Page Text
________________
१३७५ अनेकान्तजयपताका
- > तौ स्वनिवृत्त्यपरजननस्वभावौ मिथो भिन्नौ तस्माच्च वस्तुनोऽभिन्नौ एवं विरोधः, एकस्य द्वयाव्यतिरेकेण, अथाभिन्नौ वस्तुनोऽप्यभिन्नावित्यन्वयः, अपरजननस्यैव स्वनिवृत्तित्वादिति ।।
” અનેકાંતરશ્મિ ... સ્વનિવૃત્તિ, અને (૨) અપરજનનસ્વભાવ... હવે આ બે સ્વભાવને લઈને ચર વિકલ્પો ઊભા થાય છે. જુઓ - બોધથી અભિન્ન એવા આ બે સ્વભાવ, પરસ્પર (૧) ભિન્ન છે, કે (૨) અભિન્ન ? અથવા બોધથી ભિન્ન એવા આ બે સ્વભાવ, પરસ્પર (૩) ભિન્ન છે, કે (૪) અભિન્ન ? (આમાંથી એકે વિકલ્પો સંગત થતા નથી. તે આ પ્રમાણે –).
(૧) પરસ્પર ભિન્ન એવા બે સ્વભાવ બોધથી પણ ભિન્ન હોય એવું કહો તો “આ બે સ્વભાવ બોધના છે” – એમ બોધની સાથે (એ બે સ્વભાવનો) સંબંધ નહીં ઘટે. (કારણ કે અત્યંત ભિન્ન પદાર્થનો વિધ્ય-હિમાલયની જેમ સંબંધ હોય નહીં.)
(૨) પરસ્પર ભિન્ન એવા બે સ્વભાવ, બોધથી અભિન્ન હોય એવું કહો, તો તો તેમાં વિરોધ સ્પષ્ટ જ છે, કારણ કે બે જુદા જુદા ધર્મો એક વસ્તુમાં શી રીતે રહે? (શું શીત-ઉષ્ણ સ્વભાવ એક વસ્તુમાં રહે છે?)
(૩) પરસ્પર અભિન્ન એવા બે સ્વભાવ બોધથી પણ અભિન્ન હોય એવું કહો, તો તો “અન્વય' માનવાની આપત્તિ આવે ! કારણ કે એવું કહેવાથી તો સ્વનિવૃત્તિ જ અપરજનનરૂપ ફલિત થાય. (ભાવ એ કે, બીજી ક્ષણને ઉત્પન્ન કરવી એ પ્રથમક્ષણીય વસ્તુનો સ્વભાવ છે. એટલે અપરજનનરૂપ પ્રથમક્ષણીય વસ્તુ છે. હવે એ વસ્તુની બીજી ક્ષણે નિવૃત્તિ થાય છે, એટલે સ્વનિવૃત્તિ બીજી ક્ષણે છે. હવે જો અપરજનન અને સ્વનિવૃત્તિ એક હોય, તો એનો મતલબ એ થાય કે, અપરજનનરૂપ પ્રથમક્ષણીય વસ્તુ જ બીજી ક્ષણે સ્વનિવૃત્તિરૂપે પરિણમે છે અને આ રીતે ઉત્તરોત્તર ક્ષણરૂપે પરિણમવું એ જ તો અન્વય છે. એટલે એવું માનવામાં અન્વયની આપત્તિ આવે જ.)
एतच्च स्वभावद्वयं मिथो भिन्नमभिन्नं वा । भिन्नमपि सद्बोधमात्राद् भिन्नमभिन्नं वा । अभिन्नमपि सद्बोधमात्रादभिन्न भिन्नं वा । इति परमार्थतो विकल्पचतुष्टयम् । तत्र यदि मिथो भिन्नौ सन्तौ बोधादपि भिन्नावेतौ स्वभावावभ्युपगम्यते तदा तस्य बोधमात्रस्यैतौ स्वभावाविति सङ्गायोगः ।। १ ।। ___अथ मिथो भिन्नावपि बोधमात्राभिन्नावभ्युपगम्येते तर्हि स्फुट एव विरोध: । यौ हि मिथो भिन्नौ તૌ થમેવત્ર વતે તિ ? || ૨ |
अथ परस्परमभिन्नावेतौ स्वभावौ बोधमात्रादपि अभिन्नाविति तृतीय: पक्षस्तर्हि अन्वयापत्तिः, यैव स्वनिवृत्तिस्तदेवापरजननमिति कृत्वा ।। ३ ।।
વૃત્તિકારે બે વિકલ્પો જ બતાવ્યા છે, બાકીના વિકલ્પો ઉપલક્ષણથી જણાઈ આવે છે. એટલે તેનો અહીં ઉપન્યાસ કરાય છે.
૨. ‘સયોn:' તિ ઘુ-પાટિ:, વા-પીતુ “સંયો I:' તિ |
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005536 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 350 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 8 MB |