Anekantjaipataka Part 05

SR No.: 005536
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2013
Total Pages: 350
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 166

१२८९
अनेकान्तजयपताका
षक इति, अभ्युपगमविचारादिति ॥
गोर्जनकत्वं चेत्यलं प्रसङ्गेनेति भवन्न्यायाविशेषः । न चात्र-विचारे लोकानुसारो विशेषक इति । कुत इत्याह-अभ्युपगमविचारादिति ॥
... અનેકાંતરશ્મિ ... કલ્પના બળે) ગાયથી પણ ઘોડો થવામાં પણ કોઈ વિરોધ નથી. એ તમારે વિચારવું જોઈએ. એટલે તમારા મતે ગાય-ઘોડાનો કાર્ય-કારણભાવ અવિરુદ્ધ છે.
પ્રશ્નઃ (મૂર્ખ ) ગાય-ઘોડાનો કાર્ય-કારણભાવ હોવામાં વાંધો શું?
ઉત્તરઃ વાંધો એ જ કે, પૂર્વક્ષણગત અશ્વની (૧) કટ-કુટ્યસમાનતા, અને (૨) ગોની જનતા - એ બે દોષ આવે. તે આ પ્રમાણે –
(૧) જો ગોક્ષણથી જ અશ્વક્ષણ થઈ જાય, તો પૂર્વની અશ્વક્ષણે શું કર્યું? તે તો ભાવમાં થનારી અશ્વેક્ષણ વિશે પત્થરસમાન અકિંચિત્કર જ પુરવાર થઈ (અર્થાત્ જડ દિવાલ જેવી થઈ) અને (૨) પૂર્વેક્ષણગત અશ્વ ગાયનો જનક બની જશે ! કારણ કે અગ્રેતન ગોક્ષણને ઉત્પન્ન કરે છે. (કઈ રીતે? તે જોઈએ-)
જો અશ્વની અગ્રતનક્ષણને ગો ઉત્પન્ન કરે, તો ગોની અપ્રેતનક્ષણને કોણ ઉત્પન્ન કરે? (પૂર્વવર્તી ગોક્ષણ તો ઉત્પન્ન ન કરી શકે, કારણ કે તે તો અગ્રેતન અક્ષણ વિશે જ વ્યાવૃત થઈ ગઈ છે.) એટલે માનવું જ પડે કે તેને અશ્વ ઉત્પન્ન કરે. આમ, અશ્વમાં ગોજનકતા આવે.
એટલે ગાય-ઘોડાનો કાર્ય-કારણભાવ ન જ મનાય, પણ અરે બૌદ્ધ ! તમારા નીતિ-નિયમ અહીં પણ મૌજૂદ હોવાથી અહીં પણ કાર્ય-કારણભાવ માનવો પડે... હવે આ પ્રસંગથી સર્યું.
(૧૪૦) બૌદ્ધ : પણ લોકમાં તો ગાય-ઘોડાનો કાર્ય-કારણભાવ મનાતો નથી, તો તમે કેમ તેને સિદ્ધ કરવા મંડી પડ્યા છો?
સ્યાદ્વાદી: લોકની વાત હમણાં વચ્ચે ન લાવો. હમણાં તો અભ્યાગમનો વિચાર ચાલે છે, અર્થાત્ તમે શું માનો છો અને તેમાં કયાં કયાં દોષો આવે છે - તેનો વિચાર ચાલે છે.
નિષ્કર્ષ તમે પ્રત્યક્ષ અનુપલંભના આધારે કાર્ય-કારણભાવનો નિશ્ચય કહ્યો, પણ તેના આધારે તો ગાય-ઘોડાના પણ કાર્ય-કારણભાવ માનવા પડે ! જે અસંગત છે. એટલે હકીકતમાં કાર્ય-કારણભાવના નિશ્ચયનો કોઈ ઉપાય નથી.
વિવરમ્ कटकुट्यसमानता, अकिञ्चित्करत्वमित्यर्थः । गोर्जनकत्वं च अग्रेतनगोक्षणोत्पादकत्वात् गोक्षणोऽश्वे व्यापृतोऽश्वक्षणश्च गवीत्यर्थः ।।
()’ રૂત્યશુદ્ધપાઠ:, સત્ર N-Bતેન શુદ્ધિ: I ૨. પૂર્વમુદ્રિતંત્ર ‘વ્યવૃત્ત' રૂત્યશુદ્ધપ8િ:,
૨. પૂર્વમુદ્રિતેત્ર બત્ર N-Jતેન શુદ્ધિઃ