Page Text
________________
............
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
"अग्निस्वभावः शक्रस्य मूर्द्धा यद्यग्निरेव सः। अथानग्निस्वभावोऽसौ धूमस्तत्र कथं भवेत् ॥" इत्यादि । यदा तु भिन्नस्वभावेभ्यो निर्भागैकस्वभावकार्यप्रतिनियतेभ्यो विजातीयानेक
.......... व्याख्या ... जननस्वभाव इत्यर्थः । शक्रस्य-इन्द्रस्य मूर्द्धा-शिर इत्यादि । 'आँदि'शब्दार्थमाह-यद्यग्निरेव स:-धूमजननस्वभावः, धूमजननस्वभावस्यार्थस्याग्नित्वात् अथानग्निस्वभावोऽसौ न धूमजननस्वभावः । तत इदमाह-धूमस्तत्र कथं भवेत्, शक्रमूर्द्धनीति । यदा तु भिन्नस्वभावेभ्यःरूपादिभ्यः क्षित्यादिभ्यो वा । किंविशिष्टेभ्य इत्याह-निर्भागैकस्वभावकार्यप्रतिनियतेभ्यःतत्स्वभावकार्यप्रतिनियतेभ्यस्तत्स्वभावतया तज्जननं प्रति एवम्भूतेभ्यः । किमित्याह
* मनेतिरश्मि .. ___ot qभी-२1581, निस्वभावणो (=धूम-ननस्वभावाणो) छे, तो तो ते (=धूम४ननस्वभावी) वल्मी नि' ४ छे. वे को त, अग्निस्वभाववाणो (=धूमननस्वभाववाणो) नथी, तो त्यां धूमध्यांथी होय ?" (3/38)
આ શ્લોકમાં પણ માત્ર એ જ ફલિત કર્યું છે કે, ધૂમ તે માત્ર અગ્નિથી જન્ય થવાના સ્વભાવવાળો છે. એટલે તે (=ધૂમ) જો વલ્મીકથી થાય, તો વલ્મીકને પણ અગ્નિ માની લેવો અને વલ્મીક જો અગ્નિ ન હોય, તો તેનાથી ધૂમ પણ ન જ થાય.
સાર એ કે, કાર્ય તે પોતાના કારણના ધર્મોનું અન્વય-વ્યતિરેકથી અનુસરણ કરે જ... એટલે હેતુના ભેદભેદથી ફળનો ભેદભેદ થાય જ.
હવે મૂળ વાત પર આવીએ – જયારે જુદા જુદા સ્વભાવવાળા રૂપાદિથી કે પૃથ્વી-આદિથી, કે જેઓ નિરંશ-એકસ્વભાવી
..........* विवरणम् ..... 29. 'आदि'शब्दार्थमाहेति । 'अग्निस्वभाव: शक्रस्य मूर्द्धा' इत्यादीत्यत्र सूत्रे य ‘आदि'शब्दस्तं वृत्तिकार: परिपूर्णश्लोककथनेन व्याचष्ट इत्यर्थः । परिपूर्णश्लोकपाठश्चैवम्
“अग्निस्वभावः शक्रस्य मूर्द्धा यद्यग्निरेव सः । अथानग्निस्वभावोऽसौ धूमस्तत्र कथं भवेत् ? ॥” इति ॥
*"अग्निस्वभावः शक्रस्य मूर्धा वल्मीको यदि । अग्निरेव सः तदा, न हि वह्निस्वरूपतां विहायान्यद् वह्ने रूपम् । अथान्यथा प्रतीयमानत्वादनग्निस्वभावोऽसौ तदा धूमो वह्नर्जन्यस्वभावस्तत्र शक्रमूनि कथं भवेत् ? न हि वह्निजन्योऽन्यस्माद् भवितुमर्हति, तदधीनत्वात् । ततः शक्रमों धूमोत्पत्तिरिति भ्रान्तिरेषा, वढेरेव तद्देशवर्तिनोऽनुपलक्षितादुत्पत्तिः ॥" इति प्रमाणवार्तिकमनोरथनन्दिकृतटीका।
१. 'सौ धूमजननास्वभावः' इति ङ-पाठः। २. 'यदनग्नि' इति क-पाठः । ३. अनुष्टुप् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |