Page Text
________________
.
१४१३ अनेकान्तजयपताका
-૭अन्यथा तदभावप्रसङ्गात् इतरेतररूपतापत्तेः । (२६८) तथाहि-प्रत्यक्षं प्रत्यक्षमानत्वेन मानम्, अनुमानादिमानत्वेनामानम्, एवमनुमानाद्यपि, अन्यथा तत्प्रतिनियतत्वाभाव इति स्यान्मानमिति शोभनैव तत्त्वनीतिः, कथञ्चित् स्वव्यक्तिमानत्वेन मानत्वात्, मानान्तर
- ચહ્યા છે . अन्यथेत्यादि । अन्यथा-एवमनभ्युपगमे तदभावप्रसङ्गात्-विवक्षितमानाभावप्रसङ्गात् । प्रसङ्गश्चेतरेतररूपतापत्तेः-प्रत्यक्षादेरनुमानादिरूपतापत्तेः अनुमानादेश्च प्रत्यक्षादिरूपतापत्तेरिति । विजातीयादिमानान्तरत्वेनामानत्वमुपदर्शयति तथाहीत्यादिना । तथाहीत्युपप्रदर्शने । प्रत्यक्षं प्रत्यक्षमानत्वेन मानम्, अनुमानादिमानत्वेन अमानम् । एवमनुमानाद्यपि स्वगतेनैव मानत्वेन मानम्, मानान्तरमानत्वेन त्वमानमिति । अन्यथा-एवमनभ्युपगमे तत्प्रतिनियतत्वाभावःप्रत्यक्षादेर्नियतत्वाभावः । इति-एवं स्यान्मानं-कथञ्चिन्मानं स्वगतमानत्वेनैव । इति-एवं शोभनैव तत्त्वनीतिः । एतदेवाह-कथञ्चित् स्वव्यक्तिमानत्वेन मानत्वात्, मानान्तरमान
- અનેકાંતરશ્મિ - માનવું જ જોઈએ (અન્યથાક) જો વિજાતીય પ્રમાણની અપેક્ષાએ પણ પ્રમાણ મનાય, તો તો તે વિવક્ષિત પ્રમાણનો અભાવ થઈ જાય, કારણ કે તેવું માનવામાં બંને એકબીજારૂપ બનવાની આપત્તિ આવે.
ભાવ એ કે, પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ પ્રત્યક્ષરૂપે જ પ્રમાણ છે, અનુમાનરૂપે નહીં. જો અનુમાનરૂપે પણ પ્રમાણ મનાય, તો તો એ અનુમાન જ બની જાય અને તો તે પ્રત્યક્ષપ્રમાણરૂપ ન રહે... એ જ રીતે અનુમાન પણ અનુમાનરૂપે જ પ્રમાણ છે, પ્રત્યક્ષરૂપે નહીં. જો પ્રત્યક્ષરૂપે પણ પ્રમાણ મનાય, તો એ પ્રત્યક્ષ જ બની જાય અને તો એ અનુમાનરૂપ ન રહે... આમ, વિજાતીયરૂપે પ્રમાણ માનવામાં એ પ્રમાણનો જ અભાવ થઈ જાય !
(૨૬૮) આ જ વાત (=દરેક પ્રમાણો વિજાતીયરૂપે અપ્રમાણ હોવાની વાત) ગ્રંથકારશ્રી તથાદિ થી જણાવે છે -
(તથાદિ - પ્રત્યક્ષ, પ્રત્યક્ષપ્રમાણરૂપે પ્રમાણ છે અને અનુમાનાદિપ્રમાણરૂપે અપ્રમાણ છે... એ જ રીતે અનુમાન વગેરે પણ, પોતામાં રહેલા પ્રમાણત્વની અપેક્ષાએ પ્રમાણ છે અને બીજામાં રહેલા પ્રમાણત્વની અપેક્ષાએ અપ્રમાણ છે.
(અન્યથા=) જો આવું ન માનો, તો પ્રત્યક્ષાદિનું પ્રતિનિયતપણું નહીં રહે. (ભાવ એ કે, અનુમાનપ્રમાણરૂપે પણ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ હોય, તો એ અનુમાન જ થઈ જાય... તેમ અનુમાન પણ પ્રત્યક્ષરૂપે પ્રમાણ મનાય, તો એ પ્રત્યક્ષ જ થઈ જાય... આમ, તેઓ એકબીજારૂપ થઈ જતા “પ્રત્યક્ષ પ્રત્યક્ષરૂપ જ, અનુમાન અનુમાનરૂપ જ’ – એવી જે પ્રતિનિયત વ્યવસ્થા છે, તે નહીં રહે.)
એટલે “ચાન્માનમ—દરેક પ્રમાણો પોતામાં રહેલા પ્રમાણત્વની અપેક્ષાએ જ પ્રમાણ છે' - એવી અનેકાંતમાન્ય તત્ત્વવ્યવસ્થા સુંદર જ છે.
૨. “નત્વેનામીન ' રૂતિ ટુ-પાઠ: |
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |