Page Text
________________
अधिकारः)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१२६
त्वात्, हेतुबिन्दौ "भिन्नस्वभावेभ्यश्चक्षुरादिभ्यः सहकारिभ्य एककार्योत्पत्तौ न कारणभेदात् कार्यभेदः स्यादित्याशय न, यथास्वं स्वभावभेदेन तद्विशेषोपयोगतस्तदुपयोगकार्यस्वभावविशेषासङ्करात्" इत्यादेः स्वयमेवाभिधानात् ॥
.... ............ व्याख्या ................ इहैव हेत्वन्तरमाह-धर्मकीर्तिनाऽप्यभ्युपगतत्वात् कारणानां तेभ्यः कार्ये तदविरोधस्य । एतदेवाह हेतुबिन्दौ ग्रन्थे-भिन्नस्वभावेभ्यश्चक्षुरादिभ्यः सहकारिभ्य एककार्योत्पत्तौ सत्यां, विज्ञानोत्पत्तावित्यर्थः, न कारणभेदात् कार्यभेदः स्यात् अनेकेभ्य एकस्वभावेन इत्याशय न, यथास्वं स्वभावभेदेन-न चैतदेवं यथास्वं-यथाऽऽत्मीयं स्वभावभेदेन तद्विशेषोपयोगतःकारणविशेषोपयोगात् तदुपयोगकार्यस्वभावविशेषासङ्करात्-कारणविशेषोपयोगात् कार्ये स्वभावविशेषासङ्करात् इत्यादेर्ग्रन्थात् स्वयमेवाभिधानात् धर्मकीर्तिनेति ॥
...... मनेतिरश्मि ........ જુદા જુદા અનેકરૂપે અનુભવાય છે. એટલે તેનું એકાનેકસ્વભાવપણું નિબંધ જણાય છે.
(તેથી એક કાર્યના અનેક સ્વભાવ હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી, એવું સિદ્ધ થયું.).
(૧૧૯) વળી એક કાર્યના અનેક સ્વભાવ તો ધર્મકીર્તિએ પણ માનેલા છે. ધર્મકીર્તિએ હેતુબિંદુ નામના ગ્રંથમાં, પ્રશ્નોત્તરો સાથે આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે -
___ "प्रश्न : (पूर्वपक्ष :) . ४८ ४८ स्वभाव यक्ष-भादो वगेरे सने सारीमोथी, વિજ્ઞાનરૂપ નિરંશ એક કાર્યની ઉત્પત્તિ કહો, તો તો કારણના ભેદથી કાર્યનો ભેદ ન થાય (માટીતંતુરૂપ જુદા જુદા કારણોથી ઘટ-પટરૂપ જુદા જુદા કાર્યો થાય છે, એવી વ્યવસ્થા છે... પણ અહીં તમે જુદા જુદા કારણોથી પણ એક કાર્ય માની લીધું. એટલે તે વ્યવસ્થા હવે ન રહી.)
उत्तर : (धर्मति :) तमे जो छो मे नथी, समा तात्पर्य तमे समठो - ४६ ४६२९; પોતપોતાના જુદા જુદા સ્વભાવે કાર્યો વિશે ઉપયોગો રાખે છે... હવે કારણોના જુદા જુદા ઉપયોગ હોવાથી, તે ઉપયોગના વિષયભૂત (કારણોના તે ઉપયોગ જે વિશે થઈ રહ્યા છે તે) કાર્યના વિશેષો પણ જુદા જુદા માનવા જોઈએ, તેમનો સંકર (કતે બધા વિશેષો એક) હોય નહીં.”
એટલે સાર એ કે, જુદા જુદા સ્વભાવવાળા કારણોથી કાર્યના જુદા જુદા સ્વભાવ થાય છે. (એટલે અમારા મતે કારણભેદથી કાર્યભેદની વ્યવસ્થા સંગત જ છે.)
..............* विवरणम् *...... 54. तेभ्य: कार्ये तदविरोधस्येति । तेभ्य:-भिन्नेभ्य: कारणस्वभावेभ्य: कार्य-आधारभूते तदविरोधस्यविशेषाविरोधस्य ।।
१. 'करणविशेषोपयोगेन तदुप०' इति ङ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |