Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havaI maMgalaM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) HH yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ RI BHAGAVATI SUTE karyuM! PART : 9 zrI bhagavatI sUtra : bhAga- 9
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kola A SWAM AMANTA MB jainAcArya-jainadhamadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAya, yA vyAkhyayA samalataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-bhgvtiisuutrm // (navabho bhAgaH) KATRORRRRRRROKHARAARACTERRORISTER niyojaka : saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH rAjakoTanivAsI-aMSTizrI zAmajIbhAI-velajIbhAI vIrANI tathA kaDavIdhAI-vIrANI smAraka TrasTapradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa YOYOYOYOYOYOYOY prathamA-AvRttiH ____ prati 1200 vIra saMvat vikrama saMvat 2423 2023 mUlyam-rU. 25-0-0 IsavIsan 1967 CHU OOOOOOOOOOO
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. . sthAnakavAsI jenazAstroddhAra samiti, hai. gaThiyA dUpA / , rATa(saurASTra). Published by: Shri Akhil Bharat s. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tatva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 25%00 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 2493 vikrama saMvata 2023 IsavIsana 1967 : mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgandha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa--jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyudgata--najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana--koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra--upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAre mahotsava ane cAra pratipadA--ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sandhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAt sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mh sm sm h m m m bhagavatIsUtra bhA. nava veM kI viSayAnukramaNikA anukramAGka viSaya pRSThAGka pahalA uddezA dazaveM zataka ke uddezAoM ko saMgraha karanevAlI gAthA 1- 2 dizAoMke svarUpakA nirUpaNa 3-31 audArika Adi zarIroMkA nirUpaNa 32-35 dUsarA uddezA kriyAvizeSakA nirUpaNa 36-45 yonike svarUpakA nirUpaNa 46-52 vedanAke svarUpakA nirUpaNa 53-58 pratimAke svarUpakA nirUpaNa ArAdhanAke svarUpakA nirUpaNa __ tIsarA uddezA tIsare uddezekA viSayavivaraNa 68-69 devake svarUpakA nirUpaNa 7.-87 vismayakArakatva vastvantarakA nirUpaNa 88-89 bhASAvizeSakA nirUpaNa cauthA uddezA cauthe uddezekA viSayavivaraNa camarendra ke trAyastriMzakadevoMkA nirUpaNa 100-134 pAMcavAM uddezA pAMcave uddezekA viSayavivaraNa 135-136 camarendrAdikoMkI agramahipIkA nirUpaNa 137-198 chaTThA uddezA 17 devAvasthAnavizeSakA nirUpaNa 199-205 sAtavAM uddezA 18 aTThAIsa prakArake aMtaradvIpokA nirUpaNa 206-209 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 gyArahaveM zataka ke pahalA uddezaka gyArahaveM zataka ke uddezAoMkI saMgrahArtha gAyA pahale uddeze ke dvAroMkA saMgraha karanevAlI tIna gAthAe~ utpaloM meM jIvotpAdakA nirUpaNa dUsarA uddezA zAlUka jIvoMkA nirUpaNa tIsarA uddezA pAkAza saMbaMdhI jIvoMkA nirUpaNa cauthA uddezA 210-212 213 - 215 216-280 dazaai uddezA daza uddezekA viSaya kathana lokake svarUpakA nirUpaNa lokAloka svarUpakA nirUpaNa jI pradeza vizeSAdhikakA nirUpaNa zrI bhagavatI sUtra : 9 281-284 kumbhika vanaspati jIvakA nirUpaNa pAMcavAM uddezA nAlika nAmakI vanaspatimeM rahe huve jIvoMkA nirUpaNa 293 - 294 285-289 chaTThA uddezA padmoM-kamaloM meM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa sAtavAM uddezA vanaspativizeSa-karNikA meM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa 297 - 298 AThavAM uddezA kamala vizeSarUpa nalinameM rahe hue jIvoMkA nirUpaNa nava uddezA nava uddezekAyakA vivaraNa zivarAjarSike caritrakA nirUpaNa 298-292 295-296 299-302 303 304-382 383-384 385-420 421-444 445-447
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ gyArahavAM uddezA gyArahaveM uddezekA viSAvivaraNa 448-449 kAladravyake svarUpakA nirUpaNa 450-459 pramANakAlakA nirUpaNa 460-473 yathAyurnivRttikAla AdikA nirUpaNa 474-479 sudarzana caritrakA nirUpaNa 480-615 bArahavAM uddezA devoMkI kAlasthitikA nirUpaNa 616 622 RSibhadraputrake kathanakI satyatAkA pratipAdana 623-630 RSibhadraputrakI siddhikA nirUpaNa 631-636 pudgalaparivrAjakakI siddhikA nirUpaNa 637-651 bArahaveM zatakake pahale uddezekA prArambha bArahaveM zatakake pahale uddezekA viSaya vivaraNa 652-653 bArahave zatakake arthako saMgraha karanevAlI gAthA 654 zaGkhazrAvakake caritrakA varNana 655-703 dUsare uddezekA prArambha dUsare uddezeke viSayokA saMkSipta viSayavarNana udAyana rAjAke caritrakA varNana 705-718 jayaMti zramaNopAsikA aura mahAvIrasvAmIke praznottara 719-742 tIsarA uddezA ratnaprabhA Adi pRthvIyokA nirUpaNa 743-746 // smaapt| Wan zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI bhagavatIsUtram // (natramo bhAgaH ) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vItarAgAya namaH jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI-ghAsIlAlabativiracitayA prameyacandrikA khya yA vyAkhyayA samalaGkataM vyAkhyAprajJaptyaparanAmakam zrI-bhagavatIsUtram ( navamo bhAgaH) atha dazamazatakasyoddezakAryasaMgrahagAthAmUlam-'dimi 1, saMvuDa aNagAre 2, AyaDDI 3, sAmahatthi 4, devI 5, sabhA 6 / uttara aMtaradIvA (28) 34, dasa maMmi sayome cottIsA // 34 // gA. 1 // chAyA-dizi 1, saMhato'nagAraH 2, AtmaddhiH 3, zyAmahastI 4, devI 5, __ sabhA 6, uttarAntaradvIpA ( 28 ) 34, dazame zata ke catustriMzat 34 // 1 // TIkA--navamazatake jIvAdayo'rthA pratipAditAH, atha dazamazatake'pi tAneva jIvAdIna prakArAntareNa pratipAdayituM dazamazatakasyoddezakAryasaMgrahagAthA. dazave zatakakA pahalA uddezekA prAraMbhadisi 1 saMvuDa aNagAre 2 AyaDI 3 sAmahatthi 4 devI 5 sabhA 6 / uttara aMtara dIvA 28 dasamaMsi sayaMmi cottIsA 34 // dizA 1, saMvRta anagAra 2, AtmaRddhi 3, zyAmahastI 4, devI 5, sabhA 6 uttara dizA saMbaMdhI antarvIpa 28, isa prakArase isa 10 veM zatakameM ye 34 uddezaka haiN| TIkArtha-nauveM zatakameM jIvAdika padArthoM kA kathana kiyA gayA hai| isa dazaveM zatakameM bhI unhoM jIvAdika padArthoM kA prakArAntarase prati dazamA zatakanA pahelA uddezAno prAraMbha disi 1 saMvuDa aNaga re2 AyaDI3 samahatthi4 devi'5 sabhA 6 / uttara aMtaradInA 28 dasamaMsi sayami cottIsA 34 / / 4zamA zatamA nAya pramANe 34 udesh| cha-(1) RAI, (2) savRta m||2, (3) sAmadvi , (4) zyAmaratI, (5) hevI, (6) samA, mane (7 thI 34) uttara dizAnAM 28 antarkaMpa. TIkAI-navamAM zatakamAM jIvAdika padArthonI prarUpaNa karavAmAM AvI che. have A dazamAM zatakamAM eja jIvAdika padArthonuM prakArAntara pratipAdana karavAne zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne mAha-'disi' ityAdi, dizi dizamAzritya prathama uddezakaH 1, saMghRtAnagAraviSayo dvitIyodezakaH 2, AtmaRdvayA devo devIvA AvAsAntarANi vyatikrAmedityAdyarthAbhidhAyakastRtIyoddezakaH 3, zyAmahastyabhidhAnazrImahAvIraziSyapraznaviSayakazcaturthoddezakaH 4, camarAdhanamahipIrUpadevIprarUpaNArtha, paJcamoddezakaH 5, sudharmasabhA pratipAdanArtha SaSThaH uddezakaH 6, uttarasyAM dizi ye'ntaradvIpAstatpratipAdanArtha aSTAviMzatiruddezakAH 28, tathA cAdito dazame zatake catustriMzadudezakA bhavantIti bhAvaH // 1 // pAdana karane ke nimitta 34 uddezaka kahe haiN| ina uddezakoMmeM kaunasA viSaya kahA gayA hai-isako saMgraha karake prakaTa karanevAlI yaha gAthA hai| isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki dizAko lekara prathama uddezaka kahA gayA hai, saMvRtta anagArako lekara dvitIya uddezaka, " AtmaRddhise deva athavA devI AvAsAntaroMko ullaMghana kara sakatI hai" ityAdi saMbaMdhako lekara tRtIya uddezaka, zyAma hastI nAmake zrI mahAvIrasvAmIke ziSyake prazna ke saMbaMdha ko lekara caturtha uddezaka, camarAdi indrakI agra. mahiSI rUpa devoke sambandhameM pAMcavAM uddezaka, tathA sudharmA sabhAkA pratipAdana karanevAlA chaThA uddezaka kahA gayA hai / aura uttara dizAke 28 antarvIpoMko pratipAdana karanevAle 28 uddezaka kahe gaye haiM isa prakAra isa dazave zatakameM Adise lekara 34 uddezaka haiM / nimite 34 uddezA ApavAmAM AvyA che. A uddezAo mAM kyA kyA viSayanuM pratipAdana karavA mAM AvyuM che te A gAthAmAM prakaTa karavAmAM AvyuM che. pahelA udezAmAM dizAo viSe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. bIjA uddezAmAM saMvRtta aNagAranuM kathana karavAmAM AvyuM che. AtmaRddhi vaDe deva athavA devI AvA sAntarone oLaMgI zake che," ItyAdi viSayanuM trIjA uddezAmAM pratipAdana karAyuM che. mahAvIra svAmInA zyAmahastI nAmanA ziSyanA praznonuM cothA udezAmAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che camarAdi IndranI avamahiSI (paTTarANI rU5 devI viSe pAMcamAM uddezAmAM varNana karavAmAM AvyuM che. chaGga udezAmAM sudharmA sabhAnuM pratipAdana karAyuM che 7 thI 34 sudhInA 28 uddezAomAM uttara dizAnA 28 antadvIpanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A rIte A dazamA zatakamAM kula 34 udezAo che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA rA0 9 u0 1 dikUsvarUpanirUpaNam 3 S dazamazatakasya prathamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam pUrvAdidizAH dizAnAM prakArAH, dizAnAM daza nAmAni aindrI dizA jIvarUpA asti ityAdizna', AgneyI dizA, yAmyAdizA, nairRtIvAruNIprabhRtidizAvarNanam, zarIrANAM prakAraH, audArikazarIrANAM prakAraH // atha prathamodezake dizAvatavyatA | mUlam rAyagihe jAva evaM vayAsI - kimiyaM bhaMte! pAINatti pavuccai ? goyamA ! jIvA kSetra ajIvAceva / kimiyaM bhaMte ! paDINatti paccai ? goyamA evaM cetra evaM dAhiNA, evaM udINA evaM uDDhA, evaM ahe vi, / kaiNaM bhaMte disAo paNNattAo ? goyamA ! dasadisAo paNNattAo, taM jahA - purasthimA 1, purasthimadAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhiNapaccatthimA 4, paccathimA 5, paccatthimuttarA 6, uttarA 7, uttarapuratthimA 8, uDDA 9, aho 10 / eyAsi NaM bhaMte ! dasaNhaM disANaM kai NAmadhejA paNNattA ? goyamA ? dasanAmadhejA paNNattA, taM jahAiMdA 1, aggevI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNIya 5, vAyavA isa daza zatake prathama uddezakakA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakAra se hai- pUrvAda dizAoMkA kathana dizAoMke bhedoMkA kathana, dizAoMke daza nAmoMkA kathana aindrI dizA pUrva dizA jIvarUpa hai kyA ityAdi prazna, Agne dizA, yAmyAdizA, nairRtIdizA, Adi dizAoMkA varNana zarIroM ke prakAroM tathA audArika zarIroM ke prakAroMkA kathana / dazamA zatakanA pahelA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM TUMka vivaraNa-- pUrvAdi dizAonuM kathana-dizAonA bhedonu` kathana-dizAenAM 10 nAmeAnuM prathana-saidrIhizA ( pUrva dizA ) zu va 35 che ? " ityAdi prazno mena prabhA mAjheyI dizA (agni), yAmyA dizA (dakSiNu hizA), naiRtya, vAruNI hizA ( pazcima dizA ) Adi dizAenuM varNana zarIrAnA prakArAnuM tathA audArika zarIronA prakAranuM kathana. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 1 6 / somA 7, IsANI ya 8, vimalA ya 9, tamAya 10 bovA // 1 // iMdANaM bhaMte! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIva parasA, ajIvA ajIvadesA, ajIvapaesA ? goyamA ! jIvAvi jIva desAvi, jIva esAvi taM caiva jAva ajIvapaesAvi, je jIvA te niyamA egiMdiyA, beiMdiyA, jAva paMciMdiyA, aNidiyA, je jIvadesA te niyamA egiMdiyadesA jAva aNidiyadesA, je jIva esA te eniMdiyapaesA, beiMdiyapaesA, jAva aNidiyapaesA / je arjAvA te dubihA paNNattA, taM jahA - rUvI ajIvA ya, arUvI ajIvA ya / je rUvI ajIvA te cauvihA paNNattA, taM jahA - khaMdhA 1, khaMdhadesA 2, khaMdhapaesA 3, paramANu poggalA 4 | je arUvI ajIvA, te sattavihA paNNattA, taM jahA - NodhammatthikAe, dhammasthikAyassa dese dhammatthikAyasta paesA No avammatthikAe, adhammatthikAyassa dese adhammatthikAyasta parasA, No AgAsatthikAe, AgAsatthikAyassa dese, AgAsatthikAyasta paesA addhAsamae / aggeI NaM bhaMte! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? pucchA, goyamA ! No jIvA, jIvadesAvi 1, jIva esAvi 2, ajIvAvi 9, ajavidesAvi 2, ajIvapaesAvi 3, je jIvadesA te niyamA egiMdiyadesA, ahavA egiMdiyadesA ya beIdivasa dese 1, ahavA, egiMdiyadesA ya, beiMdiyassa desA 2, ahavA egiMdiyadesA ya, veiMdiyANayadesA 3, ahavA egiM " 4 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za) 9 u0 1 diksva panirUpaNam diyadesA, teiMdiyassa dese, evaM ceva tiyabhaMgo bhANiyavyo, evaM jAva, aNidiyANaM tiyabhaMgo, je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA, ahavA egidiyapaesA ya, veiMdiyasta paesA ahavA egiMdiyapaesA ya beiMdiyANa ya paesA, evaM Ailla. virahio jAva aNidiyANaM / je ajIvA, te duvihA paNNattA, taM jahA--rUvi ajIvA ya, arUvi ajIvA ya, je rUvi ajIvA te caubihA paNNattA, taM jahA-khaMdhA jAva paramANupoggalA 4, je arUvi ajIvA te sattavihA paNNattA, taM jahA-No dhammasthikAe, dhammasthikAyassa dese, dhammatthikAyassa paesA, evaM adhammatthikAyassa vi jAva AgAsathikAyassa paesA addhaasme| vidisAsu natthi jIvA, dese, bhaMgoya hoi samvattha / jayANaM bhaMte ! disA kiM jIvA ? jahA iMdA taheva nirvsesaa| neraithA jahA aggeyI, vAruNI jahA iMdA, vAyavA jahA ageyI, somA jahA iMdA, IsANI jahA aggeyI, vimalAe jIvA jahA aggeyI, ajIvA jahA iMdA, evaM tamAe vi, navaraM arUvI chavihA, addhAsamayo na bhannai // sU0 1 // ___ chAyA--rAjagRhe yAvat evam avAdIt-kimiyaM bhadanta ! prAcI iti pocyate ? gautama ! jIvA caiva, ajIvA caitra, kimiyaM bhadanta ! pratIcI iti pocyate ? gautama ! evameva / evaM dakSiNA, evam udIcI, evam UrdhA, evam agho'pi / kati khalu bhadanta ! dizAH prajJatAH ? gautama ! daza dizAH prajJaptAH, tadyathA-paurastyA 1, paurastyadakSiNA 2, dakSiNA 3, dakSiNapAzcAtyA 4, pAzcAtyA 5, pAzcAtyottA 6, uttarA 7, uttaramaurastyA 8, UrdhA 9, adhaH 10 // etAsAM khalu bhadanta | dazAnAM dizAnAM kati nAmadheyAni prajJaptAni ? gautama! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre daza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-aindrI 1, AgneyI 2, yAmyA ca 3, nairmatI 4, gAragI ca 5, vAyacyA 6, saumyA 7. aizAnI ca 8, vimalA ca 9, tamA ca 10, bodvarA // 1 // aindrI khalu bhadanta ! dizA kiM jIvA, jIvadezA, jo pradezA ? anovA, ajIpadezA, ajIvapradezA ? gautama ! jIvApi, jIva dezApi, jIva dezApi, tadeva yAvat ajIvapradezApi, ye jIvAste niyamAta ekendriyAH, dondriyAH, yAvat pazcendriyAH, anindriyAH, ye jIvadezAste niyamAt e kendriya dezA yAvat anindriyadezAH the jI pradezAste ekendriyapradezAH dvIndriyapradezAH. yAvat anindriyapadezAH / ye ajIvAste dvividhAH prajJaptAH tadyathA-rUpyajIvAzva arUpya jIvAzca ye rUpyajIvAste caturvidhAH prajJaptAH, tayathA-skandhAH 1, skandhadezAH 2, skandhapadezAH 3, paramANupudgalAH 4, / ye appa jovAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-no dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH, 1, dharmAstikA yasya pradezAH 2, no adharmAstikAyaH, adharmAsti. kAyastha dezaH 3 adharmAstikAyasya pradezAH 4, no AkAzAstikAya:, AkAzAsikAyasya dezaH 5, AkAzAstikAyasya pradezAH 6, addhAsamayaH 7 / AgneyI khalu bhadanta ! dizA kiM jIvA, jIvadezA, jIvapradezA ? pRcchA gautama ! nA jIvA, jIvadezA'pi 1, jovapadezApi 2, ajIvApi 3, ajIvadezApi 4, ajIvapradezApi 5 / ye jIvadezAste niyamAt ekendriyadezAH, athavA ekendriyadezAca, dvIndriyasya dezaH 1. athavA ekendriyadezAzca dvIndriyasya dezAH 2, athavA ekendriyadezAca, dvIndriyANAM ca dezAH 3, athavA ekendriya dezAH, zrIndriyasya dezaH, evaM caiva trikamaGgo bhaNitavyaH, evaM yAvat anindriyANAM trikoH , ye jIvapradezAste niyamAt ekendriyapadezAH, athavA ekendriyapradezAca, dvindriyasya pradezAH, athavA ekendriyapradezAzca dondriyANAM ca pradezAH, evam Adhavirahito yAvat anindriyANAm / ye ajIvAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-rUpyajIvAzca, arUpyajIvAzca, ye rUpyajIvAste caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-skandhAH, yAvat paramANuyudgalAH 4 ye arUpya jIvAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-jo dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH dharmAstikAsya pradezAH, evam adharmAstikA yasyApi yAvat AkAzAstikAyasya pradezAH, addhA samayaH / vidizAmu na santi jIvAH, dezobhaGgazca bhavati sarvatra / yAmyA khalu bhadanta ! dizA ki jIvA ? yayA aindrI tathaiva niyazeSA, nai tI ca yathA AgneyI, vAruNo yathA aindro / vAyacyA yathA Agne yo / saumyA yathA aidii| aizAnI yathA Agneyo / vimalA jIvA yathA Agneyo, anIyA yathA aindrii| evaM tamApi, navaram arUpiNaH paividhAH, addhAsamayo na bhaNyate / / sU0 1 / / zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 9 sa0 1 dikUsvarUpanirUpaNam ___TIkA--dizA vaktavyatAmiSeNa jIvAdIn prakArAntareNa prarUpayitumAha'rAyagihe ' ityAdi, ' rAyagi he jAva evaM vayAsI-' rAnagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH, svAminaM vandituM namasthita parSat nirgacchati, dharmakathAM zrutvA pratigatA parSat , tataH zuzrAmANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsIno gautamo bhagavantam evaM vakSyamANaprakAreNa AdIt-' kimiya bhaMte / pAINatti pavuccaI ? ' he bhadanta ! kimiyaM prAcI pUrvA iti procyate ? jIvarUpA ajIva dizA vyaktavyatA-- " rAyagihe jAva evaM vayAsI" ityAdi / TIkArtha-dizA vaktavyatAke miSase sUtrakArane yahAM prakArAntarase jIvAdikoM kI prarUpaNA kI hai-' rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhameM yAvat esA kahA yahAM yAvat padase " nagare svAmI samavasanaH, svAminaM vandituM namasyituM parSat nirgacchati, dhamakathAM zrutvA pratigatA parSat , tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsIno gautamo bhagavantaM" isa pUrvokta arthavAle pAThakA saMgraha huA hai, isakA bhAva isa prakArase hai ki rAjagRha nagarameM mahAvIra svAmI padhAre, mahAvIra svAmIko vaMdanA aura namaskAra karane ke liye pariSad unake pAsa gaI dharmakathA sunakara phira vaha vApisa apane 2 sthAna para A gaI isake pAda baDe vinayake sAtha prabhukI upAsanA karate hue gautamane unase aimA kahA-pUchA * kimiyaM bhaMte ! pAINatti pavuccai ' he bhadanta !prAcI dizAo viSenI vaktavyatA- "rAyagihe jAva evaM vayAsI" tyA TIkArtha_dizA vaktavyatA dvArA satrakAre ahIM prakArA-tare jIvAdikanI prarU56|| 3 cha-" rAyagihe jAva evaM vayAsI" 220427 nagaramA yAmamA prabhAva pUcha-mahI " ya vat" pahana prayoga dvArA niiyn| satrabaDaya 72vAmI maa0ye| cha-" nagare svAmI samavasRtaH, svAminaM vandituM namasyitu parSat nirgacchati, dharma kathAM zrutvA pratigatA parSat , tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAUjalipuTaH paryupAsIno gautamo bhagavantaM" tena bhAvArtha ! pramANe cha-2 nasabhA mahAvIra svAmI padhAryA temane vaMdaNA namaskAra karavAne pariSada ( prakhadA-keno samUha) temanI pAse gaI. dharmakathA sAMbhaLIne pariSada vikharAI gaI tyAra bAda bahu ja vinayapUrvaka prabhunI payuM pAsanA karatAM karatAM gautama svAmIe temane mA pramANe pUchayu-" kimiyaM bhaMte ! pAINatti pabuccai ? " he sAvan ! prAthI (pUrva) dizAne jIva rUpa kahI che, ke ajIva rUpa kahI che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre rUpA vA ucyate ? ' goyamA ! jIvAceva, ajIvAceva' he gautama ! jIvAcaiva, ajIvAcaitra, jIvA jIvarUyA prAcI, ajovarUpA ca, tatra jIvA ekendriyAdayaH, ajIvAstu dharmAstikAyAdayaH, tathA ca prAcyAM dizi jIvAH, anIvAzca santIti bhAvaH gautamaH pRcchati- kimiyaM bhaMte ! paDINatti pavuccaI ? ' he bhadanta ! kimiyaM pratIcI pazcimA dizaiti procyate ? kiM jIvarUpA, anIvarUpA vA ucyate iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! evaM cetra evaM dAhiNA, evaM udINA, evaM ur3A, evaM ahovi' he gautama ! pratIcI dizA evameva mAcIvadeva, jIvarUpA, ajIva rUpAca, tatra jIvAH ekendriyAdayaH, anIvAstu dharmAstikAyAdayaH pratIcyAM dizi pUrva dizA jIvarUA kahI gaI hai ? yA ajIva rUpa kahI gaI hai ? isake uttarameM prabhune kahA-' goyamA' he gautama ! 'jIvA ceva ajIvA ceva' pUrva dizA jIvarUpa bhI kahI gaI hai aura ajIva rUpa bhI kahI gaI hai| " jIva ajIva rUpa kahI gaI hai " isakA tAtparya aisA hai ki prAcI dizAmeM ekendriyAdika jIva aura pudgalAstikAyAdika ajIva rahe hue haiM / isaliye unake rahane ke kAraNa vaha jIva rUpa bhI aura ajIva rUpa kahI gaI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'kimiyaM bhaMte ! paDI tti paccaI ' he bhadanta ! pazcima dizA jIvarUpa hai yA ajIva hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ' goyamA ' he gautama ! ' evaM ceva' "evaM dAhiNA evaM udI gA, evaM ur3A, evaM aho vi' pratIcI-pazcima dizApUrva dizAkI tarahahI jIvarUpa bhI hai aura ajIva rUpa bhI hai| yahAM mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" gautama ! "jIvA ceva ajIvA ceva" pUrI lizAne 71 35 5 4ii che bhane 57135 55 DI. cha. pUrva dizAne jIvaajIvarUpa kahevAnuM kAraNa e che ke temAM ekedriyAdika jIva ane pudgalAstikAyAdika ajIva rahelAM hovAthI tene jIvarUpa paNa kahI che ane ajIvarUpa paNa kahI che. gautama svAbhAnA prazna-"kimiyaM bhaMte ! pAINatti pavuccai ? " bhagavan ! pazcima dizA jIva rUpa che, ke ajIvarUpa che? mahAvIra prmun| utta2-" evaM ceva, evaM dAhiNA, evaM udINA, evaM uDDA, evaM aho vi" pratIyo hi (pazcima hiza!) 59] pUzAnI bha7135 paNa che ane avarUpa paNa che. kAraNa ke tyAM ekendriya vagere che ane pudgalAstikAya vagere ajIva rahelAM che. e ja pramANe dakSiNa dizA, uttaradizA, Urva dizA ane adizA paNa jIvarUpa ane ajavarUpa che ema samajavuM. tama svAbhInI prazna--" kaiNaM bhaMte ! disAo paNNattAo ?" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 dikUsvarUpanirUpaNam . bhavantIti bhAvaH / evaM-tathaiva dakSiNAdika, evameva udIcIdik, evam UrdhvAdik, evam adho'pi, adhorUpAdigapi jIvarUpo, ajIvarUpA ca bhavati / gautamaH pRcchati 'kaNaM bhaMte ! disAo paNNattAo' he bhadanta ! kati kiyatyaH khalu dizAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-' goyamA ! dasa disAo paNNattAo' he gautama ! daza dizAH prajJaptAH, 'taM jahA-purasthimA 1, purathimA dAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhiNA pacatthimA 4, paJcatthimA 5, paJcatthimuttarA 6, uttarA 7, uttarapurasthimA 8, uTTA 9, aho 10' tadyathA-paurastyA-pUrvA 1, paurastyadakSiNA-pUrvadakSiekendriyAdika jIva aura pudgalAstikAyAdika ajIva rahe hue haiM / isI prakAra dakSiNa dizA aura uttara dizA , Urdhva dizA aura adho dizA ye dizAe~ bhI jIvarUpa aura ajIva rUpa haiM aisA jAnanA caahiye| aba gautama prabhuple aisA pUchate haiM 'kahaNaM bhaMte ! disAo paNNattAo' dizAe~ kitanI kahI gaIhai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-' dasa disAo paNNattAo' he gautama ! dizAe~ daza kahI gaI haiN| ' taM jahA' jo isa prakArase haiM ' purathimA 1, purasthima dAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhiNa paccasthimA 4, paccatthimA 5, paccatthimuttarA 6, uttarA7, uttara puratthimA 8, ur3A 9, aho 10' paurastyA pUrva dizA 1, paurastya dakSiNA pUrva dakSiNA pUrva dakSiNa dizAkA antarAla rUpa pradeza Agneya koNa 2, dakSiNA-dakSiNadizA 3, dakSiNapazcimA-dakSiNapazcimadizAkA antarAla rUpa pradeza naiRta koNa 4, pazcimA-pazcimadizA 5, pazcimottarA-pazcima uttara dizAko antarAla rUpa pradeza-vAyavya koNa 6, uttarA-uttara dizA 7, uttara paurastyA-uttara pUrvadizAkA antarAla rUpa he bhagavan! dizAo keTalI kahI che? bhaDAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! dasa dikhAoM paNNatAo" : gautama ! hizAmA 42 4DI che. "taMjahA" te 40 pramANe che-"purasthimA1, purathimadAhiNAra, dAhiNA3, dAhiNapaccatthibhA4, paccatthima5, paJcatthimuttarA6, uttarA, uttarapuratthimA8, uDDhA9, addo10" (1) pau25tyA (pU .), (2) pau22tya kssiaapUrva ane dakSiNanI vaccenI dizA (agnikoNa) (3) dakSiNa dizA (4) dakSiNa pazcima-dakSiNa ane pazcima dizAnI vaccenI dizA (naiRtyakoNa), (5) pazcima dizA (6) pazcimottara pazcima ane uttaranI vacce AvelI dizA (vAyavyakoNa) (7) uttara hisA, (8) uttarapau22tyA-uttara bhane pUrva dizA (SAInaI) (6) BEarn mane (10) mAhiza. bha0-2 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre NAntarAlA-AgneyakoNaH 2, dakSiNA 3, dakSiNapazcimA-dakSiNapazcimAntarAlA nairRtakoNaH 4, pazcimA 5, pazcimottarA-vAyavyakoNaH 6, uttarA 7, uttarapaurastyA-IzAnakoNaH 8, UrjA Urdhva dizA 9, adhazca-adho dizA 10, gautamaH pRcchati-' eyAsi NaM maMte ! dasaNhaM disANaM kai NAmadhejjA paNNattA, ? he bhadanta ! etAsAM khalu dazAnAM dizAnAm kati nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni? bhagavAnAha- goyamA ! dasa nAmadhenA paNNattA' he gautama ! dazAnAM dizAnAM daza nAmadheyAni nAmAni prajJaptAni bhaNitAni, ' taM jahA-iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNIya 5, vAyabbA 3, sommA 7 IpANIya 8, vimalAya 9, tamAya 10 boddhanvA // 1 // tadyathA-aindrI-indro devatA yasyAH sA aindrI pUrvAdigucyate 1, AgneyI, agnirdevatA yasyAH sA AgneyI agnikoNaH 2, pradeza IzAna koNa 8, Urdhva dizA 9 evaM adhodizA 10 / aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-' eyAsi NaM bhaMte ? dasaNhaM disANaM kai NAmadhejjA paNattA' he bhadanta ! ina dazoM dizAoMke aura dUsare nAma kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! 'dasa nAmaghejjA paNNattA' ina daza dizAoMke aura dUsare noma daza kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakArase haiM-'iMdA 1, aggeyI 2, jamAya 3, neratI 4, vAruNI ya 5, vAyavvA 6 / mommA 7, IsANI ya 8 vimalA ya 9 tamA ya 10 boddhavvA" jisa dizAkA svAmI indra haiM vaha dizA aindrI pUrvadizA kahalAtI hai 1, jisakA svAmI agni devatA hai vaha dizA AgneyI dizA kahalAtI haiM 2, jisa dizAkA svAmI yama devatA haiM vaha dizA yAmyA dakSiNa dizA kahalAtI hai 3, jisa dizAkA svAmI gautama svAmInA prazna-" eyAsiNaM bhaMte ! dasaNhaM disANaM kai NAmadhejjA paNNatA !" mApana ! bhArI hizAsana bhI ya nAma i ? mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" gautama ! " dasa nAmadhejjA paNNattA" tathe hizAsAnAM bhIan nAma isa Bai cha, " taMjahA"2 nAya pramANa cha -" idA1, aggeyIra, jamA ya3, neratI4, vAruNI5 ya vAyavvA6, sommA7, IsANI ya8, vimalA ya9, tamAe10 boddhavvA " (1) 2 hizAna svAmI chandra cha / hazAne mandri (hazA) 4 cha. (2) 2 thAna svAmI AAdevatA cha, tazA sAmeyA hiza cha. (3) je dizAne svAmI yamadevatA che te dizAne yAkhyA (dakSiNa dizA) kahe che. (4) zAna svAmI nai cha, ta hazAna nata (naiRtya) che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za0 10 u0 1 0 1 diksvarUpanirUpaNam 11 yAmyA ca, yamo devatA yasyA sA yAmyA dakSiNA dik 3, naitI, niti devatA yasyAH sA nairRtIdik, naitakoNaH 4, kAruNIca, varuNo devatA yasyAH sA vAruNI pazcimA dik 5, vAyavyA vAyurdevatA yasyAH sA vAyavyA dik, vAyavyakoNaH6, saumyA somo devatA yasyAH sA saumyA uttarAdika, aizAnI ca IzAnI devatA yasyAH sA aizAnIdika , IzAnakoNaH 8, vimalA ca, vimalatvAt vimalAtAddazA UrjA digucyate 1, tamAca, tamA rAtristadvadandhakArAtatvAt aghodika tamA 10 boddhavyA-vijJeyA ! atraca dizaH zakaToddhi saMsthitAH, vidizastu muktA. valI sadRzAH, UrdhA'dhodizau ca rucakAkAre bodhye, tadAha-' sagaDuddhi saMThiyAo mahAdisAo havaMti, cattAri ! muttAvalI va cauro do ceva ya hoMti ruyaganibhe" // 1 // zakaToddhisaMsthitAH mahAdizA bhavanti catasraH muktAvalIva catasraH, dve evaca niti hai vaha dizA nairRtI-nairRtyakoNa kahalAtI hai 4, varuNa jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAruNI pazcima kahalAtI hai 5, vAyudevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA vAyavya-vAyavya koNa kahalAtI hai 6, somadevatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA saumyA uttara dizA kahalAto hai / 7 / IzAna devatA jisa dizAkA svAmI hai vaha dizA aizAnI-IzAnakoNa kahalAtI hai 8, vimala-nirmala honese Urdhva dizAko vimalA dizA 9, tathA rAtrike samAna aMdhakArase AvRta honeke kAraNa adhodizAko tamA kaha diyA hai 10 / cAroM dizAoMkA AkAra zakaToddhi (gADe ke auMdhaNa) ke jaisA hai, vidizAoMkA AkAra muktAvalIke jaisA hai tathA Urdhva dizA aura adho dizA ye dAnoM dizAe~ AkArameM rucakake jailI haiN| aba gautama svAmI prabhuse aisA (5) 2 zAna! svAmI 125 cha, ta hazAne pA29 ( pazcima cha. (6) je dizAne svAmI vAyudevatA che, te dizAne vAyavya (vAyavya keNI kahe che. (7) je dizAne svAmI somadevatA che, te dizAne saumyA ( uttara dizA) kahe che. (8) je dizAne savAmI IzAnadevatA che, te dizAne azAnI (IzAna 5) 4 cha. () vimala (ni) pAthI 84deg2 vimA RAL kahe che. (10) adhedizA rAtrinA jevAM aMdhakArathI vyApta hovAthI tene tamAdizA kahe che. cAre dizAone A kAra zakaTeddhi (gADAnI udha) je che ane cAre vidizAe ( agni Adi cAra vidizAono) AkAra muktAvalI jevo che. tathA Urva dizA ane dizAno AkAra rucaka (gAyanA ratananA) che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 bhagavatIsUtre bhavato rucakanibhe iti cchAyA // gautamaH pRcchati- iMdANaM bhaMte ! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA ? ' he bhadanta ! aindrI khalu pUrvadizA kiM jIvA ? kiM vA jIvadezA ? kiM vA jIvapradezA vartate ? kiM vA ajIvA ajIvadezA ? kiMvA ajIvapradezA ? vartate ? bhagavAnAha-' goyamA! jIvAvi, jIvadesAvi, jIvapaesAvi, taMva jAva ajIvapaesAvi' he gautama ! aindrI dizA jIvA api vartate tasyAM jIvAnAmastittvAt, evameva aindro dizA jIvadezA api jIvadezayuktA, jIva pradezA cApi jIvapradezayuktA vartate tatra ajIvAnAM pudgalAdInAmastitvAt tadeva yAvat-ajIvA api ajIva yuktA dharmAstikAyAdInAM sadbhAvAt / ajIvadezA api ajIvadezavato dharmAstikAyAdidezAnAM punarastitvAt , evameva ajIvapradezA pUchate haiM-' iMdA NaM bhaMte ! disA kiM jIvA jIvadesA jIva paesA ? ajIvA ajIvadesA, ajIvapaesA' he bhadanta ! aindrI dizA jo pUrva dizA hai vaha kyA jIvarUpa hai ? yA jIvadezarUpa hai ? yA jIva pradeza rUpa hai ? yA ajIva rUpa hai ? yA ajIva dezarUpa hai ? yA ajIva pradeza rUpa hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! ' jIvA vi jIvadesA vi, jIvapaesA vi taM ceva jAva ajIvapaesA vi' aindrI dizA jIva rUpa bhI hai, kyoMki isameM jIvoMkA astitva rahatA hai| isI taraha vaha jIva deza rUpa bhI hai kyoMki jIva dezase vaha yukta hai tathA jIva pradeza rUpa bhI hai kyoMki vaha jIva pradezase yukta hai| isI taraha vaha pudgalAstikAyAdi rUpa ajIvoM se yukta hone ke kAraNa ajIvarUpa bhI hai| pudgalAstikAyAdikoMke dezase yukta hone ke kAraNa vaha ajIva dezarUpa bhI hai tathA punalAstikAyAdikoM ke pradezoMse yukta honeke gautama svAmInA prazna-" iMdANaM bhaMte ! disA ki jIvA, jIvadesA, jIva paesA 1 ajIvA, ajIvadesA, ajIva paesA ?" he bhagavan! endri dizA (pUrva dizA) zuM javarUpa che? ke jIvadezarUpa che? ke jIvapradezarUpa che? ke ajIvarUpa che? ke achavadezarUpa che? ke ajIva pradeza rUpa che? mahAvIra prasuna utta2-"goyamA !" gautama ! " jIvA vi, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, saceva jAva ajIvapaesA vi" puurvhi|| 135 55 cha kAraNa ke te dizAmAM jIvenuM astitva rahe che eja pramANe te jIvadezarUpa paNa che kAraNa ke jIvadezathI te yukta che te eja pramANe te jIvapradezarUpa paNa che kAraNa ke te jIvapradezathI yukta che eja pramANe pugalastikAya Adi rUpa jIvothI yukata hovAne kAraNe te ajIvarUpa paNa che, tathA dharmAstikAya vagerenA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 divasvampanirUpaNam 13 api-ajIvapradezavatI dharmAstikAyodipradezAnAM sadbhAvAt, aindrIdig vartate iti / tatra 'je jIvA te niyamA egidiyA, be iMdiyA, jAva paMciMdiyA, aNidiyA ' aindrayAM dizi ye jIvA vartante te niyamAt ekendriyAH dvIndriyAH, yAvat-trIndriyAH, caturindriyAH, pazcendriyAH, anindriyAca kevalino vijnyeyaaH| athaca- je jovadesA te niyamA egidiyadesA jAva aNidiyadesA' aindrayAM dizi ye tu jIvadezA vartante te niyamAt ekendriyadezAH, yAvat dvIndriyadezAH, trIndriyadezAH, caturindriyadezAH, paJcendriyadezAH, anindriyadezAzca boddhavyAH, 'je jovapaesA te egidiyaparasA, beiMdiyapaesA jAva aNidiyapaesA' evameva tatra ye jIvapradezA vartante, te ekendriyapadezAH, dvIndriyapradezAH, yAvat trIndriyapradezAH, caturindriyapradezAH, paJcendriyapradezAH, anindriyapradezAzca vijJeyAH, 'je ajIvA te duvihA paNatA' ye aindrayAM dizi ajIvA vartante, kAraNa vaha pradeza rUpa bhI hai| isa dizAmeM jo jIva rahate haiM 'teniyamA egidiyA, beiMdiyA jAva paMcidiyA aNidiyA' ve niyamase ekendriya, do indriya yAvat teindriya, cauindriya, paJcendriya aura anindriya kevalI rahate haiM / 'je jIvadesA te niyamA egidiyadesA jAva aNi diyadesA' tathA yahAM jo jIva deza rahate haiM ve niyamase ekendriyake, doindriyake, teindriyake, cauindriyake, paJcendriyake aura anindriya kevalIke hote haiN| 'je jIvapaelA te egidiyapaesA, beiMdiya paesA jAva aNidiyapaesA' isI tarahase jo isa dizAmeM jIva pradeza rahate haiM ve niyamase ekendriya jIvoMke pradeza do indriya jIvoM ke pradeza, teindriya jIvoMke pradeza, cauindriya jIvoMke pradeza, paJcendriya jIvoMke pradeza aura anindriya jIvoMke pradeza rahate haiN| 'je ajIvA te duvihA' tathA yahAM dezathI yukata hovAthI te ajIvadezarUpa paNa che, tathA dharmAstikAya vagerenA pradezathI yukata hovAne lIdhe te ajIvapradezarUpa paNa che. A dizAmAM (pUrva dizAmAM) 2 / 2 cha. "te niyamA egidiyA, beiMdiyA jAva paMci diyA aNi diyA" te niyamathI ja ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya ane anindriy (Del) DAya che. "je jovadesA te niyamA egiMdiyadesA" tathA tyA je jIvadeze rahe che te niyamathI ja ekendriyanA, dvIndriyanA, trIjiyanA cataridrayanA. paMcendriyanA ane anindriyanA (kevalInA) jIvadeza hoya che. "je jIvapaesA te egiMdiyapaesA beiMdiyapaesA, jAva ajiMdiyapaesA" // dizAmAM je jIvapradeza rahe che, te niyamathI ekendriya jInA pradeza, kIndriya jInA pradeza, trIndriya jInA pradeza ane anindriya jInA (kevalInA) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 bhagavatI sUtre " te dvividhAH prajJaptAH ' taM jahA - rUtrI ajIvAya, arUvI ajIvAya ' tadyathA-rUpya jIvAzva, arUpyajIvAzca tatra 'je rUvI ajIvA te cauvvihA paNNattA ' ye rUpayajIvA prAcyAM dizi vartante, te caturvidhAH prajJaptAH taM jahA - khaMdhA 1, khaMdhadesAH 2, dhapaesa 3, paramANuroggalA 4, skaMdhA 1, skandhadezA 2, skandha pradezAH 3, paramANupuGgalAzca 4, ' je arUtrI ajIvA te sattavihA paNNattA' aidrayAM dizi ye arUpyajIvA vartante, te saptavidhAH prajJaptAH, taMjA - 'tadyathA te yathA - 'No dhammatthikAra, dhammatthikAyassa dekhe 1, dhammatthikAyassa paesA' 2, No ammatthikAra, adhammatthikAyAsa dese 3, adhammatthikAyassa parasA 4, evam 'No AgAsatthikAe, AgAsatthikAyassa dese 5, AgAsatthikAyassa 6 6 jo ajIba rahate haiM ve do prakArake kahe gaye haiM 'taM jahA ' jo isa tarahase haiM ' khatrI ajIvA ya, arUbI ajIvAya ' eka rUpI ajIva aura dUsare arUpI ajIva 'je ruvI ajIvA, te caucvihA paNNattA' jo isa aindrI dizAmeM rUpI ajIba rahate haiM ve cAra prakArake kahe gaye haiM-' taM jahA jaise- 'khaMdhA 1, khaMdha desA 2 khaMdhapaesA 3 paramANupoggalA ' skandha 1, skandhadeza 2, skandhapradeza 3 aura paramANupudgala 4 'je arUvI ajIvA te sattavihA paNNattA' isa dizA meM jo arUpI ajIva rahate haiM ve sAta prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahA' ve sAta bheda isa prakAra se haiM "No dhammasthikAe, dhammathikAsa dese 1, dhammasthikAyassa parasA 2, No adhammasthikAe, adhammasthikAyassa dese 3, adhammasthikAyarasa paesA 4, evaM No AgAsatkAe, AgAsasthikAyassa dese 5, AgAsatthikAyassa parasA 6, 'je ajIvA ve duvihA paNNattA pradeza hAya che A pUrva dizAmAM je alava rahe che te me ajharanA udyA che, " taMjahA " me prAze nIce pramA che-" ruvI ajIvA ya, arUvI ajIvAya " (1) 3thI atra bhane (2) a3yI anuva " je rUvI ajIvA, te cauvdhihA paNNattA - taMjahA " mA pUrva dizAmAM me 3yI alavA rahe hai tenA nIce pramANe yAra aAra udyA che- " khaMdhAra, khaMdhAdesAra, khaMdhapaesA 3, paramANupAgAlA 4, " (1) 24ndha, (2) 24ndhaheza, (3) andhapradeza bhane (4) paramAyu yuigala. je arUvI ajIvA te sattavihA paNNattA A dizAmAM je arUpI ajIva rahe che, te sAta prakAranA kahyA che, " taMjahA " ? sAta aAro nIce prabhA che- " No dhammatthikAe, dhammasthikArasa dese pasAra, No adhammasthikAe, adhammatthi kAyastra dese 3, adhagmatthikAthasva pasA4, evaM No AgAsasthikAe, AgAsatthikAyazvadese5, AgAsatthikAyarasa 63 66 "" zrI bhagavatI sUtra : 9 "
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1sU. 1 diksvarUpanirUpaNam 15 paesA 6, addhA samae 7, no dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH 1, dharmAstikAyasya pradezAH 2, no adharmAstikAyaH, adharmAstikAyasya dezaH 3, adharmAstikAyasya pradezAH 4, noAkAzAstikAyaH AkAzAstikAyasya dezaH 5, AkAzAstikAyasya pradezAH 6, addhA samayazca 7, atha prAcyAM dizi kathamuktA arUpyajIvAH saptavidhAH 1 iti cedatrocyate-nodharmAstikAyaH dharmAstikAyaH samasta evocyate, ata eva samasto dharmAstikAyaH prAcI dizi na saMbhavati ataH no dharmAstikAyaH atra dharmAstikAyo nAsti, atra no zabdo niSedhArthako vAcya anyathA'tra dharmAstikAyAdisattAsvIkAre uttarAdhyayanasUtrasthaSaTtriMzattamAdhyayanavAkyena ajIvA'rUpiNo dazabhedAnAM sadbhAvAt , atra tu saptAnAmeva bhedAnAM nirUpaNaM varttate / kintu addhAsamae 7" dharmAstikAya nahIM hai, kintu dharmAstikAyakA ekadeza 1 aura dharmAstikAya ke pradeza hote haiM 2, isI prakAra adharmAstikAya nahIM hotA hai kintu adharmAstikAya kA ekadeza 3 aura adharmAstikAya ke pradeza hote haiM 4, tathA AkAzAstikAya nahIM hai parantu AkAzAstikAya kA ekadeza 5 AkAzAstikAya ke pradeza 6 hote haiM isI prakAra addhAsamaya hotA hai| ___ kahane kA abhiprAya yaha hai ki pUrva dizA meM dharmAstikAya nahIM hai kyoMki dharmAstikAyapadase sampUrNa dharmAstikAyakA grahaNa hotA hai| yahAM no zabda niSedhArthaka hai jisase no dharmAstikAya aisA kahane se yahAM sampUrNa dharmAstikAya kA niSedha samajhanA cAhiye, kyoMki dharmAstikAya Adi kahane se ajIva arUpI ke daza bheda ho jAte haiM jo uttarAdhyayana mUtra ke 36 veM adhyayana meM kahe gaye haiN| yahA~ sampUrNa dhamo. stikAyakA niSedha kahane se mAta bhedoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai, isa paesAha, addhAsamae," dharmAstiyatA nathI. paraMtu yAstiyana zA. dharmAstikAyane pradezara, ane adharmAstikAya hotA nathI. paraMtu adhamastikAyano eka deza ane adharmAstikAyane pradeza4, tathA AkAzAstikAya hatA nathI. paraMtu AkAzAstikAyane eka dezapa, AkAzAstikAyane pradeza, ane addhAsamaya, kahevAnuM tAtparya e che ke-pUrva dizA che, tyAM dharmAstikAya nathI. kemake-dhamastikAya padathI te saMpUrNa dharmAstikAyane bodha thAya che. ahiyAM ne zabda niSedhArthaka che, jethI dharmAstikAya kahevAthI ahiyAM pUrA dharmAsti kAyane niSedha samaja joIe. kemake-dharmAstikAya vigerene kahevAthI ajIva arUpI nA dasabheda thaI jAya che. je uttarAdhyayana sUtranA 36 chatrIsamA adhyayanamAM kahela che. ahiyAM pUrA dharmAstikAyano niSedha kahela che. tethI ahiyAM sAta zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre dharmAstikAyasya dezaH sAtadekadezabhAgarUpA iti 1, evaM dharmAstikAyasyaiva pradezA pradezarUpA sA bhavati tasyAH asaMkhyAtapradezAtmakatvAt 2, evamevAtra adharmA. stikAyo'pi nAsti kintu adharmAstikAyasya dezaH 3, pradezA ca pradezarUpA sA bhavati 4, tathaivAtrA''kAzAstikAyo'pi nAsti kintu AkAzAstikAyasyApi dezaH ekadezarUpA sA 5, pradezA ca pradezarUpA sA bhavati 6, evam addhAsamayazcAddhAsamayarUpA bhavati 7, tadevaM saptamakArA rUpyajIvarUpA aindrIdigiti bhAvaH / prakAra yahAM dharmAstikAya nahIM hai isa kathanakA tAtparya yahI hai ki yahAM dharmAstikAya kA ekadeza hai aura dharmAstikAya kA pradeza hai aise do bheda hI grahaNa kiye gaye haiN| isakA tAtparya aisA hai ki pUrva dizA asaMkhyAta pradeza vAlI hai jaise dharmAstikAya kA deza 1 aura pradeza rUpa hai 2 vaise hI yahAM adharmAstikAya nahIM kintu adharmAstikAya kA ekadeza rUpa hai 3 aura adharmAstikAya kA pradeza rUpa hai 4 yahAM AkAzAstikAya bhI nahIM hai kintu AkAzAstikAya kA vaha ekadeza rUpa hai 5 aura AkAzAstikAya ke pradeza rUpa haiM 6 tathA addhA samaya nAma kAlavAcaka hai so vaha pUrva dizA addhA samaya rUpa hai kyoMki lokAkAza rUpa pUrva dizA ke Upara eka eka pradeza meM eka eka kAla dezakA pradeza kahA gayA hai isI prakAra sAta prakAra ke arUpI ajIvoMke AzrayabhUta banI huI vaha pUrva dizA ajIvarUpa bhI hai|' aba gautama svAmI prabhuko bheTanaH nirUpaNa karela che. A rIte ahiyAM dharmAstikAya nathI. te A kathananuM tAtparya eja che ke-dharmAstikAyane ekadeza che, ane dharmAstikAyane pradeza che, evA be bhede ja grahaNa karAyA che. tenuM tAtparya e che ke-pUrva dizA asaMkhyAta pradezavALI che. tethI te dharmAstikAyanA deza pradeza rUpa che.2, eja rIte ahiyAM adharmAstikAya nathI. paraMtu adharmAstikAyanA ekadeza rUpa che, ane adharmAstikAyanA pradeza rUpa che, ahiyAM AkAzAstikAya paNa hatA nathI. paraMtu AkAzAstikAyanA te eka bhAga rUpa che. ane AkAzAstikAyanA pradeza rUpa che. 6 tathA addhA samaya nAma kALanuM che, te pUrva dizA addhA samaya rUpa che, kema ke kAkAza rUpa pUrva dizA para eka eka pradezamAM eka eka kALa dravyane pradeza rahela che. 7. Aja rIte sAta prakAranA arUpI ajInA AzrayarUpa banelI te pUrva dizA ajIva rUpa paNa che. gautama svAbhInI prazna-" aggeIeNaM bhaMte ! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIbapaemA," mApana pAuneyI|Al-AAy! 7135 cha, 17:535 cha ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 dikstrarUpanirUpaNam 17 gautamaH pRcchati - 'aggeINaM bhaMte! disA kiM jIvA, jIvadesA, jIvaparasA ? pucchA' he bhadanta ? AgneyI khalu dig-agnikoNaH kiM jIvA, jIvadezA, jIvapradezAvartate 1 kiMvA ajIvA, ajIvadezA, ajIvapradezA vA vartate ? iti pRcchA bhagavAnAha - 'goyamA ? go jIvA jIvadesA vi 1 jIvapaesAvi 2, ajIvAvi 3, artadesa 4, ajIvapapasAvi 5,' he gautama ! AgneyI khalu dig nojIvA vartate, Agneyo dizA vidiktayA vidizAM ca ekapradezikatvena jIvAnAma saMkhyAtapradezAvagAhi svabhAvatayA eka pradeze'vagAhAsaMbhavAt, apitu AgneyI dig jIvadezA api 1, athaca jIvapradezA api vartate 2 evam ajIvA api 3, ajIvadezA api 4, ajIva dezA api ca varttate 5, tatra 'je jIva desA te niyamA egiMdiyadesA' pUchate hai kI - 'aggeINaM bhaMte / disA kiM jIvA jIvadesA jIvapaesA' he bhagavan AgneyI dizA-agnikoNa jIvarUpa hai ki jIvadeza rUpa hai athavA jIva pradeza rUpa hai ki ajIva rUpa hai ajIva deza rUpa hai athavA ajIvapradeza rUpa hai isake uttara meM prabhu kahate haiM' No jIvA, jIvadesA Si, jIvapaesA ci 2, ajIvA vi 3, ajIvadesA vi 4, ajIva esA vi 5' AgneyI dizA jIvarUpa nahIM hai isakA tAtparya aisA hai ki AgneyI dizA bidizArUpa hai aura vidizA eka pradezakI cauDAI vAlI hotI hai| usameM asaMkhyAta pradezavAle jIvakA avagAha ho nahIM sakatA hai kyoMki usakA svabhAva asaMkhyAta pradeza meM avagAhana karanekA hai / isaliye AgneyI dizA jIvarUpa nahIM hai aisA kahA gayA hai| kintu vaha AgneyI dizA jIva dezarUpa hai kyoMki jIva vahAM apane dezarUpa se rahate haiN| isI prakAra vaha AgneyI vidizA jIva pradezarUpa bhI hai| kyoMki jIva ke pradeza rahate haiN| tathA athavA jIvapradezarUpa che ? ajIvarUpa che? ajIvadezarUpa che ? athavA ajIva pradezarUpa che ? mahAvIra alun| uttara- " goyamA ! he gautama ! " NojIvA, jIvadesA vi1 jIvapapasA vi 2 ajIvA vi, 3 ajIva desAvi. 4 ajIva paemA vi.5 " agniddizA ( agnikhUNe| ) jIvarUpa nathI. A pramANe kahevAnuM kAraNa e che ke-agnidizA vidizArUpa che. ane vidizA eka pradezanI paheALAivALI hoya che. temAM asa'khyAta pradezavALAM jIvanA avagAha thai zakatA nathI, kAraNa ke asakhyAta pradezamAM avagAhana karavAne temA svabhAva hAya che. te kAraNe AgneyI dizAne (agnine) va35 uDela nathI, parantu te dizA bhavaddeza3ya hai, ara jIvanA deza ( aMza ) tyAM rahI zake che, eja pramANe AjJethI dizA jIvapradeza bha0 3 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre AgneyyAM dizi ye jIvadezA vartante. te niyamAt niyamataH ekendriyadezA vijJeyA ekendriyANAM sakalalokavyApakatayA AgneyyAmapi niyamataH ekendriyadezAH santIti bhAvaH / 'ahavA egidiyadesA ya, beIdiyassa dese ? ' athavA' AgneyyAM dizi ekendriyadezAzca dvIndriyasya dezazca vartate, ekendriyANAM sakalalokavyApakatvAt , dvIndriyANAM cAlpatvena kAcidekasyApi tasya sambhavAt "ekendriyANAM dezAca, dvIndriyasya dezazca" iti dvikayoge prathamo bhaGga uktH| 'athavA egidiyayaha ajIva rUpa bhI hai, ajIva dezarUpa bhI hai aura ajIva pradezarUpa bhI hai| isa saba kathanakA spaSTIkaraNa svayaM satrakAra Age kara rahe haiM-'je jIvadesA te niyamA egidiyadesA' usa AgneyI dizAmeM jo jIvake deza haiM ve niyamase vahAM ekendriya jIvake deza haiN| kyoMki ekendriya jIva sakala lokameM vyApaka kahe gaye haiM, ataH AgneyI dizAmeM bhI unake aneka deza maujUda rahate haiN| mahavA egidiya demA ya beiMdiyassa dese 1' athavA AgneyI dizA jIvadezarUpa isa tarahase bhI ho sakatI hai ki usameM ekendriya jIveke sakalaloka vyApI honese aneka deza rahate haiM aura bIndriya jIvoM ke inakI apekSA alpa honese koI eka dIndriya jIvakA vahAM astitva honekI saMbhAvanA se usa chondriyakA ekadeza rahatA hai| ekendriyoMke aneka dezarUpa aura chIndriyakA eka dezarUpa honese vaha dizAjIva dezarUpa hai, isa prakAra ke vikasaMyogameM yaha prathama bhaGga hotA hai / 'ahavA egidiyadesA ya veiMdiyassa desA 2' aisA rUpa paNa che, kAraNa ke jIvanA pradeze tyAM rahe che. tathA te dizAmAM jIvarUpa paNa che ane ajIvapradezarUpa paNa che. A samasta kathananuM sUtrakAre pote ja nIce pramANe spaSTIkaraNa karyuM che.- "je jIvadesA te niyamA egidiyadesA" tyAne 24sA cha, te niyamathI ja ekendriya jI sakala lekamAM vyApelA hoya che, tethI AvI Muwi 5 tamanA bhane heza bhATa 2 che. "ahabA egidiyadesA ya beiMdiya dese?" athavA mAmeyI paheza35 se rIte 544 samavI. za che ke temAM ekendriya jInA aneka deza rahe che (kAraNa ke ekendriya jI te sakalalaka vyApI che) ane koI eka Andriya jIvane ekadeza rahe che. ekendriya jIva karatAM dvIdriya jIve alpa hovAthI tyAM keI eka kIndriya jIvanA astitvanI saMbhAvanA hovAthI te dvandriyane ekadeza tyAM rahe che, ema kahevAmAM AvyuM che, ekendriyenA aneka dezarUpa ane dvIndriyanA eka dezarUpa hovAthI te dizA jIvadezarUpa che, A prakAranA krikasAgathI A pahele bhAMge, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksvarUpanirUpaNam 19 desA ya, beiMdiyasa desAya 2' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAca, dvIndriyasya dezAzca vartante iti dvitIyo bhaGgaH uktaH, prathamabhaGge dvIndriyasambandhi dezapadasyaikavacanAntatvena, atraca tatpadasya bahuvacanAntatayA prathamabhaGgApekSayA dvitIyabhaGgasya vilakSaNatA vartate / kintu ayaM bhaGgo yadA dvIndriyo dvayAdibhirdeza stAmAgneyIM dizaM spRzati tadA bodhyaH, "ahavA egiMdiyadesAya beiMdiyANaya desA 3 " athavA AgneyAM dizi ekendriyANAM dezAzca dvIndriyANAM ca dezA bhavanti iti tRtIyo bhaGgaH, atra dvIndriyapadasyApi bahuvacanAntatvena pUrvamaGga dvayApekSA asya vailakSaNyam / evameva trIndriyacaturindriyapaJcendriyAnindriyaiH yaha dvitIya bhaMga bhI hotA hai usa AgneyI dizAmeM ekendriya jIvAMke bhI aneka deza tathA dIndriya jIvake bhI aneka deza rahate haiM 2 / prathama bhaGga meM aura dvitIya bhaMga meM dvIndriya jIvake deza padake ekavacanAnta rakhakara ke bhinnatA kahI gaI hai| yaha dvitIya bhaMga taba hotA hai ki jaba dvIndriya jIva apane do Adi dezoMse usa AgneyI dizAka sparza karatA hai / ' ahavA egiMdiya desA ya beiMdiyANa ya desA 3' athavA Agneya dizAmeM ekendriyoMke aneka deza aura dvIndriyoMke aneka deza vartamAna rahate haiM aisA yaha tRtIya bhaGga hai| yahAM dvIndriya padako bahu vacanAnta karake prayukta kiyA gayA hai isaliye pUrva bhaGga iyakI apekSA isa bhaMga meM vilakSaNatA bhinnatA hai| isI prakAra se teindriya, cauindriya, paMcendriya aura anindriya jIvoMke sAtha ekendriyoMke pratyeka bhaGga trayako ( viudaya ) manyo che. ahavA egi diyadesA ya beiMdiyassa desAra " jIle dvikasaceAgI bhAMge| A pramANe ane che-" AgneyI dizAmAM ekendriya jIvAnA paNa aneka deza tathA dvIndriya jIvanA paNa aneka deza rahe che." paDelA ane bIjA bhAMgAmAM dvIndriya jIvanA 'deza' padane anukrame ekavacanamAM ane bahuvacanamAM rAkhIne bhinnatA prakaTa karavAmAM AvI che. A khIje bhAMgeA tyAre bane che ke jayAre dvIndriya jIva peAtAnA e Adi dezeAthI te AgneyI dizAne spaza kare che. ahavA egiMdiyadesAya beiMdiyANa ya desA3" trIle lAgo-" athavA AgneyI dizAmAM ekendriya jIveAnA aneka deza ane drIndriya jIvAnA pazu aneka deza mAjUda rahe che.' A trIjA bhAMgamAM dvIndriya padane mahuvacanamAM vAparIne AgalA be bhAMgA karatAM temAM bhinnatA prakaTa karavAmAM AvI che, eja pramANe trIndriya, caturindriya, paMcendriya ane atindriya jIvAnI sAthe ekendriyAnA sacAgathI traNa, traNa bhAMgA kahevA joIe. eja vAta sUtrakAre 66 zrI bhagavatI sUtra : 9 66
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 -- bhagavatIsUtre saha ekendriyANAM pratyekabhaGgatrayaM vAcyamityabhipAyeNAha-'ahavA egidiyadesA, teiMdiyassa deseya, evaM ceva tiyamaMgo bhANiyabo, evaM jAva aNidiyANaM tiyabhaMgo' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAca, trIndriyasya dezazca vartate, 1 evameva-pUrvoktavadeva trikabhaGgo bhaNitavyastathA ca trIndriyasya dezAzca ekendriyANAM dezAzva vartante 2, ekendriyANAM dezazca, trIndriyANAM dezAca, vartante 3 trikabhaGgo bodhyaH, evaM rItyA yAvat caturindriyapaJcendriyAnindriyANAM trikabhano bhaNitavyaH, tathAcAgneyyAM dizi ekendriyANAM dezAca, caturindriyasya dezazca vartate 1, ekendriyANAM dezAzva caturindriyasya dezAzva vartante 2, kahanA cAhiye - isI abhiprAyako prakaTa karaneke liye sUtrakArane 'ahavA egidiya desA teiMdiyassa dese, evaMceva tiyabhaMgo bhANiyaco evaM jAva aNidiyANa tiyabhaMgo' aisA kahA hai| isameM jina 3-3 bhaMgoke honekI bAta kahI gaI hai ve bhaMga isa prakAra se hai - AgneyI dizAmeM ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvakA eka deza rahatA hai aisA yaha prathama bhaMga hai. ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvake aneka deza rahate haiM aisA yaha dvitIya bhaGga hai, ekendriya jIvoMke aneka deza aura teindriya jIvoMke aneka deza rahate haiM aisA yaha tRtIya bhaGga hai| isI prakArase cauindriya paMcendriya aura anindriya jIvoM ke 3-3 bhaMga bhI isI prakAra se hote haiM - jaise AgneyI dizAmeM ekendriya jIvoMke aneka deza rahate haiM aura cauDandriya jIvakA ekadeza rahatA 1, ekeindriyoMke aneka deza aura cauhandriyake aneka deza rahate nAyanA sUtradvArA vyarata 4" ahavA egi diyadesA teiMdiyassa dese, evaM ceva tiyabhaMgo bhANiyayo-evaM jAva aNidiyANa tiyabhaMgo" A sUtramAM je traNa traNa bhAMgA thavAnI vAta kahevAmAM AvI che, te traNa traNa bhAMgAe A pramANe samajavA (1) AgneyI dizAmAM ekendriya jIne aneka deza tathA teIndriya jIvana ekadeza rahe che. (2) athavA ekendriya jIvenA aneka dezo tathA teIndriya jIvanA aneka deze rahe che. (3) athavA ekendriya jenA aneka deze ane teIndriya jInA aneka deza rahe che. A traNa bhAMgAe ekendriyane ane teIndriyanA dvisaMgathI banyA che. ekendriyonA cauIndriya sAthenA saMyogathI nIce pramANe traNa bhAgAo bane che-1) AneyI dizAmAM ekendriya jInA aneka deze tathA cAIndriya jIvane eka deza rahe che. (2) athavA ekendriya jIvonA aneka dezo tathA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 divasvarUpanirUpaNam 21 ekendriyANAM dezazca caturindriyANAM dezAzca vartante 3, ekendriyANAM dezAca, pazcendriyasya dezazca vartate 1, ekendriyANAM dezAzca pazcendriyasya dezAzva vartante 2, ekendriyANAM dezazca pazcendriyANAM dezAzca vartante 3, ekendriyANAM dezAzca anindriyasya dezazca 1, ekendriyANAM dezAzca anindriyasya dezAzca 2, ekendriyANAM dezAzca anindriyANAM dezAzca vartante 3 iti bhaavH| 'je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA' AgneyyAM dizi ye jIvapradezAH santi te niyamAt niyamataH ekendriyapradezA bodhyAH, 'ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyassa paesA' haiM 2, ekendriyoMke aneka deza aura cauindriya jIvoMke aneka deza hote haiM 3, isI prakArase AgneyI dizAmeM ekendriyoMke aneka deza paMcendriyakA ekadeza 1, ekendriyoMke aneka deza paMcendriyake aneka deza 2 aura ekendriyoMke aneka deza aura paMcendriyoMke aneka deza hote haiN| isI prakAra vahAM ekendriyoMke aneka deza, anindriya jIvakA eka deza 1, ekendriyoMke aneka deza anindrayake aneka deza 2, evaM ekendriyoM ke aneka deza tathA anindriya jIvoMke bhI aneka deza hote haiM / 'je jIva paesA te niyamA egidiya paesA' jIva dezako prakaTa kara aba sUtrakAra isa sUtra dvArA jIva pradezako prakaTa karate hue kahate haiM ki usa AgneyI dizAmeM jo jIvapradeza haiM, ve niyamase ekendriyapradeza haiM 'ahavA egidiyapaemA ya beidiyassa paemA athavA AgneyI dizAmeM cauindriye jIvanA aneka deza rahe che() athavA ekendriya nA aneka deze tathA cauIndriya jInA aneka deze rahe che. have ekendriyenA ene paMcendriyanA krikasaMgathI banatA traNa bhAMgAo prakaTa karavAmAM Ave che-(1) AyI dizAmAM jIvananA aneka deze tathA paMcendriya jIvane ekadeza rahe che. (2) athavA ekenidraya jInA aneka dezo tathA jIvanA aneka deze rahe che (3) athavA ekendriya jInA aneka deze tathA paMcendrijInA aneka deze rahe che. e ja pramANe AneyI dizAmAM 1) eke. ndriya jInA aneka deze ane anindriya jIvane eka deza rahe che. (2) athavA ekendriya jIvenA aneka deza ane anindriya jIvanA aneka deze rahe che. (3) athavA ekendriya jIvenA aneka deze ane anindriya jIvenA aneka dezo rahe che. "je jIvapaesA te niyamA egi diyapaesA"ve sUtradhAra mAneyA mAM rahelAM jIvapradezanI vAta kare che-AneyI dizAmAM je jIvapradeza che, te niyamathI ya nA prsh| cha. " ahavA egidiypes| ya beiMdiyassa paesA" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAzca dvIndriyasya pradezAzca santi 1, 'ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyANa ya paesA 2, evaM Aillavirahio jAva aNidiyA NaM' athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAzca dvIndriyANAM ca pradezAH santi, evaM rItyA AdyavirahitaH "ekendriyANAM padezAca, dvIndriyasya pradezazca" ityAkAraprathamabhaGgarahitaH kevalaM dvitIyatRtIyabhaGgapadezaviSaye vaktavya iti bhaavH| tathA ca pradezapakSe dvIndriyAdiSu pradezapadaM bahuvacanAntameva, yato lokavyApakAvasthAnindriyavarjajIvAnAM yatraikaH pradezastatrAsaMkhyAtAste bhavanti, lokavyApakAvasthAnindriyasya punaryadhapyekatra kSetrapradeze eka evaM pradeza stathApi tatpradezapade'pi bahuvacanameva bhavati AgneyyAM tatmadezAekendriyoM ke pradeza hai aura do indriya jIvake pradeza haiM 1, 'ahavA egidiya paesA ya beiMdiyANa ya paesA ya 2' athavA vahAM ekendriyoMke pradeza haiM aura do indriya jIvoMke pradeza haiM 2, evaM Aillavirahio jAva agiMdiyANaM' athavA AgneyI dizAmeM ekendriya jIvoM ke pradeza haiM aura dvIndriya jIvake pradeza haiM 2, isa rItise "ekendriyoMke pradeza AgneyI dizAmeM hai aura dvIndriyakA pradeza AgneyI dizAmeM hai" jo prathama bhaMga hai usase rahita ye dvitIya aura tRtIya bhaMgapradeza yahAM kahe gaye hai / tathA ca pradeza pakSameM dvIndriyAdikoMmeM pradezapada bahuvacanAnta hI liNa gayA hai kyoMki lokavyApaka avasthAvAle anindriya jIvake sivAya jIvoM kA jahA~ ekapradeza hotA hai vahAM ve asaMkhyAta hote haiM / yadyapi leAkavyApaka avasthAvAle anindriya jIvakA (1) athavA AgneyI dizAmAM ekandriya nA pradeza ane dvIndriya jIvanA prdesh| 27 cha. " ahavA egidiyapaesA ya beiMdiyANa ya paesA yara" (2) athavA yo mendriya 73nA pradeza mane dvandraya vAna pradeza DAya che. " evaM Aillavirahio jAva aNi diyANaM" "athavA mazizimA mendriya vAnA pradeza hoya che ane dvIndriya jIvano eka pradeza hoya che. A prakArano bhAMgo ahIM banatuM nathI. AgaLa jIvadezanI apekSAe A prakArane pahele bhAMge batAvela che. paNa jIvapradezanI apekSAe A bhAMgA sivAyanA be bhAMgA ja saMbhavI zake che, ema samajavuM. jIvapradezanA bhAMgAbAmAM hIndriyAdike mAM pradeza padane bahuvacanamAM ja levAmAM AvyuM che, kAraNa ke lekavyApaka avasthAvALA aniSkriya jIva sivAyanA ja eka pradezamAM asaMkhyAta hoya che. jo ke lekavyApaka avasthAvALA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacamkiA TIkA za0 10 u0 1 0 1 dikpa rUpanirUpaNam 23 nAmasaMkhyAtAnAmavagADhatvAt , ataH sarveSu dvikayogeSu pradezAnAmAdyavirahitaM bhaGgakadvayamevAvaseyam , yAvat-athavA AgneyyAM dizi ekendriyANAM pradezAca zrIndriyasya pradezAzca 1, ekendriyANAM pradezAzca trIndriyANAM pradezAzca santi 2, evameva ekendriyANAM pradezAzca caturindriyasya pradezAzca 1, ekendriyANAM pradezAzca caturindriyANAM pradezAzca santi 2, tathaiva ekendriyANAM pradezAzca pazcendriyasya pradezAzca 1, ekendriyANAM pradezAzca paJcendriyANAM pradezAzca santi 2, evam eke. ndriyANAM pradezAca anindriyasya pradezAzva 1, ekendriyANAM pradezAzva anindriyANAM eka kSetra pradezameM eka hI pradeza hotA hai to bhI usa pradezapadameM bhI bahuvacanAntatA hI hotI hai kyoMki AgneyI dizAmeM aise asaMkhyAta pradezoMkA avagADha hai / isaliye saba dvika saMyogoM meM pradezake AdhabhaGga rahita do bhaMga hI hote haiM aisA jAnanA caahiye| isI viSayako TIkAkArane isa prakArase prakaTa kiyA hai - athavA AgneyI dizAmeM ekendriyoMke pradeza hote haiM aura teindriya jIvake pradeza hote haiM 1, athavA ekendriyoMke pradeza hote haiM aura teindriyoM ke pradeza hote haiM 2, isI prakArase ekendriyoM ke pradeza hote haiM aura cauindriya ke pradeza hote haiM 1, athavA ekendriyoM ke pradeza hote hai aura cauindriyoM ke pradeza hote haiM 2, isI prakArase vahAM AgneyI dizAmeM ekendriyoM ke pradeza hote haiM aura paMcendriyake pradeza hote haiM 1, ekendriyoMke pradaze hote haiM aura anindriya jIvana eka kSetrapradezamAM eka ja pradeza hoya che, to paNa te pradeza padamAM bahuvacanAntatA ja rahe che, kAraNa ke agni dizAmAM evAM asaMkhyAta pradezane avagADha che. tethI badhAM dvika sagomAM pradezanI apekSAe pahelA bhAMgA sivAyanA be bhAMgAo ja bane che, ema samajavuM. A viSayane saraLatA pUrvaka samajAvavA mATe TIkAkAre te bhAMgAe ahIM prakaTa karyA che.- (1) agni dizAmAM ekendriya ane pradeza hoya che ane teIndriya jIvanA pradezo hoya che. (2) athavA ekendriya jIvonA pradeza hoya che ane teIndriya jIvonA pradeza hoya che. e ja pramANe (1) agni dizAmAM ekendriya jIvonA pradeza ane caturindriya jIvanA pradeza hoya che (2) athavA ekendriya jInA pradeza ane caturindriya jInA pradezo hoya che. eja pramANe temAM (1) ekendriya jInA pradeza ane paMcendriya jIvanA pradeza hoya che (2) athavA ekendriya jInA pradeza ane paMcendriya jIvonA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhagavatI sUtre pradezAzca santIti bhAvaH / athaca ' je ajIvA te dubihA paNNatA, taMjahA - rUviajIvAya aruvi ajIvAya ' AgneyyAM dizi ye ajIvAH santi te dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - rUpyajIvAzva, arUpyajIvAzca tatra 'je rUvI ajIvA te cauvvihA paNNattA, taMjahA - khaMdhA jAva paramANupoggalA 4' ye rUpyajIvAH santi, te catuvidhAH prajJaptAH, tadyathA - skandhAH 1, yAvat-skandhadezAH 2, skandha pradezAH 3, paramANupudgalAzca 4, 'je arUtrI ajIvA te sattavihA paNNattA' AgneyyAM dizi ye arUpya jIvAH santi, te saptavidhAH majJaptAH, 'taMjahA - No dhammasthikAe - dhammatthikAyasa dese, dhammasthikAyassa paesA, evaM adhammatthikAyassa vi jAva AgAsatthikAyassa parasA addhAsamae ' tadyathA-no dharmAstikAyaH samasta evocyate sa ca paMcendriyoMke pradeza hote haiM 2, ekendriyoM ke pradeza hote haiM aura anindriya jIvake pradeza hote haiM 1, ekendriyoM ke pradeza hote hai aura anindriya jIvoMke pradeza hote hai 2, 'je ajIvA te dubihA paNNattA taMjahA - rUvi ajIvA ya arUvi ajIvA ya' AgneyI dizA meM jo ajIva hai ve do prakArake kahe gaye hai jaise eka rUpI ajIva aura dUsare arUpI ajIva 'je rUvI ajIbA te caumvihA paNNattA' jo rUpI ajIva hai ve cAra prakArake kahe gaye hai jaise 'khaMdhA jAba paramANuvoggalA' skandha 1, skandhadeza 2, skandhapradeza 3, aura paramANupudgala 4, 'je arUSI ajIvA te sattavihA paNNattA' AgneyI dizA meM jo arUpI ajIva hai ve sAta prakAra ke kahe gaye hai - 'ta' jahA - No dhammatthikAe - dhammasthikAyassa dese, dhammasthikAyassa paesA evaM adhammasthikAyassa vi jAva AgAsatdhikAyassa paesA addhAsamae' neA dharmAstikAya - akhaMDa dhrmaasti(1) ekendriya jIveAnA pradezo ane (2) athavA ekendriya jIveAnA pradeze ane 'je ajIvA te duvihA paNNattA- taMjakavi ajIvA ya, arUvi ajIvA ya" abhi dvizAmAM me prAranA alavA udyA che- (1) 3yI sava bhane (2) a3pI agunn. je rUvi ajIvA te cauvvihA paNNattA- taMjahA-khaMdhA, jAva paramANupoggalA " 3pI alavAnA nIce pramA yAra prahAra 1hyA che-(1) 24ndha, (2) 24ndhaheza, (3) 24ndhapradeza bhane (4) paramANu yuddala. "je aruvI ajIvA te sattavidyA paNNattA taMjahA " agni dizAbhAM nIce pramANe sAta prahAranA alavA raDelA - No dhammatthikAe-dhammatthikA pradezo hAya che eja pramANe temAM anindriya jIveAnA pradezo hoya che. anindrika jIveAnA pradezeA DAya che. 6. 66 dese, dhammatthikAyassaparasA, evaM adhammatthikAyassa vi jAva AgAsatthikAyassapaesA addhAsamae " (1) no dharmAstimaya-mama dharmAstiya 35 te ani zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 0 1 dik svarUpanirUpaNam 25 AgneyI dik na saMbhavati tasyAstadekadezabhUtatvAt , kintu dharmAstikAyasya dezaH, sA tadekadezabhAgarUpA 1, athaca sA AgneyI dharmAstikAyasya pradezA pradezarUpA api bhavati, tasyA asaMkhyeyapradezAtmakatvAt 2, evameva sA no adharmAstikAyaH apitu adharmAstikAyasyApi yAvat dezabhUtA bhavati 3, evam dharmAstikAyasya pradezAca pradezarUpA sA bhavati 4, tathA sA no AkAzAstikAyaH, kintu AkAzAstikAyasya dezarUpA bhavati 5, evamAkAzAstikAyasya sA pradezA pradezarUpA api bhavati, 6, tathA sA AgneyI dik addhAsamayazca bhavati 7, 'vidisAsu natthi. jIvA, dese bhaMgo ya hoi samvattha' vidizAsu dikkoNeSu AgneyAdiSu na santi jIvAH, apitu deze maGgazca-jIvAnAM deze vikalpazca bhavati sarvatra-Agneya-nairRtakAyarUpa vaha AgneyI dizA nahIM hai kintu baha dharmAstikAyakI eka dezarUpa hai 1, vaha dharmAstikAyakI pradezAMrUpa hai kyoMki vaha asaMkhyAta pradezAtmaka hai 2, isI prakAra vaha akhaMDa adharmAstikAyarUpa nahIM hai kintu adharmAstikAyakI vaha ekadezarUpa hai 3, adharmAstikAyakI vaha pradezarUpa hai 4, akhaMDa AkAzAstikAyarUpa vaha AgneyI dizA mahIM hai kintu usakI vaha ekadezarUpa hai 5, AkAzAstikAyakI vaha pradeza rUpa hai 6, tathA vaha AgneyI dizA addhAsamaya kAlarUpa bhI hai| isa prakAra yaha vidizA sAta arUpI ajIvarUpa hai| 'vidisAmu nasthi jIvA, dese bhaMgo ya hoi savvattha' AgneyI Adi dikoNoMmeM jIva nahIM hai kintu vahAM jIvoMke deza haiM / isaliye jIvoMke deza viSayaka bhaMga yahAM hote haiM aisA jAnanA cAhiye tAtparya kahenekA yahI hai ki - vidishaadizA nathI, paraMtu te dharmAstikAyanA ekadeza rUpa che. (2) te dharmAstikAyanA pradeza rUpa che, kAraNa ke te asaMkhyAta pradezAtmaka che. (3) eja pramANe te akhaMDa adharmAstikAyarUpa nathI, paraMtu te adharmAstikAyanA ekadezarUpa che. (4) te astiyanA prdeshe| 35 cha (5) te AA RAM 43 mA. zAstikAya rUpa nathI, paraMtu AkAzAstikAyanA ekadeza rUpa che. (6) te AkAzAstikAyanA pradeza rUpa che. (7) tathA te agni dizA addhAsamaya (kALa) rUpa paNa che. A rIte agnidizA sAta arUpI ajIvarUpa che. " vidisAsu natthi jIvA, dese bhaMgo ya hoi savvattha" mAthi, naiRtya, pAya0ya, mane na 3564 mAM- shaame-| nathI, paNa tyAM jIvana deza che, tethI jIvanA dezaviSayaka bhAMgA (vika) ja tyAM saMbhavI zake che, ema samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke AgneyI, bha04 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 bhagavatIsUtre 1 vAyavya - aizAneSu itibhAvaH, gautamaH pRcchati - ' jamANaM bhaMte / disA kiMjIvA ?" he bhadanta ! yAmyA khalu dakSiNA dikU kiM jIvA, jIva dezA, jIvapradezA ? kiMvA ajIva dezA, ajIva pradezA ? bhavati iti praznaH, bhagavAnAha - 'jahA iMdA, taheva niravasesA' he gautama yathA aindrIdik jIvA api, jIvadezA api jIvapradezA api, etram ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api pUrvaM pratipAditA tathaiva yAmyAdigapi niravazeSA akhilA - jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api evam ekendrioMmeM AgneyI, nairRtI, vAyavya aura aizAnI inameM jIva nahIM haiM, kintu yahAM inake deza haiM ataH dezako lekara yahA~ bhaMga kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM - 'jamANaM bhaMte ? disA kiM jIvA ?' he bhadanta ! jo yAmyA - dakSiNa dizA hai vaha kyA jIvarUpa hai ? yA jIva dezarUpa hai ? yA jIva pradezarUpa hai ? kiMvA ajIvarUpa hai ? yA ajIva dezarUpa hai ? yA ajIvapradezarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'jahA iMdA taheva niravasesA' he gautama! jaisA kathana jIvarUpa, jIvadezarUpa, jIvapradezarUpa, ajIvarUpa, ajIvadezarUpa aura ajIva pradezarUpa honekA aindrIdizA ke saMbaMdha meM kathana kiyA gayA hai usI prakArakA kathana yahAM para bhI sarvarUpase jAnanA cAhiye - arthAt jaise aindrI dizA jIvarUpa bhI hai, jIvadezarUpa bhI hai, jIvapradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI hai, ajIvadezarUpa bhI hai, ajIva pradezarUpa bhI haiM aisA kathana pahile kiyA jA cukA hai usI prakArase yAmyA dizA bhI jIvarUpa bhI hai, jIvadezarUpa bhI hai, jIvapradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI haiM, ajIvadezarUpa bhI hai, aura ajIva pradezarUpa bhI hai aisA jAnanA naiRtya, vAyavya ane aizAnI (IzAna), A cAre vidizAemAM jIvA nathI, paNa temanA deza tyAM mejUda che. te kAraNe tyAM dezanI apekSAe bhAMgA vAmAM AvyA che. gautama svAbhIno prazna--" jamA NaM bhaMte ! disA ki jIvA0 ? " he bhagavan ! yAmyA krizA (dakSiNa dizA) zu* jIva rUpa che ? ke jIvadeza rUpa che ? ke jIvapradeza rUpa che? ke ajIva rUpa che? ke ajIvadezarUpa che ? ke ajIvapradezarUpa che? mahAvIra prabhunA uttara. " jahA iMdA taheva niravasesA " he gautama maindrI (pUrva dizA)nA jevuM ja kathana ahI' paNa samajavuM. eTale ke pUrva dizAnI jema dakSiNa dizA jIvarUpa paNa che, jIvadeza rUpa paNa che, jIva pradeza rUpa pazu che, ajIva rUpa paNa che, ajIvadeza rUpa paNa che ane ajIvapradeza rUpa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 diksva panirUpaNam 27 yAdayazca pratipattapAH' 'neraIya jahA bhAgeyo' naiRtI vidik nairRtya koNaH yathA AgneyI vidik pUrva pratipAditA tathaiva pratipattavyA, tathAca nai tI digapi AgneyI digiva nojIvA, apitu jIvadezA api 1, jIvapradezA api 2, ajIvA api 2, ajIvadezA api 2, ajIva pradezAapi, 3, bhavati, evam tatra ekendriyadezAdayazca pUrvoktAH prtipttvyaaH| 'vAruNI jahA iMdA' vAruNI pazcimAdik yathA aindrodik pUrvapratipAditA tathaiva prtipttvyaa| 'vAyavvA jahA aggeyI' vAyavyA vidik-vAyavyakoNo yathA AggeyI vidik pUrva pratipAditA caahiye| tathA yahAM ekendriyAdika jIva haiM, unake deza haiM, unake pradeza haiM ityAdi saba kathana addhAsamaya takakA yahA~ lagA lenA caahiye| 'neraI ya jahA agneyI' jisa prakArakA kathana nojIva Adiko lekara Agneyo vidizAkA kiyA gayA hai usI prakArakA kathana yahAM bhI kara lenA cAhiye - tathA ca - naiRtI vidizA bhI AgneyI vidizAkI taraha no jIva - jIvarUpa nahIM hai kintu vaha jIva dezarUpa bhI hai, jIva pradezarUpa bhI hai, ajIvarUpa bhI hai, ajIvadezarUpa bhI hai, aura ajIva pradezarUpa bhI hai| yahAM pUrvokta ekendriyAdika jIvoM ke dezAdikoMka hone kA bhI saba kathana samajha lenA caahiye| 'vAruNI jahA iMdA' pazcima dizAmeM bhI jIvarUpa ajIvarUpa honekA kathana pUrva dizAmeM kiye gaye kathanake jaisA saba rUpase jAnanA cAhiye - 'vAyavyA jahA paNa che. tathA ekendriyAki jIve che, temanA deza che ane temanA pradezo che, ItyAdi addhAsamaya (kALa) paryatanuM samasta kathana ahIM paNa karavuM joIe. "neraI ya jahA aggeyI" nA 1 mahinI apekSA 4thana AgneyI vidizA (agni khUNA) viSe karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana nitI vidizA (naiRtya koNa) viSe paNa samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke netrAtya vidizA AgneyI vidizAnI jema jIvarUpa nathI, paNa jIvadeza rUpa paNa che ane jIvapradeza rUpa paNa che, avarUpa paNa che, aradezarUpa paNa che. ane ajIva pradeza rUpa paNa che. ahIM pUrvokta ekendriyAdika jenA dezAdikanA astitvane lagatuM samasta kathana paNa grahaNa karavuM joIe. "vAruNI jahA iMdA" 1920ii (pazcima) CAL paY YAzAnI rema jIva rUpa, jIvadeza rUpa, jIva pradeza rUpa, ajIvarUpa, achavadeza rUpa ane ajavA pradeza rUpa che. A rIte pazcima dizAmAM jIva-ajIva Adi viSenuM samasta kathana pUrva dizA pramANe ja samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhagavatI tathaiva matipattavyA, 'somA jahA iMdA' saumyA-uttarA dik , yathA aindrIdika pUrvapratipAditA tathaiva pratipattavyA, 'IsANI jahA aggeyI' aizAnI-IzAno devatA yasyAH sA aizAnI vidik-IzAnakoNaH yathA AgneyI vidikpUrva pratipA. ditAtathaiva pratipattavyA, "vimalAe jIvA jahA aggeyIe" vimalAyAmaAyAM dizi jIvA yathA AgneyyAM dizi pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, tathAca yathA AgneyyAM jIvAnAmanavagAhAt nojIvAH, apitu jIvadezAH jIvapradezAH bhavanti, tathaiva vimalAyAmapi jIvAnAmanavagAhAt naujIvAH, apitu jIvadezA, jIvamadezA ca bhavatIti bhaavH| ajIvA jahA dAe' vimalAyAm aggeyI' vAyavya vidizAkA kathana AgneyI vidizAkI tarahase jAnanA cAhiye. 'somA jahA iMdA' uttara dizA jIvarUpa bhI hai ajIva rUpa bhI hai ityAdi saba kathana uttara dizAke saMbaMdha meM aindrI pUrva-dizAkI taraha se hI kara lenA caahiye| IsANI jahA aggeyI' IzAna vidizAkA kathana AgneyI vidizAkI tarahase jAnanA cAhiye, "vimalAe jIvA jahA aggeyIe' jisa prakArase AgneyI dizAmeM aisA kahA gayA hai ki jIvoMko yahAM avagAhanA nahIM hotI hai isaliye yahAM jIva nahIM hai api tu yahAM jIvadeza hai aura jIvapradeza hai usI prakArase vimalA dizAmeM bhI ardhvadizAmeM bhI jIvoMkI avagAhanA nahIM haiM isaliye vahA~ bhI jIva nahIM hai, kintu vahAM jIvadeza aura jIvapradeza hai / isaliye vaha jIvadezarUpa bhI aura jIvapradekarUpa bhI hai| 'ajIvA jahA iMdAe' "vAyavvA jahA aggeyI" vAyavya vizAnu thana mAniyA hizAnA 45na prabhAga sabhA. " somA jahA iMdA" uttara dizAnu 4thana pUrva dizAnA kathana pramANe samajavuM. ', IsANI jahA aggeyI" zAna zAnu 4thana mAneyI viziAnA kathana pramANe samajavuM. "vimalAe jIvA jahA aggeyIe" vibhAmA (54 ) viSana kathana agni dizA pramANe samajavuM. agni dizAmAM jema jenI avagAhanA thatI nathI, tema urvadizAmAM paNa jIvonI avagAhanA thatI nathI. te kAraNe agni dizAnI jema urva dizAmAM paNa jIva nathI, paraMtu tyAM jIvadeza ane jIvapradezo hoya che. te kAraNe urva dizA jIvadeza rUpa paNa che ane jIvaprdesh 35 55 cha. " ajIvA jahA idAe' 84deg hizamA vinu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 1 divasvarUpanirUpaNam 29 UrdhvAyAM dizi ajIvA yathA aindrayAM dizi pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, tathAca aindrayAH samAnavaktavyatvAt yathA aindrayAM dizi ajIvA dvividhAH-rUpyajIvAH, arUpyajIvAzca, rUpyajIvAzcaturvidhAH, arUpyajIvAH saptavidhAH uktAstathA vimalAyAmapi vaktavyA iti bhaavH| evaM tamAe vi, navaraM arUbI chabihA, addhAsamayo na. bhannai ' evaM vimalAyAmiva tamAyAmapi jIvAdayo vaktavyAH, vimalAvadeva tamA'pi vAcyetyarthaH, nanu vimalAyAmanindriya 'siddha ' sambhavAt taddezAdayo yuktAstamAyA~ punaranindriyAsaMbhavAt kathaMtadezAdayA yujyeran ? samudghAtarUpadaNDAdyavasthamanindriyaUrdhvadizAmeM ajIva pUrvadizAkI taraha kahe gaye haiN| tAtparya kahanekA yaha hai ki jisa prakArase aindrI dizAmeM rUpI ajIva aura arUpi ajIva ye do prakArake ajIva kahe gaye haiM , tathA rUpI ajIva khaMdha Adike bhedase cAra prakAra ke aura arUpo ajIva dharmAstikAyAdikake bhedase sAta prakArake kahe gaye haiM, usI prakArase ye saba isa UrdhvadizAmeM bhI kahanA cAhiye / 'evaM tamAe vi navaraM arUvI chavvihA, addhAsamayo na bhannaI' UrdhvadizAkI taraha adhodizAmeM bhI jIvAdika kaha lenA cAhiye arthAt vimalAdizAke varNana jaisA hI adhodizAkA varNana hai yahAM aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki 'vimalA - UrdhvadizA meM to siddha jIva hote haiM isaliye usameM to unake dezoM aura pradezAMkA honA ThIka hai, parantu adhodizA meM to aisA saMbhavita nahIM hai, phira vahAM anindriya - siddha jIvoM ke deza pradezAdikoM kA honA kaisA saMbha. samarata kathana pUrva dizA pramANe samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke jema pUrva dizAmAM rUpI ajIva ane arUpI ajIva, A be prakAranA ajIvanuM astitva kahyuM che, tathA rUpI ajIvane baMdha (skadha) AdinA bhedathI cAra prakAranA ane arUpI ajIvane dharmAstikAyAdikanA bhedathI sAta prakAranA kahyA che, eja pramANe e badhAMnuM urdhva dizAmAM paNa astitva che, ema samajavuM. "evaM tamAe vi navaraM arUvI chavihA, addhAsamayo na bhannai" Aau (urva kizA)nA jevuM ja kathana adizA viSe samajavuM. za-vibhasAmA (4deg hizamai) te siddha yo para DAya che. tathA tyAM te temanA dezo ane pradeza saMbhavI zake che. adhe dizAmAM te siddha jevo rahetA nathI chatAM adhe dizAmAM anindriyanA siddha jInA deza pradezAdikena astitva hovAnI vAta kevI rIte saMbhavI zake che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 30 mAzritya tasya dezasya, dezAnAm, pradezAnAM ca vivakSAyAM tatrApi yuktatvAt / atha tamAyAM vizeSamAha - navaram - trimalApekSayA tamAya vizeSastu arUpyajIvAH SaDvidhAH vaktavyAH, tatratu saptavidhAnAmuktatvAt kintu addhAsamayastamAyAM na bhavyate na vyavahite samaya vyavahArohi saJcariSNu sUryAdiprakAzakRto bhavati, sa ca tamAyAM nAstIti tatrAddhAsamayo na bhavyate iti bhAvaH / atha vimalAyAmapi nAsti sUryaH vita ho sakegA' kyoMki samuddhAtarUpa daNDAdi avasthA vAle anindriya jIvako Azrita karake usake dezakA, dezAMkA aura pradezAMkA vahAM sadbhAva pAyA jAtA hai. isa vivakSAko lekara vahAM para bhI usake dezAdikakA kathana bana jAtA hai| UrdhvadizA meM jo sAta prakArake ajIvoM kA kathana kiyA gayA hai vaisA kathana adhodizA meM isa saMbaMdha meM nahIM kiyA gayA hai, basa itanI sI vizeSatA UrdhvadizA ke kathanase adhodizA ke kathanameM hai. arthAt UrdhvadizAmeM sAna prakArake ajIvoMkA kathana hai - yahAM addhosamayarUpa kAlako choDakara 6 ajIvoMkA kathana hai / kyoMki yahAM para addhAsamayakA vyavahAra nahIM hai samaya vyavahAra nityagatimAn sUryAdikoMke prakAzase hotA hai-tamA meM sUryAdikoM kA prakAza hai nahIM, isaliye vahAM addhAsamaya nahIM kahA gayA hai / yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki vimalAdizAmeM to sUryakA sadbhAva samAdhAna samudghAta rUpa daMDAdi avasthAvALA (siddha ) jIvane anulakSIne tenA dezanuM, dezo ane pradezonuM astitva tyAM sa'bhavI zake che. A vAtane dhyAnamAM laIne tenA dezAdikanuM thana sabhavI zake che. uSNa krizAmAM ajIva viSayaka je kathana karavAmAM AvyuM che, te kathana karatAM adhekrizAnA ajIva viSayaka kathanamAM nIce pramANe viziSTatA rahelI che. udizAmAM sAta prakAranA ajIvAnu kathana karavAmAM AvyuM che, parantu adhA dizAmAM cha prakAranA ajIvAMnuM ja kathana thavuM joie, kAraNa ke adhAdizAmAM addhAsamayarUpa kALa sivAyanA 6 prakAranA achavAnuM ja kathana karavAnu' kahyuM che. tyAM ahAsamayarUpa kALanuM kathana karavAnA niSedha zA mATe karyAM che, te nIce prakaTa karavAmAM ALyuM che-- adhAdizAmAM addhAsamaya ( kALa )nA vyavahAra saMbhavI zakatA nathI kAraNa ke samaya vyavahArane mATe jarUrI nitya gatimAna sUryAkrikAnA prakAzanA ja tyAM abhAva DAya che. tamAmAM (adhedizAmAM) sUryAdinA prakAza ja hateA nathI. te araze tyAM addhAsamaya (Aja ) tuM astitva dhu' nathI. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 31 iti kathaM tatra samayavyavahAra ? iticeducyate-mandarAvayavabhUtasphaTikakANDe sUryAdi prabhA saMkrAtidvAreNa tatra saJcariSNumaryAdiprakAzasambhavAt / / sU0 1 // audArikAdi shriirvktvytaa| ___ mUlam-kai NaM bhaMte ! sarIrA paNNatA ? goyamA ! paMcasarIrA paNNattA, taM jahA orAliya jAva kmme| AroliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte? evaM ogAhaNaM saMThANaM niravasesaM bhANiyavaM, jAva appA bahagaMti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti'|| sU0 2 // dasame sae paDhamo uddeso smtto||10-1|| __ chAyA-kati khalu bhadanta ! zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! pazca zarIrANi prajJatAni, tadyathA-audArikam , yAvat kArmaNam , audArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? evam avagAhanAsaMsthAnaM niravazeSaM bhaNitavyam , yAvat alpa bahutvamiti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // mU0 2 // dazame zatake prathama uddezakaH samAptaH / / 10-1 // TIkA-pUrva jIvAdirUpA dizaH prarUpitAH, jIvAzca zarIriNo'pi bhavantIti nahIM hai phira vahAM samayakA vyavahAra kaise hotA hai ? to isa AzaMkA kA uttara aisA hai ki mandarAvayavabhUna sphaTikakANDa meM sUryAdikoMkI prabhA kI saMkrAnti hotI hai| so isa dvArA vahAM saMcariSNu calasvabhAvavAle sUryAdikoMkA prakAza ho sakatA hai / suu01||| __ audArikAdi zarIra vaktavyatA-'kahaNaM bhate ! sarIrA paNNatA' ityaadi| TIkArtha - isake pahile sUtrakArane jIvAdirUpa dizAoMkA prati. pAdana kara diyA hai| jIva zarIradhArI bhI hote haiN| ataH zarIroMkI -vibhava (4) AbhA to sUryanI samA rAto 4 nathI. te pachI tyAM samayane vyavahAra kevI rIte thatuM haze ? samAdhAna mandarAvayavabhUta (sumerunA avayavarUpa) phaTikakAMDamAM sUryAdikenI prabhAnI saMkrAnti thAya che. tenA dvArA tyAM saMcarijhu (saMcaraNa karatA) sUryArdikene prakAza pahoMcI zake che. sU, 1 che dArika Adi zarIranI vaktavyatA- 'kai NaM bhaMte ! sarIrA paNNatA" tyAhi TIkAIo pahelAM sUtrakAre jIvArdirUpa dizAonuM pratipAdana karyuM che. ja zarIradhArI paNa hoya che. A saMbadhane anulakSIne sUtrakAre A sUtramAM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEAN - bhagavatIsatre zarIrANi prarUpayitumAha-'kaiNaM bhaMte' ityaadi| 'kaiNaM bhaMte ! sarIrA paNNatA? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katikiyanti khalu zarIrANi prajJaptAni ? bhagavAnAha'goyamA ! paMca sarIrA paNNatA' he gautama ! paJca zarIrANi prajJaptAni, ' taMjahA orAlie jAva kammae' tadyathA-audArikaM, yAvat vaikriyam , AhAram , taijasam , kArmaNaMca gautamaHpRcchati-'orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte?' he bhadanta ! audArika zarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-evaM ogAhaNasaMThANaM niravasesaM mANiyavvaM jAva apAbahugaMti' he gautama ! prajJApanAyA ekaviMzatitamaM padam - avagAhanAsaMsthAnaM niravazeSaM sarva bhaNitavyam , tadavadhimAha-yAvat alpabahukam prarUpaNA karane ke liye sUtrakAra prazna rUpameM 'kahaNaM bhate! sarIrA paNNattA, isa sUtrako kahate haiM - isameM gautamane prabhuse aisA prazna kiyA hai kihe bhadanta ! zarIra kitane kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - goyamA' he gautama ! zarIra pAMca kahe gaye haiN| jo isa prakArase haiM - 'orAlie jAva kammae' audArika zarIra, vaikiya zarIra, AhAraka zarIra, taijasa zarIra aura kArmaNa shriir| ___ aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - 'orAliyasarIreNaM bhNte| kahavihe paNNatte' he bhadanta ! audArika zarIra kitane prakArakA kahA gayA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-' evaM ogAhaNasaMThANaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva appAbahugaMti' he gautama ! yahAM prajJApanAkA 21 vAM pada jo avagAhanA sasthAnarUpa hai vaha sampUrNarUpase alpabahutva vaktavyatA taka kahanA caahiye| vahAM zarIranI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra pramuna sevA prazna pUche che hai.." kai NaM bhaMte ! sarIrA paNNattA?" sAvan! zarIra keTalAM kahyAM che? mahAvIra prabhunA uttara--" goyamA! paMca sarIrA paNNattA- taMjahA" gautama! nIya pramANe pAya zarI3 4i ch.-"or|lie jAva kammae" (1) mohAri4 zarIra, (2) vaiThiya zarI2, (2) mA724 zarI2, (4) tesa zarIra bhane (5) 4mA zarI2 gautama svAbhAnA prazna.. 'orAliya sarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?" he bhagavana ! audarika zarIra keTalAM prakAranA kahyAM che? mahAvIra prasunI ta2-" evaM ogAhaNasaMThANaM niravasesaM bhANiyabvaM jAva appAbahugaM ti" gItama! ma viSayane manusakSIne 4thana prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna rUpa 21 mAM padamAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja samasta kathana ahIM paNa samajavuM. te kathana alpa bahatvanI vaktavyatAnA kathana paryanta ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. tyAM A viSayane anulakSIne A pramANe kahyuM che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 1 sU0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 33 alpabahutvavaktavyatAparyantamityarthaH, tathAcoktam tatra__ 'paMcavihe paNNatte, taMjahA-egidiya orAliyasarIre jAva paMciMdiya orAliyasarIre' ityAdi, paJcavidham audArikazarIraM prajJaptam-tadyathA ekendriyaudArikazarIram , yAvat dvIndriyaudArikazarIram , caturindriyaudArikazarIram , paJcendriyaudArikazarIram , ityAdi, tathA cAsya saMgrahagAthA-"kai saMThANapamANaM poggalacigaNA sarIrasaMjogo, davapaesappabahu sarIraogAhaNAe yA // 1 // " chAyA-kati, saMsthAnam , pramANam , pudgalacayanaM, zarIrasaMyogaH, dravyapradezAlpabahutvam zarIrAvagAhanAyAzca / / 9 // tatra ca katizarIrANItivaktavyam , tAni ca audArikAdIni paJca bodhyAni vA tathA audArikAdInAM saMsthAnaM vaktavyam , yathA nAnAsaMsthAnamaudArikam 2 / isa viSayameM aisA kahA gayA hai - 'paMcavihe paNNatte, taM jahA egidiya orAliyasarIre jAva paMcidiya orAliyasarIre' ityAdi. audArika zarIra pAMca prakArakA kahA gayA hai - jo isa prakArase hai - (1) eke. ndriya audArika zarora, (2) do indriya audArika zarIra, (3) te indriya audArika zarIra, (4) cau indriya audArika zarIra aura (5) paMcendriya audArika zarIra ityAdi / isakI saMgraha gAthA isa prakArase hai - 'kai saMThANapamANaM' ityaadi| isakA abhiprAya aisA hai ki - zarIra kitane hote haiM ? to isake uttarameM kahanA cAhiye ki ve pAMca hote haiM / audArika Adi zarIroMkA saMsthAna kaisA hotA hai ? audArika zarIrakA saMsthAna nizcita AkAra "paMcavihe paNNatte, taMjahA-egidiya orAliya sarIre jAva paMci diya orAliya sarIre" tyAdi. mohAri zarIranA nAya prabhA pAMya 42 4i cha-(1) ekendriya dArika zarIra (2) hIndriya audArika zarIra, (3) trIndriya dA rika zarIra, (4) caturinidraya audArika zarIra ane (5) paMcendriya audArika zarIra, ItyAdi. tene lagatI saMgrahagAthA A pramANe che "kai saMThANapamANaM " tyAha tene bhAvArtha A pramANe che-zarIra keTalAM hoya che? tenA uttara 5 kahevuM joIe ke "zarIra pAMca hoya che" "mahAra zarIrAnA saMsthAna (mA42) ya cha?" dArika zarIranuM saMsthAna keI nizcita AkAravALuM hotuM nathI, paNa bha05 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ FAST -- - 34 bhagavatIne tathA eteSAmeva zarIrANAM pramANaM vaktavyam-yathA audArikaM jaghanyenANulAsaMkhyeyabhAgamAtram utkRSTana sAtirekayojanasahanamAnam 3, tathA eSAmeva zarIrANAM pudgalacayanaM vaktavyam , yathA-audArikasya nirvyAghAtena SaTsu dikSu vyAghAta pratItya kadAcit tridizItyAdi 4, tathA eSAmeva zarIrANAM saMyogo vaktavyoyathA yasya audArikazarIraM bhavati, tasya vaikriyaM zarIraM kadAcit bhavati, ityAdi 5, tathA eSAmeva zarIrANAM dravyArthatayA pradezArthatayA'lpabahutvaM vaktavyam yathA"sarvastokAni AhArakazarIrANi dravyArthatayA" ityAdi,' tathA eSAmeva zarIrANAmavagAhanAyA alpabahutvaM vaktavyam " yathA sarvastokA audArikazarIrasya vAlA nahIM hotA hai kintu yaha zarIra nAnA prakArake saMsthAna vAlA hotA hai| ina zarIrAkA pramANa kitanA hotA hai ? audArika zarIrakA pramANa alake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra hotA hai / yaha jaghanya pramANa audArikakA hai| isakA utkRSTa pramANa eka hajAra yojanase kucha adhika hotA hai| audArika Adi zarIroMkA pudgalacayana kitanI dizAoM meM hotA hai ? audArika zarIrake chaha dizAoM meM vyAghAtako lekara isakA pudalacayana kadAcit tIna dizAmeM hotA hai ityAdi / ina zarIroke saMyoga vaktavya meM aisA kahanA cAhiye ki jisa jIvake audArika zarIra hotA hai usake vaikriya zarIra kadAcit hotA hai ityAdi. dravyArthatA evaM paryAyArthatAko lekara inake alpabahutvameM aisA kahanA cAhiye ki dravyArthatAkI apekSA se sabase kama AhAraka zarIra haiM ityAdi. tathA te zarIra vividha saMsthAna (AkAra )vALuM hoya che. "te zarIranuM pramANa kevuM hoya che?" audArika zarIranuM jaghanya (ochAmAM ochuM) pramANu AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM ja hoya che, ane tenuM utkRSTa (adhikamAM adhika) pramANa eka hajAra ejana karatAM paNa yAI mAthi . ohArika Adi zarIranuM pudgalacayana keTalI dizAomAM thAya che?" audarika zarIranA cha dizAomAM vyAghAtanI apekSAe tenuM puddagalacayana kyAreka ay hizAmA yAya cha, tyahi. A zarIronA saMgathI vaktavyatAmAM evuM kahevuM joIe ke je jIvane dArika zarIra hoya che, te jIvane vaikiya zarIra kyAreka hoya che, ItyAdi. dravyatA ane paryAyArthatAnI apekSAe temanA ala5bahatva viSe A pramANe kahevuM joIe-dravyArthatAnI apekSAe AhAraka zarIra sauthI ochAM che, ityAdi. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 10 10 1 sU0 2 audArikAdi zarIranirUpaNam 35 jaghanyikA avagAhanA' ityAdi 7 / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAhasevaM bhaMte 'sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameve ti // sU0 2 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadaza bhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadhapadyAnakagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitA zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikA yAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya / / prathamAMddezaH smaaptH||10-1|| ina zarIroMkI avagAhanAke alpapaTutvameM aisA kahanA cAhiye ki audArika zarIrakI jaghanya avagAhanA sabase kama hai ityAdi. antameM gautama svAmI bhagavAnake kathanako satya pramANita karate hue 'sevaM bhaMte ! sevaM bhatetti' kahate haiN| he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hai - he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hai / aisA kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| m02|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIstra" nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakano pahelo uddezaka samApta // 10.1 // te zarIranI avagAhanAnI apamahutA viSe A pramANe kahevuM joIedArika zarIranI jaghanya avagAhanA sauthI a5 che, ItyAdi. sUtrane anate gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta mAnIne temAM pitAnI apAra zraddhA vyakta karatA kahe che ke___"sevN bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" "he bhagavana! sAye 2 te sAyA satya che. he bhagavan! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM che sarvathA satya ja che" A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo potAne sthAne besI gayA che sU. 2 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatano pahelo uddezaka samApta 10-11 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa atha dvitoyoddezakaH prArabhyate dazamazatake dvitIyoddezakasya saMkSipta viSayavivaraNam kaSAyabhAvamApannasya sAdhoH kim airyApathikI kriyA bhavati ? kiMvA sAMparAyikI kriyA bhavati ? aSAyabhAvamApannasya sAdhoH kim airyApathikI kriyA kiMvA sAMparAyikI kriyA bhavati ? aipithikI kriyAyAH, athavA sAMparAyikI kriyAyAH hetuzca kaH ? yoniH, vedanAprakAraH, nairayikANAM vedanA, bhikSupatimA ArAdhaneti / kriyaavishessvktvytaa| mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI-saMvuDassa NaM bhaMte! aNagArassa vIyIpathe ThIcA purao rUvAiM nijjAyamANassa magga o ruvAiM avayakkhamANasla, pAsao rUvAI avaloemANassa, urUvAiM AloemANasta, ahe rUvAhaM oloe mANassa, tassa NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA kajai ? goyamA! saMvuDasta NaM aNagArassa vIyipathe ThiccA jAva tassaNaM NoiriyA vahiyA kiriyA kajjai, saMparAiyA kiriyA __ zataka 10 ve ke dUsare uddezekA prAraMbha isa zatakake dvitIya uddezakakA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakAra hai-kaSAyabhAvayukta sAdhuko aipithikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? akaSAya bhAvayukta sAdhuke airyApathikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? aipithikI kriyAkA aura sAMparAyikI kriyAkA kyA kAraNa hai ? yoni, vedanA prakAra, nairayikoMkI vedanA, bhikSupratimA aura ArAdhanA inakA kathana / dazamA zatakanA bIjA uddezakane prAraMbha dazamAM zatakanA bIjA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta varNanakaSAyabhAva yukta sAdhune aryApathikI kriyA thAya che ke sAMparAyikA kiyA thAya che? akaSAya bhAvayukta sAdhu dvArA airyA pathikI kiyA thAya che? A prazno. aryApathikI kriyA ane sAMparAyikI kriyAnuM kAraNa zuM hoya che? A praznani. vedanA prakAra, nirayikenI vedanA, bhikSupratimA ane ArAdhanA, A viSayanuM kathana. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 1 kriyAvizeSanirUpaNam kajjai ! sekeNaTTe NaM bhaMte / evaM buccai saMvuDasta jAva saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamoddesae jAva seNaM ussuttameva rIyati, se teNadveNaM jAva saMparAiyA kiriyA kajai ! saMvuDassa NaM bhaMte! aNagArassa avIyapathe ThiccA purao ruvAI nijjAyamANassa jAva tassa NaM bhaMte! kiM IriyA vahiyA kiriyA kajjai ?, pucchA, goyamA ! saMvuDassa jAva tassa NaM IriyA vahiyA kiriyA kajjai, No saMparAiyA kiriyA kajjai ! se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccaijahA sattame sae paDhamoddesae jAva se NaM ahAsutameva rIyai, se teNaTTeNaM jAva no saMparAiyA kiriyA kajjai // sU0 1 // - zrI bhagavatI sUtra : 9 37 chAyA - rAjagRhe yAvat evam avAdIt-saMvRtasya khalu bhadanta ! anagArasya vIci - pathe sthitvA purato rUpANi nirdhyAyato, mArgato rUpANi avekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH, Urdhva rUpANi avalokayataH, aghorUpANi Alokayatastasya khalu bhadanta ! kim airyApathikI kriyA kriyate ?, sAMparAyikI kriyA kriyate ? gautama ! saMhRtasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA yAvat tasya khalu no airyApathikI kriyA kriyate, sAMparAyikI kriyA kriyate / tat kenArthena bhadanta ! evamucyate - saMvRtasya yAvat saparAyikI kriyA kriyate ? gautama ! yasya khalu krodhamAnamAyAlomA evaM yathA saptamazatake prathamoddezake yAvat sa khalu utsUtrameva rayate, tat tenArthena yAvat sAMparAyikI kriyA kriyate / saMvRtasya khalu bhadanta ! anagArasya avIcipathe sthitvA purato rUpANi nirdhyAyato yAvat tasya khalu bhadanta / kim airyApathikI kriyA kriyate ? pRcchA, gautama ! saMvRtasya yAvat tasya khalu airyAthika kriyA kriyate, no sAMparAyikI 'krayA kriyate, tat kenA na bhadanta ! evamucyate yathA saptame zatake prathamodezake yAvat sa khalu yathAsUtrametra rIyate, tat tenArthena yAvat no sAMparAyikI kriyA kriyate // sU0 1 // TIkA - prathamoddezakAnte audArikAdi zarIrANi pratipAditAni zarIrIca kriyAkArI bhavatIti kriyAM prarUpayituM dvitIyoddezakamArabhate ' rAyagihe ' ityAdi,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ":... bhagavatIstre 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasmRtaH, bhagavantaM vandituM namaskata parSad nirgacchati, vanditvA namasyitvA pratigatA parSat , tata:zuSamANo namasyan vinayena pAJjalipuTaH san paryupAsIyo gautamaH evaM vakSyamANa prakAreNa abAdIt-'saMvuDassa NaM bhaMte ! aNagArassa vIyopathe ThicA purao rUbAI nijjAyamANassa maggao rUvAI avayakkhamANassa' he bhadanta ! sakRtasya sAmAnyena kriyAvizeSavaktavyatA-rAyagihe jAva evaM vadhAsI, ityaadi| TIkArtha - prathama uddezakake antameM audArika Adi zarIroMkA kathana kiyA gayA hai. zarIradhArI kriyA karane vAle hote haiM - isaliye sUtrakArane kriyAko pratipAdana karane ke liye isa dvitIya uddezakakA prAraMbha kiyA hai| rAyagihe jAva evaM vapAsI' yahA~ yAvat zabdase isa prakArake arthavAle pAThakA saMgraha kiyA hai - rAjagRha nagarameM mahAvIra svAmI pdhaare| unako vaMdanA evaM namaskAra karane ke liye nagarakI pariSad nikalI dharmakathA sunakara vandanA namaskAra kara vaha phira vApisa calI gaI. isake bAda vinayase yukta hue gautama gaNadharane prabhuse dharma zravaNakI abhilASAse donoM hAtha jor3akara isa prakAra pUchA - 'saMdhuDa. ssa NaM bhate ! aNagArassa vIyIpaMthe ThiccA purao rUpAI nijjhAyamA. Nassa maggao khvAiM avayakkhamANassa, pAsao rUvAiM avaloemA ThiyA vizeSa 14tavyatA--- rAyagihe jAva evaM vayAsI" chatyAha TIkAthe-pahelA uddezAne ane dArika Adi zarIranuM kathana karavAmAM AvyuM che. zarIradhArIe kriyA karatA hoya che. te kAraNe sUtrakAre A bIjA uddezAmAM kriyAonuM pratipAdana karavAne nimitte gautama svAmI dvArA e viSa yane anulakSIne pUchAyelA prazno ane mahAvIra prabhu dvArA ApavAmAM AvelA uttaro 548 4aa cha- 'rAyagihe jAva evaM payAsI mI ' yAvat' 54thA sUtra5 / grahaNa karavAmAM AvyuM che te nIce mujaba che-rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhu padhAryA. temane vaMdaNu namaskAra karavAne nagaranI pariSada nIkaLI. vaMdaNa namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI tyArabAda dharmatatvane jANavAnI abhilASAvALA gautama svAmIe vinayapUrvaka be hAtha 22 prabhune mA pramANe prazna pUchaye!-" saMvuDasta NaM bhaMte ! aNagArassa vIyIpathe ThiccA purao rUvAiM ninjhAyamANAsa maggao rUvAI avayakkhamANassa, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 10 2 sU0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 39 pANAtipAtAdhAsravadvArasaMcaropetasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA, vIci zabdaH sampayoge vartate, sa ca samprayogo dvayorbhavati, evaMceha kaSAyANAM jIvasya ca sambadho vIcizabdArthaH, tatazca vIcimataH kaSAyavataH puruSasya pathe mArge sthitvA, athavA vivicya yathA''khyAtasaMyamAt pRthagbhUya kaSAyodayamanapavArya. athavA virUpAkRtiHkriyAsarAgatvAt yasmin avasthAne tad vikRti yathAbhavati tathA sthitvA purato'gre rUpANi nidhyAyataH pazyataH, mArgataH pRSThato rUpANi avekSamANasya, avakAGkSato. 'pekSamANasya vA 'pAsao rUpAiM avaloemANassa, ur3a ruvAI oloemANassa, aherUnAI AloemANassa tassa NaM bhaMte ! ki IriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajjai ?' parzvato rUpANi avalokayataH, Urdhva rUpANi avalokaNassa, uDDa rUvAI AloemANassa ahe rUvAI AloemANassa tassa NaM bhaMte / kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajaI' yahAM "bIci" pada samprayogameM AyA hai| yaha sampayoga dokA hotA hai. isa prakAra kaSAya aura jIvakA sambandha vIci zabdako artha hai| sAmA. nya rUpase jo prANAtipAta Adi AmrapadvArake nirodharUpa saMvarase yukta hai aisA anagAra saMvRta anagAra hai| tathA kaSAyayukta puruSake mArgameM sthita hokarake athavA yathAkhyAtasaMyamase pRthak hokarake - kaSAyake udayako dara nahIM karake athavA sarAga honese jisa avasthAna meM virUpAkRti kriyA jaisI hotI hai isa prakAra se sthita hokarake Age rUpoMko dekhanevAle, pIchese rUpoMko dekhanevAle athavA unakI cAhanA karanevAle' apanI Aja bAjU ke rUpoMko dekhane vAle, u~ce rUpoMko dekhanevAle, nIce pAsao rUvAI avaloemANassa, uDDaH, svAiM oloemANassa, ahe rUvAI AloemANassa tassa NaM bhaMte ! ki IriyAvahiyA kiriyA kajjA, saMparAiyA kiriyA kajai?" mA sUtramA "vIci" 56 samprayogamA mAnya A samraga bene thaye che. A rIte kaSAya ane jIvanA saMbaMdha rUpe ahIM tene prayoga thaye che. prANAtipAta Adi AsravadvAranA nirodharUpa saMvarathI yukta evA aNagArane saMvRta aNagAra kahe che. have ahIM gautama svAmIne e prazna thAya che ke kaSAyayukta manuSyanA mAgamAM UbhA rahIne, athavA yathAkhyAta (sAdhune pALavAyegya) saMyamathI pRthak (alaga) thaIne -kaSAyanA udayane dUra karyA vinA, athavA sarAga avasthAthI yukta thaIne AgaLa rahelAM rUpane dekhate, pAchaLa rahelAM rUpane dekhate, athavA temane jovAnI IcchA rAkhata, pitAnI AjubAjumAM rahelAM rUpane dekhate, UMce rahelAM rUpane dekhate ane nIce rahelAM rUpone dekhato saMvRta zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI yataH, adhorUpANi avalokayatastasya khalu he bhadanta ! anagArasya kim aipithikI kriyA kriyate ? bhavati ?, kiMvA sAMparAyikI kriyA kriyate ? bhavati ? bhagavAmAha-' goyamA ! saMvuDassaNaM aNagArassa vIcipathe ThiccA jAva tassa NaM No IriyA yahiyA kiriyA kajjA, saMparAiyA kiriyA kajjai' he gautama ! saMkRtasya prANAtipAtAdhAsrabadvArasaMbaropetasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA yAvat purato rUpANi niAyato, mArgato rUpANi avekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH Urva rUpANi avalokayataH, adhorUpANi Alokayatastasya khalu no aipithikIkriyA kriyate na kevalayogapratyayA karmabandhakriyA bhavati tasya sakaSAyasvAt apitu sAM. parAyikI kriyA kriyate, bhavati / rUpoMko dekhane vAle aise usa saMvRta anagArako-saMvarayukta anagArako kyA airyApathikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai isake uttarameM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'saMghuDassa NaM aNagArassa vIyipaMthe ThicA jAva tassa NaM NoM IriyA bahiyA kiriyA kajai, saMpa. rAiyA kiriyA kajaI' prANAtipAtAdi rUpa AsravahArake nirodharUpa saMvarase yukta anagAra ke ki jo vIcipathameM sthita hokarake - yAvat sAmane ke rUpoMko dekhatA hai, pIcheke rUpoMkI dekhatA hai yA cAhatA hai, pAsake rUpoMko dekhatA hai, Upara ke rUpoMko aura nIceke rUpoMko dekhatA hai aipithikI kriyA nahIM hotI hai - kevala yoganimittaka honevAlI yaha aiyopathikI kriyA nahIM hotI hai, kintu kaSAyayukta honese usa saMvRta anagArake sAMparAyikI kriyA hotI hai| aNagAra (saMvara yukta aNagAra ) zuM eryApathikI kriyA karato hoya che ke sAMparAyikI kriyA karato hoya che? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA !" gautama! "saMvuDassa NaM aNagAsma vIyipathe ThiccA jAva tassa NaM No IriyAbahiyA kirie kajjai, saMparAiyA kiriyA kajjA" prAtipAta mAhi35 sAsavAzanA niropa35 sa12thI yuta bhv| aNagAra ke je vIcipathamAM (kaSAya bhAvamAM) rahIne pitAnI sAme rahelAM rUpane nIrakhe che, pitAnI pAchaLa rahelAM rUpane nIrakhe che athavA nIrakhavA irache che, AsapAsanAM rUpone nIrakhe che, upara rahelAM rUpane nIrakhe che, ane nIce rahelAM rUpane nIrakhe che, te eryApathikI kriyA karate nathI paNa sAMparAyikI kiyA kare che, eya pathikI kriyA te ganimittaka ja hoya che paNa tenI A kriyA nimittaka hotI nathI. kaSAya yukta hevAthI te saMvRta aNagAra sAMparAyikI kriyA ja karate hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 41 __ 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-saMvuDassa jAva sAMparAiyA kiriyA kajjai ?' he bhadanta / tat-atha, kenAthana evamucyate yat-saMvRtasya Atra. badvArasaMvarayuktasya yAvat anagArasya vIcipathe sthitvA purato rUpANi nirNAyato, mArgAdito rUpANAmavekSaNAdikaM kurvato no aipithikI kriyA kriyate. bhavati, apitu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavatIti ki kAraNam ? bhagaganAha'goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlomA evaM jahA sattamasae paDhamoIsae jAva seNaM ussuttameva rIyai' he gautama ! yasya khalu anagArasya krodhamAna-mAyA-lobhA evaM rItyA yathA saptamazatake prathamoddeza ke kathanAnusAraM yAvat vyucchinnA naSTA bhavanti, tasya khalu airyApathikI kriyA kriyate-bhavati, yasya khalu punaH krodhamAnamAyA lobhA avyucchinnA bhavanti, tasya khalu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati, ____ aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-se keNaTeNaM bhaMte! evaM yuccai saMghuDassa jAva saMparAiyA kiriyA kajai' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNase kahate haiM ki vIcipatha meM sthita hokarake sAmane ke rUpoM ko dekhane vAle tathA pIche Adi ke rUpoM ko dekhane vAle saMvRta ana gAra ko aipithikI kriyA nahIM hotI hai - sAMparAyikI kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! ' jassa NaM kohamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamomie jAva se NaM usluttameva rIyai' jisake krodha, mAna, mAyA aura lobha ye kaSAyeM jaisA ki saptama zataka meM prathama udde. zaka meM kahA gayA hai usake anusAra naSTa ho jAtI hai arthAt udaya meM na ho usa anagAra ke aipithikI kriyA hotI hai| jisa anagAra ko ye krodha, mAna mAyA aura lobha kaSAyeM naSTa nahIM hote haiM arthAt udaya gautama svAmInA prazna-" se keNa TheNaM bhaMte ! evaM vuccai saMvuDassa jAva saMparAiyA kiriyA kajjai" maga 5 // 2Ne me 43 / ch| hai vicipathamAM (kaSAyabhAvamAM) rahIne-kaSAyathI yukta rahIne AMgaLanA, pAchaLanAM, AsapAsanAM, uparanAM ane nIcenAM rUpe ne nIrakhate saMvRta aNagAra sAMpa rAyikI kriyA kare che-caryApathikI kriyA karato nathI. mahAvIra prabhunA latta2-"goyamA!" gItama! "jassaNaM kAhamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamoddesae jAva se NaM ussuttamevarIyai" nA krodha, mAna, mAyA ane lAbha A kaSA-sAtamAM zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe naSTa thaI gayA hoya che, arthAt udayamAna hoya evo aNagAra aryApathikI kriyA kare che. parantu je aNugAranA krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa kaSAye naSTa thayA nathI, arthAt udayamAM AvyA nathI. te aNagAra sAMparAyikI kriyA kare ma. 6 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare yathAsUtraM rItaM rIyamANasya AgamAnusAraM vartanaM kurvataH aipithikI kriyA kriyatebhavati, utsUtraM rItaM rIyamANasya-Agamamulladdhaya vartanaM kurvataratu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati, sa khalu ayamanagAraH utsUtrameva-AgamAtikramaNata eva rIyategacchati-vartanaM karotItyarthaH, ' se teNaTeNaM jAtra saMparAiyA kiriyA kajjai' tat tenArthena yAvat-saMvRtasya khalu anagArasya vIcipathe sthitvA sarvato rUpANi pazyato no aipithiko kriyA kriyate, apitu sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati / gautamaH pRcchati-'saMvuDassa NaM bhaMte ! aNagArassa avIyipaye ThiccA purao rUbAI nijjAyamANassa jAva tassa NaM bhaMte ! kiM IriyA bahiyA kajjai ? pucchA he bhadanta ! saMhatasya AsravadvArasaMbaropetasya khalu anagArasya avIcipathe avIcimataH akapAyasambandhavato mArge, athavA avivicya-yathAkhyAtasaMyamAt apRthagbhUya, avimeM nahIM hote haiM usako sAMparAyiko kriyA hotI hai| sUtra ke anusAra vartana karane vAle ko aiApathikI kriyA hotI hai| Agama ko ullakhAna karake vartana karane vAle ko saoNparAyikI kriyA hotI hai| vaha yaha anagAra utsUtra hI-AgamAjJA ko ullaMghana karake hI apanI pravRtti karatA hai| 'se teNaTreNaM jAva saMparAiyA kiriyA kajaI' isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki vIcipathameM sthita hokara sarva taraphase rUpoM ko dekhane vAle saMvRta anagAra ko aipithikI kriyA nahIM hotI hai pratyuta usako sAMparAyikI kriyA hotI hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM - 'saMvuDassa NaM bhAte ! aNagArassa avIyipaye ThiccA purao rUvAI nijjhAyamANassa jAva tassa NaM bhate / kiM IriyA vahiyAkiriyA kajA, pucchA' he bhadanta ! jo saMvaropeta anagAra avocipathameM akaSAyavAle puruSa ke mArga meM sthita hokarake, athavA - yathAkhyAta saMyama se che. sUtranA Adeza anusAra vartanAra eryApathikI kriyA kare che, paNa AgamanuM ulaMghana karIne vartanAra sAMparAyikI kriyA kare che. te kaSAyayukta aNagAra usUtra (bhAzamanI mAjJAnu na zana) potAnI pravRtti 2 che. "se keNa deNaM jAva saMparAiyA kiriyA kajjai" gautama ! te 42 me me ghucha vIthi. pathamAM sthita rahIne (kaSAyabhAvathI yukta rahIne) sarva taraphathI rUpane dekhanAra saMskRta aNagAra aiya pathikI kriyA karatA nathI, paraMtu te sAMparAyikI kriyA ja kare che. __ gautama svAbhAna prazna-" saMvuDassa NaM bhaMte aNagAssa avIyipaye ThicA purao rUvAI mijjhAyamANassa jAva tassa NaM bhaMte ! ki' IriyAvahiyA kiriyA kajjai, pucchA" ! 2 savRta bhagA2 avasipathamA (mAya bhAvabhAM) sthita rahIne-athavA yathAkhyAta saMyamanuM pAlana thAya evI rIte athavA je zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u02 sU0 1 kriyAvizeSanirUpaNam 43 kRtivA yathA bhavati tathA, pathi-mArge sthitvA purato rUpANi niAyato yAvat mAgato rUpANi avekSamANasya, pArzvatA rUpANi avalokayataH Urdhva rUpANi avalo. kayataH, adhorUpANi Alokayatastasya khalu bhadanta ! anagArasya kim aipivikI kriyA kriyate-bhavati ? kiMvA sAmparAyikI kriyA kriyate ? bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA! saMvuDassa jAba tassa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajjai, No saMparAiyA kiriyA kanjara' he gautama ! saMvRtasya AtrabadvArasaMbaropetasya khalu yAvat anagArasya avIcipathe sthitvA purato rUpANi niAyato, mArgato rUpANi avekSamANasya, pArzvato rUpANi avalokayataH, UvaM rUpANi avalokayataH, adho. rUpAANa Alokayatastasya khalu airyApathiko kriyA-kevalayogapratyayA karmabandhakriyA kriyate-bhavati, tasya kapAyarahitatvAt no sAMparAyikI kriyA kriyate-bhavati / apRthak hokarake athavA - vikRti jaise nahIM ho isa tarahase mArgameM sthita hokara ke sAmane ke rUpoM ko, yAvat pIche ke rUpoM ko, pAsa ke rUpoM ko, upara ke rUpoM ko, nIceke rUpoM ko, dekhatA hai - aise usa anagAra ko kyA airyApathikI kriyA hotI hai yA sAMparAyikI kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'saMvuDassa jAva tassa NaM IriyA vahiyA kiriyA kajada, NA saMparAiyA kiriyA kajaI' avIcipatha meM sthita hokara ke sAmane ke, pIche ke, AjU bAjU ke, Upara aura nIce ke rUpoM ko dekhane vAle usa AsravadvAra saMvaropeta anagAra ko kevalayoga pratyayavAlI karmabandha kriyA rUpa airyApathikI kriyA hotI hai| kyoMki yaha kaSAya rahita hotA hai| sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| kyoMki yaha kaSAyavAle ko hotI hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate rIte vikRti na thAya evI rIte--mArga mAM ume rahIne potAnI sAmenA, pAchaLanAM, AjubAjunAM, uparamAM ane nIcenAM rUpane dekhe che, te aNagAra zuM aryApathikI kriyA kare che, ke sAMparAvikI kriyA kare che? maDAvIra prasunI uttara-"goyanA!" gautama ! " saMvuDassa jAva tasva gaM IriyAvahiyA kiriyA kajjaha, No saMparAiyA kiriyA kajjai" bhavAthipathamA sthita rahIne sAmenA, pAchaLanAM, AsapAsanAM uparanAM ane nIcenA rUpane dekhate e te saMvRta (Asravene nirodha karanAra) aNagAra kevaLa yoganimittaka karmabaMdha kriyArUpa aiyaMpathikI kriyA kare che, kAraNa ke te kaSAyarahita hoya che. tenA dvArA sAMparAyikI kriyA thatI nathI, kAraNa ke te kriyA kaSAyayukta vyakti vaDe ja karAtI hoya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra bhagavatI sUtre gautamaH pRcchati -' se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai' he bhadanta ! tat - atha kenAna evamucyate yat-saMtasya khalu anagArasya pUrvoktapakArasya aiyapithikI kriyate tataiparAyikI kriyA krirate ? bhagavAnAha - 'jahA satame sae paDhamoddesae jAva seNaM ahAtameva rIya, se tejadvegaM jAva No saMparAiyA kiriyA kajjai ' he gautama! yathA saptamezatake prathamodezake kathanAnusAraM yAvat-yasya khalu krodhamAnamAyAlomAHvyucchitAH bhavanti, tasya khalu airyApathikI kriyA kriyate, yasya punaH mAnamAyAkobhA avyucchinnA bhavanti, tasya khalu sAMparAyikI kriyA kriyate, $ vAsUtraM taM rIyamANasya airyApathikI kriza kriyate, utsUtraM rItaM rIyamANasya sAmparAyikI kriyA kriyate sa khalu yathAsUtrameva AgamAnatikramaNataeva rIyate haiM - 'sekeNDeNaM mate ! evaM vubaha' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki pUrvokta prakAra vAle saMvRta anagAra ko airyApathikI kriyA hotI hai sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'jahA sattame sae paDhamoddesae jAva se NaM ahAsuttameva rIyai se teNacNa jAva NA saMparAiyA kiriyA kajjaha' he gautama! jaisA saptama zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra jisakA krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna ho gaye haiM usako airyApathikI kriyA hotI hai, aura jisake ye krodha, mAna, mAyA aura lobha vyucchinna nahIM hue haiM usako sA~parAyikI kriyA hotI hai, tathA yathAsUtra pravRtti karane vAle ko aiyapathikI kriyA hotI hai aura utsUtra - Agamaviruddha pravRtti karane vAle sAMvarAyikI kriyA hotI hai. isa prakAra ke sAdhu kI pravRtti gautama svAmInI prazna - " se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai. "he bhagavan ! evuM Apa zA kAraNe kahe che ke te aNugAra aivopathikI kriyA kare che, sAMparAyikI kriyA karatA nathI? bhaDAvIra prbhune| uttara- " jahA sattame sae paDhamAsaddee jAva se NaM ahAsuttameva rIyai-se teNaTUTheNaM jAva No saMparAiyA kiriyA kajjai " he gautama ! sAtamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA anusAra jenA krAya, mAna mAyA ane bola vyucchinna ( naSTa ) thaha gayA che, tenA dvArA bhairyApathiDI DiyA thAya che, parantu jenA keAdha, mAna, mAyA ane lAbha kSINa thayA nathI, te sAMparAyikI kriyA kare che. tathA sUtranI AjJA pramANe pravRtti karanAra dvArA aiA~pathikI kriyA thAya che ane utsUtra-Agama virUddhanI-pravRtti karanAranA dvArA sAparAyikI kriyA thAya che. avIcipathamAM rahIne upayukta rUpAne dekhanAra sAdhunI pravRtti Agama nirUddhanI hotI nathI paNa AgAmAnukUla ja hoya che. he gautama! te kAraNe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 2 yonisvarUpanirUpaNam 45 gacchati vartana karoti, tat-tenArthena yAvat-saMtRtasya khalu anagArasya avIcipathe sthitvA sarvatorUpANi pazyata stasya kaSAyarahitatvAt airyApathikI kriyA-keva. vyogapratyayA karmabandhakriyA kriyate-bhavati, no sAmparAyikI kriza kriyatebhavati iti // sU0 1 // yonivktvytaa| mUlam --"kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taMjahA-sIyA, usiNA, sItosiNA, evaM joNIpayaM niravasesaM bhANiyavaM / sU0 2 // chAyA-katividhA khalu bhadanta ! yoniH pajJaptA? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-zItA, uSNA, zItoSNA, evaM yonipadaM niravazeSaM bhaNitavyam // mU0 2 // TIkA-anantaraM kriyA prarUpitA, kriyAvatAM ca prAyo yoni prAptirbhavatIti yoni prarUpayitumAha- kAvihANaM bhaMte ! joNo' ityAdi' 'kAvihANaM bhaMte ! joNI paNNatA ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhA khalu yoniH prAptA ? bhaga Agamaviruddha na hokara AgamAnukUla hI hotI hai - isa kAraNa avI. cipathameM rahakara sarvatarapha se rUpoM ko dekhane vAle usa saMvRta anagAra ko kaSAyarahita hone ke kAraNa airyApathikI kriyA hotI hai-kevala yoga pratyayA karmabaMdha kriyA hotI hai, sAMparAyikI kriyA nahIM hotI hai| suu01|| yonivaktavyatA - 'kavihANaM bhaMte! joNI paNNattA' ityaadi| TIkArtha - isake pahile kriyAoMkA nirUpaNa kiyA gayA hai| kriyAvAloMko prAyaH yonikI prApti hotI hai| isaliye sUtrakArane yahAM yonikI prarUpaNA kI hai| isameM gautama ne prabhuse aisA pUchA hai 'kahavihA evuM kahyuM che ke avacipathamAM rahIne AgaLanAM pAchaLanAM AsapAsanAM ane upara tathA nIcenAM rUpane dekhanAra te saMvRta aNagAra akaSAyabhAvathI yukta hovAne lIdhe apathikI kriyA karatuM hoya che-tenI te kiyA "gapratyayA karmabaMdhakiyA" hoya che, tenA dvArA sAMparAyikI kriyA thatI nathI. che sU. 1 che yoniyatavyatA"kAvihANaM bhaMte ! joNI paNNattA" tyA: TIkArtha-AgaLanA sUtramAM kriyAonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. kriyA vALAne sAmAnyataH ceninI prApti thAya che. tethI sUtrakAre ahIM ninI prarUpaNA karI cheA viSayane anulakSIne gautamasvAmI mahAvIra prabhune e prazna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vAnAha-'goyamA ! tivihA joNI paNNattA' he gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, 'taMjahA-sIyA, usiNA, sAosiNA' tadyathA-zItA, uSNA, zItoSNA, tathAca 'yu mizraNe' iti vacanAd yuvanti-taijasakArmaNazarIravanto jIvA audArikAdi zarIrayogyaskandhasamudAyena mizrI bhavanti yasyAM sA yoniH, sA ca trividhA zItAdibhedAt , tatra zItA-zItasparzA, uSNA-uSNasparzA, zItoSNA-zItaspaTaiSNasparzarUpadvisvabhAvA ceti, evaM joNIpayaM niravasesaMbhANiya' evaMrItyA yonipadaMNaM bhate! joNI paNNattA' he bhadanta ! jIvoM kI utpatisthAna rUpa yoni kitane prakArakI kahI gaI hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakArakI kahI gaI hai| 'taM jahA' jo isa prakAra se hai - 'sIyA, usiNA, sIosiNA' zItayoni, uSNayoni aura zItoSNayoni, "yu" mizraNe - isa mizraNArthaka "yu" dhAtu se yaha yoni zabda niSpanna huA hai. "yuvanti yasyAM sA yoniH" isa vyutpattike anupAra taijasa aura kArmaNa zarIra vAle jIva audArika Adi zarIra ke yogya skandha samudAya se jisameM mizrita hote haiM usakA nAma yoni hai yaha yoni zItAdi ke bheda se tIna prakArakI kahI gaI hai| zItA - zItasparzavAlI, uSNA- uSNasparzavAlI aura zItoSNA - zItasparza aura uSNasparza ina donoM svbhaavvaalii| 'evaM joNIpaya niravasesaM bhANiyavaM' isa prakArase yahAM pUche - " kaivihANaM bhaMte ! joNI paNNattA ?" 8 sana ! yaunA utpatti sthAna rUpa ni keTalA prakAranI kahI che? mahAvIra prbhune| utta2-" tivihA joNI paNNadhA-taMjahA" u gautama ! yoninA naye prabhArI traya prA2 hA cha -sIyA, usiNa!, sI osiNA" (1) zItayoni, (2) BY yoni mane (3) zIta yoni "yu" dhAtu 52thI yoni zAha bhanyo cha. mana tana mizra) 42vu' / ma thAya che. "yuvanti yasyAM sA yoniH" mA vyutpatti anusAra "te mane abhaya zarIrA jIve odArika Adi zarIrane yogya skalpasamudAyathI jemAM mizrita thAya che, tenuM nAma ni che. tenA upara mujaba zIta Adi traNa bheda che zItAzItaspazavALI, uNA-uSNasparzavALI, ane zIteNuM -zItaparza ane uNa sparza, A banne svabhAvavALI. "evaM joNIpayaM niravasesaM bhANiyavvaM " sArI mahI prjnyaapn| sUtranA navamAM ni padanuM saMpUrNa kathana thavuM joIe. prajJApanAnA navamA sUtramAM A zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 1040 2 sU. 2 yonisvarUpanirUpaNam 7 prajJApanAyA navamaM padaM niravazeSaM sarva bhaNitavyam , tathAcoktaM prajJApanAyAM navame pade. 'neraiyANaM bhaMte ! ki sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ? goyamA! sIyAvijoNI, usiNAvi joNI, NosIosiNA jogI' ityAdi, nairayikANAM bhada. nta ! ki zItA yoniH ? uSNA yoniH, zItoSNA yoniH gautama ! zItA'pi yoniH, uSNApi yoniH, nozItoSNA yoniH, ityAdi, ayamAzayaH-AdhAsu tisRSu ratna prabhA-zarkarAprabhA-vAlukApamAsu nArakapRthivISu caturthyAM ca paGkaprabhAyAM keSucitnarakAvAseSu nairapikANAM yadutpattikSetraM tacchItasparzapariNamiti teSAM zItA'pi yonirasti / athaca zeSAsu dhUmaprabhAdhAsu pRthivISu caturthapRthivInarakAvAseSu ca keSu prajJApanA kA nauvAM pada sampUrNa rUpase kahanA cAhiye - prajJApanAke nauveM pada meM aisA hI kahA hai - 'neraiyANaM bhaMte! ki sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ? goyamA! sIyA vi joNI, usiNA vi joNI, No sIosiNA joNI' ityAdi gautama ne yahAM prabhu se aisA pUchA hai-he bhadanta ! nairayikoMko kyA zItayoni hotI hai ? athavA uSNayoni hotI hai ? vA zItoSNayoni hotI hai ? isake uttara meM gautama se prabhu aisA kahate haiM - he gautama nairayikoMko zIta bhI yoni hotI hai, uSNa bhI yoni hotI hai aura nozItoSNa yoni hotI hai| ityaadi| isakA Azaya isa prakArase hai - Adi kI tIna pRthiviyoM meM ratnaprabhA, zarkarAprabhA aura bAlukAprabhA meM tathA cAthI paGkaprabhA meM kitaneka narakAvAsoM meM nairayikoMkA jo utpatti kSetra hai vaha zItasparza pariNata hotA hai isa kAraNa unako zIna bhI yoni hotI hai| tathA zeSa dhUmaprabhA viSaya manusakSAta - prabhA yucha-neraiyANaM bhaMte ! ki sIyA joNI, usiNA joNI, sIosiNA joNI ?" "goyamA! sIyA vi joNI, usiNA vi joNI, No siosiNA joNI" tyA: gautama aNagArane prazna-he bhagavan! nArakone zuM zItani hoya che? ke uNani hoya che? ke zItaSNani hoya che? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! nArakane zItayoni paNa hoya che, uSNani paNa hoya che ane te zIteNuni hoya che. A kathananuM spaSTI karaNa nIce pramANe che-pahelI traNa pRthvIomAM (ratnaprabhAmAM, zarkarAmabhAmAM ane vAlukAprabhAmAM) tathA cethA paMkaprabhAnA keTalAka nArakAvAsamAM nairayikonAM je utpatti kSetra che, te zItaparza pariNata hoya che, te kAraNe nArakene zIta eni paNa hoya che, ema kahevAmAM AvyuM che. tathA bAkInI dhUmaprabhA, tamaH zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre cit nairayikANAM yadutpattikSetraM taduSNasparzapariNatamiti teSAmuSNA'pi yonirasti, kintu nairayikANAM nozItoSNA-madhyamasvabhAvA, dvisvabhAvA vA yonirasti, tathA svabhAvatvAt / tathAca zItAdiyoniprakaraNAthasaMgrahagAthA " sIosiNa joNIyA savve devAya, gbbhvtii| usiNAya te ukAe duhanirae tiviha sesesu" // 1 // zogoSNayonikAH sarve devAzca garbhavyutkrAntAH / uSNAca tejaskAye, dvidhA niraye, trividhA zeSeSu / tathaiva-'kaivihANaM bhaMte ! joNI paNNatA ? goyamA! tivihA joNI paNNattA, taM jahA-sacittA, acittA, mIsiyA' ityAdi, katividhA khalu bhadanta ! yoniH Adi pRdhiviyoM meM aura caturtha pRthivIke kitaneka narakAvAsoM meM nairayikoM kA jo utpatti kSetra hai vaha uSNa sparza pariNata hotA hai isaliye unake uSNa bhI yoni hotI hai| kyoMki vahA~ aisA hI svabhAva hai| zItAdi yoni ke prakAra ke arthako kahanevAlIkI yaha saMgraha gAthA hai'sIosiNa' ityaadi| samasta devoM aura garbhaja jIvoM ko zItoSNayoni hotI hai tejaskAyikoMko uSNayoni hotI hai. nairayikoM meM zIta aura uSNayoni hotI hai| bAkIke jIvoMmeM - cAra sthAvara, tIna vikalendriya, agarbhajapaMcendriya tiryazca aura manuSya inameM zIta, uSNa aura zItoSNa aisI vividha yoni hotI hai // 1 // isI prakArase -'kaivihANaM bhate! joNI paNNattA' he bhadanta ! yoni kitane prakArakI kahI gaI hai ? 'goyamA' he gautama ! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakArakI kahI gaI hai - 'ta jahA' jaiseprabhA ane tamastamaprabhAmAM tathA paMkaprabhAnA keTalAka nArakAvAsamAM narayikenuM utpatti kSetra che, te ucusparza pariNuta hoya che. tethI te narakonA nArakone uzani hoya che, kAraNa ke tyAM evI ja paristhiti che. zItAdi yoninA 4264AthanI mA 6 gAyA -"sIosiNa" tyAha samasta devene garbha ja jIvane zItAni hoya che tejaskAyikone uni hoya che. nArakone zIta ane uSNani hoya che. bAkInA chAmAM eTale ke cAra sthAvara, traNa vikalendriya, agarbhaja paMcendriya tiryaMca ane manuSyamAM zIta, uSNu ane zItaLu, e traNa prakAranI ni hoya che. e sUtra 1 che se prabhA-"kaivihANaM bhaMte ! joNI paNNattA 1" mApana ! yoni Teet pranI hI cha ? "goyamA! tivihA joNI paNNattA-taMjahA-sacittA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 2 yonisvarUpanirUpaNam 49 prajJaptAH ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA-sacittA, acittA, mizrAce tyAdi / sacittAdiyonipakaraNArthasaMgrahagAthAcaivam "acitA khalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mIsAya gambhavAse tivihA puNa hoi sesesu" acittA khalu yoniH nairayikANAM tathaiva devAnam , mizrAca garbhavAse, trividhA punarbhavati zeSeSu, iti, ekendriyamUkSmajIvanikAyasambhave satyapi nairayikadevAnAM yadutpattikSetraM tanna kenacijjIvena parigRhItamiti acittA nairayikadevAnAM yoniH, garbhavAsayonistu sacittA'cittobhayamizrA bhavati, zukrazoNitapudgalAnAmacittAnAM garbhAzayasya sace. 'sacittA, acittA, mIsiyA' sacitta yoni, acitta yoni aura saci ttAcittayoni / sacittAdiyoni ke prakaraNake arthako kahanevAlI saMgraha gAthA isa prakAra se hai- 'cittA khalu' ityaadi| nAraka aura devoMko acitta yoni hotI hai. garbhaja manuSya aura tiryaJcoM ko mizra - sacittAcitta yoni hotI hai| pAMca sthAvara, tIna vikalendriya aura agarbhaja paMcendriya tiryazca tathA manuSya inake trividha sacitta acitta tathA mizra yoni hotI hai| ekendriya sUkSma jIva nikAyako saMbhava hone para bhI nairayika devoM kA jo utpatti kSetra hai vaha kisI jIva se parigRhIta nahIM hai isa kAraNa nairayika aura devoM kI yoni acitta kahI gaI hai| parantu jo garbhAvAsa yoni hai vaha sacitta, acitta, ubhayamizrita hotI hai| kyoMki zukrazoNita pudgala acitta acittA, mIsiyA" gautama ! yonina nIya prabhAva 3] 2 ghai cha(1) sayittayoni, (2) athitayoni mana (3) sathittAyitta yoni. - sacitta Adi ceninA prakaraNArthanI saMgrahagAthA A pramANe che "acittA khalu" tyA:--- nArakone ane devene acittani hoya che. garbha ja manuSya ane tiryAne mizra (sacittAcitta) ni hoya che. pAMca sthAvara, traNa vikasendriya ane agarbhaja paMcendriya tiryaMca tathA manuSyane traNe prakAranI sacitta, acitta, ane mizra-ni hoya che. ekendriya sUkSama jIvanikAyane saMbhava hovA chatAM paNa narayika ane devanA ja u-pattikSetra che, te koI paNa jIva vaDe parigrahIta nathI, te kAraNe nArake ane devenI enine acitta kahI che. paraMtu je garbhAvAsa ni che te sacitta, acitta ane sacittAcitta hoya che kAraNa ke zukazeNita pudgale acitta he ya che ane garbhAzaya sacetana hoya che. bha0 7 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre tanasya ca sadbhAvAt zeSANAM pRthivyAdInAM saMmUrcchanajAnAM ca manuSyAdInAm utpattikSetre jIvena parigRhIte'parigRhIte, ubhayarUpe cotpattiriti trividhA'pi yonirbhavati / tathA-kavihANaM bhaMte ! joNI paNNattA ? goyamA ! tivihA joNI paNNattA, taM jahA - saMbuDAjoNI, viyaDAjoNI, saMbuDaviyaDAjoNI" ityAdi, kati vidhA khalu bhadanta ! yoniH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathAsaMhatA yoni, vivRtA yoniH saMvRtavivRtA yonizca, ityAdi, saMvRtAdiyoniprakaraNArtha saMgrahastvevam 50 , "egidiya ne raiyA saMbuDajoNI, tadeva devAya / vigakidie viyaDA saMbuDaviDA ya garbhami " // 1 // chAyA - ekendriyanairayikAH saMvRtayonayaH, tathaiva devAzva / vikalendriyeSu vidvatA, saMvRtavivRtAca garbhe iticchAyA / hote haiM aura garbhAzaya sacetana hotA hai| zeSa pRthivyAdikoMkI tathA saMmUrcchaja manuSyAdikoM kI jIva se parigRhIta, aparigrahIta tathA ubhayarUpa aise utpattikSetra meM utpatti hotI hai| isa kAraNa inakI yoni tInoM prakAra kI kahI gaI hai| tathA 'kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA' he bhadanta ! yoni kitane prakArakI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' tivihA joNI paNNattA' he gautama! yoni tIna prakArakI kahI gaI hai - 'taM jahA' jaise 'saMbuDA joNI, viDA joNI, saMbuDaviyaDA joNI' ityAdi saMvRtayoni 1 vivRtayoni 2 aura saMvRtavivRta yoni 3 saMvRtAdi yoni ke prakaraNArtha saMgraha kI gAthA isa prakAra se hai - 'egiMdineraiyA' ityAdi / jIvathI khAkInA pRthvIkAya AdikAnI tathA samUcchima manuSyAkrikeAnI parigRhIta, aparigRhIta tathA ubhayarUpa (te banne prakAranA ) utpatti kSetramAM utpatti thAya che. te kAraNe temanI ceni traNa prakAranI kahI che. have khIjI ceAninA prakAro prakaTa karavAmAM Ave che- "" 99 kai vihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? " he bhagavan ! yoniDeMTa sA aranI uhI che ? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA !" he gautama ! " tivihA joNI paNNattA yAni trayu aAranI uDI che, " taMjahA " netra pramaro nIce pramANe che" saMbuDA joNI, viyaDA joNI, saMbuDaviyaDA joNI " ( 1 ) saMvRtayoni, (2) vivRtayeoni, ane (3) saMvRtanivRtayeAni, savratAdi ceAni kone hAya che te nIcenI saMgraha gAthAbhAM dRzavyu che - " eniMdiyaneraiyA " chatyAhi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 0 2 yonisvarUpanirUpaNam ekendriyANAM saMkRtAyonirbhavati tathA svabhAvatvAt, nairayikANAmapi saMvRtaiva yonibhavati, yato nAraka niSkuTAH nArakasthAnAni saMvRtagavAkSasadRzA bhavanti teSu ca jAtAste varddhamAnazarIrAstebhyaH patanti zItebhyo niSkuTebhyaH uSNeSu nArakeSu iti, evaM devAnAmapi taitrayoniH yato devazayanIye dRSyAntaritA'guLAsaMkhyAta bhAgamAtrAvagAhano deva utpadyate iti / tathA kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? gomA ! tivihA joNI paNNattA, taMjahA- kummunnayA, saMkhAvattA, vaMsIpattA" ityAdi " 66 ekendriya, nAraka aura deva inake saMvRta yoni hotI hai / vikalendriyoMke vivRta yoni hotI hai| garbhajapaMcendriyatiryaJca aura manuSyoMke saMvRtavivRta yoni hotI hai| ekendriyoM kI jo saMvRta yoni hotI hai vaha tathAsvabhAva hone se hotI hai| nairathikoM ke jo saMvRta yoni hotI hai vaha isaliye hotI hai ki unake sthAna saMvRta gavAkSa jaise hote haiN| unameM utpanna hue baDhate hue zarIravAle ve nAraka una zIta niSkuToM - utpattisthAnoM se uSNa nArakoM meM girate haiM / uSNa niSkuToM se (kSetra se) zItanArakoM meM girate haiN| devoMko bhI yahI saMvRta yoni hotI hai kyoM ki devazayyA ke Upara duSpAntarita aGgulake asaMkhyAtaveM bhAgamAtra abagAhanA vAlA deva utpanna hotA hai| tathA 'kaivihANaM bhaMte! joNI paNNattA' he bhadanta ! yoni kitane prakAra kI kahI gaI hai ? 'goyamA' he gautama! 'tivihA joNI paNNattA' yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai| ekendriyane, nArakane ane devane sanRtayeAni hAya che. vikalendriyAnedvIndriya, trIndriya ane caturindriyane-vidyutayeAni hAya che. garbha` ja pacendriya tiya ca ane manuSye ne saMvRtavRitayeAni hoya che. ekendriyAne je saMvRtayaiAni hAya che te tathAsvabhAva ( evA svabhAva)ne lIdhe hoya che. nArakone saMvRtayeAni hAvAnu' kAraNa e che ke temanAM sthAna saMvRta gavAkSa jevAM hAya che. temAM utpanna thayelAM ane vRddhi pAmatAM zarIravALAM te nArakA te zIta niSkuTAmAMthI (utpattisthAne mAMthI uSNu nArakAmAM paDe che, ane uSNu niSkuTAmAMthI zItanArakAmAM paDe che. dhruvene paNa evI sAMvRtAni ja hAya che, kAraNa ke devazayyAnI upara dRSTAntarita AMgaLanA asakhyAtamAM bhAga pramANu ja avagAhanAvALA deva utpanna thAya che. 66 tathA kas vihANaM bhaMte! joNI paNNattA ? " 3 lagavan ! yoni DeTalA prakAranI kahI che ? " goyamA ! " De gautama / "tivihA joNI paNNattA- taMjahA- kummunnayA, , saMkhA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 bhagavatIsUtre katividhA khalu bhadanta ! yoniH prajJaptA ? gautama ! trividhA yoniH prajJaptA, tadyathA - kurmonnatA, zaGkhAvartA vaMzIpatrA, ityAdi, etad vaktavyatAsaMgrahacaivam" saMkhAvattA joNI itthIrayaNassa hoi vinneyA / tI puNa upapanno niyamAu viNassaI ganbho " // 1 // chAyA - zaGkAtrartA yoniH strIratnasya bhavati vijJeyA, tasyAM punarutpanno niyamAttu vinazyati garbhaH // "kummunnaya joNIe titthayarA caki vAsudevAya / rAmA viya jAyaMte sesAe sesagajaNo // 1 // " chAyA - kUrmonnatayonau tIrthakara cakrivAsudevAca / rAma apica jAyante zeSAyAM zeSakajanastu || 1 || sU0 2 vedanA vaktavyatA | mUlam - " kai vihANaM bhaMte! veyaNA paNNattA ? goyamA ! ti vihA veyaNA paNNattA, taMjahA-sIyA, usiNA, sIosiNA, evaM veyaNApayaM niravasesaM bhANiyacaM jAva neraiyANaM bhaMte ! kiM dukkhaM veyaNaM veyaMti ? suhaM veyaNaM veyaMti ? adukkhamasuhaM 'ta' jahA' jaise - ' kummunnayA, saMkhAvattA, vaMsIpattA' ityAdi. kUmennita, zaMkhAvarta aura vaMzIpatra ityAdi / isa viSaya kI saMgraha gAthA isa prakAra se hai - 'saMkhAvatA joNI' ityAdi / zaMkhAvarta yoni cakravartIke strIratna ke hotI hai| isake jo garbha utpanna ho jAtA hai vaha niyama se vinaSTa ho jAtA hai| isameM garbha nahIM ThaharatA hai| kUrmonnata yonimeM tIrthakara, cakravartI, vAsudeva aura balabhadra bhI utpanna hote haiN| vaMza gtra yoni meM zeSa saMsArI jIva utpanna hote haiM / sU02 // vattA, vaMsIpattA " yoninA nIce pramANe trazu AhAra hyA che - ( 1 ) bhonnata, (2) zakhAvata' ane (3) vazIpatra. A viSayanuM pratipAdana karatI saMgrahagAthA A pramANe che - " saMkhAvattA joNI " ityAdi. zakhAvata ceAni cakravatI nAM zrI ratnane hAya che. tene je garbha utpanna thAya che, te niyamathI ja naSTa thaI jAya che. temAM gabha TakI zakatA nathI. kUrmAMnnata ceAnimAM tIrthaMkara, cakravarti, vAsudeva ane bhaLabhadra pazu utpanna thAya che. bAkInA saMsArI jItra vaMzapatra caiAnimAM utpanna thAya che. / / sU. 2 5 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 3 vedanAsvarUpanirUpaNam 53 veyaNaM veyaMti ? goyamA! dukkhaMpi, veyaNaM veyaMti, suhapi veyaNaM veyaMti, adukkhamasuhaMpi veyaNaM veyaMti / / sU0 3 // chAyA-katividhA khala bhadanta ! vedanA prajJaptA ? gautama ! trividhA vedanA prajJaptA, tadyathA-zItA, uSNA, shiitossnnaa| evaM vedanApadaM niravazeSa bhaNitavyam , yAvat nairayikAH khalu bhadanta ! kiM duHkhAM vedanAM vedayanti ? sukhAM vedanAM vedayanti ? aduHkhAsukhAM vedanAM vedayanti ? gautama ! duHkhAmapi vedanAM vedayanti, sukhAmapi vedanAM vedayanti, aduHkhAsukhAmapi vedanAM vedayanti / / mU0 3 // ___TIkA-anantaraM yoniH prarUpitA, yonimatAMca vedanA bhavatIti vedanAM prarU. payitumAha- kAvihANaM' ityAdi, 'kaivihANaM bhaMte ! veyaNA paNNatA ? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhA khalu vedanA prajJaptA ? bhagavAnAha- goyamA ! tivihA veyaNA paNNattA' he gautama ! trividhA vedanA prajJaptA, 'taM jahA-sIyA, usiNA, sIosiNA' tadyathA-zItA, uSNA, zItoSNAca 'evaM veyaNApayaM nirava vedanAvaktavyatA - 'kAvihANaM bhaMte ! veyaNA paNNattA' ityaadi| TIkArtha - isake pahile yoni kA kathana kiyA jA cukA hai| yoni vAle jIvoM ke vedanA hotI hai - isaliye sUtrakArane isa sUtra dvArA vedanA kA prarUpaNa kiyA haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai 'kaha vihANaM bhate! veyaNA paNNattA' he bhadanta ! vedanA kitane prakAra kI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! veyaNA tivihA paNNattA' he gAtama ! vedanA tIna prakAra kI hotI hai| 'ta jahA' jaise - 'sIA, usiNA, sIosiNA' zItavedanA, uSNavedanA aura zIto. vedanA vaThatavyatA " kaivihANaM bhaMte ! vethaNA paNNatA" tyAha TIkAI-AgaLanA sUtramAM yoninuM kathana karavA mAM AvyuM che. nivALA jI vedanAne anubhava kare che. tethI sUtrakAre vedanAnI prarUpaNa karI che- gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune e prazna pUche cha hai-"kaivihANaM bhaMte! veyaNA paNNatA ?" u mAn! vana TA prakAranI kahI che? ___ mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! veyaNA tivihA paNNattA" giitm| vahanAtra prA2nI 4DI cha. " taMjahA" te 2 mA pramANe cha-"sIA, usiNA, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 54 ___bhagavatIsUne sesaM bhANiyanvaM' evaMrItyA vedanApadaM prajJApanAyAH paJcatriMzattamaM padaM niravazeSa sampUrNa bhaNitavyam / tathAcoktaM prajJApanAyAm / "neraiyANaM bhaMte ! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti, usiNaM veyaNaM veyaMti, sIosiNaM veyaNaM veyaMti ? goyamA ! sIyaMpi veyaNaM veyaMti, evaM usiNaMpi, NosIosiNaM' narayikAH khalu bhadanta ! kiM zItAM vedanAM vedayanti, uSNAM vedanAM vedayanti, zItoSNAM vedanA vedayanti ? gautama ! nairayikAHzItAmapi vedanAM vedayanti, evam uSNAmapi vedanAM vedayanti, no zItoSNAM vedanAM vedayanti, evamevAsurakumArAdayo vaimAnikAntA avseyaaH| 'evaM caubihA veyaNA davyo, khetto, kAlo, bhAvo' evaM caturvidhA vedanA bhavati, dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvatazca, tA. SNavedanA 'evaM veyazApayaM niravasesa bhANiyanvaM' isa rIti se vedanA pada yahAM pUrNarUpa se kahanA caahiye| prajJApanAsUtra kA yaha vedanApada 35 yA pada hai| prajJApanA meM isa viSaya meM aisA kahA hai - "neraiyANaM bhate! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti. usiNaM veyaNa veyaMti, sIosiNaM veyaNaM veyaMti? goyamA! sIpi veyaNaM veyaMti, evaM usiNaMpi. kosIosiNaM" isa pAThakA artha pUrvokta rUpase hI hai| isI prakAra se asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke devoM meM bhI jAnanA caahiye| 'evaM caumvihA veyaNA davao, khetto, kAlao, bhAvao' vedanA cAra prakAra bhI hotI hai - dravya se, kSetra se, kAla se aura bhAva se, dravya se jo vedanA sIosiNA" (1) zItavahana!, (2) GogvehanA, mane (3) zItavahana! " evaM yaNApayaM niravasesaM bhANiyavyaM" mA rIte prajJApana sUcanA 35mA vanA pahana ahI saMpUrNa kathana thavuM joIe. prajJApanA sUtramAM A viSayane anulakSIne mA pramANe ghucha-" neraiyANaM bhaMte ! ki siyaM veyaNaM veyaMti, usiNaM veyaNaM, yati sIosirNa veyajaM veyaMti ?" bhagavan ! naa23| shiitvhnaane| anubhava kahe che ke uoNa vedanAne anubhava kahe che? ke zIteNu vedanAne anubhava kahe che? " goyamA! sIyapi veyaNaM veyaMti, evaM usiNa piNo sIosINaM" gItama! nAraka zIta ane uNa vedanAnuM vedana kahe che zIte SNa vedanAnuM vedana karatA nathI eja pramANe asurakumArathI laIne vaimAnike parvatanA ja viSe paNa samajavuM " evaM cauvvihA veyaNA davva o, khetao, kAlao, bhAvao"vahanA yAra pAranI paNa hoya che-dravyanI apekSAe, kSetranI apekSAe, kALanI apekSAe ane bhAvanI apekSAe, e cAra prakAra kahyAA che. drathanI apekSAe je vedanA thAya che te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - prameyacandrikA TIkA za0 10 10 2 sU0 3 vedanAsvarUpanirUpaNam 55 pudgaladravyasambandhAt dravya vedanA, nArakAdikSetrasambandhAt kSetravedanA, nArakAdikAlasambandhAt kAlavedanA, krodhazokAdi bhAvasambandhAt bhaavvednaa| sarva saMsA. riNo jIvAzcaturvidhAmapi vedanAM vedynti| evaM 'tivihA veyaNA-sArIrA, mANasA, sArIramANasA' punastrividhA vedanA, zArIrI, mAnasI, zArIramAnasIca / tatra samaskA trividhAmapi vedanA, vedayanti, asaMjJinastu zArIrImeva vedanAM vedayanti / tathA'tivihA veyaNA sAyA, asAyA, sAyAsAyA' punatrividhA vedanA-zAtA azAtA, zAtA'zAtAca / tatra sarve saMsAriNatrividhAmapi vedanAM vedayanti, tathA-'tivihA hotI hai vaha pudgala dravya ke sambandha se hotI hai| nArakAdi kSetra ke saMbaMdha se jo vedanA hotI hai vaha kSetra vedanA hai| nArakAdi kAla ke sambandha se jo vedanA hotI hai vaha kAla vedanA hai| krodha, zoka Adi bhAva ke sambandha se jo vedanA hotI hai vaha bhAva vedanA hai| samasta saMsArI jIva isa caturvidha vedanA kA anubhava karate rahate haiM / 'tivihA veyaNA -sArIrA, mANasA, sArIramANasA' vedanA isa taraha se tIna prakAra kI bhI hotI hai-zArIrika vedanA, mAnasika vedanA aura zArIrikamAnasika vedanA. inameM jo samanaska (saMjI) jIva haiM ve tInoM prakAra kI vedanA bhogate rahate haiN| tathA asaMjJI jo jIva hai ve kevala zArI. rika vedanA ko hI bhAgate haiN| 'tivihA veyaNA sAyA, asAyA, sAyAsAyA' tathA zAtA, azAtA aura zAtAzAtA ke bheda se bhI vedanA tIna prakArakI hai| samasta saMsArI jIva isa trividha vedanAko bhogate rahate pudgala dravyanA saMbaMdhI vedanA heya che. nArakAdi kSetra saMbaMdhI je vedanA che tene kSetravedanA kahe che. nArakAdi kALa saMbaMdhI je vedanA thAya che tene kALa vedanA kahe che ke, zoka Adi bhAvanI apekSAe je vedanA thAya che tene bhAvanA kahe che. samasta saMsArI jI A cAre prakAranI vedanAne anubhava 42tA 29 che. "tivihA veyaNA-sArIrA, mANasA, sArIramANasA" hanAnA mA pramANe 5 traprA2 54 cha-(1) zArI2 vahanA, (2) mAnasi vahanA, ane (3) zArIrika mAnasika vedanA. emAM je samanaska-saMjJI- jIve che teo traNe prakAranI vedanA bhagavyA kare che paraMtu asaMjJI che phakta zArIrika vedane ja bhogave che. tivihA veyaNA-sAyA, asAyA, sAyAsAyA" tathA vahanAnA mA prabhAra 55 1 maare| 54 cha-(1) zatAvanA, (2) atAvanA (3) Atal vedanA. samasta saMsArI jIva A trividha vedanAne bhegavyA kare che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 bhagavatIsUtre beyaNA- dukkhA, suhA, adukkhamasuhA' punastrividhA vedanA duHkhA, sukhA, aduHkhASsukhAca / tatra sarve trividhAmapi vedanAM vedayanti, sAtAsAta - sukhaduHkhayozcAyaM vibhedaH - sAtAsAte - anukrameNodaya prAptAnAM vedanIya karmapudgalAnAmanubhavarUpe, sukhaduHkhe tu parodIryamANa vedanIyAnubhavarUpe bodhye / evaM- ' duvihA veyaNa-acyutragamiyA, uccakamiyA' punardvividhA vedanA - AbhyupagamikI, aupakramikIca, tatra AbhyupagamikI sA ucyate-yA svayamabhyupagamya vedyate yathA sAdhavaH kezaluzca nAtApanAdibhirvedayanti, aupakramikItu vedanA svayamudIrNasya udIraNAkaraNena codayamuhaiM / 'tivihA veyaNA dukkhA, suhA, adukkhamasuhA' tathA duHkha, sukha evaM aduHkhAsukha. isa taraha se bhI vedanA tIna prakAra kI hai| samasta saMsArI jIva isa trividha vedanA ko bhAgate rahate haiM / sAtAsAta aura sukhaduHkha meM yaha bheda hai ki anukrama se udaya prApta vedanIya karmapudgaloM kA sAtAsAta rUpa karmapudgaloM kA jo anubhava hai vaha sAtAsAta vedanA hai / tathA para ke dvArA udIrNamANa vedanIya kA jo anubhava hai vaha sukhadu:kha vedanA hai / ' evaM duvihA vepaNA anbhuvagamiyA, uvakkamiyA' tathA vedanA isa prakAra se bhI do prakAra kI hai - eka AbhyupagamikI aura dUsarI aupakramikI. jo vedanA svayaM utpanna karake anubhava kI jAtI hai vaha AbhyupagamikI vedanA hai - jaise sAdhujana kezaluJcana AtApana Adi dvArA vaMdanA utpanna karake bhogate haiM / udIraNAkaraNa ke dvArA udaya meM lAye gaye karmakA bhoganA isakA nAma aupakramikI vedanA hai| isa tivihA veyaNA - duHkkhA, suhA, adukkhamasuhA" vehananA yA RNu prhaare| pazu che-(1) duHkha, (2) sukha ane annuHkhAsukha, samasta saMsArI jIva A trividha vedanAne bhAgavyA kare che. 66 sAtAsAta ane sukhaduHkhamAM A pramANe bheda raheleA che-anukrame udaya prAsa vedanIyakama pudgaleAnA je sAtAsAtarUpa anubhava thAya che tene sAtAsAta vedanA kahe che. tathA anyanA dvArA uINuM mANu vedanIyane je anubhava che, te anubhavane sukhaduHkharUpe eLakhavAmAM Ave che. " evaM duvihA veyaNA - abbhuvagamiyA, uvakamiyA " tathA vehanAnA yA pramANe ye prakAra hai- (1) AlyupagAbhiTTI, ane (2) khopaDe miTTI. je vedanA-peAtAnI jAte ja utpanna karIne veDhavAmAM Ave che, vedanAne AlyupagamikI vedanA kahe che. jema ke sAdhue kezalu'cana, AtApanA Adi dvArA vedanA utpanna karIne tene bhAgavatA hoya che. udIraNAkaraNa dvArA uyamAM lAvIne, je karmInu vedana karavAmAM Ave che, te kama`vedanane auSakramikI vedanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacankiA TIkA za0 10 u0 2 sU0 3 vedanAsvarUpanirUpaNam 57 panItasya vedyasyAnubhavAt vijJeyA, dvividhAmapivedanAM pazcendriyatiryo manuSyAzca vedayanti, zeSAstu aupakamikImeva vedanA vedynti| tathA 'duvihA veyaNAnidAya, anidAya' dvividhApunarvedanA-nidAca, anidAca tatra nidA-cittavatI, anidAtu acittavatI vedanA ucyate, tatra saMjJino dvividhAmaNi vedanAM vedayanti. asaMjJinastu anidAmeva anAbhogarUpAmeva vedanAM vedayanti / prajJApanAyAM dvAragAthA cettham 'sIyAya dava, sArIra, sAya, taha veyaNA havai dukkhaa| abbhuvagamukkammiyA nidAya, anidAya nAyavyA // 1 chAyA-zItAca, dravyataH, zArIrI, sAtA, tathA vedanA bhavati duHkhaa| abhyupagamikI, aupakramikI, nidAca, anidAca jJAtavyA // 1 atha prajJApanAyAM vedanAvaktavyatAyA avadhimAha-'jAva nerayANaM bhaMte / kiM dakvaM veyaNaM veyaMti, suhaM veyaNaM veyaMti, aduvakhamamuhaM veyaNaM veyaMti ?' gautamaH pRcchatidonoM prakAra kI vedanA ko paJcendriyatithaMca aura manuSya bhogate haiN| bAkI ke jIva aupakramikI vedanA ko bhogate haiN| 'duvihA veyaNA nidA ya anidA ya tathA nidA aura anidA ke bhedase bhI vedanA do prakAra ko hai| cittavatI vedanA kA nAma nidA aura acittavatI vedanA kA nAma anidA hai| jo jIva saMjJI hote haiM ve isa donoM prakAra kI vedakA ko bhogate haiN| jo asaMjJI jIva mana vinA ke jIva haiM ve anAbhoga rUpa anidA vedanA ko hI bhogate haiN| prajJApanA meM cAra gAthA isa prakAra se hai - 'sIyA ya davvasArIra' ityaadi| vedanA viSayaka prajJApanAkA pATha kahAM taka yahAM para grahaNa karanA cAhiye to isake liye 'jAva neraiyANa bhate! kiM dakkha veyaNa veyaMti, suhaM veyaNa veyaMti, adukkhamasuhaM veyaNa veyaMti' aisA pATha kahe che. A baMne prakAranI vedanAne paMcendriya tiryaMca ane manuSya anabhava kare che. bAkInA cha aupakanikI vedanAnuM vedana kare che. ___" duvihA veyaNA-nidA ya, anidA ya" tathA ni ane manihA leyA paNa vedanAnA be prakAra paDe che. cittavatI vedanAthe nihA kahe che ane acittavatI vedanAne anidA kahe che. saMjJI che A banne prakAranI vedanA bhagave che, paranta esasI jI (mana vinAnA jI) anAbhoga anidAvedanAnuM ja vedana ure cha. prajJApanamA dvaa2||thaa 241 pramANe cha-" sIyA ya, davvasArIra" tyAla. vedanA viSayaka prajJA kA sUtrane pATha kyAM sudhI grahaNa karavAne che, te nInA sUtrapA dvArA vyarata 4yu cha-"jAva neraiyANaM bhaMte ! ki dukkhaM veyarNa veyaMti, suhaM veyaNaM veyaMti, adukkhamasuhaM veyaNaM veyaMti ?" mAn! naa| bha08 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre he bhadanta ! yAvat-upari varNitarItyA nairayikAH khalu kiM duHkhAM-duHkharUpAM vedanAM vedayanti ? kiMvA sukhA-sukharUpAM vedanAM vedayanti ? kiMvA aduHkhAsukhAM duHkharahitAM, sukharahitAM ca vedanAM vedayanti ? anubhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! dukkhaMpiveyaNaM veyaMti, suhaMpiveyaNaM veyaMti, adukkhamamuhaMpi veyaNaM veyaMti' he gautama! nairayikAH khalu duHkharUpAmapi vedanAM vedayanti atha ca sukhAmapi susvarUpAmapi vedanAM vedayanti tIrthaGkarajanmAdikAle tatsambhavAt , tathaiva aduHkhAsukhAM duHkhasukharahitAmapi vedanAM vedayanti-anubhavanti iti / evamasurakumArAdivamAnikAntAH bodhyAH // sU0 3 // pratimA vaktavyatA mUlam-'mAsiyaM NaM bhaMte! bhikkhupaDimaM paDivannassa aNa. gArassa niJcaM vosaTTe kAye, cayitte dehe, evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiyavA jAva ArAhiyA bhvi||suu04|| chAyA-mAsikI khalu bhadanta ! bhikSupatimA pratipannasya anagArasya nityaM vyutsRSTe kAye, tyakte dehe, evaM mAsikI bhikSupatimA niravazeSA bhaNitavyA, yAvat ArAdhitA bhavati // sU0 4 // TIkA-vedanAyAH prastAvAt taddhetubhUtAM sAdhujanAbhigraharUpAM pratimA parUpayitu mAha-'mAsi yaM gaM' ityAdi, 'mAsiyaM NaM bhaMte ! bhikkhupaDimaM kahA hai-isase sUtrakAra ne aisA kahA hai ki prajJApanA kA vedanA viSayaka pATha isa sUtra taka yahAM grahaNa karanA cAhiye-isameM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki nAraka jIva duHkharUpa vedanA kA bhI anubhava karate haiM aura tIrthakara ke janmAdi kAlameM sukharUpa vedanA kA bhI anubhava karate haiN| tathA sukharahita aura duHkharahita vedanA kA bhI anubhava karate haiN| isI prakAra kA vedanA viSayaka kathana asurakumAra se lagAkara vaimAnika devoM taka jAnanA cAhiye // sU0 3 // duHkharUpa vedanAne anubhava kare che? ke sukharUpa vedanAnuM vedana kare che? ke sukharahita ane duHkharahita vedanAnuM vedana kahe che? he gautama! nArake du:kharUpa vedanAne paNa anubhava kare che, ane tIrthakaranA janma kALe sukharUpa vedanAne paNa anubhava kare che, vaLI teo sukharahita ane duHkha rahita vedanAne paNa anubhava kare che. e ja pramANe asurakumArathI laIne mAnika deve paryantanA jInA vedanaviSenuM kathana samajavuM. | sU. 3 che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mas- ORDERADESH DU prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU0 4 pratimAsvarUpanirUpaNam 59 paDivannassa aNagArasa nicca vosa? kAye cayitte dehe ? ' gautamaH pRcchatihe bhadanta ! mAsikIm-mAsaH parimANaM yasyAH sA mAsikI, tAm ekamAsikI khalu bhikSupatimA sAdhujanAbhigraharUpAM pratipannasya aGgIkRtasyA'nagArasya nityaMvyutsRSTe kAye-saMskArAdi parikarmavarjanAd mamatvarahite zarIre tyakte dehe vadhabandhAdhavAraNAt Asaktirahite zarIre athavA 'ciyatte' saMmate prItiviSaye dehe, dharmasAdhaneSu dehasya pradhAnatvAt , ' evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravase sA pratimAvaktavyatA'mAsiyaM NaM bhaMte ! bhikkhupaDimaM paDivanassa' ityAdi / TIkArtha- vedanA ke prastAva ko lekara usa vedanA kI hetubhUta jo sAdhujanAbhigraha rUpa pratimA hai usakI prarUpaNA sUtrakAra ne isa sUtra dvArA kI hai| isameM gautamane prabhu se aiso pUchA hai-'mAsiyaM NabhaMte ! bhikkhu. paDimaM paDivannasma aNagArassa nicca vosaTTe kAye caitte dehe' he bhadanta ! jisa bhikSupatimA kA parimANa eka mAsakA hai usa eka mAsikI bhikSu pratimA ko jisa anagAra ne dhAraNa kiyA hai-arthAt sAdhujanake abhigraha rUpa isa pratimA ko jisa bhikSu ne aGgIkAra kara liyA haiaura saMskArAdi parikarma ke varjana se jisakA mamatva dehameM rahA nahIM hai, tathA vadhavandhAdi ke na rokane ke kAraNa zarIrameM jo Asaktise rahita banA huA hai athavo jise dharmasAdhana ke nimitta hI dehameM prIti hai aise sAdhuke dvArA ekamAsikI bhikSumatimA orAdhita hotA hai kyA? isake -pratimA 14tavyatA" mAsiyaM NaM bhaMte bhikkhupaDimaM paDipannassa" tyAha TIkAI-vedanAnI vaktavyatAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra te vedanAnA hetubhUta sAdhujanabhigraharUpa pratimAnI prarUpaNa kare che. A viSayane anulakSIne gautama bhI mahAvIra prabhune mA pramANe prazna pUche cha-" mAsiyaM NaM bhave ! bhikkhuDimaM paDavanassa agagArasta nicaM voseTrekAye cahatte dehe" bhagavan ! 2 bhikSupratimAnI avadhi eka mAsanI che, te eka mAsika bhikSupratimA je aNagAre aMgIkAra karI che-eTale ke sAdhujananA abhigraharUpa A pratimA je bhikSue aMgI. kAra karI lIdhI che, ane zArIrika saMskAra AdinA parityAga pUrvaka je dehanA mamatvathI rahita thaI gayela che, tathA vadha bAdinA nahIM rokavA dvArA je zarIranI Asakti rahita thaI gayela che, athavA jene dharmasAdhana nimitte ja dehamAM prIti rahelI che evA sAdhu dvArA zuM eka mAsika bhikSupratimAnI samyak rIte ArAdhanA thAya che kharI? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 bhagavatI sUtre bhANiyavvA jAva ArAhiyA bhavai ' evaM rIzyA mAsikI bhikSupratimA - niravazeSA sampUrNA bhaNitacyA vaktavyA yAvat-ArAdhitA bhavati, tathA ca vyutsRSTe kAyetyakte dehe 'je ke parIsahotrasamgA utpajjeti-taMjahA - divyA vA, mANusA vA, tirikkhajoNiyA vA, te utpanne sammaM sahai, khamai, titikkhara, ahiyA sei ' ityAdi, ye kecit parISadopasargA utpadyante - tadyathA - divyA vA-divibhavA vA mAnuSA vA manuSyasambandhino vA tiryagyonikA vA tAn utpannAn sarvAn parISadopasargAn sahate sthAnA'vicalanAt, kSamate krodhAbhAvAt, titikSate - ustara meM prabhu kahate haiM- evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiDost jAva ArAhiyA bhavai' he gautama! isa rIti se mAsikI bhikSu pratimA saMpUrNarUpa se yahAM kahanA cAhiye yAvat ArAdhita hotI hai yahAM taka / tathAca dehake vyutsRSTa ho jAne para aura vyakta ho jAne para arthAt saMskArAdi parikarma ke parivarjana se mamatvarahita evaM vadhabandhAdika avAraNase Asakti rahita deha meM ho jAne para 'jekei parIsa hovasaggA uppAMti-taM jahAM- divyA vA mANusA vA tirikkhajoNiyA vA te uppanne sammaM sahaha, khamai, titikkhara, ahiyAseha' ityAdi / usa anamora ke Upara jo koI bhI parISaha aura upasarga Ate haiM cAhe ve deva kRta hoM cAhe manuSyakRta hoM yA tiryaJcakRta hoM, una utpanna hue saba parISahoM aura upasargoM ko apane sthAna se vicalita nahIM hokara jo sahanA hai, unake prati jise AtmAmeM kizcit mAtra bhI krodha nahIM mahAvIra prabhuno uttara-" evaM mAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiyanvA jAva ArAhiyA bhavai " he gautama! aDDI likSupratimA viSenuM samasta thana " te sapUrNa rIte ArAdhita thAya che," A sUtrapATha paryanta zrahaNu thavu leoi. snAna, vAjanI salavaTa, Ahi DiyAne zArIrika saMskAra he che. A rIte zarIra sa`skAranA parityAga pUrNAMka ane vadhabandhAdika na rokavAne kAraNe heDa pratyenI vyAsastithI rahita manI gayA pachI " je kei parIsahovasaggA upajjati - taMjahA - divtrA vA mANusA vA tirikkhajoNiyA vA te upanne sammaM sahai, titikkha, ahiyA mei" ityAdi. khamai, te aNugAra upara je kAi parISahA ane upasarvAM Ave che-pachI bhale te devakRta hAya, manuSyakRta hai!ya ke ticakruta hAya-te badhAM parISahe| ane upasarvAMne pAtAne sthAnethI vicalita thayA vagara je sahana kare che, temanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 2 sU05 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 61 dainyAbhAvAt , krameNa vA manaHprabhRtibhiH adhisahate, tathAsati sA mAsikI bhikSumatimA ArAdhitA bhavati // mU0 4 // aaraadhnaavktvytaa| mUlam - "bhikkhU ya annayaraM akiccaTANaM paDisevitA, se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, nasthitasta ArAhaNA, se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA! bhikkhU ya annayaraM akiccaTANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavai--pacchA vi NaM ahaM caramakAlasamayaMsi eyarasa ThANassa AloessAmi, jAva paDivajissAmi, se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkate kAlaM karai natthi tasta ArAhaNA, se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei asthi tassa aaraahnnaa| bhikkhU ya annayaraM akiccaTANaM paDisavittA tassa NaM evaM bhavai-jaha tAva samaNovAsagA vi kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, kimaMgapuNa ahaM annapanniya devataNaM pi No labhissAmi tikaTu se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, nasthi tassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANa. jagatA hai, dInanA kA bhAva jisake hRdaya meM thoDA sA bhI nahIM A pAtA hai, manaH ullAsa pUrvaka jo unakA sAmanA karmoM kI nirjarA hone ke abhiprAya se karatA hai isa taraha kI usakI pravRtti se vaha mAsikI bhikSupratimA ArAdhita hotI hai / sU0 4 // pratye jenA manamAM bilakula kedha utpanna thatuM nathI, jenA hRdayamAM dInatAne bhAva bilakula pedA thato nathI, karmonI nirdhAra karavAnA hetupUrvaka je temane ulAsapUrvaka sAmano kare che te te aNugAra A prakAranI tenI pravRtti dvArA te mAsika bhikSupratimAnI saMpUrNarUpe ArAdhanA kare che. sU. 4 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 bhagavatI sUtre ssa AloiyapaDite kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // sU0 5 // chAyA - bhikSu anyataram akRtyasthAnaM pratiSevitA sa khalu tasya sthAnasya anAlocitamatikrAntaH kAlaM karoti, nAsti tasyArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya AlocitamatikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA / bhikSuzra anyataram akRtyasthAnaM pratiSevitA tasya khalu evaM bhavati pazcAdapi khalu ahaM caramakAlasamaye etasya sthAnasya AlocayiSyAmi yAvat pratipatsye, sa khalu tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti nAsti tasya ArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya AlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA ! bhikSuzca anyataram akusyasthAnaM pratiSevitA, tasya khalu evaM bhavati-yadi tAvat zramaNopAsakA api kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu devalokeSu devatayA upapattAro bhavanti, kimaGga ! punaraham annapannikadevatvamapi nolapsye iti kRtvA sa khalu tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntaH kAlaM karoti, nAsti tasya ArAdhanA, sa khalu tasya sthAnasya, AlocitamatikrAntaH kAlaM karoti, asti tasya ArAdhanA, tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! || sU0 5 // iti dazamazatakasya dvitIyodezakaH samAptaH // TIkA - itaH pUrva bhikSupratimA ArAdhitA bhavatItyuktam atha ArAdhanA yathA na bhavati, yathA ca bhavati tathA darzayannAha - ' bhikkhU ya' ityAdi, bhikkhUya anna yaraM accidvANaM paDisevitA, se NaM tasya ThANarUpa agAlokSyapaDikkate kAlaM ArAdhanAvaktavyatA 'bhikkhU ya annavaraM akicaDoNaM paDisevittA' ityAdi / TIkArtha - isake pahile bhikSupatimA ArAdhita hotI hai, aisA kahA gayA hai aba sUtrakAra isa bAtako isa sUtra dvArA kahate haiM ki kaise ArAdhanA hotI hai aura kaise ArAdhanA nahIM hotI hai| 'bhikkhU ya annagaraM akicANaM paDisevitA, se NaM tassa ThANassa aNAlohaya -- ArAdhanA vyaktavyatA 66 'mikkhu ya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA" ityAhi TIkA-AgalA sUtrane ante eve ullekha thayA che ke " amuka saMjogeAmAM ja bhikSupratinAM ArAdhita thAya che." have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke ArAdhanA kevI rIte thAya che. ane kevI rIte ArAdhanA thatI nathI -- - 66 bhikkha ya annayaraM akiccadvANaM paDisevittA, se NaM tassa ThANastra aNAlopa DiMkate kAlaM karei, natthi tarasa ArAhaNA" hai| sAdhu dvArA ardha atya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 10 2 sU0 5 mArAdhanAsvarUpanirUpaNam 63 karei, natthi tasma ArAhaNA' bhikSuH sAdhuzcet anyatarat , ekataram , akRtyasthAna-pApasthAnaM, pratiSevitA akRtyasthAnasevakaH bhavet sa khalu bhikSuH tasya akRtyasthAnasya anAlocitapatikrAntaH AlocanapratikramaNamakRtvaiva kAlaM karoti tadA nAsti tasya bhikSoH anAlocitapratikrAntasya ArAdhanA, atra ca zabdazcedarthe vartamAnaH san bhikSo rakRtyasthAnAse vanasya prAyeNAsambhavapradarzanaparo'vase yaH / 'se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA' sa khalu bhikSuH akRtyasthAnaM pratiSevitA tasya akRtyasthAnasya AlocitapratikrAntaH san AlocanapratikramaNaM kRtvA kAlaM karoti cet tadA asyabhikSoH AlocitapratikrAntasya ArAdhanA / atha anArAdhanAmArAdhanAM prakArApaDikaMte kAla karei, nasthi tassa ArAhaNA' kisI sAdhu ne yadi kadA. cit kisI pApasthAnakA sevana kara liyA ho aura phira usane usa akRtyasthAnakI AlocanA pratikramaNa na kiyA ho-isa taraha AlocanA pratikramaNa kiye vinA hI yadi vaha kAla kara jAtA hai to usa anAlocita apratikrAnta sAdhuko ArAdhanA nahIM hotI hai| yahAM "ca" zabda "yadi" arthameM prayukta huA hai / aura usase aisA artha nikalatA hai ki bhikSu dvArA akRtyasthAna kA sevana honA prAyaH asaMbhava hai| 'se Na tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAla kareha-asthi tassa ArA. haNA' parantu akRtya sthAnakA sevana karane vAle sAdhune yadi usa akRsyasthAna kI AlocanA pratikramaNa kara liyA hai aura pAdameM usakA maraNa ho gayA hai to vaha ArAdhaka hai-arthAt usako ArAdhanA hotI hai| sthAnanuM sevana thaI gayuM hoya ane tyAra bAda tenA dvArA te akRtyasthAnanI AlecanA thaI na hoya ane pratikramaNa (prAyazcitta) paNa thayuM na hoya, A rIte pApasthAna sevananI ane pratikramaNa karyA vinA ja tenuM mRtyu thaI jAya, te te anAcita ane apratikAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI che ema manAtunathI, 51 sayAnI virAdhanA thayesI gAya che. mahI. 'ca' zag " yadi" (na) nA mathamA 15||yaa che. yA zahanA pryogaa| mevo maya nIkaLe che ke bhikSu dvArA akRtyasthAnanuM sevana thavAnI vAta ja sAmAnya rIte to asamavita cha " se NaM tassa Aloiya-paDikaMte kAlaM karei asthi tassa ArAhaNA" 52ntu matya sthAnahu~ sevana 42nA2 sAdhu dvArA tenI mAyana tathA pratikramaNa karI levAmAM Ave ane tyAra bAda je tenuM maraNa thaI jAya te te sa dhune ArAdhaka kahevAya che. eTale ke e sAdhu saMyamane ArAdhaka ja kahI zakAya che virAdhaka gaNAtuM nathI. have sUtrakAra prakArAntara dvArA (anya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatre ntareNa pratipAdayitumAha-bhivakhU ya' ityAdi, 'bhikkhU ya annayaraM akiccaTANaM paDi sevittA tassa NaM evaM bhavai-pacchA vi NaM ahaM caramakAlasamayaMsi eyassa ThANassa AloessAmi jAva paDivanjissAmi' bhikSuH sAdhuzcet anyataratekataram , akRtyasthAnaM pratiSevitA asti tamya khalu akRtyasthAnapratiSevituH sAghoH evaM vakSyamANarItyA manasi bhAvanA bhavati-pazcAdapi khalu ahaM caramakAlasamaye'pi etasya sthAnasya etad akRtyasthAnam AlocayiSyAmi yAvat pratikramiSyAmi, pratipattye prAyazcittaM svIkariSyAmi, kintu-'se gaM tassa ThANassa aNAloiyaparikate jAva natthi tassa ArAhaNA' sa khalu pUrvoktabhAvanAvAn akRsyasthAnapratiSevitA bhikSuH tasya akRtyarathAnasya pavAdapi caramakAlasamaye anAlocitapatkriAntaH AlocanapratikramaNamakRtvaiva yAvat kAlamAse kAlaM karoti tarhi nAsti tasya anAlocitamatikrAntasya bhikssoraaraadhnaa| atha cet apa sahakAra prakArAntara se anArAdhanA aura ArAdhanAkA pratipAdana karate haiM-bhiva khU ya anayaraM avicaTThANa paDisevittA tassa Na evaM bhavai, pacchA vi NaM ahaM caramakAlasamayaMsi eyarasa ThANassa AloerasAmi jAva pakvijirasAmi' yadi koI sAdhu akRtyasthAnakA pratisevana kara cukA hai aura bAda meM usake mana meM aisI bhAvanA uThI hai ki jaba mere marane kA samaya AvegA taba maiM isa akRtya sthAnakI AlocanA kara lUMgA yAvat prAyazcitta le lUMgA aura vaha 'tassa ThANassa aNAloiyapaDikate jAva natthi tassa ArAhaNA' isa prakArase usa akRtyasthAnakI maraNakAlameM bhI AlocanA evaM pratikramaNa nahIM karake kAla avasara meM kAla karatA hai to usa anAlocita-apratikrAnta bhikSu ko ArAdhanA nahIM hotI hai| aura yadi vaha 'tassa ThANassa aaloiyprakAre) ArAdhanA ane anArAdhanAnuM pratipAdana kare che- "bhikkhu ya annayaraM akiJcaTThANaM paDisevittA tahasa NaM evaM bhavai pacchA vi NaM ahaM caramakAlasamayaM si eyarasa ThANasa AloessAmi, jAva paDivajjislAmi" keI eka sAdhu dvArA akRtyasthAnanuM sevana thaI jAya che tyAra bAda tenA manamAM e vicAra Ave che ke jyAre mAre maraNa kALa najIka Avaze, tyAre huM mA maityasyAnanI mAvAyanA, prAyazcitta mAhirIza. tyA2 mA " tasma ThANassa-aNAloiyapaDikaMte jAva nasthi tassa ArAhaNA" te bhaityasthAnanI mAsoyanA Adi karyA vinA te sIdhu kALane avasara AvatA kALa karI jAya che te evI paristhitimAM te anAcita ane apratikAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI gaNAtI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacankiATIkA za0 10 u02 sU0 5 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 65 ' se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA' sa khalu tathA vidhabhAvanAvAn bhikSuH tasya akRtyasthAnasya pazcAt caramakAlasamaye AlocitaH AlocanapratikramaNaM kRtvaiva kAlaM karoti tadA asti bhavatyeva hi tasya AlocitapatikrAntasya bhikSoH ArAdhanA, iti bhAvaH / punarapi prakArAntareNa anArAdhanAmArAdhanAM pratipAdayati-'bhikkhU ya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavai-jai tAva samaNovAsagA vi kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloemu devattAe uvavattAro bhavaMti, kimaMgapuNaahaM annapanniyadevattaNaM pi No labhissAmi tti kaTu' bhikSuH sAdhuzceta anyatarat-ekatamam akRtyasthAnaM, prati SevitA bhavet , tasya khalu akRtyasthAnaniSevituH sAdhoH manasi evaM vakSyamANarItyA vicAro bhavati-yadi tAvat iti vAkyAlaGkAre zramaNopAsakA api kAlamAse kAlaM kRtvA anyatareSu, devalokeSu devatayA devatvena upapattAro bhavanti, paDikate kAla kre| atthi tassa ArAhaNA' usa akRtya sthAnakI apane caramakAlake samaya meM AlocanA evaM pratikramaNa kara letA hai to usa Alocita pratikrAnta sAdhu ko ArAdhanA hotI hai| aba punaH prakArAntarase anArAdhanA aura ArAdhanA kA sUtrakAra kathana karate hue kahate haiM-bhikkhU ya annayaraM akiJcaTThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavaha jai tAva samovAsagA vi kAlamAse kAla kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavati, kimaMga puNa ahaM annapanniya devasaNaM pi No labhissAmi ttikaTu' yadi kisI bhikSune kadAcit kisI pApasthAnakA pratisevana kara liyA hai aura phira usake manameM aisA vicAra AyA ki jaya zramaNopAsaka bhI kAlamAsa meM kAla kara kisI nathI. 52ntu na te tassa ThANassa AloiyapaDikaMte kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA" sAdhu 62 potAnA atyasevanAnI mantaNe mAvAyana zasevAmA Ave ane prAyazcitta karI levAmAM Ave, te te Alocita ane pratikAnta sAdhu dvArA ArAdhanA thaI gaNAya che. have prakArAntarathI sUtrakAra anArAdhanA ana mArAdhanAnuni355 3re cha-" bhikkhU ya annayaraM akiccadvANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavaha jai tAva samaNovAsagA vi kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, kimaMga puNa ahaM annapanniya devattaNaM viNo labhisvAmi tti kaTTa" 24 sAdhu dvArA zyA34 & kRtyasthAnanu sevana thaI jAya che. tyArabAda tenA manamAM e vicAra Ave che ke jo zramapAsaka paNa kALane avasara AvatAM kALa karIne kaI eka devalekamAM devanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tadA kimaGga punaH-kimuta vaktavyam-aham annapannikadevatvamapi-annapannikA vyantaranikAyavizeSAstatsambandhidevatvamapi nopalapsye ? tattu avazyameva lapsye, iti kRtvA vicArya, ' se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei, nasthi tassa rAhaNA' sa khalu uparyuktavicArakartA bhikSuH tasya akRtyasthAnasya anAlocita-pratikrAntaH san AlocanapratikramaNamakRtvaiva kAlaM karoti cet tadA nAsti tasya akRtyasthAnAnAlocitapratikrAntasya bhikSorArAdhanA / athacet-'se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, asthi tassa ArAhaNA' sa khalu akRtyasthAnaniSevitA bhikSuH tasya akRtyasthAnasya AlocitapatikrAntaH AlocanapratikramaNaM kRtvA kAlaM karoti cettadA asti bhavatyeva, tasya bhikSorArAdhanA iti bhAvaH / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha- sevaM eka devalokameM deva kI paryAya se utpanna ho jAte haiM to phira maiM kyA vyantaranikAya vizeSa annapannika devatva ko bhI prApta nahIM kara sakU~gAavazya hI prApta kara lUMgA. isameM to koI kahane jaisI bAta hI nahIM hai aisA vicAra kara 'se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAla karei, natthi tassa ArAhaNA' yadi vaha pApasthAna sevanakartA sAdhu usa pApasthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa nahIM karatA hai aura kAladharmagata ho jAtA hai to aise usa sAdhuko ArAdhanA nahIM hotI hai| 'seNaM tassa ThANassa oloiyapaDikate kAla karei, asthi tassa ArAhaNA' aura yadi vaha pApasthAna sevana kartA usa niSevita pAyasthAnakI Alo. canA pratikramaNa kara letA hai bAdameM yadi vaha kAla karatA hai to usa Alocana pratikramaNa ko sAdhu ko ArAdhanA hotI hI hai| anta meM gautamasvAmI bhagavAn ke vacanoMmeM satyatA kA pratipAdana karane ke paryAye utpanna thaI jAya che, te zuM huM vyataranikAya vizeSa annapatrika devatvane paNa zuM prApta nahIM karuM? kahevAnuM tAtparya e che ke avazya e prakAranI deva paryAya ta prAta 4N zIza mA rana viyAra 4zana "se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei, nasthi tassa ArAhaNA" te ||5sthaank sevana karanAre sAdhu te pApasthAnanI AlocanA Adi karyA vinA maraNa pAme. tana dvArA mArAdhanA yatI nathI. "se NaM tassa ThANasna AloiyapaDikate kAlaM karei, atthi tassa ArAhaNA" 52-tu te sAdhu pote sevesA paa5sthAnanI AlocanA, pratikramaNa ane prAyazcitta karyA bAda maraNa pAme, te tene ArAdhaka ja kahevAya che. have mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI 4 cha.-"sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" "sAvana ! mApanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya vandrikATIkA za. 10 u0 3 tRtIyoddezakasyaviSayavivaraNam 67 bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadana! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarve satya mevAstIti // sU0 5 // iti zrI vizvavikhyAta jagavalla mAdi padabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazanakasya dvitIyoddezakaH smaaptH||suu0 10-2 // // atha tRtIyoddezakaH prArabhyate // dazamazatake tRtIyoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / rAjagRha nAma nagaram , devaH kim AtmazaktyA catuHpaJcadevAvAsAn vyatikrAmet ? alpadiko devo mahaddhikadevasya madhyabhAgena vyativrajet kim ? samarddhiko deva: samaddhikadevasya madhyamadhyabhAgena kiM vyativrajet ? ki vimohya vyativrajeta, kiMvA avimohya vyativrajet ? kiM pUrva vimohya vyativrajet ? kiMvA pUrva vyatibajya vimoliye 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' aisA kahate haiN| isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye e|| sU0 5 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI priyadarzinI vyAkhyAkA dasaveM zatakakA dvitIya uddezaka samApta // 10-2 // tIsare uddezekA prAraMbha dazaveM zatakake isa tIsare uddezemeM jo viSayako vivaraNa kiyA gayA hai saMkSepa se isa prakAra hai-rAjagRhanagara deva kyA apanI zakti se cora pAMca devAvAse ko ullaGghana kara jA sakatA hai ? alpaRddhivAlA deva mahARddhi vAle deva ke bIcase hokara jA sakatA hai kyA? samarddhika deva samaddhika deva ke bIcase hokara kyA jA sakatA hai ? yadi jA sakatA hai to kyA use vimohita karake jA sakatA hai yA vinA vimohita vAta satya che. he bhagavana! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. e sU 5 che jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI priyadazinI vyAkhyAnA dasamA zatane bIjo uddezaka samApta 10-rA dazamA zatakanA trIja udezAno prAraMbha dazAmA zatakanA trIjA udezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNa nIce pramANe che-rAjagRha nagara mAM gautama svAmI dvArA mahAvIra prabhune pUchAyelA prazno-ze deva pitAnI zaktithI cAra pAMca devAvAsanuM ullaMghana karIne jaI zake che kharo? apaRddhivALe deva mahAddhivALA devanI vacce thaIne jaI zake che khare? samaddhika (samAna RddhivALo ) deva zuM samaddhika devanI vacce thaIne jaI zake khare? je jaI zakato hoya te zuM vimohita karIne jaI zake che, ke vihita karyA vinA jaI zake che? jo vimohita karIne jaI zakato hoya, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre hayet ? maharddhiko devaH alpaddhikadevasya madhyamadhyena kiM vyativrajet ? maharddhikadevaH alpadikaM vimohya vyativrajet ? avimohya vA vyativrajet ? maharddhikadevaH kim pUrva vimohya, pazcAt vyativrajet ? kiMvA pUrva vyatitrajya pazcAd vimohayeta ? asurakumArasambandhe'pi tathaiva praznottaram , alpaddhikadevo mahardikadevyAH madhyamadhyena vyativrajet ? samardikadevaH samarddhikadevyA madhyamadhyena vyativrajet ? alpaddhikadevI maharddhikadevasya madhyamadhyena vyativrajet ? mahardikavaimAnikI devI alpadikavaimAnikadevasya madhyamadhyena vyativrajet ? alpaddhikadevI mahaddhikadevyA karake jA sakatA hai ? yadi vimohita karake jA sakatA hai to kyA vaha use pahile se vimohita kara detA hai ? yA bIcameM se hokara nikalane ke bAda use vimohita kara detA hai ? maharddhika deva alpaddhika deva ke bIcameM se hokara nikala sakatA hai kyA? yadi nikala sakatA hai to kyA vaha use vimohita karake nikala sakatA hai ? yA vinA vimohita karake nikala sakatA hai ? yadi vimohita karake nikala sakatA hai to kyA vaha use nikalane ke pahile vimohita kara detA hai yA nikala karake use vimohita kara detA hai ? asurakumAra sambandhameM bhI isI prakArake prazna aura uttara. alpadika deva maharddhika devI ke bIca se hokara nikala sakatA hai kyA? samarddhika deva samarddhika devI ke bIca se hokara nikala sakatA hai kyA ? alpardvika devI maharddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA? alparddhika devI mahaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA? mahaddhika vaimAnikI devI alparddhika vaimAnika deva ke bIca se hokara nikala sakatI haiM kyA? isa prakAra se te zuM te tene pahelethI ja vihita karI nAkhe che, ke vacce thaIne nIkaLyA pachI vihita karI nAkhe che? mahaddhika deva zuM a95 addhivALA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo ? je nIkaLI zakato hoya te zuM tene vimehita karIne nIkaLe che, ke vimohitaryA vinA nIkaLe che? je vihita karIne nIkaLatuM hoya, te zuM te tene pahelethI ja vihita karI nAkhe che, ke vacce thaIne nIkaLyA pachI vimohita karI nAkhe che? asurakumAra vize paNa A prakAranA praznottaranuM kathana alpaddhika deva mahaddhika devInA vaccethI nIkaLI zake che khare? samaddhika deva samaddhika devInA vaccethI nIkaLI zake che khare? alpaki devI zuM mahaddhika devanI vaccovacca thaIne nIkaLI zake che kharI? a5ddhika devI zuM mahaddhika devInI vacce vacce thaIne nIkaLI zake che kharI? mahaddhika vimAnika devI zuM alpaddhika vimAnika devanI vacce thaIne zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 prameyacandrikATIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam madhyamadhyena vyatikrAmet ? evaM samarddhikadevyAH samarddhikadevyA sAkam AlApakaH, maharddhikavaimAnikyAH alpadikavaimAnikyA saha ALApakaH, maharddhikadevI vimohya vyativrajet ? avimodya vA vyativrajet, dhAvato'zvasya 'khu, khu' zabdoccAraNe praznottaram, bhASANAM dvAdazaprakArAH / ' devasvarUpavaktavyatA | mUlam -" rAyagihe jAva aivaM vayAsI AiDIeNaM bhaMte ! deve jAva cattAri paMcadevAvAsaMtarAI vIivaejA te NaM paraM pariDIe ? haMtA, goyamA ? AiDIeNaM taMceva, evaM asurakumArevi, navaraM asurakumArAvAsaMtarAI sesaM taMceva / evaM asurakumAre vi, navaraM asurakumArA vAsaMtarAI sesaM taMceva / evaM eeNaM kameNaM jAva thaNiyakumAre / evaM vANamaMtarajoisa vemANiya jAva teNaM parapariDIe / appiDDIe NaM bhaMte! deve mahiDDiyassa devassa majjhaM majjheNaM bIivaijjA ? No iTTe samaTThe / samiDhie NaM bhaMte! deve samaDriyassa devassa majjhaM majjheNaM vIiva ejjA ? No iNaTTe, samaTTe pamattaM puNa vIivaijjA | seNaM bhaMte! kiM vimohittA pabhU, avimo - samarddhika devIkA samarddhika devI ke sAtha AlApaka, maharddhika vaimAnikI kA alpaddhika vaimAnikI ke sAtha AlApaka, mahaddhika devI vimohita karake nikalatI hai, yA avimohita karake nikalatI hai ? daur3ate hue ghor3e ke khu khuisa prakAra ke zabdocAraNa meM praznottara. bhASAoM ke 12 prakAra / nIkaLI zake che kharI? eja pramANe samaddhika devInA samaddhika devInI sAthe AlApaka, mahaddhika vaimAnika devInA apaddhika vaimAnika devInI sAthenA AlApaka, mahaddhi ka devI vimAhita karIne nIkaLe che ke vimeAhita karyAM vinA nIkaLe che? DhoDatA gheADAnA 'khu khu' A prakAranA zabdoccAraNanI apekSAe praznottarabhASAonA 12 prakAra. A badhA viSayAnuM A uddezAmAM pratipAdana thayuM che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre hittA pabhU ?' goyamA ! vimohettA pabhU, No avimohettA pabhU, se bhaMte! kiM puddhiM vimohettA, pacchA vIitraejjA, puviM vIivaettA pacchA vimohejjA ? goyamA ! putriM vimohettA pacchA vIivaejjA, No puSTiM vIivaittA pacchA vimohejjA, mahiDDie NaM bhaMte! deve apiDDis majjhaM majjheNaM vIivaejjA ? haMtA, vIivaejjA | se NaM bhaMte! kiM vimohittA pabhU ? avimohitA pabhU ? goyamA ! vimohettAvi pabhU, avimohettA vi pabhU / se NaM bhaMte ! kiM pu ivimohettA, pacchA vIivaijjA, putriM vIivaittA, pacchA vimohejjA ? goyamA ! pulviM vA vimohettA, pacchA voivaejjA, puddhiM vA vahnivaittA, pacchA vimohejjA / apiDieNaM bhaMte ! asurakumAre mahiDDiyassa asurakumArassa majjhaM majjheNaM vIivaejjA ? No iNDe samaTThe / evaM asurakumAreNa vi, tinni AlAvagA bhANiyavvA, jahA ohie NaM deveNaM bhaNiyA, evaM jAva thaNiyakumAre NaM / vANamaMtarajoisiyave mANieNaM evaM cetra / appaDDiNaM bhaMte! deve mahar3iyAe devIe majjhaM majheNaM vIivaejjA ? No iTTe samaTThe / samaDDieNaM bhaMte! deve samaDDiyA devI majjhaM majjheNaM.? evaM taheva deveNa ya, davIe ya, daMDao bhANiyavvo jAva vaimANiyAe / appaDiyANaM bhaMte! devI maha Diyarasa devarasa majjhaM majjheNaM, evaM eso tritaio daMDao bhANi vo jAva mahaDDiyA vemANiNI appaDDiyassa vemaNiyassa majjhaMmajjheNaM, vIivaejjA | appaDDiyA NaM bhaMte! devI mahiDDiyAe devIpa majjhaM majheNaM voivapajjA ? No iNaTTe samaTTe / evaM sama 70 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 71 DiyA devI samaDDiyAe devIe, taheva, mahaDDiyAvi devI appAyAe devIe taheva, evaM ekkekke tinni AlAvagA bhANiyavA, jAva mahaDDiyANaM bhaMte ! vemANiNI appaDDiyAe vemANiNIe majha majjhaNaM vIivaejjA? haMtA, vIivaejjA / sA bhaMte ! kiM vimohittA pabhU, taheva jAva puTviM vA vIivaittA, pacchA vimohejjA, ee cattAri daMDagA ||suu0 1 // chAyA-rAjagRhe yAvat evam avAdI-AtmaddharyA khalu bhadanta ! devA yAvat catvAri pazca devAvAsAntarANi vyativrajati tena paraM paraddhA ? hanta, gautama ! AtmadaryA khalu tadeva, evam amurakumAro'pi, nava (m asurakumArAvAsAntarANi, zeSaM tadeva / evam etena krameNa yAvat stanitakumAraH, evaM vAnavyantarajyotiSakavaimAnikA yAvat tena paraM paraddhA / alpaddhikaH khalu bhadanta ! devaH maharddhikasya devasya madhya madhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH, samardikaH khalu bhadanta ! devaH samarddhi kasya devasya madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH, pramattaM punaH vyativrajet / sa khala bhadanta ! kiM vimohya prabhuH, avimohya prabhuH ? gautama vimohya prabhuH, no avimohya prbhuH| sa khalu bhadanta ? kiM pUrva vimohya pazcAt vyativrajet ? pUrvaM vyatibajya pazcAt vimohayet ? gautama ! pUrva vimohya pazcAt vyativrajet , nopUrva vyativrajya pazcAt vimohayet / mahardikaH khalu bhadanta ! devaH alpardhikasya devasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta ! vyativrajet / sa khalu bhadanta ! ki vimohya prabhuH ? avimohya prabhuH ? gautama ! vimohyApi prabhuH, avimohyApi prabhuH, sa bhadanta ! kiM pUrva vimodya pazcAt vyativrajet ? pUrva vyativrajya pazcAt vimohayet ? gautama ! pUrva vA vimohya pazcAt vyativrajet , pUrvavA vyativrajya pazcAd vimohayet / alpardhikaH khalu bhadanta ! asurakumAro maharddhikasya asurakumArasya madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH smrthH| evam asurakumAre'pi trayaH AlApakA bhaNitavyAH, yathA audhikena devena bhaNitAH, evaM yAvat stanitakumArANAm / vAnavyantarajyotiSika-vaimAnikena evameva, alparddhikaH khalu bhadanta ! devo maharddhi kAyAH devyA madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH / samarddhi kaH khalu bhadanta ! devaH samarddhi kAyAH devyAH madhyamadhyena vyativrajet ? evaM tathava, devena ca, devyA ca daNDako bhaNitavyo yAvat vaimAnikyA / alpaddhi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kA khalu bhadanta ! devI maharddhi kasya devasya madhyamadhyena ? evam eSo'pi tRtIyo daNDako bhaNitavyaH, yAvat mahaddhi kA vaimAnikI alparddhi kasya vaimAnikasya madhyamadhyena vyativrajet ? hanta, vyativrajet , alpaddhi kA khalu bhadanta ! devI maharddhikAyA devyA madhyamadhyena vyativrajet ? nAyamarthaH samarthaH / evaM samarddhi kA devI samarddhi kAyA devyAH, tathaiva / maharddhi kA'pi devI alpaddhi kAyA devyAstathaiva / evam ekaikasmin trayastrayaH AlApakAH bhaNitavyAH, yAvat mahardi kA khalu bhadanta ! vaimAnikI alpardhi kAyA vaimAnikyAH madhyamadhyena vyativrajet ? hanta, vyativrajet / sA bhadanta ! kiM vimohya prabhuH, tathaiva yAvat pUrva vA vyativrajya, pazcAt vimohayet, ete catvAro daNDakAH // mU0 1 // TIkA-dvitIyodezakAnte devatvamuktam-atha tRtIyoddezake devaprarUpaNAmamidhAtumAha-' rAyagihe ' ityAdi, 'rAyagihe jAva evaM vayAsI'-rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavamRtaH, dharmopadezaM zrotuM parSad nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA pratigatA parSat / tataH zuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTaH paryupAsInaH gautamo bhagavantam evaM vakSyamANarItyA avAdIt-'AiDrie NaM bhaMte ! deve jAva cattAri devasvarUpavaktavyatA'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityaadi| TIkArtha-ditIya uddezaka ke antameM devatva kahA gayA hai| so aba isa tRtIya uddezakameM sUtrakAra usI devatvakI prarUpaNA kara rahe haiM'rAyagihe jAva evaM vayAsI' yahAM yAvat zabdase isa prakAra pATha grahaNa kiyA gayA hai-rAjagRha nagarameM mahAvIra svAmI padhAre. dharmopadeza suna neke liye nagara se pariSada unake pAsa AI aura dharmopadeza sunakara phira vaha vApisa calI gii| bAdameM prazna pUchanekI icchAse yukta hue gautama ne vinayake sAtha donoM hAtha jor3akara prabhu se isa prakAra pUchA deva svarUpa vakatavyatA " rAyagihe jAva evaM vayAsI" yA TakArtha-bIjA udezAne ane devatvane ullekha thaye che. te saMbaMdhane anulakSIne A trIjA uddezAmAM sUtrakAre e devatvanI prarUpaNa karI che "rAyagihe jAva evaM vayAsI" mI " jAva (yAvat)" 54thI PAL prakArane pATha grahaNa karAve che-rAjagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA. temanA dharmopadeza sAbhaLavAne mATe nAgarikanI pariSada nIkaLI mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne tathA temane dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra bAda prazna pUchavAnI IcchAvALA gotama svAmIe vinayapUrvaka bane hAtha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 73 paMca devAvAsaMtarAI vIicayai, teNa paraM pariDIe? ' he bhadanta ! AtmaddharthA sva. zaktyA khalu devaH yAvat eka, dve, trINi, catvAri, paJca vA devA''vAsAntarANi devA''vAsavizeSAn vyativrajati-ullaGghaya gacchati tena paraM-tataH paraM tadane paradaryA parazaktyA vyativrajati kim ? bhagavAnAha-'hatA, goyamA! AiDIe NaM taMceva' he gautama ! hanta satyam AtmadaryA svazaktyA khalu devastadeva yAvateka, dve, trINi, catvAri, paJca vA devA''vAsAntarANi vyativrajati-ullalya gacchati, tataHparaM tadane paraddharyA vyativrajati, itibhAvaH, evaM asurakumAre vi' evaMpUrvoktarItyA sAmAnyadevavadeva asurakumAro'pi AtmaddharyA yAvat catvAri paJca vA asurakumArAvAsAntarANi vyativrajati, tataH paraM paraddhA vyativrajati / ityabhiprAyeNaivAha-'navaraM asurakumArAvAsaMtarAiM, sesaM taMceva' navaram sAmAnya'AiDieNaM bhaMte! deve jAva cattAri paMca devAvAsaMtarAiM vIivaenA, teNa paraM pariDie' he bhadanta ! sAmAnya deva pahile AtmaRddhi-svazakti dvArA yAvat-eka, do, tIna, cAra athavA pAMca devAvAsavizeSoMko ullaGghanna karake jAtA hai kyA? usake Age phira kyA vaha dUsarekI zakti dvArA jAtA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, goyamA! hAM, gautama! yAta aisI hI hai ki 'AiDIe NaM taM gheva' sAmAnya deva pahile to eka, do, tIna, cAra athavA pAMca devAvAsa taka apanI zakti se hI calA jAtA hai pazcAt vaha Age dusarekI zaktikI sahAyatAse jAtA hai| 'evaM asurakumAre vi' sAmAnya deva kI taraha asurakumAra bhI apanA zakti se hI yAvat cAra pAMca asurakumAra devAvAsoM taka calA jAtA hai, bAda meM vaha Age para kI zakti nA prabhune mA pramANe 57yu'-" AidieNaM bhave deve jAva cattAri paMca devA vAsaMtarAI vIivaejjA, teNa paraM pariDhie ?" 3 bhAvana! sAmAnya AtmaRddhi dvArA-pitAnI zaktithI zuM eka, be traNa, cAra athavA devAvAsa vizenuM ullaMghana karI zake che? zuM tenA karatAM paNa vadhAre AgaLa javuM hoya te te anyanI zakti dvArA jAya che? mahAvIra prbhune| utta2-" AiDUDhieNaM taM ceva ( DA, gautama! sAmAnya deva zarUAtanA cAra pAMca devAvAsane pitAnI zakti vaDe ja ulaMghI jAya che. paNa tenA karatAM vadhAre AgaLa javuM hoya, te te bIjAnI zaktinI sahAyatAthI taya che. " evaM asurakumAre vi" sAmAnya hevanI ma sasurabhAra paNa pitAnI zaktithI cAra athavA pAMca asurakumAra devAvAsa sudhI jaI zake che, tenA karatAM AgaLa javuM hoya to te anyanI zaktinI sahAyatAthI jAya che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 bhagavatIsUtre devApekSayA vizeSastu devAvAsAntarasthAne asurakumArAvAsAntarANi bodhyAni, zeSaM tadeva pUrvoktavadeva bodhyam / ' evaM eeNaM kamaNaM jAva thaNiyakumAre' evamuktarItyA etena-sAmAnyadevaviSaye proktena krameNa yAvat-suvarNakumAraH, nAgakumAraH, vidyutkumAraH, agnikumAraH, udadhikumAraH, dvIpakumAraH, dizAkumAraH, vAyukumAraH, stanitakumArazcApi AtmaddharyA yAvat catvAri paJca suvarNakumArAdyA. vAsAntarANi vyativrajati, tataH paraM paraddharyA vyativrajati, iti bhAvaH, 'evaM vANamaMtarajoisiyavemANiya jAva teNa paraM pariDDie' evam sAmAnyadevAdikI sahAyatAse jAtA hai| yahI bAta 'navaraM asurakumArAvAsaMtarAIsesaM taM ceva' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai. arthAt sAmAnya deva ke devAvAsoM taka ke jAne ke kathanameM sAmAnya rUpase devAvAsoMkA grahaNa kiyA gayA hai-taba ki yahAMpara devAvAsoM ke sthAna meM asurakumAra devAvAsekA grahaNa kiyA hai| bAkIkA aura saSa kathana sAmAnya deva kI tarahase hI hai / 'evaM eeNaM kameNaM jAva thaNiyakumAre' isI taraha se suvarNakumAra, nAgakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dizAkumAra, vAyukumAra aura stanitakumAra ye saba bhavanapatideva bhI apane 2 yAvat cAra pAMca suvarNakumArAdi AvAse taka to apanI 2 zakti se hI cale jAte haiM parantu inase Age ve dUsare kI zakti kI sahAyatAse jAte haiN| 'evaM vANamaMtarajoisiyavemANiya jAva teNa paraM paraDie' sAmAnyadeva kI taraha hI vAnavyantara, jyotiSika aura vAta "nava asurakumArAvAsaMtarAiM, sesaM taM ceva" 2 // sUtrayA dvArA vyakta thayela che. eTale ke sAmAnya devanA devAvAsanuM ullaMghana karavA vinA AlApakamAM sAmAnya rUpe devAvAsane grahaNa karavAmAM Avela che. paraMtu ahiMyAM devAvAsane badale asurakumAra devAvAsane grahaNa karavAmAM Avela che. bAkInA samasta 4thana sAmAnya banA 4thana prabhA 1 samAvu. "evaM ee NaM kameNaM jAva thaNiyakumAre" me prabhAra su bhA2, nAgabhAra, vidhutchubhA2 mazi. kumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, vAyukumAra ane svanitakumAra, e badhAM bhavanapati deve paNa pita pitAnA cAra athavA pAMca sudhInA suvarNakumArAvAsa Adi AvAsa sudhI te pita pitAnI zaktithI jaI zake che. paraMtu tenA karatAM AgaLa javuM hoya te anyanI sahAyatAthI AgaLa jAya che. "evaM vANamaMtarajoisiya vemANiya jAva teNa paraM paraDhie "sAmAnya vanI jema vanavyantara, tiSika ane vaimAnika deve paNa pita pitAnI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 75 vadeva vAnavyantaro jyotiSiko vaimAnikazca yAvat AtmadvaryA ekaM, dve, trINi, catvAri, paJca vA vAnavyantarAdhAvAsAntarANi vyativrajati, tena paraM tataH paraM paraddhA vyatitrajAti-itibhAvaH / gautamaH pRcchati-'appaDieNaM bhaMte deve mahiDriyassa devassa majja majjeNaM vIivaijjA?' he bhadanta ! alpaddhikaH alpA Rddhiyasya sa tathAvidhaH khalu devaH kiM maharddhi kasya mahatI Rddhiryasya sa tathAvidhasya devasya madhyamadhyena-madhyabhAgena, vyativrajet ? vyati kAmet kim ? bhagavAnAha'No iNaDhe sama?' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH-naitat saMbhavati ? gautamaH pRcchati- samaDie NaM bhaMte ! deve samaDDiyassa devassa majjamajjeNaM vIivaejjA ? he bhadanta ! samaddhikaH samA tulyA Rddhiryasya sa tathAvidhaH khalu devA samaddhi kasya tulyaddhi kasya devasya madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha-'No iNahe samaDhe ' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, netataura vaimAnika bhI apanI zaktise to yAvat cAra pAMca vAnavyantarAdi AvAsoM taka cale jAte haiM. parantu inase Age ve dUsare kI zakti kI sahAyatAse jAte haiN| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'appaDrieNaM bhate ! deve mahaDiyassa devassa majjhaM majjheNa vIivahajA' he bhadanta ! jo deva alpaRddhivAlA hotA hai vaha par3I Rddhi vAle deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'No iNaTe samaDhe' he gautama! aisI bAta saMbhavita nahIM hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM "samaDieNa bhate! deve samaDiyassa devassa majjhaM. majjheNa vohavaejA' barAbara kI RddhivAlA deva barAbara kI RddhivAle devake bIcoMbIcase hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttarameM prabhu kahate haiN-'| iNaDhe samaDhe' he gautama! yaha bAta bhI saMbhavita nahIM hai| zaktithI te cAra athavA pAMca vAtavyantarAdi AvAsonuM ulaMdhana karI zake che, paNa tenA karatAM AgaLa javuM hoya to anyanI sahAyatAthI jAya che. gautama svAmInA prazna-" apaDhie Na bhaMte / deve mahaiDhiyassa devassa majjhaM majjheNaM vIivaijjA 1" sAvana ! 2565 *ddhivANI va zubhaghi *ddhivANA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharo? bhaDAvIra prbhun| uttara-" No iNadve samaThe" 3 gautama! mevI pAta saMbhavI zakatI nathI. gautama svAbhAnI prazna-"samaDhie NaM bhNte| deve samaiDhiyassa devassa majjhaM majheNaM vIhavajjA ?" asAvan ! 5202nI vANI me 1 barAbaranI trAddhivALA bIjA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che khare? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre saMbhavati, kintu 'pamattaM puNa vIivaijjA' pramattaM pramAdavantaM punaH samarddhikaM devaM samarddhi ko devo vyatiprajet-vyatikrAmet / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! kiM vimohittA pabhU , avimohitA pabhU?' he bhadanta ! sa khalu samarddhi ko devaH kiM samardikaM devaM vimojha mahikAyandhakArakaraNena mohamutpAdya apazyantameva taM vyativrajituM-vyatikramituM-prabhuH samarthaH ? kiMvA avimohya mahikAdhandhakArA-karaNena mohamanutpAdyaiva pazyantameva taM vyativrajituM vyatikramituM prabhuH samarthaH bhavet ? bhagavAnAha-goyamA! vimohettA pabhU , No avimohettA pabhU' he gautama ! samaddhiko devaH samaddhikaM devaM vimodyaiva mohamutpAdyaiva vyatikramituM prabhuH samarthoM bhavati nonaiva khalu avimohya mohamanutpAdya vyatikramituM prabhuH samarthoM bhavatIti bhAvaH / gautamaH parantu hAM yaha bAta aise bana sakatI hai 'pamattaM puNa vIivahajA' ki jaba samaddhika deva pramAdavAn-asAvadhAna ho to usake bIcoMbIca se hokara dasarA samarddhika deva nikala sakatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate hai-se gaM bhaMte! kiM vimohittA pabhU, avimohittA pabhU' he bhadanta ! yaha samaddhika deva dUsare samaddhika devako mahikAdise aMdhakAra utpanakara ke use moha meM girA kara usake nahIM dekhane para usake bIcameM se hokara nikalane meM samartha hotA hai ? yA mahikAdi ke aMdhakArase mohita kiye binA hI usake dekhate usake bIca meM se hokara nikalane meM samartha hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM- 'goyanA' he gautama ! 'vimohettA pabhUNo avimohettA pabhU' samardika deva dUsare samaddhika devako vinA moha utpanna kiye usake bIcoMbIca se hokara nikala saka mahAvIra prbhun| utta2-"No iNaThe samaThe" gItama! mevI pAta salavI zatI thI. parantu se vAta tyAre 1 Anii za cha. "pamattaM puNa vIivaijjA" syAre te samAna RddhivANI pramAyukta (masAvadhAna) DAya che. tenI asAvadhAnatAne lAbha laIne samAna trAddhivALe deva tenI vacce thaIne nagI laya cha. gautama svAbhAna prazna-"se NaM bhaMte ! vimohitA pabha , avi mohitA pabha ?" hai sAvana! ta samAna*ddhivANe 35 mIna samAnadvArA devane (dhumasanA) aMdhakAra dvArA tene vihita karIne tenI vacce thaIne cAlyA jAya che ke mahikAdinA aMdhakAra dvArA tene vimehita karyA vinA ja tenA dekhatAM ja tenI vacce thaIne cAlyA jAya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TAkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam pRcchati - ' se bhaMte! kiM putra vimohettA, pacchA vizvaejjA putra' bIivaettA pacchA vimohejjA ? ' he bhadanta / sa samarddhikaH kiM pUrva-prathamaM vimohya mohamuspAdya, pazcAt tadanantaraM vyativrajet ? vyatikrAmet ? kiMvA pUrva prathamaM vyativrajya - vyatikramya, pazcAt tadanantaraM vimohayet ?' bhagavAnAha - ' goyamA ! putri vimo 77 tA pacchA vIitra ejjA, No putri vIivaittA pacchA vimohejjA ' he gautama! pUrva prathamaM vimohya mahikAdyandhakArakaraNena mohamutpAdya, pazcAt vyativrajet vyatikrAmet, no pUrvaM vyativrajya vyatikramya, pazcAd vimohayet / gautamaH pRcchati - ' mahiDDinemeM samartha nahIM ho sakatA hai vaha to use moha utpanna karake hI usake arate hokara nikala sakane meM samartha hotA hai| , aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' se bhate ! kiM puvvi vimohittA pacchA bIivaejjA, puSi bIhavaettA pacchA vimo hejA' he bhadanta ! pahilA samarddhika deva dUsare samaddhika devast vimohita karake nikalane meM samartha hotA hai, so isa para hameM yaha zaMkA hotI hai ki kyA vaha use pahile mohita kara detA hai-taba usake bIcoMbIca se nikalatA hai yA pahile nikala jAtA hai, bAdameM use mohita karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama! 'puvi vimohettA pacchA bIivaejA No puvi vIivahattA pacchA vimohejA' vaha samarddhika deva dUsare samaddhika deva ko pahile se hI vimohita karake. arthAt mahikAdi ke aMdhakAra karane se moha utpanna karAke pazcAt usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtA hai| aisA bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA !" he gautama! " vimohattA pabhU, No avimohettA pabhU " 4 samaddhi deva jIla bhaddhi devamAM bhoI utpanna karyA vinA tenI vacce thaIne javAne samartha hAtA nathI, paraMtu tene vime hita karIne ja tenI vacce thaine nIkaLavAne samartha hoya che. gautama svAmInA prazna - " se bhaMte ! kiM puvviM vimeA hittA pacchA vizvaejjA, puvviM vIvaettA pacchA vimohejjA 1 " huM bhagavan ! je pahelA samaddhi dhruva khIjA samadhdhika dhruvane vimAhita karIne tenI vaccethI nIkaLavAne samartha bane che, te zu te pahelAM tene vimAhita karI nAkhIne tyAra bAda tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che, ke pahelAM tenI vacce thaIne nIkaLI jAya cheanetyAra bAda tene vimAhita kare che? bhaDAvIra aluno uttara-" goyamA ! " he gautama! " puvi trimohatA pacchA bIivaejjA, No puvvi vIivaittA pacchA vimohejjA " te samaddhi heva jIla samaddhika devane mAhita karIne eTale ke dhumasanA aMdhakAra dvArA pahelAM tene vimAhita kare che ane tyArabAda tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. pahelAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 bhagavatI sUtre eNaM bhaMte! deve appaDiyassa devassa majjamajjeNaM bIivaejjA ? ' he bhadanta ! maharddhikaH khalu devaH alpaddhi kasya devasya madhyamadhyena madhyabhAgena vyatitrajes ? vyatikrAmet gacchet kiM ? bhagavAnAha - 'haMtA, vIiva ejjA ? he gautama! hanta, satyam maharddhikaH khalu devaH apardikasya devasya madhyamadhyena vyativrajet vyatikrAmet / gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte! kiM vimohittA pabhU, avimohittA pabhU ? ' he bhadanta ! sa khalu maharddhiko devaH kim alparddhika deva vimohya - mihikAdyandhakArakaraNena mohamutpAdya, vyatitrajituM prabhuH samarthaH ? kiMvA avimodha mohamanutpAdya vyatijituM prabhuH samartho bhavati ? bhagavAnAha - - goyamA ! vimohettA vi pabhU, avimohatA vipabhU' he gautama! maharddhiko devaH alparddhikaM devaM vimodyApi mohanahIM hai ki pahile nikala jAve aura bAda meM vaha use mohita kare / aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'mahiDie NaM bhaMte! deve aDiyasa devarasa majjha majjheNa vIivaejjA' he bhadanta ! jo deva maharddhika hotA hai vaha alpaddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA haiM kyoM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, vIivaejjA' hAM, gautama nikala sakatA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'se Na bhaMte! kiM vimohettA pabhU, avimohettA pabhU' he bhadanta ! vaha mahadvika deva jo alpaddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai so kyA vaha use pahile mahikAdi ke aMdhakAra karane se vimohita kara detA hai taba nikalatA hai, yA pahile usake bIca meM se hokara nikala jAtA hai bAda meM vaha use vimohita kara detA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'gomA ! vimohettA vi pabhU, avimohesA vi pabhU' he gautama! vaha nIkaLI jAya ane tyAra bAda tene vimAhita kare, evuM banatuM nathI. kahevAnu tApaya e che ke pahelAM tene vimAhita karavAmAM Ave che ane tyAra bAda ja tenI vacce thaine nIkaLI zake che. gautama svAmInI prazna - " mahaDhie NaM bhaMte ! deve appaDhiyassa devarasa majjha majheNaM vIravaejjA" he bhagavan ! adhi RddhivANI he zuddha mahaya RddhivAnA devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharA ? bhaDAvIra alun| uttara- " haMtA, vIivaejjA " DA, gautama ! nIjI rA che. gautama svAmInI prazna - " se NaM bhaMte! ki vimohittA pabhU, avimohettA pamU ? " he bhagavan! zu' te mahaddhika deva te apaddhika devane vimeAhita karIne (mahikArttine adhakAra karIne tenA dvArA tene vimAhita karIne) tenI vacce thaI ne nIkaLI zake che, ke tene vimAhita karyA vinA tenI vacce thaine nIkaLI zake che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- --- prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 79 mutpAdyApi vyativajituM prabhuH samarthoM bhavati, athaca avimohyApi mohamanutpAdyApi vyatitrajitu prabhuH samarthoM bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! ki puci vimohettA, pacchA vIibaijjA, pundhi vIivaittA pacchA vimohejjA ?' he bhadanta ! sa khalu maharddhiko devaH kim alparddhikaM devaM pUrva prathamaM vimohya-mohamutpAdya, pazcAt vyativrajet ? vyatikramet ? kiM vA pUrva prathamaM vyativrajya-vyati kramya pazcAt vimohayet ? mohamutpAdayet ? bhagavAnAha-' goyamA! puci vA vimohettA, pacchA vIivaejjA, puchi vIivaittA pacchA vimohejjA' he gautama! pUrva vA vimohya, pazcAt vyatitrajet-vyatikrAmet , pUrva vA maharddhika deva usa alpaddhika deva ko vimohita karake bhI nikala sakatA hai aura nahIM vimohita karake bhI usake bIcoMbIcase hokara nikala sakatA hai| isa para gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se bhaMte! kiM puci vimohettA, pacchA vIivaijjA, puddhi vIivaittA pacchA vimohejjA' he bhadanta ! vaha mahaddhika deva usa alpardhika deva ko pahile se hI moha utpanna kara detA hai. phira bAdameM nikalatA hai, yA pahile vaha usake bIca meM se hokara jAtA hai-bAdameM use moha utpanna kara detA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-'goyamA! puTviA vA vimohettA, pacchA vIivaejjA, puci vIivaettA pacchA vimohejjA' vaha mahaddhika deva alpaRddhi vAle deva ko pahile bhI vimohita kara sakatA hai aura bAda meM jA sakatA hai aura pahile vaha usake bIcoMbIca se hokara mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA! vimohettA vi pabhU , avimohettA vi pabha" hai gautama! te bhI RddhivANI va te mAvA vane vihita karIne paNa tenI vacce thaIne nIkaLI zake che ane tene vimohita karyA vinA paNa tenI vacce thaIne nIkaLI zake che. gautama svaabhii| prazna-"se NaM bhave ! kiM pubvi' bimohettA pacchA vIivaijjA, puvvi viivaittA pacchA vimohejjA?" u sAn ? te mahadi deva zuM te alpaddhika devane pahelAM vimohita karIne tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che, ke pahelAM te tenI vaccethI nIkaLI jAya che ane tyAra bAda tene vihita karI nAkhe che? mahAvIra prabhunA uttara- 'goyamA!" gautama! "puvvi vA, vimohettA. pacchA vIivaejjA, puvvi vIivaettA pacchA vimohejjA" te pAta bhanne zate zakaya bane che. te mahaddhika deva pahelAM tene vimohita karIne tyAra bAda tenI vacce thaIne cAlyA jAya che, evuM paNa banI zake che. ane ane pahelAM tenI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI vyativrajya-vyatikramya, pazcAt vimohayet , ubhayamapi saMbhavatItyarthaH / gautamaH pRcchati- apaDie NaM bhaMte ! asurakumAre mahaDriyassa asurakumgarassa majjaMmajjeNaM vIivaejjA ? he bhadanta ! alpaddhikaH khalu asurakumAro mahardikasya asurakumArasya madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha-'No iNar3e samaDhe' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH naitatsaMbhavati, 'evaM asurakumAre vi tinni AlAvagA bhANiyacA jahA ohieNaM deveNaM bhaNiyA' evaM rItyA asurakumAre'pi trayaH AlApakAH bhaNitavyAH vaktavyAH, yathA audhikenasAmAnye na devena trayaH AlApakAH bhaNitAH uktAH, tatra alpadikamahaddhikayo. rekaH 1, samarddhikayodvitIyaH 2, maharddhikAlpardikayo stRtIyaH ityevaM trayaH AlAnikala sakatA hai aura bAda meM use mohita kara sakatA hai| isa taraha se donoM bAteM bhI saMbhavita ho sakatI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'appaDDie NaM bhaMte ! asurakumAre mahaDDiyassa asurakumArassa majjhamajjheNaM vIivaejjA' he bhadanta ! jo asurakumAra deva alpaRddhi vAlA hotA hai vaha kyA apane se bar3I RddhivAle asurakumAra deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'No iNaTe samaDhe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM asurakumAre vi tini AlAvagA bhANiyavyA, jahA ohieNaM deveNaM bhaNiyA' isa taraha asurakumAra meM bhI tIna AlApaka kahanA cAhiye, jaise sAmAnyadeva ke sAtha tIna AlApaka kahe gaye haiN| alpaddhika mahaddhika kA pahilA, donoM samaddhikoM kA dUsarA, aura mahaddhika alpaddhika vacce thaIne pasAra thaI jAya che ane tyAra bAda tene vihita kare che. evuM paNa saMbhavI zake che. A rIte bane vAta ahIM saMbhavita hoI zake che. gautama svAmInA prazna-"appaDhieNaM bhaMte ! asurakumAre mahiDUDhiyassa asurakumArassa majhamajheNaM vIiejjA ?" bhavana ! 25ddhiAmA cha / asurakumAra deva zuM adhikajhaddhivALA asurakumAra devanI vacce thaIne nIkaLI zake che khare ? mahAvIra prabhunA uttara-"NI iNaThe samaThe" ke bhItama ! se pAta savI zatI nathI. "evaM asurakumAre vi tinni AlAvagA bhANiyabbA jahA ohieNaM deveNa bhaNiyA " kI zata sAmAnya panI sAthai 1 5 che, eja pramANe asurakumAranI sAthe paNa traNa AlApake kahevA joIe- alpaddhika ane mahaddhikane pahele AlApaka te upara ApavAmAM AvyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam vI pakA avaseyA: ' evaM jAtra thaNiyakumArANaM' evaM pUrvoktarItyA yAvat- suvarNakumArAdArabhya stanitakumAraparyantAnAmapi trayastrayaH AlApakA vaktavyAH, 'vANamaMtara joisiyave mANie NaM evaM cetra' tathA vAnavyantara-jyotiSikavaimAnikenApi evameva pUrvoktarItyA trayastrayaH AlApakA vaktavyAH / gautamaH pRcchati - ' apar3ieNaM bhaMte! deve mahiDDiyAe devIe majjhaM majjheNaM vIivaijjA ? ' he bhadanta ! alpadikaH khalu devo maharddhikAyA devyAH madhyamadhyena madhyabhAgena kiM vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha - ' No iNaTThe samaTThe' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH naitat saMbhavati / gautamaH pRcchati - 'samaDrieNaM bhaMte! deve sama DiyAe devIe majhaM majheNaM vIivaejjA ? ' he bhadanta ! samarddhikaH khalu devaH samainakA tIsarA isa taraha se ye tIna AlApaka haiN| 'evaM jAva thaNiyakumArANa' isI taraha se suvarNakumAra se lekara stanitakumAra taka ke bhavanapati devoM ke 3-3 olApaka kahanA cAhiye / 'vANamaMtara joisiya vaimANieNaM evaM ceva' vAnavyantara, jyotiSika, evaM vaimAnika ina devoM ke bhI isI taraha se 3-3 AlApaka hote haiM aisA jAnanA caahiye| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'apar3ieNa' bhaMte! deve mahiDiyAe devIe majjha majjheNa bIivaejjA' he bhadantaM ! jo alparddhika deva hai vaha maharddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'NA iNaTTe samaTThe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai / aba gautama svAmI prabhu se aisA dvitIya AlApaka pUchate haiM kI - 'samaDieNa bhaMte! deveM samaDiyAe devIe majjha - majjheNa vIivaejjA' he bhadanta ! jo samaddhika-samAna Rddhi jisakI ane samAnaRddhivALA asurakumAranA bIjo AlApaka, ane mahaddhika tathA apaddhika asurakumAranA trIjo AlApaka samajavA. A rIte asurakumAra viSayaka traNa AlApaka samajavA, evaM jAva thaNiyakumArANaM me prabhA suvalu bhArathI laIne stanitakumAra paryantanA pratyeka bhavanapati devanA traNatraNa AlApake sama eja pramANe vAnabhyantara, vANamaMtara joisiyave mANieNaM evaM caiva " jAtiSika ane vaimAnika devAnA paNa traNatraNa AlApa samajavA. - " 66 4vA. gautama svAmInI prazna - appaDhie NaM bhaMte ! deve mahaiDhiyAe devIe majjha majjheNaM vIivaejjA ? " he lagavan ! RddhivANI he zubhahA RddhivAnA devInI vacce thaIne nIkaLI zake che kharA ? bhaDAvIra prbhune| uttara-"No iNaTThe samaTTe" he gautama! me vAta sa*lavI zamtI nathI. gautama svAbhIno prazna- " samajhiDhaeNaM bhaMte! deve samaDdieNaM devIe majjha majjheNaM vIivaejjA ?" De lagaran ! asya RddhivANI deva zu mahARddhivAjI devInI vacce thaIne nIkaLI zake che kharA ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre dikAyAH devyAH madhyamadhyena vyativrajet ? vyatikrAmet ? bhagavAnAha-evaM taheva deveNaya, devIeya daMDao bhANiyano jAva vemANiyAe ' evaM pUrvoktarItyA, tathaiva pUrvavadeva devena ca, devyA ca daNDako bhaNitavyo yAvat asurakumArAdi vaimAnikyA, nathAca samarddhiko devaH samaddhikAyAH devyAH madhyamadhyena vyatibanituM na samarthaH, ityAdirItyA sarveSAm asurakumArAdivaimAnikAntAnAm alpardika-mahardikayorekaH, samakiyoranyA, mahadikAlpaddhi kayoraparaH ityevaM trayaH AlApakA vktvyaaH| evameva asurakumArAdibhiH asurakumArI prabhRtInAM trayastrayaH AlApakA hai aiso deva hai vaha apanI jaisI RddhivAlI devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM taheva deveNa ya devIe ya daMDao bhANivA, jAva vemANiyAe' he gautama ! jaisA pahile kahA gayA hai ki samaddhika deva samarddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatA hai, yadi nikalatA hai to vaha usakI asAvadhAnatA meM hI nikalatA hai ityAdi saba kathana yahAM para bhI samaddhika deva aura samaddhika devI ke sAtha lagA lenA cAhiye-tathA-samaddhika deva samaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nahIM nikala sakatA haiityAdi rIti se samasta asurakumArAdi vaimAnikAnta devoM meM alpaddhika maharddhika kA eka, donoM samarddhikoM kA dUsarA, tathA mahaddhika aura alpaddhikoM kA tIsarA isa prakArake ye tIna AlApaka kahanA cAhiye. isI taraha se asurakumAra AdikoM ke sAtha asurakumArI mahAvIra prbhun| uttara-" evaM taheva deveNa ya devIe ya daMDa o bhANiyavvo jAva vemANiyAe" 3 gItama! 2 mA vAmAM mAvyu cha / samaddhi deva bIjA samaddhika devanI vacce thaIne nIkaLI zakatuM nathI, ane je nIkaLe che te tenI asAvadhAnatAne lAbha laIne ja nIkaLe che, eja pramANe samaddhika deva ane samaddhika devInuM kathana paNa samajavuM. eTale ke samaddhika deva samaddhika devInI vacce thaIne nIkaLI zakatuM nathI, kadAca samaddhika devInI asAva. dhAnatAmAM te tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. A pramANe asurakumArathI laIne vaimAnika paryantanA deva devInI sAthe traNa traNa AlApake kahevA joIe. jema ke a5ddhika asurakumArAdi deva ane mahaddhika asurakumArI Adine pahele AlApaka, samaddhika asurakumArAdi deva ane samaddhika asurakumArI Adine. bIje AlApaka, ane mahaddhika asurakumArAdi deva ane a5ddhika asurakumArI Adine trIje AlApaka banaze. A rIte asukumAra AdikanI sAthe asura zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 1 devasvarUpanirUpaNam 83 vaktavyAH, evaMca sAmAnyena devena ekaH 1, evamAlApakatrayopeto deva-devI daNDako vaimAnikAnto'nyaH 2, evameva ca devIdevadaNDako vaimAnikAnta evAparaH 3, evameva ca devyo daNDako'nyaH 4, ityevaM catvAra ete daNDakAH avseyaaH| tadeva vizadayanAha-'appaDDiyANaM bhaMte ! devI mahiDiyassa devassa majjhaM majheNaM, evaM eso vi taio daMDao bhANiyayo' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! alpardikA khalu devI maharddhikasya devasya madhyamadhyena vyativrajet ? bhagavAnAha-nAyamarthaH evaM rItyA eSo'pi tRtIyo daNDako bhaNitavyaH, 'jAva mahiDiyA vaimANiNI AdikoM ke 3-3 AlApaka kahanA cAhiye. isa taraha sAmAnyadeva saMbaMdhI pahilA daMDaka 1, AlApaka trayopeta vaimAnika taka deva devI saMbaMdhI daNDaka dUsarA, vaimAnikAnta taka devI deva saMbaMdhI daNDaka tIsarA aura do deviyoM saMbaMdhI daNDaka cauthA isa taraha se ye cAra daNDaka ho jAte haiN| inhIM ko spaSTa rUpa se samajhAne ke liye sUtrakAra praznottara ke rUpa meM yaha Age kA prakaraNa prAraMbha karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'appaDiyANa bhaMte! devI mahiDiyassa devassa majjha majjheNa, evaM esA vi taiyo daMDao bhANiyavvA' he bhadanta ! jo alpaddhika devI hai vaha mahaddhika deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| isa rIti se yaha tRtIya daNDaka bhI kahanA caahiye| 'jAva kumArI AdikanA traNatraNa AlApake kahevA je4e. A rIte sAmAnya deva saMbaMdhI paheluM daMDaka, devadevI saMbaMdhI bIju daMDaka, vaimAnika paryantanA devI ane deva saMbaMdhI trIje daMDaka ane vaimAnika paryantanA baLe devIo saMbaMdhI cothuM daMDaka bane che. A rIte cAra daMDaka thAya che. have temane vadhAre spaSTa. tAthI samajAvavA mATe sUtrakAra praznottara rUpe pachInA daMDakonA AlApaka 48 42 cha gautama svAbhAnA prazna-" appaDDhiNaM bhaMte ! devI mahiDhiyasta devassa majjhamajjhega evaM eso vi taio daMDao bhANiyanvo 3 sAvana ! pati (alpaddhi saMpanna) devI zuM mahaddhika devanI vacce thaIne nIkaLI zake che kharI? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! e vAta saMbhavI zakatI nathI. A rIte A trIju daMDaka paNa kahevuM joIe. samaddhika devI ane samaddhika devane bIje AlApaka ane mahaddhika devI ane alpaddhika devane trIje AlApaka samache. sAmAnya devanA viSe jevAM praznottara rAtre ApyAM che evAM ja ahI paNa samA . " jAva mahiDDiyA vemANiNI appaDDiyassa majjhamajheNa vIivaejjA" zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 bhagavatI sUtre apaDriyassa majjha majjheNaM vIivaejjA ?' yAvat maharddhikA asurakumArasya madhyamadhye na vyativrajet ? ityAdi rItyA maharddhikasuvarNakumArIprabhRtInAmapi alpa suvarNakumAraprabhRtibhiH saha tRtIyo daNDako bhaNitavyaH antimamAlApakamAhamaharddhi kA vaimAnikI alparddhi kasya vaimAnikasya madhyamadhyena kiM vyativrajet-vyatikrAmet ? bhagavAnAha - 'haMtA vIivaejjA' hanta, satyam, vyativrajet -maharddhi kA asurakumArI prabhRti vaimAnikI paryantA devI alparddhikasya asurakumAraprabhRtivaimAnikAntasya devasya madhyamadhyena vyatikrAmet, gautamaH pRcchati - ' appar3iyANaM bhaMte! devI mahir3iyAe devIe majjha majjheNaM vIivaejjA' he bhadanta ! alpaddhikA khallu devI maharddhikAyAH devyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? bhagavAnAha - ' No iNaTTe mahiDDiyA mANaNI apaDDipassa vaimANiyassa majjhamajjheNa vIhava ejjA yAvat-maharddhika asurakumArI alparddhika asurakumAra ke arainIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? ityAdi rIti se maharddhika suvarNakumArI AdikoM kA bhI alparddhika suvarNakumAra AdikoM ke sAtha tRtIya daNDaka kahanA caahiye| isakA antima olApaka aisA hai - maharddhika vaimAnikI alpaddhika vaimAnika ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'haMtA, vIhavaejjA' hAM, gautama ! maharddhika asurakumArI Adi vaimAnikI paryanta devI alpaddhika asurakumAra Adi vaimAnikAnta deva ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai| aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM-'appa DiyAr bhaMte! devI mahiDDiyAe devIe majjhama jheNa vIhavaejjA' he bhadanta ! alpaRddhivAlI devI kyA mahARddhivAlI devI ke biicoNeja pramANe apaddhika asurakumArI ane mahaddhika asurakumArane, samaddhi ka asurakumArI ane samaddhika asurakumArane, mahaddhika asurakumArI ane alpaddhika asurakumArane, ema traNa AlApako banaze. ejapramANe stanitakumArI ane stanitakumAra paryantanA bhavanapatinA tathA vaimAnika pantanI devI ane devAnA traNatraNa AlApaka ane che. chelle AlApaka-- zu' mahuddhika vaimAnika daivI apaddhika vaimAnika devanI vacce thaine nIkaLI zake che ? '' uttara - "DA, gautama bhevu anI rAhe che." gautabha svaabhiine| prazna-" appaiDhiyANaM bhaMte ! devI mahiDDhiyAe devIe majha - majjheNaM vIivaejjA ! he bhagavan ! sahayaRddhivANI hevI zu mahARddhivAjI devAnI bacce thardhane nIDajI rA che ? mahAbIra alunA uttara- " jo iNaTThe samaTThe " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sa. 1 devasvarUpanirUpaNam 85 samaDe' nAyamarthaH samarthaH, 'evaM samaDiyA devI samaDriyAe devIe taheva' evaM pUrvoktarItyA samarddhikA devI samaddhi kAyA devyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? tathaiva-nAyamarthaH samarthaH, 'mahiDiyA vi devI appaTTiyAe devIe taheva' tathA mahaddhikA'pi devI alpardhikAyA devyAH madhyamadhyena tathaiva vyatibrajet , ' evaM ekeke tini tinni AlAvagA bhANiyavyA, jAva mahir3iyANaM bhaMte ! vemANiNI appaDriyAe vaimANiNIe majjamajjeNaM vIivaejjA?' evaM rItyA ekaikasmin trayastrayaH AlApakA bhaNitavyA vaktavyAH, yAvat-mahardvikA khalu amurakumArI alparddhikAyA asurakumAryAH madhyamadhyena kiM vyativrajem ? evameva mahiddhikA suvarNakumArI prabhRtiH alpaddhikAyAH suvarNakumArIprabhRteH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? bIca se hokara nikala sakatI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-NI iNaTe sama?' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM samaDiyAe devIe taheva' isI taraha se aisA bhI samajhanA cAhiye ki samaddhika devI samaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara nahIM nikala sakatI hai| "mahiDiyA vi devI appaDiyAe devIe taheva' parantu jo mahaddhika devI hai vaha alpaddhika devI ke bIcoMbIca se hokara avazya nikala sakatI hai| 'evaM ekeke tini tini AlAvagA bhANiyavvA, jIva mahiDiyANa bhaMte ! vemANiNI appaDDiyAe vemANiNIe majjhamajjheNa vIivaejjA' isa rIti se eka eka meM tIna tIna AlApaka kahanA caahiye| yAvat maharddhika asurakumArI alpardhika asurakumArI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI haiM kyA ? isI taraha se maharddhika suvarNakumArI Adi deviyAM alparddhika suvarNakumArI Adi deviyoM ke bIcoMbIca se hokara gautama ! mevI pAta salavI zatI nathI. " evaM samaiDhiyAe devIe taheva" eja pramANe samaddhika devI samaddhika devInI vacce thaIne nIkaLI zakatI nathI - hAya tanI asAvadhAnatA ya to te tenI 12yethI nalsvil 32. " mahiiDhiyA vi devI appaDhiyAe devIe taheva" 52ntu maDAddhivANI vInI ye yaavazya nIjI che "evaM ekkake tinni tinni AlAvagA bhANiyavvA -jAva mahi DhiyANaM bhaMte ! vemANiNI appaDDhiyAe vemANiNIe majjhamajheNaM vIi. gharajjo" // rIta suzubhArIthI vaimAni vI paya-tanI pIsA viSaya traNa AlApaka samajavA. jema ke pahele AlApaka alapaddhika asarakamArI Adi devI mahaddhika asurakumArI Adi viSe samaje. bIje AlApaka bane samaddhika asurakumArI Adi devIo viSe ane trIje maharthika asurakumArI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tadantimAlApakamAha-mahaddhikA khalu bhadanta ! vaimAnikI alpacikAyAH vaimAnikyAH madhyamadhyena kiM vyativrajet ? bhagavAnAha-'haMtA, vIivaejjA' he gautama ! hanta satyam , vyativrajet maharddhikAdevI prabhRtiH alpardhikA devI prabhRteH madhyamadhyena vyatikrAmet iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-sA bhaMte ! kiM vimohettA pabhU, taheva jAva puci vA vIibaItA pacchA vimohejjA, ee cattAri daMDagA' he bhadanta ! sA maharddhi kA devI prabhRtiH kim alpardhikAM devIprabhRti vimohya mihikAvandhakArakaraNena mohamohamutpAdya tAM pazyantI meva vyatikramituM prabhuH samarthA bhavati ? 1 kiMvA tathaiva yAvat tAm avimoha-mohamanutpAdyaiva vyatikramituM prabhuH samarthA bhavati ? 2 bhagavAnAha-he gautama ! vimohyApi prabhuH, avimohyApi prabhuH, evaM maharddhi kAdevI nikala sakatI haiM kyA ? isakA antima AlApaka aisA hai-mahaddhika vaimAnikI devI alparddhikA vaimAnikI devI ke bIcoMbIca se hokara nikala sakatI hai kyA ? ina saba praznoM ke uttara meM prabhu kahate haiM 'haMtA, vIivaejjA' hAM, gautama! jo maharddhika deviyAM haiM ve saba alpardika deviyoM ke vIcoMbIca se hokara nikala sakatI haiN| cAhe ve asurakumAra saMbaMdhinI hoM, cAhe vaimAnika saMbaMdhInI hoN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'so bhaMte ! ki vimohittA pabhU' he bhadanta ! asurakumAra se lekara vaimAnika paryanta kI samarddhika devI asura kumAra se lekara vaimAnika paryanta kI alpaddhika devI ko mahikAdi (dhUara) ke aMdhakAra ke karane se vimohita karake usake dekhate 2 usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtI hai ? yA pahile vaha usake bIcoM bIca se hokara nikala jAtI hai aura bAda meM vaha use mohita kara detI hai ? isake uttara meM prabhu kahate Adi devI ane alpaddhika asurakumAra Adi devI viSe samaja chelle vimAnika devIo viSene AlApaka A prama Ne samaja-"zuM mahaddhika vaimAnika devI alpaddhika vaimAnika devInI vacce thaIne jaI zake che kharI?" mahAvIra prsune| utta2-" hatA, goyamA ! vIivaejjA" , gItama! mahaddhika vaimAnika devI apaddhika vaimAnika devInI vacce thaIne nIkaLI zake che. gautama svAbhInA prazna-"sA bhaMte! ki' vimohittA pabhU ?" sAna! asurakumArathI laIne vaimAnika paryantanI mahaddhika devI, zuM asurakumArathI laIne vaimAnika paryananI devIne dhumasanA adhikAra Adi dvArA vimohita karIne tene dekhatAM ja tenI vacce thaIne nIkaLI jAya che. ke vimehita karyA vinA tenI vaccethI nIkaLI jAya che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 1 devasvarUpanirUpaNam 87 prabhRtiH alpaddhikA devI prabhRrti pUrvaM vimola pazcAt vyativrajet 3 pUrvaM vA vyativrajya pazcAt vimohayeda4 ete catvAro daNDakAH pUrvoktarItyA avasevAH itibhAvaH / / sU0 1 // haiM- 'taheva jAva putri vA bIivaejjA pacchA vimohittA' he gautama! vaha pahale use vimohita nahIM karake bhI usake bIcoMbIca se hokara nikala jAtI hai aura pahile vaha use vimohita kara detI hai aura bAdameM nikala jAtI hai isa prakAra donoM taraha se vaha usake bIca se hokara nikala jAtI hai / 'ee cattAri daMDagA' isa taraha se yahAM ye cAra daNDaka haiN| arthAt mahardika devI aparddhika devI ke bIca se hokara nikala jAtI hai yaha prathama daNDaka hai. vaha use moha meM DAlakara usake bIca se hokara nikalatI haiM yA vinA moha meM DAle usake bIca se hokara nikalatI hai ? isakA uttararUpa dvitIya daNDaka hai. arthAt vaha use moha meM DAlakara bhI nikala jAtI hai aura binA moha meM DAle bhI nikala jAtI hai 2 yadi vaha use moha meM DAlakara nikala jAtI hai to kyA vaha nikalane ke pahile use moha meM DAlatI hai ? yA nikalane ke bAda use moha meM DAlatI hai ? isake uttararUpa do daNDaka hai arthAt vaha alparddhika ko bhaDAvIra pralunA uttara- " taheva jAva puvvi' vA vIivaejjA pacchA vimohittA" ahI paNu pUrvokta uttarA ja grahaNa karavA joie jema ke.... he gautama ! te tene vimeAhita karIne paNa tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ane vimAhita karyA vinA paNa nIkaLI jAya che. prazna-pahelAM vimAhita kare che ane tyAra khAda tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke pahelAM tenI vaccethI nIkaLI jAya che ane tyAra bAda vimAhita kare che? uttara-he gautama ! pahelAM vimAhita karIne paNa nIkaLI zake che ane pahelAM tenI vaccethI nIkaLI jaIne pachI pazu vimAhita kare che. A rIte banne amAre nIjI zaDe che. " ee cattAri daMDagA " yA zete ahIM yAra u che. paheluM da'Daka-mahaddhika devI alpaddhika devInI vaccethI nIkaLI zake che. khIjuM daMDaka-te tene mAhita karIne tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke vimAhita karyA vinA nIkaLI jAya che?" A prazna ane vimAhita karIne paNa tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ane vimehita karyA vinA paNa nIkaLI jAya che. 2 A uttararUpa bIju daMDaka samajavuM. trIjuM' daDaka- te tene pahelAM vimAhita karIne pachI tenI vaccethI nIkaLI jAya che, ke pahelAM nIkaLI jaIne pachI tene vimeAhita kare che. AnA uttara rUpa trIjuM' daMDaka A pramANe che. te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre mUlam - " Asassa NaM bhaMte! dhAvamANassa kiM khu khutti karei ? goyamA ! Asassa NaM dhAvamANassa hiyayassa ya jagayas ya aMtarA, etthaNaM kabbaDae nAmaM vAe saMmucchai, jeNaM Asasa dhAtra mANasa khu khuti karei // sU0 2 // chAyA - azvasya khalu bhadanta ! dhAvataH kiM 'khu khu' iti kriyate ? gautama ! azvasya khalu dhAvato hRdayasya ca yakRtazca antarA, atra khalu karbaTako nAma vAtaH saMmUrcchati, yena azvasya dhAvata: ' khukhu' iti kriyate // sU0 2 // 88 TIkA - pUrvamuktAyA devakriyAyAH ativismayakArakatvAt vismayakArakatva sambandhAt vismayakArakaM vastvantaraM prarUpayitumAha - ' Asassa NaM bhate ' ityAdi / Asassa NaM bhaMte ! dhAvamANassa kiM khu khu tti karei ?' gautamaH pRcchati he bhadanta ! azvasya khalu ghoTakasya, dhAvataH palAyamAnasya kiM kathaM tAvat 'khu khu' " pahile vimohita kara detI hai aura bAda meM nikala jAtI hai yaha tRtIya daNDaka hai athavA pahile vaha nikala jAtI hai aura bAda meM use mohita kara detI hai yaha caturtha daNDaka hai || sU0 1 // 'Asassa Na' bhaMte!' ityAdi / TIkArtha- pUrvokta devakriyA ativismayakAraka hai - isa vismayakAra karava ke sambandha se vismayakAraka vastvantara kI prarUpaNA sUtrakAra ne kI hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM- 'AsassaNaM bhaMte ! ghAvamANasa kiM 'khu khuti karei' he bhadanta ! daur3atA huA ghor3A khukhu 66 pahelAM tene vimAhita kare che ane tyAra bAda tenI vaccethI nIkaLI jAya che.'' ane cAthuM daDaka-- pahelAM nIkaLI jAya che ane tyAra khAda tene vimAhita kare che. A rItanA AlApaka asurakumAra Adi bhavanapatithI laine vAnanya. ntara, jyotiSiGa, ramane vaimAni meM heve|, heva mAne hevI, hevI ane heva tathA devI,devI, viSe paNa samajI levA !sU0 15 66 Asassa NaM bhaMte!" tyAhi TIkA"--pUrvokta devakriyA atizaya vismayakAraka che. e sa'kha'dhane anu. lakSIne sUtrakAre evI ja vismayakAraka anya vastunI ahI' prarUpaNA karI che. gautama svAmI mahAvIra abhune sevA prazna pUche che ...." Asassa NaM bhaMte ! dhAvamANassa ki' 'khu khu' tti kareha ? " he lagavan ! hoDato ghoDo yu mubheve| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 89 iti kriyate bhavati ? azvasya dhAvanakAle 'khu khu' iti zabdoccAraNe kiM kAraNamiti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! Asarasa NaM dhAvamANassa hiyayassa ya, jagayassa ya, aMtarA, etthaNaM kabbaDa9NAmaM vAe saMmuccha' he gautama ! azvasya khalu dhAvataH - dhAvanakAle ityarthaH hRdayasya ca yakRtazca dakSiNakukSigatodarAvayavavizepasya, antarA-madhye, atra khala sthAne karbaTako nAma vAtaH sammUrcchati saMmUrcchanAM prApnoti, varddhate ityarthaH ' je gaM Asassa dhAvamANassa khu khuti kareha' yena kAraNena azvasya dhAvataH 'khu khu' iti zabdaH kriyate // sU0 2 // bhASAvizeSavaktavyatA | mUlam - " aha bhaMte ! AsaislAmo, saislAmo, ciTTislAmo, nisiislAmo, tuyahissAmo, " AmaMtaNi ANavaNI, jAyaNI tahapucchaNI ya paNNavaNI / paccakkhANI bhAsA bhAsA icchANulomA ya // 1 // abhiggahiyA bhAsA, bhAsA ya abhiggahaMmi boddhavA / saMptayakaraNI bhAsA, bAyaDamavvoyaDA ceva // 2 // " paNNavaNI NaM esAna esA bhAsA mosA ? haMtA, goyamA ! Asa aisA kyoM karatA hai ? isameM kyA kAraNa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'gAyamA' he gautama! 'Asassa NaM' dhAvamANassa hiyayassa ya jagayas ya aMtarA ettha NaM kabbaDae NAmaM vAe saMmucchaha' daur3ate hue ghor3e ke hRdaya aura yakRta meM dakSiNakukSigata udarAvayavavizeSa ke bIca karyaTaka nAmakA vAyu baDhatA hai| 'jeNaM' Asassa dhAvamANassa khukhu ti kareha' jisase daur3atA huA ghor3A khu khu aisA zabda karatA hai || sU02 // evA avAja zA kAraNe kare che? mahAvIra prabhunA uttara - Asassa NaM dhAvamANassa hiyayassa ya jagayarasa ya aMtarA ettha NaM kabbaDae NAmaM vAe saMmucchai " he gautama! ghoDo kyAre hoDato hoya che, tyAre tenA hRdaya ane yakRtamAMthI (zarIramAM peTanI jamaNI bAjue AveSu bhaga-Aja) umaTeDa nAmaneo vAyu nIuNe che, " jeNaM A qanina 'g g' fa az" a sia siai a|3i"y y" Adi avelccAra kare che. !! su 2 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre islAmo taM caiva jAva na esA bhAsA mosA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti // sU0 3 // dasame sae taio uddeso // 10 - 3 // chAyA - atha madanta ! AzrayiSyAmaH, zayiSyAmahe, sthAsyAmaH, niSetsyAmaH tvag vartayiSyAmaH, ' AmantraNI, AjJApanI, yAcanI tathA pRcchanIca prajJApanI / pratyAkhyApanI, bhASA, bhASA icchAnulomA ca // 1 // anabhigRhItA bhASA, bhASAca abhigrahe boddhavyA / saMzayakaraNI bhASA, vyAkRtA avyAkRtA caiva // 2 // prajJApanI khalu eSA, na eSA bhASA mRSA ? hanta, gautama ! AzrayiSyAmastacaiva yAvat na eSA bhASA mRSA, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / / sU0 3 // dazame zatake tRtIya uddezaH // 10-3 // 6 TIkA - pUrva 'khu khu' iti zabdaH prarUpitaH, sa ca bhASArUpo'pi syAditi bhASAvizeSAn bhASaNIyatvena pradarzayitumAha-' aha maMte ' ityAdi, gautamaH pRcchati 'aha bhaMte! AsaislAmo, sahassAmo, ciTThissAmo nisiissAmo, tuyahissAmo' 'atha' iti praznArthaH, he bhadanta ! vayam AzrayaNIyaM vastu AzrayiSyAmaH, AzayibhASAvizeSavaktavyatA 6 'aha bhaMte! AsaissAmA sahassAmA citttthissaame|' ityAdi / TIkArtha - abhI pahile yahAM 'khu khu' isa zabda kI sUtrakAra ne prarUpaNA kI hai| yaha zabda bhASArUpa bhI ho sakatA hai| isaliye bhASaNIya hone se bhASAvizeSoMko yahA~ prakaTa kiyA jA rahA hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- 'aha bhaMte! AsaissAmo, sahassAmo, ciTThisAmo, nisiislAmo tuyahissAmo' yahAM 'artha' yaha zabda praznArthaka bhASA vizeSa vakatavyatA 66 aha bhaMte ! AsaislAmo, sahasAmo, ciTThitsAmo " tyAhi TIDArtha - --AgalA sUtramAM sUtrakAre e vAtanI prarUpaNA karI ke doDatA ghADA 'khu khu' eve avAja kema kare che. A "khu khu" zabda bhASArUpa paNa hAI zake che. A sabaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM bhASAvizeSAnI prarUpaNA karI che.A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA azna pUche che - " aha bhate ! AsaislAmo, sahasrAmoM, ciTThissAmo, nisiisAmo, tuyaTTislAmo " sahIM aha " yaha paznArtha che, he bhagavan ! abhe " 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prame yacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 11 pyAmahe vA ? atyantaM zayiSyAmaH zayiSyAmahe, zayanaM kariSyAmaH, sAmAnyena, sthAsyAmaH-UrdhvasthAnena niSetsyAmaH-upavekSyAmaH, vagavartayiSyAmaH-pArzvaparivartanaM kariSyAmaH, ityAdikA bhASA kiM prajJApanI ucyate ? ityagreNa sambandhaH, evaM jAtIyAnAM bhASAvizeSANAM prajJApanItvaM vyaSTamaya bhASAjAtInAM prajJApanItvaM gAthAdvayena pRcchati-'AmaMtaNI' ityAdi / 'AmaMtaNI' AmantraNI he jinadatta! ityAdi vastunaH avidhAyakatvAt aniSedhakatvAcca satyAsatyamizreti bhASAtraya. lakSaNarAhityena ca asatyAmRSA vyavahArarUpetyarthaH prajJApanAyA ekAdazatame pade pratipAditA 1, 'ANavaNI' AjJApanI-kartavyavastuni parasya pratikA, yathApustakamAnaya' ityAdikA eSAca nirdiSTa kaaryprvrtktvaaddussttvivkssaasdbhaavaachai| he bhadanta ! hama isa Azraya karane yogya vastu kA AsarA leMgeathavA khUba soyeMge, sAmAnyataH soyeMge, khar3e raheMge, baiTha jAyeMge, leTa jAveMge aisI jo yaha bhASA hai se| kyA vaha prajJApanI hai ? aisA Age ke pada ke sAtha sambandha kara lenA caahiye| isa prakArakI bhASAvizeSoM meM prajJApanItva pUchakara aba gautama bhASA jAtIyoM meM prajJApanItva ina do gAthAoM dvArA pUchate haiM-AmaMtraNI-he jinadatta! isa prakAra se saMbodhana pUrvaka bolI jAtI bhASA vaha vastukI avidhAyaka aura aniSedhaka hone se satya, asatya aura mizra ina tIna prakAra kI bhASAoM se rahita hotI hai isa kAraNa yaha asatyAmRSA hai- isakA varNana prajJApanA ke gyArahaveM padameM kiyA gayA hai| AjJApanI-kartavya vastu meM parako pravartana karAne vAlI bhASA-jaise pustaka ko lAo ityAdi, yaha bhASA nirdiSTa kAryameM pravartaka hone ke kAraNa aura aduSTha Azraya karavAne gya vastune Azraya laIzu, khUba suzuM, UbhA thaIzuM, besaNuM, paDyA rahIzuM, A prakAranI je bhASA che, te zuM prajJApanI (vAcyArthIne kahenArI) che? A prakArane saMbaMdha AgaLanA sUtrapATha sAthe samaje, A prakAranI bhASAomAM prajJApanItva viSayaka prazna pUchIne have gautama svAmI bAra prakAranI bhASAomAM prajJApanItva che ke nahI te A be gAthAo dvArA pUche che-(1) AmaMtraNa bhASA-"he jina. datta ! AvA saMbodhana pUrvaka bolAtI bhASAne AmaMtraNa bhASA kahe che. te vastanI avidhAyaka ane aniSedhaka hovAthI satya, asatya ane mizra A traNa prakAranI bhASAothI rahita hoya che, te kAraNe te asatyAmRSA rUpa hoya che. tenuM varNana prajJApanA sUtranA 11 mAM padamAM karavAmAM AvyuM che. (2) AjJA panI bhASA-" pustaka laI Ave," A rIte kaI kriyA karavAne anyane pravRtta karanArI bhASAne AjJApanI bhASA kahe che. A prakAranI bhASA nirdIi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre asatyAmaSeti 2 / 'jAyaNi' yAcanI-vastuvizeSasya 'dehi' ityevaM mArgaNarUpA yathA 'bhikSAM dehi' ityAdikA 3 / pucchaNI' pracchanI-avijJAtasya saMdigdhasya vA'rthasya jJApanArtha pRcchArUpA yathAkathametat' ityAdi 4, 'paNNavaNI' prajJApanI-vineyasyopadezadAnarUpA, yathA hiMsApratto'nantaduHkhabhAgI bhavati" ityAdi, yathAvA mANivadhAnivRttAH prANino bhave bhave dIrghAyuSo nIrogAzca bhavanti, uktaMca"pANivahAo niyattA bhavaMti, dIhAuyA arogAya / emAI pannavaNI paNNattA vIyarAgehiM // 1 // " iti 5, 'paccakkhANI' pratyAkhyAnI-yAcamAnAya pratiSedhavacanam , maryAdAtiriktaM vastraM pAtraM vA yAcamAnaM ziSyaM gururvadati-" adhikaM vastraM pAtraM vA na dIyate" ityAdivivakSA kA isameM sadbhAva hone ke kAraNa asatyAmRSArUpa hai| yAcanI"do" isa prakAra se kisI vastu vizeSakI yAcanA karanerUpa bhASAjaise-bhikSA do ityAdi, pucchaNI-pracchanI-avijJAta athavA saMdigdha arthako pUchane ke liye prayukta kI gaI bhASA-jaise yaha bAta kaise ? ityAdi 'paNNavaNI' prajJopanI-ziSyajanoMko upadeza denerUpa bhASA-jaise hiMsAmeM pravRtta jIva ananta duHkha kA pAtra hotA hai ityAdi. athavA pANivadha se nivRtta prANI bhava 2 meM dIrgha AyuvAle hote haiM aura nIroga hote haiM Adi hI kahA hai-'pANivahAo' ityaadi| _ 'pacakkhANI' pratyAkhyAnI-mAMgane vAle ke prati pratiSedhavacanarUpa bhASA jaise maryAdAtirikta vastra athavA pAtra kI yAcanA karanevAle ziSya kAryamAM pravRtta karanArI hovAthI ane aduSTa vivakSAne temAM sadubhAva hevAthI asatyAmRSArUpa ja che yAcanI bhASA-"bhikSA de" ItyAdi yAcanA bhAvayukta bhASAne yAcanI bhASA kahe che. (4) puchaNI bhASA-pracchanI bhASA-avijJAta athavA saMdigdha artha pUchavA nimitte je bhASAne upaga thAya che te bhASAne puchaNIbhASA kahe che. jemake "A vAta kevI rIte banI zake?" (5) paNNavaNI-prajJApanI bhASA-ziSyAne upaheza 1 / 35 mA ma hai"hiMsA karanAra jIva anaMta duHkhane pAtra bane che" athavA "prANivadhane parityAga karanAra jIva bhavabhavamAM dIrgha AyuvALe ane nIrogI bane che." "pANivahAo" tyAdi sUtrA6 dvArA 2 // pAta 1 0yata tha che. (6) paJcakkhANI-pratyAsyAnI bhASA-bhAganAra bha rata mA mATe je pratiSedhavacane rU5 bhASAne prayoga thAya che, tene pratyAkhyAnI bhASA kahe che. jemake maryAdAthI adhika vasa, pAtra Adi lenAra ziSyane guru A pramANe kahe che-"sAdhuoe adhika vastra ane pAtra rAkhavAM joIe nahIM ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 93 rUpA pratyAkhyAnI bhASA 6, bhASA-icchAnulomAca-pratipAdayitu yA~ icchA tadanu lomA tadanukUlA icchAnulomA, yathA zubhakArye preritasya " evamastu mamApyabhipretametat ityevaM kathanarUpA, yathAvA kazcit kizcit zubhakAryamArabhamANaH kaJcanapRcchati-'sAdhusevA karomi kim ?" iti pRcchantaM prati "karotu bhavAn mamApyeta-dabhipretam" iti kathanarUpA, yathAvA kazcid vakti-"sAdhusamIpe dIkSA gRhNAmi" itivadantam "evamastu gRhNAtu dIkSAm" iti kathanarUpA 7 / iti prathama gAthayA proktam athadvitIya gAthayA''ha-anabhigRhItA-anibhigraheNa yA ucyate bhASA, sADitthaDavitthAdivat 8, athavA-yatra na pratiniyatArthAvadhAraNaM bhavati sA, se guru aisA kahe ki adhika vastra aura pAtra nahIM liye jAte haiM ityAdi. icchAnulomA-pratipAdana karanevAle kI icchA ke anukUla kahI gaI bhASA jaise zubha kArya meM prerita hue se aisA kahanA, hAM aisA hI raho. mujhe bhI yaha iSTa hai athavA zubhakAryako prAraMbha karate hue koI kisI se pUchatA hai-kaho kyA sodhusevA karU~-hAM, karo-mujhe bhI yaha svIkRta haiM / isa prakAra kI vaktA ke anukUla bolI gaI bhASA icchAnulomA bhASA hai| athavA koI jaba aisA kahe ki maiM sAdhu ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lU. taba usase aisA kahatA hAM, bhAI ! dIkSA dhAraNa kara lo. isa prakAra se prathama gAthA dvArA ye sAta bhASAe~ kahI gaI haiN| dvitIya gAthA dvArA anabhigRhIta Adi bhASAoM ko prakaTa kiyA gayA hai-jo isa prakAra se hai-anabhigRhIta-jo artha grahaNa kiye vinA bolI jAve vaha bhASA-jaise Distha Davitha Adi kahanA athavA (7) IcchAnAmA-pratipAdana karanAranI IcchAne anukULa thaI paDe evI bhASA jema ke zubha kArya karavAne pravRtta thayela vyaktine A pramANe kahevuM"hA. evuM ja kare, mane paNa te bahu ISTa lAge che." keI zubha kAryanI zarUAta karatI vakhate kaI ApaNane A prakArane prazna pUche che ke "sonI sevA 43.?" to vo pAsa 5 / hai "81, 421, bhane 54 te karavA gya lAge che." kaI pUche ke dIkSA aMgIkAra karUM?" te kahevuM ke hA, bhAI jarUra dIkSA aMgIkAra karo" A prakAranI vaktAne anukULa evI je bhASA tene icchAnulomA bhASA kahe che. pahelI gAthA dvArA A sAta prakAranI bhASAmAM prakaTa karavAmAM AvI che. bIjI gAthA dvArA anabhigRhIta Adi bhASAone prakaTa karavAmAM Avela che- (8) anabhigRhIta bhASA-artha grahaNa karyA vinA bolAtI bhASA jemake "DiODavitha" Adi arthahIna bAlavuM. athavA je bhASAmAM keI cokkasa arthane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yathA-bahuSu kAryeSU-pasthiteSu kazcit pRcchati-"kimidAnIM karomi " asyottare " yadrocate tadeva kArya kuru" ityAdirUpA ca bhASA ca abhigrahe boddhavyA-abhigRhIte tyarthaH-arthamabhigRhya yA bhASA ucyate, sA abhigRhItA "idaM vastrapAtrAdikaM dharmopakaraNam" iti / athavA "idamidAnI karttavyam" ityevaM pratiniyatArthatayA kathanarUpA 9 / evam saMzayakaraNI bhASA-yA'nekArthapratipAdikA sA saMzayakaraNI, yA bhASA anekArthAbhidhAyitayA parasya saMzayamutpAdayati, yathA saindhavazabdaH puruSalavaNAzvavAcakatayA, harizabdovA viSNuvAnarasiMhAyekaviMzatyarthavAcakatayA ca saMzayotpAdako bhavati 10 / vyAkRtA-lokaprasiddhazabdArthA yA bhASA ucyate jisa bhASAmeM pratiniyata arthakA avadhAraNa na ho vaha bhASA, jaise aneka kAryoM ke upasthita hone para koI pUchatA hai ki maiM isa samaya kyA karU~ ? isa ke uttara meM aisA kahanA ki jo tumheM rUce vaha karA. ityAdi. arthako grahaNa karake jo bhASA bolI jAve vaha abhigRhIta bhASA haiM-jaise ye vastra pAtra Adi dharma ke upakaraNa haiN| athavA yaha isa samaya karanA cAhiye, yaha isa samaya nahIM karanA cAhiye isa taraha se pratiniyata artharUpase kathana karanevAlI bhASA abhigRhIta bhASA kahI gaI haiM / saMzayakaraNI-aneka arthoM meM saMzaya utpanna karanevAlI bhASA saMzayakaraNI bhASA aneka arthoM ko kahanevAlI hone ke kAraNa para ko saMzaya utpanna karA detI hai jaise saindhava zabda, azva aura lavaNakA vAcaka hone se, hari zabda viSNu, vAnara, siMha Adi 21 prakAra ke baMdha na thAya evI bhASAne anabhigRhIthI bhASA kahe che. jema ke aneka kArya karavAnA hoya tyAre keI ApaNane e prazna kare ke huM atyAre zuM karuM ?" tene je ema kahevAmAM Ave ke "tamane ruce tema kare," to te prakAranI bhASAne anabhigRhIta bhASA kahe che. (6) malihIta-yAsa ma vyarata 42tI bhASA bha3-24 17, pAtra mA yamana 54295 cha." athavA "matyAre tame mA 42, atyAre Ama karavuM joIe nahI" A abhigRhIta bhASAnA namunA che. (10) saMzayakaraNI-saMzaya utpanna karanArI bhASA. aneka arthone kahenArI hovAthI sAmA mANasanA manamAM zaMkA utpanna karanArI bhASA. jemake sainyava" zaNTu puruSa, ma ane samaya (bhI)nI pAya . "72" zaNTa vizu, pAna2, siha mAhi 21 542nA atha 548 42 cha. ma prAranA zahAnI pravega karIne sAmenI vyaktinA dilamAM saMzaya utpanna thAya evI je bhASA bolavAmAM Ave che te bhASAne saMzayakaraNa bhASA kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 0 3 bhASAvizeSa nirUpaNam 95 sA vyAkRtA, yathA ghaTapaTAdayaH athavA vyAkRtA-prakaTArthI, yathA-ahiMsA sarvakalyANakArINI" ityAdirUpA 11 / avyAkRtA gambhIrazabdArthA yathA "saMyatasya mahatpApaM pratikramaNakarmaNA" iti| avyaktAkSarapayuktA vA yA bhASA ucyate sA avyAkRtA bhavati, yathA mammaNAdi bAlabhASA 12 / evaMrItyA gAthAdvayArthavyAkhyAya upasaMharabAha-prajJApanI khalu eSA-prajJApyate-prakaTIkriyate'rtho'nayA arthoM kA kathaka honese saMzaya kA utpAdaka hotA hai| vyAkRtA-loka prasiddha zabdArthavAlI bhASA jaise-ghaTa paTa Adi rUpa bhASA athavA prakaTa arthavAlI bhASA vyAkRtA-bhASA-jaise-ahiMsA sarva kalyANakArI hai ityAdi / avyAkRtA-gaMbhIrazabdArthavAlI bhASA, jaise "saMyatasya mahatpApaM pratikramaNakarmaNA" yahAM jaba isa prakArakA artha kiyA jAtA hai ki pratikramaNarUpa karma se saMyata ko bar3A bhArI pApa lagatA hai-taba yaha pAta siddhAnta mArga se pratikUla paDatI hai isaliye isa padakA vAsta. vika artha aisA nahIM hai kintu aura dUsarI taraha se hai isa prakAra vicAra karane para "sva" pada ko madhyamapuruSa ke ekavacana kI kriyA ke rUpa meM aura "saMyata" pada ko sambodhana meM rakha kara isake gaMbhIra arthako nikolA gayA hai| taba phira isa padakA artha aisA ho jAtA hai ki he saMyata! tuma pratikramaNa karma se apane pApakarmako naSTa karo. avyAkRtA bhASA meM usakA artha ekadama nahIM pratIta hotA hai| athavA-avyakta akSaroMvAlI jo bhASA bolI jAtI hai vaha avyAkRtA bhASA hai. jaise pAlakoMkI totalo bhASA. isa prakAra gAthA dayakA artha vyAkhyAta karake (11) vyAkRtA- prasiddha zahApANI bhASA. "gha, 17" athavA prakaTa arthavALI bhASA. jema ke "ahiMsA sarvakalyANakArI che." (12) adhyAta!-bhI2 zArthavAjI bhASA rebha "saMyatasya maha spApaM pratikramaNa karmaNA" mahIne mevA artha 42vAmAM Ave , pratibhA rUgha karma karavAthI saMyatane ghaNuM ja bhAre pApa lAge che, te te vAta siddhAntanI vi3 sAye cha. 55 mI " sya" pahane bhAga 525 me kyananI yAne rUpe ane " saMyata" padane saMbodhana vibhaktimAM vAparIne tenA gUDha arthane A pramANe prakaTa karI zakAya-"he saMyata ! tuM pratikramaNa karma dvArA tArAM pApa kane naSTa karI nAkha." A prakAranI gUDha artha yukta bhASAne avyAkRtA kahe che. tene artha ekadama nakkI thatuM nathI. athavA avyakta akSarovALI je bhASA bolAya che, te bhASAne avyAkRta bhASA kahe che. jema ke bALakanI tataDI bolI. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre iti prajJApanI arthAkhyAyikA kiM na eSA bhASA mRSA? pUrvoktA eSA bhASA kim asatyA na vartate : iti| praznakarturayamabhimAyaH-yat-'AzrayiSyAmaH' ityAdikA bhASA bhaviSyatkAlaviSayA, sA camadhye vighnabAdhA saMbhavena visaMvAdinyapi syAt, tathA ekArthaviSayA'pi bahuvacanAntatayoktatvenAyathArthA / tathA AmantraNImabhRtikA bhASA vidhipratiSedharahitatvena na satyA bhASAvad arthe niyatA kiMtu avyavasthitaiva ityataH kimiyaM bhASA vaktavyA syAt uta na ? iti| bhagavAnAha-'haMtA, goyamA ! upasaMhAra karate sUtrakAra kahate haiM ki yaha bhASA prajJApanI hai- jisase artha prakaTa kiyA jAve-aisI arthAkhyAyikA hai, so isa para gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki kyA yaha pUrvokta bhASA asatyA nahIM hai ? prazna. karmAkA bhAva aisA hai ki "Azraya leMge" ityAdi rUpa :jo bhASA hai vaha bhaviSyakAla ko vipatha karanevAlI hai| bIca meM vighnabAdhA AnekI saMbhAvanA se yaha visaMvAdinI bhI ho sakatI hai tathA kahanevAlA jaba ise isa rUpa meM kahatA hai taba vaha apane Apake liye eka hone para bhI bahuvacana kA prayoga karake bolatA hai-isa kAraNa ekArtha viSayavAlI hone para bhI bahuvacanAnta rUpa se bolI jAne ke kAraNa yaha ayathArtha hai| tathA AmaMtraNI Adi jo bhASA hai vaha vidhi pratiSedha se rahita hone ke kAraNa satyabhASA kI taraha arthameM niyata nahIM hai-kintu avyava. sthita hI hai-aisI hAlata meM yaha bhASA bolanI cAhiye yA nahIM bolanI A pramANe bane gAthAonA arthanuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra A sUtrane upasaMhAra karatA kahe che ke A bhASA prajJApanI che-jemAM artha prakaTa karavAmAM Ave evI arthane spaSTa karanArI che. tyAre gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke zuM pUrvokta bhASA asatyA nathI? praznakartAnA prazna pAchaLane bhAva e che ke " Azraya karIza" ItyAdi rUpa je bhASA che te bhaviSyakALane viSaya karanArI che-bhaviSya kALanI apekSAe temAM kaIka kahevAmAM Avela che. vacce vidhra AvI paDavAnI zakyatA hovAthI te visaMvAdinI paNa hoI zake che. tathA te bhASAne prayoga karanAra pitAne mATe jyAre bahuvacanane prayoga kare che tyAre ekArtha viSaya vALI hovA chatAM te bahuvacanAta rUpe belavAmAM Ave che, te kAraNe te ayathArtha ja che. tathA AmaMtraNa Adi je bhASAo che te vidhipratiSedhathI rahita hovAthI satya bhASAnI jema arthamAM niyata nathI paNa avyasthita ja che. A prakAranI paristhiti hovAthI te bhASA bolavI joIe, ke na bolavI joIe-e gautama rasvAmInA prazna pAchaLano Azaya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 3 sU0 3 bhASAvizeSanirUpaNam 97 AsaissAmo taM ceva jAva na esA bhAsA mosA' he gautama ! hanta, satyam , 'Azra yiSyAmaH 1, tadeva yAvat zayiSyAmahe sthAsyAmaH, niSetsyAmaH, svavartayiSyAmaH, ityAdikA bhASA prajJApanI khalu epA bodhyA, na eSA bhASA mRSA bhavati, tathA ca 'AzrayiSyAmaH' ityadikA bhASA anavadhAraNatvAt vartamAnayogena ityetad vikalpagarbhatvAd Atmani guraucaikArthatve'pi bahuvacanAnumatatvena prajJApanyeva bhavati, tathA AmantraNyAdikApi bhASA vastunovidhi pratiSedhAkArakatve'pi niravadhapuruSArthasAdhakatvAt prajJApanyeva bhavatIti bhaavH| ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAhacAhiye. aisA prazna gautama kA hai ? isa prakAra ke isa praznake uttara meM prabhu kahate haiM "haMtA goyamA! AsaissAmo taM ceva jAva na esA bhAsA mosA" he gautama! hama Azraya leMge, yAvat soe~ge, khaDe raheMge, baiThege, leTeMge" ityAdi rUpa jo bhaviSyakAla viSayaka bhASA hai vaha prajJApanI bhASA hai. yaha bhASA asatya nahIM hai| tathA 'AzrayiSyAmaH' ityAdika bhASA vartamAnake yoga ko lekara anavadhAraNa rUpa hai-phira bhI "Azraya lege" ityAdi rUpa vikalpa garbhavAlI hai. isa kAraNa se tathA gurumeM aura apane meM eka hone para bhI bahuvacanakA prayoga anu. mata mAnA gayA hai-isa kAraNa se yaha bhASA prajJApanI-arthAkhyAyikAapane vAcyArtha ko kahanevAlI hI hai| tathA AmaMtraNI Adi jo bhASA hai vaha yadyapi vastu kA na vidhAna karatI hai aura na usakA pratiSedha karatI hai, phira bhI vaha niravadya-nirdoSa puruSArtha kI sAdhaka hotI haiisa kAraNa vaha bhI prajJApanI hI hai| aba antameM gautama bhagavAn ke mahAvIra prsune| uta2-"haMtA, goyamA ! AsaissAmo taM ceva jAva na emA bhAsA mosA" gautama ! humAzraya 4rIza, sU, ase yaza, sI. paDyo rahIza" ItyAdi rUpa je bhaviSyakALa viSayaka bhASA che, te prajJApanI bhASA cha. te bhASA asatya nathI. tathA " AzrayiSyAmaH" tyA bhASA ta mAnanA roganI apekSAe anavadhAraNarUpa che, chatAM paNa "Azraya karIza" ItyAdirUpa vika95 garbhavALI che. te kAraNe tathA guru athavA pite eka hovA chatAM bahu vacanane prayoga yogya (anumata-svIkArya) mAnela hovAthI te bhASAne prajJApanI -arthAkhyAyikA pitAnA vAgyArthIne prakaTa karanArI kahela che. tathA AmaMtriNI Adi je bhASA che te jo ke vastunuM vidhAna karatI nathI ane tene pratiSedha paNa karatI nathI, chatAM paNa te niravadya (nirdoSa) puruSArtha sAdhaka hoya che. tethI te paNa prApinI ja che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva vartate, he bhadanta ! bhavaduktaM sarva satyameva vartate iti / / sU0 3 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitA zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikA yAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya tRtIyodezaH smaaptH||10.3|| bacanoM meM satyatA kA khyApana karate hue kahate haiM-'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! opake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA hI satya hai| isa prakAra kaha kara gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye|suu03|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI priyadarzinI vyAkhyAke dasaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta // 10.2 // sUtrane ane gautamasvAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne temanA pratye potAnI apAra zraddhA vyakta karatAM kahe che ___"seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" u mAn ! 25nI pAta satya che. bhagavana! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che." A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmI pitAne sthAne besI gayA che sU. 3 | jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakane trIjo udezaka samApta 10-rA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 4 caturthodezakasya viSayavivaraNam 19 atha caturthoddezaH prArabhyate dazamazatake caturtho dezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam bANijyagrAmavaktavyatA, dUtipalAzanAmakacaityavarNanam , zyAmahastinAmako'nagArasya praznaH, camarendrasya trAyastriMzakadevavaktavyatA, trAyastriMzakadevAnAM sambandhaH, balIndrasya trAyastriMzakadevavaktavyatA, taddhetuvarNanaM ca, dharaNendrasya trAyastriMzakadevavaktavyatA, IzAnendrasya prAyastriMzakadevavaktavyatA, sanatkumArasya trAstrizakadevavaktavyatA ca / mUlam-" teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao, dUtipalAsae ceie, sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMibhUinAmaM aNagAre jAva dasaveM zatakake cauthe uddezekA prAraMbha dazave zataka ke isa caturtha uddezaka kA viSayavivaraNa saMkSepase isa prakAra hai-vANijya grAma vaktavyatA. dUtipalAza nAmake caitya kA varNana. zyAmahasti nAmake anagAra ke prazna. camarendra ke trAyastriMzaka devoM kI dhaktavyatA.vAyastriMzaka devoM kA sambandha balIndra ke trAyastriMzaka devoM kI vaktavyatA. inake hone meM hetu kathana. dharaNendra ke bAyastriMzaka devoM kI vaktavyatA. zakrendra ke trAyastriMzaka devoM kI vaktavyatA IzAnendra ke prAyastriMzaka devoM kI vaktavyatA sanatkumArake trAyastriMzaka devoMkI vktvytaa| dazamA zatakanA cothA udezAne prAraMbha dazamAM zatakanA cothA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNavANijyagrAmanuM varNana-ti palAza nAmanA cityanuM varNana-sthAmahasti nAmanA aNugAranA prazno-camarendranA trAyaDhizaka devenI (33 sahAyaka devanI) vakta vyatA-trAyazcizaka devene saMbaMdha-balIndranA trAyaaiMzaka devenI vaktavyatAzakendranA trAyazciMzaka devenI vakatavyatA-IzAnendranA trAyaaiMzaka devonI vaktA vyatA sanaskumAranA trAyazika devenI vaktavyatA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 bhagavatIso ur3a jANU jAva viharai / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrasta aMtevAsI sAmahatthI NAmaM aNagAre payaibhadae jahA rohe jAva uTThe jANU jAva viharai / tae NaM se sAmahatthI aNagAre jAyasaDDhe jAva uThAe uTrettA, jeNeva bhagavaM goyame, teNeva uvAgacchada, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikkhutto jAva pajjuvAsamANe evaM vayAso-asthiNaM bhaMte ! camarassa asuriMdasta asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA ? haMtA, asthi| se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai-camarassa asuriMdassa asurakumAraraNo tAyattIsagA devA, tAyattIsaM sahAyA? evaM khallu sAmahatthI ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse kAyaMdInAmaM nayarI hotthA, vaNNao, tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA parivasaMti, aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjaviA, uvaladdha. puNNapAvA jAva viharaMti, tae NaM te tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsayA pucviM uggA uggavihArI saMviggA saMviggavihArI bhavittA, tao pacchA pAsatthA pAsasthavihArI, osannA osannavihArI, kusIlA kusIlavihArI saMsattA sasattavihArI, ahAchaMdA ahAchaMdavihArI, bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti pAuNittA, addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUmati, jhUsittA tIsaM bhattAiM aNasaNAe chedei, chedittA, tassa ThANassa aNAloiyapaDikatA kAlamAse kAlaM kiccA, camarasta asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagadevattAe uvvnnaa| jappabhiiMca gaM bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za010 u04 01 camarendrAdInAM trAyastriMzaka nirUpaNam 101 camarasta asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsadevattAe uvavannA, tappabhidaM ca NaM bhaMte ! evaM vuccai - camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA ? / tae NaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNaM evaM vRtte samANe saMkie, kakhie, vitigicchie, uTTAe uTThei, uTThettA sAmahatthiNA aNagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namasittA evaM vayAsI-atthiNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattasiM sahAyA ? haMtA, asthi, se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccai ? evaM taM caiva savvaM bhANiyantraM jAva tappabhinaM ca NaM evaM buccai - camarassa asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? No iNaDe samaTTe, goyamA ! camarasta NaM asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhe je paNNatte, jaM na kayAi nAsI, na kayAvi na bhavai, Na kayAI Na bhavissaI, jAva nicce avvocchittinayaTTayAe anne cayaMti, anne uvavajjaMti / asthi NaM bhaMte! balissa vairoyadissa vairoyaNaraNNo tAyattIsagA devA ? tAyattIsaM sahAyA ? haMtA asthi / se keNaTTe NaM bhaMte! evaM buccai-balissa vairoyadista jAva tAyattIsagA devA ? tAyattIsaM sahAyA ? evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse vibhele NAmaM saMnivese hotthA, vaNNao, tattha NaM bibhele saMnivese jahA camarasta jAva uvavannA / japyabhiGgaM ca NaM bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre te vibhelagA tAyattIsaM sahAyA gAhAvai samaNovAsagA balissa vairoyaNidasta vairoyaNaraNNo tAyattIsagA devA sesaM taM ceva jAva nicce avvocchittiNayaTTayAe, anne cayaMti, anne uva. vajati, atthi NaM bhaMte ! dharaNassa NAgakumAriMdassa nAgakumAraraNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? haMtA asthi / se keNaTeNaM jAva tAyattIsagA devA tAyattIsaMsahAyA? goyamA! dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraraNNo tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadheje paNNatte, jaMna kayAi nAsI jAva anne cayaMti, anne uvavajjati / evaM bhUyANaMdassa vi, evaM jAva mhaaghosst| atthiNaM bhaMte! sakasa deviMdassa devaraNo pucchA, haMtA asthi se keNaTeNaM jAva tAyatAsagA devA? evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAmaM saMnivese hotthA vaNNao, tattha NaM pAlAsae sannivese tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsayA jahA camarassa jAva viharAMti, tae NaM tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA. puTviM pi, pacchAvi, uggA, uggavihArI, saMviggA, saMvigavihArI bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA, mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei, jhusittA sarTi bhattAI aNa. saNAe chedeti, chedittA AloiyapaDikkatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA jAva uvayannA, jappabhiI ca NaM bhaMte ! pAlAsigA tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA, sesaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 103 jahA ghamarasta jAva uvavajjaMti, asthiNaM bhaMte ! isANassa evaM jahA sakasta navaraM caMpAe nayarAe jAva uvavannA / jappabhijJa ca NaM bhaMte ! caMpijjA tAyattIsaMsahAyA, sesaM taM ceva jAva anne uvavajjati / asthiNaM bhaMte ! saNakumArassa deviMdassa devaraNo pucchA, haMtA, atthi| se keNaTreNaM jahA dharaNassa taheva, evaM jAva pANayassa evaM accuyassa anne uvavajjati, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' // sU0 1 // dasamasayagassa cauttho uddeso smtto| chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye vANijakagrAmo nAma nagaram abhavat , varNakaH, dUtipalAzakaM caityam , svAmI samavasRtaH, yAvat parSata, pratigatA, tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti ma anagAro yAvat UrdhvajAnuH yAvat viharati, / tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsI zyAmahastI nAma anagAraH prakRtibhadrako yathAroho yAvat UjAnuryAvat viharati / tataH khalu sa zyAmahastInAma anagAro jAtazraddhaH yAvat utthayA utthAya, yatrava bhagavAna gautama statraiva upAgacchati, upAgatya bhagavantaM gautamaM trikRtvo yAvat paryupAsInaH eva. mavAdIt-santi khalu bhadanta ! camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH ? hanta, santi, tat ke nArthena bhadanta ! evamucyatecamarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? evaM khalu zyAmahastin ! tasmin kAle, tasminsamaye ihaiva jambudvIpe dvIpe bhArate varSe kAkandI nAma nagarI abhavata, varNakaH, tatra khalu kAkanyAM nagaryA trayastriMzata sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayA yAvat aparibhUtAH, abhigata jIvAjIvA upalabdhapuNyapApAH, yAvat viharanti, tataH khalu te trayastriMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH pUrvam ugrAH, upavihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNo bhUtvA, tataHpazcAt pArzva sthAH, pAvasthavihAriNaH, avasannAH, avasanavihAriNaH, kuzIlA:, kuzIlavihAriNaH, yathAcchandA, saMsaktA saMsakavihArI yathAcchandavihAriNo bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA, arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, jUSitvA, triMzadbhaktAni anazanayA chindanti, chittvA, tasya sthAnasya anAlocitapatikrAntAH kAlamAse kAlaM kRtvA camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH, yat prabhRtica khallu bhadanta ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kAkandakAH trayastriMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya amurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH, tatpabhRti ca khalu bhadanta ! eva mucyatecamarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH?' tataH khalu bhagavAn gautamaH zyAmahastinA anagAreNa evamuktaH san zaGkitaH, kADikSataH, vicikitsitaH utthayA uttiSThate utthAya zyAmahastinA anagAreNa sArddham yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraiva upAgacchati, upaAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-santi khalu bhadanta ! camarasya amarendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? hanta, santi, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate ? evaM tadeva sarva bhaNitavyam , yAvat tatmabhRti ca khalu evamucyate camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? nAyamarthaH samarthaH, gautama ! camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAnAM devAnAm zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yatna kadAcit nAsIt na kadApi na bhavati, na kadApi na bhaviSyati, yAvat nityam avyucchittinayArthatayA anye cyavanti, anye uppdhnte| santi khalu bhadanta ! bale vairocanendrasya vairocana rAjasya trAyastriMzakAdevAH trayastriMzat sahAyAH? hanta !, santi, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-baleH vairocanendrasya yAvat trayastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH? evaM khalu gautama ! tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe vibhelo nAma sanivezo'bhavat, varNakaH, tatra khalu vibhele sanniveze yathA camarasya yAvat upapannAH ? yat prabhRtica khalu bhadanta ! te vibhelagAH trayastriMzatsahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH baleH vairocanendrasya vairocanarAjasya prAyastriMzakAH devAH zeSa tadeva yAvat nityam avyucchittinayArthatayA anye cyavanti, anye uppdynte| santi khalu bhadanta ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH? hanta, santi, tat kenArthena yAvat trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? gautama ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadApi nAsIt , yAvat anye cyavanti, anye upapadyante, evaM bhUtAnandasyApi evaM yAvat mahAghoSasya / santi khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya pRcchA, hanta, santi, tatkenArthena yAvat vAyatriMzakAdevAH trayastriMzat sahAyAH ? evaM khalu gautama ! tasmin kAle, tasmin samaye, ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe pAlAzako nAma sannivezo'bhavat, varNakaH, tatra khalu pAlAza ke sanniveze trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 105 yathA camarasya yAvat viharanti, tataHkhalu trayastriMzat sahAyA gAthApatayaH zramaNopAsakA pUrvamapi pazcAdapi ugrAH ugravihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNo bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, AtmAnaM jUSayitvA paSTiM bhaktAni anazanayA chindanti, anazanayA cchitvA, AlocitapratikAntAH samAdhiprAptAH kAlamAse kAlaM kRtvA yAvat upapamAH, yatprabhRtica khalu bhadanta ! pAlAzagAH trayastriMzat sahAyAH gRhapatayaH zramaNopAsakAH, zeSaM yathA camarasya yAvat upapadyante / santi khalu bhadanta, IzAnasya evaM yathAzakrasya navaraM campAyAM nagaryAM yAvat upapannAH, yat prabhRtica khalu bhadanta ! campAyAH, trayastriMzat sahAyAH, zeSaM tadeva yAvat anye upapadyante / santi khalu bhadanta ! sanatkumArasya devendrasya devarAnasya pRcchA, hanta, santi, tatkenArthena yathA dharaNasya tathaiva evaM yAvat prANatasya, evam acyutasya yAvat anye upapadyante tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // mU0 1 // iti dazamazatakasya caturthoddezakaH samAptaH TIkA-tRtIyoddezake devavaktavyatA uktA, atha caturthodezakepi devavaktavyatAmeva prakArAntareNa prarUpayitumAha-' teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye vANijyagrAmo nAma nagaram AsIt , varNakaH, asya varNanaM campAnagarIvat bodhyam , 'tipala sae ceie, sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA' dUtI. devavaktavyatA___ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-tRtIya uddezaka meM devavaktavyatA kahI jA cukI hai. isa caturtha uddezaka meM bhI sUtrakAra deva vaktavyatA ko prakArAntara se pratipAdana karane ke liye 'teNa kAleNa' ityAdi rUpa se kahate haiM-'teNa kAleNa teNaM samaeNa vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNaoM' usa kAla aura usa samaya meM vANijyagrAma nAmakA nagara thA. isakA varNana caMpA deva vaktavyatA " teNa kAleNaM teNaM samaeNa" tyAta TakAthe-trIjA udezAmAM deva vaktavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. e saMbaMdhane manusakSIne sUtratA mI trAyazi vizeSAnu 4thana 4thucha.-" teNaM kAleNaM teNa samaeNaM " te ANe bhane te samaye "vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao" vANijyagrAma nAme nagara hatuM. tenuM varNana caMpA nagarInA varNana pramANe samajavuM. bha0 14 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 bhagavatI sUtre palAzakaM nAma caityam udyAnam AsIt, asya varNanaM pUrNabhadracetyavarNanavad bodhyam, svAmI - mahAvIraH prabhuH samavasRtaH yAvat dharmopadezaM zrotuM parSat nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA parSat pratigatA / ' teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa, jeTThe aMtevAsI iMdabhUInAmaM aNagAre jAna uDa jANU jAva vihara' tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUtirnAma aNagAro yAvat UrdhvajAnuH yAvat saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / ' teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI sAmahatthInAmaM aNagAre pagaibhahae, jahA rohe jAna uDa jANU jAva viharaha' nagarI ke varNana kI taraha se jAnanA cAhiye 'dUtipalAsae cehae' sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA usameM dUtipalAza nAmakA udyAna thA. isakA varNana bhI pUrNabhadra udyAna ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye. vahAM mahAvIra prabhu padhAre. yAvat dharmopadeza sunane ke liye pariSadA nikalI. vaha dharmopadeza sunakara pIchI apane sthAnapara AgaI. 'teNaM' kAleNa teNa samaeNa' samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUI nAma' aNagAre jAva uDa jANU jAva viharaha' usa kAla meM aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke baDe ziSya indrabhUti nAma ke anagAra the. yAvat ye UrdhvajAnu the, yAvat saMyama aura tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hue rahate the| 'te' kAleNa' teNa samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrarassa aMtevAsI sAmahatthI nAma aNagAre pagaibhadde, jahA rohe jAva uDa jANU jAva viharai' usa kAla aura usa samaya meM "dUtipalAsae ceie" tebhAM itipaYAza nAbhe caitya hutu.: tenu' varNA'na pUrNA' bhadra yatyanA vRkSuna pramANe samabhvu ' sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA " tyAM bhahAvIra prabhu padhAryA. temanA dharmopadeza zravaNu karavAne pariSada nIkaLI, vaDhaNA namaskAra arIne dharmopadeza zravaNu urIne pariSada pAchI dUrI teNa kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhavagao mahAvIrasa jeTThe aMtevAsI iMdabhUI nAmaM aNagAre jAva uDDha jANU jAva viharai " te aNe ane te samaye zramadhu bhagavAna mahAvIranA paTTaziSya indrabhUti nAmanA aNugAra hatA. temanu samasta varNana ahIM grahaNu karavu. " uva jAnu A sUtrAMza pantanuM temanA viSenuM samasta kathana 'jAva ( yAvat ) padmathI grahaNa karavAnuM kahyuM che. evA te indrabhUti aNugAra (gautama svAmI ) sacama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA vicaratA hatA. hatA 66 dd " teNaM kAle teNaM samarpaNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTThe aMtevAsI sAmahatthI nAmaM aNagAre pagaibhahe, jahA rohe jAva u jANU jAva viharai " te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU.1 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 107 tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antevAsI zyAmahastInAma anagAraH prakRtibhadrakaH yathA rohako nAma anagAraH prathamazatakasya SaSThoddezake pratipAditaH yAvat UrdhvajAnuH, yAvat saMyamena tapasA AsmAnaM bhAvayan viharati / 'tae NaM se sAmahatthI aNagAre jAyasar3e jAva uThAe uThettA, jeNeva bhagavaM goyame, teNeva uvAgacchai ' tatAkhalu sa zyAmahastI anagAro jAtazraddho yAvat jAtazraddhAdInAmarthaH aupapAtike uttarArddha gautama-prakaraNe vilokanIyaH utthayA utthAnena utthAya, yatraiva bhagavAn gautamaH AsIta tatraca upAgacchati, 'uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikkhutto jAva paJjuvAsamANe evaM vayAsI'-upAzramaNa bhagavAn mahAvIra ke ziSya the. jinakA nAma zyAma hastI anagAra thA ye prakRti se bhadra the. chaThe uddezaka meM pratipAdita rohaka anagAra kI taraha inakA pratyeka vyavahAra thA. yAvat ye UrdhvajAnu the. yAvat saMyama aura tapa se ye apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the. 'taeNaM se sAmahatthI aNagAre jAyasar3e jAva uTThAe uThettA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaI' eka samaya kI bAta hai ki zyAmahastI anagAra apane sthAna se apane Apa UThakara jahAM bhagavAna gautama birA. jamAna the. vahAM padhAra gaye. 'jAyasaDDejAva' sUtrastha ina jAtazraddha Adi padoMkA artha aupapAtika sUtra ke uttarArdhameM gautama prakaraNa meM likhA gayA hai so vahAM se dekha lenA cAhiye / 'uvAgacchittA bhagava goyama nikkhutto jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI' vahAM para jAkarake unhoMne kALe ane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA ziSya samudAyamAM eka zyAma hastI aNagAra nAme ziSya paNa hatA. teo bhadrika prakRtivALA hatA cha uddezAmAM rehaka aNagAranA guNonuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja temanA guNenuM varNana paNa samajavuM. te varNana ahIM "ubhaDakAsane (DhIMcaNa UMcA rAkhIne) besIne pitAnA AtmAne saMyama ane tapathI bhAvita 42 // viyatA " mA sU158 5 / 59 32. " taeNaM se sAmahatthI aNagAre jAva uDhAe udvettA jeNeva bhagava goyame teNeva uvAgacchai" sehata sthAmahastI aNagAra pitAne sthAnethI pitAnI jAte UbhA thayA ane jyAM lagavAna gautama miInstA, tyAM gayA. "jAyasaDDhe jAva" 2 // sUtramA vaparAyela jAtazraddha Adi padene artha aupapAtika sUtranA uttarArdhamAM gautama svAmInA prakaraNamAM ApavAmAM Avela che. te jijJAsu vAcakoe te padenA artha tyAMthI jANI levA. " uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikhuttojAva pajjuvAsamANe evaM kyAsI" tebhA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bhagavatIsUtre gatya bhagavantaM gautamam indrabhUtimanagAraM trikRtvaH trivAram yAvat AdakSiNa prada. kSiNaM karoti, AdakSiNapradakSiNaM kRtvA zuzrUSamANo namasyan vinayena abhimukhaM mAJjalipuTaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'asthi NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? ' he bhadanta ! indrabhUte ! santi khalu kiM camarasya asurendrasya, asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH mantrikalpAH, trayastriMzatparimANAH sahAyAH camarendrasya sAhAyyakAriNaH gurusthAnIyAH? indrabhUti rAha 'haMtA, atthi' he zyAmahastin ! hanta, satyam-camarasya trAyatriMzakA: gurukalpAH trayastriMzatparimANAH santi / zyAma hastI tatrakAraNaM pRcchati'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai camarassa asuriMdassa asurakumAraraNo tAyattIsagA devA vAyattIsaM sahAyA ?' he bhadanta ! indrabhUte ! tat kenArthena evamucyate-camarasya asubhagavAna gautama ko tIna bAra pradakSiNA pUrvaka baDe vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara namaskAra karate hue unake samakSa baiTha gaye baiThakara unhoMne una gautama indrabhUti se isa prakAra pUchA-'asthi NaM bhaMte! camarassa asuriMdassa, asurakumAraraNNA tAyattIsagA devA tAyatIsa sahAyA' hai bhadanta ! asurendra asurakumArarAja jo camara haiM unake 33 sahAyakabhUta deva-trAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM indrabhUti ne kahA 'haMtA asthi' hAM zyAma hastin hote haiN| 'camarassa assuriMdassa asurakumAraraNNA tAyattIsagA devA tAyatIsaM sahAyA' camara indra ke ye teMtIsa 33 saMkhyA meM gurusthAnIya trAyastriMzakadeva sahAyabhUta hote haiM 'sekeNatuNaM bhaMte! evaM buccaha' he bhadanta ! indrabhUte ! aisA Apa kisa tyAM jaIne traNa vAra pradakSiNa pUrvaka bane hAtha joDIne ghaNA vinayapUrvaka gautama svAmIne vaMdaNa namaskAra karyA, ane vaMdaNa namaskAra karIne A pramANe IN pachayA-" asthi Na bhaMte ! camarassa asuriMdarasa asurakumAraraNgo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA" lApana ! masurendra, msureshubhaa22|04 yabharane shaaybhUta thanArA evAM 33 trAyazcizaka de che kharAM? gautama svAmInA uttara-"haMtA asthi " , zyAmastI ! masurendra yabharanA sahAyaka 33 trAyazcizaka devo che kharAM. zyAmatI marane prazna-"camarasa asuridassa asurakumAraraNNo tAya. tIsagA devA tAyattIsaM sahAyA"lagavan ! masurendra, sasubhA22104 yabharanA sahAya 33 trAyaliza he| cha, " se keNaTheNaM bhaMte ! evaM vuccai ?" menu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TokA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 109 rendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzataH mantrikalpA: gurukalpAH devAH trayastriMzat parimANAH sahAyAH santIti ? indrabhUti rAha-' evaM khalu sAmahatthI! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse kAyaMdI nAma nayarI hotyA, vaNNao' he zyAmahastin ! evaM khalu nizcayena tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva tAvat jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe kAkandI nAma nagarI AsIt , varNakaH, asyAH varNanaM campAnagarI varNanavadeva bodhyam , 'tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsaMsahAyA gAhAvai samaNovAsagA parivasaMti' tatrakhalu kAkanyAM nagaryA trayastriMzat saMkhyakAH sahAyAH sAhAyyakAriNo gAthApatayaH zramaNopasakAH-zrAvakAH, parivasanti, 'aTTA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA jAva viharaMti' ADhayAHkAraNa se kahate haiM ? isakA uttara dete hue indrabhUti zyAmahastI anagAra se kahate haiM 'evaM khalu sAmahatthI' he zyAmahastin ! suno maiM tuma se isa bAta ko kahatA hUM jo isa prakAra se hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahevAse kAyaMdI nAma nayarI honthA, vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM isI jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM bharatakSetrasthita kAkaMdI nAmakI nagarI thI. isakA varNana caMpAnagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye. 'tattha NaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNAvAsagA parivasati' usa kAkaMdI nagarI meM teMtIsa 33 zramaNApAsaka zrAvaka rahate the. ye Apasa meM itane sahRdaya the ki prati samaya eka dUsare ke sukha duHkha kA dhyAna rakhate the. itanA inakA maitrIbhAva thA. 'aDAjAva aparibhUyA' abhigaya jIvAjIvA, uvlApa zA kAraNe kaho che ? kahevAnuM tAtparya e che ke amarendrane sahAyabhUta thanArA 33 trAyaaiMzake che, evuM zA kAraNe kahe che ? gautama svabhInI 4-" evaM khalu sAmahatthI" he zyAmaratI ? tmaa| mA prazna utta2 32 tamana bhanI pU4A chute samaya-" teNaM kAleNa teNa samaraNa iheva ja buddIve dIve bhArahe vAse kAyadI nAma nayarI hotthA, vaNNao" te ANe bhane te samaye yUdvIpa nAmAnA dvIpanA bharatakSetramA nAmanI nagarI hatI. tenuM varNana aupapAtika sUtramAM varNavelI caMpAnagarInA varNana pramANe sabha.. "tattha Na' kArya dIe nayarIe tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNoSAsagA parivasati" te hI nagarImA 33 zrabharapAsa shraap| 22 / utA. tebhane eka bIjA pratye eTalo badhe prema hato ke teo haMmezA eka bIjAnA sukhamAM me mIlane ma4435 yatA utA. " attuN| jAva aparibhUyA"te me| sAmAnya sthitinA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 bhagavatI sUtre dhaninaH yAvat - dIptAH, ityArabhya bahujanasya itiparyantAnAM vizeSaNAnAmarthaH upAsakadazAGgasUtre prathamAdhyayanatRtIyasUtrasya matkRtAgAradharmasaMjIvanI vyAkhyAyAM vilokanIyaH, bahujanasya janairaparibhUtAH bahujanaparAbhavavarjitAH abhigatajIvAjIvAH jJAtajIvAjIvatAH, upalabdha puNyapApAH yAvat viharanti tiSThanti / 'tae NaM te tAyatIsahAyA gAhAvaI samagotrAsayA putri uggA, ujgavihArI, saMviggA saMviggavihArI bhavittA, tao pacchA pAsatthA pAsatyavihArI' tataHkhalu te trayatrizat sahAyAH paraspareNa sAhAyyakAriNaH, gAthApatayaH zramaNopAsakAH zrAvakAH, pUrvam - bhadau, ugrA:- mAtrataH udAttAH, ugra vihAriNaH udAttAcArAH sadanuSThAnatvAt puNNa pAvA jAva viharaMti' ye sAmAnya sthiti ke nahIM the, kintu inakI Arthika sthiti bahuta acchI thI. ye dhanika the, yAvat koI bhI inakA parAbhava nahIM karatA thA. aise ye prabhAvazAlI the. yahAM 'yAvat' padase anyatra kathita "dIta se lekara bahujana" taka ke vizeSaNoM kA saMgraha huA hai ina vizeSaNoM kA artha yadi dekhanA hoto upAsaka dazAGga sUtra ke adhyayana 1 Ananda zrAvaka prakaraNameM sUtra 3 para jo mere dvArA agAradharma saMjIvanI nAmakI TIkA likhI gaI hai usameM dekha lenA cAhiye. ye zramaNopAsaka zrAvaka jIva aura ajIva ke svarUpa ke jJAtA the. puNya aura pApa ke marma ko jAnane vAle the. 'taeNate tApatIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA puvvi uggA, ujgavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bhavittA tao pacchA pAsatthA pAsasthavihArI' isa taraha ye apane jIvana meM pahile to zrAvakapanakI utkRSTa kriyA pAlate the aura na hatAM, paNa temanI Arthika sthiti ghaNI sArI hatI-tee dhanADhya hatA ane dhayAM prabhAvazANI hutA. temanI parAbhava azvAne asamartha na tuM. " jAva aparibhUyA " mA sUtrAMzamAM vaparAyelA " jAva ( yAvat ) " paDathI " hIsathI saGgha ne ahujana '' pantanA sUtrapATha grahaNa karavAmAM Avela che. dIpta Adi je vizeSaNA temanI sAthe vaparAyAM che, tene a upAsaka dazAMga sUtranA pahelA ayyamAM AnaMda zrAvaka viSayaka trIjA sUtra para agAradhama sajIvanI nAmanI mArA dvArA lakhAyelI TIkAmAMthI vAMcI levA. abhigayajIvAjIvA, uvaladdhapuNNapAvA jAva viharati " te 33 zramAsa gRhasthI va mane alavA sva3pane jANanArA hatA. vaLI teo puNya ane pApanA mane paNa samajatA hatA. 'taraNa te sAyatIsa sahAyA gAhAvaI samaNobAsagA puvbiuggA, uggavihAri, saviggA saMviggavihArI, bhavitA tao pacchA pAsatthA, pAsatthavihArI " te parasparane sahAya bhUta thanArA 33 zramaNeApAsaka gRhasthA pahelAM zrAvakadhama nuM kaDaka rIte pAlana karatA hatA ane zrAvaka dharmanI utkRSTa 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 111 saMvignAH-mokSaprApyathaM vyagrAH, saMsArabhIravo vA, saMvignavihAriNaH-saMvignavihAraH saMvignAnuSTAnamasti yeSAM te tathAvidhAH bhUtvA, tataH pazcAt-tadanantaram pArzvasthA:-jJAnAdibahirvartinaH, pArzvasthavihAriNaH-pArzvasthAnuSThAnakAriNaH, 'osannA, osannavihArI, kusIlA, kusIlavihArI, ahAchaMdA, ahAchaMdavihArI, bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti' avasannAH iva dhArmAnuSThAnAta parizrAntA isa avasannAH zithilAcAriNaH AlasyAdanuSThAnA samyakkaraNAt, avasannavihAriNaH-zithilAcArAH, kuzIlA:-jJAnAdhAcAravirAdhanAt , kuzIlavihAriNaH-jJAnAdyAcAravirAdhanAt , yathAcchandA:-yathAkathazcit nAgama paratantratayA chandaH-abhiprAyo bodho vA pravacanArtheSu yeSAM te yathAcchadAH yathecchAcAriNaH, utkRSTa kriyA meM vicarate the, saMvigna-mokSAbhilASI the, athavA saMsAra bhIrU the, savignavihArI-vairogya dazA meM vicarane vAle the, bAda meM ye pAsattha-samyagjJAnAdi se bahirbhUta bana gaye . pArzvasthavihArI-pArzva. sthaghihArI ho gaye. 'osannA, osannavihArI, kusIlA kusIlavihArI, ahAchadA, ahAchaMdavihArI, bahUI vAsaI samaNovAsagapariyAga pAuNaMti' dharmAnuSThAna se thake hue jaise bana gaye-zithilAcAra vAle ho gaye-Alasya se anuSThAna ko yathAvat nahIM karane se avasannavihArI ho gaye, jJAnAdi AcArakI virAdhanA vAle ho gaye, kuzIlavihArI-janmabhara jJAnAdi kI ArAdhanAkI virAdhanA karane vAle bane rahe, zAstramaryAdAkA khyAla nahIM karake apanI icchAke anusAra AcAra vicAra vAle ho gaye aura yathAcchandavihArI-jIvanabhara taka bhI isI yio pALavAmAM ja prayatnazIla rahetA hatA teo saMvigna -saMsAra bhIrU-mokSAbhilASI hatA, vairAgyadazAmAM vicaratA hatA. paNa kALAntare temanA jIvanamAM parivartana thaI gayuM ane teo pArtha (samyagra jJAna AdithI vihIna) thaI gayA, pAsthavihArI-anucita anuSThAnakArIthii gayA, " osannA-osanna vihArI, kusolA, kusIla-vihArI ahAchadA ahAchada. vihArI, bahUI vAlAI samaNovAsApariyAga pAuNati" dharmAnuSThAnathI thA yA Deya evA-zithilAcArI thaI gayA, ALasane lIdhe zrAvakanA anuSThAnuM pAlana nahI karIne avasagnavihArI thaI gayA, jJAnAdi AcAranI virAdhanAvALA thaI gayA kuzIla vihArI thaI gayA eTale ke jJAnAdi ArAdhanA karavAne badale virAdhanA karanArA thaI gayA, zAstramaryAdAne khyAla rAkhyA vinA pitAnI IcchA anusAra AcAravicAra rAkhanArA eTale ke svachaMdI banI gayA A rIte temaNe potAnI jiMdagInA bAkInAM varSo vyatIta karyA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 bhagavatI sUtre yathAcchanda vihAriNaH- AjanmApi svecchAcArAH, bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM zrAvakAcAram pAlayanti ' pAuANattA addhamAsiyAe saMlehaNAra attANaM jhUmeti, settA tIsaM bhacAI aNasaNAe chedeti' bahUni varSANi zrAvakaparyAyaM pAlayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUpayanti-bhAvayanti, jUpayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM bhAvayitvA triMzadbhaktAni anazanatayA chindanti 'chedevA tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMnA kAlamAse kAlaM kiccA, camarassa asurridassa asurakumAraranno tAyattIsagadevacAra javavannA' triMzadbhaktAni anazanatayA chivA tasya sthAnasya anAlocitamatikrAntAH - AlocanamatikramaNarahitAH AlocanAdikamakRtvaiva kAlamAse maraNasamaye kAlaM kRtvA camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trayatriMzaka devatayA upapannAH / zyAmahastI pRcchati' jappabhiDaM caNaM taraha ke svecchAcArI bana gaye. isI sthitimeM inhoMne aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kiyA. 'pANittA addhamAsiyAe salehaNAe atA jhUseti, jhUsittA tIsa bhattAiM aNasaNAe chedeti' bAda meM inhoMne isI avasthA meM arddha mAsikI- 15 dina kI saMlekhanA dhAraNa kI aura usameM rahakara 30 tIsa bhaktoMkA anazana dvArA chedana kiyA 'chedettA tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMtA kAlamAse kAla fever camarassa asuriMdasta asurakumAraranno tAyattIsagadevatAe unnA' chedana karake marate samaya inhoMne apane usa pApasthAna kI AlocanA pratikramaNa nahIM kiA aura binA AlocanA pratikramaNa ke ye kAla avasara kAla kara asurendra asurakumArarAja camarake ye saba ke saba trayastriMzaka devarUpa se utpanna ho gaye, isa prakAra se indrabhUti aneka vaSaeN panta A rIte zramaNeApAsaka paryAyanu vyatIta karIne temaNe "pAuNittA addhamAsiyAe salehaNAe attANa' jhUseMti, jhUsittA tIsa' bhattAi aNasaNAe cheheMti" antaSThANe ardhAbhAsanA saMthAro ye sAre arIne anazana dvArA 30 bhakatAnu chedana karyuM. (15 divasa panta AhArane tyAga huye ) chettA tassa ThANassa aNAloiyapaDikAMtA kAlamA se kAla kiccA camarassa asurariMdara asurakumAraraNNo tAyattIsagadevattAe ujabannI " pazu antakALe temaNe te pApasthAnakanI AlecanA karI nahIM ane pratikramaNa paNa karyu nahI". AvI sthitimAM kALanA avasara AvatA kALa pAmIne tee asu rendra, asurakumArarAya camaranA 73 trAyaspriMzaka devo rUpe utpanna thayA che. 6" gautamasvAmInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne zyAmahastI aNugAre temane gayA asA prazna pUchayo- " jappabhi caNa N bha'te ! kAyadagA tAyattIsa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 113 bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsaMsahAyA gAhAvaI samaNovAsagA camarassa, amariMdassa, asurakumAraraNNo tAyattIsagadevattAe uvavannA' he bhadanta ! indrabhUte ! yat prabhRti ca khalu kAkandagAH kAkandIyAsinatrayastriMzat saMkhyakAH, sahAyAH paraspareNa sAhAyyakAriNaH gAthApatayaH zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya amurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH 'tappabhiI ca NaM bhaMte ! evaM vuccai-camarasya asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' tatmabhRti ca khalu-tadArabhyaiva, he bhadanta ! indrabhUte ! ki mevamucyate-yat camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH? 'tae NaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNaM evaM vutte samANe saMkie, saMkhie, vitigicchie uThAe uThei' tataH khalu bhagavAn gautamaH indrabhUtiH zyAmahastinA anagAreNa evamuktaH kA kathana sunakara zyAmahastI anagArane unase taba aisA pUchA-'jappabhiI ca NaM bhaMte ! kAyaMdagA tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samAvAsagA camarassa asuriMdassa asurakumAraraNA tAyattIsagadevatAe ukvannA' he bhadanta ! indrabhUte! jisa dina se lekara kAkadInivAsI ve paraspara meM sahAyatA karane vAle 33 zramaNApAsaka zrAvaka asurendra asurakumArarAja camara ke trAyastriMzaka devarUpa se utpanna hue haiM 'tappabhiI ca NaM bhaMte! evaM puccai, camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNA tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' usI dinase kyA he bhadanta ! indrabhUte! aisA kahA jAtA hai ki asurendra asurakumArarAja camara ke 33 sahAyaka vAyastriMzaka deva haiM ? 'taeNaM bhagavaM goyame sAmahasthiNA aNagAreNaM evaM ghutte samANe saMkie, kaMkhie, vitigicchie, uTTAe udveI' isa prakAra sahAyA gAhAvai samaNovAsagA camarasa asuridassa asurakumAraraNNo devattAe uvavanA" 8 bhagavan! 3 chandrabhUti agAra! hivasathI nivAsI te parasparanA sahAyaka 33 zramaNe pAsaka zrAvake asurendra, asurakumArarAya yabharanA trAyastriMza vo 32 sapanna thayA cha. " tappabhiI ca Na mAte ! evaM vuccai, camarassa asuridassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyatIsa sahAyA" tyArathI ja zuM evuM kahevAya che ke asurendra, asurakumArarAya camaranA sahAyaka 33 trAyazika deve che? kahevAnuM tAtparya e che ke teo tyAM trAyazika devarUpe utpanna thayA pahelAM zuM camarendranA sahAyakArI trAyazika devonuM astitava ja na hatuM? " taeNaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA aNagAreNaM evaM vutte samANe saMkie, kaMkhie, vitigicchae, udAe sTrei " zyAmatI mArane mArane praza sAmAna bha0 15 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 bhagavatI sUtre san zaGkitaH saMzayApannaH, kAGkSitaH - AkAGkSAyuktaH, vicikitsitaH - vicikitsApannaH utthayA utthAnena uttiSThate 'uTTAe uDettA sAmahasthiNA aNagAreNa sarddhi jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai utthayA utthAnena utthAya zyAmahastinA anagAreNa sArddha yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIra AsIt tatraivaupAgacchati, ' uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha. NamaMsa, vaMdittA, NamaMsittA evaM kyAsI - upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, bandi - For, namastviA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' atthiNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA, tAyattIsaM sahAyA ?' he madanta ! santi khalu camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya trAyatriMzakAH gurusthAnIyAH se jaba zyAma hastI anagArane una gautama se kahA taba ve gautama svayaM zaMkAyukta bana gaye, kAMkSAyukta bana gaye, evaM vicikitsAyukta bana gaye aura isa prakAra banakara ve apane Apa UThe aura 'uTThAe uTThetA sAma hasthiNA aNagAreNa saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' UThakara zyAma hastI anagArake sAtha vahAM gaye jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the / 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadaha, narmasaha, vaMdittA, namasittA evaM vayAsI' vahA~ jAkara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vaMdanA kI, namaskAra kiyA, vaMdanA, namaskAra karake phira unhoMne unase isa prakAra se pUchA - 'asthi bhaMte marassa asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke kyA 33 sahA gautama svAmI zakAyukta banI gayA, kAMkSAyukta banI gayA ane vicikitsAyukta banI gayA. ( A padonI jamAlI aNugAranA prakaraNamAM spaSTatA karAi cukI che) peAtAnI za MkAnuM nivAraNa karavA mATe mahAvIra prabhu pAse javAnA vicAra karIne tethe| ghotAnI utthAna zaktithI alA thayA. " uTThAe uTThattA sAmahatthiNA aNagAreNaM saddhi jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai " tyAMthI uThIne zyAbhahastI aNugAranI sAthe tee jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hatA, tyAM " uvAgacchattA sama bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsai, vaMditA, namakhittA evaM vayAsI" tyAM ne tamAze zramAyu bhagavAna mahAvIrane vaDArI bhane namaskAra karyo, vaMdaNA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna karyAM" asthiNaM bhaMte ! camarasa asuriMdarasa asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyatIsa sahAyA ? " De lagavan ! zu asurendra, asuraThubhArarAya yabharanA sahAya gayA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 115 devAH trayastriMzatsahAyAH sAhAyyakAriNaH kim ? bhagavAnAha-'haMtA, asthi' he indrabhUte ! hanta, satyam , santi tAvat camarasya trayastriMzat trAyastriMzakAH devAH shaayaaH| indrabhUtiH pRcchati-' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai ? evaM taM ceva sanca bhANiyavvaM jAva tappabhiI ca NaM evaM vuccai-camarasa, asuriMdassa, asurakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? ' he bhadanta ! tatkenArthena kena kAraNena tAvat-evamuktarItyA ucyate-evaM tadeva sarva bhaNitavyaM vaktavyaM yAvat-yat prabhRti ca khalu kAkandakAH kAkandInagarIvAsinaH trayastriMzat sahAyAH gAyApatayaH, zramaNopAsakAH camarasya asurendrasya, asurakumArarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH, tatmabhRtica khalu evaM pUrvoktarItyA ucyate camarasya asurendrasya asurayakabhUta trAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'haMtA, asthi' hAM, gautama ! asurendra asurakumArarAja camara ke gurusthAnIya 33 sahAyatA karanevAle deva haiN| ____ aba gautama indrabhUti prabhu se aisA pUcha rahe haiM-'se keNa. tuNaM bhaMte! evaM buccaI' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki asurendra asurakumArarAja camara ke sahAyakabhUta trAyatrizaka deva haiM ? kyA isa kAraNa se ki 'evaM taM ceva savvaM bhANiyavyaM jAva tappabhiI ca NaM evaM buccaI camarassa asuriMdassa asurakumAraraNA, tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' ve kAkaMdI nagarI vAsI zramaNApAsaka tetIsa 33 gAthApati jo ki Apasa meM eka dUsare ke sahAyaka the jisa dina se asurendra asurakumArarAja camara ke bAyanizaka deverUpa se utpanna hue haiM, seo usI dina se lekara "asurendra asurakumArarAja camara ke sahAyakabhUta tetIsa 33 trAyastriMzaka deva haiM" aisA pArI 3 vAyaliza / cha bha2i ? mahAvIra prsune| uttara-" haMtA, asthi "ho gautama! asurendra, asurakumArarAya camaranA maMtrI samAna 33 sahAyakArI de che. gautama svAbhImA prazna-"se keNaTheNaM bhaMte ! evaM vuccai0?" . vana ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke asurendra, asurakumArarAya camaranA sahAyakArI 33 trAyazika de che? zuM Apa A kAraNe evuM kahe che ke "eva ta ceva savva bhANiyavva jAva tappabhii ca Na evaM vuccai, camarassa asuridassa asurakumAraraNo, tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?" 41 nagarI nivAsI, parasparane sahAyabhUta thanArA 33 zramaNopAsaka gRhastha asurandra, asurakumArarAya camaranA trAyazciMzaka devarUpe utpanna thayA che? zuM e ja divasathI ja evuM kahevAya che ke asuredra amaranA sahAyakArI 33 trAyazciMzaka deva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kumArarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? iti, bhagavAnAha-No iNaTe samaDhe, goyamA! camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNNatte' he gautama ! indrabhUte ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati-yat-yat prabhRtyeva kAkandakAH trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNo. pAsakAH camarasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH tatpabhRtyeva camarasya trAyastriMzakA devAH iti ucyante iti na apitu camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya prAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , 'jaM na kayAi nAsI na kayAina bhavai Na kayAi Na bhavissai, jAva nicce abbocchittinayaTTayAe anne cayaMti, anne uvavajjati' yat camarasya trAyastriMzakAnAM devAnAM nAmadheyaM na kadAcit na AsIt , apitu sarvadA AsIt, evaM na kadApi na bhavati-apitu sadA bhavatyeva kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jo iNaDhe samaDhe' he gautama ! aisA artha samartha nahIM hai ki jisa dina se lekara kAkandI nagarI nivAsI teMtIsa 33 sahAyaka gAthApati zramaNopAsaka camara ke vAyastriMzaka devarUpa se utpanna hue haiM usI dina se lekara camara ke trAyastriMzaka deva haiM kyoMki-'camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNA tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNNatte' asurendra asurakumArarAja camara ke jo trAyastriMzaka deva haiM unakA nAma zAzvata kahA gayA hai| 'je na kayAi nAsI, na kayAi na bhavai, Na kayAi Na bhavissai' jAva nicca avvAcchitti nayaTTayAe, annecayaMti, anne ucavajati' isaliye aisA nahIM hai ki asurakumAra ke prAyastriMzaka devoMkA nAma pahile nahIM thA. varta. che? zuM teo tyAM te paryAye utpanna thayA agAu camarendranI pAse trAyazika devenuM astitva ja na hatuM, ema mAnI zakAya kharuM? mahAvIra prbhun| uttara--" No iNaThe samaThe'' gautama! savA pAtazaya nathI. eTale ke te 33 zramaNopAsake camarendranA trAyaaiMzaka devanI paryAye tyArathI utpanna thayA tyArathI ja camarendra pAse 33 trAyazcizaka devonuM astitva cha, savI vAta nathI, 125 " camarassa NaM asuriMdassa sasurakumAraraNo tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadheje paNNatte" masurendra, msu27maa22|y yabharanA 2 jAya / , tamanu' nAma (mastitva) to zAzvata sayuM che. " jaM na kayAi nAsI, na kayAi na bhavai, Na kayAi Na bhavissai jAva nicce ayo. cchittinayadvAe, anne cayati, anne ujavajaMti" te 12 vI pAta saMbhAvita nathI ke asurendra, camAranA trAyazcizakenuM astitva bhUtakALamAM na hatuM, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trayastri ekanirUpaNam 117 na kadApi na bhaviSyati apitu bhaviSyatkAle'pi sthAsyatyeva, yAvat-dhruvaM zAzvataM nityam avyucchitti nayArthatayA dravyArthikanayena anAdipravAhatayA anye kecit vyavanti, anye - apare kecit upapadyante na tu sarve sarvathA vinazyanti / gautamaH pRcchati - ' asthi NaM bhaMte ! balissa vairoyagiMdassa vaizeyaNaranno tAyattIsagA devA vAyatta sahAyA' he bhadanta ! santi khalu kiM baleH vairocanendrasya vairocanarAjasya trayastriMzakA mantrikalpAH devAH trayastriMzat saMkhyakAH sahAyAH ? bhagavAnAha - 'haMtA, asthi' he gautamaH hanta satyam santi tAvat baleH trayastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH gautamaH pRcchati - ' se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai - balissa vairoyadissa jAva vAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' he bhadanta ! tat atha kenArthena kathaM tAvat evamucyate balezca vairocanendrasya yAvat vairocanarAjasya trAyatramAna meM nahIM hai aura bhaviSyat kAla meM bhI nahIM rhegaa| kintu vaha pahile thA, vartamAna meM bhI hai aura bhaviSyakAla meM bhI vaha rahegA. kyoMki vaha dhruva hai, zAzvata hai, nitya hai / dravyArthika nayakI apekSA se inakA sarvathA viccheda nahIM hotA hai| isaliye andhakA viccheda hone para aura anyakI utpatti hone para bhI inakA sarvathA vinAza nahIM mAnA gayA hai| anAdikAla se vahAM aisA hI pravAha calatA A rahA hai ki eka kI utpatti hotI hai aura eka kA cyavana hotA hai| para sarvakA sarvathA abhAva nahIM hotA hai / sarvadA trAyastriMzaka devoM kA nAma rahatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'asthi NaM bhaMte ? balissa vaharoyadissa vairopaNaraNNA tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta | vairocanendra vairocanarAjA bali ke sahAyakabhUta kyA taiMtIsa ke vartamAnamAM temanuM astitva nathI, ke bhaviSyamAM temanuM astitva nahI' hAya. kharI vAta te evI che ke teo bhUtakALamAM paNa hatA, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa haze ja. kAraNa ke temanuM astitva tA dhruva, zAzvata ane nitya kahyuM che. drabyArthika nayanI apekSAe temane sathA viccheda thatA nathI. hA, evu' avazya bane che ke amukanuM tyAMthI cyavana thatuM rahe che ane amuka navA utpanna thatAM rahe che. anAdikALathI tyAM e ja krama cAlyA kare che ke ekanI utpatti thAya che ane ekanu cyavana thAya che parantu samasta trAyazri'zaka devane sathA abhAva kadI zakaya nathI te kAraNe trAyaoizaka devAnuM nAma te tyAM kAyama rahe che ja, gautama svAbhInA prazna - asthi bhate ! balissa vairoyaNidasta vairoyaNaraNNo tAyattatA devA tAyattIsa sahAyA ?" De bhagavan ! vaizayanendra, vaizayanarAya alinA sahAyaka.rI 33 trAsazika deve! che kharAM ? zrI bhagavatI sUtra : 9 *
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatIsUtre zakAdevAH trayastriMzatsahAyAH santi ? bhagavAnAha-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse vibhele NAmaM saMnivese hotthA, vagao' he gautama ! evaM khalu nizcayena, tasmina kAle, tasmin samaye ihaiva tAvat jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe vibhelo nAma sannivezaH AsIt , varNakaH, asya varNanamapi campAnagarI varNanavadeva bodhyam / 'tattha NaM vibhele saMnivese jahA camarasma jAtra uvavannA' tatra khalu vibhele sanniveze yathA camarasya yAvat trayastriMzat sahAyA gAthApatayaH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayAH yAvaddIptAH parairaparibhUtAH abhigata33 trAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, atthi' hAM, gautama ! haiM aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- ' se keNaTeNaM ! evaM vuccai, valissa vairoyaNi dassa jAva tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vairocanendra, vairocanagaja palike maMtrikalpa teMtIsa 33 sahAyakabhUta prAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNa samaeNa iheva jaMbuddIve dIve, bhArahe vAse, vibhele NAmaM saMnivese hotthA, vaNNao' he gautama! tumhAre praznakA uttara isa prakAra se haiMusa kAla meM aura usa samaya meM isa jaMbUdIpa nAmake dvIpa meM sthita bhAratavarSa meM-bharatakSetra meM-vibhela nAmakA eka saMniveza thA. isakA varNana bhI caMpAnagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye 'tasthaNaM bibhele saMnivese jahA camarassa jAva uvavannA' usa vibhela saMniveza meM camara ke trAyastriMzaka devoMke sambandha meM jaisA kathana kiyA gayA hai usI prakAra se paraspara meM eka dUsare ke sahAyaka zramaNopAsaka teMtIsa 33 bhaDAvIra prabhunA uttara-"haMtA, asthi " &I, gautama ! me pAta cha. gautama svAmI prazna-"se keNa-Na evaM buccai, balimsa vairoyaNi dassa jAva tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA ?" usasavan ! o mA5 // kAraNe kahe che ke vairAganendra, vairecanarAya balInA maMtrI samAna sahAyakArI 33 trAyazcizaka deve che? mahAvIra prasuna utta2-" evaM khalugoyamA ! teNa kAleNa teNa samaeNa iheva jaMbuddIve dIve bhArahevAse, bibhele NAma sanivese hotthA, vaNNao"gItama! tamArA praznane khulAse A pramANe che-te kALe ane te samaye A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM bibhela nAmanuM eka sanniveza hatuM. te saMnnivezanuM (kasbAnuM ) vanaya pAnagInA vana prabhArI samAyu. "tattha Na' vibhele sanivese jahA camarassava jA uvavannA" te milera sanivezamA 522522 sahAya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- -- prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 119 jIvAjIvA upalabdhapuNyapApAH yAvat viharanti, tataste trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakA pUrvam ugrA upavihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNo bhUtvA tataHpazcAt pAzvasthAH pArzvasthavihAriNaH, avasannAH, avasannavihAriNaH, kuzIlAH, kuzIlavihAriNaH, yathAcchandAH yathAcchandavihAriNaH, bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayanti, pAlayitvA arddhamAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, jUSayitvA triMzadbhaktAni anazanatayA chindanti, chittvA tasya sthAnasya anAlocitapratikrAntAH kAlamAse kAlaM kRtvA balezca vairocanendrasya vairocanarAjasya trAyastriMzakagRhastha rahate the| ye saba ke saba Akhya yAvat dIpta evaM parajanoM ke dvArA aparibhUta the| jIva aura ajIva ke svarUpa ke ye jJAtA the, puNya aura pApa ke artha ko jAnate the / ityAdi / ye tetIsa 33 paraspara sahAyaka zramaNApAsaka gRhastha pahile ugra, upavihArI, saMvigna, saMvignavihArI hokara bAdameM pArzvastha, pArzvasthavihArI, avasanna, avasannavihArI, kuzIla, kuzIlavihArI, yathAcchanda aura yathAcchandavihArI ho gaye. isI sthiti meM rahakara unhoMne aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kiyA, isa paryAya kA pAlana karake phira ina sabane arddhamA. sikI salekhanA dvArA apane Apako yukta karake anazana dvArA tIsa 30 bhaktoMkA chedana kiyA. parantu inhoMne apane usa pApasthAnakI na AlocanA kI aura na pratikramaNa kiyA. kAlamAsa Ane para kAla bhUta thanArA 33 zramaNopAsaka zrAvake rahetA hatA. temanuM varNana kAkadInivAsI 33 zrama pAsakane varNana pramANe samajavuM. eTale ke teo dhanADhya dIpta Adi prabhAvazALI parvatanA vizeSaNethI yukta hatA. teo jIva ane ajIvanA svarUpane jANanArA hatA ane puNya ane pApanA marmane samajatA hatA. pahelAM te teo zrAvakadharmanuM ugrarUpe pAlana karatA hatA. ane ugravihArI, saMvigna tathA saMvignavihArI hatA. paNa kALAntare teo zrAvakadharmanA ArAdhaka maTIne virAdhaka banI gayA. A rIte teo pArzvastha, pArzvavihArI, avasatta, avasagnavihArI, kuzIla, kuzalavihArI, svaccheda ane svachaMdavihArI banI gayA. A rIte temaNe aneka varSa paryanta zramaNopAsaka paryAyane vyatIta karI. aA samaye temaNe ardhA mahinAno saMcAra karyo. saMthAro karIne anazana dvArA 30 bhaktane (15 divasane athavA 30 TaMkanA AhArana) parityAga karyo. paranta pitAnA dvArA levAyelA pApasthAnakonI AlecanA ane pranikramaNa karyA vinA kALano avasara AvatA teo kALadharma pAmyA ane vecanendra, verocanarAya balinA trAyazciMzaka derUpe utpanna thayA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUce devatayA upapannAH / gautamaH pRcchati-'jappabhiI ca NaM bhaMte ! te bibhelagA tAyatIsaM sahAyA, gAhAvaI, samaNovAsagA, balissa vairoyarNidassa vairoyaNaranno tAyattIsagadevattAe uvavannA, tappabhiI ca NaM bhaMte ! evaM vuccai-balissa baharoyaNidassa baharoyaNaranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ? ' he bhadanta ! yat prabhRti ca khalu te bibhelagA-vibhelanivAsinaH trayastriMzat sahAyAH, gAthApatayaH, zramaNopAsakAH, balezca vairocanendrasya vairocanarAjasya trAyastriMzakadevatayA upapannAH tatmabhRtica khallu he bhadanta ! balezca vairocanedrasya vairocanarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ucyante kim ? bhagavAnAha- sesaM taM ceva jAva nicce anyocchittiNayahAe anne cayaMti, anne uvavajjati' he gautama ! zeSaM tadeva-pUrvoktakarake ve vairocanendra vairocanarAjo bali ke prAyastriMzaka deva rUpa se utpanna ho gye| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM 'jappabhiI ca NaM bhaMte! te vibhelagA tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA palissa vairoyaNidassavaharoyaNa ranno, tAyattIsagadevattAe uvavannA, tappabhiI ca NaM bhaMte ! evaM buccA, balissa vairoyaNiMdamsa vairoyaNaraNNA tAyattIsagI devA vAyattIsaM sahAyA' to kyA he bhadanta ! jayase ve vibhelakanivAsI tetIsa 33 zramaNopAsaka gAthApati vairocanendra vairocanarAja balike trAyastriMzaka devarUpa se utpanna hue-tabhI se he bhadanta! aisA kahA gayA hai ki vairocanendra vairocanarAja bali ke sahAyabhUta teMtIsa 33 trAyastriMzaka gurusthAnIya deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sesaM taM ceva jAva nicce avvocchittiNayaTThAe anne cayaMti, anne upayajati' he gautama! yaha artha yogya nahIM hai| kyoMki vairocanendra vairocanarAja gautama svAbhAna prazna-"jappabhii ca Na' bhate! ve vibhelagA tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNobAsagA balissa vairoyaNi dassa vairoyaNaraNo, tAyattIsaga devattAe uvavannA, tappabhiI ca Na bhate! evaM vuccai, balissa vaharoyaNi dassa vairoyaNaraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa mahAyA"bhagavan ! nyArathI milera saMnnivezAnavAsI te 33 zramaNopAsaka gRhastho vecanendra, virecanarAya balinA trAyaaiMzaka de rUpe utpanna thayA che, tyArathI ja zuM evuM kahevAya che ke vaicine, varacanarAya balinA sahAyakArI 33 trAyazika de che? zuM teo tenA trAyazciMzaka re rUpe utpanna thayA te pahelAM vairocanendra balinA sahAyaka devenuM astitva ja na hatuM?-- mahAvIra prbhun| uttara-" sekhata' ceva jAva nicce amocchittiyadAe apane cayati, anne uvavajjati" 8 gautama! me sabhI zatu nathI. 28 hai zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 704 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 121 rItyaiva yAvat-nAyamarthaH samarthaH, he gautama ! balezca vairocanendrasya vairocanarAjasya prAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadApi nAsIt, na kadApina bhavati, na kadApi na bhaviSyati, vam zAzvataM nityam , anyucchittinathArthatayA anAdipravAhatayA anye kecana trAyastriMzakadevAzcayavanti, anye apare kecit upapadyante natu sarve sarvathA ucchidyante / gautamaH pRcchati-'asthi NaM bhaMte ! dharaNassa NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA ?' he bhadanta ! santi khalu dharaNasya nAgakumArendrasya, nAgakumArarAjasya trAyaviMzakA. devAH trayastriMzat sahAyAH ? bhagavAnAha-haMtA, atthi' he gautama ! hanta, satyam , santi tAvat dharaNasya bAyastriMsakA devAH trayastriMzat shaayaaH| gautamaH pRcchati-' se keNaTeNaM jAva tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA?' he bhadanta ! bali ke trAyastriMzaka devoMkA nAma zAzvata kahA hai kyoMki vaha kabhI pahile nahIM thA aisA nahIM hai, aba bhI vaha nahIM hai aisA nahIM hai, aura bhaviSyat meM bhI vaha nahIM rahegA aisA bhI nahIM hai. vaha dhruSa zAvata nitya kahA gayA hai| dravyAthikanayakI vivakSA se inakA sabakA sarvathA viccheda nahIM hotA hai / isaliye anyakA viccheda hone para aura anya kI utpatti hone para bhI inakA sabakA sarvathA abhAva nahIM mAnA gayA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthiNaM bhaMte ! dharaNassa NAga kumAriMdassa NAgakumAraraNo tAyattIsagA devA tAyattIsaM sahAyA' he bhadanta ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke sahAyakabhUta teMtIsa 33 trAyastriMzaka deva haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi ho, gautama! haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-se keNaSTeNaM vainendra balinA sahAyakArI trAyaaiMzaka devonuM astitva kAyamI-zAzvata kahyuM che. bhUtakALamAM paNa temanuM astitva hatuM, vartamAnamAM paNa temanuM astitva che ane bhaviSyamAM paNa temanuM astitva raheze. temanuM (astitva) dhruva zAzvata ane nitya kahyuM che. dravyArthika nayanI apekSAe temane sarvathA vicacheda thatuM nathI. temAMthI koInuM cyavana thAya che ane temAM koInI utpatti paNa thatI rahe che, chatAM paNa temane sarvathA abhAva te kadI thatuM nathI. gautama svAbhAnI prazna-"atthiNa bhate! dharaNasma NAgakumAri dassa NAgakumAraraNNo tAyattIsagA devA tAyattIsa' sahAyA ?" mama nAgabhArendra, nAgakumArarAja dharaNanA sahAyabhUta 33 trAyazciMzaka de hoya che kharAM? mahAvIra prsune| uttara-"hatA atthi" , gautama! gharacandranA sahAya bhUta trAyazika deva hoya che kharAM. bha0 16 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 bhagavatIsUtre tat-atha kenArthana kathaM tAvat , yAvat-evamucyate-dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH iti, bhagavAnAha'goyamA dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNNatte' he gautama ! dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya prAyatriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , 'jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayaMti, anne uvavajjati' yat-trAyastriMzakAnAM nAmadheyaM na kadApi nAsIt apitu avazyam AsIt , yAvat-na kadApi na bhavati, apitu sarvadA bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu avazyaM bhaviSyati, athaca dhruvaM zAzvataM nityam avyu. cchittinayArthatayA anAdipravAhatayA dravyArthikanayena anye kecana dharaNasya AyajAva tAyattIsagA devA tAyattIsa sahAyA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke sahAyakabhUta 33 trAyastriMzaka deva haiM ? isake utsara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadhejje paNNatte' he gautama ! nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke jo 33 sahAyakabhUta trAyastriMzaka deva haiM unakA nAma zAzvata kahA hai| 'jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayaMti, anne uvavajjati' yaha inakA nAma bhUtakAla meM nahIM thA-aisA nahIM hai, vartamAna meM bhI nahIM hai aisA bhI nahIM hai aura bhaviSyakAla meM vaha nahIM rahegA aisA bhI nahIM hai| kintu yaha nAma pahile bhI thA, aba bhI hai, aura bhaviSyat meM bhI rhegaa| yaha nAma dhruva hai, zAzvata hai aura nitya hai| anAdipravAha rUpa gautama svAmInA prazna-" se kepaTTeNa" he bhagavan ! bhA5 // 12 evuM kahe che ke nAgakumArendra, nAgakumArarAya dharaNendrane sahAyabhUta thanArA 33 prAyazi he cha ? mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA!" gItama! "dharaNassa nAgakumAriMdarasa nAgakumAraranno tAyattIsagANa devANa sosae nomadheje paNNatta" naamkumArendra, nAgakumArarAja dharaNa sahAyaka je 33trAyazcizaka de che, temanuM nAma (mastita) ta yu cha. "jaM na kayAi nAsI, jAva anne cayati, anne uvavajjati" bharnu nAma (mastitva) bhUtai na tu, sebha 4ii zAya tema nathI. vartamAnamAM temanuM astitva nathI, evI vAta paNa nathI, bhaviSyamAM temanuM astitva nahI hoya, evuM paNa mAnI zakAya tema nathI. temanuM nAma pahalAM hatuM, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM paNa raheze. temanuM nAma kRva che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyastriMzakanirUpaNam 123 striMzakAH devAzyavanti, anye kecana nAyastriMzakAH devAH upapadyante natu sarve sarvathA cyavanti ' evaM bhUyANadassa vi / evaM jAva mahAghosassa' evaM pUrvoktarItyA camarAdivadevabhUtAnandasyApi, evaM yAvat veNudevasya, veNudAle, hareH, hariSaisya, agnizikhasya agnimANavasya, pUrNasya, vaziSThasya, jalakAntasya, jalaprabhasya, amitagateH, amitavAhanasya, velambasya, prabhaJjanasya, ghoSasya mahAghoSasyApi ca trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH svymuuhniiyaaH| gautamaH pRcchati'asthi NaM bhaMte ! sakassa devidassa devarako pucchA' he bhadanta ! santi khalu zakrasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH ? iti pRcchA'praznaH, bhagavAnAha-'haMtA, atthi' he gautama ! hanta, satyam santi khalu zakrasya prAyastriMzakA devAH trayastriMzat shaayaaH| gautamaH pRcchati-se keNaTeNaM jAva tAyatIse dravyArthika naya se dharaNa ke anya kitaneka trAyastriMzaka deva cavate haiM aura anya kitaneka utpanna hote haiM-aisA nahIM hai ki saba sarvathA rUpa se cava jAte hoM / 'evaM bhUyANaMdassa vi, evaM jAva mahAghosassa camarAdikoMkI taraha hI bhUtAnanda ke bhI, yAvat veNudeva, veNudAli, hari, hariSaha, agnizikha, agnimANava, pUrNa, vaziSTha, jalakAnta, jalaprama, amitagati, amitavAhana, velamba, prabhaana, ghoSa aura mahAghoSa inake bhI trAyastriMzaka deva 33 hote haiM aisA svataH jAna lenA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthiNaM bhaMte ! sakasa deviMdassa devaraNNA pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja zakrake sahAyakabhUta 33 prAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-haMtA, asthi hAM, gautama ! devendra devarAja zakra ke sahAyakabhUta 33 trAyastrizaka deva hote haiM / aba gautama prabhu se punaH aisA pUchate haiM-'sekeNadveNaM zAzvata che ane nitya che. anAdi pravAha rUpe Ama cAlyA kare che. dravyAciMka nayanI apekSAe dharaNanA keTalAka trAyaaiMzaka devenuM cyavana thatuM rahe che. ane keTalAka trAyaaiMzaka devanI paryAye upaja paNa thatA rahe che. badhAnuM eka sAthe cyavana thaI jAya evuM kadI banatuM nathI. ___"evaM bhUyANa darasa vi, eva jAva mahAghosassa vi" ym2||6try. ciMzaka devenA kathana jevuM ja kathana bhUtAnanda, veNudeva, veNudAli, hari, hariSaha, bhanizima, nibhASa, pU, pazi03, valid, v4na, mabhitagatimabhita. vAhana, velamma, prabhaMjana, gheSa ane mahASanA trAyazciMzaka devane viSe paNa samajavuM te darekanA 33 trAyaaiMzaka devenuM astitva paNa zAzvata samajavuM, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 bhagavatIne sagA devA ? ' tat-atha kenArthena kathaM yAvat-zakrasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAH mantrisadRzAH devAH trayastriMzat sahAyA ucyante ? bhagavAnAha-evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAmaM saMnivese hotthA, vaNNao' he gautama ! evaM khalu nizcayena, tasmin kAle, tasmin samaye, ihaiva tAvat jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe pAlAzako nAma sabhiveza AsIt , varNakaH, asya pAlAzakasannivezasya varNanaM campAnagarI varNanava bodhyam , 'tattha NaM pAlAsae sannivese tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI, samaNovAsayA, jahA camarassa jAva viharaMti' tatra khalu pAlAzake sanniveze trayastriMzat sahAyAH, gAthAjAva tAyattIsagA devA' he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke maMtri sthAnApanna-sahAyakabhUta 33 trAyastriMzaka deva haiM aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaghuddIve dIve mArahe vAse pAlAsae nAma saMnivese hotthA, vaNNao' he gautama! isakA uttara isa prakAra se haiusakAla meM aura usa samaya meM isa ja bUdvIpa nAmake dvIpa meM sthita bharatakSetra meM eka pAlAzaka nAmakA saMniveza thA-isakA varNana caMpA nagarI ke varNana kI taraha jAnanA cAhiye. 'tattha NaM pAlAsae sannivese tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI, samaNeAvAsayA, jahA camarassa jAca viharaMti' usa pAlAzaka sanniveza meM paraspara meM sahAyatA karane vAle 33 mautama svAmInA prazna-" atthiNa bhate sakkarasa devidassa devaraNNo pucchA" bhagavan ! hevendra, 12 / 8 zane sahAyabhUta thnaa| tatrIsa vAya. zivA DAya cha ? mahAvIra prabhunA utta2-"hatA atthi" DI, gautama! devendra, devarAja zakane sahAyabhUta thanArA 33 trAyazcizaka de hoya che. gautama svAmInA prazna-" se keNaTheNa' jAva tAyattI gA devA" . vana! evuM Apa zA kAraNe kahe che ke devendra, devarAja zakanA maMtrIsthAnApanna sahAyakartA 33 trAyasviMzaka de hoya che? mahAvIra prbhun| uttara-eva khalu goyamA teNa kAleNa teNa samaeNa iheva jabahIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAma' sanivese hotyA vaNNa pro" gautama! A jaMbudvIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetramAM pAla zaka nAme eka saMniveza (ka) hetu. tenu na pAnagarI pramANe sabhA'. " tatthaNa pAlAsae sannivese tAyattIsa sahAyA gAhAvaI, samaNovAmayA, jahA camarassa jAba viharati " te pAlAzaka saMnivezamAM parasparane sahAyabhUta thanArA 33 zramaNopAsaka zrAvake zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdI trAyastriMzakanirUpaNam 125 patayaH zramaNopAsakAH yathAcamarasya yAvat parivasanti, ADhayAH yAvat dIptAH yAvat bahujanairaparibhUtAH abhigatajIvAjIvAH, upalabdhapuNyapApA: yAvat-viharanti, 'tae NaM tAyattIsaMsahAyA gAhAvaI samaNovAsagA puci pi, pacchAvi uggA, uggavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAu. NittA' tataHkhalu trayastriMzat sahAyAH, gAthApatayaH zramaNopAsakAH pUrvamapi, pazcAdapi upAH-bhAvataH udAttAH zrAvakAcAreNa utkRSTA; ugravihAriNaH udAttA. cArAH sadanuSThAnatvAt , saMvignAH-vairAgyasampannAH mokSamAptyartha vyagnAH, saMsArakAntAraparibhramaNabhIravo vA, saMvignavihAriNaH-saMvignavihAraH-saMvignAnuSThAnamasti yeSAM te tathAvidhAH, bahUni anekAni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM zrAvakAzramaNopAsaka zrAvaka rahate the. jaisA inakA varNana camara ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para inakA varNana jAnanA cAhiye. arthAt ye saba ke saba ADhya-dhanika, yAvat-dIpta aura bahujanoM se bhI aparibhUta the| jIva aura ajIva tatvoMke ye jAnane vAle the. puNya aura pApa ke phala para inheM pUrNa zraddhA thI. 'taeNa tAyattIsaMsahAyA gAhA. vaI samaNovAsagA puddhi pi, pacchA vi, uggA, uggavihArI, saMviggA, saMviggavihArI, bahUI vAlAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA' una 33 sahAyaka zramaNopAsaka zrAvakoMne pahile bhI aura pIche bhI ugra bhAva se udAtta-zrAvakAcAra se utkRSTa, upavihArI-sadanuSThAna vAle hone ke kAraNa udAttAcAra vAle, saMvigna-vairAgyasaMpanna-mokSAbhilASI athavA saMsArarUpI kAntAra meM paribhramaNa karane se bhayabhIta sNvignrahetA hatA. camaranA prakaraNamAM kArkadInivAsI 33 zramaNopAsakenuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja A 33 zrAvakonuM paNa varNana samajavuM eTale ke teo dhanADhya hatA, dIpta hatA ane atizaya prabhAvazALI hatA. ghaNuM leke maLIne paNa temane parAbhava karavAne asamartha hatA. teo jIva ane ajIva tAnA jJAtA hatA, pApa ane puNyanA phaLane jANanArA hatA. "taeNaM tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA pubi pi, pacchA vi, ugagA, uggavihArI, saMvigavihArI, bahUI vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNittA" te 52. sparanA saDAyaka 33 zramaNopAsaka zrAvakoe jIvana paryanta udAtta bhAvapUrvaka zrAvakenA acAnuM utkRSTarUpe pAlana karyuM. teo saMvigna-saMsArabhIru, saMsAra rUpI kAnanamAM paribhramaNa karavAnA DarathI bhayabhIta thayelA hatA, tethI teo virAgya bhAvamAM vicaranArA hatA. pUrvokta kAkadInivAsI zravakonI jema pAchaLathI teo zithilAcArI banI gayA na hatA. ghaNAM varSo sudhI temaNe zramaNe pAsaka paryAyanuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 bhagavatIsutre cAraM pAlayitvA -'mAsiyAe saMlehaNAra, attANaM jhUsei' mAsikyA ekamAsaniSpAdhayA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayati-bhAvayati, 'attANaM sittA sardvi bhattAI aNasaNayAe chedeMti' tathAvidhayA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayitvA SaSTi bhaktAni anazanatayA chindanti, 'chedettA AloiyapaDikaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaMkicA jAva unnA' paSTi bhaktAni anazanatayA chitvA AlocitapratikrAntAH kRtAlocanamatikramaNAH, samAdhiprAptAH - samAdhisampannAH kAlamAse kAlaM kRtvA yAvat zakrasya devendrasya devarAjasya trayastriMzaka devatayA upapannAH / gautamaH pRcchati - ' jappabhiI ca NaM bhaMte! pAlAsiMgA tAyattI saMsahAyA gAhAvaI samagovAsagA, sesaM jahA camarassa jAva uvavajjaMti ' he bhadanta / yatprabhRtica khalu yadAbihArI - vairAgyadazA meM vicarane vAle hokara aneka varSoMtaka zramaNopAsaka paryAya - zrAvakAcAra kA pAlana kiyA aura pAlana karake unhoMne 'mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei' eka mAsakI saMlekhanA dhAraNa kI 'attANaM sittA sahi bhattAI aNasaNayAe chedeti' usa eka mAsikI saMlekhanA se unhoMne apane 60 bhaktoMkA anazana dvArA chedana kiyA. 'chedetA AloiyapaDikaMtA samAhipattA kAlamAse kAla' kiccA jAva uvavannA' chedana karake apane pApasthAnakakI AlocanA aura prati kramaNa kiyA aura samAdhi prAptakara phira ve kAlamAsa meM kAla karake yAvat devandra devarAja zakra ke trAyastriMzaka deva rUpa se utpanna ho gaye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'jappabhiraM ca NaM bhaMte! pAlAsigAtAyatIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA, sesaM jahA camarassa jAba yathArtha rIte pAlana karyuM. " mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei " tyAra Ada peAtAnA antakALa najIka AvelA jANIne temaNe eka mAsanA sathArA dhAraNa ka "attANaM jhUsittA saTTi bhattAi aNasaNAe chedeti " mA me bhAsanA saMthArA dvArA temaNe 60 bhaktonuM (60 TakanA bhAjananuM 1 mAsanA AhAranuM) anazana dvArA hehana . " chedettA AloiyapaDikkattA samAhipattA kAlamAse kAla' kiccA jAba ubavannA " zrIsa hivasanA anazana purIne temadhye potAnA dvArA sevAyesAM pApasthAnakAnI AlAcanA karI ane prAyazcita karyuM. A rIte AlecanA ane pratikramaNapUrvaka, kALanA avasara AvatA kALa karIne teo devendra devarAja zakanA trAyazriMzaka devarUpe usanna thai gayA che. gautama svAbhIno prazna- " jappabhiI ca Na bhaMte! pAlAsigA tAyattIsa savAyA gAhAIva samaNovAkhagA, sesa jahA camarastra jAtra uvayajjati " he labhavan ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04901 camarendrAdInAM trAyastriMzaka nirUpaNam 127 rabhyaiva kila pAlAzakAH pAlAzasannivezanivAsinaH trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH zakrasya devendrasya devarAjasya trAyaviMzakadevatayA upapannAH, tatmabhRtyeva-tadinAdArabhyaiva ca khalu he bhadanta ! kim evamucyate-zakrasya devendrasya devagajasya trAyastriMzakAH gurusthAnIyA devAH trayastriMzat sahAyAH iti ? bhagavAnAha-he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, zakrasya khalu devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat khalu na kadAcit nAsIt , apitu sarvadA AsIt , na kadApi na bhavati, apitu sadaiva bhavati, na kadApi na bhaviSyati, apitu sadaiva bhaviSyati, yAvat dhruvam , zAzvataM, nityam avyucchittinayArthatayA dravyArthikanayArthatayA anAdipavAhatayA anye kecana zakrasya trAyastriMzakA zcayavanti, anye kecana upapadyante natu sarve sarvathA samucchidyante, gautamaH ubavati' he bhadanta ! jisa dina se lekara pAlAza saMniveza nivAsI ve paraspara meM sahAyaka zramaNopAsaka gAthApati devendra devarAja zaka ke prAyastriMzaka rUpa se utpanna hue kyA usI dina se lekara he bhadanta ! aisA kahA gayA ki devendra devaroja zakra ke trAyastriMzaka-gurusthAnIya deva 33 sahAyaka haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| kyoMki devendra devarAja zakra ke trAyastriMzaka devoMkA nAma zAzvata kahA gayA hai| aisA nahIM hai ki vaha pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM vaha abhI nahIM hai aura bhaviSyat meM vaha kabhI nahIM rhegaa| yaha nAma to bhUtakAla meM bhI thA, aba bhI hai aura bhaviSyat meM bhI rhegaa| yAvat yaha dhruva, zAzvata aura nitya hai| dravyAthika naya kI apekSA se anya kitaneka bahAM vAyastriMzaka deva rUpa se utpanna hote haiM jyArathI pAlAza saMnivezanivAsI, parasparane sahAyabhUta thanArA evA te 33 zramaNopAsaka zrAvake devendra, devarAja zakanA trAyazciMzaka devarUpe utpanna thayA che, tyArathI ja zuM evuM kahevAmAM Ave che ke devendra, devarAja zakranA maMtrI sthAnIya 33 trAyasviMzaka deve che? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! A artha samartha nathI kAraNa ke devendra, devarAja zakanA trAyazciMzaka devAnAM nAma zAzvata kahyAM che. temanuM nAma (astitva) bhUtakALamAM paNa hatuM, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa raheze. keI paNa kALa temanA astitvathI rahita hotuM nathI. temanuM nAma te yuva, zAzvata ane nitya kahyuM che. dravyArthika nayanI apekSAe keTalAka trAyazciMzakonuM vana ane keTalAkanI utpatti thatI ja rahe che. A pramANe anAdi krama cAlyA ja kare che, te kAraNe temane sarvathA viccheda kadI thata nathI. tethI ja temanuM nAma zAzvata kahela che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 bhagavatIsUtre pRcchati-'asthi NaM bhaMte ! IsANassa evaM jahA sakassa, navaraM caMpAe nayarIe jAva uvavannA' he bhadanta ! santi khalu IzAnasya devendrasya devarAjasya trAyastriM. zakA devAH pratipAditAstathaiva pratipattavyAH, navaram zakrasya trAyastriMzakadevApekSayA IzAnasya trAyastriMzakadevAnAM vizeSastu-campAyAM nagaryA yAvat-upapannAH, tathAca yAvat karaNAt-tasmin kAle, tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArata varSe campAnAmanagarI AsIt , varNakaH, asyA varNanam aupapAtike draSTavyam , tatra khalu aura anya kitaneka kA cyavana hotA hai, parantu una devoMkA sarvathA viccheda nahIM hotA hai| apa gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthi Na bhaMte ! IsANassa, evaM jahA sakassa navaraM caMpAe nayarIe jAva uvavannA' he bhadanta ! devendra devarAja IzAna ke trAyastriMzaka deva haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! devendra devarAja IzAna ke bAyastriMzaka deva haiM / isa viSaya meM samasta trAyastriMzaka saMbaMdhI kathana devendra devarAja zakra ke trAyastriMzaka ke kathana jaisA jAnanA cAhiye. parantu zakra ke jo trAyastriMzaka deva kahe gaye haiM unakI apekSA IzAna ke vAyastriMzaka devoM meM yahI vizeSatA hai ki ye caMpAnagarI meM yAvat utpanna hue haiN| yahAM yAvat zabda se aisA pATha kahanA cAhiye-jo isa prakAra se hai-"teNa kAleNaM teNa samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpA nAma nayarI hotthA vaNNao' ityAdi / tathA usa kAla aura usa sama yameM caMpA nAmakI nagarI thI. isakA varNana aupapAtika sUtra meM kiyA gautama 21AmAna prazna-"asthiNa mAte ! IsANassa, evauM jahA sakassa navara capAe nayarIe jAva uvabannA" 3 bhagavan ! hevendra deva2004 zAnanA trAyasiMha devo hoya che kharAM ? mahAvIra prabhune uttara-hA, gautama! devendra, devarAja IzAnanA paNa trAyaaiMzaka deva hoya che. A trAyazciMzaka de viSenuM samasta kathana devendra, devarAja zakanA trAyazikanA kathana pramANe samajavuM. ahIM devendra zakanA trAyasiMke karatAM eTalI ja vizeSatA che ke devendra devarAja IzAnanA trAya. zika deve temanA pUrvabhavamAM caMpAnagarImAM vasatA hatA. bAkInuM temanI samRddhi AdinuM kathana pAlAza saMniveza nivAsI 33 zrAvakonA kathana pramANe samajavuM. "teo IzAnendranA trAyaaiMzaka devarUpe utpanna thayA che." A sUtra 5.4 5yantanuM samasta thina a6 . "mI " jAva ( yAvat)" 54thI nIya sUtrA8 a zaye cha-" teNa kAleNa teNa samaeNa iheba jabu. hIve dIve bhArahevAse caMpAnAmaM nayarI hotthA vaNNao" " je mana te zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM trAyazikanirUpaNam 129 campAyAM nagaryA trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH zramaNopAsakAH parivasanti, AkhyAH yAvat dIptAH yAvad bahujanairaparibhUtAH abhigatajIvAjIvAH, upalabdha puNyapApAH, yAvat viharanti, tataH khalu te trayastriMzat sahAyAH gAthApatayaH, zramaNopAsakAH pUrvaca pazcAcca ugrAH, upavihAriNaH, saMvignAH, saMvignavihAriNaH, bahani varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayanti, jUSayitvA SaSTiM bhaktAni anazanatayA chindanti, chitvA Alocitapati. krAntAH, samAdhiprAptAH kAlamAse kAlaM kRtvA IzAnasya devendrasya devarAjasya gayA hai. ataH vahA~ se yaha dekha lenA cAhiye / usa caMpAnagarI meM Apasa meM eka dUsare kI sahAyatA karanevAle 33 zramaNopAsaka gAthApati rahate the. ye saba ke saba AThya yAvat dIpta the. aneka jana bhI milakara inakA parAbhava nahIM kara sakate the. aise ye prabhAvazAlI the. jIva aura ajIva tattva ke ye jJAtA the. puNya aura pApake artha ke jJAtA the. ye 33 zramaNopAsaka gothApati pahile bhI aura pIche bhI ugra, ugravihArI, saMvigna, saMvignavihArI, bane rahe aura isI avasthA meM rahakara inhoMne apanI zramaNopAsaka paryAya ke aneka varSa nikAle bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se apane Apako vAsita karake 60 bhaktoM kA anazana dvArA chedana kara diyA aura AlocanA evaM pratikramaNa se samAdhiprApta hokara jaba ye kAlamAsa meM kAlakiye to devendra devarAja IzAna ke trAyastriMzaka gurusthAnIya deva rUpa se utpanna ho gye| samaye jambudvIpanA bharatakSetramAM caMpA nagarI hatI. tenuM varNana aupapAtika sUtramAM karyA pramANe samajavuM." ItyAdi kathana. te caMpA nagarImAM eka bIjAne sahAya karanArA 33 zramaNopAsaka gRhastha rahetA hatA. teo dhanADhaya ane dIpta Adi vizeSaNothI yukata hatA. teo evA prabhAvazALI hatA ke aneka mANuo bhegA maLIne paNa temane parAbhava karavAne asamartha hatA. teo jIva ane ajIva tatvanA jANakAra hatA, pApa ane puNyanA svarUpane teo sArI rIte samajatA hatA, teo pahelAM ane pachI paNa-jIvana paryanta-ugra, ugra vihArI, saMvigna ane saMvignavihArI rahyA hatA. A rIte pitAnI zramapAsaka paryAyane aneka varSa vyatIta karIne, antakALe temaNe eka mAsane saMthAro dhAraNa karyo. A rIte saMthArA vaDe potAnA AtmAne vAsita karIne anazana dvArA temaNe 60 bhaktonuM chedana karI nAkhyuM (1 mAsanA upavAsa dvArA 60 TaMkanA bhejanano tyAga karyo.) pitAnAM pApasthAnakanI AlocanA bha0 17 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 bhagavatIsUtre prAyastriMzakadevatayA upapannAH, gautamaH pRcchati-'jappamidaM ca gaM mate ! caMpijjA tAyattIsa sahAyA, sesaM taMceva jAva anne uvavati' he bhadanta ! yat prabhRti ca khalu-yadArabhyaiva kila cAmpeyAH trayastriMzat sahAyAH zeSaM tadeva-pUrvoktarItyaiva yAvat-gAthApatayaH zramaNopAsakAH IzAnasya devendrasya devarAjasya prAyastriMzaka devatayA upapannAH, tatmabhRtyeva ca khalu kim evamucyate-IzAnasya devendrasya, devarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH iti ? bhagavAnAha-he gautama! nAyamarthaH samarthaH,-naitat saMbhavati, IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya trAyastrizakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadAcit nAsIta, apitu sarvadaiva ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'jappabhiiMcaNa bhaMte ! caMpijjA tAyattIsa sahAyA-sesa taM ceva, jAva anne uvavajjati' to kyA he bhadanta ! jayase ye caMpAnagara nivAsI teMtIsa 33 zramaNopAsaka gAthApati devendra devarAja IzAna ke prAyastriMzaka deva rUpa se utpanna hue haiM, tabhI se devendra devarAja IzAna ke gurusthAnIya tetIsa 33 trAyastriMzaka haiM aisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai kyoMki devendra devarAja IzAna ke trAyastriMzaka devoM kA kAma zAzvata kahA gayA hai| aisA nahIM hai ki yaha nAma vahA~ pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM vahAM yaha nAma nahIM hai aura bhaviSyat meM bhI vahAM yaha nAma nahIM rahegA-kAraNa yaha nAma vahAM pahile bhI thA, aba bhI hai aura Age bhI rahegA-isa taraha yaha noma vahAM hara eka kAla ane pratikramaNa dvArA samAdhi prApta karIne, kALane avasara AvatA kALa karIne teo devendra devarAja, IzAnanA trAyaaiMzaka devarUpe utpanna thayA che. gautama svaamiin| prazna-" jappabhiI ca Na bhate! ca pijjA tAyattIsa mahAyA sesa ta cetra, jAva anne uvavajjati" san ! yArathI yA nagarI nivAsI te 33 zramaNopAsaka gRhastho devendra, devarAja IzAnanA trAyaaiMzaka de rUpe utpanna thayA che tyArathI ja zuM ema kahevAya che ke devendra devarAja IzAnane sahAyabhUta thanArA 33 trAyazciMzaka de che ! zuM te pahelAM IzAne dranA sahAyaka trAyazciMzaka devAnuM astitva ja na hatuM ? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! e vAta barAbara nathI kAraNa ke devendra devarAja izAnanA trAyaaiMzaka denAM nAma zAzvata kahyAM che. evuM nathI ke pahelAM tyAM temanuM nAma (astitva) na hatuM, ke vartamAnamAM nathI, ke bhaviSyamAM nahIM hoya. IzAnendranI pAse bhUtakALamAM paNa trAyasiMzaka de hatA, vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa haze. temanuM nAma te tyAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya vandrikA TIkA za010 305 01 barendrAdInAM trayastriMza kani kapaNam 131 AsIt , na kadApi na bhavati, apitu sadaiva bhavati-nakadApi na bhaviSyati-apitu sarvadaiva bhaviSyati, yAvat dhruvaM zAzvAm nityam , avyucchittinayArthatayA anAdipravAheNa dravyArthi kanayena anye kecana IzAnasya trAyastriMzakAzcayavanti, anye kecana trAyastriMzakA upapadyante na tu sarve sarvathA samucchidyante / gautamaH pRcchati'asthi NaM bhaMte ! saNaMkumArassa deviMdarasa devaraNNo pucchA' he bhadanta ! santi khalu sanatkumArasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH? iti pRcchA, bhagavAnAha-'haMtA, atthi' he gautama ! hanta satyam santi sanatku mArasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakA devAH, gautamaH pRcchati-se keNaTeNaM, jahA-dharaNassa taheva evaM jAva pANayassa evaM accuyassa jAva anne uvavajjati' meM sarvadA vidyamAna rahatA hai, kyoMki yaha dhruva zAzvata nitya hai yadyapi vahAM se anya kitaneka trAyastriMzaka deva cava jAte haiM aura anya kitaneka trAyastriMzaka deva utpanna hote haiM-phira bhI dravyArthika nayakI apekSA se anAdi pravAha kI dRSTi se inakA sabakA sarvathA abhAva nahIM hotA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' asthiNa bhaMte ! saNa. kumArassa deviMdassa devaraNo, pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja sanatkumAra ke sahAyakabhUta teMtIsa trAyastriMzaka deva hote haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hAM, gautama ! devendra devarAja sanatkumAra ke sahA. yakabhUta 33 trAyastriMzaka deva hote haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNaTeNa bhaMte ! jahA dharaNassa taheva evaM jAva pANayassa evaM accuyassa jAva anne uvavajjaMti' he bhadanta ! aisA Apa kisa traNe kALamAM kAyama rahe che, kAraNa ke temanuM nAma te dhruva, zAzvata ane nitya kahyuM che. hA, evuM avazya bane che ke keTalAka trAyazciMzaka deve tyAMthI eve che ane keTalAka upana paNa thatA rahe che. dravyArthika nayanI apekSAe -anAdi pravAhanI daSTie temane saune sarvathA abhAva saMbhavI zakato nathI. gautama svaamiin| prazna-" asthiNa bhate ! saNaMkumArassa devidassa devaraSNo pucchA" bhagavan ! hevendra, 43214 sanamAranA sahAya sevA 33 trAya. zika deva hoya che kharAM ? mahAvIra prabhunA uttara-hatA, atthi" 81, gautama! devendra 12 sanakumArane sahAyabhUta thanArA 33 trAyaaiMzaka de hoya che.. gautama svaamiin| prazna-" se keNaTheNa bhate" tyAhi mAvan ! me Apa zA kAraNe kahe che ke devendra devarAya sanakumAranA sahAyabhUta 33 trAyasiMzaka deve hoya che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIne tat-atha he bhadanta ! kenArthena kathaM tAvat evamucyate-sanatkumArasya devendrasya devarAjasya trAyastriMzakA devAH iti ? bhagavAnAha-yathA dharaNasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH pratipAditA stayeva sanatkumArasyApi devendrasya trAyastriMzakAH devAH trayastriMzat sahAyAH pratipattavyAH, evaM-pUktirItyaiva yAvat-mAhendrasya, brahmalokendrasya lAntakendrasya mahAzukrendrasya sahasrArendrasya, mANatendrasya evam acyutendrasya-devendrasya devarAjasya trAyasviMzakA devAH trayastriMzat sahAyAH bodhyAH kintu mAhendrAderacyutAntasya devarAjasya kAraNa se kahate haiM ki devendra devarAja sanatkumAra ke gurusthAnIya 33 trAyastriMzaka deva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! jisa prakAra se nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke gurusthAnIya 33 prAyastriMzaka deva kahe gaye haiM, usI prakAra se devendra devarAja sanatkumAra ke bhI gurusthAnIya 33 trAyastriMzaka deva jAnanA caahiye| isI pUrvokta rIti ke anusAra yAvat-ina devendra devarAja mAhendra, brahmalokendra, lAntakendra, mahAzukrendra, sahasrArendra, prANatendra aura acyutendra ke bhI gurusthAnIya 33-33 te tIsa te tIsa trAyastriMzaka deva haiM aisA jAnanA cAhiye. tathA-isa bAtako lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! devendra devarAja mAhendra AdikoMke gurusthAnIya 33-33 prAyastriMzaka deva haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-hA~, gautama ! ina saba devendra devarAja mAhendra AdikoM ke gurusthAnIya 33-33 trAyastriMzaka deva hote haiM mAhendrAdi acyutAnta devarAja ke prAyastriM. maDAvIra prbhun| uttara---" jahA dharaNAsa taheva eva jAva pANayassa evaM accuyassa jAva anne uvavajjati" gautama ! nAgabhArendra, nAgabhA221, dharaNanA trAyasviMzaka devonA jevuM ja kathana sanakumAranA trAyastrizika deve viSe paNa samajavuM. e ja pramANe devendra, devarAja mahendra, brahmaleka, lAtakA, mahAzuka, sahastrAra, prANuta, ayuta A IndronA sahAyabhUta paNuM 33-33 trAyaaiMzake hoya che ema sasajavuM. eja vAtane sUtrakAre nIcenI praznottara dvArA vyakta karI che. gautama svAmIne prazna-he bhagavana ! devendra, devarAja mahendra Adi IndronA sahAyabhUta 33-33 trAyaaiMzaka de heya che kharAM? mahAvIra prabhuno uttara-hA, gautama! devendra, devarAja mahendrathI laIne devendra devarAja ayuta paryaratanA devendronA sahAyabhUta 33-33 trAyaaiMzaka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU01 camarendrAdInAM prAyastriMzakanirUpaNam 133 trAyastriMzakAnAM devAnAM zAzvataM nAmadheyaM prajJaptam , yat na kadAcit nAsIt , na kadApi na bhavati, na kadAcit na bhaviSyati, yAvat dhruvam zAzvatam , nityam acchittinayArthatayA-Adima pAhatayA anye kecana mAhendrAdayaH trAyastriMzakA devAvadhAnti, anye ke vana trAstrizakAca upapadyante jAyante natu sarve sarvathA vyucchidyante iti bhAvaH, ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavayuktaM satyameveti // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitA zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikA yAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya ||cturthodeshH smaaptH||10.4|| zaka devoMko nAma zAzvata kahA gayA hai| aisA nahIM hai ki inakA nAma pahile kabhI nahIM thA, vartamAna meM bhI nahIM hai aura bhaviSyat meM bhI nahIM rahegA. kintu yaha pahile bhI thA, aba bhI hai aura bhaviSyat meM bhI rahegA. isa prakAra yaha sadA rahatA hai| kyoMki yaha nAma dhruva, zAzvata, nitya kahA gayA hai / anAdi pravAha se vahAM anya kitaneka utpanna hote rahate haiM aura anya kitaneka cavate rahate haiM, para inakA yahAM sarvathA abhAva nahIM hotA hai| aba anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM devA hoya che mahendrathI laIne azruta paryatana denAM nAma zAzvata kahyAM che. evuM nathI ke temanuM nAma bhUtakALamAM na hatuM, vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM nahIM hoya. kharI vAta to e che ke temanuM nAma pahelAM paNa hata vartamAnamAM paNa che ane bhaviSyamAM paNa raheze. A rIte temanuM nAma te traNe kALamAM rahenAra che. kAraNa ke te nAma te dhruva, zAzvata ane nitya che. dravyArthika nayanI apekSA e anAdi kALathI tyAM e krama cAlyA kare che. ke keTalAka trAyazciMzake tyAMthI eve che ane keTalAka trAyaaiMzake utpanna thatA rahe che, paraMtu kadI paNa temane tyAM sarvathA abhAva saMbhavI zakyuM nathI. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 bhagavatI sUtre meM satyatA kA khyApana karate hue 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte!' aisA kahate haiMhe bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha satha viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama ! yAvat apane sthAna para virajamAna ho gaye || sU0 1 || jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra " kI priyadarzinI vyAkhyA ke dasaveM zatakakA cauthA uddezaka samApta // 10-4 // sUtranA upasa'hAra karatA mahAvIra prabhunAM vacanAne pramANabhUta gaNIne gautama svAbhI De che " sevaM bhate ! sevaM bhaMte! tti " he bhagavan ! Aye je kahyuM te sarvathA satya che. he bhagavan! A viSayanuM Ape je pratipAdana yu te sarayA satya che." A pramANe kahIne temane 'NA namaskAra karIne teo peAtAne sthAne besI gayA ! sU0 1 || jainAcAya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "lagavatIsUtra "nI priyadarzinI vyAkhyAnA dasamA zatakanA ceAthA uddezaka samApta 510-4 // zrI bhagavatI sUtra : 9 Wan
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 4 paMJcamoddezakasya viSayavivaraNam 135 atha pazcamoddezaH prArabhyate dazamazatake paJcamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam rAjagRhanagaravarNanam , guNazilanAmakacaityavarNanaM ca, camarendrasya agramahiSI vaktavyatA, tasya agramahiSINAM parivAravaktavyatA, camarendraH svasabhAyAm agrahiSyAdidevIbhiH saha divyabhogabhogAn paribhoktusamarthoM bhavati naveti praznaH, na samarthaH ityuttaram , taddhetukathanaM ca, camarendrasya somalokapAlAgramahipI vaktavyatA, somo lokapAlaH svasabhAyAM devIbhiH saha bhogabhogAn paribhoktuM samarthobhavati naveti praznaH, na samartha ityuttaram , taddhetukathanaM ca, camarendrasya yamanAmakalokapAlAmamahiSI vaktavyatA, balIndrasya agramahiSI vaktavyatA / balIndrasya lokapAlasomasya agra pAMcaveM uddezeko prAraMbha dazamazataka ke isa pAMcaveM uddeze meM jo viSaya kahA gayA hai usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai rAjagRha nagarakA varNana. guNazilaka caityakA varNana. camarendra kI agramahiSiyoM kA varNana, aura unake parivAroM kA varNana. camarendra apanI sabhA meM agramahiSI Adi deviyoM ke sAtha divyabhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai, yA nahIM aisA prazna. nahIM hotA hai aisA uttara. isameM kAraNa kathana. camarendra ke soma lokapAla kI agramahiSiyoMkA kathana. somalokapAla apanI sabhA meM deviyoM ke sAtha bhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai yA nahIM aisA prazna. nahIM hotA hai aisA uttara. isa meM kAraNa kathana, camarendra ke yama nAma ke dazamA zatakanA pAMcamA u zAno prAraMbha A dazamAM zatakanA pAMcamA uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta varNana nIce pramANe che rAjagRha nagaranuM varNana, guNazilaka cityanuM varNana-amarendranI paTTarANIe nuM varNana, ane temanA parivAranuM varNana. prazna-"camarendra pitAnI sabhAmAM agramahiSI Adi devIo sAthe divya bhego bhogavI zake che kharo ?uttara -"ne, te tema karavAne samartha nathI." A prakAranA uttara mATenA kAraNanuM pratipAdana. amarendranA soma lokapAlanI agramamihiSIonuM kathana prazna-"sema lepAla zuM pitAnI sabhAmAM devIonI sAthe bhego bhegavavAne samartha che khare?" A praznane nakAramAM uttara ane tenA kAraNanuM kathana, amarendranA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre mahiSI vaktavyatA, dharaNendrasya agramahiSI vktvytaa| dharaNendrasya lokapAla kAlavAlasyAgramahiSI vaktavyatA, bhUtAnandendrasya nAgakumArendrasya-agramahiSI vaktavyatA, bhUtAnandendrasya lokapAlAnAm agramahiSI vaktavyatA, kAlendrasya agnamahiSI vaktavyatA, surUpendrasya agramahiSI varNanam , pUrNabhadrasyAgramahiSI vaktavyatA, rAkSasendrasya bhImasya agramahiSI vktvytaa| tathaiva kinnarendrasya, satpuruSendrasya, atikAyendrasya, gItaratIndrasya ca agramahiSI vktvytaa| sUryacandrasya aGgArasya grahasya, zakendrasya caagrmhissiivktvytaa| zakro devendraH sudharmAyAM sabhAyAM svadevIbhiH sahadivyAn bhogabhogAn bhoktuM samarthoM bhavati naveti praznaH, na samartha ityuttaraM, taddhatukathanaM ca, zakrasya lokapAlasya somasyAgramahiSI vaktavyatA, IzAnendrasya tallokapAlasomasya cAgramahiSI vktvytaa| lokapAla kI agramahiSiyoMkA kathana. balIndra kI agramahiSiyoMkA kathana. balIndra aura lokapAla soma inakI agramahiSiyoMkA kathana. dharaNendra kI agramahiSiyoMkA kathana. dharaNendra aura lokapAla kAlavAla kI agramahiSiyoMkA kathana bhUtAnanda indra aura nAgakumAra indra inakI agramahiSiyoMkA kathana. bhUtAnanda indra ke lokapAloMkI agramahiSiyoMkA kathana. kAlendra kI agramahiSiyoMkA kathana. surUpendra kI agramahiSiyoM kA varNana. pUrNabhadra kI agramahiSiyoM kA varNana. rAkSasendra bhIma kI agramahiSiyoM kA kathana. kinnarendra, satpuruSendra, atikAyendra, gItaratIndra, inakI agramahiSiyoM kA varNana, sUrya candra, aGgAragraha (maMgala) Adi mahAgraha aura zakrendra kI agramahiSiyoM kA kathana. devendra zaka sudharmAsabhA meM apanI deviyoM ke sAtha divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha hotA hai yA nahIM aisA prazna. nahIM hotA hai aisA uttara. isameM yama nAmanA lekapAlanI agramahiSInuM kathana balIndranI amahiSInuM kathana prazna-"lekapAla sema ane lokapAla balIndra zuM temanI sabhAmAM devIonI sAthe bhoga bhegavavAne samartha che kharAM?'' tene nakAramAM uttara, dharaNendranI agra mahiSInuM kathana. dharaNendra ane lokapAla kAlavAlanI agnamahiSIonuM kathana, bhatAnanda Indra ane nAgakumAredranI agramahiSIonuM kathana, kAlendranI agra mahiSIonuM kathana, supendranI agramahiSIonuM varNana, pUrNabhadranI agnamahiSIonuM varNana, rAkSasendra bhImanI agramahiSIonuM kathana, kinnarendra, purudra, atikAyendra, gItaratIndra, vagere IdronI agramahiSIonuM kathana, sUrya, candra, bhAraaDa (bhaNa) vizere sane zandranI samaDiyAmAnu thana. prshndevendra zAka zuM pitAnI sudharmA sabhAmAM pitAnI devIo sAthe divya zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 405 sU01 camarendrAdInAm agramahiSonirUpaNam 137 devatvaktavyatA | mUlam - " teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ie jAva parisA parigayA, teNaM kAleNaM teNaM samaevaM samaNassa bhagavao mahAvarista bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTTame sae sattamuddesa jAva viharati / taeNaM taM theza bhagavaMto jAyasaGkA jAyasaMsayA jahA goyamasAmI jAva pajjuvAsamANA evaM vayAsI - camarassa NaM bhaMte! asuriMda ssa asurakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo ? ajjo ! paMca aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-kAlI 1, rAyI 2, rayaNI 3, vijju 4, mehA 5, tatthaNaM egamegAe devIe aTTaTTa devIsahassA parivAro paNNatto / pabhUNaM bhaMte! tAo egamegA devI annAI aTUTU devIsahassAI parivAraM viuvittae, evAmeva savAvareNaM cattAlIsaM devIsahassA se taM tuDie / pabhU NaM bhaMte! camare asuriMde asurakumArarAyA, camaracaM cAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM divvAiM bhoga bhogAI bhuMjamANe viharitae ? No iNaTThe samaTThe, se keNadveNaM bhaMte! evaM buccai - No pabhU camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharitae ? ajjo ! camarassaNaM asuriMdarasa asurakumAraranno camaravaMpAe rAyahANIe sabhAe kAraNa kathana, zakra ke lokapAla somakI agramahiSiyoM kA kathana. IzAnendra aura isake lokapAla soma Adi kI agramahiSiyoMkA kathana / bhagAne bhAgavavAne samartha che kharA ?' uttara-nathI hete,' ane tenA kAraNanu' pratipAdana. zakranA leAkapAla seAmanI agramahiSIonu` kathana izAnendra ane tenA leAkapAla meAma vigerenI athamahiSIonu thanA a0 18 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 bhagavatIsUtre suhammAe mANavae ceiyakhaMbhe vairAmaesu golabaTTe samuggaesu bahao jisakahAo saMnikkhittAo ciTuMti, jAoNaM camarassa asuriMdasta asurakumAraranno annasiM ca bahUNaM asurakumArANa devANaya, devINaya, aJcaNijjAo, vaMdaNijjAo, namasaNijjAo, pUNijjAo, sakAraNijjAo, sammANiNajAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijAo bhavaMti, tesiM paNihAe No pabhU se teNaTeNaM ajo! evaM vuccai-No pabhUcamare asuriMde jAva rAyA camaracaMpAe jAva viharittae, pabhUNaM ajo! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi ca usaTIe sAmANiyasAhassIha tAyattIsAe jAva annehiMca bahUhiM asurakumArehi devehiya, devIhiya, saddhiM saMparituDe mahayA haya jAva bhuMjamANe viharittae, kevalaM pariyAriDDIe, No cevaNaM mehunnvttiyN|suu01|| ___ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaraM, gaNazilakaM caityaM. yAvat varSa prtigtaa| tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya bahavo'ntevAsinaH sthavirAH bhagavantaH, jAtisampannAH yathA aSTame zatake saptamodezake yAvat viharanti, tataH khalu te sthavirAH bhagavanto jAtazraddhAH jAtasaMzayAH yathA gautamasvAmino yAvat paryupAsInAH evam avAdiSuH-camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya asurakumArarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH? AryAH! paJca agramahiSyaH prajJaptAH-tadyathA-kAlI 1, rAtriH2, rajanI 3, vidyut 4, meghA 5, tatra khalu ekaikasyAH devyAH aSTau aSTau devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, prabhuH khalu bhadanta ! tAbhya ekaikA devI anyAni aSTASTadevI sahasrANi pagviAraM vikurvitum , evameva sapUrvApareNa catvAriMzad devIsahasrANi, tadetat truDi kam / prabhuH khalu bhadanta ! camaraH asurendraH asurakumArarAjaH camaracazcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM camare siMhAsane truTikena sArddha divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartum ? nAyamarthaH samarthaH, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 139 tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-no prabhuzcamaraH asurendraH asurakumArarAjazvamaracazvAyAM rAjadhAnyAM yAvat vihartum , AryAH ! camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya camaracazvAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM mANavakazcaityastammeSu vajramayeSu golavRttasamudgakeSu bahUni jinasakthIni saMnikSiptAni tiSThanti, yebhyaH khalu camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya anyeSAM ca bahUnAm amurakumANAM devAnAM ca, devInAM arcanIyAH, candanIyAH, namasyAH, pUjanIyAH, satkaraNIyAH, sammAnanIyAH, kalyANaM, maGgalaM, daivataM, caityaM, paryupAsanIyAH bhavanti, teSAM praNidhayA no prabhuH, tat tenArthena AryAH ! evamucyate no prabhuzcamaraH asurendro yAvat rAjaH camaracaJcAyAM yAvat vihartum / prabhuH khalu AryAH! camaraH asurendraH asurakumArarAjA camaracazcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAM camare siMhAsane catuSSaTayA sAmAnikasahasraiH trAyastriMzakairyAvat anyaizca bahubhiH amurakumAraiH devaizva, devIbhizca sArddham , saMparivRto mahatA'hata yAvat bhuJjAno vihartum , kevalaM parivAra yA, no caiva khalu maithunamatyayikam // suu01|| TIkA-caturthoddezake trAyastriMzakadevavaktavyatA prarUpitA, atha paJcamoddezake devIvaktavyatAM prarUpayitumAha-' teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceie jAva parisA paDigayA' tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhaM nAma nagaram AsIt , guNazilakaM nAma caityam-udyAnam devIvaktavyatAteNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-caturtha uddezaka meM gurusthAnIya trAyastriMzaka devasaMbaMdhI vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba isa pAMcave uddezaka meM devI saMbaMdhI vaktavyatA kA kathana kiyA jArahA hai| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAya. gihe nAma naghare, guNasilae cehae jAva parisA paDigayA usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmakA nagara thA usameM guNazilaka nAmakA devI vakatavyatA " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" tyAdi TIkAI-cothA udezAmAM guru sthAnIya trAyaaiMzaka devenI vAta karavAmAM AvI che. have A paMcamA uddezAmAM devI viSayaka vaktavyatAnuM nirUpaNa karavAmAM mAcha " teNaM kAleNaM teNa samae NaM rAyagihe nAmaM nayare, guNasilae ceie jAva parisA paDiyA" teNe mana te sabhaye 2147 nobhe na tu temA muzima nAme citya (udyAna) hatuM. temAM zramaNa bhagavAna mahAvIra pabhu padhAryA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre yAvat AsIt , svAmI samavamRtaH, dharmopadezaM zrotu parSat nirgacchati, dharmopadeza zrutvA pratigatA parpata , ' teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagarI mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTThame sae sattamoddesae jAva viharaMti' tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya bahavo'ne ke antevAsinaH sthavirAH bhagavanto jAtisaMpannAH yathA aSTame zatake saptamodeza ke yAvat-kulasampannAH, yAvat-jIvitAzAmaraNabhayaviSamuktAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya adUrasAmante-nAtidUre nAtisamIpe UrdhvajAnavaH adhaHzirasaH dhyAnakoSThopagatAH saMyamena tapamA AtmAnaM bhAvayanto viharanti tiSThanti, 'tae Nate therA udyAna thA yAvat-usameM mahAvIra svAmI padhAre, unase dharmopadeza sunane ke liye pariSad unake pAsa apane 2 sthAna se nikala kara pahu~cI. prabhune dharmopadeza diyA. dharmopadeza sunakara pariSad apane 2 sthAna para calI gaI / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTTame sae satsamoddesae jAva viharaMti' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke aneka aMtevAsI sthavira bhagavanta jo ki jAti saMpanna Adi vizeSaNoM vAle the-jaisA ki aSTamazataka ke saptama uddezaka meM kahe gaye haiN| yahAM yAvat padase-'jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrasma adUrasAmante uDajANU ahosirA jhANakoTovagayA saMjamegaM tabamA appANaM bhAvemANA viharaMti' isa temane vaMdaNa namaskAra karavAne tathA temanI dezanA sAMbhaLavAne rAjagRhanagaranI janatA-pariSada nIkaLI paDI. prabhune vaMdaNA namaskAra karIne temane dharmopadeza PvaNa karIne pariSada pAchI cAlI gaI. " teNa kAleNaM taNaM samae NaM bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTThamasae sattamoresae jAva viharaMti" teNe. ane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIranA ghaNA ja aMtevAsI (ziSya) sthavira bhagavAne paNa tapa ane saMyamathI AtmAne bhAvita karatA tyAM vicaratA hatA. teo jAtisaMpanna Adi guNothI yukta hatA. temanA guNonuM varNana AThamAM zatakanA sAtamAM uddezAmAM ApyA mujaba samajavuM. ahIM "yAvat " padathI nAyatA sUtrapA4 a 42vAmA maany| cha-"jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNarasa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDa jANU ahosirA jhANako. doSagayA saMjameNaM tavasA apANaM bhAvemANA viharaMti" tethe| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNama 141 bhagavaMto jAyasaTTA jAyasaMsayA jahA goyamalAmI jAba pajjuzasamANA evaM vayAsI'-tataHkhalu te sthavirAH bhagavanto jAtazraddhAH zraddhAvantaH, jAtasaMzayAH saMzayavantaH yathA gautamasvAmino vizeSaNAni tathaiva yAvat zuzruSamANA vinayena namasyantaH pAJjalipuTAH paryupAsInAH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo ?' he bhadanta ! camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya, kati kiyatyaH, agramahiSyaH prajJatAH? " bhagavAnAha-'ajjo ! paMca aggamahisIzro paNNattAo' he AryAH! sthavirAH ! pazca agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-kAlI, rAyI, rayaNI, vijjU , mehA' tadyathApAThakA saMgraha huA hai| 'taeNaM therA bhagavaMto jAyasaTTA jAyasaMsayA jahA goyamasAmI jAva pajjuvAsamANA evaM vayAsI' isake bAda zraddhA. yukta una sthavira bhagavantoM ne saMzayayukta hone para gautamasvAmI kI taraha "zuzrUSamANAH vinayena namasyantaH, prAJjalipuTAH, paryupAsInA" ina vizeSaNoM se yukta banakara prabhu se isa prakAra pUchA-'camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? arthAt camara ke paTTadeviyAM kitanI haiM ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA-'ajjo paMca aggamahisIo paNNattAo' he AryoM! sthaviroM! asurendra asurakumArarAja camara kI agramahiSiyAM-paTTadeviyAM pAMca kahI gaI hai 'taM jahA-kAlI, rAyI, rayaNI, vijja, mehA" unake jIvananI IcchA ane maraNanA bhayathI rahita hatA. bhagavAna mahAvIrathI dUra paNa nahIM ane najIka paNa nahIM e ucita sthAne, ubhaDaka Asane mastaka nIcuM rAkhIne, dhyAnarUpI koThAmAM lIna thaIne saMyama ane tapathI AmAne lAvita 42tA viyaratA tA" "taeNaM te therA bhaMgavato jAyasaGgha jahA goyama. sAmI jAva pajjuvAsamANA evaM vayAsI" tyA2 mA zraddhAyutate sthavira - patAme sa heDayuTata thavAthI gautama svAmInI ma "zuzrUSamANAH vinayena namasyantaH prAJjalipuTAH, paryupAsinAH " bhagavAnanI sevA 42tA 54), manne DAya ana vinayapUrva pramunI paryupAsanA 42di 42di mA pramANe pUchyu-"cama rassa NaM bhaMte ! asuriMdarasa asurakubhAraranno kai agganahisIo paNNattAo" hai bhagavana! asurendra, asurakumArarAja camarane keTalI agramahiSIo (paTTarANIe) che? mahAvIra prsune| utta2-" ajjo ! paMca agAmahisIo paNNattAo" ke mAyA! asurendra, sasu27mA22121 yabharane pAMya samaliSIyA cha." taMjahA" tamanA nAma nIya prabhArI cha- 'kAlI, rAyI, rayaNI, vijjU , mehA" (1) sI, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 bhagavatIsUtre kAlI 1. rAtriH 2, rajanI 3, vidyut 4, medhA 5, 'tatthaNaM egamegAe devIe, aTThadevIsahassA parivAro paNNatto' tatra khalu tAsu paJcasu madhye ekaikasyAH devyAH agramahiSyAH aSTau aSTau devIsahasrANi parivAraH prajJapamaH, 'pabhUNaM bhaMte ! tAo egamegA devI annAI ahaha devIsahassAI parivAraM viuvittae' prabhuH samarthA khalu tAbhyaH pazcAgramahiSISu ekaikA devI agramahiSI anyAni aSTa aSTa devIsahasrANi parivAraM vikuvitu-vikurvaNayA zaktyA niSpAdayitum 'evAmetra sapuvAvareNaM cattAlIsaM devIsahassA, se taM tuDie' evameva pUrvoktarItyaiva praznottarItyaiva uttaraM vijJeyam , yathA-hanta he AryAH? prabhuH samarthAH tAsu paJcAgramahiSISu ekaikA devI nagama isa prakAra se haiM kAlI 1, rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4, aura pAcavoM meghA 'tattha NaM egamegAe devIe aTTha devI sahassA parivAro paNNatto' ina pAMca paTTa deviyoMke madhya meM eka eka agramahiSI kI ATha ATha hajAra devI parivAra hai| aba una sthavira bhagavantoM ne prabhuse aisA pUchA-'pabhU NaM bhate! tAo egamegA devI annAiM aTTha devI sahassAiM parivAra viuvittae' he bhadanta ! una pAMca agramahiSiyoM meM se eka eka agramahiSI apanI vikurvaNA zakti se kyA anya ATha 2 hajAra devI parivAra ko vikurvita karane ke liye samartha hai ? apanI vikurvaNA zakti dvArA devI parivAra ko niSpAdita karane meM zaktizAlI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evAmeva savvAvareNa cattAlIsaM devIsahassA se taM tuDie' he sthaviroM! praznotarIti ke anusAra hI apane prazna kA uttara jAnanA cAhiye-arthAt pAMca agramahiSiyoM meM se (2) rAtrI, (3) 24ii, (4) vidyut, (5) meghA. " tatthaNa egamegAe aTTha devI sahassA parivAro paNNa to" te prtye| ayamaDibInA 418, mA 2 devIone parivAra che. sthavira satAne prazna-"pabhUNa bhaMte ! tAo egamegAdevI annAI ahaha devI sahassAI parivAraM viuvvittae ?" mApana ! te pAMya amaDiSIyA zuM pitAnI vimurvaNazaktithI 8000-8000 devI parivAranI vidurvaNA karavAne samartha che?-eTale ke temAM zuM vaikiyazakti dvArA ATha ATha hajAra devIonuM nirmANa karavAne zaktizALI che? ____ mahAvIra prbhune| uttara-" evAmeva sapuvAvareNaM cattAlIsaM devI sahassA se ta tuDie" u sthapi! praznotarIta anusAra 14 tmaa2|| prazna uttara samaja. eTale ke te pratyeka amahiSI pitAnI vikuvaM 7 zaktidvArA ATha zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 143 anyAni aSTASTadevIsahasrANi parivAraM vikurvitam / evaM vikurvaNe kRte sati sapUrvA'pareNa-pUrvAparasahitena ekaikadevyA aSTASTa anyAni devIsahasrANi parivAratayA vikutInAM paJcAnAm aSTabhirguNite sarvasaMmelanena catvAriMzad devIsahasrANi bhavanti tadetat-truTikaM nAma varga ucyate, vaikriyakRtadevIzarIrANAM samUhaH truTikazabdena ucyate, sthavirAH pRcchanti-'pabhUNaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe, sabhAe sohammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM divAI bhogabhogAi bhuMjamANe viharittae?' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu kim camaraH asurendraH, asurakumArarAjaH camaracazcAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAyAm camare-siMhAsane truTikena vaikriyakRtadevIsamhena sArddham , divyAn bhogabhogAn, bhogaH strIzarIra, tadupayogitayA bhogAH manojJasparzAdayaH bhogamogAH tAn yadvA bhogya bhogAn-bhoktuM yogyA bhogyAsteSAM bhogAstAna bhuJjAnaH-vihartum ? bhagavAeka eka agramahiSI anya ATha 2 hajAra devI parivAra ko apanI vikurvaNA zakti dvArA niSpanna kara sakane meM samartha hai| isa prakAra se ina pAMca anamahiSiyoM kA devI parivAra 40 hajAra kA ho jAtA hai / isa prakAra cAlIsa hajAra devI parivAra kA nAma truTika hai| isakA dUsarA nAma vaiphriyakRta devI zarIroM kA samUha bhI hai| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'pabhU Na bhate ! camare amuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe royahANIe sabhAe sohammAe camaraMsi sIhAsaNa si tuDieNa saddhiM divAI bhogAbhogAI bhuMjamANe viharittae' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM camarasiMhAsana para baiTha kara 40 hajAra vaikriya zarIrakRta devIsamUharUpa truTika ke sAtha kyA divya bhoga bhogoM ko bhoga sakane meM samartha hotA ATha hajAra anya devIonuM nirmANa karavAne samartha hoya che. A rIte te pAMce agramahiSIone devIparivAra 40 hajArane thAya che. A 40 hajAra devIparivArane truTika kahe che. tenuM bIju nAma "vaikriyakRta devI zarIrane samUha" 54 che. sthvishn| prazna-" pabhUNaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe sohammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhi divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae ?" u sagavan! zu masurendra, ssurmaa22|11 camara pitAnI camacaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM amara nAmanA siMhAsana para besIne 40 hajAra vayizarIra dhArI devIonA samUha sAthe (truTika sAthe) divya bhege bhegavI zake che kharo? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ re bhagavatIsUtre nAda - ' jo iTTe sama' he sthavirA: / nAyamarthaH samarthaH naitat saMbhavati, sthavirA: pRcchanti - ' se keNaNaM bhaMte / evaM buccai No pabhU camare asuriMde asurakumArarAe, camaracacAe, rAyahANIe jAva viharattae ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena kathaM tAvat evamucyate-no prabhuH samarthaH camaraH asurendraH, asurakumArarAjaH, camaracAya rAjadhAnyAM yAvat sudharmAyAM sabhAyAm, camare siMhAsane Tikena pUrvo tena devIsamUhena sArddham divyAm bhogabhogAn bhuJjAno vihartum ? bhagavAnAha - 'ajjo ! camarassa NaM asurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIpa, sabhAe suhammAe, mANavara ceyakhaMbhe vairAmaesa golabaTTasamuggaesu bahUo jiNasakadAo, saMnifratAo citi' he AryAH / sthavirA: / camarasya khalu asurendrasya asurakumArahai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM No iNaTTe samaTThe' he sthaviroM yaha artha samartha nahIM hai| arthAt aisI bAta vahAM saMbhAvita nahIM hotI hai / isa viSaya ko punaH jAnane ke abhiprAya se sthavira bhagavanta prabhu se aisA pUchate haiM-'se ke gaTTeNaM bhaMte! evaM buccai, No pabhU camare asuriMde asurakumArarAe camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharitae' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki asurendra asurakumArarAja camara camaravaMcA rAjadhAnI meM yAvat sudharmA sabhA meM, camarasiMhAsana Upara baiThakara pUrvoka truTika ke sAtha devI samUha ke sAtha-divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'ajjo ! camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno camarabAi rAyahANIe, sabhAe suhammAe, mANavae ceiyakhaMbhe, baharAmaesa golavahasamuggaesu bahUo jiNasakahAo saMnikkhittAo citi' he sthaviro ! asurendra asurakumArarAja camara kI camaracaM cArAjadhAnI meM sudharmA , mahAvIra prabhunA uttara- " No iNa mamaTThe " he sthavize! mevu salavI zatu nathI. sthavirono prazna- " se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buvai " tyAhi De bhagavan! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke asurendra, asurakumArarAja camara peAtAnI camaraca'cA rAjadhAnInI sudharmAMsabhAmAM camara nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne pUrvokta truTika (40 hajAra devIenA samUha sAthe divya bhAge! bhAgavatrAne samatha nathI ? (6 mahAvIra ne uttara- " ajjo ! " he mAryo ! camarAsa NaM asuriMdarasa asurakumAraranno camaracacAe rAyahANIe, sabhAe summAe, moNatrae cedayakhaMbhe, bairAmaesa golavaTTasa muggaesu bahUo jiNa sakahAo saMnivikhattAo ciTThati " asu. raeNndra, asurakumArarAja camaranI camaracacA rAjadhAnImAM AvelI sudharmAMsabhAmAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u0501 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 145 rAjasya camaracazcAyAM rAjadhAnyAM, sabhAyAM sudharmAyAM mANavake nAmni caityastambhe vajramayeSu golavRttasamudkeSu golakAkArAH vRttasamudkAH golavRttasamudkAsteSu bahUni anekAni jinasakthIni-jinAsthIni saMnikSiptAni-sthApitAni tiSThantivartante, 'jAoNaM camarassa amuriMdassa asurakumAraranno annesiMca bahUNaM asurakumArANaM devANaya, devINaya accaNijjA bho, vaMdaNijjAo, namasaNijjAo, pUyaNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo' yAni khalu jinasakthIni camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya, anyeSAM ca bahUnAm asurakumArANAM devAnAM ca, devInAM ca arcanIyAni, vandanIyAni, namaskaraNIyAni, pUjanIyAni, satkara NIyAni, sammAnanIyAni, tathA 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavaMti' kalyANaM maGgalaM daivataM caityaM paryupAsanIyAni bhavanti / tesiM paNihAe no pabhU!, teSAM maNidhayA-apekSayA teSAM sAnnidhye netyarthaH no prabhuH-na samarthaH devIbhiH saha bhogabhogAn bhuJjAno vihrtumitynvyH| sabhA meM mANavaka caityastambha meM vajra nirmita golavRttasamudkoM-golAkAra DibboM meM aneka jinendra asthiyAM sthApita haiM 'jAo NaM camarassa asuriMdassa asurakumAraraNo annesiMca bahaNaM asurakumArANa devANa ya, devINa ya accaNijjAo, vaMdaNijjAo, namaMsaNijjAo, pUyaNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo' jo jinendra kI ye asthiyAM asurendra asurakumArarAja camara ko aneka dUsare asurakumAra devoM ko evaM deviyoM ko arcanIya, vandanIya, namaskaraNIya, pUjanIya, satkaraNIya aura sanmAnanIya haiM, tathA 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavaMti' kalyANarUpa evaM maMgalarUpa caitya kI taraha sevanIya haiM 'tesi paNihAe no pabhU' ataH unake samIpa meM vaha camara deviyoM ke sAtha bhoga bhogoMko bhogane ke liye samartha nahIM hotA hai / mANuvaka citya staMbhamAM vajI nirmita gaLAkAranI DabbIomAM aneka jinendra masthita cha. "jAoNaM camarassa asuri dassa asurakumAraranno annesica bahUNaM asurakumArANaM devANa ya, devINa ya accaNijjAo, vaMdaNijjAo namaMsaNijjAo, pUyaNijjAo, sakAraNijjAo, sammANaNijjAo" jinendra mAnanA te masthiyAne asurendra, asurakumArarAja camara tathA bIjAM asurakumAra deva ane devIe arcanIya, vandanIya, namaskaraNaya, pUjanIya ane sanmAnanIya gaNe che, tathA "kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhavati" te sItene tyA35 ane. bhasa35 caityanA samAna sevanIya bhAna che. "tesiM paNihAe no pabha" tethI temanI samIpamAM te camarendra devIonI sAthe bhogavilAsane bhegavavAne bha0 19 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - -- - ____bhagavatIsUtre ___ prakRtamupasaMharannAha-' se teNaTeNaM ajjo ! evaM buccai-no pabhU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAba viharittae' he AryAH! tat tenArthena evamucyateno prabhuH samarthaH camaraH asurendro yAvat asurakumArarAjaH camaracaJcAyAM yAvat rAjadhAnyAM, sudharmAyAM sabhAyAM, camare siMhAsane truTikena catvAriMzad devI saha. sravargeNa sArddha divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartum / kintu 'pabhUNaM ajjo! camare amuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe, sabhAe suhammAe, camaraMsi sIhAsaNaMsi, causaTThIe sAmANiyasAhassI hiM tAyattIsAe jAva'-bhaga vAnAha-he AryAH ! prabhuH samarthaH khalu camaraH asurendraH asurakumArarAjaH, camaracazcAyAM rAjadhAnyAma, sudharmAyAM ca sabhAyAm , camare siMhAsane catuSSaSTayAcatuHSaSTisaMkhyakaiH sAmAnikasahaH trAyastriMzakaiH yAvat-trayastriMzatA sahAyaiH caturbhiH prakRta viSaya kA upasaMhAra karate hue prabhu kahate haiM-se teNDeNaM ajjo| evaM vuccai, no pabhU camare aturiMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae' he AryoM ! isI kAraNa maiMne aisA kahA hai ki asurendra asurakumArarAja camara apanI camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM camara siMhAsana para baiThakara truTita ke sAtha-40 hajAra deviyoM ke sAtha-divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai / kintu-'pabhUNaM ajjo camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMbAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, camaraMsi siMhAsaNaMsi, causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe jAva' he Aryo ! vaha asurendra asurakumArarAja camara camaracaMcArAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM camarasiMhAsana para baiThakara 64 hajAra sAmAnika devoM ke sAtha gurusthAnIya prAyastriMzaka devoM ke sAtha samartha hote nathI A viSayane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu kahe che ke "se teNaTreNaM ajo! evaM vuccai, no pabhU camare asuriMde jAva rAyA camaracaMcAe jAva viharittae" u AyA! te 20 meM 4thucha masurendra, sasura. kumArarAja camara potAnI cuMmaracaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM amara nAmanA siMhAsana para besIne truTitanI sAthe (40 hajAra devIonI sAthe) divya sAsa sogavI zAne samaya hotA nathI. 52ntu "pabhUNaM ajjo! camare asuriMdai asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, camaraMsi siMhAsaNaMsi, causIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe jAva" hai mAya! te asurendra, asurakumArarAja camara tenI camacaMcA rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM camara nAmanA siMhAsana para besIne 64 hajAra sAmAnika devonI sAthe, guru sthAnIya 33 trAyaaiMzaka deva sAthe, cAra lekapAlanI sAthe, pAMca agrama zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU01 camarendrAdInAm agramahiSInirUpaNam 147 lokapAlaiH, paJcabhiH anaDipIbhiH saptabhiH anIkeH, saptabhiH anIkAdhipatibhiH catvAriMzatA AtmarakSakadevAH 'annehiM ca bahUhiM asurakumArehiM devediya sarddhi saMparibuDe mahAdaya jAtra bhuMjamANe viharittara' anyaiva bahubhiH anurakumAraiH, deva, devIbhizva sArddha saMparivRtaH - sahitaH san mahatA - bRhatA, ahata yAvatnATyagItavAditatantrItalatAla TitaghanamRdaGgapaTupavAditaraveNa - ahatAni - acchi - nAni AkhyAnakaprativaddhAni vA yAni nATyagItavAditAni teSAM tantrItalatAlAnAM ca zeSatruTitAnAM va ghanamRdaGgasya ca meghasadRzadhvanikAra kamardalasya, paTunAnipuNena puruSeNa pravAditasya yo ravaH-zabdaH sa tathA tena tatpUrvakamityarthaH divyAm yAvat cAra lokapAloM ke sAtha, pAMca agramahiSiyoM ke sAtha, sAta anIkoM ke sAtha, sAta anIkAdhipatiyoM ke sAtha 64 hajAra AtmarakSaka devoM ke sAtha, tathA 'annehiM ca bahUhiM, asurakumArehiM devehi ya devIhiya saddhi saMparivuDe mahayA haya jAva bhuMjamANe viharintae' anya aneka asurakumAra devoM ke sAtha aura deviyoM ke sAtha ghirA huA hokara arthAt inake saba ke sAtha se yukta hokara baDe 2 ahata-acchinna bIca meM bhaMga nahIM hone vAle athavA kathAoM ke silasile se yukta hue aise yAvat-nATya, gIta saMbaMdhI bAjoM ke tathA taMtrI tala tAloM ke tathA aura bhI truTitoM ke-bAjoM ke tathA megha kI jaisI dhvanivAle mRdaMga ke, ki jo bahuta hI vAdyavidyA meM nipuNa deva dvArA bajAyA jAtA thA nAdoM ke sAtha 2 divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye samartha hai arthAt 64 hajAra sAmAnika devoM AdikoM se ghirA huA vaha cAra bar3e 2 manohara nATakoM ko dekhane meM evaM sundara jinameM vividha prakAra ke bAje 1 66 hiSIonI sAthe, sAta anIkeAnI sAthe, sAta anIkAdhipatie sAthe 64 hajAra !tmarakSaka devAnI sAthe, tathA annedi ca bahUhiM asurakumArehiM devehi devIhi yaddhi saMparivuDe mahayA haya jAva bhujamANe viharitae " anya aneka asurakumAra deve ane devIenI sAthe (eTale ke te badhAMnA sa'gathI yukta thaIne ) bhavya ane acchinna ( vacce bhaMga na paDe evAM kathAenA kramathI yuMkta sevAM) nATI, gItA, vAnitro ( bheghanA kevA nAhavAjAM gRha go, vIyA, karatALa Adi vividha vAjiMtrA) AdinA madhura nAdo sAMbhaLI zake che. kahevAnuM tApaya e che ke asurendra camara petAnA 64 hajAra sAmAnika devA AdinA samUhathI vITaLAIne maneAhara nATakA dekhe che, vividha prakAranAM vAdyasa'gItanI sAthe madhura gItA sAMbhaLe che. te dareka vAdya, vAdyavidyAmAM nipuNu deve dvArA vagADa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bhagavatIsUtre bhogabhogAn bhuJjAno vihA~ prabhuH, kevalaM pariyAriDie, No cevaNaM mehuNavattiyaM' kevalaM-vizeSastvayam-paricAraddharyA-paricAraH strIzabdazravaNarUpa-saMdarzanAdirUpaH RddhiH sampattiH paricArarddhista yA parivAraryA vA vanitAdiparijana-paricAraNAmAtreNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihantuM prabhuH kintu no caiva khalu maithunamatyayikaM maithunaviSayakaM yathA bhavati tathA na maithunavRttyA divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihattu prabhuriti bhAvaH // mU0 1 // mUlam-"camarasta NaM bhaMte! asuriMdassa asurakumAraraNo somasta mahArapaNo kai aggamahisIo paNNattAo? ajo! cattAri aggamAhasIo paNNattAo, taMjahA-kaNagA, kaNagalayA, cittaguttA, vsuNdhraa| tatthaNaM egamagAe devIe, egamegaM devIsahassaM parivAro paNNatto pabhRNaM tAo egamegA devI, anne egamegaM devIsahassaM parivAraM viuvittae, evAmeva saputvAvareNa bajAye jA rahe haiM aise gIto ko sunane meM evaM nRtyoM ko dekhane meM jo apanA samaya vyatIta karatA hai yahI usakA usa samaya kA divya bhoga bhogoM ko bhoganA hai| yahI bAta 'kevalaM pariyAriDIe, no ceva NaM mehu. NavattiyaM' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isakA tAtparya aisA hai ki asurendra asurakumArarAja vaha camara strI zabda zravaNarUpa evaM unake rUpoM ko dekhane AdirUpa paricAra se evaM saMpattirUpa Rddhi se athavA devI parijanarUpa parivAra dvArA kI gaI paricAraNAmAtra se divya bhoga bhogoM ko bhogane ke liye to samartha hai para vaha maithuna Adi nimittaka divya bhogoM ko bhogane ke liye vahA~ samartha nahIM hai // 10 1 // vAmAM Ave che. A rIte te nATya, saMgIta AdirUpa divya bhege bhogavavAmAM potAno samaya vyatIta kare che. eja vAta sUtrakAre nIcenA sUtramAM vyakta 4rI cha-" kevalaM pariyAriDDhIe, no ceva NaM mehuNavattiya " mAyanana bhAvArtha A pramANe che-asurendra, asurakumArarAja camara devIonA madhura gItane zravaNa karavA rUpa ane devIonAM rUpone dekhavArUpa 5ricAra dvArA ane saMpatirUpa addhi dvArA athavA parijana rUpa parivAra dvArA karatI paricAraNarUpa divya bhegene bhegavavAne ja samartha hoya che. paraMtu maithuna Adi mimittaka divya bhegene bhagavAne te samartha hoto nathI. A sUtra 1 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 149 cattAri devisahassA, se tNtuddie| pabhUNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumArarapaNo some mahArAyA, somAe rAyahANIe, sabhAe suhammAe, somasi sIhAsaNaMsi, tuDieNaM avasesaM jahA camarassa, navaraM parivAro jahA sUriyAbhassa, sesaM taMcava jAva No cevaNaM mehuNavattiyaM / camarasta NaM bhaMte! jAva raNo jamassa mahAranno kai aggamahisoo? evaM ceva, navaraM jamAe rAyahA jIe, sesaM jahA somss| evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe rAyahANIe / evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM ceva jAva No ceva NaM mehuNavattiyaM / balissa NaM bhaMte! vairoyarNidasta pucchA? ajjo! paMca paMca amgamahisIo paNNatAo, taMjahA-suMbhA, nisuMbhA, raMbhA, niraMbhA, mdnnaa| tatthaNaM egamegAe devIe, aTThaTTha sesaM jahA camarassa navaraM balicaMcAe rAyahANIe, parivArojahA mouddesae, sesaM taMceva, jAva no ghevaNaM mehuNavattiyaM / balissa NaM bhaMte ! vairoyaNiMdassa, vairoyaNaraNNo, somassa mahAranno kai aggamahisIo paNNattAo? ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-mINagA, subhaddA, vijayA, asnnii| tatthaNaM egamegAe devIe, sesaM jahA cmrsomss| evaM jAva vesmnnss| dharaNassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo? ajo! cha aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-ilA, sukkA, sadArA, sodAmaNI, iMdA, ghnnvijjuyaa| tattha NaM egamegAe devIe cha,cha, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhagavatIsUtre devI sahassA, parivAro pnntto| pabhUNaM bhaMte ! tAo egamegA devI annAI cha, cha, devI sahassAiM parivAra viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM chattIsaM devIsahassAI, setaM tudditte| pabhUNaM bhaMte ! dharaNe. sesaM taMceva, navaraM dharaNAe rAyahANIe, dharaNaMsi sohAsaNIsaM, so parivAro, sesaM taMceva / dharaNassa Na bhaMte ! nAgakumAriMdasta kAlavAlassa, logapAlassa, mahAraNNo kaI aggamahisIo paNNattAo? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-asogA, vimalA, suppabhA, sudNsnnaa| tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA camarassa logpaalaannN| evaM sesANaM tinnhvi| bhUyANaMdasta NaM bhaMte ! pucchA, ajo! cha aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-rUyA, rUyaMsA, surUyA, ruyagAvatI, rUyakaMtA, khyppbhaa| tatthaNaM egamegAe devIe avasesaM, jahA dhrnnss| bhUyANaMdassaNaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA ? ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA suNaMdA, subhaddA, sujAyA, sumnnaa|ttthnnN egAmegAe devIe avasesaM jahA camara. logpaalaannN| evaM sesANaM tiNhavi logpaalaannN| je dAhiNillAgiMdA tesiM jahA dharaNiMdassa, logapAlANaMpi, tesiM jahA dharaNasta logpaalaannN| uttarillANaM, iMdANaM jahA bhUyANaMdassa; logapAlANa vi tesiM jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM, navaraM iMdANaM savesiM gayahANIo sIhAsaNANi ya sarisaNAmagANi pariyAro jahA taiyasae paDhame udese| loga galANaM savvesi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2010 u05 sUca2 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 151 rAyahANIo sIhAsaNANiya, sarisanAmagANi pariyAro jahA camarassa logpaalaann| kAlassaNaM bhaMte ! pisAyiMdassa pisAyaraNago kai aggamahisIo paNNattAo? ajo ? cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-kamalA, kamalappabhA, uppalA, sudaMsaNA tatthaNaM egamegAe devIe egamegaM devIsahassaM sesaM jahA camaralogapAlANaM, pariyAro taheva, navaraM kAlAe, rAyahANIe, kAlaMsi sIhAsaNaMsi, mesaM tNcev| evaM mhaakaalssvi| suruvassaNaM bhaMte! bhUiMdassa rapaNo pucchA ? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-rUvavaI, bahurUvA, surUvA, subhmaa| tatthaNaM egamegAe sesaM jahA kaalss| evaM paDirUvassa vi| punnabhahassa NaM bhaMte! jakkhidassa pucchA ! ajo ? cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-puNNA, bahuputtiyA, uttamA, tArayAya, tatthaNaM egamegAe sesaM jahA kAlassa / evaM maannibhhstvi|bhiimss gaMbhaMte ! rakkhasiMdassa pucchA, ajjo ! cattAri aggamahimIo paNNattAo, taMjahA-paumA, paumAvaI, kaNagA, rynnppbhaa| tatthaNaM egAmegA sesaM jahA kAlassa / evaM mahAbhImassa vi| kinnarasta NaM bhaMte ! pucchA? ajo! cattAri aggamahisIo, paNNattAo, taMjahA-vaDeMsA, keumaI, raiseNA, rippiyaa| tatthaNaM sesaM tNcev| evaM kiMpurisassa vi| sappurisassaNaM pucchA ? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA-rohiNI, navamiyA, hirIpupphabaI, tatthaNaM egamegA., zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - 152 bhagavatIsUtre sesaM tNv| evaM mahApurisassa vi| aikAyassagaM pucchA, ajo! cattAri aggamAhisIo paNNattAo taMjahA-bhuyaMgA, bhuyaMgavaI, mahAkacchA, phuDA, tatthaNaM egameyA., sesaM tNcev| evaM mahAkAyassa vi| gIyaraissa NaM bhaMte ! pucchA? ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo taMjahA-sughosA, vimalA, sussarA, srssii| tatthaNaM egmegaae.,sesNtNcev| evaM gayijasassa vi| savesi jahA kAlassa, navaraM sarisanAmiyAo rAyahANIosIhAsaNANi ya, sesaM tNcev| caMdassaNaM bhaMte ! joisiMdassa joisaranno pucchA, ajo cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahAcaMdappabhA, dosiNAbhA, aJcimAlI, pbhNkraa| evaM jahA jIvAbhigame joisiyauddesae thev| sUrassavi-sUrappabhA, AyavAbhA, accimAlI, pabhaMkarA, sesaM taM ceva, jAvaNo cevaNaM mehunnvttiyN| iMgAlassa gaM bhNte| mahaggahassa kai aggamahisI pucchA ? ajo| cattAri aggamahisIo paNNattAo taM jahA vijayA vejayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA, tatthaNaM egamegAe devIe, sesaM taM ceva jahA caMdassa, navaraM iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi, sIhAsaNaMsi sesaM taM ceva / evaM jAva viyAlagassavi, evaM aTAsItIevi mahAgahANaM bhANiyavaM, jAva bhAvakeussa, navaraM vaDeMsagA sIhAsaNANiya, sarisanAmagANi, sesaM taM cev| sakassaNaM bhNte| deviM. dassa devaranno pucchA, ajo| aTTa aggamahisIo paNNattAotajahA-paumA 1, sivA 2, seyA 3, aMja 4, amalA 5, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagra mahiSInirUpaNam 153 accharA 6. navamiyA 7, rohiNI 8 / tatthaNaM egamegAe devIe solasa, solasa devIsahassA parivAro paNNatto / pabhUNaM egamegA devI, annAI solasa devIsahassaparivAraM viuvittae, evAmeva sapuvAvareNaM aTThAvIsuttaraM devisa sahassaM parivAro setaM tuDie / pabhUNaM bhaMte! sakke deviMde, devarAyA, sohamme kappe, sohammavaDeMsae vimANaM, sabhAe suhammAe, sakkasi sIhAsaNaMsi, tuDieNaM saddhiM sesaM jahA camarassa, navaraM parivAro jahA mouddesae / sakkssa NaM deviMdassa, devaNNo somarasa, mahAraNNo kai aggamahisIo ? pucchA, ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo taMjahA- rohiNI madaNA, cittA, somA / tatthaNaM egamegA sesaM jahA camaralogapAlANaM navaraM sayapabhe vimANe, sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM caiva / evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAiM jahA taiyasae / IsANassaNaM bhaMte / pucchA ? ajo / aTTha aggamahisIo, paNNattAo, taMjahA - kaNhA, kaNhArAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasU, vasuguttA, vasumittA, vasuMdharA / tattha NaM egamegAe. sesaM jahA sakassa, IsANassaNaM bhaMte! deviMdassa, somassa, mahAraNNo kai aggamahisIo ? pucchA, cattAri aggamahisIo paNNattAo taMjA - puDhavI, rAyI rayaNI vijja / tatthaNaM egamegAe., sesaM jahA sakkala logapAlANaM / evaM jAva varuNassa, navaraM vimANA, jahA cautthasae, sesaM taMcetra jAva No ceva NaM mehuNavattiyaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti, jAva viharai // sU02 // bha0 20 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre " chAyA - camarasya khalu bhadanta ! asurendrasya asurakumArarAjasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kanakA 1, kanakalatA 2, citraguptA 3, vasundharA 4, / tatra khalu ekaikasyA doer: ekaikaM devasahasram parivAraH prajJaptaH / prabhuH khalu tAbhya ekaikA devIanyat ekaika devIsahasraM parivAraM vikurvitum, evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya somo mahArAjaH somAyAM rAjadhAnyAM sabhAyAM sudharmAMyAM, some siMhAsane tuDikena, avazeSaM yathA camarasya, navaraM parivAro yathA sUryAbhasya, zeSa tadeva, yAvat no caitra khala maithunavasvayikam / camarasya khalu bhadanta / yAvat rAjasya yamasya mahArAjasya kati agramahiSyaH 1 evameva, navaraM yamAyAM rAjadhAnyAM zeSaM yathA somasya / evaM varuNasyApi, navaraM varuNAyAM rAjadhAnyAm / evaM vaizravaNasyApi, navaraM vaizravaNAyAM rAjadhAnyAM zeSaM tadeva yAvat no caiva khala maithunamatyayikam / valeH khalu bhadanta ! vairocanendrasya pRcchA, AryAH ! paJca agramahiSyaH prajJaptaH, tadyathA - zuMbhA 1, nizuMbhA 2, rambhA 3, nirambhA 4, madanA 5, tatra khalu ekaikasyA devyAH aSTa aSTa zeSaM yathA camarasya, navaraM balicazcAyAM rAjadhAnyAm, parivAro yathA mokoddezake, zeSa tadeva yAvat no caiva khalu maithunapratyayikam / baleH khalu bhadanta ! vairocanendrasya, vairocanarAjasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA - menakA 1, subhadrA 2, vijayA 3, azaniH 4, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH zeSaM yathA camarasomasya evaM yAvat vaishrvnnsy| dharaNasya khalu bhadanta ! nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH ! SaT agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA - ilA 1, zukrA 2, satArA 3, saudAminI 4, indrA 5, ghanavidyut 6, satra khalu ekaikasyAH devyA SaT SaT devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH / prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devI anyAni paT paT devIsahasrANi parivAraM vikurvitum ? evameva sapUrvApareNa SaTzat devI sahasrANi tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! dharaNaH zeSaM tadeva, navaram dharaNAyAM rAjadhAnyAm, dharaNe siMhAsane svakaH parivAraH, zeSa N tadeva / dharaNasya khalu bhadanta ! nAgakumArendrasya kAlavAlasya lokapAlasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathAazokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, sudarzanA 4, / tatra khalu ekaikasyAH avazeSa yathA camarasya lokapAlAnAm / evaM zeSANAM trayANAmapi / bhUtAnandasya khalu bhadanta ! pRcchA ? AryAH ! SaT agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-rUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3, 154 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 155 rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, rUpaprabhA 6, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH avazeSa yathA dharaNasya / bhUtAnandasya khalu bhadanta ! nAgavittasya pRcchA ? AryAH ! catastraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3, sumanAH 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH avazeSa yathA camaralokapAlAnAm / evaM zeSANAM trayANAmapi lokapAlAnAm / ye dakSiNendrAsteSAM yathA dharaNendrasya, lokapAlAnAmapi teSAM yathA dharagasya lokapAlAnAm / uttarendrANAM yathA bhUtAnandasya, lokapAlAnAmapi teSAM yathA bhUtAnandasya lokapAlAnAm , navaram indrANAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni, parivAro yathA tRtIyazatake prathamoddezake, lokapAlAnAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni, parivAro yathA camarasya lokpaalaanaam| kAlasya khalu bhadanta ! pizAcendrasya pizAcarAjasya kati agnamahiSyaH prajJaptAH? AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3, sudarzanA 4, / tatra khalu ekaikasyAH ekaika devIsahasram zeSa yathA camaralokapAlAnAm , parivArastathaiva, navaram-kAlAyAM rAjadhAnyAM, kAle siMhAsane, zeSa tadeva, evaM mahAkAlasyApi / surUpasya khalu bhadanta ! bhUte. ndrasya bhUtarAjasya pRcchA, AryAH! catasraH agramahiSpaH prajJaptAH, tadyathA-rUpavatI 1, bahurUpA 2, surUpA 3, subhagA 4, tatra khalu ekaikasyAH zeSaM yathA kaalsy| evaM pratirUpasyApi / pUrNabhadrasya khalu bhadanta ! yakSendrasya pRcchA ? AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-pUrNA 1, bahuputrikA 2, uttamA 3, tArakA 4, / tatra khalu ekaikasyAH zeSaM yathA kaalsy| evaM maNibhadrasyApi / bhImasya khalu bhadanta ! rAkSasendrasya pRcchA, AryAH! catasraH agramahiSyaH prAptAH, tadyathA-padmA 1, padmAvatI 2, kanakA 3, ratnaprabhA 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSa yathAkAlasya ! evaM mahAbhImasyApi / kinnarasya khalu bhadanta ! pRcchA, AryAH ! catasraH agramahinyaH pajJaptAH, tadyathA-vaziSThA 1, ketumatI 2, ratisenA 3, ratipriyA 4, takhalu ekaikasyA devyAH zeSaM tadeva / evaM kimpurusssyaapi| satpuruSasya khalu pRcchA, AryAH ! catasraH agrAhiSyaH prajJaptAH, tadyathA-rohiNI 1, navamikA 2, hoH 3, puSpavatI 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSaM tadeva / evaM mahApuruSasyApi / atikAyasya khalu pRcchA, AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathAbhujaGgA 1, bhujagAtI 2, mahAkacchA3, sphuTA 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSaM tdev| evaM mahAkAyasyApi / gItarateH khalu bhadanta ! pRcchA? AryAH ! catasraH agranahiSyaH prajJaptAH tayathA-sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3, sarasvatI 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSaM tadeva / evaM gItayazaso'pi, sarveSAm eteSAM yathA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kAlasya, navaraM sadRzanAmikAH rAjadhAnyaH, siMhAsanAni ca, zeSaM tdev| candrasya khalu bhadanta ! jyotiSi kendrasya jyotiSirAjasya pRcchA, AryAH ! catasraH agnamahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-candramabhA 1, jyotsnAbhA 2, aciaulI 3, prabhaMkarA 4, / evaM yathA jIvAbhigame jyotiSikoddezakastathaiva / sUryasyApi, sUryaprabhA 1, AtapAbhA 2, arcimAlI 3, prabhaMkarA 4, / zeSa tadeva, yAvat no caiva khalu maithuna pratyayikam / aGgArasya khalu bhadanta ! mahAgrahasya kati agramahiSyaH ? pRcchA, AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, apraajitaa4,| tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSa tadeva yathA candrasya, navaramaGgAravariSThe vimAne, aGgArake siMhAsane zeSaM tadeva, yAvat vyaalksyaapi| evam aSTAzIterapi mahAgrahANAM bhaNitavyam , yAvat bhAvaketoH, navaram-cariSTha kAni, siMhAsanAni ca sadRzanAmakAni, zeSaM tadeva / zakrasya khalu bhadanta ! devendrasya devarAjasya pRcchA, AryAH! aSTau agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-pamA 1, zivA 2, zreyA 3, ajUH 4, amalA 5, apsarA 6, navamikA 7, rohiNI 8, tatra khalu ekaikasyAH devyAH SoDaza SoDaza devIsahasrANi parivAraH prjnyptH| prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devI anyAni SoDaza devIsahasrANi parivAra vikurvitum evameva sapUrvApareNa aSTAviMzatyuttaraM devIzatasahasram parivAraH, tadetat tuDikam / prabhuH khalu bhadanta ! zakro devendro devarAjaH, saudharme kalpe saudharmavariSThake vimAne sabhAyAM sudharmAyAm , zake siMhAsane tuDikena sArddham zeSa yathA camarasya, navara parivAro yathA mokodezake / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH ? pRcchA, AryAH! catasraH agnamahiSyaH prajJaptAH, tadyathArohiNI 1, madanA 2, cittA 3, somA 4, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH zeSa yathA camaralokapAlAnAm , navaram svayaMprabhe vimAne, sabhAyAM, sudharmAyAM some siMhAsane zeSa tadeva, evaM yAvat vaizravaNasya, navaraM vimAnAni yathA tRtiiyshtke| IzAnasya khalu bhadanta ! pRcchA, AryAH ! aSTamahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA 1, kRSNarAjiH 2, rAmA 3, rAmarakSitA 4, vasuH 5, vasuguptA 6, vasumitrA 7, vasu. ndharA 8, / tatra khalu ekaikasyAH devyAH zeSa yathA shkrsy,| IzAnasya khalu bhadanta ! devendrasya somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH ? pRcchA, AryAH ! catasraH agramahidhyaH prajJaptAH, tadyathA-pRthivI 1, rAjiH 2, rajanI 3, vidyut 4, / tatra khalu ekaikasyA devyAH zeSaM yathA zakrasya lokapAlAnAm / evaM yAvat varuNasya, navaraM vimAnAni yathA caturtha zatake, zeSatadeva yAvat , no caiva khalu maithunapratyayikam / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati // sU0 2 // zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 02 camarendrAdInAmagra mahiSInirUpaNam 157 TIkA-atha camarendrAdezcaturNAM caturNAM lokapAlAnAM tadanyeSAM ca agramahiSI vaktavyatAmAha-' camarassa NaM bhaMte!' ityAdi, 'camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahAranno kaha aggamahisIo pannattAo ?' sthavirA: pRcchanti - he bhadanta / camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya somAdi caturNAM lokapAlAnAM madhye somasya mahArAjasya kati - kiyatyaH agramahiSyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha - ' ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryAH ! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA - kaNagA 1, kaNagaLayA 2 cittaguttA 3, vasuMdharA 4,' tadyathA kanakA 1, kanakalatA 2, citraguptA 3, vasundharA 4, ca, devI vizeSa vaktavyatA'camarassaNaM bhaMte ' ityAdi / TIkArtha - isa sUtra meM sUtrakAra ne camarendra AdikoM ke cAra 2 lokapAloM kI tathA inase bhinna devoM kI ayamahiSiyoM kI vaktavyatA kA pratipAdana kiyA hai isameM AryoM ne prabhu se aisA pUchA hai - he bhadanta ! 'camarassa NaM bhaMte! asuriMdassa' asurakumAroM ke indra aura asuraku mAroM ke rAjA camara ke jo cAra lokapAla kahe gaye haiM unake bIca meM soma lokapAla mahArAja kI kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu ne kahA- 'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo! soma lokapAla kI cAra agramahiSiyoM kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM - ' kaNA 1, kaNagalayA 2, cittaguttA 3, vasuMdharA 4' kanakA, devIvizeSa vakatavyatA camarassa NaM bhaMte ! chatyAhi TIkA -A sUtramAM sUtrakAre camarendra Adi indronA cAra cAra leAkapAlanI tathA khIjA indronI agramahiSIonI prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne sthavira lagavAtAthe bhaDAvIra alune yA prabhA prazna pUchayo - " camarassa NaM bhaMte! asuriMdara 0 " he bhagavan ! asurakubhArAnA ndri, masuraDubhArazana yabharanA je cAra leAkapAla kahyAM che, temAMnA je seAma mahArAja nAmanA leAkapAla che, temane keTalI agramahiSIe (padmarANIe ) kahI che ? mahAvIra alunA uttara- " ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo " De Aryo / sobha sojhyAsane yAra azramahiSIyo hI che. " taMjahA " temanAM nAbha mA pramANe che-" kaNagA1, kaNagalavAra, cittaguttA3, vasuMdharA4 " (1) unaDA, (2) unasatA, ( 3 ) citraguptA, mane (4) vasudharA. " tatthaNaM egamegAe debIe " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre - 'tattha NaM egame gAe devIe egamegaM devIsahassaM parivAro paNNatto' tatra khalu tAsu catasRSu madhye ekaikasyAH devyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptAH / ' pabhU NaM tAo egamegAra devIe annaM egamegaM devIsahassaM pariyAraM viundhita prabhuH samarthAM khalu tAbhyaH pUrvoktAbhyazvatasRbhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAra trikurvitum - vikurvaNayA niSpAdayitum, ekaikA devI vaikriyakaraNazaktyA ekaikaM vaikriyaM devIsahasraM nirmAtuM kiM samartha itibhAvaH / ' evAmeva sapuvyAvareNaM cattAri devisahassA, setaM tuDie' evameva tathaiva sapUrvApareNa paurvAparyeNa catasRbhi rapi devIbhiH pratyekaM vaikriyakaraNadvArA ekaikadevI sahasrasya nirmANe sati catvAri devI sahasrANi bhavanti tadetat truTikaM nAma vargaH ucyate / sthavirAH pRcchanti - pabhU 158 kanakalatA, citraguptA aura vasundharA' tattha NaM egamegAe devIe egamegaMsi devI sahassaM parivAro paNNatto ina cAra agramahiSiyoM ke bIca meM eka eka devI kA eka 2 devI sahasrarUpa parivAra kahA gayA hai 'pabhU NaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devImahassaM parivAraM viubvittae' AryoM ne prabhu se pUchA he bhadanta ! ina cAra deviyoM meM se kyA eka eka devI aisI bhI samartha hai ki jo apanI vikriyA se eka eka devI sahasra (hajAra) kI niSpatti kara sake ? 'evAmeva sapuSvAvareNaM cattAri devI sahassA, se taM tuDie' isake uttara meM prabhu ne kahA- hAM, Aryo ! eka eka devI eka 2 hajAra deviyoM ke parivArako apanI vikriyA zakti se niSpanna karane meM samartha hai. isa prakAra ina cAra deviyoM kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai. isa cAra hajAra devI parivAra kA nAma varga hai. aba sthavira pUchate haiM- 'pabhU NaM bhaMte! camarassa asuegamegaMti devIsahassaM parivAro paNNatto " te yAra azramahiSIyamAMnI pratye agramahiSIene eka eka hajAranA devIparivAra kahyo che. pabhUNaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsa issaM sthavironA prazna - " parivAraM viuvvittae ? " he bhagatran! zuM te cAra devIomAMnI pratyeka devI pAtApetAnI vaikriya. zaktithI eka eka hajAra devIonI vikuNu karI zakavAne samartha che ? mahAvIra prabhunA uttara- " evAmetra saJcAreNaM catAri devInA se taM tuDava " huM AryAM! te pratyeka azramahiSI petAtAnI vikriyA zaktithI ekaeka hajAra devIcenA parivAranuM nirmANu karI zake che. A rIte te cAre agramahiSIonA devIparivAra ekadare 4000 devIe nA thAya che. A cAra hajAra devIonA parivArane truTika ( vaga ) kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU02 camarendrAdInAmanamahiSInirUpaNam 159 gaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraranno some mahArAyA somAe rAyahA. NIe, sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM, aba sesaM jahA camarasa' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya somo mahArAjo lokapAlaH somAyAM rAjadhAnyAM, sudharmAyAM samAyAm , some siMhAsane truTikena pUrvoktena vaikriyaracitadevI sahita devIvagaNa sArddham avazeSaM yathA camarasyokta tathA vaktavyam , tathAca anyaizca bahubhiH asurakumAraiH devazca devIbhizca saMparito mahatA''ha tanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgaNTupravAditasveNa bhogabhogAn bhunAno vihartumitibhAvaH / 'navaraM pariyAro jahA mariyAbhassa, sesaM taM riMdassa asurakumAraranno some mahArAyA somAe rAyahANIe sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNAsi tuDieNa avasesaM jahA camarassa' he bhadanta ! asurendra asurakumArarAja camara ke lokapAla soma mahArAja apanI seAmA nAmakI rAjadhAnI meM, sudharmAsabhA meM somasiMhAsana para virAjamAna hokara apane truTika-vaikriya racita devI varga se-sahita cAra agramahiSiyoM ke sAtha divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha hai kyA? yahAM 'avasesaM jahA camarassa' ipta pATha se bAkI kA kathana jaisA camara ke pATha meM kahA gayA hai vaisA yahAM para use grahaNa karanA cAhiye" aisA prakaTa kiyA gayA hai| so camara ke pATha meM aisA pATha kahA gayA hai "anyaizca yahubhiH asurakumAraiH devaizca devIbhizca saparivRto mahatA''hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNabhogabhAgAn bhuMjAno vihartum" inase -" atirikta dUsare-2 2thavizanA prazna-"pabhUNaM bhaMte ! camarassa asuriMdarasa asurakumAraranno seAme mahArAyA somAe rAyahANIe sabhAe suhammAe somaMsi sIhAsaNasi tuhieNaM ava sesaM jahA camarassa" bhagavan ! masurendra, ssurm|22|04 yamarane pAsa soma mahArAja pitAnI semA nAmanI rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM sema nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne, pitAnI guTikana (kriya zakti dvArA racita devIsamUhanI) sAthe ane cAra agramahiSIonI sAthe bhege jogavavAne samartha DAya che mare ? sahI "avasesaM jahA camarassa" // sUtra hai| ye pAta 48 42vAmA 20vI che , bharanA 26mA yA pramANe dhuM che-" anyaizca bahubhiH asurakumAraiH devaizca devIbhizca saMparivRtto mahatA''hata nATyagItavAditatantrI talatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa bhogabhogAn, muMjAno vihartum" apArnu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 bhagavatIsUtre caitra, jAva No mehuNavattIyaM' navaraM camarApekSayA somasya vizeSastu - parivAro yathA sUryAbhasya, pratipAditastathaiva pratipattavyaH, zeSaM tadeva - pUrvoktacamaravadeva yAvatkevalaM parivArarddhayA, kalatrAdiparijanaparicAraNAmAtreNa strIzabdazravaNarUpa saMdarzanAdirUpaparicaraNa vA, kintu no caiva khalu maithunapratyayikam / sthavirA: pRcchanti - camarassa NaM bhaMte ! jAtra ranno jamassa mahAranno kai aggamahisIo ?' he bhadanta ! camaraspa khalu yAvat asurendrasya asurakumArarAjasya caturNAM lokapAlAnAM madhye dvitIyasya yamasya mahArAjasya kati kiyatyaH agramahiSyaH prajJaptAH ? bahuta se asura kumAroM devA deviyoMse cAroM dizAoMse parizobhita hokara divya bhoga bhogoM ko bhogate huve Ahata jo nATaya-gIta hai usameM bajAI gaI jo tabhI usake talatAloMse truTika (guMjamAna) megha ke sadRza mRdaGgoM ke sundara bajAe gae ucca tAratara zabdoM se vihAra karane ke liye samartha haiM ? isa pAThakA yahAM para bhI saMgraha kiyA gayA hai| 'navaraM parivAro jahA sUriyAbhAsa, sesaM taM caiva jAva No ceva Na mehuNavattiyaM' camara kI apekSA soma kI yaha vizeSatA hai-jaisA parivAra sUryAbhadeva kA kahA gayA hai vaisA hI isakA parivAra hai. bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai. arthAt camara ke jaisA hai. vaha soma vahAM parivArarUpa Rddhi se, parijana dvArA paricAraNA mAtra se, striyoM ke zabdazravaNa, unake rUpa darzana Adi rUpa se bhoga bhogane maiM to samartha hai para unake sAtha maithuna karane rUpa bhoga bhogane ke liye samartha nahIM hai / aba sthavira munirAja prabhu se aisA pUchate haiM- 'camarassa Na bhaMte! jAva ranno jamassa mahAranI kaI aggamahisIo' he bhadanta ! camara ke lAkapAla jo yama mahArAja haiM unakI kitanI agramahiSiyoM tAtpaya' e che ke sAma leAkapAla bIjA aneka asurakumAra devA ane devIenA samUhanI sAthe te sabhAmAM nATakA dekhI zake che, yi saMgIta tathA vividha vAjiMtrAne nAda sAMbhaLI zake che. A rIte te zabdAdi avazya bhegavI zake che. parantu te tyAM maithuna sevanarUpa bhAgabhAgeAne bhAgavI zakatA nathI. " navaraM pariyAro jahA sUriyA bhasma, sesaM taM caiva jAva No cetra NaM mehUNavattiya " amaranI apekSA me sobha somyAnA athanabhAM ke vizeSatA che. te bhA pramANe che-semalekapAlanA parivAranu varNana sUryAbhadevanA parivAranA varNana pramANe samajavuM, khAkInuM samasta kathana camaranA kathana anusAra ja zrRhaNu karavuM. A kathananA sArAMza upara ApavAmAM AvI gayA che. sthvirai| prazna - " camarassa NaM bhaMte! jAMva ranno jamastha mahAranno kai aggamahisIo ?" De bhagavan ! yabharanA somyAsa yabha mahArAne udasI magrama hiSIgmA che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagra mahiSInirUpaNam 161 bhagavAnAha - ' evaM ceva, navara jamAra rAyahANIe, sesaM jahA somassa evaM varuNassa vi, navaraM varuNA rAyahANIe' he AryAH ! evameva - pUrvoktarItyaiva somasya agramahitrada yamasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, athaca tatra khalu ekaikasyAH devyAH ekaikaM devasahasraM parivAraH ityAdikaM bodhyam, navaraM somApekSayA yamasya vizeSastu somArAjadhAnI sthAne'tra yamAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam, zeSaM yathA somasyokta' tathaiva vaktavyamiti evaM tathaiva varuNasyApi tRtIyalokapAlasya soma deva catasra eva agramahiSyo vaktavyAH atha ca tatra khalu ekaikasyAH devyAH ekaikaM devI sahasraM parivAraH, vaikriya devI sahasracatuSTayam, kintu navaram - somayamApekSayA varuNasya vizeSastu - tattannAma rAjadhAnyapekSayA'tra varuNAya rAjadhAnyAmiti haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- evaM ceva, navaraM jamAe rAyahANIe, sesaM jahA somassa evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe rAyahANIe' Aryo ! pUrvokta rIti se hI soma kI agramahiSiyoM kI taraha yama kI bhI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| inameM eka eka agramahiSI kA devI parivAra eka eka hajAra kA kahA gayA hai ityAdi saba yahAM jAnanA cAhiye. sema kI apekSA yama ke kathana meM vizeSatA aisI hai ki soma rAjadhAnI ke sthAna meM yahAM yamA rAjadhAnI hai. bAkI kA aura saba kathana soma ke kathana ke jaisA hI hai isa prakAra kA kathana tRtIya lokapAla varuNa kA bhI jAnanA cAhiye. varuNa kI bhI cAra agramahiSiyAM inakA devI parivAra pratyeka agramahiSIkA eka 2 hajAra deviyoM kA isa prakAra yaha parivAra saba agramahiSiyoMkA 4 hajAra deviyoM kA ho jAtA hai / yaha saba parivAra vaikriya zakti janya hotA hai / kintu soma evaM yama ke kathana kI apekSA varuNa ke kathana meM vizeSatA aisI mahAvIra prabhunA uttara- " evaM cetra navaraM jamAe rAyahANIe, sesaM jahA somarasa " he Ayo ! soma boDakhe upAsanA sthana me yabhAnuM uthana samajavuM. eTale ke yama mahArAjane paNa cAra agramahiSIe che. te pratyekanA eka eka hajAra devIonA parivAra che, ityAdi kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. seAma leAkapAlanA kathana karatAM yama mahArAjAnA kathanamAM eTalI ja vizeSatA che ke yama mahArAjanI rAjadhAnInuM nAma yamA che temanA siMhAsananu nAma yama sihAsana che. " evaM varuNassa vi, navaraM varuNAe rAyahANIe " na prabhAranaM thana trIjA leAkapAla varuNu viSe paNa samajavu'. parantu tenI rAjadhAnInuM nAma varuNA samajavuM. varuNane paNa cAra agramahiSIe che. te pratyekane devIparivAra eka eka hajAraneA hAvAthI kula cAra hajAranA devIpuravAra thAya che. A samasta parivAra vaikriyazaktijanya heAya che. bha0 21 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre vaktavyamitibhAvaH / ' evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe sesaM taMceva no cevaNaM mehuNavattiyaM' evaM somayamavaruNalokapAlavadeva vaizravaNasyApi caturthalokapAlasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tatra ca ekaikasyAH devyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH / prabhuzca khalu tAbhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM vaikriyaM devIsahasraM parivAraM niSpAdayitum, ityAdika pUrvavadeva bodhyam, navaraM pUrvApekSayA vizeSastu tattannAma rAjadhAnIsthAne'tra vaizravaNAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam, zeSaM tadeva somAdilokapAlavadeva yAvat camarasya asurendrasya asurakumArarAjasya zramaNo nAma mahArAja lokapAlo vaizravaNAyAM rAjadhAnyAm, sudharmAyAM sabhAyAm, vaizramaNe siMhAsane Tikena sArddham anyaizca bahubhiH devaizva devibhizva saMparivRto hai ki varuNa kI rAjadhAnI varuNA hai 'evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM caiva no ceva NaM mehuNavattiyaM' ina caturtha lokapAla vaizramaNa kI bhI soma, yama, varuNa kI taraha cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| ina pratyeka agramahiSiyoMkA devI parivAra 1-1 hajAra deviyoM kA hai. arthAt inameM se 1-1 devI eka eka hajAra deviyoMkI niSpatti apanI vikriyA zakti se kara sakatI hai. ityAdi saba kathana pUrvokta jaisA jAnanA cAhiye. yadi koI vizeSatA hai to rAjadhAnI ke nAma kI apekSA se hai. kyoMki yahAM vaizramaNa rAjadhAnI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki jaba aisA prazna kiyA jAve ki "asurendra asurakumArarAja camara ke jo vaizramaNa lokapAla hai vaha vaizramaNA rAjadhAnI meM sudharmAsabhA meM vaizramaNa siMhAsana para apane devIvarga ke sAtha aneka 162 " evaM vebhramaNassa vi, navara vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM ceva, no ceva NaM mehuNavattiyaM" thothA soupAsa vaizramAne pazu yAra agramahiSIyA che. te pratyeka agramahiSInA devIparivAra eka eka hajAra devIonA kahyo che. eTale te pratyeka devI pAtAnI vaikriyazaktithI 1000-1000 devIonu nirmANu karI zake che, ityAdi kathana seAmaleAkapAlanI agramahiSIenA kathana pramANe samajavuM. seAma leAkapAlanA kathana karatAM ahIM eTalI ja vizeSatA che ke vaizravaNu lekapAlanI rAjadhAnInuM nAma vaizravaNA che, kahevAnu tAtparya e che ke seAmalekapAlanI apekSAe jevA praznottarA AgaLa ApyA che, evAM praznottarA ahI" paNa bharavA prema ... prazna- zuM vaizravaNu leAkapAla peAtAnI vaizravaNA rAjadhAnInI sudharmAMsabhAmAM vaizravaNa siMhAsana para virAjamAna thaIne, pAtanA aneka asurakumAra devA ane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 163 mahatA'hatanATayagItavAditatantrItalatAlatruTitaghanamRdaGgapaTumavAditaraveNa bhogabhogAn bhuJjAno vihatuM prabhuH ? kevalaM parivAraddharthA vA kintu naiva ca khalu maithunapratyayikam , sthavirAH pRcchanti 'balissa NaM bhaMte ! vairoyaNidassa pucchA' he bhadanta ! baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo paMca agAmahisIo paNNatAo' he AryAH ! baleH pazca agramahiSyaH prajJaptAH 'taMjahA-suMbhA 1, nisuMbhA 2, raMbhA 3, niraMmA 4, madaNA5,' tadyathA-zumbhA 1, nizumbhA 2, rambhA 3, nirambhA 4, madanA 5, ca, 'tattha NaM egamegAe devIe aTTha sesaM jahA camarassa' tatra khalu pazcama madhye ekaidevoM evaM deviyoM se yukta huA mRdaGga Adi bAjoM kI tumula dhvanipUrvaka divya bhogoM ko bhogane ke liye samartha ho sakatA hai kyA? to isakA uttara aisA hai ki vaha parivAra rUpa Rddhi se athavA paricArarUpa Rddhi se divya bhogoM ko bhoga sakatA hai, maithuna nimittaka bhogoM ko nahIM bhoga sakatA hai| aba sthavira munirAja bhagavAn se aisA pUchate he-'balissa NaM bhaMte ! vaharoyaNiMdassa pucchA' he bhadanta ! vairocanendra vairocanarAja bali ke kitanI paTTadeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo paMca aggamahisIo paNNattAo' he Aryo ! bali kI pAMca agrahiSiyoM- deviyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA-suMbhA, nisuMbhA, raMbhA, niraMbhA madaNA' unake nAma isa prakAra se haiM-zumbhA, nizumbhA. rambhA, nirambhA, madanA. 'tatthaNaM egamegAe devIe aTTha sesaM jahA camarassa' ina pAMca agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devIonA samUhathI vIMTaLAIne, uparyukta cAra hajAra devIonA samUha sAthe divya bhAge bhegavI zake che khare? uttara-he A! vezravaNa lekapAla anya devenI sAthe nATya, saMgIta Adi divya bhege bhegavI zake che, paraMtu te tyAM maithuna sevana karI zakatuM nathI. 25/12 matAnA prazna-" balissa NaM bhaMte ! baharoyaNi dassa pucchA" 3 bhagavana! vairocanendra, vairacanarAja baline keTalI agramahiSIe kahI che? mahAvIra prabhunI utta2-"ajjo ! paMca aggamahi sIo paNNattAo" mAya ! maTI-dane pAMya amaDiSI / (paTTarANI!) hI cha. " taMjahA-subhA, nisubhA, rabhA, niraMbhA madaNA" tamanA namanIya pramANe cha- (1) zumA, (2) nizumA, (3) 2mA, (4) niramA 2 (5) mana (tatyaNaM egamegAe devIe adRdva sesa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 bhagavatI sUtre " kasyA devyAH agramahiSyAH aSTa aSTa devI sahasrANi parivAraH prajJaptaH, zeSaM yathA camarasya pratipAditaM tathA balerapi pratipattavyam, tathAca tAbhyaH paJcAgramahiSIbhyaH ekaikA devI, anyAni aSTASTa devI sahasrANi parivAraM vikurvitum vikurvaNayA niSpAdayituM prabhuH samarthA evameva sapUrvApareNa catvAriMzad devIsahastrANi parivAraH tadetat truTikaM nAmavarga ucyate iti bhAvaH / ' navaraM balicaMcAe rAgahANIe, pariyAro jahA mouddesae, sesaM taM deva jAva mehuNavattiyaM' navaram camarApekSayA baleH vizeSastu camaracaJcA rAjadhAnIsthAne balicaJcAyAM rAjadhAnyAmiti vaktavyam, bastu parivAro yathA mokodeza ke mokAnagarI pratipAdakatvena moketi nAmake tRtIyazatakasya prathamodeza ke pratipAditastathaivAtrApi pratipattavyaH zeSaM tadeva - camaroktavadeva yAvat-maithunapratyayavarjitam bodhyam / sthavirA: pRcchanti - 'baliparivAra deviyAM 8-8 hajAra kI saMkhyA meM haiM / isa kathana se bAkI kA aura saba kathana jaisA camara ke saMbaMdha meM kiyA jA cukA hai vaisA hI bali ke viSaya meM jAnanA cAhiye / isa prakAra bali kA saba devI parivAra eka 2 devI ke 8-8 hajAra devI parivAra ko lekara 40 hajAra kA ho jAtA hai. yaha 40 hajAra devI parivAra bali kA varga hai. 'navaraM baliciMcAe rAyahANoe, pariyAro jahA moka uddesae, sesaM taM caiva jAva mehaNavattiye' camara kI apekSA bali ke kathana meM yahI vizeSatA hai ki camara kI rAjadhAnI camaracaJcA hai aura bali kI rAjadhAnI balicacA hai| bali kA parivAra jaisA mokoddezaka meM mokA nagarI meM pratipAdita hone ke kAraNa mokA isa nAmake tRtIya zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra kA vaha yahAM para bhI jAnanA cAhiye. vaha bali, " te pratyeka agramahiSIne daivIparivAra ATha ATha hajAranA che. A viSayane lagatuM khAkInu samasta agramahiSIonA pUrNAMkata kathana pramANe samajavuM. kahevAnu' tAtpa e che ke alIndranI pratyeka agrasahiSI ATha ATha hajAra devIonI vikuNu! karI zake che. A rIte khIndranA kula devIparivAra 40 hajAranA thAya che. te devIparivArane khalIndranA truTita kahe che. " navara balicaMcAe, rAyahANIe, pariyAro jahA mouddesae, sesaM taM caiva jAva mehuNavattiyaM' camaranA kathana karatAM balinA kathanamAM eTalI ja vizeSatA che kaiM camaranI rAjadhAnI - camaracacA che, paNa alinI rAjadhAnI alica'cA alinA parivAranuM kathana trIjA zatakanA pahelA udezAmAM kahyA anusAra samajavu. A uddezAne ahIM meAkeAddezaka kahevAmAM Avela che, kAraNa ke A uddezAmAM varNita viSayanuM pratipAdana meAkAnagarImAM karAyuM hatuM. khalIndra pazu sudharmAM jahA camarassa che. zrI bhagavatI sUtra : 9 ""
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sA2 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 165 saNaM bhaMte ! bairoyaNidassa vairoyaNaraNo somassa mahAraSNo kAi aggamahisoo paNattAbho ? ' he bhadanta ! balezca khalu vairocanedrasya vairocanarAjasya caturNI lokapAlAnAM madhye somasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH? bhagavAnAha'ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AryAH! catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMnahA-mINagA 1, subhadA 2, vijayA 3, asaNI 4,' tadyathA-menakA 1, subhadrA 2, vijayA 3, azaniH 4, 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa, evaM jAva vesamaNassa' tatra khalu uparyuktAsu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyAH devyAH zeSaM yathA camarasomasya lokapAlasya agramahiSIviSaye pratipAditaM tathaiva pratipattavyam , tathAca balelokapAlasomasyApi ekaikasyA agramahicamara kI taraha maithuna nimittaka divya bhoga bhogoM ko chor3akara apane siMhAsana para baiThakara parivAra rUpa Rddhi se bhogoM ko bhogatA hai| aba sthavira munirAja bhagavAn se aisA pUchate haiM-'palissa NaM bhaMte ! vairoya. jiMdassa vairoyaNaraNo somassa mahAraNo kai aggamahisIo paNNatAo' he bhadanta ! vairocanendra evaM vairocanarAja bali ke jo lokapAla soma mahArAja haiM unakI kitanI padeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AyoM ! bali ke lokapAla soma kI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? 'taM jahA mINagA, subhaddA, vijayA, asaNI' unake nAma isa prakAra se haiM-menakA subhadrA, vijayA aura azani 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa' evaM jAva vesamaNassa' ina cAra agramAhiSiyoM meM se eka 2 agramahiSIkA devI parivAra 1-1 hajAra deviyoM kA hai. isa prakAra jaisA sabhAmAM maiithuna saMbaMdhI bhege bhegavI zakatA nathI, paNa nATya, gIta, vAdyasaMgIta Adi zabdAdi bhege avazya bhogavI zake che. sthvishn| prazna-" balissa NaM bhaMte / vairoyaNi dassa vairoyaNaraNNo somassa mahAraNo kai agAmahisoo paNNattAo?" bhagavan ! vairAyanendra vairoyanarAya balinA lekapAla soma mahArAjane keTalI agramahiSIo che? mahAvIra prabhunA utta2-" ajjo cattAri aggama hisIo paNNattAo" . Aryo! balinA lepAla sema mahArAjane cAra agramahiSIo kahI che. " tajahA-mINagA, subhaddA, vijayA, asaNI" tamanA nAma nIce pramANe - (1) bhena, (2) subhadrA, (3) viyA, mana (4) mazani. " tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa, evaM jAva vesamaNassa" te prtye|| hevIpari. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra jyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJAtaH, tAbhya zca ekaikA devI agramahISI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAraM vikuktuiM prabhuH samarthA, evameva sapurvApareNapaurvAparyeNa, catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTika nAmavarga ucyate evameva etasyApi balilokapAlasomasya camaralokapAlasomavadeva paribhogavihArAdikamavaseyama, yAvata-maithanapratyayavarjitam / evaMrItyA yAvata-yamasya, varuNasya, vaizravaNasya ca balilokapAlasyApi camaralokapAlavadeva uparyuktarItyA agramahiSyAdikam svayamevohanIyam / sthavirAH pRcchanti-'dharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAridassa, nAgakumAraranno kai aggamahisIo paNNattAo ?' he bhadanta ! dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kati kiyatyaH agramahiSyaH prajJa. ptAH? bhagavAnAha-'ajjo cha aggamahisIo paNNattAo' he AryAH ! dharaNasya camara ke lokapAla soma kI agramahiSiyoM ke viSaya meM kahA gayA haivaisA hI kathana yahA~ para jAnanA cAhiye' isa prakAra bali ke lokapAla soma kI cAra agramahiSiyoM kA devI parivAra 4 hajAra deviyoM kA hai aisA jAnanA cAhiye. yaha pali ke lokapAla soma kA devI varga hai| camara ke lokapAla soma kA jaisA paribhoga vihAra Adi kahAjA cukA hai usI prakAra se balike lokapAla somakA paribhoga vihAra Adi jAnanA cAhiye / bali ke avaziSTa lokapAla yama, varuNa aura vaizramaNa ke viSaya meM bhI aisA hI kathana jAnanA caahiye| ___ aba sthavira aisA pUchate haiM-'dharaNasma NaM bhaMte! nAgakumAridassa nAgakumAraramo kA agamahisIo paNNattAo' he bhadanta ! nAgakumArendra aura nAgakumArarAja dharaNa kI kitanI agramahiSiyAM kaho gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiNvAranuM kathana camaranA lokapAla semanI agramahiSIonA parivAra pramANe samajavuM eTale ke eka eka hajAra devIone te pratyeka amahiSIne parivAra samaja. A rIte balIndranA lekapAla somane devI parivAra cAra hajArane thAya che, ema samajavuM. eja balIndranA lokapAla samanuM truTita devI samUha) samajavuM tenA bhoga Adi viSayaka kathana camaranA lokapAla semanA kathana anusAra samajavuM. balinA bAkInA traNa lekamAla-dhama, varuNa ane vaizravaNanA viSayamAM paNa soma lepAlanA jevuM ja kathana samajavuM. sthavizanI prazna-"dharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAridAsa nAgakumAraranno kaha aggamahisIo paNNattAo?" 8 sAvan ! nAgabhAnA chandra, naagbhaa22|| dharaNane keTalI paTTarANIe kaDI che ? mahAvIra prbhune| utta2-" anjo cha aggama hisIo paNNatAo" bhAryA! nAgabhArendra parazune cha gharadhune cha paTTarANIsAhI che. " jahA" temanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- - - -- --- prameyacandrikA rIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 167 SaT agramahiSyaH prajJaptAH , 'taMjahA-ilA 1, mukA 2, sadArA 3, sodAmaNI 4, iMdA 5, ghaNavijjuyA 6,' tadyathA-ilA 1, zukrA 2, sadArA 3, saudAminI 4, indrA 5, ghana vidyutkAca / 'tatthaNaM egamegAe devIe cha cha devIsahassA parivAro paNNatto' tatra khalu SaTsa dharaNAgramahiSISu madhye ekaikasyA devyAH SaT SaT devI sahasrANi parivAraH prajJaptaH / 'pabhUNaM tAo egamegAdevIe annAI cha cha devI sahassAI parivAra viuvittae' prabhuH samarthA khalu nAbhyaH SaDbhyaH agramahiSIbhyaH ekaikA devI anyAni SaTU SaT devIsahasrANi parivAram vikurvitum , 'evAmeva sapudhAvareNaM chattIsaM devIsahassAI, setaM tuDie' evameva sapUrvApareNa paurvAparyeNa SaTtriMzat devIsahasrANi parivAro bhavatIti bhaavH| tadetat truTikaM nAma vrgucyte| sthavirAH pRcchanti-'pabhUNaM bhaMte ! dharaNe sesaM taMceva' he bhadanta ! prabhuH samarthaH 'ajjo cha aggamahisIo paNNattAo' he AyoM ! dharaNakI 6 agramahiSiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA- ilA, sukA, sadArA, sodAmaNI, iMdA, ghaNavijjuyA' unake nAma isa prakAra se haiM-ilA, zukrA, sadArA, sodA. minI, indrA aura ghanavidyutkA, 'tatyaNaM egamegAe devIe cha-cha devI sahassA parivAro paNNatto' inameM eka eka devIkA devI parivAra 6-6 hajAra deviyoM kA hai 'pabhUNaM tAo egamegA devI annAI cha cha devI sahassAI parivAra viuvittae' kyoMki ina chaha agramahiSiyoM ke bIca eka eka devI anya aura 6-6 hajAra deviyoM ke parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai. 'evAmeva sapuvvAvareNa chattIsaM devI sahassAiM, se taM tuDie' isa prakAra dharaNa kI deviyoM kA saba parivAra 36 hajArakA ho jAtA hai. isa chattIsa hajAra devI parivAra kA nAma hI devI varga hai| nAma 2 pramANe cha-" ilA, sukkA, sadAga, sodAmaNI, iMdA, dhaNavijjuyA" (1) jel, (2) zu., (3) shaa2|, (4) mohAbhinI, (5) chandrI ana (9) dhanavidhu... " tatthaNaM egapagAe devIe cha devIsahassAI parivAro paNatto" te pratye paTTarANAnA vAparivAra 1-1 12 vAsAnecha, "pabhUNaM tAo egamegA devI annAI cha cha devIsahassAI parivAra viuvvittae" 41265 te pratye: 5derANI pitAnI vakiyazaktithI bIjI cha cha hajAra devIonuM nirmANa karI zavAne samaya hAya che. "evAmeva sapuvvAvareNa chattIsaM devIsahassAI, se taM Die" mAzate pandrano mukha hevIparivAra 36000 thAya che. mAtrIya hajAranA devIparivArane truTika (varga) kahe che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre khalu dharaNo nAgakumArendro nAgakumArarAjo dharaNAyAM rAjadhAnyo sudharmAyAM sabhAyAM dharaNe siMhAsane truTikena sAda divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartum ? bhagavAnAha-he AryAH ! zeSaM tadeva-pUrNAkta camarabalideva sarva bodhyam , kevalaM navara camarAdhapekSayA dharaNasya vizeSastu-dharaNAyAM rAjadhAnyAM dharaNe siMhAsane iti vaktavyam , tathAcoktameva, evaM dharaNasya svakaH-nijaH parivAro-vaktavyaH, zeSa tadeva pUrvoktarItyaivAvaseyam , gharaNasya svakaH parivArastvevam-'chahi sAmANiyasAhasIhiM, tAyattIsAe tAyattIsaehi, cauhi logapAlehi, chahiM aggahisIhi, aba sthavira punaH pUchate haiM-'pabhU NaM bhaMte ! dharaNe sesaM taM ceva, navaraM dharaNAe rAyahANIe, dharaNaMsi sIhAsasi, so parivAro, sesaM taM ceva' he bhadanta ! nAgakumArendra evaM nAgakumArarAja dharaNa kyA dharaNa rAjadhAnI meM sudharmasiMhAsana para baiThakara apane truTika ke sAtha 36 hajAra devI parivAra ke sAtha divya bhogabhogoM ko bhogane ke liye samartha hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA-he bhAryo ! isa viSaya kA uttara pUrvokta camara aura bali ke prakaraNa meM ka ta uttara ke jaisA jAnanA cAhiye / thor3A sA jo antara usa kathana kI apekSA isa kathana meM AtA hai vaha rAjadhAnI ko lekara hI AtA hai. camarakI rAjadhAnI camaracaMcA hai aura balikI rAjadhAnI balicaMcA hai-isa kI rAjadhAnI dharaNA hai| siMhAsana bhI isakA gharaNa hai| dharaNakA nija parivAra isa prakAra se kahA gayA hai- 'chahi sAmANiyasAhasmIhiM tApattIsarahiM, sthvishn| prazna-"pabhUNa bhaMte ! dharaNe sesaM 'ceva, navara dharaNAe rAyahANIe, dharaNa si sIhAsaNaMsi, sao parivAro, sesaM taM ceva" bhagavan ! na mArendra, nAgakumArarAja dharaNa pitAnI dharaNu rAjadhAnInI sudharmAsabhAmAM dharaNa nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne pitAnA truTika sAthe (36 hajAra devIonA parivAranI sAthe) divya bhegone bhegavavAne samartha che kharo? mahAvIra prabhune uttara-he Aryo! A praznano uttara amara ane balinA prakaraNamAM je pramANe ApavAmAM Ave che, te pramANe dharaNanA viSayamAM paNa samaja. temAM rAjadhAnInA nAmane tathA siMhAsananA nAmane ja taphAvata che. camaranI rAjadhAnI camaracaMDyA che, balinI rAjadhAnI balicaMcA che ane dharaNanI rAjadhAnI dhAraNA che. dharaNanA siMhAsananuM nAma paNa dharaNa siMhAsana che. dharaNane parivAra A pramANe kahyo che"lhi' sAmANiyamAhamsIhi tAyattIsaehi, cauhi logapAdehi, chahi aggamahistrIhi, sattahiM aNiehi, mattahi bhaNiyAhivaIhi', pauvIsAe AyarakkhadevasAhassIhi, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 161 sattahiM aNiehiM, sattahiM aNiyAhivaIhiM, cautrIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM, annehiya bahUhi nAgakumArehiM devehiya, devIhiya saddhiM saMparivuDe' iti, paimiH sAmAnikasAhaH, trayastriMzatA trAyastriMzakaiH caturloikapAlaiH, SabhiH agramahipIbhiH saptabhiH anIkaiH, saptabhiH anIkAdhipatibhiH, caturviMzatyA AtmarakSaka devasAhaH, anyaizca bahubhiH nAgakumArI, devazca, devIbhizca sArddha saMparihataH" iti / sthavirAH pRcchanti-'dharaNassa NaM bhaMte ! nAgakumAriMdassa kAlavAlassa loga. pAlassa mahAraNo kai aggamahisIo paNNattAo?' he bhadanta ! dharaNasya khalu nAgakumArendrasya lokapAlAnAM madhye kAlavAlasya lokapAlasya mahArAjasya katikiyatyaH, agramahiSyaH prajJaptAH? bhagavAnAha-' ajjo! cattAri aggamahisIo carahiM logapAlehiM chahiM aggamahisIhi, sattahiM aNiehiM, sattahiM aNiyAhibaI hi, cauvIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM annehi ya bahUhi nAgakumArehiM devehi ya devIhi ya saddhi saMparighuDe' chaha hajAra isake sAmAnika deva haiM / 33 trAyastriMzaka deva haiN| cAra isake lokapAla haiN| 6 isakI agramahiSiyoM haiM / sAta isakI senAe~ haiN| sAta senAoM ke sAta senApati haiM / 24 hajAra AtmarakSaka deva haiN| isa prakAra vaha dharaNadeva ina saba apane parivAra se tathA aura bhI bahuta se nAgakumAra devoM se aura deviyoM se sadA yukta banA rahatA hai| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'dharaNassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa kAlavAlassa logapAlassa mahAraNo kai aggahisIo paNNattAo' he bhadanta ! dharaNake cAra lokapAloM meM se jo kAlapAla lokapAla hai-usakI paTTarAniyAM annehi ya vahUhiM nAgakumArehiM devehiM ya, devIhiM ya saddhiM saMpurivuDe " tanA cha hajAra sAmAnika deve che, 33 gurusthAnIya trAyaaiMzaka de che, cAra lekapA. che, cha paTTarANIo che, sAta senAo che, sAta senAonA sAta senApatio che, 24 hajAra AmarakSaka de che, ane bIjA paNa aneka nAgakumAra de ane devI che. A badhAM devonA parivArathI te sadA yukta rahe che. te potAnI sudharmAsabhAmAM A badhAM parivArathI yukta thaIne zabdAdika bhego bhogavI zake cha, 5 bhaithuna sevana 421 zata nathI. sthavizanI prazna-"dharaNassa nAgakumAriMdassa kAlavAlassa logapAlassa mahAraNNo kai aggamahisIo paNNattAo?" bhagavan ! nAgabhArendra, nAgabhAra. rAja dharaNane je cAra lekapAla che, temAMthI kAlavAla nAmanA lokapAlane keTalI agramahiSIo che? bha0 22 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre paNNattAo' he AryAH! dharaNasya lokapAlasya kAlavAlanAmnaH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH 'taMjahA-asogA 1, vimalA 2, muppabhA 3, sudaMsaNA4,' tadyathAazokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, sudarzanA 4 ca, 'tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA camaramsa logapAlANaM, evaM sesANaM tiNha vi' tatra khalu catasRSu dharaNalokapAla kAlavAlA mahiSISu madhye ekaikasyA devyAH avazeSa yathA camarasya lokapAlAnAM pratipAdita tathaiva pratipattavyam , tathAca ekaikasyA agramahiSyAH ekaikaM devIsahasra parivAraH prajJaptaH, athaca pabhuH samarthA khalu tAbhyaH-catasubhyo'yamahikitanI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo! dharaNa ke kAlavAla nAmaka lokapAla kI paTTarAniyAM 4 kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM'asogA, vimalA, suppabhA, sudaMsaNA' azokA 1, vimalA 2, suprabhA 3, aura sudarzanA / 'tatthaNaM egamegAe avasesaM jahA camarassa logapAlANa, evaM sesANaM tiNhavi' inameM se isakI eka 2 agramahiSI kA devI parivAra camara ke lokapAloM kI agramahiSiyoM ke devI parivAra jaisA kahA gayA hai-arthAt camara ke lokapAloM kI eka 2 agramahiSIkA devI parivAra 1-1 hajAra kA prakaTa kiyA gayA hai. usI prakAra se isakI eka 2 agramahiSIkA devI parivAra hai| tathA ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI apanI vikurvaNA zakti dvArA dUsarI aura hajAra deviyoM ko niSpanna kara sakatI hai-isa prakAra lokapAla kAlavAla kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai yaha isakA zruTika hai; ityAdi ____ maDAvIra prbhune| uttara-" ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo" hai mAyA! 52nA ai nAmanA pAsane yAra mabhaDiSIyA cha. "taMjahA" tamana nAma mA pramANe cha-" asogA, vimalA, suppabhA, sudaMsaNA" (1) mA, vibhasA, (3) sumanA mana (4) suza nA. "tatthaNa egamegAe avasesaM jahA camarassa logapAlANa', evaM sesANa tiNha vi" te pratye samADivAnA vA parivAra ymranA lekapAlenI agramahiSIonA devI parivAra eTale kahyo che. eTale ke camaranA lokapAlanI agramahiSIone devI parivAra eka eka hajAra kahyo che, tethI kAlavAla lekapAlanI pratyeka aThThamahiSIne 1000-1000 devIone parivAra samajAte pratyeka agramahiSI pitAnI vikuvaMzAzaktithI bIjI 1000-1000 devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte cAre agamahiSIo kula 4000 devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte kAlavAla lekapAlane devI parivAra 4000 devIone samaja. eja kAlavAlanuM truTika (devIsamUha) che, ItyAdi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 171 pIbhyaH ekaikA devI, anyat ekaikaM devIsahasraMparivAra vikurvitum , evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi parivAro bhavati, tadetat tuDikaM nAmavarga ucyate, ityAdikaM pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / evamuktarItyaiva zeSANAM-kAlavAlAtirIktAnAM kolavAla-zaGkhavAlAnAM trayANAmapi dharaNasya lokapAlAnAM vaktavyatA svayamhanIyA, sthavirAH pRcchati-'bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bhUtA. nandasya khalu kati agramahiSyaH prajJaptAH? pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! cha aggamahisIo paNNattAo' he AryA:! bhUtAnandasya SaT agramahiSyaHprajJaptAH ? 'taMjahAkhyA 1, rUyaMsA 2, surUyA 3, rUyagAvatI 4, rUyakaMtA 5, rUyappabhA 6,' tadyathArUpA 1, rUpAMzA 2, surUyA 3, rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, rUpaprabhA 6 / 'tatthaNaM egamegAe devIe, avasesaM jahA dharaNassa' tatra khalu SaTsu bhUtAnandAgramahiSISu saba viSaya isake sAtha saMbaMdhita kara svataH pUrvoktarUpa se samajha lenA caahiye| isI prakAra se kAlavAla se atirikta zeSa tIna kolapAla, zailavAla, aura zavapAla ina dharaNa lokapAloM ke viSaya kI vaktavyatA jAnanI caahiye| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! bhUtAnanda kI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cha aggamahisIo paNNAttAo' he AyoM ! bhUtAnanda kI agramahiSiyAM 6 kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rUyA, khyaMsA, surUyA, rUyagAvatI, khyakatA, syappabhA' rUpA 1, rUpAMzA 2, surUpA 3, rUpakAvatI 4, rUpakAntA 5, aura rUpaprabhA 6. 'tasthaNaM egamegAe devIe avasesaM jahA, dharaNassa' huna bhUtAnanda kI 6 agramahiSiyoM ke bIca meM se eka 2 agramahiSIkA samasta kathana ahIM camaranA lokapAlanA kathana anusAra samajavuM. dharaNanA bAkInA traNa lokapAlanAM nAma A pramANe che-kelavAla, zailavAla ane zaMkha. vAla. A traNe lokapAla viSe paNa kAlavAlanA jevI vaktavyatA samajavI. thapira bhagavatAnA prazna-bhUyANadarasa pA bhaMte ! pucchA" 3 sApa! bhUtAnane keTalI agramahiSIo che? mahAvIra prabhunI utta2-" ajjo ! cha agamahisIo paNNattAo" ke Aya! bhUtAnanhane cha mahiSIyA che. " taMjahA" bhanAM nAma nAya pramANe cha-"rUyA, rUyaMsA, surUyA, rUyagAvatI, rUyatA, rUyappabhA" (1) 35aa, (2) 35AMzA, (3) su35, (4) 35vatI, (5) 35l-tA bhane (6) 355mA. " tatthaNaM egamegAe devIra avasesaM jahA dharaNassa" bhUtAna hanI pratye: amhimaan| pari. vAra dharaNendranI pratyeka agra mahiSInA parivAra eTale samaja. A rIte bhUtA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 bhagavatIsUtre madhye ekaikasyA devyAH avazeSa yathA dharaNasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam , tathAca ekaikasyAH agramahiSyAH SaTU SaTra devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, tAbhyazca SaDbhyo'yamahiSIbhyaH ekaikA devI anyAni SaT, SaT, devIsahasrANi parivAraM vikurvitu prabhuH, evameva sapUrvApareNa SaTtriMzat devIsahasrANi parivAro bhavati, ityAdi sarva dharaNendraprakaraNoktarItyA svayamUhanIyam / sthavirAH pRcchanti- 'bhUyANaM dassa NaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA' he bhadanta ! bhUtAnandasya khalu lokapAlAnAM madhye nAgavittasya lokapAlasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavA. nAha-'ajjo! cattAri aggamahisoo paNNattAo' he AryAH ! bhUtAnanda lokapAlasya nAgavittasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-muNaMdA 1, subhadA2, sujAyA 3, sumaNA 4,' tadyathA-sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3, sumanAH 4, 'tatthaNaM egadevI parivAra dharaNakI agramahiSiyoMkA jaisA eka eka hajArakA kahA gayA hai isa prakAra bhUtAnanda kI6agramahiSiyoM kA devI parivAra saba kula 36 hajArakA ho jAtA hai| kyoMki eka 2 agramahiSo kA devI parivAra 6-6 hajAra kA hai ityAdi rUpa se isase saMbaMdha rakhane vAlA kathana dharaNendra prakaraNa meM kahI gaI rIti ke anusAra svataH samajha lenA caahiye| ___ aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM -'bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA' he bhadanta ! bhUtAnanda ke jo cAralokapAla kahe gaye haiM unameM jo nAgavitta nAmakA lokapAla hai usakI agramahiSiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AyoM ! isa bhUtAnanda ke lokapAla nAgavitta kI ayamahiSiyAM 4 kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'suNaMdA 1, subhaddA 2, nandranI pratyeka agramahiSIne devI parivAra 6-6 hajAra devIone thAya che.. tethI tenI cha agramahiSIone 36000 devIone kula parivAra thAya che. A rIte bhUtAnandane devI parivAra 36000 devIonA samUha rUpa hoya che. ItyAdi samasta kathana dharaNendranA prakaraNamAM kahyA pramANe ja ahIM paNa samajI levuM. sthavidhana prasa-" bhUyA dassa Na bhaMte ! nAgavittassa pucchA" bhagavan ! bhUtAnaMdanA je cAra lokapAla che, temAMthI nAgavitta nAmane je lokapAla che. tene keTalI agramahiSIo che? maDAvIra prbhune| utta2-cattAri aggamahiSIo paNNattAbho" u mAye ! sUtAnannAsa nAgapittane yAra samaliSIyA cha-" taMjahA"mana nAma mA prabhA che-"sugaMdA, subhaddA, sujAyA, sumaNA" (1) sunA, (2) subhadrA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 405 sU02 camarendrAdInAmapramahiSanirUpaNam 173 megAe devI, avasesaM jahA camaralogapAlANa evaM sesANaM tiSTha tri logapALANa tatra khalu catasRSu nAgavittasyAgramahiSISu madhye ekaikasyAH devyAH avazeSa yathA camaralokapAlAnAM pratipAditam, tathaiva pratipattavyam, tathAcaikaikasyAH agramahiyAH ekaikaM devIsahasra parivAraH prajJaptaH tAbhyazva ekaikA devI, anyat ekaika devIers parivAra vikurvitu prabhuH samartha, evameva sapUrvApareNa catvAri devI sahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma vargaH ucyate, ityAdi sarva camaralokapAloktarItyA svayamUhanIyam evaM pUrvoktarItyeva zeSANAM nAgavittAtiriktAnAM trayANAmapi lokapAlAnAM vaktavyatA bodhyA / 'je dAhiNillAniMdA, tersi jahA dharaNidassa, logapAlANaMpi tersi jahA dharaNassa logapAlANaM' ye dakSiNendrAH santi teSAM vaktavyatA yathA dharaNendrasya , sujAyA 3, sumaNA 4' sunandA 1, subhadrA 2, sujAtA 3 aura sumanA 4 'tatthaNaM egamegAe devIe avasesaM jahA camaralogapAlANaM, evaM sesANaM tipada vi logapAlANaM' inameM eka 2 devI kA devIparivAra camara ke lopAloM kI agramahiSiyoM ke devI parivAra jaisA kahA gayA hai| isa prakAra eka 2 devI kA devI parivAra eka eka hajAra deviyoM kA ho jAtA hai / inameM se ina cAra agramahiSiyoM meM se eka eka agramahiSI aisI zakti rakhatI hai jo vaha apanI vikurvaNA dvArA eka 2 hajAra deviyoM ko aura niSpanna kara sakatI hai| isa prakAra nAgavitta lokapAla kA devI parivAra 4 hajAra kA kahA gayA hai| isa parivAra kA nAma truTika zabda se kahA hai ityAdi saba kathana camara lokapAloM kI taraha jAnanA caahiye| isI taraha kA kathana nAgavittAtirikta aura tIna isake lokapAloM ke saMbaMdha meM jAna lenA cAhiye / 'je dAhiNihANiMdA tesiM jahA sunnatA bhane (4) subhanA " tatthaNaM egasegAe devIe avasesaM jahA camaraloga pAlANa, evaM sesANa' tinha vi logapAlANa " te pratyeka azramahiSInA devI parivAra camaranA leAkapAlenI agramahiSIonA daivI parivAra jeTalA kahyo che. A rIte nAgavitta leAkapAlanI pratyeka paTTarANInA 1000-1000 devIonA parivAra kahyo che, kAraNa ke te pratyeka paTTANI 1000-1000 devIonu peAtAnI vaikriyazaktithI nirmANa karI zake che tethI cAre agramahiSIonA 4000 devIenA kula parivAra kahyo che. A rIte nAgavitta leAkapAlane devIparivAra 4000nA che. te parivArane truTika kahe che. A prakAranuM kathana nAgavitta sivAyanA bhASA viSe pazu sabhavu " je dAhiNillAniMdA tesiM jahA ghara dissa logapAlANa pi tesiM jahA dharaNAsa logapAlANa " ne hakSinA chendro che, tebhanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 bhagavatIsUtre vaktavyatA pratipAditA tathaiva pratipattavyA, lokapAlAnAmapi teSAM dakSiNendrANAM yathA dharaNasya lokapAlAnAM vaktavyatoktA tathaiva vaktavyA, 'uttarillANaM, iMdANaM jahA bhUyANaMdassa logapAlANavi tersi jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM' uttarendrANAM vaktavyatA yathA bhUtAnandasya vaktavyatoktA tathaiva bodhyA, teSAm uttarendrANAM lokapAlAnAmapi vaktavyatA yathA bhUtAnandasya lokapAlAnAM vaktavyatA pratipAditA tathaiva pratipattavyA, 'navaraM iMdANaM samvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANIya sarisaNAmagANi' navaraM vizeSastu indrANAM sarveSAM rAjadhAnyaH siMhAsanAnica sadRzanAmakAni avaseyAni, pariyAro jahA taiyasae, paDhame uddesae' parivAra : sarveSAm indrANAM yathA tRtIyazatake prathame uddeza ke pratipAditastathaiva pratipattavyaH dharaNiMdassa logapAlANaM pi tesi jahA dharaNassa logapAlANaM' jo dakSiNa dizAke Indra haiM, unakI vaktavyatA dharaNendra kI vaktavyatA jaisI kahI gaI hai| tathA dakSiNendra lokapAloM kI vaktavyatA dharaNa ke lokapAloM kI vaktavyatA ke anusAra kahI gaI hai| 'uttarillANaM iMdANaM jahA bhUyANaMdassa, logapAlANaMvi tesiM jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM' uttarendroM kI vakta. vyatA bhUtAnanda kI vaktavyatA ke jaisI kahI gaI hai| tathA uttarendroM ke lokapAloM kI vaktavyatA bhUtAnanda ke lokapAloM kI vaktavyatA tulya kahI gaI hai, aisA jAnanA caahiye| kintu-'navaraM iMdANaM savvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANI ya sarisaNAmagANi' jo vizeSatA hai vaha rAjadhAnI aura siMhAsanoM ko lekara hai kyoMki saba indroM kI rAjadhAniyAM aura siMhAsana indroM ke nAmAnusAra kahe gaye haiN| 'pariyAro jahA taiya. sae paDhame uddesae' samasta indroM kA parivAra tRtIya zataka ke prathama vaktavyatA dharaNendranI vakatavyatA anusAra samajavI. tathA dakSiNendronA lekapAlanI vaktavyatA dharaNanA lekapAlanI vakatavyatA pramANe ja samajavI. " uttarillANa iMdANa jahA bhUyANadassa, logapAlANa vi tesiM jahA bhUyANa'dasa logapAlANa" uttara zAna chandronI patavyatA bhUtAnanI vaktavyatA pramANe samajavI ane uttarendronA lekapAlanI vakatavytaa bhUtAnandanA sopAsAnI patavyatA 2vI sabhApI. "navara" 52ntu "iMdANa samvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANI ya sarisaNAmagANi "manI rAjadhAnI ane siMhAsanonA nAmamAM ja phera paDe che. dareka IdranI rAja dhAnI mane siDAsananu nAma tanA nAma pramANe 4 sabhA. "pariyAro jahA taiyasae paDhame uddesae" bharata ndrInA parivAranu 4thana trIan zatanA pahelA udezAmAM ApavAmAM Avela che, te te prakAranuM kathana ahIM paNa grahaNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2010 u05 02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 175 'logapAlANaM savvesi rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarassa leAgapAlANaM' lokapAlAnAM sarveSAM rAjadhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni abaseyAni, lokapAlAnAM parivAraH yathA camarasya leokapAlAnAmuktastathaiva vaktavyaH atha vyantaraviSaye sthavirAH pRcchanti-kAlassa NaM bhaMte ! pisAthidasya pisAyarapNo kai aggama hisIo paNNattAo ? hebhadanta ! kAlasya khalu pizAcendrasya pizAcarAjasya kati agramahiSya : prajJaptA : ? bhagavAnAha-' ajjo! cattAri aggama hisIo paNNattAo' he AryA : kAlasya pizAcendrasya catana : agramahiSyaH prajhaptAH, taM jahA-kamalA 1, kamalappabhA 2 uppalA 3 mudaMsaNA 4 tadyathAkamaLA1 kamalaprabhAra utpalAI sudrshnaa4,c| 'tattha NaM egamegAe, devIe, egamegaM uddezaka meM kahe anusAra hai| 'logapAlANaM samvesiM rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarassa logapAlANaM' samasta lokapAloM kI rAjadhAniyAM evaM siMhAsana lokapAloM ke jaise nAma haiM unake anurUpa haiN| tathA inakA parivAra camara ke lokapAloM ke parivAra jaisA hai aisA samajhanA caahiye| ava sthavira vyantaroM ke viSaya meM pachate haiM-'kAlassa NaM bhaMte ! pisAyiMdassa pisAyaraNNo kai aggamA hisIo paNNattAo' hai bhadanta ! pizAcoM ke indra jo pizAcoM ke rAjA jo kAla haiM unakI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattoo' he Ayo ! pizAcendra kI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'kamalA 1, kamalappa mA 2, uppalA 3, sudaMsaNA 4' 42. " logapAlANa savvesiM rAyahANoo sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, pariyAro jahA camarassa logapAlANa" samasta soyAbInI 24thaaniiy| manasihAsanAnAM nAma, te lokapAlanA nAma pramANe ja samajavA. te lokapAlanA parivAranuM kathana camaranA lokapAlanA parivAranA kathana pramANe samajavuM. have sthavira bhagavAna mahAvIra prabhune vyantaro viSe prazna pUche che___"kaalss Na bhaMte ! pisAyiMdassa pisAyaranokai aggama hisIo paNNattAo? he bhagavana! pizAconA indra, pizAcarAja kALane keTalI ajhamahiSIo che? bhaDAvIra prbhune| uttara-" ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo" hai mAya!! pizAyendrane yA2 aymlissiiy| 4ii che. "taMjahA" tamanA nAma mA pramANe cha-"kamalA, kamalappabhA, uppalA, sudaMsaNA" (1) bhasA, (2) bharalA, (3) S5 mana (4) sucanA. "tatkSaNa egamegAe devIe egamega zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa devIsahassaM, sesaM jahA camaralogazAlANaM, pariyArA taheva' tatra khalu catasRSu agrama hiSISu madhye ekaikasyA devyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, zepaM yathA camaralokapAnAnAM pratipAditaM tathaiva pratipattavyam, tathAca tAbhyazcatasRbhyo'gramahiSIbhyaH ekaikA devI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAra vikuSitum prabhuH, evameva sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityabhiprAyeNAha-parivArastathaiva-camaraleokapAlavadeva bodhyam, 'navaraM kAlAe rAyahANIe, kAlaM si sIhAsaNaMsi, sesaM taMceva, evaM mahAkAlassa vi' navaram-vizeSastu kAlAyaryA rAjadhAnyAM, kAle siMhAsane iti vaktavyam, zeSaMtadeva kamalA 1, kamalaprabhA 2, utpalA 3 aura sudarzanA 'tastha NaM egamegAe devIe, egamegaM devIsahassaM, sesaM jahA camaralogapAlANaM pariyAro taheva' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka eka hajAra kA hai| bAkI kA aura kathana camara lokapAloM ke kathana jaisA kahA gayA hai / tathA ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSo kI aisI zakti hai jo ve cAheM to apanI vikurvaNA se aura bhI eka 2 hajAra deviyoM kA nirmANa kara sakatI haiN| isa taraha pizAcendra kAla kA devI parivAra 4 hajAra kA ho jAtA hai. jo kAla kA Tika isa nAma se kahA gayA hai / isI abhiprAya se sUtrakAra ne "parivAro taheva" camara lokapAla kI taraha isakA parivAra jAnanA cAhiye aisA kahA hai / parantu camara lokapAla kI vaktavyatA meM aura isakI vaktavyatA meM jo antara AtA hai vaha rAjadhAnI aura siMhAsana ke nAmakI apekSA se AtA hai| isakI rAjadhAnI kA nAma kAlA aura devIsahassa, sesaM jahA camaralogapAlANa pariyArA taheva" mAyA amaDiyAmAmAMnA pratyeka amahiSIne parivAra 1000-1000 devIone che. bAkInuM samasta kathana camaranA lokapAlanA kathana anusAra samajavuM. kahevAnuM tAtparya e che ke te pratyekaagramahiSI potAnI vikRrvaNA zaktithI 1000-1000 devIonI vidurvaNa karI zake tethI pizAcendra kALane 4000 no devI parivAra thAya cha. 22 janu truTi: upAya che. mAza "parivAro taheva" yamaranA lokapAlanA parivAra je tene parivAra kahevAmAM Avyo che. camaranA lokapAlanI vaktavyatA karatAM pizAcendranI vaktavyatAmAM je taphAvata che, te rAjadhAnI ane siMhAsananA nAmamAtrane ja che. pizecendranI rAjadhAnInuM nAma kAlA che ane tenA siMhAsananuM nAma kALa siMhAsana che. bAkInuM samasta kathana camaranA lekapAlAnA kathana anusAre samajavuM.. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmanamahiSInirUpaNam 177 camaralokapAlavadeva bodhyam / evaM pUrvoktarItyA mahAkAlasyApi caraleokapAlavadevAvase yam / sthavirAH pRcchanti-'suruvassa NaM bhaMte ! bhUiMdasma bhUyaraNNA pucchA?' he bhadanta ! murUpasya khalu bhUtendrasya bhUrAjasya kati agramahiSya : prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo ! cattAri aggamahisAopaNattAo' he AryA :! surUpasya bhUtendrasya catastra : agrasahiSyaH prajJaptA : ' taMjahA-rUvabaI 1, bahurUvAra, suruvA3 subhagA4,' taghathA-rUpavatI1, bahurUpAra surUpA3 subhagA4, ca / 'tatthaNaM egamegAe, sesaM jahA kAlassa, evaM paDihavassavi' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyA agramahiSyAH eka.kaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH zeSaM yathA kAlasya pratipAdita tava pratipattanama, tathAca tAbhyazcatasRbhyo'gramahiSIbhyaH ekaikAdevI anyat ekaikaM devIsahasraM parivAra vikupituM prabhu : samarthA, evameva siMhAsana kA nAma kAla hai| bAko kI aura saba isakI vaktavyatA camara lokapAla kI taraha hai| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'surU. vassa NaM bhaMte ! bhUidasta bhUyarapaNo pucchA' he bhadanta ! bhUtendra bhUtarAja surUpa kI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri aggamahisIopaNNattAo' he AyoM! bhUtendra surUpa kI agramahiSiyAM cAra kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rUvavaI 1, bahurUvA 2, surUvA 3, subhagA 4' rUpavatI 1, bahurUpA 2, surUpA 3, subhagA 4-'tatthaNaM egamegAe, sesaM jahA kAlassa, evaM paDirUvassa vi' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai bAkI kA aura saba kathana kAla ke kathana jaisA jAnanA caahiye| tathA-ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kI aisI zakti viziSTa hai ki yadi vaha cAhe to apanI vikurvaNA zakti dvArA anya aura 1-1 hajAra devI parivAra ko sthavizano prazna--" suruvassa Na bhaMte ! bhUiMdassa bhUyaraNNo pucchA" mA. van ! bhUtanA Indra, bhUtarAja surUpane keTalI ajhamahiSIe kahI che? maDAvIra prbhune| uttara-" ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo"3 bhAryA ! bhUtendra, bhuut||4, su352 yA2 paTTI hI che. "taMjahA" tamanai nAma pramANe cha-(1) 35vatI, (2) 35, (3) su35|| bhane (4) subhA. " tatthaNa egamegAe, sesaM jahA kAlasa evaM paDisvassa vi" te pratyeka agramahiSIno devIparivAra 1000-100 devIone kahyo che. bAkInuM kathana pizAcendra kALanA kathana anusAra samajavuM. eTale ke te pratyeka agra. mahiSImAM evI zakti che ke te potapotAnI vikriyazaktithI 1000-1000 bha0 23 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ E mment bhagavatIsUtre sapUrvAparega catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate, ityAdi pUrvoktarItyA svayamUhanIyam, evaM pUrvoktarItyA pratirUpakasyApi kAlavadeva catasraH agramahiSyaH prajJaptA, anyat sarva kAlavadeva bodhyam / sthavirAH pRcchanti-' puNNamadassa NaM bhaMte ! jakkhidassa pucchA ? he bhadanta ! pUrNabhadrasya khalu yakSendrasya kati agramahiSya : prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAnAha'anjo ! cattAri agramahisIo paNNattAo' he bhAryA :! pUrNabhadrasya yakSendrasya catasra : agramahiSya : prajJaptA :, taM jahA-punnA? bahuputtiyAra uttamA3 tArayA 4 tadyathA-pUrNA 1 bahuputrikAra uttamA 3 tArakA4 ca 'tatthaNaM egamegAe sesaM jahA niSpanna kara sakatI hai / isa taraha isakA devI parivAra cAra hajAra kA ho jAtA hai-isakA yaha truTika-varga hai| isake Age kA aura bhI saba kathana apane Apa pUrvokta rUpa se samajha lenA caahiye| pratirUpaka kI bhI kAla kI taraha 4 agramahiSiyA~ haiM / isakI bhI vaktavyatA kAlakI vaktavyatA jaisI hI hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'puNNabhaddassa NaM bhaMte ! jakkhidassa pucchA' he bhadanta ! yakSendra pUrNabhadra kI kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Ayo ! pUrNabhadra kI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'punnA, bahupu. siyA, uttamA, tArayA,' pUrNA 1, bahuputrikA 2, uttamA 3 aura tArakA 4 'tatthaNaM egamegAe sesaM jahA kAlassa' inameM eka 2 agramahiSIkA devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte tene devI parivAra 4000 devIone thAya che. A devIparivArane ja tenuM truTika kahevAmAM AvyuM che. bAkInuM samasta kathana kALa IndranA kathana pramANe samajavuM. pratirUpakanI vaktavyatA paNa pizAcendra kALanI vaktavyatA jevI samajavI eTale ke tene paNa cAra agramahiSIo che. tenI dareka agramahiSIne 1000-1000 devIone parivAra che. tethI teno parivAra 4000 devIone che. sthavimAna prazna-" puNNabhahassa Na bhaMte ! jakkhiMdassa pucchA" upan! yakSanA Indra pUrNabhadrane keTalI agamahiSIo kahI che? maDAvIra prabhu utta2-" ajjo! cattAri agamahisIo paNNattAo". mAyA! yamendra 5 sadane yAra maamaDiSI hI che. " jahA" tamanAM nAma L pramANe cha-" puNNA, bahupattiyA, uttamA, tArayA" (1) pUrdhA, (2) mani (3) uttamA bhane (4) tA21, "tatthaNa' egamegAe sesaM jahA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za010 u05 202 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 179 kAlassa' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyA : agramahiSyA : ekaikaM devosahasraM parivAra :prajJapta:, zeSaM yathA kAlasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam tathAca-tAbhyazcatasRbhyo'yamahiSIbhya : ekaikA agramahiSI anyat ekaikaM devIsahasra parivAraM vikuktuiM prabhu : samarthA, evameva sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityAdikaM kAlaprakaraNoktarItyA'vaseyam / 'evaM mANibhaddassavi' evaM pUrNabhadravadeva maNibhadrasyApi catastro. 'gramahiSya : prajJaptAH, anyat sarvaM pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / sthavirA : pRcchanti-'bhImassaNaM bhaMte ! rakkhasiMdassa pucchA' he bhadanta / bhImasya khalu parivAra kAlako agramahiSiyoM kI taraha eka 2 hajAra devIkA kahA gayA hai| isase saMbaMdhita Age kA aura saba kathana kAla ke prakaraNa meM kathita kathana ke anusAra samajhanA cAhiye / tathAca ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI meM apanI vikurvaNA zakti dvArA anya aura eka hajAra devI parivAra ko utpanna karane kI zakti hai. isa prakAra isakA devI parivAra cAra hajAra kA kahA gayA hai / yaha devI parivAra isakA truTika hai| ityAdi Age kA aura avaziSTa kathana kAla prakaraNa meMkahI rIti ke anusAra svayaM lagAnA caahiye| 'evaM mANibhaddassa vi' pUrNabhadra kI taraha maNibhadra ke viSaya meM bhI kathana jAnanA cAhiye-maNibhava kI bhI cAra agramahiSirNa kahI gaI haiM-ityAdi rUpa se saba kathana kara lenA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'bhImassa NaM bhaMte! rakkhasi. dassa pucchA' he bhadanta ! rAkSasendra bhIma kI agramahiSiyA~ kitanI kahI kAlassa" te pratye: mamAlinInA vAparivAra pizAyendra 100-mamADapI. enI jema eka eka hajArane kahyo che tene anulakSIne bAkInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM. jemake.."te cAra agramahiSImAMnI pratyeka amahiSI eka eka hajAra devInI vikrvaNu karI zakavAne samartha hoya che. tethI cAre agramahilIe kula 4000 devIonI viturvaNuM karI zake che. A rIte pUrNabhadrane devI parivAra 4000 devIone che. e devI samUhane ja tenuM buTika kahe che." tyAra pachInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana anusAra samA.. " eva mANibhadassa vi" 5 bhadranA 24 malinu kathana paNa samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatI sUtre rAkSasendrasya kati agramahiSya : prajJaptA : ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! cAri aggamahisIo paNNattAo' he AryA : bhImasya catasraH agramahiSya : prajJaptA, taMjahA - paumA 1, paumAvaI 2 kaNagA 3 rayaNappamA 41 tadyathA- padmA 1 padmAvatI 2, kanakA 3, ratnaprabhA 4, ca / tatthaNaM egamegAe, sesaM jahA kAlassa' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyA : agramahiSyA : ekaikaM devI sahasraM parivAra : prajJaptaH, zeSaM yathA kAlasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam, tathAcaMtAbhyazcatasRbhyo'gramahiSobhya ekaikA agramahipI anyat devIsahasraM parivAraM trikurvituM prabhuH samarthA, evameva sapUrvApareNa catvAri devIsahasrANi parivAro bhavati, tadetat truTikaM nAma varga ucyate ityAdi sabai kAlama karaNe/ktava devAva se yam / ' evaM mahAbhImassavi' evaM pUrvoktarItyaiva mahAbhImasyApi rAkSasendrasya kAlavadeva gaI haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Ayo ! rAkSasendra bhIma kI agramahiSiyAM cAra kahI gaI haiN| taM jahA ' jo isa prakAra se haiM- 'paumA, paumAvaI, kaNagA, raNabhA' padmA 1, padmAvatI 2, kanakA 3 aura ratnaprabhA 4 'tattha NaM egamegAe sesaM jahA kAlassa' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra 1-1 hajAra kA hai tathA ina cora agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI apanI vikurvaNa zakti dvArA anya aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra ko niSpanna kara sakatI hai / isa taraha bhIma kA devI parivAra 4 hajAra kA kahA gayA hai / yaha bhIma kA truTika hai| isake Age kA aura saba kathana kAla prakaraNa meM jaisA kahA jA cukA hai| vaisA hI hai aisA samajhanA cAhiye. 'evaM mahAbhIma he bhagavan ! sthavironA prazna - bhImassa Na bhaMte! rakkhasiMdasya pucchA rAkSasendra bhImane keTalI agrasahiSIe kahI che ? >" mahAvIra prabhunA uttara- " ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo " De A ! rAkSasendra bhImane cAra agrasahiSIe kahI che. taMjA ' temanAM nAbhI yApramANe che - " paumA, paumAvaI, kaNagA, rayaNappabhA (2) padmA, (2) padmAvatI, (3) anaDA bhane (4) ratnaprabhA " tatthaNa egamegAe sesaM jahA kAlassa" te pratyeka agramahiSIne eka eka hajAra devIonA piravAra che, kAraNa ke te pratyeka azramahiSI potAnI vaikriyazaktithI eka eka hajAra devIenuM nirmANa karavAne samatha hAya che. A rIte rAkSasendra bhImanA 4000 devIonA parivAra thAya che. A devIparivArane tenu truTika kahe che. tyAra pachInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavu'. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TokA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSonirUpaNam 181 catasra : agramahiSya : prajJaptA:, zeSaM kAlaprakaraNoktavadevAvase yam / sthavirAH pRcchanti-'kinnarastaNaM bhaMte ! pucchA ?' he bhadanta ! kinnarasya khalu kati agramahiSya : prajJaptA : iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! catnAri AgamahisIo paNattAo' he AryAH ! kinnarasya catasraH amahiya : prajJaptA : 'taMnahA-baDesA 1, ketumaI 2, raisegA 3, raippiyA 4,' tadyathA-vataMsA 1, ketumatI2 ratisenA 3 ratipriyA 4, ca 'tatthaNaM se saMtaMceva' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyAH agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAra : zeSaM tadeva camaralokapAloktavadeva avase yam tathAca-tAbhya : ekaikA devIsahasraM parivAraM vikurvituM prabhu : ityAdi ssa vi' isI prakArakA kathana mahAbhIma ke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| isakI bhI cAra agramahiSiyAM haiN| Adi Adi-aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'kinnarassa NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! kinnara kI kitanI agramahiSiyoM kahI gaI haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo cattAri aggamahisIo paNNattAoM' he AyoM ! kinnara kI agramahipiyAM cAra kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM- 'vaDeMsA 1, ketumaI 2, raiseNA 3, raipiyA 4' vataMsA 1, ketumatI 2, ratisenA 3 aura ratipriyA 4, 'tattha NaM sesaM taM ceva' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA aura saSa kathana camara ke lokapAla kI taraha se jAnanA caahiye| tathAca-unameM se eka 2 devI apanI SikurvaNA zakti dvArA eka 2 hajAra devI parivAra kI aura bhI vikurvaNA kara sakatI hai eva mahAbhImassa vi " mahAlImane 55 yAra amaliSIyA cha. tamanA paNa 1000-1000 devIone parivAra che, ItyAdi samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM. sthavizanA prazna- kinnarassa Na bhate ! pucchA" ke lagavan ! jAnA Indrane keTalI ajhamahiSIo che? mahAvIra prbhun| utta2-" ajo cattAri aggamahisIo paNNattAo" se mAyanazana chandrana yA2 mamahiSIyA 4DI cha. " tajahA" tamanAM nAma nIya pramANe -"vaDe sA, ketumaI, raiseNA, raippiyA" (1) patasA, (2) tumatI, (3) 2tisenA bhane (4) 2tipriyA. " tatthaNa sesaM taceva "te cAramAMnI pratyeka agramahiSIne eka eka hajArane devI parivAra che. te pratyeka devI pitAnI vikRNAzaktithI eka eka hajAra devIonuM nirmANa karI zake zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 bhagavatIsUtre bodhyam 'evaM kiMpurisassa vi' evaM pUrvoktarItyaiva kimpuruSasyApi catasra: agravahiSpa : prajJaptAH, anyat sarva kinnaroktarItyaiva kimpuruSasyApi abaseyam, sthavirAH pRcchanti- sappurisassa NaM pucchA' he bhadanta ! satpuruSasya kati apramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo! cattAri aggama hisIo paNNattAo' he AryAH! sthavirAH! satpuruSasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH , taMjahA-rohiNI 1, navamiyA 2, hirI 3, puSphAI 4, tdythaa-re|hinnii 1, navamikA 2, hIH 3 puSpavatI, 'tatthaNaM egamegAe0 sesaM taMceva' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye ekaikasyAH agramahiSyAH ekaikaM devosahasraM parivAraH prajJaptaH, zeSaM tadeva-kAlapakaraNoktarItyaivAvaseyam, tAbhya ekaikA devI ekaikaM devIsahasraM. ityAdi saba Age kA kathana jAnanA cAhiye / 'evaM kiMpurisassa vi' isI prakAra se kiMpuruSa ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM aisA jAnanA cAhiye / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'sappurisassa NaM pucchA' he bhadanta ! satpuruSa ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he AyoM ! satpuruSa kI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rohiNI, navamiyA, hirI, puSphavaI' rohiNI 1, navamikA 2, hI 3 aura puSpavatI 4 'tattha NaM egamegAe sesaM taM ceva' inameM eka 2 devI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| inameM se-ina cAra deviyoM meM se-eka 2 devI-apanI 2 vikurvaNA zakti dvArA apane devI parivAra se bhI atirikta aura eka hajAra devI parivAra ko utpanna che. A rIte kinnarendra devI parivAra 4000 devIone thAya che te 4000 nA devI parivArane kinnaredranuM buTika kahe che. bAkInuM samasta kathana AgaLanA kathana pramANe samajavuM. "evaM kiMpurisastra vi" me pramANe puruSane 55 yAra mAlavIya kahI che. temane viSe paNa AgaLa mujaba vakatavyatA samajavI. sthavirAna prazna-"sappurissa Na pucchA" mAvan ! satpuruSana kI agramahiSIo kahI che? __maDAvI2 prmun| uttara -" ajjo ! cattAri aggamahisIo paNNattAo" 3 mAryo ! satpuruSane yAra smddipii| 30 cha. " taMjahA" tamanai nAmanAye pramANe cha-" rohiNI, navamiyA, hirI, puSphavaI" (1) 2 0, (2) navabhiDA, (3) hI mana (4) pu055tI. " tatthaNa egamegAe. sesaM taceva" te pratyeka agnamahiSIne eka eka hajAra devIone parivAra che, te pratyeka devI pita zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za010 305 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNa 183 parivAra vikurvituM prabhuH ityAdibodhyam / 'evaM mahApurisassa vi' evaM pUrvoktarItyA mahApuruSasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, ityAdi sarva svayamUhanIyam / stha. virAH pRcchanti 'atikAyassa NaM pucchA' he bhadanta ! atikAyasya khalu mahoragendrasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'ajjo ! cattAri aggamAhisIo pagattAo' he AryAH ! atikAyasya catasraH agramahiSyaH prajJaptA:, 'taMjahA-bhuyaMgA 1, bhuyaMgavai 2, mahAkacchA 3, phuDA 4,' tadyathA-bhujaGgA 1, bhujaGgabatI2, mahAkacchA 3, sphuTAca 4, tattha NaM egamegAeTha sesaM taMceva' tatra khalu catasRSu madhye ekaikasyA agnamahiSyA ekaikaM devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, zeSaM tadeva pUrvoktakAlAdivadevAvaseyam, tathAca ekaikA devI ekaikaM devIsahasraM parivAra vikurvituM kara sakatI hai / ityAdi saba Age kA kathana kAla ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA jAnanA cAhiye. 'evaM mahApurisassa vi' isI prakAra kA kathana mahApuruSa ke saMbaMdha meM bhI kara lenA cAhiye / adha sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'atikAyassa NaM pucchA' he bhadanta ! mahoragendra atikAya ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM'ajo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he ApoM! mahoragendra atikAya ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'bhuyaMgA, bhuyaMgavaI, mahAkacchA, phuDA' bhujaMgA 1, bhujaGgavatI 2, mahAkacchA 3, aura sphuTA 4, 'tattha NaM egamegAe. sesaM taM ceva' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA hai| ityAdi aura saba kathana isakA kAla prakaraNokta kathana pitAnI vikuvaNa zakti vaDe bIjA ekaeka hajAra devIonA parivAranI vikRNA karI zake che. bAkInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana anusAra samajavuM. "evaM mahApurisassa vi" prA2nu thana mahApuruSa vi 511 sama. sthaavishn| prazna-" atikAyassa Na bhaMte ! pucchA" 8 sAvan ! bhdd|2gendra atikAyane keTalI ajhamahiSIo kahI che? mahAvIra prabhune uttara" ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo" 3 AryA ! bhAgendra atiprAyane yAra bhshrmhissiime| 4ii che. "tajahA" tamanA nAma nIya pramANe cha-" bhuyagA, bhuyaM gavai, mahAkacchA, phuDA" (1) su||, (3) sugapatI, (3) mhch| mana (4) TA. "tattha egamegAe0 sesataceva"te pratyeka agramahiSIne eka eka hajAra devIone parivAra che. te pratyeka devI pitAnI vimurvaNa zakti vaDe bIjA eka eka hajAra devIonA parivAranuM nirmANa karI zake che. bAkInuM samasta kathana pizAcendra kALanA kathana pramANe samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 bhagavatIsUre prabhuH, 'evaM mahAkAyassavi' evaM pUrvoktarItyA mahAkAyasyApi catasraH agrasahiSyaH prajJaptAH ityAdikaM sarvamahanIyam / sthavirAH pRcchanti-'gIyaraissa NaM bhaMte / pucchA' he bhadanta ! gItaratezca khalu kati agramahiSyaH prajJaptA: ? bhagavAnAha-'ajjo cattAri aggamahisIo paNNatAo' he AryAH ! gItarateH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-sughosA 1, vimalA2, sussarA 3, sarassaI 4, tadyathA-sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3, sarasvatI 4, ca ' tattha NaM egamegAe devIe, sesaM taM ceva' tatra khalu catasRSu madhye ekaikasyA devyAH agramahiSyAH ekaikaM devIsahasraM parivAraH ke jaisA jAnanA cAhiye / tathAca-eka eka devI apanI vikurvaNA zakti se apane devI parivAra ke atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra ko niSpAdita kara sakatI hai| 'evaM mahAkAyasma vi' isI prakAra se mahAkAya ke saMbaMdha meM bhI "usakI cAra agramahiSiyAM haiM" ityAdi saba kathana jAnanA cAhiye / aba sthavira aisA pUchate haiM-'gIyara issa NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta! gItarati ke kitanI agramahiSiyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo cattAri aggamahimIopaNNattAo' he Ayo ! gItarati ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'sughoSA 1, vimalA 2, sussarA 3, sarassaI 4' sughoSA 1, vimalA 2, susvarA 3, aura sarasvatI 4 'tattha NaM egamegA devIe, se saMtaM ceva' inameM se eka eka agramahiSI kA devIparivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| thAkI kA aura saba kathana pUrvokta rIti ke anusAra " evaM mahAkAyassa vi" me4 pramANe mAyane 54 yA2 samahiSAmA cha. tene anulakSIne bAkInu samasta kathana AgaLanA kathana anusAra samajavuM. sthavizanA prazna-" gIyaraissa Na'. bhaMte ! pucchA" umApan! gIta. ratine keTalI agamahiSIo kahI che? mahAvIra prabhunA utta2-" ajjo! cattAri aggamahisIo paNNatAo" 3 Ayo ! bhAtatine yA2 abhddissiiy| 4ii 2. " tajahA" temanA nAma nIya prabhArI cha-" sughosA, vimalA, surasarA, sarasnaI (1) sudhISA, (2) vimalA, (3) susv| mana (4) sarasvatI. "tatthaNa egamegAe devIe, sesaM taceva" ta pratyeka agramahiSIne eka eka hajAra devIone parivAra kahyo che. mADInu samasta thana 5DA prabhAnu sabhA "eva' gIyajasasa vi " me21 4Anu thana gItayazana parivAra mAnA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 185 prajJaptA :, zeSaM tadeva-pUrvoktarItyaivAvaseyam / 'evaM gIyajasamsa vi' evaMpUrvoktarItyaiva gItayazaso'pi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH zeSaM kAlabadavase yamityAha- 'samvesi eesi jahA kAlassa' sarveSAma eteSAma pUrvoktAnAM kinnarakimpuruSAdInAM vaktavyatA yathA kAlasyoktA tathA bodhyA, 'navaraM sarisanAmiyAo rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sesaM taM ceca' navaraM-vizeSastu-sadRzanAmikArAja dhAnyaH, siMhAsanAnica sadRzanAmakAni abaseyAni, zeSaM tadeva-pUrvoktaradeva bodhyam / sthavirAH pRcchanti-'caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaraNNA pucchA' he bhadanta ! candrasya khalu jyautiSendrasya jyotiSikarAjasya kati agramahiSya : prajJaptA : ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo cattAri aggamAhisIo paNNattAo, he AryAH ! candrasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, hI samajhanA cAhiye 'evaM gIyajasassa vi' pUrvokta paddhati ke anusAra hI gItayaza ke bhI cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM. isake Age kA kathana kAla ke jaimA jAnanA cAhiye. yahI bAta mavesiM eesi jahA kAlassa' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai arthAt kinnara liMpuruSa Adi kI vaktavyatA kAla kI vaktavyatA jaisI prakaTa kI gaI hai| 'navaraM sarisanAmiyAo, rAyahANIo, sIhAsaNANi ya sesaM taceva' ina saba kI rAjadhAniyAM aura siMhAsana jaise inake nAma hai usI ke anusAra haiN| bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai| anya sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'caMdassa NaM bhaMte ! joDa siMdassa joisaraNo pucchA' he bhadanta ! jyotiSkoM ke indra aura jyotiSakoM ke rAjA candra ke kitanI agramahiSayAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'ajo cattAri agamahisIo paNNattAo' he AyoM / jyotiSkoM ke viSayamAM paNa samajavuM. eTale ke tene paNa cAra agramahiSAo che, ItyAdi 4thana pUlita paddhati anusAra sabhA. me pAta sUtrAre " savvesiM eesiM jahA kArassa" ! sU54 6258 cha. 254thananu tA5ya se cha ke kiM puruSathI laIne gItayaza paryaMtanA IndronI vaktavyatA kAlendranI vaktavyatA anusAra sabharavI. "navara sarisanAmiyAo rAyahANIo, sIhAsaNANi ya, sesaM taceva" te mayAM chandronA nAma prabhArI tamanI ghaanii| ane temanAM siMhAsanonAM nAma samajavA. bAkInuM samarata kathana pUrvokta kathana pramANe samajavuM. have sthaviro tikedro viSe nIce pramANe prazna pUche che"cNdss NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaraNNo pucchA" bhagavana 1 nyotiSa denA Indra, jatiSkarAja caMdrane keTalI amahiSIo che? mahAvIra prabhune bha0 24 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'taMjahA-caMdappabhA 1, dosiNAbhA 2, azcimAlI 3. pabhaMkarA 4,' tadyathA-candraprabhA 1, jyotsnAbhA 2, acirmAlI 3, prabhAkarA 4 ca, 'evaM jahA jIvAbhigame joisiya uddesae taheva' evaM pUrvoktarItyA yathA jIvAbhigame tRtIyapratipattI jyotiSiko ddeza ke pratipAditaM tathaivA-trApi pratipattavyam , tathAcoktaM jIvAbhigame-'tatthaNaM egamegAra devIe cattAri cattAri devIsAhassIo parivAro paNNatto, pahUNaM tAo egamegA devI annAiM cattAri cattAri devIsahassAiM parivAra viuvvittae, evAmeva sapudhAvareNaM solasa devIsAhasIo paNattAo' ti 'tatra khalu ekaikasyA devyAzcatvAri catvAri devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, prabhuH khalu tAbhyaH ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAra vikurvitum, indra aura jyotiSkoM ke rAjA candra ke cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiN| 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'caMdappabhA, dosiNAbhA, acimAlI, pabhaMkarA' candraprabhA 1, jyotsnA 2, acirmAlI 3, aura prabhaMkarA 4, 'evaM jahA jIvAbhigame joisiya uddesae naheva' yahAM jaisA jIvAbhigamasUtra meM tRtIyapratipatti meM jyotiSika uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye. vahAM aisA kahA gayA hai-'tattha NaM egamegAe devIe cattAri cattAri devisAhassIo parivAro paNNatto, pahUrNa tAoM egamegA devI annAiM cattAri cattAri devIsahassAI parivAraM viuvittae, evAmeva sapucAvareNaM solasadevI sAhassIo paNNattAo' inameM se eka eka devI kA parivAra cAra cAra hajAra deviyoM kA kahA gayA hai. isake atirikta ye cAroM hI deviyAM apanI 2 vikurvaNA zakti ke dvArA isa parivAra ke sivAya anya aura bhI cAra 2 hajAra deviyoM ko utpanna uttara- " ajjo! cattAri agamahisIo paNNattAo" mA ! jyoti Dendra yandrana yAra smlissiiy| 4ii che. 'taMjahA" tamanAM nAma nIya pramANe che-" caMdappabhA, dosiNAbhA, accimAlI, pabhaMkarA" (1) yandraprasA, (2) jyotsnAmA, (3) mAghI mane (4) prama21. " evaM jahA jIvabhigame joisiyauddesae taheva" pAbhirAma sUtranA nyotiSi uddezAmA dyA pramANenuM kathana ahIM grahaNa karavuM joIe tyAM A viSayane anulakSIne mA pramANe yuM cha- " tatthaNaM egamegAe devIe cattAri cattAri devIsAhassIo parivAro paNNatto, pahUNaM tAo egamegA devI annAiM cattAri cattAri devIsahassAI parivAra viuvittae. evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devI sAhassIo paNNattAo" te pratyeka agramahiSIne cAra cAra hajAra devIone parivAra kahyo che. vaLI te pratyeka agramahiSI potapotAnI vikurvaNa zakti vaDe 4000-4000 anya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 187 evameva sapUrvApareNa SoDazadevIsahasrANi prajJaptAni, iti / anyat pUrvoktavadeva bodhyam / 'sUrassa vi mUrappamA 1, AyavAbhA 2, acimAlI 3, pabhaMkarA 4,' sUryasyApi catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-sUryaprabhA 1, AtapAbhA 2, arcimAlI 3, prabhAkarA 4,' 'sesaM taMceva, jAva No cevaNaM mehuNavattiyaM ' zeSa tadevapUrvoktavadeva bodhyam yAvat-tatra khalu ekaikasyAH devyAH catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraH prajJaptaH, tAbhyazca ekaikA devI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAraM vikucitum prabhuH, evameva sapUrvApareNa poDaza devIsahasrANi prjnyptaani| tadetat truTikaM nAma varga ucyate, ityAdi pUrvoktarItyaivAva se yam yAvat-no caiva khalu maithunapratyayikam / sthavirAH pRcchanti-'iMgAlassa NaM bhaMte ! mahaggahassa kara sakatI haiM. isa prakAra isakA saba devI parivAra 16 hajAra kA hotA hai 'sUrassa vi sUrappabhA, AyavAbhA, acimAlI, pabhaMkarA' sUrya kI bhI 'sUryaprabhA 1 AtapAbhA 2, acirmAlI 3 aura prabhaMkarA 4' ye cAra agramahiSiyAM kahI gaI haiM / 'sesaM taM veva jAva Noceva NaM mehuNavattiyaM' bAkI kA aura saba isa viSaya kA kathana pahile jaisA hI hai-yAvat eka 2 devI kA parivAra cAra 2 hajAra deviyoM kA hai. isake atirikta ve pratyeka apanI 2 vikurvaNA zakti dvArA anya aura bhI cAra 2 hajAra deviyoM kI niSpatti kara sakatI haiM / isa prakAra se isakA saba kula devI parivAra 16 hajAra kA hotA hai isakA nAma sUryakA truTika varga kahA gayA hai. ityAdi saba isa viSaya saMbaMdhI vaktavyatA pUrvameM jaisI kahI gaI devIonuM nirmANa karavAne paNa samartha hoya che. A rIte candrane kula 16000 hevIge n| parivA2 thAya che. "sUrassa vi sUrappabhA, AyavAbhA, accimAlI, pabhekarA" sUyane 55 mA yAra amaDipI me| che.-(1) sUrya pramA, (2) mAtapAlA, (3) marthitI bhane (4) prama422. " sesa ta ceva, jAva No caiva NaM mehuNavattiyaM" unj samasta kathana candranA kathana pramANe samajavuM. jema ke- sUryanI pratyeka agra mahiSIne cAra cAra hajAra devIone pAravAra che. vaLI te pratyeka amahiSI pitAnI vidurvA zakti vaDe bIjA cAra cAra hajAra devIonA parivAranuM nirmANa karI zake che. A rIte sUryane 16000 devIone parivAra thAya che. te parivArane sUryanuM truTika kahe che. te potAnI sabhAmAM mithuna saMbaMdhI bhege bhegavI zakavAne samartha nathI," A kathana paryatanuM samasta kathana camarendranA pUrvokta kathana anusAra samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kai aggama hisoo pucchA' he bhadanta ! aGgArasya-maGgalasya khalu mahAgrahasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo ! cattAri aggamahisIo pagNatAo' he AryAH ! aGgArasya mahAgrahasya catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA vijayA 1, vejayaMtI 2, jayaMtI 3, aparAjiyA 4,' tadyathA-vijayA 1, vaijayantI2, jayantI 3, aparAjitA 4 ca / 'tasthaNaM egamegAe devIe sesaM taMva jahA caMdassa' tatra khalu catasRSu anamahiSISu ekaikasyAH devyAH catasraH devIsAharUyaH paricAraH prajJaptaH, tAbhyo'yamahiSIbhyaH ekaikA agramahiSI anyAni catvAri catvAri devI sahasrANi parivAra vikuvituM prabhuH, evameva sapUrvApareNa poDazadevIsahasrANi prajJahai-vaisI jAnanI cAhiye, yAvat vaha maithuna saMbaMdhI bhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM hai yahAM tk| aba sthavira prabhu se aimA pUchate haiM-'iMgAlassa NaM bhaMte ! mahaggahassa kai aggahisIo paNNattAo' he bhadanta ! mahAgraha jo aGgAra-maMgala hai umakI kitanI agramahiSiyoM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri aggamahisIo paNNa. tAo' he AryoM ! mahAgraha maMgala kI cAra paTTarAniyAM kahI gaI haiN| 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'vijayA, vejayaMtI, jayaMtI, aparAjiyA' vijayA 1, vaijayantI 2, jayantI 3, aparAjitA. 'tastha NaM egamegAe devIe sesaM taceva jahA caMdassa' inameM se eka 2 devI kA devI parivAra cAra 2 hajAra kA kahA gayA hai tathA inameM pratyeka meM aisI zakti hai jo ve usa zakti ke dvArA isa apane parivAra ke atirikta anya aura bhI 4-4 hajAra devI parivAra kI vikurvaNA kara sakatI haiM / isa prakAra se maMgala mahAgraha kA devI parivAra kula 16 hajAra kA hai| yaha isakA ve sthavira mAtA bha viSa niiyn| prazna pUche che- " iMgAlassa NaM bhaMte ! mahagahassa kaI aggamahisIo paNNattAo?" bhavana ! magara (maMgaLa) nAmane je mahAgraha che, tene keTalI paTTarANIo kahI che? mahAvIra prabhunA uttara- "ajjo cattAri aggamahisIo paNNattAo". bhAryA ! mahADa bhane 2 pttttviye| 4ii cha. "taMjahA" tamanAM nAma nAye prabhArI cha-" vijayA, vejayaMtI, jayaMtI. aparAjiyA" (1) viyA, (2) nyantI, (3) yantI bhane (4) anitA. "tatthaNaM egamegAe devIe, sesaM taMceva jahA caMdassa" te pratye: vInA yA2 yAra DA2 hevIyAnA parivAra che, ane te pratyeka devI pitatAnI vaikriya zaktivaDe bIjA cAra cAra hajAra devIonA parivAnI vikuvaNuM karI zake che. A rIte mahAgraha maMgaLane devIparivAra 16000ne thAya che. te parivArane tenuM truTika kahe che. tenA viSe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSoM nirUpaNam 189 sAni, tadetat truTikaM nAma varga ucyate, ityAdi zeSaM tadeva-pUrvoktaradeva yathA candrasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam , 'navara iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taMceva' navaram-vizeSastu-aGgArAvataMsa ke vimAne, aGgArake siMhAsane iti vaktavyam , zeSaM tadeva pUrvokta candraprakaraNavadeva svayamUhanIyam 'evaM jAba viyAlagassa vi, evaM aTThAsItIevi mahAgrahANaM bhANiya jAva bhAvake ussa' evaM-pUrbhoktarotyA yAvat-vikAlakasyApi mahAgahasya catasraH agamahiSyaH prajJaptAH, tatra khalu ekaikasyA agramahiSyaH catasraH catasro devI sAharUyaH parivAraH prajJaptaH, tAbhyaH ekaikA agramahiSI anyAni catvAri catvAri devIsahasrANi parivAra vikurvituM prabhuH, ityAdi candraprakaraNoktavadeva UhanIyam / evaM rItyA'zIterapi mahAgrahANAm-aGgAraka-vikAlakatruTika hai| bAkI kA isakA aura saba kathana candra ke parivAra jaisA kiyA gayA hai, 'navaraM iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva' isakA jo vimAna hai usakA nAma aMgArAvataMsaka hai aura siMhAsana kA nAma aGgAraka hai| avaziSTa kathana candra prakaraNa ke samAna hai| 'evaM jAva viyAlagassa vi, evaM aTThAsItIe vi maharagahANaM bhaNiyanvaM jAva bhAvakeussa' isI prakAra kA kathana vikAla mahAgraha kA hai. arthAt isa vikAla mahAgraha kI cAra paTTarAniyAM haiM-isameM eka eka paTTarAnI kA devI parivAra cAra 2 hajAra kA hai. tathA inameM se eka eka paTTarAnI aisI zaktivAlI hai jo vaha isa parivAra ke atirikta aura bhI cAra 2 hajAra devI parivAra kI vikarSaNA kara sakatI hai| ityAdi saba kathana candra prakaraNa meM kahe hue kathana kI taraha jAnanA cAhiye. isI taraha kA mAhItuM samasta 4thana yandranA thana prabhAra samana. "navaraM iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taMceva" 52nyandrana thana maMgaLamAM ATalI ja vizeSatA che-mahAgraha maMgaLanA vimAnanuM nAma aMgArAvataMsaka che, ane siMhAsananuM nAma aMgAraka che. bAkInuM samasta kathana candranA kathana mujaba samajavAnuM che. "evaM jAva viyAlagastra vi, evaM advAsItIe vi mahagahANaM bhANiyavya jAva bhAvakeutsa" me prA2nu visa mahAnu 55 4thana sabhA eTale ke vikAla mahAgrahane paNa cAra paTTadevi che. te dareka paTTadeviyeno cAra cAra hajAra devIone parivAra che, ane te pratyeka paTTarANI bIjI cAra cAra hajAra devIonuM pitAnI kriya zakti vaDe nirmANa karI zake che. vikAla mahAgraha viSenuM bAkInuM samasta kathana candranA kathana pramANe samajavuM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 bhagavatI sUtre le| hitAkSa - zanaizvarAdhunika-prAdhunika- kaNa-kaNaka-kaNa kaNaka-kavitAnakakaNasantAnakAdInAM bhAvaketuparyantAnAM sUryamajJaptimoktAnAm agramahiSyAdikaM bhaNitavyam ataeva proktam 'jAva bhAvakeussa' yAvad bhAva ketoriti / 'navaraM vaDeMsagA sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi, sesaM taM ceva' navaraM vizeSastu-avataM sakAH vimAnAvataMsakAH siMhAsanAni ca sadRzanAmakAni avaseyAni zeSaM tadeva candraprakaraNoktatradeva avaseyam / sthavirAH pRcchanti- 'sakassa NaM bhaMte! deviMdassa, devaraNa pucchA' he bhadanta / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya kati agra mahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! aTTha aggamahisIo paNNatAo' he AryAH ! zakrasya aSTau agramahiSyaH prajJaptAH, taMjahA - paumA 1, sitrAra, kathana aTThAsI mahAgrahoM kI aMgAraka, vikAlaka, lohitAkSa, zanaizvara, Adhunika, prAdhunika, kaNa, kaNaka, kaNakaNaka, kaNavitAnaka Adi bhAvaketaka ke grahoMkI - jo ki sUryaprajJapti meM kahe hue haiM agramahiSI Adi kA jAnanA caahiye| isI bAtako kahane ke liye 'jAva bhAvaussa, kahA gayA hai / 'navaraM vaDeMsagA sIhAsaNANi ya, sarisa nAmagANi, sesaM taM ceva' inake vimAnAvataMsaka, evaM siMhAsana ye saba jaise inake nAma haiM usI nAma ke haiN| bAkI kA aura saba kathana candra prakaraNa meM kahe hue anusAra hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM- sakasa Na bhaMte / deviMdassa devaraNNo pucchA' he bhadanta / devendra devarAja zakra kI kitanI paharAniyAM kahI gaI haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajjo ! aTTha aggamahisoo paNNattAo' he Aryo ! devendra devarAja zakra kI 66 jAva bhAvake umra " yA sUtrAMza dvArA sUtrAre me bAta auTa hurI che jADInA magAra, viThAlA, bohitAkSa, zanaizvara, Adhuni4, AdhuniGa, praNu, kaNuka, kaNakaNuka, kavitAnaka Adi bhAvaketu pantanA 88 grahenI vakatavyatA paNa A pramANe ja samajavI A mAM grahAne paNa cAra, cAra agrahi. SIe che, ityAdi samasta kathana candranA kathana pramANe samajavu. A badhAM honI vizeSa vaktavyatA sUrya prajJaptibhAM ApavAmAM Ave che. "navaraM vaDeM lagA zrIhAsaNANi ya sarisanAmapANi, sesaM taMceva " yandranA graMthana karatAM A praDAnA kathanamAM eTalI ja vizeSatA kahI che ke A dareka grahanA nAma pramANe ja temanA vimAnAvata'sarkAnA ane sihAsanenAM nAma samajavA joie. sthavirAno prazna- " sakkasma NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo pucchA " he bhgvan ! devendra, devarAja zarkane keTalI agramahiSIe kahI che? mahAvIra alunA uttara- " ajo ! aTu aggamahisIo paNNattAo " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmapramahiSInirUpaNam 191 seyA 3, aMjU 4, amalA 5, accharA 6, navamiyA 7 rohiNI 8 tadyathA-pamA1, zivA 2, zvetA 3, ataH 4, amalA 5 apsarA 6, navamikA 7, rohiNI 8 ca 'tatthaNaM egamegAe devIe seolasa seolasa devIsahassA parivAro paNNatto' tatra khalu aSTasu agramahiSISu madhye ekaikasyAH devyAH SoDaza SoDaza devIsahasrANi parivAra: prajJaptaH, 'pabhUNaM tAo egamegA devI annAI seolasa selama devI sahassaM pariyAra viuvittae' prabhuH samarthA khalu tAbhyo'STabhyo'yamahiSIbhyaH ekaikA devI, anyAni SoDaza SoDaza devI sahasrANi parivAra vikurvitum, 'evameva saputvAvareNaM aTThAvIsuttaraM devIsayasahassaM pariyAro, settaM tuDie evamevoktarItyA sapUrvApareNa paurvAparyeNa aSTAviMzatyuttara devIzatasahasram-aSTAviMzatisahasrAdhikaikalakSaM devIrUpaH parivAraH / tadetat truTikaM nAma vargaH / sthavirAH pRcchanti- 'pabhrUNaM bhaMte ! sake deviMda devarAyA, sohamme kappe, sohammavaDe sae vimANe, sabhAe suharamAe, ATha agramahiSiyAM kahI gaI haiM 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'paumA 1, sivA 2, seyA 3, aMjU 4, amalA 5, accharA 6, navamiyA 7, rohiNI 8, padmA 1, zivA 2, zvetA 3, aMju 4, amalA 5, apsarA 6, navamikA 7, aura rohiNI 8 'tattha NaM egamegAe devIe molasa solasa devIsahassA parivAro paNNattAo' inameM se eka eka deva kA devI parivAra 16-16hajAra ko kahA gayA hai| 'pabhUNaM tAo egamegAdevI seAlasa solasa devIsahassaM pariyAraM viuvittae' ina ATha paTTarAniyoM meM eka 2 paTTarAnI solaha 2 hajAra kA aura dUsarA devI parivAra niSpanna kara sakatI hai| 'evAmeva saputvAvareNaM aTThAvIsuttara devIsayasahassaM pariyAro, settaM tuDie' isa prakAra zakra kA devI parivAra eka lAkha 28 hajAra kA hai| yaha imakA truTika-varga hai| aba sthavira prabhu se pUchate haiM-'pabhUNaM bhaMte! sake deviMde devarAyA, seAhamme kappe sohammavaDeMsae vimANe, hai yA ! devendra, he1204 zane 2418 Hshrmddipii| 30 cha. " tajahA" tebhanI nAma nIya prabhA cha-"paumA, sivA, seyA, aMjU, amalA, accharA, navamiyA, rohiNI," (1) 5, (2) zivA, (3) zvetA, (4) bhabhU, (5) sabhA , 1) masa21, (7) nmi| mana (8) zahI . "tatthaNaM ega. megAe devIe solasa molasa devIsahassA parivAro paNNatto" te pratye: maya. mahiSAmA saNa se 612 vIyAnA parivAra yo cha. "paNaM tAo egamegA devI annAI solasa solama devIsahassa pariyAra viuvvittae" bhane te pratyeka paTTarANI pitApitAnI vikurvaNa zakti vaDe bIjI 16-16 hajAra havAmAna nirmAya 4rI za che. "evAmeva sapuvvAvareNaM aTThAvIsuttara devosaya. sahassa pariyAro, se taM tuDie" yA rIte zahanA havIparivAra 128000 nA che. tene zakanuM truTika kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 bhagavatIsUtre sakasi sIhAsaNaMsi, tuDieNaM saddhi sesaM jahA camarassa' he bhadanta ! prabhuHsamarthaH khalu kiM zakro devendro devarAjaH, saudharme kalpe, saudharmAvataMsake vimAne, sabhAyAM sudharmAyAM, zakre siMhAsane truTikena sArddha divyAna bhogabhogAn bhuJjAnA vihartum ? bhagavAnAha-zeSayathA camarasya pratipAditaM tathaiva pratipattavyam navaraM pariyAro jahA mouddesae navaraM camarApekSarA zakrasya vaktavyatAyAM vizeSastu kevalaM parivAro'vaseyaH sa ca zakraparivAro yathA mokAddezake tRtIyazatakasya prathamo. deza ke pratipAditastathaivAtrApi pratipattavyaH / sthavirAH pRcchanti-'sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo somassa mahAraNNo kai aggama hisIo ? pucchA' bhadanta : sabhAe suhammAe, sakasi sIhAsagAMsi, tuDieNa saddhiM sesaM jahA camarasta' he bhadanta ! devendra devarAja zakra saudharmakalpa meM saudharmAvata. maka vimAna meM baiThakara sudharmArabhA ke bIca kyA apane pUrvokta truTika ke sAtha bhoga bhoga sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he Aryo! jaimA pahile camara ke saMbaMdha meM kahA gayA hai vaisA hI bAkI kA kathana yahAM para jAnanA cAhiye. arthAt sudharmA sabhAmeM bhoga nahIM bhoga sakatA hai 'navaraM pariyAro jahA mouddesae / parantu camarakI vaktavyatA kI apekSA zakra kI vaktavyatA meM parivAra ko lekara aMtara AtA hai zakra kA parivAra tRtIya zataka ke prathama uddezakameM jaisA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA caahiye| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNo somassa mahAra NNo sthavizanA prazna-"pabhUNaM bhaMte ! sakke devide devarAyA, sohamme kappe, sohammavaDeMsae vimANe, sabhAe suhammAe, sarkami sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM, sesaM jahA camarassa" mAvAn ! hevendra, 31204 , saudhama 465mAM, siidhaavataMsaka vimAnanI sudharmA sabhAmAM potAnA zaka nAmanA siMhAsana para virAjamAna thaIne pitAnA truTikanI (128000 devIonA parivAranI) sAthe bhogo bhogavI zake che kharA ? mahAvIra prabhune uttara-he Aryo! camaranA prakaraNamAM kahyA pramANe ja uttara mI 5 sabhA . " navara' pariyAro jahA mouddesae " 52ntu yama. 2nA parivAra karatAM zakranA parivAramAM je vizeSatA che, te trIjA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavI. (makA nagarImAM A uddezAnI prarUpaNa thaI hatI, tethI A uddezAne makAuddezaka paNa kahe che.) 2thvishne| prazna-" sakassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaraNNA somassa mahAraNNo zrI. bhagavatI sUtra : 8
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 193 zakrasya khalu devendrasya devarAjasya lokapAlAnAM madhye somasya mahArAjasya lokapAlasya kati agramahiSyaH prajJaptAH? iti pRcchA, bhagavAnAha-'ajjo ! cattAri aggabhahisIo paNNattAo' he AryAH zakralokapAla seAmasya catasraH agra. mahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-rohiNI 1 madaNA 2 cittA 3, somA 4, tadyathArohiNI 1, madanA 2, citrA 3, seAmA 4, / 'tatthaNaM egamegAe devIe sesaMjahA camaralogapAlANa' tatra khalu catasRSu agramahiSISu ekaikasyA devyAH ekaika devI sahasraM parivAraH prajJaptA, zeSaM yathA camaralokapAlAnAM pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, tathA ca tAbhyazcatasabhyo'pramahipIbhyaH ekaikA agramahiSI anyat ekai devIsasa parivAra vikurSituM prabhuH, evamevoktarItyA sapUrvApareNa catvAri devo sahasrANi parivAraH, tadetat truTikaM nAma vargaH ityAdikaM svayamkai aggamahisIo paNattAoM' he bhadanta ! devendra devarAja zakra ke soma lokapAla kI kitanI paTTadeviyAM kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajo! cattAri agamahisIo paNNattAoM' he oyoM! zakra ke lokapAla soma kI cAra paTTadeviyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'rohiNI, madaNA, cittA, somA' rohiNI, madanA, citrA aura somA 'tattha NaM egamegAe devIe0 sesaM jahA camarassa logapAlANaM' inameM se eka eka devI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA aura saba kathana camara ke lokapAloM ke jaisA yahAM para lagA lenA caahiye| isa prakAra se ina cAra agramahiSiyoM meM se pratyeka ayamahiSI meM aisI zakti hai ki yadi ve cAhe to inake atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra kI vikurvaNA kara sakatI hai| kai aggama hisIo papNattAo" 7 11n ! hevendra, 314 zanAala soma mahArAjane keTalI agramahiSIo kahI che? mahAvIra prasunA uttara-" ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo" che A! zakanA lekapAla sema mahArAjane cAra ajhamahiSIo kahI che. " taMjahA" temanA nAma mA pramANe che.-" rohiNI, madaNA, cittA, somA" (1) Akel, (2) mahanA, (3) Nial bhane (4) sabhA. " tatthaNaM egamegAe devIe. sesaM jahA camarassa logazalANaM" yamaranA sAsanI mahiSAsAnI jema sAma lekapAlanI agramahiSIone eka eka hajAra devIono parivAra kahyo che. te pratyeka agramahiSI pitapotAnI vayi zakti vaDe bIjI eka eka hajAra devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte zakanA lekapAla samane bha0 25 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre hanIyam / navaraM sayaMpabhe vimANe, sabhAe. suhammAe, semiMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva navaraM-vizeSastu svayaMpabhe vimAne, sabhAyAM sudharmAyAM, seAme siMhA. sane iti vaktavyam, zeSaM tadeva-camaralokapAlavadevAva seyam, 'evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimAgAiM jahA taiyasae' evam-uktarItyA yAvat-yamasya, varuNasya, vaizravaNasyaca avaziSTasya zakra leokapAlatrayasyApi ekaikasya catasraH catasraH agramahiSyaH prajJaptAH, zeSaM sarvaM camaralokapAlatrayavadevAvase yam, navaraM-vizeSastu teSAM vimAnAni yathA tRtIyazatake prathamoddeza ke pratipAditAni tathaivAtrApi pratipattavyAni tatra somasya svayaMprabhaM vimAnaM proktameva zeSANAM trayANAM yamavaruNavaizravaNAnAM isa prakAra seAma lokapAla kA devo parivAra kula cAra hajAra kA hai| yaha isakA truTika hai / ityAdi aura saba kathana apane Apa jAna lenA cAhiye / 'navaraM sayaMpabhe vimANe sabhAe suhammAe somaMsi sIhAsapaMsi, sesaM taM ceva' camara lokapAla kI apekSA isa lokapAla ke prakaraNa meM aisA kathana karanA cAhiye ki isakA vimAna svayaMprabha haiM usameM sudharmA nAmakI eka sabhA hai aura usa sabhA meM soma nAmakA isakA siMhAsana hai| bAkI kA aura saba kathana camara lokapAla ke jaisA samajha lenA caahiye| 'evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAI jahA taiyasae' isI prakAra kA kathana yAvat-yama, varuNa, aura vaizramaNa-ina avaziSTa tona indra ke lokapAloM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye-arthAt inameM eka 2 lokapAla kI cAra cAra paTTadeviyAM haiM / ityAdi aura saba inake viSaya kA kathana camara lokapAla traya kI taraha samajha lenA caahiye| 4000 devIono parivAra che. tene samalekapAlanuM guTika kahe che. bAkInuM samasta 4yana yabharanA upAsanA ithana anusAra sabhA. "navara" 52ntu te thana 42di mA 4thanamA meTaTI vizeSatA cha , "sayaMpabhe vimANe, sabhAe suhammAe, somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva" zanApa sobhamahAza. janA vimAnanuM nAma svayaMprabha vimAna che, temanI sabhAnuM nAma sudhamAM sabhA che ane siMhAsananuM nAma sama siMhAsana che. bAkInuM samasta kathana camaranA lokapAlanA kathana pramANe ja samajavuM. "evaM jAva vesamaNassa, navara vimANAI jahA taiyasae" se 4Aranu kathana yama, varuNa ane vaizravaNa nAmanA bAkInA traNa kapAle viSe paNa samajavuM. eTale ke te dareka lokapAlane paNa cAra cAra paTTadevIo che ane te pratyeka paTTadevIne 1000-1000 ne devIparivAra che, ItyAdi kathana camaranA lepAlanA kathana pramANe samajavuM. paraMtu A kathanamAM vimAnanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u04 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 195 trINi vimAnAni krameNa - vaziSTha svayaM jalaM valgu, itinAmakAni santIti / sthavirAH pRcchanti 'IsANassa NaM bhaMte! pucchA, he bhadanta ! IzAnasya khalu devendrasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'ajjo ! aTTha aggamahisIo paNNattAo' he AryAH ! IzAnasya aSTau agramahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA- kaNhA 1, kaNharAI 2, rAmA 3, rAmarakkhiyA 4, 5 vasuguttA 6, vasumittA 7 vasuMdharA 8, tadyathA - kRSNA 1, kRSNarAjiH 2 rAmA 3, rAmarakSitA 4, vasU: 5, vasuguptA 3 vasumitrA 7 vasundharA-va, tattha NaM egamegAe devIe sesaM jahA sakassa' tatra khalu parantu unake kathana kI apekSA inake kathana meM vimAnoM ko lekara vize patA kahI gaI hai seA jaise tRtIyazataka ke prathama uddezaka meM vimAna kahe jA cuke haiM usI prakAra se ve yahAM para bhI kahanA caahiye| inameM sAma ke vimAna kA nAma svayaMprabha hai yaha to kahA hI jA cukA hai / yama ke vimAna kA nAma vaziSTha hai, varuNa ke vimAna kA nAma svayaMjala hai aura vaizramaNa ke vimAna kA nAma valgu hai / aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM - 'IsANassa NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! devendra devarAja IzAna kI kitanI annamahiSiyAM haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'ajo ! aThTha aggamahisIo paNNattAo' he Ayo ! devendra devarAja IzAna kI ATha agramahiSiyAM haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'kaNhA, kaNharAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasu, vasuguptA, vasumittA. vasuMdharA kRSNA 1, kRSNarAja 2, rAmA 3, rAmarakSitA 4, vasu 5, vasuguptA 6, vasumitrA 7, aura vasundharA 8, 'tastha NaM egamegAe devIe sesaM jahA sakassa' ina nAmanI apekSAe ja vizeSatA rahelI che, te vimAnanAM nAma A pramANe kahyAM che. seAmanuM svaya'prabhu vimAna che, yamanuM vaziSTha vimAna che, varuNanuM svayaM jala vimAna che ane vaizravaNanuM valgu vimAna che. sthavizeno prazna- "" IsANahasa NaM bhaMte ! puruchA" se lagavan ! hevendra, devarAja izAnane keTallI agramahiSIe kahI che ? mahAvIra prabhunA uttara- " ajjo ! aTTha aggamahisIo paNNattAo" De Aryo! hevendra, devarAna zinane ATha athamadviSImA uDI che. "taMjahA" tebhanAM nAma nIce pramANe che - "kaNhA, kaNharAI, rAmA, rAmarakkhiyA, vasU, agga, ayfai, agaw," (9) ?oq!!, (2) pogrify, (3) 2121 (8) rAmarakSitA, (4) vasU, (6) vasuguptA, (7) vasumitrA, (8) egamegAe devIe sesaM jahA sakassa" te pratye zramahiSIne 16-66 DaranA vasudharA ' tatthaNaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre aSTamu agramahiSISu madhye ekaikasyAH devyAH agramahiSyAH SoDaza SoDaza devI sahasrANi parivAraH prAptaH, zeSaM yathA zakrasya pratipAditaM tathaiva IzAnasyApi pratipattavyam, tathAca-tAbhyaH aSTAgramahiSIbhyaH ekaikA agramahiSI anyAni SoDaza SoDaza devI sahasrANi parivAra vikuktuiM prabhuH, evamevoktarItyA aSTA. viMzati sahasrAdhikalakSa devI parivAra vikuktuiM prabhuH tadetat truTikaM nAma varga: ityAdi zakravadeva bodhyam / sthavirAH pRcchanti-IsANarasa gaM bhaMte ! deviMdassa somassa mahAraNNA kai aggamahisIo ? pucchA' he bhadanta ! IzAnasya khalu devendrasya lokapAlAnAM madhye seAmasya mahArAjasya kati agramahiSyaH prajJaptAH ? iti pRcchA,bhagavAnAha-ajo! cattAri aggamahisIo pannattAo' he AryAH ! ATha agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra 16, 16 hajAra kA hai| avaziSTa kathana jaisA zakra kA kiyA gayA hai vaisA IzAna kA bhI jAnanA cAhiye / tathA ina ATha agrasahiSiyoM meM se eka eka agramahiSI kA devI parivAra solaha 2 hajAra kA kahA gayA hai ina ATha agramahiSiyoM meM pratyeka meM aisI zakti hai ki yadi ve cAhe to apanI usa vikurvaNA zakti dvArA anya aura solaha 2 hajAra devI parivAra ko utpanna kara sakatI haiN| isa prakAra se eka lAkha 28 hajAra kA devI paricAra kahA gayA hai / yahI isakA truTika hai ! ityAdi saba kathana IzAna kA bhI zaka kI taraha jAnanA caahiye| aba sthavira prabhu se aisA pUchate haiM-'IsANasta NaM mate ! deviMdassa semissa mahAraNNo kai aggamahisIo paNNattAoM' he bhadanta ! devendra IzAna ke jo lokapAla soma hai unakI agramahiSiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ajjo! cattAri aggamahisIo paNNattAo' he Aryo! IzAna devIparivAra kahyo che ane te pratyeka agramahiSImAM evI zakti rahelI hoya che ke je teo dhAre te potapotAnI vijhiyazakti vaDe bIjI 14-16 hajAra devIonuM nirmANa karI zake che. A rIte IzAnendrane 1 lAkha 28 hajAra devIone parivAra thAya che, te parivArane IzAnendranuM truTika kahe che. IzAkendranA viSayane anulakSIne bAkInuM samasta ka na zakanA pUrvokta kathana anusAra samajavuM. sthavizano pakSa- "IsANasa gaM bhaMte ! deviMdassa somassa mahAraNNo kaI agamahisIo paNNattAo?" san ! devendra 1200 zAnanA bAla soma mahArAjane keTalI ajhamahiSIo kahI che? mahAvIra prabhuno uttara"ajo! cattAri agamahisIo paNNattAo" mA ! zAnendranApAsa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u05 sU02 camarendrAdInAmagramahiSInirUpaNam 197 IzAnalokapAla seomasya catasraH agrapahiSyaH prajJaptAH, 'taMjahA-puDhavI 1, rAyI 2, rayaNo 3, bijjU 4, tadyathA-pRthivI 1, rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4, 'tatyaNaM egAme gAe devIe, sesaM jahA sakkAsa leAgapAlANaM' tatra khalu catasRSu agramahiSISu madhye eka hasyA devyAH ekai devIsahasraM parivAraH prajJaptaH, zeSaM yathA zakrasya lokapAlAnAM viSaye uktaM tathaiva vaktavyam tathA ca tAbhyo'yamahiSIbhyaH ekaikA agramahISI anyat ekaikaM devI sahasraM parivAra vikuSituM prabhuH, evamevoktarItyA catvAri devI sahasrANi parivAro bhavati tadetat truTikaM nAma varga:- samUhaH ucyate, ityAdi pUrvoktarItyaivAvase yam. 'evaM jAva varuNassa' evam uktarItyaiva yAvat-yamasya, vaizrANasya, naruNasyaca IzAnalokapAlatrayasyApi vijJeyam / 'navaraM vimANA jahA ca utthasae, sesaM taM ce jAva, NA cevaNaM mehuNa vattiyaM' navara-videvendra ke lokapAla soma kI agramahiSiyAM 4 kahI gaI haiM ? 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'puDhavI 1, rAyI 2, rayaNI 3, vijjU 4' pRthvI 1, rAtrI 2, rajanI 3, aura vidyut 4, 'tattha Na egamegAe devIe, sesaM jahA sakassa logapAlANa' ina cAra agramahiSiyoM meM se eka 2 agramahiSI kA devI parivAra eka 2 hajAra kA kahA gayA hai| bAkI kA kathana zakra ke lokapAloM ke jaisA jAnanA cAhiye. tathA ina cAra agramahiSiyoM meM se pratyeka agramahiSI inake atirikta aura bhI 1-1 hajAra devI parivAra kI apanI vikurvaNA zakti dvArA niSpatti kara sakatI hai| isa prakAra isakA daivI parivAra cAra hajAra kA hai / yaha isakA truTika hai| isake Age kA kathana pUrvoktarUpa se hai| 'evaM jAva varuNassa' isI prakAra se isake jo yama, varuNa aura vaizramaNa nAmake ora lokapAla haiM unake viSaya meM kathana jAnanA cAhiye / 'navaraM vimANA jahA cautthasae sAmane yAra amahiSImA 4ii che. "taMjahA" manAnAbhanIya pramANe cha___ "puDhavI, rAyI, rayaNI, vijjU" (1) pRthvI, (2) rAtrI, (3) 21nI mane (1) vidyat "tatthaNaM egamegAe devIe sesaM jahA sakasa logapAlANaM" "a pratyeka agramahiSIne eka eka hajAra devIne parivAra che. ItyAdi samasta kathana zakanA lekapAlanA kathana pramANe samajavuM. eTale ke te pratyeka agramamahiSI pitAnI vaikiya zakti vaDe bIjI eka eka hajAra devIonI vimurvaNA karI zake che. A rIte sama lokapAlane devI parivAra cAra hajArane thAya che. A 4000 devIonA samUIne tenuM truTika kahe che. "evaM jAva varuNassa" me pramANe tanA mIn also yama, 125 bhane vaizravazna viSa 55 samApu "navara vimANA jahA cautthasae, sesa taMva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatIstra zeSastu-IzAnalokapAlAnAM vimAnAni yathA caturthazatake prathamAdArabhyASTamodde zakaparyanteSu aSTasu uddezakeSu pratipAditAni tathaiva pratipattavyAni tathA ca seoma-yama-varuNa-vaizravaNAnAM caturNA lokapAlAnAM krameNa sumanaH, sarvatobhadraM, calgu, subalgu, iti catvAri vimAnAni bodhyaani| zeSaM tadeva yAvat-nA ceva khalu maithunapatyayikam / ante sthavirAH mAhuH-'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti / / suu02|| iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrataviracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya paMcamoddezakaH samAptaH // sU0 10-5 // sesaM taceva jAva, No ceva Na mehuNavattiya' ina IzAna lokapAloM ke vimAna jaise caturtha zataka ke prathama uddezaka se lekara cAra uddezaka paryaMta cAra uddezakoM meM kahe gaye haiM usI prakAra se jAnanA caahiye| tathA-soma, yama, varuNa aura vaizramaNa ina cAra lokapAloM ke vimAna kramazaH sumana, sarvatobhadra, valgu aura suvalgu haiN| bAkI kA aura saba kathana "yAvat maithuna nimittaka bhogoM ko ve nahIM bhogate haiM" yahAM taka jAnanA cAhiye / antameM sthaviroM ne "seva bhate! seva bhate ! tti' he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! ApakA kahA huA saba viSaya sarvathA satya hI hai" aisA kahA. bAda meM ve saba ke saba yAvat svasthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 2 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke dasaveM zatakakA paMcama uddezaka samApta // 10 5 // jAba, No ceva Na mehuNavattiyaM" 52ntu zAnendranAsAna mAnAnAM nAma pahelAthI laIne AThamAM uddezAmAM kahyA pramANe samajavA. emanuM vimAna sumana, yamanuM sarvatobhadra, varaNanuM varlsa ane vizramaNanuM suva9gu che. bAkInuM teo maithuna sevana karI zakatA nathI," A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM zakrendranA lekapAlenA kathana anusAra samajavuM. sUtrane upasaMhAra karatAM sthavira mahAvIra prabhunAM vacanamAM pitAnI zraddhA vyakta karatA kahe cha - "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" magavan ! yA viSayana mAye pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavan ! ApanI vAta yathArtha che. A pramANe kahIne, prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo pitAne sthAne bhimAna yayA ||suu02|| jainAcArya zrI vAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA dasamA zatakano pAMcame uddezaka samApta 10-pA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 - - prameyacandrikA TIkA za0 10 u0 6 0 1 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 199 atha SaSThoddezaH prArabhyate devAvasthAnavizeSa vaktavyatA mUlam-'kahi NaM bhaMte! sakassa deviMdassa, devaraNNo sabhA, suhammA paNNattA? 'goyamA! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe evaM jahA-rAyappaseNaijje jAva paMca vaDeMsagA paNNatA, taMjahA-asogavaDeMsae, jAva majjhe sohamma vaDeMsae, se NaM sohammavaDeMsae mahAvimANe, addhaterasa ya, joyaNasayasahassAiM, aayaamvikkhNbhennN| evaM jahA sUriyAbhe, taheva mANaM taheva uvvaao| sakassa ya abhise o taheva jaha suuriyaabhss,||1|| alaMkAraaJcaNiyA, taheba jaavaayrkuukhtti| do sAgarovamAiM ThiI, sakkeNaM bhaMte! deviMde devarAyA ke mahiDie jAva ke mahasokkhe ? goyamA ! mahiDDie jAva mahAsokkhe, seNaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaMjAva viharai, evaM mahAsokkhe sake deviMda devarAyA, sevaM bhaMte! sevaM bhNte!ttiaasuu01|| __ii dasamassa chaTTho uddeso samatto chAyA-kutra khalu bhadanta ! zakrasya devendrasya devarAjasya sabhA sudharmA pajJaptA ? gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe asyAH ratnaprabhAyAH evaM yathA rAjapraznIye yAvat pazca avataMsakAni prajJaptAni, tadyathA-azokAvataMsakaM, yAvat madhye saudharmAvataMsakam tat khalu saudharmAvataMsakaM mahAvimAnam arddhatrayAdazAnica yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNaM. "evaM yathA sUryAbhaM tathaiva mAnaM, tathava upapAtaH, zakrasya ca abhiSekaH tathaiva yathA sUryAbhasya // 1 // alaGkAraH, arcanikA. tathaiva yAvat AtmarakSakA iti, dve sAgaropame sthitiH| zakraH khalu bhadanta ! devendro devarAjaH kiM maharddhiko yAvat kiM mahAsaukhyaH ? gautama ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 bhagavatIsUce mahaddhiko yAvata mahAsaukhyaH, sa khalu tatra dvAtriMzatA vimAnAvAsazatasahasrANAm yAvat viharati, evaM mahAddhiko yAvat evaM mahAsaukhyaH zakro devendro devarAjaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! // suu01|| iti dazamazatakasya SaSThoddezaH samApta / TIkA- pazcapoddeze devadevI vaktavyatA pratipAditA, SaSThoddezetu devAnAM sthAnAdikaM pratipAdayitumAha--'kahi NaM bhaMte ityAdi / 'kahiM NaM bhaMte ! sakassa deviMdassa devarako sabhA suhammA paNNatA ?' he bhadanta ! kutra khalu zakrasya devendrasya devarAjasya sabhA sudharmA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! jaMbu dIve dIve maMdarassa pabvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe, evaM jahA-rAyappaseNaijje jAva paMcavaDeMsagA paNNattA ?' he gautama ! jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe dazaveM zatakake chaThe uddezekA prAraMbha devAvasthAnavizeSavaktavyatA'kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaraNo' ityaadi| TIkArtha-paMcama uddezaka meM deva aura devI saMbaMdhI vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba isa chaThe uddezaka meM una devoM ke sthAna AdikI prarUpaNA kahI jA rahI haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA chA hai-'kahiM Na bhaMte ! sakassa deviMdassa devaraNo sabhA suhammA paNNattA' he bhadanta ! devendra devarAja zakra kI sudharmA sabhA kahAM kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! jaMbuddIve dIve maMdassa pavvayasta dAhiNeNa imIse rayaNappabhAe evaM jahA rAyapaseNaijje jIva paMca vaDeMsagA cha zAno prAra devAvasthAna vizeSa vakatavyatA " kahiNaM bhaMte ! sakassa deviMdassa devaraNo" tyAhi. TIdArtha-pAMcamAM uddezAmAM deva ane devI viSayaka vaktavyatAnuM prati pAdana karavAmAM AvyuM che. have A chaTA udezAmAM te devanAM sthAna AdinI prarUpaNa karavAmAM Ave che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che "kahiM NaM bhave ! sakkarasa deviMdassa devarako sabhA suhammA pANatA ?' bhagavana! devendra, devarAja zakanI sudharmA sabhA kayAM AvelI che? mahAvIra prasunauttara-"goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhineNaM imIse rayaNappabhAe evaM jahA rAyappaseNaijje jAva paMca vaDe sagA paNNattA" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za010 u0 6 101 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 201 -dakSiNadigvibhAge asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH evaM-vakSyamANarItyA yathA rAjamaznIye yAvata-bahusama yAvat bhUmibhAgAt urdhvaM candramUryagrahagaNa nakSatra tArArUpANAM bahUni yojanAni, bahUni yojanazatAni, evaM bahUni yojanasahasrANi evaM bahUni yojanazatasahasrANi baDhyo yojanakoTayaH, bayo yojanakoTA koTaya UrdhvaM dUraM vyativrajya, atra khalu saudharmoM nAma kalpaH prajJaptaH ityAdi rAjapraznIyamUtre vilokanIyam, tatra paJca avataMsakAni avataMsa iva avataMsakaM zreSThamityarthaH, tAni mahAvimAnAni majJaptAni-kathitAni, taMjahA asogavaDeMsae, jAva majhe sohammaba.sae' tadyathA-azokAvataMsakam yAvat-saptaparNAvataMsakam, campakAvataMsakam. AgrAvataMsakam, madhye saudharmAvataMsakaca, ' se NaM sohammavaDe sae mahAvimANe, addhaterasa ya joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaM bheNaM-' tatvalu paNNattA' he gautama! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM sumeru parvata kI dakSiNa dizA meM isa ratnaprabhA pRthivI ke bahusama aura ramaNIya bhUmibhAga se Upara candra, sUrya, graha gaNa, nakSatra evaM tArA inake bahuta yojanoM, bahuta saikaDoM yojanoM, bahuta hajAroM yojanoM, aneka lAkha yojanoM, aneka karoDoM yojanoM evaM aneka koTAkoTI yojanoM dUra para saudharma nAmakA kalpa kahA gayA hai| ityAdi kathana rAjapraznIya sUtra meM kiyA gayA hai seo vahAM dekha lenA caahiye| vahAM para saudharma devaloka meM pAMca avataMsaka zreSTha vimAna kahe gaye haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'asegava.. sae jAva majjhe sehammava.sae' azokAvataMsaka yAvat-saptaparNAvataM. saka, campakAvataMsaka, AmrAvataMsaka aura bIca meM saudharmAvataMsaka 'seNa sohammavarDesae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNasayasahassAI he gautama ! jambudvIpa nAmanA dvIpanA sumeru parvatanI dakSiNa dizAmAM A ratnaprabhA pRthvInA bahu sama ane ramaNIya bhUmibhAganI upara candra, sUrya, gragaNuM, nakSatra ane tArAo che. tyAMthI aneka ejana, aneka seMkaDe jana. aneka hajAra ejana, aneka lAkha jana, aneka karoDa jana ane aneka koTAkoTI yojana dura daudharma nAmanuM ka95 AveluM che- " ItyAdi kathana rAjaprakSIya sutramAM kahyA anusAra samajavuM, te saudharma devalokamAM pAMca mata 44. zreSTha vibhAna cha. " taMjahA" vimAnAnAM nAma nAthe pramANe " aseAgavaDe'sae, jAva majjhe sehimbhavaDe'sae" (1) mAvata'sa , (2) sasavisa4, (3) 3.5414tasa4, (4) mAmAta ane. (5) madhyamAM 22 saudharmAvata'sa4. " seNaM se hammavaDeM nae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNa bha0 26 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 bhagavatIne yat madhye saudharmAvataMsaka mahAvimAnam tad arddhatrayodazAni addhatrayodazaM yeSu tAni ca yojanazatasahasrANi sAdvAdazayojanalakSANi AyAmaviSkambhena dairdhyaparidhinA prajJaptam, atha prastuta viSayasUcanArthamatidezagAthAmAha-"evaM jaha" ityAdi, evaM jaha bhUriyAbhe taheva mANaM taheva uvavAoM' evamuktarItyA yathA mUriyAme vimAne rAjAznIyasUtrokta pramANamuktaM tathaivAsmin saudharmAvataMsake vaktavyam, evaM yathA sariyAmadevasya devatvena tatroparAtaH uktastathaivopAtaH zakrasyAtra vaktavyaH, 'abhise bho taheva jaha mariyAbhassa' yayA sUryAbhadevasya abhiSekA varNito rAjamaznIye tathaivAsya zakrasyAbhiSeko varNanIyaH / alaMkAra accaNiyA taheba' yathA sUryAbhasya alaMkAreti alaGkAravarNanam arcaniketi arcanikAvarNanam rAjapraznIye AyAmavizkhaMbheNa' yaha saudharmAvataMsaka mahAvimAna sADhe bAraha lAkha yojana kA laMbAI cauDAI meM kahA gayA hai. isI prastuta viSayakI sUcanA nimitta sUtrakAra atideza gAthA kA kathana karate hue kahate haiM-'evaM jahA mUriyAbhe taheva mANa taheva uvavAo' jisa prakAra isa ukta rIti ke anusAra sUriyAbha vimAna ke sambandha meM rAjapraznIya sUtrokta pramANa kahA gayA hai. usI prakAra se isa saudharmAvataMsaka mahAvimAna ke sambandha meM bhI ukta pramANa kahA gayA jAnanA cAhiye. tathA jaisA sUriyAbha deva kA devarUpa se vahA~ upapAta kahA gayA haiM usI prakAra se yahAM zakra kA bhI upapAta jAnalenA cAhiye / 'abhiseo taheva jaha saribhassa' rAjapraznIya meM sUryAbha deva kA jaisA abhiSeka varNita huA hai vaisA hI zaka ke abhiSeka kA varNana karanA caahiye| 'alaMkAra accaniyA taheva' jaisA rAjapraznIya meM sUryAbha deva ke alaGkAro kA varNana aura sayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM , te saudhAvata' vimAnanI mA mana pahoLAI 12aa sADA bAra lAkha jananI kahI che. prastuta viSayanuM pratipAdana 421 / nibhitte sUtrare aDI nIyanI thA bhUkI che " evaM jahA sUriyAbhe taheva mANa taheva uvavAo" rApraznIya sUtramA sUriyAla vimAnanure prabhAra kahyuM che, te uparyukta pramANa saudharmAvalaMka mahAvimAnanuM paNa samajavuM. jevuM sUryAbha devanA devarUpe te vimAnamAM upapAta thavAnuM kathana rAjaprakSIya sUtramAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja zakanA saudharmAvalaMsaka vimAnamAM upapAta viSaya: 4thana sabhA " abhiseo taheva jaha sariyAbhassa "zanIya sUtramA sUryAbhadevanA abhiSekanuM jevuM varNana karavA mAM AvyuM che, evuM ja zakanA bhaninu vana 555 samana" alaMkAra accaniyA taheva" rApraznIya sUtramAM sUryAmadevanA alaMkAranuM tathA arcanikAnuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 10 u0 6 sU0 1 devAvasthAnavizeSanirUpaNam 203 proktaM tathaiva sarva vAcyam-kiyaparyantamityAha-'jAva Ayarakkhatti' yAvat AtmarakSakadevavarNana tAvatparyantamatra vAcyam / zakasya sthitiviSaye prAha- 'do sAgarovamAI ThiI dve sAgaropame sthitiH zakrasya kathanIyeti / zakrasya mAyaH sarva varNanaM rAjapanIyasUtroktamUryAbhadevavadeva vijJeyamiti bhaavH| gautamaH pRcchati'sakeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA ke mahiDie jAva ke mahA sokkhe ?' he bhadanta ! zakraH khalu devendro devarAjaH kiM mahardiko yAvat-ki mahAdyutikaH, kiM mahAnubhAgaH,ki mahAyazAH, kiM mahAbalaH, kiM mahAsaukhyo vartate ? bhagavAnAha-'goyamA! mahiDie jAva mahAsokkhe' he gautama ! zakro devendro devarAjo mahaddhiko yAvat mahAdyutikaH, arcanikA kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI ina saba kA varNana yahAM zaka ke viSaya meM bhI kara lenA cAhiye 'jAva Ayarakkhatti' yaha saba varNana AtmarakSaka deva varNana taka vahAM kiyA gayA hai seo yahAM para bhI itane kathana paryanta hI varNana karanA cAhiye / 'do sAgarovamAiM ThiI' zakra kI do sAgara kI sthiti kahI gaI hai| tAtparya sUtrakAra kA aisA hai ki rAjapraznIya sUtra meM jaisA varNana sUryAbhadeva kA kiyA gayA hai-vaisA hI varNana prAyaH saba kA saba zakra kA bhI hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM'sakkeNa bhaMte! deviMde devarAyA ke mahiDie jAva ke mahAseokkhe' he bhadanta ! devendra devarAja zakra kitanI bar3IbhArI RddhivAlA hai ? kitanI bar3I dyutivAlA hai ? kitane bar3e prabhAvavAlA hai ? kitane bar3e yazavAlA hai ? kitane bar3e balavAlA hai ? aura kitane bar3e sukhavAlA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! mahiDDira jAva mahAsAkkhe' he gautama ! devendra cha me 1 1 - 311 At2 mahinA viSe 59 samapu. " jAva Ayarakkhatti" te samarata na AtmarakSa vAnA vana paryanta mahI' 55 75 42 me. " do sAgarovamAI ThiI" zanI sthiti (ta devakanuM AyuSya) be sAgaropamanuM kahyuM che. A saghaLA kathanano bhAvArtha e che ke rAjakazrIya sUtramAM sUryAbhadevanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja varNana zakanuM paNa samajavuM joIe. gautama svAmInA prazna-" sakaNaM bhaMte ! deviMde devarAyA ke mahiiDhie jAva ke mahAsokkhe ?" u mApana kendra 12001 4 vI mahAmine mahAghativALo che ? te ke prabhAvazALI che? te kevo mahAyazavALe che? te ke mahAbaLasaMpanna che? te kevo mahAsukhasaMpanna che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 bhagavatIsUtre mahAnubhAgaH, mahAyazAH, mahAbalaH, mahAsaukhyaH- mahata sukhameva saukhyaM yasya sa mahAsaukhyo vartate iti / ' se NaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassA NaM jAva viharaI' sa khalu zakastatra dvAtriMzato vimAnAvAsazatasahasrANAm, yAvata-caturazIteH sAmganikasAhasrINAm trayastriMzatA trAyastriMzakAnAm, aSTAnAm agramahiSINAm, yAvat anyeSAM ca bahUnAM devAnAM ca, devInAM ca AdhipatyaM yAvatpaurapatyam, svAmitvam, bhartRtvam, kArayan, pArayan vihrti-tisstthti| tadupasaMharannAha evaM mahiDie, jAva evaM mahAseokkhe sakke deviMde devarAyA' evaM-pUrvoktavarNitarItyA mahaddhiko yAvat-mahAdhutikaH, mahAnubhAgaH mahAyazAH, mahAbalaH, evaM mahAsaukhyaH khalu zako devendro devarAjo vartate iti / ante gautamA bhagavaddevarAja zakra bahuta bar3I RddhivAlA hai, yAvat bahuta bar3e mukhavAlA hai| yahA yAvat pada se mahAdyutikA, mahAnubhAgaH, mahAyazAH, mahAbalaH" isa pATha kA saMgraha huA hai / seNa tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassA paMjAba viharaI' vaha zakra vahAM para battIsa lAkha vimAnoM kA, caurAsI hajAra sAmAnika devoM kA, 33 trAyaviMzaka devoM kA, ATha agramahiSiyoM kA yAvat-anya aura bhI deva deviyoM kA Adhipatya, paurapasya, svAmitva evaM bhartRtva karavAtA huA palavAtA huA Ananda ke sAtha apanA samaya vyatIta karatA rahatA hai| 'evaM mahiDie jAva evaM mahAsokkhe sakke deviMde devarAyA' isa prakAra pUrvokta varNita rIti ke anusAra zakra baDI bhArI RddhivAlA, baDI bhArI dyutivAlA, mahAprabhAvavAlA, mahAyazavAlA, mahAyalavAlA, evaM bahuta baDe sukhavAlA hai| aba mahAvIra prbhune| uttara--"goyamA ! " mahiDhie jAva mahAsAkhe" devendra, devarAja zaka ghaNI ja mahAna RddhivALa, ghaNI ja mahAghativALe, ghaNuM ja mahAprabhAvavALa, ghaNuM ja mahAyazavALe ane ghaNA ja mahAsukhavaale the. " se tattha battIsAe vimANAvAsasa yasahassANaM jAva viharaha" te kendra saudharma devalokamAM 32 lAkha vimAnanuM, 84 hajAra sAmAnika devenuM, 33 trAyazcizaka devanuM, ATha agramahISIonuM ane bIjA paNa ghaNAM devadevIonuM Adhipatya paripatya, svAmitva, ane bhartAva karate thaka mAna pAtAnA samaya vyatIta re che. " evaM mahiDUDhira jAva evaM mahAsokkhe sakke deviMda devarAyA" 3 gautama ! mA pramANe (52 10 // pramANe) devendra, devarAja zaka ghaNu mahAddhi, mahAvRti, mahAprabhAva, mahAbaLa, mahAyaza ane mahAsukhathI saMpanna che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrakA TIkA za0 10 u0 6 0 1 devAvasthAna vizeSanirUpaNam 205 vAkyaM satyApayannAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti / sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasiddhavAcaka pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanekagranthanirmANaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' pada bhUSita - kolhApura rAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM dazamazatakasya / / SaSThoddezaH samAptaH // 10-6 // anta meM bhagavAn ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta gautama prabhu se kahate haiM ki 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya ho hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAkA dasaveM zataka kA chaTTha uddezaka samApta // 106 // gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacaneAne pramANabhUta gaNIne kahe che ke " sevaM bhaMte! sevaM bhate ! tti " he bhagavan ! yAyanI vAta misala satya che. huM bhagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM, te saCthA satya A pramANe kahIne temane vadaNu! namaskAra karIne teo peAtAne sthAne 4 che. "" virAmamAna thaha gayA. // sU0 1 // jainAcAya zrI ghAsIAlajI mahArAja kRta " lagavatIsUtra"nI prabheyathandri vyAkhyAnA dazamA zatakanA chaThTho uddezaka samApta / 10-6 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhagavatIsUtra atha saptamoddezakaH prArabhyate assttaaviNshtyntrdviipvktvytaa| mUlam-'kahiNaM bhaMte ! uttarillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaMdIve paNNatte? evaM jahA jIvAbhigame taiyapaDivattIe taheva niravasesaM jAva suddhadaMtadIvo tti| ee aTrAvIsaM uddesagA bhANiyabA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai ||suu01|| ii dasamaM sayaM samattaM chAyA-kutra khalu autarikANAm ekorukamanuSyANAm ekoSakadvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH ? evaM yathA jIvAbhigame tRtIyamatipattau tathaiva niravazeSaM yAvat zuddhadantadvIpaiti, ete aSTAviMzatiH uddezakA bhnnitvyaa| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat viharati // suu01|| ___TIkA-SaSThoddezake sudharmAsabhAyAH prarUpitatvena tasyAzca AzrayavizeSa. sthAnarUpatvena tadadhikArAt AzrayavizeSasthAnarUpAn uttaradvIpAbhidhAn merUttaradigavati zikhariparvate vartamAnAn latraNasamudrAntarvartino'STAviMzati saMkhyakAn abhidhAtumicchu raSTAviMzatimuddezakAn pAha-'kahiNa bhaMte' ityAdi, sAtaveM uddezekA prAraMbha 'kahiNaM bhaMte ! uttarillANa egoruSamaNussANaM' ityaadi| TIkArtha-sUtrakAra ne chaThe uddezaka meM sudharmA sabhA kA prarUpaNa kiyA hai. yaha sudharmAsabhA Azraya vizeSa sthAnarUpa hai. isa adhikAra se Azraya vizeSa sthAnarUpa antIpoM kA jo ki meru parvata kI uttara dizA meM vartamAna zikhari parvata para haiM aura lavaNa samudra ke bhItara hai evaM saMkhyA meM jo aTThAisa 28 hai. varNana karate haiM-isameM gautama ne sAtamA udezAne prAraMbha "kahiNaM bhave ! uttarillANaM egoruyamaNussANaM" sait. TIkAI-- sUtrakAre cha uddezAmAM sudharmA sabhAnI prarUpaNa karI che. te sudharmAsabhA Azraya vizeSa sthAnarUpa che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AzrayavizeSa sthAnarUpa antadvIpa ane temanI saMkhyA 28 aThayAvIsanI che ke je meruparvatanI uttara dizAmAM rahelA zikharI parvata para che, ane lavaNasamudranI aMdara chetemanI prarUpaNA kare che. evAM 28 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 107 sU01 aSTAviMzasyantaradvIpanirUpaNam 207 'kahiNa bhaMte ! uttarillA egAruyamaNussANaM egoruyadIve NAmaM dIve paNate ?' he bhadanta ! kutra khalu autarikANAm uttaradigbhavAnAm ekorukamanuSyANAm eko. rukadvIpeA nAma dvIpaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'evaM jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM jAva suddhadaMta dIyoti, ee aTThAvIsaM uddesagA bhANiyanA' he gautama ! evaM-pUrvoktarItyA yathA jIvAbhigamasUtre tRtIyapratipattau pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam niravazeSa yAvat zuddhadantadvIpa iti, tathAca yAvatkaraNAt ayamatidezaH pUrvoktena navamazatakasya tRtIyodezake dAkSiNAtyAntaradvIpavaktavyatAnusAreNa avagantavyaH, evaMca aSTAviMzate antardvipAnAM nAmAni yathA ekoruko1'bhAsika 2 vaiSaNika3 - sAlika 4-hayakarNa 5-gajakarNa 6-gokarNa 7-zaSkulIkarNa 8-Adarzamukha9prabhu se aisA pUchA hai-'kahiM Na bhaMte! uttarillANa egoruyamaNussANa egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte' he bhadanta ! uttara dizA meM rahane vAle ekoruka manuSyoM kA ekoruka dvIpa nAmakA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM jAva suddhadaMta dIvo tti, ee aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavvA' he gautama! pUrvokta rIti ke anusAra jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye-sampUrNarUpa se yAvat zuddhadanta dvIpa taka yahAM yAvat zabda se-pUrvokta navama zataka ke tRtIya uddezaka meM dAkSiNAtyAntaradvIpa kI vaktavyatA ke anusAra jAnane ko kahA gayA hai / antara dvIpoM ke 28 nAma isa prakAra se haiM-ekoruka 1, abhAsika 2, vaiSANika 3, lAjulika 4, hayakarNa 5, gajakarNa 6, gokarNa 7, antadvIpa che. gautama svAmI te antardI viSe mahAvIra prabhune prazna pUche che-"kahiM NaM bhaMte ! uttarillANa egoruyamaNussANa egozya dIve paNNatte ?" he bhagavana! uttara dizAmAM rahenArA ekeka manuSyone ekaruka nAmane dvIpa kayAM AveluM che? mahAvIra prabhunA utta2-" evaM jahA jIvAbhigame taheva niravasesa jAva suddhadaMtadIvo tti, ee aTThAvIsa uhe sagA bhANiyavvA " gautama ! 2 // dvIpanI jevI prarUpaNuM jIvAbhigama sUtramAM karavAmAM AvI che, evI ja samasta prarUpaNa ahI paNa thavI joIe. "zuddhadanta" paryantanA dvIpa viSenuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. ahiM "yAvat " padathI navamAM zatakanA trIjA uddezAmA je 28 dvIpa gaNAvavAmAM AvyA che, te 28 dvIpa ahIM grahaNa karavAmAM Avela che. te 28 antadvapanAM nAma nIce pramANe 2-(1) me24 (2) mAsi , (3) vaiSA4i4, (4) ipes, (5) 54 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhagavatIsUtre meNTamukha 10-ayomukha 11-gomukha 12-azvamukha 13-hastimukha 14-siMhamukha 15-vyAghramukha 16-azvakarNa 17-hastikarNa 18-karNa 19-karNamAvaraNa 20 ulkAmukha 21-meghamukha 22-vidyunmukha 23-vidyudanta 24-ghanadanta 25-laSTa danta 26-gUDhadanta 27 zuddhadanta 28-rUpANi avase yaani| eteSAMca aSTAviMzateH uttarAntIpAnAmAyAmaviSkambhAdika navamazatakasya tRtIyAdezake varNitAnusAramagantavyam / ekaikAntIpAnAm AyAmaviSkambhAdi varNanArtham aSTAviMzatirudezakAH avagantavyAH ityabhiprAyeNAha-'ee aTThAvIsaM uddesagA bhANiyanyA' ete aSTAviMzatirudezakA bhaNitavyAH, vktvyaaH| ante gautamo bhagavad vAkyaM satyApayannAha- sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai' he bhadanta ! tadeva zaSkulIkaNa 8, Adarzamukha 9 meDramukha 10, ayomukha 11. gomukha 12, azvamukha 13, hastimugkha 14, siMhamukha 15 vyAghramukha 16, azvakarNa 17, hastikarNa 18, karNa 19, karNaprAvaraNa 20, ulkAmukha 21, meghamukha 22, vidyunmukha 23, viguddanta 24, ghanadanta 25, laSThadanta 26, gUDhadanta 27, aura zuddhadanta 28, ina uttara digvartI antara dvIpoM kI laMbAI caur3AI Adi kA varNana navamazataka ke tRtIya uddezaka meM kiyA gayA hai so usI ke anusAra jAnanA caahiye| eka 2 antarvIpa ke AyAma evaM viSkambha Adi ke varNana karane nimitta 28 uddezaka haiM-isI bAtako pratipAdana karane ke abhiprAya se "ee aTThAvIsaM uddesagA bhANiyanvA" aisA kahA gayA hai| aba anta meM gautama bhagavAn ke vAkya ko sarvathA satya rUpa se prakaTa karane ke abhiprAya se 'seva bhaMte ! seva bhaMte! tti' (3) 44f", (7) gozj, (8) 2049ls g", (8) mA bhuma. (10) bhedbhuma (11) mayobhuma (12) gAbhuma (13) azvabhuma, (14) hastibhuma, (15) sibhuma, (16) vyAprabhuma, (17) APA), (18) sti, (18) 4 (20) 44 prA1295 (21) bhusa, (22) bheSabhuma, (23) vidhu-bhuma, (24) vihanta, (25) dhanahanta, (26) saha-ta, (27) gUDhahanta bhane (28) zuddhadaH A uttara dizAnA antarkaMpanI laMbAI, pahoLAI AdinuM varNana navamAM zatakanA trIjA uddezAmAM karyA pramANe ahIM paNa grahaNa karavuM pratyeka antadvIpanI laMbAI pahoLAI AdinuM pratipAdana karate eka eka uddezaka che. tethI 28 antaradvIpanuM varNana karatA 28 uddezake ahIM sama14 . 1 pAtane sUtradhAre "ee adAdhIsa uddesagA bhANiyavvA " A sUtrapAThadvArA prakaTa karI che. sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 10 107 sU0 1 aSTAviMzatyantaradvIpanirUpaNam 209 bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva ityAdirItyA pratipAdayana yAvat ! viharati-tiSThati / iti dazamazatakasya saptamAdezakAdArabhya catusliMzattamoddezakaparyantaM samAptam / / -34 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrastha" prameyacandrikAyAyA~ vyAkhyAyAM dazamazatakasya saptamoddezaH smaaptH||10.7|| dazamaM taka samAptam aisA kahate haiN| he bhadanta ! jaisA Apane yaha viSaya kahA hai vaha saba marvathA satya hI hai-he bhainta ! jaisA Apane yaha saSa viSaya kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya zrI ghAlolAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAkA dasaveM zatakakA sAtavAM uddezaka smaat||10-7|| dazavAM zataka samApta kyanAmA potAnA2 zraddhA 548 42 49 che " sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti" "B san ! mAre 4thu te satya 1 cheu lAvan! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM, te sarvathA satya che. A pramANe kahIne prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. sU0 15 jainAcArya zrI ghAsIlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA dazamA zatakane sAtamo uddeza samApta . 10-7 dazamuM sataka samApta bha027 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 bhagavatIsUtre atha ekAdazaM zatakaM prArabhyate atha ekAdazazanakasyoddezakArtha saMgrahagAthA mUlam-'uppala 1, sAlu 2, palAse 3, kuMbhI 4, nAlIya 5, pauma 6, kannIya 7 / naliNa8, siva 9, loga 10, kAlA 11, ''labhiya 12, dasadoya ekkAre ||suu01|| chAyA-utpalam,1, zAlUkam 2, palAzaH 3, kumbhI 4, nAlikaH 5 patram kaNikA 7, nalinam 8 zivarAjarSiH 9 lokaH 10, kAla: 11 AlammikaH 12 dazadvauca ekAdaze ||muu0 1 // TIkA-dazamazatakasyAnte'ntIpAH prarUpitAH, teSAM cAntIpAnAM vanaspatibahulatayA vanaspativizeSamabhRtivastusvarUpaM pratipAdayitum ekAdazazatakasya dvAdazodezakAtha saMgrahagAthAmAha-'uppala' ityAdi utpalam-utpalapadArthakamalavizeSaviSaye prathamo zakaH 1, zAlUkam gyArahaveM zatakakA prAraMbha isa zataka ke uddezakoM kI artha saMgraha gAthA isa prakAra se hai uppala sAlu palAse kuMbhI nAlI ya paumakatrIya / naliNa siva loga kAlA-laMbhiya dasa do ya ekaare|| utpala 1, zAlUka 2, palAza 3, kuMbhI 4, nAlika 5, padma 6, kaNikA 7, nalina 8, zivarAjarSi 9, loka 10, kAla 11 aura Alambhika 12, isa prakAra se ye 12 uddezaka isa gyArahaveM zataka meM kahe gaye haiN| TIkArtha-kamala vizeSa kA nAma utpala hai. isa sambandha meM prathama agiyAramA zatakano prAraMbha A zatakamAM kayA kayA viSayanI prarUpaNa karavAmAM AvI che, te nIcenI saMgrahagAthA dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. " utpala sAlu palAse kubhI nAlI ya pumknniiy| naliNa siva loga kAlA-laMbhiya dasa doya ekAre // 5 (1) zAsUra, (2) tAza (3) bhI, (4) nAti (4) 5 (6) 4i (7) nalina (8) zivarAjarSi (6) l (10) 47 mata (11) AlakSika. A agiyAramAM zatakamAM A pramANe 12 uddezAnI prara. paNa karavAmAM AvI che. TIkArtha-utpala eTale kamala vizeSa. pahelA udezAmAM tenI prarUpaNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 ekAdazazatakasyoddezArthagAthA 211 utpalakandastad viSayaM pratipAdayituM dvitIyoddezakaH 2, palAza:- kiMzukaH 'hAka' iti prasiddhaH tad viviSaye tRtIyodezakaH 3. kumbhI-vanaspati vizeSa stad viSaye caturthoddezakaH 4, nAlika:-kamalanAlavizeSastadU viSaye pazcamo. dezakaH 5, padmam-kamalavizeSantad viSaye SaSThoddezakaH 6, karNikA-kamalamadhyabhAgasthakialkaH kezaraparavAcyaH tadviSaye saptameoddezakaH 7 nalinam-kamalavizeSaeva tad viSaye aSTamAddezakaH 9, atrotpalapadmanalinAnAM kozarItyA samAnArthakatve'pi ruDhivazAt avAntaravizeSo'vagantavyaH / zivaH-zivarAjarSi vaktavyatAoM navodezakaH 9, leokaH-lokaviSayavaktavyatAoM dazamoddezakaH 10 uddezaka hai| utpala kanda kA nAma zAlUka hai. isa viSaya meM dvitIya uddezaka hai / DhAka vRkSakA nAma palAza hai. isa sambandha meM tRtIya uddezaka hai. vanaspati vizeSa kA nAma kubhI hai. isa sambandha meM caturtha uddezaka hai. kamala nAla vizeSa kA nAma nAlika hai. isa sambandha meM paMcama udde zaka hai. kamala vizeSa kA nAma padma hai. isa sambandha meM chaThA uddezaka hai. kamala ke madhyabhAga meM sthita kezara rUpa kiJjalka nAma karNikA hai. isa sambandha meM 7 vA uddezaka hai. kamala vizeSa kA nAma nalina hai. isa sambandha meM AThavAM uddezaka hai. yadyapi koSa ke anusAra utpala, na aura nalina ye saba paryAyavAcI-ekArthaka nAma vAle zabda haiM-parantu rUr3hivazAt inake artha meM avAntara vizeSatA hai aisA jAnanA cAhiye, zivarAjarSi ke saMbaMdha meM 9 vAM uddezaka hai. lokaviSayaka vaktavyArtha ke viSaya meM 10 vAM karavAmAM AvI che. utpala kabdane zAlUka kahe che. bIjA uddezAmAM te zAkanI prarUpaNa karI che. palAza eTale khAkharAnuM vRkSa te palAzanI trIjA udezAmAM prarUpaNuM karI che. cethA uddezAmAM kuMbhI nAmanI vanaspati vizeSanI, ane pAMcamAM uddezAmAM kamalanAla vizeSa rUpa nAlikAnuM pratipAdana karAyuM che kamala vizeSane padma kahe che. te padma viSe cho uddezaka che. kamalanA madhya bhAgamAM je kezara rUpa taMtuo hoya che. tene karNikA kahe che. sAtamAM uddezAmAM te karNikAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che. kamalavizeSanuM nAma nalina che. AThamAM uddezAmAM te nalinanI prarUpaNa karavAmAM AvI che. jo ke upala, padma ane nalina ekarthika (paryAyavAcI zabdo che, paraMtu temanA arthamAM ruDhigata viziSTatA rahelI hovAthI ahIM temanuM alaga alaga rUpe pratipAdana thayuM che. navamA udezAmAM zivarAjarUSinuM 10 mAM udezamAM loka viSayaka vaktavya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhagavatI sUtre kAla:- kAla viSayavaktavyatArtha ekAdaze dezakaH 91 AlambhikaH - AlambhikAya nagaryAM yat prarUpitaM tatpratipAdaka uddeza ko'pi Alambhika ityucyate, dvAdazatama uddezakaH 12 ityevaM rItyA dazaca dvauceti dvAdazeo dezakA ekAdaze zate bhavantIti // 1 // atha prathamodezakadvArasaMgrahe gAthAtrayam mUlam -'uvavAo1, parimANaM2, avahAru3, catta4, baMdha5, vede 6ya / udae7, udariNAe8, lesA 9, diTThI 10ya, nANe11 ya, // 1 // jogU12, vaoge 13, vanna 14, rasamAI 15, UsAsage16 ya AhAre 17 / viraI 18, kiriyA 19, baMdhe 20, sanna 21, kasAyi22, sthi 23, baMdhe 24 ya // 2 // sanni 25, diya26, uddezaka hai / kAla viSaya vaktavyArtha ke viSaya meM 11 veM uddezaka hai. AlambhikAnagarI meM jo kucha prarUpita huA usa sambandha meM 12 va uddezaka hai. isa prakAra se ye bAraha12 uddezaka isa gyAraha veM zataka meM haiM / prathama uddezaka dvArasaMgraha meM tIna gAthAe~ ve de 6 ya / uvabAo 1, parimANaM 2, avahArU 3, canta 4 baMdha 5 udae 7, udIraNAe 8 lesA 9 diTThI 10 ya nANe 11 ca // 1 // joga 12, vaoge 13 vanna 14 rasamAI 15 UsAsage 16 ya AhAre 17 / viraI 18 kiriyA 19 baMdhe 20, sanna 21 kasAthi 22 sthi 23 baMdhe ya 24 // 2 // tAnu' ane 11 mAM uddezAmAM kALa viSayaka vaktavyatAnuM pratipAdana karAyu che. Ala'likA nagarImAM mahAvIra prabhue je prarUpaNA karI hatI tenuM pratipAdana ala'bhika nAmanA 12mAM uddezAmAM karavAmAM AvyuM che. A rIte agiyAramAM zatakamAM kula 12 uddezakeAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pahelA uddezAnA dvArasa grahanI traNa gAthAo uvavAo 1 parimANaM 2 avahAru, catta, 4 baMdha 5 vededda ya / udae 7, udIraNAe 8, lesA 9, diTThI 10, ya nANe ya // / 11 // jogU 12, va oge 16, vanna 14, rasamAI 15, UsAsage 16 ya AhAre 17 / viraI 18, kiriyA 19 baMdhe20, sanna21 kasAyi22 sthi23 baMdheya 24 // 2 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TokAza0 11701 prathamodezadvArasaMgrahe gAthAtrayam aNubaMdhe27, saMvehA28, hAra29, ThiI30, samugdhAe31, cayaNaM32, mUlAdIsuya, uvavAo saba jIvANaM 33||gaa. 1-3 // chAyA - upazataH 1, parimANam 2, apahAraH 3 uccatvam 4] bandhaH 5 vedazca / udayaH 6, udIraNA 7 lezyA 9, dRSTi 10 zrajJAnam 11, // 1 // yoga: 12, upayogaH 13, varNaH 14, rasAdiH 16, ucchvAsaka 15 zrAhAraH 17 virati: 18, kriyA 19, bandhakaH 20, saMjJA 21, kaSAyaH 22, strI 23, bandhaH 24 // 2 // saMjJI 25, indriyANi 26, anubandhaH 27 saMvedhaH 28 AhAraH 29 sthitiH samuddhAtaH 31, cyavanam 32 mUlAdiSuca upapAtaH sarvajIvAnAm 33 // 3 // TIkA - atha prathameAdeze trayastriMzad viSayadvArANi pratipAdayituM prathameo 213 saniM 25, di 26 aNubaMdhe 27 saMvehA 28 hAra 29 ThiI 30 samugdhAe 31 / caNaM 32 mUlAdIsu ya uvabAo savvajIvANaM 33 ||gaa. 1-3 // upapAta 1, parimANa 2, apahAra 3, uccatva 4, baMdha 5 veda 6, udaya 7, udIraNA 8, lezyA 9, dRSTi 10 jJAna 11 yoga 12, upayoga 13 varNa 14 rasAdi 15, ucchrAma 16, AhAra 17, virati 18, kriyA 19 bandhaka 20, saMjJA 21, kaSAya 22, strIvedAdi 23, bandha 24 saMjJI 25 indriya 26, anubaMdha 27 saMvedha 28 AhAra 29 sthiti 30 samudrAta 31 cyavana 32 aura samasta jIvoM kA mUlAdikoM meM upapAta 33 ye 33 dvAra prathama uddezaka gata viSaya ko pratipAdana karane ke liye haiM / TIkArya - utpatti dvAra kA nAma upapAta hai 1, iyattA dvAra kA nAma sanni25, diya26 aNubaMdhe27, saMdehA28, hAra29, TiI30 samugdhAe 31 / caNaM 32 mUlAdIsu ya ubavAo savvajIvANaM 33 ! gA. 1-3 // (1) utayAta, (2) parimANu, (3) apahAra, (4) abhyatva, (5) adha, (6) veha, (7) udhya, (8) uhIrAzA, (Ga) bezyA, (10) dRSTi, (11) jJAna, (12) yoga, (13) upayoga, (14) varSA, (15) 2sAhi (16) svAsa (17) AhAra (18) virati (16) DiyA (20 ) andha (21) saMjJA, (22) uSAya, (23) strIveAhi, (24) andha (25) saMjJI, (26) handriya (27) anubaMdha, (28) samadha, (28) AhAra (30) sthiti, (31) samudraghAta, (32) vyavanAne (33) samasta vAno bhUsAhiamAM upayAta paDalA uddezAnA viSayanuM pratipAdana karavAne mATe A 33dvAra khatAmAM te. TIkA"--(1) utpatti dvArane upapAta kahe che. (2) cittA dvArane pari zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre dezakArthasaMgrahagAthAtrayamAha - 'uvatrAo' ityAdi, 'uvavAo' upapAtaH - utpatti dvAram 1 parimANam - iyattAdvAram 2 apahAraH - apaharaNadvAram 3, uccatvam ucatAdvAram 4, bandhaH - jJAnAvaraNAdikarmarNI bandhadvAram 5 vedanA - vedanAdvAram 6, udayaH- udayadvAram 7 udIraNA - udIraNAdvAram 8, lezyA lezyAdvAram 9, dRSTiHsamyag mithyA - mizra - dRSTidvAram 10 jJAnam - jJAnadvAram 11, yogaH -yogadvAram 12 upayogaH - upayogadvAram 13 varNa:- varNAdidvAram 14, rasAdiH - rasAdidvAram 15 ucchvAsakaH- ucchvAsakadvAram 16, AhAra:- AhArakadvAram 17 viratiHviratidvAram 18, - kriyA - kriyAdvAram 19 bandhakaH - bandhakadvAram 20, saMjJA - saMjJAdvAram, 21, kaSAyaH- kaSAyadvAram 22, strI - strIvedAdidvAram 23, bandhaHparimANa hai 2' apaharaNa dvAra kA nAma apahAra hai 3, uccatA dvAra kA nAma uccasva hai 4 jJAnAvaraNAdi karmoM ke bandha dvAra kA nAma bandha hai 5, vedanA dvAra kA nAma vedanA hai 6, udaya dvAra kA nAma udaya hai 7, udIraNA dvAra kA nAma udIraNA hai 8, lezyA dvAra kA nAma lezyA hai 9, sampaka mithyA aura mizra dRSTi dvAra kA nAma dRSTi hai 10, jJAnadvAra kA nAma jJAna hai 11, yogadvAra kA nAma yoga hai 12, upayogadvAra kA nAma upayoga hai 13, varNAdi dvAra kA nAma varNa hai 14, rasAdi dvAra kA nAma rasa hai 15, ucchvAsaka dvAra kA nAma ucchvAsaka hai 16, AhAraka dvAra kA nAma AhAra hai 17, virati dvAra kA nAma virati hai 18, kriyA dvAra kA nAma kriyA hai 19, baMdhadvAra kA nAma baMdha hai kA nAma saMjJA hai 21, kaSAya dvAra kA nAma kaSAya hai 20, saMjJAdvAra 22, strIvedAdi 214 mANa kahe che. (3) apaharaNuddhArane apahAra kahe che. (4) uccatAdvArane uccatva kahe che. (5) jJAnAvaraNIya Adi karmonA anyadvArane bandha kahe che, (6) behanAdvAsnu' nAma behanA che. (7) uyadvAra nAma udaya che. (8) dhIra|| dvAsnu nAma hIrA che, (Ga) bezyAdvAratu' nAma bezyA che. (10) sabhya, mithyA ane mizraSTi dvAranu nAma dRSTi che. (11) jJAnadvAranuM nAma jJAna che. (12) yogadvAranuM nAma yoga che. (13) upayogadvAra nAma upayoga che. (14) vArSAhi dvAratu' nAma vAlu che. (14) rasAhi dvAranu nAma rasa che. (19) ucchvAsaka dvAranuM nAma ucchvAsaka che. (17) AhAraka dvAranuM nAma AhAra che. (18) varitidvAra nAma virati hai. (1) DiyAdvAranuM nAma diyA che (20) sundhAranu nAma andha che. (21) saMjJAzaranu nAma saMjJA che. (22) mutrAyadvAratu' na.bha uSAya che. (23) zrI veAhi vedvAra nAma zrI che. (24) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNama 215 bandhadvAram 24, saMjI-saMjJodvAram 25, indriANi-indriyadvAram 26, anubandhaHanubandhadvAram 27, saMvedhaH-saMvedhadvAram 28, AhAra:-AhAradvAram 29 sthitiH -sthitidvAram 30, samudghAtaH-samudghAtadvAram 31, cyavanam-cyavanadvAram 32, mUlAdiSu ca sarvajIvAnAm upapAta:-upapAtadvAram 33, ityetAni trayastriMzad viSayadvArANi prathamoddezake pratipAditAni santIti // utpale jIvotpAdavaktavyatA // mUlam "teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM rAyagihe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI uppaleNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? goyamA egajIve, No aNegajIve, teNaM paraM je anne jIvA uvavajaMti, teNaM No egajIve, aNegajIve, teNaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvavajaMti? kiM neraiehiMto uvavajaMti, tirikkhajoNiehiMto uvavajati ? maNastehiMto uvavanaMti ? devehiMto uvavajjati ? goyamA ! No neraiehiMto uvavajati, tirikkhajoNiehiMto vi uvavajati, mANussahiMto vi uvavadvAra kA nAma strI hai 23, bandhadvAra kA nAma bandha hai 24, saMjJIdvAra kA nAma saMjJI hai 25, indriya dvAra kA nAma indriya hai 26, anubandha dvAra kA nAma anubandha hai 27, saMvedhadvAra kA nAma saMvedha hai 28, AhAra dvAra kA nAma AhAra hai 29, sthitidvAra kA nAma sthiti hai 30, samughAta dvAra kA nAma samudghAta hai31, cyavana bAra kA nAma cyavana hai 32 / mUlAdikoM meM sarvajIvoM ke utpAdaka dvAra kA nAma sarvajIva mUlAdi upapAta hai 33 / isa prakAra se prathama uddezaka meM tetIsa bAra kahe gaye haiN| 'pArnu nAma 14 che. (25) sIvA2nu nAma sabhI che. (26) dhandriya. dvA2nu nAma dhandriya che. (27) anumanya jJAnu nAma manuma cha. (28) savedha hAranu nAma savedha che. (28) mADAvAnu nAma mADAra che. (30) sthitinu nAma sthiti cha. (31) samuddhAta dvAranu nAma samudhAta cha. (32) cyavanAranuM nAma cyavana che. (33) mUlAdikamAM sarvajInA utpAda dvAranuM nAma sarva jIva mUlAdi upapata che. A rIte pahelA uddezakamAM tetrIsadvAra kahyA che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavatIsUtre jaMti, devehito vi uvavajaMti, evaM uvavAo bhANiyambo, jahA vakratIe vaNassaIkAiyANaM jAva IsANetti ? / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA ubavajati ? goyamA ! jahaNNeNaM ekovA, dovA, tinni vA, ukkoseNaM saMkhejjA bA, asaMkhejjA vA uvavajjati 2 / teNaM bhaMte ! jIvA samae, samae, avahIramANA kevaikANaM avahIti ? goyamA ! teNaM asaMkhejA, samae, samae, avahIramANA abahIramANA, asaMkhenjAhiM ussappiNi osappiNIhiM avahIrAMti, No cevaNaM avAhiyA liyA 3 tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! jahapaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM sAtiregaM joyaNasahassaM 4 / teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaNijjasta kammassa kiM baMdhagA abaMdhagA ? goyamA ! No abaMdhagA, baMdhaevA, baMdhagAvA 1, evaM jAva aMtarAiyasta, navaraM Auyasta pucchA ? goyamA ! baMdhae vA 1, abaMdhae vA 2, baMdhagA vA 3, abaMdhagAvA, 4, ahavA baMdhaeya, abaMdhaeya 5, ahavA baMdhaeya, abaMdhagAya 6, ahavA baMdhagAya, abaMdhaeya 7, ahavA baMdhagAya abaMdhagAya 8 / ete aTTha bhaMgA 5 / tegaM bhaMte ! jIvA jAgAvaraNijjasta kammassa kiM vedagA, abedagA ? goyamA ! No avedagA, vedaevA vedagAvA, evaM jAva aNtraaiyss| teNaM bhaMte! jIvA kiM sAyA vedagA, aptAyA vedagA ? goyamA ! sAyA veyaevA, AsAyA veyaevA aTTa bhaMgA 6 / teNaM bhaMte / zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNam 217 jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI, aNudaI ? goyamANo aNudaI, udaIvA, udaINo vA, evaM jAva aMtarAiyassa 7 / teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraNijassa kammassa kiM udIragA, aNudIragA vA ? goyamA ! jo aNudIragA, udIrae vA, udIragA vA, evaMjAva aMtarAIyassa, navaraM veyaNijjAu esu aTTa bhaMgA 8 | teNaM bhaMte! jIvA kiM kaNhalesA nIlalesA, kAulesA, teulesA ? goyamA ! kaNhalese vA, jAva teulese vA, kaNhaleslAvA, nIlalessAvA kAulessAvA, teulessAvA ahavA kaNhale se ya, nIlalesle ya, evaM ee duyAsajoga, tiyA saMjoga cakkasaMjogeNaM asIIbhaMgA bhavaMti 9! teNaM bhaMte! jIvA kiM sammadiTTI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI ? goyamA ! No sammadviTThI, No, sammAmicchAdiTThI, micchAdiTThI vA, micchA diTTINo vA, 10 / teNaM bhaMte! jIvA kiM nANI, annANI ? goyamA ! No nANI, aNNANI vA aNNANiNo vA, 11 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM maNajogI, vayajogI, kAyajogI ? goyamA ! No maNajogI No vayajogI, kAyajogIvA, kAyajogiNovA 12 / teNaM bhaMte! jIvA kiM sAgArouttA ? aNAgArovauttA gothamA ! sAgarovautte vA, aNAgArovautsevA, aTTabhaMgA 13 | tesiM NaM bhaMte! jIvANaM sarIraMgA kaivannA, kaigaMdhA, kairasA, kaiphAsA paNNattA ? goyamA ! paMcAvannA, paMcarasA, dugaMdhA, aTU phAsA paNNattA, te puNa appaNA, avaNNA, agaMdhA, arasA, aphAsA paNNattA 1415 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM ussAsA, " bha0 28 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 bhagavatIsUtre nistAsA,NoussAsa nissAsA? goyamA! ussAsaevA nissAsaevA2, NoutsAsa nistAsaevA3, ussAsagAvATa, nissAsagAvA 5, NoussAsanissAsagAvA 6, ahavAussAsae ya, nissAsaeya 4, ahavA ussAsae ya, No ussAsanissasieya4, ahavA nissAsae ya, No ussAsanissAsae ya4, ahavA ussAsae ya nissAsae ya, No ussAsanissAsae ya, attubhNgaa| ee chavvIsaM bhaMgA bhavaMti 16 / teNaM bhaMte! jIvA kiM AhAragA? aNAhAragA? goyamANoaNAhAragA AhAraevA, aNAhAraevA, evaM aTU bhaMgA 17 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM virayA, avirayA, virayA virayA? goyamA! No virayA No virayAvirayA, aviraevA, avirayAvA 18 // teNaM bhaMte! jIvA kiM sakiriyA, akiriyA ? goyamA ! No akiriyA, sakirie vA, sakiriyA vA 19 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM sattavihabaMdhagA, aTavihabaMdhagA? goyamA! sattavihabaMdhaevA, aTavihabaMdhae vA, abhaMgA 20 // teNaM bhaMte ! jIvA kiM AhArasannovauttA, bhayasannovauttA mehu sannova uttA. pariggahasannovauttA? goyamA! AhArasannovauttAvA, asII bhaMgA 21 / teNaM bhaMte jIvA kiM kohakasAI, mANakalAI, mAyAkalAI, lobhakasAI ? asIIbhaMgA 22 // teNaM bhaMte! jIvA kiM itthI vedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA ? goyamA ! No itthIvedagA, no purisavedagA, napuMsagaveyaevA, napuMsagaveyagAvA 23 teNaM bhaMte ! jIvA kiM itthIvedabaMdhagA, purisavedabaMdhagA, napuMsagaveyavaMdhagA? goyamA! itthIveyabaMdhae zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 1170 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNam 219 vA, purisaveyabaMdhavA, napuMsagaveya baMdhaevA, chabvIMsaM bhNgaa24|| teNaM bhaMte! jIvA kiM sannI, asannI ? goyamA ! No sannI, asannIvA, asanniNovA 25 / teNaM bhaMte! jIvA kiM saiMdiyA, aNidiyA ? goyamA ! No aniMdiyA, saIdievA, saiMdiyAvA 26 | se NaM bhaMte! uppalajIve ti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM 27| seNaM bhaMte! uppalajIve puDhavIjIve puNaravi uppalajIvetti kevaiyaM kAlaM sevejjA ? kevaiyaM kAlaM gatimAgati karejjA ? goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNNeNaM dobhavaggahaNAI, ukkoseNaM asaMkhejjAI bhavagahaNAIM, kAlAdesaNaM jahaNaNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evatiyaM kAlaM sevejjA, evaMtiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA | seNaM bhaMte! uppalajIve, AujIve evaM ceva, evaM jahA puDhavIjIve bhaNie tahA jAva vAujIve bhANiyavve / seNaM bhaMte! uppalajIve se vaNassaijIve se puNaravi uppalajIve si kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai ? goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNeNaM do bhavaggahaNAI, ukkoseNaM aNaMtAI bhavaggahaNAIM, kAlAdeseNaM jahapaNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM - taekAlaM, evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai / seNaM bhaMte ! uppalajIve beiMdiyajIve, puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatimAgatiM kajjai ? goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNaNeNaM do bhavaggahaNAI, ukko zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 bhagavatIstre seNaM saMkhejjAI bhavaggahaNAI, kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, evaiyaM kAlaM sevejjA evaiyaM, kAlaM gatirAgatiM kjji| evaM teiMdiya jIve, evaM cauridiya jIve vi| seNaM bhaMte! uppalajIve paMciMdiyatirikkhajoNiya jAva, puNaravi uppalajIve tti, pucchA, goyamA! bhavAdeseNaM jahaNaNeNaM dobhavaggaNAI, ukkoseNaM aTThabhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahaNNeNaM doaMtomuhuttAI. ukkoseNaM puvakoDipuDuttAI, evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatimAgatiM krejjaa| evaM maNusseNa vi, samaM jAva, evaiyaM kAlaM gatirAgati karejjA 28 / teNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAta ? goyamA! dabao agaMtapaesiyAI davvAiM, evaM jahA aahaaruddese| vaNassaikAiyANaM AhAro taheva jAva savvappaNayAe, AhAramAhAreMti, navaraM niyamAchAdasiM sesaM taMceva 29 / tesiM NaM bhaMte! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA! jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM dasavAsasahassAiM30 tesiM NaM bhaMte! jIvANaM kaisamugyAyA paNNatA? goyamA! tao samugghAyA paNNattA, taMjahA-veyaNAsamugghAe, kaSAyasamugghAe, mAraNaMtiyasamugghAe 31 / teNaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtiyasamugdhAeNaM kiM samohayA maraMti, asamohayA maraMti? goyamA! samohayAvi maraMti, asamohayAvi maraMti 32 // teNaM bhaMte ! jIvA aNaMtaraM uvaTTittA kahiM gacchaMti, kahiM uvavajjati?ki neraiesu uvavajjati, tirikkhajoNiesu uvavajjati ? evaM zrIbhagavatIsatra:
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU. 1 utpale jIvotgadanirUpaNa 221 jahA vakaMtIe ubaTTaNAe, vaNassaikAiyANaM tahA bhANiyavvaM / aha bhaMte ! savvapANA, savvabhUyA, savajIvA, savvasattA, uppalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlattAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppalacimugdhAe. uvavanna puvA ? haMtA, goyamA! asatiM aduvA annNtkhutto| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti||suu0 1 // ||ii uppaluddesao smmtto||11-1|| chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye rAjagRhe yAvat paryupAsInaH evamavAdIt-utpalaM khalu bhadanta ! ekapatrakam kim ekajIvam , anekajIvam ? gautama ! ekajIvaM, no anekajIvam, tena paraM ye anye jIvA upapadyante, te khalu no ekajIvAH, anekajIvAH, te khalu bhadanta ! jIvAH kebhyaH upapadyante ? kiM nairapikebhyaH upapadyante ? tiryagyonikebhyaH upapadyante ? manuSyebhyaH upapadyante ? devebhya upapadhante ? gautama ! nA nairayi kebhyaH upapadyante tiryagyo nikebhyo'pi upapadyante, manuSyebhyo'pi upapadyante, devebhyo'pi upapadyante, evam -upapAtA bhaNitavyaH, yathA vyutkrAntike vanaspatikAyikAnAM yAvat IzAna iti1 te khalu bhadanta ! jIvAH, ekasamayena kiyantaH upapadyante ? gautama ! jadhanyena ekovA, dvau vA, trayovA, utkRSTena saMkhyeyAH vA, asaMkhyeyA vA upapadyante 2 / te khalu bhadanta ! jIvAH samaye samaye apahiyamANAH apahiyamANAH kiyatkAlena apahiyante ? gautama ! te khalu asaMkhyeyAH samaye samaye apahiyamANAH apahiyamANAH asaMkhyeyAbhyaH utsapiNyavasarpiNIbhyaH ahiyante, nAcaiva khalu apahatAH syuH 3 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jadhanyena aju lasya asaMkhyeyabhAgam, utkRSTena sAtireka yojanasahasram 4 / te khalu bhadanta ! jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM bandhakAH, abakA ? gautama ! no abandhakAH, bandhako vA, bandhakAH vA evaM yAvat antarAyikasya, navaram-AyuSaH pRcchA ? gautama ! bandhakovA, abandhako vA, bandhakA kA, abandhakA vA, athavA bandhakazca, avandhakazca, athavA bandhakazca abakA zca, athavA bandhakAzva, abandhakazca, athavA bandhakAzca abadhakAzca, 8 ete aSTau bhaGgAH 5 / te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakAH, avedakAH ? gautama ? no avedakAH vedako vA, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 bhagavatI sUtre vedakA vA, evaM yAvat - AntarAyikasya / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sAtAvedakAH, AerarddakA: ? gautama ! sAtAvedako vA, asAtAvedakovA, aSTa bhaGgAH! te khalu bhadanta ! jIvA jJAnAvaNIyasya karmaNaH kim udayinaH ? anudayinaH ? gautama ! no anudayinaH, udayIvA, udayineo vA, evaM yAvat AntarAyikasya 7 te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udIrakAH anudIrakAvA ? gautama ! no anudIrakAH, udIrako vA, udIrakAvA / evaM yAvat AntarAyikasya, navaram, vedanIyAyuSyoH aSTabhaGgA 8 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH, nIlalezyAH, kApotalezyAH, tejolezyAH ? gAtama! kRSNalezyo vA, yAvat tejolezyo vA, kRSNalezyAH vA, nIlalezyA vA, kApotalezyA vA, tejolezyA vA, athavA kRSNalezyazca, nIlalezyaztha, evam ete dviksaMyoga trisaMyogacatuSkasaMyogena azIti bhaGgA bhavanti 9 te khalu jIvAH kiM samyagdRSTayaH, mithyA dRSTayaH, samyag mithyAdRSTayaH ? gautama ! no samyadRSTiH, no samyaga mithyA dRSTiH, mithyAdRSTi, mithyAdRSTayovA 10 / te khalu madanta / jIvAH kiM jJAninaH ? ajJAninaH gautama ! nA jJAnI, ajJAnI vA, ajJAnineAvA 11 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM manAyoginaH, vAyoginaH, kAyayoginaH ? gautama ! no manoyogI, nA vavo yogI, kAyayogIvA, kAyayogineA vA, 12 / te khalu madanta ! jIvAH kiM sAkA ropayuktAH, anAkAropayuktAH ? gautama ! sAkAropayuktovA, anAkAroyuktotrA, aSTa bhaGgaH 13 | tevAM khalu bhadanna ! jIvAnAM zarIrakANi kati varNAni, kavi gandhAni, kati rasAni, kati sparzAni majJaptAni ? gautama ! paJcavarNAni pazvarasAni, dvigandhAni, aSTasparzAni prajJaptAni te punaH AtmanA avarNAH, agandhA, arasAH, asparzAH, prajJaptAH 14 - 15 / te khalu bhavanta / jIvAH kim ucchavAsAH, nizvAsAH, no ucchavAsaniHzvAsaH ? gautama ! ucchvAsako vA1, niHzvAsako bA2, no ucchrAsaniHzvAsakA vA3. ucchvAsakA vA4, niHzvAsakA bA5 no ujchravAsaniHzvAsakA vA 6 athavA ucchvAsakazca niHzvAsakazca 4 athavA ucchvAsakaca, no ucchavAsa niHzvAsakazca 4, athavA niHzvAsakazca, no ucchavAsa niHzvAsakazca 4, athavA ucchvAsakaJca niHzvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakaJca aSTau bhaGgAH, 8 eteSaDviMzatiH bhaGgA bhavanti 16 / te khalu jIvAH kim AhArakAH, anAhArakAH ? gautama ! No AhArakA AhArako vA, anAhArakovA, evam aSTau bhaGgAH 17| te khalu bhadanta ! jIvAH kiM viratAH, aviratAH, viratAviratAH ? gautama ! no viratAH, no fatafaratAH, aviratotrA, aviratAvA 18 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAdanirUpaNam 223 sakriyAH, akriyAH ? gautama ! no akriyAH, sakriyo vA sakriyA vA 19 / te khalu bhadanta ! jIvAH ki saptavidhabandhakAH, aSTavidhabandhakAH? gautama ! saptavidhavandhako vA, aSTavidhavandhako vA, aSTa maGgA : 20 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim AhArasaMjJopayuktAH, bhayasaMjJopayuktAH, maithunasaMjJopayuktAH ? parigraha saMjJopayuktA gautama ! AhArasaMjJopayuktA vA, azItiH bhnggaaH|21 te khalu bhadanta! jIvAH kim krodhakaSAyiNaH, mAnakaSAyiNaH, mAyAkaSAyiNaH, lebhikaSAyiNaH ? azItiH bhaGgAH 22 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM strIvedakAH, puruSavedakAH, napuMsakavedakAH? gautama ! no strIvedakAH, no puruSavedakAH, napuMsakavedako dhA, napuMsakavedakA vA 23 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim strIvedavandhakAH, puruSavedavandhakAH, napuMsakaveda bandhakAH ? gautama ! strIvedabandhako vA puruSavedabandhako vA, napuMsakavedabandhako vA SaDviMzatiH bhaGgA / 24 te khalu bhadanta ! jIvA : kiM saMjJinaH, asaMjJinaH ? gautama ! no saMjJI, asaMjhIvA, asaMjJinovA 25 / te khalu bhadanta ! jIvAH kiM sendriyAH, anindriyAH? gautama ! no anindriyAH, sendriyo vA, sendriyA vA 26 / sa khalaM bhadanta ! utpalajIva iti kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! jadhanyena antamuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam 27 / sa khalu bhadanta ! utpalajIvaH pRthivIjIvaH punarapi utpala jIva iti kiyantaM kAlaM 'seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ? gautana ! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena asaMkhyeyAni bhavagrahaNAni, kAlAdezena jadhanyena dve antarmuhUte, utkRpTena asaMkhyeyaM kAlama, etAvantaM kAlaM seveta, ekAvantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt / sa khalu bhadanta ! utpalajIvaH apUjIvaH, evameva, evaM yathA pRthivIjIvo bhaNitastathA yAvat vAyujIvo bhaNitavyaH / sa khalu bhadanta / utpalajIvaH sa vanaspatijIvaH, sa punarapi utpalajIva iti kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM karoti? gautama! bhavAdezena jaghanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena anantAni bhavagrahaNAni, kAlA dezena jadhanyena dve antamuhUrta, utkRSTena anantaM kAlaM tarukAlam iyantaM kAlaM seveta, iyantaM kAlaM gatimAgatiM karoti ! sa khalu bhadanta ! utpalajIvo dvIndriyajIvaH punarapi utpalajIva iti kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM karoti? gautama! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena saMkhyeyAni bhavagrahaNAni, kAlAdezena jadhanyena dve antarmuhUte, utkRSTena saMkhyeyaM kAlam, iyantaM kAlaM seveta, iyattaM kAlaM gatimAgatiM karoti / evaM trIndriyajIvaH evaM caturindriya jIvo'pi / sa khalu bhadanta ! utpala nI pazcandriyatiyeMgyonika jIvaH punarapi utpalajIva iti pRcchA ? gautama! bhavAdezena jadhanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena aSTa bhavagrahaNAni, kAlAdezena jaghanyena dve antarmuhUrte, utkRSTena pUrvakoTipRthaka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 bhagavatI sUtre svAni iyantaM kAlaM seveta, iyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt / evaM manuSyeNApi samaM yAvat iyantaM kAlaM gatimAgarti kuryAt 28 / te khalu bhadanta ! jIvAH kim AhAramAhArayanti ? gautama ! dravyato'nantamadezAni dravyANi, evaM yathA AhArakodezake vanaspatikAyikAnAm AhArastathaiva yAvat sarvAtmanA AhAramAhArayanti, navaraM niyamAt SaD dikSu zeSaM tadeva 29 / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kiyantaM kAlaM sthiti prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena dazavarSasahasrANi 30 | teSAM khalu bhadanta / jIvAnAM kati samudghAtAH prajJaptA : ? gautama ! vayaH samuddhAtAH prajJapvAH, tadyathA = vedanA samudghAtaH, kapAyasamudghAtaH, mAraNAntikasamudghAtaH 31 / te khalu bhadanta ! jIvAH mAraNAntikasamudghAtena kiM samavahatAH mriyante, asamAhatAH mriyante ? gautama ! samavahatA api mriyante, asamaThatA api mriyante 32 / te khalu bhadanta / jIvAH anantaram udvartya kutragacchanti ? kutra upapadyante kiM nairayikeSu upapadyante, tiryagyonikeSu upapadyante, evaM yathA vyutkrAntikAni, udvartanAni vanaspatikAyikAnAm tathA bhaNitavyam / atha bhadanta ! sarveprANAH sarve bhUtAH, sarva jIvAH sarve saccAH, utpalamUlatayA, utpala kandatayA, utpalanAlatayA, utpalapatratA, utpalakezaratayA, utpalakarNikatayA, utpalathibhugatayA upapannapUrvAH ? hanta, gautama ! asakRt athavA anantakRtvaH tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // 101 // 1 " TIkA - athotpalasthajIvAn prarUpayitumAha- ' teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM rAyagihe jAva pajjutrAsamANe evaM vayAsI - tasmin kAle, tasmin samaye, rAjagRhe yAvat-nagare svAmIsamavasRtaH dharmopadezaM zrotuM parSat utpala (kamala) meM jIvotpAdavaktavyatA'te' kAle' teNa' samaeNa" ityAdi / TIkArtha- sUtrakAra ne isa sUtra dvArA utpala (kamala) ke jIvoM kI prarUpaNA kI hai- 'teNa kAlena teNa samaeNa rAyagihe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI' usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre. unake dharmopadeza ko sunane ke liye pariSad apane utpalamAM (ubhalabha ) bhavatyA vastavyatA " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM" ityAdi TIkA"--sUtrakAre A sUtradvArA utpala (kamaLa)nA jIveAnI nIce pramANe pra35 4rI che" teNaM kALaNaM deNaM samaeNaM rAyagihe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI " te aNe ane te samaye rAmagRha nagaramA bhahAvIra prabhu padhAya. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 225 nirgacchati. dharmopadeza zrutvA pratigatA parSata, tato vinayena zuzrUSamANo namasyan pAJjalipuTaH vinayena payuvAsIno gautamaH bhagavantam evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIta-'uppaleNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?' he bhadanta ! utpalam khalu kamalavizeSaH eka patrakam- eka patraM yatra tadekapatrakam, athavA ekaMca tatvatram ekapatram ekapatraM tadeva ekapatrakam tasmin sati, utpalAdereka patrAvasthAyAmityarthaH, ekapatrakaM cAtra kizalayAvasthAyA anantaram avameyamitibhAvaH / kim eka jIvam-eko jIvo yatra tadekajIvam ? kiM vA anekajIvaM bhavati ? anekenIyA yatra tadanekajIyam, tathAvidhamityarthaH, bhagavAnAda'goyamA! egajIthe, jo aNega jove, teNa paraM je anne jIvA ubavajjati, teNaM No egajIvA, aNeganIyA he gautama ! utpalama ekapatrAvasthAyAm eka jIvaM 2 sthAna se nikalI aura mahAvIra svAmI ke pAsa AI, mahAvIra svAmI ne dharmadezanA dI. usako zravaNa kara vaha pIche apane 2 sthAna para calI gaI. isake bAda vinaya ke sAtha gautama ne donoM hAtha joDakara namaskAra karate hue prabhu se isa prakAra pUchA-'uppale Na bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIve' he bhadanta ! utpala-kamalavizeSa Adi jaba ekapatrAvasthA vAlA hotA hai (yaha avasthA kizalayAvasthA (koMpala) ke anantara hotI hai) taba vaha kyA ekajIva vAlA-eka hai jIva jisameM aisA hotA hai yA aneka jIva vAlA-aneka haiM jIva jisameM aisA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'egajIve, No aNega jIve, teNa paraM je anne jIvA uvavajjaMti, teNaNo egajIyA-aNegajIvA' eka patrAvasthA meM utpala ekajIva vAlA hotA hai, anekajIva vAlA nahIM temanAM darzana karavAne mATe tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe pariSada (prakhadA) nIkaLI. mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne tathA temanI dezanA sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra bAda gautama svAmIe bane hAtha joDIne namaskAra za2 vinayapUrva pramANe pUchyu-" uppaleNa bhaMte ! egapattae ki egajIve aNegajIve ? - S50 (bhA vizeSa) nyAre patrAvasthAmA hoya che, tyAre zuM te eka jIvavALuM hoya che, ke aneka jIvavALuM hoya che? (jemAM eka ja jIva hoya tene eka jIvavAnuM ane aneka jIva hoya tena bhane 715:49 che) mahAvIra prabhuna uttara-" goyamA!" gItama!" ega jIve Ne! aNegajIve, teNa paraM je anne uvavajjati, teNaM No ega jIvA-aNega jIvA" : bha0 29 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 bhagavatI sUtre bhavati, no anekajIvaM bhavati, kintu tenaparaM tadanantaram prathamapatrAnantaram aneka patrAvasthAyAmityarthaH, ye anye prathama patravyatiriktAH jIvAH jIvAzrayatvAt dvitIyapAdayo'vayavAH upapadyante te khalu no ekajIvAH naMkajIvAzrayAH kintu anekajIvAzrayA bhavanti athavA tena paraM - tataH ekapatrAt parataH zeSapatrAdiSu ye'nye jIvA utpadyante, te no ekajIvAH, apitu anekajIvAH aneke bhavantIti prathamamupapAtadvAram 1 / atha prathamamupapAta dvAramAzritya gautamaH pRcchati'teNaM maMte ! jIvA kamodito ujjeti ? kiM nerahae hiMto uvajjaMti ? tirikkhajoNie hiMno ujjeti ? maNussehiMto upavajjaMti ? devehiMto uvavajjaMti ? he bhadanta ! te khalu dvipatrAyatrasthotpalasthA jIvAH kebhyaH upapadyante ? ki nairayikebhyaH upapadyante kiMvA tiryagyonikebhyaH upapadyante ? kiMvA manuSyebhyaH hotA hai / kintu jaba prathamapatra ke anantara vaha aneka patroM se yuktatA kI avasthA meM A jAtA hai - prathamapatra se vyatirikta dvitIya patrAdirUpa avayava utpanna ho jAte haiM taba ve eka jIvAzraya nahIM rahate kintu aneka jIvAzraya ho jAte haiM - athavA - eka patra se Age zeSa patrAdikoM meM jo dUsare jIva utpanna hote haiM ve eka jIva nahIM haiM, api tu aneka jIva haiN| aisA yaha prathama dvAra hai / aba gautama isI prathama upapAta dvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM- 'te' bhaMte! jovA kaohiMto uvavajjaMti, kiM neraiehiMto uvavajjati, tirikkhajoNiehiMto uvavajjaMti, maNusse hiMto uvavajjaMti, devehiMto uvavajjati' he bhadanta ! ve dvi patrAdi avasthAvAle utpala meM rahe hue jIva vahA~ kahAM se utpanna hote haiM-kyA nairayikoM meM se utpanna hote patrAvasthAmAM utpala eka jIvavALu hAya che, aneka jIvavALu` hatu` nathI. parantu jyAre te aneka patrothI yukta bane che,-prathama patra uparAnta jyAre dvitIya patrAdirUpa avayava utpanna thaI jAya che, tyAre te eka jIvavALuM rahetu nathI, paNa aneka jIvavALuM thaI jAya che. athavA vadhArAnA patrAdikamAM je bIjA jIveA utpanna thai jAya che, te jIveAne kAraNe tene eka jIvavALuM kahyu nathI, paNa aneka jIvavALu kahyu che. evuM A prathamadvAra che. have gautama svAmI A prathama upapAta dvArane viSe mahAvIra prabhune sheve| prazna pUche che !-' teNa bhaMdhe ! jIvA kaohiMto uvavajjaMti, kiM neraiehito jati, tirikkha joNiehiMto uvavajjati, masse hiMto uvavajjati, deve hiMto jvavajjati ?" he bhagavan ! te dvi patrAhi vyavasthAvAjA utyasamAM rahelA jIvA kayAMthI AvIne tyAM utpanna thaI jAya che-zu' nArakAmAMthI AvIne zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam upapadyante ? kiMvA devebhyaH upapadyante ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no neraiehiMto bhagavAnAha - uvavajjaMti, tirikkhajoNiehiMto vi uvavajjaMti, mANuse hito vi uvavajjaMti, devehiMto vi uvavajjaMti ' he gautama ! dvipatrAdyavasthotpalasthA jIvA no nairayikebhya upapadyanne, apitu tiyagyanikebhyo'pi upapadyante, manuSyebhyo'pi upapadyante, devebhyo'pi upapadyante, ' evaM upavAo bhANiyavbo, jahA cakaMtI vaNassa ikAiyANaM jAva IsANeti' evam uktarItyA upapAtaH utpalasthajIvAnAmutpAdo bhaNitavyo vaktavyaH, yathA prajJApanAyAH SaSThe vyutkrA ntipade vanaspatikAyikAnAM yAvat IzAnAntadevebhyaH upapAtaH uktastathaivAtrApi haiM? yA tirthacoM meM se utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se utpanna hote haiM ? yA devoM meM se utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'no raharahito uvavajjaMti, tirikkhajoNiehiMto vi uvavajjati, mANusehito vi uvavajjeti devehiMto vi uvavajjati' dvipatrAdi avasthAvAle utpala meM rahe hue jIva vahAM nairayikoM meM se utpanna nahIM hote haiM, kintu ve vahAM tithaMca yoni meM se bhI utpanna hote haiM. manuSyayoni meM se bhI utpanna hote haiM, tathA devayoni meM se bhI utpanna hote haiN| evaM ubavAo bhANiyavvo, jahA vakkaMtIe vaNassaikAiNa jAva IsANesi' isa prakAra se utpalastha jIvoM kA utpAda jaisA ki prajJApanA ke chaThe vyutkrAntipada meM vanaspati kAyika jIvoM kA utpAda yAvat IzAnAnta temAM utpanna thAya che? ke tiya cAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke manuthyAmAMthI AvIne utpanna thAya thAya che? ke devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? mahAvIra prlun| uttara- " goyamA ! he gautama! no neraiehiMto unavajati " dvi patrAhi vyavasthAvAjA utpasamA rahedyA vo nArIbhAMthI bhAvIne tyAM utpanna thatAM nathI, " tirikkhajoNiehiMto vi uvavajjati mANusehiMto bi uvavajjaMti, devehiMto vi uvavajjaMti " parantu te| tiryayayonimAMdhI pIne paNa tyAM utpanna thAya che, manuSyAnimAMthI AvIne paNa utpanna thAya che ane devayonibhaaNthii bhAvIne pazu utpanna thAya che. " evaM ubavAo bhANiyantreA, jahA vakkatIe vaiyANaM jAvaIANe tti" mA are utpanA kavanA utpAdane anu lakSIne prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAntipadmamAM vanaspatikAyika jIveAnA utpA* zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 bhagavatI sUtre vaktavyaH, tathA coktaM prajJApanAyAm -'yadi tiryatiryagyonikebhya upapadyante ? kis ekendriya tiryagyonikebhya upapadyante ? kiMvA dvindriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriya tiryagyonikebhya upapadyante ? he gautama ! ekendriya tiryagyonikebhyoSpi upapadyante yAvat - dvindriyatrI ndriyacaturindriyapaJcendriya tiryagyoni ke bhyo'pi upapadyante, evaM manuSyebhyo'pi upapadyante tathA devebhyo'pi bhavanapatyAdIzAntebhya upapadyante iti bhAvaH iti prathamamupapAta dvAram | 1 | - devoM meM se kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye / prajJApanA meM isa viSaya meM aisA kahA gayA hai - gautama ne prabhu se jaba aisA pUchA ki he bhadanta ! jaba jIva vanaspatikAyikoM meM tiryaMca yoni meM se Akara utpanna hotA hai to kyA vaha ekendriya tiryaMca yonikoM meM se Akara utpanna hotA hai ? yA dvIndriya tirtha coM meM se Akara utpanna hotA hai ? yA teindriya, cauindriya aura paMcendriya tiryaMcoM meM se Akara utpanna hote hai ? taba isake uttara meM prabhu ne unase aisA kahA he gautama! vahA~ jIva ekendriya tiryaMcoM meM se Akara bhI utpanna ho sakatA hai aura dvIndriya, teindriya, cauindriya tathA paMcendriya tiryacoM meM se bhI Akara utpanna ho sakatA hai : manuSyoM meM se bhI Akara utpanna ho sakatA hai| devoM meM se bhI Akara ke utpanna ho sakatA hai / arthAt bhavanapati se lekara IzAna taka ke deva ekendriyarUpa paryAya meM utpanna ho sakate haiN| aisA yaha pahilA upapAta dvAra hai / 1 / danA viSakamAM jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tevu pratipAdana ahIM avu lehayo, "zAna devo paryantanA vo tyAM utpanna thAya che, " A kathana paryantanuM kathana ahI' grahaNa karavu joie. prajJApanA sUtramAM A viSayane anulakSIne A pramANe kahyuM che-- gautama svAmInA prazna- bhagavan ! jo jIva vanaspatikAyikAmAM tiya ca yAnimAMthI AvIne utpanna thAya che, te zu te ekendriya tiya cayAnikamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? ke dvIndriyatiya cAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? ke taiindraya, cauindriya ane paMcendriya tiya cAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? A praznanA mahAvIra prabhue A pramANe uttara ApyA chehe gautama! tyAM ekendriya tiya "cAmAMthI AvIne paNa jIveA utpanna thAya che, dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane pacendriya tiryaMcAmAMthI paNa AvIne utpanna thAya che, manuScAmAMthI ane devAmAMthI AvIne paNa jIva tyAM UMtpanna thaI zake che. eTale ke bhavanapatithI laIne IzAnaka5 pantanA deve tyAM eke zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 229 atha dvitIyaM parimANadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ega samaeNaM kevaiyA uvavajjati?' he bhadanta ! te khalu utpaLasthA jIvA ekasamayena ekasamaye kiyantaH upapadyante ? bhagavAnAha-'goyamA ! jahanneNaM ekko vA, do vA, tinni vA, ukkoseNaM saMkhejjAvA, asaMkhejjAvA uvavajjati 2' he gautama ! te jIvAH utpalavatino jaghanyena eko vA, dvau vA, trayo vA utpadyante utkRSTena saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA upapadyante 2, iti dvitIyaM parimANadvAram / 2 / ___ atha tRtIyamapahAradvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA samae samae avahIramANA abahIramANA kevaikAleNaM avahIraMti ?' he bhadanta ! te khalu ___ aba dvitIya parimANa dvAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'teNa bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajati' he bhadanta ! ve utpalastha jIva eka samaya meM kitane taka utpanna ho sakate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'jahanneNa eko vA, dovA, tinni vA, ukkoseNa saMkhejA vA uvavajaMti' jaghanya se utpala meM jIva eka bhI utpanna ho sakatA hai do bhI utpanna ho sakate haiM aura tIna bhI utpanna ho sakate haiN| utkRSTa se usameM saMkhyAta bhI utpanna ho sakate haiM aura asaMkhyAta bhI utpanna ho sakate haiN| isa prakAra se yaha parimANadvAra hai / 2 / ____ aba gautama tRtIya apahAradvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM'teNa bhaMte ! jIvA samae samae abahIramANA avahIramANA kevindriya paryAyamAM utpanna thaI zake che. A prakAranuM A paheluM upapatadvAra che bhI parimAranI 535 / gautama svAmInA prazna - "teNa bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajjati ?" u mAvan ! SuanI 12 me samayamAM keTalA ja utpanna thaI zake che? mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA! 3 gautama 'jahaNNeNa eko vA, dovA, tinnivA, ukoseNaM saMkhejjA vA, asaMkhejjA uvavajjati" * samayamA 5lamAM ochAmAM ochA eka jIva paNa utpanna thaI zake che, e jIva paNa utpanna thaI zake che ane traNa jIva paNa utpanna thaI zake che, ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAta che paNa utpanna thaI zake che ane asaMkhyAta jIvo paNa utpanna thaI zake che. A prakAranuM A parimANu dvAra che. mArA trIjA apahAra dvAranI prarUpaNA-A vizayane anulakSIne gautamane prazna"tennN bhaMte ! jIvA samae samae avahIramANA avahIramANA kevai kAleNaM avahora ti' zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 bhagavatIsUtre utpalavartino jIvAH samaye samaye-pratisamayam apahiyamANAH apahiyamANAH utpalAt nissAryamANAH nissAryamANAH kiyatkAlena apahiyante ? nissAryante ? bhagavAnAha-'goyamA ! teNaM asaMkhejnA samae samae avahIramANA abahIramANA asaMkhejjAhiM ussappiNi osappiNihi avahIraMti' he gautama ! te khalu utpalavatino jIvAH samaye samaye pratiptamayam apahiyamANAH apahimamANAH nirantaraM nissAryamANAH santaH asaMkhyeyAbhiH utsapiNyavasarpiNIbhiH apahiyante-nissAyante kintu 'No cevaNaM apahiyAsiyA3' no caiva khalu apahRtAH sarvathA niHsAritAH syu-bhaveyuH iti tRtIyamapahAradvAram 3 / / atha caturtha muccatvarUpAvagAhanAdvAramAzritya gautamaH pRcchati-'tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM ke mahAliyA sarIrovagAhaNA paNNattA ? ' he bhadanta ! teSAM khalu utpalasthakAleNa avahIraMti' he bhadanta ! ve utpalavartI jIva yadi usa utpala meM se eka eka samaya meM bAhara kADhe jAveM to kitane kAla meM ve usase pUre bAhara nikAle jA sakate hai ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM-goyamA' he gautama! 'teNa asaMkhejjA samae 2 avahIramANA ava. hIramANA asaMkhejAhiM ussapiNI osappiNIhi avahIraMti' ve utpalavartI jIva yadi eka eka samaya meM usameM se asaMkhyAta 2 kI saMkhyA meM bAhira nikAle jAveM aura isa prakAra se ve nirantara asaMkhyAta utsapiNI kAla taka evaM asaMkhyAta avasarpiNI kAla taka bAhira nikAle jAte raheM-taba bhI ve usameM 'No ceva NaM avahiyA siyA' pUre bAhara nahIM nikAle jA sakate haiM / isa prakAra se yaha tRtIya apahAra dvAra hai / 3 / apa gautama caturtha uccatvarUpa avagAhanA dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'tesiMNa bhaMte ! jIvANa ke mahAliyA sarIro. he bhagavana! utpalavatI jIvone je eka eka samaye eka ekane hisAbe bahAra kADhavAmAM Ave, te keTalA kALamAM temAMthI te badhAM ne bahAra kADhI zakAya che? mahAvIra prsun| uttara-"goyamA!" gautama! teNaM asaMkhejjA samae avahIramANAra asaMkhejjAhiM umsappiNI osappiNIhi avahIraMti" te samAthI je eka eka samaye asaMkhyAtane hisAbe jIne nirantara bahAra kADhavAmAM Ave, ane asaMkhyAta utsarpiNa ane asaMkhyAta avasarpiNI kALaparyata ta yA nirantara yA 23 ta 55 "No ceva Na apahiyA siyA" tamana pUrepUrA bahAra kADhI zakAtA nathI. A prakAranuM A trIjuM apahAra dvAra che, rUA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 101 sU01 utpale jIvotpattinirUpaNam 231 jIvAnAM kiM mahAlayA kIvizAlA zarIrAvagAhanA-prajJaptA ? bhagavAnAha'goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukko seNaM sAtiregaM joyaNasahassaM4' he gautama ! utpalavartijIvAnAm zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena sAtirekam kizcidadhikam yojanasahasra prajJaptaM, iti cturthmucctvdvaarm|4| ___ atha paJcamaM bandhadvAramAzritya gautamaH pRcchati-teNaM bhaMte jIvA NANAvaraNijjassa kammarasa kiM baMdhagA, abaMdhagA?' he bhadanta ! te khalu utpalavartino jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM bandhakAH bhavanti ? avandhakA vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA ! No abaMdhagA, baMdhaevA, baMdhagAvA / evaM jAva aMtarAiyassa' gAhaNA paNNattA' he bhadanta ? una utpavalI jIvoM kI zarIrAvagAhanA kitanI baDI vizAla kahI gaI hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama? 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM sAtirega joyaNasahassa' utpalavartI una jIvoM kI arthAt kamala kI zarIrAvagAhanA kama se kama aGgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa aura adhika se adhika kucha adhika eka hajAra yojana pramANa kI kahI gaI hai| isa prakAra yaha uccatvadvAra hai|4|| ___ aba paMcavAM bandhadvAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM'teNaM bhNte| jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhagA, abaMdhagA' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva jJAnovaraNIya karma ke baMdhaka hote haiM? yA abandhaka hote haiM ? isake uttara meM prabhu unase kahate haiM- goyamA! No apaMdhagA, baMdhae vA baMdhagA vA evaM jAva aMtarAiyassa' he gautama! ve mahAvIra prasuna uttara-- " goyamA ! 3 gautama ! "jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhenjaibhAga, ukkoseNaM sAtirega joyaNasahassa" 53tI vAnI se ke kamaLanI zarIravagAhanA ochAmAM ochI AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che ane vadhAremAM vadhAre eka hajAra vaijana karatAM paNa saheja vadhAre che. A prakAranuM A cothuM u tnadvAra che. jo have pAMcamAM bandhadvA2nI prarUpaNA karavAmAM Ave che- gautama svAmInA prazna- " teNaM bhaMte ! jIvANANAvaraNijjassa kammarasa kiM baMdhagA, abaMdhagA ?" 3 mApana ! te 5satI zAnAvaraNIya mAnA bandhaka hoya che ke abAdhaka hoya che? mahAvIra prabhunA uttara-"goyamA ! " gautama! "No abaMdhagA, baMdhae vA baMdhagA vA evaM jAva aMtarAiyassa" te 7vA jJAnAvaraNIya bhanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 bhagavatIsUtre he gautama ! te jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no abandhakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt sa jIno bandhako bhavati jJAnAbaraNI yasya imaNaH, dvayAdi patrAvasthAyAM tu jIvAnAM bahutvAt te jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNo bandhakA bhavanti / evaM rItyA yAvat-darzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaga no abandhakA. bhavani, apitu ekapatrAvasthAyAm jIvasya eka tvAt bandhako bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAMtu jIvAnAM bahutvAt bandhakAH bhavantIti bhaavH| AyuSketu karmaNi tadavandhAvasthA'pi syAt , tadapekSayA ca andhako'pi bhavati, abandhakA api bhavanti, ityabhiprAyeNa praznottaramAha-'navara Auyassa jIva jJAnAvaraNIya karma ke prabandhaka nahIM hote haiM-kintu ekapatrAvasthA meM utpala ke eka jIva hone se vaha eka jIva jJAnAvaraNIya karma kA baMdhaka hotA hai aura jaba vaha utpala dayAdipatrAvasthA meM ho jAtA hai-taba usa avasthA meM jIvoM kI adhikatA ho jAne se ve saSa jIva jJAnAvaraNIya karma ke baMdhaya hote haiN| isI prakAra se yaha kathana darzanA varaNIya karma se lekara antarAya karma taka jAnanA cAhiye-arthAt darzanAvaraNIyakarma se lekara antarAyakarma taka ke karmoM ke ve jIva abandhaka nahIM hote haiM kintu ekapatrAvasthA meM utpalastha eka jIva inakA baMdhaka hotA hai. tathA vyAdipatrAvasthA meM jIvoMkI bahutA hone se ve saba jIva ina kamoM ke baMdhaka hote haiN| AyuSaka karma meM abaMdhaka bhI hotI hai-isa apekSA se eka jIva isakA abaMdhAvasthA vAlA bhI hotA hai aura aneka jIva bhI isake apaMcaka hote haiM-isI abhiprAya se praznottara abandhaka hotA nathI, paraMtu eka patrAvasthAmAM u5lamAM eka jIvanuM astitva hovAthI te eka jIva jJAnAvaraNIya karmIne bandhaka hoya che, paNa jyAre te utpala dvayAdi patrAvasthAthI yukta thAya che, tyAre temAM jenI adhikatA hoya che, te kAraNe e avasthAmAM utpalanA samasta jIve jJAnAvaraNIya karmanA bandhaka hoya che. evuM ja kathana darzanAvaraNIya karmathI laIne attarAya paryantanA karmo viSe paNa samajavuM kahevAnuM tAtparya e che ke te utpalanA jIve darzanAvaraNayathI laIne AntarAyika paryantanA karmanA abaMdhaka hatA nathI, paraMtu utpalanI eka patrAvasthAmAM utpantha eka jIva te karmone banyaka hoya che, tathA u5lanI hayAdi patrAvasthAmAM utpala0 badhAM che te karmonA bandhaka hoya che. AyuSyakarmamAM abaMdhAvasthA paNa hoya che. te apekSAe eka jIva paNa tene abazvaka hoI zake che ane aneka ja paNa tenA abadheka haiI zake che. eja vAta sUtrakAre nIcenA praznottara zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u01 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 233 pucchA, goyamA ! baMdhae vA, baMdhagAvA, abaMdhagAvA' navaraM jJAnAvaraNIyadi karmApekSayA AyuSyasya karmaNaH ko vizeSaH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-he gautama ! utpalastho jIvaH ekapatrAvasthAyAm ekatvAt AyuSyasya karmaNo bandhako vA bhavati, abandhako vA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu bahutvAt utpalasthA jIvAH AyuSyasya karmaNo bandhakA vA bhavanti, abandhakA vA bhavanti / ' ahavA baMdhae ya, abaMdhaeya' athavA bandhakazca bhavati, abandhakazca bhavati, 'ahavA baMdhae ya, abaMdhagAya' athavA bandhakazca bhavati, abandhakAzca bhavanti, 'ahavA baMdhagAya, abaMdhaeya' athavA bandhakAca bhavanti, abandhakazca bhavati, 'ahavA baMdhagAya, abaMdhagAya,' ete aTTha bhaMgA' athavA prakaTa karate hue mutrakAra kahate haiM-'navaraM AuyassapucchA-goyamA! baMdhae vA abaMdhae vA baMdhagA ya abaMdhagA ghA' bhadanta ! jJAnAvaraNIyAdi karmoM kI apekSA se AyuSyakarma meM kyA vizeSatA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! utpalastha eka jIva eka patrAvasthA meM akelA hone se-eka hone se-AyuSya karmakA baMdhaka bhI hotA hai, athanA abaMdhakabhI hotA hai. dvayAdipatrAvasthA meM yahutA hone se utpalastha ve saba jIva AyuSya karma ke baMdhaka bhI hote haiN| 'ahavA baMdhae ya abaMdhae ya' athavA eka jIva baMdhaka aura eka jIva abaMdhaka hotA hai ahavA baMdhae ya abaMdhagA ya' athavA eka jIva baMdhaka hotA hai aura aneka jIva abaMdhaka hote haiN| 'ahavA baMdhagA ya, abaMdhae ya' athavA aneka jIva baMdhaka hote haiM aura eka jIva abaMdhaka hotA hai 'ahavA baMdhagA ya abaMdhagA ya ee aTTha bhaMgA' athavA aneka jIva-baMdhaka hote haiM aura dvArA vyata rI cha-" navaraM Auyassa pucchA goyamA! baMdhaevA, abaMdhaevA baMdhagA vA, abaMdhagA vA" gotama svAbhAnA prazna- "3 bhagavan ! jnyaanaavaraNIya Adi karmonI apekSAe AyuSka karmamAM zI vizeSatA che? mahAvIra prabhune uttara he gautama! utpalanI eka patrAvasthAmAM utpalamAM je eka jIva hoya che te A yukarmane baMdhaka paNa hoya che ane abaMdhaka paNa hoya che. kayAdi patrAvasthAmAM te utpalamAM je aneka jIvo hoya che teo sapA sAmanA 55 555 DAya cha bhane 255 555 DAya che. ' ahavA baMdhae ya abaMdhae ya" ath| me 1 ma ane se 71 saya DAya cha, " ahavA baMdhae ya abaMdhagA ya" athavA se 71 saya cha mana bhane 9 mama DAya che. "ahavA baMdhagA ya, abaMdhae ya" athavA bha0 30 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre bandhakAzca bhavanti, abandhakAzca bhavanti, ete vaNatA aSTau bhaGgA bhavanti, tathAcAtra bandhakAbandhakapadayorekatvayoge ekavacanena dvau vikalpo, bahuvacanena ca dvau vikalpo, dvikayogetu yathAyathamekatvabahutvAbhyAM catvAro vikalpAH ityevaM sarvasaMkalanena aSTau bhaGgA bhavanti, te ca pradarzitA eva / koSTakaM yathA1 bandhakaH / 3 bandhakAH | 5 bandhakazca abandhakazca / 7 vandhakAzca abandhakazca / 2abandhakaH | 4 abandhakAH | 6 bandhakazca abandhakAzca | 8 bandhakAzca abndhkaashc| iti paJcamaM bandhadvAram 5 / ___ atha SaSTaM vedanadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraaneka jIva abaMdhaka hote haiM-isa prakAra se ye ATha bhaMga hote haiN| jaise yahAM para baMdhaka aura abaMdhaka ina padoMke ekatvayoga meM eka vacana ke do vikalpa aura bahuvacana ke do vikalpa, tathA dvikayoga meM yathAyogyarIti se ekatva aura bahutva ko lekara cAra vikalpa hote haiM, isa prakAra sava milAkara ATha bhaMga ho jAte haiM-jo Upara pradarzita kiye hI jA cuke haiM jaise-eka baMdhaka 1, eka abaMdhaka 2, aneka baMdhaka 3, aneka abaM. dhaka 4, eka baMdhaka aura eka apaMdhaka 5, eka baMdhaka aura aneka abaMdhaka 6, aneka baMdhaka aura eka abaMdhaka 7, tathA aneka baMdhaka aura aneka abaMdhaka 8, aba chaThe vedanadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pachate bhane 73 55 DAya cha bhane se 1 madha ya cha. " ahavA baMdhagAya abaMdhagA ya, ee aTTa bhaMgA" athavA bhane 71 (mais) ma hoya che ane anekajI abaMdhaka hoya che. A pramANe ahIM ATha bhAMgA (vika) bane che. te ATha bhAMgAnuM vizeSa spaSTIkaraNa-ahIM balpaka ane arbandhaka, A be padanA ekatva egamAM eka vacana hovAthI be vikalpa, bahuvacana havAthI be vikalpa tathA dvika saMyogamAM yathA yogya rIte ekatva ane bahatvanI apekSAe 4 vikalapa thAya che. A rIte badhA maLIne 8 vikalpa bane che, je upara prakaTa karavAmAM Avela che A vikalpane kaThe nIce mAdhye cha (1) me 13 (2) se amara (3) mA madha (4) mA abaMdhaka (5) eka baMdhaka, eka abaMdhaka, (6) eka baMdhaka ane badhAM abaMdhaka (7) is, me4 madha, (8) mA 54 bhane mAM ma. have chaThA vedanadvAranuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. gautama svAmInA prazna-"bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa phammastha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za011 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 235 Nijjassa kammarasa kiM vedagA, avedagA?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakA bhavanti ? kiMvA avedakA bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA ! No avedagA, vedaevA, vedagAvA, evaM jAva aMtarAiyassa' he gautama ! utpalasthA jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no avedakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm ekatvAt jIvo vedako vA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu bahutvAt jIvA vedakA vA bhavanti, evaM-pUrvoktarItyA yAvatdarzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAm utpalasthA jIvA no ave. dakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt vedako bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu jIvAnAmanekatvAt vedakA bhavanti iti bhaavH| gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ki sAyAveyagA, asAyAveyagA ? ' he bhadanta ! te khalu utpalavartino jIvAH kiM sAtAvedakAH ? bhavanti ? kiM vA asAtAhaiM-'teNaM bhaMte ! jIvA NAgAvaraNijjassa kammasa kiM vedagA avedagA?' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA jJAnAvaraNIya karmake vedaka hote haiM yA avedaka hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA! No avedagA, vedae vA, vedagA vA, evaM jAva aMtarAiyasma' he gautama! utpalastha jIva jJAnAvaraNIya karma ke avedaka nahIM hote haiM kintu utpala kI eka patrA. vasthAmeM eka jIva hone se vaha jIva jJAnAvaraNIya karma kA vedaka hotA hai, tathA dayAdipatrAvasthA meM jIvoM kI bahutA hone se ve saba jIva jJAnA. varaNIya karma ke vedaka hote haiM isa prakAra antarAyataka kahadenA caahiye| __ aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ? jIvA kisAyAveyagA, asAyAveyagA' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva kyA sAtAvedanIya karma ke vedaka hote haiM yA asAtAvedanIya karma ke vedaka hote haiM ? isake kiM vedagA avedagA ? ' masan ! 545 73 / zuzAnA120Iya bhanA vedaka hoya che, ke avedaka hoya che? mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA! No avedagA, vedaeva vA, vedagA vA, evaM jAva aMtarAiyassa" 8 gautama ! B50stha / janAva25 bhanA avedaka hotA nathI, paraMtu utpalanI eka patrAvasthAmAM tenI aMdara rahele eka jIva jJAnAvaraNIya karmane vedaka hoya che, tathA yAdi patrAvasthAmAM tenI aMdara rahelA aneka ja jJAnAvaraNIya karmanA vedaka hoya che. e ja pramANe AMtarAyika paryantanA karmonA viSayamAM paNa samajavuM. gautama svAbhInI prazna-" teNa bhate ! jIvA kiM sAyAveyagA, asAyAveyagA ?" usAvana ! utpanAte va sAtavahanIya manA ra hoya che, ke asAtA vedanIya karmanA vedaka hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 bhagavatI sUtre 9 9 vedakAH ? bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! sAmAvedaevA, asAyAvedaevA, abhaMgA' he gautama! utpalasya ekapatratAyAm ekasvAda tadvartI jIvaH sAtAvedako vA bhavati, asAtAvedako vA bhavati dvayAdivatratAyAM tu anekatvAt tadvarti no jIvAH sAtAvedakA vA bhavanti, asAtAvedakA vA bhavanti ityekatve catvAro bhaGgAH, (4) dvikayogetu caturo bhaGgAnAha - sAtAvedakaca asAtAvedakazca bhavati 1, sAtAvedakaca asAtAvedakAzca bhavanti 2, sAtAvedakAzca asAtAvedakazca uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! 'sApAveSae vA asAyAveyae vA aTTha bhaMgA' jaba utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai taba usameM eka jIva hotA hai- - ataH vaha eka jIva sAtAkarma kA vedaka hotA hai athavA asatA karma kA vedaka hotA hai aura jaba vahI utpala aneka patrAvasthA meM A jAtA hai taba vaha aneka jIvoMvAlA ho jAtA hai. isaliye ve saba tagata jIva sAtAkarma ke vedaka hote haiM athavA - asAtA karma ke vedaka hote haiN| yahAM para ekatva meM cAra bhaMga aura dvikayAga meM cAra bhaMga hote haiM isa prakAra ATha bhaMga kahe gaye haiN| ekatva meM hue 4 bhaMga to pUrva meM dikhalA hI diye haiM / dvika yoga meM hue cAra bhaMga isa prakAra se haiM - eka jIva sAtAvedaka, eka jIva asAtAvedaka hotA hai yaha pAMcavA bhaMga hai| eka jIva sAtAvedaka aura aneka jIva asAtAvedaka hote haiM yaha chaThA bhaMga hai| aneka jIva sAtAvedaka aura eka mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! sAyAveyae vA asa yAveyae vA, aTTha bhaMgA " he gautama! kyAre utpasa me patrAvasthAvANu hoya che, tyAre tebhAM eka jIva Aya che. tethI upalanI te avasthAmAM te eka jIvA sAtAvedanIya kama nA paNa vedaka hAya che ane asAtAvedanIyane paNa vedaka hAya che. parantu jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALu thAya che. tyAre temAM aneka jIvA hAya che. tyAre te utpalanA badhAM jIve sAtAvedanIya karmonA paNa vedaka hoya che ane asAtAvedanIya kanA paNa vedaka hAya che. ahIM ekavamAM cAra bhAMgA ane dvikaceAgamAM cAra bhAMgA ane che. A rIte kula ATha bhAMgA mane che. ekasaceAgI cAra bhAMgAnuM kathana upara thaI cUkayu' che. have cAra dvikasa'caiAgI bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che--(5) eka jIva sAtAveka ane eka jIva AsAtA vedaka hoya che. (6) eka jIva sAtA daka ane badhAM jIvA asAtAvedaka hoya che. (7) badhAM jIveA sAtAvekave zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 sU0 1 satpale jIvotpAtanirUpaNam 237 bhavati 3, sAtAvedakAca asAtAvedakAzca bhavanti 4 ityevaM rItyA aSTau bhaGgA bhavanti / iti SaSThaM vedanadvAram / 6 / ___ atha saptamam udayadvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA jANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI, aNudaI? he bhadanta ! te khalu utpalasthAH jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udayino bhavanti ? kiMvA anudayino bhavanti ? bhagavAnAi-goyamA ! no aNudaI, udaIvA, udaiNo vA, evaM jAca aMtarAiyassa7' he gautama ! utpalasthA jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNo no anudAyino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm ekatvAt jIvo jJAnAvaraNIyasya karmaNaH udayovA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekatvAt te jIvA udayino vA bhavanti, evaM rItyA yAvat-darzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAM no anudayino jIva asAtAvedaka hotA hai yaha 7 vAM bhaMga hai| aneka jIva sAtAvedaka aura aneka jIva asAtAvedaka hote haiM yaha ATA bhaMga hai| isa prakAra se the ATha bhaMga hai| ___ aba sAtaveM udayadvAra ko lekara gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'teNaM bhNte| jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI ? aNudaI' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva jJAnAvaraNIya karmake udayavAle hote haiM yA anudayavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! No aNudaI, udaIvA udaiNo vA, evaM jAva aMtarAjhyassa' utpalapatI ve jIva jJAnAvaraNIya karmake anudaya-vAle nahIM hote haiM kintu jaba vaha utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai taba taka usameM eka jIva rahatA hai. ataH vaha eka jIva hI jJAnAvaraNIya karma ke udayavAlA hotA hai aura ane eka jIva sAtavedaka hoya che. (8) aneka jIva sAtavedaka ane aneka ja asAtA vedaka hoya che. A pramANe ATha bhAMgI bane che sAtamA ya2nI pr35|-gautm svAbhAnI prazna--" teNaM bhaMte ! jIvA NANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI, aNudaI ? ?" 8 sAvan ! 56stha cha jJAnAvaraNIya karmanA udayavALA hoya che ke anudayavALA hoya che ? mahAvIra prabhunA -"goyamA! gautama " No aNudaI, udaI vA, udaiNo vA, evaM jAva aMtarAiyassa" te 5220 / jJAnA124Iya manA anudayavALA hotA nathI, paraMtu ekapatrAvasthAvALA utpalanI apekSAe temAM rahele eka jIva jJAnAvaraNIya karmanA udayavALo hoya che, tathA jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALuM thAya che tyAre temAM rahelA aneka darzanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 bhagavatIso bhavanti, apitu udayI vA bhavati, udayino vA bhavanti, atredaM bodhyam-anukramoditasya udIraNodIritasya vA karmaNo'nubhavo vedanamucyate, anukramoditasyaiva karmaNo na tu udIraNodIritasya anubhavaH udaya ucyate iti vedanodayayoH parasparaM bhedena vedakatvamarUpaNe'pi udayitvaprarUpaNaM kRtamitibhAvaH itisaptamamudayadvAram / / __ athASTamamudIraNAdvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIza NANAvaraNijjassa kammassa kiM udIraga ? aNudIragA?' he bhadanta ! te khalu utpalavartino jaba vaha utpala aneka patroMvAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAtA hai-ataH ve saba jIva jJAnAvaraNIya karmake udaya vAle hote haiN| isI prakAra se darzanAvaNIya karma se lekara antarAyakarma taka ke karmoM ke ve anudayavAle nahIM hote haiM-kintu utpala kI eka patrAvasthA meM rahA huA eka jIva darzanAvaraNIyakarma se lekara antarAya taka ke kamoM ke udayavAle hote haiN| yahAM aisA samajhanA cAhiye-anukrama se udita karma kA athavA udIraNAkaraNa dvArA udIrita hue karma kA anubhava karanA isakA nAma vedana hai| tathA anukrama se udita hue hI karma kA anubhavana karanA udaya hai| isI kAraNa ko lekara sUtrakAra ne vedatva kI prarUpaNA kara dene para bhI yaha udayitva kI prarUpaNA svatantra kI hai| kyoMki vedanA aura udaya meM bheda hai| isa prakAra se yaha sAta udayadvAra hai| aba gautama AThaveM udIraNAdvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM'teNaM bhaMte? jIvA jANAvaraNijjassa kammasa kiM udIragA? anudiivaraNIyathI laIne AMtarAyika paryantanA karmonA anudayavALA hatA nathI, paratu utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM je eka jIva raheluM hoya che te dazanAvaraNayathI laIne AMtarAyika paryatanA karmonA udayavALo hoya che. tathA te utpalanI aneka patrAvasthAnI apekSAe vicAra karavAmAM Ave, te temAM rahelA aneka ja darzanAvaraNayathI laIne AMtarAyika paryatanA karmonA udayavALA hoya che. ahIM e vAta dhyAnamAM levI joIe ke anukrame udita kamane athavA udIraNA karaNa dvArA udIrita thayelA karmane anubhava kare tenuM nAma vedana che. paraMtu anukrame udita thayelA ja kamano anubhava karavo tenuM nAma udaya che. A kAraNe sUtrakAre vedakavanI prarUpaNa karyA bAda udayitvanI pazu svataMtra prarUpaNa karI che. vedanA ane udayamAM A prakArane bheda hovAthI te darekanI svataMtra prarUpaNa karavAmAM AvI che. A prakAranuM A sAtamuM udayadvAra che. je 7 | mAmai Gl2|| dvAranI 5359|-gautm svAbhAnA prazna-" teNa bhaMte! jIvA NANAvaraNijjassa kammasa kiM udIragA ? anudIragA ?" usspn| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u01 sa0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNama 239 jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kim udIrakA bhavanti, kiM vA anudIrakA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! No aNudIragA, udIraevA, udIragAvA, evaM jAva aMtarAiyassa, navaraM veyaNijjAuesa aTTha bhaMgA' he gautama ! utpalasthA jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNo no anudIrakA anudIraNAvanto bhavanti, tasyAmavasthAyAM teSA. manudIrakatvasya asaMbhavAt , apitu utpalasya ekapatratAyAm ekatvAta udIrako vA bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAma nekatvAt udIrakA vA bhavanti, evaMrItyA yAvatdarzanAvaraNIyAdArabhya AntarAyikaparyantAnAM karmaNAM no anudIrakA bhavanti, apitu ragA?' he bhadanta ! utpalavartI jIva jJAnAvaraNIya karma ke udIraka hote haiM yA anudIraka hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama? 'No anudIraMgA, udIrae vA, udIragA vA-evaMjAva aMtarAiyassa, navaraM veyaNijjAuesu abhaMgA' utpalavI jIva jJAnAvaraNIya karma ke anudIraka nahIM hote haiM-anudIraNA vAle nahIM hote haiN|kyoN ki isa avasthA meM inameM anudIrakatA kA sarvathA abhAva rahatA hai| ataH jaba utpala ekapatrAvasthA meM rahatA hai taba usameM eka jIva hI rahatA hai isaliye vaha eka jIva hI usa samaya jJAnAvaraNIya karma kA udIraka hotA hai| tathA jaba vahI utpala aneka patroMvAlA ho jAtA hai taba vaha aneka jIvoM vAlA ho jAtA hai| ataH isa avasthA meM ve saba jIva jJAnAvaraNIya karma ke udIraka hote haiN| isI prakAra se antarAya taka kaha denA cAhiye kintu darzanAvaraNIya karma se lagAkara antarAya taka ke karmoM ke ve anudIraka nahIM hote haiM kintu eka patrAvasthA meM te utpalastha jIve zuM jJAnAvaraNIya karmanA udIraka hoya che, ke anudIraka hAya cha? ____ mahAvIra prbhun| uttara-"goyamA" gautama ! "NAM aNudIraMgA udIrae vA, udIragA vA, evaM jAva aMtarAiyassa, navaraM veyaNijjAuesu aTTha bhaMgA" utpala0 jI jJAnAvaraNIya karmanA anudIraka (anudIraNAvALA) hotA nathI, kAraNa ke A avasthAmAM temanAmAM anudIratAne sarvathA abhAva rahe che. paraMtu jyAre utpala eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM eka ja jIva hoya che, te eka jIva jJAnAvaraNIya karmane udIraka hoya che, tyAra bAda jyAre te utpala aneka patrothI yukta thAya che, tyAre temAM je aneka jI utpanna thaI jAya che te badhA ja jJAnAvaraNIya karmanA udIraka hoya che. e ja pramANe aMtarAya sudhI kahevuM joIe. paraMtu dazanAvaraNayathI laIne antarAya paryantanA kamena paNa teo anudIraka hotA nathI, paraMtu eka patrAvasthAnI apekSAe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 ____bhagavatIsUtre pUrvarItyA ekapatratAyAm jIvasya ekatvAt udIrako vA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnApanekatvAt udIrakA vA bhavanti, navaraM-vizeSastu vedanIyeSu AyuSyeSu ca karmasu aSTau bhaGgA bhavanti, tathAca-vedanIyasya AyuSyasya ca karmaNaH utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatve udIrakovA bhavati, anudIrakovA bhavati, dvayAdipatratAyAM jIvAnAM bahutvetu udIrakA vA bhavanti, anudIrakA vA bhavanti, ityevamekatvayoge catvAro bhaGgAH4, dvikayogetu udIrakazca anudIrakazca bhavati, udIrakazca anudIrakAzca bhavanti, udIrakAzca anudIrakazca bhavati, udIrakAzca anudIrakAzca bhavanti, iti eka jIva darzanAvaraNIya Adi karmoM kA udIraka hotA hai aura anekapatrAvasthA meM vartamAna aneka jIva-sabajIva darzanAvaraNIyAdi karmoM ke udIraka hote haiM-vedanIya aura Ayu karma meM ATha bhaMga hotA hai-jo isa prakAra se haiM-utpalakI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva vedanIya aura Ayu karma kA udIraka hotA hai aura anudIraka hotA hai| dvayAdi pattoM ko avasthA meM jIvoM kI bahunA meM ve saba jIva udIraka bhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiN| isa prakAra se inake ekatva meM ye cAra bhaMga hote haiN| tathA dvikayoga meM bhI cArabhaMga isa prakAra se hote haiM-eka jIva udIraka hotA hai aura eka jIva anudIraka hotA hai ?, eka jIva udIraka hotA hai aura saba jIva anudIraka hote haiM 2 saba jIva udIraka hote haiM aura eka jIva udIraka hotA hai| 3 tavA saba jIva udIraka te utpala eka jIva darzanAvaraNIya Adi karmonA udIraka hoya che ane aneka patrAvasthAnI apekSAe vicAravAmAM Ave te te utpalastha aneka jI-badhAM ja darzanAvaraNIya Adi karmonA udIraka hoya che. parantu vedanIya ane Ayukarma mAM e vizeSatA che ke temAM ATha bhAMgA (vika) thAya che, te vikalapa nIce pramANe che-utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahele eka jIva vedanIya ane Ayukarmane udIraka paNa hoya che ane anudIraka paNa hoya che. paNa jyAre te utpala aneka patrAvasthAvALuM bane che tyAre temAM rahelAM badhAM ja udIraka paNa hoya che ane anudIraka paNa hoya che. A rIte temanA ekatvamAM (eka saMganI apekSAe) cAra vika bane che have temanA dvika saMyegI cAra bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che (1) eka jIva udIraka hoya che ane eka jIva anudIraka hoya che. (2) eka jIva udIraka hoya che ane badhAM ja anudIraka hoya che. (3) badhAM ja udIraka hoya che ane eka jIva anudIraka hoya che, (4) badhAM ja udIraka hoya zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 241 catvAro bhaGgAH 4, sarvamelanena aSTau bhaGgA bhavanti 8, / atredaM bodhyam - vedanIye karmaNi sAvAsAtApekSayA AyuSye karmaNi tU udIrakatvApekSayA aSTau maGgA anaseyAH, AyuSyasya karmaNaH anudIrakatvaM ca udIrakatvaM ca udIraNAyAH kAdAcikasvAt saMbhavati iti aSTamam udIraNAdvAram / 8 / 9 atha navamam lezyAdvAramAzritya gautamaH pRcchati - teNaM bhaMte ! jIvA ki surlessA, nIlalestA, kAulessA, teulessA ?' he bhadanta / te khalu utpalavartino jIvAH kiM kRSNalezyA bhavanti ? kiMvA nIlalezyAH kiMvA kApotalezyAH kiMvA tejolezyA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! kaNhalesevA, jAva teulese hote haiM aura saba jIva anudIraka hote haiM isa prakAra se viyoga meM ye cAra bhaMga ho jAte haiN| pUrva ke ekatva yoga ke 4 bhaMga aura jhikayoga ke 4 bhaMga kula milakara saba 8 bhaMga bana jAte haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki vedanIya karma meM mAtA aura asAtA kI apekSA se tathA AyuSka karma meM udIrakatva aura anudIrakasva kI apekSA se pUrvavat 8 bhaMga hote haiM aisA jAnanA cAhiye | AyuSkakarma kI anudIrakatA udIraNA kI kAdAvikatA hone se saMbhavatI hai| aba nauveM lezyAdvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA. ulessA' he bhadanta ! utpalavartI ve jIva kyA kRSNalezyAvAle hote haiM? yA nIlaleiyAvAle hote haiM? yA kApAtaleiyAvAle hote haiM ? yA tejolezyASAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! kaNha ane badhAM jIvA anudIraka hoya che. pUrvanA cAra eka saceAgI bhAMgAmAM A cAra dvika sacAgI bhagA utpreravAthI kula 8 bhAMgA thaI jAya che. A kaMcananuM tAtpaya e che ke vedanIya karmoMmAM sAtA ane asAtAnI apekSAe tathA Ayukama mAM udIrakatva ane anudIrakatvanI apekSAe ADa vikA thAya che, ema samajavuM. AAyukamanI anudIrakatA hRdIrabhAnI kadAcitatA hAvAthI sabhave che. A prakAranuM A AThamu udIraNAdvAra che. prazna- have sUtrakAra navamAM lezyAdvAranI prarUpaNA kare che- gautama svAmInA " teNaM bhaye ! jIvA kiM kaNhakessA, noharessA, kAulessA, seulessA 1" he bhagavan! utpalatI jIve zalezya,vALA hAya che ? ke nIlalezyAvALA hAya che? ke kApeAta sthAvALA hoya che? ke teolesyAvALA kAya che mahAvIra prabhunA uttara - "goyamA ! kaNhalesse vA, jAtra roulesse vA, bha0 31 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra vA, kaNhalesA vA, nIlalessA vA kAulessA vA, teulessAvA' he gautama ! utsalastho jIvaH utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt kRSNalezyo vA bhavati, yArat , yAvatpadena nIlalezyo vA bhavati, kApotalezyo vA bhavati, tejolezyo vA bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAM bahutvAt utpalasthA jIzaH kRSNalezyA vA bhavanti, nIlalezyA vA bhavanti, kApotalezyA vA bhavanti, tejolezyA vA bhavanti, ityevaM rItyA ekakayoge aSTau bhaGgA bhavanti / 8 / ___ atha dvika trika catuSkayoge dvAsaptati bhaGgAn pratipAdayitumAha-'ahavA kaNhalesse ya, nIlalesse ya, evaM ee duga saMjogatiyAsaMyogacaukkasaMyogeNaM asItI maMgA bhavaMti 9 ' athavA utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt utpalalesse vA, jAva teulesse' vA kaNhalessA vA, nIlalessA vA, teulessA vA' he gautama ! utpalastha jIva utpala kI eka.patrAvasthA meM jIva ke eka hone se kRSNalezyAvAlA bhI hotA hai yAvat yAvatpada se nIlalezyAvAlA bhI hotA hai, athavA kApotalezyAvAlA bhI hotA hai, tejolezyAvAlA bhI hotA hai 4 tathA jaba vahI utpala aneka patroM vAlA ho jAtA hai tatha jIvoM kI bahutA hone se utpalastha aneka jIva kRSNalezyA vAle bhI hote haiM, athavA nIlalezyA vAle bhI hote haiM, kApotalezyAvAle bhI hote haiM, tejolezyAvAle bhI hote haiM, isa rItise eka ke yoga meM ATha bhaMga hote haiM 8 / aba dvikayoga meM trikayoga meM aura catuSkayoga meM hone vAle 72 bahattara bhaMgoM ko sUtrakAra kahate haiM'ahavA kaNhalesse ya, nIlalesse ya, evaM ee duyA saMjoga-tiyAsaMjogacaukkasaMjogeNa asIi bhaMgA bhavaMti,' utpala kI aneka patrAvasthA meM kaNhalessA vA, nIlalessA vA, kAulessA vA teulessA vA" gautama ! Shettha jIva u5lanI eka patrAvasthAmAM eka ja hoya che. te eka jIva kRSNalezyAvALe paNa hoya che, nIlalezyAvALe paNa hoya che, kApita lezyAvALA paNa hoya che ane telezyAvALe paNa hoya che paraMtu jyAre te utpala aneka patrovALuM thAya che, tyAre temAM aneka jIvo rahelA hoya che, te badhAM ja kaNalezyAvALA paNa hoya che, nIlezyAvALA paNa hoya che, kApotalezyAvALA paNa hoya che ane te lephsAvALA paNa hoya che. A rIte ekanA egamAM ATha bhAMgA thAya che, tathA hiMga, trijyAga ane catuSka vegamAM kula 72 ma thAya che. te mAMgAmAne 548 42tA sUtra42 4 cha , " ahavA kaNhalesse ya, nIlalesse ya evaM ee duyAsaMjoga, tiyAsaMjoga, caukAsaMjogeNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 243 stho jIvaH kRSNalezyazca, nIlezyazca bhavati, enamanayA rItyA ete uktAH dvikasaMyogatrikasaMyogacaturukasaMyogena azItiH bhaGgAH bhavanti tathAhi-ekakayoge ekavacanena catvAraH 4, bahuvavanenApi catvAra ena 4, evamaSTau 8 / bhaGgA ekakayoge jAtAH 8 / dvikayogetu yathAyogamekavacanabahuvacanAbhyAM caturbhaGgAH 4, catuNIM ca padAnAM paDvikayogAH, te ca caturguNAzcaturviMzatiH 24 ete caturviMzatirbhaGgA dvikayoge jAtAH 24 / trikayoge punaH trayANAM padAnAmaSTau bhaGgAH, caturNAca padAnAM catvArastrikasaMyogAH, teca aSTabhirguNitAH dvAtriMzat 32, ete dvAtriMzadbhaGgAstrikayoge jAtAH 32' catuSkasaMyogetu SoDazabhaGgAH 16 evaM dvitrika catuzcasaMyoge dvAsaptati bhaGgAH jAtAH 72 / pUrvoktA ekaka saMyoge jAtA aSTau 8 / sarvasaMmelanetu azItirbhaGgAH bhavanti' iti navamaM lezyAdvAram 9 / dvayAdijIva hone se utpalastha eka jIva kRSNalezyAvAlA aura eka jIva nIlalezyAvAlA hotA hai, isa prakAra pUrvokta rIti se ye kahe gaye dvikasaMyoga trikasaMyoga aura catuSka saMyoga ko lekara 80 assI bhaMga ho jAte haiN| eka ke yoga meM eka vacana ko lekara cAra 4 aura bahuvacana ko lekara bhI cAra 4, ye ATha bhaMga eka ke yoga meM hue 8 dvika ke chaha dvika ke yoga meM yathAyoga ekavacana bahuvacana ko lekara cAra bhaGga hote haiM, cAra padoM ke chaha dvikayoga ko cAra se guNAkarane para cauvIsa 24, trikayoga meM tIna padoM ke ATha bhaMga hote haiM, cAra padoMke trika saMyogameM cAra banate hai inake sAtha 8 kA guNa karane para pattIsa 32 aura catuSka saMyoga meM solaha 16, isa prakAra pUrva ke ATha aura ye bahattara 72 saba milakara kula assI 80 bhaMga hote haiN| yaha navamalezyA dvAra hai|9| asIti abhaMgA bhavaMti" apanI se patrAvasthAmA temAsa me 1 kRSNalezyAvALo ane nIlalezyAvALo hoya che, A rIte pUrvokta paddhati anusAra brikasaMga, trikasa yoga ane catuSkasaMyoga karavAthI 72 bhAMga bane che. ekasaMgI pUkti ATha bhAMgA sAthe tene saravALe karavAthI kula 80 bhAMgA bane che. ekanA vegamAM eka vacananI apekSAe cAra ane bavacananI apekSAe cAra bhAga bane che. brikasaMgamAM yuthAga eka vacana bahuvacananI apekSAe cAra cAra padonA dvikaga 6 ne cAra vaDe guNavaTathI ra4 bhAMgA bane che. trikagamAM traNa padenA 8 bhAgAne cAra padenA trika. saMyoga 4 vaDe guNavAthI 32 bhAMgA bane che. ane catuSka saMyogamAM 16 bhAMgA bane che. A rIte 8128+32+16=80 bhAMgA thAya che. A prakAranuM navamuM lakSyAdvAra che. 9i zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre atha dazamaM dRSTidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdiTThI?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM samyagdRSTayo bhavanti ? vA mithyA dRSTayo bhavanti ? samyamithyA dRSTayo vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! no sammadiTThI, no sammAmicchAdihI, micchA diTThI vA, micchAdihiNo vA' he gautama ! utpalasthA jIvAH no samyagradRSTayo bhavanti, no vA samyag mithyAdRSTayo vA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm jIvasya ekatvAt mithyAdRSTirbhavati vA, dvanyAdipatratAyAM tu jIvAnAM bahutvAt mithyAdRSTayo vA bhavanti, iti dazamaM dRSTidvAram 10 / aba dazave dRSTidvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM sammadiTTI, micchAdiTThI, sammamicchAdiTTI' he bhadanta! utpalastha ve jIva kyA samyakdRSTi hote haiM ? athavA mithyAdRSTi hote haiM ? yA samyamithyAdRSTi hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyanA' no sammadiTThI, no sammAmicchaddiTTI, micchAdiTThI vA, micchAdidviNo vA' utpalastha ve jIva na samyakadRSTi hote haiM, na samyak mithyAdRSTi hote haiM kintu eka mithyAdRSTi hotA hai aura aneka bhI mizyAdRSTi hote haiN| yadi utpala ekapatrAvasthA vAlA hai to aisI hAlata meM vaha eka jIva vAlA hotA hai-ataH vaha eka jIva mithyAdRSTi hotA hai aura jaba vaha utpala aneka patroM vAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAte haiM aura ve aneka bhI mithyA dRSTi hote haiN| yaha dazA dRSTi dvAra haiN| samAnI 5359|-gautm svaabhaan| prazna-" teNa bhaMte ! jIvo kiM sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdidI ?' san ! S525 te che zuM samyagRSTi hoya che? ke mivAdaSTi hoya che? ke samyugmiAdRsstti DAya cha ? mahAvIra prsune| uttara--" goyamA! gautama! no sammadidI, no sammAmicchAdiTTho, micchAdiTThI vA, micchAdiviNA vA' 5225 71 sabhya daSTi hetA nathI, ane amyagRmithyAda che (mizradaSTi) paNa hetA nathI, parantu midaSTi hoya che. je utpala eka patrAvasthAvALuM hoya che, te evI paristhitimAM te eka jIvavALuM hoya che, tethI te eka jIva mithyAdaSTi hoya che, ane jyAre te utpala aneka patrovALuM thAya che, tyAre temAM aneka jIva pedA thAya che, ane te badhAM ja mithyAdaSTi ja hoya che. A prakAranuM dasamuM daSTidvAra che. je 10 che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 40 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 245 atha ekAdazaM jJAnadvAramAzritya gautamaH pRcchati - 'teNaM bhaMte! jIvA ki nANI, annANI ? he bhadanta ! te khalu jIvAH kiM jJAnino bhavanti ? kiM vA ajJAnino bhavanti ? bhagavAnAha - goyamA ! no nANI, aNNANI vA, aNNANiNo vA ? ' he gautama ! te utpalasthA jIvAH no jJAnino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt ajJAnI vA bhavati dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAM tatra bahutvAt ajJAnino vA bhavanti iti ekAdazaM jJAnadvAram / 11 / 9 atha dvAdazaM yogadvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte ! jIvA kiM maNajogI, vayajogI, kAyajogI ?" he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM manoyogino bhavanti ? kiMvA vacoyogino bhavanti ? kiMvA kAyayogino bhavanti ? aba gyArahaveM jJAnadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte! jIvA ki nANI annANI ?' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! no nANI annANI vA annANiNo vA' he gautama ? upalastha ve jIva jJAnI nahIM hote haiM-kintu ajJAnI hote haiM / utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva ajJAnI hotA hai / aura utpala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva saba ajJAnI hote hai / yaha gyArahavAM jJAnadvAra hai / 11 / atha bAraha veM yogadvAra ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte! jIvA kiM maNajogI, vayajogI, kAyajogI ?' he bhadanta ! utpalastha utpala - kamala meM rahanevAle ve jIva kyA manoyogI hote haiM, yA vacanayogI hote haiM yA kAyayogI hote haiM? isake uttara meM aziyAramA jJAnadvAranI pra3pathA -- gautama svAbhInA prazna - " teNaM bhate ! jIvA kiM nANI, annANI !" he bhagavan ! te utpastha jJAnI hoya che ajJAnI Deya che ? mahAvIra alunA uttara--" goyamA ! he gautama! nA nANI, annANI vA annANiNo vA, utpadastha te bhve| jJAnI hotA nathI paNa ajJAnI hAya che. utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahelA eka jIva ajJAnI hAya che, ane tenI aneka patrAvasthAmAM temAM rahelA badhAM jIvA ajJAnI haiAya che. AraMbhAM yogadvAranI a3paNA -- gautama svAmIne prazna - veNaM bhaMte! jIvA kiM maNajogI vayajogI, kAyajogI / " he bhagavan ! te utpanA va zu maneAcemI hAya che? ke vacanaceAgI hAya che? ke kAyayegI hAya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 bhagavatIstre bhagavAnAha-'goyamA! No maNa mogI, No vayajogI, kAyajogI vA, kAyajogiNo vA 12' he gautama ! utpalasthA jIvAH no manoyogino bhavanti, no vA vacoyogino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAm jIvasya ekatvAt kAyayogI bhavati, dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAmanekatvAt kAyayogino vA bhavanti / iti dvAdazaM yogadvAram 12 // ____ atha trayodazamupayogadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAgArovauttA, aNAgArovauttA?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM sAkAropayuktAH bhavanti ? kiM vA anAkAropayuktAH bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! sAgArovauttevA, aNAgArovauttevA, aTTa bhaMgA 13' he gautama ! utpalasya ekapatra. tAyAM jIvasya ekatvAt utpalastho jIvaH sAkAropayukto vA bhavati, 1 anAkAroprabhu kahate haiM- goyamA! No maNajogI, No vayajogI, kAyajogI vA kAyajogiNo vA' he gautama! utpalastha ve jIva na manoyogI hote haiM, na vacanayogI hote haiM kintu kAyayogI hote haiN| utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva kAyajogI hotA hai aura utpala ko aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva saba kAyayogavAle hote haiM / yaha 12 vAM yogadvAra hai| ___aba gautama terahaveM upayogadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-' teNaM bhaMte! jIvA kiM sAgArovauttA, aNAgArovauttA' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA sAkAropayogavAle hote haiM athavA anAkAropayogavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA? sAgArova utte vA aNAgArovautte vA aTThabhaMgA' he gautama! utpalastha ve jIva sAkAyopayogavAle bhI hote haiM aura anAkAropayogavAle bhI hote maDAvIra prasuna uttara- goyamA! No maNajogI, No vayajogI, kAya jogI vA kAyajogiNA vA" gotama! G5sastha te manAyA jAtA nathI, vacanagI paNa hotA nathI, paraMtu kAyAgI hoya che. utpalanI eka patrAvasthAmAM u5lastha eka java kAyayegI hoya che ane tenI aneka patrAvasthAmAM temAM rahelAM badhAM ja kAyamI hoya che. 12 taramA payodvAnI 5355 / gautama svAmInA prazna-" teNaM bhaMte ! jIvA kisAgArova uttA, aNAgArovauttA?" bhagavan ! 5sthata zuM sAkArapagavALA hoya che ? ke anAkAre pagavALA hoya che? mahAvIra prabhunA uttara- 'goyamA ! sAgArovautte vA, aNAgArovautte ?" vA aTa bhaMgA" hai gautama ! pakSastha ve sApayoga 50 DAya cha ane anAkAro pagavALA paNa hoya che. eTale ke utpalanI eka patrAvasthA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramercandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 247 payukto vA bhavati, 2 dvayAdipatratAyAM tu jIvAnAmanekatvAt utpalasthA jIvAH sAkAropayuktA vA bhavanti 3 anAkAropayuktA vA bhavanti 4 iti ekaka yoge catvAro bhaGgAH 4 / atha vikasaMyoge caturo bhaGgAn Aha - sAkAropayuktAzca anAkAropayuktazca bhavati 1, sAkAropayukta va anAkAropayuktAzca 2, anAkAropayuktAzca sAkAropayuktazca 3, sAkAropayuktAzca anAkAropayuktAzca bhavanti / ityevamubhayasaMmelanena aSTau bhaGgA bhavanti iti trayodazamupayogadvAram 13 / haiM - arthAt uhAla jaba ekapatrAvasthA vAlA hotA hai taba usameM eka hI jIva hotA hai ataH vaha eka jIva hI sAkAra upayogavAlA hotA hai athavA anAkAra upayogavAlA hotA hai / aura jaba vaha utpala aneka patroMvAlA ho jAtA hai taba usameM aneka jIva ho jAte haiN| ataH ve saya jIva sAkAra upayogavAle athavA anAkoropayogavAle hote haiN| isa prakAra eka ke yoga meM cArabhaGga aura dvikayoga meM cAra bhaMga, kula ATha bhaMga hote haiN| ve isa prakAra se haiM-utpalakI dayAdipatrAvasthAmeM vartamAna dvayAdijIvoM meM se eka jIva sAkAropayogavAlA aura eka jIva anAkAropayogavAlA hotA haiM 1' utpalakI dayAdivatrAvasthA meM eka jIva sAkAropayogavAlA aura aneka jIva anAkAropayogavAle hote haiM 2 | evaM aneka jIva sAkAropayogavAle hote haiM aura eka jIva anAkAropayogavAlA hotA hai 3 | aneka jIva sAkAropayogavAle hote haiM aura aneka hI anAkAropayogavAle hote haiM 4 | isa prakAra eka ke yoga ke hAya tyAre temAM rahelA eka jIva sAkArApayegavALA pazu hAya che ane anAkArApayeAgavALA pazu hAya che. paNa jyAre te utpala aneka patrovALuM thAya che, tyAre temAM aneka jIve utpanna thai jAya che. upalastha te badhAM jIvA sAkAra upayegavALA pazu Aya che ane anAkAra upayegavALA paNu hAya che. A rIte ekanA ceAgathI 4 bhagA (vikalpA) mane che ane kisa cegI cAra bhAMgA nIce pramANe ane che (1) utpannanI eka patrAvasthA vakhate utpala vigere e traNa vigere patrAnI avasthAmAM rahelA e vigere jIvAmAMthI eka jIva sAkArApayeAgavALA ane eka jIva anAkArApayegavALo hAya che 1 utpalanI e vigere patrAvasthAmAM eka jIva sAkArApayeAgavALo ane aneka jIvA anAkAra upayAgavALA hoya che ra tathA aneka jIvA sAkAra upacAgavALA hoya che ane eka jIva aAkAra upayAgavALo hAya che. 3 aneka jIvA sAkAra yAgavALA hAya che, ane aneka jIve. anAkAre paMcAgavALA hAya che. (4) tathA utpalanI aneka patrAvasthA vakhate temAM rahelA aneka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ___ atha caturdazaM pazcadazaM ca varNAdidvAramAzritya gautamaH pRcchati'-'tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kAvannA, kaigaMdhA, kairasA, kaiphAsA paNNattA?' he bhadanta ! teSAM khalu utpalAtinAM jIvAnAM zarIrANi kativargAni, katigandhAni, katirasAni, kanisparzAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavannA, paMcarasA, dugaMdhA, aTThaphAsA paNNatA' he gautama ! tepAmutpalajIvAnAM zarIrANi pazcavarNAnikRSNanIlapItalohitazuklavarNayuktAni, paJca rasAni tiktakaTuSAyAmlamadhurarasa yuktAni, dvigandhAni-surabhi-durabhigandhayuktAni, aSTasparzAni-karkaza-mRdu-gurulaghu-zIto-SNa-snigdha-rUkSa sparzayuktAni prajJaptAni, kintu ' te puNa appaNA 4 bhaMga aura dvikayoga ke ye 4 bhaMga milakara saba yahAM ATha bhaMga hote haiN| isa prakAra terahavAM yoga dvAra hai| aba gautama caudahaveM aura pandrahaveM varNAdi dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kaivannA, kai. gaMdhA, kairasA kaiphAsA, paNNattA' he bhadanta ! utpalastha una jIvoM ke zarIra kitane varNavAle, kitanI gaMdhavAle, kitane rasavAle aura kitane sparzavAle hote haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'paMcavannA, paMcarasA, dugaMdhA, aTThaphAlA paNNattA' he gautama? utpalastha unajIvoM ke zarIra pAMcavarNavAle, pAMcarasavAle, do gaMdhavAle aura ATha sparzavAle hote haiN| kRSNa, nIla, zukla, lAla aura pIlA ye pAMcavarNa haiM, tikta, kaTu, kaSAya, Amla, aura madhura ye pAMca rasa haiM sugaMdha aura durgadha the do prakAra kI jo (badhAM ) sAkAra upagavALA paNa hoya che ane anAkAra upa gavALA paNa hoya che. A rIte ekanA vegathI 4 bhaMga ane hikogathI 4 bhaMga maLIne kula ATha bhAMgA thAya che. A prakAranuM 13 muM upagadvAra che 13 caudamAM ane paMdaramAM varNAdi dvAranI prarUpaNa --gautama svAmIne prazna- " tesiM NaM bhate ! jIvANaM sarIragA kaivannA, kaI gaMdhA, kai rasA, kai phAsA, paNNattA ?" hai sAvan ! 5sayAnAM zarI2 mA mi, TakSI gaMdhavALAM, keTalAM rasavALAM ane keTalA sparzavALAM hoya che? mahAvIra prbhune| uttara-paMcavannA, paMcarasA, dugaMdhA, aTaphAsA paNNattA" he gautama ! utpalastha te jIvonAM zarIra pAMca varNavALAM, pAMca rasavALA, be gaMdhavALAM ane ATha sparzavALAM hoya che. kRSNa, nIla, sapheda, lAla ane pAlI. ma. pAya 19. tAmA, 473, ture, mATo ane bhI1, ma pAMya rasa che. gaMdhanA be prakAra che- sugadha ane durgadha sparzanA ATha prakAra che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u0 1301 utpale jIvotpAtanirUpaNam 242 " avannA, agaMdhA, arasA akAsA paNNattA 14-15' te punaH utpalajIvAH AtmanA - svarUpeNa avarNAH- varNarahitAH bhavanti teSAmamUrtatvAt evam agandhAH gandhavarjitAH, arasA :- rasarahitAH, asparzAH-sparzarahitAzca prajJaptAH iti catu dazaM paJcadazaMca varNAdidvAram 14-15 / 6 atha SoDazamucchravAsaniHzvAsadvAramAzritya gautamaH pRcchati teNaM bhaMte! jIvA ki usAsA, nissAsA, no uspAsanissAsA ?' he bhadanta / te khalu utpalasthA jIvAH kim ucchvAsAH - ucchrava / sadantaH zvAsagrAhakAH bhavanti ? kiM vA niHzvAsAHniHzvAsavantaH zvAsamocakA bhavanti ? kiMvA no ucchvAsa niHzvAsAH ucchvAsaniHzvAsa rahitA vA bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! ussAsaevA 1, nissAsaevA 2, na usamA nissAsaevA 3,' he gautama! utpalasya ekapatratAyAM jIvasya gaMdha haiM. karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ye ATha sparza haiM / 'te puNa apaNA avannA, agaMdhA, arasA, aphAsA paNNattA' parantu ve utpala jIva apane mUlarUpa se varNarahita, gaMdharahita, rasarahita aura sparzarahita hote haiN| kyoM ki jIva amUrta kahA gayA hai / 14-15 / aba gautama solahaveM ucchvAsadvArako Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- ' teNaM bhaMte! jIvA kiM ussAsA, nissAsA no ussAsanissAsA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA uccAsavAle-zvAsa grahaNa karane vAle aura niHzvAsa vAle zvAma chor3anevAle hote haiM? yA ucchvAsaniHzvAsa vAle nahIM hote haiM kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA ! ussAsae vA 1, nissAsae vA 2, no ussAsa nissAsae vA 3, he gautama! utpalakI eka patrAvasthA meM jIvake eka hone se vaha utpalastha za, bhRTu, guru laghu zIta, uSNu, snigdha bhane 3kSa avannA, agaMdhA, arasA, aphAsA paNNattA parantu te utpannastha jIve peAtAnA mULa rUpanI apekSAe teA vaNurahita, gadharahita, rasarahita ane sparahita hoya che, kAraNu ke jIvane amRta kahyo che|14-1pA appaNA seALamAM uphUvAsa niHzvAsaDhAranI prarUpaNA--gautama svAmInA prazna" teNa bhaMte! jIvA ki ussAsA, nissAsA, nA ussAsanislAsA ?" he bhagavan ! te utpalastha jIvA zuM ucchavAsavALA (zvAsa grahaNa karanArA) ane niHzvAsavALA (zvAsa cheDanArA) heAya che ? ke ucchvAsaniHzvAsa vinAnA hoya che? ahAvIra alunA uttara- " goyamA ! hai gautama ! utsAsaevA nirasAvA 2 nA utsAsanissAsae vA 3 'utpala jyAre eka patrAvasthA (6 1, bha0 32 zrI bhagavatI sUtra : 9 - "" 46 he puNa
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ekatvAt ucchanAsako vA bhavati 1 niHzvAsako vA bhavati 2, no ucchvAsaniHzvAsakI vA bhavati aparyAptAvasthAyAm 3, 'ussAsagA vA 4, nirasAsagAvA,5, no ussAsanissAsagA vA 6' dvayAdipatratAyatu jIvAnAM bahutvAt ucchvAsakA vA bhavanti 4, niHzvAsakA vA bhavanti 5, no ucchavAsaniHzvAsakA vA bhavanti 6, iti ekakayoge SaDbhaGgAH, atha dvikayoge dvAdazabhaGgAnAha-'ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4' athavA unchavAsakazca niHzvAsakazca 1, ucchvAsakAzca niHzvAsakAzca 2, ucchvAsakAzca niHzvAsAzca 3, ucchvAsakAzca nizvAsakAzca 4, bhavanti, eka jIva upAsaka hotA hai 1 athavA niHzvAsaka hotA hai 2 athavA jaba vaha aparyAptAvasthA meM hotA hai taba vaha ucvAsa ni:zvAsaka nahIM bhI hotA hai 3 'ussAsagA 4, nissAsagA vA 5, no ussAsanissAsagAvA 6' tathA utpala jaba bathAdipatrAvasthAvAlA ho jAtA hai taba isa sthiti meM usameM jIva bahuta ho jAte haiM isaliye ve aneka jIva uccasaghAle 4 athavA niHzvAsavAle hote haiM 5 athavA aparyAptAvasthA meM ye saba no ucchvAsaniHzvAsavAle hote haiM 6 / isa prakAra se eka ke yoga meM ye 6 bhaMga hote haiN| aba vika (do) ke yoga meM 12 bhaMga isa prakAra se hote haiM 'ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4, athavA utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva ucchvAsavAlA hotA hai aura niHzvAsavAlA bhI hotA hai 1, tathA utpala ko ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva ucchavAsa vAlA hotA hai aura aneka patrAvasthAmeM vartamAna aneka jIva vALuM hoya che, tyAre temAM rahele eka jIva ucchavAsaka paNa hoya che, nizvAsa paNa hoya che ane jyAre te aparyAptAvasthAmAM hoya che tyAre 27 // sananivAsa vinaan| 555 DAya che. " ussAsagA4, nissAsagA vA5, noussAsanissAsagA vA 6" parantu nyAre te upasa meM RNa mAhi ptraavasthAvALuM hoya che, tyAre temAM rahelAM badhAM ja ucchavAsaka hoya che. athavA nizvika paNa hoya che athavA aparyAptAvasthAmAM te badhAM jIve ucchavAsa niHzvAsathI rahita paNa hoya che. A rIte ekanA yogamAM cha bhAMgA thAya che. vi sa yogI 12 mA yA pramANe sane cha-" ahavA ussAsae ya, nissAsae ya 4" (1) mathA nyAre 58 me patrAvasthAvA DAya che. tyAre temAM rahele eka jIva ucchavAsaka paNa hoya che ane niHzvAsaka paNa hoya che. (2) tathA utpalanI aneka patrAvasthAmAM temAM aneka ja rahelA hoya che, te badhAM ja ucchavAsaka (ucchavAsavALAM) hoya che, ane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 251 niHzvAsavAle hote haiM 2, utpala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jova uvAsavAle hote haiM aura utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva niHzvAsavAlA hotA hai 3, utpalakI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva uchvAsavAle hote haiM aura aneka hI niHzvAsa vAle hote haiM 4 / ' ahavA ussAlae ya no ussAsa nissAsae ya 4, athavA ekajIva utpala kI ekapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva UcchUvAsavAlA hotA hai aura vahI jIva aparyAptAvasthA meM no ucchvAsa niHzvAsavAlA hotA hai 1, eka jIva ucchravAmavAlA honA hai aura aneka jIva no ucchravAsa niHzvAsa vAle hote haiM 2, aneka jIva ucchvAsavAle hote haiM aura aparyAptAvasthA kI apekSA eka jIva no ucchvAsa niHzvAsavAlA hotA hai 3, aneka jIva ucchvAsavAle hote haiM, aura aneka jIva hI no ucchavAsa niHzvAsavAle aparyAptAvasthA meM hote haiM 4 | 'ahavA- nissAsae ya, no ussAsanIsAsae ya 4' athavA utpala kI eka patrAvasthA meM vartamAna eka jIva niHzvAsaka hotA hai aura jaba vaha aparyAptAvasthA meM rahatA hai taba vaha no ucchvAsaniHzvAsaka hotA hai 1, utpala kI eka 66 " tenI eka patrAvasthAmAM temAM je eka jIva rahelA haiAya che te niHzvAsaka hAya che. (3) eka patrAvasthAvALA utpalane eka jIva uchUtra:sALA hoya che ane aneka patrAvastha vALA utpalanA aneka jIve| ni:zvAsavALA haiAya che. (4) ahavA vAsa ya nA ustAdanismAsae ya 4 athavA eka patrAvasthA vALA utpalamAM rahelA eka jIva urjAsavALA hoya che ane eja jIva aparyAptAvasthAmAM ucchvAsa niHzvAsa vinAnA hoya che. (2) athavA aneka jIva uvAsavALA hAya che ane eka jIva chUva.saniHzvAsa vinAnA hAya che. (3) athavA eka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA eka jIva uch vAsavALA hAya che ane aneka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA aneka aparyosaka jIveA ucchvAsa ni:zvAsa vinAnA hoya che. (4) athavA khadhAM jIve ucchvAsavALA hoya che ane te badhAM jIve aparyAptAvasthAmAM ucchvAsani:zvAsathI rahita haiAya che. ahavA nissAsae ya, no ussAsanIssAe ya 4 (1) athavA utpalanI eka patrAvasthAmAM temAM rahele eka jIva niHzvAsaka hoya che ane 66 eja jIva jyAM sudhI aparyAptaka avasthAvALA hoya che, niHzvAsa vinAnA hAya che. (ra) athavA utpalanI aneka zrI bhagavatI sUtra : 9 tyAM sudhI ucchvAsa patrAvasthAmAM temAM
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhagavatIsUtre 'ahavA umsAsaeya, no ussAsanissAsaeya 4' athavA ucchvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakazca 1, ucchvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakAzca 2, ucchvAsakAca no ucchvAsaniH vasakAca, 3 ucchvAsakAca no ucchvAsaniHzvAsakAzca 4 bhavantiiti bhAvaH 4 / 'ahavA nissAsaeya, no ussAsanIsAsaeya 4' athavA niHzvAsakazca no ucchvAsaniHzvAsakazca, 1 niHzvAsakazca no uccAsaniHzvAsakAzca 2 niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAsakAca3, niHzvAsakAca no ucchvAsa niHzvAsakAzca4, atha trikayoge aSTabhaGgAnAha-'ahavA UsAsaeya, nIsAsaeya, no ussAsapatrAvasthA meM vartamAna eka jIva niHzvAsaka hotA hai aura aparyAptAvasthA kI apekSA aneka jIva no ucchvAsa niHzvAsaka hote haiM 2, utpala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva niHzvAsaka hote haiM aura aparyAptAvasthA kI apekSA utpala kA eka jIva no ucchavAsanizvAsaka hotA hai 3 / usala kI aneka patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva ni:zvAsaka hote haiM aura aparyAptAvasthA meM vartamAna ve aneka jIva no ucchvAsa niHzvAsaka hote haiM 4 / ye 4, 4, 4, bAraha bhaMga dvika saMyoga meM hue 12 / aba tinake yoga meM honevAle AThabhaMgoM ko prakaTa kiyA jAtA hai-eka ucchavAsaka, eka niHzvAsaka, eka no ucchvAsaniHzvAsaka 1, athavA eka ucchvAsaka, eka niHzvAsaka aura aneka no ucchvAsaka 2, athavA eka ucchvAsaka, aneka niHzvAsaka aura eka no ucchvAsa niHzvAsaka 3, athavA-eka ucchvAsaka, aneka-niHzvAsaka rahelAM badhA ja ni:zvAsaka hoya che, ane aparyAptaka avasthAvALe eka jIva uchuvAsa niHzvAsa vinAne hoya che. (3) eka patrAvasthAvALA utpalane eka jIva niHzvAsaka hoya che ane aparyAptAvasthAnI apekSAe aneka patrAvasthAvALA u5lanA badhAM aparyApta avasthAvALAM jIve uzvAsa niHzvAsathI rahita hoya che. (4) aneka patrAvastha vALA u5lanA badhAM paryAptaka jI niHzvAsavALA hoya che paNa badhAM aparyAptaka ja uzvAsa ane ni zvAsa vinAnA hoya che. have trikasaMyogI ATha bhAMgAe prakaTa karavAmAM Ave che-(1) eka 2vAsa, me ni:zvAsa mana se achvAsa nivAsathI 2Dita (2) athavA eka uvAcaka, eka niHzvAsaka ane badhAM uchuvAsa niHzvAsathI rahita. (3) athavA eka ucchavAsaka, badhAM niHzvAsaka ane eka ucchavAsa niHzvAsathI rahita(4) athavA eka uchUvA saka, badhAM niHzvAsaka ane badhAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameya candrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 253 nissAsaeya aha bhaMgA 8 ee chabbIsaM bhaMgA bhavaMti 26' athavA ucchavAsakazca, niHzvAsakazca, no ucchAsaniHzvAsakazca, bhavati 1 athavA ucchvAsakazca, niHzvAsakazca, no ucchvAsaniHzvAsakAzca bhavanti2, athavA ucchvAsakazca, niHzvAsakAca no ucchavAsaniHzvAsakazca bhavati 3, athavA ucchvAsakazca niHzvAsakAzca no ucchAsaniHzvAsakAzca bhavanti 4, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakazca, no ucchvAsaniHzvAsakazca bhavati 5, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakazca no ucchnAsaniHzvAsakAzca bhavanti 6, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzAsakazca bhavati 7, athavA ucchvAsakAzca niHzvAsakAzca no ucchvAsaniHzvAsakAzca bhavanti 8 ityevaM rItyA aSTau bhaGgAH vktvyaaH| ete upari varNitAH SaDviMzatiH bhaGgAH bhavanti 26 / tathA ca ekakayoge ekavacanAntAtrayaH, bahuvacanAntA apitraya, iti SaT 6' dvikayogetu yathAyogamekala bahutvAbhyAM tisrazcaturbhaGgikA iti dvAdaza 12, trikayogetu aSTau bhaGgA 8 bhavantIti sarvamelanena SaDvaMzatiriti bhaavH| iti SoDazamucchvAsaniHzvAsadvAram / 16 / aura aneka no ucchavAsaka niHzvAsaka 4, athavA aneka ucchravAsaka, eka niHzvAsaka, eka no ucchvAsaniHzvAsaka 5, athavA aneka ucchavA. saka, eka nizvAsaka, aneka no ucchvAsaka nizvAsaka 6, athavAaneka ucchvAsaka, aneka ni:zvAsaka, eka no ucchvAsaka niHzvAsaka 7, athavA-aneka ucchvAsaka, aneka ni:zvAsaka, aneka no ucchvAsa. niHzvAsaka hote haiM 8 / isa prakAra se trika saMyoga meM ye ATha bhaMga hote haiN| eka yoga meM eka vacanAnta 3, bahuvacanAnta bhI 3, aise chaha 6, do ke yoga meM 12, aura trika yoga meM 8 ye bIsa 20 isa prakAra saba milAkara chanvIsa 26 bhaMga hote haiN| isa prakAra se yaha solahavAM ucchvAsa niHzvAsadvAra haiM 16 / ucchavAsa nizvAsathI rahita. (5) athavA badhAM uThyAsaka, eka niHzvAsaka ana se ayAsa nivAsathI 2hita. (6) Mi pAsa, nivAsa ane badhAM ucchavAsa niHzvAsathI rahita. (7) athavA badhAM ucazvAsaka, badhAM niHzvA praka ane eka ucchavAsa ni:zvAsathI rahita. (8) athavA badhAM ucchavAsaka badhAM niHzvAsaka ane badhAM uMvAsani:zvAsathI rahita hoya che. A rIte trikasaMgI ATha bhAMgA bane che. eka pegamAM eka vacanavALA 3 ane bahuvacanavALA 3 bhAMga, dviyAgamAM 12 bhagA ane trikogamAM 8 bhegA maLIne kula 26 bhoga bane che. A prakAranuM A 16muM u chuvAsa niHzvAsa dvAra che. 16 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre atha saptadazamAhAradvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte ! jIvA ki AhAragA. aNAhAragA ? ' he madanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kim - AhArakA bhavanti ? kiMvA ana hArakA bhavanti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! AhAraevA, aNAhAraevA, evaM aTTha bhaMgA 17' he gautama ! kazcit AhArakovA bhavati, kazcid faurant nArakovA bhavati, kecit AhArakAvA bhavanti kecida anAhArakAvA bhavanti iti eka yoge catvAro bhaGgAH / atha dvikayoge caturo bhaGgAn Aha kazcid AhArakaca kacid anAhArakaca 1, kecid AhArakazca kecit anAhArakA 2, kevida AhArakAca, kecid anAhArakazca 3, kecid AhArakAca kecid anAhAra 354 aba satrahaveM AhAra dvAra ko Azrita karake gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNaM bhaMte ? jIvA kiM AhAragA, aNAhAragA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA AhAraka hote haiM athavA anAhAraka hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM-'gopamA AhArae vA aNAhArae vA evaM aTTha bhaMgA' he gautama! koI eka AhAraka hotA hai ? aura koI eka vigrahagati meM rahA huA anAhAraka hotA hai 2 / tathA aneka AhAraka hote haiM 3 aura aneka anAhAraka hote haiM 4 | isa prakAra se ye cAra bhaMga eka ke yoga meM hue haiM 4 | aba dvikayoga meM jo cAra bhaMga hote haiM ve isa prakAra se haiM - koI eka jIva AhAraka, koI eka jIva anAhAraka 1, koI eka jIva AhAraka aura kitaneka anAhAraka 2, kitaneka AhAraka, koI eka anAhArakara, aura kitane ka AhAraka hote haiM 4 | isa 17 bhAM mAhAradvAranI a3pazu - gautama svAbhInA azna- " teNaM bhave ! jIvA ki AhAragA, aNAhAragA ? " De bhagavan ! te utpadyavartI va AhA64 hAya che? ke anADAraka hAya che ? mahAvIra prabhunA uttara - " goyamA ! he gautama! "jo aNAhAragA, AhArae vA aNAhArae vA, evaM aTTha bhaMgA" tetheo nADAra hotA nathI, yatha (1) kAI jIva AhAraka hAya che ane (2) vigrahagatimAM rahele kAI eka kuSa mana hAra pazu hoya che. ( 3 ) madha va AhA24 hoya che. (4) athavA badhAM jIvA anAhAraka hAya che. A rIte ekanA ceAgathI cAra bhAMgA bane che. have brikasa'cAgI cAra bhAMgA prakaTa karavAmAM Ave che (1) koI eka jIva AhAraka ane kAi eka jIva anAhAraka hoya che. (2) aneka jIve AhAraka ane kAI eka jIva anAhAraka heAya che. (3) athavA aneka jIve anAhAraka ane kaI eka jIva AhAraka hAya che (4) athavA aneka jIve zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 255 kAzca bhAnti 4 inyubhayasaMmelanena aSTau bhavanti / iti saptadazamAhArakadvAram / 17 / __ atha aSTAdazaM viratidvAramAzritya gautamaH pRcchati- 'teNaM bhaMte ! jIvA kiM virayA, avirayA, virayA virayA ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM viratA:-viratimanto bhavanti ? kiMvA aviratAH-viratirahitA bhavanti ? kiMvA viratA'viratAH bhavanti ? bhagAnAha-' goyamA ! no virayA, no virayA virayA, aviraevA, avirayA vA 18' he gautama ! utpalasthA jIvA no viratAH bhavanti, no vA vistA'ciratA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt aviratovA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnA manekatvAt aviratAcA bhavanti iti / ityaSTAdazaM viratidvAram // 18 // prakAra eka yoga ke 4 aura dvikayoga ke cAra milAkara saya joDakara ATha bhaMga ho jAte haiM isa taraha se yaha satraha vAM AhAraka dvAra hai / 17 / ___ aThArahaveM viratidvAra ko lekara gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM- teNaM bhaMte ! jIvA kiM virayA, avirayA, virayAvirayA' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA viratiyukta hote haiM ? athavA aviratiyukta hote haiM ? athavA viratAvirata hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ? 'goyamA' he gautama! 'no virayA, no virayAvirayA, avirae vA, avirayA vA' utpalastha ve jIva na viratiyukta hote haiM aura na viratA. virata hote haiM kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM eka jIva avirati. yukta hotA hai tathA utpala kI anekapatrAvasthA meM aneka jIvoM ke sadbhAva ho jAne se ve saba jIva avirativAle hote haiN| isa prakAra yaha aThArahavAM viratidvAra hai|18| AhAraka ane aneka anAhAraka hoya che. A rIte ekanA yogathI 4 ane dvikogathI 4 bhAMgA maLI kula ATha bhAMga bane che. 17 18i vitivAranI 535 / - gautama svAbhAnA prazna-" teNaM bhaMte ! kiM virayA, avirayA, virayA virayA ?" 8 sAvan! a susana zu. viratiyukta hoya che? ke aviratiyukta hoya che ? ke viratAvirata hoya che? mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" gotama ! "no virayA, no virayAvirayA, avirae vA, avirayA vA" te 7.53vatA va vitiyuta hAtA nathI, viratAvirata paNa hotA nathI. paraMtu u5lanI eka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahele eka jIva aviratiyukta hoya che. tathA te u5lanI aneka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahelA aneka jIvo aviratiyukta hoya che. 18 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre atha ekonaviMzaM kriyAdvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ? jIvA ki sakiriyA, akiriyA ? ' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM sakriyA bhavanti ? kiMvA akriyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! no akiriyA, sakirievA, sakiriyAvA 19' he gautama ! utpalasthA jIvAH no akriyA bhavanti, apitu utpalasya ekAtrAvasthAyAm jIvasya ekatvAt sakriyoga bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAMtu jIvAnAmanekatvAt sakriyA vA bhvnti| ityekonaviMzaM kriyAdvAram // 19 // atha viMzatitamaM bandhakadvAramAzritya gautamaH pRcchati-' teNaM bhaMte ! jIvA ki sattavihabaMdhagA, avihabaMdhagA?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM saptavidha karmabandhakA bhavanti ? kiMvA aSTavidhakarmabandhakA bhavanti ? bhagavAnAha ava unnIsa veM kriyAhArako Azrita karake gautama prabhuse aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ? jIvA kiM sakiriyA, akiriyA, he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA sakriya hote haiM athavA akriya hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA! no akiriyA. sakirie vA, sakiriyA vA' he gautama! utpalastha ve jIva akriyA vAle nahIM hote haiM kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM jIva kI ekatAmeM vaha jIva sakriya hotA hai aura utpala kI vyAdipatrAvasthA meM vartamAna aneka jIvoM ke hojAne se ve saba jIva sakriya hote haiN| isa prakAra se yaha unnIsavAM kriyAdvAra hai / 19 / ___aba gautama svAmI 20 veM bandhakadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ! jIvA kiM sattaviha baMdhagA, avihabaMdhagA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA sAta prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote 16mA priyAdvAranI 5354|--gautm svAbhAnA prazna-" teNaM bhaMte ! jIvA kiM sakiriyA, akiriyA 1" maga ! Guana ta / zu. saThiya hoya che ke akriya hoya che ? mahAvIra prsune| utta2-" goyamA ! no akiriyA, sakirie vA, sakiriyA vA " gautama ! 5sanA te 4 mahiya (GyA ti) DotA nathI, paraMtu eka patrAvasthAvALA utpalamAM rahela eka jIva sakriya hoya che, ane utpalanI aneka patrAvasthAnI apekSAe temAM rahelA aneka jIvo sakriya DAya che. // 14 // 20 bhAM mAnI 535 / - gautama svAmInA prazna-" teNa bhaMse ! joyA kiM sattaviha baMdhagA, aduviha baMdhagA ?" De sAvan ! S5satI te ja sAta prakAranAM karmone bandhaka hoya che ke A prakAranAM karmonA bandhaka hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ ADAM prameSacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 257 'goyamA ! sattavihabaMdhaevA, avihabaMdhaevA, abhaMgA 20' he gautama ! utpala stho jIvaH saptavidha karmabandhako vA bhavati, aSTavidhakarmabandhakovA bhavati athavA saptavidha karmabandhakA bhavanti, aSTavidha karma bandhakA vA bhavanti, ityekake catvAro bhaGgAH4, atha dvike caturo bhaGgAnAha-saptavidha karmabandhakazca aSTa vidha karmabandhakazca bhavati 1, athavA saptavidha karmabaMdhakazca aSTavidha karmabandhakAzca bhavanti 2, athavA saptavidha karmabandhakAzca aSTavidharmabandhakazca bhavati3, athavA saptavidha karmabandhakAzca aSTavidhakarmabandhakAzca bhavanti 4, ityevam aSTau bhanA bhavantIti / iti viMzatitamaM bandhakadvAram // 20 // hai athavA ATha prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamga' he gautama! 'sattavihapaMdhae vA, avihabaMdhae vA, aTThabhaMgA' utpalastha jIva sAta prakAra ke karmoM kA baMdhaka bhI hotA hai ? aura ATha prakAra ke karmoM kA baMdhaka bhI hotA hai 2 / athavA aneka jIva sAta prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM 3 aura aneka ATha prakAra ke karmoM ke bhI baMdhaka hote haiM / isa prakAra se ye 4 bhaMga eka ke yoga meM hue haiN| dvika yoga meM hone vAle cArabhaMga isa prakAra se haiM-koI eka jIva sAta prakAra ke karmoM kA baMdhaka hotA hai aura koI eka jIva ATha prakAra ke karmoM kA baMdhaka hote hai 1,athavA eka jIvasAta prakAra ke karmoM kA baMdhaka hotA hai aura aneka jIva ATha prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM 2, athavA aneka jIva sAta prakAra ke kamoM ke baMdhaka hote haiM aura eka jIva ATha prakAra ke karmoM kA baMdhaka haiM 3, athavA aneka jIva sAta mahAvIra prabhu attara-" goyamA!" 3 gautama! satsaviha baMdhae vA, aviha baMdhae vA, aTU bhaMgA " G525 me 1 sAta 12nA mAnA banyAka paNa hoya che ane ATha prakAranAM karmone paNa bandhaka hoya che. athavA utpalastha badhAM cha sAta prakAranAM karmonA paNa bandhaka hoya che ane ATha prakAranAM karmonA paNa banyaka hoya che. A rIte ekanA yogavALA 4 bhAMga bane che. brikasaMgI cAra bhAMgA nIce pramANe bane che. (1) athavA kaI eka jIva sAta prakAranAM karmone badhaka hoya che ane keI eka jIva ATha prakAranAM karmone bAka hoya che. (2) athavA koI eka jIva sAta prakAranAM karmone bajaka hoya che ane aneka che ATha prakAranAM karmonA banyaka hoya che. (3) athavA kaI eka jIva sAta prakAranA karmone banyaka hoya che. bha0 33 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre atha ekaviMzatitamaM saMjJAdvAramAzritya gautamaH pRcchati- 'teNaM bhaMte ! jIvA kiM AhArasanno uttA, bhayasannovauttA, mehuNasannovauttA, pariMggahasannovauttA ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kim AhArasaMjJopayuktA bhavanti ? kiMvA bhayasaMjJopayuktA bhavanti ? kiMvA maithunasaMjJopayuktAH bhavanti, kiMvA parigrahasaMjJopayuktAH bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! AhArasanno uttAvA, asItI gaMgA 21 ' he gautama ! utpalasthA jIvAH AhArasaMjJopayuktAvA bhavanti, bhayasaMjJopayuktAvA bhavanti, maithunasaMjJopayuktAvA bhavanti, parigrahasaMjJopayuktAvA bhavanti ityAdirItyA azIrti bhaGgA bhavanti, tathAhi - eka kayoge ekavacanena catvAraH4, bahuvacanenApi catvAraeva 4 / prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM aura aneka jIva ATha prakAra ke karmoM ke baMdhaka hote haiM, isa prakAra se ye ATha bhaMga haiN| bIsarvA yaha baMdhadvAra hai | 20| aba gautama ikkIsaveM saMjJAdvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- teNaM bhaMte! jIvA ki AhArasannova utA, bhayasannovausA mehuNasanno uttA, pariggahasanoMvauttA' he bhadanta ! utpalastha jIva kyA AhArasaMjJopayukta hote haiM, yA bhayasaMjJopayukta hote haiM? athavA maithunasaMjJAvAle hote haiM ? athavA parigraha saMjJopayukta hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA' AhArasanno uttA vA asItIbhaMgA' he gautama ! utpastha ve jIva AhArasaMjJAvAle bhI hote haiM, bhayasaMjJopayukta bhI hote haiM, maithuna saMjJopayukta bhI hote haiM, aura parigrahasaMjJopayukta bhI hote haiN| isarIti se yahAM para assI bhaMga hote haiN| ve isa prakAra se hote haiM - eka ke yoga meM eka vacana ko lekara cAra bhaMga aura bahuvacana ane aneka jIve ATha prakAranA karmInA khadhaka DhAya che. (4) athavA aneka jIvA sAta prakAranAM karmAnA paNa andhaka hoya che ane ATha prakAranAM krarmAnA pazujanya hoya . yA rIte dusa yA lAMgA jane che / / 20 // 258 , 79 21 bhAM sa'jJa'dvAranI pra3yAthA - gautama svAmIne! prazna- " teNa bhaMte! jIvA kiM AhArasannAvaucA, bhaya sannovauttA, mehuNakhannovauttA pariggahasannova uttA ? : he bhagavan! utpalanA te jIve AhArasajJAthI yukta DAya che kharAM? bhayasa'jJAthI yukta hAya che kharAM ? maithunasaMjJAthI yukta hoya che kharA? parigraha sa'jJAthI yukta hAya che kharAM ! mahAvIra prbhune| uttara- " ahArasannova uttA vA asItI bhaMgA " he gautama! utpalastha te jIve AhAra saraMjJAthI paNa yukta hoya che, bhaya saMjJAthI paNa yukta hAya che, maithuna saMjJAthI paNa yukta hAya che ane parigraha saMjJAthI bhAlu yukta hoya he khar3I usa 80 bhAMgA jane che. te lAMgA ( viThThahyo ) nIce pramANe samajavA-ekanA caiAgathI eka vacanavALA 4 bhAMgA ane mahu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikATIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 251 dvika yogetu yathAkramam ekavacanabahuvavanAbhyAM caturbhaGgI 4, caturNA ca padAnAM SaD dvikayogAstaca caturguNAzcaturviMzatiH 24, trikayogetu trayANAM padAnAm aSTa bhaGgA 8, caturgA padAnAM catvArastrikayogAstecASTAbhirguNitA dvAtriMzat 32, catuSkasaMyogetu SoDaza bhaGgAH iti sarvamelanena cAzItibhaGgA bhvntiiti| ityekaviMzatitamaM saMjJAdvAram 21 / ____ atha dvAviMza kaSAyadvAramAzritya gautamaH pRcchati-teNaM bhaMte ! jIvA ki kohakasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lobhakasAI ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM krodhakaSAyiNo bhavanti ? kiM vA mAnava pAyiNo bhavanti ? kiMvA mAyAkaSAyiNo bhavanti ? kiM vA lobhakapAyiNo bhavanti ? bhagavAnAha-'asItI. bhaMgA 22' he gautama ! utpalasthA jIvAH krodhakapAyiNovA bhavanti, mAnakaSAyiNo vA bhavanti, mAyAkaSASiNovA bhavanti, lobhakaSAyiNovA bhavanti, ityAdirItyA ko lekara bhI cAra bhaMga hote haiN| dvikayoga meM ekavacana aura ghaTuvacana ko lekara cAra bhaMga hote haiM, cArapadoM ke vikayogameM chaha hote haiM inake sAtha cAra bhaMgAkA guNA karane para cauvvIsa dvikayogI bhaMga Ate haiN| cAra saMjJAoM ke trika saMyogI 8 bhaMga hote hai , inakA caubhaMgI ke sAtha guNA karane para 32 trisaMyogI bhaMga Ate haiN| catuSkasaMyoga meM 16 bhaMga hote haiN| saba bhaMga milakara kula yahAM 80 bhaMga hI jAtA hai| ___ aba 22 veM kaSAyavAra ko Azrita karake gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-teNaM bhaMte ! jIvA kiM kohakasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lobhakasAI' he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA krodhakaSAyavAle hote haiM ? athavA mAnakaSAyavAle hote haiM ? athavA mAyA kaSAyavAle hote haiM ? athavA lobhakaSAyavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'asItI vacanavALA 4 bhAMgA bane che. dvisaMgamAM eka vacana ane bahuvacanavALA cAra bhAMgA bane che cAra padenA cha dviga thAya che. tethI kula 684=44 brikasaMgI bhoga bane che. cAra saMjJAonA trikasaMgI 8 bhAMgA thAya che. te ATha bhAMgIne cAra pade vaDe guNatA kula 32 trikasaMgI bhAMgA bane che. ane caturkasaMcAgI 16 bhAMgA bane che A rIte kula 80 bhAMgA bane che 21 22mA SAyadvAranI 5359-gItama svAbhAnA pratha-" teNa bhaMte ! jIvA kiM kohakasAI, mANakasAI, mAyAkasAI, lobhakasAI ?" umagavan ! tyasaratha te ja zuM krodhakaSAyavALA hoya che ? ke mAnakaSAyavALA hoya che? ke mAyAkaSAyavALA hoya che? ke lebha kaSAyavALA hoya che? mahAvIra prsn| hatta2-" asIti bhaMgA" gItama! Grattha / koSAyavALA paNa hoya che, mAnakaSAyavALA paNa hoya che, mAyAkaSAyavALA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre azItibhaMgA bhavanti, tathAhi-ekakayoge ekavacanena catvAraH, bahuvacanenApi catvAra eva bhavanti ityaSTau, dvikayogetu yathAyogamekavacanabahuvacanAbhyAM caturbhaGgI, caturNA ca padAnAm padvikayogAsteca caturguNAzcaturviMzatiH, trikayogetu trayANAM padAmaSTau bhaGgAH, caturNAca padAnAM catvArastrika saMyogAste cASTAbhirguNitA dvAtriMzat , catuSkasaMyogetU SoDazabhaGgAH, sarvamelanena caashiitirini| iti dvAviMza kaSAyadvAram / 22 / ___atha trayoviMzaM strIvedAdidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'teNaM bhaMte ! jIvA ki itthIvedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA ?' he bhadanta ! te khalu utpalasthA bhaMgA' he gautama' utpalastha jIva krodhakaSayavAle bhI hote haiM,mAnakaSAyavAle bhI hote haiM, mAyAkaSAyavAle bhI hote haiM aura lobhakaSAyavAle bhI hote haiN| ityAdi rIti se yahAM 80 bhaMga hote haiN| ekayoga meM ekavacana ko lekara cAra bhaMga aura bahuvacana ko lekara bhI 4 bhaMga hote haiN| isa prakAra ye ATha bhaMga ho jAte haiN| do keyoga meM yathAyoga ekavacana aura bahuvacana ko lekara 4 caturbhagI hotI hai| cAra padoMke dvikayoga 6 hoteM haiM, inake sAtha 4 bhaMgo kA guNa karane para 24 dvikayogI bhaMga Ate haiN| cAra kaSAyoMke trikasaMyogI bhaMga 8 hote haiM, inakA caubhaMgI ke sAtha guNA karane para 32 tInasaMyogI bhaMga Ate haiN| catuSka saMyoga meM 16 bhaMga hote haiN| saba milakara kula assI 80 bhaMga ho jAte haiN| isa prakAra se yaha 22 vAM kaSAyadvAra hai| aba gautamasvAmI 23 veM strIvedAdidvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte! jIvA kiM itthIvedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA' paNa hoya che ane lebhaSAkavALA paNa hoya che. ahIM paNa saMjJAdvAranI jema 80 bhAMgA bane che eka yugamAM eka vacanavALA 4 bhAMgA ane bahu vacanavALA cAra bhAga bane che. A rIte temanA eka sagI bhAMge kula 8 thAya che. krikagamAM yathAyoga eka vacana ane bahuvacananI apekSAe 4 caturbhagI thAya che. cAra padanA 6 dvikaga thAya che, te 6ne 4 bhAMgA vaDe gaNavAthI kula 24 dvisaMgI bhAMgA bane che cAra kaSAyanA trikasaMgI 8 bhAMgA thAya che temane caturbhagI (cAra bhAMgA) vaDe guNavAthI kula 32 trikasaMgI bhAMgA bane che. ane catuSka saMyegI 16 bhAMgA bane che. A zata madhI bhaNI 80 lAMga mana cha. / / 22 // 23 bhAM khIvahAlidAnI 535 / - gautama svAbhAnI prazna-" teNa bhate ! jIvA kiM itthIvedagA, purisavedagA, napuMsagavedagA ?" bhagavan ! te 75satI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 261 jIvAH kiM vedakA bhavanti ? kiMvA puruSavedakA bhavanti ? kiMvA napuMsaka vedakA bharanti ? bhagavAnAha - goyamA ! no isthivedagA, no purisavedgA, napuMgavedavA, napuMgavedagAvA 23' he gautama! utpalasthA jIvAH no strIvedakA bhavanti, no vA puruSavedakA bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt napuMsaka vedakaJca bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnAmanekatvAt napuMsakavedakA bhavanti / iti trayoviMzaM strIvedadvAram / 23 / atha caturviMza bandhakadvAramAzritya gautamaH pRcchati- 'teNaM bhaMte / jIvA kiM itthavedabaMdhagA, purisavedabaMdhagA, napuMsagaveda baMdhagA ? ' he bhadanta ! te khalu utpalasthA jIvAH kiM strIvedakarmabandhakA bhavanti ? kiMvA puruSavedakarmabandhakA bhavanti ? he bhadanta ! utpalastha ve jIva kyA strIvedavAle hote haiM / athavA puruSa vedavAle hote haiM ? yA napuMsaka vedavAle hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA ! nA isthivedagA no purisavedagA, napuMsagaveda evA napuMgavedgA vA' he gautama! utpalastha ve jIvana strI vedavAle hote hai aura na puruSa vedavAle hote haiM kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM jIva kI ekatA meM vaha jIva napuMsaka vedavAlA hotA hai aura utpalakI vayAdi patrAvasthA meM jIvoM kI anekatA meM ve saba jIva napuMsaka veda vAle hote haiM / isa prakAra se yaha 23vAM strI vedAdi dvAra hai / aba gautama 24 veM bandhaka dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM' ' teNaM bhaMte! jIvA kiM isthIveda baMgA purisavedabaMdhagA, napuMgavedabaMdhA' he bhadanta / ve utpalastha jIva kyA strI vedakarma ke baMdhaka hote haiM ? anavA - puruSaveda karma ke baMdhaka hote haiM ? yA napuMsaka jIvA zuM strIvedavALA hAya che ? ke puruSavedavALA hoya che? ke napuMsakave. DhavALA hoya che ? "" mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama! " no itthivedagA, no purisavedagA, napuMgavedae vA, napuMsagavedagA vA te utpalastha jIvA zrIvedavALA paNa hAtA nathI, puruSavedavALA paNa hetA nathI, paraMtu jyAre te utpanna eka patrAvasthAmAM hAya che, tyAre temAM rahele eka jIva napusaka vedavALe! hAya che ane jyAre te utpala aneka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM rahelA badhAM jIvA napuMsaka vedavALA hAya che. 24 mAM vedAdi andhaka dvAranI prarUpaNA-gautama svAmInA prazna" teNa bhaMte! jovA kiM itthIvedabaMdhagA, purisaveda baMdhagA, napuMsagavedabaMdhagA ? " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhagavatIne kiMvA napuMsakavedakarmavandhakA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! itthI vedabaMdhaevA, purisavedabaMdhaevA, napuMsagavedabaMdhaevA chabbIsaM bhaMgA 24' he gautama ! utpalastho jIvaH strIvedabandhakovA bhavati, puruSavedavandhako vA bhavati, napuMsaka vedabandhako vA bhavati, ityAdirItyA SaDviMzatirbhagA bhavanti 24, tathAhi ekakayoge ekavacanAntAtrayaH, bahuvacanAntA api trayaH iti SaT, dvikayogetu yathAyogam ekatvabahu. svAbhyAM tisrazcaturbhaGgikA iti dvAdaza, trikayogetu aSTau bhaGgA bhavanti, iti sarva melanena paiviMzatibhaGgAH, iti caturviMzam bandhakadvAram / 24 / veda karma ke baMdhaka hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goymaa| itthIvedabaMdhaevA, purisavedabaMdhaevA, napuMsagavedabaMdhaevA chabbIsaM bhaMgA' he gautama ! utpalasthajIva strIvedabaMdhaka bhI hotA hai puruSaveda baMdhaka bhI hotA hai, aura napuMsakavedabaMdhaka bhI hotA hai| ityAdi rIti se yahAM 26 bhaMga hote haiM / ye isa prakAra se samajhanA cAhiyeeka yoga meM eka vacana ko lekara 3 bhaMga aura bahuvacana ko lekara bhI 3 bhaMga hote haiM isa prakAra ye 6 bhaMga hote haiM / dokeyoga meM yathA yoga eka vacana aura bahuvacana ko lekara cAra bhaMgovAlI tIna bhaMgI hotI hai, isa prakAra ye 12 bhaMga ho jAte haiM / trikayoga meM ATha bhaMga hote haiN| isa prakAra saba milakara yahA~ 26 bhaMga A jAte haiM / isa prakAra se yaha 24 vAM baMdhakadvAra hai| he bhagavana ! te utpalastha veda karmanA bandhaka hoya che? ke puruSaveda karmanA bandhaka hoya che ? ke napuMsaka vedakarmanA badhaka hoya che? masApIra prbhune| uttara-" goyamA " ! gautama ! " itthIvedapaMdhae vA, purisavedavedhae vA, napuMsagavedabaMdhae vA, chabbIsa maMgA" 5ai 27 / jIva strIvedane baMdhaka paNa hoI zake che, puruSavedano bAka paNa hoI zake che ane napuMsakavedane badheka paNa hoI zake che. ahIM kula 26 bhAMgA bane che. te bhAMgA A pramANe samajavA eka yogamAM eka vacananI apekSAe 3 bhAga ane bahuvacananI apekSAe 3 bhAMgA bane che. A rIte eka gamAM kula 6 bhAMgA bane che. krikagamAM yathAyogya eka vacana ane bahu vacana levAthI cAra bhAMgAovALI tribhaMgI bane che. tethI 44=12 bhAMga bane che. ane trikagamAM ATha bhAMgA bane che. A rIte kula 6+12+8026 bhAMgA bane che. te pratyeka bhaMga 16mAM uchuvAsa niHzvAsa dvAramAM batAvyA pramANe ahIM paNa banAvI zakAya che. je 24 che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 263 atha paJcaviMza' saMjJidvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte! jIvA kiM sannI, asannI ?' he bhadanta / te khalu utpalasthA jIvAH kiM saMjJino bhavanti ? kiMvA asaMjJino bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no sannI, asannI vA, asanniNo vA 25' he gautama! utpalasthA jIvA no saMjJino bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jIvasya ekatvAt asaMjJIvA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnAmanekatvAt asaMjJino vA bhavanti / iti paJcatriMzaM saMjJidvAram 25 / atha SaDUvizamindriyadvAramAzritya gautamaH pRcchati - teNaM bhaMte! jIvA ki saiMdiyA, aNidiyA ?' he bhadanta ! te khalu upalasthA jIvAH kiM sendriyAHindriyasahitAH bhavanti ? kiMvA anindriyAH- indriyarahitA bhavanti ? bhagavAnAha - aba gautama 25 veM saMjJidvArako Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM - teNa bhaMte! jIvA kiM sabhI, asannI' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA saMjJI hote haiM yA asaMjJI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'gomA / nA sannI, asannI vA asanniNAvA' he gautama! ve utpalastha jIva saMjJI nahIM hote haiM, kintu utpala kI ekapatrAvasthA meM eka jIva asaMjJI hotA hai tathA iyAdi patrAvasthA meM vartamAna aneka jIva asaMjJI hote haiM / isa prakAra se yaha 25 vAM saMjJihAra hai / aba gautama 26 veM indriyadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM- 'teNa bhaMte! jIvA kiM saiMdiyA, arNidiyA' he bhadanta ! ve utpalastha jIva kyA indriya sahita hote haiM athavA vinA indriyoM ke hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama! 'noaNidiyA, prazna- " teNa bhave ! vo zu saMjJI 25 bhAM sajJidvAranI a3pathA - gautama svAbhIne jIvA kiM sannI, asannI ?" he bhagavan ! te utpadyavartI hAya che? ke asa'nI hAya che? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! he gautama! "no sannI, asannI vA, asanniNo vA " te upalastha jIvA sa`jJI hAtA nathI, parantu eka patrAvasthAvALA utpalamAM rahele eka jIva asa'nI hAya che, ane aneka patrAvasthAvALA utpalamAM rahelA aneka jIvA asa'nI hAya che. ! 25 // 26 bhAM indriyadvAranI pra3pathA - gautama svAbhIne praznajIvA kiM khaiMdiyA, aNidiyA ?" he bhagavan ! te utpasamAM IndriyAvALA hAya che ? ke indriyAthI rahita haiAya che ? mahAvIra prabhu! uttara - " goyamA ! he gautama! khadie vA, saiMdiyA vA " atyavastha te vo indriyothI zrI bhagavatI sUtra : 9 6. teNa bhaMbe ! raDelA kavI 66 aniMdiyA, rahita hotA nathI
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 'goyamA ! no aNidiyA, saiMdievA, saiMdiyAvA 26' he gautama ! utpalasthA jIvA no anindriyAH-indriyarahitA no bhavanti, apitu utpalasya ekapatratAyAM jovasya ekatvAt sendriyo vA bhavati, dvayAdipatratAyAMtu jIvAnAmanekatvAt sendriyAvA bhavanti / iti SaviMzamindriyadvAram / 26 / atha saptaviMzamanubandhaparyAyatayA utpalasya sthitidvAramAzritya gautamaH pRcchati-' seNaM bhaMte ! uppalajIve ti kAlao kevaciraM hoI ? he bhadanta ! sa khalu utpalastho jIvaH utpala nIva iti-utpalajIvatvarUpeNa kAlata:-kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? utpalanvasthitiH kiyatkAlaparyantaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha'goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM 27' he gautama ! utpaLa stha jIvasya utpalajIvatvarUpeNa sthitiH jaghanyena antarmuhata bhavati, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM bhavati iti saptaviMzamanubandhadvAram / 27 / / saIdie vA saiMdiyA vA' utpalastha ve jIva indriya sahita hote haiM vinA indriyoM ke nahIM hote haiN| utpala kI ekapatrAvasthAvAlA ho jAtA hai, taba usameM vartamAna aneka jIva indriya sahita hote haiN| isa prakAra se yaha 26 vAM indriyadvAra hai| ___aba gautama 27 veM anubandha paryAya rUpa utpalazva sthitidvAra ko lekara prabhu se aisA pUchate haiM-'seNaM bhaMte ! uppalajIvetti kAla ko kevacciraM hoI' he bhadanta ! utpalastha jIva utpala jIva rUse kAlakI apekSA kaba taka rahatA hai arthAt utpalakI sthiti kitane kAla taka kI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! jahaNNeNaM aMto muhutaM, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM' he gautama! utpalastha jIva kI utpala jIva paratu eka patrAvasthAvALA u5lamAM rahele eka jIva Indriya sahita hoya che ane aneka patrAvasthAvALA u5lamAM rahelA aneka jI Indriya sahita DAya che / / 21 / / ra7 mAM anubaMdha dvAranI prarUpaNuM-have gautama svAmI anubaMdha paryAya rUpa upalatva sthiti dvAranI apekSAe mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke " seNa bhaMte ! upalajIvetti kAlao kevaJciraM hAI ?" De san ! ne u5lastha jIva utpalanA jIva rUpe kALanI apekSAe kayAM sudhI rahe che ? eTale ke utpalanI sthiti keTalA kALanI hoya che? mahAvIra prasuna uttara-"goyamA " gautama ! "jahaNNeNa aMto. muhattaM ukkose gaM asaMkheja kAlaM " he gautama ! Gram 1 .5sanA rUpe ochAmAM oche antarmuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta kALa sudhI rahe che 27 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u01 sU01 utpale jIvotpAtanirUpaNam 265 ___ athASTa viMza saMvedhadvAramAzritya gautamaH pRcchati-' seNaM bhaMte ! uppalajIve puDhavI jIve puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM se vejjA? kevaiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA ? ' he bhadanta ! sa khalu utpalajIkaH utpalajIvatvaM parityajya pRthivIjIvo bhavet pRthivI jIvatayA utpadyeta, athaca punarapi utpalajIvo bhavet utpalajIvatayA utpadheta iti bhavAntarAda punastad bhavagrahaNe kiyantaM kAlaM se veta? kiyantaM kAlaM gavimAgatiM gamanAgamanaM kuryAt ? bhagavAnAha-'goyamA! bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAI, ukkoseNaM asaMkhejjAI bhavaggabaNAI' he gautama ! sa utpalajIvaH bhagadezena bhavamakAreNa bhavApekSayetyarthaH jaghanyena dve bhavagrahaNe-ekaM pRthivIkAyikatve, tato dvitIyam utpalatve, tadanantaraM manuSyAdigati gacchediti bhAvaH / rUpa se sthiti jaghanya se to antarmuhUrta kI hotI hai aura utkRSTa se asaMkhyAta kAla kI hotI hai ! isa prakAra yaha 27 yo anubaMdhadvAra hai| ___ aba gautama 283 saMvedhavAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'se NaM bhaMte ! uppalajIve punadhIjIve puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM sevejjA ! kevaiyaM kAlaM gatirAgati karejjA' he bhadanta ! utpala kA jIva utpalarUpa paryAya ko choDakara yadi pRthivI jIvarUpa se utpanna ho jAtA hai aura bAda meM usa paryAya ko choDakara vaha punaH usI utpala jIva rUpa se utpanna ho jAtA hai isa prakAra bhavAntara se punaH unI bhakke prahaNa karane meM vaha kitane kAlakA sevana karatA hai ? kisane kAla taka vaha gamanAgamana karatA hai ? isake utsara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAiM ukoseNaM asaMkhejjAI bhavaggaNAI' yaha utpala jIva bhavakI apekSA se kamase kama do bhavagrahaNa taka-eka pRthivI kAyika meM aura 28 mA savidhavAranI 5355-gautama svAmIna 52na- ' se ja bhaMte ! eppalajove puDhayo jove puNaravi uppalajIve tti devaiyaM kAla sevejjA! kevaiya kAlaM gatirAgati' kArejA" lagan ! 53 5635 paryAyane cheDIne pRkAyika jIva rUpe utpanna thaI jApa, te A rIte bhavAntara karIne pharIthI e ja bhavane grahaNa karavAmAM te keTalA kALanuM sevana kare che? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana kare che? maDAvIra prbhune| uttara- "goyamA" he gautama ! " bhavAdeseNa jahanneNa do bhAgahaNAI, ukopteNa' asaMkhejjAI bhAgahaNAI" a GraqtA 1 bhavanI apekSA e e chAmAM ochA be bhavagrahaNa paryanta-eka pRthvIkAyikamAM bha0 34 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 bhagavatI sUtre utkRSTena tu asaMkhyeyAni bhavagrahaNAni seveta, gatimAgatiM ca kuryAt, 'kAlAde se NaM jahaNeNaM do aMtamuttA, ukoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evatiyaM kAlaM sevejjA, evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA' kAlAdezena kAlApekSayAtu jaghanyena dve antarmuhUrte, utkRSTena tu asaMkhyeyaM kAlam - iyatkAlaM seveta, iyatkAlaM gatimAgatiM kuryAta, gautamaH pRcchati' se NaM bhaMte / uppalajIve AujIve ?' he bhadanta ! sa khalu utpajIvaH utpalajIvatvaM parityajya ajIvo bhavet - akAyikatayA utpadyeta, atha ca punarapi, utpakajIvo bhavet utpalajIvatayA utpadyeta iti bhavAntarAt punastadmavagrahaNe kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ? dUsarA utpala meM bhavagrahaNa karane meM rahatA hai bAda meM phira vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai| aura adhika se adhika asaMkhyAta bhavagrahaNa taka rahatA hai aura gamanAgamana karatA rahatA hai| 'kAlAdese - Na jahaNeNaM do asomuhusA, ukko seNaM asaMkhejjaM kAlaM evatiyaM kAlaM matirAgati kareujA ' tathA kAla kI apekSAse jaghanyase do aMtarmuhUrta taka aura utkRSTa se asaMkhyAta kAlataka rUpa kAla kA sevana karatA hai aura itane hI kAlataka vaha gamanAgamana karatA hai| aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM 'se NaM bhaMte! uppalajIve AujIve' he bhadanta ! vaha utpalastha jIva utpala jIvarUpatA ko choDakara yadi ap jIvarUpa se akAyikarUpa se utpanna ho jAtA hai aura punaH vaha apakAyikAvasthA ko choDakara utpala jIvarUpa se utpana ho jAtA hai-isa prakAra bhavAntara se punaH usa bhavagrahaNa karane meM vaha kitane kAla kA sevana karatA ane khIjo utpalamAM bhava gratuNu karavA sudhI rahe che, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM jatA rahe che. ane vadhAremAM vadhAre asakhyAta bhavagrahaNa sudhI rahe the yAne gamanAgamana urate rahe . " kAlAdeseNaM jahaNeNa do atomuhuttA, uckoseja asaMkhejja kAla evatiyaM kAlaM sevejjA, evatiyaM kAlaM gatirAmati' karejjA " tathA ajanI apekSAye te yodhAmAM sochA me bhuhUta sudhI ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta kALanu sevana karyA kare che ane eTalA kALa paryanta te gamanAgamana karatA rahe che. gautama svAbhInA prazna " seNa bhaMte ! uppalajIne AujIve ? bhagavan! te utpalasya jIve je utpalaparyAyane cheADIne aAyika jIva rUpe utpanna thaI jAya ane aprakAyika paryAyane cheDIne pharIthI upalajIva rUpe utpanna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 267 , iti prazna : bhagavAnAha - ' evaM caiva evaM jahA puDhavijIve bhaNie tahA jAva bAu ita afford' he gautama! evameva pUrvoktarItyaiva apakAyikatve'pi avaseyam evaMprakAreNa yathA pRthivIjIko bhaNitastathaiva yAvat tejaskAyiko jIvaH, vAyukAfast tae bhaNitavyo vaktavyaH / gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte ! uppalajIve se vasta jIve se puNaravi uppalajIve si kevaiyaM kAlaM sevejjA ? kevaiyaM kAlaM gatirAgarti kajjai ? ' he bhadanta ! sa khalu utpalajIvaH tat-atha uspalajIvatvaM parityajya vanaspatijIvo bhavati-vanaspatikAyikatayA utpadyate, tad-atha punarapi utpalajIvo bhavati - utpalajIvatayA utpadyate iti bhavAntarAt punastadbhavagrahaNe kiyantaM kAlaM seveta ? kiyantaM kAlaM gatimAgarti - gamanAgamanaM karoti ? hai ? kitane kAlataka gamAnAgamana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM evaM ceva evaM jahA puDhavi jIve bhanie tA jAva bAujIve, bhANiyave' he gautama! jaisA pRthivI jIva kahA gayA hai usI prakAra se apakAyikatva meM bhI jAnanA cAhiye / tathA jisa prakAra se pRthivI jIva kahA gayA hai usI prakAra yAvat tejaskAyika aura bAyukAyika jIva bhI kahanA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'seNaM bhaMte! uppalajIve se area jIve se puNaravi uppalajIve, ti kevaiyaM kAla sevejjA hari kAlaM gatirAgati kajjai' he bhadanta ! vaha utpala jIva yadi utpala jIvatva kI paryAya ko choDakara vanaspati jIvarUpa paryAya dhAraNa kara letA hai aura vanaspati jIvarUpa paryAya ko choDakara punaH utpala thai jAya, te A rIte bhavAntara karIne pharIthI eja bhagrahaNa karavAmAM te keTalA kALanuM sevana kare che? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana karate rahe che ? mahAvIra prabhuno uttara- " evaM cetra, evaM jahA puDhavIjIve tahA jAva vAujIve bhANiyavve" he gautama! utpAnI paryAyasAMthI apAyamA utpanna thane irIthI utpalanA chatra rUpe utpanna thanAra jIvanuM kathana upayu kta pRthvIkAyika paryAyamAM utpanna thanArA jIvanA kathana anusAra samajavu'. ane eja pramANe tejaskAyika ane vAyukAyikamAMthI utpalanI paryAyamAM pharI AvanAra jIvavaSe paNa samajavuM gautama svAmIno prazna- " seNa bhaMve ! uppalajIve se vaNassai jIve, puNaravi uppalajove, tti kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaDyaM kAla' gavirAgati kajjai 1" he bhagavan ! te utpalastha jIva ne utpala jIvavanI paryAya cheoDIne vanaspati jIva rUpa paryAya dhAraNa kare ane tyAra bAda vanaspati jIvarUpa paryAyane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bhagavatIsUtre bhagavAnAha-'goyamA ! bhadeseNaM jahaNNeNaM do bhavaggahaNAI, ukoseNaM aNaMtAI bhavaggahaNAI' he gaitama ! sa utpalajIvaH bhavAdezena bhavApekSayA jaghanyena dve bhava. grahaNe ekam apkAyikatve, tato dvitIyamutpalatve, tadanantara manuSyAdigatigacchet , utkRSTena tu anantAni bhavagrahaNAni seveta, 'kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM aNaMta kAlaM tahakAlaM, evaiyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgati kajjai' kAlAdezena kAlApekSayA jadhanyena dve antarmuhUrta-apUkAyikaravena antarmuhUrtam , punarutpalatvenAntarmuhUrtamityevaM kAlApekSayA dve antarmuhUrte ityarthaH, jIvarUpa paryAyavAlA bana jAtA hai, isa prakAra bhavAntara se punaH usa bhavagrahaNa karane meM vaha kitane kAlakA sevana karatA hai ? kitane kAlataka gamanAgamana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA! bhavAdeseNaM jahaNNaNaM do bhavaragahaNAI ukoseNaM arNatAI bhavaggaNAI' he gautama! bhavakI apekSA vaha kamase kama do bhavagrahaNa rUpa kAlakA sevana karatA hai| pahilA mava vanaspatikAyika meM aura dvitIya madha utpala meM lekara ke bAda meM vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai| uskRSTa se vaha ananta bhavoMkA sevana karatA hai| 'kAlAdeseNaM jahaNNaNaM do aMtomuttA, ukAseNaM aNataM kAlaM tarukAlaM evAyaM kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgati kamai' kAlakI apekSA se vaha do antarmuhUrta kAlakA-eka antarmuhUrta vanaspati kAyika meM aura dUsarA antarmuhUrta utpala meM rahane rUpa kAlakA-sevana karatA hai aura utkRSTa se trukaalcheDIne pharIthI utpala jIva rUpa paryAyamAM AvI jAya, te A rIte anya bhavamAMthI e bhavamAM AvavA mAM te keTalA kALanuM sevana kare che ? keTalA kALa sudhI te gamanAgamana kare che? mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA!" gautama ! "bhavAdeseNa jahaNNeNa do bhavaggahaNAI', ukkoseNa aNatAi bhavaggahaNAI" apanI apekSA te sAmA ochA be bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. eTale ke pahele bhava aykAyikamAM ane bIjo bhava u5lamAM laIne, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM yAdayA 1ya che. ane dhAremA dhAre bhane sAnu sevana 42 cha "kAlAdeseNa jahaNNeNa do aMtomuhattA, ukkoseNa aNaMta kAlaM-tarukAlaM evaiya kAlaM sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgate' kajjai" sanI apekSAyata me matabhuta rUpa kALanuM sevana kare che, eTale ke eka antarmuhUrta apUkAyikamAM ane bIju antamuhUrta utpalamAM rahe che. utkRSTanI apekSAe te tarukALanuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 269 utkRSTena anantaM kAlaM tarukAlaM-vanaspatikAlam iti iyanta kAla seveta, iyanta kAlaM gatimAgati-gamanAgamana karotIti bhAvaH / gautamaH pRcchati-se NaM bhaMte ! uppalajIve beiMdiyajIve puNaravi uppalajIvetti kevaiyaM kAlaM sevejjA? kevaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai ?' he bhadanta ! sa khalu utpala jIvaH utpalajIvatvaM parityajya dvIndriyajIvo bhavet-dvaundriyajIvatayA utpadyeta, punarapi utpalajIvaH utpalajIvatayA utpadyata iti-bhavAntarAt punastadbhavagrahaNe kiyanta kAla seveta ? kiyantaM kALa gatimAgati-gamanAgamanaM karoti ? bhagavAnAha-goyamA! bhavAdeseNaM jahagaNeNaM do bhavaggahaNAI, ukoseNaM saMkhejjAiM bhavaggahaNAI' he gautama ! bhAdezena bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe-ekaM dvIndriyajIvatve, tato dvitIyamutpalatve tadanavanaspati kAlarUpa anantakAlakA sevana karatA hai-isa prakAra se itane kAla taka gamanAgamana karatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUjate haiM 'se gaM bhaMte ! uppalajIve ve. iMdiyajIve puNaravi uppalajIve tti kevaiyaM kAlaM sevejjA, kevaiyaM kAlaM gatirAgati kajjai' he bhadanta ! vaha utpalasthajIva yadi utpala jIva rUpa paryAya ko choDakara hIndriyarUpa paryAya dhAraNa karale aura phira usa paryAya ko choDakara punaH utpalajIva rUpa paryAya ko dhAraNa kare to isa prakAra se bhavAntara se punaH usI bhava meM Ane meM vaha kitane kAlakA sevana karatA hai ? kitane kAlataka gamanAgamana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! bhavAdeseNaM jagaNaM do bhavaggahaNAI, ukkoseNaM saMkhejjAiM bhavaggahaNAI' he gautama ! bhavakI apekSA se vaha vanaspatikALa rUpa anaMta kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA kALa sudhI te gamanAgama karato rahe che. gautama svAbhAnA prazna-" seNa bhaMte ! uppalajIve beiMdiya jIve puNaravi uppalajIve tti kevaiya kAlaM sevejA, kevaiya kAlaM gatirAgati kanjai ?" he bhagavana ! te utpalastha jIva je utpala jIvarUpa paryAyane tyAga karIne dvIndriyarUpa paryAyamAM janma dhAraNa kare ane tyAra bAda te paryAyane tyAga karIne pharIthI upala jIvarUpa paryAyane dhAraNa kare, te A rIte anya bhavamAM jaIne eja bhavamAM AvavAmAM te keTalA kALanuM sevana kare che? keTalA kALa paryanta gamanAgamana kare che? bhAvI2 prbhun| uttara- " goyamA!" gautama ! "bhavAdeseNa jahaNNeNa do bhavagahaNAI, ukkoseNa' sakhejjAi' bhavamhaNAI." sanI apekSA te mAchAmA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIsUtre ntaraM manuSyAdigati gacchet , utkRSTena saMkhyeyAni bhavagrahaNAni seveta, kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do aMtomuhuttA, ukkoseNaM saMkheja kAlaM, evaiyaM kAla sevejjA, evaiyaM kAlaM gatirAgati kajjai' kAlAdezena kAlApekSayA jaghanyena dve antarmuhUrta-dvIndriyatvena antarmuhUrta punarutpalatvenAntarmuhUrttamityevaM kAlAdezena jaghanyato dve antarmuhUrta, utkRSTena saMkhyeyaM kAlam , iyantaM kAlaM se veta, iyantaM kAlaM gatimAgati-gamanAgamanaM karoti, evaM teiMdiyajIve vi' evaM-dvIndriyoktarItyA trIndriyajIvaH evamuktarItyaiva caturindriyajIvo'pi bodhyaH, tathA ca-utpala jIvaH utpalajIvatvaM parityajya zrIndriya jIvobhavet-evaM caturindriyajIvo bhavet , atha ca punarapi utpalajIvo bhavet iti. tattad bhavAntarAt punastad bhavagrahaNe kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt iti praznA, jaghanya do bhavagrahaNarUpa eka bhava dvIndriya meM rahane taka ke kAlakA aura dUsarA bhava utpala meM rahane taka ke kAlakA sevana karatA hai, isake bAda vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai / tathA uskRSTa se saMkhyAta bhavagrahaNa rUpa kAlakA sevana karatA hai| kAlakI apekSAse vaha jaghanya meM do antarmuhUrtarUpa kAlakA aura utkRSTa se saMkhyAta kAlakA sevana karatA hai| isa prakAra vaha itane kAlataka gamanAgamana karatA hai| 'evaM teiMdiyajIve evaM cAridiyajIve vi',isa do prakAra indriya vAle jIva ke kathana ke anusAra trIndriyajIva aura cauindriyajIva bhI jAnanA cAhiye tathA utpala jIvatva ko choDakara trIndriyajIva ho jAtA haiM cauhandriyajIva ho jAtA hai aura punaH vaha vahAMse marakara utpalajIva ho jAtA hai-isa prakAra usa bhavAntara se punaH usa utpala bharake grahaNa karane meM vaha kitane kAlakA sevana karatA hai-kinane kAlataka gamanAgamana karatA ochA be bhavaDa rUpa kALanuM sevana kare che eTale ke-eka bhava dvIndrimAM rahe che ane bIje bhava utpasamAM rahe che. tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM cAlyA jAya che. tathA utkRSNanI apekSAe te saMkhyAta bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. kALanI apekSAe te ochAmAM ochA be antarmuhUrta rUpa kALanuM ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAta kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA Aja paryanta gamanAgamana 4aa 3re che, "evaM teiMdiya jIye, evaM caridiyajIve vi" me04 pramANe trIndriya ane, saturindriya 71 viSa 565 sama. eTale ke upasthi jIva je utpalaparyAyane choDIne trIndriya athA caturindriya jIva rUpe utpanna thaI jAya ane tyAMthI karIne pharIthI utpala jIva rUpe utpanna thaI jAya, te A rIte te pratyeka bhavAntaramAMthI pharIthI u5labhavamAM AvavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za011 u01 khu01 utpale jIvotyAtanirUpaNam 71 bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe, utkRSTena saMkhyeyAni bhavagrahaNAni seveta, kAlApekSayA jaghanyena dve antarmuhurte, utkRSTena saMkhyeyaM kAlaM se veta, gatimAgatiMca kuryAt iti bhaavH| gautamaH pRcchati-se NaM bhaMte uppalajIve paMcidiyatirikkhajoNiyajIve, puNaravi uppalajIye ti pucchA ?' he bhadanta sa khalu utpalajIvaH utpalanIvatvaM parityajya paJcendriyatithagyonikajIvo bhavet , atha ca punarapi utpalajIvo bhavet , iti bhavAntarAt punastadbhavagrahaNe kiyantaM kAlaM seveta, kiyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt ? bhagavAnAha-'goyamA! bhavAdeseNaM jaddaNNeNaM do hai ? to isakA uttara yahI hai ki bhavako apekSA se vaha jIva jaghanya se do bhavagrahaNarUpa kAlakA aura utkRSTa se saMkhyAta bhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA hai, tathA kAlakI apekSA se jaghanya doantarmuhUrta kA aura utkRSTa se saMkhyAtakAla kA sevana karatA hai / isa prakAra se yaha itane kAla taka gamanAgamana karatA hai| ____aba gautama prabhu se aisA pUchate hai-' se NaM bhaMte / uppalajIve paMciM. diyatirikkha joNiyajIve puNaravi uppalajIvetti pucchA' he bhadanta ! yaha utpalasthajIva yadi apanI utpalaparyAya ko choDakara paMcendriyatiryana kI paryAdha ko dhAraNa kara letA hai aura punaH vaha usa paryAya ke parityAga se utpalaparyAya meM A jAtA hai isa prakAra bhavAntara se punaH usa utpalarUpa paryAya ke grahaNa karane meM vaha jIva kitane kAlakA sevana karatA hai? kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! bhavAdeseNaM jahaNNeNaM do bhvgghkeTalA kALanuM sevana kare che? ane keTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che? A prakArano prazna bane che. tene A pramANe uttara samajavo bhavanI apekSAe te jIva ochAmAM ochA be bhavagrahaNa rUpa kALanuM ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAta bhavagrahaNa rUpa kALanuM sevana kare che. A rIte ATalA kALa paryanta te amanAgamana re che. jItama svaabhaan| prazna- "se Na bhate ! uppalajIve paMciMdiyatirikkha joNiyajIve puNaravi uppalajIve ti pucchA" sAvan ! te 5saya 1 je pitAnI u5la jIva rUpa paryAyane choDIne paMcendritiyaya paryAyamAM utpanna thaI jAya, ane tyAMthI marIne pharIthI utpala jIva rUpa paryAyamAM utpanna thaI jAya. te A rIte anya bhavamAMthI utpala jIva rUpa paryAyamAM gamana karatAM te keTalA kALanuM sevana kare che ? keTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che ? mahAvIra prabhunA utta2- " goyamA" jItama! ' bhavAdeseNa jahaNNeNa do bhavAgaNAI', ukkoseNa aTTha bhavaggahaNAI" apanI apekSA meM apanA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIsUtre bhavaggahaNAI' ukAsegaM aTTha bhavaggaNAI' he gautama ! bhavAdezena-bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe ekaM paMzcendriyatiryagyonikatve, tato dvitIyamutpalatve, tataHparaM manuSyAdigati gacchet , utkRSTena aSTabhavagrahaNAni catvAri paJcendriyatirazca zcatvAri colpalajIvasya ityevamaSTa bhavagrahaNAni utkRSTena seveta, 'kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do muhuttAi, ukkoseNaM punako DipuhuttAI, evaiyaM kAla se vejjA, evaiya kAla gatirAgati karejjA' kAlAdezena kAlApekSayA jaghanyena dve antamuhUrte-paJcendriyatiryagyonikatvenAntarmuhUrtam , punarutpalatvenAntarmuhUrtamityarthaH, utkRSTatvena pUrvakoTI pRthakvaM catuSu -pazcendriyatiryagbhavagrahaNeSu catasraH pUrvako NAi ukAseNaM aTThabhavaggahaNAI' he gautama ! bhavakI apekSA se do bhavagrahaNa taka paMcendriyatiryaMca kA aura dvitIya utpalakA isa prakAra se do bhavagrahaNa taka ke kAla kA jaghanya se sevana karatA hai aura utkRSTa se ATha bhavagrahaNa taka ke kAlakA sevana karatA hai| cAra bhava paMcendriyatithaMca ke aura cAra bhava utpala ke isa prakAra se ATha bhavagrahaNa ke kAlakA sevana karatA hai / 'kAlAdeseNaM jahaNNeNaM do aMtomuluttAI, ukoseNaM puvakoDipuluttAI, evaiyaM kAla sevejA, evaiyaM kAlaM gati rAgati karejjA' kAlakI apekSA vaha do antarmuhUrtarUpa kAlakA sevana jaghanya se aura utkRSTa se pUrva koTipathavarUpa kAlakA sevana karatA hai| paMcendriyatiyaca yoni meM rahane kA eka antarmuhata aura utpala paryAya meM rahanekA eka antarmuhUrta isa prakAra se do antarmuharta kA samaya jAnanA cAhiye isake bAda vaha manuSyAdi gati meM calA jAtA hai| tathA utkRSTa se jo pUrvakATi pRthaktva kahA gayA hai socAra pnycendriytirygbhparyanta (eTale ke eka bhava paMcendriya tiryaMcana ane bIje bhava utpalane) nA kALanuM te sevana kare che ane vadhAremAM vadhAre ATha bhavagrahaNa paryantanA kALanuM sevana kare che. eTale ke cAra bhava paMcendriya tiya"canA ane cAra bhava utpalanA, e rIte ATha bhavagrahaNa sudhInA kALanuM sevana kare che " kAlAdeseNa jahaNNeNa do aMtomuhattAI, ukkoseNa puvvakADiputAI, evaiyaM kAla sevejjA, evaiya kAla gatirAgatiM karejA" jI apekSA te mAchAmA ochA be antarmuhUrta paryaratanA kALanuM ane vadhAremAM vadhAre ke TipRthakatvarUpa kALanuM sevana kare che. paMcendriya tiryaMcamAM rahevAno eka antamuhUrtane kALa, A rIte be antarmuhUrtane jaghanya kALa samajave, tyAra bAda te manuSyAdi gatimAM cAlyA jAya che. have utkRSTa kALanu sapaSTI karaNa karavAmAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 1 sU01 utpale jIvotpattinirUpaNam 273 Ta yaH, utkRSTakAlasya vivakSitasvena utpalakAyovRtta jIvayogyotkRSTapaJcendriyatiryakasthite grahaNAt, utpalajIvanaM caitAsvadhikamityevamutkRSTataH pUrvakoTI pRthakatvaM bodhyam , iyantaM kAlaM seveta iyantaM kAlaM gatimAgati-gamanAgamanaM kuryAditi bhAvaH / evaM maNusseNa vi samaM jAva evaiyaM kAlaM gatirAgati karejjA' evamuktarItyA manuSyeNApi samaM yAvat-utpalajIvaH utpalajIvatvaM parityajya munuSyajIvo bhavati, atha ca punarapi utpalajIvagrahaNe bhavApekSayA jaghanyena dve bhavagrahaNe utkRSTena aSTabhavagrahaNAni seveta, kAlApekSayA jaghanyena / vagrahaNoM meM cAra pUrvakoTi kAla utkRSTa se vivakSita hubhA hai, kyoM ki utpala kAyake uddhRtta hue jIva ke yogya utkRSTa paMcendriya tiryaca sthiti kA grahaNa kiyA jAtA hai / utpala kA jIvana inameM adhika hai| isaliye utkRSTa se pUrva koTi pRthavatva kahA hai aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra se vaha itane kAlakA sevana karatA hai, itane kAlataka gamanAgamana karatA hai| 'evaM maNusseNa vi samaM jAva evaiyaM kolaM zatirAgati karejjA' isI prakAra se utpalajIva utpalajIvatva kA parityAga karake jaba manuSya hotA hai aura manuSyaparyAya ke parityAga se punaH utpala paryAya meM janma dhAraNa karatA hai isa prakAra bhavAntara se punaH usIbhavake grahaNa karane meM bhavaphI apekSA vaha jIva jaghanya se do bhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA hai aura utkRSTa se aSTabhavagrahaNarUpa kAlakA sevana karatA hai| tathA kAlakI apekSA se jaghanya meM vaha do antamuhartarUpa kAlakA aura Ave che-utkRSTanI apekSAe je pUrvaka TipRthaphata kALa thI laIne nava pUrvakeTi kALa kahyuM che tenuM kAraNa e che ke cAra pacendriyatiryaMca bhavagrahaNamAM vadhAremAM vadhAre cArakeTikALa vyatIta thAya che, kAra ke u5lajIva rUpa paryAyamAMthI nIkaLIne paMcendriya tiryaMca nimAM utpanna thanAra jIvanI je yogya paMcendriya tiryaMca sthiti (AyuSya) hoya che, te ahI grahaNa karavAmAM Avela che. temAM u5lanuM jIvana adhika hoya che, te kAraNe utkRSTanI apekSAe pUrvakeTi pRthakva kALa kahyo che, ema samajavuM. A rIte te eTalA kALanuM sevana kare che, eTalA kALa sudhI gamanAgamana kare che. " evaM maNusseNa vi samaM jAva evaiya kAlaM gatirAgatiM karejjA" mArIta utpala jIva u5la jIva paryAyane tyAga karIne jyAre manuSya paryAyamAM utpanna thAya che ane tyAMthI marIne pharIthI utpala jIva rUpe utpanna thaI jAya che. tyAre bhavAtaramAMthI pharI eja bhavamAM AvatA te jaghanyanI apekSAe be bhavagrahaNa rUpa kALanuM ane utkRSTanI apekSAe ATha bhavagrahaNa rUpa kALanuM bha0 35 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - 274 bhagavatIsUtre antarmuhUrte, utkRSTena pUrvakoTipRthaktvAni iyantaM kAlaM seveta, zyantaM kAlaM gatimAgatiM kuryAt / ityaSTAviMzaM saMvedhadvAram / 28 / ___athaikonatriMzam AhArakadvAramAzritya gautamaH pRcchati- teNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreti' he bhadanta ! te khalu utpalajIvAH kimAhAram Aharanti ? bhagavAnAha-goyamA ! dabao agaMtapaesiyAI davAI, evaM jahA AhArudesae vaNassaikAiyANaM AhAro taheva jAva sambappaNayAe AhAramAhAreti' he gautama ! dravyataH dravyApekSayA anantapradezikAni dravyANi, evaM yathA AhArodezake prajJApanAyA viMzatitame pade AhAraH prajJaptastathaiva yAvat sarvAtmanA sarvapadezena AhArautkRSTa se pUrvakoTipRthaktvarUpa kAlakA sevana karatA hai aisA jAnanA cAhiye / itane kAlataka vaha gamanAgamana karatA hai / isa prakAra se yaha 28 vAM saMvedhadvAra hai| ___ aba gautama 29 ve AhAradvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'teNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreti' he bhadanta ! ve utpalasthajIva kisakA AhAra lete haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA! davyo aNaMtapaesiyAI davAiM, evaM jahA AhAruddesae vaNassahakAiyANaM AhAro taheva jAva savvappaNayAe AhAramAhAreMti' he gautama! ve utpalasthajIva dravya kI apekSA se to ananta pradezoMvAle dravyoMkA AhAra karate haiM isa prakAra se jaisA prajJApanA ke AhAraka uddezaka meM jA ki usakA vIsavAM pad hai, kahA hai vaisA hI yahAM sevana kare che, tathA kALanI apekSAe te ochAmAM ochA be antarmuhUrta kALanuM ane vadhAremAM vadhAre pUrva keTi pRthavarUpa (bethI laIne nava pUrvakeTi) kALanuM sevana kare che. ATalA kALa paryanta te gamanAgamana karato rahe che. mA prAnu mA 28 bhu" savighA " . // 28 // 26 mA mA.2462nI 535 / - gautama svAbhAnA prazna-" teNa bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAre ti ?" magavan ! te 55 71 yAM dravyane AhAra le che? bhalAvIra prbhun| uttara--" goyamA ! davvao aNaMtapaesiyAI davAI, eva jahA AhAradesae vaNassaikAiyANa AhAro taheva jAva savvappaNayAe AhAramAhAreMti" gautama! te 7.5322 01 dra0yanI apekSA to anaMtapradezevALAM dravyane AhAra kare che. A pramANe prajJApanA sUtranA 20 mAM padamAM-AhAraka uddezAmAM vanaspatikAyikanA AhAra viSayaka jevuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 1 0 1 utpale jIvotpAtanirUpaNam 275 mAharanti, yAvatkaraNAt kSetrataH asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlAtaH kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakAlasthitikAni, bhAvato varNavanti-varNayuktAni, ityAdi, 'navaraM niyamA chadisi taMceva 29' navara-vizeSastu niyamAt niyamataH SaTsa dikSu pRthivI kAyikAdayaH sUkSmatayA niSkuTagalatvena syAditi syAt-kadA. cit tisRSu dikSu, syAt-kadAcit catasRSu dikSu ityAdinApi prakAreNa AhAramAharanti, utpalajIvAstu vAdaratvena tathAvidhaniSkuTeSu tadabhAvAnniyamAt SaTsu dikSu AhAramAharantIti, zeSaM tadeva / ityekonatriMzamAhArakadvAram / 29 / atha sthitidvAramAzritya gautamaH pRcchati-'tesiMNaM bhaMte ! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNattA ?' he bhadanta ! teSAM khalu utpalajIvAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH para kahanA cAhiye-yAvat ve sarvAtmanA-sarvapradeza se AhAra grahaNa karate haiM-yahAM yAvatpada se-'kSetrataH asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlataH kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakAlasthitikAni bhAvato varNavanti" ityAdi pAThakA saMgraha huA hai 'navaraM niyamA chaddisi taMceva vizeSatA inake AhAragrahaNa karane meM kevala itanI hI hai ki ye pRthivI. kAyikAdijIva sUkSma hone se chahoMdizAoM se niyama se AhAra grahaNa karate haiM-kadAcit tIna dizAoM meM se kadAcit cAra dizAoM meM se, ityAdi prakAra se ye AhAra karate haiM ! parantu utpalajIva bAdara hone se tathAvidha niSkuToM meM sUkSmatA ke abhAva ke kAraNa chahoM dizAoM meM se AhAra grahaNa karate haiM ! bAkI kA aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai| isa prakAra se yaha 29 vAM AhAra dvAra hai| aba sthitidvArako Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kevaiyaM kAla ThiI paNNattA' he bhadanta ! ina kathana karavAmAM AvyuM che evuM kathana "sarvAtmanA-sarva pradezamAMthI AhAra haY 42 cha," mA sUtrA4 paryanta aDa 42. 20DI " yAvat (5-ta)" pahathI nAyanA pAune aDa) 423 / ne - " kSetrata : asaMkhyeyapradezAvagADhAni, kAlata : kasminnapi ekatarasmin kAle anyatarakA sthiti kAni, bhAvato varNavanti " ___" navara' chadisi taceva" tamannA mAhA2 azubha meTazI 4 vizeSatA che ke pRthvIkAyika Adi jIva sUkSama hovAthI niyamathI ja cha e dizAomAMthI ityAdi prakAre paNa teo AhAra grahaNa kare che. paraMtu utpala jIva bAdara hovAthI tathAvidha niSphaTamAM sUkSmatvanA abhAvane kAraNe chae dizAomAMthI AhAra grahaNa kare che. bAkInuM samasta kathana pUrvokta kathana anusAra samajavuM rahA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhagavatIstre prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM dasavAsasahassAiM30' he gautama ! utpalajIvAnAm jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena dazavarSasahasrANi sthitiH prjnyptaa| iti triMzattamaM sthitidvAram // 30 // ___ atha ekatriMzattamaM samudghAtadvAramAzritya gautamaH pRcchati-'tesiM NaM bhaMte ! jIvANaM kara samugghAyA paNNatA?' he bhadanta ! teSAM khalu utpalajIvAnAM kati samudghAtAH prajJaptAH? bhagavAnAha-'goyamA! tao samugghAyA paNNattA' he gautama! utpalajIvAnAM trayaH samudghAtAH prajJaptAH, 'taMjahA-veyaNAsamugdhAe, kasAyasamugyAe, mAraNaMtiyasamugghAe 31' tadyathA-vedanAsamudghAtaH kapAyasamudghAtaH, mAraNAntika-samudghAtazca / ityekatriMzattamaM samudghAtadvAram / 31 // utpalastha jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA / jahaNaNaM aMtomuhattaM ukoseNaM dasavAsasahassAi' he gautama ! ina utpalastha jIvoM kI sthiti jaghanya se to eka antarmuhUrta kI kahI gaI hai aura utkRSTa se daza hajAra varSakI kahI gaI hai yaha tIsavAM sthitidvAra hai| aba gautama samuddhAtadvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-'tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaha samugghAyA paNNattA!' he bhadanta ! una utpala jIvoM ke kitane samudghAta kahe gaye hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! tao samugdhAyA paNNattA' he gautama una utpalajIvoM ke tIna samudghAta kahe gaye haiM- ' taMjahA' jo isa prakAra se haiM- 'veyaNAsamugghAe, kasAyasamugghAe, mAraNaMtiyasamugghAe' 30i sthitivAranI 535 / --gautama svAbhAnA prazna- " tesiM Na bhaMte ! kevaiya kAlaM ThiI paNNattA 1" bhagavan ! te 5stha vAnI TamA kALanI sthiti kahI che? mahAvIra prbhun| uttara--" goyamA! jahaNNeNa aMtomuhutta', ukkoseNa dasavAsasahassAI" gautama ! yasya yonI mAmA mAchI mntbhuhUrtanI ane vadhAremAM vadhAre dasa hajAra varSanI sthiti kahI che. mAM 30 || 31 mA samuddhAta dA2nI 5359!-- gautama svAbhAnI prazna- "tesi Na bhaMte ! jIvANa kai samugghAyA paNNattA ?" sagavan! te 5sastha jInA keTalA samuddaghAta kahyA che? bhaDAvIra prabhunI uttara-'goyamA ! tao samugghAyA paNNattA" gautama ! ta 53 lAnA traya samuddhAta hyA cha, "taMjahA" 2 nAya pramANe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za0 11 u0 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 277 atha dvAtriMzaM cyavanadvAramAzritya gautamaH pRcchati - 'teNaM bhaMte ! jIvA mAraNaMtisamugdhAraNaM kiM samohayA maraMti, asamohayA maraMti ? he bhadanta ! te khallu utpalasthA jIvAH mAraNAntikasamudghAtena kiM samavahatAH santo mriyante ? kiMvA mAraNAntika-samudghAtena asamavahatAH mriyante / bhagavAnAha - 'goyamA ! samohayA vi maraMti, asamohayA vimaraMti 32' he gautama! utpalajIvAH mAraNAntika samudghAtena samavahatA api mriyante, asamavahatA api mriyante iti dvAtriMzaM cyavanadvAram // 32 // atha trayastriMzamUlAdiSu upapAtadvAramAzritya gautamaH pRcchati - ' teNaM bhaMte ! jIvA anaMtaraM uTTittA kahiM gacchaMti, kahi uvavajjeti ?' he bhadanta te khalla vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta aura mAraNAntika samudghAta | isa prakAra se yaha ikatIsavAM samuddhAta dvAra hai / " aba 32 ve cyavanadvAra ko lekara gautama prabhu se aisA pUchate haiM'te bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAe NaM kiM samohayA maraMti, asameohayA maraMti' he bhadanta ! ve utpalastha jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara marate haiM, athavA mAraNAntika samudghAta se asamavahata hokara marate haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA ! samohA vi maraMti, asamohayAvi maraMti ' he gautama | ve utpalastha jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI marate haiN| isa prakAra se yaha 32 vAM cyavanadvAra hai / aba gautama mUlAdikoM meM upapAta rUpa 33 ve dvAra ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM-' teNaM bhaMte / jIvA aNaMtaraM ubaTTittA kahiM gacchati, che-veyaNAsamugdhAe, kasAyasamugdhAra, mAraNaMtiya samugdhAda " ( 1 ) vehanA sabhuddaghAta, (2) uSAya samudghAta bhane ( 3 ) bhArazAnti samudhAta // 31 // 32 bhAM vyavanadvAznI aiyA - gautama svAmIno prazna- " teNaM bhave ! jIvA mAraNa tisa mugvAeNaM kiM samohayA maraMti, asamAhayA maraMti ? " he bhagavan! te utpalavatI jIvA zuM mAraNAMtika samudghAtathI samavahata thaIne mare che? ke mAraNAntika samudghAtathI asamavata thaI ne mare che ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! samohayA vi maraMti, asamAhathA vi maraMti " he gautama ! teso bhArazAntiH samudddhAtathI sabhavahuta thAne pazu bhare che bhane anubhavahuta thAne pazu bhare che. / / 32 / / mUlAkiAmAM utpatti rUpa 33mu upapAtara-gautama svAmInA prazna" teNa bhaMte! jIvA anaMtaraM uvaTTittA kahiM gacchati, kahiM javavajjati ? " De zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 bhagavatIsUtre utpalasthA jIvAH anantaram-utpalajIvabhavAnantaram uddhRtya kutra gacchanti, kutra utpadyante? 'ki neraiesu upayajjati, tirikkhajoNiemu uvavajjati?' kiM nairayikeSu upapadyante ? kiMvA tiryagyonikeSu upapadyante ? bhagavAnAha-' evaM jahA bakanIe upaTTaNAe vaNasmaikAiyANaM tahA bhANiyaba' evaM pUrvoktarItyA yayA vyutkrAnti ke prajJApanAyAH paSThe vyutkrAntipade, udvartanAdhikAre vanaspatikAyikAnAM tiryagyonikeSu upapadyante manuSyeSu upapadyante, moktamyathA-kiM nairayikeSu upapadyante, deveSu upapadyante ? gautama ! no nairayikeSu upapadyante, tiyagyonikeSu upapadyante, manuSyeSu upapadyante iti, tathA bhaNitavyam , kahiM uvavajaMti' he bhadanta ! ve utpalastha jIva utpala jIva rUpa bhavake anantara mara kara kahAM jAte haiM ? kahAM utpanna hote haiM, "kiM nera iesu uva. vajjati, tirikkha joNiesu uvavajati' kyA nairayikoM meM utpanna hote haiM, yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM jahAvakaMtIe uvaTTaNAe vaNassaikAiyANa tahA bhANiyavaM' he gautama ! jaisA prajJApanA ke chaThe udvartanAdhikAra meM vanaspati kAyikoM ke viSaya meM kahA gayA hai-jaise kyA ve nairayiko meM utpanna hote haiM ? yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM utpanna hote haiM ? athavA devoM meM utpanna hote haiM ? to he gautama ! ve na nairayi. koMmeM utpanna hote haiN| na devoM meM utpanna hote haiM, kintu tiryagyonikoMmeM utpanna hote haiM, manuSyoM meM utpanna hote haiM-vaisA yahAM kahanA caahiye| bhagavAna ! utpasthi jIva utpala jIva rU5 bhavane cheDIne tyAMthI marIne kayAM taya cha? yA 5nna thAya che ?"" kiM neraiemu uvavajjati, tirikkhajoNiesu uvavati" te na24gatimA pana thAya cha tiya"yAnikImA utpanna thAya che? mahAvIra prasunA utta2- " evaM jahA vatIe uvaTTaNa e vaNassaikAiyANaM tahA bhANiyavvaM" gautama prajJApanAnA cha! nAghimAM bana spatikAyikanI udvartana viSe kathana karavAmAM AvyuM che evuM kathana ahIM paNuM grahaNa karavuM. tyAM A pramANe kahyuM che ___ " gautama svAmInI prazna- "zuto nA2mA utpanna thAya che tiyazAmAM utpanna thAya che? ke manuSyagatimAM utpanna thAya che? ke devagatimAM utpanna thAya che? mahAvIra prabhune uttara-he gautama! teo devAmAM paNa utpanna thatA nathI, tArakamAM paNa utpanna thatA nathI, paraMtu tiyacanikemAM athavA manamAM utpanna thAya che" A kathana u5lanA jIvene paNa lAgU paDI zake che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 1 sU0 1 utpale jIvotpattinirUpaNam 279 gautamaH pRcchati- aha bhaMte ! sabapANA, sababhUyA, sabajIvA, sanasattA, utpalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlatAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppalathibhugatAe, uvavanna puvvA ?' he bhadanta ! atha sarvaprANAH sarvabhUtAH, sarvajIvAH, sarvasatvAH, utpalamUlatayA, utpalakandatayA, utpalanAlatayA, utpalapatratayA, utpalakesaratayA, utpalakarNikatayA, utpalabIjakezaratayA, utpalathimugatayeti utpalapatramUlasthAnatayA kim upapannapUrvAH ? pUrva kadAcit utpannAH ? bhagavAnAha-'haMtA goyamA ! asai aduvA aNaMtakkhutto' he gautama ! hanta satyam sarvamANAdaya utpalabhUtAditayA asakRt-anekavAram anantakRtvaH anantavAram pUrvamutpannAH, iti trayastriMzattamaM mUlAdiSUpapAtadvAram / 33 // ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'aha bhaMte ! savvapANA, samvabhUyA, sanyajIvA, savvasattA, uppalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlatAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppalakanniyattAe, uppalathimugattAe uvavannapuvvA' he bhadanta ! kyA samasta prANa, samastabhUta, samastajIva, samastasatva, utpala ke mUlarUpa se utpala ke kandarUpa se, utpala ke nAlarUpa se, utpalake patrarUpa se, utsala ke kezara rUpa se, utpala kI kaNikA rUpa se aura utpala ke thimugarUpa se kyA pahile kadAcit utpanna ho cuke haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'hatA, goyamA ! asaI aduvA aNaMtakhutto' hAM gautama ! samasta prANAdika utpala Adi rUpa se anekavAra athavA anantabAra pahile utpanna ho cuke haiM / isa prakAra se yaha 33 vAM mUlAdikoM meM utpattidvAra hai|33| gautama svAmInA prazna-" aha bhaMte ! savvapANA, savvabhUyA, saba jIvA, savva sattA, uppalamUlattAe, uppalakaMdattAe, uppalanAlattAe, uppalapattattAe, uppalakesarattAe, uppala kanniyattAe, uppalathimugattAe uvavannapuvvA ?" bhagavan ! zuM samasta prANa, samasta bhUte, samasta jIvo ane samasta sa; utpalanA mULa rUpe utpalanA kanda rUpe, utpalanI nAla rUpe, utpalanAM pAna rUpe, utpalanA kezararUpe, utpalanI karNikArUpe ane utpalanA thibhugarUpe pahelAM kadI paNa utpana thaI cukyA hoya che kharAM? bhaDApAra prabhunA utta2- "haMtA, goyamA ! asaI aduvA aNaMtakkhutto" hA, gautama! samasta prANa, bhUta, jIva ane sarve utpalanA mULa Adi rUpe bhane pAra athavA manatavAra paDelA Grpanna tha yudhyA DAya cha. / / 33 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- --- - - - - 280 bhagavatIsUtre ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayamAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he mada. nta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM satyameve ti ||suu01|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAryA zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM ekAdazazatakasya prathamoddezaH smaaptH||11-1|| aba anta meM bhagavAna ke kathana meM satyatA prakaTa karate hue kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jo Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI kahA hai, he bhadanta ! jo Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI kahA hai // 40 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA pahalA uddezaka smaapt||11-1|| have sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne 4 cha , " sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti" " 7 san ! mAghere hute sarvathA satya che. he bhagavan! Ape je kahyuM te yathArtha ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. sUpa jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane pahele uddezaka samApta . 11-1 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 20 2 sU0 1 zAlUkajIvanirUpaNam 281 atha dvitIyodezakaH prArabhyate zAlUkasambandhijIva vaktavyatA mUlam-"sAlueNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve,aNegajIve? goyamA ! egajIve, evaM uppaluddesagavattavayA aparisesA bhANiyavvA jAva aNaMtakhutto, navaraM sarIrogAhaNA jahaNNaNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM dhaNupuhRttaM, sesaM taMceva, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ti" ||suu0 1 // ___ chAyA-zAlUkaH khalu bhadanta ! eka patrakaH kim ekajIvaH ? anekajIvaH ? gautama ! ekajIvaH, evam utpaloddezakavaktavyatA aparizeSA bhaNitavyA, yAvat anantakRtvaH, navaraM zarIrAvagAhanA jaghanyena agulasya asaMkhyeyabhAgam ; utkRSTena dhanuSpRthaktvam , zeSaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // TIkA-anantaroddezake utpalajIvAH prarUpitAH atha uddezakArthasaMgrahagAthokta dvitIyaM zAlUkodezamAha-sAlueNaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati-sAlueNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ? he bhadanta ! zAlUkaH khalu vanaspati vizeSaH ekapatrakaH ekaM patraM yasya sa tAdRzaH, ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvaH ? dusare uddezekA prAraMbha zAlUka saMbaMdhI vaktavyatA" sAlUe NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve aNegajIve" ityAdi TIkArtha-anantara uddezaka meM utpala jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai| aba sUtrakAra uddezakArtha saMgraha gAthA meM kahe gaye dvitIya zAlUkauddeze kA kathana karate haiM-'sAlue NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ' isameM gautama ne prabhu se aisA pUcho hai ki he bhadanta ! vana bIjA udezAne prAraMbha zAlUchava vaktavyatA " sAlUe NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve aNegajIve " tyA TI - AgalA uddezAmAM utpalanI prarUpaNuM karavAmAM AvI che. have sUnakAra uddezakArthasaMgrahagAthAmAM kahelA bIjA zalakoddezakanI nIce pramANe prarUpaNa kare che- zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- ---- 282 bhagavatIsUtre eko jovo yasmin sa tathA vidho bhavati ? kiMvA anekajIvaH ? aneke jIvA yasmin sa tathAvidho bhavati ? / bhagavAnAha-'goyamA! egajIve, evaM uppaludesagavattavyayA aparise sA bhANiyabA' he gautama ! zAlUkaH khalu ekapatrAvasthAm ekajIvo bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekajIvo bhavati, ityabhiprAyeNAha-evaM pUrvokta. rotyA atra zAlUkaprakaraNe utpaloddezakavaktavyatA aparizeSA-sarvA bhaNitavyA vaktavyA, tadavadhimAha-'jAva aNaMtakhutto' yAvat-yAvatpadena-upapAtAdIni trayatriMzada dvArANi sarvANi atra utpalavadeva vAcyAni kintu utpale ti sthAne zAlUketi vaktavyam / tathA sarvapANAH, sarvabhUtAH, sarvajIvAH, sarvasattvAH zAlUkamUlAditayA spati vizeSa rUpa jo zAlUka kamalakaMda hai vaha ekapatrAvasthA meM ekajIva hai yA aneka jIva haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- goyamA' he gautama ! ' egajIve, evaM uppaluddesagavattavvayA aparisesA bhANiyavvA' zAlUka ekapatrAvasthA meM eka jIvavAlA hotA hai aura do Adi patra kI avasthA meM aneka jIvavAlA hotA hai / isa prakAra se utpala uddezaka kI yahAM samasta vaktavyatA kahanI cAhiye aura yaha 'jAva aNaMtakhutto' isa pATha taka grahaNa karanI cAhiye / yahAM jo yAvat pada AyA hai vaha / " utpAtAdika saba 33 dvAra utpala uddezaka ke jaisA yahAM para kahanA cAhiye-yahI bAta kahatA hai| parantu ' utpala' zabda ke sthAna meM zAlUka isa zabda kA prayoga karake una 33 dvAroM kA praznottararUpa se kathana " sAlUe Na bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" jItama svAmI maDAvIra prabhune e prazna pUche che ke "he bhagavan! vanasapati vizeSa rUpa je zAlaka eTale ke-kamaLakanda hoya che, te jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre eka jIvavALuM hoya che? ke aneka jIvavALuM hoya che? mahAvIra prasunI ta2- "goMyamA!" he gautama ! " egajIve, evaM uppaluddesAvattavyayA aparisesA bhANiyavyA" se patrAvasthAmA sAsUbhI eka jIva hoya che, paraMtu jyAre te be vigere patrAvasthAvALuM bane che, tyAre te aneka jIvavALuM hoya che. A rIte utpala uddezaka anusAranuM samasta 4thana maDI 55 75 42vu naye. "jAva aNatakhutto" ! sUtramA 5- aya 42 4. sahI 2 " yAvat " 54 15sayu cha tenA dvArA sUtrakAra e vAta sUcita kare che ke "utpala uddezakamAM utpAta Adi tetrIsa dvAranuM jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evuM ja pratipAdana ahI paNa thavuM joIe. utpala uddezakanI vaktavyatAmAM "utpalane sthAne "zAlaka" pada mUkIne te 33 dvAronuM prazranettara rUpe ahIM kathana thavuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u02 sU0 1 zAlUkajIvanirUpaNam 283 athavA asakRt-anantakRtvaH-anantavAram utpannapUrvAH pUrvamutpannA iti paryantaM vktvym| kintu-'navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM aMgulasya asaMkhejahabhAgaM, ukoseNaM dhaNupuhuttaM, sesaM taMceva' nAram-utpalApekSayA zAlUkajIvasya zarIrAvagAhanA jadhanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena dhanuHpRthaktvama , zeSaM tadevautpalavaktavyatAvadeva zAlUkavaktavyatA'pi bodhyaa| ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha- sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti ||suu0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH ||muu011-2|| karanA cAhiye / tathA isa prakaraNa ko ' sarvaprANa, sarvabhUta, sarvajIva, sarvasattva, zAlUka mUlAdi rUpa se aneka dhAra athavA anannabAra pahile utpanna ho cuke haiN| isa antima pAThataka saMbaMdhita kara kahanA caahiye| 'navaraM sarIrogAhaNA jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM, ukkoseNaM dhaNupuhatta, sesa taMceva' parantu pUrva utpala jIva saMbaMdhI prakaraNa se isa zAlUka jIva ke prakaraNa meM " zarIra kI avagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa aura utkRSTa se dhanuSapRthaktva hai " itanI joIe. "sarva prANa sarva bhUta, sarva jIva ane sarva satta zAkamULAdi rUpe anekavAra athavA anatavAra utpanna thaI cukyAM heya che" A sUtrapATha 5-tanuM 4thana hI ghara 42 na . " navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibha gaM, ukkoseNaM dhaNupuhuta, sesa taM ceva" 52ntu Gue jIva saMbaMdhI vaktavyatA karatAM zAka jIva saMbaMdhI vaktavyatAmAM phakta zarIranI utkRSTa avagAhanAnA pramANa puratuM ja antara che. ulajIvanA zarIranI ochAmAM ochI avagAhanA paNa AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANe che ane zAlaka jIvonI zarIranI ochAmAM ochI avagAhanA paNa AMgaLanA asa. khyAtamAM bhAga pramANe che. paraMtu utpala jInA zarIranI vadhAremAM vadhAre avagAhanA eka hajAra yojana karatAM thoDI adhika che. tyAre zAlakanA jIvana zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 bhagavatIstra hI vizeSatA hai aura koI vizeSatA nahIM hai kyoMki bAkIkA aura saba kathana utpalajIva kI vaktavyatA ke jaisA hI hai ! aba anta meM bhagavAn gautama bhagavAna ke vAkya ko satyarUpa meM prakaTa karate hue kahate haiM sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA vaha saba viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA dUsarA uddezaka smaapt||11-2|| zarIranI utkRSTa avagAhanA dhanuSapRthakatva pramANa (bethI laIne navadhanuSa pramANa) kahI che. bAkInuM samasta kathana utpala jIvanA kathana anusAra ja samajavuM. "sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti" gautama svAmI mAnanA kyanAna prbhaazubhata gaNune kahe che ke "he bhagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana iyate satya cha. sApa ! mAne yute savathA satya cha," mA prabhAva kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA sU01 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane bIje uddezaka samApta .11-rA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 3 sU01 palAzajIvanirUpaNam 285 atha tRtIyoddezaH prArabhyate plaashsmbndhijiivvktvytaa| mUlam-"palAseNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? evaM uppaluddesagavattavvayA aparisesA bhANiyavvA, navaraM sarIrogAhaNA, jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM gAuyapahattA, devA eesu na uvavajjaMti / lesAsu te NaM bhaMte! jIvAkiM kaNhalestA, nIlalessA kAulessA ? goyamA! kaNhalessAvA, nIlalestA vA, kAulessA vA, chavIsaM bhaMgA, sesaM taMceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' ||suu02|| chAyA-palAzaH khalu bhadanta ! erupatrakaH kim ekajIvaH ? anekajIvaH ? evam utpalodezakavaktavyatA aparizeSA bhaNitavyA, navara zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena gavyUti pRthaktvam / devA eteSu na upapadyante, lezyAsu te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH, nIlalezyAH kApotalezyAH? gautama ! kRSNalezyA vA, nIlalezyA vA, kApotalezyA vA, SaiviMzatirbhaGgAH, zeSaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 501 // TIkA-atha tRtIyaM palAzodezaka mAha-'palAse NaM bhaMte' ityAdi, 'palAse NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve ? aNegajIve ?' he bhadanta ! palAzaH khalu banaspati tIsare uddezekA prAraMbha palAza saMbaMdhI jIvavaktavyatA "palAse NaM bhaMte ! egapatsae ki egajIve" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA palAzoddezaka kA kathana kiyA hai, isameM gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'palAse NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve ? aNegajIve' he bhadanta ! palAza (khAkharA) nAmakA vanaspati trIjA udezAne prAraMbha palAzavatijIva vaktavyatA " palAseNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve " tyAla TIkArtha-sUtrakAre A sUtradvArA palAzedezakanuM kathana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che keplaase NaM bhaite ! egapattae ki egajIve ? aNegajIve ?" mApana | pAza zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vizeSaH ekapatrakA-ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvo bhavati ? kiMvA anekajIvo bhavati ? bhagavAnAha-evaM uppaluddesagavattavyayA aparisesA bhANiyavA' he gautama ! evaM-pUrvoktarItyA atrApi palAzaprakaraNe utpalodezakAktavyatA aparizeSA-sarza bhaNitavyA-vaktavyA, 'navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhe. jjaibhAgaM, ukoseNaM gAuyapuhattA, devA eesu na ukvajaMti' navaram-utpalApekSayA palAzajIvasya zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena gayUtipRthakatvam-krozadvayAdArabhya navakrozaparyantamityarthaH, tathA devA jaba eka patrAvasthA meM hotA hai, taba vaha kyA eka hai jIva jisa meM aisA hotA hai ? yA aneka haiM jIva jima meM aisA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'evaM uppaluddesagavattavyayA aparisesA bhANiyanyA' he gautama ! pUrvokta rIti se yahAM para bhI palAzaprakaraNa meM utpaloddezakavaktavyatA sampUrNarUpa se yojita karanA cAhiye / parantu isa prakaraNa meM jo usa prakaraNa kI apekSA vizeSatA hai vaha zarIra kI avagAhanA ko lekara hai yataH yahAM zarIra kI avagAhanA jaghanya se agula ke asaM. khyAtaveM bhAga pramANa hai aura uskRSTa se gavyUti pRthaktva-do koza se lekara nau koza paryanta kI hai| tathA ina meM deva utpanna nahIM hote haiN| yahI bAta 'navaraM sarIrogAhaNA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejai bhAga ukkoseNaM gAuyapurattA, devA eesu na uvavajaMti' isa sUtra pATha dvArA (khAkhare) nAmanI je vanaspati thAya che te jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM zuM eka jIva hoya che? ke aneka jIva hoya che? mahAvIra prasuna uttara- " evaM uppaludesagavattavvayA aparisesA bhANiyavvA" gItama! palAdezamai Grua vivI tavyatAnu pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evI ja vaktavyatA ahIM palAza viSe paNa samajavI. paratu u5lanI vaktavyatA karatAM palAzanI vaktavyatAmAM je vizeSatA che, te nIcenA sUtramAM prakaTa karavAmAM Avela che. __" navaraM sarogAhaNA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNa gAuyapuhuttA, devA eemu na uvavajjati" 5Azana zarIranI samAnAmA upalanA zarIranI avagAhanA karatAM nIce pramANe attara che. palAzanA zarIranI jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANu kahI che ane utkRSTa avagAhanA gabhUtipRthakatva pramANa-be-kezathI laIne nava keza paryantanI-kahI che. tathA deve palAzajIva rUpe utpanna thatA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 3 sU0 1 palAzajIvanirUpaNama 287 eteSu palAzeSu na utpadyante, palAzastyAprazastatvAt , devAnAM ca prazasteSveva utpa lAdi vanaspatiSu utpattisaMbhavAt , ataeva utpaloddezake devebhyaH uttA utpa. dhante ityuktam / gautamaH pRcchati-'lesAsu-deNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA?' he bhadanta ! lezyAsu paividhAsu madhye lezyAdvAre ityarthaH, te khalu jIvAH kiM kRSNalezyA bhavanti ? kiMvA nIlalezyA bhavanti ? kiMvA kApo. talezyA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA kaNha lessA vA, nolalessA vA, kAule. ssA vA, chatrIsaM bhaMgA, sesaM taMveva' he gautama ! palAzajIvAH kRSNalezyA vA bhavanti, nIlalezyA vA bhavanti, kApotalezyA vA bhavanti, evaM rItyA utpaloktapradarzita kI gaI hai / deva jo palAza banaspati meM utpanna nahIM hote haiM isakA kAraNa yaha hai ki palAza vanaspati aprazasta vanaspati hai| aprazasta vanaspatiyoM meM devoM kA utpAda nahIM hotA hai| prazasta vanaspatiyoM meM utpalAdi jaisI sundara banaspatiyoM meM hI inakA utpAda hotA hai| isIliye utpaloddezaka meM "devoM se cavakara jIva utpaloM meM utpanna hote haiM" aisA kahA hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM- 'lesAsu NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA' he bhadanta ! chaha prakAra kI lezyAoMmeM se ye jIva kyA kRSNalezyAvAle hote haiM yA nIlalezyAvAle hote haiM, yA kApotalezyAvale hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! palAza jIva kRSNalezyAyAle bhI hote haiM, nIlalezyAvAle bhI hote haiM aura kApotalezyAvAle bhI hote haiM ? isa prakAra nathI. de tyAM utpanna na thavAnuM kAraNa e che ke palAza aprazasta vanaspati gaNAya che. aprazasta vanaspatiomAM devanI utpatti thatI nathIprazasta vanaspatimAM ja- utpalAdi jevI suMdara vanaspatimAM ja de utpanna thAya che. tethI ja utpaladdezakamAM evuM kahyuM che ke devagatimAMthI eNvIne jIva utpalemAM paNa utpanna thAya che. " gautama 21||bhiinaa prazna- " lesAsu Na bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA ?" usaman! te 4 4 4 vezyAmavANA hoya che? zuM kaNa lezyAvALA hoya che? ke nIla lephsAvALA hoya che ke kAta lezyAvALA hoya che ? mahAvIra prabhune uttara- he gautama! palAzastha jI kRSNa lezyAvALA paNa hoya che, nIla lephsAvALA paNa hoya che ane kApetalezyAvALA paNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ % E 288 bhagavatIsUtre krameNa SaDvizatiH bhaGgAH vaktavyAH, zeSaM tadeva-pUrvoktavadeva sarva bodhyam , tathAcayadA khalu tejolezyAyukto devo devabhavAdudvartanAM kRtvA vanaspatitpadyate tadA vanaspatiSu tejolezyA labhyate, kintu palAze devatvAduvRtto notpadyate tasyA prazastatvAt , ata evaM palAzoddezake palAzajIve tejolezyA na saMbhavati, tadabhAvAdAdyA evAtra tisrolezyA bhavanti, etAsu tisRSu lezyAsu SaDviMzatirbhaGgA bhavanti, prayAgAM padAnAmetAvatAmeva sadbhAvAt , ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadeva bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti // 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya tRtIyoddezakaH samAptaH ||muu011-3|| utpalokta krama se yahAM 26 bhaMga hote haiM / bAkI kA aura saba kathana yahAM pUrvoktarUpa se hI jAnanA caahiye| tathA-jaba tejolezyAyukta deva, devabhava se cavakara vanaspatikAyika rUpa se utpanna hotA hai taba vanaspatikAyikoM meM tejolezyA pAIjAtI hai| kintu palAza meM devagati se cavakara jIva utpanna nahIM hotA hai kyoMki yaha vanaspati aprazasta hai, ataH isa palAzoddezaka meM palAza jIva meM tejolezyA saMbhavita nahIM hotI hai, isaliye Adi kI tIna lezyAe~ hI yahAM hotI haiN| ina tIna lezyAoM meM 26 bhaMga hote haiM / kyoM ki tIna padoM ke itane hI bhaMgoM kA yahAM sadbhAva pAyA jAtA hai / hoya che ? A pramANe utpalakata kema anusAra ahI 26 bhAMgA (vikapa) bane che. bAkInuM samasta kathana ahIM pUrvokta rUpe ja samajavuM. tathA jyAre tejalezyAyukta deva devabhavamAMthI yuvIne vanaspatikAyika rUpe utpanna thAya che, tyAre vanaspatikAyikAmAM tejezyAno sadubhAva rahe che. paraMtu palAza aprazasta hovAthI devagatimAMthI evele jIva temAM utpanna thatuM nathI, te kAraNe palAzasya jIvamAM telethA saMbhavatI nathI paNa pahelI traNa lezyAone ja sadubhAva hoya che. A traNa lezyAonI apekSAe ahI 26 bhAMgA ja saMbhavI zake che. ahIM eka saMgI 8, dvIkasa yogI 12 ane trikasaMgI 6in bhane che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 3 sU0 1 palAzajIvanirUpaNam 289 aba anta meM gautama prabhu ke vacanoM meM satyatA kA khyApana karane ke liye kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai, he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha aisA hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAkA gyArahaveM zatakakA tIsarA uddezA samApta // 11-3 / sUtrane ane mahAvIra prabhunAM vacanamAM pitAnI apAra zraddhA vyakta 42tA gautama svAmI 4 cha-" sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" hai magavan ! Ape je kahyuM te satya che. he bhagavana A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che." A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdaNuM namaskAra karIne teo potAne sthAne birAjamAna thayA. sU0 1. jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane trIje uddezaka samApta 11-3 bha037 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 bhagavatIstre atha caturthoddezakaH prArabhyate kumbhiksNbndhijiivvktvytaa| mUlam-"kuMbhie NaM bhaMte! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? evaM jahA palAsuddesae tahA bhANiyave, navaraM ThitI jahapaNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM vAsapuhRttaM, sesaM taMceva, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti| ||suu0 1 // ___chAyA-kumbhikaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajIvaH, anekajIvaH ? evaM yathA palAzodezakastathA bhaNitavyaH, navaraM sthitiH jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena varSapRthakvam , zeSaM tadeva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / |suu01|| TIkA-atha caturtha kumbhiko dezamAha-'kuMbhie NaM bhaMte ! ityAdi, gautamaH pRcchati-'kuMbhie NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve?' he bhadanta ! kumbhikaH khalu vanaspativizeSaH ekapatrakaH-ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvo bhavati? kiMvA anekajIvo bhavati ? bhagavAnAha-'evaM jahA palAsuddesae tahA cothe uddezekA prAraMbha kuMbhaka saMbaMdhI jIvavaktavyatA "kuMbhie NaM bhaMte ! egapattae" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA kumbhikoddezaka kA pratipAdana kiyA hai| isameM gautama prabhu se pUchate haiM-'kuMbhie Na bhaMte egapattae kiM egajIve, aNegajIve' he bhadanta ! jo vanaspati vizeSa kumbhika vanaspati hai- vaha jaba eka patrAvasthA meM rahatI hai taba kyA vaha eka jIva yukta hotI hai athavA aneka jIva yukta hotI hai ? isa ke uttara meM cothA udezAno prAraMbha kuMbhisthajIva vaktavyatA " kuMbhieNaM bhaMte ! egapattae" 4tyAla TIkAI-have sUtrakAra saMgrahagAkta cothA kuMbhike dezakanI prarUpaNA kare che gautama svAbhAnA prazna-" kuMbhieNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNega. jIve ?" he sagavan ! Hi nAmanI 2 vanaspati thAya cha, te nyAre me patrAvasthAmAM hoya che tyAre zuM te eka jIvathI yukta hoya che? ke aneka jIvathI yukta hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za0 11 u0 4 sU0 1 kumbhIkajIvanirUpaNam bhANiyanvaM' evaM pUrvoktarItyA yathA palAzodeza ke palAzasambandhijIvavaktavyatA tRtIyodeza ke bhaNitAH tathA'trApi bhaNitavyam, tathA ca kumbhikaH ekapatrAvasthAyAm ekajIvaH, dvayAdiSatrAvasthAyAM tu anekajIvo bhavati, ityAdikaM svayamUhanIyam, kintu - 'navara ThiI jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vAsapuDutaM, sesaM taMtra' navaraM - palAzApekSayA kumbhikasya vizeSastu-sthitiH AyuSyaM jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena varSapRthaktvam varSadvayAdArabhya nava varSa paryantam zeSa N tadevapalAzoktavadeva bodhyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha - ' sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta / tadevaM bhavaduktaM satyameva vartate iti / sU0 1 // 291 iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla prativiracitA zrI " bhagavatI " sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya caturthodezakaH samAptaH // 011-4 // prabhu kahate haiM- ' evaM jahA palAsuddesae tahA bhANiyambe, navaraM ThiI jahaNe atomuttaM ukkoseNaM vAsapuhattaM sesaM taM ceva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ' he gautama! pUrvoktarIti ke anusAra jaisA palAzodezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra se vaha saba viSaya yahAM para bhI kahanA cAhiye / tathAca kumbhika ekapatrAvasthA meM eka jIvavAlA hotA haiM aura do AdirUpa aneka patrAvasthA meM aneka jIvavAlA hotA hai| ityAdi saba viSaya samajha lenA cAhiye / kintu palAzApekSayA jo isa prakaraNa meM vizeSatA hai vaha sthiti ko lekara hai / yahAM sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hai aura utkRSTa se varSapRthaktva - do varSa se lekara nau bhaDAvIra prbhune| uttara- ' goyamA !" he gautama! " evaM jahA palAsue tahA bhANiyavve, navara ThiI jahaNNeNaM atomuhutta, ukkoseNaM vAsrapuhata, sesaM taM cetra ) De gautama / pUrvokta palAzadeizamAM palAzavartI vA viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evu' ja kathana ahI* kubhikavartI jIvA viSe pazu karavu joie. eTale ke eka patrAvasthAvALA kubhikamAM eka jIva hAya che, be, traNa Adi patrAvasthAvALA bhikamAM aneka jIvA hAya che, ityAdi samasta kathana ahIM grahaNu karavu joie. paraMtu palAzeddezaka karatAM A uddezAmAM sthitinI apekSAe ja nIce pramANe vizeSatA che--bhikavatI jIvAnI jaghanya sthiti antarmuhUtanI ane utkRSTa sthiti vaSa pRthakatvanI hoya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 bhagavatIsUtre varSa taka kI hai| bAkI kA aura saba kathana palAza prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai| ___ aba anta meM prabhu ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke liye gautama kahate haiM ki he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba vaisA hI hai-he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba vaisA hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikAvyAkhyAke gyArahaveM zatakakA cothA uddezA samApta // 11-4 // cha. (me thA nava varSa sudhAnA ne varSa 541 4 cha) "sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! ti" gautama svAmI mahAvIra prabhunA yanAne prabhAbhUta eta kahe che- "he bhagavana! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavan ! ApanuM kathana sarvathA satya ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo temane sthAne birAjamAna thayA sU0 nA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane ceAthe uddezaka samApta che 11-45 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 105 sU0 1 nAlikasthajIvanirUpaNam 293 atha pazcamoddezakaH prArabhyate nAlikajIva vktvytaa| mUlam-"nAlie NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve? evaM uddesagavattavayA niravasesA bhANiyabA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' ||suu0 1 // ___ chAyA-nAlikaH khalu bhadanta ! ekapatrakaH kim ekajovaH, anekajIvaH? evaM kumbhikodezakavaktavyatA niravazeSA bhaNitavyA, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu01|| ___ atha paJcamaM nAlikoddezakamAha-'nAlie NaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati 'nAlie NaM bhaMte ! egapattara ki egajIve, aNegajIve ?'-he bhadanta ! nAlikaH khalu vanaspati vizeSaH ekapatrakaH ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvo bhavati ? kiMvA anekajIvo bhavati ? bhagavAnAha-'evaM kuMbhiuddesagavattavvayA niravasesA bhANiyavyA' pAMcaveM uddeze kA prAraMbha nagalikA jIva vaktavyatA'nAlieNaM bhaMte egapattae ki egajIve aNegajIve" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA pAMcaveM nAlikoddezaka ko kahA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'nAlie Na bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIve' he bhadanta ! nAlikA jo vanaspati hai vaha jaba ekapatrAvasthA meM rahatI hai taba vaha eka jIvavAlI hotI hai ? yA aneka jIvoMvAlI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'evaM kuMbhi uddegasagavattavyayA niravasesA bhANiyavA' he gautama ! yahAM pAMcamA udezAno prAraMbha nAlikaratha jIvavakatavyatA" nAlie NaM bhaMte ! egapattae kiM egajove aNegajIve ?" tyAdi TIkArtha-sUtrakAre A sUtra dvArA pAMcamAM nAlike dezakanI prarUpaNA karI cha. // viSayane manukSIne gautama svaamiin| prazna--" nAlieNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?' 8 san ! nAni nAmAnI 2 vanaspati cha te jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM keTalA ja rahelA hoya che? zuM tyAre temAM eka jIva hoya che ke aneka jIva hoya che? mahAvIra prbhun| utta2-" evaM kuMbhi uddesagavattavvayA niravasenA bhANiyavvA" zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 bhagavatIsUtre evaM-pUrvoktarItyA kumbhikarUpa vanaspativizeSasambandhinaH uddezakasya yA vaktavyatA-sA niravazeSA-sampUrNA bhaNitavyA-vaktavyA, tathA ca nAlikaH khalu vanaspativizeSaH ekapatrAvasthAyAm ekajIvo bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekajIvo bhavati, ityAdikaM svayamUhanIyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadeva-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadeva-bhavaduktaM satyameve ti |mu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla ativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya pazcamoddezakaH smaaptH||suu011-5|| kumbhikarUpa vanaspati vizeSa saMbaMdhI uddezaka kI jo vaktavyatA pUrva meM kahI gaI hai-vahI saba vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye / tathAnAlikA vanaspati vizeSa ekapatrAvasthA meM eka jIvarUpa hotI hai aura aneka patrAvasthA meM aneka jIvarUpa hotI hai / ityAdi saba kathana apane Apa lagA lenA caahiye| anta meM gautama bhagavAn ke vacana ko satya pramANita karate hue kahate haiM 'sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 10 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakA pAMcavAM uddezaka smaapt||11.5|| he gautama! cothA uddezAmAM kuMbhikastha jIvanI jevI vaktavyatA ApI che, evI ja vaktavyatA ahIM paNa saMpUrNata grahaNa karavI joIe. eTale ke "nAlikA nAmanI vanaspati tenI ekapatrAvasthAmAM eka jIvathI yukta hoya che ane anekapatrAvasthAmAM aneka jIvethI yukta hoya che," ityAdi samasta kathana ahIM lAgU pADIne samasta kathana grahaNa karavuM joIe. ane bhagavAnanAM vacanomAM pitAnI apAra zraddhA prakaTa karatA gautama svAbhA cha cha- "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti" sAvana ! mAye // viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavana ! Ape je kahyuM te yathArtha ja che," A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNu namaskAra karIne teo pitAne sthAne virAjamAna thaI gayA. te sU0 1 / jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane pAcame uddezaka samApta 11-pA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 6 sU01 padmasthajIvanirUpaNam 295 atha SaSToddezakaH prArabhyate padmasambandhijIva vktvytaa| mUlam-"paumeNaM bhaMte! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? uppaluddesagavattavayA niravasesA bhANiyabA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" ||suu01|| chAyA-padma khalu bhadanta ! ekapatrakam kim ekajIvam , anekajIvam ? utpaloddezakavaktavyatA niravazeSA bhnnitvyaa| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu01|| TIkA-atha SaSThaM padmoddezakamAha-'paumeNaM bhaMte !' ityaadi| gautamaH pRcchati-'paumeNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?' he bhadanta ! padma khalu kamalavizeSo nAma ekapatram-ekapatrAvasthAyAm kim ekajIvaM bhavati ? kiMvA anekajIvaM bhavati ? bhagavAnAha-' utpalodezakavaktavyatA niravazeSA-sakalA, bhaNitavyA-vaktavyA, tathA ca padma khalu kamalavizeSaH ekapatrAvasthAyAm ekajI chaThe uddeze kA prArambha padma saMbaMdhI jIva vaktavyatA"paumeNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve // ityAdi TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra ne chaTThA padmoddezaka kahA hai ! isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'paumeNa bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve' he bhadanta ! padma jaba eka patrakI avasthA meM hotA hai taba vaha kyA eka jIvavAlA hotA hai yA aneka jIvoMvAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA-'uppaluddesagavattavvayA niravaselA chaThThA udezAne prAraMbha padmasaMbaMdhI jIvavakatavyatA" paumeNaM bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" tyAle TIkAI--A sUtramAM sUtrakAre chaThThA padma viSayaka uddezAnuM pratipAdana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche cha / " paumeNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ?" 8 sAvan ! jyAre pa pitAnI eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre zuM temAM eka javanuM astitva hoya che? ke aneka januM astitva hoya che? mahAvIra prasuna utta2-- " uppaluddesagavattavvayA niravasenA bhANiyabA" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 bhagavatIstre vam bhavati, dvayAdi patrAvasthAyAM tu anekajIvaM bhavati, ityAdikam pUrvoktarItyA svayamUhanIyam / ante gautamo bhagavadvAkyaM pramANayannAha-' se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameveti |muu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" mUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya SaSThoddezakaH samAptaH ||muu011-6|| bhANiyacyA' he gautama isa padmajIva vaktavyatA meM utpaloddezaka vaktavyatA saba kI saba yahAM kahanI caahiye| tathA-kamalavizeSarUpa padma ekapatrAvasthA meM eka hai jIva jisameM aisA hotA hai aura jaya vaha dvayAdirUpa aneka patroMvAlA ho jAtA hai-taba usameM aneka jIva ho jAte haiM-isaliye vaha aneka haiM jIva jisameM aisA ho jAtA hai| ityAdirUpa se saba kathana utpala saMbaMdhI jaisA ki utpaloddezaka meM kiyA gayA hai yahAM para kaha lenA cAhiye / anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! aisA kahate haiN| isa prakAra kahakara phira apane sthAna para yAvat virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAkA gyArahaveM zatakakA chaTThA uddezA smaapt||11-6|| he gautama ! AgaLa pahelA utpaladdezakamAM utpalavatI nI jevI prarUpaNA karavAmAM AvI che, evI ja prarUpaNA ahIM pavavata jInA viSayamAM paNa saMpUrNa rUpe thavI joIe. eTale ke "kamaLavizeSa rUpa padma jyAre eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM eka jIvanuM astitva hoya che, paNa jyAre te aneka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM aneka jIne sadbhAva hoya che," ityAdi samasta kathana ahI u5lezakamAM kahyA pramANe grahaNa thavuM joIe. uddezAne ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta sIna cha "seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti" 3 lAva! mAye // viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya che. he bhagavan! ApanuM kathana sarvathA satya ja che." A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA che sU0 1 ! jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane chaThTho uddezaka samApta 11-dA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 7 0 1 kaNikAjIvanirUpaNam 297 atha saptamoddezakaH prArabhyate karNikAjIva vaktavyatA mUlam-'kaNNie NaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve, aNegajIve ? evaM ceva niravasesaM bhANiyavaM, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !tti| __chAyA-kaNikA khalu bhadanta ! ekapatrikA kim ekajIvA, anekajIvA ? evameva niravazeSa bhaNitavyam , tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 1 // __TIkA-atha saptamaM kaNikoddezakamAha- kaNNie NaM bhaMte !' ityAdi, gautamaH pRcchati-'kaNNie NaM bhaMte ! egapattae ki egajIve? aNegajIve ? he bhadanta ! karNikA khalu vanaspati vizeSaH, ekapatrikA-ekapatrAvasthAyAm kim ekajIvA bhavati ? kiMvA anekajIvA bhavati ? bhagavAnAha-evaM ceva niravasesaM bhANiyavyaM' sAtaveM uddeze ko prArambha "karNikA jIva vaktavyatA"kaNNie gaMbhaMte! egapattae ki egajIve aNegajIve / ityAdi TIkArtha-isa sUtradvArA sUtrakAra ne sAtaveM karNikoddezakakA kathana kiyA hai| isameM gautamane prabhu se aimA pUchA hai-' kaNNie Na bhaMte ! egapattae ki egajIve? aNegajIve ?' he bhadanta ! vanaspati vizeSa. rUpa jo karNikA hai-vaha kyA eka patrAvasthA meM eka jIvavAlI hotI hai ? athavA aneka jIvavAlI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM ceva niravasesa bhANiyabva' he gautama! pUrvokta utpala ke kathana ke jaisA prakAra yahAM para bhI sampUrNarUpa se kathita karanA cAhiye / tathA sAtamA udezAne prAraMbha- __ 114tavyatA" kaNNie Na bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" tyAdi TIkALuM--A sUtramAM sUtrakAre sAtamAM karNika uddezaka nAmanA uddezakanI prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune sv| prazna pUche che hai-" kaNNie Na bhate ! egapattae kiM egajIve ? aNega. jIve " mApana ! nAmanI re vanaspati cha, te nyAre / patrAvasthAvALI hoya che, tyAre zuM te eka jIvavALI hoya che? ke aneka jIvavALI hoya che? mahAvIra prbhun| uttara-"evaM ceva niravasesa bhANiyabva' gautama! pahelA uddezAmAM utpalastha jI viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM bha0 38 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 bhagavatIstre he gautama ! evameva-pUrvoktotpalavadeva atrApi niravazeSa sarva bhaNitavyam-vaktavyam / tathA ca karNikA'pi ekapatrAvasthAyAm ekajIvA bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAM tu anekanIyA bhavati, ityAdikaM sarvamahanIyam / anne gautamo bhagavadvAkyaM satyA. pannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameve ti // muu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA __ khyAyAM vyAkhyAyo ekAdazazatakasya saptamoddezakaH smaaptH||011-7|| kaNikA bhI ekapatrAvasthA meM eka hai jIva jisameM aisI hotI hai aura dvayAdi patrarUpa avasthA meM vaha aneka haiM jIva jisameM aisI hotI hai| ityAdi saba utpala prakaraNokta kathana yahAM para utpala ke sthAna meM karNikA zabda rakhakara karanA caahiye| ___ aba anta meM bhagavAn ke kathana meM satyatA kA khyApana karane ke nimitta gautama kahate haiM- sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye |smR0 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke gyArahaveM zatakakAsAtavAM uddezaka smaapt||117|| ja saMpUrNa kathana ahIM karNikAnA ja viSe paNa grahaNa karavuM joIe. eTale ke "jyAre karNikA eka patrAvasthAmAM hoya che, tyAre temAM eka jIvana sadbhAva hoya che, ane jayAre aneka patrAvasthAmAM hoya che. tyAre temAM aneka jIvone sadUbhAva hoya che. " ItyAdi utpalaprakaraNokata samata thana sahI Gua' sthAna "A" za74 bhUDIne aDa 42vule, " seva bhaMte! seva bhaMte ! tti" zAna 5sa DA2 (samAptiH 42tA gautama svAmI kahe che- "he bhagavana! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavan! Ape je kahyuM te yathArtha ja che," A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNu namaskAra karIne teo potAne sthAne besI gayA sUnA jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakano sAtamo uddezaka samApta 11-7 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 8 sU0 1 nalinasthajIvanirUpaNam 299 athASTamAdezaH mArabhyate nalinajIva vktvytaa| mUlam - "naliNe NaM bhaMte! egapattae ki egajIve, aNegajIve ? evaM ceva niravasesaM jAva aNaMtakkhutto, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" |suu0 1 // ___ chAyA-nalinaM khalu bhadanta ! ekapatrakaM kim ekajIvam , anekajIvam ? evameva niravazeSa yAvat anantakRtvaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu01|| TIkA--athASTamaM nalinodezakamAha-'naliNe NaM bhaMte' ityAdi, gautamaH pRcchati-'naliNe NaM bhaMte ! egapattara kiM egajIve, aNegajIve ?' he bhadanta ! nalinaM khalu kamalavizeSaH ekapatrakam-ekapatrAvasthAyAM kim ekajIvaM bhavati kiMvA anekajIvaM bhavati ? bhagavAnAha- evaM ceva niravasesaM jAva aNaMtakkhutto' he gautama! evameva-pUrvoktotpalavadeva niravazeSaM sarva yAvat anantakRtvaH anantavAram atrApi AThaveM uddeze kA prArambha nalina jIva vaktavyatA 'naliNe NaM bhaMte !" ityAdi TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA AThaveM nalinoddezaka kA kathana kiyA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki ' naliNeNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve aNegajIve' he bhadanta / kamala vizeSarUpa jo nalina hai vaha jaba eka patrAvasthA meM hotA hai taba kyA eka hai jIva jisameM aisA hotA hai athavA aneka hai jIva jisameM aisA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahete haiM-evaM ceva niravasesaM jAva aNaMtakkhatto' he gautama! isa viSaya ke uttara meM utpala prakaraNa gata samasta kathana AThamA udezAne prAraMbha nalina jIvavakatavyatA__ " naliNeNa bhate ! egapattae ki egajIve" tyAha TIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM AThamAM nalinadezaka nAmanA uddezakanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche cha, "naliNeNa bhaMte ! egapattae ki egajIve, aNegajIve ?" he bhagavana ! kamala vizeSa rUpa je nalina thAya che, te jyAre eka patrAvasthAvALuM hoya che, tyAre temAM zuM eka jIva hoya che? ke aneka jIva hoya che? mahAvIra prasuna uttara-" eva ceva niravasesa jAva aNaMtakkhutto" giitm| // prazna uttara 32 55424 gata sabharata thana "anantakRtvaH" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vaktavyam , tathA cotpalavadeva nalinamapi ekapatrAvasthAyAm ekajIvaM bhavati, dvayAdipatrAvasthAyAMtu anekajIvaM bhavati ityAdikaM yAvat upapAtAdIni sarvANidvArANi vAcyAni, tathA sarva prANabhUtajIvasatvAH nalinamUlAditayA tatra utpanapUrvAH asakRt anantakRtvaH, iti paryantaM vAcyam' ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadeva bhavaduktaM satyameva iti / eteSu dvitIyodezakAdhaSTamoddezakaparyantAnAM saptamoddezakAnAM nAnAtvasaMgrahArthAstisro gAthA yathAyahAM para karanA cAhiye, yAvat 'anantakRtvaH' isa pada tk| tathA utpala ke jaise hI nalina bhI ekapatrAvasthA meM ekajIvavAlA hotA hai aura do Adi patrAvasthA meM vaha aneka jIvavAlA hotA hai, ityAdi rUpa se yAvat-upapAta Adi samasta dvAroM kA kathana yahAM para karanA caahiye| vaha kathana-samasta prANa, samastabhUta, samasta jIva aura samasta sattva nalina mUlAdirUpa se pahile kaIbAra athavA anantadhAra utpanna ho cuke haiM yahAM taka kA kathana yahAM para grahaNa karanA caahiye| ____ aba anta meM gautama prabhu ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta aisA kahate hai-' sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! yaha jo viSaya Apa devAnupriya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hai he bhadanta ! ApakA kathana sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara anaMtavAra A pada paryata grahaNa thavuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke u5lanA 33 dvAranA kathana jevuM ja kathana ahI grahaNa karavuM- "nalina tenI eka patrAvasthAmAM eka jIvathI yukta hoya che ane aneka patrAvasthAmAM aneka jIvothI yukta hoya che," A kathanathI laIne 33mAM "mUlAdimAM apAta" 5-tanA dAzanumaDI pratipAdana vu me. " samasta prANa, bhUta, jIva ane satva nalinanA mULAdi rUpe anekavAra ane anaMtavAra utpanna thaI cukyA hoya che." A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe uddezAne ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta jAna 3 cha. " seva bhaMte ! seva bhate ! tti" 3 bhagavan ! mAye // viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhagavan! Ape je kahyuM te yathArtha ja che." A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 8 sU0 1 nalinasthajIvanirUpaNam 301 " sAluMmi dhaNupuhuttaM, hoi palAseya gAuyapuhattaM / joyaNasahassamahiyaM abasesANaM tu chaNDaMpi / / / kuMbhIi, nAliyAe, vAsapuhuttaM ThiIu boddhabbA / dasavAsasaharasAiM asesANaM chahaMpi // 2 // kuMbhIi nAliyAe, hoti, palAse ya tinni letaao| cattAri u lesAo abasesANaM tu paMcaNhaM // 3 // chAyA- zAlU ke dhanuSpRthaktvaM bhavati palAze ca gavyUti pRthaktyam / yojanasahasramadhikam avazeSANAMtu SaNAmapi // 1 // kumbhike nAlikAyAM varSapRthaktvaM sthitistu boddhvyaa| dazavarSasahasrANi api zeSANAM tu SaNNAmapi // 2 // ghe gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| dvitIya uddezaka se lekara aSTama uddezakataka ke ina sAta uddezakoM meM pratipAdita avagAhanA evaM sthitirUpa viSaya ko saMgraha karake kathana karanevAlI tIna gAthAe~ isa prakAra se haiM- 'sAlumi' ityAdi / vanaspati vizeSa rUpa zAlUka meM zarIra kI avagohanA utkRSTa se dhanuSa pRthaktva hai (jaghanya se avagAhanA aGgula ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai) palAzarUpavanaspati vizeSakI zarIrAvagAhanA 'gAuyapuhattaM' utkRSTa se gavyUti pRthaktva hai (jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAta bhAgapramANa hai) ina do vanaspatiyoM se bAkI bace hue utpala, kuMmika, nAlika padma karNikA aura nalina inakI avagAhanA utkRSTa se kucha adhika eka hajAra yojana kI hai| tathA ina saba kI jaghanya avagAhanA aMgula bIjA uddezathI zarU karIne AThamAM uddezA parvatanA sAta uddeza emAM pratipAdita viSayane prakaTa karanArI traNa saMgrahagAthAo nIce pramANe che " sAlumi" tyAhi 41 thaayaane| bhAvArtha nIya pramANe cha. vanaspati vizeSa rUpa zAlukanA zarIranI avagAhanA utkRSTanI apekSAe dhanuSapRthakatva pramANa-bethI laIne nava dhanuSa pramANa--kahI che. (tenI jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che) palAza nAmanI vanaspatin zarI2nI sAnA "gAuyaputta" BSTanI apekSAye anyUtiyAya bethI nava koza) pramANu kahI che. (tenI jaghanya avagAhanA AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. A be sivAyanI vanaspationI-eTale ke utpala, kuMbhika; nAlikA, padma, kaNikA ane nalinanI utkRSTa avagAhanA eka hajAra ejana karatAM saheja vadhAre che, tathA jaghanya avagAhanA AgaLanA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhagavatIsUtre kumbhike nAlikAyAM bhavanti palAze ca tisro lezyAH / catasrastu lezyA avazeSANAM tu pazcAnAmapi // 3 // sU0 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvaralabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyo zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya ||assttmoddeshH smaaptH||11-8|| ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / kuMbhika aura nAlikA inakI sthiti utkRSTa se varSa pRthaktva kI hai| jaghanya sthiti inakI antarmuhUrta kI hai| bAkI 6 kI 10 hajAra varSa kI hai| kuMbhika, nAlikA aura palAza inameM kRSNa, nIla aura kApota ye tIna lezyAeM hotI haiN| bAkI pAMcoM ke kRSNa, nIla, kApota aura teja ye cAra lezyAe~ hotI haiM // 1 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAkA gyArahaveM zatakakA AThavAM uddezaka smaas||11.8|| asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. kuMbhika ane nAlikAnI utkRSTa sthiti va. prathakuvanI (2thI laIne 9 varSanI) che, ane temanI jaghanya sthiti antasuM hurtanI che. kuMbhika ane nAlikA sivAyanI bAkInI cha vanaspatinI utkRSTa sthiti 10 hajAra varSanI che ane jaghanya sthiti antarmuhUrtanI che. kaMbhika, nAlikA ane palAzavatI jI kRSNa nIla ane kapita lezyAvALA hoya che ane bAkInI pAMce vanaspativartI kRSNa, nIla, kApita ane tejelezyAvALA hoya che. sU01 che jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacadrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakano AThamo uddezaka samApta .11-8 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- -- - prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 navamoizakaviSayavivaraNam 303 atha navamoddezakaH prArabhyateekAdazazatake navamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / / hastinApuranagaravarNanam , zivarAjavarNanam , zivabhadraputrasya varNanam , zivarAjasya saMkalpaH, zivabhadasya rAjyAbhiSekA, zivarAjasya pravrajyAgrahaNam , zivarAjarSeH abhigrahasvIkaraNam , zivarAjarSeH vibhaGgajJAnotpattivarNanam, saptava dvIpAH saptava samudrAzca santi, ityevaM zivarAjarSeH adhyavasAyaH, zivarAjarSisammatasaptadvIpasaptasamudrasambandhe praznottaram , jambUdvIpe varNAdirahitavarNAdisahitadravyasthitiviSaye praznottaram , lavaNasamudre tAdRzadravyasthitinirUpaNam , dhAtakI khaNDe dravyasthitivicAraH, zivarAjarSeH kathanamaprAmANikam , asaMkhyAtadvIpasamudrAH santIti mahAvIrasvAminaH kathanam / zivarAjarSeH mahAvIrasamIpe samAgamanam / navave uddezekA prAraMbha gyArahaveM zataka ke isa nauveM uddezaka kA viSayavivaraNa saMkSepa se isa prakAra se hai-hastinApuranagara kA varNana zivarAja kA varNana zivabhadra putra kA varNana zivarAja ke saMkalpa kA kathana zivabhadrakA rAjyAbhiSeka zivarAjakA pravrajyAgrahaNa. zivarAjaRSikA abhigraha svIkArakA kathana zivarAjaRSi ko vibhaGgajJAnakI utpatti kA varNana 'sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiM isa prakAra kA zivarAjaRSikA adhyavasAya. zivarAjaSi saMmata saptadvIpa, saptasamudra ke saMbaMdha meM praznottara jambUdvIpa meM varNAdirahita, evaM varNAdisahita dravya kI sthati ke viSaya meM praznottara lavaNasamudra meM aise dravya kI sthiti kA nirUpaNa dhAtakI khaNDa meM dravya kI sthiti kA vicAra zivarAjaRSi kA kathana navamA udezAne prAraMbha A navamAM uddeza nuM saMkSipta viSayavivaraNuM-- hastinApura nagaranuM varNana, zivarAjanuM varNana, zivabhadraputranuM varNana, zivarAjanA saMka95nuM kathana-zivabhadrane rAjyAbhiSeka-zivarAja dvArA pravajyA grahaNa karAya che. zivarAja SinA abhigrahanuM kathana temane vilaMga jJAnanI utpatti thayAnuM kathana-"sAta ja tapa che ane sAta ja samudra che," e temane abhiprAya-zivarAja RSisaMmata sAta dvIpa ane sAta samudra viSe praznottaro-jabUdvIpamAM varNAdi rahita ane vadi sahita dravyanI sthiti viSayaka praznottaro-lavaNa samudramAM evA dravyanI sthitinuM nirUpaNa dhAtakI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 bhagavatIsUtra zivarAjarSi vktvytaa| mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM hatthiNApure nAmaM nayare hotthA, vapaNao, tassa NaM hathiNApurassa nayarassa bahiyA uttara purasthime disIbhAge ettha NaM sahasaMbavaNe NAmaM ujANe hotthA, savvouya puphphaphalasamiddhe smme gaMdaNavaNasaMnippagAse suhasIyalacchAe maNorame sAduphale akaMTae pAsAdIe jAva paDirUve, tattha NaM hariyaNApure nayaresive nAma rAyA hotthA, mahayA himavaMta. vaNNao, tassa NaM sivassa ranno dhAriNI nAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA, vaNNao tassa NaM sivassa ranno putte dhAriNIe attae sivabhadae nAmaM kumAre hotthA, sukumAlapANipAye jahA mUriyakaMta jAva paccuvekkhamANe paccuvekkhamANe vihri| taeNaM tassa sivassa ranno annayA kayAiM puThavarattAvarattakAlasamayaMsi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppa. jjitthA,-asthi tAme purA porANANaM jahA tAmalissa jAva puttehiM vaDAmi, pasUhi vaDAmi, rajjeNaM vaDAmi, evaM raTTeNaM, baleNaM, vAhaNeNaM, koseNaM, koTThAgAreNaM, pureNaM, aMteureNaM vaDDAmi, vipulaapramANabhUta hai kyoM kI dvIpa aura samudra asaMkhyAta haiM aisA mahAvIra svAmI kA kathana zivarAjaRSi ke saMzaya se yukta hone kA kathana zivarAjaRSikA mahAvIrasvAmI ke pAsa Ane kA saMkalpa pazcAt mahAvIrasvAmI ke pAsa AnA isakA kathana / khaMDamAM dravyanI sthitinuM nirUpaNa-zivarAja SinI mAnyatA apramANabhUta hovAnuM mahAvIra prabhudvArA pratipAdana ane asaMkhyAta dvIpa samudro che, e vAtanuM pratipAdana zivarAja RSine A viSayamAM saMzaya thavAnuM kathana-mahAvIra prabhu pAse javAne saMkalpa-mahAvIra prabhu pAse temanA AgamananuM kathana. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU. 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 305 dhaNakaNagarayaNajAvasaMtasArasAvaejjeNaM aIva aIva abhivaDvAmi, taM kiM NaM ahaM purA porANANaM. jAva egaMtasokkhayaM uvvehamANe viharAmi? taM jAva tAva ahaM hiraNNeNaM vAmi, taMceva jAva abhivaDAmi, jAva me sAmaMtarAyANo'vi vase vahRti, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalaMte subahuM lohI lohakaDAhae kaDucchayaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM ghaDAvettA sivabhaI kumAraM rajje ThAvettA taM subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti taMjahA-hottiyA, pottiyA, kottiyA jannaI, saDaI, thAlaI, huMbaudRdaMtukkhaliyA ummajagA saMmajjagA nimajjagA saMpakkhAlA uddhakaMDUyagA ahokaMDyagA, dAhiNakUlagA, uttarakUlagA saMkhadhamagA, kUladhamagA, migaluddhayA, hatthitAvasA, jalAbhiseyakiDhiNagAyA aMbuvAsiNo vAuvAsiNo vakkalavAsiNo celavAsiNo aMbubhakkhiNo vAubhakkhiNo sevAlabhakkhiNo mUlAhArA kaMdAhArA pattAhArA tayAhArA pupphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlapaMDupattapupphaphalAhArA udaMDagA rukkhamUliyA maMDaliyA vaNavAsiNo disA pokkhiNo AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaMpiva kaMDu. solliyapiva kaTTasolliyaM piva appANaM jAva karemANA viharaMti, tatthaNaM jete disApokkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavaittae / pavvaie vi ya NaM samANe ayameyArUvaM AbhiggahaM abhigihissAmi-kappai me jAvajjI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vAe cha, chaTeNaM aNikkhitteNaM dizA cakavAleNaM tavokammeNaM uDUM bAhAo pagijjhiya pagijjhiya jAba viharittae tikaTTa, evaM saMpeheha, saMpehettA, kallaM jAva jalaMte subahuM lohIloha jAva ghaDAvettA koDuMbiyapurise saddAvei, sadAvettA, evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! hathiNAgapuraM nayaraM sabhitarabAhiriyaM Asiya, jAva tamANattiyaM pccppinnti| taeNaM se sive rAyA doccapi koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvettA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! sivabhaissa kumArassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhiseyaM ubaTuveha / taeNaM te koDaM. biyapurisA taheva jAva uvaTTaveti / taeNaM se sive rAyA aNegagaNanAyagadaMDanAyaga. jAva saMdhipAlasaddhiM saMparivuDe sivabhaI kumAraM sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhaM nisIyAvei, nisIyAvettA aTrasaeNaM sovanniyANaM kalasANaM jAva adusaeNaM bhomejjANaM kalasANaM saviDie jAva raveNa mahayA rAyAbhieNaM abhisiMcai, abhisiMcittA pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAiM luhei, lahitA saraseNaM gosIseNaM evaM jaheva jamAlissa alaMkAro taheva jAva kapparukkhagaM piva alaMkiyavibhUsiyaM karei, karittA karayala. jAva kaTTa sivabhadaM kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, vaddhavittA tAhi iTAhi kaMtAhiM piyAhiM jahA uvavAie koNiyassa jAva paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparibuDe hatthiNApurassa nayarassa annesiMca bahaNaM gAmAgaraNagara jAva viharAhi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ headrakA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 307 ki jayajaya sa pauMjai, taeNaM se sivabhadde kumAre rAyA jAe mahayA himavaMta vaNNao, jAva viharai " // sU0 1 // varNakaH chAyA - tasmin kAle tasmin samaye hastinApuraM nAma nagaram AsIt, : tasya khalu hastinApurasya nagarasya bahi' uttarapaurastye digbhAge atra khalu sahasrAmravanaM nAma udyAnam AsIt sarvartupuSpaphalasamRddhaM ramyaM nandanavana sani prakAza sukhazItalacchAyeM, manoramana, svAduphalam akaNTakam, prAsAdIyaM yAvat pratirUpam / tatra khalu hastinApure nagare zivo nAma rAjA abhavat, mahAhimavat, varNakaH, tasya khalu zivasya rAjJo dhAriNInAma devI AsIt, sukumArapANipAdA, varNakaH, tasya khalu zivasya rAjJaH putrI dhAriNyA AtmajaH zivabhadrako nAma kumAraH AsIt, sukumArapANipAdaH, yathA sUryakAnto, yAvat-pratyupekSamANaH pratyupekSamANo viharati, tataH khalu tasya zivasya rAjJo'nyadA kadAcit pUrvarAtrA'pararAtrakAlasamaye rAjyadhurAM cintayata: ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapadyata - astitAvat me purA purANAnAM yathA tAmaleH yAvat putraiH barje, pazubhiH barDe, rAjyena barDe, evaM rathena, balena, vAhanena, koSeNa koSThAgAreNa, pureNa, antaH pureNa varde, vipuladhanakanakaratna yAvat satsArasvApateyena atIva atIva abhivarddha, tat kiM khalu ahaMpurApurANAnAM yAvat ekAntasaukhyam udvahan viharAmi ? tat yAvat tAvat ahaM hirayena darje, tadeva yAvat abhivarddhe, yAvat me sAmantarAjAno'pi vaze vartante, tAvad me zreyaH kalye prAduHsabhAyAM yAvat jvalati, subahulohI lauhakaTAhakar3acchukaM tAmrakaM tApasabhANDakaM ghaTavilyA zivabhadraM kumAraM rAjye sthApayitvA tat subahulauhakaTAhakaicchukaM tAmrakaM tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime gaGgAkUle vAnaprasthAtApasA bhavanti, tadyathA - donukAH, potRkAH, kotrikAH, yajJinaH zrAddhakinaH, sthAlakinaH 'huMbauDA' - 'kuNDikA zramagAH - kuNDikAdhAriNaH, dantokhalikAH, unmajjakAH, saMmajjakAH, nimajjakA, saMprakSAlakAH, Urdhva kaNDUyakAH, adhaHkaNDUyakAH, dakSiNakUlakAH, uttarakUlakAH, zaGkhadhmAyakAH, kUladhmAyakAH, mRgalubdhakAH, hastitApasAH, jalAbhiSeka klinnagAtrAH, ambuvAsasaH, vAyuvAsasaH, valkaLavAsasaH, celavAsasaH, ambubhakSiNaH, vAtabhakSiNaH, zaivAlabhakSiNaH, mUlAhArAH, kandAhArAH, patrAhArAH, tvaggahArAH, puSpAhArAH, phalAhArAH, bIjAhArAH, parizaTita kandamUla pANDu patrapuSpaphalAhArAH, uddaNDagA, vRkSamUlakAH maNDalikAH feat dizApakSiNaH, AtApanaiH paJcAgnitApaiH aGgArapakvamiva, kandupaktramitra, kASThapakvamitra AtmAnaM yAvat kurvanto viharanti / tatra khalu ye te dizA zrI bhagavatI sUtra : 9 ,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 bhagavatI sUtre mokSakatApasA stepAmantike muNDo bhUtvA dizAprokSakatApasatayA pravrajitum, matrajito'pi ca khalu san imametadrUpam abhigraham abhigrahISyAmi kalpate mama yAvajjIvaM SaSThaSaSThena anikSiptena dizAcakravAlena tapaHkarmaNA UrdhvavAhU pragRhya yAvata vihartumiti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kalyaM yAvat jvalati subahu office yAvat ghaTavA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdItU - kSiprameva bho devAnumiyAH / hastinApuraM nagaraM sarvAbhyantarabAhyam, Asikta yAvat vAm AjJaptikAM pratyarpayanti, tataH khalu sa zivo rAjA dvitIyAnapi kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam atrAdIt kSiprameva bho devAnumiyA: ? zivabhadrasya kumArasya mahArtha mahArghyaM mahArha vipula rAjyAbhiSekam upasthApayata / tataH khalu te kauTumbikapurupA stathaiva yAvat upasthApayanti, tataH khalu sa zitro rAjA anekagaNanAyakadaNDanAyaka yAvat sandhipAlaiH sArddha saMparivRtaH zivabhadraM kumAra siMhAsanavare paurastyAbhimukhaM nipAdayati, niSadya aSTazatena sauvarNikAnAM kalazAnAM yAvat aSTazatena bhaumeyAnAM kalazAkAM sarvadvaya yAvat raveNa mahatA mahatA rAjyAbhiSekeNa abhiSiJcati, abhiSicya pakSma sukumArayA surabhikayA gandhakaSAyikyA gAtrANi rUkSayati, rUkSayitvA sarasena gozIrSeNa evaM yathaiva jamAleH, alaGkArastathaiva yAvat kalpavRkSakamitra alaGkRtavibhUSitaM karoti, kRtvA karatala yAvat kRtvA zivabhadraM kumAraM jayena vijayena varddhayati varddhayitvA tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhiH yathA auSapAtike kRNikasya yAvat paramAyuSyaM pAlaya iSTa janasaMparivRtaH hastinApurasya nagarasya anyeSAM ca bahUnAM grAmAkaranagara yAvat vihara iti kRtvA jayajayazabdaM prayuGkte / tataH khalu sa zivabhadraH kumAro rAjA jAtaH, mahAhimavat, varNakaH yAvat viharati // 01 // TIkA-pUrvodeza ke utpalAdInAmarthAnAM nirUpitatvena tAMzcArthAn sarvajJa eva yAvajJAtuM samarthaH natu anyaH zivarAja pi~riveti zivarAjarSicaritraM prarUpayituzivarAjaRSivaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / TIkArtha- pUrva uddeze meM utpala Adi padArthA kA varNana kiyA gayA hai / ina padArthoM ko yathArthasvarUpa se sarvajJa hI jAna sakatA hai | shivzivarAja RSinI vakatavyatA " teNaM kAleNaM teNaM samaeNa " ityAdi TIkA--pUrvanA uddezAmAM utpala AdipadArthonuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. te padArthAnu' yathA svarUpa tA sarvajJaja jANI zake che.-zivarAja zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjaSicaritanirUpaNam 309 mAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM hasthiNApure nAma nayare hotthA, vaNo' tasmin kAle, tasmin samaye hastinApuraM nAma nagaram AsIt , varNakaH, asya varNanam aupapAtike campAnagarI varNanavad vijJeyam, 'tassa NaM hatthiNApurasma nagarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAge, etthaNaM sahasaMbavaNe NAmaM ujjANe hotthA' tasya khalu hastinApurasya nagarasya bahiH uttarapaurastye digbhAge-- IzAnakoNe, atra khalu sahasrAmravanaM nAma udyAnamAsIt 'sabouyapuSphaphalasamiddhe ramme gaMdaNavaNasaMnippagAse muhasIyalacchAe, maNorame sAduphale akaMTae jAva paDirUve' tadudhAnam sarvartupuSpaphalasamRddhaM-vasantAdi SaDRtu sambandhi puSpaphalasampannam , ramyaM-ramaNIyam nandanavanasanniprakAzaM-nandanavanasadRzam , sukhazItala. rAjaRSi ke jaise anya chadmastha prANI nahIM, isIliye yahAM zivarAjaRSi ke caritra kA varNana kiyA hai| teNaM kAleNaM teNaM sama eNaM hatthiNApure nayare hotthA vaNNao' usakAla aura usa samaya meM hastinApura nAmakA nagara thA isakA varNana aupapAtika sUtra meM jaisA caMpA nagarIko varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| 'tassaNa hatthiNA purassa nagarassa bahiyA uttarapusthime disIbhAge,esthaNaM sahasaMbavaNe NAmaM ujjANe hotthA' usa hastinApura nagara ke bAhara IzAnakona meM sahasrAmravana nAmakA udyAna thA. 'savvouya pupphaphalasamiddhe, ramme, NaMdaNavaNasaMnippagAse, suhasIyalacchAe, maNorame, sAduphale, akaMTae, jAva paDirUve' yaha udyAna vasantAdi chaha RtuoM saMbaMdhI puSpaphaloM se sampanna thA, ramaNIya thA, aura nandanavana ke jaisA suhAvana thA, sukhaprada RSi jevA chadmastha cho te jANI zakatA nathI. tethI ahi zivarAja RSinA yAtrinI 5359 / 42vAmA bhAvI . " TeNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hathiNApure NAmaM Nayare hotthA" taNe bhane te sabhaye sniA52 nAme na2 hetu. "vaNNao" aupapAtika sUtramAM jevuM caMpA nagarInuM varNana karyuM che, evuM ja tenuM vana samanvu. " tassa Na hathiNApurassa nagarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAge, etthaNa sahasaMbavaNe NAmaM ujANe hotthA " te hastinApura nAnI bahAra, tenA IzAna khUNAmAM sahastrAbhravana nAmano eka bAga hato. " savveouyapupphaphalasamiddhe, ramme , NadaNavaNasaMnippAse, suhasIyalacchAe, maNorame, sAda phaLe, akaMTae jAva paDirUve" te mA vasanta mA cha yauna puSpa ane phalethI saMpanna hatA, ramaNIya hata, naMdanavana samAna suMdara hatuM, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 bhagavatIsUtre cchAyaM-mukhakArakazItalacchAyAyuktam manoramam-hRdayAhAdakam, svAduphalaMsvAdiSTa-phalayuktam , akaNTaka-kaNTakarahitam , pAsAdIyaM-hRdayollAsajanakam , yAvat-darzanIyam-atiramaNIyam yatanayA pratikSaNaM draSTuM yogyam , abhirUpam-abhimatam anukUlaM rUpaM yasya tat patirUpam-asAdhAraNarUpam AsIt , 'sasthaNaM hatthiNA. pure nayare sive nAma rAyA hotthA, mahayA himavaMta. vaNao' tatra khalu hastinApure nagare zivo rAjA AsIt , mahAhimavanmahAmalayamandaramahedrasAraH mahAhimavatsadRzaH sarvarAjazreSThaH malayAcalamandaramahendravatsAraH pradhAnaH, varNakaH, asya varNanam kUNikavarNanavad avase yam , 'tassaNaM sivassa sno dhAriNInAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA, vaNNao' tasya khalu zivasya rAjJo dhAriNInAma devI agramahiSI zItala chAyA se yukta evaM hRdayAhlAdakAraka thA. isameM svAdiSTa phala the, yahAM kI bhUmi kaNTaka Adi ke upadravoM se rahita thI. yaha hRdayollAsajanaka yAvat-darzanIya-atiramaNIya hone se pratikSaga dekhane yogya, abhirUpa-anukUlarUpavAlA evaM pratirUpa-asAdhAraNarUpa se yukta thA 'tattha NaM hasthiNApure nayare sive nAma rAdhA hotthA, mahayA himavaMta. vaNNao' usa hastinApuranagara meM zivanAmakA rAjA thA. yaha vizAla himavAna parvata ke tulya samasta rAjAoM meM zreSTha thA. " malayAcala mandara mahendravatsAraH" malayAcala evaM sumeruparvata ke jaisI isakI viziSTa zakti thI. kUNika rAjA ke jaise isakA varNana samajhanA cAhiye ' tassa NaM sivassaranno dhAriNI nAmaM devI hotthA, sukumAla pANipAyA, vaNNao' isa zivarAjA kI zariNI nAmakI paTTarAnI thI. sukhadAyaka zItala chAyAthI yukta hatA ane hRdayane AhalAdadAyaka hato. temAM svAdiSTa phale thatAM hatA, ane te bAga kaMTaka Adi upadravathI bilakula rahita hatuM. te hRdayamAM ulAsa utpanna karanAra, darzanIya-atizaya ramaNIya hovAthI pratikSaNa dekhavA yogya, abhirUpa-anukUla rUpavALe ane pratirUpaasaadhaarnn sauya sapanna hatA. "tattha Na hathiNApure nayare sive NAmaM rAyA hotthA, mahayA himavaMta0 vaNNao" te hastinApura nagamA ziva nmn| rAjA hatA, te mahAna himAlayanI jema saghaLA rAjAomAM zreSTha hate. " malayAcalamandara mahendravat sAraH" mAyAyasa mane subhera 5 tanAvI tenI viziSTa zakti hatI. tenuM varNana kRNika rAjAnA varNana pramANe samajavu. " tassa Na sivassa raNNo dhAriNI NAmaM devo hotthA, sukumAlapANipAyA, vaNNo " te ziva rAjAne dhAriNe nAmanI paTTarANa hatI. tenA hAtha ane paga atyaMta zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 sU01 zivarAjaSicaritanirUpaNam 311 AsIt , sA ca dhAriNI sukumArapANipAdA-atyantakomalakaracaraNA AsIt , varNakaH, asyA varNanam kUNika devIdhAriNI varNanavad aaseyam 'tassa NaM sivassa ranno putte dhAraNIe attae sivamadae nAma kumAre hotthA tasya khalu zivasya rAjJaH putraH dhAriNyAH AtmajaH zivabhadrako nAma kumAraH AsIt , sukumAlapANipAe jahA mUriyakaMta jAva pacchuvekkhamANe viharai' sa khalu zivabhadrakaH kumAraH sukumArapANipAdaH-atyantakomalakaracaraNaH lakSaNavyaJjanaguNopetaH ityAdi kumArasya varNana yathA rAjamaznIye mUryakAntasya rAjakumArasya varNanaM kRtaM tathaiva abaseyam , yAvat-saH zivabhadrako rAjakumAraH rAjyaM, rASTa, sainyAdikaMca pratIkSamANaH pratIkSamANaH- rAjyAdikasya paunaHpunyena nirIkSaNaM kurvan viharIta, tiSThati, tathA ca sa khalu zivabhadrakaH kumAro yuvarAjazthApi AsIt zivasya rAjJo rAjyaMca, rASTraca, yaha dhAriNIdevI-paTTarAnI-isake hAtha paira atyanta komalatA se yukta the. isakA varNana kUNika rAjA ke dhAriNI ke varNana jaisA jAnanA cAhiye. 'tassa NaM sivasta raNo putte dhAriNIe atsae sivabhaddae nAma kumAre hotthA' isa zivarAjA kA zivabhadra nAmakA putrathA. jo dhAriNI kI kukSi se utpanna huA thA 'sukumAla pANipAe jahA muriyakaMta jAva paccuvekkhamANe viharai' isake hAtha paira bhI bahuta sukumAra the. lakSaNavyaJjanaguNoM se yaha yukta thA. ityAdirUpa se kumAra kA varNana jaisA rAjapraznIya meM rAjakumAra sUryakAnta kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| yAvat-vaha zivabhadrarAjakumAra apane rAjyarASTra aura sainya AdikA punaHpunaH nirIkSaNa karatA rahatA thA. tAtparya kahane kA yaha hai ki zivabhadra rAjakumAra yuvarAja pada ko bhI kemaLa hatA. tenuM varNana kRNika rAjAnI mahArANI dhAriNInA varNana pramANe sabha4. " tassa Na sivassa raNNo putte dhAriNIe attae sivabhahae nAmaM kumAre hotthA" zivarAtana zivamadranAbhanA me mAra hatA, dhArizAnI se G4-1 22 sal. " sukumAlapANipAe jahA sUriyakaMta jAva paccuvekkhamANe viharai" te 9:ane 5 gha! suDomA tai. uttama. kSaya guNethI yukta hato. te rAjakumAra pitAnA rAjya, rASTra ane sinyanuM vAraMvAra nirIkSaNa karatA rahetA hatA, A kathana paryantanuM rAja,zrIya sUtramAM rAjakumAra sUryakAntanuM je varNana karavAmAM AvyuM che. te samasta varNana ahIM grahaNa karavuM A kathananuM tAtparya e che ke te zivabhadrakumAra yuvarAja padane paNa zobhAvate hato. te kAraNe te ziva rAjAnA rAjyanI, rASTranI, sainyanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 bhagavatIsUtre balaMca, vAhanaMca, kozaMca, koSThAgAraMca, puraMca, antaHpuraMca janapadaMca svayameva pratIkSamANo viharati-iti bhAvaH 'taeNaM tassa sivassa ranno annayA kayAI pubarattAvarattakAlasamayaMsi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppajjitthA' tataH khalu tasya zivasya rAjJaH anyadA kadAcit pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-pUrvarAtrasya pazcAdbhAge, rAjyadhurAM-rAjyakAryabhAra cintayato vicArayataH ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH AdhyAtmikaH AtmagataH yAvat-cintitaH pArthitaH kalpitaH manogataH-saMkalpaH-adhyavasAyaH samudapadyata-samutpannaH, tadeva saMkalpasvarUpaM pratipAdayitumAha-'atthitAme purAporANANaM jahA tAmalirasa jAba puttehiMbaDDAmi, pamUhivAmi, rajjeNaMvAmi asti tAvada mama purA purANAsuzobhita karatA thA isaliye vaha zivarAjA ke rAjyakA, rASTra kA, bala kA, vAhana kA, koza kA, koSThAgAra kA, pura kA, antaHpura kA, evaM janapada kA svayaM hI bahuta acchI prakAra se nirIkSaNa karatA rahatA thA 'taeNaM tassa sivassa ranno annayA kayAI puvvarattAvarattakAlasamayasi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyAlve ajjhasthie jAva samuppajjisthA' eka samayakI bAta hai jaba ki vaha zivarAjA apane rAjya ke kAryabhAra kA vicAra karane meM magna ho rahA thA-taba use pUrvarAtra ke pazcAdbhAga meM yaha isa prakAra kA AdhyAtmika-Atmagata yAvat cintita, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa-adhyavasAya utpanna huA. vaha saMkalpa isa prakAra se hai-'asthi tA me purAporANANaM jahA tAmalissa vAhananI, kezanI, keSThAgAranI, puranI, antaHpuranI ane janapadanI ghaNI ja sArI dekhabhALa rAkhato hato. "taeNaM tassa sivassa raNNo annayA kayAI puvvarattAvarattakAlasamayasi rajjadhura vitemANassa ayameyArUve ajjhathie jAva samu pajjitthA" vedha eka divase evuM banyuM ke pUrvarAtrinA pAchalA bhAga daramiyAna te ziva rAjA pitAnA rAjya kArabhArane lagatI kaI bAbatano vicAra karavAmAM lIna thaI gayuM hatuM, tyAre tenA manamAM A prakArane AdhyAtmika-Atmagata, citita, prArthita, kalpita ane mane gata adhyavasAya (vicAra ) utpanna thaye. AdhyAtmika Adi zabdone artha AgaLa jamAlInA prakaraNamAM ApyA pramANe samajavo. tene zo vicAra ubhaLe te sUtrakAra have prakaTa kare che __" asthi tA me purA porANANaM jahA tAmilassa jAva puttehiM vAmi, pasUhi vaDDAmi, rajjeNa vaDDAmi" alan zatanA paDeTA dezAmA tAmasinA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za015 u09 sU01 zivarAjarSicaritanirUpaNam 313 nAm pUrvopArjitAnAM yathA tAmaleH yAvat gAthApate tRtIyazatakasya prathamodezake proktasya varNanaM tathA vijJeyam / sucIrNAnAM suvihitAnAM karmaNAM bhAvo mAhAtmya phalamityarthaH, yadahaM putraiH cardai, pazubhiH vaH, rAjyena bar3e, 'evaM raTeNaM, baleNaM, vAhaNeNaM, koseNaM, koThAgAreNaM, pureNaM, aMteureNaM vaDAmi' evaM pUrvoktarItyA rASTreNa, balena-sainyena, vAhona hastyavAdinA, kozena, koSThAgAreNa, pureNa, antaHpureNa varddha, 'vipuladhaNakaNa garayaNa jAva saMtasArasAvaejjeNaM aIva aIva abhivaDAmi' vipuladhanakanakaratna yAvat satsArasvApateyena-vipula pradhAnaM yad dhana, kanakam , ratna yAvat satsAraM svApateyaMca padmarAgAdirUpaM dhanam-tena atIveti atizayam abhivaDhe, 'taM kiM ga ahaM purA porANANa jAva egaMtasokhayaM jAva puttehiM bar3Ami, pasUhi vaDAmi, rajjeNaM vaDDAmi' jaisA varNana tAmali ke vicAroM kA saMkalpa kA tRtIya zataka ke prathama uddezaka meM kiyA gayA hai usI prakAra se isa zivarAjA ke bhI vicAroM kA saMkalpa kA varNana yahAM karanA cAhiye-tathA usane aisA vicAra kiyA ki mere pUrvopArjita puNya karmoM kA hI yaha prabhAva hai jo maiM putroM se, pazusaMpatti se aura rAjya se, baDha rahA hU~ 'evaM raTeNaM, baleNaM, vAhaNe Na, koseNa, koTThAgAreNa, pureNa, ateureNa, varaDhAmi' evaM rASTra se, pala sesainya se-hasti, azva AdirUpa vAhana se, khajAnerUpakoza se, bhaMDArarUpa koSThAgAra se, pura se aura antaHpura se baDha rahA hU~ 'vipuladhaNa. kaNagarayaNajAva saMtasArasAvaejeNa aIva aIca abhivAmi' pradhAna dhana se kanaka se, ratnoM se yAvat-satsArabhUta padmarAgAdirUpamaNiyoM se khUba acchI prakAra se baDha rahA hU~ 'taM kiM Na ahaM purA porANANa saMka95nuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evI ja rIte ahI ziva rAjAnA saMkalpanuM paNuM varNana karavuM joIe. te varNana A pramANe samajavuM.-teNe evo vicAra karyo ke pUrvopArjita mArAM puNyakarmonA prabhAvathI mArA putranI, 5zusa pattinI bhane zayanI vRddhi 45 24ii che. " evaM raTeNa, baleNa, vAhaNeNa', koseNa, koTThAgAreNa, pureNaM, aMureNa vaDDhAmi " bhane yinI, sainyanI, hasti, azva Adi rUpa vAhanonI, khajAnA rUpa kezanI bhaMDArarUpa kASThAgAranI, 12nI bhane anta:52nI vRddhi 27 2DI che. "vipuladhaNakaNagarayaNa jAva saMtasArasAvaejjeNa aIva aIva abhivaDDhAmi " quii vidhuta dhana, dhana, 2tna, 552 // 2 // mAhi sArabhUta dhanathI hu~ matizaya samRddha cha. "taM kiM ahaM purA porANANa jAva egaMtasokkhayaM ubehamANe viharAmi" / zu. 5pAti zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 mer bhagavatIsUtre uvehamANe viharAmi ?' tat ki khalu ahaM purApurANAnAM pUrvopArjitAnAM yAvat sucIrNAnAM suvihitAnAM zubhAnAM karmaNAm ekAntazaH kSayam AtyantikaM nAzam upekSamANaH zubhakarmakSayasya upekSAM kurvANaH udAsInaH san viharAbhi-tiSThAmi kim ? yanmama etAvat vartamAna sukhAdikaM vidyate tAvanmAtrameva paryAptamitidhiyA pAralaukikasukhasAdhanAdau audAsInyamavalambya niSkriyatvena kAlakSepaNaM nocita miti bhAvaH / 'taM jAva tAva ahaM hiraNNeNaM vaDAmi, taMceva jAva abhivaDAmi, jAva me sAmaMtarAyANo'vi vase baTuMti, tAvatA me seyaM kallaM pAuppabhAyAe jAva jalaMte' tat-tasmAt kAraNAt yAvat tAvad ahaM hiraNyena vaH, tadeva-pUrvoktavadeva yAvat suvarNAdinA baddha, yAvad-yadavadhi mamavaze-adhIne, sAmantarAjAno'pisvatantrabhUpatayo'pi vartante, tAvat mama zrayaH pratrajitumityagreNAnvayaH kalye-AgAmi jAva egaMtasokkhayaM uvehamANe biharAmi' to kyA maiM pUrvopArjita suvihita zubha karmoM ke ekAntarUpa se kSaya kI apekSA karanevAlA banA rahUM ? arthAt jo mujhe itanA vartamAna meM sukhAdika prApta hai vahI paryApta hai isa buddhi se pAralaukika sukhasAdhanAdika meM udAsIna banakara niSkriya bhAva se kAlakSepa karanA mere liye ucita nahIM hai| 'taM jAva tAva ahaM hiraNNeNa vaDDAmi, taM ceva jAva abhivaDhDhAmi, jAva me sAmaMtarAyANo vi vase vati, tAvatA me seyaM balla pAuppabhAyAe jAva jalaMte' isakAraNa jaba taka maiM hiraNya se evaM suvarNAdi se samRddha banA huA hUM aura jaba taka svataMtra rahane vAle rAjAjana mere adhIna bane hue haiM tabataka mujhe yahI zreyaskara hai ki maiM AgAmI divasa, jaba rAtri prabhAtakAla se yukta ho jAve aura sUryakA prakAza phaila jAve, suvihita zubhakarmone ekAnta rUpe kSaya karanAre banI rahevuM te mAre mATe cagya che kharUM! kahevAnuM tAtparya e che ke mane je sukhanI prApti thayelI che, eja paryApta che. hAlamAM mArA sukhamAM kazI kamInA nathI. A vicAra karIne pAralaukika sukha pratye udAsIna banIne niSkriya bhAve kALakSepa kare a mAre bhATa athita nayI. " ta jAva tAva ahaM hiraNNeNa' vAmi, taMceva jAva abhivAmi, jAva me sAmaMtarAyANA vi vase vati, tAvatA me seyaM kalla pAupabhAyAe jAva jalaMte" tethI nayAM sudhIDi29ya (yAMI), sonA mAhithI samRddha chuM, jayAM sudhI mArA sAmaMta rAjAo mArI sarvoparisattAnI sAme mAthuM ucakatA nathI ane mArI adhInatA svIkAre che, tyAM sudhI mAre mATe e vAta ja zreyaskara che ke mAre A saMsArane tyAga kara joIe. kAle jyAre rAtri purI thaIne prabhAtakALa thAya ane jyAre sUrya pitAne prakAza zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 70 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 315 divase mAduSpabhAyAM rajanyAM rajanyAH prabhAtakAle ityarthaH yAvat sUrye jalati prakAza mAne sati 'subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaMtaMbiyaM, tAvasabhaMDagaM ghaDAvettA, sivabhaI kumAraM rajje ThAvettA' subahu-anekam , lohIlohakaTAha-kaDucchukam , tAmrakam , tApasabhANDakaM zramaNapAtraM ghaTayitvA-viracayya, zivabhadra kumAra rAjye sthApayitvA yuvarAjapade abhiSicya 'taM subahuM loholohakaTAhakaDacchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti'-tat subahu anekaM lauhI-lohakaTAha-kaDucchukaM tAmraka, tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime agre vakSyamANA gaGgAkUle gaGgAyAstaTe vAnaprasthAH bane bhavA vAnaprasthA prasthAnam avasthitiH yeSAM te vAnaprasthAH, brahmacarya-gRhastha-vAnaprastha-saMnyastarUpANAM caturNAmAzramANAM madhye tRtIyAzramavartinaH vAnaprasthAH, tApasAH tapasvino bhavanti-nivasanti 'taMjahAhottiyA, pottiyA, kottiyA, jannaI, saI, thAlaI, huMbauTA daMtukkhaliyA, ummataba maiM " subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuya, taMviyaM, tAvasabhaMDagaM ghaDAvettA, sivabhaI kumAraM rajje ThavittA' aneka lohI lohakaTAha, kaDucchuka, tAMbe kA zramaNapAtra-ina saba ko banavAkara aura zivabhadra rAjakumAra ko rAjya meM sthApita kara-rAjyapada meM abhiSikta kara ' ta subaI lohIlohakaTAhakaDucchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhavaMti' tathA usa lohakaTAha, kaDucchutha evaM tAMbe kA kamaNDalu-tApasabhANDa, lekara joye gaMgAke taTapara vAnaprastha-brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha aura saMnyastarUpacAra AzramoM meM se tRtIya AzramavatI tApasa raha rahe haiM ki jinake nAma isa prakAra se 3dAvA bhAM3, tyAre " subahuM lohIloha kaDAhakaDucchuya, taMbiyaM, tAvasa bhaMDaga ghaDAvettA, sivabhaI kumAra rajje ThavittA" atDhAnI mane bADhI, khoDa kaDAhIe, ane camacA tathA tAMbAnA zramaNagya pAtra taiyAra karAvIne zivabhadra rAjakumArane rAjagAdIe besADIne-tene rAjyAbhiSeka karIne, " subahuM lohI lohakaTAhakaDucchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkule vaannptth| tAvasA bhavaMti " te soDhI, dAnI 4ii, yamayA mane tamAna bha3 (5sapAtra) sadhane, // taTamA 2 vAnaprastha (prajhAyaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane saMnyasta Azrama rUpa cAra AzramamAMthI trIjo Azrama) tApasa rahe che, ane je tApasanAM nAma nIce pramANe che, (temanI sAthe huM paNa tApasa banIne rahIza, e saMbaMdha ahIM grahaNa karavo joIe) zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 bhagavatI sUtre jagA, saMmajjagA, nimajjagA, saMpakkhAlagA, uddhakaMDUgA ahokaMDyagA dAhiNakUlagA uttarakUlagA' hotrikA:- agnihotriNaH, potrikA:- vastradhAriNaH, kautrikA:bhUmizAyinaH, yajJakinaH - yajJayAjinaH, zrAddhakinaH - zrAddhakArakAH, sthalakinaHbhojanapAtradhArakAH, 'huMbauTThA' kuNDikazramaNAH kuNDikAdhAriNaH 'huMbauTThA' iti dezIyo'yaM zabdaH, dantolUkhalikAH dantA eva ulUkhalamitra ulUkhalaM yeSAM te tathA dantaizvarvapitvA phalamojina ityarthaH, unmajjakAH- jaloparitaraNamAtreNa snAnakarttAraH, samajjakAH - asakRjjaloparitaraNena ye snAnti te, nimajjakAH jale kSaNaM nimajya snAnakAriNaH, saMprakSAlakAH -ye mRttikAdi gharSaNapUrvakamaGgAni prakSAlayanti te, UrdhvakaNDUyakAH- nAmerupari kharjUkAriNaH, adhaH kaNDUyakAH- nAbheradhaH kharjUkArakAH, dakSiNakUlakAH pUrvAbhimukhagAminyA gaGgAyAH dakSiNataTavAstavyAH uttarakUlakAH haiM " hotrika - agnihotrI, potrika-vastradhArI, kotrika - bhUmipara sonevAle, yajJakI - yajJayAjI, zrAddhakI zrAddhakAraka, sthala kI - bhojanapAtradhAraka, huMbauDa' kuNDikAdhArI, 'huMba uTTha ' yaha dezIyazabda hai, dantolUkhalika-ulUkhala ke samAnadAtoMvAle arthAt dAntoM se hI cabAkara phaloM kA bhojana karanevAle, unmajjaka-jala ke Upara tairane mAtra se snAna karanevAle, samajjaka- bAra bAra jalake Upara tairane mAtrase snAna karalevAne nimajjaka - jala meM kSaNa bhara DubakI lagAkara snAna karanevAle, saMprakSAlaka - pahile mRttikAdi se zarIra ko ragaDa kara bAda meM aGgo kA prakSAlana karanevAle, UrdhvakaM yaka - nAbhi ke Upara ke aMgoM kA khujAnevAle, adhaHkaMDUka- nAbhi se nIce ke aGgoM ko khujAnevAle, dakSiNa- kUlaka- pUrvAbhimukhagAmI gaMgA ke dakSiNa taTapara rahanevAle, , St tri-bhitrI, patri-vastradhArI, maitri4-bhUmiyara zayana uranArA, yajJaDI-yajJa 42nArA, zrAddhI - zrAddha 12nArA, sthasaDI-lobhanapAtradhAra, humauTTha-DipradhArI ( ubhausadhArI ) " hu~ ma u " A gAmaThI zabda che. dantalakhalika-dAMta vaDe cAvIne ja phaLAnA AhAra karanArA, unmaja3pANInA upara tarIne ja snAna karanArA, samajjaka-vAra'vAra pANI upara tarIne ja snAna karanArA, nimajraka-jalamAM kSazulara DUbakI mArIne snAna karanArA, sa'prakSAlaka-pahelAM zarIra para mATI Adi cALIne, tyAra mAda zarIranu" prakSAlana karanArA, ukaDUyaka-nAbhithI upara rahelAM aMgeAne ja khajavALanArA, adhaHkahrayaka-nAbhithI nIce rahelAM agAne ja khajavALanArA, dakSiNaphUlaka-pUrva dizAmAM vahetI evI gaMgA nadIne dakSiNa kinAre rahenArA, uttarakUlaka-gaMgA nadInA uttara kinAre rahenArA, za`khamAyaka-za'kha vagADanArA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 317 tasyA eva gaGgAyA uttarataTavAsinaH 'saMkhadhAmagA migaluddhayA hatthitAvasA jalAbhise. yakiThiNagayA' zaMkhadhmAyakAH zaGkhavAdakAH zaGkha vAdayitvA ye bhuJjate te, kUladhmA. yakAH nadyAstaTe zabdaM kRtvA ye bhuJjate te, mRgalubdhakA:-mRgamAMsabhojinaH, hastitApasAH-hastimAMsabhojima:, jalAbhiSekaklinnagAtrAH jalAbhiSekeNa ArdrazarIrAH, 'aMbuvAsiNo, vAuvAsiNo, vakkalavAsiNo, celavAsiNo' ambuvAsasaH ambUnyeva vAsAMsi yeSAM te tathA-nagnIbhUya jale sthAyinaH, vAyuvAsasaH-vAyava eva vAsAMsi yeSAM te tathA anAvRtazarIratvAt , valkalavAsasa:-balkalAnyeca vAsAMsi yeSAM te tathA-vRkSatvacAdhAriNaH ityarthaH celavAsasa:-celAni vastrakhaNDAnyeva vAsAMsi yeSAM te tathA kanyAdhAriNa ityrthH| aMbubhavikhaNo, vAubhakkhiNo, sevAlabhakviNo' ambu bhakSiNaH-jalamAtrapAyinaH, vAyubhakSiNaH-vAyumAtrAhArakArakA, zevagalakSiNaH zaivAlamAtrAhArakArakAH, 'mUlAhArA, kaMdAhArA, pattAhArA, tayAhArA, puphphAhArA, uttarakUlaka-usI gaMgA ke uttara taTa para rahanevAle, zaMkhadhmAyakazaGkha bajAnevAle, arthAt zaMkha bajAkara bhojana karanevAle, kUlamAyakanadI ke taTa para zabda karake bhojana karanevAle, mRgalubdhaka-mRga ke mAMsa kA bhojana karanevAle, hastitApasa-hAthI ke mAMsakA bhojana karanevAle, jalAbhiSekaklinnagAtra-jalasnAna se gIle hue zarIravAle, aMbuvAsam-nagna hokara ke jala meM baiThe rahanevAle, vAyuvAsa-bilakula nagna rahanevAle valkalavAsasU-vRkSoM kI chAla dhAraNa karanevAle, celavAsasmU-vastrakhaMDoM ko-kanthA ko dhAraNa karanevAle. 'aMdhubhakkhiNo, vAubhakkhiNo, sevAlabhakkhiNo' jalamAtra pI kara ke rahanevAle, vAyamAtra AhAravAle, zaivAlamAtra AhAravAle, 'mUlAhArA, kaMdAhArA, athavA zaMkha vagADIne bhojana karanArA, kUlamAyaka-nadInA taTapara zabda karIne mauna 42 // 21, bhRgabudha-bhRganA masinu lona 72nA21, hstitaa5shAthInA mAMsanuM bhajana karanArA, jalAbhiSeka kilannagAtra-jaLasnAna vaDe sadA bhInA zarIravALA aMbuvAsasnagnAvasthAmAM pANImAM besI rahenArA, vAyuvAsasavAyurUpI vastra dhAraNa karanArA-bilakula nagna rahenArA, valkalavA sas- vRkSonI cha ghA26 42nA21, bavAsasa-paramAne (nyAne ghA24 42 nA21, aMba. bhakkhiNo' bhAtra 5 pIne 2nArA, vAyubhakSI-mAtra vAyunA pAhAra 12nA21, lakSI-zevANane bhADA2 42nArA, "mUlAhArA" yA mULAhArI-mAtra mULane ja AhAra karanArA, kandAhArI-sUraNuAdi kandane 1 bhADA2 42 nA21, 5ttADArI-mAtra nAna! mADA2 42nA21, " tayAhArA" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 bhagavatI sUtre phalAhArA, bIyAhArA' mUlAhArA-mUlakabhakSiNaH, kandAhArAH- suraNAdikandabhakSiNaH, evaM patrAhArAH, tvacAhArAH, puSpAhArA, phalAhArAH, bIjAhArA vijJeyAH / ' parisaDiyakaMdamUlapaMDupattapuSpaphalAhArA' parimaDita kandamUla pANDupatra puSpaphalAhArAH - parizaTitAni - jIrNajIrNabhUtAni kandamUlapANDupatrapuSpaphalAni AhAroyeSAM te tathAvidhAH, 'udaMDagA, rukkhamUliyA, maMDaliyA, vaNavAsiNo, disApokkhiNo' uddaNDakAH- urdhvokRtadaNDA ye saJcaranti te tathA vRkSamUlikA:vRkSamUle nivasanti ye te tathA maNDalikA:- maNDalAkAreNa vAsinaH, vanavAsinaH banaeva vAstuM zIlaM yeSAM te tathA, dizAprokSiNaH, dizaH prokSituM zIlaM yeSAM te tathA udakena dizaM mokSya ye puSpaphalAdi - saMcinvanti te dizApokSiNaH, 'AyAraNArhi, paggatAve, iMgAla solliyaMpitra, kaMdusolliyaMpitra, kaTThasolliyaMpiva, appANaM " pattAhArA, tayAhArA, pupphAhArA, phalAhArA, bIdhAhArA ' mUla kA AhAra karanevAle, sUraNa Adi kanda kA AhAra karanevAle, patra kA AhAra karanevAle, chAla kA AhAra karanevAle, puSpoM kA AhAra karanevAle, phaloM kA AhAra karane vAle, bIjoM kA AhAra karanevAle, 'parisaDiyakaMdamUla paMDupatapuSpaphalAhArA, jIrNabhUta kandamUla, pANDupatra, puSpa phaloM kA AhAra karanevAle, 'uddaMDagA, rUkkhamUliyA, maMDaliyA, vaNavAsiNo, disApokkhiNo' daNDe ko Upara karake calanevAle, vRkSoM ke mUla meM nivAsa karanevAle, maNDalAkAra se nivAsa karanevAle, vana meM hI rahane ke svabhAvavAle, udaka se dizA ko sIMca kara puSpaphalAdi koM ko lenevAle, dishaaprokssii| saba ke saba 'AghAvaNAhiM, paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM piva, kaMsoliyaM piva, kaTusolliyaM piva, appANaM AhAra laghu lUta mAtra chAlane ja AhAra karanArA, puSpAhArI-mAtra phUlene ja karanArA, phalAhArI-mAtra phaLanAja AhAra karanArA, khIjAhArI-mAtra bIjonA na AhAra karanArA, 'parisaDiyakaMdamUla baMDupatapupphaphalAhArA hun:- bhUja-yIjAM pAna-puNya - iNAno AhAra 42nArA, udaMDagA " athe| rAjIne yAtanAza, " rukkhamUliyA " vRkSAnA bhUNasAM nivAsa karanA, " maMDaliyA " bhAMDasAre nivAsa 12nAra " vaNavAsiNo " vanamA 4 rahenAza, 8'3 66 dikhA pokkhiNo " hizA prokSI - pANI vaDe hizAne sithIne puNya ivAhinI AhAra karanArA, ItyAdi prakAranA tApasA gaMgAnA taTa para rahetA hatA. tethe mAM " AyAvagAhiM, paMcagitAne heM, iMgAla solliya' viva, kaMdUsolliyAM pava, kase hilayaM piva, appANa karemANA viharai " sUryanA taDakAmAM AtApanA saDana zrI bhagavatI sUtra : 9 (6 66 dd
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - prameyacandrikA TIkA 20 1530 9 sU0 1 zivarAjaSicaritanirUpaNam 319 karemANA viharaMti' AtapanAbhiH-sUryAtape kriyamANAbhiH, paJcAgnitApaiH-pazcA. gnInAM ye tApAstaiH 'aMgAlasolliyaMpitra iti, aGgAreSu pakvamiva 'kaMdusolliyaM pitra' iti, kanduH-caNakAdirjanapAtram , tatra pakvamitra, kaTThasolliyaM piva' iti kASThe-kASThAgnau pakvamiva AtmAnaM-zarIraM kurvantau viharanti-tiSThantoti / 'tattha NaM je te disApokkhiyatAvasA tesiM aMtie eMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattA pabvaittae' tatra teSu pUrvokteSu khalu ye te dizAprokSiNa stApasAH santi teSA mantike-samIpe muNDo bhUtvA dizA mokSakatApasatayA pravrajituM pravrajyAM grahItuM mama zreyaH iti pUrveNAnvayaH, 'pancaieviya NaM samANe ayameyAkhvaM abhiggahaM abhigihissAmi'-prabajito'pi ca khalu san pravrajyA grahaNAnantam imametadrUpam vakSya. mANa svarUpam abhigraham abhigrahISyAmi-svIkariSyAmi,-tadevAha-'kappai me karemANA viharaMti' sUrya ke Atapa meM kI gaI AtApanAoM se paMcAgnitApoM se-cAroM dizAoM meM-apanI cAroM ora jalAI huI agniyoM ke aura Upara meM tapate hue sUrya ke tApoM se aMgAroM se pakAye hue kandu-canA bhUjane ke pAtra meM bhUje gaye kI prakAra, tathA lakar3I kI agni meM pakAye gaye kI taraha apane zarIra ko kara rahe haiN| so inameM jo disApokkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattA pavvaittae' dizAprokSI tApasa haiM unake pAsa jAUM aura muMDita hokara maiM dizAmokSaka tApasarUpa se pravrajyA ko dhAraNa karalaM isI meM merI bhalAI hai ! 'pavaie vi ya NaM samANe ayameyAravaM abhiggahaM abhigihissAmi' aura jaba meM dIkSA le lUMgA-taba dIkSA lete hI maiM isa prakAra ke isa abhigraha ko dhAraNa kara lUMgA, "kappaha me karatA hatA, paMcAgnitA vaDe-eTale ke potAnI cAre dizAomAM Aga saLagAvIne tathA upara tapI rahelA sUryanA tApathI AtApanA letA hatA, A rIte AtApanAnuM sevana karIne teo caNuM zekavAnA pAtramAM zekAtA caNAnI jema, tathA kASThanA agnimAM pakAvavAmAM AvatI vastunI jema potAnA zarIrane mAtApanaganya pii| payADI 26 // tA. " disApAkkhiyatAvasA tesiM aMtie muMDe bhavittA disApAkkhiyatAvasattA pavaittae" mA prA2nA tApomAMthI je dizAkSI tApasa che, temanI pAse jaIne muMDita thaIne huM dizA mokSaka tApasarUpa pravajyAne aMgIkAra karI lauM, emAM ja mAruM zreya che. " pavvaie vi ya Na mamANe ayameyArUva abhiggaha abhigihissAmi" dIkSA aMgIkAra karyA bAda turata ja huM A prakArane abhigraha dhAraNa karIza zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 bhagavatIsUtre jAvajjInAe chaTuM chaTeNaM anikkhitteNaM disAcakavAleNa tavokammeNa ur3a vAhAo pagijjhiya pagijhiya jAba viha rittae tikaTu evaM saMpeheI' kalpate-yujyate mama yAvajjIva-jIvanaparyanta SaSThapaSThena anikSiptena nirantareNa dizAcakravAlenaekasmin pAraNe pUrvasyAM dizi yAni phalAdIni tAnyAhRtya bhuGkte. dvitIyetu pAraNe dakSiNasyAM dizi ityevaM dika cakravAlena yatra tapaH karmaNi pAraNakaraNa tattapAkarma dikcakravAlamucyate tAdRzena tapAkarmaNA UrdhvaM bAhU pragRhya pragRhya saMsthApyetyarthaH yAvat vihA~ sthAtuM kalpate itikRtvA evaM saMprekSate-vicArayati, 'saMpehettA kallaM jAva jalaMte subahu lohIloha jAva ghaDAvettA koDaM viyapurise sadAvei, saddAvettA evaM vayAsI' saMprekSya-samyavicArya kalye-AgAmi divase yAvat prAduSpajAvajIvAe chaTuM chaga aNi vikhatteNa disAcakavAleNa tavokammeNa uDuMyAhAo pagijjhiya 2 jAva viharittae tti kaTu evaM saMpeheha' ki jisase maiM yAvajjIva cha? chaTTa kI tapasyA nirantara karatA rhuuN| isa tapasyA kA dUsarA nAma dizAcakravAla bhI hai. isa tapasyA meM sAdhaka eka pAraNA meM pUrvadizA meM jitane phalAdika milate haiM unheM lokara vaha khAtA hai, dUsarI pAraNA meM dakSiNa dizA meM use jitane phalAdika milate haiM unheM lAkara vaha khAtA hai, isa prakAra se dikcakravAla se jisa tapasyA meM pAraNA kiyA jAtA hai usa tapasyA kA nAma dikcakravAla hai| isa tapasyA meM donoM hAthoM ko UMcA kara ke khaDA rahanA hotA hai| isa prakAra se usane vicAra kiyaa| 'saMpehettA' vicAra kara ke 'kallaM jAva jalaMte subahuM lohIloha jAva ghaDAvettA koDubiyapurise saddAvei, saddAvettA evaM vayAsI' jaba dUsare dina prAtaHkAla " kappai me jAvajjIvAe chaTTha chaTTeNa aNikkhitteNa disAcakkavAleNa tavokammeNa uD bahAo pagijjhiya 2 jAva viharittae, tti kaTu evaM saMpehei" bhA2nira tara AjIvana chaThThane pAraNe chaThanI tapasyA karavI ane pAraNAne divase pUrvAdi koI paNa eka dizAmAMthI jeTalA phaLAdika maLe tenAthI pAraNuM karavuM. " A vratane dizAcakravAla kahe che eka pAraNA vakhate pUrva dizAmAMthI, bIjA pAraNu vakhate dakSiNa dizAmAMthI A rIte amuka eka dizAmAMthI ja phaLa lAvIne te phaLethI A tapasyA karanAra pAraNuM kare che. A tapasyA karanAre bane hAtha UMcA rAkhIne UbhA rahevuM paDe che. A pramANe te ziva rAjAe saMkalpa karyo. "saMpehettA kalla jAva jalate subahu lohIloha jAva ghaDAvettA koduSiyapurise sadAvei, sahAvettA evaM vayAsI" 20 pramANe viyA2 rIna, bhAga zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 321 bhAtAyAM rajanyAM prAtaHkAle ityarthaH sUrye jvalati sati subahu anekam lauholoha yAvat kaDAha kaDucchukaM tAmrakaM tApasabhANDakaM ghaTayitvA nirmAya kauTumbikapurupAn zabdayati- Ahavayati, zabdayitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt khippAmeva mo devAppiyA! hariyaNApura nagaraM samitarabAhiriye AsiyajAva tamANattiya paccapiNaMti' bho devAnupriyAH ! kSipametra - zIghrAtizIghrameva hastinApuraM nAma nagaraM sAbhyantabAhyam-AbhyantarabAsasahitam AbhyantaraM bAhya cetyarthaH Asikta yAvat susajjitaM kRtvA mama etAmAjJaptikAm - AjJAM pratyarpayata, tataste kauTumbikapuruSA hastinApuraM nagaram sarvataH susajjitaM kRtvA zivasya tAm AjJaptikAM pratyarpayanti / 'tae NaM se sive rAyA docaMpi koDu biyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI'huA aura sUryakA prakAza phaila gayA taba usane aneka lohI, loha kaTAha, kaDucchraya, tathA tAMbe ke tApasa bhANDaka ko banavAyA aura banavA kara phira usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA. 'sahAvittA evaM vayAsI' bulAkara unase usane aisA kahA -' khippAmeva bho devANupiyA ! hathiNApuraM nagaraM sanbhitarabAhiriyaM AsiyajAba tamANattiyaM paccapiNaMti' bho devAnupriyo ! tuma loga Aja hastinApura nagara ko bhItara bAhira se khUba sApha sutharA karAo, usameM pAnI kA chir3akAva karAo, yAvat use susajji karAo, bAda meM jaba kahe hue anusAra saba kAma ho jAve- taba mujhe isakI khabara do, isa prakAra usakI AjJA ke anusAra una logoM ne saba kAma ThIka ThAka karake isakI khabara zivarAjA ke pAsa bheja dI, 'taeNa se sive rAyA docca pi divasane prAtaHkALa thatAM jyAre sUrya peAtAnA prakAza caiAmera phelAvavA lAgyA tyAre teNe aneka leADhI, leADhAnI kaDAhIe, camacAe tathA tAMbAnuM kema DaLa Adi tApasane ceAgya pAtrA taiyAra karAvyA. tyAra bAda teNe peAtAnA kauTu bika puruSAne (anucarAne melAvIne A pramANe AjJA karI- " khippAmeva bho devApiyA ! hatthaNApura nayara sabmiMtara bAhiriya Asiya jAva tamANattiya paccapiti " he devAnupriyo ! 'tabhe manI zaDe bheTalI tvarAthI hastinApura nagaranI aMdaranA bhAgAne tathA bahAranA bhAgeAne sApha karAvA, ane tenA para pANI chaMTAvA ane tene zaNagArIne susajjita karAve. mArI AjJA pramANe karIne mane tenI khabara pahoMcADe. zivarAjAnI AjJA pramANe nagarane sApha karAvIne temaNe tenA rastAe para pANI chaMTAvyuM ane dhajApatAkA Adi vaDe nagarane zaNagArIne temaNe ziva rAjAne khabara ApyA ke ApanI AjJAnusAra zaherane zaNagAravAmAM Avyu' che, ' zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavatIsUtre tatAkhalu sa zivo rAjA dvitIyamapi vAraM kauTumbikapuruSAn zabdayati-Avayati, zandayitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdI-'khippAmeva bho devANuppiyA! sivabhahassa kumArassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhiseyaM uvaTThaveha' bho devAnupriyAH ! kSiprameva zIghrAtizIghrameva zivabhadrasya kumArasya mahArtha-mahAprayojanam , mahAyabahumUlyam-atIva mahattvapUrNam , mahArha-mahatAM yogyam , vipulaM-pracuraMrAjAbhiSekam rAjatvayogyAM sAmagrIm upasthApayata-samAnayata, 'taeNaM te ko DubiyapurisA taheva jAva uvaTThaveti' tataHkhalu te kauTumbiApuruSA-AjJAkAriNaH tathaiva zivasyAjJAnusArameva yAvat zivabhadrasya kumArasya mahAtha mahAya mahAhaM vipulaM rAjAbhiSekamrAjAbhiSekotsavasasAmagrIm upasthApayanti-samAyojayanti 'taeNaM se sive rAyA koDaMbiyapurise saddAvei ' ziva rAjAne punaH una kauTumpikapuruSoM ko bulAyA 'sahAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara phira se usane unase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyo! sivabhahassa kumA. rassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM rAyAbhiseyaM uvaTThaveha' he devAnupriyo ! tuma loga aba pahutajaldI zivabhadrakumAra ke nimitta mahAprayojana sAdhaka bahumUlya mahatva pUrNa tathA mahApuruSoM ke yogya aisI pracura rAjasva yogya sAmagrI ko upasthita kro| 'taeNaM te kauTuMbiyapurisA taheva jAva uvaTTaveti' isake bAda hI una kauTumpikapuruSoMne AjJAkArI-janoMne-zivarAjA kI AjJA ke anusAra hI yAvat-zivabhadrakumAra ke nimitta mahAprayojanavAlI, bahumUlya, mahatvapUrNa tathA mahApuruSoM ke yogya aisI prapura rAjatva yogya sAmagrI ko upasthita kara diyA 'taeNaM se sive rAyA aNegagaNanAyaga-daMDanAyaga jAca ____ "taeNa te sivarAyA doJcapi koDupiyapurise sahAvei" tyAmA ziva rAja ta ma 53vAne kI mAlAcyA evaM vayAsI" mana bhane / prabhArI - " sippAmeva bho devANuppiyA! sivabhahassa kumArassa mahatthaM mahagSa mahariha viula rAyAbhiseya uvaTuveha" hevAnupriyo ! tame banI zake eTalI tvarAthI zivabhadra kumArane nimitte mahA projana sAdhaka bahu mUlya, mahatvapUrNa tathA mahA puruSane evI vipula rAyAlipe sAbhazrI. 5sthita 421. "taeNa te koDupiyapurisA taheva jApa ubaTuve ti" tyA2 mA Tumi puruSA- mAme-zipa zanI AjJA anusAra zivabhadrakumArane nimitte mahA prajanavALI, bahumUlya, mahatvapUrNa tathA mahApuruSone yogya evI zakyAbhiSekane yogya sAmagrIo upasthita rIdvadhI. "taeNa se sive rAyA aNegagaNanAyaga-daMDanAyaga jApa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 sU0 1 zivarAjarSicaritanirUpaNam 323 aNe gaNanAyagadaMDaNAyaga jAva saMdhivAlasaddhiM saMparibuDe sivabhahaM kumAraM sIhAsaNa. varaMsi puratyAbhimuhaM nisIyAveti' tataHkhalu sa zivorAjA anekagaNanAyakadaNDanAyaka-yAvat rAjezvaratalabaramADambika-kauTumbikamantrimahAmantrigaNakadauvArikAmAtyaceTapIThamardakanagaranigamaSTisenApatisArthavAhadtasandhipAlaiH sArddham saMparivRtaH saMveSTitaH zivabhadraM kumAra siMhAsanavare zreSThasiMhAsane paurastyAbhimukhaM-pUrvAbhimukham niSIdayati-upavezayati, 'nisIyAvettA aTThasaeNaM sovabhiyANaM kalasANaM jAva aTThasaeNaM bho mejjANaM kalasANaM savaDoe jAva raveNaM mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcaI' niSIdya-upavezya aSTazatena sauvarNikAnAMsuvarNamayAnAM kalazAnAm , yAvat aSTazatena rajatamayAnAM kalazAnAm , aSTazatena bhaumeyAnAM mRttikAnAM kalazAnAm , saddhardhA yAvat sarvadyutyA sarvayazasA mAtAsaMdhivAlasaddhiM saMparikhuDe sivabhaI kumAraM sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuhaM nisIyAveMti' isa ke bAda usa zivarAjAne aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka, yAvat-rAjezvara, talaghara, mADambika, kauTumbika, maMtrI, mahAmaMtrI, gaNaka, dauvArika, amAtya ceTa, pIThamardaka, nagara nigama ke seTha, senApati, sArthavAha dUta aura saMdhipAla ina saba se yukta hokara zivabhadrakumAra ko uttama siMhAsana para pUrvAbhimukha kara ke baiThAyA. 'nisIyAvettA aTThasaeNaM sovaniyANaM kalasANaM jAva asa. eNaM bhomejjANaM kalasANaM sadhaDIe jAva raveNaM mahayA mahayA rAyAbhi. seeNaM abhisiMcaha' baiThAne ke bAda phira usane 108 suvarNa ke kalazoM thAvat 108 cAMdI ke kalazoM se aura 108 miTTI ke kalazoM se apanI samasta Rddhi ke anurUpa evaM apane yaza ke anurUpa, vAjoM kI tumula saMdhivAlasaddhiM saMparikhuDe sivabhaI kumAra sIhAsaNavaraMsi puratyA bhimuha nisIyAveMti" tyA2 mAha te zikSA meM ane gaNanAya, nAya4, rezvara, tasa12, bhAbhi3, 4, bhatrI, mamatrI, ga, hopA2i4, samAtya, yeTa, pIThamaIka, nagara nigamanA zreSThIo, senApati, sArthavAha dUta ane sadhipAlathI yukta thaIne zivabhadra kumArane uttama siMhAsana para, pUrva dizAmAM mukha rAkhIne mesAye.. "nisIyAvettA aTTasaeNa sovanniyANa kalasANa jAva aTrasa eNa bhomejjaNa kalasANa savvaDDhIe jAva raveNa mahayA mahayA rAyAbhiseeNa abhisiMcada" tene siMhAsana para besADIne teNe 108 suvarNa kaLaza vaDe, 108 rajata kaLaze vaDe, ane 108 mATInA kaLaze vaDe, pitAnI samasta Rddhine anurUpa ane pitAnA yazane anurUpa, vAMjitrane tumulanAda sahita, ati mahatvapUrNa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 bhagavatI sUtre , raveNa vAditrAdizabdoccAraNena mahatA mahatA - atimahatvapUrNeta rAjyAbhiSekeNa abhiSiJcanti rAjasvayogya saMskAreNa saMskRtya saMsthApayituM snapayanti 'abhisiMcettA pahalamAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lahei' abhiSicya rAjAbhiSekaM kRtvA pakSmalakumArayA surabhiNA romayuktakomalayA gandhakASAyikyA zATikayA komala suvAsitaghatreNa gAtrANi zarIrAvayavAn mukhAdikAn rukSayati provchayati, 'lahettA saraseNaM evaM jaddeva jamAlissa alaMkAro taheva jAva kapparukkhagaM pitra alaMkiya vibhUsiyaM kare, karettA karayalajAvakaddu sitrabhadaM kumAram japaNaM vijapaNaM vaddhAve ' rukSayitvA provchya sarasena gozIrSeNa candanena evaM pUrvoktarItyA yathaiva jamAleH alaGkAraH pratipAdita stathaiva zivabhadrasyApi pratipattavyaH yAvat kalpavRkSamitra alaMkRtavibhUSitaM karoti, kRtvA karatala yAvat zirasAvarta mastake dhvani ke bIca ati mahatva pUrNa rAjyAbhiSeka se rAjatva yogya saMskAra se susaMskRta karake zivabhadrakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA- rAja pada para use sthApita karane ke liye snAna karAyA. 'abhisiMcittA pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAiM lUhei ' zivabhadrakumAra kA jaba ThATha bATa ke sAtha rAjyAbhiSeka ho cukA - taba isake bAda usane usake zarIra ko pakSmala sukumAra surabhi zATikA se komala suvAsita vastra se poMchA. 'lahettA saraseNaM' evaM jaheba jamAlissa alaMkAro tava jAva parukkhagaM piva alaMkiyavibhUsiyaM karei ' poMchakara phira usane zarIra para gozIrSacandana kA lepa kiyA isa prakAra jaisA jamAli kA alaMkAra karanA kahA hai, usI prakAra se yahAM para zivabhadrakumAra ke alaMkAra hone ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye. rAjAne yAvat kalpavRkSa ke jaisA use alaMkRta vibhUSita kara ke banA diyA arthAt jaba vaha vividha prakAroM ke alaMkAroM se vibhUSita ho cukA. taba vaha kalpavRkSa rAjyAbhiSeka karAyai-rAjaya pada para tene sthApita karavAne mATe tene snAna zabyu abhisiMcittA pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAi lUhei " A rIte abhiSeka karAvyA pachI temaNe tenA zarIrane rUMvATInA jevAM kAmaLa mane sugaMdhayukta vastra vaDe sUtra "lUhettA saraseNa evaM jaheva jamAlissa alaMkAro taheva jAr arparukkhagaMdhiva alaMkiyavibhUsiya karei " zarIrane chIne temaNe tenA zarIra para gAzISa candananA lepa karyAM. tyAra khAda tene vividha alakArAthI vibhUSita karavAmAM AvyA. jamAlinA alaMkArAnA varNana jevuM ja zivabhadranA alaMkAronuM paNa varNana samajavu, ziva rAjAe tene evA tA alaMkArothI vibhUSita karyuM ke te kalpavRkSanA samAna zelavA lAgyA zrI bhagavatI sUtra : 9 ,
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u09 sU0 1 zivarAmarSicaritanirUpaNam 325 aJjaliM kRtvA zivabhadraM kupAra yuvarAja jayena vijayena varddha yati, 'baddhAvettA tAhi ivAhi, kaMtAhi piyAhi jahA uvavAie koNiyassa jAva paramAuM pAlayAhi' varddhayitvA tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH, yathA auSapAtike kUNikasya pratipAdita tathaiva zivabhadrasyApi pratipattavyam , yAvat manojJAbhiH manomAbhiH vAgabhiH ana, varatam abhinandaMzca abhiSTuvaMzca evamAvAdIt jayajayananda ! jayajaya bhadra ! jayajayananda ! bhadraMte, ajitaM jaya, jitaM pAlaya, jitamadhye basa, ajitaM ca jaya zatrupakSa, jitaM ca pAlaya mitrapakSam , jitavighno'pi ca vasa tat deva ! svajanamadhye indraina devAnAm, candraiva tArANAm , dharaNaina nAgAnAm , bharataica manuSyANAm , jaisA jacane laga gayA. isa ke bAda usane donoM hAtha jor3akara namaskAra kiyA aura usa zivabhadra rAjA ko jaya vijaya zabdoM se badhAi dI. 'baddhAvettA tAhiM iTAhiM, kaMtAhiM, piyAhiM jahA udhavAie koNiyassa jIva paramAuM pAlayAhi' vadhAI dekara phira usane una iSTa, kAnta, priya, yAvat manojJa evaM manoma vacanoM dvArA jaisA ki aupapAtika sUtra meM kUNika rAjA ke liye diyA hai vaisA hI zubhAzIrvAda zivabhadra ko diyA-aise hI vacanoM dvArA usane usakA abhinandana evaM stavana karate hue kahA-'jaya jaya nanda ! jaya jaya bhadra ! jaya jaya nanda ! bhahaM te, ajitaM jaya, jitaM pAlaya, jiya madhye vasa' ajitaM ca jaya-zatrupakSako jIto, mitrapakSa kA pAlana karo, svajanoM ke bIca tuma devoM kI bIca indra ke samAna raho, tArAgaNoM ke bIca candramA ke samAna raho, nAgadevoM tyAra bAda teNe banne hAtha joDIne tene namasakAra karyA ane "tAre ja ho! tA! vi045 ," mevA nAhI tene dhAnya. " vaddhAvecA tAhiM iTAhiM kaMtAhiM, piyAhiM jahA uvavAie koNiyassa jAva paramAu pAlayAhi " tyAra bAda teNe tene A prakAranA ISTa, kAnta, priya, maneza, ane manema vacana dvArA zubhAzIrvAda dIdhAM. aupAtikasUtramAM kRNika rAjAne jevAM AzIrvAda devAmAM AvyAnuM lakhyuM che, evAM ja AzIrvAda ahIM zivabhadra kumArane ApavAmAM AvyAM, ema samajavuM jema ke- "jaya jaya nanda ! jaya jaya bhadra! jaya jaya nanda ! bhadraM te, ajita jaya, jita pAlaya, jiyamadhye vasa" "ina-! tu zatrupakSa 52 vikSya prAsa karaje mitra pakSanuM pAlana karaje, denI madhye jema Indra zobhe tema tuM svajane vacce zobhaje, tArAgaNenI vacce rahelA candranI jema tuM raheje, nAgonI vacce rahetA dharaNanI jema tuM raheje, manuSyanI vacce tuM bharatanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 bhagavatIsUtre bahUni varSazatAni, bahUni varSasahasrANi anubhava bhogAn , hRSTatuSTaH paramAyuSya pAlaya 'iTanaNasaMparibuDe hasthiNApurassa nagarassa annesiM ca bahUNaM gAmAgaranagara jAva viharAhitti kaTu jayajayasaI pauMjai' iSTajanasaMpariTato hastinApurasya nagarasya anyeSAM ca bahUnAM grAmAkaranagara yAvat sannivezakarbaTAdiSu vihara iti kRtpA jayajaya zabda prayukte / 'tae NaM se sivabhadde kumAre rAyA jAe mahayA himavaMtamalayamaMdaramahiMdasAre, caNNao jAva viharaI' tataHkhalu sa zivabhadraH kumAro rAjA jAtaH mahAhimavAn iva mahAn tathA malayaH malayAcalanAmakaH parvatavizeSaH, mandaraH-meruH, mahendraH zakrAdiH devarAjaH tadvat sAraH pradhAno yaH sa tathA bhUtvA varNakaH asya varNanam anyarAjavarNavadavaseyam , yAvat viharati-tiSThati ||muu0 1 // ke bIca dharaNa ke samAna raho aura manuSyoM ke bIca bharata ke samAna raho. aneka varSAtaka, sekaDo varSA taka, hajAroM varSoM taka tuma bhogoM koM bhogo| tathA saMtuSThacita rahakara dIrgha Ayu prApta kro| 'evaM iTThajaNa saMparibuDe hasthiNApurassa nagarassa annesiM ca varaNaM gAmAgaranagara jAva viharAhitti kaTu jaya jaya sadda pauMjaI' iSTajanoM se parivRta hokara tuma hastinApura ke aura dUsare dezoM ke grAma, nagara saniveza, karbaTa Adi koM meM sukhapUrvaka vihAra kro| isa prakAra kaha kara usane punaH jaya jaya zabda kA prayoga kiyaa| isa prakAra ke zubhAzIrvAdoM se yukta huA vaha 'se sivabhadde kumAre rAyA jAe, mayA himavaMtamalayamaMdaramahiMdasAre vagao jAva viharai' vaha zivabhadrakumAra rAjA ho gayA mahAn himavAn parvata ke samAna mahAn vaha bana gayA. malayAcala parvata, mandarasumeru evaM mahendra devarAja ke jaisA vaha rAjAjanoM meM pradhAna ho gayA. isakA varNana anyarAjAoM ke varNana ke jaisA jAnanA cAhiye ||suu01|| jema raheje. aneka varSo sudhI, seMkaDe varSo sudhI, hajAro varSo sudhI tuM bhegane bhegavyA kara ane saMtuSTa rahIne dIrdhAyu prApta kara." " evaM iTThajaNasaMpagvuiDe hathiNApurassa nagarasta annesiM ca bahUNa gAmAgaranagara jAva viharAhi tti kaTu jayajayasa pauMjai" Ta anAthI bIena (yAta thaIne) tu hastanApuranA ane bIjAM dezanAM grAma, nagara, sanniveza, karnATa AdimAM sukhapUrvaka vicarate rahe." A pramANe kahIne teNe pharIthI tene jaya pAyaryA mArIta pitAnA zumAzAha sahita "se sivabhahamAre rAyA jAe" zivadra kumAra 2 saye.. " mahayA himavaMtamalayamaMdaramahiMdasAre vaNNao jAva viraha" te mahAna himAlayana 23 mahAna 45 gayo, bharayAyata parvata, paMdara (sumeru) ane mahendranA je te rAjAomAM mukhya banIne zobhavA lAge. tenuM varNana anya rAjAonA varNana anusAra samajavuM pAsu 15 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u09 su0 2 zivarAjaniyaritanirUpaNam 327 ____ mUlam-"tae NaM se sive rAyA annayA kayAiM sobhaNaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhRttaMsi viulaM asaNapANakhAima sAimaM uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAiniyagasayaNa saMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA AmaMtei, AmaMtittA tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhAyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae teNaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM rAe. hiya khattiehiya, saddhiM viulaM asaNapANakhAimasAimaM evaM jahA tAmalI jAva sakArei, saMmANei, sakArattA, saMmANettA, taM mittaNAi jAva parijaNaMrAyANo ya khattie yasivabhaI carAyANaM Apucchai, ApucchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDucchrayaM jAva bhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkulagA vANapatthA tAvasA bhavaMti, taMceva jAva tesiM aMtiyaM muMDe bhavittA disApokkhiya-tAvasattAe pavaie'viyaNaM samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai,kappai me jAvajIvAe chaTuM taMceva jAva abhigiNhai, abhigipaNettA paDhamaM chaTrakkhamaNaM uvasaMpajittANaM viharai, taeNaM se sive rAyarisI paDhamachaTTakkhamaNapAraNagaMsi, AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhittA vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae udae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kiDhiNa-saMkAiyagaM giNhaha, giNhittA, purasthimaM disaM pokkhei, purasthimAe disAe some mahArAyA patthANepatthiyaM abhirakkhausivaM rAyarisiM abhirakkhettA jANiya, tattha kaMdANiya, mUlANiya, tayANiya, pattANiya, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 bhagavatIsUtre pupphANiya, phalANiya, bIyANiya, hariyANiya, tANi aNu jANau tikaTTha purasthimaM disaM pasarai, purathimaM disaM pasarittA jANiya, tattha kaMdANiya jAva hariyANiya tAi geNhai, geNhittA kiDhiNasaMkAiyaM bharei, bharittA, dabbhe ya, kuse ya, samihAo ya pattAmoDaM ca geNhai, geNhittA jeNeva sae uDae teNeva uvA gacchai, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM Thavei, ThavittA, vardi vaDai, badbhittA, uvalevaNasaMmajaNaM karei, karittA, dabbhasagabbhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gaMgAmahAnaiM ogAhei, ogAhittA, jalamajaNaM karei, karittA, jalakIDaM karei, karittA jalAbhiseyaM karei, karittA, AyaMte cokkhe paramasui bhUe, devaya piikayakajje dabbhasagabbhakalasahatthagae gaMgAo mahAnaIo paccuttarai, paccuttarettA, jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dabbhehiya, kusahiya, vAluyAehiya, veiM raei, raittA saraeNaM araNi mahei, mahittA, aggi pADei, pADittA, aggiM saMdhukkhai saMdhukkhittA, samihA kaTAI pakkhivai, pakkhivittA ariMga ujjAlei, ujAlittA"aggissa dAhiNe pAse, sattaM gAI samAdahe, sakahaM vakkalaM ThANaM, sijAbhaMDaM kmNddluN||1||dNdddaaruuN tahA pANaM, ahe taaismaadhe| mahuNAya, ghaeNaya taMdulehiya, aggi huNai, huNittA caruM sAhei, sAhittA, balivaissadevaM karei, balivaissadevaM karitA atihipUyaM karei, karittA, taopacchA, appaNA aahaarmaahaarei| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 102 zivarAjarSicaritanirUpaNam 329 taeNaM sive rAyarisI do caM chaTukkhamaNaM uvasaMpajittANaM vihri| taeNaM se sive rAyarisI docce chaTrakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhittA evaM jahA paDhamapAraNagaM, navaraM dAhiNagaM disaM pokkhei pokkhettA dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taMceva AhAramAhArei, taeNaM se sive rAyarisI tacaM chahakkhamaNaM uvasaMpajittANaM viharai, taeNaM se sive rAyarisI sesaM taMceva, navaraM paccatthimAe disAe varuNe mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taMceva jAva aahaarmaahaare| taeNaM se sive rAyarisI cautthaM chaTukkhamaNaM uvasaMpajittANaM viharai, taeNaM se sive rAyarisI ghautthaM chaTTakkhamaNapAraNagaMsi evaM taMzeva navaraM uttaradisaM pokkhei / uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe pasthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaM taMva jAva tao pacchA appaNA AhAramAhArei ||suu02|| chAyA-tataHkhalu sa zivo rAjA anyadA kadAcit zobhane tithikaraNadivasamuhUrta nakSatre vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upasthApayati, upasthApya mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaM rAjJazca kSatriyA~zca Amantrayati, Amantrya tataH pazcAt snAto yAvat zarIro bhojanavelAyAM bhojanamaNDape siMhAsanavaragatastena mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena rAjabhizca kSatriyaizca sArddham vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam evaM yathA tAmaliH yAvat satkArayati, sammAnayati, satkArya-sammAnya taM mitrajJAti yAvat parijanaM rAjJazca kSatriyAMzca zivabhadraM ca rAjAnam ApRcchati, ApRcchaya subahulauhIlohakaTAhakaDucchukaM yAvat bhANDakaM gRhItvA ye ime gaGgAkUlagA vAnaprasthA stApasA bhavanti tadeva yAvat teSAmanti ke muNDo bhUtvA dizAprokSakatApasatayA prabajitaH, prabajito'pi khalu san imametadrUpam abhigraham abhigRhNAti-kalpate mama yAvajjIva SaSThaM tadeva yAvat abhigraham abhigRhNAti, abhigRhya prathamaM SaSThakSamaNam upasaMpadha viharati, tataH khalu sa zivo zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre rAjarSiH prathamaSaSThakSamaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyavaruhya valkalavastranivasito yatraiva svakam uTajaM tatraiva upAgacchati, upAgatya kiDhinasAMkAyika gRhNAti, gRhItvA paurastyAyAM dizi somo mahArAjaH prasthAne prasthitam abhirakSatu zivaM rAjarSim , abhirakSya yAni ca tatra kandAni ca, mUlAni ca tvacazva, patrANica, puSpANi ca, phalAni ca, bojAni ca, haritAni ca, tAni anujAnAtu itikRtvA paurastyAM diza pramarati, prasRtya yAni tatra kandAni ca yAvat haritAni ca tAni. gRhNAti, gRhItvA kiDhinasAMkAyikaM bharati, bhRtvA darbhAca, samidhazca patrAmoTakaM ca gRhNAti, gRhItvA yatraiva svakaH uTajaH tatraiva upAgacchati, upAgatya kiDhinasAM kAyika sthApayati, sthApayitvA vedim varddha yati, varddhayitvA upalepanasaMmArjanaM karoti, kRtvA darbhasagarbhakalazahastara to yatraiva gaGgAmahAnadI tatraiva upAgacchati, upAgatya gaGgAmahAnadIm avagAhate, avagAhya jalamajjanaM karoti, kRtvA jalakrIDAM karoti, kRtvA jalAbhiSekaM karoti, kRtvA AcAntaH cokSaH parabhazucIbhUto daivatapitRkRtakAryaH darbha sagarbha kalazahastagato gaGgAyA mahAnadyAH pratyavatarati, pratyavatIrya yatraiva svakauTajaH tatraiva upAgacchati, upAgatya darmezva kuzezva bAlakAbhizca vedi racayati, racayitvA zarakeNa araNiM mathnAti, mathitvA agni pAtayati, pAtayitvA agni saMdhukSa samitkASThAni prakSipati, prakSipya agnimujjvAlya, agne dakSiNe pAzrve saptAGgAni samAdadhAti, tadyathA-sakathAm 1, valkalam 2, sthAnam 3, zayyAbhANDam 4, kamaNDalum 5, daNDadAru 6, tathA''tmAnam 7, atha tAni samAdadhAti, madhunAca ghatena ca taNDulaizca agni juhoti, hutvA caruM sAdhayati, sAdhayitvA balivaizvadevaM karoti kRtvA atithipUjAM karoti, kRtvA tataHpazcAt AtmanA AhAramAharati / tataH khalu zivo rAjarSiH dvitIyaM paSThakSapaNam upasaMpadya viharati, tataHkhalu sa zivo rAjarSiH dvitIye SaSThakSapaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyavaruhya evaM yathA prathamapAraNe, navaraM dakSiNAM dizaM prokSati, prokSya dakSiNasyAM dizi yamo mahArAjaH prasthAne prasthitaM veSa tadeva AhAramAharati / tataH khalu sa zivo rAjarSiH tRtIyaM SaSThakSapaNam upasaMpadya viharati, tataHkhalu sa zivo rAjarSiH, zeSaM tadeva navaraM pazcimAyAM dizi varuNo mahArAjaH prasthAne pasthitaM zeSaM tadeva yAvat-AhAramAharati / tataHkhalu sa zivo rAjarSiH caturtha SaSThakSapaNapAraNake, evaM tadeva, navaram uttaradizaM prokSati, uttarasyAM dizi vaizramaNo mahArAjaH prasthAne prasthitam abhirakSatu zivam , zeSaM tadeva yAvat , tataHpazcAt AtmanA AhAramAharati // 2 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 331 ___TokA-'taeNaM se sive rAyA annayA kayAI sobhaNaMsi tihikaraNadivasamuhuttanakhattaMsi viulaM asaNapANakhAimasAimaM uvakkhaDAvei' tataH khalu sa zivo rAjA anyadA kadAcit zobhane tithikaraNa divasamUhUrtanakSatre vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upaskArayati-nirmApayati 'uvakkhaDAvettA mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA ya AmaMtei, AmaMtettA' upaskAryanirmApya mirajJAtininakasbajanasambandhi-parijanaM rAjJazca kSatriyAMzca Amantrayati, Amantrya 'tao pacchAhAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMtavaMsi suhAsaNavaragae teNaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM rAehiya khattiehi ya saddhi' tataH 'taeNaM se sive rAyA' ityAdi / TIkArtha-'taeNaM se sive rAyA annayA kayAiM sobhaNaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhurtasi viulaM asaNapANakhAimasAimaM uva kkhaDAbei' isake bAda usa zivarAjA ne anyadA kadAcit zubha tithi, zubha karaNa, zubha divasa, zubha nakSatravAle muhUrta meM vipula azana, pAna, khAdima evaM svAdimarUpa cAra prakAra kA AhAra taiyAra karavAyA, 'uvakkhaDAvettA mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNaM rAyANo ya khattiyA ya AmaMtei, AmaMtettA' cAroM prakAra kA AhAra taiyAra karavA karake phira usane mitrajanoM ko jJAtijanoM ko apane janoM ko sambandhiyoM ko evaM parijanoM ko tathA rAjAoM ko AmaMtrita kiyA. AmaMtrita karake 'tao pacchA bahAe jAca sarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDasi suhAsaNavaragae teNaM mittaNAiniyagasayaNasaMbaMdhi "taeNa se sive rAyA " tyAhaTIkArtha-"taeNa se sive rAyA anayA kayAI sobhaNasi tihikaraNa. divasanakkhattamuhurtasi viula asaNapANakhAimasAima uvakkhaDAvei" tyAra bAda koI eka zubha tithi, zubha karaNa, zubha divasa ane zubha nakSatravALA muhUrtamAM te zivarAjAe vipula AhAra, pAna, khAdya ane svAda rUpa cAra prajAna lA tayAra 42|0yaaN. " uvarakhaDAvettA mittaNAiniyagasayaNasaMvadhi parijaNa rAyANo ya khattiyAya Amatei" yA2 prAranA mAhAra tayAra pAna teNe pitAnA mitrajanane, jJAtijanone, svajanene, saMbaMdhIone, parijanone, sAmAna bhane kSatriyAna bhavAnu mAtra mA.yu. " AmatettA tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavasi suhAsaNavaragae teNa mitaNAiniyagasayaNasaMbaMdhi parijaNeNa rAehi ya khattipahi ya saddhiM " tyA2 mA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhagavatIsUtre pazcAt snAto yAvat kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcitaH zuddhapravezyAni mAGgalyAni vastrANi pravaraparihitaH alpamahA_bharaNAlaGkRtazarIro bhojanavelAyAM bhojanasamaye bhojanamaNDape sukhAsanavaragataH tena mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena rAjabhizca kSatriyaizca sArddham 'vipulaM asaNapANakhAimasAimaM evaM jahA tAmalI jAva sakArei, saMmANei' vipulaM pracuram azanapAnakhAdimasvAdimam evaM pUrvoktarItyA yathA tAmaleH prakaraNe tRtIyazatake prathamoddezake pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyaM yAvat-sa zivo rAjA sarvAn satkArayati sammAnayati parijaNeNaM rAehi ya khattiehi ya saddhiM' phira usane snAna kiyA, kAka Adi pakSiyoM ke liye anna kA bhAgarUpa bali karma kiyA, kautuka, maMgala, prAyazcitta kiyA, bAda meM zaddha bhojanamaMDapa meM praveza yogya mAMgalika vastroM ko acchI prakAra se pahirA, veza kImatI alpa bhAravAle AbhUSaNa pahire, isa prakAra se alaMkRta zarIra hokara vaha bhojana samaya meM bhojana maMDapa meM sukhAsana para Akara baiTha gayA aura usa AmaMtrita mitra, jJAti, nijaka svajana sambandhi parijana ke sAtha, rAjAoM ke sAtha evaM kSatriyoM ke sAtha 'vipulaM asaNapANakhAimasAimaM evaM jahA tAmalI jAva sakArei sammANeha' usa vipula, anazana pAna khAdima svAdima rUpa caturvidha Ahora ko kiyA isa viSaya kA kathana tAmalI ke prakaraNa meM tRtIya zataka meM prathamoddezaka meM jaisA kahA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye. yAvat usa ziva rAjAne teNe snAna karyuM, kAgaDA Adine mATe annane vibhAga alaga karavA rUpa balikarma karyuM, kautuka, maMgala ane prAyazcitta vidhi patAvI, tyAra bAda bhajanamaMDapamAM pravezavA gya mAMgalika vastrone paridhAna karyA, ati kImati paNa a95 bhAravALAM AbhUSaNethI zarIrane vibhUSita karyuM, A rIte suMdara vastro ane alaMkArothI susajijata thaIne te bhejanane samaye bhejanamaMDapamAM AvIne eka uttama sukhAsana para birAjamAna thaI gayuM. teNe te AmaMtrita mitro, jJAtijano, svajane, saMbaMdhIo, parijane, rAjAo ane kSatriya sAthe mesIna " vipulaM asaNapANakhAimasAima evaM jahA tAmalI, jAva sakArei, sammANei" a vidhuta mazana, pAna mAdha mane 2vA 35 yatuvidha mADA2 ArogyA. A viSayane anulakSIne trIjA zatakanA pahelA uddezAmAM tAmalInA prakaraNamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. te ziva rAjAe te sau AmaMtritene satkAra karyo ane sanmAna karyuM," A sUtra pATha paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sa02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 333 ca, 'sakArettA saMmANettA taM mittaNAi jAva parijaNaM rAyANo ya khattieya sivabhaI ca rAyANaM Apucchai' satkArya saMmAnya yAvat tasyaiva mitrAdikasya rAjJAM kSatriyANAM ca purataH zivabhadra kumAra rAjye sthApayitvA taM mitrajJAti yAvat svajanasambandhiparijanAn rAjJazca kSatriyAMzca zivabhadraM ca rAjAnam ApRcchati, 'ApucchitA subahuM lohIlohakaDAhakaDunchuyaM jAva bhaMDagaM gahAya ye ime gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavaMti, taMceva jAva tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavvaie' ApRcchaya subahu lauhIlauhakaTAhakaTucchukaM yAvat tAmrakaM tApasabhANDakaM gRhItvA ye ime pUrvoktA gaGgAkUlagAH vAnaprasthAstApasA bhavanti, tadeva pUrvoktavadeva yAvat teSAmantike muNDo bhUtvA dizAprokSakatApasatayA pravajitaH, 'pancaie'viSaNaM Agata una sabakA satkAra kiyA, aura sanmAna kiyA. 'sakArettA saMmmAnettA taM mittaNAi jAva parijaNaM rAyANo ya khattie ya sivabhaI ca rAyANaM ApucchaI' saba kA satkAra sanmAna kara ke yAvat usI mitrAdika rAjAoM ke evaM kSatriyoM ke samakSa ziva bhadrakumAra ko rAjya meM sthApita kiyA-sthApita kara ke phira zivarAjA ne mitra jJAti yAvat svajana saMbaMdhi parijanoM se rAjAoM se, evaM kSatriyoM se tathA zivabhadra rAjA se pUchA-'ApucchittA subahu lohI-lohakaDAha-kaDucchuyaM jAva bhaMDagaM gahAya je ime gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavaMti taM ceva jAva tesiM atie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavaie' pUchakara vaha taiyAra kiye hue una lohI lohakaTAi evaM kara chalI Adi tApasa yogya upakaraNoM ko lekara gaMgA taTavAsI una vAnaprasthoM ke pAsa pahu~cA vahAM pahu~ca kara usane una ke pAsa muMDita " sakArettA saMmANettA taM mittaNAi jAva parijaNa rAyANo ya khattie ya sivabhaha ca rAyANa Apucchai" sInA sa42 tathA sanmAna rIne tethe potAnA mitro, jJAtijanone, svajanene, saMbaMdhIone ane parijanene tathA rAjAene ane kSatriyone tathA zivabhadra rAjAne pUchayuM-eTale ke tApasa pratrajyA mA 12 421 // mATe tebhanI anumati mA. " ApucchittA" temanI manumati bhagavAna " subaha lohI-lohakaDAha-kaDunchayaM jAva bhaMDagaM gahAya je ise gaMgAkUlagA vANapatthA tAvasA bhavaMti taM ceva jAva tesiM aMtie muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavvaie" pothI / tayAra 42rAvesa tavA, 4AhI. kaDachI, tAMbAnuM kamaMDaLa Adi laIne te gaMgAtaTavAsI te vAnapraratha tApa pAse pahoMcI gayo. tyAM pahoMcIne teNe dizA prekSI tApasanI pAse khaMDita ne zi27 5 31 dIkSA 2012 4rI bIdhI. " pavvaie vi zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 bhagavatIsUtre samANe ayame yAvaM abhiggahaM abhigiNDai'--pravrajito'pi ca rUlu san imametadrUpam abhigraham abhigRhNAti-'kappai me jAyajjIvAe chaTheM taMceva jAya abhiggahaM abhigiNhitA paDhamaM chaTukkhamaNaM upasaMpajjittANaM viharaI' kalpate-yujyate, mama yAvajjIva-jIvanaparyantam paSThaSaSThena tadeva-pUrvottarItyaiva yAvat anikSiptena dizAcakravAlena tapaHkarmaNA urvavAhU pragRhya pragRhya yAvad vihartumityAdirItyA abhigraham abhigRhNAti, abhigRhya prathamaM SaSThabhaktattapaHupasaMpadya svIkRtya biharati-tiSThati / 'tae NaM se sive rAyarisI paDhamakkhamaNa pAraNagaMsi AyA. vaNabhUmIo pacoruha i, pacoruhittA vAlavatthaniyAthe jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai tataH khalu sa zivo rAjarSiH prathamaSaSThakSapaNapAraNe AtApanabhUmitaH pratyavarohati, avatarati, pratyavaruhya-avatIrya, dakalavastranivasitaH valkalanirmitaM vastraM nivasitaM parihitaM yena sa vAlkalavastranivAsitaH, yatraiva svakaH uTajaH-parNakuTI hokara dizAprokSaka tApasarUpa se dIkSA dhAraNa kI 'pancaie vi yaNaM samANe ayameyArUvaM abhirAhaM abhigiNhai dIkSA dhAraNa karate hI usane aisA abhigraha le liyA ki aba mujhe kappazme jAvajIcAe chaTuM taM ceva jAva abhiggahaM abhigiNhai ' janmaparyanta cha? cha tapasyA karanA hI yogya hai / ataH usane utta tapasyA ko karanA prAraMbha kara diyA isa prathama chaha kI tapasyA meM jaisA ki pahile kahA gayA hai usane dizA cakravAla tapaH karma kiyA-donoM hAtha Upara kiye 'taeNaM se sive rAyarisI paDhama chaTTakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhaI' isake bAda jaba usa zivarAjaRSi kI prathama cha? tapasyA kI pAraNA karane kA dina AghA. taba vaha AtApana bhUmi se nIce utara kara apanI jahAM jhoMpaDI thI vahAM AyA-jhopaDI meM Ane ke pahile usane yaNa' samANe ayame yArUva abhigAha abhigiNDada" dIkSA 24002 zara to me maniAS pA25 4 " kappai jAvajjIvAe cha8 taMceva jAva abhigAha abhigiNhai" vanaparyanta hu74 3rI. 74nI tapasyA 62 bhayAna huM bane hAtha UMcA karIne AtApanA laIza ane pAraNAne divase amuka dizAmAMthI ja phaLAdi lAvIne pAraNuM karIza." A prakAranuM dizAcakavAla nAmanu ta5 terI mAdhavA bhAMDayu. " taeNa se sive rAyarisI paDhamachadrakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai" zata za204binA paDe chaThanA pAraNAno divasa AvI pahoMce. tyAre te AtApanA bhUmi parathI nIce utaryo teNe valkala (jhADanI chAlanA vastro dhAraNa karyA ane te potAnI jhUMpaDImAM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 335 AsIt tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM giNhai, giNhittA purasthimaM disaM pokkhei' upAgatya kiDhinasAMkAyikaM-kiDhinayoH vaMzamayatApasabhAjanavizeSayoH sAMkAyika-bhArodvahanayantram . 'kAvaDa' iti bhASAprasiddham vaMzanirmitapAtravizeSam gRhNAti, gRhItvA paurastyAM-pUrva dizaM prokSati-jalAdinA siJcati, 'purathimAe disAra some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau siva rAyarisiM' paurastyAyAH pUrvasyAH dizaH somo mahArAjaH prasthAne prasthitaM dharmasAdhane pravRttam abhirakSatu zivaM rAjarSim , 'abhirakkhittA, jANiya tattha kaMdANiya, mUlAgi ya, tayANi ya, pattANi ya, puSpANi ya, phalANi ya, bIyANi ya, hariyANi ya, tANi jANa u tikaTTu purasthimaM disaM pasarai' abhirakSya yAnica tatra kandAni ca, chAlarUpa batroM ko pahira liyA thA 'uvAgacchittA kiDhiNasaMkAithaga giNhai' vahAM Ate hI usane vAMsA kI paMcoM se bane hue pAtra vizeSa ko apane hAtha meM uThAyA-uThAkara phira vaha pUrvadizAkI ora calane ko taiyAra huA. isake pahile usane usa dizA kI ora jala DAlakara usakA progchana kiyA. progchana karake phira usane aisA kahA ki 'purasthimAe disAe some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sive rAparisiM' pUrvadizA ke lokapAla soma mahArAja dharmasAdhana meM pravRtta hue mujha zivarAjaRSi kI rakSA kreN| 'abhirakkhittA jANiya tattha kaMdANi ya, mUlANi ya, tayANi ya, pattANi ya, puSphANi ya, phalANi ya, bIyANi ya, hariyANi ya, tANi aNujANau tti ka? purathimaM disaM pasaraha' rakSA kara ke phira ve mujhe AjJA deveM ki usa dizA meM jitane bhI sAvyA. "AgacchittA kiDhiNasaMkAiyA giNhai" tyA bhAvAne to vasanI saLIomAMthI banAveluM eka kiThina nAmanuM pAtravizeSa potAnA hAthamAM lIdhuM ane te pUrva dizA tarapha phalAdinI zodhamAM javAne nIkaLI paDaye. te dizAmAM AgaLa vadhatA pahelAM teNe te dizA tarapha jalanuM siMcana karIne pUrva dizAnA sopAla sebha. bhaDAna mA pramANe prArthanA rI- "purathimAe disAe se|me mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM rAyarisiM " " shaan| adhipati evA he soma mahArAja ! dharmasAdhanamAM pravRtta thayelA evA A zi124 binu sa2kSA 423. " abhirakkhittA jANiya tattha kaMdANi ya, mUlANi ya, tayANi ya, pattANi ya, pupphANi ya, phalANi ya, bIyANi ya, hariyANi ya, tANi jANautti ka purathima disa pasarai"soma sApAsa ! pUrva dizAmAMthI je kaI kanda, mULa, chAla, pAna, kula, phaLa, khIja ane zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhagavatIstre mUlAni ca, tvacAzca, patrANi ca, puSpANi ca, phalAni ca, bIjAni ca, haritAni ca, tAni grahItum anujAnAtu anujJAM dadAtu iti kRtvA-ityuktvA paurastyAM pUrva dizaM prasRtya yAni ca tatra kandAni ca. yAvat-mUlAni ca, tvacAzca, patrANi ca, puSpANi ca, phalAni ca, bIjAni ca, haritAni ca, tAni gRhNAti, 'giNhittA kiDhiNasaMkAiyaM bharei, bharettA, dabbheya, kuseya, samihAoya, pattAmoDaM ca geNhai' tAni kandAdIni gRhItvA kiDhinasAMkAyika-vaMzanirmitapAtravizeSa bharati-kandAdibhiH paripUrayati, kiDhinasAMkAyikaM bhRtvA-paripUrya, darbhAzca mUlasahitAna-kuzAMzcachinnamUlAn da nityarthaH, samidhazca-havanayogyakASThakhaNDAni, patrAmoTakaMcataruzAkhAmoTitapatra gRhNAti 'givhittA' jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM ThaveI darbhAdikaM gRhInyA, yatraiva svakaH uTajaHjo kanda hoM, mUla hoM, chAla hoM, patra hoM puSpa hoM, phala hoM bIja hoM, aura harita vanaspati hoM-una saba ko meM lelU-isa prakAra kaha kara vaha usa dizA kI ora cala diyA 'pasarittA jANiya tattha kaMdANiya jAva hariyANi ya tAi geNhaha' calakara usane usa dizAvartI jitane kaMda yAvat harita padArtha the-una sabako le liyA. 'gimihattA kiDhiNa. saMkAiyaM bharei' lekara arthAt uThAkara phira usane una saba ko usavaMza nirmita pAtra vizeSa meM rakha liyA isake bAda usane mUla sahita darbho ko chinna mUlavAle kuzoM ko, havana yogya lakaDiyoM ke Tukar3oM ko aura vRkSoM kI zAkhAoM ko jukAkara toDegaye patroM ko liyA. gimhittA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchada' lekara phira vaha jahAM apanI jJopaDI thI vahAM para calA AyA. 'uvAgacchittA kiDhiNasaMkA lIlI vanaspati maLI zake, te grahaNa karavAnI Apa mane anumati Ape" A pramANe soma lekapAlane prArthanA karIne teo pUrva dizA tarapha gayA. " pasarittA jANiya tattha kaMdANi ya, jAva hariyANi ya tAI geNhAi" pUrva dizAmAM jaIne, te dizAmAMthI je je kanda Adi lIlI vanaspati parvatanA pahA bhanyA, tato sIghai. " gihittA kaDhiNasaMkAiya' bharei" bhane te padArthone teNe te vAMsa nirmita pAtra vizeSamAM bharI lIdhAM. tyAra bAda teNe mULa yukta darbhane, chinnamULavALAM kuzane ane havanane gya samidhane (havanamAM hAmavAne cagya kAThene) grahaNa karyA, ane vRkSonI zAkhAone nIce nabhAvIna pAna tayAM. "gittiA jeNeva sae uDae teNeva uvAgaccha" // unhahisAbhazrIna sanata potAnI paDImA ch| 3." uvAgachittA kiDhiNasakAiyaga' Thavei" tyA bhAvAne te te sanimita pAtra vizeSane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 337 parNakuTI AsIt tatraiva upAgacchati, upAgatya kiDhinasAMkAyikaM sthApayati, 'ThavettA, vedi vaDDhei, baDittA uvaleSaNasaMmajjaNaM kare' kiDhinasAMkAyikaM sthA. payitvA vedikAM barddhayAte-pramArjayati, varddhayitvA-pramAya upalepanasaMmArjana karoti, tatra gomayAdinA upalepalepanam , saMmArjana-saMmArjanikayA zodhanam , 'ucalevaNasaMmajjaNaM karittA dabbhasagambhakalasahatthagae, jeNeva gaMgAmahAnaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gaMgAmahAnaiM ogAhei' upalepanasaMmArjanaM kRtvA darbhasagarbhakalazahastagata:-dauM : sagarbhIyuktaH kalazo hastagato yasya sa tathAvidha: san yatraiva gaGgAmahAnadI AsIt-tatraiva-upAgacchati, upAgatya mahAnadIm avagA. hate snAtuM gaGgAM pravizati, 'ogAhettA jalamajjaNaM karei, karettA, jalakIDa karei' gaGgAM mahAnadIm avagAhya-pravizya jalamajjanaM-jalAntavuDanaM karoti, kRtvA, jala. krIDAM-jale itastatastaraNarUpAM karoti, 'karettA, jalAbhiseyaM karei, karettA, iyagaM Thavei' vahAM Akara ke usane usa vaMzanirmita pAtra ko eka ora rakha diyA 'ThavettA vedi vaTTaI' rakha kara usane vedI ko sApha-jhADakara svaccha kiyA. 'vattiA uvalevaNasaMmajjaNaM kareha' svaccha karake phira usane use gobara Adi se lIpA, phira use buhArI se yuhArA, 'uvale. saMmajjaNaM karittA bhasagambhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmAnaI teNeva uvAgacchai ' lIpane aura buhArane ke bAda phira vaha darmayuktakalaza ko hAtha meM lekara gaMgA mahAnadI kI ora calA 'uvAgacchittA gaMgA mahAnaI ogAhei' vahAM pahuMca kara usane usa nadI meM nahAne ke liye praveza kiyA, 'ogAhettA jalamajjaNa karei' praveza karate hI usane pahile usameM DubakI lgaaii| 'karetA jalakIDaM karei' DubakI lagA kara phira vaha kucha samayataka usa meM idhara udhara tairA. 'karettA jalAbhisepaM mera mA 52 bhUmI hIdhu. "ThavettA vedi vaDDhai " tyA2 mA to vahIna pANIIna sA 42. "vaDhittA uvalevaNasamajjaNa karei" tyA2 mA to tIna sIpI pIne vana 42vAne yogya manAvI. "uvalevaNa samajjaNa karittA dabbhasagambhakalasahatthagae jeNeva gaMgAmahAnaI veNeva uvaagrANa * vedikAne lIMpIgUMpIne, hAthamAM darbhayukta kaLaza grahaNa karIne teNe / mahAnahI ta23 prayAya ayu. "uvAgacchittA gaMgA mahAnaI' ogAhei" tyA pacAna ta / mahA nahIna prama taya. " ogAhenA jalamajjaNa karei, " pAma tarI paDela to tethe tabhai isii mArI, "karettA jalakIDa kareha" tyA2 mA tabhA thADI 12 sudhI sist za-mAma tabha tayA, "karettA jalAbhiseya' karei" tyA2 mA tae pAtAnA bharata para pAya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre AyaMte, covakhe paramasuibhUe, devayapitikayakajje' jalakrIDAM kRtvA, jalAbhiSekaMmastakopari jalakSaraNaM karoti, kRtvA, AcAntaH-kRtAcamanaH cokSaH-dhUlyAdidravyAphnayanAt pavitrIbhUtaH, ataeva paramazucibhUtaH, daivata-pitRkRtakAryaH daivatAnAM pitRNAMca kRtaM kArya jalAJjalidAnAdikaM yena sa tathAvidhaH san 'danbhasagambhakalasahatkSagae, gaMgAo mahAnaIo paccuttarai' darbhasagarbhakalazahastagataH-darbhayukta kalazasahitaH gaGgAyA mahAnadyA pratyuttarati-bahinicchati 'paccuttarettA, jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, dabbhehiya, kusehiya, vAluyAehi ya, veI raei, raittA, saraeNaM araNiM mahei' gaGgAyA mahAnadIto nisRtva yatraiva svako nijaH, uTajaH-parNakuTI AsIt , tatraida-upAgacchati, upAgatya, darbhezva-samUlaiH; kuzezva-nimUlaiH, vAlukAbhizca vedi racayati, racayitvA zarakeNa nirmanthanakASThena araNi nirmanthanIyakASThaM manAti-gharSayati, 'mahettA, aggi pADei, pADettA, aggi karei ' taira kara usane apane mAthe para pAnI DAlA. pAnI DAlakara 'AyaMte, cokkhe, paramasuibhUe deva ya pitikayakajje' Acamana kiyA, (aMjalI meM pAnI lekara piyA) isa prakAra dhUli Adi ko apane zarIra Upara se haTAne se paramazucibhUta hue usane pitaroM ko evaM devatAoM ko jalAMjali Adi dene rUpa kArya kiyA. phira vaha darbhayukta kalaza ko hAtha meM liye hue hI gaMgA mahAnadI meM se bAhara nikala AyA. 'paccuttaretA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai' nikala kara vaha jahAM apanI jhopaDI thI. vahAM para AyA. 'uvAgacchittA dabhehi ya kusehiya vAluyAe hi ga veI raei, raittA saraeNa araNiM mahei' vahAM A karake usane samUla do se, nirmUla koM se aura bAlukA se vedI kI racanA kI, racanA kara zaraka senirmathana kASTha se-dUsare nirmanthanIya kASTha ko ghisA, 'mahettA aggi nAyu. " Ayate, cAkkhe paramasuibhUe deva ya pItikayakajje" tyA2 pAhato Acamana karyuM. A rIte zarIra parathI mela Adi dUra thavAne kAraNe parama zacita thayelA te zivarAjarSie devatAone tathA pitRone jalAMjali arpaNa karI. tyAra bAda darbhayukta kalazane hAthamAM laIne te mahAnadI gaMgAmaathii bhaDA2 naye.. "paccuttarettA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchaI" mahAra nIjAna ta pAtAnI 5bhA paach| zyA. " uvAgacchittA dabbhehi ya, kusehiya, bAluyAehi ya veI raei, raittA saraeNa araNiM mahei" tyAM sAvA to samULa darbho, nirmULa kuze ane vAlukA (retI) nI madadathI tema karavAnI vedI banAvI. A rIte vedInI racanA karIne teNe nimathana kASTa vaDe bIjA nirmathana kASThane ghasyuM. (je lAkaDAMone ghasavAthI agni prakaTe che te lAkaDAne zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjarSicaritanirUpaNam 339 saMdhukkhei' zarakeNa araNi mathitvA agni pADayati-utpAdayati, pADayitvA, agni saMdhukSayati-uddIpayati, 'saMdhukkhettA, samihA kaTThAI pakkhivai, pakkhivittA aggi ujjAlei, ujjAletA'-agnisaMdhukSya uddIpya samitkASThAni pakSipati, prakSipya agnim ujjvAlayati, ujjvAlya tataH kimityAha-'aggissa dAhiNe pAse, ityAdi, 'aggissa dAhiNe pAse' agnezva dakSiNe pArtha 'sattaMgai samAdahe' saptAGgAni agre vakSyamANasvarUpANi samAdadhAti sthApayati' 'sakahaM, vakalaThANaM' sakathAtatsamayaprasiddhamupakaraNavizeSam, valkalaM-vRkSatvacAm, sthAna-jyotiHsthAnam dIpapAtrasthAnaM vA, 'sijjAbhaMDakamaMDalu' zayyAmANDam-zayyopakaraNam , kamaNDalaM tApasa-jalapAtram, 'daMDadAruM tahappANaM' daNDadAraM-kASThadaNDa tathA AtmAnaM svakam pADei' ghisa kara usane agni ko usameM se taiyAra kiyA bAhara nikAlA -'pADetA aggi saMdhukkheha' agni ko utpanna kara ke usane use dhokA, 'saMdhukkhittA samihAkaTThAI pakkhivaI' dhoMkakara usane lakaDikoM ke choTe 2TukaDoM ko usa agnimeM DAlA. 'pakkhivittA aggiM-ujjAleha DAlakara usane usa agni ko khUba prajjvalita kiyA bAda meM 'aggissa dAhiNe pAse' ityAdi. usane upsa agni ko dakSiNa dizA ke pAsa meM ina sAta aMgoM ko sthApita kiyA- 'sakaha, vakalaM ThANa' sakathA ko-upakaraNa vizeSa ko, valkala-chAla ko, sthAna-jyotiHsthAna athavAdIpapAtrasthAna ko, 'sijjAbhaMDa, kamaMDala' zayyA-bhANDa ko-zayyo pakaraNa ko kamaNDalu ko-tApasajalapAtra ko, 'daMDadAru, tahappANaM' daNDadArU-kASTha daNDa ko tathA apane Apa ko isa prakAra se ina vastuoM nimathana kASTha kahe che. sAmAnya rIte araNInAM lAkaDAM A kArya mATe 1521ya che.) " mahettA aggi pADei" mA zata me ThAna ghasIna tarI mami peTAvya.. " pADetA aggiM saMdhukkheiga tyA2 pachI sA bhudhIra mAnine patita the' sadhukkhitA samihAkaTTAI pakkhibai " yA2 mA tI tamA sabhidhI nAlyA. "pakkhivittA agiMga ujjAlei" mArIta sabhidhA DAbhAta taNe abhine bhUma / pratita 4o. tyA2 mA " agirasa dAhiNe pAse" chatyAhi. tethe mazinI dakSiNa dizA ta23 nIyanI sAta prtu| bhUhI- "sakaha, vakkala, rANa" (1) sayA-65425 vizeSa (1), (2) vakala-chAlanAM va, (3) sthAna eTale ke jyoti sthAna athavA dIpapAtra sthAna, "sijjAbhaMDaM, kamaMDaluM" (4) zayyAmAM-zayyAnAM 54265 (5) bha3 ( pAtra), "daMDadArU', tahappANaM (6) 4 nirmita mA cha paratAna agninI dakSiNa dizAmAM goThavIne sAtame pote paNa eja dizAmAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 bhagavatIsUtre ityarthaH 'ahe' atha 'tAI' etadvastUni 'samAdahe' samAdadhAti sthApayati, sthApayitvA 'mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehi ya, aggi huNai, huNittA caruM sAhei, sAhenA balivaissadevaM karei, karettA atihipUyaM karei' madhunA ca, ghRtenaca, taNDulaizca agni juhoti-madhvAdikam agnau prakSipatItyarthaH, agni hutvA caruM sAdhayatiniSpAdayati, caruH-bhAjanavizeSa statra pacyamAnadravyamapi carureva taM cakraM bali. mityarthaH, randhayati, caruM sAdhayitvA balivaizvadevaM karoti-vAyasAdibhyo'nnAdidAnaM karotItibhAvaH, balivaizvadevaM kRtvA atithipUjAm-atitheH-abhyAgatasya pUjAmannAdidAnarUpAM karoti, 'karettA tao pacchA appaNA AhAramAhArei' atithi. pUjAM kRtvA tataH pazcAt AtmanA-svayam AhAram Aharati-karoti / 'tae NaM se sive rAyarisI doccaM chaTakkhamaNaM uvasaMpajjittANaM viharai' tataH khalu sa zivo ko rakhA. rakhane ke bAda 'mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehiya aggi huNai' huNittA caruM sAhei, sAhittA palivaissadevaM karei, karettA atihipUrya karei ' usane madhu se, ghata se aura tanduloM se agni kA havana kiyA ina cIjoM ko usane agni meM DAlA. agni kA homa kara usane carU ko niSpanna kiyA. caru nAma pAtra vizeSa kA hai. usa meM pakAye hue dravya ko bhI caru kahA jAtA hai / isa caru ko-bali ko usane rAMdhA, rAMdha kara ke vaizvadeva ko bali dI arthAt kAka Adi koMke liye annAdi pradAna kiyA. vaizvadeva ko bali dene ke bAda phira usane atithi kI pUjA kI-arthAt abhyAgata ke liye bhojana karAyA. 'karettA to pacchA appaNA AhAramAhArei' bhojanAdi karAne ke bAda phira usane svayaM AhAra kiyA. 'taeNa se sive rAyarisI docca chaTTakkhamaNaM mesI gayI. tyA2 mAha te mahuNA ya, ghaeNa ya, taMdulehi ya, agi huNai, haNittA caru sAhei, sAhittA balivaissadevaM karei, karettA atihipUya karei" madha, ghI ane tAMdulanI agnine Ahuti ApI, A cIjone homIne teNe carane tiyAra karyo. eka prakAranA pAtravizeSane caru kahe che. ahIM temAM pakAvelA dravyane caru kahela che. A pramANe carumAM rAdhIne teNe vaizvadeva bali arpaNa karyo eTale ke kAgaDAdine anna pradAna karyuM. tyAra bAda teNe atithinI yan zAna 43 matithina bhAuyA. ' karettA tao pacchA appaNA AhAramAhArei" tithina mAna bhAuyA mAha to mAna 29. "taeNa' seve si rAyarisI docca chaTukkhamaNa uvasaMpajjittANa viharai" deta ziva zo jIta 724nI ArAdhanA za3 4rI. " taeNa' se sive zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za0 11 u0 9 sU0 2 zivarAjaSicaritanirUpaNam 341 rAjarSiH dvitIyaSaSThakSapaNaM SaSThabhaktatapaH upasampadya-aGgIkRtya khalu viharatitiSThati, 'taeNaM se sive rAyarisI docce chaTakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai' tataH khalu sa zivo rAjarSiH dvitIye SaSThakSapaNapAraNake SaSThatapaH pAraNasamaye AtApanabhUmitaH pratyavarohati-avatarati, 'paccoruhettA, evaM jahA paDhamapAraNagaM' AtApanabhUmitaH pratyavaruhya-avatIya, evaM-pUrvoktarItyA yathAprathamapAraNake pratipAditaM tathaiva atrApi dvitIyapAraNa ke pratipattavyam , kintu'navara dAhiNagaM disaM pokkhei, pokkhettA, dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM, sesaM taMceva AhAramAhArei' navaram pUrvadizAprokSaNApekSayA vizepastu dakSiNAM dizaM prokSayati-jalAdinA siJcati, prokSya jalAdinA abhiSicya, dakSiNasyAH dizaH yamo mahArAjaH prasthAne prasthitaM zeSaM tadeva-pUrvadizoktatradeva uvamaMpajjittA NaM viharaha' isa ke bAda usa ziva rAjaRSine dvitIya chaTThabhakta tapa kI ArAdhanA kI 'taeNaM se sive rAyarisI docce chaTTakkhamaNaparaNagaMsi AyAvaNabhUmio paccoruhA ' isake anantara jaba usane usa dvitIya chaTTa tapasyA kA pAraNA kiyA taba vaha isake pahile AtApanabhUmi se utarA aura paccoruhittA evaM jahA paDhamapAraNagaM' utara kara jisa prakAra se usane prathama pAraNA ke dina kAma kiyA usI prakAra se isa dvitIya pAraNA ke dina bhI vahI saba kAma kiyA. paranta isa pAraNA meM yahI vizeSatA rahI ki isameM isane 'dAhiNagaM disaM pokkhei0 ' dakSiNadizA kA jalAdi se siMcana kiyA aura siMcana karane ke bAda usa dizA ke lokapAla he yama mahArAja se aisI prArthanA kI, isa dizA ke lokapAla yama mahArAja dharmakArya meM pravRtta hue mujha rAyarisI docce chakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhaDa" / bIjA chaThanA pAraNAne divase te zivarAjarSi ApanA bhUmi parathI nIce ato. " paccoruhittA evaM jahA paDhamapAraNagaM" tyA2 mA prathama pAne davase je je vidhi teNe karI hatI, te te vidhI teNe bIjA pAraNAne divase paNa karI. paraMtu A bIjA pAraNAnI vidhimAM ATalI ja vizeSatA hatI" dAriNagaM disaM pokkhei0 yA" mA mate te dakSiNa hizAna na vaDe siMcIne te dizAnA yama mahArAja nAmanA kapAlane evI prArthanA karI ke " tame dharmasAdhanamAM pravRtta thayelA A zivarAjarSinI rakSA karo." tyAra bAdanuM samasta kathana prathama pAraNAnA kathana anusAra samajavuM. ahIM pUrva dizAne badale dakSiNa dizAmAM jeTalAM kanda mULa, chAla, pAna, phUla, phaLa, bIja ane lIlI vanaspati maLe, te grahaNa karavA mATe temaNe yamalekapAlanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 bhagavatIsUtre bodhyam , tathA zivaM rAjarSim abhirakSatu, prasthAne prasthitaM-dharmasAdhane pravRttaM zivaM rAjarSim abhirakSya, yAnica tatra dakSiNasyAM dizi kandAni ca, mUlAni ca, tvacAzca, patrANi ca, puSpANi ca, phalAni ca, bIjAni ca, haritAni ca, vartante, tAni anunAnAtu-grahItum anujJAM dadAtu iti kRtvA dakSiNAM dizaM prasarati, pramRtya yAni ca tatra kandAdIni haritAntAni santi tAni gRhNAti, gRhItvA taiH kidinasAMkAyika vaMzamayapAtravizeSa bharati ityAdikaM sarva pUrvadizAvad avaseyam , ante ca AhAramAharati, 'taeNaM se sivarAyarisI taccaM chahakkhamaNaM upasaMpajjittANaM viharai' tataH khalu sa zivarAjarSiH tRtIyaM SaSThakSapaNaM-SaSThabhaktatapaH upasaMpadya-svI. kRtya viharati-tiSThati, 'taeNaM se sive rAyarisI sesaM taM ceva, navaraM paccasthimAe disAe varuNe mahArAyA patthANe patthiyaM sesaM taM ceva jAva AhAramAhArei' zivarAjaRSi kI rakSA kareM ityAdi maSa kathana Age kA jaisA prathama pAraNA ke dina meM kahA gayA vaisA yahAM samajhanA cAhiye / yahAM pUrvadizA ke sthAna meM dakSiNa dizA ko uccAraNa karake usane aisA kahAdakSiNadizA meM jitane bhI kanda, mUla, tvacA, patra, puSpa, phala, bIja aura harita vanaspati haiM- unheM lene ke liye usa dizA ke lokapAla he yama mahArAja mujhe AjJA deN| isa prakAra kaha kara vaha dakSiNa dizAkI ora calA, vahAM jAkara usane vahA~ ke kandAdi haritAnta padArthoM ko liyA, lekara usane unheM vaMzamayapAtra vizeSa meM rakhA, ityAdi saba pUrvadizA ke jaisA yahAM kahanA caahiye| anta meM usane AhAra kiyA 'maeNaM se sive rAparisI taccaM chaTTakkhamaNaM uvasaMjittA NaM vihara' isake bAda usa ziva rAjaRSine tRtIya SaSThabhakta kI ArAdhanA kI 'taeNaM se sive royarisI sesaM taMva, navaraM paccatthimAe disAe varUNe mahArAyA patthANe pasthiya sesaM taMceva jAva AhAramAhArei ' isake AjJA mAgI. tyAra bAda dakSiNa dizAmAM prayANa karIne teNe kadAdi padArtho laIne te vAMsanimita pAtramAM mUkayA, ItyAdi samasta pUrvokta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. " ane teNe pite bhojana karyuM, " A kathana paryantanuM samasta pUrvokta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. "taeNa te sive rAyarisI tacca chakkhamaNa upasaMpajjittANa viharai" tyAra bAda te ziva rAjaSie trIjA chaThanI (SaSThabhaktanI-be divasanA upavAsanI) mArAdhanA 13 4rI. "saraNa se sive rAyarisI sesa taMceva, navaraM paccasthimAe disAe varuNamahArAyA patthANe patthiya sesaM taMva jAva ahAramAhArei " zrIna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU02 zivarAjaSicaritanirUpaNam 343 tataH khalu sa zivo rAjarSiH zeSa tadeva-pUrvoktarItyaiva tRtIyaSaSThatapaHpAraNa ke vijJeyam / navaraM-pUrvApekSayA vizeSastu pazcimAyA dizaH varuNo mahArAjaH prasthAne prasthitaM zeSa tadeva-pUrvoktavadeva AhAram AharatIti / 'tae NaM se sive rAyarisI cautthaM chaTukkhamaNaM upasaMpajjittANaM viharaI' tataH khalu sa zivo rAjarSiH caturtham SaSThakSapaNaM-SaSThabhaktatapaH upasampadha viharati-tiSThati, 'taeNaM se sive rAyarisI cauttha chaTThakkhamaNapAraNagaMsi, evaM taM ceva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaM taM ceva jAva to pacchA appaNA AhAramAhArei tataH khalu sa zivo rAjarSiH caturthaSaSThakSapaNapAraNake, evaM rItyA tadeva-pUrvoktavadeva sarvamuhyam , navaraM vizeSastu uttarapAraNoM ke dina kA kartavya usane pUrvoktarUpa se hI kiyA yahAM usane pazcimadizA ke lokapAla varuNa mahArAja se aisA kahA-ki he pazcima dizA ke lokapAla varuNa mahArAja ! tuma dharmakArya meM pravRtta hue mujha zivarAjaRSi kI rakSA karo bAkI kA aura saba isake Age kA kathana pUrvokta jaisA hI hai / anta meM usane AhAra kiyA 'taeNaM se siverAyarisI cauttha chaTukkhamaNa uvasaMpajittANa viharai' isake bAda usa zivarAjaRSine cauthe chaTTabhakta kI tapasyA svIkAra kI, 'taeNaM sive rAparisI cauttha chaTukkhamaNapAraNagaMsi, evaM taMceva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaM taMceva jAva tao pacchA appaNA AhAramAhAreDa' usa chaTTha bhakta tapasyA ke pAraNA ke dina usa zivarAjaRSine pUrvokta chaThThanA pAraNAne divase paNa teNe pUrvokta pahelA chaThThanA pAraNA jevI vidhi karI. A vakhate teNe pazcima dizAnA lekapAla varuNa mahArAjane evI prArthanA karI ke dharmakAryamAM pravRtta thayelA A ziva rAjarSinI tame rakSA karo" bAkInuM teNe pote AhAra karyo " A kathana paryantanuM samasta kathana maDI aba 42vu naye. "taeNa se khive rAyarisI cauttha chaTukkhamaNa uvasaMpajjittANa viharaha" tyA2 mAha te ziva 204bisa yAthA cha4 tapanI maaraadhn| 2343rI. "taeNa' se sive rAyarisI chadrakkhamaNapAraNagaMsi, evaM taM ceva, navaraM uttaradisaM pokkhei, uttarAe disAe vesamaNe jAva tao mahArAyA patthANe patthiya abhirakkhau siva', seMsa taMceva jAva tao pacchA apaNA AhAramAhArei" mA yathA cha4nA paa2NAne divase paNa te ziva rAjarSie pUrvokta saghaLI vidhi karI. parantu A zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 bhagavatIsUtre dizaM prokSayati uttarasyAH dizo vai zramaNo mahArAjaH prasthAne prasthitaM zivaM rAjarSim abhirakSatu zeSaM tadeva yAvat , tataH pazcAd AtmanA AhAram Aharati ||suu0 2 // zivarAjarSisiddhi vktvytaa|| mUlam-tae NaM tassa sivassa rAyarisissa chaThaM chaTheNaM ani kkhitteNaM disAcakavAleNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jAva viNIyayAe annayA kayAiM, tayAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM IhApoha maggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAma annANe samuppanne, seNaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsai, assi loe, sattadive, sattasamudde, teNa paraM na jANai, na pAsai, taeNaM tassa sivassa rAyaritissa ayameyAsave ajjhasthie jAva samuppajitthA,-asthiNaM mamaM aisese nANadaMsaNe samuppanne, evaM khalu assi loe, sattadIvA, sattasamuddA, teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, evaM saMpehei, saMpehitA, AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhettA, vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae uDae, anusAra hI saba kRtya kiyA aisA apane Apa samajha lenA cAhiye parantu yahAM para usane uttara dizA kA prokSaNa kiyA aura usa dizA ke lokapAla vaizramaNa mahArAja se dharmakArya meM pravRtta hue apanI rakSA karane kI prArthanA kI isa ke bAda kA aura saba kathana jaisA pUrvadizA phe prakaraNa meM prathama pAraNA ke avasara para kahA jA cukA hai vaisA hI jAnanA cAhiye isa ke yAda anta meM usane pAraNA kiyA ||suu0 2 // vakhate teNe uttara dizAmAM jaLanuM siMcana karIne uttara dizAnA lekapala vaizramaNa mahArAjane evI prArthanA karI ke "dharmakAryamAM pravRtta thayelA A ziva rAjarSinI Apa rakSA karaje," tyAra bAdanuM samasta kathana pahelA chaThThanA pAraNAnA kathana anusAra samajavuM. " tyAra bAda teNe pite bhojana karIne pAraNuM karyuM," A sUtrapATha sudhInuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. sUtra 2 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 345 teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, subahuM lohIlohakaDAha kaDucchayaM jAva bhaMDagaM kiDhiNasaMkAiyaM ca geNhai, geNhettA jeNeva hatthiNAure nayare, jeNeva tAvasAvasahe, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhaMDanikkhevaM karei,karittA, hasthiNAure nayare siMghADagatigajAva pahesu bahujaNassa evamAikkhai jAva evaM paravei. asthiNaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANadaMsaNe samuppanne, evaM khalu assi loe, jAva dIvAya, samudAya, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtiyaM evamaTuM soccA, nisamma, hatthiNAure nayare siMghADagatigajAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai, jAva parUvei-evaM khalu devANuppiyA! siverAyarisI evaM Aikkhai, jAva parUvei-asthiNaM devANuppiyA! mamaM atisese nANadaMseNaM jAva teNa para vocchinnA, dIvAya, samudAya, se kahameyaM manne evN?| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe. parisA jAva paDigayA, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, sama. Nassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI jahA bitiesae nipaMTuddesae, jAva aDamANe bahujaNasaI nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai, evaM jAva parUvei-evaM khallu devANuppiyA! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva parUveiasthiNaM devANuppiyA ! taMva jAva vocchinnA dIvA ya, samudAya se kahameyaM manne evaM ? taeNaM bhagavaM goyame bahujaNassa aMtie evamaTuM sAMccA, nisamma, jAva saDDhe jahA niyaMduddesae jAva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 346 te paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ? | goyamA samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-jaM NaM goyamA ! se bahujaNaM annamannassa evamAikkhai, taMceva savaM bhANiyAM, jAva bhaMDanikkhevaM karei, hatthiNApure nayare siMghADaga0 taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samuddAya, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamaTThe soccA, nisamma, taMcetra savvaM bhANiyavvaM jAva teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, taM NaM micchA, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva paruvemi - evaM khalu jaMbu. dIvAdiyA dIvA lavaNAdiyA samuddA, saMThANao egavihivihANA vitthArao aNega vihivihANA evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajavasANA assi tiriyaloe asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso ? | asthiNaM bhaMte! jaMbuddIve dItre davvAI savannAI pi, annAI pi, sugaMdhAIpi, agaMdhAIpi, sarasAiM pi, arasAIpi, saphAsAIpi, aphAsAI pi, annamannavaddhAI, annamannapuTThAI jAva ghaDattAe ciTThati ? haMtA, asthi / asthiNaM bhaMte! lavaNasamudde davvAI savannAI pi, avannAI pi, sagaMdhAI pi, agaMdhAIpi, sarasAiM pi, arasAI pi, saphAsAI pi, aphAsAI pi, annamannabaddhAI, annamanna puTThAI jAva ghaDattAe ciTThati ? haMtA asthi, asthi NaM bhaMte! dhAyaisaMDe dIve davvAI savannAIpi, avannAI pi, evaM ceva, evaM jAtra sayaMbhUramaNasamudde ? jAva hatA, asthi, taraNaM sA mahaimahAlayA mahaccaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjaSicaritanirUpaNam 347 aMtie eyamaDhe soccA, nisamma, haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA jAmeva disaMpAunbhUyA tAmeva disaM pddigyaa| taeNaM hathiNApure nayare siMghADaga jAva pahesu bahujaNA annamannassa evamAikkhar3a, jAva parUvei-jaM NaM devA. NuppiyA! sive rAyarisI evamAikkhai, jAva parUvei-asthiNaM devANuppiyA! mamaM atisese nANe jAva samudAya, taM no iNahe samaTe samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai, jAva parUvei-evaM khallu eyassa sikssa rAyarisista chaThaM chaTeNaM taMva jAva bhaMDanikkhevaM karei, karittA, hathiNApure nayare siMghADagajAva samuddA y| taerNa tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyama soccA, nisamma jAva samudAya, taM gaM micchA, samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAva evaM parUvei-evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA lavaNAdiyA samuddA taMceva, jAva asaMkhejA dIvasamuddA paNNattA, samaNAuso! taeNaM se sive rAyarisI bahujaNassa aMtie eya. maTTa soccA nisamma sakie, kaMkhie, vitigicchie bhedasamAvanne kalusasamAvanne, jAe yAvi hotthaa| taeNaM tassa sivassa rAyarisissa saMkiyasta, kaMkhiyassa jAva kalusasamAvannassa se vibhaMge aNNANe khippAmeva privddie| taeNaM tassa sivassa rAyiisassa ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppajjitthA-evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare jAva samvannU savvadarisI AgAsagaeNaM cakeNaM jAva sahasaMbavaNe ujANe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 bhagavatIsUtra ahApaDirUvaM jAva viharai, taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe, taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi, eyaM NaM ihabhave ya, parabhave ya, jAva bhavissai tikaTTha evaM saMpehei, saMpehettA, jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, tAvasAvasahaM aNuppavisai, aNuppavisittA subahuM lohIlohakaDAhajAva kiDhiNasaMkAigaMca geNhai, geNhittA tAvasAvasahAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA parivaDiyavibhaMge hatthiNApuraM nayaraM majhaM majjheNaM niggacchai, niggacchittA, jeNeva sahasaMbavaNe ujANe. jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIraM, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIre tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA, vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, naccAsanne, nAidUre jAva paMjaliuDe pjjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivassa rAyarisissa tIseya mahaimahAliyAe jAva ANAe ArAhae bhvi| taeNaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socyA nisamma, jahA khaMdao jAva uttarapuratthimaM disibhAgaM avakamai, avakkamettA, subahuM lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM egaMte eDei, eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei, kAritA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM jaheva usabhadatte taheva pavvaio, taheva ikkArasaaMgAI ahijjai, taheva savaM jAva savadukkhappahINe ||suu03|| zrI. bhagavatI sUtra : 8
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u09 sU03 zivarAjarSicaritanirUpaNam 349 chAyA-tataH khalu tasya zivasya rAjarSe SaSThaSaSThena anikSiptena dizAcakravAlena yAvat AtApayataH prakRtibhadratayA yAvat vinItatayA anyadA kadAcita tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApoha-mArgaNagaveSaNaM kurvato vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam / sa khalu tena vibhaGgajJAnena samutpannena pazyati-asmin loke saptadvIpAH saptasamudrAH, tena paraM na jAnAti, na pazyati / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapayata-asti khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , evaM khalu asmin loke saptadvIpAH saptasamudrAH, tena paraM vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, evaM saMprekSate, saMprekSya AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyavarudha vAlkalavastranivasito yatraiva svakaH uTajastatraiva upAgacchati, upAgatya subahu lohIlohakaTAhakaDucchukaM yAvat bhANDakaM kiDhinasAMkAyikaMca gRhNAti, gRhItvA yatraiva hastinApura nagaraM, yatraiva tApasAvasathaH tatraivopAgacchati, upAgatya bhANDanikSepaM karoti, kRtvA hastinApure nagare zRGgATakatrikayAvatpatheSu bahujanasya evamAkhyAti, yAvat evaM prarUpayati-asti khalu devAnupiyAH! mama atizaya jJAnadarzanaM samutpannam-evaM khalu asmin loke yAvad dvIpAzca, samudrAzca / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH anti ke etamartha zrutvA nizamya hastinApure nagare zRGgATaka trika yAvatpatheSu bahujano'nyonyasya evamAkhyAti yAvat prarUpayati-evaM khalu devAnupriyAH ! zivo rAjarSiH eghamAkhyAti yAtmarUpayati-asti khalu devAnupriyAH ! mama atizaya jJAnadarzanaM yAvat tena paraM vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAzca, tat kathametadU manye evam ? / tasmin kAle, tasmin samaye svAmI samavastaH, parSad yAvatpatigatA, tasmin kAle, tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAbIrasya jyeSTho'ntevAsI yathA dvitIyazatake nirgranthoddezake yAvat aTan bahujanazabdaM nizAmyati, bahujano'nyonyasya evam AkhyAti, evaM yAvat prarUpayati-evaM khalu devAnupiyAH ! zivo rAjarpiH evam AkhyAti yAvatmarUpayati-asti khalu devAnupriyAH ! tadeva yAvat vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, tatkathametat manye evam / tataH khalu bhagavAn gautamo bahujanasya anti ke etamartha zrutvA nizamya yAvat-zraddho yathA nirgranthoddezake yAvat tena paraM vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, tatkathametata bhadanta ! evam ? gautama iti! zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam evam avAdIt-yat khalu gautama ! sa bahujanaH anyAnyasya evamAkhyAti tadeva sarva bhaNitavyam yAvat bhANDanikSepaM karoti, kRtvA, hastinApure nagare zRGgATakatrika yAvat-vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca, / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike etamartha zrutvA, nizamya tadeva sarva bhaNitavyam yAvat-tena paraM nyucchinnA dvIpAzca, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 bhagavatIsUtre samudrAca, tat khalu mithyA, ahaM punautama ! evamAkhyAmi yAvat prarUpayAmi evaM khalu jambUdvIpArikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAH saMsthAnataH ekavidhavidhAnAH, vistArataH anekavidhavidhAnA evaM yathA jIvAbhigame yAvat svayambhUramaNa paryavasAnAH asmin tiryagRloke asaMkhyeyAHdvIpasamudrAH prajJaptAH zramaNAyuSman! asti khalu bhada. nta ! jambUdvIpe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi sarasAnyapi arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyavaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvan-ghaTatayA tiSThanti ? hanta, asti / asti khalu bhadanta ! lavaNasamudre dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agadhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat ghaTanayA tiSThanti ? hanta, asti / asti khala bhadanta ! dhAtakIkhaNDe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, asAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyApi, evameva evaM yAvat svayaMbhUramaNasamudraH ? yAvat hanta, asti / tataH khalu sA mahAtimahAlayA mahAparpana zramaNasya bhagavato mahAvIrasya anti ke etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA yAmeva dizaM prAdurbhutA tAmeva dizaM prtigtaa| tataH khalu hastinApure nagare zRGgATakayAvat patheSu bahujano'nyonyasya ekamAkhyAti yAvat prarUpayati yat khalu devAnupiyAH ! ziko rAjarSiH evamAkhyAti yAvat prarUpayani-asti khalu devAnupiyAH ! mama atizayaM jJAnaM yAvat samudrAzca, tat nAyamarthaH samarthaH, zramaNo bhagavAna mahAvIraH evamAkhyAti yAvat marUpayatievaM khalu etasya zivasya rAjarSeH SaSThaSaSThena tadeva yAvat-bhANDanikSepaM karoti, kRtvA hastinApure nagare zRGgATakayAvat samudrAzca / tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike etamartha zrutvA, nizamya, yAvat samudrAzca, tat khalu mithyA, zramaNo bhagavAna mahAvIraH evamAkhyAti yAvat evaM marUpayati-evaM khalu jambUdvIpAdikA dvIpAH, lapaNAdikAH samudrAH tadeva yAvat asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH prajJaptAH zramaNAyuSman ! / tataH khalu sa zivo rAjarSiH bahujanasya anti ke etamartha zrutvA nizamya zaGkitaH kAG kSeto vicikitsito bhedasamApannaH kaluSasamApanno jAtazcApi abha. vata // tataH khalu tasya zivasya rAjarSe zaGkitasya kAkSitasya yAvat kaluSasamApannasya tadavibhaGgajJAnaM kSiprameva paripatitam / tataH khalu tasya zivasya rAjaH ayametadrapaH AdhyAtmikA yAvat samudapadyata-evaM khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH AdikaraH tIrthakaro yAvat sarvajJaH sarvadarzI AkAzagatena cakreNa yAvat sahasAmrabane udyAne yathApAlarUpaM yAvan viharati, tat mahAphalaM khalu tathArUpANAm arhatA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 351 bhagavatA nAmagotrasya yathA aupapAtike yAvat grahaNatayA, tadgacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM cande yAvat paryupAse, etat khalu ihamaveca, parabhave ca, yAvad bhaviSyati iti kRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya yatraiva tApasAvasatha statraiva upAgacchati, upAgatya tApasAvasatham anupavizati, anupravizya subahu lauhIlAhakaTAhayAvat kiDhinasAMkAyikaMca gRhNAti, gRhItyA tApasAvasathAt pratiniSkrAmati, pratinikramya paripatitavibhaGgo hastinApurasya nagarasya madhyamadhyena nirgacchati, nirgamya yatraiva sahassAmrabanam udyAnam , yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIra statraiva upAgacchati, upAgatya zramagaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH AdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate, namaspati, vanditvA namasthitvA nAtyAsanne nAtidUre yAvat mAalipuTaH paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH zivasya rAjarSeH, tasyAzca mahAtimahAlayA yAvat AjJAyAH ArAdhako bhavati / tataH khalu sa zivo rAjarSiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya anti ke dharma zrutvA nizamya yathA skandako yAvat uttarapaurastyaM dizA bhAgam apaphrAmati, apakramya subahu loholohakaTAha yAkta kiDhinasAMkAyikam ekAnte eDayati, eDayitvA svayameva paJcamuSTikaM locaM karoti, kRtvA zraraNaM bhagavantaM mahAvIrama evaM yathaiva RSabhadattastathaiva prabajitaH, tathaiva ekAdaza aGgAni adhIte, tathaiva sarva yAvat sarvaduHkhamahINaH // 0 3 // TIkA-atha zivarAjarSeH siddhivaktavyatAmAha-'taeNaM tassa' ityAdi, 'tae NaM tassa sivassa rAyarisissa chaTheM chaTheNaM anikkhitteNaM disAcakavAleNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jAba viNIyathAe' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH SaSThaSaSThena etannAma kena, anikSiptena-nirantareNa, dikcakravAna yAvat tapasA ___taeNaM tassa sivassa rAyarisissa' ityaadi| TIkArtha--isa sUtradvArA sUtrakAra ne zivarAjaRSi kI siddhi kI vaktavyatA kA kathana kiyA hai-isa meM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ziva rAjaRSi jaba nirantara cha? cha? kI tapasyA kI ArAdhanA meM tallIna the aura isa prakAra ve dizAcakravAla ke anuSThAna se AtApanA lete rahate the-taba unake svabhAvakI saralatA se yAvat vinamratAse ' annayA ___ "taraNa tassa sivasta rAyarisisa " tyA TIkArya-A sUtra dvArA sUtrakAre zivarAja trASinI siddhinI vaktavyatAnuM pratipAdana karyuM che. ahIM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke zivarAja RSi nirantara chaThane pAraNe chaThTha karatA hatA, nirantara AtApanA letA hatA ane dizAcakavAla vratanI ArAdhanA karatA hatA sarala vabhAva, vinamratA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 bhagavatI sUtre AtapataH AtApanAM kurvataH prakRtibhadratayA - svabhAvasaralatA yAvat vinItatayA - vinamratA 'annayA kayAiM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApoha - gaNagaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samupane' anyadA kadAcit tadAvaraNIyAnAM karmaNA kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNaM kurvataH vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam 'se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsaha-assiloe sattadI ve, sattasamudde, teNaparaM na jANai, na pAsaI' sa khalu zivo rAjarSiH tena vibhaGgajJAnena samutpannena pazyati - avalokayati-yat-asmin loke saptadvIpAn sapta eva samudrAMzca pazyati, tena paraM tadariktaM dvIpasamudrAdikaM na jAnAti, na pazyati, 'tapa NaM tassa sissa rAyarisissa ayameyAkhve ajjhatthie jAva samuppajjisthA' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadrUpa AdhyAtmikaH AtmagataH yAvat cintitaH, kayA iM' kisI eka samaya ' tayAcaraNijjANaM' kammANa' ' tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama ke anusAra 'IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samuppanne 'IhA, apoha, mArgaNa aura gaveSaNa karate samaya vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna ho gayA ! seNaM teNaM virbhaganANeNa samutpanneNa' pAsai ' usane usa utpanna hue vibhaMga jJAna se aisA dekhA ki ' assiloe sapta dIve; saptasamudde, teNa para' na jANai, na pAsai ' isaloka meM sAta dvIpa haiM aura sAta samudra haiM, inake sivAya dvIpa samudrAdi ko na usane jAnA aura na dekhA ' taraNaM tassa sivassa rAyarisissa ayamethArUve ajjJatthie jAva samuppajjitthA ' so isa kAraNa usa zivarAjaRSi ko aisA yaha AdhyAtmika Atmagata yAvat cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA ki Adi guNAthI temane vibhaMga nAmanuM jJAna utpanna thai gayuM. eja vAta sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA vyakta karI che- 64 66 amayA kayAI " artha me samaye " tayAvaraNijjANaM kammANaM " tene AvaraNu karanArA karmanA ( avadhijJAnAvaraNIya karmonA ) javAthI IhApoha maggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAma tene IhA, apeAha, mAgaNu ane gaveSaNa karatAM karatAM jJAna utpanna thardha gayu " se NaM teNa vibhaMganANega samuppanneNa pAsai " tethe te utpanna thayelA vilaga jJAnanA alAvadhI leyu De " assiM Dhoe " sattadIve, satta samudde, teNa para na jANai, na posaI" yA sombhAM sAta dvIpo che ane sAta samudro che, te sivAyanA anya dvIpAne ane samudrane te jANIhebhii rAjyo nahIM. " taraNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjhatthie jAva samutpajjitthA " te bharale te zitra rAjarSine meve ! AdhyAtmika ( Atmagata), zrI bhagavatI sUtra : 9 kSApazama thaI annANe samupapanne " vibhaMga nAmanu
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU03 zivarAjarSicaritanirUpaNam 353 kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata-samutpannaH-'atthiNa mamaM ai sese nANadaMsaNe samuppanne, evaM khalu assi loe sattadIvA, sattasamuddA, teNa paraM vocchinnA dIvAya, samudAya, evaM saMpehei' asti-sambhavati khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannama ,-yat evaM khalu nizcayena asmin loke saptaiva dvIpAH saptaitra samudrAzca santi, tenapara-tadariktA vyucchinnAH-astitvazUnyAH na vidyamAnAH, dvIpAzca, samudrAzca ityevaM saMprekSate-vicArayati, 'evaM saMpehettA AyAvaNabhUmIo paccoruhai, paccoruhettA bAgalavathaniyatthe, jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchada' evaM saMprekSya-pUrvoktarItyA vicArya AtApanabhUmitaH pratyArohati-pratyavatarati, AtApanabhUmitaH pratyavAhya-pratyavatIrya valkalavastranivAsitaH parihitavalkalavastraH san yatraiva svako-ninA uTana:-parNakuTI AsIt , tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaM jAva bhaMDagaM kiDhiNasaMkAiyaM ca geNhai' upAgatya 'asthi NaM mama aise se nANadasaNe samuppanne, evaM khalu asi loe sattadIvA sattasamudA teNa paraM vocchinnA dIvAya samudA ya evaM saMpehei' mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai, isase mujhe aisA vicAra AtA hai ki isaloka meM sAta hI bIpa aura sAta hI samudra haiN| inase adhika na bIpa haiM aura na samudra hai / ' evaM saMpehettA AyAdhaNabhUmio paccoruhai' aisA vicAra kara ke vaha usI samaya AtApanabhUmi se nIce utara AyA aura paccoruhitA vAgalavasthaniyAthe, jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchaha ' utara kara usane tvacA-vRkSa kI chAla ke vastroM ko pahirA, aura phira jahAM apanI jhopar3I thI-vahAM vaha A gayA 'uvAcchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDacchuyaM jAva bhaMDagaM kiThiNa. yintita, pita, prArthita mAne bhanAgata sa485 utpanna thayo , "athiNa mamaM aisese nANadasaNe samuppanne, evaM khalu assiM loe sattadIvA satta samuhA, te paraM vocchinnA dIvA ya samuhA ya evaM sapehei" bhane bhatizaya jJAna bhane darzana udbhavyuM che tethI huM joI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudro che. tenAthI adhika dvIpa paNa nathI ane samudra 55 nathI. "evaM saMpehettA " mA pramANe vicAra jarIne " AyAvaNabhUmIo paJcorahai " te mAtApanA bhUmi 52thI nIye mA0ye.. " pacoruhittA vAgalavatthaniyatthe, jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai " nIce utarIne tethe 18481 ( AnI chAlanAM vastro) paheryA ane jyAM pitAnI jhUMpaDI hatI tyAM te A. " uthAgacchittA subahu lohI lohakaDAhakahucchuyaM jAva bhaMDagaM kiDhiNasaMkAiyaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 354 bhagavatIsUtre subahu-aneka lauhIlohakaTAhakaDunchukaM yAvat tAmrakaM bhANDakaM phiDhinasAMkAyikavaMzamayapAtravizeSa ca gRhNAti, 'geNhettA, jeNeva hathiNApure nayare jeNeva tAvasAvasahe, teNeva uvAgacchii, uvAgacchittA bhaMDanivakhevaM karei, karittA' gRhItvA yatraiva hastinApura nagaraM, yatraiva tApasAvasathaM-tApasAzrama AsIt , tatraivopAgacchati, upAgatya bhANDa nikSepaM-pAtrAdisthApanaM karoti-pAtrAzupakaraNAni sthApayatItyarthaH, kRtvA-pAtrAdikaM sthApayitvA 'hatthiApure nayare siMghADaga jAna pahelu bahujaNassa evamAikkhai, jAva evaM parUveI' hastinApure nagare zRGgATakatrikayAvat catuSkacatvara mahApathapatheSu bahujanasya evaM vakSyamANarItyA AkhyAti, yAvat-bhASate, saMkAiyaMca geNhai' vahAM Akara ke usane apane una aneka lohI, lohakaTAha, kaDachI Adi ko tathA tAMbe ke tApasa yogya bhANDopakaraNa ko evaM vaMzanirmita pAtra ko liyA ' geNhittA jeNeva hasthiNApure nayare jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai' lekara vaha jahAM hastinApura nagara meM tApasoM kA Azrama thA vahAM para AyA, ' uvAgacchittA bhaMDa. nikkheva karei, karittA' vahAM Akara ke usane apane una samasta pAtrAdika upakaraNoM ko eka ora rakha diyA rakhakara 'hasthiNApure nayare siMghADaga jAva pahesu bahu jaNassa evamAikkhai jova evaM paruvei' phira usane hastinApura nagara meM zRGgATaka Adi mArgoM para evaM rAjamArga para mile hue aneka manuSyoM se isa prakAra kahA-yAvat bhASaNa kiyA, prajJApita kiyA aura prarUpaNA kI yahA~ yAvat zabda se 'trika, catuSka, catvara, mahApatha' ina mArgoM kA grahaNa kiyA gayA hai| 'asthi. ca gehaha" tyA mAvIna ta pa.tAnA mane tavA, soDa 44AhI, 47chI mAha upakaraNane tathA tAMbAnA tApasagya bhADo pakaraNane tathA vAMsa nimita Dhinane (pAtravisapane ) vI elai. " geNhittA jeNeva hasthiNApure nayare jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai " bhane te hastinApura nagaramA tAsAna 2 mAzrama te tyAM mA011. "ubAgacchittA bhaMDanikkheva karei, karittA" tyAM AvIne teNe pitAnAM te samasta pA ane upakaraNane eka bAju bhUtI dIdhA. tyA2 mA "hatthiNApure nayare siMghADaga jAba pahesu bahujaNassa evamAikkhai jAva evaM parUveI" te stinApura nagaranA zrATa mA bhaa|| 52 bhane 204mA 52 (maDI 'jAva' ) 54thI tri, yatuS4, yat12 ane mahApatha, ATalA mArgone grahaNa karavAmAM AvyA che) ekatra thayelA aneka manuSyane A pramANe kahyuM, bhAMkhyuM, prajJApita karyuM ane prarUpaNA karI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 355 prajJApayati, prarUpayati ca-'atthiNaM devANuppiyA! mamaM atise se nANadaMsaNe samuppanne, evaM khalu ariMsa loe jAva dIvAya, samudAya' asti khalu sambhavati bho devAnupriyAH! maga atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , yat-asminloke yAvatsaptava dvIpAH, sAtaiva samudrAzca santi, tena paraM vyucchinnAH dvIpAzca samudrAzceti, 'tae NaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamTuM socA nisamma hathiNAure nayare siMghADagatigajAba pahesa bahujaNo annamannassa evamAikkhai, jAva parUveI'tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike-samIpe, etamathai-pUrvoktaM vRtAntaM zrutvA, nizamya hRdaye avadhArtha, hastinApure nagare zRGgATakatrika yAvat catuSka catvara-mahApathapatheSu bahujanaH anyo'nyasya evaM-vakSyamANarItyA AkhyAti, yAvat-bhASate, prajJApayati, 'evaM khala devANuppiyA ! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva parU NaM devANu ppiyA ! mama alise se nANadaMsaNe samuppanne' he devAnupriyo ! mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai ' evaM khalu assi loe jAba dIvA ya sanuhA ya' isase maiM aisA jAnatA aura dekhatA hUM ki isa loka meM sAta hI dvIpa haiM aura sAta hI samudra haiN| inake Age dvIpa aura samudra vyucchinna haiM / 'taeNaM tassa sivassa rArisissa aMtie eghama so vA nisamma hasthiNAure nayare siMghADagatiga jAva paheSu bahujaNo annamannAsa evamAikkhaha jAva parUvei' isa prakAra se usa zivarAjaRSi ke kathana ko sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa karahastinApura meM aneka loka zRGgATaka trika yAvat rAjamArga para Apasa meM isa prakAra se kahane lage aura prarUpaNA karane lage-yahAM yAvat zabda se 'bhASate, prajJApayati' ina kriyApadoM kA adhyAhAra huA hai| ' evaM " asthiNaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANadasaNe samutpanne" bhane atizaya jJAna bhane 4zana tpanna pyu cha "evaM khalu asti loe jAva dIvA ya samudA ya" te jJAna bhane zananA prabhAvI hu~ mevu nayI-hebhI chu A lekamAM sAta ja kaMpe che ane sAta ja samudro che. tenAthI adhika dvIpa paNa nathI ane samudro paNa nathI." taeNaM tassa siparAyarisisa atie eyama, soccA misamma hathiNAure nayare siMghADagatiga jAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUvei" zivarAja SinA A prakAranA kathanane zravaNa karIne ane tene hadayamAM dhAraNa karIne hastinApura nagaranA chaMgATaka, trika Adi mArgo para tathA rAjamArga para ekatra thayelA aneka mANaso eka bIjAne evuM kahevA lAgyA, bhASaNa 42vA sAyA, prjnyaapn| mane 535 / 7216 sAyA hai-" evaM khalu devANu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 bhagavatIsUtre vei'-bhodevAnupriyAH ! evaM khalu pUrvoktarItyA ziko rAjarSiH evaM-vakSyAmANaprakAreNa AkhyAti-yAvat-bhASate, prajJApayati, prarUpayati yat -'atthiNaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANadaMsaNe jAva teNa para vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, se kahameyaM manne evaM?' bhodevAnumiyAH ! asti saMbhavati khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM yAvat samutpannam-yat-asminaloke saptava dvIptAH, saptaiva samudrAzca, tena para-tadariktAH vyucchinnA dvIpAzca samudrAzceti, tat kathametat manye evaM ? zivarAjarSipratipAditaM pUrvoktaM viSayaM kathaM yathArthatayA manye ? iti bhAvaH yuktarabhAvAt , atra manye iti kriyApadaM vitarkArthemayukta veditavyam , ' teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAba paDigayA' tasmin kAle, tasmin khalu devANuppiyA! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva pakhveha' he devAnupriyo ! ziva rAjaRSi isa prakAra se kahatA hai bhASaNa karatA hai, prajJApita karatA hai aura prarUpita karatA-ki 'asthiNa devANuppiyA! mamaM aisese nANadaMsaNe jAva tega para vocchinnA, dIvA ya, samudAyase kahameya manne evaM ' he devAnupriyo ! mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai-so unase maiMne aisA jAnA hai aura dekhA hai ki isa lokameM sAta hI dvIpa haiM aura sAta hI samudra haiM ina ke bAda na dvIpa haiM na aura samudra haiN| so zivarAjaRSi ke dvArA pratipAdita pUrvokta viSaya ko yathArtha rUpa se yukti ke abhAva meM hama kaise maane| yahAM manye' yaha kriyApada vitIrtha meM prayukta huA hai| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAva paDigayA' jaba paraspara meM logoM kI isa prakAra se ppiyA ! sive rAyarisI evamAikkhai, jAva parUvei" devAnupriye! ziSa rAjarSi A pramANe kahe che, bhAkhe che, prajJApita kare che ane prarUpaNa kare cha , " asthiNa devANupiyA ! mamaM aisese nANa dasaNe jAva teNa paraM vocchinnA, dIvA ya, samuddA ya-se kahameya manne evaM?" hevAnupriyo ! bhane matizaya jJAna ane darzana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM evuM jANuM ane dekhI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudro che. te sivAya bIjA dvIpa ke samudro nathI. " te zivarAja trASi dvArA pratipAdita A viSayane yuktinA abhAve karIne yathArtha rUpe kevI rIte mAnI zakAya ? ahIM " bhanthe" yApaha vitathimA 152||yu che. ___" teNaM kAleNaM teNa samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAva paDigayA" jyAre lekemAM A prakAranI carcA cAlI rahI hatI, te kALe ane te samaye zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 357 samaye svAmI samavasRtaH parSat dharmopadezaM zrotuM nirgacchati, dharmopadezaM zrutvA pratigatA parSat , 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNassa bhagavazrI mahAvIrassa jeTe aMtevAsI jahA bitiyasara niyaMThuddesae jAva aDamANe bahujaNasadaM nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai, evaM jAva parUveI'-tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya jyeSTho'ntevAsI indrabhUti ma yathA dvitIyazanake nirgranthoddezake pazcame yAvat bhikSArtham aTan-gRhAd gRhAntaraM paribhraman bahujana zabdaM nizAmyati-zRNoti, bahujanaH anyo'nyasya evam AkhyAti, evaM yAvat bhASate, prajJApayati, prarUpayati-evaM khalu devANuppiyA! sive rAyarisI evaM kahA sunI ho rahI thI-kI usakAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI vahAM hastinApura nagara meM padhAre, pariSadA-jana samUha dharmopadeza sunane ke liye prabhu ke pAsa AI, aura dharmopadeza sunakara phira vaha vApisa apane 2 sthAna para calI gaI 'teNa kAleNa teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI jahA vitiyasae niyaMThuddesae jAva aDamANe bahujaNasaI nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhara, evaM jAva parUvei' usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya jo indrabhUti nAma ke anagAra the ve jaisA ki dvitIya zataka meM pAMcaveM nigranthoddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra bhikSA ke liye eka ghara se dUsare ghara phirate hue Aye unhoMne usa samaya una aneka manuSyoM kI bAtacIta ke zabdoM ko sunA-ve paraspara meM kaha rahe the ki 'evaM khalu devANupiyA! sive rAyarisI evaM Aikkhai, mahAvIra prabhu hastinApura nagaramAM padhAryA. prakhadA (janasamUha) temane vaMdaNa namaskAra karavAne tathA temanI dharmadezanA sAMbhaLavAne mATe temanI pAse pahoMcI gaI vaMdaNA namaskAra karIne tathA prabhunA dharmopadeza sAMbhaLIne loko pota potAna dhe2 57i yA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa samaNarasa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAso jahA vitiyakhae niyaMThusie jAva aDamANe bahujaNa saI nisAmei, bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai, evaM Ava parUveha" te kALe ane te samaye, zramaNa bhagavAna mahAvIranA IndrabhUti aNagAra (gautama svAmI) nAmanA je ziSya hatA, teo bIjA zatakanA nidezaka nAmanA pAMcamAM uddezakamAM kahyA pramANenI paddhatithI gocarIne mATe nIkaLyA. gocarIne mATe hastinApura nagaranA eka gherathI bIjA ghera pharatA evAM te indrabhUti asAre mane manuSyAnI mAnI pAtayIta saieNI.----evaM salu devANa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 bhagavatIsUtre Aikkhai' jAva parU vei'-bho devAnupriyAH! evaM khalu pUrvoktarItyA zivo rAjarSiH evam-uktaprakAreNa AkhyAti, yAvat bhApate, prajJApayati, prarUpayati- 'asthiNaM devANuppiyA ! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samudA ya, se kahameyaM manne evaM?' bho devAnupriyAH ! asti saMbhavati khalu tadeva-pUrvoktavadeva yAvat-mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam-yat-asmin loke saptaiva dvIpAH, saptaiva samudrAH santi, tena paraM byucchinnAH dvIpAzca, samudrAzca iti, tat kathametat manye aham , evaM ? satyamevaitat zivarAjarSikathanamitikathaM satyatayA manye pramANAbhAvat iti lokvaakym| 'taeNaM bhagavaM goyame bahujaNagsa aMtie eyamaDhe socA, nisamma, jAva saDUM jahA niyaMThusie jAva teNa paraM vocchinnA dIvA ya, samuddA ya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?' tataH khalu bhagavAn gautamo bhikSArtha bhraman bahujanasya antikejAva parUve' he devAnupriyo ! zivarAjaRSi isa prakAra se kaha rahe haiM yAvat bhASaNa kara rahe haiM, prajJApita kara rahe haiM aura prarUpita kara rahe haiM ki asthi NaM devANupiyA! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya samudA ya se kahameyaM manne evaM' mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA haiM so meM aisA unase jAnatA aura dekhatA hU~ ki isa loka meM sAta hI dvIpa haiM aura sAta hI samudra haiM-ina ke bAda phira dvIpa samudra nahIM hai, so maiM una ke isa kathana ko " yaha satya hI hai" aisA kaise mAna-kyoM ki isa meM koI pramANa to ve upasthita karate nahIM haiN| 'taeNa bhagavaM goyame bahujaNassa oNtie eyama8 soccA, nisamma jAva sarne jahA niyaMThuddesae jAva teNapara vocchanniA, dIvA ya samuddA ya se kahameyaM bhaMte ! evaM' isa prakAra se lokavAkya ko sunakara aura ppiyA ! sive rAyarisI evaM Aikkhai, jAva parUvei-asthiNa devANuppiyA ! taMceva jAva vocchinnA dIvA ya, samudAya kahameyaM manna evaM" hevAzukriyA! zivarAja RSi A pramANe kahe che, bhAkhe che, prajJApita kare che ane prarUpita kare che ke "mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayela che. te jJAna ane darzananA prabhAvathI huM jANI zakuM chuM ane dekhI zakuM chuM A lekamAM sAta ja dvIpa che ane sAta ja samudro che. tenAthI vadhAre dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI." temanA A kathanane huM kevI rIte satya mAnI zakuM? teo temanA A kathanane puravAra karavA mATe kaI pramANa te batAvatAM ja nathI. pramANane abhAve temanI te vAta kevI rIte ravIkArya banI zake ? "tae bhagava goyame bahujaNassa atie eyama soccA nisamma jAva saDUDha jahA niyaMThuddesae jAba teNa paraM vocchinnA divA samudAya-se kahameyaM bhaMte ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 3 zivarAjaSicaritanirUpaNam 359 samIpe, etamartha-zivarAjayuiktaM bahujanamukhAt zrutvA, nizamya hRdi avadhArya yAvatzraddhaH-jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:, ityAdi, yathA nigranthoddezakedvitIyazatakasya paJcamoddezake kathitaM tathA'trApi vijJeyam , yAvat bhikSAM gRhItvA samAgato gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namasyitvA evam avAdIt-bhagavataH samIpe samAgatya he bhadanta ! hastinApure nagare zrRGgATakA. dimArgeSu bahujanaH evamAkhyAti, bhASate, prajJApayati, prarUpayati yat-zivorAjarSiH evamAkhyAti yat mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannaM yat-ariman loke saptava dvIpAH, saptava samudrAH, tena paraM vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzca iti, tatkathametatuse hRdaya meM dhAraNa kara ve gautama zraddhAvAle, saMzayavAle evaM kutUhalavAle ho gaye ityAdi jaisA nirgrandhoddezaka meM-dvitIyazataka ke pAMcaveM uddezaka meM kahA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-yAvat ve bhikSA ko lekara Aye aura Akara unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI-unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara ke phira unhoMne unase isa prakAra kahA-he bhadanta ! hastinApura nagara meM zRGgATaka Adi mArgoM para aneka jana isa prakAra se Apasa meM kaha rahe the, bhASaNa kara rahe the, prajJApita evaM prarUpita kara rahe the ki zivarAjaRSi aisA kahate haiM ki mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA hai so unase maiM aisA jAnatA aura dekhatA hUM ki isaloka meM sAta hI bIpa aura sAta hI samudra haiM ina ke vinA na dvIpa haiM aura na samudra haiM-so unakA evaM" mA 2i te bhANusonA Avat AieIna mane tebhanayamA dhAraNa karIne te gautamasvAmInA manamAM zraddhA, saMdeha ane kutUhalanA bhAve utpanna thayA. bIjA zatakanA pAMcamAM nidezakamAM kahyA anusAranuM kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che- teo gocarI karIne pAchA pharyA. tyAra bAda temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNuM karI ane namaskAra karyA. vaMdaNA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe kahyuM"he bhagavan! hastinApura nagaranA mRgATaka trIka-catuSka Adi mArgo para aneka loke A pramANe kahetA hatA, bhASaNa karatA hatA, prajJApita ane prarUpita karatA hatA ke zivarAja RSi evuM kahe che, evuM pratipAdana kare che ke mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM e vAta jANI dekhI zakuM chuM ke A lokamAM sAta ja dvIpa che ane sAta ja samudra che. tenA karatAM vadhAre prIpe ke samudro nathI. " he bhagavan! zuM temanuM kathana zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 bhagavatIsUtre evaM ? satyamevaitat kim ? bhagavAnAha-goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM kyAsI'-he gautama ! iti saMbodhya zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'jaM NaM goyamA! se bahujaNe annamannassa evamAikkhai, taMceva savvaM bhANiyadhvaM jAva bhaMDanikkhevaM karei' he gautama ! yat khalu sa bahujanaH anyo'nyasya evam-uktaprakAreNa AkhyAti, tadeva-pUrvokta sarvameva bhaNitavyam yAvat-sa zivo rAjarSiH pUrvoktarItyA bhANDanikSepaM karoti, kRtvA 'hatthiNAure nayare siMghADagatiga taMceva jAva vocchinnA dIvA ya samudAya istinApure nagare zanATakatrika tadeva yAvat-catuSkacatvaramahApathapatheSu zivo rAjarSiH bahujanasya evamAkhyAti, yat-mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannamaisA kahanA kyA satya hai taba bhagavAn ne unase ' goSamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAso' he gautama ! aisA sambodhita karate hue kahA-'jaNaM goyamA se bahujaNe annamannassa ebamAikkhai, taMceva savva bhANiyavvaM jAva bhaMDanikkhevaM karei' he gautama ! jo ve manuSya paraspara meM eka dUsare se pUrvoktarUpa meM kahate haiM vaha pUrvokta saba kathana vahAM para kara lenA cAhiye-yAvat ve zivarAjaRSi pUrvoktirIti se Akara ke apane bhANDoM ko rakha dete haiM. aura rakhakara 'hasthiNAure nayareM siMghADagatiga taMva jAva vocchinnA dIvA ya samudA ya, ve hastinApura nagara meM zRGgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha evaM patha Upara aisA aneka janoM se kahate haiM-ki sujhe atizaya jJAna, darzana utpanna huA hai-so maiM aisA jAnatA dekhatA hUM ki isa loka meM sAta satya cha 1 "goyamAi samaNe bhagavauM mahAvIre bhagava goyama evaM vayAsI" tyAre he gautama! evuM saMbodhana karIne mahAvIra prabhue temane A pramANe pAsa mAya "jaM gaM goyamA ! se bahujaNe annamannassa eva mAikkhai, taMceva savva bhANiyavvaM jAva bhaMDanikkhevaM karei" u gItama! te anyonyane A pramANe je kahe che. ahIM "zivarAjaSie tApasAzramamAM AvIne potAnAM pAtro ane upakaraNe mUkI dIdhAM" A sUtrapATha payatanuM pUrvokta thana 4 42 me. tyA2 mA te " hathiNAure nayare siMghADagatiga taMceva jAva vocchinnA dIvA ya samuddA ya" hastinApura nAnA zragATa, tri, catuSka, catvara, mahApatha ane rAjamArga upara aneka lekene evuM kahevA lAgyuM ke "mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM jANu-dekhI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 103 zivarAjarSicaritanirUpaNam 361 asmin loke saptaiva dvIpAH saptava samudrAzca santi, tena para vyucchinnA dvIpAzca smudraashceti| 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie, eyamahaM socA nisamma taMceva savvaM bhANiyavyaM jAva teNa para vocchinnA dIvA ya, samudAya taM NaM micchA' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH antike-samIpe etamartha-pUrvoktArtha zrutvA, nizamya -hRdiavadhArya tadeva-pUrvoktarItyA sarva bhaNitavyam , yAvat--asmin loke saptaiva dvIpAH, saptaiva samudrAH santi, tena para vyucchinnA dvIpAzca, samudrAzceti, tat khallu sarva mithyA asatyameva, tathA ca zivarAjarSiNA yat pratipAditaM-saptava dvIpAH saptaiva samudrA iti, tanmiyaiva tadanyeSAmapi dvIpasamudrANAM sadbhAvAditibhAvaH tadeva vizadayannAha-'ahaM puNa goyamA ! ecamAikvAmi, jAva parUvemi'dvIpa haiM aura sAta hI samudra haiM- inake Age ora dvIpa samudra nahIM haiM-'taeNaM tassa sivasta rAparisissa aMtie eyamaDhe soccA, nisamma taceva savvaM bhANiyabvaM, jAva teNa paraM vocchinnA, dIvA ya samudA ya, taM gaM micchA' so isa zivarAjaRSi ke pAsa isa prakAra kI bAta ko sunakara jo ve loga aisA kahate haiM-yahAM para pUrvokta sagha kathana kahanA cAhiye yAvat inake dvIpa samudra nahIM haiM-so unakA aisA kathana saba mithyA hai| zivarAjaRSi kA aisA kathana mithyA isaliye hai ki inake Age bhI anya dvIpa aura samudroM kA sadbhAva hai / isI bAta ko sUtrakAra vizadarUpa se prakaTa karane ke liye kahate haiM-' ahaMpuNa goyamA! evamAikvAmi, jAva parUvemi' he gautama ! maiM to aisA kahatA hUM yAvat-aisA bhASaNa karatA hUM aisA prajJApita karatA hUM, evaM aisA prarUpita karatA hU~ ki ' evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, samudro che. tyAra bAda bIje eke dvipa paNa nathI ane samudra paNa nathI. " taraNa tassa sivassa rAyarisimsa atie eyama8 soccA, nisamma taMceva jAva savva bhANiyavvaM, jAva teNa paraM vocchinnA, dIvA ya samudA ya, taM Na micchA" zivarAja RSinI pAse A prakAranI vAta sAMbhaLIne ane hRdayamAM dhAraNa karIne te leke "tyAra bAda dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI" A sUtrapAThI paryantanuM je kathana kare che, te temanuM kathana satya nathI paNa mithyA kathana ja che. zivarAjarSinuM A kathana mithyA hevAnuM kAraNa e che ke A sAta dvIpa ane sAta samudro uparAMta bIjA paNa asaMkhyAta dvIpa ane samudro A lokamAM astitva dharAve che. e ja viSayanuM sUtrakAra have vistArapUrvaka pratipAdana kare che "ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi, jAva paruvemi" 3 gautama ! te evuM kahuM chuM, evuM pratipAdana karuM chuM, evuM prajJApita karuM chuM ane zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 bhagavatIsUtre he gautama ! ahaM punarevaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAmi yAvat-bhASe, prajJApayAmi, prarUpayAmi,-evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA saMThANao egavihivihANA, vitthArao aNegavihivihANA' evaM khalu vakSyamANarItyA jambUdvIpAdikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAzca saMsthAnataH AkAreNa vRttAkAratayA ekavidhividhAnAH ekena vidhinA-prakAreNa vidhAnaM vyavasthAnaM yeSAM te tathAvidhAH eka sadRzAH santItyarthaH, kintu vistArataH deyeNa vizAlatayA anekavidhividhAnA:anekena vidhinA-prakAreNa vidhAnaM yeSAM te tathAvidhAH naikasadRzAH santItyarthaH, teSAM dviguNadviguNavistAratvAt , 'evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajjavasANA, assi tiriyaloe asaMkhejjA dIvasamuddA paNattA samaNAuso ?' evaMsaMThANao egavihivihANA, vitthArao aNegavihivihANA' ki isa loka meM-madhyaloka meM jambUdvIpa Adi dvIpa aura lavaNasamudra Adi samudra saMsthAna-AkAra kI apekSA eka jaise evaM vistAra kI apekSA aneka prakAra ke haiN| kyo ki inakA vistAra dUnA 2 kahA gayA hai| bIpa kI apekSA samudra kA aura samudra kI apekSA dvIpa kA isa prakAra se vistAra-vizAlatA inakI siddhAntakAroM ne kahI hai / ' evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajjavasANA, assi tiriyaloe asaM khejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso!' isa prakAra se jIvAbhigama sUtra meM varNita rIti ke anusAra isa tiryagloka meM-madhyaloka meM svayaMbhUramaNa taka asaMkhyAta dvIpoM aura asaMkhyAta samudroM kA astitva prakaTa kiyA gayA hai. jIvAbhigama sUtra kA pATha jo ki vahAM tRtIya pratipatti se pra3pita 43 chu , " evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, saMThANao egavihi vihANA, vitthArao aNegavihivihANA" - somaaNmadhyakamAM jaMbudvIpa Adi je dvIpe ane lavaNasamudra Adi je samudro che, teo saMsthAna (AkAra) nI apekSAe eka sarakhA AkAravALA-cUDInA AkAranA-che. paraMtu teo vistAranI apekSAe aneka prakAranA che, kAraNa ke temane bama bamaNe vistAra kahyo che. dvIpa karatAM samudrane ane samudra karatAM dviIpane A prakArane vistAra (vizALatA) siddhAMtakAroe kahela che. " evaM jahA jIvAbhigame jAva sayaMbhUramaNapajjavasANA, assiM tiriyaloe asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso!" mA zata pAlirAma sUtramA varNita rIta anusAra A tiryazlokamAM svayaMbhUramaNa samudra sudhImAM asaMkhyAta dIpe ane asaMkhyAta pramudronuM astitva prakaTa karavAmAM Avela che. jIvA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 363 pUrvoktarItyA yathA jIvAbhigame tRtIyapratipattau yAvat-svayambhUramaNa-paryavasAnAH svayambhUramaNanAmakasamudraparyantAH asmin tiryagloke asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH prajJaptAH bho zramaNa ! AyuSman ! __tathA coktaM jIvAbhigame-'duguNAduguNaM paDuppAemANA 2 pavittharamANA obhAsamANavIiyA, bahuppalakumudanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyasayapatta-sahassapatta sayasa. hassapattapapphulakesarovaveyA, patteyaM patteyaM paumavaraveiyA parikkhittA, patteyaM patteyaM vaNasaMDaparikkhittotti' dviguNadviguNAH pratipadyamAnAH bhavistaranta: avamAsamAnavIcayaH-zobhamAnataraGgaH iti samudra vizeSaNam , bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIka mahApuNDarIka zatapatrasahasrapatrazatasahasrapatrapraphulla kezaropacitAH, bahUnAmanekenAm utpalAdInAm, praphullAnAM vikasitAnA yAni kezarANi tairupacitA vyAptA ye te tathAvidhAH santItyarthaH, pratyekaM pratyekaM panavanavedikA parikSiptAH, pratyekaM pratyekaM vanaSaNDaparikSiptA dvIpA samudrAzca santi, ityAdi-sarva tatratya tRtiiyprtipttito'vgntvym| gautamaH pRcchati-'asthiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve davAiM savannAiM pi, avannAiM pi, sagaMdhAI pi, agaMdhAI pi, sarasAiM pi, arasAiM pi, saphAsAI pi, aphAsAI pi, annamannabaddhAI, annamannameM kahA gayA hai. isa prakAra se hai 'duguNAdugaNaM paDappAemANA 2 pavistharamANA, obhAsamANavIIyA, bahuppalakumudanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyasayapattA, sahassapattasayasahassapattapapphula kesarovaveyA, patteyaM patteyaM paumavaraveDyAparikkhittA patteya patteyaM vaNasaMDaparikkhittA tti' isa pATha meM samudroM aura dvIpoM ke viSaya meM kathana kiyA gayA hai| 'obhAsamANavIIyA' taka ke vizeSaNa samudroM ke saMbaMdha meM aura bAkI ke vizeSaNa dvIpoM ke saMbaMdha meM kahe gaye haiN| ___ aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'asthi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve davAiM savannAiM pi, avannAI pi sagaMdhAI pi agaMdhAI pi, sarasAiMpi arasAiMpi, saphAsAiMpi aphAsAiMpi bhigama sUtramA mA viSayane manukSInanIya prabhAva ghucha- " dugaNA dagaNa paDuppAemANA 2 pavittharamANA, obhAsamANavIIyA, bahuppalakumudanaliNasubhaga. sogaMdhiyapuMDarIyasayapattA, sahassapattasayasahassapattapapphulake sarovaveyA,patteya patteya paumavaraveiyA parikkhittA, patteya patteyaM vaNasaMDaparikkhittA, ti" mA sUtrapATha dvArA samudro ane dvIpanA viSe kathana karavAmAM AvyuM che. " obhAsamANavIIyA " 20 vizeSa paya-tana vishessr| samudrIna sApa ane bAkInAM vizeSaNe dvIpane mATe vaparAyAM che. gautama svAbhAna prazna-" atyiNa bhaMte ! jaMbuddIve dIve davAI savannAI pi, avannAiM pi, sagaMdhAI pi, agaMdhAI pi, sarasAI pi arasAI pi saphAsAI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 bhagavatIsUtre puTThAI, jAva ghaDattAe ciTThati ?' he bhadanta ! asti-saMbhavati khalu jambUdvIpe dvIpe dravyANi kiM savarNAnyapi bhavanti, avarNAnyapi bhavanti, evameva sagandhAnya pi, agandhAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyabaddhAni-parasparagADhAzleSaNa saMbaddhAni, anyonyaspRSTAni, yAvat-za01-u06 anyonyAvagADhAni-parasparamekIbhAvaM prAptAni anyonyasnehapratibaddhAni-anyonyaM snigdhatayA saMbaddhAni, anyonyasamabharaghaTatayA, samona viSamaH ghaTasya sarvadezAzritatvena bharo jalasamudAyo yatra sa samabharaH, sarvathA bhRto vA samabharaH samazabdo'tra sarvArthavAcakA, sa cAsau ghaTazceti samabharaghaTaH, tasya bhAvastatA tayA, sarvathA bhRtaghaTAkAra-tayetyarthaH tiSThaannamannabaddhAiM annamannapuTThAiM jAva ghaDatAe ciTThati' he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM kyA varNasahita, varNarahita, gaMdhasahita, gaMdharahita, rasasahita, rasarahita aura sparzasahita, sparzarahita bhI dravya paraspara gADhazleSa se saMbadva ho kara tathA Apasa meM spRSTa hokara rahate haiM ? yahAM yAvat zabda se-'anyonyAvagADhAni, anyonyasnehapratibaddhAni, anyonyasamabhara" ina padoM kA saMgraha huA hai| paraspara meM ekIbhAva ko prApta ho kara rahanA isakA nAma anyonyAvagADha hai, tathA paraspara meM snigdha guNako lekara saMghaddha hokara rahanA isakA nAma anyonyasnehapratibaddha hai| tAtparya-pUchanekA yaha hai ki jisa prakAra ghaTa meM bharA huA jala usa ghaTa meM sampUrNarUpa se bharA rahatA hai-vaha usameM sama viSama rUpa se bharA huA nahIM rahatA hai-kintu ghaTa ke sarvadezoM meM vyApta hokara bharA rahatA hai-athavA sarvathA bharA rahatA hai-yahAM sama zabda sarva arthakA pi aphAsAI pi, annamannabaddhAI annamannapuTThAI jAva ghaDatAe ciTuMti ?" he bhagavan ! zuM jaMbUdvIpamAM varNasahita, varNarahita, gaMdha sahita, gaMdharahita, rasasahita, rasarahita, spesahita ane sparza rahita dravya paNa paraspara gADha zleSathI saMbaddha thaIne tathA ApasamAM pRSTa thaIne eka bIjAne spazIne) 2sA DAya cha bharA ? mahI' "jAva (yAvat ) 54thI "anyonyAvagADhAni, anyonyasnehapratibaddhAni, anyonyasamabhara" mA ponI saDa thayo che. parasparamAM ciya bhAvathI yukta thaIne rahevuM tenuM nAma "anyAvagADha che. tathA snigdhatA (cikAza) nA guNane lIdhe saMbaddha thaIne rahevuM tenuM nAma "anya nehapratibaddha" che. A praznane bhAvArtha nIce pramANe che jevI rIte ghaDAmAM bhareluM pANI te ghaDAmAM saMpUrNa rUpe bhareluM rahe che. te temAM sama viSama rUpe bhareluM rahetuM nathI, paraMtu ghaDAnA sarva dezamAM vyApeluM hoya cha athavA saya 33 mayura che (mI " sama" 56 'sa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU03 zivarAjarSicaritanirUpaNam 365 nti ? bhagavAnAha-'haMtA, atthi' he gautama ! hanta-satyam , asti-sambhavati khalu dravyANi pudgalAtmakAni, varNagandharasasparzavanti santi, dharmAstikAyAdIni ca dravyANi avarNA'gandhA'rasA'sparzAni santi, tAni ca ubhayAni dravyAni anyo. nyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA tiSThanti, gautamaH pRcchati'asthiNaM bhaMte !lavaNasamudde davAI savannAI pi, avannAI pi, sagaMdhAI pi agaMdhAI pi, sarasAI pi, arasAiM pi, saphAsAI pi, aphAsAI pi, annamannabaddhAI, annamannapuTThAI jAva ghaDatAe ciTThati ?' he bhadanta !asti saMbhavati khalu lavaNasamudre dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, saspa nyapi, asparzAnyapi anyonyabaddhAni, yAvat samabharaghaTatayA tiSThanti kim ? bhagavAn Aha-haMtA asthi' he gautama hanta, satyam , asti-saMbhavati khalu lavaNasamudre pudgalAtmakAni dravyANi varNagandharasasparzasahitAni bhavanti, dharmAstikAyAdInica dravyANi varNagandharasasparzarahitAni bhavanti tAnica ubhayAnyapi parasparavaddhAni parasparaspRSTAni, yAvat samabharaghaTatayA tiSThanti, itibhAvaH / gautamaH pRcchati'atthiNaM bhaMte ! dhAyaisaMDe dIve davvAiM savannAI pi, apannAI pi, sagaMdhAI pi, agaMdhAIpi, sarasAipi, arasAipi, saphAsAipi, aphAsAI pi, annamannabaddhAI, annamannapuTThAI jAva ghaDatAe ciTThati? evaM ceva jAva sayaMbhUramaNasamudde ?' he bhadanta ! asti-saMbhavati khalu dhAtakIkhaNDe dvIpe dravyANi savarNAnyapi, abavAcaka hai| usI prakAra se jIvapudgalAdika dravya kyA isa jambUdvIpa meM isI prakAra se bhare hokara rahate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jAva haMtA, atthi' hai gautama ! jaMbUdvIpa se lekara dhAtakIkhaNDa meM aura svayaM bhUramaNa samudra taka meM arthAt-samasta asaMkhyAta dvIpasamudroM meM varNa, gaMdha, aura rasa sparza yukta pudgala dravya evaM vaNe, gaMdha, rasa, sparza rahita dharmAstikAyAdiya dravya ye donoM prakAra ke dravya anyonya ghaddha evaM anyonya spRSTa hokara yAvat-samabhara ghaTa kI taraha rahate haiM / tAtparya kahane kA arthanuM vAcaka che ) eja pramANe zuM chavapudgalAdika dravya paNa A ja bUDhIpamAM saMpUrNa rUpe bhareluM rahe che kharuM ? mahAvIra prabhunA utta2-" jAva hatA, atthi" 3 gautama ! dIpathA laIne dhAtakI khaMDa paryantamAM ane svayaMbhUramaNa samudra paryanatanA asaMkhyAta dvIpa samudromAM varNa, gaMdha, rasa ane spezayukta pudgala dravya, ane varNa gaMdha, rasa ane sparzarahita dharmAstikAyAdika dravya, A baMne prakAranAM dravya anya baddha ane anya pRSTa thaIne samabhara ghaDAnI jema rahe che. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 bhagavatIsUtre rNAnyapi, sagandhAnyapi, agandhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA ki tiSThanti ? evameva-tathaiva-pUrvoktarItyA yAvat-svayambhUramaNasamudraparyanteSvapi sarveSu dvIpeSu samudreSu ca dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi, sagandhAnyapi, aga. dhAnyapi, sarasAnyapi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi, anyonyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA tiSThanti kim ? bhagavAnAha-'jAva haMtA, asthi' he gautama! yAvat-dhAtakIkhaNDe dvIpe, svayambhUramaNasamudraparyanteca hantasatyam , asti-saMbhavati-dravyANi pudgalAtmakAni varNagandharasasparzasahitAni bhavanti, dharmAstikAyAdInica dravyANi varNagandharasasparzarahitAni bhavanti, tAni ca ubhayAnyapi anyonyabaddhAni, anyonyaspRSTAni yAvat samabharaghaTatayA tiSThantIti bhAvaH 'taeNaM sA mahatimahAliyA mahaccaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaha soccA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA, jAmeva disaM pAunbhUA, tAmeva disaM paDigayA' tataH khalu sA. yA gautamamahAvIrayoH praznottarasamaye tatrasthitA sA mahAtimahAlayA-ativizAlA mahAparSat zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe etam-pUrvoktam yaha hai ki jIvAdika samasta mUrta amUrta dravya lokAkAza meM paraspara meM saMghaddha aura spRSTa hokara rahate haiM phira bhI ye apane 2 svabhAva ko nahIM choDate haiM / ataH isa prakAra se rahane meM inameM kisI bhI prakAra kI bAdhA nahIM AtI hai| 'taeNaM sA mahatimahAliyA mahaccA parisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaI soccA nisamma hatuhA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA jAmeva disaM pAunbhUyAtAmeva disaM paDigayA' isa prakAra gautama evaM mahAvIra ke praznottara ke samaya meM vahAM upasthita hue ativizAla janapariSadA zramaNa bhagavAn A kathananuM tAtparya e che ke jIvAdi samasta mUrta amUrtadravya lokAkAzamAM parasparanI sAthe saMbaddha ane spaSTa thaIne rahe che, chatAM paNa teo pitapitAne svabhAva choDatAM nathI. tethI A pramANe kahevAmAM temane kaI bAdha naDatI nathI. " taeNaM sA mahatimahAliyA mahaccA pArisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie eyamaTTa soccA nisamma hatuvA samaNaM bhagava mahAvIra vaMdaha, namasai, vaMdittA, namaMsittA jAmeva disa pAubhUyA-tAmeva disa paDigayA" gItama svAmI ane mahAvIra prabhu vacce A prakAranA je praznottare thayA; te tyAM upasthita thayelI vizALa janaprakhadAe sAMbhaLyA. A prakAranI vAta sAMbha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 0 3 zivarAjarSicarita nirUpaNam 367 asaMkhyAta dvIpasamudrarUpam artham - viSayam zrutvA nizamya hRdi avadhArtha, hRSTatuSTA satI zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtA, tAmeva dizaM pratigatA, 'taraNaM hatthiNApure nayare siMghADagajAva pasu bahujaNo annamannassa evamAikkhara jAva parUveI' - tataH khalu hastinApure nagare zRGgATaka yAvat trikacatuSkacatvara mahApathapatheSu bahujanaH anyo nyasya evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAti yAvat- bhASate, prajJApayati, prarUpayati'jaM NaM devANu payA ! sive rAyarisI evamAikkhara, jAtra parUvei' - he devAnupriyAH / yat khalu zivo rAjarSiH evaM vakSyamANaprakAreNAkhyAti yAvat bhASate, majJApayati, prarUpayati- 'asthiNaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANe jAva samudAya, mahAvIra se isa prakAra ke artha ko viSaya ko sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara baDI prasanna huI bahuta saMtuSTa huI- usane calate samaya prabhu ko vandanA kI unheM namaskAra kiyA vaMdanA namaskAra kara vaha jahAM se AI thI vahAM vApisa calI gii| taraNaM hariyaNApure nayare siMghADaga jAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhara jAva parUyei' isake bAda zrRMgATaka yAvat- trika, catuSka, catvara, mahApatha evaM rAjamArga ina saba rAstAM ke upara manuSya isa prakAra se kahane lage yAvat prarUpaNA karane lageyahA~ yAvat zabda se 'bhASate, prajJApayati' ina kriyApadoM kA grahaNa huA 'jaM NaM devANuppiyA ! sive rAyarisI evamAikkhara, jAva paruvei' he devAnupriyo / ziva rAjaRSi ne jo aisA kahA hai yAvatU prarUpita kiyA hai, ki- asthiNaM devANupiyA ! mamaM aise se mANe jAva samudAya taM No , LIne temane ghaNuM! huM ane satASa thayeA. tyAra bAda te pradAe mahAvIra alune vadRthA purI, namaskAra . vahA namaskAra purIne te amahA ( pariSaha) jyAMthI AvI hatI tyAM pAchI pharI. eTale ke leAkeA pAtapAtAne ghera pAchAM pharyo. tyAra bAda zuM khanyu te sUtrakAra have prakaTa kare che 66 taeNa itthiNApure nayare siMghADaga jAba pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai, jAba parUvei " tyAra mAha istinApura nagaranA zrRgATa, tribhu, catuSka, catvara, mahApatha ane rAjamArga para ToLe maLIne loko eka bIjAne evuM kahevA lAgyA, bhASaNa karavA lAgyA, prajJApita ane prarUpita karavA sAgyA hai " jaM Na devANupiyA ! sive rAyarisI evamAikkhai jAba parUvei haidevAnupriyA ! zivarAjaRSi evuM je kahe che, bhAkhe che, prajJApita ane a3cita re che } " asthiNa devANupiyA ! mama' aisese nANe jAba samuddAya, " 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhagavatIstre taM No iNaDhe samajhe ?' he devAnupriyAH ! asti-saMbhavati khalu mama atizayaM jJAnaM darzanaM yAvat darzanaM samutpannam-evaM khalu asmin loke saptava dvIpA, saptaiva samudrAH santi, tena para vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAceti, tat nAyamarthaH samarthaH naitat saMbhavati, 'samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAva parUveI' zramaNo bhagavAn mahAvIraH, evaM-vakSyamANamakAreNa AkhyAti-yAvat-bhASate, prajJApati, prarUpayati evaM khalu eyassa sivassa rAyarisissa chaTheM chaTeNaM, taMceva jAva bhaMDanikkhevaM karei, karettA hathiNApure nayare siMghADagajAna samudAya' evaM khalu pUrvoktarItyA etasya zivasya rAjarSeH SaSThaSaSThena pUrvoktarItyA yAvat-anikSiptena dikcakrabAlena AtApayataH anyadA kadAcit tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgagagaveSaNaM kurvataH vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam, tena vibhaGgajJAnena iNaDhe samaDhe' he devAnumiyo ! mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna huA haiM so unase maiM aisA jAnatA hUM ki isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra haiM, inake vinA dvIpa samudra nahIM hai-so aisA unakA yaha kathana ThIka nahIM hai ! parantu-'samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai' zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo aisA kahA hai yAvat prarUpita kiyA hai ki ' evaM khalu eyassa rAyarisissa chaTuM chaTeNaM taM ceva jAva bhaDanikkhevaM karei, karittA hasthiNApure nayare siMghADaga jAva samuddA ya' isa rAjaRSi ziva ko jo ki nirantara cha8 chaha kI tapasyA ke dvArA dikcakravAla vrata kI ArAdhanA ke nimitta AtApanA letA rahatA thA anyadA kadAcit tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNa evaM gaveSaNA karate taM No iNaThe sama?" "pAnupriyo ! bhane bhatizaya jJAna bhane zana utpanna thayuM che. tenA prabhAvathI huM evuM jANuM dekhI zakuM chuM ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudro che. tyAra bAda eke dvIpa paNa nathI ane samudra paNa nathI " te zivarAjaSinuM A kathana satya nathI, temanuM 24 // 4thana to mithyAthana 4 cha. 52ntu " samaNe bhagava mahAvIre evamAikkhai, jAva parUvei" zramAya mAvAna mahAvIra se che ( yAta) mevI 53 59 // 72 cha - " eva khalu eyassa sivassa rAyarisissa cha TheNa taMceva jAva bhaMDanikkheva karei, karittA hathiNApure nayare siMghADaga jAva samuhA ya" A zivarAjarSi ke je nirantara chane pAraNe chaThThanI tapasyA dvArA dizAcakavAla vratanI ArAdhanAne nimitta AtApanA letAM hatAM, temane kaI eka samaye avadhijJAnAvaraNIya karmone kSaye pazama thaye. tethI IhA, apaha, mAgaNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u09 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 369 pazyati-asmin loke saptaiva dvIpAH, saptaiva samudrAzca santi, tena paraM na jAnAti, na pazyati, ityAdi pUrvoktarItyA hastinApure nagare, tApasAvasathe upAgatya, bhANDanikSepaM karoti, kRtvA, hastinApure nagare zRGgATaka yAvat-trikacatuSkacatvarapatheSu bahujanasya evam AkhyAti-asti khalu devAnupiyA:! mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , evaM khalu asmin loke saptava dvIpAH, saptaiva samudrAH, tena para vyucchinnAH dvIpAzca, samudrAzcati, 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamalu soccA, nisamma, jAva samudAya, taM NaM micchA' tataHkhalu tasya zivasya samaya vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna ho gayA-so usase aisA jAnA aura dekhA ki isa loka meM sAta hI dvIpa aura sAta hI samudra haiM-inake vinA na dvIpa aura na koI samudra haiM ityAdi pUkti rIti ke anusAra vaha hastinApura nagara meM tApase ke Azrama meM AyA-Akara ke usane apane bhANDA ko eka ora rakha diyA-phira bAda meM zrRGgATaka yAvattrika, catuSka, catvara, mahApatha evaM patha ina rAstoM para mile hue aneka manuSyoM se apane isa mantavya ko kahane lagA-ki he devAnupriyo / mujhe atizaya jJAna aura darzana utpanna ho cukA hai-isase maiM aisA jAna gayA hUM ki isa loka meM kevala sAta hI bIpa aura sAta hI samudra haiMinake sivA dvIpa samudra nahIM haiM 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamaDhe soccA nisamma jAva samudAya taM NaM micchA' so janatA ane gaveSaNa karatI vakhate tene vibhaMga nAmanuM ajJAna utpanna thaI gayuM. tenA prabhAvathI teNe jANyuM ke A lokamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudra che, te sivAya kaI kapa paNa nathI ane samudra paNa nathI, ItyAdi "te hastinApura nagaramAM AvyuM," A sUtrapATha paryantanuM kathana ahIM grahaNa karavuM. tyAM tApasanA AzramamAM jaIne teNe potAnAM pAtro ane upakaraNane keI eka jagyAe mUkI dIdhAM. tyAra bAda te hastinApura nagarane zRMgATaka, trika, catuSka, cavara, mahApatha ane rAjamArgo para ekatra thayelA janasamUha pAse pitAnuM A prakAranuM maMtavya prakaTa karavA lAgyo"he devAnapriye ! mane atizaya jJAna ane darzana utpanna thayela che. tenA prabhAvathI meM evuM jANuM lIdhuM che ane dekhI lIdhuM che ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudro che tyAra bAda kaI dvIpa ke samudranuM astitva nathI. "taeNa tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyama? soccA nisamma, jAva samahA ya taMNa micchA" soye nyAre tebhanu maprA2nu bhata0ya sAmanyu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 bhagavatI sUtre rAjarSeH antike - samIpe evaM pUrvoktam, artham zrutvA, nizamya hRdi avadhArya, yAvada - saptaiva dvIpAH saptaiva samudrAva santi tataH paraM vyucchinnA dvIpAca samudrAceti loko'nyonyasya kathayati saptaiva dvIpAH saptaiva samudrA iti, tat khalu mithyA-asatyameva, vastutastu - 'samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai - jAva parUveI'zramaNo bhagavAna mahAvIraH, evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAti yAvat bhASate, prajJApayati, prarUpayati, 'evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMceba jAtra asaMkhejjA, dIvasamuddA paNNattA samaNAuso !" evaM khalu - pUrvoktarItyA jambUdvIpAdikA dvIpAH, lavaNAdikAH samudrAH, tadeva - pUrvoktavadeva yAvat-saMsthAnataH ekavidhavidhAnAH, vistarataH anekavidhividhAnAH santi, yAvat - svayambhUramaNaparyavasAnAH asmin tiryagloke asaMkhyeyAH dvIpasamudrAH majJaptAH, he zramaNa ! me jaba unake isa prakAra ke mantavya ko sunA aura use hRdaya meM dhAraNa kiyA-so ve loga bhI Apasa meM aisA hI kahane lage ki isa loka meM sAta hI dvIpa samudra haiM aura dvIpa samudra nahIM haiM-so aisA kathana asatya hI hai - vastutaH to 'samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAtra paruveha ' zramaNa bhagavAn mahAvIra jo aisA kaha rahe haiM ki ' evaMkhalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMceva jAva asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! isa loka meM jambUdvIpAdika dvIpa aura lavaNasamudrAdika samudra haiM- ye saba saMsthAna kI apekSA tulya haiM aura vistAra kI apekSA tulya nahIM haiM yAvat svayaMbhUramaNa samudra paryanta isa tiryagloka meM asaMkhyAta dvIpa samudra kahe gaye haiM so aisA hI kathana 66 ane peAtAnA hadamAM dhAraNa karyuM, tyAre leAkeA paNa anyeAnyane evuM ja kahevA lAgyA ke A lekamAM sAta ja dvIpa ane sAta ja samudra che. te uparAnta khIjA dvIpA ane samudro che ja nahIM, '' te A kathana asatya 04 che. " samaNe bhagava mahAkIre evamAikkhai jAva parUvei " jarI rIte to zramaNu bhagavAna A pramANe je kahe che, je pratipAdana kare che, je prajJApita kare che ane prarUpita kare che, eja satya che. mahAvIra prabhu je prajJApita kare che, te huve auTa azvAmA Ave che - " evaM khalu jaMbuddIvAdiyA dIvA, lavaNAdiyA samuddA, taMceva jAtra asaMkhejjA dIvasamuddA paNNattA samaNAuso " zrabhA AyuSyaman ! A leAkamAM je jamUdrIpArdika dvIpA ane lavaNAdi samudre che te khaSAM AkAranI apekSAe samAna che, parantu vistAranI apekSAe samAna nathI--vividha vistAravALAM che. svayaMbhUramaNa samudra paryantamAM asakhyAta dvIpA ane samudro AvelAM che " mahAvIra prabhunuM A kathana ja satyaane pramANabhUta che, " 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u09 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 371 AyuSman !, 'taeNaM se sive rAyarisI-bahujaNassa aMtiya eyamaDhe soccA, nisamma, saMkie, kaMkhie, vitigicchie, bhedasamAvanne, kalusasamAvanne jAeyAhi hotthA' tataH khalu sa zivo rAjarSiH bahujanasya antike-samIpe etaM-pUrvoktama, artham zrutvA, nizamya, zaGkitaH, kAkSitaH-AkAGkSAyuktaH, vicikitsitaH-vicikisAyuktaH, bhedasamApannaH, kaluSasamApannojAtazcApi kAluSyamupagatazcApi AsIda , 'nae NaM tassa sivassa rAyarisissa saMkiyassa, kaMkhiyassa, jAva kalusasamAvannassa se vibhaMge annANe khippAmeva parivaDie' tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH zaGkitasya, kAkSitasya, yAvat-vicikitsitasya, bhedabhAvasamApannasya, kaluSasamApannasya tat vibhaGgo nAma ajJAnaM kSiprameva-jhaTityeva, paripatitam-vina. pTam , 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjisthA'-tataH khalu tasya zivasya rAjarSeH ayametadrUpaH AdhyAtmikaH-AtmagataH, satya hai / 'taeNaM se sive rAyarisI bahujaNassa aMtie eyamaDhe soccA nisamma saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvanne, kalusasamAvanne, jAe yAvi hotthA' isa prakAra se jaba zivarAja RSine aneka manuSyoM ke mukha se aisA sunA taba vaha use hRdayameM dhAraNa kara zaMkita huA AkAMkSA yukta huA, vicikitsAyukta huA, bhedayukta huA aura kAlu. dhyayukta bhI huA-ataH 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa kaMkhiyassa jAva kalusa samAvanassa se vibhaMge annANe khiNAmeva parivaDie' zaMkita, kAMkSita, yAvat-vicikitsAyukta evaM kAluSyayukta usa zivarAjaRSi kA vaha vibhaMga ajJAna paripatita ho gayA-zIghra hI chUTa gayA. 'taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppajjitthA' "taeNa se sive rAyarisI bahujaNarasa aMtie eyamadu soccA, nisamma sakie kaMkhie vitinicchie bhedasamAvanne, kalusasamAvanne, jAe yASi hotthA" hastinApuranA lokone mukhe mahAvIra prabhunA A prakAranA maMtavyane zravaNa karIne tathA tene pitAnA hRdayamAM dhAraNa karIne zivarAja RSinuM mana zaMkAthI kAMkSAthI ane vicikitsAthI ( saMdehathI) yukta thayuM vaLI tenuM mana bhedayukata bhane 4suSamAyuta 55 thayu. " taeNa' tassa sivassa rAyarisissa saMkiyarasa, kaMkhiyassa jAva kalusasamAvannassa se vibhaMge annANe khippAmeSa pariSaDie" zaMkA, kAkSA, vicikitsA bhedabhAva ane kaluSabhAvathI yukta thayelA te zivarAja*pinu va mazAna turata ra pari5tita (naSTa) tha6 Ayu: "taeNa' tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve ajjhathie jAva samupajjitthA" tyAra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 bhagayatIsUtre yAvata -cintitaH, kalpitaH, pArthitaH, manogataH saMkalpaH, samudapadyata-samutpanna:'evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre, Adigare, titthagare. jAva samvannU sabadarisI, AgAsagaeNaM cakkaNaM jAva sahasaMbavaNe ujjANe ahApaDirUvaM jAva viharai' evaM khalu zrUyate-zramaNo bhagavAna mahAvIraH AdikaraH-dharmasya AdikartA, tIrthakaro yAvatsarvajJaH, sarvadarzI, AkAzagatena cakreNa yAvat-sahasrAbravane ughAne yathApratirUpaM yAvat abhigraham abhigRhya, viharati, 'taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe' tat mahAphalam atyantaM zreyaH khalu bhaviSyati tathArUpANAm ahaMtA bhagavatAM nAmagotrasya yathA aupapAtike pratipAdanaM kRtaM tathaivAtrApi pratipattavyam , yAvat-etasya dhArmikavacanasya yadA zravaNatayApi, mahAphalaM bhavati, tadA kimuta vaktavyam , abhigamanavandanAdeH, mahA. isake bAda usa zivarAjaRSi ko yaha isa prakAra kA AdhyAtmikaAtmagata yAvat-cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA-'evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare jAva samvannU savvadarisI AgAsagaeNaM cakkeNaM jAva sahasaMpavaNe ujjANe ahApaDirUvaM jAva viharai' mujhe aisA sunane meM AyA hai ki dharma ke Adi kartA, tIrthakara yAvat-sarvajJa, sarvadazI zramaNa bhagavAna mahAvIra AkAzagata dharmacakra se yukta hue sahasrAmravana nAma ke udyAna meM yathApratirUpa avagraha grahaNa kara vicarate haiM 'taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAhae jAva gahaNayAe' to jaisA aupapAtika sUtra meM kahA gayA hai usake anusAra tathArUpa arhantoM ke nAma gotra ke zravaNa se jIvoM ko atyantazreya honerUpa japa phala kI prApti hotI hai to phira bAda te zivarAjaRSine A prakArane AdhyAtmika (Atmagata), cinhita, liyata prArthita ma bhane gata vidyA panna thayo- " eva' khalu samaNe bhagava' mahAvIre Adigare titthagare jAva samvannU savvadarisI AgAsagaeNa' cakkeNaM jAva sahasaMbavaNe ujjANe ahApaDirUva jAva viharai" meM se sAsanyu cha hai dharmanA Adi kartA, tIrthaMkara, sarvajJa, ane sarvadazI" zramaNa bhagavAna mahAvIra sahastrApravana nAmanA udyAnamAM yathApratirUpa (sAdhune yogya evI) AjJA laIne vicArI rahyA che. temanuM dharmacaka vigere AkAzamAM cAle che. "taM mahAphala khalu tahArUvANa' arahaMtANa bhagavatANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe" mo5ti sUtramA hyA anusAranu samasta thana mahI grahaNa karavuM joIe- "A prakAranA ahaMta bhagavaMtanA nAma gotranA zravaNa mAtrathI ja je atizaya mahAphaLanI prApti thAya che, te temanA eka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - --- - pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u09 0 3 zivarAjaSicaritanirUpaNam 373 thasya grahaNatayA-avadhAraNatayA, yadA nAmagotrasya zravaNenApi mahAphalaM bhavati tadA abhigamanavandanAdeH kathaivakA, 'taMgacchAmiNaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi' tat tasmAt kAraNAt-gacchAmi khalu zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vande, yAvat-namasyAmi, paryupAse, 'eyaM Ne ihabhaveya, jAva bhavissai tikaTu evaM saMpe. hei, saMpehittA, jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, tAvasAvasahaM aNuppavisaI etat khalu bhagavadabhigamanAdikaM zreyaH kAraNam, ihabhave ca, parabhave ca yAvat-AnugAmikatayA bhaviSyati, iti kRtvA evamuktaprakAreNa saMpekSate-vicAraeka dhArmika vacana ke zravaNa se kitanA baDA phala jIvoM ko prApta nahIM hotA hogaa| avazya hI koI anirvacanIya mahAphala prApta hogA-isameM to kucha kahanA hI nahIM hai / tAtparya yaha hai ki jaba nAma gotra ke zravaNa se bhI mahAphala hotA hai to abhigamana vandanA Adi se tathA mahArtha ke grahaNa evaM avadhAraNa se jIva ko mahAphala prApta hotA hI hai-isa meM to kahanA hI kyA hai| 'taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi, jAva pajjuvAsAmi' isaliye maiM jAUM aura una zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA karUM yAvat-namaskAra karUM-aura unakI paryupAsanA karUM 'eyaM Ne iha bhave ya jAva bhavistaitti kaTu evaM saMpehei ' ye mere liye isa bhava meM zaraNabhUta hogeM aura parabhava meM bhI zaraNabhUta hogeM-aisA zivarAja RSine vicAra kiyA 'saMpehittA jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchaha, uvAgacchittA tAvasAvasahaM aNuppavisaha' isa prakAra vicAra karake vaha paNa dhArmika vacananA zravaNathI prApta thatAM phaLanI te vAta ja zI karavI ? temanI dezanA sAMbhaLavAthI te jIvane avarNanIya mahAphaLanI avazya prApti thatI ja haze A kathananuM tAtparya e che ke jenA nAmagAtranA zravaNathI paNa mahAphala prApta thatuM hoya, temanI pAse jaIne vaMdaNA namaskAra Adi karavAthI ane temanI samakSa dharmatatvanuM zravaNa karavAthI jIvane atyaMta mahAphaLanI prApti thAya tenuM kalyANa thaI jAya-emAM navAI pAmavA jevuM che ! " taM gacchAmi Na samaNa bhagava mahAvIra dhaMdAmi, jAva pavAsAmi" mAre te zramaNa bhagavAna mahAvIranI samakSa javuM joIe. temane vaMdaNa ane nbh24|2 421 / naye. mana tebhanI pyupAsanA 42vI . " eyaNe ihabhave ya jAva bhavissai tti kaTu evaM saMpehei" ma 42vAthI / mamA bhane parabhavamAM mAruM kalyANa thaze. temane zaraNe javAmAM ja mAruM zreya raheluM che. ("saMpehettA jeNeva tAvasAvasahe deNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tAvasAvaha' aNuppavisaha" mA prabhA viyA2 arIne te jyA tAsAzrama to tyAMnA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 bhagavatI sUtre 1 yati evaM saMprekSya vicArya, yatraiva tApasAvasathaH - tApasAzrama AsIt, tatraivaupAgacchati, upAgatya tApasAvasatham anupravizati, 'aNuSvavisittA, subahu lohIko hakaDAi jAtra kiTiNasaMkAigaM ca geNhara' tApasAvasatham anupravizya, subahuanekam - lauMDIlohakaTAha yAvat tAmrakaM bhANDakaM kiTinasAMkAyikaM ca-vaMzamaya pAtravizeSaM gRhNAti, 'gehettA tAtrasAtra sahAo paDiNikkhamai' gRhItvA tApasAvasathAt. pratiniSkrAmati nirgacchati, 'paDinikkhamettA, parivaDiyavibhaMge hatthiNApuraM nagaraM majjhamajjheNaM nigaccha, niggacchittA' tApasAvasathAt pratiniSkramya-nirgatya paripatitatribhaGgaH paripatitaH - naSTaH vibhaGgo - mithyAjJAnaM yasya sa tathA vibhaGgajJAnarahito bhUtvetyarthaH, hastinApurasya nagarasya madhyamadhyena - madhyabhAgena nirgacchati, nirgatya 'jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vikkhuttI AyA hiNapayAhiNaM kare ' jahA~ tapasviyoM kA Azrama thA vahAM para gayA vahAM jAkara vaha usameM praviSTa huA, aNuSpavisittA subahu lohI, lohakaDAha jAva kiTiNasaMkAgaM ca gevha' vahAM praviSTa hokara usane apane ve aneka lohI - tathA, lohakaTAha - kaDAhI, yAvat tAmraka bhANDaka evaM vaMzamayapAtravizeSa ina sabako uThAyA - 'geSTittA tAva sAvasAhAo paDinikkhama uThAkara vaha phira usa tApasAzrama se bAhara nikalA 'paDinikkhabhittA paDivaDiyavibhaMge hatthiNAraM nagaraM majjhaM majmeNa niggaccha, nigga cchittA' bAhara nikala kara vaha ki jisakA vibhaMgajJAna paripatita ho cukA hai hastinApura nagara ke bIcoMbIca se hokara nikalA nikalakara 'jeNeva sahasaM cavaNe ujjANe jeNetra samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, uvA " apaDatheo. tyAM bhrdhane tethe tApasonA mAzramamAM praveza ye. "aNuSpavisittA subahu lohI, lohaka DAhajAva kiThiNasakAigaM ca gevhai " tyAM praveza urIne tethe potAnAM te tavA, lAhakaDAhI, kaDachI, tAmrakamaDaLa ane vAMsanimita pAtrane uThAvyAM 66 gevhittA tAvasAvasAho paDinikkhamai " yAne tyAra mAha te tApasonA zrAzramamAthI mahAra nIlyA. " paDinikkhamittA paDivaDiyavibhaMge hatthiNAraM nayaraM majha majjheNa nigaccha, nigacchittA" iitu dilaMgajJAna naSTa tha gayu che evA te zivarAjaRSi hastinApura nagaranI vacceAvacca thai ne cAlI nIkaLye yA rIte yAvatAM yAvatAM " jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai " te sahastrAmravana udyAnamA bhAvI yAMcyA udyA namAM praveza karIne te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjatA hatA tyAM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 9 sU0 3 zivarAjarSicaritanirUpaNam 375 yatraitra sahasrAmravanam udyAnam AsIt yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH AsIt - tatraiva upAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra triHkRtvaH AdakSiNapada kSiNaM karoti kRtvA 'vaMdai, namasara, vaMdittA, namaMsittA, naccAsanne, nAidUre jAva paMjaliuDe pajjuvAsa' vandate, namasyati, vanditvA namasthitvA nAtyAsannena pra tyAsanne, nAtidUre yAvat vinayena zuzrUSamANo namasyana prAJjalipuTo bhUtvA paryupAste / ' tara NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivassa rAyarisissa tIse ya mahatimahAliyAe jAva ANAe ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH zivasya rAjarSeH tasyAzca mahAtimahAlayAyAm - ativizAlAyAM yAvat, parSadi dharmakathAM kathayati, atra sarvA dharmakathA vaktavyA dharmakathAyA avadhimAha - 'ANAe ArAhao gacchattA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AgrAhiNapayAhiNaM karei' aura nikala kara vaha vahAM sahasrAmravana udyAna meM pahuMcA ki jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the. vahAM pahuMca kara usane zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pradakSiNA pUrvaka tIna bAra vandanA kI - namaskAra kiyA vandanA, namaskAra karake vaha na unase adhika dUra aura na adhika pAsa kintu samucita sthAna para donoM hAthajoDa kara jAkara khaDA ho gayA'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sivassa rAyarisissa tIse ya mahatimahA liyAe jAva oNAe ArAhae bhavai' taba zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zivarAjaRSi ko usa bar3I vizAla pariSadA meM dharmakathA kahI - yahAM para sarva dharmakathA kahanI cAhiye yAvan 'ANAe ArAhao bhavai ' vaha gaye.. " uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuto AyAhiNapayAhiNa karei. " tyAM bhrdhane tethe AdakSiNu ahakSiNA pUrva zramAyu bhagavAna bhddaavIrane vadaNA karI, namaskAra karyA. vaNA namaskAra karIne te temanAthI adhika dUra paNa nahIM ane bahu najIka paNa nahI', evAM ucita sthAne banne hAtha leDIne alo rahyo " taeNa samaNe bhagava mahAvIre sivassa rAyarisissa tIse ya mahatimahAlayAe jAva ArAie bhavai " tyAra mAha zrabhANu bhagavAna mahAvIre te zivarAjaRSine te ghaNI vizALa pariSadamAM dhama dezanA saMbhaLAvI ahI. sava dhama thAnu varNana karavu joie te temanI dharmadezanA sAbhaLIne temanI AjJAne ArAdhaka thaI gaye A sUtrapATha paryantanuM kathana ahI grahaNa karavu joIe. tenI sAthe A sUtrapAThane ceAjita karIne tenu vistRta varNana aupapAtika sUtranA 56 mAM paDhanI me' je pIyUSaviSa`NI TIkA lakhI che. temAMthI joI levu... nIcene sUtrapATha pUrvokta sUtrapATha sAthe ahI' AjavA joie zrI bhagavatI sUtra : 9 "
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 bhagavatIsUtre bhavai' ajJAyA ArAdhako bhavati, "ayamAuso agArasAmAie dhamme paNNatte, eyasya dhammassa sikvAe uvahie, samaNovAsaevA, samaNovAsiyAvA viharamANe" iti saMyojya asya vistRtavarNanam aupapAtikasya SaTpaJcAzattame sUtre matkRtAyAM pIyUSavarSiNITIkAyAM vilokanIyam , ' taeNaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA, nisamma, jahA khaMdao jAva uttarapurasthimaM disibhAgaM avakkamai' tataH khalu sa zivo rAjarSiH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe dharma zrutvA, nizamya-hRdiavadhArya, yathA skandako rAjarSiH dvitIye zatake prathamoddezake pratipAditasthaivAtrApi zivo rAjarSiH pratipattavyaH yAvatuttarapaurastyadigbhAgam-IzAnakoNam apakrAmati, gacchati, 'abakkamettA subahu lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM egaMte eDeI', uttarapaurastyaM digbhAgam ArAdhaka ho jAtA hai- isa pATha taka 'ayamAuso agArasAmAie dhamme paNNatte, eyasta dhammassa sikkhAe uvaTThie, samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe' isa pATha ko yojita karake. isakA vistRta varNana aupapAtika sUtra ke 56 veM sUtra kI pIyUSavarSiNI TIkA meM jo ki mere dvArA racI gaI hai dekha lenA cAhiye. 'taeNaM se sive rAya. risI samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtie dhamma soccA, nisamma, jahA khaMdao, jAva uttarapurasthimaM disibhAgaM avakkamai' isake bAda ve zivarAjaRSi zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharma zravaNa karake aura use hRdaya meM dhAraNa karake skandaka ke jaise yAvat IzAna kona meM cale gaye 'avakkamettAsubahuM lohI lohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAiMga egaMte eDei vahAM jAkara unhoMne aneka apane lohI, lohakaTAha yAvat kiDhiNasaMkAyika ko-vaMzanirmita pAtravizeSa ko-ekAnta meM rakha diyA. 'egate " ayamAuso agArasAmAie dhamme paNa teM, eyassa dhammarasa sikkhAe uvar3hie, samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANe" " taeNa se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA, nisamma, jahA khaMdao, jAva uttarapurathima' disibhAga avakkamai" tyAra bAda te zivarAjaSi zramaNa bhagavAna mahAvIranI samakSa dharmazravaNa karIne tathA tene hRdayamAM dhAraNa karIne skandanI jema (yAvat IzAna keNumAM yAkhyA gayA. " avakamittA subahu lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM egaMte eDei" tyo na taNe pAtAna bhane tavA, yA 4AhI, 47chImA, taimArnu kamaMDaLa ane kiDhiNa saMkAyikane (vAMsanimita pAtravizeSane) ekAnta sthAne zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 9 0 3 zivarAjarSizca ritanirUpaNam 377 apakramya, subahu - anekam, lauDoloikaTAI yAvat kiTinasAMkAyikam - ekAnte eDayati - sthApayati, 'egaMte eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM kare, karettA, samaNaM bhagavaM mahAvIra evaM jaheba usabhadatte, taheva pavbaio, taheva ikArasa aMgAI ahijjai, taheva savvaM jAtra saccadukkhappahINe' ekAnte tApaso citopakaraNAni eDayitvA - saMsthApya svayameva paJcamuSTikam - paJcamuSTipramANaM, locaM- kezaluzcanaM karoti, kRtvA zramaNa bhagavantaM mahAvIram evaM yathaiva RSabhadatto navamazatake trayastriMzattamodeza ke pratrajitaH tathaiva zivo rAjarSiH prabrajitaH, ekAdaza aGgAni adhIte, tathaiva sarva yAvat siddhaH muktaH sarvaduHkhaprahINazcApi saMjAtaH // mR0 3 // sidvigamanayogya saMhananAdivaktavyatA | mUlam -'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasaI, vaMdittA, namasittA, evaM vayAsI-jIvA NaM bhaMte ! sijjha mANA kayarAma saMghayaNe sijjhaMti ? goyamA ! vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijjhati, evaM jaheva uvavAie, taheva-saMghayaNaM, saMThANa, eDettA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei' ekAnta meM rakhakara phira unhoMne apane hAtha se apane kezoM kA paMcamuSTipramANa luJcana kiyA'karitA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM jaheba usabhadase taheva pavvaio, taheva ikArasa aMgAI ahijjara, taheva savvaM jAva savvadukkhappahINe' paMcamuSTi pramANa kezaluJcana karake phira vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa nauMveM zataka ke 33 ve uddezaka meM pravrajita rUpase pratipAdita hue RSabhadatta ke jaise pravrajita ho gayA., gyAraha aMgoMkA usane adhyayana kiyA anta meM vaha siddha, buddha, mukta huA samasta duHkhoM se rahita ho gayA || sU0 3|| bhUDI hIdhAM. " egate eDettA sayameva paMcamuTThiya loyaM karei " tyAra bAda teNe cotAnA hAthathI 4 potAnA pAMca muSTiprabhAtha zonu suzana yu". " kastiA, samaNa' bhagava' mahAvIra evaM jaddeva umrabhadatte taddeva pavvaio, taheva ikkArasa aMgAI ahijjai, taheva savva' jAva savvadukkhappahINe " tyAra mAha tethe ne avalyA aMgIkAra karI tenuM varNana tathA tenA tapa, sayama AdinuM varSoMna navamAM zatakanA 33 mAM uddezAmAM varNita RSabhadeva brAhmaNunA kathana anusAra samajavu pratrajyA laIne teNe agiyAra ageAnA abhyAsa karyo ane ante te siddha, buddha, mukta, zItalIbhUta ane samasta du:khAthI rahita thai gayA. 5 sU0 3 ll zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 -------- bhagavatIstra uccattaM, AuyaM ca parivasaNA, evaM siddhigaMDiyA niravasesA bhANiyaThavA jAva avvAbAhaM sokkhaM aNuhavaMti sAsayA siddhA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti suu04|| sivo smtto||11-9 chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasthitvA, evam avAdIta-jIvAH khalu bhadanta ! sidhyantaH katarasmin saMhanane sidhyanti,? gautama ! vajraRSabhanArAca saMhanane sidhyanti, evaM yathaiva aupapAtike tathaiva saMhananam , saMsthAnam , uccatvam, AyuSyaMca, paricasanA, evaM siddhigaNDikA niravazeSA bhaNitavyA, yAvat-anyAvAdham , saukhyam anubhavanti zAzvatAH siddhAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 4 // zivaH samAptaH // 11-9 / TIkA-itaH pUrva zivarAjarSeH sidviruktA nat prastAvAt tAM saMhananAdibhiH marUpayitumAha-'bhaMte' tti' ityAdi, 'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI' he bhadanta ! ityevam sambodhya bhagavAn gautamaH zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyi. tvA, evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'jIvANaM bhaMte sijjhamANA kayaraMmi saMgha __bhiMte !tti bhagavaM goyame' ityaadi| TIkArtha-yahAM se pahile zivarAjaRSi kI siddhi kahI gaI hai| ataH isa siddhi ke prastAva ko lekara sUtrakAra usakA nirUpaNa saMhanana Adi dvArA isa sUtra meM kara rahe haiM-isameM bhagavAna gautamane 'bhaMte.'tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdA, namaMsada, vaMdittA, namaMsittA evaM bayAsI' he bhadanta. 'aisA kahakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko pahile bandanA kI unhe namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira bhate ! tti bhagava' goyame " tyaaTIkArya-AgalA sUtramAM zivarAjaRSinI siddhinI vAtane ullekha karA che. te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAra ahIM te siddhinuM saMhanA mAhinI apekSA ni355 42 - " bhaMte ! tti ! bhagava goyame samaNa bhagava mahAvIra vaidai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI" "mapan" me saMbodhana karIne, bhagavAn gautama mahAvIra prabhune vaMdaNA karI, namaskAra karyA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU0 4 zivarAjarSicaritanirUpaNam 379 yaNe sijhaMti ?' he bhadanta ? jIvAH khalu sidhyantaH katarasmin saMhanane sidhyanti ! bhagavAnAha-'goyamA! vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti' he gautama ! jIvA: khalu sidhyantaH vajraRSabhanArAcasaMhane sidhyanti, 'evaM jaheva uvavAie taheva saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaM ca parivasaNA', evaM rItyA pUrvoktaprakAreNa yathaiva aupapAtike siddhAna adhikRtya saMhananAdikaM pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam , tatraca saMhananAdidvArANaM saMgrahAya gAthA pUrvArddhamAha-saMhananam , saMsthAnam , uccatvam , AyuSyaMca, parivasanA, natra saMhananamuktam , saMsthAnAdikantvevaM bodhyam, tatra saMsthAne unhoM ne unase aisA pUchA-'jIvANaM bhaMte ! sijjhamANA kayaraMmi saMghayaNe sijmaMti' he bhadanta ! jIva jaba siddha hone lagate haiM-taba ve kauna se saMhanana se siddha hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA' he gautama ! 'vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijhaMti' jIva jaba siddha hone lagate haiM-taSa ve vajraRSabhanArAcasaMhanana se siddha hote haiM 'evaM jaheya uvavAie taheva saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaMca parivasaNA' jisa prakAra aupapAtika sUtra meM siddhoM ko lekara saMhanana AdikA pratipAdana kiyA gayA hai usI prakAra pUrvokta prakAra se yahAM para bhI inakA pratipAdana karanA cAhiye ! saMhanana Adi dvAroM ke saMgraha ke liye yahAM sUtrakAra ne yaha gAthA kA pUrvArdha kahA hai-"saMhananam, saMsthAnam, uccatvam AyuSya ca parivasanA" ina dvAroM meM Aye hue saMhanana ke viSaya meM to kahA bhane 4 nama942 rIne mA pramANe prazna 57yo- " jIvA gaM bhate / sijjhamANA kayaraMmi saMghayaNe sijhaMti"D san ! siddha gatimA ta / kayA saMvananamAMthI siddha gatimAM jAya che? eTale ke jyAre jIva siddha gatimAM jAya che tyAre kayA saMhanAthI yukta heva che? mahAvIra prbhun| uttara- vayarosabhaNArAyasaMyayaNe sijhaMti" gautama ! siddha gatimAM jatA ja vajaaSabhanArA saMhanAthI yukta hoya che. A prakAranA saMhananavALA cha ja siddhagatimAM jaI zake che. "evaM jaheva uvaSAie taheva saMghayaNa', saMThANa uccattaM, Auya ca pari. vasaNA" 2 pramANe bhopAti sUtramA siddha ynaa| vonasa sahanana, Adina pratipAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paNa temanuM pratipAdana thavuM joIe. saMvanana Adi dvArAnA saMgraha nimitta ahI sUtra // 2 pAthAna mA pAya mAnya cha-sahananam, saMsthAnam, uccatvam, AyuSya ca parivasanA " . pAya dvArAmAMthA hanana dvAranu to bhAga mA pramANe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 bhagavatIsUtre SaNNAM saMsthAnAnAm ekatarasmin sidhyanti, uccatveca jaghanyena saptaralipramANe, utkRSTena tu paJcadhanuHzatake, AyuSye tu jaghanyena sAtirekASTavarSa pramANe, utkarSaNa pUrvakoTIpramANe, parivasanA-vAsastu ratnaprabhAdipRthivInAM saudharmAdInAM ceSatprAgabhArAntAnAm kSetravizeSANAmadhaH siddhAH na parivasanti, apitu sarvArthasiddhamahAvimAnasyoparitanAta stUpikApAcaM dvAdazA yojanAni vyatikramya ISatmArabhArAnAma pRthivI paJcacatvAriMzad yojanalakSapamANA''yAmaviSkambhAbhyAM varNataH zvetA atyantaramyA, tadupariyojane lokAnto bhavati, tasyaca yojanasyoparitanagavyUtoparitanaSaDUbhAge siddhAH parivasantItibhAvaH, / "evaM siddhigaMDiyA niravasesA jA cukA hai ki jIva vajraRSabhanArAca saMhanana se siddha hotA hai. chaha saMsthAnoM meM jIva kisI eka saMsthAna se siddha hotA hai ! uccatva kI apekSA jIva jaghanya se sAta ratni pramANa uccatva se siddha hotA hai aura utkRSTa se pAMca sau dhanuSa pramANa uccasva se siddha hotA hai| AyuSya kI apekSA jaghanya se kucha adhika ATha varSa meM siddha hotA hai aura utkRSTa se pUrvakoTIpramANa AyuSya meM siddha hotA hai| parivasanA. vAsa kI apekSA-jIva ratnaprabhA Adi pRthiviyoM ke, saudharma Adi vimAnoM ke aura ISat prArabhArAnta kSetra vizeSoM ke nIce siddha nahIM rahate haiM, api tu ve sarvArthasiddhamahAvimAna ke uparitana stUpikAna se UMce 12 yojana Age jAkara ISatprArabhArA nAmakI jo eka pRthivI hai, ki jo AyAma aura viSkambha se 45 lAkhayojana kI hai, varNa se jo zveta hai, atyanta ramya hai, usake Upara eka yojana meM lokAnta hai. usa pratipAdaka karavAmAM AvI cukayuM che ke jIva vAtrASabhanAca saMhananathI yukta hoya tyAre ja siddha thAya che. cha saMsthAne (AkAre)mAMthI game te sasthAnayukta jIva siddha thaI zake che. ochAmAM ochA sAta ratnI pramANa ane vadhAremAM vadhAre 500 dhanuSa pramANa UMcAIvALe manuSya siddha thAya che. ochAmAM ochA ATha varSa karatAM adhika AyuSyavALe ane vadhAremAM vadhAre pUrvakeTi pramANu AyuSyavALo jIva siddha thAya che. ratnaprabhA Adi narake, saudharma Adi vimAne ane ISata prAgabhArAnta kSetra vizenI nIce siddha rahetAM nathI, teo sarvArthasiddha mahAvimAnanA uparitana stupikAjhathI UMce 12 yojana AgaLa jatAM je ISaprAgabhArA nAmanI pRthvI Ave che, jenI laMbAI pahoLAI 45 lAkha jananI che, veta varNavALI ane atyanta ramya che, te IzvatthAmArAnI upara eka ejananA vistAramAM kAnta che, te ejanamAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 9 sU. 4 zivarAjarSicaritanirUpaNam 381 bhANiyabA, jAva abbAvAhaM sokkhaM aNuhavaMti sAsayaM siddhA, evaM rItyA pUrvoktasaMhananAdidvAranirUpaNakrameNa, siddhigaNDikA-siddhisvarUpamatipAdanaparA vAkyapaddhatiH aupapAtike "kahiM paDihayA siddhA" ityAdi saptottarazatatamagAthAta Arabhya "nitthiNNasambadukkhA' iti saptatisamAdhikazatatama 107-170 gAthAparyantaM prsiddhaa'trptthitvyaa| tadavadhimAha-yAvat nistIrNasarvaduHkhA,-jAtijarAmaraNabandhanaviyuktA, avyAbAdha saukhyam anubhavanti zAzvata siddhAH // 127 // iti / ante gautama Aha-tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 4 // / iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlabativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya navamoddezakaH samAptaH ||suu011-9|| yojana meM uparitana gavyUti ke uparitana chaThe bhAga meM siddha rahate haiN| 'evaM siddhagaMDiyA niravasesA bhANiyavyA-jAva avvAvAhaM sokkha aNuhavaMti sAsayaM siddhA' isa prakAra pUrvokta saMhananAdi dvAra nirUpaNakrama se siddhigaMDikA-siddhi ke svarUpa ko pratipAdana karane meM tatpara vAkyapaddhati jo aupapAtika sUtra meM 'kahiM paDihayA siddhA' ityAdi 107 vIM gAthA se lekara nisthiNNasavvadukkhA' isa 170 vIM gAthA taka prasiddha hai vahAM yaha paDhanA cAhiye., usa antima 170 vI gAthAkI saMskRta chAyA isa prakAra se hai-"nistIrNasarvaduHkhA jAtijarAmaraNabandhanaviyuktA, avyAyAdhaM saukhyaM anubhavanti zAzvataM siddhAH" aba anta meM paritana yUtinA (zina) paritana 6 lAmA (so 2 . " evaM siddhigaDiyA niravasesA bhANiyavvA jAva avvAvAha sokkha' aNuhati sAsaya' siddhA" mA zata pUti sanana ni355 me 2 siddhimAna aupapAtika sUtramAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, tenuM ahIM kathana thavuM joIe. siddhinA svarUpanuM pratipAdana karanAra vAkaya paddhatine-varNanane siddhi 18 3 cha. "kahiM paDihayA siddhA " tyAdi 107 gAthAthI na " nitthiNNasavvadukkhA " 0 170 bhI gAthA patanI thaa| sahI kahevI joIe. te chellI-170 mI gAthAnI saMskRta chAyA nIce pramANe che " nistIrNasarvaduHkhA, jAtijarAmaraNabandhanaviyuktA, avyAyAdhaM saulya anu bhavanti zAzvata siddhAH." a siddho samAne tarI 42, Mti 2mane maraNanA manothI mukta thaIne zAzvata ane avyAbAdha sukhane anubhava kare che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhagavatIsUtre gautama prabhu ke isa kathana meM satyatAkhyApana karane ke liye 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai-he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha vaisA hI hai" aisA kaha kara ve gautama pAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye||suu0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIkhatra" kI prameyacandrikA vyAkhyA gyArahaveM zataka kAnavAM uddezaka smaapt|11.9|| ane mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI cha, "sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! ti" ke bhagavan ! mApana vA mA viSayanuM je pratipAdana thayuM che te sarvathA satya che. he bhagavAna Ape che kahyuM te yathArtha ja che," A pramANe kahIne temane vaMdaNa namaskAra karIne teo pitAne sthAne besI gayA che sU4 jainAcArya zrI vAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane navame uddezaka samApta 11-lA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 110 10 dazamodezakasya viSayavivaraNam 383 atha dazamoddezakaH prArabhyate ekAdazazatake dazamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNamlokamakAravaktavyatA, kSetralokaprakAravarNanam, adholokakSetralokavaktavyatA prakAraH, tiryaglokavaktavyatApakAraH, UrdhvalokakSetralokaprakAravarNanam , adholokasaMsthAnavarNanam, tiryagralokasaMsthAnavarNanam , alokasaMsthAnavarNanam , lokasaMsthAnavarNanam , alokasaMsthAnavarNanam , kim adholoko jIvarUpo vartate ? ityAdi praznaH, kiM tiryagloko jIvarUpo vartate ? ityAdi praznaH, kim alokAkAzo jIvarUpo vartate ityAdi praznaH, kim adholokasya ekasmin AkAzapadeze jIvo vartate ? ityAdi praznaH, kim tiryaglokasya ekasmin AkAzapradeze jIvo vartate ? ityAdi praznA, lokasya ekasmin AkAzapradeze kiM jIvo vartate ! ityAdi praznaH, gyArahaveM zatakake dasaveM uddezekA prAraMbhagyArahaveM zataka ke isa dazave uddezaka meM varNita viSaya kA saMkSipta vivaraNa isa prakAra se hai-lokaprakAra kathana, kSetraloka prakAra kA varNana adholoka kSetra loka kI vaktavyatA kA prakAra., tiryagloka kI vaktavyatA kA prakAra Urdhvaloka kSetraloka ke prakAra kA varNana. adholoka saMsthAna kA varNana tiryagloka saMsthAna kA varNana alokasaMsthAna kA varNana, lokasaMsthAna kA varNana alokasaMsthAna kA varNana kyA adholoka jIvarUpa hai ? ityAdi prazna kyA tiryagloka jIvarUpa hai ? ityAdi prazna kyA alokAkAza jIvarUpa hai ? ityAdi prazna, kyA adholoka ke eka AkAza pradeza meM jIva rahatA hai ? ityAdi prazna kyA tiryagloka ke eka AkAza pradeza meM jIva rahatA hai ? ityAdi prazna loka ke eka AkAza pradeza meM agiyAramAM zatakanA dasamA udezAne prAraMbhaA uddezAmAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tenuM saMkSipta vivaraNa lekanA prakAranuM kathana-kSetraleka prakAranuM varNana-adhaka kSetralekanI vaktavyatane prakAra-tiya lekanI vaktavyatAne prakAra-udghaleka kSetralekanA prakAranuM varNana aleka saMsthAnanuM varNana-tilaka saMsthAnanuM varNana-urvalaka saMsthAnanuM varNana-sekasaMsthAnanuM varNana-akasaMsthAnanuM varNana-zuM ardhaleka jIvarUpa che? zuM tiryazleka jInnarUpa che? ItyAdi prazno zuM alakAkAza jIvarUpa che? ItyAdi prA zuM alekanA eka AkAza pradezamAM jIva rahe che? ItyAdi prazno zuM tiyakanA eka AkAza pradezamAM jIva rahe che ? ItyAdi prazno lekanA eka AkAzapradezamAM zuM jIva rahe che? ItyAdi prazno zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhagavatIsUtre alokasya ekasmin AkAzapradeze ki jIvo vartate ! ityAdi praznaH, dravyAdInAmapekSayA adholokAdivicAravaktavyatA, lokasya vistAravarNanam, alokasya vistA ravarNanam, lokasya ekasmin AkAzapradeze jIvasya pradezAH kiM parasparasambaddhAH santi / atha kiM te paraspara pIDAmutpAdayanti ? ekasmin AkAzamadeze jaghanye utkRSTe ca pade sthitAnAM jIvapadezAnAm, sarvajIvAnAM ca alpabahutvavaktavyatA / lokavaktavyattA mUlam - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaiviheNaM bhaMte ! loe paNNatte ? goyamA ? cauvvihe loe paNNatte, taMjahA - davvaloe, khettaloe, kAlaloe bhAvaloe / khettaloe NaM bhaMte! kaivihe paNNatte ? goyamA ! tivihe paNNatte, taM jahA aholoyakhettaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDuloe khettaloe 3 / aholoyakhettaloe NaM bhaMte! kaivihe paNNate ? goyamA ? sattavihe paNNatte, taM jahA - rayaNappabhApuDhavi aholoyakhettaloe, jAva ahe sattamA - puDhavi aholoyakhettaloe / tiriyaloyakhettaloe, NaM bhaMte ! kai kyA jIva rahatA hai ? ityAdi prazna aloka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva rahatA hai? ityAdi prazna dravyAdikoM kI apekSA se adholoka Adi ke vicAra kI vaktavyatA loka ke vistArakA varNana aloka ke vistAra ko varNana loka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva ke pradeza paraspara meM sambaddha hai ? kyA ve Apasa meM pIDA ko utpanna karate haiM ? eka AkAzapradeza meM jaghanya aura utkRSTapada meM sthita jIvapradezoM ke aura sarvajIvoM ke alpabahutva vaktavyatA. aleAkanA eka AkAzapradezamAM zuM jIva rahe che? ItyAdi prazno drazyAdikAnI apekSAe adheAloka AdinI vaktavyatA, lekanA vistAra vaNuna, adheAleA. nA vistAranuM vaghuna, lAkanA eka AkAza pradezamAM zuM chatranA pradezeA paraspara sAthe saMbaddha hAya che? zuM te paraspara pIDA utpanna kare che eka AkAza pradezamAM jaghanya ane utkRSTa padamAM sthita jIyapradezeAnA ane sarve jIveAnA alpamarhutvanI vaktavyatA A viSayAnu A uddezAmAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU01 lokasvarUpanirUpaNam 385 vihe paNNatte ? goyamA! asaMkhejavihe paNNatte, taMjahA-jaMbuddIve dIve tiriyaloyakhettaloe, jAva sayaMbhUramaNasamudde, tiriyaloya. khettloe| uDalogakhettaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! pannarasavihe paNNatte, taMjahA-sohammakappauDalogakhettaloe, jAva accuyauDDaloyakhettaloe, gevejjavimANauDaloyakhettaloe, aNuttaravimANau loyakhettaloe, isipabbhAripuDhavi u . loykhettloe| ahologakhettaloe NaM bhaMte! kiM saMThie paNNate? goyamA! tappAgArasaMThie pnnnntte| tiriyaloya-khettaloe NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! jhallarIsaMThie pnnnntte| u loyakhettaloya pucchA, uDamuiMgAkArasaMThie pnnnntte| loeNaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte? goyamA ! supaiTuMgasaMThie loe paNNatte, taMjahA-heTTA vitthinne, majjhe saMkhitte jahA sattamasae paDhamuddesae jAva aMtaM kreNti| aloe NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte ? goyamA! jhusiragolasaMThie pnnnntte| aheloyakhettaloe NaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? evaM jahA iMdAdisA taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva addhaasme| tiriyaloyakhettaloe NaM bhaMte ! kiMjIvA, jIvadesA, jIvapaesA? evaM ceva, evaM uDaloyakhetaloe vi, navaraM arUvI chavvihA, addhAsamao ntthi| loe NaM bhaMte ! kiM jIvA jahA bitiesae asthikAyauddesae loyAgAse navaraM arUvI sattavi jAva ahammatthikAyassa paesA, No AgAsatthikAe, AgAsasthikAyassa dese, AgAsatthikAyassa paesA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre addhAsamae, sesaMtaMceva / aloeNaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvappaesA? evaM jahA asthikAyauddesae aloyAgAse taheva niravasesaM jAva aNaMtabhAgUNe / aheloyakhettaloyassa gaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA, jIvadesA jIvappaesA? ajIvA, ajIvadesA,ajIvapaesA? goyamANojIvA, jIvadesA vi,jIvapaesA vi,ajIvA vi,ajIvadesA vi,ajIvapaesA vi,je jIvadesA te niyamA egidiyadesA 1 ahavA egidiyadesAya, beiMdiyassa dese 2, ahavA egidiyadesA ya, beiMdiyANa ya desA 3, evaM majjhillavirahio jAva aNidiesu jAva, ahavA egidiyadesAya, aNidiyANaya desA, je jIvapaesA, te niyamA egidiya paesA 1 ahavA egidiyapaesAya, beiMdiyassa paesA 2, ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyANa ya paesA 3, evaM Aillavirahio jAva paMciMdiesu, aNidiesu, tiyabhaMgoje ajIvA, te duvihA paNNattA, taMjahA-rUvI ajIvA ya, arUvI ajIvA ya, rUkhI taheva, je arUvI ajIvA te paMcavihA paNNattA, taMjahANo dhammatthikAe, dhammatthikAyassa dese 1, dhammatthikAyassa paese 2, evaM ahammasthikAyassa vi 4, addhAsamae 5 / tiriyaloyakhettaloyassa NaM bhaMte ! egami AgAsapaese kiM jIvA, jIvadesA, jIvappaesA ? evaM jahA ahologa khettalogassa taheva, evaM uDalogakhettalogassa vi, navaraM addhAsamao natthi, arucI cauThivahA, logassa jahA ahelogakhettalogassa egaMmi AgA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sa0 1 lokasvarUpanirUpaNam 387 sapaese alogassa NaM bhaMte ! egami AgAsapaese pucchA, goyamA! No jIvA, no jIvadesA, taMceva jAva aNaMtehiM aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsassa aNaMtabhAgUNe, davao NaM ahelogakhettaloe, aNaMtAiMjIvadavAI, aNaMtAI ajIvadavAI, aNaMtA jIvAjIvadavvA, evaM tiriyaloyakhettaloe vi, evaMuDDaloyakhettaloe vi, dabaoNaM aloe vatthi jIvadavvA, nevatthi ajIvadavyA, nevatthi jIvAjIvadavvA, ege ajIvadavvadese, jAva savvAgAsa aNaMtabhAgUNe, kAlao gaM aheloyakhettaloe na kayAi, nAsi, jAva nicce evaM jAva aholoe, bhAvao NaM ahelogakhettaloe aNaMtA vannapajjavA, jahA khaMdae jAva aNaMtA aguruyala huyapajjavA evaM jAva loe, bhAvaoNaM aloe, nevatthi vannapajavA jAva nevatthi agurula huyapajjavA ege ajIvadavvadese jAva aNaMtabhAgUNe ||suu01|| chAyA-rAjagRhe yAvat-evam avAdIt-katividhaH khalu -- bhadanta ! lokaH prajJapta : gautama ! caturvidho loka : prajJaptaH, tadyathA-dravyalokaH, kSetralokaH, kAla. lokaH, bhAvalokaH / kSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! trividhaH prajJaptaH, tdythaa-adholokkssetrlokH| tiryaglokakSetralokaH 2, UrdhvalokakSetralokaH 3 adholokakSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH gautama ! saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-ratnaprabhApRthivyadholokakSetralokaH, yAvat-adhaHsaptamI pRthivyadholokakSetralokaH / tiyaglokakSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH? gautama ! asaMkhyeyavidhaH prajJaptaH, tadyathA jambUdvIpaH tiryaglokakSetralokaH, yAvata svymbhuurmnnsmudrstiyglokkssetrlokH| Urdhvaloka kSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcadazavidhaH prajJaptaH, tadyathA-saudharma kallolalokaH, yAvat-acyutolalokakSetralokaH, veyakavimAnorvalokakSetralokaH, anuttaravimAnovalokakSetralokA, ISatmAyabhArapRthivyUlokakSetralokaH / adholoka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre kSetralokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! tamAkArasaMsthitaH prjnyptH| tiryaglokakSetralokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthivaH prajJaptaH ? gautama ! jhallarIsaMsthitaH prjnyptH| UrzvalokakSetralokapRcchA, UrdhvamRdaGgAkArasasthitaH prajJaptaH / lokaH khalu bhadanta ! kiM saMsthitaH prajJaptaH ? gautama ! supratiSThakasasthito lokaH prajJaptaH, tadyathA-ante vistIrNaH, madhye saMkSiptaH, yathA saptamazatake prathamoddezake yAvat antaM karoti / alokaH khalu bhadanta ! kiM sasthitaH prajJaptaH? gautama ! zuSiragolasaMsthitaH prajJaptaH adholokakSetraloke khalu bhadanta ! ki jIvAH, jIvadezAH, jIvapadezA : ? evaM yathA aindrIdika, tathaiva niravazeSa bhaNitavyam, yAvat addhAsamayaH, / tiryaglokakSetraloke khalu bhadanta ! kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH ? evameva, evam UrdhvalokakSetraloko'pi, navaramarUpiNaH SaDavidhAH, addhAsamayo nAsti / loke khalu bhadanta ! kiM jIvAH, yathA dvitIyazatake astikAyoddezake (10) lokAkAzaH navaram-arUpiNaH saptApi yAvat adharmAstikAyasya pradezAH, no AkAzAstikAyaH, AkAzAstikAyasya dezaH, AkAzAstikAyasya pradezAH, addhAsamayaH, zeSaM tadeva, aloke khalu bhadanta ! kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezA : 1 evaM yathA astikAyoddezake (za02-u0 10) alokAkAzastathaiva nirakzeSa yAvat-anantabhAgonam / adholokakSetralokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapadeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH ? gautama ! no jIvAH jIvadezA api, jIvapradezA api, ajIvA api, ajIvadezA api ajIvapradezA api, ye jIvadezAste niyamAt ekendriyadezAH ? athavA ekendriyadezAzca dvIndriyasya dezaH 2, athavA ekendriyadezAca, dvIndriyANAM ca dezAH 3, evaM madhyamavirahito yAvatU-anindriyeSu yAvat athavA ekendriyadezAca, anindriyANAM ca dezAca, ye jIvamadezAste niyamAt ekendriyapradezAH 1, athavA ekendriyapradezAca, dvIndriyasya pradezAH 2, athavA ekendriyapradezAzva, dvIndriyANAM pradezAH 3 / evam Adi virahito yAvat pazcendriyeSu, anindriyeSu trikabhaGgaH, ye ajIvAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-rUpyajIvAzca, arUpyajIvAzca, rUpiNastathaiva, ye arUpyajIvAste paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-no dharmAstikAyaH, dharmAstikAyasya dezaH 1, dharmAstikAyasya pradezaH 2, evam adharmAstikAyasyApi 4, addhAsamayaH 5 / tiryaglokakSetralokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, ? evaM yathA adholokakSetralokasya tathaiva, evam UrbalokakSetralokasyApi, navaram addhAsamayo nAsti / arUpiNazca zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU. 1 lokasvarUpanirUpaNam 389 turvidhAH, lokasya yathA adholokakSetralokasya, ekasmin AkAzapradeze alokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapadeze pRcchA, gautama ! no jIvAH, no jIvadezAstadeva yAvat-anantaiH agurukalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgonaH / dravyataH khalu adholokakSetraloke anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi, evaM tiryaglokakSetraloke'pi, evam Urdhva lokakSetraloke'pi / dravyataH khalu aloke naiva santi jIvadravyANi, naiva santi ajIvadravyANi, naiva santi jIvAjIvadravyANi, ekaH ajIvadravyadezaH yAvat srvkaashaanntbhaagonH| kAlataH khalu adholoka kSetralokaH na kadAcit nAsIta, yAvat nityaH evaM yAvat-adholoke / bhAvataH khalu adholokakSetraloke anantavarNa paryavAH, yathA skandake, yAvat anantAH agurukalaghukaparyavAH, evam-loke / bhAvataH khalu aloke naiva santi varNaparyavAH yAvat naiva santi agurukalaghukaparyavAH, eka ajIvadravya dezo yAvat anantabhAgonaH // sU0 1 // TIkA-navamoddezakAnte lokAnte siddhanivAsasya uktatvena dazame lokasvarUpameva prarUpayitumAha- rAyagihe ' ityAdi.' 'rAyagihe jAva evaM vayAsI-' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH dharmopadezaM zrotuM parpat nirgacchati, dharmopadeza zrutvA pratigatA parSata, tato vinayena pAJjalipuTo gautamaH paryupAsInaH, lokavaktavyatA'rAyagihe jAva evaM kyAsI' ityAdi / TIkArtha- nauveM uddezaka ke anta meM aisA kahA hai ki siddha loka ke anta meM rahate hai-ataH usa loka ke svarUpa ko batAne ke liye sUtrakArane isa dazaveM uddezaka kA kathana kiyA hai-'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre-dharmopadeza sunane ke liye pariSad AI, vaha dharmopadeza sunakara apane 2 sthAna ko calI gaI. taSa vinayAvanata hokara gautama ne donoM hAtha joDa kara prabhu kI paryupAsanA leka viSayaka vaktavyatA "rAyagihe jAva evaM vayAsI" TIkArya-navamAM uddezAne ane e ullekha thayuM che ke siddha bhagavanta lekanA anta bhAgamAM rahe che. te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM sonA 2135nunI pramANe pratipAdana yu cha-" rAyagihe jAva evaM vayAsI" rAjagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA. dharmopadeza sAMbhaLavAne pariSada AvI, vaMdaNA namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI tyAra bAda vinayapUrvaka be hAtha joDIne, vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmIe zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 bhagavatIsUtre evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' kaivihe NaM bhaMte! loe paNNatte' katividhaH khalu lokaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! cauvvihe loe paNNatte- ' he gautama! caturvidho lokaH prajJaptaH, taMjahA - davbaloe, khettaloe, kAlaloe, bhAvaloe ' tadyathA - dravyalokaH 1, kSetralokaH 2, kAlalokaH 3, bhAvalokaH 4, atha kSetralokamAha - 'khetaloe NaM bhaMte! kaivihe paNNatte ? gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kSetralokaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJapta : ! bhagavAnAha - ' goyamA ! tivihe paNNatte' he gautama ! kSetralokaH khalu trividhaH prajJaptaH, ' taM jahA - aholoyakhettaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDDULoya khetaloe 3 tadyathA - adholoka kSetralokaH, tiryagloka kSetralokaH, Urdhvaloka kSetralokaH, kSetrarUpo lokaH saH - kSetraloka:karate samaya unase aisA pUchA-' kaiviNaM bhaMte! loe paNNante' he bhadanta ! loka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA'goyamA' he gautama! 'caubvihe loe paNNatte' loka cAra prakAra kA kahA gayA hai / 'jahA' jo isa prakAra se hai- 'davvaloe, khettaloe, kAlaloe, bhAvaloe' dravyaloka, kSetraloka, kAlaloka aura bhAvaloka / aba kSetraloka ke viSaya meM gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM ki-' khettaloe NaM bhaMte / kavi paNante' he bhadanta ! kSetraloka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA' he gautama! ' tivihe paNNatte ' kSetraloka tInaprakAra kahA gayA hai 'taMjahA' jo isa prakAra se hai -'aholoyakhetaloe 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDDaloya khetaloe 3' adholokakSetraloka 1, tiryagloka kSetraloka 2, aura Urdhvaloka kSetraloka 3. bhahAvIra alune yA pramANe pUchayu - " kaiviheNa bhaMte ! loe paNNatte ? " lagavan ! usA praaranA udyo che ? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA " he gautama! " cautrihe loe paNNatte - taMjar3A " so yAra prahArano udyo che, the prahAro nIce prabhAye che " davvaloe, khettaloe, kAlaloe, bhAvaloe, dravyaseou, kSetraleka, kALalAka ane bhAvaleAka have kSetraleAka viSe gautama svAmI A prakA2 prazna pUche che - ' khettaloeNaM bhaMte ! kai vihe paNNatte " De bhagavan ! kSetro keTalA prakArane kahyo che? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA " he gautama! " tivihe paNNatte " kSetrotra aAranA udyo che " taMjahA " te praromA pramANe che" aholoyakhe salora 1, tiriyaloyakhettaloe 2, uDaloyakhettaloe " (1) adholo! kSetrakheoU, (2) tiryakheoka kSetrale bhane ( 3 ) ( so kSetrI, udhuM pazu che zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 391 taduktam-'AgAsassa paesA ucca aheya tiriyaloe y| jANAhi khettaloyaM, aNaMtajiNadesiNa samma // 1 // chAyA-AkAzasya pradezAH, UrdhvaMca, adhazca tiryagloke ca, jAnI hi kSetralokam anantajinadezita samyak // iti, // 'kAla: samayAdiH tadrUpo lokaH kAlalokaH tathAcoktam-' samayAvalImuhuttA divasaahorattapakkhamAsAya / saMvaccharajugapaliyA, sAgara ussppipriyttttaa|| 1 // chAyA-samayAvalimuhUrtAH divasAhorAtrapakSamAsazca / saMvatsaraH yugapalyAni, sAgarotsarpiNI privrtaaH| iti / parivarta iti pudgalaparAvartaH, bhAvarUpo loko bhAvalokaH, sa ca dvividhaH-AgamataH, noAgamata zca, tatrAgamato lokazabdArthajJastatra copayukto bhAvarUpo lokaH, no Agamatastu bhAvAH-audayikAdayastadrapo loko bhAvalokaH, tathA coktam-"odaie, kSetrarUpaloka kA nAma kSetraloka hai ! so hI kahA hai-'AgAsassa paesA ucca ahe ya tiriyaloe ya, jANAhi khettaloyaM aNaMtajiNadesiyaM samma' AkAza ke pradeza, U~ce, nIce, tirache sarvatra hai isI kA nAma anantajine ndroM dvArA kahA gayA kSetrarUpa loka hai / kAla, samaya AdirUpa kAlaloka hai. tathA coktam-'samayAvalI muhuttA' ityAdi / samaya AvalI, muhUrta, divasa, ahorAtra, pakSa, mAsa, saMvatsara, yuga, palya, sAgara, utsarpiNI aura parivartana avasarpiNI ye saba kAlarUpa loka haiM, bhAvarUpa loka kA nAma bhAva loka hai-yaha bhAvarUpa loka Agama aura no Agama kI apekSA se do prakAra kA kahA gayA hai-Agama kI apekSA bhAvaloka vaha hai, jo loka zabda ke artha kA jJAtA hai aura usameM upayukta hai.no AgamakI apekSA bhAvaloka audayika Adi bhAvarUpa hai so hI kahA hai-'odaie' ___"AgAsassa papasA uiTa' ca ahe ya tiriyaloe ya, jANAhi khettaloya aNaMtajiNadesiya samma" mAzanA praza the, nIye ane tira7i, mema sarvatra hoya che. tenuM ja nAma jinendrodvArA kathita kSetrarUpa leka che. kALa, samaya mA 35 4imats che. yu. 5 cha - "samayAvalImuhuttA" tyAdi. samaya, mAlI, bhuta, hisa, mahArA, pakSa, mAsa, 15, yuga, palya, sAgara, utsarpiNuM ane parivartana (avasarpiNuM), e badhAM kALarUpa leka che. bhAvarUpa lekane bhAvaloka kahe che. te bhAvarUpa leka Agama ane neAgamanI apekSAe be prakArane kahyo che. AgamanI apekSAe bhAvaloka e che ke je loka zabdanA arthane jJAtA hoya che ane temAM upayukta hoya che. AgamanI apekSAe bhAvaleka audAyaka Adi bhAvarUpa che. eja vAta zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 bhagavatIsUtre upasamie, khaie ya, tahA khovsmiey| pariNAmasabhivAe ya chavviho bhAvalogou" // 1 // ___ chAyA-audayikaH, aupazamikaH, kSayikazva, tathA kSAyopazamikazca, pariNAmaH sanipAtazca, paividho bhAvalokastu // iti, gautamaH pRcchati 'aholoyakhettaloe NaM bhNte| kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! adholokakSetralokaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-' goyamA ! sanavihe pannatte' he gautama ! adho. lokakSetralokaH saptavidhaH majJaptaH, 'taM jahA rayaNappabhApuDhavi aheloyakhettaloe jAva ahe sattamApuDhavi aheloyakhettaloe' tadyathA-ratnaprabhA pRthivyadholokakSetralokaH, yAvat zarkarAmabhApRthivyadholokakSetralokaH, vAlukAprabhApRthivyadho. lokakSetralokaH, paGkaprabhApRthivyadholokakSetralokaH, dhUmaprabhApRthivyadholokakSetralokaH, tamaHprabhApRthivyadholokakSetralokaH, adhaHsaptamIpRthivyadholokaityAdi / audayika aupazamika, kSAyika, kSAyopazAmaka, pAriNAmika, aura sAnipAtika isa prakAra se bhAvaloka chaha prakAra kA hotA hai| ___ atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-' aholoyakhetaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! adholoka rUpa kSetraloka kitane prakArakA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA!' he gautama ! adholokarUpa kSetraloka 'sattavihe paNNatte' sAta prakAra kA kahA gayA hai / ' taMjahA' jo isa prakAra se hai- rayaNappabhApuDhavi ahe. loyakhettaloe' jAva ahesattamA puDhavi aheloyakhettaloe ratna prabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka yAvat-zarkarAprabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka, vAlukAmabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka paGkaprabhApRthivIrUpa adholokakSetraloka, dhUmaprabhApRthivIrUpa adholoka kSetraloka "odaie" tyA // 548 42 // cha mauyi:, mopazabhi, kSAyi4. kssaayopathamika, pAriNAmika ane sA pAtika, A rIte bhAvalokanA cha prakAra kahyA che. gautama svAmInA- " aholoya khettaloe Na bhaMte ! kaivihe paNNatta?" bhagavana! alaka rUpe kSetraleka keTalA prakArane kahyo che ? mahAvIra prabhunA uttara- "goyamA" hai gItamA " sattavihe paNNattetaMjahA" madhAso 35 kSetrAnA nIya pramANe sAta 52 vai cha "rayaNappabhA puDhavi aheloyakhettaloe, jAva ahe sattamApuDhavi aheloya. khettaloe " (1) ratnamA pRthvI35 madhIla kSetra, (2) zarAmA pRthvI35 adhaka kSetraleka, (3) vAlukAprabhA pRthvIrUpa adhaleka kSetraleka, (4) paMkaprabhA vI35 dhAvA kSetra, (5) dhUmaprA pRthvI35 sapA kSetra , (6) tabha: zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU01 lokasvarUpanirUpaNam 393 kSetralokaH / tatra adholokarUpaH kSetraloko'dholokakSetralokaH, atra merumadhye kilA'STakapadezorucakastasya cAdhastanapratarasyAyo nayojanazataparyantaM tiryagloka stataH paramadhaH sthitattvAt adholokaH saadhiksptrjjuprmaannH| gautama : pRcchati-'tiriyaloya-khetaloe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? ' he bhadanta ! tiryagkokakSetralokaH khalu katividhaH prAptaH? bhagavAnAha-'goyamA! asaMkhejjavihe paSNatte' he gautama ! tiryagalokakSetralokaH asaMkhyeyavidhaH prajJaptaH, tatra rucakApekSayA adhaHupari ca navanAyojanazatamAnasti yaMga rUpatvAt tiryaglokaratadrapaH kSetralokaH tiryagRlokakSetralokaH, tasyAsaMkhyeya vidhatva pratipAdayati- 'taMjahA-jaMbuddIva. tiriyaloyakhettaloe, jAva sayaMbhUramaNasamudatiriyaloyakhesaloe' tadyathAtamaH pramApRthivIpa adholokakSetraloka aura adhaH saptamIpRthivIrUpa adholo kakSetraloka merU ke madhya meM ATha pradeza haiM inakA nAma rucaka pradeza hai isake aghastana pratara ke nIce nau sau yojana paryanta tiryagloka hai isase nIce sthita hone ke kAraNa adholoka kucha adhika sAtarAjapramANa kA hai| aya gautamasvAmI prabhu se aisA pachate haiM-'tiriyaloyakhettaloe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte' he bhadanta ! tiryaglokarUpakSetraloka kitane makAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama ! ' asaMkhejjavihe paNNatte' tiryaglokarUpakSetraloka asaMkhyAta prakAra kA kahA gayA hai yaha tiryagloka rucaka ke adhastana pratara noce nau sau yojanataka hai aura Upara meM bhI nau sau yojana taka hai yaha tiryagarUpa hai isaliye isakA nAma tiryagloka aisA huA hai| yaha asaMkhyAta prakAra kA kaise hai so aba isI bAta ko mRtrakAra prakaTa karate haiN| jaMbuddIve "tiripralA pRthvI35 mA kSetra, mane (7) adhaHsabhI (tasmatamA ) pRthvIrUpa adhelaka kSetraleka merunI madhyamAM ATha pradeza che. temanuM nAma sUcaka pradeza che. tenA adhatana prataranI nIce 900 janaparyatamAM tiryazloka che. tenI nIce rahelo e apeka sAta rAjUpramANathI saheja moTe che. gautama svaamiin| prazna- " tiriyaloyakhettaloraNa bhaMte ! kaivihe paNNata" he bhagavan! tiryazleka rUpa kSetralekanA keTalA prakAra kahyA che? maDAvI2 ann| uttara-"goyamA" 3 gautama! " asaMkhenjabihe paNNatte " ti 4 35 kSetra asaNyAta 42 // . yA tiyo / uparyukta cakapradezanA adhastana prataranI nIce 900 jana sudhInA vistAramAM patharAyela che. te tiryagurUpa (tirakasa) hovAthI tene tiryazloka kahe che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 bhagavatIsUtre jambUdvIpatiryaglokakSetralokaH, yAvat-svayambhUramaNasamudrastiyalokakSetralokaH / gautamaH pRcchati-'uDaloyakhettaloe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ? UrdhvalokakSetralokaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! pannarasavihe paNNatte' he gautama ! avalokakSetralokaH paJcadazavidhaH prajJaptaH, tatra-tiryaglokarayoparidezonasapta. rajjupamANaH UrzvabhAgavattitvAt UrdhvalokastadrUpaH kSetralokaH UrdhvalokakSetralokaH athavA adhaH-bAhulyena dravyANAm azubhaH pariNAmaH kSetrAnubhAvAt yatra loke asau adholokaH, evaM tiryaGmadhyamAnubhAvaM kSetraM nAtizubhaM nApyatyazubhaM tadrUpolokayaloyakhettaloe, jAca sayaMbhUramaNasamudde tiriyaloyakhettaloe," jaMbUdvIpa tiryaglokarUpakSetraloka yAvat svayaMbhUramaNasamudratiryaglokarUpakSetraloka aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' uDaloyakhettaloe Na bhaMte ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! UrdhvalokarUpa kSetraloka kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! pannarasavihe paNNatte' he gautama ! UrdhvalokarUpakSetraloka 15 prakAra kA kahA gayA hai. Urdhvaloka kA pramANa kucha kama sAtarAjU kA hai| yaha tiryagloka ke Upara hai ! isaliye Urdhva bhAgavatI hone ke kAraNa isakA nAma avaloka huA hai| athavA-dravyoM kA azubha pariNAma bahuta kara ke kSetra ke prabhAva se jisa loka meM hotA hai vaha adholoka hai jo kSetra madhyama anubhAva ghAlA hotA hai na atizubha hotA hai aura na ati azubha hotA hai vaha " jahA" tI zata masabhyAta prazna cha, te nIye 548 42pAmA sAvyu cha. " jaMbuddovatiriyalo yakhettaloe, jAva sayaMbhUramaNamamuddatiriyaloyakhettaloe" bhUdvI5 tiya sI 35 kSetrI ena 21 bhUmaNa samudra tirthaka rUpa kSetraleka paryantanA asaMkhyAta tirthaka kSetre tyAM AvelA hovAthI tenA aneka prakAra kahyA che. gautama svaamiin| prazna-" uDaloyakhettaloe Na bhate ! kaivihe paNNatte " he bhagavan! urvIlokarUpa kSetralekanA keTalA prakAra rahyA che ? "goyamA" gautama !" pannarasavihe paNNatte " Barals 35 kSetravAnA paMdara prakAra kahyA che. urvakanuM pramANa sAtarAjU karatAM kaMIka ochuM che. te tiryakanI upara Avela che. A rIte ubhAgamAM hovAthI tenuM nAma ukaleka paDayuM che. athavA dravyonuM azubha pariNAma jyAM vadhAre pramANamAM jevAmAM Ave che kSetranA prabhAvathI je lekamAM dravyanuM adhika azubha pariNAma hoya che te kSetrane aleka kahe che. je kSetramAM dravyanuM pariNAma madhyamasarane ati zubha paNa nahI ane ati azubha paNa nahIM evuM hoya che, te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvampanirUpaNam 395 stiryaglokaH, tathA Urdhvam zubhaH pariNAmo dravyANAM vAhulyena yatrAsau UrzvalokaH, tathA coktam-'ahava aho pariNAmo khettANubhAveNa jeNa osaNaM / asuho ahotti bhaNio davANaM teNA'hologo // 1 // chAyA-athavA adhaH pariNAmaH kSetrAnubhAvena praayshH| azubhaH adha iti bhaNitaH dravyANAM tenAdholokaH // ityAdi, evaM tiryagUpralokaviSaye'pi vijJeyam / tameva paJcadazavidham UrdhvalokakSetralokaM pratipAdayati-taMjahA-sohammakappaulogakhettaloe, jAva accuyauDaloyakhettaloe, gevejja vimANauDaloyakhettaloe, aNuttaravimANauDaloyakhettaloe, isi panbhArapuDhavi uDDalogakhettaloe' tadyathA-1saudharmakalpo lokakSetralokaH, yAvat-IzAnako lokakSetralokaH,3 sanatkumAra-4mAhendra-5brahmaloka-6lAntaka-7mahAzukra-8sahasrA-9rA''nata-10mANatA''11raNA'12cyutorvalokakSetralokAH, 13veyakavimAno lokakSetralokaH, 14anuttaravimAno tiryakloka hai| aura jahAM para bahutakarake dravyoM kA pariNAma zubha hotA hai vaha Urdhvaloka hai| so hI kahA hai-' ahava aho pariNAmo' ityAdi / isI prakAra se tiryagloka Urdhvaloka ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye Urcaloka rUpa kSetra pandraha prakAra kA kisa prakAra se hai-so sutrakAra isI ghAta ko prakaTa karane ke liye kahate hai ' taMjahA-sohammakappa uDulogakhettaloe, jAva accuya uDaloyakhettaloe, gevejavimANa uDaloyakhettaloe aNuttaravimANauDDaloyakhettaloe, isiM panbhArapuDhavi uDalopakhetta. loe' saudharmakalpa UrbalokarUpa kSetraloka 1, yAvat-IzAnakalpaUvaM. lokarUpakSetraloka 2, sanatkumAra 3-mAhendra 4 - brahmaloka 5-lAntaka 6mahAzukra 7-sahasrAra 8-Anata 9-prANata 10-AraNa 11-acyuta 12 kSetrane tiryaka kahe che. jyAM moTe bhAge dravyanuM pariNAma zubha hoya che, te kSetranuM nAma urvaleka che. me pAta " ahava aho pariNAmo" tyA sUtra 12 // 68 42 // cha. merA pramANe ti4213 Seqat viSe 574 sama4. " taMjahA " Bet. loka rUpa kSetranA 15 prakAre nIce pramANe che "sohammakappauGghalogakhettaloe, jAva accuyauDaloyakhettaloe, geveja vimANauDDaloyakhettaloe, aNuttaravimANa uDDaloyakhettaloe, isiMpabbhArapuDhavi uDDaloya. khettaloe" (1) sauSama 85 Sarals 35 kSetro, (2) zAna85 q. 35 kSetra, (3) sanamA2, (4) mAndra, (5) brahmade) airds, (7) bhAzu, (8) sakhAra (6) mAnata, (10) Adhuta, (11) bhA25 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 bhagavatIstre lokakSetralokaH 15ISatmAgbhArapRthivyU lokakSetralokaH iti / gautamaH pRcchatiahologakhettaloe NaM bhaMte / phi saMThie paNNate ?' he bhadanta ! adholokakSetralokaH khalu kiM saMsthitaH, kim-kIdRzaM, saMsthitaM-saMsthAnaM yasya saH tathAvidhaH kimA. kArakaH prajJaptaH? bhagavAnAda-'goyamA! tappAgArasaMThie eNNatte' he gautama ! adholokakSetralokaH tapAkArasaMsthitaH-tamaH-laghunaukA tadAkAraH adhomukhazarA vAkArasaMsthAnaH prajJaptaH, tadAkAro yathA A iti / gautamaH pRcchati-'tiriyaloya khettaloe NaM bhane ! ki saMThie paNNate?' he bhadanta ! tiryaglokakSetralokaH khalu kiM saMsthitaH kimAkAraH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA! jhallarisaMThie pannatte' UvalokarUpakSetraloka 13-aveyakavimAna UrdhvalokarUpakSetraloka anuttaravimAna UrdhvalokarUpakSetraloka, 14 evaM ISatmArabhArapRthivIadhyalokarUpa kSetraloka 51 / / ____ aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM- aho logakhettaloe NaM bhaMte ! ki saMThie paNatte' he bhadanta ! adholokapa jo kSetraloka hai usakA saMsthAna-AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'goyamA' he gautama ! tappAgArasaMThie paNNatte' adholokarUpa kSetra loka kA AkAra tapra ke AkAra jaisA hai. laghu naukA kA nAma nA hai| isakA saMsthAna adhomukhavAle zarAba ke jaimA hotA hai. isakA AkAra kA pratIka TIkA meM diyA hai so vahAM dekha leveM. __ aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM--'tiriloya khetaloe Na bhaMte ! ki saMThie pagatte' he bhadanta ! tiryaglokarUpa kSevaloka kA AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- goyamA' he gautama ! 'jhallarisaMThie (12) amruta urvaleka rUpa kSetraloka, (13) raiveyaka vimAna urvilekarUpa kSetraka, (14) anuttara vimAna udghaleka rUpa kSetraleka ane (15) ISa~AkSAra pRthvI urvilekarUpa kSetraleka have gautama svAmI te pratyekanA saMsthAna (AkAra ) viSe prazna pUche che " ahologakhettaloeNa bhate! kiM saThie paNatte ?' 3 sagavan ! alokarUpa je kSetraleka che tene AkAra ke kahyuM che ? mahAvIra prsn| uttara " goyamA "hai gautama! "tappAgArasaMThie paNNatte" aghAsa 35 kssetrmaane| 12 ta (nAnI nInA vA DAya che. tenuM saMrathAna (AkAra) UMdhA paDelA zarAva (zakorA) je hoya che. tene AkAra TIkAmAM batAvavAmAM AvyuM che te pramANe samajI le. gItamasvAbhAnA prazna-"tiriya loyakhettaloe Na bhate ! kiM saMThie maNNatte ?" mApana ! tideg34 35 kSetra 22 // ya cha ? mahAvIra prabhunA uttara- "goyamA" gautama ! " jhallarisaThie paNNatte" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 397 he gautama ! tiryaglokakSetraloko jhallarIsaMsthitaH, jhallarIvat saMsthitaM- saMsthAna yasya sa tathAvidhaH prajJaptaH alpocchrAyatvAt mahAvistAratvAcca tiryalokakSetraloko jhallarIsaMsthAna ityarthaH tadAkAro yathA-0 iti / gautamaH pRcchati-uDaloyakhettaloya pucchA' UrdhvalokakSetraloka pRcchA, tathA ca UrdhvalokakSetralokaH khalu ki saMsthitaH kimAkAraH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'uDramuiMgAkArasaMThie paNNatte' he gautama ! arbalokakSetralokaH khalu UrdhvamukhamRdaGgAkArasaMsthitaH zarAvasaMpuTAkAra ityarthaH prAptaH, tadAkAro yathA- iti, gautamaH pRcchati-'loe NaM bhaMte ! kiM saMTie pannatte? ' he bhadanta ! lokaH khaluki saMsthitaH-ki kIdRzaM saMsthitaM sasthAnam AkAro yasya sa tathAvidhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! supaiDagasaMThie loe patte' tiryaglokarUpa kSetraloka kA AkAra jhallarI ke AkAra jaisA hai| jhallarI U~cAi meM to kama hotI hai, para usakA vistAra bahuta hotA hai. tiyAloka bhI aisA hI hai. isaliye ise jhallarI ke AkAra jaisA kahA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-'uDuloya khetaloyapucchA' he bhadanta ! Urzvaloka rUpa kSetraloka kA AkAra kaisA kahA gayA hai? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'ur3amuiMgAkArasaMThie paNNatta' he gautama! avalokarUpakSetraloka kA AkAra Urdhvamukha kara rakhe gaye mRdaGga ke AkAra jaisA kahA gayA hai| isakA AkAra TIkAmeM dIkhAye anusAra samajha leveM.aba gautamasthA. mI prabhu se pUchate haiM-'loe NaM bhaMte ! ki saMThie paNNatte' he bhadanta ! loka kA AkAra kaisA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! supaTagasaMThie loe paNNatte' he gautama ! loka kA AkAra supratiSThaka ke he bhagavana tirthaMkarUpa kSetralekane AkAra jhalarI (jhAlara) na je hoya che. jhahalarI bahu jADI hatI nathI paNa tene vistAra ghaNo ja hoya che, tiryaMgleka paNa e ja hovAthI tene AkAra jhalarI jeve kahyo che. gautama svaamiin| prazna-" uDDaloyakhettaloya pucchA ? " De mana ! urvileka rUpa kSetrakane AkAra ke hoya che ? bhaDAvIra prabhunA uttara-" uDDamuiMgAkArasaMThie paNNatte" ke gautama! urvaleka rUpa kSetralokano AkAra umukha sthita mRdaMganA jevuM hoya che. te AkAra TIkAmAM ApyA pramANe samajI le. gautama svAmInA prazna-" loeNa bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ?" 3 bhagavana! lekane AkAra ke kahyuM che? mahAvIra prbhune| uttara " goyamA ! supaidugasaMThie paNNatte" he gautama! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 bhagavatI sUtre , pannate' he gautama! lokaH supatiSThaka saMsthitaH supatiSThakaM- saMsthApanakaM ghaTasthA panopakaraNaM, tasmin sthApitaM ghaTAdi grahItavyam tAdRzenaiva lokasAdRzyopapatti saMbha vAt, tadAkAro yathA - iti, tadeva darzayati- 'taMjadA - heTThA vitthinne majjhe saMkhite jahA samasae paDhamuddesae jAva aMta kareMti' / tadyathA - ante vistIrNaH madhye saMkSiptaH yathA saptamazatake prathamodeza ke pratipAditastathaivAvApi pratipattavyaH, yAvat - uparivizAlaH adhaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH madhye varatratravigrahItaH varavajramadhyabhAgavat pratalaH, upari UrdhvamRdaGgAkAra saMsthitaH, tastrizca khalu zAzvateloke ante vistIrNe, madhye saMkSipte upari vizAle, adhaHAlayaGkasaMsthAnasaMsthite, , AkAra jaisA kahA gayA hai / ghaTa jisa para rakkhA jAtA hai aisA upakaraNa kA nAma supratiSThaka hai / isa para sthApita huA ghaTAdi padArtha sahita yaha yahAM grahaNa karanA vAhiye. kyoM ki aisI sthiti meM hI loka ke AkAra kA sAdrazya ghaTa sakatA hai| yaha nIce vistRta, madhya meM saMkIrNa aura phira vistRta hokara Upara meM saMkIrNa hotA hai| isakA AkAra TokAmeM diyA hai so isake anusAra samajha leveM. donoM hAtha phailA kara-kaTi para donoM hAtha rakhane para manuSya kA jaisA AkAra bana jAtA hai-ThIka isI prakAra se yaha AkAra hotA hai| isI bAta ko sUtrakAra 'taM jahA heTThA vitthinne, majjhe saMkhite, jahA sattamasara paDhamuddesa jAva aMta kareMti' jisa prakAra se saptamazataka ke prathama uddezaka meM loka ke AkAra kA pratipAdana kiyA gayA hai vaisA hI AkArapratipAdana yahAM para bhI karanA cAhiye - yaha loka nIce vistIrNa madhya meM saMkSipta-saMkIrNa hai. Upara meM Urdhvamukha vAle mRdaGga ke AkAra leAkanA AkAra supratiSThanA AkAra jevA haya che. jenA para ghaDe rAkhavAmAM Ave che, te sAdhanane supatioka kahe che. ghaTAdi padA sahita te upakaraNanA AkArane ahI supatiSaka kahevAmAM Avela che, kAraNa ke evI sthitimAM vicAra karavAmAM Ave te ja lekanA evA AkAra ghaTAvI zakAya che. te nIceyI vistRta, madhyamAM saMkINu ane pharIthI vistRta thaI ne upara jatAM saMkINu' hAya che. banne paga pahoLA karIne tathA banne hAtha keDa 52 rAkhIne uselA manuSyanA je te AkAra he.ya che. tene AkAra TIkAmAM dekhADavyA pramANe samajI leve. hai, 4 vAtane sUtramAre nIthenA sUtrapATha dvArA praSTa churI che- " taMja- heTThA vitthinne, majjhe saMkhitte, jahA sattamasae paDhamuddesa jAva aMta kareMti sAtamAM zatakanA pahelA uddezAmAM lAkanA AkAra viSe jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evuM pratipAdana ahI... paNa karavuM joIe, A leAka nIce vistINu che, zrI bhagavatI sUtra : 9 ""
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 10 sa0 1 lokasvarUpanirUpaNam 399 madhye varadavigrahIte, upari UrdhvamRdaGgAkArasaMsthite utpannajJAnadarzanadharaH aIn jinaH kevalI jIvamapi jAnAti, ajIvamapi jAnAti, tataH pazcAt sidhyati, budhyate, mucyate, saIduHkhAnAmantaM karoti / gautamaH pRcchati- 'aloeNaM bhaMte ! ki saMTie pannatte?' he bhadanta ! alokaH khalu kiM saMsthitaH kIdRsaMsthAnavAn prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! jhusiragolasaMThie pAnatte' he gautama ! alokaH khalu zuSiragolakasaMsthitaH-antazchidragolAkAraH prajJaptaH, tathAdi-alokasya lokaH zuSiramivAbhAti tadAkAro yathA- 0 iti| sampati jIvadezamadezAdi-vaktavyatAmAha-gautamaH pRcchati-'ahelogakhettaloe Na mate ! kiM jIza, jIvadezA, jIva jaisA hai| isI bAta ko " yAvat upari vizAlaH, adhaH palyaGkasaMsthAnasaMsthitaH, madhye varavajravigrahItaH, upari mRdaGgAkArasaMsthitaH" ina padoM dvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai| yaha loka zAzvata hai| isa zAzvata. loka meM utpanna hue anantajJAna darzana dhArI arhanta jina kevalI jIva ko bhI jAnate haiM, ajIva ko bhI jAnate haiN| isake pazcAt ve siddha ho jAte haiM, buddha bana jAte haiM, saMsAra se marvathA chUTa jAte haiM aura zArIrika evaM mAnasika samasta duHkhoM kA aMta karadete haiN| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-'aloe Na bhaMte ! ki saMThie paNNatte' he bhadanta! aloka kA AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! musiragolasaMThie paNNatta' he gautama! aloka kA AkAra bhItara meM jisa ko pola hai aise golA ke AkAra jaisA hai| loka aloka ke zuSira-chidra jaisA mAlUma hotA hai / TIkA meM diye anusAra samajha leveN| aba gautamasvAmI madhyamAM saMkSipta (saMkIrNa) che, ane uparanA bhAgamAM urva mukhavALA mRdaMganA AkArane che. eja vAtane sUtrakAre ahIM A sUtrapATha dvArA prakaTa karI che " yAvat upari vizAlaH, adhaHpalyasaMsthAnasasthitaH, madhye varavanavigrahItaH, upari ma daGgAkArasaMsthita :" mA sA zAzvata cha. mA zAvatAmA utpanna thayelA ananta jJAnadarzanadhArI ahaMta jinakevalI bhagavAne jIvane paNa jANatA hatA. ajIvone paNa jANatA hatA. A prakAranA kevaLajJAnI che A lekamAMthI siddhagatimAM jAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta sAMsArika paritApathI rahita thaI jAya che ane samasta duHkhane anta karI nAkhe che. gautama 2vAbhAnA prabha-" goyamA ! jhusiragolasaThie paNatte" gautama alakane AkAra aMdarathI pilA gaLAnA jevo hoya che. leka alAkanA zuSira (chidra) jevuM lAge che. TIkAmAM batAvyA pramANe tene AkAra samajI le. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatIsUtra paesA?' he bhadanta ! adholokakSetraloke khalu kiM jIvAH, jovadezAH, jIva pradezA bhavanti ? bhagavAnAha-evaM jahA iMdA disA taheva niravasesaM bhANiyabajAva addhAsamae:' evaM pUrvoktarItyA yathA aindrI pUrvA dik dazamazatake prathamoddezake prati pAdittA tathaivAtrApi niravazeSaM sarvam adholokakSetralokasvarUpaM bhaNitavyampratipattavyam , yAvat-addhAptamayaH, yAvatkaraNAt-adholokakSetraloke khalu bhadanta ! ki jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH? gautama ! jIvA api, jIvadezA api, jIvapa dezA api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapadezA api, ityAdi saMgra kham / gautamaH pRcchati-'tiriyaloyakhenajIva deza-pradeza Adi kI vaktavyatA ke viSaya meM pUchate haiM - ahelogakhettaloe NaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvademA, jIvapaesA' he bhadanta ! adho. loka rUpa kSetraloka meM kyA jIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA jIva pradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA iMdA disA taheva niravasesaM bhANiyavyaMjAva addhAsamae ' jaisA kathana pUrva dizA ke saMbaMdha meM dazaveM zataka ke prathama uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI vaha sampUrNa kathana yahAM para bhI karanA cAhiye vahAM isa viSaya meM aisA kathana AyA haihe bhadanta ! adholokarUpakSetraloka meM kyA jIva haiM ? jIvadeza haiM ? yA jIva pradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIvadeza haiM ? yA ajIva pradeza haiM ? uttara meM prabhu ne kahA-he gautama! adholokarUpa kSetraloka meM jIva bhI haiM jIva deza bhI haiM aura jIvapradeza bhI haiM, ajIva bhI haiM, ajIvadeza bhI haiM aura ajIva have gautamasvAmI chavadeza, jIvapradeza Adi viSe prazna pUche che " ahelogakhettaloe Na bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA" ke bhagavana! adhelaka rUpa kSetrakamAM zuM che che kharAM? zuM chavadeze che kharA ? zuM jIvapradezo che kharAM? ___ mahAvIra prbhune| uttara-" evaM jahA iMdA disA taheva niravasesa bhANiyava jAva addhAsamae" gItama! zamazatanA paOM zAma pUrA viSe jevuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, evuM ja saMpUrNa kathana ahI paNa karavuM joIe. te kathanane AdhAre ahIM A prakAranA praznottara banAvI zakAya gautama svAmIne praznahe bhagavan ! aleka rUpa kSetralokamAM zuM jIve che kharAM? jIvadeze che kharAM? jIva pradeza che kharAM? ajI che kharAM? achavadeze che kharAM ? ajIva pradeza che kharAM? mahAvIra prabhune uttara-"he gautama! aleka rUpa kSetramAM che paNa che, jIvadeza paNa che, jIpapradeze paNa che, ajI paNa che, ajIva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 401 loe NaM bhaMte ! ki jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ' he bhadanta ! tiryaglokakSetraloke khalu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH bhavanti ? kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH bhavanti ? bhagavAnAha-'evaM ceva' he gautama / evamevapUrvoktarItyaiva tiryaglokakSetraloke. jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, tathA ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api bhavanti, 'evaM uDraloyakhettaloevi' evaM-pUrvoktarItyaiva UrdhvalokakSetraloke'pi jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, tathA ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api bhavantItibhAvaH, 'navara arUbI chabihA, addhAsamo natthi' navarampradeza bhI haiM, ityAdi yaha saba kathana yahAM yAvat zabda se gRhIta kiyA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'tiriyaloyakhettaloe Na bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA, he bhadanta !tiyaglokarUpakSetraloka meM kyA jIva haiM jIvadeza haiM yA jIvapradeza haiM ? ajIva haiM, yA ajIvadeza haiM yA ajIvapradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM ceva' pUrvottarIti ke anusAra tiryagloka kSetraloka meM jIva bhI haiM, jIvadeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiM, tathA ajIva bhI haiM, ajIvadeza bhI haiM aura ajIvapradeza bhI haiM ! ' evaM uDaloyakhettaloe vi' isI prakAra se UrdhvalokarUpa kSetraloka meM bhI jIva, jIvadeza aura jIvapradeza tathA ajIva, ajIvadeza aura ajIvapradeza haiM 'navara aruvI chavihA, addhA. samayo nasthi' adholoka aura tiyaralokarUpa kSetraloka kI apekSA deza (aMze) paNa che ane ajIvapradeza paNa che." ItyAdi addhAkALa (47) paryanta 4thana mI a5 42 me. gautama svAbhAnA prabha-" tiriyaloyakhettaloe Na bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaemA0 1" u san ! tiya 35 kSetramA zu / che kharAM? jIvadezo che kharAM? jIvapradeze che kharAM? acho ke achavadeza che kharAM? ajIva pradeza che kharAM? mahAvIra prbhun| uttara-" eva ceva" gautama ! maghausAnIbha tiyleka rUpa kSetramAM paNa che, jIvadeze, jIvapradeza aja, ajavadeza ane ma zAnu mastitva ya che. " evaM uDDhaloyakhettaloe vi" se prabhArI udghaleka rUpa kSetramAM paNa che, jIvadeze, ane jIvapradeza aja, ajIva heza bhane 171 pradeza rAya che. "navaraM asvI chavihA, addhAsamayo natthi" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.2 bhagavatIsUtra adholoka tiryaglokApekSayA Ulokasya vizeSastu asmin Urdhvaloke arUpiNaH SavidhAH pratipattavyAH, kintu addhAsamayo nAsti, tathAca adholokatiryaglokayoH dharmAdharmAkAzAstikAyAnAM dezAstrayaH, pradezAstrayaH kAlazcetyevaM rUpeNa arUpiNaH saptavidhAH pUrva pratipAditAH, adholokatiryaglokayoH sUryaprakAzAbhivyaGgayakAlasadbhAvAt , adholoke salilAvatI vijayApekSayA sUryaprakAzo vijnyeyH| Urdhvaloketu sUryaprakAzAbhivyaGgayakAlo nAsti, ataH paDevArUpiNaH uktaaH| gautamaH pRcchati-loeNaM bhaMte ! kiM jIvA jahA bitiyasae atthikAyauddesae loyAgAse' he bhadanta ! loke khalu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapadezAH, kiM vA ajIvAH UrdhvalokarUpa kSetra ke kathana meM vizeSatA kevala itanI hI hai ki usa kathana meM addhAsamaya vahAM para nahIM hone se usakA kathana nahIM karanA cAhiye. isa prakAra yahAM arUpI 6 prakAra ke haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki adholoka evaM tiryagloka rUpa kSetraloka meM dharmAstikAya, adhamAstikAya aura AkAzAstikAya ina tIna astikAyoM ke deza tInoM ke pradeza aura kAla. arthAt Urdhvaloka meM sUryakA prakAza na hone se kAla nahIM haiN| isa rUpa se arUpI 7 sAta prakAra ke pahile kahe jA cuke haiM kyoM ki ina donoM kSetra lokoM meM sUrya ke prakAza dvArA abhivyaGgaya kAla kA sadbhAva hai. adholoka meM salilAvatI vijaya kI apekSA se sUryaprakAza hai aisA jAnanA cAhiye. parantu Urdhvaloka meM to sUryapra. kAzAbhivyaGgaya kAla hai hI nhiiN| isaliye yahAM 6 prakAra ke hI arUpI kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'loe NabhaMte ! ki jIvA, jahA bitiyasae asthikAyauddesae loyAgAse' he bhadanta ! loka meM paraMtu aleka ane tiryagleka rUpa kSetraleka karatAM urvIleka rUpa kSetranA kathanamAM eTalI ja vizeSatA che ke ahI (urvIlokamAM) addhAsamaya (kALa) hete nathI. tethI ahIM kALa sivAyanA 6 arUpI dravyanuM ja kathana thavuM joIe. A kathananuM tAtparya e che ke aleka ane tiryakamAM dharmAstikAya. adharmAstikAya, ane AkAzAstikAya, A traNa astikAnA traNa deza, traNa pradeza ane kALa rUpa sAta azlI dravyanuM astitva hoya che. A prakAranA sAta arUpI dravyAnuM pratipAdana AgaLa karavAmAM AvI cukayuM che. kAraNa ke te ane kSetramAM sUryanA prakAza dvArA abhivyaMgya kALane saddabhAva hoya che. adhelakamAM salilAvatI vijayanI apekSAe sUryaprakAza che ema samajavuM. paraMtu udarvakamAM to sUryaprakAza dvArA abhivyaMgya kALane sadubhAva ja nathI tethI tyAM cha prakAranA arUpI daLe prakaTa karavAmAM AvyA che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u0 10 sa0 1 lokasvarUpanirUpaNam 403 ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi ? yathA dvitIyazatake astikAyoddezake ityarthaH lokAkAze viSayabhUte jIvAdayaH pratipAditAstathaivapratipattavyAH, tathAca loke jIvA api, jIvadezA api, jIvapradezA api, evam-ajIvA api, ajIvadezA api ajIvapadezA api, santItibhAvaH, kintu-'navaraM arUbIsattavi jAva ahammatthikAyassa paesA4, noAgAsatyikAe, AgAsatthikAyassadese5, AgAsatthikAyassa paesA6,addhAsamaye,sesaM taMceva' navaraM vizeSastu kevalamayameva tatra dvitIyazatakAstyudeze arUpiNaH paJcavidhAH pratipAditAH tathAhi-'dhammatthikAe 1 no dhammasthikAyassadese, dhammasthikAyassapadesA 2, adhammatthikAe 3 no adhammatthikAyassadese, adhammatthikAyassapadesA4 addhAsamae5" iti / atratu saptApi-saptavidhAH pratipattajIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA ajIvapradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama! 'jahA bitiyasae asthikAya uddesae loyAgAse' jisa prakAra dvitIyazataka meM astikAya uddezaka meM (dazave uddezaka meM ) lokAkAza meM jIvAdika kahe gaye haiM-usI prakAra se ve yahAM para bhI kahanA cAhiye tathA loka meM jIva bhI haiM, jIvadeza bhI haiM aura jIvapradeza bhI haiN| isI prakAra se vahAM ajIva bhI haiM, ajIva deza bhI haiM aura ajIva pradeza bhI haiN| kintu 'navaraM arUvI sattavi jAva ahammasthikAyassa paesA, no Aga. sasthikAe AgAsasthikAyassa dese, AgAsasthikAyassa paesA addhAsamae, sesa taMceva' navaraM-usa vaktavyatA kI apekSA isa vaktavyatA meM itanA hI antara hai ki vahAM para pAMca prakAra ke hI arUpI pratipAdita kiye haiM, AkAza ke bheda vahA~ pratipAdita nahIM hue tapaki loka meM gautama svAmInA prazna-" loeNa bhaMte ! kiM jIvA., 1 "3 maapn| zuM lekamAM jIve che kharAM? jIva deze che kharAM? jIva pradeza che kharAM ? ajI che kharAM? ajIva dezo che kharAM? ajIva pradezo che kharA ? mahAvIra prbhune| utta2-" jahA bitiyasae atthikAya uddesae loyAgAse" he gautama! bIjA zatakanA dazamAM astikAyeddezakamAM, kAkAzamAM jIvAdikanuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahI paNa kahevuM joIe. jema ke-lekamAM je paNa che, jIvadeza paNa che ane jIvapradeza paNa che. e ja pramANe tyAM ajI paNa che, achavadeza paNa che ane ma hesh| 56 cha. " navara" te 14tavyatA 42di matavyatAmA mero ja taphAvata che ke tyAM pAMca prakAranA ja arUpI pratipAdita karavAmAM Avela che, AkAzanA bhedonuM tyAM pratipAdana karavAmAM AvyuM nathI, tyAre lekamAM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 bhagavatIsUtre vyAH, tatrAstyudeza ke hi lokAkAza AdhAratayA pratipAdayitumiSTaH, ataevAkAzasya deza dezAtmakau bhedau tatra noktau aRtu loko'stikAyasamudAyarUpaH AdhAratayA pratipAdayitumiSTota AkAzasya dvau bhedau api Adheyau bhavata iti saptavidhAH bodhyAH, tecaiva - 1 dharmAstikAyaH loke paripUrNasya tasya vidyamAnatvAt, dharmAstikAyadezastu na bhavati dharmAstikAyasyaiva tatra sadbhAvAt, dharmAstikAya dezAzra santi dharmAstikAyasya tadrUpatvAditidvayam 2, tathaiva sAta prakAra ke arUpI pratipAdita hue haiM-dharmAstikAya 1, dharmAstikAya ke pradeza 2, adharmAstikAya 3 adharmAstikAya ke pradeza 4, no AkAzAstikAya yahA~ AkAzAstikAya kAniSedha hai kyoM ki loka AkAzAstikAya kA dezarUpa hai ataH AkAzAstikAyadeza 5 AkAzAstikAyapradeza 6, aura kAla 7 / kahane kA tAtparya yaha hai ki vahA~ dUsare zataka ke dasaveM astikAya uddezaka meM lokAkAza AdhArarUpase pratipAdana karanA iSTa hai, isaliye lokAkAza meM AkAza ke do bheda - AkAzAstikAya aura isake pradeza nahIM pratipAdita hue haiN| parantu yahAM to astikAya kA samudAya rUpa loka AdhArapane se pratipAdana karane ke liye iSTa huA haiM. isaliye AkAza ke do bheda bhI Adheya ( AdhAra meM rahanevAlA padArtha) ho jAte haiM isaliye vahAM sAtoM prakAra ke arUpI prakaTa kiye gaye haiM / dharmAstikAya loka meM paripUrNarUpa vyApakarUpa se vidyamAna hai| dharmAstikAya kA deza to hotA nahIM hai kyoM ki pUrA dharmAstikAya hI vahAM sAte prakAranA arUpInuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te sAta prakAranA arUpI nIce pramANe che. " arUvI sattavihA jAva ahamatthikAyassa paesA, no AgAsatthikAeAgAsatthi kAyassadese, AgAsatthi kAyarasa paratA addhA samae, sesaM taMcetra " (1) dharmAstiya, (2) dharmAstiyanA pradezA, (3) adharmAstihAya, (4) adharmAstikAyanA pradeza, (5) nA AkAzAstikAya AkAzAstikAya deza, (6) AkAzAstikAya pradeza ane (7) kALa A kathananuM tAtparya e che ke tyAM leAkAkAzanI apekSAe pratipAdana thavu joIe. tethI leAkAkAzamAM mAkAzanA bheda--AkAzAstikAyanA deze ane pradezeA-nuM pratipAdana thayu nathI. parantu ahIM teA astikAyanA samudAya rUpa leAkanI apekSAe pratipAdana karavAnuM hAvAthI AkAzanA bhedanA paNa samAveza karavAmAM Avela che. te kAraNe ahIM sAte prakAranA arUpIne sadbhAva khatAnyeA che dharmAstikAya lAkamAM paripUrNa rUpe- vyApaka rUpe rahela che. dharmAstikAyanA deza (za) tA hAtA nathI, kAraNa ke pUrUM' dharmAstikAya ja tyAM vartamAna hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 405 adharmAstikAyo'pi 3 adharmAstikAyaH tatpadezAceti dvayaM bodhyam 4 tathA noAkAzAstikAyaH, AkAzAritakAyo nAsti lokasya tasya etaddezatvAt , kintu-AkAzadezaH saMbhavati, lokasya tadaMzatvAt 5 AkAzapadezAzca santi6, kAlazvAsti 7, ityabhiprAyeNAha-yAvat-adharmAstikAyasya pradezAH, no AkAzA stikAyasya dezaH AkAzAstikAyasya pradezAH, addhAsamayaH kAlaH, zeSa-tadevadvitIyazatakastha dazamoddezakavadeva bodhym| gautamaH pRcchati-'aloeNaM bhaMte ! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA ?' he bhadanta ! aloke khalu kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH, kiMvA ajovAH, ajIvadezAH, ajIvapradezA bhavanti ? bhagavAnAha-'evaM jahA-asthikAyauddesae vidyamAna rahatA hai isaliye dharmAstikAya haiM 1 / dharmAstikAya ke pradeza hote haiM-kyoM ki dharmAstikAya pradezarUpa hotA hai 2 / adharmAstikAya hai 3 aura adharmAstikAya ke pradeza haiM 4 tathA AkAzAstikAya nahIM hai kintu usakA deza hai kyoM ki loka jo hai vaha AkAzAstikAya kA ekadeza hai 5 AkAza ke pradeza bhI haiM. kyoM ki AkAza pradezarUpa hotA hai 6 aura kAla bhI hai 7 aise sAta hote haiM pAkI kA aura saba kathana dvitIyazataka ke dazaveM uddezaka ke samAna hI jAnanA caahiye| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'aloe Na bhaMte kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA' he bhadanta ! aloka meM kayA jIva haiM ? jIvadeza haiM ? yA jIvapradeza haiM ? ajIva haiM ? ajIvadeza haiM yA ajIva pradeza haiM ? isake utsara meM prabhu kahate haiM-' evaM jahA-asthikAyauddesae aloyAgAse, taheva niravasesa dharmAstikAyanA pradeze hoya che, kAraNa ke dharmAstikAya pradezarUpa hoya che. adharmAstikAya che ane adharmAstikAyanA pradeza che tathA ne AkAzAstikAya 3pa AkAza deza che, kAraNa ke A je leka che te AkAzAstikAyano eka deza che. AkAzanA pradeza paNa che, kAraNa ke AkAza pradezarUpa hoya che, ane kALa paNa che. bAkInuM samasta kathana bIjA zatakanA dazamA uddezAmAM kahyA anusAra ja samajavuM. gautama svAmInA prazna-" aloe Na bhate! kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA ? ajIvA, ajIvadesA ajIvapaesA " 3 san ! zu. masabhA cho che kharAM? javadeze che kharAM? jIvapradeza che kharAM ? ajI ke achavadezo che kharAM? AjIvapradeza che kharAM? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 bhagavatIsUtre aloyAgAse, taheca niravasesaM jAva aNaMtabhAgUNe' evaM-pUrvoktarItyA yathA asthikAyoddezake dvitIyazatake dazamoddezake alokAkAze alokAkAzavaktavyatAyAM jIvAdayaH uktA stathaivAtrApi niravazeSa yAvat-anantabhAgonaH sarvAkAza ananta. bhAganyUnaH itiparyantaM vaktavyam , tathAca yAvatkaraNAt= 'alogAgAseNaM bhaMte ! kiM jIvA pucchA tahaceva / kiM jIvAH jIvadesAH, jIvapadesA? kiM ajIvA, ajIvadesA, ajIvapadesA? goyamA ! jAva no jIvA, no jIvadesA, no jIvapadesA, no ajIvA, no ajIvadesA, no ajIvapadesA, ete ajIvadavyadese aguruyalahue jAva aNaMtabhAgUNe' he gautama ! dvitIyazataka ke dazaveM uddezaka meM alokAkAza kI vaktavyatA meM jisaprakAra se jIvAdika saMbaMdhI vakta. dhyatA kahI gaI hai, usI prakAra se isa vaktavyatA meM bhI ve sampUrNarUpa se yahAM para kahanA cAhiye. yAvat vaha aloka anantaveM bhAga se nyUna hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai-jaba prabhu se gautama ne aisA pUchA ki alokAkAza meM kyA jIva haiM ? yA jIvadeza haiM ? yA jIvapradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIvadeza haiM ? yA ajIvapradeza haiM ? taba prabhu ne unase kahA-he gautama ! aloka meM na jIva haiM, na jIvadeza haiM, na jIvapradeza haiM, na ajIva haiM na ajIvadeza haiM aura na ajIvapradeza haiM kintu vaha alokAkAza svayaM sarvAkAza ke anantaveM bhAga se nyUna eka ajIva dravya kA deza rUpa hai arthAt alokAkAza meM yaha dezatA lokAlokarUpa AkAza dravya kA mahAvIra prabhunA utta2-" evaM jahA-asthikAyauddesae aloyAgAse, taheva niravasesa jAva aNatabhAgUNe" gautama ! mI zatanA samaya dezamA alakAkAzanI vaktavyatAmAM je prakAranI jIvAdika saMbaMdhI vaktavyatAnuM prati pAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahI paNa te vaktavyatAnuM saMpUrNa yana yunise. " Rat: anantamA lAge nyUna che, " mA thana paryatanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che- gautama svAmIe jyAre mahAvIra prabhune e prazna pUchyuM ke alekAkAzamAM zuM jIva, jIvadeza, jIvapradeza, ajIva, ajIvadeza ane ajIvapradeza hoya che kharAM ? tyAre mahAvIra prabhue temane e javAba Apyo ke he gautama! alekamAM paNa nathI, jIvadezo paNa nathI, jIvapradeze paNa nathI, ajI paNa nathI, achavadeze paNa nathI ane ajIvapradeze paNa nathI. paraMtu te alakAkAza pite ja sarvAkAzanA anantamAM bhAge nyUna eka ajIva dravyanA dezarUpa che. eTale ke alakAkAzamAM A dezanA kAka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam " 1 anaMtehiM aguruyala huyaguNehiM saMjutte sanvAgAse anaMtabhAgRNe' iti alokAkAze jIvAdayaH paDapi na santi kintu ekaH ajIvadravyadezaH, ajIvadravyasya dezarUpaH alokAkAzasya dezatvaM lokAlokarUpAkArAdravyasya bhAgarUpatvAt agurulaghukaH gurusvalaghutvavyapadezarahitatvAt anantaiH straparyAya paraparyAyarUpairagurulaghukaguNaiH agurulaghusvabhAvaiH saMyuktaH sarvAkAzaH anantabhAgonaH iti saMgrAhyam, tatra sarvAkAzaH anantabhAgona ityasyAyamarthaH sarvAkAzasya anantabhAgena lokasvarUpeNa nyUnaH lokAkAzasya alokAkAzApekSayA anantabhAgarUpatvAt etAdRzaH sarvAkAzaH aloko vyapadizyate / gautamaH pRcchati - 'ahe loga khetta logassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsaparase kiM jIvA, jIva desA, jIvaparasA, ajIvA ajIvadesA, ajIvapaesA ?' he bhadanta ! adholoka kSetralokasya khalu ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvaeka bhAgarUpa hone se AI hai / ananta svaparyAya paraparyAyarUpa agurulaghuka guNoM se yaha alokAkAza yukta hai| sarvAkAza ke anantaveM bhAga se yaha alokAkAza nyUna hai - isakA tAtparya aisA hai ki sarvAkAza kA anatavAM bhAga lokAkAza hai-usase yaha nyUna hai. alokAkAza kI apekSA lokAkAza anantabhAgarUpa hai| aise anantaveM bhAga se nyUna sarvAkAza aloka kahA gayA hai / atha gautamasvAmI aisA pUchate haiM-' ahe loga khetalogassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA, jIva desA, jIvasA, ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA' he bhadanta adholokarUpa kSetraloka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva haiM ? jIvadeza haiM ? jIvapradeza haiM ? yA ajIva haiM ? ajIva deza haiM ? yA ajIvapradeza haiM ? 407 99 rUpa AkAzadravyanA eka bhAgarUpe te hAvAnI apekSA grahaNa karavI. joIe. ananta svaparyAya paraparyAya rUpa aguru laghukaguNAthI A alAkAkAza yukta che. 8 sarvAkAzanA anantamAM bhAgathI A alAkAkAza nyUna che, A yananA bhAvArtha nIce pramANe che-sarvAkAzanA anantamAM bhAgarUpa leAkAkAza che, te leAkAkAza karatAM A aleAkAkAza nyUna che ema samajavu', aleAkAkAza karatAM leAkAkAza ananta bhAga rUpa che. eve anantamAM bhAge nyUna sarvAkAza alA karUpa kahyo che. gautama svAmInA prazna-- ." ahe loga khettalogassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsa parase kiM jIvA, jIvasA, jIvappaesA, ajIvA, ajIvadesA, ajIvappaesA ? " he bhagavan! adheAleAka rUpa kSetraleAkanA eka AkAzapradezamAM zuM jIvA haiAya che ? jIvadeze (jIvAMzeA) hAya che? zuM jIvapradezA hAya che? athavA zu ajIvA hAya che? ajIvadeze! hAya che? ajIvapradeza hoya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 08 bhagavatIsne dezA, jIvapradezAH, ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapadezAH-santi ? bhagavAnAha'goyamA! nojIvA, jIvadesAvi, jIvapaesAvi, ajIvAvi, ajIvadesAvi, ajIvapaesAvi' he gautama ! adholokakSetralokasyaikasmin AkAzapradeze no jIvAH santi, ekapadeze teSAmanavagAhanAt , kintu jIvadezA api santi, jIvapradezA api santi, bahUnAM jIvAnAM dezasya pradezasya cAvagAhanAt / anIvA api santidharmAstikAyAyajIvadravyasya ekasmin AkAzapradeze avagAhanAyA abhAve'pi, paramANukAdi dravyANAM kAladravyasya cAvagAhana saMbhavAducyate-ajIvAapi sntiiti| ajIvadezA api santi-dvayaNukAdiskandhadezAnAmaragAhanAducyate-ajIva. dezA api santIti, ajIvapradezA api santi-dharmAdharmAstikAyamadezayoH pudgalaisake uttara meM prabhu kahate haiM- 'goyamA' he gautama ! 'no jIvA, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, ajIvA vi, ajIva desA vi ajIvapaesA' vi' adholokarUpa kSetra ke eka AkAza pradeza meM jIva nahIM haiM kyoM ki eka pradeza meM unakA avagAha nahIM hotA hai| kintu usa eka AkAza pradeza meM jIvadeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiN| kyoM ki aneka jIvoM kA deza aura pradeza usameM avagAhita hotA hai| usake eka pradeza meM ajIva bhI haiM / yadyapi dharmAstikAyAdika ajIva dravya kA eka AkAzapradeza meM avagAhanA nahIM ho sakatI haiM, parantu phira bhI paramANu Adi dravyoM kI aura kAla dravya kI usa eka pradeza meM avagAhanA hotI hai isaliye aisA kahA hai ki usa eka pradeza meM ajIva bhI haiN| ajIvadeza bhI haiM ajIvapradeza bhI haiN| baghaNukAdiskandhadezoM kI usameM avagAhanA hotI maDAvIra prbhun| uttara " goyamA " gautama! "no jIvA, jIvadesA vi, jIvapaesA vi, ajIvA vi, ajIvadesA vi, ajIvapaemA vi" pAsa rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM jIve nathI, kAraNa ke eka pradezamAM temane avagAha thatuM nathI. paraMtu te eka AkAzapradezamAM jIvadeze paNa heya che ane jIvapradeze paNa hoya che, kAraNa ke aneka jIvanA deza ane pradeza te AkAzapradezamAM avagAhita hoya che. vaLI aleka rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM ajIva paNa hoya che. jo ke dharmAstikAya Adi ajIva dravyonI eka AkAzapradezamAM avagAhanA thaI zakatI nathI, paraMtu paramANu Adi dravyanI ane kALadravyanI te eka pradezamAM avagAhanA thaI zake che, te kAraNe evuM kahyuM che ke te eka AkAzapradezamAM Aje paNa hoya che. vaLI te eka AkAzapradezamAM Avaze ane achavapradezane sadUbhAva hoya che. be Adi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 11 u0 10 sU0 1 lokamvarUpanirUpaNam 409 dravyapradezAnAM cAvagAhanAducyate-ajIvapradezA api santIti / 'je jIvadesA te niyamA egidiyadesA ?' tatra ye jIvadezAstatra bhavanti, te niyamAt-niyamataH ekendriyadezAH santi, 'ahavA egidiyadesAya, beiMdiyassa dese2' athavA ekendriyadezAzva, dvIndriyasya dezazca, bhavati2, 'ahavA egidiyadesAya, beiMdiyANayadesA3' athavA ekendriyadezAzva, dvIndriyANAM ca dezAH bhavanti / 'evaM majjhillavirahio jApa aNidiemu jAva ahavA egidiyadesA ya aNidiyANa ya desA ya' evaMpUrvokta dazamazatake prathamoddezake pradarzitatrikabhaGgarItyA madhyabhaGgavirahita:"athavA ekendriyasya deza.zca dvIndriyasya dezAzva, ityevaM rUpamadhyabhaGgavirahito'hai isaliye to vahAM ajIvadeza bhI haiM tathA dharmAstikAya adharmAstikAya ke pradeza kI aura padgaladravya ke pradezoM kI avagAhanA hotI hai isaliye ajIvapradeza bhI haiN| 'je jIvadesA te niyamA egidiyademA " vahAM jo jIvadeza haiM ve niyama se ekendriya jIva ke deza haiM 'ahavA egidiyademA ya beiMdiyassadese 2,' athavA ekendriyoM ke deza haiM aura eka dvIndriyakA ekadeza hai 'ahavA egidiyadesA ya beiMdiyANa ya desA 3' athavA-ekendriyoM ke deza haiM aura ye indriyoM ke deza haiM 3 / 'evaM majjhillavirahio jAva aNidiesu jAva ahavA egidiyadesA ya aNidiyANa ya desA ya' isa prakAra-dazama zataka meM prathama uddezaka meM pradarzita trikabhaMga rIti ke anusAra 'ekendriyoM ke aura eka dvIndriya ke deza' isa rUpa madhyamavikalpa se rahita ye pUrvIkta do bhaMga anindriyANavALA kanvadezanI temAM avagAhanA thAya che, tethI tyAM achavadeza paNa che ane dharmAstikAya ane adhamastikAyanA pradezanI ane pudgala dravyanA pradezanI avagAhanA thAya che tethI tyAM ajIvapradeza paNa che te vAta puravAra yAya che. "je jIvadesA te niyamA egidiya desA 1 (1) tyo 2 / cha tasA niyamayI 4 sandriya nAzaya che. " ahavA egidiya desA ya yeidiyassa dese 2" (2) mathA mendriya chavAnA hai| manase dIndraya 72 me 1za DAya che. "ahavA egidiyadesAya beiMdiyANaya desA 3" (3) 521 / ndriya vAnA hai| mane dadriya vAnI hai| DAya che. " eva majjhillavirahio jAva aNidiesu jAva ahavA egidiyadesA ya aNidiyANa ya desA ya " se prabhA-samAM zatanA paDe dezAmA prati trikabhaMga rIta anusAra "ekendriya jIvanA dezo ane eka hIndriya jIvane me deza " madhyama vi465 (Hiu) thI 2hita pUrvahita me Hin (qizel) zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 bhagavatIsUtre sautrikabhaGgaH bhagadvayamityarthaH, yAvat-dvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyeSu anindriyeSu yAvat 1 ekendriyadezAca, trIndriyANAM dezAca,2-ekendriyadezAzca, caturindriyANAM dezAca, 3 ekendriyadezAzva pazcandriyANAM dezAzca athavA ekendriyadezAca, anindriyANAMca dezAzca bhavanti, 'je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA?' tatra ye jIvapradezA bhavanti, te niyamAt-ekendriyapradezAH santi, 'ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyassa paesAra' athavA ekendriyapradezAca, dvIndriyasya pradezAzca santira, 'ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyANa ya paesA 3' athavA ekendriyapradezAzva, dvIndriyANAMca pradezAH santi, 'evaM Aillavirahio siddhoM meM jAnanA caahiye| yAvat athavA vahA~ ekendriyoM ke deza aura anindriyoM ke deza haiN| yahAM yAvat zabdase-'dIndriya, teindriya aura cauhandriya evaM paMcendriya inakA saMgraha huvA hai| tathA-vahAM para ekendriyoM kA deza haiM3, ekendriyoM ke deza haiM aura paMcendriyoM ke deza haiM, athavA-ekendriyoM ke deza haiM aura anindriyoM deza haiM" isa pATha kA saMgraha huA hai| 'je jIvapaesA te niyamA egidiyapaesA 1 vahAM jo jIvapradeza haiM ve niyama se ekendriya jIva ke pradeza haiN| 'ahavA-egidiyapaesA ya, beiMdiyassa paesA'athavA-vahAM ekendriya ke pradeza haiM aura beindriya ke pradeza haiN| 'ahavA egidiyapaesA ya beiMdiyANayapaesA 3' athavA vahAM ekendriyoM ke pradeza haiM aura beindriyoM ke pradeza haiM 3, 'evaM anindrimAM (siddhomAM) paNa samajavA joIe. A rIte chelle vikalpa A pramANe manaze- " tyAM mendriyAnA he|| () ane bhanindriye (siddhI) nA dezane sadubhAva hoya che "yAvat ' padathI dvAridraya, teIndriya, cauIndriya ane paMcendriyane saMgraha karAyo che. vaccenA vikalpo A pramANe samajavA athavA tyAM ekendrinA dezo ane te indriyonA dezo hoya che. athavA ekendriyonA deze ane caturindriyonA deza hoya che athavA ekendriyonA deze ane paMcendriyanA deza hoya che. athavA ekanidrAnA deze ane anidrinA deza hoya che. "je jIvapaesA te niyamo egidiyapaesA 1" (1) tyAMce prdesh| hAya cha, niyamayI 4 mendriya sapanA prdesh| DAya cha, " ahavA egidiya paesAya, beiMdiyassa paesA" (2) ayA yA mendriyanA prazA cha bhane dvAndrayana prsh| cha. " ahavA egidiyapaesA ya, beiMdiyANa ya paesA" (3) athavA tyAM ekendriyanA pradeza ane hIndrinA pradeza hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za 11 u0 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 411 jAva paMciMdirasu,' evaM -sUtrapradarzita bhaGgakadvayarUpo'dhyetavyaH, AdhabhaGgakavirahitaH 'athavA ekendriyasya pradezAzca dvIndriyasya pradezazca" ityevaM rUpAdhabhaGgakavirahitatrikabhaGgo bodhyaH, AghabhaGgakasyehA saMbhavAt , ekasminneva AkAzapradeze sambhavo nAstyeva, asaMkhyAtAnAmeva bhAvAt-yAvat dvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcendriyeSu ptipttvym| 'aNidiesa tiyabhaMgo' anindriyeSu trikabhaGgaH-pUrvoktabhaGgaka trayamApa saMbhavatIti kRtvA teSu tat trayamapi vaktavyam / tathAhi-ekendriyapradezAca, anindriyapradezAzcara' ekendriyamadezAca, anindriyasya pradezAzva2, ekendriyapradezAzva anidriyANAMpadezAca3' 'je ajIvA te duvihA paNNattA' adholokakSetralokasya ekasmin Aillavirahio jAva paMcidiesu' athavA ekendriya ke pradeza haiM aura dvIndriya jIva kA pradeza hai " aisA jo Adyavikalpa hai usa Adha. vikalpa ke sivAya yahAM do vikalpa yAvat paMcendriyoM taka meM jAnanA cAhiye. AdhabhaGga ko jo yahAM choDA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki yahAM AdyabhaGga banatA nahIM hai / kyoM ki eka AkAza ke pradeza meM kevali samudghAta ko choDakara eka jIva ke eka pradeza kA rahanA saMbhava nahIM hai. kyoMki vahAM para jIva ke asaMkhyAta pradezoM kA hI rahanA hotA hai| yahAM yAvat zabda se dvIndriya, teindriya, caturindriya aura paMcendriya jIvoM meM aisA hI kathana jAnanA cAhiye. vaha kahA gayA hai / ' aNidiesutiyabhaMgo' anindriyoM meM pUrvokta bhaGga traya bhI saMbhavita hote hai aisA samajhakara unameM una tIna bhaGgoM ko kahanA cAhiye jaise vahAM ekendriyoM ke pradeza haiM aura eka anindriya kA pradeza haiM 1, eke. " evaM Aillavirahio jAva paMciMdiesu" athavA mendriyanA pradeza cha ane dvIndriya jIvane pradeza che," e je pahele vikalpa che. te sivAyanA babe vikalpa paMcendriya paryatamAM samajavA pahelA bhAMgAne (vikalpane) chaDI devAnuM kAraNa e che ke ahIM pahele vikalapa banatuM nathI, kAraNa ke eka AkAzapradezamAM kevalisamuddaghAtane cheDIne eka jIvanA eka pradezanuM astitva saMbhavI zakatuM nathI, kAraNa ke tyAM jIvanA asaMkhyAta pradezonuM ja astitva samavI. cha. sahI "jAva (ya.vat) 54thI dIndriya, trIndriya, yandriya ane paMcendriya jIvomAM paNa evuM ja kathana grahaNa karavAnuM kahyuM che. " aNidiesu tiyabhaMgo" lindriyama (sAmai) pUti a win paNa saMbhavI zake che, tethI temanA viSe te traNa bhAMga kahevA joIe. te traNa bhAMga nIce pramANe samajavA (1) tyAM ekendriyanA pradeza hoya che ane anidriya jIvana pradeza hoya che. (2) ekendriyanA pradeza hoya che ane eka anindriya jIvanA pradezo hoya che. (3) ekendriyanA pradezo hoya che ane aniSkriya jInA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 bhagavatIsUtre AkAzapadeze ye ajIvAH santi te dvividhAH prajJaptAH 'taMjahA-rUvI ajIvA ya, arUbI ajIvA ya tadyathA-rUppajIvAzca, arUpyajIvAzca, 'rUvI taheva' rUpyajIvA stathaivapUrvoktarItyaiva skandhAH, dezAH, pradezAH paramANavazceti bhAvaH / 'je arUbI ajIvA te paMcavihA paNattA' ye arU pyajIvAH santi, te paJcavidhAH prajJaptAH, 'taMjahA-no dhammatyikAe dhammasthikAyassa dese 1' tadyathA-no dharmAstikAyaH ekasmin AkAzamadeze dharmAstikAyo na saMbhavati tasyA saMkhyAtapradezAvagAhizvAt , apitu dharmAstikAyasya dezo'sti 1, atredaM bodhyam-dharmAstikAyasya ekasmin AkAzandriyoM ke pradeza haiM aura eka anindriya jIva ke pradeza hai 2, ekendriyoM ke pradeza haiM aura anindriyoM ke pradeza haiM 3, 'je ajIvA te duvihA paNNattA' adholokarUpakSetraloka ke eka AkAzapradeza meM jo ajIva haiM, ve do prakAra ke kahe gaye haiM-' taMjahA' jaise- ruvI ajIvA ya, arUvI ajIvA ya' rUpI ajIva aura arUpI ajIva 'rUvI taheva' rUpI ajIva skandha ke deza, skadha ke pradeza aura paramANu haiM / 'je arUvI ajIvAte paMcavihA paNNasA' tathA jo arUpI ajIva haiM ve pAMca prakAra ke kahe gaye haiM-' taMjahA' ve ye haiM-'no dhammasthikAe, dhammatthikAyassa dese 1,' no dharmAstikAya dharmAstikAyakA deza, eka AkAzapradeza meM dharmAstikAya pUrA kA pUrA nahIM raha sakatA hai, kyoM ki yaha dravya asaMkhyAtapradezAvagAhI hai| ataH vahAM dharmAstikAya kA deza hai 1 / yahAM yaha samajhanA prdesh| DAya che. "je ajIvA te duvihA paNNattA" apolo 35 kSetrAnA 24 mA pradezamA 13 cha, me 2DAya che. " taMjahA" me / nIya pramANe che. 'rUvo ajIvA ya, arUvI ajIvA ya" (1) 35 ma0 sane (2) 13pI bha71, "svI taheva" cI mala 24.5, 24ndhanA / 24ndhanA prsh| bhane 52mA 35 DAya che. "je arUvI ajIvA te paMcavihA paNNattA" tathA 2 43pI bha71 cha tanA pAya prAra su . " taMjahA" 2i , "no dhammatthikAe, dhammasthikAyassa dese 1," (1) ne dharmAstikAya rUpa dharmAstikAyane deza (aMza) eka AkAza pradezamAM dharmAstikAya pUrepUrUM rahI zakatuM nathI, kAraNa ke te dravya asaMkhyAta pradezAvagAhI hoya che. tethI tyAM dharmAstikAyane deza (aMzo ja saMbhavI zake che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 110 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 413 pradeze yadyapi pradeza evAsti tathApi dezazabdasyAvayavArthatayA avayavamAtrasyaiva vivakSitatvena niraMzatvasya ca tatra sato'pi avivakSitatvAt dharmAstikAyasya deza ityuktam, pradezastu svAbhAvika evAsti ityAbhiprAyeNAha - 'dhammasthikAyassa pae se 2' dharmAM stikAyasya pradezo'sti 2, 'evaM ahammasthikAyassa vi 4' evaM pUrvoktarItyaiva adhamastikAyasyApi vijJeyam-tathAca tatsUtram - "no adhammatthikAe. adhammasthikAyassa dese, adhammatthikAyassa parase " iti, evaM dharmAstikAyavad adharmAstikAyo nAsti kintu adharmAstikAyasya dezaH, pradezavAsti 4, ' addhA samae' 5' addhAsamayaH - kAlathetyartha: 5' gautamaH pRcchati - 'tiriyaloga kheta logacAhiye - yadyapi AkAza ke ekapradeza meM dharmAstikAya kA eka hI pradeza haito bhI avayavArthavAlA hone se deza zabda kA artha avayavamAtrarUpa vivakSita hotA hai. isaliye niraMza usakA vahAM sadbhAva hone para bhI avikSita hone ke kAraNa vahAM dharmAstikAya kA deza haiM isarUpa se kahA gayA | 'dhammathikAyassa paese 2' dharmAstikAya kA pradeza 2, yaha yahAM svAbhAvika rUpa se hI hai / ' evaM ahammasthi kAyassa vi' isI prakAra se vahAM adharmAstikAya kA deza 6, aura adharmAstikAya kA pradeza hai 4, adharmAstikAya pUrA kA pUrA nahIM hai, parantu usakA deza aura pradeza yahAM hai / yahI bAta- 'no adhammasthikAe, adhammatthikAyassadese, adhammatthikAyassaparase' isa sUtra dvArA samajhAI gaI hai| addhAsamae' 5 AkAza ke ekapradeza meM kAla hai hI. isa prakAra se ye arUpI ajIva pAMca prakAra ke haiM / ahI. evuM samajavu joIe ke--AkAzanA eka pradezamAM dharmAsti kAyanA eka ja pradeza hAya che, te paNa avayavAtha vALA hAvAthI deza zabdane a avayavamAtrarUpa vivakSita thAya che. tethI niraza tene tyAM sadbhAva hAvA chatAM pazu avivakSita havAne kAraNe "tyAM dharmAstikAyanA deza hoya che,'" A prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che. 66 dhammatkiAra se " (2) tyAM dharmAstiThAyo pradeza to svAbhAvi rIte ? hoya che. " eva ahammatthikAyassa vi" (3) thena abhAge tyAM adharmAstikAyanA deza ane (4) adharmAstikAyanA pradeza hAya che tyAM adharmAstikAya pUrepUrUM' heAi zakatu nathI, parantu tenA deza ane pradeza ja tyAM saMbhavI zana vAta sUtrAre " no adhammasthikAe, adhammatthi kAyasa dese, ammatthi kAyasta papase " mA sUtrapAdvArA samanvI che. "addhA samae 5 " (5) ane AkAzanA eka pradezamAM kALa hoya che ja. A rIte A rUpI pAca prakAranA ajIvA adheAlAka rUpa kSetranA eka AkAzapradezamAM hAya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 bhagavatIsUtre ssa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA? ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA ? ' he bhadanta ! tiryaglokakSetralokasya khalu ekasmin AkAzamadeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH santi ? kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi ? bhagavAnAha-evaM jahA-ahologakhettalogassa taheva' evaM-pUrvoktarItyA yathA adholokakSetralokasya pratipAditaM tathaiva tiryaglokakSetralokasyApi pratipattavyam , 'evaM-ulogakhettalogassavi' evaM-pUrvoktarotyaiva UryalokakSevalokasyApi adholokakSetralokaradeva, pratipattavyam, - navaraM addhAsamao natthi, asvI caubihA' navaram adholokatiryagalokApekSayA Uvalokasya vizeSastu atra addhAsamayo nAstIti kRtvA, arUpiNazcatu. ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'tiriyaloyakhetta logassa NaM bhaMte ! egami AgAsapaese kiM jIvA jIvadesA jIvapaesA?' he bhadanta ! tiryaglokarUpa kSetraloka ke eka AkAza pradeza meM kyA jIva haiM, jIvadeza haiM, jIvapradeza haiM ? ' ajIvA, ajIvadesA, ajIvapaesA?' ajIva haiM, ajIvadeza haiM yA ajIvapradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'evaM jahA aholoka khettalogassa taheva' jisa prakAra se adholoka rUpa kSetraloka ke eka pradeza meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-' evaM uDalogakhettalogassa vi' isI prakArakA kathana UrdhvalokarUpa kSetraloka ke eka AkAzapradeza ke viSaya meM bhI samajhanA caahiye| parantu jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki yahAM para 'addhAsamayo nasthi' kAla nahIM hai| isaliye cAra arUpI yahAM haiN| gautama svAmInA prazna-" tiriyaloyakhettalogassa Na bhaMte ! egami AgA saparase kiM jIvA, jIvadesA, jIvapaesA, ajIvA, ajIvadekhA ajIvapaesA ?" he bhagavan! tirthaka rUpa kSetralokane eka AkAzapradezamAM zuM che heya che kharAM? athavA jIvadeza che? ke jIva pradeza che? acha achava deza ke ajIva pradeza che? __ mahAvIra prabhunA utta2-eva jahA ahologa khettalogassa taheva" madhAso rUpa trilokanA eka AkAzapradezamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana tiryaleka rUpa kSetralokanA eka Akaza pradeza viSe paNa samajavuM. " evaM uGkalogakhettalogassa vi" me 4 thana Balas 35 kSetrasonA eka AkAzapradeza viSe paNa samajavuM. paraMtu te kathana karatAM A kathanamAM saTakI vizeSatA cha hai " addhAsamao natthi" sqas 35 kSetramA jn| sadUbhAva hete nathI. tethI tyAM cAra arUpI dravyane ja saddabhAva hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 , prameyacandrikA TIkA za0 110 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam vidhAH dharmAstikAyasyAdharmAstikAyasya ca dezAH pradezAzca pUrvoktAH Urdhvaloke ekasmina AkAzama deze saMbhavanti, 'logassa jahA aheloga khetalogassa egaMmi AgAsapae se ' lokasya yathA adholoka kSetralokasya ekasmin AkAzamadeze yaduvaktavyatvaM pUrva pratipAditaM tad lokasyApi ekasmin AkAzapradeze pratipattavyam tadabhilApattham -'lokasya khalu bhadanta / ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvapradezAH santi, kiMvA ajIvAH, ajIva dezAH, ajIvapradezAH santi? gautama ! no jIvAH, jIvadezA api jIvapradezAzcApi ajIvA api, ajIvadezA api, ajIva pradezA api santi ityAdi bodhyam, gautamaH pRcchati - ' alogassa dharmAstikAya aura adharmAstikAya ke deza aura pradeza ye cAra prakAra ke hI arUpI ajIva Urdhvaloka ke eka AkAza pradeza meM haiM / ' logassa jahA aheloga khetta logassa egaMmi AgAsapae se' adholokarUpa kSetraloka ke eka AkAzapradeza meM jo kathana pahile kiyA gayA hai vahI kadhana loka ke eka AkAzapradeza meM jAnanA cAhiye abhilApa aisA hai - 'lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH jIvapradezAH santi, kiM vA ajIvAH ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi he bhadanta ! loka ke eka AkAza pradeza meM jIva haiM ? jIvadeza hai ? jIvapradeza hai? yA ajIva haiM ? ajIvadeza haiM? yA ajIvapradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' ! he gautama! 'no jIvAH jIvadezA api " ema samajavu, dharmAstikAyanA deza ane pradeza tathA adharmAstikAyanA deza ane pradeza, A cAra arUpI ajItra drabyA ja ulAkanA eka AkAza pradezamAM hAya che. " logassa jahA ahelogakhetalogassa egaMmi AgAsapaese " adholo rUpa kSetranA eka AkAzapradeza viSe jevu' kathana pahelAM karavAmAM Avyu che, evu' ja kathana lokanA eka AkAza pradeza vize paNa thavu joie. tenA praznottara nIce pramApye sabhabhavA- " lokasya khalu bhaMte ! ekasmin AkAzapradeze ki jIvA : jIvadezA: jIvapradezAH santi, kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH ajIva pradezA: santi ?" De bhagavan ! sAunA me bhADAzapradezamAM zu vo hoya kharAM jIvadeze! hAya che kharAM ? jIvapradeze! hAya che kharAM ? athavA ajIve hAya che kharAM ? ajIvadeze hAya che kharA ? ajIvapradezeA hAya che kharAM? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! no jIvAH, jIvAdezA api jIvapradezAH api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIva pradezA api santi " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavanIsUtre Na bhaMte ! egami AgAsapaese pucchA' he bhadanta ! alokasya khalu ekasmin AkAzapradeze kiM jIvAH, jIvadezAH, jIvanadezAH santi ? kiMvA ajIvAH, ajIvadezAH, ajIvapradezAH santi ? iti pRcchaa| bhagavAnAha-' goyamA! No jIvA, No jIvadesA, taMceva jAva aNaMtehiM aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsassa aNaMtabhAgUNe' he gautama ! alokasya ekasmin AkAzapradeze no jIvAH, no jIvadezAH, tadeva yAvat- no jIvapradezAH, no ajIvAH, no ajIvadezAH, no ajIvapradezAH, kintu ekaH ajIvadravyadezaH agurUlaghukaH anantaiH agurUkalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgonaH, atha dravyAdinA tAn varNayatijIvapradezA api, ajIvA api, ajIvadezA api, ajIvapradezA api santi' loka ke eka AkAza pradeza meM jIva nahIM haiM, jIvadeza bhI haiM, jIvapradeza bhI haiM, ajIva bhI haiM ajIvadeza bhI haiM aura ajIva pradeza bhI haiM, ityAdi aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'alogassa Na bhaMte ! egaMmi AgAsapaese pucchA' he bhadanta ! aloka ke eka AkAzapradeza meM kyA jIva hai ? jIvadeza haiM ? jIvapradeza haiM ? ajIva haiM ? ajIva deza haiM ? ajIva pradeza haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'No jIvA, No jIvadesA, taM ceva jAva aNaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsassa aNaMtabhAgUNe" alokAkAza ke eka AkAzapradeza meM na jIva haiM, na jIvadeza haiM na jIvapradeza haiM, na ajIva haiM, na ajIvadeza haiM aura na ajIvapradeza haiN| yaha alokAkAza to eka ajIvadravyadezarUpa hai ananta agurughuka guNoM se yaha sadA saMyukta rahatA hai| sarvAkAza ke anantaveM bhAga gautama! lekanA eka AkAza pradezamAM ja nathI, paraMtu jIvadezo paNa che, jIvapradeza paNa che, ajI paNa che, achavadeza paNa che ane achavapradeza paNa che. gautama svAbhAna prazna-" alogassa Na' bhaMte ! egaMmi AgAsapaese pucchA" lagavana ! manA se pradezamA cha ? - deze che? jIvapradeze che? ajI che? achavadeze che? ajIva pradeza che? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA ! 8 gautama! " No jIvA, No jIvadesA, taMceva jAva aNaMtehi agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAsamsa aNaMtabhAgUNe" mozanA . 2mA pradezamA 759 nathI, 75 / / paNa nathI, jIvapradeze paNa nathI, ajI paNa nathI, ajIvadeze paNa nathI ane ajIvapradeze paNa nathI. te akAkAza te eka ajIva dravyadeza rUpa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU01 lokasvarUpanirUpaNam 417 'davo NaM ahelogakhettaloe aNaMtAI jIvadavAI, aNaMtAI ajIvadavAI, aNaMtA jIvAjIvadavyA' dravyataH khalu adholokakSetraloke anantAni jIvadravyANi santi, anantAni ajIvadravyANi santi, anantAni jIvAjIvadravyANi santi, 'evaM tiriyaloyakhettaloevi' evaM-pUrvoktarItyA tiryaglokakSetraloke'pi anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi santIti bhAvaH, 'evaM uDaloyakhettaloe vi, evaM pUrvoktarItyaiva UrdhvalokakSetraloke'pi anantAni jIvadravyANi, anantAni ajIvadravyANi, anantAni jIvAjIvadravyANi santItibhAvaH, 'davvao Na aloe Nevatthi jIvavvA, nevatthi ajIvadavyA, nevatthi jIvAjIvadayA, ege ajIvadavvadese jAva savvAgAsaaNaMtabhAgUNe' dravyataH khalu aloke naitra santi jIvadravyANi, naiva santi se yaha nyUnarUpa haiN| aba sUtrakAra dravyAdikoM kI apekSA lekara ina jIvAdikoM kA varNana karate haiM-'davvao NaM ahelogakhesaloe aNaM. tAI jIvavvAiM, aNaMtAI ajIvadavvAiM aNaMtA jIvA jIvavvA' dravya kI apekSA se adholokarUpa kSetraloka meM ananta jIvadravya haiM, ananta ajIva dravya haiM aura ananta jIvAjIva dravya haiM / "evaM tiriyaloyakhetaloe vi' isI prakAra se tiryagloka rUpa kSetraloka meM bhI jAnanA cAhiyeanantajIvadravya haiM, ananta ajIva dravya haiM aura ananta jIvAjIva dravya haiN| ' evaM uDaloyakhesaloe vi. isI prakAra se UrdhvalokarUpa kSetraloka meM bhI jAnanA cAhiye ! 'davyao NaM aloe Nevasthi jIvavvA, nevasthi ajIvavvA, nevasthi jIvAjIvadavvA, ege ajIvadavvadese, jAva svvaache. ananta agurulaghuka guNethI te sadA saMyukta rahe che. sarvAkAzanA anantamAM bhAgathI te nyUna rUpa che. have sUtrakAra dravyAdinI apekSAe A jIvAdikAnuM varNana kare che. " davvao Na' ahelogakhettaloe aNaMtAI, jIvadavvAiM aNaMtAI ajIyadavvAi', aNaMtA jIvAjIvadavvA" dra0yanI apekSA bhaav| 35 kSetrasvi anaMta avadravya che, anaMta ajIva dravya che ane anaMta jIvAjIva dravya che. " evaM tiriyaloyakhettaloe vi" // 4yana tiya 35 kSetrI viSe paNa samajavuM. tyAM paNa anaMta jIva dravya che, anaMta ajIva dravya cha bhane sanAta pAla dra0ya che. " evaM urdUloyakhettaloe vi" mera 4thana GEEdeg13 35 kSetra viSa para aDa 42. "dabao Na aloe gevatthi jIvavvA, Nevatthi ajIvadavA, Nevatthi jIvAjIyavvA, ege ajIva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre ajIpadravyANi, naiva santi jIvAjIvadravyANi, kintu ekaH ajIvadravyadezo'sta, yAvat-anantaiH agurukalaghukaguNaiH saMyukta sarvAkAzaH anantabhAgona: iti bhAvaH, 'kAlao Na aheloyakhetteloe na kayAi nAsi, jAna nicce evaM jAva aloge' kAlataH khalu adholokkSetraloko na kadApi nAsIt , apitu sarvadevAsIt, yAvat nai kadAcit nAsti, naiva kadApi na bhaviSyati, apitu sarvadaivAbhUt, sarvadevAsti, sarvadaiva ca bhaviSyati, dhruvaH, zAzvataH, avyayaH nityo vartate, evaMpUrvoktarItyA yAvat-tiryaglokakSetralokaH, UvalokaH, kSetralokaH, lokaH, alokazca na kadApi nAsIt, naiva kadApi na bhavati, naiva kadAcit na bhaviSyati, gAsaaNaMtabhAzUNe' dravya kI apekSA jIvadravya aloka meM nahIM haiM, ajIva dravya aloka meM nahIM haiM, jIvAjIvadravya aloka meM nahIM haiM, kintu eka ajIva dravyadeza vahAM hai / yAvat vaha aloka ananta agurukalaghuka guNoM se yukta hai aura vaha sarvAkAza ke anantaveM bhAga se nyUna hai| 'kAloNaM aheloyakhettaloe na kayAi nAsi, Ava nicce, evaM jAva aloge' kAlakI apekSA se adholokarUpa kSetraloka kabhI nahIM thA aisA nahIM hai, api tu vaha sarvadA hI thA. yAvat-yaha sarvadA se hai aura sarvadA hI rahegA. yaha dhruva hai, zAzvata hai, avyaya hai aura nitya hai| isI prakAra se yAvat-tiyaMgalokarUpa kSetraloka, UrcalokarUpakSetraloka, loka evaM aloka ye saba pahile se the, aba haiM aura sadA raheMge, aisA nahIM hai ki ye saba pahile nahIM the, vartamAna meM nahIM haiM aura bhaviSyat meM nahIM rheNge| kyoM ki ye saba ke saba dhruva haiM, zAzvata haiM, avyaya haiM aura nitya haiN| dabadese. jAva savvAgAsa aNatabhAgUNe" dra0yanI apekSA the !bhA 1 dravya paNa nathI, ajIva dravya paNa nathI, jIvAjIva dravya paNa nathI, paraMtu eka ajIva dravya deza tyAM hoya che. te aleka anaMta aguruka laghuka gothI yukta che ane te sakArAnA anaMtamAM bhAge nyUna che. __"kAlao Na aheloyakhettaloe na kayAi nAsi jAva nicce, eva jAva aloge" nI apekSA maghA 35 kSetra nUtama 4yAre ya na to evuM nathI, eTale ke tenuM astitva hatuM ja, vartamAnamAM paNa tenuM astitva che ane bhaviSyamAM paNa raheze. te va che, zAzvata che, avyaya che ane nitya che eja pramANe tirthaka rUpa kSetraleka, urvileka rUpa kSetraleka, leka ane aleka paNa bhUtakALamAM hatAM, vartamAnamAM che ane bhaviSyamAM paNa haze. evuM nathI ke te bhUtakALamAM na hatAM, vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM nahIM hoya, kAraNa ke teo paNa dhruva che, zAzvata che, avyaya che ane nitya che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 110 10 sU0 1 lokasvarUpanirUpaNam 5 dhruvaH zAzvataH, avyayaH, nityatha vartate iti bhAvaH, 'bhAvao NaM' ahelogakhettaloe anaMtA bannapajjA jahA khaMdara, jAna anaMtA aguru ya lahuyapajjavA, evaM jAva loSa' bhAvaH khalu adholoka kSetraloke anantA varNaparyavAH varNaparyAyAH santi, ekaguNakAlikAdInAm anantaguNakAlAdhana sAntAnAM pudgalAnAM tatra sadbhAvAt, yathA skanda ke dvitIyazatake prathama deza ke pratipAditam tathaiva atrApi pratipattavyam - yAvat anantAH agurulaghurUpAH santi evaM pUrvoktarItyA yAvat tiryagloka kSetraloke, Urdhvaloka kSetraloke, loke ca anantA varNAdiparyavAH santIti bhAvaH / ' bhAvaoNa aloe netrasthi vannapajJavA jAva nevatthi aguruyalahuyayajjavA, ege ajIvadavvadese jAva anaMtabhAgaNe' bhArataH khala aloke naiva santi varNaparyaMvAH yAvata- naiva 'bhAvao NaM ahelogakhettaloe anaMtA vannapajjacA jahA khaMdae, jAva anaMtA aguruya lahuyapajabA, evaM jAba loe' varNa kI apekSA se adholokarUpa kSetraloka meM ananta varNaparyAyeM haiM kyoM ki eka guNakRSNavargavAle, do guNakRSNavarNavAle Adi anantaguNakRSNavarNavAle puloM kA vahAM para sadbhAba hai| jaisA skandaka nAmake, dvitIyazataka ke prathamodezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para yAvat - anantarasAdiparyAye haiM, anantagurukalaghukaparyAyeM haiM, isI prakAra se yAvat tiryagloka kSetraloka maiM aura loka kSetraloka meM evaM loka meM ananta varNAdi paryAyeM haiM / 'bhAvao NaM' aloe nevasthi yaNNapajavA jAva nevasthi aguru ya lahu ya pajjavA, ege ajIvadavvadese, jAva anaMta bhAgUNe' bhAva kI apekSA aloka meM varNa nahIM haiM, yAvat rasAdi paryAyeM nahIM haiM, aura agurulaghukapa 419 " bhAvao Na ahelogakhettaloe anaMtA vanapajjavA jahA baMdae, jAva aNatA aguru ya huyapajjavA, evaM jAva loe " varSAnI apekSAye dhokhe rUpa kSetraaAkamAM anaMta vaNu paryAya che, kAraNa ke eka guNita kRSNa Nu vALAM, e guNita kRSNavarNa vALAM Adi anata guNita kRSNava vALAM pudgaleAnA tyA sadbhAva che. khIjA zatakanA skandaka nAmanA pahelA uddezAmAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che. evu' ja kahna ahI paNa grahaNa thavu joIe. A kathana "anata rasAdi paryAyeA che, anaMta anuruka laghuka paryAya che. " A sUtrapATha panta grahaNa karavu joIe. ja pramANe tiya bleka kSetraleAkamAM urdhvalAka kSetrakheo'mAM ne bombhAM pazu anaMta varSA pryaay| che, ma samanvu " bhAvao NaM aloe nevatthi vaNNapajjavA, nebatthi aguruya lahuyapajjavA, ege ajIvadavvade se jAva aNatabhAgUNe " lAvanI apekSA alo'bhAM varSA payAyo pazu nathI, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIkhane santi rasAdi paryavAH, naiva santi agurukalaghukaparyavAH, agurulaghuparyAyayuktadravyANAM pudgalAnAM tatrAbhAvAt, kintu agurukalaghukaguNaiH saMyuktaH sarvAkAzasya anantabhAgono bartate iti bhAvaH // mU0 1 // lokAlokaparimANavaktavyatA // mUlam-'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNatte ? goyamA! ayaM NaM jaMbuddIve dove savva dIvA. jAva parikkheve nnN| teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM cha devA mahiDDIyA jAva mahAsokkhA jaMbudIve dIve maMdare pavae maMdaracUlIyaM savvao samatA, saMparikkhittANaM ciTejA, aheNaM cattAri disAkumArIo mahattariyAo, cattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa dIvassacausu vidisAsubahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri balipiMDe jamagasamagaM bahigA. muhe pakkhivejA, pabhUNaM goyamA! tAo egamege deve te cattAri palipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae, teNaM goyamA ! devA tAe ukiTAe, jAva devagaIe, ege deve puratthAbhimuhe payAe, evaM dAhiNAbhimuhe, evaM paJcatthAbhimuhe evaM uttarAbhimuhe, evaM uDDAbhimuhe, ege ahobhimuhe payAe, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasahassAue, dArae, payAe, taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti, No cevaNaM te devA yAyeM nahIM haiN| kyoM ki agurulaghuka paryAya yukta anya dravyapudgaloM kA vahAM abhAva hai| kintu agurulaghuka guNoM se yukta tathA sarvAkAza ke anantaveM bhAga se nyUna vaha aloka hI vahAM eka ajIva dravyarUpa hai|suu01|| gaMdha, rasAdi paryAye paNa nathI, ane aguru laghuka paryA paNa nathI, kAraNa ke aguru laghuka paryAya yukta ane dravyapudgalene tyAM abhAva che. kAraNa ke aguru laghuka guNethI yukta tathA sarvAkAzanA anantamAM bhAgathI nyUna e te alaka eka ajIva dravya deza rUpa ja che. su1 / zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 2 lokAlokapariNAmanirUpaNam 421 logaMtaM saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragassa Aue pahiNe bhavai, No cevaNaM jAva saMpAuNaMti, taeNaM tassa dAragasta advimiMjApahINA bhavaMti, No cevaNaM te devA logaMtaM saMpAuNati, tae NaM tassa dAragasta Asattame vi kulavaMse pahINe bhavai, No ceva NaM te devA lAgataM saMpAuNaMti tae NaM tassa dAragassa nAmagoevi pahINe bhavai, No cevaNaM te devA logaMtaM sNpaaunnti| tesiM gaM bhaMte! devANaM kiM gae bahue agae bahue ? goyamA ! gae bahue, no agae bahue, gayAuse agae asaMkhejaibhAge agayAuse gae asaMkhejaguNe, loe NaM goyamA! e mahAlae pnnnntte| aloe NaM bhaMte! ke mahAlae paNNatte ? goyamA! ayaM NaM samayakhette paNayAlIsaM joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, jahA khaMdae jAva parikkheveNaM, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM dasadevA mahiDDiyA taheva jAva saMparikkhettANaM saMghiTejA, aheNaM aTTa disAkumArIo mahattariyAo, aTTha bali. piDe gahAya mANusuttarassa phavvayassa causu vi disAsu causuvi vidisAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA aTTa balipiMDe gahAya, mANusuttarassa pavvayassa jamagasamagaM bahiyAbhimuhIo pakkhivejA, pabhRNaM goyamA! tao egamege deve te aTrabalipiMDe dharaNitala. masaMpatte khippAmeva paDisAharittae, te NaM goyamA! devA tAe ukkiTThAe jAva devagaIe logaMsi ThiccA asabbhAvapaTTavaNAe ege deve puratthAbhimuhe payAe, ege deve dAhiNapuratthAbhimuhe payAe, evaM jAva uttarapuratthAbhimuhe, ege deve uDAbhimuhe, ege deve ahobhimuhe payAe, teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasayasahassA. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 bhagavatIstre ue dArae payAe, tae Na tassa dAragasta ammApiyaro pahINA bhavaMti, No cevaNaM te devA aloyaMta saMpAuNati, taMceva0, tesiM NaM devANaM kiM gae bahue, agae bahue ? goyamA ! No gae bahue, agae bahue, gayAuse agae aNaMtaguNe, agayAuse gae agaMtabhAge, aloeNaM goyamA! e mahAlae pnnnntte||suu02|| chAyA-lokaH khalu bhadanta ! kiM mahAlayaH prajJaptaH ? gautama ! ayaM khalu :jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpAnAM yAvat parikSepeNa, tasminkAle, tasmin samaye SaD devAH maharddhikAH yAvat mahAsaukhyAH jambUdvIpe dvIpe mandare parvate mandaracUlikA sarvataH samantAt saMparikSipya khalu tiSTheyuH, adhaHkhalu catasro dikkumAryoM mahattarikAH caturo balipiNDAn gRhItvA jambUdvIpasya dvIpasya catasRSvapi dikSu bAhyAbhimukhyaH sthitvA tAn caturo balipiNDAn yamakasamakaM bAhyAbhimukhaM prakSipeyuH, prabhuH khalu gautama ! tebhyaH ekaiko devaH tAn caturo balipiNDAn dharaNitalamasamAptAna kSiprameva patisaMhartum , te khalu gautama ! devAH tayA utkRSTayA yAvat devagatyA eko devaH paurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaM dakSiNAbhimukhaH, evaM pazcimAbhimukhaH, evam uttarAbhimukhaH, evam UvAbhimukhaH, ekaH adho'bhimukhaH payAtaH, tasmin kAle, tasmin samaye varSasahasrAyuSko dArakaH prajAtaH, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prahINau bhavataH, nocaiva khalu te devA lokAnta sammApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya AyuSyaM mahINaM bhavati, tataH khalu tasya dArakasya asthimajjA prahINA bhavaMti nocaiva khalu te devA lokAntaM saMprApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya Asaptamo'pi kulavaMzaH prahINo bhavati, no caiva khalu te devA lokAntaM saMpApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya nAmagotramapi pahINaM bhavati, nocaitra khalu te dezA lokAntaM saMpApnuvanti / teSAM khalu bhadanta ! devAnAM kiMgata bahukam , agataM bahukam ? gautama ! gata bahukam , no agataM bahukam , gatAt tatagatam asaMkhyeyamAgam , agatAt tat gatam asakhyeyaguNam , lokaH khalu gautama! iyanmahAlayaH prjnyptH| alokaH khalu bhadanta ! ki mahAlaya: prajJaptaH? gautama! iMdaM khalu samayakSetram pazcacatvAriMzat yojanazatasahasrANi AyAmaviSkambheNa, yathA skandake yAvat parikSepeNa, tasmin kAle, tasmin samaye daza devAH mahadikA tathaiva yAvat saMparikSiSya khalu saMtipTheran , adhaH khalu aSTa dikkumAryoM mahatarikAH aSTabalipiNDAn gRhItvA mAnuSottarasya parvatasya catasRSvapi dikSu catamRdhvapi vidikSu bAhyAbhimukhyaH sthitvA aSTau balidiNDAn gRhItvA, mAnuSottarasya parvatasya yamakasamakaM bAhyAbhimukhaM prakSipeyuH, pramuH khalu gautama ! tebhyaH ekaiko devaH zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za0 11 3010 sU02 lokAlokapariNAmanirUpaNam 423 tAn aSTabalipiNDAn dharaNitalamaprAptavAn kSiprameva pratisaMhartum , te khalu gautama ! devAH tayA utkRSTayA yAvat devagatyA loke sthitvA asadbhAvaprasthApanayA ekodevaH paurastyAbhimukhaH prathAtaH, eko devo dakSiNapaurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaM yAvat-uttarapaurastyAbhimukhaH, eko devaH UrvAbhimukhaH, eko devaH adho'bhimulaH prayAtaH, tasmin kAle, tasmin samaye varSazatasahasrAyuko dArakaH prayAtaH, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prahINau bhavataH no caiva khalu te devA alokAntaM saMprApnuvanti, tadeva0, teSAM khalu devAnAM kiM gataM bahukam agataM bahukam ? gautama ! no gataM bahukam , agataM bahukam , gatAt tat agatam anantaguNam , agatAt tat gatam anantabhAgam , alokaH-khalu gautama ! etanmahAlayaH prajJataH // 50 2 / / TIkA-lokAlokaprastAvAt tatparimANavaktavyatAmAha 'loe NaM bhaMte !' ityAdi, 'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNatte' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lokaH khalu kiM mahAlayaH kIdRg vizAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! ayaM NaM jaMbuhove dIve sambadIvANaM jAva parikkheveNaM' he gautama ! ayaM khalu jambUdvIpo madhyajambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpAnAM yAvat sarvasamudrANAm AbhyantarikaH sarvakSudrako lokAlokaparimANavaktavyatA'loe Na bhaMte ! ke mahAlae paNNate' ityaadi| TIkArtha-lokAloka ke kathana se yahAM sUtrakAra ne unake parimANa kI vaktavyatA kA kathana kiyA hai-isameM gautama prabhu se aisA pUchate haiM'loe NaM bhaMte ! ke mahAlae paNNase' he bhadanta ! loka kitanA baDA hai? isake uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA ! ayaM Na jaMbuddIve dIve savvadIvANa jAva parikkheveNa' he gautama ! yaha jaMbUdvIpa nAmakA dvIpa-madhyajambU dvIpa-samasta dIpoM ke yAvat-samasta samudroM ke bIcameM hai arthAt leka ane alakanA parimANunI vaktavyatA "loe Na bhaMte ! ke mahAlae paNNatte" tyA TIkArtha-sUtrakAre A sUtramAM leka ane alokanA pramANanuM nirUpaNa karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che - "loeNa bhaMte ! ke mahAlae paNNate 1" . lagavan ! ko keTale vizALa meTe kahyo che? mahAvIra prasuna uttara-"goyamA / ayaNa jaMbuddIve dIve samvadIvANa jAva parikkheveNaM " hai gautama ! dIpa nAmanA dI5-madhya dii5samasta dvIpa ane samasta samudronI vacce AveluM che ane te samasta dvIpa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 425 bhAvatIsace vartate, tailApUpasaMsthAnasaMsthito vartate, rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vartate, puSkarakarNikA saMsthAnasaMsthito vartate, pratipUrNacandrasaMsthAnasaMsthitaH, ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkammeNa, trINi yojanazatasahasrANi SoDazaca sahasrANi dveca saptaviMzatiH yojanazate, trINi ca krozAni, aSTAviMzatizca dhanuzzatam , trayodazaaGgulAni, ardhAGgulaMca kizcid vizeSAdhikam , tathAca kizcid vizeSAdhikasAItrayodazAGgulAdhikASTAviMzatyadhikazatadhanuruttarakrozatrayAdhikasaptaviMzasyadhikazatadvayayojanAdhika-poDazasahasrottaralakSatrayapramANo jambUdvIpaH, parikSepeNa paridhinA prajJaptaH, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM cha devA mahiDiyA jAva mahAsokkhA jaMbuddIve dIve maMdare pavvae maMdaracUliyaM sabao samaMtA saMparikhittANaM ciTejjA' tasmin kAle, tasmin samaye yadA SaD devAH mahaddhikAH yAvat mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAsaukhyAH jambUdvIpe dvIpe, mandare parvate mandaracUlikA meruzikharaM saba se choTA hai / taila se bane hue apUpa-pueM kA jaisA AkAra hotA hai- vaisA hI isakA AkAra hai| athavA ratha ke cakravAla (jo lohe kA golapaTTA hotA hai) usa ke AkAra jaisA hai| athavA kamala kI jaisI kaNikA hotI hai usake AkAra jaisA hai / athavA pUrNimAke candramA ke jaisA AkAra hotA hai vaisA AkAra vAlA hai| eka lAkha yojana kA isakA vistAra hai| isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAvIsa yojana, tIna koza eka sau aTThAIsa dhanuSa aura 13 // sADA teraha aMgula se kucha adhika hai| "teNaM kAleNa teNa samaeNa cha devA mahiDriyA jAva mahAsokkhA jaMbuddIve dIve maMdare pavyae maMdaracUliyasavvao samatA saMparikkhittANa citujjA" usa kAla meM aura usa samaya meM mahARddhivAle yAvat-mahAdhutivAle, mahAyazavAle, mahAvalavAle-mahAsukhavAle aise cha ane samudrothI mAne che. tene AkAra telathI bharapura mAlapuvA jevuM che. athavA rathanA paiDAnI vATa je tene AkAra che. athavA kamalanI kaNikA jevI goLa hoya che, eve tene AkAra che. athavA tene AkAra pUrNimAnA candra jevo che. tene vistAra eka lAkha janane ane paridhi traNa lAkhA soLa hajAra baso satyAvIsa (316227) ejana, traNa keza, 128 dhanuSa bhane 13 // bhAjayI 5 / sahI padhAre che. "teNa kAleNateNa samaeNa 6 devA mahi DhiyA jAva mahAsokkhA jaMbuddove dIve maMdare pavvae maMdaracUliya savvao samaMtA saMparikkhitto Na' cidvejjA" te 4ANe ma2 te samaya (dhAra / atyAre jo koI mahAddhivALA, mahAvRtivALA, mahAyazavALA, mahAbaLavALA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u010 sa0 2 lokAlokapariNAmanirUpaNam 425 sarvataH-paritaH, samantAt-sarvadikSu saMparikSipya-saMveSTatha khalu tiSTheyuH, 'ahe the cattAri disAkumArIo mahattariyAo cattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa dIvassa causu vi disAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri balipiMDe jamagasamagaM bahiyAbhimuhe pakkhi vejjA' adhaH khalu adhobhAge catasro dikkumAryoM mahattarikAH atimahatyaH caturo balipiNDAna gRhItvA jambUdvIpasya dvIpasya catasRSu vi dikSu pUrvAdidizAsu. bAhyAbhimukhAH bAhye'bhimukhIbhUya sthitvA tAn caturo balipiNDAn yamakasamakaM-yugapadeva-ekadaivetyarthaH, bahirAbhimukhaM prakSipeyuH tadA-'pabhUNaM goyamA! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAhari ttae' he gautama ! prabhuH samarthaH khalu tebhyo devebhyaH ekaiko devastAna caturo balipiNDAn dharaNitalaM-pRthivItalam , asamAptaM kSiprameva pratisaMhartum-grahItuM deva jaMbUdvIpa nAma ke isa dvIpa meM sthita mandara parvata Upara mandara kI cUlikA ko saba ora se ghera kara khaDe ho jAveM 'ahe Na cattAri disA kumArIo mahattariyAo cattAri balipiMDe gahAya jaMghuddIvassa dIvassa caustu disAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri balipiMDe jamagasamaga pahiyAbhimuhe pakkhivejjA' aura usake nIce cAra mahatsarikA deviyAM cAra balipiNDoM ko lekara jaMbUdvIpakI cAra dizAoM meM-pUrvapazcima Adi dizAoM meM bAhira kI ora mukha karake khaDI ho jAveM aura isa sthiti se khaDI hokara ve una cAroM hI balipiDoM ko eka sAtha hI bAhira pheMke 'pabhU NaM goyamA! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae' to he gautama ! una devoM meM eka eka deva una cAra palipiNDoM ko jabataka ki ve jamIna ane mahAsukhavALA 6 deve A jabUdvIpamAM rahelA mandara parvata upara, bha-2nI yuumi| (TAya) 2 dhezane madhI mAme mA 2DI onya, " aheNa' cattAri disAkumArIo mahanariyAI cattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa dIvassa ca usu disAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cacAri palipiMDe jamagasamaga bahiyAbhimuhe pakkhi vejjA" bhane tanI nIya yAra mahattari himAzaya yAra balipiMDene laIne cAra dizAomAM (pUrva pazcima Adi dizAomAM) bahAranI tarapha mukha rAkhIne UbhI rahe, ane te sthitimAM ubhI rahIne te| te yA mAlapAne me sAye // 5 // 2 3, to " padeNaM goyamA ! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae" he gautama! te cha mAM no pratyeka deva te cAra balipiMDene jamIna upara zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 bhagavatIsUtre 9 samarthaH iti pUrveNa antrayaH, 'teNaM goyamA ! devA tAe ukkiTThAe jAtra devagaIe, ege deve purasthAbhimu pAe' he gautama! te khalu devAH tathA utkRSTayA - vizi STayA, yAvat tvaritayA-AkulayA, capalayA - zarIracApalyena caNDayA raudrayAgatyutkarSayogAt, siyA-dAdarthasthiratayA uddhRtayA darpAtizayena, jayinyAvipakSajetRtayA, chekathA - nipuNayA, divyayA-divibhavayA, devagalyA eko devaH purasthAbhimudde' paurastyAbhimukhaH prayAtaH, 'evaM dAhiNAbhimu, evaM pacatthAbhimu evaM uttarAbhimu evaM uDU | bhimu he, ege ahobhinu payAe' evaM tathaiva eko devo dakSiNAbhimukhaH, evameva eko devaH pazcimAbhimukhaH, evaM tathaiva eko devaH uttarAbhimukhaH, evaM - tathaiva eko devaH UrdhvAbhimukhaH, eko devaH adho'bhimukhaH prayAtaH, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vAsasahassAue dArae payAe' tasmin kAle, tasmin samaye varSasahasrAyuSkaH- varSANAM sahasram Ayuryasya sa tathAvidhaH, dArakaH - bAlakaH Upara nahIM gira pAte haiM. itane meM hI bahuta jaldI grahaNa karane meM samartha hai / 'teNa goyamA ! devA tAe ukkiTThAe jAva devagaIe ege deve purasthAbhimu payAe' he gautama! aba una devoM meM se koI eka deva apanI usa utkRSTa, svarita, capala, Adi vizeSaNoM vAlI deva gati se calakara pUrva dizA kI tarapha calA gayA, 'evaM dAhiNAmudde, evaM paccasthAbhimuhe evaM uttarAbhimuhe, evaM uDDAbhimuhe, ege ahomuhe payAe ' isI prakAra se koI eka dUsarA deva dakSiNadizA kI tarapha calA gayA, eka deva pazcima dizA kI tarapha calA gayA, isI prakAra se eka deva uttaradizA kI tarapha calA gayA. eka deva UrdhvadizA kI tarapha aura eka deva adhodizA kI tarapha calA gayA 'teNaM kAleNa teNa samaeNaM vAsasahasAue dArae payAe' usa kAla aura usa samaya meM eka hajAra varSa - 66 AvI paDe te pahelAM-vaccethI ja ghaNI ja jhaDapathI grahaNu karI zakavAne samatha hoya che. teNaM goyamA ! devA tAe uciTThAe jAva devagaIe ege deve purasthAbhimudda payAe " he gautama! te hevAmAMnA ardha ! heva potAnI te utsRSTa, tvarita, capala Adi vizeSaNAvALI devagatithI pUrva dizA tarapha cAlavA mAMDe, " evaM dAhiNAbhimudde, evaM paccatthAbhimudde, evaM uttarAbhimudde, evaM uDDAbhimudde, evaM ege ahomuhe payAe " 4 pramANe jIne goDa heva dakSiNu hizA tarak cAlavA mAMDe, trIjo eka deva pazcima tarapha cAlavA mAMDa ceAtheA eka detra uttara tarapha cAlavA mAMDa pAMcamA eka deva urdhva dizA tarapha cAlavA mADe ane chaThTho eka deva adhAdizA tarapha cAlavA bhAMDe, " teNa kAleNaM teNa samaeNa vAsasahassA ue dArae payAe ' kharAkhara eja samaye keI eka puruSane tyAM 1000 varSanA AyuSyavALA eka bALaka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u010 sU0 2 lokAlophasvarUpanirUpaNam 427 prajAtaH-samutpanna ityarthaH, 'taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti' tataH khalu tasya dAraphasya-bAlakasya ambApitarauM prahINau-mRtau bhavataH, kintu 'No ceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' no caiva-naiva khalu te devA lokAnta-lokasyapAraM saMprApnuvanti, 'taeNaM tassa dAragassa Aue pahINe bhavai, No ceva NaM jAva saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya AyuSyaM mahINaM-kSINaM bhavati, tathApi nocaivanaiva khalu yAvat-te devAH lokAntaM saMprApnuvanti, 'taeNaM tassa dAragassa ahimijA pahINA bhavaMti No cevaNaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' tataH tasya dArakasya asthimajjAH prahINAH naSTA bhavanti, kintu tathApi nocaiva-naiva khalu te devA lokAntaM samApnuvanti, 'taeNatassa dAragassa Asattame vi kulavaMse pahINe bhavai, No cevaNa te devA logaMtaM saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya-bAlakasya kI AyuvAlA eka bAlaka janma leve, 'taeNaM tassa dAragarasa ammApi yaropahINA bhavaMti' bAda meM usake mAtA pitA bhI mara jAveM kinta 'No ceva NaM te devA logaMta saMpAuNati' to bhI prasthita hue ve deva loka ke anta ko nahIM pA sakate haiM / 'taeNaM tassa dAragassa Ayue pahINe bhavaI' usa bacce kI eka hajAra varSa kI Ayu bhI samApta ho jAve 'NocevaNaM jAva saMpAuNaMti' to bhI tabataka calate hue ve deva. loka ke anta ko prApta nahIM kara sakate, 'taeNaM tassa dAragarasa ahi. miMjA pahINA bhavaMti' usa bAlaka kI haDDiyAM aura majjA bhI naSTa hoM jAveM-to bhI tabataka calate hue ve devaloka ke anta ko nahIM pA sakate 'taeNatassa dAragassa Asattame vi kulavaMse pahINe bhavaha usa bAlaka kI sAta pIDhI taka bhI naSTa ho jAveM to bhI tabataka calate hue ve usa ma. pAme, "taeNa tassa dAragarasa ammApiyaro pahINA bhavaMti" tyAra pAI -tenA AyukALa daramiyAna koI samaye te bALakanA mAtApitA marI jAya cha, parantu "No ceva Na te devA logata saMpAuNaMti" mATA ain janA satata musApharI karavA chatAM paNa te devo lekanA anta sudhI pahoMcI zakatA nathI, "taeNaM tassa dAragassa Ayue pahINe bhavai'' tyA2 mAha te mANa me 12 varSa AyuSya 53 rIne yama pAbhI gaya cha, 52ntu " No ceva Na jAva saMpAuNati" mett| varSa paryanta satata bhusArI 421 / chata para dev| monta sudhI pathI .4tA nathI, "taeNaM tassa da ragarasa adrimijA pahINA bhavati" mAnai &si bhane ma 56 naSTa tha ya cha, to 565 tve| tIna santana pAbhI zatA nathI, "taeNaM tassa dAragassa Asattame vi kalavaMse pahINe bhavai" tyAra pAhata sAsanI sAta tImA 565 naSTa thaI jAya che, paraMtu satata musApharI karatA te deve lokanA anta sudhI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 bhagavatI sUtre Asaptamo'pi - saptamapuruSaparyanto'pi kulavaMzaH kularUpo vaMzaH mahINo bhavati, kintu nocaitra- naiva khalu te devAH lokAntaM saMprApnuvanti, 'tapaNaM tassa dAragassa nAmagotra pahINe bhavai, No ceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya - bAlakasya nAmagotramapi prahINaM - naSTaM bhavati, tathApi no caiva naiva khalu te devAH lokAntaM saMprApnuvanti, ' tesi NaM bhaMte ! devANaM kiM gae bahue, agae bahue ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta / teSAM khalu pUrvoktAnAM SaTsu dikSu prayAtAnAM devAnAM kiM gataM - vyatikrAntaM kSetram bahukam adhikaM bhavati ? kiMvA agatam - avyatikrAntaM kSetraM bahukam - adhikaM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! gae bahue, No agae bahue' he gautama! teSAM devAnAM gataM - vyatikrAntaM kSetra bahukam adhikaM loka ke anta ko nahIM pA sakate haiN| 'taraNaM tassa dAragassa nAmagoe vi pahINe bhavai - Noceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti' yahA~ taka ki isa bAlaka kA nAmagotra bhI naSTa ho jAya tabataka bhI ve deva calate 2 loka kA anta nahIM pA sakate haiN| aisA baDA yaha loka hai. / aba gautama prabhu se pUchate haiM-'tesiMNaM bhaMte! devANaM kiM gae bahue, agae bahue ' he bhadanta ! chahoM dizAoM meM gaye hue una devoM kA vyatikrAnta - pAra kiyA jA cukA kSetra bahuta hai ? yA nahIM pAra kiyA gayAjise pAra karanA bAkI hai - aise kSetra bahuta haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA ! gae bahue No agae gautama! jitanA kSetra devoM ne pAra kara liyA hai vaha kSetra bahue' he bahuta hai, aura jise abhI hAMthI zatA nathI. "taeNaM sarasa dAragassa nAmagoe vi pahINe bhavai, " No cevaNa' te devA logaMta saMpAuNaMti " are / te bhAvanA nAma gotrI paNa nAza thaI jAya che, parantu ATalA dIrgha kALa paryanta musApharI karavA chatAM paNa te devA lokanA anta sudhI pahAMcI zakatA nathI, eTaleA pradhA vizALa A loka che. gautama svAbhIno prazna- "rosiMga bhate ! devANa kiM gae bahue, agae cahue 1' he lagavan ! chame hizAyAmAM gayesA te deve| dvArA usa dhita (pAra karAyelu) kSetra vadhAre mATu che ? ke anullaMdhita (pAra karavAnu... je bAkI che) te kSetra vadhAre mATu hAya che ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! gae bahue, jo agara bahue " huM gautama ! devAe jeTaluM kSetra pAra karyu che-tekSetra adhika che ane je pAra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 2010 sU0 2 lokAlokasvarUpanirUpaNam 429 bhavati, no agatam-avyatikrAnta kSetra bahukam-adhikaM na bhavati, 'gayAuse agae asaMkhejjai bhAge, agayAuse gae asaMkhejjaguNe' gatAt-vyatikrAntAt tatagatam avyatikrAntam asaMkhyeyabhAgaM nyUnaM bhavati, atha ca agatAta-avyatikrAntAt kSetrAt tat gataM vyatikrAntaM kSetram asaMkhyeyaguNam adhikaM bhavati, iti bhAvaH / atra kazcidAzaGkate-nanu pUrvAdidikSu pratyekasyAM dizi lokaH arddharajju pramANo vartate UvAMdhazca loka kizcinyUnAdhikasaptarajjupamANo vartate tahi tulyayA gatyA gacchatAM teSAM devAnAM kSetravaiSamyAt kathaM SaTsvapi dikSu gatAdagataM kSetramasaMkhyAtabhAgamAtram , agatAca gataM kSetramasaMkhyAtaguNam ? iti / atrAhaghanacaturasrIkRtasya lokasyaiva kalpitatvAnna doSa iti| astvevam-punarapi zrUyatAm-nanu yAktasvarUpayA gatyApi gacchanto devAH bahunA'pi kAlena lokAnta pAra karanA bAkI hai-jo kSetra pAra nahIM kiyA hai-vaha kSetra bahuta nahIM hai| kyoM ki-'gayAuse agae asaMkhejjahabhAge, agayAuse gae asaMkhejjaguNe' gatakSetra se vaha agatakSetra-avyatikrAntakSetra, asaMkhyAtaveM bhAga hai aura agatakSetra se vaha gatakSetra asaMkhyAtaguNita hai| yahA~ aisI AzaMkA ho sakatI hai-ki pUrvAdidizAoM meM se pratyekadizA meM loka ardharAjUpamANa hai, aura Urdhva evaM adhodizA meM kizcinyUnAdhika sAta rAjU pramANa hai taba tulya gati se jAne vAle devoM ke kSetra meM viSamatA hone se chahoM dizAoM meM gatakSetra se agatakSetra asaMkhyAtabhAgamAtra kaise mAnA jA sakatA hai ? aura agatakSetra se gatakSetra asaMkhyAtaguNita kaise kahA jA sakatA haiM ? so isa zaMkA kA aisA uttara hai ki dhanacaturastrIkRta loka hI kalpita hai-ataH isameM koI doSa nahIM hai| khaira koI doSa na ho, parantu phira bhI zaMkA aisI banI hI rahatI hai ki ukta svarUpa 42vAnu mADI cha 2 kSetra 12 yunathIta kSetra mAchu cha. "gayAuse agae asaMkhejjabhAge, AyAuse gae asaMkhejja guNe" Gealta kSetra 42tA anumati kSetra asaMkhyAtamAM bhAga jeTaluM che. ane anulaMdhita kSetra karatAM ulaMdhita kSetra asaMkhyAta gaNuM moTuM hoya che. zaMkA-pUrvAdi pratyeka dizAmAM loka ardharAjU pramANa che ane urdhvadizAmAM tathA adizAmAM te sAta rAju pramANa karatAM kaMIka nyUnAvika pramANa che. chatAM samAna gatithI cAlanArA denA anulaMdhita kSetrane u9laMdhita kSetranA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa zA mATe kahyuM che? ane anulalaMdhita kSetra karatAM u9laMdhita kSetrane asaMkhyAta gaNuM adhika kema kahyuM che ? uttara-A zaMkAnuM samAdhAna A pramANe che-ghanacaturastrIkRta (catuSkoNAkAra) leka ja kalpita che tethI te kathanamAM kaI deSa nathI. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 bhagavatImatra na labhante tadA jinAnAM janmAdikalyANakeSu kSetrasya bahutve, avataraNakAlasya cAlpatve'pi kathamacyutadevalokAdevA drAgavatarantIti / satyam, kintu tvaritAdi vizeSaNaviziSTA'pIyaM gatirmandaiva jinajanmAdiSu avataraNagatistu zIghratameti vijJeyam / atha lokaparimANamupasaMharannAha-'loeNaM goyamA ! e mahAlae paNNatte' he gautama ! lokaH khalu iyanmahAlayaH iyatparimito mahAvizAlaH prajJaptaH / athA vAlI gati dvArA jAte hue deva yadi bahuta kAle ke bAda bhI lokAnta ko prApta nahIM kara pAte haiM to jinendroM ke janma kalyANakoM meM acyuta devaloka kSetra kI adhikatA hone ke kAraNa thoDe se samaya meM kaise jaldI A jAte haiM-pUchane kA tAtparya aisA hai ki acyutadevaloka se deva bhagavAna ke paMcakalyANakoM meM Ate haiM aba yadi aisI bAta mAnI jAve ki deva tvaritAdivizeSaNoM vAlI gati se gamana karane para bhI lokAnta ko bahuta kAla ke bAda bhI nahIM pA sakate haiM to phira ve bhagavAna ke paMcakalyANakoM meM jaldI kaise Ate haiN| kyoMki acyutadevaloka se yahAM taka AnekAkSetra to bahuta hai aura avataraNa kA samaya alpa hai ? to isakA samAdhAna aisA hai ki jina janmAdikoM meM devoM ke Ane kI jo gati hai vaha to zIghratamA hai aura tvaritAdi vizeSaNoM vAlI jo gati hai vaha manda hai| aisA jAnanA caahiye| ava loka ke parimANa kA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-'loe NaM goyamA! e mahAlae paNNatte' he gautama loka itanA baDA hai| arthAt bahuta adhika vizAla hai| zakA-uparyukta svarUpavALI gati dvArA paNa je te deve ati dIrgha kALa paryanta musApharI karavA chatAM paNa lekAnta sudhI pahoMcI zakatA nathI, te jinendronA janma kalyANakamAM ayuta devaleka jevAM ghaNAM dUranA kSetre mAMthI paNa thoDA samayamAM deve kevI rIte AvI zake che? amRta devalokathI ahIM sudhI AvavAnuM kSetra te bahu ja vizALa che ane avataraNane samaya ghaNo alpa hoya che. uttara- jinendronA janmakalyANukemAM devonI AvavAnI gati te zidhratama (sauthI jhaDapI) hoya che, jyAre varitAdi vizeSaNovALI je gati che te te tenA pramANamAM manda hoya che, ema samajavuM have lokanA pramANane pasAra 42tA sUtra 12 che , " loe goyamA ! e mahAlae paNNate" he gautama! loka ATalo badho moTo che eTale ke te atizaya vizALa che. have gautama svAmI alakanA pramANunI apekSAe mahAvIra prabhune A pramANe zrI bhagavatI sUtraH 9
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU. 2 lokAlokasvarUpanirUpaNam 431 lokaparimANaM gautamaH pRcchati-'aloeNaM bhane ! ke mahAlaye paNNatte?' he bhadanta ! alokaH khalu kiyanmahAlayaH kIdagavizAlaH prajJapta: ? bhagavAnAha-'goyamA ! ayaM NaM samayakhette paNayAlIsaM joyaNa tayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, jahA khaMdae jAva, parikkheveNaM' gautama ! idaM khalu samayakSetra-manuSya kSetra, paJcacatvAriMzad yojanazatasahasrANi AyAma viSkambheNa daiyavistAreNa yathA skandake prakaraNe dvitIyazatakasya prathamoddezake pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam-yAvat-parikSepeNa-paridhinA prajJaptam / ' teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM dasadevA mahiDiyA taheva jAva saMparikkhittANaM saMciTejjA' tasmin kAle, tasmin samaye dazadevA mahaddhikAH tathaiva-pUrvoktavadeva yAvat-mahAdyutikAH, mahAyazasaH, mahAbalAH, mahAsaukhyAH , jambUdvIpe dvIpe, mandare parvate mandaracUlikAH sarvata:-samantAt saMparikSipya-saMveSTaya khalu saMtiSTherana , ' aheNaM aTTadisAkumArIo mahattariyAo aTTabalipiMDe ___ aba gautama aloka kA parimANa pUchate haiM-'aloe Na bhaMte! ke mahAlae paNNatte' he bhadanta ! aloka kitanA bar3A hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA! ayaM NaM samayakhette paNayAlIsa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM, jahA khaMdae jAva parikkheveNa' he gautama ! yaha manuSya kSetra AyAma viSkambha kI apekSA se 45 lAkha yojana kA kahA gayA hai / so jaisA vahAM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kahanA cAhiye. paridhitaka ' teNaM kAleNa teNa samaeNaM dasa devA mahiDiyA taheva jAva saMparikkhittA NaM saMcidvejjA' usa kAla aura usa samaya meM maharddhika Adi pUrvokta vizeSaNoM vAle 10 deva jambUdvIpastha sumeruparvata ke Upara mandaracUlikA ke cAroM ora se gherakara khaDe ho jAveM aura prazna pUche che " aloe Na bhate ! ke mahAlae paNNatte !" san ! Ras keTalo vizALa che? mahAvIra prbhun| uttara-" goSamA ! ayaM Na samayakhette phNayAlIsa joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNa', jahA khadae jAva parikkheveNa 3 gautama ! A manuSyakSetranI laMbAI ane pahoLAI 45 lAkha yeAjananI kahI che. tenuM varNana bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM skandakanA prakaraNamAM kahyA anusAra grahaNa karavuM joIe. tenI paridhi paryantanuM varNana ahIM grahaNa karavuM joIe. "teNa kAleNa teNa samaeNa' dasa devA mahiDDiyA taheva jAva saMparikkhattANa saMci jjA" te me mana ta samaye 10 ve dIpanA ma42 parvatanI (sumeru parvatanI) maMdaracUlikA (zikhara) ne gherIne cAre dizAmAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIso gahAya mANusuttarassa pamayassa causu vi disAsu causu vi vidisAmu bahiyAbhimuhoo ThiccA aTTabakipiMDe gahAya mANusuttarassa pavyayassa jamagasamagaM bahiyAbhimuhIo pakkhivejjA' adha:-adhobhAge khalu aSTau dikkumAryoM mahatarikAH atimahatyaH aSTau balipiNDAn gRhItvA mAnuSottarasya-etanAmakasya parvatasya catasaSvapi dikSu catasRSvapi vidikSu bAhyAbhimukhyaH sthitvA aSTau balipiNDAna gRhItvA mAnuSottarasya parvatasya yamakasamakaM-yugapadeva yadA bAhyAbhimukhAH prakSipeyustado'pabhUNaM goyamA ! tao egamege deve te aTTha balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDi sAharittae' he gautama ! prabhuH samarthaH khalu tebhyo devebhyaH ekaiko devastAna aSTau balipiNDAn dharaNitalamasaMpAptAna kSiprameva pratisaMhartu-grahItuM samarthaH, itipUrveNAnvayaH, 'teNaM goyamA ! devA tAe ukiTAe jAva devagaIe logaMsi ThiccA 'aheNaM adisAkumArIo mahattariyAo alipiMDe gahAya mANusuttarassa pavvayassa causu vi dimAsu causu vi vidisAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA aTThayalipiMDe gahAya mANusuttarasta pavvayassa jamagasamagaM bahiyAbhimuhIo pakkhivejA' nIce ATha mahatarikA dikkumAriyAM ATha balipiNDoM ko lekara mAnuSottara parvata kI cAroM dizAoM meM aura cAroM vidizAoM meM bAhara kI ora muha karake khar3I ho jAveM aura khar3I hokara ke phira ve eka hI sAtha mAnuSottara parvata se bAhira kI ora una ATha balipiNDoM ko pheMke, 'pabhUNaM goyamA! tao egamege deve te aTTha balipiMDe dharaNitalamasaMpatta khippAmeva paDisAharittae' to he bhagavan una devoM meM se eka deva una ATha balipiNDoM ko jabataka ve jamIna para nahIM gira pAveM grahaNa karane meM samartha hai| 'teNaM goyamA! devA tAe AlA 22, bhane " aheNa aTTha disAphumArIoM mahattariyAo aTTabalipiMDe gahAya mANusuttarassa pavvayasma causu vi disAsu usu vi vidisAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA adu balipiMDe gahAya mANusuttarassa pavvayassa jamagasamA bahiyAbhimuhIo pakkhivejjA" nI mA mahattarita hamArImA mAlivAna bane, mAnuSettara parvatanI cAre dizAomAM (pUrvAdi cAra dizAomAM) ane cAre vidizAomAM (IzAna Adi cAre khUNAmAM) bahAranI tarapha mukha karIne UbhI rahe, ane teo eka sAthe mAnuSettara parvatanI bahAranI tarapha te ATha masipiDA 3, "pabhUNa goyamA! tao egamege deve te aTU balipiMDe dhara. NitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae" to gautama! te 69 havAmAnA pratyeka deva pitAnI zIvra gatithI gamana karIne te ATha balipine jamIna para paDatAM pahelAM ja vaccethI ja-grahaNa karI levAne samartha hoya che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u0 10 sU02 lokAlokaparimANanirUpaNam 433 asambhAvapaTThavaNAe ege deve puratthAbhimuhe payAe, ege deve dAhiNapurasthAbhimuhe payAe, evaM jAva uttarapuratthAbhimuhe, ege deve uDAbhimuhe, ege deve ahobhimuhe payAe' he gautama ! te khalu devAH tayA utkRSTayA-vilakSaNayA yAvat-tvaritayA, capaLayA, caNDayA, siMhayA, uddhatayA, jayinyA, chekayA, divyayA devagatyA loke sthitvA asadbhAvaprasthApanayA-asadbhUtArtha kalpanayA eko devaH paurastyAbhimukhaH prayAtaH-prasthitaH, eko devo dakSiNapaurastyAbhimukhaH prayAtaH, evaMpUrvoktarItyA-yAvat-eko devo dakSiNAbhimukhaH prayAtaH, eko devo dakSiNapazcimAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH pazcimAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH, pazcimottarAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH uttarAbhimukhaH prayAtaH, eko devaH uttarapaurastyAbhimukhaH, eko devaH arvAbhimukhaH eko devaH adhomukhaH ukiTThAe jAva devagaIe logasi ThiccA' asabbhAvapaTamagAe ege deve purasthAbhimuhe payAe, ege deve dAhiNapurasthAbhimuhe payAe, evaM jAva uttarapuratyAbhimuhe payAe, ege deve uDDAbhimuhe, ege debe ahobhimuhe payAe' he gautama ! ve deva usa utkRSTa-vilakSaNa yAvat tvaritA, capalA, caNDA, siMhA, udhUtA, jayinI, chekA aura divyA vizeSaNoM vAlI devagati se mAnoM calakara loka ke anta meM pahuMca jAveM aura vahA~ se phira unameM se koI eka deva isI gati se calakara pUrvadizA kI tarapha calA jAve, eka deva dakSiNa pUrva kI tarapha calA jAve, isI prakAra se yAvat eka deva dakSiNa dizA kI tarapha calA jAve, eka deva dakSiNapazcima kI tarapha calA jAve, eka deva pazcimadizA kI tarapha calA jAve, eka deva pazcima uttaradizA kI tarapha calA jAve, eka deva uttaradizA kI tarapha " seNa goyamA! devA tAe ukkidvAe jAva devagaIe logasi ThiccA asabbhAvapaTTavaNAe ege deve puratthAbhimuhe payAe, ege deve dAhiNapuratyAbhimuhe payAe, evaM jAva uttarapuratthAbhimuhe payAe, ege deve uDDAbhimuhe, ege deve ahobhimuhe payAe" hai gautama ! to potAnI STa (vilakSa), paritA, 25sA, yA siMhA, udhUtA, jayinI, divyA vagere vizeSAvALI devagatithI cAlIne dhAre ke (A kalapanAne ja viSaya che. saMbhavI zake evuM nahIM hovAthI dhAravAnuM kahyuM che) lokanA anta bhAgamAM pahoMcI jAya che. have tyAMthI eka deva potAnI evI ja gatithI pUrva dizAmAM cAlavA mAMDe, eka deva agni keNamAM cAlavA mAMDe, eka deva dakSiNa dizAmAM cAlavA mAMDe, eka deva netratya koNamAM cAlavA mAMDe, eka pazcimamAM, eka vAyavya keNamAM eka uttaramAM ane eka IzAnamAM cAlavA mAMDe, eka deva urva dizAmAM cAlavA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre prayAtaH 'teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM, vAsasayasahassAue dArae payAe' tasmin kAle, tasmin samaye, varSazatasahasrAyuko-lakSavarSAyuSko dArako bAlakaH prajAtaH utpannaH 'tapaNaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti, jo cevaNaM te devA AloyataM saMpAuNaMti' tataH khalu tasya dArakasya-bAlakasya ambApitarau mahINImRtau bhadataH kintu no caiva-naiva kila te devAH alokAntam-alokasya pAra saMmApnuvanti, 'taMceva0' tadeva-pUrvoktava deva yAvat-tataH khalu tasya dArakasya AyuSyaM pahoNaM bhavati. kintu no caitra khalu te devA alokAntaM saMprApnuvanti, tataH calA jAve, eka deva uttarapUrva kI tarapha calA jAve, eka deva UrdhvadizA kI tarapha calA jAye aura eka deva aghodizA kI tarapha calA jAve 'teNaM kAleNaM teNa samaraNa vAsasayasahassAe dArae pacAe' aba usa kAla aura usa samaya meM koI eka bAlaka utpanna ho jAve ki jisakI Ayu eka lAkha varSa kI ho 'taeNaM tassa dAragasta ammApiyaro pahINA bhavaMti' usake mAtApitA mara jAve to bhI jocevaNaM te devA aloyaMtaM saMpAuNaMti' ve deva aloka ke anta ko nahIM pA sakate haiM. tAtparya yaha hai ki eka lAkha varSa kI AyuvAle usa bAlaka ke mAtA pitA ke marane taka meM jitanA samaya lagatA hai utane samayasaka ve deva nirantara calate rahe to bhI aloka ke anta ko nahIM pA sakate haiM ! ' isake bAda usa bAlaka kI taMceva' Ayu samApta ho jAve-arthAt usa bAlaka kI Ayu kAla taka ve deva nirantara calate raheM-taba bhI aloka ke anta ko bhAM3 ane se he| apAhizAmA yAan bho, " teNa kAleNa teNa samae Na bAsasayasahassAue dArae payAe" have 122 te ANe bhane ta samaye se sAsa nA AyuSyAta ase mAna kama thAya cha, "taeNa tassa dAragAsa ammApiyaro pahINA bhavati" tyA2 mA te sanA bhAtA. pitAnuM avasAna thaI jAya che, ATalA kALa paryata pitAnI zIvra gatithI samAna 321! chata paY " No cevaNa te devA aloyaMta saMpAuNaMti " te ve alokanA anta sudhI pahoMcI zakatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke eka varSanA AyuvALA te bAlakanA mAtApitA eka lAkha varSa karatAM ochA samayamAM maryA haze parantu eTalA dIrgha kALa paryata nirantara cAlatAM rahevA chatai pAya teyA masAnta sudhI 5yI zatA nathI. "taMceva" tyA2 mA eka lAkha varSanuM AyuSya bhogavIne te bAlaka avasAna pAme che, eTalA kALa paryanta niraMtara cAlavA chatAM paNa te deve alokanA anta sudhI pahoMcI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrizA TIkA za011 u0 10 sU02 lokAlokaparimANanirUpaNam 435 khallu tasya dArakasya asthimajjAH prahINA bhavanti, kintu no caiva khala te dezAH alokAntaM saMprApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya Asaptamo'pi kulapaMzaH mahINo bhavati, kintu no caina khalu te devAH alokAntaM saMbhApnuvanti, tataH khalu tasya dArakasya nAmagotramapi pahINaM bhavati kintu no caiva khalu te devAH alokAntaM saMprApnuvanti, iti bhaavH| gautamaH pRcchati-'tesiM gaM devANaM kiM gae bahue, agae bahue ?' he bhadanta ! teSAM khalu SaTsvapi dikSu prayAtAnAM devAnAM kiM gataM-vyatikrAntaM kSetra bahukam-adhikaM bhavati ? kiMvA agatam-anyatikrAntaM kSetraM bahukam adhikaM bhavati ? 'goyamA ! no gae bahura, agae bahura' he gautama ! no khalu nahIM pA sakate haiN| usa bAlaka kI haDDiyoM aura majA ke naSTa hone taka bhI ve deva aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| usa bAlaka kI sAta pIDhotaka bhI naSTa ho jAyeM to jitanA samaya inake naSTa hone meM lagatA hai-utane samayataka bhI ve deva nirantara calate rahe-taSa bhI aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| yahAM taka ki usa bAlaka ke nAma gotra nI samApta ho jAveM-to inakI samApti hone meM jitanA kAla samApta huA hai utane samaya taka bhI nirantara calane para ve deva aloka kA anta nahIM pA sakate haiN| aba gautama svAmI prabhu se pUchate haiM-' tesiMNaM devANaM kiM gae bahue, agae bahue 'he bhadanta ! dazoM dizAoM meM eka 2 kara gaye hue una devoM kA kyA gata-vyatikrAnta-kSetra adhika hai, athavA avyatikrAnta kSetra adhika hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA!' he zakatA nathI, te bAlakanAM hADakA ane majajA naSTa thaI javA chatAM paNa te de alokAnta sudhI pahoMcI zakatA nathI. te bAlakanI sAta peDhI paNa naSTa thaI jAya che. te sAta peDhIne naSTa thavAmAM jeTalo kALa lAge che eTalA kALa paryanta cAlavA chatAM paNa te deve alakAnta sudhI pahoMcI zakatA nathI. ATalo vizALa aloka che, ema samajavuM gautama svAmInA prazna-" vesiMNa devANa' kiM gae bahue, agae bahue ?" he bhagavana! daze dizAomAM gayelA te pratyeka deva dvArA je kSetrane u9laMdhita karavAmAM AvyuM che te kSetra adhika hoya che ke anullaMdhita kSetra temanAM dvArA pAra karavAnuM bAkI che te kSetra) adhika hoya che ? mahAvIra prbhune| utta2-" goyamA! 3 gItama! " no gae bahue, agae bahue " tamo yatild (GER pita) 42yuM kSetra mAthi DAtu nathI, 52-tu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 bhagavatIsUtre teSAM devAnAM gataM-vyatikrAntaM kSetraM bahukaM bhavati, apitu agatam-avyatikrAntaM kSetraM bahukam-adhikaM bhavati, 'gayAuse agae aNaMtaguNe, agayAuse gae aNaMtabhAge' gatAt-vyatikrAntAt kSetrAt tat-agatam-avyatikAntaM kSetram anantaguNAdhikaM bhavati, agatAt-avyatikrAntAt kSetrAt tat gata-vyatikrAntaM kSetram anantabhAganyUnaM bhavati / ante bhagavAn alokamupasaMharan Aha-'aloe NaM goyamA! e mahA. lae paNNatte' he gautama ! alokaH khalu iyanmahAlayaH IdRzavizAla prajJaptaH ||muu02|| lokaikapradeza vktvytaa| mUlam-lomassa NaM bhaMte! egami AgAsapaese je egidiyapaesA jAva paMcidiyapaesA, aNiMdiyapaesA annamannabaddhA, annamannapuTThA jAva annamannasamabharaghaDattAe ciTThati ? asthi NaM bhaMte ! annamannassa kiMci AvAhavA, vAbAhaMvA uppAyaMti, chavicchedaMvA kareMti ? No iNaTre samahe! se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai-logassa NaM egaMmi AgAsapaese je egidiyapaesA jAba ciTrati, Natthi NaM bhaMte! annamannassa kiMdhi AvAhaMvA jAva kareMti ? goyamA! se jahA nAmae naTTiyA siyA siMgArAgautama ! 'no gae bahue, agae bahue una devoM kA vyatikrAnta kSetra adhika nahIM hai api tu jo agata kSetra hai vaha bahuta hai kyoM ki 'gayAu se agae aNaMtaguNe, agayAuse gae aNaMtabhAge' vyatikrAntakSetra se avyatikrAnta kSetra anantaguNA adhika hai aura avyatikrAnta kSetra se vyatikrAntakSetra anantaveM bhAga hai| anta meM bhagavAn aloka kA upasaMhAra karate hue kahate haiM 'aloe Na goyamA ! e mahAlae paNNatte' he gautama ! aloka itanA bar3A hai |suu02|| sa0yatita (anuvita) kSetra adhi: DAya che, 4129 , " gayAuse agae aNataguNe, agayAuse gae aNaMtabhAge" gata kSetra (SGerta kSetra) 42di bhagata kSetra (anullaMdhitakSetra) anaMta gaNu hoya che ane agatakSetra karatAM gatakSetra anaMtamAM bhAga pramANu hoya che. ane alokanA pramANane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu 43 cha "aloe Na goyamA! e mahAlae paNNatte // 3 gautama! Rals do mdhe| vin Bhocha. / / sU02 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 2010 sU03 lokAlokaparimANanirUpaNam 437 gAracAruvesA jAva kaliyA raMgadANasi jaNasayAulaMsi jaNasayasahassAulaMsi battIsaivihassa nadRssa annayaraM navihiM uvadaMsejA, se nUNaM goyamA! te pecchagataM naTTiyaM aNimisAe diTTIe savao samaMtA samabhiloeMti? haMtA samabhiloeMti, tAo NaM goyamA! diTTIo tIse naTTiyAe savao samaMtA saMnivaDiyAo? haMtA, saMnivaDiyAo, asthiNaM goyamA! tAo diTIo tIse naTTiyAe kiMcitri AbAhaM vA, vAbAhaM vA, uppAeMti, chavicchedaM vA kati ? No iNa? samaTe, ahavA sA naTriyA tAsiM diTThINaM kiMci AbAhaM vA, vAbAhaM vA, uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti ? jo iNaTe samaTe, tAo vA diTThIo annamannAe diTThIe kiMci AvAhaM vA, vAbAhaM vA, uppAeMti chavicchedaMvA kareMti ? No iNahe samaThe, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai taMceva jAva no chavicchedaM vA kareMti ||suu03|| chAyA-lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyapradezAH, yAvat pazcandriyapradezAH, anindriyamadezAH, anyonyabaddhAH, anyonyaspRSTAH yAvat anyonyasya kizcid AvAdhAM vA, vyAbAdhAMcA utpAdayanti, chavicchedaM vA, kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-lokasya khalu ekasmin AkAzamadeze ye ekendriyapradezAH yAvat tiSThanti, nAsti khalu bhadanta ! anyonyasya kizcid AvAdhAM vA yAvat-kurvanti ? gautama ! tat yathAnAma nartakI syAt nArAkAracAruveSA, yAvat kalitA raGgasthAne janazatAkule janazatasahasrAkule dvAtriMzadvidhasya nATayasya anyataraM nATyavidhim upadarzayet , tata nUnaM gautama ! te prekSakAH tad nATayam animeSayA dRSTayA sarvataH samantAt samabhilokayanti ? hanta, samabhilokayanti, tAH khalu gautama ! dRSTayaH tasyAM nartakyA sarvataH samantAt sannipatitAH ? hanta, sannipatitAH, asti khalu gautama ! tAdRSTayaH tasyAH nartakyAH kizcidapi AvAdhAM vA, vyAbAdhAM vA utpAdayanti, chavicchedaMvA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 bhagavatIsUtre kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, athavA sA nartakI tAsAM dRSTInAM kiJcidU AvAdhAM vA vyAbAdhAM vA utpAdayati, chavicchedaM vA karoti, nAyamarthaH samarthaH, tA vA dRSTayaH anyonyasyAH dRSTayAH kizcid AvAdhAM vA, vyAvAdhAM vA utpAdayanti, chaviccheda vA kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH, tat tenArthena gautama ! evamucyate-tadeva yAvat-no chavicchedaM vA kurvanti / / sU0 3 // __TokA-atha lokapastAvAt tadekapradezagatAM vizeSavaktavyatAM prarUpayitumAha-'logassa NaM' ityAdi, 'logassa Na maMte ! egami AgAsapaese je egidiyaparasA jAba pacidiyapaesA, aNidiyapaesA annamannabaddhA, annamannapuTThA jAva annamannasamabharaghaDatAe ciTThati ? asthi NaM bhaMte ! annamannassa kiMci AvAha vA vAbAhaM vA uppAyati, chavicchedaM vA kareMti ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyamadezAH, yAvat-dvIndriyatrIndriya-caturindriya-paJcendriyapadezAH, anindriyapradezAzca anyonyabaddhAH, anyo laukikapradezavaktavyatA logassa Na bhaMte !' ityaadi| TIkArtha-loka kA svarUpa cala rahA hai ataH sUtrakAra ne isake eka pradezagata vaktavyatA kI prarUpaNA isa sUtra dvArA kI hai| isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'logasta Na bhaMte ! egaMmi AgAsapaese je egidiyapaelA jAva paMcidiyapaesA, aNidiyapaesA anamannabaddhA abhamannapuTThA jAva annamAnasamabharaghauttAe ciTuMti ? asthi NaM bhaMte! annamannassa kiMci AvAhAM vA vAcAhaM vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti" he bhadanta ! loka ke eka AkAza pradeza meM jo ekendriya jIva pradeza, yAvat dvIndriya jIva pradeza, tehandriya jIvapradeza, cau indriya --16pradeza 140yatA - " logassa Na bhaMte !" tyAta TokAI-lokanA svarUpanuM nirUpaNa cAlI rahyuM che. tethI sUtrakAre ahIM tenA eka pradezagata jIvapradezanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune me prazna pUche che -" logasta Na bhaMte ! egaMmi AgAsapaese je egidiyapaesA jAva paMcidiyapaesA, aNidiyapaesA anamanabaddhA annamannapuTThA jAva annamannasamabharaghaDatAe ciTrati ? asthiNa bhaMte ! annamannassa kiMci AbAhAM vA vAbAha vA uppAeMti, chaviccheda vA kati?) san ! sonA me2425zamA sandriya pradezI, dvIndraya jIvapradeza, trIndriya jIvapradeze, caturindriya jIvapradeza, paMcendriya zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA za0 11 u010 0 3 lokAlokaparimANanirUpaNama 439 nyaspRSTAH, yAvat-anyonyAvagAhA anyonyasnehapratibaddhAH, anyonyasamabharaghaTasayA sarvathA jalabhRtaghaTAkAratayA tiSThanti, he bhadanta ! asti-saMbhavati khalu kim ayaM pakSaH anyonyasya kizcid ApAdhAM vA-pIDAM vA, vyAbAdhAM vA-vizeSapIDAM vA, utpAdayanti ? chavicchedaM vA-AkRtibhaGga vA kurvanti ? bhagavAnAha-'No iNaDhe sama?' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH naitatsaMbhavati, lokasya ekasmin AkAzapadeze ekendriyAdipradezAH parasparasaMbaddharapRSTA api no anyonyasya kizcid AvAdhAM vA, vyAbAdhAM vA utpAdayanti, chavicchedaM kA kurvanti, gautamaH pRcchati-se keNTe NaM bhaMte ! evaM buccai-logassa NaM egaMmi bhAgAsapae se je jIva pradeza, paMcendriya jIva pradeza aura anindriya jIva pradeza, anyonya paddhahokara anyonya spRSTa hokara yAvat anyonya andagADha hokara aura anyonya snehapratibaddha hokara, anyonya samabhara ghaTa kI taraha-sarvathA jalabhRta ghaTa ke AkAra kI taraha rahate haiM, to kyA he bhadanta ! ve paraspara meM eka dUsare ko AvAdhA-pIDA, vyAbodhA-atyanta pIDA utpanna karate haiM ? aura kyA anyonya meM eka dUsare kI chavi kA-AkRtikA bhaGga karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'No iNa samaTe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai-arthAt aisI bAta saMbhavita nahIM hotI hai ki loka ke eka AkAzapradeza meM paraspara saMbaddha evaM spRSTa rUpa se rahate hue bhI ekendriyAdi pradeza paraspara meM eka dUsare ko thor3I sI bhI pIr3A yA vyAbAdhA utpanna karate hoM ! athavA unakI AkRti kA bhaMga karate hoM.! aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'se keNaTeNa bhaMte ! evaM buccai, logassa Na egaMmi AgAsapaese je egadiyaeesA jAva ciTuMti, jIvapradeze ane ane anindriya jIvapradeza anya baddha, anya pRSTa, anya avagADha ane anya snehapratibaddha thaIne samabhara ghaDAnI jema ( sarvathA jalapUrNa ghaDAnA AkAranI jema) rahe che, te zuM teo eka bhItane sAdhA (pI31), vyAmAyA (vizeSa pI1) pahAyatA nathI 1 zu. teo eka bIjAnI chabine (AkRtine) bhaMga karatA nathI? mahAvIra prbhun| utta2- "No iNane sama?" gautama ! me salavI zakatuM nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke paraspara saMbaddha ane pRSTa rUpe rahelA ekendriyAdi pradezo eka bIjAne saheja paNa AbAdhA athavA vyAbAdhA upajAvatA nathI, ane temanI akRtine bhaMga paNa karatA nathI. gautama svAbhAnA prazna-" se keNadveNa bhaMte ! eva vuccai, logassa Na egami AgAsapaese je egidiya paesA jAya citi, patthiNa bhaMte ! annamannassa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 bhagavatIsUtre egeMdivapaesA jAva ciTThati, Natthi NaM bhaMte ! annamannassa kiMci AvAhaM vA jAva kareMti ? ' he bhadanta ! tat kenArthena evamucyate-lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekendriyapradezAH yAvat-dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcandriya pradezAH anindriyapradezAzca anyonyabaddhAH, anyonyaspRSTAH anyonyAcagADhAHanyonyasnehapratibaddhAH, anyonyasamabharaghaTanayA tiSThanti, kintu he bhadanta ! nAsti na saMbhavati khalu anyonyasya kiJcid AvAdhAM vA yAvad vyAbAdhAM vA utpAdayanti, chavicchedaM vA kurvanti ? tatra ki kAraNamitimaznaH, bhagavAnAha'goyamA ! se jahA nAmae naTTiyA siyA, siMgAgAracAruvesA jAva kaliyA, raMgaTThANaMsi jaNasayAulaMsi, jaNasayasahassAulaMsi battIsaivihassa naTTasya annayaraM navihi upadaMsejjA' he gautama ! tat yathAnAma nartakI syAtU-kadAcit zRGgArANasthi NamaMte ! annamannassa kiMci AvAhaM vA, jAva kareMti' he bhadanta! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki loka ke eka AkAza pradeza meM jo ekendriya jIva ke pradeza, yAvat be indriya jIva ke pradeza, te indriya jIva ke pradeza, coindriya jIva ke pradeza, paMcendriya jIva ke pradeza aura anindriya jIva ke pradeza anyonyabaddha hokara, anyonya spRSTa hokara, anyonya avagADha hokara aura anyonyasnehapratibaddha hokara anyonyasamabharadhaTAkArarUpa se rahate haiM-ve paraspara meM eka dUsane ko kucha bhI pIDA yA vyAbAdhA utpanna nahIM karate haiM aura na eka dUsare kI AkRti kA bhaMga karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA!' he gautama! 'se jahAnAmae naTTiyAsiyA-siMgArAgAracAruvesA, jAva kaliyA, raMgaTThANaMsi jaNasayAulaMsi, jaNasayasahassAulaMsi battIsaivihassa kiMci AvAhavA, jAva kareMti" Q bhagavan ! bhA5 / / 12ko me ch| che ke lekanA eka AkAzapradezamAM je ekendriya jIvanA pradeza, kIndriya jIvane pradeza, trIndriya jIvanA pradeze, caturindriya jIvanA pradeza, paMcendriya jIvanA pradeza ane anindriya jIvanA pradezo paraspara baddha, paraspara spaSTa, paraspara avagADha ane paraspara snehapratibaddha thaIne parasapara samabhara ghaDAnI mAphaka rahe che, te jIvapradezo eka bIjAne sAmAnya pIDA ke vizeSa pIDA pahoMcADatA nathI ane eka bIjAnI AkRtine bhaMga paNa karatA nathI? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! 3 gautama ! "se jahA nAmae naTTiyA siyA-siMgArAgAracAruvesA, jAva kaliyA, raMgaTThANaMsi jaNasayAulasi, jaNasayasahassAulaMsi battIsaivihassa naTTassa annayara naTTavihiM uvadaMsejjA" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 10 sU0 3 lokAlokaparimANanirUpaNam 441 phAracAruveSA zRGgArasya AkAreNa cArurveSo yasyAH sA tathAvidhA, yAvat-saMgatagatahasitabhaNitasthitavilAsasalIlasaMlApanipuNayuktopacArakalitA raNasthAnenRtyazAlAyAm , janazatAkule-zatajanavyApte, janazatasahasrAkule-lakSajanavyApte dvAtriMzadavidhasya nATayasya anyataram-ekataram nATayavidhi-nRtyAdikalAm upadazayet abhinayet , 'se nUrNa goyamA ! te pecchagA taM naTTiyaM aNimisAe diTThIe sacao samaMtA samabhiloeMti ?' he gautama ! tat-atha, nUnaM-nizcitaM te prekSakAHdarzakAH nartakIm animeSayA-pakSmapAtarahitayA, dRSTayA sarvataH samantAt samabhilokayanti-pazyanti nu? gautamaH svIkaroti-haMtA, samabhiloeMti' he bhadanta ! hanta-satyam te prekSakAH sarvathA tAM nartakIm animepayA dRSTayA samabhilokaya. nahassa annayaraM naTTavihiM uvadaMse jjA' dekho-jaise koI eka nartakI ho aura vaha zRGgAra ke AkAra se sundara veSavAlI ho, yAvat-saMgatagata, hasita, bhaNita, sthita, vilAsa meM evaM saMgIta saMlApa meM nipuNa ho tathA yuktopacAra se kalita ho vaha raMgazAlA meM-nRtyazAlA meM Akara jo ki pahile se hI saikaDoM manuSyoM se, eka lAkha janoM se khacAkhaca bhara gayI ho, nRtya karane ke liye upasthita ho jAve aura 32 prakAra kI nATayavidhi meM se kisI eka nATayavidhi kA pradarzana karane lage (se nUNa goyamA! te pecchagA taM naTTiyaM aNimisAe diTTIe savvao samaMtA-samabhiloeMti' to gautama!ve prekSaka jana-darzakagaNa usa nartakI kI ora animiSa. nimeSa rahita dRSTi se cAroM ora se dekhate haiM na ? uttara meM gautama kahate haiM, 'haMtA samabhiloeMti' hAM, bhadanta ! loga use saba tarapha se dekhate haiM! dhAre ke kaI eka nakI che. te zRMgAranA AkAra jevI che (aneka suMdara AbhUSaNAdine lIdhe zRMgAranI ja mUrti jevI zobhe che) , teNe suMdara veSa paridhAna dhya cha, 2 sAta, isitayata, sthita, vikAsamA sane sabhI. tamAM tathA saMlApamAM nipuNa che, evI uparyukta guNAthI saMpanna te natikA 2gazALAmAM ke je khIcakhIca bharAI gaI che, tyAM AvIne nRtya kare che ane 32 prakAranI nATyavidhimAMthI eka nATayavidhinI rajuAta kare che. (se nUNa goyamA ! te pecchagA ta naTTiya' aNimisAe diTThIe sAo samaMtA samabhiloeMti?" te 8 gautama ! te 21mA meTheta te prekss| vyAre taraphathI tenI sAme animiSa najare joI rahe che ke nahIM? gautama svAbhAnA uttara-"hatA! samabhiloeti" , mApana ! loke tenI sAme badhI dizAmAMthI animiSa najare joI rahe che. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. EP bhagavatIsUtre nti ? / bhagavAn punaH praznayati-tAo NaM goyamA ! diTThIo taMsI naTTiyaMsi samyo samaMtA saMnivaDiyAo ?' he gautama ! tAH khalu dRSTayaH tasyAM nartakyAM sarvataH samantAt sannipatitAH bhavanti nu ? gautamaH svIkaroti-'haMtA sannivaDiyAo' he bhadanta ! hanta-satyam , tAH dRSTayaH sarvathA nartakyAM sannipatitA bhavanti / bhagavAna-praznayati-'asthiNaM goyamA ! tAo dihIo tIse naTTiyAe kiMci vi AvAhaM vA, vAbAhaM vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti ? ' he gautama ! asti-saMbhavati khalu tAH darzakAnAM dRSTayaH tasyA narsakyAH kizcidapi AvAdhAM bA-ISatpIDo vA, vyAvAdhAM vA-vizeSapIDAM vA utpAdayanti ? chavicchedaMvAAkRtibhaGga vA kurvanti kim ? gautamaH prAha-'No iNaDhe samaDe' he bhadanta ! nAya. marthaH samarthaH, naitatsaMbhavati, bhagavAnAha--'ahavA sA naTTiyA tAsiM diTThINaM kiMci AvAhaM vA, vAbAI vA uppAei, chavicchedaMyA karei ? "No iNaDhe sama?' athavA punaH prabhu kahate haiM- tAoNa goyamA ! diTThIo tasi nahiyaMsi sacao samaMtA sannivADiyAo' he gautama ! vicAro saba prekSakoM kI dRSTiyAM usa nartakI para eka sAtha paDatI haiM na ? ' haMtA, sannivaDiyAo' hAM, bhadanta ! par3atI to haiM / 'asthi Na goyamA! tAo diDiotIse nadiyAe kiMci vi, AvAhAMvA vASAhaM vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti ' gautama ! to kaho usa nartakI ke Upara par3I huI ve dRSTiyAM kyA use kucha bhI bAdhAyA vyAvAdhA utpanna karatI haiM ? usakI AkRti kA bhaMga karatI haiM ? ' No iNaTTe samaDe' gautama ne kahA-he bhadanta ! aisI bAta nahIM hai. taba prabhu ne unase phira pUchA-'ahayA sAnATTiyA tAsi diTThINa kiMci ASAha vA vAbAhaM yA mahAvIra prasuneprazna-" tAmINa goyamA ! diTThIbho taMsi naTTiyaMsi savvao samaMtA saMnivaDiyAo!" gItama! viyA2 42. prekSanI husstti| eka sAthe te natikA para paDe che ke nahIM? gautama svAbhInI uttara-"haMtA, sanniDiyAo" ! sAvan ! 53 te che ja. mahAvIra prabhunA prazna-" asthiNa goyamA ! tAo diTTIo tIse naTriyAe kiMci vi AvAhavA vAbAha vA, uppAeti, vichecda vA kareMti ?" he gautama! kahe, te nartakI upara te prekSakonI je daSTio paDe che, te daSTie zuM te nartakIne saheja paNa bAdhA athavA vyAbAdhA utpanna kare che kharI? zuM te dRSTie tenI kRtimAM bhaMga pADe che kharI? gautamanA uttare- " No iNaTe samaTe" lAvan ! yasalavI zatunathI. bhaDAvIra prabhunA prazna- ahavA sA naTriyA tAsi didINa kiMci AvAhaM vA vASAhaM vA uppAei, chaviccheda vA karei ?" te natI te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 10 sU0 3 lokAlokaparimANanirUpaNam 443 sA nartakI tAsAM dRSTInAM kiJcit AbAdhAM vA vyAvAdhAMvA, utpAdayati, chavicchedaM yA karoti. gautamaH prAi-nAyamarthaH samarthaH naitat sNbhvti| bhagavAn punaH pRcchati-'tAo vA dihIo annamannAe kiMci AvAhaM vA bAbAhaM vA upapAeMti ? chavicchedaM vA kareMti ?' tAH vA darzakAnAM dRSTayaH, anyonya-parasparam , kizcid AvAzaM vA-ISatpIDAM vA, vyAbAdhA vA-3zeSapIDAM vA kim utpAdayanti ? chavicchedaM vA-prAkRtibhara vA kiM kurvanti ? gautamaH mAha-'No iNadve samahe' he bhadanta ! nAyamarthaH samarthaH, naitat saMbhavati, bhagavAn prakRtamupasaMharannAha-'se teNa. TeNaM gothamA ! evaM buccai-taMceva jAva no chavicchedaM vA kareMti ? he gauttama ! tat upAei, chavicchada vA kareha' kyA vaha nartakI una patita dRSTiyoM meM AbAdhA athavA vyAbAdhA utpanna karatI hai ? yA unakA AkRti kA cheda karatI hai ? usake uttara meM gautamane kahA-'jo iNaTTe samaDe' he bhadanta ! aisA nahIM hotA hai| taba prabhu ne punaH unase aisA pUchA-'tAo vA diTThIo anamanAe kiMci AvAhavA, vAyAha vA uppAeMti, chavicchedaM vA kareMti' to kyA ve darzakoM kI dRSTiyoM paraspara meM eka dUsarI dRSTi ko AbAdhA athavA vyAyAdhA utpanna karatI haiM ? yA usakI AkRti kA chedana karatI haiM ? taba gautama ne isa para bhI 'No iNaTe-samaDhe ' yahI kahA ki he bhadanta ! yaha artha samartha nahIM hai / aba prakRtaviSaya kA upasaMhAra karate hue prabhu kahate haiM-'se teNaTeNa goyamA ! evaM buccai taM ceva jAva no chavicchedaM vA kareMti' he gautama! isI kAraNa maiM ne aisA patita daSTiene kaI paNa AbAdhA ke vyAbAdhA pahoMcADe che? athavA temanI AkRtine viccheda kare che kharI? gautama svAbhAnA uttara- "No iNaDhe sama?" magavan ! me mAnatu nathI. tyAre mahAvIra prabhu tamane bhI ge prazna pUche cha- " tAo vA diTrIo annamannAe kiMci AbAhavA, vAbAha vA uppAeMti ? chaviccheda' vA kareMti 1 // gautama ! zu. te prekSanI TiyA 52252mAM se mAnI daSTine koI AbAdhA ke vyAbAdhA pahoMcADe che kharI? tenI AkRtinuM chedana kare che kharI? gautama mInA uttara- "pro iNadve samaDhe" pan ! me pAta paNa saMbhavI zakatI nathI. have cAlu viSayane upasaMhAra karatA mahAvIra prabhu gautama svAmIne 4 cha hai " se veNadveNa goyamA ! evaM vuccai, taM ceva jAva no chavicchedyA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre atha, tenArthena eva mucyate-tadeva-pUrvoktarItyaiva yAvat-lokasya khalu ekasmin AkAzapradeze ye ekandriyadvIndriyapradezAdayaH anindriyapradezAzca anyonyabaddhAH anyonyaspRSTAH yAvat-anyonyasamabharaghaTatayA tiSThanti, kintu no anyonyasya kiJcid AvAdhAM vA, vyAvAdhAM vA utpAdayanti // 203 // jIvapradezavizeSAdhika vaktavyatA mUlam-logassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese jahannapae jIvapaesANaM, ukkosapae jIvapaesANaM savvajIvANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovA logassa egaMmi AgAsapaese jahannapae jIvapaesA, savvajIvA asaM. khejjaguNA ukkosapae jIvapaesA visesAhiyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti" ||suu0 4 // ekArasasayassa dasamo uddeso smtto| chAyA-lokasya khalu bhadanta ! ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jIvapradezAnAm , utkRSTapade jIvapradezAnAM-sarvajIvAnAMca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH lokasya ekasmin AkAzapadeze jaghanyapade jIvapradezAH sarvajIvAH asaMkhye yaguNAH, utkRSTapade jIvapadezA vizeSAdhikAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / 04 // ekAdazazatakasya dazamoddezakaH samAptaH kahA hai ki loka ke eka AkAzapradeza meM jo ekendriya, be indriya Adi jIva ke pradeza haiM aura anindriya jIva ke pradeza haiM ve saba yadyapi anyonya baddha anyonya spRSTa yAvat anyonya samabhara ghaTAkAra ke rUpa se rahate haiM, parantu phira bhI ve paraspara meM eka dUsare ko kucha bhI ASAdhA utpanna nahI karate haiM / sU0 3 // kareMti" 3 gautama ! te 22 24 bha me 4yu cha sAnA me 201za pradezamAM rahelA ekendriya, kIndriya, trIndriya, caturiMdriya, paMcendriya ane anidriya jIvanA pradeza anya baddha, anya spaSTa ane anya saMskRSTa thaIne samabhara (pANIthI bharelA) ghaDAnI jema rahelA hovA chatAM paNa, teo eka bIjAne bilakula AbAdhA (pIDA) ke vyAbAdhA (vizeSa pIDA) upajAvatA nathI ane eka bIjAnI AkRtine bhaMga karatA nathI. sU3 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 30 10 sU0 4 jIvapra dezavizeSAdhikanirUpaNam 445 TIkA - lokaikapradeza prastAvAt teSAmalpabahutvAdikamAha - 'logassa NaM bhaMte ! ' ityAdi, 'logassa NaM bhaMte ! egammi AgAsapae se jahannapae jIvapaesANaM, ukkosapara jIvaresANaM savvajIvANaya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ? " gautamaH pRcchati - he bhadanta ! lokasya khalu ekasmin AkAzamadeze jaghanyapade jaghanyatayA jIvapradezAnAm utkRSTapade utkRSTatayA jIvapradezAnAm, sarvajIvAnAM ca madhye katare jIvamadezAdayaH, katarebhyo jIvapradezAdibhyaH yAvat - alpA vA, bahukA vA, tulyAtrA vizeSAdhikA vA santi ? bhagavAnAha - 'goyamA ! savvattho vA logassa egami AgAsapae se jahannapae jIvaparasA, savvajIvA asaMkhejjaguNA, jIvapradezavizeSAdhika vaktavyatA 'logassaNa' bhaMte! egaMmi AgAsapae se ' ityAdi / TIkArtha-loka ke eka pradeza ke svarUpa ko lekara sUtrakAra isa sUtra dvArA eka pradeza meM vartamAna jIva pradezoM kI alpabahutA kA kathana karate hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-' logassa NaM bhaMte! egammi AgAsapae se jahanapae jIva esANa, ukkosapae jIvapaesANaM savvajIvANa ya kare karehiMto jAya visesAhiyA vA' he bhadanta ! loka ke eka AkAzapradeza meM jaghanyarUpa se vartamAna jIvapradezoM ke bIca, tathA utkRSTa jIvapradezoM ke bIca aura samasta jIvoM ke bIca kauna jIvapradezAdika kina jIvAdika pradezoM se alpa hai ? kauna jIvapradezAdika kauna jIvapradezAdikoM ke barAbara hai aura kauna jIvapradezAdika kauna jIvapradezAdikoM se vizeSAdhika hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiNjIvapradeza vizeSAdhika vaktavyatA---- " logassa NaM bhaMte! egaMmi bhAgAsapaese. " ityaahiTIkAlekanA eka pradezanA svarUpanuM kathana cAlI rahyu che, tethI sUtrakAra A sUtradvArA eka pradezamAM rahelA jIvapradezeAnI alpamarhutAnu' kathana kare che--A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che hai- " logassa Na bhaMte ! egammi AgAsapae se jahannapae jIva parasANa, Bhare jIvaraNa savva jIvANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ?" he bhagavan! lekanA eka AkAzapradezamAM jAnya rUpe vamAna (rahelA) jIvapradeze, tathA utkRSTa rUpe rahelA jIvapradeze! tathA samasta jIvAmAMthI kANu kAnA karatAM alpa che ? kayA jIvapradezAdika kayA jIvAdikAthI adhika che kayA jIvapradezAdika kayA jIvapradezAdikanI kharAkhara che? ane kayA jIvaprade zAdika kayA jIvapradezAdika karatAM vizeSAdhika che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ d bhagavatI sUtre uateur araurer bisesAhiyA' he gautama! sarvastokAH - sarvebhyo'lpAH lokasya ekasmin AkAzapradeze jaghanyapade jaghanyatayA jIvapradezAH santi, sarvaNote: asaMkhyeyaguNAH santi, utkRSTapade utkRSTatayA jIvamadezAH vizeSAdhikAH santi / asya sUtrasya vistararthoM yathA- eteSu trayodazasu pradezeSu trayodazama dezakAni digdazakasparzAni daza dikSu vyAptAni trayodazadravyANi sthitAni santi teSAM ca pratyAkAzapadezaM cayodazatrayodazapradezA bhavanti, evaM lokAkAzamadeze'nantajIvAvagAna ekaikariman AkAzapradeze anantA jIvapradezA bhavanti, lokeca sUkSmA anantajIvAtmakA nigodA pRthivyAdi sarvajIvA saMkhyeyakatulyAH santi, 'goyamA ! savvatthovA logassa egaMmi AgAsapae se jahannapae jIvanaesA savvajIvA asaMkhejaguNA ukkosapae jIvapaesA visesAhiyA ' he gautama! loka ke eka AkAzapradeza meM jaghanyarUpa se vartamAna jIvapradeza saba se kama haiM - tathA inakI apekSA jo jIva haiM ve saba asaMkhyAta guNita haiM / aura ina saba jIvoM kI apekSA eka AkAzapradeza meM vartamAna no utkRSTapadI jIva haiM ve vizeSAdhika haiN| isa sUtra kA vistRtarUpa se artha aisA hai - ina 13 teraha pradezoM meM teraha pradezo vAle, daza dizAoM kA sparza karane vAle dazadizAoM meM vyApta hokara rahane vAle teraha dravya sthita haiM, inake pratyeka AkAza pradeza meM 13 - 13 pradeza hote haiN| isa prakAra lokAkAza ke eka pradeza meM anantajIvoM ko avagAha hone se eka 2 AkAzapradeza meM anaMtajIvapradeza hote haiM / loka meM anantajIvAtmaka sUkSma- nigoda jIva, pRthivyAdika sarva jIvoM ke asaM mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gotama ! " savvatthovA logassa egammi AgAsapae se jahannapae jIvapaesA, savvajIvA asaMkhejjaguNA, ukkosapae jIvareer visesAhiyA " leAkanA eka AkAzapradezamAM jadhanya rUpe rahelA jayapradeze sauthI eAchAM DhAya che, tenA karatAM je jIve che te asakhyAta gaNAM hAya che. eka AkAzaprazamAM rahelA jIve! karatAM eka AkAzapradezamAM rahelA utkRSTapadI jIve vizeSAdhika che A sUtraneA atha nIce pramANe samajave. "te tera pradezAmAM tera pradezeAvALA, dasa dizAone sparza karanArA dasa dizAmAM vyAsa thaine rahenArA 13 dravya sthita (rahelA) che. temanA pratyeka AkAza pradezamAM 13-13 pradeza hAya che. A rIte leAkAkAzamAM eka ananta jIvanA avagAha hAvAthI, eka eka pradezamAM anaMta jIvapradeza zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 2010 sU04 jIvapradezavizeSAdhikanirUpaNam 447 teSAM ca ekaikasmin AkAzapadeze jIvapradezAH anantA bhavanti teSAM ca jaghanyapade ekasmin AkAzapradeze sarvastokAH jIvapradezAH, tebhyazca sarvajIvAH asaMkhyeyaguNAH bhavanti, utkRSTapade punastebhyo vizeSAdhikAH jIvapadezAH santIti bhAvaH / / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! tade bhavaduktaM satyameva sarvam / sU0 4 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sutrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya dazamoddezakaH smaaptH||1011-10|| khyAta ke tulya haiN| inake jIvapradeza eka eka AkAzapradeza meM ananta hote haiN| aura jaghanyapada meM inake jIvapradeza eka AkAzapradeza meM sabase kama hote haiN| ina jaghanyapahI pradezoM kI apekSA samasta jIva asaMkhyAta guNita haiN| tathA eka Akoza meM jitane utkRSTa padI jIvapradeza haiM, ve unase-saSajIvoM se vizeSAdhika haiN| aba anta meM gautama bhagavAna ke vacana meM satyatA khyApana karane ke nimitta kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !ti' he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya bilakula satya hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya bilakula sasya hai // suu04|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikAvyAkhyAke gyArahaveM zatakakA dazavAM uddezaka smaapt||11.10|| hoya che. lokamAM anaMta jIvAtmaka sUkSama nigoda jIva, pRthyAdika sarvajInA asaMkhyAtanI tulya che. temanA jIvapradeza eka eka AkAzapradezamAM anaMta hoya che. ane jaghanyapadamAM temanA jIvapradeze eka AkAzapradezamAM sauthI ochAM hoya che. te jaghanyapadI pradezo karatA samasta jIva asaMkhyAta gaNAM che. tathA eka AkAzapradezamAM jeTalAM utkRSTapadI jIvapradeza che, temanA karatAM (samasta ch| 42i) vizeSAdhi che." ane mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI kahe che hai-'seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti" bhagavan ! mApanI pAta satya che. lagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che," A pramANe hIne prasune ! nA2 30natA pAtAne tyAne mesI 1401 sU0 4 // jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane dazama uddezaka samApta 11-1 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Be bhagavatIsUtre atha ekAdazodezakaH prArabhyate ekAdazazatake ekAdazodezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam // vANijyagrAmavarNanam, dUtipalAzakanAmacaityavarNanam, kAlasya prakAraH pramANakAlanirUpaNam, hastinApuranagaravarNanam, balarAjavarNanam, prabhAvatI paTTarAjJI varNanam, vAsagRhanirUpaNa, zayyAvarNanam, mahAsvapnadarzanAnantaraM prabhAvatyA jAgaraNam, siMhasya varNanam, siMhasvapnadarzanAnantaraM prabhAvatyA jAgaraNam, balarAjasya zayanagRhAbhimukhamAgamanaM ca / rAjadvArA svapnaphalamatipAdanam / prabhAvatyAH devyAH svapnaphalasvIkaraNam, rAjJovyAyAmazAlAyAM snAnagRhe ca pravezaH, svapnapAThakAnAmAddAnArthamAjJApradAnam, teSAmAgamanaM ca / svapnapAThakAn prati svapnaphala praznaH garbhasaMrakSaNam, gyArahaveM zataka ke gyArahaveM uddezekA prAraMbha gyArahaveM zataka ke isa gyArahaveM uddezaka meM kathita viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai - vANijya grAma kA varNana, dUtipalAzaka caitya kA varNana, kAla kA prakAra, pramANa kAla kA nirUpaNa hastinApura nagara kA varNana; balarAja kA varNana prabhAvatI paharAnI kA varNana vAsagRha kA nirUpaNa zayyA varNana, siMhavarNana, siMhasvapnadarzana ke anantara prabhAvatI kA prabuddha honA aura balarAjA ke zayanagRha kI ora jAnA, rAjA dvArA svapnaphala pratipAdana prabhAvatI dvArA svapnaphala kA svIkAra karanA rAjA kA vyAyAmazAlA meM aura snAnagRha meM jAnA svapnapAThakoM ko bulAne ke liye AjJA denA unakA AnA unase svapnaphala jAnane nimitta prazna agiyAramA zatakanA agiyAramA uddezAnA prAraMbha 11mAM zatakanA 11mAM uddezakamAM pratipAdita viSayanu sakSipta varNana vANijya grAmanuM vajjuna-kRtipalAzaka catanyanu varNana-kALanA prakAra, pramANu kALanu" nirUpaNu-hastinApuranagaranu varNana-khatarAjanuM varNana-prabhAvatI paTTarANInu varNana, vAsagRhatu. nirUpaNa-zAvana, mahAsvapnAvalaikana khAda prabhAvatI jAge che tenuM varNana-siMhavaSNuna, siMhasvapna deza'na khAi prabhAvatInuM prabuddha thaIne khalarAjanA zayanagRha tarapha gamana, rAjA dvArA svapnaphlaprati pAdana, prabhAvatI dvArA svapnalanA svIkAra, rAjAnu vyAyAmazALAmAM ane nAnagRhamAM gamana, svapnapAThakeAne AmaMtraNa, temanuM Agamana, svapnaphla jANavA nimitte temane praznA pUchyA tenuM varNana, gabhasaMrakSaNu, putrajanma zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 ekAdazoddezakasya viSayavivaraNanam 449 putrajanmanirUpaNam , vardhApanam , putrajanmamahotsava varNanam , putranAmakaraNamahotsava varNanam , paJcadhAtrIbhiH putraparipAlanam mahAbalakumArasyAdhyayanAthaM gurusamIpe preSaNam , mahAvalasya pANigrahaNavarNanam , prItidAnavarNanam / dharmaghoSanAmakAnagArasyAgamanam , mahAbalasya vandanArtha gmnm| dharmakathA zravaNena mahAbalasya vairAgyotpattiH dIkSArtha nivedanam , AjJAgrahaNaM ca, mahAvalakumArasya rAjyAbhiSekasya dIkSAyAzca varNanam / SaSTibhaktAnazanena kAlakaraNam , brahmadevaloke utpattivarNanam , tataH pracyutya sudarzanazreSThitayA utpattivarNanan / sudarzanazreSThino jAtismaraNam , sudarzanazreSThinaH pravrajyAgrahaNaMce ti| kaaldrvyvktvytaa| __mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, vANiyagAme nAmaM nayare hotthA, vaNNao dUtipalAse ceie, bannao, jAva-puDhavi silA karanA garbhasaMrakSaNa putra janmanirUpaNa varddhApana putrajanma ke mahotsava kA varNana putra ke nAma karane rUpa saMskAra ke mahotsava kA varNana pAMca dhAyamAtAoM dvArA patra paripAlana varNana mahAbala kumAra ko paDhane ke liye guru ke pAsa bhejane kA varNana mahAyala ke vivAha kA varNana prItidAnavarNana dharmaghoSa anagAra ke Agamana kA kathana, mahAyala kA unake pAsa bandanA karane jAnA dhamakathA zravaNa se mahAyala ko vairAgya hone kA varNana dIkSA ke nimitta nivedana AjJAgrahaNa mahAvala ke rAjyAbhiSeka kA varNana aura dIkSA kA varNana SaSThibhaktAnazana se kAlakaranA brahmadevaloka meM utpanna honA vahAM se cyuta hokara sudarzanazreSThirUpa se utpanna honA sudarzana seTha ko jAtismaraNa honA aura pravrajyA kA grahaNa karanA. nirUpaNa, vahvapana putrajamanA mahatsavanuM varNana, putranA nAmakaraNa saMskAranuM varNana, pAMca dhAyamAtAo dvArA tenA paripAlananuM varNana mahAbala kumArane guru pAse bhaNavA mokalavAnuM varNana, tenA vivAhanuM varNana, prItidAna varNana, dharmazeSa aNugAranA AgamananuM kathana, mahAbalanuM temane vaMdaNuM namaskAra karavA mATe gamana, dharmakathA zravaNa karIne tene vairAgya utpanna thavAnuM varNana, dIkSAnI AjJA prAptinuM varNana, SaSThibhaktAnazana (mAsa khamaNa) dvArA kALa karavAnuM kathana, brahmaleka devalokamAM utpatti, tyAMthI avIne sudarzana zeTha rUpe utpanna thavAnuM kathana, sudarzana zeThane jAtismaraNa jJAna thavAnuM ane tyAra bAda dIkSA aMgIkAra karavAnuM kathana. ityAdi viSayanuM A uddezAmAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 bhagavatIsUtra pttro| tatthaNaM vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAmaM seTThI parivasai, aDDejAva-aparibhUe, samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai / sAmI samosaDhe, jAva parisA pajjuvAsai / taeNaM se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laddhaDhe samANe hatuTe pahAe kayajAva pAyacchitte savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA sakoreMTa malladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM pAyavihAracAreNaM mahayA purisavaggurAparikkhitte vANiyagAmaM nayaraM majhaM majjheNaM niggacchai, niggacchittA, jeNeva duipalAse ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNe bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai, taMjahA-saJcittANaM davANaM jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pjjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa seTissa, tIse ya mahatimahAlayAe jAva ArAhae bhavai, taeNaM se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma, haTTatuTTa. uTTAe uTTei, udRttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI-kaiviheNaM bhaMte! kAle paNNatte ? sudaMsaNA! cauvihe kAle paNNatte, taMjahA-pamANakAle 1, ahAunivvattikAle 2, maraNakAle 3, addhAkAle ||suu01|| ___ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye vANijagrAmaM nAmanagaram AsIt , varNakaH, tipalAzaM caityam , varNakaH, yAvat pRthivI zilApaTTakaH, tatra khalu vANijagrAme nagare sudarzano nAma zreSThI parivasati, ADhayo yAvat-aparibhUtaH, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU. 1 kAlavyanijapaNam 451 zramaNopAsakaH, abhigatajIvAjIvo yAvata-viharati, svAmI samavasRtaH, yAvat parSat pryupaaste| tataH khalu sa sudarzano zreSThI asyAH kathAyAH labdhArthaH san hRSTatuSTa0 snAtaH kRta yAvat-prAyazcittaH sarvAlaGkAravibhUSitaH svasmAd gRhAt patiniSkrAmyati, pratiniSkramya sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa dhriyamANena pAda vihAracAreNa mahatA puruSavAgurAparikSipto vANijagrAmaM nagaraM madhyamadhyena nirgacchati, nirgamya yatraiva dUtipalAzaM caityam , yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivo. pAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhena abhigamena abhigacchati, tadyathA sacittAnAM dravyANAM yathA RSabhadatto yAvat trividhayA paryupAsanayA paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sudarzanasya zreSThinaH tasyAM mahAtimahAlayAyAM yAvat ArAdhako bhavati / tataH khalu sudarzanaH zreSThI zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTa0 utthayA uttiSThate, utthayA utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM triH kRtvo yAvat namasyitvA evam avAdIt-kAtavidhaH khalu kAlaH prajJaptaH ? sudarzana ! caturvidhaH kAlaH pajJaptaH, tadyathA-pramANakAla: 1, yathAyurnivatitakAlaH 2, maraNakAlaH 3, addhAkAlaH4, iti |mu0 1 // TIkA-pUrvodezake lokavaktavyatA pratipAditA, sampati lokavatikAladravyavaktavyatAbhitasudarzanacaritra prarUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, vANiyagAme nAma nayare hotthA, vaNao' tasmin kAle tasmin samaye vANijagrAmaM nAma nagaram varNakaH, asya varNanam auSapAtike kAladravyavaktavyatA'teNa kAleNa teNa samaeNa' ityaadi| TIkArtha-pahile uddeze meM loka kI vaktavyatA kahI jA cukI hai, aba lokavatI kAladravya kI vaktavyatA se yukta sudarzana caritra kI prarUpaNA isa sUtra dvArA sUtrakAra kara rahe haiM-' teNa kAleNa, teNa sama. eNa, vANiyagAme nAma nayare hosthA, caNNao' usa kAla meM aura usa kALadravyavaktavyatA " teNa kAleNaM teNa' samaeNa" tyAha TIkAtha-AgaLanA (dasamAM) uddezAmAM lekanI vaktavyatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che have lakavata kAladravyanI vaktavyatAthI yukta sudarzana caritranI sUtrakAra A sUtra dvArA nIce pramANe prarUpaNuM kare che "teNa kAleNa teNa samaeNa, vANiyaggAme nAma nayare hotthA, vaNNao" te kALe ane te samaye vANijagrAma nAme nagara hatuM. aupapAtika sUtramAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 bhagavatIsUtre campAnagarivarNanavad vijJeyam / 'tipalAse ceie, vaNNI , jAva puDhavi silApaTTao' dUtipalAzaM nAma caityam-udyAnam AsIta , varNaka:, asya varNana pUrNabhadracaityavarNanavad vijJeyam , yAvat-tasmin datipalAze caitye pRthivI zilApaTTakaH AsIt 'tattha NaM vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAma seTThI parivasai, aDDe jAvaaparibhUe, samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai' tasmin khalu vANijagrAme nagare sudarzano nAma zreSThI parivasati, ADhayaH-samRddhizAlI, yAvat-dIptaHpUrNatejasvI. vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAkoNaH, bahudhanabahujAtarUparajataH, AyogaprayogasaMprayuktaH, vicchaditavipulabhaktapAnaH, bahudAsIdAsagomahisamaya meM vANijagrAma nAma kA nagara thA isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpA nagarI ke jaisA hai, 'tipalAse ceie, vaNNao-jAva puDhavisilA paTTao' usameM dUtipalAza nAmakA udyAna thA. isakA varNana pUrNabhadra caitya ke varNana ke jaisA hai usa datipalAzacaitya meM pRthivI zilApaTTaka thA' tasthaNa vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAmaM seTThI parivasaI' usa vANijagrAma nagara meM sudarzana nAma kA seTha rahatA thA. 'ar3e jAva aparibhUe, samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharaha' jo bahuta dhanasaMpanna thA. yAvat-"dIpta, pUrNatejasvI dhA, vistIrNa vipula bhavana, zayana, Asana, yAna, vAhana se paripUrNa thA vahudhana, bahujAtarUpa evaM rajata se yukta thA, Ayoga prayoga meM kuzala thA, vicchardita vipula bhakta pAna vAlA thA, aneka dAsI dAsoM se yukta aura aneka caMpA nagarInuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, tevuM tenuM varNana samajavuM. "dUtipalAse ceie, vaNNao, jAva puDhavisilApaTTao' mA iti5mA nAma thaitya udyAna hatuM. aupapAtika sUtramAM jevuM pUrNabhadra cityanuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM tenuM varNana samajavuM. te dUti palAza caityamAM eka pRthvIzilApaTTaka tu. " tasthaNa vANiyagAme nayare sudaMsaNe nAma seTThI parivasai" te pAgarzrAma nagaramA suzana nAme me zeTha 2utA utA. " aDUDhe jAva aparibhUe, samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva vihagi" te gho| dhanavAna tA, hota hato, tevI , vipula apana, zayana, Asana, yAna, pAhuna mAhiyA saMpanna hato. te vipula dhana, sauMdarya, rajata, suvarNa AdithI yukta hatA te Ayoga (lAbha mATe vyApAra udyoga kare te) prayogamAM (kAya prAraMbha karatAM pahelAM tenA pariNAmane nizcaya kara te) kuzaLa hatuM, tene tyAM vipula anAja Adi khAdya sAmagrI, aneka dAsa dAsI, aneka gAya, bheMsa, gheTAM vagerene samudAya hate. te eTale prabhAvazALI hatuM ke tene parAjaya karavAne kaI samartha na hatuM. "yAvatu" padathI gRhIta dIpta Adi vizeSaNonA artha upAsaka dazAMgasUtranI agAradharmasaMjIvanI nAmanI mArA dvArA lakhavAmAM AvelI TekAmAM-AnaMda zrAvakanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u* 11 sU0 1 kAladravyanirUpaNam 453 pagavelakamabhUtaH bahujanasya. aparibhUtaH-aparAjitaH, eteSAmarthaH upAsakadazAGgasUtrasya matkRtAyAmagAradharmasaJjIvanIvyAkhyAyAm AnandazrAvakavarNanaprasaGge vilokanIyaH, zramaNopAsakaH zrAvakaH abhigatajIvAjI-mAptajIvAjIvatatvavivekaH yAvat-upalabdhapuNyapApaH ityAdi vizeSaNaviziSTaH viharati, aupapAtikasUtrasya uttarArddha triSaSTitamamUtrasya matkRtAyAM pIyUSavarSiNIvyAkhyAyAM yAvatpadasaMgrAhyAni padAni, tadarthAzca vilokanIyAH 'sAmIsamosaDhe jAva parisA panju vAsai' tataH svAmI-mahAvIraH samavasRtaH yAvat parSat payupAste 'taeNaM se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laTTe samANe tuDhe NNAe kaya jAca pAyacchitte savvAgAya, mahiSa evaM gavelakoM-bher3oM se yukta thA" kisI meM bhI aisI zakti nahIM thI-jo isakA parAbhava (parAjaya) kara sake yAvat zabda se gRhIta ina saba padoM kA artha upAsaka dazAMgasUtra kI mere dvArA kRta agAradharma saMjIvanI vyAkhyA meM Ananda zrAvaka ke varNana prapta meM kiyA gayA hai ataH vahIM se dekha lenA cAhiye, yaha sudarzana seTha zramaNo. pAsaka thA-zrAvaka thA. jIva aura ajIva tattva kA viveka ise prApta thA yAvat puNya aura pApa ke svarUpa ko yaha jAnatA thA ityAdi vizeSaNoM se yaha viziSTa thA yahAM yAvat zabda se gRhItapada aura unakA artha aupapAtika sUtra ke uttarArddha ke 63veM sUtra kI pIyUSa varSiNI TIkA meM likhA gayA hai-so vahAM dekhalenA cAhiye 'sAmI samosaDhe jAva parisA pajju. vAsaha vahAM mahAvIra svAmI padhAre, yAvat pariSad ne unakI paryupAsanA kI 'taeNa se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laDhe samANe haTTa tuDhe vhAe prakaraNamAM ApavAmAM Avela che. te jijJAsu pAThakae te tyAMthI vAMcI levA. te sudarzana zeTha zramaNopAsaka hatA-zrAsaka hatA, teo jIva ane ajIva tatvanA jJAtA hatA. (yAvatuM) teo puNya ane pApanA svarUpane sArI rIte jANatA hatA. ahIM "yAvat (paryanta) padathI je sUtrapATha grahaNa karavAmAM Avyo che, te sUtrapATha tathA tene vistRta artha aupapAtika sUtranA uttarAddhanA 63mAM sUtranI pIyUSavarSiNa TIkAmAM ApavAmAM Avela che. te te tyAMthI vAMcI le. " sAmIsamosaDhe jAva parisA pajjuvAsai" ago Ama nAnA iti. palAza cityamAM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAryA. tyAMnA lokono samUha (prakhadA) dUti palAza caityamAM gaye. temaNe vaMdaNu namaskAra pUrvaka tamanI 5yupAsanA 421. " taeNa se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laTTha samANe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIstre laMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamaI' tataH khalu sa sudarzano nAma zreSThI asyAH kathAyAH bhagavadAgamanarUpAyAH labdhArthaH jJAtArthaH sana , hRSTatuSTaH-harSatoSayuktaH, snAtaH kRtasnAnaH yAvat-pAyazcita iti kRtavat balikarmakatakauta kamaGgalaprAyazcitaH sarvAlaGkAravibhUSitaH svasmAt gRhAt pratiniSkrAmyati-nirgacchati, 'paDinikkhamittA sakoreTamalladAmeNaM chatteNa dharijjamANeNa pAyavihAracAreNa mahayA purisavaggurAparikkhitte vANiyagAmaM nayara majjhaM majjheNa niggcch|' pratiniSkramya-svagRhAt nirgatya sakoraNTamAlyadAmnA-koraNTanAmakapuSpavizeSamAlyadAmasahitena, chatreNa, dhriyamANena mastakopari uhyamAnena pAdavihAracAreNapadyA vihAraM kurvan , mahatyA puruSavAgurayA-mahatpuruSasamUhena parikSipta:pariveSTitaH, vANijayAmanagarasya madhyamadhyena-madhyabhAgena, nirgacchati, 'niggacchittA jeNeva dUipalAsae ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaI' kaya jAva pAyacchitte, savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkha. maha' jaba sudarzana ko prabhu ke padhArane kA samAcAra jJAta huA-taba vaha Ananda yukta bana gayA aura adhika saMtuSTacitta hokara usane bAda meM snAna kiyA, vAyasAdi pakSiyoM ke liye annAdi kA bhAga dene rUpa balikama kiyA, kautuka, maMgala prAyazcitta kiye, bAda meM samasta alaGkAroM se vibhUSita hokara vaha apane ghara se nikalA 'paDinikkhamittA sako. reTamalladAmeNa chattega dharijamANeNa pAyavihAracAreNa mahayA purisa. gharagurAparikkhitte vANiyagAmaM nayaraM majjhamajjheNa nigacchai' nika lakara vaha paidala hI bar3e 2 puruSoM ke samUha se yukta huA usa vANija. grAma nagara ke bIcoM bIca se hokara calA usa samaya usake mastaka para haTataTe pAe kaya jIva pAyacchitte, savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamai" nyAre suzAna zahane maDAvIra prabhunA mAgamAnanA samAyA bhanyA, tyAre tenA AnaMda ane saMtoSane pAra na rahyo. tenuM dila AnaMdathI nAcI uThayuM. teNe snAna karyuM, kAgaDAdine mATe annane bhAga alaga karavA rU5 khalikama karya", kautuka, maMgala prAyazcitta Adi vidhi patAvI. tyAra bAda samasta alaMkArothI vibhUSita thaIne te mahAvIra prabhunA darzanArthe pitAnA rathI nAya.. "paDinikhamittA sakoreMTamalladAmeNa chatteNa dharijjamANeNa pAyavihAracAreNa mahayA purisavaragurA parikkhi te vANiyagAma nayara majhaM majheNa niggacchaha" 15 tenA bharata 52 328 pu0pAnI bhAsAmAthI yuddhata chatra zobhI rahyuM hatuM. ghaNA moTA moTA puruSanA samUhanI sAthe, pagapALA te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU. 1 kAlavyanirUpaNam 455 nirgatya, yatraiva-tipalAzakaM caityamudyAnam AsIt , yatraiva-zramaNo bhagavAn mahAvIra AsIt , tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra paMcaviheNa abhigameNa abhigacchai ' upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenavakSyamANapaJcaprakAreNa abhigamena abhigacchati-abhimukhaM gacchati ' taMjahAsacittANa davvANa jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNayA pajjuvAsaI' tadyathA-sacittAnAM dravyANAM parityAgena 1, yathA RSabhadatto navamazatakasya trayastriMzattamoddezake pratipAditastathaivAyamapi sudarzanaH pratipattavyaH, sa sudarzano nAma koraMTapuSpoM kI mAlA se yukta chatra lagA huA thA 'nigacchittA jeNeva dUipalAsae cehae, jeNeva bhagavaM mahAvIre teNeva uvaagcch|' cala kara vaha jahAM dUtipalAzaka udyAna thA, aura usa meM jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM para AyA vahAM 'uvAgacchittA samaNa bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNa abhigameNa abhigacchaha' Akarake vaha zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa pAMca prakAra ke abhigama se yukta huA pahu~cA taMjahA' ve pAMca prakAra ke abhigama isa prakAra se haiM'sacittANa davANaM jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNayAe pajjavAsaDa' sacittadravyoM kA parityAga karanA jaisA ki 1, yAvataacitta dravyoM kA-vastrAbharaNAdikoM kA parityAga nahIM karanA 2, ekazATika se (vinAsiye vastra se ) uttarAsaMga karanA 3, dekhate hI aMjali joDanA 4, aura manakA ekAgra karanA 5, vahAM pahuMcakara usa nauve zata. kake333 uddezaka meM RSabhadatta ke viSaya meM jaisA kathana kiyA gayA haivaisA hI kathana yahAM sudarzana ke viSaya meM bhI jAna lenA caahiye| mA dhyA, mana vAziyAma nagaranA madhyamA thane, niggacchittA jeNeva duipalAsae ceie, jeNeva bhagavauM mahAvIre, teNeva uvAgacchai" tilAza caityamAM AvI pahoM, tyAra bAda te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra birA ta tara te ta26 mAgaNa dhyA. " udhAgacchitA samaNa bhagavaM mahAvIra paMcaviheNa abhigameNa abhigacchai taMjahA" nIya visA pAMya mAranA manigama pUrva te mahAvIra prabhu pAse gayA. "sacittANa davvANa jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNayAe pajjuvAsai" sathitta dravyAnA parityAga Adi pAMca abhigama navamAM zatakanA 33 mAM uddezAmAM kASabhadatta brAhmaNanA saMbaMdhamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, jema ke-cAvata acitta pratyenuMvastrAbharaNa vigerene parityAgana kara. 2 ekazATikathI (vagarasivelA vastrathI) uttarAsaMga kara. 3 joIne ja aMjalI jeDavI. 4 ane manane ekAgra karavuM. 5 tyAM jaIne sudarzana zeThe mana, vacana ane kAyAthI zramaNa bhagavAna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre zreSThI trividhayA-trimakArikayA manovacaHkAyikyA paryupAsanayA bhagavantaM paryupAste / 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa seTThIssa tIse ya mahai mahAlayAe nAva ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH sudarzanasya zreSThinaH, tasyAM ca mahAtimahAlayAyAM yAvat-pariSadi dharmakathAM kathayati, kiyasparyantAM kathayatItyAha-'jAva ArAhae bhavaI' yAvat-etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyAH ArAdhako bhavati, 'tae NaM se sudaMsaNe seTThI samaNamsa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA, nisamma haTTatuTTo uThAe uThei' tataH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNasya bhagavato sudarzana seTha ne mana vacana kAya saMbaMdhI trividha paryupAsanA se bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa sehissa tIse ya mahaimahAlayAe jAva ArAhae bhavai' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne usa sudarzana seTha ko usa vizAlajanasamudAyarUpa sabhA meM dharmopadeza diyA. yAvat ve sudarzana seTha ArAdhaka ho gayesacce zrAvaka bana gaye. 'jAva ArAhae bhavai ' isa sUtrAza se sUtrakAra ne yaha prakaTa kiyA hai ki yahAM taka prabhu ne unhe upadeza diyA unake upadeza meM upasthita prANI-zramaNopAsaka yA zramaNo-pAsikA hokara unakI AjJA kA ArAdhaka ho jAtA hai sudarzana seTha bhI isI prakAra se prabhu kI AjJA ke ArAdhaka bane 'taeNa se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma hatuTTo uThAe uddeI' mahAvIranI 1 2-1 phyupAsanA 421. "taeNa' samaNe bhagava' mahAvIre sudaMsaNassa sevissa tIse ya mahaimahAla yAe jAva ArAhae bhava" tyA2 mA mahAvIra prabhuNe te suzAna zene tathA te ati vizALa janasamudAya rUpa prakhadAne dharmopadeza saMbhaLAvyo. (yAva) te sAzana : bhaa2|54 (sAya zrA14) manI gayA. " jAva ArAhae bhava" A sUtrAMza dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke mahAvIra prabhuno upadeza sAMbhaLanAra che, zramaNopAsaka ke zramaNe pAsikA banIne prabhunI AjJAnA ArAdhaka banI jatAM hatAM, eja pramANe sudarzana zeTha paNa temanI AjJAnA ArAdhaka banI gayA. ____ "taeNaNe se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrasva aMtie dhamma' socyA nisamma haTTatuTTho uTThAe rahei" tyA2 mA zrama mana maDAvIranI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 1 kAladravyanirUpaNam 457 mahAvIrasya antike-samIpe. dharma zrutvA, nizamya hRdi avadhArya hRSTatuSTAH san utthayA-utthAnena uttiSThate, 'uThAe uThettA samaNa bhagavaM mahAvIra tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI'-utthayA utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIra tri kRtaH-cAratrayaM yAvat-AdakSiNapradakSiNa karoti, kRtvA vandate, namasyati, vanditvA, namasyisvA evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'kaiviheNa bhaMte ! kAle paNNatte?' he bhadanta ! katividhaH khalu kAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-sudaMsaNA! caubihe kAle paNNatte' he sudarzana ! vaturvidhaH khalu kAlaH prajJaptaH, 'taMjahA-'pamANakAle 1, ahAunivattikAle2, maraNakAle 3, addhAkAle'4 tadyathA-mamANakAla: 1, yathAyu ninikAlaH 2, maraNakAlaH 3, addhAkAlazca 4, tatra pramIyate-paricchi dhate yena isake bAda ve sudarzana seTha zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa zrutacAritrarUpa dharma kA zravaNa kara aura use acchI rItI se apane hRdaya meM dhAraNa kara Ananda yukta bana gye| baDe hI adhika saMtuSTa hue aura UThe 'uThAe udvettA samaNa bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI' aura UThakara ve zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Aye vahAM Akara unhoM ne unako tIna bAra bandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira unhoM ne prabhu se aisA prazna kiyA-'kavihe Na bhaMte ! kAle paNNatte' he bhadanta ! kAla kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? taba bhagavAn ne unase kahA-'sudaMsaNA caubdhihe kAle paNNatte' he sudarzana ! kAla cAra prakAra kA kahA gayA hai ! ' taMjahA' jo isa prakAra se hai'pamANakAle, ahAunivvattikAle, maraNakAle, addhAkAle' pramANakAla1, yathAyunirvRttikAla 2, maraNakAla, 3, aura addhAkAla 4, jisa kAla se samIpe zrutacAritra rUpa dharmanuM zravaNa karIne ane tene sArI rIte hRdayamAM dhAraNa karIne sudarzana zeTha atyaMta harSa ane saMtoSa pAmyA, ane teo cAtAnI jatthAna zatithI lA thA. " uThAe uThUtA samaNa bhagava mahAvIra' tikkhutto jAva namaMsittA eva vayAsI " NAL tasA mahAvIra prabhu pAse gayA. tyAM jaIne temaNe temane traNa vAra vaMdaNA karI ane namaskAra karyA. vaMdaNuM namaskAra karIne temaNe mahAvIra prabhune e prazna pUche ke " kaivihe Na bhaMte ! kAle paNNatte ? "bhagavan ! DeTA praan| yo che' mahAvIra prabhunA utta2-- 'sudasaNA cauvvihe kAle paNNatta-taMjahA' 3 sudarzana! kALanA nIce pramANe cAra prakAra kahyAM che. "pamANakAle, ahAunivvattikAle, maraNakAle addhAkAle" (1) pramANu, (2) yathAyani yattista, (3) bh2941|| mana (4) maddhA. yA varSazata zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 bhagavatIstre varSazatAdi tat pramANa tacAsau kAlazcati pramANakAla:, athavA pramANa-varSAdeH paricchedanaM tatpadhAnaratadarthoM kA kAlaH pramANakAlaH, sa ca addhAkAlasya vizeSo divasAdisvarUpo bodhyA, tathAcoktam-'duviho pamANakAlo divasapamANa ca hoi rAI y| cau porisio divaso rAI cauporisI ceva // 1 chAyA-dvividhaH pramANakAlaH, divasapramANa ca bhavati rAtrizca / catuH pauriSiko divaso, rAtrizcatuHpauriSikI caiva // 1 // iti // 1 // yathAyunivRttikAlastu-yathA-yena prakAreNAyuSo nirvRttiH bandhanaM tathAvidho yaH kAla:-avasthitirasau yathAyurnivRttikAla:-nArakAghAyuSkasvarUpo bodhyaH, ayaM ca addhAkAla evaM AyuHkarmAnubhavayuktaH sarveSAmeva saMsArijIvAnAM bhavet , tathA coktam-'neraiyatiriyamaNuyA devANa ahAuyaM tu jaM jeNaM / / nivvattiyamannamave pAle ti ahAukAlo so' 11 // chAyA-nairayika tiryagmanuSyAH devAH khalu yathAyuSkaM tu yat yena / nirvatitamanyabhave pAlayanti yathAyuH kAlo'sau" iti / 2 / varSazata Adi rUpa pramANa jAnA jAtA hai vaha pramANakAla hai athavA-varSAdi ke pariccheda nirNaya kI pradhAnatA vAlA, yA varSAdi rUpa arthavAlA jo kAla hai vaha pramANakAla hai| vaha addhAkAla kA vizeSa divasAdi rUpa hotA hai / sohI kahA hai-'duviho' ityaadi| yathAyunittikAla-jisa prakAra se Ayu kA bandhana ho aisA jo kAla hai-avasthiti hai, vaha yathAyurnivRttikAla hai-yaha nArakAdi AyuekarUpa hotA hai| AyukarmAnubhavana yukta yaha addhAkAla hI samasta saMsArI jIvoM ko hotA hai / so hI kahA hai-' neraiyatiriya' ityaadi| Adi rUpa pramANa jANI zakAya che, te kALane pramANakALa kahe che, athavA varSAdinA pariccheda (vibhAga) nirNayanI pradhAnatAvALA, athavA varSAdi rUpa arthavALa je kALa che, tene pramANakALa kahe che. te ahAkALanA vizeSa EiRell 35 DAya che. me pAta " duviho" tyA suutraa2| 2578 karavAmAM AvI che. je prakArane Ayune anya heya, e prakArane je avasthiti kALa tene yathAyunivRttikALa kahe che. te nArakAdi AyuSka rUpa hoya che. AyukarmanA anubhavanathI yukta addhAkALa te samasta saMsArI jemAM mojUda hoya che, mera vAta "neraiyatiriya" tyAdi sUtramA 48 4rI che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3D prameyacandrikA TIkA 2011 u011 20 1 kAlavyanirUpaNam 459 maraNakAlaH punaH-maraNena yuktaH kAla:-maraNakAla:-addhAkAlaeca, athavA-maraNasya kAla paryAyatvAt-maraNamevakAlo maraNakAlaH, iti 1 addhAkAlastu-addhAH samayAdayo vizeSAstapaH kAlo'ddhAkAlaH, candramUryAdikriyA viziSTo'rddhatRtIyadvIpa. samudrAntarvartI samayAdiH, tathA coktam-'samayAvaliyamuhutA, divasa ahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA sAgara osappipariyaTTA" // 1 // chAyA-samayAvalikAmuhUrtA, divasAhorAtrapakSamAsAzca / saMvatsarayugapalyA, sAgarotsarpiNI parivartAH // 1 // iti / parivartta iti pudgalaparivattoM vijJeyaH / / sU0 1 / / prmaannkaalvktvytaa| mUlam-"se kiM taM pamANakAle ? pamANakAle duvihe paNNatte taMjahA-divasappamANakAle 1, rAippamANakAle ya 2, ghauporisie divase 'vauporisiyA rAIbhavai, ukkosiyA addhapaMcamamuhattA divassa vA, rAIe vA porisI bhvi| jahanniyA timu maraNakAla-maraNa se yukta jo kAla hai vaha maraNakAla hai-yaha kAla addhAkAlarUpa hI hai athavA-maraNa svayaM kAla kI paryAya hai ataH maraNa rUpa jo kAla hai vahI maraNakAla hai| ___ addhAkAla-samayAdi vizeSoM kA nAma addhA hai ina rUpa jo kAla hai yaha addhAkAla hai candra sUrya Adi kI kriyA viziSTa aise jo DhAI. dvIpAntarvatI-aDhAIdvIpa evaM do samudrAntarvatI jo samayAdika haiM ve saba addhAkAla rUpa haiM / sohI kahA hai-'samayAvaliya' ityAdi ! pudalaparivarta kA nAma parivata hai||suu01|| maraNakALa-maraNathI yukta je kALa che tene maraNakALa kahe che. te kALa addhAkALa rUpa ja che. athavA "maraNa" pote ja "kALa"nI paryAya che. tethI maraNarUpa je kALa che tene maraNakALa kahe che. ___mAja-samayA vizeSAnu nAma 'mA' che. te bhaddhA352 // che tene addhAkALa kahe che. candra, sUrya AdithI kriyA viziSTa je aDhI dvIpa ane aDhI samudrAntivartI je samayAdika che, te paNa aDhAkALa rUpa ja cha. merI bAta" samayAvaliya" tyAhi sUtra54 vA ghaTa rI cha, pula parivartanuM nAma parivarte che. sUi | 1che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 bhagavatIsUtre huttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai / jayANaM bhaMte ! ukosiyA addhapaMcamamuhuttA divasasta vA,rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kai bhAga muhuttabhAgeNaM parihAyamANI parihAyamANI jahAniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? jayANaM jahaniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhuttabhAgeNaM parivaDDamANI parivaDDamANI ukkosiyA apaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? sudaMsaNA! jayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuttA divasassa, rAIe vA porisI bhavai, jayANaM jahanniyA timuhuttA, divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM bAvIsasayabhAgamuhRttabhAgeNaM parivaDDamANo, parivaDDamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai / kayANaM bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? kayA vA jahaniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ? sudaMsaNA! jayANaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasasta porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA rAIe porisA bhavai, jayANaM ukkosiyA aTThArasamuhuttiyA rAI bhavai, jahAnnie duvAlasamuhutte divase bhavai, tayANaM ukkosiyA addha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 461 prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam paMcamamuhuttA, rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA divasassa porisI bhavai / kayANaM bhaMte! ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlamuhuttA rAI bhavai ? kayAvA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai ? sudaMsaNA ! AsADha punnimAe ukkosae aTTArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, posassa punnimAe NaM ukkosiyA aTTArasamuhuttA rAI bhavai, jahannae dubAlasamuhutte divase bhavai / asthi NaM bhaMte! divasAya, rAIo ya, samA caiva bhavaMti ! haMtA, asthi / kayA NaM bhaMte ! divasA ya, rAIo ya samA caiva bhavaMti ? sudaMsaNA ! cittAsoyapunnimAsu NaM, ettha NaM divasA ya, rAIo ya samA ceva bhavaMti, pannarasamuhute divase pannarasamuhuttA rAI bhavai, caubhAgamuhuttabhAgUNA caumuhuttA divasasavA, rAIe vA porisI bhavai, se ttaM pamANakAle // sU0 2 // chAyA -- atha ko'sau pramANakAlaH ? pramANakAlo dvividhaH prajJaptaH, tadyathAdivasapramANakAla: 1, rAtripramANakAlaca 2 | catuSpaurupiko divasaH catuSpaurupikI rAtri bhavati / utkRSTA arddha paJcamamuhUrttA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati, jaghanyakA trimuhUrttA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati yadA khalu bhadanta ! utkRSTa arddhapaJcamamuhUrttA divasasya vA rAtrervA pauruSI bhavati tadA khalu katibhAgamuhUrta bhAgena parihIyamANA parihIyamANA jayanyikA trimuhUrttA divasasya vA, rAtre pauruSI bhavati ? yadA khalu jaghanyikA trimuhUrttA divasasya vA rAtrervA pauruSI bhavati, tadA khalla kati bhAgamuhUrttabhAgena parivarddhamAnA, parivarddhamAnA utka piMkA arddha paJcamamuhUrtA divasasya vA rAtrervA pauruSI bhavati ? sudarzana ! yadA khalu utkarSikA arddhapaJcamamuhUrttA divasasya vA rAtrervA pauruSI bhavati, tadA khala dvAviMzatizata bhAgamuhUrtta bhAgena parihIyamANA parihIyamANA jaghanyikA trimuhUrtA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati, yadA khalu jayanyikA trimuhUrtA divasasya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 ____bhagavatIstre vA, rAtre vA pauruSI bhavati, tadA khalu dvAviMzatizatabhAgamuhUrtamAgena parivarddha mAnA parivarddha mAnA utkarSikA arddha'paJcamamuhUrtA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati / kadA khalu bhadanta ! utkarSikA arddhapazcamamuhUrtA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati? kadA vA jaghanyikA trimuhUrtA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati ? mudarzana ! yadA khalu utkRSTaH aSTAdazamuhUrtoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrtA rAtribhavati, tadA khalu utkarSikA apaJcamamuhUrtA divasasya pauruSI bhavati, jayanyikA trimuhUrtA rAja pauruSI bhavati, yadA khalu utkarSikA aSTAdazamuhUrtikA ranirbhavati, jaghanyako dvAdazamuhUrtoM divaso bhavati, tadA khalu utkarSikA arddhapazcamamuhartA rAtreH pauruSI bhavati, jaghanyikA trimuhUrtA divasasya pauruSI bhavati / kadA khalu bhadanta ! utkRSTaka: aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati ? jaghanyikA dvAdazamuhartA rAtri bhavati ? kadA vA utkRSTikA aSTAdazamuhUrtA rAtri bhavati, jaghanyako dvAdazamuhUtoM divaso bhavati ? sudarzana ! ASADhapUrNimAyAm utkRSTakaH aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, jaghanyikA dvAdazamuhUrttA rAtri bhavati, pauSasya paurNimAyAM khalu utkRSTakA aSTAdazamuhUrtikA rAtri bhavati, jaghanyakA dvAdazamuhUrtako divaso bhavati / asti khalu bhadanta ! divasAzca, rAtrayazca samAzcaiva bhavanti ? hanta, asti, kadA khalu bhadanta ! divasAzca rAtrayazca samAzcaiva bhavanti ? sudarzana ! caitrA. zivanapUrNimayoH khalu atra khalu divasAzca rAtrayazca samAeva bhavanti, paJcadazamuhUttoM divasaH, paJcadazamuhUrtA rAtri bhavati, caturbhAgamuhUrtabhAgonA caturmuhUrttA divasasya cA, rAtre vA pauruSI bhavati, so'sau pramANakAlaH // 10 2 // TIkA- pUrva kAlasya cAturvidhya proktam , sampati taM prathamaM pramANakAla. mAha-'se kiM taM pamANakAle' ityAdi, gautamaH pRcchati-'se kiM taM pamANakAle' pramANakAlavaktavyatA se ki taM pamANakAle' ityaadi| TIkArtha-pahile kAla ke cAra bheda prakaTa kiye jA cuke haiM / unameM se aba sutrakAra isa mutra dvArA pahile pramANa kAla kA kathana karate haiN| isameM sudarzana ne prabhu se aisA pUchA hai-' se kitaM pamANakAle? he bhadanta! pramANukALavaktavyatA TIkArya-AnAthI pahelAnA sUtramAM kALanA cAra bheda batAvavAmAM AvyA che have satrakAra A sUtramAM kALanA prathama bheda rUpa pramANukALanuM pratipAdana kare che. A viSayane anulakSIne sudarzana zeTha mahAvIra prabhune e prazna cha8-" se kiMta pamANakAle ?" 8 lagavan ! praNAma anu. 2135 kahyuM che? eTale ke pramANukALa keTalA prakArane kahyo che? zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU02 pramANakAla nirUpaNam dUra , athako'sau pramANakAlaH katividhaH pramANakAlaH ityarthaH / bhagavAnAha - he gautama ! 'pamANakAle duvihe paNNatte' pramANakAlaH dvividhaH prajJaptaH, 'taMjahA' tadyathA - sa yathA - divasapramANakAla: 1, rAtripramANakAlazca 2, atha pauruSI pramANamAha"kosiyA addhapaMcamamuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai' utkRSTA - sarvata utkarSeNa arddhapaJcamamuhUrttA - arddha: paJcamo yeSu muhUrtteSu te arddha paJcamamuhUrttAH sArddhacatuSTamuhUrttA ityarthaH, te arddha paJcamA muhUrttAH yasyA sA arddhapazcamamuhUrttA, aSTAdazamuhUrttasya divasasya rAtre va caturthI bhAgaH navaghaTikA rUpaH sArddha catuSTayamuhUrtAtmaka ityarthaH divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati, 'jahanniyA timuhuttA divasassa vA - , pramANakAla kA kyA svarUpa hai ? arthAt praNAma kAla kitane prakAra kA hai / isake uttara meM prabhu ne unase aisA kahA - ' pamANakAle dubihe paNNatte' he sudarzana ! pramANakAla do prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA ' jaise - divasapramANakAla aura rAtripramANa kAla (cauporisie divase cauporisiyA rAI bhavai) cAra pahara kA dina aura cAra pahara kI rAtri hotI hai| aba pauruSI ke pramANa kA kathana sUtrakAra karate haiM'ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai jina cAra muhatoM meM pAMcavAM muhUrtta AdhA hai ve muharta arddha paMcama muhUrta haiN| ye arddhapaMcamamuhUrta jisa pauruSI meM hote haiM aisI vaha pauruSI apaMcama hai| aThArahamuhUrtavAle dinakA athavA aThAraha muhUrtavAlI rAtri kA jo nau ghar3I rUpa cauthA bhAga hai vaha sArdhaM catuSTaya muhUrttAtmaka arthAt sADhe cAra 4 || muhUrta kA hotA hai / aisI sArdhaM catuSTaya muhUrtAtmaka pauruSI divasa kI athavA rAtri kI hotI hai / yaha dina rAta kI utkRSTa pauruSI kA pramANa mahAvIra alunA uttara- " pamANakAle duvihe paNNatte" he gautama! prabhA buA me abharano udyo che. " taMjahA " te prahAro bhA prabhAche che - (1) hiva. saprabhAzuAAja bhane (2) rAtriprabhAzubhaANa. have sUtrakAra pauruSI (paheAra) nA pramANunuM nirUpaNa kare che-- " uosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai " cAra muhU ane pAMcamU' ardhuM muhUrta maLIne addha pAMcamamuhUta' thAya che. yeSAM yuddhapathama bhuhUrta (4 // bhuhUrta ) nI pauruSI (pahAra ) ne ardhyymamuhUrto pauruSI kahe che. aDhAra mudbhUtavALA divasanA athavA 18 muhUrta vALI rAtrinA je nava ghaDIrUpa ceAthA bhAga che te jA muhUta pramANu hAya che. A rIte divasa athavA rAtrinA eka paheAranI utkRSTa lakhAI kALanI apekSAe jA muhUtanI hAya che, tathA divasa ane rAtrinA eka paheAranI kALanI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare rAIe vA porisI bhavai' jaghanyikA-sarvato jaghanyena trimuhartA-dvAdazamuhUrtasya divasAdezcaturthobhAgastrimuhUttoM bhavati, atastrayomuhUrtAH SaTikA yasyAM sA tathAvidhA divasasya vA rAtre vA pauruSI bhavati / sudarzanaH pRcchati-'jayANaM bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhUttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaI' he bhadanta ! yadA khalu utkRSTA arddha paJcamamuhUrtA sArddhakahA hai / tathA dinarAta kI saba se jaghanya pauruSI kA pramANa tIna muhUrta kA hai| 12 muhUrtavAle dina kA athavA 12 muhUrtavAlI rAtri kA jo cauthA bhAga hai vaha trimuhUrtAtmaka hotA hai / ataH saba se jaghanyapauruSI kA pramANa bhI trimuhUrta kA hotA hai| do ghar3I kA eka muhUrta hotA hai| isa prakAra tIna muhUrta meM 6 ghar3I hotI hai / so cAhe jaghanya pauruSI kA pramANa tInamuhUrta kA hotA hai-aisA kahiye thA vaha 6 ghaTikA rUpa hotA hai aisA kahiye doMnoM ekarUpa hI haiN| yaha dinarAta kI jaghanya pauruSI kA pramANa kahA / tAtparya kahane kA yahI hai ki pauruSI kA adhika se adhika pramANa sADhe cAra muhUrta kA hotA hai aura kama se kama pramANa tIna muhUrta kA hotA hai| aba sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate hai'jayANaM bhaMte! ukkosiyA addhapaMcamamuhUttA, divasassa vA rAIe vA porisI bhavai' he bhadanta ! jaba dina athavA rotri kI pauruSI kA pramANa 4 // sADhe cAra muhUte kA adhika se adhika hotA hai-arthAt 216 minaTakA yA nau9 ghar3I kA honA hai. (tIna ghaMTe 36 chattIsa minaTa kA hotA hai|-'tyaa apekSAe ochAmAM ochI laMbAI . muhUrtanI hoya che. 12 muhUrtavALA divasane athavA 12 muhUrtavALI rAtrine je cothA bhAga (pahAra) heAya che, te traNa muharta pramANu hoya che. tethI jaghanya (TUMkAmAM TuMke) pahora traNa muhUrtane thAya che. be ghaDInuM eka muhUrta thAya che. A rIte traNa muhUrtanI 6 cha ghaDi thAya che. tethI jaghanya pahoranuM pramANa traNa muhUrtanuM athavA 6 ghaDInuM samajavuM. A dinarAtanA jaghanya pauruSI (pahera) nuM pramANa samajavuM A samasta kathananuM tAtparya e che ke adhikamAM adhika kA muhUrtane ane ochAmAM ochA 3 muhUrtane eka pahera thAya che. suzana zahane prazna-" jayANa bhane ! ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA pArisI bhavai" bhagavan ! nyAre 61sa athavA raatrin| prtye| pahAra adhikamAM adhika kA muhUrtane (9 ghaDIne athavA 216 miniTane) thAya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam 465 catuSTayamuhUrttA navaghaTikAtmikA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati tadA khalla kavibhAgaH kavitamabhAgastadrUpo muhUrttabhAgaH katibhAgamuhUrtta bhAgastena kati bhAgamuhUrttabhAgena - muhUrtasya kiyatAbhAgena aMzena parihIyamANA parihIyamANA jayanyikAtrimuhUrttA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati ? tathaitra 'jayANaM jahanniyA timuttA divasa vA rAI vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhUtabhAgeNaM parivaDUmANI parivamANI ukkosiyA addhapaJcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai?" yadA khalu jaghanyakA - jaghanyena, trimuhUrttA divasasya vA, rAtre va pauruSI bhavati, tadA khalu katibhAgamuhUrta bhAgena katibhAgaH katitamabhAgaH vadrUpo muhUrttabhAgaH kati bhAgamuhUrta bhAgastena kiyatA muhUrttAzenetyarthaH parivarddhamAnA parivartamAnA paunaHpunyenopacIyamAnA utkRSTikA - utkarSeNa arddha pazcamamuhUrttA sArddhatuSTahUrtarUpA navaghaTikAtmikA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati ? bhagavAnAha 'sudaM ' kai bhAgamuttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jAmiyA timu hutA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai' taba vaha dina rAta kI pauruSI muhUrta ke kitane aMza se ghaTatI ghaTatI jaghanyarUpa se tIna muhUrta pramANabAlI rahajAtI hai| tathA ' jayA NaM jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhava, tayA NaM' kaha bhAgamuhutta bhAgeNa parivaDUmANI parivaDUmANI ukosiyA addha paMcamamuhuttA divasassa vA rAIe yA parisI bhavai' tathA dina evaM rAtri kI jo vaha jaghanya pauruSI tIna muhUrta kI hotI hai vaha muhUrta ke kitane bhAga se baDhatI bar3hatI utkRSTa se 4|| sADhe cAra muhUrtavAlI bana jAtI hai ? arthAt nau ghar3I vAlI bana jAtI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- 'sumaNA ! jayA NaM ukkosiyA advapaMcamamuhattA diva 66 che, " tayANa' kaibhAgamuhuttabhAgeNa parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuttA divasasya vA rAI vA porisI bhavai ? " tyAre te hivasa bhane rAtrinA paDeoramAM dararAja muhUtanA keTalAmA bhAga ghaTatAM ghaTatAM traNa muhUrtanA jaghanya pramANavALA paheAra thaI jAya che ? tathA jayA NaM jahanniyA timuhuttA diva sassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANaM kaibhAgamuhuttabhAgeNa parivaDDhamANI parivaDDhamANI unakosiyA addhapaMcamamuhuttA divasarasa vA rAIe vA pArikhI bhavai ?" jyAre divasa ane rAtranA paheAra jaghanyanI apekSAe traNa mudbhUtanA (6 ghaDI athavA 144 miniTanA) thAya che, tyAre te divasa ane rAtrinA paheAramAM dararoja muhUtanA keTalAmAM bhAgane vadhAre thatAM thatAM jA muhUtanA utkRSTa pramaNavALe! paheAra thaI jAya che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 bhagavatIsUtre saNA ! jayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, tANaM bAvIsa sayabhAgamuttabhAgeNaM parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuttA divasa vA, rAIe vA porisI bhava' he sudarzana ! yadA khalla utkRSTikA - utka tatraca arddhapaJcamamuhUrttA-sArddhaM catuSTayamuhUrttarUpA divasasya vA rAtre va pauruSI bhavati, tadA khalu dvAviMzatizata bhAgamuhUrttabhAgena- dvAviMzatyuttarazatatamabhAgarUpeNa muhUrttabhAgena parihIyamANA parihIyamANA atizayena apacIyamAnA jaghanyikA- jaghanyena tribhuhUrttA divasasya vA rAtrervA pauruSI bhavati, tathA cAtra sArddhacatuSTayAnAM trayANAM ca muhUrttAnAM vizeSaH sArdo muhUrttaH, sa ca tryazItyadhikena dinazatena upacIyate, apacIyate ca sa ca sArddhaM muhUrttastryazItyadhikazatabhAgatayA vyavasthApyate, sassa vA rAIe vA porisI bhavai, tathA NaM vAbIsasaya bhAgamuhuttabhAgeparihAyamANI parihAyamANI jahaniyA timuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai 'isake uttara meM prabhu kahate haiM- he sudarzana ! jaba dina aura rAtri kI pauruSI 4|| muhUrta kI 216 minaTa - yA nau ghar3I athavA tIna ghaMTe 36 minaTa kI hotI hai taba vaha muhUrta ke 122 bhAga se ghaTatI 2 jaghanya tIna muhUrta ke pramANa meM A jAtI hai| isa prakAra yaha dina aura rAta kI pauruSI tIna muhUrta kI jaghanya se hotI hai| yahAM para sArddhamuhUrta 1 // muhUrta kA sAcatuSTaya (sADe cAra) aura tIna muhUrta inake bIca meM antara rahatA hai| yaha sArdhamuhUrta 183 dina se baDhatA hai aura ghaTatA hai / isa mahAvIra prabhunA uttara- " sudaMsaNA ! jayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasasa vA rAI vA porisI bhavai, tayANa bAvIsa sayabhAgamuhUtabhAgeNa' parihAyamANI parihAyamANI jahanniyA timuhuvA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai " " he sudarzana zeTha jyAre divasa ane rAtrinA pratyeka pahAra adhikamAM adhika jA sADAcAra murhutanA thAya che-DhuM ghaDIneA athavA 216 miniTanA athavA 3 kalAka 36 miniTanA thAya che, tyAre dararoja muhUtanA 122 mAM bhAgapramANa ghaTADo thatAM thatAM divasa ane rAtrinA pratyeka paheAranI la khAi echAmAM AchA 3 muhUta'nI thaI jAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke lAMbAmAM lAkhA 216 miniTanA paheAramAM dararAja 11 muhUtanA (pa ghaDIne athavA 24 miniTanA) ghaTADo thatAM thatAM nAnAmAM nAnA 3 muhUrtane (144 miniTanA) paheAra thaI jAya che. lAMbAmAM lAMkhe paheAra jA muddA ane TUM'kAmAM TUMkA paheAra 3 mud nA thatA haiAvAthI, te banne vacce 15 muktanA taphAvata paDe che. darareAja 34 muddata ghaTatAM gharatAM 183 divasamAM kula (x{}x16 =3) 15 munA ghaTADA thai jAya che, tyAra bAda darareAja nara mukta pramANa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 2 pramANakAlanirUpaNam 467 muhUrte dvAviMzatyadhikaM bhAgazataM bhavatItyabhiprAyeNokta-dvAviMzatyadhikazatabhAga muhUrtabhAgeneti, evameva-'jayANaM jahanniyA timuhUttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai, tayANaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parivaDmANI, parivaDramANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavaI' yadA khalu jaghanyikA-jaghanyena trimuhUrtA divasasya vA, rAtrervA pauruSI bhavati tadA khala dvAviMzatizatabhAgamuhUrtabhAgena-dvAviMzatyadhikazatatamabhAgarUpamuhUrttabhAgena parivarddhamAnA, parivarddhamAnA-atizayenopacIyamAnA utkRSTikA-utkarSeNa, arddhapaJcamamuhUrtA-sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya vA, rAtrervA pauruSI bhavati / sudarzanaH pRcchati-'kayANaM bhaMte ! ukkosiA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ?' he bhadanta ! kadA khalu utkRSTikA-utkarSeNa arddhapazcamamuhUrtAliye yaha 183 ke bhAgarUpa se vyavasthApita hotA huA eka muhUrta meM 122 bhAgarUpa hotA hai / isI abhiprAya se ' dvAviMzati adhika zatabhAga muhUrtabhAgena' aisA kahA hai / isI prakAra 'jayANa jahanniyA timu. huttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayA Na bovIsasayabhAga. muhuttabhAgeNa parivaDDamANI parivaDDamANI ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaI' isI prakAra se jaba dina aura rAtri kI pauruSI tIna muhUrta kI hotI hai taba vaha 122 bhAgarUpa muhUrta bhAga se baDhatI baDhatI dinarAta kI 4 // sADhe cAra muhUrta kI pauruSI ho jAtI hai| ___ aba sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate haiM-'kayA Na bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhUttA divasasta vA, rAIe vA porisI bhavai ' he bhadanta ! vadhatAM vadhatAM 183 divasamAM 1 murtAne vadhAre thaIne lAMbAmAM lAMbA kA muhartAne pahora banI jAya che. 183 divasamAM 1 murtA pramANa pahoranI laMbAI vadhe ghaTe che. tethI dararoja , muhUrta pramANa vadha-ghaTa thAya che, e hima bhaNI 23 cha tethI / " dvAviMzati adhika zatabhAgahUrta bhAgena" mA pramANe 4yuche. me pramANe " jayANa jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, tayANa' bobIsasayabhAgamuhUttabhAgeNa parivaDDhamANI 2 ukkosiyA addhapaMcamamuittA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai" jyAre hisa ane rAtrine pratyeka para jaghanyanI apekSAe 3 muhUrtane thAya che, tyAre temAM muhUrtanA 122mAM bhAga pramANa vadhAre thatAM thatAM divasa ane rAtrine pahora adhikamAM adhika 4 muhUrta pramANa thaI jAya che suzana zahanA prazna-" kayANa bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhattA diva. sasta vA rAIe vA pArisI bhavai ?" bhagavAn ! hisa bhane rAtri pahAra zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 bhagavatIsUtre sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya vA, rAtre vA pauruSI bhavati ?' 'kayA vA jahanniyA timuhuttA divasassa vA, rAIe vA porisI bhavai ?' kadA vA jaghanyikAjaghanyena trimuhUrtA-muhUrtatrayarUpA divasasya vA, rAtrevI pauruSI bhavati ? bhagavAnAha-'mudasaNA ! jayANaM ukkosae aTThArasamuhUtte divase bhavai-jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, tayANaM ukkosiyA aTThapaMcamamuhuttA divasassa porisI bhavai, jahanniyA timuttA rAIe porisI bhavai' he sudarzana ! yadA khalu utkRSTaka:-utkarSeNa assttaadshmuhuuttto divaso bhavati, atha ca jaghanyikA-jaghanyena dvAdazamuhUrttA rAtri bhavati, tadA khalu utkRSTikA-utkarSeNa arddhapazcamamuhUrtA-sArddha catuSTayamuhUrtarUpA divasasya pauruSI bhavati, atha ca jaghanyena trimuhUrtA-muhUrtatrayAtmikA rAtre pauruSI bhavati / 'jayANaM ukkosiyA aTThArasamuhuttiA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte jo yaha pauruSI dina aura rAta kI 4 // muhUrta kI hotI hai so kaba hotI hai, 'kayA vA jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavaI' tathA tIna muhUrta kI jo dina kI aura rAtri kI pauruSI hotI hai vaha kaSa hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sudaMsaNA! jayA Na ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tayA Na ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa porisI bhavai, jahaniyA timuhuttA rAIe porisI bhavai' he sudarzana ! jisa samaya utkRSTa se dina 18 muhUrta kA hotA hai aura rAtri kama se kama 12 muhUrta kI hotI hai, taba dinakI pauruSI utkRSTarUpa se 4 // muhUrta kI ho jAtI hai aura rAtri kI pauruSI kama se kama tIna muhUrta kI ho jAtI hai / tathA-' jayA Na ukkohiyA aTThArasamuttiyA rAI bhavai, jahanie duvAlasamuhutte divase madhibhA adhi4 4 // musta'no yAre thAya cha ? " kayA vA jahanniyA timuhuttA divasasta vA rAIe vo porisI bhavai ? " tathA hivasa mane rAtrina pahora TuMkAmAM TuMke 3 muhUrtane kayAre thAya che? mahAvIra prabhuno uttara-" sudaMsaNA ! jayANa' ukkosae advArasamuhatte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tayANa ukkosiyA addhapaMcamamuhattA divasasma porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA rAIe porisI bhava" he gautama! jayAre lAMbAmAM lAMbo 18 muhUrtane divasa ane TuMkAmAM TuMkI 12 muhUrtanI rAtri thAya che, tyAre divasa pahera adhikasI adhika kA muhurtana thAya che ane rAtrine pahora ochAmAM ochA 3 traNa muhartAne thAya cha. tathA " jayANa' ukkosiyA advArasamuhuttiyA rAI bhavai, jahanniyA duvAlasa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU02 pramANakAlanirUpaNam 469 divase bhavai, tayANaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhuttA divasassa porisI bhavaI' yadA khalu utkRSTikA-utkarSeNa aSTAdazamuhUrtikA rAtri bhavati, atha ca jaghanyaka:-jaghanyena dvAdazamuhattoM divaso bhavati, tadA khalu utkRSTikA arddhapazcamamuhUrtA rAtreH pauruSI bhavati, atha ca jaghanyikA trimuhUrtA divasasya pauruSI bhavati / sudarzanaH pRcchati-'kayANaM bhaMte ! ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlamuhuttA rAI bhavai ?' he bhadanta ! kadA khalu utkRSTakaH aSTAdazamuhUtoM divaso bhavati, atha ca janyikA dvAdazamuhUrtA rAtri bhavati ? 'kadA vA ukkosiyA aTThArasamuhUttA rAI bhavai, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavaha ?' kadA vA utkRSTikA aSTAdazamuhUrtA rAtri bhavati, bhavaha ' jaba utkRSTa rUpa se 18 muhUrta kI rAtri hotI hai aura jaghanya se 12 muhUrta kA jaba dina hotA hai, 'tayA ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA rAIe porisI bhavai, jahaniyA timuhuttA divasassa paurisI bhavai 'taSa utkRSTa se 4 // muhUrta kI rAtri kI poruSI hotI hai aura jaghanya se tIna muhUrta kI dina kI pauruSI hotI hai.| ____ aya sudarzana seTha prabhu se aisA pUchate haiM-'kayA NaM bhaMte ! ukkosae aTThArasamuhatte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ' he bhadanta ! utkRSTa-bar3A dina jo ki 18 muhUrta kA hotA hai-vaha kaba hotA hai aura choTI rAtri jo ki 12 muhUrta kI hotI hai-vaha kaba hotI hai ? 'kayA vA ukkosiyA aTThAsamuhuttA rAI bhavaI, jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai' tathA kaba bar3I rAtri jo ki aThAraha muhUrta kI muhutte divase bhavai, tayANa unakosiyA addhapaMcamamuhuttA rAIe porisI bhavai, jahanniyA timuhattA divasasta porisI bhavai" nyAre lAbhAM mI 18 muhartanI rAtri ane TUMkamAM Tuke 12 muhUrtane divasa thAya che, tyAre rAtrine pahera adhikamAM adhika kalA muhurta thAya che ane divasano pahora ochAmAM ochA traNa muhUrtane thAya che. suzana shhne| prazna-" kayANa bhaMte ! ukkosae advArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai?" sapana! inwi ail2 18 muhUrtano divasa che te kyAre (kaI tithie) thAya che? TuMkAmAM TukI 12 bhuitanI rAtri yAre thAya che ? "kayA vA ukkosiyA aTArasamuhuttA rAI bhavai, jahannie dubAla samuhutte divase bhavai ?" tathA inwi einii 18 sadAra bhuData nA rAtri ane TuMkAmAM TuMke 12 bAra muhUrtane divasa kayAre thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 bhagavatIsUtre atha ca jaghanyako dvAdazamuhUtrtoM divaso bhavati ? bhagavAnAha-' sudaMsaNA! AsADhapunnimAe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavaI' he sudarzana ! ASADhapUrNimAyAm utkRSTena aSTAdazamuhUttoM divaso bhavati, atha ca jaghanyena dvAdazamuhUrtA rAtri bhavati, atra ASADhapaurNamAsyAmiti kathana paJcasaMvatsarikayugasyAntimavarSApekSayA vijJeyam , yatastatraiva ASADhapaurNamAsyAmaSTAdazamuhUtau divaso bhavati, sAIcatuSTayamuhUrttA ca tatpauruSI bhavati, varSAntare tu yatra divase karkasaMkrAnti mavati tatraivAsau saMbhavati iti bodhyam , tathaiva'posassa punnimAe NaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI mavai, jahannae duvAlasamuhutte divase bhavaI' pauSasya pUrNimAyAM khalu utkRSTikA-utkarSeNa aSTAdazamuhUrtI rAtri hotI hai, aura kaba choTA dina jo ki 12 muhUrta kA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'sudaMsaNA ! AsADhapunnimAe ukkosae aTThArasamuhUtte divase bhavaha, jahanniyA duvAlasamuSTuttA rAI bhavaha ' he sudarzana ! ASADhamAsa kI pUrNimA meM dina 18 muhUrta kA hotA hai aura rAtri 12 muhUrta kI hotI hai| 'ASADhamAsa kI pUrNimA meM aisA jo kathana kiyA hai vaha pAMca varSa ke yuga ke antima varSa kI apekSA se kahA gayA hai kyoM ki usI ASADhI pUrNimA meM 18 muhUrta kA dina hotA hai| aura usa samaya 4 // muhUrta kI pauruSI hotI hai| tathA varSAntara meM jina dina karka saMkrAnti hotI hai usI dina yaha pauruSI hotI hai aisA jAnanA cAhiye ! isI prakAra 'posassa punnimAe Na ukkosiyA aTThA. rasa muhattA rAI bhayaha jahanniyA duvAlasamuhutte divase bhavaha' poSa mAsa kI pUrNimA meM utkRSTa rUpa se 18 muhUrta kI rAtri hotI hai aura mahAvIra prbhune| utta2-"sudaMsaNA ! AsADhapunnimAe ukkosae advArasamuhutte vise bhavai, jahanniyA duvAlasamuhuttA gaI bhavai" suzana ! aSADha bhAsanI pUrNimAe vadhAremAM vadhAre 18 muhUrtane divasa ane ochAmAM ochA 12 mahanI rAtri thAya che. "aSADha mAsanI pUrNimAe "evuM je kathana karavAmAM AvyuM che te pAMca varSanA yuganA antima varSanI apekSAe karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke eja aSADhI pUrNimAe 18 muhUrtane divasa hoya che. tyAre jhA mahane eka pahora thAya che. tathA varSamAM jyAre karkasaMkrAnti thAya che, syAre 21 mA bhutana 57 / 2 thAya che mema samabu. me prabhArI " posassa punnimAe Na ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai, jahanniyA dudhAlasamuhutte divase bhavaha" pApa bhAsanI pUrNimAme inwi sinii 18 bhuitanI rAtri mAne zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU02 pramANakAlanirUpaNam 471 bhavati, jaghanyena ca dvAdazamuhUttoM divaso bhavati, atrApi pauSapaurNamAsyAM pUrvoktarItyA paJcasaMvatsarikayugasyAntimavarSApekSayaivaucityena aSTAdazamuhUrtatvaM rAtrermAna mavase yam , divasasya ca dvAdazamuhUrtatvaMca tadapekSayaiveti bhAvaH, evaM rItyA rAtridivasa yorvaiSamyamabhidhAya tayoreva samatAmabhidhAtumAha-'asthi NaM bhaMte ! divasA ya, rAIo ya, samAceva bhavaMti' sudarzanaH pRcchati-he bhadanta ! asti saMbhavati khalu divasAca, rAtrayazca samAcaiva tulA bhavanti ? bhagavAnAha-'haMtA, asthi,' he suda rzana ! hanta-satyam , asti-saMbhavati khalu divasAzca rAtrayazca samA bhavanti / sudarzanaH pRcchati-'kayANaM bhaMte ! divasA ya, rAIo ya samAceva bhavaMti ? ' he bhadanta ! kadA khalu divasA va rAtrayazca samAeva-tulyA samapramANA bhavanti ? bhagavAnAha-'mudaMsaNA! cittAsoyapunnimAsu NaM, etthaNaM divasAya, rAIo ya 12 muhUrta kA jaghanya rUpa se dina hotA hai| yaha kathana makarasaMkrAnti kI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye isa prakAra rAtri aura dina kI viSamatA kaha kara aba sUtrakAra unakI samatA kA kathana karane ke liye prazna karavAte haiM 'asthi Na bhaMte ! divasAya rAI oya samA ceva bhavaMti' he bhadanta ! kyA dina aura rAtri samAna bhI hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi' he sudarzana ! dina aura rAtri samAna bhI hote haiM! sudarzana seTha pUchate hai-'kayA Na bhaMte ! divasA ya rAIoyasamA ceva bhavati' he bhadanta ! dina aura rAtri samAnatulyapramANavAlI-kaba hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'sudaMsaNA! cittAsoyapunnimAsu Na ettha TuMkAmAM TuMka 12 muhartane divasa thAya che. A kathana paNa pAMca varSanA yuganA antima varSanI apekSAe thayuM che, ema samajavuM. A rIte rAtri ane divasanI viSamatAnuM kathaka karIne have sUtrakAra temanI samatAnuM kathana kare che zana zahA praza-"asthiNa bhaMte ! divasA ya gaIo ya samAceva bhavati?" he bhagavanI rAtri ane divasa kadI sarakhAM thAya che kharAM? maDAvIra prbhun| utta2- haMtA, asthi" & suzana ! hivasa bhane rAtri sarakhAM paNa thAya che kharAM. - suzana zahane -"kayANa' bhaMte ! divasAya rAIoya samAceva bhavaMti ?" he bhagavan! divasa ane rAtri kayAre sarakhAM thAya che? mahAvIra prbhune| utta2-" sudaMsaNA! cicAsoyapunnimAsu ga' etthaNa divasA ya rAIo ya samAceva bhavaMti" suzana ! thaitra ma2 mAse mAsanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 bhagavatIne samAdheya bhavati' he sudarzana ! caitrAzinapUrNimayoH - caitrapaurNamAsyAm, Azvina paurNamAsyAM ca khalu, anna khalu divasA va rAtrayazca samA eja-tulyA eva bhavanti, caitrAzvina pUrNimayoriti kathanaM vyavahAranayApekSa' bodhyam, nizcayanayApekSayA tu karka makarasaMkrAnti dinAdArabhya yo dvinavatitamaH ahorAtro bhavati tasyArddhe samA divasarAtrapramANatAvaseyA, tatra ca paJcadazagRha dine rAtrau vA paurUSIpramANaM jayomuhUrtAtraya muhUrtacaturthabhAgA bhavanti, pauruNyAH divasarAtricaturthabhAgarUpasvAt ityabhiprAyeNAha - ' pannarasamuhuse divase, pannarasamuttA rAI bhaya, ubhAgamutabhAgRNA camuttA divasasa vA rAIe vA porisI bhavaI' paJcadazamuta aar bhavati, pahUrttA rAtri bhavati, caturbhAgamuhUrta mAgonA-catubhagi:caturthabhAgarUpo yo bhAgastenonA muhartasya caturthabhAganyunA turmuharttA catvAro Na divasA va rAIo yasamA veva bhavaMti ' he sudarzana ! caitra aura Azvina mAsa kI pUrNimA meM dina aura rAta donoM barAbara hote haiN| yahAM "caitra aura Asoja kI pUrNimA meM " aisA jo kahA gayA hai vaha vyatrahAra naya kI apekSA se hI kahA gayA hai aisA jAnanA caahiye| vaise to nikAya naya kI apekSA karka makara saMkrAnti se lekara jo 92 pAnave dinarAta hotA hai usake Adhe meM dinarAta kI pramANatA samAna hotI hai - aisA samajhanA caahiye| yahAM 15 muhUrta vAle dina meM aura 15 vAlI rAtri meM pauruSI kA pramANa tIna muhUrta kA aura eka muhUrta ke cauthe bhAga se nyUna muhUrta kA hotA hai| kyoM ki paurUSI dinarAtri ke caturthabhAgarUpa hotI hai| isa prakAra yaha dinarAta kI pauruSI kA pramANa || muhUrta kA hotA hai| isI abhiprAya se ' paraMnarasamute divase panna rasattA rAI bhavai, cabhAgamuhusa bhAgUNA bahutA divasassa vA 11 pUrNimAe divasa ane rAtriM sarakhAM hoya che. ahI ellR je kahevAmAM AvyuM che ke caitra ane AsA mAsanI pUrNimAe divasa ane rAtri sarakhAM hoya che, Ayana byavahAranayanI apekSAe karavAmAM AvyuM che, ema sama javuM. nizcayanayanI apekSAe tAraka krAti meM makarasaMkrAti khAda je ma divasa rAta thAya che, te divasa ane rAtri sarakhAM thAya che, ema samajavuM. tyAre 15 muhUtanA divasa ane 15 murhutanI zatri thAya che, ane divasa ane Atrine pratyeka paheAra kA paizuAcAra muhUtanA thAya che, kAraNa ke nisa athavA rAtrinA cAthA bhAga jeTalA eka pahAra krAya che. tethI ja sUtrAre" pannarasamuddhate divase pannarasamuhasA rAI bhavai, cabhAgamuhulabhAgUNA umuktA divasamma vA rAI vA porisI bhavai" vAlu tAtparya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.11 u0 11103 yathAyunitikAlAdinirUpaNam 473 muhUrtA yasyAM pauruSyAM sA tathAvidhA pauruSI divasasya vA, rAtre pAdona catu. STayamuhUrtarUpA sArdhasAtaghaTikAparimitA pauruSI bhavati, samarAtri divasayoritibhAvaH, 'settaM pamANakAle' tadepa pramANakAlaH prarUpitaH // 102 // ythaayunivRttikaalaadivktvytaa| mUlam-"se kiM te ahAunivvattikAle ? ahAunivvattikAle jaMNaM jeNaM neraieNa vA, tirikkhajoNieNa vA, maNusseNa vA, deveNa vA ahAuyaM nivvattiyaM, setaM pAlemANe ahAu nivttikaale| se kiM taM maraNakAle ? maraNakAle jIvA vA sarIrAo viujjai sarIraM vA jIvAo, viujjai' se taM mrnnkaale| se ki taM addhAkAle ? addhAkAle aNegavihe paNNate, seNaM samayaTTayAe AvaliyayAe jAva ussappiNITThayAe, esaNaM sudaMsaNA! addhAdohAracchede vA chijjamANI jAhe vibhAgaM no havvamAgauchai, se taM sme| samayaTThayAe asaMkhejjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliyatti pavuccai, saMkhejjAo AvaliyAo jahA sAliuddesae jAva sAgarovamassau etassa bhave parimANaM, paehi NaM bhate! palaovamasAgarovamehiM kiM payoyaNaM? sudaMsaNA! eehiM paliovamasAgarovamehiM neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevAgaM AuyAI mavijaMti ||suu03|| chAyA-tat kiM sa yathAyunitikAlaH ? yathAyunittikAlo yat khalu yena nairapikeNa vA, tiryagyonikena vA, manuSyeNa vA, devena vA, yathAyuSkaM nirvatitaM rAIe pA porisI bhavaha aisA kahA hai| tAtparya kahane kA yaha ki ina dinoM meM dina aura rAta kI pauruSI kA pramANa 7 // ghar3I kA hotaahai|02|| e che ke citra ane Aso mAsanI pUrNimAe divasa ane rAtrinA paheranuM pramANa 3 piTTAcAra muharta athavA cho ghaDInuM athavA 3 kalAkanuM hoya che sUra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 bhagavatIstra tadetat pAlayan ythaayunittikaalH| atha kiM sa:-maraNakAlaH ? maraNakAla:jIyo vA zarIrAd viyujyate, zarIraM vA jIvAt viyujyate sa eSa maraNa kAlaH / atha ki sa adAkAlaH ? advAkAlaH anekavidhaH prajJaptA, sa khalu samayArthavayA, AvalikArthatayA, yAvat utsapiNyarthatayA eSA khalu sudarzana ! advihAracchedena cchidyamAnA yadA vibhAga no havyam Agacchati, sa eSa samayaH, samayArthatayA asaMkhyeyAnAM samayAnA samudayasamitisamAgamena sA ekA AvalikA iti pocyate, saMkhyeyA AvalikA yathA zAlyuddezake yAvat sAgaropamasya tu ekasya bhave pramA. nnm| etAbhyAM khalu bhadanta ! palyopamasAgaropamAbhyAM kim prayojanam ? sudarzana ! etAbhyAM palyopamasAgaropamAbhyAM nairarikatiryagyaunikamanuSyadevAnAm AyuSkANi mIyante ||muu0 3 // TIkA-atha dvitIthaM yathAyunittikAlaM prarUpayati-se kiM taM ahAunivvattikAle' ityAdi, sudarzanaH pRcchati-'se kitaM ahAunibattikAle' he bhadanta ! atha, kiM sa yayAyunirvRttikAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'ahAunivvattikAle jaNaM jeNaM neraiyeNa bA, tirivakhajoNipaNa vA, maNusseNa vA, deveNa vA, ahAuyaM nivyattiyaM settaM pAlemANe hAunivattikAle' he sudarzana ! yathAyunivRttikAlo, yathAyunivRttikAlayatapatA se ki ta ahAunivvattikAle' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA yathAyurnitikAla Adi kAla kI prarUpaNA kI hai-isameM sudarzana ne prabhu se aisA pUchA hai-' se kita ahAunivvattikAle' he bhadanta ! yathAyurnittikAla kA kyA svarUpa kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'ahAunivattikAlejaNa jeNaM neraieNa vA, tirikkhaoNieNa vA, maNusseNa vA deveNa vA ahAuyaM nivvattiyaM se taM pAlemANe ahAunivvattikAle' he sudarzana ! jisa kisI yathayunivRttikALanI vaktavyatA se ki ta ahAunivvattikAle " tyaahTakAtha-sUtrakAre A sUtra dvArA yathAyunivRttikALa Adi kALanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne sudarzana zeTha mahAvIra prabhune e pra pUche che - 'se ki ta ahAunivvattikAle" he mAvana janA bhIta bhedarUpa yathA yunivRtikALanuM kevuM svarUpa kahyuM che? mahAvIra prabhunA uttara-"ahAunivvattikAle jaNa jeNa neraieNa vA, tirikkhajoNieNa vA maNusseNa vA, deveNa vA, ahAuya nivvattiya se ta pAlemANe ahAunivvattikAle " suhazana! nA24 athavA tiya yoni ve, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 3 yathAyunirvRttikAlAdinirUpaNam 475 yat khalu yena kenacit nairayikeNa vA tiryagyonikena vA, manuSyeNa vA, devena vA pathAyuka - yatprakArakam AyuSkam antarmuhUrvAdi yathAyukaM nirvartitaM nibaddham, tadetat pAlayan tat kArakamAyuSkaM saMrakSana yathAyunirvRtikAlaH majJaptaH / atha tRtIyaM maraNakAlamAha - sudarzanaH pRcchati' se kiM taM maraNakAle ? ' he bhadanta ! atha kim sa maraNakAlaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - 'maraNakAle, jIvo nA sarIrAbho viujjai sarIraM vA jIvAo biujjara se maraNakAle' he sudarzana | maraNakAlaH khallu yadA jIvo vA zarIrAd viyujyate, zarIraM vA jIvAd viyujyate sa eSa maraNakAlaH prajJaptaH / atha caturthamaddhAkAlamAha-sudarzanaH pRcchati - 'se kiM taM bhaddhAkAle ?" he bhadanta ! atha kiM sa addhA kAlaH majJaptaH ? bhagavAnAha - 'addhAkAle aNegavihe paNNatte, seNaM samayaTTayAe, AvaliyaTTayAe, jAva ussappiNIyAe' he sudarzana | nairafyaka ne, athavA tiryagyonika ne athavA manuSya ne athavA deva ne jisa prakAra ke jisa AyuSya kA antarmuhUrtAdirUpa se baMdha kiyA hai, use usI prakAra se saMrakSaNa karanA - bhoganA isakA nAma yathAyurnirvRtikAla hai. / aba sudarzana prabhu se aisA pUchate haiM-' se kiM taM maraNakAle' he bhadanta ! vaha maraNakAla kyA hai-arthAta maraNakAla kA kyA svarUpa hai ? isake 1 uttara meM prabhu ne kahA- 'maraNakAle, jIvo vA sarIrAoM viujja sarIraM vA jIvAo se ptaM maraNakAle' jIva kA zarIra se jisa kAla meM viyoga hotA hai, athavA zarIra kA jIva se jisa kAla meM viyoga hotA hai usakA nAma maraNa kAla hai. / 1 aba sudarzana prabhu se aisA pUchate haiM-se kiM taM addhAkAle ' he bhadanta ! vaha addhAkAla kyA hai ? arthAt pUrvanirdiSTa addhAkAla kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA- 'advAkAle aNegavihe paNNatte,' se NaM athavA manuSya athavA deve je prakAranA je AyuSyanA antarmuhUrvAda rUpe adha karyAM hoya, tene te prakAre bhAgavavu tenuM nAma yathAyunivRttikALa che. have sudarzana zeTha bharazuAna viSe prazna pUche che -" se kiM ta' maraNakAle 1" he bhagavan ! kALanA trIjA bhedarUpa maraNakALanuM svarUpa kevu che ? bhaDAvIra alunA uttara- " maraNakAle, jIvo vA sarIrAo viujjai, sarIra' vA jIvAo, seta maraNakAle" ne A kavano zarIrathI viyoga thAya che, athavA zarIrane jIvathI viyeAga thAya che, te kALane maraNakALa kahe che. sudarzana zeDane prazna- " se ki ta addhAkAle " De lagavan ! ajanA thothA bheda rUpa addhAkALanuM svarUpa kevu' che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ magavatIsUtre addhAkAlaH anekavidhaH prajJaptA yathA sa khalu samayArthatyA-samayarUpo'rthaH samayAyastAvastatvA tayA, samayabhAvenetyAzayaH, AvalikArthatayA-pAvalikArUpo'rthaH AvalikArthastadAratattAtayA, yAvat-stokalavArthatayA ityArabhya utsarpivyarthatayA utsarpiNIrUpo'rthaH utsapiNyartha stadrAvastattA tayA iti paryantam anekavidhaH addhAkAla: prajJaptaH ? 'esa NaM sudaMsaNA! addhAdohAracchedeNaM chijjamANI jAe vibhAgaM no habamAgacchai, settaM samae' he sudarzana ! eSA khallu adAkAlaH vihAracchedena-dau hArau-bhAgau yatra chedane tad dvihAra, tena tathAvidhena chicamAnA api yadA vibhAgaM pRthaktvam, no naiva kathamapi Agarachati tadA samayaH iti procyate, sa eSa samayaH prAptaH / 'samayaTTayAe asaMkhejANaM samayANaM samu. samayaTTayAe, bhAvaliyaTTayAe, jApa ussappiNITTayAe' he sudarzana ! addhAkAla anekaprakAra kA kahA gayA hai-jaise-samayArthatA, jisa kAla kA artha samaya ho usakA nAma samayArtha hai isakA jo bhAva hai vaha samayArthatA hai isa samayArthatA se-samayabhAva se, bhAvalikArthatA se, AvalikArUpa artha ke bhAva se, yAvat-stoka lavArthatA se, tathA utsapiNIrUpArthatA se / arthAt-samayArthatA se lekara utsarpiNIrUpArthatA taka addhAkAla aneka prakAra kA kahA gayA hai| 'esa gaM mudasaNA! bhaddhAdo. hAracchedeNaM chijjamANI jAe vibhAgaM no habvamAgacchada, se samae' jisa chedana meM do bhAga hoM-yaha dvihAra hai-aise bihAra se chidyamAna bhI kAla jaba vibhAga ko prApta na hosake arthAt jisa kAla kA kisA prakAra vibhAga na hosake usa avibhAgI kAla kA nAma samaya hai| mahAvIra prabhunA utta2-" addhAkAle aNegavihe paNNatte, seNa samayaTTayAe, AvaliyaTyAe, jAva ussapiNIyAe "suzana ! sakhI mana mAranA kahyo che. jema ke samayArthatA, AvalikAItA AdithI laIne utsarpiNI rU5 rthatA paryantanA aDhAkALanA aneka bheda kahyA che. je kALano artha samaya hoya, tene samayArthI kahe che. teno je bhAga tene samayArthatA kahe che. AvalikArUpa arthanA bhAvane AvalikAWtA kahe che. kahevAnuM tAtparya e che ke samaya, AvalikA, staka, lava AdithI laIne utsapi paryantanA tenA (addhAkaLanA) aneka bheda kahyA che. "esa Na sudaMsaNA ! addhAdohAracchedeNa chijamANI jAe vibhAga no havamAgacchai se tta samae" 2 chenama me bhAsa thAya chete hanana viDA2 chedana kahe che. je kALanuM evuM dvihAra chedana na thaI zake evA kALanA nAnAmAM nAnA vibhAgane samaya kahe che. eTale ke kALane je avibhAga aMza che tene zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1130 11 sU0 3 yathAyunirvRtti kAlAdinirUpaNam 477 dayasamisagAgameNaM sA egA Avaliyatti paccara' samayArthatayA asaMkhyeyAnAm - asaMkhyAtAnAm, samayAnAm, samudayasamitisamAgamena - asaMkhyAtasamayasambandhino ye samudayAH- samUhAsteSAM yAH samitayaH- mILanAni tAsAM yaH samAgamaH saMyogaH, sa samudayasamitisamAgamastena yat kAlamAnaM bhavati sA ekA AvaLakA iti procyate, 'saMkhejjAo AvaliyAo jahA sAliuddesae jAva sAgarovamassau egassabhave parimANaM' saMkhyeyAH - saMkhyAtAH AvalikAH ekaH ucchvAsaH procyate, ityAdi yathA zAlyuddeza ke paSThazatakasya saptamodezake prati - pAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, kiyasparyantamityAha - yAvat 'eesiM pallAM' iti gAthAyAH ' taM sAgarovamassau egassa bhave parimANaM" "tat sAgaropamasya tu ekasya bhave parimANam' isyantimapadaparyantamavase yam / sudarzanaH pRcchati - 'eehi NaM bhaMte / paoima sAgaroba mehiM kiM payoyaNaM ? he bhadanta / etaiH khalu palyo'samaya pAe asaMsejjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA esA Avaliyati pazuccai' asaMkhyAta samayoM ke milApa se jo saMyoga hotA hai usa saMyoga se jo kAla kA mAna hotA hai vaha eka AvalikA hai arthAt asaMkhyAta samayoM kI eka AvalikA hotI hai / 'saMkhejjAo AvaliyAo jahA sAliuddesara jAba sAgarovamassa u essa bhave parimANa' tathA saMkhyAta AvalikAoM kA eka ucchUvAsa kAla hotA hai ityAdi kathana jaisA zAli uddezaka meM chaThe zataka ke saptama uddezaka meM kiyA gayA hai, usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye vaha kathana 'eesi pallANa' ' isa gAthA ke 'taM sAgarovamAsa u egassa bhave parimANaM' isa antima pada paryanta vahAM kahA gayA hai| atha sudarzana prabhu se pUchate haiM-' eehiM Na bhate / paliomasAgasamaya uDe che." samaya yA asaMkhejjANaM samayANaM samudayasa miisamAgameNa sA egA Avaliyatti pavuccai " asaNyAta samayeo legA bhajIne thoDe bhAvasiA bhane che. A rIte mAvalikA pramANukALa asaMkhyAta samayeAnA samUhurUpa hAya che. " saMkhejjAo AvaliyAo jahA sAliuddesae jAba sAgarovamarasa u egassa bhave parimANa" tathA sabhyAta bhAvasino thoDa ucchUvAsAja thAya che, ItyAdi samasta kathana chaThThA zatakamAM pAMcamAM uddezAmAM-zAliuddezAmAMkA anusAra samajavu. te kathana " eesi pallANaM " mI gAthAnA 'va' sAgarImassa u egasbhave parimANa" mA antima yaha paryanta tyAM ApavAmAM Avela che. te te samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joie, 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ come 478 bhagavatIstre pamasAgaropamAbhyAM kiM prayojanaM vartate ? bhagavAnAha-'mudasaNA! eehiM palizro. vamasAgarovamehi neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AuyAI mavijjati' he sudarzana! etAbhyAM palyopamasAgaropamAbhyAM nairayikartiyagyonikamanuSyadevAnAm AyuSkANi mIyante-paricchidyante, mU0 3 / / nairayikAdisthiti vktvytaa| mUlam-"neraiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNatA? evaM ThiipadaM niraksesaM bhANiyavvaM, jAva ajahannamaNukoseNaM tettIsa sAgarovamAI ThiI paNNattA / chAyA-narayikANAm bhadanta ! kiyantaM kAla sthitiH prajJaptA ? evaM sthitipadaM niravazeSa bhaNitavyam , yAvat-ajaghanyAnutkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni sthitiH prjnyptaa| TIkA-pUrva palyopabhasAgaropamAbhyAM nairayikAdInAm AyuSkANi mIyante ityasyoktatvena atha teSAmAyuSkamAnameva prarUpayitumAha-'neraiyANaM! kevaiyaM rovamehi ki payoyaNaM' he bhadanta ! ina palyopama evaM sAgaropama-donoM se kipta prayojana kI siddhi hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'sudasaNA! eehiM palibhovamasAgarovamehi ne iyatirikkhajoNiyamagussadevANaM AuyAI mavijjati' he sudarzana! ina palyopama aura sAgaropama ina donoM se nairayika, niyaMga yonika, manuSya evaM deva inake AyuSya kase jAne jAte haiM // 3 // nairayikAdi sthitivaktavyatA___ 'neraiyANa bhaMte ! kevayaM kAlaM ThiI paNNattA' ityaadi| TIkArtha-pahile "palyopama evaM sAgaropama se nairathika AdikoM kI suzana : prazna-" eehiNa bhaMte ! patrimovamasAgarovamehi ki payoyaNa 1 // bhavana ! ma pakSyA55 bhane sAgarA5ma thI yA pryojananI siddhi tha ya che ? __ mahAvIra prbhune| uttara-"sudaM praNA ! ehiM paliovamasAgarovamehi neraiyatirikkhajoNiyamaNussovANa AuyAI mavijjati" 3 suzana ! mA palyopama ane sAgarepamapramANa kALanI madadathI nAraka, tiryaMca, manuSya ane havAnA mAyu04 tell usya che. / 3 // nArakAdi nI sthitinI vaktavyatA"neriyaann bhaMte ! kevaiyaM kAla ThiI pnnnnttaa"tyaahTIkAthe trIjA satramAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke " popama ane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ permanen t estachmerapraonment - - -- - prameyacandrikA TIkA 2011 u010 sU0 1 yathAyunivRttikAlAdimisapaNam 479 kAlaM ThiI pannattA?' sudarzanaH pRcchati-he bhadanta ! nAyikANAM kiyanta kAla sthitiH prajJaptA ? bhagavAnAha-evaM sthitipadaM nirava sesaM bhANiyara, jAva ajahannA NukoseNaM tettIsaM sAgaronamAiM TiI paNattA' evaM-pUrvoktarItyA, sthitipadaM pajJApanAyAzcaturtha padaM niravazeSaM sarva mANitavyam yAvat-ajaghanyAnutkarpaNa, jayastrizatsAgaropamAni sthitiH prajJaptA |mu03|| sudrshncritvktvytaa| mUlam-asthi NaM bhaMte! eersi paliovamasAgarovamANaM khaeti vA, avaca eti vA ? haMtA, asthi, se kegaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-asthi NaM eesiNaM paliovamasAgarovamANaM jAva avacaeti vA ? / evaM khalu sudaMsaNA! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM hatthiNApure nAmaM nayare hotthA, vaNNao, sahasaMbavaNe ujjANe, sthiti kA AyuSka karma kA mApa hotA hai ' aisA kahAgayA hai-isaliye sudarzana ne yahAM unakI Ayu kA hI mAna pUchA hai-' neraiyANa bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA' he bhadanna ! nairadhikoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM ThiIpadaM nira. basesaM bhANiyavvaM, jAva ajahannamaNukkoseNa tettIsaM sAgarovamAI ThiI paNNattA' he sudarzana ! prajJApanA kA caturthapada jo sthitipada hai use yahAM pUrNarUpa se kahanA cAhiye yAvat sarvArtha siddhika devoM kI aja. ghanya anutkRSTa 33 sAgaropama kI Ayu hai yahAM taka yahA~ nArakAdiko kI Ayu kA varNana huA hai ||suu0 4 // sAgaropamanI madadathI nAkAdinI sthitinuM-temanA AyukarmanuM mApa nIkaLe che," A saMbaMdhane anulakSIne ahIM sudarzana zeTha temanA AyuSyanuM mApa AdhupA bhATa prazna pUche che 3-"neraiyANaM bhaMte ! kevaiya kAla liI paNNatA ?" he bhagavana! nArakonI sthiti (narakamAM rahevAne kALa) keTalA kALanI kahI che? bhAvIra prabhunA uttara-" evaM ThiIpadaM niravasesaM bhANiyavya, jAva ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAIThiI paNNattA "suhaza ! mA prjnyaapanA sUtranuM sthiti pada nAmanuM cothuM pada ahI saMpUrNa rUpa kahevuM joIe. "paryAma sarvArthasiddhika devanI ajaghanya jaghanya e sUtranuM kathana ahIM 7 42 madhye // 4 // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ v. bhagavatI sUtre vaNNao, tatthaNaM hatthiNApure nayare bale nAmaM rAyA hotthA, vaNNao / tassa NaM balassa ranno pabhAvaI nAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA vaNNao, jAva viharaI / taraNaM sA pabhAvaI devI annayA kayAI taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhitarao sacittakamme bAhirao dUmiyaghaTTamaTThe vicittaulloya cilliyatale maNirayaNapaNA sidhayAre bahusamasuvibhattadesabhAe, paMcavannasarasa surabhimukkapuSkapuMjovayArakalie, kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkhamaghama ghetagaMdhuddhUyAbhirAme sugaMdhivaragaMdhie, gaMdhavavahibhUe taMsi, tArisagaMdhi sayaNinaMsi sAliMgaNavaTTie ubhao vibboyaNe duhao unna majjheNayagaMbhIre gaMgApulinavAluyauddAlasAlisae uvaciyakhobhiyadugulla paTTapaDicchAyaNae suvi raiyarayatANe rattaMsuyasaMvue suramme AiNagarUya bUraNavaNIyatulaphAse sugaMdha varakusumacunnasayaNovayArakalie addharattakAla samayaMsi suttajAgarA ohIramANI ohIramANI ayameyArUvaM orAlaM kallANaM sivaM dhannaM maMgallaM sastirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA hArarayayakhIrasAgarasasaMkakiraNada garayarayayamahAselapaMDugtaroruramaNijapecchaNijaM thiralapa uddhavapIvarasusalidvatrisiddha tivakhadADhAviDaMbiya muhaM parikammiyajazca kamalako malamAiyasobhaMtala uThThe rasuppalapattamauyasukumAlatAlujIhaM mUsAgayapavarakaNagatAviyaAvattAyaMta vaTTataDivimalasarisanayaNaM visAlapIvaroruM paDipunnavimalakhadhaM miu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 481 visaya suhumalakkhaNapasatthavitthinna kesara saDovasobhiyaM usiya sunimmiyasujAyaapphoDiyalaMgUlaM sommaM somAkAraM lIlAyaMtaM jabhAyaMtaM nahayalAo ovayamANaM niyayavayaNamativayaMtaM sIhaM suviNe pAsittA NaM pddibuddhaa| taeNaM sA pabhAvatI devI ayameyArUvaM orAlaM jAva sassirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaMpaDibaddhA samANI haTTatu jAva hiyayA dhArAhayakalaMbapuSphagaMpitra samUsasoyaromakUvA taM suviNaM ogiNhai, ogiNhittA sayaNijjAo anbhuTTei, abbhuTettA, aturiyamacavalamasaMbhaMtAe avilaMbiyAe rAyahaMsa sarisie gaIe, jeNeva balassa raNNo sayaNijje teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA balaM rAyaM tAhi iTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNunnAhiM maNAmAhiM orAlAhi kallANAhiM sivAhiM dhannAhiM maMgalAhiM sassirIyAhiM miyamahuramaMjulAhiM girAhiM saMlavamANI saMlavamANI paDibohei, paDibohettA baleNaM rannA abbhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticittaMsi bhadAsaNaMsi NisIyai, NisIittA AsatthA vIsatthA suhAsaNavaragayA balaM rAyaM tAhiM iTrAhi kaMtAhiM jAva saMlabamANI saMlavamANI evaM vayAsI-evaM khalu ahaM devANuppiyA! aja taMsi tArisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNe. taMva jAva niyagavayaNamaivayata sIhaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhA, taM gaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai ? / taeNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyamadvaM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara bhagavatI sUtre socA nisamma haTTa jAva hiyae dhArAhayanIva surabhikusumacaMcumAlaiyataNyaUsaviyaromakutre taM suviNaM ogiNhai, ogihittA IhaM pavisai, pavisittA appaNosAbhAvieNaM maipuchaeNaM buddhivinnANeNaM tassa suviNassa atthoggahaNaM karei, karettA, pabhAvaI devIM tAhi iTThAhiM kaMtAhiM jAva maMgallAhi miyamahurasasti0 saMlavamANe saMlavamANe evaM vayAsI-orAle NaM tume devI ! suviNe diTThe kallANe NaM tume jAva sassirIeNaM tume devI ! suviNe diTThe AroggatuTTidIhAu kallANaM maMgallakAraeNaM tume devI! suviNe diTThe atthalAbho devANupie! bhogalAbho devAppie ! puttalAbho devANuppie ! rajjalAbho devANuppie! evaM khalu tume devANupie! NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM addhamANa iMdiyANaM viikaMtANaM amhaM kulakeuM kuladIvaM kulapavvayaM, kulavaDeMsayaM, kulatilagaM, kulakittikaraM, kulanaMdikaraM, kulajasakaraM, kulAdhAraM, kulapAyavaM kulavitraddhaNakaraM, sukumAlapANipAyaM ahoNapaDipunnapaMciMdiyasarIraM jAva sasisomAgAraM kaMtaM piya. daMsaNaM, surUvaM devakumArasamappabhaM dAragaM payAhisi, se'vi ya NaM dArae ummukabAlabhAve vinnAyapariNayamitte joThavaNagamaNupatte, sure vIre vikate vibhinnaviulabalavAhaNe rajjavaI rAyA bhavi esai, taM urAlaM NaM tume jAva, sumiNe diTTe AroggatuTTi jAva maMgallakArae NaM tume devI! suviNe diTThe tikaTTu pabhAvaI deviM tAhiM iAhiM jAva vaggUhiM docaMpi, taccaMpi aNuvRhai / taeNaM sA prabhAvaI devI balassaraNNo aMtie eyamahaM soccA nisamma haTTatuTTa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 20 4 sudarzanacaritanirUpaNam 43 karayala jAva evaM vyAptI-evameyaM devANuppiyA! tahameyaM devANuppiyA! avitahameyaM devANuppiyA, asaMdiddhameyaM devANupiyA, icchiyameyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA! icchiyapaDicchiyameyaM devANuppiyA! se jaheyaM tumbhe vadahattikaTTha taM suviNaM samma paDicchai, paDicchittA baleNaM rannA abmaNunnAyA samANI gANAmaNirayaNabhatticittAo bhadAsaNAo abbhuTTei, abbhuTettA aturiyamacavala jAva gaIe jeNeva sae sayaNijje, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayaNijasi nisIyai, nisIittA evaM kyAsI-mA me se uttame pahANe maMgalle suviNe annehi pAvasumiNehiM paDihammissai tikaTTa devagurujaNasaMbaddhAhiM pasatthAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai ||suu04|| chAyA-asti khalu bhadanta ! etayoH palyopamasAgaropamayoH kSayaiti vA, apacayaiti vA ? hanta, asti, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-asti khalu eteSAM khalu palyopamasAgaropamAnAM yAvat apacaya iti vA ? evaM khalu mudarzana ! tasmin kAle, tasmin samaye, istinApura nAma nagaram AsIt , varNakaH, sahasrAbravanam udyAnaM varNakaH, tatra khalu hastinApure balo nAma rAjA AsIt , varNakaH, tasya khalu valasya rAjJaH prabhAvatI nAma devI AsIt , sukumArapANipAdA varNakaH, yAvat viharati / tataH khalu sA prabhAvatI devI anyadA kadAcit tasmin tAdRzake vAsagRhe AbhyantarataH sacitrakarmaNi, bAhyato mitaghRSTamRSTe, vicitrollokacillitatale maNiratnapraNAzitAndhakAre bahusamasuvibhaktadezabhAge, pazcavarNasarasasurabhimukta puSpapuJopacArakalite, kAlAgurupavarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhatAbhirAme sugandhivaragandhite, gandhavartikAbhUte, tasmin , tAdRzake zayanIye sahA. liMganavartite, ubhayato vibbokane (upadhAnake) ubhayataH unnate, madhye natagambhIre, gaGgApulinavAlukA'vadAlasadRzake, upacitakSaumikadukUlapaTTapraticchAdanake suvira zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 1 citarajatrANe raktAMzukasaMvRte, suramye, ajinaka - rUtacUranavanIta tUlasparze, sugandhivarakusumacUrNazayanopacArakalite arddharAtrakAlasamaye suvajAgarA nidrAtI nidrAtI idametadrUpam udAraM kalyANaM zivaM dhanyaM maGgalaM sazrIkaM mahArUpanaM pazyantI pratibuddhA, dArarajatakSIrasAgara-zazAGka kiraNa-dakarajo- rajatamahAzaila- pANDurataroruramaNIyaprekSaNIyam sthiralaSTaprakoSThavRttapIvara - suzliSTaviziSTatIkSNadaMSTAviDambitamukhaM parikarmita jAtyakamalako malamAtrikazobhamAnalaSTauSTham, raktotpalapatramRdukasukumAratAlujiham, mUSAgatamavarakanakatApitam AvartayattataDi vimalasadRzanayanam, vizAlapIvarorum, paripUrNatripulaskandham, mRduvizada sUkSmalakSaNamazasvavistIrNa kezarasaTopazobhitam, ucchritasu nirmitasujAtAsphoTitakA mulaM, saumya saumyAkAraM lIlAyantam jRmbhAyamANaM nabhastalAt avapatantam nijakavadanam atipatantaM siMhaM svapne daSTvA khalla matibuddhA / tataH khalla sA prabhAvatI devI imametadrUpam udAraM yAvat sazrIkaM mahAsvapnaM dRSTvA khala pratibuddhA satI hRSTatuSTha yAvat- hRdayAdhArAta kadambapuSpakamiva samucchvasitaromakUpA taM svapnamavagRhNAti, atragRhya zayanataH abhyuttiSThati, abhyutthAya asvaritamacapalamasaMbhrAntavayA avilambitayA rAjahaMsasahazyA gatyA yatraiva balasya rAjJaH zayanIyaM tatraivopAgacchati, upAgatya balaM rAjAnaM tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhiH manojJAbhiH mano'mAbhiH udArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhiH dhanyAbhiH maGgalyAbhiH sazrIkAbhiH mitamadhurama julAbhiH gIrbhiH saMlapantI pratibodhayati / pratibodhya balena rAjJA abhyanujJAtA satI nAnAmaNiratnabhakticitre bhadrAsane niSIdati, niSadya AzvastA, vizvastA sukhAsanavaragatA balaM rAjAnam tAmiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat saMlapantI saMlapantI evam avAdIt-evaM khallu ahaM devAnupriyAH ! atha tasmin tAdRzake zayanIye sAGgine tadeva yAvat nijakavadanamavipatantaM siMhaM svapne dRSTvA, khalu pratibuddhA, tat khalu devAnubhiyAH / etasya udArasya yAvat mahAsvapnasya kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhavi - byati ? / tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatyAH devyAH antikam etamarthe zrutvA nizamya dRSTadRSTa yAvat - hRtahRdayo dhArAhatanI pasurabhikusumacaJcu mAlAthitatanukaH ucchritaromakUpaH taM svapnam avagRhNAti avagRhya IhAM pravizati, pravizya AtmanaH svAbhAvikena matipUrvakeNa buddhivijJAnena tasya svapnasya arthAvagrahaNaM karoti, kRtvA prabhAvatI devatAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH yAvat - maGgalyAbhiH mitamadhurasazrIkAbhiH saMlapan saMlapana evam avAdIt udAraH khalu tvayA devi ! svapnaH dRSTaH, kalyANaH khalu svayA devi ! yAvat, sazrIkaH khalu tvayA devi0 1 svapnaH " " 484 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramercandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 4 sudarzanacarita nikaSaNam 485 , 19 chaH, ArogyatuSTidIrghAyuH kalyANamaGgalakArakaH khalu tvayA devi ! svapno dRSTaH, arthalAbha devAnupraye ! bhogalAbho devAnupriye ! putralAbho devAnupriye ! rAjyalAmo devAnumiye / evaM khalu tvaM devAnupriye ! navAnAM mAsAnAM bahupatipUrNAnAm, aSTamAna rAtriMdivAnAM vyatikrAntAnAm, asmAkaM kula ketu kulaparvatam kulAvartakaM, kulatilakaM, kulakIrtikara, kulAnandakaraM kulayazaskaram, kulAdhAram, kulapAdapaM, kulavarddhanakaram, sukumArapANipAdam, ahIna pratipUrNa pazcendriya zarIram, yAvat zazisaumyAkAraM kAntaM priyadarzanam, surUpam, devakumArasamaprabhaM, dArakam prajanayiSyasi, so'pi ca khalla dArakaH unmuktabAlabhAvo vijJAtapariNatamAtro yauvanakamanuprAptaH, zUro vIraH vikrAntaH vistIrNavipulabalavAhanaH rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, sa udAraH khalu svayA yAvat svapno dRSTaH, ArogyatuSTi yAvat maGgalakArakaH khalu tvayA devi ! svapno dRSTaH iti kRtvA prabhAvatIM devIM tAbhiH iSTAbhiH yAvat valgUbhiH dvitIyamapi, tRtIyamapi anubRMhayati / tataH khalu sA prabhAvatI devI balasya rAjJaH antikAt etamarthe zrutvA nizamya hRSTatuSTa karatalayAvat evam-avAdIt-evametat devAnumiyAH / tathaitat devAnupriyAH / avitathametat devAnumiyAH ! asaMdigdhametat devAnupriyAH ! iSTametat devAnumiyAH ! pratISTametat devAnumiyAH ! iSTamatISTametat devAnupriyAH / tat yathaitat yUyaM vadatha iti kRtvA taM svapnaM samyak pratIcchati, pratISya balena rAjJA abhyanujJAtA, satI nAnAmaNiratna bhakticitrAt bhadrAsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya atvaritamacapalam yAvat gatyA yatraiva svakaM zayanIyaM tatraivopAgacchati, upAgatya zayanIye niSIdati niSaya evamavAdIt mA mama sa uttamaH pradhAnaH maGgalaH svapnaH anyaiH pApasvapnaiH pratihanyatAm itikaravA devaguru janasambadrAbhiH prazastAbhiH maGgalyAbhiH dhArmikIbhiH kathAbhiH svapnajAgaraNaM pratijAgatI pratijAgratI virati ||4|| TIkA - itaH pUrva palyopamasAgaropamayoH prarUpitatvena tayozcAtipracurakAlatayA kSayamasaMbhAvayan sudarzanaH pRcchati - 'asthi bhaMte! eesi paliyokmasAgarIsudarzana caritavaktavyatA 'asthi Na bhaMte! eesiM paliovamasAgarovamANa ' ityAdi / TIkArtha- sUtrakAra ne isase pahile palyopama aura sAgaropama kI prarUpaNA kI hai| ina meM kAla kI ati pracuratA kA kathana sunakara khuda sudarzana caritra " atthi NaM bhaMte! eesi pahiovama sAgarovamANaM" ityAhi TIkA-ceAthA sUtramAM sUtrakAre patyeApama ane sAgaropamanI prarUpaNA karI che. temAM kALanI ati pracuratAnuM kathana sAMbhaLIne sudarzana zeThe evu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 magavatIsUtre vamANaM khaeti vA, avacaeti vA ?' sudarzanaH pRcchati-he bhadanta ! asti saMbhavati khalu etayoH upari patipAditayoH palyopamasAgaropamayoH kSayaH-sarvanAzaH iti vA. AcayaH-dezato'pagamaH itivA saMbhavati kim ? iti puurvennaanvyH| bhagavAnAha'haMtA, asthi' he sudarzana ! hanta, satyam , asti-saMbhavati tAvat palyopamasAgaropamayoH kSayaH apcyshcetibhaavH| sudarzanaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-asthiNaM eesiNaM palibhovamasAgarovamANaM jAva avacae ti vA?' he bhadanta ! tat kenArthena-kathaM tAvat evamucyate-yat-asti-saMbhavati khalu etayoH kila palyopamasAgaropamamayoH yAvat-kSaya itivA, apacaya iti vA ?, bhagavAn rzana ne aisA samajhA ki inakA kSaya hI nahIM hotA hogA, isI abhiprAya se usane prabhu se aisA prazna kiyA-'asthi Na bhaMte ! eesi pali ovamasAgarovamANa khaeti vA, avacaeti vA' he bhadanta ! ina palyopama aura sAgaropama kAloM kA kyA kabhI kSaya-sarvanAza hotA hai ? apacaya-dezataH nAza hotA hai ? isake uttara meM prabhu ne unase kahA'haMtA asthi' hAM, sudarzana ! ina kAloM kA sarvathA bhI kSaya hotA hai aura dezataH bhI kSaya hotA hai / isa prakAra ina kAloM kA kSaya aura apacaya honA sunakara una sudarzana ne prabhu se punaH aisA pUchA-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai, asthiNaM eesiM NaM palibhovamasAgarovamANaM jAva avacaetti vA" he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ina palyopama aura sAgaropama kAloM kA kSaya aura apacaya mAnyuM ke temane kSaya ja nahIM thatI hoya, tethI A vAtane khulAse karAqaa bhATe tamadhe mahAvIra prabhune / pramANe prazna 57|-"asthinnN bhaMte ! eesi paliovamasAgaroSamANa khaeti vA, avacaetti vA ?" . bhagavan ! A papama ane sAgaropama kALane zuM kadI kSaya (sarvanAza) thAya che bhare ? athavA zu bhanA zata: (mazata:) nAza thAya che mre| ? mahAvIra prasuna uttara-" haMtA atthi" suzana ! mAnA sapathA nAza paNa thAya che ane aMzataH nAza paNa thAya che. A kALane kSaya ane apacaya thavAnI vAta sAMbhaLIne, sudarzana zeThe 31 mA prabhArI prazna 57|-"se keNaTuNaM bhaMte ! evaM vuccai, atthiNa eesi Na paliovama sAgarovamANa jAva avavae tti vA?" 8 bhagavan ! mA5 / kAraNe evuM kahe che ke A pApama ane sAgaropama kALane kSaya ane apacaya thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 11 u0 11 104 sudarzanacaritanirUpaNam 487 palpopamasAgaropamayoH kSayAdikaM tasyaiva sudarzanasya caritena prarUpayannAha-evaM khalu sudaMsaNA ! teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM ithiNApure nAma nayare hotthA, vaNNabho' he sudarzana ! evaM khalu tasmin kAle, tasmin samaye hastinApuraM nAma nagaram , AsIt, varNakaH, asya varNanaM campAnagarIvarNanavadavase yam , ' sahasaMbavaNe ujjANe, vaNNao' sahasrAmravanaM nAma udyAnamAsIt , varNakaH asyApi varNanaM pUrNabhadracaityavarNana. vad vijJeyam , 'tattha NaM hathiNApure nayare bale nAmaM rAyA hotthA, vaNNabho' tatra khalu hastinApure nagare balo nAma rAjA AsIt , varNakaH, asyApi varNanam aupapAtika sUtragataikAdazatamasUtravarNitakUNikarAjavarNanavad vijJeyam / 'tassa NaM balassa raNNo pabhAvaI nAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA, vaNNao, jAva viharai' hotA hai ? isa prazna kA uttara dene ke liye prabhu aba yahAM se unhIM sudarzana seTha ke caritra kA nirUpaNa karate haiM ki-' evaM khalu sudaMsaNA! teNa kAleNa, teNaM samaeNaM hariyaNApure nAmaM nayare hotthA, vaNao' he sudarzana ! usa kAla meM aura usa samaya meM hastinApura nAma kA nagara thA isakA varNana jaisA aupapAtika sUtra meM caMpAnagarI kA varNana AyA hai vaisA hI jAnanA cAhiye 'sahasaMbavaNe ujjANe' usa hastinApura nagara meM sahasrAmravana nAma kA uthAna thA 'vaNNao' isakA bhI varNana pUrNabhadra caitya ke jaisA jAnanA cAhiye ! 'tattha Na hasthiNApure nayare bale nAma rAyA hotthA' usa hastinApura nagara meM balanAma kA rAjA thA isakA bhI varNana aupapAtika sUtra ke 11 veM sUtra meM varNita kUNika rAjA ke varNana ke samAna se jAnanA cAhiye / 'tassa Na balassa raNo A praznanA uttaranuM pratipAdana karavA nimitta sUtrakAra ahIM eja sazana 8 // yastrinu ni359 raiche-" evaM khalu sudasaNA! teNa kAlega', teNa samapaNaM hathiNApure nAma nayare hotthA vaNNao" he suzana! ane te samaye hastinApura nAme nagara hatuM. aupapAtika sUtramAM jevuM caMpA nagarInuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja hastinApuranuM varNana samajavuM. "sahasaMbavaNe ujjANe" te stinApura nagaramA sahAmrapana nmn| GdhAna sat. "vaNNao" tenu vana pUladra caityanA vana pramANe sabhA. " tattha NaM hathiNApure nayare bale nAma rAyA hotthA" stinApa2 nagaramAM bala nAmane rAjA hatA. aupapAtika sUtramAM jevuM kRNika rAjAnuM 1- 421mA mA0yu che, me mI. na pana samA" tassa NaM balassa raNNo pabhAvaI nAma devI hosthA" te masalane prAvatI nAmanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- 288 bhagavatIsUtra tasya khalu balasya rAjJaH prabhAvatI nAma devI AsIt , sA ca sukumArapANipAdA, varNakaH --'ahInamatipUrNapazcendriyazarIrA' ityAdi varNanaprakAraH aupapAtikamUtro. ktadvAdazatamasUtravarNitakUNikarAjJI dhAriNIdevI vad vijJeyaH, yAvat-pratyanubhavantI viharati-tiSThati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI annayA kayAI tasi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhitarao sacittakamme, bAhirao dAmayaghaTTamahe' tataH khalu sA prabhAvatI devI anyadA kadAcit tasmina, tAdRzake puNyazAlinAM yogye, vAsagRhe, AbhyantarataH sacitrakarmaNi-citrakalAracanAsahite, bAhyato. mitaghRSTamRSTemitaM-dhavalitaM, ghRSTaM komalapastarAdinA, ata eva mRSTaM-masaNaM cikkaNaM yattattathA, pabhAvaI nAma devI hotthA' usa bala rAjA kI prabhAvatI nAma kI paTTarAnI thI 'sukumAlapANipAyA vaNNao' isake hAtha paira bahuta adhika sukumAratA se yukta the| isakA bhI varNana aupapAtika sUtra ke 11 veM sUtra meM 'ahINapratipUrNarazcendriyazarIrAH' ityAdirUpa se varNita hue kUNikarAjA kI rAnI dhAriNI devI ke samAna jAnanA cAhiye vahAM para yaha varNana "pratyanubhayantI viharati" isa antima pAThataka AyA huA hai| 'taraNa sA pabhAvaI devI annayA kayAI, tasi tArisagaMsi vAsa gharaMsi abhitarao sacittakamme, pAhirao miyaghaTTamaTe' eka samaya kI bAta hai ki vaha prabhAvatI apane puNyazAliyoM ke nivAsa yogya vAsagRha meM so rahI thI-yaha vAsagRha bhItara meM to nAnAprakAra ke citroM se susajjita thA, aura bAhara meM lipAputA thA, cUne kI saphedI se dhavalita kiyA huA thA tathA masAle ke patthara se ghisakara cikanA kiyA 542tI. "sukumAlapANipAyA, vaNNao' tenA &mane 55 ati. zaya sukumAra (kaeNma) hatAM. aupapAtika sUtramAM kRNika rAjAnI rANI dhAri. nuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM tenuM varNana paNa samajI levuM. "ahINapratipUrNapaJcendriyazarIrA" tanAM yA pratipU-yUnAdhiza hita tai bhane te pAye chandriyothI pratipU tI. pratyanubhavantI viharati" pAye IndrinAM sukhane anubhava karatI hatI. A atima sUtrapATha paryantanuM samasta varNana ahIM grahaNa karavuM joIe. taeNa sA pabhAvaI devI annayA kayAI, taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhi tarao sacittakamme, bAhirao dUmiyaghaTamaTe" me 1mata puga-yu pramA. vatI rANI puNyazAlIonA nivAsane cAgya evAM pitAne zayanagRhamAM zayana karI rahI hatI. te zayanagRhano aMdarano bhAga vividha prakAranAM citrothI susajijata hate, tathA bahAranA bhAga cUnAthI ghebele ho tathA masAlAnA paththarathI ghasA ghasIna mulAyama ne yahAra 12vAmAM mAvasoDato. " vicitta ulloya zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 4 sudarzanacaritanirUpaNam 489 tasmin 'vicittaulloyacillimatale' vicitrolloka-cillitatale-vicitraHvividhacitrayuktaH ullokaH-uparitanabhAgo yatra cillitaM-dIpyamAnaM talaM cAdhobhAgo yatra tattathA. tatra 'maNirayaNapaNAsiyaMdhakAre' maNiratnapraNAzitAndhakAre, maNiratnaiH-maNiratnajyotibhirityarthaH praNAzito'ndhakAro yatra tasmin , 'bahusama suvibhanadesabhAe' bahusamasuvibhaktadezabhAge,-bahavaH, samA:-samatalAH, muvibhaktAzca dezabhAgA yatra tasmin , 'paMcavannasarasasurabhimukkapuphphapuMjozyArakalie' paJcavarNasarasasurabhimuktapuSpapuJjopacArakalite - paJcavarNAnAm sarasasurabhINAM snigdhasugandhayuktAnAM muktAnAM sthApitAnAM puSpapuJAnAm upacAreNa-racanAprakAreNa kalite -yukte, 'kAlAgurupavarakuMdarukaturukkadhUvamaghamatagaMdhuddhRyAbhirAme' kAlAgurupavarakunduruSka-turuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoddhRtAbhirAme-tatra kAlAguruprabhRtInAM pravara dhUpAnAM yo maghamaghAyamAno gandhaH uddhRtaH udbhutastenAbhirAmaM ramaNIyaM yattattathA tasmin , tatra kunduruSkA-cIDApadavAcyo gandhadravyavizeSaH, turuSka-silhakam huA thA-camakIlA banAyA huA thA vicittaulloyacilliyatale isakA UparIbhAga vividha prakAra se citroM se citrita kiyA huA thA aura nIce kA talabhAga camakIlA banA huA thA 'maNirayaNapaNAsiyaMghayAre' isa vAsagRha meM jo maNiratna khacita the unase yahAM kA aMdhakAra naSTa ho gayA thA 'bahusamasuvibhattadesabhAe' usakI pratyeka jagaha samatala vAlI thI aura acche prakAra se vibhakta thI 'paMcavannasarasasurabhimukkapuSphapuMjovayArakalie' yahAM para jo puSpasthApita kiye gaye the-ve paMcavarNa ke the sarasa aura khuzabUdAra the 'kAlAgurupavarakuMdarukkaturukkadhRvamaghamaghatagaMdhUddhRyAbhirAme' yaha hamezA kAlAgurukRSNAguru Adi dhUpoM kI mahakatI huI gaMdha se suMdara banA rahatA thA, cilliyatale" tenI 752 mA (chata) vividha prazna triothI suzamita karavAmAM AvyA hatA ane bhoMyataLiyAno bhAga cakacakita banAvavAmAM sAvyA to. "maNirayaNapaNAsiyadhayAre" te zayanamA rai maNi bhane 2tne| 13 tyaane| AIR 12 45 gayeDato. 'bahusamasuvibhatta desabhAe" tena patye mAsa samatata mana suMdara vibhata thye| tA. " paMcavannasarasasurabhimukkapuSphapuMjovayArakalie" tamA 2 0 43i di, te pAMya nA, sarasa bhane sugandha yuddhata tai. "kAlAgurupavarakuMdarukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuLyAbhirAme" te hamezA zreSTha ra magara, kaMdrapa, lebAna Adi dhUpanI suMdara sugadhathI maghamaghI uThate hate. te zaya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- - - 420 magavatIstre 'lobAna iti prasiddham 'sugaMdhavaragaMdhie, gaMdhavahabhUe' sugandhavaragandhite-sugandhayaH sadgandhAH, varagandhA, varavAsAH santi yatra tattathA tasmin-atyantasugandhayukte gandhavartibhUte-saurabhyAtizayAd gandhadravyaguTikAsadRzake, taMsi tArisa gaMsi sayaNijjasi sAliMgaNavAhie' tasmin-pUrvokte, tAdRzake-zayanIye, sAli janavattike-zAliGgAnavA -zarIramamANopadhAnena saha vartate yattattathA tasmin , 'ubhao vibboyaNe, duhI unnae, majjheNa ya gaMbhIre' ubhayataH-mastakAntapAdAntI Azritya bibbokane-upadhAnake yatra tattathA, tasmin , ubhayatA-ubhayapAvataH, unnate, madhye natagambhIre-madhye-madhyabhAge nataM-nimnaM, gambhIraMca mahattvAd yattattathA tasmin , athavA madhyena-madhyabhAgena gambhIre 'gaMgApulinavAluyauddAlasAlisae' gaGgApulinavAlukA'vadAlasadRzake-gaGgApulinavAlukAyAH gaGgAyAH saikatasya yo'badAla:-abadalanaM pAdAdibhyo'dhogamanaM tena sadRzake atimRdutvAditibhAvaH / 'uvakundaruSka-cIDA aura turuSka lovAna inakI sundara sugaMdha se yaha suga. dhita banA huA thaa| atizaya sugaMdhi ke kAraNa yaha dekhane vAloM ke liye aisA pratIta hotA thA ki mAnoM yaha gandhadravya kI eka guTikA hI hai| 'taMsitArisagasi sayaNijjaMli sAliMganavATTie' aise usa pUrvokta nivAsagRha meM eka zayyA thI jo sAliGganavartika-zarIra upadhAna vAlI thI, 'ubhayo vibboyaNe duhao unnae, majjheNa ya gaMbhIre' donoM orapairoM kI tarapha aura zira kI tarapha jisake Upara do upadhAna-rakhe the, bar3I hone se madhya bhAga meM-bIca meM jo nimna evaM gaMbhIra thI, athavAkevala jo madhyabhAga se hI gaMbhIra thI 'gaMgApulinavAluyauhAlasAli. sae' atimRdu hone se jo gaMgA ke retIle pradeza jaisI narama thI 'paira rakhate hI jo nIce se saraka jAtI hai aisI zayyA kA nAma avadAla hai' nagRha atyaMta sugandhathI yukta hovAne kAraNe sugaMdhita dravyanI goTI jevuM antu tu. "taMsi tArisagasi sayaNijjasi sAliMganavaTie" va ta zayanagRhamAM eka zreSTha zamyA hatI, je sAliMgana vatika zarIrapramANayukta dhAnavANI) Tii, mayA te tayAthI yuddhata tI " ubhaya o vibboyaNe, duhao unnae, majjheNa ya gaMbhIre " nI bhanne ta25-mAyu vAna vyAya ane paga rAkhavAnI jagyAe-be upadhAna (takIyA, ozIkAM) rAkhelAM hatAM, je madhyabhAgamAM nimna (nIce namelI) ane gaMbhIra hatI, athavA je mAtra bhadhyamANe 2 tI, "gaMgApulinavAlayauddAlasAlisae " ati bhRDa hovAne lIdhe je gaMgAnA kAMpanA pradeza jevI hatI, jenA para paga mUkatAM ja je nIce besI jAya evI zamyAne "avadAla zayyA" kahe che) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u0 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 491 viyakhomiyadugullapaTTapaTicchAyaNae ' upacitakSaumikadukUlapaTTaSaticchAdanakeupacitaM parikanitaM saMskArayukta yat kSaumikaM kSaumamayaM, dukUlam-kArpAsikam , atasImayaM vA vastraM. yugApekSayA yaH paTTaH--zATakaH sa praticchAdanam-zrAcchAdanaM yatra tasmit , 'suviraiyarayatANe rattaM vayasaMvura, suramme' suviracitarajastrANemuSTha viracitaM rajatrANaM-rajonivAraNArtham AcchAdanavizego'paribhogAvasthAyAM yasmin tatra, raktAMzukasaMvRte-raktAMzukena-sazakagRhAbhidhAnAstravizeSeNATate ataeva suramye atyantaramaNIye, 'AiNagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse' AjinakarutabUranavanItatUlasparza-tatra AjinakaM carmamayovastravizeSaH sa ca svabhAvAdeva atikomalo bhavati, rutaMca-kAsapakSma, bUraMca-komalabanaspativizeSaH, navanItaMca 'makkhana' iti bhASA prasiddham , atyantamrakSaNam , tUlazva-arkatUlaH, eteSAmiva sparzo yasya ' uvaciyakhomiyadugullapaTTapaDicchApaNae' saMskArayukta-kasIdA vAle, kSaumika-rezamI vastra se tathA kapAsa ke yA (alasI) ke bane hue vana se jo AcchAdita thI, 'suviraiyarayattANe rattaMsuyasaMdhue, suramme' aparibhogAvasthA meM jisake Upara dhUli nivAraNArtha AcchAdanavizeSa rakhA rahatA thA aura jo maccharadAnI rUpa raktazuka-lAlavastra se DhakI rahA karatI thI, isIse vaha atyanta ramaNIya banI huI thI, 'AiNagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse' carmamayavasnavizeSarUpa Ajinaka ke samAna, ruta-raI ke samAna, komala vanaspati vizeSa rUpa bUra ke samAna navanIta-makkhana ke samAna, tathA arkatUla ke samAna jisakA komala sparza thA, Ajinaka svabhAva se hI atikomala hotA hai, kapAsa (ruI) bhI svabhAvataH komala hotA hai, navanIta-makkhana bhI isI prakAra kA hotA hai tathA arkatUla (AkaDe kI ruI) bhI aisA hI hotA hai-isI kAraNa usa " uvaciyakhobhiyadugullapaTTapaDicchAyaNae " re // 2 yuta (sapA), rezamI vastrathI tathA kapAsanA athavA atalasanA vastrathI AcchAdita hatI, " suviraiyarayattANe rattaMsuyasaMvue, suramme" aparinAmAvasthAmA (nyAre tenA upaga na karavAnuM hoya tyAre) jenA upara dhULa jAmatI aTakAvavA mATe raja RNa (raja paDatI aTakAvavA mATenuM AcchAdana) rAkhavAmAM AvatuM hatuM, tathA je lAla raMganI maccharadAnIthI AcchAdita rahetI hatI ane te kAraNe 2 matyanta ramaNIya gatI tI., " AiNagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse" 2 cama nirmita jInanA samAna, rUnA samAna, kemala bUra (barU) nA samAna, mAkhaNanA samAna tathA arkala (AkaDAnA phUla) samAna kemala sparzavALI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 bhagavatIsUtre tasmin ' sugaMdhavarakusumacunnasayaNovayArakalie ' sugandhavarakusumacUrNazayanopacArakalite-mugandhAni yAni varakusumAni, cUrNAzca, etadvyatiriktA stathAvidhAH zayanopacArAzca-zayyopayogadravyANi, taiH kalite-yukte, 'addharattakAlasamayaMsi mutta jAgarA ohoramANI ohiramANI' arddharAtrakAlasamaye-arddharAtrarUpaH kAlasamayaH arddharAtrakAlasamayastasmin , atra samayapadena samAcArasya grahaNaM mA bhUditikAlena vizepitaH, kAlarUpaH samayaH kAlasamayaH tasmin , suptajAgarA nAtimuptA nAtijAgareti bhAvaH tathAvidhA satI, nidrAtI nidrAtI paunaHpunyena pracalAyamAnA nidrAyamANA muptajAgarAvasthAyAmeva svapnasaMbhavAt 'ayameyArUcaM orAlaM kallANaM sivaM dhannaM maMgallaM sassirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA' idam-etadrUpaMzayyA ke sparza ko prakaTa karane ke liye vaha yahAM ina saba ke sparza ke sAtha upamita kiyA gayA hai / 'sugaMdhavarakusumacunnasayaNovayArakalie" sugaMdhita uttama puSpoM se, sugaMdhita uttama cUrNoM se, pAuDaroM se tathA zayyopayoga aura dUsare dravyoM se vaha yukta thI, advarattakAlasamayasi, suttajAgarA ohIramANI, ohIramANI' aisI usa zayyA para na bilakula nidrA letI huI, na bilakula jagatI huI kintu suptajAgarAvasthA meM rahI huI usa prabhAvatI ne arddharAtra apararAtrarUpa kAla meM 'ayamethArUvaM orAlaM, kallANaM,sivaM, dhanna,maMgallaM sassirIyaM, mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA' isaprakAra ke mahAsvapna ko dekhA, 'ohIramANI 2" padase yahAM yahI prakaTa kiyA gayA hai ki atyanta nidrA kI avasthA meM yA bilakula jagatI huI avasthA meM svapna nahIM AtA hai svapna to kucha nidrita huI aura kucha hatI, (jana svAbhAvika rIte ja mulAyama hoya che, rU, atula ane mAkhaNa paNa evAM ja mulAyama hoya che. te kAraNe te zayyAnA sparzane te vastuo sAthai saramAmAM Avesa cha) "sugaMdhavarakusumacunnatayaNovayArakalie "re sumadhita uttama pu0pAthI, sugadhita uttama yUthI (418rothI), mane bhii| 5 zayyAne upayogI mane dra0yAthI yuta utI, " addharattakAlasamayasi, suttajAgarA ohIramANI ohIramANI" sevI te zayyA52 zayana 42tI sevA te prabhAvatI rANI e susajAgarAvasthAmAM (saMpUrNa nidrAdhIna paNa na hoya ane (Raga ta 55 na DAya mevI masyAmA) madhyarAtrine samaye " ayame. yArUva orAlaM, kalla Na, siva', dhana, maMgala, sassirIya', mahAsaviNa pAsittANa paDibuddhA" yA prA2nuM mA mahAna jyu. "ohIramANI 2" A padanA prayoga dvArA ahIM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke atyanta nidrAmAM hoIe evI avasthA mAM ke bilakula jAgRtAvasthAmAM svapna AvatuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TokA za011 0 1104 sudarzana varitanirUpaNam 493 6 ' vakSyamANasvarUpam udAram kalyANaM - kalyANakArakam zivaM dhanyaM, maGgalyaM - maGgalayuktam, sazrIkaM zriyAyuktam, mahAsvapnaM dRSTvA pratibuddhA - jAgaritavatI, atha svapnapadArtha varNayati - 'hArarayayakhIrasAgarasa saMka kiraNada garayarayayamahAsela paMDuratarorurama Nijja peccha NijjaM ' hArarajata-kSIrasAgara-zazAGka kiraNa-dakarajorajatamahAzailapANDurataro ruramaNIya- prekSaNIyam-tatra hAraH - muktAhAraH, rajataM - cA~dI padavAcyam, kSIrasAgaraH - kSIrasamudraH, zazAGka kiraNAH - candrakiraNAH, dakarajaHjalabinduH, rajatamahAzailaH- rajataparvataH vaitADhya girirityarthaH, tadvat pANDuratara:atidhavalaH, uruH - vizAlaH, ramaNIyaH- ramyaH, ataeva prekSaNIyazca - darzanIyo yaH sa tathA tam thiralaDapa uDapIvara susiliTTha visiddhatikkhadADhA viDaMbiyamuhaM jagatI huI avasthA meM hI AtA hai so isI prakAra kI avasthA meM vaha prabhAvatI thI, usane jo svapna dekhA vaha udAra thA, kalyANa kAraka thA, zivarUpa thA, dhanya rUpa thA, maGgalasahita thA sazrIka - zrIyukta thA, isa prakAra ke svapna ko dekhate hI vaha jaga gaI, svapna meM jo usane AkAza se utarate hue siMha ko apane mukha meM praveza karate dekhA usI svapnahRSTapadArthakA artha sUtrakAra varNana karate haiM- ' hAra, rayaya khIrasAgara, sasaMkakiraNa, dagaraya, rayayamahAsela, paMDurataroruramaNijjapecchaNijjaM vaha svapna hAra muktAhAra, rajatacAMdI, kSIrasAgara - kSIrasamudra, zazAGkakiraNa- candrakiraNa, dakaraja- jalabindu aura rajatamahAzaila-rajataparvatavainAgiri, inake jaisA dhavala thA, uru- vizAla thA, ramaNIya thA, aura isIse vaha darzanIya thA, 'thiralaTThapaTTIvara susiliTTa visiddha tikkha, nathI. parantu ardhanidrita ane adhajAgRtAvasthAmAM ja svapna Ave che. ahI' e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke svapna dekhatI vakhate prabhAvatI rANI paNa anidrita ane ardha jAgRtAvasthAmAM ja hatAM. temaNe je svapna dekhyuM te udAra (uttama) hatuM, kalyANakArI hatu, zarUpa hatuM, dhanyarUpa tu, bhAMgalika utu ane sazrI- zrIyukta (suhara) hutu tethe bhAprazamAMthI utaratA siMhane peAtAnA mukhamAM praveza karatA joye. A prakAranuM svapna dekhIne te jAgI gaI have sUtrakAra te aptamAM joyelA siMhanuM varNana kare che" hAra, rayaya, khIrasAgara, sasaMkakiraNa, dagaraya, rayayamahAsela, paMDurataroruramaNijjapecchaNijja " te svapnadRSTa siMha bhotInA hAra, yAMhI, kSIrasamudra, candranAM kiraNeA, jalabiMdu ane rajataparyaMta (vaitADhaya paryaMta)tA samAna zveta hatA, tenI chAtI vizALa hatI, ane te ramaNIya hovAthI danIya hatA. "sivisitikakhaiADhA viyamudda " te sidghanI banne zrI bhagavatI sUtra : 9 "
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 bhagavatIsUtre sthiralaSTapakoSThatapovarasuzliSTaviziSTatIkSNadaMSTrAviDambitamu yam-tatra sthirauMprakamparahito, laSTI-manojJau, prakoSThau-kUrparAgretanabhAgau yasya sa tathA tam, vRttAH-vartulAH, pIvarAH-sthUlAH, muzliSTAH-susaMbaddhAH, viziSTAH-zreSThAH, tokSaNAH yA daMSTrAstAbhiH viDambita-vikarAlaM mukhaM yasya sa tathA tam , tathAvidham, 'parikammiyajaccakamalakomalamAiyasobhaMtala?uTuM' parikarmitajAtyakamala komala mAtrikazobhamAnalaSToSTham-parikarmitaM-kRtasaMskAraM yajjAtyakamalaM tadvat komalau mAtriko-pramANopapannau, zobhamAnAnAM madhye laSTau-manojJau. oSThau yasya sataM tathAvidham , 'rattuppalapattamauyasukumAlatAlujIhaM' raktotpalapatramRdukasukumAra tAlajiham-tatra raktotpalapatravat mRdukAnAM madhye sukumAre-atikomale, tAlujihetAlujihAceti yasya sa taM tathAvidham 'bhUsAgayapavarakaNagatAviyaAvattAyaMtavaTTataDivimalasarisanayaNaM' mUSAgatamavarakanakatApitAvartAyamAnattataDid vimalasadRzanayanam-mUSA-svarNAditApanapAtram , tadgataM yatpravarakanakaM, tApitam-agninA tApitaM sat dADhAviDaMpiyamuhaM ' usa siMha ke donoM kuhaniyoM ke agratana bhAga sthira prakamparahita the tathA laSTa-manojJa the, dAr3heM usakI vRtta-gola, pIvarasthUla, suzliSTa-susaMbaddha, viziSTa zreSTa aura tIkSNa-nukIlI thI, isase usakA mukha vikarAla banA huA thA 'parikammiyajaccakamalako. malamAjhyasobhaMtalahauTuM' usake donoM oSTha parikarmita kRtasaMskAra vAle, jAtyakamala jaise komala the, mAtrika-pramANopeta the evaM sundara se sundara padArthoM kI apekSA ve manojJathe 'rattuppalapattamaudhasukumAlatAlujIha usakA tAlu evaM jihavA ye donoM lAlakamala ke patte ke samAna narama-sukumAra the arthAt atikomala the, 'mUsAgayapavarakagagatAviyaAvattAyaMtavataDivimalasarisanayaNaM' usakI donoM AkheM mUSA. gata-svarNAditApanapAtragata, suvarNa ke samAna jo ki agni ke dvArA hAnA bhUyAna mayatana mA sthi2 (-5 2hita) tathA aSTa (bhanA) sal,, tenI vADha! vRtta (n), 2thUsa, suminaTa (susama) viziSTa (zreSTa) mana tI tI, 20 tanu muma vi2 mA satu tu. "parikammiyajaccakamalakomalamAiyasobhaMtala uddha" tanA mare 18 parimita (kRta saMskAravALA) kamala jevAM komala. sapramANa ane suMdara hatA, ane te 12 te manA2 sAndi di. " ratta palapattamauyasukumAlatAlujIha" tALavuM ane jIbha lAla kamaLanA pAnanA samAna sukumAra (atizaya nAjuka) di. " mUsAgayapavarakaNagatAviya AvattAyatavaTTataDivimalasarisanayaNaM " supa gALavAnA pAtramAM gALavAmAM AvatA suvarNanA jevI tathA vijaLInA zrI bhagavatI sUtraH 9
