa (vi svayaM na bhavet, tavA na bhUto=) jo e ghaTa pote uttarakSaNe na hoya, to ja te abhAvarUpa thAya. (7 mati=) have e ghaTa pote uttarakSaNe nathI hoto eTale 'taveva vastu dvitIyakSaLe na mavati' ahIM na bhavati (vastuno abhAva) prasajya pratiSedharUpe samajavo, paryudAsarUpa nahIM. (kAraNa ke ahIM vastuno abhAva, bIjAnA bhAvarUpa nahIM, paNa svataMtra tuccha-abhAvarUpa kahyo che.)" Ama, nivRtti prasajya pratiSadharUpa (=tuccha abhAvarUpa) phalita thAya che. eTale adhikRta bodha AvI nivRttine sApekSa na hoya ane eTale e bodha tucchanivRttirUpa paNa na ja hoya. eTale paNa pUrvapakSanI vAta asAra jaNAya che. * nas be prakAranA hoya che : (1) prasayanas, ane paryudAsanag... prasayanam vastunA niSedhamAtrarUpa che. dA.ta. 'atra preto na' to A nag dvArA mAtra preta-bhUtano niSedha ja karAya che... ane paryAdAsanak tenI sadezanA vidhAnarUpa che. dA.ta. 'Jau' to ahIM go-abhAva gosadaza gavayanA vidhAnarUpa che. 1. 'va na' kRti jJa-pAna: I 2. 'prapannena' kRti -pAi: / rU. pUrvamudrita 'tadhitvA.' kRti pA:, atra H pratA: / For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA ( 8: (233) yajbom-'sthAvetat minena( rUttham) asamavinA muvismayajaLa bhAvanAvAdena ? kRtsnakarmakSayAnmokSaH, sa ca kAyasantApalakSaNena tapasA prAgupAttAzubhakarmanirjaraNato'nAgatasya caukaraNenetyAzaGkya tadapyasat kAyasantApasya karmaphalatvAt' ityAdi, tadapi bhagavadarhanmatAzravaNasUcakameva kevalaM neSTArthasAdhakamapi tapa: , 1379 *bALA * siddhau ityalaM prasaGgena // yaccoktaM mUlapUrvapakSe eva-syAdetat kimanenetyAdi yAvat kAyasantApasya karmaphalatvAdityAdi, tadapi kimityAha - bhagavadarhanmatAzravaNasUcakameva kevalaM neSTArthasAdhaka* anekAMtarazmi have A prasaMgathI saryuM... bauddhanI A badhI vAtonuM ame 'Atmasiddhi' nAmanA graMthamAM vistArathI nirAkaraNa karyuM che. niSkarSa H jo vastuone azuci-duHkharUpa mAno, to buddhajJAnasaMbaMdhI adhikRta bodhane paNa azuciduHkharUpa mAnavo paDaze ! eTale tevo ekAMta yogya nathI. tethI dareka vastu kathaMcid ja anAtmakaanitya - azuci ane duHkharUpa che, evuM phalita thaiyuM. * pUrvapakSInuM vacana ISTArtha-asAdhaka (233) bIjuM mULa pUrvapakSamAM (pAnA naM. 53-54 52) tame - "jaina : 'anAtmaka vagere bhAvanAothI anAsaktabhAva, tenAthI vairAgya-mokSa' evA hakIkatamAM asaMbhavita, mAtra bhoLA jIvone vismaya pamADanAra bhAvanAvAdathI zuM ? kharekhara to saMpUrNa karmanA kSayathI ja mokSa thAya ane karmano kSaya, kAyasaMtAparUpa chaTTa-aThThama vagere tapathI - (1) pUrve upArjana karelA azubha karmanI nirjarA dvArA, ane (2) navA karmo na ka2vA dvArA - thAya che." - AvI jainonA nAme 'AzaMkA' upADIne tame je kahyuM hatuM ke - "ekAMtavAdI : tamArI vAta asat che, kAraNa ke kAyasaMtApa to (nArakIne thanArA kAyasaMtApanI jema) karmanA udayarUpa che, to AvA karmodayarUpa kAyasaMtApathI mokSa thato haze ?" . vagere tame je tarko rajU karyA hatA, te badhuM paNa mAtra bhagavAna - arihaMtanAM matanuM azravaNa sUcave che, bAkI hakIkatamAM e iSTa arthane siddha karatuM nathI. : (bhAva e ke, jaino kAyasaMtApane ja tapa mAne che, evI pUrvapakSanI mAnyatA che ane e mAnyatAnA AdhAre tenuM nirAkaraNa karavA te tarko rajU kare che... paNa pUrvapakSIne e khabara ja nathI ke, * AvuM kahIne graMthakArazrIe tamAma ekAMta mAnyatAono nirAsa karyo. * hakIkatamAM jaino tevuM mAnatA nathI, paNa pUrvapakSIe bhramathI jaino pa2 tevo Aropa mUkyo che. 2. draSTanTe 13-14tame pRpte / 2. 'jAraLabhAvanA' rUti -pATa: / rU. 'vADaraLe' rUti -pATa: I 12-4tame pRSTha / For Personal & Private Use Only 4. draSTavye Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1380 **** * svarUpAparijJAnAt / na khalu kAyasantAparUpaM tapa ityArhataH kRtAntaH / (234) kiM tarhi ? jJAnasaMvegazamagarbhaM kSAyopazamikabhAvavRtti kliSTakarmakSayahetu viziSTAvabodha vyarahyAM che mapi / kathaM na sAdhakamityAha-tapaHsvarUpAparijJAnAt / kathamaparijJAnamityAha-na khalu-naiva kAyasantAparUpaM tapa iti ArhataH kRtAntaH-ArhataH siddhAntaH / ki tarhi ? jJAnasaMvegazamagarbham, jJAnAdyabhAve tadabhAvAt / etadeva vizeSyate kSAyopazamikabhAvavRtti audayikabhAvaniSedheneti / etadeva vizeSyate kliSTakarmakSayahetu, asminneva viSaye tapaso vidhAnAt / - anekAMtarazmi . jaino tapanuM svarUpa koI alaga ja mAne che (mAtra kAyasaMtAparUpa nahIM.) eTale jainamaMtavya jANyA vinAnuM mAtra pralApa pUratuM pUrvapakSInuM kathana che.) prazna: "tapa kAyasaMtAparUpa che' - evo arihaMtano siddhAMta nathI? uttara : nA, nathI. praznaH to (arihaMtamate) tapanuM svarUpa kevuM che? uttara : tame khUba sarasa prazna karyo. to juo - ne AhaMtamate tapanuM Abehuba svarUpa che (234) (1) jJana, saMvega ane zamathI je garbhita hoya... (jJAna vagere na hoya, to hakIkatamAM e tapa ja na kahevAya.) (2) karmanA kSayopazamathI janya kSayopathamika bhAvamAM je rahenAro hoya. (eTale e tapa vakhate mohanIyAdi karmathI janya saMkalpa-vikalpo, viSaya-kaSAyo, AzaMsAo, krodha vagere audayikabhAvoH karmodayajanya bhAvo na hovA joIe, nahIMtara to e tapa audayika bhAvamAM rahenAro banI jAya ane to vAstavamAM e tapa ja na rahe athavA to A vyavacchedaparaka vizeSaNa samajavuM. narakano kAyasaMtApa audayika che, teno AnAthI vyavaccheda thayo.) (3) je kliSTa karmonA kSayanuM kAraNa banatuM hoya... (Asakti, lAlasA vagere kliSTa karmothI UbhI thAya che. eTale hakIkatamAM to e kliSTa karmonA kSaya mATe ja tapa karavAnuM vidhAna che. zubhaadhyavasAyarUpa tapathI sattAgata karmo kSINa thAya ane azubhabhAvajanya karmabaMdhano nirodha thAya.) ke have graMthakArazrI nava vizeSaNothI tapanuM suMdara svarUpa batAvI rahyA che. * 'jJAnameva budhAH prAhuH, karmaNAM tApanAt tapaH / tadAbhyantarameveSTaM, bAhyaM tdupbRNhkm|' -iti jJAnasAraH 31/1 * 'viziSTajJAnasaMvegazamasAramatastapaH / kSAyopazamikaM jJeyamavyAbAdhasukhAtmakam // ' - iti aSTakam 1148 * 'nikAcitAnAmapi karmaNAM yad, garIyasAM bhUdharadurdharANAm / vibhedane vajramivAtitIvra, namo'stu tasmai tapase'dbhutAya // - iti zAntasudhArase 9/4 For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1381 kAraNaM paramapadAsannatAkartR dainyautsukyavarjitaM pAramArthikasukhavRtti mahAsattvasevitaM sadanuSThAnahetu zubhAtmapariNAmarUpaM tapa iti / ( 235 ) na caivambhUtapariNAmarUpametat kAya *bAbA ka etadeva vizeSyate viziSTAvabodhakAraNaM, tapaH pUrvakasaddhyAnavidhAnAt / etadeva vizeSyate paramapadAsannatAkartR, karmanirjaraNata: / etadeva vizeSyate dainyautsukyavarjitaM gAmbhIryadhairyAzrayasampannatvena / etadeva vizeSyate pAramArthikasukhavRtti, zamasAratayA / etadeva vizeSyate mahAsattvasevitamihalokAdyapekSAbhAvena / etadeva vizeSyate sadanuSThAnaMhetu pravRttimat jJAnagarbhatayA evambhUtaM zubhAtmapariNAmarUpaM tapa ityArhataH kRtAntaH / na caivambhUtapariNAmarUpametat* anekAMtarazmi anekAntajayapatAkA (4) sAnarUpa viziSTa jJAnanuM je kAraNa bane... (tapapUrvaka sadhyAna karavAnuM vidhAna che. eTale e tapa ekAgratAdi guNonuM AdhAna karavA dvArA sAnanuM kAraNa bane.) (5) karmanI nirjarA (=kSaya) karavA dvArA je paramapadane (=mokSapadane) najIka lAvanAra hoya... (6) je dInatA ane utsukatAthI rahita hoya... (tapa karanAra vyakti, gaMbhIratA ane dhIraja A be guNathI saMpanna hovo joIe ane saMpanna hoya to tene tapamAM dInatA paNa na Ave ane zIghrasamAptinI icchArUpa autsukya paNa na Ave... ane to eno tapa zuddhatapa bane.) (7) zamarUpa (sAmyarUpa) sukhathI bharapUra hovAthI, pAramArthika sukhanI vRtti jemAM che te... (vAstavika tapa sAmyasukhathI vyApta hovAthI temAM pAramArthika sukhano AhlAda anubhavAya che.) (8) je Ihaloka-paralokasaMbaMdhI koIpaNa apekSA-AzaMsA vinA mahAna (=atyaMta prabaLa) sattvavALA (=puruSArthavALA) jIvo vaDe sevAyela hoya... (apekSA-AzaMsAone choDavA mATe paNa prabaLa sattva joIe. AvA sattvapUrvaka jenuM sevana karAyuM hoya, te ja vAstavamAM tapa che.) (9) jJAnagarbhita hovAne kAraNe, je sadguSThAnamAM (=mokSasAdhaka upAyamAM) pravRtti karAvanAra hoya... * 'muite sattapama prabhAva:, . kaThorakarmArjitakilbiSo'pi / dRDhaprahArIva nihatya pApaM, yato'pavargaM labhate'cireNa // - iti zAMtasudhArase 9/5 / * 'zamati tApa gamati pApaM, ramati mAnasa Msam / harati vimohaM durArohaM, tapa iha vigatAzaMsam // ' iti zAMtasudhArase 9/6 | 1. 'hetu: pravRtti.' kRti 3-pAna: / (BY: AvA sArabhUta nava vizeSaNothI viziSTa zubha-AtmapariNAmarUpa (zubha-adhyavasAyarUpa) je hoya, tene arihaMtamate 'tapa' kahevAya che. (235) AvA prakAranA tapane tame (=bauddho) kAyasaMtAparUpa kahetA ho, to to te bilakula Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1382 santApalakSaNamiti yujyate vaktum, ata eva nedaM karmaphalameva, tatkSayopazamataH pravRtteH tattvata AtmadharmatvAt / (236) na caivaMvidhapariNAmavataH sadanazanAdyanuSThAnena prAyaH kAyasantApo'pi bhavati / na cAsau sannapi zubhAbahizcaracetasaH cittasantApAya / na ca tat ...* vyAkhyA *..... tapaH kAyasantApalakSaNamiti-evaM yujyate vaktuM evambhUtapariNAmarUpasya vizuddhadhyAnAtmakatvena vedyasaMvedyapadarUpatayA sukharUpatvAditi yo'rthaH ata eva hetoH nedaM-tapaH karmaphalamevaekAntena / kuta ityAha-tatkSayopazamataH-karmakSayopazamataH pravRtteH kAraNAt tattvataH-paramArthena AtmadharmatvAt tapasaH / na cetyAdi / na caivaMvidhapariNAmavataH-puMsaH sadanazanAdyanuSThAnena adhikAriNa AgamavihitaM sat tena prAyaH kAyasantApo'pi bhavati / na cAsaukAyasantApaH sannapi zubhAbahizcaracetasastapasvinazcittasantApAya, zubhAbahizcaracetastvAdeva / ....... manetirazmi yogya nathI, kAraNa ke Avo tapa to vizuddha dhyAnarUpa hovAthI kharekhara vedyasaMvedyapada che. (vedya eTale anubhavavA yogya AtmasvarUpa vagere, tenuM saMvedana jemAM thAya che te sthAna... tapa te AvA sthAnarUpa che, arthAt e vizuddha dhyAnarUpa hovAthI temAM AtmasvarUpa vagerenuM saMvedana thAya che.) ane e saMvedananA kAraNe e tapa paramasukharUpa che. eTale ja e tapane ekAMte karmaphaLarUpa (karmanA udayarUpa) kahevuM bilakula yogya nathI, kAraNa ke A tapa to karmanA kSayopazamathI thayo hovAthI, paramArthathI to e AtmAnA dharmarUpa svabhAvarUpa che (eTale ene karmodayarUpa na kahevAya.) - sadanuSThAnasevakane kAyasaMtApanI paNa ananubhUti ne (236) ane AvA prakAranA pariNAmavALo puruSa AgamamAM kahela vidhi pramANe anazana vagere sadanuSThAna kare, to prAyaH ene kAyasaMtApa paNa na ja thAya... (AgamamAM zarIranA vyutsarga-Adi mATe khUba ja suMdara krama batAvyo che. e kramanA sevanathI kaparuM kArya paNa zarIra mATe sahaja thaI jAya ane eTale e kArya kAyAnA saMtAparUpa na bane.) ane kadAca kAyasaMtApa hoya, to paNa zubha-abAhyacara (=satata zubhadhyAnamAM rahenAra) manavALA tapasvIone, e kAyasaMtApa, cittasaMtApa mATe na bane... kAraNa ke e tapasvIonuM mana abAhyacara .............* vivaraNam ...... 97. vedyasaMvedyapadarUpatayeti / vedyaM tattvaM saMvedyate-samyak paricchidyate yatra tad vedyasaMvedyam, tacca tat padaM cAvasthAnalakSaNaM vedyasaMvedyapadam, tadrUpaM svabhAvo yasya tat tathA tasya bhAvastattA tayA / / 1. 'zamataH kSayopazame karmaH' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1383 anekAntajayapatAkA (SaSThaH -on santAparahitaH kAyakhedo'pi paramArthata: kheda eva / (237) naM ca tatsantApakRdapi tadiSTaM paramajJAnadarzanadharaistIrthakRdbhiH tadvacanaprAmANyAt manomaGgalakartRtapaH pratiSedhAt cittendriyavazyamAtravidhAnAt, anyathA''rttadhyAnApatteH / ( 238 ) na ca alpakAyakhede'pi * vyAkhyA 1 na cetyAdi / na ca tatsantAparahitaH - cittasantAparahitaH kAyakhedo'pi paramArthataH kheda eva, abhipretArthasiddhau kAyakhedasyAkhedatayA'nubhavAt / na cetyAdi / na ca tatsantApakRdapi na ca kAya(citta?)santApakRdapi tat-tapa iSTam - abhyupagatam / kairityAha- paramajJAnadarzanadharaiH tIrthakRdbhiH / kathaM neSTamityAha-tadvacanaprAmANyAt-tIrthakaravacanaprAmANyAt / prAmANyaM ca manomaMGgulakartRtapaHpratiSedhAt / tathA cArSam "so hu tavo kAyavvo jeNa maNo maGgulaM na cintei / jeNa na indiyahANI jeNa ya jogA na hAyanti // " tathA cittendriyavazyamAtravidhAnAt / vidhAnaM ca ...aneDAMtarazmi che, arthAt bAhya-zarIra kevuM che ? tene zuM kaSTa paDe che ? e badhA bAhya vize dhyAna denAruM nathI. (eTale teone kAyasaMtApa hovA chatAM cittasaMtApa na thAya.) ane cittasaMtApathI rahita vyaktine kAyakheda paNa paramArthathI 'kheda' rUpa na lAge, kAraNa ke abhipreta (=Icchita) arthanI siddhi mATe e khedano paNa akhedarUpe (=sukharUpe) ja anubhava thAya che. (A vAta AgaLa ratnavepArInA udAharaNathI siddha karaze.) * azubhadhyAnakAraka tapano niSedha (237) ane 52ma jJAna-darzanane dhAraNa karanArA tIrthaMkarone kAyasaMtApa (?cittasaMtApa) karanAra paNa tapa iSTa naryAM. kAraNa ke e vAtamAM tIrthaMkaranuM vacana ja pramANa che, tIrthaMkaroe ja mananI asamAdhi ka2nA2 tapano niSedha karyo che. Arya puruSoe paNa kahyuM che ke - "te tapa karavo, jenAthI mana azubha na vicAre, jenAthI indriyanI hAni na thAya ane jenAthI saMyamayogo haNAya nahIM.'' ane tIrthaMkaroe tapa dvArA mukhya to citta (mana) ane indriyanuM vazIkaraNa (=niyaMtraNa) karavAnuM * eno matalaba e nathI ke, kAyasaMtApa bilakula na karavo. paNa kahevAno bhAva e ke, mananI asamAdhi thAya evo kAyasaMtApa na karavo. 1. 'na ca santApa0' iti ga-pAThaH / 2. maGgulam-asundaram / 3. chAyA - tat khalu tapaH kartavyaM yena mano maGgulaM na cintayati / yena nendriyahAniryena yogA na hAyante // 4. AryA / For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 2384 mahAvyAdhipIDitasyeva taduHkhajJAtustato niviNNasya suvaidyopadezAt samyak tannivRttyudyatasya laGghanauSadhapAnAdyaiH duHkhanivRttidarzinaH tathAvidhArogyabhAjaH samupajAtarasA "kAyo na kevalamayaM paritApanIyo miSTai rasairbahuvidhairna ca lAlanIyaH / , cittendriyANi na caranti yathotpatheSu vazyAni yena ca tadAcaritaM jinAnAm // " itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame ArttadhyAnApatteH, pratiSiddhaM caitat bhagavateti bhAvanIyam / na cetyAdi / na ca alpakAyakhede'pi sati mahAvyAdhipIDitasyeveti nidarzanaM tadduHkhajJAturasammUDhasya tataH-duHkhAnniviNNasya suvaidyopadezAtsuvaidyopadezena tannivRttyudyatasya-duHkhanivRttyudyatasya laGghanauSadhapAnAdyaiH tathAvidhakAyakhede'pi - anekAMtarazmi che ja kahyuM che. juo temanuM vidhAna : A zarIra, kevaLa phleza pamADavA yogya nathI ane kevaLa ghaNA prakAranA madhura rasothI lAlanapAlana karavA yogya paNa nathI, paNa je pramANe citta ane indriyo unmArge na jAya ane jenAthI (teo) vaza thAya, te ja (tapa) jinezvaronA AcaraNarUpa che.' A badhI vAto tamAre mAnavI ja joIe. | (anyathA=) jo AvuM na mAno ane cittasaMtApAdine paNa taparUpa kahI tene kartavya mAno athavA to manane saMtApa karAvato tapa paNa kartavya mAno, to to 'ArtadhyAna' thavAnI Apatti Ave ! ane paramAtmAe ArtadhyAnano to spaSTa niSedha karyo che. - alpa kAyakhedamAM cittakheda asaMgata sadaSTAMta vizadIkaraNa : (238) pUrvapakSaH to paNa chaThTha-akrama karavAmAM thoDo to kAyakheda thavAno ja ane to cittakheda paNa thavAno. to tevo tapa zI rIte AdaraNIya bane ? syAdvAdIH juo bhAI ! thoDo kAyakheda hovAmAM cittakheda thAya evuM jarUrI naithI. A vAtane ApaNe dRSTAMta sahita samajIe - daSTAMtaH koI vyakti moTI vyAdhithI pIDAyo hoya ane asaMmUDha (=sArAsAravivekajJa) evo te, e vyAdhinA kavipAkarUpa duHkhane jANato hoya ane e duHkhathI nirveda pAmI gayo hoya... to A vyakti koI sArA vaidyanA upadezathI e duHkhanI vyAdhinI) nivRtti mATe udyata thAya ane lAMghaNa bhAva e ke, mukhyatA to cittakheda na thavAnI che. eTale thoDA kAyakaSTamAM jo cittakheda na thato hoya, to te tapa AdaraNIya ja che. . sezAt tatravR0' ta T-pAd: I 2. vasatatitava | For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1385 anekAntajayapatAkA (B: ntarasya cittakhedaH / (239) evaM bhAvatapasvinaH saMsAramahAvyAdhipIDitasya mithyAvikalpaduHkhajJAtustattvatastato niviNNasya bhAvavaidyatIrthakaropadezAt samyak tannivRttyudyuktasya tathAvidhavihitAnuSThAnAt mithyAvikalpaduHkhanivRttidarzinaH tattvasaMvedana .......... duHkhanivRttidarzinaH sataH tathAvidhArogyabhAjo'ntaHsukhAvezena samupajAtarasAntarasya ArogyasambhAvanayA cittakhedo na cAlpakAyakhede'pIti vartate eSa dRSTAntaH / idAnIM dArTAntikayojanAmAha evamapItyAdinA / evaM bhAvatapasvinaH sAdhoH saMsAramahAvyAdhipIDitasya janmAdivikArabhAvataH mithyAvikalpaduHkhajJAtu tebhyo'nyat tattvato duHkhamiti tattvataH-paramArthena tataH-mithyAvikalpaduHkhAnniviNNasya bhAvavaidyatIrthakaropadezAt-tIrthakaropadezena samyagaviparItena vidhinA tannivRttyudyuktasya-mithyAvikalpaduHkhanivRttAvudyuktasya tathAvidhavihitAnuSThAnAt-citravihitAnuSThAnAt mithyAvikalpaduHkhanivRttidarzino mAtrayA tattvasaMve ... anekAMtarazmi che. (=upavAsa), auSadhapAna vagere dvArA tene kAyakheda thavA chatAM paNa, te badhI parejIo dvArA duHkhanI nivRtti dekhanAro hoya... to A vyakti AMtarika sukhanA AvezathI tevA prakAranA Arogyane bhajanAro thAya ane ArogyanI saMbhAvanAthI (samupagatirasAntara=) pIDAne badale "have sAruM thaze? evA zubhabhAvanI lAgaNI tene anubhavAya. Ama, A vyaktine thoDo kAyakheda hovA chatAM paNa cittakheda thato nathI. (239) dASTratika : e ja rIte bhAvatapasvI sAdhu, saMsArarUpI moTI vyAdhithI pIDAyo che (saMsAramAM janma-maraNa, jarA-roga vagere aneka vikAro che. eTale saMsAra ja eka mahAvyAdhi che, e vyAdhithI sAdhu vyathita che, ane te sAdhu, e mahAvyAdhinA mithyAvikalparUpa kahRduHkhane jANanAra che. (saMsAramAM kuvikalpo, viSaya-kaSAyo, rAga-dveSAdi thAya che ke jeo kliSTa karmabaMdha dvArA paraMparAe durgatinA sarjaka che.) ane paramArthathI e sAdhu, te mithyAvikalparUpa duHkhathI nirveda pAmI gayo che... to Avo sAdhu, tIrthakara jevA sarvazreSTha bhAMvavaidyanA upadezathI sArI rIte (==aviparIta vidhipUrvaka) e mithyAvikalparUpa duHkhanI nivRtti mATe udyata thAya ane charTa-aTTama-anazana vagere Agamavihita anuSThAnathI mithyAvikalparUpa duHkhanI nivRtti dekhanAro hoya... to e sAdhu paraMparAe ApaNA AMtarika rAgAdi rogo kevI rIte ghaTe? ghaTADavAno upAya zuM? e badhuM jANanAra ne jaNAvanArA hovAthI tIrthakaro bhAvavaidyarUpa che. 2. 'fzanasantaH tathA ' ti -paDhi: rU. 'Dacatatvato' ta Tu-pATha: 2. 'tathA vihitA' rUti -paDhi: 4. "vRdu' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1386 bhAvArogyabhAjaH samudbhUtazubharasAntarasya na bhavati cittasantApaH,(240 ) api tu tathAvidhavyAbAdhAnivRttitastathA'nubhavasiddhA bhavati paramanivRttiriti / (241) dRSTA ceSTArthasaMsiddhAvanyatrApi ratnavaNikprabhRtInAM tathA'nazanAdikAyapIDA manonivRttihetu.............................................. vyAkhyA .................... danabhAvArogyabhAjaH sataH samudbhUtazubharasAntarasya prazAntavAhitayA na bhavati cittasantApo na cAlpakAyakhede'pyevamiti vartate / upacayamAha-api tu tathAvidhavyAbAdhAvinivRttitaHkliSTavyAbAdhAnivRttyA tathA-asaGgazaktitayA'nubhavasiddhA / kimityAha-bhavati paramanivRttiriti yogyanubhavasiddhametaditi / laukikaM dRSTAntamAha dRSTA cetyAdinA / dRSTA ca loke iSTArthasiddhau satyAmanyatrApi-adhvagamanAdau ratnavaNikprabhRtInAM-prANinAM tathA'nazanAdikAyapIDA AhArAdyabhAvena manonivRtteH hetulaukikametaditi-evaM na kAyasantApalakSaNaM ........ mane'tirazmi * tattvasaMvedanarUpa (mithyAvikalpane dUra karIne yathArthasaMvedanarUpa) bhAvaArogyane bhajanAro thAya ane meTarI anazanamate 55 zAMtapAlatAnA 24o tene (samupajAtarasAntara) pIne 162 nibhA saMvedananI anubhUti thAya che. eTale A vyaktine alpa kAyakheda thavA chatAM paNa cittasaMtApa thato nathI. (240) uparathI jema rogI rogamukta thavAthI parama AhvAda anubhave che, tema bhAvasAdhu paNa mithyAvikalparUpa kliSTa vyAbAdhAthI (=rogathI) mukta thavAthI, parama nivRttine (=zuddha svabhAvAvasthArUpa muktine) prApta kare che; je asaMga-anuSThAnanA sAmarthya-saMpanna yogIone anubhavasiddha che, (arthAt tenA badhA saMkalpa-vikalpo zamI jAya che ane zuddha sAmyavasthA anubhavAya che.) A vAtane jaNAvavA eka laukika dRSTAMta kahe che - (241) tevU lobha 59 hepAya che, abhipreta (=dhana) arthanI siddhi yatA Doya, to ratnAvepArI vagerene mArgamusApharImAM paNa tevA prakAranI anazanAdirUpa (AhAra vagere na maLavAthI na khAvAdirUpa) kAyapIDA mananI samAdhinuM kAraNa bane che. (arthAt dhana maLatuM hoya, ane te vakhate khAvA-pIvAnuM na maLe, to paNa enuM mana samAdhisaMpanna hoya, AkuLa-vyAkuLa thaI jatuM nathI. kAraNa ke temAM tenA abhipreta arthanI siddhi thAya che.) * cittanI uttarottara vizuddha jJAnaparaMparAne prazAMtavAhitA kahevAya. * 'yApi cAnazanAdibhyaH, kAyapIDA manAk kvacit / vyAdhikriyAsamA sApi, neSTasiddhyA'tra baadhnii||' - iti aSTakaprakaraNe 11/6 / 1. 'samudbhUtazamarasAntarasya' iti g-paatthH| 2. 'yo'pyanu0' iti ka-pAThaH / 3. 'avagamanAdau' iti ka paatthH| For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1387 anekAntajayapatAkA (SaSThaH riti na kAyasantApalakSaNaM tapo jainAnAmiti / (242) bhavati cAnena prAgupAttakarmanirjaraNam, anutApabhAvAdAgrahanivRtteH, kuzalapariNAmayogAd bhAvanAsiddharAjJArAdhanAt sarvato nivRtteH saddhyAnayogAnirAkAGkSatvAdanAgatasya cAkaraNamiti, ataH .................. vyAkhyA ............................................. tapo jainAnAmiti sthitam / bhavati cAnena-tapasA prAgupAttakarmanirjaraNam / kuta ityAhaanutApabhAvAt / bhavati ca tapasvinaH prAgduzcarite'nutApaH tathA AgrahanivRttenirabhiSvaGgAzayabhAvena / evaM kuzalapariNAmayogAt ata eva bhAvanAsiddheH evamAjJArAdhanAt ata eva sarvato nivRtteH samatayA evaM saddhyAnayogAt dhyantarayogAptyA nirAkAGkSatvAdihalokAdau, ..... manetirazmi tema bhAvasAdhune paNa mokSarUpa abhipreta arthanI siddhi thatI hoya, to anazanAdi kAyapIDA paNa cittasaMtApakAraka nahIM, paNa cittanI samAdhinuM kAraNa baeNne che. niSkarSa eTale jainamate kAyasaMtAparUpa tapa nathI, paNa pUrvokta nava vizeSaNothI saMpanna zubhaAtmapariNAmarUpa tapa che. (ane AvA tapa vize pUrvapakSIdatta eke doSano avakAza nathI.) * tapathI mokSanI nidhi saMgati (242) ve mApA tathA pUrva pArchana 28 // bhana na thAya cha 04, 29 (1) me tapasvIne tapa karavAthI potAnA pUrva durita (kharAba kRtya) vize pazcAttApa thAya che. (2) niramiSya (=nirAsata) mA lAmo thavAthI tamAma vastumo 52no (bhmtvaahibhAvarUpa) Agraha athavA kadAgraha uThI jAya che, nivRtta thaI jAya che. (3) vaNI, atyaMta duzaNa pri|m Ave che bhane bheTale 4 zubha bhAvanAmo thavA mAgecha. (4) vajI, tapana sevana sozAnI 4 mArAdhanA cha bhane mero 4 samatAnA 25 te (sarvataH) badhA saMkalpa-vikalpothI nivRtta thAya che. (5) ane saMkalpa-vikalponI nivRttithI samyagu mana-vacana-kAyAnA vyApArarUpa ane asamya mana-vacana-kAyAnA niSedharUpa viziSTa buddhinI prApti thAya ane tenA AdhAre temane saMdhyAna thAya che. .... ......... vivaraNam ........ ___98. dhyantarayogAptyeti / dhiya:-buddherantaraM-vizeSo dhyantaram, viziSTabuddhirityarthaH / tato dhyantareNopalakSito yo yoga:-samyagmanovAkkAyavyApArarUpo'samyagmanovAkkAyaniSedharUpazca tasyApti:-prAptistayA / / // ............. dRSTA ceSTArthasaMsiddhau, kAyapIDA hyaduHkhadA / ratnAdivaNigAdInAM, tadvadatrApi bhAvyatAm // ' - iti aSTakaprakaraNe 11/7 / 1. 'SvaGgazamabhAvena' iti ka-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vira:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 1388 "kRtsnakarmakSayAnmokSaH" iti yuktiyuktameva // (243) etena yat paraizcodyate 'bhAvanAheyAH klezAH kimatra kAyasantApena vyadhikaraNatvAt' iti, tadapi parihRtameva, kAyasantApasya tattvatastapastvAnabhyupagamAt - vyArA ... na kevalamitthaM prAgupAttakarmanirjaraNaM anAgatasya cAkaraNamiti, ataH-asmAt kAraNAt kRtsnakarmakSayAd bhavopagrAhikarmANyadhikRtya mokSa iti yuktiyuktameva-na kiJcidatra prmaannviruddham | etena-anantaroditena yat paraizcodyate bauddhaiH yaduta bhAvanAheyAH klezAH-rAgAdayaH kimatra kAyasantApena vyadhikaraNatvAdityAdi tadapi parihRtameva / kathamityAha-kAya - anekAMtarazmi .... () ane e tapa karanAra vyakti Ihaloka-paralokAdi vize AkAMkSA-AzaMsA vinAno hoya Ama, tapa karanAra vyaktinA, A badhA (=pazcAtApa, nirabhivaMgabhAva, AgrahanivRtti, kuzaLapariNAma, zubhabhAvanA, AjJArAdhana, sAmyabhAva, sadhyAnabhAva, nirAzasabhAva... vagere) guNonA kAraNe pUrve upArjana karelA karmonI nirjarA thAya che ane eTaluM ja nahIM; AgaLa vadhIne anAgatanuM akaraNa thAya che, arthAt bhaviSyamAM navA karmano baMdha aTake che. ane eTale ghAtakarmo to kSINa thAya ja, AgaLa vadhI bhavopagrAhI (=bhavamAM pakaDI rAkhanAra) vedanIya vagere karma paNa kSINa thAya - Ama sarva karmanA kSayathI mokSa thAya che. eTale ame je kahyuM che ke - "stravarmakSat mokSa: saMpUrNa karmano kSaya thavAthI mokSa thAya" - e vAta yuktiyukta ja che, temAM kaMI pramANaviruddha nathI. - bauddha-AzaMkAno nirAsa - (243) tapanuM AvuM suMdara svarUpa hovAthI, bauddhakRta nodanA (=preraNAtradoSApAdanono paNa nirAsa thAya che. (A vAta ApaNe pUrvapakSa-uttarapakSa dvArA samajIe -) bauddhaH (pUrvapakSa:) rAgAdi klezo to bairAbhya vagere bhAvanAothI choDavA yogya che. to e vize kAyasaMtApathI zuM? kAyasaMtApa to vyadhikaraNa (=rAgAdinA AzrayabhUta manathI bhinna zarIragata) che. (eTale tenAthI rAgAdi klezo tyAjaya bane nahIM.) bhAva e ke, kAyasaMtAparUpa tapa to zarIramAM ja thAya che, to Avo tapa, rAgAdi maLathI bharelA ........................vivaram ......... 99. vyadhikaraNatvAditi / kAyasantApalakSaNaM hi tapa: kAya eva varttate, na tu rAgAdimalavyAkule ++++++++ ++++++++++++ 2. "sattApanetyAdri ti -paDhi: ! For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1389 anekAntajayapatAkA tasyoktavat kuzalapariNAmarUpatvAt, tadaGgatvena tu brahmacaryabhikSATanAdivat tadabhidhAnAditi // (244) kiJca bhAvanA'pi nastapobheda eva, dhyAnasya taporUpatvAt, tasya ca * vyAdhyA re santApasya-parAbhimatasya tattvataH - paramArthena tapastvAnabhyupagamAt / tasyetyAdi tasya-tapasaH 3vat-yathottam / tathA jimityAha-za pariAmapAt, tava gvena-zalarinnaamaanggtven punarbrahmacaryabhikSATanAdivaditi nidarzanaM tadabhidhAnAt -kAyasantApAbhidhAnAt kAyaklezavacanena iti // abhyuccayamAha kiJcetyAdinA / kiJca bhAvanA'pi naH - asmAkaM tapobheda eva / kathaM dvAdazabhedamadhye bhAva ityAha- dhyAnasya taporUpatvAt / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-tasya ca* anekAMtarazmi ... vijJAnamAM maLazuddhi zI rIte kare ? (kapaDA para pANI nAMkhavAthI kAMI ghaDAno maLa zuddha na thAya, tema kAyAne kleza pahoMcADavAthI kAMI vijJAna zuddha na thAya. to tevA kAyasaMtApathI matalaba zuM ? ) syAdvAdI : (uttarapakSa :) uparokta kathanathI tamArI A vAta paNa nirAkRta ja che, kAraNa ke tame je (mAtra kAyaklezarUpa) kAyasaMtApa kaho cho, te to paramArthathI amane tapa tarIke svIkRta ja nathI. amane to pUrve kahyA mujaba 'kuzaLapariNAma' ja tapa tarIke svIkRta che. hA, ame kAyaklezarUpa kAyasaMtApa karavAnuM kahIe chIe, paNa e to brahmacarya-bhikSATana vagerenI jema kuzaLapariNAmanA aMgarUpe (=sAdhanarUpe) kahIe chIe (bAkI mukhya taparUpe nahIM.) (bhAva e ke, jema brahmacarya, bhikSATana vagere kuzaLapariNAmanA sAdhanabhUta che, tema kAyaklezarUpa kAyasaMtApa paNa kuzaLapariNAmanA sAdhanarUpa che. eTale hakIkatamAM tapa to kuzaLapariNAmarUpa ja che, mAtra tenA sAdhana tarIke A badhAno svIkAra karavAmAM Ave che.) (244) bIjI vAta, tame je kaho cho ke - "klezo to bhAvanAothI tyAjya che" - to temAM 'bhAvanA' zuM che - e tamane khabara che ? amArA mate e bhAvanA paNa eka prakAranA tapano ja bheda che. (eTale hakIkatamAM amArI abhipreta vAta ja siddha thAya che ke, klezo bhAvanAthI tyAjya che. tapathI tyAjya che.) prazna H tame tapanA bAra bheda kaho cho, temAM bhAvanAno zemAM samAveza thAya che ? uttara : dhyAnarUpa bhedanI bhUmikAmAM teno samAveza thAya che. (A vAtane vistArathI jaNAve che.) juo - * vivarAm . vijJAne iti kathamanyatra malapralayapratyalaM bhavediti ? / / ( 8: -> 1. pUrvamudrite 'mApralayaM pratya.' kRti pA:, atra N-pratapATa: I For Personal & Private Use Only // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1390 ************** bhAvanApUrvakatvAt tadaniSpattau dhyAnAsiddheH / na ca sarvathA yoganirodhalakSaNalezyAtItAnupamazukladhyAnavyatirekeNa mokSaH, (245) kriyAbhAve tannibandhanakAnuparateH, anyathA na tasyA manAgapi karmahetutvam, na caitad dRSTeSTAvirodhi tathAlokAbhyupagama vyArA dhyAnasya bhAvanApUrvakatvAt / bhAvanApUrvakatvaM ca tadaniSpattau-bhAvanA'niSpattau dhyAnAsiddheH kAraNAt / na cetyAdi / na ca sarvathA-ekAntena yoganirodhalakSaNaM ca tat lezyAtItaparamazukladhyAnaM ceti vigrahaH, tadvyatirekeNa mokSo na ca / kathamityAha-kriyAbhAve sati tannibandhanakAnuparate:-kriyAnibandhanakAnuparateH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA na tasyAH-kriyAyA manAgapi karmahetutvam, tadbhAve'pi tadabhAvopapatteH / na caitatu-akarmahetutvaM dRSTeSTAvirodhi, kintu virodhyeva, iha kriyAphaladarzanAt sayogakevalino'pi IryApathakarmabandhA ...... anekAMtarazmi ....... dhyAna e tArUpa che ane e dhyAna bhAvanApUrvaka ja thAya che. tenuM (=bhAvanApUrvaka ja dhyAna thavAnuM) kAraNa e ke, (taniSpattiau=) bhAvana niSpanna thayA vinA (dhyAnA siddha) dhyAna thaI zake nahIM. (AtmA pUrve anitya vagere bhAvanAothI bhAvita hoya, to ja tene zubhadhyAna thaI zake, anyathA nahIM.) ane (1) yoganirodharUpa, mana-vacana-kAyAnA vyApArone rokavArUpa, (2) vezyAtIta, vezyA vinAnI alezI avasthAmAM thanArA AvA anupama "zukladhyAna' vinA (sarvathAka) nizca mokSa thaI zake nahIM. (arthAtu AvA zukladhyAnathI ja mokSa thaI zake.) (245) te A pramANe - cothuM zukladhyAna yoganirodharUpa (=kriyAnirodharUpa) che. eTale te zukladhyAna na thAya to kriyAo zarU ja rahe. have jo kriyAo zarU rahe, to te kriyAmUlaka karma paNa zarU ja rahe (arthAt te kriyAothI je karmo baMdhAtA hatA, te karmono paNa uparama thAya nahIM.). pUrvapakSaH karmabaMdha to pariNAmane AdhIna che, kriyAne nahIM. uttarapakSa : nA, evuM nathI. (anyathAga) jo kriyAo zarU hovA chatAM paNa karmabaMdha na thAya evuM kaho, to te kriyAo karmanuM kAraNa nahIM bane, kAraNake (kAraNa hoya to kArya thAya ja, have) ahIM to kriyA hovA chatAM paNa karmo AvatA nathI (e parathI phalita thAya che ke, kriyA karmanuM kAraNa nathI ja.) ane kriyA karmanuM kAraNa na bane" e vAta kAMI dRSTa-iSTane avirodhI nathI, paNa virodhI ja che AvuM kahIne graMthakArazrIe dhyAnatapanI bhUmikA tarIke bhAvanAno ullekha karyo ane tenI anivAryatA jaNAvI. have dhyAnanI anivAryatA jaNAve che. 2. 'tAnupamatte ' rUti thAt aa rU. pUrvamudrite ' patha ' ti 2. "pharmavalpAnaparantaH' ti -paTi: I pATha:, matra G-H-pratipAd: I For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1391 anekAntajayapatAkA kSaterityetadaGgatvena mokSavidyAsAdhanapUrvakriyArUpaivAnityatvAdibhAvanA, tathAvidhapari para vyAdhyA bhyupagamAcca / ata evAha-tathAlokAbhyupagamakSateH / iti-evametadaGgatvena, prakramAdadhikRtadhyAnAGgatvena mokSavidyAsAdhanapUrvakriyArUpaiva / ketyAha-anityatvAdibhAvanA / 'Adi'zabdAdazaraNatvAdigrahaH / yathoktam "bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatA'nyatve / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca // nirjaraNalokavistaradharmasvAkhyAtatattvacintAzca / vo: suhurtamatva va mAvanA dvArA vizuddha: " anekAMtarazmi ... che, kAraNa ke (1) kriyAnuM karmarUpI phaLa jagatamAM spaSTapaNe dekhAya che... caurya vagere kriyAo dvArA karmabaMdha ane tenA dvArA phAMsI vagere kavipAko e badhuM jagamAM prasiddha che, ane (2) sayogI kevalIone paNa kriyAnA kAraNe airyApathika ( krisamasyasthitika) karmabaMdha manAyo che. eTale kriyAo karmanuM kAraNa nathI - evuM kaho, to daSTa-ISTano virodha thAya ja. (eTale ja graMthakArazrI kahe che ke -) evuM mAnavAmAM loka ane abhyAgamanI kSati thAya, mATe tevuM na mAnavuM. tethI kriyAo hoya tyAM sudhI karmo zarU ja rahe, eTale e kriyAone rokavA yoganirodharUpa zukladhyAna anivArya che. basa, A zukladhyAnanA aMgarUpe (=sAdhanarUpe) ja ame anityatA-azaraNatA vagere bhAvanAone mAnI che. A bhAvanAo, mokSarUpI vidyAne siddha karavA mATe pUrvakriyArUpa (=pUrvabhUmikArUpa) che. bhAvanAonA prakAra darzAvatA pUrvAcAryoe kahyuM che ke - (1) anityatA, (2) azaraNatA, (3) ekatva, (4) anyatva, (5) azucitva, (6) saMsArabhAvanA, (7) karmAzravabhAvanA, (8) karmasaMvarabhAvanA, (9) karmanirjarAbhAvanA, (10) dharmasvAkhyAtabhAvanA, (11) padArthasvarUpa-vicAraNA, ane (12) bodhinuM atyaMta durlabhapaNuM - A bAra vizuddha bhAvanAo bhauvavI joIe." (prazamarati zlo) 149/150) ja Ama, dhyAnarUpa tapanI pUrvabhUmikA tarIke bhAvanAno ullekha che. tethI teo parUpa ja sAbita thAya ane eTale klezo tapathI tyAjya che, evuM ja phalita thAya. Ama, AgaLa paNa e upasaMhAra dhyAnamAM rAkhavo. * 'anityatvAzaraNate bhavamekatvamanyatAm / azaucamAzravaM cAtman saMvaraM paribhAvayet / karmaNo nirjarAM dharmasUktatAM lokapaddhatim / bodhidurlabhatAmetAM bhAvayanmucyase bhavAt // ' - iti zrIzAntasudhArase 1/7-8 / pU. vinayavijayajI ma.e "zAMtasudhArasa" nAmanA graMthamAM bAra bhAvanAonuM suvizada nirUpaNa karela che, 2. "chimitvAda' rUti Tu-pa8: I 2-3. mAryA For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1392 NAmajanakatvena kliSTAnuSThAnanivRttihetutvAt, (246) viditatattvAnAM tu na kiJcidanayA tadanuvAdarUpayA, niraticArasAmAyikagarbhamekAMgracintAnirodhalakSaNaM tathAsUkSmapravRttibhAvataH pracurakarmakSayahetuH dhyAnameva pradhAnasiddhayaGgabhUtaM zreyaH / (247) etaddhi ................. vyAkhyA .............. ................... ___upayogaM darzayati tathAvidhetyAdinA / tathAvidhapariNAmajanakatvena-zuddhacittapariNAmajanakatvena hetunA kimityAha-kliSTAnuSThAnanivRttihetutvAt anityatvAdibhAvanAyA, viditatattvAnAM tu-yoginAM sAmAyikavatAM na kinycidnyaa-anitytvaadibhaavnyaa| kiNvishissttyetyaahtdnuvaadruupyaa| kiM tarhi ? dhyAnameva pradhAnasiddhayaGgabhUtaM zreya iti yogaH / etadeva vizeSyate niraticArasAmAyikagarbham / etadabhAve tattvato'dhikRtadhyAnAnupapatteH ekAgracintAnirodhalakSaNaM apramAdAtizayayogAt tathAsUkSmapravRttibhAvataH / etadeva vizeSyate pracurakarmakSayahetuH asaGgAnuSThAnAntargatatvena dhyAnameva pradhAnasiddhayaGgabhUtaM zreya iti / taddhi dhyAnaM nirupama ... manetirazmi A bhAvanAo zuddha cittapariNAmane utpanna karanAra hovAthI ane kliSTa-anuSThAnathI (duSTakRtyothI) aTakAvanAra hovAthI upayogI jaNAI Ave che. * yogImone lAvanA manupayogI * (246) je jANelA tattvavALA, sAmyarUpa sAmAyikavALA yogIo che, temane to A sAmyanA ja anuvAdarUpa anityatAdi bhAvanAonI koI ja upayogitA nathI.. (ja asiddha hoya, tene sAdhavA mathavAnuM hoya, have sAmyabhAva to yogIone siddha ja che. eTale tene siddha karavA anityAdi bhAvanAonI koI jarUra nathI.) tevA yogIone to siddhinuM pradhAnakAraNa dhyAna ja kalyANakArI che. te dhyAnanuM ApaNe svarUpa oye - * dhyAnanu sva35* (1) nitiyAra sAmAyiOMthI mita... (bhA niratiyAra sAmAyina Doya, to 52mArthathA dhyAna ja upapanna na thAya.) (2) apramAdabhAvanA atizayathI ekAgratAnI siddhi dvArA je mAnasika ciMtAonA nirodharUpa cha (tathAsUkSmapravRttibhAvataH=) 5 // 29 // 3 se dravya Ane se pAya tano viSaya hoya che. tenA // 24 // ekAgracittAnirodha hoya che. (3) ane asaMga-anuSThAnarUpa hovAthI svAbhAvika pravRttirUpa che ane eTale je pracura karmakSayanuM jijJAsuone tyAMthI jANavA bhalAmaNa. 1. 'kAgraM cittanirodha0' iti ga-pAThaH / 2. 'hetu asaGgA0' iti Ga-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1393 anekAntajayapatAkA (59: nirupamaM karmAmayabhaiSajaM vikhyAtaM vipazcitAM phalaM sacceSTitasya prakarSa upAdeyAnAM nirAbAdhaM prakRtyA ekAntenAparopatApi prazamasukhasaGgataM samullasadyathAvasthitajyotirityasmAt tatprakarSamAsAdayato'kSepeNa kevalaM prakRSTAcca mokSa iti // karmAmayabhaiSajam / etacca vikhyAtaM vipazcitAM-paNDitAnAM nirupama-karmAmayabhaiSajatvena phalaM sacceSTitasyAnekabhavAbhyAsajaM prakarSa upAdeyAnAM vAstavaM nyAyamadhikRtya nirAbAdhaM prakRtyA sarvotsukyAbhAvena ekAntenAparopatApi sarvAzravanirodhAt prazamasukhasaGgataM rAgAdiprahANena samullasataH yathAvasthitajyotiH pratisamayaM mohanivRtteH / iti-evamasmAt-dhyAnAt tatprakarSadhyAnaprakarSamAsAdayataH sataH akSepeNa kevalaM prakRSTAcca asmAdeva zailezyavasthAsaGgAt mokSa tti ... anekAMtarazmi che kAraNa che. (247) AvA prakAranuM siddhinA pradhAnakAraNarUpa dhyAna ja yogIone kalyANakArI che. A dhyAna (ka) karmarUpI roga mATe anupama zreSTha auSadhakalpa che, (kha) karmaroganA zreSTha-auSadha tarIke paMDita puruSone prasiddha che, (ga) aneka bhavonA abhyAsathI utpanna thayelA suMdara kRtyanA phaLarUpa che, (gha) hakIkatamAM jovA jaIe to te upAdeya padArthonA prakarSarUpa che, eTale kharekhara to A dhyAna ja upAdeyarUpa che, (ca) koIpaNa utsukatAo na rahI hovAthI, te svabhAvathI ja nirAbAdha (mAnasika pIDAothI rahita) che, (cha) badhA Azrava dvArono nirodha thavAthI, te bIjA koIne paNa upatApa ( pIDA) karanAra neMthI, (ja) duHkhanA kAraNabhUta rAga vagereno hrAsa thavAthI, te prazamarUpI sukhathI saMyukta che, ane (jha) AMtarika ullAsanA kAraNe pratipaLa mohanuM nivartana thavAthI, te AtmAmAM rahelI zuddhajJAnanI jayotirUpa che... AvA zuddha dhyAnathI dhyAnanA prakarSane pAmanAra jIva tarata ja kevaLajJAna prApta kare che ane zaileSI-avasthAyukta e prakRSTa dhyAnanI sAthe joDANa thaye tarata ja teno mokSa thAya che. (Ama Ahatamate, kuzaLapariNAmarUpa dhyAnAdi tapathI mokSa thAya che ja, temAM koI asaMgati nathI. eTale pUrvapakSIe kAyasaMtApane laIne ApelA doSo pralApamAtrarUpa jaNAI Ave che.) have graMthakArazrI, tapa vize pUrvapakSIe ApelA bIjA doSonuM nirAkaraNa karavA kahe che - mithyAtva, avirati, kaSAya vagere bIjAne upatApa karanArA che, paNa A badhA Azravono dhyAnamAM nirodha thaI gayo che, eTale e dhyAna para-upatApI nathI. 2. ' mayamena' ta -pATha: I 2. "bhAve na 0' ti -paTi: I For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) o vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA 1394 (248 ) etena 'nArakAdikAyasantApavat tattvatastapastvAyogAt ityAdi yAvadatapasvinazcaivaM yoginaH syuH kAyasantApAbhAvAt na caitadapi nyAyyam, abhyupagamAdivirodhAdeva' iti nirAkRtamavagantavyam, anabhyupagamena bhAvato niravakAzatvAditi / (249 ) yaccoktam- 'atha na kAyasantApastapa iti, api tvanyadeva' ityetadAzaGkayAha'hantaivamapi na tadekarUpaM citrazaktikasya karmaNaH kSayAyAlam, anyatamazaktito'bhAvAt' .... vyAkhyA 1 etenetyAdi / etena-anantaroditena nArakAdikAyasantApavat tattvataH tapastvAyogAdityAdi pUrvapakSoditaM yAvadatapasvinazcaivaM yoginaH syuH kAyasantApAbhAvAt, na caitadapi nyAyyamabhyupagamAdivirodhAdeveti etannirAkRtamavagantavyam / kuta ityAha-anabhyupagamena bhAvataH-paramArthena niravakAzatvAditi / yaccoktaM mUlapUrvapakSa evaM 'atha na kAyasantApastapa ityapi tvanyadevetyetadAzaGkayAha-hantaivamapi na tadekarUpaM tapaH citrazaktikasya karmaNaHjJAnAvaraNIyAdeH kSayAyAlam / kuta ityAha- anyatamazaktito'bhAvAt tapasa ityAdi, tadapya... aneaMtarazmi * anya jauddha vastavyonuM unmUlana* (248) khAvu hovAthI, pUrvapakSI (pAnA naM. 54 52 ) jIbhuM The 'dhuM hatuM 3 - "nAraahinA kAyasaMtApanI jema kAyasaMtApa kharekhara taparUpa na hoya, nahIMtara to nArakone tapasvI mAnavA paDaze, kAraNa ke teone puSkaLa kAyasaMtApa rahyo che ane RddhisaMpanna yogIone atapasvI mAnavA paDaze, kAraNa ke teone bilakula kAyasaMtApa nathI... ane AvuM mAnavuM ucita paNa nathI, kAraNa ke temAM abhyapagama vagereno virodha thAya che'" - e badhI vAto paNa nirAkRta thAya che, kAraNa ke amAro tevo (=mAtra kAyasaMtApane tapa mAnavAno) abhyupagama ja na hovAthI paramArthathI e badhuM niravakAza che. (bhAva e ke, ame kuzaLapariNAmane tapa kahIe chIe. e pariNAma nArakone na hovAthI teo tapasvI na bane ane yogIone hovAthI teo acUka tapasvI bane. mATe pUrvokta eke doSono avakAza nathI.) - (248) vaNI, pUrvapakSamA (pAnA naM. yaha para) jIbhuM tame - "AzaMDA : tapa se ayasaMtApa35 nathI, paNa eka prakAranA kSAyopamikabhAvarUpa alaga ja svarUpe che.'' - evI AzaMkA upADIne je samAdhAna kahyuM hatuM ke - "samAdhAna H to e kSayopazamikabhAva paNa ekarUpa hovAthI, e tapa vicitrazaktivALA jJAnAvaraNIyAdi karmanA kSaya mATe samartha thAya nahIM, kAraNa ke e tapa, koI eka zaktivALA karmane haNavAnA sAmarthyavALo hovAthI, tenA dvArA aneka zaktivALA karmanuM hanana thaI zake nahIM.' vagere badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke tapa ekAMte ekarUpa che - evuM siddha nathI. 1. draSTavyAni 54-55-56tamAni pRSThAni / 2. 'gamenAbhAvato' iti ga- pAThaH / 3-4. 56tame / 5. 'tadaikarUpaM' iti ka- pATha: / 6. 'to bhAvAt' iti ka-pAThaH / 7. draSTavyaM 54tamaM pRSTham / 8. 56tame pRSThe / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1395 anekAntajayapatAkA (SaSThaH ityAdi tadapyayuktam, tasyaikAntata ekarUpatvAsiddheH, citrakuzalAtmapariNAmarUpatvAt tattadvacanAdinimittabhedopapatteH, anazanaprAyazcittAdibhedAbhyupagamAditi // (250) na cAsya karmazaktita eva bhAvaH, tatkSayopazamataH pravRtteH tattvata ......... ........ vyAkhyA ..... .... yuktam, tasya-tapasa ekAntata ekarUpatvAsiddheH / asiddhizca citrakuzalAtmapariNAmarUpatvAt tapasaH / tacca tadvacanAdi ca tannimittaM ca, 'Adi'zabdAd vinayAdigrahaH, tadbhedopapatteH anazanaprAyazcittAdibhedAbhyupagamAt bAhyAbhyantararUpatayA tapasa iti / uktaM ca "anazanamUnodaratA vRtteH sakSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam // prAyazcitta-dhyAne vaiyAvRttya-vinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati // " na cetyAdi / na cAsya-tapasaH karmazaktita eva sakAzAd bhAvaH, tatkSayopazamataH ..... .. manetirazmi *... tenuM -tapa ekarUpa na hovAnuM) kAraNa e ke, tapa to citra-anekasvabhAvI kuzaLa-AtmapariNAma rUpa che. (arthAt anekasvabhAvI AtmapariNAmarUpa hoI anekarUpa che.) to ja tenA judA judA (tapatyAgAdi) vacano (zabdo)nuM je nimitta tenA je bhedo te hovA saMgata che. (arthAtu e anekasvabhAvI tapamAM judA judA vacanonA nimittabhedo hovAmAM koI asaMgati nathI). ane e bheda mAnavo jarUrI che, kAraNa ke kuzaLapariNAmarUpa tapanA (1) bAhyarUpe anazana vagere bhedo, ane (2) AtyaMtararUpe prAyazcita vagere bhedo ame mAnyA ja che. amArA zAstromAM kahyuM cha - "(1) anazana, (2) 1962rI, (3) vRttino saMkSe5, (4) 2satyAga, (5) ya za, mane (6) saMdInatA - sAma 7 prA3 pAya ta5 4DevAyo che. (1) prAyazcita, (2) dhyAna, (3) vaiyAvaya, (4) vinaya, (5) yotsarga, bhane (6) svAdhyAya - 2|m 7 // 2 sAmyaMtara ta5 vAyo chai." (prazamati so5 - 175/176) *tapanI mAtmadharbhatA-siddhi* (250) pUrvota. sh525||35 ta5 bhanI zatithI (= n| yathA) thAyache se nathI, ja eTale AvA anekasvabhAvI kuzaLapariNAmarUpa tapathI, citrazaktivALA karmano kSaya paNa thaI ja zake che, evo phalitArtha graMthakArazrI AgaLa jaNAvaze. vacce avAMtara pUrvapakSa-uttarapakSa thaze. * anazanamUnodaratAM vRttihAsaM rasaparihAraM / bhaja sAMlInyaM kAyaklezaM, tapa iti bAhyamudAram // 5 // prAyazcittaM vaiyAvRttyaM svAdhyAyaM vinayaM ca / kAyotsarga zubhadhyAnaM, AbhyantaramidamaJca // 6 // iti zrIzAntasudhArase bhAvanA-9 / 1-2. AryA / For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thara:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1396 AtmadharmatvAt, AvaraNAt tadanabhivyakteH, tadapagamAdabhivyaktibhAvAditi / ( 251) Aha-kaH punarasyAvagamahetuH ? paramaguruvacanazravaNAdiH / tadAvAptAvapi ka iti vAcyam, karmakSayopazamataH pravRtteH kAraNAt tattvata AtmadharmatvAt tapasaH / Atmadharmatve kathaM na sadAbhAva ityAha-AvaraNAt-cAritramohanIyalakSaNAt tadanabhivyakteH tasya-tapaso'nabhivyakteriti / tadapagamAt-AvaraNApagamAt abhivyaktibhAvAditi / Aha paraH-kaH punarasya-prastutavyatikarasya avagamahetuH-paricchedaheturiti ? etadAzaGkayAha-paramaguruvacanazravaNAdiH / 'Adi'zabdAt samutthAnAdigrahaH / Aha-tadavAptAvapi-paramaguruvacanazravaNAdyavAptAvapi ka iti vAcyam-ko heturiti ? etadAzayAha-tathAbhavyatvasahakAriNaH-anAdipAriNAmikabhAva anekAMtarazmi . kAraNa ke evo tapa to karmanA kSayopazamathI pravarte che. (karmanA kSayopazamathI ja tevo kuzaLa-AtmapariNAma Ubho thAya che.) kAraNa ke paramArthathI to e tapa AtmAno ja dharma (=svabhAva) che. (AvuM kahevAthI, pUrvapakSIe pUrve je jaNAvyuM hatuM ke - "kAyasaMtAparUpa tapa to karmanA udayajanya hovAthI nArakAdinA kAyasaMtApanI jema te AdaraNIya nathI." - te badhuM nirAkRta thAya che, kAraNa ke tapa e audayika bhAvarUpa nahIM, paNa kSAyopazAmikabhAvarUpa che.) praznaH jo kuzaLapariNAmarUpa tapa AtmAno dharma hoya, to haMmezA tenuM astitva kema nathI? (AtmA to haMmezA che, to teno dharma paNa haMmeza hovo joIe ne ?) uttara : cAritramohanIya karmarUpa AvaraNa rahyuM che ane e AvaraNane kAraNe ja ApaNAmAM vidyamAna paNa kuzaLapariNAmarUpa tapa abhivyakta thato nathI... e AvaraNa dUra thaI jAya, tyAre e tapanI abhivyakti thAya che. (bhAva e ke, AvaraNa hoya to kuzaLa pariNAma na thAya ane AvaraNa na hoya to kuzaLa pariNAma thAya - Ama, AvaraNanA kAraNe ja kuzaLapariNAmarUpa tapanuM haMmezA astitva nathI.) - atIndriya padArtha vize sarvajJavacananI pramANatA anivArya (251) pUrvapakSa A vAtanA avagamanuM kAraNa zuM? arthAt "AvaraNa hoya to tapa na thAya ne AvaraNa na hoya to tapa thAya' - e badhuM jJAna tamane zenA AdhAre thayuM? svAdAdIH paramaguru sarvajJanA vacananuM zravaNa, samutthAna (=samya utthAna; pravrajayAdi mATeno suMdaratama prayatna) vagerenA AdhAre ja amane tevuM jJAna thayuM che. eTale tevA jJAnamAM paramaguruvacanazravaNa vagere ja kAraNa che... pUrvapakSa: paNa e paramagurunA vacanazravaNanI prAptimAM paNa kAraNa zuM? (arthAt teonI prApti paNa zenA AdhAre thaI ?). 2. 'zAtma' ti -paDhi:. 2. 'zravaNAdri ta80' ti zva-pa8i: | For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA tathAbhavyatvasahakAriNaH kAla - svabhAvAdayaH / ( 252 ) kiM punaratretthambhUtabhAvAvagamanimittam ? na paramaguruvacanato'nyat / kathamarvAgdRzAM tadavasAyaH ? tathAvidhakliSTa 1397 * bAlA sahakAriNaH kAla-svabhAvAdayaH / uktaM ca vAMdimukhyena "kAlo sahAva NiyaI puvvakayaM purisakAraNegantA / micchattaM te ceva ya samAsao honti sammattaM // " Aha-kiM punaratra-vyatikare itthambhUtabhAvAdhigamanimittaM yaduta tathAbhavyatvasahakAriNaH kAlasvabhAvAdayo heturiti ? etadAzaGkayAha-na paramaguruvacanato'nyat nimittamiti / AhakathamarvAgdRzAM - chadmasthAnAM tadavasAya:- paramaguruvacanAvasAya: ? etadAzaGkayAha-tathA* anekAMtarazmi .. syAdvAdI H AtmAnA anAdipAriNAmikabhAvarUpa tathAbhavyatvanA sahakArI evA (1) kAla, (2) svabhAva, (3) niyati... A badhAnA kAraNe, e paramagurunA vacananuM zravaNa, samutthAna vagerenI prApti thaI che. SaSTha: -> paramapUjya vAdimukhya siddhasenadivAkarasUrijI mahArAje sanmatitarka nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - "(1) kALa, (2) svabhAva, (3) niyati, (4) pUrvakRta karma, (5) puruSArtha - A pAMca kAraNo ekAMte hoya to mithyAtva ane samudAye hoya to teo ja samyakatvarUpa thAya che." (zloka-3/53) prastutamAM bhAva e ke, kALa-svabhAva vagere bhegA maLIne potAnuM kArya sAdhe che. eTale e badhAne kAraNe ja sarvajJavacananuM zravaNAdi thAya che. Ama, zravaNAdinI prAptimAM kALa-svabhAva vagere kAraNa che. (252) pUrvapakSa : paNa ahIM AvuM jANavAmAM paNa nimitta zuM ? arthAt 'sarvajJavacananA zravaNAdinI prAptimAM kALa-svabhAva vagere kAraNa che - evuM jANavAmAM paNa nimitta zuM ? (evuM tame zenA AdhAre jANyuM ?) - syAdvAdI : ahIM paNa paramagurunA vacana sivAya bIjuM koI nimitta nathI, arthAt sarvajJanacana ja temAM nimitta che. (eTale sarvajJavacananA AdhAre ja kALa-svabhAvAdinI kAraNatA jaNAya che.) pUrvapakSa : paNa 'A sarvajJanuM vacana che' - evuM ApaNA jevA chadmastha jIvone zI rIte jaNAya ? . (bhAva e ke, A vacana sarvajJanuM che ke bIjA koInuM ? (ane sarvajJanuM hoya to paNa e vyakti zuM * je AtmAnA pariNAmarUpa hoya, tene pAriNAmikabhAva kahevAya. tathAbhavyatva e anAdikAlathI AtmAnA pariNAmarUpa hovAthI te 'anAdipAriNAmika bhAva' rUpa che. chu. 'bhavyasaha.' kRti na-pAna: / 2. siddhasenavivAre / puruSakAraNamekAntAt / mithyAtvaM te caiva ca samAsato bhavanti samyaktvam // 3. chAyA- kAlaH svabhAvo niyatiH pUrvakRtaM 4. 'rine saMta' kRti 3-pATa: / . AryAM / For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- madhara:) vyAkhyA vivaraNa-vivecanasamanvitA 1398 karmavigamAt, tasyApi ca tathAvidhakAlasvabhAvAdihetutvAt, paramaguruvacanaprAmANyAt, anyathaivaMvidhavyavahArocchedApatteH, sarvatra saMzayAnivRtteriti / evaM kuzalarUpapariNAmarUpAcca tapasaH tathAsvabhAvatvena na na yuktaH sakalakarmavigamaH / ( 253) na ca tasye - vyA . vidhakliSTakarmavigamAt tadavasAya iti / tasyApi ca-kliSTakarmavigamasya tathAvidhakAlasvabhAvAdihetutvAt / taddhetutvaM ca paramaguruvacanaprAmANyAt, sarvajJavacanaprAmANyAdityarthaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA evaMvidhavyavahArocchedApatteH-atIndriyavyavahArocchedApatteH / Apattizca sarvatra saMzayAnivRtteriti / evaM kuzalarUpapariNAmarUpAcca tapasaH kimityAha-tathAsvabhAvatvena-karmApanayanasvabhAvatvena hetunA na na yuktaH sakalakarmavigamaH, kintu ... anekAMtarazmi kharekhara sarvajJa che ke koI kapaTakuzaLa che? - e badhI jANakArI ApaNA jevA chaprasthane to zI rIte thaI zake ?) syAdvAdIH tevA prakAranA kliSTa karmo dUra thavAthI tevuM =A sarvajJanuM ja vacana che, tevuM) nibaMdha jaNAya che. ane tevA prakAranA kliSTa karmonuM dUrIkaraNa paNa kALa-svabhAva-niyati vagere tathAvidha hetuonA baLe ja thAya ane evuM jANavAmAM sarvajJavacana ja pramANa che. AvuM =kALa-svabhAvAdi hetuothI kliSTa karmonuM dUrIkaraNa thAya, e badhI vAtomAM sarvajJavacana ja pramANa che - evuM) mAnavuM ja joIe. (anyathA) jo sarvajJavacanane pramANa na mAno, to atIndriya padArtha vize thatA tamAma vyavahArono uccheda thaze ! kAraNa ke, svarga-naraka, puNya-pApa, karmabaMdha vagere badhe ThekANe saMzayo nivRtta nahIM thAya. (tAtparyaH sarvajJavacananI pramANatA hoya, to tenA AdhAre puNya-pApAdinuM astitva mAnI, jIva pApa karatA gabharAya ne dharmakriyA karatA ullasita thAya... paNa sarvajJavacana pramANa na hoya, to pApathI naraka', "dharmathI sukha", "saMkSiNabhAvathI saMsAra', "zubhabhAvathI mukti" e badhA vize saMzayo rahevAthI, temAM pravartana-nivartanAdi vyavahArano uccheda thaze ! je bilakula ucita nathI.) eTale tevA atIndriya padArtha vize sarvajJanuM vacana pramANa che, evuM mAnavuM ja rahyuM. niSkarSa eTale tapa AtmAnA kuzaLapariNAmarUpa che, AvA tapano 'karmane dUra karavAno svabhAva hovAthI, e tapa thakI tamAma karmano vigama (=vinAza) yogya ja che, temAM koI asaMgati nathI. (eTale amArA mate batAvela - 'tapathI karmakSaya ane karmakSayathI mokSa' - e prakriyA pramANaupapanna jaNAI Ave che.) For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1399 anekAntajayapatAkA (paTTa tthamaphalatA, vyavahAratastathA'prAptaphalAnAmapi yogyatayA loke saphalatAsiddheH, udyaminiSphalArambhAGgharAjanakabIjAdInAM phalavacchrutipravRtteH, ( 254) nizcayatastu tAvat vyathA ....... yukta eva / na cetyAdi / na ca tasya-karmaNa ittham-anena tapaupakramaNaprakAreNa aphalatA / kuta ityAha-vyavahArata ityAdi / vyavahArataH-vyavahAreNa tathA-kriyayaivAprAptaphalAnAmapi nizcayataH yogyatayA kAraNena loke saphalatAsiddheH / nidarzanamAha-udyamItyAdi / udyaminAM niSphalArambha udyaminiSphalArambhazca aGkurAjanakA bIjAdayazceti samAsaH, eteSAM phalavacchRtipravRtteH vyavahAratastathAvidhaphalAbhAve'pIti bhAvaH / nizcayatastu-nizcayena punaH tAvatI - anekAMtarazmi .. karmanI saphaLatAsiddhi (253) pUrvapakSaH jo tapathI phaLa ApyA vinAnuM saMkliSTa karma kSINa karI devAtuM hoya, temAM sthiti-rasAdinA hrAsarUpa) upakrama lagADAto hoya, to e karma viphaLa ja thaI gayuM ( potAnuM phaLa ApyA vinAnuM ja rahI gayuM.) e rIte to badhA karmo viphaLa-phaLazUnya thaI jaze ! syAdvAdIH vyavahArathI te karmanuM phaLa kriyArUpe (=vipAkAdi batAvavArUpe) bhale nathI meLavAyuM, paNa teomAM phaLajananayogyatA hovAthI nizcayathI teo phaLavAna ja kahevAya che, evuM lokamAM siddha (eTale tapano upakrama lAge ane phaLa na maLe, to paNa karmamAM phaLajananayogyatA hovAthI teonI saphaLatA lokasiddha che. A vAtane ApaNe daSTAMta sAthe samajIe -). daSTAMta H (1) keTalAka udyamI kheDUtono AraMbha, koIka nizcita kAraNothI niSphaLa ja javAno che ane eTale teo dvArA karAtI khetIthI vyavahAramAM koI ja phaLa maLavAnuM nathI, te chatAM temano vyApAra nizcayathI phaLavAna ja lokamAM saMbhaLAya che (kAraNa ke tevA vyApAramAM phaLajananayogyatA che ja..) (2) amuka bIja aMkurajananayogya jarUra che, paNa bhaviSyamAM agni vagerenA kAraNe teo aMkurane utpanna karanAra nathI. dhAro ke bhaviSyamAM khetaramAM Aga lAge, to te badhA bIja baLI jAya eTale teothI aMkura utpanna thAya nahIM.). - vivaram .... 100. na ca tasya karmaNa itthamanena tapaupakramaNaprakAreNa aphalateti / yadi hi tapasA saGkliSTaM karmAdattaphalamevopakramyate tadA tat karma viphalameva prAptamiti na vAcyamityarthaH / / 2. 'ume nistI ' rUti -paDhi: | 2. 'vasUti' ti -paDhi: rU. 'caii vA' rUti Tu-pITha: 4. 'ramataza aGkarA0' iti puurvmudritpaatthH| 5. pUrvamudrite 'na tasya' iti truttkpaatthH| 6. 'krameNa prakAreNa' iti pUrvamudritapAThaH, atra tu -pATha: 7. pUrvamudrite 'tA:sakliI' ta pATha:, omatra N-prata-pATha: For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1400 sAmaNyantargatasya tathA'pagamabhAvAt na na tathAsvabhAvatvamapi, tadabhAve tadapagamAnupapatteH, apagame vA'tiprasaGgAt, sarveSAM tadapagamApatteH, asamaJjasatvamiti sUkSmadhiyA bhAvanIyam // - vyAhyA .. cAsau sAmagrI ca tAvatsAmagrI citrataporUpA tasyA antargataM tAvatsAmaNyantargataM tasya, karmaNa iti prakramaH, tathA-viziSTaphalAdAnena apagamabhAvAt kAraNAt na na tathAsvabhAvatvamabhyupakramaNasvabhAvatvamapi, kintvastyeva, tadabhAve-tathAsvabhAvatvAbhAve tadapagamAnupapatteH anekAMtarazmi .. have udyamI kheDUtono AvA (aMkura-ajanaka) bIjone vAvavAdirUpa AraMbha, vyavahArathI jovA jaIe to niSphaLa ja che (kAraNa ke e bIjothI aMkurA thavAnA ja nathI. eTale hakIkatamAM e badhI mahenato nakAmI ja che.) paNa teomAM phaLajananayogyatA hovAthI, temanAthI phaLanI kalpanA karIne, te bIjAdine vAvavA vagere rUpa khetIvyApAra, nizcayathI phaLavAna ja che, evI lokamAM zruti pravarte eTale tevA bIjathI vyavahArathI phaLa na maLavA chatAM paNa nizcayathI phaLajananayogyatA hovAthI teomAM paNa phaLanI kalpanA karIne teo saphaLa ja manAya che. A baMne daSTAMtomAM spaSTa jaNAya che ke, te baMne vyApArI phaLa na ApavA chatAM paNa lokamAM saphaLa saMbhaLAya che. dASTratika tema tapAgnino upakrama lAgavAthI jo ke e karma phaLa nathI ApavAnuM, paNa temAM phaLajananayogyatA rahI hovAthI, nizcayathI to e karma saphaLa ja kahevAya. (eTale tenI viphalatA siddha thAya nahIM.) have graMthakArazrI, karmano upakramasvabhAva siddha kare che - ne karmanI upakramasvabhAvatA ne (254) vaLI, nizcayathI to, alaga-alaga prakAranA tArUpa sAmagrInI aMdara raheluM karma, tevA viziSTa prakAre (degphaLa ApyA vinA ja) naSTa thaI jatuM hovAthI, temAM upakramaNasvabhAva nathI - evuM nathI, arthAta che ja. bhAva e ke, tapa vagere sAmagrI bhegI thaye e karmano upakrama thAya che, arthAt hrAsa-vinAza thAya che - e parathI anumAna thAya che, e karmamAM pahelethI ja evo upakramaNasvabhAva hovo joIe, ke jethI A badhI sAmagrI maLe teno upakrama-vinAza thAya. jo teno upakramaNasvabhAva na mAno, to tapAdi sAmagrInI hayAtImAM paNa e karmano apagama upapanna thAya nahIM. (jano tevo svabhAva ja nathI. temAM tapano upakrama zI rIte lAge? tapAdinI hayAtImAM paNa e karmano hrAsa-vinAza zI rIte thAya?) 2. "tamAna ta' ti -pati:2. "tapoDatasthA' rUti 8-pATha: For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1401 anekAntajayapatAkA (SaSTha: - > (ra) 'sarvazakTiviroghAsika 'raMtyAti "tapa: varmakSa vAvothaqdhajnmnohr evetyapakarNayitavyaH' ityetad vyudastaM pratyetavyam, uktavat sarvazaktivirodhopapatteH, tathAvidhakuzalapariNAmasya tatpracyAvakatvAditi // - cahyA karmApagamAnupapatteH, apagame vA aMtatsvabhAvasya karmaNaH atiprasaGgAt / tataH kimityAhasarveSAM-prANinAM tadapagamApatteH-karmApagamApatteH, atatsvabhAvatvAvizeSAdityabhiprAyaH / evamasamaJjasatvamityetat sUkSmadhiyA bhAvanIyam // etenetyAdi / etena-anantaroditena vastunA sarvazaktivirodhAsiddherityAdi mUlapUrvapakSoktaM yAvat tapaHkarmakSayavAdo'pyabudhajanamanohara evetyapakarNayitavya ityetat-sarvaM vyudastaM pratyetavyam / kathamityAha-uktavat-yathoktaM tathA sarvazaktivirodhopapatteH / tathAvidhakuzalapariNAmasya uktalakSaNataporUpasya tatpracyAvakatvAt-sarvazaktipracyAvakatvAt iti // anekAMtarazmi ... jo upakramaNasvabhAva vinA paNa karmano apagama mAnavAmAM Ave, to atiprasaMga e Ave ke badhA prANIonA karmano apagama thavA lAge ! kAraNa ke anupakramaNasvabhAva to tamAma prANIonA karmamAM avizeSapaNe rahelo che. (tAtparya e ke, jo upakramaNasvabhAva manAya, to jemAM tevo svabhAva hoya temAM ja tapano upakrama lAge ane teno ja apagama thAya... paNa tevA svabhAva vinA paNa apagama mAno, to to je prANIonA karmamAM tevo svabhAva nathI, te karmono paNa apagama mAnavo paDe !) ane A to asamaMjasa che. (arthAt badhA prANIone karmAgama thAya e to bilakula ucita nathI.) eTale tame ekadama sUkSma buddhithI vicAro. sAra karmamAM upakramaNasvabhAva che ane eTale tapano upakrama lAge e karmano apagama thAya. * tapano karmanI sarvazakti sAthe virodha : (255) uparokta kathanathI, pUrvapakSamAM (pAnA naM. 17/58 para) bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "ekarUpa tapa dvArA karmanI sarva zaktiono (=AlhAda-viSAdAdijanaka aneka zaktiono) virodhapratikAra siddha thAya nahIM... yAvat - eTale tapathI karmakSaya thavAnI vAta abudha jIvone ja manohara che, mATe te sAMbhaLavA yogya nathI" - e badhuM kathana paNa nirasta thayuM samajavuM. te A rIte - upara kahyA mujaba, tapa dvArA karmanI tamAma zaktiono virodha upapana ja che, kAraNa ke uparokta kuzaLapariNAmarUpa tapa, karmanI sarvazaktiono pracyAvaka (=vinAzaka) che. (eTale tenAthI 2. draSTacce 17-18tame y 1 rU. pUrvamukita 'tatvamAM ' rUti paDhi:, matra 2. 'tyAdvivat tA:' rUti -paDhi: H-BtapAsa: . 4. draSTacce 7-18tame pRche ! For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1402 _ (256) yaccoktam-'na cAsmin satyapi mokSasauvihityam, anekAntopadravAnivRtteH, tathAhi-mukto'pi na mukta eva, anekAntavAdahAneH, api tvamukto'pi' ityAdi tadapyayuktam, na mukta evetyavadhAraNaniSedhenaiva anekAntavAdasAphalyAt amukto'pIti vidhAnAsiddheH / Aha-kathaM na mukta evetyanekAntavAdasAphalyam ? ucyate-syAnmukta ............. vyAkhyA ....... yaccoktamityAdi / yaccoktaM pUrvapaH eva-na cAsmin-anekAntavAde satyapi mokSasauvihityam, anekAntavAdopadravAnivRtteH, tathAhi-mukto'pi na mukta eva, anekAntavAdahAneH, api tvamukto'pItyAdi yaccoktaM tadapyayuktam / katham ? na mukta evetievamavadhAraNaniSedhenaiva / kimityAha-anekAntavAdasAphalyAt hetoH amukto'pIti-evaM vidhAnAsiddheH |aah-kthN na mukta eveti-evamanekAntavAdasAphalyam ? etadAzaya Ahaucyate-syAnmukta:-kathaJcinmukta iti-evaM vAkyArthApatteH kAraNAt / vAkyArthApattizca ......manetirazmi * sarva zatino prti|2 siddha 4 che.) eka anekAMtamate mokSasuvihitapaNuM nibaMdha (256) pUrvapakSamA (pAna naM. 58 52) kAryu tame 4 sayuM tuM - "aneside mAnI to to paNa mokSanuM suvihitapaNuM na rahe, kAraNa ke ahIM paNa anekAMtano upadrava anivRtta raheze ! juo; mukta AtmA paNa mukta ja nahIM rahe, kAraNa ke ekAMte mukta mAnavAmAM to anekAMtavAdanI hAni thaI jAya ! eTale to teo amukta (=saMsArI) paNa mAnavA paDaze. ane to mokSanuM suvihitapaNuM zI rIte rahe?" - vagere tamArI A badhI vAto paNa ayukta ja che. juo - (pUrvapakSa ayukta hovAnA to-) ____ 'na mukta eva' (=bhokSama yesa sAtmA te musta 4 cha - medhuM nathI) sahI avdhaa2|n| (jakAranA) niSedha karavA pUratI ja anekAMtavAdanI saphaLatA che (arthAt anekAMtavAda e avadhAraNano niSedha karIne ja caritArtha thaI jAya che.) eTale enA dvArA "e muktAtmA mAtra mukta ja nahIM, amukta-saMsArI paNa che' - evuM vidhAna siddha thaI jatuM nathI. (bhAva e ke, anekAMtavAda mAtra avadhAraNano niSedha kare che, paNa tenAthI kaMI muktAtmAnuM 'saMsArI' tarI vidhAna siddha thatuM nathI.) pUrvapakSa : to 'na mukta eva' bhenAyI aneitavAhanI st| 25 ? syAvAhI : sAtA me 4 253, anAthI 'syAnmuktaH kathaMcinmuktaH' mevo vAcyArtha ilita thayo. 1. draSTavyaM 58tame pRSThe / 2. 'vidhAnasiddheH' iti g-paatthH| 3. draSTavyaM 58tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1403 anekAntajayapatAkA - > iti vAkyArthApatteH / ( 257) vAkyArthApattizca svamuktatvenaiva muktatvAt, muktAntaramuktatvena tadayogAt, svaparabhAvAbhAvobhayAdhInAtmakatvAt sarvavastUnAmiti nirnniitmetat | ___(258) athavA sattva-caitanya-sarvajJatvA-'saGkhyAtapradezatvAdibhyo muktAmukta arthavRttyA svamuktatvenaiva muktatvAt, muktAntaramuktatvena tadayogAt-muktatvAyogAt / ayogazca svaparIbhAvAbhAvobhayAdhInAtmakatvAt svaparayorbhAvAbhAvau tAvevobhayam, etadadhInAtmakatvAt sarvavastUnAmiti nirNItametadadhastAt sadasadrUpAdhikArai // prakArAntarAbhidhitsayA''ha-athavetyAdi / athavaivaM syAnmuktaH syAdamukta iti kathamityAha-sattvaM ca caitanyaM ca sarvajJatvaM ca asaGkhyAtapradezatvAdayazceti dvandvaH, tebhyo muktA anekAMtarazmi ja bhAva e ke, " mu$ va' evuM kahevAthI e artha phalita thAya ke, muktAtmA ekAMte mukta nathI, paNa kathaMcit (=koIka apekSAe) mukta che... basa, A kathaMcihvAda e ja syAdvAda-anekAMtavAda (257) pUrvapakSa paNa "koIka apekSAe ja mukta che, bIjI apekSAe nahIM' - evo vAkyartha tame zenA AdhAre nIkALyo? syAdvAdIH juo; dareka AtmAo potAmAM rahelA muktapaNAne laIne mukta che, bIjAmAM rahelA muktapaNAne laIne nahIM... (nahIMtara to tamAma saMsArI jIvo, muktAtmAmAM rahela muktapaNAne laIne mukta thaI jAya ! e ja nyAye to khapuSpa paNa ghaTamAM rahela sattvane laIne sat banI jAya ! eTale mAnavuM ja rahyuM ke, teo bIjAmAM rahela muktapaNAne laIne mukta nathI, paNa potAmAM rahela muktapaNAne laIne ja mukta che.) tenuM kAraNa e ke, dareka vastuo potAnA svarUpanI apekSAe bhAvarUpa ane bIjAnA svarUpanI apekSAe abhAvarUpa hoya che, e vAtano nirNaya ame prathama - adhikAramAM sacoTa tarkothI kya (eTale muktAtmAo paNa sva-muktatvane laIne ja mukta che, para-muktatvane laIne nahIM. mATe teo kathaMcikoIka apekSAe mukta che, evuM kahevuM samucita ja che.) (258) athavA (cAnyu. apekSAe mukta, ane cAmu: apekSAe amukta - evuM kaI rIte ? te ApaNe joIe -). (1) sattva, (2) caitanya, (3) sarvajJapaNuM, (4) asaMkhyAtapradezatva vagere paryAyo mukta-amukta 1. "paramAvomAM ' ti Tu-pAd: I 2. prathamafdhare ! For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1404 sAmAnyAdamuktaparyAyebhyaH kathaJcidavyatiriktatvAt sakalakarmakSayAbhivyaktamuktaparyAyasya syAnmuktaH syAdamukta iti na kazcid doSaH / ( 259) na ca ya eva sattvAdiparyAyaH sa eva muktaparyAyaH, pratItibhedAt, ekAntaikatve sattvAdereva muktatvaprasaGgAt / astvevamapi na muktasAmAnyAt kAraNAt amuktaparyAyebhyaH-sattvAdibhyaH kathaJcit-kenacit prakAreNa avyatiriktatvAt hetoH / kasyetyAha-sakalakarmakSayAbhivyaktazcAsau muktaparyAyazceti vigrahastasya / syAnmuktaH-kathaJcinmuktaH muktatvaparyAyApekSayaiva, syAdamuktaH sattvAdiparyAyApekSayA iti na kazcid doSaH / na cetyAdi / na ca ya eva sattvAdiparyAyaH sa eva muktaparyAyaH / kuta ityAha-pratItibhedAt adhikRtaparyAyayoH / ekAntaikatve tayoH kimityAha-sattvAdereva-paryAyasya ja anekAMtarazmi baMnemAM sAdhAraNarUpe rahelA che. (arthAt e paryAyo mukta jIvamAM paNa che ane saMsArI jIvamAM paNa eTale e sattvAdi paryAyo saMsArImAM paNa rahyA hovAthI - amuktaparyAya paNa kahevAya... to AvA amuktaparyAyarUpa sattva vagerethI, sakaLa karmanA kSayathI abhivyakta evo muktaparyAya karthacit (=koIka apekSAe) abhinna hovAthI, te muktAtmA kathaMcit ja ( muktatva paryAyanI apekSAe ja) mukta thAya, bAkI (amuktaparyAyothI abhinna) sattvAdiparyAyonI apekSAe kathaMcit amukta paNa thAya... eTale Ama (1) cAmu=potAmAM rahela muktatva paryAyanI apekSAe kathaMcit mukta, ane (2) sAtamu=potAmAM rahela, amuktatva paryAyathI abhinna sattvAdi paryAyanI apekSAe kathaMcidra amukta - ema teo judI judI apekSAe mukta-amukta hovAmAM koI virodha nathI. (have graMthakArazrI vacce eka avAMtara carcA rajU kare che ) saMdarbhaH hamaNAM upara jaNAvyuM ke, sattvAdiparyAyathI muktaparyAya kathaMcidra-abhinna che (arthAt bhinnabhinna che.) have ahIM koI ekAMte bheda-abheda kahe, to temAM doSa batAvavA graMthakArazrI havenuM vaktavya rajU kare che - - ekAMta-abhedamAM saMsArI paNa mukta thavAno prasaMga (259) abhedavAdIH sattvAdi paryAya ane muktatvarUpa muktaparyAya - baMnene eka mAnI laIe to ? syAdvAdIH paNa tevuM na manAya, kAraNa ke baMne paryAyonI pratIti judI judI thAya che. (vArtatvea) jo baMne paryAyone sarvathA ekarUpa mAno, to to sattvAdi paryAyane "muktatva rUpa mAnavAno . 'paryAyAmuo' ta Tu-pATha:I For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1405 anekAntajayapatAkA doSa eveti cet, na, devadattAdiSu sattvAdibhAvena tadbhAvaprasaGgAt / so'nya eva sattvAdiriti cet, kastayoranyatvaheturiti vAcyam / (260) muktatvAmuktatve eveti cet, na, tayostadanyatvahetutvena tadbhedasiddheH, (261) sarvathaikatve tu dvayorapi sattvAdimAtratvA .... muktatvaprasaGgAt / astvityAdi / astu-bhavatu evamapi sattvAdereva muktatvaprasaGge'pi na doSa eva / iti cet, etadAzaGkayAha-netyAdi / na-naitadevaM devadattAdiSu-prANiSu sattvAdibhAvena hetunA tadbhAvaprasaGgAt-muktatvabhAvaprasaGgAt sa ityAdi / saH-devadattasambandhI anya eva sattvAdiH paryAyaH / iti cet, etadAzaGkayAha-ka ityAdi / kaH tayoH-devadattasattvAdi-muktasattvAdyoH anyatvaheturiti etad vAcyam / muktatvAmuktatve eveti cet tayoranyatvahetU / etadAzaGkayAha-netyAdi / na-naitadevaM tayoH-muktatvAmuktatvayostadanyatvahetutvena-muktasattvadevadattasattvAnyatvahetutvena hetunA tadbhedasiddheH-muktasattva-devadattasattvAbhyAM muktatvAmuktatva - anekAMtarazmi .. prasaMga Ave ! arthAt sattva e ja muktatva ! abhedavAdI to bhale evuM thAo.. arthAt sattva e ja muktatva evuM bhale thAo ! temAM koI koI doSa nathI, syAdvAdI are ! AvuM kahevAmAM to saMsArI evA devadattamAM paNa sattva (=sampaNuM) hovAthI, temAM paNa sattva-abhinna muktatva AvI jaze ! ane tethI to e saMsArI devadatta paNa mukta kahevAze ! e zuM doSa nathI? eTale tamAruM kathana anucita jaNAI Ave che... pUrvapakSa devadattamAM rahelA sattvAdi paryAya judA ja che. arthAta je sattvAdi paryAya muktatvarUpa che, tenAthI judA ja sattvAdi paryAyo devadattamAM (=saMsArImAM) rahelA che. eTale saMsArI devadatta mukta nahIM thAya. uttarapakSa : paNa devadattamAM raheluM sattva ane muktamAM raheluM sattva - e baMnene juduM karanAra koNa? arthAt te benAM anyatvanuM kAraNa koNa? e tamAre kahevuM joIe. (260) pUrvapakSa teomAM raheluM muktatva-amuktatva ja teonAM anyatvanuM kAraNa che. (bhAva e ke, muktajIvamAM muktatva che ane devadattamAM amuktatva che. to A muktatva-amuktatva ja baMnenA sapaNAne (=sattvane) juduM juduM jaNAve che.) uttarapakSaH AvuM na kahevAya, kAraNa ke jo muktatva amuktatva, devadatta/siddhanA sattvanuM bhedaka hoya, to muktatvAdi sattvathI bhinna thaI jAya. jo te sattvarUpa ja hoya to pote potAnuM bhedaka na banI zake. 2. " sa, muttva' ti -pATha: 2 "catve hetutvena' ti -pI: rU. 'sattvAdriparyAyaH' ti va-pAta: | 4. 'sarve teva' kRti -paDhi: 5. pUrvamukite "muwtvame' ta pATha: satra D-pratapaDhi: I For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1406 vizeSAd bhedAbhAvaH, tathA ca satyukto doSa iti / ( 262 ) sattvAdyanyatve tu tasyAsattvA A cIrahyA bhedasiddheH / sarvathetyAdi / sarvathA-ekAntena tadekatve-muktasattvAdyamuktasattvAdyekatve punaH dvayorapi-muktasattva-devadattasattvayoH sattvAdimAtratvAvizeSAt, 'Adi'zabdAccaitanyAdigrahaH, bhedAbhAvaH vizeSaNavizeSyAvyatiriktatayA tanmAtratvopapatteriti bhAvArthaH / tathA ca sati-evaM - anekAMtarazmi ... (261) pUrvapakSa : (sarvacaitvee) muktatva - amuktatvane judA na mAnIe, paNa sarvathA (=ekAMte) muktasattvarUpa ane amuktasajvarUpa mAnI laIe to? (arthAt muktatvane muktasattvarUpa ane amuktatvane amuktasajvarUpa mAnI laIe to? pachI to teo judA phalita nahIM thAya ne?) uttarapakSa: paNa evuM mAno, to sattvathI juduM muktatva-amuktatva jevuM kaMI rahe nahIM (ke je bhedaka bane) have sattva-caitanyAdi to, muktasattva ane amukta-devadattasattva baMnenuM samAna che, eTale to te beno bheda ja nahIM rahe. bhAvArtha saMsAritva, muktatva e badhA vizeSaNo che ane sattva e vizeSya che. have vizeSaNa ane vize abhinna mAnyA eTale vizeSaNo vizeSyamAtrarUpa phalita thayA ane to badhA sattvamAtrarUpa thayA... arthAt saMsArIpaNuM - muktapaNe e juduM na rahyuM, paNa sattvarUpa ja phalita thayuM... eTale jo saMsArIpaNA-muktapaNAne sattvathI juduM na mAno, to mAtra satpaNuM to saMsArI-mukta badhAmAM samAnapaNe rahevA lAge ! eTale to saMsArI paNa mukta thaI jAya ! athavA mukta paNa saMsArI thaI - vivaram ___ 101 vizeSaNavizeSyAvyatiriktatayA tanmAtratvopapatteriti / caitanyasaMsAritva-muktatvAdIni vizeSaNAni, sattvaM tu vizeSyam / tato vizeSaNAnAM vizeSyasya cAvyatiriktatayA, vizeSaNAnAM vizeSyamAtratayetyartha: / tanmAtratvopapatte:-sattvamAtrattvopapatteriti / yadi caitanyasaMsAritvamuktatvAdIni sattvamAtrAt kathaJcid vyatiriktAni nAbhyupagamyante tadA sattvamAtrasya sarvatrAvizeSAt saMsArI mukta: syAt, mukto vA saMsArI ja ahIM badhe "sattva'nI sAthe sAthe zeyatva-caitanya vagere dharmo paNa samajavA ane "muktatvanI sAthe amuktatva vagere dharmo paNa samajavA. have ame sukhAvabodha mATe sattva-muktatvarUpa be dharmone laIne carcA karIzuM. * saMsAritvavizeSaNa amuktasarUne muktasattvathI juduM pADe che ane muktatvavizeSaNa muktasattvane amuktasattvathI juduM pADe che - Ama, teono vizeSya-vizeSaNabhAva samajavo. 2. 'tadetutve tu kurukSettvItve' ti -paDhi: 2. pUrvamukite "tanmatro(?) patte' kRti pATha:, NpratipATha: rU. pUrvamudrita 'tasmA' ta pATha:, N-JtapaTi: I 4. pUrvamudrite "sattvopapa:' rUti pATha:, satra Npratapa4i: I 6. pUrvamudrite "vaita saMsAritvamatra' ta pa4i:, J-K-pratipaDhi: I 6. 'vyatirijIna nAmyu50' ti -pATha: I 7, pUrvamudrita 'vyatirijI' ti pATha: I 8. pUrvamudrita 'Akhyate' ta pATha: I For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1407 anekAntajayapatAkA +++++++ ditvaprasaGga iti cet, ka evamAha tadanyadeva tat, api tu syAdvAdaH kathaJcidanyat ja vyArA . ca sati ukto doSaH, devadattAdiSu sattvAdibhAvena tadbhAvaprasaGgalakSaNa iti / sttvetyaadi| sattvAdyanyatve punaH tasya-muktatvAdeH kimityAha-asattvAditvaprasaGgaH / 'Adi'zabdAdajJeyatvAdiparigrahaH / iti cet, etadAzaGkayAha-ka evamAhetyAdi / ka evamAha yaduta tadanyadeva tasmAt-sattvAdeH anyadeva-arthAntarabhUtameva tat-muktatvAdi, api tu syAdvAdaH / kiMviziSTa ityAha-kathaJcidanyat svalakSaNAdibhedAt kathaJcidananyaditaretarAnuvedhAderiti / vipakSe bAdhA ... anekAMtarazmi ... jAya ! kAraNa ke have saMsArIpaNuM-muktapaNe jevuM koI juduM tattva na rahyuM ke je saMsArI-muktanA bhedane jaNAve. (tathA va) eTale to pUrvokta doSa tadavastha ja raheze. arthAt jevuM sattva muktamAM che, tevuM ja sattva devadattamAM hovAthI - te bemAM koI bheda na rahevAthI - devadatta paNa "mukta thavAno prasaMga Ave. karthacibhedasiddhi (262) pUrvapakSaH to eno matalaba e thayo ke, sattvAdi ane muktatvAdi judA judA che, evuM tamAre mAnavuM che... paNa evuM mAnavAmAM (sattva-jJeyavAdithI muktavAdine judA mAnavAmAM) to, e muktavAdine "asattva', "ajJeyatva' vagere rUpa mAnavA paDe! (kAraNa ke sattvAdithI juduM muktatva asattvAdirUpa ja hoya.) syAdvAdIH paNa sattvAdithI sarvathA juduM muktatva che - evuM koNa kahe che? arthAt koI kahetuM nathI. (saijvathI sarvathA juduM muktatve ame kahetA ja nathI.) paNa ame to "yAdvAda' kahIe chIe, arthAt judI judI apekSAe temano bhedabheda kahIe chIe. juo - (1) sattvathI muktatva kathaMcit juduM che, kAraNa ke te baMnenA svarUpAdi judA judA che. te A pramANe - (ka) svarUpabhedaH mukta e sarvakarmanA nirmulakSayarUpa che ane sattva e vidyamAnatArUpa che, Adi zabdathI dizA-kALabheda vagere paNa samajavo - (kha) dizAbheda muktatva mAtra siddhazilA para vivaram . tyartha che. 102. svalakSaNAdibhedAditi / svalakSaNaM-svarUpaM tadbhedAt / tathAhi-muktatvasya sarvakarmanirmUlapralaya: svarUpam, sattvasya tu vidyamAnatA svarUpam / 'Adi'zabdAd dikkAlAdibhedaparigrahaH / tathAhi-sArvatrikaM 2. ' tvasvanakSaMI' ti va-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1408 fdhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA kathaJcidananyat / (263) ekAntAnyatvAnanyatvayostvitaretaravikalatobhayasvarUpAnupapattibhyAM tadasattvApattilakSaNo'nivAritaprasaro doSaH sUkSmadhiyA bhAvanIya iti // mAha ekAntetyAdinA / ekAntAnyatvaM cAnanyatvaM ca muktasattvAdi, muktatvAdInAmiti prakramaH / ekAntAnyatvAnanyatve tayoH punaH kimityAha-itaretaravikalatA caikAntAnyatve ubhayarUpAnupapattizca ekAntAnanyatve itaretaravikalatobhayasvarUpAnupapattI AbhyAm / kimityAha-tadasattvApattilakSaNaH teSAM-muktasattvAdimuktatvAdInAmasattvApattiH tadasattvApattiH saiva lakSaNamasyeti vigrahaH / anivAritaprasaro doSa Apadyata evetyarthaH / sUkSmadhiyA bhAvanIya iti akSaragamanikA / bhAvArthastu yadi muktasattvAdi-muktatvAdInAmekAntena bhedaH, tata itaretaravikalatA dvayorapi / evaM ...... ... ... anekAMtarazmi che ane sattva to bhava-mokSa sarvatra che, (ga) kALabheda : muktatva karmakSaya pachInA kALe che ane sattva saikAlika che. (2) sattvathI muktatva kathaMcit abhinna che, kAraNa ke baMneno ekabIjAmAM anuvedha che, arthAt baMnenuM svarUpa ekabIjAthI saMmizrita che (bhAva e ke, sattvathI judA svarUpavALuM muktatva manAya, to e muktatva asat ja thaI jAya, eTale temAM kathaMcit sattvasvarUpanuM saMmizraNa mAnavuM ja rahyuM ane to temano kathaMcit abheda paNa thAya ja.). - ekAMta bheda-abhedamAM doSo : (263) ekAMta bheda mAno, to teonI ekabIjAmAM vikalatA ane ekAMta abheda mAno, to ubhayasvarUpanI asaMgati - A be ApattinA kAraNe to sattva-muktatva asat thavAno prasaMga Ave ! e prasaMganuM nivAraNa thaI zake nahIM. tamAre e badhI vAto sUkSmabuddhithI samajavA koziza karavI joIe. (A paMktino ApaNe zabdArtha joyo, have teno bhAvArtha joIe -) bhAvArthaH (vivecanaH) tame muktamAM raheluM sattva ane muktatva - baMne (1) juduM juduM mAno cho, ke (2) eka mAno che? (1) jo ekAMte juduM juduM mAno, to baMne ekabIjAthI vikala-rahita judA judA phalita thaze ! vivaram .. sattvam, bhave'pavarge ca bhAvAt / muktatvaM nirvANapurapraviSTAnAmeva prANinAmiti / / 2. "nakSaNo nivArita' rUti -pata: 2. "murutvAdimutvI' rUti -paDhi: rU. 'sarvAmuisattvAkInA.' rUti -paDhi: I For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1409 anekAntajayapatAkA (264) evamanekAntata eva bhAvato muktisiddhiH, anyathA'yogAt / sakalakarmavigamAcca sarvathA saGklezAbhAvAnnedamapuSkalamiti kathaM nopAdeyaphalaprakarSaH, uktavat ...... ... zrAdhyApaka cAsattvaM dvayorapi, tathA parasparavikalayovizeSyatvAdyayogAt / athAbhedaH tata ubhayasvarUpAnupapattiH, muktasattvAdermuktatvAdyabhedAt tatsvarUpatayA, muktatvAdervA muktAdisattvarUpatayeti // evamityAdi / evam-uktanItyA anekAntata eva bhAvataH-paramArthena muktisiddhiH, anyathA'yogAt muktisiddheH / sakaletyAdi / sakalakarmavigamAcca kAraNAt sarvathA-ekAntena saGklezAbhAvAt nedaM-muktatvam apuSkalaM kintu puSkalameva, saMsAritvenAnanuviddhatvAt / - anekAMtarazmi . eTale to teonuM asatpaNuM ja phalita thaze, kAraNa ke sattva-muktatva judA judA hovAthI teono ekabIjAnI sAthe saMbaMdha na rahe ane saMbaMdha vinA to "sattva vizeSya ane muktatva vizeSaNa" ema teonuM vizeSya-vizeSaNasvarUpa siddha thAya nahIM. (ane svarUpasiddhi vinA to teo niHsvarUpa-asat ja phalita thAya.) (2) jo baMnene ekAMte abhinna mAno, to ubhayasvarUpa anupapanna thaI jaze ! (arthAt sattvamuktatvanuM svarUpa asaMgata thaI jaze !) kAraNa ke sattva muktatvathI abhinna thavAthI - muktatvarUpa ja banI jatAM - sattvanuM potAnuM koI juduM svarUpa nahIM rahe ! e ja rIte muktatva paNa sattvarUpa banI jatAM, muktatvanuM paNa potAnuM juduM svarUpa nahIM rahe ! eTale to baMnenuM svarUpa anupapanna thaI jAya. niSkarSa eTale sattva-muktatvane kathaMcit bhinnabhinna mAnavA joIe, temAM uparokta eke doSono avakAza nathI. (Ama, vacce avAMtara carcA karIne, graMthakArazrI pharI mULa vAta para Ave che ke "cAnyu. - mup:' ema anekAMtavAdamAM ja mokSanI nibaMdha saMgati che.) sAra upara kahyA mujaba sacoTa tarkothI siddha thAya che ke, paramArthathI anekAMtamAM ja muktinI siddhi thAya che. (anyathA=) bAkI ekAMtamane muktinI siddhi thaI zakatI nathI. ne muktatvanI pUrNarUpatA ane upAdeyaphaLakhakarSarUpatAsiddhi : (264) pUrvapakSamAM tame (pAnA naM. 58 para) je kahyuM hatuM ke - "anekAMtamate to muktatva amuktatvasahitanuM thavAthI te pUrNapaNe muktatva nahIM kahevAya ane to te upAdeyaphaLanA prakarSarUpa paNa nahIM kahevAya." - te badhI vAto paNa nirAkRta thAya che, kAraNa ke tamAma karmonA kSayathI e muktamAM aMzataH paNa saMklezanuM astitva nathI, arthAt sarvathA saMklezano abhAva che. ane eTale AvuM muktapaNe apuSkaLa-apUrNa nathI, paNa pUrNa ja che, kAraNa ke e muktapaNuM (karmajanya saMklezamaya) saMsArIpaNAthI anuviddha-saMmilita nathI. (e to asaMklezamaya hoI pUrNarUpa che.) For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1410 tadanyasAdhAraNatvAsiddheH nedaM sApavAdamiti kathamasya saMsAriSvapi bhAvaH ? // (265) etena 'tathAhi na vaH saMsAryapi sarvathA saMsAryeva, ekAntavAdApatteH,api tvasaMsAryapIti nedamakRtsnaM heyAnarthotkarSaH' iti etadapi pratyuktam, arthatastulyayogakSematvAt, saMsAryantararUpeNAsaMsAritvam, anyathA tadabhAvaprasaGga ityuktaprAyam |sngklesh ..................... vyAdhyAM . iti-evaM kathaM nopAdeyaphalaprakarSaH ? etatprakarSa eva / kathamityAha-uktavadityAdi / uktavatyathoktaM tathA tadanyasAdhAraNatvAsiddheH, prakramAt saMsAritvasAdhAraNatvAsiddheH / ata eva nedaMmuktatvaM sApavAdam / iti-evaM kathamasya-muktatvasya saMsAriSvapi bhAvaH ? naivetyarthaH / / ___etenetyAdi / etena-anantaroditena tathAhi na vaH saMsAryapItyAdi mUlapUrvapakSoktaM yAvannedamakRtsnaM saMsAritvaM heyAnarthotkarSa ityetadapi pratyuktam / kathamityAha-arthatastulyayogakSematvAt / etadevAha saMsAryantaretyAdinA / saMsAryantararUpeNa vivakSitasaMsAriNaH --- anekAMtarazmi ane AvuM pUrNa muktapaNuM upAdeyaphaLanA prakarSarUpa paNa kema na bane ? bane ja, kAraNa ke upara kahyA mujaba AvuM muktapaNuM saMsArIpaNAne sAdhAraNarUpa hoya (arthAt saMsArIomAM paNa hoya) evuM siddha nathI. (e karmakSayajanya asaMklezamaya muktatva to saMsArIomAM zI rIte hoI zake ?) eTale ja A muktatva apavAdasahitanuM nathI, arthAtu amuktatvasahitanuM nathI, to AvuM (=amuktatvarahita karmakSayajanya asaMklezamaya) muktatva saMsArIomAM zI rIte hoI zake ? na ja hoya... eTale e upAdeya phaLonA prakarSarUpa hovAmAM koI kSati nathI. - saMsAritvanI pUrNarUpatA ane heyaprakarSarUpatA-siddhi - (265) uparokta kathanathI, pUrvapakSamAM (pAnA naM. 59 para) bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "tamArA anekAMtamate saMsArI paNa sarvathA saMsArI ja nathI, kAraNa ke sarvathA saMsArI kaho to ekAMtavAda AvI jAya ! eTale to saMsArI kathaMcit asaMsArI-mukta paNa che evuM mAnavuM paDaze ! ane tethI to saMsArIpaNuM apUrNa ane heya-anarthanA prakarSarUpa nahIM rahe ! kAraNa ke e to muktatvasahitanuM hovAthI muktatvanI jema pUrNa ane upAdeya banI jAya !" - e badhI vAto paNa nirasta thAya che, kAraNa ke AnI nirAkaraNapaddhati paNa arthathI pUrvanI jema ja che. ke A badhI vAto pUrvapakSanA vyavacchedaparaka samajavI. pUrvapakSIe kahyuM hatuM ke, muktatva amuktatvasahitanuM hovAthI jema amuktatva upAdeya nathI, tema muktatva paNa upAdeya nahIM bane... te badhI vAtono uparokta kathanathI nirAsa thAya che. 2. "saMsArduttaraveo' rUti -paDhi: rU. "mu rNa saMsAri.' ta -paDhi: 4. 2. draSTaa utamaM pRSTham | 59tame pRsstthe| For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1411 anekAntajayapatAkA kRtkarmayogazca saMsAritvamiti tadbhAvena nedamakRtsnam, api tu kRtsnameveti kathaM na heyAnarthotkarSa iti bhAvanAmAtrametat // (266) yaccoktam-'kiJcAnekAntAvAdino mAnamapi na mAnameva, syAnmAnamiti tattvanIteritthaM tadAbhAsamapi, tatazcaivaM tadatadAtmake pramANaprameyarUpe sarvasminnevAsmin cADyA . asaMsAritvam; anyathA-evamanabhyupagame tadabhAvaprasaGgaH-vivakSitasaMsAryabhAvaprasaGgaH saMsAryantararUpeNApi bhAvAt tatsvarUpavadityuktaprAyaM-prAyeNoktam / saGklezakRdityAdi / saGklezakRtkarmayogazca-saMklezakaraNazIlakarmasambandhazca saMsAritvamiti kRtvA tadbhAvena-saMklezakRtkarmayogabhAvena nedaM-saMsAritvamakRtstram-asampUrNam, api tu kRtsnameva / iti-evaM kathaM na heyAnarthotkarSaH ? etaditi-evaM bhAvAnAmAtrametat-anantaroditamiti / / yaccoktamityAdi / yaccoktaM mUlapUrvapakSa-kiJcAnekAntavAdina ityAdi yAvat sarvameva .......... anekAMtarazmi .... A ja vAta kahe che - eka (caitrarUpa) saMsArI sarvathA saMsArI ja nathI, paNa bIjA (maitrarUpa) saMsAranI apekSAe asaMsArI paNa che... anyathA, jo caitrane maitrarUpe paNa saMsArI kaho, to to e caitra maitranA svarUpanI jema maitrarUpa ja banI jaze ane tethI tenuM potAnuM koI svarUpa ja na rahevAthI e caitrano abhAva thaI jaze ! eTale mAnavuM ja rahyuM ke, caitra caitranI apekSAe ja saMsArI che, maitranI apekSAe nahIM - Ama, caitra kathaMcit asaMsArI paNa che. ane saMkleza karanAra karmano saMbaMdha thavo e ja saMsArIpaNuM che ane eTale saMklezakAraka karmasaMbaMdharUpa hovAthI e saMsArIpaNuM apUrNa nahIM rahe, paNa pUrNa ja banaze (kAraNa ke AvuM saMsArIpaNuM muktapaNAthI mizrita nathI.) ane vaLI AvuM (=saMklezakAraka karmasaMbaMdharUpa) saMsArIpaNuM heya-anarthanA utkarSarUpa kema na bane? bane ja... (kAraNa ke AvuM saMsArIpaNuM muktamAM na hovAthI, muktamAM rahelA muktatvanI jema A saMsArIpaNuM upAdeya nathI, paNa heya ja che.) A badhI vAto mAtra bhAvanA pUratI samajavI, bAkI hakIkatamAM to teonuM nirAkaraNa pUrvadarzita tarkathI ja thaI jAya che. * pramANa vize syAdvAdasaMgati ne (266) pUrvapakSamAM (pAnA naM. 59 para) bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "bIjI vAta, anekAMtavAdImate pramANa paNa mAtra pramANarUpa ja nahIM rahe, kAraNa ke tamArI tattvanIti pramANe to e "kathaMcita 2-2. draSTacce 12-60tame pRSTha | For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1412 vastutattve virodhabhAji asya tadatadvAdino niSkalaGkamatisamutprekSitasannyAyAnusArataH sarvameva pramANaprameyAdi pratiniyataM na ghaTate' iti etadapyayuktam, anekAntavAdAparijJAnAt, pralApamAtratvAt, tajjJAne satyasyApravRtteH, / (267) tatra yat tAvaduktam-'anekAntavAdino mAnamapi na mAnameva' ityatra siddhasAdhyatA, vijAtIyAdimAnAntaratvenAmAnatvAt, .......... vyAkhyA ................. pramANaprameyAdi pratiniyataM na ghaTate iti etadapyayuktam-aghaTamAnakam / kathamityAhaanekAntavAdAparijJAnAt, ata eva pralApamAtratvAt tajjJAne sati-anekAntavAdaparijJAne sati asya-pralApamAtrasya apravRtteH kAraNAt / etadvizeSeNopadarzayannAha-tatretyAdi / tatra yat tAvaduktaM mUlapUrvapakSe-anekAntavAdinaH-vAdinaH, kimityAha-mAnamapi na mAnamevetyatra siddhasAdhyatA / kathamityAha-vijAtIyAdimAnAntaratvena pratyakSe'dhikRte'numAnamAnAntaratvena amAnatvAt / 'Adi'zabdAt sajAtIyavyaktyantaramAnatvaparigrahaH / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha ............ manetirazmi ......... prbhaae|' 356sita thAya... mane geno mata to me thAya , te apekSA prbhaa|| mAsa. 59 // bane... A pramANe to pramANa-prameyAdi tamAma padArtho tarkaatadAtmaka banavAthI virodhane bhajanArA thaze ! to AvA vastusvarUpa vize tadatavAdI (=syAdvAdI) mate, niSkalaMkamati-bauddha samutrekSita sazyAyanA anusAra je pramANa-prameyAdi vyavasthA che, te pratiniyata ghaTe nahIM. arthAt syAdvAdamate e tamAma pratiniyata vyavasthAono vilopa thAya - A badhI vAto paNa ayukta che, kAraNa ke tamane anekAMtavAdanuM kharuM jJAna na hovAthI tamArI vAto pralAparUpa jaNAI Ave che.. jo hakIkatamAM anekAMtavAdanuM jJAna hoya, to Avo pralApa na ja pravarte. (267) // 4 vAtane ve vizeSathA patA cha - te pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "anekAMtavAdImate pramANa paNa pramANa ja nathI, kathaMcit apramANa paNa che" - e vAta to siddhasAdhya ja che. (arthAt je ame mAnyuM che, te ja tame siddha karI 26 / / cho.) prazna : zuM tame pramANane pramANa-apramANa baMnerUpa kaho cho ? uttara hA, juo - dareka pramANa vijAtIyArdi pramANanI apekSAe apramANarUpa che, evuM tAthI pati * mAhiza thI sItAya bhI prabhA sabha41. 6.ta. dhUmathI pani-anumAna, anumAnane sajAtIya che. 1. pUrvamudrite 'virodhAbhAji' iti pAThaH, atra B-prtpaatthH| 2. 59tame pRsstthe| 3. 'sati asya anekA0' iti k-paatthH| 4. 59tame pRSThe / For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 1413 anekAntajayapatAkA -7anythaa tadabhAvaprasaGgAt itaretararUpatApatteH / (268) tathAhi-pratyakSaM pratyakSamAnatvena mAnam, anumAnAdimAnatvenAmAnam, evamanumAnAdyapi, anyathA tatpratiniyatatvAbhAva iti syAnmAnamiti zobhanaiva tattvanItiH, kathaJcit svavyaktimAnatvena mAnatvAt, mAnAntara - cahyA che . anyathetyAdi / anyathA-evamanabhyupagame tadabhAvaprasaGgAt-vivakSitamAnAbhAvaprasaGgAt / prasaGgazcetaretararUpatApatteH-pratyakSAderanumAnAdirUpatApatteH anumAnAdezca pratyakSAdirUpatApatteriti / vijAtIyAdimAnAntaratvenAmAnatvamupadarzayati tathAhItyAdinA / tathAhItyupapradarzane / pratyakSaM pratyakSamAnatvena mAnam, anumAnAdimAnatvena amAnam / evamanumAnAdyapi svagatenaiva mAnatvena mAnam, mAnAntaramAnatvena tvamAnamiti / anyathA-evamanabhyupagame tatpratiniyatatvAbhAvaHpratyakSAderniyatatvAbhAvaH / iti-evaM syAnmAnaM-kathaJcinmAnaM svagatamAnatvenaiva / iti-evaM zobhanaiva tattvanItiH / etadevAha-kathaJcit svavyaktimAnatvena mAnatvAt, mAnAntaramAna - anekAMtarazmi - mAnavuM ja joIe (anyathAka) jo vijAtIya pramANanI apekSAe paNa pramANa manAya, to to te vivakSita pramANano abhAva thaI jAya, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM baMne ekabIjArUpa banavAnI Apatti Ave. bhAva e ke, pratyakSa pramANa pratyakSarUpe ja pramANa che, anumAnarUpe nahIM. jo anumAnarUpe paNa pramANa manAya, to to e anumAna ja banI jAya ane to te pratyakSapramANarUpa na rahe... e ja rIte anumAna paNa anumAnarUpe ja pramANa che, pratyakSarUpe nahIM. jo pratyakSarUpe paNa pramANa manAya, to e pratyakSa ja banI jAya ane to e anumAnarUpa na rahe... Ama, vijAtIyarUpe pramANa mAnavAmAM e pramANano ja abhAva thaI jAya ! (268) A ja vAta (=dareka pramANo vijAtIyarUpe apramANa hovAnI vAta) graMthakArazrI tathAdi thI jaNAve che - (tathAdi - pratyakSa, pratyakSapramANarUpe pramANa che ane anumAnAdipramANarUpe apramANa che... e ja rIte anumAna vagere paNa, potAmAM rahelA pramANatvanI apekSAe pramANa che ane bIjAmAM rahelA pramANatvanI apekSAe apramANa che. (anyathA=) jo AvuM na mAno, to pratyakSAdinuM pratiniyatapaNuM nahIM rahe. (bhAva e ke, anumAnapramANarUpe paNa pratyakSa pramANa hoya, to e anumAna ja thaI jAya... tema anumAna paNa pratyakSarUpe pramANa manAya, to e pratyakSa ja thaI jAya... Ama, teo ekabIjArUpa thaI jatA "pratyakSa pratyakSarUpa ja, anumAna anumAnarUpa ja' - evI je pratiniyata vyavasthA che, te nahIM rahe.) eTale "cAnmAnama--dareka pramANo potAmAM rahelA pramANatvanI apekSAe ja pramANa che' - evI anekAMtamAnya tattvavyavasthA suMdara ja che. 2. "natvenAmIna ' rUti Tu-pATha: | For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikkAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1414 mAnatvena tvamAnatvAt // (269) itthaM tadAbhAsamapi bhAvanIyam, tasyApyanekAtmatvAt visaMvAdena tadAbhAsatAyA vyApteH, tatrAvyabhicAreNa mAnalakSaNayogaH tasyApi jJeyatvAt tatastatpratItezceti vyAkya . tvena tvamAnatvAt iti // ittham-evaM tadAbhAsamapi-pramANAbhAsamapi bhAvanIyaM tadatadAtmakameva / kathamityAhatasyApi-tadAbhAsasya / kimityAha-anekAtmakatvAt, tadatadAtmakatvAdityarthaH / etadevAhavisaMvAdena, viSayagateneti prakramaH / tadAbhAsatAyAH-pramANAbhAsatAyA vyApteH / kimityAhatatra-visaMvAde avyabhicAreNa hetunA tadAbhAsatAyAH / kimityAha-mAnalakSaNayogaH svavyApa - anekAMtarazmi che A ja vAta kahe che - pratyakSAdi dareka pramANa (1) kathaMcit (=potAmAM rahelA pramANatvanI apekSAe) pramANarUpa che, ane (2) kathaMcit (bIjA pramANamAM rahelA pramANatvanI apekSAe) apramANarUpa che. pramANAbhAsa paNa pramANa-apramANarUpa (269) A pramANe pramANAbhAsa paNa tada tadAtmaka (=pramANa/apramANarUpa) samajavuM, kAraNa ke pramANAbhAsa paNa (tada tadarUpe=pramANa - apramANarUpe) anekAMtAtmaka che. A ja vAtane kahe che - viSayamAM rahelA visaMvAdanI sAthe pramANAbhAsatAnI vyApti che. Azaya e ke, badhA pramANAbhAsa viSayavisaMvAdanI sAthe vyApta che. (jyAM jyAM pramANAbhAsa tyAM tyAM viSayano visaMvAda. jema ke retImAM thatA jaLajJAnarUpa pramANAbhAsa.) Ama, pramANAbhAsa ane visaMvAdano vyApyavyApakabhAva hovAthI, jyAre visaMvAda siddha karavo hoya, tyAre pramANAbhAsa paNa pramANa bane. (arthAt dhUmathI vahninI siddhinI jema pramANAbhAsathI viSayavisaMvAdanI siddhi thAya che. to jema vatinI siddhimAM dhUma pramANa bane, tema visaMvAdanI siddhimAM pramANAbhAsa pramANa bane.) Ama, visaMvAda sAthe pramANAbhAsatAnI vyApti hovAthI, visaMvAda vize pramANAbhAsano vivaram ... ____ 103. pramANAbhAsatAyA vyApteriti / sarvamapi pramANAbhAsaM viSayavisaMvAdena vyAptamityarthaH / tato visaMvAde sAdhye pramANAbhAsamapi pramANamityAyAtamiti / / -pATha: rU. 'svavyApasvI ' ta -pATha:, 2. 'tathA vyA:' rUti -pATha:. 2. 'vAvena a ma' ti pUrvamudrite 'svavyApyagama0' ityazuddhapAThaH, atra H-pratena zuddhiH / For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1415 anekAntajayapatAkA mAvanA (270 ) na ca prameyavadaparicchittyAtmakamevaitatat, tathA'pratIterlokAdivirodhAt adRSTavibhramapratItyAtmakatA tu tadAbhAsatA // ja vyArA .... kagamakatvAt / tsyaapiityaadi| tasyApi-visaMvAdasya jJeyatvAt tathAjJAyamAnatvena tataHtadAbhAsAt tatpratItezca-visaMvAdapratItezca yathAvasthitajJeyAdhigamanimittaM ca mAnamiti bhAvanA // na cetyAdi / na ca prameyavaditi nidarzanaM vyatireki, aparicchittyAtmakameva-ekAntena etat-tadAbhAsam / kuta ityAha-tathA'pratIte:-aparicchittyAtmakatvenApratIteH / apratItizca lokAdivirodhAt, lokasamayayuktivirodhAdityarthaH / adRSTetyAdi / adRSTAt-karmaNo vibhramaH ... anekAMtarazmi ja avyabhicAra che ane eTale e pramANAbhAsa (jema dhUma vahnine jaNAve, tema) potAnA vyApakIbhUta visaMvAdane jaNAve che... Ama, svavyApakane jaNAvanAra hovAthI (dhUmanI jema) pramANAbhAsa paNa pramANa bane. evuM (=pramANAbhAsa visaMvAdane jaNAve che, evuM) batAvavA kahe che - visaMvAda zeyarUpa che, kAraNa ke te pramANe tenuM jJAna thAya che. eTale pramANAbhAsathI AvA zeyarUpa visaMvAdanI yathAvasthitapaNe pratIti thAya che. Ama, pramANAbhAsa, yathAvasthita (visaMvAdarUpa) jJayane jANavAmAM nimitta hovAthI, kathaMcita pramANarUpa ja che. A pramANe bhAvanA samajavI. eka kathaMcit pramANAbhAsatA 6 (270) jema prameya-viSayabhUta vastu jaDa che, tema pramANAbhAsa paNa aparicchedarUpa (=abodharUpa=jaDarUpa) che - evuM nathI, kAraNa ke aparicchedarUpe (=jaDarUpe) tenI pratIti kadI thatI nathI. tenuM (=uDarUpe tenI pratIti na thavAnuM) kAraNa e ja ke, temAM loka-samaya-yuktino virodha thAya che. (pramANAbhAsa jaDarUpa hoya evuM lokamAM paNa anubhavAtuM nathI, zAstramAM paNa manAyuM nathI ane yuktio dvArA paNa tenI caitanyarUpatA ja phalita thAya che. te chatAM tame tene abodha-jaDarUpa kaho, to temAM lokAdino virodha thAya ja.) prazna jo pramANAbhAsane pariccheda-bodharUpa kaho, to to e "pramANa' rUpa ja phalita thAya jema pramANano viSayavastu sAthe avisaMvAda hoya che, tema pramANAbhAsano visaMvAda hoya che. 2. "pratIte: pari.' ti Tu-pATha: I For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1416 ___ (271) evaM hetvAbhAse'pyasiddhAdau sAdhyaviparyayapratibaddhatayA tatra hetutve'nyatrAhetutvamityanekAtmakatA / tatazcaivaM tadatadAtmakameva pramANaprameyarUpaM sarvaM vastutattvam / adRSTavibhramaH, tatpradhAnA pratItiH tadAtmakatayA punaH kAraNena tadAbhAsatA-mAnAbhAsatA paricchittyAtmakatve'pi // evaM sAmAnyena mAnAbhAsasya kathaJcinmAnatAmabhidhAyAdhunA'numAnAbhAsamadhikRtya aahevmityaadi| evam-uktanItyA hetvAbhAse'pi / kimbhUte ityAha-asiddhAdau-asiddhAnaikAntikaviruddha sAdhyaviparyayapratibaddhatayA kAraNena tatra-sAdhyaviparyaye hetutve tadgamakatvena anyatra-sAdhye ahetutvamiti-evaM anekAtmakatA hetvAbhAse'pi / tatazcetyAdi / tatazcaivamuktanItyA tadatadAtmakameva pramANaprameyarUpaM sarvaM vastutattvam / na ca virodhabhAgetat, anekAMtarazmi ... uttara : nA, evuM nathI. kAraNa ke bodharUpa paNa pramANAbhAsa jJAnAvaraNIyAdi karmathI janya vibhramapradhAna pratItirUpe hovAthI, te pramANAbhAsa hovAmAM koI virodha nathI. (arthAt tenI pramANAbhAsatA saMgata ja che.) | (A pramANe sAmAnyathI pramANAbhAsane kathaMcit pramANarUpa kahIne, have anumAnAbhAsane laIne, tene kathaMcit pramANarUpa jaNAvavA kahe che -). (271) asiddha, viruddha ane anekAMtikarUpa hetvAbhAsa paNa sAdhyanA viparyayanI (=vipakSanI) sAthe pratibaMdhavALA (=vyAptivALA) hovAthI, teo sAdhyaviparyaya vize heturUpa che ane sAdhya vize aheturUpa-hevAbhAsarUpa che. Azaya e ke, e asiddhAdinI sAdhyanA viparyayanI sAthe vyApti che, sAdhyanI sAthe nahIM. eTale teo sAdhyanA viparyayane siddha kare, sAdhyane nahIM ane tethI teo sAdhyaviparyaya vize heturUpa ane sAdhya vize aheturUpa phalita thAya. Ama, hetvAbhAsamAM paNa anekAtmakatA (tadatadAtmakatA, hetu-aheturUpatA) phalita thAya. niSkarSa Ama, upara kahyA mujaba pramANa-prameyarUpa sarva vastuo tadatadAtmaka (kathaMcita pramANa-apramANAdi Atmaka) phalita thAya che. che je pratItimAM karmajanya bhramanI mukhyatA hoya, te pratItine vibhramapradhAna pratIti kahevAya. pramANAbhAsa AvI pratItirUpa che. * ahIM hetvAbhAsamAM sAdhyaviparyayatA yathAyogya samajavI.tenuM kAraNa e ke, mAtra viruddha hetu ja sAdhyAbhAvane vyApaka hoya, anekAMtika to baMnene vyApaka hoya, asiddhimAM hetanI gerahAjarI hoya che. eTale yathArtha levAnI spaSTatA dhyAnamAM rAkhavI. For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............................. 1417 anekAntajayapatAkA (paSTa ( 272 ) na ca virodhabhAra, virodhAsiddheH sadasadAdInAmitaretarAnuvedhAt, anyathA tadanupapatteH pramANAvirodhAt, tathaiva tatpravRtteH,(273) pratiniyatatvavedanAdanvayavyatirekasiddheH, anyathA pratItyabhAvAd vastuna evAnupapatteH, niyamato virodhAt, sarvatraikAnta cahyA che. virodhAsiddheH / asiddhizca sadasadAdInAm / 'Adi'zabdAnnityAnityAdigrahaH / kimityAhaitaretarAnuvedhAt kAraNAt / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA tadanupapatteH-sadasadAdyanupapatteH / tathA pramANAvirodhAt / avirodhazca tathaiva-sadasadAdiprakAreNaiva tatpravRtteHpramANapravRtteH pratiniyatatvavedanAt nedaM sadasadrUpatA'bhAve / tathA'nvayavyatirekasiddheH neyaM nityAnityatA'bhAve / itthaM caitadaGgIkartavyamityAha-anyathA pratItyabhAvAt kAraNAt vastuna evAnupapatteH, niyamato virodhAt / etadeva nigamayati-sarvatretyAdi / sarvatra-sadasadAdau anekAMtarazmi . sarva vastuo tadaatadAtmaka hovAmAM avirodha (272) pUrvapakSa paNa A rIte pramANa-apramANa, sad-asat, nityAnitya - ema virodhI svarUpo mAnavAmAM, zuM vastu virodhane bhajanArI na thAya ? syAdvAdIH nA, kAraNa ke sad-asad, nityAnitya e badhA dharmono paraspara ekabIjAmAM anuvedha (=mizraNa) che. eTale e badhA dharmo paraspara virodhI nathI. (anyathA) jo te badhA dharmono paraspara anuvedha na manAya, to te sad-asadAdinuM svarUpa upapanna thAya nahIM. bIjI vAta e ke, vastune sadasadAdirUpa mAnavAmAM koI pramANano paNa virodha nathI, kAraNa ke vastu vize sadasadAdirUpe ja pramANanI pravRtti thAya che. (Azaya e ke, pramANa dvArA vastu sadasarUpe jaNAya che, e parathI vastunI sadasarUpatA ja phalita thAya.) (273) ane vaLI vastunuM "A ghaTa ghaTarUpe ja sat che, paTarUpe nahIM - e pratiniyata vedana (=anubhava) thAya che. have jo vastu sadasarUpa na hoya, to AvuM pratiniyata vedana saMgata thAya nahIM. vaLI, vastuno anvaya-vyatireka paNa siddha che (dareka vastuo dravyarUpe uttarottarakSaNomAM anugata che ane paryAyarUpe vyAvRtta che) have Avo anvaya-vyatireka (=anugata-vyAvRttabhAva), vastune nityAnityarUpa mAnyA vinA saMgata thAya nahIM. AvA badhA aneka sacoTa tarkothI siddha thAya che ke, vastu sadasarUpa - nityAnityarUpa vagere hovAmAM koI kSati nathI. eTale vastune te rUpe mAnavI ja rahI. (anyathAka) jo te rUpe nahIM mAno, to te vastunI pratIti-jJAna ja nahIM thAya ane te vinA to e vastu ja upapanna nahIM thAya (kAraNa ke vastunI vyavasthA jJAnane AdhIna che) ane vastune 2. "ne nipAtyA nitya ' rUti Tu-pATha: | For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) < vyAkhyA - vivaraNa - vivecanasamanvitA vAdinastadasaMttA''pattilakSaNo virodha iti nidarzitaM prAk // ( 274 ) etenaikadA vastuvastvantarAnApattilakSaNo virodhaH pratyukto ya ucyate paraiH chAyA-Datavavat zItoSNavat sujI-6:var veti / ta: ? asamAnatvAt| nahi chAyA''tpaadivditretraannuviddhaaH sadasadAdayaH, tadvat kevalAnupalambhAt tathAsvabhAvatvAt *vyAbA ekAntavAdinaH kimityAha tadasattApattilakSaNaH - sadAdyasattApattilakSaNaH virodha: / itievaM nidarzitaM prAk-sadasadrUpAdhikArai // etenetyAdi / etena - anantaroditena ekadA-ekasmin kAle vastuno vastvantarAnApattirvastuvastvantarAnApattiH saiva lakSaNaM yasya virodhasya sa tathAvidho virodhaH pratyukto ya ucyate paraiH-ekAntavAdibhiH / enamevAha chAyA - ''tapetyAdinA / chAyA''tapavaditi nidarzanam / evaM zItoSNavat sukhaduHkhavad veti nidarzanam / bahutvaM virodhavyAptisandarzanArtham / kuto'yaM * anekAMtarazmi 1418 sadasa pa na mAnavAmAM niyama virodha thavAno. juo - sad-asat vageremAM ekAMta mAnanArAonA mate, te sadAdi asat banavArUpa virodha thavAno ja. (te A rIte - vastune ekAMte sat manAya, to ghaTa paTarUpe paNa sat bane ane to e paTa ja banI jAya. . phalataH ghaTanuM potAnuM svarUpa-sapaNuM na rahe te ja rIte ekAMta asamAM paNa yukti samajavI.) e badhI vAto sadasarUpa prathama-adhikAramAM ame vistArathI batAvI gayA chIe. na * ekAMtavAdIpradatta virodhano parihAra (274) uparokta kathanathI, ekAMtavAdIo je virodha batAve che, teno parihAra thAya che. (te vAta ApaNe pUrvapakSa-utta25kSa dvArA samajIe-) ekAMtavAdI H tamArA mate (=syAdvAdamate) eka vastu bIjI vasturUpa na bane e virodha AvavAno. juo - jema chAyA-taDako, zIta-uSNa, sukha-duHkha A badhA virodhI tattvo ekabIjArUpa na bane, tema sadasa , nityAnitya A badhA paNa ekabIjArUpa na ja bane... (te chatAM, teone ekabIjArUpa mAno, to 'eka vastu bIjI vasturUpa na bane' - e niyamano virodha thavAno.) * tema ekAMta nityanityAdi mAnavAmAM paNa virodha thAya, te mATenI yuktio, te te adhikAramAM batAvyA pramANe samajavI. * Ama ghaNAM udAharaNo, 'eka vastu bIjI vasturUpa na bane' - e virodhanI vyApti batAvavA mATe che, arthAt sukha-duHkhAdimAM batAvAya che ke teo ekabIjArUpa nathI banatA. * e niyama to jaNAve che ke, eka vastu bIjArUpa na bane. jyAre tame to sadna paNa asarUpa mAnI beThA, eTale to virodha thavAno ja. 6. 'sattvApatti.' kRti T-pAna: / 2. prathame'dhiAre / rU. prathame dhare / For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1419 anekAntajayapatAkA (paSTa tathA'nubhavasiddheriti chAyA''tapAnuviddhA na bhavatIti virodhakalpanAyAmapi kaH prasaGgaH sadasadAdiSu ? ( 275) na hyaNuracetana iti jJAne'pi tadvat tadvirodhAbhidhAnaM yuktam, tatsvabhAvabhedopapatteH ityevaM zItoSNAdiSvapi yojyam // vyAvyA . pratyukta ityAha-asamAnatvAt / asamAnatvamevAha-na hi chAyA''tapAdivat pratiniyatatayA itaretarAnanuviddhAH sadasadAdayaH, kintvitaretarAnuviddhA iti / kuta ityAha-tadvat-chAyA''tapAdivat kevalAnupalambhAt sadasadAdInAm / anupalambhazca tathAsvabhAvatvAt-itaretarAnuviddhasvabhAvatvAt / tathAsvabhAvatvaM ca tathA'nubhavasiddheH itaretarAnuviddhasadasadAdyanubhavopalabdheH / iti-evaM chAyA''tapAnuviddhA na bhavati / iti-evaM virodhakalpanAyAmapi satyAM chAyA-''tapAdInAM kaH prasaGgaH sadasadAdiSu lakSaNabhedAt ? etatprakaTanAyaivAha na hyaNurityAdinA / na hyaNuH acetana iti kRtvA jJAne'pi cetane tadvat-aNuvat tadvirodhAbhidhAnaMcetanatvavirodhAbhidhAnaM yuktam / kathaM na yuktamityAha-tatsvabhAvabhedopapatteH tayoH-aNu-jJAnayoH - anekAMtarazmi ... syAdvAdIH tamArI vAta ayukta che, kAraNa ke tame je daSTAMta Apo cho, te ane sadasadAdimAM divasa-rAtano pharaka che. juo - chAyA-Atapa vagere padArtho to pratiniyata (=svataMtra) astitvavALA hovAthI, teo paraspara ananuviddha (asaMlagna) che, jayAre sadasadAdio tevA nathI, teo to paraspara anuviddha-saMlagna ja che. tenuM kAraNa e ke, jema chAyA-Apa vagere judA judA svataMtra dekhAya che, tema sad-asat vagere svataMtra dekhAtA nathI ane na dekhAvAnuM kAraNa e ja ke, teono paraspara anuviddha-saMlagnarUpe rahevAno svabhAva che. (AvA svabhAvanA kAraNe teo paraspara anuviddha ja dekhAya, judA judA svataMtrarUpe nahIM) prazna: paNa teono tevo (kaparaspara anuviddha rahevAno) svabhAva hovAmAM pramANa zuM? uttara H temAM anubhava ja pramANa che. sadasad vagereno paraspara anuviddha rUpe ja anubhava thAya che, e anubhavanA AdhAre teono paraspara anuviddhasvabhAva nibaMdha siddha thAya. eTale jo chAyA-AtapathI anuviddha na hoya ane tethI jo te be vacce virodha manAto hoya, to temAM sadAdine zuM lAge-vaLage? temAM vaLI virodha zAno? kAraNa ke sadasadAdinuM svarUpa to juduM ja che. (eTale chAyA-AtapamAM virodha Ave, to tene laIne sadasadAdimAM paNa virodha Ave evuM jarUrI nathI.) (275) A ja vAtane pragaTa karavA kahe che - paramANu acetana hoya, to tenuM udAharaNa laIne jJAnamAM paNa cetanatAno virodha kahevo yukta 2. 'tadirodhA' rUti T-: I For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ &..................... adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1420 (276) evaM ca 'asya tadatadvAdino niSkalaGkamatisamutprekSitasannyAyAnusArataH sarvameva pramANaprameyAdi pratiniyataM na ghaTate' iti vacanamAtram, tadatadvAdina eva svaparabhAvAbhAvobhayAtmakatayA sarvavastUnAM pratiniyatatvasiddheH anyathA cAsiddheH, itaretarAtmakatvena tatsvarUpahAniprasaGgAt // .............. vyAkhyA ......... svabhAvabhedastatsvabhAvabhedastadupapatteriti / evaM zItoSNAdiSvapi nidarzaneSu yojyam // ___ evaM cetyAdi / evaM ca-uktanItyA asya tadatadvAdinaH-syAdvAdinaH niSkalaGkamatisamutprekSitazcAsau sanyAyazca tadanusArataH-tadanusAreNa / kimityAha-sarvameva pramANaprameyAdi pratiniyataM na ghaTate iti vacanamAtraM nirarthakaM mUlapUrvapakSoktamiti / kathamityAha-tadatadvAdina eva-anekAntavAdina eva svaparabhAvAbhAvobhayAtmakatayA kAraNena sarvavastUnAMpramANAdInAM pratiniyatatvasiddheH kAraNAt, anyathA cAsiddheH pratiniyatatvasya / asiddhizca itaretarAtmakatvena pararUpAbhAvAbhAvena pararUpaprAptyA itaretarAtmakatvamanenetaretarAtmakatvena tatsvarUpahAniprasaGgAt-pramANAdivastusvarUpahAniprasaGgAt / pramANasya prameyarUpApattyA prameya....... ............................. manetirazmi ................................... nathI. kAraNa ke, jaDa-cetanarUpe baMneno svabhAva judo judo che. (eTale paramANu acetana hovAthI jJAnane paNa acetana mAnavuM e buddhinuM kAma nathI.) tema chAyA-AtapamAM paNa samajavuM. (arthAt chAyAAtapamAM virodha hoya teTalA mAtrathI sadasadAdimAM paNa virodha mAnavo; e buddhinuM kAma nathI ja.) Ama, chAyA-AtapamAM kahelI yuktio, zItoSNa vagere udAharaNomAM paNa joDavI. sAra eTale vastune sadasapa, nityAnityarUpa ema judA judA anekarUpa mAnavAmAM koI virodha nathI. * syAdAma 1 pratiniyata vyavasthA * (276) 752 4DedI nItine anusAre, pUrvapakSamA (pAnA naM. 60 52) 4 4yuM tuM - "tamAma vastuone ta-atarUpa kahenArA syAdvAdImate, niSkalaMkamati bauddha anuprekSita satyAyanA anusAre je pramANa-prameyAdi vyavasthAo che, te badhI pratiniyata ghaTe nahIM." - e kathana paNa mAtra bolavA pUratuM jaNAI Ave che. kAraNa ke hakIkatamAM to anekAMtavAdImate ja pramANa-prameyAdi dareka vastuo (1) svarUpe bhAva, ane (2) pararUpe abhAva - ema ubhayarUpa hovAthI pratiniyatapaNe siddha che, (anyathA) jo ekAMta mAno, to (svarUpe bhAva ke pararUpe abhAva na rahetAM) teonuM pratiniyatapaNuM siddha thAya nahIM. kAraNa ke teo ekabIjArUpa banavAthI temanA svarUpanI hAni thAya. juo - 1. draSTavyaM 60tamaM pRSThaM / 2. 'anyathA tadasiddheH, itare0' iti k-paatthH| 3. draSTavyaM 60tama pRSThaM / For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1421 anekAntajayapatAkA (paSTa +++++ (ra77) tera 'ca: pasthatyAtmAnam' rU pa sA : pratyu:, karthasnggrhprtvaat, tasya ca nirAkRtatvAt, ato'nekAntAtmaka eva vastutattve pramANaprameyavyavahArasiddhiruktavat sakaladoSavirahAditi // - vyADyA .... syApi pramANarUpApattyA svarUpahAniprasaGga iti / / upasaMharannAha-etenetyAdi / etena-anantaroditena sarveNaiva yaH pazyatyAtmAnamityayamapi saGgrahagranthaH-mUlapUrvapakSopanyastaH pratyuktaH / kuta ityAha-uktArthasaGgrahaparatvAt tasya tasya ca-uktArthasya nirAkRtatvAt / ataH-asmAt kAraNAt anekAntAtmaka eva vastutattve kimityAha-pramANaprameyavyavahArasiddhiH / kuta ityAha-uktavat-yathoktaM tathA / kimityAhasakaladoSavirahAditi // anekAMtarazmi " (1) ekAMte vastune abhAvarUpa kaho, to to te tuccha-niHsvabhAvI phalita thAya ane to tenA svarUpanI hAni thavAno prasaMga Ave. (2) ekAMte bhAvarUpa kaho, to pararUpe paNa teno abhAva nahIM rahe, arthAt pararUpe paNa teno bhAva thaI jaze. eTale to te vastu pararUpa ja banI jaze ! phalataH pramANAdi vastunA svasvarUpanI hAni thaze ! bhAva e ke, jo pramANAdi vastuo ekAMte bhAvarUpa hoya, to teono potAthI Itara-prameyarUpe paNa bhAva thaI jaze, arthAt te prameyarUpa ja banI jaze ! phalataH pramANanuM potAnuM svarUpa nahIM rahe... e ja yuktie, prameya paNa pramANarUpa banI jatAM, prameyanuM potAnuM svarUpa nahIM rahe. niSkarSa eTale kharekhara to ekAMtavAdamAM ja vastunuM svarUpa anupapanna che, anekAMtavAdamAM tevA koI doSano avakAza nathI. upasaMhAra + phalitArtha (277) uparokta kathanathI, "Atma-AtmIyabhAvanAthI mohAdi, tapathI karmakSaya asaMgata, anekAMtamate pramANAdi vyavasthA asaMgata, mokSa paNa asaMgata..." - e badhI vAtono saMgraha karanArA "va: patyAtmAna" evA daza zloko, tame je pUrvapakSamAM (pAnA naM. 60 para) kahyA hatA, te zlokasamUhanuM paNa nirAkaraNa thAya che. kAraNa ke te zloko je vAto (tapathI karmakSaya asaMgata vagere) jaNAve che, te badhI vAtonuM nirAkaraNa ame hamaNAM ja pUrve karI gayA. (eTale e vAtonA nirAkaraNathI, e vAtonA saMgraharUpa zlokasamUhanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya.) phalitArtha upara kahyA mujaba anekAMtavAdamAM tamAma doSano viraha hovAthI, kharekhara to vastune 1. draSTavyaM 60tamaM pRSTham / 2. 'sa vaiNaiva yaH' iti Ga-pAThaH / 3. draSTavyaM 60tama pRSTham / For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) - vyAkhyA- vivaraNa - vivecanasamanvitA ( 278 ) evamanekAntAtmakamiha tattvaM darzitaM mayA lezAt / jaDajanahitAya kRpayA guruprasAdAjjaDenApi // 1 // 1 ( 279 ) pratipakSadoSavatyA ye khalvekAntavAdayuktyA'pi / * bALA upasaMharannAha-evamityAdi / evam uktanItyA anekAntAtmakamiha prakaraNe tattvaM darzitaM mayA lezAt lezena / kimityAha - jaDamatihitAya / kena hetunetyAha- kRpayA / kuto hetorityaahguruprabhAvAt / iivaziena mayetsAha-naDenApi-mabuddhinA'pi // // I adhikRtArthameva vizeSeNa vyAcikhyAsurAha - pratipakSetyAdi / pratipakSadoSavatyA ... anekAMtarazmi anekAMtarUpa (sadasad, nityAnityapaNe anekarUpa) mAnavAmAM ja pramANa-prameyarUpa vyavahAra siddha thAya che, anyathA nahIM. 1422 A pramANe graMthakArazrIe, ekAMtavAdanuM AmUlaphUla unmUlana karIne, anekAMtavAdanI vijayapatAkA pharakAvavA dvArA kharekhara potAnI kRtinuM nAma caritArtha karyuM. graMthakArazrIe daza zlokathI graMthanI zarUAta karI hatI, have daza zlokathI tenI pUrNAhuti karavA potAno AMtarika Azaya rajU kare che - * daza zloka dvArA upasaMhArabhUta vaktavya * prathama zloka * graMtharacanA prayojana + gurukRpAphaLa (278) zlokArtha : A pramANe ahIM kRpAthI maMdabuddhi jIvonA hita mATe, guruprasAdanA baLe maMdabuddhi paNa mArA vaDe lezathI anekAMtarUpa tattva batAvAyuM. (1) bhAvArtha : mane maMdabuddhi jIvo pratye karUNA-kRpA upajI, basa teonA hita mATe ja meM A prakaraNanI aMdara anekAMtanuM suMdara svarUpa sacoTa tarkothI sAbita karI batAvyuM. jo ke huM to mUrkha chuM. AvA sacoTa tarko rajU karavA mArA sAmarthya bahAranI vAta che paNa guruprasAdathI (=gurunI apUrva maherabAnIthI) e kliSTa-gahanatama kArya paNa huM saraLatAthI karI zakyo... (arthAt emAM guruprasAda ja mahattvanuM kAraNa che.) have graMthakArazrI, jeonA mATe A graMtharacanA karAI, te jaDa jIvonuM svarUpa batAve che - * dvitIya zloka * jaDa jIvonuM svarUpa (279) zlokArtha : pratipakSanA doSa jemAM che tevI ekAMtavAdanI yuktithI paNa jeo vaLI 6. AryA / 2. 'adhivRtAryArthameva' kRti 3-pAi: / For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA vismayamupanIyante ta iha jaDAH prastutA nAnye // 2 // ( 280 ) pratipakSadoSadarzanavidhinA zakyaM ca kartumeteSAm / sadbodhahitaM prAyaH kRpA'pyataH saGgataiteSu // 3 // 1423 *vyANA nityAdyarthagocarayA ye khalu ya eva ekAntavAdayuktyA'pi nityasya krama - yaugapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAdilakSaNayA pratipakSadoSavatI ceyamanityasyApi tathaiva tadvirodhAditi vismayamupanIyante ye tathAvidhAlocanArahitAH ta iha-prakrame jaDA: prastutAH, nAnye- ekAntAbhiniviSTA abhigRhItamithyAdRSTaya iti // 2 // pratipakSetyAdi / pratipakSadoSadarzanavidhinA niranvayanAzapakSe taduttarAhetukatvAdyApattilakSaNena zakyaM ca kartumeteSAM prastutajaDAnAM kimityAha - sadbodhahitaM prAyaH-bAhulyena * anekAMtarazmi ( 8: vismayane pAme che, te ja ahIM jaDa tarIke prastuta che, bIjA nahIM. (2) bhAvArtha : nitya pakSamAM kramathI ke yaugapadyathI eke mujaba arthakriyA ghaTatI nathI, eTale arthakriyAvirodharUpa doSa che. have A ja doSa anityapakSamAM paNa Ave che. (anityapakSamAM paNa krama/yaugapadyathI arthakriyA ghaTatI ja nathI.) eTale bauddho je sAMkhyane doSa Ape che, e ja doSa bauddhane potAne Ave che. ema dareka ekAMtavAdanI yuktio pratipakSamAM (=potAthI vipakSa matamAM) rahelA doSavALI ja che. AvI yuktithI paNa, tevA prakAranI vicAraNAthI zUnya ja jIvo vismayane pAme che ke 'aho ! zuM joradAra yuktio kahI !... vagere' te ja jIvo ahIM jaDa tarIke abhipreta che (teonA hita mATe ja A graMtharacanA karAI che.) bAkI je loko ekAMta-abhiniveza (=jaDa kadAgraha) dharanArA che, tevA abhigRhIta mithyAdRSTio ahIM 'jaDa'tarIke na samajavA (kAraNa ke kadAgrahapUrNa hovAthI teonuM hita thavAnuM ja nathI. eTale teone uddezIne kahevuM nirarthaka che.) have graMthakArazrI jaDa jIvonuM hita zI rIte thAya ? e jaNAve che * tRtIya zloka * jaDajIvonuM sadbodharUpa hita (280) zlokArtha : pratipakSamAM rahela doSo batAvavAnI vidhithI eonuM (=jaDajIvonuM) sodharUpa hita karavuM prAyaH zakya che ane eTale eo vize kRpA paNa saMgata che. (3) bhAvArtha : jo pratipakSamAM (=nityapakSamAM) rahela arthakriyAvirodha Adi doSo anityapakSamAM 1-2. AryA / For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dhAra:) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1424 kRpA'pyataH kAraNAt saGgatA mohA~sukhasaMvegayutakRpAtyAgata: anyahitayutatvena etessudha9tenaDeSa rUA " anekAMtarazmi ... batAvAya ke juo - 'vastune niranvaya nazvara mAno, to teno uttarottara kSaNamAM anugama na thAya ane to te uttarottara kSaNanuM kAraNa na bane... phalataH kArya-kAraNavyavahAra ja vilupta thaI jAya, to arthakriyAnI to zuM vAta karavI ? arthAt te to sutaro na ghaTe... vagere to te jaDa jIvone saddhodha thAya ke kharekhara ekAMtavAda to doSabharapUra che ane eTale ja e yathArtha nathI... yathArtha to mAtra anekAMtavAda ja che." basa, A rIte moTA bhAge e jaDa jIvonuM sadgodharUpa hita karavuM zakya ja che ane AvI rIte hita thatuM hovAthI teo vize kRpA paNa saMgata ja che. prazna : paNa e jaDa jIvo para kRpA pUrve paNa hatI ja (mithyAdaSTio satata kRpA varasAvatA hatA) to tame vaLI navI kRpA zuM karI? uttaraH pUrve teomAM mohagarbhita ke duHkhagarbhita jJAna hatuM, eTale teomAM thanArI kRpA paNa tevA jJAnathI saMmizra hatI... paNa e baMne kRpAo choDAvIne, ame sajJAnasaMgata kRpAnuM AdhAna karyuM che ane A kRpAe to teo paraMparAe paramapadanA bhoktA bane. (eTale jaDajIvo para ame karela kRpA yogya ja che.) prazna : tame mohagarbhita-duHkhagarbhita jJAna choDAvIne sadgodhagarbhita jJAnanuM arpaNa karyuM... paNa A traNa prakAranuM jJAna zuM che? tenuM svarUpa zuM? uttara : tenuM svarUpa paramapUjaya haribhadrasUrijI ma.sA.e ja "aSTakaprakaraNa' nAmanA graMthamAM (dasamA adhikAramAM) batAvyuM che, tene anusAre ja ApaNe samajIe - "(1) ArtadhyAna nAmanuM eka, mohagarbha nAmanuM bIjuM ane sajJAnasaMgata nAmanuM trIjuM - ema traNa prakAranuM vairAgya manAyuM che. - duHkhagarbhita vairAgya : (2-3) je vairAgya, prAyaH iSTano viyoga ane aniSTanA saMyogarUpa nimittathI utpanna thAya, - vivaram ... - 104. moTAsubrarasaMyutAtyA toDatiyutatveneti rU4 trividya: saMveT:-mohanarma: suddhArma: sajjJAnagarbhazceti / tathA ca paThanti "ArtadhyAnAkhyamekaM syAnmohagarbha tathA'param / sajjJAnasataM ceti vairAgyaM trividhaM matam / / 1 / / iSTetaraviyogAdinimittaM prAyazo hi yat / 1. 'sajJAna0' iti ca-pAThaH / 2. pUrvamudrite'trASTake pracurA azuddhayaH, atra aSTakaprakaraNa-N-AdipratAnusAreNa zuddha: nRtA 3. anupa | 4. 'saMveza vairASe rUchatara0' rUti -pa: / For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1425 anekAntajayapatAkA (SaSThaH te mukhya ArtadhyAna ja che, kAraNa ke te vairAgya yathAzaktie paNa heyathI nivRtti ane upAdeyamAM pravRttithI rahita che, udvega karanAruM, viSAdathI paripUrNa ane AtmaghAta AdinuM kAraNa che. to paNa sAmAnyalokanI rUDhithI te vairAgya tarIke manAyuM che. - mohagarbhita vairAgya (4-5) vAraMvAra saMsAranI asAratA jovAthI tenA tyAga mATe upazAMta ane saMvartanavALA paNa jIvano, bhAvathI saMsAra para je vairAgya thAya, te vairAgya ahIM "AtmA ekAMte eka, nitya, abaddha, kSaNika athavA asat che" - evA khoTA nizcayanA kAraNe "mohagarbhita vairAgya' kahevAyuM che. *jJAnagamita vairAgya * (E) 14vo bhane cha, 529||bhii cha, bhane mAtra 427. mAhithI. baMdhAyedA cha, te kAraNe ja teo bhayaMkara saMsAramAM duHkhapUrvaka rahe che. (7) A pramANe jANIne tenA tyAgano prayatna ane sarvathA teno tyAga karavo ene ja tattvadarzIo sajJAnasaMgata vairAgya kahe che." (prastutamAM sAra e ke, graMthakArazrInA vaktavyathI jaDajIvone sajJAnagarbhita saMvega thAya ane eTale teo para thanArI kRpA saMgata ja phalita thAya.) . ...... vivaraNam ............. yathAzaktyA'pi heyAdAvapravRttyAdivarjitam / / 2 / / udvegakR dviSAdAdyamAtmaghAtAdikAraNam / ArtadhyAnaM hyado mukhyaM vairAgyaM lokasammatam / / 3 / / eko nityastathA'baddhaH, kSayyasana veha sarvathA / Atmeti nizcayAd bhUyo bhavanairguNyadarzanAt / / 4 / / tattyAgAyopazAntasya sadvRttasyApi bhAvata: / vairAgyaM tadgataM yat tanmohagarbhamudAhRtam / / 5 / / bhUyAMso nAmino baddhA bAhyenecchAdinA hyamI / AtmAnastadvazAt kaSTaM bhave tiSThanti dAruNe / / 6 / / evaM vijJAya tattyAgavidhistyAgazca sarvathA / vairAgyamAhuH sajjJAnasataM tattvadarzinaH // 7 // " tata: mohayuktasyAsukhayuktasya prANino ya: saMvegastadyuktA yA'sau kRpA tasyA: tyAgata:-parihArAt sakAzAd yadanyat lakSaNamAbhyAM kRpAbhyAM tRtIyakRpAlakSaNaM hitaM tadyutatveneti / / .................................* 1. 'vartetAM' iti kha-ca-pAThaH / 2. anuSTup / 3. 'udvegakRSidAdyamAtma0' iti kha-ca-pAThaH / 4. 'ArtaM dhyAnaM yado' iti c-paatthH| 5. anuSTup / 6-7. anuSTup / 8. 'namino' iti ca-pAThaH / 9. 'bAhyene sthAdinA' iti ca-pAThaH / 10. anuSTup / 11. 'darzanam' iti ca-pAThaH / 12. anuSTup / 13. 'mAtrAM kRpAbhyAM' iti ca-pAThaH / 14. 'kriyAlakSaNaM' iti kha-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1426 (281) jAto guruprasAdAdetatsampAdane samartho'ham / na ca citraM satsaGgo hyasato'pi na niSphalo bhavati // 4 // A vyAghra .. jAta ityAdi / jAtaH niSpannaH guruprasAdAt hetoH etatsampAdane-sadbodhahitasampAdane samartho'haM guruprasAdasAmarthyametat / na ca citrametat / satsaGgo yasmAt asato'pi-puMso mAdRzasya na niSphalo bhavati, kintu saphala eva bhavatIti // 4|| ... anekAMtarazmi . A artha, vivaraNa mujaba karyo che, paNa hakIkatamAM vyAkhyAkArazrIno Azaya e jaNAya che ke, karuNA 4 prakAranI che: (1) moha, (2) asukha, (3) saMvega, ane (4) ahiauM . temAM (1) mohaka ajJAna. ajJAnathI yukta karuNA; e glAna vyaktie mAMgela apathya vastune ApavAnA abhilASA jevI che. (2) je prANI pAse sukha na hoya, tene lokaprasiddha AhAra, vastra, Asana vagere ApavArUpa bIjI sukhAbhAvagarbhita karuNA jANavI. (3) mokSAbhilASArUpa saMveganA lIdhe sAMsArika duHkhathI choDAvavAnI icchAthI sukhI evA jIvone vize paNa chadmastha jIvonI svAbhAvika rIte snehasaMbaMdhathI je karuNA pravarte, te trIjI saMvegagarbhita karuNA jANavI, ane (4) jenI sAthe snehano vyavahAra na hoya evA paNa sarva jIvonA hitathI, kevalInI jema mahAmunionI sarva jIvonA anugrahamAM tatpara evI cothI hitagarbhita karuNA jANavI. emAMthI traNa karuNAne choDIne ahIM cothI karuNA levAnI vAta che. have graMthakArazrI gurunuM mAhAsya ane temanA saMganA camatkAra batAve che - - caturtha-paMcama zloka kRpAmAhAbhya (281) zlokArtha - bhAvArtha jaDa jIvomAM saddhodharUpa hitanuM saMpAdana karavA guruvaryanA prasAdathI ja huM samartha thayo chuM. arthAt mArAmAM AveluM A sAmarthya, guruprasAdanuM ja pariNAma che. ane AmAM (=guruprasAdathI tevuM viziSTa sAmarthya Ave emAM) kaMI Azcarya nathI. (arthAt e to sahaja che, kAraNa ke satsaMga (=sajjana puruSono saMga) mArA jevA puruSane paNa niSphaLa na thAya, ke cAre prakAranI karuNAnuM svarUpa A pramANe che : (1) "duHkhahAnasya duHkhaparihArasyecchA sA ca mohAdajJAnAdekA yathA glaanyaacitaapthyvstuprdaanaabhilaasslkssnnaa| (2) anyA ca duHkhitasya dInAderdarzanAt tasya lokprsiddhaahaarvstrshynaasnaadiprdaanen| (3) saMvegAd mokSAbhilASAcca sukhiteSvapi sattveSu prItimatsu sAMsArikaduHkhaparitrANecchA chadmasthAnAm / (4) aparA punarapareSu ca prItimattA sambandhavikaleSu sarveSveva svabhAvAcca pravartamAnA kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvAnugrahaparAyaNAnAmityeva caturthA / " A cAre karuNAnuM teramA SoDazakamAM suvizada nirUpaNa che. 2. mAryA ! For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1427 jayapatAkA mandanayano'pi loke sahastrarazmiprabhAvato niyamAt / pazyati kiJcidavitathaM vastuni sarvatra siddhamidam // 5 // (282) sadguruyogenApi ca na yato me tadanurUpabodhAptiH / svakRtApArAdhatastajjaDa evAsmItyasandigdham // 6 // para vyAhyA . adhikRtameva dRSTAntena samarthayannAha mandetyAdinA / mandanayano'pi-pramAtA rAtryandhAdiH loke'smin sahasrarazmiprabhAvataH-AdityaprabhAvena niyamAt pazyati kiJcit / tathAvidhaM dharmajAtaM avitathaM-yathAvasthitameva vastuni-sthANvAdau sarvatra siddhaM-pratiSThitamidaM loka rUti sadgurvityAdi / sadguruyogenApi ca hetunA na yato me tadanurUpabodhAptiH-sadguruyogAnurUpabodhAptiH / kuto neyamadhikRtyAha-svakRtAparAdhataH-svakRtakarmAparAdhena tat-tasmAjjaDa evAsmItyasandigdhametat // 6 // anekAMtarazmi .... paNa saphaLa ja thAya. (4) A ja vAtanuM udAharaNathI samarthana karavA kahe che - zlokArtha - bhAvArtha - rAtrI-aMdha (rAtrImAM na dekhanArA) vagere maMdanayanavALo pramAtA paNa, sUryanA prabhAvathI, sthANu (TUMThA) vagere tamAma vastuomAM; je vastu je pramANe rahelI hoya, te pramANe ja tevA dharma pUrvaka te vastune avitathapaNe dekhe che, e lokasiddha hakIkata che. (5) (bhAva e ke, sUryanA prabhAve maMdanayanavALo paNa pramAtA atithapaNe dekhanAro thaI jAya ! to gurunA prabhAve maMdabuddhivALo paNa huM, sabodhanuM saMpAdana karavA samartha banI jAuM emAM Azcarya zuM? arthAt guruno satsaMga mane saphaLa puravAra thayo ane tenA prabhAve ja huM AvuM sAmarthya prApta karI zakyo.) SaSTha-saptama zloka A graMthakArazradarzita AtmIya laghutA (282) zlokArtha - bhAvArtha : saddaguruno yoga thavA chatAM paNa, saddagurunA yogane anurUpa (=saddagurunA yogathI jevo viziSTa bodha maLavo joIe, tevo viziSTa bodha mane na maLyo !) tethI e nakkI thAya che ke, pote karelA karmanA aparAdhathI huM jaDa ja rahyo chuM, e asaMdigdha vAta che. (arthAta mArI jaDatAnA kAraNe ja huM guru pAsethI viziSTa bodha na meLavI zakyo.) (6) 2-2. mA ! For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1428 adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA na ca tasyaivAyaM khalu doSo yad viSayayogyatAsadRzaH / kRta eva hi tena guNaH svavIryataH samadhiko manye // 7 // ( 283) Alocyamato hyetat prakaraNamajaDairapi prasAdaparaiH // jaDajanahitArthamete ziSTAdRtavallabhAH prAyaH // 8 // na cetyAdi / na ca tasyaiva-sadgurorayaM khalu doSaH yat-yasmAt viSayayogyatAsadRzaHkarmayogyatAnurUpaH kRta eva tena-guruNA guNaH svavIryataH-AtmasAmarthyAt samadhiko manye evamahamiti // 7 // - AlocyamityAdi / Alocyam-AlocanIyamataH-asmAt gurukRtaguNAt hi:-yasmAdarthe asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH / kimAlocyamityAha-etat prakaraNam / kairityAha-ajaDairapi-prakaraNakArAd vidvattamairapItyarthaH / kimbhUtairityAha-prasAdaparaiH prakaraNakAre - anekAMtarazmi . zlokArca-bhAvArtha huM mArA karma-aparAdhane anurUpa thayo tenAthI viziSTa bodhasaMpanna na thayo) e doSa guruno nathI ja... e paramopakArI gurue to mArA puruSArthathI paNa mane adhika guNavAna karyo che. evuM huM mAnuM chuM. (7) (Azaya e ke, mAruM sAmarthya to atyaMta maMda hatuM. te chatAM, e paramopakArI gurudeve mArA para ananya kRpA varasAvI ane enA AdhAre ja huM mArA sAmarthyathI paNa adhika guNone prApta karI zakyo. eTale hakIkatamAM gurukRpA ja mAruM sarvasva baLa che.) have graMthakArazrI, vidvAnonI samakSa potAnI abhyarthanA rajU kare che - - aSThama-navama zloka : vidvAnone hRdayagata abhyarthanA (283) zlokArtha eTale, jaDa jIvonA hita mATe prasAdamAM parAyaNa vidvAno vaDe paNa A prakaraNa vicAravuM joIe, kAraNa ke prAyaH karIne jaDa puruSone ziSToe AdarelI vastu ja vallabha hoya che. (8) bhAvArthaH gurue karelA guNAdhAna thakI ja A prakaraNa racAyuM che. (tethI A prakaraNa viziSTa ja che.) AvuM prakaraNa, mArA vize (=prakaraNakAra vize) prasAdamAM parAyaNa vidvAno vaDe paNa, jaDa jIvonA A zlokano Avo paNa artha nIkaLI zake ke, je huM karmayogyatAne anurUpa thayo, te gurano doSa nathI. temaNe to potAnA sAmarthyathI adhika guNa ja karyo che, ema huM mAnuM chuM. bIjI aneka rIte paNa artha thaI zake che. 1-2. gAya | For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1429 anekAntajayapatAkA (paSTa na ca ziSTAnAmucite skhalitaM parihitanibaddhakakSANAm / __ abhyarthanA punariyaM tatsmRtaye prakaraNasamAptau // 9 // vyAhyA iti / kimarthamityAha-jaDajanahitArtham / kathametadAlocanAt taddhitamityAha-ete-jaDA yasmAt ziSTAdRtavallabhAH prAyaH parapratyayena pravRtteH // 8 // __na cetyAdi / na ca ziSTAnAM-mahAtmanAmucite karttavye skhalitam, bhavati iti zeSaH / kiMviziSTAnAmityAha-parahitanibaddhakakSANAm / vastutaH parahitanibaddhakakSatvameva ziSTAnAM ziSTatvam / yadyevaM kimarthameSAM prakaraNAlocanaM prati prArthanA ityAzaGkApohAyAha-abhyarthanA punariyaM-prakaraNAlocanagocarA tatsmRtaye-ziSTasmRtyarthaM maGgalabuddhyA prakaraNasamAptau avasAnamaGgalArthamiti yo'rthaH // 9 // - anekAMtarazmi ... hita mATe vicAravuM joIe. tamAruM sarjana vidvAno na vAMce, kAraNa ke huM jaDa chuM; paNa gurukRpAyukta che, eTale vAMcavuM joIe.) prazna : paNa vidvAno vicAraNA kare, tenAthI jaDa jIvonuM hita zI rIte thAya? uttara : juo; prAyaH karIne jaDa puruSo ziSToe AdarelI vastu vize ja rUci dharAvanArA hoya che... eTale jo ziSTa puruSo e prakaraNano Adara kare, to jaDapuruSo mATe paNa e prakaraNa Adarano viSaya bane ane to jaDa jIvo paNa tenuM adhyayana karI sadbodharUpa hitane pAme... (eTale jaDa jIvonA hita mATe, he ziSTa puruSo ! Apa paNa A suMdara prakaraNane vicAraNAno viSaya banAvo e ja eka abhyarthanA..) zlokArtha : parahitamAM baMdhAyelA dhyeyavALA ziSTapuruSonI ucita vize smalanA na ja hoya, to paNa prakaraNanI samAptimAM temanI smRti mATe A eka abhyarthanA che. (9) - bhAvArtha kharekhara to parahita mATe kaTibaddha rahevuM e ja ziSTa puruSonuM ziSTapaNuM che. eTale teo parahita mATe kaTibaddha ja hovAnA ane tethI te mahAtmAonI ucita kartavyamAM skUlanA na ja thAya... prazna : jo tamane ATalI badhI khabara che, to tame abhyarthanA kema karo cho? (ziSTapuruSo potAnA ucita kartavya tarIke prakaraNa-AlocanA paNa karI ja levAnA, to tenI abhyarthanA zA mATe ?) uttara H e abhyarthanA, amane prakaraNanI samAptimAM ziSTapuruSonI smRti thAya, te mATe che ane tenuM (=prakaraNanI samAptimAM ziSTapuruSonuM smaraNa karavAnuM) prayojana e ke, graMthanI samAptimAM carama maMgaLa thAya... (ziSTapuruSonuM smaraNa e maMgaLarUpa che.) 2. kAryA For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAraH) vyAkhyA-vivaraNa-vivecanasamanvitA 1430 ( 284) kRtvA prakaraNametad yadavAptaM kuzalamiha mayA tena / mAtsaryaduHkhavirahAd guNAnurAgI bhavatu lokaH // 10 // namaH zrutadevatAyai / samAptaM cedamanekAntajayapatAkAkhyaM prakaraNam / kRtiriyaM zvetabhikSuzrIharibhadrAcAryasyeti // samAptaM cedamanekAntajayapatAkAsUtraM sampUrNamiti graM0 3441 // ............... vyAkhyA * svabhUmikaucityataH prakaraNakAraH samApya prakaraNaM kuzalayogo'yamiti praNidhAnamAha kRtvetyAdinA / kRtvA prakaraNametat-anekAntajayapatAkAkhyaM yadavAptaM kuzalaM-puNyaM zubhayogAsevanena iha-loke mayetyAtmanirdezaH tena-kuzalena kathaM kiM bhavatvityAha-mAtsaryaduHkhavirahAt-mAtsaryaduHkhaviraheNa guNAnurAgI-guNapramadasaGgato bhavatu lokaH sarva eva // 10 // praNidhAnametadidaM vA'nubhUyamAnAvasthocitaM tattvatastadarthAbhAve'pi kuzalAzayakAri ArogyabodhilAbhaprArthanAkalpamiti vidvadbhiH paribhAvanIyam // namo vAgdevatAyai bhagavatyai // samAptaM cedamanekAntajayapatAkAkhyaM prakaraNaM kRtirdharmato yAkinImahattarAsUnorA * manetirazmi ... have prakaraNakArazrI, potAnI bhUmikAne ucita A kuzalaprayoga che, evuM vicArI, prakaraNa pUrNa ne praNidhAna (=potAnI mAta24bhAvanA prArthanA) 42 cha -) *zama zlos* - graMthakArazrInuM praNidhAnarUpa caramanivedana (284) zlokArdha-bhAvArtha: A "anekAMtajayapatAkA' nAmanuM prakaraNa karIne zubhayoganA mAsevana daa2| bhA28 vaDe mI (=domai) 4 dRzaNa (=puSya) meNavAyuM, te duzaNa dAsa, mAtsarya (dhyA3pI) hu:janA vi24thI adho 4 do guNAnurAgI thAmo ! 52bhArthathA (tadarthAbhAve'pi=) yA sohI gunnaanu2|0ii yavAnA nathI 4, to 55, avasthAne anurUpa jema ArogyanI prArthanA ane bodhilAbhanI prArthanA ucita che, tema AvuM praNidhAna paNa kuzaLa Azayane karanAruM hoI ucita ja che. (eTale temAM koI doSa nathI.) ||shrii bhagavatI zrutavatAne nabha712 thaamo|| | A pramANe A anekAMtajayapatAkA nAmanuM prakaraNa samApta thayuM / A kRti, dharmathI (janmathI nahIM) yAkinImahattarAnA putra AcArya zrIharibhadrasUrijInI che ane 1. AryA / 2. etatsthAne ga-pratau pATho'yam-'iti anekAntajayapatAkAkhyaM prakaraNam / / zrIH // 3. pUrvamudrite 'kathaM bhavaH' iti pAThaH, atra H-pratapAThaH / For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1431 anekAntajayapatAkA zrIrastu // ....... vyAkhyA ....... cAryasya haribhadrasUreH / TIkA'pyeSA'vacUrNikA bhAvArthamAtrAvedanI nAma tasyaiveti // namo'stvanabhiyuktebhyo mandadhIbhyo vizeSataH / yatprabhAvAd vayamapi granthakAratvamAgatA / / 1 / / iti zrImadanekAntajayapatAkA samAptA / granthAgraM // 8568 / / - -- ---- - - - .* manetirazmi mA savayU35 2151; 44 vATu nAma (bhAvArthabhAnAvehanI' cha, te 55 // (tasyaiva=) te 5427|n04 TIche. prAnte, te anabhiyukta (=akuzaLa) maMdabuddhivALA jIvone vizeSathI namaskAra thAo ke jenA prabhAvathI ame (vyAkhyAkArazrI jevA) graMthakArapaNAne pAmyA ! vivaraNanA caramazlokano anuvAdaH A graMtha kaThina che, amArI buddhi paNa eTalI kuzala nathI, saMpradAya teno hayAta nathI.. ane anya darzanonA maMtavya batAvanAra zAstra paNa amArI pAse nathI.. ............ vivaraNam ......... iti zrImunicandrasUriviracite'nekAntajayapatAkodyotadIpikAvRttiTippaNake muktivAdAdhikAra: samAptaH / tatsamAptau ca samAptamidaM nijavineyarAmacandragaNikRtAtyantAntaraGsAhAyyena zrImadanekAntajayapatAkAvRttiTippaNakam iti / kaSTo grantho matiranipuNA sampradAyo na tAdRk zAstraM tantrAntaramatagataM sannidhau no tathApi / .......... 1. 'cAryazrIhari0' iti Ga-pAThaH / 2. 'samAptAH cha / anekAntajayapatAkAvRttiH saMpUrNam / / zubha(bhaM) bhavatu / / kalyANamastu // ' iti ng-paatthH| 4. 'gaNitAtyantA' iti ca-pAThaH / 5. 'raGgathAyyena zrI0' iti kha-pAThaH, ca-pAThastu 'raGgathAypena zrI0' / pUrvamudrite 'raGgasAtvAMhAsyena' ityazuddhapAThaH, atra N-pratAnusAreNa / 6. pUrvamudrite 'tantrAntaramatamataM' ityazuddhapAThaH, atra N-pratAnusAreNa / For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra: ) vyAkhyA-vivaraNa- vivecanasamanvitA 1432 < to paNa, potAnI smRti mATe ane parahita mATe mArA kSayopazama - jJAnane anusAre meM yatkiMcit vivaraNa karyuM che.. A vize huM cittavizuddhinA kAraNe vyAvRta thayo chuM, eTale aparAdhane pAmuM nahIM. A pramANe tapAgacchAcArya zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendrasUrIzvarajI mahArAjArUpa saMvigna-gItArthaguruparaMparAmAM thayelA dIkSAdAnezvarI pa. pU. A. bha. zrI vi.guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pravacanaprabhAvaka pa. pU. A. bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnA caraNalava muni yazaratnavijayajI dvArA racAyeluM ane vidvandvareNya pa. pU. mu. zrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sA. dvA2A saMzodhita thayeluM, 'anekAMtajayapatAkA' graMtha paranuM saTIka-savivaraNa vivecanamaya 'anekAMtarazmi' nAmanuM gujarAtI vivaraNa deva-gurukRpAe sAnaMda saMpUrNa thayuM. // iti anekAMtajayapatAkA samAptA // // zubhaM bhUyAt zramaNasaGghasya // // kRti gam // * vivarLamU *. svasya smRtyai parahitakRte cAtmabodhAnurUpaM mAMgAmAgaH paramahamiha vyApRtazcittazuddhayA // ityanekAntajayapatAkoddyotaTippaNakaM samAptam / pratyakSaragaNanayA TippaNakasya mAnaM graMthAgraM 1761 / / sssssssssss ssss *** 1. 'mAmA: pamamitta vyAvRtazcitta.' kRti ghra-2-pATha: / 4. '2760' rUti ca-pAd: / ssssss 3. manvAntA | For Personal & Private Use Only rU. 'naLanAyAM' kRti =-pAna: / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pUjyazrIharibhadrasUristutayaH ** pUjyazrIharibhadrasUristutayaH 2 tibaddhAH ! zuddhA prabhavati kathaM sA'dya bhavatAM vicArazcArvAkAH ! pracarati kathaM cAru caturaH ! / kutarkastarkajJAH ! kimapi sa kathaM tarkayati yaH sati syAdvAdAGge prakaTaharibhadroktavacane // 1 // grAvagranthipramAthiprakaTapaTuraNatkAravAgbhAratuSTapreGkhaddarpiSTaduSTapramadavazabhujAsphAlanottAlavAlAH / yad dRSTvA muktavantaH svayamatanumadaM vAdino hAribhadraM taMd gambhIraM prasannaM na harati hRdayaM bhASitaM kasya jantoH ? // 2 // yathAsthitArhanmatavastuvedine nirAkRtAzeSavipakSavAdine / vidagdhamadhyasthanRmUDhatAraye namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 3 // sitapaTaharibhadragranthasandarbhagarbhaM viditamabhayadevaM niSkalaGkAkalaGkam / sugatamatamathAlaGkAraparyantamuccaistrividhamapi caeN tarkaM vetti yaH sAGkhya-bhaTTau // 4 // zrImatsaGgamasiMhasUrisukavestasyAGghrisevAparaH ziSyaH zrIjayasiMhasUrividuSastrailokyacUDAmaNeH / yaH zrI' nAgapuraM 'prasiddhasupurasthAyI zrutAyAgataH zlokAn paJca cakAra sArajaDimA'sau yakSadevo muniH // 11 11 1. 'vicArazcArvAkaH pracarati' iti ka- pAThaH / 2. zikhariNI / 3. 'tadgambhIraprasannaM' iti ga-pAThaH / 4. sragdharA / 5. vaMzasthavilam / 6. 'bhadraM grantha0' iti ga-pAThaH / 7. 'vattArka tetti yasAGkhya0' iti ka - pATho'zuddhaH / 8. mAlinI / 9. 'syAMhisevA0' iti ga-pAThaH / 10. 'pure prasiddha' iti ga-pAThaH / 11. zArdUlavikrIDitam / For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 1) anekAntajayapatAkA'ntargatAnAM pramANavArtikazlokAnAM svopajJavyAkhyAyAH manorathanandikRtavRttyAzca samupanyAsaH pR. 1152, paM. 4 bhinnakAlaM kathaM grAhyamiti ced grAhyatAM viduH / hetutvameva yuktijJA jJAnAkArArpaNakSamam // 2/247 // (ma0) nanu prAgbhAvabhAvitvAd bhinnakAlaM vastu kathaM grAhyamiti cet hetutvameva jJAne AkArasya svAnurUpasyArpaNakSamaM grAhyatAM yuktijJA viduH / na hi sandaMzAyogolayoriva jJAnapadArthayoAhyagrAhakabhAvaH, kathaM tarhi yadAkAramanukaroti tad grAhyasya grAhakamityucyate // 2/247 / / pR. 1179, paM. 1 (svo0) nanvatra - na tasya kiJcid bhavati na bhavatyeva kevalam / ityuktam / na hyayaM vinAzo'nyo vA kazcidbhAvasya bhavatItyAha / kiM tahi sa eva bhAvo na bhavati / yadi hi kasyacidbhAvaM brUyAnna bhAvo'nena nivartitaH syAt / tathA ca bhAvanivRttau prastutAyAmaprastutamevoktaM syAt / na hi kasyacidbhAvena bhAvo na bhUto nAma / tadA na bhUto yadi svayaM na bhavet / na bhavatIti ca prasajyapratiSedha eSa na paryudAsaH / anyathehApi kasyacidbhAve na pratiSedhaparyudAsayo rUpabhedaH syAt / ubhayatrApi vidheH prAdhAnyAt / evaM cApratiSedhAt kasyacit paryudAso'pi kvacinna syAt / yadi hi kiMcinnivarteta yadA tadvyatireki saMspRzyeta tatparyudAsena / tacca nAsti, sarvatra nivRttirbhavatItyukte kasyacidbhAvasyaiva pratIteH / tathA'nenArthAntarabhAva evoktaH syAt / na tayoH parasparaM vivekaH / aviveke ca paryudAsaH tadevaM vyatirekA'bhAvAdanvayo'pi na syAt, tasyaikasvabhAvasthitilakSaNatvAt / tatsthitizca tadanyavyatireke sati syAt / sa ca nAstItyapravRttinivRttikaM jagat syAt / tasmAdyasya nAzo bhavatItyucyate sa svayameva na bhavatItyuktaM syAt / na vai ghoSasAmyAdviSayAntaradRSTo vidhiH sarvatra yojanAmarhati / na hi gardabha iti nAmakaraNAdvAleyadharmA manuSye'pi yojyAH / tathA na caitrasya putro bhavatItyatra dRSTo For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 1 vidhivinAze'pi, virodhAt / evaM cAbhidhAne'pi prayojanamAveditameva / ato (ma0) atrAha-na tasya bhAvasya kiJcid vinAzo'nyo vA bhavati / kiM tarhi sa eva kevalaM na bhavati, vyavaharttavyaikarUpatvAt tasya / tatra ca bhedAbhedavikalpAnavatAraH / bhAve hyeSa vikalpaH syAd vidhervastvanurodhataH // 3/279 // bhAvo'vazyaM bhavantamapekSate / sa ca svabhAva eva, niHsvabhAvasya kvacidvyApAre samAvezAbhAvAt / vyApAra iti hi tathAbhUtasvabhAvotpattiH / sA niHsvabhAvasya kathaM syAt ? kathamidAnIM bhavatyabhAvaH zazaviSANamityAdivyavahAraH ? na vai zazaviSANaM kiJcidbhavatItyucyate'pi tvevamasya na bhavatIti bhAvapratiSedha eva kriyate / __api ca vyavahartAraH etadevaM vyApAravadiva samAropyAdarzayanti prakaraNena kenacit / na tu tathA / sarvArthavivecanaM hi tatra tattvam / na kasyacit samAvezaH / na khalvevaM vinAzaH, vastuni tadabhAvAt / asAvapi yadi vaktRbhirevaM khyApyate na tu svayaM tathA, tadA na bhavatItISTametat / tasmAt svayaM bhavan svabhAvo vikalpaM nAtivarttate tattvamanyatvamiti // 3/279 // (ma0) hi yasmAd bhAve vikalpa eSa bhedAbhedAtmakaH syAt, vidhervastvanurodhataH / nAzastu prasajyapratiSedharUpo niHsvabhAvatvAd bhedAbhedavikalpAkSamaH / yadi ca prasajyapratiSedhe'pi vastvantaravidhiH, tadA paryudAsAnna bhidyeta / ubhayatrApi vidheH prAdhAnyAt / paryudAso vA na sidhyet, ekanivRttAvaparavidhAne sa syAt, nivRttyasiddhau tu kathaM yuktaH ? / / 3/279 / / pR. 1222, paM. 1 agnisvabhAvaH zakrasya mUrdhA yadyagnireva saH / athAnagnisvabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavet // 3/36 // dhUmahetusvabhAvo hi vahnistacchaktibhedavAn / adhUmaheto.masya bhAve sa syAdahetukaH // 3/37 // (svo0) kathaM ta_dAnI bhinnAt sahakAriNaH kAryotpattiH yathA cakSUrUpAdevijJAnasya / na vai kiMcidekaM janakaM tatsvabhAvam / kiM tu sAmagrI janikA tajjananasvabhAvA / saivAnumIyate / saiva ca sAmagrI svabhAvasthityA''zrayaH kAryasya / ata eva sahakAriNAmapyaparyAyeNa jananam / yadapi kiMcidvijAtIyAd bhavad dRSTaM gomayAdeH zAlUkAdiH tatrApi tathAbhidhAne'pyastyeva svabIjaprabhavAt svabhAvabhedaH, hetusvabhAvabhedAt / yathA kadalI bIjakandodbhavA sphuTameva tAdRza loko vivecayati, AkArabhedAt / For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 anekAntajayapatAkA tasmAnna suvivecitAkAraM kArya kAraNaM vyabhicarati // 3/36-3/37 // (ma0) atazca - agnisvabhAvaH zakrasya mUrdhA valmIkaH / yadyagnireva saH tadA na hi vahnisvarUpatAM vihAyAnyad vahne rUpam / athAnyathA pratIyamAnatvAdanagnisvabhAvo'sau tadA dhUmo vahverjanyasvabhAvastatra zakramUrdhni kathaM bhavet ? na hi vahnijanyo'nyasmAd bhavitumarhati, tadadhInatvAt / tataH zakramUrno dhUmotpattiriti bhrAntireSA, vahvereva taddezavatino'nupalakSitAdutpattiH // 3/36 / / kiJca-dhUmahetusvabhAvastacchaktibhedavAn dhUmajananazaktivizeSayukto vahniH pratItaH / adhUmahetoradahanAt dhUmasya bhAve sa dhUmo'hetukaH syAt / hetupramANanizcitamantareNaivotpAdAt / ahetutve ca nityaM sattvamasattvaM vA syAt ityuktam // 3/37 / / pR. 1279, paM. 22 kAryakAraNabhAvAd vA svabhAvAd vA niyAmakAt / avinAbhAvaniyamo'darzanAnna na darzanAt // 3/31 // (ma0) uktamartha zlokAbhyAM saMgRhNanAha-kAryakAraNabhAvAt tadutpattervA niyAmakAt sAdhanasya sAdhyAvyabhicArakAraNAt, svabhAvAt tAdAtmyAd vA niyaamkaadvinaabhaavniymH| sAdhyAvyabhicAritvaniyamaH sAdhanasya / vipakSe hetoradarzanAt na sapakSe na darzanAt, darzanAdarzanayorvyabhicAriNyapi hetau sambhavAt, niyamahetvabhAvAcca // 3/31 / / vinA yaM lokAnAmapi na ghaTate saMvyavahRtiH, samarthA naivArthAnadhigamayituM zabdaracanA // vitaNDA caNDAlI spRzati ca vivAdavyasaninaM, namastasmai kasmaicidanizamanekAntamahase // 4 // - anekAMnavAdamAhAtmyaviMzikAmUlam / For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2 pariziSTa - 2 ) anekAntajayapatAkAmUlagranthAntargatAnAM zlokAnAM akArAdikramaH / zlokanI AdhapaMkti. pRSTha zlokanI AdhapaMkti pRSTha aklezAt stoke'pi ............... 63 ekAntaikye tu bhAvAnAM..................643 agnisvabhAvaH zakrasya ............. 1222 eko hyanekajanana ... ................................ 95 atItAderasattvena . ................... 98 etenaikasvabhAvo'pi.... ....................... 94 ato'styatizayastatra ...................605 evamanekAntAtmakamiha .................. 1422 athAstyatizayaH......................... 46 evaM ca viprakRSTasya......................642 anagnijanyo dhUmaH syAt ......... 1123 evaM cobhayarUpatve ..................... .......604 anyaccaivaMvidhaM ceti ................. 88 evaM zabalarUpe'smin .............. 238 anyathA dAhasambandhAd ................835 evaM sannyAyataH siddha..... .................. 608 anyadapi caikarUpaM..................... 62 evaM sapratipakSe sarvasminneva............. 64 anyadevendriyagrAhya ..... .............834 evaM sarvatra saMyojyaH ...................609 anyonyamiti yadbhedaM ............... 238 evaM hyubhayadoSAdidoSA .............125 anyonyavyAptitazcAyaM... ......603 karmakSayAddhi mokSaH...... anyonyavyAptibhAvena .................... 238 kasyacit kiJcideva.................... 1131 anyonyavyAptirUpeNa ....................643 kAraNameva tadantyaM nityaH ..................903 apoho yanna saMskArA .................849 kAtsye na tasya hetutve.... .....................89 apradhAnaM ca yat .........................643 kAryenaivAsya tatkartR ................ 90 apradhAnIkRtauSTyAdi ...................642 kRtvA prakaraNametad .. ...1430 abhinnadezarUpAdibhAve..............608 kimetaditi saGketya ....... .......................697 ayamastIti ........................150 kSaNikAH sarvasaMskArA...... ....848 arthAnAM yacca sAmAnya..................689 kSIroSTrAnantaraM bhUte .......................606 avastutvApratijJAnAt.. .............849 guNadarzI paritRSyan ................... 61 Atmani sati parasajJA ................ 61 grAhyaM na tasya grahaNaM na tena ............ .990 Alocyamato hyetat...................... 1428 citraM ca karma kAryAt ...................... 62 itthaM pramANasiddhe'smin................ 239 jaghanyAzlIlavAdazca .................. 851 ubhayostulyarUpatvAd..........................609 jayati vinirjitarAgaH.............. For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 2 anekAntajayapatAkA -02 ......... ....213 1071 ........... zlokanI AdhapaMktiA pRSTha zlokanI AdhapaMkti jAto guruprasAdAt.... .... ...... 1426 nAnyonyavyAptirekAntabhede'bhede...........238 jinavacanazravaNAnaH ................ 17 nAbhedo bhedarahito .... .....124 tatazca kAryanAnAtvaM .......................... 94 nAvadhAraNasAmarthyAd........................ 92 tataH so'sti na cAnyatra ................605 nAstItyapi ca saMvittirna .................151 tato'sat tat tathA.. ...604 nityaM yogI vijAnAti ...... tat tu zaThoktivimUDhA........................ 19 nIlapItAdi yat jJAnAd................. 1041 tatrApi dhUmAbhAsA dhI: .................. 1124 nIlAdirUpastasyAsau ................. tathAdarzanato'pyasya.................. 95 nauSTyAdi sattvabhinnaM.... ....602 tadapekSayA ca saMvittermatA............... 1041 pararUpaM svarUpeNa ........ ......719 tadyogyavAsanAgarbha evaM ............... 1124 paryAyAbhedato'nityaM ... ...........38 tayA saMvRttanAnAtvAH ...............719 punarvikalpayan ........ .....456 tasmAn mamApi jAtA .................. 16 pratipakSadoSavatyA ye.............. 1422 tasyA abhiprAyavazAt ...............720 pratipakSadoSadarzanavidhinA ............. 1423 tucchatvaM punarAsAM pradarzitaM .............. 18 pratipattAramAzritya na ...............643 tenAnekAntavAdo'yamajJaiH ................126 pratyakSaM kalpanA'poDhaM ...................... 455 darzanopAdhirahitasyA ................969 pravRttiniyamo na syAd .............. .......43 dravyaM paryAyaviyutaM ...... ............. 215 pravRttiniyamo'pyevaM..... ..........605 dvayapakSo'pi cAyukto. ..................... 31 prArabhyate tata idaM............................ 20 na ca tasyaivAyaM khalu .................. 1428 bodhAtmatA cecchabdasya ...................788 na ca ziSTAnAmucite................ 1429 bIjAdaDkurajanmAgne.............. 1084 na ca pratyakSasaMvedyaM............................. 34 bhAveSvekAntanityeSu........................210 na ca syAt pratyayo loke................788 bhikSo ! ityAdizabdAcca .........852 na cAsattvAd vizeSo'sya ............. 851 bhedo vA syAdabhedo. .................... 30 na cet tattatsvabhAvatvAt ..............607 bhede tu tadasattvaM cet ...............603 namo buddhAya cetyAdi.................849 bhede cobhayarUpaikavastuvAdo ............. 43 na sattvaM kiJcidauSTyAdi..................604 mandanayano'pi loke .. .....................1427 na svecchApratipattyA..............................62 mukto na mukta eva hi.......... ........63 na so'sti pratyayo loke.........767 ya ihAnindyo mArgo...... ......12 nAkAraNaM .93 yatazca tat pramANena.... .124 nAnvayastad vibhedatvAnna ............213 yataH svabhAvato jAtamekaM...... ................. no 87 For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 2 ...........43 zlokanI AdhapaMkti pRSTha zlokanI AdhapaMkti yathA'nekasvabhAvaM. ............. 96 vizeSarUpaM yat teSu... .............. yadyapi na tathAbhUtA ..... ... 13 zikSApadAbhidhAnaM ca... ......850 yamastIti yo hyeSa .....150 sa tamArAdhayitumalaM ........... ........................ 15 yasmAt pratyakSasaMvedyaM... ..............158 satyapi guNavatyeva ..................... 14 yasmAt sattvamasattvaM .. 25 sadguruyogenApi ca na ..... 1427 yasmAt sattvamasattvaM.. ...113 sannikRSTo'pi cauSTyAdi ......642 yaH pazyatyAtmAnaM................................60 samAnetarabuddhizca ..............................602 yAdRzAd yaH samutpannaH sa.............697 sarvatadvIryatadbhAve........ ........... 90 yuktyA na yujyate sthairya ..................... 96 sarvathA kAraNocchedAd .................... yenAkAreNa bhedaH ......................124 sarvathA kSaNikatve ca. ........606 rUpAntaraM vikalpe .............................697 sarvavyaktiSu niyataM kSaNe................. 1151 vaktuH zrotuzca tulyAbhe ................698 sarvasyobhayarUpatve..................... 44 vaktRvyApAraviSayo ... ....835 sarvAtmatve ca bhAvAnAM.... ....49 vastuna eva samAnaH .....................595 saMhRtya sarvatazcintAM .................... .......456 vastuno'nekarUpasya .....................641 sA'pi tadrUpani sA. ................ 1084 vAgrUpatA cedutkrAmet.. ..766 svabuddhipratibhAsasya ..........698 vikalpayonayaH zabdA ......................690 svarUpameva sarveSAM... ........... ......... 97 viziSTatatsvabhAvatva................607 hetvabhedAnna cAjJAtate ...............644 AROUNO pojdo For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 3 anekaantjyptaakaantrgtaanaamvtrnnaanaamkaaraadynukrmH| mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGka: pramANavArtike 3, 36 3 1222 3 772-801 98 varNa pratIkam (a) aklezAt stoke'pi agnisvabhAvaH zakrasya ataH paraM vAco nivartante atItAderasattvena ato'styatizayastatra athAstyatizayaH kazcit / anagnijanyo dhUmaH syAt anityatA sarva anyaccaivaMvidhaM ceti anyathA dAhasambandhAt anyadapi caikarUpaM anyadevendriyagrAhyaM0 anyonyamiti yad bhedaM or or or o 605 46 pramANavArtike 3, 183 pramANavArtike 2, 395 bauddhakRtau (?) r 1123 327 88 835 vAkyapadIye kA0 2, zlo.422 orm orm 62 834 238 or zAstra0 sta. 7, zlo.33 (zlo.509) or or anyonyavyAptitazcAyaM anyonyavyAptibhAvena anyonyavyAptirUpeNa apracyutAnutpanna 603 238 643 34 or or *' A nizAnIvALA pATho prAyaH uddharaNarUpa nathI chatAM AvA pATho yAdvAdakalpalatA vagere graMthomAM anekAMtajayapatAkAnA uddharaNa tarIke TAMkyA hovAthI ane saMpAdakone zodhavAmAM suvidhA rahe te mATe te pAThone ahIM mUkyA che.. 1. mA sonI kI paMkti cha, paDelI paMkti mA prabhAeo cha :- "codito dadhi khAdeti kimuSTraM nAbhidhAvati / " 2. A paMkti zAstravArtAsamuccayamAM stabaka-11, 24mAM che, paraMtu tyAM paNa A paMkti uddharaNarUpe ja lAge che. 3. mudrita graMthamAM paDelu 56 "anyathaivAgnisambandhAd" che. 4. A paMkti zAstravArtAsamuccayamAM stabaka-11, 23mAM che, paraMtu tyAM paNa A paMkti uddharaNarUpe ja lAge che. For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 3 h h h 642 m h mh 150 varNa pratIkam mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH apoho yanna saMskArAH zAstra0 sta. 11, zlo.27 859 (zlo.670) apradhAnaM ca yat prokta0 643 apradhAnIkRtauSTyAdi0 abAdeniyata0 abhinnadezarUpAdi0 608 ayamastIti yo hyeSaH mImAMsAzlokavArtike sU. 5, abhAvaprAmANyavAda zlo. 15 ayameva khalu bhedo bhedaheturvA 528 arthAnAM yacca sAmAnya0 ___ pramANavArtike 2, 30 avastutvApratijJAnAt asthAnametat yad dve (A Atmani sati parasajJA pramANavArtike 1, 221 AvirbhAvatirobhAva0 sAGkhyakRtau (?) bh s 689 s h m h m 239 itthaM pramANasiddhe'smin itazcaidatevaM 1 2 239 343 h 2 h ubhayostulyarUpa0 utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat 609 4 914, 927 tattvArthasUtre a. 5, sU. 29 ekaM sAmAnya0 __2 ekAntaikye tu bhAvAnAM 2 . eko hyanekajanana0 egapaesogADhaM sattapaesA prajJApanAyAm (?) vizeSAvazyaka. mUla. 432 1. // haina 2001matharnu prAkRta nAma "pannavaNA" cha, ma tenu saMskRtamA nAma sApesa che. 556 643 95 896 For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 jayapatAkA mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH a h h h varNa pratIkam etenaikasvabhAvo'pi . evaM zabalarUpe'smin evaM sannyAyataH evaM sapratipakSe evaM sarvatra saMyojyaH evaM hyubhayadoSAdi0 evaM ca viprakRSTasya evaM cobhayarUpatve h 94 238 608 64 609 125 642 604 h vRddhakRtau h h h mh 61 >> pramANavArtike 2, 336 nyAyavRddhakRtau >> m karmakSayAddhi mokSaH kasyacit kiJcidevAnta0 kAraNameva tadantyaM kAtsyena tasya hetutve kotsnryenaivAsya tatkartR kimetaditi saGketya kSaNasthitidharmAbhAva eva kSaNikAH sarvasaMskArAH kSIroSTrAnantaraM bhUte0 1131 903 89 90 697 1179 m s zubhaguptakRtI dharmakIrti( ? )kRtau m 848 h 606 h khaMdhA khaMdhadesA khaMdhapaesA prajJApanAyAM pada-1, sU. 6, pada-5, sU. 502 4 889 h gaganatalavAloka0 guNadarzI paritRSyan gRhItagrAhitvAd pramANavArtike 1, 220 1059 61 491 1. zAstravArtAsamuccayamAM stabaka-7, 42mAM A paMkti che. tyAM paNa uddharaNarUpe ApavAmAM Avela che. 2. bhAga-1nA pAna naM. 124 752 paMDita naM. 8 mo. 3. A paMkti tattvArthasUtranA bhASyamAM uddharaNarUpe Ave che. 4. zAkhavAtAsamuthyaya sta-11, 27 o. For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o varNa pratIkam grAhyatAM vidurhetutvameva grAhyaM na tasya grahaNaM na ca cittamAtraM bho jinaputra ! citraM ca karma kAryAt codito dadhi khAdeti jaghanyAzlIlavAdazca tatazca kAryanAnAtvaM tataH so'sti na cAnyatra ja ta tato'sat tat tathA tatrApi dhUmAbhAsA dhIH tatraikAbhAve'pi nopalabhyate tathAdarzanato'pyasya tathApi tatra kiJcinnivartata tadapekSayAca tadindriyAnindriyanimittam tadevAdvayaM bodhamAtraM tadyogyavAsanAgarbha0 tayA saMvRttanAnAtvAH anekAntajayapatAkA mUlagranthanAma pramANavArtike 2, 247 pramANavArtike 3, 183 pramANavArtike 2, 396 hetubindau ( ? ) pramANavArtike tattvArthasUtre a. 1, sU. 14 pramANavArtike 2, 397 pramANavArtike 3, 69 khaNDAGkaH 4 For Personal & Private Use Only 4 1 1 3 1 2 2 4 5 1 pariziSTa - 3 1 4 2 4 4 3 pRSThAGkaH 1152 990 1143 62 44 851 94 605 604 1124 1276 95 1. sonuM chettuM vAya che. jAnuM prathama vAya jA pramANe che :- 'bhinnakAlaM kathaM grAhyamiti ced grAhyatAM viduH / ' 230 1041 333 1139 1124 719 2. A vAkya tattvasaMgraha (zlo0 2030-2031) nI kamalazIla kRta paMjikAmAM uddharaNarUpe Apela che. 3. A zloka zAstravArtAsamuccayamAM zloka-513mAM che. 4. khA sonuM jIbhuM vAya 'gamayedagni.. ' AA pramANe khAve che. 5. A paMkti tattvasaMgraha zlo0 2077-78nI paMjikAmAM uddharaNa rUpe Apela che. 6. dukha bhAga-4, pR. 1041. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 anekAntajayapatAkA - - varNa pratIkam tasyA abhiprAyavazAt tenAnekAntavAdo'ya0 mUlagranthanAma pramANavArtike 3, 70 khaNDAGkaH pRSThAGkaH 720 126 mo www come on 969 215 31 935 34 788 851 607 186 390 1235 darzanopAdhirahitasyAgrahAt pramANavArtike 2,335 dravyaM paryAyaviyutaM dvayapakSo'pi cAyukto dvividhA hi rUpAdInAM zaktiH dharmapAla-dharmakIrtyAdikRtiSu (na na ca pratyakSasaMvedyaM na ca syAt pratyayo loke ___samantabhadrakRtau na cAsattvAd vizeSo'sya na cet tattatsvabhAvatvAt na tatra kiJcid bhavati pramANavArtike 3,279 na pratyakSaM kasyacinnizcAyakaM pramANavArtikasvopajJavRttau na brUmo'nyasya tajjanakaM pramANavArtika( 1,175?) svopajJavRttau (?) na bhavatyeva kevalaM pramANavArtike 1,279 namo buddhAya na viSayagrahaNapariNAmAdRte sammatiprakaraNasya mallavAdikRta vRttau na yathAsvaM hetubindau narakavat punaH sarva siddhaM viMzikAyAm na rUpaprakAzana na sattvaM kiJcidauSTyAdi0 na so'sti pratyayo loke vAkyapadIye kA0 1,zlo. 131 3 na svecchApratipattyA na hi kasyacid bhAvena pramANavArtikasvopajJavRttau (?) 5 33 m 1179 849 207 m m h s yh 1268 991 672 604 767 62 1377 1. A paMkti zAstravArtAsamuccaya zlo0 269mAM Ave che. paraMtu pramANavArtikanA zlokanA bIjA caraNamAM 'tatra'nA sthAne 'tasya'cha. yona prathama ya25 mA prabhArI cha - "svato'pi bhAve bhAvasya vikalpazcedayaM smH|" For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 3 varNa pratIkam na hyupagamA eva bAdhAyai nAkAraNaM yataH kAryam nAnyo'nyavyAptirekAnta0 mUlagranthanAma laukikanyAye khaNDAGkaH pRSThAGkaH 773 93 m or or 238 zAstra0 sta.7, zlo. 32 (zlo. 508) r vRddhakRtau or nAnvayastad vibheda0 nAbhedo bhedarahito nAvadhAraNasAmarthyAd nAvazyaM kAraNAni nAstItyapi ca or 213 124 92 1088 151 1 mI. zlo. vA. sU. 5, abhAvaprAmANyavAda0 zlo. 16, pR. 478 or - nityaM yogI vijAnAti nIlapItAdi nIlAdirUpastasyAsau nauSTyAdi sattvabhinnaM cet pramANavArtike pramANavArtike 2,328 213 1041 1071 602 4 r 1 38 paJca bAhyA dvivijJeyAH abhidharmakoze dhAtunirdeza 1, 48 4 977 pararUpaM svarUpeNa pramANavArtike 3, 68 3 719 parasparApekSayA tayorvyavasthAnAt dharmakIrti(?)kRtau 4 1040 parArthe hyanumAne pramANavArtikasvopajJavRttau 984 parokSaprakRterarthapratyakSatA0 pramANamImAMsAdiSu 4 1006-1014 paryAyAbhedato'nityaM punarvikalpayan pramANavArtike 2, 125 2 456 1. A paMkti zAstravArtAsamuccaya sta, 7, 39mAM Ave che. tyAM paNa A uddharaNarUpe ja che. 2. A paMkti tattvasaMgraha zlo0 2077-78nI maMjikAmAM uddharaNarUpe Apela che. 3. humo bhAga-4, pR. 1041. 4. 5ro soDApramANe cha- "paJca bAhyA dvivijJeyA nityAdharmA asaMskRtAH / dharmArddhamindriyaM ye ca dvAdazAdhyAtmikAH smRtAH // 1 // " 5. prabhAvAtimAMnI ya25mA 'iti vetti' nAsthAne 'vetti ceti' mA prabhArI cha. For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 anekAntajayapatAkA 13 985 455 mhr w varNa pratIkam mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH pratipAdayatA'nena pramANavArtikasvopajJavRttau (?) 4 pratyakSaM kalpanA'poDhaM pramANavArtike 2, 123, 1 nyAyavinizcaya 149 pratyakSo'rthaH parokSaM tu pratyakSaM kalpanA'poDhamabhrAntaM nyAya(? pramANa )vinizcaya (pa. 1)2 441 nyAyabiMdu pari. 1, sU. 4 pravRttiniyamo na syAd pravRttiniyamo'pyevaM pretavat punaH santAnAniyamaH viMzikAyAm 991 995 mh 43 h 605 h h bIjAdaGkarajanmA0 bodhAtmatA cecchabdasya pramANavArtike 2, 393 samantabhadrakRtau 1084 788 s mh lh sh hetubindau m bhAveSvekAntanityeSu bhikSo! ityAdizabdAcca bhinnanimittaprayuktasya bhinnasvabhAvebhyazcakSu0 bhede cobhayarUpaika0 bhede tu tadasattvaM cet bhedasaMhAravAdasya bhedo vA syAdabhedo vA (ma) mukto na mukta eva hi 210 852 745 1268 43 603 49 mh h pramANavArtike 3, 185 h mh 63 m (ya) vRddhakRtau yatazca tat pramANena yataH svabhAvato yaH pazyatyAtmAnaM pramANavArtike 1, 219 1. mA sonuM jITuM y29|| 2 // prabhA cha - 'dravyAbhAvAdabhAvasya zabdA rUpAbhidhAyinaH // ' 2. mA paMkti zAstra vAtAsamuyyaya (22. 7, 41)mA mAve che. tyAM 55 7629 // 35 4 che. 124 87 mhmh mh 60 For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Co varNa pratIkam yathA'nekasvabhAvaM tat yadi pratyakSaM pramANaM yasmAt pratyakSasaMvedyaM yasmAt sattvamasattvaM ca yAdRzAd yaH samutpannaH yuktyA na yujyate sthairyaM yenAMkAreNa bhedaH kiM yenoccaritena sAsnA yeSAmupalambhe ra rUpAdayo ghaTasyeti rUpAntaraM vikalpe va vaktuH zrotuzca tulyAbhe vaktRvyApAraviSayo vastuna eva samAna: vastuno'nekarUpasya vastubhedo vAsanA0 vAgrUpatA cedutkrAmedava0 vikalpayonayaH zabdAH viziSTatatsvabhAvatva0 vizeSarUpaM yat teSu za anekAntajayapatAkA mUlagranthanAma syAdvAdabhaGge zubhaguptakRta vRddhakRtau mahAbhASye pR. 16 hetu banda (?) pramANavArtike 1, 104 zubhap zubhaguptakRtau pramANavArtike 1, 4 vAkya 0 kA 0 1, zlo. 132 bhadantadinnakRtau khaNDAGkaH 1 1 1 1 3 1 1 3 5 For Personal & Private Use Only 4 3 pariziSTa - 3 3 pRSThAGkaH 96 145 158 25 / 113 697 96 124 806 1275 2 2 3 3 698 835 595 641 679 766 3690 / 696 2 607 43 941 697 zabdendriyArthayorbheda eva 2 1. paMDita zAstravArtAsamuyyaya (sta 7, 40) mAM Ave che. tyAM pe| uddh2e|| 35 4 che. 2. sonuM jIbhuM yara A pramANe che - "tacchaktibhedAH khyApyante vAcyo'nyo'pi dizA'nayA / " janeaMta4yapatAAbhAM 'tadvyaktibhedA: ' che. u. A paMDita siddharSigazita nyAyAvatAravRtti, ratnAGarAvatAria (1, 8), syAdvAhabhaMvarI (soI - 14 TIDA) vageremA uddhara3ye jAyesa che. A sonuM jIbhuM bharA jA pramANe che - "kAryakAraNatayA teSAM nArthaM zabdAH spRzantyapi / " 374 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 anekAntajayapatAkA | llh yh 456 mh w h h h mh 90 mh yh varNa pratIkam mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGka: zikSApadAbhidhAnaM ca 850 (sa) saMhRtya sarvatazcintAM pramANavArtike 2, 124 sa eva dadhi pramANavArtike 3, 184 46 saJcitAlambanA paJca 1140 sannikRSTo'pi cauSTyAdi 642 samAnetarabuddhizca diGnAgakRtau (?) 602 sarva evAyamanu0 459 sarvatadvIryatadbhAve sarvathA kAraNocchodAd 211 sarvathA kSaNikatve ca 606 sarvavyaktiSu niyataM 1151 sarvasyobhayarUpatve pramANavArtike 3, 182 1/2 44 / 601 sarvAtmatve ca bhAvAnAM pramANavArtike 3, 184 sahopalambhaniyamAdabhedo nIla0 pramANavinizcaye 968 sA'pi tadrUpanirbhAsA pramANavArtike 2, 394 1084 svasaMvedanalakSaNe 1077 svaparasattvavyudAsopAdAnApAdyaM sammatiprakaraNasya mallavAdikRta 1 103 vRttau svabuddhIpratibhAsasya zubhaguptakRtau 3 698 svabhAvaparabhAvAbhyAM pramANavArtike 3, 40 688 svabhAvavizeSazca yaH svabhAvaH nyAyabindau pari0 2, pR. 36-37 5 1281 svarUpameva sarveSAM tm 97 1. mA sonu baTuM y29|| // prabhArI cha - "sarvAtmatve ca sarveSAM bhinnau syAtAM na dhii-dhvnii|" 2. A zloka haribhadrasUri mahArAje tattvArthasUtranI TIkAmAM uddharaNarUpe lIdho che. 3. salona prathama 225 mA prabhArI cha - "pralapanti pratikSiptaM tadapyekAntasambhavAt / " 4. prabhAvAtibhai "bhaavaanaaN"n| sthAne 'sarveSAM' che. 5. mA sonuM prathama ya25 mA prabhAecha - "sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthiteH / " For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Co varNa pratIkam ha hetvabhedAnna cAjJAte anekAntajayapatAkA mUlagranthanAma Shi Shi Shi Zhu bhaddaM micchadaMsaNasamUhamaiassa amayasArassa 1 jiNavayaNassa bhagavao saMviggasuhAhigammassa // - sammavitarka prakaraNa / khaNDAGkaH pRSThAGkaH For Personal & Private Use Only 2 ambhorAzeH praveze pravitatasaritAM santi mArgA ivoccaiH; syAdvAdasyAnuyoge kati kati na pRthak sampradAyA budhAnAm / zakyasvotprekSitArthairaruciviSayatAM tatra naiko'pi netuM, jetuM durvAdivRndaM jinasamayavidaH kiM na sarve sahAyAH // - aSTasaha sItAtparyavivaraNa / a pariziSTa - 3 644 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 4 anekAntajayapatAkA 17 pariziSTa - 4 vyAkhyAgatAnAmavataraNAnAmanukramaNikA / mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH vizeSAvazyakabhASye gA. 1703 4 zrutau prazamaratau zlo. 175 ors 1023 627 1355 375 or or 166 . paryuSaNAkalpe sU. 108 or varNa pratIkam (a) aNuhUyadiTThaciMtiya adhyApayata putrakAH anazanamUnodaratA anyadevendriya0 anye dharmA dharmiNaH ammApiusaMtie ayamarthAsaMsparzA ayameva (hi) bhedo bheda0 ayutasiddhAnA0 azokavRkSaH surapuSpa0 asatsaGgAd dainyAt asanto bhedAH asarvagatadravya0 aMsthAnapakSapAtazca asthAnametat or or or 246 86 / 139 165 or or or vaizeSikakRtau zubhaguptAdikRtiSu 419 235 900 518 303 or or Ir gatipreraNayoH utpadyate yadekasmA0 . 2 528 ekaM nityaM niravayavamakriyaM vaizeSikakRtau 1. zAkhavAtAsamuthyaya (210 6, 8) nu jatima pA6 mA prabhArI cha - "kAryametad vRthoditam / " 2. humo - zAstravAtAsamuthyaya (210 6, 8)nI haribhadrasUri ma. sA. kRta TIst. 3. humo - vizeSAvazyabhASya RI5 32. For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 4 mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH varNa pratIkam ekamartha vijAnAti ekamartha vijAnAti 463 1341 kh kh kAyo na kevalamayaM kAlo sahAva NiyaI 1384 1397 sammatiprakaraNe kA0 3, gA0 53 5 jinavacanAt sadbodho jJAte tvanumAnA0 jJAnadarzanAvaraNa 1 17 jaiminIyasUtra(1,1,5)sya zAbarabhASye 4 995 / 1011 tattvArthasUtre a.8, sU.5 3 841 . tasmAd yato yato pramANavArtike 3, 41 mm 111 mm m 17 376 h h 885 h h devehiM se nAme kae paryuSaNAkalpe sU. 108 dvau pratiSedhau prakRtamarthaM gamayataH dvau pratiSedhau prakRtamarthaM gamayataH dvau pratiSedhau prakRtamarthaM gamayataH na na svabhAvaH paryanu0 na hyarthe zabdAH santi pramANavinizcaye(?) nAkAraNaM viSayaH nAcitrAt svabhAva0 anekAntasiddhau nAvazyaM kAraNAni nityaM sattvamasattvaM vA pramANavArtike 3, 35 nirjaraNaloka0 prazamaratau zlo. 150 (pa) paJca bAhyavijJAnAni h 518 244 452 532 1123 264 1391 h h 2 m lh 302 1. juo - zAstravArtAsamuccaya sta) 4, zlo0 95 2. sonabITuM ya254 mA prabhArI cha - "apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkasya sambhavaH / " For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 4 anekAntajayapatAkA O0 mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH varNa pratIkam pAnAhArAdayo yasya poggalarUvo saddo prAyazcittadhyAne 15 prazamaratau zlo. 176 1396 (bha) bhAvayitavyamanityaH prazamaratau zlo. 149 1391 (ma) mayUracandrakAkAraM mithyAdarzanAvirati0 pramANavArtike 2, 403 tattvArthasUtre a.8, sU. 1 351 840 yataH svabhAvato jAtaka yathA'nuvAkaH yadi tenaiva vijJAnaM 2 379 / 386 vAkyapadIye kA0 1, zlo. 84 3 813 zAstra0 sta0 4, zlo. 80 2 530 (zlo.317) 51170 / 1311 yasminneva tu santAne rUpaM yena svabhAvena 530 zAstra0 sta. 4, zlo. 79 (zlo. 316) rUpAlokamanaskAra0 vItarAgA jinAH sarve (za) ziSTAH kvacidiSTavastuni zUra vIra vikrAntau pANinIye dhAtupAThe 1902-3 1 1. saMpU[ do nA prabhArI cha - "yathA'nuvAkaH zloko vA soDhatvamupagacchati / AvRttyA na tu sa granthaH pratyAvRttyA nirUpyate // 1 // " 2. A dinAgakRta koI graMthano zloka hoI zake. A zAstravArtAsamuccaya zloka 246mAM Ave che.. ahIM dona jI 229|bhaa 'santAne' nA sthAna 52 'sandhatte' bhaNe che. 3. A kalikAlasarvajJa A. zrI hemacandrasUrikRti pramANamImAMsA (1, 124) nI TIkAmAM uddharaNarUpe Ave cha. 4. humo oTayAyAta vizeSAvazya(mAyanI 21st (9400 1-2) For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 4 mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGka: varNa pratIkam ___ zreyAMsi bahuvighnAni 2 saMbhinnaM pAsaMto sarva evAyamanu0 sarve bhAvAH svabhAvena so hu tavo kAyavvo svaviSayAnantara0 vizeSAvazyakabhASye gA. 1342 1 diGnAga(?)kRtau pramANavArtike 3, 40 1 459 111 1383 506 nyAyabindau pari0 1, pR0 17-8 2 yatra syAdvAdavidyA paramatatimiradhvAntasUryAMzudhArA, nistArAjjanmasindhoH zivapadapadavIM prANino yAnti yasmAt / asmAkaM kiM ca yasmAdbhavati zamarasainityamAkaMThatRptijainendra zAsanaM tadvilasati paramAnandakandAMbuvAhaH // 32 // ___ - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / FANAR 1. saMpU[ G+29 // 2pramANe cha - "svaviSayAnantaraviSayasahakAriNendriyajJAnena samanantaraprayatnena janitaM tat manovijJAnam / " For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 5 anekAntajayapatAkA pariziSTa -5 vivaraNAntargatAnAmavataraNAnAmanukramaH / varNa pratIkam mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH (a) asarvagatadravya0 vaizeSikakRtI h 4 863 / 898 A ) ArtadhyAnAkhyamekaM aSTakaprakaraNe 10, 1 m 1424 ikSukSIraguDAdInAM iSTetaraviyogAdi h m 832 1424 aSTaka0 10, 2 udvegakRdviSAdAdya aSTaka0 10, 3 m 1425 eko nityastathA evaM vijJAya tattyAga0 aSTaka0 10,4 aSTaka0 10,7 m m 1425 1425 m h kAryakAraNabhAvAd vA pramANavArtike 3, 31 5 1279 kSIre dadhyAdi yannAsti mI. zlo. vA. sU. 5, 4 922 abhAvaprAmANyavAda zlo. 2, pR. 473 (ta) tattyAgopazAntasya aSTaka0 10,5 5 1425 1. A paMkti nyAyAvatAra zloka 29nI siddharSigaNikRta TIkA upara banAvAyela devabhadrasUri kRta TippaNamAM uddharaNarUpe Apela che. 2. amAvAtimA 'niyamAda' nAsthAne 'svabhAvAda' bhane 'niyamo darzanAnna' nAsthAne 'niyamo'darzanAnna' bhaNe For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 5 Co varNa pratIkam mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGkaH naM hi tatkSaNamapyAste 4 999 mI. zlo. vA. sU. 4, pratyakSadharmanimittatvasUtra zlo. 55, pR. 151 mI. zlo. vA. sU. 2, codanAsUtra, zlo. 47, pR. 59 na hi svato'satI 4 1004 - pariNAmo hyarthAntaragamanaM pratyekaM yo bhaved doSo 36 27 - bhUyAMso nAmino baddhA aSTaka0 10,6 5 1425 - vastuvAcAmagocaraH vijJAnaM vedanA saJjA 10 987 (za) ___ zabdo'mbaraguNaH vaizeSikasUtrasya (a. 2, A. 1, 1 pR.27) prazastapAdabhASye zabdanirUpaNe (pR. 287) cANakyarAjanItizAstre 1,7 3 zrUyatAM dharmasarvasvaM 813 syAdAdhAro jalAdInAM pramANavArtike 1,70 4 898 1. saMpU[ Ro 2 // prabhA cha -- "na hi tatkSaNamapyAste jAyate vA'pramAtmakam / yenArthagrahaNe pazcAd vyApriyetendriyAdivat // 55 // " 2. A paMkti A. zrI abhayadevasUrikRti sthAnAMgasUtranI TIkA, bhagavatIsUtranI TIkA, vAdivetAla zrI zAMtisUrikata uttarAdhyayanasUtronI TIkA, A. zrI malayagirisUrikata pannavaNAsuranI TIkA ane mAladhArI zrI hemacaMdrasUrikRta anuyogadvArasUtranI TIkAmAM uddharaNarUpe maLe che. 3. A zloka kalikAlasarvajJa A. zrI hemacaMdrasUrikRti pramANamImAMsA (1, 32) nI TIkAmAM uddharaNarUpe maLe 4. A paMkti A. zrI haribhadrasUrikRta paMcasUtra TIkA ane A. zrI malayagirisUrikRta dharmasaMgrahaNI TIkAmAM uddharaNarUpe maLe che. For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 5 anekAntajayapatAkA 23 -O0 mUlagranthanAma khaNDAGkaH pRSThAGka: varNa pratIkam svata eva sarvajJAnAni pramANAni 28 sammatiprakaraNasya abhayadevakRta 1 vRttau 1,70 (pR. 5) sadasadavisesaNAo vibhajjavAyaM viNa Na sammattaM / jaM puNa ANArUiNo taM niuNa biMti davveNaM // 100 // ___- updeshrhsym| eka vacana jhAlIne chAMDe, bIjAM laukikanIti; sakala vacana nija ThAme joDe, e lokottaranIti. - 890 gAthA, stavana. For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 6 pariziSTa -6 anekAntajayapatAkAntargatanyAyasUciH / krama 871 99 100 190 nyAya 1. kSIranIranyAyaH (viva0) 2. gaDupraveze'kSitArikAvinirgamanyAyaH (mUla) (vyAkhyA + viva0) 3. tuSakhaNDanavat (nyAyaH) (viva0) 4. taimirikadvayadvicandrapratipAdananyAyaH (mUla + vyA0) 5. dAsIgardabhanyAyaH (viva0) 6. devadattakaTanyAyaH (viva0) 7. pizAcabhayAt pitRvanasamAzrayaNam (nyAyaH) (mUla) 8. bIjAGkuranItiH (vyAkhyA) 9. prasArya pAdArpaNa (viva0) 10. mAyAgolakanyAyaH (vyAkhyA) 696 / 702 1278 246 1252 696 865 1340 yasya sarveSu samatA, nayeSu tanayeSviva / tasyAnekAntavAdasya, kva nyUnAdhikazemuSI // 61 // ___ - adhyAlmopaniSad / For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 7 pariziSTa - 7 anekAntajayapatAkAntargatanidarzanasUciH / krama nidarzana 1. yathAGganArthaH . vaidyAdi: (mUla) ***** anekAntajayapatAkA 2. kUTanaTanRttamiva (mUla) 3. tulyataimirabuddhivat (mUla) 4. narasiMhamecakavat (mUla) 5. na hi kazcid daNDaM chinddhi (mUla) 6. na hi nIla gacchati (mUla) 7. mUSikA'larkaviSavikAravat (mUla) 8. raktAdAviva vastrAdi (mUla) 9. vastrAdau raktatAdivat (mUla) 10. viziSTavastrAdau raktAdi (mUla) ..... ***** kutarkai rdhvastAnAmativiSanairAtmyaviSayaistavaiva syAdvAdastrijagadagadaGkArakaruNA / ito ye nairujyaM sapadi na gatAH karkazarujastaduddhAraM kartuM prabhavati na dhanvantarirapi // 105 // - nyAyakhaMDa khAdyamUlam / For Personal & Private Use Only 25 pRSTha 617 601 698 614 654 639 637 612 / 642 642 611 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anekAntajayapatAkA krama 1. dikkarikAdi ( vyAkhyA ) 2. laDDuka ( vyAkhyA ) 3. loTTaka ( vyAkhyA) pariziSTa - 8 anekAntajayapatAkAntargatadezyazabdasUciH / dezyazabda praNipatyaikamanekaM kevalarUpaM jinottamaM bhaktyA / bhavyajanabodhanArthaM nRtattvanigamaM pravakSyAmi // 1 // - lokanavanirNayamUlam / pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasaistattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAdvAdakalpadrumaH / etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaDdarzanArAmabhUrbhUyaH saurabhamudvamatyabhimatairadhyAtmavArtAlavaiH // 2 // adhyAtmasAraH / - pariziSTa - 8 For Personal & Private Use Only pRSTha 740 597 564 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 9 pariziSTa - 9 anekAntajayapatAkAntargatavizeSanAmnAM sUciH / krama nAma 1. ajitayazas 2. anekAntajayapatAkA anekAntasiddhi 3. 4. abhayadeva 5. azoka 6. Atmasiddhi 7. udumbara 8. RjupAlikA 9. RSabha 10. kapila 11. kukkAcArya 12. khadira 13. jambUdvIpa 14. tathAgata 15. tAthAgata 16. divAkara (ajaina ) anekAntajayapatAkA pRSTha tathA paMkti paMkti-8 pRSTha- 927, pRSTha- 2, paMkti - 3, pRSTha- 8, paMkti - 22, pRSTha- 20, paMkti-5, pRSTha- 1430, paMkti - 7 pRSTha-532, paMkti-5 pRSTha- 28, paMkti - 10 pRSTha - 9, paMkti - 2 pRSTha- 1378, paMkti-2 pRSTha- 565, paMkti-2-7 pRSTha- 387, paMkti-5-11-27, pRSTha- 388, paMkti - 18 pRSTha - 97, paMkti - 19, pRSTha-385, paMkti- 3-4-6, pRSTha- 386, paMkti - 22, pRSTha- 387, paMkti-5-7-9, pRSTha - 388, paMkti-2-19-20-22-23-25-26 pRSTha-427, paMkti-5 pRSTha- 16, paMkti - 9, pRSTha-76, paMkti-5 pRSTha-565, paMkti-2-7 pRSTha- 667, paMkti - 4-5-7 pRSTha- 427, paMkti - 4, pRSTha- 762, paMkti - 9 pRSTha - 982, paMkti - 20 pRSTha- 146, paMkti - 8 For Personal & Private Use Only 27 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 9 krama nAma 17. divAkara (jaina) 18. devadatta 19. dharmakIrti pRSTha tathA paMkti pRSTha-1164, paMkti-6 pRSTha-246, paMkti-25, pRSTha-338, paMkti-4, pRSTha-362, paMkti-25, pRSTha-778,paMkti-2, pRSTha-778, paMkti-8-9-10, pRSTha-786, paMkti-2-6, pRSTha-808, paMkti-23-24, pRSTha-827, paMkti-24, pRSTha-1405, paMkti-1-5-6-7-10, pRSTha-1406, paMkti-3, pRSTha-1407, paMkti-2 pRSTha-186, paMkti-8, pRSTha-244, paMkti-3, pRSTha-390, paMkti-6, pRSTha-455, paMkti-6, pRSTha-689, paMkti-9, pRSTha-719, paMkti-5, pRSTha-935, paMkti-6, pRSTha-941, paMkti-6, pRSTha-985, paMkti-5, pRSTha-1084, paMkti-5, pRSTha-1152, paMkti-9, pRSTha-1160, paMkti-3, pRSTha-1161, paMkti-4, pRSTha-1267, paMkti-3, pRSTha-1268, paMkti-4-9, pRSTha-1269, paMkti-5, pRSTha-1273, paMkti-3-6-7, pRSTha-1275, paMkti-5, pRSTha-1278, paMkti-3-4 pRSTha-935, paMkti-6 pRSTha-781, paMkti-1-5 pRSTha-388, paMkti-24 pRSTha-231, paMkti-7, pRSTha-236, paMkti-7, pRSTha-707, paMkti-2-8, pRSTha-1293, paMkti-5, pRSTha-1293, paMkti-9, pRSTha-1294, paMkti-4-21, pRSTha-1295, paMkti-25-26, pRSTha-1299, paMkti-2-4, pRSTha-1300, paMkti-5 pRSTha-806, paMkti-5, pRSTha-814, paMkti-8 pRSTha-375, paMkti-3-25, pRSTha-378, paMkti-6, 20. dharmapAla 21. dhava 22. nAbhi 23. nAlikera 24. pataJjali 25. panasa For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 9 anekAntajayapatAkA krama nAma 26. pATaliputra 27. pATaliputraka 28. pramANamImAMsA 29. buddha pRSTha tathA paMkti pRSTha-650, paMkti-3, pRSTha-779, paMkti-3-8, pRSTha-840, paMkti-5 pRSTha-70, paMkti-1 pRSTha-66, paMkti-4-13, pRSTha-72, paMkti-6, pRSTha-73, paMkti-2-3, pRSTha-77, paMkti-11, pRSTha-112, paMkti-22-25-26, pRSTha-227, paMkti-18-19, pRSTha-228, paMkti-18-19-21-23-24 pRSTha-1006, paMkti-1, pRSTha-1006, paMkti-3 pRSTha-141, paMkti-3-9-21-22-23-24, pRSTha-142, paMkti-3, pRSTha-292, paMkti-25 pRSTha-492, paMkti-3-12, pRSTha-493, paMkti-1, pRSTha-667, paMkti-3, pRSTha-849, paMkti-3-8-10-11, pRSTha-850, paMkti-3-22-23-24, pRSTha-851, paMkti-9, pRSTha-882, paMkti-2-9, pRSTha-883, paMkti-1, pRSTha-981, paMkti-1-5-6-7-8, pRSTha-982, paMkti-19, pRSTha-987, paMkti-1-3, pRSTha-990, paMkti-6, pRSTha-991, paMkti-18, pRSTha-992, paMkti-24, pRSTha-1017, paMkti-6-8 pRSTha-1018, paMkti-7-9, pRSTha-1021, paMkti-3-4-9-11, pRSTha-1024, paMkti-1-4, pRSTha-1051, paMkti-25, pRSTha-1054 paMkti-28-29, pRSTha-1055 paMkti-21, pRSTha-1332, paMkti-22, pRSTha-1366, paMkti-3, pRSTha-1367, paMkti-23 pRSTha-1368, paMkti-24-26-27, pRSTha-1369, paMkti-5, pRSTha-1371, paMkti-20-22-24, pRSTha-1372 paMkti-24, pRSTha-1373, paMkti-22, pRSTha-1374 paMkti-20 pRSTha-142, paMkti-3, pRSTha-1332, paMkti-3-22 30. buddhatva For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 9 krama nAma pRSTha tathA paMkti 31. buddhazaradvatIputra pRSTha-989, paMkti-6, pRSTha-990, paMkti-24 . 32. bhaTTa (kumArila) pRSTha-1010, paMkti-18 33. bhadantadinna pRSTha-689, paMkti-7, pRSTha-696, paMkti-7 34. bhartRhari pRSTha-766, paMkti-9, pRSTha-813, paMkti-2 35. bhASyakAra (pataJjali) pRSTha-772, paMkti-3, pRSTha-806, paMkti-1-5, pRSTha-814, paMkti-7-8, pRSTha-1011, paMkti-1 36. mandara pRSTha-559, paMkti-1-7 37. maru pRSTha-137, paMkti-19-21-23, pRSTha-315, paMkti-25 38. mallavAdin pRSTha-103, paMkti-8, pRSTha-107, paMkti-9 39. mahAvIra pRSTha-1, paMkti-9, pRSTha-7, paMkti-6-7-8, pRSTha-11, paMkti-1-2-22, pRSTha-12, paMkti-24-25, pRSTha-97, paMkti-20, pRSTha-388, paMkti-22-23-25-27 40. mAthura pRSTha-227, paMkti-18-20, pRSTha-228, paMkti-18-20-21-22-24 41. meru pRSTha-1005, paMkti-26 42. yugAdideva pRSTha-388, paMkti-21 43. vaddhamANa pRSTha-11, paMkti-2 44. varddhamAna pRSTha-11, paMkti-23, pRSTha-385, paMkti-5, pRSTha-386, paMkti-21, pRSTha-387, paMkti-3-5-8-11-27, pRSTha-388, paMkti-2-18-20-22 45. vAdimukhya (mallavAdI) pRSTha-103, paMkti-2-3-8, pRSTha-207, paMkti-3-9, 46. vAdimukhya ( samaMtabhadra) pRSTha-788, paMkti-2-8 47. vAdimukhya (siddhasena) pRSTha-1397, paMkti-3 For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 9 anekAntajayapatAkA krama nAma pRSTha tathA paMkti 48. vArtika (pramANavArtika) pRSTha-186, paMkti-9, pRSTha-390, paMkti-6, pRSTha-455, paMkti-6, pRSTha-697, paMkti-8, pRSTha-985, paMkti-6, pRSTha-1041, paMkti-10, pRSTha-1236, paMkti-9, pRSTha-1378, paMkti-6 49. vArtikakAra (dharmakIrti) pRSTha-1123, paMkti-3, pRSTha-1124, paMkti-8, pRSTha-1125, paMkti-2 50. vAhIka pRSTha-779, paMkti-2-8 50. vAhrIka pRSTha-375, paMkti-3-24, pRSTha-650, paMkti-3 51. viMzikA pRSTha-991, paMkti-4-5, pRSTha-992, paMkti-22 52. vindhya pRSTha-238, paMkti-12, pRSTha-435, paMkti-2-9, pRSTha-559, paMkti-2-6-8, pRSTha-560, paMkti-10 53. vipazyin (sugata) pRSTha-667, paMkti-6 54. vIra pRSTha-7, paMkti-6-8, pRSTha-8, paMkti-23 55. vRddha pRSTha-124, paMkti-7, pRSTha-745, paMkti-1-3, pRSTha-903, paMkti-1-7, pRSTha-1170, paMkti-3, 57. zakra pRSTha-7, paMkti-3, pRSTha-11, paMkti-22, pRSTha-80, paMkti-1-3-4-5 58. zAkya pRSTha-64, paMkti-11-12, pRSTha-667, paMkti-3, pRSTha-669, paMkti-6 59. zAkyasiMha (sugata) pRSTha-987, paMkti-22 60. ziMzapA pRSTha-458, paMkti-2-8-9-10, pRSTha-459, paMkti-5-6, pRSTha-765, paMkti-3-9, pRSTha-766, paMkti-6, pRSTha-780, paMkti-1-2-5-7-8, pRSTha-781, paMkti-1-2-3-4-6-7-8-25, pRSTha-782, paMkti-8, pRSTha-783, paMkti-2-5-6 For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anekAntajayapatAkA pariziSTa - 9 krama nAma 61. zivAya 62. zubhagupta 63. sammati 64. sammati (TIkA) 65. sarasvatI 66. sarvajJasiddhi 67. sarvajJasiddhiTIkA 68. siddhasenadivAkara 69. siddhArtha ( pArthiva) 70. siddhArtha (vana) 71. sugata 72. sumeru pRSTha tathA paMkti pRSTha-849, paMkti-11 pRSTha-697, paMkti-7 pRSTha-1164, paMkti-6 pRSTha-18, paMkti-8, pRSTha-207, paMkti-9 pRSTha-832, paMkti-20, pRSTha-989, paMkti-6 pRSTha-965, paMkti-2-12 pRSTha-12, paMkti-6, pRSTha-208, paMkti-5 pRSTha-18, paMkti-6 pRSTha-388, paMkti-24 pRSTha-387, paMkti-5 pRSTha-583, paMkti-23 pRSTha-667, paMkti-1-3-4-5-6-7, pRSTha-668, paMkti-5-6-7, pRSTha-669, paMkti-6, pRSTha-669, paMkti-21, pRSTha-670, paMkti-2-22, pRSTha-671, paMkti-5 pRSTha-566, paMkti-6, pRSTha-601, paMkti-9 pRSTha-146, paMkti-8 pRSTha-238, paMkti-8, pRSTha-435, paMkti-2-9, pRSTha-559, paMkti-1-2-7-8, pRSTha-560, paMkti-10 pRSTha-1268, paMkti-1-5, pRSTha-1271, paMkti-5 73. syAdvAdakucodyaparihAra 74. syAdvAdabhaGga 75. himavat 76. hetubindu dUSayedajJa evoccaiH, syAdvAdvaM na tu paNDitaH / ajJapralApe sujJAnAM, na dveSaH karuNaiva tu // 64 // - adhyaatmopnissd| For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 10 anekAntajayapatAkA (pariziSTa - 10 ) anekAntajayapatAkAntargatAjainasampradAyAnAM nAmAni / krama sampradAyanAma pRSTha tathA paMkti 1. antarjeyavAdin 2. antarjeyavAda 3. asadvizeSabhavanavAdin / 4. AyAma 5. jJAnamAtravAdin 6. naiyAyika 7. nairAtmyavAdin 8. pANinIya 9. bAhyArthavAdin pRSTha-1086, paMkti-7 pRSTha-1120, paMkti-8 pRSTha-1193, paMkti-7 pRSTha-91, paMkti-20 pRSTha-1065, paMkti-26 pRSTha-35, paMkti-25, pRSTha-81, paMkti-24, pRSTha-589, paMkti-6 pRSTha-1173, paMkti-3, pRSTha-1173, paMkti-8 pRSTha-1173, paMkti-19 pRSTha-745, paMkti-3 pRSTha-868, paMkti-19, pRSTha-974, paMkti-9 pRSTha-975, paMkti-7 pRSTha-881, paMkti-3, pRSTha-881, paMkti-11, pRSTha-960, paMkti-2, pRSTha-960, paMkti-11, pRSTha-975, paMkti-4, pRSTha-976, paMkti-2, pRSTha-1019, paMkti-2, pRSTha-1019, paMkti-6-7, pRSTha-1047, paMkti-1, pRSTha-1047, paMkti-6 pRSTha-10, paMkti-21, pRSTha-60, paMkti-11, pRSTha-89, paMkti-21, pRSTha-91, paMkti-20, pRSTha-95, paMkti-5, pRSTha-227, paMkti-17, pRSTha-359, paMkti-27, pRSTha-388, paMkti-4, 10. bodhamAtratattvavAdin 11. bauddha For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntajayapatAkA pariziSTa - 10 34 ROkrama sampradAyanAma pRSTha tathA paMkti pRSTha-394, paMkti-27, pRSTha-463, paMkti-23, pRSTha-466, paMkti-20, pRSTha-483, paMkti-5, pRSTha-505, paMkti-3, pRSTha-583, paMkti-2, pRSTha-619, paMkti-2, pRSTha-678, paMkti-20, pRSTha-686, paMkti-8, pRSTha-697, paMkti-13, pRSTha-799, paMkti-1, pRSTha-799, paMkti-6, pRSTha-799, paMkti-7, pRSTha-865, paMkti-20, pRSTha-936, paMkti-4, pRSTha-938, paMkti-3, pRSTha-987, paMkti-23, pRSTha-988, paMkti-23, pRSTha-989, paMkti-24, pRSTha-990, paMkti-24, pRSTha-1082, paMkti-25, pRSTha-1146, paMkti-15, pRSTha-1173, paMkti-19, pRSTha-1199, paMkti-26, pRSTha-1204, paMkti-22, pRSTha-1220, paMkti-25, pRSTha-1310, paMkti-6, pRSTha-1319, paMkti-22, pRSTha-1322, paMkti-25, pRSTha-1352, paMkti-4, pRSTha-1356, paMkti-11, pRSTha-1388, paMkti-7 pRSTha-777, paMkti-19, pRSTha-777, paMkti-24, pRSTha-791, paMkti-17, pRSTha-791, paMkti-24-25 pRSTha-799, paMkti-7 pRSTha-1230, paMkti-2, pRSTha-1230, paMkti-5-6, pRSTha-1230, paMkti-24-25, pRSTha-1231, paMkti-22 pRSTha-28, paMkti-11, pRSTha-115, paMkti-3, pRSTha-198, paMkti-24, pRSTha-995, paMkti-3, pRSTha-998, paMkti-24, pRSTha-1002, paMkti-22, pRSTha-1007, paMkti-23, pRSTha-1009, paMkti-26 pRSTha-140, paMkti-8, pRSTha-622, paMkti-10, pRSTha-799, paMkti-2, pRSTha-799, paMkti-7, pRSTha-854, paMkti-2, pRSTha-858, paMkti-22, 12. brahmavAdin 13. mAdhyamika 14. mAhezvara 15. mImAMsaka 16. yogAcAra For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 10 anekAntajayapatAkA krama sampradAyanAma 17. vijJAnavAdin 18. vaizeSika pRSTha tathA paMkti pRSTha-865, paMkti-22, pRSTha-870, paMkti-24, pRSTha-871, paMkti-21, pRSTha-877, paMkti-4, pRSTha-976, paMkti-2, pRSTha-1037, paMkti-2, pRSTha-1037, paMkti-8, pRSTha-1047, paMkti-7 pRSTha-69, paMkti-5, pRSTha-770, paMkti-9, pRSTha-799, paMkti-7, pRSTha-969, paMkti-7, pRSTha-1037, paMkti-8 pRSTha-117, paMkti-20, pRSTha-158, paMkti-11, pRSTha-425, paMkti-8, pRSTha-483, paMkti-6, pRSTha-484, paMkti-23, pRSTha-862, paMkti-22, pRSTha-863, paMkti-20, pRSTha-864, paMkti-27, pRSTha-865, paMkti-19, pRSTha-897, paMkti-22, pRSTha-908, paMkti-26, pRSTha-949, paMkti-25, pRSTha-952, paMkti-6, pRSTha-1228, paMkti-3 pRSTha-800, paMkti-1, pRSTha-800, paMkti-7 pRSTha-64, paMkti-11, pRSTha-64, paMkti-12, pRSTha-667, paMkti-3, pRSTha-669, paMkti-6, pRSTha-987, paMkti-22 pRSTha-325, paMkti-8, pRSTha-504, paMkti-10, pRSTha-572, paMkti-5, pRSTha-1204, paMkti-21, pRSTha-1270, paMkti-3 pRSTha-273, paMkti-24, pRSTha-904, paMkti-4 pRSTha-140, paMkti-2, pRSTha-140, paMkti-5, pRSTha-799, paMkti-7, pRSTha-904, paMkti-22, pRSTha-930, paMkti-4, pRSTha-930, paMkti-22 19. zabdabrahmamAtratattvavAdin 20. zAkya 21. sAGkhya 22. saugata 23. sautrAntika syAdvAdAsvAdaparAH pratiyanti hi paramatAni virasAni / nahi mAkandamukulabhuga, nandati picumandataruSu pikaH // 3 // - mArgaparizuddhiH For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa noMdha For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||suuripurndr zrIharibhadrasUristutayaH // sUryaprakAzyaM kva nu maNDalaM divaH, khadyotakaH kvAsya vibhaasnodymii| kva dhIzagamyaM haribhadrasadvacaH kvA'dhIrahaM tasya vibhAsanodyataH // -zrIjinezvarasUrikRtA aSTakaTIkA parahitAdhAnanibiDanibuddhibhagavAn sugRhItanAmadheyaH zrIharibhadrasUriH // - zrImunicandrasUrikRtA upadezapadavRttiH nityaM zrIharibhadrasUriguravo jIyAsuratyadbhUtajJAnazrIsamalaGkRtAH suvizadAcAraprabhAbhAsurAH / yeSAM vAkprapayA prasannatarayA zIlAmbusaMpUrNayA bhavyasyeha na kasya kasya vidadhe cetomalakSAlanam // -zrIprabhAnandasUrikRtA jambUdvIpasaGgrahaNIvRttiH uDyammi mihiri bhadaM sudiTThiNo hoi mggdsnno| taha haribhaddAyariyammi bhaddAyariyammi udayamie // - zrIjinadattasUrikRtagaNadharasArdhazatakam zrI siddhasena-haribhadramukhAH prasiddhAste sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH / yeSAM vimRzya satataM vividhAn nibandhAn zAstraM cikIrSati tanupratibho'pi mAdRk // - zrIvAdidevasUrikRtasyAdvAdaratnAkaraH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM jaDadhIreSa svalpazAstrakRtazramaH // __- zrImalayagirisUrikRtA dharmasaGgrahaNIvRttiH Jan Education into For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sUripurandara shriihribhdrsuuristutyH|| matirboddhAH ! zuddhA prabhavati kathaM sA'dyabhavatAM, vicArazcArvAkAH ! pracarati kathaM cArucaturaH / kutarkastarkajJAH ! kimapi sa kathaM tarkayati vaH, sati syAdvAde zrIprakaTaharibhadroktavacane // 1 // grAvagranthipramAthiprakaTapaTuraNatkAravAgbhAratuSTapreDkhaddarpiSThaduSTapramadavazabhujAsphAlanottAlabAlAH / yad dRSTvA muktavantaH svayamatanumadaM vAdino hAribhadraM, tad gambhIraM prasannaM na harati hRdayaM bhASitaM kasya jantoH // 2 // yathAsthitArhanmatavastuvAdine nirAkRtAzeSavipakSavAdine / vidagdhamadhyasthanRmUDhatAraye namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 3 // - zrIyazodevamunikRtA prazaMsA zrIharibhadrasUrIndraH vArIndra iva vizrutaH / paratIrthyAMstrAsayitvA mRgAniva gururjayI // - kazcit pUrvamaharSiH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM zAstralezajJastAdRktantrA'vizAradaH // 1 // yeSAM giraM samupajIvya susiddhavidyAmasmin sukhena gahane'pi pathi pravRttaH / te sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH zrIsiddhasenaharibhadramukhAH sukhAya // 2 // - zrIyazovijayopadhyAyakRtA syAdvAdakalpalatA siripAyalittakai-bappabhaTTi-haribhaddasUripamuhANaM / / kiM bhaNimo uNajja vi na guNehiM samo jage sukaI // - zrIvijayasiMhasUrikRtA bhuvanasundarIkathA bhaI siriharibhaddassa sUriNo jassa bhuvaNaraMgammi / vANIvisaTTarasabhAvamaMtharA naccae suiraM // - zrIlakSmigaNikRtaM supArzvanAthacaritram Jun Educationnanooni For Personal &Private use only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 41.guNaratnasU$i bhalA sarvamaGgalamAGgalyaM, sarvakalyANakAraNam / pradhAnaM sarvadharmANAm, jainaM jayati zAsanam // praarthnaasuutrm| 20EE 4 5years. saripadarajItavA Anekantjaypataka NivvANamagge varajANakappaM paNAsiyAsesakuvAIdappaM / mayaM jiNANaM saraNaM buhANaM, NamAmi NiccaM tijagappahANaM // kallANakaMdaMsUtram / 09428500401 For Personal & Private Use Only