Page Text
________________
*..
११५९ अनेकान्तजयपताका
(षष्ठः
-ON प्रवृत्तसमनन्तरविज्ञाननिमित्तस्वोपादानजन्यं च ग्राह्यमिति कथं न प्रतिबन्ध इति ? (११)
.............. व्याख्या *. समनन्तरविज्ञानं च तदेव निमित्तं यस्य स्वोपादानस्यार्थसम्बन्धिनस्तज्जन्यं च ग्राह्यमितिएवं कथं न प्रतिबन्धोऽर्थसंवेदनयोरिति प्रतिबन्ध एवेति । एतदाशङ्कयाह-उच्यते यथा न *................................................... मनांतरश्मि ...................................................* વ્યાકૃત એવું સમનત્તર વિજ્ઞાન (=ઉપાદાનભૂતજ્ઞાનક્ષણ) જેનું નિમિત્ત છે, તેવા પોતાના મૃદાદિરૂપ ઉપાદાનથી ઘટાદિ-અર્થ’ ઉત્પન્ન થાય છે. (અહીં કારણસામગ્રીમાં ઉપાદાન-મૃદાદિ અને નિમિત્તસમનત્તરપ્રત્યય.)
આમ, બંનેની કારણસામગ્રી એક જ છે (માત્ર ઉપાદાન-નિમિત્તનો બેમાં વ્યત્યય થઈ જાય છે.) તો અર્થ-જ્ઞાન વચ્ચે તદુત્પત્તિ સંબંધ કેમ ન ઘટે? ઘટે જ (અને તો ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકભાવ પણ ઘટે ४...)
વિવેચનઃ જ્ઞાન અને ઘટ બંને સમકાળે ઉત્પન્ન થયા છે. હવે આ બંનેના કારણ કે (૧) સમનત્તરપ્રત્યય, અને (૨) માટી છે, તે બંને પણ એકબીજાની અપેક્ષા રાખીને જ પોતાનું કાર્ય ઉત્પન્ન કરે છે (અર્થાત્ સમનત્તરપ્રત્યય માટીની અપેક્ષા રાખીને જ પોતાનું કાર્ય કરે છે અને માટી પણ સમનન્તરપ્રત્યયની અપેક્ષા રાખીને જ પોતાનું ઘટરૂપ કાર્ય કરે છે.)
એટલે કાર્યરૂપ જ્ઞાન, માત્ર સમનત્તર પ્રત્યયથી નથી, પણ પૂર્વક્ષણગત માટીથી પણ ઉત્પન્ન થયું કહેવાય. હવે એ કાર્યરૂપ જ્ઞાન, જો કે સમાનકાલભાવી અર્થક્ષણથી ઉત્પન્ન નથી થયું, તો પણ તે અર્થક્ષણને સજાતીય, તેની પૂર્વેક્ષણગત માટીથી તો ઉત્પન્ન થયું છે જ...
એટલે તે વિજ્ઞાન, સમાનકાલીન અર્થનું ગ્રહણ કરનાર થઈ જ શકે. કારણ કે તે વિજ્ઞાન, એવી જ પાશ્ચાત્યક્ષણથી ઉત્પન્ન થયું છે કે જે ક્ષણ સમાનકાલીન અર્થને તુલ્ય છે.
.................... विवरणम् ...... तच्च तत् स्वोपादानं च-प्राच्यविज्ञानस्वरुपं तेन जन्यते यत् तत् स्वकार्यसाधनप्रवृत्तग्राह्यनिमित्तस्वोपादानजन्यं वर्तते विज्ञानम् । तथा एवम्-अनेनैव प्रकारेण स्वकार्यसाधनप्रवृत्तं च तत् समनन्तरं विज्ञानं च, तन्निमित्तं-सहकारि यस्य तत् तथा, तच्च तत् स्वोपादानं च-मृदादि तज्जन्यं वर्तते ग्राह्य-घटादि । अयमभिप्राय:-विज्ञानस्य सम्बन्धी उपादानक्षणो विज्ञानं जनयन् आत्मसमकालभाविनमर्थक्षणमपेक्षते । अर्थस्यापि सम्बन्धी उपादानक्षणोऽर्थक्षणं जनयन् सन्नात्मसमकालवतिनं विज्ञानक्षणमपेक्षत इति । ततो यद्यपि समानकालभाविनाऽर्थक्षणेन न ज्ञानं जनितं तथापि तत्सजातीयेन पाश्चात्यक्षणेन जनितमिति कृत्वा समानकालभाविनोऽर्थस्य ग्राहकं भवतु, तत्तुल्येन जनितत्वादिति । एतद्व्याख्यानानुसारेण वृत्त्यक्षराणि सुगमान्येवेति न व्याख्यातानि ।।
१. पूर्वमुद्रितेऽत्र 'विज्ञानलक्षणरूपं' इति पाठः । २. पूर्वमुद्रितेऽत्र 'तत' इति पाठः। ३. 'विज्ञानं भूतनिमित्तं' इति ख-च-पाठः । ४. 'तेनस्थापादानं' इति ख-च-पाठः । ५. 'भवत्तुल्येन' इति च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |