Anekantjaipataka Part 05

SR No.: 005536
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2013
Total Pages: 350
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 243

ધિવાર) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१३६६ लस्य भगवतो वस्तुत्वम् ? असंस्कृतत्वादिति चेत्, एतदेव कथमिति चिन्त्यम् । ( २२३) सम्भूय प्रत्ययाभूतेरिति चेत्, सामग्रीजनिकेति त्यक्तोऽभ्युपगमः । पाक्षिक एवायमिति
વ્યર્થ છે कथं तद्विकलस्य-अशुच्यादिविकलस्य भगवतः-बुद्धस्य वस्तुत्वम् ? असंस्कृतत्वात् । इति चेद् भगवत एतदेव-असंस्कृतत्वं कथमिति चिन्त्यम् । सम्भूय प्रत्ययाभूतेः । इति चेत्, एतदाशङ्कयाह-सामग्रीजनिकेति त्यक्तोऽभ्युपगमः । पाक्षिक एवायम् ।
... અનેકાંતરશ્મિ .... સ્યાદ્વાદીઃ તો અશુચિ વગેરેથી વિકલ-રહિત બુદ્ધ પરમાત્માની વસ્તુરૂપતા શી રીતે સિદ્ધ થશે?
(તાત્પર્ય : તમે વસ્તુ-અશુચિ વગેરેનો સહભાવ માની લીધો, એટલે વસ્તુ હોય તો અશુચિ વગેરે પણ હોય જ અને અશુચિ વગેરે ન હોય તો એ વસ્તુ પણ ન હોય... હવે અહીં પ્રશ્ન એ થાય કે, તો અશુચિ વગેરેથી રહિત બુદ્ધ વસ્તુરૂપ શી રીતે બને ?)
બૌદ્ધઃ બુદ્ધ પરમાત્મા “અસંસ્કૃત” છે, અર્થાત્ બધા હેતુઓ (સંસ્કૃત=) ભેગા થઈને તેમને (=બુદ્ધને) ઉત્પન્ન કરે છે એવું નથી... પણ બુદ્ધનો જ “શુચિરૂપ” અને “અદુઃખરૂપ હોવાનો સ્વાભાવિક ગુણ છે. (એટલે તેમની વસ્તુરૂપતા અને શુચિ-આદિરૂપતા સંગત જ છે.)
સ્યાદ્વાદી પહેલા તો એ જ વિચારવું જોઈએ કે, બુદ્ધ “અસંસ્કૃત” કેમ? (અર્થાત્ બધા હેતુઓ ભેગા મળીને તેમને ઉત્પન્ન કરે - એવું કેમ નહીં?).
(૨૨૩) બૌદ્ધઃ જે કારણો ભેગા મળીને કાર્યને ઉત્પન્ન કરે છે, તે કારણોથી બુદ્ધ ઉત્પન્ન જ થતા નથી... (એટલે જ બુદ્ધ અસંસ્કૃત છે, અર્થાત્ બધા હેતુઓ ભેગા મળીને તેમને ઉત્પન્ન કરે એવું ન બને.)
સ્યાદ્વાદીઃ અરે ! આવું કહીને તો તમે “સામગ્રી જ જનક બને' - એ અભ્યપગમ તો છોડી જ દીધો ! (કારણ કે તમે બુદ્ધને) સામગ્રીથી અજન્ય માન્યા, એટલે અહીં સામગ્રી જનક બની નહીં.) બૌદ્ધ : “સામગ્રી જનક બને એ અભ્યપગમ તો પાક્ષિક-વૈકલ્પિક છે. એટલે સામગ્રી ક્યાંક
વિવરમ્ 76. असंस्कृतत्वादिति । समेत्य हेतुभिरकृतत्वात् । स्वाभाविको ह्यसौ भगवतो गुणो यदुत शुचिरूपत्वमदुःखरूपता च ।।
77. सम्भूय प्रत्ययाभूतेरिति । सम्भूय-मिलित्वा ये प्रत्यया:-कारणानि कार्यं जनयन्ति तेभ्य: सकाशादभूते:-अनुत्पादात् ।।
78. પતિ જીવાત | વરિત સામગ્રીÍના વવિન્રત્યર્થ છે.
આવું કહીને બૌદ્ધને એ ફલિત કરવું છે કે, હેતુસામગ્રીથી જન્ય પદાર્થ જ અશુચિ-દુ:ખરૂપ હોય, તે સિવાય સહજ-સ્વાભાવિક પદાર્થ નહીં. હવે બુદ્ધ હેતુસામગ્રીજન્ય નથી, એટલે તેમનો શુચિરૂપ-અદુ:ખરૂપ હોવાનો સ્વાભાવિક ગુણ છે.