Page Text
________________
ધિક્કાર:) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१२८४ कारणत्वं च सन्तानस्य शक्यते निश्चेतुम्, भवतु तत्रापि हेतुफलभाव इति । एतदसमीक्ष्यैवोक्तम्, तदोपलब्धस्य प्रागसत्त्वात्, अन्यदेशादनागतेः, अन्याकारणत्वस्याप्यत एव निश्चयात् उपायाविशेषात् अन्यत्राप्येवमेवावगतेः । (१३५) अन्यदाऽन्यतोऽपि भावाद
............ ચાહ્યા ................... यदि तत्रापि-देशे अश्वस्य गोः कार्यतया परिकल्पितस्य प्राग्-उपलम्भसमयात् पूर्वमसत्त्वं शक्यते, निश्चेतुमिति सम्बन्धः, तथाऽन्यतो देशादनागमनं शक्यते निश्चेतुम् । एवमन्याकारणत्वं च सन्तानस्य अश्वसम्बन्धिनः शक्यते निश्चेतुं यदि, भवतु तत्रापि हेतुफलभाव इति । एतदप्यसमीक्ष्यैव-अनालोच्यैव उक्तं न्यायविदा वार्त्तिके । कथमित्याह-तदोपलब्धस्य, प्रक्रमादश्वस्य, प्रागसत्त्वात् निरन्वयासदुत्पादेन अन्यदेशादनागतेः अत एव हेतोः, अन्याकारणत्वस्यापि अत एव द्वयात् निश्चयात्, निश्चयश्च उपायाविशेषात् प्रत्यक्षानुपलम्भसाधनः
અનેકાંતરશ્મિ .... ' (૧૩૪) બૌદ્ધ કાર્ય માનવા માટે અમારી ત્રણ શરતો છે: (૧) પૂર્વે તે દેશમાં ન હોવું, (૨) બીજા દેશથી ન આવવું, અને (૩) તેનું બીજું કોઈ કારણ ન હોવું - આ ત્રણે હોય, તો કોઈને પણ કાર્ય માનવામાં વાંધો નથી.
એટલે ગાયના કાર્યરૂપે અભિમત અશ્વ, જો પૂર્વે તે દેશમાં ન હોય, બીજા દેશથી ન આવતો હોય, અને બીજું કોઈ તેનું કારણ ન હોય, તો તે અશ્વને પણ કાર્ય માની લો... અર્થાતુ ગાય-ધોડાનો કાર્ય-કારણભાવ પણ ભલે થાઓ. - સ્યાદ્વાદીઃ ન્યાયવેત્તાએ વાર્તિકમાં આ વાત પણ વિચાર્યા વિના જ કહી દીધી છે. (તેમને ખબર નથી કે હકીકતમાં ત્રણે શરતો ઘોડામાં ઘટી જાય છે અને તો ગાય-ઘોડાનો કાર્ય-કારણભાવ પણ હકીકતમાં ઘટી જાય છે. હવે ઘોડામાં તે ત્રણે શરતો શી રીતે ઘટે? તે જોઈએ --)
(૧) નિરન્વય-અસની ઉત્પત્તિ થતી હોવાથી, તે દેશમાં ઘોડો પૂર્વે નહોતો જ, એવો નિશ્ચય થઈ જ શકે છે.
(૨) તે ક્ષણસ્થિતિક હોવાથી, પૂર્વ ક્ષણે તે બીજા દેશમાં હતો અને હમણાં તેનું આ દેશમાં આગમન થયું - એવું પણ નથી જ. (એટલે અન્યદેશથી અનાગમન પણ નિશ્ચિત જ છે.)
(૩) પૂર્વે તે નહોતો અને બીજા દેશથી તે નથી આવ્યો – એ બેથી જ, તે ઘોડાનું બીજું કોઈ કારણ નથી, એવું પણ નિશ્ચિત થઈ જાય છે. (અહીં હમણાં ગોસંનિધાનથી જ ઉપલબ્ધ થયો હોવાથી, તેનું કારણ ગો જ છે, બીજું કોઈ નહીં, એવું જણાઈ આવે છે.)
અને અન્ય અકારણત્વનો નિશ્ચય થવાનું કારણ એ કે કાર્ય-કારણભાવ પ્રત્યક્ષ-અનુપલંભથી સિદ્ધ થાય છે' - એ ઉપાય છે અને એ ઉપાય તો અહીં પણ રહેલો જ છે. (ગોના સંનિધાનમાં અશ્વનું પ્રત્યક્ષ અને અસંનિધાનમાં અપ્રત્યક્ષ છે જ.) અને એટલે તો અહીં પણ કાર્ય-કારણભાવનો નિશ્ચય
. ‘મવતુ ન તત્રપિ' રૂતિ -પાઠ: .
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |