Page Text
________________
१३२७ अनेकान्तजयपताका
(પષ્ટ (१८०) अर्थक्रियासामर्थ्यमपि क्षणिकस्यानुपपन्नमेव, विकल्पायोगात् । अर्थक्रिया हि स एव भावो भावान्तरं वा । यदि स एव कथमस्यात्मनि सामर्थ्यम् ? अन्यच्चेदं तदात्मा स्यात् स्थितिर्वा । यद्यात्मा न तत्र सामर्थ्यम्, अन्यतो भावात्; न स्थितौ,
___ अर्थक्रियेत्यादि । अर्थक्रियासामर्थ्यमपि क्षणिकस्य-पदार्थस्य अनुपपन्नमेव । कुत इत्याह-विकल्पायोगात् । एनमेवाह अर्थक्रिया हीत्यादिना । अर्थक्रिया यस्मात् स एव भावो भावान्तरं वा भवेत् । किञ्चातः ? उभयथाऽपि दोष इत्याह-यदि स एव भावोऽर्थक्रिया, कथमस्य-भावस्य आत्मनि सामर्थ्यम् ? अन्यच्चेत्यादि । अन्यच्च इदं-सामर्थ्यं तदात्मा स्याद् भावात्मैव स्थितिर्वा । यद्यात्मा सामर्थ्यम्, एतदाशङ्कयाह-न तत्र आत्मनि सामर्थ्यम्, अन्यतः-कारणान्तरात् भावादात्मन इति । न स्थितौ सामर्थ्यम् । कुत इत्याह-अनन्तरमेव
... ...અનેકાંતરશ્મિ | નિષ્કર્ષ એટલે વસ્તુની ક્ષણિકતા સિદ્ધ કરવા તમે કહેલ (પ્રથમ યુક્તિરૂપ) નાશહેતુનો અયોગ માની શકાય નહીં. (ફલતઃ વસ્તુને કથંચિત્ અન્વયશીલ માનવી જ રહી.)
- દ્વિતીય યુક્તિનો નિરાસ - (૧૮૦) અર્થક્રિયાનું સામર્થ્ય પણ ક્ષણિક પદાર્થોનું અસંગત જ છે, કારણ કે અહીં વિકલ્પો ઘટતા નથી. જુઓ - તે અર્થક્રિયા, શું (૧) તે જ ભાવરૂપ છે, કે (૨) ભાવાંતરરૂપ છે? (અર્થાત્ ઘટની અર્થક્રિયા શું ઘટરૂપ છે કે બીજા કોઈ પદાર્થરૂપ?) - આ બંને વિકલ્પો પ્રમાણે દોષ આવે છે.
(૧) જો તે જ ભાવ અર્થક્રિયા હોય, તો તે ભાવના આત્મસ્વરૂપમાં સામર્થ્ય શી રીતે? (આશય એ કે, જુદી વસ્તુ જ સામર્થ્યનો વિષય બને. દા.ત. દાનમાં સ્વર્ગજનનસામર્થ્ય - અહીં સામર્થ્યનો વિષય સ્વર્ગ દાનથી જુદો છે. હવે અર્થક્રિયા જો એ વસ્તુરૂપ જ હોય, તો તે સામર્થ્યનો વિષય ન બને અને તો વસ્તુમાં તેનું સામર્થ્ય પણ ન આવે.)
બીજી વાત, એ સામર્થ્ય શું છે? (ક) ભાવરૂપ, કે (ખ) ભાવની સ્થિતિ હોવી તે ?
(ક) ભાવરૂપ કહો, તો તે ભાવના સ્વરૂપમાં સામર્થ્ય નહીં મનાય. કારણ કે એ ભાવસ્વરૂપ તો બીજા કારણોથી ઉત્પન્ન થાય છે. (તાત્પર્ય એ કે, અર્થક્રિયા=ભાવ, સામર્થ્ય=ભાવ - આ ભાવ રહ્યો પણ ભાવમાં જ. એટલે અર્થના ભાવનો ભાવ થવો એ જ સામર્થ્ય છે. પણ હવે તે ભાવનો ભાવ તો પૂર્વેક્ષણથી થતો હોવાથી તે સામર્થ્ય પૂર્વેક્ષણમાં આવશે, ભાવમાં નહીં. એવું તાત્પર્ય અમને લાગે
ઘટમાં ઘટનું સામર્થ્ય છે - એવું કદી કહેવાતું નથી. તેનું પણ કારણ એ જ કે, ત્યાં સામર્થ્યનો વિષય ઘટથી
જુદો નથી.
પ્રશ્ન: “આત્મામાં જ્ઞાનનું સામર્થ્ય' – અહીં અભિન્ન જ્ઞાન પણ સામર્થ્યનો વિષય બન્યો જ ને?
ઉત્તર : જો એકાંતે અભેદ માનો, તો જ્ઞાન પણ સામર્થ્યનો વિષય ન બને... તેવા વ્યવહારની સંગતિ માટે જ્ઞાનને કથંચિત્ ભિન્ન માનવું પડે. ફલતઃ સામર્થ્યનો વિષય કથંચિત્ ભિન્ન જ ફલિત થશે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |