Book Title: Pratikramana sutra Abhinava Vivechan Part 2
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Arhant Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008044/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladasaNassa pratikramaNasUtro abhinava vivecana -: vivecana kartA :muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8888888888888 VSSSSSSSSSSSSSSS bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimmaladasaNassa pU zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH pratikramaNa sUtra abhinava-vivecana (bhAga-2 sUtra-13 thI 28) -: vivecana kartA :muni zrI dIparatnasAgara tA. 13-6-05 somavAra 2061, jeTha suda-6 cAre bhAgonuM saMyukta mUlya rU. 800/ Agama ArAnA kendra", zItalanAtha sosAyaTI, vibhAga-1, phleTa naM. 13, cothe mALe, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda-1. cha chachachachachachachaa | 2|1| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra pratikramaNasUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 sUtra-1 thI 12 sUtra-13 thI 28 sUtra-29 thI 38 sUtra-39 thI 54 pratikramaNasUtra vivecana-2 TAIpa seTIMga "phoraevara DijhAIna' mAdhavapurA mArkeTa, amadAvAda. phona naM. 25631080 navakAra maMtra thI jaMkiMci-sUtra namunthuNaM sUtrathI nANuMmi haMsaNami vaMdanasUtrathI namostu vardhamAnAT vizAlalocana0thI saMthArAporisi sUtra mudraka "navaprabhAta prinTIMga presa" ghIkAMTA roDa, amadAvAda. phona naM. 25508631 arhat zveta prakAzana zItalanAtha sosAyaTI-1, phleTa naM. 13, vhAI senTara, khAnapura, amadAvAda. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA (pratikramaNa sUtra abhinava vivecana-2) a-nukramaNikA krama | sUtranuM nAma 13 | namuttharaM sUtra 14 | jAvaMti sUtra 15 | jAvaMta sUtra | 16 | namoDarNatuM sUtra 17 | uvasaggaharaM stotra 18 | jayavIyarAya sUtra 19 | arihaMta ceiyANaM sUtra 20 kalyANakaMdaM stuti | 21 | saMsAradAvA stuti | 22 | pakUkharavaradI sUtra | 23 [ siddhANaM buddhANaM sUtra 24 | veyAvaccagarANaM sUtra 25 | bhagavAnaDuM-vaMdanA 26 | devasisa paDikkamaNe ThAuM sUtra 27 | icchAmi ThAmi sUtra 28 | nAraMmi daMsaNaMmi sUtra pRSThaka 017 thI 056 057 thI 060 061 thI 064 065 thI 066 067 thI 088 089 thI 106 107 thI 122 123 thI 138 139 thI 159 160 thI 180 181 thI 204 205 thI 212 213 thI 217 218 thI 226 227 thI 244 245 thI 320 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 dravya sahAyako) 1. paramapUjya vAtsalyavAridhi gacchAdhipati AcAryadevazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pUjya milanasAra upAdhyAya zrI devacaMdrasAgarajI ma.sA. tathA temanA ziSya pUjya munirAja zrI divyacaMdrasAgarajI ma.sA. temaja pUjya viduSI sAdhvI zrI AtmajayAzrIjInI preraNAthI "zrI kAMdivalI jaina zve.mU.pU.saMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaI" taraphathI - rU. 11,000/2. pa.pU. suvizAla gacchAdhipatizrI vijayarAmacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nA parivAravartI saraLahRdayI, zrutapremI pUjya paMnyAsa zrI vajasenavijayajI ma.sA.nI preraNAthI "bhadraMkaraprakAzana-amadAvAda' taraphathI-rU. 5,000/3. pUjya zatAvadhAnI zramaNIvaryA zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhavI zrI kalpaguNAzrIjI ane sAdhvI zrI apUrvayogAzrIjInI preraNAthI "vastrApura karIzmA jemU pUjaina saMgha, amadAvAda" taraphathI - rU. 15,000/4. pUjya zatAvadhAnI, mAtRhRdayA sAdhvI zrI amitaguNAzrIjI tathA temanA ziSyaratnA sAdhvI zrI viditayogAzrIjInI preraNAthI "navaraMgapurA jaina zremapU. saMgha-amadAvAda' taraphathI - 7,000/pa. pUjya guruvaryA zramaNI zrI bhavyAnaMdazrIjInA ziSyA ratnA ugratapasvI sAdhvI zrI kalpaprajJAzrIjInA sadupadezathI "zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, kAMdIvalI vesTa, muMbaInI preraNAthI" rU. 5,000/6. zrI zApura daravAjA khAMco jaina saMgha, amadAvAda taraphathI-rU.5,000/0 bAkI badhI rakama - zrata prakAzana nidhimAMthI ApI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha sUci saMdarbha sUci pratikramaNasUtranA vivecanamAM upayogamAM lIdhelA saMdarbhonI sUci alpaparicita saiddhAMtika zabdakoza abhidhAna ciMtAmaNi nAmamAlA abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. causaraNa payajJA 23. 24. 25. 26. anuyogadvAra sUtra-vRtti Aura paccakkhANa-payannA Agama kathAnuyoga bhAga-1 thI 6 Agama soso bhAga-1 thI 4 AcAra dinakara AcArAMga sUtra-vRtti Avazyaka sUtra-cUrNi Avazyaka sUtra-niryukti Avazyaka sUtra-vRtti-malayagirijI mRt Avazyaka sUtra-vRtti-haribhadrasUrijI mRt upAsakadasAMga sUtra-vRtti uvavAIsUtra-vRtti oghaniryukti-vRtti karmagraMtha (bhAga 1 thI 6 saMyukta) kalpasUtra (bArasA sUtra) mULa kalpasUtra subodhikA-vinayavijayajI gaNadhara yugapradhAna devavaMdana cauppanna mahApuruSa cariya caityavaMdana mahAbhASya jaMbudvIpa prajJapti sUtra-vRtti jIvavicAra prakaraNa-sArtha jIvAjIvAbhigama sUtra-vRtti 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 33. 34. 35. 3E 39. 38 0 ThANAMga (sthAnAMga) sUtra-vRtti tattvArthAdhigama sUtra-mULa tattvArthAdhigama sUtra-abhinava TIkA triSaSThIzalAkA puruSa caritra dazavaikAlika sUtra-cUrNi dazavaikAlika sUtra-vRtti dharmabiMdu-TIkA-bhASAMtara saha dharmaratna prakaraNa-bhASAMtara saha dharmasaMgraha bhAga-1 ane 2 dharmasaMgrahamI vRtti naMdisUtra-cUrNi naMdisUtra-vRtti namaskAra svAdhyAya navatattva prakaraNa-sArtha navapada-zrIpAla (vyApAna) nAyAdhammakahA sUtra-vRtti nirayAvalikAdi paMcasUtra-vRtti nizIthasUtra-bhASya-cUrNi paMcavastR-bhASAMtara paMcAzakagraMtha-bhASAMtara pannavaNA sUtra-vRtti paryanta ArAdhanA (pannA) pAkSika sUtra-vRtti sahita pratikramaNa garbha hetu pratikramaNa sUtra-avasUri pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA bhAga-1 thI 3 pravacana sAroddhAra bhAga-1 ane 2 prazra vyAkaraNa sUtra-vRtti 41. 42.] 43. 44. ! 5. para. 53. 54. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha sUci 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. Sadarzana samuccaya-sArtha SaDAvazyaka bAlAvabodha 77. SaDAvazyaka sUtrANi saMbodhaprakaraNa-sArtha 78. 79. samavAyAMga sUtra-vRtti 80. sAdhu-sAdhvI kriyA sUtro-sArtha 81. 82. bhagavatI sUtra-vRtti bhattapariNA-payannA bhASyatrayam-sArtha maraNa samAdhi payatrA mahAnizItha sUtra-mULa mahApaccakkhANa-payannA yatidinacaryA-vRtti yogadRSTi samuccaya ka-anuvAda yogazAstra saTIkarAyappaseNiya sUtra-vRtti lalita vistarA-TIka-anuvAda lokaprakAza bhAga-1 thI 4 vardhamAna dvAtriMzikA 76. viseSAvazyaka bhASya-bhASAMtara vRMdAravRtti (vaMdittu sUtra-TIkA) zrAddhadinakRtya-anuvAda zrAddhapratikramaNa sUtra-vRtti zrAddhavidhi prakaraNa-anuvAda zrIpAla caritra (saMskRta) zrIpAla rAjAno rAsa sUyagaDAMga sUtra-vRtti sUrapannatti sUtra-vRtti 6 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 muni dIparatnasAgarajI dvArA prakAzita sAhitya-eka jhalaka kula prakAzanono aMka-251 1-AgamasuttANi-mUlaM 49-prakAzano A saMpuTamAM mULa Agamo che. jemAM 45 Agamo 45 alaga-alaga pustakomAM mukita karAvAyela che. cAra vaikalpika Agamo paNa temAM samAvAI gayela che. e rIte 45 + 4 kula (49) AgamonuM A saMpuTamAM saMpAdana che. temaja pratyeka sUtrane aMte pUjya sAgarAnaMda sUrizvarajI saMpAdita Agamo tathA tenI vRttinA aMko paNa TAMkyA che. amArA A prakAzanamAM zrutaskaMdha, zataka/adhyayana vakSaskAra/pada, pratipatti, uddezaka, sUtra/gAthA Adi spaSTatayA judA najare paDe tevI viziSTa mudraNakalAne prayojela che. pustako alaga-alaga ane nAnA kadanA hovAthI vAMcana ke kaMThastha karavAnI ati saraLatA rahe che. 45-AgamanI pUjA, pUjana, rathayAtrA ke zrI gautamasvAmI pUjanAdi mATe alaga-alaga pIstALIsa pustako hovAthI goThavaNI saraLa bane che. kAmasoyA, gAmanAmoso, AgamaviSayadarzana, AgamakathAnuyoganA mULa saMdarbha jovA mATe A prakAzana vasAvavuM jarUrI ja che. jenI kiMmata che rU. 1500/ - darzana-pUjana mATe AjIvana upayogI che. 2. Agama-gujarAtI anuvAda 47-prakAzano ApaNA mULa Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM che. jeo bhASAjJAnathI vaMcita che, zAstrIya kAraNothI AgamanA abhyAsathI vaMcita rahyA che, AgamonI vAMcanA prApta karI zakatA nathI ityAdi kAraNe Agamika padArthonuM jJAna pAmI zakyA na hoya tevA bhavyAtmAo zrI kalpasUtra mAphaka saraLatAthI AgamonuM vAMcana ane bodha prApta karI zake, temaja bhavabhIru AtmAo potAnuM jIvana mArgAnusAra banAvI zake tevuM prakAzana. sAta bhAgomAM samAviSTa 2800 jeTalA pRSThomAM pIstALIza Agamono akSarazaH anuvAda dharAvatA A "AgamadIpa" saMpuTamAM bIjA be vaikalpika AgamonuM gujarAtI paNa Apela ja che. aMdAje 90,000 zloka pramANa mULa Agamano A gujarAtI anuvAda rU. 2000/-nI kiMmate upalabdha thaI zake che. paNa sana-2004ne aMte tenI mAtra eka nakalo bacelI che. e ja amArA A prakAzananI lokapriyatAno pUrAvo che. aneka pUjyazrIe A gujarAtI anuvAdano svAdhyAyAdi arthe upayoga karelo che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA Agama prakAzano 3. AgamasuttANi-saTIkaM 46-prakAzano jeone mULa Agamo vAMcyA pachI tenI vistRta samaja meLavavI che. temAM rahelA padArthone UMDANathI avagAhavA che, temAM rahelA tattvo AdhArita kathA, dRSTAMta ke dravyAnuyogane jANavo che, tevA viziSTa jJAnapipAsu mATenuM amAruM A 13,500 jeTalA pRSThomAM patharAyela ane trIza bhAgomAM vibhAjIta evuM daLadAra prakAzana che. A prakAzanamAM mULa Agamo para prApta badhI ja niryuktio, 39 Agamo paranI vRtti, zeSa AgamonI saMskRta chAyA, keTalAMka bhASyo tathA cUrNio ityAdi sarve vivecanono samAveza karAyela che. sUtro ane mAthAnA spaSTa alaga vibhAjana, pracura peregrAphasa, adhyayana, uddezaka, sUtra AdinI suspaSTa alaga peja lAIna temaja amArA mULa ane anuvAdita AgamomAM apAyelA kramAMka mujabanA ja sUtra kramAMkana tathA vyavasthita anukramaNikAne lIdhe koIpaNa pasaMdita cokkasa viSayavastu ke samagra dhyayananA vAMcanamAM saraLatA rahe che. A prakAzananA abhyAsamUlya ane saMzodhanakSetre upayogitA temaja samagra vizvamAM Agama prakAzananI AvI eka ja mAtra zRMkhalA upalabdha hovAne kAraNe rU. 11,000/ - mUlya hovA chatAM tenI sana-2004ne aMte mAtra eka nakala sTokamAM rahI che. e ja amArA A prakAzananI mahattA sAbita kare che. 4. Agama-viSaya-darzana A eka evuM prakAzana che, jemAM 45-AgamonI vizarUpe anukramaNikA apAyela che, chatAM tenA pRSTho che - 384. pratyeka AgamanA pratyeka sUtra ke gAthAnA viSayone e ja AgamonA sUtronA kramAMkana anusAra, atIva suspaSTa rUpe ane pRthak-pRthak svarUpe apAyelI A anukramaNikAthI tame tamAro managamato-Avazyaka ke tamArA saMzodhana ane lekhanane anurUpa viSaya sahelAIthI pasaMda karI zako cho. gujarAtI bhASAmAM taiyAra karAyela A anukramaNikAthI tame amArA anuvAdita AgamomAM to mULa viSaya joI ja zako cho. taduparAMta mULa Agamo ke AgamasaTIkaMmAM paNa tamArI pasaMdagIno viSaya zodhavo A bRhat anukrama parathI khUba ja saraLa che. rU. 400/-nI kiMmatane lakSamAM na laI tenuM upayogitA mUlya samajazo. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 5. Agamasaddakoso 4-prakAzano A zabdakoza - eTale saMdarbhasthaLa nirdeza sahitanI "Agama-DIkSanerI" jemAM tamane maLe che mULa AgamamAMthI levAyelA 46,000 zabdo ane tenA 3,75,000 jeTalA Agama saMdarbho sahita mULa-ardhamAgadhI zabdonA saMskRta artha ane gujarAtI eka ke vadhu artho cAra bhAgomAM samAviSTa 2400 jeTalA pAnAono A pustakano seTa mepalItho kAgaLa, pAku bAInDIMga ane AkarSaka mukhapRSTha to dharAve ja che. paNa tamAre mATe tenI upayogitA che - 3 thI 4 paryaMtano koIpaNa zabda zodhavA mATe. tyAM phakta zabdano artha ja joIne besI nathI rahevAnuM paNa pIstALIse pIstALIza AgamomAM A zabda jyAM jyAM vaparAyo hoya te-te badhAM sthAnono nirdeza paNa maLaze ja - jenA dvArA eka ja zabda jo judA judA saMdarbhamAM vaparAyo haze, to te bhinna-bhinna saMdarbhayukta artha ke vyAkhyA paNa jANI zakAze. - vaLI AvA saMdarbho jovA mATe tamAre judA judA prakAzanonA Agamone pheMdavAnI koI jarUra nathI. tame mAtra amAruM kAmasuttaLa - saMpuTa sAthe rAkho. tamAre upayogI zabdo temAM mULa Agama ke Agama-saTIkaMmAM maLI ja javAnA. 6. AgamanAmakoso Agama zakozanI eka pUraka DIkSanerI te A "Agama nAmakoza'. A prakAzana Agama saTIkaMmAM AvatA nAmo (kathAo)nI DIkSanerI che. A DIkSanerImAM kathAnA pAtronA nAmo to kakkAvArI kramamAM ApelA ja che. sAthe sAthe te pAtro ke nAmono saMkSipta paricaya paNa che. - tamAre mULa Agama uparAMta niryukti, bhASya, cUrNi ke vRttimAM jo A nAma ke te nAma sAthe saMkaDAyela kathA ke dRSTAMta jANavA che to amArI DIkSanerImAM te-te nAmane aMte nirdeza karAyela Agama saMdarbha jovo. Agama saMdarbha jotAM ja tamane te saMdarbhavALA AgamanuM nAma, paMcAMgIno prakAra ane sUtrakama maLI jaze. jenA AdhAre tame te kathA ke dRSTAMtano sahelAIthI abhyAsa karI zakazo. A nAmakozanuM mahattva to tyAre ja samajAya jyAre eka ja nAma dharAvatA ekathI vadhAre pAtrono alaga-alaga parIcaya ke judI judI kathAo tamane jovA maLe. te paNa phakta rU. 200/-nI kiMmatamAM. saMdarbha mujaba kathA jovA mATe amAruM gAmasuttAna-sarInaM to che ja. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA Agama prakAzano 7. AgamasUtra hindI anuvAda 47-prakAzano mULa AgamanA 90,000 jeTalAM zloka pramANa sAhityanA mULa prakAzana pachI jema teno gujarAtI anuvAda karyo, tema hindI anuvAda paNa karyo pharka eTalo ja ke A hindI anuvAda bAra bhAgomAM Azare 3200 jeTalA pAnAomAM patharAyelo che. gujarAtI anuvAda karatA 300thI paNa vadhAre pRSTho temAM umerAyA che. je phakta kadanI vRddhi ja nathI, paNa arthavistAra ane peregrAphonI pracUratA paNa dharAve ja che. hindIbhASI mahAtmAone paNa AgamanA padArthajJAnathI vaMcita na rahevuM paDe te AzayathI taiyAra karAyela A AgamasUtra hindI anuvAda hindI bhASAnI samRddhi ane sAhityika mUlya to dharAve ja che. to paNa AgamanA gujarAtI anuvAdanI gerahAjarImAM te gujarAtI bhASI Agamarasiko ane tatvajijJAsuo mATe mahattvanuM saMdarbhazAstra banI rahyuM che. rU. 2700/-nuM mUlya dharAvatA A kAmasUtra-hindI anuvAda mAM paNa kramAMkana to mULa Agama, Agama gujarAtI anuvAda ane mArAma sarI anusAra ja thayela che. tethI abhyAsIone tulanA karavI saraLa paDe che. hAla gujarAtI anuvAda sarvathA aprApya hovAthI Apa A Agama-hindI anuvAda ja meLavI zakazo. -4 -4 - 8. Agama mahApUjanavidhi A eka laghu pustikA che. jemAM pIstALIza Agama mahApUjana bhaNAvavA mATenI saraLa, spaSTa, zAstrIya vidhi che. sAthe-sAthe paMDita zrI rUpavijayajI kRt 45Agama pUjAo paNa ApI dIdhela che. aSTaprakArI pUjAnA abhinava duhA paNa che. koIpaNa vidhikArakane sahelAIthI pUjana karAvatA phAve te rIte vidhi sAthe sUcanAono nirdeza che. temaja Agama maMDapanI racanA, mAMDaluM Avazyaka sAmagrI, vidhimAM pratyeka kArya mATe jarUrI evA sahAyakonI kArya vaheMcaNI paNa jaNAvela che. moTA TAIpa, padyonI suMdara goThavaNI, pratyeka pUjana mATenuM alaga peja, dareka pUjanane mATenI sUcanA, te pUjananI sAthe ja apAyelI hoya tevuM A eka mAtra prakAzana che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNamUtra vivecana-2 9. Agama kathAnuyoga 6-prakAzano Agama kArya viSayaka A amAruM navamuM prakAzana che. jemAM "kathAnuyoga" nAme anuyoganI mukhyatA che. A prakAzanamAM mULa Agamo, Agamo paranI niryukti, bhASya, cUrNi, vRtti ke avasUrI e tamAmano samAveza karI A Agama kathAnuyoganuM saMkalana ane gujarAtI anuvAda karavAmAM Avela che. je cha bhAgomAM vibhAjIta che 2200 jeTalA pRSThomAM samAviSTa che ane kathAone daza vibhAgamAM goThavela che. A kathAnuyogamAM tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baladeva e uttamapuruSo saMbaMdhI kathAnaka ke mAhitIno saMgraha che, zramaNa vibhAgamAM gaNadharo, pratyeka buddho, nilavo, anya zramaNonI kathAo che. te sAthe Azare 90 thI vadhu pRSThomAM gozALAnuM kathAnaka tenA pUrvabhava, vartamAnabhava ane bhAvi bhavo sahita mUkela che. te sivAya zramaNIkathA, zrAvaka kathA, zrAvikA kathA, anyatIrthI kathA, prANI kathA, prakIrNa kathA ane dRSTAMtonA alaga vibhAgo che. pratyeka kathAne aMte tenA Agama saMdarbho paNa mUkelA che, jethI mULa mAhitI strota joI zakAya chaThThA bhAgamAM akArAdikrame pratyeka kathAnA nAmonI goThavaNI ane tenI sAthe pRSThAMka ApelA che, jethI koIpaNa kathA gotavI atyaMta saraLa bane che. pAkA pUThAnA bAInDIMgamAM A cha e bhAgomAM mepalItho vhAITa kAgaLa vaparAyela che, DemI sAIjhamAM taiyAra thayela ane suMdara ophaseTa prinTIMgamAM chapAyela A "Agama kathAnuyoga" kevaLa kathArasiko tathA vyAkhyAtAo mATe atyaMta upayogI prakAzana che. jenuM mUlya mAtra rU. 1,500/- che. temaja sana-2004mAM ja prakAzIta thayela hovAthI hajI saraLatAthI upalabdha che. vartamAnakALe lakhAtA ke vaMcAtA cIlAcAlu sAhitya ke dhArmika pustakone nAme aMgata mAnyatAnA prakSepapUrvaka sarjAtA sAhityo karatA A "Agama kathAnuyoga" vAMcana mATe zuddha-vizaddha dhArmika mAhitI ane rasika kathAonA saMgraharUpa hovAthI turaMta vasAvavA lAyaka che. bALakone vArtA kahevAmAM paNa upayogI che. mATe Aje-ja va-sA-vo A "A-ga-ma kathA-nu-yo-ga" --- - - A hatI Agama saMbaMdhI amArA 202 prakAzanonI yAdI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA prakAzano Agama sivAyanA sAhitya sarjananI jhAMkhI (1) vyAkaraNa sAhitya : 0 abhinava haima laghuprakriyA bhAga-1 thI 4 - mahopAdhyAya vinayavijayajI kRt ''laghuprakriyA'' para siddhahema zabdAnuzAsana ane tenI sAthe saMbaMdhita aneka saMdarbhagraMthonA upayogathI taiyAra karAyelo evo A daLadAra graMtha che. je krAuna ATha pejamAM taiyAra thayela che. saMskRta vyAkaraNanA abhyAsa mATenuM A prakAzana che. je gujarAtI bhASAnA mAdhyamathI taiyAra thayela che. temAM mULasUtra, teno artha, vRtti, nRtyartha, anuvRtti, vizeSa vivecana jevA sAta vibhAgo ane pracUra pariziSTo che. 14 0 kRdantamAlA H A laghu sarjanamAM 125 dhAtuonA 23 prakAre thatAM kRdantonuM koSTaka che. -- (2) vyAkhyAna sAhitya : 0 abhinava upadeza prAsAda bhAga-1 thI 3. 13 - A eka svataMtra vyAkhyAnamALA che. "mannaha jiNANaM'' nAmaka sajjhAyamAM - AvatA zrAvakanA 36 kartavyo uparanA 108 vyAkhyAno temAM goThavelA che. pratyeka vyAkhyAna mATe daza-daza peja phALavela che. je pratyekamAM zloka-jainettara prasaMga saMbaMdhita kartavyanI tAttvika vyAkhyA ane samaja-jainakathA ane kartavyane anurUpa stavanAdi paMktinI suMdara guMthaNI che. 0 navapada-zrIpAla - zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe A pustakanuM sarjana thayuM che, jemAM nave padanuM alaga-alaga vivecana sAthe nava divasamAM zrIpAlacAritra paNa puruM thAya, te rIte goThavelA nava vyAkhyAnono samanvaya che. (3) tattvAbhyAsa sAhitya : 0 tattvArthasUtra prabodha TIkA-adhyAya-1 0 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA-adhyAya-1 thI 10 A graMthamAM tattvArtha sUtranA darza adhyAyonuM alaga-alaga daza pustakamAM ati vistRta vivecana dharAvatuM dazAMga vivaraNa che. jemAM sUtraetu, mULasUtra, saMdhirahita - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 sUtra, sUtrArtha, zabdajJAna, anuvRtti, aneka saMdarbha graMthone AdhAre taiyAra karAyela abhinava TIkA, sUtrasaMdarbha, sUtrapadya, sUtraniSkarSa jevA daza vibhAgo che. pratyeka adhyAyane aMte sUtrama, akArAdi krama, zvetAmbara-digambara pAThabheda jevA pariziSTho tathA dazamA adhyAyanA pustakamAM aMte zabdasUci, viSayasUci, saMbaMdhakArikA jevA upayogI pariziSTho che. 14 0 tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno. A saMzodhana kakSAnuM eka viziSTa pustaka che. jemAM tattvArtha sUtranA pratyeka sUtrano mULa AgamamAMthI upalabdha saMdarbha, saMdarbha pATha, saMdarbha sthaLano ullekha che. temaja zvetAmbara-digambara pAThabhedanI tAlikA ane vizleSaNa che. (4) ArAdhanA sAhitya : 0 samAdhimaraNa : aMta samaye ane bhAvi gati sudhAravA mATe maraNa samaye cittanI samAdhi jaLavAya rahe tevI ArAdhanA vidhi, ArAdhanA sUtro, ArAdhanA paryA, ArAdhanA prasaMgo vagere sAta vibhAgomAM A graMtha sarjelo che. 0 sAdhu aMtima ArAdhanA 0 zrAvaka aMtima ArAdhanA sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAono aMta samaya sudhAravA mATe nitya karavAnI evI A ArAdhanA che, mULa prAkRta ane saMskRtamAM graMthastha thayela A vidhine saraLa gujarAtImAM rajU karela che. paMcAMganA kadanI A pustikA sAthe rAkhavI paNa saraLa che. (5) vidhi sAhitya :0 dIkSA-yogAdi vidhi 0 vidhi saMgraha bhAga-1 0 sAdhu-sAdhvI kALadharma vidhi (6) pUjana sAhitya : 0 Agama mahApUjana vidhi 0 pArzva padmAvatI pUjanavidhi (7) yaMtra saMyojana : 0 45-Agama yaMtra 0 viMzati sthAnaka yaMtra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA prakAzano (8) jinabhakti sAhitya :0 caityavandana parvamAlA 0 caityavandanasaMgraha-tIrthajina vizeSa 0 caityavandana covisI 0 caityavaMdana mALA - A eka saMpAdana graMtha che. jemAM parvadina tathA parvatithinA caityavaMdano, covisa jinanI covisI rU5 caityavaMdano, vividha tIrthamAM bolI zakAya tevA ane jinezvara paramAtmA viSayaka vividha bola yukta evA 779 caityavaMdanono vizALa saMgraha che. 0 zatruMjaya bhakti 0 zatruJjaya bhakti 0 siddhAcalano sAthI - siddhAcala bhAvayAtrA, stuti-caityavaMdanAdi 0 vItarAga stuti saMcaya-1151 bhAvavAhI stutino saMcaya 0 caitya paripATI (9) prakIrNa sAhitya :0 zrI navakAra maMtra-nava lAkha jApa noMdhapothI 0 zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI 0 abhinava jaina paMcAMga 0 abhinava jaina paJcAGga 0 amadAvAda jinamaMdira-upAzraya Adi DirekTarI 0 bAra vrata pustikA tathA anya niyamo 0 zrI jJAnapada pUjA 0 kAyamI saMparka sthaLa (10) sUtra abhyAsa-sAhitya :0 jaina eDyukezanala sarTiphikeTa korsa 0 pratikramaNa sUtra abhinava vivecana bhAga-1 thI 4 A rIte amArA 251 prakAzano thayA che - - - - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pratikramaNasUtra vivecana-2 pratikramaNa sUtra abhinava vivecana saptAMga vitaraNa (pratikramaNa sUtranuM A vivecana ame sAta aMgomAM karela che...) (1) sUtra-viSaya :- sUtramAM AvatA mukhya viSayanuM saMkSipta kathana. (2) sUtra-mULa :- sUtra mULa svarUpe je pramANe hoya te ja pramANe tenI pATha noMdha jemake "iriyAvahI sUtra" che. to tyAM "iriyAvahI" sUtra pATha Apavo. (3) sUtra-artha - je mULa sUtra hoya teno sIdho sUtrArtha A vibhAgamAM che. (4) zabdajJAna :- je mULa sUtra hoya, te sUtramAM AvatA pratyeka zabdo ane te zabdano gujarAtI artha A vibhAgamAM noMdhela che. (5) vivecana :- mULa sUtramAM AvatA mahattvanA zabdo tathA pratyeka vAkya athavA gAthAnA pratyeka caraNonuM ati vistRta vivecana A vibhAgamAM karAyela che. A vibhAga ja amArA prastuta graMthanuM hArda che. temAM aneka saMdarbha sAhitya ane AgamonA sAkSIpATha ApavA pUrvaka pratikramaNanA sUtronuM vivecana karAyela che. (6) vizeSa kathana :- sUtranA vistArathI karAyelA vivecana pachI paNa je mahattvanI vigato noMdhAI na hoya athavA "vivecana" uparAMta paNa je mahattvanI bAbato para prakAza pheMkavo jarUrI hoya tevI "vizeSa" noMdo A vibhAgamAM karAyela che. (7) sUtra-noMdha :- A sAtamA ane chellA vibhAgamAM sUtranuM AdhArasthAna, bhASA, padya hoya to chaMda, laghu-guru varNo, uccAraNa mATenI sUcanA jevI sAmAnya vigatono nirdeza karAyelo che. - A uparAga cothA bhAgane aMte "pratikramaNa sUtromAM AvatA mULa prAkRta-saMskRta ke gujarAtI zabdonI saMpUrNa sUci ApavAmAM Avela che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: namo namo nimmaladaMsaNamsa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyo namaH pratikramaNa sUtra abhinava-vivecana bhAga-bIjA sUtra-13 namutyuzaM-sUtra zakrastava-maMtrI sUtra-viSaya :- A sUtrano mukhya viSaya arihaMta bhagavaMtonI guNa smaraNapUrvaka stavanA che. temAM paramAtmAnI aneka vizeSatAone jaNAvIne temane namaskAra karavA pUrvaka stuti karAyela che. chellI gAthAmAM bhUta-bhAvi-vartamAna evA arihaMtone vaMdanA karelI che. v sUtra-mULa :namutyu aaN arihaMtANaM bhagavaMtANa. AIgarANe, tisthayarANa, sayaMsaMbudvANa. purisaramANe, purisa-sIhANa, purisa-vara-puMDarIANaM, purisa-vara-gaMgha-hasthIrNa. logaramANe, loga-nAhANe, loga-hiANaM, loga-pIvANa, loga-pamoagarANa. abhaya-dayANa, cakukha-dayANu, magna-dayANa, saraNa-dayANa, bohi-dayANa. dhamma-dayANa, dhakha-desayANa, dhamma-nAyagANuM, dhamma-sArahINa, dhamma-vara-cAusaMta-cakavaThThIrNa. appaDihaya vara-nANa-daMsaNadharANa, viyaTa umANe mm m m m mm [212] Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pratikramaNa sUtra vivecana-2 jiNANuM jAvayANa, tinnAkhuM tArayANa buddhANaM boyANa, muttANaM moagANuM - savvalUNaM, savvadarisINa sivamayalamayamasaMtamakukhayamavhAbAhamapuNarAvitti siddhigaInAmadheyaM ThANe saMpattANuM, namo jiNANe jia-bhayANa. je a AIA siddhA, je A bhavistRti-sAgae kAle saMpaIa vaTTamANA, savva tiviheNa vaMdAmi v sUtra-artha :namaskAra thAo arihaMta bhagavaMtone (jeo dharmanI) zarUAta karanArA che, tIrthanI sthApanA karanArA che, potAnI meLe bodha pAmelA che. (samajavA khAtara have pachInA zabdonA artha sIdhA vAkyo rUpe mUkelA che.) (jeo) puraSomAM uttama che, puruSone vize (zauryAdi guNo vaDe) siMha samAna che, (nirlepatAne kAraNe) puruSone vize zreSTha puMDarIka-kamaLa samAna che, puruSone vize gaMdhati samAna che. (3) T (jeo) lokamAM uttama che, lokanA nAtha che, lokonuM hita karanArA che, (mithyAtvarUpI gADha aMdhakArane nivAratA hovAthI) lokamAM pradIpa samAna che, (saMzaya nivAravA dvArA) lokamAM pradyota karanArA che. (o) abhayane denArA che, (zraddhArUpI) netronuM dAna karanArA che, (mokSarUpI) mArgane dekhADanArA che, zaraNa ApanArA che, (mokSarUpI vRkSanA mUlarU5) bodhi (bIja)ne ApanArA che. | (jeo viratirU5) dharmanA dAtA che, dharmano upadeza denArA che, dharmanA nAyaka che, dharma (rUpI rathanA) sArathI che, (cAra gatino aMta karanAra evA) dharmarUpI zreSTha cakravartI che. (6) (o) sarvatra asmalita kevaLajJAna ane kevaLadarzanane dhAraNa karanArA che, (sarva prakAre jemanuM) chadmasthapaNuM cAlyuM gayela che. (jeo karmAdi zatrane jItIne svayaM) jina banelA che ane (upedaza vaDe) bIjAne jina banAvanArA che, (jeo pote saMsArarUpI samudrano) pAra pAmI gayA che ane bIjAne paNa pAra pamADanArA che, (jeo pote) bodha pAmelA che ane bIjAne bodha pamADanArA che. (jeo sarva karmabaMdhanothI) mukta thayA che ane bIjAne paNa mukta karAvanArA che. | (jeo) sarvajJa ane sarvadarzI che, (sarva kaMI jANe che ane jue che.) - upadrava rahita, acaLa, rogarahita, anaMta, akSaya, pIDArahita ane jyAMthI pharI pAchuM saMsAramAM AvavuM paDatuM nathI tevA punarAgamana rahita evA (5) (8) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namulyuzaM-sUtra-zabdajJAna 'siddhigati' nAmanA sthAnane prApta thayelA che. - evA jita-bhaya (bhayone jitanAra) jinone namaskAra thAo. (9) jeo bhUtakALamAM siddha thayA che, bhaviSyakALamAM siddha thanArA che ane vartamAnakALamAM (arihaMtarUpe) vidyamAna che te sarvene huM (mana, vacana ane kAyA vaDe) trividha vaMdanA karuM chuM. (10) | | zabdajJAna :namutyu - namaskAra thAo - vAkyAlaMkAra rUpa pada arihaMtANaM - arihaMtone bhagavaMtANa - bhagavaMtone AIgarANa - Adi karanArAone tilthayarANe - tIrthakarone sayaMsaMbudvANuM - svayaM bodha pAmelane purisaramANe - puruSottamone purisasIhANa - puruSa-siMhone, puruSomAM jeo siMha samAna che teone purisa vara puMDarIANuM - puraSomAM zreSTha puMDarika samAna che teone purisa vara gaMdhahasthIrNa - paraSomAM zreSTha gaMdhahastI samAna che teone loguttamArNa - lokamAM uttama che teone loganAhANa - lokanA nAthone logaDiANa - lokanuM hita karanArane logapIvANuM - loka-pradIpone logapajjo agarANa - lokamAM pradyota-atizaya prakAza karanArAone abhayadayANa - abhaya denArAone cakakhudayANuM - cakSu denArAone magnadayANa - mArga dekhADanArAone saraNadayANa - zaraNa denArAone bodiyANa - bodhi denArAone dhammayANuM - dharma denArAone ghammadesayANuM - dharma upadezakone dhammanAyagANuM - dharmanA nAyakone dhammasArahIzuM - dharmasArathIone dhammavara-cAusaMta-cakkavINa - cAra-gatino aMta karanAra uttama dharmarUpa cakranA dhAraNa karanArAone appaDiya-vara-nANa-daMsaNadharANa - apratihata zreSTha jJAna-darzana dhArakone vicaTTa-chaumANe - jemanuM chadmasthapaNuM cAlyuM gayuM che teone jihANa-jAvayANa - karmarUpI zatru jItanArAone ane jItAvanArAone tijJANaM-tArayANa - saMsAra samudra tarelAone ane tAranArAone muttANa-moagANa - karmarUpa baMdhanathI mUkAyelA ane bIjAne mUkAvanArAne savvalUNa - sarvajJone sabUdarisINuM - sarvadarzIone sivam - lyANarUpa amalam - acala, sthira aruam - rogarahita anaMtam - anaMta, aMtarahita akukhayam - akSaya, kSayarahita avyAbAha - avyAbAdha,pIDArahita apuNarAvitti - jyAM gayA pachI pAchA pharavAnuM hotuM nathI tevuM siddhigaI - siddhi gati nAmadheyaM - nAmavALA ThANuM - sthAnane saMpattANuM - prApta thayelAne namo - namaskAra thAo jihANa - jinezvarone Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 jiabhayANa - bhaya jitanArAne je a - je vaLI AIA - bhUtakALamAM siddhA - siddha thayA che bhavistRti - thavAnA che, thaze aNAgae kAle - bhaviSyakALamAM saMpaI - vartamAnakALamAM a - ane vaTTamANA - vidyamAna che te savva - sarve-tIrthakarone tiviheNa - mana vacana kAyAthI vaMdAmi - huM vaMdana karuM chuM in vivecana :- A sUtranuM saMkSipta vivecana "kalpasUtranA vyAkhyAnomAM" prasiddha che. "yogazAstra ane dharmasaMgrahamAM" A vivecana thoDA vistArathI che. paraMtu ati vistRta vivecana "lalita vistarA" graMthamAM che. kemake "lalita vistarA' e "namutthaNaM' sUtranI ja vizad vivecanA karato graMtha che tenA paranI paMjikA' nAmaka TIkA sahita to tenuM kada mahAkAya banI gayela che. AgamasUtromAM A "namutthaNa" sUtra aneka sthAne jovA maLe che. A sUtrano Akho pATha 'samavAya' sUtra-1, 'bhagavatIjI' sUtra-6, "nAyAdhammakahA' sUtra-5, "uvavAI sUtra-10, "rAyausaNIya' sUtra-5, "jIvAjIvAbhigama' sUtra180, jebUdvIpa prajJapti sUtra-227 Adi AgamomAM che. kalpasUtramAM to A pATha hovAnuM prasiddha ja che. A uparAMta keTalAMka AgamomAM A pATha saMkSepa rUpe paNa jovA maLe che. vRttikAroe paNa A sUtranA zabdonI paribhASAne suMdara rIte spaSTa karelI che. zakrastava temaja praNipAtadaMDaka nAme oLakhAtA A sUtranuM vivecana tenA pratyeka zabdone AzrIne karavAno ahIM kiMciMt prayatna mAtra ja che * namutyu - namaskAra thAo. ahIM be zabdo che nama: ane tu. - pAThAMtara noMdha :- namoDaltha - (namutyu ne badale namoDaltha kahe che.) 0 nama: (namu ke namo) namaskAra. A padano artha vistArapUrvaka sUtra-1 namaskAra maMtra'mAM apAI gayela che. - nama: e pUjA karavI arthamAM "avyaya' che. "pUjA' zabda dravyathI ane 'bhAvathI saMkoca arthamAM che. te "namratA' ke 'namavuM artha dharAve che. - dravya saMkoca - hAtha, paga, mastaka vagere zarIranA avayavo namAvavA. - bhAva saMkoca - manane nirmaLa karI kRtajJatA, bahumAnathI caityavaMdanamAM joDavuM te arthAt dravyathI ane bhAvathI namra thavuM te. 0 tyu ( su) ho, thAo. 0 namutyu - A zabda dharmasaMgraha, yogazAstra AdimAM 'namohyu' pAThathI prasiddha che. haima vyAkaraNanA ": saMyo' sUtra mujaba prAkRtamAM joDAkSaranI pUrvano svara hrasva thAya che, mATe namolyu ne badale "namutyu thayuM che. chatAM namItyu pATha paNa yogya ja che. - 'namutyu e eka prArthanA che. te hRdayanI zuddhi karanArI hovAthI dharmavRkSanuM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana khAsa bIja che. - ahIM 'tyu' (kastu) "thAo' ema kahIne prArthanAnuM sUcana che. A zabdothI bhAvanamaskAranI prArthanA rajU thaI che. tenA dvArA ema kahe che ke bhAva namaskArano huM dAvo karI zakato nathI, paNa mane te karavAnuM maLo e mATe prArthanA karuM chuM. A prArthanA dvArA bhAva namaskAranI durlabhatA sUcave che. e karavAnuM sAmarthya, e karavAnI yogyatA maLavI ati duSkara che. - namaskAra karanAra vyakti bhAvanamaskAra karatA evuM ja vicAre ke huM sIDInA chelle pagathIye chuM. hajI upara ne upara javAnuM che, vadhune vadhu caDhIyAtA bhAvo sudhI pahoMcavAnuM che. mATe "namaskAra thAo' ema prArthanA karI. * - vAyAlaMkAra rUpe vaparAyela pada. - A pada/avyaya mAtra vAkyanI zobhA arthe che. * rihaMtA - arihaMtone. - A padanuM vivecana sUtra-1 "namaskAra maMtra'mAM juo. - pAThAMtara - mahaMtANaM Agama graMtho, lalita vistarA AdimAM mahaMtAIi pATha maLe che. temaja pAThAMtara rUpe 'rihaMtAI' paNa mAnya che. - ahIM "arihaMta' zabdano saMbaMdha nana: sAthe che. tethI "arihaMtone mArA bhAva namaskAra thAo - evo artha samajavAno che. - vyAkaraNanA niyama pramANe nama: zabdanA yoge cothI vibhakti thAya. paNa prAkRtamAM cothI vibhaktine badale chaThI vibhaktino prayoga thAya che. te mATe siddhahema vyAkaraNamAM "vatuTya: pachI' ema sUtra che. "namutyu" nA samagra pAThamAM arihaMtonA badhAM ja vizeSaNomAM sarva sthaLe chaTThI vibhaktino prayoga che, te cothInA arthamAM samajavo. - ahIM bahuvacanavALo "arihaMto' ema prayoga paNa sakAraNa che. (1) "arihaMto' evo bahuvacana prayoga "arihaMta-bhagavaMtanA ekapaNAno niSedha karIne aneka arihaMto che arthAt bhagavaMto aneka che eka nathI, tema aneka IzvaravAdane jaNAvavA mATe che. (2) namaskaraNIya pAtronA bahupaNAne lIdhe namaskAra karanArane (thatA). phaLamAM atizayapaNAne jaNAvavA mATe che. mata nirasana : - pataMjali, nyAya, vaizeSika darzana vagere eka IzvaramAM ja mAne che te matanuM nirasana ahIM bahuvacanavALA "arihaMto' zabdathI karela che. Izvara arthAt bhagavaMto aneka che tevuM jaNAve che. bIjuM "arihaMta' zabdathI rAga-dveSAdijanya karmone haNI nAMkhyA che jeNe. A arthane svIkAratA jeo Izvarane kartA hartA mAne che, jagannA saMcAlaka mAne che, te matanuM paNa nirasana thaI jAya che. kemake jemane karma nathI, rAga-dveSa nathI temane Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pratikramaNa sUtra vivecana-2 A badhI jaMjALa ke jaganI mAyAnuM prayojana zuM ? vaLI bahirAtmadazA' arthAt bAhya kAyAdikane ja sarvasva mAnavAnI avasthA hoya temane mATe A prapaMco ThIka che. paNa je jIva aMtar AtmadazA tarapha vaLe che, mokSanI IcchA jAge che to te AtmA uparanA karmanA AvaraNo ghaTADavA pravRtta thAya, vadhAravA nahIM. jyAre Izvara jo kartA-hartA ke sarjanahAra bane to karmanA AvaraNo vadhavAnA che ghaTavAnA nathI. aMtara AtmadazAthI paramAtmadazAe pahoMcela jIvane to AtmA dehAdi saMbaMdhathI ja rahita thaI jAya che. pachI dehajanya pravRtti rahevAnI ja kyAMthI ? e rIte arihaMta pada thakI IzvaranA kartA-hartA ane saMcAlakapaNAnA matano niSedha karyo che. * bhagavaMtANaM - bhagavaMtone. - A zabdanuM vivecana juo sUtra-5 'iriyAvahI'mAM. - "bhagavaMta' zabda arihaMtanA vizeSaNarUpe mUkAyela che. arihaMtanA nAma, sthApanA, kavya, bhAva Adi aneka prakAro che. temAMthI "bhAva arihaMta'ne grahaNa karavA mATe A vizeSaNa mUkAyuM che. - 'bhaga' zabdanA cha arthonA nAma pUrve 'iriyAvahI' sUtramAM kahyA che. (1) samagra aizvarya :- bhaktipUrvaka namrabhAve indra zubha karmano baMdha karAvanArA ATha prAtihAryo kare che te arihaMtanuM samagra aizvarya jANavuM. (2) samagra rUpa :- sarva devo potAnI sarva zaktithI mAtra aMguThA jeTaluM rUpa banAve to paNa te rUpa bhagavaMtanA rUpa pAse aMgArA (kolasA) samAna dekhAya che tevA atizayarUpathI yukta. (3) samagra yaza :- rAgadveSAdi aMtaraMga zatruone, sudhAdi pariSahone tathA deva vageree karelA upasargone jItavA mATe phoravelA Atma parAkramathI pragaTa thayelo, zAzvato ane traNe lokane AnaMdakArI evo bhagavaMtono yaza jANavo. (4) samagra lakSmI :- ghAtakarmono viccheda karavAmAM samartha evA potAnA parAkramathI pragaTa karelI - saMpUrNa sukha saMpattithI bharapura kevalajJAnAdi rUpa tIrthaMkarapadanI lakSmI te arihaMtanI samagra lakSmI jANavI. (5) samagra dharma :- bhagavaMtane samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpa ane dAna, zIla, tapa, bhAvamaya evo je bAhya abhyatara mahAyoga te rUpa samagra dharma. (6) samagra prayatna :- ekarAtrinI Adi mahApratimAonA bhAvoadhyavasAyomAM hetubhUta ane te te karmono ekI sAthe nAza karanArA evA kevalI Adi samuddaghAto (prayatno), mana, vacana, kAya yogono nirodha tathA te nirodhane yoge pragaTa karelI AtmAnI zailezI avasthA vagere kAryothI pragaTapaNe oLakhAto utkRSTa AtmavIryathI karelo je prayatna che. ( A pramANe aizvaryAdi cha prakArano 'bhaga' jeone che te bhagavaMta evA bhagavaMta-arihaMtane namaskAra thAo. 0 stotavya saMpadA :- stuti karavA yogya koNa kevA hoya ? te Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana jaNAvavA mATe A be pado arihaMta ane bhagavaMta mUkyA che. - 'mA' zabdanA cauda artho paNa jovA maLe che. te A pramANe che - sUrya, jJAna, mahimA, yaza, vairAgya, mukti, rUpa, baLa, prayatna, icchA, lakSmI, dharma, aizvarya ane yoni. A cauda arthomAM pahelo sUrya ane chello yoni e be artha sivAya bAkInA bAre artho bhagavaMtane lAgu paDe che, jemake jJAnavAnuM, mahimAvAnuM, yazavAnuM, vairAgyavaMta ityAdi. (1) jJAnavAnuM :- bhagavaMta garbhamAM AvyA tyArathI mati, zrata, avadhi e traNa jJAnathI yukta hoya, dIkSA le tyArathI mana:paryava e cothA jJAnathI yukta thAya ane chAghasthika karmo khapyA pachI kevaLajJAnI bane. (2) mahimAvAn :- bhagavaMtanA kalyANako samaye nArakInA jIvone paNa sukha upaje, nitya gADha aMdhakAravALI nArakImAM paNa prakAza thAya, teo garbhamAM Ave pachI kuLamAM dhana, samRddhi AdinI vRddhi thAya, temanA prabhAve vividha upadravo, roga, AtaMka Adi upazAMta thaI jAya ityAdi mahimA jANavo. (3) yazavAnuM :- "bhaga' zabdanA cha arthomAM lakhAI gayuM che. (4) vairAgyavaMta :- bhagavaMta jyAre deva ane narendranI lakSmI bhogave che. tyAre paNa tenAthI virakta hoya che, temAM lagAra paNa AnaMda pAmatA nathI. kAmabhogothI virakta thaI jyAre cAritra pAme che tyAre A bhogonuM zuM prayojana che ? e pramANe bhagavaMta vairAgya pAmelA hoya che. sukha-duHkhamAM ke bhava-mokSamAM samAnabhAve audAsInya Iccho cho tyAre paNa tame vairAgI cho. A pramANe traNe avasthAmAM arihaMto vairAgyanA atizayavALA hoya che. (5) muktivALA :- samagra kalezanA nAzarUpa te mukti. (6) rUpavAnuM :- "ma' zabdanA cha arthomAM lakhAI gayuM che. (7) baLavAnuM - merUparvatane daMDa ane pRthvIne chatrarUpa banAvavAnuM sAmarthya hovAthI teo mahAnuM baLavAnuM kahevAya che. (8) prayatnavAnuM :- "ma' zabdanA cha arthomAM juo. (9) icchAvAnuM - janmAMtaromAM devabhavamAM ane tIrthaMkarapaNAnA bhAvamAM duHkharUpa kAdavamAM khUMcelA jagatane bahAra kheMcI kADhavAnI prabaLa icchA. (10) lakSmIvAnuM - "mA' zabdanA cha arthomAM juo. (11) dharmavAn :- "ma' zabdanA cha arthomAM juo. (12) aizvaryavAn :- "mA" zabdanA cha arthomAM juo. AvA jJAnAdi bAra prakAre "bhaga'thI yukta hovAthI bhagavaMta kahevAya che. prathama padomAM stotavya saMpadA kahI. have "arihaMta bhagavaMto kayA hetuthI stuti karavA yogya che? tene jaNAvanArI bIjI hetusaMpadAnuM varNana che - A saMpadAmAM traNa pado che. AIgarANe, tisthayarANa, sayaMsaMbadvANa. * sArUArA :- Adi karanArAone. Adi karavAmAM hetubhUta thanArAone, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pratikramaNa sUtra vivecana-2 zratadharma ke dvAdazAMgInI Adi karanArAone - Adi karanAra ke Adi karavAmAM hetubhUta thanAra te "Adikara' teone. - - 'Adi'pada ahIM zratadharma ke dvAdazAMgInI AdinuM sUcana kare che. jo ke dvAdazAMgI koIpaNa kALe na hatI ke nathI ke nahIM hoya tevuM nathI. kemake arthathI te nitya che. pravAhathI te anAdi che, paNa pratyeka tIrthaMkaranA samayamAM tenI sUtra svarUpa racanA punaH punaH thatI hoya che, temAM zabdothI parivartana paNa hoI zake che. tethI vyavahAranayanI dRSTie tenI Adi manAya che. kemake dvAdazAMgI arthathI zAzvatI che, sUtrathI zAzvatI nathI. - sarva tIrthakaro potapotAnA tIrthamAM AdinA karanArA hovAthI vivAra kahyA che. (logassa sUtramAM bhagavaMta "RSabhanuM vivecana juo). - mata nirasana :- sAMkhya darzana vALAo bhagavAnane sarvathA akartA mAne che. kemake teonuM sUtra che ke - "mA~SStmAM' AtmA kartA nathI. temanA A matano niSedha karIne kathaMcit katRtva pratipAdana karavAnI icchAthI 'mahira' zabdano prayoga karyo che. - 3rUra/pada arihaMtanuM vizeSaNa che. anAdi kALathI arihaMto paNa janma, zarIra, sukhaduHkha Adi tathA karmabaMdha karavAnA svabhAvavALA hoya. paNa puruSArtha karI potAnA karmonI nirjarA karatA-karatA teo "arihaMta' pada sudhI pahoMcyA che. pachI potAnA tIrthanI apekSAe dharmanI AdinA karanArA banyA che. . - pAThabhedathI - nATikAra pATha paNa maLe che. * "hityarA" tIrthakarone, tIrthakarone. - A zabdanuM vivecana sUtra-8 logassamAM thaI gayela che. - tIrthane sthApe ke tIrthana kare te tIrthakara ke tIrthakara kahevAya che. - tIrtha zabda caturvidha saMgha, prathama gaNadhara Adi arthamAM grahaNa thAya che. - jenA vaDe saMsArasAgara tarAya te tIrtha. A tIrthano 'pravacana' evo paNa artha karAyela che. saMghane paNa tIrtha kahela che. A tIrthanA kartA te tIrthakara. - mata nirasana :- kevalIpaNuM thayA pachI turaMta mokSa thAya ja. ema mAnanAra vedapradhAna dhArmikatAvALA koIne paNa tIrtha-kartA mAnatA nathI. teo mAne che ke jyAM sudhI sarva karmono kSaya na thAya, tyAM sudhI koIne paNa kevalajJAna thAya nahIM ane kevaLajJAna thAya tyAre saMpUrNa karmono kSaya thato hovAthI tarata mokSa ja thAya. tethI tIrtha karavAnuM koI kAraNa rahetuM nathI eTale teo "a-tIrthakara' hoya. temanA A matane khoTo che tema jaNAvavA mATe arihaMtonuM eka vizeSaNa mUkyuM - tirthayarA' arthAt tIrthanI sthApanA karanArAone. 0 lai daSTAMta :- bhagavatI malli ane je divase pravajyA grahaNa karI, te ja divase aparAbhakALa samaye divasanA pazcima bhAge azokavRkSa nIce pRthvI zilApaTTaka para uttama sukhAsane zubha pariNAma ane prazasta adhyavasAyo tathA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 25 prazasta legyAe vartatA -4-4-4- kevaLajJAna utpanna thayuM. te kALe te samaye badhAM devonuM Asana calAyamAna thayuM. devoe AvIne samavasaraNanI racanA karI, mallinAtha arahaMta devatA racita samavasaraNamAM birAjamAna thaIne dharmadezanA ApI. tyAre jitazatru Adi cha rAjAo paNa dharmadezanA sAMbhaLavA AvelA hatA. mallinAtha arihaMte caturyAma dharmarUpa zramaNadharmanI prarUpaNA karI, tyArapachI tIrthanI sthApanA thaI. mallinAtha prabhue tIrthanI sthApanA karI. temAM 'bhiSaka' Adi zramaNo, baMdhumatI Adi zramaNIo, kuMbha Adi zramaNopAsako ane prabhAvatI Adi zramaNopAsikA rUpa caturvidha zrI saMghanI sthApanA thaI. temaja "bhiSaka' Adi 28gaNadharoe paramAtmAnI anujJApUrvaka pratyeka alaga-alaga dvAdazAMgInI racanA karI. | (A rIte pratyeka tIrthaMkaro kevaLajJAna pachI tIrthanI sthApanA kare che.) -0- saMpUrNa karmonA kSaya vinA kevaLajJAna na thAya tevI mAnyatA paNa khoTI che, kemake karmonA mULa ATha bhedo batAvelA che. jemAM cAra karmone chAghasthika ke ghAtakarmo kahevAya che ane cAra karmone bhavopagrAhI ke aghAtI karma kahevAya che. temAM jJAnavaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra chAghasthika karmono kSaya thavAthI kevaLajJAnanI prApti thAya che. jyAre mokSa to bAkInA "bhavopagrAhI cAra karmono kSaya thAya tyAre thAya che. tethI jyAre kevaLajJAna thAya tyAre niyamo teo tIrtha karavAnuM ke sthApavAnuM kArya karI zake che. temAM koI virodha Avato nathI. e pramANe temanuM tIrthaMkarapaNuM vyAjabI ja che. jyAre sarvakarmathI mukta thaI jAya tevA jIvane muktAvasthAmAM tIrtha karavAnuM to jainadarzana paNa mAnatuM nathI. 0 lalitavistarAmAM jaNAve che ke, Agama dhArmika arthAt Agama eTale ke vedazAstrone ja mukhya karanArA dhArmika. teo koI dharmasthApakane mAnatA nathI. temanA mate vedo ja dharma pratipAdaka che. paNa koI puruSa dharmapraNetA nathI, mImAMsako paNa mAne che ke, "dharma' e vedanA vAkyathI jaNAya che. dharma Adi atIndriya vastu che. te mATe vedo pramANabhUta che. atIndriya vastuono koI sAkSAt dRSTA sarvajJa puruSa jagamAM saMbhavI zakato nathI, to koI puruSa teno praNetA kyAMthI hoya ? vedavAdIonA A kathanane "khoTuM che' tema batAvavA ahIM arihaMtane "tIrthakara vizeSaNathI oLakhAvavAmAM AvelA che. arihaMtoe pUrvabhave aciMtya prabhAvavALuM tIrthakara nAmakarma bAMdhela hoya che. A nAmakarmanuM vedanA kevala tIrthane karavAthI ja thAya che, anya koI rIte A karma vedI zakAtuM nathI. (AvA ja kAraNe) aMtakRt kevalI hoI zake che paNa tIrthakaro kadApI aMtakRt hotA nathI. arthAt kevaLajJAna ane mokSa sAthe ja thaI jatAM (aMtamuhUttamAM thaI jatA) hoya tevA kevalI hoI zake paNa tIrthakaro kadApI kevaLajJAna thatAMnI sAthe ja mokSamAM jatA nathI. kemake teone tIrthaMkara nAmakarmano udaya hoya che. je karmanuM vedana karyA sivAya kadApI mokSe jaI zakAtuM nathI. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 vItarAgato rAga-dveSa rahita hoya che, temane tIrtha karavAnuM prayojana zuM ? Avo svAbhAvika prazna thAya. paNa vItarAgatA pragaTavA mATe mAtra cAra karmono kSaya jarUrI che, jyAre nAmakarma to bhavopagrAhI karma che. tenuM vedana ke bhogavaTo to kevaLajJAna pachI paNa bAkI ja rahe che. tene bhogavyA vinA nirjarA na thAya, tevuM e nikAcitakarma che. to pachI mokSa thAya kyAMthI ? A tIrthaMkara nAmakarmano udaya sahajabhAve tIrthanI sthApanA karAve che. eTale to arihaMtone tIrtha karavAnA svabhAvavALA kahyA che. teo svabhAvathI tIrtha racanA kare che koI rAga-dveSa ke AturatA-umaLakAthI nathI karatA. 0 tittvavarALa ne badale tittva rAAM pATha paNa maLe che. 26 0 sarva-saMbuddhALuM :- svayaM bodha pAmelAone, ApameLe jJAna pAmelAne. yaM eTale svayaM, potAnI meLe ane saMbuddha eTale samyak rIte bodha pAmelAone. 'jeo potAnI meLe samyak prakAre bodha pAmelA che tene.' bodhanI prApti be prakAre batAvI che (1) nisargathI ane (2) adhigamathI. tIrthaMkara paramAtmA niyamA nisargathI arthAt ApameLe bodha pAmanArA hoya che. jo ke bhavAMtaramAM teone guru Adino saMyoga nimittabhUta hoya che. paNa tIrthaMkaranA bhavamAM teone anyanA upadezanI apekSA hotI nathI ane tIrthaMkaranA bhavamAM paNa lokAMtika devo bhagavaMtane 'tIrtha pravartAvo" e pramANe zabdo kahe che te kevaLa vaitAlika-vacanarUpa che. upadeza rUpa nathI. lokAMtika devono e zAzvata AcAra che, mATe tema kare che. -- -- - mata nirasana :- sadAzivavAdI evuM mAne che ke 'sadAzIvanI kRpAthI bodha pamAya che.' mahezanI maherabAnIthI bodha-jJAna ane niyama thAya che ityAdi. teonuM A kathana asatya che, tema jaNAvavA mATe arihaMtonuM vizeSaNa mUkyuM - sarva saMvRddhALuM. para upadeza vinA ja tathAbhavyatva vagere kAraNarUpa sAmagrInA paripAkathI jeoe potAnI meLe ja yathArtha svarUpamAM e tattvane jANyuM che, te svayaM bodha pAmelA arihaMtone mArA namaskAra thAo. 0 A pramANe - je je hetuthI arihaMta bhagavaMto stuti karavA lAyaka che, te te hetune sAmAnyarUpe batAvanAra sAmAnya heturUpa A 'stotavyahetu" nAmanI traNa pada rUpa bIjI saMpadA kahI. have tenA ja vizeSa hetu rUpa evI 'stotavya vizeSahetu' nAmanI trIjI saMpadA kahe che. jemAM purisuttamANaM, purisasIhANuM, purisavarapuMDarIyANuM, purisavaragaMdhahatthINuM e cAra padone darzAvelA che. ahIM grahaNa karAyelA cAre padomAM 'purisa' evuM pada sAmAnya che te purisa eTale zuM ? 'pura' eTale 'zarIramAM', zayanAt eTale zayana karavAthI te puruSa kahevAya che. teno artha che viziSTa puNyakarmanA udayathI uttama AkRtivALA zarIramAM vAsa karanArA jIvo te puruSa. 0 purimuttamALa - puruSomAM jeo uttama che teone. - Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 27 - sahaja tathAbhavyatvAdi bhAvathI paropakAra, gAMbhIrya Adi sadguNomAM anya puruSo karatAM zreSTha te puruSottama kahevAya. - puruSonI madhye te-te atizaya rUpa-Adi tathA urdhvavartipaNAne lIdhe arihaMto puruSottama kahevAya che. 0 mata nirasana :- boddho mAne che ke, "jagatamAM koI jIva ayogya nathI' sarva jIvo eka ja prakAranA che. temanA A matanuM nirAkaraNa karavA mATe arihaMtonuM vizeSaNa mUkyuM - "purisuttamA ' 0 'lalita vistaro' graMthamAM jaNAve che ke, zrI jinezvara paramAtmAno AtmA anAdikALathI A saMsAramAM daza vizeSatAthI yukta hoya che- (1) parArthavyasaninaH - paropakAra karavAnA vyasanavALA. arihaMtano AtmA te-te bhavamAM sAmagrInA abhAve kriyArUpe bhale paropakArI na dekhAya, paraMtu guNarUpe, svarUpa yogyatArUpe paropakAra-vyasana mukta ja hoya che. tethI tevo bhava, vicAraka mana, paropakAranA saMyoga ityAdi sAmagrI maLatAM mukhyapaNe paropakAra karavAmAM rasika hoya che. 0 laghu dRSTAMta - bhagavaMta zAMtinAtha pUrvabhave jyAre megharatha rAjA hatA. teo eka vakhata pauSadha dhAraNa karIne rahelA hatA. te vakhate bhayathI vyAkuLa eka kabutara temanA khoLAmAM AvIne paDyuM. teNe manuSyanI bhASAmAM rAjAnuM zaraNuM mAMgyuM. rAjAe kahyuM ke, tuM bhayabhIta na thaIza. mArA khoLAmAM sukhethI rahI zakIza. teTalAmAM eka bAjapakSI tyAM AvyuM. teNe rAjAne kahyuM, he deva ! A kabUtara mAruM lakSya che, tame tene choDI do. rAjAe kahyuM he bAja! huM koIpaNa saMjogomAM A pakSI tane nahIM ApuM kemake te mArA zaraNe AveluM che. vaLI dareka jIvane potAnA prANa priya hoya che. tyAre te bAja pakSIe manuSya bhASAmAM megharatha rAjAne kahyuM ke, A kabutare mArAthI bhayabhIta thaIne ApanuM zaraNa svIkAryuM che, paNa bhukhanA duHkhathI vyathita evo huM konuM zaraNa lauM ? jo tame A kabutaranuM rakSaNa karo cho to mAruM paNa rakSaNa karo. tyAre megharatha rAjAe kabutarano jIva bacAvavA kahyuM, huM tane A kabUtaranA pramANa jeTaluM mAruM mAMsa kApIne ApuM, jethI tAre bhUkhathI taDapavuM na paDe. bAje te vAta kabUlI. pachI rAjAe trAjavAnA eka pallAmAM kabUtarane mUkyuM, bIjA pallAmAM potAnA zarIramAMthI mAMsa kApIne mUkyuM. jema-jema rAjA mAMsa mUkato gayo tema tema kabUtaravALA pallAno bhAra vadhato gayo. tethI rAjA jAte ja eka pallAmAM besI gayo. tyAre eka deva pragaTa thayo ane rAjAnI prazaMsA karatA bolyA ke, he rAjan ! tame eka jIvanA rakSaNa mATe tamArA potAnA prANane tRNa samAna paNa gaNatA nathI, tamane dhanya che. A che tIrthakaranA jIvonuM paropakAra-vyasana. (2) upasarganatasvArthI :- svArthane gauNa karanAra. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 pratikramaNa sUtra vivecana-2 arihaMtanA jIvo svArthane gauNa karanArA hoya che. svArthane nahIM ja sAdhanArA ema nahIM paNa "gauNa karanArA' zabda mUkyo che. (3) tikriyAvitta :- sarvatra ucita kriyAne AcaranArA hoya. arihaMtanA jIvanA kAryo ane vyavahArAdi aucityapUrNa hoya. jemake bhagavaMta mahAvIrano jIva nayasAra jaMgalamAM paNa jamavA pahelAM atithine zodhe che. aTavImAM bhUlA paDI gayelA muni maLI jatAM jAte ja temanI bhakti kare che. jAte jaIne mArge caDAve che. A badhuM aucitya kahevAya. (4) kAnamAvA :- arihaMto dInatA vinAnA hoya che. - saMpatti hoya tyAre cAlI jaze tevI bhayabhItatA nahIM, Apatti Ave tyAre adhIratA, hiMmata hAravApaNuM nahIM, rAMka ke garIbaDApaNuM nahIM. adInamanathI AtmAne anuzAsita karanArA hoya. (5) sattAmiLa :- saphaLa kAryano ja AraMbha karanArA. - evA kAryane hAthamAM lenArA hoya che ke je saphaLa nIvaDe, niSphaLa prayatnone nahIM karanArA hoya che. A guNanI pAchaLa dIrdhadarzitA, prekSApUrvakAritA Adi guNo kAma karatA hoya che. (6) sadAnuzayA :- apakArI para atyaMta krodhane dhAraNa nahIM karanArA. - arihaMto apakArI upara paNa apakAra karavAnI dRDha buddhivALA hotA nathI. saMsArI jIva che tethI kyAreka koIne zikSA karavAnI buddhi thAya paNa kharI paNa te kSaNavAra mATe, sthira nahIM. gAMTha vALI rAkhavA jevI daDha apakArabuddhi nahIM. kemake arihaMto komaLa hRdayavALA, sahiSNu ane udAradila hoya che. (7) kRtajJatApataye : - kRtajJatA guNanA svAmI hoya che. - arihaMto kyAreka ja kRtajJatA dAkhave ema nahIM paNa siddha kRtajJatAvALA hoya che. alpa paNa upakArane nahIM bhUlanArA ane avasare pratyupakAra karanArA hoya che. A guNa temano vikasAvelA nahIM paNa jIvanasiddha guNa che. (8) anupahata vittA: - duSTavRttiothI nahIM haNAyelA cittavALA. - arihaMtono jIva cittano upaghAta arthAt utsAha bhaMga, manobheda, buddhiviparyAsa, nirAzA, caMcaLamana Adi thavA detA nathI. (9) vevaDa-vaiduninaH - deva, gurunuM bahumAna karanArA. - arihaMtono jIva sahajapaNe vinaya-vivekathI saMpanna hoya che, jenA lIdhe teo deva, guru paratve Adarayukta ane bahumAna bhAvavALA hoya che. (10) mIrAzayA: - gaMbhIra Azaya arthAt cittanA bhAvavALA. - arihaMtono jIva luka ke chIcharA bhAvovALA nahIM paNa gaMbhIra-UMDo vicAra karanArA hoya che. gaMbhIra Azayane kAraNe potAnA guNa ke vizeSatAne bahAra gAnArA nathI hotA. vANI ke vartana paNa gaMbhIratA yukta hoya che. AvA daza viziSTaguNo sahajapaNe arihaMtanA jIvomAM anAdithI hoya che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 29 tethI temane paraSo madhye uttama puruSa kahyA che. "bhavyatva' sarve AtmAonuM samAna hoya che. paNa pratyeka bhavya AtmAonI mukti samAna kALe ane samAna sAmagrIothI thatI nathI. tethI pratyekanuM "tathAbhavyatva' bhinna bhinna prakAranuM mAnavuM paDe che. zrI jinezvara devonuM sahaja 'tathAbhavyatva' sarva karatA uttama hoya che. jema jema sAmagrIno yoga maLatA "tathAbhavyatva' paripAka pAme tema tema temanI uttamatA bahAra AvatI jAya che. - jema jAtivaMta ratna hoya te meluM hoya, dhuLamAM ragadoLAyeluM hoya to paNa te kAca karatA uttama ane mUlyavAnuM ja hoya che. kAca game teTalA suMdara hoya paNa te ratnanI tulanA karI zakatA nathI. te rIte arihaMto anAdikALathI sahaja svarUpe ja sarvajIvomAM uttama hoya che. * purisIhA - puraSomAM jeo siMha samAna che teone - je rIte siMha zaurya Adi guNo vaDe yukta hoya che, tema tIrthaMkara devo karmarUpI zatrano uccheda karavAmAM zUra, tapazcaryAmAM vIra, rAga tathA krodhAdi vRttionA niyaMtraNamAM gaMbhIra, parISaho sahana karavAmAM dhIra, saMyamamAM sthira upasargothI nirbhaya, indriya vargathI nizcita ane dhyAnamAM niSpakampa hoya che. - puruSa evA e siMha te puruSasiMha. lokamAM paNa siMha tenA zauryathI ati prakRSTa, abhyAgata manAya che. tenA zaurya guNanI upamAthI arihaMtane siMha samAna gaNavAmAM Avela che. - jemake bhagavaMta mahAvIra bAlyAvasthAmAM hatAM, bALako sAthe ramI rahyA hatA. te vakhate indra temanA zaurya guNanI prazaMsA karI, tyAre koI deva te vAtane mAnato nathI. tethI bALa mahAvIranI parIkSA karavA Ave che. badhAM bALako sAthe te paNa ramavA lAge che. ramatA-ramatA te deva bolI uThe che ane huM hAryo ane vartamAna (mahAvIra) jItyA. pachI ramatanA niyama pramANe te bALaka banelA deve vartamAnane khabhe besADIne UMcakavA paDe che tyAre te deva vartamAnane bIvaDAvavA mATe potAnuM zarIra moTuM-moTuM karatA UMco tADa jevo banI jAya che te samaye vardhamAna (mahAvIra) te devanA bIvaDAvavA chatAM lezamAtra DaryA nahIM paNa joradAra-kaThina evA muThInA prahAra vaDe te devanA mastakane evI pIDA pahoMcADI ke te deva kunja banI gayo. arthAt tenuM kada hatuM evuM ja nAnuM thaI gayuM. A rIte arihaMtono zaurya guNa jANavo. 0 mata nirasana :- jeo bAhya arthanI sattAne ja satya mAnanArA che ane upamAne asatya mAnanArA che, tevA sAMkRtAcAryanA ziSyo kahe che ke, jeo stutine yogya che, teone koInI upamA apAya nahIM kemake "upamA hIna ke adhika hovAnA kAraNe koInI upamA ApavI te asatya che. temanA A matanuM khaMDana karatA 'puriyasIhALa' evuM vizeSaNa arihaMto mATe mUkyuM. 0 lalita vistarAmAM puruSasiMha' upamAne samajAvavA daza lakSaNa kA. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 pratikramaNasUtra vivecana-2 (1) zUra :- jema siMha ekalo paNa moTAmoTA hAthIothI jarA paNa gabharAyA vinA teonI sAme zaurya dAkhave che. siMhanI garjanA mAtra paNa hAthIone thatharAvI de che. te rIte bhagavaMta paNa karmarUpI zatruo sAme zUra hoya che. (2) krUra :- siMha je rIte hAthIono uccheda karavAmAM bhAre krUra hoya che, te pramANe prabhu karma zatruono uccheda karavAmAM bhAre krUra hoya che. karmono khAtmo karavAmAM kaThora manavALA ane bAhya atyaMtara tapamAM magna rahenArA hoya che. (3) asahiSNu :- jema siMha game tevA duzamanane paNa sahI zakato nathI, potAnI guphAmAM ke najaramAM teonuM avasthAna calAvI leto nathI. tema arihaMto krodha, mAna, mAyA, lobhane sahI zakatA nathI. kaSAyonuM lezamAtra astitva sahI zakatA nathI. (4) vIryavAnuM :- arihaMto rAgAdi pratye athAga vIrya pragaTAvavAmAM siMha jevA che. jema siMha moTA hAthIonI sAme jarApaNa pAchIpAnI karyA vinA parAkramathI laDIne temano nAza karI de che. tema prabhu rAgadveSAdine bhagIratha vIryathI AkramI teno dhvaMsa karI de che. (5) vIra :- jema siMha vanavAsa, vana paryaTana Adi ekalo ane vIratAthI kare che, tema arihaMta paNa vihAra, tapakriyA, pratimA dhyAna Adi, koInI paNa sahAya vinA ane vIratAthI kare che. (6) avajJAvALA - jema siMha zikArI mAnavo ke jaMtugaNane zudra gaNIne avajJA dRSTithI joto beparavAha cAle che, tema arihaMto paNa sudhA, tRSA, TADha, taDako, DAMsa, apamAna Adi parISahone zudra gaNIne avagaNe che. (7) nirbhaya :- jema siMha ekalo hoya to paNa madonmatta hAthIonA moTA ToLAthI paNa bhaya pAmato nathI, maraNa paryanta temano sAmano karye jAya che. evI rIte arihaMta paramAtmA deva, manuSya, tiryaMca saMbaMdhI game tevA bhayaMkara upasargomAM leza mAtra bhayabhIta thatA nathI, game tevA kaSTamAM nirbhayapaNe tenI sAme samabhAvathI aNanama ubhA rahe che. (8) nizcitta :- jema siMha potAnA AhArAdi ke anya viSayomAM nizcita hoya che. temanI prApti ke TakavA vize koI ciMtA karatA nathI, tema arihaMto paNa rucikara ke arucikara AhAra, sthAna Adi vize nizcitta hoya che. (9) akhinna :- jema siMha potAnA mArga ane kAryamAM kheda-kaMTALo lAvato nathI, bhAgye ja e udvigna hoya che, tema arihaMta paramAtmA paNa saMyama mArganI sAdhanAne ja potAnuM kArya banAvela hoya, temAM kadI kheda, kaMTALo, udvega na pAme. (10) niSkapa :- jema siMha potAnA iSTa kAryamAM caMcaLa nahIM paNa sthira hoya che, tema arihaMta paramAtmA paNa dhyAnamAM atyaMta sthira rahe che. temAM lezamAtra caMcaLatA ke saheja paNa skUlanA pAmatA nathI. mATe te siMha samAna che. 0 purivarakuMDalA :- puruSomAM zreSTha puMDarIka samAna che teone. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namRtyuAM-sUtra-vivecana 31 - puMDarIka zabdano eka artha che - zveta kamaLa. kamaLa kAdavamAM utpanna thAya che, jaLathI vRddhi pAme che. chatAM te baMnene choDIne upara rahe che. te rIte arihaMto saMsArarUpI kAdavamAM utpanna thAya che, divya bhogarUpI jaLathI vRddhi pAme che, chatAM te baMnene choDIne tenAthI alipta rahe che. kamaLa jema svabhAvathI suMdara, cakSune AnaMda ApanAra tathA lakSmInA nivAsa sthAnarUpa che. tema arihaMta paramAtmA cotrIza atizayothI zobhatA, paramAnaMdanA heturUpa tathA guNa saMpadAonA nivAsasthAna hoya che. - puMDarIka eTale sahasrapatra dhavala (zveta) kamaLa, zveta kamaLa samAna puruSa eTale puruSavara puMDarIka. jema kamaLa zveta hoya che, tema bhagavaMtanA mAMsa ane rUdhIra paNa dhavala (zveta) hoya che. vaLI te azubhatA rahita hoya che. sarva anubhAvone dhAraNa kartA hovAthI zuddhatva Adi yukta hovAthI puMDarIka samAna hoya che. 0 mata nirasana :- sucArunA ziSyo mAne che ke bhagavaMto sajAtIya upamAvALA hovA joIe, vijAtIya upamAthI upamAnanA dharmo upameyamAM AvI paDavAthI bhagavAnanA puruSapaNA Adino abhAva thaze. teo kahe che ke - "viruddha upamAne yoge upameyamAM upamAnA dharmo ghaTAvatAM upameyanI vAstavikatA rahetI nathI.'' temanA A matanuM khaMDana karatA kahyuM ke, purasavarapuMDarIJaLa - puruSa chatAM zreSTha puMDarIka jevA arihaMtone mArA namaskAra thAo. jema uttama guNone kAraNe kamaLanuM sevana (upabhoga) tiryaMco, manuSyo ane devo paNa kare che. tema kevaLajJAnAdi uttama guNonA kAraNe bhavya prANIo paNa arihaMtane seve che (paryApAsanA kare che) tethI mokSasukhanI prAptimAM arihaMto kAraNa bane che. mATe arihaMto zreSTha kamaLa samAna che. A pramANe bhinna jAtIya kamaLanI upamA ApavA chatAM arthamAM koI virodha nahIM hovAthI 'sucAru'nA ziSyo vijAtIya upamAmAM je doSa batAve che teno ahIM saMbhava nathI. - - 0 lalita vistarA vivecanamAM ATha rIte kamaLa ane arihaMta prabhunI samAnatA darzAvatA kahyuM che ke, (1) jema kamaLa kAdavamAM janme che tema arihaMto karmorUpI kAdavamAM janme che. (2) jema kamaLa pANIthI vRddhi pAme che tema arihaMto paNa saMsAranA divyabhogorUpI jaLathI vRddhi pAme che. (3) kamaLanI mAphaka arihaMta paNa ''kAdava ane jaLa''thI bahAra rahe che. (4) jema kamaLa zobhAyamAna dekhAya che tema arihaMto paNa temanA atizayothI zobhe che. (5) kamaLa e jema lakSmInuM nivAsa sthAna che tema arihaMta paNa viziSTa guNa saMpattinuM nivAsasthAna che. (6) jema kamaLa netrone AnaMdakArI che tema arihaMto paNa samyagdarzanAdi rUpa AnaMdakArI che. (7) jema kamaLa viziSTa guNone lIdhe tiryaMca-nara-devothI sevya che, tema arihaMto paNa kevaLajJAnAdi guNane kAraNe sevya che. (8) kamaLa jema sukhanuM kAraNa che tema arihaMto paNa zAzvata sukhanuM kAraNa che 0 purasavarapaMcatattvILa :- puruSomAM zreSTha gaMdhahastI samAnane-- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 - kuMjara ke karivarane sUMDharUpI hasta hoya che, tethI te hastI kahevAya che. A hastInA bhadra, maMdra, mRga Adi aneka bhedo che. temAM je hAthInI gaMdhamAtrathI sAmAnya hAthIo dUra bhAgI jAya, te 'gaMdhahastI' kahevAya che. arihaMtone gaMdhahastInI upamA eTalA mATe apAI che ke teonA vihArarUpI pavananI gaMdhathI ja svacakra, paracakra, duSkALa, mahAmArI Adi dUra bhAgI jAya che. mata nirasana :- bRhaspatinA ziSyo mAne che ke 32 'pahelAM sAmAnya guNa, pachI viziSTa pachI tethI viziSTa' ema yathAkrame uttarottara guNonuM varNana karavuM joIe, e nyAye pahelAM hInaguNavALI ane pachI adhika guNavALAnI upamA ApavI joIe. jo vyAkhyAmAM Avo krama na sacavAya to jenI vyAkhyA karavI hoya te padArtha paNa krama vinAno banI jAya ane guNo kramazaH vRddhi pAme che, tethI te Thare che. teo kahe che ke, 'jenA vikAsamAM krama nathI te vastu asat asat (khoTI) che. tethI arihaMtanA guNono paNa vikAsa kramika che, ema jaNAvavA mATe pahelA sAmAnya ane pachI viziSTa upamA ApavI joIe.' - temanA A matanuM khaMDana karatAM kahe che ke, "pusivara baMdhathILa'' A padathI arihaMtane 'puruSomAM zreSTha gaMdhahastI samAna' ema kahIne teone mAro namaskAra thAo' ema kahyuM. A upamA dvArA 'kSudra hAthIone nasADavA' vagere dharmo dvArA gaMdhahastinI sAthe arihaMtanuM samAnapaNuM darzAvyuM che. pahelAM arihaMtane siMhanI upamA ApI, pachI kamaLanI ane pachI gaMdhahastinI upamA ApI. gaMdhahastithI siMha baliSTa che. chatAM akramathI pahelA siMhanI ane pachI gaMdhahastinI upamA ApI. te dvArA evuM sUcita karyuM ke, bRhaspatinA ziSyono mata khoTo che. vastutaH sAmAnya ke viziSTa saghaLA guNo padArthamAM paraspara sApekSapaNe - sAthe ja rahe che. tethI guNInI stuti kramathI ke kramarahita karavAmAM koI doSa nathI. e pramANe puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuMDarIka ane puruSavara gaMdhahastInA viziSTa dharmanA yoge ja niyamA anAdi bhavomAM, cAritra sthitimAM ane mokSamAM stavavA yogya svabhAvasaMpattinI siddhi thAya che. stotavya saMpattinI ja A asAdhAraNa svarUpa hetu saMpadA che ema lalita vistarAmAM kahyuM che saMkSepamAM kahIe to - purimuttamALa Adi cAra padothI arihaMta bhagavaMtonI stutinA vizeSa hetuo jaNAvyA. AthI ja tenuM nAma "stotavya vizeSa hetu saMpadA'' che. e rIte trIjI saMpadA pUrNa thaI have stuti karavA yogya te arihaMta devo sAmAnya rIte lokamAM kevA upayogI che ? te jaNAvavA pAMca padovALI 'stotavya sAmAnya upayoga'' nAmanI cothI saMpadAnuM varNana kare che. je mATe prayojAyela pado che - 'loguttamANaM, loganAhANuM, logahiyANaM, logapaIvANuM, logapajjoagarANaM. A padonI vyAkhyA A pramANe che- - 0 homuttamAnaM -- jeo lokamAM uttama che teone. - lokamAM vizvamAM jeo uttama che, teo lokottama' kahevAya che, tevA - ---- Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNa-sUtra-vivecana 33 NTB 'lokottama arihaMtone' A padathI namaskAra karAyela che - ahIM loka zabdathI bhavya prANIrUpa loka levAno che. anyathA abhavyanI apekSAe sarva bhavyo uttama ja che, tethI arihaMta paramAtmAnI uttamatA sAbita thaI zake nahIM. eTale ke arihaMto bhavya AtmAonA samUharUpa lokamAM sakala kalyANanA kAraNabhUta viziSTa bhavyatvane dhAraNa karanArA hovAthI uttama che. - bhagavaMto mAtra puruSomAM ja uttama che tema nahIM, paraMtu sakala jIvalokamAM paNa uttama che. ahIM "loka' zabdathI tiryaMca, manuSya, nAraka, devarUpa lakSaNavALA jIvalokane grahaNa karyo che. temAM uttama kahyA che. arihaMto cotrIza buddhAtizaya Adi asAdhAraNa guNa samUhane dhAraNa karanArA hovAthI sakala sura, asura, khecara, nara, samUha dvArA namana karAtA hovAthI lokamAM uttama kahevAya che. - "je zabdo samUhavAcaka hoya, te zabdo te samUhanA amuka avayava (aMza) vibhAganA paNa vAcaka hoya" evuM zabdazAstranuM kathana che. tethI ahIM loka zabdathI "sarva bhavyajIvomAM uttama' ema samajavuM. jo ke dharmAstikAyAdi pAMca astikAyanA samUhavALA kSetra (cauda rAja)ne loka kahevAya che. to paNa ahIM tIputtamA - mAM "loka" zabdane zabdazAstranA nyAyanusAra sarva bhavya prANIo rU5 ja loka' samajavo. kemake bhagavaMtane ahIM uttama kahyA che, te uttamatA samAna jAtivALAomAM hoya to yogya che. AthI ja teo sajAtIya evA bhavya jIvomAM uttama che tema kahyuM. te e kAraNe sAcuM che ke, sarva bhavya prANIomAM sakala kalyANanA kAraNabhUta 'tathAbhavyatva' bhAva to mAtra bhagavaMtamAM ja hoya che. temane namaskAra thAo. 0 lalita vistarAmAM jaNAve che ke, "bhavyatva eTale mokSaprAptinI yogyatA' te anAdi pAriNAmika bhAva che. tathAbhavyatva to pratyeka jIvanuM judA judA prakAranuM hoya che. kemake jIvone dharmabIja vagerenI siddhi thAya che te bhinna bhinna kALa AdimAM thAya che. e rIte vyaktibhede bhinna bhinna svarUpe rahela bhavyatvane tathAbhavyatva kahe che. arthAt viziSTa bhavyatva e ja tathAbhavyatva. temAM arihaMto sarvottama hovAthI temane lokottama kahyA che. to nAhA - lokanA nAthone. lokanA nAtha te lokanAtha, teone. - loka zabdathI ahIM rAgAdi upadravothI rakSaNIya viziSTa bhavyaloka samajavAno che. temano yoga ane kSema karavA vaDe arihaMta devo lokanAtha kahevAya che. bIjAdhAna (bIja eTale samyakatva ane tenuM AdhAna eTale sthApana), bIjodubheda ane bIjanuM poSaNa vagere yoga che ane upadravothI rakSaNa te kSema che. (sUtra-11 "jagaciMtAmaNi'mAM "nAnA' zabdanuM vivecana jovuM.). - loka zabdano artha ahIM "saMjJibhavyaloka' artha levo. tenA "nAtha'. - nAtha te kahevAya, ke je aprApya vastune prApya karAvavArUpa yogane ane prApta vastunuM rakSaNa karavArUpa lemane kare. ahIM arihaMtane lokanA nAtha kahyA te paNa [2] 3] Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 pratikramaNasUtra vivecana-2 sarva bhavya prANIrUpa laoNkanI apekSAe nahIM. kAraNa ke bhavyomAM paNa je 'jAtibhavya' Adi hoya che. teono yoga-kSema bhagavaMtathI paNa thaI zakato nathI. jo tema thAya to sarveno mokSa thaI jAya. paNa bhagavaMta tevA bhavya prANIonA yoga-kSema karanArA nAtha thaI zakatA nathI. bhagavaMta to jemanAmAM dharmabIjanI sthApanA vagere guNo pragaTa thavAthI bIjA bhavya jIvonI apekSAe jeo bhinna che, temanA nAtha thaI zake che. 0 todigAnaM - lokanuM hita ke kalyANa karanArAone, lokanuM hita kare te 'lokahitakara' teone. 'lokahitakara arihaMtone mArA namaskAra thAo' evo artha ahIM samajavo. ahIM ''loka'' zabdathI vyavahAra rAzimAM Avelo sarva prANivarga samajavAno che. ''hita' eTale Atmahita ke kalyANa. arihaMta paramAtmA samyak prarUpaNA vaDe vyavahAra rAzimAM AvelA sarva prANivarganuM kalyANa kare che. 'loka' arthAt ekendriyAdi prANi varga. tenuM hita arthAt AtyaMtika rakSA. je prakarSa prarUpaNA dvArA zakya bane che. - - 'loka' zabdathI ahIM caudarAjalokagata ekendriyathI paMcendriya sudhInA vyavahAra rAzInA sarve jIvo samajavA. bhagavaMta samyagdarzanAdi mokSamArgano upadeza karIne te sarva jIvonuM svathI ke parathI thatA duHkhothI rakSaNa kare che. mATe vyavahAra rAzInA sarva jIvorUpa lokanA hitakAraka kahyA. (caityavaMdana mahAbhASya AdimAM dharmAstikAya vagere pAMca astikAyanA samUharUpa cauda rAjalokanA svarUpano upadeza karanAra hovAthI teone lokanuM hita karanArA ema kahyA che.) 0 lalita vistarAmAM loka zabdanA be artha batAvyA che (1) sAMvyavahArika Adi prakAramAM vaheMcAyela prANiloka. (2) paMcAstikAya svarUpa saghaLo loka. ahIM alokano paNa lokamAM ja samAveza che. kemake AkAzAstikAya e loka aloka ubhaya svarUpa che. AvA prakAranA lokane hitarUpa. - 0 laghu dRSTAMta bharatakSetranA cha e khaMDanI sAdhanA karI pAchA AvelA bharata cakravartIe potAnA aTThANuM bhAIone dUta mokalIne saMdezo Apyo ke mArI AjJAno tame svIkAra karo. teoe uttara Apyo ke tane paNa pitAe rAjya ApyuM che ane amane paNa pitAe rAjya ApyuM che. ame pitAne pUchIzuM. teo jema kaheze tema karIzuM. badhAM bhAIo bhegA thaIne bhagavaMta pAse gayA. bhagavaMtane pUchayuM, tyAre bhagavaMte teone bhogathI nivartavA mATe dharma upadeza kahyo. mukti samAna koI sukha nathI tema jaNAvyuM. tyArapachI RSabhadeva bhagavaMte temane aMgAradAhakanuM dRSTAMta ApyuM. dRSTAMtano upanaya karatA bhagavaMte manuSyalokanA azucimaya, alpakAlika, tuccha, virasa kAmabhogonI prarUpaNA karI tyAre aTThANu bhAIo tethI samyag bodha pAmyA. te badhAMe dIkSA grahaNa karI. -- Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 35 A rIte samyak prarUpaNA dvArA te badhAMnuM hita karanArA thayA. * tApavALuM - loka pradIpone. lokamAM prakAza karanAra mahAdIpakone. - loka eTale saMkSi-loka athavA saMkSi-prANIono samUha. pradIpa eTale vizeSa prakAza ApanAro dIvo. arihaMta paramAtmAnI dezanA samasta jJaya bhAvone prakAzanArI hovAthI tathA heya ane upAdeyano bodha karAvanArI hovAthI saMjJI prANIonA hRdayamAM rahelo mithyAtvarUpa gADha aMdhakAra bhedI nAkhe che, tethI temane mATe teo pradIpa-samAna bane che. - loka arthAt viziSTa tiryaMca, nara, deva rU5 loka. temanA aMta timirane nivAravAne mATe prakRSTa padArtha prakAza karanArA hovAthI pradIpa. evA lokapradIpa arihaMtone mArA namaskAra thAo. - lokane pradIpanI jema prakAza ApanArA. loka zabdathI viziSTa saMjJIpaMcendriya jIvorUpa loka samajavo. kemake bhagavaMta tevA viziSTa saMjJIjIvomAM te-te prakAranI dezanArUpI jJAnanAM kiraNo vaDe mithyAtvarUpa aMdhakArano nAza karIne yathAyogya zaiyabhAvono prakAza kare che. ahIM viziSTa saMjJI jIvone aMge ja bhagavaMtanuM pradIpapaNuM-prakAzapaNuM ghaTe che. kemake samavasaraNamAM sarvene pratibodha thato nathI. dIvo aMdhane prakAza karI zakato nathI temAM tenuM aMdhatva kAraNa che, tema bhagavaMta paNa anya jIvone prakAza karI zake nahIM temAM tenuM ghanamithyAtvarUpa aMdhatva kAraNabhUta ja che. * 1 topo rA - lokamAM pradyota karanArAone. - lokamAM pradyota karanAra te loka-pradyotakara. 'loka' zabdathI ahIM viziSTa caudapUrvadharo samajavAnA che. temanA hRdayamAM rahelA jIvAditattva viSayaka sUkSmatama saMdehonuM nirAkaraNa tathA viziSTa bodha arihaMta paramAtmA dvArA thAya che, tethI arihaMto temane mATe pradyotakara bane che. pUrvadharomAM paNa tattvasaMvedananI viziSTatAne lIdhe tAratamya hoya che. tethI ahIM jIvAdi tattvonuM jemAM yathArtha pradyotIkaraNa thAya tevA viziSTa pUrvadharonuM ja sUcana che. - lokane sUryanI mAphaka pradyota karanArAne. evA loka pradyotakara arihaMtone mArA namaskAra thAo. loka zabdathI pUrve kahyA mujaba caudapUrvI(gaNadharo) levA. kemake teomAM ja nizcayathI samakita hovAthI sUryanI jema bhagavaMto teone tattvono prakAza kare che. ahIM prakAza karavA yogya jIvAdi sAta (ke nava) tattvo samajavA. A tattvone yathArtha rIte teo ja jANI zake ke jeomAM viziSTa yogyatA hoya. A tattvono prakAza paNa sarva pUrvadharomAM sarakho saMbhavI zakato nathI. kAraNa ke vRddha paraMparAthI saMbhaLAya che ke - cauda pUrvadharo paNa paraspara cha sthAna vRddhi-hAninI taratamatAvALA hoya che. A cha sthAna (cha ThANa) te - (1) anaMta bhAga vRddhi, (2) asaMkhyAta bhAga vRddhi, (3) saMkhyAta bhAga vRddhi, (4) saMkhyAtaguNa vRddhi, (5) asaMkhyAtaguNa vRddhi, (6) anaMta guNavRddhi. e rIte che Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 pratikramaNa sUtra vivecana-2 sthAna hAni jANavI. jethI te sarvene jIvAdi tattvono pradyota samAna thaI zakato nathI. ahIM pradyota' eTale viziSTa prakAranA naya-nipAdithI saMpUrNa tattvajJAnanA anubhavanI yogyatA. e yogyatA viziSTa cauda pUrvadharomAM ja hoya che. - lalita vistarA TIkAmAM jaNAve che - loka zabdathI jo ke prakaraNAnusAra bhavyalokanuM grahaNa thAya che, paNa ahIM "loka' zabdathI utkRSTa buddhivALo jIvaloka ja grahaNa karavAno che. viziSTa prakAza mAtra gaNadharone ja thAya che. mAtra traNa pado upUtre 3 vA, vime DuM vA, dhUve rU vA." prApta karIne samagra dvAdazAMgInI racanA karI de che. ahIM tIrthakaro sivAya A tripadInuM bIjA koI uccAraNa karI zakatA nathI, gaNadharo sivAya bIjA koIne tripadIthI ATalo bodha paNa thaI zakato nathI. gaNadharonI mAphaka bhagavaMtanA bIjA ziSyo paNa cauda pUrvo sahita dvAdazAMgInA jJAtA hoya che. paNa te badhA mATe arihaMto pradyotakara thatA nathI. kemake utkRSTa prakAza mAtra dvAdazAMgInA praNetA gaNadhara maharSine ja thAya che. anya caudapUrva adhyetAne thato nathI. 0 A pramANe lokottama vagere pAMca prakAre paropakAraka hovAthI stotavya saMpadAnI "sAmAnya upayoga" nAmanI pAMca padanI A cothI saMpadA kahI. have A saMpadAnA hetuo jaNAvanArI "upayoga hetu saMpadA" nAmanI pAMcamI saMpadA kahe che. abhayadayANa, cakkhudayANuM, magnadayANa, saraNayANa, boDiyANa. (A sUtramAM "saravayALa' zabda pachI samavAya nAmanA AgamamAM temaja kalpasUtramAM navariyA' pATha paNa che.) - havA - jema cAra padomAM "purisa' zabda AraMbhe Avato hato, pachI pAMca padomAM "tno' zabda AraMbhe Avyo hato. tema have pachInA pAMca (ke che) padomAM "rA' zabda aMte Ave che. (ahIM pAMca ke 'vikalpa cha' eTalA mATe kahyuM ke, jo mAtra "upayoga hetu"rUpa pAMcamI saMpadAno vicAra karo to samavAyAM nA sUtra-1mAM 'nIvadayA' evo chaTho 'ravA' vALo zabda che ane prastuta namutyuvi sUtrano ja vicAra karIe to have pachInI chaThI saMpadAmAM paNa thampayA padathI yApa prayoga che.) yA zabdano artha "denArA' athavA "ApanArAone che. * samayathA - sarva jIvone abhaya denArAone. - abhayane denArA te "abhayada' tevA arihaMtone namaskAra. - abhaya arthAt "bhayano abhAva'. bhaya eTale bhIti, bIka, Dara, A bhaya e mohanIya karmanA udayathI utpanna thato AtmAno eka prakAre adhyavasAya che. jIvanI atyaMta avikasita sthitimAM paNa bhaya' nAmaka saMjJArUpe te dRSTigocara thAya che. jemake rIsAmaNI nAmanI vanaspatinA pAnane sparza thatAM ja te eTalI badhI bhaya pAme che ke tenI pAMdaDIo jhaDapathI bIDAI jAya che. Avo bhaya mudra jaMtuthI laIne pazupakSI sudhI tathA manuSya AdimAM paNa jaNAI Ave che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namulyuzaM-sUtra-vivecana 37 - A bhaya sthAnone ThANAMga sUtra-600 ane samavAya sUtra-7mAM sAta prakAre vibhAjIta karAyela che. tethI sAmAnyathI evuM vidhAna karAtuM hoya che ke arihaMto A sAta prakAranA bhayone dUra karanArA che. paraMtu mukhyatAe to eka ja artha mahattvano che ke arihaMto sarva jIvone abhaya-denArA che. (sAta bhayomAM ThANAMga ane samavAyAMgamAM mAtra eka ja bheda che - pAMcamAM bhayarUpe ThANAMgamAM "vedanA bhaya' kahyo che, jyAre samavAyAMgamAM 'AjIvikAbhaya' kahelo che.) (1) ihaloka bhaya :- sajAtIya bhaya, manuSyane manuSyathI bhaya hovo te. (2) paraloka bhaya :- vijAtIya bhaya, tiryaMca Adi anya jAtino bhaya. (3) AdAna bhaya :- dravya AzrIta, dhana-saMpatti Adi coro vaDe luMTAI javAno athavA dravya apAra bhaya. (4) akasmAta bhaya :- bAhya nimitta nirapekSa, Aga, jaLapralaya, bhukaMpa ityAdi kAraNe akasmAta thavAno bhaya. (5) vedanA bhaya :- roga, vyAdhi Adi kAraNe thatI pIDAno bhaya. (athavA AjIvikA bhaya :- artha nivaDanA sAdhano chUTI javAno bhaya) (6) maraNa bhaya :- mRtyu pAmavAno, maraNa AvavAno bhaya. (7) azloka bhaya :- apakIrti thavAno bhaya. -0- (athavA) jJAnI puruSo kRti' nAme oLakhAtA dharmabhUmikAnA kAraNabhUta AtmAnA viziSTa svAthyane paNa 'abhaya' kahe che. tenI prApti paNa arihaMta paramAtmA thakI ja thAya che. kemake teo guNanA prakarSane prApta thayelA hoya che. tathA aciMtya zaktithI yukta hoya che. - samavAya sUtra-1 vRttimAM jaNAve che ke, pUrve to nAha vizeSaNa vaparAyuM. A vizeSaNa to brahmA, viSNu, maheza Adi mATe paNa te-te tIrthikanA mate saMbhave che. to pachI "arihaMto'mAM vizeSatA zuM raheze ? tenA uttaramAM samayavayAnuM kahyuM, je bhayane ApatA nathI te." prANanuM haraNa karavAmAM rasika evA upasarga kartA prANIne paNa bhaya ApatA nathI athavA AvA prANIthI paNa bhaya raheto nathI mATe teo 'maya' che. bIjI vyAkhyA e rIte ApI che ke, sarva prANInA bhayano parihAra karatI evI dayA jenAmAM rahelI che tethI teo 'sAmaveda' kahevAya che. AvI dayA viSNu-zaMkara AdimAM hotI nathI. tethI abhayadAtA evA arihaMtane namaskAra karavAnuM kahyuM. 0 lalitavistarA TIkAmAM jaNAve che ke - abhaya, cakSu, mArga Adi prApta thavAmAM arihaMto ja kAraNabhUta che. jyAre mokSe javA pUrve caramAvarta-chellA yugala parAvarta kALamAM jIva Ave tyAre ja tene bhavanirveda jAge. bhava nirveda eTale saMsAra para aruci, bhavyAtmAne jyAre AvI aruci jAge to ja arihaMta paramAtmA para bahumAna thAya. bahumAnathI mithyAtva-mohanIyAdi karmono kSayopazama thAya che, tyAre Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 pratikramaNa sUtra vivecana-2 abhaya, cakSu, mArga, zaraNa Adi dharmanI prApti thAya. pachI ja samyagU darzanAdi molopayogI dharmanI prApti thaI zake. tethI arihaMtanuM bahumAna prathama jarUrI che. abhaya, cakSu, mArga Adi kramazaH prApta thanArA guNo che. arthAt abhaya Ave to cakSu pragaTe, cakSu Ave to ja mArga hoya, to ja zaraNa ane to ja bodhi janme. tethI paheluM abhaya arthAt AtmasvAthya jarUrI che. A AtmasvAthya vRti' svarUpa che. te vRttinI prApti pUrve kahyA mujaba arihaMta thakI prApta thAya che. mATe arihaMto "abhayadAtA' che. 0 laghu dRSTAMta - (bhagavaMtano kAruNyabhAva ke abhayadAna guNa saMdarbhamAM) bhagavaMta ariSTanemi jyAre kumArAvasthAmAM hatA tyAre temanuM atulabala joIne kRSNa vAsudeve temanAM vivAha karAvavAno saMkalpa karyo. ugrasena rAjA pAse jaIne rAjImatI kanyA mATe mAMgaNI karI. vivAha mATe saMmata thatA baMne pakSe vivAhanI taiyArI zarU thaI. ariSTanemikumAranI jAna joDavAmAM AvI. jyAre ariSTanemi vivAha arthe ugrasena rAjAne tyAM pahoMcyA tyAre tyAM jAnaiyAonA bhojana mATe seMkaDo pazu-pakSIone ekaThA karyA hatA. vADAmAM baMdha karAyelA pazuonA karuNarUdanathI ariSTaneminuM hRdaya dravI uryuM. te sarve jIvone maraNanA bhayathI zokagrasta jANIne te sarve jIvone bhayamukta karavAnAM bhAvathI (abhayadAna buddhithI) vivAhotsavane dhikkArI potAno ratha pAcho vALavA sArathIne kahI dIdhuM. tyAMthI pAchA vaLI gayA. A che arihaMta paramAtmAno "abhayadAtApaNAno guNa.' * ravaraphucAi - zraddhArUpI cakSu(netro) denArAone. - cakSane Ape te "cakSuI' kahevAya che. ahIM 'cakSu' zabdathI bhAvacakSu athavA zraddhArUpI netro samajavAnA che. kAraNa ke tenI prApti vinA kalyANakara vastutattvanuM darzana thatuM nathI. dharmarUpI kalpavRkSanA avaMdhya bIja jevI uttama prakAranI zraddhA arihaMta devo thakI ja prApta thAya che, tethI teone varavu' kahyA che. 0 samavAya sUtra-1nI vRttimAM jaNAve che ke - arihaMto mAtra abhayadAnapaNAnA guNathI mAtra apakAra karanArAnA anarthano parihAra karatA nathI paNa arthanI prApti paNa karAve che. te darzAvavA mATe temane "vahuya' paNa kahyA che. 'cakSu' arthAt zrutajJAna. jenA vaDe zubha-azubha vibhAga karIne te Ape che mATe temane cakSudaya kahyA. teo zrata ane zraddhArUpI cakSunA dAtA che. - vavavudayApa eTale cakSudAtAne. ahIM tattvajJAnamAM kAraNabhUta viziSTa AtmadharmarUpa cakSu samajavA bIjAo tene "zraddhA' kahe che. jema cakSu vinAno jIva padArthane jovA mATe ayogya che, tema zraddhA rahita AtmA paNa tattvanA darzana mATe ayogya che - tattvane samajI zakato nathI. vaLI AvI mArgAnusArI zraddhA kaMI sahelAIthI pragaTa thatI nathI. mithyAtvarUpI aMdhakAra maMda paDe tyAre ja pragaTe che. kalyANa-cakSu samAna te zraddhA pragaTa thavAthI jIvane vAstavika tattvanuM darzana thAya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 39 dharmarUpI kalpavRkSanA avaMdhyabIjarUpI A zraddhA arihaMta dvArA ja thAya che. mATe zraddhArUpa cakSune denArA evA (varavudayA) arihaMtone namaskAra thAo kahyuM. * mAyA - mArga dekhADanArAone, mArganA dAtAne. - mArga denArane "mArgada' kahevAya che. ahIM mArga zabdathI viziSTa guNa sthAnakanI prApti karAvanAro karmano svAbhAvika kSayopazama samajavAno che. jenI prApti tIrthaMkara paramAtmA dvArA ja thAya che, mATe tene mahiya kahyA. - vRttikAra maharSi kahe che ke, "mArga' arthAt samyagu darzanajJAna cAritrAtmaka paramapada rUpa patha denAra che mATe arihaMtone "viya' kahyA che. - yogazAstramAM mahayAii no artha karyo - "mokSamArga denArane." ahIM mArga eTale - sarpanA daranI jema sIdho, viziSTa guNasthAnakane prApta karAvanAra ane svarasavAhI' (AtmasvarUpano anubhava karAvanAra) evo karmano kSayopazama vizeSa. (kSayopazama arthAt udayamAM AvelA karmono kSaya ane sattAmAM rahelA karmono upazama). AvI avakra arthAt saraLa mokSa sAdhanAne anukULa cittanI pravRttine mArga kahyo che. - bIjA mate je citta pravRtti "mokSamAM hetu hoya, je "svarUpe mokSasAdhaka' hoya. jenuM pariNAma ke phaLa paNa "mokSa' hoya e rIte hetuthI, svarUpathI ane phaLathI je zuddha hoya, tevI citta pravRttine "sukhA' kahe che ane te "mArga che. tenA abhAve yathAyogya guNasthAnanI prApti thatI nathI. kAraNa ke mArganI viSamatAthI cittanI skUlanA thAya, tethI guNonI prAptimAM vighno Ave. A mArga bhagavaMta thakI ja prApta thAya. tethI 'mA ' evA arihaMtane namaskAra thAo-tema kahyuM. - caityavaMdana mahAbhASya gAthA-300mAM kahyuM, "zrI jinezvare samyagadarzanathI mokSamArga joyo, jJAna vaDe prApta karyo tathA cAritrathI teo mokSamArge cAlyA. bIjAone paNa (arihaMto) ema karAvanAra hovAthI teo mArgadAtA che. (A padanA varNana mATe lalitavistarA TIkAmAM ghaNuM ja vistArathI ane tarkabaddha varNana che. je khAsa jovAlAyaka che.) * saragavA - zaraNa denArAone, Azraya ApanArAone. - zaraNa eTale pIDitane rakSaNa ApavuM. te ApanArane "zaraNada' kahe che. ati prabaLa rAgAdi doSo vaDe jeo satata pIDAno anubhava karI rahyA che, tevA prANIone tattvaciMtana e sAcuM AzvAsana che, sAcuM zaraNa che. kemake tenA vaDe ja zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, vijJAna, uhApoha ane tattva abhiniveza Adi buddhinA guNo prApta thAya che. A guNo tattva ciMtanarUpa adhyavasAya vinA yathArtha rIte pragaTI zakatA nathI. paraMtu mAtra AbhAsarUpe ja vyakta thAya che, je sAcuM Atmahita sAdhavA mATe asamartha che. - tattva ciMtanarUpa sAcuM zaraNa jene anya loko 'vividiSA' kahe che. te arihaMta paramAtmA dvArA ja prApta thAya che, tethI teo "zaraNadaya' kahevAya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 pratikramaNa sUtra vivecana-2 evA sarapali arihaMtane namaskAra thAo - kahyuM. - vRttikAra maharSi kahe che - zaraNa eTale trANa. ajJAnarUpI upadravathI upayata thayelA jIvonuM rasAsthAna e paramArthathI nirvANa che arihaMto te ApanArA hovAthI tene zaraNadaya kahe che. - yogazAstra graMtha anusAra - bhayathI pIDitanI rakSA karavI, te zaraNa kahevAya che. A saMsArarUpa bhayaMkara aTavImAM atikliSTa rAgadveSAdithI pIDAtA jIvone duHkhonI paraMparAthI thatA cittanA saMkleza rUpa muMjhavaNamAM AtmAne tattva ciMtananA adhyavasAyo ja suMdara AzvAsana ApanAra hovAthI te zaraNarUpa che. (A padano vistAra 'lalita vistarA TIkAmAM khAsa jovA yogya che.) (raviyA pachI samavAyAMga, kalpasUtra AdimAM nIvadayA pada Ave che, jo ke pracalita sUtramAM A padano ullekha nathI.) 0 vodiyA - bodhi dAtAne, bodhi ApanArAone. - jinapraNIta dharmanI prAptine "bodhi' kahe che. teno pracalIta paryAya samyagdarzana che. (jo ke ThANAMga sUtra-164mAM bodhinA traNa bheda kahyA che - darzanabodhi, jJAnabodhi ane cAritrabodhi) rAga-dveSanI nibiDa gAMThano apUrvakaraNarUpI adhyavasAya dvArA cheda thavAthI bodhinI prApti thAya che. A samyagadarzananA prathama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikaya e pAMca lakSaNo che. samyagdarzanane bIjAo 'vijJapti' kahe che. te arihaMta paramAtmA thakI prApta thatuM hovAthI arihaMtone "bodhida' kA. - bodhi eTale jinezvara kathita dharmanI prApti. A bodhi yathApravRttikaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa adhyavasAyajanya sAmarthyane phoravavAnA yoge pUrve nahIM bhedAela rAga-dveSanI graMthino bheda thavAthI pragaTa thanAruM ane pazcAnupUrvI krame prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikaya lakSaNo jemAM pragaTelA che, te tattvArthanI zraddhArUpa samyagurzana samajavuM. - "bodhi' zabdanI vyAkhyA 'arihaMta ceIyANaM' sUtramAM paNa jovI. - bodhino artha samyagU darzana karyo. sakhyam darzananI vyAkhyA karatA tattvArtha sUtrakAre lakSaNa bAMdhyuM ke, "tattvArthanI zraddhA te samyagadarzana." A tattvArthanI zraddhAnA be artho che. (1) tattvabhUta padArthanI zraddhA ane (2) tattvathI artha zraddhA. temAM (1) tattvabhUta" zabda eTale mUkyo ke, ittara darzano paNa jIva, ajIva, saMsAra, mokSa Adi padArthone mAne che, paNa teo tene ekAMta amuka svarUpavALA ja mAnatA hovAthI te samyagdarzana nathI. paraMtu sarvajJa bhagavaMte saMgata sarva svarUpavALA kahelA evA jIva, ajIva Adi tattvabhUta padArthonI zraddhA e ja samyagu darzana che. (2) "tattvathI artha zraddhA kahyuM teno artha e ke sarvajJa bhagavaMte padArthone oLakhAvyA. paNa tenI zraddhA tattvathI karavI joIe. mAtra paudgalika icchA, kIrti-pratiSThA ke mAnyatA khAtara nahIM paNa te ja niHzaMka satya che je Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namunthuNaM-sUtra-vivecana sarvajJa bhagavaMte kahyuM che evI hArdika zraddhA hovI joIe. 0 abhayadayANaM Adi pAMce padono sAra 41 abhaya, cakSu, mArga, zaraNa ane bodhida A pAMceya bhAvo apunarbaMdhakane prApta thAya che. punarbaMdhakane yathArtha svarUpamAM te pragaTa thatA nathI. apunarbaMdhaka eTale - mithyAtvamohanIya Adi te te karmonI utkRSTa sthiti jene have pachI baMdhAvAnI nathI te apunarbaMdhaka, jyAre AvA karmonI sthiti ochI thavA chatAM punaH utkRSTa sthiti jene baMdhAvAnI che te punarbaMdhaka. arihaMto abhaya, cakSu Adi pAMcene denArA che, te kathana satya ja che paNa AvuM dAna teo apunarbaMdhakane kare che ema samajavuM. A bhAvo uttarottara pUrvapUrvanA phaLarUpa che. te A pramANe - abhayanuM (dhRtinuM) phaLa cakSu, cakSunuM (zraddhAnuM) phaLa mArga, mArganuM (sukhAnuM) phaLa zaraNa, zaraNanuM (vividiSAnuM) phaLa bodhi che. AvI bodhi (vijJapti) arihaMtathI ja prApta thAya che. 0 A pAMca prakAranA dAnathI cothI upayogasaMpadAnI siddhi che. tethI upayogasaMpadAmAM heturUpa pAMca padanI A pAMcamI ''upayoga hetusaMpadA'' kahI have stotavya saMpadAnA ja vizeSa upayogarUpa chaThThI ''vizeSopayoga saMpadA'' kahe che. jemAM pAMca pado che -- dhammadayANuM, dhammadasayANuM, dhammanAyagANuM, dhammasArahINuM ane dhammavaracAudaMtacakkavaTTINaM. - 7 ma - A pAMce padomAM 'dhamma' zabdano prayoga thayo che. dharma zabdathI ahIM cAritra dharma levAno che. (anyathA 'dharma' zabdano prayoga sUtra-8 'logassa sUtra'mAM thayo ja che. tenuM vivecana paNa tyAM kareluM ja che.) ahIM dhamma zabdavALA pAMca padothI jaNAve che ke, arihaMta paramAtmA tAttvika dharmanA dAtA che, tAttvika dharmanA upadezaka che, tAttvika dharmanA nAyaka che, tAttvika dharmanA sArathI che ane zreSTha dharmazAzaka che. - 0 dhammAnaM dharma denArAone, dharma pamADanArAone. dharma zabda ahIM 'cAritra dharma' arthamAM svIkRt thayo che. cAritra dharmanA be bhedo che. sAdhu dharma ane zrAvaka dharma. temAM sAdhudharma sarva sAvadyayoganI viratirUpe che ane zrAvakadharma dezaviratirUpe che. A baMne prakArano dharma arihaMta devo dvArA ja pravarte che eTale temane 'dharmada' dharma denArA kahyA che. vRttikAra maharSi jaNAve che ke - dharma arthAt durgatimAM paDatA prANIone durgatimAM paDatA aTakAvI rAkhe te dharma. A dharma zruta ane cAritra svarUpa che. * cAritra ke virati dharmanI prAptimAM bIjA hetuo hovA chatAM arihaMta devo pradhAna ke mukhya hetu svarUpa che, tethI tene 'dharmadAtA' kahyA che. AvA 'dhava' arihaMtane namaskAra thAo - tevuM ahIM jaNAve che. - lalita vistarAmAM zrAvakadharma ane sAdhudharmanI suMdara vyAkhyA apAI che. arihaMta paramAtmA je dharmane Ape che te baMne dharmonuM svarUpa zuM che ? Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 pratikramaNa sUtra vivecana-2 (1) zrAvaka dharma :- aNuvrata Adi bAra vrata ane agiyAra zrAvaka paDimAnI kriyA thakI siddha thAya che. temaja sAdhudharmanA tIvra abhilASarUpa Atma pariNAma svarUpa che. (2) sAdhu dharma :- sAmAyika AdimAM rahelI vizuddhi kriyAthI abhivyakta thAya che. te amRtatulya samastajIvanA hitanA Azaya rUpa Atma pariNAma rUpa che. A dharma audayika bhAve nahIM paNa lAyopathamika bhAve karavAno che. * ghasAI - dharmanI dezanA ApanArAone, dharmanA upadezakone. - arihaMta paramAtmA zreSTha koTinA dharmopadeza hoya che. temanA dvArA apAtI dharma dezanA thakI ja dharmanuM pravartana thAya che. vaLI paramAtmAnI vANI pAtrIza atizayothI yukta hoya che. (jenuM varNana sUtra-1 navakAramaMtra'mAM thaI gayela che.) AvI atizayayukta vANIthI arihaMto dharmano upadeza ApatA hovAthI teone thaHlaya kahyA che. AvA dharmadezaka arihaMtone namaskAra thAo. - dharmanuM dAna dharma dezanA thakI thAya che. jIvonI yogyatA anusAra, suMdara rIte saphaLa dezanA detA hovAthI, teo sAcA dharmadezaka kahevAya che. * ghamanAyaTI - dharmanA nAyakone, dharmanA svAmIne. - dharmanA nAyaka. ahIM nAyaka zabdano artha "svAmI' evo karAyela che. - arihaMta paramAtmAo cAra kAraNe dharmanA svAmI ke nAyakarUpe kahevAyA che - (1) dharmane vaza karavAthI, (2) teno utkarSa pAmavAthI, (3) tenA utkRSTa phaLane bhogavavAthI ane (4) tene vyAghAtarahitapaNe anubhavavAthI. ahIM - (1) cAritrane vidhipUrvaka pAmavuM, tenuM niraticArapaNe pAlana karavuM ane tenuM yogya pAtrane ucita dAna karavuM te dharmane vaza karavAnI kriyA che. (2) sarvotkRSTa sAyikabhAve cAritramAM sthira thavuM te dharmanA utkarSane pAmavAnuM rahasya che. (3) tIrthaMkara pada e dharmanuM utkRSTa phaLa che, ane (4) avaMdhya puNyabIjanA yoge teo vyAghAta rahitapaNe dharmane prApta thayelA che. - vRttikAra maharSi kahe che ke, arihaMtono dharmadezakapaNAno guNa batAvyo A guNa dharmasvAmitvathI che, naTanI jema kathA karavAno nathI. dharmano artha temaNe karyo - "kSAyika jJAnadarzana cAritrAtmaka dharma." tenuM yathAvat pAlanakartA hovAthI teo dharmanA svAmI-nAyaka kahevAya che. * ghamasarahas dharma (rUpI rathanA) sArathIone. - dharma zabdano artha pUrve jaNAvyo. A dharmarUpI rathanuM samyak prakAre pravartana, pAlana Adi karatA hovAthI arihaMta devo dharmanA sArathI gaNAya che. je rIte sArathI unmArge jatA rathane vALIne mArge lAve che, tema arihaMto paNa koIno dharmarUpI ratha unmArge jato hoya to tene mArge caDAvIne sthira kare che. mATe teo dharmasArathI kahevAya che. - vRttikAra maharSi jaNAve che - jema rathano sArathI rathanuM, rathikanuM ane Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 43 azvonuM rakSaNa kare che, te rIte arihaMta paramAtmA cAritra dharmonA aMgonuM jevA ke saMyama, Atma, pravacana AdinuM dharmopadeza Adi thakI rakSaNa karatA hovAthI teone dharmasArathI kahyA che. - arihaMtadevo cAritra dharmanI sva-paramAM samyagu pravRtti karavA-karAvavAthI, tenuM pAlana karavA-karAvavAthI ane indriyorUpa ghoDAonuM damana karanAra-karAvanAra hovAthI dharmarathanA sAcA sArathI kahevAya che. 0 laghu dRSTAMta :- kalpasUtra paranI vyAkhyAmAM mahopAdhyAya vinayavijayajI mahArAja ahIM meghakumAranuM dRSTAMta ApIne "dharmasArathI' vizeSaNa jaNAve che- meghakumAre zramaNa bhagavaMta mahAvIranI vANI sAMbhaLI, vairAgya bhAva thayo ane potAnA mAtA-pitA dhAriNI ane zreNika rAjA sAthe ghaNAM ja lAMbA ane tAttvika saMvAda pachI anumati prApta karI, dIkSA grahaNa karI. dIkSAno pahelo divasa che. rAtrinA saMthAro karyo tyAre temano saMthAro cheka javA-AvavAnA mArga pAse Avyo. svAdhyAya, mAtru Adi kriyA arthe jatA-AvatA sAdhunA paganI dhULathI meghakumAra munino saMthAro bharAI gayo. teo kSaNavAra paNa nidrA pAmI na zakyA, temane ArtadhyAna zarU thayuM. temaNe vicAryuM ke savAre bhagavaMta pAse jaIza. ghera pAchA javAnI anumati mAMgIza. savAre jyAre teo zramaNa bhagavaMta mahAvIra pAse pahoMcyA tyAre bhagavaMte meghamunine madhura svare saMbodhIne kahyuM, he megha ! tame rAtrinA durgAna kareluM che zuM tamane pAchA ghera javAno vicAra Avelo ? meghamunie temane hA kahI. tyAre bhagavaMte meghakumAranA be pUrva bhavo kahyA. jemAM te hAthIrUpe janmelA hatA. pachI hAthInA bhAvamAM meghakumAre eka sasalA pratyenI karuNAthI aDhI divasa sudhI eka paga UMco rAkhI mUkela te vAta yAda karAvI. meghamunie paNa jAtismaraNa jJAnathI te vAta jANI. pachI bhagavaMtanA zAtAdAyI vacano sAMbhaLIne punaH dharmamArgamAM sthira thayA. A rIte arihaMto unmArge jatAM dharmarathane pharI mArge caDAve che ane dharmamAM sthira kare che, mATe temane dharmasArathI kahyA che. * ghama vara vAta vavaddIrNa - cAra gatino aMta karanAra uttama dharmarUpa cakrane dhAraNa karanArAone. - jema cakravartI rAjA potAnA cakraratna vaDe traNa tarapha samudra ane cothI tarapha mahAparvata e cAra prakAre aMta pAmatI pRthvIne jItI le che. te rIte arihaMta paramAtmA dharmarUpI cakra vaDe nAraka, tiryaca, manuSya ane deva e cAra gatino nAza karIne (aMta karIne) anuttara evI pAMcamI gati Ape che. tethI dharmacakrane zreSTha cakra kahyuM che. kemake A cakrathI avinAzI, anupama sukhanA akSaya bhaMDAra samAna siddhigatinI prApti thAya che. athavA cha khaMDanI sAdhanA karanArA rAjya cakravartIo karatAM cAra gatino Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 pratikramaNa sUtra vivecana-2 nAza karanArA dharmacakravartIo eTale ke arihaMta paramAtmA dareka rIte zreSTha che. kemake rUpa, sAmarthya, baLa, vIratA, udAratA ane mahAnubhAvatAmAM koIpaNa cakravartI temanI barAbarI karI zakato nathI. athavA cAritradharma e ubhayalokamAM upakAraka hovAthI atyaMta zreSTha che ane te dAna, zIla, tapa ane bhAva vaDe bhavano aMta kare che, tethI caturaMta che. athavA kapila Adi praNIta anya dharmacakronI apekSAe je dharmacakra zreSTha che ane je cAra gationo avaya nAza karanAra che. evA cAra gatino aMta karanAra uttama cakravartI arihaMtone namaskAra. - vRttikAra maharSi kahe che ke, traNa tarapha samudra ane cothI tarapha himavAnuM parvata e cAreno aMta arthAt paryanta tenA svAmItvathI cAturaMta kahevAya che tevA A cakravartI te cAturaMta cakravartI. zreSTha evo te cAturaMta cakravartI arthAt mahAnuM evo rAjA kahevAya. e ja rIte dharmanA viSayamAM zreSTha cAturaMta cakravartI te "dharma vara cAturaMta cakravartI". jema pRthvInA zeSa rAjA karatAM atizayane dhAraNa karanAra cakravartI hoya che, tema bhagavaMta paNa dharmanA viSayamAM zeSa praNetAonI madhye atizayavaMta hovAne lIdhe cakravartI ja kahevAya che. - yogazAstramAM A padanI vyAkhyA karatA jaNAve che ke, dharma eTale prastuta cAritra. A dharmarUpa cakra kaSa, cheda, tApa e traNa koTithI atyaMta zuddha hovAthI boddho vageree batAvelA dharmacakranI apekSAe "zreSTha' che. vaLI cakravartInuM cakra A lokamAM ja hita kare che, jyAre viratirUpa dharmacakra to ubhayalokamAM hita kare che. mATe tenAthI zreSTha che. vaLI cakravartInuM cakra jema zatrane harAve che tema A viratidharma raudradhyAna-mithyAtva vagere bhAvazatruono nAza karanAra che. evuM dharmacakra jeone prApta che te bhagavaMtane dharma vara cAturaMta cakravartI kahyA. ahIM kalpasUtrakAre - tIvo tAnuM sarakhuM chuM ghA zabdo mUkyA che. pachI pUDiye pATha che. (ukta vyAkhyAnA ghaNAM zabdo paribhASA jevA che, tenI vistRta vyAkhyA ane samaja mATe lalita vistarA TIkA khAsa jovA lAyaka che.) 0 A pramANe stotavya saMpadAnI ja 'vizeSa upayoga' nAmanI A chaThI saMpadA kahI. have sAtamI svarUpa hetusaMpadA kahe che. temAM mukhya be pado che - "appaDihaya varanANadaMsaNadharANa' ane 'viyaTTachaumAzaM'. * sadiya-vanA-haMsA-tharAkhai - apratihata vara jJAna ane darzana dhAraNa karanArAone, apratihata kevalajJAna kevaladarzana dhArakone. - vastuno vizeSa avabodha te jJAna, vastuno sAmAnya avabodha te darzana. kevalyane pAmavAthI te "vara'-zreSTha kahevAya che. sarvatra te akhkhalita rahevAthI apratihata gaNAya che. AvA apratihata (akhkhalita) zreSTha jJAna ane darzanane (kevalajJAna kevaladarzanane) dhAraNa kartA. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 45 AtmAno sva-bhAva sarva vastuone jovA-jANavAno che. jyAre AtmA para rahelAM sarva prakAranA AvaraNo dUra thAya che tyAre AtmAno svabhAva pragaTa thAya che. ahIM prathama jJAna ane pachI darzanane grahaNa karavAnuM sakAraNa che. kevalajJAnAdi sarva labdhio sAkAropayoga eTale jJAnopayogathI yukta AtmAne pragaTa thAya che, paNa darzanopayogathI yukta AtmAne pragaTa thatI nathI. - vRttikAra maharSi jaNAve che ke, pUrve jaNAvela thampayA Adi pAMce vizeSaNo arthAt dharmadAyakatva Adi pAMce vizeSaNo prakRSTa jJAnAdi yoga hoya tyAre ja thAya che. tethI pUDiya varanAhiMsaTdharAmAM kahyuM. pUDiya - arthAt apratikata. parvata, kotara, phUTa Adi dvArA paNa akhkhalita athavA avisaMvAdI hovAthI apratihata kahevAya che. varanAgavaMtana - sAyika evA jJAnadarzana hovAthI (kevalajJAna, kevaladarzanane kAraNe) vara' eTale pradhAna jJAna-darzana kahevAya che. ghara - dhAraNa karanAra. apratihata jJAna-darzananA dhAraka. - mata nirasana - bauddho evuM mAne che ke, "jagatanI saghaLI vastune bhAvone jANo ke na jANo iSTatattvane jANo ja.' AvA vidhAna dvArA bauddho sarvajJamAM "sarva padArthonuM nahIM, mAtra iSTa tattvanuM ja jJAna mAne che. temanA A matanuM khaMDana karatAM kahyuM che - appaDadayavaranA vaMsaUdharA. koI paNa dravya, kSetra, kALa, bhAvamAM skUlanA nahIM pAmanArA hovAthI apratikata' kahyA. tathA sarva AvaraNakarmono kSaya thavAthI kSAyika bhAve pragaTelAM mATe zreSTha - evA vizeSa bodharUpa kevaLajJAnane ane sAmAnya bodharUpa kevaLadarzanane jeo dhAraNa kare, teo apratikatavara jJAnadarzanadharA kahevAya che. teonA jJAnadarzana sarvathA AvaraNothI mukta hovAthI teo sarva jJeyonuM jJAna-darzana karAvanArA che. (ukta saMkSepa kathanane jijJAsuoe lalita vistarATIkAmAM pUrNa vistArathI jovuM kharekhara hitAvaha che. tyAM A sarve paribhASAnuM sUkSmatama varNana che.) * vidcha3mA :- jemanuM chadmasthapaNuM cAlyuM gayela che teone. - viTTa - vyAvRtta arthAt cAlyuM gayeluM. chA eTale AvaraNa. ghAtI karmorUpI AvaraNa. bIjA zabdomAM kahIe to - jemanuM chadmasthapaNuM cAlyuM gayuM che, teone. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya e cAra (ghAtI) karmo jyAM sudhI pUrepUrAM kSaya na pAme tyAM sudhInI avasthAne chadmasthAvasthA kahevAya che. A avasthA cAlI jAya tene 'viyachama' kahevAya che. - vRttikAra maharSi kahe che ke, je chaghavAnuM che (ghAtakarma rahita che) te mithyAupadezItvane kAraNe upakArI thatA nathI. tethI nicchaghatAnA pratipAdanane mATe jaNAve che ke, AvaraNanA abhAve nicchaghatA Ave che. viTTa eTale nivRtta ke apagata (cAlI gayeluM). chaS - zaThatva ke AvaraNa. jenuM chAtva cAlI jAya tene viyaTTa cha3ma kahe che. rAga Adino jaya karyo hovAthI temane mAyArUpI AvaraNono Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 pratikramaNa sUtra vivecana-2 abhAva hoya che. 0 matanirasana :- jeo Izvarane chaghastha (janma lenArA) mAne che. teo kahe che, jJAnI ane dharmatIrthane karanArA paNa Izvara mokSane pAmIne pharI pAchA tIrthanI rakSA mATe saMsAramAM Ave che - janma le che. teonA matanuM khaMDana karatA ahIM viyachaDama kahe che. chagha eTale AtmAnA jJAnAdi guNone DhAMkanArAM jJAnAvaraNIyAdi karmo tathA tevA karmabaMdhane kAraNe jIvanI saMsArI (azuddha) avasthA arthAt karma ane saMsAra te chA.' A chagha jeonA TaLI gayA che teo vyAvRttachadmA kahevAya che. tevA viyaTTa93ma arihaMtane namaskAra thAo. tethI samajavAnuM e che ke, jyAM sudhI saMsAra (chagha)no kSaya na thAya, tyAM sudhI mokSa thato nathI ane mokSa thayA pachI janma levAnuM rahetuM nathI. kemake janmavA mATe temane koI kAraNa rahetuM nathI. koI ema kahe che ke, pote sthApelA dharmatIrthano nAza ke upadrava karanArA jyAre pAke, tyAre teono parAbhava ke daMDa karavo vyAjabI hovAthI teo pharI janma le che. A bacAva paNa ajJAnarUpa che, kAraNa ke moha-mamatva vinA tIrthano rAga thayo. teno parAbhava na sahevo ke tenI rakSA karavI vagere vikalpo AtmAne thAya ja nahIM. AvA vikalpo mohajanya che ane "Avo moha hovA chatAM teono mokSa che ke, mokSa thavA chatAM paNa Avo moha che." ema kahevuM te paNa eka ajJAnajanya pralApa mAtra che - asatya che. A rIte ahIM avatAravAdanuM khaMDana karavAmAM Ave che. have AThamI saMpadA - "nija-sama-phalada-saMpadA' nAmanI saMpadA jaNAve che. temAM cAra pado che - (1) jiNANe jAvayANa, (2) tijJANe tArayANaM, (3) buddhANaM boyANa ane (4) muttANuM moagANa. * jinA navayAmAM - jinane, jApakane. jitanArAone ane jitAvanArAone. - rAgAdi-doSo je svAnubhava siddha che ane je saMsAra paribhramaNanuM mukhya kAraNa che, tene tIrthaMkara devo pUrNatayA jItI le che, eTaluM ja nahIM paNa teo sadupadeza Adi vaDe anyane paNa evuM baLa samarpe che ke jethI teo paNa rAgAdidoSone jItI levAmAM samartha thAya che. - "nina' zabdanI vyAkhyA sUtra-8 logassa sUtramAM karAyelI che. - vRttikAra maharSi jaNAve che ke, chagharahitapaNuM "rAga Adi'nA jayathI prApta thAya che. tethI kahe che - jIte che arthAta nivAre che rAgadveSone mATe teo jina kahevAya che. rAgAdi jayanA upAyanA jJAnapUrvaka teo bIjAne paNa rAga-dveSa jItavAmAM preraka bane che. 0 mata nirasana :- avidyAvAdIo kahe che, "jagatu mAtra bhrAMtirUpa che. tethI asat ke avidyA che. ema sarva bhAvone mAtra jIvanI bhramaNArUpa mAne che. teo Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana arihaMta devone paNa paramArthathI kAlpanika-asat svarUpa mAne che. teonA matanuM khaMDana karatAM kahe che - niHIM nAviyA Adi. "rAgAdi zatruonA vijetA hovAthI 'jina' che prANI mAtrane vize rAgadveSAdi bhAvo anubhavasiddha hovAthI te bhramaNA ke kalpanA mAtra nathI. paraMtu rAga-dveSa vagere sat che. teono vijaya karanArA "jina" paNa sat che. (buddhono mata, tenI cAra zAkhA, temanA samarthaka ane temanA matanuM khaMDana ityAdi vigato lalitavistarA TIkAmAM laMbANathI ane tarkabaddha jovA maLe che.) * tinnA tArAI - tIrNone, tArakone. - jeo svayaM saMsArasamudra tarI gayA che teone tathA jeo anyane (paNa) saMsAra samudrathI tAre che teone zrI tIrthakara devo samyagadarzana, samyagujJAna ane samyaka cAritrarUpI pravaDaNa vaDe saMsArasamudrane tarI gayA che tathA bIjAone paNa potAnA aciMtya prabhAva ane atizayavALI dezanA vaDe tAre che. 0 mata nirasana :- anaMta nAmanA vAdInA ziSyo mAne che ke, kALa ja AkhA jagatanuM (sarva bhAvonuM) parAvartana-pheraphAra kare che. A matanuM khaMDana karatA kahe che - 'tinnAi tArayA' svayaM saMsAra samudrathI taryA che ane bIjAne paNa tAre che. arihaMto tIrNa chetarI gayA che. tethI teone saMsAramAM pharI avataravAnuM saMbhava ja nathI. jo mukta (AtmA) paNa pharI avatare to mukti ja asatya Thare; mukta AtmA saMsArI banato nathI. tethI ja teo yathArtha tarelA che. A kAraNe kALA ja parAvartana kare che, te mata khoTo che. kemake siddho kALane paNa khAI janArA che. eka vakhata mokSe gayelA arihaMtane kALa paNa kazuM parAvartana karAvI zakato nathI. 0 yuddhA vadavAI - buddhone ane bodhakone. - ajJAnarUpI nidrAmAM poDhelAM A jagatamAM arihaMta paramAtmA anya koInA upadeza vinA ja svasaMvidita jJAna vaDe jIva-ajIvAdi tattvone jANe che tathA bIjAone teno bodha kare che, tethI teo buddha-bodhaka kahevAya che. teone buddhANaMbolyANa arihaMtone-namaskAra thAo. 0 matanirasana :- amuka mImAMsako mAne che ke jJAna parokSa che. tethI temanA mate tarelA ane tAranArA bhagavaMto paNa bodhavALA ke bodha karAvanAra hotA nathI. teo kahe che ke, vastu to pratyakSa dekhAya che paNa buddhi pratyakSa dekhAtI nathI, mATe buddhi AtmAthI parokSa che. jo pratyakSa hoya to padArthonI jema te paNa dekhAvI joIe. temanI A mAnyatA asat che te jaNAvavA vRddhAnaM vohayA pada mUkela che. arthAt arihaMto svayaM bodhavALA che ane bIjAne bodha karAvanArA che. ajJAnarUpI nidrAmAM UMghatA A jagatamAM bhagavaMtoe, je jJAna potAne tathA padArthone paNa jaNAve che, te potAnA ja svapratyakSa jJAnadvArA ane koI bIjAnA upadeza vinA ja jIva-ajIva Adi tattvone jANyA che, tethI teo buddha che. jema Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 pratikramaNa sUtra vivecana-2 dIvo adRzya rahe ane padArthone batAve e banatuM nathI. te potAno ane anya padArthono sva-para prakAzaka che. tema arihaMto paNa sva-para prakAzaka che. jeo ema kahe che ke, indriyo dekhAtI nathI chatAM padArthonuM jJAna karAve che, tema jJAna paNa parokSa chatAM padArthonuM jJAna karAvI zake che. to A mata paNa bhrAmaka che. kemake padArtha jJAna karAvanArI indriyo bhAvaindriyo che. te bhAvaindriyo jJAnarUpa hovAthI AtmAne pratyakSa che ja. vaLI kahyuM paNa che ke, je jJAnane pratyakSa jaNAtuM nathI, tenAthI padArthanuM jJAna paNa thatuM nathI. pratyakSa jJAna ja padArtha jJAyaka che. A rIte bhagavaMtamAM buddhapaNuM siddha thAya che. (A padanuM vistRta ane tarkabaddha vivecana lalita vistarAmAM che.) * kuttA nomai - muktone ane mocakone. - vicitra prakAranA vipAkone ApanAra vividha karmonA baMdhanathI arihaMta paramAtmA mukta thayelA che, eTale teo kRtakRtya ke niSThitArtha che. anyane paNa teo karmanA baMdhanothI mukti apAve che. 0 laghu daSTAMta :- RSabhadeva bhagavaMte jyAre dIkSA lIdhI tyAre marUdevA mAtA putranA virahane lIdhe atyaMta vyathita hatA. putranA zokamAM avirata rUdana karatA avizrAMta azrujalathI temanAM netromAM paDala bAjhI gayA. bharate bhagavaMtanA kevaLajJAnanA samAcAra sAMbhaLyA tyAre sarvaddhi sahita vaMdana karavA jatI vakhate marUdevA mAtAne paNa hAthI para besADI bharata rAjA nIkaLyo. jyAre teo samavasaraNa najIka pahoMcyA tyAre bhagavaMta amRtamaya dezanA ApI rahyA hatA. te dezanA vacana ane devaduMdubhino nAda Adi paramAtmAno divya vaibhava kAna vaDe anubhavatA marUdevA mAtA romAMcita thaI gayA. AnaMdanA azruo dhasI AvyA. netramAM bAjhelA paDala dhovAI gayA. RSabhadeva prabhunA chatra-cAmarAdi lakSmI joI, marUdevA mAtAne thayuM ke mohathI vihaLa banelA prANIne dhikkAra che, kharekhara ! snehane dhikkAra che. RSabhadeva paramAtmAnI dezanA ane atizayayukta divya vaibhava joIne utpanna thayela nirveda bhAva saMvegamAM palaTAyo, zukla dhyAnanI dhArAe caDyA. te ja kSaNe marUdevA mAtAne kevaLajJAna prApta thayuM. AyuSyano laya paNa e ja vakhate thatA marUdevI mAtAnA bhavopagrAhI (aghAtI) karmo paNa kSaya pAmyA. hAthI para ArUDha thayelA teo siddha, buddha, mukta thaI gayA arthAt mokSe sidhAvyA. e rIte A avasarpiNIkALamAM teo A bharatakSetramAM prathama mukta (siddha) thayA. - vRttikAra maharSi jaNAve che - mukta arthAt bAhya atyaMtara graMthinA baMdhanathI mukta thayelA. mocaka arthAt bIjAne paNa te rIte mUkta karAvanAra. evA mukta ane mocaka arihaMtone namaskAra. 0 mata nirasana :- jeo "brahmAmAM lIna thaI javuM e ja mukti che' evuM mAne che te saMtapananA ziSyo bhagavaMtane paNa vAstavika mukta mAnavA taiyAra nathI. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vivecana 49 teo kahe che, brahmAmAM maLI gayelA AtmAonI sthiti paNa brahmAvat samajavI. temanA A matanuM khaMDana karatAM kahyuM ke, muttA malAI arthAt karmabaMdhanothI svayaM mukta thayelAne ane bIjAne mukta karAvanArAne. je karmonuM phaLa cAra gatirUpa saMsAra che, te vicitra karmonA baMdhanathI chUTelA hovAthI bhagavaMta mukta che. teonuM kArya pUrNasiddha thayeluM che. teo mAne che tema jagakartA (brahmA)mAM maLI javAthI AtmAnI kAryapUrNatA thatI nathI. kAraNa ke teonA mate brahmAne punaH jagat racavAnuM hovAthI tenuM kArya to adhuruM ja hoya che. vaLI jagat racavAmAM ekanI hIna ane bIjAnI uttama Adi avasthAo banAvavAthI brahmAmAM rAgadveSanI paNa siddhi thAya che. temaja koI koInAmAM bhaLI jAya te paNa asatya che, kAraNa ke tema thavAmAM brahmAno ke brahmAmAM bhaLanAra AtmAno, bemAMthI ekano abhAva thAya che. tethI jagatakartAmAM bhaLI javAnuM mAnavuM te ajJAnamUlaka ke asatya che. AtmA svayaM ja karmathI mukta thAya che. -0- A rIte "jiNANa-jAvayANa' Adi cAra padonI AThamI saMpadA pUrNa thaI. have navamI ane chellI mokSasaMpadAne jaNAvatA kahyuM che ke, savvalUrNa sabUdarisINa sivuM ayala arue asaMta akukhayaM avyAbADuM apuNarAvitti siddhi gaI nAmadheya ThANe saMpattANaM namo jiNANe jiabhayANa. * savvalUrNa sabUdarisINa - sarvajJone, sarvadarzIone. - sarvane jANe te sarvajJa, sarvane dekhe te sarvadarzI. - ahIM sarva zabda "lokAloka vyApI sarvadravyo ane tenA sarva paryAyonA arthamAM samajavAno che. arihaMta paramAtmAnA jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmono saMpUrNa rIte laya thayelo hovAthI teo sarva dravyone tathA tenA sarva paryAyone jANI zake che tathA joI zake che. - sarvajJatAnI siddhi mATe jainadarzanI dvArA vipula sAhitya racanA thaI che. 0 mata nirasana :- buddhinA yoge jJAna thAya che - ema mAnanArA sAMkhyadarzanavALA bhagavaMtane sarvajJa ane sarvadarzI mAnatA nathI. teo ema mAne che ke, buddhithI vicArelA arthane AtmA jANe che. (svayaM AtmA jJAna-darzana karI zakato nathI.) teonI mAnyatAnuM khaMDana "salvamUui savvarilI' padathI thAya che. AtmAno svabhAva jANavAno ane jovAno che ja, paNa kammarUpa AvaraNo ADe AvavAthI te potAnA svabhAvano upayoga karI zakato nathI. AvaraNo khasI gayA pachI koInI paNa sahAya vinA ja jJAna-darzanarUpa sva-svabhAvathI ja sarva jANe che ane jue che. yogadRSTi samuccaya zloka-182mAM paNa kahyuM che ke, jIva svayaM zuddha prakRttithI ja caMdrasamAna che, caMdranA kiraNonI jema AtmAne vijJAna che ane caMdranI ADe AvatAM vAdaLonI jema tenI ADe AvatAM karmarUpa vAdaLo che. vaLI evuM paNa ekAMta nitya nathI ke, buddhirUpI kAraNa vinA AtmAne Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 buddhinA phaLarUpa vijJAna na ja hoya. kAraNa ke kAryanI siddhi sudhI ja kAraNa upayogI che, pachI tenI AvazyakatA nathI. jIvane paNa karmanA AvaraNo tUTyAM na hoya tyAM sudhI bhale buddhirUpa kAraNanI AvazyakatA rahe, paNa saMpUrNa AvaraNo tUTavAthI AtmAno jJAnasvabhAva pragaTa thatAM buddhi upayogI nathI. jema taravAnI sahaja zakti na hoya teone bhale tuMbaDu ke nAvaDI Adi upayogI hoya, paNa jeone taravAnI sahajazakti pragaTI che tevA manuSyo, jaLacaro Adi nAvaDI vinA ja tarI zake che, tema arihaMto paNa sahaja jJAna-darzanaguNo pragaTyA pachI buddhi vinA ja sarva kaMI jANI-dekhI zake che. mATe buddhinA yoga vinA paNa teo sarvajJa ane sarvadarzI ja che. 50 (A padanuM vivecana - vividha zaMkA-samAdhAno sahita lalita-vistarA graMthamAM to jovAlAyaka che ja. paNa sarvajJa siddhinA anusaMdhAne racAyela 'sarvajJa siddhi', 'sanmatitarkavivaraNa', 'sarvajJatAvAda', 'pramANamImAMsA', 'sarvajJazataka' Adi graMtho paNa mananIya che.) 0 AtmAne sarvagata arthAt vyApaka mAnanArAo koI mukta AtmAne paNa sarvagata mAne che, amuka sthAne ja rahe che ema mAnatA nathI. teo kahe che ke, AkAzanI jema sarva saMtApa rahita mukta AtmAo paNa sarvatra rahe che. temanA matanuM khaMDana karatAM ahIM jaNAvela che ke, sivamayattamarujhamAMtamavayamavyAvAha mapuLaravittisiddhiArU nAmadheya DhALa saMpattALa. A samagra vAkyanA pratyeka zabdonI vyAkhyA A pramANe che- zivam - vino-upadravothI rahita. jemAMthI sarva apAyo- upadravo dUra thayA che, te ziva. (evuM mokSa sthAna) ayalam acala eTale sthira. je calita thavAnA guNathI rahita che te acala kahevAya. jemAM svAbhAvika ke prAyogika koIpaNa prakAranI calanakriyAno saMbhava nathI te acala. (evuM mokSasthAna) * gam vyAdhi ane vedanAthI rahita. aruja eTale vyAdhi-vedanA rahita ema kahyuM kAraNa ke mokSamAM zarIra ane manano abhAva che. vyAdhinuM mULa zarIra che ane vedanAnuM mULa mana che. * anaMtam - anaMta eTale aMtarahita. koIpaNa kALe jeno aMta nathI te anaMta athavA tyAM rahelA AtmAone anaMta viSayonuM anaMta kALanuM jJAna hoya che, mATe te anaMta kahevAya che. (evuM mokSa sthAna) - * lAyan akSaya eTale jeno kadApi kSaya thato nathI ke jemAM kadApi hAni ke ghaTADo thato nathI athavA nAza pAmavAnA kAraNo nahIM hovAthI kadI nAza nahIM pAmanAruM athavA zAzvatuM kemake tyAM sAdiparyavasita sthiti che. (evuM mokSasthAna) bIjo artha che gakSata - paripUrNa-pUrNimAnA caMdramaMDalanI jema. -- avvAbAha avyAbAdha eTale pIDA rahita. karmajanya pIDAthI rahita. mokSa sthAnamAM karmarahitapaNuM hovAthI karma janita koI pIDA thatI nathI. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNa-sUtra-vivecana 51 * sapunarAvitti - je te mATe punarAvattiyaM evo paNa pATha maLe che. apunarAvRtti athavA apunarAvartika eTale jyAM gayA pachI pAchuM pharavAnuM hotuM nathI (tevuM sthAna-mokSa) athavA saMsArabhramaNanA bIjabhUta evA karmano abhAva hovAthI punarbhava ke purnajanma rUpa avatArano jemAM abhAva che te. -0- 'ziva thI apunarAvRtti' vizeSaNo jene mATe kahevAya che, tevA vizeSya pada 'siddhigatino have ullekha karAya che. eTale ke "siddhigati kevI ? to je ziva, acala, araja Adi vizeSaNothI yukta che tevI * siddhi-nAmadheyaM - siddhigati nAmavALA. - jyAM AtmA samApta prayojanavALo arthAt kRtakRtya hoya che. evA sthAnane ke je sthAna cauda rAjaloka (samagra jagatu)nI uparanA aMta bhAgamAM che, jene siddhi ane muktAtmAonuM tyAM gamana thatuM hovAthI gati kahevAya che. mATe siddhigati evA uttama nAmavALuM. - jyAM gayA pachI jIvone kaMI karavAnuM prayojana bAkI rahetuM nathI, te siddhi, te sthAna javA yogya hovAthI gati tarIke gaNanA pAme che. eTale ke siddha thayelA jIvonI jyAM gati thAya che, te siddhigati, te nAmavALA. * tA - sthAnane. AtmAo jyAM sthira rahe te sthAna. jene vyavahAranayathI "siddhikSetra' kahevAya che. kahyuM che ke, "ahIM manuSyalokamAM chellA zarIrano tyAga karIne tyAM siddhikSetramAM jaIne kAyama mATe sthiratAthI vase che." mATe vyavahAranayathI tene siddhikSetra kahyuM che. nizcayanayathI to sarva karmarUpa anAdi AnaMbarano mela utArIne AtmA potAnA mULa svarUpamAM rahe che. mATe "svarUpanI prApti e ja mokSa ane e ja mokSasthAna kahevAya che. kemake siddho temAM sva-rUpamAM ja rahe che, rame che ane svarUpano ja AnaMda bhogave che. nizcayanayathI to sarve padArtho potAnA svarUpamAM ja rahe che. koI dravya potAnA mULa svarUpane choDatuM nathI - ema kaheluM che. pUrve jaNAvelA zIva, acala, aruja Adi vizeSaNo paramArthathI sthAnane nahIM, paNa mukta AtmAne lAgu paDe che. to paNa sthAna ane sthAnIno abheda hovAthI upacArathI tyAM rahenArA sthAnInAM lakSaNo sthAnamAM paNa lAgu paDI zake che. AvA prakAranA (siddhigati) sthAna pAmelA arthAt saMpUrNapaNe karmakSaya thavA rUpa saMsArI avasthA nAza thavAthI svAbhAvika AtmasvarUpe pragaTa thavAthI AtmAnuM zuddha svarUpa pAmelA, AvA AtmAne jo vyApaka mAnavAmAM Ave to ahIM jaNAvyuM tevA vyavahAra ane nizcayarUpa siddhisthAnanI tene prApti thaI zake nahIM. jeo kSetrathI sarva vyApaka nathI teone ja saMsArI avasthAnA tyAgarUpa mokSaavasthA athavA siddhigati nAmaka sthAna prApta thAya che. - saMpattAnuM - prApta thayelAne. A zabda pUrvanA padonI sAthe vicAravAno che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pratikramaNa sUtra vivecana2 te mujaba (siddhigati nAmanA sthAnane) prApta thayelAne "evo saLaMga artha thaze. AvA pUrvokta vizeSaNoyukta arihaMta paramAtmAne namaskAra thAo-evuM kahe che. -0- A sUtramAM AdimAM ane aMtamAM namaskAra karyo che. tethI vaccenA padomAM paNa badhe namaskAra saMbaMdha joDavo. vaLI bhayone jitanArA paNa e arihaMto ja che, bIjAo nahIM - ema pratipAdana karavA upasaMhAra karatAM kahe che - "namo jihANa jiabhayANa." * namo nikhai ji-bhacAi bhayone jitanAra evA jinone namaskAra ho. ahIM je "namo' zabda che, tenuM vivecana sUtra-1 "namaskAra maMtra'mAM thaI gayela che ane nina zabdanuM vivecana sUtra-8 logassa sUtra'mAM thaI gayela che. A sUtramAM paNa namo ane nikhA baMne zabdo A pahelA AvI gayA che. nina-mayA - 'abhayadayANaM' zabdanI vyAkhyAmAM "maya' zabdano artha ane tenA sAta prakAronuM varNana karAyela che. nima-mayA eTale AvA sarve bhayone jitanAra. saMsArarUpa prapaMcathI nivRtta thayelA hovAthI koIpaNa bhaya jeone nathI, sarve bhayono jeoe kSaya karelo che - evA arihaMta bhagavaMtone namaskAra thAo. ( samavAya, rAyauseNIya, jIvAjIvAbhigama e traNa Agama sUtromAM namutthaNa mAM A namo ni nigamayA pATha jovA maLato nathI. temaja tenI pUrve saMpattApa zabda che, tyAM paNa zastavarUpa Agama pAThomAM badhe "saMpAvihAma' evo pATha jovA maLe che.) * ne 3 3 siddhAM. vALI gAthA. - A gAthA atre namutthaNe sUtramAM aMte che ja. paNa Agama sUtromAM koIpaNa sthAne namutthaNamAM aMte jovA maLatI nathI. kalpasUtramAM paNa nathI. lalita vistarAmAM paNa noMdhAyela nathI. yogazAstramAM trIjA prakAzamAM vivaraNamAM jaNAve che ke, "praNipAtadaMDaka pachI (arthAt namo niNAAM nirAmayA pada pachI) atIta, anAgata, vartamAna jinone vaMdana karavA mATe keTalAMka A gAthAne bole che. - jinadattasUri racita caityavaMdana kulakanI vRttimAM A gAthAnA saMbaMdhamAM jaNAvyuM che ke, je 31 prajJA siddha gAthA Agama saMbaMdhInI na hovA chatAM paNa pUrvazratadhare racelI hovAthI...te gAthAne bole. jinacaMdrasUrinA ziSya taruNaprabhasUrie vi.saM. 1411mAM racela paDAvazyaka vRttimAM A gAthAnA kartA viSayaka noMdha karatA tene umAsvAtie racelI che, tevuM jaNAve che. jyAre saMvata 1468mAM vartamAnasUri racita AcAradinakara graMthamAM A gAthAne gItArtha munioe kahelI che tema jaNAvyuM. 0 ne ma mAM siddhA - bhUtakALamAM jeo siddha thayA che. mavirasaMti HITU vALe - bhaviSyakALamAM je siddha thaze. saMparphe 3 vaTTamANaI - vartamAnakALe jeo vidyamAna che te. , , gAAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 namutthaNa-sUtra-vivecana sarve tivaUT vaMmi - sarvene mana, vacana, kAyAe vaMdu chuM. A gAthA dvArA bhUtakALamAM thaI gayelA, bhaviSyamAM thanArA ane vartamAnakALe vicaratA evA sarve arihaMtone vaMdanA karAyela che. A ja prakArano pATha sUtra-11 "ciMtAmaNi' nI gAthA-3mAM tIya kaMpar3aya padathI AvI gayela che. namutyu rihaMtANa thI AraMbhIne nilamayA sudhI A rIte bhAva jinonI stuti karAI che ane chellI gAthAmAM traNe kALanA sarve dravya jinone paNa vaMdanA karavAmAM Avela che. 1 vizeSa kathana :- namutyunuM sUtranuM zabdazaH vivecana karAyuM. paNa A sUtramAM rahelI, sUtra saMbaMdhI evI keTalIka vizeSa hakIkato jaNAvavAnuM Avazyaka che. gaNadhara racita ane aneka AgamomAM sthAna pAmela evA A sUtra para haribhadrasUri racita lalitavistarA TIkA to prasiddha che ja. taduparAMta caityavaMdanamahAbhASya, devavaMdanabhASya, yogazAstra AdimAM paNa tenuM vivecana athavA tenI aMtargatu rahelI hakIkatonuM kathana jovA maLe che. AvI vizeSakathana rUpa bAbatone ahIM jaNAvavAmAM AvI che. sUtranuM nAma :- A sUtranuM "namutthaNa' nAma to mAtra Adya zabdane kAraNe prasiddha thayuM che, paNa tene zakrastava ane praNipAtadaMDaka rUpe paNa oLakhAvAela che. zakrastava :- zakra ke indra karelI stavanA. te kALe te samaye zakra nAmanA siMhAsana para besanAro saudharmendra zukra saudharma devalokamAM, saudharmAvalaMsaka vimAnamAM, sudharmAsabhAmAM beThelo hato. A saMpUrNa jaMbUdvIpane potAnA vipula avadhijJAna vaDe joto hato. te samaye zramaNa bhagavaMta mahAvIra jaMbUdvIpanA bharatakSetranA dakSiNArdha bhAratanA brAhmaNakuMDagrAma nagaramAM koDAlagotranA RSabhadatta nAmanA brAhmaNanI patnI jAlaMdhara gotranI devAnaMdA brAhmaNInI kukSimAM garbharUpe utpanna thayelA jue che. joIne te indra harSita thayo, saMtuSTa thayo. cittamAM AnaMda pAmyo. prItiyukta manavALo thayo (ityAdi). te indra utsukatAthI siMhAsanethI uThyo. uThIne pAdapIThathI nIce utaryo. pachI uttama ratnonI jaDelI pAdukAone nIce utArI, eka vastranuM uttarAsaMga karyuM. aMjalipUrvaka be hAtha joDI, tIrthakaranI dizAmAM sAta, ATha pagalAM cAlIne potAno DAbo DhIMcaNa UMco rAkhe che, jamaNA DhIMcaNane bhUmitala para lagADIne potAnA mastakane traNa vakhata bhUmitala para mUke che, namaskAra kare che. pachI zarIrane kiMcit, namAvIne, bhujAne saMkoce che, pachI be hAtha joDI-daza nakha bhegA karI - mastake Avarta karI mastake aMjali joDIne saudharmendra A pramANe bolyo namutyuvi rihaMtANaM -4-4-4-4- namo niNA niSamA' A rIte zakra arihaMtonA cyavana, janma Adi kalyANakonA samaye potAnA vimAnamAM rahIne sarva arihaMtonI temanA-temanA janmAdi kalyANakanA prasaMgomAM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 pratikramaNa sUtra vivecana-2 stuti karatA hovAthI A sUtrane 'zakrastava' kahevAmAM Ave che. praNipAta daMDaka : - A namutthaNa sUtra kahyA pachI praNipAta eTale ke namaskAra karAto hovAthI navasaMpadAvALA A namutthaNaM' sUtrane praNipAta daMDaka' kahe che. - A sUtranI yojanA arihaMta paramAtmAne viziSTa rIte praNipAta vaMdanA karavA mATe ja thayelI che tethI tene praNipAta daMDaka sUtra kahevAya che. tenuM praNipAta daMDaka nAma' che tevo ullekha yogazAstra, lalitavistarA devavaMdanabhASya, dharmasaMgraha Adi graMthomAM paNa thayela jovA maLe che. 0 saMpadA ane pado : namutthaNuM sUtra nava saMpadA ane tetrIza padomAM rajU thayela che. jo ke A gaNatarI no ni nigamayA sudhInI che. kemake dazamI gAthA ke je nahi chaMdamAM che, tenI gaNatarI yogazAstra, lalitavistarA, dharmasaMgraha AdimAM karAyela nathI. anyathA neka kA siddhA Adi pado ane tenI saMpadA paNa AmAM umeravI paDe. yogazAstranI vRttimAM trIjA prakAzamAM "namutthaNa'nuM vivaraNa che. hemacaMdrAcAryajI mahArAje saMpadAnuM varNana karyuM che, te A pramANe che - zakastavamAM be, traNa, cAra, traNa vakhata pAMca, be, cAra ane traNa e pramANe tetrIza AlApakovALI nava saMpadAo che. saMpadA eTale arthanuM vizrAma sthAna athavA arvAdhikAra. jenAthI saMgata rIte artha judo paDAya te "saMpa - saMpadA kahevAya che. saMbaMdha dharAvatA zabdovALo pATha 'AlApaka' kahevAya che. (1) stotavya saMpadA - eTale stuti yogya pada samUha. jemAM arihaMtANaM ane bhagavaMtANaM be pado che. A saMpadA stutino viSaya koNa che tene sUcave che. stotavya - stuti pAtranI jANakArI mATe tene prathama mUkela che. (2) ogha saMpadA :- jene hetu saMpadA ke sAmAnya hetu saMpadA kahe che te traNa padanI che - AigarANa, tisthayarANa, sayaMsaMbudvANa, stuti yogya pAtranI jANakArI thayA pachI, A stuti pAtratAnA sAmAnya hetanI jANakArI mATe jijJAsA thAya che. tethI bIjI saMpadAmAM sAmAnya hetu jaNAvyA. (3) itarahetu saMpadA :- jene stotavya vizeSa hetu saMpadA ke asAdhAraNa hetu saMpadA kahe che. temAM cAra pado che puriyuttama Adi cAra. stuti pAtranA sAmAnya hetu jANyA pachI vizeSa hetu jANavAnI jijJAsA thAya che. te jaNAvavA A trIjI saMpadA batAvI che. (4) upayoga saMpadA :- jene stotavya sAmAnya upayoga saMpadA paNa kahe che. vizeSa hetane jANyA pachI paNa jijJAsA thAya che ke, A stotavya bhagavaMtano sAmAnya upayoga zo che? kemake vidvAno paraMparAe phaLapradhAna kAryapravRtti karanArA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutthaNaM-sUtra-vizeSa kathana 55 hoya che. A saMpadAmAM nIttamAM Adi pAMca pado che. (5) tahetu saMpadA :- tene upayoga hetu saMpadA paNa kahe che. temAM pAMca pado che - mayavayApa thI vahivavA. sAmAnyopayoga jANavA chatAM vidvAnone tRpti thatI nathI. teone e sAmAnyopayoganA hetune jANavA icchA thAya che. te jaNAvavA mATe samayaDayA Adi pAMca pado mUkyA. jethI stotavyanA upayoganI pAchaLanA saMgIna kAraNo jANI zake. (6) savizeSopayoga saMpadA :- sAmAnya upayoganI jANakArI chatAM jeone evI jijJAsA thAya ke zuM A ja upayoga hetu che ke vizeSa paNa koI upayoga hetuM haze ? temanI A jijJAsA saMtoSavAne mATe pAMca padonI saMpadA batAvI te ghampayAM Adi "dhabba' zabdavALA pAMca pado che. (7) svarUpa hetu saMpadA :- vizeSa upayoganI jANakArI pachI paNa vidvAnone thAya che ke A stotavya devanuM svarUpa zuM che ? ane zuM tevuM svarUpa sakAraNa che ? teo vizeSa nizcayapriya hovAthI temane AvI jijJAsA thAya che. tethI be padonI evI A saMpadA - "appaDihaya varanANadaMsaNa dharANa ane viyaTTa chaumAzaM" be padonI che. (8) nija-sama-phalada saMpadA :- jene Atmatulya paraphala kartRtva saMpadA paNa kahe che. A saMpadAmAM cAra pado che. ninA naviyApa thI muttA mokaIIM. svarUpa hetu jANyA pachI paNa vidvAnone jijJAsA thAya che ke, stotavya bhagavaMta potAnA jevuM phaLa bIjAne paNa ApI zake che ke kema ? temanI A jijJAsAne saMtoSavA mATe cAra padonI A saMpadA batAvI ke jemAM paramAtmA je pote pAme che te jinapaNuM, tirNapaNuM, buddhapaNuM ane muktapaNe bIjAne paNa pamADavAmAM samartha nimittarU5 che, te jaNAve che. (9) mokSa saMpadA :- ATaluM jANyA pachI chelle e jijJAsA rahe che ke, stotavyano pradhAna guNa kayo ? teo kayuM phaLa pAmyA hatA ? ityAdi. A saMpadAmAM traNa pado mUkelA che. savvalU thI nimAyA. 0 zakrastavanuM sthAna, caityavaMdana ke stava-stutinI mahattA : je sthAna sAmAyikamAM "karemibhaMte' sUtranuM che, tevuM ja mahattva pUrNa ke pradhAna sthAna caityavaMdananI kriyAmAM "zakrastava' arthAt "namuhUrNa sUtranuM che. tethI ja satyavAdya vaMvi - caityavaMdana zakrastavAdi yukta hoya che tema kahevAyela che. iSTa siddhinuM mUla upAsanA che, upAsanAnuM mULa zraddhA che. zraddhAno vikAsa karanAruM sAdhana caityavaMdana che. tethI iSTasiddhimAM caityavaMdananuM AlaMbana ati mahattvanuM che, mahAnizItha sUtramAM paNa kahyuM che ke, dareka zrAvake pratidina traNa vakhata caityavaMdana karavuM joIe. prAtaHkALe, madhyAhana bhojana pUrve ane nidrAdhIna thatAM pahelAM. caityavaMdanathI AtmAnA adhyavasAyo ghaNAM ja nirmaLa thAya che, chelle bhavabhramaNathI mukta thavAya che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 zakrastava zabdathI namunthuNaMne 'stava'' mAnatA A stavanI mahattA jaNAvatA uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke, te samyakatvanI zuddhi karanAra che. sUtra-noMdha : 56 A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. A sUtra aneka AgamomAM che, je prAraMbhe vivecanamAM jaNAvyuM che. nijhamayALa sudhImAM saMpadA nava, pada tetrIza, guruvarNa-33, laghuvarNa264 ane sarva varSoM-297 che. - -- nai Ja JarvaMga vALI gAthA prakSepa gAthA che, AgamomAM nathI. chatAM zrutadhara ke pUrvarSi racita hovAthI sanmAnya ja che. uccAraNonI dRSTie pUrve kahyA mujaba joDAkSara, anusvAra AdinuM tathA vizeSamAM saMpadA pUrvaka sUtra bolavAnuM lakSa rAkhavuM joIe. - X-X Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-14 jAvaMti ceIyAi sUtra sarva caitya vaMdana sUtra sUtra viSaya :- A sUtra thakI svarga, tirchA ane pAtALa e traNe lokamAM rahelA sarve jina caityonI vaMdanA karAyela che. - sUtra-mULa : jAvaMti ceiyAI, uddhe a ahe a tirialoe a; savvAiM tAiM vaMde, ira saMto tatva saMtAi. (1) = sUtra-artha :- urdhvaloka, adholoka ane tirthAlokamAM rahelA jeTalAM paNa caityo (jinAlayo) hoya, te sarvene ahIM rahelo evo huM tyAM rahelA sarva caityonI vaMdanA karuM chuM (vaMdu chuM). 57 (jo caityano jinapratimA artha svIkArIe to traNe lokamAM rahelI sarve jinapratimAone vaMdanA karuM chuM tevo artha paNa thAya che. juo zrAddha pratikramaNa sUtra vRtti gAthA 44no artha ane vivecana) - zabdajJAna : - jAvaMti jeTalAM uddhe - urdhvalokamAM ahe - adholokamAM savvAiM - sarve badhAM/badhI vaMde vaMdana karuM chuM saMto - rahelo, rahIne - vivecana : A sUtra 'jaMkiMci' sUtranI mAphaka phakta eka gAthAnuM evuM nAnuM sUtra che. anya AgamomAM ke Avazyaka sUtra nAmaka AgamamAM te kyAMya jovA maLatuM nathI, niryuktimAM paNa ullekha nathI. tethI pachInI racanA jaNAya che. jo ke vaMdittu sUtranI gAthA-44mAM A gAthA jovA maLe che. * ceiAi - caityo, jinapratimAo a - ane tirialoe - tirthAlokamAM tAiM - te (caitya/pratimA) iTTa - ahIM tatva saMtAi - tyAM rahelAne 0 khAti - jeTalAM. A saMkhyAvAcI vizeSaNa che. je have pachInA caityo padanI saMkhyAnA nirdhAraNa mATe vaparAyela pada che. 0 cevaDuM - caityo. caitya zabdathI jinAlaya ke jinamaMdiranuM grahaNa thAya che. paraMtu zrAddhapratikramaNa sUtra arthAt vaMdittu sUtranI TIkAmAM zrI ratnazekharasUrijI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 mahArAje caityano artha jina pratimA karela che. tethI caityo eTale jinAlayo athavA jinapratimAo evo artha thaze. 58 -0- have jo caityano artha jinAlaya laIe to : - - ahIM zAzvata caityo levA ke azAzvata caityo, tevI koI ja spaSTatA nathI mATe zAzvata ane azAzvata baMne prakAranA caityo - jinAlayonuM grahaNa karavuM joIe. - jagaciMtAmaNi sUtra-11nI gAthA-3mAM zAzvata caityono ullekha to thayo ja che. tethI zAzvata caityo saMbaMdhI vivaraNa tyAM jovuM. jaMkiMci sUtra-12nA pUrvArdhamAM 'tIrtha' zabdathI jinAlayano ullekha Ave che. tenA vivecanamAM zAzvata ke azAzvata sarve caityonI samaja vistArathI apAyelI che. -- have jo caityano artha jinapratimA svIkArIe to : ahIM paNa zAzvata ke azAzrvatanI koI spaSTatA nahIM hovAthI te baMne prakAranA jinapratimAnuM grahaNa karavuM joIe. zAzvata jinapratimA saMbaMdhI vistRta vivaraNa 'jagaciMtAmaNi' sUtra11 mAM karAyela che, tyAM jovuM. te sivAya 'sakalatIrtha' sUtramAM paNa A viSayamAM ullekho Ave ja che. * sUtra-12 'jaMkiMci' sUtramAM uttarArdhamAM '"nivivArUM'' zabdathI jinapratimAono ullekha che, tenA vivaraNamAM zAzvata-azAzvata baMne prakAranI jinapratimAonuM vivecana karAyela che. - ahIM eka vAta noMdhapAtra che ke, je 'zrAddhapratikramaNa sUtra-arthadIpikA TIkA''ne AdhAre ahIM caityano jinapratimA artha svIkArela che. te TIkAmAM to mAtra zAzvata pratimAjInI ja traNe lokanI saMkhyA darzAvela che. paraMtu khAti zabdathI ''jeTalAM paNa'' artha vicAratA sarve koI jinAlayone tathA jinapratimAjIne vaMdanA karavI joIe e dRSTie ahIM zAzvata-azAzvata baMne prakAranA caityo tathA jinapratimAjInuM grahaNa karela che. vaLI A TIkAmAM paNa pUrve zAzvata ane azAzvata baMne caityonI vaMdanA karelI ja che. -0- jeno ullekha saMkhyAmAM thaI zakato nathI tevA asaMkhyAta caityo ane asaMkhyAta jinapratimAjI paNa jyotiSka ane vyaMtaronA sthAnamAM che te sarvenI paNa vaMdanA samajI levI- tema vaMdittu sUtra-TIkAmAM jaNAve che. urdU - urdhvalokamAM, devalokamAM. cauda rAjaloka pramANa kSetralokamAM uparanA sAta rAjaloka (900-yojana sivAyanA) che temAM bAra devaloka, navatraiveyaka ane pAMca anuttara vimAno AvelA che. A badhAM vimAnomAM caityo ane pratimAjI AvelA che. te rUpa urdhvaloka ahIM sUcita karAyela che. 0 TM - adholokamAM, bhavanapati AdinA bhavanomAM. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvaMti ceIyAiM-sUtra-vivecana 59 samabhUtalA pRthvInI nIce 900 yojana pachIno bAkIno je sAta rAja loka bhAga che, tene adholoka ke pAtALaloka kahe che. prasiddha vAta mujaba tyAM bhavanapatinA bhavanomAM AvelA zAzvata caityono ane jinapratimAono ullekha adholokanI caitya vaMdanAmAM Ave che, paraMtu - - adholomAM traNa prakAranA sthAnomAM caityono ullekha vaMdittu sUtranI TIkAmAM ratnazekharasUrijIe karelo jovA maLe che. (1) bhavanapatinA bhavanomAM AvelA caityo. (2) mahAvidehanI kubaDIvijayamAM AvelA caityo. (3) vyaMtaronA AvAsomAM AvelA asaMkhyAta caityo. tirigopu - tirthAlokamAM, madhyalokamAM. samabhUtalA pRthvIthI pramANAMgula (eka prakAranuM mApa)thI 900 yojana upara sudhI ane 900 yojana nIce sudhI ema 1800 yojanamAM Avelo ane eka rAjaloka pramANa vistAravALo evo tirthAloka che. A loka urdhva ane adholokanI madhyamAM Avelo hovAthI te madhyaloka paNa kahevAya che. -- * ahIM mAtra manuSyaloka ja artha karavo adhuro che kemake manuSya lokanI bahAra naMdIzvaradvIpa, kuMDaladvIpa, rUcakadvIpamAM paNa zAzvata caityo ja che. phakta zAzvata caityo-pratimAono ullekha sUtra-11 'jagaciMtAmaNi'mAM che ja. paNa zAzvata azAzvata baMne saMbaMdhI samajaNa mATe sUtra-12 'jaMkiMci' sUtranuM vivecana jovuM. - 0 sAtAnuM vaDhe - te sarvene huM vaMdana karuM chuM. te sarve arthAt urdhva, adho, tIrthA lokamAM rahelA sarve caityo eTale ke sarve jinAlayo ane sarve jinapratimAjIne huM vaMdanA karuM chuM. -- 0 rUTha saMto tatva saMtArUM - ahIM rahelo evo huM, tyAM rahelAMne. "ahIM rahelo evo huM' A vAkya bhaktibhAvathI unnasita cittavALo vyakti bole che arthAt vaMdana karavAnI bhAvanAvALo bole che. "tyAM rahelAne" - e zabdono saMbaMdha traNe lokamAM rahelA sarva caityo - arthAt sarve jinAlayo ane sarve jinapratimAonI sAthe che. - sArAMza - huM ahIM rahIne tyAM rahelA sarve caityonI bhAva vaMdanA karuM chuM. vizeSa kathana : zrAddha pratikramaNa sUtranI arthadIpikA TIkAmAM jaNAve che ke, samyaktvanI zuddhi arthe traNe lokamAM rahelA zAzvatA-azAzvatA sthApanA jInane vaMdanA karavA mATe A gAthAnI racanA thayelI che. -- - 'jAvaMti ceiyAiM' nAmathI prasiddha A sUtramAM sarve caityonI vaMdanA karAyelI hovAthI A sUtrane "sarva caitya vaMdana sUtra' paNa kahe che. * jinapratimA Atmabodha mATenuM eka agatyanuM sAdhana che. tenA pratyenI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 pratikramaNa sUtra vivecana-2 nisIma bhakti A gAthA vaDe pradarzita karAyela che. - A sUtra "gAthA' chaMdamAM che. - sUtra-noMdha : - A sUtranuM koI Agamika AdhArasthAna to jANavAmAM Avela nathI. paNa vaMditta sUtranI gAthA-44 A pramANe ja che. - A sUtramAM gAthA-1, saMpadA-4, pada-4, guruvarNa-3, laghuvarNa-32 ane sarve varNo maLIne-35 che. - A sUtra prAkRta bhASAmAM racAyela che. - A sUtranA uccAraNamAM mukhyatve anusvAra bhUlo thatI jovA maLI che. jemake "savvAi'ne bale savvAi, "saMtAi'ne badale saMtAi Adi. joDAkSaramAM 'uDha', zabda spaSTa bolAvo joIe. A bhUlo pratye lakSya ApavuM. X - Y Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-16 jAvaMta ke vi sAhU sUtra sarva sAdhu vaMdana sUtra = sUtra-viSaya :- A sUtramAM sarva karmabhUmimAM rahelA arthAt bharata, airavata ane mahAvideha kSetramAM rahelA sarve sAdhune namaskAra karAyela che. " sUtra-mULa : jAvaMta ke vi sAhU, bharaheravaya-mahAvidehe a; savvasiM tesiM paNao, tiviheNa tidaMDa virayANaM. // sUtra-artha : (1) bharata, bhairavata ane mahAvideha kSetramAM rahelA je koI sAdhu traNa daMDathI aTakelA che teone huM (mana, vacana, kAyAthI) trividhe vAMdu chuM. " zabdajJAna :jAvaMta - jeTalA sAhU - sAdhuo eravaya airavata kSetramAM - a - ane, (anyatra rahela) paNao - praNata, namelo traNa daMDathI tidaMDa 61 ke vi - koI paNa bharaha - bharatakSetramAM mahAvidehe - mahAvideha kSetramAM savvesi rsi - te sarvene tiviheNa virayANaM - traNa prakAre virAma pAmelAne - vivecana : A sUtra paNa 'jaMkiMci' ane 'jAvaMti ceiyAi'nI mAphaka eka nAnuM sUtra che. je rIte te sUtromAM jinAlaya ane jinapratimAjIne vaMdanA karAyela che, te rIte A sUtra dvArA sAdhu bhagavaMtone vaMdanA karAyela che. sUtra-11 'jagaciMtAmaNi' sUtramAM utkRSTA muni bhagavaMtonI ane vartamAnakALe viharamAna muni bhagavaMtonI saMkhyA darzAvI che. paNa A sUtramAM karmabhUmimAM vasatA sarve muni mahArAjonI vaMdanA karAyela che. A sUtrano ullekha paNa anya koI AgamomAM ke Avazyaka sUtra nAmanA AgamamAM kyAMya paNa thayela nathI. niryuktimAM paNa A sUtranuM koI sUcana jovA maLatuM nathI. mAtra vaMdittu sUtranI gAthA-45 mujaba A sUtra jaNAya che. * khAvaMta - jeTalA, A saMkhyAvAcI zabda che. je 'sAdU' zabdanI saMkhyA nirdhAraNa karavA mATe vaparAyelA vizeSaNa svarUpa che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 . vi - koIpaNa, A baMne zabdo paNa 'sArUM' sAthe saMbaMdhita che. sArUM - sAdhuo. ahIM sAdhu zabdathI upalakSaNathI sAdhvI paNa levA. pUrve jeTalA ane je koIpaNa zabda sAthe A padane joDavAnuM che. jeTalA arthAt saMkhyAnI dRSTie jeTalI saMkhyAmAM sAdhu che, te badhAM ja sAdhu (ane sAdhvI) ane 'je koIpaNa' zabdathI sAdhuonA viziSTa guNo ane bhinna bhinna sthiti AdhAre aneka prakAranA sAdhuonuM ahIM grahaNa karAya che. jemake - kevalajJAnI, Rjumati ane vipulamati mana:paryavajJAnI, sAmAnya ke parama avadhiyukta avadhijJAnI, viziSTa zrutadhara-caudapUrvI, dazapUrvI, navapUrvI ityAdi, dvAdazAMgadhara, ekAdazAMgadhara ityAdi. taduparAMta jinakalpI ke sthavIra kalpI, yathAlaki, (yathAkhyAta) parihAra vizuddhi, sAmAyika cAritradhara, viziSTa labdhivaMta jevA ke vidyAcAraNa, jaMghAcAraNa, padAnusArilabdhidhara, vaikriyalabdhidhara, AzIviSalabdhidhara, pulAka, nirprantha, snAtaka, gaNi, AcArya, upAdhyAya, gaNAvacchedaka ityAdi sarve sAdhu. - sAdhu zabdanI vyAkhyA sUtra-1 'namaskAramaMtra'mAM jovI. bharavaya mahAvidehe a - bharatakSetra, bhairavata kSetra ane mahAvideha kSetramAM rahelA. ahIM kSetrane AzrIne traNa nAmo jaNAvyA che. sUtra-11 'jhAciMtALi' mAM '"bhUmirdi' zabdanI vyAkhyA avasare A kSetranu kathana karAyeluM che. jaMbudvIpamAM devakuru ane uttarakuru sahita gaNatA nava moTA kSetro che ke jene varSakSetro kahe che. A nava kSetromAM traNa kSetro bharata, airavata, mahAvideha e traNene karmabhUmi kahI che. jyAM tIrthaMkara, cakravartI, vAsudeva, sAdhu, sAdhvI AdinuM astitva hoya che. samagra manuSyalokano vicAra karIe to temAM aDhI dvIpa ane be samudrono samAveza thAya che. koIpaNa manuSyano janma (ke mRtyu) A aDhI dvIpamAM ja thAya che. temAM jaMbUdvIpa te pharato lavaNa samudra ane tene pharato dhAtakI khaMDa dvIpa che. dhAtakI khaMDane pharato kAloladhi samudra ane tene pharato puSkarAvartta dvIpa che. A puSkarAvartanI madhyamAM mAnuSottara parvata che. tyAM manuSyakSetra pUrNa thatuM hovAthI puSkarAvarttadvIpa aDadho ja levAno che, mATe aDhI dvIpa kahyA che. A aDhIdvIpane AzrIne kSetronI vicAraNA karIe to - jaMbudvIpamAM je traNa karmabhUmi kSetro jaNAvyA. te ja bharata-airavata ane mahAvideha dhAtakI khaMDa pUrvamAM paNa che ane dhAtakI khaMDa pazcimamAM paNa che arthAt tyAM babbe bharata, babbe airavata, babbe mahAvideha che. evI ja rIte puSkaravaradvIpArdhamAM paNa babbe bharata, airavata, mahAvideha che. tethI badhAM maLIne pAMca bharata, pAMca airavata ane pAMca mahAvideha ema 15-karmabhUmi kSetro thAya che. A paMdara karmabhUmiomAM rahelA sarve sAdhuonI gaNanA karavAnI che. taduparAMta mahAvide pachI mUkAyela jhU zabdanI zrAddha pratikramaNa sUtramAM 62 -- --- Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAvaMta ke vi sAhU-sUtra-vivecana karAyelI vyAkhyA paNa mananIya che. kemake tyAM sa zabda phakta "ane' arthamAM nathI, paNa samuccaya arthamAM che. tyAM ratnazekharasUrijI jaNAve che ke, "ga' zabdathI vyaMtarAdi devo vaDe haraNa thavuM, naMdIzvarAdihIpe yAtrArthe javuM vagere-vagere kAraNe te 45 lAkha yojana pramANa manuSya kSetranI bahAra athavA trIza akarmabhUmimAM athavA chappanna aMtarlIpamAM rahelA sarve prakAranA sAdhuone grahaNa karavA. - akarmabhUmi ane aMtaradvIpamAM janmelA manuSyone "yugalika dharma hovAthI temane sAdhupaNuM-viratibhAva sparzI zakato nathI. eTale ke 15-karmabhUmiomAM ja sAdhupaNuM prApta thaI zake che. paNa karmabhUmimAM rahelA sAdhuonuM paNa akarmabhUmi ke aMtarlIpa AdimAM gamana zakya che. tethI tyAM gayelA sAdhuonuM paNa grahaNa "' zabdathI karela che. sarvesiM tesiM - te sarvene. ahIM "te' sarvanAma pUrve kahevAyela sAdhumahArAjo mATe vaparAyela che. te sarve eTale te badhAM ja sAdhuone. * vakho - praNata, namelo (evo huM) - zabdArtha pramANe "namelo' artha jarUra thAya, paNa samagra vAjyArthino vicAra karIe to "namyo chuM' ke "namaskAra karyo che' artha thaze. * tivana - traNa prakAre, traNa karaNathI (mana, vacana, kAyAthI) - A zabdanI vyAkhyA pUrve sUtra-9 "karemibhaMte'mAM thayelI che. - A padano saMbaMdha "pano sAthe che. mana, vacana, kAyAthI namaskAra karyo che. - bIjA mate A zabdathI karaNa, karAvaNa, anumodana artha levo je "tridaMDa' sAthe saMbaMdhita che. * tivaMdu-viyA - traNa daMDathI jeo virAma pAmelA che, teone. - ThANAMga sUtra-134 ane samavAya sUtra-3nI vRttimAM 'phaMDa' zabdanI vyAkhyA karAyela che. "jenAthI AtmA daMDAya te daMDa." hiMsA Adi sAvadya pravRtti vaDe AtmA daMDAya che. tenA traNa bheda kahyA. kemake daMDa traNa prakAre thAya che. manathI, vacanathI, kAyAthI. tethI manodaMDa, vacanadaMDa, kAyadaMDa evA traNa bhedo kahevAyA che. sAdhu jIvananA mukhya lakSaNomAMnuM eka lakSaNa che. A traNa daMDathI viramavuM te. - sAdhu koIne paNa manathI daDe nahIM, vacanathI daDe nahIM ane kAyAthI paNa daDe nahIM. AvI rIte jeo traNa daMDathI virAma pAmelA che tevA lakSaNa yukta athavA to "bhAvasAdhu''ne ahIM grahaNa karavAnuM sUcana che. - TUMkamAM "tiraMDaviyA" zabda sAt nA vizeSaNarUpe mUkAyo che. -0- jemane vaMdana karIe chIe te sAdhu lakSaNathI traNa daMDathI virata hoya, sthAnathI bharata, airAvata, mahAvideha kSetramAM hoya, '3' zabdathI teo bhArata Adi paMdara karmabhUmi sivAyanA kSetramAM paNa gayA hoya ane gAviMta vi zabdothI jeTalI paNa saMkhyAmAM hoya te badhAMne mana, vacana, kAyAthI namaskAra karyo che. (athavA traNe Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 pratikramaNasUtra vivecana-2 prakAranA daMDanuM sevana karatA-karAvatA ke anumodatA nathI tevA sAdhune vaMdana karuM chuM.) vizeSa-kathana : 'jAvaMta ke vi sAhU' nAmathI A sUtranI oLakha to tenA Adya zabdone kAraNe apAya che. paraMtu A sUtramAM sarva prakAranA sAdhune vaMdana karavAmAM Avela che, tethI tene 'savvasAhU vaMdanasUtra' paNa kahe che. arihaMto ane arihaMta pratimAonI mAphaka sAdhuo paNa Atma-bodha thavAmAM ati upakAraka nimitta che. kemake arihaMta caitya jema sthAvara tIrtha che, tema sAdhuo paNa jaMgamatIrtha kahyA che. tethI temanA pratyenuM sanmAna, pUjyabhAva ane aMtaraMga bhakti manuSyone cAritrabhAva nA janmadAtArUpa ke vRddhimAM prabaLa nimitta che. tethI temane vaMdana karavAmAM Avela che. - zrAddha pratikramaNa sUtra vRttimAM A sUtrane muni vaMdanA nA hetuthI racAyela gAthArUpe rajU karAyela che. = sUtra-noMdha : A sUtrano ullekha Avazyaka sUtra nAmaka AgamamAM ke anya koI AgamamAM thayelo nathI. paNa vaMdittu sUtranI 45-mI gAthA rUpe ullekha pAmela gAthA e ja A sUtra che. A sUtra 'gAhA' nAmaka chaMdamAM racAyela che. bhASA prAkRta che. A sUtramAM 1-gAthA, 4-56, 4-saMpadA, 1-guruvarNa, 37-laghuvarNa maLIne sarva varNa-38 che. - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namoDarNa-sUtra sUtra-16, namoDahaMta sUtra 'parameSThi namaskArasUtra I sUtra-viSaya :- A sUtra thakI arihaMtAdi paMca parameSThine saMkSepamAM namaskAra karavAmAM Avela che. | sUtra-mULa : namoDarvat siddhAcAryopAdhyAya sarva sAdhubhyaH - sUtra-artha :arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sarva sAdhuone namaskAra ho. zabdajJAna :namo - namaskAra thAo sAIta - arihaMtone siddhi - siddha (mokSe gayela) 3AvArya - AcAryone upAdhyAya - upAdhyAyone sAdhugaH - sAdhuone vivecana :namo - sUtra-1 "namaskAra maMtra', sUtra-13 "namutthaNaM'mAM juo. t - sUtra-1 namaskAra maMtramAM "arihaMtANaM' padamAM juo. A pada rihaMta zabdathI sUtra-8 "logassa'mAM ane sUtra-13 "namutthaNamAM paNa AvI gayela che. 0 siddha - sUtra-1 namaskAramaMtramAM vivecana jovuM. sUtra-8 'logassa', sUtra13 "namutthaNa'mAM paNa A zabda Avela che. 0 lAvArtha - sUtra-1 namaskAramaMtramAM 'AyariyANaM' padanuM vivecana jovuM. sUtra-2 "paMciMdiya'mAM paNa temanA guNonuM varNana che. 0 35TdhyAya - sUtra-1 namaskAra maMtramAM uvajjhAyANaM' pada juo. 0 sarvasAdhu - sUtra-1 namaskAra maMtramAM pAMcamAM padanuM vivecana jovuM. A zabda sUtra-11 "jagaciMtAmaNi' ane sUtra-15 "jAvaMta ke visAhU' e baMnemAM paNa AvI gayela che. -0- saMkSepamAM paMca parameSThine A sUtrathI namaskAra karAyela che. je namaskAra maMtranA pAMca padonuM ja svarUpa che, mATe punaH vivecana karela nathI. tenuM vistRta vivecana sUtra-1 "namaskAra maMtra'mAM jovuM. [2] 5] Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 i vizeSa kathana : - caityavaMdanamAM uvasaggaharaM stotra pUrve athavA stavana bolatA pahelA A sUtra bolAya che. - stuti catuSkamAM paNa pahelI ane cothI stuti bolatA pahelA A sUtra bolavAnI paraMparA che. - madhyama ke laghu caityavaMdanamAM paNa thoyanI pUrve bolAya che. - pratikramaNamAM vizAla locana dala, namostu vardhamAnAya ke saMsAra dAvanala pUrve tathA mRtadevatA Adi stuti pUrve, stavana pUrve, laghuzAMti ke bRhat zAMti pUrve ityAdi sthAne A sUtra bolAya che. - pUjAo vageremAM, pUjanonA maMtroccAra pUrve ityAdi aneka prasaMge maMgalacaraNa rUpe A sUtra bolAya che. - paraMparAgata rIte evI lokokti prasiddha thayelI che ke A sUtra zrI siddhasena divAkara sUrijIe pUrvomAMthI udbhUta kareluM che. - sAdhvIjIo tathA bahenone A sUtra bolavAno niSedha che. sUtra-noMdha :- A sUtranI bhASA saMskRta che. - A pAThanI noMdha saM. 1364mAM racAyela vidhiprapAmAM, saM. 1383mAM racAyela caityavaMdanakulaka-vRttimAM, saM. 1468mAM AcAra dinakaramAM ityAdi graMthomAM caityavaMdana vidhimAM A sUtrano ullekha tenI prAcInatA darzAve che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggahara stotra sUtra-1) uvasagahara stotra A uvasaggahara-thotta (1) (2) (3) . sUtra-viSaya :- A zrI pArzvanAtha bhagavaMtanuM stotra (stavanA) che. tenAthI sarva vino dUra thAya che. camatkArika evA A stotranI pahelI gAthAmAM pArzvanAtha prabhunI stuti che, bIjI gAthAmAM "liMga' maMtranuM varNana che, trIjI gAthAmAM maMtra karatA paNa prabhunA namaskAranA prabhAvanuM kathana che. cothI gAthAmAM samyakatvanI mahattA che, pAMcamI gAthAmAM samyakatva mATenI prArthanA karela che. - sUtra-mULa :uvasaggahara pAse, pAsa vaMdAmi kamma-dhaNa-mukka; visara-visa-ninnAsa, maMgala-kahyANa-AvAsaM. visara-phuliMga-maMta, kaMThe dhArei jo sayA maNuo; tassa gaha-roga-mArI-daTha-jarA-jaMti-uvasAmaM. ciThau dUre maMto, tujha paNAmo vi bahuphalo hoI; nara-tiriesa vi jIvA, pAvaMti na dukukha dogacyuM. tuha sammatte laddha, ciMtAmaNi-kappapAyavamahie; pAvaMti avidheNaM, jIvA ayarAmara ThANe. Ia saMyuo mahAyasa ! bhaktibhara nibamaraNa hiaeNa; tA deva ! dijja bohiM, bhave bhave pAsa jiNacaMda. v sUtra-artha : (jeo) upasargono nAza karanAra che pArthanAmaka yakSa jemane sevaka che athavA jeo bhaktajanone samIpa che, (jeo) karmanA samUhathI mUkta che, jherI prANIonA jherano nAza karanAra che, maMgala ane kalyANanA AvAsarUpa che tevA pArthaprabhune huM vaMdana karuM chuM. (1) je manuSyo (pArzvaprabhunA nAmavALA) jherano nAza karanAra skUliMga maMtrane haMmezA kaMThane vize dhAraNa kare che, tenA duSTa graha, rogo, marakI, duSTa jvara. (vagere sarve upadravo) zAMta thAya che - nAza pAme che. (2) (he bhagavaMta !) visaharaliMga' maMtra to dUra raho, Apane karela namaskAra paNa ghaNA phaLavALo che. (jenA prabhAve) manuSya ane tiryaMcagatimAM paNa jIvo kukha ane daridratA pAmatA nathI. (3) (4) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 (he bhagavan!) ciMtAmaNi ratna ane kalpavRkSathI (paNa) caDiyAtuM ApanuM samyaktva prApta karavAthI jIvo nirveidanapaNe ajarAmara sthAnane arthAt mokSane prApta kare che. (4) he mahAyazasvI prabhu ! bhaktinA samUhathI pUrNa bharelA hRdayathI (meM ApanI) stuti karI, to he pArzvajinacaMdra ! bhavobhava (mane) bodhi-samyaktva Apajo. (eTaluM ja huM mAMgu chuM.) zabdajJAna :uvasaggahara - upasargone haranAra pAsa - pArzva yakSa jeno sevaka che,samIpa che pAsa - pArzvanAtha bhagavaMtane vaMdAmi - huM vaMdana karuM chuM kamANe mukyuM - karmasamUhathI mukta visahara visa - viSadharanuM jhera nitrAsaM - nAza karanAra maMgala - maMgala kallANa - kalyANa, Arogya AvAsaM - ghara samAna visara-phaliMga mata - "visara-liMga" nAmanA maMtra vizeSane kaMThe - kaMThane vize, gaLAmAM dhAreI - dhAraNa kare che jo sayA - je sadA (niraMtara) maNuo - manuja, manuSya tassa - tenA gaha - graha roga - roga mArI - marakI kudaMRI - duSTa jvara (tAva) jaMti - jAya che, pAme che visAma - upazAMtine, upazamane ciThau-dUre - dUra raho maMto - (e) maMtra tujuga - tamane (karelo) paNAmo vi - namaskAra paNa bahuphalo - ghaNAM phaLavALo hoI - che, thAya che naratiriesa - manuSya-tiryaMcamAM jIvA - jIvo, AtmAo pAvaMti - pAme che na - nahIM dukukha dogathya - duHkha tathA dAridrane tuha - tamAruM, ApanuM sammatte - sakhyatvasagar darzana lahe - pAgyethI, prApta thayethI ciMtAmaNi - ciMtAmaNiratna kampapAyava - kalpavRkSathI paNa abamhie - adhika caDiyAtuM pAvati - pAme che avipaeNNa - vidana vinA ayarAmara - ajarAmara, mokSa ThANa - sthAnane ia - A pramANe saMyuo - stavAyelA mahAyasa - he mahAyazasvI ! bhaktibhara - bhaktinA samUhathI nibabhareNa - pUrNa bharelA hiaeNa - hRdaye karIne tA - te kAraNathI deva - he deva ! dija - Apo bohiM - bodhi, samyakatva bhavabhave - pratyeka bhavamAM pAsajiNacaMda - he pAzva jinacaMdra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggahara stotra-vivecana 69 n vivecana : stotranA prAraMbhika zabda "uvasaggahara' parathI A stotra "valAda" nAmathI oLakhAya che. prAkRtamAM tene 'vasAdara thotta' kahe che. navasmaraNamAM bIjA smaraNarUpe sthAna pAmeluM, parama maMgalarUpa ane maMtragarbhita evuM A prabhAvaka stotra che. prasiddha paraMparAnusAra tenI racanA pUjya bhadrabAhusvAmI dvArA karAyela che. paramAtmA sanmukha karAtA caityavaMdanamAM paNa stavanane aMte bolavAnI paraMparAvALA A stavanArUpa stotranuM dainika kriyAmAM paNa aneruM sthAna che. prAtaHkAlIna pratikramaNamAM, paccakkhANa pAratI vakhate, bhojana pachInA caityavaMdanamAM ane rAtre saMthArA porisImAM ke zrAvakane sAmAyika pAratI vakhate ema aneka prasaMge upayogI thatA evA A sUtranuM vividha arthasabhara vivecana ahIM rajU karIe chIe * vAsada pAsaM - upasargone dUra karanAra pArzvayakSa jemano sevaka che te. ahIM be pado che - 3vasahira ane pasaM. baMneno alaga alaga artha ane saMyukta artha ema baMne rIte vicAraNA karavI Avazyaka che. 0 3pa eTale vina, hAni, vyAdhi Adi thAya paNa Agamika rIte teno artha vicArIe to jenA vaDe karIne jIva pIDA Adi saMbaMdhavALo thAya tene upasarga kahevAya che. A upasargonA traNa ke cAra bheda tenI Agama Adi vyAkhyAomAM jovA maLe che. (1) devakRta, (2) tiryacakRt (3) manuSyavRt ane ThANAMga sUtrakAre A traNa sivAya cotho AtmasaMvedanIya nAme upasarga paNa kahyo che. - devakRt upasarga - hAsyathI, keSathI, parIkSA mATe ane mizrarUpe karAyela. - manuSyavRt upasarga - hAsyathI, keSathI, parIkSA mATe ane abrahmacaryanA sevana nimitte karAyela hoya che. - tiryacakRt upasarga - bhayathI, praaSathI, AhAra hetuthI ane potAnA baccA, guphA ke mALAnA rakSaNanI buddhithI karAyela hoya che. - AtmasaMvedanIya upasarga paNa cAra prakAre jovA maLe che- 1. ghaTTanathI - AMkhamAM raja Adi paDe, gaLAmAM kaMIka khUMcI jAya. 2. prapatanathI - dhyAnathI na cAlatA paDe AkhaDe, tethI pIDA upajete. 3. staMbhanathI - beThA, ubhA ke sUtA rahevAthI paga khaMbhita thaI jAya to. 4. zleSNathI - paga vALIne vadhu samaya besatA paga akaDAI jAya che. athavA koIpaNa bheda na gaNatA - jenA yoge jIva pIDA pAme te rUpa upasarga eTalo ja artha svIkArIe to tevA upasargane - upadravane je dUra kare tene upasargahara kahevAya che. 0 hara - hara eTale haraNa karanAra ke dUra karanAra. 0 pAsa zabdanA vividha artho judA judA vRttikAre karyA che. (1) jo A zabdane pArzayala' arthamAM svIkArIe to 'rasamadara' zabda tenuM vizeSaNa thaze. te mujaba - zAsanano adhiSThAyaka hovAthI vidgono nAza Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 karanAra ke upadravone dUra karanAra evo je 'pArzva' nAmo yakSa. - upasargone dUra karanAra pArzva nAmano yakSa (jemano sevaka che evA) upasargone dUra karanAra pArzvayakSa (dharaNendra ane padmAvatI Adi jenI samIpamAM rahelA che evA) 6. -0- prazna :- 'uvasaggahara' e vizeSaNa pArzva yakSa mATe kema vaparAyuM ? -0- uttara :- ahIM pArzvanAtha bhagavaMtanA sAmarthya vize to zaMkA ja nathI, paNa temanA mkata evA yakSa deva pArzva paNa upasarga haravA samartha che, tema batAve che, kemake pArzvanAtha bhagavaMtanI bhaktipUrvaka stavanA karatA bhaktonA upasargo pArzva yakSa paNa prabhunI stavanAthI saMtuSTa thaIne nivAre che. vaLI caturvidha saMghanI sthApanA thAya tyAre zAsanarakSaka yakSa yakSiNInI paNa sthApanA thaI ja jAya che. te devadevInuM kArya zAsananA ArAdhako para AvatA vighnonuM nivAraNa karavAnuM che. temaja bhagavaMta to vitarAga che, karmasamUhathI mUkta che, tethI vighna AdinuM nivAraNa kArya to zAsanarakSaka devo ja karavAnA che, mATe 'uvasaggahara' e pArzva yakSanA vizeSaNarUpe prayojAyela che. A pArzvayakSa zyAma varNavALo, hAthI jevA mukhavALo, sarpanI phaNAthI maMDita mastakavALo, kAcabAnA vAhanathI yukta, cArabhujA sahita, jamaNA be hAtha bIjorA ane sarpa yukta, DAbA be hAtha noLiyA ane sarpathI yukta che. (2) bIjA mate paramAtmA pote aciMtya mAhAtmyavALA kalpavRkSa ke ciMtAmaNI ratna samAna che. (A vAta sUtra-11 'ciMtAmaNi' mAM paNa Ave ja che ane sUtra-8 'logassa sUtra'nA vivecana avasare paNa jaNAvAyela che.) tethI pAsuM zabdano artha 'pArzvayakSa' na karatA tene bhagavaMta pArzvanA vizeSaNa rUpe ja artha karIne paNa keTalAMka vRttikAro jaNAve che ke- 0 pAsa (pArzva) eTale 'samIpa'. = * upasargone dUra karanArA (devo) samIpamAM che jemane evA athavA - upasargone dUra karanAruM sAmIpya che jemanuM evA. 0 pAsa (pazya) eTale 'jonArA'. traNe kALamAM vartatI vastuonA samUhane jue te pazya (pAsa). 0 pAsa eTale jenI AzAo saMpUrNapaNe cAlI gaI che tevAne, AkAMkSA vinAnAne. (pramAtA AzA yasya sa) 0 pAsa eTale paramaizvarya yukta. - A rIte 'pAsa' zabda judA judA arthomAM vyAkhyAyita thayo che. paNa A dareka vyAkhyAmAM vasAhara zabda bhagavaMta pArzvanA vizeSaNarUpa che. 0 prazna :- jo vasAhara ane vANaM baMne judA judA dvitIyA ekavacana rUpa gaNIzuM to to (1) upasarganuM haraNa karanAra ane bhaktajanone je samIpa che, tevA baMne vizeSaNo pArzvanAthanA thaI jaze je vibhakti mujaba yogya ja che. paNa jo Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vivecana uvasaggaharaMpAsuM evuM eka pada gaNIne vasAhatuM zabdane vAsaM - pArzvayakSanuM vizeSaNa gaNIzuM to pachI te bahuvrIhi samAsathI niSpanna evuM sAmAsika pada banI jaze. to prazna e che ke - tyAM vasAdara evuM dvitIyA ekavacana kaI rIte thAya ? zrI jinaprabhasUrijI arthakalpalatA vRttimAM jaNAve che ke, ahIM haiM upara Avelo anusvAra dvitIyAnA ekavacanano sUcaka nathI paNa ArSanA niyamAnusAra alAkSaNika che. mATe vyAkaraNanA niyamano koI bAdha Avaze nahIM. pAsuM - pArzvanAthane, A covIsImAM bharatakSetramAM thayelA trevIzamAM tIrthaMkara bhagavaMta pArzvanAthane (nAmanA rahasya mATe sUtra-8 'logassa' jovuM.) AkhI gAthAmAM mULa artha eTalo ja levAno che ke pAsa vAmi huM pArzvanAtha bhagavaMtane vaMdana karuM chuM. paNa pArzvanAtha prabhu kevA che ? tenA vizeSaNo mATe bIjA badhAM pado mUkyA che. jemake vasAhaa pAsa, kammaghaNamUkaM visaharavisaninnAsaM ne maMgalakallANaAvAsaM. 0 bhagavaMta pArzva koNa ? - 71 A avasarpiNIkALamAM A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM covIza tIrthaMkaro thayA che. temAMnA tevIsamAM tIrthaMkara te A pArzvanAtha bhagavaMta. A avasarpiNIno cotho Aro jyAre 353 varSa ane 7-mAsa jeTalo bAkI hato, tyArathI AraMbhIne te 253 varSa ane 7 mAsa jeTalo bAkI rahyo tyAM sudhIno arthAt 100 varSano samayagALo e pArzvanAthano astitvakALa hato. bhagavaMta pArzvanA pitAnuM nAma azvasena hatuM, mAtAnuM nAma vAmAdevI hatuM. temano janma i.sa. pUrve 876mAM vArAsaNI arthAt kAzInagarImAM thayo hato. 100 varSanuM AyuSya pUrNa karI teo i.sa. pUrve 776mAM bihAramAM sameta zikharagiri para nirvANa pAmyA hatA. teo puruSAdAnIya ane pragaTaprabhAvI vizeSaNothI zAstramAM mazahura thayA che. Aje bhAratabharamAM jenA sauthI vadhu tIrtho vidyamAna che ane navasmaraNamAM paNa traNa-traNa smaraNo pArzvanAtha prabhunA jovA maLe che. maMgalika pratikramaNa tathA naMdInI kriyAmAM upadhAna, dIkSA, padavI, yogAdi kriyAmAM paNa temanuM ja caityavaMdana karavAmAM Ave che. evA pArzvanAtha bhagavaMtanI vaMdanA karavAnI che. thAya -0- jo ke arthakalpalatAvRtti pAsuM zabdanA be artho karyA che. eka to uparokta pArzvanAtha bhagavaMta ane bIjuM jo deva-devI arthamAM A stotranuM arthaghaTana karIe to Asa eTale padmAvatI. jenA hAthamAM pAza che te arthAt padmAvatI devI. (paNa A bIjo artha anya koI vRttikAre karela nathI.) vaivAmi - huM vaMdana karuM chuM, namaskAra karuM chuM, stavuM chuM. A pada sUtra-3 'khamAsamaNa'mAM, sUtra-8 'logassa'mAM AvI gayuM che. * uvasaggaharaM pAsaM pAsaM vaMdAmi A AkhA vAkyanA artho A pramANe - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 (1) upasargane haraNa karanAra pArtha nAmano yakSa jemano sevaka che tevA pArzvanAtha bhagavaMtane huM vaMdana karuM chuM - athavA (2) upasargane dUra karanArA dharaNendra Adi devo jemanI samIpamAM rahe che tevA pArzvanAtha bhagavaMtane huM vaMdana karuM chuM - athavA (3) upasargone dUra karanArA tathA bhaktajanone mATe jeo samIpa che tevA pArzvanAtha bhagavaMtane huM vaMdana karuM chuM - athavA (4) upadravone haranArA tathA traNe kALamAM vartatI vastu (dravya)ne (kevaLajJAna-kevaLadarzana vaDe) jonAra (jANanAra) bhagavaMta pAne vaMdanA karuM chuM - athavA (5) upasargona - upadvavone haranArA tathA jenI AzAo saMpUrNapaNe cAlI gaI che tevA niravakAMkSa pArthaprabhune huM vaMdanA karuM chuM. * meghadhanuda - gADha karmothI mUkAyelA (evA) - A bhagavaMta pArzvanA vizeSaNarUpe prayojAyela zabda che. - H - je karAya te karma. AtmA sudhI kheMcAIne AvatI anaMtAnaMta kArpaNa vargaNAne paNa karma ja kahe che, je jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAre che. 0 megha - ghana karmo. ghana eTale gADha, bhAre, nibiDa ityAdi. 0 mu - mUkAyelAne. | mu eTale mukta ke rahita. - samagra padanA artho A pramANe karAyelA che. (1) karmo megha-vAdaLa jevA che ane (pArzvanAtha bhagavaMtano) AtmA caMdra jevo che. vAdaLathI DhaMkAyelA caMdranI mAphaka AtmA karmothI DhaMkAyela hato, paNa temAMthI have bhagavaMta pArtha mukta thayA che. (tevA) (2) dIrdhakALa paryata rahenArA athavA bahu pradezavALA evA (ghAtI) karmone ghanakarma kahyA che. tenAthI mukta thayelA evA). (3) jemanA ghAtakarmo kSaya pAmavAthI kevaLajJAna utpanna thayuM che tevA. - ahIM ghaUT zabda vizeSaNa che, chatAM ArSavathI paranipAta thayo che. te kAraNe ghAchamma ne badale "megha' zabda banyo che. have jeo A samagra stotrane deva-devInA arthamAM ghaTAve che tevI arthakalpalatAnI eka vyAkhyAmAM medhAmu zabdanuM zrAcaghanamukjhAma rUpAMtara karIne artha karyo - potAnA divya manohara dehadvArA jonArAone pramoda utpanna karanArIne. * visadavininnA - viSadharanA jherano nAza karanArA athavA mithyAtva Adi doSone dUra karanArA. 0 vidara - eTale viSadhara. je viSa arthAt jherane dhAraNa kare te. - A viSadhara be prakAranA che. dravyaviSadhara ane bhAva viSadhara. temAM draSTiviSa, AzIviSa ityAdi aneka prakAranA sarpo che, te dravya viSadhara kahevAya che ane mithyAtva, avirati, pramAda tathA kaSAya Adi doSone bhAva viSadhara Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vivecana 73 kahevAya che. - pArzvanAtha bhagavaMtanA nAmathI yukta maMtrorUpI vacano 'dravyaviSadhara'nuM viSa dUra kare che ane tenA dezanA vacano "bhAvaviSadhara'nuM viSa dUra kare che. A rIte teo baMne prakAranA jherano nAza karanAra che. - ahIM sarpane badale "viSadhara' zabda prayoga sakAraNa thayo che. sarpa nirviSa ane viSasahita baMne prakAre hoya che. ahIM viSasahita sarpanuM ja grahaNa karavAnuM hovAthI 'viSadhara' zabda grahaNa karyo che. - maMtrathI viSano nAza thavAnI vAta vartamAna jagamAM bhale svIkArya na lAge paNa mAMtrikone A vAta supratita che bhaktAmara, kalyANamaMdira Adi stotromAM paNa jhera utAravAnA maMtro AvelA che. 0 visa eTale viSa ke jhera. bhAvathI visa eTale mithyAtva Adi 0 ninnA - nAza karanArAne, (jheranuM) haraNa karanArAne. - 'visaharasinitrAsaM' padano bIjo paNa artha karAyelo che - temAM evuM kahe che ke, viSa arthAt pANI. A arthamAM maNikarNikA nAmanA ghATanuM jaLa (pANI) samajavuM. 'hA' zabdathI ghara ke gRha artha lIdho. gRha eTale nivAsa. maNikarNikanA ghATe jeno nivAsa che tevo kamaTha tApasa, vArANasImAM vasanArA paMcAgnitapanuM AcaraNa maNikarNikAnA kinAre karatAM dekhAya che tema arthakalpalatA vRttimAM kahyuM che. visahara pachI 'visa' zabdanuM saMskRta rUpAMtara "vRtta' thayela che. vRSa no artha dharma karyo che, kemake laukiko tene dharma tarIke svIkAre che. jemAM te tApaso 'paMcAgni tapa lakSaNa' dharma kare che. nimnaza eTale nAza karanAra. kamaTha tApasanA paMcAgnitapa lakSaNarUpa adharmano nAza karanAra. kemake kamaTha jyAre paMcAgni tapa tapI rahyo hato, tyAre agnimAM baLatA kASThanA polANamAM aMdara baLI rahelA sarpane (bhagavaMta) pArthakumAre dekhADIne mAtAnA tathA lokonA manamAM te tapano adharmarUpe nizcaya karAvavA dvArA je bhagavaMta 'viSagRha vRSa nirnAza' kahevAyA (temane). - 'visahara visa ninnAsa' zabda deva-devImAM ghaTAvIe to A zabda dharaNendrano vAcaka che. kemake "viSadhara' eTale megha. kemake varasAvela megha-pANIno potAnI phaNAnA chatra vaDe vAraNa karanAra - te dharaNendra. * paMpanAvI - maMgala ane kalyANanA AvAsarUpa - A paNa bhagavaMta pArzvanAtha mATe vaparAyeluM eka vizeSaNa che. - maMtra - A zabdanI vyAkhyA juo sUtra-1 "namaskAra maMtra'. - chaThThI - kalyANa, Arogya, nirUpadravatA, saMpattino utkarSa. - vAsa - nivAsa ke ramaNIya sthAna. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 pratikramaNasUtra vivecana-2 maMgala ane kalyANanA nivAsarUpa evA pArzvanAtha bhagavaMta che. temanA darzana, vaMdana, paryApAsanA, bhakti Adi karanAra AtmA maMgala ane kalyANanAM pAtra bane che. jethI vipattionuM upazamana ane saMpattino utkarSa thavAmAM (sukha prAptimAM) bhagavaMta pArzvanAtha nimittabhUta che. - pUrve vizeSaNa mUkyuM "visara-visa-ninnAsa" paNa jemane dravyathI ke bhAvathI viSadharano upadrava na thayo hoya ke alpa hoya tevA jIvo mATe bhagavaMta (pArtha) zuM vizeSatA dharAve che ? te jaNAvavA mATe A vizeSaNa mUkyuM - "mAnAmAvA'. bhagavaMta vipattionuM upazamana (maMgala) tathA saMpattiono utkarSa (kalyANa) karanArA che. - deva-devI arthamAM A stotranI vicAraNA karatI vyAkhyAmAM kahyuM che ke, maMtta pAjJaISSvAkaM evuM paNa saMskRta rUpAMtara A padanuM thaI zake che. jemAM maMjittva eTale maMgala karavAmAM tatpara evI je AjJA. sAjJA eTale bhagavaMtanuM zAsana. zIvAsa zabdamAM umA eTale saMpUrNatayA ane vAsa eTale vAsanA ke bhAvanA - "kalyANakArI bhagavaMtanI AjJAthI bhAvita che mana jemanuM evA dharaNendra, pArzvayakSa, padmAvatI evA traNene." e pramANe artha karela che. (jo ke te ja TIkAkAre pArzvanAthanI vaMdanA' arthamAM "maMgala ane kalyANanA AvAsarUpa' evA bhagavaMta artha paNa karyo ja che.) A rIte bhagavaMta pArzvanI vividha vizeSaNo pUrvaka vaMdanA karavA saMbaMdhI pahelI gAthAnuM vivecana pUrNa thayuM. have bIjI gAthAmAM temanA maMtra dvArA thatA lAbhonuM varNana karAyela che. * visadara-ttina-mai - "visahara liMga' nAmanA maMtrane - pArzvanAtha prabhunA nAmathI yukta evo A maMtra che. te A pramANe- OM hrIM zrIM namiUNa pAsa visahara vasaha jiNa phuliMga hrIM zrIM namaH A maMtra visara phUliMga nAme oLakhAya che. te "maMtrarUpe kahevAyela hoya teno artha karAto nathI. paMcAzaka-13nI abhayadevasUrijI kRta TIkAmAM kahyuM che ke, je deva vaDe adhiSThita hoya athavA jenI siddhi mATe anya sAdhanonI apekSA na hoya tevI viziSTa akSara racanAne maMtra kahe che. - paMcakalpa bhASyamAM paNa kahyuM che ke, "maMtra' e pATha mAtrathI siddha thAya che. uttarAdhyayana sUtra bRhaduvRttimAM paNa zAMtyAcAryajI jaNAve che ke, jenI AdimAM OMkAra hoya che ane aMtamAM svAhA hoya che, tevo hIM kAra Adi varNa vinyAsavALo te maMtra kahevAya che. A maMtronI siddhi aneka saMkhyAmAM jApa karavAthI tathA vidhipUrvaka pUjanAdithI thAya che. A maMtra siddhithI aneka prakAranA kAryo karI zakAya che. te mATe vizeSAvazyaka bhASyanI koTTAcArya kRt TIkAmAM jaNAvela che ke, maMtra vaDe AkAzagamana Adi kArya pratyakSa siddha jaNAya che te kArya maMtrAlaronI paripATI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vivecana 75 kramaracanAmAM nibaddha thayelA devatAnI prasannatA vaDe thAya che. - bIjI gAthAno AraMbha "visara phUliMga maMta" zabdothI A kAraNe ja thayo che. visara ane phUliMga zabdo jemAM che tevA maMtrane. (gaNavAthI judA judA lAbha thAya che. A maMtra mULa to aDhAra akSarI che. "mi para visadara varlDa ni niM.'' uvasaggahara stotra sUtrAtmaka hovAthI ahIM bIjI gAthAmAM mAtra sUcana karyuM che paNa saMpUrNa maMtra lakhyo nathI. prastuta maMtrane judA judA vRttikAroe judI judI rIte hIM ityAdi bIjamaMtrono AgaLa-pAchaLa upayoga karIne A maMtra gaNavA jaNAvela che. jethI A maMtra judI judI cha-sAta rIte jovA maLe che. (je varNana jijJAsuoe "uvasaggaharaM stotra svAdhyAya" pustakathI jANavuM.). 0 maMtra eTale je mananuM rakSaNa kare athavA gupta rIte kahevAya che. - pArzvanAthane AzrIne artha karatA evuM kahyuM che ke, 'visara phUliMgama' nAmanA A maMtra vizeSamAM jeno saMnivesa thayela che evA saM - tamane arthAt pArzvanAtha bhagavaMtane. (ahIM visadaraniyAmaM ane te judA pADela che.) - A maMtramAM vihira ane kRti zabdono artha anukrame "sarpo ane 'agnikaNo' thAya che. upalakSaNathI sarve upadravo thAya che. eTale A maMtra sarve upadravonuM nivAraNa kare che te sUcavavA A baMne zabdo gAthAmAM mUkAyA che. vaLI A maMtra dharaNendra, padmAvatI ane pArzvayakSathI adhiSThita hovAne kAraNe te mahimAvaMta ane nizcitu phaLadAyaka che. mAnatuMgasUrijI mahArAje racela "namiUNa stotra'nI chellI gAthAmAM kahyuM che ke, A aDhAra akSarI maMtrano jApa karavAthI paramapadamAM rahelA pArzvanAtha prabhu dhyAnamAM pratyakSa thAya che. * vare gharepha no saMya majuvo - je manuSya sadA kaMThamAM dhAraNa kare. 0 vaDe ghare - kaMThane vize ke gaLAmAM dhAraNa kare. - tenI vyAkhyA vRttikAre be rIte batAvI - (1) A maMtrane kaMThastha kare ane ahoniza teno jApa kare. (2) maMtrane yaMtra svarUpe lakhI mAdaLiyAmAM nAkhI je potAnA gaLAmAM dhAraNa kare. (athavA dhAraNa karAve.) 0 nI sayA majumo - je manuSya sadAkALa (haMmezAM ke niraMtara) - ahIM "yA' zabda A maMtranA niraMtara jApanuM sUcana kare che. - mo zabdano artha sAmAnyathI to "manuSya' thAya che. kemake manuSya yonimAM ja maMtra sAdhanA ke maMtrapATha saraLatAthI saMbhave che. mago zabdano bIjo artha "mAMtrika' karAyo che. maMtrane jANanAro eTale ke tenA AmnAya, vidhi Adine jANanAro ema samajavuM. * tasa - tenA, A maMtrane kaMThamAM dhAraNa karanAranA athavA A maMtrane kaMThastha karI teno niraMtara jApa karanAranA. * nArIgarA - graha, roga, mArI, duSTa-jvara. - A pado dvArA maMtra jApa karanArane kayA kayA upadravonuM nivAraNa thAya che Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 te vAta jaNAvela che. te A pramANe 0 8 (praha) azubha graho ke naDataro. - sAmAnyathI sUrya, caMdra, maMgaLa, budha, guru, zukra, zani, rAhu, ketu e nava grahonI gaNanA karIne tenI zubhAzubha asaro te-te manuSyanA jIvanamAM thatI hoya che. te azubha asaronuM nivAraNa A maMtrathI thAya che. - grahothI ahIM gocarathI azubha evA sUryAdi graho athavA to bhUta, preta, pizAca, brahmarAkSasa vagerenA Aveza ke vaLagADa samajavo. - dvijapArSadevagaNi uvasaggaharaM stotra laghuvRttimAM jaNAve che ke sUrya Adi 88 graho grahaNa karavA. (temAMno koIpaNa azubha graha naDatararUpa hoya te mATe A maMtrano jApa upazAMti pamADe che.). 0 rA - svAthyano bhaMga thavo tene roga kahevAya che. A rogamAM vAta, pitta, kapha janya tathA sannipAta janya vyAdhinA bhedo samajavAnA che. - siddhicaMdragaNi roga zabdathI khAMsI, zvAsa, bhagaMdara, koDha vagere mahArogonuM grahaNa karavuM tema jaNAve che. - nAyAdhammakahA AgamamAM soLa mahArogonA nAmo jaNAvelA che - 1. zvAsa, 2, khAMsI, 3. tAva, 4. dAha, 5. kaTizULa, 6. bhagaMdara, 7. harasa, 8. ajIrNa, 9. netrazULa, 10. urvazULa, 11. aruci, 12. netrapIDA, 13. karNapIDA, 14. khujalI, 15. jalodara ane 16. koDha. 0 mAra - abhicAra ke mAraNaprayogathI phATI nIkaLela roga ke marakI. - arthakalpalatA vRtti mujaba - mArI eTale sarvavyApaka mRtyarUpa aziva. - harSakIrtisUri kahe che - mArI eTale marakIno upadrava.. - je roga lAgu paDavAthI manuSyo moTA pramANamAM zIgha maravA lAge che. - mArI eTale zudra yaMtra, maMtra tathA yoginI dvArA karAyela mahAbhayaMkara upasarga, tAva, roga tathA sarvavyApI mRtyasvarUpa aziva. 0 Tu-narI - A zabdano artha be rIte thaI zake che - (1) duSTa vara ane (2) duSTa ane jarA baMnene alaga-alaga mAnIne. - duSTa varo - dAhavara, vAtavara, pittajavara, viSamajavara, nityajvara, veLAjvara (ekAMtarIyo, tariyo, cothiyo tAva), muhUrtajvara, zItajvara Adi tAvo (varo) samajavA. - duSTa eTale duSTano - kharAba mANaso, zatruo, kopAyamAna thayelA rAjA vagere samajavAnA che ane jvara eTale sarva prakAranA tAva jANavA. * naMti kavesAsaM - upazAMtine pAme che, upazamI jAya che. - ahIM havAmaM zabdaprayoga usameM ne sthAne thayelo che. - 3vasAmuM eTale zAMtine, upazAMtine. naMti - pAme che, thAya che. - jo ke dvijapArzacaMdra vRttimAM jaNAve che ke, upazAMta thAya che zabdano Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vivecana 77 artha pIDA karavA samartha thatA nathI, e pramANe karavo. eTale ke mArI, roga, duSTa jvara vinAza pAme che, ane graho vagere zAMta thaI jAya che. - 3 - nizcayapUrvaka. sAme - vazagAmipaNuM. graha Adi sarve A maMtrathI vaza thAya che. - A rIte bIjI gAthAmAM visahara kRliMga zabda garbhita maMtranA nitya jApanI mahattA jaNAvI. have trIjI gAthAmAM bhagavaMta pArzvane karAyela eka namaskAra paNa maMtrajApa karatA vadhu phaLadAyI che te jaNAve che * vikaTa TUre saMto - (uparokta) maMtra to dUra raho - - bIjI gAthAmAM varNavela "namijhA pAsa visarara vasaha ni[phanniA" maMtrano jApa ke kaMThe dhAraNa karavAnI vAta to dUra raho arthAt A maMtra karatA paNa vadhu phaLadAyI zuM che ? te AgaLanA padamAM jaNAve che. - maMtra to purazcaraNa, uttara caraNa, homa, tapa, japa Adi prakriyAthI siddha karAto hovAthI kaSTadAyI che athavA tamArA nAmathI garbhita A maMtrathI nirdiSTa phaLo prApta thAya temAM to kazuM ja Azcarya nathI. - tethI A maMtranI vAta to eka tarapha rahI (paNa). * tu paNAno vi vahu ho - tamane karelo praNAma paNa ghaNo ja phaLadAyI thAya che. (A phaLanuM varNana pachInA caraNamAM che) 0 tunsa - tamane karelo, tamAro. 0 paUAno - praNAma, namaskAra. (vizuddha bhAvathI karAyelo namaskAra) - ahIM praNAma zabda ekavacanamAM che, teno artha - eka ja vakhata karAyelo namaskAra paNa bahu phaLadAyI thAya che. (AvuM ja kathana sUtra-23 'siddhANaM buddhANaM'mAM rUkSo vi namuno gAthA-3mAM karAyela che.) 0 vi eTale paNa. "paNa' zabdaprayoga anya darzana, pUjana, vaMdana, AjJApAlana AdinI phaLadAyitAnA svIkAra sAthe praNAmanI mahattA jaNAve che. arthAt paramAtmAnI paryApAsanA Adi phaLadAyI che ja paNa praNAma paNa phaLadAyI che. 0 vahano dor3a - ghaNAM phaLavALo thAya che. jemake - saubhAgya, Arogya, dhana, dhAnya, strI, putra, dvipada, catuSpada, rAjya, svarga Adi. -0- ahIM je namaskAra karavAnuM kahyuM che te prakRSTa koTino eTale ke vizuddha zraddhApUrvakano hovo joIe. A praNAma ke namaskAra uparokta aneka phaLa to Ape che. paNa bIju zuM Ape ? te havenA padamAM jaNAve che- * nara-tirahu pi navA pAvaMti na dura rokAi - manuSya gati ane tiryaMca gatimAM paNa jIvo duHkha tathA durgatine pAmatA nathI 0 narasiriyuM - manuSya ane tiryaMca gatimAM. ahIM nara zabdathI manuSya gati lIdhI che ane tiriya zabdathI tiryaMca gati lIdhI che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 pratikramaNasUtra vivecana-2 - harSakIrtisUri uvasaggaharaM stotranI vyAkhyAmAM "nara tiriesa' zabdanI vyAkhyA kare che "manuSyarUpI tiryaMco' manuSya hovA chatAM pazu samAna jIvana jIvatA jevA ke bALaka, govALIyA Adi (paNa duHkha dAridrane pAmatA nathI). - jo ke eka ja vakhata vizuddha bhAvathI ane zuddha zraddhAthI bhagavaMtane praNAma eTale prakRSTa namaskAra karanAra jIvane mATe sUtra-23 'siddhANaM buddhANaM'nI gAthA3 mAM to kahyuM che ke te jIva saMsAra sAgarathI tarI jAya che. chevaTe te niyamo samyakatva pAme che. samakitI AtmA vaimAnika sivAya kyAMya utpanna thato ja nathI. paNa jo pUrve AyuSya baMdhAI gayuM hoya ane samyakatva pachI prApta kare to te manuSya ke tiryaMca gatimAM paNa jAya. jo A baMne gatine pAme, to paNa te tyAM duHkha ke dAridrane pAmato nathI, tema A pada dvArA sUcavela che. 0 vi - paNa. ahIM vi zabda vismayasUcaka che. te evuM sUcave che ke manuSya ane tiryaMcanA bhAvomAM duHkha ane dAridra hoya te saMbhavita nathI. paNa vismayanI vAta e che ke tamane praNAma karanAra kadAca manuSya ke tiryaMcamAM jAya to paNa tyAM duHkha ke durdazAne pAmatA nathI. 0 nIvA - jIvo, AtmAo. - A zabdanuM vivecana juo sUtra-5 'iriyAvahI.' 0 1 pAvaMta - pAmatA nathI. prApta karatA nathI. 0 TurvAdya - duHkha ane dAridra ke daubhAgyane. - 'duHkha' zabdathI ahIM zArIrika ane mAnasika ema baMne prakAranA duHkho samajavAnA che. "dAridra' zabdathI "nirdhanatA' artha levAno che. - tIrgha ne badale kayAMka to' zabda paNa pAThAMtara rUpe vaparAyo che. teno artha daurbhAgya thAya che. daurbhAgya eTale kharAba bhAgyavALA hovuM ane durbhagapaNuM eTale koIne na gamavApaNuM artha thAya. - vAdya eTale durgatino je bhAva ke pariNAma saMpattino nAza thavo, pratiSThAno nAza thavo ke ekAeka daridrAvasthAmAM mUkAI javuM te daurgatya kahevAya. - arthakalpalatA vRttimAM jaNAvyA pramANe A samagra gAthAno artha jo deva-devInA pakSe karavAmAM Ave to - tyAM prasAdAbhimukhapaNuM praNAma zabdano artha karela che. tyAM kahe che ke, maMtra to dUra raho, tamAruM eTale ke pArzvayakSa, padmAvatI tathA dharaNendranuM prasAdAbhimukhapaNuM' paNa ghaNuM phaLadAyaka thAya. -0- A rIte gAthA-3mAM bhagavaMta pArzvanA namaskAranuM mahattva jaNAvyuM. have cothI gAthAmAM samyaktva pAmIne mokSa sthAna meLave che, te kathana che. * tuda samaje che - tamAruM samyaktva pAmavAthI. 0 tuK - tamAruM. A zabda ahIM pArzvanAthane AzrIne vaparAyela che. (jo ke vAstavamAM "arihaMta mAtranuM' artha ghaTI zake. kemake jainazAsana vyaktilakSI samyakatvamAM mAnatuM ja nathI. te guNavAcI pada jemake arihaMta, siddha Adine Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 uvasaggahara stotra-vivecana AzrIne samyakatva mAne che. paNa bhakti bharapura hRdayathI stavanA, stuti Adi thatA hoya tyAre tathA prabhAva darzAvavA mATe AvA prayogo ArSavathI thatA jovA maLe che. temAM kazuM ja anucita nathI.) - A zabda deva-devI pakSe thatAM arthaghaTanamAM pArzvayakSa, padmAvatI devI ane dharaNendra mATe vaparAyela che, paNa tyAM "mitta' no artha samyakatva na thAya. 0 sammatte - samyaktva 0 7 - prApta thavAthI. - samyaktva e jaina darzanano pAribhASika zabda che. temAM "samyakU' zabda prazaMsA ke aviruddhabhAvane darzAve che. sakhyapaNAno bhAva te "samyakatva' kahevAya che. samyakUno bIjo artha jIva paNa karyo che. jIvano bhAva, tenA aviruddha prazaMsanIya zuddha pariNAma te samyakatva kahevAya che. - zama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyarUpa AtmAno je pariNAma te samyaktva kahevAya che. mithyAtva mohanIya karmanA kSayopazamathI te utpanna thAya che. sAmAnya vyavahAramAM zuddha zraddhA arthamAM A zabda prayojAya che. - umAsvAtijI mahArAja ane haribhadrasUrijI mahArAja "tattvonA arthanI zraddhA te samyaktva ke sakhyam darzana' che tema jaNAve che. - tattvanI vyAkhyA be prakAre che. (1) paramArthathI - jIva, ajIva (puNya, pApa) Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa e sAta (nava) tattvo che. A tattvonA sadbhAvamAM zraddhA rAkhavI te samyakatva che. (2) vyavahArathI sudeva, suguru, sudharmamAM zraddhA rAkhavI te samyaktva che. - uvasaggaharaM stotranA vRttikAre paNa kahyuM che ke, samyaktva e mithyAtva mohanIya karmanA kSayopazama, kSaya ke upazamathI utpanna thanAro evo viziSTa guNa che. je viziSTa jJAnasvarUpa che athavA to deva, guru, dharmatattvanA nizcayarUpa che. - bAra vrata uccaratA ke zrAvaka vidhimAM ane dIkSA samaye paNa samyaktva uccaravA mATe traNa vakhata A gAthA bolAya che arihaMto maha devo, jAvajIve susADuNo guruNo; jiNapannAM tatta, ia sammatta mae gahiya. - jyAre deva-devInA arthamAM A stotranuM arthaghaTana thAya che tyAre samasta padano artha sAMmatya, saMmatapaNuM ke vallabhapaNuM artha karela che. * ciMtA-bAya-maNi - ciMtAmaNi ane kalpavRkSathI paNa vadhu. 0 viMtAmaNi - zabdanI vyAkhyA - juo sUtra-11 "jagaciMtAmaNi.' 0 pUpAyava - kalpavRkSa icchita phaLane denArA (daza prakAranA) vRkSo. - A vAkya prayoga samyaktvanI mahattA darzAvavA mATe thayela che. te mujaba ciMtAmaNiratna ane kalpavRkSathI paNa adhika mahimAvALuM tamAruM samyakatva prApta thAya tyAre evo artha che. tyAre zuM ? have pachInA padomAM kahyuM che. - samyaktvanI mahattA darzAvatI A upamAmAM kahyuM che - ciMtAmaNi ratna Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 pratikramaNa sUtra vivecana-2 ane kalpavRkSa aihika ane ciMtaveluM phaLa ja Ape che, jyAre samyaktva to pAralaukika phaLa Ape che ane ciMtavyAthI vizeSa phaLa Ape che. - ciMtAmaNiratna ane kalpavRkSa A loka saMbaMdhI sarva ciMtita vastu ApI zake che, paNa svarga ke apUvarganA sukho ApI zakatA nathI, jyAre pArzvanAtha bhagavaMtanuM samyaktva to svarga ane mokSanAM sukha ApI zake che mATe tene abhyadhika phaLadAyI kahyuM che. - deva-devIonA arthamAM A sUtranA artho ghaTAvanAra vRttikAra A padano artha karatA kahe che - manathI ciMtita rasane pUravAmAM tatpara evA je bhojana ane pAna meLavI ApanAra tamAruM vallabhapaNuM prApta thavAthI. * pAvati vize navA varImAM Tai - jIvo vinarahita evA ajarAmara sthAna arthAt mokSane prApta kare che. 0 pAvaeNti - pAme che, prApta kare che. 0 vidhevi - vidanarahita, saraLatAthI, nirvidane. - jIva samyakatva pAme paNa mokSe na pahoMce tyAM sudhInA saMsArabhramaNa daramiyAna manuSya janma, Aryadeza, paripUrNa paMcendriyatA, jinadharmanI prApti, sarano yoga, dharmazravaNecchA ityAdi sarve anukuLatA pAme che jethI tene muktinI prAptimAM koI vidana Ave tevA saMyogo utpanna thatA nathI. 0 nIvA - jIvo, prANIo. ahIM jIva zabdathI bhavya prANio levA. - "jIva' zabdanI vizeSa vyAkhyA sUtra-5 'iriyAvahImAM jovI. 0 yarAma ThAi ajarAmara sthAnane arthAt mokSane. - jyAM vRddhAvasthA ke maraNa nathI evuM sthAna, muktirUpI sthAna. - lokanA agrabhAge "siddhazilA' AvelI che, tyAM siddhigati pAmelA saghaLA jIvo sthira thAya che. eTale te sthAna "mokSa' kahevAya che. - ajarAmara sthAna eTale ke mokSaprApti mATenI pUrvazarata che samyakatvaprApti. samyaka darzana Ave pachI ja samyakajJAna prApta thaI zake pachI ja samyaka cAritra prApta thaI zake pachI mokSanI prApti thAya. paNa mokSa prAptino pAyo samyakatvathI nizcita thAya mATe A pUrvenA padamAM 'tamAruM samyakatva prApta thavAthI' evuM vAkya mUkyuM che. - deva-devInA arthamAM ghaTAvatA ahIM "zreSTha sAmrAjya Adine pAme che. A rIte cothI gAthAmAM samyakatvathI mokSa sudhInA viziSTa phaLanuM kathana karIne have pAMcamI gAthAmAM bhagavaMta pAse samyakatvanI prArthanA karI che. 0 rU saMyuko mahIyara - A pramANe stavAyelA he mahAyazasvI ! 0 rUSa - A pramANe, pUrvokta pramANe 0 saMthako- stavAyelA, sArI rIte stavanA karAyela ke varNavela. - ahIM "mArA vaDe' e pada adhyAhArathI jANavuM arthAt mArA vaDe e pramANe sArI rIte khavAyelA ke varNavAelA. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggahara stotra-vivecana 0 maNIyasa - he mahAyazasvI ! he mahAkIrtivALA ! purisAdAnIya ! - kailokyamAM phelAI cUkelA yazavALA ! -0- ahIM bIjI rIte paNa vyAkhyA karAI che. temAM "mahAyaza'ne badale amahAyaza' pada grahaNa karyuM che. teno artha A rIte karyo ke - sama eTale roga, hIM eTale tene haNe te, mA eTale pApa, sthati eTale teno aMta kare che. ahIM 'mahAyasa' zabdanA pUrvano , saMtho zabdanA zo mAM lopa thavAthI saMyumo mahIyasa e pramANe thAya che. he roga ane pApano nAza karanArA (pArzvaprabhu ) e pramANe meM tamArI stavanA karI che. * mattikamara nivama divaM - bhaktithI bharapura hRdaya vaDe. 0 mattikamara - bhaktithI bharapura, bhaktino samUha. 0 nimaM - bharela. (bhaktinA samUhathI) bharela (evA) - A pada have pachInA diyaUT' zabdanuM vizeSaNa che. jemAM "bhaktino artha aMtaraMga prIti thAya che. guNonA bahumAnathI aMtaHkaraNamAM utpanna thayela prItine bhakti kahe che. zrI jinezvara devanI bhaktithI pUrvanA aneka bhavonA saMcita karelA karmo kSaya pAme che, evI dravya ane bhAva svarUpa bhaktithI bharapura. 10 hiyaUM - hRdaya vaDe, aMta:karaNathI, manathI. -0- A samagra pada stavanA ke stutinA prANa svarUpa che. pArzvanAtha prabhunI je kaMI stavanA pahelI cAra gAthAmAM karI, tenI kabulAta ke svIkRti ke smRti rUpe pAMcamI gAthAnA AraMbhamAM lakhyuM - rUma saMyuko mahAyasa. (juo sUtra-8 logassa'mAM paNa A ja paddhatie 'vaM maU mithumA' pada Ave che.) paNa tyAM sudhI A stavanA dravyathI che ke bhAvathI, evuM kaMI spaSTa karyuM nathI. jyAre ahIM pragaTa svarUpe kahe che ke, "bhaktinA samUhathI bharela hRdaya-aMtaHkaraNa vaDe meM stavanA karI' arthAt A stavanA kevaLa bhakti buddhithI che, svArtha ke lAlasAthI nahIM. * tA ke vijJa vahiM ma ma para jivaMta - tethI he deva ! jinomAM caMdra samAna evA he pArthaprabhu ! bhavobhava mane bodhi Apo. 0 tA - tethI. (bhaktinA samUhathI bharapura evA aMtaHkaraNa vaDe meM ApanI stavanA-stuti karelI che, tethI) 0 veva - he deva! A pada pArthaprabhunA saMbodhana rUpe che. vRttikAre paNa ahIM veva zabdano artha devalokanA devarUpe karyo nathI, paNa "je traNe jaganA loko vaDe khavAya te deva." arthAt devAdhidevanA arthamAM 'deva' zabda lIdho che. Teva - sakala rAgAdi malarUpa kalaMkathI rahita, sarve jIvonA yoga ane kSemanA vahana karanArA, zastrAdi upAdhithI rahita hovAthI prasannatAnA pAtra, jyotirUpa, devAdhidava, sarvajJa evA viziSTa AtmA. 0 vijJa - Apo. dejo - kharekhara, paramAtmA kazuM ApatA nathI, to paNa ahIM "Apo' ema kahevAyuM tenuM spaSTIkaraNa pUrve sUtra-8 "logassa'mAM 'Arugga [2] 6] Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 pratikramaNasUtra vivecana-2 bohi lAbha samApi varamuttama ditu' padonA vivecanamAM karela che, tyAMthI khAsa jovuM. 0 voTuM - bodhi, samakita, jinapraNita dharmanI prApti. - bodhi' zabdanA vivecana mATe juo 'logassa' sUtra-8. - ahIM bodhi zabdano artha ratnatrayInI athavA jainadharmanI prApti e pramANe karAyo che. ratnatrayI eTale samyagU darzana, jJAna, cAritra. 0 mamave - bhavobhavamAM, pratyeka bhavamAM. - jyAM sudhI mukti prApta na thAya tyAM sudhI pratyeka bhavamAM. 0 pAsa he pArzva ! trevIsamAM tIrthaMkara paramAtmA. 0 nirvivuM - jinomAM caMdra samAna. - jina eTale sAmAnya kevalI. vizeSa artha "logassa' sUtramAM jUo. - caMdra - zreSThatA sUcaka vizeSaNa che, kevalIrUpa jinomAM zreSTha evA. -0- A rIte pAMcamI ane chellI gAthAmAM bhagavaMta pArthanI pAse bodhi arthAt samyakatva prApti mATe prArthanA karI che, A prArthanAne ame A stotranA hArdarUpa kathana gaNIe chIe. samagra stotranuM mAMtrikarUpe mAhAsya to sarvatra prasiddha ane vidita ja che. paNa "samyakatva' prAptinA dhyeya mATe karAtI A stavanA che, A stotramAM ajarAmara evA mokSa sthAnane prApta karAvavA samartha evo namaskAra karavAnuM sUcana che, te sarva kathano visarAI na jAya, gauNa na thaI jAya te lakSya ja mahattvapUrNa che. A vizeSa-kathana : 'vivecana' vibhAgamAM stotranA zabdonuM vistRta arthaghaTana karAyuM, to paNa A stotra ke smaraNa vize ghaNI ja hakIkato anukta ja rahI che. temAMnI keTalIka mahattvapUrNa hakIkatonuM dhyAna doravAno ahIM 'vizeSakathana'mAM ame prayAsa karIe chIe jevI ke (1) stotranI utpatti saMbaMdhe pracalita kathA, (2) stotranA mahattvane pratipAdita karatI kathA, (3) A stotra para racAyela vRtti Adi, (4) pAThAMtara noMdha, (5) chaMda, (6) navasmaraNomAM sthAna, (7) nitya kriyAvidhimAM sthAna, (8) racanA samaya. (1) A stotranI utpatti saMbaMdhI pracalita kathA : AcArya bhadrabAhusvAmIne varAhamihira nAme eka bhAI hatA. teNe paNa jaina dIkSA lIdhI hatI. paNa gurue jyAre yogyatA anusAra bhadrabAhusvAmIne AcArya padavI ApI ane varAhamihira munine AcArya padavI na ApI tyAre nArAjagIthI teNe jaina dIkSAno tyAga karyo. jyotiSazAstra dvArA potAnI mahattA sthApita karI vicaravA lAgyo. te prasaMge-prasaMge jaina sAdhuonI niMdA karato hato. koI vakhate rAjAne tyAM putra janma thayo. badhAM ja tenI vadhAI ApavA AvyA, paNa bhadrabAhu svAmIjI na gayA (kAraNa ke jaina sAdhuno e AcAra nathI) tyAre paNa varAhamihire rAjAnA kAna bhaMbheryA ke jaina sAdhu tamAro Adara karatA nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vizeSa kathana 83 varAhamihire rAjaputranuM AyuSya kuMDalI banAvIne 100 varSanuM jAhera karyuM hatuM. rAjAe jyAre bhadrabAhu svAmIjIne pUchAvyuM ke rAjamAM putrano janma thayo tyAre tame kema na AvyA ? tyAre bhadrabAhusvAmIjIe uttara mokalyo ke nakAmuM be vakhata zA mATe javuM? A putra to AjathI sAtame divase bilADInA mukhethI maraNa pAmavAno che. varAhamihiranA rAjaputranA 100 varSa jIvavAnA phaLakathanathI harSita thayelo rAjA A sAMbhaLIne zaMkita thayo. teNe nagaranI badhI ja bilADIne dUra mokalAvI dIdhI. putranI rakSA mATe cokI pahero goThavI dIdho. sAtamA divase evuM banyuM ke, dhAvamAtA bAraNAmAM beThA beThA te putrane stanapAna karAvatA hatA, tevAmAM akasmAt ja bAraNAnI uparano ulALIyo paDyo. te bALakanA mastaka upara paDatAM ja bALaka maraNa pAmyo. varAhamihira to A banAvathI ghaNo ja vilakho paDI gayo. te vakhate bhadrabAhu svAmI rAjAne maLavA ane AzvAsana ApavA gayA. saMsAranuM svarUpa samajAvI rAjAne sAMtvanA ApI. rAjAe temanA jyotiSa jJAnanI prazaMsA karI kemake pUrve paNa A rIte bIjA banAvo vakhate varAhamihira khoTo paDela hato ane bhadrabAhu svAmIjI sAcA TharyA hatA. pachI rAjAe pUchayuM ke, bALakanuM maraNa thaze, te vAta to sAcI paNa bilADIthI maraNa thaze te vAta sAcI kema na paDI ? tyAre AcArya bhagavaMte bAraNAno lAkaDAno ulALIye maMgAvyo. tenA cheDA para bilADInuM mukha hatuM. A prasaMge pachI varAha mihiranI ghaNI ja apabhrAjanA ane niMdA thavA lAgI. lokono tiraskAra joI, te jaMgalamAM cAlyo gayo. tene manamAM ghaNo ja dveSa vadhI gayo. te mRtyu pAmyo. paNa bALatapanA kAraNe te marIne vyaMtara deva thayo. tyArapachI teNe jaina saMghamAM, nagaramAM mahAmArIno roga phelAvyo. mANaso TapoTapa maravA lAgyA. tyAre bhadrabAhusvAmIjIe "uvasaggahara stotranI racanA karI. saMghane mukha-pATha karavA kahyuM. A upasargahara stotrano pATha karavAthI mahAmArIno upadrava dUra thayo tyArathI A upasargahara evuM 3vasAphara stotra pracalita thayuM. (2) A stotranuM mahattva pratipAdita karatI kathA :(priyaMkara rAjAnI mULakathA to moTI che, ahIM teno saMkSepa rajU karyo che.) magadha dezamAM azokapura nAme nagara hatuM. tyAM azokacaMdra rAjA hato. tene azokamAlA nAme paTTarANI hatI. temane aricUra, raNajUra, dAnazUra nAmanA traNa putro hatA. arizranA vivAha mahotsava nimitte rAjAe sUtradhAra, citrakAra, suvarNakArone bolAvyA. pATaliputrathI AvelA suvarNakArone evuM devatAI varadAna hatuM ke, temanA ghaDelA AbhuSaNo je pahere te jo rAjyane yogya hoya to tene rAjya maLe, jo rAjya yogya na hoya to tenuM mAhAsya vadhe. jo paheranAra rAjA hoya to te rAjAono mahArAjA bane. rAjAe temanI vAtathI khuza thaIne temane apUrva hAra banAvavA AjJA karI. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 pratikramaNa sUtra vivecana-2 cha mahine hAra taiyAra thatAM rAjyasabhAmAM lavAyo. rAjA te joIne ghaNo prasanna thayo. hAranuM 'devavallabha' nAma rAkhyuM. zubha muhUrta rAjAe hAra paheravAno AraMbha karyo. koIne chIMka AvatA rAjAe hAra grahaNa na karyo. pharI jyAre hAra maMgAvyo tyAre bhaMDArIe kahyuM ke hAra bhaMDAramAM dekhAto nathI. ghaNI tapAsa pachI hAra na maLatA rAjAe jyotiSIne pUchayuM tyAre bhUmideva nAmanA jyotiSe kahyuM ke, A hAra jenI pAsethI maLaze, te tamArI pATe rAjA thaze. rAjAe vicAryuM ke te mArA putro sivAya koI haze to tene phAMsI ApIza. A tarapha pAsadatta nAmano koI zrAvaka pUrve zrImaMta hato paNa pachI nirdhana thaI gayelo. tethI nagarano tyAga karelo. temane tyAM putra janma thayo. paNa eka ja varSamAM mRtyu pAmyo. tyAMthI nIkaLIne te pAsadane patnInA AgrahathI azokapura javAnuM nakkI karyuM. paNa kAMTo vAgatA apazukana mAnI nagaramAM na jatAM tyAM ja rokAI gayo. koI rAtre pAsadattanI patnIne svapna AvyuM ke bhUmi khodatA eka cakacakIta ane vIMdhAyA vinAnuM motI maLyuM. pachI koI zubha veLAe te priyazrIe eka putrane janma Apyo. koI divase pAsadatta ane priyazrI te putrane laIne azokapura javAne nIkaLyA. tyAM AmravRkSa nIce vizrAMti lIdhI tyAre AkAzavANI thaI ke paMdara varSa bAda A bALaka potAnA puNyabaLe A nagarano rAjA thaze. pharI AkAzavANI thaI ke A bALaka ghaNuM ja jIvaze ane tene aDhaLaka saMpatti maLaze. pAsadatta ane priyazrIe AkAza tarapha joyuM tyAre upara rahelo deva bolyo ke huM tamAro maraNa pAmelo putra chuM ane tame saMbhaLAvela navakAra maMtranA prabhAve dharaNendranA parivAramAM deva thayo chuM. tame A bALakanuM nAma priyaMkara rAkhajo, vipattimAM ahIM AvI mane yAda karajo to huM AvIza. koI vakhate pAsadattanI patnI priyazrIne bhUmimAMthI nidhAna maLyuM. rAjAe te devI nidhAna pAsadaranA punyanuM phaLa hovAthI tene ApI dauM. pachI kALakrame pAsa datta zeTha banyo. zrImaMtomAM tenI gaNanA thavA lAgI. priyaMkarane upAdhyAya pAse bhaNavA mUkyo. zAstra kuzaLa banyo, dharma adhyayana karI sAro zrAvaka paNa banI gayo. pachI gurue tene yogya AtmA jANI uvasaggahara stotra pATha karavA mATe kahyuM. kramazaH tene stotra siddha thaI gayuM. te je-je kArya kare te saphaLa thavA lAgyuM. priyaMkare potAnA pitAne vyavasAyathI mukta karyA, pote ja vyApAra zarU karyo. koI vakhate zrIvAsa gAme ugharANI gayelo. tyAM bhIla lokoe pakaDIne bAMdhI dIdho. tyAre priyaMkare uvasaggahara stotrano ekAgra citte jApa zarU karyo. te vakhate pallImAM AvelA eka jyotiSIe pallIpatine kahyuM ke, tene je baMdhanamAM nAMkhyo che te priyaMkara devatAnA prabhAvathI azokapurano rAjA thaze. pallIpatie priyaMkarane chUTo karyo. satkAra karI javAnI rajA ApI ane potAnI putrI vasumatI tenI sAthe paraNAvI. dhana, ghoDA, vastrAdi paNa ApyA. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vizeSa kathana 85 tyAre priyaMkara vicAre che ke kharekhara ! A uvasaggaharano ja prabhAva che. koI vakhate tene atyaMta zubha lakSaNo yukta svapna AvyuM. upAdhyAyane svapnanuM phaLa pUchavA gayo. zukano paNa badhAM anukULa thayA joIne upAdhyAye potAnI somavatI nAmanI putrI kumArane ApI. priyaMkaranA pitAne kahyuM ke, priyaMkara rAjA thaze. ( koI vakhate priyaMkarano paDozI dhanadatta nAme koTipati hato. tene be putro ane cAra putrIo hatI. teNe navuM makAna banAvyuM. temAM cothe divase suto hato tyAre savAre jAgyo tyAM potAnA AMgaNAmAM palaMgane joyo. dhanadatta Azcarya pAmyo. pharI-pharI A banAva banyA karyo. teNe maMtravettAone bolAvyA. paNa tenAthI to pariNAma viparita AvyuM. priyaMkare tene ciMtAtura sthitimAM joyo. caitrI aThAImAM priyaMkare te navA makAnamAM pArzvanAtha prabhunI pratimA padharAvI vidhi sahita maunapaNe rojano 500 uvasaggaharano jApa ekAgracitte karyo tenA prabhAve dhanadattanA makAnamAM raheto duSTa vyaMtara cAlyo gayo. tyAre dhanadatte priyaMkarane potAnI zrImatI nAme putrI paraNAvI. keTalAka kALe hitakara zreSThIe A badhI vAta jANI. temanI dIkarI koI zAkinI vaDe grahaNa karAyelI hatI. priyaMkare AThama ane caudaze pArzvanAtha prabhu samakSa uvasaggaharano jApa zarU karyo. dhIme dhIme te kumArIne phAyado thavA lAgyo. koI vakhate koI yakSa brAhmaNanA rUpe Avyo. teNe priyaMkarane potAnI mAyAthI phasAvI vacana mAMgyuM ke hitakara zreSThInI kanyAno upacAra na karavo, tyAre priyaMkare pUchayuM ke, A kanyAe tAruM zuM bagADela che ? tyAre yakSe kahyuM ke, teNe mArI mUrtine patharo kahI moM bagADela hatuM. priyaMkare miSTavacanathI te yakSanA kopane zAMta karyo. uvasaggaharanA prabhAvathI te yakSe kanyAne mukta karI, priyaMkarane pakSIonI bhASA jANavAnI vidyA ApI. maMtrIe paNa potAnI yazomatI kanyA priyaMkaranI sAthe paraNAvI. koI samaye azokacaMdra rAjAnA be putra arizUra ane raNazUra maraNa pAmyA. devatAnA vacanathI rAjAe priyaMkarane rAjasiMhAsana para sthApita karyo. teno rAjyAbhiSeka thayo. zatru rAjAo paNa tene vaza thayA. sAtame divase rAjA azokacaMdra paNa mRtyu pAmyo. priyaMkara rAjAne uvasaggahara stotranA gaNavAnA prabhAvathI A lokamAM ja sarva iSTasiddhio prApta thaI. priyaMkara rAjA rAtrinA eka prahara paryata roja dhyAnapUrvaka uvasaggahara stotranuM gaNana karavA lAgyo. koI vakhate dharaNendra pote potAnI Rddhi dekhADavA rAjAne laI gayelo. tyAM teNe eka oraDAmAM uvasaggahara stavane gaNatA devane joyo hato. evI vividha Rddhine jotAM teo daza divasa tyAM rahelA, pachI dharaNendra ja temane temanA nagaramAM mUkI gayo. kALakrame mRtyu pAmI saudharma devaloke te priyaMkara rAjA samRddhivALo deva thayo. krama karIne mahAvideha mokSe jaze. A rIte uvasaggahara stotranA prabhAve sarva saMpadAnI prApti thAya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 (3) uvasaggaharaM stotra para racAyela vividha nRtyAdi : uvasaggahara stotra para vividha nRtyAdi racAyA che, tenI mAhitI kaMIka A pramANe che - (1) bRhavRtti, je vikramanI bAramI sadI pUrve racAI che paNa tenA kartAno nirNaya thaI zakyo nathI. (2) laghuvRtti - bAramI sadImAM racAI che. tenA kartA pUrNacaMdra sUri che. (3) vRtti - bAramI sadImAM racAI, je kIja pArtha devagaNinI che, (4) vi.saM. 1365mAM jinaprabhasUrie "arthakalpalatA" TIkA racI. (5) 15mI sadImAM jayasAgara gaNie vRtti racI, (6) 17mI sadImAM siddhicaMdra gaNie TIkA racI, (7) 17mI sadImAM harSakIrtisUrie vRtti racI, (8) 17mI sadImAM koI ajJAta kartAnI racelI laghuvRtti che. A sivAya paNa traNeka TIkA ke avacUrino ullekha jovA maLela che. A rIte bAramI sadI pUrvethI Aja paryanta "uvasaggaharaM stotra' para vRtti, TIkA ke avamUri rUpe ghaNAM kAryo thayA che. (4) pAThAMtara noMdha : (1) gAthA-3mAM suvaq ToLAM mAM DhorAM zabdane badale pAThAMtara rUpe vomAM' evo pATha paNa maLe che. (2) gAthA-pamAM tti-mara evo paNa pATha maLe che ane mahimara evo pATha paNa jovA maLe ce. (3) gAthA-4mAM sanmatte pachI je "na' zabda che tene badale '' evo zabda paNa jinaprabhasUri kRt vRttimAM che. (4) gAthA-pamAM rUma zabdane badale rUca jovA maLe che. (5) gAthA-pamAM 'hiyaUM' ne badale hima' jovA maLe che. cotho ane pAMcamo pAThabheda anekArtharatnamaMjUSAmAM noMdhAyela che. (5) chaMda :- sAmAnyathI A stotra "gAhA' chaMdamAM Avela che. - vizeSathI kahIe to (uvasaggahara stotra svAdhyAya pustakanI noMdha mujaba) pahelI gAthA chaMda vidyut nAmaka gAhA'mAM, bIjI gAthA chaMda mAlA nAmaka gADAmAM, trIjI gAthA chaMda vidyuta nAmaka gAhAmAM, cothI gAthA "chaMda mAgadhI nAmaka gAhAmAM ane pAMcamI gAthA chaMdamAlA nAmaka gAhAmAM che. A pAMce gAthAnA chaMda-baMdhAraNa sahitanuM saMpUrNa vivaraNa jANavA mATe jijJAsuo te graMthanA pRSTha 127 thI 131 joI zake che. (6) nava smaraNomAM sthAna : tapAgacchanI vartamAna praNAli mujaba "navasmaraNo' kahyA che. (1) navakAra maMtra, (2) uvasaggaharaM stotra, (3) saMtikara, (4) tijayapahuta, (5) namiUNa, (6) ajitazAMti stavana, (7) bhaktAmara stotra, (8) kalyANamaMdira stotra ane (9) bRhat (moTI) zAMti. A nave smaraNo besatA varSe mAMgalikamAM bolAya che, zAMti snAtrAdi viziSTa vidhAnomAM trikALa A nave smaraNono pATha karavAmAM Ave Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasaggaharaM stotra-vizeSa kathana 87 che. AvA mahA mAMgalikarUpa nave smaraNomAM uvasaggahara stotra e bIjA smaraNarUpe sthAna pAmeluM che. (7) nitya kriyAvidhimAM sthAna :uvasaggaharaM stotranuM nitya kriyAvidhimAM aneruM sthAna che. jemake- (1) pratikramaNamAM sthAna - roja vahelI savAre karAtA rAI pratikramaNamAM caityavaMdanamAM jagaciMtAmaNithI jayavIyarAya madhye uvasaggaharaM bolAya che. - sAMjanA pratikramaNamAM zrAvako sAmAyika (ke pauSadha) pAre tyAre paNa caitya vaMdana sUtromAM uvasaggaharaM bolAya che. - pakikha, caumAsI, saMvatsarI pratikramaNamAM sakjhAyamAM navakAramaMtra pachI ane saMsAradAvA, stuti pUrve uvasaggaharaM bolAya che. (2) paccakakhANa pAratI vakhate karatA caityavaMdanamAM bolAya che. (3) bhojana/gaucarI pachInA caityavaMdanamAM paNa bolAya che. (4) rAtripauSadha ke sAdhukriyAmAM saMthArA porisimAM bolAya che. (5) sAmAnyathI paramAtmA sanmukha thatA caityavaMdanamAM paNa stavana bolyA pachI uvasaggaharaM bolavAnI paraMparA atyAre cAlI rahI che. | (6) kvacit jo saMdhyA pratikramaNa avasare koI nutana stavana bole ke anya gacchanA kartAnuM stavana bole to tyArapachI uvasaggaharaM bolavAnI paraMparA ghaNA sthAne jovA maLelI che. (8) racanA kALa :- jo ke A stotranA racayitA bhadrabAhu svAmI vize vidvAno matabheda ubho karIne bIjI sadI ke chaThI sadIno racanAkALa hovA vize potAnI mAnyatAnA samarthanamAM puSTa dalIlo kare che, bhinna bhinna racanA samayanA vidhAno kare che athavA racanAkALa vize praznArtha ubho kare che. paraMtu vikrama saMvata 1365mAM jinaprabhasUrijIe uvasaggahara stotra para arthakalpalatA nAmanI vRttinI racanA karI temAM teo to spaSTa abhiprAya ApatA eka ja vAtano nirdeza kare che ke, uvasaggaharaM stotranA praNetA zrI bhadrabAhusvAmI vIra nirvANanI bIjI zatAbdimAM thayA che. - AcAryazrI bhadrabAhusvAmIno janma vIra saMvata 94mAM thayo hato. 45 varSano gRhastha paryAya hato. tyArapachI vI.saM. 139mAM temaNe dIkSA lIdhI. 17 varSa munipaNe rahyA. vIra saMvata 159mAM teo yugapradhAna AcArya banyA. 14 varSa yugapradhAna AcAryarUpe rahyA. vIra saMvata 170 sudhI teo rahyA. tethI A stotra racanA vIra saMvata 156 thI 170 madhye thaI hovI joIe, tevuM anumAna thaI zake che. (9) gAthA saMkhyA : vartamAnakALe pAMca gAthAnuM 'uvasaggahara' stotra jovA maLe che. te pahelA ja gAthAnuM hatuM, sAta gAthAnuM hatuM tevA ullekho paNa maLe che. jyAre nava gAthAnuM, tera gAthAnuM sattaragAthAnuM ane vIsa ke ekavIsa gAthAnuM mudrita thayeluM uvasaggahara Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 pratikramaNamUtra vivecana-2 stotra vartamAnakALe paNa najare caDe che. sattAvIza gAthAvALuM uvasaggaharaM stotra paNa zrI dhIrajalAla TokarathI e tenA pustakamAM mudrita karAveluM che. e rIte gAthA saMkhyAnA bhedathI A stotra jovA maLatuM hovA chatAM mULabhUtapaNe pAMca gAthAnuM stotra vartamAnamAM svIkRta thayeluM che, svAdhyAyarUpe kriyArUpe, mahAmAMgalikarUpe A pAMca gAthAnuM stotra ja bolAya che. sUtra-noMdha :- A sUtra Avazyaka sUtra sahitanA koI AgamamAM nathI te spaSTa che. - cauda pUrvadhara bhadrabAhu svAmInI racanA hovA vize pUrve ullekha karyo ja che. chatAM te vizenA matabheda jotA bahuzrato ja prakAza pADI zake. - A sUtra prAkRta bhASAmAM racAyeluM che. je ardhamAgadhI bhASAmAM che. to paNa koI vidvAnuM tene jaina mahArASTrI (prAkRta)mAM paNa jaNAve che. - A sUtranI pAMca gAthA, 21 gura varNa, 164 laghuvarNa ane sarve maLIne 185 varNonI sUtra racanA che. - A sUtra (stotra) maMtragarbhita hovAthI tenA uccAraNomAM saMpUrNa zuddhi jaLavAI rahe teno khAsa khyAla rAkhavo jarUrI che. vaLI tenI pratyeka gAthAmAM joDAkSaro hovAthI ucAramAM joDAkSara chUTI na jAya te bAbata lakSya ApavuM vizeSa Avazyaka bane che. ---X-- -- --- Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya vIyarAya sUtra sUtra-18) jaya vIyarAya satra praNidhAna sUtra | sUtra-viSaya :- A sUtramAM vItarAga paramAtmA pAse bhavanirveda, mArgAnusAritA Adi uttama guNonI mAMgaNI karavAmAM AvI che, temaja duHkhano kSaya, karmano kSaya Adi mATe prArthanA karAyela che. sUtra-mULa :jaya vIyarAya ! jaga gura !, hou mamaM tuha pabhAvao bhayanaM ; bhava-nivvao mammA-musAriA iTha phala siddhi. loga-viruddha-ccAo, gurajaNa-pUA-patthakaraNa ca; suhagurajogo taOyaNa - sevaNA AbhavamakhaMDA. vArijjaI jaI vi niyANa-baMdhaNa vIyarAya ! tuha samae; taha vi mama hu sevA, bhave bhave tumha calaNANuM. (3) dukakhakukhao kammakukhao, samAhi-maraNaM ca boli-lAbho a; saMpawu maha ee, tuha nAha ! paNAma karaNeNaM sarva maMgala mAMgalya, sarva kalyANa kAraNe pradhAna sarva dharmANa, jaina jayati zAsanam (5) sUtra-artha : he vItarAga ! he jagatanA guru ! jaya pAmo, he bhagavaMta! ApanA prabhAvathI mane (1) saMsArathI nirveda (kaMTALo ke vairAgya), (2) mArthAnusArIpaNuM ane (3) iSTa phaLanI siddhi prApta thAo. (-tathA-) -(1) (4) lokathI viruddha (AcaraNa)no tyAga, (5) gurujananI pUjA (Adara), (6) paropakAra karaNa, (7) sadguruno yoga ane (8) temanAM vacanonI sevA, jyAM sudhI huM A saMsAramAM rahuM tyAM sudhI akhaMDapaNe prApta thAo. (2) he vItarAga ! ApanA pravacanamAM (zAstramAM) jo ke niyANuM bAMdhavAnI manAI pharamAvAI che, to paNa ApanAM caraNonI sevA mane bhavobhava prApta thajo (tevI mArI abhilASA che.) -(3) he nAtha ! Apane praNAma karavAthI duHkhano kSaya, karmano kSaya, samAdhi maraNa ane samyaktvanI prApti mane thAo. sarva maMgalomAM maMgalarUpa, sarva kalyANanA kAraNarUpa, sarva dharmomAM pradhAnabhUta -(4) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 evuM jainazAsana jayavaMtu varte che. i zabdajJAna :jaya - jaya pAmo, viyarAya - he vItarAga ! jaga guru - he jagad guru ! hou - hojo, thAo mamaM - mane tuha - tamArA, ApanA pabhAvao - prabhAvathI bhayad - he bhagavan! bhavaniOo - bhavanirveda mammANasAriA - mArgAnusAritA iTuThaphalasiddhi - iSTa phaLanI siddhi logaviruddhaccAo - lokaviruddha-tyAga gurajaNapuA - gurujananI pUjA parattharaNuM - paropakAra karaNa suhagura jogo - sadgano yoga taOyaNa - temanA vacananI sevaNA - sevA, AcaraNa Abhad - saMsAramAM rahuM tyAM sudhI akhaMDA - akhaMDitapaNe vAriI - nivAre che, niSedha che jaI vi - jo ke, yadyapi niyANa - nidAna, niyANuM baMdhaNuM - baMdhana, bAMdhavuM te samae - zAstramAM, AgamamAM taha vi - tathApi, to paNa mama hujja - mane hojo sevA - sevA, upAsanA bhavabhave - bhavobhavane vize tumha - tamArA, ApanA calaNANa - caraNonI dukukhakhao - duHkhano kSaya kammakukhao - karmano kSaya samAdhimaraNa - samAdhimaraNa ca - ane boDilAbho - bodhino lAbha a - ane saMpawu - prApta thAo maha, ee - mane, e nAha - he nAtha ! paNAma - praNAma, namaskAra karaNeNaM - karavAthI sarvamaMgala - sarva maMgalomAM mAMgalya - maMgaLarUpa sarvakalyANa - badhAM kalyANanuM kAraNe - kAraNa, kAraNabhUta pradhAna - pradhAna, mukhya sarvadharmANAM - sarva dharmomAM jaina - jaina, jinonuM jayati - jaya pAme che zAsanam - zAsana, pravacana vivecana :- "jayavIyarAya' evA Adya akSarone kAraNe A nAmathI prasiddha ane praNidhAna hovAthI praNidhAnasUtra' kahevAtA A sUtramAM bhagavaMta pratye vividha prArthanAo karAyela hovAthI prArthanA sUtra' nAme paNa oLakhAtA A sUtranuM vivecana lalitavistarA vRtti, paMcAzaka vRtti, yogazAstra vRtti, dharmasaMgraha, SaDAvazyaka bAlAvabodha tathA tenA koI koI zabdonI Agamika vyAkhyAnusAra A pramANe che- 0 praNidhAna - praNidhAna, aMtaHkaraNanI vizuddha bhAvanA. - mananI viziSTa ekAgratA, prazasta avadhAna ke dRDha adhyavasAyone Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya vayarAya sUtra-vivecana praNidhAna kahevAmAM Ave che. - nizIthacUrNimAM jaNAve che ke, praNidhAna, adhyavasAya ke mananI sthiratA e badhAM ekArthaka zabdo che. - "je vizuddha bhAvanAthI pradhAna che, jemAM mana vItarAganA viSayamAM arpita thayela che tathA zakti mujaba kriyA cinhathI je yukta che tene munie praNidhAna kaheluM che. * nava variya! bApu! he vItarAga ! he jaganA guru ! tame jayavaMtA varte, Apano jaya thAo. 0 naya - A zabda mATe juo sUtra-11 "jagaciMtAmaNi' gAthA-3. - jaya pAmo, jayavaMtA vartA, Apano jaya thAo. (A prArthanA che.) 0 prazna :- vItarAga paramAtmA to jaya pAmelA che ja to zuM ApaNe tene AzIrvAda ApavAnA che ? ApaNA kahevAthI jaya thavAno che ? - nA. lalita vistarAnA vivecanamAM jaNAve che ke A prArthanA che AzIrvacana nathI. bhagavaMta to paramapuruSa che, uttamapuruSa che. ApaNe temane AzIrvAda ApanAra koNa ? ahIM ApaNe (1) AzaMsA (abhilASA) vyakta karIe chIe. he bhagavaMta ! Apa mArA hRdayamAM vijayavaMtA raho ke jethI kAramA AMtar zatruo mArA hRdayamAMthI bhAgI jAya. (2) haribhadrasUrijI A zabdone AmaMtraNa vacana gaNAve che ane te bhAva saMnidhAna mATe che. hRdayamAM vItarAganuM bhAvathI saMnidhAna arthAt nikaTatA, sAMnidhya, nizrA hovI te. hAla teonuM dravyathI sAMnidhya to ApaNe bharatakSetramAM nathI, paNa bhAvathI ApaNI pAse ja che, saMnihita ja che evI je AkAMkSA che, tene bhAva saMnidhAna kahe che. - zrI hemacaMdrAcAryajIe yogazAstramAM paNa kahyuM che, dharmasaMgrahamAM paNa te vAta che, paMcAzakamAM paNa che ke, "jayavaMtA raho" e zabdathI vItarAgane jagadgurune potAnI buddhimAM-jJAnamAM lAvavA mATenuM AmaMtraNa che, A pramANe eka prArthanA vacana che. - naMdIsUtranI malayagirijI TIkAmAM sUtra-1 "naye vi0 mAM paNa kahe che ke, indriya viSaya kaSAya ghAtakarma pariSaha upasargAdi zatrugaNano parijaya karyo hovAthI AvA sarvAtizAyi bhagavaMta jotAnI sAthe ja praNAmane yogya hovAthI temane gati kahyuM che. - Avo ja zabda prayoga naya ke nayAya zabdathI bhagavatIjI sUtramAM, kalpasUtramAM ke anya AgamomAM bhagavaMtane prArthanA mATe, sAMnidhya mATe, bhaktisUcaka vacano rUpe indro dvArA, lokAMtika Adi devo dvArA, rAjA Adi manuSyo dvArA thayelo jovA maLe che. kyAMka bhaktithI nirbhara hadaya vaDe AzIrvAdarUpe paNa darzAve che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa sUtra vivecana-2 0 vayarIve - he vItarAga ! rAga-dveSa rahita evA. - rvata - eTale cAlyo gayo che rAga jeno te vItarAga'. - rAga zabdathI ahIM moha, mamatva, Asakti Adi samajavAnA che. vaLI rAga hoya tyAM teSa paNa jarUra hoya che. rAga naSTa thatAM teSa paNa naSTa thAya che. tethI "vItarAga' zabdathI rAga ane dveSa e baMneno abhAva jANavo. vItarAga e arihaMta paramAtmA mATenuM eka saMbodhana che. - piMDaniryukti-39mAM vItarAgano artha sarvajJa ane bhagavaMta karyo che. 0 gai he jagazru !, traNa jaganA guru. - A zabdanuM vivecana sUtra-11 "jagaciMtAmANi' gAthA-1mAM jovuM. - arihaMta paramAtmA jaganA sarva manuSyone yogyatA pramANe vastutattvano yathArtha upadeza kare che. tethI teo jaganA guru kahevAya che. -0- e rIte vItarAga tathA jagaguru zabdothI bhagavaMtane saMbodhana karIne ke AmaMtraNa ApavA dvArA bhaktajana potAnI bhAvanA vyakta karatA AgaLa bole che ke, roha mAM tu mAvo bhavahe bhagavan! ApanA prabhAvathI - sAmarthyathI mane hojo-mane thAo - prApta thAo. doDa - ho, hojo, thAo. A kriyApada che. mAM - mane. jeo praNidhAna-prArthanA karI rahyA che, te potA mATe kahe che. tuda - ApanA, tamArA. (arthAt vItarAga bhagavaMtanA) TmAvo - prabhAvathI, sAmarthyathI. - prabhAva eTale pratApa, teja, zakti ke sAmarthyathI (prApta thAo) - zrI haribhadrasUrijI jaNAve che ke, vItarAga bhagavaMta koI para roSa ke toSa karatA nathI, to paNa temanA avalaMbanathI temanA upAsako-ArAdhako Atmazaktino apUrva vikAsa sAdhI zake che. tethI A badhAM ja lAbho temanA sAmarthyathI ja prApta thayelA gaNAya che. - A viSayamAM vizeSa vivecana "logassa sUtramAM karAyuM ja che. - zeSa kathana A AThe prArthanAone aMte paNa karavAnuM che. mathavuM - he bhagavan! "bhagavaMta' zabdanuM vivecana "logassa'mAM jovuM. have pahelI gAthAnA uttarArdhamAM ane bIjI gAthAmAM ATha bAbatonI prApti bhagavaMtanA prabhAvathI thavA mATeno nirdeza che. te A pramANe- (1) maniao - bhava nirveda, saMsAra parathI kaMTALo. - saMsArano tyAga karavAnI icchA, janma maraNathI kaMTALo. - yogazAstravRttimAM jaNAve che ke vastutaH jIva saMsAranA duHkhothI thAkato nathI tyAM sudhI teno mokSano udyama vAstavika thato nathI. kemake je saMsArathI kaMTALyo nathI, teno saMsArano rAga hovAthI mokSa mATe udhama kare to paNa te sArthaka banato nathI. teno udyama jaDanI kriyA jevo udeza zUnya hoya che. mATe A prathama Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 jaya viyarAya sUtra-vivecana prArthanA yogya ja che. - bhavanirveda eTale saMsArano virAga (rAga javo te), pharI vakhata janma levAno aNagamo ke anicchA. jyAM janma che tyAM jarA ane mRtyu avazya che. janmanA abhAvathI jarA ane mRtyuno abhAva ApoApa thavAno ja che. tene ja ajara-amara' avasthA kahevAya che. tethI tattvataH AvI avasthA prApta karavAnI tAlAvelI e ja "bhavanirveda' che. - mava eTale saMsAra ke janma nirve eTale vairAgya, anAsakti, virakti ke udAsInatA. saMsAranA bhogAdine asAra samajavA ane temAM Asakta na thaI AtmAbhimukha thaI ucca AtmavikAsa mATe ja prayatna karavo. AvI udAsInatA prApti pachI ja mokSamArganI prApti mATe yathArtha prayatna thaI zake che. samyagdarzananA lakSaNomAM paNa 'nirveda' eka lakSaNa kahyuM che. - Avo bhava nirveda mAtra gRhasthI ke samakitI mATe ja nahIM paNa virati pAkhyA pachI paNa prArthavA yogya che. kemake "bhavanirveda' e taratamatA vALI bAbata che. jyAM sudhI vItarAgabhAva pragaTe nahIM tyAM sudhI uttarottara sAdhya che. kemake lAyopathamika bhAve prApta A nirveda zAyika bhAva na pAme tyAM sudhI apUrNa che. mATe munioe paNa "bhavanirvedanI prArthanA karavAnI che. - mAtra dharma, dharmakriyA gamatI hoya te ja puratuM nathI, saMsAra ane saMsAranA padArtho, viSayo, bhavabhramaNa Adi sarve paratve anAsakti-virakti paNa joIze. 0 laghu daSTAMta :- rAjA zreNika ane rANI dhAriNInA putra meghakumArane jyAre dIkSA grahaNa karavAnI bhAvanA thaI. mAtApitA sAthe teno saMvAda thayo. tyAre dhAriNI rANI tene dIkSA na levA samajAve che ane meghakumAra dhAriNI mAtAnI dareka vAtano pratyuttara ApatA je vacano kahe che. temAM meghakumArano bhavanirveda bhArobhAra pragaTa thaI rahyo che. he mAtA ! Apa je kaho cho te yogya che. paNa A manuSyajIvana adhura, anitya, azAzvata, vinazvara, ApattiothI vyApta che. vIjaLInI mAphaka caMcaLa che, pANInA parapoTA ane tRNanA agrabhAge rahelA jalakaNa samAna anitya, saMdhyAnI lAlimAnI jema svapnadarzana samAna che. vaLI koNa jANe che ke pahelA koNa jaze? pachI koNa jaze? nizcayathI manuSya kAmabhoga azuci che, azAzvata che. pitta, kapha, zukra, zoNitane jharAvanAruM che, A hiraNya Adi dhanadravya paNa agnisAdhya, corasAdhya rAjyasAdhya, dAyasAdhya, mRtyusAdhya che. ityAdi aneka prakAre saMsAra ane saMsArI padArthonI asAratA jaNAvI. tyArapachI mAtApitAnI anumati pAmI meghakumAre zramaNa bhagavaMta mahAvIra pAse dIkSA lIdhI. dIkSA laIne agiyAra aMgonuM adhyayana karyuM. vividha prakAranI tapazcaryAo karI. eka mAsika, be mAsika Adi bhilupratijJAonI ArAdhanA karI. jyAre temanuM zarIra zuSka, rukSa, mAMsarahita hADakAM kaDakaDathatAM hoya tevuM thaI gayuM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 pratikramaNa sUtra vivecana-2 tyAre bhagavaMtanI anujJApUrvaka vipulaparvate jaIne anazana karyuM. eka mAsanuM anazana ane saMlekhanA pUrvaka samAdhiyukta thaIne kALadharma pAmyA. pachI vijaya nAmanA anuttara vimAnamAM utpanna thayA. tyAMthI mahAvidehe janma laIne mokSe jaze. (2) madhurimA - mArgAnusAripaNuM, mArgAnusAritA. - asat Agraha (durAgraha)rUpa unmArgane choDavApUrvaka tattva ke satya mArgane anusaravApaNuM te mArgAnusAritA. - paMcAzaka TIkAmAM kahe che - mokSa mArganuM anusaraNa te mArgAnusAritA. - yogazAstra - mithyAtvanA vijayathI utpanna thayela tattvAnumAripaNuM. -0- jyAM sudhI jIva paugalika bhAvanAono tyAga karIne AdhyAtmika bhAvanAnuM sevana karato nathI arthAt jIvAdi tattvamAM zraddhA rAkhavApUrvaka potAnuM jIvana vyatIta karato nathI, tyAM sudhI te mola tarapha prayANa karI zakato nathI. tethI tattvanuM anusaravuM te ja mokSa mArganuM anusaraNa che. - dharmaratna prakaraNamAM kahyuM che ke, mArga eTale Agama-nIti, athavA saMvigra arthAt mokSamArganA abhilASI evA aneka lokoe AcareluM che. e baMnene anusaranArI je kriyA te "mArgAnusAriNI' kahevAya che. - lalita vistarA vivecanamAM lakhe che ke bIjI AzaMsA (abhilASA) che mAganusAritAnI, mAganusAritA eTale tattvane anusaravuM te. eka vakhata "bhavanirveda' saMsArano kaMTALo jAgyo, pachI saMsAramAM rahevuM to gamaze nahIM, to javuM kyAM ? kayA mArge cAlavuM ? vakratA choDI saraLa mArge javuM. cAritradharma ke nItinA mArge cAlavuM. kemake jJAna, darzana, cAritra, tapa e mArgane anusaranArA jIvo sadgatine pAme che. (3) hRtti siddhi :- iSTa phaLanI siddhi, manovAMchita phaLanI siddhi. - eka vakhata bhavanirveda jAge, pachI mArgAnusAritA Ave ane Atma vikAsa ke AtmonnatinI icchAvALo jIva hoya tene mATe mokSa e ja iSTa phaLa che. A iSTa phaLa rUpa mokSanI siddhi mATe ja puruSArtha karavo joIe. - koI iSTano artha "A bhavanA' hitakara ane phaLa-prayojanonI siddhi evo paNa kare che. temanA mate A lokanA kAryo siddha thatAM cittanI svasthatA Ave che. citta svAthyathI mokSanAM kAryomAM jIva pragati karI zake che. vikajano dvArA kahevAyela A arthano asvIkAra na karIe to paNa jemane kharekhara bhavanirveda jAgyo che, tevA jIvo jyAre mArgAnusAritAne prApta kare che tyArapachI temano puraSArtha A lokanA kAryo mATe nizcayathI hoI zake nahIM. temano puruSArtha kevaLa "mokSa' arthe ja hoya. temanA mATe iSTa phaLa e mAtra mokSa hoya. temanI pravRtti paNa AvA ja iSTaphaLa mATe hoya. - lalita vistarAmAM paNa iphaLasiddhino artha "avirodhI phaLanI utpatti evo ja karyo che. avirodhI eTale cittanI prasannatA rahe tevuM. paNa te cittanI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya viyarAya sUtra-vivecana 95 prasannatA iDalaukika padArthonI siddhithI na maLe. kemake dhana, daulata, rUpa Adi padArtho to anitya che, azAzvata che, AtmAnuM lakSya to zAzvata ke nitya tattvanI prApti hovuM joIe. jo saMsArI padArthone ja iSTaphaLa mAnaze to tene 'bhavanirveda' thayo ja kema kahevAze ? (4) to viruddhALo - lokathI viruddha AcaraNano tyAga. - je kAryo lokamAM duSTa ke niMdya manAtA hoya teno tyAga karavo te. - paMcAzakamAM jaNAve che ke - (1) koInI paNa niMdA karavI te lokaviruddha che. temAM paNa guNavAnonI niMdA vizeSatayA loka viruddha che. saraLa mANasonI dharmakaraNImAM thatI bhUlonI hAMsI karavI ke lokomAM pUjanIya hoya tenI halakAI ke apamAna karavA te. (2) jenA ghaNAM virodhI ke vairI hoya tenI sobata karavI, deza, kALa, kuLa vagerenA AcaraNonuM ullaMghana karavuM, deza, jAti, kuLane na zobhe tevo ubhaTa veza paheravo, bhoga karavA Adi tathA dAna-tapa Adi karyA pachI jAheramAM moTAI dekhADavI. (3) sAdhu ke sajjano para saMkaTa Ave temAM khuzI thavuM, sAmarthya chatAM bacAvavA mATe udyama na karavo - A sarve lokaviruddha kAryo che, teno tyAga karavo joIe. - loka eTale ziSTajanono samudAya. Avo samudAya jenI niMdA kare tevI sarva koI pravRtti te lokaviruddha. teno tyAga karavo te. - lokonA cittamAM saMkleza ubho kare, kheda, dveSa, durbhAva utpanna kare tevA kAryo, tevA vacano ke tevA anucitta vyavahAra, teno tyAga karavo. (5) kuLana pUnA :- gurujanonI pUjA - temanA vinaya Adi. - guru varganI ucita sevArUpapUjA, "guru' zabdathI mukhyatAe to dharmAcAryanuM ja grahaNa thAya che, to paNa ahIM mAtA-pitAdine paNa "guru'rUpe jANavA. kemake yogabiMdu gAthA-11mAM haribhadrasUrijI jaNAve che ke, mAtA, pitA, vidyAguru ane temanA jJAtijano-baMdhujano tathA vRddho ane dharmopadezako e badhAMne sapuruSo "guru'' mAne che. - gurujana pUjA eTale vaDIlo paratveno AdarabhAva. teo paratveno vinaya, sevA, bhakti karavI te rU5 pUjA (6) patthara - paropakAra karavo te. - bIjAnuM bhaluM thAya tevI pravRtti karavI te parArthakaraNa kahevAya. - ghara eTale bIjAnAM, 35rtha eTale prayojana, karaNa eTale pravRtti. bIjAnuM bhaluM karavuM te parArtha-karaNa athavA paropakAra kahevAya che. AvuM paropakAra karaNa be prakAre che - (1) laukika ane (2) lokottara. laukika paropakAra anna, vastra, auSadha, dhana Adi jarUriyAtanI vastuo ApavAthI thAya che jyAre lokottara paropakAra dharmamArgano upadeza, mArgamAM sthirIkaraNa ane kramika AtmavikAsanA mArge caDAvavAthI thAya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 pratikramaNasUtra vivecana-2 - lokonA jIvananA prayojanane sAravuM eTale ke parahita karavuM te. - zrAvakanA 36 kartavyomAM A sattaramuM kartavya che ane zrAddha guNomAM 33mo guNa che - paropakAra'. 0 laghu dRSTAMta :- khaMdhaka RSio bhagavaMta munisuvratasvAmI pAse dIkSA lIdhI. temanA 500 ziSyo hatA. anukrame teo gItArtha thayA. koI divase bhagavaMtane pUchyuM ke, he bhagavan! ApanI AjJA hoya to badhAM ziSyo sAthe mArI bahenanA dezamAM jAuM. bhagavaMte kahyuM, sarvene maraNAMta upasarga thaze. tyAre khaMdhakaRSie pharI pUchayuM ke bhagavan! upasargamAM ame ArAdhaka thaIzuM ke virAdhaka? bhagavaMte kahyuM ke, tamane chaoNDIne badhAM ArAdhaka thaze. khaMdhakaRSie punaH prazna karyo- te badhAM konA nimitte ArAdhaka thaze ? bhagavaMte kahyuM, tamArA nimitte. khaMdhakaRSie vicAryuM ke mArA nimitte jo pa00 sAdhuo ArAdhaka thatA hoya to tenAthI vizeSa rUDuM zuM ? paropakAranA Adarza sAthe baMdhaka RSi pahoMcyA kuMbhakAra nagaranA upavanamAM. tyAM nagarano rAjamaMtri pAlaka hato. pAlakamaMtrIne pUrve khaMdhakaRSi sAthe vAda-vivAda thayelo hato. tethI tenA manamAM vairanI gAMTha hatI. teNe vaira levAno uttama samaya mAnI kapaTa jALa bichAvI. khaMdhaka RSi para khoTuM ALa caDAvyuM. rAjAe paNa krodhathI kahI dIdhuM ke, maMtrIzrI ! tamane yogya lAge te sajA A sAdhuone karo. pAlake eka eka sAdhune pANImAM nAMkhI pIlavAnA zarU karyA. khaMdhaka RSie badhAM ziSyone evI uttama nirdhAmaNA karAvI, eTalo suMdara bodha Apyo ke samabhAvamAM sthira thayelA sAdhuo kevaLajJAna pAmI mokSe javA lAgyA. chevaTe eka bALamuni bAkI rahyA tyAre khaMdhakaRSie pAlakane ghaNI vinaMtI karI ke A bALamunine maratA huM joI zakIza nahIM, pAlaka na mAnyo tyAre baMdhaka RSie krodhathI niyANuM karyuM, huM AkhA nagarane bALIne bhasma karanAro thAuM. bALamunine suMdara nirdhAmaNA karavI, bALamuni mokSe sidhAvyA. pachI aMdhakaSi marIne agnikumAra deva thayA. nagara AkhAne bALIne bhasma karI dIdhuM. pa00 ziSyonA mokSa mATe potAnuM virAdhakapaNuM kabulIne paNa paropakAra karavA taiyAra thayA. A kahevAya "paropakArapaNuM'. (7) suhAnIno - sArA guruno saMyoga, sadgarano yoga maLavo te. - bhavanirveda, mArgAnusAritA, lokaviruddha tyAga AdinI prAptirUpa laukika uttamatAne pAmelo jIva lokottara dharmamAM adhikArI thAya che. tethI lokottara yogyatA jaNAvatA kahyuM, zubha guruno yoga (Adi) - pavitra cAritravALA dharmAcArya-guruno yoga ke nizrA maLavI te. - uttama guNavALA guruno yoga - sAdhujanono paricaya ane nizrA. - kevali prajJapta dharmane anusaratA paMca mahAvratadhArI sAdhune zubhagara ke sadguru kahevAya che. temano saMyoga parama bhAgyodaye maLe che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya vIyarAya sUtra-vivecana (8) tatreyana sevA - temanA (sadgurunA) vacana pramANe cAlavuM te. - saguno yoga prApta thayA pachI temanI AjJAnuM pAlana karavuM te. kemake sadguru kadApi ahitakara AjJA kare nahIM, mATe temanA vacananI sevanA karavI. - yogazAstramAM jaNAve che ke, A AThamI abhilASA "apramattasaMyata' thayA pahelAM rAkhavAnI, kAraNa ke "apramatta saMyatAne to mokSanI paNa abhilASA rahetI nathI. - "AjJA e ja dharma e vacanAnusAra sadaguruno yoga sAMpaDyA pachI temanI AjJAnusAra cAlavuM - tenuM pAlana karavuM tene tavAna sevA nAmanI AThamI abhilASA kahI che. * mavamavaMDa - jyAM sudhI saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe tyAM sudhI. 0 mavam - paMcAzaka TIkAmAM teno artha karyo saMsAra bhramaNa che tyAM sudhI ane sarva eTale saMpUrNa, purepurI. khaMDita ke apUrNa nahIM 0 mokSa na thAya tyAM sudhI paripUrNapaNe te sAmavamavaM. -0- bhavanirveda Adi je ATha abhilASA upara kahI te kyAM sudhI ? te vize lalitavistarA vRttimAM jaNAve che ke A AThe abhilASAo mAtra eka ja vakhata ke thoDo samaya mATe karavAmAM AvatI nathI paNa jIvanabhara eTale ke saMsArakALa paryanta mane avazya hojo. ATaluM kalyANa prApta thAya to avazyajaldIthI mokSa prApta thAya che. anyathA eka vakhata bhavanirveda thayo pachI pharI bhavarAga thaze. mArgAnusAritA AvyA pachI pharI amArga ke atattvanuM anusaraNa Avaze. mATe akhaMDapaNe mokSa paryanta ja A mAMgaNI karI. 0 A AThe abhilASA phaLe kaI rIte ? lalitavistarAmAM zrI haribhadrasUrijI jaNAve che ke, AThe abhilASA aciMtya ciMtAmaNirUpa bhagavaMtanA prabhAvathI- sAmarthyathI phaLe che. jIve puruSArtha to avazya karavAno ja che paNa A puruSArtha-prayatna bhagavaMtanA prabhAvathI phaLe che. jema ciMtAmaNiratna kazI pravRtti na karatuM hovA chatAM tenI ArAdhanA lokonA manovAMchitane pUrNa karanArI thAya che, te rIte arihaMta paramAtmA aciMtya ciMtAmaNi samAna che, temanI bhakti, ArAdhanA, parthapAsanA AdithI ukta AThe vastu siddha thAya che. arihaMta paramAtmA paratvenI zraddhA ane bhaktithI pravRtti karato jIva kadApi ahaMkArI-ghamaMDI banato nathI, puruSArthanuM sAtatya jaLavAya che, paramAtmAnA jIvana ane kAryo tathA upadeza najara samakSa rahetA zraddhA vadhune vadhu majabuta banI rahe che. temanA prabhAve ja kalyANa thAya tevI buddhithI kRtajJatA bhAva pragaTe che. mana, vacana, kAyAnuM praNidhAna e samasta zubha anuSThAnanuM kAraNa che ane praNidhAnanuM aMtima phaLa mokSa che. vaLI A AzaMsAmAM aprazasta evA rAga, dveSa ke mohano abhAva hovAthI te niyANArUpa nathI. praNidhAna karavAthI ja pravRtti thAya [2] 7] Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - vinono jaya thAya che ane phaLanI prApti thAya che ityAdi kAraNothI praNidhAnarUpa evA A sUtramAM uparokta ATha abhilASAo jaNAvIne te bhagavaMtanA prabhAvathI phaLe che tema nivedana karyuM che. uparokta vivecana pahelI be gAthAnuM karyuM. te gAthA bolavAnI vidhi muktAzakti mudrAe che. arthAt be hAthane chIpanA AkAre joDI mastake - lalATe rAkhavAnA ane zastava mudrApUrvaka besIne (athavA comAsI devavaMdanamAM ubhA-ubhA paNa) A be gAthAnuM uccAraNa thAya che. saMvata 1501mAM hemahaMsa gaNi racita paDAvazyaka bAlAvabodhamAM jaNAve che ke A pahelI be gAthA gaNadhara kRt che. anya gAthA pUrvAcArya kRt che. (tethI paNa kadAca vidhimAM evo ullekha hoya ke prathama be gAthA muktAzuktimudrAe bolavI. bIjI gAthAo yogamudrAe bolAya che. vaLI lalita vistarA, devavaMdana bhASya, yogazAstra, paMcAzaka Adi graMthomAM paNa pahelI be gAthAnuM ja vivecana che. pachInI traNe gAthAno ullekha tyAM jovA maLato nathI. havenI be gAthAmAM paNa AvI ja prArthanAo karAI che. te baMne gAthAnuM sAthe vivecana ahIM rajU karIe chIe * vAri vi - jo ke niSedha karelo che - nA pADI che. 0 vAritra - vAryu che, niSedha karelo che, nA pADI che. 0 naTTu vi - jo ke, yadyapi. - A padono saMbaMdha have pachInA nivAbavaMdha sAthe che. (nidAnabaMdhanano) jo ke niSedha karavAmAM Avelo che - manAI pharamAvI che. * niyA-vaMtha - nidAna baMdhana, niyANuM bAMdhavuM te. - dharmAnuSThAnanA phaLanI prApti mATenI abhilASA athavA saMkalpa vizeSa ne niyANuM ke nidAna kahevAya che. je karavAnI manAI che. 0 nidAnanA prakAro - nidAna ke niyANAnuM varNana dasAzrutaskaMdha nAmanA AgamamAM dazamI dazA "AyatisthAna'mAM suMdara rIte karAyela che. anya graMthomAM paNa tenuM varNana Ave che te mujaba saMkSepathI traNa prakAre ane vistArathI nava prakAre niyANAnA bhedonuM varNana jovA maLe che- -0- traNa prakAre niyANuM : (1) ihaloka nidAna :- A loka saMbaMdhI saubhAgya, rAjya, baLa ane rUpasaMpadAnI abhilASA dharmAnuSThAnanA phaLarUpe karavI te. (2) paraloka nidAna :- vaimAnika devomAM utpanna thavAnI ke iMdrAdi padavI meLavavAnI abhilASA ke saMkalpa karavo te. (3) kAmabhoga nidAna :- dharmakaraNI karyA bAda bhavobhavamAM zabdAdi kAmabhoga mATenI abhilASA karavI te. -0- nava prakAre niyANuM : Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya viyarAya sUtra-vivecana (1) rAjApaNuM :- devaloka to sAkSAt joyo nathI paNa rAjA ja baLadeva che, mATe tapanA baLe huM rAjA thauM, AvA prakAranuM niyANuM karavuM. (2) zreSThI thavuM :- rAjAne to ghaNI ciMtA hoya, paNa dhanika loko sukhI hoya che. mATe tevA uccakuLamAM zreSThIne tyAM huM putrapaNe utpanna thauM tema vicAravuM te bIjuM niyANuM jANavuM. (3) strIpaNuM :- koI evuM vicAre ke puruSapaNAmAM to vyApAra, saMgrAma Adi aneka prakAranA kaSTo rahelA che, tethI strIno avatAra maLe to sAruM. (4) puruSapaNuM :- strIno janma to nIca gaNAya mATe sarvakArya karavAmAM samartha evA puruSapaNAne pAmuM, to A paNa eka prakAre niyANuM ja che. kemake ApaNe to nirvedanI sthiti pAmavI che. (5) parapravicAra :- manuSyanA kAmabhoganI prakriyA to apavitra - azucimaya che. tenA karatAM devapaNuM maLe to sAruM. jethI devI sAthe bhoga bhogavI zakAya te parapravicAra niyANuM kahyuM (6) svapravicAra :- devapaNuM pAmyA pachI bIjI devI bhogavavAmAM kaSTa che, tenA karatAM huM pote ja deva-devI baMne rUpa vikrvI bhoga bhogavuM te yogya che, mATe huM tevA prakArano deva banuM evuM niyANuM karavuM. T (7) alpa vikArIpaNuM - kAmabhogathI vairAgya pAmI koI evuM vicAre ke tapanA prabhAve huM alpavikArI deva banuM to AvuM niyANuM karanAra kadAca devapaNuM pAme, to paNa tyAMthI cyavIne pachI dezaviratipaNe pAme nahIM. (8) daridrIpaNuM - dravyavAn puruSane rAjA, cora, agni vagereno mahAbhaya rahe che. tema samajI evuM niyANuM kare ke huM alpAraMbha daridrI thAuM. (9) zrAvakapaNuM :- munine dAna ApavAmAM prItivaMta hoya ane vratadhArI zrAvaka thavA mATe vicAraNA kare te navamuM niyANuM. AvuM niyANuM karanAra dezaviratipaNuM to kadAca pAmI jAya paNa sarva viratipaNuM pAmato nathI. A rIte nava prakAre niyANAnuM svarUpa jaNAve che. dasAgrutaskaMdha nAmaka AgamamAM paNa niyANAnuM svarUpa nava prakAre batAvela che, paNa tenuM svarUpa ukta nava bhedo karatA thoDuM judA prakAre che. paNa temAM mahattvanI vAta e karI che ke (1) niyANuM karanAra jIva temanA suAcaritasaMyama ane tapa AdinA phaLarUpe jo punyano yoga hoya to ja niyANuM karyA mujabanuM phaLa pAmI zake che. paNa niyANuM karavAthI pApano baMdha avazya thAya ja che. (2) jo niyANA pramANenuM phaLa pAmI paNa jAya to paNa A nave niyANA evA che ke tenAthI phaLa pAmyA pachInA bhave mokSa thato nathI. arthAt niyANuM karyA pramANeno bhava maLI gayA pachI, bIje bhave te jIvano mokSa kadApi thato nathI. te jIvo durlabha bodhi paNa thAya che. * vIrA ! tuda sana - he vItarAga ! tamArA zAstromAM-AgamamAM. 0 "vItarAga' ane 'tuha' zabdanI vyAkhyA pahelI gAthAmAM karAI che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 pratikramaNamUtra vivecana-2 0 samaya - vyavahAramAM samaya zabda kALa ke vakhatanA arthamAM vaparAya che. saiddhAMtika rIte 'samaya' eTale "kALano ati sUkSma bhAga' evo artha karAya che. paNa ahIM samaya zabda siddhAMta-Agama ke pravacananA arthamAM vaparAyela che. paMcAzaka graMthamAM paNa samaya eTale "siddhAMta' artha ja che. A rIte gAthA-3nA pUrvArdhano artha - "he vItarAga ! ApanA zAsanamAM athavA ApanA AgamazAstromAM jo ke niyANuM karavAnI manAI che." e pramANe thayo. paNa pachI zuM ? te uttarArdhamAM tathA gAthA-4mAM kahe che. * tada vi mana sevA bhave bhave tuSTha ratA - to paNa mAre to bhavobhavamAM tamArA caraNonI sevA prApta thAo. 0 tara vi - tathApi, to paNa. 0 mana dujha - mane hojo - maLajo 0 sevA - sevA, bhakti, upAsanA 2 ma ma - pratyeka bhavamAM 0 tada vartai - ApanA caraNonI, tamArA kadamonI ahIM upAsakanA bhAvo pragaTa thayA che, he bhagavan! ApanA pravacanamAM, siddhAtamAM, AgamamAM niyANuM karavAnI arthAt suAcarita tapa, saMyama ke kriyArUpa dharmAnuSThAnanA phaLanI mAMgaNI ke saMkalpa karavAnI manAI che te vAta huM jANuM ja chuM, to paNa mokSa na thAya tyAM sudhI huM pratyeka bhavamAM ApanA caraNonI sevA maLe tevI abhilASA rAkhuM chuM. - AvI abhilASA e eka prakAranI prArthanA che. te vAstavika rIte niyANuM nathI paNa "samyakatva' che. AvI prArthanA zrI hemacaMdrAcAryajI ke zrI haribhadrasUrijIe paNa temanI racanAomAM karI che, temAM koI nidAna baMdhana thatuM nathI paNa paramAtmAnA sAMnidhyanI jhaMkhanA che. koIpaNa jIva apramattaguNa sthAnake na pahoMce tyAM sudhI AvI prArthanAmAM kaMI khoTuM nathI. tyArapachI (gAthA-4mAM paNa) AvI bIjI cAra prArthanAo che. (1) tuvara - duHkhano kSaya, duHkhano nAza. - zArIrika ane mAnasika duHkhono nAza ke teno abhAva thavo te. - duHkhano nAza be rIte thaI zake che (1) sarvathA ane (2) AMzika. sarvathA duHkhano nAza to azAtA vedanIya karmanA sarvathA kSayathI ja thAya che paNa AMzika duHkha kSaya to kSayopazama bhAve aneka vakhata thAya. jo jIva saMsAra ane janma, jarA, maraNane ja duHkharUpa mAne to tenA kAraNarUpa evA karmono ja kSaya karavo paDe che, te mATe pachInuM pada mUkayuM chammavavo . - duHkha ne eka sthiti ke saMvedanarUpe vicAravAmAM Ave to tenI anubhUtino saMbaMdha mana sAthe rahe che. ApaNe ghaNI paristhitimAM duHkhane anubhavIe chIe, paNa sAcI samajaNa ane vItarAganA mArgane pAmelo jIva e ja sthitine duHkharUpa mAnato nathI athavA je svarUpe zarIra, mana, samAja AdinI sthiti sanmukha Ave tene svIkArIne jIve che tyAM 'du:khalaya'nI bIjI vyAkhyA mujaba du:khanI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya viyarAya sUtra-vivecana 101 anubhUtino abhAva samajavo. (2) yamo - karmano kSaya, karmano abhAva. - saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra, aneka prakAranA duHkha, durgati, durbhAgya Adino anubhava karAvanAra karyo che. teno kSaya thAo. - karmano kSaya ke nirjarA paNa be prakAre che (1) sarvathA, (2) dezathI. dezathI karmano kSaya to thato ja rahe che ane prayatnapUrvaka paNa khapAvAya che paNa sarvathA karmalaya mATe puruSArtha ane vItarAganA mArganuM anusaraNa atyaMta jarUrI che. karmanA sarvathA abhAvathI ja duHkhano sarvathA abhAva thaI zake che. te mATe pahelA saMvara' tattvanI sAdhanAthI AvatA karmone rokavA paDe che ane pachI ke sAthe sAthe 'nirjarA tattvanI upAsanAthI vaLagelAM karmone kheravavAnA arthAt kSaya karavAno hoya che. - "karmano sarvathA laya' tene ja tattvArtha sUtrakAre "mokSa' kahyo che. tethI karmano sarvathA kSaya e spaSTatayA mokSanI abhilASA ja che. (3) samAhira - samabhAvapUrvakanuM mRtyu. - samAdhi zabdanI vyAkhyA sUtra-8 "logassa'mAM paNa karAI che. - maraNa eTale AyuSyano kSaya, prANonuM visarjana. - samAdhimaraNa mATe eka, traNa, cha, daza, soLa Adi bAbatonuM pUrvAcAryoe vivaraNa kareluM che. jemake - (1) cittanI svasthatA ke AtmAnA adhyavasAyonI nirmaLatA maraNa samaye hovI te, (2) traNa prakAramAM duSkRta garNa, sukRt anumodanA ane cAra zaraNA e traNa bAbata gaNAvI che. - samAdhi maraNanI prApti mATe naMdanamuninA bhave bhagavaMta mahAvIranA jIve karelI ArAdhanAmAM cha bAbato hatI - (1) aticAra AlocanA, (2) kSamApanA, (3) zubha bhAvanA, (4) cAra zaraNA, (5) namaskAra, (6) vosirAvavuM-anazana. - samAdhi maraNa mATe paryanta ArAdhanAmAM daza adhikAro kahyA che - (1) aticAra AlocanA, (2) vrata smaraNa, (3) jIva khAmaNA, (4) aDhAra pApasthAnaka vosirAvavA, (5) cAra zaramAM, (6) duSkRta garNa, (7) sukRta anumodanA, (8) zubha bhAvanA, (9) anazana, (10) navakAra raTaNa. - pAsacaMdamuni racita ArAdhanAmAM AvA 16 adhikAra che. - bIjI paNa aneka rIte samAdhimaraNanI ArAdhanA kahevAI che. sArAMzarUpe kahIe to - jenA vaDe cittanI samAhita sthiti ke vikSeparahita avasthA prApta thAya ke je jJAna, darzana, cAritra ane tapanAM yogya ArAdhana thakI svayaMbhU pragaTa thAya, AtmA mokSa pratye sthApita karAya tevuM paMDitamaraNa' te samAdhi maraNa. AvuM samAdhi maraNa he prabhu ! mane ApanI kRpAthI prApta thAo. 0 laghu daSTAMta :- dharmanAtha bhagavaMtanA zAsanamAM samavasaraNa racAyuM hatuM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 tyAre eka uMdara pAdapITha najIka Avyo, bhUmi para mastaka mUkI potAnI bhASAmAM kaMIka kahevA lAgyo. bhagavaMte parSadAne kahyuM ke, pUrvabhave sAdhujIvana karatAM uMdaranA jIvanane dhanya gaNeluM tenA phaLarUpe A uMdarapaNuM pAmyo che. uMdare paNa bhagavaMtanA vacanathI jANyuM ke pote AvI durgati kema pAmyo ? tyArapachI te uMdara vanasthalI javA nIkaLyo. te vicAravA lAgyo ke aho A saMsAra kevo duHkhanA cheDAvALo che ? jIvonA citta paNa kevA caMcaLa che ? have mAre e ja zreSTha che ke navakAramaMtranI sahAya lauM, marIne jyAM virati prApta thAya tyAM janma. ema vicArI uMdara potAnA daranA eka bhAgamAM jaI sarva AhAranA paccakkhANa karI, saMsArane duHkhamaya jANI bhagavaMtanuM vacana yAda karato rahyo. tyAM raNanI uMdarI cokhA lAvIne mUke che tyAre uMdare vicAryuM ke duraMtamaMta lakSaNavALA he jIva ! anAdikALathI jIvane AhArasaMjJA lAgI che. have AhAra tyAga karI saMsAra taravAnuM nAva meLava. ema vicArI AhAra joIne lezamAtra harSita na thayo. tyAre judI judI uMdarIo tene manAvavA tene AliMgana Adi ghaNI kriyA kare che. 102 A vakhate te uMdara vicAre che ke A strIo puruSane narakamAM mokalanArI ane svargamAM vighna samAna che, saMsAramAM duHkhanuM kAraNa che ema vicArI kSobha pAmyA vinA trIje divase mRtyu pAmaze, samAdhimaraNanA prabhAve mithilA nagarInA mithilA rAjAnI citrA nAme mahAdevInI kukSimAM utpanna thayo. tyAM mitrakumAra nAma paDAyuM. ATha varSanuM pUrNa Ayu thatAM saMsAra pratye vairAgya thayo, dIkSAnA bhAvo utpanna thayA, tyAM ja apUrvakaraNa, kSapakazreNi, anaMta evA kevaLajJAna kevaLadarzana utpanna thayA. kevalotpatti sAthe Ayukarmano kSaya thatAM aMtakRt kevala thayA. eka vakhatanuM samAdhimaraNa aneka bhavone aTakAvanAruM banyuM. sarvathA duHkhanA kSaya ane karmanA kSaya mATe AvuM samAdhimaraNa mane he vItarAga prabhu ! ApanA prabhAvathI prApta thAo. (4) vohinAma bodhilAbha, samyakatvanI prApti. vaudhi - zabdanI vyAkhyA sUtra-8 'logassa' sUtramAM karAyelI che. samakita ke samyagdarzananI prApti, mokSamArganAM sAdhanono lAbha. sarvathA duHkhano kSaya, karmano kSaya ke paMDitamaraNa yukta evA samAdhi maraNanI prApti mATe bodhino lAbha Avazyaka che. A cAre vastunI prApti thAya kaI rIte ? te jaNAvavA cothI gAthAnuM chelluM pada mUkyuM - saMpanna3 mA~ jhaM tuha nAha ! paLAma LeLa he nAtha ! Apane praNAma karavAthI mane A badhuM prApta thAo. 0 turlR nAha ! he nAtha ! (he bhagavaMta !) tamane-Apane. nAha (nAtha) zabdanI vyAkhyA juo sUtra-11 'jagaciMtAmaNi'mAM. * paNAma karaNeNaM praNAma karavAthI, namaskAra karavAthI. * saMpajau maha eaM www - - - . A badhuM mane sAMpaDajo - saMprApta thajo. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya viyarAya sUtra-vivecana 103 cothI gAthAnA A AkhA uttarArdhamAM paramAtmA pAse eka prArthanA rajU karI che paNa upAsaka potAnI icchita evI AdhyAtmika vastunI prApti mATe paNa aMte to bhagavaMtanA praNAma ne ja sAdhanarUpa mAne che - tethI zabdo mUkyA ke he nAtha tamane praNAma karavAthI A badhuM mane prApta thAo. - praNAmano artha namaskAra karIe to sUtra-1mAM "namo' zabda ane sUtra13mAM paNa "namo' zabdanI vyAkhyA karI ja che.. - prama - zabda ja laIe to prakRSTatayA namana karavuM te. - AvuM prakRSTa namana caityavaMdana bhASyamAM traNa prakAre jaNAveluM che - (1) aMjalibaddha - be hAtha joDI aMjali karI praNAma karavo. (2) ardhAvanata - keDathI namIne hAtha vaDe bhUmino sparza karIne praNAma karavA. (3) paMcAMga - be DhIMcaNa, be hAtha, mastaka pAMce aMga jamInane sparze tevI rIte khamAsamaNa - praNipAtanI kriyA karI praNAma karavo. have chellI gAthAmAM aMtyamaMgalarUpa zloka che. jemAM jaina zAsananI mahattA darzAvavAmAM AvI che. jo ke A sarva maMna mAnya zloka laghuzAMti ane moTI zAMti e baMnene aMte paNa Ave ja che. te A pramANe che 0 sarva-saMta-bAMnca - sarve maMgalomAM maMgalarUpa - A samagra pada jainazAsananA vizeSaNarUpe mUkAyela che. jemAMnA mAtra zabdanI vyAkhyA sUtra-1 "navakAramaMtra'mAM karAyela che. - laukika ane lokottara sarva maMgalomAM paNa maMgalarUpa. 0 sarva-vecANa-vAra - sarve kalyANonA kAraNarUpa. - kalyANa zabdane prAkRtamAM chellI kahe che. zabdanI vyAkhyA pUrve sUtra-17 "uvasaggaharamAM karAyela che. A zabdano prayoga sUtra-20 "chAvavuM mAM paNa Avaze. - svarga, apavarga (mokSa) Adi sarva kalyANonA kAraNarUpa. - A samagra pada paNa jainazAsananuM vizeSaNa che. * pradhAna sarva ghaLAM - sarva dharmomAM zreSTha ke uttama - A pada paNa vizeSaNarUpa ja che. paNa temAM gharma zabdanA artha vize koI spaSTa vidhAna prApta thayela nathI. eka paDAvazyaka bAlAvabodhamAM ema jaNAvela che ke, "duniyAnA sarve dharmomAM jinezvaroe prarUpelo jinadharma sarvottama-zreSTha che. * nainaM gati zAsanam - jaina zAsana jayavaMtu varte che. - jaina zAsana - jinonuM pravacana, jinezvaranI AjJAo ke jinezvaranI AjJAnusAra pravartato caturvidha saMgha - pUrvenA traNa pado vizeSaNo rUpa che ane A vizeSya pada che. - jayavaMtA evA jaina zAsanane uttama maMgalarUpa, kalyANanA kAraNa rUpa ane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sarve dharmomAM pradhAna kahevAmAM Avela che. - vizeSa kathana : pratikramaNasUtra vivecana-2 A sUtrane prArthanA sUtra paNa kahe che kemake zrI vItarAga bhagavaMta pAse viziSTa pAramArthika prArthanA A sUtramAM karavAmAM AvI che. A sUtra bolavAmAM be paddhati che. prathama be gAthA muktAzakti nAmanI mudrApUrvaka eTale ke be hAthane chIpano AkAra thAya te rIte joDIne lalATe rAkhavA. pachI be gAthA bolavI. pachI hAtha mukha pAse lAvIne yogamudrAe arthAt daze AMgaLI paraspara parovI, baMne koNIo peTa para goThavI bIjI traNa gAthA bolavI. A sUtrano dainika kriyAmAM upayoga pratikramaNa, caityavaMdanAdi karatI vakhate thAya che. te A pramANe - (1) vahelI savAramAM (rAtri) pratikramaNamAM caityavaMdanomAM - (traNa vakhata) AraMbhe eka vakhata ane aMte be vakhata. (2) paramAtmA sanmukha (madhyama) caityavaMdana karatI veLAe. (3) devavaMdana ke je utkRSTa caityavaMdana kahevAya che temAM. (4) paccakkhANa pAratI vakhate karAtA caitya vaMdanamAM. (5) bhojana (AhAra) karyA pachI karAtA caityavaMdanamAM (6) rAtre saMthArA porisI bhaNAvAya tyAre temAM (ane zrAvako jo mAtra pratikramaNa karatA hoya to sAmAyika pAratI vakhate. A sivAya paNa jyAre jyAre madhyama ke utkRSTa caityavaMdana karAya tyAre tyAre jayavIyarAya sUtra bolavAmAM Ave che. viziSTa kriyArUpe caumAsInA, mauna ekAdazInA, jJAnapaMcamInA, dIvALInA, caitrIpUnamanA, gaNadharonA Adi devavaMdanomAM paNa bolAya che. 0 paramAtmA bhakti A sUtra praNidhAnarUpa kahevAyuM che. kemake A sUtrano upayoga caityavaMdana kriyAmAM thAya che, caityavaMdanano AdhAra 'zubha-praNidhAna upara rahelo che. A sUtramAM tevuM praNidhAna mukhya hovAthI tene praNidhAna sUtra kahevAya che. 0 A sUtramAM sarva prathama paramAtmAne vItarAga ane jagadguru evA saMbodhanathI AmaMtrita karAyA che. temane hRdayamAM sthApana karIne athavA temanI sannihitatAne svIkArIne pachI te arihaMtonA prabhAvathI ke temanA zAsananA prabhAvathI ATha vastuonI prApti thavA mATe prArthanA karAI che. jemAM (1) bhava nirveda, (2) mArgAnusAritA, (3) iSTaphaLasiddhi, (4) lokaviruddhano tyAga, (5) gurujana pUjA, (6) parArtha karaNa, (7) zubha guruno yoga ane (8) guruvacana sevanA (pAlana) e AThano samAveza thAya che. A AThe prArthanAmAM pAyArUpa tattvo traNa mUkyA. (1) bhava nirveda, (2) mArgAnusAritA, (3) iSTa phaLa siddhi. kemake jyAre jIvane saMsArano saMsAranA padArthono kaMTALo Ave eTale ke tenA tarapha virakti jAge tyAre te 'praNidhAna' Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaya vIyarAya sUtra-vizeSa kathana 105 sudhI pahoMce che. pachI pravRtti rUpe te mokSarUpI mArganuM anusaraNa kare che. e rIte anusaratA-anusaratA AgaLo vadhato jIva vinono jaya karI mokSarUpa iSTa phaLanI siddhine prApta kare che. A siddhinI prApti mATe pAMca kartavyo mUkyA - (1) loka viruddha tyAga, (2) gurujana pUjA, (3) parArthakaraNa, (4) zubhaguruno yoga, (5) guruvacana sevanA. jyAre vyakti lokaviruddhano tyAga kare che tyAre te niMdya pravRttithI dUra thato jAya che, bIjAnA doSa jovAnI vRtti baMdha thAya che, koInI avajJA karato aTakI jAya che. tyArapachI gurujana arthAt vaDIlonI pUjA eTale ke temanA pratyeno Adara ane sanmAna karatA karatA te jIvamAM vinaya ane kRtajJatAno guNa pragaTa thAya che ane parArthakaraNa' dvArA bIjAnuM bhaluM karavAnI vRtti ane pravRtti thakI te kAruNya bhAvanAvALo bane che. A rIte tenA mana, vacana, kAyAnI zuddhi thayA bAda sadgurunA satata saMyogathI ane temanA sadupadeza anusAra cAlavAnI-vartavAnI zarUAta kare che tyAre tene vadhAre bhavo karavA paDatA nathI. kemake sUtramAM uparokta AThe abhilASAo koI eka divasa ke amuka samaya mATe karavAmAM nathI AvI paNa tyAM 'sAmavamavaMDI' kahyuM che. tethI jyAM sudhI ke jeTalo kALa saMsAramAM bhramaNa kare tyAM sudhI AThe vastuo jAte maLatI rahe tevI prArthanA pUrvaka te praNidhAna karI rahyo che. AgaLanI gAthAomAM paNa paramAtmAnA caraNanI nitya sevanA dvArA teNe duHkhano kSaya, karmano kSaya, samAdhimaraNa ane bodhilAbhanI ja mAMgaNI karI che, eka vakhata bodhino lAbha thAya pachI sakhyatvI jIvanuM maraNa prAyaH samAdhiyukta bane. samAdhimaraNa pAmelA jIvanuM bhavabhramaNa ghaNuM ja ochuM thaI jAya che. te jIva karmano kSaya karavA udyata bane che. karmano kSaya thatA duHkhano paNa kSaya thAya che. mAtra pUrva zarata yAda hovI joIe ke "bhavobhava paramAtmAnA caraNanI sevanA''thI A badhI prArthanA phaLe che. 0 sUtra saMbaMdhI sAhitya(1) lalita vistarA-caityavaMdana vRttimAM pahelI be gAthA para vivecana che. (2) paMcAzaka graMthamAM paNa pahelI be gAthA para vivecana che. (3) yogazAstranA svopajJa vivaraNamAM paNa be gAthAnuM vivecana che. (4) dharmasaMgrahamAM paNa be gAthAnA vivaraNano saMgraha che. (5) devavaMdana bhASyamAM paNa pahelI be gAthAnI gaNanA che. (6) caityavaMdana mahAbhASyamAM pAMce gAthA che paNa krama judo che. (7) paDAvazyaka bAlAvabodhomAM pAMce gAthAnA artho maLe che. (8) chellI mAMgalika gAthA to spaSTatayA prakSepa jaNAya che, kemake teno prakSepa laghuzAMti ane moTI zAMtinA aMte paNa thayo che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - sUtranoMdha :- A sUtra Avazyaka Adi koI AgamamAM jovA maLatuM nathI. - saMvata 1501mAM hemahaMsagaNi racita bAlAvabodhamAM jaNAvyA mujaba A sUtranI pahelI be gAthA gaNadharakRta che pachInI traNa gAthA pUrvAcArya kRt che. - A sUtranI pahelI vAra gAthA "gAhA' chaMdamAM ane ArSa prAkRta bhASAmAM che jyAre chellI gAthA "silogo' chaMdamAM ane saMskRtamAM che. - A sUtramAM saMpadA-20, gAthA-5, pada-20, guruvarNa-19, laghuvarNa172 che. - uccAramAM joDAkSara ke anusvAranI bhUlo to jovA maLe ja che. paNa moTe bhAge jaI vIrAya bolatA hoya che "jaya vIyarAya' bolavuM joIe. -- - X -- X Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra sUtra-19 arihaMta-ceIyANaM sUtra caityastava sUtra # sUtra-viSaya :- A sUtra arihaMta caityo ke arhat pratimAo arthe kAyotsarga mATe racAyela che. jemAM kAyotsarganA vaMdana Adi cha kAraNo ane te vakhate rAkhavI joItI zraddhA Adi pAMca bhAvanA ke sAdhanonuM varNana che. - sUtra-mULa : arihaMta-ceIyANa karemi kAussagyuM. vaMdaNa vattiyAe, pUaNa vattiyAe, sakkAra vattiyAe, sammANa vattiyAe, bohilAbha vattiyAe, niruvasagga vattiyAe. saddhAe, mehAe, dhiIe, dhAraNAe, aNuhAe, vaDumANIe; ThAmi kAussagga, - zabdajJAna :arihaMta - arihaMta, arhat karemi - karuM chuM, karavA icchu chuM vaMNavattiyAe - vaMdana nimitte sakkAravattiyAe satkAra nimitte bohilAbhavattiyAe - bodhi nimitte sahAe zraddhA vaDe - // sUtra-artha : arihaMta caityo (arhat pratimAo)nI vaMdanAdi arthe huM kAyotsarga karuM chuM. (karavAne icchu chuM.) (1) vaMdana nimitte, pUjana nimitte, (vastrAdithI) satkAra nimitte, (stuti AdithI) sanmAna nimitte, bodhilAbha nimitte, upasargarahita sthAna arthAt mokSanA nimitte (huM kAyotsargamAM sthira thAuM chuM) *(2) vadhatI jatI evI zraddhA vaDe buddhi vaDe - dhRti vaDe-dhAraNA vaDe ane anuprekSA vaDe huM kAyotsargamAM sthira thAuM chuM. - (3) - 107 dhIIe - dhRti-dhIraja vaDe aNuptehAe - anuprekSA vaDe ThAmi - rahuM chuM, sthira thAuM chuM - (1) (2) (3) ceIyANuM - caityonI, pratimAonI kAussagga - kAyotsarga pUaNavattiyAe - pUjana nimitte sammANavattiyAe - sanmAna nimitte niruvasaggavattiyAe - mokSa nimitte mehAe - medhA-buddhi vaDe dhAraNAe - dhAraNA vaDe vaDhamANIe - vRddhi pAmatI kAussagga - kAyotsargamAM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 pratikramaNamUtra vivecana-2 : vivecana : kAyotsarga mATe pUrve be sUtro AvyA. sUtra-6 'tassauttarI' ane sUtra-7 "annattha' sUtra jemAM kAyotsarganA uttarIkaraNa Adi cAra karaNo ane vasiUi Adi AcAronuM varNana karAyela che. temaja te sUtronA vivecanamAM kAyotsargano artha, svarUpa, mahattva, samaya Adi aneka viSayonuM vistRta vivaraNa karavAmAM Avela che. arihaMta ceiyANa' nAmaka A sUtramAM paNa kAyotsarga karIza evI pratijJA jaNAvIne kayA sAdhano ane kayA nimitte kAyotsarga pravRtti karavAnI che tenI vicAraNA karAyela che. arihaMta ceiyANaM sUtra cAra hissAmAM vaheMcAyela che. (1) kAyotsarga pratimA - karemi kAussagga - "huM kAyotsarga karIza' evI pratijJA che. (2) cha nimitto - "vaMdaNavattiyAe' Adi cha nimittothI ke cha kAraNothI A kAyotsarga karavAno che. (3) pAMca sAdhano - A kAyotsarga mATe pAMca sAdhano batAvAyA che. te mujaba - saddhAe, mehAe Adi pAMca sAdhana vaDe kAyotsarga karavAno che. (4) kAyotsarga pravRtti - 'ThAmi kAussagga' dvArA pUrvokta cha nimitto ane pAMca sAdhano vaDe kAyotsarganI pravRtti karavAnI che. ATalI "bhUmikA' pachI ahIM sUtranA pratyeka zabdonI vivecanA Avazyaka sUtranI cUrNi ane vRttine AdhAre karela che. temaja A sUtra saMbaMdhI aneka vizeSa kathanIya bAbato vizeSa kathana' vibhAgamAM noMdhI che. * kAyotsarga pratijJA - rihaMta vaiyA karemi virAma 0 rihaMta - A zabdanI vyAkhyA sUtra-1 namaskAra maMtramAM jovI. 0 2M - caityo - jinAlayo ke jinapratimAjI. A zabdanI vyAkhyA sUtra-14 "jAvaMti ceIAImAM jovI. 0 rihaMta vephayA - arvatonA caityo ke arihaMta pratimAo. - ahIM "caitya' zabda pratikRti ke pratimAnA arthamAM vaparAyelo che. Avazyaka cUrNikAra kahe che ke caitya eTale kASThakarmAdi pratikRti. - Avazyaka vRttimAM paNa kahe che ke, azoka Adi ATha mahAprAtihArya rUpa pUjAne yogya hovAthI teo atta kahevAya che. A zabda tIrthakarono paryAyavAcI zabda che. caityano artha pratimAlakSaNa karyo che. ahIM A rIte caitya zabdanI vyutpatti jANavI. vitta eTale aMtaHkaraNa, tene bhAva ke karmamAM paNa pratyaya lAgI caitya zabda banyo. ahaMtonI pratimA cittamAM prazasta samAdhi utpanna karatI hovAthI tene caitya kahe che. - lalita vistarAmAM paNa jaNAve che ke, cittane samAdhi utpanna karanArAM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra-vivecana 109 bhAva antonI pratimAone at caitya kahe che. - yogazAstramAM A ja vyAkhyA thoDA vistArathI batAvI - aMtaHkaraNa eTale citta. cittano bhAva ke tenuM kArya tene caitya kahe che. siddhahema vyAkaraNa sUtra7/1/pa9 mujaba 'Tya' pratyaya lAgavAthI caitya bane che. tenuM bahuvacana caityo thAya che. arihaMtonI pratimAo cittamAM samAdhirUpa bhAvane utpanna karanArI hovAthI (sAdhanamAM sAdhyano upacAra karIne) tene paNa caitya kahevAmAM Ave che. - uvavAI sUtramAM caitya no artha "devAyatana' karyo che. bRhatkalpasUtramAM jinabiMba karyo che. 0 vama - karuM chuM, karavA icchuM chuM. juo sUtra-9 "remi bhaMte'. 0 vAusa - kAyotsarga. vivecana juo sUtra-6 "tasaDattarI'. -0- Avazyaka sUtra vRttimAM jaNAve che ke, varemi e pahelA puruSa ekavacananuM rUpa che. je bolanAra vyakti potA mATe bole che ane vAyo - zarIrano tyAga. kaI rIte ? niyata AkAra dhAraNa karIne (padmAsana ke ubhA ubhA ke jinamudrA Adi) sthAna, mauna, dhyAna kriyA sivAyanI anya sarva kriyAno parityAga. -0- yogazAstramAM A vyAkhyAne vadhu spaSTa karI che - "jyAM sudhI jinamudrAvALA mArA zarIrathI kAussagna karuM tyAM sudhI kAyAthI amuka AkAra, vacanathI mauna ane manathI dhyAna (sUtrapATha ane arthanA AlaMbana rUpadhyAna) e traNa sivAya bAkInI mana, vacana, kAyAnI sarva kriyAono tyAga karuM chuM. A pramANe A pAThathI pratijJA karI. ahIM Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke, at caityono kAyotsarga zA mATe karavAno? tenI spaSTatA sUtramAM nathI, paNa rihaMta verUyA zabda pachI "maMDUkahuti nyAye pachInA be pada choDIne vaMdanapratyaya Adi padano saMbaMdha joDavo. eTale at caityonA vaMdana Adi nimitte kAyotsarga karuM chuM tema jANavuM. havenA cha zabdothI kAyotsargano hetu, nimitta ke kAraNo jaNAvyA che - (1) vaMdana, (2) pUjana, (3) satkAra, (4) sanmAna, (5) bodhilAbha, (6) nirapasarga. A che nimittothI ke cha hetuothI kAyotsarga karuM chuM. A cha e zabdomAM sAmAnya evo zabda che "variyAI'. variyAe eTale zuM ? Avazyaka vRttikAra kahe che ke vattiya eTale pratyaya. jeno artha che te nimitte, mane kAyotsargathI A phaLa kaI rIte prApta thAya tevI bhAvanA. yogazAstra AdimAM A ja vAta jaNAvI che ke variyApu e pratyaya nuM ArSa prayogathI thayela rUpa che. teno artha nimitte athavA (vaMdanAdi) thAo athavA kAyotsargathI mane (vaMdanAdino) lAbha maLo. ema samajavuM. (1) vaMtariyAI vaMdana pratyaya vaDe, vaMdananA nimitte, vaMdana mATe. - vaMdana eTale praNAma, namaskAra, abhivAdana Adi. te be prakAre che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 pratikramaNasUtra vivecana-2 dravyathI mastaka namAvavuM, hAtha joDavA vagere. bhAvathI sAmA vyaktinI mahattA ane potAnI laghutAno svIkAra karavo. nAmasmaraNa, stuti, namana Adi tathA mana, vacana, kAyAnI zubha pravRtti e vaMdana che. Avazyaka vRttikAra kahe che vaMdana eTale abhivAdana. teno bhAvArtha kAyA, vANI, mananI prazasta pravRtti che. kAyotsarga dvArA mane caityo-pratimAonA vaMdanano lAbha thAo. athavA caityonI vaMdanA nimitte huM kAyotsarga karuM chuM ema artha samajavo. bhAvanA :- tIrthaMkara paramAtmAno jIva devalokamAMthI cyavIne mAtAnA garbhamAM Ave tyAre traNe bhuvanamAM AnaMdanI lahera uThe. divya prakAza utpanna thAya. avadhijJAna vaDe nirakhato zakrendra atyaMta harSita thaIne be hAtha joDI, mastake aMjalI karI tuSTa mana vaDe namrutyurNa arihaMtANaM Adi vividha zabdothI prabhunI utkRSTa vaMdanA kare che. - A ke AvI utkRSTa vaMdanAno lAbha A kAyotsargathI mane thAo. (2) baLavattiyA! - pUjananA pratyaya vaDe, pUjana nimitte, pUjana mATe. pUjana eTale pUjA, ArAdhanA ke upAsanA. te be prakAre che. dravyathI sugaMdhI cUrNa, kezara, barAsa, puSpa AdithI karAya te, bhAvathI-vinaya ane bhakti dvArA pUjAya te. Avazyaka vRttikAra kahe che - gaMdha-mAlya Adi vaDe arcana karavuM te pUjana. A ja vyAkhyA lalitavistarA, yogazAstra AdimAM paNa kahI che. AvA pUjana nimitte ke pUjanano lAbha thAya te hetuthI kAyotsarga karuM chuM. bhAvanA :- jyAre tIrthaMkara paramAtmAno janma thAya tyAre samagra vizvamAM AnaMdanuM vAtAvaraNa chavAI jAya che. iMdrAdi devo potAnA kalpa mUjaba arihaMta paramAtmAne meru parvata para laI jAya che, tyAM ratnamayI zIlA para snAtra vaDe jinezvarano abhiSeka kare che. ityAdi... huM AvI pUjA karanAro kyAre banuM ? te nimitte kAyotsargamAM ciMtavanA kare. (3) sAravattiyA! - satkAra pratyaya vaDe, satkAra nimitte, satkAra mATe. satkAra eTale Adara karavo te. dravyathI satkAra eTale Asana ApavuM, vaMdana karavuM, bhojana-pAna ke vastrAdi ApavA vagere bhAvathI satkAra eTale manamAM utkaTa AdarabhAva rAkhavo te. - Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke, satkAra eTale uttama vastra, AbharaNa Adi vaDe arcana karavuM te. (A ja abhiprAya yogazAstra Adi graMthakArono che.) satkAra zabdanA vividha AgamomAM karAyelA artho : - (uttarAdhyayana) satkAra eTale ardha AsanAdi ApavuM te. (ThANAMga) satkAra eTale stavana vaMdanAdi ke vastrAdi vaDe karAya te. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra-vivecana 111 (ohanistutti) satkAra eTale vaMdana-abhyatthAna Adi. (bhagavatI) satkAra eTale vaMdanAdi vaDe Adara karavo, vastrAdinuM dAna devuM. (Avazyaka) satkAra eTale abhyatthAna, AsanadAna, vaMdana, anuvrajanAdi. - AvA satkAra nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. 0 bhAvanA :- tIrthaMkara paramAtmA UMcA rAjavaMzI kulomAM janme che. utkRSTa punya prakRttine lIdhe sadA sarvadA dravya ane bhAvathI Adara satkAra pAme che. teo dezanA detA virame tyAre loko cokhA vaDe prabhune vadhAve che. ahIM loko eTale cakravartIthI mAMDIne sAmAnya rAjA paryanta je dezanA sAMbhaLavA AvelA che. temaja zrAvaka-nagarajana sarve (zAlI) cokhA vaDe vadhAve che. zuddha jaLa vaDe rAMdhelA cokhA, ardha phUlelA cokhAne ratnanA thALamAM bharI sarva zRMgAra sajI saubhAgyavaMtI strInA mastaka para dhAraNa karAve, devatA temAM sugaMdhI dravya nAMkhe. aneka prakAranA gIta-vAdya pUrvaka te bali paramAtmA pAse laI javAmAM Ave, samosaraNanA pUrva dhArethI teno praveza karAve. balipAtra Ave tyAre paramAtmA kSaNavAra dezanA detA virame. cakravartI ke rAjA Adi zrAvako te bali sAme traNa pradakSiNA Ape. paramAtmAnA caraNo pAse AvI pUrva dizAmAM ubhA rahI prauDha muSTi vaDe sarve dizAomAM te bali pheMkavA vaDe karIne paramAtmAne vadhAve che. tyAre teno aDadho bhAga AkAzamAM devatA grahaNa karI le che. cotho bhAga balinA kartA AgevAna le che. bAkIno cotho bhAga loko jema maLI zake tema laI le che. AvA balino mAtra eka kaNa mAthe mUke to paNa sarva roga zamI jAya che. cha mAsa sudhI navo roga thato nathI, jina pratimAne thatI aMgaracanA ke vastrAbhUSaNa vaDe paNa satkAra karAya che. Avo dravya ke bhAva satkArano lAbha mane kyAre maLe tevuM kAyotsargamAM ciMtave. 0 prazna :- Avazyaka vRttikAre ane tadanusAre yogazAstramAM paNa ahIM eka saMzaya ubho kare che ke, (jo gaMdhamAlyAdithI arcana e pUjana kahevAya ane vastra AbharaNAdithI arcana e satkAra kahevAya to) A baMne kRtyo to dravyapUjA rUpa che. munione te ucita nathI ane zrAvakone to sAkSAt te te dravyothI pUjana-satkAra karI zakAto hovAthI kAyotsarga dvArA pUjana-satkAranI prArthanA tene paNa niSphaLa che. samAdhAna :- sAdhune svayaM dravya pUjanano niSedha che ane kare to paNa prAyazcitta Ave. A vAta satya che. paNa sAdhune upadeza devAno ke anumodanA karavAno niSedha nathI. zrAvaka mATe to kahyuM ja che ke, sarva viratine na pAmelA zrAvakane saMsAra ghaTADavA mATe dravya stava yogya ja che. vaLI jinamaMdiranuM nirmANa, jinamUrti padharAvavI, jirNoddhAra karAvavA Adino upadeza to sAdhue karavAno adhikAra che ja. vaLI bIjAe karela satkAra AdinI anumonA paNa sAdhu kare to teno niSedha nathI. TUMkamAM sAdhune pUjA satkAranI prArthanAno niSedha nahIM hovAthI ane zrAvakane Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 pratikramaNasUtra vivecana-2 dravya stava uparAMta kAyotsarga dvArA AvI prArthanAthI vizeSa lAbhanuM kAraNa hovAthI kAyotsargamAM koI doSa nathI. (bhAva pUjA ke bhAva satkArarUpe to doSano prazna ja thato nathI.) sanmAna pratyaya vaDe, sanmAna nimitte, sanmAnArthe. sanmAna eTale stuti, stavanA ke guNakirtana. te dravyathI vANI vaDe ane bhAvathI vinaya vaDe thAya che. (4) sammANavattiyAe W Avazyaka vRtti mujaba- stuti Adi vaDe guNotkIrtana karavuM te sanmAna. ahIM stuti-stavanAdi karavuM te sanmAna jANavuM. bIjA kahe che ke, mAnasika prIti (bahumAna)ne sanmAna kahevAya. te sanmAna nimitte athavA mane sanmAnano lAbha maLe te bhAvathI kAyotsarga karuM chuM. bhAvanA :- tIrthaMkara paramAtmA saMsAramAM rahyA chatAM bhAvathI temAM lepAtA nathI. bhogo paNa karma khapAvavA mATe ja bhogave che, chatAM virakta rahe che ane lokAMtika devonI vinaMtI saha potAno pravrajya kALa avadhijJAnathI jANavA vaDe teo saMsArano tyAga karI pravrajyA grahaNa kare che. teonA dIkSA-nANa Adi kalyANako samaye mahotsavapUrvaka devo ujavaNI bhAre sanmAnapUrvaka kare che. mane AvA utkRSTa sanmAnanuM nimitta kyAre maLe tevuM kAyotsarga thakI ciMtave. (5) vohitAmavRttiyApu - bodhilAbhanA nimitte, bodhilAbha mATe. vodi zabdanuM vivecana sUtra-8 'logassa'mAM juo. vohinAma zabda mATe sUtra-18 'jayavIyarAya' juo. arhat praNita dharmanI prApti ke paralokamAM jinadharmanI prApti te bodhilAbha. tenA nimitte kAyotsarga karuM chuM. Avazyaka vRttikAra kahe che ke, vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna paNa kayA hetuthI karavAmAM Ave che ? bodhilAbhane mATe karAya che. bodhilAbha eTale arihaMta bhagavaMte kahelA dharmanI prApti. te prApta karavA mATe vaMdana Adi cAre karavA. 0 bhAvanA :- dIkSA laIne tIrthaMkara paramAtmA darzanabodhi, jJAnabodhi ane cAritrabodhi vaDe anukrame zukla dhyAnamAM ArUDha thaIne cAra ghAtIkarmano kSaya karI kaivalyaRddhine prApta kare che. tethI kAyotsargamAM ciMtavavuM ke je bodhi vaDe paramAtmAne paNa kaivalya Rddhi maLI, te bodhi mane paNa prApta thAo. niruvasagga paNa A bodhilAbha paNa zA mATe ? teno uttara Ape che ttiyALu - nirUpasarga sthitinI prApti mATe. (6) nivattaLavattiyA - nirupasarga arthAt mokSanA nimitte. - upasarga eTale upadrava, tenAthI rahitapaNuM te nirupadrava saMsAramAM sauthI moTo upadrava te janma, jarA, maraNa che. janma, jarA, maraNa rahitatA eTale mokSa ane te mokSa prApta karavAnI bhAvathI kAyotsarga karuM chuM. 0 bhAvanA :- tIrthaMkara paramAtmA tIrthanI sthApanA karI tIrthaMkara nAmakarmano --- - - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra-vivecana 113 upabhoga kare che. paNa jyAre nirvANa samaya najIka Ave tyAre zailezIkaraNa karI sarva yogone rUMdhI 'ayogIkevalI' nAmaka caudamAM guNasthAnane prApta kare che. pachI dhanuSamAMthI bANa chUTe tema zarIramAMthI AtmA chUTIne urdhvagati vaDe siddhazilAe pahoMce che ane nirupasarga sthiti pAme che. AvI nirupasarga sthiti eTale ke mokSa mane kyAre maLe ? tema kAyotsarga karatI vakhate ciMtave. 0 laghu dRSTAMta :- dvArikA nAme nagarI hatI. tyAM aMdhakavRSNi nAme rAjA hato. tene dhAriNI nAme rANI hatI. teonA eka putranuM nAma gautama hatuM. koI vakhate at ariSTanemi dvArikAmAM padhAryA. samavasaraNa racAyuM. cAre nikAyanA devo AvyA, kRSNa paNa nIkaLyA, te vakhate janasamUhanA zabdo ane janakolAhalane sAMbhaLIne ane joIne gautamakumAra paNa nIkaLyA. dharmazravaNa karyA pachI dIkSA levAnI bhAvanA jAgI. mAtA-pitAnI anumatine pAmIne dIkSA grahaNa karI. bhagavaMta ariSTaneminA sthavIro pAse sAmAyika Adi agiyAra aMgonuM adhyayana karyuM. aneka prakArano tapa karyo. tyArapachI bhagavaMtanI AjJA laIne bhikSupratimAnI ArAdhanA karI. bAre bhikSupratimAnI ArAdhanA karyA pachI guNaratna saMvatsara nAme mahAnuM tapa karyo. potAnI kAyA kRza thayelI jANIne bhagavaMta pAse anazana karavAnI AjJA mAMgI. bhagavaMtanI AjJApUrvaka zatruMjaya parvata para WvIro sAthe jaIne anazana svIkAryuM. kAyotsargamAM lIna thaI gayA. e rIte eka mAsanA anazanapUrvaka kAyAnA mamatvano tyAga karIne rahelA evA gautama muni aMte kevaLI thaIne nirupasarga sthiti eTale mokSane pAmyA. A rIte kAyotsarga dvArA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna e badhAM hetuo jaNAvyA te to yogya ja che. paNa A badhA hetu siddha jene mATe karavAnA che te bodhilAbhanI prApti ane aMte mokSarUpa phaLa pAmavuM te ja kAyotsargano mukhya hetu che, te siddha karavA puruSArtha karavo joIe. Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke - A rIte, ukta nimittothI kAyotsarga karato hovA chatAM jo te jIva zraddhA Adi pAMca sAdhanothI rahita hoya to tenI abhilASA-iSTa prayojana siddha thaI zakatuM nathI. tethI kAyotsarganI siddhi mATe jarUrI evA pAMca sAdhano jANavA jarUrI che. A pAMca sAdhano che - zraddhA, medhA, dhRti, dhAraNA ane anuprekSA. paNa sUtrakAre tenI sAthe eka suMdara anusaMdhAna joDI dIdhuM vALI, zabda thakI. vaDDamALIsaddhaU, vamaLImehA, ityAdi samajavuM. 0 varALa eTale vadhatI jatI, vRddhi pAmatI. - A zabda bhale zraddhAdi pAMca sAdhanone aMte mUkAyo, paNa te pAMce sAdhano sAthe saMbaMdha dharAve che. tethI "zraddhA' Adi kAyotsarganA sAdhana kharA, paNa ahIM mAtra "zraddhA-Adi' kahIzuM to artha apUrNa raheze. puro artha levA mATe vadhatI jatI [2] 8] Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zraddhA, vadhatI jatI meghA ema samajavuM joIe. -- A zraddhA Adi pAMce sAdhanonuM vivaraNa A pramANe che-- (1) sahAp zraddhA vaDe. . - mithyAtva mohanIya karmanA kSayopazamathI manamAM je nirmaLatA pragaTe che, te 'zraddhA' kahevAya che athavA - cittamAM rahelA saMzaya (eTale ke saMdeha ke zaMkA), viparyava (eTale ke viparita bhAvo) Adi doSo dUra thaIne satya siddhAMto pratye sadbhAva utpanna thavo tattvo para abhiruci thavI e 'zraddhA' che. zraddhA eTale ruci, svakIya abhilASA ke cittanI prasannatA. - yogazAstra vRttimAM kahyuM che ke, zraddhA e mithyAtva mohanIya karmanA kSayopazamathI utpanna thanArI ane udakaprAsAda maNInI jema cittane svaccha karanArI che. jema jalakAMtamaNI jaLAzayamAM nAkhatAM kacarAne dUra kare che, tema zraddhA-saMzayAdi doSarUpa kacarAne dUra karI cittane svaccha kare che. AvA zraddhArUpI sAdhana vaDe huM kAyotsarga karuM chuM. eTale ke koInA baLAtkArathI nahIM paNa mArI ja ruci ke citta prasannatAthI kAussagga karuM chuM. 0 uttarAdhyayana sUtra adhyayana-3mAM zAstrakAra maharSi cAra vastune durlabha gaNAve che. jemAM zraddhAne paNa durlabha gaNAvI che prANIone cAra parama aMgonI prApti thavI durlabha che (1) manuSyatva eTale manuSyapaNAnI prApti, (2) zruti eTale samyakzAstra sAMbhaLavAno yoga, (3) zraddhA, jIva, ajIva Adi tattvonI pratIti ane (4) saMyamI jIvana gALavAno puruSArtha. -- -- -- pratikramaNasUtra vivecana-2 -- manuSyatva ane zAstrazravaNa maLyA pachI paNa zraddhA thavI durlabha che. te zraddhA thaI paNa jAya, to paNa ahIM kAyotsarga sAdhanarUpe pUratuM nathI. kemake ahIM to vadhatI jatI zraddhA vaDe' kAyotsarga karavAno che. -- - prazna :- 'zraddhA'rUpa sAdhanAnA vivaraNamAM na tu vamiyogena baLAtkArathI nahIM (paNa svarUcithI) ema kema lakhyuM ? samAdhAna :- suripuraMdara zrI haribhadrasUrijI zraddhAdi pAMca sAdhanone samajAvatA pahelA pAMca 7 kAra mUkyA che. kAyotsarga kaI rIte karavo ? (1) baLAtkArathI nahIM paNa 'zraddhA' vaDe. (2) jaDatA nahIM paNa 'medhA' (buddhi) vaDe. (3) rAgAdinI AkuLatAthI nahIM paNa 'dhRti'' vaDe. (4) cittanI zunyatAthI nahIM paNa 'dhAraNA' vaDe. (5) pravRtti mAtrathI nahIM paNa samajaNa-ciMtana ane 'anuprekSA' vaDe. A rIte pAMca 'na'-kArathI pAMca sAdhano pragaTa karyA. temAM prathama sAdhana evA 'zraddhA'nuM vivaraNa karyuM. have medhA Adi cAra sAdhanonuM vivaraNa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 arihaMta-ceIyANa sUtra-vivecana (2) medAi - medhA vaDe, buddhi vaDe, prajJA vaDe. - medhA eTale uttama zAstrone samajavAmAM kuzaLa, pApazAstrone choDI denArI evI jJAnAvaraNIya karmanA layopazamathI pragaTelI buddhi ke je AtmAno guNa vizeSa che, jene "medhA' kahe che. e medhApUrvaka nahIM ke jaDatAthI athavA medhA vaDe eTale asamaMjasapaNe (jema-tema) nahIM paNa vidhi AdinI maryAdAmAM rahIne kAussaggA karuM chuM. - medhA eTale heya-upAdeyanA jJAnavALI buddhi ke prajJA. - medhAno sAmAnya artha tIvra buddhi thAya che, paNa viziSTa arthamAM jJAna grahaNa karavAnI zaktine medhA kahe che. - lalita vistarAmAM medhAno artha karatA kahyuM che ke, graMthane grahaNa karanArA AtmAnA paTu pariNAma eTale jJAnAvaraNIya karmanA layopazamathI thato eka prakArano citta-dharma. - hitanI prApti ane ahitano parihAra karanArI je prajJA te medhA. A rIte medhA eTale "samajaNa' jemAM kAyotsarga mAre mATe karaNIya che, AcaraNIya che, tevuM jJAna thAya che. zraddhAnI sAthe medhA paNa jarUrI che. kemake zraddhA purepurI hoya, paNa medhA na hoya to ajJAnatAthI pApapravRtti thaI paNa javAnI. tethI vadhatI jatI zraddhA sAthe vadhatI jatI medhA vaDe kAyotsarga kare. kemake sUkSma ane vizada samajaNathI cittane eka prakAranuM samAdhAna prApta thAya che, ke je pravRttinI sthiratA mATe upayogI che. (3) fthag - dhRti vaDe, vyAkuLatA rahita sthiti vaDe. - dhRti eTale dhIraja, mananuM praNidhAna ke vyAkuLatA rahita sthiti. - mananI samAdhirUpa dhIraja vaDe kAussagna karuM chuM nahIM ke koIpaNa prakAranA rAga-dveSathI AkulapaNe. mananI samAdhirUpa dhIraja evo artha eTalA mATe upayogI che ke, AtmasAdhanAnA kaThora mArgamAM anAdikALanA saMskAro ApaNI ArAdhanAmAM Ave Ave che. tethI zraddhA sAthe jema medhA Avazyaka che, tema dhRti-dhIraja paNa jarUrI ja che. jo dhIraja nahIM hoya to mArgamAM aTakI javAze. laghudaSTAMta :- mIsaranA rAjakumArane duzmana rAjA pakaDI gayA. badhAM kedInI jema tene paNa kAma soMpAyuM. rAjakumAre kahyuM mane gAlIcA banAvatA AvaDe che. mane te kAma soMpazo to tamane ghaNuM dhana maLaze. eka gAlIco banAvyo. rAjAne sArI kiMmata maLI. rAjakumAre kahyuM mArA dezamAM vecazo to hajI vadhu kiMmata maLaze. gAlIco mIsara vecAvA gayo. rAjA samajI gayo ke kArIgara mIsarano ja che. gAlIcAnA moM mAgyA dAma ApyA. keTalAMka samaya pachI rAjakumAre gAlIcAmAM mIsarathI kedakhAnA sudhIno nakazo banAvIne saMdezo lakhI dIdho. mIsaranA rAjAne khyAla AvatAM ja teNe humalo karI rAjakumArane choDAvI lIdho. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 pratikramaNa sUtra vivecana-2 kAyotsargamAM paNa AvI vRti jarUrI che. jethI zraddhA ane medhArUpa sAdhana vaDe AraMbhAyela kAyotsargarUpI yAtrA mArgamAM na aTake. - dhRti eTale mananuM supraNidhAna-ekAgrapaNuM. jenA vaDe lAbhanA nimittomAM citta harSAvezamAM AvatuM nathI, hAnine kAraNe zokamAM DUbatuM nathI, paNa dharmamAM susthira rahe che. - A guNane lIdhe dInatA tathA utsukatAno abhAva thAya che ane gaMbhIratA tathA udAratA prakaTe che. tethI 'vadhatI jatI vRti vaDe' ema kahyuM. (4) dhArA :- dhAraNA vaDe, smRti vaDe. - kAyotsarga mATe zraddhA, medhA, dhRti pachI cothuM sAdhana che dhAraNA. - "dhAraNA'pUrvaka eTale arihaMta paramAtmAnA guNonA smaraNa karavA dvArA kAussagna karuM chuM, nahIM ke zUnya ci. - dhAraNAnA ghaNAM artho thAya che. paNa lalita vistarAmAM teno artha kayo che - eka vakhata grahaNa karelA viSayane na bhUlavA te dhAraNA. - dhAraNA eTale dhyeyanI avismRti. kemake kAyotsarganuM dhyeya bhUlAI jAya to zraddhA, medhA, dhRti traNe sAdhano adhurA raheze. - jo ke matijJAnanA cAra bhedomAM paNa cotho bheda "dhAraNA' kahyo che. tattvArtha vRttimAM teno artha karyo che - potapotAnA viSaya pramANe pratipatti, matimAM sthira thavuM ane avadhAraNa-yAda karavuM te dhAraNA - naMdIsUtramAM dhAraNAno artha karyo - jANelA arthane avismRti pUrvaka dhAraNa karI rAkhavo te. (5) buUi - anuprekSA vaDe, tattvaciMtana vaDe, vicAraNA vaDe. - anuprekSA eTale arihaMtonA guNone vAraMvAra bhAvanApUrvaka vicArato kAussagna karuM chuM, nahIM ke jaDatAthI ke samajaNa rahitapaNe. - anuprekSA eTale anuciMtana. tattvanA arthanuM anuciMtana athavA bhAvanA bhAvavI te anuprekSA kahe che. - zabda, pATha athavA tenA arthanuM ciMtana-manana karavuM te anuprekSA. - vividha AgamomAM anuprekSA zabdanA artho A pramANe karela che- 0 bAvAra - manu eTale pazcAdu prekSA eTale jovuM, smRti 0 mAvatI - dharmadhyAna pachInuM paryAlocana te anuprekSA. 0 sarvajani - je manamAM parivartana kare paNa vANIthI na bole. 0 varazya - dhyAna kALe je bhAvavAmAM Ave che te anityAdi bhAvanA. 0 sthAno - sUtrArthanuM anusmaraNa, dhyAna pachI karAtI bhAvanA. 0 thAna - sUtranI jema arthanuM paNa vismaraNa thaI zake che, tethI tene paNa vAraMvAra smaraNa karavA rUpa, ciMtanikA. 0 monitti - graMtha ane arthanuM ciMtana. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 arihaMta-ceIyANaM sUtra-vivecana -0- anuprekSA bhinnabhinna svarUpe - (1) anuprekSA e ahIM kAyotsarga mATenA eka sAdhanarUpa che. (2) anuprekSA e pAMca prakAranA svAdhyAyano eka bheda che. - uttarAdhyana sUtramAM adhyayana 30 mAM vAMcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA ane dharmakahA ema cothA bhedarUpe kahevAyela che. - tattvArtha sUtramAM A pAMca bhedamAM teno trIjo krama kahevAyo che. (3) dharmadhyAna pachI karAtA eka paryAlocanArUpe paNa anuprekSA kahI che. (4) bhAvanA svarUpe - dharmadhyAnanI cAra anuprekSA-bhAvanAo kahI che. - vairAgya bhAvanA rUpe anityAdi bAra bhAvanAo karI che.. - AvI vadhatI jatI anuprekSA vaDe huM kAyotsarga karuM chuM. -0- zraddhAthI medhA, medhAthI dhIraja, dhIrajathI dhAraNA, dhAraNAthI anuprekSA thAya che. A pAMcenI vRddhi paNa A kramamAM ja thAya che. 0 A rIte pahelA - pratijJArUpe "karemi kAussagga' kahyuM, pachI kAussagga mATenA cha nimitto jaNAvyA. pachI kAussagganA pAMca sAdhano jaNAvyA ane sUtrano cotho-chello hisso che - pravRtti. te mATe kahe che- 0 Tana vahasa - kAyotsargamAM sthira thAu chuM. 0 AkhA sUtrano vAkyartha sArAMzarUpe mUkIe to - zraddhA Adi pAMca sAdhano dvArA vaMdana Adi cha ne mATe huM kAussagna karuM chuM. 3 0 prazna - sUtranA AraMbhe varemi phAusa kahyuM ja che. to aMte pharI TIma chAsamAM kahevAnI zI jarUra ? -0- samAdhAna :- pahelA je kahevAyuM te pratijJArUpa kathana hatuM. chelle je kahevAyuM te pravRttirUpa kathana che - bIjuM - ni hAusa mAM je varemi mUkyuM te hamaNAM ja karIza ke karavA icchuM chuM evA saMkalpano bhAva pragaTa kare che. tyAM siddhahaimanA sUtra sat sAthe sat vat vA mujaba vartamAna samIpamAM hoya te vartamAnarUpa gaNAya che. e nyAye ahIM varemi mUkahyuM che. jyAre chelle 'ma blhastama' kahyuM. tyAM to spaSTatayA pravRttino AraMbha ja karavAno che. tethI kAma - "rahuM chuM' ke "sthira thAu chuM' artha mUkyo. i vizeSa kathana :- sUtra sAthe saMbaMdhita paNa artha ane vivecanamAM anukta evI keTalIka mahattvanI bAbatonuM ahIM kathana Avazyaka che - (1) savvaloenuM rahasya, (2) "arihaMta ceiyANaM' eTaluM ja kema ? (3) dainika kriyAdimAM arihaMta ceiyANa kayA kayA ? (4) daMDako kayA kayA? (5) sUtranuM nAma "caityastava' kema ? (6) caityavaMdananI mahattA (7) vaMdanathI mokSanA kramano tArkIka saMbaMdha. * savya pada - 'arihaMta ceiyANaM' sUtranuM je AdhAra sthAna che tegAvazyaka sUtra nuM 47muM sUtra che. paNa tyAM A sUtranI zarUAta "salvato' zabdathI Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 pratikramaNasUtra vivecana-2 karI che. lalitavistarAmAM paNa 'savvaloe'thI ja A sUtrano AraMbha thAya che. to sau! eTale zuM ? ane prastuta sUtra 'arihaMta ceiyANaM' ane 'sarvIloe arihaMta ceiyANaM' e baMnemAM arthanI dRSTie ane kriyAnI dRSTie zo taphAvata ? pahelA savvano zabdano artha vicArIe 0 savvaloe eTale sarva lokamAM. 0 ahIM 'loka' zabdano artha Avazyaka vRttikAre karyo te - kevaLajJAnathI je prakAzamAna thAya che - dekhAya che te loka. caudarAja pramANa loka ahIM grahaNa karavo. kahyuM che ke, je kSetramAM dharma Adi dravyonI (dharma, adharma, AkAza, pudgala, jIva ane kALa) pravRtti hoya che te dravyothI yukta te loka kahevAya che ane tenAthI viparita (A dravyo na hoya te) aloka kahevAya che. sarva zabdathI adho-tirthA ane urdhva traNa bhedathI paNa loka kahyo che. tethI karIne adholokamAM camara AdinA bhavanomAM, tIrthAlokamAM dvipa, parvato, jyotiSka vimAnAdimAM temaja urdhvaloke saudharmAdi sarve kalpe caityo (jinAlayo tathA jinapratimAo) rahelA che te arhat caityo-pratimAo ahIM grahaNa karavAnA che. lalita vistarAmAM A ja arthano thoDo vistAra che- saghaLAe lokanAM arhat caityonAM vaMdana Adi nimitte kAyotsarga karavA mATe A 'sarvIloe arihaMta ceiyANaM' kahevAmAM Ave che. -- * lalitavistarA kartA e savva ane toja zabdanI vyAkhyAto Avazyaka vRtti anusAra ja kahelI che. vizeSamAM jinacaitya saMkhyA tyAM jaNAvI che. je ApaNe sUtra-11 'jagaciMtAmaNI' ane sUtra-12 'jaMkiMci'mAM jaNAvela che. 0 have 'arihaMta ceiyANaM' ane 'sarvIloe arihaMta ceiyANaM' e baMnemAM artha ane kriyAnI dRSTie zo taphAvata che te joIe- A carcA lalitavistarA tathA tenI vRttine AdhAre karela che. (1) kriyArUpe devavaMdanAdimAM cAra kAyotsargamAMno pahelA kAussagga karIe tyAre mAtra 'arihaMta ceiyANaM' bolAya che ane logassa bolyA pachI bIjo kAyotsarga karatA pahelA 'savvaloe arihaMta ceIyANaM' bolAya che. (2) 'arihaMta ceiyANaM' bolI karAtA kAyotsargamAM koI eka tIrthaMkara paramAtmAne AzrIne stuti bolAya che. jyAre 'savvaloe arihaMta' pachI sarva jinane AzrIne stuti bolAya che. caityavaMdana bhASya gAthA-23nI vyAkhyAmAM paNa madhyama caityavaMdananI vyAkhyA karatA adhruva stuti ane dhruva stuti evA be bheda kahyAM. tyAM jaNAve che ke bhinna bhinna tIrthaMkara athavA caityasaMbaMdhI je pahelI thoya te azruva stuti kahevAya. tyArapachI 'logassa' sUtra borlI te covIza bhagavaMta (tathA anya sarve bhagavaMto)nI stavanA rUpe bolAya te dhruva stuti kahevAya. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra-vizeSa kathana 119 - A ja vAtanI vizeSa spaSTatA caityavaMdanabhASya gAthA-61 ane tenI vyAkhyAmAM paNa jovA maLe che. jemAM devavaMdananA trIjA adhikAramAM eka caitya ke eka jina saMbaMdhI thoya arihaMta ceiyANa bolyA pachInA prathama kAussagnamAM che ane savvaloe arihaMta ceiyANa bolyA pachInA bIjA kAussagnamAM sarva jina saMbaMdhI thoya bolavI tema pAMcamAM adhikAramAM kahyuM che. (3) uparokta muddA-2no sAra e che ke "arihaMta ceiyANaM'mAM eka caitya ane "savvaloe arihaMta ceiyANamAM sarva caitya arthAt eka pratimA ane sarva pratimAne AzrIne kAyotsarga thAya che. tethI stutino saMbaMdha paNa e rIte ja joDAya che. pahelA eka caitya ke eka jinanI ane pachI sarva caitya ke sarva jinanI stuti bolAya che. A eka suMdara tArkika saMbaMdha che. A saMbaMdha siddhAMta anusAra racAyela sarva stuti catuSkamAM jovA maLe che. (apavAda rUpe kyAMka ekathI vadhu jina ke vadhu pada paNa pahelI stutimAM dekhAya che.) (4) lalitavistarAmAM A ja kathana tarkathI samajAvela che - "mULa caitya samAdhinuM kAraNa hovAthI mULanAyakanI pratimAnI vaMdanAdi nimitte kAyotsarga pahelA karyo pachI sarva arihaMta te samAdhikaraNa guNavALA hoI sarvalokanuM grahaNa karyuM." - je nikaTanA jinapratimA che, paricitta che te zIgha samAdhinuM kAraNa che kemake anekavAra tenA darzanano, smaraNano, vaMdanAdino lAbha lIdho hovAthI temane cittastha karavA sahelA che. tethI jaldI samAdhi Ape che mATe temanuM sthAna paheluM mukyuM che. bIjA krame sarvalokanA ahetu caityone mUkyA kemake te paNa samAdhi pradAyaka to che ja. bIjA kAyotsarga pachI bolAtI stutimAM sarvajinanI vaMdanA Adi dvArA "' zabdano bhAva daDha bane che. * A sUtramAM 'rihaMta rephayA' ekaluM ja kema ? Avo prazna svAbhAvika che ke jo AdhArasthAnamAM saMdhdhano zabda che to pachI ahIM ekaluM arihaMta ceiyANa kema ? (1) paraMparAgata rUpe A rIte ja A sUtra jovA maLe che te mukhya vAta. (2) A paraMparA paNa ghaNI ja prAcIna che. kemake yogazAstra, paMcAzaka, dharmasaMgraha ityAdi graMthomAM "arihaMta ceiyANaM' pATha che ja. (3) caityavaMdana bhASyamAM to baMne prakAranA "arihaMta ceiyANaM'no ullekha, uddeza ane kArya-kAraNa saMbaMdha saha vivaraNa che. (4) vartamAna praNAli mujaba madhyama caityavaMdanamAM aMte eka ja stuti bolAya che. temAM je-te jinanuM caityavaMdana hoya temanI stuti bolavAnI mukhyatA hovAthI savvano mUkela nathI. * denika kriyAmAM "arihaMta ceiyANanuM sthAna -0- pratikramaNa - rAtri pratikramaNamAM cha Avazyaka pachI thatA devavaMdanamAM ane devasika pratikramaNamAM AraMbhe karAtA devavaMdanamAM A sUtra bolAya che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 pratikramaNasUtra vivecana-2 - savvaloe pUrvaka kahIe to te rAtri ane devasika pratikramaNamAM babbe vakhata bolAya che - (1) devavaMdanamAM, (2) jJAnAdi zuddhiarthe thatA logassa pachInA kAyotsargamAM. -0- devavaMdana nitya ArAdhanA vidhirUpe karAtA devavaMdanamAM to baMne vakhata cAra thoyanA joDAmAM A sUtranuM sthAna sunizcitta ja che. -0- caityavaMdana - nitya caityavaMdanA prabhAte rAtripratikramaNamAM thatI sImaMdhara svAmInI ane siddhAcala tIrthanI - baMnemAM to A sUtra Ave ja che. taduparAMta prAtaHkAlIna caityavaMdana kriyA je jinAlayamAM karAya che temAM paNa jaghanyathI eka vakhata to arihaMta ceiyANa Avaze ja. vizeSa bhaktirUpe jeTalA caityavaMdano karo teTalA ane ubhayakALa ke trikALa karo to teTalI vakhata pratyeka caityavaMdanamAM bolAya ja. -0- traNamAMthI koI paNa caityavaMdana karo - jaghanya, madhyama ke utkRSTa traNemAM arihaMta ceiyANanuM sthAna acaLa ja che. 0 daMDako kayA kayA che ? - arihaMta ceiyANa daMDaka kahevAto hovAthI A prazna thayo. - caityavaMna bhASyamAM - (1) zakastava, (2) caityastava, (3) nAmastava, (4) zrutastava ane (5) siddhastava e pAMcane "daMDaka' saMjJAthI jaNAvyA che. jemAM zakrastava eTale namutthaNe sUtra, caitya stava eTale arihaMta ceiyANaM sUtra, nAmastava eTale logassa sUtra, zrutastava eTale pukakharavaradI - sUtra ane siddhastava eTale siddhANaM buddhANaM sUtra A rIte pAMce daMDakasUtra jANavA A sUtrane caityastava kema kahyuM ? A sUtramAM arihaMtanA caityonI stavanA athavA guNotkIrtana mukhya hovAthI "caityastavasUtra kahevAya che. caityavaMdana bhASyamAM paNa tene vera-thaya' kahyuM che. jenuM saMskRta rUpAMtara "caityastava' ja thAya che. * caityavaMdananI mahattA : A sUtra caitya-stava kahevAya che. vaLI laghu-madhyama ke bRhat e traNe caityavaMdanamAM arihaMta ceiyAnuM sthAna che. to caityanI vaMdanA svarUpa A sUtranA vizeSa kathanamAM caityavaMdananI mahattA zuM che ? te joIe - caityavaMdanano mukhya hetu bhakti dvArA "bhAvasamAdhi' prApta karavI te che. zrI haribhadrasUrijIe cothA paMcAzakamAM jaNAvela che ke - vidhipUrvaka karAyeluM caityavaMdana karmaviSane dUra karavA mATe paramamaMtra tulya che. ema sarvajJo kahe che. - lAyopathamika bhAva vaDe parama AdarathI karavAmAM AveluM caityavaMdanarUpa zubha anuSThAna tathAvidha karmanA doSathI kadAca bhaMga thaI jAya to paNa te zubhabhAvanI vRddhi karanAruM che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta-ceIyANaM sUtra-vizeSa kathana 121 - - - jijJAsA paNa ahIM zuddha caityavaMdanAnuM lakSaNa che. A jijJAsA nirvANanA icchukone mATe samyagUjJAnanA kAraNa rUpe prasiddha che. - zrI mahAnizItha sUtra nAmanA AgamamAM paNa kahyuM che ke (juo sUtrapa95, 596) prathama teNe caityone jaNAvavA joIe 4-4-4- jAvajajIva traNe kALa tvarA rahitapaNe, zAMta ane ekAgra cittathI caityonA darzana-vaMdana karavA. azuci, azAzvata, kSaNabhaMgura evA manuSyapaNAMno Aja mAtra sAra che. dararoja savAre caitya ane sAdhunA vaMdana ane darzana na karuM tyAM sudhI mukhamAM pANI paNa na nAMkhavuM. bapore caityAlayamAM darzana na karuM tyAM sudhI madhyAhana bhojana na karavuM. sAMje paNa caityanA darzana karyA sivAya saMdhyAkALanuM ullaMghana na karavuM. AvA prakAranA abhigraha jAvajIva paryanta (gurae) karAvavA. * vaMdanathI mokSa sudhInA kramano tArkika saMbaMdha. arihaMta ceiyANaM sUtramAM kAyotsarga mATenA cha nimitto rajU karyA - vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna, bodhilAbha ane nirupasarga sthiti arthAt mokSa, A vaMdanathI mokSano saMbaMdha A rIte vicArI zakAya sau prathama potAnA aMtaHkaraNamAM arhat pratimAnuM - sthaLa AkRtinuM bhaktibhAvathI vaMdana karavAnuM che. vaMdananI bhAvanAne prabaLa banAvIne pachI temanA pUjananI bhAvanAne vikasAvavAnI che. jyAre e bhAvanA yogya rIte vikasvara thAya, tyAre tenA satkAranI - AdaranI bhAvanA khIlavavAnI che. arihaMta paramAtmAnA guNo paratve pUrNatayA AdarabhAvanA pragaTa thAya tevo puruSArtha karavAno che. e puruSArtha saphaLa thAya tyAre arihaMtonA sanmAnArthe temanA apUrva guNo pratye bahumAnanI utkaTa bhAvanA pragaTa karavAnI che. vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAnanA bhAvonI utkaTatAnuM e pariNAma Avaze ke arihaMta devo dvArA prarUpita-prajJApita jIvananA vikAsa mArgamAM parama zraddhA pragaTaze. temanA dvArA darzita ane kathita mokSamArga ane tenAM sAdhanone prApta karavAnI icchA tIvra banaze ane e bhAvanAnuM aMtima prayojana to nirupasarga sthiti eTale ke mokSa prApti ja che. tethI teno aMtarbhAva mokSanI abhilASAmAM ja thavo joIe. v sUtra-noMdha :- A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtra spaSTatayA Agamika che. te Avazyaka sUtranA adhyayana-5 kAyotsarganuM sUtra-47 che. - A sUtra saMbaMdhI vivaraNa Avazyaka sUtra cUrNi, Avazyaka sUtranI hAribhadrIya vRtti, Avazyaka niryukti tathA niryukti dIpikAmAM che. te uparAMta graMthomAM - lalita vistarA-vRttimAM, yogazAstra svopajJavivaraNamAM, vRMdAravRttimAM, dharmasaMgrahamAM, caityavaMdana mahAbhASyamAM Adi graMthomAM adyApi upalabdha che. - A sUtramAM traNa saMpadA, paMdara pado, soLa guruvarNo, 73-laghuvarNo Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 pratikramaNamUtra vivecana-2 maLIne sarve varNo-89 thAya che. - A sUtrano traNa prakAre upayoga jovA maLe che. (1) arihaMta ceiyANabolIne, (2) "sabUloe' bolIne arihaMta ceiyANarUpe (3) arihaMta ceiyANa na bolIne sIdhuM ja vaMdaNavattiyAethI zarU karIne ThAmi kAussagga paryanta bolIne. -- tassa uttarI sUtra pachI jema annattha sUtra bolAya che. tema A traNe prakAre bolAtA sUtra pachI annattha sUtra joDAyeluM rahe che. - uccAranI dRSTie "ceiyANaM'no, vattiyAe' zabdano ane kAussagga' zabdano uccAra ghaNo kharo azuddha jovA maLe che. temaja joDAkSaranI bhUlo to thatI ja hoya che. te na thAya te mATe lakSya ApavuM. - X --- X Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kallANa-kaMda stuti sUtra-2) ''kalANa-kaMdaM'' stuti paMcajina stuti | sUtra-viSaya :- cAra gAthAnI A stutimAM pahelI gAthAmAM zrI RSabhadeva, zAMtinAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra svAmI e pAMca jinanI stuti thAya che. bIjI gAthA sarve jinendronI stuti mATe che. trIjI gAthAmAM zrutajJAnanI stuti karAyela che. cothI gAthA vaDe mRtadevI sarasvatInI stuti karavAmAM Avela che. 1. sUtra-mULa :kavANa-kaMdaM paDhamaM jiNidaM, saMti tao nemijirNa muNidaM; pAse payAsa suguNikkaThANa, bhII vaMde sirivaDhamANe. (1) apAra-saMsAra-samuda-pAra, pattA sivaM diMtu suika sAra; salve jiNiMdA suraviMda-vaMdA, kallANa-vadhINa visAla-kaMdA. (2) nivvANa-mage vara-jANa-kapuM, paNAsiyAsesa - kuvAI - darpa, mayaM jiNANe saraNe buhANa, namAmi nicce tijagappahANa. (3) kuM hiMdugokukhIra tusAra vatrA, saroja hasthA kamale nisatrA; vAIsarI pulvaya-vacca-hatthA, suhAya sA a7 sayA pasanthA. (4) sUtra-artha :kalyANanA mULarUpa pahelA tIrthakara (RSabhadeva) jinendrane, (soLamAM tIrthaMkara) zAMtinAthane, tyArapachI (bAvIsamAM tIrthaMkara) muniomAM indra samAnamunIndra neminine, (traNe bhuvanamAM) prakAzarUpa tathA samagra sadgaNonA sthAnarUpa (tevIsamAM tIrthakara) pArzvanAthane tathA zrI vaDe yukta evA (covIzamAM tIrthakara) vardhamAna (mahAvIra svAmIne) huM bhaktipUrvaka vaMdana karuM chuM. (jeo) apAra evA saMsArapI samudrane pAra pAmelA (che), devonA samUha vaDe paNa (jeo) vaMdAelA (che), kalyANarUpI velaDInA paramamULa samAna (che) evA sarve jinendro, mane uttama ane apUrva sArarUpa mokSa Apo. (2) (je) nirvANa arthAt mokSamArgamAM (prayANa karanAra mATe) uttama yAnavAhana samAna (che), samagra kuvAdIonA ahaMkArano nAza karanAra (che), vidvAnone zaraNarUpa (che), traNe lokamAM (ja) zreSTha (che); tevA jinamatane - jinezvara devonA siddhAMtane huM namaskAra karuM chuM. (3) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 macakuMda-mogarAnA phUla (jevI), (pUrNa khIlelA) caMdra (jevI), gAyanA dUdha (jevI), baraphanA samUha (jevI) zvetavarNI kAyAvALI, kamaLa upara beThelI, (jenA) eka hAthamAM kamaLa che ane bIjA hAthamAM pustaka dhAraNa karela che te; prazasta-zreSTha evI vAgezvarI-sarasvatI devI amane sadA sukha ApanArI thAo. (4) - zabdajJAna : kalyANanA 124 kakSANa paDhamaM prathama, Adi saMti - zAMtinAthane nemijiNa - nemijinane pAsa - pArzvanAthane suguNikka - sadguNonA eka bhattII - bhaktithI, bhaktipUrvaka siri - zrI, (zrI vaDe yukta) pAra ke cheDA vinAnA apAra samudra - samudranA, sAgaranA prApta thayelA pattA kiMtu - Apo sAraM - - - - sArarUpa sura-viMda - devatAonA samUhathI kallANa - kalyANarUpI visAla - vizALa, moTA nivvANamarga - mokSa mArgamAM jANa-kau - vAhana samAnane asesa badhAM, saghaLAM duSyaM - darpane, ahaMkArane jiNANuM - jinezvaronA buhANuM - vidvAno, paMDitone tijagappahANaM kuMda - macakuMdanuM phUla gokkhIra - gAyanuM dUdha vannA - (zveta) varNavALI kamale nisannA - kamaLa para beThela - - putthayavagga - pustakono samUha suhAya - sukhane mATe amphasayA amArA-haMmezA kaMduM - kaMda athavA mULane jiNimAM - jinendrane, jinavarane tao - tyArapachI uttama, zreSTha paNAsiya - nAza karAyela kuvAI - kuvAdIonA - mayaM - matane, siddhAMtane saraNaM - zaraNarUpa namAmi-niccuM - huM nitya namuM chuM traNa jagat/traNa lokamAM je pradhAna-zreSTha che teone iMdu - caMdra (pUrNa khIlelo caMdra) tusAra - baraphanAM samuha jevA sarojahatyA - hAthamAM kamaLa che te vAisari - vAgezvarI-sarasvatI muNiE - munIMdra (naimijina)ne payAsaM prakAzanA karanArAne ThANuM - sthAnarUpane vadhe - vaMdu chuM, vaMdana karuM chuM vajramANe - vardhamAna svAmIne saMsAra - saMsArarUpI pAra - pArane, cheDAne sirva - ziva-mokSapadane suikka - zrutinA eka-apUrva savva jiNiMdA - sarve jinendro vaMdA - vaMdAelA, vaMdana yogya vallINa - velanA, latAnA kaMdA - mULasamAna - vara - hAthamAM dhAraNa karela che te te (sarasvatI) devI pasatthA - prazastA, uttama tyA sA - - Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kallANa-kaMdaM" stuti-vivecana vivecana : thaI ke thoyane stuti paNa kahe che. te moTe bhAge eka zloka pramANa hoya che. (kyAreka thoDI moTI paNa hoya che.) te cAranI saMkhyAmAM goThavAyela hoya tyAre stuti catuSka ke thoyano joDo kahevAya che. te laghu ke madhyama caityavaMdanane aMte bolAya tyAre teno prathama zloka ke prathama padya ja mukhyatve bolAya che. jo utkRSTa caityavaMdana (devavaMdana)mAM bolAya to thoyanA joDArUpe cAra vakhata eka-eka zloka pramANe bolAya che. stavananI mAphaka stuti (thoya) paNa paramAtmAnI bhAva pUjAnuM mahattvanuM aMga che. arthagaMbhIra stuti dvArA padArtha jJAna to prApta thatuM ja hoya che, paNa te bhAvapUjA rUpe prayojAya che tyAre karmaviSane dUra karavA mATe paramamaMtra samAna nIvaDe che. ahIM vivecanamAM 'kallANa kaMdaM' Adi zabdonA artha ane vivaraNa pUrve ATalI bhUmikA noMdhavAnuM kAraNa e che ke ApaNe sUtrone badale ahIM stutinuM vivecana jovAnuM che. 'kalANa kaMdaM' stuti catuSka-thoyanA joDA rUpe rajU thayela che. eTale ja A "kakSANa kaMduM-stuti" nAme prasiddha che. jo ke kyAMka te 'paMcajina stuti' nAme paNa prasiddha che. vaLI stuti catuSkanuM je dhoraNa che ke pahelA adhikRt jina stuti, pachI sAmAnya jina stuti, pachI jJAna-zrutanI stuti ane cothI deva ke devIne AzrIne bolAtI stuti, te dhoraNa paNa ahIM jaLavAyela che. teone kallANa-kaMda kalyANanA kaMda ke mULa ne. - - kalyANarUpI vRkSanA mULane, jeo kalyANa karavAmAM mukhya kAraNabhUta A prathama jinezvara mATe vaparAyela vizeSaNa che. 125 rALa zabda sUtra-17 "uvasaggaharaM'nI gAthA-1mAM Avela che. - 'kallANa' eTale Arogya ke nirupadravatA, zreya ke AtmoddhAra. 'kaMda' eTale mULa athavA kAraNa -- 'kalANa kaMda' - jeo anyanuM kalyANa karavAnI zakti dharAve che, anyanuM kalyANa karavAnI niSThAvALA che athavA anyanuM kalyANa karavAmAM kAraNabhUta che te 'kahyANa kaMda' kahevAya che. - - AgamamAM 'chALa' zabdanA judA judA artho jovA maLe che-- (1) Avazyaka kalyANa eTale Arogyane ANavuM te. (2) jIvAjIvAbhigama - kalyANa eTale ekAMta sukha. (3) sUyagaDAMga - kalyANa eTale iSTArtha phaLanI saMprApti. (4) uttarAdhyayana - kalyANa eTale zubha athavA muktino hetu. (5) bhagavatI kalyANa eTale zreya ke nirogatAnuM kAraNa anarthanA upazamano hetu, artha prApti. (6) dazavaikAlika - kalca eTale mokSa, tene 'gaLa' eTale Ape te kalyANa. . - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 (7) sthAnAMga (8) jaMbUdvIpa prajJapti -0- AvA kalyANanA kaMda svarUpa - padmamaM nikhid - ne. * paDhamaM jiNidaM pahelA jinendrane, Adi-nAthane. - paDhamaM - prathama, pahelA. ahIM saMkhyAvAcI ke kramavAcI pada rUpe A zabda mUkAyo che. A jaMbudvIpanA A bharatakSetranI vartamAna covIsImAM jeo pahelA che, te arthAt RSabhadeva bhagavaMtane. niLivuM - jinendrane, jinavarane. 'nina' zabdanA artha mATe juo sUtra8 'logassa' gAthA-1. pratikramaNasUtra vivecana-2 -0 kalyANa eTale samRddhi, maMgala svarUpa. - sAmAnya kevalI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, cauda pUrvadhara Adi badhAMne paNa jina to kahyAM ja che. paNa A sarve jinomAM indra samAna hovAthI arihaMta paramAtmAne jinendra kahyAM che. kalyANa eTale tathA prakAre viziSTa phaLadAyI. pUrva pazcAt saMbaMdhanI dRSTie samagra artha A pramANe thaze ke, kalyANanA kAraNarUpa evA pahelA tIrthaMkara RSabhadevane (huM bhakti pUrvaka vaMdana karuM chuM) kemake chelle mattIpha caMdre pada Ave che. 7 aMti - soLamAM tIrthaMkara zAMtinAtha bhagavaMtane. - - saMti - no artha zAMti thAya che. paNa ahIM AgaLa-pAchaLa bIjA paNa bhagavaMtonA nAmo ApIne vaMdanA karAI che, tethI saMti ahIM zarUpe nahIM paNa khAsa nAma rUpe che tema svIkAravuM joIe. vaLI sUtra-8 'logassa'mAM pratyeka tIrthaMkaranA nAmano sAmAnya ane vizeSa artha noMdhyo tyAre tyAM jaNAvela che ke, mAtAnA garbhamAM AvyA tyAre sarva upadravo zAMta thaI gayA tethI temanuM zAMti evuM nAma rakhAyuM hatuM. - bharatakSetranI vartamAna covIsImAM soLamAM tIrthaMkara rUpe thayelA evA A zAMtinAtha bhagavaMtane (huM bhaktipUrvaka vaMdana karuM chuM.) 0 to - tyArapachI. (chaMdanA mAtrA meLa purato A zabda prayojAyo che. arthanI dRSTie temAM koI vizeSatA nathI. 0 miniLa mukhivuM - bAvIzamAM tIrthaMkara nemijina munIMdrane. ahIM muLiMdra e nemijinanA vizeSaNarUpa zabda che. jo ke kharekhara vizeSya to nemi ja che. bina paNa vizeSaNa rUpa che. naimi - A bharatakSetranI A covIsInA bAvIzamAM tIrthaMkara, temanuM mULa nAma to 'ariSTanemi' che, paNa teo 'naimi' nAmathI paNa oLakhAya che. jemake sUtra-11 jagaciMtAmaNimAM gAthA-3mAM 'naimini' ja lakhyuM che. bRhat zAMtimAM paNa 'naimi' ja lakhyuM che. - - 'nemi' eTale cakranI dhArA. jeo ariSTa-azubhano nAza karavAmAM cakranI dhArA samAna che, te neminAtha. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kavANa-kaMda" stuti-vivecana 127 - jemanI mAtAe svapnamAM ratnajaDita, rijha ratnamaya cakradhArA joI hatI, tethI teo ariSTanemi kahevAyA. mULa to riSTanemi thAya paNa riSTa zabda amaMgalano sUcaka che. tethI amaMgalanA parivArane mATe pUrve "a' lagADI "ariSTanemi' karyuM. - logassa sUtra-8mAM neminAthanA nAmanuM rahasya jaNAvela ja che. paNa vizeSaNarUpe neminAthanA be vizeSaNo prasiddha che. (1) bAla brahmacArI nemikumAra paraNyA na hatA, paNa kuMvArA avasthAmAM ja dIkSA grahaNa karelI ane (2) yadukulanaMdana - yAdava kuLamAM janmIne mokSe padhAryA hatA tethI yAdavakulanA vaMzaja tarIke yadukula naMdana kahevAtA hatA. 0 nina - nemi sAthe lAgelo zabda che "jina" A zabdanI vyAkhyA pUrve sUtra-8 logassamAM thayelI ja che. tyAM jovI ahIM to bina zabda arihaMta ke bhagavaMtano sUcaka che. teTaluM samajavuM pUratuM che. 0 mudra - munIndra, munionA indra arthAt tIrthakara. - muni - sAmAnyathI sAdhu, zramaNa, yati, nirgastha, muni, aNagAra, bhikSu ityAdi sarve paryAya zabdo che. - muni zabdanI vyAkhyA AgamomAM judI judI rIte karAyela che- - pahelA saMskRta vyAkhyA joIe kemake A vyAkhyA (1) prajJApanA, (2) Avazyaka, (3) sUyagaDAMga, (4) vizeSAvazyaka AdimAM Apela che. "manutte jagatastrikAlAvasthAmiti muniH - uttarAdhyayana - muni eTale tapasvI, sarvaviratine sArI rIte jANatA hovAthI te muni kahevAya che, sarva sAvadyaviratine sArI rIte jANatA hovAthI te muni kahevAya che. - dazavaikAlika - sAvadya (pravRtti)mAM mauna seve che mATe te muni che. - bhagavatIjI - tatvane jANatA hovAthI te muni che. -0- bhagavaMta - muniomAM iMdra samAna arthAt sarvazreSTha hovAthI temane munIndra kahyA. evA munIndra jina neminAtha bhagavaMtane (huM bhaktithI vaMdanA karuM chuM.) * paraM pAraM sukhaack - samagra sadgaNonA eka sthAna rUpa evA tathA samagra padArthane prakAzanArA ke prakArUpa evA pADyuM. 0 pAuM - A bharatakSetranI A avasarpiNInA trevIsamAM tIrthaMkara, pArthane. - "pArtha' nAmanuM rahasya sUtra-8 logassa'mAM jovuM. - jeo badhI vastune pAse rahelI hoya tema nihALI zake te pArtha. - jemanI mAtAe rAtrimAM aMdhakAra hovA chatAM pAsethI-paDakhethI pasAra thatA kRSNa sarpane joyA hato, garbhanA prabhAve tema thayuM hovAthI putranuM pArtha' nAma rAkhavuM tema nakakI karela, mATe pArzva. - pArzvanAtha saMbaMdhI jANakArI mATe sUtra-17 "uvasaggahara' juo. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 0 payAsaM - prakAza svarUpa, prakAza karanArA, prakAzanArA. kevaLajJAnanI prAptine lIdhe teo samagra jagatanA sarva dravyonA sarva paryAyo jANatA hovAthI tene prakAzanArA che. 128 -- athavA kaivalya Rddhi prApta thavAthI utpanna thayelA atizayone kAraNe pUrva svarUpe prakAze che mATe prakAzarUpa evA. athavA tIrthaMkaronuM rUpa eTaluM badhuM jhaLahaLATa yukta hoya che ke temanI sanmukha jovuM duSkara hoya che. bhAmaMDala rUpa atizayathI temanuM rUpa-teja saMharI levAya che. mATe temanA tejane kAraNe prakAza svarUpa evA. - . sumunighdhALuM - sadguNonA eka sthAna rUpa, jyAM badhAM ja sadguNo ekatra thayA che tevA (pArzvaprabhu). sumuLa - samyak guNa, sadguNa ke zobhana guNa te suguNa. ikkaThANa eka sthAna, ekatra thavAnuM je advitIya sthAna. badhAM ja saguNone ekatra thavA mATenA sthAnarUpa hovAthI temane ''suguEkaThANa'" evuM vizeSaNa apAyela che. ApaNAM ghaNAM kavivara AcAryAdi munirAjoe paramAtmAne 'anaMtaguNa'' hovAnuM kathana temanA caityavaMdana, stavana AdimAM karyuM ja che. jemake jJAnavimala sUri stavanamAM lakhe che- --- - - "eka eka pradeza tAhare - guNa anaMtano vAsa re' 0 mIr3a sa~ve - huM bhaktipUrvaka vaMdanA karuM chuM. mattIr - bhaktithI, aMtaranI zraddhAthI, hRdayanA ullAsathI. vaMa - huM vaMdu chuM. vaDhe - juo sUtra-8 'logassa'. A pada badhAM ja tIrthaMkaro sAthe sAMkaLavAnuM che. (1) prathama jina AdinAtha, 16mAM zAMtinAtha, 22mAM neminAtha, 23mAM pArzvanAtha A cAra tIrthaMkarono ullekha thaI gayo che ane have A pahelI gAthAnA cothA caraNamAM chelle covIzamAM mahAvIra svAmI Ave che. A pAMcene bhaktipUrvaka huM vaMdanA karuM chuM tema samajI levAnuM che. * sirivaddhamAnuM zrI vardhamAnane, zrI mahAvIra svAmIne. 0 siri - zrI. zrI eTale - lakSmI, zobhA, vibhUti ke siddhi. * zrI zabda paramAtmAnI atizayAdi Rddhi, pUjyatA, sanmAna Adi bhAva darzAve che. 'zrI'thI yukta evA - 'vartamAna' svAmI evo artha thaze. vajramALa - A zabda pUrve 'logassa' sUtra-8mAM AvI gayela che. A covIsInA covIzamAM tIrthaMkara paramAtmA che. teo mahAvIra svAmI nAmathI prasiddha che. janmanuM nAma 'vardhamAna' hatuM ane AgamomAM 'zramaNa bhagavaMta mahAvIra' evA nAmathI aneka sthAne ullekha pAmelA che. 0 A rIte A stuti catuSkanI pahelI gAthAmAM bhagavaMta RSabha, - - - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavANa-kaMda" stuti-vivecana 129 zAMti, ariSTanemi, pArtha ane vartamAna e pAMca jinezvaronI stuti karavAmAM AvI che. saMghAcAra bhASyanI TIkAmAM A stutine adhikRta jinanI stuti kahevAmAM Avela che. sAmAnyatayA je tIrthaMkara paramAtmAne AzrIne madhyama ke bRhatuM caiityavaMdana karAtuM hoya temane AzrIne pahelI stuti bolAya che. je ahIM pAMca jinane AzrIne bolAyela che. have sarva jinane AzrIne bIjI stutinuM vivecana karIe chIe- * para saMsAra samuda pAra - a-pAra saMsAra samudranA kinArAne0 sapaR - jeno pAra nathI arthAt kinAro nathI te apAra kahevAya. - jeno pAra pAmavo muzkela che te. jenA kinAre pahoMcavuM ati durgama athavA azakya che te "apAra' kahevAya. A "saMsAra' zabdanuM vizeSaNa che. 0 saMsAra - saMsAra eTale saMsaraNa ke paribhramaNa. - jemAM eka gatimAMthI bIjI gatimAM javAnI kriyA aviratapaNe ane akhkhalitapaNe cAlu che, tene saMsAra kahevAya che. ahIM "gati' zabda dvArA naraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra prakAranI gati samajavI. - ThANAMga sUtramAM saMsArano artha karyo che. "gaticatuSka', "manuSyAdi paryAyamAMthI nArakAdi paryAyamAM javuM te. - jIvAjIvAbhigama sUtra - saMsAra eTale nAraka, tiryaMca, manuSya, devanA bhavabhramaNa lakSaNarUpa saMsaraNa. 0 samud - samudra - je mudrAthI eTale maryAdAthI varte che te samudra. - je ghaNAM ja udaka arthAt pANIthI yukta che te samudra kahevAya. - samudrane sAgara, dariyo, udadhi, jaladhi, jalanidhi, siMdhu, ratnAkara sarispati ityAdi aneka nAme oLakhavAmAM Ave che. 0 saMsAramu - saMsArarUpI samudra. jema samudra agAdha jala vaDe bharapura che, tema saMsAra paNa anaMta janmonI yukta, anaMta duHkhanI rAzi ane anaMtabhava samuhothI vyApta che. - janma-maraNanI A anaMtatA samudranA anaMta jaLarAzi sAthe sArazya dharAvatI hovAthI saMsArane samudranI upamA apAyelI che. 0 para - pAra eTale kinAro ke taTa. - samudra eTale samudrano taTa athavA samudrano kinAro. - saMparasamudaUR eTale saMsArarUpI samudrano taTa ke kinAro. - A saMsArapI samudrano kinAro ke pAra jaldI pAmI zakAya tevo hoto nathI, tethI tene "apAra' kahevAmAM Ave che. - A samagrapada sAthe A gAthAnA bIjA caraNano pahelo zabda saMbaMdha dharAve che. - pattA', pattA eTale prApta thayelA. * pad - (jeo) apAra evA saMsArarUpI samudrane prApta thayelA che. ahIM [2] 9] Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 pratikramaNasUtra vivecana-2 vattA' zabdano artha che. "prApta thayelA". je pahelA caraNa sAthe joDAyela che ane "apAra saMsArasamudapAra pattA" e AkhuM vAkya sarve jinendronA vizeSaNa svarUpe vaparAyela che. * sivaM hiMdu - ziva, kalyANa, mokSapadane Apo. 0 'siva' zabda A pUrve sUtra-13 "namutthaNa'mAM AvI gayo che. 0 'hiMdu' zabda A pUrve sUtra-8 'logassa'mAM AvI gayo che. - 'hiMta' zabdathI prArthanA karAyela che ke mane "sivaM' mokSa' sukha Apo. * suda-sAra - zrutinA athavA sarva pavitra vastunA eka sArarUpa. - ahIM prAkRtamAM je "su" zabda che tenA be artho - saMskRta rUpAMtaro thaI zake che. suvuM eTale zruti ane "surU' eTale zuri. -jo "su' zabdathI zruti artha grahaNa karavAmAM Ave to - "kRti' - "zuM' kriyApadano artha che "sAMbhaLavuM bhUyate rUti kuti: je saMbhaLAya che te zruti athavA je sAMbhaLavA yogya che te zruti. - zruti zabdano artha veda, kAna, zAstra ityAdi thAya che. paNa ahIM zruti zabda dvArA "zAstra" arthanuM grahaNa karavuM te abhipreta che. -0- have jo 'su' zabdathI zuddhi artha grahaNa karavAmAM Ave to- zuvi zabdano artha che pavitra ke pavitratA. - mULa kriyApada che "zud'. zun eTale zodhavuM ke maLanuM zodhana karavuM te zuci' zabdathI "pavitratA' artha karAyela che. - ahIM "zuci' zabda "bhAva-zuci' athavA "aMtara zuci'nA arthamAM prayojAyela che. zuci dravyathI athavA bAhyapaNe paNa hoya ane bhAvathI athavA atyaMtarapaNe paNa hoya che. paraMtu dravya ke bAhya zucimAM mAtra nahAvuM, dhovuM ke svaccha rahevAno samAveza thAya che. tethI te artha ahIM svIkArya nathI. jyAre bhAvazuci ke atyaMtara zucimAM aMtaramAMthI kaSAyarUpI kacaro bahAra kADhI nAMkhavo athavA hiMsA-asatya Adi doSone dUra karavAno samAveza thAya che. tethI "zuci' zabdamAM "bhAvazuci'no artha ja abhipreta che. 0 - eka su zabdamAM 'su' zabda sAthe joDAyelA zabda rUDha che. - eka eTale advitIya, uttama ke zreSTha. 0 HR - sArarUpa sAra eTale nicoDa ke sattva - jyAre koIpaNa vastumAMthI binajarUrI padArthane dUra karIne teno viziSTa guNavALo bhAga ja ekatra karavAmAM Ave che, tyAre teno nicoDa athavA satva ke arka kADhavAmAM Ave tene "sAra" kahevAya che. AvI sArarUpa vastu mUlyavAnuM athavA vadhAre guNavAnuM hoya che. - vyavahAra dRSTAMtathI "sAra' zabdane samajavA prayatna karIe to ema kahI zakAya ke, jema sAkara karatAM sekerIna anekagaNI vadhu gaLI hoya che. gaLo karatAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kallANa-kaMda" stuti-vivecana 131 gaLonuM sattva anekagaNuM vadhAre guNakAraka hoya che ane gulAba karatAM gulAbanuM attara anekagaNuM vizeSa suvAsita hoya che. e rIte "zuci pavitratA karatA pavitratAno sAra anekagaNo caDiyAto hoya che. pavitratAno uttama sAra e pavitratAnI parAkASThA che. 0 suphasAra - zrutinA eka sArarUpa ke pavitratAnA sArarUpa. - zAstromAM jene advitIya sArarUpe varNaveluM che tevuM. - pavitratAnA advitIya sArarUpa ke zreSTha satvarUpa. -0- A pada "siva' mokSapadanA vizeSaNa rUpa che. samagra padane sAthe vicAratA A pramANe artha thAya ke zAstranA advitIya sArarUpa athavA sarva pavitra vastunA sArarUpa evA mokSapadane Apo. talle jivA suraviMda vaMlA - devatAonA samUha vaDe vaMdana karavA yogya ke vaMdAyelA sarve jinendro. - ahIM savva nikhaMlA ane suvaM caMdrA baMne alaga-alaga rIte vicAravA jarUrI che. kemake - savva nikhilA nuM eka vizeSaNa bIjI gAthAnA pahelA caraNamAM hatuM, bIjuM vizeSaNa A trIjA caraNamAM che ane trIjuM vizeSaNa A gAthAnA cothA caraNamAM che. 0 sarve - sarve, badhAM. 0 nikA - jinendro. 'bina' zabda mATe juo sUtra-8 logassa'. juo sUtra-11 "jagaciMtAmaNI', niti' A sUtranI gAthA-1mAM juo. 0 suraviMdra vaMtA - jemAM 'kura' zabdano artha che devo, devatAo. viMdra eTale vRMda, samUha. (tenA vaDe) vaM - vaMdAyelA athavA vaMdana karavAne yogya. (A pada niMivA' zabdanuM vizeSaNa che.) - "kura' - je praNAma karanArA bhaktone sArI rIte abhilaSita artha athavA icchita vastune Ape che, tene sura ke devatA kahevAya che - athavA jeo viziSTa aizvarya vaDe dIpe che te "sura" kahevAya. - A sura nA deva, devatA, amara ityAdi paryAya nAmo che. 0 araviMdra - devono samUha ke devono samudAya. - jeo devatAnA samuha vaDe vAMdavA yogya ke vaMdAyelA che tevA (jinendro)ne suraviMdra vaMdvA kahevAmAM Ave che. * hAi-vaNI visAta-saMtA - kalyANarUpI vela ke latAnA vizALa kaMda ke moTA mULa samAna (evA jinendro) 0 chanyA - kalyANa, juo gAthA-1 "kallANa kaMda' 0 varNI - vela, latA. - je vanaspati vRkSa ke maMDapanA AdhAre lAMbI patharAtI jAya ke vadhatI jAya ane UMce caDe te vela kahevAya che. jemake jAI, juI, camelI, mAdhavI ityAdi. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 32 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - "kalANa valaNa' eTale kalyANarUpI vela ke latAnA. 0 visAna - vizALa, moTA 0 ruMvA - kaMda ke mULa. juo gAthA-1 "kalANa kaMdaM' - je mULa moTuM ke vizALa hoya tene mULa ke kaMda kahevAya che. samagra gAthAno bhAva sAthe vicArIe to A bIjI gAthAmAM traNa bAbatono samAveza thayelo che - (1) sarve jinendro ke tIrthakaro. (2) jinendranA traNa vizeSaNa ane (3) mokSa Apo tevI prArthanA. (1) jeo apAra evA saMsArarUpI samudrane pAra pAmelA che- (2) jeo devonA samUhane paNa vAMdavA yogya che pUjya che- (3) jeo kalyANarUpI latAnA vizALa mULa ke kAraNa rUpa che - evA sarve tIrthaMkara paramAtmAo - sarva pavitra vastunA sArarUpa evo mokSa mane Apo. -0- have A stuti catuSkanI gAthA-3nuM vivecana joIe * nivyApa- yara-bAi-veNe - nivArNa mArgamAM uttama vAhana samAna athavA mokSa mArgamAM pradhAna yAna-ratha tulya. - A samagra caraNa e "jinamata' ke 'jinazAsana'nuM vizeSaNa che. 0 nivvANa - mokSa. nirvANa zabdano artha sakala karmabaMdhanathI mukti athavA mokSa thAya che. janma, jarA, maraNarUpa bhavabhramaNathI mukta thaIne haMmezAne mATe siddhigatimAM javuM tene nirvANa kahe che. - AvA nirvANane prApta karanAra jIvane pharI karma vaDe baMdhAvAnuM rahetuM nathI ke pharI janma dhAraNa karavo paDato nathI. - sUyagaDAMga tathA samavAya nAmaka AgamamAM "nivvAna' zabdano artha karatA kahyuM che - "ghanaghAti karma catuSTayanA kSaya vaDe kevaLajJAna prApti." - prazravyAkaraNa - mokSa, teno hetu te nirvANa. - nAyAdhammakahA - sakalakarmanA virahathI utpanna sukha te nirvANa. - Avazyaka niryukti - nivRtti, sakalakarma kSayathI utpanna AtyaMtika sukha - Avazyaka vRtti - bAkI rahelA karmarUpI roganA javAthI jIvanuM svarUpe avasthAna arthAt muktipada te nirvANa. - uttarAdhyayana vRtti - karmarUpI agrinA sarvathA zAMta thaI javAthI jIvone je zAtA-zAMti prApta thAya te nirvANa kahevAya. 0 ma - mArga, patha, rasto. 0 nivvANuma - nirvANano mArga, mokSa prAptino rasto. - jaMbUtIpaprajJapti - asAdhAraNa ratnatrayarUpa te nirvANa mArga. - bhagavatIjI - sakalakarmanA virahathI utpanna thato sukhano upAya. 0 vara - zreSTha, uttama (A "nAzabdanuM vizeSaNa che.) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalANa-kaMdaM stuti-vivecana 133 0 nA - yAna, vAhana, ratha 0 vaM - kalpa eTale samAna, sadaza, tulya. * sivAsa-ruvArU-Tui - jeNe kuvAdIonuM abhimAna saMpUrNapaNe naSTa karela che tene - athavA - samagra kuvAdIonA abhimAnano sarvathA nAza karanAra che tene. (A bIju caraNa paNa "jinamata'nuM vizeSaNa che.) 0 nAlaya - eTale nAza karAyelo. 0 rUsiya - eTale vizeSa athavA prakRSTatayA nAza karAyelo. 0 sema - bAkI rahelA, badhAM, jemAM zeSa kaMIpaNa bAkI nathI tevA. 0 yuvADuM - kuvAdI, kutsitavAdI ke kutarkavAdI, mithyAvAdI. - vAda - eTale siddhAMtanI carcA karavI ke zAstrArtha karavo te. Avo vAda nyAyazAstranA sthApita pramANo ke dhoraNo anusAra karAya che. - vAdI - eTale jeo vAda karanAra che te vAdI kahevAya che. - kuvAdI - eTale jeo vAdazAstrathI viruddha vartanArA che te. -0- athavA to jeo jijJAsA buddhithI, satyazodhananI dRSTie ke svasamaya ane parasamayanI carcA dvArA zAstra carcA kare che te vAdI. -0- jeo vAda karavA khAtara ke phakta vivAda buddhithI vAda kare che teo kuvAdI kahevAya che jemane phakta khaMDana pravRttimAM ja rasa hoya che. bIjI rIte vAdI ane kuvAdIno bheda karIe to samyapha ke mithyA zAstrane AdhAre A bheda thaI zake. sarvajJakathita siddhAMta athavA jinamata anusarIne vAda karavo te samyakUvAda kahevAya. Avo vAda karanArane samyagU vAdI kahevAya che. jyAre mithyAmatie prarUpelA siddhAMto ke sthApelA zAstrone anusarIne vAda karavo te kuvAda' kahevAya. Avo vAda karanArA kuvAdI-mithyAvAdI kahevAya che. 0 Taj - darpa eTale abhimAna, ahaMkAra, garva Adi. - trIjI gAthAnA A bIjA caraNano samagratayA artha vicArIe to teno bhAva evo che ke, jinezvara deve prarUpela mata ke sthApIta siddhAMta syAdvAda ke anekAMtavAdathI yukta che. A anekAMtavAdane AdhAre kaMIpaNa ekAMtapaNe na vicAratA pratyeka vastune anekAMtapaNe mUlavavAmAM Ave che. jethI "Ama ja che' athavA "Ama nathI ja' e rIte na vicAratA bhinna bhinna apekSA anusAra vastunI vicAraNA thAya che. jemake "AtmA' te "nitya che' ema paNa kahevAya ane "nitya nathI' ema paNa kahevAya. kemake dravyarUpe AtmA nitya che ane paryAyarUpe AtmA anitya che. A rIte anekAMtavAda aneka yuktithI bharapUra che. tenI pAse kuvAdI ke kutarkavAdInuM kaMI cAlatuM nathI. teonA ekAMtavAdI abhigama TakI zakatA nathI. ekAMtavAdanuM khaMDana karavA A anekAMtavAda samartha che. tethI "jinamatAne samagra kuvAdInA abhimAnano saMpUrNa nAza karanAra kahyo che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 pratikramaNamUtra vivecana-2 - mAM vinA sarakhe yui - trIjI gAthAnA A bIjA caraNane be vibhAgamAM jovuM paDaze. (1) mayaM vinAnuM ane (2) saradi gudAii kemake "maryA jihANaM' e vizeSya pada che ane "saraNa buhANaM' e vizeSaNa pada che. 0 1 lipAIi - jinano mata, arihaMtanuM zAsana 0 mI - eTale mata, siddhAMta, darzana, zAsana ityAdi. 0 niVIIM - jinono, arihaMtono, tIrthakarono. - 'vina' zabdanI vyAkhyA sUtra-8 "logassa'mAM thayelI che. - ni[M-maya - jinezvarono siddhAMta, jinamata, jainadarzana. -0- A vizeSya padanA vizeSaNa rUpe trIju gAthAnuM paheluM AkhuM caraNa che; bIjuM paNa AkhuM caraNa che, jyAre trIjA caraNano uttarArdha ja A padanuM vizeSaNa che "zaraNe buhANa'. budhone zaraNarUpa. 0 sara - zaraNarUpa, AzrayarUpa, AdhArarUpa. - A zabdanI vyAkhyA sUtra-13 namutthaNa'mAM AvI gayela che. 0 vuhA - budhone, paMDitone, vidvAnone. - vadhu eTale jANavuM. budha eTale je sArI rIte jANe che te. arthAta paMDita, tattvajJa, vidvAn. koIpaNa viSayamAM nipuNatA dharAvanAra e sarve "budha' kahevAya che. jenuM prAkRta rUpa guDha thAya che. - AvA budhajanone je zaraNa karavA yogya che (te jinamata) * nami niraM tijana-bAnuM - trIjI gAthAnuM A cothuM caraNa paNa be bhAgamAM vicAraNIya che. kemake teno pUrvArdha bhAga che "namAmi nicce ane uttarArdha che "tijagappahANa'. temAM uttarArdha pada tijagappahANaM' e 'binamata' nuM vizeSaNa pada che. jyAre namAmi' zabda kriyApada che. je bolanAra vyakti athavA pahelo puruSa-kartA sva icchAthI bole che. 0 namAmi - huM namaskAra karuM chuM, huM namuM chuM. - ahIM "nam' kriyApada namaskAra ke namana karavAnA arthamAM che. jenuM pahelA puruSa ekavacananuM rUpa "namaji baneluM che. 0 nirdhA - nitya, roja, pratidina, haMmezA. 0 tina pRhA - traNa jagamAM pradhAna, zreSTha che tene. - A pada pUrve kahyA pramANe jinamatanA vizeSaNa rUpe che. - tina - traNa jagatuM. urdhva-tIrjI ane adholokane athavA to svarga, mRtyu ane pAtALalokane traNa jagat kahevAmAM Ave che. - pahANa - pradhAna arthAt zreSTha ke utkRSTa ke mukhya. traNa jagamAM je pradhAna che (tevA jinamatane) trIjI AkhI gAthAno paramArtha vicArIe to - A gAthAne traNa mukhya bhAgomAM vibhAjIta karI zakAya - (1) vizeSaNo, (2) jinamata, (3) namana. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '"kallANa-kaMdaM' stuti-vivecana (1) vizeSaNo - je mokSamArgane vize uttama evA vAhana samAna che. je samagra kuvAdIonA ahaMkArano nAza karanAra che. je vidvAn-paMDitajanone zaraNa karavA yogya che. - je traNa jagamAM vartatA sarva mato karatA uttama-zreSTha che. (2) jinamata - uparokta vizeSaNo dharAvatA evA jinamata-jainadarzanane - (3) namana huM nitya - haMmezA namaskAra karuM chuM. have A stuti catuSkanI cothI gAthAnuM vivecana karIe chIe ke jemAM zrutadevatA- (sarasvatI)ne namaskAra karavAmAM Avela che. * vidu-govastrIra-tusAra-vannA cothI gAthAnA A pahelA caraNamAM zrutadevInA varNane jaNAvatI upamAo ApelI che. 0 6 - macakuMdanA puSpa arthAt mogaro. 0 tu - caMdramA, 0 tusAra - hIma, barapha -- 135 - 0 zokSIra - gAyanuM dUdha 0 vatrA - varNavALI zrutadevI mogaro, caMdra, gAyanuM dUdha, hIma jevI zveta varNavALI che. 0 saroga hatyA mane nisannA - cothI gAthAnA A bIjA caraNamAM paNa zrutadevInA be vizeSaNono ullekha che. * saroja hatthA hAthamAM kamaLane dhAraNa karanArI. - sarona - eTale kamaLa. te sarovaramAM utpanna thatuM hovAthI tene saroja kahevAmAM Ave che. - hatthA jenA eka hAthamAM che te. 0 kamale nisannA kamalanI upara beThelI. - nisannA - A zabdamAM mULa kriyApada ni + v che. tenuM bhUta kRdaMtanuM rUpa banyuM che, niSA je prAkRtamAM "nikSatra" kahevAya che. paNa zrutadevInuM arthAt strIliMgI vizeSaNa hovAthI nitannA evuM A kArAMta rUpa thayuM. 0 vArDsarI-pucavavA hatthA - cothI gAthAnA trIjA caraNamAM vizeSya ane vizeSaNa e be pado che. stutinA kartAe bIjI, trIjI ane cothI e traNe gAthAmAM A paddhatino upayoga karyo che. traNe gAthAmAM trIjA caraNamAM vizeSyano ullekha karyo che. te paNa pUrvArdhamAM. traNe gAthAnA trIjA caraNanA uttarArdhamAM to vizeSaNa ja che. 0 vArDsarI - jenA mATe pracalita paraMparAgata zabda che vArI. - jeno artha che vAgIzvarI, zrutadevI ke sarasvatI. vAL eTale bhASA athavA vANI ke vAcA. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 pratikramaNa sUtra vivecana-2 phesara arthAt IzvarI athavA adhiSThAtrI. A devI judA judA nAmathI prasiddha che. jevA ke - mRtadevatA, mRtadevI, vAgudevI, vAgyAdinI, vANI, brAhmI, bhAratI, zAradA, sarasvatI ityAdi jemAMthI sarasvatI' nAma vizeSa prasiddha che. - A sarasvatI devInA ja vizeSaNono cothI gAthAmAM ullekha che. 0 pusthaya varSA thA - jeno (bIjo) hAtha pustakamAM vyagra-rokAyelo che athavA jenA (bIjA) hAthamAM pustakano samUha che tevI (mRtadevI) ahIM pusthaLe eTale "pustaka' artha prasiddha che. paNa vA zabdanuM saMskRta rUpAMtara be prakAre thaI zake che. vyagra ane va. jo vyagra artha laIe to "teno bIjo hAtha pustakathI rokAyelo che' evo artha thaze ane jo varga' artha laIe to 'tenA bIjA hAthamAM pustakano varga arthAt ekathI vadhu pustako rahelA che' tevo artha thaze. cothI gAthAnA bIjA caraNamAM "saroja hatyA' vizeSaNa che ane trIjA caraNamAM 'putthaya vargI hatthA' vizeSaNa che. tethI mRtadevI-sarasvatInA be hAtha che ane eka hAthamAM kamaLa tathA bIjA hAthamAM pustakavarga rahelo che te pramANe artha karAyo che. anyathA gAthAmAM to baMne sthAne "halyA' zaja che. jeno eka hAtha ke bIjo hAtha evo artha thaI zake nahIM. * suhAya tA 3 sayA patthA - A cothA caraNamAM prArthanA che ane be bhAga alaga vicArIe to pUrvArdhamAM prArthanA ane uttarArdhamAM zrutedavI-sarasvatInuM vizeSaNa che. 0 mudAya - sukhane mATe sa - teNI, mRtadevI 0 pRSTha - amane sayA - sadA, haMmezA 0 pasaMsthA - prazastA, vakhaNAyelI, uttama ahIM upasatthA' zabda e mRtadevI-sarasvatInuM vizeSaNa che, jyAre bAkInA pado sarasvatI pAse prArthanA svarUpa che-" he mRtadevI ! tame amane sadA-haMmezA sukha ApanArI thAo." A cothI gAthAno paramArtha vicArIe to - A gAthAmAM paNa traNa bAbato najare caDe che - (1) vizeSaNo (2) prArthanA (1) prArthyavyakti. (1) vizeSaNo - - zrutadevInA varNanA zvetapaNAne jaNAvatI upamAo. - zrutadevInA baMne hAthamAM zuM - zuM raheluM che te jaNAvatA zabdo. - zrutadevI kyAM birAjamAna thayA che te jaNAvatuM pada. - mRtadevI prazasta ke zreSTha che tevuM kathana. (2) prArthanA - - amane sadA sukha ApanArI thAo. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kaghANa-kaMdaM' stuti-vizeSa kathana 1 37 (3) prArthya vyakti - - sA evA sarvanAma dvArA mRtadevIno ullekha karyo che. vizeSa-kathana : A eka stuti catuSka che. temAM vizeSa-kathanarUpe khAsa kaMI noMdhapAtra kathana nathI. sAmAnyathI stuti baMdhAraNa, koIka pAThabheda, mRtadevInI mahattA jevA sAmAnya ullekha thaI zake. stutinuM sAmAnya baMdhAraNa e pramANe hoya che ke temAM cAra gAthA ke zloka ke paDyo hoya che. jemAMnuM prathama padya-stuti mULanAyaka ke adhikRta jina ke ArAdhdhapadane uddezIne bolAya che. stuti catuSkanI bIjI stuti sarve jinane AzrIne racAyela hoya che. jema ahIM "apAra saMsAra" vALI stutimAM "salve jiNiMdA" zabdathI sarva jinezvaronI stuti karavAmAM Avela che. stuti catuSkanI trIjI stuti jJAnanI che, zrutajJAnane AzrIne racAyelI hoya che. jema ahIM "nivvANamagga" stuti dvArA jinamata'nI stavanA-prazaMsA karavAmAM Avela che. stuti catuSkanI cothI stuti zAsana deva-devIne AzrIne athavA vaiyAvacca karanArA devonA upayogAthe bolAya che. A stutimAM paNa cothI stuti vAgezvarI - mRtadevIne AzrIne racAyela che. - devavaMdana, pratikramaNa Adi kriyAmAM je koI stutio bolAya che. te dareka stuti catuSkamAM cAre stutimAM uparokta dhoraNa jALavIne ja stutinI racanA karAyela che. te dareka stutimAM sAmAnya jina, sarvajina, zrutajJAna ane zAsanadevatA e cAre krama dhoraNa sacavAyela hoya che. 0 pATha bheda noMdha :- gAthA cAramAM - varavAra ane vIra baMne pATha jovA maLe ce. - vannA ane nisagnA zabdone sthAne vaUT ane nisaUT evo pATha hovo joIe e pramANe paNa eka mata che. - prasiddha pATha mujaba vAriri zabda che. prabodhaTIkAkAra vAra pATha hovAnuM jaNAve che. eka sthAne "vAri' paNa jovA maLela che. mRtadevI-sarasvatInI mahattA - ahIM cothI stutimAM rajU thayela mRtadevI-sarasvatInA svarUpamAM AsanarUpe kamaLano ullekha che. hAthamAM paNa kamaLa ane pustako hovAno ullekha karAyelo che. kamaLa e malinatAne dUra karanAruM ke nirmaLatAnuM pratika che. jyAre pustako e zrutanA pratikarUpa hovAthI jaDatAne dUra karanArA che. A rIte hRdayanI pavitratA tathA buddhine jJAnaprakAza ApavA mATe mRtadevI samartha che. te kAraNe temanI ArAdhanA iSTa manAyela che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 pratikramaNa sUtra vivecana-2 pUrvAcAryonA jIvananI kathanImAM zrI bappabhaTTasUrijI, zrI hemacaMdrAcAryajI, zrI malayagirijI Adi aneka AcAryoe vAgadevI, mRtadevI sarasvatInI ArAdhanA karelI hovAnA ullekho prApta thAya che. teoe ArAdhanAnA baLe agAdha zrata ArAdhanA karelI hatI. hemacaMdrAcAryajI, malayagirijI Adie to jaina jagane vipula ane adbhuta sAhityanI bheTa paNa dharelI che. - sUtra-noMdha :- A stutinI bhASA prAkRta che. - A stuti Avazyaka Adi koIpaNa AgamamAM prApta thatI nathI. - prabodha TIkA kartAe evo ullekha karela che ke A stuti saMvata 1751mAM zrI jinavijayajIe racelA SaDAvazyaka-bAlAvabodhanA aMtabhAgamAM stuti-saMgrahamAM ApelI che. - A stutinA Adya zabdo "kallANa kaMdaMkhane kAraNe A stuti "kallANa kaMda" nAmathI oLakhAya che. temAM pahelI stutimAM Adi-zAMti, nemi, pArtha, vIra e pAMca jinonI stuti hovAthI A stutine "paMcajina stuti' paNa kahe che. - A stutinA chaMda upajAti che. bIjo mata evo che ke A stuti catuSkanI pahelI stuti upendravaja chaMdamAM che bIjI traNa stuti upajAti chaMdamAM che. xx Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti 139 (satra-2 sArAkAvAnala-rAti mahAvIra - stuti @ @ sUtra-viSaya : kharekhara A sUtra nathI stuti che, jenI cAra gAthAo ke padyo che. prathama padyamAM bhagavaMta mahAvIranI stuti che. bIjA padyamAM sarva jinezvaronI stuti che. trIjA padyamAM jJAnanI stuti che. cothA padyamAM zrutadevI-sarasvatInI stuti che. sUtra-mULa :- (stuti) saMsAra - dAvAnala - dAha - nIra, saMmoha - dhUlI - haraNe samIraM; mAyA - rasA - dAraNa - sAra - sIraM, namAmi vIra giri - sAra - dhIre. bhAvAvanAma - sura - dAnava - mAnavena, cUlA - vilola - kamalAvali - mAlitAni; saMpUritAbhinata - loka - samIhitAni, kAma namAmi jinarAja - padAni tAni bodhAgArdha supada - padavI - nIra pUrAbhirAma, jIvA hiMsA virala - laharI - saMgamAgAhadehaM; cUlA - vela gurugama - maNI saMkula dUrapAra, sAraM varAgama-jala nihiM sAdara sAdhuseve AmUlAlola - dhUlI - bahula - parimalA lITa-lolAlimAlA, jhaMkArArAva - sArA maladala - kamalAbAra - bhUmi - nivAse; chAyA - saMbhAra - sAre ! varakamala - kare ! tAra - hArAbhirAme, vANI - saMdoha - dehe ! bhava - viraha - vara dehi me devi ! sAra. (4) 1 sUtra-sAra : saMsArarUpI dAvAnaLanA tApane zAMta karavAmAM pANI samAna, moha-ajJAnarUpI dhULane dUra karavAmAM - uDADI devAmAM pavanasamAna, kapaTa-mAyArUpI pRthvIne khodavAmAM tINa haLa samAna ane meru parvata samAna dhIrajavAn evA mahAvIra bhagavaMtane huM namaskAra karuM chuM. bhAvapUrvaka namaskAra karanArA devo - dAnavo ane mAnavonA svAmIo arthAt Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 devendro dAnavendro ane narendronA mugaTamAM rahelA capaLa kamaLanI zreNio vaDe pUjAyela, jemanA prabhAvathI namana karanArA lokonA manovAMchito sArI rIte pUrNa thayelA che, evA te prabhAvazALI jinacaraNone huM atyaMta zraddhApUrvaka namaskAra karuM chuM. (2) A AgamarUpI samudra aparimita jJAna vaDe gaMbhIra che, lalita padonI racanArUpa jaLa vaDe manohara che, jIvonI dayArUpa niraMtara taraMgothI-mojAMothI bharapUra hovAnA lIdhe agAdha che - jemAM praveza karavo kaThina che, cUlikAo rUpI veLA - bharatIthI yukta che, AlApaka moTA saTaza pATho rUpI ratnothI bharapUra che, jeno saMpUrNa pAra pAmavo marma samajavo atyaMta muzkela che (kemake teno kinAro ghaNo dUra che) tevA vIra paramAtmAnA uttama AgamarUpI samudranI huM AdarapUrvaka sevanA karuM chuM. (3) mULaparyaMta DolAyamAna, parAganI atyaMta sugaMdhamAM Asakta thayela caMcaLa bhamarAonI zreNionA guMjArava vaDe zobhAyamAna, suMdara-nirmaLa pAMkhaDIvALA kamalarUpI gRhamAM AvelA bhavanamAM rahenArI, kAMtinA samUhavaDe suzobhita, hAthamAM suMdara kamaLane dhAraNa karanArI, dedIpyamAna hAra vaDe atyaMta manohara, dvAdazAMgI rUpa vANInA samUha yukta dehavALI - dvAdazAMgInI adhiSThAtrI he zrutadevI ! tame mane uttama mokSarUpI varadAna Apo. (4) 140 saMsAra - saMsArarUpI * - - zabdajJAna : dAha dAraNa tApane (zAMta karavAmAM) saMmoha - moha, ajJAnarUpI samIra pavana, vAyu samAna khodavAmAM, vidAravAmAM namAmi - huM namaskAra karuM chuM girisAra - meru parvata jevA bhAva - bhAva-bhaktipUrvaka sura - devo, vaimAnika Adi mAnava - manuSyo, mAnavIo cUlA - mugaTa (ne vize rahelA) kamalAvali - kamaLanI zreNI saMpUrita sArI rIte pUrela loka - lokono, bhaktonA - - - kAma padAni - caraNone bodhAgAU - ghaNuM, khUba, atyaMta - jJAna vaDe gaMbhIra - dAvAnala vanano agni nIraM - pANI samAna dhUlI haraNe - dhULane dUra karavAmAM mAyA-rasA kapaTarUpa pRthvIne sAra-sIruM - tIkSNa haLasamAna vIruM - mahAvIra svAmIne dhIruM - dhIrajavALA, sthira avanAma - namaskAra karanAra dAnava - dAnava, asura Ina - svAmIonA vilola - capaLa, DolAyamAna mAlitAnI - pUjAelAM abhinata - sArI rIte namelA samIhitAnI - manovAMchitonA jinarAja - jinezvaronA tAni te. temanA supada sArA ke lalita padonI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-zabdajJAna 141 padavI - racanArUpI nIra-pura - pANInA samUha vaDe abhirAma - manohara jIvAhiMsA - jIva dayArUpa avirala - niraMtara, aMtararahita laharI - taraMga, mojAnA saMgama - joDaNa, maLavAthI agAha - agAdha, muzkela praveza dehaM - zarIravALA, dehayukta cUlAvela -- cUlikArUpa veLAvALA guru-gama - moTA sarakhA pATha maNi-saMkula - ratnothI bharelI dUra-pAra - dUra kinArAvALA sAra - uttama, zreSTha vIra - mahAvIra prabhunA Agama - AgamarUpI jalanidhi - samudrane, dariyAne sAdara - Adara sahita sAdhu - sArI rIte seve - huM evuM chuM AmUla - mULa sudhI Alola - kaMIka DolatuM dhUlI - parAga ke raja nI bahula parimala - ghaNI sugaMdhamAM AlIDha - Asakta thayelA lola - capaLa, caMcaLa ali - bhramarAonI mAlA - zreNIonA jhaMkAra - guMjAravanA ArAva - zabda ke rava vaDe amala - nirmala, malarahita dala - pAMdaDAvALuM, pAMkhaDIvALuM kamala - kamaLarUpI agAra bhUmi - gharanI bhUmimAM nivAse - rahenArI chAyA saMbhAra - kAMtinA samUhathI sArevara - suzobhita - uttama kamaLa-kare - hAthamAM kamaLavALI tAra-hAra - dedIpyamAna hArathI abhirAme - manohara, suzobhita vANI - dvAdazAMgIrUpa vANInA saMdoha - samUharUpI dehe - zarIra ke dehavALI bhavavariDa - mokSarUpI vara - varadAnane dehi me - mano Apo devi - mRtadevI ! sAra - uttama, zreSTha - vivecana :- yAkinI mahattA dharmasunu zrI haribhadra sUrIzvarajI racita A stuti che. "kalANa kaM' stutinA vivecana ane vizeSakathanamAM jaNAvyA mujaba A paNa stuti catuSka che. A stutimAM paNa pahelI stuti adhikRtu jina-mahAvIra svAmInI che. bIjI stuti sarva jinane AzrIne che, trIjI stuti zrutajJAnaAgamanI che ane cothI stuti zrata devatAnI che. (je aMgenuM ghaNuM ja vivecana sUtra-20 'kalANa kaMThaM'mAM thaI gayela che.) have A cAre stutinuM vivecana kramazaH ahIM karela che- pahelI stutimAM cAra caraNa che. jemAM cothA caraNamAM Avela "namana' kriyApada che ane vIra karma che. te sivAya badhAM pado vIra - bhagavaMta mahAvIrasvAmInA vizeSaNo che. "huM bhagavaMta mahAvIrasvAmIne namaskAra karuM chuM" e kriyA che. te bhagavaMta mahAvIrasvAmI kevA che ? te viSayamAM A stutinA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 pratikramaNa sUtra vivecana-2 pahelA, bIjA, trIjA caraNamAM tathA cothA caraNanA uttarArdhamAM bhagavaMta mahAvIra svAmInA vizeSaNo che te A pramANe- * saMsAra-vinina - vAha - nIraM saMsArarUpI dAvAnalanA dAhane zAMta karavAmAM athavA olavavAmAM pANI samAna (evA bhagavaMta mahAvIra)ne. 0 saMsAra - saMsAra, bhavabhramaNa, caturgatirUpa. - A zabdanuM vivecana sUtra-20 "kallANa kaMdamAM AvI gayela che. - AgamomAM "saMsAra' zabdanI vividha vyAkhyA A pramANe che- - sthAnAMga sUtra - saMsAra eTale cAragatirUpa, manuSyAdi paryAyamAMthI nArakAdi paryAyamAM saMsaraNa karavuM te saMsAra. jIvAjIvAbhigama sUtra - nAraka, tiryaMca, nara, devanA bhramaNa lakSaNarUpa eka gatimAMthI bIjI gatimAM saMsaravuM te saMsAra. A ja vyAkhyA dazavaikAlika ane prajJApanA sUtramAM paNa ApI che. 0 yuvAna - dAvAnaLa, vana ke jaMgalamAM pragaTelo agni - hAva eTale jaMgala ke vana ke araNya. manana eTale agni. 0 TAda - dAha, tApa, dAjhavuM, baLavuM, garamI ke saMtApa. - jema dAvAnaLa pragaTe tyAre teno dAha-tApa bALe che. tema Adhi, vyAdhi ane upAdhirUpa trividha saMtApa paNa saMsArarUpI dAvAnalamAM dAharUpa che. jemAM pAdhi eTale vividha prakAranI mAnasika pIDA. 'vyAya' eTale vividha prakAranI zArIrika pIDA ane upAdhi eTale vividha prakAranI AvI paDelI bAhya Apattio ke muzkelIo evo artha thAya che. -0- saMsArane ahIM dAvAnalanI upamA AvI che. saMsAra e ja dAvAnala svarUpa che. jema dAva-jaMgalanA agni bALe che ke saMtApe che, tema saMsArarUpI dAvAnala paNa AtmAne saMtApe che - bALe che. tethI tene dAha kahe che. - saMsAranuM bAhya svarUpa - mAtA, pitA, bhAI, bahena, putra, putrI, svajana, saMbaMdhI, vaDIla, guru Adi aneka prakAre saMbaMdhothI gUMthAyeluM jIvana e saMsAra che. vyApAra, kaLA, kRSi, hunnara ityAdi sarve bAhya saMsAra che. - saMsAranuM atyaMtara svarUpa - krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, ratiarati, bhaya, zoka, jugupsA ityAdi tathA viSaya-vikArAdi jemAM anubhavAya te saMsAranuM atyaMtara svarUpa che. - koIpaNa jIva saMsAranA A bAhya ane atyaMtara svarUpane kAraNe nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gatimAM saMsaraNa-paribhramaNa kare che. A paribhramaNa e ja jIva mATe dAvAnalano dAha banI rahe che. - A saMsArarUpI dAvAnalanA dAhane oLavavAmAM ke zAMta karavAmAM ke bUjhavavAmAM nIra samAna evA. 0 nIra - eTale jaLa, pANI, vAri, salila ityAdi. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 143 - A vizeSaNa bhagavaMta mahAvIranuM che. bhagavaMta mahAvIrane saMsArarUpI dAvAnalanA dAhane zAMta karavA ke bUjhavavAmAM jaLa samAna kahyA che. kemake Adhi, vyAdhi, upAdhirUpa trividha tApane zAMta karavAmAM ke bAhya-atyaMtara evA saMsAranA dADathI baLI rahelA jIvone zItaLatA arpavAnuM kAma bhagavaMta mahAvIra kare che. mATe temane "nIra-samAna' hovAnI upamA ApI che. * saMmoda-pUrvI-dara samIra - ajJAnarUpI dhULane dUra karavAmAM - tenuM haraNa karavAmAM pavana samAna (evA bhagavaMta mahAvIrane) 0 saMmoTuM - je bhAvane lIdhe buddhi yogyAyogya tattvano nirNaya karI zakatI nathI te "moDa' kahevAya che. A moha jyAre prabaLa bane tyAre tene saMmoha kahevAya che. "saMmoha'nI sthitimAM buddhi ghaNI ja vikala banI jAya che. tethI ja tene ajJAna ke viparita jJAna kahevAmAM Ave che. - saMmoha eTale mahAmohanIya karma ke tajanya ajJAna - sthAnAMga sUtra - mohabhAvanAthI janita te saMmoha kahevAya che. - bhagavatI sUtra - saMmoha eTale mUDhatA. - anuyogadvAra sUtra - kartavya-akartavya vivekAbhAva. 0 yUni - dhULa, raja, kacaro 0 dara - dUra karavAmAM, uDADavAmAM -0- A je "saMmoha'rUpI dhULa che tenuM haraNa karavAmAM ke dUra karavAmAM 0 samIra - pavanane, vAyune. -0- ahIM bhagavaMta mahAvIranI upamA jaNAvatA vizeSaNarUpe "samIra zabdano prayoga thayelo che. kemake jema dhULane dUra karavAnuM ke uDADI laI javAnuM kAma pavana kare che, tema saMmoha, ajJAna, mithyAtva ke mUDhatArUpI dhULane dUra laI javAnuM ke uDADavAnuM kAma bhagavaMta mahAvIra kare che. - mohanIya karmanA prabhAva heThaLa jIva vyAmohita ke saMmohita thAya che. pachI tenA jJAna-darzana viparIta bane che. athavA to mithyAmohanIya darzanathI yukta ane tarjanya ajJAnathI yukta bane che. jyAM sudhI AvA viparIta jJAna ane darzanathI yukta hoya tyAM sudhI jIva zuddha samyakatvane pAmato nathI ke AtmAno vikAsa sAdhI zakato nathI. tethI AvA saMmoharUpa karmakacarAne dUra karavo jarUrI che. A karma kacarAne dUra karavAnuM kArya bhagavaMta kare che, tethI teone "samIra' arthAt karmakacaro uDADanAra pavananI upamA apAI che. * mAyA-ra-vara-sari-sIra - mAyArUpI jamInane khodI nAMkhavAmAM tINa haLa samAna (evA bhagavaMta mahAvIrane). - jema pahelA caraNamAM saMsArane dAvAnalanI upamA apAI che, bIjA caraNamAM saMmohane dhULanI upamA apAI che tema A caraNamAM pRthvIne mAyA dvArA oLakhAvavAmAM Avela che. paNa mAyA eTale zuM? 0 mAyA - sAmAnyathI mAyA eTale chaLa, kapaTa, dago, zaThatA ityAdi artho Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 pratikramaNa sUtra vivecana-2 thAya che. kaSAyanI dRSTie mAyA e trIjo kaSAya che, AThamuM pApasthAnaka che. Avazyaka vRtti - mAyA eTale sarvatra svavIryane chUpAvavuM te. sUyagaDAMga vRtti - mAyA eTale chetaravAnI buddhi. nAyAdhammakahA vRtti - mAyA eTale bIjAne ThagavAnI vRtti uttarAdhyayana vRtti - sva-para vyAmohane utpanna karatI zaThatA prajJApanAvRtti - mAyAthI nivartita je karma mithyAtva Adi paNa mAyA che. 0 rasa eTale pRthvI, bhUmi ke dharatI -0- mAyA-sI eTale "mAyA'rUpI pRthvI ke bhUmi. tenuM TAra 0 vAra - vidAravuM, toDavuM, TukaDA karavA, phADI nAkhavuM ityAdi je kriyA te badhAMne "dAraNa" kahevAmAM Ave che. 10 sara eTale uttama thAya paNa ahIM tINa artha grahaNa karavo. 0 tIra - eTale haLa. -0- sara-2 - tINa haLa samAna A vizeSaNa bhagavaMta mahAvIra mATe vaparAyela che. teno rahasyArtha e che ke - jema tIkSNa haLa vaDe arthAt haLanA agrabhAga vaDe jema pRthvI-bhUmi khodAya che, uttama prakAranA haLa vaDe je rIte bhUminA kaThaNa paDo paNa khodAI jAya che - TukaDA thaI jAya che - vidArAya che, tema bhagavaMta mahAvIra mAyArUpI pRthvInA paDone zIdhra bhedI nAMkhanArA che. have A pahelI gAthAnuM cothuM caraNa laIe, to temAM pUrvArdhamAM zrI vIra paramAtmAne namaskAra karAyela che ane uttarArdhamAM bhagavaMta mahAvIranuM vizeSaNa apAyela che. te A pramANe - nAbhi vara - "iira-sAra-thara 0 namAmi - huM namaskAra karuM chuM, huM vaMdana karuM chuM. 0 vIra - bhagavaMta mahAvIra paramAtmAne. - "vIra' zabda pUrve sUtra-11 "jagaciMtAmaNI'mAM AvI gayela che. - huM vIra paramAtmAne namaskAra karuM chuM. kevA vIra paramAtmA ? 0 iira - parvata, pahADa, zaila ityAdi. 0 sara - uttama, zreSTha... parvatomAM zreSTha te meruparvata. 0 thIra - dhIra, vairyavAnuM (evA bhagavaMta mahAvIrane) ahIM thIra zabda bhagavaMta mahAvIranuM vizeSaNa che. paNa thara kevA ? meru. parvata jevA sthira, jema meru parvatane koI calita karI zake tema nathI, tema bhagavaMta mahAvIrane paNa koI calAyamAna karI zake tema nathI. - parvatomAM uttama hovAthI tene "meru parvata' kahyo che, kemake meruparvata sarvazreSTha che. vaLI meruparvatanA 16 nAmo jaMbUdvIpa prajJapti nAmaka AgamamAM apAyelA che. temAMnuM eka nAma girirAja che mATe paNa ahIM uttama girino artha girirAja karIne "meru parvata" ema kahyuM che. A pahelI gAthA traNa vibhAgamAM vaheMcAyelI che. (1) bhagavaMtanA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana vizeSaNo, (2) vizeSyarUpe bhagavaMtanuM nAma ane (3) namaskAra. (1) vizeSaNo - - saMsArarUpI dAvAnalanA tApane zAMta karavAmAM jaLa samAna- - mahAmohanIya karmarUpI dhULane uDADI devAmAM pavana samAna- mAyArUpI pRthvIne khodI nAMkhavAmAM tIkSNa haLa samAna- meru parvata sarakhA dhIra-vairyavAnuM ke acaLa - (enA) (2) vizeSya - - bhagavaMta mahAvIra svAmIne. (3) namaskAra - - huM namaskAra ke vaMdanA karuM chuM. bIjI gAthAmAM paNa kriyApada to 'nAbhi' ja che. nina/na-pani' e karma che ane kAma' avyaya che. jyAre bAkInA badhAM pado "jinarAjapadAni'nA vizeSaNarUpe prayojAyela che. A gAthA sarva jinanI stutirUpe che, temAM jinezvara paramAtmAnA caraNone namaskAra karatAM. A caraNo kevA che ? tenuM varNana karAyela che. pahelI gAthAmAM che, tevI ja racanApaddhati haribhadrasUrijIe A gAthAmAM prayojI che. tenA pahelA traNa caraNamAM vizeSaNo mUkyA che ane cothA caraNamAM vizeSyapada, kriyApada Adi mUkyA che te A pramANe - mAvAvanAma-sura-nava-mAnavena - bhAvathI namelA evA surendra, dAnavendra ane mAnavendranA- A paMkti ahIM adhuro artha pragaTa kare che. teno saMbaMdha bIjA caraNa sAthe che. pahelA baMne caraNa maLIne eka saMpUrNa arthavALuM vizeSaNa banela che. 0 bhAva - sadubhAva ke bhaktibhAva, aMtanA bahumAnapUrvaka. 0 pravanAma - namelA, namaskAra karAtA. -0- mAvAvanAma - bhAvabhakti vaDe namelA evA - (koNa ? -) 0 su-vanava-mAnava - "sura' eTale devo, 'dAnava' eTale asuro ane 'mAnava' eTale manuSyo, naro - temanA. ahIM 'kura' zabdathI upAsakadazA vRtti mujaba "lu rAbate' - je sArI rIte prakAze che te sura eTale ke "deva' evo artha thAya che. rAnava zabdano artha uttarAdhyayana vRttimAM "bhuvanapati' evo karyo che.je Adya evA asurakumAra bhuvanapatine kAraNe "asurakumAro' arthathI prasiddha che. AgamomAM paNa aneka sthAne evuM vAkya jovA maLe che ke, bhagavaMte devoasuro ane mAnavonI parSadAmAM dharma kahyo. tethI paNa dAnava zabdathI ahIM asuro evA arthanuM grahaNa yogya ja che. 0 rUna - deva, dAnava, mAnava sAthe A zabda joDAyelo che. rUna no artha [2|10| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 pratikramaNasUtra vivecana-2 svAmI, indra, pati ityAdi prasiddha che. 'nA' zabda pUrvanA traNe zabdo sAthe joDavAno che. jemake - levena, yAnavena, mAnavena eTale devendra, dAnavendra ke asurendra ane mAnavendra ke narendra evo artha thaze. A caraNano saMbaMdha bIjA caraNa sAthe joDAyA pachI artha spaSTa thaze- 0 cUnA-vijJona-manAvatti-mAhitAni - mugaTamAM rahelI capaLa kamalonI zreNi vaDe pUjAyelA (evA jina caraNone) A rIte prathama baMne caraNathI eka pUrNa vizeSaNa banyuM che. A vizeSaNanuM vizeSya che. 'binarAkhavAni' je cothA caraNamAM Ave che. 0 jUnA - cUDA, zira, mastaka ke zikhAnuM AbhUSaNa arthAt mugaTa. 0 vilona - capaLa, vizeSa prakAre DolatI ke dedIpyamAna-vikasvara. 0 matAtti - kamaLanI Avali arthAt zreNi ke paMkti ke mALAo. 0 mAhitAni - pUjAyelA. 1 --. paheluM ane bIjuM caraNa sAthe levAthI puro artha pragaTa thAya che. te A pramANe - 'bhAvapUrvaka namaskAra karanArA devo, dAnavo, mAnavonA svAmIonA mugaTamAM rahelA capaLa kamaLanI zreNi vaDe athavA dedIpyamAna-vikasvara kamaLonI mALAo vaDe pUjAyelAM' (A samagra vAkya ninavAni nuM vizeSaNa che.) saMpuritAbhinata-bhoja-sarjanahitAni - jemaNe (je jinacaraNoe) namana karanAra janonA manovAMchitone saMpurita - saMpUrNa karyA che temane. (te jinezvaranA A samagra pada jinacaraNanA vizeSaNarUpa che. caraNone). O saMpUrita - samyak-pUrita, sArI rIte pUrelA - pUrNa karelAM. 0 minata- namana karanAra, namaskAra karanAra, namelAM. - 0 zo - mANaso, loko, bhaktajano, sevako. 0 yaminato - eTale namelA bhaktajana. kAraNa ke teoja hRdaya athavA aMtaH karaNanA sAcA bhAvollAsathI name che. -0- lohra zabda sUtra-1 'namaskAra maMtra'mAM 'nau' zabdathI, sUtra-8 'logassa'mAM 'sro' zabdathI, sUtra-11 'jagaciMtAmaNi''mAM to zabdathI, sUtra12 'jaMkiMci''mAM 'srop' zabdathI. sUtra-13 'namunthuNaM'mAM 'noTM' zabdathI, sUtra14 ''jAvaMti''mAM 'no' zabdathI, sUtra-18 ''jayavIyarAya''mAM to| zabdathI AvI gayela che. sUtra-22 "pukhkharavara". sUtra-23 "siddhANaM buddhANaM ityAdi sUtromAM paNa loka zabdano prayoga thayo che. A dareka sUtromAM 'loka' zabdanA arthamAM jyAMjyAM bhinnatA che, tyAMtyAM te bhinna-bhinna arthono nirdeza karyo che, te pramANe ahIM ''loka'' zabdano artha 'bhaktajano ke sevakajano' thAya che. tema artha-nirdeza samajavo. 0 sahitAni e sahita zabdanuM bahuvacananuM rUpa che. jemAM sam e upasarga che ane hitu e kRdanta che. saihita eTale sArI rIte ke samyak prakAre iccheluM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 147 evo artha thAya che. jene abhISTa, abhilaSita ke manovAMchita paNa kahe che. * muM namAmi binarAnapAna tAni - evA te jinezvaronA caraNone huM khUba-atyaMta bhAvathI namaskAra karuM chuM. - pUrve traNa caraNomAM vizeSaNo hatA. A caraNamAM tenuM vizeSya pada 'nira/navani' mUkAyuM che. temaja namAmi zabdathI kriyA jaNAvI che. tAni sarvanAma che ane kAmuM - avyaya che. 0 grAma - ghaNuM, khUba, atyaMta. 0 namAmi - huM namaskAra karuM chuM. (gAthA-1mAM paNa A pada che.) 0 binarapavAna - jinezvaranA - sarve arihaMtonA caraNo. 0 tAni - temane, te. A rIte A bIjI gAthAmAM mukhya traNa bhAga jovA maLe che. (1) be vizeSaNo, (2) vizeSya pada, (3) namaskAra. (1) vizeSaNo - be. - bhAvathI namelA devendra, dAnavendra, mAnavendranA mugaTamAM rahela capaLakamaLanI zreNio vaDe pUjAyelA (evA temaja) - jeNe namaskAra karanAra lokonA manovAMchita sArI rIte pUrNa karyA che te (2) vizeSya pada - jinezvaranA caraNone (3) namaskAra - huM atyaMta bhAvathI namaskAra karuM chuM. A stuti catuSkanI trIjI gAthA-stuti zrutajJAna-Agama saMbaMdhI che. A stutimAM paNa zrImAn haribhadrasUrijI mahArAje pahelA traNa caraNamAM vizeSaNo prayojela che. cothA caraNamAM seve kriyApada che, sAvara ane sAdhu e baMne kriyA vizeSaNo che ane sAruM e vizeSaNa pada che. - pahelA traNe caraNomAM vaparAyela vizeSaNo "vIrAgagajalanidhiM" zrI mahAvIra svAmInA Agamo rU5 samudra' padanA vizeSaNo che. stutinA baMdhAraNA mujaba A stuti zrutajJAna-AgamanI che. vadhAdhuM supatipadavI-nIrapUmarAmaM - jJAna vaDe gaMbhIra ane sArA padonI racanArUpI pANInA samUha vaDe manohara (evo vIrAgama-jalanidhi) 0 voghAgha - bodha eTale jJAna, 0 tha eTale UMDu ke gaMbhIra. - bodhAgAdha eTaleje jJAna vaDe gaMbhIra che te. A pada "vIrAgamajalanidhi"nuM vizeSaNa che. jema samudramAM agAdha jaLa hoya che, tema AgamarUpa samudramAM agAdha jJAna raheluM che, jemake jinAgamomAM anekAneka viSayonuM varNana Ave che. temAM dravyAnuyoga, kathAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNAnuyoga evA cAra anuyogo Ave che. viSayarUpe kahIe to tattvajJAna, bhUgoLa, vijJAna, itihAsa, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 pratikramaNa sUtra vivecana-2 padArthajJAna, nagara racanA, gaNita, kALavibhAga ityAdi aneka viSayo Ave che. SaDUdravyo ke paMcAstikAya dvArA jIva-ajIvanuM sUkSmatama varNana Ave che. e rIte temAM raheluM jJAna aparimita ke agAdha che. Tdha - eTale chIcharuM, je vastunuM taLiyuM najare dekhAtuM hoya te. HTTdha - eTale jenuM taLiyuM dekhAtuM na hoya, je keTaluM UMDu che te jaNAtuM na hoya arthAt jenI adhobhUmi ane sAmasAmA kinArA joI zakAtA na hoya, tene agAdha' kahevAmAM Ave che. sArAMza - jJAnathI agAdha evA (Agama samudranuM huM sevana karuM chuM.) 0 suparva - suMdara pada, lalita pada, sujhu pada, sAruM pada (tenI) 0 gvI - eTale racanA, yogya goThavaNa (te rUpI) 0 nira-pura - nIra eTale jaLa, pANI tenA pura - samUha (vaDa) 0 marAma - manohara, suMdara - A saMpUrNa pada Agama samudranuM vizeSaNa che. - je rIte samudramAM pANIno samUha ghaNo hoya che. tethI vipula jalapravAhane kAraNe te ghaNo ja manohara lAge che. tema bhagavaMta mahAvIranA AgamorUpI jalanidhi arthAt samudra-mahAsAgara suMdara padonI racanArUpa nIra vaDe bharapura hovAthI te ghaNo ja manohara lAge che. sArAMza - suMdara padonI racanArUpI nIranA samUha vaDe manohara (evA Agama samudranuM huM sevana karuM chuM.) * gavAhiMsA:virata-rI-saMmAhidaM - jIvadayAnA sUkSmavicAro rUpI uparAuparI jaLataraMgonA saMgamane lIdhe jeno deha agAdha-gaMbhIra che tene- (te Agama samudranuM-huM sevana karuM chuM.) 0 nIva - jIva - je jIve che te jIva. - sUtra-5 "iriyAvahI'mAM A zabdanI vyAkhyA jovI. 0 hiMsA - hiMsA na karavI te. dayA, karuNA Adi. - jIva pote marato nathI, paNa je dehane dhAraNa karIne jIva rahe che, te dehanuM chedana, bhedana, maraNa thAya che. je dehane koI paNa prakAre pIDA, vedanA, duHkha Adi pahoMce che te dehanA upacArathI AvA jIvayukta dehane paNa "jIva'rUpe oLakhavAmAM Ave che. eTale jyAre "jIvanI hiMsA" zabda prayojAya che tyAre jIve dhAraNa karelA dehanI hiMsA evo artha samajavAno che. pramAdavazAt paNa koIpaNa prANInA dehane tenA jIvathI judo pADavo, tenA aMgopAMganuM chedana-bhedana karavuM ke tene koIpaNa prakAre kaSTa pahoMcADavuM ityAdi sarve hiMsA kahevAya che. (tenuM vistArathI varNana sUtra-5 "iriyAvaDI mAM karAyela che tyAM jovuM) A prakAranI hiMsAthI viramavuM ke aTakavuM te "ahiMsA' kahevAya che. A jIva-ahiMsAne jIvadayA paNa kahe che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 0 varatta - niraMtara ke uparAuparI. je chUTuM chavAyuM hoya tene "virala kahevAya che. tethI je AMtarArahita, niraMtara ke satata hoya tene "avirala kahevAmAM Ave che. AvI je avirala- 0 nadI - lahera, taraMga, mojuM. (teno) 0 sAma - saMgama, joDANa, ekaThAM thavuM. - jyAM jaLanuM eka taraMga ke lahera zame tyAM bIjI lahera uThe ane bIjI lahera zame tyAM trIjI lahera uThatI hoya tene laherono saMgama kahevAya che. - Avo laherono saMgama thavAnI kriyA jyAM aviratapaNe cAlu rahetI hoya tene "avirala-laharI-saMgama" kahevAmAM Ave che. 0 3Tha-Dha - jemAM praveza thavo muzkela ke azakyavat hoya tevo deha. - jyAM aviratapaNe jaLanA taraMgo uchaLatA rahetA hoya tyAM praveza karavo atyaMta kaThina hovAthI tene "agAdha' apravezya dehavALo kahevAya che. -0- ahIM "jIva-ahiMsA" ane "aviralalaharI saMgama" baMnenA samanvaya dvArA "agAhadeha'no saMbaMdha Agamasamudra sAthe joDAyelo che. - ahiMsAno siddhAMta prAyaH sarve vaidika Adi dharmamAM svIkRta thayo che. Arya saMskRtimAM jainadarzanamAM ahiMsAnA siddhAMtanI ati sUkSmatamarUpe vicAraNA karavAmAM Avela che. mAtra sparza indriya dharAvatA pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati jevA ekendriya sthAvara jIvone paNa koIpaNa rUpe virAdhavA nahIM - du:kha pahoMcADavuM nahIM tene ahiMsA kahI che. dazavaikAlika jevA AgamamAM ahiMsAne mukhya dharma svarUpe pratipAdita karAyela che. A ahiMsA dharmano amala AcAra ane vicAra baMne rUpe karavAno che. AcArathI jIvadayA ke jIva-karuNA e ahiMsA che. svAdvAda e vicArathI ahiMsA che. vicAranI dRSTie syAdvAda ke anekAMtavAda e ghaNo sUkSma che tethI sAmAnya jJAna ke buddhi dharAvanArane temAM praveza karavo kaThina che. AcArathI ekendriyathI mAMDIne paMcendriya paryantanA jIvonI sUkSmatama ahiMsA-koIpaNa prANanI virAdhanAthI bacavuM, te paNa ghaNuM kaThina che. tethI temAM praveza karavo muzkela che. tethI ja Agamo ane samudranI ahIM tulanA karAI che. jema samudramAM aneka taraMgonuM niraMtara vahevuM temAM pravezane duSkara banAve che, tema jIvanI ahiMsArUpI sUkSma siddhAMtanuM AcAravicArathI pAlana AgamamAM praveza karavAmAM arthAt Agamone AtmasAt karavAmAM vinarUpa bane che. 0 laghu dRSTAMta - dvArikA saLagI gayA pachI tyAMthI nIkaLI jaMgalanA raste pAMDu mathurA nagarI tarapha prayANa karI rahelA kRSNa mahArAjAne mArgamAM ghaNI ja bhukha-tarasa lAgI hatI, tyAre bhAI baLadeva temanA mATe anna ane jaLanI zodhamAM nIkaLyA ane jarAkumAranA hAthethI chUTela bANa kRSNa mahArAjAnA pagamAM lAgavAthI atyaMta pIDA ane vedanAyukta thayelA kRSNano aMtima samaya najIka Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 pratikramaNa sUtra vivecana-2 Avyo tyAre atyaMta zAMta vadane aMtima ArAdhanA kare che. najIkamAMthI ghAsa eka karI saMthAro banAve che saMthArA para besIne mastake aMjali kare che. vinayapUrvaka uttarAsaMga kare che saMvega yukta thaIne jinezvara mahArAjAnuM smaraNa kare che. tyArapachI arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhune temanA-temanA guNonuM smaraNa karavA pUrvaka namaskAra kare che. tyArapachI parama upakArI ane bhavarUpI mahAkUpamAMthI bahAra kADhanAra ariSTanemi bhagavaMtanA caraNa kamaLamAM namaskAra kare che. bhagavaMta ariSTanemi tathA gaNadharAdi sAdhunI koI AzAtanA thaI hoya to tenuM micchAmi dukkaDuM Ape che. prANAtipAtAdi aDhAre pApasthAnakonuM paNa micchAmidukkaDam Ape che. jIvonI kSamApanA kare che. A pramANe saMvegita manathI ane vANIthI bolatA kRSNa mahArAjA pagamAM bANanI vyAdhine adhikatAthI sahana karatA bIjAnA-sukRtonI anumodanA ane potAnA duSkatonI gartA kare che. jinezvara paramAtmAnuM zaraNa grahaNa kare che. AvI saMvegamaya avasthAmAM paNa jevo aMta samaya Avyo, bhukha, tarasa, bANanI vedanA asahya banI, madhyAhnano tApa ane dvArikAnA dahananuM sAkSAt smarama thayuM. mAtA, pitA, bhAI, bahena, patnI, svajana Adino viyoga yAda Avyo tyAre jIva-dayA ke karuNAnA bhAvo cAlyA gayA, saMvega yukta mana khedayukta banyuM ne vicAravA lAgyA ke, eka laMgoTIyA tApasathI ATalo bhayaMkara parAjaya ! have jo dvaipAyana kyAMya maLe to tenA nagara, phaLa, riddhi badhAMno huM nAza karI daIza. A che Agamane AtmasAt karavAmAM duSkarapaNuM. kSaNavAra pahelA uttama aMtima sAdhanA karato jIva paNa syAdvAdanA siddhAMtane samajavAne badale ArtadhyAnamAM sarI gayo ane narakarUpI durgatine pAmyo. jIva-ahiMsAne badale jIva hiMsAnA vicAroe tene unmArge caDAvI dIdho. tethI ja A trIjI stutinA trIjA caraNamAM AgamarUpI samudranuM vizeSaNa batAvyuM ke * pUnA-cenna muda-na-ma-saMyutaM dUra-pAra - cUlikAo rUpI velovALA, moTA samAna AlApako-pAThorUpI ratnothI bharelA, jeno kinAro dUra che (evA AgamarUpI samudranI huM sevanA karuM chuM.) 0 vRttA-venaM - cUlikArUpI taTa-kinArAvALA. "cUlA" e ja "velA" - dhUnA jene cUlikA paNa kahe che. te Agama ane samudra baMne sAthe saMbaMdha dharAve che. "cUlA" zabdanA aneka arthomAM eka artha 'zikhA' thAya che. jyAre veLA arthAt "bharatI' Ave tyAre samudranA pANI UMce caDe che, zikhA jevA AkAra paNa dhAraNa kare che. "cUlA' zabdano bIjo artha cUlikA arthAt zAstrano pariziSTa bhAga ke pUrve kahelA ane nahIM kahelA viSayono saMgraha ema paNa thAya che. - venA eTale veLA athavA bharatI. - vUnI e ja vettA eTale ke cUlA (zikhA) rUpI bharatI. jemAM samudramAM cUlArUpI veLA hoya che, te ja rIte AgamomAM paNa cUlikArUpI bharatI che. jema Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 151 dazavaikAlika ane mahAnizItha. baMne AgamomAM chelle be-be cUlikA che. sUtronI dRSTie naMdI ane anuyogadvArane paNa cUlikA sUtro kahevAya che. bAramAM aMga dRSTivAdamAM paNa cUlikA hatI ityAdi. - sArAMza - cUlikArUpI veLA (bharatI)vALA Agamasamudrane huM sevuM chuM. 0 puru-ma-pa-saMd - uttama ke moTA AlApako-pATho rUpI maNithI bharela (evA Agamasamudrane huM sevuM chuM). - trIjI gAthAnA trIjA caraNamAM Agama samudranuM A bIjuM vizeSaNa che. je Agamane ane samudrane baMnene lAgu paDe che, te A rIte 0 guru eTale moTA, vizALa ke zreSTha. (evA-) 0 ma - eka sarakhA pAThavALA AlApakone gama' kahe che. athavA AlApaka eTale "saMbaMdha dharAvatA zabdovALA pATho.' jo ke "ma' zabdano artha - AgamomAM A pramANe jovA maLe che- - sthAnAMga vRtti - gama eTale sadaza pATha. - naMdI vRtti - Adi, madhya ke aMtamAM kiMcit vizeSatA sAthe vAraMvAra te ja sUtranuM uccAraNa gama' kahevAya che, ane eTale pariccheda ke prakAra. - uttarAdhyayana vRtti - jenA vaDe vastunuM svarUpa jaNAya te gama arthAt prarUpaNA bhagavatI vRtti - "gama' eTale vyAkhyA. nAyAdhammakahA-vRtti - "gama' eTale vAcanAvizeSa ke pATha. nizIthacUrNi - "gama' eTale Agama. - AvA aneka arthomAM ahIM gama' eTale AlApaka-sadazapATha evo artha svIkAravAmAM Avela che. 0 maLi - maNi (ratnavizeSa) 0 saMta - bharela, bharapura - guru eTale ke zreSTha ke vizALa evA "'-AlApaka rUpa maNithI bharela. - ahIM zreSTha AlApakone maNinI upamA apAI che. jema samudra maNiratno AdithI bharapura hoya che, samudranA taLIye ghaNAM maNi-ratnAdi paDelA hovAthI tene ratnAkara kahevAmAM Ave che. tethI ahIM siMdhu evuM vizeSaNa samudra mATe vaparAyela che. te ja rIte Agamo paNa zreSTha AlApakothI bharelA che. mATe AgamasamudramAM zreSTha AlApaka maNiratnonuM saMkula che tema kahyuM ane "Agama samudra' zabdanI sArthakatA A vizeSaNa thakI darzAvI. 0 tUra-- jeno kinAro ghaNo dUra che tevA (Agama samudrane) - TUra - dUra, cheTo ane para eTale pAra, kAMTho ke kinAro. - A paNa "Agamajalanidhi"nuM ja vizeSaNa che. jemAM samudrano kinAro ghaNo dUra-dUra hoya che, tenA eka cheDethI bIjo cheDo joI na zakAya teTalA tenA kinArA parasparathI cheTe hoya che. tethI samudrane dUra-pAra' kahevAya che. te ja rIte Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 pratikramaNasUtra vivecana-2 Agamano pAra pAmavo paNa ghaNo dUra che. kahyuM che ke AcArAMga sUtra 18000 pada pramANa che. pachI pachInA agiyAre aMga sUtro tenAthI bamaNAM-bamaNAM pada pramANa hoya che. arthAt sUyagaDAMga 36000 pada pramANa, ThANAMga-72000 pada pramANa, samavAyAMga 1,44,000 pada pramANa vagere. e ja rIte bAramAM aMgamAM cauda pUrvenuM pramANa jaNAvatA kalpasUtra vRttikAra kahe che ke, paheluM pUrva eka hAthI zAhI pramANathI lakhAya teTaluM moTuM hoya che. bIjuM pUrva be hAthI zAhI pramANathI lakhAya teTaluM moTuM hoya che, trIjuM pUrva cAra hAthI zAhI pramANathI lakhAya teTaluM moTuM hoya che. cothuM pUrva ATha hAthI zAhI pramANa... e rIte bamaNuM-bamaNuM cauda pUrva sudhI samajI levuM. ATalA vizALa pramANa Agamano pAra kyAre pAmI zakAya ? 0 laghu dRSTAMta AryarakSitanI mAtAe dRSTivAda bhaNavAnuM kahyuM. tyAre AryarakSite dIkSA lIdhI. vajrasvAmI pAse teo bhaNavA gayA. adhyayana zarU thayuM. thoDAM ja kALamAM AryarakSita muni nava pUrve bhaNI gayA. dazamuM pUrva bhaNavAno AraMbha thayo. tyAre vajrasvAmIjIe kahyuM. A pramANe parikarma che. te ghaNuM ja sUkSma ane gADha che. teNe covIza yavika (aghyayano eka bhAga vizeSa) grahaNa karyA. paNa AryarakSite yavikA adhyayana karatAM ghaNI ja adhRtithI pUchyuM, he bhagavan ! dazamuM pUrva hajI keTaluM bAkI che ? tyAre vajrasvAmIe upamA dvArA samajAvyuM ke samudra jevaDAM pUrvamAMthI tuM hajI biMdu jeTaluM bhaNyo che. meruparvata jeTalA jJAnamAMthI mAtra sarasavanA dANA jeTaluM jJAna teM prApta karela che. tyAre AryarakSita muni viSAdagrasta thaI gayA. teNe vicAryuM ke A dazamAM pUrvane pAra pAmavAnI mArAmAM zakti kyAM che ? A laghu dRSTAMta AgamanA 'dUra-pAra'' vizeSaNane sArthaka kare che. sAra vIrAma-nanidhi sAra sAdhu seve - trIjI gAthAnA A cothA caraNamAM sAruM e 'Agamasamudra''nuM vizeSaNa che. '"vIrAma nanidhi'' e pUrvokta sarve vizeSaNothI vizeSita evuM vizeSyapada rUpa karma che ane kSetre kriyApada che ke jenAM sAvare sAdhu e kriyA vizeSaNo che. 0 sAra uttama, zreSTha (evA Agama samudrane) 0 vIr - bhagavaMta mahAvIra svAmIne saMkSepamAM vIra kahe che. - A pada A stuti catuSkanI pahelI stutimAM AvI gayela che. Agama, zAstra, dvAdazAMgIrUpa zruta. 0 gAma - * jenAthI vastu tattvano phrUTa bodha thAya te 'Agama' athavA Apta vacanono je saMgraha te Agama che. tethI sarvajJa-praNIta vacana, siddhAMta ke sUtrane Agama kahevAmAM Ave che. Javazya vRtti - abhividhi-maryAdA vaDe gama-pariccheda te Agama. anuyogadvAra-vRtti - AcAryanI paraMparAthI Avela ke Aptavacana. - - - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 153 - * guruparaMparAthI je Ave che te Agama. jenA vaDe paripUrNapaNe jIvAdi padArthono bodha ke jJAna thAya che tene Agama kahe che. Agama eTale sUtra, sUtrArtha, prApti, zruta paryAya, saMgraha ityAdi. 0 vIrAma - bhagavaMta mahAvIranA Agama. pratyeka tIrthaMkaro je upadeza Ape che tene gaNadharo sUtrarUpe guMthe che. te ja rIte bhagavaMta mahAvIranA upadeza paNa temanA gaNadharo-mukhya ziSyoe sUtraracanA rUpe guMthyo jene dvAdazAMgI ke gaNipiTaka kahevAya che te ja Agama kahevAya che. - samavAya nAmaka cothA aMga sUtranA sUtra 215 thI 233mAM dvAdazAMgIAcArAMgAdi bAra aMganuM svarUpa pragaTa thayela che. kALakrame gamika ane agamika evA bhedo thayA. aMgapraviSTa ane aMgabAhya bhedo thayA. jemAM aMgapraviSTanA bAra bhedo ane aMgabAhyanA Avazyaka ane Avazyaka vyatirikta bhedo thayA. Avazyaka vyatiriktanA kAlika ane utkAlika evA be bhedo che. tenA paNa aneka prabhedo che. jenuM varNana naMdIsUtramAM sUtra-137 thI 155mAM che. AvuM ja varNana pAkSika sUtramAM paNa che. - A sarve varNana bhagavaMta mahAvIranA AgamonuM che. 0 natanidhi - samudra, dariyo. vIrAgama rUpa jalanidhi. te vIrAgama samudra. (tene) * sAdaraM Adara ke mAna pUrvaka 0 sarve - huM sevuM chuM, huM upAsanA karuM chuM. A trIjI gAthA traNa mukhya bhAgomAM vibhAjIta thayelI che (1) vizeSaNo, (2) vizeSya pada, (3) ArAdhya pada. (1) vizeSaNo : 1 - Agama samudranA sAta vizeSaNo A stutimAM darzAvelA che. jemAM cha vizeSaNo prathama traNa caraNomAM che. sAtamuM vizeSaNa cothA caraNamAM che. te sAte vizeSaNo A pramANe che-- 1. jJAna vaDe gaMbhIra. 2. sArA padonI racanArUpI pANInA samUha vaDe manohara. 3. jIvonI dayArUpI niraMtara taraMgonA saMgamathI agAdhazarIrI. 4. cUlikArUpI veLA (bharatI)vALA. 5. zreSTha AlApakorUpI ratnothI bharapura. 0 sAdhu - sArI rIte 6. jeno kinAro ghaNo dUra che evA. 7. sAmAM - zreSTha ke uttama (evA) (2) vizeSya pada vIrAgama jalanidhi (3) ArAdhya pada - - -- vIraprabhunA AgamarUpI samudra. (tenI) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pratikramaNa sUtra vivecana-2 huM AdarapUrvaka sArI rIte paryApAsanA - sevanA karuM chuM. have A stuti catuSkanI cothI stuti ke je mRtadevatAnI che temAM hiM e kriyApada che. mavirahavAM e karma che. sAruM e karmanuM vizeSaNa che. je saMpradAnArthe caturthImAM che. tathA tevI ne sarva saMbodhana thayeluM che. te sivAya badhAM sevA nA vizeSaNo che, kula pAMca vizeSaNo devI mATe mUkAyA che. 0 bIjI stutinI mAphaka A cothI stutimAM paNa pahelA baMne caraNa maLIne eka vizeSaNanI racanA karela che. trIjA caraNamAM traNa vizeSaNo che. cothA caraNamAM eka vizeSaNa che. te A pramANe(1) sAmUnA nona-dhUna--ramatIDha - nonati nati jhaMkArArAvasArAmala-dala - kamalAgAra - bhUmi nivAse mULa sudhI kaMIka DolavAthI kharelA makaraMda-parAganI atyaMta sugaMdhamAM magra thayelA - Asakta thayelA capaLa bhamarAonI zreNionA guMjArava - jhaMkAra zabdathI yukta zreSTha - uttama nirmala pAMkhaDIvALA kamalarUpI gharanI bhUmimAM vAsa karanArI (evI mRtadevI) - ahIM baMne caraNo maLIne eka pUrNa vizeSaNa banatuM hovAthI ghaNuM ja lAMbu vAkya banatuM hovA chatAM baMne caraNo sAthe lIdhA che. - A lAMbA vAkya jevA vizeSaNane chuTA chuTAM vAkyo dvArA joIe to- (te mRtadevIno nivAsa) kamaLa para rahelA bhuvananI madhye che. - te kamaLa (jaLanA taraMgone lIdhe) mULa sudhI DolatuM che. - kamaLanA DolavAthI tenI makaraMda-parAga kharI rahI che. - A makaraMdanI sugaMdhamAM Asakta thaIne capaLa bhamarA guMjArava-jhaMkAra karI rahyA che tenAthI kamaLa zobhAyamAna dekhAya che. - te kamaLanI pAMdaDIo atyaMta svaccha ane nirmaLa che. - AvA kamaLanI upara rahelA bhuvanamAM teNIno nivAsa che. 0 mUna - mULa paryata 0 nona - kaMIka DolI raheluM evuM. - bAnonA zabdamAM nona eTale DolatuM artha thAya che. A zabda rUMvat arthamAM prayojAyela che. tu eTale kaMIka, kiMcitu. 0 zUtti - eTale raja, parAga, makaraMda (tenI) 0 vahana - ghaNI, atyaMta 0 parimarksa - sugaMdhanamAM) 0 gAtIDha - Asakta thayelA, magna, coMTI gayelA 0 nona - capaLa (evA) 0 utti - bhramara (nI) 0 mItA - zreNi, paMkti, hAra ke samUha (tenA vaDe yukta) 0 graMchAra - guMjAravanA 0 lArIva - zabda ke rava vaDe 0 sara - uttama, zreSTha 0 mamatve - nirmaLa, svaccha 0 va7 - pAMkhaDI ke pAMdaDI (yukta) 0 vamana - kamaLa (puSpa) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 155 0 IRbhUmi - rahevAnuM sthAna 0 nivAsa - vAsa karanArI - A samagra pada heva zabdanuM vizeSaNa che. vi ! zabda saMbodhanArthe vaparAyela hovAthI nivAse ! evo nivAsI no saMbodhana prayoga thayelo che. * chAyA-saMmAra-re ! varaveTanara vare ! tArAmirA A caraNamAM traNa vizeSaNo eka sAthe goThavAyA che. (1) "chAyA saMbhAraNAre eTale kAMtinA samUhathI suzobhita. (2) "varakamalakare eTale hAthamAM suMdara kamaLa che evI. (3) "tArahArAbhirAma' eTale dedIpyamAna hAra vaDe manohara. 0 chAyA - kAMti, prabhA ke dIpti. (tenA) 0 saMma2 - samUha (vaDe) 0 sArI - uttama, zreSTha, ramaNIya, suzobhita (evI mRtadevI) 0 vara - suMdara (evA) 0 mana - kamaLa (thI yukta) 0 rA - hAthamAM (hAthavALI) - evA mRtadevI. 0 tAra - dedIpyamAna (evo je) 0 hIra - hAra, kaMThanuM AbhuSaNa vizeSa 0 marIna (te hAra vaDe) manohara (lAgatI evI zrata devI) * vALA-saMvAda-he! bhava- vivara rahe che tevi ! sAra - A cothI stutinuM cothuM caraNa che, saMpUrNa stuti catuSkanuM paNa chelluM caraNa che. A caraNamAM mRtadevInuM saMbodhana paNa che, tenuM eka vizeSaNa paNa che. prArthanA paNa che ane kriyApada paNa che. te A pramANe 0 vALA-saMvoDha-A mRtadevInuM vizeSaNa che. teno artha che. "vANInA samUharUpa dehavALI !" (evI zrutadevI) 0 vALA - vANI, bhASA, dvAdazAMgIrUpa vacana. 0 saMtoha - samUha, jaththo 0 haida - kAyA, zarIra - dvAdazAMgI-bAra aMgavALA samUhathI jeno deha banelo che tevI athavA dvAdazAMgIrUpa vANInA samUharUpI zarIravALI evI (he mRtadevI !) - A pada devInuM vizeSaNa che. tethI vALa-saMda-hA e pramANe thaze. paNa vi ! zabda saMbodhanArthe hovAthI ahIM TrehA nuM paNa teNe! e pramANe saMbodhananuM rUpa karela che. 0 miviraha va - vyAkaraNa dRSTie A karma che. - bhavanA viraharUpa arthAt mokSarUpa, te varadAnane. - A eka prArthanA vacana che, jemAM zrutadevI pAse mokSanuM varadAna mAMgela che. 0 mava - eTale saMsAra ke janmamaraNanA cakkara, caturgati bhramaNa. - "bhava' zabda sUtra-18 "jayavIyarAya'mAM AvI gayela che. 0 viThTha - (bhavano) viraha - eTale chuTakAro, A bhramaNamAMthI chUTavuM te. - Avo chuTakAro eka bhavamAMthI thAya ane pharI bIjo bhava dhAraNa karavAno hoya to te "bhava-viraha'no koI artha nathI, paNa sarvathA chuTakAro thAya, tyAra pachI A saMsAramAM pharI janma ja na levo paDe to ja tene uttamottama bhavaviraha kahI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 pratikramaNasUtra vivecana-2 zakAya. Avo bhava-viraha eTale ja mokSa. 0 vara * eTale varadAna. sAmAnyathI va zabda uttama, zreSTha ke evA koI arthamAM vaparAya che, paNa ahIM te varadAna arthamAM vaparAyela che. 0 hi - Apo. (A samagra stutimAM kriyApada che.) (je mRtadevI pAse prArthanA rUpe kahevAyela evuM A vacana che.) 0 muM - mane (stuti karanArane) 0 va ! he devI ! he mRtadevI ! - jene AzrIne pAMca vizeSaNo mUkAyA che, tevI mRtadevIne saMbodhana karavAmAM Avela che. he mRtadevI ! tame mane mokSanuM varadAna Apo. arthAt mane mokSa prApta thAya tevuM varadAna Apo. 0 sara - zreSTha. (A zabda karmanuM vizeSaNa che.) - zreSTha evo bhava viraha arthAt mokSa prazna - mRtadevI kaI rIte mokSa ApI zake ? samAdhAna - mRtadevI mokSa na ApI zake, e vAta satya ja che. paNa ahIM A vAkya prArthanA svarUpa che. ahIM varadAna ApavA mATenI mAMgaNI karAI che. jemano samagra deha dvAdazAMgIrUpa vANIthI nirmita thayo che evI A devI che. dvAdazAMgIno Azraya karanArA mokSanI prApti sulabha che. kemake bhavya jIva ja dvAdazAMgIne paripUrNa pAme che. abhavya jIvo paripUrNa dvAdazAMgI pAmatA nathI. vaLI samavAyAM sUtra-233mAM kahyuM che ke A dvAdazAMgI gaNipiTakanI sUtrathI, arthathI ane ubhayathI AjJAnI ArAdhanA karatA anaMtajIvo bhUtakALamAM caturgatirUpa saMsAra aTavIno pAra pAmyA che arthAt mukti prApta karI che, vartamAnakALe paNa jIvo tenI ArAdhanAthI mokSa prApta karI rahyA che ane bhaviSyakALamAM paNa anaMtA jIvo A dvAdazAMgIgaNipiTakanI ArAdhanA karIne mokSane prApta karaze. vaLI A dvAdazAMgI bhUtakALamAM paNa hatI - vartamAnamAM paNa che - bhaviSyamAM paNa raheze. kemake te dhruva che - niyata che, zAzvata che, akSaya che, avyaya che, avasthita che, nitya che. A ja vAtanI sAkSI naMdIsUtranA sUtra-158mAM paNa ApI che. - bIjuM. A prArthanA che. je bolanAranA hRdayanA bhaktibhAva ke aMtaHkaraNanA ullAsanI abhivyakti che. - trIjuM. ahIM varadAna svarUpe prArthanA che. jema jainettara graMtho-purANo AdimAM Ave che ke zivajI ke brahmAjIe koIne varadAna ApyuM ke tuM yuddha ajeya rahIza, koI puruSa ke strI tane mArI zakaze nahIM ityAdi. to ahIM zivajI ke brahmAjI jAte yuddha karavA jatAM nathI. yuddha to varadAna prApta karanAra ja kare che. mAtra jo yuddha kare to tene koI jItI na zake tevuM varadAna che. tema ahIM dvAdazAMgI-mRtano Azraya karanAre ja puruSArtha-parAkrama karavAnA che. mAtra vijJajya Adi varadAnathI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-vivecana 1pa7 te parISaho-upasargo ke karmo sAmenA yuddhamAM ajeya rahI zake to mokSanI prApti thavAnI che tema samajI "varadAna' mATe prArthanA karAyela che. -0- A rIte A stuti catuSkanI vivecanA karI. jemAM prathama stutimAM bhagavaMta vIraprabhunI, bIjI stutimAM sarva jinezvarone AzrIne jinacaraNonI, trIjI stutimAM, zratane AzrIne AgamonI (AgamarUpI samudranI) ane cothI stutimAM mRtadevInI stuti karI. pratyekamAM je vizeSaNo che te pahelA traNa caraNomAM to che ja te A stutiracanAnI vizeSatA che. cothA caraNamAM vizeSya pada ane kriyApada che. stutinA baMdhAraNane sAcavavAnI sAthe-sAthe alaMkArazAstra ane zabda lAlityanuM lakSya paNa suMdara rIte jaLavAyeluM jovA maLe che. . vizeSa kathana :0 stuti racanA :- AcAryazrI haribhadrasUri A stutinA racayitA che te nirvivAda che. - jaina paraMparAno itihAsa bhAga-1mAM tenA caritra saMbaMdhI traNa alagaalaga ullekho prApta thAya che. (1) zrI prabhAcaMdrasUri racita prabhAvaka caritra prabaMdha-lmo. (2) zrI bhadrezvara sUri racita "kathAvalI" aMtargatuM. (3) zrI rAjazekhara sUri racita caturvizati prabaMdha-prabaMdha-8. A traNe caritra racanAmAM thoDAM-thoDAM pheraphAro to che ja. paNa haribhadrasUrijIe "saMsAra dAvAnala' stuti racI che temAM koIne matabheda nathI. 0 eka mata pramANe AcAryazrInA saMsArI bhANejo haMsa ane paramaMsa hato. temaNe AcAryazrI pAse dIkSA lIdhI. nyAyazAstranA abhyAsa bAda te baMne AcAryazrInI anumati na hovA chatAM bauddha dharmanuM jJAna meLavavA mATe vezapalaTo karIne bauddha maThamAM abhyAsa mATe gayA. bauddhAcArya jainadarzananuM khaMDana karatA hatA tyAre baMne munio ekaeka patra para tenI yuktiomAM rahelAM dUSaNo ane jainadarzananA zuddha hetuonI TUMkI noMdha karatA hatA. te patro havAmAM uDatA baudrAcArya pAse gayA. haMsa ane paramahaMsa pakaDAyA, tyAMthI bhAgyA. haMsane bauddhoe rastAmAM mArI nAMkhyA. paramahaMsa jema-tema karI haribhadrasUri pAse pahoMcyA, mAphI mAMgI, sarva vRttAMta jaNAvyuM. paNa kahetAM kahetAM mRtyu pAmyA. AcArya haribhadrasUrinA manamAM badalAnI bhAvanA jAgI. zAstrArthamAM hAratA bauddho zarata pramANe maravA lAgyA. guruvaranI kRpAthI zAMta thayA, prAyazcitta karyuM. aMbikAdevIe temane zAstro banAvavA preraNA karI AcAryazrIe 1400 graMthonI racanA karI. 0 bIjA mata pramANe jinabhadra ane vIrabhadra nAme be ziSyo hatA. zAstrajJa hatA. bauddhoe haribhadrasUrinI irSyAne kAraNe te baMne ziSyone gupta rIte mArI naMkhAvyA. zokathI AcAryazrIe anazana karavA vicAryuM. bIjA ziSyoe tema karatA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 pratikramaNa sUtra vivecana-2 rokyA. "bhavaviraha'' saMketathI AcAryazrI graMtha racanA kAryamAM lIna banyA. 0 trIjA mata pramANe haMsa ane paramahaMsane bauddhoe mArI nAMkhyA tyAre 1440 bauddhone ekaThAM karI tapelA telanI kaDAImAM taLI nAkhavAno prabaMdha goThavyo paNa gurumahArAje "samarAditya'nA vRttAMtanI cAra gAthAo mokalI. te vAMcI zAMta banelA AcAryazrIe prAyazcittarUpe 1440 graMtho banAvyA. ityAdi. AcArya haribhadrasUrijIe chelle saMsAra dAvAnala stutinI racanA karI. jenI traNa stuti banAvI, pachI cothI stutinuM mAtra prathama caraNa banAvyuM. e rIte teo 1444 graMthonA racayitA kahevAyA. vRddhavAda evo che ke zrI saMghe cothI stutinA "jhaMkArA'thI bAkInI stuti pUrNa karI tethI Aje paNa te pado sakala saMgha sAthe bole che ane zrI praznottara ciMtAmaNImAM zrI vIravijayajI mahArAjAe ema jaNAvyuM ke chellA traNa pado maMtra zakti yukta che. bIjA mate A traNe caraNo devInI sahAyathI racAyA che. temanI kRtimAM vaparAto "bhavaviraha' zabda ahIM paNa sthAna pAmelo che. 0 stutikartA samaya - AcArya zrI haribhadrasUrijInA zAsanakALanA samaya vize matabhedo to che ja paNa teo vikrama saMvata 785mAM lagabhaga thayA hovAno mata vizeSa mAnya thAya che. tethI vikrama saMvata 785mAM A stuti racAI hovI joIe tevuM kahI zakAya. 0 stuti para anya sAhitya : "saMsAra dAvAnala' stuti para jJAnavimala sUrijI ane bIjAoe TIkAo racI hovAnuM prabodhaTIkA kartA jaNAve che. vaLI tenA pratyeka caraNanI pAdapUrtirUpa stutio paNa racAyelI jovA maLe che. 0 A stutinuM kriyAmAM sthAna - - pratikramaNanI kriyAmAM pAkSika, cAturmAsika, saMvatsarika pratikramaNamAM sakjhAyamAM A stuti bolAya che. - AThamanA pratikramaNamAM A stuti AraMbhika cAra stuti rUpa devavaMdanamAM A stuti catuSka bolavAnI paraMparA che. - zrAvikAo daivasika ane rAtrika pratikramaNamAM nitya "namoDastu vardhamAnAya" ane "vizAla locana" stutinA sthAne bole che. - A uparAMta sAdhu-sAdhvI kALadharma pAme tyAre karAtA devavaMdanamAM paNa prathama joDAmAM saMsAra dAvAnala stuti bolavAnI praNAlI che. - pUrve jaNAvyA mujaba zrAvikAo rojanA daivasika ane rAtrika pratikramaNamAM A stuti bole che tyAre cothI stutimAM "jhaMkArArAvasArA padathI samUhamAM bole che. zrAvako paNa pAlikAdi traNe pratikramaNamAM A stuti sajujhAyarUpe bole che tyAre "jhaMkArArAvasArA" padathI samUhamAM ja bole che tevI paraMparA sarvatra pravartamAna che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArAdAvAnala-stuti-sUtranoMdha 159 sUtra-noMdha : - A sUtranuM AdhAra sthAna - pUrve vizeSa kathanamAM jaNAvyA mujaba haribhadrasUrIzvarajI mahArAjanI racanA che. - AvazyakAdi koI AgamamAM te jovA maLatI nathI kemake te pAchaLathI thayelI graMtharacanA che. - A stutinI bhASA sama saMskRta-prAkRta che. - A cAre stuti alaga-alaga chaMdomAM racAyelI che, te mujaba - pahelI stuti "indravajA" chaMdamAM racAyelI che. (bIjo mata evo che ke pahelI stuti "upajAti" chaMdamAM racAyelI che.) - A stuti catuSkanI bIjI stuti "vasaMtatilakAomAM, trIjI stuti maMdAkrAMtA" chaMdamAM ane cothI stuti "stragdharA" chaMdamAM racAyelI che. - A stutinI racanA ghaNI ja manohara, suMdara padoyukta ane ati arthagaMbhIratAthI yukta che. - "bhavaviraha' zabdano artha mokSa jarUra karyo che, paNa ahIM bhavaviraha zabdanI bIjI paNa vizeSatA che. te e ke haribhadra sUrIzvarajIe potAnI aneka racanAne aMte "bhavaviraha' zabdano prayoga karelo che. A zabdane eka "pratika" paNa gaNI zakAya, haribhadrasUrijInuM pasaMdagInuM vizeSaNa paNa kahI zakAya (je rIte AjakAlanA kavio potAnA takhallusa rAkhe che.) te haribhadrasUrijInA pasaMdita saMketa" rUpa jarUra che. - stuti catuSka arthAt thoyanA joDA vizenI vizeSa carcA sUtra-20 kalANakaMdaM" stutimAM joI levI. ---X ---X -- Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 pratikramaNa sUtra vivecana-2 sUtra-2 2) puphakharavaradIvaDha- sutra zrutastava sUtra na sUtra-viSaya : A sUtramAM siddhAMta-mRtadharmanI stuti karavAmAM Avela che. pahelI gAthAmAM aDhI dvIpanA bharata, airavata, mahAvideha e paMdara karmakSetramAM mRtadharmanuM pratipAdana karanArA tIrthaMkara paramAtmAnI stuti karavAmAM AvI che. bIjI gAthAmAM mRtanI stuti karela che. trIjI gAthAmAM Avo kRtadharma pAmIne pramAda na karavA jaNAvAyuM che ane cothI gAthAmAM cAritradharmanI prApti thayA pachI paNa kRtadharma vRddhi pAme e hakIkata jaNAvela che. v sUtra-mULa :pukUkharavara-dIvaDuDhe, ghAyaisaDe a jaMbUdIve a; bharapheravaya-videhe, ghammAIgare namaMsAmi. tama-timira-paDala-viddhasaNassa suragaNa nariMda mahiassa; sImAvarasya vaMde, paphoDia-mohapAlassa. jAI- jarA-maraNa-soga-paNAsaNamsa, kalANa-pukukhala-visAla-suhAvahassa; ko deva-dANava-nariMda-gaNacciyamsa, dhammassa sAramuvalabha kare pamAya. siddha bho ! payao Namo jiNamae, naMdI sayA saMjame, deva-nAga-suvanna-kinnara-gaNa-smabhUa bhAvaccie; logo jattha paiThio jagamiNe telukka-masyAsura, dhakhovaDhau sAsao vijayao dhakhuttara vaDUDhau. suasse bhagavao karemi kAussagga, vaMdaNa-vattiyAe.... v sUtra-artha : puSkaravarakIpano addha bhAga, dhAtakI khaMDa ane jaMbUdvIpamAM AvelA bharata, airAvata ane mahAvideha kSetromAM mRtadharmanI Adi karanArAone (te-te tIrthakara bhagavaMtone) huM namaskAra karuM chuM. ajJAnarUpI aMdhakAranA samUhano nAza karanAra, devatAonA samUha tathA narendronA samUha vaDe pUjAyelA, mohanIya karmanI jALane toDI nAMkhanAra evA 1 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 puphakharavaradIva-sUtra-artha maryAdAvaMta zratadharmane - siddhAMtane huM vaMdana karuM chuM. janma-jarA (vRddhAvasthA) - maraNa ane zokano prakRSTatayA nAza karanAra, kalyANakArI ane atyaMta vizALa sukha eTale mokSane ApanAra tathA devo-dAnavo ane rAjAonA samUhathI pUjAyela (evA) (mRta) dharmano sAra jANyA pachI koNa (te dharmanI ArAdhanAmAM) pramAda kare ? arthAt koI na kare. he (jJAnavaMta) bhavyajano ! (naya-nikSepathI) siddha evA jinamata arthAt jinezvara devanA siddhAMtane AdarapUrvaka namaskAra thAo. kemake je saMyama-mArgamAM athavA cAritra dharmamAM sadA vRddhi karanAra che. je devo, nAgakumAro, suvarNakumAro ane kinnaro AdithI sAcA bhAva vaDe pUjAyela che, vaLI je jinamatane vize traNe kALanuM jJAna tathA manuSyo-asuro Adi e traNe loka rUpa samagra jagatuM pratiSThita che - raheluM che. Avo zAzvata jinamata vRddhi pAmo ane vijayanI paraMparA vaDe cAritradharma paNa nitya vRddhi pAmo. pUjya ke pavitra evA zrata (dharmanI ArAdhanA nimitte) huM kAyotsarga karuM chuM. vaMdana Adi nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. (ahIM "vaMdaNavattiyAe, vagere sUtra19 "arihaMta ceiyANa" mujaba jANavA.) 1 zabdajJAna :pukukharavara - puSkaravara (nAmanA) dIvaDu - ardhA dvIpamAM dhAyaIsaMDe a - ane dhAtakIkhaMDamAM a-jabUdIve - ane jaMbUDhIpamAM bharata - bharatakSetramAM eravaya - airAvata kSetramAM videhe - mahAvideha kSetramAM dhakhAigare - dharmanA Adikarone namaMsAmi - huM namuM chuM tama - ajJAnarUpa timira - aMdhakAranA paDala - samUhano viddhasaNassa - nAza karanArAne suragaNa - devono samUha nariMda - narendro(thI) mahiassa - pUjAyelAne sImAgharamsa - maryAdAvaMtane vaMde - huM vaMdu chuM paphoDiya - toDI nAkhela che mohapAlassa - mohajALane (tene) joI-jarA - janma, vRddhAvasthA maraNa, soga - mRtyu, zoka paNAsaNassa - nAza karanArAne kallANa - kalyANakArI pukUkhala saMpUrNa, puSkaLa visAla - vizALa, moTuM suhAvahassa - sukha ApanArane ko - koNa, kayo manuSya deva - deva, devendra dANava - dAnavendra, asurendra nariMda - narendra, manuSyandra gaNa - (temanA) samUhathI acciassa - pUjAyelA ghammassa - dharmano, kRtadharmano sAra - tattvane, rahasyane uvalabha - pAmIne, jANIne kare - kare pamAya - pramAdane [2|11] Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 pratikramaNasUtra vivecana-2 siddha - siddhane, prakhyAtane bho - he ! bhavyajano ! payao - AdarapUrvaka samo - namaskAra thAo jiNamae - jinamatane naMdI - samRddhi, maMgaLa sayA - sadA, haMmezA saMjame - saMyamamAM, cAritradharmamAM deva - devo, vaimAnika devo nAga - nAgakumAro suvatra - suvarNakumAro kinnara - kinnara-vyaMtara devo gaNa - samUhathI sababhuvabhAva - sadbhAva vaDe agnie - pUjAyelA logo - loka, jJAna jaltha - jyAM, jemAM paiThio - pratiSThita che jagamiNe - A jagatanuM telukka - traNa lokarUpa maccAsura - manuSya-asurone dhammo - dharma, mRtadharma vaDhau - vRddhi pAmo sAsao - zAzvata, nitya vijayao - vijayavaMta ghammuttara - cAritra dharma suasmabhagavao - pUjya athavA pavitra evA zratane-mRtadharmane karemi kAussagga - huM kAyotsarga karuM chuM (vaMdanAdi nimitte...) vivecana : Avazyaka sUtranA pAMcamAM "kAyotsarga" nAmaka adhyayananuM A sUtra che. teno sUtra krama 48 thI para che. A sUtra "pukharavaradIvaDha" nAmathI oLakhAya che, te to tenA Adya zabdone kAraNe. AvazyakasUtranI cUrNi ane vRttimAM A sUtrane mRtabhagavaMtanI stuti "sughampaksa mAvo tharDa" nAmathI oLakhavAmAM Avela che. devavaMdana bhAga AdimAM tene "zrata-stava' nAmathI paNa oLakhAvAyela che. zrutanA vividha arthomAM eka artha "Agama" che. tenA adhyayanarUpa te "mRtadharma" che. A stutirUpa sUtramAM mukhyatAe kRtadharmanA guNavarNanarUpa stuti hovAthI tene mRtadharma stuti ke zrutastava kahela che. jenI pratyeka gAthAnuM vivecana A pramANe che * puravaravI vaDhe ghAyare na vaMtUrva - puSkaravaratIpArdhamAM ane dhAtakIkhaMDamAM ane jaMbUdvIpamAM. ahIM aDhIdvIparUpa manuSyalokanuM varNana samajavuM jarUrI che. jenuM vivaraNa have pachI AgaLa karavAmAM Avela che. 0 puravavarIva - puSkaravaradvIpa - puSkara eTale padma athavA kamaLa. te paghone kAraNe ghaNo ja suMdara lAgato hovAthI tene "puSkaravara' nAme oLakhavAmAM Ave che. temaja dvIpa ane samudromAM A eka hIpa hovAthI tene puSkaravara hIpa kahyo che. 0 - ardhamAM. puSkaravaratIpanI sAthe "ardha" zabda paNa sakAraNa joDAyelo che. kemake "jaMbudvIpa' zabda vaparAyo, dhAtakIkhaMDa dvIpa tarIke grahaNa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukharavaradIvaDye-sUtra-vivecana karAyo, to pachI ahIM 'dvIpArdha' ema ardhAdvIpa kema ? puSkaravara dvIpanI barAbara madhyamAM mAnuSottara parvata Avelo che. A parvatathI puSkaravaradvIpanA be sarakhA bhAga thayA che. tethI puSkaravara aDadho dvIpa evuM darzAvavA mATe ahIM 'dvIpArdha' kahevAyuM. vaLI manuSya vasati A aDadhA dvIpanI aMdara ja che. tethI dharmanA Adikara-tIrthaMkara A aDadhA dvIpamAM ja hoya mATe aDadhA dvIpanuM ja grahaNa karavAmAM Avela che. 0 dhAyasaMDe - dhAtakI khaMDamAM, dhAtakIkhaMDa nAmanA bIjA dvIpamAM. www Avazyaka vRttimAM jaNAve che ke - dhAtakI vRkSanA vanakhaMDo temAM AvelA hovAthI A dvIpane '"dhAtakIkhaMDa" nAme oLakhavAmAM Ave che. O khaMvRdrIve - jaMbUdvIpamAM, jaMbudvIpa nAmanA pahelA dvIpamAM. Avazyaka vRttimAM jaNAve che ke - jaMbUvRkSane upalakSIne athavA to jaMbUnI pradhAnatAne kAraNe A dvIpane jaMbudvIpa kahevAmAM Ave che. -0- Avazyaka vRttikAra jaNAve che ke A aDhIdvIpomAM pahelo jaMbudvIpa che, bIjo dvIpa dhAtakIkhaMDa che ane trIjo dvIpa puSkaravara che. (jenI bhaugolika racanA A ja vivecanamAM AgaLa jaNAvI che.) tema chatAM pazcAnupUrvI - avaLA kramathI sUtramAM pahelA puSkaravaradvIpArdha, pachI dhAtakIkhaMDa ane pachI jaMbudvIpa evuM je grahaNa karavAmAM AvyuM che, te kSetronI vizALatAnuM prAdhAnya jaNAvavA mATe che. 0 bharahevavivede - bharata, airavata ane videha nAmana kSetramAM. 0 bharaha bharata nAmaka varSakSetra. ahIM ekavacanavALA 'bharata' zabdathI eka bharata evo bhAsa thAya. paNa vAstavikamAM bharatakSetro pAMca che. jaMbudvIpamAM eka bharata Avela che. dhAtakIkhaMDa dvIpamAM be bharatakSetro Avela che ane puSkaravara dvIpArdhamAM paNa be bharatakSetro AvelA che. A pAMce bharatakSetronuM grahaNa ahIM karavAnuM che. kemake dharmanA Adikara-tIrthaMkaro A pAMcemAM hoya che. 0 vaya - airavata nAmaka varSakSetra. airavata kSetra paNa bharatakSetranI mAphaka pAMca levAnA che. - - 163 - - pharka mAtra e che ke bharatakSetra dakSiNa tarapha Avela che. jyAre airavata kSetra - uttara tarapha Avela che. saMkhyAnI dRSTie to te pAMca ja che. 0 virdU - videha athavA mahAvideha nAmaka varSakSetra bharata, airavatanI mAphaka videha kSetro paNa pAMca ja che. - pharka mAtra eTalo che ke te pUrva-pazcima vistarela che. tattvArtha sUtra adhyayana-3 sUtra-16 mujaba mahAvideha kSetramAM uttarakuru ane devakuru kSetrano samAveza thato nathI. kemake te yugalika bhUmi che. tethI tyAM dharmanA Adikara-tIrthaMkaro thatA nathI. 0 aDhIlIpa-manuSyakSetranI bhUgoLa : pukakharavara. sUtranI pahelI gAthAnuM paheluM caraNa ane bIjuM ardhacaraNa Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 pratikramaNa sUtra vivecana-2 aDhIdvIpa kSetra ane paMdara karmabhUmiono parokSa ullekha kare che. te samagra bhUgoLa jANavI atyaMta Avazyaka che- - caudarAjaloka kSetramAM madhyamAM Avela loka te madhyaloka ke tIrtho loka kahevAmAM Ave che. temAM sauthI madhyamAM thALInA AkAravALo jaMbUDhIpa nAmano pahelo hIpa che, je eka lAkha yojana pramANa che, vartuLAkAra-goLa che. tene pharatA bamaNA-bamaNA vyAsa pramANavALA samudra ane hIpa eka pachI eka e pramANe AvelA che, je cUDI-baMgaLI AkAranA che. asaMkhyAtA hIpa-samudro gayA pachI svayaMbhUramaNa samudra nAmano samudra Ave che, jyAM tIchaloka pUrNa thAya che. A tIchalokamAM manuSyakSetra mAtra aDhI kIpa pramANa che. temAM madhyamAM sauthI pahelo je dvIpa che te eka lAkha vyAsa pramANavALo jaMbUdvIpa che. tene pharato baMne bAju be-be lAkha vyAsa pramANavALo lavaNa samudra Avelo che. lavaNa samudranI cAre tarapha pharato cAra-cAra lAkha vyAsa pramANavALo evo dhAtakIkhaMDa nAme dvIpa Avela che. tenA pharato ATha-ATha lAkha vyAsa pramANa evo kAlodadhi nAmano samudra Avelo che. tenA pharato ATha-ATha lAkha vyAsa pramANano ardha puSkaravaradvIpa Avelo che. tenA pharato mAnuSottara parvata Avelo che, jyAM manuSyakSetranI maryAdA AvI jAya che. A rIte manuSyakSetra 45 lAkha yojana pramANa thAya che-te A pramANe- 8 + 8 + 4 + 2 + 1 + 2 + 4 + 8 + 8 = 45 lAkha A 45 lAkha yojana pramANa manuSya kSetramAM athavA aDhI dvIpa pramANa kSetramAM ja manuSya vasati che. tIrthaMkarAdi uttamapuruSo A bhUmimAM ja saMbhave che. sUtrakAra maharSi aDhIdvIpano ullekha karIne ja aTakI jatA nathI, paraMtu temAM rahelA bharata, airAvata, videha kSetrano paNa ullekha kare che. tenuM kAraNa e che ke teo karmabhUmi ane akarmabhUmi evA be bhAga pADavA mAMge che. kemake tIrthakara Adi karmabhUmimAM saMbhave che, akarmabhUmimAM saMbhavatA nathI. jaMbUlIpane AzrIne vicArI to sAta varSakSetro batAvelA che - (1) bharata varSakSetra, (2) haimavata varSakSetra (3) harivarSakSetra, (4) videhavarSakSetra, (5) ramyam varSakSetra, (6) hairaNyavata varSakSetra, (7) airAvata varSakSetra jaMbUdvIpamAM A kSetro dakSiNathI uttara tarapha AvelA che. jemAM madhye mahAvideha varSakSetra che ke jenI ThIka madhyamAM meru parvata Avelo che. - jaMbUdvIpamAM jevA A sAta kSetro che, tenAthI bamaNA eTale ke be-bharata, be-haimavata, be-harivarSa ityAdi cauda kSetro dhAtakIkhaMDamAM che, teTalAM ja kSetro ardhapuSkaravara hIpamAM che. tethI aDhI dvIpamAM badhAM maLIne 35-kSetro thAya che. jemAM paMdara karmabhUmi kSetro che ane vIza akarmabhUmi kSetroche. - pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca videha A paMdara varSakSetrone karmabhUmi kSetro kahyA che. juo sUtra-11 "jagaciMtAmaNi". Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukUkharavaradIvaDuDha-sUtra-vivecana 165 - pAMca haimavatavarSa kSetra, pAMca harivarSa kSetra, pAMca ramyak varSa kSetra ane pAMca haraNyavata varSakSetra e vIza varSakSetrone akarmabhUmi kSetro kahyA che. - ahIM karmabhUmi ane akarmabhUmi kSetrone vibhAjana saprayojana che. kemake A pahelI gAthAnA bIjA caraNanA uttarArdhamAM pado che. "dhakhAIgare namaMsAmi" dharmanA Adikara-tIrthakarone huM namaskAra karuM chuM. paNa tIrthaMkara Adi uttamapuruSo mAtra karmabhUmi kSetromAM ja saMbhave che, akarmabhUmikSetromAM uttama puruSo saMbhavatA nathI. tethI jo dharmanA Adikara-tIrthakarane namaskAra karavo hoya, to teonuM utpatti ane vicaraNa kSetra paNa jANavuM upayogI thaze. A kSetra che - paMdara karmabhUmi arthAt aDhI hIpamAM rahela pAMca bharata, pAMca airavata ane pAMca videha kSetro. - mAvazyakTavRtti mAM jaNAve che ke sUtramAM paheravaryAvihe evo je ekavacana prayoga thayo che, te prAkRta zailInA kAraNe thayo che. * bAphare - dharmanI Adi karanArAone - tIrthakarone. - A prakAranuM vizeSaNa 'dira' zabadathI sUtra-13 "namutthaNamAM AvI gayela che, je tIrthaMkaranA vizeSaNarUpe prayojAyela che. - ahIM paNa rahasyArthathI to dharmanA Adikara-tIrthakara ja thaze. - thamsa eTale zuM ? - dharmano artha yogazAstramAM "zratadharma karelo che. - Avazyaka sUtra-vRttimAM dharmano artha spaSTa karatA kahyuM ke, "durgatimAM paDatA jIvone dhArI rAkhe che - zubha sthAne rAkhe che. tethI tene dharma kahe che. A dharma be bhede kahyo che - (1) zratadharma ane (2) cAritra dharma. temAMthI ahIM zratadharmano adhikAra che- - "dharma' zabdanA anya artho pUrve sUtra-8 "logassa', sUtra-13 namutthaNamAM vistArathI apAI gayelA che. paNa ahIM mAtra zratarUpa dharmano artha ja grahaNa karavAno hovAthI anya arthono ullekha karyo nathI. 0 gaphAra - Adikara., Adine karanArA. (zenI ?). - zratadharmanI Adine karanArA arthAt tIrthaMkara bhagavaMta. kemake mRtadharmanI Adi-utpatti tIrthakaro dvArA ja thAya che. tethI teone "dharmanI Adi karanArA kahyA che. - ahIM "dharmanA Adikara' kahevA pAchaLa bIjo Azaya e che ke, jeo vacanana-zrutane apauruSeya - anAdi mAne che, temanA matanuM khaMDana karavuM che. pratyeka tIrthakarane dharmanA Adikara kahyA che. - dharmanA punaruddhAra-saMbaMdhI vaidika mAnyatA evI che ke jyAre jyAre A pRthvI para pApano bhAra vadhI jAya che athavA dharmanI glAni thAya che. tyAre Izvara avatAra dhAraNa kare che. te dharmanI punaH punaH sthApanA kare che. - bauddho avatAramAM mAne che, paNa tene te "tathAgata' kahe che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 islAma ane khristI dharma mAne che ke duniyAne tenI pharajanuM bhAna karAvavA mATe sarva zaktimAna Izvara ke allAha potAnA dUtane dharmadUta ke payagaMbararUpe khAsa saMdezo laIne mokale che. 166 jyAre jainadharmamAM AvA anAdipaNAne ke ekezvaravAdane svIkRta karela nathI. AtmA sarvazuddhine pAme tyAre siddha-bhagavaMta bane che. AvA paramAtmAone upAdhinA kAraNarUpa koIpaNa karma bAkI rahetuM hotuM nathI. tethI teone janma ke maraNa saMbhavI zakatA nathI. paraMtu bharata ke airavata kSetrane AzrIne samagra avasarpiNIkALa ke utsarpiNIkALamAM evA covIza mahApuruSo jarUra thAya che ke jeo arhat-tIrthaMkara banIne dharma mArganuM sthApana kare che. mahAvidehamAM paNa AvA vIza tIrthaMkaro hAla vicarI rahyA che, jemanI saMkhyA utkRSTa 160 sudhI paNa eka sAthe saMbhave che. A sarve tIrthaMkaro vyavahAra dRSTie dharma mArganI 'Adi'ne karanArA hoya che. teo sarvajJapaNuM pAmyA bAda arthAt kevaLajJAna ane kevaLadarzananI prApti thayA bAda jyAre tIrthanI sthApanA kare tyAre dvAdazAMgI bAra aMgo rUpa zrutanI sUtrathI-zabdathI navI ja sthApanA thAya che. tethI A kAryamAM zrutajJAna nimittabhUta hovAthI teo zrutadharmanI Adine karanArA paNa kahevAya che. - pratyeka tIrthaMkara sva-sva kALa ane kSetrane AzrIne temanA-temanA zAsanamAM dharmanI Adi karanArA kahevAya che. kemake pratyeka tIrthaMkaranA tIrtha sthApanA bAda temanA-temanA gaNadharo dvAdazAMgInI racanA kare che. jo ke dvAdazAMgI to nitya ja che. paNa sUtra ke zabdathI tenI racanA pratyeka tIrthanI sthApanA vakhate thAya che. (A bAbatano ullekha sUtra-21 'saMsAradAvAnala''mAM 'vIrAgama jalanidhi''nA vivecanamAM thayo che.) 0 namasAma - huM namuM chuM, huM namaskAra karuM chuM. A namaskAra dharmanI Adi karanArAone karavAmAM Avela che. A rIte A sUtrathI prathama gAthA ke stutimAM "dharmanA AdikaratIrthaMkarone namaskAra karyo che. A dharma te zrutadharma che. te tIrthaMkarono saMbhava kyAM hoI zake te darzAvavA mATe aDhIdvIpa kSetra ane tad aMtargata bharata Adi paMdara karmabhUmi kSetrano ullekha karyo che. have A sUtranI bIjI gAthAmAM zrutanuM mahattva varNavI, tene namananamaskAra karavAmAM Avela che. te A pramANe- 0 tama-timira-pasjJa-vidvaitapasa- ajJAnarUpI aMdhakAranA samUhano nAza karanAra (zrutajJAnane huM vaMdu chuM) 0 tama eTale ajJAna (te rUpa) 0 timira eTale aMdhakAra. - ajJAnarUpa aMdhakAra. athavA - - Avazyaka vRttimAM kahyuM che - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukukharavaradIvaDha-sUtra-vivecana 167 -- tama eTale baddha, spaSTa ane nidhatta evuM jJAnAvaraNIya karma ane nikAcita jJAnAvaraNIya karma te timi. 0 paDe eTale paTala, chaMda ke samUha. - ajJAnarUpI aMdhakAra athavA pUrvokta jJAnAvaraNIya karmano samUha. 0 viddhasArI - (teno) nAza karanAra, - jJAna (zrata) e ajJAnano tathA jJAnAvaraNIya karmono nAza karanAra che. tethI te zrutajJAnane huM vaMdu chuM - e pramANe vAkya saMbaMdha jANavo. * suniriMta mahisAsa - devasamUha ane narendrothI pUjAyelA (evA mRtadharmane huM vaMdana karuM chuM.) - A sUtranI bIjI gAthAmAM prathama caraNanI mAphaka A bIjA caraNamAM paNa mRtadharmanI mahattA jaNAvI tene vaMdana karAyela che. 0 sukha - devono samUha - ahIM bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika cAreya nikAyanA devono samUha samajavo. 0 nahi - narendra arthAt cakravartI rAjAo (temanAthI) 0 mahiyasa - pUjAyelA (tene) - (te mRtadharmane vaMdu chuM.) * sImAtharasa veDhe - sImA dhAraNa karanArane huM vaMduM chuM. - A caraNa gAthAnuM trIjuM caraNa che. temAM paNa mRtadharmanI mahattA jaNAvatuM eka pada che. tenI sAthe kriyApada paNa mUkeluM che. 0 sImA eTale maryAdA 0 ghara - dhAraNa karanAra - maryAdA dhAraNa karanAra ke maryAdAvaMta evA zrutajJAnane vaMdu chuM. ahIM maryAdA zabdanuM vivaraNa karatA-yogazAstra vRttimAM kahyuM ke, kArya-anArya, bhasyaabhakSya, heya-upAdeya, dharma-adharma Adi sarva vyavasthA zrutajJAnamAM rahelI che. - ahIM kAraka - tRtIyA arthamAM SaSThI vibhakti prayojela che. - siddhahema zabdAnuzAsananA adhyAya-8, pAda-3mAM vid dvitIyA: e pramANe sUtra che. tyAM bIjI Adi vibhaktine sthAne chaThI vibhakti vaparAya che, tema kaheluM che. tyAM dRSTAMtarUpe noMdhAyela vAkya che - sIdharasa vanDe A ja vAtano ullekha Avazyaka sUtra vRtti tathA yogazAstramAM paNa karela che. - "vahe' zabda mATe Avazyaka vRtti ane yogazAstramAM evuM kahyuM che ke, ahIM 'vaMde' zabdathI huM zratane vaMdu chuM ane zrutanA mAhAbhyane vaMdu chuM athavA huM tene vaMdana karuM chuM ema artha jANavo. - jeo AgamavaMta che, teo ja maryAdAne dhAraNa kare che. tema Avazyaka sUtra-vRttimAM kahyuM che. tethI "sImAdhara' zabda ahIM AgamavaMta athavA AgamayuktanA arthamAM vaparAyelo che. Agama eTale AptavacanavALuM zAstra. Agamano eka paryAya zrata che. zrutajJAnamAM game te pustakano samAveza thato nathI, paNa je AgamarUpa hoya te zratano ja samAveza thAya che. mATe ahIM zratane vaMdu chuM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - tema kahyuM. * poSi-moda-ganisa jeNe mithyAtva ke ajJAnarUpI mohajAlane vizeSa prakAre toDI nAMkhela che (te zratane vaMdu chuM) 0 puSpoDi - vizeSa prakAre toDavAmAM Avela che te 0 mohanA7 - mithyAtva ke ajJAnarUpI jAla. - jenA vaDe mithyAtvarUpI jAla vizeSa prakAre toDavAmAM Avela che tene. (ahIM paNa dvitIyA ke tRtIyAne badale SaSThI vaparAyela che.) - sagar zrutajJAnanI prApti thatA vivekIomAM khoTA rAga-dveSa kaSAyAdi mUDhatA vinAza pAme che. - je rIte A bIjI gAthAnA pahelA, bIjA, trIjA caraNa zratanA mAhAbhya rUpa stuti vAkyo che, te ja rIte ahIM cothA caraNamAM paNa A kRtanA mAhAbhyarUpa stuti vAkya ja che. -0- A rIte bIjI gAthAmAM mRtanuM mahattva jaNAvatA kahyuM ke(1) A zrutajJAna ajJAnarUpI aMdhakArano nAza karanAruM chuM. (2) devatAonA samUha ane narendrothI pUjAyeluM che. (3) ucita maryAdAne dhAraNa karanAruM che. (4) mithyAtvarUpI mohajAlane toDI nAMkhanAruM che. have trIjI gAthAmAM zratanA guNonA darzana dvArA apramAda viSayaka preraNAnuM pratipAdana karavA athavA to zrutajJAna potAnI zaktithI jIvonA pramAdano nAza karanAra che tema darzAvavA kahe che ke* nAnA-mara-so- patagata - janma, jarA, mRtyu tathA zokano prakRSTatayA nAza karanArane. - A sUtranI trIjI gAthAnuM A paheluM caraNa che, A caraNa tathA bIjI ane trIjA caraNamAM paNa mRtadharmanuM sAmarthya jaNAvela che. 0 nADuM - jAti, janma, utpatti 0 narI - ghaDapaNa, vRddhAvasthA 0 maraNa - maraNa, mRtyu, prANa-nAza 0 soja - zoka, mAnasika duHkha, dilagIrI, manano kleza 0 pAsa rU - nAza karanAra, mULamAMthI nAza karanAra, - janma, ghaDapaNa, mRtyu ane zokane mULathI nAza kare che, dUra kare che, evuM sAmarthya jenAmAM che (te zratadharma). kRtadharmamAM kahelAM anuSThAnothI janma Adi cAre nakkI nAza pAme ja che. - A vizeSaNathI jJAnamAM sarva anartho nAza karavAnI tAkAta che, evuM jaNAvavAmAM Avela che. vAi-purata-visAta-suhAvihasa - kalyANakAraka ane atyaMta Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakUkharavaradIva-sUtra-vivecana 169 vizALa sukha arthAt mokSane ApanAra (evo mRtadharma) - trIjI gAthAnuM A bIjuM caraNa che, je mRtadharmanuM sAmarthya jaNAve che. 0 chApa - kalyANa, sUtra-17 "uvasaggahara" ane sUtra-20 kallAsakaMdaM" e baMne sUtromAM 'va ' zabdanuM vivaraNa jovuM. - Avazyaka sUtra vRttimAM jaNAve che ke, kalya eTale Arogyane ane uti - lAve. tene kalyANa kahe che. kalyANa eTale bhAva Arogya, mokSa. 0 putti - puSkaLa, ghaNuM. - AvazyakasUtra vRttimAM kahyuM che - puSkaLa eTale saMpUrNa - jarApaNa ochuM nahIM tevuM athavA eka vagere nahIM 0 vitta - vizALa, vistIrNa, moTuM - sarva prakAranuM. 0 suhAvarsa - suhAvaha eTale sukhAvaha - je sukhane kare te. - pUrNa ArogyarUpa saMpUrNa - sarva prakAranA sukhane prApta karAvavAnuM jenuM sAmarthya che tevA kRtadharmane. - zrutajJAna kathita AcaraNo karavAthI tevuM - mokSarUpa sukha prApta thAya ja che. e pramANe jJAnano mokSa ApavAnI tAkAtarUpe viziSTa prayojanane siddha karAvavArUpa A guNa jaNAvyo. -0- A gAthAnA trIjA caraNamAM be vibhAga che. eka 'o' zabda, jeno saMbaMdha cothA caraNa sAthe che ane - - bIjuM mRtadharmanA mAhAbhyane jaNAvatuM pada che. te A pramANe * deva-tAva-rasiMha-digasa - devendro, dAnavendro ane narendronA samUhathI pUjAyela (evA zrutajJAnane). - ahIM deva ane dAnava zabdathI sura ane asuranuM grahaNa karavAmAM Avela che. paNa sura ane asura zabda dvArA surendra ane asurendra ja na vicAratA vaimAnika, jyotiSTha, vyaMtara ane bhavanapati e sarvenA indronuM grahaNa karavuM. kemake sarve indro samakitI ja hoya che. - "nariMda' eTale narendra arthAt cakravartI, nRpendra temano samUha. - zratadharma A sarve dvArA pUjAyela - arcA karAyela che. 0 A rIte traNa caraNomAM mRtadharmanuM sAmarthya jaNAvyA pachI cothA caraNamAM jaNAve che ke, te pAmIne koNa pramAda kare ? alabatta "o' zabda cothA caraNamAM nathI, te trIjA caraNamAMthI ahIM lAvIne arthanI vicAraNA karavAnI che. kemake "o ghama' e rIte saMbaMdha che. * ghamAsa sarabhuvanadama sare - (traNa caraNamAM jaNAvyuM tevA sAmarthyavALA) zratadharmano sAra pAmIne - tattva jANIne kayA prANI - koNa vyakti pramAdane kare ? arthAt koI na kare. 0 thambarsa - dharmano, kRtadharmano. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 pratikramaNa sUtra vivecana-2 0 sAramuvama - sAra pAmIne. - sAra - eTale rahasya, tattva, sAmarthya, baLane. - 3vama - pAmIne, joIne, jANIne. 0 () re - koNa pramAda kare ? zrutajJAnamAM jaNAvelA dharma AcaraNomAM kayo vyakti pramAda kare ? (koI na kare) - Avazyaka sUtra vRttimAM - jo ke ahIM e pramANe kahyuM che ke - (zruta dharmanuM AvuM sAmarthya jANIne) cAritra dharmamAM pramAda karavo te yukta nathI e pramANe hRdayamAM avadhAravuM joIe. 0 pamAya - pramAda, pramAdano sAmAnya artha ALasa karAya che. - jenA vaDe karIne vadhAre ALasa Ave te pramAda'. - Atmahita pratyenI asAvadhAnI ke sakriyA pratyenI je vimukhatA tene vizeSa arthamAM pramAda kahevAya che. - AgamomAM pramAda'nI vyAkhyAo A pramANe che - sthAnAMgavRtti - pramAda eTale parihAsa vikathAdi, kaMdarpa Adi. athavA pramAda eTale ajJAnAdi athavA pramAda eTale Abhoga zunyatA athavA hitane mATe apravRtti. athavA pramAda eTale zithilatA ke AjJAno atikrama. - dazavaikAlika vRtti - pramAda eTale te-te prayojana mATe sarva AraMbhamAM pravRtta thavuM te. - AcArAMga vRtti - pramAda eTale viSayakrIDA rUpa zarIra adhiSThAna. athavA kAryamAM zithilatA. - upAzakadazA vRtti - pramAda eTale vikathArUpa. - bhagavatIjI vRtti - pramAda eTale madya-vikathA Adi. - nizItha cUrNi - pramAda eTale anAbhoga ke sahasAkAra. 0 karmabaMdhananA pAMca hetuo paikI eka hetu "pramAda" che. te A pramANe (1) mithyAtva, (2) avirati, (3) pramAda, (4) kaSAya, (5) yoga. A pAMca karmabaMdhanA hetuo che. e pramANe tattvArtha sUtranA adhyAya-8nA sU-1mAM kahyuM che. (A vAtanI sAkSI karmagraMthamAM paNa maLe che.) - pramAdanA ATha prakAro A pramANe mAnavAmAM Ave che - (1) ajJAna, (2) saMzaya, (3) mithyAtva, (4) rAga, (5) dveSa, (6) smRtibhraMza, (7) dharmAcaraNamAM ALasa ane (8) mana, vacana, kAyAnuM duppaNidhAna. A pramANe prabodha TIkA kartA bhAga-1mAM sUtra-22mAM jaNAve che. 0 trIjI gAthAno sArAMza A rIte rajU karI zakAya(1) janma, jarA, maraNa, zoka vagere upadravono nAza karanAruM - (2) kalyANa-mokSarUpa saMpUrNa - sarva prakAranAM sukhone prApta karAvanAruM- (3) aneka devo, dAnavo ane rAjAothI pUjAyeluM - Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukharavaradIvaDye-sUtra-vivecana 171 AvA prakAranA zrutajJAnanA sAmarthyane jANIne (cAritradharmamAM) kayo buddhimAna manuSya pramAda kare. arthAt pramAda karavo yukta nathI. A pramANe jJAnanuM aciMtya sAmarthya jANIne have cothI gAthA- ''siddha mo yo.''mAM jaNAve che ke - siddhe - siddhane. pramANathI siddha evA - pratiSThita, prakhyAta. yogazAstravRtti A jinamata nakkI niHsaMdehapaNe phaLa ApanAra che athavA siddha eTale sarvanayomAM jinamata vyApaka hovAthI eTale ke sarvanayo jinamatamAM samAyelA che. vaLI te kaSa, cheda, tAparUpa trikoTI-parIkSAthI zuddharUpe nivaDela hovAthI paNa siddha che. A ''siddha'' zabda jinamata - (zruta ke Agama)nuM vizeSaNa che. Avazyaka sUtravRttimAM 'siddha' zabdanA 'pratiSThita' ane 'prakhyAta' e be artho karyA che. temAM pratiSThita artha eTalA mATe karyo che ke, je A 'jinamata' che. te nayo ane pramANo vaDe sthApita thayelo che ane 'prakhyAta' artha eTalA mATe karyo che ke A 'jinamata' kaSa, cheda, tApa e traNa koTithI zuddha che. 7 mo - he bhavyajano !, he sujJajano ! - AdarapUrvaka AmaMtraNa arthe A saMbodhana vaparAyela che. AgrahapUrvaka AmaMtraNa karavA A zabda mUkyo che juo to kharA ke huM zuM karuM chuM ? 0 payo - prayatnapUrvaka, AdaravALo thayelo evo huM. Aja sudhI yathAzakti (tenI sevAmAM) udyamavALo huM prakRtayA yatna karato evo huM. - * AvazyakasUtravRttikAra jaNAve che ke, A pramANe parasAkSIka thaIne pachI namaskAra karatA A pramANe kahe che-- - -- - - he bhavyo ! tame 0 no - namaskAra ho, namaskAra thAo. 'namo' zabdanuM vivecana juo sUtra-1 'navakAramaMtra'mAM khiLamacchu - jinamatane, jaina siddhAMtane, Agama-zAstrone. A ja prakArano zabdaprayoga sUtra-20 'kahyANakaMdaM'mAM trIjI gAthAmAM 'mayaM nikhAI' zabdathI thayelo che. --X--X-- * jIvAjIvAbhigama sUtra vRttimAM 'jinamata' zabdano artha zrI malayagiri mahArAje vistArathI karatA jaNAvela che ke 'jina-mata'mAM 'jina' eTale rAgAdi zatrune jite te jina (jo ke jina to) chadmastha-vItarAga paNa hoya che. paNa temane tIrtha pravartanano yoga na hovAthI ahIM jemane kevaLajJAna utpanna thayuM che, tevA tIrthaMkara bhagavaMtone ja grahaNa karavAmAM Ave che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 pratikramaNa sUtra vivecana-2 teoe AcArAMgathI mAMDIne dRSTivAda paryantanA bAra-aMgarUpa gaNipiTakane arthathI prarUpela che. A bAra aMgarUpa gaNi-piTakane (arthAt AgamazAstrone) jina-mata kahevAmAM Ave che. - Avazyaka sUtra vRtti - jina eTale tIrthakara, temanuM AgamarUpa pravacana tene jinamata kahe che. - dazavaikAlikasUtra vRtti - jinamata eTale 'Agama' artha ja karyo che. - ahIM nimag mAM prAkRta vyAkaraNanA niyamAnusAra "namaH"nA yoge caturthIne badale saptamI vibhakti vaparAyela che. 0 navo - samRddhi, vRddhi. ahIM "naMdI' zabdano artha AvazyakavRtti ane yogazAstra-Adi anusAra jaNAvyo che. bAkI "naMdI' zabda bIjA aneka arthamAM vaparAya che. jemake bAra prakAranA vAjiMtrono sAthe avAja, gAMdhAragrAmanI mUchanA, pramoda, harSa, mati Adi pAMca jJAna, vAMchita arthanI prApti, maMgala, samRddhi, eka Agama, vRddhi, sAdhunI yogoThahananI ane zrAvakonI upadhAnanI eka kriyA ityAdi. (A badhAM artho judA judA AgamomAM "naMdI" zabdanI vyAkhyAmAM noMdhAyelA che.) mAtra "ajita-zAMti" stavano vicAra karIe to tenI gAthA-37mAM cAra vakhata "naMdri' zabdano prayoga karyo che. cAre vakhata teno judo judo artha thayo che. pahelI vakhata "naMHi zabdano artha - saMgIta vizArada ke saMgItathI stava bhaNanAra evo karyo che. bIjI vakhata "naMtI' zabdano 'AnaMda' karyo che. trIjI vakhata "naMdI' zabdano artha "samRddhi' karelo che. cothI vakhate "naMdI zabdano artha vRddhi karyo che. 0 tathA - sadA, sarvakALa, haMmezAM, nitya. * saMgane - saMyamamAM, cAritramAM, saMyama mArgamAM. - ahIM saMyama zabdano artha saMyama ke cAritra karyo kemake te aneka sthAne paryAya svarUpe jovA maLela che, paNa AvazyakasUtra-vRtti ane lalita vistarAmAM to zrI haribhadrasUrijI saMyamano artha ahIM cAritra' e pramANe ja noMdhe che. jyAre yogazAstra bhASAMtaramAM A sthAne baMne artho svIkArIne A pramANe jaNAvyuM ke, "cAritramAM AnaMda ane saMyamamAM vRddhi." - "saMyama' zabdanA artho Agama sUtrAnusAra A pramANe che - sthAnAMga vRtti - saMyama eTale pApathI aTakavuM te, saMyamana karavuM te. athavA saMyama eTale prANAtipAtAdi na karavA te. athavA saMyama eTale prekSAunmelA-pramArjanAdi lakSaNa. - bhagavatI vRtti - saMyama eTale pratyuprekSAdi. athavA saMyama eTale saMvara athavA saMyama eTale pratipanna cAritra athavA saMyama eTale pRthvIkAyAdi saMrakSaNa - anuyogavRtti - saMyama - mULa guNa (prANAtipAtAdi viramaNa) - nAyAdhamakahA vRtti - saMyama eTale saMvara athavA rakSA. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukUkharavaradIva-sUtra-vivecana 173 - Avazyaka vRtti - saMyama eTale anavadya anuSThAna athavA prANAtipAta AdithI nivRtta thavuM te. - praznavyAkaraNa vRtti - saMyama eTale hiMsAthI aTakavuM te athavA pRthvIkAyAdi saMrakSaNa lakSaNa, abhinava karma anupAdAna phaLa svarUpa. - sUryaprajJapti - saMyama eTale pAMca prakAranA Azravano nirodha. A rIte saMyama zabdanI vividha vyAkhyAo jovA maLe che. paNa ahIM saMyama zratadharmanA uttara dharmarUpa hovAthI "cAritradharma arthamAM grahaNa karAyo che. vaLI Avazyaka vRtti tathA tadnasAra yogazAstrAdi graMthomAM sAkSIpATha ApatA jaNAve che ke, dazavaikAlika sUtramAM kahyuM che ke, "paDhamaM nANuM tao dayA." paheluM jJAna (mRta) ane tenAthI dayA (saMyama) dharma prApta thAya che, tethI paNa ahIM saMyamano artha cAritra dharma yogya ja che. 0 have A saMyama dharma kevo che? te batAvavA mATe cothI gAthAnA bIjA caraNamAM sUtrakAra svayaM jaNAve che ke * revaM-nAka-suvanna-virAra-na-snehabhUma-bhAva - devo, nAgakumAro, suvarNakumAro, kinnaradevonA samUha vaDe sadubhAvathI pUjAyela - upalakSaNathI sarva devoe je saMyamane sAcA aMtaHkaraNathI pUjela che. 0 seva - devo, vaimAnika devo. - yogazAstra vRttimAM jaNAve che ke - deva zabda uparano anusvAra che, te chaMdazAstranA niyama pramANe mAtrA meLa mATe samajavo. - siddhahema zabdAnuzAsananA adhyAya-8, pAda-1nA sUtra-26mAM viSNundra:pUranDapa mAM paNa tevuM-nA-suvaUT0 dRSTAMta Apela che. tethI deva zabdano anusvAra koI vibhakti-pratyaya na samajavo. 0 nATI - nAgakumAra devo. bhavanapati devono eka prakAra che. 0 suvanna- suvarNa ke suparNakumAra devo. A devo paNa bhavanapati devono ja eka prakAra che. 0 chinnara - kinnara devo, vyaMtara jAtinA devono eka prakAra che. 0 pAna - gaNa, samUha. (A zabda badhAM devo sAthe joDavo) -0- ahIM "deva, nAga, suvanna, kinnara' e cAra dvArA ja saMyamadharma pUjita che tema na samajatA upalakSaNathI ema samajavuM ke vaimAnika, bhavanapati, vyaMtara ane jyotiSka devathI saMyamadharma pUjita che. 0 mUva-bhAva - sAco bhAva, hRdayano sAco ullAsa - ahIM paNa chaMdapUrti mATe te no dvirbhAva thayelo che. 0 diU - arcita, pUjAyelA -0- ukta samagra caraNano sAra e che ke, saMyamIo devatA AdithI haMmezA pUjAya che athavA sarva devoe je saMyamadharmane sAcA bhAvapUrvaka pUjyo che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pratikramaNa sUtra vivecana-2 saMyamIone devatAo name che tathA sahAya kare che. mATe saMyamanuM A vizeSaNa sArthaka che. dazavaikAlika sUtramAM paNa A vAtanI sAkSI ApatA kahyuM che ke, "hevAvi taM namaMvaMti' devatAo paNa tene namaskAra kare che. jenuM mana sadA "ahiMsA, saMyama, taparUpa" dharmamAM rata rahe che. - dharmasaMgrahamAM kahyuM che ke, jJAnathI e saMyamamAM vRddhi thAya che, mATe jJAnane namaskAra karuM chuM - ema vAkyano saMbaMdha joDavo. 0 have cothI gAthAnA trIjA caraNamAM "jinamata kevo che ?" te kahe che- * to jo satya paTTika gAmamAM - 0 nogo - loka, loka zabdano artha pUrve sUtra-1 "namaskAra maMtra ane sUtra8 "logassa'mAM vivaraNa karAyela che. - loka zabda pUrve kyAM kyAM Avyo che, te mATe juo juo sUtra-21 "saMsA dAvanala0 stuti'nA vivecanamAM. - ahIM no zabdano artha - jenAthI jovAya te loka - arthAt jJAnaguNa" - te zrutajJAnane AdhIna che. 0 nastha paTTo - jyAM pratiSThita - pramANa siddha che. 0 namAmi - A jagatuM. -0- "jaga' zeyapaNe zratamAM pratiSThita che - raheluM che. - tAtparya e ke - jinamatarUpa AgamanI sevAmAM AtmAmAM je jJAnaguNa pragaTe che, tenAthI oLakhAtuM jagat paNa paraMpara saMbaMdhathI jainAgamamAM ja raheluM che. 0 keTalAMka "jagat' manuSyakSetrane ja mAne che. A mata asat - khoTo che. tethI jaganuM vizeSaNa ApatA sUtrakAra jaNAve che ke * tenuSTamathAsura - traNa lokanA manuSya tathA sura-asurAdikane AdhArarUpa. (evuM A jagat che.) - traNe lokamAM manuSya madhyalokamAM hoya che ane suro-asuro svarga tathA pAtALa lokamAM hoya che. - upalakSaNathI sarva jIvo jemAM rahelA che te urdhva, adho ane tichalokarUpa jagata 'AdhAra' che ane temAM Adheya rUpe sarva jagat je jainamatamAM pratiSThita che. (evA prakArano je dharma-). * ghamo vaDa - dharma vRddhi pAmo. ahIM dharma eTale zratadharma. paNa A mRtadharma kaI rIte vRddhi pAmo - te jaNAve che- 0 tAsa - zAzvata, nitya. - zratadharma kadI nAza na pAme tema zAzvata rIte vRddhi pAmo. - vRddhi pAmyA pachI zuM ? athavA A vRddhi kevI thAo ? * vinayamo-tha muttara-vaigs - vijayathI uttaradharma vRddhi pAmo. 0 vinaya - vijayathI, vizeSa prakAre jaya - te vijaya, tethI. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 pukUkharavaradIva-sUtra-vivecana 0 thaputtara - uttara dharma arthAt cAritradharma - vRddhi pAmo. - anya mithyAvAdIono parAjaya karavA pUrvaka temaja mRtadharmathI cAritradharmanI adhikatA je rIte thAya arthAt zratanA ArAdhakomAM cAritra guNanI vRddhi thAya te rIte vRddhi pAmo. - ahIM vadda zabda pharIthI eTalA mATe jaNAvAyela che ke - mokSanA arthIoe haMmezAM jJAnavRddhi karavI joIe tema jaNAvavuM che. - tIrthakara nAmakarmanA hetuomAM paNa eka sthAna batAveluM che - "apUrvajJAnagrahaNa". apUrva eTale abhinava - navuM navuM jJAna grahaNa karavAthI tIrthakara nAmakarma baMdhAya che. 0 sUtranI A cothI gAthAne saLaMga artharUpe joIe to - - je jinamatamAM jJAnaguNa rahelo che. - jemAM AdhAra-AdheyarUpe urdhva, adho, tIcha (deva-manuSya)lokarUpe jagat raheluM che. - je vaimAnika Adi sarve devonA samUhothI pUjita evA saMyama dharmanIcAritradharmanI jenAthI haMmezAM vRddhi thAya che- - te (yathArtha) jinamatane prayatnapUrvaka sevato evo huM- he bhavyajano ! huM punaH namaskAra karuM chuM. - A jinamatarUpa zratadharma anya mithyAvAdI matono vijaya karavApUrvaka ane cAritradharmanI vRddhi karato kadI nAza na pAme tema vRddhi pAmo. * suassa bhagavao karemi kAussaggaM. vaMdaNa vattiAe0 upara karAyelI prArthanA mAtra mudra abhilASArUpa nathI kemake vastutaH te mokSa sukhanA bIjarUpa che. tethI zratadharma (cAritradharma)nI vRddhi pAmo e pramANe prArthanA karIne mRtadharmanA ja vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna Adi karavA mATe kAussagna karatA A mAvo, kahyuM che. - A mAtra paripATI nathI, paNa Avazyaka sUtranuM parayuM sUtra che. temaja yogazAstravRttimAM paNa jaNAvyuM che ke, ukta bhAvo vALo pATha bolI vaMvitti, Akho pATha arihaMta ceiANaM sUtra anusAra bolavo. tyArapachI annattha sUtra aprANa vosirAmi sudhI AkhuM bolavuM. pachI kAyotsarga karavo. 0 susa - zratane, zrutajJAnane, zAstrane. - zrata eTale pahelA sAmAyika adhyayanathI mAMDIne chellA biMdusAra nAmaka dRSTivAda-bAramuM aMga sUtranA chellA adhyayana sudhInI arthAt dvAdazAMgIrUpa saghaLA zruta-Agama. - zabda nimittathI thatuM jJAna te zrutajJAna. - zrata eTale sAMbhaLeluM, tIrthakaro pAsethI sAMbhaLIne meLaveluM. - bRhatkalpa vRttimAM bhASya gAthA-117mAM jaNAvyA mujaba - zrata. sUtra, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 pratikramaNasUtra vivecana-2 graMtha, siddhAMta, zAsana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApanA ane Agama e badhAM ekAIMka - samAna artha dharAvatA paryAyavAcI zabdo che. - AgamomAM mRta zabdanI vyAkhyAo A pramANe jovA maLe che. - sthAnAMga vRtti - zrata eTale dvAdazAMgI athavA je saMbhaLAya te zrata, zabda paNa bhAvakRtanuM kAraNa hovAthI mRta ja che athavA zrata eTale graMtha athavA je saMbhaLAya che ke jenA vaDe saMbhaLAya che ke jemAM saMbhaLAya te zruta-tenA Avaraka karmano kSayopazama, AtmAnA mRtopayoga pariNAmathI saMbhaLAya te mRta. athavA jenA vaDe artho sUtrarUpe guMthAya ke sUcavAya te mRta. - anuyoga dvAravRtti - zruta eTale sAMbhaLavuM te. abhilASa plAvita arthagrahaNa svarUpa upalabdhi vizeSa. - dazavaikAlika vRtti, prativiziSTa - artha pratipAdana phaLa vacana yoga mAtra te kRta. - bhagavatI vRtti - zrata eTale dvAdazAMgIrUpa arpatuM pravacana - prajJApanA vRtti - zrata eTale vAcya-vAcaka bhAva purassara kAraNathI zabdathI saMskRSTa evI grahaNa heturUpa labdhi vizeSa athavA zabdArthanA paryAlocana anusAre indriya ane mananA nimittathI thato bodha vizeSa - uttarAdhyayana vRtti - zrata eTale sAMbhaLeluM ke avadhAreluM athavA kaSAya upazama hetu apAyela upadeza. - AvI aneka vyAkhyAo AgamamAM jovA maLe che. - vyavahAramAM paNa pravacana, zruta, siddhAMta, Agama, samaya e pAMce paryAyavAcI zabdo kahyA che. - mRta zabdathI zrutajJAna letAM temAM je dvAdazAMgI che, tene aMgapraviSTa kahevAmAM Ave che. kemake ahIM aMga zabda kRtapuruSanA aMgarUpe yojAyela che. - naMdIsUtranI cUrNimAM "supurisa' sUtrapuruSano parIcaya ApatA A pramANe jaNAvela che ke A sUtra (kRta) puruSanA-- (1) be paga che te AcAra ane sUyagaDa rU5 be aMga sUtro che. (2) be paganA be naLA che te ThANa ane samavAyarUpa be aMgasUtro che. (3) be jAMgha che te vivAhapannatI (bhagavatI) ane nAyAdhamakahA e be aMga sUtro che. (4) tenA pITha ane udararUpe upAsagadasA ane aMtagaDadasA nAmanA be aMga sUtro che. r (5) tenA be hAtharUpe anuttarovavAIyadasA ane pahAvAgaraNa nAmanA be aMga sUtro che. - tenI Doka rUpe vivAgasuya nAmanuM aMga sUtra che. - tenA mastakarUpe diThivAya nAmanuM aMga sUtra che. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukharavaradIva-sUtra-vivecana 177 A aMge praviSTane niyata kRta' gaNavAmAM Ave che. kAraNa ke A prakAranuM zrata pratyeka kSetranA pratyeka kALanA pratyeka tIrthaMkaranA vakhatamAM avazya hoya che. -0- A sivAya pANaga (prakIrNaka) zratano paNa ullekha naMdI sUtramAM Ave che. te mata anusAra pratyeka tIrthaMkaranA pratyeka ziSya dvArA eka-eka prakIrNakasUtro racAvAno saMbhava che. jemake bhagavaMta mahAvIranA 14,000 ziSyo hatA to 14,000 payatrA sUtronI racanA saMbhave che. -0- A sivAya aMgabAhya rUpe paNa zratano ullekha Ave che. (je kathana sUtra-21 saMsAra dAvAnala stutimAM "vIrAgama" zabdanI vivecanA karatI vakhate noMdhavAmAM Avela che.) jemake- - aMgabAhya zrutanA mukhya be bheda che - Avazyaka, Avazyaka vyatirikta. - AvazyakanA cha bhAga che. sAmAyikathI pratyAkhyAna paryaMta. - Avazyaka vyatiriktanA mukhya be bhAga che kAlika ane utkAlika. - kAlika zrata - je zrata divasanI ane rAtanI pahelI ane cothI porisimAM bhaNAya te kAlika zrata. - utkAlika mRta - je zrata sUryodaya, madhyAhana, sUryAsta ane madhyarAtri e cArenI pahelI ane chellI ghaDI (rUpa asvAdhyAyakALa) sivAya bAkInA samayamAM bhaNI zakAya te utkAlika zruta. - kAlika zrutamAM 28 sUtronA nAmo pAkSika sUtramAM ApyA che. - utkAlika zrutamAM 37 sUtronA nAmo pAkSika sUtramAM ApyA che. - naMdI sUtramAM paNa A nAmo Ave che. paNa koI koI nAmamAM pAkSika sUtra ane naMdI sUtra baMne judA paDe che. - vartamAnakALe zvetAMbara-mUrtipUjaka saMgha praNAlI anusAra 45 AgamonI saMkhyA gaNanA karAya che. te mujaba - - aMgasUtro-11, upAMga sUtro-12, pannA-10, chedasUtra-6, mUlasUtra-4 ane cUlikA sUtronI-2 e pramANe saMkhyA jovA maLe che. - (jo ke upAMgasUtronA madhyamAM traNe prajJapti sUtronA krama vizenI mAnyatAmAM taphAvata che, payatrAsUtromAM paNa ATha payatrAo vize ekamata che paNa be payatrAmAM koI gacchAcAra ane maraNasamADi kahe che to koI caMdAvejajhaye ane vIrastava kahe che. mUla sUtro-4 hovA chatAM gaNanAmAM ogha niryuktinI sAthe vikalpa piMDaniryuktino paNa ullekha maLe che.) - A mULa sUtro paranI niryukti, bhASya cUrNi ane vRtti, (avayUrI) e sarve paNa zruta ja gaNAya che. 0 mAvo - pUjya, bhagavaMta. - A zabda kRtanuM vizeSaNa che te nirvivAda che. - koI tene pUjyavAcI arthamAM ghaTAvI "pUjya ke pavitra zrata" artha [2|12] Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 pratikramaNa sUtra vivecana-2 kare che. - koI bhagavaMta' arthamAM ghaTAvI "zrata-bhagavaMta' evo artha kare che. - dvAdazAMgI Adi samagra zratane yogazAstra vRttikAra yaza, prabhAva Adi 'bhaga'thI yukta hovAthI bhagavaMta' kahe che. (A 'bhaga' zabdanA vivecana mATe sUtra13 namutthaNanA 'bhagavaMtANaM" zabdanI vyAkhyA jovI.) 0 zrema kAsama - A baMne padonI vyAkhyA temaja 0 vaMdvattiyA) thI Tama vaDasama sudhI badhA ja zabdonI vyAkhyA sUtra19 "arihaMta ceiyANa' sUtra mujaba jANavI. -0- sArAMza :- zrI jinabhASita zrata - Agama sarvathA prakAre pavitra ane pUjya che tenA - athavA - zrata bhagavaMtanA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna Adi nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. | vizeSa kathana :- sUtrano zabdazaH artha tathA tenuM vivecana karyA pachI temAM na kahevAyelI evI keTalI vizeSa vigatonuM ahIM kathana karela che. - A sUtra traNa nAmothI oLakhAvAyuM che - (1) pukukharavaradIva - sUtranA Adya padane AdhAre A nAma paDela che. (2) zrutastava - caityavaMdana bhASyamAM pAMca prakAranA stavano ullekha che. (1) zakrastava, (2) caityastava, (3) nAmastava, (4) zrutastava, (5) siddhastava. jemAM zakrastava arthAt namuttharaM sUtra-13 che. caityastava arthAt arihaMta ceIyANa e 19bhuM sUtra che, nAmastava arthAt logassa e AThamuM sUtra che, siddha stava arthAt siddhANaMbuddhANaM e 23muM sUtra che tema kRtastava e A 22mAM sUtra pukUkharavaradIvanuM nAma che. kemake A sUtramAM zratanI stavanA karAyelI che. (3) zratadharmastuti - evuM paNa A sUtranuM nAma che. kemake tIrthakara devoe je upadeza Apyo hato te temanA medhAvI, labdhi saMpanna ane gaNadhara nAmakarmanA udayavALA ziSyoe sArI rIte jhAlyo. mRtanA rUpe vyavasthita sUtrabaddha karyo hato. e rIte je sAhitya nirmANa thayuM, tene zrutajJAna rUpe oLakhavAmAM Ave che. tenI stuti - tenuM guNa varNana e ja A sUtrano viSaya che. tethI A sUtrane zratadharma stuti paNa kahI che. 0 sUtranI gAthAomAM varNita bAbato : 0 gAthA-1 A zrutano udbhava tIrthaMkara paramAtmAnI vANI thakI thayelo che. tethI pahelI gAthAmAM temanI stuti karavAmAM AvI che. - temAM thaHphAre zabdanuM kathana mahattvapUrNa che. kemake jeo zAstro ke vedone apauruSeya mAne che, arthAt tenI utpatti koI puruSa dvArA thaI nathI tevI mAnyatA vyakta kare che, te mAnyatA A zabdathI nirAdhAra kare che. - vANIrUpI zabdonuM pravartana puruSa vinA thaI zakatuM nathI to pachI samagra zrata sAhityanI racanA kyAMthI thAya? vedo paNa koIka RSimuni dvArA racita che, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pukukharavaradIvaDuM-sUtra-vizeSa kathana 179 keTalAMka nAmo tenA sUktomAMthI prApta thAya che. - pukUkharavara Adi aDhIdvIpa arthAt manuSyalokano ullekha paNa thayo te sakAraNa che. A bhUmimAM ja tIrthakara Adi uttama puruSo ane dharmanuM pravartana thAya che. 0 gAthA-2 A gAthAmAM mRtanuM mahattva varNavI tene namaskAra karAyo che. te mahattva jaNAvavA cAra vizeSaNo mUkyA che. jenuM varNana vivecanamAM che. 0 gAthA-3 A gAthAmAM zratanA guNonuM vizeSa varNana karAyela che. tethI samajuM manuSya tenI ArAdhanAmAM pramAda na ja kare tevI bhAvanA A gAthAmAM vyakta karavAmAM AvI che. 0 gAthA-4 A gAthAmAM mRtadharmane saMyamanuM poSaka ane cAritradharmanI vRddhi karanAra AdirUpe varNavI zratadharmanI sAthe tenA AcaraNa arthAt cAritra dharmanI paNa nitya vRddhi thavAnI bhAvanA rajU karAI che. 0 saMdarbha sAhitya :- jinadAsagaNi mahattara racita "Avazyaka sUtra-cUrNi." - haribhadrasUrijI racita - "AvazyakasUtra-vRtti." - haribhadrasUrijI racita - lalitavistarA" tathA vRtti. - zrI zAMtisUrijI racita - "ceIyavaMdaNa mahAbhAsa" - zrI devendrasUrijI racita - zrAvaka pratikramaNa sUtra (vRMdAra)vRtti. - zrI mAnavijayajI upAdhyAya saMgRhita - "dharmasaMgraha bhA.1. - zrI hemacaMdrAcAryajI racita - yogazAstra, svopajJa vivaraNa ATalAM saMdarbha sAhityamAM "pukUkharavaradIvaDUDha" sUtranI vivecanA che. A uparAMta caityavaMdana bhASya, vividha Agamo, jaina bhUgoLanI mAhitI ApatA graMtho Adino paNa vivecanamAM upayoga thayo che. 0 chaMda-baMdhAraNa : A sUtramAM cAra gAthAo che. cAre gAthA alaga-alaga chaMdomAM racAyelI che. pahelI gAthA "gAhA" chaMdamAM che. bIjI gAthA paNa "gAhA" chaMdamAM che, trIjI gAthA "vasaMtatilakA" chaMdamAM che ane cothI gAthAno chaMda "zArdUlavikrIDita" che. cAre suMdara rIte gAI zakAya tevA che. 0 kriyAmAM sthAna : - vartamAnakALe karAtA devavaMdanomAM thoyanA baMne joDAomAM trIjI jJAnazratanI stuti pUrve A sUtra bolAya che. - savAra-sAMjanA (nitya)pratikramaNamAM cAra thoyanA joDAmAM paNa trIjI stuti (thoya) bolatA pahelA A sUtra bolAya che. rAIya pratikramaNamAM aticAra AlocanAnA kAyotsarga pUrve temaja daivasika pratikramaNamAM jJAna viSayaka 25 zvAsocchavAsa (1-logassa)nA kAyotsarga pUrve paNa A sUtra bolAya che. (ja Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 pratikramaNa sUtra vivecana-2 pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika pratikramaNamAM paNa bolAya che.) - cAturmAsika, mauna ekAdazI, caitrIpUnama AdinA devavaMdanomAM paNa te-te parvatithie A sUtrano upayoga thAya che. 0 Avazyaka sUtra nirdiSTa pUrvApara saMbaMdha : - Avazyaka sUtra-47nI vRttine aMte ane sUtra-48nI pahelAM A saMbaMdhano pratikramaNa kriyA anusaMdhAne nirdeza karyo che te mujaba - - darzana vizuddhi nimittaka kAyotsarga karyA pachI - zrutajJAnanI parivRddhinimitte tathA aticAra vizuddhi arthe zratadharma bhagavAnanI utkRSTa bhakti vaDe karIne kAyotsarga karavA (zrutastava bolIne) kAyotsarga kare. - A sUtra bAda paccIza uzvAsa pramANa (ke aticAra AlocanArUpa ke ATha uzvAsa pramANe) kAyotsarga kare. tyArapachI namaskAra (uccAraNapUrva) pArIne vizuddha cAritra, darzana, bhUtAtisAra maMgala nimitte caraNa, darzana, mRtadezaka siddhANaM stuti kahe. | sUtra-noMdha : - A sUtrano mULa pATha Avazyaka sUtra AgamanA pAMcamAM kAyotsarga adhyayanamAM Apelo che. - A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. - A sUtramAM gAthA-4 che, pada-16 che, saMpadA-16 che, guru varNa-34 che, laghu varNa-182 che, sarva varNa-216 che. jo gu mAvo pado sivAyanA varNa gaNIe to 209 varNo che. - pAMca daMDakomAM A sUtra cotho daMDaka che. -X --X -- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra 181 sUtra-23 'siddhANaM buddhANaM-sUtra siddhastava - sUtra-viSaya : A sUtramAM zrI siddha bhagavaMtanI stuti karavAmAM AvI che - pahelI gAthAmAM siddha bhagavaMtanI stuti karela che, bIjI ane trIjI gAthAmAM nikaTanA upakArI hovAthI zrI mahAvIrasvAmInI stuti karavAmAM Avela che. cothI gAthAmAM zrI ariSTanemi paramAtmAnI stuti karAyela che ane pAMcamI gAthAmAM siddha thayelA covIsa tIrthaMkara- paramAtmAnI stuti karavAmAM Avela che. | sUtra-mULa : siddhANaM buddhANaM, pAra-gayANaM paraMpara-gayANa; loagnamuvamayANa, namo sayA sabdha-siddhANaM. jo devANa vi devo, je devA paMjalI namasaMti; taM devadeva mahiaM, sirasA vade mahAvIra. ikko vi namukkAro, jiNavara-vasahassa-vaDhamANassa saMsAra sAgarAo, tArei nara va nAriMvA urjitasela-sihare,dikakhA nANe nisIDiA jalsa; taM dhamma cakravaTTi, ariThanemi namaMsAmi cattAri aTha dasa do a, vaMdiA jiNavarA cauvvIsa paramaTha - niThiaThA, siddhA siddhi mama disaMtu * sUtra-artha : jeo siddhipadane pAmelA che, potAnI meLe bodha pAmela che, saMsArasamudrano pAra pAmelA che, paraMparAe mokSa pAmela che ane lokanA agrabhAge pahocela evA sarva siddhone sadA namaskAra ho. je devonA paNa deva che, jeone devo paNa aMjalipUrvaka namaskAra kare che. jeo indro vaDe pUjAyelA che evA zrI mahAvIra svAmIne huM mastaka namAvIne vaMdana karuM chuM. jinezvaromAM vRSabha samAna evA zrI vartamAna (mahAvIra) svAmIne karAyelo eka namaskAra paNa nara ke nArIne saMsArarUpa samudrathI tAre che. (3) jemanA dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANa ujjayaMta (giranAra) parvatanA zikhara Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 pratikramaNasUtra vivecana-2 (4) para thayAM che, te dharmacakravartI ariSTanemi bhagavaMtane huM namaskAra karuM chuM. cAra, ATha, daza ane be - ema vaMdana karAyelA covIse tIrthaMkaro tathA jemaNe paramArtha (mokSa)ne saMpUrNa siddha karyo che tevA siddho (siddha thayelA tIrthaMkaro) mane siddhipada Apo. - zabdajJAna : siddhANaM - siddhipadane pAmelAne pAragayANaM pAra pAmelAone loagga - lokanA agrabhAgane namo - namaskAra thAo savvasiddhANaM - sarva siddhone vi devo paNa deva (svAmI) paMjalI - aMjalI karelA taM devadeva - te devonA deva sirasA vaMde - mastaka vaDe vAMdu chuM mahAvIra - mahAvIrasvAmIne ikko vi - eka paNa jiNavara - jinavaromAM - - - vakramANasa vardhamAna svAmIne sAgarAo - samudrathI nara va nara, puruSane ke ujjita - ujjayaMta, giranAra dikkhA - dikSA kalyANaka nisIhiA - mokSa kalyANaka dharmIcakkavaTTi - dharma cakravartIne namaMsAmi - namaskAra karuM chuM dasa do a daza ane be jiNavarA - jinezvaro paramaTjha - paramArthathI aTThA - kAryo jemanA siddhi - siddhi, mokSa(ne) - vivecana : . - buddhANaM - svayaM bodha pAmelAne paraMparagayANaM paraMparAne pAmelAne uvagayANaM - pAmelAone sayA sadA, haMmezAM jo devANa - je devonA jaM devo jene devatAo namaMsaMti - namaskAra kare che mahiaM (indra vaDe) pUjAyela - - namukkAro - namaskAra vasahassa vRSabha samAna saMsAra - saMsAra rUpa tArei - tAre che nAri vA athavA nArI, strIne sela-sihare - parvatanA zikhara para nANuM - kevaLajJAna kalyANaka jasTa, taM - jemanA, te - arinemi - ariSTanemi prabhune cattAri-aTTha - cAra vaMDhiyA - vaMdAelA cauvvIsaM - covIzane niSThi - siddha thayA che siddhA - siddho, siddha thayelA mama disaMtu - mane Apo - (5) ATha (saMkhyA) je sUtromAM siddhonI stuti mukhya che, te 'siddha thuI', te 'siddhastava' nAme paNa oLakhAya che. AraMbhanA zabdothI 'siddhANaMbuddhANaM' nAmathI paNa oLakhAya che, evA A sUtranuM zabdazaH vivecana ahIM karAya che. siddhALuM - siddhone, siddhi gati pAmelA AtmAone. 'siddha' zabdanI vyAkhyA pUrve sUtra-1 'namo arihaMtANaM', sUtra-8 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 18 3 'logassa' ane sUtra-13 namUtthaNamAM karAyela che te jovI. - yogazAstra vivaraNamAM jaNAve che ke, siddha thayelA arthAta jema rAMdhelA bhAtane pharI raMdhAvAnuM nathI tema guNothI siddha thayA - pUrNa thayA mATe te te viSayamAM jeone kaMI karavAnuM bAkI nathI te siddhone namaskAra thAo ema vAkyartha joDavo. (ahIM 'siddha' zabda e gAthAnA aMte AvatA "siddha' zabdanA vizeSaNa rUpa che - "jeonA sarve kAryo siddha thayA che." te arthamAM - havenuM vivaraNa vizeSya evA siddhapadanuM che.) - Avazyaka vRttimAM paNa jaNAve che ke - sita dhyAti pAm rUti siddha ! karmarUpI iMdhaNane bALI nAMkhyA che, tethI siddha kahevAya che, evA siddhone. - siddho paNa 'karmasiddha' vagere aneka prakAranA kahyA che- - Avazyaka niryukti-927mAM agiyAra prakAranA siddho kahyA che- (1) karmasiddha, (2) zilpasiddha, (3) vidyAsiddha, (4) maMtrasiddha, (5) yogasiddha, (6) Agama siddha, (7) arthasiddha, (8) yAtrAsiddha, (9) abhiprAyasiddha, (10) tapasiddha ane (11) karmakSaya siddha. (tenuM vivecana A pramANe-) (1) karmasiddha - koI AcAryanA upadeza vinA ja prarvatelA jevA ke bhAra upADavo, khetI karavI, vyApAra karavo vagere karma. te karmamAM "sahmagiri siddhanI jema je pAraMgata hoya te karmasiddha. (2) zilpasiddha :- koI AcAryanA upadezathI lokamAM cAleluM sutAra, luhAra vagerenI aneka kaLAo rUpa zilpa ane te te zilpamAM kokAsa sUtradhAra(sutAra)nI jema pravINa hoya te zilpasiddha. (3) vidyAsiddha :- jApa homa vagerethI phaLa Ape athavA jenI adhiSThAyikA devI hoya te vidyA. AryakhapuTAcAryanI jema jeNe te sAdhI hoya te. 0 dRSTAMta :- AryakhapuTa nAme eka AcArya hatA. teno eka bhANeja hato. bAlyavayano hato. teNe sAMbhaLI-sAMbhaLIne vidyA grahaNa karela. vidyA siddha evA AcArya tenA bhANejane bhRgukaccha nagare koI sAdhu pAse mUkIne pachI guruzastra nagare gayA. te nagaramAM koI parivrAjaka sAdhu sAthe vAdamAM hArIne duHkhI thaIne mRtyu pAmela. mRtyu pAmIne guDazastra nagaramAM vyaMtara thayelo. teNe tyAM rahelA sAdhuone upasarga karavAnuM zarU karela. Arya khapUTAcArya tyAM gayA. tyAM jaIne teNe vyaMtaranA kAnomAM upAha laTakAvI dIdhA. pachI lokone laIne tyAM AvyA, tyAre te vyaMtara badhAMne lAkaDI vaDe mArato pAchaLa doDavA lAgyo. loko page paDIne potAne mukta karavA vinaMtI karavA lAgyA. tyAre AryakhapUTe te vyaMtarane potAnI vidyAnA prabhAvathI aMkuzamAM rAkhyo. e ja rIte AhAra lAlasAne kAraNe buddha sAdhu thaI gayela te potAnI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pratikramaNa sUtra vivecana-2 vidyAthI pAtrAne AkAzamAM taratA mUkI upAsakonA gharamAMthI AhAranA pAtro bharIne pAchA laI leto hato. tenAthI parezAna thayelA lokoe khayTAcAryane badhI vAta karI. tyAre khapuTAcAryae AkAzamAM pASANanI sthApanA karI. tenA lIdhe badhAM ja pAtrA bhAMgI gayA. te bALa sAdhu bhayabhIta thaIne bhAgI gayo. AvI aneka prakAre khapuTAcAryae vidyAsiddhithI zAsanano mahimA vadhAryo. (4) maMtrasiddha :- jApa karyA vinA ja pATha mAtrathI phaLa Ape athavA jeno adhiSThAyaka deva hoya te maMtra. jeNe te sAdhyo hoya te maMtrasiddha. (5) yogasiddha :- aneka auSadhi bhegI karIne banAvelA lepa-aMjana vagere yoga. tema karavAmAM je siddha hoya to yoga siddha. daSTAMta :- devazarmA nAme kulapati 499 tApasothI parivarelo hato te kulapati saMkrAMti Adi parvane divase potAnI prabhAvanA karavA sarva tApaso sahita pAralepa vaDe kRSNa nadIne utarIne acalapura Avato hato. loko tenA A atizayathI vismaya pAmIne tenI vizeSa prakAre bhakti karatA hatA. temaja zrAvakonI niMdA karatA ke tamArA gurumAM AvI zakti nathI. tyAre zrAvakoe Aryasamitane te vAta karI. temaNe kahyuM ke teo mAyAkapaTathI pAralepa karIne nadI pAra utare che. tame tApasone bhojana mATe nimaMtraNa Apo. tenA pagano pAralepa dhoI nAMkho. pachI tApaso nadIne pAra karIne jaI zakaze nahIM. tyAre zrAvakoe tema karatA tApasI pAdalapanA abhAve nadImAM DUbavA lAgyA, tethI lokomAM ghaNI ja apabhrAjanA pAmyA. A avasare temane pratibodhavA Aryasamita sUri tyAM AvyA. temaNe samagajananI samakSa nadIne kahyuM ke, he kRSNA nadI ! ame sAme kAMThe javA icchIe chIe. te vakhate kRNA nadInA baMne kAMThA eka thaI gayA. te joIne loko tathA tApaso vismaya pAmyA. pachI badhAM tApasoe dIkSA lIdhI. (6) Agamasiddha :- Agama eTale dvAdazAMgIrUpa pravacana. temAM asAdhAraNatayA saMpUrNa arthonA bodhavALA hoya te Agama siddha. (7) arthasiddha :- artha eTale dhana. te "mammaNInI jema jene puSkaLa pramANamAM siddha thayuM hoya te artha siddha. (8) yAtrAsiddha - jaLa mArga ke sthaLa mArge "tuMDikAnI jema jenI musApharI nirveidanapaNe saMpUrNa thatI hoya te yAtrAsiddha kahevAya. (9) abhiprAyasiddha :- karavA dhArelA kAryone abhayakumAranI jema dhAryA pramANe siddha kare te abhiprAya siddha. (10) tapasiddha - dRDhaprahArI mahAtmAnI jema jene sarvotkRSTa tapa karavAnuM sAmarthya pragaTyuM hoya te tapasiddha. (11) karmakSayasiddha :- jJAnAvaraNIya Adi ATha karmone mULamAMthI nAza karavA dvArA "marUdevA mAtAnI jema siddha thAya te karmakSayasiddha. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 185 - ahIM 'siddha' zabdamAM A karmakSaya siddhane grahaNa karavAnA che. anya daza prakAranA siddhonuM grahaNa karAyela nathI. tethI 'siddhANaM' zabdathI karmakSayathI siddha evA siddhone ja namaskAra karavAmAM Avela che. - siddhAvasthA e AtmAnuM parama vizuddha svarUpa che. tenI prApti aMge vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke - pravAhanI apekSAe dIrdhakALanI sthitivALA ATha prakAranA bAMdhelA karmane dhyAnarUpa agni vaDe jeNe bALI nAMkhyAM che, evA "siddha'ne siddhapaNuM prApta thAya che. - siddha thayelA jIvono 'karmakSayathI siddha' evo artha karyo. paraMtu teno paNa judI judI rIte bAra bhede vicAra karatA tattvArtha sUtranA adhyAya-10nA sUtra-7mAM A pramANe jaNAvela che- (1) kSetra, (2) kALa, (3) gati, (4) liMga, (5) tIrtha, (6) cAritra, (7) pratyekabuddhabodhita, (8) jJAna, (9) avagAhanA, (10) aMtara, (11) saMkhyA ane (12) alpa bahattva - A bAra bAbatothI siddhanA jIvono vicAra thaI zake che. A bAre bAbato kiMcit vistArathI A pramANe kahI zakAya(1) kSetra-manuSyalokamAMthI siddha thAya che. (2) kALa - badhAM kALamAM siddha thAya che. (A vidhAna mahAvideha kSetrane AzrIne che. bharata, airavatamAM je-te tIrthaMkarano zAsanakALa jyAM sudhI pravartato hoya tyAM sudhI mokSa mArga cAlu rahe che.). (3) gati - koI paNa jIvanuM mokSagamana manuSya gatimAMthI ja thAya che. (4) liMga - svaliMga (jaina-dIkSA)vALA, paraliMga (tApasa Adi) ane gRhaliMga (gRhastho) paNa "siddha thAya che (5) tIrtha - tIrthane AzrIne siddhonA be bhedo che. tIrtha cAlu hoya tyAre siddha thanArA. jene tIrtha siddha kahe che. jemake bha0 mahAvIranA tIrthamAM jaMbusvAmI vagere. tIrtha vidyamAna na hoya tyAre (tIrtha sthApanA pUrve ane bhagavaMtanA kevaLajJAna pachI.) paNa siddha thAya - jemake - marUdevA mAtA ke jene atIrtha siddha kahe che. (6) cAritra - cAritranA sAmAyika, chedopasthApanIya Adi pAMca bhedo che. temAM pAMcamAM yathAkhyAta cAritra yukta jIva ja siddha thAya che. (7) pratyekabuddhabodhita - be prakAranA jIvonI mokSagamana saMbhAvanA kahI che. pratyeka buddha - je potAnI jJAnazaktithI bodha pAme che ane siddha thAya che. jyAre bIjA buddhabodhita kahyA che. jeo bIjAno upadeza pAmIne ja mokSe jAya. (8) jJAna - vartamAnakALanI dRSTithI mAtra kevaLajJAnavALAne ja siddhatvanI prApti thAya che. | (9) avagAhanA - eTale UMcAI. je avagAhanAthI jIva "siddha thAya tenI be tRtIyAMza avagAhanA molamAM hoya che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 pratikramaNa sUtra vivecana-2 (10) aMtara - siddhanA aMtaranI dRSTie be bhedo che - niraMtara siddha ane sAMtara siddha. jyAre eka jIva siddha thAya pachI anaMtarapaNe (turaMta ja ) bIjo jIva siddha thAya tene niraMtarasiddha kahevAya che. jo eka jIva siddha thAya pachI amuka samaya gayA bAda bIjo jIva siddha thAya to tene sAMtara siddha kahevAya che. AvuM aMtara be jIvanA siddhatva vacce jaghanyathI eka samaya hoya che. utkRSTathI cha mAsa hoya che. (11) saMkhyA - saMkhyAnI dRSTie eka samayamAM jaghanyathI eka jIva siddha thAya che. utkRSTathI ekaso ATha jIvo siddha thaI zake che. (12) alpabaduttva - siddhano je agiyAra bAbate vicAra karyo te bhedomAMthI te - te bAbate je nyUnAdhikatAno vicAra karavo tene alpabahutva saMbaMdhI vicAraNA kahe che. 0 siddhanA paMdara bhedo : ahIM karmakSayathI siddha thayelA evA siddhonI vicAraNA ja cAle che paNa temanA siddhatvanI prAptinI dRSTie jIvAjIvAbhigama, pannavaNA Adi AgamasUtromAM paMdara prakAre teno bhedo varNavAyelA che. (1) tIrtha siddha, (2) atIrtha siddha, (3) tIrthakara siddha, (4) atIrthakara siddha, (5) svayaMbudha siddha, (6) pratyekabuddha siddha, (7) buddhabodhita siddha, (8) strIliMga siddha, (9) purUSaliMga siddha, (10) napuMsakaliMga siddha, (11) svaliMga siddha, (12) anyaliMga siddha, (13) gRhasthaliMga siddha, (14) eka siddha, (15) aneka siddha. - A paMdara siddhabhedonuM vivecana pUrve thaI gayela che. jene ati saMkSepathI ahIM noMdhela che. (1) tIrtha siddha - tIrthanI vidyamAnatAmAM siddha thayela jIva. (2) atIrtha siddha - tIrthanI vidyamAnatA vinA (tIrtha sthApanA pUrve) je jIva siddha thAya che. jemake marUdevA mAtA. - dRSTAMta : jyAre bhagavaMta RSabhadevane kevaLajJAna prApta thayuM. tyAre putra RSabhanA virahamAM raDI-raDIne aMdha thayelA marUdevA mAtAne laIne cakravartI bharata samavasaraNa tarapha cAlyA. te vakhate devaduMdubhino nAda dhvanita thaI rahyo hato. devonuM AvAgamana thatuM hatuM. bhagavaMta RSabhanI atizayajanya ananyaRddhi vartatI hatI. paramAtmAno divya vaibhava tathA dharmakathAnA zravaNathI romAMcita thayelA marudevA mAtAne AnaMdanA azruo AvI gayA. te azruothI netramAM pUrve bAjhelA paDala dhovAI gayA. prabhunI viziSTa Rddhi ane prAtihAryo joIne marudevA mAtAne thayuM ke mohathI vihaLa banelA prANIne dhikkAra che, snehane paNa dhikkAra che, e rIte zukla dhyAnanI dhArAe caDelA marudevA mAtAne turaMta kevaLajJAna thayuM. tyAM ja AyuSya pUrNa thatA siddhatvane Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 187 pAmyA. (3) tIrthaMkara siddha - tIrthaMkara thaIne siddha thAya te. (4) atIrthakara siddha - sAmAnya kevaLIrUpe siddha thAya te. (5) svayaMbuddha siddha - svayaMbodha pAmIne siddha thAya te. (6) pratyekabuddha siddha - koI nimitta pAmI pratyekabuddhapaNe siddha thAya. - dRSTAMta :- pratyekabuddha vAratraka. vArattapura nagare abhayasena rAjA hato. tene vAtraka nAme maMtrI hato. koI vakhate dharmaghoSa nAme muni vicaraNa karatA vArattapura AvyA. te muni eSaNAsamitinuM pAlana karatA-karatA gaucarI mATe bhramaNa karI rahyA hatA. vAratraka maMtrInA ghera pahoMcyA. maMtrI patnIe ghI-sAkara sahitanI khIranuM pAtra upADyuM. vahorAvavA jatA eka biMdu bhUmi para paDyuM "A bhikSA chardita doSa vaDe dUSita thayelI che' tema jANIne muni tyAMthI nIkaLI gayA. vAratraka maMtrIne thayuM ke A muni vahoryA vinA kema nIkaLI gayA haze ? Avo vicAra kare che tyAM khIranA biMdune cATavA mAkhI AvI. mAkhIne pakaDavA garoLI doDI. garoLIno vadha karavA kAkIDo doDyo. kAkIDAnuM bhakSaNa karavAne bilADI AvI. tenI pAchaLa kutaro doDyo. be kutarA vacce bhayaMkara kalaha thayo. te baMne kUtarAnA svAmIo laDavA lAgyA. A badhuM vAtraka maMtrIe pratyakSa joyuM. tyAre maMtrIne thayuM ke kharekhara ! arihaMta devoe dharmane sArI rIte joyo che ! A dharma ati manohara che. bhagavaMta vinA Avo hitakara upadeza koNa ApI zake ? AvA vicAronI dhArAe maMtrI saMsArathI vimukha banyA. vairAgya jAgRta thayo. jAtismaraNa jJAna thayuM. samyaktayA bodha pAmelA ane pUrvabhavanA sAdhupaNAnA saMskAro jAgRta thavAthI pratyekabuddha thayA. dIkSA aMgIkAra karI. (devatAe temane saMyamanA upakaraNa ane muni veza Apyo.) kALakrame pratyekabuddha vAtraka siddhigatine pAmyA ane sarva karmothI mukta thayA. (7) buddhabodhita siddha - AcAryAdikathI bodha pAmIne siddha thAya te. (8) strIliMga siddha - strIpaNuM pAmI caMdanabAlA AdinI jema siddha thAya. (9) puruSaliMga siddha - puruSapaNuM pAmIne jaMbUsvAmI Adi mAphaka siddha thAya te. (10) napuMsakaliMga siddha - gAMgeyanI jema napuMsakaliMga siddha thAya te. (11) svaliMga siddha - sAdhuvezamAM siddha thAya te. (12) anyaliMga siddha - valkalacIrInI mAphaka anya veze siddha thAya te. (13) gRhasthaliMga siddha - gRhasthapaNAmAM siddha thAya te. - A viSayamAM marudevA mAtAnI kathA to prasiddha che ja. (14) eka siddha - eka samaye eka ja jIva siddha thayo hoya te. (15) aneka siddha - eka samaye ekathI vadhu jIvo siddha thayA hoya te. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 pratikramaNasUtra vivecana-2 A pramANe gAthAne aMte AvatA "sabUsiddhonI vivecanA jANavI. * yuddhavi - buddhone. jeoe sarvabhAva jANyA che tene - 'siddhANaM' padanI mAphaka "buddhANaM' pada "sabUsiddho'nA vizeSaNarUpe jANavuM. kemake sarve siddho siddha che - buddha che ityAdi bhAva ahIM rahelo che. - vastunuM yathArtha tattva jemaNe jANyuM che te "buddha' kahevAya che. - vastunuM yathArtha tattva kevaLajJAna vaDe ja jANI zakAya che. tethI buddha eTale kevaLajJAnI evo artha samajavo joIe. - yogazAstra vivaraNamAM jaNAve che ke - "ajJAnarUpa nidrAmAM UMghatA jagatamAM bIjAnA upadeza vinA jIvAdi svarUpa jANIne bodha pAmelA arthAt bodha pAkhyA pachI karmono sarvathA kSaya karI jeo siddha thayA, temane - Avazyaka vRttimAM jaNAve che ke, "jemaNe samagra tattvone aviparitapaNe jANI lIdhA che te "buddho' kahevAya che. A dRSTie "buddha' eTale "sarvajJa'. thAya tema samajI levuM joIe. - 'yuddha' zabdano artha AgamomAM A pramANe jovA maLe che- - prajJApanA vRtti - buddha eTale AcArya, athavA sarvajJa-sarvadarzI svabhAva bodharUpa te buddha. (jo ke ahIM buddhano AcArya artha mAnya nathI.) - dazavaikAlika vRtti - jeNe tattvane jANyuM ke pAmyuM che te. - uttarAdhyayana vRtti - jeNe vastu tattva je jANyuM che tevA guru. - sUyagaDAMga vRtti - jeNe vastu tattvane jANela che tevA sarvajJa athavA buddha eTale traNe kALane jANanAra. - bhagavatI vRtti - jIvAdi tattvanA jJAtA ke jJAnavAnuM te buddha. - sthAnAMga vRtti - tatvanA jJAnathI yukta ke bodhayukta te buddha, - ajJAnarUpI nidrAmAM sutelA evA jagatamAM bIjAnA upadeza rahitapaNe jIvAdirUpa tattvono bodha pAmela evA te buddha. * pArAyANaM - pAragatone, pAra pAmelAone. - sarvasiddhonuM A trIjuM vizeSaNa darzAvI namaskAra karAyo che. - Avazyaka vRttikAra tathA yogazAstra vivaraNakartA jaNAve che ke- keTalAka anyatIrthiono evo mata che ke, siddho siddhapaNAmAM saMsArane ane nirvANane choDIne rahe che. te mATe teo kahe che ke traNa bhuvananI AbAdIne mATe jeo nathI saMsAramAM sthira ke nathI nirvANamAM sthira ane loko jenuM svarUpa jANI zakatA nathI, teo aciMtya ciMtAmaNI ratnathI paNa adhika mahAnuM che." A matanuM khaMDana karatA sUtrakAra ahIM 'siddhonuM vizeSaNa "pAragata' hovAnuM jaNAve che. tenI vyAkhyA karatA zrImAn haribhadrasUrijI Avazyaka vRtti tathA lalita vistarAmAM kahe che ke Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 189 saMsAranA pArane pAmelA athavA sarva prayojano saMpUrNa thavAthI prayojananA aMtane pAmelA che mATe te "pAragata' kahevAya che. - A pAragata zabdano eka artha che "apunarbhave saMsArane tarI gayelA" arthAt jeone pharI saMsAramAM AvavAnuM nathI tevA. * paraMparAlA - paraMparAne pAmelAne, AtmavikAsa krame mokSe gayelA. - A paNa sarvesiddhonA vizeSaNarUpe yojAyela pada che. - jeo guNasthAnanI krama paraMparA prApta karIne mokSe pahoMcelA che te. - Avazyaka vRttikAra tathA yogazAstra vivaraNakata jaNAve che ke pUrve "pAragata" evuM vizeSaNa mUkyuM temanA mATe keTalAMka yadacchAvAdIo kahe che ke, "jema koI daridrane ekAeka rAjya maLI jAya, tema jIva Akasmika siddha thAya che. temAM krama jevuM kaMI hotuM nathI." teonA A matanuM khaMDana sUtrakAre "paraMparagaya' zabdathI karyuM che. - eka pachI bIjuM, bIjA pachI trIjuM ema je kramasara goThavAyeluM hoya che tene "paraMpara' kahevAya che. paraMparAno artha hAra ke zreNi evo thAya che. ahIM "paraMparAgata' zabda guNaThANAnI zreNine AzrIne prayojAyela che. - yogazAstra vivaraNamAM jaNAve che ke, A paraMparA (krama) eTale cauda guNasthAnakanA krame AtmavikAsa athavA kathaMcit karmono kSayopazama thavo, vagere sAmagrInA yoge samyaggadarzananI prApti thavI te. sagar darzanathI sakhyam jJAnanI prApti thAya che. samyaga jJAnathI samyak cAritranI prApti thAya che. e rIte uttarottara guNanI prAptirUpa kramathI - paraMparAthI siddha thanArane. - AtmA nigoda avasthAmAMthI nIkaLe ane mokSAvasthA sudhI pahoMcI siddhatva prApta kare, tyAM sudhImAM te anekAneka bhUmikAomAMthI pasAra thAya che, AtmA kramika vikAsane sAdhato svautkarSa prApta kare che. A kramikatAne zAstrakAroe cauda tabakkAomAM vibhAjIta karI che. (cauda tabakkA lokaprasiddha che. paraMtu tatvArthAdhigama sUtramAM tenuM varNana thoDuM judu rIte thayuM che.) A cauda tabakkAone guNasthAnaka kahevAya che te A pramANe che- (1) mithyASTi, (2) sAsvAdana, (3) mizra, (4) aviratisAgRSTi, (5) dezavirati, (6) sarvavirati-pramata, (7) apramatta, (8) apUrvakaraNa, (9) anivRtti, (10) sUkSmasaMparAya, (11) upazAMta moha, (12) kSINamoha, (13) sayogIkevaLI, (14) ayogI kevaLI. karmagraMtho tathA AgamasUtravRttimAM A sthAnakonuM vistRta varNana che, temAMthI keTalIka bAbatone atre sthAna Apela che. (4) avirati samyagRSTi - A guNasthAnake samyakatva ke sagar darzananI prApti thAya che. AtmAno vikAsa samyaktva prApta paryanta pahoMce tyArapachI sAyika bhAve A guNa prApta thayo hoya to te AtmA nikaTa bhave ke te ja bhave siddha thAya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 pratikramaNasUtra vivecana-2 che. paraMtu jo Avo vikAsa zAyopathamika bhAve thayo hoya to vadhumAM vadhu ardha pugala parAvartana kALamAM te jIva siddha avasthAne pAme che. (5) dezavirati - samyakatva guNa pachI AtmA kaMIka aMze paNa jo hiMsA, mRSA, corI, abrahma ane parigrahathI aTake to tene dezavirati nAmaka guNasthAna kahe che. jemAM te agAradharma pALato zrAvaka bane che. (6) sarvavirati-pramatta - jo jIva sarvathA hiMsA-mRSA AdithI aTake to tene sarvavirati guNa sthAna kahe che. jemAM jIva aNagAra dharmanuM pAlana karatA evA sAdhupaNAne pAme che. paNa A guNasthAnane vikalpa pramatta' guNasthAna eTalA mATe kahyuM che ke, ahIM te zramaNapaNuM to pAme che paNa pramAdarahita avasthAne hajI prApta karI hotI nathI. (7) apramatta - A guNasthAne jIva apramAdIbhAvane dhAraNa kare che. jenA kAraNe pramAdanA nimitte thatI hiMsA-mRSA AdithI sarvathA nivRtta thAya che. te apramattazramaNa bane che. apramatta bhAva dhAraNa karela AtmAno tethI paNa AgaLa vikAsa thAya tyAre sapaka athavA upazama zreNi rUpa guNa zreNie AgaLa vadhe che. jo upazamazreNi rUpa guNazreNie AgaLa vadhe to "upazAMtamoha" nAmaka agIyAramAM guNasthAne aTake che. tyAMthI teno AtmavikAsa aTake che ke nIco utare che arthAt te agIyAramAM guNasthAnathI nIce paDe che. paNa jo te kSapakazreNirUpa guNazreNie jIva AgaLa vadhe to vItarAga bhAva sudhI paNa pahoMce che. jene "kSINamoha' nAmaka bAramuM guNasthAna kahe che. A bAramAM guNasthAnakane aMte jIva vItarAgatA prApta kare che, jene teramA guNaThANe "sayogakevalI" kahe che. jIva cAra ghAtakarmo arthAt chAghasthika karmono sarvathA kSaya karI kevaLajJAnI to banI jAya che. paNa tenA mana, vacana, kAyarUpa traNa yoga hajI pravartatA hoya che. jyAM sudhI A traNa yoga vartatA hoya tyAM sudhI yogasahita hovAthI "sayogIkevalI' kahevAya che. paNa mokSane pAmato nathI. tyArapachI jyAre A traNe yogathI paNa jIva rahita bane, tene mana, vacana, kAyArUpa yogano abhAva thatA te ayogI kevalI bane che tyArapachI te 'siddha' avasthAne prApta kare che. A rIte kramika AtmavikAsathI siddha thatA hovAthI temane "paraMparagata" ema kahevAmAM AvyA che. 0 nokaWAmuvA - lokanA agrabhAge gayelAone. - A pada paNa "sarvasiddhonA vizeSaNarUpe prayojAyela che. - Avazyaka sUtra vRtti tathA yogazAstra vivaraNa AdimAM anyatIrthaMkono mata TAMkIne kahe che ke, "A siddho siddhasthAne nahIM paNa aniyata sthAne rahelA che." teo kahe che ke, jyAM AtmAnA (saMsAra ke ajJAnarUpa) kulezono nAza thAya, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 191 tenuM vijJAna sthira rahe che, kalezono sarvathA nAza thavAthI saMsAramAM tene kadApi lezamAtra bAdhA thatI nathI. temanI A mAnyatAnuM nirasana karatA sUtrakAre ahIM jaNAvyuM ke, "teo lokanA agrabhAge jaIne rahelA che." 0 naMga - loka. "loka' zabdanA aneka artho thAya che. jenuM vivaraNa sUtra1 "navakAramaMtra' ane sUtra-8 logassa'mAM thayeluM che. vaLI A "loka' zabda kayA kayA sUtromAM prayojAyela che. tenI noMdha paNa "saMsAradAvAnala' sUtra-21mAM karAyelI che. te "loka' zabdathI ahIM cauda rAjalokarUpa 'loka' levo te iSTa che jene 'lokapuruSa' paNa kahe che. 0 3 - lokAgre cauda rAjalokanA agrabhAge. - lokapuruSanA mastakane bhAge jyAM iSat prAgabhArA pRthvI AvelI che, jene siddhazilA kahe che tyAM 0 uva - uparanuM kSetra, samIpe arthAt bIjA koI sthaLe nahIM. 0 gaya - (sarva karmono kSaya karIne tyAM) jaIne rahela -0- sArAMza - lokapuruSanA mastakanA bhAge athavA caudarAjalokanI upara jyAM iSat prAgabhArA pRthvI AvelI che, tene siddhazilA kahe che. tyAM siddhAtmA sthira thayelA che. tethI AgaLa jatA mAtra AkAza ja AveluM che. je alokAkAza kahevAya che. temAM gati sahAyaka evuM dharmAstikAya nathI ke sthita sahAyaka evuM adhamastikAya nathI. tethI AtmAnI AgaLa gati ke sthiti saMbhavatI nathI mATe "lokanA agrabhAge sthita" evuM siddho mATenuM vizeSaNa mUkyuM. - Avazyaka niryukti 965mAM kahyuM che ke jyAM eka siddha AtmA che, tyAM saMsArano kSaya thavAthI mukta thayelA bIjA paNa anaMtA siddho paraspara bAdhA vinA anaMtasukhane anubhavatA sukhapUrvaka rahyA che. 0 prazna :- sarva karmo kSINa karIne siddha thayelA jIvo kayA kAraNe ahIMnuM sthAna choDIne tyAM jAya che - konA baLe jAya che ? 0 samAdhAna :- prazamarati - zloka-294mAM kahe che ke (1) pUrvaprayoganI siddhithI - jema dhanuSyamAMthI chUTeluM bANa pUrvaprayogathI svayaM AgaLa jAya che, tema jIvakarmathI chUTatAM ja urdhvagati kare che. (2) eraMDAnI phaLImAMthI chUTatAM ja eraMDAnA dANA UMce uchaLe che, tema jIva karmabaMdhanamAMthI chUTatAM ja urdhvagamana kare che. (3) asaMgathI - mATIthI kharaDAyelI jaLamAM DUbelI tuMbaDI mATI dhovAI jatAM turaMta upara Ave che. tema karmamala dhovAtAM ja asaMga banavAthI jIva urdhvagati kare che. - (4) gati svabhAvathI - jIvano urdhvagamana karavAno svabhAva hovAthI urdhvagati kare che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 pratikramaNasUtra vivecana-2 0 puna: prazna :- jIva siddhi kSetrathI AgaLa - UMce, nIce ke tirthro kema jato nathI ? 0 samAdhAna :- yogazAstra vivaraNamAM teno uttara Apyo che (1) gaurava - karmano bhAra ke boja chUTI javAthI, (2) nIce javAmAM kAraNarUpa bojo ke saMga nahIM hovAthI, (3) upagraha abhAve - nAvaDI jema sahAyatAnA abhAve pANIthI AgaLa jaI zakatI nathI, tema mukta jIva paNa gatisahAyaka dharmAstikAya dravyano upara alokamAM abhAva hovAthI upara jaI zakato nathI. paNa dharmAstikAya che tyAM sudhI lokanA aMte jaIne aTakI jAya che. (4) tirthaMg gamanamAM kAraNabhUta yogo ke teno vyApAra nahIM hovAthI tirjI gamana paNa karato nathI. tethI siddhanI gati caudarAjalokanA aMta sudhI ja rahe che. 0 gati kaI, kyAre, kema, kyAM ? vagere - manuSyabhavamAM ja je prApta karavAnI yogyatA che, tevI siddhigatimAM AtmA kaI rIte pahoMce che te jANavA mATe urdhvagati' gamananI vAta kahI. koIpaNa prakAranA karmabaMdhanathI rahita AtmA taddana bhAra vagarano banI javAthI urdhvagati kare che. A gati phakta eka samayanI hoya che arthAt jyAre te dehano tyAga kare che tyAre phakta eka samayamAM ja urdhvagatie siddhazilA para birAjamAna thAya che. vaLI AvI gati kare tyAre aDhIdvIpa pramANa ane 45 lAkha yojana vistAravALA manuSyakSetramAM je sthAne te zarIra tyAga kare, te ja sthAnethI samazreNie sIdhI urdhvarekhAmAM tenA ja agrabhAge 45 lAkha yojana vistAravALI siddhazilAe sthira thAya che. - A mATe tuMbaDAnuM dRSTAMta prasiddha che. mATInA lepa caDAveluM tuMbaDu jema mATInA bhArane kAraNe pANImAM taLIye besI jAya che. paNa jema-jema te mATI palaLatI jAya ane ukhaDatI ke ogaLatI jAya tema tema tuMbaDu dhIme dhIme pANIne taLIyethI UMce UMce jatuM jAya che. jyAre mATIno badho ja lepa ukhaDI jAya tyAre svAbhAvika rUpamAM rahela tuMbaDu pANInI sapATI upara AvI jAya che. paNa pANIthI bahAra jaI zakatuM nathI ke nIce paNa jatuM nathI. tema AtmA paNa karmono lepa khasI jatA lokAgrabhAge sthira thAya che. tyAMthI UMce paNa jato nathI ke nIce paNa Avato nathI. - 7 no, sA. namaskAra thAo, sadA-niraMtara. A pado pUrvanA sUtromAM AvI gayA che, tyAM vivecana jovuM. savvasiddhANaM - sarva siddha bhagavaMtone. siddha zabda vize A ja gAthAnA pahelA siddhANaM padamAM vivecana thaI gayela che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 193 - gAthAnA AraMbhe paNa 'siddha' zabda che ane aMte paNa 'siddha' zabda che. paNa temAM mahattvano taphAvata e che ke, AraMbhe rahelo siddhA' zabda vizeSaNa rUpa che ane aMte rahelo 'siddhApa' zabda vizeSya rUpa che. AraMbhanA zabdano artha - jenA sarva kAryo siddha thayA che" tevA arthano dyotaka che. jyAre aMte rahela zabda siddha bhagavaMto' arthamAM che. 0 gAthAno sArAMza :(1) jenA sarva kAryo ke prayojano siddha thayA che tevA(2) jeoe sarva bhAvone (kevalajJAnathI) jANyA che tevA - (3) jeo saMsAra samudrano pAra pAmyA che tevA - (4) jeo guNasthAnonI paraMparAthI mokSe gayelA che tevA - (5) jeo lokanA agrabhAge jaIne (haMmeza mATe) rahyA che tevA - sarva siddha-AtmAone mArA niraMtara namaskAra thAo. - e rIte prathama gAthAmAM pAMca vizeSaNothI siddhanA AtmAone namaskAra karavA pUrvaka teonI bhAvastavanA karAI che. - have bIjI gAthAmAM bhagavaMta mahAvIrane namaskAra karAyela che - * go - je. - A bhagavaMta mahAvIra mATe vaparAyela sarvanAma che. * kevANa vi deva - devonA paNa deva che, devAdhideva che. - bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika. A cAra bhedothI devonI oLakha apAya che. A sarva prakAranA devone paNa je pUjya che tethI arihaMta paramAtmAne devonA paNa deva kahyA che. naM - jene (jeone) arthAt je bhagavaMta mahAvIrane. * levA - devo, pUrva kahyA te sarva prakAranA bhavanapatyAdi devo. paMgatI - aMjali karelA, vinayapUrvaka be hAthanI aMjali karIne. - praNAma karavAne mATe saMpuTa AkAre hAtha joDavA, tene aMjali kahe che. lalita vistarAmAM kahyuM, "vinayathI racela kara saMpuTa." * namasaMti - name che, namaskAra kare che, praNAma kare che. -0- A rIte bIjI gAthAnA pahelA ane bIjA caraNamAM bhagavaMta mahAvIranI stuti rUpa pado mUkyA pachI trIjA caraNamAM paNa A ja rIte stutipada mUkyuM - Tevavevamahimra * saM - tene, te bhagavaMta mahAvIrane * deva - devonA deva arthAt indro, zakrendra vagere(thI) madira - pUjita, pUjAelA. -0- have cothA ane chellA caraNamAM vizeSyapada ane kriyApada mUkatA sUtramAM jaNAvyuM ke, sirasA ve mahAvIra * sirasA - zira vaDe, mastaka vaDe, (mastaka namAvIne) [2][3] Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 OMOM - huM vaMdu chuM, vaMdana karuM chuM. huM mastaka namAvIne vaMdana karuM chuM paNa kone ? 0 mahAvIra bhagavaMta mahAvIrane. covIzamAM tIrthaMkara paramAtmAne. sUtra-8 ''logassa''mAM vahUmALa zabdathI, sUtra-11 'jagaciMtAmaNi''mAM r zabdathI, sUtra-20 'kahyANakaMdaM'mAM vandvamALa zabdathI, sUtra-21 ''saMsAradAvAnala''mAM r zabdathI ahIM sUtra-23 ''siddhANaM buddhANaM''mAM gAthA-2mAM 'mahAvIra' zabdathI ane gAthA-3mAM 'vaddhamANa'' zabdathI je kahevAyA che te bharatakSetranI A covIsInA covIzamAM tIrthaMkara zrI mahAvIra. - 'vardhamAna' zabdamAM tenI vivecanA sUtra-8mAM jovI. -- - AvazyakavRtti ane yogazAstrAdi graMthomAM jaNAve che ke- ''vIra'' eTale je vizeSatayA (sarvathA) karmonuM 'IraNa' arthAt nAza kare te "vIra' che - athavA je ziva arthAt mokSamAM viroSatayA pAchA nahIM pharavA rUpe jAya tene - - 'vIra'' kahevAya che. - pratikramaNasUtra vivecana-2 evA vIromAM paNa mahAn te mahAvIra che. 0 gAthAno sArAMza : je devonA paNa deva arthAt devAdhideva che te - jene sarve devo vinayapUrvaka aMjali karI name che te- - je devonA deva (svAmI) indra dvArA pUjAyelA che tezrI mahAvIra svAmIne huM mastaka namAvIne vaMduM chuM. 0 gAthAmAM vaiva zabda - (AvazyakavRtti AdhAre artha-) bIjI gAthAmAM pAMca vakhata Teva zabdano prayoga thayo che. pahelA caraNamAM vaivALa ane tevo rUpe. be vakhata, bIjA caraNamAM vaivA rUpe, trIjA caraNamAM levaleva ema sAthe be vakhata. temAM vaivALa ane devA baMnemAM rahela 'deva' zabda bhavanapati Adi cAra nikAyanA sarve devo mATe vaparAyo che. vaivaveva mAM paNa pahelI vakhatano vevazabda devonA arthamAM ja che. paNa pahelA caraNamAM rahela tevo zabda ane vevalevamAM bIjI vakhatano vaivazabda che te svAmI ke adhipatinA arthamAM vaparAyela che. tema chatAM arthathI to A baMne judA paDe che. tevo zabdamAM rahelI svAmI arthathI tIrthaMkara mahAvIranuM grahaNa thayuM che. jyAre vaivaveva mAM rahelA bIjI vakhatanA deva thI indra artha lIdho che. -- -0- have A sUtranI trIjI gAthAnuM vivecana ahIM zarU karIe te pahelA AvazyakavRttinI noMdhamAM kahyuM che ke, (bIjI gAthAmAM) A pramANe stuti karIne tenuM phaLa zuM te trIjI gAthAmAM darzAve che. yogazAstra vivaraNamAM paNa kahyuM ke, bhagavaMta mahAvIranI eka stuti karIne pharI teonI stutino mahimA jaNAvavA dvArA anyane upakAra karavA mATe ane potAnA bhAvanI vRddhi mATe bhagavaMta mahAvIranI stutinuM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 "siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana phaLa jaNAvanArI bIjI stuti (trIjI gAthA dvArA) kahe che. * rUao vi namuTTAra - eka paNa namaskAra, mAtra eka namaskAra. - bahu namaskAranI vAta to dUra rahI, mAtra eka ja vAra paNa dravyathI mastakAdi namAvavA rUpa zarIra saMkoca ane bhAvathI mananI ekAgratA (namratA)rUpa bhAva saMkoca. ema dravya ane bhAvarUpa eka ja namaskAra paNa... (A padono saMbaMdha bIjA caraNa sAthe che.) 0 rUo - eka 0 vi - paNa 0 namukkAro - namaskAra, vivecana juo sUtra-1 namaskAramaMtra' * bichAvara-vasadasa vALA - jinavaromAM zreSTha evA vardhamAna (mahAvIra) svAmIne (karela eka namaskAra paNa). 0 livara - jinavara. juo sUtra-8 "logassa". - yogazAstrAdi graMthanA vivaraNamAM jaNAve che ke, jina mAM to Rtajina, avadhijina Adino paNa samAveza thAya. te sarve jinomAM "vara' arthAt zreSTha hovAthI sAmAnya kevalIo "jinavara' kahevAya che. bhagavaMta to tIrthakara nAmakarmanA udayathI uttama che. tethI temane jinavaromAM (sAmAnya kevalIomAM) vRSabha sadeza kahyA. have RSabhAdi sarve tIrthakaro jinavara-vRSabha ja che. mATe ahIM vaddhamAsa mUkI vizeSa nAma jaNAvIne nirdeza karyo ke sUtrakArane kayA jinavaravRSabha tIrthaMkara ahIM grahaNa karavA che. 0 vasaha - vRSabha. sAmAnya arthamAM "vRSabha' eTale baLada thAya che. paNa viziSTa arthamAM potAnI jAtimAM zreSTha hoya tene mATe e vizeSaNa tarIke vaparAya che. e pramANe abhidhAna ciMtAmaNi kAMDa-6, zloka-76mAM jaNAvavAmAM Avela che. tethI "vRSabha"no artha "zreSTha" karyo che. -0- 'vasada je vikalpa 'vasama' paNa thAya che. baMnenuM saMskRta rUpAMtara to vRghama' ja che. tenA Agamika artho A pramANe che - oghaniryukti vRtti - vRSabha eTale gItArtha ke vaiyAvacca karavAmAM samartha. vyavahArasUtra vRtti - vRSabha eTale gacchabhAra svIkAranAra. nizItha cUrNi - gacchano zubhAzubha kAraNomAM bhAravahana karavAmAM samartha. bRhakalpa vRtti - vRSabha eTale gItArtha sAdhu, gacchanA zubha kArya ciMtaka. jaMbUtI prajJapti-vRtti - vRSabha eTale pradhAna ke zreSTha. Avazyaka vRtti - samagra saMyamano bhAra vahana karavAthI - vRSabha. -0- ahIM ukta arthomAMthI zreSTha ke pradhAna evo artha grAhya che. 0 vaddhamAsa - vardhamAna svAmIne, mahAvIra svAmIne. - A zabda pUrve AvI gayo che. juo sUtra-8 "logassa" -0- ahIM gAthAnA prathama be caraNa joDavAthI vAkyartha spaSTa banaze. te A rIte - "sAmAnya kevalIomAM vRSabha sarakhA vardhamAnasvAmIne Adara - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 pratikramaNasUtra vivecana-2 prayatnapUrvaka karelo eka paNa namaskAra...' ATaluM kahIne pachInA be caraNamAM A namaskArano mahimA ke phaLa darzAve che. saMsAra sArAgo, tAreD nAM ya naEi vA. saMsArarUpI sAgarathI puruSa ke strIne tAranAro thAya che. 0 saMsAra - vivecana juo sUtra-21 'saMsAradAvAnala'' - - yogazAstra vRttimAM jaNAve che ke, saMsAra eTale "tiryaMca, manuSya, nAraka ane devarUpe jIvonuM saMsaraNa - paribhramaNa. 0 sAgara sAgara, samudra, jalanidhi, dariyo. ahIM saMsArane ja sAgara kahyo che. kemake A saMsAra bhavasthiti ane kAyasthiti vaDe aneka avasthAvALo ane anaMta hovAthI samudranI mAphaka teno aMta paNa durlabha che, mATe saMsAra e ja sAgara che. AvA saMsAra sAgaramAMthI......... 0 tAreD - tAre che. (saMsAra sAgarathI tAre che pAra utAre che.) 0 naraM va nAriM vA nara ke nArIne, puruSa ke strIne. ahIM dharmamAM puruSanI pradhAnatA jaNAvavA pahelA nAM vA kahyuM ane strIone paNa te ja bhavamAM mokSa thaI zake che ema jaNAvavA te pachI naai vA paNa kahyuM che. - - yogazAstra vRttikAra ahIM digaMbaromAM yApanIyataMtra nAmano pakSa ke je strIonA mokSane mAne che temano mata TAMkIne jaNAve che ke- ''strI ajIva nathI, abhavya che ema paNa nathI, ene samyag darzana na thAya tema paNa nathI, manuSya nathI ema paNa nathI, anAryapaNe ja utpanna thayelI che ema paNa nathI, asaMkhyAta vaSa~nA AyuSyavALI - yugalInI ja che ema paNa nathI, ati krura buddhivALI che ema paNa nathI, strIne mohano upazama thato nathI ema paNa nathI, azuddha AcAravALI ja che ema paNa nathI, azuddha zarIravALI che ema paNa nathI, dharmavyApArathI rahita nathI, apUrvakaraNa teNIne na ja hoya ema paNa nathI, sarvaviratirUpa chaTThAthI caudamA guNaThANA sudhInA nava guNasthAnakothI rahita ja che ema paNa nathI, jJAnAdi labdhio mATe strIo ayogya ja che ema paNa nathI, temaja akalyANanuM bhAjana arthAt mokSa mATe ayogya ja che ema paNa nathI, to strIo uttamadharmane arthAt mokSane na ja sAdhe ema kema kahI zakAya ? arthAt strIo paNa mokSe jaI zake che. - - ahIM nara ane nArIno ja ullekha che. paNa kRtrima napuMsaka paNa mokSe jaI zake che. kemake siddhanA paMdara bhedomAM napuMsakaliMga siddha nAmaka bhedano ullekha ane temAM gAMgalInuM dRSTAMta Ave ja che. 0 gAthA sAra :- "samyagdarzananA baLe uttama bhAvanApUrvaka bhagavaMtane karelo eka paNa namaskAra jIvamAM tevA uttama adhyavasAyane pragaTa kare che ke je adhyavasAyathI 'kSapakazreNi'ne pAmI jIva saMsArasamudrane pAra pAme che." A Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 197 pramANe mokSaprAptinA adhyavasAyamAM namaskAra' kAraNarUpa che, to paNa upacArathI kAraNane kAryarUpe mAnIne namaskArane ja saMsArathI pAra utAranAro kahyo che. ahIM kadAca koI prazna kare ke, namaskArathI ja mokSa thAya che mATe cAritranuM kAMI phaLa nathI, to A prazna yogya nathIkAraNa ke namaskAra vaDe pragaTa thatA mokSaprAyaka adhyavasAyo ja nizcaya cAritra che. vastutaH namaskArathI tevA viziSTa adhyavasAyo rUpa cAritraguNa pragaTe che ane tethI saMsAra samudrano vistAra thAya che. 0 dRSTAMta :- dazArNapura nagare dazArNabhadra rAjA hato. bhagavaMta mahAvIranA AgamananA samAcAra jANI, rAjAe vicAryuM ke huM bhagavaMtane evI ddhipUrvaka vaMdanA karavA jaIza ke evuM vaMdana Aja sudhI koIe karyuM na hoya. rAjAe mahAnuM RddhipUrvaka ane atyaMta ThAThathI vaMdana karyuM, paNa tene garva hato ke AvuM vaMdana koIe karyuM nahIM hoya tyAre indrae divyadevaddhi, divya devaghuti, divya devAnubhAva yukta divya batrIza baddha nATako sahita bhagavaMta pAse praveza karyo. te joIne dazArNabhadrane potAnI Rddhi taNakhalAM samAna lAgI. dazArNabhadrae potAnI sarva Rddhino tyAga karIne bhagavaMta pAse dIkSA aMgIkAra karI. kALakrame te mokSe gayA. A rIte bhagavaMtane eka ja vakhata mahAn RddhipUrvaka karela namaskAra dazArNabhadrane paraMparAe te ja bhavamAM saMsArathI vistAra karAvanAra thayo. 0 traNa gAthAne aMte mahattvanuM nivedana : "siddhANaM buddhANaM" sUtranI pAMca gAthAo prasiddha che. jemAM traNa gAthAonuM vivecana joyuM. bIjI be gAthAmAM (cothI ane pAMcamI gAthAmAM) neminAtha bhagavaMtanI stuti ane covIza tIrthakaronA saMkhyA nirdezapUrvaka stuti karAI che. paraMtu traNa gAthAne aMte eka mahattvano nirdeza Avazyaka sUtra vRttimAM, yogazAstrAdi graMthomAM ane saMghAcAra bhASyamAM paNa che - zrI haribhadrasUrijIe Avazyaka vRtti tathA lalita vistarAmAM kahyuM che- A traNe stutio niyamapUrvaka bolAya che. paraMtu keTalAMka to anya (cothI, pAMcamI) stuti paNa bole che. paraMtu teno niyama nahIM hovAthI tenI vyAkhyA karela nathI. zrI hemacaMdrAcAryajI svopajJa vRttimAM paNa lakhe che ke pahelI traNa stutio gaNadharavRt hovAthI niyamA bolAya che. keTalAMka te uparAMta bIjI paNa be stutio bole che. te have pachInI gAthA jhiMta kSettA ane ttiri paTTajANavI. Avazyaka cUrNimAM paNa jinadAsagaNi mahattara jaNAve che ke, "helA nahicchA, ti' arthAt bAkInI be gAthA svaicchAe kahevI. - saMghAcAra bhASya gAthA-35nI vRttimAM jaNAve che ke, je icchA hoya to kahevAnuM che tenI arthAtu gAthA-4 ane panI vyAkhyA ame ahIM karatA nathI, paNa je avazya kahevAnuM che tenI ja (te traNa gAthAnI) vyAkhyA ja karIe chIe. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 pratikramaNa sUtra vivecana-2 caityavaMdana mahAbhASyanI gAthA-772 thI 774mAM paNa A stutio kahevAnuM ja samarthana kareluM che. - tema chatAM bAkInI be gAthAonuM vidhAna to aneka sthaLoe thayuM ja che. je bolI zakAya che. mATe ahIM te baMne gAthAnuM vivecana ame karIe chIe. chatAM jo koI na bole to tene mithyAtvI kahevAya nahIM. 0 have cothI gAthAmAM karAyela ariSTanemi bhagavaMtanI stuti* AMtasiha - giranAra parvatanA zikhara para. - unnata - zabdanuM vivecana juo sUtra-11 "jagaciMtAmaNi'. - sena - zaila, parvata - sidara - zikhara, coMTI para * vivA-nA-nirvadizA nasa - jemanA dikSA, nANa, nirvANa (e traNe kalyANaka thayA evA). 0 kiravA - dIkSA, pravajyA, gRhatyAga karI gRharahita thavAnI kriyA. - tIkSavi tIkSA - saMskArano Aropa karavo te "dIkSA' dIkSAnA to "maMtradIkSA', 'vrata-dIkSA' ityAdi aneka bhedo hoya che. paNa ahIM sarvathA tyAgarUpa dIkSAnA arthamAM ja "dIkSA' zabdane grAhya karavAno che. - dIkSA zabdano zAstrIya paryAya "pravRnyA' paNa che. pra-prakRSTatayA ke sarvathA ane vran - dUra javuM. gRhasthapaNAthI ghaNe ja dUra nIkaLI javuM eTale ke teno sarvathA tyAga karavo te 'pravajyA' che. 0 nA" - jJAna, kevalajJAna, (nANa kalyANaka) - jJAna zabdathI pAMca prakAranA jJAnano nirdeza maLe che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna, kevaLajJAna. koIpaNa arihaMtane janmathI traNa jJAna yukta to kahelA ja che. tethI mati, zruta, avadhinI prAptino atre nirdeza karavAno prazna ja nathI. cothuM mana:paryavajJAna paNa dIkSA letA ja utpanna thAya che. tethI te paNa "dIlA' zabda sAthe ja samajI zakAya che. tethI ahIM "jJAna' zabdathI kevalajJAna' artha ja svIkArya che. 0 nirIhi - nirvANa (nirvANa kalyANaka) jenA vaDe sarva karmono aMta Ave che, te naSedhikI arthAt naiSadhikIno spaSTArtha che "mokSagati". - jo ke 'nisIDiyA' zabda - "pApa niSedhavALI kAyAnA arthamAM paNa vaparAyela che. tenuM vivecana juo sUtra-3 "khamAsamaNa', - dharmasaMgrahamAM paNa jaNAve che ke, sarva vyApAro arthAt pravRttiono muktimAM tyAga-niSedha hovAthI "naiSadhikI arthAt mola' artha jANavo. 0 nasa - jemanA, (A bhagavaMta-ariSTaneminuM sarvanAma che.) saM thAmakaThuM - te dharma cakravartIna. - A caraNano saMbaMdha pUrvenA ane uttaranA caraNo sAthe che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana 199 - teM - tene (kone ?) jemanA dIkSA, nANa, nirvANa kalyANaka ujjayaMta (giranAra) parvata para thayelA che tene. - thaHTTa - dharma cakravartIne. - A ja prakAranuM vizeSaNa sUtra-13 "namutthaNamAM che. dharma-vara-vIhataviTTai - tyAM vivecana jovuM. - ahIM A zabda bhagavaMta ariSTaneminA vizeSaNarUpe che. - "cakra' eTale maMDaLa, sainya, samUha ke rASTra. tenA para jenI ANa varte che te cakravartI. athavA cakraratna vaDe je cha khaMDanI sAdhanA kare, tenA para vijaya meLave te cakravartI kahevAya che. cakraratna vaDe arthAt eka jAtanA viziSTa zastra vaDe jenI AjJA cha khaMDamAM pravarte che, te cakravartI kahevAya che. dunyavI ke bhautika saMpattimAM teo sarva prakAre RddhimAna hoya che. e ja rIte dharmacakra rUpa atizaya vaDe zobhatA ane AvA kula cotrIza atizayo vaDe jeo dharmanA kSetramAM sarva jIvo karatA sarva prakAre RddhimAnuM che, UMcuM sthAna dharAve che ane traNe lokamAM jeonI pUjanIyatA che, te kAraNathI teo dharmacakravartI kahevAya che. - sAmAnyathI A vizeSaNa sarva tIrthakara bhagavaMto mATe vaparAya che. paNa ahIM te ariSTanemi bhagavaMta mATe vaparAyela che. garimaM saMsama - bhagavaMta ariSTanemi evA bAvIzamAM tIrthakarane huM namaskAra karuM chuM. 0 riTTanemi - sUtra-8 logassa'mAM tenuM vivaraNa juo. - A sivAya paNa sUtra-11 "jagaciMtAmaNimAM 'nemijiNa' nAmathI.. sUtra-20 "kallANakaMdaM'mAM paNa 'nemijiNa' zabdathI temano ullekha che. -0- gAthA sAra ane gAthA uddabhava - - ujjayaMta parvata upara jemanA dIkSA, nANA, nirvANa kalyANaka thayA che. - tevA dharma cakravartI - ariSTanemi bhagavaMtane huM namaskAra karuM chuM. - SaDAvazyaka bAlAvabodhamAM A gAthAnI utpatti vize evA prakAranI prasaMgakathA prasiddha che ke - eka vakhate gIranAra tIrthanI taLeTImAM zvetAMbara ane digaMbara baMne saMpradAyanA saMgho tIrtha yAtrArthe AvyA hatA. baMne saMghanA saMghapatio paraspara tIrthanI mAlikI saMbaMdhI jhaghaDo karavA lAgyA. zvetAMbara saMghamAM yAtrAmAM AvelA jainAcAryoe tIrthanI adhiSThAyikA aMbikA devInI ArAdhanA karI. devI pratyakSa thaIne bolyA ke tame ciMtA na karazo. savAre rAjadarabAramAM jajo ane baMne bAjunI kanyAo pAse caityavaMdana sUtra kahevaDAvajo. savAramAM zvetAMbara saMgha rAjadarabAramAM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pratikramaNa sUtra vivecana-2 gayo. rAjAe digaMbarone paNa darabAramAM bolAvyA ane baMne pakSanI kanyAo pAse caityavaMdana sUtra kahevaDAvavA AjJA karI. zvetAMbara kanyAoe siddhANaMbuddhANaMnI jevI traNa gAthA kahI ke turaMta ja aMbikAdevIe teNInAM mukhe vAsa karIne brisidare e cothI gAthA kahI. te vakhate trIjI gAthAmAM "tAre) na va nAri vA" zabdo hovAthI digaMbaro strIne mokSa thAya tevuM na mAnatA hovAthI A stuti potAnI che tema na kahI zakyA. (jo ke A kathA "siddhANaM buddhANaM'mAM bIje kyAMya jovAmAM AvI nathI.) - caityavaMdana bhASyamAM Ane dazamo adhikAra kahyo che. arthAt A gAthA tyAM svIkArI che. 0 have siddhANaMbuddhANaMnI pAMcamI ane chellI gAthAnuM vivaraNa karIe chIe - A gAthAmAM covIza jinanI stuti karAyela che- * dattari dR rasa to 3 - cAra, ATha, daza ane be. - sAmAnyathI jotAM to A mAtra saMkhyAo hoya tevuM lAge. - paNa pachInA caraNamAM teno saravALo karIne covIzanI saMkhyA dvArA A saMkhyAne vizeSa arthamAM pratipAdita karI che. - A vizeSa artha tathA samagra gAthAnA anya arthonuM vivaraNa A gAthAne aMte judI judI rIte karAyela che. - A caraNamAM chelle '' evo pATha mUkyo che. Avazyaka sUtra, yogazAstra AdimAM A ja pATha che, vyavahAra prasiddha pAThamAM '' pachI '' ne badale "' che ane "hoyaema sAthe ja noMdhAyela che. paraMtu arthanI dRSTie 'ro ma' yogya pATha jaNAya che. * vaMtinA nivara vaccId - (e rIte) covIze jinavarone meM vAMdyA che - mArA vaDe vaMdAyelA che. 0 caMdrikA - vaMdAyelA, vaMdana karAyelA. 0 livarI - jinavaro - vivecana juo sUtra-8 'logassa 0 3thvInaM - covIza (eka saMkhyA che) - A rIte cAra, ATha, daza ane be e pramANe covIza jinavaro mArA vaDe vaMdAyelA che. A jinezvaro kevA che ? te kahe che- * parama-niriNA - paramArthathI kRtakRtya thayelA, 0 parama eTale uttama, zreSTha, utkRSTa, atyaMta ke mukhya. 0 artha - eTale prayojana, dhyeya ke sArAMza. 0 paramArtha - mukhya kArya, mukhya dhyeya, atyaMta sArarUpa mokSa. 0 niTTi - niSThita, puruM thayeluM che. 0 paTTA - artha, dhyeya Adi. -0- paramaThaniThiaThA' - jemaNe mokSa meLavavA rU5 potAnuM kArya pUrNa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vivecana karI dIdhela che. tevA, (A padano saMbaMdha pachInA caraNa sAthe che.) - dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke, paramArtharUpe arthAt kalpanA mAtrarUpe nahIM paNa yathArtharUpe jeone sarva prayojanonI niSThA arthAt samApti thaI che. sarva kAryo jeonA yathArtharUpe pUrNa thayA che evA. * siddha siddhi mA vilaMtu - siddho mane siddhi Apo. - A samagra caraNa pUrve sUtra-8 'logassAmAM AvI gayela che, tenuM saMpUrNa vivecana tyAM jovuM. 0 gAthA-sAra : (1) RSabha jinathI cAra, sumati jinathI ATha, vimalajinathI daza ane pArzva tathA vIra jina e rIte bharatakSetramAM thaI gayelA covIza jinavarone vAMdyA (e pramANeno artha "ceiyavaMdaNa mahAbhAsanI gAthA 769, 770mAM karyo che.) A rIte covIze tIrthakaro je "paramArtha eTale mokSathI niSThitArtha thaIne - kRtakRtya thaIne siddha bhagavaMtarUpe birAje che, te mane siddhi Apo. (2) paDAvazyaka bAlAvabodhamAM jaNAve che ke, aSTApada parvata upara bharata cakravartIe karAvelA caturmukha jinaprAsAdamAM dakSiNa dizAe bhagavaMta saMbhavanAtha Adi cAra, pazcima dizAe bhagavaMta supArzvanAtha Adi ATha, uttara dizAmAM bhagavaMta dharmanAtha Adi daza ane pUrva dizAmAM bhagavaMta RSabha ane ajita - be. e rIte kula covIza tIrthakaro rahelA che. temane me vAMdyA che, teone paramArthathI kaMIpaNa kArya karavAnuM bAkI rahyuM nathI tathA teo siddhipadane pAmelA che, teo mane mokSa sukha ApanArA thAo. (3) dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke, zrI aSTApada tIrthe dakSiNamAM cAra, pazcimamAM ATha, uttaramAM daza ane pUrvamAM be e pramANe covIza tIrthakarane athavA bIjI rIte aSTApada parvatanI uparanI mekhalAmAM cAra, vaccenI mekhalAmAM ATha, nIcenI mekhalAmAM daza ane be maLI covIza jinane vaMdanA thAya che. (4) yogazAstra vRttimAM jaNAve che ke, aSTApada parvata upara bharata cakravartIe bharAvelA ane anukrame pUrvAdi dizA sanmukha sthApana karelA cAra, ATha, daza ane be e pramANe covIza jinavaro ke jeonA sarva kAryo yathArtha pUrNa thayA che ane tethI jeo siddha thayA che, teone huM vaMdanA karuM chuM, teo mane siddhi Apo. 0 vAri-36-raNa- 3 nA vividha artho - (dharmasaMgraha mujaba) (1) "cattAri' tyAga karyo che zatruono jemaNe evA - ATha, daza ane be maLIne vIza tIrthakaro sameta zikhara upara siddhine pAmyA che. teo mane siddhi Apo. A arthamAM "ca-u-vvIsa' zabdamAMnA "ca ane u be avyayo jANavA ane vIsa' thI vazanI saMkhyA artha karavo. (2) upara jaNAvyA pramANe "vIza' saMkhyAne "cattAri' eTale cAra vaDe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 pratikramaNa sUtra vivecana-2 bhAgatAM pAMca rahe che. temAM saTTa ane Trasa umeratA kula 23 tIrthakaro zatruMjaya girirAja upara padhAryA che. temane ha ga eTale dravya ane bhAva ema be prakAre vaMdanA thaI zake che. (3) vaLI "cattAri" ane "aTha' eTale cArane ATha vaDe guNatA - 32 thAya che. tathA 'daza" ane "do'ne guNavAthI 20 thAya che. e 32 ane 20 maLIne naMdIzvara hIpanA bAvana zAzvatA jinAlayone vaMdanA thAya che. (4) athavA je rIte sametazikharanA vIsa tIrthakaronI gaNanA karI te ja rIte mahAvidehamAM vicaratA vIza viharamAnone vaMdanA thAya che. (5) vaLI "cattAri' eTale tyAga karyo che "rAga dveSAdi zatruono jemaNe evo artha karatAM utkRSTa kALe pAMca mahAvidehamAM vicaratA ATha guNyAM daza guNyA be e rIte 160 tIrthakarone vaMdanA thAya che. (6) tathA dasamAM ATha umeratAM aDhAra thAya tene cAra vaDe guNavAthI botera thAya che. e rIte traNe covIsIonA kula 72 jinezvarone vaMdanA thAya che ane "do'no artha dravya-bhAva be prakAre vaMdanA artha karavo. (7) cAramAM ATha umeratA bAra thAya ane tene daza vaDe guNI pachI be vaDe guNatAM 240 thAya che. e rIte pAMca bharata ane pAMca airavata maLI daza covIsI thAya che. tenA kula 240 tIrthakarone vaMdanA thAya che. (8) AThano varga cosaTha ane dazano varga so thAya che. e rIte 64 ane 100 maLIne 164 thAya che. temAM cAra ane be umeratA 170 thAya che. e pramANe aDhIdvIpamAM eka sAthe vicaratAM utkRSTA 170 tIrthakarone vaMdanA thAya che. (9) vaLI "cAra' eTale anuttaravimAna, raiveyaka, kalpopapanna ane jyotiSka e cAra devaloka, ATha eTale ATha vyaMtara ane daza eTale daza bhuvanapati devonA bhavano 'do' eTale adholoka ane tithyaloka rUpa manuSya kSetro - e sarva sthAnoe rahelI traNe lokanI zAzvatI ane azAzvatI sarve pratimAone vaMdana karavAmAM Ave che. * (dharmasaMgrahamAM 'siddhANaM buddhANaM'mAM jaNAvyA mujabanA tArkika artho ame upara jaNAvelA che. paraMtu amAro vyaktigata mata temaja graMtha abhiprAyAnusAra aSTApada upara rahelA "covIza tIrthakaronI vaMdanA"no artha ja yogya lAge che.) * n vizeSa kathana : 'siddhANaM buddhANaM' sUtranI pAMce gAthAonuM vivecana karyuM temAM zabdazaH vivecana uparAMta upayogI mAhitI paNa noMdhela che. chatAM vivecana dvArA na kahevAyela evI keTalIka vigato ahIM vizeSakathanamAM jaNAvavAmAM Ave che- 0 kriyAmAM A sUtrano upayoga : - rAtrika ane daivasika pratikramaNamAM A sUtra babbe vakhata bolAya che. rAtrika pratikramaNamAM aMte cAra thoyarUpa devavaMdanamAM ane daivasika pratikramaNanA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhANaM buddhANaM'-sUtra-vizeSa kathana 203 AraMbhe cAra thoyarUpa devavaMdanamAM. temaja rAtrika pratikramaNamAM darzanAdi nimittanA traNa kAyotsargane aMte tathA daivasika pratikramaNamAM mRtadevatA (bhuvanadevatA)nA kAyotsarga pUrve. - nitya ArAdhanA rUpe thatA devavaMdanamAM baMne vakhata cAra-cAra thAyanA joDAmAM cothI vakhatanI thoya pUrve bolAya che. - caumAsI, mauna ekAdazI, divALI, caitrIpUnama AdinA devavaMdanamAM paNa cAra thoyanA joDAmAM A sUtra bolAya che. 0 A sUtranA nAmo : A sUtranA traNa nAmo jovAmAM Ave che. (1) siddhANaMbudvANa, (2) siddhathaI, (3) siddhastava. (1) siddhANaM buddhANaM - A nAma tenA Adya zabdone kAraNe che. (2) siddhastava - caityavaMdana (devavaMdana) bhASyamAM pAMca stavano ullekha che. (juo sUtra-2ra pukukharavaradIvaDUDhe nuM vizeSakathana) te mujaba A sUtra "siddhastava' rUpe prasiddha che. (3) siddhathaI - A sUtromAM siddhonI stuti mukhya che. vaLI Avazyaka cUrNi ane AvazyakavRttimAM paNa siddhonI stuti tarIke oLakhAvela che. mATe tene siddhathaI kahe che. 0 sUtranI gAthAmAM varNita bAbato : (1) gAthA-1mAM vividha vizeSaNo dvArA sarve siddha bhagavaMtonuM svarUpa jaNAvI teone namaskAra karavAmAM Avela che. (2) gAthA-ramAM devAdhideva, devo dvArA namaskRta ane devendro thakI pUjita evA bhagavaMta mahAvIrane vaMdana karAyela che. (3) gAthA-3mAM bhagavaMta mahAvIrane mAtra eka vakhata paNa namaskAra karavAmAM Ave to saMsAra sAgarathI tAranAra bane che, tema jaNAvIne bhagavaMta mahAvIranI stuti ane namaskAranuM phaLa jaNAvela che. (4) gAthA-4mAM bhagavaMta ariSTanemine namaskAra karyo che. (5) gAthA-pamAM aSTApadajI tIrthe rahela covIze jinavaronI stuti dvArA temanI pAse siddhi-mola mATenI prArthanA karAI che. 0 saMdarbha sAhitya - 1. zrI jinadAsagaNi racita - "Avazyaka cUrNi" 2. zrI haribhadrasUri racita - "Avazyaka vRttio 3. zrI zAMtisUrijI racita - "ceIyavaMdaNa mahAbhAsa" 4. zrI haribhadrasUri racita - "lalitavistarA vRtti" 5. zrI devendrasUri racita - "zrAvaka pratikramaNa vRtti" 6. zrI hemacaMdrAcArya racita - "yogazAstra svopajJa vivaraNa" Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 pratikramaNasUtra vivecana-2 7. zrI mAnavijayajI racita - "dharmasaMgraha bhA.1" 0 A uparAMta devavaMdanabhASya, vividha Agamo AdithI zabdonI vyAkhyAo, siddhanA bhedo vagere saMdarbho prApta thayA che. | sUtranodha : - A sUtranI prathama traNa gAthAo Avazyaka sUtra, adhyayana-5-mAM apAyela gAthAnusAra che. bIjI be gAthA paNa pUrvAcArya kRt che. devavaMdana bhASyAdimAM mAnya karAyela che. - A sUtranI bhASA ArSa-prAkRta che. - A sUtranI pAMce gAthA "gAhA" chaMdamAM che. - A sUtramAM pAMca gAthA, 20 pada, 20 saMpadA, guruvarNa-25, laghuvarNa151, sarva varNa-176 che. - pAMca daMDakomAM A sUtra pAMcamA daMDakarUpe prasiddha che. - Y Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAvaccagarANaM-sUtra = sUtra-viSaya : vaiyAvacca karanArA, zAMti karanArA ane samyagdaSTi jIvone samAdhi karanArA (devo)nA smaraNa mATe kAyotsarga karavAnuM jaNAvela che. sUtra-24 vaiyAvaccagarANa-sUtra # sUtra-mULa : vaiyAvaccagarANaM saMtigarANaM, sammadiSThi-samAhigarANaM, karemi kAussagyuM. (annattha) # sUtra-artha : vaiyAvRttva karanArA, zAMti karanArA ane samyagdaSTi jIvone samAdhi karanArAonA nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. - zabdajJAna : 205 - vaiyAvacca - vaiyAvRttva, sevA saMti - zAMti samAhi - samAdhi kAussagga - kAyotsarga - vivecana : A eka nAnuM sUtra che. "paMca pratikramaNa sUtrArtha'' viSayaka eka pustakamAM tene 'zAsanasevaka smaraNa sUtra' kahyuM che. tenuM vistRta vivecana karavAno namra prayAsa karyo che - * vaiyAvarALa - vaiyAvRttva karanArAonA (nimitte) jaina zAsananI sevA - rakSArUpa vaiyAvacca karavAmAM tatpara evA gomukha yakSa, apraticakrA-cakrezvarI devI, yakSa-yakSiNIo. jinazAsananI sevA karanAra vidyAdevI Adi. 0 veyAvadya - vyAvRtta thayelAno bhAva athavA karma. vyAvRtta zabda vyAvRtta kriyApada parathI banelo che. teno artha che vizeSa prakAre pravRtta thavuM te. - - garANuM - karanArAonA sammadi. i - samyak dRSTi karemi - huM karuM chuM annattha - (juo sUtra-7) - vyAvRtta eTale vizeSa prakAre pravRtta thayela. pravattivALo thayela ke sevAmAM rokAyela thAya che. teno bhAva ke teNe karela kriyA pravRtti e vaiyAvRttva kahevAya che. AvI vaiyAvRttva karanArAone 'vaiyAvRttvakara' kahe che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 pratikramaNasUtra vivecana-2 0 vaiyAvRtyara eTale sevA zuzraSA karanAra, kemake vyAvRtta thayelAonI zubha pravRtti te "vaiyAvRtya'. jainadarzanamAM A zabda "sevA-suzruSArUpe rUDha thayelo che. - pravacana sAroddhAra kAra-6mAM jaNAvela sAkSIpATha mujaba - vaiyAvacca eTale vyApRtta bhAva. dharmasAdhana nimitte anna (AhAra) vagerenuM vidhipUrvaka saMpAdana karavuM - meLavI ApavuM e teno bhAvArtha che. - dazavaikAlika vRttimAM - vaiyAvaccano artha "gRhastha pAsethI anna AdinuM saMpAdana karavuM te' e pramANe tathA 'Adara karavo te' evo artha karyo che. - uvavAI vRttimAM paNa vaiyAvaccane "bhakta-pAnAdi upakhaMbhanA arthamAM ja jaNAvela che. - sthAnAMga vRttimAM - vaiyAvaccano artha karatA lakhyuM che ke, vyAvRtta thayelAno bhAva ke karma, bhojanAdi upakhaMbharUpa athavA vaiyAvaccanA zubha vyApArayukta bhAva ke karma athavA bhojanAdi evI dharmane upakArI vastu dvArA upagrahaNa karavuM te. - bhagavatIjI vRttimAM paNa ukta arthonuM grahaNa che. te sivAya vaiyAvaccano sevA' artha paNa karAyo che. - uttarAdhyayana vRttimAM - ucita AhArAdinA saMpAdanane tathA pratyanikano pratighAta karavo tene vaiyAvacca kahI che. - Avazyaka vRttimAM "vaiyAvRtyano-sevAno bhAva" tene vaiyAvacca jANavI tema jaNAvela che. - tattvArthasUtra TIkA - vaiyAvaccano artha karatA lakhe che ke, "AcAryAdinI yathAyogya AhAra, vastra, vasati, auSadha, pAtra, AjJApAlana ityAdithI sevA karavI - bhakti bahumAna karavA te vaiyAvacca. 0 vaiyAvaccanA daza bhedo : bhagavatIjI sUtra, tattvArthAdhigama sUtra AdimAM vaiyAvaccane daza prakAre oLakhAvavAmAM Avela che, te A pramANe- (1) AcAryanI vaiyAvacca, (2) upAdhyAyanI vaiyAvacca (3) sthaviranI vaiyAvacca (4) tapasvInI vaiyAvacca, (5) glAnanI vaiyAvacca (6) zaikSa-navA sAdhunI vaiyAvacca (7) kula-eka AcAryono ziSya samudAya-tenI vaiyAvacca (8) gaNa-aneka AcAryonA ziSya samudAyanI vaiyAvacca (9) saMgha vaiyAvacca (10) sAdharmikanI vaiyAvacca (A daze vaiyAvaccanuM vistRta vivecana amArA tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkAmAM karAyeluM che.) kahyuM paNa che keuttama guNane dhAraNa karanAranI nitya sevA (vaiyAvacca) karavI joIe. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veyAvaccagarANaM-sUtra-vivecana 207 kAraNa ke bIjA sarve guNo to pratipAti eTale naSTa prAyaH che, paraMtu vaiyAvacca (nirmala sevA) eka evo guNa che jene apratipAti eTale ke naSTa na thato hoya tevo guNa kahyo che. 0 laghu dRSTAMta : magadha dezamAM gautama nAme brAhmaNano eka putra hato. naMdiSeNa tenuM nAma. janmatA ja mAtA-pitAne gumAvI dIdhA. mAmAe tene moTo karyo. dekhAvamAM paNa te ghaNo beDoLa hato. vairAgya pAmI naMdivardhana AcArya pAse dIkSA grahaNa karelI. azubha karmonA nAza mATe chaThane pAraNe chaThano tapa teNe Adaryo hato. koI samaye teNe abhigraha karyo ke bALa, vRddha, glAna, paroNA AdinI vaiyAvacca e ja have mAruM kartavya raheze. mAre temanI sevA karavI paNa mAruM kArya bIjA pAse na karAvavuM. tIvra zraddhAthI vaiyAvacca karI rahyA che. cAturvarNa saMghamAM te vaiyAvaccI tarIke prasiddhi pAmyA. koI vakhata zakrae tenA abhUtapUrva vaiyAvaccaguNanI prazaMsA karI. tyAre zakrendranI vAtamAM azraddhA karanAra eka deve tenI parIkSA karavAnuM nakkI karyuM. sAdhunA be rUpa vikuLaM. eka rUpe te rogISTa sAdhu banyo. bIjA rUpe te naMdiSeNa muni pAse Avyo. naMdiSaNamuni chaThane pAraNe hajI pahelo koLiyo ja hAthamAM lIdho hato. tyAMja pe'lA zramaNarUpa deve kahyuM ke aTavImAM sAdhu bimAra paDelA che. jemane vaiyAvaccenA bhAva hoya te jaldI ubhA thAo. maMdiSeNa munie turaMta pUchayuM ke, bolo, tyAM kaI vastunuM prayojana che? naMdiSaNa muni jaldIthI pANInI gaveSaNA karavA nIkaLyA. dareka sthAne pe'lo deva pANIne aneSaNIya karI devA lAgyo. tyAre naMdiSeNamuni aTavImAM sIdhA ja sAdhu pAse pahoMcyA. te sAdhu paNa kaThora vacano kahevA lAgyA. AvA vacanone amRta samAna gaNI naMdiSaNamunie potAnA aparAdhane khamAvI, te sAdhunI maLamUtrathI kharaDAelI kAyAne sApha karI, temane khabhA para UMcakIne vasatimAM laI cAlyA. daivI mAyAthI atizaya azuci durgadhamaya mUtra ane viSTA choDyA. naMdiSeNa muninI pIThane kaThora sparza pahoMcADavA lAgyo ane Dagale pagale Akroza karavo zarU karyo.to paNa samabhAvamAM rahIne cAlyA. deve naMdiSeNamunine kSobhita karavA ghaNAM prayatno karyA. paNa teo temanA vaiyAvacca bhAvathI jarA paNa calita na thayA. AvA zubha bhAvapUrvaka vaiyAvacca karavI joIe. AvI vaiyAvacca karanArAone "vaiyAvaccakara' kahevAya che. 0 vaiyAvaccanuM mahattva - uttarAdhyayana adhyayana-29, sUtra-1156 he bhagavan! vaiyAvaccathI jIvane zuM prApta thAya che ? - vaiyAvaccathI jIva tIrthakara nAma gotranuM upArjana kare che. -0- bIjA sarve guNo pratipAti arthAt naSTa prAyaH che. jyAre vaiyAvacca e apratipAti arthAt naSTa na thAya tevo guNa che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 pratikramaNasUtra vivecana-2 -0- cha prakAranA atyaMtara tapamAM trIjA prakArano tapa che. -0- vIza sthAnaka ArAdhanAnuM eka sthAnaka che. -0- vaiyAvaccanA prabhAve sAdhvI puSpacUlA kevaLajJAnane pAmyA. -0- vaiyAvacca karanAra nIca gotra karmane bAMdhato nathI. * saMtikara - zAMti karanArAonA. (nimitte) naMti - zamana thavuM te "zAMti' A zamana du:kha, kaleza, koIpaNa jAtanI Adhi, vyAdhi, upAdhinuM hoI zake che. upadravonI zAMti paNa zAMti che. saMtikara - AvI zAMtine karanArAonA (nimitte) - ahIM 'zAMti' zabdano artha upadravothI zAMti pAmavI te levAya che. kAraNa ke teno saMbaMdha upadravanuM nivAraNa karanArA devo sAthe che. ceIyavaMdaNamahAbhAsa'mAM zAMtisUrijI jaNAve che ke, pratyenIkoe - virodhIoe karelA upasargonuM nivAraNa e zAMti samajavI. - AcArAMga vRtti zamana eTale zAMti - zeSakarmano kSaya thavAthI je mokSanI prApti thavI te zAMti kahevAya athavA ahiMsA eTale zAMti. - uttarAdhyayanavRtti - jenA sarve durito zAMta thaI jAya tene zAMti kahe che athavA zAMti eTale nirvANa ke mokSa. - Avazyaka vRtti - sAmAyika zabdano eka paryAya che. 0 AvA vividha artho AgamasUtromAM che, paNa ahIM zAMti zabdathI dUrita ke upadravonI zAMti artha ja grahaNa karAyo che. * saddhi -samarA - samyagdaSTione samAdhi karanArAnA - athavA - samAdhi upajAvanArAonA (nimitte) 0 samiiTTa - samyagadRSTi - jenI dRSTi sabhya thayelI che te. - dRSTi zabdathI darzana, najara, dhyAna ke dhyeya artha thaI zake. - samyak zabda satya, aviparita, aviruddha ke yathAsthita arthe che. - samyak dRSTi eTale samakiti ke mumukSu. - ceIyavaMdaNa mahAbhAsamAM sampaTTi no artha "saMgha' karyo che. - AvazyakavRtti - samyakdaSTi eTale samagU darzana zuddhi athavA aviparitadRSTi artha karyo che. - jIvAjIvAbhigama vRttimAM kahe che ke, saca eTale aviparitatA ane di eTale jinapraNita vastu tattvanI pratipatti (svIkAra) A ja vyAkhyA naMdIsUtramAM paNa kahI che. - prajJApanA vRtti - jene jinapraNita vastunI pratipatti rUpa aviparita mAnyatA che tene samyakdaSTi kahe che. te aMtarakaraNakALabhAvI - aupazamika samyakatvathI - sAsvAdana samyakatvathI, vizuddha darzana moDajjanA udayathI saMbhave che athavA sakaladarzana mohanIyanA kSayathI utpanna kSAyika samyaktvathI saMbhave che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veyAvaccagarANa-sUtra-vivecana 209 0 saTdha - samAdhi. juo sUtra-8 logassa'. - samakitI ke mumukSu jIvone "samAdhi' pamADavI. dareka rIte zAtA pamADavI. jIvananI jarUriyAtothI mAMDIne jJAna, darzana, cAritranAM sAdhano pUrA pADavA sudhInI sarve bAbatono samAveza thAya che. - caityavaMdana mahAbhASya mujaba jo sampiiTTa no artha saMgha laIe to saMghane zAtA pahoMcADavI. tenA manamAM koIpaNa kAraNe duHkha utpanna thayuM hoya to te dUra karavuM. - saTdha - jenA vaDe AtmA mokSa pratye-mokSamArgamAM sthApita karAya che tene "samAdhi' kahevAya che. - A arthamAM satya prAptine ja jIvanadhyeya banAvanArAone mola-mArgamAM utsAhita karavA athavA temanA e mArgamAM je vidano athavA aMtarAyo ubhA thatA hoya tene dUra karavA, te samyagdaSTine "samAdhi' pahoMcADI kahevAya che. - samAdhino bIjo artha karAyo che - "je samAdhAna che te ja samAdhi kahevAya che. A samAdhi dravyathI ane bhAvathI be prakAre hoya che. dravyasamAdhi - jenA dvArA kAyAne zAtA upaje te. bhAva samAdhi - jenA dvArA manane zAtA upaje te - athavA - mananI vyAkSipta sthiti maTI jAya tene bhAva samAdhi kahevAya che. -0- A rIte jeo jIvone kAyika ane mAnasika "samAdhi' zAtA pahoMcADavAmAM nimittabhUta thAya che, te sammavimihira kahevAya. AgamomAM samAdhi zabdanA judA judA artho karyA che - te A pramANe AcArAMga vRtti-samAdhi eTale indriyapraNidhAna athavA zarIranuM samAdhAna eTale samAdhi. sthAnAMga vRtti - samAdhi eTale prazastabhAvalakSaNa rUpa samAdhAna athavA samAdhi eTale samatA - sAmAnyathI rAgAdino abhAva athavA samAdhi eTale prathamavAhitA ke jJAna Adi. samavAyAMga vRtti - samAdhi eTale prazAMtatA. uttavRtti - samAdhi eTale cittasvAthya ke zubhacitta ekAgratA. dazavaikAlika vRtti - paramArthathI AtmAnuM hita, sukha, svAthya te samAdhi. athavA anAkulapaNuM te samAdhi 0 mi vAtsa - huM kAyotsarga karuM chuM. - "kAyotsarganI vyAkhyA pUrve sUtra-6 "tassauttarImAM karela che. * satya. ahIM "annattha' sUtra levAnuM che. A sUtra ApyuM "sUtra-7' rUpe AvI gayela che. tethI sUtra, sUtrArtha vivecana Adi sarve mATe juo sUtra-7. 0 sUtra-sAra - samagra sUtrano sArAMza be rIte rajU karI zakAya - (1) zabdazaH arthone AzrIne (2) graMthAdhArita praNAli mujaba[2|14] Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 pratikramaNa sUtra vivecana-2 (1) vaiyAvacca karanArAonA nimitte, upadravo ke upasargonI zAMti karanArAonA nimitte, samyagRSTi ke mumukSuone dharmArAdhanAmAM madada karanArAonA nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. (2) yogazAstra vivaraNa - zrI jainazAsananI sevA - raNArUpa vaiyAvacca karavAmAM tatpara evA gomukhayakSa, apraticakro-cakrezvarI devI, yakSa-yakSiNI, sarvalokamAM zAMti karanArA, samyagRSTi jIvone samAdhimAM sahAya karanArA evA samyagRSTi zAsanadevone uddezIne kAussagna karuM chuM. - ahIM sAtamI vibhaktinA arthamAM chaTThI vibhakti kahelI che. mATe ahIM vaMdaNavattiyAe pado na bolatA sIdhuM ja annattha sUtra bolAya che. - kemake devo avirati hovAthI teone vaMdana-pUjana Adi ghaTatA nathI. A pramANe karavAthI ja teone bhAvanI vRddhi thatI hovAthI smaraNa karanArane upakAradarzaka thAya che. - dharmasaMgrahamAM Apela artha - jainazAsananI vaiyAvacca (rakSA) karanArA gomukhayala - cakrezvarI devI vagere yakSa - yakSiNIo ane apraticakA Adi vidyAdevIo vagere ke jeo sarvalokamAM zAMti karanArA ane samakita dRSTi jIvone samAdhi (mAM sahAya) karanArA che (ahIM saptamI vibhaktinA arthamAM SaSThI vibhakti che mATe) teone AzrIne kAyotsarga karuM chuM. (zeSa kathana yogazAstra mujaba ja che.) - paDAvazyaka bAlAvabodhamAM karela artha - jinazAsananI vaiyAvacca karanArA, zAMti karanArA ane samakitavALA prANIone samAdhi karanArA devonI ArAdhanA karavA nimitte huM kAyotsarga karuM chuM. n vizeSa kathana : - A sUtranA cAra(pAMca) prakAre artho joyA. temAM spaSTatayA devo ke devadevIno kyAMya ullekha nathI. paNa lalita vistara, yogazAstra Adi graMthomAM devadevIne AzrIne A kAyotsarga karavAnI vAta spaSTa karavAmAM AvI che. thayanA joDAomAM paNa prAcIna-saMskRta prAkRta-mAM racAyela stutio ke tyArapachI gujarAtImAM racAyela stutiomAM cothI thoya zAsana deva ke devInI ja jovA maLe che, vaLI thoyanA joDAnuM baMdhAraNa je devavaMdanabhASya gAthA-paramAM kahyuM che, temAM paNa cothI thAya vaiyAvRtya karanArA devonA upayogArthe bolavAnuM vidhAna che. pratikramaNanI kriyAmAM paNa te ja vAtanI pratIti thAya che. mATe A sUtramAM devadevIne AzrIne kAyotsargano artha yogya lAge che. zAsana para bhaktivALA samyagadRSTi devone zAsana deva kahevAya che. teo saMghamAM upadrava phelAya tyAre tenuM nivAraNa kare che ane zAMti sthApe che. koIpaNa kAraNe saMghanuM (ke saMghanI koI vyaktinuM) ahita thatuM hoya tyAre tene TALavAno zakaya prayatna kare che. jainasaMghanA itihAsamAM zAsanadevonI sevA ujjavaLa akSaroe noMdhAI che. tethI teonuM kAyotsarga dvArA ArAdhana karAya che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veyAvaccagarANa-sUtra-vizeSa kathana 211 Saa. 0 laghu dRSTAMta : vasaMtapura nagare jinadattazreSThI nAme saMyata evo zrAvaka hato. tene subhadrA nAme eka putrI hatI. jinadattanI icchA koI sAdharmikane ja potAnI kanyA ApavAnI hatI. koI bauddhadharmIe subhadrAne joI. teNInA rUpa-lAvaNyathI mohita thaIne vicAryuM ke jo huM kapaTathI zrAvakadharma pALuM to ja A zrAvaka mane tenI kanyA paraNAvaze. tenA bauddhadharmInA kapaTIpaNAthI AkarSita thaI tene potAnI kanyA paraNAvI. subhadrA sAsare AvI. tyAM badhAM bauddhadharmI hovAthI subhadrAnI niMdA karatA hatA. tethI te buddha upAsaka subhadrAne laIne alaga rahevA lAgyo. temane tyAM aneka sAdhu-sAdhvI gaucarI mATe AvavA lAgyA. koI vakhate temane tyAM eka taruNa tejasvI sAdhu padhAryA. vaMToLIyAne kAraNe koI nAnakaDuM taNakhaluM sAdhunI AMkhamAM pravezI gayuM. sAdhunI AMkhamAM thatI pIDA joIne subhadrA zrAvikAne anukaMpA thaI. teNIe kevaLa bhaktibuddhi vaDe potAnI jIbhanA agrabhAgathI te taNakhaluM sAdhune sparza karyA vinA ja bahAra kADhI lIdhuM. A rIte taNakhaluM kADhatAM subhadrAnA kapALamAM rahela tilaka sAdhunA kapALe saheja sparzI gayuM. baMnemAMthI koIe vyAkSipta citta hovAthI A vAta jANI nahIM. sAdhu jyAre tenA gherathI bahAra nIkaLatA hatA tyAre tenI sAsu acAnaka ja tyAM AvI caDI. teNIe sAdhunA kapALamAM rahela cAMdalo potAnA patine batAvyo. pachI badhAMne te batAvI A vAta kahI. ema karIne subhadrAnI tathA sAdhunI badanAmI phelAvI. tyAre subhadrAno pati paNa teNI pratye maMda snehavALo thayo. dhIme dhIme A Akho vRttAMta subhadrAnA jANavAmAM Avyo. teNI A vAta jANI vyathita thavA lAgI. pravacana-zAsananI AvI uDDANA thatI joI teNIe vicAryuM ke have A kalaMkane kaI rIte dUra karavuM ? teNIe pravacana-zAsana devatAne AzrIne kAyotsarga karyo. nikaTamAM rahelA koIka devatAe teNInA zIla-samAcAra jANyA, jANIne te devatA tyAM AvyA. subhadrAe tene vinaMtI karI ke - game tema karI tame A zAsananI uThThANA thatI baMdha karAvo. zAsanadevatAe teNIne AvA kaSTa ane manovedanAmAMthI mukta karAvI. AvA aneka prasaMgo jevA ke yakSA sAdhvI, vajasvAmI Adi aneka bhavyAtmAnA caritromAM zAsanadevonI sahAyanA prasaMgo noMdhAyA che. 0 kriyAmAM A sUtrano upayoga : - pratikramaNamAM - rAtrika pratikramaNamAM tathA devasika pratikramaNamAM cAra thayanA joDAmAM cothI thoya pUrve A sUtra bolAya che. - devavaMdananI ArAdhanAmAM paNa be vakhata A sUtra bolAya che. temaja caumAsI, mauna ekAdazI, divALI, caitrIpUnama Adi devavaMdanomAM paNa A sUtra bolAya che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 = sUtra-noMdha : A sUtra AvazyakAdi koI AgamamAM nathI. lalita vistarAdi graMthamAM teno pATha jovA maLe che. pratikramaNasUtra vivecana-2 - devavaMdana bhASyamAM tene caityavaMdananA bAramAM adhikArarUpe jaNAvela che, pratikramaNa kriyAmAM tenuM sthAna che. tethI A sUtra ghaNuM ja prAcIna jaNAya che. te nirvivAda che. A sUtranI bhASA ArSaprAkRta che. 1 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnae0 sUtra 213 bhagavAnaB0 sana. bhagavAnAdi vaMdana sUtra che v sUtra-viSaya : A sUtramAM bhagavaMta, AcArya, upAdhyAya ane sarve sAdhuone namaskAra karavAmAM Avela che. . sUtra-mULa :bhagavAnaI, AcAryauM, upAdhyAyatuM, sarvasAdhue. (1) sUtra-artha : bhagavaMtone, AcAryone, upAdhyAyone (ane) sarva sAdhuone (namaskAra ho athavA huM vaMdana karuM chuM) | zabdajJAna :bhagavAnae - bhagavaMtone AcArya - AcAryAne upAdhyAyahaM - upAdhyAyone sarvasAdharDa - sarva sAdhuone 1 vivecana : A eka ghaNuM ja nAnuM sUtra che. temAM mULa to cAra pado ja ApelA che. tenA namaskArano bhAva garbhita rIte samajI levAno che. vaLI eka eka khamAsamaNa ApavA pUrvaka A cAre nAmonuM uccAraNa thatuM hovAthI vaMdanapUrvaka A pado bolAya che, tethI vaMdana karuM chuM ema artha karyo che. * mavA - bhagavaMtone. - mavin zabdane haM pratyaya lAgavAthI bhagavAna huM evuM rUpa banyuM che.' - ahIM ame mAvAnuM evuM vyaMjanAMta vALuM rUpa lIdheluM che anya pustakomAM bhagavAna evuM kArAta rUpa paNa jovA maLe che. - apabhraMza bhASAnA niyamAnusAra huM pratyaya SaSThInuM bahuvacana batAve che. ahIM te caturthI bahuvacana darzAvavA vaparAyelo che. - dhru pachInA traNe padomAM paNa vaparAyela che. te paNa vibhakti ane vacanathI A pramANe ja samajavuM. - tethI bhavidaM no artha bhagavaMtone thAya che. - mavAnuM zabda sUtra-5 'iriyAvahI'mAM "mavi' zabdathI AvI gayo che. sUtra-13 "namutthaNaM'mAM paNa mAvaMtA padamAM mAvaMta zabdathI AvI gayela che. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 pratikramaNasUtra vivecana-2 tyAM baMne sUtronA vivecanamAM bhAvanuM zabdanuM vistRta vivecana karAyela che te jovuM. 0 mAvAn zabdano artha tIrthakara bhagavaMtone tathA "dharmAcAryone evo paNa thAya che. prabodhaTIkA kartAe tene mATe A pramANe pATho Apela che. - sena praznottara bhASAMtara pRSTha-32. upAdhyAya somavijayajI-praznakartA. uttaradAtA - pU.senasUrijI ma. devasiya-paDikkamaNamAM devavaMdana pachI cAra khamAsamaNAM devAya che. temAM mavidaM padamAM bhAvina zabdano zo artha che? keTalAMko teno "tIrthakara' evo artha kare che. bIjAo "dharmAcArya" evo artha kare che. tyAre koIka "devavaMdana pachI cAra khamAsamaNAthI" guramahArAjane vAMde" ema pratikramaNahetu garbha graMthamAM kahyA mujaba guru ja vaMdAya che. jenI pAse pratikramaNa vagere kriyA karAya, te guru manAya ema bole che. to AmAM kayo artha nyAyayukta che ? A praznano uttara zrI vijayasenasUrIzvarajI A pramANe Ape che- - pahelA khamAsamaNe tIrthakara ane dharmAcAryane saMbodhI vaMdana karAya che. - sena praznottara bhASAMtara pRSTha-238 - praznakartA - paMnyAsa dharmaDarSagaNI uttaradAtA - pU. senasUrijI ma. - "pratikramaNamAM khamAsamaNa ApIne mAvAnadaM bhAvArthahaM ityAdi cAra khamAsamaNamAM paheluM "bhagavAnaDuM" bolAya che. A padamAM "bhagavAnuM" zabdano artha zo thAya ?" koIka kahe che ke "sudharmAsvAmI' thAya ane koIka "maMDalInA svAmI gItArtha munivara thAya" ema kahe che ane koIka tIrthaMkara artha thAya - ema bole che. jyAre "pratikramaNa hetugarbha" graMthanI bAlAvabodhamAM "cyAre khamAsamaNe arihaMtAdika vAMdaI" ema lakhyuM che. vaLI laghu pratikramaNa hetugarbhamAM "bhagava' zabdanA cAra artho che. to (bhagavad zabdano) zo artha thAya ? - A praznano uttara zrI vijayasenasUrijIe A pramANe kahyo che- paraMparAe bhAvin zabdano artha dharmAcArya saMbhaLAya che." sArAMza- bhagavAnUha' zabdathI tIrthakara bhagavaMtone tathA dharmAcAryone evo artha karavo ema ucita lAge che. 0 vArtha8 - AcAryAne - AcArya zabdanI vyAkhyA sUtra-1 navakAramaMtramAM "gAriyA' padathI karAyela che. tethI vistRta vivecanA sUtra-1mAM jovI. - sUtra-2 "paMciMdiya'mAM temanA 36 guNonuM vivaraNa che. A 36 guNopUrvakanuM vistRta vivecana sUtra-ramAM jovuM. * upAdhyAyAM - upAdhyAyone- Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnae0 sUtra-vivecana 215 - A zabdanI vyAkhyA, vivecana Adi sUtra-1 'navakAra maMtramAM cothA havannAyA padamAM 'vajJAya' zabdathI ApavAmAM Avela che. * sarvasAdhuraM - sarva sAdhuone. - sAdhu ke sarvasAdhu zabdanI vyAkhyA ane vivecana sUtra-1 "navakAra maMtranA pAMcamAM padamAM "sarvasAhU' zabdothI apAyela che. vaLI tyAM nA zabda mATe "keTalAMka icche che" ema kahIne torahita savvasAhUyi no pATha paNa che tevuM jaNAvela ja che. - A uparAMta sUtra-15 'gAvaMta ke vi" mAM paNa sAdhu zabdanI vyAkhyA che. sUtra-11 "jagaciMtAmaNi'mAM paNa sAdhuno saMkhyA nirdeza che. 1 vizeSa kathana : 0 sUtranuM nAma :- A sUtranA be nAmo noMdhAyA che (1) bhagavadAdivaMdana sUtra ane (2) bhagavADuM sUtra . (1) bhagavadAdi vaMdana sUtra bhagavAn Adi cAre pado bolatA pUrve ekaeka khamAsamaNa detA-detA eka-eka padanuM uccAraNa thAya che. tethI tene bhagavadAdi vaMdana sUtra kahyuM che. (2) bhagavAnheM sUtra - sUtranA Adya padane AzrIne A sUtranuM nAma bolAya tyAre "bhagavAnaDuM' evuM nAma bolAya che. 0 sUtranuM mahattva : - ahIM paMcaparameSThImAMnA cAra pado rajU thayA che. A cAre padomAM vartatA ucca AtmAo parama vaMdanIya che ja. temane namaskAra zA mATe ? te bAbatanuM varNana to sUtra-1 "navakAramaMtramAM karAyela ja che. tauparAMta punaHpunaH vaMdanAdithI bhAvanI vizuddhi thAya che. - pratikramaNahetugarbhamAM zrI jayacaMdrasUrijI jaNAve che ke, devavaMdana (arthAt cAra thoyanA joDArUpa utkRSTa caityavaMdana) karyA pachI cAra khamAsamaNa vaDe zrI guruone vAMde. (kemake) lokamAM paNa rAjA ane pradhAna AdinA bahumAna vaDe potAnI icchelI kAryasiddhi thAya che. (te ja rIte ahIM vaMdanAdi vaDe iSTa arthanI siddhi thAya che) ahIM rAjAne sthAne tIrthakara ane pradhAnane sthAne AcAryAdi che. 0 kriyAmAM sthAna : rAtrika ane daivasika (pAkSika Adi sahita) pratikramaNamAM babbe vakhata A cAra khamAsamaNa ApavAno vidhi pracalita che - (1) rAtrika pratikramaNamAM - jagaciMtAmaNiyukta caityavaMdana karyA pachI A cAre pado (khamAsamaNapUrvaka) bolAya che ane pachI cAra thoyanA joDA bAda namutthaNa bolyA pachI A cAre pado khamAsamaNapUrvaka bolAya che. (2) daivasika (Adi saMdhyAkAlina) pratikramaNamAM pahelA cAra thAyanA joDArUpa devavaMdana karyA pachI namutthaNe kahIne cAra khamAsamaNa pUrvaka A cAra pado Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 pratikramaNa sUtra vivecana-2 bolAya che. bIjI vakhata cha Avazyaka bAda stavana kahyA pachI bolAya che. 0 AdhAra sthAna saMbaMdhe prabodhaTIkAmAM karela noMdhanuM spaSTIkaraNa - pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA bhAga-2mAM A cAra pado mATenuM AdhAra sthAna jaNAvavA (1) yogazAstra svopajJavRttimAM ciraMtanAcArya kRt pratikramaNavidhinI 33 gAthAonuM avataraNa karyAnI noMdha che. (2) pAdanoMdhamAM - zrAddhavidhimAM A gAthAo ApI hovAno sAkSIpATha che. jeno gAthA kramAMka 30 batAvyo che. A pAThane AdhAre prabodhaTIkA kartA evuM jaNAve che ke, temAM (te gAthAmAM) bhagavadAdi cArane vaMdana karavAno ullekha Ave che. mATe A cArane vaMdana karavAno vidhi cira-pracalita che. A lakhANamAM arthaghaTana khoTuM che - kemake - A 33 gAthAo. - yogazAstranA trIjA prakAzamAM ApI che. jemAM prastuta gAthAno krama "30' che eTalI vAta nizcitapaNe satya che. - zrAddhavidhinA prakAza-2 "rAtrikRtyamAM paNa A 33 gAthAonI noMdha yogazAstravRtti mujaba levAI che te paNa ame "zrAddhavidhimAM joyuM. paraMtu tenI gAthA 30ne AdhAre bhagavadAdi cAra vaMdanano ullekha maLe che te kathana tadana khoTuM che. kemake (1) A 33 gAthAomAM 18 gAthA sudhI devasI pratikramaNa vidhi che, pachI 19 thI 27 gAthAmAM rAI pratikramaNa vidhi kahI che. gAthA 28thI papritikramaNanI vidhi zarU kare che. temAM gAthA 30mAM pagaMta (samatta) khAmaNA pachI "cAra thobhavaMdana karavA" e pramANe noMdhyuM. tyArapachI gAthA-31mAM lakhyuM ke uparokta vidhi karyA pachI zeSa devasika pratikramaNa kare. A badhAMno sArAMza e ke gAthA-30mAM jaNAvelA "cAra thobhavaMdana'no artha "pakikhakhAmaNA' thAya che nahIM ke bhagavad Adi cAra vaMdana (2) A mAtra amAruM tAraNa che ema ja nathI. paNa prabodhaTIkAnA kartAe pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA bhAga-3nA pariziSTomAM yogazAstramAM uddhata A ja 33 gAthAonI artha sahita noMdha karI che. temAM teo paNa gAthA-30mAM cAra stobha vaMdanano artha "pakikhakhAmaNA' ja karyo che. tethI A sAkSI pATha cAra pabi khAmaNA aMgeno che. paraMtu bhagavadAdi cAra padonA viSayamAM A sAkSIpATha nathI. paNa A ja 33 gAthAmAM gAthA-2mAM cAra khamAsamaNano ullekha che ja te ja A sUtrano sAkSI pATha nizcita thAya che. vaLI dharmasaMgraha AdimAM paNa vidhirUpe cAra khamAsamaNanI vAta Ave ja che. i sUtra-noMdha :- A sUtrano Avazyaka Adi Agama sUtromAM koI pATha maLato nathI. - A sUtra viSayaka thayela praznottara temaja pratikramaNamAM dIrdhakALathI tenuM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnae. sUtra-sUtranoMdha 217 kriyAmAM sthAna Adi jotAM lAMbA samayathI A cAre padonuM astitva svIkArAeluM che teTaluM cokkasa kahI zakAya. paNa ame tenA AdhArasthAna vize koI cokkasa nirNaya prApta karI zakyA nathI. hA. yogazAstramAM nirdiSTa pratikramaNavidhi darzaka 33 gAthAmAM bIjI gAthAmAM cAra khamAsamaNano ullekha cokkasa prApta che. - A sUtranI bhASA apabhraMza che. - uccAranI dRSTie anubhave evuM jovA maLela che ke "sarvasAdhuhane badale ghaNAM "sarvasAdhuLyuM" bole che. uccAranI A kSati na thAya te mATe pahelethI ja dhyAna ApavuM joIe. - cAre pada cAra khamAsamaNapUrvaka bolAya che. te cAre khamAsamaNa ubhA thaIne vidhipUrvaka ApatA-ApatA eka-eka padanuM alaga-alaga uccAraNa badhAMe sAthe karavuM joIe. beThA beThA khamAsamaNa ApIne nahIM. - X ---X Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 pratikramaNa sUtra vivecana-2 sUtra-ra6 thI devasisa paDikkamaNe ThAu- sutra pratikramaNa sthApanA sUtra che sUtra-viSaya : A sUtramAM mana, vacana, kAyAnI duSTa pravRtti thakI lAgelA doSonI mAphI mAMgavAmAM AvI che. sUtra-mULa :IcchAkAreNa saMdisaha bhagavan! devasisa paDikkamaNe ThAuM? icche. savyassa vi devasia duciMtie dubabhAsia dudhyiThia micchA mi dukkaDaM. . sUtra-artha : he bhagavan! svecchAe mane devasika pratikramaNamAM sthira thavAnI AjJA Apo. (ziSya jyAre A pramANe kahe tyAre guru bhagavaMta AjJA Ape ke, rAha - pratikramaNamAM sthira thAo. tyArapachI ziSya kahe...) icche - huM bhagavaMtanA e vacanane icchuM chuM - (svIkAruM chuM) divasa saMbaMdhI sarva paNa duSTa ciMtavana, duSTa bhASaNa ane duSTa ceSTA saMbaMdhI (arthAt mana, vacana ane kAyAnI duSTapravRtti) thakI je-je aticAronuM sevana thayuM hoya, te sarve mAruM pApa mithyA thAo. | zabdajJAna :icchAkAreNa - sva-icchAe saMdisaha - AjJA Apo bhagavan! - he bhagavaMta ! devasiya - divasa saMbaMdhI paDikkamo - pratikramaNamAM ThAu - sthira thavAne icche - icchuM chuM, svIkAruM chuM sabyassa vi - sarve paNa duciMtia - duSTa ciMtavananuM dubabhAsia - duSTa bhASaNanuM ducciThia - duSTa ceSTAnuM micchA - mithyA thAo mi - mAruM (bolanAranuM) dukkaDa - duSkata, pApa 1 vivecana :A sUtrathI devasika pratikramaNanI cha AvazyakarUpa kriyAno AraMbha thAya che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devasisa paDikkamaNe ThAuM - sUtra-vivecana 219 tethI A sUtrane pratikramaNa sthApanA sUtra kahyuM che. (A ja prakAranuM sUtra-34 savvasa vi' paNa che. paraMtu tyAM sUtra bolavAno udeza pratikramaNa mATenI AjJA levAno che.) ahIM pratikramaNano AraMbha karavA mATenI AjJA levAno uddeza che. gura bhagavaMta pratikramaNamAM sthira thavAnI AjJA Ape, tyArapachI divasa daramyAna mana vacana, kAyAnI duSTa pravRtti thaI hoya tenI saMkSiptamAM mAphI mAMgI laI, pachI sAmAyika AvazyakarUpa "karemibhaMte" bolavApUrvaka cha-Avazyakamaya pratikramaNa cAlu thAya che. * chAvarena - svecchAthI, baLAtkAre nahIM paNa ApanI icchA hoya to, svakIya icchApUrvaka. * saMvida - AjJA Apo. Adeza Apo, anumati Apo. * bhAva ! he bhagavan! he pUjya ! -0- he bhagavan! (he pUjya !) Apa ApanI icchA hoya to mane AjJA (Ade, anumatI) Apo. - A pada pUrve sUtra-5 'iriyAvahImAM AvI gayela che tyAM tenuM vistArathI vivecana karela che. te jovuM. - Avo ja Adeza sUtra-36 "abhuThio' sUtramAM paNa maMgAya che. - sUtra-34 "sabyassa vi'mAM paNa A ja Adeza sUtrane aMte che. - sUtra-11 "jagaciMtAmaNimAM paNa A pramANe Adeza maMgAyo che. - pratyeka kriyA guru bhagavaMtanI AjJApUrvaka ja AraMbhAya-e A "AjJA, yAcanA, vacana"nuM rahasya che. * devasia - devasika, divasa saMbaMdhI, divasanA - yogazAstra svopajJa vRtti prakAza-3 tathA dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke ahIM "devasiapathI "ducciThia sudhInA cAre zabdomAM chaThI vibhaktino lopa thayelo che. tethI tenuM saMskRta rUpAMtara 'saivasisya' Adi thAya che. - pratikramaNanA pAMca bhedone AzrIne ahIM kevasima zabdano prayoga thayo che. jo rAtripratikramaNa karatA hoIe to ra3 Dighama TAuM? ema bolAya che. - phevasijha arthAt divasanA aMta bhAge karAtuM (pratikramaNa) -devasika (pratikramaNa) mATeno samaya jaNAvatA zrAddha vidhi, dharma saMgraha, Avazyaka cUrNi AdimAM kahyuM che ke utsarga mArga aDadho sUrya asta thayo hoya tyAre vaMditta sUtra (pratikramaNa sUtra) bolAya te rIte divasa saMbaMdhI pratikramaNa karavuM joIe. apavAda mArge (kAraNe) trIjA praharathI mAMDIne ardharAtri sudhImAM daivasika pratikramaNano samaya jANavo. A rIte 'hevasiMga' zabdano artha "rAtri pratikramaNa pachIthI divasanA aMta bhAga sudhIno samaya evo abhipreta thAya che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 pratikramaNasUtra vivecana-2 vikama - pratikramaNamAM - pUrve sUtra-5 'iriyAvahImAM pratikramaNa' zabdano artha ghaNAM vistArapUrvaka jaNAvAyo che, te khAsa jovuM. - "pratikramaNamAM' zabdathI ahIM "doSathI ke pApathI pAchA haTavAnI kriyAmAM" evo artha samajIne cAlI zakAya. - mAtra vidhi svarUpe vicAro to paNa devasika pratikramaNa saMbaMdhI vidhi arthAt kriyA mATe (huM sthira thAuM ?) ema samajavAnuM rahe. kahe - sthira thavAne. - ahIM mULa kriyApada TA (thA) che. A kriyApadano prayoga pUrve sUtra-6 'tassa uttarI'mAM paNa thayo che. pharka mAtra e ke tyAM ja padathI kriyAparUpe darzAvela che ahIM TArDa (AtuH) padathI hetvartha kRdantarUpe teno prayoga karAyela che. * kuSTha - tenuM saMskRta rUpAMtara che chAmi - huM icchuM chuM. - yogazAstra vivaraNamAM tenA be artho jovA maLe che :(1) e bhagavaduvacanane huM icchuM chuM. (2) mAre ApanI AjJA pramANa che. (A zakhuM rahasya e pramANe che ke, jyAre ziSyane pratikramaNano AraMbha karavo hoya tyAre te "icchAkAreNa saMdisaha bhagavanuM ! devasia paDikkamaNe ThAu?" ema prazna kare che tyAre guru bhagavaMta tene Adeza-AjJA ApatA kahe che "ThAeDa" tenA anusaMdhAne gurunI AjJAno vinayapUrvaka svIkAra karavAne mATe ziSya je zabda bole tene 'iccha" kahe che.) 0 A rIte guru bhagavaMtanI AjJA prApta thayA pachI, "iccha' zabdapUrvaka teno vinayathI svIkAra karIne pachI ziSya rajoharaNa (caravaLA) para jamaNo hAtha (khullo) sthApIne pachI pratikramaNanA bIjabhUta evA pratikramaNa sthApanA sUtrane bole. tenuM vivecana A pramANe : * savya vi sarvenuM paNa. - A zabdano saMbaMdha have pachInI traNe pravRttio sAthe che. (mananI, vacananI, kAyAnI sarve paNa duSTa pravRti evo artha grAhya che.). - yogazAstra AdimAM savvasa no arthavistAra karatA kahe che ke, karavA yogya na karavAthI ane na karavA yogya karavAthI - je koI aticAro lAgyA hoya te sarve aticAronuM grahaNa karavAnuM che. * yuti - duSTa ciMtavananuM, kharAba vicAronuM. - mananI duSTa pravRtti vaDe lAgelA aticAro ke doSonuM. - yogazAstra svopajJa vRttinA trIjA prakAzamAM tathA dharmasaMgrahamAM jaNAvyA mujaba - Arta ane raudradhyAna vaDe jemAM duSTa ciMtana thayeluM che tene "duzcitita' kahevAya che. AvA duzcititathI udbhavelAnuM A pada vaDe mAnasika aticAronuM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 chA che devasia paDikkamaNe ThAuM - sUtra-vivecana sUcana thAya che. - durghatika zabdamAM SaSThI vibhaktino lopa thayelo che. tethI saMskRta rUpAMtara kuttitI thAya che. 0 laghu daSTAMta :- lakSmaNA nAme eka sAdhvI hatA. koI vakhate upAzrayamAM ekAMtamAM beThelA lakSmaNA sAdhvIe krIDA karatA pakSIyugalane joIne ciMtavyuM ke AmanuM jIvana saphaLa che A cakalAne sparza karatI cakalIne ke je priyatamane AliMgana ApIne parama AnaMda-sukha Ape che. bhagavaMte puruSa ane strIone ratikrIDA karatA jovAnuM zA mATe nivAryuM haze ? teo to veda nA duHkharahita hovAthI bIjAnA sukhaduHkha jANI zakatA nathI. paNa nA, nA, nA bhagavaMte je AjJA karelI che, te yathArtha ja che. teo viparIta AjJA kare ja nahIM. tyArapachI teNI atyaMta vyathita thayA. pote karelI duSTa ciMtavanA vize lakSmaNA sAdhvIne ghaNo ja pastAvo thayo. pachI teNIe AlocanA grahaNa karavA vicAryuM. paNa teNIne thayuM ke mAro A mAnasika doSa bhagavaMta pAse pragaTa karIza to mArA bhAIo, pitA, mAtA A vAta jANaze to duHkhI thaze. pachI teNIe zalyapUrvaka AlocanA karI 50 varSa sudhI vikRSTa tapa karyo. A tapa daramiyAna Avazyaka kriyAo paNa choDI nahIM. to paNa teNInI zuddhi na thaI. tyArapachI kALadharma pAmIne tenuM bhayaMkara bhavabhramaNa cAlu thayuM. mahAkAlezakArI bhavo thayA. 82 covIzI sudhI teNInuM saMsAramAM rakhaDavAnuM banyuM. tiryaMca ane narakanA ghora duHkho sahana karyA. kevaLa duSTa ciMtavanAno A che azubha karmavipAka. * Dumasa - duSTa bhASaNanuM, kharAba rIte bolAyelAnuM. - vANInI duSTa pravRtti vaDe lAgelA aticAro ke doSonuM. - yogazAstra svopajJavRttinA trIjA prakAzamAM tathA dharmasaMgrahamAM jaNAvyA mujaba - duSTa arthAt jemAM sAvadya-vANIrUpa bolAyeluM hoya che. durbhASita' tenA vaDe utpanna thayelAnuM. A pada vaDe vAcika aticAronuM sUcana thAya che. - sumatima zabdamAM SaSThI vibhaktino lopa thayelo che. tethI saMskRta rUpAMtaramAM tenuM sumaSitaca thAya che. 0 laghudaSTAMta :- bhadra nAme AcArya hatA. temanA gacchamAM 500 ziSyo ane 1200 sAdhvIjI hatA. temAM eka sAdhvIjI ju AryA nAme hatA. koI samaye rajjA AryAne pUrvakRtu azubha pApakarmanA udayanA kArame kuSTharoga thayo. tenAthI tenuM AkhuM zarIra saDI gayuM. temAM kRmio utpanna thaIne tene pholI khAvA lAgI. tyAre gacchamAM rahelA bIjA saMyatIo temane pUchavA lAgyA ke are ! A tamane acAnaka zuM thayuM? tyAre te mahApApakarmI rajA AryAe saMyatIone evo pratyuttara Apyo ke A acitta jaLanuM pAna karavAnA kAraNe mAruM A zarIra vaNasIne nAza pAmyuM che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2 pratikramaNa sUtra vivecana-2 temanA A duSTa vacanathI sarve saMyatIonA hRdaya kSobha pAmyA. AvA samaye eka saMyatI-sAdhvIne thayuM ke mAruM zarIra eka palakArA jeTalA alpakALamAM ja saDI jAya, TukaDe TukaDA thaI jAya to paNa huM sacitta jaLanuM pAna A janmamAM kadApI nahIM karuM ane acitta jaLano tyAga nahIM karuM. A sAdhvInuM zarIra acitta jaLanA pAnathI saDI gayuM hoya te vAta paNa zakya nathI. A pramANenI zubha vicAraNA karatA-karatA te sAdhvI zukladhyAnamAM lIna banyA ane teNIne kevaLajJAna utpanna thayuM. kevalI sAdhvIjIe rajjA AryAne teNIne thayelA kuSTha roganuM sAcuM kAraNa jaNAvyuM ke pravacana devatAe tane A sajA karelI che, jenuM kAraNa tAruM aghaTIta vartana hatuM. tyAre rajjAAryAe kevalInA vacanano Adara karyo ane potAnA duSTa bhASaNa mATe prAyazcitta mAMgyuM. tyAre kevalIe kahyuM ke, tArA mATe koI ja prAyazcitta nathI. kemake sarve sAdhvIonA hRdaya lobhita karyA che. duSTa bhASaNathI atyaMta kaSTadAyI, virasa, bhayaMkara, baddha, pRSTa, nikAcita pApano puMja ekatra karyo che. tyArapachI rajjA sAthvInA zarIramAM soLa mahAbhayaMkara rogo utpanna thayA. anaMtAbhavo sudhI lagAtAra duHkha bhogavyuM. kevaLa duSTa bhASaNano A che azubha karma vipAka. * suziki -duSTa ceSTAnuM, kharAba kAryonuM. - kAyAnI duSTa pravRtti vaDe lAgelA aticAro ke doSonuM. - yogazAstra svopajJa vRttinA trIjA prakAzamAM tathA dharmasaMgrahamAM jaNAvyA mujaba - jeno niSedha karavAmAM Avyo che tevuM doDavA kUdavA vagere kriyArUpa cekhita - pravRtti te kSeSTita. tenAthI utpanna thayelAnuM. A pada vaDe kAyika aticAronuM sUcana thAya che. * laghu dRSTAMta : bhagavaMta mahAvIrathI je pratibodha pAmI AThamA devaloka gayo te caMDakauzika sarpanI kathA jaina jagatmAM prasiddha che. paNa tene maLela sarpano bhava e tenA duzeSTitapaNAnuM pariNAma hatuM. pUrvabhave eka ugratapasvI kSamaka sAdhu hatA. koI vakhata mAsakSamaNa tapanA pAraNe bALamuni sAthe vahoravA nIkaLelA. cAlatA cAlatA temanA paga nIce acAnaka koI deDakI AvI jatA deDakI mRtyu pAmI. pAchA upAzrayamAM pharI iriyApatha AlocanA karatA hatA tyAre samakamunie deDakInI virAdhanAnI AlocanA na karI. tyAre bALamunie temane yAda apAvyuM ke deDakInI virAdhanAnI AlocanA karo. paNa samakamunie tema na karyuM. pachI paNa bALamunie yAda karAvyuM paNa kSamaka munie kahyuM ke meM kaMI deDakI thoDI mArI che ? sAMje pratikramaNa avasare deDakInI virAdhanA yAda karAvI. e rIte Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devasia paDikkamaNe ThAu - sUtra-vivecana 223 bALamunie vAraMvAra deDakInI virAdhanA yAda karAvyA karI tyAre kamakamuni krodhita thaIne bALasAdhune mAravA doDyA. mArgamAM thAMbhalo hato, teno khyAla na rahyo. samakamuni tyAM athaDAIne mRtyu pAmyA. marIne jyotiSka deva thayA. tyAMthI kauzika tApasarUpe janmyA. tyAM paNa temane atyaMta krodhano udaya hato. krodha bhAvathI temanI kAyikapravRtti karatA mRtyu pAmIne caMDakauzika sarpa thayA. A che duSTa ceSTA-kAyAnI duSTapravRttino azubha karmavipAka. * micchA mi du6i - mAru pApa mithyA thAo. - sUtra-5 'iriyAvahImAM A padanI vivecanA-vyAkhyA Adi vistArathI karAyelA che. tethI sUtra-pamAM jovuM. - A uparAMta sUtra-10 "sAmAiya vayajUro'mAM paNa " micchA mi dukkaDuM' pada Ave che. pachInA sUtra-27, 30, 31, 32, 33, 34mAM paNa A pada AvavAnuM che. sva duSkRtnI gartA mATenuM A bIjarUpa ane ati mananIya pada che. A pada dvArA "aticAronI jugupsA" karAya che. -0- yogazAstra ane dharmasaMgrahamAM apAyela sUtra-sAra - he bhagavaMta ! mArA baLAtkAra (Agraha)thI nahIM, paNa ApanI icchAthI mane pratikramaNa-doSathI pAchA haThavAnI kriyA-mAM sthira thavA mATenI anumati Apo. (ema kahIne maunapaNe gurunI sanmukha joto aTake) tyAre guru bhagavaMta 'TAiTa pratikramaNamAM sthira thAo tema kahe. tyAre ziSya - "rUchuM' zabdathI temanA vacanane vinayathI svIkAre. divasa saMbaMdhI sarva kaMI akaraNIya karavAthI ke karaNIyane nahIM karavAthI thayelA aticAronuM, kevA aticAronuM ? - Arnarodra dhyAnarUpa duSTa ciMtavana karavAthI thayelA evA mAnasika-(mananI pravRtti janya) aticAronuM. - kharAba-pApa vacano bolavAthI thayelA vAcika aticAronuM. - niSedha karAyela doDavA-kUdavA vagere kAyAnI duSTa pravRttithI thayelA kAyika (zarIranI pravRtti janya) aticAronuM. e sarve aticArorUpa mAruM pApa mithyA thAo - e aticAronI huM jugupsA karuM chuM. i vizeSa kathana :0 A sUtranA be nAmo AraMbhe jaNAvyA che- (1) devasia paDikkama ThAu - sUtra A nAma tenA AraMbhika zabdone AdhAre prasiddha thayuM che jema sUtra-pamAM 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavanuM ! iriyAvahiyaM paDikkamAmi ?'thI AraMbha thAya che, tene "iriyAvahI sUtra nAme oLakhavAmAM Ave che, tema A sUtra "devasia paDikkamaeThAu' nAmathI prasiddha thayeluM che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 pratikramaNamUtra vivecana-2 (2) pratikramaNa sthApanA sUtra - A sUtranuM bIjuM nAma che. kemake prastuta sUtra vaDe pratikramaNanI sthApanA thAya che. pachI ja Avazyakamaya evA pratikramaNanI kriyAno AraMbha thAya che. bIjuM - pratikramaNanA pAMca bhedo bhagavaMta mahAvIranA zAsanamAM prasiddha che - (1) devasika, (2) rAtrika, (3) pAkSika, (4) cAtumasika ane (5) sAMvatsarika, jemAM pahelA be pratikramaNa nitya karavAnA hoya che. temAM devasika ke rAtrika pratikramaNa, baMnemAM pratikramaNamAM sthira thavA mATenI AjJA A sUtra dvArA ja mAMgavAmAM Ave che. phakta "devasia'ne badale "rAIa' zabda tyAM bolAya che. mATe A sUtranuM nAma "pratikramaNa sthApanA' sUtra paNa yogya ja che. 0 dharmasaMgrahamAM kahyuM che ke, A sUtrane sakala pratikramaNanA bIjarUpa jANavuM. sattapratimavanamUtaM ." 0 A sUtranuM svarUpa - vastutattvano vizada bodha thavA mATe tenuM kathana be prakAre karAtu hoya che. (1) vistArathI ane (2) saMkSepathI. je kathana vistArathI karAya che, temAM te vAtane judI judI bAjuo, judA judA saMdarbhamAM ke vividha dRSTibiMduothI rajU karavAmAM Ave che. jyAre saMkSepathI thayeluM kathana te vAtane lagatAM vividha dRSTibiMduono samanvaya kare che, te vividha varNanonA sArane jaNAve che, sattvarUpa hakIkata TUMkamAM jaNAve che. jemake pratikramaNa AvazyakamAM "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! devasi Alou ?" e aticAra AlocanA sUtramAM saMkSepamAM aticAra AlocanA karAya che, "vaMditta sUtramAM A ja AlocanA tenI tulanAe vadhu vistArathI karAya che, A ja AlocanA "aticAra' sUtramAM tenA karatA ati vistRta rIte karavAmAM Avela che. e ja rIte prastuta sUtra pratikramaNanI kriyAnuM saMkSipta kathana che. tethI temAM pratikramaNane lagatI vividha kriyAono sAra TUMkamAM jaNAvela che. e che duSTa ciMtana, duSTa bhASaNa, duSTa vartana aMge sAcA hRdayanI dilagIrI. mana, vacana, kAyAnI azubha pravRtti mATe mAphI mAMgavI te. A sUtra thoDA pheraphAra sAthe dainika pratikramaNa kriyAmAM be vakhata bolAya che. (1) pratikramaNa sthApanA karatA (2) vaMdig (pratikramaNa) sUtra pUrve pahelI vakhata saMkSepamAM ekarAra karAyo che ke, huM pratikramaNamAM sthira thavAne icchuM chuM. (te mATe) mana, vacana, kAyAnI duSTa pravRtti saMbaMdhe huM "mithyA duSkRta' Apu chuM. bIjI vakhata "pratikramaNa sUtra" pUrve gurunI AjJA levA mATe pUche che ke, mana, vacana, kAyAnI sarve duSTa pravRtti saMbaMdhe he bhagavan! huM zuM karuM ? tyAre guru bhagavaMta kahe che ke, "tenuM tuM pratikramaNa kara" tyAre ziSya vaMdig (pratikramaNa) sUtra bolIne pratikramaNa kare che. A rIte A sUtra saMkSepamAM pratikramaNa svarUpe kahevAyela che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 devasisa paDikkamaNe ThAuM - sUtra-vizeSa kathana 0 dainika kriyAmAM A sUtranA bhAvano saMbaMdha : A sUtrano mukhya bhAva ke rahasya che - mana, vacana, ane kAyAnA duSkRt arthAt mana, vacana, kAyA vaDe baMdhAyela pApanuM " micchA mi dukkaDaM' ApavuM eTale ke mAphI mAMgavI te. prAtaHkAle (rAtrinA aMtima prahara) rAI pratikramaNano AraMbha thAya tyAre pratikramaNanI sthApanA avasare A sUtra bolAya che. pachI pratikramaNa madhye vaMditta sUtra pUrve A sUtra bolAya che. saMdhyAkALe paNa e ja rIte A sUtra pratikramaNamAM be vakhata bolAya che. rAtre saMthArA porisimAM paNa je chellI gAthA bolAya che temAM A ja bhAvo "gaM gaM mour va" gAthA dvArA rajU karAya che. arthAt sUtA pahelAM paNa mana, vacana, kAyAthI baMdhAyela pAponuM " micchA mi dukkaDaM' apAya che ane uThIne paNa pratikraNaNanI sthApanA A sUtrathI ja thAya che. te sivAya pauSadha karanAra jyAre "rAI muhapatti paDilehaNanI vidhi kare che tyAre te kriyAmAM A sUtra bolAya che. jo bAdazAvarta vaMdanarUpa bRhadguru vaMdana karavAmAM Ave to temAM paNa A sUtra bolAya che. pAkSika Adi pratikramaNamAM paNa moTA (pAkSika) aticAra bolAyA pachI A sUtra bolAya che. pharka mAtra eTalo ke temAM devasia ke rAIane sthAne pakia ke caumAsia ke saMvarcyuria zabda bolAya che. 0 A sUtranA ullekha saMbaMdhe mahattvanI noMdha. - pratikramaNa vidhi saMbaMdhe ciraMtanAcArya kRt 33 gAthAono ullekha yogazAstra svopajJa vRttinA trIjA prakAzamAM thayo che. A ja sAkSIpAThanI noMdha zrAddhavidhimAM zrI ratnazekharasUrijI mahArAje "rAtrikRtya" nAmanA bIjA prakAzamAM paNa lIdhelI che. A 33 gAthAmAMnI gAthA-2mAM jaNAve che ke caityavaMdana karI, cAra khamAsamaNa ApIne pachI bhUmi para mastaka sthApI sarve aticAronuM "micchAmidukkaDa' ApavuM. A gAthA dvArA devasika pratikramaNa sthApanAno ullekha che. je kathana pratikramaNanI vidhi darzAvatA anya graMthomAM paNa jovA maLe che ane vartamAna kALe darzAvAtI pratikramaNa saMbaMdhI vidhimAM paNa A pramANe ja kriyA karavA aMgeno nirdeza jovA maLe che. -0- sUtra-26mAM pratikramaNa sthApanA svarUpe che, te ja sUtra thoDA pheraphAra sAthe paNa A ja svarUpe sUtra-34 che. te sUtranuM nAma "sabyassa vi' che. jene pratikramaNanI AjJA mAMgavAnuM sUtra kahela che. jo ke pratikramaNa sUtra prabodhaTIkAmAM tathA paMcapratikramaNa sUtrArthanA keTalAMka pustakomAM A sUtra-34 judu noMdhAyela nathI. jyAre yogazAstra vivaraNa ane dharmasaMgrahamAM je artha apAyela che, te have pachI kahevAnArA sUtra-34nA "mULasUtra' anusAra kahevAela che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 sUtra-noMdha : Avazyaka sUtra Adi AgamomAM A sUtrano koI ullekha prApta nathI. - pUrvAcArya kRtu vidhi darzaka gAthAo ke vidhikramamAM A sUtrano ullekha che, tethI A sUtra prAcIna jarUra che, paNa tenuM nizcita AdhArasthAna amone prApta thayela nathI. 226 sUtranI bhASA prAkRta che. - uccAronI dRSTie A sUtramAM joDAkSaranA uccAromAM sAvadhAnI rAkhavI atyaMta jarUrI che. kemake cAra padonA joDAkSaranA uccAraNomAM bhUlo jovA maLe che. jemake 'savvasTa vi'nuM 'savasa vi' Adi. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra 227 sUtra-2) IcchAmi hAmi sa v sUtra-viSaya : jJAna, darzana, cAritra Adine lagatA je aticAro mana, vacana, kAyAthI lAgyA hoya tenuM mithyAdukRta ApI ane kAyotsargamAM sthira thavA mATe A sUtranuM kathana karAyela che. 1 sUtra-mULa :IcchAmi ThAmi kAussagga. jo me devasio aIyAro kao, kAIo vAIo mANasio, usyutto ummaggo akaSpo akaraNijjo, duljhAo dudhviciMtio, aNAyAro aNicchiabo asAvaga-pAugyo, nANe daMsaNa carittAcaritte sue sAmAIe, tirUM guttIrNa, cahiM kasAyANaM, paMcahamaNuvrayANa tirUM guNavrayANaM cahiM cikakhAvayANaM, bArasavihassa sAvagadhammassa je khaMDie je virAhiaM, tassa micchA mi dukkaDaM. | sUtra-artha :huM kAyotsargamAM sthira rahevAne icchuM . divasa daramiyAna meM je kaMI aticAra-khalanA karI hoya, (te khalanA)-kAyAthI, manathI, vacanathI thayelI hoya, - zAstra viruddha, mArga viruddha, AcAra viruddha (ane) na karavA yogya hoya, - durgAna svarUpa (ane) duSTa ciMtavanA rUpa hoya, - anAcAra rUpa, na icchavA yogya (ane) zrAvakane ayogya hoya. (A aticAro zAmAM lAge che te jaNAve che) - jJAnane vize, darzanane vize, dezavirati cAritrane vize, siddhAMta-zratane vize ane sAmAyikane vize, - traNa gutinA saMbaMdhamAM, cAra kaSAya (nA tyAganA) saMbaMdhamAM, pAMca aNuvrato, traNa guNavrato, cAra zikSAvrato e bAra prakAranA zrAvakadharma Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 pratikramaNa sUtra vivecana-2 saMbaMdhI je kaMI khaMDita karyuM hoya ke virAdhita karyuM hoya. te saMbaMdhI mAruM duSkRt - pApa mithyA thAo. . zabdajJAna :icchAmi - huM icchuM chuM ThAmi - rahuM chuM, rahevAne kAussagga - kAyotsargamAM jo me - je meM devasio - divasa saMbaMdhI aiyAro - aticAra, skUlanA kao - karyo hoya kAio - kAyika, kAyAthI vAIo - vAcika, vacanathI mANasio - mAnasika, manathI usyuro - sUtra ke zAstra viruddha ummaggo - mArgathI viruddha akampo - kalpa ke AcAra viruddha akaraNijjo - na karavA yogya dujhAo - durgAna svarUpa dudhviciMtio - duSTa ciMtavanarUpa aNAyAro - anAcAra rUpa aNicchiavvo - na icchavAyogya asAvaga-pAugno - zrAvakane ayogya, zrAvakane mATe atyaMta anucita nANe - jJAnane vize daMsaNa - darzanane vize caritAcaritta - dezavirati rUpa cAritrane vize, zrAvakadharmane vize sue - zrata ke siddhAMtane vize sAmAIe - sAmAyikane vize tirUM guttIrNa - traNa gupti saMbaMdhe cahiM kasAyANa -cAra kaSAya saMbaMdha paMcae aNuvrayANa - pAMca aNuvratonA saMbaMdhamAM, aNuvratone vize tie guNavrayANuM - traNa guNavratonA saMbaMdhamAM, guNavatone vize ahiM sikakhAvayANuM - cAra zikSAvatonA saMbaMdhamAM, zikSAvatone vize bArasavihassa - bAra prakAranA sAvagadhammassa - zrAvakadharma saMbaMdhI jaM khaMDie - je kaMI khaMDita thayuM je virAhie - je virAdhya hoya tassa - tenuM, te saMbaMdhi micchA - mithyA thAo mi - mAruM (bolanAranuM) dukkaDa - duSkRta, pApa, bhUla A vivecana : A sUtra traNa alaga-alaga prakAre pratikramaNa sUtromAM jovA maLe che. jemAM Adya pado-Adeza badalAya che. paNa jo ne kevasijha zabdathI traNe sUtro eka samAna che. (1) rUchAmi mizabdothI A sUtra (zramaNane AzrIne) Avazyaka sUtranA 38mAM sUtrarUpe jovA maLe che. (2) rUchAmi DimituM zabdothI A sUtra (zramaNane AzrIne) Avazyaka sUtramAM sUtra-15 rUpe jovA maLe che. (3) chAjiLa saMdi mamavana ! TeligaM gAuM zabdothI yogazAstra svopajJa vivaraNamAM jovA maLe che. tethI Adya padonuM vivecana mAtra badalAya che, pachInA sarve padonuM vivecana samAna ja rahe che. traNemAM Adya padonuM parivartana pratikramaNa kriyAnA hetune AzrIne ja alagaalaga jovA maLe che. zeSa kathana to traNemAM sarakhuM ja che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana (1) kcchAmi yAmi - ahIM kAyotsargamAM sthira thavAno hetu che. (2) rUcchAmi Di ahIM aticAranA pratikramaNano hetu che. (3) rUAAreLa ahIM aticAra AlocanArthe AjJA-yAcanA che. cchAmi - huM icchuM chuM - juo sUtra-3 khamAsamaNa'nuM vivecana. Avazyaka sUtra-38nI vRttimAM jaNAve che ke, rUr (rU) kriyApadanuM uttama (pahelA) puruSa ekavacananuM A rUpa che. -- - = eTale icchavuM, abhilASA karavI. tevo artha thAya che. * TAmi - sthira rahuM chuM, sthira rahevAne. ahIM Tami zabda vyavahAramAM pracalita che. pratikramaNanI kriyAmAM paNa rUni mi ja vartamAnakALe bolAya che paNa-- Avazyaka sUtra AgamanA sUtra-38mAM 'TAphTa' zabda vaparAyela che. tenI vRttimAM haribhadrasUrijI mahArAjA tenuM 'sthAtum" evuM saMskRtarUpa paNa darzAve che. Avazyaka cUrNimAM paNa 'TAtuM' pATha che. tyAM paNa cAtum ane grasitum evA artho jinadAsagaNi mahattare karelA che. 229 arthanI dRSTie paNa 'rahevAne" evuM hetvarthakRdanta ja baMdha bese che. vaLI vRttikAra, cUrNikAra ane gujarAtI arthakartAoe paNa 'rahevAne" evo artha ja darzAvyo che. tethI ahIM mi ne badale 'TAOM" evo pATha ja Avazyaka sUtra AdhAre yogya pATha jaNAya che. chatAM paraMparAgata rIte 'TAmi' zabda hovAthI ame ma noMdhela che. - jo 'TAmi' zabda laIe to 'sthira thAu chuM' artha thaze. juo sUtra-19 'arihaMta ceiyANaM' vAsAM - kAyotsargamAM A zabdanuM vivecana Adi sUtra-6 'tassauttarI'mAM juo. - te sivAya sUtra-7 'annattha' sUtra-19 'arihaMta ceiyANaM sUtra-22 'pukharavaradIvaa' sUtra-24 'veyAvaccagarANaM'mAM paNa A 'kAussaggu' zabda AvI gayela che. Avazyaka sUtra-38nI vRttimAM jaNAvyA mujaba-- "vik cayana" tene 'gham' pratyayAnta karavAthI 'nivAsam' artha thaze. jene mATe 'vitti' zabda prayojela che. zarIropasamAdhAnepu Avezatha ja kRti thAyate kRti vhAya. kAya eTale deha ke zarIra. - - vRn viTM - tenuM ut upasargapUrvaka utsai thayuM. A rIte kAyAno utsarga - zarIranA (mamattvano) tyAga karavo te. 0 sArAMza - huM sthira thavAne icchu chuM. paNa zemAM ? kAyotsargamAM. temAM sthira thatA pahelA divasa saMbaMdhI aticAronuM mithyAduSkRta ApIne - mAphI mAMgIne zuddha thavA mATe AgaLa A pramANe kahe che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 30 pratikramaNasUtra vivecana-2 * go che - je meM je mArA vaDe, meM je koI - no zabdano saMbaMdha have pachI kahevAnArA aticAra sAthe che. - je zabdathI bolanAra potAno nirdeza kare che. * Tesiva - devasika, divasasaMbaMdhI. - Avazyaka sUtra-15nI vRtti mujaba - "divasa daramiyAna thayelo ke divasanA mApavALo te devasika. - yogazAstra vRtti - divasamAM thayelA. ahIM tevasijha zabda che paNa upalakSaNathI rAIe, paMia, caumAsia, saMvaccharia e sarve samajI levuM (kemake pratikramaNa pAMca prakAre che. tethI devasia pratikramaNane AzrIne ahIM vario zabda vaparAyo che jo 'rAIe' Adi pratikramaNa karatA hoIe to je pratikramaNa hoya te pratikramaNa'no zabda vAparavo joIe.) * saphare - aticAra, atikramaNa, ullaMghana. - Avazyaka sUtra-15 vRtti - aticaraNa eTale atisAra - jeno artha atikrama ke ullaMghana thAya che. - bAMdhelI maryAdA ke hadanuM atikramaNa karavuM, ullaMghana karavuM tene sAmAnya rIte "aticAra' kahevAmAM Ave che. - yogazAstra vRtti - divasanA kAryomAM vidhinuM ullaMghana - bhaMga vagere karavArUpa aticAra. * 3 - karyo hoya. Avazyaka vRtti kRta: -nivartita -0- "jo me devasio aIAro kao "divasa daramiyAna meM je kaMI " khalanA karI hoya athavA mArA vaDe je skUlanAo thaI hoya. - ahIM be mahattvanA zabdo che - (1) daivasika, (2) aticAra. (1) devasikano artha "divasa saMbaMdhI' karyo. paNa 'divasa' kone kahevo ? rAtri pratikramaNanA kALathI divasika pratikramaNa karavAno kALa jeTalo pahoMce teTalA kALane "divasa saMbaMdhI kALa' kahe che. e ja rIte upalakSaNathI nI me yo kahevAya tyAre "rAtri saMbaMdhI kALa" samajavuM. "paMio' kahevAya tyAre pAkSika "pakhavADIyAno kALa" samajavo caumAsio kahevAya tyAre cAturmAsika "cAra mahinAno kALa" samajavo. "saMvacchario' kahevAya tyAre sAMvatsarika-"bAra mahinAno kALa' samajavo. (2) aticArano artha atikramaNa ke ullaMghana karyA. te artha to sAmAnyathI karyo paraMtu ahIM te atikrama, vyatikrama ane aticAra e traNeyanA arthamAM vaparAyelo che. eTale ke te vratamAlinya, skUlanA ke doSanuM sUcana kare che. 0 "aticAra' zabdanI vyAkhyAo AgamAnusAra - Avazyaka vRtti - aticAra eTale - pApa, atikrama, mithyAtvamohanIya karmanA udayathI thayelA AtmAnA azubha pariNAma vizeSa, aticaraNa, cAritra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana 2 31 skUlanA vizeSa. - oghaniryukti vRtti - aticAra eTale skUlanA. - uttarAdhyayana vRtti - aticAra eTale aparAdha. - vizeSAvazyaka vRtti - aticAra eTale cAritravirAdhanA vizeSa. A aticAro sAdhana bhede aneka prakAre thAya che. tethI kahyuM ke* veDrio - kAyika, kAyA vaDe thayela, kAyAthI. - kAyA vaDe thayelo ke kAyA saMbaMdhI aticAra te kAyika, - kAyA e jenuM prayojana hoya ke kAyA jemAM prayojaka hoya tevo aticAra te kAyika aticAra. - Avazyaka vRtti - kAyA eTale zarIra, tenA dvArA nirvata te kAyika eTale kAyA dvArA karAyela evo artha jANavo. - A ja prakArano artha sUtra-26nA 'kudhiSkrima' zabdathI jANavo. * vApho - vAcika, vAcA vaDe thayela, vacanathI. - vAcA vaDe thayelo ke vAcA saMbaMdhI aticAra te vAcika. - vAcA jenuM prayojana hoya tevo aticAra te vAcika aticAra. - Avazyaka vRtti vAcA vaDe nivRtta te vAcika. eTale vANI vaDe karAyela evo artha jANavo. - A ja prakArano artha sUtra-26nA 'kumAlika' zabdathI jANavo. * mAliko - mAnasika, mana vaDe thayela, manathI. - mana vaDe thayela ke mana saMbaMdhI aticAra te mAnasika. - mana che prayojana jenuM tevo aticAra te mAnasika aticAra. - Avazyaka vRtti - manathI nivRtta (banela) te mAnasa. tenuM ja svarUpa te mAnasika - mana vaDe karAyela' evo artha jANavo - A ja prakArano artha sUtra-26nA 'viMtikA' zabdathI jANavo. 0 phI vapho mAliko - kAyika vAcika mAnasika doSa. - kAyAthI dUSita pravRtti, vacanathI dUSita uccAra ane manathI durgAna karatAM thayelo aticAra. - aticAra arthAt skUlanA, samasta khalanAonuM vargIkaraNa traNa vibhAgamAM karAyeluM che : kAyika, vAcika ane mAnasika je skUlanAo thAya che te skUlanA kAyA dvArA thaI hoya che, vANI dvArA thaI hoya che ane / athavA mana dvArA thaI hoya che. tethI pahelo nirdeza A traNeno karAyela che. Avo aticAra kaI rIte lAge te have jaNAve che - * sutto - usUtra, sUtrathI viruddha. - sUtrane oLaMgI gayela te usUtra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 32 pratikramaNasUtra vivecana-2 - sUtra zabdanA judA judA aneka artho che. temAMno eka artha che Aptavacana'. je vacano Asa puruSanA hoya - sarvajJanA hoya te sUtra kahevAya che. tenAthI viruddha vartavuM te "usUtra." - sUtranA anusaraNamAM thayelI bhUla te usUtra. sUtranuM anusaraNa eTale jinezvara bhagavaMte sUtromAM karelI prarUpaNA mujaba cAlavAno niSThApUrvakano prayatno temAM je kAMI skUlanA ke bhUla thaI hoya te usUtra - Avazyaka vRtti mujaba - sUtrathI upara athavA sUtramAM na kahevAyela te sarva usUtra kahevAya che. - yogazAstra vRtti mujaba - sUtra viruddha vacana bolavAthI thayela aticAra te usUtra kahevAya che. - 31mo - unmArga, mArgathI viruddha. - mArganuM anusaraNa eTale ke je upAyo ke vartanathI cAritranI sudhAraNA thAya, tevA mArge cAlavAno niSThApUrvakano prayatna. temAM je kAMI skUlanA ke bhUla thaI hoya te unmArga. - Avazyaka sUtra-15nI vRtti, yogazAstra ane dharma saMgrahamAM teno artha eka samAna karAyo che, mAtra zAbdika bheda che. te A pramANe vaye - lAyopathamika bhAvano tyAga karI audayika bhAvamAM javuM tene unmArga rUpa aticAra kahe che. yojazAstra - sAyopathamika bhAva te mArga ane tenuM ullaMghana karavuM te unmArga athavA AtmasvarUpa zAyopathamika bhAvano tyAga karI mohanIya Adi audayika bhAvamAM pariNAma palaTAya te rUpa unmArga. ahIM kSAyopathamika ane audayika bhAvone samajavA jarUrI che - 0 lAyopathamika bhAva - karmanA kSayopazamathI AtmAmAM pragaTelA viziSTa pariNAmarUpa bhAva te kSAyopathamika bhAva kahevAya che. tatvArtha sUtrakAre tenA aDhAra bhedo jaNAvelA che- cAra jJAna, traNa ajJAna, traNa darzana, dAnAdi pAMca labdhio, samyakatva, sarva virati cAritra, dezavirati cAritra. A aDhArane lAyopathamika bhAva kahelA che. (1) matijJAna - matijJAnAvaraNIyanA layopazamathI utpanna. (2) zrutajJAna - zrutajJAnAvaraNIyanA layopazamathI utpanna. (3) avadhijJAna - avadhi jJAnAvaraNIyana kSayopazamathI utpanna (4) mana:paryavajJAna - mana:paryavajJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI utpanna. jJAnane AzrIne A cAra jJAna te lAyopathamika bhAva che. (5) mati ajJAna - mati, ajJAnAvaraNIyanAlayopazamathI utpanna. (6) zrata ajJAna - zrata ajJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI utpanna. (7) vibhaMga jJAna - vibhaMga jJanAvaraNIyanA kSayopazamathI utpanna. ajJAnane Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana 2 33 AzrIne - traNa ajJAna te kSAyopathamika bhAva che. 0 cakSurdarzanAvaraNIya, acakSudarzanAvaraNIya, avadhidarzanAvaraNIya - A traNenA pota-potAnA kSayopazamathI utpanna evA (8) cakSurdarzana (9) acakudarzana (10) avadhidarzana A traNe darzano kSAyopathamika bhAva che. 0 dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogavaMtarAya ane vIryaMtarAya e pAMce karmonA layopazamathI utpanna thatI evI- (11) dAnalabdhi (12) lAbhalabdhi (13) bhogalabdhi (14) upabhogalabdhi (15) vIryalabdhi e pAMce labdhio paNa lAyopathamika bhAva che. (16) samyaktva - anaMtAnubaMdhi catuSka (krodha, mAna, mAyA, lobha) tathA . darzana mohanIya trikanA kSayopazamathI utpanna thatuM samyaktva lAyopathamika bhAva che. (17) sarvavirati cAritra - anaMtAnubaMdhicatuSka (krodha, mAna, mAyA, lobha) ane apratyAkhyAnI catuSka tathA pratyAkhyAnI catuSka e bAre karma prakRtinA layopazamathI utpanna thatuM sarvavirati cAritra paNa lAyopathamika bhAva che. (18) dezavirati cAritra - (jene zAstrIya bhASAmAM saMyamAsaMyama ke viratAvirata kahe che) je anaMtAnubaMdhI catuSka ane apratyAkhyAnI catuSkanA layopazamathI utpanna dezavirati cAritra paNa lAyopathamika bhAva che. 0 audayika bhAva - karmanA udayathI pragaTela bhAvo te audayika - tattvArtha sUtrakAre tenA ekavIza bhedo jaNAvelA che. cAra gati, cAra kaSAya, traNa liMga, eka mithyAdarzana, eka ajJAna, eka asaMyama, eka asiddhatva ane cha legyA e audayika bhAvo che. - A badhAM audayika bhAvo judA judA karmonA udayathI pragaTe che- (1) gatinAma karmanA udayathI cAra audayika bhAvo pragaTe- narakagati, tiryaMcagati, devagati ane manuSyagatinI prApti. (2) kaSAya mohanIya karmanA udayathI cAra kaSAyo utpanna thAya - krodha, mAna, mAyA ane lobha. (3) vedamohanIya karmanA udayathI traNa bhAvo pragaTe che- strIveda, puruSaveda, napuMsaka vedanI utpatti (4) mithyAtva mohanIya karmanA udayathI eka bhAva pragaTe che- Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 34 pratikramaNasUtra vivecana-2 mithyAdarzana - jene tattva pratye azraddhA kahe che. (5) jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA udayanuM phaLa - ajJAna che. (6) anaMtAnubaMdhI - apratyAkhyAnI - pratyAkhyAnI bAra kaSAyothI - asaMmatapaNuM udayamAM Ave che. (7) vedanIya, Ayu, nAma, gotra e cAre karmanA udayathIasiddhatva - (zarIra dhAraNa Adi) prApta thAya che. (8) zarIra (deha) nAma karmanA udayathI kRSNa, nIla, kApota, teja, padma, zukla e cha prakAranI legyA che - je kaSAyanA udayathI raMjita yoga pravRtti ke yogajanaka "zarIra nAmakarmanA udayanuM pariNAma che. * go - akathya, na kalpe tevuM, kalpa-AcArathI viruddha. - kalpa eTale vidhi, AcAra ke caraNakaraNarUpa vyApAra. - A vyApArane yogya te kaNa kahevAya che. - te kalpathI viruddha ke nahIM yogya ne akathya kahe che. - e rIte vidhithI viruddha, AcArathI viruddha ke cAritra ane kriyAne lagatA niyamothI viruddha te akathya kahevAya che. 0 dharmasaMgrahamAM jaNAve che ke - saMyamanA kAryone tathA svarUpe nahIM karavAthI thayelo aticAra te vadhu kahevAya che. - kalpanuM anusaraNa eTale zAstro dvArA niyata thayelA niyamone anusarIne vartavAno niSThApUrvakano prayatna. temAM je kaMI skUlanA ke bhUlo thaI hoya te akaNa. * vArA - na karavA yogya. - sAmAnyathI na karavA yogya kArya karavAthI thayela aticAra. - kartavyanuM anusaraNa eTale karavA yogya kartavyo karavAno niSThApUrvakano prayatna. temAM thayelI skUlanA ke bhUlo te akaraNIya. - vaMditta sUtranI gAthA-48nA bIjA caraNamAM paNa A ja vAta kahevA mATe zabdo mUkyA "paDisiddhANaM karaNe." ' arthAt jJAnI bhagavaMtoe je vastuono ke kriyAono niSedha karelo che tevI kriyAo karI hoya. -0- Avazyaka sUtra-15nI vRttimAM jaNAve che ke, A sUtranA AraMbhe aticAra lAgavAnA mukhya traNa sAdhano jaNAvyA - kAyika, vAcika ane mAnasika. temAM kAyika ane vAcika aticAranuM vizeSa svarUpa jaNAvavA "usyutto" thI "akaraNijjo" bheda batAvyA. A utsutra Adi paNa paraspara saMbaMdhavALA che. jemake usUtra hoya mATe ja unmArga thAya. unmArga hoya mATe ja aApya thAya. akathya hoya mATe ja Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana akaraNIya thAya. (e pramANe yogazAstravRttimAM kahyuM che.) 0 laghu dRSTAMta : bhagavaMta mahAvIranA siddhigamana pachI 214 varSe trIjA nihnavamatanI utpatti thaI. (nihnava eTale utsUtra bhASI ke sUtrano apalApa karanAra) zvetAMbikA nagarI hatI. tyAM ASADhAcArya padhAryA. temanA ziSyone AgADha yoga (eka prakAranI viziSTa sAdhu kriyA) cAlatA hatA. te badhA adhyayanarata hatA. karma saMyoge ASADhAcArya kALadharma pAmyA. saudharma kalpe nalinIgulma vimAnamAM devapaNe utpanna thayA. tyAM avadhijJAnathI potAno pUrvabhava joyo. sAdhuone AgADha yogamAM praveza karAvelA joyA. temanA pratyenA karuNAbhAvathI turaMta devalokathI AvIne potAnA zarIramAM AcAryae praveza karI dIdho. pachI sAdhuone kAlagrahaNa Adi kriyA karavI sUtranA uddeza, anuddeza, samunnA Adi karAvavA lAgyA. jaldIthI joga pUrA karAvyA. jyAre te deva potAnuM zarIra choDIne svargamAM pAchA jaI rahyA hatA tyAre temaNe sAdhuone kahyuM. he pUjya zramaNo ! kSamA karajo meM asaMyamIe tamone vaMdanAdika karAvyA che tame saMyamI cho, huM to anukaMpAthI tamArA yoga pUrNa karAvavA Avyo hatA. sAdhuone A vAta sAMbhaLI evo vicAra Avyo ke ApaNe to A devane avyaktabhAve vAMdyA tethI badhAM ja avyakta bhAvo che mATe bIje sthAne paNa zaMkA rAkhavI joIe. kemake koNa saMyamI che ane koNa asaMyamI devatA che te koNa jANe che ? mATe koIe koIne vaMdanA karavI nahIM. 235 A rIte teo avyakta matavALA nihava thayA. A rIte teo sUtrathI viruddha - utsUtravALA thayA. utsUtrathI unmArga janmyo. kSAyopazamika bhAva choDI mithyAdarzanarUpa audayika bhAvavALA thayA. sarve saMyata, saMyati, zrAvaka, zrAvikA pratye avyakta bhAva bhAvavA lAgyA. mithyA pariNAmanI buddhivALA sAdhuoe avyaktavAdane aMgIkAra karyo. pachI 'akalpya'- niyamothI viruddha vartana zarU karyuM. paraspara vaMdanakriyA choDI dIdhI. temane sthaviroe ghaNAM samajAvyA. paraMtu te sAdhuo mAnyA nahIM. temanI akaraNIya pravRttine kAraNe sthaviroe temane vosirAvavApUrvaka gaccha bahAra karyA. aMte rAjagRhI nagarInA mauryavaMzI baLabhadra rAjAe temane pratibodhita karyA. mArgamAM sthira karyA. te sAdhuo sUtrAnusAra pravRtti karatA thayA. 0 A pUrve kAyika ane vAcika aticAronuM svarUpa vizeSathI jaNAvyuM. have mAnasika aticAronuM svarUpa vizeSathI jaNAve che-- 0 vunnAgo - durdhyAnathI karAyela hoya. ekAgra citte duSTa dhyAnathI karavAthI thayelo ArtadhyAna - raudradhyAna rUpa (mAnasika) aticAra. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - Avazyaka sUtra-15 vRttimAM paNa jaNAve che ke - durbAna eTale duSTa rIte kareluM dhyAna. AvuM durgAna. tene Arta ane raudra evA be bhede kahyuM che. (pAkSika sUtramAM paNa A be dhyAnane parivarjavA-choDavAnuM kahyuM che.) - A ArtadhyAna ane raudradhyAnane tattvArthasUtranA adhyAya navamAM bhedo sahita oLakhAvela che. anya graMthomAM paNa tenuM svarUpa jovA maLe che- 0 ArtadhyAna :- pIDA ke duHkha jemAMthI udbhave te Arta. je dhyAnamAM rUdana, dInatA, AkaMdana vagere rahelA che. AvA ArtadhyAnanA mukhya cAra kAraNo ke bhedo jaNAvelA che (1) iSTaviyoga - priya vastu ke vyaktino viyoga jyAre thAya tyAre tene meLavavAnI ciMtArUpe je dhyAna thAya te iSTanA viyogarUpa ArtadhyAna kahevAya che. (2) aniSTa saMyoga - apriya ke aniSTa vastu athavA vyaktino saMyoga thayo hoya tyAre tenA viyoganI eTale ke te vyakti ke sthitithI chuTA paDavAnI ciMtA thavI te aniSTa saMyogarUpa ArtadhyAna che. (3) rogaciMtA - zArIrika-mAnasika pIDA ke vedanA thAya tyAre te roga dUra karavA mATenI ciMtA thAya che, te roga ciMtArUpa ArtadhyAna che. (4) nidAna ArtadhyAna - nahIM prApta thayelI vastunI prApti mATe saMkalpo karavA athavA to satata ciMtIta rahevuM te nidAna ArtadhyAna. Avazyaka sUtra vRttimAM jaNAve che ke, ArtadhyAnathI tiryaMcagati prApta thAya che. temaja A dhyAna dezavirati nAmaka pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. naMdamaNikAra A dhyAnathI tiryaMcagatimAM gayo. 0 laghu dRSTAMta : rAjagRhImAM naMda maNikAra nAme zreSThI raheto hato. teNe bhagavaMta mahAvIra pAse zrAvakanA bAra vrata grahaNa karelA hatA. koI vakhate grISmaRtumAM covihArA aThamatapa yukta pauSadha grahaNa karyo. te daramiyAna tene ghaNI ja tarasa lAgI. gaLa sukAvA lAgyuM. tenA manamAM ArtadhyAna zarU thayuM. te manomana ciMtavavA lAgyo ke teone dhanya che ke je potAnA dravya vaDe vAva-kuvA karAve che. teNe pauSadha pAryA bAda zreNika rAjAnI paravAnagI lIdhI. pachI rAjagRhI nagarI bahAra naMdavApikA nAme cAra mukhavALI suMdara vAva banAvI. cAre tarapha upavano karyA. tenA ja ArtadhyAnamAM lIna rahevA lAgyo. tenA zarIramAM karmasaMyoge soLa roga utpanna thayA. aneka upacAro karyA chatAM roganuM nivAraNa na thayuM. ArtadhyAnamAM marIne te potAnI ja vAvaDImAM deDakarUpe utpanna thayo. 0 raudradhyAna :A dhyAna ArtadhyAna karatAM paNa vizeSa kura adhyavasAyavALuM che. raudra - jenuM citta kura athavA kaThora hoya te rudra kahevAya che. - AvI rudratApUrvakanuM ja dhyAna te raudradhyAna che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana 2 37 - AvuM raudradhyAna cAra prakAre ke cAra kAraNe thAya che. (1) hiMsAnubaMdhi :- tIvra dveSa athavA svArthane lIdhe prANIo dvArA thatI hiMsA saMbaMdhI je satata vicAraNA tene hiMsAnubaMdhI raudradhyAna kahe che. (2) mRSAnubaMdhi :- cADI, niMdA, potAnA rAya jevA guNanI ane bIjAnA rAya jevA doSanI adhikatA dAkhavavI vagere asatya bolavA saMbaMdhI je satata vicAraNA te mRSAnubaMdhI raudradhyAna kahevAya. (3) teyAnubaMdhI :- corI karavA athavA paradravya haraNa karavA saMbaMdhe satata vicAraNA karavI ke ciMtavavuM te teyAnubaMdhi raudradhyAna kahevAya che. (4) saMrakSaNAnubaMdhi :- dhana vagere parigrahanA saMbaMdhamAM tenuM saMrakSaNa karavA mATenI satata vicAraNA karavI te saMrakSaNAnubaMdhi raudradhyAna kahevAya che. dhyAna zatakamAM jaNAvyA mujaba to karavuM, karAvavuM, anumodavuM ke tatsaMbaMdhI ciMtana karavuM e cAre bhedano samAveza raudradhyAnanA svarUpamAM karavAmAM Avela che. raudradhyAnI jIvana mATe narakagatinuM ja vidhAna karAtuM jovA maLe che. 0 saMkula maccha - raudra dhyAnanA saMbaMdhamAM taMdulamacchanuM dRSTAMta jovA maLe che. A maccha ghaNo ja nAno, eka cokhAnA dANA jevaDo hoya che. paNa te maccha paMcendriya hoya che, te paNa saMjJI arthAt manavALo hoya. te maccha koI moTA magaramacchanI bhramaramAM beTho hoya che. jyAre samudramAM aneka mAchalI magaramacchanI pAsethI pasAra thAya tyAre te magaramaccha te mAchalIone gaLI jAya che. paNa tema karatA keTalIka mAchalI chuTI paNa jAya che, A samaye pe'lo. taMdulamaccha vicAre che ke are ! A magaramaccha kevo beparavAha che. ATalI mAchalI potAnI pAsethI javA de che. jo mAre AvuM zarIra hoya to huM AmAMnI eka mAchalI paNa choDuM nahIM. kharekhara ! A taMdulIo maccha eka paNa mAchalI to zuM paNa koI jaLajaMtune gaLI javA paNa samartha nathI. chatAM tenA manamAM ja AvA kura vicAro karatAM je raudradhyAna kare che tenA phaLa svarUpe kazI pravRtti karato na hovA chatAM paNa sAtamI narake jAyA che. A che raudra dhyAnanuM duSpariNAma - AvA durgAnathI koI aticAra lAgyo hoya te. * subridhiMti - duSTa ciMtana thayuM hoya, duSTa vicAro AvyA hoya. - durviciMtita eTale duSTa rIte vicArAyela ke ciMtana karAyela - cittanI caMcaLatAne lIdhe je kaMI azubha vicAro AvyA hoya te azubha ciMtanane durviciMtita kahevAya che. - yogazAstramAM "durviciMtita" mATe kahyuM che ke, caMcaLa cittathI duSTa ciMtavana karavA rUpa aticAra. -0- durbAna ane durviciMtana e baMne mAnasika aticAro ja che. paNa A Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 pratikramaNa sUtra vivecana-2 baMne zabdono taphAvata graMthakAro A pramANe noMdhe che- - yogazAstra vRtti - manano je sthira adhyavasAya che te dhyAna che ane caMcaLa adhyavasAya te citta che. - durgAnamAM eka vastu paratve dhArAbaddha azubha vicAro Ave che. jyAre durviciMtanamAM eka vastu paratve chuTAchavAyA azubha vicAro Ave che. -0- sArAMza :- eka viSaya para mananuM kendrita thavuM te dhyAna ane sAmAnya vicAro AvavA te ciMtana, pUrva abhyAsanI prabaLatAne lIdhe AvA "dhyAna' ke ciMtanamAM kAMI malinatA AvI gaI hoya te durbAna ane durviciMtana kahevAya che. A rIte kAyika, vAcika ane mAnasika aticArone jaNAvyA. have sUtrakAra maharSi kAyika, vAcika ane mAnasika traNa prakAranA aticAronI anAvaraNIyatA Adine jaNAvavA mATe sUtramAM AgaLa traNa zabdo mUke che - 'aNAyAro', "aNicchiavvo" ane "asAvagapAungo' te A pramANe * 3pathAra - anAcAra. na AcaravA yogya. (Avazyaka sUtra-15nI vRttimAM ahIM thoDo taphAvata paDe che. kemake tyAM A sUtra zramaNane AzrIne noMdhAyuM che. jyAre ahIM A sUtra zrAvakane AzrIne lakhAyela che. tethI Avazyaka vRttinA zramaNa saMbaMdhI arthane ahIM zrAvakanA viSayamAM parAvartIta karIne jaNAvI rahyA chIe.) - je (zrAvakane mATe) AcaraNIya che, tene "AcAra' kahe che. tethI je AcAra nathI te "anAcAra' kahevAya che. - yogazAstravRttimAM paNa kahyuM che ke, zrAvakane AcaravA lAyaka nahIM hovAthI te anAvaraNIya jANavuM. kemake zrAvake AvA aticAra AcaravA joIe nahIM. * sacchioDyo - aneSTavya, na icchavA yogya. - Avazyaka sUtra-15nI vRttimAM jaNAve che ke, mana vaDe jarA paNa nahIM icchavA yogya hovAthI tene anicchanIya kahyA che. - yogazAstra vRttimAM paNa kahe che ke, anAcaraNIya hovAthI te karavA yogya to nathI ja, paNa A aticAro manathI paNa alpa mAtra icchavA yogya nathI. jemake - pratikramaNa karI rahelo zrAvaka manamAM evuM vicAre ke maccharo vagereno upadrava che, to huM vastra oDhIne pratikramaNa karuM. to AvuM kAyA vaDe karavA yogya to nathI ja kemake tema karavAthI aticAra lAge che, paraMtu manathI paNa huM vastra oDhuM te icchavA yogya nathI. * sava-54 - zrAvakane mATe atyaMta anucita. - yogazAstra, dharmasaMgraha Adi graMthomAM jaNAve che ke, AvA aticAro icchavA yogya na hovAthI ja tene "azrAvaka prAyogya' kahyA. samakita prApta karyuM hoya, vrato aMgIkAra karyA hoya tathA haMmezAM sAdhuonI pAse sAdhuonA tathA gRhasthonA AcAro (kartavyo) sAMbhaLato hoya te zrAvaka kahevAya. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana zrAvaka zabdanI vyAkhyA sUtra-10 'sAmAiya vayajutto'mAM jovI. - zrAvakane ucita hoya tene 'zrAvakaprAyogya' kahevAya. - - - tenAthI je viruddha hoya tene azrAvaka prAyogya kahyuM che. kemake je kartavya zrAvakane karavuM ucita nathI, tevuM je kaMI thayuM hoya te 'azrAvakaprAyogya' arthAt zrAvakane mATe aghaTita jANavuM. 0 A pramANe aticAronuM svarUpa jaNAvIne sUtrakAra maharSi have tenA viSayane jaNAvavA mATe AgaLa kahe che - 'nANe', 'daMsaNe', 'carittAcaritte'. 0 nALe - jJAnane vize, jJAnanA viSayamAM. 239 - bhrama, saMzaya ane viparyayathI rahita vastuno je bodha thAya. tene sAmAnya rIte 'jJAna' kahevAmAM Ave che. paNa mokSamArganI sAdhanAmAM samyakdarzana yukta jJAnane ja 'jJAna' gaNavAmAM Ave che. samyakdarzana rahita jJAnane 'ajJAna' kahe che. A jJAnanA viSayamAM je aticAra lAgyo hoya te. - tattvArtha sUtra TIkAmAM jaNAve che ke, 'jANavuM te jJAna.' sAmAnya arthamAM vastu svarUpanuM avadhAraNa te jJAna viSayanA bodhAtmaka caitanya aMza mATe jJAna zabda lokaprasiddha che. jJAna pAMca bhede prasiddha che - mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevala paNa ahIM nALe zabdathI mAtra "jJAnanI ArAdhanA viSayamAM lAgela aticAra e arthanI vicAraNA karavAnI che. jenA vizeSa svarUpane jaNAvavA mATe sUtramAM AgaLa 'su' zabda mUkela che. 0 taLe - darzanane vize, darzananA viSayamAM. sarvajJa bhagavaMtoe mULabhUta tattvo je rIte kahyA che, tenA para ananya zraddhA rAkhavI tene darzana kahyuM che. $'; "tattvArtha-tattvarUpa (jIva tattvArtha sUtra TIkAmAM jaNAvyA mujaba ajIvAdi) padArthonI zraddhA te samyagdarzana'' kahyuM che. tattvarUpI nirNita karAyela vAstavika arthonuM zraddhAna te samyag darzana. A tattvo sAta (ke nava) kahyA che. jIva, ajIva, Azrava, (punya, pApa), baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa. - parama arthabhUta evA jIvAdi padArtho ke vitarAga sarvajJa bhASita vacano paratvenI ruci te (samyak) darzana. tenI ArAdhanAnA viSayamAM koI aticAra lAgyo hoya to - (tenuM vizeSa svarUpa AgaLa kahyuM che.) 7 carittAritte- dezavirati cAritra vize. - - sthULa pApa vyApAranA tyAgarUpa cAritra ane sUkSma pApavyApArano tyAga na karavA rUpa acAritra, te cAritra-acAritra, cAritrAcAritra eTale dezavirati cAritra, temAM lAgela aticAra. Avazyaka sUtra-15 zramaNane AzrIne hovAthI ahIM 'caritte' zabda mUkela Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 pratikramaNamUtra vivecana-2 che. jyAre ahIM zrAvakane AzrIne A sUtra hovAthI rattAtta zabda mUkAyela che. kemake sthUla sAvadyayoganI jeTalA aMze nivRtti teTaluM cAritra ane jeTalA aMze abhAva, teTaluM acAritra. zrAvakanuM cAritra AvA prakAranuM hovAthI te cAritrAcAritra' kahevAya che. teno paryAyavAcI zabda 'dezavirati' che. - sAdhunA vrato mahAvrato kahevAya che. kemake temAM sarvathA viramaNa hoya che, tethI te "sarvavirati' kahevAya che, tethI temanA mATenA sUtramAM svatti' zabda mUkAyo te yogya ja che. jyAre zrAvakanA vrato aNuvato kahevAya che. kemake temAM sthULa viramaNa hoya che. tethI te dezavirati' kahevAya che. teo amuka aMze cAritrayukta ane amuka aMze cAritrarahita hovAthI temanA mATe "cAritrAcAritra' zabda vaparAyo che. - "cAritrAcAritra' zabdanuM vizeSa svarUpa A sUtramAM ja AgaLa "sAmAjI' zabdathI darzAvAyela che. 0 have te jJAnAdi viSayaka aticArone - judA judA darzAvavA athavA tenA svarUpane vizeSa spaSTa karavA mATe sUtrakAra AgaLa jaNAve che- 0 su - zrutanA saMbaMdhamAM, zratanA viSayamAM. - pUrve nA zabda mUkyo tenA anusaMdhAne A "zrata" zabda che. - Avazyaka sUtra-15 vRtti tathA yogazAstrAdi graMthomAM tene spaSTa karatA jaNAve che ke, mRtanuM grahaNa karatA upalakSaNathI mati-mRta Adi pAMca jJAnone grahaNa karavA. A pAMce jJAnanA viSayamAM utsutra prarUpaNA ke viparita prarUpaNA karavAthI je skUlanA thaI hoya te. - A aticAranuM svarUpa saMkSepamAM sUtra-28 "nAsaMmi daMsaNUmi'mAM che ane vistArathI moTA aticAramAM paNa Ave che. jemake jAte - kALe. amuka zAstra amuka samaye bhaNavuM ane amuka samaye na bhaNavuM evA vidhi niSedhanA niyamone anusarIne zrata-grahaNanI je pravRtti thAya, tene kAlocita svAdhyAya kahevAya. svAdhyAya kALe svAdhyAya na kare to paNa aticAra ane asvAdhyAya kALe svAdhyAya kare to paNa aticAra. AvA ATha bhedo che. je stra-28 "nAsaMmi." sUtrathI jANavA. 0 laghu dRSTAMta :upadeza prAsAda graMthanA 257mAM vyAkhyAnamAM eka dRSTAMta jaNAvela che - koI eka sAdhu saMdhyAkALa vItyA pachI kAlika zratano samaya paNa vItI gayA chatAM teno kALa nahIM jANavAthI tenuM parAvartana karatA hatA. te joIne koI samyak dRSTi deve vicAryuM ke, huM A sAdhu mahArAjane samajAvuM jethI mithyASTi deva temane parezAna na kare. ema vicArI teNe mahiyArInuM rUpa laI tyAMthI vAraMvAra "chAza lyo chAza" ema bolatA Ava-jA zarU karI, sAdhune kALaveLAnuM bhAna karAvI pratibodha karyA ke kALe ja svAdhyAya karavo ucita che, akALe svAdhyAya karavo nahIM. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana 241 * * sAmArUpa - sAmAyikanA saMbaMdhamAM. - ahIM sAmAyika zabdathI sAmAyikanA be bhedonuM grahaNa karavAnuM Avazyaka vRtti tathA yogazAstrAdimAM jaNAve che - (1) samyakatva sAmAyika, (2) dezavirati sAmAyika. pUrve "nANe, daMsaNa, carittAcarite e traNa viSayo jaNAvyA. jemAM "nANe' zabdano vistAra 'supa' mAM jaNAvI dIdho. "daMsaNa' zabdanuM svarUpa vizeSathI jaNAvavA 'samyakatva sAmAyika' lIdhuM ane carittAcarite' zabdanuM svarUpa vizeSathI jaNAvavA 'dezavirati sAmAyika' lIdhuM. samyakatva sAmAyikathI zaMkA, kAMkSA, vicikitsA Adi ATha aticAro jANavA. jenuM svarUpa have pachInA sUtra-28 "nANaMmi daMsaNUmi'mAM vistArathI varNavela che. A ja bAbata sUtra-35 vaMdittasUtra'mAM gAthA-6mAM ane pAkSika aticAramAM paNa Ave ja che. dezavirati sAmAyikathI je aticArone jaNAvavA che, te sUtrakAre A sUtramAM ja AgaLa jaNAvelA che. (ahIMthI Avazyaka sUtra Agama ane ahIM noMdhAyela sUtramAM bheda zarU thAya che, kemake ahIM zrAvakane AzrIne aticAronuM varNana che jyAre bhAvarUddha sUtramAM sAdhune AzIne varNana che. tethI AraMbhanA be pado pachI baMne sthAne bAkInA pado badalAI jAya che.) * tikhuM kuttA - traNa gutionuM. - manogupti, vacanagupti, kAyagati e traNa prakAranI guptionA viSayamAM je koI khaMDaNA ke virAdhanA karavA rU5 aticAranuM sevana karyuM hoya. - mana, vacanagupti, kAyAnA yogone gopavavA rU5 traNa guNine aMge zraddhAdi nahIM karavAthI ke viparita prarUpaNA karavAthI karelI khaMDanA ane virAdhanArUpa je kaMI aticAra thayA hoya te. 0 "traNa guptinA svarUpanuM vivaraNa sUtra-2 "paMciMdiya'mAM jovuM. 0 3pa vasAyA - cAra kaSAyo vaDe. -- krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra kaSAyo vaDe. (thayela aticAra) - krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra aprazasta kaSAyo karavAno zrAvakane niSedha che, te kaSAyo karavAthI, A kaSAyonA svarUpamAM zraddhA nahIM karavAthI ke te kaSAyo aMge viparIta prarUpaNA karavAthI lAgelA aticAra. 0 have dezavirati cAritrarUpa zrAvakanA bAra vratone jaNAvatA tenA mukhya traNa bhedonA nAma pUrvaka bAra vratone jaNAve che- * paMDyuM jubaiyA - pAMca aNuvratonuM je rIte sAdhune mahAvata hoya che, te rIte zrAvakone aNuvato hoya che. jenI saMkhyA pAMcanI che. te A pramANe (1) sthUla prANAtipAta viramaNa vrata. 2|16) Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 pratikramaNa sUtra vivecana-2 (2) sthUla mRSAvAda viramaNa vrata. (3) sthUla adattAdAna viramaNa vrata. (4) paradA rAgamana viramaNavrata ke svadArA saMtoSa vrata. (5) sthUla parigraha viramaNa ke parigraha parimANa vrata. A pAMca vratonI vizeSa samaja have pachInA sUtra-35 vaMdittasUtramAM vistArathI apAyelI che. aNuvrata saMbaMdhI vyAkhyA paNa vaMdittasUtranI gAthA-8mAM Avaze. temaja A aNuvratonA nAma, tenuM svarUpa, temAM lAgatA aticAro paNa tyAM gAthA-9 thI 18mAM ApelA che. tethI vivecana mATe sUtra-35 jovuM. * tirUM mukhaathA - traNa guNavratonuM - zrAvakanA bAra vratomAM traNa vratone guNavato kahyA che te A pramANe(1) dik parimANa vrata (2) bhogopabhoga ke upabhoga-paribhoga parimANa vrata (3) anarthadaMDa viramaNa vrata A traNe guNavratonI vizeSa samaja have pachInA sUtra-35 vaMdittasUtra'mAM vistArathI apAyelI che. guNavrata saMbaMdhI vyAkhyA paNa tyAMja karelI che. A guNavratonA nAma, tenuM svarUpa ane temAM lAgatA aticAro vaMdittasUtra gAthA-19 thI 26mAMvistArathI Avaze. tethI vivecana mATe juo sUtra-35 "vaMditta' sUtra. * sivAvathI - cAra zikSAvratonuM zrAvakanA bAra vratomAM cAra vratone zikSAvrato kahyA che te A pramANe(1) sAmAyika vrata (2) dazAvakAzika vrata (3) pauSadhopavAsa vrata (4) atithisaMvibhAga vrata A cAre vratonI vizeSa samaja have pachInA sUtra-35 vaMditta sUtra'mAM vistArathI apAyelI che. zikSAvrata saMbaMdhI vyAkhyA paNa tyAMja karelI che. A zikSAvratonA nAma, tenuM svarUpa, temAM lAgatA aticAro 'vaMditta sUtra' gAthA-27thI 32mAM jovA. tyAM vistRta vivecana che. * vArasavihasa sAvadhaHsa - bAra prakAranA zrAvakadharmanuM. - pUrve traNa pado mUkyA - pAMca aNuvrato, traNa guNavrato, cAra zikSAvrato. A traNe maLIne zrAvakadharma arthAt dezaviratidharmanA bAra bhedo thayA. A bAra bheda svarUpa je zrAvakadharma-te zrAvaka dharmanuM. ghaMDi virAdi - je kaMI khaMDita ke virAdhita karyuM hoya0 rvAdazaM - khaMDita karavuM arthAt amuka aMze bhaMga karyo ke thayo hoya. 0 viradigaM - virAdhyuM hoya arthAt sarva aMze ke mahaaMze khaMDita thayuM hoya tene virAdhita kahyuM che. * tarasa micchA mi dudATa - te saMbaMdhI mAru duSkRt mithyA thAo. - upara je kaMI aticAronuM varNana karyuM, vratasaMbaMdhI je kaMI khaMDaNA ke Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IcchAmi ThAmi sUtra-vivecana virAdhanA thaI te sarve viSayaka mAruM sarva pApa mithyA thAo. tassa micchAmi dukkaDaM viM'' mAM karAyela che tyAMthI jovuM. 0 'micchA mi dukkaDaM' zabda prayoga sUtra-10 'sAmAiya vayajutto'mAM paNa be vakhata thayelo che. sUtra-26 'devasia paDikkamaNe ThAuM' sUtramAM paNa thayo che. - vizeSa kathana : - 243 A padonuM vistRta vivecana sUtra-5 "riyA AraMbhe jaNAvyA mujaba A sUtra traNa alaga-alaga rIte kriyAmAM bolAya che - ciMtavAya che. (1) icchAmi ThAmi (ke 'ThAiuM') zabdothI - kAyotsarga pUrve (2) icchAmi paDikkamiuM zabdothI - pratikramaNa pUrve (3) icchAkAreNa saMdisaha bhagavat - aticAra AlocanA svarUpe. A traNemAM aticAronuM saMkSiptamAM kathana ja che. paNa jyAre te kAyotsarga pUrve bolAya che, tyAre kaI rIte bolAya te A sUtramAM noMdhyu che. aticAra AlocanA svarUpe bolAya che tyAre kaI rIte bolAya te sUtra-30mAM jaNAvela che, pratikramavAnA saMdarbhamAM kaI rIte bolAya te sUtra-34mAM jaNAvela che. eka ja sUtra hovA chAtaM traNa bhinna prakAre kathana paNa hetupUrvaka ja che. (1) kAyotsarga pUrve bolAya tyAre "icchAmi ThAmi kAussagga'' Adeza mAMgIne bolAya che kemake tyAM kAyotsarga karatA pahelA saMkSepamAM aticAra kathana dvArA zuddhi karAya che. vizeSa zuddhi kAyotsarga dvArA karavAnI che. mATe kAyotsargamAM sthira thavAnI ke rahevAnI AjJApUrvaka zuddhi arthe aticAra kathana che. (2) jyAre pratikramaNa pUrve bolAya tyAre te vaMdittusUtra ane pakSmisUtra pUrve bolAya che. ahIM ''icchAmi paDikkamiuM'' zabdathI 'icchAnivedana'' karavAmAM Ave che. tyAM pratikramaNa karavAnA hetuthI pahelA saMkSiptamAM aticAra kathana dvArA laghupratikramaNa thAya che. (jema 'iriyAvahiya'e laghu pratikramaNa che te rIte) pachI vistArathI vaMdittusUtra (ke paoisUtra) bolIne pratikramaNa karAya che. (3) jyAre te aticAra AlocanA svarUpe bolAya che tyAre 'icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! devasiaM AlouM ?'' ema AjJA mAMgIne aticAra AlocanA karAya che. tyAM mAtra nivedana svarUpe che. A vAtanI pratIti mATe daza prakAranA prAyazcittane vicArazo to temAM traNa prAyazcitta che (1) AlocanA (2) pratikramaNa (3) kAyotsarga. (1) jemAM AlocanA (pragaTa kathana)thI prAyazcitta karaNa thAya. (2) je mATe pratikramaNa svarUpe prAyazcitta Avazyaka bane. (3) je prAyazcitta kAyotsarga dvArA siddha thAya. e rIte ahIM A sUtra paNa je traNa bhinna zabdothI AraMbha karIne bolAya che, te AlocanA, pratikramaNa, kAyotsarga bheda rUpa ja samajavuM. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 pratikramaNa sUtra vivecana-2 SaDAvazyaka kriyArUpa pratikramaNamAM paNa Avo vidhi Ave ja che ne ? jemake prathama aticAra AlocanA karAya che. pachI vizeSa rUpe pratikramaNa karavA mATe vaMditu sUtra (ke aticAra Adi) bolAya che. chatAM kaMIka zuddhi bAkI rahI hoya to kAyotsarga dvArA tenI zuddhi karavAmAM Ave che. dainika kriyAmAM A sUtrano upayoga :(1) devasika pratikramaNamAM be vakhata A sUtra bolAya che - pratikramaNa sthApanA bAda (paMcAcAra) aticAranI ATha gAthAnA kAyotsarga pUrve ane Ayariya uvajhAe' sUtra bAda cAritra, darzana, jJAnanA kAyotsarga pUrve. (2) rAtrika pratikramaNamAM paNa be vakhata bolAya che - rAI pratikramaNanI sthApanA pachI ane jJAna, darzana, cAritranA kAyotsarga pahelA. bIjI vakhata 'Ayariya uvajhAe' sUtra pachI ane tapa ciMtavANI kAyotsarga pahelA. (3) pAkSika (Adi) pratikramaNamAM bAra (vIza ke cAlIza) logassano kAyotsarga karatA pahelA A sUtra bolAya che. A sUtranuM mahattva :cAritrane nirmaLa banAvavA jJAnanI ane darzana (zraddhA)nI AvazyakatA che. A traNenI zuddhi mATe Atmazodhana - AtmaguNazodhana ke AtmasvarUpa zodhana jarUrI che. sAmAnya bhASAmAM kahIe to AtmA je doSo ke skUlanA ke aticArone lIdhe malina bane che. tene dUra karavA ke tenAthI bacavAnI pravRtti te AtmazuddhinI kriyA che. AtmAnI A vizuddhi AlocanA - pratikramaNa ane kAyotsarga Adi prAyazcittothI thAya che. A sUtra kAyotsarga pUrve aticAranA kathana ane ciMtavanA dvArA kAyotsargamAM sthira thatA pahelA Atmazuddhi mATenI bhUmikArUpa sUtra che. te mATe sUtrakAre prathama "icchAmi ThAmi kAussagga" zabdothI icchA nivedana darzAvyuM che. pachI aticAranA kAraNarUpa sAdhanono nirdeza karyo che. tenA prakAro jaNAvyA che, viSaya nirdeza karyo che ane chevaTe te bhUlonI kabUlAta karI mAphI mAMgela che. i sUtra-noMdha : 0 AdhAra sthAna :- Avazyaka sUtra AgamamAM kAyotsarga nAmanA pAMcamAM adhyayananuM sUtra-38 e A sUtranuM AdhAra sthAna che. Avazyaka AgamamAM A sUtra zramaNonA viSayamAM che. ahIM A sUtranI yojanA zrAvakone AzrIne che. 0 A sUtranI bhASA ArSa prAkRta che. 0 uccAronI daSTie A sUtramAM ghaNAM ja joDAkSaro che. tethI uccAraNamAM aDadhA akSara kayAreka chUTI jatAM jovA maLe che jemake "usmatto', "ummaggo', "akaraNijjo', 'aNicchiabbo', 'tiSTha-caurDa" Adi. --X---- ---- Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra 245 sUtra-2 nANaMmi desaNumi sUtra (aticAra ciMtavanA sUtra - - sUtra-viSaya : A sUtramAM jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra e pAMca AcAranuM svarUpa jaNAvela che. parokSa rIte temAM paMcAcAranA aticAronI ciMtavanA paNa karAyelI che. sUtra-mULa :nAsaMmi daMsaNUmi a, carasaMmi tavaMmi ta ha ya vIriyaMmi; AyaraNe AyAro, Ia eso paMcahA bhaNio. kAle viNae bahumANe, uvahANe taha aninduvaNe; vaMjaNa-altha-tadubhae, aThaviho nANamAyAro. nisaeNkia nikaMkhia, nibritigicchA amUDhadiThIe; uvavRha-thirikaraNe, vacchala-pabhAvaNe aTha. paNihANa-joga-juro, paMcahiM samiIhiM tIDuiM gunAhiM; esa carittAyAro, aThaviho hoI nAyabbo. bArasavihaMmi vi tave, sabimaMtara-bAhire kasala-diThe; agilAI aNAjIvI, nAyabo so tavAyAro. aNasaNamUNoariA, vittIsaMkhevaNa rasaccAo; kAyakiloso saMlaNayA ya, banjho tavo hoI. pAyazmitta viNao, vaiyAvacce taheva sajhAo; jhANa ussaggovi a, abimaMtara tavo hoI. aNimUhia-bala-vario, parakkamaI jo jahattamAuno; jjaI a jahAthAma, nAyabbo variAyAro sUtra-artha : jJAnane vize, darzanane vize, cAritrane vize, tapane vize ane vIryane vize arthAt jJAnAdi pAMcenI bAbatamAM je AcaraNa karavuM te AcAra kahevAya che. A AcAra pAMca prakArano kahela che. - (1) jJAnAcAra, (2) darzanAcAra, (3) cAritrAcAra, (4) tapAcAra ane (5) vIryAcAra. jJAnAcAra ATha prakArano che - (1) kALa, (2) vinaya, (3) bahumAna, 3 da 3 ki che ? Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 pratikramaNasUtra vivecana-2 (2) (4) upadhAna, (5) anihnavatA, (6) vyaMjana (7) artha ane (8) tadubhaya (vyaMjana ane artha baMne) (darzanAcAra ATha prakArano che) (1) niHzaMkitA, (2) niSkAMkSitA, (3) nirvicikitsA, (4) amUDhadRSTitA, (5) upaZhaNA, (6) sthirIkaraNa, (7) vAtsalya ane (8) prabhAvanA. (3) cAritrAcAra ATha prakArano jANavo - (mana, vacana, kAyAnI) ekAgratA athavA cittanI samAdhipUrvaka pAMca samiti ane traNa guptinuM pAlana (karavuM te.)(4) tIrthaMkara bhagavaMte prarUpela (cha prakAranA) atyaMtara ane (cha prakAranA) bAhya tapa rUpa bAra prakAranA tapanA viSayamAM khedarahita ane AjIvikAnI icchArahita (je AcaraNa) te tapAcAra che. (5) bAhyatapa cha prakAre che - (1) anazana, (2) uNodarI, (3) vRttisaMkSepa, (4) rasa tyAga, (5) kAyakaleza ane (6) saMlInatA. atyaMtara tapa cha prakAre kahyo che (6) (7) (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvRtya, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna ane (6) utsarga. baLa tathA vIryane chUpAvyA vinA zAstrAjJA mujaba (jJAna, darzana, cAritra ane taparUpa pUrvokta AcAromAM) sAvadhAna thaIne udyama karavo ane zakti mujaba pravRtti karavI (te rUpa je AcAra) te vIryAcAra jANavo. (8) - zabdajJAna : nANuMmi - jJAnane vize a - ane tavaMmi - tapane vize vIriyaMmi - vIryane vize AyAro AcAra paMcahA - pAMca prakAre kAle - kALane vize bahumANe - bahumAnane vize taha - tathA * vaMjaNa - vyaMjana-akSara vize tadubhae - te baMnene vize nANamAyAro - jJAnAcAra (jJAna saMbaMdhI nisyaMkia - zaMkArahita niddhitigicchA - dugaMchArahita a - ane, tathA thirIkaraNe - sthirIkaraNa pabhAvaNe - prabhAvanA karavI - daMsAMmi - darzanane vize caraNami - cAritrane vize taha ya temaja, tathA AyaraNaM - AcaraNa Ia eso A pramANe A bhaNio - kahelo che viNae vinayane vize uvahANe - upadhAnane vize aninhavaNe - anihnavatA vize atya arthane vize aTkaviho - ATha prakArano AcAra) jANavo niSkaMkhia kAMkSArahita amUDhadiThThI - amUDha dRSTi uvavUha - prazaMsA karavI vacchala - vAtsalya karavuM aTha ATha prakAre - - - Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNaMmi sUtra-zabdajJAna 247 paNihANa - ekAgratA jogajutto - yogathI yukta paMcahiM - pAMca prakAranI) samiahiM - samiti vaDe tihiM - traNa (prakAranA) guttIDuiM - gupti vaDe esa - A caritAyAro - cAritrAcAra aThaviho hoI - ATha bhede che nAyabbo - jANavA yogya bArasavihaMmi - bAra prakAre vi - paNa tave - tapane vize sabimaMtara - atyaMtara sahita bAhire - bAhya (bheda yukta) kuzala - tIrthakaro e diThe - kahela, prarUpela agilAI - glAni rahita aNAjIvI - AjIvikAnI icchAthI rahita, AjIvikA icchA sivAya nAyabyo so - te jANavo tavAyAro - tapAcAra aNasaNam - anazana tapa uNoariA - uNodarI tapa vittIsaMkhevaNa - vRttisaMkSepa rasaccAo - rasatyAga tapa kAyakileso - kAyakleza tapa saMlIsaNA - saMlInatA tapa ya - ane bakko - bAhya tavo - tapanA bheda hoI - che, thAya che pAyacchid - prAyazcitta tapa viNao - vinaya tapa veyAvacce - vaiyAvacca tapa taheva - temaja, tathA sajhAo - svAdhyAya tapa jhANuM - dhyAna tapa ussaggo - utsarga tapa vi a - ane vaLI, nize abhiMtarao - atyaMtara tavo hoI - tapanA bheda che aNimUhia - pragaTa che. balavirio - baLa ane vIrya parakkamaI - parAkrama kare che jo - je, (je vyakti ) jahurtA - yathokta, zAstrAnusAra Autto - sAvadhAna thaIne jujaI a - ane pravarte jahAthAma - zakti pramANe nAyabbo - jANavo vIriAyAro - vIcAra 1 vivecana : sAmAnyathI A sUtra tenA Adya zabdothI "nAsaMmidaMsaNUmi" nAme oLakhAya che. paNa pratikramaNa kriyAmAM A sUtrano upayoga zrAvako mATe aticAranI ciMtavanA svarUpe thayela che. kAyotsarga daramiyAna A ATha gAthA dvArA pAMca prakAranA AcAronI vicAraNA thakI AcArathI viruddha thayela pravRttinI vicAraNA karAya che. tethI tene aticAra (vicAraNA) gAthAo paNa kahe che. dazavaikAlika sUtra niryukti-182nI pUrve vRttikAra maharSi haribhadrasUrijI mahArAjAe A gAthAono AraMbha karatA pahelA lakhyuM che ke, dravyAcAra kahevAI gayo have bhAvAcArane jaNAvIe chIe. ema karIne bhAvAcAra svarUpe A gAthAo Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 pratikramaNamUtra vivecana-2 noMdhI che ane niryuktikAra maharSie paNa niryukti-182mAM jaNAvela che ke, darzana, jJAna, cAritra, tapa ane vIrya e pAMca AcArane bhAvAcAra jANavA. A gAthAne AzrIne "nAsaMmi-daMsaNUmi' gAthAnI yojanA thaI hoya tevuM jaNAya che. A gAthAonuM avalaMbana laIne aticAronI vicAraNA thaI zake che. kemake A gAthAomAM to mAtra AcAranuM svarUpa che. paNa te pramANe AcaraNA na thAya ke doSayukta thAya tyAre te aticAra lAge che tema ciMtavanA karavAnI rahe che. nAma - jJAnane vize, jJAnanI bAbatamAM. - A zabdano saMbaMdha gAthAmAM rahelA 'kAyA' sAthe joDavAno che. - jo ke dazavaikAlikanI niryukti-182mAM to 'saMsa' zabda ja pahelA mUkAyelA che. paNa ahIM "nA zabda pahelA hovAthI nAnuM no artha vicArIe - jenA vaDe ke jenAthI (vanena yamadi vA) jaNAya - bodha thAya te jJAna. - viziSTa arthamAM jenA vaDe AtmakalyANano mArga samajAya, mokSa mArganA sAdhanono bodha thAya te jJAna - upacArathI tenuM Ayojana karanArI vAkya-racanA tathA tenA lipibaddha vyavasthita saMgrahane paNa "jJAna" kahevAmAM Ave che. - sAvaraprIpa mAM kahyuM che ke, "jo ke jJAna e mati, cuta, avadhi, mana:paryava, kevala e pAMca bhede che, to paNa ahIM 'nA' zabdathI zrutajJAnanuM grahaNa karavuM, kAraNa ke kAla', 'vinaya' Adi jJAnAcAranA ATha bhedo je (bIjI gAthAmAM) kahevAnAra che, teno saMbaMdha zrutajJAnamAM ja saMbhave che. - ahIM nAkha' zabdathI "zrutajJAna-dvAdazAMgI Adi rUpe' ema samajavo. - sthAnAMga sUtramAM paNa "' no artha "zrutajJAna' evo ja karyo che. - sthAnAMga sUtra - je jaNAya - bodha thAya te jJAna. tenA (jJAnanA) Avaraka karmano kSayopazama ke kSaya te jJAna. jenA vaDe jaNAya te jJAna. jemAM jaNAya te jJAna athavA AtmA tenA AvaraNanA kSaya ke kSayopazama pariNAmathI yukta thaIne jANe te jJAna ke je te ja viSayanA grahaNa rUpe hoya che. - anuyoga dvAramAM paNa e ja jaNAvela che ke, vastu jenA vaDe, jenAthI ke jemAM jaNAya te jJAna svaviSayane jANe ke teno bodha pAme te jJAna athavA jJAnAvaraNa kSayopazamajanya jIvane thato tattvabhUta bodha eTale jJAna. - bRhatkalpa vRtti mujaba - jJAna eTale vimarzapUrvakano bodha. - prajJApanA vRtti - sAmAnya ane vizeSAtmaka vastumAM vizeSa grahaNAtmaka bodha te jJAna. vaMmi - darzanane vize, darzananI bAbatamAM dazavaikAlika niryukti-182nI hAribhadrIya vRttimAM jaNAve che ke, (1) "AyAro' zabda joDIne darzana zabda levo arthAt darzanAcAra' e pramANe Akho zabda samajavo. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi haMsaNaMmi sUtra-vivecana 249 (2) darzana zabdano artha ahIM samyagdarzana karavo. cakSu-acakSu Adi darzana ahIM grahaNa karavAnuM nathI. (3) niryuktikAre 'darzana' pahelA lIdhuM che. 'jJAna' zabda pachI lIdho che. (4) kSAyopazamika Adi bhAvarUpa (samyak) darzana ja ahIM levuM. sAmAnya zabdomAM kahIe to - ahIM darzana zabdathI sAmAnya upayogarUpa darzananA cakSudarzana Adi bhedo grahaNa karavAnA nathI, paNa ratnatrayI paikInuM 'samyagdarzana grahaNa karavAnuM che. tattvArthAdhigama sUtrakAre tenI vyAkhyA karatA kahyuM che ke, 'tattvabhUta padArthonuM yathArtharUpathI zraddhAnuM ke ruci te samyagdarzana ke jesvAbhAvikapaNe athavA adhigamathI prApta thAya che. -- A darzananA niHzaMkita, niSkAMkSita Adi ATha bhedo have pachInI gAthA traNamAM varNavAyela che. - AgamomAM 'darzana' zabda judA judA arthomAM jovA maLe che. to paNa darzanAcAra svarUpe jyAM darzana ullekha che. tyAM to samyakatva ke samyak darzana artha ja karAyo che jeno ullekha 'Avazyaka', 'dazavaikAlika', 'oghaniyukti', 'sthAnAMga', 'bhagavatI', 'jaMbudvIpa prajJapti' Adi aneka AgamomAM thayelo che. caraNami cAritrane vize, cAritranI bAbatamAM. gharaLa - (cAritra) zabdano saMbaMdha 'jhAyAro' sAthe joDavAno che. kemake 'cAritrAcAra' arthamAM ja A sUtramAM AgaLa ATha AcAronuM varNana karAyela che. gharaLa zabdathI ahIM 'cAritra' arthanuM grahaNa karAyela che. 'caritra' e ja 'cAritra' var dhAtu sAthe trU pratyaya lAgIne 'caritra' zabda bane che. teno sAmAnya artha AcaraNa, cAlacalagata ke vartana thAya che, ahIM te saMyama ke viratinA arthamAM kahela che. - cAritra zabda zramaNa mATe sarva viratirUpa cAritranA arthamAM ane zrAvakane mATe 'dezavirati cAritra'nA arthamAM jANavo. 'caraNa' zabdanA AgamIka artho samavAyAMga cAritra eTale vratazramaNadharma saMyama Adi anekavidha. cAritra eTale mahAvrata Adi. nAyAdhamma bhagavatI - cAritra eTale vrata ane zramaNadharmAdi. dazavaikAlika, cAritra, samagraviratirUpa arthamAM che. vizeSAvazyaka - mumukSuo dvArA jenuM sevana thAya te cAritra. 0 prathama traNa AcAramAM jJAna, darzana, cAritra e traNa AcAra lIdhA jene mATe Avazyaka niryuktimAM 'yaMsaLanALattei' zabda vAparI pachI tavaJayAre ema kahyuM che. vaMdittu sUtramAM paNa bIjI gAthAmAM nALe taha vaMsaLe raste 6 e traNa AcArono ullekha karelo ja che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 pratikramaNamUtra vivecana-2 * tavaMga - tapane vize, tapanI bAbatamAM. - pAMca AcAramAMno A cotho AcAra che. 'AcAra' zabda pUrvanA pAMce pado sAthe saMbaMdha dharAvato hovAthI tene "tapAcAra' kahevAya che. - tapa eTale jenAthI zarIranI rasa Adi dhAtu athavA karma tape ke zoSAya tene tapa kahe che. - A tapane karma nirjarAnuM amogha sAdhana kahyuM che. - tattvArthAdhigama sUtramAM paNa kahyuM che ke, tapa vaDe saMvara ane nirjarA thAya che. - uttarAdhyayana sUtramAM paNa kahyuM che ke, karoDo bhavonA saMcita karelA karma tapa vaDe kSINa thAya che. - nava padomAM paNa darzana, jJAna, cAritra pachI tapa' nAmaka cothA padanI ArAdhanAno nirdeza karAyela che. - A tapa anazana Adi bAra bhedathI kahevAyelo che, je bAre bhedonuM varNana A ja sUtramAM AgaLa karAyela che. * veriyaMmi - vIryane vize, vIrya-AtmabaLanI bAbatamAM. - paMcavidha AcAramAM "vIrya' e pAMcamo AcAra che. jene mATe dazavaikAlika niryukti-182mAM variyAvara' zabda ja vaparAyela che. - vIrya eTale jIvanuM sAmarthya, Atmazakti ke AtmabaLa. - variya mATe vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM che ke, vIrya e baLa che ke je jIvanuM lakSaNa che, te be prakAranuM hoya che - (1) sakarma ane (2) akarma. temAM karmanA udayathI audayika bhAvarUpa je sAmarthya utpanna thAya che te "sakarmavIrya kahevAya che ane karmanA layathI zAyikabhAvarUpa jIvanuM sAhajika sAmarthya pragaTe che te akarmavIrya kahevAya che. - uttarAdhyayana sUtra vRtti mujaba - vIrya eTale vIyantarAyanA kSayopazamathI utpanna thayela zakti athavA Atmazakti. - jaMbUtIpaprajJapti vRtti - vIrya eTale AMtara utsAha ke jIvotsAha. - bhagavatI vRtti - vIrya eTale jIvanuM baLa ke utsAha athavA vIryAntarAyanA kSayathI utpanna thayela zakti. * zAyara - AcaraNa, vartaNuka,vyavahAra * kAyare - AcAra.. - AcaraNa e ja AcAra. - zAstra zuddha vartaNuka ke dharmavihita jIvana vyavahArane AcaraNa kahe che. - samyak AcaraNa te AcAra. - A 'AcAra' zabda nANa, daMsaNa, caraNa, tapa ane vIrya e pAMca sAthe joDAyelo che. tethI nANAyAra, daMsaNAyAra, caraNAyAra, tapAyAra ane vIryAyAra Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi sasaMmi sUtra-vivecana 251 zabda niSpanna thAya che. - sAvara vRtti mujaba darzana(bAbata) AcaraNa te darzanAcAra, jJAna vizenuM AcaraNa te jJAnAcAra e rIte pAMcamAM jANavuM. - uttarAdhyayana vRttimAM AcAra zabdanA artho- AcAra eTale zAstravihina vyavahAra athavA ucita kriyA athavA jJAnAcAra Adi. * pha No paNa maLio - A pramANe A pAMca prakArano (AcAra) kahevAyelo che, pratipAdita karAyelo che. 0 rUjha - A pramANe - upara kahyA mujaba 0 guNo - A - jJAna, darzana Adi 0 paMhI - pAMca prakAre - jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya. 0 maLiyo - kahevAyo che, maM - bolavuM, kahevuM ke pratipAdana karavuM. tenA parathI mati zabda banyo. je prAkRtamAM maNi kahevAya che. 0 gAthA-1 sAra : A sUtrathI pahelI gAthAmAM pAMca prakAranA AcArano ullekha che. dharmamAM ke mokSamArgamAM zraddhApUrvakanA jJAna pachI tenuM AcaraNa paNa eTaluM ja mahattvanuM gaNela che. samyak AcaraNA na karatA zuSka jJAnInI koI kiMmata nathI. AptapuruSoe paNa sAvara: prathama gharSa: AcAra e pahelo dharma che, tema kahyuM che. dharmanA siddhAMtone jIvanamAM utAravA te AcAra che. paNa "AcAra' kahevo kone ? te bAbata pratyeka dharma pravartakomAM matabheda pravarte che. jemake jaino "rAtribhojanane abhakSya gaNI tyAga karavAnuM kahe che, jyAre muslImomAM "rojA' rAkhanAra rAtre ja bhojana le che. zramaNo kaMda-mULane tyAjya gaNAve che paNa tApaso tene ja bhastha gaNAve che. brAhmaNo Adi nadInA pavitra snAnamAM punya mAne che. jaina sAdhune snAna karavAnI ja manAI pharamAvAI che. to AcAra kahevo kone ? | tIrthaMkara paramAtmAe pAMca prakAranA AcAranI vAta karI je judI-judI rIte AgamamAM rajU thayelI che. AcAra mukhyatAe be prakArano kahyo - (1) laukika athavA dravya AcAra ane (2) lokottara athavA bhAva-AcAra. je dravyAcAra che te rUDhi, rivAja, paraMparA, sva-sva sAmAcArIne anusarato hoya che jyAre bhAvAcArane spaSTa karavA ja ahIM "nANaMmi daMsaNUmi' gAthA mUkAyela che. kemake ahIM sUtrakAra sAyara' zabdathI bhAvAcAra' ja jaNAve che. (bhAvAcAra) AcAranA pAMca bhedo A gALAmAM jaNAvyA. (1) jJAnAcAra - je AcaraNathI jJAnathI prApti thAya, jJAnanI vRddhi thAya ke jJAnanI ArAdhanA thakI jJAnano prakAza thAya te jJAnAcAra. A jJAnAcAranA ATha bhedo bIjI gAthAmAM jaNAve che. (2) darzanAcAra - je AcaraNathI darzananI prApti thAya, darzananI zuddhi thAya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 pratikramaNa sUtra vivecana-2 ke darzananI ArAdhanA thakI darzanaguNa vikase te darzanAcAra. A darzanAcAranA ATha bhedo trIjI gAthAmAM jaNAve che. (3) cAritrAcAra - je AcaraNAthI cAritranI prApti thAya, vRddhi thAya ke cAritra ArAdhanA thakI cAritranI nirmaLatA pragaTe te cAritrAcAra. A cAritrAcAranA ATha bhedo cothI gAthAmAM jaNAve che. (4) tapAsAra - je AcaraNAthI tapanI ArAdhanA thAya, tapovRddhi thAyake tapa thakI karmanirjarA thAya te tapAcAra. A tapAcAranA be bhedo mukhyatAe ane peTA bhede bAra prakAre jaNAvela che. je A sUtranI gAthA pAMcathI sAtamAM jaNAvela che. (5) vIryAcAra - je AcaraNAthI ukta jJAnAdi cAre AcAra mATe prabaLa puruSArtha jAgRta thAya tene vIryAcAra kahe che. jenuM svarUpa A sUtranI gAthA-AThamAM rajU karavAmAM Avela che. sthAnAMga sUtra-470mAM AcAra A ja prAMca bhede jaNAvatA kahyuM che ke, "AcAra pAMca prakAranA che - (1) jJAnAcAra, (2) darzanAcAra, (3) cAritrAcAra, (4) tapAcAra ane (5) vIryAcAra. jyAre sthAnAMga sUtra-84mAM A 'AcAra-bhedo' judI rIte kahyA che- (1) AcAra be prakAre che - jJAnAcAra ane nojJAnAcAra. (2) nojJAnAcAra be prakAre che - darzanAcAra ane nIdarzanAcAra (3) kodarzanAcAra be prakAre che - cAritrAcAra ane nocAritrAcAra (4) nocAritrAcAra be prakAre che - tapAcAra ane vIryAcAra. -0- baMnemAM rajUAta bhinnatA jarUra che, paNa arthathI to pAMca bheda che ja. A rIte AcAranA pAMca bhedonI bhUmikArUpa pahelI gAthAne jaNAvyA pachI have bIjI gAthAnuM vivecana karIe chIe - (bIjI gAthA saMbaMdhe Agamo tathA graMthomAM ghaNuM ja vivecana jovA maLe che. ahIM tenI saMkSipta rajUAta karela che.) jJAnAcAranA ATha bhedo A gAthAmAM jaNAve che - (1) va7 - kALane vize, kALanA niyamanA anusaraNa vaDe- - kALa eTale samaya. zrutajJAnanA adhyayanAdi mATe nizcita thayelA samayane ahIM "kAla' zabdathI sUcita karAyela che. amuka kArya amuka samaye ja karavuM joIe kemake te samaye karavAthI siddha thAya che. A vAta zAstrAbhyAsa ke jJAna upAsanAnA saMdarbhamAM niyamarUpe lAgu paDe che, te darzAvavA jJAnAcAranA prathama bhedarUpe "kALano nirdeza karAyela che. - sarvAnivaDa vRtti mAM jaNAve che ke, je aMgapraviSTa Adi zrutano kALa kahevAyela che, te ja kALe svAdhyAya karavo joIe, anya kALe nahIM tene "kALa' kahe che. A 'kALa' saMbaMdhe tIrthaMkaranI AjJAne anusaravuM joIe. jema "khetI' vagere paNa tenA kALe-samaye karavAmAM Ave to phaLadAyI bane che, paNa viparIta kALe karAya to Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 253 viparIta phaLa Ape che. - TUMkamAM je kALe je bhaNavAnI AjJA hoya. te kALe te (kRta) bhaNavuM te kALa AcAra kahevAya che. - zAstramAM je sUtra je kALe bhaNavAnI AjJA ApI hoya te kALe te sUtra bhaNavuM tene kALa (saMbaMdhI jJAna) AcAra kahevAya. - upadeza prAsAda vyAkhyAna-256mAM kahe che ke, yogyakALe mRta (jJAna) bhaNavuM, bhaNAvavuM, vyAkhyAna karavuM te mRtadharmano (jJAnano) pahelo AcAra che, tema paMDita puruSoe kaheluM che. A kAla-AcAranuM pAlana na karavAthI aticAra lAge che. jenuM varNana pAkSika aticAra sUtramAM jovA maLe che. svAdhyAya kALanuM vistRta varNana dazavaikAlika, nizItha, vyahAra Adi sUtro tathA tenI cUrNi ane vRttimAM jovA maLe che. "AcAra' viSayaka graMthomAM paNa tenuM varNana karAyela che. (2) vikhave - vinayane vize. - sAmAnyathI vinayane ziSTatA, namratA Adi arthamAM grahaNa karAya che, paNa ahIM jJAnAcAranA bhedarUpe te guru, jJAnI, jJAnanA abhyAsI, jJAna ane jJAnanA upakaraNonI AzAtanA ke anAdara varjavAnA ane yogya bhakti karavAnA arthamAM vaparAyelo che. - bhAvArIpa graMthamAM 'vinaya mATe lakhe che ke, te ja rIte vinaya eTale guranI, jJAnIonI, jJAnAbhyAsIonI, jJAnanI ane pustaka, jThuM, pAnAM, pATI, kvalI, ThavaNI, oLiyuM, TIpaNuM, dastarI vagere jJAnopakaraNonI - jJAna meLavavAnAM sAdhanonI AzAtanAnuM varjana ane temanI yathAyogya rIte bhakti vagere karavAM. - gurano vinaya ubhA thaIne sAme javuM, Asana ApavuM, paga pramArjavA, vizrAmaNA karavI, vaMdanA karavI, AjJA-pAlana karavuM, zravaNa-icchA rAkhavI vagere vaDe thAya che. te saMbaMdhamAM kahevAyuM che ke abdutthAna, aMjalikaraNa, Asana ApavuM, guru bhakti ane bhAvazuzruSA e vinaya kahevAya che. - jJAnadAtA guruno pratyupakAra thaI zakato nathI tethI jJAnadAtAno 'vinaya' karavo Avazyaka che. jo tema karavAmAM na Ave to zAstraabhyAsanuM yogya phaLa maLI zakatuM nathI. - dazavaikAlikasUtranI vRttimAM 'vinaya' AcAranI vyAkhyA karatA jaNAve che ke, mRtanuM grahaNa karatI veLAe gurano vinaya karavo joIe. Avo vinaya abdutthAna, paga prakSAlana Adi vaDe thAya che. jo avinayathI zikSA grahaNa karavAmAM Ave to te niSphala thAya che. - vRttikAra maharSi ahIM zreNika rAjAnuM daSTAMta Ape che- Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 pratikramaNasUtra vivecana-2 koI vakhate zreNika rAjAnI eka rANIe kahyuM ke, tame mane eka ekastaMbhavALo prAsAda (mahela) karAvI Apo. zreNike abhayakumArane A kArya soMpyuM. abhayakumAre devanI sahAyathI suMdara bAga-bagIcAvALo prAsAda karAvI Apyo. te nagaranA koI cAMDALanI patnIne AmraphaLa khAvAnI icchA thaI, akALe AmraphaLa kayAMya maLatA na hatA. cAMDALe jyAre jANyuM ke rAjAnA ekathaMbhIyA mahelanA bagIcAmAM A AmraphaLo che tyAre avanAminI vidyAthI DALI namAvIne bANa vaDe te phaLa coravAnuM zarU karyuM. rAjAne tenI jANa thaI, abhayakumAranI buddhithI cAMDALane pakaDI lIdho. zreNika rAjAe cAMDALane kahyuM ke, jo tuM mane tArI A vidyA zIkhava to huM tane sajAmAMthI mukta karuM. caMDALe vidyA zIkhavavAnuM kabUla karyuM. rAjA zreNike siMhAsane beThA beThA ja vidyA zIkhavAnuM zarU karyuM, vAraMvAra prayatna chatAM tene vidyA caDatI na hatI. tyAre rAjA roSAyamAna thayo. te vakhate abhaye kahyuM ke, temAM A cAMDALano koI doSa nathI. vidyA vinayathI grahaNa thAya, sthira thAya ane phaLadAyI thAya. tyAre cAMDALane siMhAsane besADyo, rAjA nIce beTho ane vidyA grahaNa karI to tene turaMta ja AvaDI gaI. A rIte zruta 'vinaya-AcAra' pUrvaka grahaNa karavuM joIe. - upadeza prAsAda vyAkhyAna-258mAM jaNAve che ke, "zrutanI AzAtanA karavI nahIM, kAraNa ke teno vinaya zruta svarUpa che. tethI karIne zuzruSAdika kriyA karavAnA vakhate zrutajJAnavALAno paNa vinaya karavo. - vinayanA judA judA artho ghaTAvavAmAM Ave che kemake vinaya e jJAnAcAra to che ja, taduparAMta vinaya e eka atyaMtara tapa paNa che, uttarAdhyayana sUtramAM vinaya e svataMtra adhyayana paNa che. vinayano eka artha evo paNa thAya che ke, sakala kulezakAraka. ATha prakAranA karmono je nAza kare te vinaya. athavA jenA vaDe karmo dUra khase-kSaya pAme te vinaya. ityAdi. paNa ahIM jJAnAcAranA saMbaMdhamAM teno artha guru zuzraSA ke guru sevA ema karavo yogya che kAraNa ke te paNa ATha prakAranA karmonA layamAM ananya kAraNa che. te vinayanAM mukhya lakSaNo che - AjJApAlana, prIti ane vicakSaNatA. uttarAdhyayana sUtranA adhyayana-1mAM 'vinIta'nuM lakSaNa jaNAvatA kahyuM che ke, je AjJAne pALanAra hoya, gurunI nikaTa rahenAra hoya ane iMgita tathA AkArane jANanAra hoya te 'vinIta' kahevAya che. yogazAstranA trIjA prakAzanA zloka-125, 126mAM guruno vinaya sAta prakAre batAvela che, te A pramANe che - (1) satkAra, (2) sanmAna, (3) vaMdana, (4) abdutthAna, (5) aMjalikaraNa, (6) Asana pradAna, (7) Asana anupradAna (guru bhagavaMtane Asana ApyA pachI pote Asana grahaNa karavuM.) uttarAdhyayana sUtramAM temaja tene AzrIne upadezaprAsAda graMthamAM apAyelA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 255 zlokamAM vinayanuM svarUpa jaNAvatA kahyuM che ke, gurunI bahu najIkamAM paDakheAjubAju besavuM nahIM, sanmukha ke paga aDADIne besavuM nahIM, pAchaLa aDIne besavuM nahIM, DhIMcaNa chAtI sAthe rAkhI hAtha bAMdhIne besavuM nahIM, paga phelAvIne besavuM nahIM, zayyAmAM rahIne gurune prazno na pUchavA ke uttara na ApavA. guranI pAse jaIne namratApUrvaka praznottara karavA, vAkya sAMbhaLatA ja ubhA thaIne guranI pAse jaIne vinayapUrvaka ubhA rahI sAMbhaLavuM ityAdi. (3) vahunAo - bahumAnane vize jJAnAcArano A trIjo AcAra che. bahumAna eTale AMtarika prIti rAkhavI te. guru-jJAna tathA jJAnopakaraNa pratye AMtarika prIti ke bhAvollAsa hovo tene bahumAna kahe che. - dazavaikAlika sUtra vRttimAM kahyuM che ke, zratagrahaNa mATe udyata thayelAe gurunuM bahumAna karavuM joIe. bahumAna eTale aMtaranA bhAvapUrvakano pratibaMdha. Ama karavAthI mRtanuM adhika phaLa prApta thAya che. - pravacana sAroddhAramAM paNa kahe che ke, AMtarika citta prasannatApUrvaka abhyAsa karavo joIe, abahumAnapUrvaka na karavo joIe. - vRttikAra maharSi tathA graMthakAro bahumAnanI vyAkhyA karatA tenI tulanA vinaya sAthe kare che - vinaya bAhya rIte paNa thaI zake che, eTale AMtarika bhAvanI AvazyakatA darzAvavAne mATe "bahumAna'no judo bheda batAvela che. guru pratye aMtarathI pUrNa sadbhAva, pUrNa prIti ke pUrNa Adara e "bahumAna'nuM svarUpa che. vinaya ane bahumAnanI caturbhagI rajU karatA zAstrakAra kahe che - (1) vinaya hoya paNa bahumAna na hoya, (2) bahumAna hoya paNa vinaya na hoya, (3) vinaya ane bahumAna baMne hoya, (4) baMneno abhAva hoya. A cAre bhedomAM trIjo bheda utkRSTa che, pahelo-bIjo bheda madhyama che, cotho tyAjya che. vinaya ane bahumAna baMnene AzrIne upadezaprAsAdamAM kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta Apela che. pATaNamAM kumArapALa nAme rAjA hato. te jinendronA kahelA AgamanI ArAdhanA karavAmAM tatpara hato. tethI teNe jJAnanA ekavIza bhaMDAra karAvyA hatA. tresaTha zalAkA puruSonA caritrone sAMbhaLavAnI icchAthI hemacaMdrAcAryajIne prArthanA karIne 36,000 zloka pramANa triSaSTi zalAkA puruSa caritranI racanA karAvI. tene suvarNa ane rUpAnA akSare lakhAvIne potAnA mahele laI gayo. jAgaraNa karI, prAtaHkAle paTTahastI para padharAvI tenA para aneka chatra dhAraNa karAvI, suvarNanA daMDavALA boMtera cAmarathI vIMjhAtA moTA utsavapUrvaka upAzraye laI gayA. tyAM tenI suvarNa ratnAdithI pUjA karI. pachI boMtera sAmaMta rAjAo sahita vidhipUrvaka guru pAse vyAkhyAna sAMbhaLyuM. e ja pramANe agiyAra aMga ane bAra upAMgo vagere siddhAMtonI eka eka prata suvarNAdinA akSarothI lakhAvI, guru mukhe vyAkhyAna sAMbhaLyuM. A rIte vinaya Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ane bahumAna baMne hovA joIe. (4) vahALe - upadhAnane vize zrAvaka 'upadhAna' tapa tapIne (karIne) Avazyaka sUtra bhaNe ane sAdhu yogavahana karIne siddhAMta bhaNe e cotho jJAnAcAra che. upadhAna eTale sUtra bhaNavA mATe karAto tapa vizeSa. pratikramaNasUtra vivecana-2 -- zrutanuM grahaNa karavAnI icchAvALAe upadhAna tapa karavo joIe. vaijaniSTha vRtti mAM jaNAve che ke, ''samIpamAM rahIne je dhAraNa karAya te upadhAna-tapa vizeSa kahevAya. je adhyayana mATe je AgADha vagere yoganuM vidhAna karAyela hoya te pramANe te yoga karavA joIe. AvA (upadhAna) yogapUrvaka karAyela tapa ja saphaLa thAya che. AcArapratIpa TIA mAM paNa kahyuM che ke, "je tapa vaDe sUtrAdika Atma samIpamAM karAya (upa-samIpe dhIyate-yite) te upadhAna. A upadhAna jJAnAcArano cotho bheda che. - upadhAnano sAmAnya artha AlaMbana che, te jJAnArAdhana mATenuM tapomaya anuSThAna che. 'jJAnAcAra'nA saMbaMdhamAM A zabda AlaMbanarUpa tapomaya khAsa anuSThAnane mATe vaparAya che. sUtronA ArAdhana nimitte khAsa kriyAo karavA sAthe AyaMbila Adi viziSTa tapa temAM karavAno hoya che. te mATe uttarAdhyayana sUtranI vRttimAM 11mAM adhyayanamAM zrI zAMtyAcArya jaNAve che ke ''upadhAna eTale aMga ane aMgabAhya (anaMga) zrutanA adhyayananI AdimAM karavAmAM AvatuM yogohanapUrvakanuM AyaMbilAdi tapa vizeSa.'' jema sAdhune yogavahana karyA vinA siddhAMtanuM adhyayana kalpa nahIM, tema upadhAna tapa karyA vinA zrAvakone namaskAra Adi sUtra bhaNavA na kalpe. te vize mahAnizItha sUtra nAmanA AgamamAM kahyuM che ke, akALa, avinaya, abahumAna ane anupadhAna vagere jJAna saMbaMdhI ATha prakAranA anAcAra madhye upadhAnanuM vahana na karavArUpa anAcAra moTA doSavALo che. sUtra sAkSI-- uttarAdhyayana sUtra adhyayana-31 'caraNavidhi'mAM vIzamI gAthAnI vRttimAM batrIza yoga saMgrahamAMnA cothA yoga saMgrahamAM, samavAya aMga sUtranA batrIzamAM samavAyamAM tathA AvazyakavRttimAM pratikramaNa adhyayanamAM 'iislovahALe ya tti' ema kahyuM. Avazyaka niryukti-1274nI vRttimAM tenI vyAkhyA karAyela che - prazasta yoga saMgrahane mATe koInI sahAya vinA 'upadhAna' tapa karavo joIe. A ja vAta abhayadevasUrijI paNa samavAya TIkAmAM lakhe che ke, anizrita upadhAna eTale bIjAnI sahAyanI apekSA vinA tapa karavuM e che. sthAnAMga sUtra sthAna-3nA sUtra-144mAM ane sthAna-10nA sUtra-978mAM 'yogavahana'(upadhAna) aMge jaNAvela che. trIjA sthAnamAM yogavahananuM phaLa - Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi haMsami sUtra-vivecana "anAdi anaMta cAra gatirUpa saMsAra kAMtAranuM ullaMghana' kahyuM che ane sthAna-10mAM tenuM phaLa-bhaviSyamAM "zubha tathA bhadraka pariNAma pAme'' tema jaNAvela che. dazavaikAlika sUtra vRttimAM - A viSayamAM eka dRSTAMta Apela che koI eka AcArya hatA. sAdhuone vAcanA ApatA ApatA koI kALe teo kaMTALI gayA thAkI gayA. tethI svAdhyAya kALa hovA chatAM temaNe tene asvAdhyAya kALa jAhera karI dIdho. jJAnano aMtarAya bAMdhIne teo kALa karI devalokamAM gayA. tyAMthI cyavIne koI AhIra kuLamAM utpanna thayA. koI vakhate te AhIrane tyAM putrIno janma thayo. lokoe te kanyA yuvAna thaI tyAre tenuM "azakaTA'' nAma pADI dIdhuM. te AhIra paNa "azakaTAtAta'' nAme oLakhAvA lAgyo. vairAgya pAmIne teNe dIkSA lIdhI. uttarAdhyayana sUtranA yogavahana karatA traNa adhyayana bhaNyA. pachI tene pUrve saMcita karelA jJAnAvaraNIya karmano udaya thavAthI ghaNo prayAsa karavA chatAM cothA adhyayanano eka akSara paNa yAda raheto na hato. - - 257 tyAre AcArya bhagavaMte kahyuM ke, jyAM sudhI A adhyayana sthira na thAya tyAM sudhI tame AyaMbila karo. tyAre AhIramunie te vAtane svIkArI. e pramANe AyaMbilapUrvaka adhyayana karatA-karatA te munine bAra varSa pasAra thayA. bAra varSa AyaMbila tapa sahita adhyayana karatA temanA pUrva saMcita jJAnAvaraNIya karmono kSaya thatA kevaLajJAna prApta thayuM. A pramANe 'AgADhajoga'nuM samyak prakAre anupAlana karavuM joIe. (arthAt upadhAna karavA joIe.) - mahAnizItha nAmaka Agama sUtramAM adhyayana-3nA sUtra-490mAM noAgamathI suprazasta jJAnakuzIla ATha prakAranA kahyA che temAM upadhAna karyA vinA suprazasta jJAna bhaNanAra-bhaNAvanArane jJAnakuzIla kahyA che. sUtra-491mAM paNa kahyuM che ke, upadhAna karyA vinA AvuM jJAna bhaNe, bhaNAve ke bhaNanAra-bhaNAvanAranI anumodanA kare te suprazasta jJAnanI mahAAzAtanA kare che. sUtra-492mAM gautamasvAmIe prazna karela che ke zuM upadhAna karavA joIe ? teno vistArathI uttara ApatA bhagavaMta mahAvIre upadhAna karavAnuM vidhAna karela che. tyArapachInA sUtramAM upadhAna kaI rIte karavA tenI vidhi paNa batAvela che. (5) nivaLe - guru, jJAna, siddhAMta vagereno apalApa na karavAne vize, bhaNAvanAra gurune na oLavavA vize. -- - ni +hanu - chupAvavuM. te parathI nidbhava eTale chupAvanAra banyuM. - chupAvavAnI kriyA, apalApa karavo ke zaThapaNuM te nidbhavana che. AvuM nivaLa paNuM na hovuM te anivaLa kahevAya. azaThapaNuM nikhAlasatA e ja 'anihnava' che. je gurue zAstrAbhyAsa karAvyo hoya, tenuM nAma chupAvavuM te nihnava doSa che. e ja rIte siddhAMtane chupAvavo ke teno DhAMkapichoDo karavo athavA tenAthI 217 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 pratikramaNa sUtra vivecana-2 viruddha pratipAdana karavuM te paNa nihnava doSa che. te doSarahitatA te "anilavana' nAme pAMcamo jJAnAcAra jANavo. - zrutanA akSarane ApanArA guruono ane mRtAdIkano apalApa karavo nahIM e pAMcamo jJAnAcAra jinezvaroe kahelo che. - bhaNAvanAra gurune oLavavo nahIM eTale jenI pAse bhaNyA tenuM nAma na detA bIjA pAse bhaNyAnuM kahevuM - AvuM mithyA kathana karavuM te anilava kahevAya che. sarvAnivRtti mAM jaNAve che ke, grahaNa karela kRtano apalApa karavo na joIe. jemanI pAse bhaNyA hoIe, tenuM ja nAma ApavuM joIe bIjAnuM nAma ApavuM joIe nahIM. kemake tema karavAthI cittanI kalaSatA utpanna thAya che. anilavatA saMbaMdhe vRttikAre eka dRSTAMta mUkela che- koI eka vANaMda hato, teno astaro vagere sAdhano vidyAsAmarthyathI AkAzamAM rahetA hatA. tyAM koI eka parivrAjaka ke je ghaNAM rUpa-saMpattithI yukta hato teNe A vidyAne vANaMda pAsethI prApta karI. tyArapachI te parivrAjaka anya sthAne gayo. tyAM te potAno tridaMDa vidyAbaLe AkAzamAM rAkhavA lAgyo. AkAzasthita tridaMDane kAraNe mahAjano tene pUjavA lAgyA. koI vakhate rAjAe te parivrAjakane pUchayuM, he pUjya ! Apano A daMDa AkAzamAM cAle che (rahe che) te Apano vidyA atizaya che ke tapano atizaya che ? tyAre teNe kahyuM ke, rAjan ! A mAro vidyA-atizaya che. tyAre rAjAe pUchyuM ke, Apane A vidyA konA pAsethI prApta thaI ? tyAre parivrAjake kahyuM ke, himavaMtamAM phalAhAra RSi pAsethI huM A vidyA zIkhyo. te parivrAjaka hajI ATaluM bolyo ke turaMta ja tenA jUTha bolavAthI te tridaMDa khaTu karato nIce paDI gayo. A pramANe jeo AcArya prati (ke siddhAMta prati) nilavatA kare che teone citta saMkliSTatA doSathI te vidyA phaLadAyI banatI nathI. mATe anilavatAno tyAga karavo joIe. - je gurue zAstrAbhyAsa karAvyo hoya te bahu prasiddha na hoya ke jAti athavA kuLa AdithI ucca na hoya teTalA mAtrathI temanA nAmano apalApa karIne - temanuM nAma chupAvIne koI jANItA ke samartha puruSanuM bhaLatuM ja nAma levuM te 'nilavatA' che tema na karavuM te anilavatA che. jJAnopAsanA ane jJAna paraMparA yathArtha rIte jaLavAI rahe te mATe A aticAra ati mahatvano che. jeoe temanAthI viruddha vartana karyuM che, tenA jJAnanI kSati thayAnA - vidyAo na phaLyAnA dRSTAMto zAstramAM che. lokamAM paNa e vAta suvidita che ke eka paNa akSaranuM jJAna ApanAra guruno apalApa karavo nahIM - jinazAsanamAM ekAda siddhAMtano paNa apalApa karyo hoya temane nilavA nAme jJAnIoe oLakhAvyA hovAnA ullekho Agama sUtromAM jovA maLe che. evA sAta (ATha) nilavonA zAstroblekha maLe che - (1) jamAli, (2) tiSyaguNAcArya, Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi haMsaNaMmi sUtra-vivecana 259 (3) aSADhAcAryanA ziSyo, (4) azvamitrAcArya, (5) gaMgAcArya, (6) SalukAcArya, (7) goSThAmAhila (ane - (8) zivabhUti.) teone gaccha bahAra karAyA hatA. tethI siddhAMtano apalApa karavo ane guruno apalApa karavo te baMne nihnavatA che. tema na karavuM te anihnavatA che. (6) maMgaLa - vyaMjana (- akSara)ne vize - jJAnAcArano A chaThTho AcAra che. sUtro zuddha bhaNavA tene sAmAnyathI vyaMjana AcAra kahyo che. vizeSathI kahIe to sUtranA akSarono zuddha uccAra karavo te vyaMjanAcAra che. vyajyate'nena arthaH jenAthI artha pragaTa thAya te vyaMjana-temAM varNamAlAnA tamAma akSaro - ka, kha vagere Ave ane upalakSaNathI svaro paNa temAM AvI jAya che. tenA uccAraNamAM samyag upayoga rAkhavo tene chaThTho vyaMjanAcAra nAme jJAnAcAra kahyo che. upadezaprAsAdanA 264mAM vyAkhyAnamAM jaNAve che ke-- - - -- (1) kahelA varNo (akSaro)mAMthI nyUnAdhika akSaro bolIne sUtra bhaNavuM nahIM, e vyaMjana nAme chaTTho AcAra che. (2) vyaMjananA bhedathI arthano bheda thAya che, arthanA bhedathI kriyAno bheda thAya che, kriyAnA bhede karIne muktino abhAva thAya che. e rIte vyaMjana bhedathI aneka doSo utpanna thAya che. vyaMjana eTale ke akSara racanAmAM viparyAsa kaI rIte thAya ? tene jaNAvavA mATe keTalIka saMbhavIta bhUlo jaNAve che-- (1) hInAkSamAM - akSara ocho karIne bole - jemake ''savvasAhUNaM''ne badale ''savasAhUNaM' bole. 'savva' eTale sarve thAya sava eTale zaba-maDaduM artha thaI jAya. - (2) atyakSara akSara vadhu karIne bole jemake namo to! mAM ghaNAM AcAryo-upAdhyAya bole che. kharekhara 'AcAryopAdhyAya' zabda che. (3) kAnAno vadhAro ke ghaTADo - koI sthAne kAnAno vadhAre ke ghaTADo karavo. tenAthI arthamAM parivartana thaI jAya che, jemake 'pavana' ane 'pAvana'. pavana eTale havA thAya, pAvana eTale pavitra thAya. viSA ane viSa. ahIM 'viSA' e kanyAnuM nAma che, kAno ghaTADI devAthI tyAM 'viSa' zabda thaze teno artha jhera thAya. (4) hrasva ke dIrgha-'I'no vadhAro ke ghaTADo karavo - jemake arahaMtANaM ane arihaMtANaM zabdo baMne sAcA che, tIrthaMkara zabdanA dyotaka paNa che. paNa arthathI baMnemAM bheda che. e ja rIte jinavANI zabdanuM janavANI karI de to jinezvaranI vANIne badale lokavANI artha thaI jaze. e ja rIte 'siddhA' siddha bhagavaMtonA arthamAM che, tenuM 'saddhA' thaI jAya to 'zraddhA' artha thaI jAya. e rIte - Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 pratikramaNa sUtra vivecana-2 'no vadhAro ke ghaTADo samagra arthamAM parivartana lAvI de che. (5) hrasva ke dIrgha "u'no vadhAro ke ghaTADo karavo - koI padamAM 'u' vadhAravA ke ghaTADavAthI artha parivartana Ave che - jemake - "uddhA' zabdane badale 'vaddhA' bole to "bodha pAmelAne' evA arthane badale (karmathI) baMdhAyelAne' evo artha thaI jAya che ane 'yati' eTale "sAdhu thAya tene badale 'yuti' bole to "joDANa' artha thaI jaze. phalanuM phUla ke kulanuM phala karI de to aSTaprakArI pUjAno krama badalI jaze. (6) mAtrAmAM vadhAro ke ghaTADo karavo. tenAthI artha parivartana thAya che. jemake "vara' zabda zreSTha arthamAM che tenuM vaira' bole to zatrutA artha thaI jAya. e ja rIte "mehA' zabdano artha buddhi che. jo tenuM "mahA' karI de to moTuM ke mahAnuM artha thaI jaze. prAkRtamAM 'va' zabdano artha vrata che. koI mAtrA vadhArI tenuM veya bole to veda (strIveda, puruSaveda) artha thaI jaze. (7) o ke au kArano vadhAro ke ghaTADo karavo - tenAthI paNa arthamAM parivartana AvI jAya che. jemake "rAgadveSa' zabda prasiddha che. tyAM rAganuM "roga' bole. to "roga-dveSa' zabda thaI jaze ane "saukhya" zabdanuM "sakhya" thaI jaze. (8) anusvarano vadhAro ke ghaTADo karavo - tenAthI arthanuM aNaciMtavya parivartana Ave che. jenA vize prasiddha dRSTAMta che. 3thIyatA ne badale thIyatAma zabdanuM. caMdragupta rAjAne biMdusAra nAme putra hato. biMdusArane azokathI putra hato ane azoka zrIne kuNAla nAme putra hato. rAjAe jyAre jANyuM ke have kuNAlakumAranI vidyA grahaNa karavAnI vaya thaI che tyAre rAjAe patra lakhIne mokalyo ke kumArane bhaNavuM joIe te mATe saMskRtamAM kayatA" zabda lakhyo. sAvakI mAtAe vicAryuM ke jyAM sudhI kuNAlakumAranA sarva avayavo zuddha haze tyAM sudhI mArA putrane rAjya maLaze nahIM, tethI teNIe netramAMthI aMjana kADhIne sthIyatAm zabdamAM anusvAra umerI graMthIyatAm karI dIdhuM. jeno artha "kumArane aMdha karI devo" evo thayo. tethI kuNAlakumArane bhaNAvavAnI AjJAne badale aMdhatvanI prAptinI AjJA maLI. kumAre potAnI jAte te AjJA svIkArI pote ja tapAvelI zalAkA AMkhamAM nAMkhI ane te aMdha thaI gayo. (9) varNa parivartana - akSara pharI javAthI paNa arthamAM pheraphAra thaI jAya che. jemake "svajanamAM 'zvajana' thaI jAya to "sagAMne badale "kUtarA' evo artha thaI jaze. "sukha' zabdamAM "sa'no 'da' thaI jAya to duHkha' zabda thaI jAya. (10) padaccheda bhUla - jemake - "mAro' ane "mA" ro. AvA kAraNathI vyaMjana zuddhirUpa AcAranuM pAlana karavuM. (7) satya - arthane vize, artha zuddha bhaNavA vize. - arthane sakhyam upayogapUrvaka grahaNa karavA joIe. - sUtrano sAco artha karavo tene arvAcAra kahevAmAM Ave che. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 261 - zrutamAM pravRtta jIve tenA phaLanI icchA hoya to arthabheda karavo na joIe te sAtamo jJAnAcAra che. - zabdanA bodhyA viSayane "artha' kahevAmAM Ave che. jemake paMkaja eTale kamaLa. ahIM 'atha' zabda "arthazuddhi mATe vaparAyelo che. zabdano artha barAbara karavo eTale ke tenA mULa bhAvane jALavI rAkhavo te arthazuddhi nAmo AcAra che. jemake "arihaMtANaM' zabdamAM "ari'no artha karmarUpI zatruone haNanAra thAya che, tene badale koI mAtra "zatrune haNanAra' evo artha kare to tIrthakarane badale zatrane haNanArane namaskAra thaI jAya. e ja rIte "bhAta-pANIno lAbha dejojI" ema je icchakAra" sUtramAM kahyuM tyAM "bhAta' zabdathI sarva AhAra artha grahaNa karavAno che anyathA sAdhune mAtra bhAta ane pANI e be ja vastuno AhAra karavo paDe. (8) vadhumA vyaMjana ane artha te ubhaya (baMne)ne vize. - ukta vyaMjana ane artha e baMnemAM sakhya upayoga hovo te. - vyaMjana ane artha e ubhayano saMbaMdha jALavI rAkhavo te tadubhaya nAmano AThamo jJAnAcAra kahyo che. jemake "siddha' zabda sAMbhaLIne ke vAMcIne "siddha' zabda ja bolavo ane te vakhate "sarva karmathI mukta'' evA siddhanA jIvo evo artha ja ciMtavavo tene tadubhaya AcAra kahe che. 0 viho nAnAyA - ATha prakArano jJAnAcAra che. - A pramANe kALa, vinaya Adi ATha prakAre jJAnAcAra kahyo. navuM jJAna prApta karavA mATe tathA prApta thayelA jJAnanI rakSA mATe je avazya AcaravA yogya che te jJAnAcAra kahyo che. jeno ukta kAlAcAra, vinayAcAra Adi ATha bhedo che. A ATha prakAranA jJAnAcArathI viparita je kaMI AcaraNA karavI te aticAra kahevAya che. jenuM varNana pAkSika aticAramAM Ave che. A pramANe bIjI gAthAmAM jJAnAcAranA ATha bhedo jaNAvyA pachI sUtrakAra A sUtranI trIjI gAthAmAM darzanAcAranuM varNana kare che- (A gAthA uttarAdhyayana sUtra (adhyayana-28)mAM 1106mI gAthA rUpe che ane - dazavaikAlika niryukti-183 rUpe che. AvazyakamAM paNa tenuM vivecana che.) (1) nirlovirA - niHzaMkita, zaMkArahita (paNuM) - vItarAganA vacanamAM lezamAtra zaMkA na karavI te niHzaMkitatA. - zaMkita eTale zaMkA-saMdeha teno je abhAva te niHzaMkitapaNuM. - saMzayane "zaMkA' kahevAmAM Ave che. yazavaiRttija vRttikAra tenA be bhedo jaNAve che. (1) deza zaMkA, (2) sarva zaMkA. (1) viSayanA amuka bhAga ke aMza. puratI zaMkA hoya te deza zaMkA' kahevAya che. (2) samasta viSayane lagatI zaMkA hoya tene sarva zaMkA kahevAya che. jemake - (1) jIvapaNuM samAna che, chatAM eka jIva bhavya ane bIjo jIva abhavya evuM kema hoya ? AvI zaMkA thavI te deza zaMkA kahevAya. ahIM kharekhara ema Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 pratikramaNasUtra vivecana-2 vicAravuM joIe ke keTalAMka padArtho hetu vaDe grAhya che ane keTalAMka padArtho ahetu vaDe grAhya che. temAM je jIvAdi padArtho che te hetu vaDe grAhya che ane bhavyatva vagere ahetu vaDe grAhya che, kAraNa ke te utkRSTa jJAna vinA chaghasthone samajAtA nathI. tenuM jJAna kevalajJAnIonA vacanamAtrathI ja thAya che. (2) sarva zaMkA - saghaLA siddhAMto prAkRtamAM racAyelA che, mATe te badhA kalpita haze evI zaMkA karavI te "sarva zaMkA' che. te sthAne ema vicAravuM joIe ke siddhAMtonI racanA prAkRtamAM thaI che, te bAlaka vagere sarvane sAmAnya rIte sahelI paDe te mATe thayelI che. te mATe kahevAyuM che ke, "cAritranI icchAvALA bALako, strIo, maMda ane mUrkha manuSyonA anugrahane mATe tattvajJa puruSoe siddhAMtane prAkRta bhASAmAM kahelo che. - A baMne prakAranI zaMkAthI rahita thavuM te "niHzaMkita" nAmano pahelo darzanAcAra kahyo che. - upadeza prAsAdanA vyAkhyAna-268mAM paNa jaNAve che ke "anaMta jJAnAdika vaDe saMpUrNa evA sarvajJoe je kaheluM che te satya che ema je mAnavuM te niHzaMka nAmano pahelo darzanAcAra jANavo." jinezvare kahelA tattvamAM je saMdeha lAvavo te zaMkA kahevAya che. zaMkA thavAthI zraddhA bheda pAme che arthAt zraddhArahita thavAya che. tenA pariNAme mahAdoSa prApta thAya che." A viSayamAM gaMgAcArya nilavanuM dRSTAMta che. - Arya mahAgirinA praziSya gaMga nAme AcArya hatA. koI vakhate teo potAnA guru dhanaguptAcAryane vaMdana karavA jatA hatA. mArgamAM ulUkA nadI utaratA hatA tyAre temanuM mastaka sUryanA kiraNone lIdhe tapI gayuM ane pANImAM cAlatA hovAthI pagane zItaLatA lAgatI hatI. pUrvabaddha mithyAtva mohanIya karmanA udayathI temaNe vicAryuM ke, siddhAMtamAM eka kALe be kriyAno anubhava na hoya ema jinezvaroe kahyuM che, paNa mane atyAre eka ja samaye be kriyAno anubhava thAya che. huM zIta ane uSNa baMnenuM vedana karuM chuM mATe AgamanuM vacana yathArtha lAgatuM nathI. evI zaMkAvALA thaIne teo guru mahArAja pAse pahoMcyA. potAne thayela zaMkA gurujIne jaNAvI. guru mahArAje temane vividha prayuktio vaDe ghaNuM samajAvyuM ke je anubhava thAya che te anukrame ja thAya che. paNa "samaya" ghaNo sUkSma hovAthI ane mana ati capaLa hovAthI tamane A anukrama samajAyo nathI. paNa eka samaye eka ja upayoga hoya be upayoga kadApI na hoya, to paNa gaMgAcAryae potAno kadAgraha na choDyo. tyAre gurue temane gaccha bahAra karyA. tyArapachI koI kALe tene maNinAga yakSa pratibodhita karI temane niHzaMkita karyA ane pharI mArgamAM sthira karyA. A rIte niHzaMkita nAmaka pahelA darzanAcAranuM pAlana karavuM joIe. sAvara sUtramAM paNa kahyuM che ke, "te niHzaMka satya che, je jinezvare kahyuM Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 263 che." vastunA svarUpane jANavA mATe prazno uThavA, vizeSa prazno udubhavavA sahaja che. tethI tenuM samAdhAna meLavavA prayatnazIla rahevuM iSTa che, paNa zrI jinezvaranA vacananI prAmANikatAmAM zaMkA karavI te koI rIte ucita nathI. darzanAcAranuM pAlana karanAre ema vicAravuM joIe ke, "vItarAgo kharekhara sarvajJa che, teo kadI paNa mithyA bolatA nathI, tethI temanuM vacana tathya che, jaganA svarUpanuM satyadarzana karAvanAruM che. mATe zaMkArahita thaI 'niHzaMkatA' nAmaka AcAranuM pAlana karavuM. (2) nilaya - niSkAMkSita, kAMsA rahita. - jinamata vinA bIjA matanI icchA na karavI te niSkAMkSitatA. - kAMsA eTale bIjA dharmonI icchA te icchAno abhAva te niSkAMkSita. - icchA, abhilASA ke cAhanAne kAMsA kahe che. ahIM anya matanI ke mithyAdarzananI cAhanA karavI tene kAMsA nAmano doSa gaNela che. tenAthI rahita thavuM te niSkAMkSita nAmano bIjo darzanAcAra kahyo che. - sarvatti6 vRttimAM kAMsAnA be bhedo kahyA che. dezakAMkSA ane sarvakAMkSA (1) deza kAMkSA - digaMbara darzanAdi koI eka darzananI icchA karavI te. (2) sarva kAMkSA - sarva darzanonI icchA karavI te. - uttaradhyayana vRttimAM jaNAve che ke, yuktiyuktatAthI ane ahiMsA AdithI zAkyAdi darzana paNa suMdara ja che e rIte anya-anya darzananuM grahaNa te kAMkSA che tenAthI rahita thavuM niSkAMkSA che. - upadezaprAsAdanA vyAkhyAna-26bhAM jaNAve che ke, je mANasa syAdvAda pakSane choDIne parazAsananI AkAMkSA rAkhe che te kAMkSA doSavALo jANavo ane te anya anya darzanamAM vAraMvAra utkaMThita thayA kare che. te viSayamAM eka dRSTAMta paNa ApavAmAM Avela che - vasaMtapuramAM devapriya nAme zreSThI raheto hato. yuvAvasthAmAM tenI patnI maraNa pAmavAthI vairAgya pAmI potAnA ATha varSanA putrasahita teNe dIkSA lIdhI. te bALasAdhu parISahone sahana karI zakatA na hatA. teNe pitA munine koI vakhate kahyuM ke, mane to brAhmaNonuM darzana zreSTha lAge che ke jemAM paganA rakSaNa mATe upAnaha rAkhavAno vidhi che. pitAmunie vicAryuM ke A bALaka buddhi che, jo upAnaha nahIM apAvuM to sarvathA dharmathI rahita thaI jaze. tema mAnI upAnaha apAvyA. vaLI koI divase te bALamuni bolyA ke, taDakAthI mAruM to mAthuM tapI jAya che, AnA karatA to tApasa darzana sAruM che ke jemAM mAthe chatra dhAraNa karI zakAya che. te sAMbhaLI dharmathI parAmukha na thAya te mATe tene chatranI chuTa ApI. vaLI koI divase teNe kahyuM ke mane to paMcAgni sAdhana karanArano AcAra zreSTha lAge che, kemake ghaNAM loko sAme AvIne bhikSAdi ApI jAya che. tyAre paNa pitAmunie pUrvanI jema vicArI bhikSA lAvIne te bALamunine ApavA mAMDI. A rIte tene judA judA nimitte judA judA darzana sArA lAgatA chelle pitAmunie vicAryuM ke A sarvathA ayogya jIva che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 pratikramaNasUtra vivecana-2 tethI tene gaccha bahAra karI dIdho. kALakrame mRtyu pAmIne te bALamuni pADo thayo. pitAmuni mRtyu bAda svargamAM devatA thayA. putrane pADA rUpe janmelo jANIne tene pratibodha karyo. tyAre te pADAe paNa jAtismaraNa jJAnathI potAnuM pUrvabhavanuM svarUpa jANyuM. teNe anazana svIkAryuM. marIne vaimAnika deva thayo. A rIte bIjAbIjA darzanonI icchA karavAne badale kAMkSArahita thaI sarvajJa prarUpita dharmamAM sthira rahevuM te niSkAMkSitatA nAme darzanAcAra jANavo. (3) niiitanicchA - nirvicikitsA, mati vibhrama rahita. - * sAdhu sAdhvInA malina vastro dekhI durgaMchA na karavI athavA dharmanA phaLamAM saMdeha na rAkhavo te nirvicikitsA. cikitsA eTale mati vibhrama. AgamathI ane yuktithI siddha thayelA arthamAM phaLa bAbata zaMkA rAkhavI te vicikitsA teno abhAva te nirvicikitsA. tene nirvijugupsA paNa kahe che. sAdhu-sAdhvInA zarIra-vastra Adi joIne tenI jugupsA na karavI te. -- dazavaikAlika vRttimAM tenI vyAkhyA karatA jaNAve che ke-- vicikitsA eTale ''mativibhrama''. te jemAMthI cAlyo gayo che te ''nirvicikitsa'' arthAt koI vastu hitakArI hoya, suMdara phaLane ApanArI hoya, chatAM ema vicAravuM ke te hitakara haze ke kema ? athavA tenuM phaLa sAruM Avaze ke kema ? to e 'vicikitsA' karI kahevAya. haribhadrasUrijI ahIM noMdhe che ke, jinadarzana to sAruM ja che, paNa te pravRtti karavAthI mane phaLa maLaze ke nahIM ? kAraNa ke khetI vagere kriyAomAM baMne jAtanAM pariNAmo AvatAM jovA maLe che. tethI phaLa maLe paNa kharuM ane na paNa maLe. evI vicAraNA karavI te 'vicikitsA' nAmano doSa gaNAya. tenAthI rahita thavuM te nirvicikitsA nAmano trIjo darzanAcAra che. -- - uttarAdhyayana vRttimAM kahe che phaLa vizeno saMdeha na hovo te. upadezaprAsAdamAM vyAkhyAna-270mAM eka dRSTAMta che kAMpilyapuramAM bhogasAra nAme bAra vratadhArI zrAvaka hato. teNe zAMtinAtha prabhuno prAsAda karAvelo. haMmezA AzArahitapaNe phakta bhAva bhaktipUrvaka bhagavAnanI trikALa pUjA karato hato. koI vakhate tenI srI AyuSya pUrNa thavAthI mRtyu pAmI. strI vinA gharano nirvAha nahIM cAle tema mAnIne te bIjI strI paraNyo. te srI svabhAve capaLa ane caMcaLa hatI. gupta rIte dhana ekaThuM karavA lAgI. anukrame zreSThInuM sarva dhana nAza pAmyuM. pachI te bIjI gAmamAM rahevA gayo. tyAM paNa trikALa pUjA karavA lAgyo. koI vakhate tenI strI tathA anya lokoe kahyuM ke, nigraha ke anugrahanA phaLane nahIM ApanArA vItarAgane zA mATe bhajo cho ? temanI bhaktithI to ulaTuM dAridra prApta thayuM che, tenA karatA gaNapati Adi bIjA devane pUjo. tyAre zreSThIe potAnA - - Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 265 manamAM jarA paNa vicikitsA dhAraNa na karI, pachI dhananA abhAve te khetI karavA lAgyo. tenI strI hamezAM miSTAnna khAtI ane zreSThIne coLA vagere kutsata anna ApatI hatI. jyAre zAMtinAtha bhagavaMtanA adhiSThAyaka deve avadhijJAnathI A badhI vAta jANI tyAre zreSThInA zuddha darzanAcArathI prabhAvita thaI teNe zreSThIne sahAya karI. A rIte vicikitsA rahita darzanAcAranuM pAlana karavuM joIe. prazna :- zaMkA ane vicikitsA baMne saMdeharUpa ja che. to baMnemAM pharka zuM ? samAdhAna - jIva, ajIva vagere dravyo, tenA guNa ke svarUpa viSayamAM je saMdeha thAya tene zaMkA samajavI. jinakathita dharmaanuSThAna ke kriyA saMbaMdhI phaLa vize saMdeha thAya tene vicikitsA samajavI. (4) samUha - amUDha dRSTi, jenI dRSTi calita nathI thaI tevo. - amUDhadRSTi eTale mithyAtvInA ThATha mATha joI satya mArgamAM DAmADoLa na thavuM te. A darzanAcArano cotho AcAra che. - mithyAtvanA ajJAna kaSTa, maMtra ke camatkAra dekhI, tenA para moha na pAmavo tene amUDhadRSTi kahevAya che. - kutIrthIono tapa, vidyA, atizaya vagere Rddhi jovA chatAM paNa muMjhAya ke mohAya nahIM te amUDha. svabhAvathI nizcala je dRSTi te samyagadarzana. AvI amUDha - dRSTi te amUDhadRSTitA (AcAra). - jenAmAM vivekanI khAmI hoya eTale ke sAruM-khoTuM pArakhavAnI zakti khIlelI na hoya ke khIlyA chatAM cAlI gaI hoya te "mUDha dRSTi' kahevAya. AvI mUDhatA rahita thaI bAhya ADaMbarothI calita na thAya te 'amUDha dRSTi'. - ravaiRAni nI vRttimAM A bAbate sulatAnuM dRSTAMta che. aMbai nAme eka vidyAdhara zrAvaka hato. bhagavaMta mahAvIre rAjagRhI jatA evA aMbaine kahyuM ke sulasA zrAvikAne mArA dharmalAbha kahejo. tyAre aMba: teNInA samyakatvanI parIkSA karavA mATe (brahmA, viSNu, maheza Adi) aneka rUpo vikurcA. rAjagRhInA aneka nagarajano tenAthI prabhAvita thaIne darzanArthe gayA. paNa sulatA zrAvikA tenA A atizaya ke RddhithI lezamAtra calita na thayA. - vismIta thayelA lokoe aMbane bhojana mATe nimaMtraNa ApyuM paNa aMbaDe teno asvIkAra karyo. tyAre lokoe pUchayuM ke, Apane koNa bhojana mATe nimaMtre to Apa pAraNuM karazo ? teNe kahyuM tulasA nimaMtraNa Ape to huM pAraNuM karuM. paNa sulatAe spaSTa kahI dIdhuM ke, AvA pAkhaMDIne zA mATe bhojananI nimaMtraNA karavI. paNa jyAre aMbai zrAvakarUpe teNInA ghera gayo tyAre sulatAe abhutthAnAdi vinaya karI tena upabaMDaNA karI. A rIte amUDhadRSTi nAmaka darzanAcAranuM pAlana karavuM joIe. (5) utUha - upavRMhaNA, samAnadharmInA guNanI prazaMsA. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - upavRMhaNA eTale samAnadharmInA guNanI prazaMsA karI tenI vRddhi karavI athavA samAnadharmInA guNanI puSTi karavI. - samakitadhArInA thoDAM guNanA paNa vakhANa karavA te. - sAdharmikonA tapa, vaiyAvacca vagere saguNonI prazaMsA dvArA te te guNomAM vadhAro karavo te. upabRhaNA nAme pAMcamo darzanAcAra che. - samakitadhArInA alpaguNane paNa zuddha manathI prazaMsA karI tene dharmamArgamAM utsAhavALA karavA te - uttarAdhyayana sUtra-1106nI vRtti - darzana Adi guNothI yukta jIvone - "tamAro janma saphaLa thayo che, ApanI bhavadazAyukta che" evA prazaMsA vacano vaDe te-te guNonI parivRddhi karavI te upabRhaNA. - upadezaprAsAda vyAkhyAna-272mAM kahyuM che ke, "devatAdi tathA manuSya AdinI jo slAdhA karI hoya to teo prasanna thAya che, laukika tathA lokottara viSayamAM potAnuM icchita kArya sAdhI Ape che. lokamAM paNa sAruM kArya karanAranI prazaMsA karavAmAM Ave che tyAre bahu guNakArI thAya che. rAjAo paNa prazaMsAtmaka stuti-kAryothI lAkho mudrAnuM dAna Ape che. te ja rIte koIe jainazAsanane vize moTo dharmano udyota karyo hoya to tenA bhAvanI vRddhine mATe gurujanoe tenI prazaMsA karavI. laghu dRSTAMta :- caMpAnagarImAM kAmadeva nAme zrAvaka hato. dhanavAnuM ane ddhivAn hato. bhagavaMta mahAvIra pAse teNe zrAvakanA bAra vrata aMgIkAra karyA hatA. tenI patnI bhadrAe paNa zrAvakadharma svIkArelo. niraMtara cauda varSa sudhI zrAvakadharmanuM pAlana karyA pachI kAmadeva zrAvake zrAvakanI pratimA-abhigraha vizeSa svIkAravAnuM vicAryuM. jyAre te zrAvakapratimA aMgIkAra karIne rahelo tyAre saudharmendrae paNa tenI zraddhAnI prazaMsA karelI hatI. te vakhate koI devane saudharmendranI vAtamAM vizvAsa na beTho. te deva kAmadeva zrAvakanI parIkSA karavA Avyo. ghaNAM bhayaMkara rUpo vikrvI kAmadevane bhaya pamADavA ane DarAvavAnI kozISa karavA lAgyo. mArI nAMkhavAnI dhamakIo ApI, bhayaMkara upasarga ane kadarthanA karyA. to paNa kAmadeva zrAvaka zubha dhyAnathI calita na thayo, tyAre deve mULa svarUpa pragaTa karI kAmadevanA samyakatvanI prazaMsA karI, tenA pairya ane gAMbhIrya guNanI stuti karI. tyArapachI kAmadeva zrAvaka kAyotsarga pArI bhagavaMta mahAvIranA vaMdana ane zravaNa arthe gayo. tyAM bAra parSadA samakSa bhagavaMte paNa kAmadevanI prazaMsA karIne sAdhusAdhvIone kahyuM ke, jyAre zrAvako paNa AvA upasargo sahana kare che. to tamAre tetha paNa vadhu sahana karavuM joIe. Ane upavRMhaNA nAme pAMcamo darzanAcAra jaNAvo. (6) thirIvAra - sthirIkaraNa, dharmamAM sthira karavA te. - dharmathI gruta thatA evA dharmIne yogya rIte sthira karavA te. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi dvaMsaNaMmi sUtra-vivecana 267 dharma nahIM pAmelAne ane dharmathI paDatA jIvone sthira karavA te sthirIkaraNa nAme chaTTho darzanAcAra jANavo. jainadharmanI prApti thaI na hoya tene dharma pamADavo ane je dharma pAmelA hoya tenI dharmamAM skhalanA thAya to pharI pAcho tene dharmamAM dRDha karavo tene sthirIkaraNa kahe che. dharmamAM sidAtA jIvone suMdara vacananI caturAIthI pharI dharmamAM sthApana karavA tene sthirIkaraNa kahe che. -T upadeza prAsAda vyAkhyAna-274mAM jaNAve che ke, gurue batAvelA vinaya, vaiyAvRtya, duSkara vihAra ane duSkara vratanuM pAlana vagere kriyAomAM pramAda vagerethI sIdAtA ziSyone yogyatA pramANe sAraNA, vAraNA, coyaNA, paDicoyaNA karIne temanuM mana sthira karavuM. sthirIkaraNanA viSayamAM eka dRSTAMta che je dazavaikAlika cUrNi, uttarAdhyayana vRtti AdimAM noMdhAyeluM che. te A pramANe-- Arya aSADha nAme eka AcArya hatA. te bahuzruta hatA. temane ghaNo ziSya parivAra hato. te gacchamAM je-je sAdhu kALa kare. te-te sAdhune te nirdhAmaNA karAvatA hatA. ghaNAM sAdhune A rIte niryAmaNA karAvI. koI AtmIya ziSyane ati AdarathI kahyuM ke, jo tuM devalokamAM jAya to tyAMthI AvIne mane darzana Apaje. paNa te muni deva thayA pachI vyAkSipta cittatvane kAraNe devalokathI darzana devA na AvyA. tyAre aSADhAcArya vicAravA lAgyA ke huM phogaTa svaliMge vicarI rahyo chuM. e rIte pravrajyAthI vimukha thayA. tyArapachI devaloke gayela ziSya Avyo. - - te deve mArgamAM nATaka-prekSaNa vibhurvyA. e rIte cha mAsa sudhI nATaka-prekSaNa cAlu rAkhyA. aSADhAcArya tyAM nATaka jotA cha mAsa rahyA. tyArapachI te deve sarva alaMkArathI vibhUSita evA cha bALakone saMyama-parIkSArthe vikuryA. AcAryae cha e bALakone luMTI lIdhA. tyAre te deve lazkara vikurvya, vaMdana karI, vahorAvavAnA bahAne pAtramAMnA ghareNAM joI tiraskAra karyo. chevaTe bodha pamADI dharmamAM punaH sthira karyA. (7) vacchara vAtsalya, samAna dharmI pratye vAtsalya. samAnadharmI para hRdayathI prema rAkhavo ane tenA hitanA upAyo karavA dvArA tenA para upakAra karavo te vAtsalya. sAdharmikonuM aneka prakAre hita ciMtavavu te vAtsalya. deva, guru, dharmane mAnanArA sAdharmikonuM bhojana, vastrAdinA dAna dvArA dravyathI temaja bhAvapUrvaka sanmAna karI upakAra karavo te vAtsalya. - upadeza prAsAda vyAkhyAna-276mAM jaNAve che ke, samAna dharmavALA te sAdharmika kahevAya che temAM pravacana ane liMga e baMne vaDe sAdhu sAdhvI tathA kevaLa pravacana vaDe zrAvaka-zrAvikA sAdharmika kahevAya che. sAdhu-sAdhvIne vizeSe karIne - Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 pratikramaNa sUtra vivecana-2 vAtsalya karavuM temaja puSTa AlaMbanAdi apekSAe zrAvaka zrAvikAnuM paNa sarva zakti vaDe dravya ane bhAva baMne prakAranuM vAtsalya teno upakAra Adi karavA vaDe karavuM. - kumArapALanuM dRSTAMta :- pATaNamAM kumArapALa rAjA hatA. nabaLI sthitimAM AvI paDelo koIpaNa sAdharmika rAjAne ghera jato to tene rAjA 1000 dInAra ApatA hatA. e pramANe karavAmAM kula maLIne eka varSe eka karoDa dravya (rUpiyA)no vyaya thato hato, e rIte cauda varSamAM cauda karoDa dravyano sAdharmika pAchaLa vyaya karelo. - vajasvAmInuM dRSTAMta :- jyAre vajasvAmI utarApatha gayelA, tyAM koI vakhate dukALa paDyo. tyAre mArga paNa bhUsAI gayo. saMghe upasthita thaIne kahyuM ke amane A dukALathI bacAvo, tyAre paTTavidyAthI eka paTTane vikuryo. tenA para saMghane besADyo. tyArapachI vajasvAmI purikA nagarI pahoMcyA. tyAM sukALa hato. tyAM zrAvako paNa ghaNAM hatA. mAtra rAjA bauddha dharmI hato. paryuSaNamAM zrAvakone puSpa ApavAnI rAjAe manAI pharamAvI. te vakhate paNa vajasvAmIe vidyAbaLathI ane mitradevanI sahAyathI puSpo lAvIne ApyA. sAdharmikone puSpapUjAthI vaMcita rahevA na dIdhA. (8) mAvaje - prabhAvanA, zAsana ke dharmanI prabhAvanA. - dharmakathA AdithI tIrthanI khyAti karavI te prabhAvanA. - bIjA loko paNa jainadharmanI anumodanA kare tevA kAryo karavA. - dharmakathA, prativAdIno jaya, duSkara tapArAdhanAdi karavA vaDe jina pravacanane prakAzita karavuM. jo ke pravacana pote svayaM zAzvata che. tIrthakara bhagavaMtoe kahela che. surAsurathI pUjita hovAthI svayaM ja prabhAvika che, chatAM paNa potAnI darzanazuddhinI icchAvALA potAnAmAM je guNo adhika hoya, te guNa vaDe pravacananI prabhAvanA kare che. tene darzanAcArano AThamo AcAra jANavo. - svatIrthanI unnatinA hetuthI pravRttimAM pravRtta rahevuM te. - prabhAvakonA ATha bhedo zAstrakAroe kahelA che - (1) prAvacanika, (2) dharmakathI, (3) vAdI, (4) naimittika, (5) tapasvI, (6) vidyAvAnuM, (7) siddha ane (8) kavi. A ATha prakAranA prabhAvako kahelA che. (1) prAvacanika - je mahAtmA vidyamAna jinAgamanA pAragAmI banI zAsananI prabhAvanA kare te prAvacanika prabhAvaka' kahevAya che. jemake zrI vajasvAmI. (jenuM dRSTAMta vAtsalyamAM Apela che.) (2) dharmakathI - je mahAtmA dharmakathA karavAnI viziSTa zakti vaDe hRdayanA gUDha saMzayone paNa dUra karI zake tathA bhavyajIvonA cittane AnaMdamagra banAvI zake te dharmakathI nAmanA bIjA prabhAvaka kahevAya. jemake bhagavaMta mahAvIranA ziSya naMdiSeNa. naMdiSeNe dIkSA aMgIkAra karI. devavANI thayelI ke tamAre hajI mohanIya karma Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi haMsaNaMmi sUtra-vivecana 269 bhogavavuM bAkI che, to paNa dRDhatApUrvaka cAritrapAlana kare che. jyAre tene cAritranA tyAganA pariNAma thayA tyAre parvata parathI paDIne, gaLe phAMso khAIne ke anya rIte AtmahatyAnA prayatno karyA. pharI paNa deva-vANI thaI ke tame caramazarIrI cho, A rIte tamAruM mRtyu nahIM thAya. tee cAritra tyAga karI vezyAne tyAM rahyA. tyAre paNa temaNe abhigraha karyo ke huM jyAM sudhI daza jIvone pratibodha karI saMyamanA mArge na mokaluM tyAM sudhI khAvuM, pIvuM, saMDAsa, pezAba e sarveno tyAga karIza. vezyAno saMga karIza nahIM. A rIte temaNe bAra varSa sudhI daza-daza jIvone roja pratibodha karyA. mATe teo pravacana prabhAvaka kahyA. (3) vAdI - je mahAtmAo pramANo, yuktio ane siddhAMtonA baLathI paravAdIo sAthe vAda karIne temanA ekAMta matano uccheda karI zake te 'vAdI' nAmaka trIjA prabhAvaka kahevAya. jemake AcArya mallavAdI. (4) naimittika je mahAtmA aSTAMga nimitta tathA jyotiSu zAstranA baLathI zAsananI unnatti kare che, te naimittika nAmanA cothA prabhAvaka kahevAya che. jemake bhadrabAhu svAmI. (5) tapasvI je mahAtmA vividha prakAranI tapasyA vaDe dharmano prabhAva vadhAre te 'tapasvI' nAmaka pAMcamAM prabhAvaka gaNAya. jemake viSNukumAramuni. (6) vidyAvAnlR - je mahAtmA maMtra-taMtra Adi vidyAno upayoga zAsananI unnati mATe kare paNa aMgata svArtha mATe na kare, te vidyAprabhAvaka nAmanA chaThThA prabhAvaka kahyA. jemake Arya khapuTAcArya. (7) siddha - je mahAtmA aMjana, cUrNa, lepa Adi siddha karelA yogo vaDe jinazAsananuM gaurava vadhAre te siddha nAmanA sAtamA prabhAvaka kahyA. jemake pAdaliptasUrijI. - (8) kavi - je mahAtmA adbhuta kAvyazakti vaDe sahunA hRdayanuM haraNa karI zake te kavi nAmaka AThamAM prabhAvaka kahyA. jemake 'siddhasena divAkara' nAmaka AcArya. A to prabhAvanA nAmaka darzanAcArane jaNAvatA zramaNonuM kAryakSetra varNavyuM. paNa zrAvakone mATe paNa dharma prabhAvanAno mArga jaNAvavA sAta kSetronuM varNana karAyela che. te A pramANe - (1) jinacaitya, (2) jinapratimA, (3) jinAgama, (4) sAdhu, (5) sAdhvI, (6) zrAvaka, (7) zrAvikA. sadgu - darzanAcAra ATha prakAre kahevAyo che. athavA darzanAcAranA ATha AcAro che - te niHzaMkita, niSkAMkSita Adi upara varNavyA mujaba jANavA. jemAM pahelA cAra darzanAcAra guNanI pradhAnatAvALA che ane pachInA cAra darzanAcAra guNInI pradhAnatAvALA che. A darzanAcAranA AThe AcAronuM pAlana yathAyogya na karavAthI ke temAM kSati pahoMcADavAthI aticAra lAge che. A aticAronuM varNana pAkSika aticAra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 pratikramaNasUtra vivecana-2 sUtramAM jovA maLe che. 0 A rIte trIjI gAthAmAM darzanAcAranuM varNana karyA pachI sUtrakAra cothI gAthAmAM cAritrAcAra nAmaka cothA AcArane varNave che. * TdALa-nA-nutto - praNidhAna yogayukta, cittanI samAdhisaha, ekAgratA yogathI sahita, manoyoga, vacanayoga, kAyayoga e traNenI ekAgratAe karIne yukta. - praNidhAna eTale citta svasthatA. - yoga eTale mana, vacana, kAyAno vyApAra. - citta svasthatApUrvaka mana, vacana, kAyAno je vyApAra te praNidhAnayoga. tenAthI je sahita te - praNidhAna yogathI yukta. - vasavaikanidda - vRttimAM jaNAve che ke, ogha (sAmAnya)thI avirata samyagadRSTine praNidhAna yogayukta kahyA. pAMca samiti ane traNa guNirUpa praNidhAna yogathI yuta. - praNidhAna eTale cittanI svasthatA, tenI pradhAnatAvALA 'yogo' eTale vyApAro, tenAthI yukta - te praNidhAnayoga yukta. tAtparya ke je sthitimAM citta samAdhivALuM-prasannatAvALuM rahe, tenAthI yukta. - mana, vacana, kAyAnI pravRtti te "yoga' te yoga jyAre ekAgratAvALo, svasthatAvALo ke cittanI samAdhivALo hoya tyAre "praNidhAnayoga' kahevAya che. tenAthI yukta te praNidhAnayoga yukta che. A vizeSaNa cAritrAcArane mATe vaparAyeluM che. * paMhiM samiei - pAMca samitio vaDe. - samyak ceSTA te samiti. tenA iryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepa ane pAriSThApanikA e pAMca bhedo che. (A pAMce samitinuM vistRta varNana sUtra-2 "paMciMdiya"mAM jovuM.) * tae muttahiM - traNa guptio vaDe. - saMyama athavA nigraha te gupti. tenA mana, vacana, kAyA e traNa bheda kahelA che. (A traNe guptionuM vistRta varNana sUtra-2mAM jovuM.) -0- A rIte iryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepa ane pAriSThApanikA e pAMca samitio che ane manogupti, vacanagupti ane kAyagupti e traNa gutio che. temAM "samiti" samyak kriyArUpa che ane "gupti' nigraharUpa che. samitimAM pravRtti kevI rIte karavI, tenuM vidhAna che ane guptimAM - pravRttinA mukhya sAdhano evA mana, vacana, kAyAno nigraha kevI rIte karavo tenuM vidhAna che. A AThe bAbatone samagrapaNe "aSTapravacana mAtA" nAme oLakhavAmAM Ave che. A "aSTapravacanamAtA'mAM pravacana' zabdathI pravacananA sArarUpa cAritra artha levo ane "mAtA" zabdathI tene utpanna karanAra - pAlana karanAra, vRddhi karanAra evo Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 271 artha levo. jyAre "aSTa' zabda tenA ATha bhedo - prakAronI saMkhyAne jaNAve che. - upadezaprAsAda vyAkhyAna-ra78mAM jaNAve che ke, cAritrarUpI putranI je ATha mAtAo kahelI che, te AThe prakAranA cAritrAcAra jANavA. teo 282mAM vyAkhyAnamAM jaNAve che ke, pAMca samitio pravRttirUpa che ane traNe gutio pravRtti tathA apravRtti baMne rUpa che. tethI guptimAM samitino aMtarbhAva thaI jAya che. jemake vacanaguptimAM bhASAsamitino aMtarbhAva thAya che. - kalikAla sarvajJazrI hemacaMdrAcArye yogazAstranA prathama prakAzamAM kahyuM che ke, A pAMca samiti ane traNa guptionAM cAritrarUpI zarIrane (mAtAnI mAphaka) janma detI hovAthI, tenuM paripAlana karatI hovAthI temaja tenI azuddhio dUra karI tene svaccha-nirmaLa rAkhatI hovAthI, temane ATha mAtArUpe prasiddha karAyela che. * paNa varittAvAra viho ho nAthyo - A cAritrAcAra ATha prakAre jANavo. - praNidhAna yogathI yukata evI pAMca samiti ane traNa guptirUpa je cAritrAcAra che te (samiti-guNirUpa) ATha bhede jANavuM. - cAritrAcAra :- cAritra be prakAranuM che. sarvavirati ane dezavirati. temAM sarvavirati cAritra pAMca samiti ane traNa guti sahita paMca mahAvratanA pAlanarUpa che. jyAre dezavirati cAritra aNuvratAdi zrAvakanA bAra vrata rUpa che. tethI cAritrAcAranA ATha bheda mukhyatAe zramaNadharmane anusarIne kehavAyA che. to paNa sAmAyika-pauSadhAdi zrAvakadharmamAM tenuM pAlana ati Avazyaka ja che. zrAvakanI pratikramaNa kriyA paNa paMcAcAranI vizuddhi arthe che. te vAtano ullekha zrAddha pratikramaNa sUtra vRttimAM che ja. pAkSika aticAra sUtramAM paNa tenA aticAronuM varNana Ave ja che. A nANaMmi daMsaNaMmi sUtra thakI paNa zrAvaka kAyotsarga daramiyAna aticAra ciMtavanA kare che. A pramANe cAritrAcArano artha jANavo. have pachInI traNa gAthAmAM 'tapAcAra'nuM svarUpa ane tapanA bAra bhedonuM varNana karAyela che. 0 tapAcAranI bhUmikA : dazavaikAlika sUtra niryukti-187mAM tapAcAra vize saMkSipta samaja ApatA kahyuM che ke, bAra prakArano tapa pUrve kahevAyela che. Avo tapa phaLanI AzA sivAya jyAre svAbhAvikapaNe thAya tyAre te tapAcAra jANavo. ahIM traNa gAthAmAM sUtrakAra paNa tapAcArane jaNAvavA mATe gAthA-pamAM tapanA bAra bhedanuM kathana karI tene kaI rIte Acaravo-Adaravo joIe tenuM kathana karIne kahe che ke, A "tapAcAra' jANavo. tyArapachInI be gAthAmAM sUtrakAre bAhya ane atyaMtara tapanA cha-cha bhedo jaNAvelA che. pAkSika aticAramAM paNa kahyuM che ke, "tapAcAra bAra bheda - cha bAhya cha atyaMtara. tyArapachI bAhya tapa ane atyaMtara tapa karatA kayA kayA aticAra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 pratikramaNasUtra vivecana-2 lAgyA ? tenuM varNana kare che. A rIte tapanI mukhyatA yukta evA A AcAramAM rahelo ''tapa'' zabda 'jJAna, darzana, cAritra' zabdonI jema jANavo jarUrI che. tapa zabdano artha jaNAvavA praznavyAkaraNa, sUryaprajJapti, caMdraprajJapti ane uttarAdhyayana AdinI vRttimAM to 'anazana Adi' evo artha karyo ja che. temaja dharmadhyAnAdi ke dhyAna evo artha paNa jovA maLe che. navapadanI ArAdhanAmAM paNa 'tapa' padanI ArAdhanAno ullekha che. karmanirjarAnA amogha sAdhana svarUpe paNa tapano ullekha karAyelo jovA maLe che. kahyuM che ke-- ''anAdi siddha evA duSkarmarUpI zatrusamUhano nAza karanAruM A khaDganI dhArA jevuM tapa vIra puruSo Adare che." "nirdoSa, niyANA rahita ane mAtra nirjarAnA kAraNabhUta evuM zubha tapa sArI buddhi vaDe, mananA utsAhapUrvaka karavuM joIe. "jenAthI zarIra ane karma vagere tape te tapa kahevAya che.'' ATalI pUrva bhUmikA pachI have pAMcamI gAthAnuM vivecana karIe chIe- * bArasavihaMmi vi tave bAra prakAranA tapane vize. - bArasavihaMmi - bAra prakAranA gAthA-6 ane gAthA-7mAM tapanA chacha bhedo kahyA che. A cha ane cha bhedo maLIne bAra prakAra thAya che. 0 tave - tapane vize. tapano artha bhUmikAmAM noMdhela che. 0 bhiMtara-vAdira - atyaMtara ane bAhya bhedovALA -- ahIM tapanA be mukhya bhedo jaNAvyA che. cha prakArano tapa evo che je bAhya tapa kahevAya che. jemAM 'anazana' Adi bhedo che. cha prakArano tapa evo che je atyaMtara kehavAya che jenA 'prAyazcittAdi' bhedo che. - atyaMtara-eTale aMtaranI sanmukha, aMdaranuM. bAhya eTale bahAranuM, bahArathI karAtuM evuM. satta-viddhe - jinezvaroe upadezeluM. - - - kuzala evA jinezvaroe jeno upadeza karyo che, tenA vize. ahIM tIrthaMkaro mATe 'kuzala' zabda vaparAyo che. A zabda dvArA tapAcAra athavA bAra prakAranA tapanI pramANabhUtatA jaNAve che. arthAt je tapa karavAno AcAra che te tapanuM varNana kapoLakalpita ke upajAveluM nathI, paNa kevaLajJAnakevaLadarzananA dhAraka ane tIrthaMkara nAma karmanA udayavALA evA vItarAga paramAtmAe teno upadeza Apyo che. Ama kahIne A AcAranI prabaLa sAkSI rajU kare che. * bhinArUM gaLAnIvI - glAni rahita, AjIvikAnI icchArahita. 0 A baMne zabdo tapa kaI rIte karavo tenuM svarUpa jaNAve che. - 'glAni' eTale kaMTALo. kaMTALAno abhAva te 'aglAni'. - AjIva - eTale rojI-roTInI icchA. AvI AjIvikAnI icchArahita Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi haMsaNaMmi sUtra-vivecana te 'aNAjIvI' kahevAya. aNAjIvI eTale nispRha-icchArahitapaNe. tapAcAranA A baMne vizeSaNo ghaNAM ja mahattvanA che. kemake tapa karo ke tapanuM AcaraNa karo tyAre kaI rIte karavuM ? te na jANanAra lAMghaNanI jema ke DhasaraDA mAphaka paNa tapa karyA kare. tethI be mukhya zarato jaNAvI ke eka to tapa parANe-parANe ke kaMTALApUrvaka na karavo joIe ane bIjuM AvA tapa dvArA AjIvikA prAptino hetu na hovo joIe. A be zabdomAM gabhitArtha eka ja vicAraNIya che ke tapa phakta karmanirjarAnA hetuthI ja karavAno che. - upAdhyAya yazovijayajIe jJAnAsAramAM paNa kahyuM che ke, tapa tyAM sudhI - ja karavo. jyAM sudhI manamAM durdhyAna na thAya, yogo hIna na bane, indriyo kSINa na bane. - 7 nAyavye so tavAyAro - tene tapAcAra jANavo. tene tapAcAra jANavo. tene eTale kone ? A praznamAM AkhI gAthAno sAra AvI jaze. (1) jenI prarUpaNA tIrthaMkara bhagavaMte karelI che ane (2) je tapa cha prakAre bAhya bhede ane cha prakAre atyaMtara bhede evA bAra prakArano che (jenuM varNana have pachI gAthA-6 ane 7 mAM che.) (3) je tapa khedarahita ane AjIvikAnI icchArahita karavAno che. te tapAcAra kahevAya che. - 273 -- have sUtrakAra svayaM gAthA-6mAM bAhya tapanA anazana Adi cha bhedone nAmollekha sahita jaNAvI rahyA che - (tenuM saMkSipta vivecana) (1) aLasaLam - anazana, bhojana na karavuM te. bhojana na karavuM te athavA AhArano tyAga te anazana. ahIM jhazana zabdathI azana, pAna, khAdima, svAdima cAre prakAranA AhArano tyAga samajavAno che. mAtra azana nahIM, paNa bhojana-pAnano tyAga. sAmAnya arthamAM 'anazana' eTale upavAsa artha karyo. paNa 'anazana'no artha mAtra upavAsa nathI. te upavAsathI ghaNuM alpa paNa che ane ghaNuM vadhu paNa che. kemake anazana tapa be prakAre kahyo che - (1) yAvajjIvana, (2) itvara (kathita) (1) itvara kathita - niyata samaya mATe AhAratyAgarUpa anazana tapa. navakArasI arthAt be ghaDI (48-miniTa) AhAra tyAganA paccakkhANathI AraMbhIne porasI, ekAsaNuM, nIvi, AyaMbila, upavAsa, kalyANaka tapa, zreNItapa, bhadratapa vagere sarve tapano samAveza itvarakathita anazana tapamAM thAya che. dRSTAMta :- rAjagRhI nagarImAM bhagavaMta mahAvIra samosaryo. zreNika rAjA vaMdanArthe AvyA. vIra paramAtmAne vaMdana karI, dezanA sAMbhaLI, bhagavaMtane pUchayuM, he 218 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pratikramaNa sUtra vivecana-2 bhagavan! A sarve muniomAM duSkarakAraka muni kayA che ? bhagavaMte kahyuM ke A gautama Adi 14,000 muniomAM dhanyamuni mahAnirjarA karatA mahAduSkarakAraka che. teo niraMtara chaThane pAraNe chaThanI tapazcaryA kare che. pAraNe AyaMbila kare che. tyAre zreNika rAjA paNa munine vaMdana karI temanI stuti kare che. pUrvanA ati zrImaMta-RddhimAnuM evA dhanyakumAre dIkSA lIdhI. dIkSAnA divasathI ja abhigraha karyo che ke niraMtara chaThano tapa karavo. pAraNAmAM AyaMbila paNa kevuM? gRhastha tyajI dIdhela ane mAkhI paNa jenI icchA na kare tevo AhAra karavAno. bhagavaMte paNa tene yogya jANIne anujJA ApI. Avo tapa karatA karatA chelle lohI-mAMsa badhu sukAvA lAgyuM. mAtra khaDakhaDa karatAM hADakA ja bacyA hatA. cAle to paNa lAkaDAnI bharelI gADI cAlatI hoya tevo avAja Ave. chelle eka mAsanI saMlekhanA karI kALadharma (mRtyu) pAmyA. (2) yAvatkathita - jAvajajIva anazana, te traNa prakAre che - (2-1) bhakta parijJA - bhakta eTale bhojana. upalakSaNathI pAna, khAdIma, svAdIma e sarveno samAveza thAya che. jIva vicAre che ke, A azana Adi meM ghaNIvAra vAparyA. te sAvadya-pApanA hetubhUta che mATe teno tyAga karavo. ema jANIne pratyAkhyAna vaDe bhAta-pANI vagereno tyAga karIne anazanano svIkAra karavo te "bhaktaparijJA' nAmaka jIvajajIva anazana che. (2-2) iMginImaraNa :- caturvidha AhAranA pratyAkhyAnapUrvaka niyamita karelA pradezamAM maraNa pAmavuM te iMginI maraNa. (2-3) pAdapopagamana :- "pApa" eTale vRkSa. "upa' eTale sadRza. athavA tenA jevuM. "gama' eTale pAmavuM. "pAdapopagamana'no artha vRkSa jema jyAM raheluM hoya te sthaLe to aDola-acala ja rahe che. tema A anazana svIkAranAra munivara paNa jyAM anazana grahaNa kare, tyAM te sthAne ja sthira rahe che, pachI sama-viSama paristhitimAM paNa tyAM ja rahI maraNa pAme che. A traNe prakAranA anazana svIkAranArane vaimAnikapaNuM athavA mukti vize prApta thAya che. jo ke vartamAnakAle viziSTa kRtadharanA abhAve A anazana svIkAravAnI manAI che. A traNe maraNamAM "pAdapopagamana'ne utkRSTa kahyuM che, bhaktaparijJAne dhanyamaraNa kahyuM che ane iMginImaraNane madhyama maraNa kahyuM che. jemAM bhakta parijJA maraNanI sAdhvIjIne paNa chUTa che. jyAre bAkInA be maraNa kramazaH viziSTatara ane viziSTatama vairyavALAne ja saMbhave che. pAdapopagamana anazana mATe kahyuM che ke, "prathama saMvananavALA ane je parvatanA zikhara jevA nizcala hoya temane ja pAdapopagamana anazana hoya che. caudapUrvIno uccheda thatAM A prakAranA anazanano paNa viccheda thayo che. 0 uttarAdhyayana sUtra adhyayana-30, gAthA-1200-1201mAM anazananA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 275 A bIjA bhedane maraNakALa anazana kahe che. tenA vicAra ane avicAra be bheda che - je saparikarma ane aparikarma anazana paNa kahevAya che. (2) 3oriyA - uNodarikA, uNodarI tapa. - bAhya tapanA cha bhedamAMno A bIjo bheda che. sAmAnya arthamAM kahIe to "una" eTale ochuM ane "udara" eTale peTa. jeTalI kharekhara bhukha hoya tenA karatA udaramAM kaMIka ochuM bhojana nAkhavuM eTale ke udara (peTa)ne adhuruM rAkhavuM tenuM nAma uNodarI. - A tapamAM bhojana karavAno niSedha kyAMya nathI, paNa bhojana kaI rIte athavA keTaluM karavuM, tenI ja samajaNa mAtra apAyelI che. - AcArapradIpamAM kahyA pramANe - rojiMdA khorAka karatAM kaMIka ochuM khAvuM, peTamAM thoDuM ochuM bharavAnI kriyA te uNodarikA. - uNodarI tapane AzrIne pahelA AhAranuM mApa jaNAve che- kukSi (peTa) bharavAne mATe puruSano AhAra batrIza koLIyA pramANa ane strIono AhAra aThAvIsa koLIyA pramANa kahyo che. A saMdarbhamAM pUrvAcAryo jaNAve che ke (1) ekathI ATha koLIyA sudhI khAvuM te pUrNa uNodarI kahevAya. (2) navathI bAra koLIyA sudhI khAvuM te apArdha uNodarI kahevAya. (3) terathI soLa koLIyA sudhI khAvuM te vibhAga uNodarI kahevAya. (4) sattarathI covIza koLIyA sudhI khAvuM te prApta urodarI kahevAya. (5) pacIsathI trIza koLIyA sudhI khAvuM te kiMcit uNodarI kahevAya. A rIte uNodarI tapanA pUrNa, apAI, vibhAga, prApta ane kiMcita uNodarI evA pAMca prakAramAMthI koIpaNa bhede tapa karI zakAya. 0 khorAkanuM mApa batrIza koLIyA pramANa jaNAvyuM paNa te koLIyo arthAt eka kavalanuM mApa zuM ? - "kavala pramANa kukaDInA iMDA jevaDuM samajavuM." kukaDInA iMDAnA AkArathI eka koLIyo moTo hovo na joIe. - ahIM bhojana pramANa ane kavala pramANa vize eka spaSTatA khAsa jarUrI che. bhojanamAM mahattama pramANe batrIza kavala nakkI karyuM. paNa te to sAmAnya dhArAdhoraNa thayuM. kharekhara to pratyeka vyaktinI svAbhAvika bhukha ane bhojana pacAvavAnI zakti pramANe vyaktigata nirNaya karIne pachI pote potAnI uNodarI' nakkI karavI joIe. e ja rIte kavala eTale kukaDInA "iMDA pramANa' e niyama kharo, paNa teno bhAvArtha vicArIe to ema kahI zakAya ke, moTuM vizeSa pahoLuM karyA sivAya sahelAIthI jeTaluM moDhAmAM mUkI zakAya tene eka koLIyAnuM pramANa jANavuM. A baMne pramANo karatA vividha rIte ochuM khAvuM te uNodarI tapa. 0 uNodarI tapa ane tenA lAbhanuM daSTAMta : Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 pratikramaNamUtra vivecana-2 bhagavaMta mahAvIranA chadmasthakALamAM gozALo tenI sAthe vicarI rahyo hato. mArgamAM koI vakhate vaizikAyama tApasane joIne gozALAne tenI mazkarI karavAnuM mana thayuM. thoDA vakhata sudhI to te tApase A majAka kSamAbhAve sahana karI, paNa gozALAe vAraMvAra majAka karI tyAre vaizikAyama tApasane krodha caDyo. teNe gozALA tarapha tejalezyA choDI bhayabhIta gozALo bhagavaMtanA zaraNe Avyo. bhagavaMte sAme zItalezyA choDIne tejovezyAthI gozALAnuM rakSaNa karyuM. gozALAe jyAre bhagavaMtane A sarva kriyAnuM rahasya pUchyuM tyAre bhagavaMte tejalezyA labdhinI vAta jaNAvI. teno vidhi darzAvatA bhagavaMte kahyuM ke, jo manuSya cha mAsa paryanta chaThanI tapazcaryA kare, pAraNe eka muThI aDada ane aMjali jaLa laI uNodarI tapa pUrvaka pAraNuM kare to tene AvI mahAtejolezyAnI labdhi prApta karavI zakya bane che. Avo lAbha prApta karavAmAM anazana sAthe uNodarI tapa paNa keTaluM mahattvanuM che, te A dRSTAMtathI jANavA maLe che. - uNodarI tapanA dravya ane bhAvathI paNa be bhedo kahyA che - (1) dravya uNodarI - AhAra, upadhi, upakaraNa AdimAM ochuM pramANa rAkhavuM ke karavuM te dravya uNodarI kahI che. (2) bhAva uNodarI - krodha AdinA tyAgarUpa uNodarI vrata karavuM te krodha, mAna, mAyA, lobha cAre kaSAyane aMkuzita karavA ke ghaTADavA prayatna karavo. - uNodarI tapanA dravya ane bhAvathI paNa be bhedo kahyA che- (1) dravya uNodarI - AhAra, upadhi, upakaraNa AdimAM ochuM pramANa rAkhavuM ke karavuM te dravya uNodarI kahI che. (2) bhAva uNodarI - krodha AdinA tyAgarUpa uNodarI vrata karavuM te krodha, mAna, mAyA, lobha cAre kaSAyane aMkuzita karavA ke ghaTADavA prayatna karavo. 0 uttarAdhyayanasUtra adhyayana-30mAM gAthA 1202 thI uNodarI tapanA pAMca bhedo kahyA che - te dravya, kSetra, kALa, bhAva ane paryAya. temAM dravya uNodarI eTale kaMIka ochuM khAvuM te. kSetrathI uNodarI-gAma, nagara, nigama, Akara Adi kSetromAM kSetra pramANa nakkI karIne bhikSA levI te. athavA peTA, ardhapeTA Adi prakAre bhikSA levI. kALathI bhikSAno nirNaya karavo te kALa uNodarI, bhAvane AzrIne bhikSA le te bhAva uNodarI. (3) vRtti saMkSepa - vRttino saMkSepa karavA rUpa tapa, (jane uttarAdhyayana sUtra gAthA-1213mAM bhikSAcaryA tapa kahyo che.) - vRtti eTale jenAthI jIvatuM rahevAya te, AjIvikA. - zramaNane AzrIne temAM bhikSAthI maLatA azana, pAna Adino samAveza thAya che. teno dravyAdi cAra bheda vaDe abhigraha karavo te vRtti saMkSepa - sAvArIpa mAM jaNAve che ke, jemAM khAvA-pIvAnI vastuonI saMkhyA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi sAMmi sUtra-vivecana ghaTADIne maryAdita karavAmAM Ave che tene vRtti saMkSepa kahe che. zAstrakAra maharSie A vRtti saMkSepanA cAra bhedo kahelA che (1) dravyathI vRtti saMkSepa, (2) kSetrathI vRtti saMkSepa, (3) kALathI vRtti saMkSepa ane (4) bhAvathI vRtti saMkSepa. cAre bhedonI vyAkhyA karatA A pramANe jaNAve che (1) dravyathI vRtti saMkSepa dravyane AzrIne A pahelo vRtti saMkSepa kahyo che. je saMkhyAthI paNa nakkI thAya che ane sthiti tathA vastuthI paNa nakkI thAya che. saMkhyAthI - eTale Aje mAre pAMca ke daza dravyo ja AhAramAM levA. sthiti tathA vastu-eTale amuka ja vastu amuka sthitimAM hoya to ja grahaNa karavI. jemake bhagavaMta mahAvIre abhigraha karelo ke sUpaDAnA khUNAmAM rahelA aDadanA bAkuDA koI vahorAve to grahaNa karavA. bIjI rIte - pAtramAM lepa na lAge tevA prakAranI nirlepa bhikSA maLe to ja grahaNa karavI. A viSayamAM pAMDava-bhImanuM dRSTAMta che - teNe dIkSA laI eka vakhata evo abhigraha karyo ke bhAlAnA agrabhAga vaDe jo koI bhikSA Ape to grahaNa karavI. cha mAsa paryanta vicaratA chelle eka bhilanA hAthe tene A rIte bhikSA prApta thatA abhigraha puro thayelo. - 277 - (2) kSetrathI vRtti saMkSepa : A abhigrahamAM kSetrane AzrIne bhikSA grahaNa karavAno niyama karAya che. jemake be ke pAMca gharomAM ja javuM athavA koI eka galImAM javuM ke amuka vistAramAMthI ja je bhikSA maLe te levI. amuka sthitimAM rahIne koI vyakti bhikSA vahorAve to ja grahaNa karavI. jemake bhagavaMta mahAvIre je abhigraha karyo hato. temAM koI vyaktino eka paga uMbarAnI aMdara hoya ane eka paga bahAra hoya, tevI rIte bhikSA vahorAve to grahaNa karavI, tema saMkalpa karelo. A paNa kSetrathI vRtti saMkSepa ja kahevAya. (3) kALa vRtti saMkSepa :- kALa-samayane AzrIne niyama karavo te. divasanA amuka samaye ja gaucarI levA javuM. athavA to sarva bhikSuka bhikSA laIne nIvartI gayA hoya tyAra pachI ja bhikSA levA mATe javuM. te kALathI vRtti saMkSepa kahevAya. jemake 'baporanA eka vAgye ja bhikSA levA nIkaLIza'' A pramANe abhigraha dhAraNa kare. (4) bhAvathI vRtti saMkSepa : vahorAvanAra vyaktimAMthI koIpaNa vyakti hasatA-hasatA gaucarI vahorAve athavA raDatA raDatA AMkhamAM AMsu sAthe vahorAve ke gAtA gAtA athavA AvA prakAranA koI anya bhAva sAthe gaucarI vahorAve to ja mAre vastu khape anyathA na khape. AvA prakArano abhigraha dhAraNa karavo tene bhAvathI vRtti saMkSepa tapa karyo kahevAya. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 pratikramaNa sUtra vivecana-2 0 semarSimuninuM daSTAMta : kSemarSi nAme eka muni hatA. teNe eka vakhata abhigraha karyo ke jo koI rAjA mithyAtvI hoya, vaLI te rAjyathI bhraSTa thayelo hoya, madhyAhna samaya hoya, kaMdoInI dukAne palAThI vALIne beTho hoya, beThA beThA potAnA kALA vALane vikherato tINa bhAlAnA agrabhAga vaDe ekavIza mAMDA laIne mane Apaze to huM pAraNuM karIza. A abhigrahane dravyAdi cAra bhede vicArI jUo(1) "ekavIsa mAMDA bhAlA vaDe Ape" - A thayo dravya vRtti saMkSepa. - ahIM saMkhyA-21 che, dravya-mAMDA che, palAThI vALIne beTho hoya ane bhAlA vaDe Ape te sthiti che. A traNe bAbata dravyathI abhigrahanI vyAkhyA mujaba che. (2) te vyakti kaMdoInI dukAne beThelo hovo te kSetra vRttisaMpa kemake abhigrahanuM kSetra - "kaMdoInI dukAna' che. (3) "madhyAhano samaya kALadarzaka' che. te kALavRtti saMkSepa. (4) rAjyabhraSTa thayelo mithyAtvI rAjA kALA vALa vikherato hoya - e bhAva vRtti saMkSepa che. kSemaSimuni AvA prakAranA abhigrahayukta vRtti saMkSepa tapa karatAM vicarI rahyA hatA. temane traNa mAsa ane ATha divasa pasAra thayA. tyAre eka vakhata kRSNa nAmano rAjA ke je rAjyathI bhraSTa thayelo hato, madhyAhna samaye kaMdoInI dukAne beTho hato, beThA beThA potAnI rAjA rUpe sthiti hatI te yAda karIne vALa vikherato hato. tyAMthI bhemarSimuni pasAra thayA, tyAre te rAjA bolyo - o bhikSu ! "ahIM Avo." huM tamArI AzA pUrNa karuM. tyAre marSi muni temanI pAse gayA. kRSNa rAjAe kaMdoInI dukAnamAM beThA beThA ja bhAlo mAMDAmAM mAryo. bhAlAmAM jeTalA mAMDA AvyA te muninI sAme dharyA. munie kahyuM. bhAgyazALI ! jarA mAMDA keTalA che te gaNIne kahezo ? kRSNarAjAe uttara Apyo ke he munizrI ! gaNavAnuM zuM kAma che ? tamArA bhAgyamAM haze teTalA maLaze. munie kahyuM - mAre ekavIza mAMDAno abhigraha che. rAjAe mAMDA gaNatA purA ekavIza thayA. tyAre munie pAraNuM karyuM. zrAvako paNa jo sacitta, dravya Adi cauda niyama dhAratA hoya to tene vRtti saMkSepa tapa thavAno ja che. (4) rasAyaNo - rasatyAga :- vikAra karanArA rasono je tyAga tene rasatyAga kahe che. - dUdha, dahIM, ghI Adi praNita pAna bhojana tathA rasono tyAga karavo te. - pAkSika aticAramAM paNa zrAvako bole ja che ne - rasatyAga te vigaI tyAga na karyo. ahIM "rasa'no artha 'vigaI karyo. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 279 - sAmAnya arthamAM to rasatyAga eTale "svAdavRttino tyAga". - zarIranI dhAtuone vizeSa puSTa kare te 'rasa' kahevAya che. jemake - dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa ane kaDAvigaI (taLeluM). teno tyAga karavo te rasatyAga. kemake rasonuM sevana mana, vacana, kAyAmAM vikRti lAve che. mATe tene vikRtinA sUcaka nAmathI oLakhavAmAM Ave che. kahyuM che ke vigati eTale ke durgatithI bhaya pAmelo sAdhu, vikRti karanAra - vigatimAM gamana karAvanAra, vigaI (rasavALA padArthonuM) jo bhojana kare to vikAra karavAnA svabhAvavALI vigaI tene baLAtkAre durgatimAM laI jAya che." A vikRti-vigaInA svarUpanI dRSTie traNa bheda kahyA che- (1) dravarUpa, (2) pIMDarUpa (5) dravapIMDarUpa (1) dravarUpa - dudha, madha, tela je pravAhIrUpa che te dravyarUpa vigaI. (2) pIMDarUpa - mAkhaNa, pakavAna (kaDAvigaI) te pIMDarUpa vigaI. (3) dravapIMDarUpa-ghI, goLa, dahIM vagere pIMDa ane dravanA mizraNarUpa je vigaI te drava-pIMDa vigaI. sarva vigaIno tyAga na karI zakanAra zrAvaka paNa roja ekAdI vigaIno tyAga karI vigaItyAga rUpa paccakakhANa karI zake che. rasatyAgano bIjI rIte vicAra karIe to "svAda-lAlasA' para kAbu hovo te che. A vAtane pAkSika sUtramAM rAtri bhojanavatanA aticAramAM sArI rIte varNavelI che - tirevA, vahu, va. kaDavuM ke tIkhuM, khAruM ke khATuM, mIThuM ke turuM - koIpaNa prakArano svAda hoya to paNa rAga ke dveSa rahitapaNe tene grahaNa karavuM eTale ke bhAvato svAda hoya to rAga nahIM ane na bhAvatI ke besvAda vastu hoya to paNa te khAtA dveSa na thavo te svAda tyAga. rasatyAga rUpa tapa e bAhAtapano cotho bheda che. upavAsa karavAno nahIM, ochuM paNa khAvAnuM nahIM, vRttino saMkSepa ke abhigraho karavAnA nahIM to paNa tapa kahevAya. kemake rasatyAga karavAthI Asaktino tyAga thaI jAya che. Asakti janya rAga ke dveSanA parINAmo bhogavavA paDatA nathI. jyAre rasanI lAlasA kyAreka durgatimAM paNa pahoMcADI de che. jema AcArya maMgusUrijI rasanI lAlacathI yakSarUpe utpanna thayA. maMgu nAmanA eka AcArya hatA. zratarUpI jalanA sAgararUpa hatA. koI vakhate vihAra karatA mathurA nagarI pahoMcyA. tyAM ghaNAM ja dhanADhya zrAvako hatA. teo sAdhu mahArAjanI bhAvollAsapUrvaka bhakti karatA. AcArya mahArAja tyAM rahI svAdhyAya-adhyApana AdimAM lIna banyA. temanA suMdara upadeza thakI zrAvako paNa temanA tarapha adhika prItibhakitavALA thayA. maMgusUri mahArAjanI uttama jIvanapaddhati ane vizeSa kriyArUci joIne mathurA nagarInA zrAvakone thayuM ke Amane Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 pratikramaNa sUtra vivecana-2 jo vizeSaprakAre AhArAdinuM dAna karIzuM to ApaNe paNa bhavasAgara tarI jaIzuM. AvuM vicAratA zrAvako dhIme dhIme miSTa ane sa-rasa AhAra vahorAvavA lAgyA. AcArya mahArAja paNa rasa-lolupa thaI gayA ane e rIte rasa-gAravamAM DUbI gayA. teone snigdha ane madhura AhAranI lAlasA vadhavA lAgI ane te rasalolupatAthI anukrame teo mRtyu pAmI vyaMtaranikAyanA deva thayA. vaimAnika devapaNAnA Ayune pAmavAnI lAyakAtavALo jIva rasanI lAlasAne kAraNe eka yakSa koTIno vyaMtara deva thaI gayo. 0 uttarAdhyayana gAthA-1214mAM A tapane rasaparityAga tapa kahyo che. (5) vAvikaneso - kAyakleza, kaSTa sahana karavuM te. - kAyAne kaleza Apavo ke kaSTa ApavuM te kAyakuleza tapa. ahIM kaSTa ApavAnuM prayojana saMyamanuM pAlana ke indriyonA vikAronuM damana che. (ajJAna kaSTa e kAyakleza tapa nathI.) - AgamamAM kahela yukti mujaba vIrAsana vagere Asano vaDe zarIrane bAdhA pamADavArUpa je kAyakleza sahana karavo tene kAyakleza nAme pAMcamo bAhya tapa kahelo che. - kAyakleza tapamAM mULabhUta vAta to che "kAyA thakI kuleza sahana karavo te." paNa te jinezvare kahelA mArgathI yukta hoya to te mATe ja kahevAyuM che ke, deha eTale zarIrane apAtuM duHkha mahAphaLane denAruM che. je paraMparAe mokSa paNa apAvanAruM banI zake. - zrAvakanA pAkSika aticAramAM paNa "kAyakleza te locAdika tapa sahana na karyA." tema kahIne zrAvakane A tapanuM vidhAna karyuM che. kAyAne apramatta rAkhavA mATe vIrAsana, utkaTikAsana, padmAsana, godohika Asana vagere prakAranA Asano vaDe temaja loca vaDe zarIrane je kaSTa athavA duHkha ApavAmAM Ave che te kaSTa saMsAra pratye nirveda eTale ke saMsAramAMthI mukti ApavAnA hetubhUta samajavA. - kAyakuleza te locAdika kaSTa sahana karyA nahIM. tema pAkSika aticAramAM zrAvako bole che. paNa loca eTale zuM ? sthAnAMga sUtra sthAna-10mAM daza prakAre loca kahyo che. je be bhedo thakI rajU karI zakAya che. (1) bhAvaloca, (2) dravyaloca. (1) bhAvaloca - sUtrakAra maharSie nava prakAro jaNAvyA. temAM pAMca prakAre indriyano jaya ane cAra prakAre kaSAyano tyAga karavo te. A nave bhedane bhAvaloca" gaNAvela che. (2) dravyaloca - te keza loca. mAthAnA ane dADhInA vALa kheMcI kheMcIne kADhavA te "dravyaloca" che. - bhAvaloca kaI rIte ? Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 nAsaMmi daMsaNami sUtra-vivecana indriyajaya - indriyo pAMca prakAre che - sparzanendriya, rasanendriya, dhrANendriya, cakSurindriya, zrotrendriya. A pAMce indriyono jaya karavo. kemake (kahyuM che ke-) potAnA viSayonI icchuka indriyonA samUhanI saMtuSTi mATe jeTalo prayatna thAya che teTalo prayatna kapaTarahitapaNe te indriya samUhane jItavAmAM thAya te zreSTha che - (A zloka prazamaratimAM 123mI gAthArUpe umAsvAtijIe rajU karyo che - je indriyone jItavAnI zreSThatA darzAvavA mATe che.) (1) sparzana indriyajaya - priya sparzamAM rAga na karavo ane apriya sparzamAM dveSa na karavo kemake hAthI hAthaNInA sparzamAM Asakta thaI doDe che tyAre khADAmAM paDI parAdhIna bane che. tethI sparza Asakti na karavI te pahelo bhAva loca jANavo. (2) rasanA indriyajaya - kevaLa rasanA lAlace mAchalI khAvAne doDe che, mAchalI ATo (loTa) jue che, paNa kAMTo ke je loTamAM aMdara chupAvelA che, tene jotI nathI. parINAme mRtyu pAme che tethI rasanAnA viSayamAM Asakta na banIne te indriyano jaya karavo te bIjo bhAvaloca jANavo. (3) ghANa indriyajaya - bhramaro kamaLanI sugaMdhamAM lubdha bane che, paNa kamaLa bIDAI jatAM bhramara temAM keda thaI jAya che. tethI sugaMdha ke durgandhanA viSayamAM rAgadveSa na karI ghANa indriyano jaya karavo te trIjo bhAva loca jANavo. (4) cakSu indriyajaya - pataMgIyo cakSanA viSayanI Asakti yukta banI dIvAmAM paDI mRtyune nimaMtraNa Ape che. mATe cakSunA viSayamAM Asakta na thavuM paNa cakSurindriya upara jaya meLavavo te cotho bhAvaloca jANavo. (5) zrotra indriyajaya - haraNo kAna-zrotranA viSayamAM Asakta banIne saMgIta zravaNamAM tallIna bane che. parINAma ? pAradhInA dhanuSanuM chuTeluM bANa tenA prANanuM haraNa kare che. tethI zrotranA viSayamAM lIna na banavuM paNa teno jaya karavo te pAMcamo bhAva loca. 0 kaSAyajaya :- kaSAyamAM krodha, mAna, mAyA, lobha cArano samAveza thAya che. - (6) krodha, (7) mAna, (8) mAyA, (9) lobha. A cAre kaSAyono tyAga karavo. kemake tattvArtha sUtramAM zrI umAsvAtijInA jaNAvyA mujaba - "kaSAyathI yukta jIva karmane yogya pudagalo bAMdhe che." tethI cAre kaSAyono tyAga karavo athavA cAre kaSAya para jaya meLavavo te cAra prakArano bhAvaloca jANavo. A rIte nava prakArano bhAvaloca jANavo. 0 dravya ane bhAvaloca - tenI caturbhAgI jaNAve che - (1) koI prathama bhAvaloca kare pachI dravya loca kare. jemake bharata cakravartI, vakalaciri vagere dRSTAMto suprasiddha che. (2) koI prathama bhAvaloya kare pachI dravyaloca na kare. jemake marUdevA mAtA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pratikramaNa sUtra vivecana-2 RSabhadevanA darzanArthe gayelA hatA. tyAM samavasaraNamAM paramAtmAnI addhi joIne tyAM ja kevaLajJAna pAmyA. AyukSaya thatA turaMta ja mokSe gayA. tethI temaNe bhAvaloca to karyo paNa dravyaloca keza (vALa)no loca na karyo. (3) koI prathama dravyaloca kare pachI bhAvaloca kare. ujjainImAM caMDarudrAcArya eka vakhata padhAryA hatA. eka divasa eka navapariNIta vaNika yuvaka potAnA mitrothI parivRtta thaIne Avyo. AcArya mahArAjane vaMdana karIne hAsyamajAkathI bolyA ke he svAmIjI ! Apa amArA A navapariNIta mitrane ziSyarUpe svIkAro. pahelA to AcAryazrI mauna rahyA. paNa betraNa vakhata mitroe majAka karI tyAre caMDarudrAcAryane krodha caDyo. baLapUrvaka te navapariNIta yuvakane kheMcIne tenA vALano loca karI dIdho. mitro to bhAgI gayA, paNa jeno dravyaloca thayelo te yuvaka bolyo, he bhagavan! ApaNe jaladIthI bIje sthAne cAlyA jaIe nahIM to mArA mAtA-pitA Adi taraphathI upadrava thaze. AcAryazrI rAtre javA azakata hatA. tethI navadIkSita munie gurune khabhe besADyA, tyAMthI vihAra karyo. aMdhArI rAta ane UMcI-nIcI bhUmine kAraNe ziSya barAbara cAlI na zakavAthI guru mahArAjane pIDA pahoMcatI hatI. guru mahArAje krodhita thaIne tenA mastaka para daMDa mAryo. nutanamuninA mastakathI lohInI dhArA vahevA lAgI. to paNa samabhAve te vedanA sahana karI, bhAvalocano AraMbha thayo - kaSAya vijaya ane zuddhabhAva thakI nutanamunine kevaLajJAna thayuM. A hato temano bhAvaloca. tyArapachI pazcAttApa rata AcAryane paNa kevaLajJAna thayuM. (4) jeo dravyathI loca kare che paNa bhAvathI loca karatA nathI. - dIkSA grahaNa kare tyArathI dravya (keza) loca to AraMbha thAya che, paNa pachI indriya jaya ane kaSAya jaya na karatA hovAthI teno bhAvaloca thato nathI. (6) saMtAyA - saMlInatA tapa. - bAhya tapano chaTho ane chello bheda che - saMlInatA. - saMlInatA eTale zarIrAdinuM saMgopana karavuM te. - saMlIna eTale saMvRtta ke saMyamI. teno je bhAva te saMlInatA. indriyo tathA kaSAya para jaya meLavavA mATe zarIranuM saMgopana karIne rahevuM te saMlInatA tapa kahevAya che. - sAmAnya arthamAM saMlInatA eTale zarIra vagerenuM saMgopana karavuM te. zAstrIya arthamAM saMlInatA eTale "pravRtti saMkoca". pravRttione kramazaH ghaTADatA javuM te tenuM mukhya svarUpa che. - azubha viSayomAM pravRtta manane ke indriyane rokIne zubha kAryamAM pravRtta karavuM te saMlInatA tapa. - A tapane uttarAdhyayana sUtra-gAthA-1216mAM 'vivikta zayaNAsana' tapa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 283 nAme oLakhAve che. jemAM kevI vasati grahaNa karavI tenuM vidhAna che. 0 saMlInatA tapanA bheda :saMlInatA nAmaka bAhya tapanA cAra bhedo kahyA che. (1) indriya saMlInatA :- indriyone tenA viSayamAMthI pAchI lAvavI te. - pAMca indriyo eTale ke AMkha, kAna, nAka, mukha (jIbha) ke sparza indriyarUpa hAtha, paga, zarIra vagere jyAre paNa azubha viSaya ke vikAramAM pravRtta thavA lAge tyAre eka kSaNano paNa vilaMba karyA vinA tene rokavuM. tene tyAMthI haTAvI zubha kAryomAM pravRtta karavuM tene indriya saMlInatA tapa kahe che. - umAsvAtijI mahArAje "prazamarati" graMthamAM kahyuM che ke, pAMce indriyone zAMta karavA prayatna karavo joIe. - zAstrakAroe paNa sAmAyika ke dezAvagAsika vrata mUkyuM- temAM eka prakAre indriya saMlInatAnI tAlIma ja levAnI che. (2) kaSAya saMlInatA - - cAra prakAranA kaSAyone udayamAM AvatA rokavA athavA udayamAM AvelA kaSAyane niSphaLa karavA te. - saMlInatA tapano bIjo bheda che - kaSAya saMlInatA. pUrve kahyA mujaba udayamAM AvelA kaSAyono kSaya karavo ane udayamAM nahIM AvelA kaSAyono upazama karavo te kaSAya saMlInatA che. jenAthI saMsAranI vRddhi thAya te kaSAya, tenA cAra mukhya bhedo che - krodha, mAna, mAyA, lobha. (tenuM vizeSa varNana sUtra-2 "paMciMdiyamAM jovuM.) (3) yoga saMlInatA : mana vikRta vicAronA pradezamAM jyAre uDavA mAMDe, vANI gaMdI vAto karavA mATe udhAmA karatI hoya ke kAyA kharAba ke ahitakara pravRtti ke ceSTAmAM pravRtta thavA thanaganatI hoya tyAre mana, vacana, kAyAnA yogone rokI kuzaLayogamAM pravartAvavA te yoga saMlInatA. (4) viviktacaryA : saMlInatA tapanA bhedonI vicAraNA cAle che. temAM indriya saMlInatA, kaSAyasalInatA, yogasalInatA rUpa traNa bheda joyAM, te to zrAvakone paNa barAbara lAgu paDe che. paNa A "viviktacaryA" rUpa saMlInatA tapa vizeSe karIne sAdhusAdhvIne lAgu paDe che. - strI, napuMsaka, pazu vagere na hoya tevA sthAnamAM rahevuM jethI sAdhanAmAM vikSepa na paDe. tene viviktacaryA saMlInatA kahe che. - A cotho bheda sAdhune AzrIne alaga paDato hovAthI ja kadAca pUrvAcArya racita zlokamAM kahevAyuM haze ke, "saMlInatA indriya, kaSAya ane yogane AzrIne Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 pratikramaNa sUtra vivecana-2 samajavI. taduparAMta vivitacaryA nAmanA bhedane paNa vItarAga paramAtmAe saMlInatA kahelI che. A rIte A sUtranI chaThI gAthAmAM - anazanathI saMlInatA paryanta che bhede taponuM varNana karyA pachI A ja gAthAnA cothA caraNamAM te bAhyatapanA cha bhedo che tema jaNAvavA kahe che ke * veThyo tevo hoz - bAhya tapa hoya che. - uparokta cha bhede bAhya tapa hoya che arthAt bAhya tapanA anazana, uNodarI Adi cha bheda jANavA. have sUtrakAra maharSi sAtamI gAthAmAM tapAcAranA ja svarUpane jaNAvavA mATe atyaMtara tapanA cha bhedono nAmollekha kare che. - A sUtranI gAthA-6 dazavaikAlika sUtranI niryukti-47 rUpe noMdhAyela che. temAM jaNAvela bAhyatapanA cha bheda paratve zrI haribhadrasUri racita vRtti temaja jinadAsagaNijI racita cUrNi paNa che ja. taduparAMta A ja gAthA thoDA pheraphAra sAthe uttarAdhyayana sUtranA adhyayana-30mAM gAthA-1196 rUpe jovA maLe che. jenuM vivaraNa svayaM sUtrakAra maharSie ja gAthA-1197 thI 1216 sudhI karela che. je gAthA upara vRtti ane cUrNi paNa racAyelI che. bAhya tapanA cha bhedone vistRta rIte jANavA-samajavA mATe uttarAdhyayananI A gAthAo tathA tenI cUrNi ane vRtti jovA khUba ja upayogI che. - have jenuM vivecana karavAnuM che te gAthA-7 dazavaikAlika sUtra niryukti-48 rUpe jovA maLe che. je uttarAdhyayana sUtranA adhyayana-30nI gAthA-1218 rUpe kiMcit pheraphAra sAthe che. vaLI A cha e atyaMtara bhedonuM svarUpa paNa uttarAdhyayanamAM gAthA-1219 thI 1224mAM jaNAveluM che. vistArathI cha bhedone jANavA A sarve gAthA tenI cUrNi tathA vRtti khAsa jovA jevA che. (1) pa tta - prAyazcitta tapa. - atyaMtara tapano A pahelo bheda che. prAya: eTale "tapa' ane 'tti' eTale "mAnasa'. mAnasa (aMtara)nI zuddhine mATe je tapa karAya tene prAyazcitta kahevAya che. - (A zabdanI vivecanA mATe sUtra-6 'tassa uttarI' khAsa jovuM.) - prAyazcitta eTale pApano cheda athavA cittanuM zodhana. - prAyazcitta tapa pApanA maLane dhovA mATe ane AtmA para lAgelA pApanA ghAvane sApha karavA mATe che. - prAyazcitta e pApane dUra karanArI eka jAtanI prakriyA che. je mana ke AtmAmAM rahelA malina bhAvone dUra kare che. 0 prAyazcitta tapanuM kAraNa jaNAvatA jJAnI puraSoe kahyuM che - zAstravihita karmo nahIM karavAthI, niMdita karmonA AcaraNathI ane Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 nAsaMmi sasaMmi sUtra-vivecana indriyonA viSayamAM Asakta thavAthI mANasa prAyazcittano bhAgI thAya che. 0 prAyazcittanA bheda :prAyazcittanA daza prakAro kahyA che te A pramANe (1) AlocanAI prAyazcitta - gura samakSa nikhAlasa bhAve potAnA doSa pragaTa karavA te AlocanA prAyazcitta. tenA traNa tabakkA che - (1-1) AtmaniMdA eTale ke pazcAtApa. (1-2) aMtarnirIkSaNa arthAt AlocanA. (1-3) ga-guru sAkSIe aparAdhono ekarAra karavo. kyAreka mohavaza ke pramAdathI vyakti kaMI bhUla karI bese paNa pachI tenA manamAM bhUla ke aparAdha mATe duHkha thavA lAge eTale te pazcAtApa kare, aMtaranuM nirIkSaNa kare pachI guru mahArAja pAse jaI potAnI hRdayavyathAne rajU kare, tyAre guru mahArAja je prAyazcitta Ape tene grahaNa kare. 1 kadApi AlocanA levA jatAM mArgamAM ja AyuSya pUrNa thatAM mRtyu pAme to paNa tene ArAdhaka jANavo. kemake bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke, AloyaNA pariNata thayelo guru pAse javAne mATe samyak prakAre saMpasthita thayA hoya, tevA muni kadApi mArgamAM kALa kare to paNa ArAdhaka gaNAya che. kemake AlocanAnI prabaLa icchA to jyAre mokSanA sanmukha bhAve prabaLa vIryano ullAsa thAya tyAre ja thaI zake che. (2) pratikramaNa prAyazcitta - pApathI pAchA pharavuM ane pharIthI pApa na karavAnA irAdAthI mithyAdukRta ApavuM te. - je doSonuM mAtra pratikramaNa karavAthI ja chuTakAro maLe athavA zuddha thaI zake tene pratikramaNa prAyazcitta kahe che. - jinazAsanamAM pApanA pratikramaNane avazya kartavya gaNeluM che. sADI traNaso gAthAnA stavanamAM bIjI DhALanI aDhAramI gAthAmAM lakhe che - "mULa pade paDikkamaNuM bhADuM, pApataNuM aNa karavuM re; zakti bhAva taNe abhyAse, te jasa arthe varavuM re." - kALabhede prAyazcitta traNa prakAre kahyuM che- (1) bhUtakALamAM lAgelA doSonI AlocanA. (2) vartamAnamAM thanArA doSothI saMvara dvArA bacavuM. (3) bhAvimAM thanArA doSonuM pratyAkhyAna karavuM. 0 dRSTAMta :- aImuttAmunie mAtra ATha varSanI umare dIkSA lIdhI anya sthavira munivara sAthe spaMDila bhUmi gayA hatA. zaucAdi kriyA karI ubhA hatA. tyAM pUrve varasAda Avelo hovAthI pANInA khAbocIyA bharelA hatA. badhAM bALako potAnI nAva tarAvatA hatA, te joIne aImuttAmuni paNa potAnuM pAtra tarAvavA lAgyA. bIjA munine AvatA joIne bolyA, juo juo ! mArI nAva kevI tarI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 pratikramaNa sUtra vivecana-2 rahI che ? tyAre sthavira munie samajAvyuM ke ApaNe A rIte virAdhanAno doSa lAge. pachI ghaNAM samaya bAda jyAre aImuttA muni iriyAvahIrUpa pratikramaNa karI rahyAM hatAM. tyAre sUtroccAra samaye parima zabda bolatA prAyazcittanI dhArAe caDyA. potAnA doSanI niMdA gaha karatA bhAvanAnI vizuddhi thakI karmakSaya karI kevaLajJAna pAmyA. A che pratikramaNa prAyazcittanI sArthakatA. (3) tadubhaya prAyazcitta - je pApa sevyuM hoya te guru samakSa pragaTa karavuM ane gurudevanI AjJApUrvaka pratikramaNa karI mithyAdukRta devuM. te AlocanA ane pratikramaNa baMne hovAthI tadubhaya ke mizra prAyazcitta kahevAya che - pratikramaNa kriyA karatI vakhate paNa "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan! devasiaM Alou ?" e sUtra dvArA AlocanA karIe chIe. "sabyassa vi" sUtra thakI AjJA mAMgatA guru pratikramaNa kara"tevo Adeza Ape pachI pratikramaNa (vaMditta) sUtra bolIe ja chIene? tyAM A baMne prAyazcittanI kriyA thaI ja jAya che. (4) viveka prAyazcitta - akalpanIya AhAra Adi grahaNa thayA pachI sadoSa che tevo khyAla Ave tyAre te AhAra Adino tyAga karavo tene viveka prAyazcitta kahyuM che. zrAvakanA pakSe A prAyazcitta vicArIe to - jemake koI zrAvake phAgaNa cAturmAsa pachI nakkI karyuM ke "mevo' niSedha che mATe have mAre kArtika pUrNimA sudhI "mevA'no tyAga karavo. jyAre jamavA bese tyAre jue che ke, bhojanamAM peMDA-baraphI vagere mIThAImAM uparathI pIstA-badAma Adi mevo chAMTelo che, to tyAM viveka prAyazcitta mujaba zuddhikaraNa mATe zrAvaka uparathI mevAne kADhIne alaga karI de, pachI bilakula mevArahita thaI gayelA peMDA-baraphI vApare. (5) vyutsarga prAyazcitta - vyutsarga eTale ekAgratApUrvaka kAyA ane vacananA vyApArano virodha karavo te. je prAyazcitta sAmAnyathI bhojana, laghunIti, vaDInIti saMbaMdhI hoya che. jemake tame pauSadha karyo che. mAtru javAnuM thayuM to tamAre AvIne iriyAvahI pratikramaNa karatA pacIza zvAsocchavAsa pramANa (eka logassa) kAyotsarga karavo jarUrI che. te vyutsarga prAyazcitta (6) tapa prAyazcitta - bAhya tapa vaDe vrata AdimAM lAgelA doSonI zuddhi karavI te tapa prAyazcitta kahevAya. vrata AdimAM doSa thavAnA cAra prakAra che - | (1) tikrama - vrata bhaMgano irAdo ke vicAraNA karavI tene "atikrama' nAmaka doSa kahyo che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNaMmi sUtra-vivecana 287 (2) vyatikrama - vrata bhaMga mATe pravRtta thAya te. (3) tivAra - vrata bhaMga mATenI sAmagrI ekaThI karI le athavA vratabhaMga mATe eka kadama uThAvI le to te aticAra kahevAya. (4) nAvAra * sarvathA vratano bhaMga kare to anAcAra. 0 ahIM zrAvakanA vratasaMbaMdhI prAyazcittano dRSTAMta mAtra ullekha karIe to prAyazcitta A pramANe che - zrAvakanA pahelA vratanA saMbaMdhamAM kiMcit prAyazcitta dRSTAMta jemake - zrAvako mAtra pANI gALe nahIM ane khAnamAM upayoga kare athavA garama kare to traNa upavAsanuM prAyazcitta Ave. lIlA ghAsa para bese ke cAle to eka upavAsa prAyazcitta. eka govALe bAvaLanA kAMTAmAM "jU' parovI mArI nAMkhelI hatI. upadeza prAsAdamAM tenI kathA varNavatA lakhyuM che ke prAyazcitta karyA vinA mRtyu pAmanAra te govALa 108 bhavo sUDIe caDIne maryo. bIjA aNuvrata saMbaMdhe prAyazcittanuM dRSTAMta Apela che ke alyA tAruM nakhkhoda jAya" ATaluM vAkya bole to eka upavAsanuM prAyazcitta samajI levAnuM. maricinA bhavanuM dRSTAMta prasiddha che eka mAtra asatya vacananuM uccAraNa karyA bAda AlocanA na karI to anaMto saMsAra vadhAryo ke jenI gaNanA bhava gaNatarImAM zAstrakAroe paNa na karI. trIjA vratasaMbaMdhI prAyazcittamAM eka daSTAMta laIe - "dANacorI karanArane jaghanyathI purImaDUDha tapa Ave. cothA vrata saMbaMdhI prAyazcittamAM eka prAyazcitta e rIte che - DhIMgalA DhIMgalIne paraNAvavA jevI bALa ceSTAnuM paNa eka purImajhUDha prAyazcitta Ave. pAMcamAM vrata mATe paNa eka dRSTAMtathI zrAvakone prAyazcitta jaNAvatA lakhyuM ke, eka paNa parigrahano niyama bhAMge to jaghanyathI purImajhUDha prAyazcitta. prAyazcittanA A cha bheda sivAya hajI bIjA cAra bhedo che. (7) bheda prAyazcitta, (8) mUla prAyazcitta, (9) anavasthApya prAyazcitta ane (10) pArAMcita prAyazcitta. (jo ke vartamAnakALe chellA be prAyazcittano viccheda thayelo che. kemake caudapUrvano viccheda thatA chellA baMne prAyazcitta paNa viccheda pAmela che.) 0 tattvArtha sUtrakAra umAsvAtijIe navamAM adhyAyanA bAvIzamAM sUtramAM prAyazcittanA nava bhedo kahyA che. te A pramANe (1) AlocanA, (2) pratikramaNa, (3) tadubhaya, (4) viveka, (5) vyutsarga, (6) tapa, (7) cheda, (8) parihAra, (9) upasthApana (2) vipo - vinaya-atyaMtara tapano bIjo bheda. - jJAnAdi mokSasAdhanonI yathAvidhi ArAdhanA, te vinaya. - vinaya zabdanI carcA A ja sUtranI gAthA-ramAM RAne vikhAI gAthAmAM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 'vinaya' zabdanA vivecanamAM karAI ja che, te jovI. 'vinaya' jJAnAcAramAM 'vinaya' nAmaka AcAra rUpe mUkyo hato ahIM 'vinaya' zabda atyaMtara tapa rUpe jaNAvavAmAM Avela che. kahyuM che ke-- vinaya e jinazAsananuM mULa che, vinayavALo ja saMyata thAya che, vinayathI bhraSTa thayelAne dharma kyAMthI hoya ane tapa paNa kyAMthI hoya ? 288 - vinayatapa e jIvanarUpa suvarNane tapAvIne temAMthI abhimAna, kaThoratA, mada, ahaMkAra, azraddhA, ghRNA vagere durguNorUpI melane dUra pheMkI de che. - vIza sthAnakanI ArAdhanA ke je tIrthaMkarapada prAptimAM nimittarUpa che. temAM paNa 'vinaya' nAme eka sthAnaka jaNAvela che. A 'vinaya' jyAre tapa rUpe AcaravAmAM Ave tyAre ATha prakAranA karmone paNa dUra karavA samartha che. 0 vinayanA bhedo : - vinayanA bhedo be rIte vicArI zakAya (1) laukika, (2) lokottara. temAM laukika ke dunyavI rIte vinaya pAMca prakAre kahyo che-- (1) lokopacAra vinaya :- jyAM kevaLa lokomAM kIrti prApta karavA mATe ja namavAmAM Ave che. ahIM vinayano dekhAva hoya che, paNa hradayano bhAva nathI hoto. lokahRdaya para zuM asara thaze ? evI ziSTAcAra bhAvanA ke prazaMsA karAvavA mATe ja 'vinaya' dAkhavavAmAM Ave che. - (2) bhayavinaya :- uparI adhikArI ke satAdhArI vyakti pAse baDhatI ke sthAna TakAvavA vinaya dAkhave, vidyArthI sajAnA bhayathI vinaya dAkhave vagere sarve vinayamAM bhayanI pradhAnatA che. : (3) artha vinaya nANAMnI prApti mATe dhanADhyanuM, sattAdhArI vyaktinuM adhikArInuM bahumAna kare. mAla vaLagALI devA mATe vepArIno-grAhakano ke menejarano vinaya karavo. nokarImAM pagAra vadhArA mATe zeThano vinaya karavo. A sarve artha vinaya che. (4) kAma vinaya :- kAmavAsanAnI tRpti mATe je strIonI sAthe namratA dAkhavavAmAM Ave che te kAmavinaya kahevAya. tyAM mANasa lAtano mAra paNa khamI le che. koI A vAta jANI na jAya ane potAnI kAmalIlA barAbara cAlatI rahe te mATe nAnAmAM nAnI vyaktine paNa mAna Ape che. : (5) dainya vinaya moTA hatyArA, guMDA ke luMTArA sAme garIbaDo thaI hAtha joDI ubho rahI jAya, potAno AtmavizvAsa gumAvI mANasa pote laghutAgraMthithI pIDAvA lAge to A sthitimAM dainyavinaya gaNAya che. A pAMcamAMno ekapaNa vinaya mokSanuM sAdhana banI zakato nathI. kemake A badho dravyavinaya che. je bhAva vinaya che tenA bhedo darzAvavA tattvArthAdhigama sUtranA adhyAya-navamAM sUtra-23mAM umAsvAtijI jaNAve che ke, vinaya tapa cAra prakAre che. jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya ane Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 289 upacAra vinaya. (1) jJAna vinaya : kAvIrA graMthamAM kahyuM che ke, "vinaya eTale jJAnIonI, jJAnAbhyAsIonI, jJAnanI ane pustaka, puThAM, pAnA, pATI, kavalI, ThavaNI, oLiyuM, TIpaNuM, dastarI vagere jJAnopakaraNanI sarva prakAre AzAtanA varjavI ane temanI yathAyogya bhakti karavI. sAmAnyathI mati, kRta, avadhi, mana:paryava, kevala e pAMce jJAnanA vize zraddha, bahumAna rAkhavA tene "jJAnavinaya' kahevAya che. A vinayanA (1) bhakti, (2) bahumAna, (3) bhAvanA, (4) vidhigrahaNa, (5) abhyAsa. evA pAMca prakAro jaNAvatAM lakhyuM ke - pAMce jJAnanI bhakti karavI te bhakti vinaya. - pAMce jJAnanuM bahumAna karavuM te bahumAna vinaya. - pAMce jJAna vaDe jANelA padArthonA anubhava vaDe tenI-tenI bhAvanA karavI te bhAvanA vinaya. - jJAnane vidhipUrvaka grahaNa karavuM te vidhigrahaNa vinaya. - adhyayana karavuM te abhyAsa vinaya (2) darzana vinaya :- tattvanI yathArtha pratItirUpa samyagdarzanane dhAraNa karavuM ane ATha prakAranA AcAranuM pAlana karavuM te darzanavinaya. A ATha AcAro darzanAcAranA varNanamAM jaNAvI gayA chIe te mujaba - (1) jinamatamAM niHzaMkapaNuM, (2) anya matanI abhilASA na karavI, (3) dharmanA phaLane vize saMdeha na rAkhavo, (4) mUDhadRSTipaNAno tyAga karavo, (5) guNastuti karavI, (6) dharmamAgamAM sthira karavA, (7) sAdharmika vAtsalya karavuM ane (8) zAsana prabhAvanA. A AThe AcAronuM pAlana te darzanavinaya. (3) cAritra vinaya :- cAritra pAMca prakAre kahyA che - (1) sAmAyika, (2) chedopasthApanIya, (3) parivAra vizuddhi, (4) sUkSma saMparAya ane (5) yathAkhyAta. A pAMca prakAranA cAritranI (1) zraddhA karavI, (2) prarUpaNA karavI. (3) pAlana karavuM, (4) stavanA karavI. te cAritra vinaya. - sAmAyika Adi pAMce cAritranI zraddhA karavI. - sAmAyika Adi pAMce cAritranI prarUpaNA karavI. - sAmAyika Adi pAMce cAritranuM pAlana karavuM. - sAmAyika Adi pAMce cAritranI stavanA karavI. (4) upacAra vinaya :- koIpaNa sadaguNanI bAbatamAM potAnAthI zreSTha hoya tenA pratye aneka prakArano yogya vyavahAra karavo. jemake sAdhune AvatA joIne sAme javuM, Asana ApavuM, vaMdana karavuM, AjJApAlana karavuM, vizrAmaNA karavI, zravaNa mATenI icchA rAkhavI vagere. - uttarAdhyayana adhyayana-30 gAthA-1220mAM jaNAve che ke[2|19] Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 pratikramaNasUtra vivecana-2 abdutthAna, aMjali karavI, Asana devuM, gurubhakti karavI ane bhAva zuzruSA karavI e vinaya kahevAya che. - yogazAstra prakAza-trIjo, bloka-125-126mAM paNa jaNAve che ke - (gurune) (1) jotAM ja ubhA thavuM, (2) AvatA jANIne sanmukha javuM, (3) dUrathI jotAM mastake hAtha joDavA, (4) besavAne mATe Asana ApavuM, (5) bhaktithI vaMdanA tathA sevA karavI, (6) pote Asane na besavuM, (7) thoDe sudhI vaLAvavA javuM. A pramANe gurunI pratipatti karavI tene upacAra vinaya kahevAya. laghu dRSTAMta :- koI gAmamAM bhAravahana karatAM 500 majUro rahetA hatA. temAM je mukhya majUra hato te pAMca kaLazI anAjano bhAra ucakato hato. teno Avo lokottara guNa joIne rAjAe tene varadAna ApeluM ke tuM bhAra upADI je mArge cAlato ho te samaye tArA mArgamAM AvatA ratha, ghoDA, sainya vagerene joIne tAre AduM-pAchuM thavuM nahIM. kemake bhArathI pIDAelA prANIne mArga badalavAnuM kArya ati duSkara hoya che. huM paNa tane joIne mArga ApIza. mArI A AjJAno lopa karanArane zikSA karavAmAM Avaze. koI vakhate sAmethI sAdhune AvatA joIne majUre vicAryuM ke mAro bhAra game teTalo hoya to paNa parimita che ane munie dhAraNa karela pAMca mahAvratarUpI bhAra aparimita che. Ama vicArI teNe munine rasto Apyo. tenI sAthe bIjA 500 majUre paNa rastethI khasavuM paDyuM. teo badhAM roSe bharAyA ane teoe rAjAne phariyAda karI. rAjAe mukhya bhAravAhakane bolAvI pUchyuM, tame A sAdhune mArga kema Apyo ? bhAravAhake kahyuM, A munio meruparvata karatAM paNa adhika bhAravALA pAMca mahAvratone dhAraNa karIne rahelA che, je bhAravahana karavA huM samartha nathI. mATe meM khasIne mArga Apyo. teo netra skUraNa jeTalo samaya paNa pramAda karatAM nathI, jyAre huM to bAhya bhAra upADavA sAthe iryA Adi samitino bhaMga karI jIvahiMsA karuM chuM. meM paNa dIkSA lIdhelI, paNa bhAra vahana na thatA choDI dIdhI. mATe huM temane joIne khasI gayo. AvA tenA upacAra vinayathI raMjita thayelA rAjAe tene potAnA sevaka tarIke rAkhI lIdho. pachI niraMtara dharmakathA zravaNa karavA lAgyo. (5) tapa vinaya :- ahIM svAbhAvika prazna thAya ke, vinayanA to cAra bheda ja kahyA che, to A pAMcamo bheda kema ? vaLI vinaya pote ja tapa che, to pachI A tapavinaya kayAMthI ? zrI dazavaikAlika sUtra niryuktimAM vinayanA pAMca bhedo jaNAvyA che. (1) darzana, (2) jJAna, (3) cAritra (pachI cotho) (4) tapa nAme vinaya batAvela che. pachI (5) upacAra vinaya kahyo che. vaLI AgaLa kahyuM che ke, A pAMce Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 291 mokSavinayarUpa jANavA. tethI "tapa vina" jaNAvyo che. 0 vinayanuM mahattva :- prazamarati prakaraNamAM zrI umAsvAtijI mahArAja 'vinayanuM mahattva jaNAvatAM noMdhe che ke - vinayanuM phaLa guru zuzruSA che. - guru zuzruSAnuM phaLa zrutajJAna che. - zrutajJAnanuM phaLa virati che, viratinuM phaLa Azrava nirodha che. - Azravanirodha eTale saMvara, tenuM phaLa tapobaLa che. - tapobaLanuM phaLa nirjarA che, tenAthI kriyAnivRtti thAya che. - kriyAnivRtti vaDe ayogipaNuM prApta thAya che. - ayogipaNuM eTale yoga nirodha. - tenAthI bhavasaMtati-bhava paraMparAno kSaya thAya che. A rIte sarva kalyANonuM bhAjana vinaya che. 0 vinayanA bheda bIjI rIte :- vinayanA bAhya tathA atyaMtara evA be bheda paNa kahyA che. - vaLI te baMnenA laukika ane lokottara evA be bheda paNa che. - bAhyathI vaMdana, abyutthAna, satkAra te bAhya vinaya. - aMtarathI vaMdana Adi kare te atyaMtara vinaya. jemake - anuttara vimAnavAsI devone jinezvaro pratye hArdika vinaya-bahumAna puratA hoya che, paNa teo kadI pratyakSa thaIne vinaya sAcavatA nathI. - laukika vinaya - mAtA-pitA vagere vaDIlono vinaya sAcavavo te laukika vinaya gaNAya. - lokottara vinaya - jaina mArgastha AcAryAdika munivarono vinaya karavo te lokottara vinaya che. 0 mAtA paratvenA laukika vinayathI paNa (dIkSA choDI kAmakrIDAmAM Asakta binelA evA) araNika munivara sadUgatine pAmyA mATe laukika vinaya paNa jIvane kalyANakArI thAya che. kemake vinayathI jJAna prApta thAya che, jJAnathI darzana, darzanathI cAritra, cAritrathI aMte mokSasukha maLe che. (3) vAvedya - vaiyAvacca, vaiyAvRtya, sevA. - "veyAva' zabdanA vivecana mATe juo sUtra-24 'veyAvaccagarANa'. - uttama guNane dhAraNa karanAranI nitya sevA (veyAvacca) karavI joIe kAraNa ke bIjA sarve guNo to pratipAti eTale naSTaprAya che, paNa nirmalasevA (veyAvacca) eka evo guNa che, jene apratipAti eTale ke naSTa na thato hoya tevo guNa kahelo che. - atyaMtara tapanA cha bhedo kahyA che. temAMno trIjo bheda te veyAvacca. - je tapamAM potAnI icchA, svArtha, kaSAyo, kAmanAo, indriya viSayabhoga Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 pratikramaNa sUtra vivecana-2 ane duvRttithI vizeSarUpe pAchA pharavAnI bhAvanA ke kriyA samAyelI hoya tene vaiyAvacca kahevAya che. - glAna athavA vihArathI zramita thayelA munine nivRtti mATe tenA hAtha, paga vagerene hAthanI muThI vaDe dabAvI ApavA, azana eTale ke AhAra, vastra, pAtra vagere ApIne zakti mujaba anukULa vartana karavuM te vaiyAvacca kahevAya - veyAvacca daza prakAranI kahI che - (1) AcAryanI vecAvacca, (2) upAdhyAyanI veyAvacca, (3) sthaviranI veyAvacca, (4) tapasvInI veyAvacca, (5) glAnanI veyAvacca, (6) zaikSa-navadIkSitanI veyAvacca, (3) kuLanI veyAvacca, (8) gaNanI vaiyAvacca, (9) saMghanI veyAvacca ane (10) sAdharmikanI veyAvacca. A daze veyAvaccane thoDA vistArathI vicArIe(1) AcArya vaiyAvacca : - mukhyatayA jenuM kArya vrata ane AcAra grahaNa karAvavAnuM hoya tene AcArya kahe che. - AcAryone saMghanuM netRtva saMbhALavuM, saMghamAM Avela vikRti dUra karavI, dharmano pracAra-prasAra karavo, svayaM pAMca prakAranA AcAra pALavA-paLAvavA, caturvidha saMghanI vyavasthA sArI rIte saMbhALavI, sAdhu-sAdhvIjIone zAstranA rahasya ane bhAvArthanI vAcanA ApavI vagere kAraNone laIne AcAryonI vizeSa prakAre sevA-bhakti karavI joIe. - AcAryanI vaiyAvaccamAM lIna banelA evA sAdhvIjI puSpacUlAne sarva karmano kSaya karavA vaDe karIne ujavala evuM kevaLajJAna prApta thayuM. puSpacUlA Ama to rAjarANI hatA. paNa vairAgya utpanna thatA teNIe rAjA pAse cAritra grahaNa karavAnI anumati mAMgI, tenA paranA apAra snehane kAraNe rAjAe kahyuM ke, eka zarate dIkSA levAnI anumati ApuM - jo tame mArI najara sAme ja A nagaramAM rahIne saMyamanuM paripAlana karo. jJAnI guru pAse AjJA laIne puSpacUlA rANIe nagaramAM rahevAnI vAta svIkArI lIdhI. arNikAputra AcArya pAse dIkSA lIdhI. keTaloka kALa pasAra thayA pachI zrutajJAnanA baLe duSkALano saMbhava jaNAtA, AcArya mahArAje potAnA gacchane bIjA dezamAM mokalI Apyo ane pote vRddha ane azakta hovAthI tyAM ja rahyA, vihAra na karyo. - sAdhvIjI puSpacUlA tene gaucarI-pANI lAvI Ape che, nirdoSa AhAranI gaveSaNA karIne aglAnapaNe guru mahArAjanI vaiyAvacca karI rahyA hatA. vaiyAvaccanA apratipAti guNane dIpAvatA evA sAdhvIzrI puSpacUlAne ananya bhaktinA prasAda svarUpe sarve ghAtI karmono kSaya thaI jatAM kevaLajJAnanI prApti thaI. teo kevaLI banI gayA. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 293 sAdhvIjInA kevaLajJAna prApti bAda AcArya mahArAja mATe icchAnukUla AhAra AvavA lAgyo. koI vakhate varasAda varasato hoya tyAre paNa turaMta ja gocarI lAvyA tyAre AcArya mahArAje kahyuM ke, he maNIvaryA ! tuM to mRtanI jJAtA che, chatAM AvA varasAdamAM AhAra kema lAvI ? tyAre sAdhvIjIe uttara Apyo ke jyAM acittapANI varasatuM hatuM te-te pradezamAMthI AhAra lAvI chuM, mATe te azuddha nathI, Apane kalpe tevo ja AhAra che. tyAre guru bhagavaMte pUchayuM ke, te kaI rIte jANyuM ke varasAda acitta che ? tyAre sAdhvIjIe kahyuM, ApanI kRpAthI. e rIte praznottara karatA AcArya mahArAjane khyAla Avyo ke are ! A to kevaLI che. meM nAhaka kevaLInI AzAtanA karI. turaMta micchAmi dukkaDaM dIdhuM. A rIte AcAryanI vaiyAvaccathI kevaLajJAna paNa prApta thAya. (2) upAdhyAya vaiyAvacca : - upAdhyAyanuM mukhyapaNe kArya che - mRtano abhyAsa karAvavAnuM, saMghamAM jJAnano pracAra-prasAra karavAnuM, sAdhu-sAdhvIjI mahArAjane vAcanA ApavAnI, dvAdazAMgI rU5 Agamane dhAraNa karavA, vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA, dharmakathArUpa svAdhyAya karavo ane karAvavo vagere temanA mukhya kartavyo che. - A kAraNe upAdhyAyanI vaiyAvacca karavI joIe. (3) sthavira vaiyAvacca :zAstrakAra maharSi traNa prakAre sthavironA bheda jaNAve che - (1) paryAya sthavira - dIkSAnA paryAyane AzrIne dIrghaparyAya vALA. (2) vaya sthavira - mAtra umarane kAraNe vRddhatvane pAmelA. (3) jJAna sthavira - jJAna vaDe sthIra thayelA. ThANAMga Adi jANanAra, A traNa prakAranA sthaviro anya nAnA sAdhu-sAdhvIone potAnA AcAravicAramAM sthira kare che. saMyamapAlanamAM nizcala kare che. sanmArgamAM sthApita kare che. AvA sthavira zramaNonI vaiyAvacca karavAthI zrI saMghane temanA jJAnAdi vizALa anubhavano lAbha maLe che. - kadAcita jo sthavironI yogya bhakti na thAya to zakya che ke vayathI sthavira vayane kAraNe ArtadhyAnamAM DUbI jAya. jJAna sthavirane chaghasthatAne kAraNe koI vakhata jJAnathI vimukhatAnA bhAvo utpanna thAya. paryAya sthavirane apamAnAdi bhAvono udaya thatAM temanA manamAM glAninA bhAvo uddabhave A sarva kAraNone laIne sthavironI vaiyAvacca karavI joIe. (4) tapasvI vaiyAvacca :- mahAnuM ane ugra tapa karanAra te tapasvI kahevAya che. - tapasvIo pote ugra tapa dvArA karmanirjarA karI rahyA hovAthI ApaNe temAM nimittabhUta thaI zakIe te mATe teonI vaiyAvacca karavI. jethI karIne temanA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 pratikramaNasUtra vivecana-2 tapa, svAdhyAya, kriyA Adi ArAdhanA yogya rIte TakI rahe. (5) glAna vaiyAvacca :- roga Adi kAraNothI kSINa thayelA te glAna kahevAya che. - saMghamAM kadApI koI sAdhu ke sAdhvI bImAra hoya to temanI vaiyAvacca karavI joIe. zakya che ke yogya vaiyAvaccanA abhAve temano samatAbhAva na jaLavAya, azubha pariNAmo utpanna thAya, temanI kriyA Adi sadAya. dharmamArgamAM asthiratA Ave mATe vaiyAvacca karavI joIe. jema marIcInA bhAvamAM mahAvIrasvAmInA jIvanA pariNAmo ghaNAM sArA hatA, paNa jyAre bImArImAM koI sevA karanArA na maLyA tyAre dharma vizenI prarUpaNA pheravI teNe kahyuM ke, "he kapila ! dharma ahIM paNa che ane tyAM paNa che." ATalI ja vAtamAM teNe keTalo moTo saMsAra ubho karI dIdho (6) zaikSa vaiyAvacca :- navadIkSita sAdhune zaikSa kahe che. - navA navA AvelA hoya, bhaNavA-gaNavAnuM (adhyayanAdi) cAlu hoya tyAre kadAca meghakumAranI jema mana calita thaI paNa jAya. - AvA-AvA kAraNe zaikSanI vaiyAvacca karavI joIe. (7) kula vaiyAvacca :- eka ja dIkSAcAryanA parivArane kuLa kahevAya che. - AvA kuLanI vaiyAvaccathI saMsthAkIya bhaktino bhAva udbhavaze. (8) gaNa vaiyAvacca :- judA judA AcAryono parivAra che te gaNa kahevAya che (athavA). - paraspara sahAdhyAyI hovAthI samAna vAcanAvALAno gaNa kahevAya. - tevA "gaNa'nI vaiyAvacca karavI. (9) saMgha vaiyAvacca :- sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikArUpa samUha te saMgha kahevAya (athavA) - sarve gaNono samUha ekatra thavAthI saMgha bane che. - AvA zrI saMghanI vaiyAvacca karavI. te tIrthaMkara nAmakarma paNa upArjane karAvI zake che. mATe saMgha vaiyAvacca rU5 tapa karavAnuM kahyuM. (10) sAgharmika vaiyAvacca :- samAnadharmavALA te "sAdharmika" kahevAmAM Ave che. - tattvArthAdhigama sUtrakAra ahIM "samanojJa" zabda prayoje che - jeno artha tyAM karela che - "jJAnAdi guNomAM samAna hoya te." - AvA sAdharmikonI vaiyAvacca karavI joIe. 0 vaiyAvaccanuM mahattva :- AcArya Adi dazenI vaiyAvacca mahAnirjarAnuM kAraNa bane che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 295 - uttama pAtronI vaiyAvacca mokSa prApti mATenuM nimitta bane che. - uttarAdhyayana sUtranA adhyayana-29mAM kahyuM che ke vaiyAvaccathI tIrthaMkara nAmakarma baMdhAya che. nIca gotrakarmano baMdha thato nathI." 0 A rIte vaiyAvacca tapanuM svarUpa ane mahattva samajIne sAdhu mAtranI vaiyAvacca bhakti karavA joIe. te mATe AhAra, pANI, vastra, pAtra, saMthAro, dAMDo, dazI, dAMDI, muhapattI, pensIla, kAgaLa vagere zakti mujaba vahorAvavA Adi aneka prakAre vaiyAvacca dvArA A atyaMtara tapa thaI zake che. (4) sankAuo - svAdhyAya. atyaMtara tapano cotho bheda jANavo. - "svAdhyAya' zabdamAM "sva + adhyAya' zabdo rahelA che. "sva" eTale potAnuM ke AtmAnuM ane adhyAya' eTale manana ke adhyayana, evo vAcyArtha thAya. teno viziSTa artha ghaTAvatA kahI zakAya ke AtmAne hitakara evA zAstronuM adhyayana ane adhyApana te svAdhyAya. - moTI nirjarAne karanAro evo svAdhyAya tapa pAMca prakAre kahyo che. enA vaDe ja tapanI pUrti thAya che. mATe arihaMto vaDe svAdhyAya tapane sarvotkRSTa tapa kahyo che. - sarvajJa paramAtmAe prarUpelA bAra prakAranA tapamAM svAdhyAya jevuM tapa karma koI che paNa nahIM ane thaze paNa nahIM - e pramANe zrI mahAnizItha sUtramAM kaheluM che. - A svAdhyAya tapanA pAMca bhedo kahevAyA che :(1) vAcanA :- svAdhyAyano prathama bheda che vAcanA. - sUtrano ke arthano pATha levo athavA Apavo te vAcanA. - "koIpaNa navuM sUtra mukhapATha karatA pahelA guru mahArAja pAsethI levuMgrahaNa karavuM joIe." A vidhAna thakI guru paratvenuM bahumAna ane vidhi e baMnenI jALavaNI thAya che. - sUtra letAM pahelAM vaMdana vidhi karI, tyAra bAda vAyaNA (vAcanA) levAnI vidhi che. jemanI pAsethI vAcanA letA hoIe te tajajJa che. temaNe mukhapATha karelo che, teoe paNa potAnA vaDilAdika pAse sUtra grahaNa karIne vAcanA Apela che, te prakAranuM bahumAna jALavavAnuM che. - vaLI sUtra, temAM rahelI saMpadAo, uccAraNo, laghu-guru akSaronuM jJAna, chaMda vagere vAcanAcArya pAsethI ja prApta thaI zake. (2) pRcchanA :- vAcanA pachInuM bIjuM sopAna che pRcchanA. - sUtra ane artha saMbaMdhI koIpaNa prakArano saMdeha utpanna thAya te dUra karavA tathA tene hRdayamAM avadhAravA ke dRDha karavA mATe vizeSajJAtAne pUchavuM te pRcchanA. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 pratikramaNa sUtra vivecana-2 jemake bhagavatIjI sUtramAM gautamasvAmI dvArA pUchAyelA 36,000 praznonuM samAdhAna bhagavaMta mahAvIre ApeluM che. - ahIM eka vAta khAsa noMdhapAtra che ke, "pRcchanA''rUpa svAdhyAya nAmano tapa kevaLa zaMkAnA nivAraNa mATe ane jJAnaprAptinA uddezapUrvakano ja hovo joIe - sAmAne niraMtara karavA ke svayaMnA pAMDitya pradarzana buddhithI karelo tapa karma nirjarAne badale karma baMdhAvanAra bane che. laghu dRSTAMta : eka AcArya mahArAjane 500 ziSyo hatA. AcArya mahArAja pote paNa eka samartha vidvAn hatA. pa00 ziSyone vAMcanA Ape ane temanA dvArA karAtI zaMkA (pRcchanA)nuM samAdhAna paNa Ape. eka rAtrie teo sutelA hatA. tyAre koI muni AgamanA koI padArthano artha pUchavA mATe AvyA. turaMta tenuM samAdhAna ApyuM. pachI bIjA koI munie pRcchA karI. temane paNa uttara Apyo. e rIte keTalAMye muni AvyA. pota-potAnI zaMkAnA samAdhAno meLavatA gayA. temane nidrAmAM satata vikSepa thatAM temanA manamAM kuvicAra pravezyo. AcArya mahArAja vicAre che ke arere ! mArA moTA bhAI muni bhaNyA nathI, to svecchAe sue che, khAya che, pIe che, phare che, AvuM sukha mane kyAMthI ? AvI pApamaya vicAraNA sAthe bAra divasa mauna dhAraNa karyuM. vAcanA-pRcchanAdi svAdhyAya tapa karyo nahIM-karAvyo nahIM. pariNAme teo mUrkha evA varadattakumAranA bhavane pAmyA. (3) parAvartana :- bhaNAyelA sUtro vagere vismRta na thAya te mATe vAraMvAra parAvartanA ke punarAvartana karavuM. - sAmAnya bhASAmAM parAvartanA eTale AvRtti karavI. - zIkhelA pAThane sthira karavA ke hRdayaMgama karavA mATe A vizeSa spaSTa paddhati che. jethI junuM zIkheluM bhUlAya nahIM (4) anuprekSA :- sUtrArthano mukhathI uccAra karyA vinA manamAM ja dhyAna dharavuM, te anuprekSA svAdhyAya. - kAyotsargAdimAM temaja asvAdhyAya divasomAM mukhethI parAvartanA thaI zakatI nathI. te mATe anuprekSA svAdhyAya vaDe ja mRtanuM smaraNa karI zakAya che. - parAvartanA svAdhyAya karatAM paNa anuprekSA svAdhyAya tapa adhika phaLadAyI che. kemake abhyAsanA vazathI mananuM zunyapaNuM hovA chatAM mukha vaDe parAvartana thaI zake che. jyAre anuprekSA svAdhyAya to sAvadhAna mana vaDe ja thaI zake che. - maMtra ArAdhanAnI siddhi mATe paNa anuprekSA svAdhyAya jarUrI che. - saMlekhanA ke anazanAdikamAM zarIra bahu kSINa thaI jAya che. tethI parivartanAdika zakti rahetI nathI. tyAre anuprekSA vaDe ja nitya kriyA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi AsaNaMmi sUtra-vivecana 297 pratikramaNAdika thaI zake che. te rIte ja ghAtIkarmano kSaya karI kevaLajJAna prApta thaI zake che. -- - anitya, azaraNa Adi bAra bhAvanAne paNa anuprekSA kahe che. (5) dharmakathA :- svAdhyAya tapanuM pAMcamuM ane aMtIma sopAna dharmano upadeza ane sUtrArthanI vyAkhyA karavI te che. ''thA'' zabdano artha vArtA paNa thAya che ane kathana paNa thAya che. jo kathAno artha 'vArtA' che, tevuM svIkArIe to - evA prakAranI dharmakathA kahevI ke jethI mANaso saMvega pAme, vairAgya pAme, dharma karavA prerAya. dharmakaraNImAM pravRtta thAya. jo "kathA'' zabda 'kathana' arthamAM svIkArIe to sUtronA artha ane rahasyonI vyAkhyA tathA prarUpaNA karavI tevuM abhipreta thaze. vAcanA-pRcchanA vagere svAdhyAya tapa thakI avadhArela ane parAvartanA thakI sthira karela tathA anuprekSA dvArA ciMtana karAyela evA zrutajJAnane dharmakathana ane kahAnI dvArA loko sudhI pahoMcADavuM - bIjAnA jIvanane preraNA karIne dharmamArgamAM sthApanA karavA ke sthira karavA. te dharmakathA svAdhyAyano mukhya dhyeya che. ATha prakAranA prabhAvakomAM 'dharmakathI' nAme eka prabhAvaka kahyA che. A dharmakathI zabda paNa dharmakathana karanAra parathI banyo che. je dharmakathA kare te" dharmakathI. - zreNika rAjAnA putra naMdiSaNane yuvAvasthAmAM rAjAe 500 kanyA paraNAvelI hatI. teNe prabhu mahAvIra pAse dharmakathA (dharmadezanA) zravaNa karI zrAvakadharma aMgIkAra karyo hato. pachI tene cAritra levA mATe icchA thaI. tyAre zAsanadevIe tene sAvadhAna karatA kahyuM ke tAre hajI ghaNAM bhoga bhogavavAnA bAkI che, mATe hamaNAM dIkSA laIza nahIM, to paNa naMdISeNe dIkSA aMgIkAra karI. pachI ugra tapazcaryA karavA lAgyA. teo aneka sUtrArthanA jJAtA paNa banyA. cAritranA pariNAmothI paDatA evA temaNe AtmahatyAnA paNa aneka prayatno karyA, paNa temAM niSphaLa gayA. koI vakhate chaThThane pAraNe gaucarI mATe pharatA-pharatA koI vaizyAnA ghera jaI caDyA. naMdiSaNa munine tapanA prabhAve aneka labdhi utpanna thayelI. vaizyAe jyAre temanI mazkarI karatA kahyuM ke, ahIM 'dharmalAbha' nahIM 'arthalAbha' che. tyAre temaNe eka tRNa kheMcyu to daza karoDa suvarNanI vRSTi thaI. te joIne Azcarya cakita thayelI vaizyA temane vaLagI paDI. naMdISeNamunine devIe kahela bhogAvalI karmanI vAta yAda AvI. tyAM ja vaizyAmAM rakta banyA. paNa kaThora abhigraha dhAraNa karyA sAthe roja daza jaNane pratibodha karavA dharmakathA kahevAno nirdhAra karyo. tyAM rahIne teo roja-roja dazadaza puruSone pratibodha karavA lAgyA. roja daza vyakti naMdISeNa pAse dharmakathA sAMbhaLI sIdhA vIraprabhu pAse jaIne dIkSA levA lAgyA. A krama eka-be divasa, - Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 aThavADiyA ke mahinA sudhI nahIM paNa bAra-bAra varSa sudhI avirata cAlyo. kevuM pracaMDa 'dharmakathA-sAmarthya'' haze temanuM ? dharmakathA svAdhyAyanI kevI ajoDa zakti haze temanI ? 298 A dharmakathAnA cAra bhedo zAstrakAre jaNAvyA che. (1) AkSepaNI kathA zrotAne AkarSI rAkhavA te. (2) vikSepaNI kathA dvArA jemAM sanmArgamAM jIvone (3) saMveganI kathA jemAM karmavipAka (karmanA phaLo)nA nidarzana dvArA zrotAmAM vairAgya utpanna karavAno prayatna karAya che te. unmArganA doSa ane sanmArganA guNo rajU karavA sthApana karavAmAM Ave che te. vItarAga deva dvArA pratipAdita zuddha dharma tarapha - (4) nirvedanI kathA - saMveganI kathA dvArA zrotAmAM jAgRta thayelI muktinI temaja saMsAranI asAratA samajIne nirveda abhilASA kaI rIte pUrNa karavI udAsInatA lAvavI te aMgenI kathA. A rIte vAcanAdi pAMca bheda svAdhyAya tapa kahyo che. 0 svAdhyAya tapanI mahattA : - gautama svAmI - he bhagavaMta ! svAdhyAyathI jIvane zuM prApta thAya ? bha mahAvIra - he gautama ! svAdhyAyathI jJAnAvaraNIya karma kSaya pAme. - - - udgama utpAdana ane eSaNAnA doSarahita zuddha AhArane roja vAparato evo jo te prati samaye trividha yoga eTale ke mana, vacana, kAyAnA yoga vaDe svAdhyAyamAM tatpara hoya to... he gautama ! te ekAgra manavALAne kadI sAMvatsarIka tapa vaDe paNa upamI na zakAya eTale ke sarakhAvI na zakAya, kAraNa ke sAMvatsarIka upavAsa karatAM paNa anaMtagaNI nirjarA A prakAre svAdhyAya tapa karanArane thAya che. (5) jJAnaM dhyAna. atyaMtara tapano pAMcamo bheda che. aMtarmuhUrta sudhI cittanI ekAgratA te dhyAna. dhyAna zubha ane azubha baMne hoI zake, paNa ahIM 'tapa'nA saMbaMdhamAM zubha dhyAna ja grahaNa karavAnuM che. - 'dhyAna' e ghaNo ja gahana ane vistRta carcA mAMgI leto viSaya che. AvazyaLa sUtranI vRttimAM 'dhyAna' viSayane ati vistArathI rajU karelo che. 100 zloka parimANavALuM 'dhyAnazataka' tyAM vRttimAM rajU thayela che. ahIM to 'dhyAna'nuM saMkSepathI ja vivecana karIe chIe. je rIte cIrakALanA ekaThA karelA kASThane pavananI sAthe rahelo agni bALI nAMkhe che, te rIte anaMta karmarUpI iMdhaNane eka kSaNa mAtramAM ja dhyAnarUpI agni bALI nAMkhe che. - tattvArthAdhigama sUtrakartA umAsvAtijI mahArAja jaNAve che ke, "uttama Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANUmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 299 saMhananavALAnuM je eka viSayamAM aMtaHkaraNa vRttinuM sthApana te dhyAna." - sAmAnya arthamAM dhye vittAyAm mujaba dhyAna zabdano artha "ciMtana karavuM" evo thAya che. - AtmAnA je adhyavasAyo sthira eTale ke vyavasthita hoya, AtmaviSayane anurUpa hoya te dhyAna, prasannacaMdra rAjA saMdhyAkALe jharUkhAmAM beThA che, nagaranuM rUpa nIhALatAM nIhALatAM nAnA-nAnA prakAzI raMgavALA vAdaLo joyA. te joIne harSita thayelo rAjavI hajI suMdaratAne mANe teTalIvAramAM to saMdhyAno khIlelo raMga jota-jotAmAM nAza pAmyo. tyAre tene ciMtana zarU thayuM ke are ! A saMdhyAnA vAdaLanA raMganI suMdaratA kayAM gaI? kharekhara ! saMdhyAnA raMgonI jema A deha paNa anitya ja che. Ama vicAratA vairAgya vAsita thaIne bAlyavayanA putrane rAjagAdI soMpI dIkSA grahaNa karI. koI vakhate teo rAjagRhI nagarInA udyAnamAM kAyotsarga mudrA dharIne ubhA che. AvA samaye bhagavaMta mahAvIra rAjagRhInA guNazIla udyAnamAM samosaryA. te jANIne zreNika rAjA ADaMbara sahita vaMdana karavA nIkaLyo. prasannacaMdra rAjarSine joIne hAthI parathI nIce utarI zreNika rAjAe temane vaMdana karyuM. saMyamajIvananI anumodanA karI AgaLa cAlyA. te vakhate durmukha nAmano copadAra bolyo ke A muninuM nAma paNa levA lAyaka nathI. vairIo bALakane haNIne tenuM rAjya haDapa karI jaze. ATalI vAta ja kAnamAM paDatA prasannacaMdra rAjarSinA dhyAnamAM bhaMga thayo. azubha ciMtavanA cAlu thaI. manamAM tumulayuddha jAmI gayuM. raudradhyAnamAM pravezI gayA. sAtamI nArakIne yogya parINAmo thayA. paNa mastake hAtha jatAM loca karela mastaka joIne vicAradhArA palaTANI, zubhabhAvanI dhArAe caDyA. zukla dhyAnamAM lIna thayA ane kevaLajJAna pAmI gayA. ahIM kathAno saMkSepa karI dhyAnanA mAtra be bhedonA nAma noMdhyA. paNa tattvArtha sUtramAM navamAM adhyAyanAM 29mAM sUtramAM tathA sthAnAMga sUtra sthAna-4nA sUtra261mAM dhyAnanA cAra bhedo jaNAvyA che. (1) ArtadhyAna :- pIDA ke du:kha jemAMthI udbhave te Arta. - je dhyAnamAM rUdana, dInatA, AThaMdana vagere rahelA che te ArtadhyAna. - ArtadhyAna cAra prakAre jaNAvavAmAM AvyuM che. (1-1) rUpiyA - priya vastu ke vyaktino viyoga jyAre thAya tyAre tene meLavavAnI ciMtArUpe je dhyAna thAya te iSTanA viyogarUpa ArtadhyAna kahevAya che. (1-2) ni:saMyo - apriya ke aniSTa vastu athavA vyaktino saMyoga thayo hoya tyAre tenA viyoganI eTale ke te vyakti ke sthitithI chuTA paDavAnI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 pratikramaNa sUtra vivecana-2 ciMtA thavI te aniSTasaMyoga rUpa ArtadhyAna kahevAya. (1-3) rojiMtA - zArIrika-mAnasika pIDA ke vedanA thAya tyAre te roga dUra karavA mATenI ciMtA thAya che, te roga ciMtArUpa ArtadhyAna che. (1-4) nidAna mArUMdhyAna nahIM prApta thayelI vastunI prApti mATe saMkalpo karavA athavA to te mATe satata ciMtIta rahevuM te nidAnarUpa ArtadhyAna kahevAya che. - Avazyaka sUtranI vRttimAM zrI haribhadrasUrijI mahArAjAe kahyuM che ke ArtadhyAnathI tiryaMca gati prApta thAya che ane A dhyAna dezavirati nAmaka pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. naMda maNikAra A dhyAnanA prabhAve ja tiryaMcagati-deDakAnA bhavane pAmyo hato. (nAyAdhammakahAnA teramAM adhyayanamAM A kathA che.) rAjagRhImAM naMdamaNIkAra nAme zreSThI raheto hato. teNe bhagavaMta mahAvIra pAse zrAvakanA bAra vrata grahaNa karyA hatA. eka vakhata teNe grISmaRtumAM covihArA aThama tapa yukta pauSadha grahaNa karyo. zreSThIne te upavAsamAM tRSA lAgI. ArtadhyAna zarU thayuM. naMda maNikAre manomana vicAryuM ke, dhanya che teone jeo potAnA dravya vaDe karIne vAva-kUvA khodAve che ityAdi. pauSadha pAryA pachI paNa tenuM mana ArtadhyAnamAM DUbeluM rahyuM. zreNika rAjAnI paravAnagI meLavI rAjagRhI bahAra naMdavApikA nAmanI cAra mukhavALI vAva banAvI. cAre tarapha upavano karyA. durgAnamAM ja tenAmAM mithyAtva pravezya. ArtadhyAnamAM ja marIne te potAnI ja vAvaDImAM deDakApaNe utpanna thayA. (2) raudradhyAna :- A dhyAna ArtadhyAna karatAM paNa vizeSa kura adhyavasAyavALuM che. raudra - jenuM citta krura athavA kaThora hoya te rudra kahevAya che. raudradhyAna - raudratAyukta dhyAna, tenA cAra bhedo che. (2-1) hiMsAnubaMdhI - tIvra dveSa athavA svArthane lIdhe prANIo dvArA thatI hiMsA saMbaMdhI je satata vicAraNA, tene hiMsAnubaMdhI raudradhyAna kahevAmAM Ave che. (2-2) mRSAnubaMdhI - cADI, niMdA, potAnA rAya jevA guNanI ane bIjAnA rAya jevA doSanI adhikatA dAkhavavI vagere asatya bolavA saMbaMdhI je satata vicAraNA tene mRSAnubaMdhI raudradhyAna kahe che. (2-3) teyAnubaMdhI - corI karavI athavA paradravya haraNa karavA saMbaMdhe satata vicAraNA karavI ke ciMtavavuM tene teyAnubaMdhI raudradhyAna kahevAmAM Ave che. (2-4) saMrakSaNAnubaMdhI - strI, dhana vagerenA parigraha saMbaMdhamAM tenuM saMrakSaNa karavA mATenI satata vicAraNA karavI tene saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna kahevAmAM Ave che. 0 A dhyAna pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 301 0 dhyAna zatakamAM jaNAvyA mujaba to karavuM, karAvavuM, anumodavuM ke tatsaMbaMdhI ciMtana karavuM e cAre bhedono samAveza raudradhyAnanA svarUpamAM karavAno che. - raudradhyAnI jIvane naraka sivAya bIjI gatino saMbhava nathI. - zAstramAM taMdula macchanuM varNana Ave che. te maccha bahu nAno eka cokhAnA dANA jevaDo hoya che. paNa te hoya che - paMcendriya ane te paNa saMjJI eTale ke manavALo. te koI moTA magaramacchanI bhramaramAM beTho hoya che. jyAre samudramAM aneka mAchalI magaramacchanI pAsethI pasAra thAya tyAre te magaramaccha tene gaLI jAya che. to paNa tema karatAM keTalIka mAchalI chUTI jAya che. A samaye pelo taMdulamaccha vicAre che ke are ! A magaramaccha kevo beparavAha che. ATalI mAchalI potAnI pAsethI javA de che. jo mAre AvuM zarIra hoya to huM AmAMnI eka mAchalI choDuM nahIM. A taMdulIo maccha eka mAchalI to zuM jaLajaMtu gaLI javA paNa samartha nathI. chatAM tenA manamAM ja AvA kura vicAro karatAM je raudradhyAna kare che tenA phaLa svarUpe kazI pravRtti karato na hovA chatAM paNa sAtamI narake jAya che. A che raudradhyAnanuM duSpariNAma. pAkSika sUtramAM paNa eka pATha Ave che - kutriya jJAphiM "Arta ane raudradhyAnano tyAga karato evo huM mana, vacana, kAya gupti vaDe pAMca mahAvratanuM rakSaNa karuM chuM." (3) gharmadhyAna :- durgatimAM paDatA jIvone dhArI rAkhe te dharma ane te rU5 je dhyAna te dharmadhyAna yogazAstranA navamAM prakAzamAM sAtamAM zlokamAM dharmadhyAnanA cAra bhedo darzAvelA che, je sthAnAMgavRttimAM paNa che. (3-1) AjJA viSaya :- sarvajJanI AjJAne pramANabhUta mAnIne tattvathI arthanuM ciMtavana karavuM te AjJAvicaya dharmadhyAna (3-2) apAya vijaya :- rAgadveSAdi vaDe utpanna thatAM karmanA apAyonuM ciMtana-duHkhonI vicAraNA karavI te apAya vicaya dharmadhyAna (3-3) vipAkavicaya :- pratikSaNa udayamAM prApta thayelA karmonA phaLanI vicAraNA karavI, sarva sukha-duHkha karmonuM ja phaLa che evI je vicAraNA karavI tene vipAka vicaya dharmadhyAna kahe che. (3-4) saMsthAna vijaya :- anAdi anaMta lokanA svarUpano vicAra karavo te saMsthAna vijaya ArtadhyAna che. 0 dharmadhyAna mATe bAra prakAranI anityAdi bhAvanA atyaMta upayogI che. te bAra bhAvanA nAmo A pramANe che - (1) anitya, (2) azaraNa, (3) saMsAra, (4) ekatva, (5) anyatva, (6) azucitva, (7) Azrava, (8) saMvara, (9) nirjarA, (10) lokasvarUpa. (11) bodhidurlabha ane (12) dharmasyAkhyAtA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 pratikramaNa sUtra vivecana-2 (bhAvanA). - dharmadhyAna cothAthI sAtamA guNaThANA sudhI hoya che. (4) zukaladhyAna :- kaSAyanA laya athavA upazama vaDe AtmAne pavitra kare te zukladhyAna. jo ke A dhyAna uttama saMtAnavALAne eTale ke tattvArthAdhigama sUtramAM jaNAvyA mujaba vajaRSabhanAraca, ardhavajaRSabhanAraca ane matAMtare nAraja traNa saMghayaNavALAne ja saMbhave che. paraMtu hAlamAM A zukladhyAnano viccheda che. zukladhyAna mATe jJAnAva prakaraNa-42 zloka-4mAM kahyuM che- "je kriyArahita che, indriyAtIta che, huM dhyAna karuM tevI dhAraNAthI rahita che ane AtmasvarUpa sanmukha che, te zukladhyAna kahevAya che. temAM samA, nirlobhatA, saraLatA ane namratA e cAra mukhya lakSaNo che. 0 laghu dRSTAMta : vasaMtapuramAM zivabhUti ane vasubhUti be bhAIo hatA. moTAbhAI zivabhUtinI patnI nAnAbhAI vasubhUti para rAgavALI thaI. bhogane mATe yAcanA karI. tyAre vasubhUtie kahyuM, he mugdhA! bhAbhI to mA samAna che, tame AvI vAto kema karo cho ? A vakhate kAmavarathI pIDita kamalazrIne teNe judA judA dRSTAMtathI ghaNI samajAvI. paNa vasubhUtinI vAta teNIne gaLe na utarI, tyAre vairAgyathI vAsita thayela vasubhUtie strI saMgano tyAga karIne dIkSA grahaNa karI. ArtadhyAnathI tenI bhAbhI kamalazrI marIne kutarI thaI, te kutarI vasubhUti muninI pAchaLa bhaTakyA kare che, badhe ja kutarIne sAthe joIne te munine loko zunipati kahevA lAgyA. kutarI marIne vAMdarI thaI, pharI te muni pAchaLa bhamavA lAgI, loko tene vAnarIpati kahevA lAgyA. vAMdarI marIne haMsI thaI, zIta parISaha laI rahelA munine te haMsI AliMgana karavA lAgI. haMsI marIne vyaMtarI thaI. vyaMtarIe virbhAgajJAnathI potAnA pUrvabhavane joyA. te pharI AvIne munine anukULa-pratikULa upasargo karavA lAgI. to paNa muni kSobha na pAmyA. paNa zukladhyAnanI dhArAe caDIne kevaLajJAna pAmyA. 0 zukladhyAnanA cAra bhedo che - (1) pRthakatva vitarka (savicAra) - je dhyAnamAM pUrvagata zrutanA AdhAre, AtmA Adi koI eka dravyane AzrIne utpAdAdi aneka paryAya AdinuM parAvartana thAya te pRthakatva savicAra dhyAna. (2) ekatva vitarka (avicAra) - je dhyAnamAM pUrvagata zratane AdhAre AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrIne utpAda Adi koI eka paryAyanuM abhedathI ciMtana thAya, artha-vyaMjana yoganA parAvartanano jemAM abhAva hoya te ekatvavitarka avicAra dhyAna. zukladhyAnanA bIjA bhedane aMte jIva kevaLajJAna pAme che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANuMmi EsaNaMmi sUtra-i (3) sUkSmakriyA pratipAtI be zabdonuM saMyojana thayela che. - -vivecana sUkSmakriya - jemAM kriyA sUkSma - ati alpa hoya te. apratipAtI - eTale patanathI rahita. potAnuM AyuSya eka aMtarmuhUrta jeTaluM ja bAkI rahe tyAre 'kevaLI' yoganirodhanI kriyA zarU kare che. temAM vacanayoga ane manoyogano sarvathA nirodha thaI jatAM mAtra zvAsocchavAsa rUpa sUkSma kAyayoga bAkI rahe tyAre A dhyAna hoya che. tethI te sUkSmakriya-apratipAtI dhyAna kahevAya che. - * yoga nirodha teramAM guNaThANAne aMte (aMtimamuhUrtamAM) thAya che. mATe A dhyAna teramAM guNaThANAne aMte hoya che. tema samajI levuM. A dhyAna nirvANagamana kALe kevaLIone hoya che. kemake kahyuM che ke 'nirvANagamana kALe ardhakAyayoga jeNe rUMdhyo hoya che, evA sUkSma kAyanI kriyAvALAne sUkSmakriyApratipAtI nAmaka trIjuM zukladhyAna hoya che. (4) vyuparata kriyAnivRtti :- AmAM be zabda che "vyuparata kriyA'', "nivRtti". ane - - jemAM kriyA sarvathA aTakI gaI che te vyuparata kriyA. - jemAM patana nathI te anivRtti. - jemAM mana, vacana, kAyA e traNe yogano sarvathA nirodha thaI javAthI koIpaNa jAtanI kriyA nathI, tathA dhyAna karanAranA pariNAmanuM patana nathI thatuM te 'vyuparata kriyAnivRtti' zukladhyAna kahevAya che. dhyAna A dhyAna caudame guNaThANe hoya che. A dhyAna zaileSI avasthAne prApta thayelA ane samasta yoganA nirodhaka 303 A dhyAnamAM sUkSmakriya ane apratipAtI ema evA kevaLIne hoya che. -- - siddhatva pAmyA bAda paNa A dhyAna sthira rahe che, nyUnAdhika thatuM nathI. tethI A dhyAnane 'anivRtti' kahyuM che. -- - A cothuM zukladhyAna pUrva prayogathI thAya che. jema daMDa vaDe cakra pheravI daMDa kADhI lIdhA bAda paNa cakra pharatuM rahe che, tema A dhyAna vize jANavuM. A dhyAnane aMte jIva siddhatva pAme che. 0 dhyAna aMge vizeSa mAhitI : - "zukla dhyAnanA cAra bhedamAM pahelAM be zukladhyAna chadmasthane hoya che ane chellA be zukladhyAna kevaLI bhagavaMtone hoya che.'' e pramANe tattvArtha sUtranA adhyAya-9nA 39 ane 40mAM sUtramAM kahyuM che. "pahelA traNa dhyAna sayogIne ane chellu dhyAna ayogIne hoya che.' e pramANe tattvArthasUtra-adhyAya-9nA sUtra-42mAM jaNAve che. A cAre dhyAnano pratyekano kALa aMtarmuhUrtano hoya che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - chadmastha dhyAna yoganI ekAgratA rUpa che, jyAre kevalInuM dhyAna yoganA nirodharUpa hoya che. 0 A rIte dhyAna nAme atyaMtara tapa jANavuM. (6) kaso - utsarga, tyAga. A chaTho atyaMtara tapa che. - hasama zabdano utsarga - "tyAga" artha thAya che. keTaleka sthAne A zabdano kAyotsarga artha paNa karAyelo jovA maLe che. - AvazyakavRtti, nizIthacUrNi Adi AgamomAM no "kAyotsarga" evo artha paNa noMdhAyela che. to dazavaikAlika niryukti-48nI vRttimAM vasyA no tyAga artha karIne dravya tathA bhAvathI utsarga evA be bhedo paNa jovA maLe che. uttarAdhyayana sUtranAM adhyayana-30mAM sUtra (gAthA) 1224mAM kAya-utsarga noMdhe che. vRttimAM baMne artho grahaNa karyA che. - no mAtra kAyotsarga artha ja grahaNa karIe to tenuM vivaraNa tassa uttarI. sUtra-6mAM thayeluM che, tyAMthI jovuM. - no tyAga artha svIkArIe to tenA baMne bhedo ahIM vivecanamAM rajU karI rahyA chIe. jemAM zarIra (kAya) tsarga paNa AvI ja jaze. 0 tattvAthaffdhAma sUtra adhyAya-9 sUtra-26mAM jaNAve che ke bAhya ane atyaMtara upadhino utsarga karavo joIe." 0 bAhya utsarga :- eTale upadhi, vastra, pAtra, upakaraNa vageremAMthI mamatva kheMcI levuM te bAhya utsarga che. 0 atyaMtara utsarga :- eTale zarIra paratvenI mamatAno tyAga ane kASAyika vikAromAMthI tanmayatA kheMcI levI te atyaMtara utsarga. 0 Turvajanija niryukti tathA vRttimAM paNa A bhedone jaNAve che - (1) dravya utsarga - dravyathI kAyAno, gaNano, upadhino ane bhaktapAnano tyAga e dravya utsarga kahevAya che. (2) bhAva utsarga :- kaSAyatyAga, saMsAratyAga ane karmatyAga e traNene bhAva utsarga kahyA che. A rIte utsarganA kula sAta bhedo zAstrakAre jaNAvyA che. (1) kAya utsarga :- kAyotsarga eTale dehasaMbaMdhI mamattvano tyAga. kAya-utsarga mATe amitagati sUrijIe suMdara zloka racyo che- "he jinendraparamAtmA ! ApanI kRpAthI mArAmAM evI zakti utpanna thAya ke huM zarIramAMthI A anaMta zaktimAna temaja doSarahita evA zuddha AtmAne e rIte alaga karI zakuM je rIte sthAnamAMthI talavAra alaga karI zakAya." A ja che vAya-utsa. - kAyotsargano vizeSa artha sUtra-6 "tassauttarImAM jovo. (2) gaNa utsarga :- samudAya ke gacchane gaNa kahevAya che. laukika Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 305 bhASAmAM kuTuMba ke jJAtine gaNa kahevAya che. eka vAcanAcAryanA ziSya samudAyane paNa gaNa kahe che. chelle to A gaNanuM mamatva choDavAnuM ja che. jema bhagavaMta mahAvIranA gaNadharo agiyAra hatA. temAMnA nava gaNadharo bhagavaMtanI upasthitimAM ja kALa karIne mokSe gayA. te pratyeka gaNadhara potAno gaNa sudharmAsvAmIne bhaLAvIne aMte anazana karyuM. A hato gaNavyutsarga. je rIte azanAdikano tyAga karavAno che, upadhi vagere vosirAvavAnI che, te rIte gaNano paNa utsarga-tyAga karavAno ja che. (3) upadhi-utsarga :- upadhi-sAdhusAdhvInA vastra-bhAMDopakaraNa mATe vaparAto pAribhASika zabda che. teno tyAga karavo, te upadhi utsarga. upadhi be prakAre darzAvI che - (1) audhika, (2) aupagrahika. (1) audhika upadhi :- niraMtara upayogamAM levAtA evA rajoharaNa, mukhavastrikA, colapaTTa vagere badhI audhika upadhi gaNAya che. (2) aupagrahika upadhi :- daMDa, pAtra, pIjhaphalaka vagere je pAse hoya paNa kharAM ane na paNa hoya tene aupagrahika upadhi kahevAya che. saMkSepamAM eTaluM ja kahevAnuM ke vastra-pAtra vagere upadhimAM paNa mamatvarahitatA keLavI ane teno paNa utsarga-tyAga karavAno che. saMthArAporisi sUtramAM pATha che - naTTu che hu mA ... "jo A rAtrine vize huM kALa karuM yAne ke mAro deha chUTI jAya to AhAra-upAdhi ane mAro A deha badhuM trividha vosirAvuM chuM. (4) bhaktapAna utsarga :- anazana karatI vakhate, saMlekhaNA ke saMthAro karatI veLA, gaMbhIra bImArI avasare, maraNAMta upasarga samaye athavA maraNa samaya nIkaTa jANIne- temaja roja rAtre saMthArA porisi vakhate rAtri puratuM ADArAdika eTale azana-pAna vagere bhojanAdikano tyAga karavo tene bhakta-pAna vyatsarga kahevAmAM Ave che. 0 laghu daSTAMta :- dhanyakumAra ane zAlIbhadrae sAthe dIkSA grahaNa karI hatI. teo bhagavaMta mahAvIranI sAthe vicaratAM hatA. vicaraNa karatA potAnI ja nagarImAM padhAravAno prasaMga Avyo. mAsakSamaNanA pAraNe baMne aNagAro vahoravA nIkaLyA tyAre zAlIbhadranI mAtA ane dhanyakumAranA sAsu evA bhadrAmAtAne tyAM dharmalAbha ApI ubhA rahyA. eka to mAsakSamaNanI tapazcaryA hatI. vaLI baMnenI kAyA kRza thaI gayelI. bhagavaMte paNa kaheluM ke, jAo, Aja tamArI mAtAne hAthe pAraNuM thaze. paraMtu ghera koI temane oLakhI zakyuM nahIM, AhAra paNa vahorAvatA nathI. baMne pAchA pharyA. bhagavaMta mahAvIra paramAtmAnA vacanamAM baMne munirAjone daDha vizvAsa hato. baMne gherathI pAchA pharI rahyA hatA tyAre mArgamAM eka mahiyAraNa maLI. teNIe [2]20] Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 pratikramaNa sUtra vivecana-2 dahIM vahorAvI pAraNuM karAvyuM. baMne munimahAtmAe bhagavaMta pAse zaMkA rajU karI ke, he bhagavan! ApanI AjJAnusAra ame vahoravA gayA paNa A pheraphAra kema thaI gayo ? amArI mAtAne badale eka mahiyAraNe vahorAvyuM. tyAre bhagavaMte uttara Apyo ke, zAlIbhadranA pUrvabhave te saMgama nAme govALa hato. te bhavanI mAtAe pUrvanA khehane vaza thaIne pAraNuM karAvyuM. dhannA-zAlI baMne munirAjone saMsAranI asAratA lAgI. A bhavanI mAtA oLakhI zakI nathI ane pUrvabhavanI mAtAno ATalo neha ! kevuM che A saMsAranuM svarUpa ! basa saMsAranI asAratA ane saMbaMdhonI anityatA jANIne teoe vaibhAragiri nAmaka parvata jaIne anazanano svIkAra karyo. A thayo bhakta-pAna vyatsarga. (5) kaSAya utsarga :- kaSAya bhAvono tyAga karavo te. - kaSAyanuM nimitta maLe to paNa kaSAya na karavo, kaSAyanA kAraNothI dUra rahevuM, bIjAne kaSAya utpanna karAvavAmAM pravRtta na thavuM, temaja sAmA kaSAya karI rahyA hoya to paNa zAMta rahevuM - A rIte krodha, mAna, mAyA, lobharU5 cAre kaSAyano tyAga karavo te kaSAya utsargarUpa bhAva utsarga che. - "kaSAya' zabdanuM vivecana sUtra-ra "paMciMdiya"mAM thayeluM che. laghu dRSTAMta :- gajasukumAla mazAnamAM kAyotsargamAM rahelA hatA. somIla brAhmaNa tene joIne krodhathI dhamadhamI uThThayo. A dUSTa mArI niraparAdhI putrInI sAthe vivAha karIne phogaTa vagovI. somIlane ati dveSa ane krodhano udaya thayo. teNe gajasukamAlanA mAthe mazAnanI bhInI mATInI pALa bAMdhI. temAM dhagadhagatA kheranA aMgArA bharyA. agni vaDe gajasukumAlanuM mastaka baLavA lAgyuM, chatAM eka zabda na bolyA. koI pratikAra paNa na karyo. kaSAyano vyutsarga karIne, apUrva kSamAne dhAraNa karIne rahyA. to turaMta ja aMtakRtva kevalI thaI mokSe gayA. bAhu-subAhu baMnee paNa dIkSA lIdhelI dIkSA laI rojaroja 500-500 sAdhuonI bhAvathI vaiyAvacca-bhaktimAM lIna che. apUrva vaiyAvacca tapa tapI rahyA che. AhAra-pANI lAvI ApavA, glAna ke tapasvI AdinI vizrAmaNA karavI. A badhI bhakti joIne guru mahArAja temanA vaiyAvacca guNanI prazaMsA kare che. chatAM mAnakaSAyano tyAga-utsarga karIne rahelA teoe samabhAva rAkhyo to thayA bharata ane bAhubalI temaja baMne mokSane pAmI gayA. puMDarIka rAjAe 1000 varSa rAjya bhogavyuM, chatAM teo rAjyanA lobhamAM kadApI Asakta banyA nahIM. kevaLa cAritranA pariNAmathI yukta thaI jIvana vItAvI rahyA che. lobhakaSAyano vyutsarga karelA evA teoe mAtra eka ja divasanuM cAritra pALyuM. mAtra eka ja dinanA saMyamI, chatAM paNa lobhano utsarga karelA teo Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 307 sarvArthasiddha vimAne tetrIza sAgaropamanA AyuSyavALA deva thayA. A che kaSAya vyutsarga nAmaka atyaMtara tapano prabhAva. (6) saMsAra utsarga :- saMsAra eTale AtmA sAthe coTelA karmone kAraNe naraka, tiryaMca, deva ane manuSya e cAra gatimAM paribhramaNa. - mithyAtva, avirati, pramAda vagere je je kAraNothI saMsAra vadhato hoya te sarve nimittono tyAga karavo ane kevaLa mokSamArga paratvenuM lakSya rAkhavuM te saMsAra vyutsarga kahevAya. - "saMsAra' zabdanuM vivecana sUtra-21 "saMsAra dAvAomAM jovuM. (7) karma utsarga :- karma utsarga eTale karmabaMdhanonA kAraNono tyAga karavo te. "Azravo sadA choDavA lAyaka che ane saMvara sadA AdaravA lAyaka che." A ukti mujaba Azravane choDavA ane saMvarane AdaravArUpa tapa karI saMcita karmonI nirjarA karavI. chelle sarva karmanA tyAga dvArA mokSa meLavavo te karma vyutsarga - sarva karmono tyAga (nirjarA) te karma utsarga kahevAya. 0 A rIte sAta prakAre utsarga (vyatsarga) nAmaka atyaMtara tapa zAstrakAra maharSi jaNAve che. paNa jeo 'utsa' no artha mAtra kAyotsarga ghaTAve che, te paNa arthapUrNa ja che. kemake kAyotsarga e utsarga tapanI pUrvanI ke mahatvapUrNa bhUmikA che. jo kAyAnuM mamatva ja chUTI jaze to pachI utsarga tapanI bhUmikA ghaNI saraLa banI javAnI. kemake kAyAnuM mahattva che to upadhinuM paNa mamatva che, kAyAnuM mamatva che to AhAranuM paNa mamatva che. paNa kAyAnuM mamatva chUTI jAya to e ja kAyA' karma nirjarA karavAnA sAdhanarUpa banI jaze. pachI Aja "kAyA"no utsarga che ke je "karmanA utsarga paryantanI yAtrArUpa banI jaze. jema dhyAnarUpa tapamAM zukladhyAnanuM cothuM ane chevuM caraNa pachI mokSa ja prApta thAya tema utsarga tapa e paNa aMtima ane mahattvapUrNa tapa che. kemake chelle karma Adino sarvathA uccheda thAya che. * bhiMtaro to DuM - (te) atyaMtara tapa che. - gAthA-7mAM cAra caraNomAM A cothuM caraNa che. - prAyazcitta Adi cha bhedone jaNAvyA pachI chelle A caraNamAM tenuM svarUpa jaNAvatuM A pada mUkAyuM che. A cha e atyaMtara tapa che. - atyaMtara - jeno saMbaMdha aMtara sAthe che te atyaMtara. 0 gAthA-5, 6, 7no sArAMza : - nAraMmi daMsaNUmi sUtranI gAthA-2, 3, 4mAM jJAna, darzana ane cAritrAcAra jaNAvyA pachI gAthA 5 thI 7mAM tapAcAra jaNAvela che. - jemAM gAthA-pamAM "bAhya ane atyaMtara evA be bhede tapa che." ema tIrthakaroe kahyuM che. eTaluM jaNAvI tenA bAra bhedano ullekha karyo. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 pratikramaNasUtra vivecana-2 - gAthA-6mAM bAhya tapanA anazana Adi cha bhedo batAvyA. - gAthA-7mAM atyaMtara tapanA prAyazcitta Adi cha bhedo batAvyA. 0 baMne tapanuM mokSamArgamAM AgavuM mahattva che. zarIrane mATe bAhya tapanI upayogItA che, AtmAne mATe atyaMtara tapanI upayogItA che. kemake AtmA e atyaMtara tattva che ane zarIra e bAhya tattva che. tIrthaMkara paramAtmA te ja bhave mokSe javAnA hovA chatAM dIkSA vakhate, kevaLajJAna paryanta ane nirvANa pUrve chaTha, aThama Adi anazana tapathI yukta hoya ja che. temaja parama zukla dhyAnapUrvaka kAyAno sarvathA tyAga thayA vinA mokSe javAtuM nathI. - ahIM tapanA bhedarUpa AcAra varNavyo, A AcAranI potAnA sAmarthyaanusAra parIpAlanA na karavAthI aticAra lAge che. have AThamI ane chellI gAthAmAM viryAcArane jaNAve che ke je vIryAcAranA pAlana thakI darzana, jJAna, cAritra, tapa badhAM ja AcAromAM sAmarthya, zakti, parAkramane phoravIne jIva sarva koI ArAdhanA karI zake che. - 3Ladina-va-vario - jeNe baLa ane vIrya chUpAvyuM nathI te. - A samagra gAthA dasavaikAlika niryuktimAM-187mI gAthArUpe che. tenA pahelA caraNanI ahIM vivecanA karIe chIe. - ni + pU - chupAvavuM. tenA parathI zabda banyo nihita - chupAveluM. - nipUdita - eTale na chupAveluM (paNa zuM na chupAveluM ?) - vana - baLa, zArIrika zakti. - bhagavatIjI vRtti-sUtra-4ramAM vatta zabdano artha zArIraH prANaH karyo che. - vIrya - AtmAno utsAha, manobaLa. - bhagavatIjI sUtra-4ranI vRttimAM vIrya zabdano artha karatA jaNAvyuM ke, vArtha (ta) nIvotsAhaii.' vIrya arthAt jIvano utsAha 0 A rIte zArIrika ane mAnasika baLano sadAcAramAM upayoga karanAra te anigulita bala-vIrya kahevAya che. * para&ma - parAkrama kare che, prabala udyama kare che. - parA - viSaya, ma - udyama, prayatna - vizeSa prayatna karavo te "parAkrama". - viziSTa arthamAM iSTa phaLane sAdhanAro je puruSArtha te parAkrama'. - zatrunuM nirAkaraNa karanArI je kriyA te parAkrama' (ahIM "zatru' zabdathI atyaMtara zatrune grahaNa karavA.) * go - je, (je vyakti , je ArAdhaka) * mahatta - yathokta, zAstramAM kahyA pramANe, zAstravihita. - yathA + uktam - zAstranI AjJA anusAra karavuM te. * sAuo - sArI rIte yojAyelo, sAvadhAna thaIne jJAnAdimAM pravRtta Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNUmi sUtra-vivecana 309 - mA + yun - sArI rIte joDAvuM, tenA parathI zabda banyo sAdhu: sArI rIte joDAyelo, barAbara sAvadhAna thaIne pravRtti karanAro. * guna gAthAma - zakti pramANe joDe che. - guMgaDuM - joDe che, kare che, pravarte che. - nAthAmaM - zakti pramANe, sAmarthya pramANe, baLa pramANe. - yathA + sthAma - "pathA' eTale jevuM. "thAma' eTale sAmarthya, baLa, * nAthavyo varilAyA - vIryAcAra jANavo. -0- samagra gAthAno sAra :dazavaikAlika niryukti vRttimAM jaNAvyA anusAra - - upara gAthA 2 thI 7mAM jaNAvelA jJAna, darzana, cAritra, tapanA chatrIza. AcArone vize. (jJAnanA ATha AcAra, darzananA ATha AcAra, cAritranA ATha AcAra ane tapanA bAra AcAra e sarve maLIne kula chatrIza AcAra) - je bAhya ane atyaMtara sAmarthyane gopavitA-chupAvatA nathI. (temaja). - paNa (jJAnAdi AcAranA viSayamAM) parAkrama kare che. - tenA pAlanamAM yathAzakti potAnA AtmAne joDe che. - tevA AcAravAno AcAra vIryAcAra jANavo. A rIte vIryAcAra eTale - (1) baLa tathA vIryane chUpAvyA vinA, (2) zAstrAjJA mujaba - zAstramAM kahyA anusAra, (3) jJAnAdi AcAromAM sAvadhAna thaIne udyama kare ane (4) zakti mujaba pravRtti kare teno AcAra (te vIryAcAra). A pramANe AcAranuM svarUpa jaNAvyuM. A pAMce AcAromAM je kaMI smalanA ke doSa thAya tene aticAra rUpe ciMtavavA joIe. n vizeSa kathana : ati vistRtapaNe "nAsaMmidaMsaNaMmi" sUtranuM vivecana karavA chatAM A sUtranuM saMkalita svarUpa, pratikramaNa sUtramAM teno upayoga, aticAra ciMtavanA kaI rIte ? ityAdi bAbatone jaNAvavA ahIM vizeSa kathana karAya che. 0 paMcAcAra (sUtronuM saMkalita svarUpa - - A sUtramAM ATha gAthAo che. jenuM saMkalana niryukti gAthAmAMthI thayuM che. - sUtranI pahelI gAthA pAMca prakAranA AcArano nAmollekha kare che. - bIjI gAthA dvArA sUtrakAra jJAnanA ATha prakAranA AcArane jaNAve che. - trIjI gAthA dvArA sUtramAM darzananA ATha prakAranA AcArane kahyo che. - cothI gAthA dvArA ahIM cAritrano ATha bhede AcAra darzAvela che. - pAMcamI gAthAmAM tapAcAranuM svarUpa noMdhI, tenA mukhya be bhedo kahyA che. - chaThI gAthAmAM bAhya tapanA cha bhedone jaNAvelA che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 pratikramaNa sUtra vivecana-2 - sAtamI gAthAmAM atyaMtara tapanA cha bhedone jaNAvelA che. - AThamI gAthAmAM vIryAcAranA traNa AcAro jaNAvyA che - "mana, vacana, kAyAnI saMpUrNa zaktithI zAstrAnusArI pravRtti karavI." 0 nIvara nI bhUmikA : dharmamAM AcAranI pradhAnatA che. kemake "AcAra e pahelo dharma che." tema kahyuM che, AcAra rahitatAmAM dharmano saMbhava nathI. paNa AcAra ke AcaraNA e sahelI vastu nathI. kalpanA ke tarkathI game tevI vAto vicArI ke puravAra karavAnuM zakya che. "tattvajJAna' manane samAdhAna ApavA ke bahelAvavA mATenuM sAruM sAdhana jarUra che, paNa temAM pratipAdita karelA siddhAMtone jIvanamAM utAravA ke te pramANe AcaraNA karavI te thoDuM muzkela kArya che. AcAra' zabdano artha vyakti sApekSa che. saMpradAya anusAra tenA matomAM bhinnatA pravarte che. tethI ahIM AcAra kone kahevo ? te vAta pAMca bhedanA ullekhapUrvaka karavAmAM AvelI che. A vAtanuM kathana amArI ke sUtra saMyojakanI matikalpanAthI karavAmAM Avela nathI, paNa sarvajJa, sarvadarzI, AtmAnI uccatama bhUmikAe birAjamAna evA vItarAga tIrthaMkara paramAtmAe karela che. A AcaraNAthI AtmA vikAsanA sarvoccazikhara sudhI pahoMcI mokSanI prApti karI zake che. vaLI A AcaraNAmAM koI sAMpradAyikatAnuM darzana nathI, paNa sarva koI jIvane adhyAtma vikAsathI karmanirjarA sudhIno Adarza puro pADe che. AvA AcArane pAMca bhAgomAM vibhAjIta karAyo che. (1) jJAnAcAra - zuddha, sAcuM ane Atma svarUpanuM darzana karAvanAra evuM jJAna pragaTe. (2) darzanAcAra - zraddhA dRDha thAya, Atma pariNAmo nirmaLa bane. 3) cAritrAcAra - zuddha zraddhAyukta evA samyak jJAnane AcaraNamAM mUkAya. | (4) tapAcAra - AcaraNanI vizeSa zuddhi ane karmanirjarAnA upAyo thAya. (5) vIryAcAra - mana, vacana, kAyAnI sarva zaktio jJAnAdi AcaraNamAM vaparAya. 0 jJAnAdi AcArano krama : jo ke dazavaikAlika sUtra niryuktimAM to "darzana' ja paheluM mUkyuM che. paNa ahIM jJAnane paheluM mUkyuM che, aticAronI guMthaNI paNa pAkSika aticAramAM jJAnadarzananA kramamAM ja thayelI che. tethI jJAnAcAranI prAthamikatAno ApaNe sUtrAnusAra ahIM svIkAra karela che. jJAna pachInuM bIjuM sthAna ahIM darzanAcArane apAyuM che. je darzanamAM "zraddhA artha abhipreta che. zuddha jJAna ane nirmaLazraddhAnA samanvayathI ja samyakuAcaraNAmAM praveza karI zakAya che, tethI trIjuM sthAna cAritrAcAranuM mUkyuM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmi daMsaNaMmi sUtra-vizeSa kathana 311 zraddhApUrvakanuM jJAna game teTaluM hoya, phakta jJAna, phakta zraddhA ke mAtra te baMnethI ja kalyANa thatuM nathI. paNa jJAna ane zraddhAnI pachI te mujabanI AcaraNA paNa jIvanamAM jarUrI che. A AcaraNA e ja cAritra. uttarAdhyana sUtranA adhyAya-28nI gAthA-1105mAM paNa jaNAve che ke sakhyatva (darzana) vinA jJAna thatuM nathI, jJAna vinA cAritraguNa hoto nathI. cAritraguNa vinA mokSa thato nathI. mokSa vinA nirvANa prApta thatuM nathI." tethI mokSa prApti mATe "cAritra' e pUrva zarata che. cAritranI prApti mATe darzana ane jJAnanuM hovuM anivArya che. cAritrAcAra pachI cothA krame "tapAcAra' mUkyo che. kemake jJAna-darzana ane cAritra e traNenI siddhi mATe tapanI ArAdhanA khUba ja jarUrI che. vaLI karmonI nirjarAno dhyeya siddha karavA mATe paNa bAra prakAranA tapokarmanuM vidhAna che. pAMcamA krame vIryAcArane mUkyo. kAraNa ke purA prayatna vinA ane sabaLa puruSArtha vinA jJAna, darzana, cAritra, tapanI ArAdhanA saMpUrNa thaI zakatI nathI. koIpaNa AcAranI suvyavasthita ane sAmarthyanusAra sarvAga saMpUrNa ArAdhanA karavA mATe mana, vacana, kAyAnI sarve zaktione joDavI jarUrI che ane A rIte zaktinuM joDANa vIryAcAra-pAlana karavAthI thAya che. 0 jJAnAcAranA niyamo ane aticAro - nANaMmi daMsaNUmi sUtra pratikramaNa kriyAmAM upayogamAM Ave che. te rAtri ane divasa baMne pratikramaNamAM aticAra vicAraNA mATe ja kAyotsarga daramiyAna bolAya che. eTale kharekhara to A sUtra aticAranI ciMtavanA mATe che. paNa samagra sUtranuM vivecana ApaNe joyuM, temAM AkhuM sUtra AcAra-varNana' rUpa che, paNa aticAra varNanarUpa nathI. ApaNe sAmAnyathI evuM kahI zakIe ke A AcAronuM yathArtha pAlana na karavuM te aticAra che, paNa pAkSika aticAromAM tenuM varNana aticAra rUpe karAyela che. tenI saMkSipta vicAraNA atre karIe to A sUtra dvArA zuM ciMtana karavAnuM che, teno sAmAnya citAra rajU thaI zake. kemake- (1) jJAnAcAra - jJAnAcArane samajAvatA tenA ATha AcAro ke niyamone "nAsaMmi daMsaNUmi" sUtramAM jaNAvyA te pramANe (1) kALa, (2) vinaya, (3) bahumAna, (4) upadhAna, (5) anilavatA, (6) vyaMjana, (7) artha, (8) tadubhaya. A AThenuM vivaraNa pUrve vivecana vibhAgamAM karela che. paNa tenA aticAra saMbaMdhI vicAraNA pAkSika aticAra mujaba A pramANe che- (1) jJAnakALa veLAe bhaNavuM-gaNavuM nahIM. - temaja akALe jJAnane bhaNavuM-bhaNAvavuM. (2) kadAcit AvuM jJAna kALa-samayanA niyama anusAra bhaNe-para-te jJAna Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 pratikramaNa sUtra vivecana-2 vinaya rahitapaNe, bahamAnarahitapaNe ke yoga-upadhAna karyA sivAya bhaNe. (3) je guru pAse bhaNe te gurune badale koI bIjA guru pAse bhaNyAnuM kahe. (4) devavaMdana, guruvaMdana, pratikramaNakriyA, svAdhyAya vagere karatI veLA tenA akSaro kAnA, mAtra AdithI adhika bhaNe ke ochA bhaNe arthAt sUtramAM kayAMka kAno, mAtrA vagerenI bolatI vakhate vadhaghaTa thaI jAya. (5) sUtra, artha ke te baMne hoya tenA karatA viparIta karIne ke kaMIka anyarUpe ja te sUtra bole-artha kare. (6) sUtra ane artha bhaNyA pachI temAMthI kaMIka bhUlI jAya. (7) vasatinI zuddhi Adi tapAsyA vinA, yoga-upadhAna karyA vinA sUtrAdi bhaNyA hoya. (8) jJAnanA upakaraNa evA pATI, pothI, ThavaNI, sApaDA, sApaDI, copaDA ityAdine paga lAge, thuMka lAge, thaMkathI koI akSara bheMsa, ozike AvA koI sAdhana rAkhe, AmAMnuM koI sAdhana pAse hoya tyAre khAya-pIe ke maLa-mUtra kare. (9) jJAnadravyanuM bhakSaNa kare, upekSA kare, ochI samajaNane lIdhe teno vinAza kare, vinAza thato hoya te jANavA chatAM upekSA kare ke zakita hovA chatAM jJAnadravyanI sAra saMbhALa na rAkhe. - (10) jJAnI AtmA paratve dveSa rAkhe, mAtsarya bhAva rAkhe, temanI avajJA kare, AzAtanA kare. (11) koI bhaNatA hoya ke jJAnanI ArAdhanA karatA hoya tene tenI sAdhanA-ArAdhanAmAM aMtarAya kare, vidano ubhA kare. (12) pote kaMIka vizeSa jANatA hoya teno garva kare. (13) mati, mRta Adi pAMca jJAno bAbate azraddhA rAkhe. AvA prakAre jJAnacAra saMbaMdhe kaMIpaNa aticAra lAgyA hoya to tenI ciMtavanA karI mana, vacana, kAyAthI micchA mi dukkaDaM Ape. (2) darzanAcAra : A sUtranI trIjI gAthAmAM darzanAcAranA ATha niyamo ke ATha AcAronuM varNana karAyela che. te mujaba - (1) niHzaMkatA, (2) niSkAMkSatA, (3) nirvicikitsA, (4) amUDha dRSTitA, (5) upabhaMNA, (6) sthirIkaraNa, (7) vAtsalya ane (8) prabhAvanA. e ATha bhedo che, jenuM vivaraNa vistArathI "vivecana' vibhAgamAM karAyela che. paNa tenA aticAro saMbaMdhI ciMtavanA karavI hoya to "pAkSika aticAra" AdhAre A pramANe aticAro jaNAvI zakAya (1) deva, guru, dharmanA viSayamAM niHzaMkapaNuM na hovuM. (2) dharmathI prApta thatA phaLanA viSayamAM saMdeha rahita buddhi na hovI. (3) sAdhu-sAdhvInA melayukta zarIra ke vastra joIne dugaMchA thavI. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmidaMsaNUmi sUtra-vizeSa kathana 313 (4) anyatIrthikone joIne cAritravAn sAdhu paratve abhAva thavo. (5) mithyAtvIonI pUjA ane prabhAvanA joIne mUDhatA-calitatA thavI. (6) saMghamAM guNavaMta AtmAonA guNanI prazaMsA na karavI. (7) samyaktvathI paDatA AtmAne sthira na karavA. (8) AvA ratnAdhika guNavAn AtmAnI aprIti, abhakti hovI, temanuM abahumAna hovuM ityAdi. (9) devadravya, gurudravya, sAdhAraNa dravyAdinuM bhakSaNa kare, upekSA kare, alpabuddhi ke ajJAnathI teno vinAza kare, vinAza thato hoya tyAre tenI upekSA kare, zakti hovA chatAM tenI sArasaMbhALa na levI. (10) sAdharmiko sAthe kalaha-jhaghaDA karavA. (11) devapUjA karatI vakhate aSTa paDa mukhakoza na bAMdhe. (12) jinapratimAne vAsa(pa)nA DabbAno, dhUpadhANAMno, kaLazano dhakko vAge athavA jinabiMba hAthamAMthI paDI jAya. tene ucchavAsa lAge. (13) derAsarajI - jinAlayamAM maLa-zleSma Adi kADhe, tyAM hAsya, khela, ramata, kutUhala, AhArapANI grahaNa, maLa-mUtrAdi tyAga kare. (14) sthApanAcArya hAthethI paDe, paDilehaNa karavAnA rahI jAya. (15) jinabhavana saMbaMdhI coryAzImAMthI koIpaNa AzAtanA kare. (16) guru pratyenI tetrIzamAMthI koIpaNa AzAtanA kare. - ityAdine pAkSika aticAramAM darzanAcAra saMbaMdhI aticAro kahyA che. jyAre niHzaMkitatA Adi ATha bhede darzanAcAranI ciMtavanA kare tyAre jo tenA aticAronI vicAraNA karavI hoya to uparokta pAkSika aticArane AdhAre karAyelI noMdha anusAra darzanAcAra saMbaMdhI aticAronI vicAraNA karI zakAya. (3) cAritrAcAra : A sUtranI cothI gAthAmAM cAritrAcAranA ATha niyamo ke AcAronuM varNana karAyela che. te mujaba to pAMca prakAranI samiti ane traNa prakAranI gupti e ATha bhede cAritrAcAra pAlana karyuM che. samiti ke guti saMbaMdhI vivecanano saMdarbha to pUrve apAI gayela che. paNa tenI paripAlanA mukhyatve sAdhunI jIvanacaryA sAthe saMbaMdhita che. to paNa zrAvakane pauSadhAdi kriyAmAM A AThe AcAranuM pAlana karaNIya ja che. gRhastharUpe paNa iryA samiti, bhASAsamiti AdinI AcaraNA AdarzarUpa to che ja. kemake gRhasthone mATe paNa A samiti-gupti anukaraNIya to che ja. pAkSika aticArane AdhAre A AThe AcAranA aticAranI vicAraNA karIe to kaMIka AvI noMdha karI zakAya : (1) irSA samitinuM yathAyogya pAlana na karavuM te - jemake bhUminA yogya Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 pratikramaNasUtra vivecana-2 nirIkSaNa ke Avazyaka pramArjanAdi karyA vinA cAlavuM. (2) bhASA samitinI jALavaNI na karavI. jemake sAvadya vacana bolavA, niravadya vacana bole to paNa sAmAne pIDAkArI vacana bole, niravadya ane priya bole to paNa nirarthaka laMbANathI bolavuM Adi. (3) eSaNA samiti na pALe - zAstra vihita rIte gaveSaNAdi na karavA. zramaNa pakSe - ghAsa, anna, pANI, vastra Adi akakhya levA, zrAvaka pakSe - jayaNApUrvaka bhojanAdi na karavA. (4) AdAna-nikSepa samiti - vastu letA ke mUkatA jayaNA na pALe. jemake - Asana, zayana, upakaraNa, vastra, pAtra ityAdi koIpaNa vastu pUMjyA-pramAryA vinA levI ke mUkavI athavA jIvAkula bhUmi para mUkavI. (5) pAriSThApanikA samiti na jALave - jayaNApUrvaka paraThave nahIM. jemake - maLa, mUtra, baDakho, mela, kacaro ityAdi vastuo pUMjyA ke pramAryA vinAnI ke jIvAkula bhUmimAM game tyAM ane game te rIte paraThave. (6) manogupti na jALave - manamAM Arta ane raudra dhyAna kare ke khoTAM saMkalpo-vikalpo karyA karavA te. (7) vacanagupti na pALe - pApayukta vacana bole, bolatI vakhate upayoga na rAkhe, nirarthaka bhASaNa kare ityAdi. (8) kAyagupti na Adare - kAyAne gopavIne na rAkhavI, halAvavI, calAvavI Avazyaka hoya tyAre paDilehaNa-pramArjanA karyA vinA halAve-calAve ke pUjyApramAryA vinA koI sthAne bese, sUve ityAdi. cAritrAcAra saMbaMdhe A ATha AcAranI vAta to sUtrakAre gAthAmAM paNa jaNAvI ja che. paNa "pAkSika aticAramAM zrAvaka ane sAdhu baMnene mATe cAritrAcAra saMbaMdhI vizeSa vicAraNA paNa aticAramAM rajU karAyela ja che. jemAM ahIM "zrAvaka' adhikAranI mukhyatA hovAthI tenI ja ciMtavanA karela che. (zramaNa 'pakSIya ciMtavanAne rajU karatA nathI - zramaNanI hakIkata zramaNa pAkSika aticArathI jANavI.) - zrAvaka paNe aticAranA vizeSa varNanamAM samyakatva sahitanA bAra vrata ane saMkhanAnuM varNana 'pAkSika aticAra'mAM jovA maLe che. A sarve aticAronuM vivecana ahIM be kAraNe karela nathI. (1) ahIM "nAsaMmi daMsaNaMmi" sUtramAM "paMcAcAra" viSayaka ciMtavanA e mukhya viSaya che tethI vizeSarUpe varNavAela aticAronuM varNana karatA nathI. vaLI ApaNo viSaya paNa aticAra-vivecana nathI. (2) vaMditta sUtranI gAthA-6 thI 33 paryanta samyakRtva, bAra vrata ane saMlekhanAnA aticAronuM varNana AvavAnuM ja che, tethI punarAvartana karyuM nathI. (4) tapAcAra :nAsaMmi daMsaNUmi sUtranI gAthA 5 thI 7mAM tapAcAranA svarUpanuM ane tenA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANaMmidaMsaNUmi sUtra-vizeSa kathana 315 bAra bhedonuM kathana che. te mujaba bAhya tapa cha - (1) anazana, (2) uNodarI, (3) vRtti saMkSepa, (4) rasatyAga, (5) kAyakaleza, (6) saMlInatA che ane atyaMtara tapa (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvacca, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna, (6) utsarga e cha che. e rIte kula bAra bhede tapAcAra che. jenuM vistRta vivaraNa 'vivecana' vibhAgamAM kareluM che. "pAkSika aticAra"mAM jaNAvyA mujaba tapAcAranA aticAronuM nirUpaNa kaMIka A rIte karI zakAya - (1) anazana tapanA aticAra - jemake upavAsAdi tapa parvatithie zakti hovA chatAM paNa na kare. (2) uNodarI tapanA aticAra - jemake - koLIyA pAMca sAta ochuM bhojana karyuM nahIM arthAt bhukha karatA ochuM bhojana na karyuM. (3) vRttisaMkSepa tapanA aticAra - jemake - dravya Adi sarva vastuno saMkSepa na kIdho. (4) rasatyAga tapanA atisAra - jemake vigaIno ke snigdha rasanI lolupatAno tyAga na kare. 1 (5) kAyakaleza tapanA aticAra - jemake loca (vALa kheMcIne kADhavA) Adi kaSTa sahana na kare. (6) saMlInatA tapanA aticAra - aMga upAMga saMkocI na rAkhe. 0 A sivAya paNa bAhya tapanA viSayamAM keTalAMka aticAronI noMdha "pAkSika aticAra"mAM thayelI che. jemake- - paccakkhANa bhAMge. - ekAsaNAdi karatI veLA pATalo halato hoya to tene sthira na kare. - gaMThasI-muThasI Adi paccakkhANa laIne pachI AhAra-pANI letI vakhate gAMTha choDavAnuM bhUlI jAya ke muThI vALI paccakkhANa na pAre. - upavAsa, AyaMbila, nivi, ekAsaNuM, bIyAsaNuM ityAdi tapa karyo hovA chatAM kAcuM pANI pIe, tapamAM ulaTI-vamana thAya. (7) prAyazcitta tapanA aticAra - jemake - zuddha manathI guru pAse potAnA doSanI AlocanA na kare, AlocanAdi karyA pachI gurue je prAyazcittarUpa tapa karavA kahyuM hoya, te tapa kare nahIM (8) vinaya tapanA atisAra - jemake - deva, guru, saMgha, sAdharmika Adi pratye ucita vinaya na dAkhave. (9) vaiyAvacca tapanA aticAra - jemake - bALa, vRddha, rogI, tapasvI ityAdi dazanI vaiyAvacca-bhakti-sevA na kare. (10) svAdhyAya tapanA aticAra - jemake - vAcanA, pRcchanA Adi pAMca prakAre je svAdhyAyanA bheda kahyA che te svAdhyAya na kare. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 pratikramaNasUtra vivecana-2 (11) dhyAna tapanA aticAra - jemake - ArtadhyAna ane raudradhyAna karavuM temaja dharmadhyAna ane zukladhyAna na karavA. (12) utsarga tapanA aticAra (ahIM "pAkSika aticAramAM utsarga tapane kAyotsarga arthamAM ja lIdho che.) - karmakSayanA hetuthI daza-vIza Adi logassa pramANa kAussagna na kare. 0 tapAcAranA svarUpa vize kiMcit vicAraNA : tapAcAranA bAra bhedonuM varNana ghaNAM ja vistArathI "vivecana" vibhAgamAM karyuM ja che. ahIM saraLa zabdomAM tenA svarUpanI saMkSipta rajUAta karI atre tapAcArane vyavahArikarUpe jovAno prayatna vizeSa che. tapAcAra'nA bAhya ane atyaMtara be mukhya bhedo che. te pratyekanA cha-cha bhedo che. e rIte tapane kula bAra prakAramAM vibhakta karAyela che. A bhedo sArI rIte samajavA jevA che. temAM upavAsa, AyaMbila Adi vaDe yathAzakti AhAratyAga karI zakAya che. uNodarI, vRtti saMkSepa ane rasatyAga e traNe tapa vaDe rasanA Adi indriyo para kAbU meLavI zakAya che. vIrAsanAdi Asano vaDe kAyakaleza tapa karavAthI apramatta banI zakAya che. tathA nirdoSa sthAnamAM rahIne indriya ane kaSAyanA jaya uparAMta mananI vRttiono tathA vANIno nirodha paNa thAya che. A rIte tapanA A bAhya bhedamAM Arogya, adhyAtma ane dharmanA siddhAMtono yogya samanvaya sadhAya che. e ja rIte atyaMtara tapanI vicAraNA karIe to - temAM prathama prAyazcittanuM vidhAna che. eTale doSanI zuddhi batAvI che, pachI vinaya rUpa tapanA vidhAna thakI namratA ane bhaktino svIkAra karavAmAM Avyo che. pachI vaiyAvaccanA vidhAna thakI niHsvArtha bhAve karAyelI sevAne sanmAnIta karavAmAM AvI che. svAdhyAyane tArUpe gaNAvI adhyayana-adhyApana prakriyA athavA keLavaNInuM mahattva prakAzavAmAM Avela che. dhyAnanA vidhAna thakI yogamArgane apanAvavAmAM Avela che. chelle utsarganA vidhAna dvArA sarva prakAranA tyAganuM temaja tad aMtargat kAyAnA mamatva bhAvanA tyAgane atyaMta mahattva ApavAmAM AvyuM che. A rIte atyaMtara tapa dvArA "bhAva zuddhi"nI upayuktatA pratipAdita thAya che. (5) vIryAcAra : nAraMmi daMsaNaMmi" sUtranI AThamI gAthAmAM "vIryAcAra"nuM svarUpa pragaTa karavAmAM Avela che. "aticAra" tarIke to tenA traNa aticAro che tevuM saMkhyA kathana "pAkSika aticAra'mAM karAyeluM che. ahIM vIryAcAranA vyavahArika svarUpane ane temAM lAgatA aticArone jaNAvIe chIe 0 vIryAcAranuM vyavahArIka svarUpa :vIryAcAramAM eka ja mukhya vAta che - "aMtaramAM dharabAyelI evI amita Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmidaMsaNUmi sUtra-vizeSa kathana 317 zaktine pragaTa karavA mATe prApta zaktino purepuro upayoga karavo." pUrve kahelA jJAna, darzana, cAritra ane tapanI ArAdhanA mATe sAmarthya hovA chatAM kaMI na karavuM te vIra puruSanuM lakSaNa nathI. eka laDavaiyo - yoddho raNabhUmimAM je rIte laDe che, tenA karatAM sahastragaNI vIratAthI A AdhyAtmika kSetramAM karmarUpI zatruo sAme laDavAnuM che ane to ja manuSyabhavamAM maLelI zaktio sArthaka thavAnI saMbhAvanA che. 0 varyAcAranA aticAra :"pAkSika aticAra"mAM varNavyA mujabanA aticAronI jhalaka (1) bhaNavuM, gaNavuM, vinaya, vaiyAvacca, devapUjA, sAmAyika, pauSadha, dAna, zIla, tapa, bhAvanAdika dharmakAryone vize - (1) mananuM, (2) vacananuM, (3) kAyAnuM chatuM baLa - indriyajanya zakti. chatuM vIrya - Atmika zakti, AtmAno utsAha gopaguM, chUpAvyuM, zaktino saMpUrNa upayoga na karavo te. (2) paMcAMga praNipAta-khamAsamaNa vidhipUrvaka na ApavA. (3) vAMdaNA detI vakhate temAM je "bAra-Avarta" karavAnI kriyA Ave che te kriyA vidhimAM kahyA pramANe yogya rIte na karavI. (4) zunyacitta ke nirAdarapaNe besavuM. (5) devavaMdana, pratikramaNAdi kriyA utAvaLathI karavI. 0 A rIte paMcAcAranA aticAronI eka jhalaka rajU karI. 0 pratikramaNa kriyAmAM A sUtrano upayoga - - "nAsaMmi daMsaNUmi' nAmaka A sUtrano upayoga Avazyaka kriyAmAM phakta pratikramaNamAM ja jovA maLe che. devavaMdana, paDilehaNa, sajajhAya Adi anya koI kriyAmAM jovA maLato nathI. - pratikramaNamAM devasika" ane "rAtrika" baMne pratikramaNamAM A sUtrano upayoga phakta eka-eka vakhata ja thAya che. - daivasika' pratikramaNamAM sAmAyika Avazyaka rUpa "karemibhaMte"nuM uccAraNa karyA bAda paMcAcAranI zuddhi arthe karAtA kAyotsargamAM zrAvako "nAsaMmi daMsaNaMmi" sUtranI ciMtavanA kare che. - "rAtrika" pratikramaNamAM AraMbha jJAna, darzana, cAritranI zuddhi arthe karAtA kAyotsargamAM eka-eka logassanA be kAussagna karyA pachI trIjo kAussagga je thAya che temAM zrAvako "nAsaMmi daMsaNUmi" sUtra thakI aticAra ciMtavanA kare che. - A gAthAono upayoga - nAsaMmi daMsaNami" sUtra rUpe nahIM paNa temAM AvatI je gAthAo che, te gAthAonuM uccAraNa "pAkSika aticAramAM paNa jovA maLe che. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNasUtra vivecana-2 0 A sUtranA nAmo : (1) "nANaMmi haMsaNaMmi.'' A sUtranA Adya be padothI sUtrane "nANaMmidaMsaNaMmi'' sUtra kahevAya che ke je paddhati pratikramaNanA aneka sUtromAM jovA maLe che. jemake "icchakAra', 'tassautarI' ityAdi. 318 (2) aticAra ciMtavanA sUtra - A sUtra thakI paMca AcAranA aticAronI ciMtavanAnuM garbhita sUcana che, temaja pratikramaNa kriyAmAM paNa e ja hetuthI kAyotsarga karAya che tethI tene "aticAra ciMtavanA'' sUtra paNa kahe che. A sivAya vyavahAramAM tene (3) aticAra AlocanA sUtra-A nAme paNa keTalAMka oLakhe che. kemake temAM pAMce AcAranA uccAraNa thakI ''AlocanA'' karAya che. (4) "paMcAcAranA aticAranI gAthAo'' nAmathI paNa koI A sUtranI oLakha Ape che. (jo ke A nAmanI vizeSa puSTI maLI nathI.) (5) paMcAcAra sUtra 'goDIjI' muMbaI, rAjanagara-amadAvAda Adi paMcapratikramaNa sUtranA arthonA pustakamAM A nAmano ullekha che. 0 sUtra upayoganA adhikArI : pratyakSa svarUpe A sUtrano upayoga zrAvako ja kare che. pratikramaNa kriyAmAM kAyotsargamAM ciMtavanA rUpe zrAvaka-zrAvikA A sUtra bole che. * sAdhuone pratyakSa svarUpe kriyAmAM A sUtra bolavAmAM AvatuM nathI. sUtra-noMdha : A sUtranA AdhAra sthAnarUpe zrI bhadrabAhusvAmI racita 'dazavaikAlika' sUtranI niryuktimAM gAthAo jovA maLe che. A sUtranI traNa gAthAo kaMIka pheraphAra pUrvaka uttarAdhyayana sUtramAM paNa jovA maLe che. 1 haribhadrasUri racita dazavaikAlika vRttimAM A niryuktinuM vivecana che temaja cUrNimAM paNa niryuktinI cUrNi maLe che. uttarAdhyayana sUtranI vRttiomAM paNa traNa gAthAnuM vivecana maLe che. A AdhAra sthAnanI sAraNI A pramANe che gAthA-1 AdhAra- niryukti gAthA-181 (kiMcit pheraphAra che.) gAthA-2 AdhAra- niryukti gAthA-184 gAthA-3 AdhAra- niryukti gAthA-182 temaja - uttarAdhyayana sUtra gAthA-1106, adhya 28 gAthA-4 AdhAra- niryukti gAthA-185 gAthA-5 AdhAra- niryukti gAthA-186 gAthA-6 AdhAra- niyukti gAthA-47 uttarAdhyayana sUtra-adhyayana-30 (jemAM-) Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAsaMmidaMsaNUmi sUtra-vizeSa kathana 319 (gAthA-1196 kiMcit pheraphAra che.) gAthA-7 AdhAra- niryukti gAthA-48 uttarAdhyayana sUtra-adhyayana-30-jemAMnI gAthA-1218 kiMcit pheraphAra che. gAthA-8 AdhAra- niryukti gAthA-187 * ahIM je 'niryukti' lakhyuM che, te dazavaikAlika sUtra niryukti samajavI. * uttarAdhyayana sUtra adhyayana-30mAM je gAthAno AdhArasthAnarUpe ullekha che temAM nIce mujaba vizeSatA jANavI. - gAthA kramAMka-1195mAM tapanA be bheda ane baMnenA peTA bheda cha-cha che te pramANeno ullekha che. je "nAsaMmidaMsaNUmi' sUtranI pAMcamI gAthAnA AdhArasthAna sAthe samAna zabda svarUpa dharAve che. gAthA kramAMka-1196mAM bAhya tapanA cha bhedo jaNAve che. gAthA kramAMka-1197 thI 1201mAM anazananA be mukhya bheda ane tenA peTabhedonA nAmollekha che, jenI vyAkhyA uttarAdhyayanavRttimAM jovA maLe che. gAthA kramAMka-1202mAM uNodarInA pAMca bhedonuM kathana che - tyAra pachInI gAthA-1204 thI 1212mAM uNodarInA pAMce bhedonI vyAkhyA che. gAthA kramAMka-1213mAM 'bhikSAcaryA jene vRttisaMkSepa kahe che tenuM anya prakAre kathana che. jemAM "abhigrahapUrvaka bhikSA levI te artha mukhya che. gAthA kramAMka-1214mAM "rasatyAga' nAmanA bAhya tapanuM svarUpa jaNAvela che. tyAM rasatyAgano "rasaparityAga' evo artha karyo che. gAthA kramAMka 121pamAM kAyaphaleza tapanuM svarUpa jaNAvela che. gAthA kramAMka 1216mAM saMlInatA tapane 'vivikta zayaNAsana' tapa nAmathI oLakhAvIne tenuM svarUpa jaNAvela che. gAthA kramAMka 1218mAM atyaMtara tapanA cha bhedono nAma nirdeza che. gAthA kramAMka 1219mAM prAyazcitta tapanuM svarUpa jaNAvela che. gAthA kramAMka 1220mAM vinaya tapanuM svarUpa jaNAvela che. gAthA kramAMka 1221mAM vaiyAvacca tapa vize kathana karela che. gAthA kramAMka 1222mAM svAdhyAya tapanA bhedo jaNAvyA che. gAthA kramAMka 1223mAM dhyAna tapa vize prakAza pADela che. gAthA kramAMka 1224mAM vyutsarga tapanuM svarUpa batAvela che. -0- A rIte uttarAdhyayana sUtramAM nANaMmi daMsaNUmi' sUtranI gAthA 6 ane 7no vistRta AdhAra upalabdha thAya che. 0 prAyaH karIne zrAvakomAM A sUtrano upayoga ocho jovA maLela che. ghaNAM badhA loko kAyotsargamAM A ATha gAthA ciMtavavAne badale ATha navakAra gaNI levAnI vRtti dharAve che. tethI ja A sUtranuM vivecana ane vizeSa kathana vistArathI Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 pratikramaNasUtra vivecana-2 karyA che. 0 A sUtranI gAthAo "gAhA' chaMdamAM che. jo pragaTa svarUpa te bolAya to chaMdapaddhati anusAra bolavI joIe. kAyotsargamAM tenI ciMtavanA hovAthI A sUtranuM uccAraNa paNa yathAyogya rIte gAhA chaMda mujaba thatuM jovA maLatuM nathI. tethI abhyAsa daramiyAna tene yogya rIte bolavA prayatna karavo joIe. X --- X -- muni dIparatnasAgara dvArA vivecana karAyela "pratikramaNa sUtra abhinava vivecana' bhAga-2 pUrNa thayo Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mULa sUtrone anuvAda rUpe parAthartita karavA paDe che anicchanIya ane manovedanAprahAyaka ghaTanA ja che. chatAM kALanI keDIe A durdhaTenA AzirmANa pAmatI ja rahI che. sarSe sAhityakSetre bahujana hitArthe thatAM ajavAhono ItihAsa dAyakAo juno banato jAya che. amAro A parizrama paNa e ja anivArya aniSTanI anarthAtta che. jyAre thiyecana e mULa sUtrono "arthabodha' che. sUtranA artha-dAnano pravAha to anAdikALathI bhAlaparamAtmAnA bhANI salila svarUpe vaheto ja rahyo che. ame to mAtra te zabdonuM deha ghaDatara karyuM che. pratikramaNa sUtrono bodha bhAvapUrvaka kriyArUpe pariNamana pAme e ja abhyarthanA. muna dIparatnasAthIra