Page Text
________________
ધિક્કાર:)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१२५८
नन्वलमनेन वाक्छलेन । तस्यायं स्वभावः स्वधर्मो यदपगच्छति तस्मिन् तदनन्तरं तदेव भवति । स्यादेतत्-एवं यदि तदाऽन्यन्न भवेत्, भवति च । किं तेन भवता ? न तत् तत
.... ચાહ્યા .... नियमः ? नैवेत्यर्थः । नन्वलमनेन वाक्छलेन । तस्यायं स्वभाव इति कोऽर्थः ? स्वधर्मः । किम्भूत इत्याह-यदपगच्छति तस्मिन् तदनन्तरं तदेव भवति-विवक्षितं कार्यमिति । एतदाशङ्कयाह-स्यादेतत्-एवं परोदितं यदि तदा-तदनन्तरकाले अन्यन्न भवेद् भवति च । ततश्चावर्धारणार्थायोगः । किं तेन-अन्येन भवता ? न तत्-अन्यत् तत इति चेत्-विवન્મ અનેકાંતરશ્મિ
. બને. પણ પરિણમન ન માનો, તો પરિણમન ન હોવા છતાં પણ જેમ તેનાથી ઘટ થાય છે, તેમ પટ પણ કેમ ન થાય ? અથવા તો જેમ તેનાથી પટ નથી થતો, તેમ ઘટ પણ નહીં થાય.)
અને એ રીતે જો માટીથી પટ પણ થવા લાગે, તો તમારું હેતુ-ફળનું નિયમન ક્યાં રહ્યું? એટલે તમારે માનવું જ જોઈએ કે, હેતુનું કાર્યરૂપે પરિણમવારૂપ તસ્વભાવપણું છે જ... (અને તો અન્વય પણ સિદ્ધ થશે જ.) આવો અમારો અભિપ્રાય છે.
(૧૧૦) બૌદ્ધ : તમારા આ વાછલથી સર્યું (તમે સ્વભાવશબ્દનો આત્મીય સત્તા – હેતુનું કાર્યરૂપે પરિણમન એવા બધા અર્થો કરીને, અમને “અન્વય' પકડાવવા કોશિશ કરી, પણ તમારા તે છલ-કપટથી સર્યું. અમે સ્વભાવશબ્દનો એક અલગ જ અર્થ કરીશું. જુઓ -)
‘હેતુનો આ સ્વભાવ છે તેનો અર્થ એ કે, હેતુનો પોતાનો આ ધર્મ છે. તે ધર્મ કેવો? તો કે તે ધર્મ એવો કે જેના નાશ પછી તરત વિવક્ષિત કાર્ય જ થાય...
| (અર્થાતુ માટીનો સ્વભાવ એટલે માટીનો ધર્મ... આ ધર્મ નાશ થયા પછી તરત ઘટરૂપ કાર્ય જ થાય. આ જ અર્થ, તસ્વભાવના શબ્દાર્થ તરીકે અભિપ્રેત છે અને આમાં અન્વયે પણ નથી માનવો પડતો. કારણ કે પછીની ક્ષણે ધર્મ નથી રહેતો.)
સ્યાદ્વાદી : તમે કહો છો કે, માટીનો ધર્મ નાશ થયા પછી ઘટરૂપ કાર્ય જ થાય. પણ તમારી આ વાત ત્યારે જ વાસ્તવિક ગણાય કે જ્યારે તેના પછી માત્ર ઘટકાર્ય જ થતું હોય, તે સિવાય બીજું કોઈ જ કાર્ય ન થતું હોય...
પણ પટ વગેરે કાર્યો પણ થાય છે જ, તો તેવું શી રીતે કહેવાયે? (ભાવ એ કે, પૂર્વેક્ષણમાં માટી-તંતુ વગેરે પદાર્થો છે અને તે પછીની ક્ષણે ઘટ-પટ વગેરે પદાર્થો છે. એટલે માટીનો ધર્મ નષ્ટ થયા બાદ ઉત્તરક્ષણે તો ઘટ-પટ વગેરે અનેક પદાર્થો છે, માત્ર ઘટ જ નહીં. તો તમે શી રીતે કહો છો? કે માટીનો ધર્મ નષ્ટ થયા પછી વિવક્ષિત ઘટરૂપ કાર્ય જ થાય છે.)
જ માટી પછી ઘટકાર્ય “જ” થાય છે, એવું અવધારણ તમે ત્યારે કરી શકો, કે જ્યારે તે સિવાય બીજું કાર્ય ન થતું હોય. પણ થાય તો છે જ. એટલે તેવું અવધારણ ન કરી શકાય.
૨. ‘વા
છત' તિ
-પટિ: | ૨. ‘ધારવથો :' રૂતિ
-પd: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |