Page Text
________________
१२७१
अनेकान्तजयपताका तूष्णीमित्युपहासपरं कारणोपयोगकृतं कार्यस्वभावविशेषासङ्करमुक्तवान् ।(१२२ ) परमार्थतस्तु न भवन्त्येव कारणानां भिन्नेभ्यः स्वभावेभ्यः कार्यस्य भिन्ना एव विशेषा इत्ययमर्थ इति । (१२३) अत्रोच्यते-उपहासपरमित्येतत् सत्यम्, स मुग्धबुद्धिरित्थमपि
વ્યાહ્યા .... मुग्धबुद्धिः-चोद्यचञ्चुः इत्थमपि शक्यस्तूष्णीमिति-मूक इति उपहासपरं कारणोपयोगकृतं कार्यस्वभावविशेषासङ्करमुक्तवान् हेतुबिन्दौ; परमार्थतस्तु न भवन्त्येव कारणानांचक्षुरादीनां भिन्नेभ्यः स्वभावेभ्यः कार्यस्य-विज्ञानादेः भिन्ना एव विशेषा इत्ययमर्थस्तस्येति । एतदाशङ्कयाह-अत्रोच्यते । उपहासपरमित्येतत् सत्यम्, अप्रमाणोपपन्नतयेत्यभि
- અનેકાંતરશ્મિ ... બસ, તો આ ચોઘચંચુ ( પ્રશ્ન કરવામાં મુખર) સાંખ્યને ચૂપ કરવા જ, ધર્મકીર્તિએ ઉપહાસમાં કહ્યું છે કે – “હા, બસ ! કારણોના જુદા જુદા ઉપયોગના આધારે, કાયના જુદા જુદા સ્વભાવવિશેષો થાય છે અને તે સ્વભાવવિશેષોનો સંકર (મિશ્રણ) નથી, અર્થાત્ એ કાર્યના વિશેષો જુદા જુદા અનેક છે.”
(ધર્મકીર્તિનાં આ વચનથી સાંખ્યોનો ઉપહાસ શી રીતે થાય? અને તેનાથી તેઓ મૂક શી રીતે બની જાય? એ બધું અહીં વિચારણીય છે. ભાવ એ લાગે છે કે, આવું કહેવાથી હકીકતમાં સાંખ્યમતનો જ ઉપહાસ થાય. સાંખ્યો એક જ પ્રધાનતત્ત્વથી, કાર્યમાં અનેક શક્તિઓના આધાન દ્વારા પરંપરાએ સમસ્ત વિશ્વસૃષ્ટિનું એલાન કરે છે. પણ ધર્મકીર્તિએ કહ્યું, કારણભેદથી કાર્યભેદ થાય. કાર્યોમાં જુદી જુદી અનેક શક્તિઓ કારણભેદથી જ થાય. હવે તમે સાંખ્યો તો માત્ર પ્રધાનતત્ત્વરૂપ એક જ કારણ માનો છો, તો તેનાથી અનેક કાર્યો શી રીતે ?
આવું કહેવાથી સાંખ્યોનો મત ઉપહાસયોગ્ય બની ગયો અને એનો કોઈ પ્રત્યુત્તર ન રહેવાથી તેનું બોલવાનું બંધ થઈ ગયું... બસ, આ બધા અભિયાન માટે જ ધર્મકીર્તિએ “પથારૂં...' એ પંક્તિ કહી છે...)
(૧૨૨) એટલે એ પંક્તિ ઉપહાસપરક જ છે. બાકી હકીકતમાં તે પંક્તિનો “ચક્ષુ વગેરે જુદા જુદા કારણોના જુદા જુદા સ્વભાવથી, વિજ્ઞાનરૂપ કાર્યના જુદા જુદા જ વિશેષો થાય છે” – એવો અર્થ નથી.
એટલે એ પંક્તિથી કાર્યના અનેકસ્વભાવ સિદ્ધ ન થઈ જાય, પણ તેનાથી માત્ર સાંખ્યોનો ઉપહાસ થાય છે, એવું અમારું (બૌદ્ધોનું) માનવું છે.
- બૌદ્ધકથિત અન્યાર્થતા અસંગત–ઉત્તરપક્ષ (૧૨૩) સ્યાદ્વાદી : અહીં કહેવાય છે – તમે જે કહ્યું કે, ધર્મકીર્તિએ સાંગોના ઉપહાસ માટે તેવું કહ્યું; તે વાત સાચી જ છે, કારણ કે સાંખ્યોનો એક જ પ્રધાનથી સમસ્ત વિશ્વસૃષ્ટિ થવાનો મત
૨. “વિશેષાત્ સર.' તિ -પઢિ: |
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |