Anekantjaipataka Part 05

SR No.: 005536
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2013
Total Pages: 350
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 133

મધક્કાર:)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१२५६
तथाहि-तस्यैवासौ स्वभावो येन तदनन्तरं भवत् तदेव तत्कार्यमितरदेव च तत्कारणं नान्यदिति ॥(१०९) अत्रोच्यते-एतदपि यत्किञ्चित्, अन्वयापत्तेः, अन्यथा शब्दार्था
આ વ્યાહ્યા तत्स्वभावत्वस्य नियमहेतुत्वात् कारणात् तद्भावसिद्धिः-हेतुफलभावसिद्धिरिति । एतदेव भावयति तथाहीत्यादिना । तथाहीति पूर्ववत् । तस्यैवासौ स्वभावः कारणस्य येन-स्वभावेन तदनन्तरं भवत्-कारणानन्तरं भवत् तदेव-विशिष्टं तत्कार्यमितरदेव च विवक्षितं तत्कारणंविवक्षितकार्यकारणं नान्यत् तदनन्तरभावित्वे सत्यपि इति । एतदाशङ्कयाह-अत्रोच्यते-एतदपि यत्किञ्चित्-असारम् । कुत इत्याह-अन्वयापत्तेः, अन्यथा-अन्वयापत्तिमन्तरेण शब्दार्था
... અનેકાંતરશ્મિ .... પદાર્થોમાં હોવા છતાં, અવિવક્ષિત પદાર્થ કાર્ય-કારણ ન બને, કારણ કે તેઓમાં તેવો સ્વભાવ નથી. આમ, પ્રતિનિયત સ્વભાવપણું; એ જ પ્રતિનિયત હેતુ-ફળભાવના નિયમનનું કારણ છે. એટલે અમારા મતે હેતુ-ફળભાવની નિબંધ સિદ્ધિ છે.
(તાત્પર્યઃ પૂર્વેક્ષણમાં માટી, તંતુ વગેરે અનેક પદાર્થો છે અને ઉત્તરક્ષણમાં ઘટ, પટ વગેરે અનેક પદાર્થો છે. (૧) હવે માટીની અનંતર થવાપણું; જેમ ઘટમાં છે, તેમ પટમાં પણ છે જ. તો પટ પણ માટીનું કાર્ય કેમ ન બને? તો તેનું સમાધાન એ કે, વિવક્ષિત કારણનો (=માટીનો) તેવો સ્વભાવ છે કે, જેથી તે માત્ર ઘટનું જ કારણ બને. એટલે તેનાથી માત્ર ઘટ જ થાય, પટ નહીં... તે જ રીતે (૨) ઘટ, જેમ માટીની અનંતર ક્ષણે થાય છે, તેમ તંતુની અનંતર ક્ષણે પણ થાય છે. (ઘટની પૂર્વેક્ષણમાં માટી-તંતુ બેય છે.) તો ઘટનું કારણ તંતુ પણ કેમ ન બને? તો તેનું સમાધાન એ કે, વિવક્ષિત કાર્યનો (=ઘટનો) તેવો સ્વભાવ છે કે જેથી તે માત્ર માટીનું જ કાર્ય બને. એટલે તે માત્ર માટીથી જ થાય, તંતુથી નહીં, અને તો તેનું કારણ માત્ર માટી જ બનશે, તંતુ નહીં.
આમ, તસ્વભાવત્વના આધારે પ્રતિનિયત હેતુ-ફળભાવ હોવામાં કોઈ બાધ નથી. આ જ વાતને જણાવવા ભાવના કહે છે –).
વિવક્ષિત (માટીરૂપ) કારણનો જ તેવો સ્વભાવ છે કે, જેથી તેની અનંતર ક્ષણે ઘટ-પટ-કટ વગેરે અનેક પદાર્થો થવા છતાં પણ, ઘટરૂપ વિશિષ્ટ કાર્ય જ તેનું કાર્ય બને, તે સિવાયના પટાદિ કાર્યો નહીં.
એટલે પરિણમન વિના પણ, તેવા સ્વભાવના આધારે માટીનું ઘટરૂપ જ કાર્ય, તંતુનું પટરૂપ કાર્ય - એમ કાર્ય-કારણભાવનું નિયમન સિદ્ધ થઈ જશે. એટલે અમારા મતે કોઈ દોષનો અવકાશ નથી, એવું ફલિત થયું.
(૧૦૯) સ્યાદ્વાદી : (ઉત્તરપક્ષ :) તમારી આ વાત પણ યત્કિંચિત-અસાર જણાઈ આવે છે, કારણ કે આ વાતને અનુસારે તો તમને અન્વય (=હેતુનો કાર્યમાં અનુવેધ) માનવાની આપત્તિ આવે છે. (અન્યથાક) જો અન્વય ન માનો, તો તમે કહેલ ‘તસ્વભાવત્વ' શબ્દનો અર્થ સંગત થાય નહીં.