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA 20 11 u0 11 sU04 sudarzanacaritanirUpaNam 495 AvartayamAnam- AvartanaM kurvANam etAdRzasuvarNavat ye varNataH, vRtte ca golAkAre taDidina-vizudiva vimale-ujjvale ca sadRze ca paraspareNa dve api samAne nayanenetre yasya taM tathAvidham, 'visAlapIvaroru, paDipunnavipulakhaMdha' vizAlapIvarorum-vizAle-vistIrNa, pIvare-sthUle, UrU-jaGgha yasya taM tathAvidham , paripUrNoM vipulazca skandho yasya taM tathAvidham , 'miuvisayasuhamalakkhaNapasatthavitthinnakesarasaDovasobhiyaM' mRduvizadasUkSmalakSaNaprazastavistIrNa ke zarasaTopazobhitam - tatra mRdavA-komalAH, vizadA:-ekaikazaH spRSTAH, sUkSmAH, lakSaNaprazastAH-prazastalakSaNAH, vistIrNAH-vikIrNAH yAH kesarasaTAH-skandhakezacchaTAstAbhirupazobhitam , 'usiyamunimmiya sujAya aphphoDiyalaMgUlaM' ucchitamunirmitasujA. tAsphoTitalAgalam-urichUtam-UcIkRtam, sunirmitaM-suSTuadhomukhIkRtam , sujAtam-zobhanAtayAjAtam , AsphoTitaMca-bhUmau AsphAlitaM lAla-puccho yena taM tathAvidham , 'sommaM, sommAgAraM, lIlAyata, jaMbhAyaMtaM, nahayalAo ovayamANaM tapAyA gayA ho aura Avarta kara rahA ho thIM, tathA vijalI ke samAna camakIlI thIM aura gola thIM kahane kA tAtparya yaha hai ki donoM AMkheM varNa kI apekSA ukta suvarNa ke jaisI thIM, gola thI aura bijalI ke jaisI ujjvala thiiN| 'visAlapIcaroru, paDi punnavipulakhaMdha' isakI donoM jaMghAe~ vistIrNa evaM sthUla thIM, donoM kandhe paripUrNa aura vipula the, 'miyavisayasuhumalakkhaNapasatyavitthinakesarasaDovasobhiyaM' isakI kezarasaTA-gardana ke bAla-mRdu-komala the, vizada Apasa meM eka dUsare se mile hue the, sUkSma the, lakSaNoM se prazasta the aura idhara udhara gardana para vikhare hue the, inase yaha ghar3A suhAvanA lagatA thA UsiyasunimmiyamujAyaapphoDiyalaMgUlaM' yaha apanI pUMcha ko nIce Uce kara rahA thA jevI camakatI tathA goLa-goLa tenI AMkhe hatI. A kathananuM tAtparya e che ke baMne AMkhe varNa tapta suvarNanA jevuM hatuM, AkAra goLa hatuM mana to vimAna sevA te vI tI. " visAlapIvaroru, paDipunnavipulakhaMdha" nI bhanna on vin mane 2thuu| utI, mane bhanne malA vizA bhane paripUtai. "miyavisayasuhamalakkhaNapasatyavitthinnakesarasaDovasobhiya" tenI kezavALInA vALa komaLa, vizada-eka bIjAne maLelA hatAM, ane prazarata lakSaNavALAM hatAM, ane gardana para Amatema vikharAyelAM hatAM. tera sIdhe te bhUma su12 gata sat. " Usiya sunimmiyasujAyaaphoDiyalaMgala"tapAtAnI 57DIne yI nIyA 43rI rahyo mana bhAna 52 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre niyayavayaNamaivayaMtaM sIhaM suviNe pAsittANaM paDibaddhA' tatra saumyaM-bhadram , saumyAkAram saumyaH AkAraH-AkRtiryasya taM tathAvidham , lIlAyantam-lIlAM kurvantam , jRmbhamANaM-jRmbhAM kurvANam , nabhastalAt-AkAzapradezAt avapatantam-adhoni patantam , nijakavadanam-svamukham , atipatantaM-pravizantam , siMham , svapne dRSTvA khalu pratibuddhA-jAgaritavatI, 'taeNaM sA pabhAvaI devI ayameyArUvaM orAlaM jAva sassiriyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA samANI, haTThatu jAva hiyayA' tataH khalu sA prabhAvatI devI imam etadrUpam-uktasvarUpam , udAram , yAvat-kalyANaM, zivam , dhanyam , maGgalam , sazrIkam , mahAsvapnaM dRSTvA khalu pratibuddhA-jAgaritA satI, hRSTatuSTa yAvat hRdayA, iti hRSTatuSTA cittAnanditA, prItimanaskA, paramasaumanasthitA, harSavavisarpahRdayA 'dhArAhayakalaMbapuphphagaMpiva samUsasiyaromakUvA taM aura jamIna para pachAr3atA thA 'somma, somAgAraM, lIlAyaMtaM, jaMbhAyaMtaM, nahayalAo, ovayamANaM, niyayavayaNamaivayaM sIhaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhA' yaha svayaM saumya thA aura AkAra meM bhI saumya lagatA thaa| jaba yaha AkAza se utarA to vividhaprakAra kI krIDA karatA huA isa prakAra ke ina pUrvokta vizeSaNoM se yukta hue siMha ko AkAza se utarate prabhAvatI ne apane mukha meM praveza karate dekhaa| svapna ko dekhakara vaha jggii| 'taeNaM sA pabhAvaI devo ayameyArUvaM orAlaM jAva sassirIyaM mahAsuviNaM pAsittA NaM paDibuddhA' isake bAda isa prakAra ke isa udAra yAvat-kalyANa kAraka, zivarUpa, dhanya, maGgalarUpa evaM sazrIka, mahAsvapna ko dekhakara jAgRta huI usa prabhAvatI ne ki jisakA hRdaya mAre Ananda ke uchala rahA thA aura saMtuSTa ho gayA hai 'dhArAhayakalaM. 57to to. " sromma', somAgAra', lIlAyata, jaMbhAyata, nahayalAo, ovaramANa niyayavaraNamaivayaMta sIha suviNe pAsittA Na paDibuddhA" te pota saumya svabhAvane hatuM ane tene dekhAva saumya lAgate hato. te vividha prakAranI krIDA karato karato AkAzamAMthI nIce utaryo ane prabhAvatInA mukhamAM teNe praveza karyo." A prakAranuM svapna joIne te jAgI gaI ___"taeNa sA pabhAvaI devI ayameyArUva' orAlaM jAva sassirIya mahAsuviNa pAsittANa paDibuddhA0" yA prazna GR (uttama), aayaa|24, zivarUpa, dhanya, mAMgalika ane sazrIka (saMdara) mahAsvapnane dekhIne jAgRta thayelI te prabhAvatI rANInA AnaMdano pAra na rahyo. tenuM hRdaya AnaMdathI nAyI yu bhane tane ghnne| saMtoSa thayo. " dhArAhayakalaMvapuSphagaMpiva samUsasi. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 4 khudarzanacaritanirUpaNam sutriNaM ogiver' dhArAhata kadambapuSpaka mitra-tatra dhArApAtena praphullakadamba puSpamitra samucchvasita romakUpA - romAJcitA satI taM svapnam avagRhNAti - avadaalfa treatertha:, 'ogiNDittA sayaNijjAo abhuTTo anbhu tA' taM svapnam avagR- avadhArya, smRtvA zayanIyataH abhyuttiSThati, abhyutthAya, 'aturiyamacavaLamasaMtApa, akliMbiyAe, rAyahaMsasarisIe gaIe, jeNeva balassa ranno sayaNijje teNeva utrAgaccha' atvaritamacapalamasaMbhrAntatayA, tatra atvaritam-tvarArahitam, acapalam - zarIramanaso zrApalyarahitam yathAsyAttathA asaMbhrAntatayA - vegarahitayA, avilambitayA - vilamvarahitayA, rAjahaMsasaddazyA - rAjahaMsagatisadRzyA, gatyA-gamanena - parama ramaNIyasyetyarthaH yatraiva balasya rAjJaH zayanIyamAsIt tatraiva-upAgacchati, 'unAgacchittA, balaM rAyaM tAhi iTThAhi, kaMtAhi, piyAhiM, maNunnAhiM, maNAmAhiM, orAlAhiM, kallANAhiM, sipAhiM, dhannAhiM, maMgallAhiM, sassirIyAhiM, miyama hurabapuSkagaMpiva samUsasiyaromakUvA taM suviNaM ogiNhaha ' evaM jisakA samasta zarIra dhArAhata kadaMbapuSpa kI taraha romAJcita ho rahA hai, dekhe hue usasvapna ko yAda kiyA 'ogivhittA saryANijjAo anbhuTTheha' yAda karake phira vaha zayyA se uThI ' anbhuTThettA aturiyamacapalama saMbhatAe, avilaMbiyAe, rAyahaMsasarisIe, gaie, jeNeva balassa rano saya Nije, teNeva uvAgaccha ' uThakara vaha tvarArahita, capalatArahita-zArIrika evaM mAnasika caJcalatA rahita, vegarahita aura vilambarahita hone ke kAraNa rAjahaMsa kI gati jaisI gati se calakara jahA~ balarAjA kI zayyA thI vahA~ para AI' uvAgacchittA balaM rAyaM tAhiM iTTAhi kaMtAhi piyAhiM, maNunnAhiM, maNAmAhiM, orAlAhi kallANAhi, sivAhiM, dhannAhiM, , yaromakUtrA ta suviNa ogiNhai" bheghanI dhArAthI ahamayuSyanI devI hazA thAya che evI tenI dazA thai. eTale ke harSane lIdhe te rAmAMcita thaI gaya gAne te mahAsvapnane yAda rakhA lAgI " ogaNhittA sayaNijjAo abbhuTThei " strIne yA urIne te zayyA parathI uThI. " abbhuTTettA aturiyamacavalama saMbhaMtApa, avilaMviyAe, rAyahaM sasarisIe, gaie, jeNeva balasva ranno sayaNijje, teNeva uvAgacchai" ahIne tvaraDita, apavatAraDina (zArIri ane mAnasi ythlatA rahita), vegarahita, ane vila kharahita hAvAne kAraNe rAjahaMsanA jevI gatithI cAlatI cAlatI, jyAM khalarAjAnI zayyA hatI tyAM te AvI. ugacchittA balaM rAya' tAI iTThAhiM kaMtAhiM piyAhiM, maNunnAhiM, maNAmAhi, orAlAhiM, kallANAhiM', sivAhi, dhannAhi, maMgallAhi, sassirIyAhiM, miyamahura 66 497 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 bhagavatI sUtre 9 1 maMjulAhiM, girAhiM, saMlabamANI, saMyamANI paDibohe' upAgatya balaM rAjAnam, tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH kamanIyAbhiH priyAbhiH - dadyAbhiH, manojJAbhiH zreSThAbhiH, mano'mAbhiH - manasA amyante - mApyante iti mano'mAstAbhiH - mano'nukulAbhiH, udArAbhiH, kalyANAbhiH zivAbhiH dhanyAbhiH maGgalAbhiH sazrIkAbhiHzriyAyuktAbhiH, mitamadhuramanjulAbhiH, gIrbhiH - vAgmiH saMlapantI saMlapantI punaH punahI pratibodhayati- jAgarayati eteSAM vizeSArthaH kalpasUtrasya kalpamajarI vyAkhyAyAmekonatriMzattamamutre trizalAsvapnamakaraNe vilokanIyaH / ' paDibohettA, baLeNa raNNA abhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticisaMsi, mahAsaNaMsi NisIya ' pratitrodhya- jAgarayitvA balena rAjJA abhyanujJAtA - AjJaptA satI nAnAmaNiratnabhakticitre - aneka tridhamaNiratna paripUrNa citrakalAyukta, bhadrAsane niSIdati - uvavizati 'NisoittA, AsatyA, vIsatthA, suhAsaNavaragayA bala rAya art hA ikaMvAhiM jAna selavamANI saMlavamANI evaM vayAsI' bhadrAsane niSadhamaMgallAhiM, sassirIyAhi, miyamahura maMjulAhiM, girAhiM, saMlavANI saMlavamANI paDivoha' vahAM Akara ke usane una iSTa, kAntakamanIya, priyahRdya, manojJa zreSTha, manoma manonukUla, udAra, kalyANarUpa, zivarUpa, dhanya, maGgalabhUta, sazrIka, tathA mita madhura aura maMjula vacanoM se yala rAjA ko jagAyA- ina vacanoM ke vizeSaNakA vizeSArtha kalpasUtra kI kalpamaJjarI kI vyAkhyA meM 29 veM sUtrameM trizalAsvapnaprakaraNa meM likhA gayA hai ataH vaha se dekha lenA cAhiye. 'paDiyohelA valeNa raNNA anbhajunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticittaMsi bhaddAsaNaMsi NisIyai ' jagA karake phira bala rAjA ke dvArA AjJApAkara anekavidha maNiratna se paripUrNa citrakalAyukta bhadrAsana para baiTha gaI 'NisIisA AsasthA, bIsasthA suhAsaNavaragayA balaM royaM tAhiM iTThAhi kaMtAhiM jAva saMlava " w maMjuLAhiM, girAhi, saMlatramANI saMlaramANI SaDiyohe" tyAM bhAvAne tethe chaSTa, anta, (abhanIya), priya, manojJa, manobha (bhAnu), uddhAra, udhyA3ya, dhanya, mAMgalika, sazrIka tathA mita, madhura ane majula vacanAthI khalarAjAne jagADacA A vizeSaNeAnA atha kalpasUtranA 29mAM sUtranI-trIzalAsvapna prakaraNanI TIkAmAM ApavAmAM Avela che. te jijJAsu pAThakAe te tyAMthI vAMcI levA. 66 paDibohettA baleNa raNNA anbhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticittaMsi bhAsasi NisIya " mahArAjane gADIne, temanI yAjJA bahane te vividha bhaziratnothI paripUrNa bhane zivasAyukta sugbhAsana para mesI gaI. " NisIittA asatyA, bIsatthA, suhAsaNavaragayA gala rAya tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 4 sudarzanacaritanirUpaNam 499 upavizya, Azva tA-gatijanitazramAbhAvAt , vizvastA saMkSobhAbhAvAt , sukhAsanavaragatA zreSThAsanopari upaviSTA balaM rAjAnam tAbhiH pUrvoktAbhiH, ipTAbhiH, kAntAbhiH yAvat-miyAmiH, manojJAbhiH, mana 'mAbhiH, udArAbhiH, kalyANAmiH, zivAbhiH, dhanyAbhiH, maGgalyAbhiH, sazrIkAbhiH mitamadhuramaJjulAbhiH gIrbhiH saMlapantI saMlapantI evam-vakSyamANapakAreNa mAdIt-'evaM khalu ahaM devANuppiyA! ajja taMsi tArisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNavAhie, taMtra jApa niyagavayaNamahavayaMta sIhaM suviNe pAsittANaM paDibuddhA' he devAnupiyAH ! evaM khalu pUrvottarItyA aham , adya tasmin tAdRzake, zayanIye sAliGganavartike-AliGgavartikayA-zarIrapramANopadhAnena sahavartate yat tasmin-tathAvidhe, tadeva-pUrvoktavadeva yAvat-ubhayato viboyaNe, ubhayataH unnate, madhye natagaMbhIre, gaGgApulinavAlukA'vadAla sadRza ke-ityAdi pUrvoktavizeSaNaviziSTe zayanI ye iti pUrveNAnvayaH, arddharAtra. kAlasamaye pUrvoktavizeSaNa-viziSTaM namastalAt avapatantaM nijakavadanamatipatantaM mANI saMlaghamANI evaM kyAsI' paiTha karake vaha vahAM mArgajanitaparizrama se rahita hokara saMkSobha ke abhAva se vizvasta hotI huI bala rAjA se kahane lagI-karate samaya usane usI prakAra kI pUrvokta udAra Adi vizeSaNoM vAlI vANI se hI apane abhiprAya ko kahA-'evaM khalu ahaM devANuppiyA! ajja taMsi tarisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNavahie, taM ceva jAva Niyaga dhayaNa mahavapaMta sIha sumiNe pAsittA NaM paDighuddhA' he devAnupriya ! maiM ne Aja usa prakAra ke usa pUrvIkta sAliGgana Adi vizeSaNoM vAlI zayyA para kucha sotI sI kucha jagatI sI avasthA meM ardharAtri ke samaya eka svapna dekhA hai-yahAM para zayyA ke pahile kahe gaye samasta vizeSaNoM kA kathana jAna lenA caahiye| svapna meM AkAzase utaratA huA eka siMha mere mu~ha meM praveza kara gayA hai| saMlavamANI saMlavamANI eva vayAsI" tyA2 mA bhAganita parizramathA rahita thaIne tathA saMbhanA tyAga pUrvaka vizvasta banelI evI te prabhAvatI rANIe te uttama sukhAsana para beThAM beThAM, kAMta, priya Adi pUkti vize. pANI pIthI masana sA pramANe ghu-"evaM khalu aha devANuppiyA! ajja taMsi tArisagaMsi sayaNijjasi sAliMgaNavaTTie, taceva jAva NiyagavayaNama. ivayaMta sIha suviNe pAsittANa paDibuddhA" " QvAnupriya ! mAre madhyarAtra, pUrvokta sAliMgana Adi vizeSaNavALI zayyAmAM jyAre huM sUtI hatI, tyAre meM ardhanidrita ane ardhajAgRtAvasthAmAM ke svapna joyuM. (ahIM zayyAnAM AgaLa kahyA mujabanAM badhAM vizeSaNe grahaNa karavA joIe.) svapnamAM meM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIsUtre siMhaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhA-jAgaritavatI, 'taM NaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva mahAmuviNassa ke manne kalakANe phalavittivisese bhavissai ?' he devAnumiyAH! tara khalu etasya pUrvoktasya udArasya yAvat kalyANasya zivasya dhanyasya, maGgalyasya sazrIkasya mahAsvapnasya kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhaviSyati ? 'taeNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyamaDhaM socA, nisamma haThThatuTTha jAva hiyaye' tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatyAH devyAH antike-samIpe etamathai-pUrvoktArtha zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya, hRSTatuSTa yAvat hRdayaH 'dhArAhaya. nIvasurabhikusumacaMcumAlaiyataNuyausaviyaromakUve taM suviNaM ogiNii' dhArAhatayahAM svapna dRSTa siMha ke pUrvokta samasta vizeSaNoM kA kathana samajha lenA caahiye| svapna ke dekhate hI maiM jaga gaI soI nahIM 'taM NaM devANuppiyA! eyarasa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai' ataH he devAnupriya ! to kyA maiM aisA mAnU ki isa udAra AdivizeSaNoM vAle mahosvapna kA phalavRttivizeSavAlA kalyANarUpa phala hogA? arthAt isa dRSTa svapna kA kyA viziSTa kalyANakArI phala hogA? 'taeNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtie eyama soccA nisamma hatuha jAva hiyae' bala rAjA ne jaba prabhAvatI devI ke dvArA kahI gaI svapna kI bAta sunI tatha usake vicAra se usakA hRdaya Anandita ho gyaa| 'dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcumAlaiyataNuya UsaviyaromakUve taM suviNaM ogiNhai' usakA zarIra avicchinna AkAzamAMthI utaratA eka siMhane mArA mukhamAM pravezatA je. (ahI svapnadaSTa siMhanA pUrvokta badhAM vizeSaNe grahaNa karavA joie) svapnane joIne turata ja huM jAgI gaI." ___" ta Na devANupiyA ! eyarasa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne phallANe phalavittivisese bhavissai" to devAnupriya! zubhAre se bhAna joIe ke A udAra Adi vizeSaNavALA mahAsvapnanuM phalavRtti vizeSavALuM kalyANakAraka phala zuM prApta thaze ? eTale ke meM joyelA te svapnanuM viziSTa yA prA thaze 53.1 "" taeNa se bale rAyA pabhAvaie devIe atie eyama, soccA nisamma dutuTTha jAva hiyae " masa20 yAre prbhaavatI rANIne mukhe te svapnanI vAta sAMbhaLI, tyAre tene ghare ja AnaMda bhane satoSa thA. tenuya mAnathI nAyI yu. "dhArAhayanIvasarabhi kusumacaMcumAlaiyataNuyaUsaviyaromakUve ta suviNa' ogiNha i" avichinna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 30 11 sU04 sudarzanacaritanirUpaNam 501 nIpasurabhikusumamiva-avicchinnavarSAdhArApAtena praphullitakadambasugandhipuSpamiva caJcumAlayitA-pulakitA tanuH-zarIraM yasya sa tathAvidhaH, ata eva ucchritaromakUpaH-ucchitAni romANi kUpeSu-kRpasadRzatvAt kUpeSu-romotpattisthAneSu yasya sa tathAvidhaH, taM pUrvoktaM svapnam avagRhNAti-avadhArayati, 'ogiphittA II pavisai, pavisittA, appaNo sAbhAvieNaM maipucaeNaM buddhivinnANeNaM tassa muvi Nassa atthoggahaNaM kareI' avagRhya-pUrvoktasvapnAvagrahaNaM kRtvA IhAM-vicAravizeSa pavizati, pravizya, AtmanaH svAbhAvikena-svabhAvasiddhena matipUrvakeNa-Abhini bodhikaprabhaveNa, buddhivijJAnena-mativizeSarUpautpattikyAdi-yuddhirUpapari chedena, tasya-pUrvoktasya svapnasya arthAvagrahaNaM-phalanizcayam karoti, 'karettA pabhAvaI deviM tAhiM iTAhiM kaMtAhi jAva maMgallAhiM sassirIyAhi miyamahuramaMjulAhiM girAhiM saMlapramANe saMlabamANe evaM vayAsI'-tasya svapnasya phalanizcayaM kRtvA dhArApAtavAlI varSA ke girane se praphullita sugaMdhita kadamba puSpa kI taraha pulakita ho uThA aura romakUpoM meM romotpatti sthAnoM meM-romarAji khar3I ho gii| rAjA ne usa mahAsvapna ko pahile to sAmAnyarUpa se socA-bAda meM 'ogiNhittA IhaM pavisai' usako usane IhArUpa se tarka vitarka kA viSaya banAyA 'pavisittA appaNo sAbhAvieNaM mai. pucaeNaM buddhivinnANeNaM tassa suviNassa ayoggahaNaM karei' pazcAt usane apane svAbhAvika matijJAnajanya buddhivijJAna se-mativizeSa rUpa autpattikI Adi ghuddhirUpa jJAna se-usa pUrvokta mahAsvapna kA phalanizcaya kiyA 'karetA pabhAvahaM devi tAhiM iTAhi kaMnAhiM jAya maMgallAhiM sassirIyAhiM miyamahura maMjulAhiM girAhiM saMlabamANe saMlavamANe evaM varasAdanI dhArA paDatI hoya tyAre jema sugaMdhita kadaMbapupa pulakita thAya che, tema AnaMdane lIdhe te paNa pulakita thaye-tenI romarAji UbhI thaI gaI mAMcita thaI gayuM. pahelAM te bala rAjAne te svapna viSe sAmAnya rUpe viyA2 . tyA2 mA " oginihattA Iha pavisai" tethe tene chApe sad zane te viSa 63 viyA2 . " pavisittA appaNo sAbhAvieNa maipuvvaeNa buddhivinnANeNa tassa suviNassa atthogahaNa karei" tyA2 mA teNe pitAnA svAbhAvika matijJAna janya buddhivijJAnathI-mativizeSarUpa autpattikI Adi buddhirUpa jJAnathI-te pUrvokta mahAsvapnanA phalane nirNaya karyo. " karettA pabhAvaI deviM tAhiM iTAhi', kaMtAhi jAva maMgallAhi sAssirIyAhi miyamahuramaMjulAhi girAhi salavamANe saMlavamANe evaM vayAsI '' tyA2 mA tere zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 bhagavatI sUtre , prabhAva devIm tAbhiH pUrvoktAbhiH iSTAbhiH kAntAmiH -- kamanIyAbhiH yAvatpriyAbhiH, manojJAbhiH, mano'mAbhiH udArAbhiH kalyANAbhiH zivAbhiH, dhanyAbhiH maGgalyAbhiH sazrIkAbhiH mitamadhuramaJjulAbhiH gIrbhiH saMlapan saMlapan - punaH punarvyAharan, evam vakSyamANaprakAreNa abAdIda - 'orAleNaM tume devI ! suviNe dive' he devi ! udAraH khalu tvayA svapno dRSTaH, 'kallANe NaM tume jAtra sassirIra NaM tume devI! suviNe diTThe' he devi ! kalyANaH khalu svayA yAvat - zivo, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkaH- zriyAyuktaH khalu tvayA rAno dRSTaH, 'AroggatuTTi dIhA ukallANamaMgallakAraNaM tubhe devI! suviNe diDa' he devi ! Arogya - tRSTi-dIrghAyuSya-kalyANa maMgalyakArakaH khalu tvayA svapno dRSTaH, atra kalyANapadena arthaprAptiH, maGgalapadena ca anarthamatidhAto grAhyaH, 'atthalAbho devAzuppie ! bhogalAbho devANuppie / puttalAbha devANuppie / rajjalAmo devANupie! ' vayAsI ' phala nizcaya karane ke bAda phira usane ina iSTa, kAnta yAvat maMgalakAraka sazrIka, mila, madhura evaM maMjula zabdoM se bAraM pAra svapna kI prazaMsA karate hue isa prakAra kahA-' orAleNaM tume devI! suviNe diTThe, ' he devI! tumane jo svapna dekhA hai vaha bar3A udAra -pradhAna hai 'kallANe NaM tuma devI suSiNe diTThe, jAva sassirIeNaM tume devI ! suviNe dive' he devI! bahuta hI adhika kalyANa kAraka svapna tumane dekhA hai, yAvat ziva, dhanya, maMgalarUpa evaM sazrIka- zobhAjanaka svapna hai ' AroggatuhidI hAu kalyANa maMgalalakAraeNaM tume devo suviNe di he devi ! Arogya dene vAlA tuSTi dene vAlA, dIrghAyuSya dene vAlA, artha prApti karAne vAlA aura anartha kA vidhvaMsa karane vAlA vaha svapna tumane dekhA hai ' asthalAbho devANuppie, bhogalAbhoM devANumpie " " zrI bhagavatI sUtra : 9 , , S ISTa, anta, priya, manojJa, bhanAbha, maMgalArI, sazrIu, bhita, madhura bhane maMjula zabdonA uccAraNu dvArA te svapnanI vAraMvAra prazaMsA karatAM karatAM prabhAvatI rAhIne yA prabhA - " orAleNa tume devI ! suviNe diTThe " De hevI ! tame ke svapna le che te dhAyeM hAra (uttama) 4. " kallANe NaM tuma devI suviNe di e, jAva sassirIpaNaM tume devI suviNe diTThe " he devI! tabhe ghaNuM ja kalyANakArI svapna joyuM che. he devI ! tame ziva, dhanya, magalarUpa ane zrI (zobhAyukta) svapna jyu che. "ArogyadvidI hAu kalyANa maMgala kAraNaM tume devI ! suviNe diTThe " he devA / tame ArogyahAya, tuSTihAya (tRptihAya5), dIrSAyuSyadAyaka, aprApti karAvanAra ane ananA vighnasa (nAza) karanAra svapna zreyuM che. " atthalAbho devANuppie ! bhogalAmo devANunie !, putta lAbho
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. .. . L A prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 4 sudarzanacaritanirUpaNam 503 tasmAt svapnadarzanAda he devAnupriye ! taba arthalAbho bhaviSyati, he devAnupriye tasmAt svapnAt natra bhogalAbho bhaviSyati, he devAnupriye ! tasmat svapnAt tatra putralAbho bhaviSyati, he devAnubhiye ! tasmAt svapnAt taba rAjyalAbho bhaviSyati, 'evaM khalu tuma devAnuppira ! gaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANa addhahamANa rAIdiyANaM viikatANaM' he devAnupiye ! evaM khalu nizcayena tvam navAnAM mAsAnAm , bahumatipUrNAnAm , aSTimAnAm sArddhasatAnAm rAtrindinAnAM vyatikrAntAnAm sAddhasaptarAtridivasAdhikanavamAsavyatikramaNAnantaramityarthaH, 'amhaM kulakeuM kuladIvaM kulapAyaM, kulavaDeMsayaM, kulatilagaM, kulakittikaraM, kulanaMdikaraM, kulajasakaraM, kulAdhAra, kulapAyavaM, kulavivaraNakara' asmAkaM kulaketum-kuladhvajAyamAnam , kulasya keturivaketuH adbhUtatvAt , kuladIpaM-kulasya dIpaivadIpaH prakAzajanakaravAta taM tathAvidham , kulaparvatam-kulasya parvataH-anabhibhavanIyasthirAzrayatA sAdhAta taM tathAvidham , kulAvataMsakam-kurasyAvataMsakaH-ziromaNiH uttamatvAt , tAdRzam , puttalAbho degaNuppie! rajjalAbho devANuppie' he devAnupriye usa dRSTa svapna ke prabhAva se tumheM artha kA lAbha hogA, bhoga kA lAbha hogA, putra kA lAbha hogA, rAjya lAbha hogA 'evaM khalu tuma devANuppie! navaha mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANaM rAiMdiyANaM vikaMtANaM' he devANupriye ! tuma sADhe sAtadina adhika 9 mAsa ke pUrNarUpa se nikala jAne ke bAda amha kulake, kuladIva, kulapavyayaM, kulavaDeMsayaM, kulatilagaM, kulakittikara, kulanaMdikara, kulajasakara kulAdhAraM, 'kulapAyavaM, kulavivaddhaNakara, hamAre kulake keturUpa-adbhuta hone se vaMza kI dhvajArUpa, prakAzaka honese kula ke dIpakarUpa, anabhibhavanIya hone se, sthirasvabhAvavAlA hone se evaM saba kA AdhArabhUta hone se kula ke parvata rUpa, uttama hone se kula ke ziromaNirUpa, alaMkAra rUpa hone se kula ke tilaka rUpa, devANuppie ! rajjalAbho devANuppie !" devAnupriya! tame naye sapanA A phaLa tamane prApta thaze-A dUSTa vananA prabhAvathI tamane artha lAbha thaze, putranI prApti 2 sa. 2wyasAla prAta yaza. " eva' khalu tuma devANuppie! navaNha mAsANa bahupadipuNNANaM aTThamANa rAiMdiyANaM viitANa" havAnupriyA! 52 // na mAsa bhane 7 // 61 vyatIta yayA mA " amha kulake, kuladIva', kulapavyaya, kulavaDeMsaya, kulatilaga, kulakittikara, kulana dikara, kulajasakara', kulAdhAra', kulapAyava, phulavivaddhaNakara" 2015 jusamA tu smaanaddabhuta hovAthI havaja samAna prakAzaka hovAthI kulanA dIpaka samAna, kuLamAM parvata samAna (sthira svabhAvavALe) ane kuLanA AdhArarUpa, ane ajeya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 bhagavatIya kulatilakam-kulasya tilaka:-tilakarUpaH alaGkaraNatvAt , tAdRzam , kulakI ti. karam-kulasya kIrtiH ekadiggAminI prasiddhiH tasyAH kArakamityarthaH, kulAnandakaram tatsamRddhikArakatvAt , kulayazaHkaram-kulasya yazaH sarvadiggAmI prasiddhivi. zeSaH tasya kArakam , kulAdhAram-kulasya AdhArabhUtam , kulapAdapam-kulasya pAdapo-vRkSaH avazyAzrayaNIyacchAyatvAt , tathAvidham, kulavivarddhanakaram-kulasya vividhaiH prakAraiH baddhanaM vivarddhanam tatkaraNazIlam 'sukumAlapANipArya, ahINapaDipuNgapaMciMdiyasarIraM jAva sasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM suruvaM devakumArasama pmabhaM dAragaM payAhisi' sukumArapANipAdam, atyantakomalakaracaraNam , ahInaparipUrNapazcendriyazarIram-svarUpataH ahInAni, saMkhyayA paripUrNAni pazcendriyANi yattattathA tadevaMvidhaM zarIraM yasya sa tathAvidham , yAvat-lakSaNavyaJjanaguNopapetamtatra lakSaNAni janmajAtAni svastikAdIni, vyaJjanAni janmAnantarajAtAni maSakula kI ekadigpasiddhi karAne vAle, samRddhikAraka hone se kula meM AnandakAraka, kula kA cAroM ora yaza phailAne vAle, avazya Azraya. NIya-ThaMDI chAyA vAle hone ke kAraNa kula ke pAdapa (vRkSa rUpa), haraeka prakAra se kula kI vRddhi karane vAle hone se kula vivarddhana kara 'sukumAlapaNipAyaM, ahINapaDipuNNaM, paMcidipasarIraM jAva sasisomAkAra kaMtaM piyadaMsaNaM suruvaM devakumArasamappabhaM dAragaM payAhisi' atyantakomala kara caraNa vAle, svarUpa, se ahIna evaM saMkhyA se paripUrNa pAMcoM indriyoM se yukta zarIravAle, yAvat-" lakSaNavyaJjanaguNopapetam / janmajAta svastikAdi lakSaNavAle evaM janmapazcAt maSAtila Adi vyaJjanoM hovAthI A upamA ApI che), uttama hovAthI kulamAM ziromaNI samAna. alaMkAra rUpa hovAthI kuLanA tilaka rUpa, kuLanI kIrti phelAvanAra, samRddhi kAraka hovAthI kuLane AnaMdadAyaka, cAre dizAmAM kuLane yaza phelAvanAra, kaLanA AdhAra rUpa, kuLamAM pAdapa rUpa (vRkSa jema ThaMDI chAyA Ape che tema sAre mAnAnu. 2 422), hare zata munI vRddhi 42nA2. "sakamAlapANipAya ahINapaDipuNNaM, paMciM diyasarIra jAva sasisomAkAra kaMta piyadasaNaM surUvaM devakumArasamappama dAragaM payAhisi" matyanta nATa 32 ane ya26vANA, kheDakhAMpaNa rahita zubhalakSaNethI yukta paripUrNa aMgavALA, paripUrNa pAMce Indriyothii yukta zarIravANA, (' yAvat' 54thI "lakSaNavyaJjanaguNopapetam " -mthii| vastika Adi lakSaNovALA ane janmabAda tala, masA Adi vyaMjanevALA), zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11301105 sudarzanacaritanirUpaNam 505 " tilAdIni teSAM yo guNaH prAzarasyam, tenopeto yuktaH taM tathAvidham, zazisaumyAkAram - zazivatsaumyaH H bhavyaH AkAze yasya tam kAntam- kamanIyam, ata eva priyadarzanam - priyaM- ramaNIyaM darzanaM rUpaM yasya tam, surUpam - suSThu rUpaM yasya taM tathAvidhaM paramasundaramityarthaH devakumArasamaprabham devakumAramya samA-tulyA prabhA - kAntiryasya taM tathAvidham, dArakaM - bAlakam prajanayiSyasi - 'se'vi ya NaM dArae ummukabAlabhAve vinnAyapariNayamitte jovvaNagamaNupatte sure vIre vikate, vitthinnaviu balavAhaNe rajjavaI rAyA bhavissaI' so'pi ca khalu nizcayena dArako bAlakaH unmuktabAlabhAvaH, unmuktaH parityakto bAlabhAvo - bAlyaM yena sa tathAvidhaH vyatikrAntabAlyAvasthaH bAlyAtparaM vayaH prAptaH sannityarthaH, vijJakapariNatamAtraH - vijJa eva vijJakaH sa cAsau pariNatamAtraca kalAdiSu iti vijJakapariNatamAtraH paripakajJAna ityarthaH, yauvanamanuprAptaH - yuvAvasthAmApannaH zUraH- zauryayuktaH dAnAt svIkRtaparipAlanAd vA vIraH saMgrAmakaraNAt vikrAntaH- vikramayuktaH parAkramayuktaH parakIya bhUmaNDalAkramaNAt, vistIrNavipulabalavAhanaH- vistIrNavipulevAle, candramA ke samAna bhavya AkAra vAle, manohara rUpa vAle, ramaNIya darzanavAle, aise devakumArasvarUpa jaisI kAntivAle bAlaka ko janma dogI, ' seviya NaM dArae ummukabAlabhAve, vinnAyapariNayamitte joba gamaNupatte sure, bIre, vikaMte, visthinaviulabalavAhaNe rajjavaI rAyA bhavissas' vaha bAlaka bhI jaba apane bAlyakAla kI avasthA ko choDakara yauvana avasthA meM prApta hogA-ta -taba vaha kalAdikoM meM paripakva jJAnavAlA hogA, dAna se athavA svIkRti ke paripAlana se zauryayukta hogA, saMgrAma karane se vIra hogA, parakIya bhUmaNDala para AkramaNa karane se vikrama yukta hogA, ativistIrNa balavAhana - sainya hastI Adi " zrI bhagavatI sUtra : 9 , candramAnA jevI sanya AkRtivALA, manehara rUpavALA, ramaNIka darzanavALA, mane hevakumAranA nevI antivAjA putrano tame bhanbha AyazI, "seviya NaM dArae unmukabAlabhAve, vinnAyapariNayamitte jovvaNagamaNupatte sUre, vIre, vikkate, vitthinnabilavAhaNe rajjavaI rAyA bhavissai" nyAre te mAsa potAnI maajhyaavasthA pUrI karIne yuvAvasthA prApta karaze, tyAre te kalAdimAM paripatra jJAnavALA (nipuNu) thaze, te dAnathI athavA zaraNAgatanuM rakSaNa karavAne kAraNe zauya yukta thaze. sagrAmamAM vIratA khatAvaze, te ghaNeA parAkramI haze (anyanA pradeze! para AkramaNa karIne vijaya prApta karaze.) te ati vizALa senA ane hAthI, ratha, ghoDA, pAsaNI Ahi viztIya sainya bhyAne vAhanovANI manaze,
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 " , 9 , 6 bhagavatI sUtre ativistIrNe baLavAhane sainyahastyAdike yasya sa tathAdivaH, rAjyapatiH - svatantro rAjA bhaviSyati, 'taM urAleNaM tume jAva suviNe diTThe' he devi ! sa pUrvoktaH udAraH khalu tvayA yAvat - kalyANa:- zivaH, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkaH, svapnoM dRSTaH, 'AroggatuTThi jAtra maMgalalakAraeNaM tume devI ! suciNe diDe tikaTTu pabhAvarti devi tAhi idvAhiM jAva vaggRhiM daucaMpi taccapi aNubUhara' he devi ! ArogyatuSTiyAvat dIrghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu tvayA svapno dRSTaH iti kRtvA uktaprakAreNa prabhAvatI devIm tAbhiH iSTAbhiH yAvat kAntAbhiH priyAbhiH, manojJAbhiH mano'mAbhiH udArAbhiH, kalyANAbhiH zivAbhiH, dhanyAbhiH, maGgalyAmiH, sazrIkAbhiH mitamadhuramajjulAbhiH, vAgbhiH - gIrbhiH dvitIyanapiyAraM, tRtIyanapi vAram anuyati anuvardhayati prazaMsAM karoti, 'taraNaM sA pabhAvaI devI balassa sno aMtie eyama soccA, nisamma haTTa karayala jAva evaM vayAsI' - tataH vAlA hone se vistIrNacalavAhanavAlA hogA, aura svatantra rAjA hogA taM urANaM tume jAva suviNe dive' ataH he devi ! tumane udAra yAvankalyANarUpa, zivarUpa, dhanya, maMgalakAraka, sazrIpha, svapna dekhA hai, ' Arogga tuTThi jAva maMgalakAraeNaM, tume devI! suviNe diTThe, tti kahu bhAvati devi tAhiM iTThAhiM jAva vaggUhiM doccapi aNumUha ' yaha svapna he devi ! Arogya ! tuSTi, yAvat dIrghAyuSya kalyANa maMgalyakAraka tumane dekhA hai / isa prakAra kahakara prabhAvatI devI kI usa rAjA ne iSTa, yAvat kAnta, priya, manojJa, manonukUla, udAra, kalyANarUpa, ziva, dhanyarUpa, evaM maMgalya, sazrIka, mita, madhura aura maMjula cacanoM se dvitIyabAra aura tRtIyavAra bhI prazaMsA kI ' taraNaM sA pabhAvaI devI, klassa raNNo aMtie eyamahaM soccA, nisamma haTThatuTu0 karayala jAya ane svataMtra zabta manaze 'ta' urAleNaM tume jAva suviNe diTThe " he hevI ! tame mAlu uttama, uhyAluArI, ziva3ya, dhanya, maMgalakArI, mane sabhI (zolAyukta) svapna hephyuM che. " AroggatuTThijAva maMgalakArapaNaM, tume devI ! suviNe diTThe, ti kaTTu bhavati devi tAhi iTThAhiM jAva vaggUhiM do baMpi, taccapi aNuha he devI! tame ArAgyadAyaka tuSTidAkaka, dIrdhAyuMdAyaka, kalyANakArI ane magalakArI svapna dekhyu che. mA pramANe kahIne te khalarAjAe STi, kAnta, priya, manojJa, manonusa, uhAra udhyAya 35, ziva, dhanya3ya, bhauMJaNa, sazrIma, mita, madhura ane maMjula vacanAthI prabhAvatI devInI bIjI vAra paNa prazaMsA hurI bhane zrIlavAra prazaMsA urI. " taraNaM sA pabhAvaI devI, valassa raNNA aMtie eyamaTTha soccA, nisamma0 karayala jAva eve vayAsI " alarAjAnA ,, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 5 sudarzanacaritanirUpaNam 507 khalu sA pramAvatI devI balasya rAjJaH-antike etamartha-pUrvoktArtha zrutvA, nizamyahadi apacArya, haSTanuSTA karatalaM yAvat mastake zirasAvartam aJjaliM kRtvA evaMyakSyamANakAreNa ayAdIt-'evameyaM devANuppiyA! tahameyaM devANuppiyA! ayitahameyaM devANupiyA!' he devAnupriyAH! evametat , he devAnupriyAH! tyenat-yathA avatA kathitaM he devAnupiyAH! avitathametat-satyametat , asaMdiddhameyaM devANuppiyA! icchiyameyaM devANuppiyA ! paDicchiyameyaM devANuppiyA!' he devAnupiyA: / asaMdigdhaM-nizcitametat putralAbhaviSayakaM bhavatkathanam , he devAnuH miyA:! icchitametat abhilaSitaM putralAbharUpaM vastu, he devAnupriyA! pratISTametat vizeSarUpeNa vAchitam hRdayena svIkRtametat kathanam 'icchiyapaDicchiyameyaM evaM payAsI' isake bAda usa prabhAvatI devI ne bala rAjA ke mukha se jaba isa prakAra kI pAta sunI-taba vaha usa bAta kA vicAra karake bahuta adhika harSita huI saMtuSTa citta huI usI samaya usane donoM hAtha jor3akara rAjA ko namaskAra kiyA aura phira vaha isa prakAra se kahane lagI- evameyaM devANuppiyA! tahameyaM devANuppiyA! avitahameyaM devANuppiyA!" he devAnupriya ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai| he devAnumiya ! yaha satya hai ! 'asaMdiddhameyaM devANuppiyA! icchiyameyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA ! he devAnupriya ! yaha putralAbha viSayaka ApakA kathana asaMdigdha-saMdeharahita nizcita hai yaha putralAbharUpa vastu mujhe abhilaSita hai| he devAnupriya ! yaha putralAbha rUpa vastu mujhe vizeSa rUpa se vAMchitahai-hRdaya se svIkRta hai ! 'icchiya. bhukhe svapnanA phala vizenI A prakAranI vAta sAMbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne prabhAvatI rANIne ghaNe ja harSa ane saMtoSa thaye. tenuM hRdaya AnaMdathI nAcI uThayuM. teNe bane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyA ane namaskAra karIne A pramANe kahyuM- "evameya devANuppiyA! tahameya' devANupiyA ! avitahameya devaannuppiyaa| he devAnupriya! ApanI vAta kharI che he devAnupriya! ApanA kahevA mujaba ja svapnanuM phala prApta thaze. he devAnupriya ! Ape A svapna viSe je nirNaya dhye chata saya satya " che. " asaMdiddhameyaM devANuppiyA ! icchiya meyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA! 3 vAnupriya ! mA putramAsa viSaya ApanuM kathana asaMdigdha (nizcita-saMdeharahita) che. A putralAbha rUpa vastu mane abhilarjita (mArI abhilASAne anurU5) che. he devAnupriya! A patralAla rUpa vastu mane ghaNuM ja rucikara che-kharA aMtaHkaraNapUrvaka svIkArya che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 bhagavatIsUtra devANuppiyAH! se jaheyaM tujjhe vadaha tikaTTataM muviNaM samma paDicchAi' he devAnupriyAH ! icchitapratIcchitametat sarvathA hRdayena abhilaSitam iSTaM pratISTaM-svIkRtametat-putraprAptiviSayakasvapnadarzanam , tat yathaitat yUyaM vadatha-pratipAdayatha, iti kRtvA-vivArya, taM svapnaM samyaktayA pratIcchati-svIkaroti 'paDicchinnA baleNaM raNNA abbhaNunnAyA samANI NANAmaNirayaNabhatticittAo bhaddAsaNAo abmuDhei, abbhuDhettA' pratISya taM svapnaM samyak svIkRtya balena rAjJA abhyanujJAnA-AjJaptA satI nAnAmaNiratnamakticitrAt-anekamaNiratnaracanAparipUrNacitrayuktAt bhadrAsanAt-zreSThAsanAt , abhyuttiSThati, abhyutthAya 'aturiyamacavala jAva gaIe, jeNeva sae sayaNijje teNeva uvAgacchai' atvaritam , avapalam zarIramanazcApalparahitaM yathAsyAttathA, yAvat-asaMbhrAntayA avilambitayA rAjahaMsasadRzyA paDicchiyameyaM devANuppiyA-se jaheyaM tujhe badaha tikaTu taM suviNaM samma paDicchaha ' he devAnupriya ! yaha putraprApti viSayaka svapnadarzana mujhe hRdaya se sarvathA abhilaSita hai, iSTa hai, pratISTa haiM, svIkRta hai, jaisA Apane kahA hai vaha vaisA hI hai ! isa prakAra kaha kara usane usa svapna ke phala ko svIkAra kara liyA paDicchittA yaleNaM raNNA abbhaNumAyA samANI NANAmaNirayaNabhatticittAo bhadAsaNAA anbhuTei abbhuhettA', svapna ke phala ko svIkAra karake vaha prabhAvatI rAnI bala rAjA se AjJapta huI usa nAnAmaNiratnoM kI racanA se paripUrNa citroM se yukta bhadrAsana se uThI, uThakara vaha 'aturiyamacavala jAva gaIe, jeNeva sae sayaNijje, teNeva uvAgacchaha atvarita, acapala-zArIrika mAnasika capalatA rahita aisI haMsagati jaisI gati se vinA vilamba kiye, " icchyipaDicchiyameyaM devANuppiyA ! me jaheyaM tujhe vadaha tti kaTu ta suviNa samma paDicchai" he devAnupriya ! mA putrAti viSaya 21nazana bhA2 aMta:karaNanI IcchAne anurUpa che, ISTa che, atyanta ISTa che ane svIkArya che. Ape te ravapna viSe je kahyuM te yathArtha ja che A pramANe kahIne teNe masa dvaa2| athita te sanasano svii4||2 . " paDicchittA baleNa raNNA abbhagunnAyA samANo NANa maNirayaNabhatticittAo bhahAsaNAo anbhuDhei, abbhuThettA" tyA2 mA pAtAnA patI manI yAjJA na ta vividha bhaagratnothI yukta ane citrothI alaMkRta evA te sukhAsana parathI UbhI thaI. tyAMthI hIne " aturiyamacavala jAva gaIe, jeNeva sae sayaNijje, teNeva uvAgacchA" tvarArahita, cAlatA 2hita, ane haMsanA samAna gatithI, vilaMba karyA vinA, asazrAnta35 yA potAnI zalyA tI. tyAM mAvI. " ubAgacchittA, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 5 sudarzanacaritanirUpaNama 509 gatyA, yatraiva strakaM zayanIyamAsIt, tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA sayaNijjaMsi nisIyaha, nisIhattA evaM bayAsI - upAgatya zayanIye nirIdati, niSadha - upavizya, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt -' mA me se uttame pahANe maMgalle suviNe annehiM pAvasumiNehiM paDihammissai tikahu' mA mama sa pUrvoktaH, uttamaH strarUpataH zreSTha, pradhAnaH- abhISTaprAptirUpapradhAnaphalataH, maGgalyaH - anarthapratighAtarUpaphalApekSayA, svapnaH anyaiH pApasvapnaiH pratihaniSyati, pratihanyatAm, pratihato mA bhUditi kRtvA - vicArya 'devagurujaNasaMbaddhAhiM pasatyAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM kahAhiM suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai ' devagurujanasambaddhAbhiH - devagurujanasambandhinIbhiH prazastAbhiH - prazaMsArhAbhiH, maGgalyAbhiH - maGgalayuktAmiH dhArmikAbhiH- dharmasambandhinIbhiH, kathAbhiH vArtAbhiH, svapnajAgarikAM- svapnasaMrakSArtham jAgarikA nidrAniSedhaH svapnajAgarikA, tAm pratijAgratI - pratijAgratI paunaHpunyena jAgaraNAM kurvatI, viharati - tiSThati // sU0 5 // asaMbhrAntarUpa se jahA~ apanI zayyA thI vahAM para AI, 'uvAgacchitA, sayaNijasi, nisIyaha, nisIhattA evaM vayAsI' vahAM Akara vaha apanI usa zayyA para baiTha gii| baiThakara phira usane isa prakAra kahAmA me se uttame pahANe maMgalale suviNe annehiM pAvasumiNehiM paDihammissaha tti kaTTu ' merA yaha svarUpa se uttama, abhISTa prApti rUpa phala kI apekSA se pradhAna, tathA anartha pratighAtakarUpa phala kI apekSA se maMgalakAraka svapna anya pApasvapnoM dvArA naSTa na ho jAya, 'deva guru jaNasaMdvAhiM pasatyAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM kahAhiM suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai' aisA vicAra karake vaha deva, guru, jana saMbaMdhI, prazasta, prazaMsA yogya, maMgalayukta, dhArmika kathAoM ko karatI 2 svapna saMrakSaNa ke nimitta svapna jAgarikA karatI rahI / sU05|| 4 "" sayaNijjaMsi, nisIyai, nisIittA evaM vayAsI" tyAM bhAvIne te potAnI zayyA para mesI zayyA para mesIne tethe yA pramANe dhuM- " mA me se uttame pahANe maMgale suviNe annehiM pAvasumiNehiM parihammissai tti kaTTu bhA' A uttama, abhISTa ane magalasvapna anya pApasvapnA dvArA naSTa thavuM joie nahI. te svapna icchita vastunI prApti karAvanAra haiAvAthI tene uttama kahyu che. ane anAvisa karanAra hAvAthI tene maMgala kahyu che. 66 devagurujaNa saMbaddhAhiM pasatthaH hiM maMgalAhiM dhammiyAhi kahA hiM' sutriNajAgariyaM jAgaramaNI 2 virai " mI pramANe vicAra harIne te heva yAne guru sa'badhI prazasta, mAMgalika ane dhArmika kathAe karatI thakI nimitte jAgaraNa karavA lAgI ||spA svapnasa rakSaNu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre mUlam-"taeNaM se bale rAyA koDaMbiyapurise sadAvei, saddAvettA, evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! ajja savisesaM bAhiriyaM uvaTANasAlaM gaMdhodayasittasuiyasaMmAjiovalitaM sugaMdhavarapaMcavaNNapupphovayArakaliyaM kAlAgurupavarakuMdaruka jAva gaMdhavahibhUyaM karehaya, karAvehaya, karettA, karAvettA sIhAsaNaM raeha, rayA. vettAmamettaM jAva pnycppinnh| 'taeNaM te koDuMbiya jAvapaDisuNettA khippAmeva savisesaM bAhiriyaM uvaTANasAlaM jAva pnycppinnti| taeNaM se balerAyA paccUsakAlasamayasi sayaNijAo abbhuTei, abbhuTetA pAyapIDhAo paccoruhai paccoruhittA, jeNeva adRNa. sAlA teNeva uvAgacchai, aTTaNasAlaM aNupavisai, jahA uvavAie taheva adRgasAlA, taheva majjaNaghare, jAva sasivva piyadaMsaNe naravaI majjanagharAo paDiNikkhamai paDiNikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTTANasAlA, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNavargasi purasthAbhimuhe nisIyai, nisIittA appaNo uttarapurasthime disaubhAge aTThabhaddAsaNAI seyavasthapaccutthuyAI, siddhatthagakayamaMgalovayArAI rayAvei, rayAvettA appaNo adUrasAmaMte NANAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijjaM mahagyavarapaTTaNuggayaM saha paTTabahubhattisayacittatANaM IhA miya-usabha jAva bhatticita abhitariyaM javaNiyaM aMchAvei, aMDAvettA, nANAmaNirayaNabhatticitte accharayamauyamasUragocchagaM seyavasthapaccutthuyaM aMgasuha. phAsuyaM sumauyaM pabhAvaIe devIe bhadAsaNaM rayAveI, rayAvettA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 2011 20 6 sudarzanacaritanirUpaNam 511 koDaMbiyapurise sahAvei, sahAvettA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! aTuMgamahAnimittasuttatthadhArae vivihasatthakusale suviNalakkhaNapADhae saddAvehAtaeNaM te koDuMbiyapurisA jAva paDisuNettAvalassa raNoaMtiyAo paDiNikkhamai paDinikkhamittA sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veiyaM hatthiNApuraM nagaraM majhaM majjheNaM jeNeva tesiM suviNalakkhaNapADhagANaM gihAiM teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA te suviNalakkhaNapADhae sadAti / taeNaM te suviNalakkhaNapADhagA balassa raNo koDuMbiyapurisehiMsadAviyAsamANA haTtuTra0 NhAyA kaya jAva sarIrA siddhatthagahariyAliyA kayamaMgalamuddhANA sarahiM saehiM gihehito niggacchaMti, niggacchittA hatthiNApuraM nagaraM majjhaM majheNaM balassa raNNo bhavaNavaravaDeMsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsagapaDiduvAraMsi egao milati, milittA jeNeva bAhiriyA uvaThANasAlA teNeka uvAgacchati, uvAgacchittA karayala0 balaM rAyaM jaeNaM, vijaeNaM baddhAti / taeNaM suviNalakkhaNapADhagA baleNaM ranno vaMdiyapUiyaMsakAriyasaMmANiyA samANA patteyaM patteyaM putvannatthesu bhaddAsaNesu nisiiyNti| taeNaM se bale rAyA pabhAvaI deviM javaNiyaMtariyaM ThAvei, ThAvettA puphphaphalapaDipunnahatthe pareNaM viNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI devI ajja taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva sIhaM suviNe pAsitANaM paDibuddhA, taM gaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre - - ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai |tennN suviNa. lakkhaNapADhagA valasta ranno aMtie eyamaDhe socA nisamma hatuTTha0 taM suviNaM ogiNhaMti, ogiNihattA IhaM aNuppavisaMti, aNuppavisittA tassa suviNassa atthogahaNaM kareMti, karettA annamanneNaM saddhiM saMcAleMti, saMcAlettA tasla suviNassa laTThA gahiyaTTA pucchiyaTThA viNicchiyaTA abhigayaTA, balassa raNo purao suviNasatthAI uccAremANA uccAremANA evaM vayAsIevaM khalu devaannuppiyaa| amhaM suviNasatthaMsi bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA vAvattari savvasuviNA diTTA, tatthaNaM devANuppiyA! titthagaramAyaro vA, cakkavaTTimAyaro vA, titthagaraMsi vA, cakavahisi vA gabhaM vakamamANaMsi eersi tIsAe mahAsuvi. NANaM ime codasamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhaMti taMjahA-gaya -vasaha-sIha-abhiseya-dAma-sasi-diNayaraM jhyN-kuNbhN| pum-sr-saagr-vimaann-bhvnn-rynnuccy-sihiNc||1|| vAsudevamAyaro vA, vAsudevaMsi gabbhaM vakamamANaMsi eesiM codasaNhaM mahAsuviNANaM annayare sattamahAsuviNe pAsittANaM paDibujhaMti, baladevamAyaro vA, baladevaMsi gambhaM vakkamamANaMsi eesiM codasaNhaM mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati, maMDaliyamAyaro vA maMDaliyaMsi gabhaM vakkamamANaMsi esiNaM caudasaNhaM mahAsuviNANaM annayare egaM mahAsuviNANaM pAsittANaM paDibujjhati, ime ya NaM devANuppiyA! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- -- ------- - ------- prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 513 pabhAvaIe devIe, ege mahAsuviNe diTTe taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe dikhe jAva Arogga tuhi jAva maMgallakAraeNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diTTe, atthalAbho, devANuppiyA! bhogalAbho, rajjalAbho devANuppiyA! evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM jAva vItikaMtANaM tumhaM kulaketuM jAva payAhiti se'viya NaM dArae ummukabAlabhAve jAva rajjavaI rAyA bhavissai, aNa. gAre vA bhAviyappA, taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diTTe jAva AroggatudIhAuyakallANa jAva dikhe| taeNaM se bale rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaDhe soccA, nisamma haTTatuTTa karayala jAva kaTu taM suviNalakkhaNapADhage evaM vayAsI-evameyaM devANuppiyA! jAva se jaheyaM tubbhe vadaha ttikaTu taM suviNaM samma paDicchai, paDicchinA suviNalakkhaNapADhae viulaNaM asaNapANakhAimasAimapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakArei, saMmANei, sakArettA saMmANettA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai, dalayittA, paDivisajjei, paDivisajjettA sIhAsaNAo abbhuTei, abbhuTettA jeNeva pabhAvaI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, pabhAvaI deviM tAhiM iTTAhi kaMtAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM vayAso-evaM khalu devANuppiyA! suviNasatthaMsi bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvattari savvasuviNA diTTA, tatthaNaM devANuppie! titthagaramAyarovA cakkavaTTimAyarovA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne taM ceva jAva annayare ege mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati, ime ya gaM tume devANuppiyA! ege mahAsuviNe dihe, taM orAle tume devI! suviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavissai, aNagAre vA bhAviyappA, taM orAleNaM tume devI! suviNe diTTe jAva dihe tikaDu pabhAvaiM devi tAhi iTAhiM kaMtAhiM jAva doccapi, taccaMpi, annubhi| taeNaM sA pabhAvaI devI balassa raNNo aMtie eyama soccA nisamma haTThatuTTha karayala jAva evaM vayAsIeyameyaM devANuppiyA! jAva taM suviNe samma paDicchai, paDicchittA baleNaM raNNA abbhaNunnAyA samANI nANAmANirayaNabhatticitta jAva abbhuTei, aturiyamacavala jAva gaIe jeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNuppaviTTA ||suu06|| chAyA-tataH khalu sa balo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdot-kSiprameva bho devAnupriyAH! adha savizeSaM vAdyAm upasthAnazAlAm gandhodakasiktazucikasaMmArjanopaliptAM sugandhavarapaJcavarNapuSpopacArakalitA kAlAgurupavarakunduruSka jAva gandhavatibhUtAM kuruta ca, kArayata ca, kRtvA kArayitvA ca siMhAsanaM racayata, racayitvA mama etAM yAvat pratyarpayata / tataH khalu te kauTumbika yAvat pratizrutya kSiprameva savizeSa vAhyAm upasthAnazAlAM yAvat pratyarpayanti / tataH khalu sa palo rAjA pratyUSakAusamaye zayanIyAt abhyutiSThati, abhyutthAya pAdapIThAt matyavarohati, pratyavarukha yatraiva ahanazAlA tatraiva upAgacchati, ahanazAlAm, anupavizati yayA ApapAtike tathaiva anazAlA tathaiva majjanagRhaM yAvat zazIva priyadarzano narapatiH majjanagRhAt pratiniSkAmyati pratiniSkramya yatraiva bAhyA upasthAnazAlA, tatraiva upAgacchati, upAgasya siMhAsanavare paurastyAbhimukho niSIdati, niSadha AtmanaH uttarapaurastye digmAge aSTau bhadrAsanAni zvetavastrapratyavastRtAni siddhArthakakRtamaGgalopacArANi racayati, racayitvA AtmanaH zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ " prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 6 sudarzanacaritamirUpaNam adUrasAmante nAnAmaNiratnamaNDitAm adhikamekSaNIyAM mahArghatrarapatanodgatAm, sUkSma paTTabahubhaktizata citritAm, IhAmRgavRSabha yAvat bhakticitrAm abhyantarikIm yavanikAm AkarSayati, AkRSya nAnAmaNiratnabhakticitram, AstaraNamRdu kamara vakhakhaNDAvastRtam, zvetavastra pratyavastRtam aGgasukhasparzam, mRmRdukaM prabhAvatyai devyai bhadrAsanaM racayati, racayitvA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam atrAdIt kSiprameva bho devAnupriyAH ! aSTAGga mahAnimittasUtrArthadhArakAn vividhazAstrakuzalAn svapnalakSaNapAThakAn zabdayata / tataH khalu te kauTumbikapuruSAH, yAvat pratizrutya balasya rAjJaH antikAt pratiniSkrAmyaMti, pratiniSkramya zIdha tvaritaM capalaM, caNDaM vegitaM hastinApuraM nagaraM madhyamadhyena yatraiva teSAM svapnalakSaNapAThakAnAM gRhANi tatraiva upAgacchanti, upAgatya tAn svapnalakSaNapAThakAn zabdayanti, tataH khalu te svapnalakSaNapAThakAH balamya rAjJaH kauTumbikapuruSaiH zabdayitAH santaH hRSTatuSTAH snAtAH kRta yAvat zarIrAH siddhArtha kaharitAlikAkata maGgalamUrddhAnaH svebhyaH svebhyo gRhebhyo nirgacchanti, nirgatya hastinApuraM nagaraM madhyamadhyena yatraiva balasya rAjJo bhavanavarAvataMsakastatraiva upAgacchanti, upAgatya bhavananavarAvataMsakapratidvAre ekato milanti, militvA yatraiva bAhyA upasthAnazAlA tatraiva upAgacchanti, upAgatya karataLa yAvat balaM rAjAnaM jayena vijayena varddhayanti / tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH balena rAjJA vandita rUjitasatkAritasammAnitA: santaH pratyekaM pratyekaM pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti / tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatI devIM yavanikAntare sthApayati, sthApayitvA puSpaphalapratipUrNahastaH pareNa vinayena tAn svapnalakSaNapAThakAn evam-avAdIta evaM khalu devAnupriyAH ! prabhAvatI devI adya tasmin tAdRzake vAsagRhe yAvat siMha svapne dRSTvA khalu pratibuddhA, tat khalu devAnumiyAH ! etasya udArasya yAvat kiM manye kalyANaH phalavRttivizeSo bhaviSyati / tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH balasya rAjJaH antike etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTAH taM svapnam avagRhNanti, atragRkha IhAm anupravizanti, anupavizya tasya svapnasya arthAvagrahaNaM kurvanti kRsvA anyonyena sArddhaM saMcArayanti, saMcArya tasya svapnasya labdhArthAH, gRhItArthAH pRSTArthI, vinafftArthAH, abhigatArthAH balasya rAjJaH purataH sapnazAstrANi uccArayantaH uccArayantaH evam avAdiSuH- evaM khalu devAnupriyAH ! asmAkaM svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH, dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH, tatra khalu devAnupriyAH ! tIrthakara mAtaro vA, cakravartimAtaro vA tIrthakare vA, cakravartini vA garbham vyutkrAmyati eteSAM triMzato mahAsvapnAnAm imAna caturddazamahAsvapnAn dRSTvA khala zrI bhagavatI sUtra : 9 515
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso patibudhyante, tadyathA-gana-vRSabha-siMha-abhiSeka-dAma-zazi-dinakara-dhvaja, kumbha, padmasaraH-sAgara-vimAna-bhavana-ratnocaya-zikhinazca 14 // 1 // vAsudevamAtaro vA vAsudeve garbha vyutkrAmyati, eteSAM caturdazAnAM mahAsvapnAnAm anyatarAn sapta mahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante, baladevamAtaro vA baladeve garbha vyutkrAmyati, eteSAM caturdazAnAM mahAsvapnAnAm anyatarAn caturI mahAsvapnAn dRSTA khalu pratibudhyante, mANDalikamAtaro vA mapDa like garbha vyutkrAmyati, eteSAM khalu caturdazAnAM mahAsvapnAnAm anyataram ekaM mahAsvapnaM daSTA khalu patibudhyante, anayA ca khalu devAnupiyAH! prabhAvatyA devyA eko mahAsvapno dRSTaH, tat udAraH khalu devAnupiyAH! prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, yAvat ArogyatuSTa yAvat maGgalakArakaH khalu devAnupiyAH! prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, arthalAmo devAnupriya ! bhogalAbhaH, putralAmaH rAjyalAbho devAnupriya ! evaM khalu devAnupiya ! prabhAvatI devI navAnAM mAsAnAm , bahupratipUrNAnAm , yAvat vyatikrAntAnAm yuSmAkaM kulaketuM yAvat prajanayiSyati, so'pi ca khallu dArakaH unmuktabAlabhAvo yAvat rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA, tat udAraH khalu devAnupriyAH prabhAvatyA devyA svapno dRSTo yAvatArogyatuSTi dIrghAyuSyakalyANa yAvat dRSTaH, tataH khalu sa balo rAjA svapna lakSaNapAThakAnAm antikam etamayaM zrutvA nizamya hRSTatuSTaH karatala yAvat kRtvA tAn svapnalakSaNapAThakAn evam avAdIt-evametat devAnumiyAH! yAvat tat yathaiva yUyaM vadatha iti kRtvA taM svapnaM samyak pratIcchati, taM svapnaM samyak pratISya svapnalakSaNapAThakAn vipulena azanapAnakhAdimasvAdimapuSpavastragandhamAlyAlakAreNa satkArayati, sammAnayati, satkArya, saMmAnya vipulaM jIvikAI prItidAnaM dadAti, vipulaM jIvikAI bhItidAnaM datvA prativisarjayati, prativisRjya siMhAsanAt abhyuttiSThati, siMhAsanAt abhyutthAya yatraiva prabhAvatI devI tatraiva upAgacchati tatraiva upAgatya prabhAvatI devIM tAbhiH iSTAbhiH, kAntAbhiH, yAvat saMlapan saMlapana evam avAdIt-evaM khalu devAnupriye ! svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAra, triMzat mahAsvapnAH dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH, tatra khalu devAnupiye ! tIrthakaramAtaro vA cakravartimAnaro vA tacaitra yAvat- anyataram ekaM mahAsvanaM dRSTvA khalu pratibudhyante, ayaM ca khalu tvayA devAnupriye ! eko mahAsvapno dRSTaH, tat udAraH khalu tvayA devi ! svapno dRSTaH, yAvat rAjyapatiH rAjA bhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA, tat udAraH khalu tvayA devi! svapno iSTaH, yAvat dRSTaH itikRtvA prabhAvatI devIM tAmiH iSTAbhiH, kAntAbhiH, yAvat dvitIyamapi, tRtIyamapi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU. 6 sudarzanacaritanirUpaNam 517 anujrahayati, tataH khalu sA prabhAvatI devI balasya rAjJaH antikam etamartha zrutvA nizamya hRSTatuSTA karatala yAvat-evam-abAdIt-evametat devAnupiyAH! yAvat taM svapnaM samyak pratIcchati, taM svapnaM samyak pratISya balena rAjJA abhyanujJAtA satI nAnAmaNiratnabhRtacitra yAvat abhyuttiSThati, atvaritamacapalaM yAvat gatyA yatraiva svakaM bhavanaM tatraiva upAgacchati, tatraiva upAgatya svaka bhavanamanumaviSTA // 16 // TIkA-tataH kim ? ityAha-'taeNaM se' ityAdi, 'taeNaM se bale rAyA koDubiyapurise sahAvei, saddAvettA, evaM vayAmI'-tataH sa balo rAjA kauTumbikapuruSAn-AjJAkArijanAn , zabdayati-Ahvayati, zabdayitvA-AhUya, evaMvakSyamANaprakAreNa avAdIta-'khippAmeva bho devANuppiyA ! ajja savisesaM bAhiriyaM uvaTThANasAlaM gaMdhodayasittasuiyasaMmajjivalitaM' bho devAnupriyAH! kSiprameva adya savizeSa-vizeSarItyA vAhyAM-bahirbhavAm upasthAnazAlAm-gandhodakasiktazucikasammAnitopaliptAm-gandhodakena siktA, zucikA-pavitritA, samArjitAkacavarApanayanena sazodhitA, upaliptA gomayAdinA yA sA tathAvidhAm , 'sugaMdha. varapaMcavannapuphphovayArakaliyaM, sugandhavarapaJcavarNapuSpopacArakalitAm-sugandheSu 'taeNa' se bale rAyA' ityAdi / TIkArtha-taeNaM se bale rAyA koDudhiyapurise sadAveha, saddAvettA evaM vayAsI, khippAmeva bhoH devANuppiyA! aja savisesaMpAhiriyaM ucaTThANa sAlaM gaMdhodayasittasujhyasaMmajiovalitta sugaMdhavarapaMcavaNNapupphovayArakaliyaM' isake bAda usa pala rAjA ne kauTumbika-AjJAkArI puruSoM ko bulAyA-ghulA kara ke unase aisA kahA-he devAnupriya ! tumaloga zIghra hI Aja vizeSarIti se bAhara kI upasthAnazAlA ko gandhodaka (sugaMdhita jala se sikta karo,-soMco, kacarA vagairaha nikAla kara use sApha karo, gobara Adi se lIpa kara use svaccha acchI karo. sugaMdho meM uttama pAMca varSoM ke puSpoM kI sajAvaTa se use sajAoM 'kAlAgurupabarakuMdarukka "taeNaM se bale rAyA koDuMbiyapurise sahAvei" tyA sAtha-" taeNa se bale rAyA koDuMbiyapurise sahAvei, sahAvettA evaM SayAsI khippAmeva, bho devANuppiyA ! ajja savisesaM bAhiriya uvaDhANasAla gaMdhodayasittasuiyasamajjiovalitaM sugaMdhavarapaMcavaNNapupphovayArakaliya" yAra bAda bala rAjAe potAnA kauTuMbika puruSane (AjJAkArI sevakone) lAvyA ane temane A pramANe kahyuM- he devAnupriyo ? tame banI zake eTalI varAthI. Aje bahAranI upasthAnazAlAmAM (dIvAnakhAnAne) viziSTa prakAre gaMdhAdaka ITA. temAMthI kacarA vagere kaDhAvIne tene vALIjhUDIne sApha karAve, tene chANa Adi vaDe lIMpIgUMpIne suMdara banAve, uttama sugaMdhayukta pAMce vanAM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 bhagavatIsUtre varANi - zreSThAni paJcavarNAnica yAni puSpANi teSAmupacAreNa-racanayA vinyAsenetyarthaH kalitAM - yuktAm, 'kAlAgurupacara kuMdarukka jAva gaMdhavahibhUyaM kareha ya karAvehaya' kAlAgurumavarakundaruSka yAvat - turukka dhUpamaghamaghAyamAnagandhodbhUtAbhi rAmAm, sugandhavaragandhitAm gandhavartibhUtAm saurabhyAvizayAda gandhadravyaguTikA kalpAm, kuruta ca, kArayata ca, 'karettA, karAvettA, sIhAsaNaM raeha, rayAvetA mametaM jAtra paJcabhiNaha' pUrvoktasvarUpAm upasthApanazAlAm kRtvA, kArayitvA, siMhAsanaM racayata - upasthApayata, racayitvA - upasthApya mama etAM - pUrvoktAM yAvatAjJaptim - AjJAm pratyarpayata, mamA''jJAnusAraM kAryaM vidhAya AjJAM parAvartayata, 'taraNaM te koDa biya jAva paDisRNettA khiyAmeva savisesaM bAhiriya javadvANasAla jAva - paJcabhiti tataH khalu te kauTumbika yAvat puruSAH etAM - pUrvoktAm AjJaptikAm - AjJAM pratizrutya, kSiprameva savizeSam - vizeSarItyA bAhyAM bahiH sthitAm jAva gaMdhavahibhUyaM kareha ya, kAraveha ya' kAlAguru, pavarakundaruSka yAvat turuSka inakI dhUpa se mahakatI huI gandha se sundara karo, saurabhyAtizaya se use gaMdhadravya kI eka golI jaisI banAo evaM banabAo 'sIhAsaNaM raeha' eka siMhAsana vahAM vichAo, 'rayAvettA mamesa jAva paccapiNaha ' bichAkara phira hameM " merI icchAnusAra saba kAma bana gayA hai " isakI khabara do 'taeNa te koDuMbiya jAva paDisuNettA khippAmeva savisesaM bAhiriyaM ubaTThANasAla jAva paccapirNati' isa prakAra se bala rAjA ke dvArA kahe gaye vacanoM ko sunakara ve kauTumbika vahAM se zIghra hI bAhara kI upasthAna zAlA meM Aye aura use vizeSa rUpa se kahe anusAra gaMdhajala se sikta kara diyA, kUDA kacarA vagairaha dUra kara puSpAthI tenI sajAvaTa karAve, kAlA gurupavarakuMndaruka jAva gaMdhavaTTiya kareha ya, kAraveha ya" agA agaru, uttama udrUpa, somAna yahi dhUpa va tene evA teA sugaMdhayukta anAvA ke jANe ke te tenA maghamaghATathI sugadhanI guTie bhevA janI laya yA prabhArI azavIne "sIhAsaNaM raeha " tyAM khe siddhAsana goDavA. "rayAvettA mamettaM jAva paccapiNaha" siMhAsana goThavIne " bhArI AjJAnusAra adhI taiyArI thaha gayAnI amara bhane pAyA. "taeNa ne koTuMbiya jAtra paDisuNetA khippAmeva savisesa' bAhiriya uvadvANakhAla jAva parabapiNaMti" javarAlanI bhI prahAranI bhAjJA sAMlajIne te khAjJAbharI sevA turata ja khahAranI upasthAnazAlAmAM AvyA, temaNe te upasthAnazAlAmAM vizeSarUpe sugadhayukta jaLa chAMTayuM, kacarA vage2e sAph karyo ane chANu Adi 64 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - --- prameSandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 519 upasthAnazAlAm yAvat-gandhodakasiktazucikasaMmArjitopaliptAm , sugandhavarapazcavarNapuSpocArakalitAm , kAlAgurupravarakunduruSkaturuSkadhUpamaghamaghAyamAnagandhoqhtA mirAmAm , sugandhavaragandhitAm , gandhavartibhUtAM kRtvA, kArayitvA ca balasya rAjJaH pUrvoktAm AjJaptikAm pratyarpayanti, 'taeNaM se bale rAyA paccUsakAlasamayaMsi sayaNijjAbho abbhuTei, abbhuTTecA, pAyapIDhAo paccoruhai' tataH khalu sa balo rAjA pratyUSakAlasamaye prAtaHkAle zayanIyAt-zayyAtaH abhyuttiSThati, abhyutthAya, pAdapIThAt laghucatuSkA , pratyavarohati-pratyavatarati, paccoruhittA, jeNeva aTTaNasAlA, teNeva uvAgacchai, aTTaNasAlaM aNupavisai' pAdapIThAta pratyavaruhya-avatIrya, yatraiva aTTanazAlA-vyAyAmazAlA AsIt tatraiva upAgacchati, upAgasya aTTanazAlAm-vyA: yAmazAlAm anupravizati, 'jahA ubavAie, taheva aTTaNasAlA taheva majjaNaghare svaccha kiyA aura gothara se lIpakara zuddha kiyA phira kAlAguru, uttama kunduruSka, turuSkakI dhUpase use mahakatI huI banAI, usameM se nikalatI huI gaMdha se vaha aisI jacane lagI ki mAnoM yaha upasthAnazAlA eka gaMdhadravya kI sugaMdhita golI hai| phira balarAjA ke pAsa 'Apa kI AjJA ke anusAra saba kArya ho cukA hai" aisI khabara bheja dI 'taeNaM se vale rAyA paccUsakAlasamayasi sayaNijjAo abbhuDheha, anmuDhettA pAyapIDhAo paccoruhA' isake bAda ve rAjA prAtaH kAla hone para apanI zayyA se UThe aura pAdapIThapara paira rakhakara usase nIce utare 'paccoruhitA jeNeva aTThaNasAlA teNeva uvAgacchai' nIce utara kara ve jahAM vyAyAma zAlA thI vahAM para gaye vahAM jAkara ve usameM praviSTa hue 'jahA upavAie taheva aTThaNasAlA taheva majjaNaghare jAva sasivva vaDe lIpIpIne tene zuddha karI tyAra bAda kAlA agaru, uttama kaMdrapa ane lobAna Adi dhUpathI tene evI maghamaghatI karI dIdhI ke temAMthI nIkaLatI mahekane lIdhe te upasthAnazAlA sugaMdhita dravyanI eka guTikA jevI banI gaI. tyAra bAda teoe balarAjAnI pAse AvIne temane kahyuM-"he rAjana! mApanI mAjJAnusA2 madhI taiyArI 4 cha. "tapaNaM se bale rAyA paccUsakAlasamayaMsi sayaNijjAo adabhuTei, abbhuTettA pAyapIDhAo paccoruhA" tyAra bAda prAta:kALa thatAM te rAjA potAnI zayyA parathI uThayA. uThIne pAdapITha para (paga mUkavAnA bAjoTha para) paga mUkIne potAnA palaMga parathI nIce tayA. " pacoruhitA jeNeva aDhaNasAlA teNeva uvAgacchai" tyA2 mA nyA pitAnI vyAyAmazALA hatI, te tarapha gaye. tyAM jaIne teNe te vyAyAmazAjaabhaa praveza yA. "jahA uvavAie taheva aTThaNasAlA taheva majjaNapare jAya zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 bhagavatIsUtre 9 jAva sandhi piyadaMsaNe naravaI majjaNagharAo paDinikkhamaI' yathA bhapapAtika sUtrapUrvArdhe aSTacatvAriMzattame sUtre aTTanazAlAvarNanaM majjanagRhavarNanaMca pratipAditaM tathaivAtrApi anazAlA, tathaiva majjanagRhaMca pratipattavyam, yAvat tatra anekavyAyAmayogyAlA navyAmardana mallayuddhakaraNaiH - ityAdi, tatra anekAni vyAyAmArtha yAni yogyAdIni tAni tathAvidhairityarthaH, tatra yogyA - guNanikA, valganamullaLanam, vyAmardanam - parasparamaGgamoTanam ityAdirItyA vyAyAmazAlAvyatikaraH pratipAditaH, majjanagRhavyatikarastu yatraiva majjanagRham tatraiva upAgacchati, upAgatya majjanagRham anupravizati, samantato jAlakA bharamaNIye vicitramaNiratnakuTTima tale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe sukhaniSaNNaH, piyadasaNe naravaI majjaNagharAo paDinikkhamai' jisa prakAra se aupapAtika sUtra ke pUrvArdha meM 48 ve sUtra meM aTTanazAlA - vyAyAmazAlA kA varNana AyA hai aura snAnagRha kA varNana AyA hai usI prakAra se yahAM para bhI ina donoM kA varNana jAnanA cAhiye yAvat-" tatra aneka vyAyAmayogyAbalAnavyAmardana mallayuddha karaNe " ityAdi tAtparya yaha hai ki vahAM aneka vyAyAmayogya AdikoM se usane vyAyAma kiyA yogyA zabda kA artha guNanikA, balAna zabdakA artha ullalana - dor3anA, aura , madana kA artha paraspara meM ahnoM ko bhI nA hai ityAdi rIti se vAghAma kA varNana vahAM kahA gayA hai| tathA majjanagRhakA varNana bhI vahIM para kiyA gayA hai / isa prakAra ve bala rAjA vyAyAma zAlA se nikalakara snAnagRha kI ora gaye aura jAkara usameM praviSTa hue ' snAnagRha kA varNana " samantato jAlakAbhiramaNIye, vicitramaNirazna savya piyadasaNe naravaI majjaNagharAlo paDinikkhamai" bhopapAti sUtranA pUrvArdhanA 48mAM sUtramAM vyAyAmazALA ane snAnagRhanuM jevu vaNu na karavAmAM Avyu che, evuM ja varSoMna khalarAjAnI vyAyAmazALA ane temanA snAnagRha viSe ahIM zraddhAlu 42 le4the " tatra aneka vyAyAmayogyAvalA navyAmardanamallayuddhakaraNaiH " vyAyAmanu pramAzavAna aravAmAM Avyu - vyaayaamshaaLAmAM jaIne teNe vyAyAmanA aneka dAva karyAM, doDavAnI tathA malle sAthe kustI haravAnI usarata Ahi ryA. " yeogyA " meTa se guyunia vAna eTale doDavu ane byAmadana " eka bIjA'nI sAthe maMgAne bhIDAvavA rUpa kuratI. vyAyAmazALAmAMthI nIkaLIne te nAnagRhamAM AvyA aupapAtika sUtramAM snAnagRhanaM mA prabhAvazuna uyu che-" samantato jAlakAbhiramaNIye, vicitrama " 66 " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 6 sudarzanacaritanirUpaNam 521 ityAdirItyA pratipAditaH, zazIva priyadarzano narapatiH, majjanagRhAt pratiniSkAmyati, 'paDinikvamittA, jeNetra bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, sIhAsaNavaraMti purasthAbhimuhe nisIyai' pratiniSkramya-majjanagRhAt nirgatya, yatraiva bAyA bahiHsthitA upasthAnazAlA AsIt , tatraiva upAgacchati, upAgatya siMhAsanavare-zreSThasiMhAsane paurastyAbhimukho niSIdati-upavizati, 'nisIittA appaNe uttarapurasthime disIbhAe aTThabhadAsaNAiM se yavatthapaccutthuyAI, siddhasthagakayamaMgalovayArAI rayAvei' niSadya-upavizya AtmanaH-svasya, uttarapaurastye digbhAge-IzANakoNe aSTau bhadrAsanAni-uttamAsanAni zvetavastrapratyavastu tAni-zuklabastrAcchAditAni, siddhArtha kakRtamaGgalopacArANi siddhArtha kaiH sarSapapadakuhimatale, ramaNIye, snAnamaMDape, nAnAmaNiratnabhakticitre, snAnapIThe sukhaniSaNNaH" ityAdirIti se kahA gayA hai| cAroM ora gavAkSoM se ramaNIya citravicitra maNiyoM se sacitra talavAlA suMdara aisA tathA aneka prakAra ke maNiratnoM kI veloM se sacitra snAnapITa para sukhapUrvaka baiTha kara snAna kiyA aura snAnakarake baddalase jaise caMdramA bAhara nikale vaise hI balarAjA snAnagRhase bAhara nikalA arthAt caMdramA ke tulya hai pyArA darzana jinakA aise ve bala rAjA usa snAnagRhase bAharanikale 'paDinikkhamittA jeNeca pAhiriyA ubaTTANasAlA teNeva udhAgacchada' bAhara nikala kara phira ve bAhara kI upasthAnazAlA meM Aye ' uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe nisIyai' vahAM Akara ve pUrvadizA kI tarapha muMhakara ke siMhAsana para baiTha gaye 'nisIittA appaNe uttarapurathime disIbhAe ahamadAsaNAI seyavasthapaccutthuyAI siddhasthagakayamaMgalovayArAI rayAveha' baiThakara phira unhoM ne apane se IzAnakone meM ATha bhadrAsanoM ko jo ki saphedavatra se DhaMke hue the tathA siddhArthakaNiratnaUTrimatale, ramaNoye, snAnamaMDape, nAnAmaNiratnabhakticitre, snAnapIThe sakha. niSaNNaH" snAna zane, candranAre priya 6zana cha mevA Aror snAnamAthI 72 nAya. "paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA teNeva uvAgacchada" tyAMthA najAna pAtAnImA sthAna sAmAnyA. " uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhe nisIyai" tyA gAvI dizA tarapha mukha rAkhIne, pahelethI ja tyAM goThavelA uttama siMhAsana para besI gayA. "nisIittA appaNo uttarapurasthime disIbhAe anubhaddAsaNAI seyavatthapaccutthayAI' siddhatthagakayamaMgalovayArAi syAvei" siMhAsana 52 vimAna ne teNe pitAnI IzAna dizAmAM ATha bhadrAsane beThavyAM. te bhadrAsano sapheda zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 bhagavatIsUtre vAcyaH kRto mAlopacAraH yeSu tAni, racayati-sajjayati 'rayAvettA apaNo adarasAmaMte NANAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijja' racayitvA-bhadrAsanAni sthApayitvA sajjayitvetyarthaH Atmana:-svasya adUrasAmante-nAtidUre nAtipratyAsanne, nAnAmaNiratnamaNDitAm-vividhamaNiratnabhUSitAm , ata eva adhikaprekSaNIyAm-atyantadarzanIyAm , 'mahagdhavarapaTTaNuggayaM, saNhapaTTabahubhattisayacittittANaM' mahAghArapattaMnodgatAm-mahAC-bahumUlyakA cAsau varapattanodgatAceti, uttamanagaraniSpAditA-zreSThavastrospattisthAnasambhavetyarthaH tAm, athavA-mahArdhA cAsau varapaTTanAt-pradhAnaveSTanakAt udgatA-nirgatA yA sA tAm , lakSNapaTTabahumaktizatacitritAnAm zlakSNapaTTaH-cikkaNasUtramayaH bahubhaktizatacitra:anekavicchittizatacitrayuktaH tAna:-tAnako yasyAM sA tathAvidhAma, 'IhAmiyausamajAvabhatticittaM abhitariya javaNiya aMchAvei' IhAmRgaRSabha yAvat-nara-turaga-makara-vihaga-vyAla-kinnara-ruru-zarama-camara-kuJjara-vanalasarasoM se jina para maGgalopacAra kiyA gayA hai sthApitakaravAyA 'rayAvettA appaNo adUrasAmate jANAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijja' sthApita evaM sajjita karavAkara phira usane apane se na adhika dUra aura na adhika pAsa aise ucita sthAna para aneka maNiyoM evaM ratnoM se maNDita bar3A suhAvanA laganevAlA 'mahagyavarapaTTaNuggaya, sahapaTTa pahubhattisapacittitANa' veza bahumUlya vastra kA banA huA, uttama uttama vana jahAM banAye jAte haiM-aise sthAna para vizeSa mUlya dekara banavAyA huA, mUkSma-bArIka sUtra ke saikar3oM prakAra kI kArIgarIyukta vicitra tAnavAle 'IhAmiya usabha jAva bhatticittaM' IhAmRga evaM baila ke citroM se susajjita 'abhitariya javaNiyaM aMchAveha' aise andara ke par3adA ko vasothI AcchAdita hatAM ane siddhArthaka (sarasava) vaDe temanA upara maMgale5||2 42sahatA. "rayAvettA appaNo adUrasAmaMte NANAmaNirayaNagaMDiya ahiya pecchaNijja" tyA2 mAha to pAtAnAthI na madhira 62 mana madhi: pAse evAM sthAne aneka maNio ane ratnathI maMDita, dekhAvamAM ghaNeja suMdara "mahandhavarapaTTaNuggaya, sahapaTTabahubhattisayacittitANa" bhatizaya bhitI vaNamAMthI banAvele, jyAM uttamamAM uttama vastro bane che evI jagyAe vizeSa mUlya ApIne khAsa taiyAra karAve, sUkama tAranI darAnI) seka prAranI bhAbhI rIgarIvANI, "IhAmiyausabha jAva bhatticittaM "hAmRga, ASA ani yitrAthA samAyabhAna, " abhitariya achAvei" sevA aha2nA pani teNe tyA tavya. mahI " yAvat" 54thI " na2, tu21, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA rIkA za011 u011 sU06 sudarzanacaritanirUpaNam 523 tA-padmamalatAbhakticitrAm-tatra ihAmRgAH-vRkAH, RSamA:-vRSabhAH, naraturagamakaravihagAstu prasiddhA eva, vyAlA:-zvApadasAH, kinnarAH-vyantaravizeSAH, ruravaH-mRgavizeSAH, zarabhA:-AraNyAH aSTApadavAcyAH pazavaH, camarA:-ATaghyAH gAvA, kuarA:-hastinaH, vanalatA:-azokAdilatAH, padmalatA:-kamalinyaH, etAsAM yA bhaktayo-vicchittayo racanA stAbhi zcitrA yA sA tathAvidhAm , abhyantarAmantaHsthitAM yavanikAm AkarSayati-pAtayati, 'aMchAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte' AkRSya-yavanikAM pAtayitvA nAnAmaNiratnabhakticitram-nAnAmaNiratnAnAM bhaktibhiH racanAbhi vicchittibhi yuktAni citrANi yatra tata, vakSyamANabhadrAsanasya vizeSaNametat , 'attharayamauyamasUragotthagaM' AstarakamRdukamasUrakAvastRtamusane tanavAyA yahAM yAvat zabda se " nara, turaga, makara, vihaga, vyAla, kinnara, ruru, zarabha camara, kuMjara, vanalatA, padmalatA' ina saba kA grahaNa huA hai| IhAmRga eka jAta ke jaMgalI jAnavara kA nAma hai-jise vRkabheDiyA kahate haiN| RSabha nAma baila kA hai| vyAla nAma sarpa kA hai| kinnara nAma-vyantara vizeSa deva kA hai, ruru nAmamRgavizeSakA hai, zarabha nAma-aSTApad kA hai, camara nAma-camarI gAyakA hai. kuMjara nAma-hAmI kA hai, vanalatA nAma-azokAdilatAoM kA hai aura padmalatA-kamalinI kA nAma hai ina saba ke citra usa par3ade para aMkita kiye hue the. 'aMchAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte' paradA tanavAkara phira usane usake bhItara eka bhadrAsana rakhavAyA vaha bhadrAsana aneka prakAra ke maNi-ratnoM se yukta thA 'astharayama uyamasUragotthagaM' isa para komala gAdI aura takiyA vichAye gaye the bhadrAsana para jo vastra vichAyA gayA bha42, vi, vyAsa, ni2, 22, 21, 22, 12, palatA bhane pA. latAnAM citra grahaNa karavAnA che. eka jAtanA jaMgalI jAnavaranuM nAma IhAmRga (varu) che aSabha eTale baLada, vyAla eTale sarpa kinnara eTale eka prAranA vya-ta2vizeSa heva, '22' meM prA2nA bhRgavizeSana cha, zala eTale aSTApada nAmanuM jAnavara, amara eTale camarI gAya, kuMjara eTale hAthI, azokAdi latAone vanalatA kahe che, ane kamalinIne palatA kahe cha. ni citrAta pahA 52 hoi di. "aMchAvettA nANAmaNirayaNabhatticitte" po tayAvyA pAhato te pAnI pAcha sura bhadrAsana goThavyuM. te bhadrAsana aneka maNi ane ratnothI maMDita citrethI yukta hatuM, "attharayamauyamasaragotthaga" tanA 052 mA bhane taya mi. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ para bhagavatIsUtre - AstarakeNa-AstaravizeSeNa, mRdukamasarakeNa-golAkAralaghUpadhAnena avastRtamAcchAditaM yattattathA, 'seyavasthapaccutthuyaM ' zvetavastrapratyavastRtam-zuklapAvaraNapaTAcchAditam , 'aMgasuhaphAsuyaM, sumauyaM, pabhAvaIe devIe mahAsaNaM rayAveI' aGgasukhasparzam agasvaH -zarIrasukhahetuH sparzo yasya tat , aGgasukhajanakasparzayuktam , mumRdukam-atyantakomalam , bhadrAsanaM prabhAvatyai devyai racayati-sajjayati 'rayAvettA koDubiyapurise sahAvei, sahAvettA evaM vayAsI'-racayitvA-bhadrAsanaM prabhAvatyAH upavezanAthai sajjayitvA, kauTumbiApuruSAn-AjJAkArisevakAn zabdayati Ahavayati, zabdayitvA-kauTumbikapuruSAn AhUya, evaM-vakSyamANaprakAreNAvAdIt khippAmeva mo devANuppiyA! ajhaMga mahAnimittamuttasthadhArae, vivihasatthakusale muviNalakkhaNapADhae sadAveha' bho devAnupriyAH! kSiprameva-zIghrAtizIghrameva aSTAGgamahAnimittasUtrArthadhArakAna-aSTAGgam-aSTAvayavam yat mahAnimittamthA usakA nAma Astaraka hai tathA gola AkAra vAlI jo choTI takiyA hotI hai usa kA nAma masUraka hai| 'seyavasthapaccutyuya, gAdI ke Upara jo vastra bichAyA gayA thA vaha bilakula sapheda thA ' aMgasuhaphA. suyaM, sumauyaM, pabhAvaIe devIe bhaddAsaNaM rayAveha' isa bhadrAsana kA sparza zarIra ko sukhakAraka thA, kyoM ki yaha atyanta komala thA, isa prakAra ke vizeSaNoM vAle bhadrAsana prabhAvatI devI ko baiThane ke liye bichavAkara 'koDuMbiyapurise sahAvei' phira usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA- saddAvittA evaMvayAsI' bulAkara aisA kahA- khippAmeva bho devAnupiyA ! aTuMgamahAnimittamuttatvadhArae, vivihasatyakusale, saviNalavaNapADhae saddAveha' he devAnupriyo ! tuma loga zIghra hI relA hatAM te bhadrAsana para je suMdara vastra bichAvavAmAM AvyuM hatuM tenuM nAma Astaraka (cAdara) ApavAmAM Avela che. vaLI tenA para goLa AkA nI bha124 (nAnA taTiyA ) 55 // yadI tI. "seyavattha paccutthuyaM" gAdinA upara je vastra bichAvavAmAM AvyuM hatuM te bilakula sapheda hatuM. " agasuhaphAsuyaM, pabhAvaIe devIe bhahAsaNa rayAvei" . madrAsananA 25za zarIrane sukhakArI hatA, kAraNa ke tenA upara atyaMta kemala gAdI bichAvelI hatI. // 12nubhadrAsana pramAvatI kI mATa govAvIna to " koiMbiyaparise sahAve" tAnA mAjJArI sepAne mosAvyA. "sahAvittA evaM vayAsI" mana to temane yA pramANe bu.-"khippAmeva bho devaannuppiyaa| aMga mahAnimittamuttatthadhArae, vivihasatthakusale, suviNalakkhaNapaDhie sahAveha" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 106 sudarzanacaritanirUpaNa 525 parokSArthapratipattikArakaM mahAzAstram , tasya sUtrArthoM ye dhArayanti hRdaye-avadhArayani tAn , aSTanimittAGgAni 1-divyam 2-autpAtaH 3-AntarikSam 4bhaumaMca 5-AGgam 6-saraH 7-lakSaNam 8-vyaJjanaJca trividha punarekaikam / tathAvidhazAstrakuzalAn-anekazAstrakuzalAn , svapnalakSaNapAThakAna-svapnalakSaNajJApakAn shbdyt-aaivyt| 'taeNaM te koDubiyapurisA jAva paDisuNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai' tataH khalu te kauTumbikapuruSA:-AjJAkAriNo yAvatbalasya rAjJa stAm AjJAptikA pratizrutya balasya-rAjJo'ntikAt-samIpAt pratiniSkrAmyanti-nirgacchanti, 'paDinikkha mittA, sigdhaM turiyaM cavalaM caMDa veyaM hatthiNapuraM nagaraM majjhaM majjheNaM jeNeva tesiM muviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchaMti' pratiniSkramya-nirgatya zIghra, tvaritaM, capalaM, caNDam , vegitamaSTAGgamahAnimitta ke-ATha prakAra ke parokSArtha kI pratipatti karAne vAlA mahAsvapnazAstra ke-sUtra evaM artha ko hRdaya meM dhAraNa karane vAle tathA aneka zAstroM meM kuzala aise svapnalakSaNa ke jAnane vAloM ko bulA laao| aSTa nimittAGga isa prakAra se haiM-divya 1, autyAta 2, AntarikSa 3, bhoma 4, AGga 5, sara 6, lakSaNa 7, aura vyaJjana 8, inameM eka eka ke mUla artha aura tadubhaya isa prakAra se tIna tIna bheda aura haiN| 'taeNaM te koDebiyapurisA jAva paDisuNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhAi' isa prakAra kI bala rAjA kI usa AjJA ko svIkAra karake ve AjJAkArI puruSa bala rAjA ke pAsa se cale Aye 'paDinikkhamittA sigdhaM turiyaM cavalaM caMDaM veiyaM hasthiNApura nagaraM majjhaM majheNaM jeNeva suviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchaMti' cale Akara ve zIghra hI svarApUrvaka, capalatApUrvaka he devAnapriye ! tame ghaNI ja jhaDapathI aSTAMga mahAnimittanA-ATha prakAranA parokSArthane nirNaya karAvanAra mahAzAstronA-sUtra ane arthane hRdayamAM dhAraNa karanArA tathA aneka zAstromAM nipuNa evAM svapnalakSaNane jANanArA svapna pAThakane bolAvI lAve. aSTanimittAMga A pramANe che-(1) divya, (2) mItpAta, (3) matadakSa, (4) mobha, (5) win (6) sa2, (7) sakSaA bhane (8) vyana. te pratyena Y Y 4 4che. "taeNate koDutiyapurisA jAva paDisuNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai'! sanI / prakAranI AjJAne mAthe caDAvIne te AjJAkArI puruSe balarAjAnI pAsethI cAlI nIcyA. "paDinikkhamittA siggha turiya cavala caMDa veiyaM hathiNApuraM nagara majha majjheNaM jeNeva suviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchaMti" tyAMcI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 526 bhagavatIto atyantavegapUrvakam hastinApura nagaramAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena, yauva teyAM svapnalakSaNapAThakAnAm gRhANi Asan , tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA te saviNalakkhaNapADhae sahAveti' upAgatya tAn svapnalakSaNapAThakAn-svapnasvarUpa phalajJApakAn zabdayanti, Avayanti, 'taeNaM te suviNalakkhaNapADagA balassa ranno koDubiyapurisehiM sadAviyA samANA haTTatuTu vhAyA kaya jAva sarIrA' tataH khalu te svapnalakSaNapAThakAH balasya rAjJaH kauTumbikapuruSaiH zabdayitA:AhUtAH, santaH, hRSTatuSTAH snAtAH kRtayAvat bali pharmANaH dattavAyasAdhannamAsAH kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH alpamahA_bharaNAlaGkRtazarIrAH 'siddhasthagahariyAliyAkayamaMgalamudANA sarahiM saehi gihehito niggacchaMti' siddhArthaka-haritAlikAkata. aura atyantavegapUrvaka hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara vahAM para gaye ki jahAM svapnalakSaNapAThakoM ke ghara the| ' uvAgacchittA te supriNalakkhaNapADhae sahAveti' vahAM jAkara unhoM ne una svapnalakSaNapAThakoM ko bulAyA 'taeNaM te suviNalakSaNapADhagA balassa rano korbuSiyapurisehiM sahAviyA samANA haTTa tuha vhAyA kaya jAva sarIrA' isake bAda svapna ke phala ko batAne vAle ve svapnalakSaNa pAThaka balarAjA ke kauTumcika puruSoM dvArA bulAye jAne para baDe hI Anandita hue aura saMtuSTa hue usI samaya unhoM ne snAna kiyA vAyasAdikoM kAka Adi ko anna dene rUpa balikarma kiyA, kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiyA, bahumUla vAle thoDe se AbhUSaNa pahire 'siddhatthaga hariyA. liyA kayamaMgalamuddhANA saehiM sarahiM gihehito niggacchati' nIkaLIne turata ja tvarApUrvaka, capalatApUrvaka ane atyaMta vegapUrvaka hastinApura nagaranI vacce vacce thaIne, jyAM svapnalakSaNapAThakonAM ghara hatAM, tyAM bhAvI pAyA. "AgacchittA te suviNalavaNapADhae sahAveM ti" na temaNe te vakhtalakSaNa pAThakene lAvyA -eTale ke temaNe temane rAjAnI mAzA hI samajAvI. " taeNaM te suviNalakkhaNapADhagA balassa ranno koDaMpi. yapurisehiM sadAviyA samANA hava tudra bahAyA kaya jAva sarIrA" potAnA mAjJA. kArI sevaka dvArA balarAjAe jemane lAvyA hatA, evAM te svanalakSaNapAThake ghaNAja harSa ane saMtoSa pAmyA. eja samaye temaNe snAna karyuM. tyAra bAda vAyasAdine anna devArUpa balikama temaNe karyuM. tyAra bAda mazinA tilaka Adi rUpa kautuka maMgala ane prAyazcittanI vidhi patAvIne temaNe suMdara vastro tathA bahu ja mUlyavAna ane vajanamAM halakAM evAM AbhUSaNe pa. "siddhatthagahariyAliyA, kayamaMgala muddhANA sarahiM saehi gihitI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u010 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 527 maGgalamIna:-siddhArthakAH-sarSapAH haritAlikA-durvA tatsvarUpANi tairvA kRtAnisthApitAni maGgalAni muni-mastake yai stetathAvidhAH, svakebhyo svakebhyo nijanijebhyo gRhebhyo nirgacchanti, 'niggacchittA hasthiNApura nagara majjhaM majjheNaM jeNeSa valarasa ranno bhavaNavaravaDeMsae, teNeva uvAgacchaMti' svakebhyaH svakebhyo gRhebhyo nirgasya hastinApura nagaramAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena, yatraiva balasya rAjJo bhavanavarAvataMsaka:-uttamaprAsAdaH, AsIt , tatraiva upAgacchanti, 'ubAgacchittA bhavaNavaravaDe sagapaDi duvAraMsi egao milaMti' upAgatya bhavanavarAvatasakapatidvAre ekato milanti-ekatrI bhavanti, 'egao milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ekato militvA-saMdhIbhUya, yatraiva bAhyA upasthApanazAlA AsIda tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA karayala jAva balarAyaM jaeNaM, vijaeNaM baddhAuti' upAgatya karatalena yAvata-masta ke zirasAvartam aJjaliM kRtvA, balaM rAjAnaM apane 2 mastakoM ke Upara unhoM ne siddhArthaka-sarasoM se aura haritAlikA-dUrvA zira para dhAraNa kiyA aura apane 2 gharoM se bAhara nikale 'niggacchittA hathiNApuraM nagara majhamajjJeNaM jeNeva balassa raNNo bhavaNavaravaDeMsae teNeva uvAgacchaMti' bAhara nikalekara ve hastinApura nagara ke bIcoM bIca se hokara jahA~ bala rAjA kA zreSTha rAjamahala thA vahAM para Aye ' uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsaga paDi. duvAraMsi ego milaMti' vahAM Akara ve saba ke saba usazreSTha rAjamahala ke daravAje para ekatrita hue 'egao milittA jeNeva bAhiriyA ucaTThANasAlA teNeva uvAgacchaMti' ikaTThe hokara phira ve jahAM para vAya upasthAna zAlA thI vahAM para Aye 'uvAgacchittA karayala jAva calaM. rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAveMti' vahAM Akara ke unhoM ne donoM hAtha jor3akara balarAjA ko namaskAra karate hue jaya vijaya zabdoM se bacAyA nigcchaMti" tyA2 mA tamaNe yAta yotAnA bharata 52 sarasa 12 . tAlikA (da) vaDe maMgalapacAra karyo, pachI teo balarAjAnA uttama mahela pAse bhAvI pacyA . "uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsagapatiduvAraMsi egao milati" yA bhAvIna t| mayAM sanAta uttama bhanI 42vAta pAse legA yayA. " egao milittA jeNeva bAhiriyA uvaDhANasAlA teNeka uvAgacchaMti" // 2/2 tasA zanI mahAranI 65sthAnamA mAvyA. " uvAgacchittA karayala jAva balaM rAya jaeNaM vijaeNa vaddhArveti" tyA mApAna temaNe bane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyo ane "tamAre jaya he, tamA viyo " mevA zothI tamA na pAyo, "taeNaM savi. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 bhagavatIsUtre jayena, vijayena varddhayanti / 'taeNaM suviNalakSaNapADhagA valeNaM rannA vaMdiya pUiyasakAriyasaMmANiyA samANA, patteyaM patteyaM pujannatthesu bhaddAsaNesu nisIyaMti' tataH khalu svapnalakSaNapAThakAH balena rAjJA vanditapUjitasatkAritasammAnitAH santaH pratyekaM pratyekaM pUrvanyasteSu-pUrvakAlAdeva sthApiteSu, bhadrAsaneSu niSIdanti-upavizanti 'taeNaM se bale rAyA pabhAvaI deviM javaNiyaMtariyaM ThAveI tataH khalu sa balo rAjA prabhAvatI devI yavanikAntaritAM-yavanikAbhyantare sthApayati-upavezayati 'ThAvettA pupphaphalapaDipunnahatthe pareNaM viNaeNaM te suviNalakravaNapADhae evaM vayAso'-sthApayitvA-puSpaphalaparipUrNahastaH pareNa-atizayena vinayena tAn svapna lakSaNapAThakAn evaM-vakSyamANazkAreNa, avAdIt-eva khalu devaannuppiyaa| pamAvatI devI, aJja taMsi tArisagasi vAsagharaMsi jAya sIha suviNe pAsittANaM paDibuddhA' he devAnupriyAH ! evaM khalu nizcayena prabhAvatI devI, agha tasmina 'taeNaM suviNalakkhaNapADhagA caleNaM rannA vaMdiya pUjhyamakAriya saMmA. NiyA samANA patteyaM patteyaM puvannatthesu bhaddAsaNesu nisIyaMti' isake bAda balarAjA ne unheM namaskAra kiyA, unakA Adara kiyA unakA satkAra kiyA, sanmAna kiyA, bAda meM ve saba pahile se rakhe hue una bhadrAsanoM para baiTha gaye 'taeNaM se bale rAyA pabhAvaI deviM javaNiyaMtariya ThAvei' unake baiTha jAnepara balarAjA ne prabhAvatI devI ko paradA ke bhItara baiThAyA' ThAvettA puSphaphalapaDipunnahatthe-pareNaMviNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI' bhItara baiThAkara phira ghala rAjA ne ki jisakA hAtha puSpa aura phaloM se pUrNa-bharA huA hai bar3I vinayapUrvaka svapnalakSaNapAThakoM se isa prakAra kahA-pUchA-'evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI devI anja taMsi tArisagaMsi bAsagharaMsi jAva sIhaM suviNe NalakSaNapADhagA baleNaM rannA vaMdiya pUipa sakAriya samANiya samANA patteyaM patteyaM puvannatyesu bhahAsaNesu nisIyaMti" tyA2 mA RAM tamane nama242 4aa, temane Adara karyo, temane satkAra karyo ane temanuM sanmAna karyuM tyAra mA tI mayAM mAthI aai mdraasn| 52 sI gayA. " taeNaM se bale rAyA pabhAvaiM devi javaNiya'tariya ThAve" tyA2 mA 52 prabhAvatI rAdhIna pAnI pAcha mesAyAM. "ThAvettA puSphaphalapaDipunnahatthe, pareNaM viNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAkhI" samAna pahAnI pAnA bhadrAsana para besADIne, phala ane phUlothI jenA hAtha paripUrNa hatA evA te balarAjAe ghaNAja vinayapUrvaka te svapnalakSaNapAThakane A pramANe kahyuM" evaM khalu devANuppiyA ! pabhAvai devI ajja tasi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za011 u0 11 sU.6 sudarzanacaritanirUpaNam 529 tAdRzake sundare vAsagRhe yAvat-pUrvoktavizeSaNaviziSTa siMhaM svapne dRSTvA khala prtibuddhaa-jaagritaa| 'taM NaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai ?' he devAnupriyAH ! tat khalu tasya udArasya yAvat-kalyANaH manye kaH phalavRttivizeSo bhaviSyati ? 'taeNaM suviNalakkhaNapADhagA balassa ranno aMtie eyama socA, nisamma hataha0 taM suviNaM ogihaMti' tataH khalu svapnalakSaNa pAThakAH balasya rAjJo'ntike-samIpe etamartha zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya hRSTatuSTAH taM svapnam avagRhNanti-svapnAnAmavagrahaNaM kurvanti 'ogihittA, IhaM aNupavisaMti' avagRhya-avagrahaNaviSayaM kRtvA, IhAmvizeSaNavicArarUpAm anupravizanti, 'aNupavisittA tassa mudiNassa atthoggahaNaM pAsittANaM paDivuddhA' he devAnupriyo ! Aja bhAgyazAliyoM ke yogya usa vAsagRha meM sotI huI prabhAvatI ne yAvat siMha ko svapna meM dekhA hai aura dekhakara phira ve jaga gaI 'taM Na devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavissaha' to he devAnu. priyo ! kyA maiM aisA mAn ki isa udAra svapna yA yAvat phalavRtti vizeSavAlA kalyANarUpa phala hogA ? 'taeNaM suviNalakkhaNapADhagA balassa raNNo aMtie hayama8 soccA nisamma tuhataM suviNaM ogihaMti' bala rAjA ke mukha se isa bAta ko sunakara aura use citta meM dhAraNakara una svapnalakSaNa pAThakoM ne usa svapna para pahile to avagra. harUpa se-sAmAnyarUpa se vicAra kiyA-'ogiNhittAIaNuppavisati' sIha suviNe pAsittANaM paDibuddhA" devAnupriyA ! mAre mAyAjImAna gya evAM te (pUrvokta varNanavALA) zayanagRhamAM sUtelAM prabhAvatI rANIe svapnAmAM (pUrvoktavizeSAvALA) eka siMhane potAnA mukhamAM praveza karate nayA cha bhane tyA2 mA taya Mil gayAM che. " te Na devANuppiyA! eyarasa orAlamsa jAva ke manne kallANe phaLavittivisese bhavissai" to bhAre me mAnavuM ke te udAra Adi vizeSaNavALA vananuM "phalavRtti vizeSavALuM " (viziSTa prakAranuM kalyANurUpa phaLa prApta thaze? "taeNaM suviNalakkhaNapaDhagA balassa raNNo aMtie eyamadraM soccA nisamma haTu tuddha0 taM suviNaM ogiNhaMti " ma ne bhumethI pAta saiejIne yane tene cittamAM dhAraNa karIne te svapnalakSasRpAThakane ghaNe ja harSa ane saMtoSa thayo. temaNe pahelAM te te svapna para avagraha rUpe-sAmAnya rUpe vicAra dhyA. "ogihittA Iha aNuppavisaMti" tyA2 mA / 32 (vizeSa 35) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ E bhagavatIsUtre kareMti' IhAmanubhavizya tasya svapnasya arthAvagrahaNaM kurvanti, 'karettA, annamaNNeNaM saddhiM saMcAleMti' kRtvA-phalaM vijJAya anyonyena sArddham saMcArayanti-parasparasvapnaphalaM vicArayanti, 'saMcAlettA tassa suviNassa laTThA gahiyaTTA, pucchiyaTThA, viNicchiyaTThA, abhigayaTA, balassa raNNo purao suviNasatthAI uccAremANA uccAremANA evaM vayAsI'-parasparaM saMcArya-vivArya, tasya svapnasya labdhArthAH-svato. jJAtArthAH, gRhItArthAH-parato nizcitArthAH, saMzaye sati parasparataH pRSTArthAH, vinizcitArthAH praznAnantaraM vinirNItArthAH, abhigatArthAH-abhigatArthAH, balasya rAjJaH bAda meM vizeSarUpa se-IhA rUpa se-vicAra kiyA 'aNuppavisittA tassa suviNassa atthoggahaNa kareMti ' vicAra karane ke bAda phira unhoMne usa svapna kI yathArthatA kA nizcaya kiyA 'karettA annamanneNaM saddhiM saMcAleti' yathArthatA kA nizcaya karake phira paraspara meM unhoM ne usa meM svapnaphala kA vicAra kiyA 'saMcAlittA tassa suviNassa laTThA gahiyaTThA pucchiyahA, viNicchiyaTThA, abhigayaTThA, balassa raNo purao suviNasasthAI uccAremANA uccAremANA evaM vayAsI' svapraphala kA vicAra karake jaba ve svataH usa svapnaphala ke laTThA labdhArthavAle ho gaye, dUsaroM se nizcita kiye gaye usake arthavAle ho gaye, pucchiyaTThA pUcha pAMcha kara apane saMzaya ko dUra karane vAle bana gaye, viNicchiyaTThA svapna ke artha ko bilakula acchI taraha se niNIta kara cukane vAle bana gaye aura abhigayaTThA saba prakAra se artha ke jJAtA bana gaye, taba diyA thA. " aNuppavisittA tassa suviNassa atthogahaNa kareMti" se praznamA 31 6tarIna tebha te 21nanI yayA tAnA niya yo. "karettA annamantraNaM saddhi saMcAleMti" tyA2 mAha tebhara samAja sAye yA vidyaar| zata snAna va viSa viyA2 yA. "saMcAlittA tassa suviNassa laTThA gahiyadA pucchiyadA, viNicchiyaTA, abhigayA, balassa raNo purao suviNasasthAI uccAremANA uccAremANA evaM kyAsI" 251 sA viyA2 4zana lyAre temaNe te svapna phalano "ka" artha jANI lIdhe, eka bIjA sAthe temanA nirNaya bhagavI yAM, 'pucchiyaTThA' 57527 4Ine nyAre tamA 42nA sazayathA hita manI yA, nyAre tabho tanA mathanI 'viNicchiyahA' 52 / 72 niya 5rI lIdhI, mane nyAre tabhaNe madhI zate 'abhigayaTThA' pUrvA52 35 arthAne omega lI, tyAre temaNe balarAjAnI samakSa svapnazAstrone pharI pharIne AdhAra ApI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 6 darzanacaritanirUpaNam 531 purataH - agre, svapnazAstrANi uccArayataH - uccArayataH - punaH punaH paThantaH, evaM - vakSyamANaprakAreNa - avAdiSu : - ' evaM khalu devANuppiyA ! amhaM suviNasatyaMsi bayAlIsaM suviNA tIsaM mahAsuviNA bAbatari sanvasuviNA diTTA' he devAnumiyAH ! evaM khalu nizcayena, asmAkaM svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH, dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH kathitAH santi, 'tattha NaM devANupiyA tityagara mAyaro vA, cakka himAyaro vA' he devAnupriyAH / tatra khalu dvAsaptatau svapneSu madhye tIrthakaramAta vA cakravartimAtaro vA 'tisthagaraMsi vA cakkatrarhisi vA gandhaM vakkamamANasi, eesi tIsAe mahAsuvigANaM ime codasa mahAsuviNe pAsitA NaM paDijhaMti' tIrthakare vA, cakravartini vA garne vyutkrAmati-garbhAbhyantare Agacchatisati, eteSAM triMzato mahAsvapnAnAM madhye imAn vakSyamANAn caturddazamahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante jAgrati, 'taMjahA - gAyatrasahasI haabhiseyadAmasasidiNayaraM jhayaM kuMbhaM / unhoM ne bala rAjA ke samakSa punaH 2 svapna zAstroM kA uccAraNa karate hue isa prakAra kahA- evaM khalu devANupiyA ! amhaM suviNasasthaMsi bAyAlIsa suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvantari savva suviNA diTThA' he devAnupriya ! hamAre svapnazAstra meM 42 bayAlIsa svama to sAdhAraNa kahe gaye haiM aura 30 mahAsvama kahe gaye hai| isa prakAra kula 72 bahattara svama kahe hue haiM- 'tattha NaM devANuppiyA ! titthagaramAyo vA cakkavaTTimAyaro vA' inameM se tIrthaMkara kI mAtAe~ athavA cakra vartI kI mAtAe~ ' tisthagaraMsi vA cakka cahiMsi vA garbhavakramamANaMsi eesiM tIsAe mahAsuvigANaM ime codasamahAsuviNe pAsitANaM paDibujjhati' jaba tIrthaMkara yA cakravartI unakI kukSimeM Ate haiM taba ve ina tIsa 30 mahAsvanoM meM koI se 14 mahAsvamoM ko dekhakara jagatI haiN| ve 14 mahAsvapna 'taMjahA ' isa prakAra se haiM ApIne A pramANe kahyu " evaM khalu devANuppiyA ! amhAM suviNasatyaMsi bAyAlIsa suviNA, tIsaM mahAsuviNA bAvantari sanbasuviNAdiTThA " he devAnupriya ! amArA svapnazAstramAM 42 sAmAnya svapnAM kahyAM che ane 30 mahAsvapnA kahyAM che. A rIte kula 72 svapnA kahelAM che. " tatthaNaM devANupiyA ! titthagaramAyaro vA cakkatraTTimAyaro vA " tebhAMthI tIrtha rAnI bhAtAoM athavA yavartI yonI bhaataao| "titthagaraMsi vA ca vAsi vA garbhavakramamANaMsi ee siM tIsAe mahAsuviNANaM ime codasamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati " jyAre tIrthaMkara athavA cakravatI temanI kUkhe utpanna thAya che, tyAre A 30 mahAsvapnAmAMthI kAi 14 mahAvane dekhIne lagUta thAya che, " taM jahA " te 14 bhAsvapno nIce prabhAye the- " gayavasraha " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 bhagavatI sUtre paumasara sAgara vimANa bhavaNarayaNuccaya sici // 1 // tadyathA - gaja - vRSabha-siMhA-bhiSeka-dAma-zazi- dinakara - dhvaja - kumbha | padmasaraH - sAgara - vimAna bhavana - ratnozcaya zikhinazca // 1 // 9 vAsudevamAyaro vA vAsudevaMsi gandhaM vakamapANaMsi eesi codasasahaM mahAsuviNANa' annayare sattamahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati' vAsudevamAtaro vA vAsudeve garbhaM vyutkrAmyati - pravizati sati eteSAM pUrvoktAnAM caturddazAnAM mahAsvapnAnAM madhye anyatarAn - anyatamAna, saptamahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyantejApati, 'baladevamAyaro vA baladevaMsi garbha vakamamANaMsi eesi caudasahaM mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittA NaM paDibujjhati' baladevamAtaro vA caladeve garbha vyutkrAmati - pravizati sati, eteSAM pUrvoktAnAM caturdazAnAM mahAsvanAnAM madhye, anyatarAn - anyatamAn, caturo mahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyantejAprati, 'maMDaliyamAyaro vA maMDaliyaMsi ganbhaM vakamamANaMsi eesiM NaM caudasahaM 'gayavasaha ' ityAdi / gaja 1, vRSabha 2, siMha 3, lakSmI 4, dAma 5, zazI 6, dinakara 7, dhvajA 8, kumbha 9, padmasarovara 10, sAgara 11, vimAna 12, bhavana 13, ratnarAzi 14 aura zikhI 'vAsudeva mAyaro vA vAsudevaMsi garbha vakkamamANaMsi eesiM coddasaha mahAsuviNANaM annare sarA mahAsuviNe pAsittANaM paDibujaMti' vAsudeva kI mAtAe~ jaba vAsudeva garbhameM Ate haiM, taba ina 14 mahAsvapnoM meM se koI se 7 sAta mahAsvapna dekhakara jagatI haiN| baladeva mAyaro vA baladevaMsi ganbhaM vakkamamANaMsi eesi codasaNha mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittA NaM paDibujjhati ' tathA baladeva kI jo mAtAe~ hotI haiM ve jaba baladeva garbha meM Ate haiM taba ina 14 mahAsvapnoM meM koI se cAra mahAsvapnoM ko dekhakara 6 ityAdi - (1) gaga, (2) vRSala, (3) siMha, (4) lakSmInA maliSe, (4) puNyabhAjA, (6) yandramA, (7) sUrya, (8) dhala, (8) DUla, (10) padmasarovara, (11) sAgara, (12) vimAna athavA bhavana, (13) 2tnarAzi bhane (14) nighUbha vyakti " vAsudevamAyaro vA vAsudevasi garbhavakamamANaMsi eesi codasaNha mahAsuviNaNaM annayare satta mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati / jyAre mAtAnA garbha mAM vAsudeva AvIne utpanna thAya che, tyAre vAsudevanI mAtAe e 14 mahAsvapnAmAMthI koI paNa sAta mahAsvapnA dekhIne jAgI jAya che. 4 baladevamAyaro vA baladevasi gandhaM vakkamamANaMsi eesi coddasaha mahAsuviNANa antare cattAri mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati " nyAre bhAtAnA garlabhAM khaladeva AvIne utpanna thAya che, tyAre khaladevanI mAtAe e 14 mahAsvapnA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ REE prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU06 sudarzanacaritanirUpaNam 533 mahAsuviNANaM annayara ega mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujhAMti, mANDalikamAtaro vA mANDalike-maNDalAdhipe garbha vyutkrAmyati-pravizati sati eteSAM-pUrvoktAnAM khalu caturdazAnAM mahAsvapnAnAM madhye, anyataram-ekataram ekaM mahAsvapnaM dRSTvA khalu pratibudhyante-jAgrati, 'imeya NaM devANuppiyA ! pabhAvaIe, devIe ege mahAsuviNe dihe' he devAnupriyAH ayaM ca khalu prabhAvatyA devyA eko mahAsvana:-siMhaviSayako dRSTaH, 'taM orAleNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diTTe' he devAnumiyAH ! tat-tasmAt kAraNAt , udAraH khallu prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'jAva AroggatuTTha jAva maMgallakAraeNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe dihe, yAvat-kalyANaH, zivaH, dhanyaH, maGgalyaH khalu prabhAvatyA-devyA svapno jagatI haiN| maMDalimAyaro vA maMDaliyaMsi, ganbhaM vakkamamANaMsi eesi NaM caudasaha mahAsuviNANaM annayara egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujhaMti' evaM jo mAMDalika rAjA kI mAtAe~ hotI haiM ve jaya mAMDalika rAjA garbha meM Ate haiM taba ina 14 mahAsvapnoM meM se koI sA eka mahAsvapna dekhakara jagatI haiN| 'ime ya Na devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe ege mahAsuviNe diTe" he devAnupriya ! devI prabhAvatI ne yaha siMha viSayaka eka mahAsvapna dekhA hai| 'taM orAleNa devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diDhe , ataH he devAnupriya ! prabhAvatI devI dvArA dekhA gayA yaha svapna udAra hai 'jAva Arogga tuTTa jAva maMgalakAraeNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diDhe' yAvat he devAnupriya ! Arogya, tuSTi, yAvat-dIrghAyuSya, kalyANa aura maMgalakAraka hai / yahAM bhAMdhI yAra mahAvanA hebhIra all taya che. " maMDaliyamAro vA maMDaliyaMsi, gabhaM vakkamamANaMsi eesiNaM caudasaNha mahAsuviNANaM annayaraM egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujhaMti" bhane nyAre mAMDasi 2 bhAtAnA garbhamAM AvIne utpanna thAya che, tyAre temanI mAtAe te 14 mahAvomaathii 5 5 me bhAna bhAna ta thAya che. " ime ya Na devANupiyA ! pabhAvaI devIe ege mahAsuviNe didve" devAnupriya ! prabhAvatI svapnAmAM je siMhane jove che, te eka mahAsvapna ja dekhyuM che. " orAleNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe dihe" tethI pAnupriya ! alAvatI devI naye // 21 // 2 (uttama) che. "jAva Arogga tuTu jAva maMgallakAraeNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diDe " paanupriya! prabhAvatI devIe kalyANakAraka, zivarUpa, dhanyarUpa ane maMgalakArI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 bhagavatIce dRSTaH, ArogyatuSTi yAvat dIrghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu bho devAnumiyAH! prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'atthalAbho, devANuppiyA! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho devANuppiyA!' he devAnupiyAH ! tava arthalAbho bhaviSyati, he devAnupriyAH! tava bhogalAbho bhAviSyati, putralAbho bhaviSyati, rAjyalAbho bhaviSyati, 'evaM khalu devANuppiyA ! pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM jAva vItikaMtANaM tumheM kulakenujAva payAhii' he devAnupriyAH! evaM khalu nizra yena prabhAvatI devI navAnAM mAsAnA bahuparipUrNAnAM yAvat sArddha saptadinAdhikanavamAsAnantaramityarthaH, yuSmAkaM kulaketuM vaMzapatAkAyamAnam , yAvat-kuladIpakam , kulaparvatam , kulAvataMsam , kulatilakam kulakIrtikaram , kulanandikaram , kulayaza. 'yAvat zabda se "kalyANaH, zivaH, dhanyaH, maGgalyaH' ina svapnavizeSaNoM kA saMgraha huA hai| 'asthalAmo devANupiyA ! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho, devANuppiyA!" he devAnupriya ! tumhe isake prabhAva se artha kA lAbha hogo, putra kA lAbha hogA, bhogakA lAbha hogA rAjya kA lAbha hogaa| 'evaM khalu devANupiyA! pabhAvaIdevI navaNha mAsANaM jAva vII. kaMtANaM tumheM kulakeuM jAva payAhii' he devAnupriya! tuma yaha nizcaya samajho kisADhe sAta dina adhika jaba nau mAsa bilakula samApta ho jAyeMge arthAt nava mAsa aura sADe sAta dina pUrNa hogeM-taba prabhAvatI devI Apake vaMza meM patAkArUpa, yAvat-kuladIpaka rUpa, kulaparvatatulya, kulAvataMsabhUta, kula kA bhUSaNarUpa, kulatilakasadRza, kulakIrtikAraka, kulAnanda kAraka, kulayazovarddhaka, kula ke AdhArabhUta, kula meM pAdaparUpa, (vRkSa) rUma dekhyuM che. te svama Apane Aregya, tuSTi (satiSa) dIrdhAyu Adi prApta 4211rI " atthalAbho devANuppiyA! bhogalAbho, puttalAbho, rajjalAbho, devANuppiyA !" QvAnupriya! bhA 21bhane prabhAva 4zana mApane samAna (dhana Adi samRddhinI prApti) thaze, bhegalAbha thaze, putralAbha thaze ane 2NAGIR 20. "evaM khalu devANuppiyA ! pabhAI devI navaNha mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva vItikatANaM tumha kulaka jAva payAhii" vAnupriya ! na mAsa ane hA divasarAtri vyatIta thayA bAda prabhAvatI devI eka evA putrane janma Apaze ke je ApanA vaMzamAM patAkA samAna, dIpaka samAna, kalamAM parvatasamAna, kulAvAMsa samAna (kuLanA bhUSaNa rU5) ane kulatilaka samAna bhaze vaLI te kuLanI kIti vadhAraze, kuLanA yazanI vRddhi karaze, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 6 sudarzanacaritanirUpaNam 535 skaram , kulAdhAram , kulapAdapam , kulavivarddhanakaram , sukumArapANipAdam , ahInaparipUrNapazcendriyazarIram , zazisaumyAkAraM kAntam , priyadarzanam , surUpam , devakumArasamaprabha dArakaM prajanayiSyati, se'viya NaM dArae ummukkabAlabhAve jAva rajjavaI rAjA bhavissai, aNagAre vA bhAviyappA' so'pi ca khalu dArako-bAlakaH, unmuktabAlabhAvaH-parityaktabAlyaH prAptayauvano, yAvat-rAjyapatiH rAjAbhaviSyati, anagAro vA bhAvitAtmA bhaviSyati, 'taM orAleNaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe dikhe jAva AroggatudIhAuya kallANa jAva diTe' tat-tasmAt kAraNAta mo devAnupiyAH! udAraH khalu prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, yAvatkalyANaH, zivaH, dhanyaH, maGgalyA, khalu prabhAvatyA svapno dRSTaH, ArogyatuSTi kalyANa yAvat maGgalyakArakaH khalu prabhAvatyA devyA svapno dRSTaH, 'taeNaM se bale kula kI sarva prakAra vRddhi kAraka, sukomala pANipAda-karacaraNavAle, ahInaparipUrNa paJcendriyazarIravAle, candramA ke jaise saumya AkArapAle, kAnta, priyadarzanavAle evaM acche rUpavAle, devakumAra jaisI kAntivAle putrako janma degI ' se vi yaNaM dArae ummukkabAlabhAve jAya rajjavaI rAjA bhavissai, aNagAro vA bhAviyappA' yaha kumAra bhI jaba bAlyakAla kA parityAga kara yAvat-yauvana avasthAvAlA hogA taba vaha yA to rAjya kA pati rAjA hogA yA bhAvitAtmA anagAra hogA 'taM orAle NaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diDhe, jAva AroggatudIhAuyakallANa jAva diTuM' isa kAraNa he devANupriya! prabhAvatI devI ne udAra svapna dekhA hai / yAvat kalyANakAraka, zivarUpa, dhanya, maMgalaprada yaha svapna prabhAvatI ne dekhA hai Arogya, tuSTi, dIrdhAyuSya, kalyANarUpa maMgalakAraka yaha svapna prabhAvatI devI ne dekhA hai| kuLanA AdhAra rUpa haze, kuLamAM pAdapa rUpa (vRkSanI jema Azraya dAtA) ane kuLanI dareka rIte vRddhi karanAra haze te sukamaLa kara ane caraNavALe haze, paripUrNa pAMce IndriyavALa haze-aMgonI kheDa vinAne haze, candramAnA jevI saumya tenI AkRti haze, je kAnta ane priyadarzanavALo tathA hmaare| vo 2 ze. "se vi ya NaM dArae ummukkapAlabhAve jAva rajjavaha rAjA bhavissai, aNagAro vA bhAviyappA" te bhA2 yAre mAyA1zyA pasAra karIne yauvanAvasthAmAM Avaze, tyAre te kAMto rAjeno mAlika (rAjA) yaze athavA ta vitAtmA agAra thaze. "taM orAleNaM devANuppiyA! pabhAvaIe devIe suviNe diThe, jAva AroggatudIhAuyakalloNa jAva di" ta kAraNe, he devInupriya! prabhAvatI devIe je svama dekhyuM che, te udAra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 bhagavatIso rAyA suvilakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaha soccA, nisamma haTTatuTTa karayala jAva pha1 te suviNalakkhaNapADhage evaM vayAsI -tataH khalu sa balo rAjA svapnalakSaNa. pAThakAnAM svapnaphalapratipAdakAnAm , antike-samIpe etamartha-pUrvoktArtha zrutvA, nizamya-hRdi, avadhArya, hRSTatuSTaH karatala parigRhIta yAvat zirasAvataM mastake aJjaliM kRtvA tAn svapnalakSaNapAThakAn evaM-vakSyamANaprakAreNa-avAdI'evameyaM devANuppiyA ! jAva se jaheyaM tumbhe vadaha ttika taM muviNaM samma paDicchai' bho devAnupiyAH ! evametat-bhavatkathanaM satyameva, yAvat-tavaitat vartate, tat yathA etat yuyaM vadatha, iti kRtvA-vicArya, taM svapnaM samyak satyatayA pratIcchatisvIkaroti 'paDicchittA suviNalakkhaNapADhae viuleNaM asaNapANakhAimasAima'taeNa se bale rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyama soccA nisamma haTTatuTTa karayala jAva kahate suviNalakkhagapADhage evaM vayAsI' isake bAda balarAjA ne svapnaphala kahanevAle pAThakoM ke mukha se jaba isa prakAra ke vaktavyako sunA aura usakA jaba vaha nizcaya kara cukA tava use apAra harSa huA aura usakA citta saMtoSa se bhara gayA, usI samaya usane karabaddha hokara una svapnaphalajJApaka pAThakoM se kahA'evameyaM devANuppiyA ! jAva se jaheyaM tumbhe vadaha, tikaDe taM suviNaM samma paDicchaha ' he devAnupriyo ! ApakA kahanA satya hI hai| Apa jaisA kahate haiM vaha aisA hI hai, aisA kahakara usane usa svapna ko satyarUpa se aMgIkAra kara liyA' paDicchittA suviNalakkhaNapADhae viuleNaM (Gttama), 48yA24, ziva35, 5-5, 424 mane AyAya, tussttidAyaka, kalyANakAraka ane maMgalakAraka che. "taeNa se cale rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaDhe soccA, nisamma ituda karayala jAva kuTuM te suviNalakkhaNapADhage evaM payAsI" 21nlakSaNa pAThakanA mukhethI A prakAranI vAta sAMbhaLIne tathA tene hRdayamAM dhAraNa karIne balarAjAne ghaNe ja harSa thaye, tenuM citta saMteSathI bharAI gayuM. eja vakhate teNe baMne hAtha joDIne svamanuM phala batAvanAra te svama pAna mAmA ghu:-" evameyaM devANuppiyA! jAva se jaheyaM tumbhe vadaha, tti kaTu ta suviNaM samma paDicchai" u hevAnupriyA! ApanI pAta bharI cha. ApanA kahyA anusAra ja A vamanuM phala prApta thaze, evI mane khAtarI che. A pramANe kahIne temaNe svamalakSaNapAThaka dvArA batAvavAmAM AvelA svtn| svii||2 4. "paDicchittA suviNalakkhaNapAdara viuleNa asa. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU06 sudarzanacaritanirUpaNam 537 pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei, saMmANeI' taM svapnaM samyaktayA pratISyasvIkRtya svapnalakSaNapAThakAn vipulena-pracureNa, azanapAnakhAdimasvAdimapuSpavastragandhamAlyAlaGkAreNa satkArayati, sammAnayati, "sakArettA, saMmANettA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai' satkArya, sammAnya, vipulam-pacuram jIvikAI-jIvikocittam , prItidAnam-prasannatA nimittakam upaDhaukana-dhanaM dApayati, 'dalayittA, paDivisajjeI' dApayitvA prativisarjayati, paDivisajjettA sIhAsaNAo abbhuTTei' prativimRjya, siMhAsanAt abhyuttiSThati, 'abbhuTettA jeNeya pabhAvaI devI teNeva ubAgacchaI' abhyutthAya, yatraiva-prabhAvatI devI AsIt , tatraiva upAgacchati, 'ubAgacchitA, pabhAvaI devi tAhiM iTAhi kaMtAhiM jAva saMlabamANe saMlavamANe evaM vayAso'-upAgatya prabhAvatI devIM tAbhiH, iSTAbhiH, kAntAbhiH, asaNapANa khAimalAima puSkavasthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakArei saMmANei' jaba vaha svapna ko satyarUpa se aMgIkAra kara cukA-taba usane svapnalakSaNa pAThakoM kA vipula azana pAna, khAdima, svAdima rUpa cAroM prakAra ke AhAra se tathA puSpa, vastra, gaMdha, aura alaMkAroM se satkAra kiyA sanmAna kiyA ' sakArettA, saMmANettA, viulaM jIviyAriha pIi. dANaM dalayai, dalayittA paDivisajjei, paDivisajjettA sIhAsaNAo anbhuTTei, abbhuDhetA jeNeva pabhAvaI devI, teNeva uvAgacchai ' satkAra aura sanmAna karake phira usa ne una saba ke liye jIvikA ke yogya prasannatA nimittaka prItidAna dilAyA prItidAna dilA karake una sabakI phira usane vidA kI vidA karake vaha siMhAsana se uThA, uThakara prabhA. vatI ke pAsa AyA-' uvAgacchittA pabhAvaha deviM tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM kyAsI' prabhAvatI ke pAsa Akara NapANakhAimasAimapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakArei, samANei " svacna phaLane svIkAra karIne teNe vipula azana, pAna, khAdima ane svAdimarUpa cAre prakAranA AhArathI tathA puSpa, vastra, gaMdha mALA ane alaMkArothI tbhne| sA2 ana tamanu sanmAna yayu. " sakArettA saMmANettA, viula jIviyAriha poidANaM dalayai, dalayittA paDivisajjei, paDivisajjettA sIhAsaNAo abbhuTei, abbhuTThattA jeNeva pabhAvaI devI, teNeva uvAgacchada" satkAra ane sanmAna karIne teNe temane jIvikAne lAyaka prItidAna apAvyuM. te dAna dvArA pitAnI prasannatA vyakta karI teNe temane vidAya karyA tyAra mAta siMhAsana 52thI hI prabhAvatI cInI pAse gaye. " uvAgacchittA pabhAvaI' devi tAhi idvAhiM katAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM bayAsI" tyAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 bhagavatI sUtre " , yAvat - kalyANAbhiH priyAbhiH, dhanyAbhiH sazrIkAbhiH mitamadhuramizratAbhiH, gIrmiH saMlapan saMlapana, paunaHpunyena vyAharan, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt' evaM khalu devANupiyA ! suviNasatyaMsi bAyAlIsaM sutriNA, tIsaM mahAsuviNA vAri sAmuviNA diTThA' bho devAnumiyAH / evaM khalu nizcayena svapnazAstre dvAcatvAriMzat svapnAH, triMzat mahAsvapnAH dvAsaptatiH sarvasvapnAH dRSTAH kathitAH 'tasvaNaM devApie / / tittha garamAyarovA cakkapaTTimAyarovA, taMceva jAva annayara' egaM mahAsutriNaM pAsittANaM paDibujjhati' he devAnupriye / tatra khalu dvAsaptatau sarva svapneSu tIrthakaramAta vA, cakravartimAtaro vA, tadeva pUrvoktavadeva, yAvattIrthakare vA cakravartini vA garbha vyutkrAmyati - pravizati sati trizato mahAsvapnAnAM madhye caturddazamahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibudhyante ityAdirItyA mANDalikamAtaro vA mANDalike garbha vyutkrAmyati sati caturddazAnAM mahAsvapnAnAM madhye ekam mahAke usane una iSTa, kAMta, yAvat-kalyANa, priya, dhanya, maMgalakAraka, sazrIka, mita evaM madhura mizrita vacanoM se bAraMbAra bolate hue usase isa prakAra kahA - ' evaM khalu devANupiyA ! suviNasatyaMsi bAyAlIsaM suviNA tIsaM mahAsuviNA bAvantari savvasuviNA diTThA' he devAnupriye! svapna zAstra meM sAdhAraNa svapna 42 aura mahAsvapna 30 kahe gaye haiM / isa prakAra kula saba svapne 72 bahattara hote haiM / 'tatthaNaM devANuppie / titthagaramAyaro vA cakavahimAyaro vA, taM ceva, jAva annaghara egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujaMti' yahAM para bala rAjA ne " tIrthakara athavA cakravartI kI mAtAe~ tortha kara aura cakravartI jaya garbha meM Ate haiM taba ve kitaneka mahAsvapnoM ko dekhakara jagatI haiM tathA mAMDalika rAjA 66 1 bhane iSTa, anta, udavAzuzya, priya, dhanya, bhAgaNAra, sazrI, mita bhane madhura vAlIne ubhyA uratAM uratAM tethe prabhAvatI devIne yA pramANe 4 - " eva khalu devANupiyA ! suviNasatyaMsi bAyAlosa suviNA tIsa mahAsuviNA bAvattara savvasuviNA diTThA " De hevAnupriye ! svazAstramAM kula 72 svapnAM udyAM che. temAMthI 42 sAdhAraNa svapnAM gaNAya che ane 30 mahAsvapnAM gaNAya che. 'tattha Na devANuppie! titthagaramAyaro vA cakkatraTTimAyaro vA, taMceva jAva annayara ega mahAsuviNa pAsittANaM paDibujjhati " "he devAnupriye ! nyAre tIrtha 42 athavA cakravatA rAjA gabha'mAM Ave che tyAre temanI mAtAe te 30 mahAsvapnAmAMthI kAI paNa 14 mahAstranAM joine jAgI jAya che. " A kathanathI zarU karIne " jyAre mAMDalika rAjA gala'mAM Ave che, tyAre tenI mAtA koI eka mahAsvapna joIne jAgI jAgI jAya che, ' A kathana paryaMtanu 66 "" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 6 sudarzanacaritanirUpaNam 539 svamam dRSTvA khalu pratibudhyante, 'ime ya NaM tume devANuppie ! ege mahAsuviNe diDe' he devAnupiyAH ! ayaM ca khalu tvayA eko mahAsvamo dRSTaH, 'taM orAleNaM tume devI ! muviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavissaI' he devi ! tat-udAraH khalu tvayA svapno dRSTaH, yAvat-kalyANaH, zivaH, dhanyaH, maGgalyaH, sazrIkaH khalu tvayA svamo dRSTaH, ArogyatuSTi dIrghAyuSyakalyANamaGgalyakArakaH khalu tvayA svamo dRSTaH, ityAdirItyA tvaM sArddhamatarAtridinAdhikanavamAsAntaraM pUrvoktavizeSaNaviziSTa dArakaM prajanayiSyasi, so'picadArakaH, unmuktabAlabhAvo rAjyapatiH rAjA bhaviyati, 'aNagAre vA bhAviyappA' anagAro vA bhAvitAtmA bhaviSyati, 'taM orA leNaM tume devI ! muviNe diDhe jAva diDhe ttikardu pabhAvaI devi tAhiM iTAhi kaMtAhi kI mAtAe~ mAMDalika ke garbha meM Ane para eka mahAsvapna ko dekhatI hai" yahAM taka kA saba pUrvokta kathana use sunAyA 'ime yaNaM tume devANuppie ! ege mahAmuviNe diDhe' sugA karake phira usane usase aisA kahA ki he devAnupriye ! tumane jo yaha svapna dekhA hai vaha mahAsvapnoM meM se dekhA hai aura vaha 'taM orAleNaM tume devI suviNe diTUThe jAva rajjavaI rAyA bhavissai' yastuta hI udArAdi vizeSaNoM se yukta tumane dekhA hai| isakA phala una svapnalakSaNajJApakoM ne aisA kahA hai-tuma nau mAsa sAThe sAta 7 // rAtri adhika pUrNa ho jAne para pUrvokta vizeSaNoMvAle putra ko janma dogI yaha putra jaba bAlyakAla ke nikala jAne para yuvavAsthA vAlA hogA-taba yA torAjya kA pati rAjA banegA yA 'aNagAre vA bhAviyappA' bhAvitAtmA anagAra banegA 'ta orAleNaM tume devI ! suviNe diThe, samasta pUrvAta 4thana Asii " jAva (yAt) 54thI a75 42vAmA mA0yu che. " ime ya Na tume devANuppie ! ege mahAsuviNe viThe" hepAnupriye ! tabhe 30 bhaDAnAbhAnu m| OM bhAna jyu cha. ana te " orA. leNaM tume devI suviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavirasai" pAnupriye ! tame udArAdi vizeSaNothI yukta svapna dekhyuM che. svapnalakSaNa pAThakee tenuM evuM zubha phaLa kahyuM che ke-nava mAsa ane 7 divasarAtri vyatIta thatAM tame denA samAna kAntivALA putrane janma Apaze. (te putra kevo haze te pahelAM batAvavAmAM AvyuM che, te te pUrvokta samasta varNana ahIM grahaNa karavuM joIe.) te putra jyAre bAlyAvasthA pasAre karIne yuvAvasthA prApta karaze, tyAre kAM te 20 tharI mane "aNagAre vA bhAviyappA' ta mAvitAtmA bhAgAra manaye. "ta' orAleNa tume devI! suviNe diTThe, jAva diDhe tikaDe pabhAvaI deviM tAhi iTAhi kaMtAhi jAva docvaMpi, taccapi aNubUhaha" matyatayA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 bhagavatIstra jAva doccaMpi, taccaMpi, aNubahai ' tat-udAraH khaluH svayA he devi ! svamo dRSTaH, yAvat-kalyANaH, dhanyaH, magalyaH, sazrIkaH khalu tvayA svapno dRSTaH, ArogyatuSTi dIrghAyuSka-kalyANamaGgalyakArakaH khalu svAmo dRSTa stvayA, iti kRtvA-ityAdirItyA, prabhAvatI devIM tAbhiH, iSTAbhiH, kAntAbhiH, yAvat-kalyANAbhiH, zivAbhiH, dhanyAbhiH, maGgalyAbhiH, sazrIkAbhiH, mitamadhuramizritAbhiH, gIbhiH, dvitIyamapivAram , tRtIyamapivAram anubaMhayati-anuvardhayati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI balassa raNo aMtie eyama'soccA nisamma haTTa karayala jAva evaM vayAsItataH khalu sA prabhAvatI devI balasya rAjJaH antike, etamartha pUrvoktArtha zrutvA nizamya-hRdi avadhArya, hRSTatuSTA karatala parigRhItaM yAvat zirasAvataM mastake jAva diTUThe ttika? pabhAvaiM devi tAhiM ihAhi kaMtAhiM jAva doccaMpi aNubUhai' khuzI se phUle hue usa bala rAjA ne prabhAvatI devI se punarapi yahI kahA-devI ! tumane jo svapna dekhA hai vaha kalyANa rUpa, dhanya, maMgalaprada, sazrIka svapna dekhA hai Arogya, tuSTi, dIrghAyuSka, kalyANa, maMgalakAraka, svapnadekhA hai-ityAdi rUpase prabhAvatI devI kI unhIM pUrvokta iSTa, kAnta, yAvat-kalyANarUpa, zivarUpa, dhanyarUpa, maMgalarUpa sazrIka, mita, madhuramizrita vacanoM se dudhArA bhI prazaMsA kI aura tibArA bhI prazaMsA kI-use vadhAI dI 'taeNaM sA pabhAvaI devI balassa raNo aMtie eyamaDhe soccA nisamma hahatuTTa karayala jAva evaM vayAsI' isa prakAra se apane pati balarAjA ke mukha se isa prakAra kI bAta ko jaba prabhAvatI ne sunA aura usapara vicAra kiyA to vaha bahuta adhika prasanna dikhalAI dI aura saMtoSa se usakA hRdaya bhara gayA usI samaya jenuM hRdaya nAcI uThayuM hatuM evA balarAjAe bIjI vAra ane trIjI vAra paNa ISTa, kAnta, priya Adi vizeSaNe vALI vANIthI prabhAvatI rANIne A prabhA yu-" hevI! tame uttama 21 heNyu che. 3 vI ! 4kSyA. kAraka, dhanya, maMgalakArI, ane sazrIka svapna dekhyuM che he devI! tame Arogya, tuSTi, dIrdhAyuSya, kalyANa ane maMgalakAraka svapna dekhyuM che. AvI vANI dvArA teNe prabhAvatI devInI vAraMvAra prazaMsA karI ane tene padhAvI. " taeNa sA pabhAvaI devo balassa raNNo aMtie eyamadu soccA nisamma hadataTha karayala jAva evaM vayAsI" potAnA pati patana bhubhathI / prakAranAM vacano sAMbhaLIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne prabhAvatIne atyaMta harSa ane saMtoSa thayo. pulakita hRdaye bane hAtha joDIne teNe balarAjAne A pramANe kahyuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU06 sudarzanacaritanirUpaNam 541 aJjaliM kRtvA, evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdI-eyameyaM devANupiyA ! jAva taM muviNaM samma paDicchai' he devAnupriyA ! evametat-bhavatkathanAnusAramevaitat vartate, yAvat-tathaitat vartate, yathA yUyaM vadatha iti kRtvA-vicArya taM svapnaM samyakasatyatayA pratIcchati-svIkaroti, 'paDicchittA, baleNa rannA anbhaNunnAyAsamANI nANAmaNirayaNabhatticitta jAva abbhuSTei' pratISya-svIkRtya, balena rAjJA abhyanu. jJAtA-AjJaptA satI nAnAmaNi ratnabhakticitrAt yAvat pUrvoktAt bhadrAsanAt abhyuttiSThati 'aturiyamacavala jAva gaIe jeNeva sae bhavaNe teNeva uvaagcch|' atvaritamacapalamasaMbhrAntayA, avilambitayA rAjahaMsasadRzyA gatyA, yatraiva-svakaM bhavanamAsIta , tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNuppariTThA' upAgatya svakaM bhavanam anupaviSTA ||mu06|| usane donoM hAtha jor3a kara aisA kahA-' eyameyaM devANuppiyA! jAva taM suviNaM samma paDicchaha ' he devAnupriya! Apa ke kathana ke anu. sAra hI hai, jaisA Apa kahate haiM vaisA hI yaha hai-aisA kaha kara usane usa svapna ko satyarUpase aMgIyAra kiyA-'paDicchittA baleNa rannA ambhaNunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticitta jAva anbhuTeha' aMgIkAra karake phira vaha bala rAjA ko AjJA prApta kara usa aneka prakAra ke ratnoM aura maNiyoM kI kArIgarI se yukta citravAle siMhAsana se uThI 'aturiyamacavala-jAva gaie jeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgacchaI' uThakara vaha atvarita acapala evaM asaMbhrAnta cAla se calakara rAjahaMsa jaisI gatise calakara-apane bhavana kI ora AI aura 'uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNupaviTThA' Akara usane usa apane bhavana meM praveza kiyaa||06|| __" eyameya' devANuppiyA ! jAva ta suviNaM samma pddinch|" pAnupriyA ApanI vAta kharI che. ApanA kahyA anusAra ja A svapnanuM phaLa prApta thaze. A prakAranAM vacane dvArA temanAM vacanAmAM potAnI apAra zraddhA vyakta zana teNe 52nI vAtanA ravI2 jyo-" paDicchitA baleNa rannA abhagunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticitta jAva anbhuTei" tyA2 mA masarAnI anumati laIne, vividha ratno ane maNionI kArIgarIthI yukta, citravALA madrAsana parathI te mI , " aturiyamacavala jAva gaie jeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgaccha" bhane satvarita, bhaya58 mana masAta sathI yAsIna (haMsanA jevI gatithI cAlIne) te pitAnA bhavana tarapha AgaLa vadhI. "uvAgacchittA sayaM bhavaNamaNupaviTA" potAnA sapana pAse pAyIna to tabhA praveza . ||suu06|| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTara bhagavatImatra mUlam-"taeNaM sA pabhAvaI devI pahAyA kayabaTikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA taM gabbhaM gAi sIehiM NAi uNNehi nAi tittehiM nAi kaDuehiM nAi kasAehiM nAi aMbilehiM nAi madhurohiM uubhayamANasuhehiM bhoyaNacchAyaNagaMdhamallehi jaM tassa gabbhassa hiyaM miyaM patthaM gabbhapolaNaM taM dese ya AhAramAhAre mANI vivittamauehiM sayaNAlaNehiM pairikkhasuhAe maNoNu. kUlAe vihArabhUmIe pasatthadohalA, saMpunnadohalA, sammANiya dohalA, vocchinnadohalA, vaNIyadohalA, vavagayarogamoha bhayaparittAsA taM gambhaM suhaM suheNaM privhti| taeNaM sA pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM addhaTThamANa rAiMdiyANaM vItikaMtANaM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAgAraM kaMtaM piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA, taeNaM tIse pabhAvaIe devIe aMgapaDiyAriyAo pabhAvaiM deviMdhasUrya jANettA jeNeva bale rAyA teNe ubAgacchaMti, uvAgacchittA karayala jAva balaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti, baddhAvettA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI devI0 piyaTTayAe piyaM nivedemo, piyaM me bhavau taeNaM se bale rAyA aMgapaDiyAriyANaM aMtie eyama, soccA nisamma haddatuTa jAva dhArAhayanIva jAba romakUve tAsiM aMgapaDiyAriyANaM mauDavanaM jahAmAliyaM omoyaM dalayai, dalayittA seyaM rayayAmayaM vimalasalilapunnaM bhigAraMca giNhai, giNihattA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 u0 11 sU07 sudarzanacaritanirUpaNam 543 matthae dhovei, dhovittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayaha dalayittA sakkArei, sammANei ' ||suu07|| 9 " chAyA - tataH khalu sA prabhAvatI devI snAtA kRta balikarmA yAvat sarvAlaGkAravibhUSitA taM garbhe nAtizItaiH nAtyuSNaiH, nAtitiktaH, nAtikaTukaiH, nAtikaSAyaiH, nAtyamlaiH, nAtimadhuraiH, RtubhavatsukhaiH, bhojanAcchAdanagandhamAlyaizca tasya garbhasya hitaM mitaM pathyam, garbhapoSaNaM tam deze ca kAle va AhAramAharantI viviktamRdukaiH zayanAsanaiH pratiriktasukhayA mano'nukUlayA vihArabhUmyA prazasta dohadA, sampUrNadohadA, sammAnitadohadA, vyucchinnadohadA, vyapanIta dohadA, vyapagatarogamohabhayaparitrAsA ta garbha sukhasukhena parivahati tataH khalu sA pramA vatI devI navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAm aSTamAna rAtrindinAnAM vyatikrAntAnAM sukumArapANipAdam ahIna paripUrNapaJcendriyazarIraM lakSaNavyaJjanaguNopetaM yAvat zazisaumyAkAram kAntaM priyadarzanam surUpaM dArakaM prajanitA, tataH khalu tasyAH prabhAvatyAH devyAH aGgaparicArikAH prabhAvatI devIM prasUtAM jJAtvA yava balo rAjA tatraiva upAgacchanti, tatraiva upAgatya karatala yAvat balaM rAjAnaM jayena vijayena varddhathitvA evam avAdiSuH- patraM khalu devAnupriyAH ! prabhAvatI devI0 dArakaM prajanitA iti priyArthatAyai priyaM bhavatAM bhavatu tataH khalu sa balo rAjA aGgaparicArikANAm antikam etamarthaM zrutvA nizamya hRSTatuSTa yAvat dhArAhatanIpa yAvat romakUpaH, tAsAm aGgaparicArikANAm mukuTabaje yathAmAlitam abamokaM dadAti yathAmAlitam avamokaM datvA zvetaM rajatamayaM vimalasalilapUrNa bhRGgAraM ca gRhNAti, gRhItvA mastakAni dhAvati, mastakAni dhAvitvA vipulaM jIvikA, prItidAnaM dadAti, prItidAnaM datvA satkArayati sammAnayati ||07|| " TIkA - "tapaNaM sA pabhAvaI devI vhAyA kayabalikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA' tataH khalu sA prabhAvatI devI snAtA - kRtasnAnA, kRtabalikarmA, taNaM sA pabhAvaI devI ' ityAdi / 6 TIkArtha - ' taraNaM sA pabhAvaI devI vhAyA kayayalikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA' isake bAda prabhAvatI devIne snAna kiyA, vAyasAdikoM ke liye anna dene rUpa balikarma kiyA yAvat"taraNa sA pabhAvaI devI vhAyA " ityAhi. TIDaartha - " taraNaM sA pabhAvaIdevI vhAyA kayabalikammA jAva savvAlaMkArabibhUsiyA " tyAra mAha prabhAvatI rAzI snAna Dyu, vAyasAhine (auDA) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - --- - 544 bhagavatIsUne yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittA sarvAlaGkAravibhUSitazarIrA satI, 'taM gambhaM NAi. sIehi, nAI uNhe hiM, nAi tittehiM, nAi kaDuehi, nAi kasAehiM, nAi aMbilehi, nAi mahurehiM' taM garbha nAti zItaiH, nAtyuSNaiH, nAtitiktaiH, nAtikaTukaiH, nAtikapAyaiH, nAtyamlaH, nAtimadhuraiH 'uubhUyamANasuhehi bhoyaNacchAyaNagaMdhamallehi' RtubhujyamAnasukhaiH-Rtau Rtau bhujyamAnAni yAni sukhAni-mukhanimittAni, zubhAni vA, tathAvidhaiH, bhojanAcchAdanagandhamAlyaiH saMrakSayantI 'jaM tassa gambhassa hiyaM miyaM patthaM gabbhapasaNaM, taM dese ya kAle ya, AhAramAhAremANI' yat-yAdRzaM khalu tasya garbhasya hitaM-hitakAram , mitaM-parimitam-nAtyadhikaM nAtinyUnaM vA, pathya garbhapoSaNaM-garbhaH puSyate aneneti garbhapoSaNaM-garbhasya puSTikArakam bhavati, tat-tAdRzam AhAram-bhojanam , deze ca,-yogyasthAne, kAle ca-samucitAvasare kautuka maMgala aura prAyazcitta kiyA aura samasta alaMkAroM se apane zarIra ko vibhUSita kiyo 'taM gambhaM NAisIehiM, NAhauNhehi, NAi. tittehi, nAikaDaehi, nAikasAehiM, nAivilehiM, nAimahurehiM, adhikazIta nahIM, adhika uSNa nahIM, adhika tikta-carapare nahIM, adhikakaDuve nahIM, adhika kaSAyarasopeta nahIM, adhika khaTTe nahIM aura adhika madhura nahIM tathA Rtu ke anukUla jo khAne para sukhakAra hote haiM aise bhojanoM se, gaMdha aura mAlAoM se usa garbha kI rakSA karatI huI ava vaha 'jaM tassa ganbhassa hiyamiyapatya gambhavasaNaM taM dese ya kAle ya AhAraM AhAremANI' isI prakAra ke aura bhI usa garbha ke liye hita, mita, pathyakAraka aura garbhapoSaka AhAra ko deza kAlake anusAra ucita vigere mATe annane alaga bhAga kADhavA rUpa balikarma karyuM ane kautukamaMgaLa, prAyazcita Adi vidhi patAvI. pachI teNe samasta alaMkArAthI pitAnA zarIrane vibhUSita yu. "ta' gabbhaM NAi sIehi, NAi uNhehi, NAitittehi, nAi kaDuehi', nAikasAehi, nAi avileDiM, nAimahurehi" tyArathI to / mAhAranu sevana karavA mAMDayuM te have sUtrakAra prakaTa kare che -adhika ThaMDo na hoya adhika garama na hoya, adhika tIkhAtamatamatuM na hoya, adhika kaDa nA hoya, adhika turo na hoya, adhika khATe na hoya ane adhika mIThe na hoya eve tathA Rtune anukULa tathA khAvAmAM sukhakAraka hoya e ja AhAra te letI hatI. A prakAranA ucita AhAra, AchAdane, gadha ane bhAlA sAthI ta galatuM te saMrakSaNa 42an anil. jI te "ja tassa gambhassa hiya miyaM patthaM gabbhapasaNaM taM dese ya kAleya AhAra AhAremANI" gamana mATe hita, mita ane pathyakAraka ane garbhapoSaka evA anya AhAronuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 7 sudarzanacaritanirUpaNam 555 AharantI-AhAraM kurvatI vivittamauehi sayaNAsaNehiM pairikkamuhAe maNoNukUlAe, vihArabhUmIe' viviktamRdukaiH-viviktAni-doSarahitAni mRdukAni ca komalAni yAni tAni tathAvidhaiH, zayanAsanaiH, matiriktasukhayA,-pratiriktatvena tAdRza-janApekSayA vijanasvena sukhA-sukhakArikA, subhA vA, yA sA tathAvidhayA, ekAntasukhakArikayetyarthaH, mano'nukULayA-hRdayaGgamayA, vihArabhUmyA 'pasasthadohalA, saMpunnadohalA, sammANiyadohalA, prazastadohadA iSTadAyakatvAt sampUrNadohadA-abhilaSitArthapUraNAt-paripUrNa manorathA, sammAnitadohadA-abhilaSitArthasya bhogamApteH saphalamanorathA. avimAnita dohadA-lezamAtramapi nApUrNamanorathA, ataeva-'vocchinnadohadA,kvaNIyadohadA, kAgayarogamohabhayaparittAsA, taM gambhaM suhaM suheNaM parivahaI' yucchinnadohadA-zAntamanorathA, panItadohadA vyavacchinnamanorathA, vyapagatarogamoha avasara para lene lagI vivittamauehiM mayaNAsaNehiM pairikka suhAe maNo NukUlAe vihArabhUmIe' vaha aise doSarahita aura komala AsanoM para baiThatI thI jo apane jaise vyaktiyoM se adhiSThita nahIM hote the tathA sukhakAraka hote the, yA zubha hote the arthAta ekAnta sukhakAraka hote the manako rucate the garbha ke samaya kA 'pasatthadohalA' isakA dohalA anindanIya thA 'saMpuNNadohalA' saMpUrNa thA-kyoM ki isakA abhilaSita artha pUrNa ho jAtA thA ' saMmANiyadohalA' sammAnanIya thA kyoM ki use Adara milatA thA (adhimANiyadohalA) jima ke manoratha sampUrNa kara diye haiM isIliye-'vocchinnadohadA, vavaNIyadohadA, vavagayarogamohabhayaparitAsA, tagabhaM suhaM suheNaM parivahai' usakI harataraha se pUrti kI jAtI thI, ataH usakA manoratha zAnta ho jAtA thA isa taraha vyavacchinna paNa anusAra thita samaye sevana 42vA sAmI.. vivitta maupaSTi sayaNAsaNehiM pairikkasuhAe maNoNukUlAe vihArabhUmIe' te hopaDita bhane kamaLa Asana para mananukUla ucita sthAne besatI hatI, te zayanAsano sukhakAraka ja hata athavA zubha hatAM eTale ke te Asane biskUla suma124 1 tai mata bhanane me tavAM &di. " pasatthadohalA" gAva. sthAmAM tene je dehale (dehada) utpanna thayA hatA te prazasta hate. "saMpaNNadohalA" tanAre hoTa (maliail) Gtpanna yatA tA-amitaSita vastu bhaNI pAthI tenAssa sa pUtha thte| utA, " samANiya dohalA" tene dehalo sammAnanIya hato kAraNa ke tene anAdara thate nahIM, " vocchinnadohadA, vavaNIyadohadA, vavagayarogamohabhayaparittAsA, ta ganbhaM saH saheNaM parivahai" tanA honI 59 zata pUti 42vAmA sAvatI tI. tethI tenA manoratha zAnta thaI jatAM hatAM. A rIte jenA manoratha vyava zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre bhayaparitrAsA-vyapagataH-dUrIbhUtaH:-rogo-vyAdhiH, moho-mUDhatA, bhayaM-bhItimAtram , paritrAsaH-AtaGka: akasmAt bhayaM yasyAH sA tathAvidhA satI taM garbha mukhaMmukhena-yatheSTasukhena parivahati, 'taeNaM sA pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahu. paDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIikaMtANe' tataH khalu sA prabhAvatI devI, navasu mAseSu bahumatipUrNeSu arddhASTamAnarAtrindiveSu-sAIsaptarAtridivaseSu vyatikrAnteSu- vyatIteSu satsu-sA saptadinAdhika navamAsAnantaramityarthaH 'sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM surUvaM dAsyaM payAyA' sukumArapANipAdam , ahIna paripUrNapazcandriyazarIram , lakSaNapaJjanaguNopetam lakSaNAni-svastikAdIni, vyaJjanAni mapatilakAdIni teSAM prAzastyAdiguNairupeto yuktastam, yAvat-zazi saumyAkAra-candravat bhavyAkRtim , kAntaM-kamanIyam , priyadarzanam , surUpaM-paramamanorathavAlI hotI huI usane roga, moha, bhaya aura paritrAsa se rahita hokara acchI taraha se garbha ko dhAraNa kiyA 'taeNaM sA pabhAvaI devI mavaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIikaMtANaM' isa prakAra se jaba usake naumAsa aura sADhe sAta 7 // dinarAta rAtri acchI taraha se nikalacuketaba usa prabhAvatI devI ne 'sukumAlapANipAya, ahINapaDipunnapaMbiMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAkAra kaMtaM piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA' sukumAra kara caraNa vAle, ahInapratipUrNapAMcoM indriyoM se yukta zarIra vAle svastikAdika lakSaNoM ke, evaM maSatila Adi vyaJjanoM ke, prazasta Adi guNoMvAle yAvat-candramA jaise bhavya AkRti vAle, kamanIya, priya darzana vAle, paramasundara bAlaka ko cchinna thaI gayA che evI teNe raga, meha, bhaya ane paritrAsathI rahita yadhane sArI zata manu 46 yu. "taeNa' sA pabhAvaI devI navaNha mAsANa bahupaDipunnANa addhadvamANarAidiyANa vIikaMtANa" mA zata na bhAsa bhane 7 // hivasa-rAtri vyatIta thatai prabhAvatI rANI "sukumAlapANipAya', ahoNapaDipunnapaMcidiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva sasisomAkAra kaMta' piyadasaNaM surUvaM dArayaM payAyA" me muMha2 mA ma mAya. te - kanA hAtha ane paga sukemALa hatAM, tenuM zarIra koI paNa prakAranI kheDa vinAnuM pAMce IndriyethI yukta ane sapramANu hatuM tenA zarIra upara svatika Adi uttama lakSaNe ane tala, mazA Adi vyaMjana hatAM. te uttama guNothI cuMkta hatuM, te candramA je suMdara kamanIya, ane priyadarzana ane sauMdarya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU07 sudarzanacaritanirUpaNam 557 sundaram , dArakaM-bAlaka prajanitA, utpAdayAmAsa / 'taeNaM tIse pabhAvaie devIe aMgapaDiyAriyAo pabhAva devi pamyaM jANettA, jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchaMti' tataH khalu tasyAH prabhAvatyAH devyAH aGgaparicArikAH-dAsyaH, prabhAvatI devIM pramatAM jJAtvA, yatraiva balo rAjA AsIt , tatraiva Agacchanti, 'uvAgacchittA karayala jAva bala rAyaM jagaNaM vijayeNaM baddhAveMti' upAgatya karatalaparigRhItaM yAvat zirasAvata mastake asaliM kRtvA balaM rAjAnaM jayena vijayena barddhayanti 'vaddhAvettA evaM vayAsI'-varddhayitvA evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-evaM khala devANuppiyA ! pabhAvaI. piyaTTayAe piyaM nivedemo, piya bhe bhavau' bho devAnupiyAH ! evaM khalu nizcayena prabhAvatI0 nabasu mAseSu bahupratipUrNaSu aSTimAna rAtrindiveSu pratipUrNeSu satsu sukumArapANipAdAdivizeSaNaviziSTaM dArakaM majanitA janma diyA 'taeNaM tIse pabhAvaI devIe aMgapariyAriyAo, pabhAvaI deviM pasUyaM jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchati' jaba prabhAvatI devI kI aGgaparicArikAoM-dAsiyoM ko putra hone kA samAcAra jJAta ho cukA taba ve jahAM bala rAjA the vahAM para gaI 'uvAgacchittA karayala jAva bala rAya jaeNaM vijaeNaM baddhAveti' vahAM Akara ke unhoM ne rAjA ko donoM hAtha jor3a kara namaskAra kiyA aura jaya vijaya zabdoM kA uccAraNa karate hue unheM badhAyA "baddhAvettA evaM vayAsI" badhAkara phira unhoMne unase isa prakAra kahA-' evaM khalu devANuppiyA! pabhAvaI. piyaTTayAe piyaM nivedemo piyaM bhe bhavau' he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne nau mAsa sADhe sAta dina rAtri pUrNa hone para sukumAra karacaraNa Adi vizeSaNoM vAle putra ko janmadiyA hai| isaliye hama sapanna hatA. " taeNaM tIse pabhAvaIe devIe aMgapariyAriyAo, pabhAvaI devi pasUrya jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchati" prabhAvatI 29 putranA janma Ape che evA samAcAra jyAre tenI aMga paricArikAoe jANyA. tyAre teo balarAjAnI pAse vadhAmaNI ApavAne mATe pahoMcI gaI. " uvAgacchittA karayala jAva balaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAvati" tyApana temaNe bane hAtha joDIne rAjAne namaskAra karyo ane "balarAjAne jaya he, yasanI viya," mevA zothI. 2sane vadhAvyA "baddhAvettA evaM vayAsI" vadhAvIna tama tane bhI prabhAdhe dhu " evaM khalu devANupiyA! pabhAvaI0 piyaTTayAe piyaM nivedemo piyaM meM bhavau" pAnupriya ! ma 2bAne nava bhAsa ane 7 // hanarAtri vyatIta thatAM prabhAvatI rANIe sukemaLa kara caraNa Adi vizeSaNethI yukta putrane zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 bhagavatIsUtre tat khalu vayaM devAnupriyANAM priyArthatAya-prItyartham , bhiya-putrajanmarUpaM nivedayAmaH-sUcayAmaH etacca priyanivedanam priyaM bhavatAM bhavatu anyadvA rAjyalakSmyAdi vRddhima piyaM zubhaM bhavatu 'taeNaM se bale rAyA aMgapaDiyAriyANaM aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTTatuTTa jAva dhArAhayaNIva jAva romakUve tAsi aMgapariyAriyANaM mauDavajjaM jahAmAliyaM omoya dalayai' tataH khalu sa balo rAjA aGgaparicArikANAm antike-samIpe etamartha-pUrvoktArtham zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya hRSTatuSTo yAvat-harSavazavisarpahRdayo dhArAhatanIpa yAvat surabhikusumacaJcumAlayitatanukocchvasita-romakUpaH, tAbhyaH aGgaparicArikAbhyaH mukuTavarja-mukuTaM vihAya, tasya rAjacihnatvAt , yathAmAlitaM-yathA parihitam , avamokam-avamucyate-pariApa kI prasannatA bar3hAne ke liye-pIti ke liye-putrajanma hone ke samAcAra kA nivedana karane AI haiM-yaha putrajanmarUpa priya nivedana Apa ko zubhakArI ho athavA-rAjalakSmI Adi kA vRddhirUpa ho. 'taeNaM se bale rAyA aMgapariyAriyANaM aMtie eyama8 soccA nisamma haTThatuTTa jAva dhArAyaNIva jAva romakUve tAsiM aMgapariyAriyANaM mauDavaja jahAmAliyaM omoyaM dalayai' balarAjA ne isa prakAra kA samAcAra jaba una aGgaparicArikAoM ke mukha se sunA taba vaha harSa ke mAre phUlA nahIM samAyA usake cittameM saMtoSa bharagayA aura usakA zarIra vegavatI vRSTi se Ahata hue nIpa-kadamba puSpa kI taraha romarAji se vyApta ho gayA. usI samaya usane rAjacihna hone ke kAraNa mukuTa ko chor3a janma Ape che. A khuzAlInA samAcAra Apane ApavAne mATe ame ApanI pAse AvyAM chIe. A putrajanma Apane mATe zubhakArI che athavA sabhI mAhinI vRddhi35 hai. "taeNaM se bale rAyA aMgapariyAriyANa aMtie eyama soccA nisamma hatuTTha jAva dhArAhayaNIva jAva romakUve tAni aMgapariyAriyANa mauDavajja jahAmAliya' omoya dala yai" 20InI mapari. cArikAonA mukhe A khuzAlInA samAcAra sAMbhaLIne tenA harSane pAra na rahyo. tene atyaMta saMteSa thaye varasAdanI vegavatI dhArAthI jema kadamba puSpa vikasita thAya che tema balarAjAnI romarAja paNa AnaMdanA atirekane lIdhe khaDI thaI gaI-teNe romAMca anubhavyuM. eja samaye teNe te paricArikAone pitAnA muguTa sivAyanA saghaLAM AbhuSaNe bakSisa ApI dIdhAM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU07 sudarzanacaritanirUpaNam 549 dhIyate yaH so'vamokaH-alaGkAra staM dadAti, prayacchati, 'dalaittA setaM rayayAmayaM vimalasalilapuNNaM bhiMgAraM ca giNhaI' datvA zvetaM rajatamayaM vimalasalilapUrNa bhRGgAraMjalapAtravizeSaM ca gRhNAti, 'giNhittA matthara dhovaI' pUrvokta bhRGgAra gRhItvA gastakAni-tAsAM zirAMsi dhAvati-prakSAlayati, dAsatvApanayanArtham , svAminA mastakadhAvane kRte hi dAsasya dAsatvamapagacchatIti lokavyavahAraH, 'dhovittA, viulaM jIvIyArihaM pIidANaM, dalayai' dhAvitvA mastakAni prakSAlya, vipulaM-pracuram jIvikAI-jIvikocitam, bhItidAnam-prasannatAnimittakaM dAnaM dadAti, 'dalahattA sakArei, sammANei' datvA satkArayati sammAnayati ceti // 07 // kara (kyoM ki rAjacihnarUpa hone se mukuTa kA dAna niSiddha hai) pahire hue zeSa alaMkAra unheM de diye / 'dalahattA se taM rayayAmayaM vimalasalilapuNNaM bhiMgAraM ca giNhai' dene ke bAda zveta, rajatamaya-cAMdI kI ki jo nirmala jala se bharI huI thI, jhArI usane apane hAtha meM liyA 'giNhittA matthae dhovei lekara una saba ke mastakoM ko dAsatva dUra karane ke nimitta dhulAyA / aisA loka vyavahAra hai ki svAmI yadi jala lekara dAsa kA mastaka dhotA hai to usakA dAsapanA dUra ho jAtA hai| 'dhovittA viula jIvIyArihaM pIidANaM dalayai,' mastaka dhokara ke phira usane unheM jIvikA ke ucita prItidAna-prasannatAnimittakadAna diyA 'dalaittA sakkArei, sammANeha' dAna dekara ke phira usane una saba kA satkAra kiyA aura sanmAna kiyA |suu07|| (mugaTa rAjacihna gaNAya che tethI tene tyAga karAya nahIM, vaLI mugaTa rAjacihnarUpa hovAthI tenuM dAna anucitta gaNAya che. mATe mugaTa sivAynaa maaluupye| pakSi mAnI pAta 4N che.) " dalaittA se tarayayAmaya' vimalasalilapuNNa bhiMgAraM ca giNhai" tyA2 mA tethe thAMdInI manAlI bhane nibha ra lasI beta ArI potAnA yA sIdhI, "giNhittA matthae dhovei " bhane te mI pariyAriyAnAM bharatane gho12|0yaa. mAyA temane dAsatvamAMthI mukta karavA nimitte karavAmAM AvI. (e vakhate e rivAja hatuM ke mAlika pite pANI laIne dAsa ke dAsInA mastakane peve te temanuM hAsa mApAmA52 ya tu tu.) "dhovittA viula jIviyArihaM" pIidANaM vaDhava mastaka ghevarAvIne teNe temane AjIvikAne gya-jIvanaparyata nabhe te prItihAna dIdhu (prasannatA zahanane prItihAna 4 che.) "dalahattA sakArei, sammANei" mA 53 hAna ne to tamanA sA2 dhyA ane sanmAna karyuM sU0 7ii zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 bhagavatIsUtre ||mhaablvktvytaa| mUlam-"taeNaM se bale rAyA koDubiyapurise sadAvei, saddAvettA, evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! hasthiNApure nayare cAragasohaNaM kareha, karettA, mANummANaM vaDDaNaM kareha, karettA, hatthiNApuraM nayaraM sabhitara-bAhiriyaM AsiyasaMmajiovalitaM jAva kareha, kAraveha, karettA ya, kAravettA ya, jayasahassaM vA, cakkasahassaM vA pUyAmahAmahimasakAraM vA, ussaveha, ustavettA mameya. mANattiyaM paJcappiNaha / taeNaM te koDuMbiyapurisA baleNaM rannA evaM vuttA samANA jAva paJcappiNati / taeNaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA taMceva jAva majaNa. ghagao paDinikkhamai, paDinikkhamittA, ussukaM, ukkara, ukiTaM, adijaM, amijaM, abhaDappavesaM, adaMDakoDaMDimaM, adharimaM, gaNiyAvaranADaijakaliyaM aNegatAlAcarANucariyaM aNudhUyamuiMgaM amilAyamalladAmaM pamuiyapakIliyaM sapurajaNajANavayaM dasadivale ThiivaDiyaM karei, taeNaM se bale rAyA dasAhiyAe Thii. vaDiyAe vaTTamANIe saie ya, sAhassie ya, saya sAhassie ya, dAe ya, dalamANe ya, davAvemANe ya, sae ya, sAhassie ya, saya. sAhassie ya laMbhe, paDicchemANe paDicchAvemANe evaM vihrh| taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM karei, taie divase caMdasUradaMsaNiyaM karei, chaThe divase jAga riyaM karei, ekArasame divase vItikaMte nivvatte asuijAya. kammakaraNe saMpatte, bArasAha divase viulaM asaNaM, pANaM khAima, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU0 7 sudarzanacaritanirUpaNam 551 sAimaM ukakkhaDArviti, ubakkhaDAvettA jahA sivo jAva khattie ya, AmaMtei, AmaMtettA, tao pacchA pahAyA kayavalikammA taMceva jAva sakAreMti, sammANati, sakArettA, sammANettA tasseva mittaNAti jAva rAINa ya, khattiyANa ya purao ajayapajjaya-piupaja. yAgayaM bahupurisaparaMparapparUDhaM kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANataMtuvaddhaNakaraM ayameyArUvaM gonnaM guNaniphaphannaM nAmadhenaM kareMti, jamhANaM amhaM ime dArae balasta raNago putte pabhAvaIe devIe attae taM houNaM amhaM eyassa dAragassa nAmadhenaM mahabbale, taeNaM tasta dAragassa ammApiyaro nAmadhejaM kareMti mahAvale tti| taeNaM se mahabbale dArae paMcadhAI pariggahie, taMjahA-khIra dhAIe, evaM jahA daDhapainne jAva, nivAyanivvAghAyaMsi suhaMsuheNaM privddddi| taeNaM tassa mahabbalasta dAragassa ammApiyaro aNuputveNaM ThitivaDiyaM vA caMdasUradaMsAvaNiyaMvA, jAgariyaMvA, nAmakaraNaM vA, paraMgAmeNa vA, payacaMkamaNaMvA, jemAmaNaMvA, piMDavaddhaNaM vA, pajjapAvaNaM vA, kaNNavehaNaM vA, saMvaccharapaDilehaNaM vA, coloyaNagaM ca, uvaNayaNaMca annANi ya bahUNi gabbhAdhANajammaNamAdiyAiM kouyAiM kreNti| taeNaM taM mahabbalaM kumAra ammApiyaro sAtiregaTThavAsagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNamuhuttaMsi0 evaM jahA-daDhappainno jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hotthA / taeNaM taM mahabbalaM kumAraM ummukkabAlabhAvaM jAva alaM bhogasamatthaM vijANittA ammApiyaro aTrapAsAyava.sae zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 -- - bhagavatIstre kareMti, karettA abbhuggayamUsiya-pahasie iva vaNNao, jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve / tesiM NaM pAsAyavaDeMsagANaM bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahegaM bhavaNaM kareMti, aNegakhaMbhasayasaMnividraM, vaNNao, jahA rAyappaseNaijje pecchA gharamaMDavaMsi jAva paDirUve ||suu08|| chAyA-tataH khalu sa balo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitA evam avAdIt-kSipameva bho devAnupiyAH ! hastinApure nagare cArakazodhanaM kuruta, kRtvA mAnonmAnavarddhanaM kuruta, kRtvA hastinApura nagara sAbhyantarabAhyam Asikta saMmArjitopaliptaM yAvat kuruta, kArayata, kRtvA ca kArayitvA ca yUpasahasraM vA cakrasahasraM vA, pUjAmahAmahimasatkAra vA, utsavayata utsavayya mama etAmAjJaptikA pratyarpayata / tataH khalu te kauTumvikapuruSAH balena rAjJA evamuktAH santo yAvatpratyarpayanti, tataH khalu sa balo rAjA yatraiva aTTanazAlA tatraiva upAgacchati, upAgatya tadeva yAvat majjanagRhAt pratiniSkrAmyati, pratiniSkramya ucchulkAm , utkarAm , utkRSTAma , adeyAm , ameyAm, abhaTapravezAm , adaNDakudaNDimAm , adhAryAm , gaNikAvaranATakIyakalitAm , anekatAlacarAnucaritAm, anudaddhRtamRdazAm , amlA. namAlyadAmAm , pramuditaprakrIDitAm , sapurajanajAnapadAm , dazadivasAna sthiti patitAM karoti / tataH khalu sa balo rAjA dazAhikAyAM sthitipatitAyAM vartamAnAyAm , zatikAMca, zatasAhasrikaoNzca, yAgAMzca, dAyAMzca, bhAgA~va, dadacca, dApayacca, zatikAMca, sAhanikAMca, zatasAhasrikA~zca lAbhAn pratiyacchan , prati. yAmayan evaM viharati, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau prathame divase sthiti patitAM kurutaH, tRtIye divase candrasUrya darzanaM kurutaH, SaSThe divase jAgarikAM kurutaH, ekAdaze divase vyatikrAnte, nivRtte azuvijAta karmakaraNe, saMprApte dvAdazAhadivase, vipulam azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam upasthApayataH, upasthApya, yathA zivo yAvat kSatriyAMzca AmantrayatA, Amantrya tataH pazcAt snAto kRtavali karmANau tadeva yAvat satkArayataH, sammAnayataH, satkArya, sammAnya, mitrajJAti yAvat rAjanyasya ca kSatriyANAMzca purataH AryakaparyakapiparyakAgataM bahupuruSaparamparAmarUDham kulAnurUpaM kulasadRzam , kulasantAnatantuvarddhanakaram idametadrUpaM gauNaM guNaniSpannaM nAmadheyaM kurutaH-yasmAt khallu asmAkam ayaM dArako balasya rAjJaH, putraH, prabhAvatyAH devyAH AtmajaH, tasmAt bhavatu khallu asmAkam etasya dAra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU08 sudarzanacaritanirUpaNam 553 kasya nAmadheyaM mahAralA, tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau nAmadheyaM kurutaH mahAbala iti, tataH khalu sa mahAbalo dArakA, paJcadhAtrIparigRhItaH, tadyathAkSIradhAcyA, evaM yathA dRDhapratijJo yAvat-nirvAte nirvyAghAte, sukhasukhena parivarddhate, tataH khalu tasya mahAbalasya dArakasya ambApitarau AnupUryeNa sthiti patitAM vA, candrasUryadarzanaM vA, jAgarikAM vA, nAmakaraNaM vA, paraMgamanaM vA, padacaMkamaNaM vA, jemanaM vA, piNDavarddhanaM vA, pralpapanaM vA, karNavedhana vA, saMvatsaramatilehanaM vA, cauloyanakaMca, upanayanaca anyAnica bahUni garbhAdhAnajanmAdikAni kautukAni kurutaH, tataH khalu taM mahAvalaM kumAram ambApitarau sAtirekASTavarSaka jJAtvA zobhane tiyikaraNamuhUrte, evaM yathA dRDhapratijJo yAvat alaM bhogasamarthoM jAtazcApi abhavat , tataH khalu taM mahAbalaM kumAram , unmukta bAlabhAvaM yAvat-alaM bhogasamartha vijJAya ambApitarau aSTau prAsAdAvataMsakAn kurutaH, kRsvA abhyudgato. cchritAn prahasitAniva, varNakaH, yathA rAjapanIye yAvat-pratirUpAn , teSAM khalu pAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge-atra khalu mahadekaM bhavanaM kurutaH, anekastambhazatasanniviSTam , varNakaH, yathA rAjamaznIye prekSAgRhamaNDape yAvat mtiruupm||suu.8|| TIkA-atha putrajanmamahotsave vandimocanAdikaM varNayitumAha-'taeNaM se bale' ityAdi, 'taeNaM se vale rAyA koDuMbiyapurise saddAvei, saddAvettA, evaM vayAsI'-tataH khalu putrajanmatAntazravaNAnantaraMsa balo rAjA kauTumbikapuruSAnAjJAkArijanAn zabdayati-Ahayati, zabdayitvA-AhUya evaM-bakSyamANaprakAreNa, avAdIt-uktavAn 'khippAmeva bho devANuppiyA ! itthiNApure nayare cAragasohaNaM 'taeNaM se yale rAyA' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA yaha prakaTa kiyA hai ki balarAjA ne putrajanma mahotsavapara kyA 2 kArya kiye-'taeNa se bale rAyA koI biyapurise sadAvei-evaM vayAsI balarAjA ne jaba aGgaparicArikAoM ko visarjita kara diyA taba usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra kI AjJA dI-'khippAmeva bho devANuppiyA! hasthiNA "taeNa' se balerAyA" tyaahTIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM e vAta prakaTa karI che ke balarAjAe pasabhanI bhaDAsa vI zata bhayo-" eNa se balerAyA koDubiyapurise sahAvei-evaM vayAsI" 2014riyArimAne (hAsIya) vihAyaryA mAmale pitAnA kauTuMbika puruSane (anucarone) bolAvIne A pramANe AjJA ApI- "khippAmeva bho devANuppiyA! hathiNApure nayare cAragasohaNaM kareha " devA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre kareha' bho devAnupriyAH! kSiprameva hastinApure nagare cArakazodhana-vandimocanaM kuruta; bandIkRtajanAn kArAgArAd vimocayata ityarthaH 'karettA, mANummANavaNaM kareha' cArakazodhanaM kRtvA mAnonmAnavarddhanaM kuruta, tatra mAna-rasadhAnyAdi viSayako mApaH-parimANarUpaH, unmAnaM tu-UrdhvamAnaM tulArUpaM bodhyam tayoH-vardhanaM-vRddhi. mityarthaH ' karettA, itthiNApuraM nagaraM sammitarabAhiriyaM AsiyasaMmajjiovalitaM jAva kareha kAraveha' mAnonmAnavarddhanaM kRtvA, istinApura nagaram sAbhyantareNa pAhyena ca sahitaM-sAbhyantaravAyam sAbhyantaram , sa bAhyaM cetyarthaH, Asikta saMmAjitopaliptam-gandhodakena A-samantAt siktam , kacavarApanayanAdinA saMmArjitaMpure nayare cAragasohaNaM kareha' he devAnupriya! tuma loga saba se pahile isa utsava ke nimitta hastinApuranagara meM kaidiyoM ko kArAvAsa se mukta karo-kArAgAra se unheM chor3a do-'karettA mANummANavaNaM kareha' usake bAda mAna aura unmAna kI vRddhi karo-abhItaka jisa mApa se aura tarA jUse vastue~ taulakara dI jAtI rahI haiM-aba 10 dinataka ke liye inameM vRddhi karA dA-rasa-taila Adi rUpa padArthoM ke evaM anAja Adi ke nApane ke sAdhana kA nAma mAna aura tarAjUrUpa UrdhvamAnakA nAma unmAna hai arthAt saba cIje sastI becanekA hukma karado / 'karettA hatthiNApura nagaraM sambhitaravAhiriyaM Asiya saMmajibhovalitaM jAva kareha kAraveha' ina donoM kI vRddhi karAne ke bAda hastinApura nagarako bhItara bAhira se khUba sApha karo-pahile usameM sugaMdhita pAnI se chir3akAva karo, bAda meM usake kacarA ko sApha karo aura govara Adi se priye! putrajanmanI khuzAlI nimitte hastinApura nagaranA je kerIo che tamana turata 4 vAsamAMthA bhuta 42. "karecA mANummANavaNaM kareha" tyAra bAda 10 divasa mATe mAna ane unmAnanI vRddhi karAvI de eTale ke vastunA vajanamAM-tolamApamAM vRddhi karAvi de tela Adi rUpa padArthonA ane anAja AdinA mApanA sAdhananuM nAma mAne che ane trAjavArUpa urvamAnanuM nAma unmAna che. kahevAne bhAvArtha e che ke dasa divasa paryanta putrajanmanA utsava nimitta dareka cIja saghI vecavAnI jAherAta karI de. "karettA hathiNApura nagara sambhitarabAhiriyaAsiyasaMmajjiovalitaM jAya kareha kAraveha" tyA2 mA hastinApura nAnI mahAna sane bharanA bhAgene khUba sApha karAve, tene sApha karAvIne rastAo para sugaMdhita pANI chaav| bhane chA mAhi 3 pIpIna tara sh||2|| ahI. " jAva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 555 saMzodhitam , gomayAdinA-upaliptaM yAvat-puSpamAlyatoraNAdinA susajjitaMca kuruta, kArayata ca, 'karettA ya, kAravettA ya, jUyasahassaM vA, cakkasahassaM vA, pUyA mahAmahimasakAraM vA ussaveha, ussavettA, mameyamANattiyaM paccappiNaha' hastinA. pura nagara susajjitaM kRtvA, kArayitvA ca, yUpasahasraM vA, yugasahasraM sarvayugAna , cakrasahasraM vA, zakaTAlpapeSaNInAMca sarvacakrANi, pUjAmahAmahimasatkAra vA utsava. yata utsAhapUrvakaM kuruta tatra pUnA-pUjanIyajanasatkAraH, mahAmahimasAdhujanaguNAnuvAdaH, satkAra:-pUjyajanAnAM vastrAdinA satkaraNam , utsavayitvA mama etAm pUrvoktAm , AjJaptikAm-AjJA pratyarpayata-parAvartayata, 'taeNaM te koDubiyapurisA baleNaM raNNA evaM vuttA rAmANA jAva paJcappiNaMti' tataH khalu te kauTumcikapuruSA:AjJAkAripuruSAH balena rAjJA evaM-pUrvoktarItyA uktAH santo yAvat-hastinApura use lIpo poto 'yavAM yAvat pada se "puSpamAlyatoraNAdinA susajjitaM kuruta kArayata" ina padoM kA grahaNa huA hai| yaha saba saphAI Adi kA kAma khuda karo aura dUsaroM se bhI karAo-'karettA kAra* vettA jUyasahassaM vA cakkasahassaM vA, pUyAmahAmahimasakAra vA ussaveha ussavettA mameyamANattiyaM paccappiNaha" jaba hastinApura nagara kI saphAI saba prakAra se acchI taraha ho jAve-taba saba yUpoM kI-yugoM kI, saba cakroM kI pUjya janoM kI, yathAyogya rIti se vastrAdikoM ke dvArA unakA sabakA satkAra kro| jaba saba yaha ho cuke taba isakI hameM khabara do 'taeNaM te koDubiyapurisA baleNaM raNNA evaM vuttA samANA jAva paccappiNaMti' isa prakAra se bala rAjA ke Adeza dene para una AjJAkArI puruSoMne hastinApura nagara ko sugaMdhita jala se sIMcA-samA. yAvat " 54thI " puSpamAlyatoraNAdinA susajjitaM kuruta kArayata " 272ne phUlanI mALAo, toraNe, vajA, patAkA AdithI susajijata karavAnI AjJA ApavAmAM AvI che. A badhI sajAvaTa tame jAte karo ane anyanI pAse 42vI. " karettA kAravettA jUhasahassaM vA cakasahassaM vA, pUyAmahAmahima sakAra' vA ussaveha, ussavettA mameyamANattiyaM paccappiNaha" mA pramANe zarane susjijata karIne samasta cUponI (yugonI), ane saghaLAM cakronI pUjA kare, mahApuruSanA guNenuM kIrtana kare, ane sAdhu Adine vastrAdikanuM dAna daIne tamanA sAra 42. bhArI mAjJA pramANe 4zana bhane samara mA. "taeNa te koDubiyapurisA baleNaM raNNA evaM buttA samANA jAva paccappiNaMti" mala. rAjAno A prakArane Adeza sAMbhaLIne te AjJAkArI puruSoe hastinApura nagarane vALIjhUDIne sApha karAvyuM, tenA mArgo para sugadhita jaLa chaTAvyuM, zrI. bhagavatI sUtra : 8
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre nagaram AsiktasaMmAnitopaliptAdi sarva kRtvA balasya rAjJastAmAjJaptikA pratyapayanti-parAvartayanti, 'taeNaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvaagcch|' tataH khalu sa balo gajA, yatraiva ahanazAlA-vyAyAmazAlA AsIt, tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA taMceva jAva majjaNagharAo paDinikkhamaI' upAgatya, tadeva-anyatra pratipAditasnAnavidhivadeva, yAvat-yogyAvalAnavyAmardana-yuddhakaraNaiH vyAyAmaM kRtvA, tatra yogyA-guNanikA, valganam-ullalanaM, vyAmardanaM-paraspareNAGgamoTanam ityavaseyam , tato yatraiva majjanagRhaM-snAnAgAramAsIt, tatraivaupAgacchati, upAgatya majjanagRham-anupavizati, anupavizya samantato jalAbhi ramaNIye, vicitramaNiratnakuTTimatale ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe mukhapUrvakaM niSaNNaH tataH snAnAdikaM vidhAya candanAnuliptagAtraH zarIraH jita kiyA, gomayAdi se use acchI taraha se lIpApotA ityAdi saba kAma karake bala rAjA ko pIche unhoM ne isakI khabara dI "taeNaM se bale rAyA jeNeva aNasAlA, teNeva uvAgacchai' isake pazcAt ve balarAjA jahAM para aTTaNazAlA-vyAyAmazAlA thI vahAM para Aye 'uvAgacchittA taMceva jAca majaNagharAo paDinikkhamaha' vahAM Akara ke unhoM ne guNanikA kI, valAna kiyA, vyAmardana-paraspara meM aGgoM kA moTana kiyA, ityAdi rUpa se vyAyAma kiyA, isake bAda ve jahAM para snAnagRha thAvahAM gaye vahAM jAkara unhoMne anyatra pratipAdita snAnavidhi kI taraha se snAna kiyA snAna karane kA sthAna "jalAbhiramaNIye, vivitramaNiratna kuhimatale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratna bhakticitresnAnapIThe sukhapUrvaka niSaNNaH tataH snAnAdikaM vidhAya candanAnulipragAna:-zarIraH san mjjchANa AdithI tene lIpAvyuM gUMpAvyuM, rAjAnI AjJAnuM pUrepUruM pAlana karIne temaNe balarAjAne khabara ApI ke ApanI AjJAnusAra badhuM karavAmAM mA0yu cha. " taeNaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA, teNeva uvAgacchai" tyAra mAha masalm vyAyAma zAma yA. " uvAgacchittA ta ceva jAva majjaNagharAo paDinikkhamai" tyAne temaNe guniyA, pAna istI mAha vyAyAmanA dAva karyA tyAra bAda teo snAnagRhamAM gayA. tyAM jaIne temaNe snAna karyuM te snAnavidhinuM varNana anya zAstro dvArA jANI levuM. have snAna 1- 2AmA mAve -" jalAbhiramaNIye, vicitramaNiratnakuTrimatale, ramaNIye snAnamaNDape nAnAmaNiratnabhakticitre snAnapIThe sukhapUrvaka niSaNNaH tataH snAnAdika vidhAya candanAnuliptagAtraH zarIraH san majjanagRhAt pratiniSkrAmyati" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedhacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU08 sudarzana va nivaritanirUpaNam 557 san majjanagRhAt pratiniSkrAmyati nirgacchati 'paDinikkhamittA, utsukaM, ukaraM, uAkaDaM, adijjaM, abhijjaM, abhaDappavesa' pratiniSkramya-majjanagRhAbhirgatya, ucchukAM-muktazulkAM zulkarahitAmityarthaH, sthitipatitAM kArayatIti vakSyamANenAnvayaH, zulkaM tAvat vikreyabhANDaM prati rAjJe deyaM dravyam, tadrahitAM putrajanma mahotsavamakriyArUpAm evam utkarAm - unmuktaH karo yasyAM tAm unmuktakarAM karadAnarahitAmitibhAvaH, karo hi gavAdiviSayaM prati prativarSa rAjJe deyaM dravyamucyate, tathA - utkRSTAm-karSaNaniSedhAd utkRSTa - kSetrakarSaNarahitAm, adeyAm-vikrayaniSedhena avidyamAnadAtavyAm, ameyAm - vikrayapratiSedhA deva avidyamAnamAtavyAm, abhaTapravezAs- avidyamAno bhaTAnAm - rAjAjJAkAriNAM puruSANAM pravezaH kuTumbigeSu yasyAM sA tathAvidhAm rAjadaNDarahitAmityarthaH putrajanma mahotsavamakriyArUpAm agre vakSyamANAM sthitipatitAM kArayatItibhAvaH, evameva 'adaMDakoDaMDimaM adharimaM, gaNiyAvara nADaijjakaliyaM, aNegatAlAcarANucariyaM, aNuddhUyamuiMgaM ' adaNDa kudaNDimAm-daNDalabhyaM dravyamapi daNDapadenaivocyate, kudaNDena nirvRttaMnagRhAt pratiniSkrAmyati " jala bharA huA hone ke kAraNa paramaramaNIya thA usakI nIce kI bhUmi vicitra maNiyoM aura ratnoM kI banI huI thI, usameM eka snAnapITha thA, jo vividha prakAra ke maNi aura rahanoM se yukta thA, usa para baiTha kara isane baDe hI Ananda ke sAtha snAna kiyA / snAna karake phira candana ke lepa ko zarIra para lagAyA isa prakarA se snAnavidhi samApta kara vaha snAnaghara se bAhara nikalA 'paDinikkhamittA ussrukke, ukkaraM ukiTTha, adijjaM, amijjaM, abhaDavesa, adaMDakoDaMDima, adharimaM, gaNiyAvara nADaijjakaliyaM, aNegatAlAcarANucarithaM aNubhyamu iMga' amilAyamadallAmaM, pamuhayapakkIliyaM, sapurajaNajANavayaM dasadivase " zrI bhagavatI sUtra : 9 snAna karavAnuM sthAna jaLathI bharelu hovAne kAraNe atizaya ramaNIya hatuM, snAnagRhanu' bheAMyataLIyuM vicitra maNi ane ratnAthI jaDita hatuM tyAM eka snAnapITha (nAvAnA khAje) paNa hatuM je vividha prakAranA maNi ane ratnAthI AlekhAyelAM citrAthI yukta hatuM. te snAnapITha para besIne khalarAjAe ghaNAM ja AnaMdapUrvaka snAna karyuM. snAna karIne temaNe peAtAnA zarIra para caMdanane lepa karyAM. A rIte snAnavidhi patAvIne teo snAnagRha bhAMthI mahAranIujyA. "paDinikkhamittA ussukka, ukkara, ukkiTTe, adijja, amijja', abhaDappavesa' adaMDakoDaMDima' adharima, gaNiyAvara nADaijjakaliyAM, aNega tAlAvarANuvariya aNuddhUya muiMga, amilAyamalladAmaM, pamuipakkIliyaM sapurajaNA
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 bhagavatIsUtre niSNannaM dravyaM kudaNDimam , tannAsti yasyAM sthitipatitAyAM sA adaNDakudaNDimA tAm tatra yayA'parAdhaM rAjagrAhya dravyaM daNDaH, kudaNDastu kAryakAriNAm adhikAriNAM prajJAparAdhAt mahatyapi aparAdhino'parAdhe alpa rAjayAcaM dravyam, tathaiva adhari. mAm-adhAryAm-avidyamAnadhAraNIyadravyAm , RNAdunmocanAt dhAraNIyadravyaThihavaDiyaM kareha' bAhara nikalakara usane putrajanmakA utsava puradhAsiyoM ke aura deza ke logo ke sAtha milakara daza dinataka manAyA isa utsava meM usane kara lenA mApha kara diyA thA, gavAdi Upara jo rAjya kI ora se kara liyA jAtA thA vaha bhI daza dina ke liye banda kara diyA thA yaha utsava karSaNa (!) se rahita thA vikraya kA niSedha ho jAne se dene yogya vastu se rahita thA, nApane yogya vastu se hIna thA subhaTa ke praveza se varjita thA arthAt rAjadaNDa se rahita thA daNDa kA dravya isameM mApha kara diyA thA daNDa labhya dravya bhI yahAM daNDapada se kahA gayA hai-isaliye daNDa zabda se yahAM aparAdha karanevAle aparAdhI se jo jurmAne ke rUpa meM dravya liyA jAtA hai aisA vaha dravya bhI rAjA kI ora se chor3a diyA gayA thA isI prakAra se kAryakArI adhikAriyoM kI prajJA ke aparAdha se-bhUla se aparAdhI ke baDe aparAdha meM bhI kiyA gayA thor3A sA bhI jurmAnA yahAM kudaNDa se grahaNa kiyA gayA hai so yaha kudaNDa bhI isameM mApha kara diyA gayA thA, rAjya kI ora se NavayaM dasadivasaM ThiivaDiyaM karei " (yA2 mA tethe navAsI bhara yAbha. vAsI che sAthe maLIne daza divasa sudhI putrajanmane utsava ujavyo A utsava daramiyAna teNe kara levAne baMdha karI dIdhe-gAya Adi para je kara levAmAM Avato hato te dasa divasane mATe mApha karI nAkhavAmAM AvyuM. A utsava karSaNathI (rAjya dvArA kara Adi rUpe kheMcAtI rakamathI rahita hato. vino niSedha thaI javAthI devA egya vastuthI rahita hato, mApavA gya vastuthI rahita hase, subhaTanA pravezathI rahita hatA eTale ke rAja. DathI vihIna hatA. A utsava daramiyAna daMDa mApha karavAmAM Avyo hato. daDa dvArA prApta thatI rakamane ahIM daMDa padathI grahaNa karavAmAM AvI che. kahevAnuM tAtparya e che ke aparAdhI pAsethI daMDa rUpe je paisA levAmAM Ave che te levAnuM paNa dasa divasane mATe badha karI nAkhavAmAM AvyuM hatuM, eja pramANe kAryakArI adhikArIeAnI bhUlane kAraNe meTA aparAdhamAM paNa bhalathI karAyela nAnA daMDane ahIM : kudaMDa" padathI grahaNa karavAmAM Avela che. te prakArane kudaMDa paNa mApha karI nAkhavAmAM AvyA hatA. rAjyanuM prajA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u011 sU0 8 sudazanacaritanirUpaNam 559 rahitAm tathA gaNikAvaranATakIyakalitAm-gaNikAvaraiH-vezyApradhAnaiH nATakIyaiH-nATakasambandhibhiH janaiH kalitA-yuktAm, anekatAlacarAnucaritAmanekapakArakaprekSAcArisevitAm, anuddhRtamRdaGgAm-anudadhUtA-vAdakai vAdanArthamacimuktAH mRdaGgAH yasyAM sA tathAvidhAm, 'amilAyamalladAmaM, pamuiyapakkIliyaM sapurajaNajANavayaM dasa divase ThiivaDiyaM kareha' amlAnamAlyadAmAm-amlAnakusumamAlAyuktAm, pramuditapakroDitAm-pramuditajanasamparkAta-pramuditAm , prakrIDitajanasamparkAt prakrIDitAmityarthaH, sapurajanajAnapadAm-purajanena jAnapadenaca-janapadasambandhijanena saha vartate yA sA tathAvidhAm , dazadivasAn dazadivasaparyantamityarthaH, sthitipatitAM-sthitau-kulasya lokasya vA maryAdAyAM patitA. gatA yA putrajanmamahotsavaprakriyA sA sthitipatitA tAM karoti / 'taeNaM se bale rAyA dasAhiyAe ThiivaDivAe caTTamANIe' tataH khalu sa balo rAjA dazAhikAyAMdiyA gayA RNa bhI chor3a diyA gayA thA usakI vasulI nahIM kI gaI thI isameM utsama utsama gaNikAoM se yukta nATaka karane vAle puruSoM dvArA uttama 2 nATaka karavAye gaye the, aneka prakAra ke prekSAcArI janoM se yaha utsava sevita thA, nirantara mRdaGgo kI dhvani se yaha yukta thA, tAje 2 puSpoM kI mAlAoM kI isameM ekadama nirantara mahaka uThatI rahatI thI, isameM pratyekajana Ananda meM DUbA huA aura krIDArasa meM magna huA dikhalAi detA thA, sthitipatitA kA tAtparya putrajanma ke mahotsa kI prakriyA se hai kyoM ki yaha kula athavA loka kI maryAdA meM patita hotI hai arthAt kula aura loka kI maryAdA ke anusAra kI jAtI hai| 'taeNaM se bale rAyA dasAhiyAe ThiivaDiyAe, vaTTamANIe' pAsenuM leNuM paNa mApha karI nAkhavAmAM AvyuM hatuM. eTale tenI vasulAta ja karavAmAM AvatI na hatI. uttama naTe ane uttama uttama gaNikAo pAse zreSTha nATaka bhajavavAmAM AvatAM hatAM. aneka prekSake A utsava dekhavA AvatA hatA. niraMtara mRdaMgane dhvani cAlyA karato hato, tAjA tAjA puSponI mAlAothI ghaNI ja suMdara maheka vyApI jatI hatI.. A utsavane lIdhe dareka mANasa AnaMdamagna lAgatA hatA ane krIDArasamAM taraboLa jaNAtA hatA. putrajanmanA mahotsava prakriyAne ahIM 'sthitipatitA" padathI rahaNa karAyela che, kAraNa ke te kula athavA lekanI maryAdAmAM patita thAya che eTale ke kula ane lekanI maryAdAnusAra ja te karavAmAM Ave che. "taeNa se bale rAyA dasAhiyAe ThiivaDiyAe, vaTTamANIe" mA zata isa hisa sudhI yAyu 27 mA putrasanmAtsavamA "saIe ya, sAhassie ya, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 bhagavatIsare dazadivasanirvAyAM, sthitipatitAyAM-pUtrajanmamahotsavaprakriyAyAm, varvamA nAyAM-mavartamAnAyAm , 'saIe ya, sAhassie ya, sayasAhassie ya, jAeya, dAeya, mAeya, dalamANeya, davAvemANeya' zatikAMzca-zatarUpyakaniSpadyamAnAn, sAha trikAMca-sahasrarUpyakaniSpadhamAnAn , zatasAhasikAMzca-lakSarUpyakaniSpadyamAnAn, yAgAMca-satkAravizeSAMzca, dAyAMzca-dAnAnica, bhAgAMzca-vivikSitadravyAMzAna , dadacca, dApayaMzca 'saeya, sAhassieya, sayasAhassieya, laMbhe paDicchemANe, paDicchavemANe evaM viharai' zataMca, sAhasraMca, zatasAhasraMva-lakSazca lAbhaM pratIcchansvIkurvan , pratyeSayan-svIkArayan evaM-pUrvoktarItyA viharati-tiSThati / 'taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM kareMti' tataH khalu tasya dAra. isa taraha se 10 dina taka cAlU rahe isa putrajanmotsava meM 'saIe ya, sAhassie ya, sayasAhassie ya, jAe ya, dAe ya, bhAe ya, dalamANe ya, davAvemANe ya' balarAjA ne eka sau rUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya, hajArarUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya aura eka lAkharUpiyoM ke dvArA kiye jAne yogya satkAra vizeSoM ko svayaM kiyA aura karavAyA dAnoM ko svayaM diyA aura dilavAyA tathA-vivakSita dravyAMzoM ko bhI svayaM diyA aura dilavAyA 'saeya sAhassie ya sayasAhassie ya laMbhe, paDicchemANe, paDicchAvemANe evaM viharai' tathA saurUpiyoM ke, hajAra rUpiyoM ke evaM eka lAkha rUpiyoM ke hue lAbha ko svayaM svIkAra kiyA, isaroM ko bhI svIkAra krvaayaa| isa taraha se usane 10 dinataka par3e Ananda ke sAtha ThATabATa se putrajanmotsava kiyA isa utsava meM ' tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM kareMti' usa bAlaka ke sayasAhassie ya jAe ya, dAe ya, bhAe ya, dalamANe ya, davAvemANe ya" se rUpIA dvArA karavA cagya, hajAro rUpIA dvArA karavA gya, ane lAkhe rUpIA dvArA karavA yogya satkAravizeSa pote karyA ane anyanI pAse karAvyAM, pite dAna dIdhAM ane anyanI pAse dAna devarAvyAM, tathA vivAkSata (a) drvyaaNsh| pAta mAyA bhane anyanI pAse sapAyai. "saeya sAhassie ya sayasAhassie ya labhe, paDicchemANe, paDicchAvemANe evaM vihara" tathA A putrajanmotsava daramiyAna balarAjAe seMkaDo rUpIAnA, hajAre rUpIAnA lAkha rUpIonA lAbhane svayaM svIkAra karyo ane anyane paNa e prakArane lAbha prApta karAvyo. A rIte dasa divasa mATe pUrepUrA AnaMda sana 188thI putra mAsa Guqanwi 21. 241 sapanA " tassa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 108 sudarzanacaritanirUpaNam 561 kasya-bAlakasya ambApitarau prathame divase sthitipatitAM putrajanmamahotsabaprakriyAM kArayataH, 'taie divase caMdamuradaMsaNiyaM kareMti' tRtIye divase candrasUrSadarzanaM-candrasUryadarzananAmaka mahotsavaM kurutaH, 'chaThe divase jAgariyaM kareMti' SaSThe divase jAgarikAm-rAtrijAgaraNarUpaM mahotsava vizeSaM kurutaH, 'ekkArasame divase pIikate' ekAdaze divase vyatikrAnte-vyatIte sati 'nivvatte asui jAya kammakaraNe' nivRtte-atikrAnte, azucijAtakarmakaraNa-azucaunAM jAtakarmaNAM karaNam azucijAtakarmakaraNaM tasmin vyatIte sati 'saMpatte pArasAidivase' saMprApte dvAdazAhadivase dvAdazAnAm-ahAM samAhAraH dvAdazAhaM tasya divaso dvAdazAhadivaso yena sa pUryate, tasmin, 'ciulaM asaNaM pANaM, khAimaM, sAimaM uvakkhaDArviti' vipulaM-puSkalam , azanam , pAnaM khAdimam , svAdimam , upaskArayataH, randhanapAkA. dinA upaskRtaM niSpanna kArayataH 'ubakkhaDAvettA jahA sivo jAva khattie ya, AmaMti' upaskArya-saMskArya niSpAdya yathA zivo yAvat rAjarSiH ekAdazazatake mAtA pitA ne prathama divasa to putrajanmamahotsava kI prakriyA kI 'sahae divase caMdasUradasaNa kareMti' tIsare dina candrasUryadarzananAmaka mahotsava kA Ayojana kiyA 'chaThe divase jAgariyaM kareMti' chaThe dina, rAtri jAgaraNarUpa mahotsava kiyA 'ekArasame divase voikate nivpatta asuijAyakammakaraNe' gyArahavAM dina jaba samApta ho-gayA evaM azuci jAta karmA kA karanA bhI samApta ho cukA taba 'vArasAhe divase saMpatte' pArahaveM dina una mAtApitAne 'viula asaNaM pANa khAima, sAima uvakkha. DArviti' eka vistRta bhojya kI AyojanA kI usameM azana, pAna khAdima aura svAdima rUpa cAroM prakAra kA AhAra bahuta adhika rUpa meM taiyAra karavAyA 'udhakkhaDAvettA jahA sivo jApa khattie ya Amateti' gyArahaveM zataka ke nauveM uddezaka meM pratipAdita ziva rAjA kI dAragarasa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM kareMti" prathama hivase te mAranA mAtApitA putra bhamasivanI praDiyA 421. " taie divase caMdasUradasaNaM kareM ti" zrIna hivase yandrasUzana nAmanA mAtsanu mAna 72pAmAM mA... "chaThe divase jAgariyaM kareM ti" chaThe hivase rAtrinaga2535 mI. tsava 12vAmA bhAvya.. " ekkArasa meM divase vIikate nimatte asuijAyakammakaraNe" maniyAramA hiksa nyAre vyatIta 2 gayo bhane mayi tI (sUta) 55 nyAre patApI navAmA mA0yAM, tyAre "vArasAhe disase saMpatte" bhAra 6se te mAsanA mAtApitAme " viulaM asaNaM pANaM khAimaM ubaksa. DAviti" se moTA mAnanasabhAma yoyo. a nasabhAmamA pAra savAne mATe azana pAna, khAdya ane svAdya rUpa cAre prakAranA AhAra ghaNA mATarA prabhAmA tayAra 4211vAmAM mAvyA. " uvakkhaDAvettA jahA siyo jAva sattie ya AmaMteti" maniyAramA satAnamA dezamA zizajaye zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 bhagavatIsUtre navamoddeza ke pratipAditastathaiva ayamapi balo rAjA pratipattavyaH, tathAca mitrajJAtikuTumvAdIna rAjanyAMca, kSatriyAMzca ambApitarau AmantrayataH 'AmaMtettA, to pagchA vhAyA kayabalijhammA taMtra jAva sakAreMti,sammANeti' Amannya tataH pazcAt snAtau kRtabalikarmANau tadeva-pUrvoktavadeva yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittau, sarvAlaGkAravibhUSitazarIrau AmantritAn rAjanyAna kSatriyAMzca satkArayataH, sammAnayataca, 'sakArettA, sampANettA tasseva mittagAi jAva rAINa ya khattiyANa ya purao' satkArya, saMmAnya, tasyaiva mitrajJAti yAvat svajanasambandhiparijanasya ca rAjanyAnAM ca kSatritaraha putra ke mAtApitAne mitra, jJAti, kuTumbajana rAjAoM aura kSatriyoM ko usameM AmaMtrita kiyA 'AmaMttattA tao pacchA pahAyAkayabalikammA taM ceva jAva sakAreti, AmaMtrita karake phira unhoM ne svayaM snAnAdi se nibaTa kara vAyasAdi ko annAdi kA bhAgadene rUpa pali karma kiyA, kautuka, maMgala evaM duHsvapna kA prAyazcitta karma kiye, aura bahumUlya alpAlaMkAroM ko dhAraNa kara pUrva kI taraha yAvat usameM padhAre hue una Aye hue rAjAoM evaM kSatriyoM kA satkAra kiyA aura sanmAna kiyA 'sakArittA, sammANettA tasseva mittaNAi jAva rAINa pa khattiyANa ya purao' isa prakAra satkAra sanmAnavidhi paryanta kRtya samApta kara unhoM ne unhIM mitra, jJAti yAvat svajana, saMbaMdhi parijana dIkSA pahelAM pitAnA sagAMsaMbaMdhIne jamavAnuM je AmaMtraNa ApeluM tenA jevuM ja varNana ahIM paNa samajavuM. eTale ke bala rAjA ane prabhAvatI rANa e pitAnA mitra, jJAtijane, kuTuMbIo, rAjAo ane kSatriyane bhv| mApavAnu mAtra mA yu. " AmaMttettA tao pacchA vhAyA kayavalikammA taM ceva jAva sakkAreMti, saMmANe ti" tyAra pAhata snAnavidhimA patAvIne vAyasAdine mATe annane alaga bhAga kADhavA rUpa balikarma karyuM, kautuka ane maMgala karyA ane svapnanA nivAraNa nimitta prAyazcitta karma karyA. tyAra bAda teNe bahu mUlyavAna paNa a5bhAravALAM alaMkAra dhAraNa karyA. bAkInuM samasta varNana ziva rAjAe karelA bhejanasamAraMbhanA varNana pramANe samajavuM. "teNe tyAM padhArelA rAjAo ane kSatrie Adine satkAra karyo ane sanmAna karyuM." A kathana paryatanuM samasta kathana ahI e 42 se. "sakkArettA, sammANettA tasseva mittagAi jAva rAINa ya khattiyANa ya purao" tamanA sA2 ma2 sanmAna rI bhae mera mitra, jJAtijane, svajane, saMbaMdhI, parijane, rAjAo ane kSatriyonI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u0 11 108 sudarzanacaritanirUpaNam 563 yANAM ca purataH-agre, 'ajjayapajjayapiupajjayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDha kulA. gurUvaM, kulasarisaM, kulasaMtANataMtuvaddhaNakaraM ayameyArUvaM gonnaM guNaniSphannaM nAmadhenaM kareMti' AryakamAryakapivaprAryakAgatam-Aryaka:-pitA, prAryaka:-pitAmahaH, pivapAryakaH-prapitAmahaH, tebhyaH Agatam-pitrAdi trikapuruSAnugatam. bahupuruSaparamparA. prarUDham , kulAnurUpam-kulocitam , ataeva kulasadRzam tatkulasya balavatpuruSakula. tvAt tatsadRzam , kulasantAnatantuvarddhanakaram-kularUpo yaH santAnaH saeva tannu rdIrghatvAt tadvaddhanakara magalatvAt yatra tattathAvidham , idametadrUpam , gauNaM-guNAdAgatam , taccApradhAnamapi bhavatItyata ucyate-guNaniSpannam , guNaprayojyam , nAmadheyaM-nAma kurutaH, 'jamha NaM amhaM ime dArae balassa raNo putte, pabhAvaIe devIe attae, taM hou NaM amhaM eyassa dAragassa nAmadhenaM mahabbale' yasmAt khala kAraNAt asmAkam ayaM dArako bAlakaH, balasya rAjJaH putraH, atha ca prabhAvatyAH devyAH AtmajaH-Atmano jAtaH, tat-tasmAt kAraNAt bhavatu khalu asmAkam rAjAoM aura kSatriyoM ke samakSa hI 'ajjayapajjayapiupajjayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDha kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANataMtuvaddhaNakara ayameyArUvaM gonna guNaniSphanna nAmadhena kareMti' Arya-pitA, prAyaka-pitAmaha pitRprAryaka-prapitAmaha inase Agata arthAt pitrAditrika puruSAnugata ataeva-bahupuruSaparaMparAdvArAprarUDha, kulAnurUpa-kulocita, baliSTha puruSoM kA kula hone se kulasadRza aura kulasantAnarUpa tantu kI vRddhikAraka aisA yaha guNaniSpanna nAma rakhA 'jamhANaM amha ime dArae balassa rapaNo putte, pabhAvaIe devIe attae, taM hou NaM amha eyassa dAragassa nAmadhe mahabbale' yaha bAlaka bala rAjA kA lar3akA hai aura prabhAvatI devI kA Atmaja-hai isaliye isakA nAma 'mahAbala' samakSa 14 " ajjayapajjayapiupajjayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDha' kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANataMtuvaddhaNakara ayameyArUvaM gonna guNanipphanna nAmadhejja kareM ti" mAya (pitA), prAyaH (pitAma9), pitRprAya (prapitAma) meTa , pitA Adi traNa puruSAnugata, ane te kAraNe bahupuruSa paramparAmarUDha, kulAnurUpa (kucita), baliSTha puruSonuM kula hevAthI te kulane mATe zobhAspada ane kulasantAnarUpa taMtunI vRddhi karanAruM evuM (vaMzavelAnI vRddhi karanArU) A zuniSpanna nAma 21yu-" jamhANa' amha ime dArae balassa raNNo putte, pabhAvaIe devIe attae, ta houNa amha eyassa dAragassa nAmadhejja mahAbale" A bAlaka bala rAjAne putra che ane prabhAvatI rANInI kUkhe utpanna thayela zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 bhagavatIsne etasya dArakasya nAmadheyaM-nAma mahAbala iti| 'taeNaM tassa dAragassa ampApiyaronAmadhejja kareMti-mahabbaleti' tataH khalu tasya dArakasya ambApitarau nAmadheyaMnAma, kurutaH-mahAbala iti, 'tapaNaM se mahabbale dArae paMcadhAipariggahie' tataH khalu sa mahAbalo dArakaH paJcadhAtrIparigRhItaH-vakSyamANapaJcasaMkhyakadhAtrImiH parigRhItaH paripAlitaH sevitaH, 'taMjahA-khIradhAIe, evaM jahA daDhapainne jApa nivAya0 nivAghAyaMsi suhaM suheNaM parivaI' tadyathA-1kSIradhAtrI-dugdhapAnakArayitrI evaM rItyA, yathA dRDhamatijJaH pratipAditastathaiva ayamapi mahAbalaH pratipattavyaH, tathAca yAvat 2-majjanadhAtrI-snAnakArayitrI, 3-maNDanadhAtrI-alakaraNaparidhApayitrI, 4-krIDanadhAtrI-krIDayitrI 5-adhAtrI-kroDe upavezayitrI ca tato nirvAte-vAyurahitapadeze girikandarAlInaH campakapAdapaiva nirvyAghAte aisA ho ' taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM kareMti mahA vyaletti' isa prakAra guNAnurUpa nAma saMskAra usa bAlaka kA 'mahAbala' aisA ho gayA aba ve 'mahabbale dArae paMcadhAipariggahie' mahAbala kumAra pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM palane lagA' taMjahA' pAMca dhAyamAtAe~ ye haiM-'khIradhAIe evaM jahA daDhapainne jAva nivAya0 nivvAghAyaMsi suhaM suheNaM parivaDA' kSIradhAtrI-dugdhapAnakarAne vAlI, majanadhAtrI-snAnakarAne vAlI, maNDanadhAtrI-alaMkAra pahirAnevAlI, krIDa. nadhAtrI-sAtha meM khelanevAlI aura aGkadhAtrI goda meM lene vAlI isa prakAra dRDhapratijJa kI taraha mahAbala kumArakA lAlanapAlana hone lagA vAyurahita pradeza meM girikandarAlIna campaka latA ke jaise ve mahAbalakumAra cha, tethI tenu nAma "mAma" 3 . " taeNa' tassa dAragarasa ammApiyaro nAmadhejja kareM ti mahabbale ti" mA zata bhAnu" mAmA" se zuSNAnu35 nAma 57vAmA mA0 . " mahabbale dArae paMcadhAiparigahie " have te mahAbala kumAra pAMca dhAvamAtAonI dekharekha nIce ucharavA lAgyA. " taMjahA" pAMya yaamaataa|| pramANe samavI khIradhAIe evaM jahA daDhapainne jAva nivAya0 nivvAghAyaMsi suha suheNa pariva" (1) kSIradhAtrI-dugdhapAna 4zavanArI, (2) bhanayAtrI-snAna zavanArI, (3) madhAtrI- 2 mA 572|vnaarii, (4) unadhAtrI sAthe khelanArI-bAlakane ramADanArI mAtA, (5) aMkadhAtrI-bALakane meLAmAM lenArI dhAtrI. A rIte A pAMca dhAtrIo dvArA daDhapratijJanI jema mahAkhala kumAranuM lAlanapAlana thavA mAMDyuM. girikandarA jevA vAyurahita pradezamAM jema campakalatA vRddhi pAme che. tema mahAbala kumAra atyaMta sukhapUrvaka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 208 sudarzanaparitanirUpaNam 565 bAdhArahitasthAne ca sukhasukhena-atyantasukhapUrvakam , parivarddha te, 'taeNaM tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro ANuputveNaM ThiivaDiyaM vA, caMdamUradaMsAvaNiyaM vA' tataH khalu tasya mahAbalasya dArakasya-bAlakasya ambApitarau, AnupUrvyAkramazaH, sthitipatitAM vA-putrajanmamahotsavapakriyAM vA, candrasUryadarzanaM vA, jAgariyaM vA, nAmakaraNaM vA, paraMgAmaNaM vA, payacaMkamaNaM vA, jemAvaNaM vA, piMDavaddhaNaM vA pajjapAvaNaM vA' jAgarikAM vA-rAtrijAgaraNarUpa mahotsava vizeSam , nAmakaraNaM vA, utsavam , paraMgamanaM vA-bhUmau sarpaNam , padacakramaNaM vA-pAdAbhyAM saJcAraNam , jemanaM vA-annaprAzanotsavam , piNDavarddhanaM vA-uttarottarakavalAdhikagrAhaNam , prajalpanaM vA bhASaNakramazikSaNam , 'kaNNavehaNaM vA, saMvaccharapaDilehaNaM vA, coloyaNagaMvA, upanayaNaM vA, saMvatsarapatilehanaM vA'-karNavedhanaM-alaGkAraparidhApanArtha karNacchidrakaraNam-varSa graMthipadavAcyamahotsava vizeSakaraNam, caulonnayanaMcUDAkaraNaM ca,-zikhAdhAraNamityarthaH, upanayanaMca-kalAgrahaNArtha gurusamIpe atyanta sukhapUrvaka baDhane lage 'taeNaM tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro ANupuSveNaM ThiivaDiyaM vA caMdasUradaMsAvaDiyaM vA, nAmakaraNaM vA paraMgAmaNaM vA, payacaMkamaNaM vA, jemAvaNaM vA, piMDavaddhaNaM vA, pajjapAvaNaM vA kaNNavehaNaMvA, saMvaccharapaDilehaNaM vA, coloyaNagaMvA, uvanayaNa vA' isa prakAra se mahAvala kumAra ke mAtA pitA ne kramazaH punnajanmamahotsava prakriyA ko, candrasUryadarzana karAnerUpa mahotsava ko rAtrijAgaraNarUpa mahotsabako nAmakaraNa karAnerUpa mahotsava ko, pRthvIpara sarakanerUpa mahotsava ko, pairoMse calAnerUpa mahotsava ko, annaprAzanarUpa mahotsava ko uttarottara kavalAdika grahaNa karAnerUpa mahotsava ko, bhASaNakramasIkhanerUpa mahotsava ko, karNavedhanarUpa mahotsava ko, varSagAMThamanAnerUpamahotsava ko, cUDAkarmarUpa (zikhA rakhanerUpa) mahotsava ko, evaM kalAgrahaNa karane ke liye bhATI 24t al. " taraNa tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro ANupu. vveNa ThiivaDiya vA caMdasUradesAvaDiya vA, jAgariya vA, nAmakaraNavA, paraMgAmaNaM vA, payacaMkamaNa' vA, jemAvaNaM vA, piMDabaddhaNaM vA, kaNNavehaNa vA, saMvaccharapaDilehaNa vA, coloyaNaga vA, uvanayaNaM vA " mArI bhAnasa mAranA mAtApitAe anukrame nIcenA AnaMdamahotsava ujavyA-(1) putrajanma mahAsava prakriyA, (2) candrasUryadarzana rUpa mahotsava, (3) chaThThInA rAtri jAgaraNa 35 bhotsava, (4) nAma424 35 bhAsa, (5) bhAna 52 sa24tA zAma. vAnI khuzAlIne mahatsava, (6) page cAlatA zIkhavAnI khuzAlIno mahA(sv, (7) annaprAzana 35 bhatsava, (8) uttarottara 1 haya 421. 1135 bhaDAsa, (e) sApAzImA 35 bhaDAsa, (10) 4 vedhana 35 mahatsava, (11) varSagAMTha ujavavA mahotsava, (12) cUDAkarma rUpa mahotsava. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 bhagavatIsUtre preSaNaM vA 'annANi ya bahUNi gagbhAdhANajammaNamAdiyAI kouyAI kareM ti' anyAni ca bahUni - anekAni garbhAdhAnAdiSu yAni kautukAni rakSAvidhAnAdIni tAnyapi garbhAdhAnajanmAdikapadenocyante, tathAca garbhAdhAnajanmAdikAni kautukAni - kutUhalAnanda janakamahotsavavizeSAn kurutH| 'taraNaM taM mahambala' kumAraM ammApiyaro sAtireganAsagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNamuhuttaMsi evaM jahA accusat jAtra alaMbhogasamasthe jAe yAvi hotthA' tataH khalu taM mahAbala kumAra - bAlakam, ambApitarau sAtirekASTavarSa vayaskam jJAtvA zobhane, tithikaraNamuhUrte, evaM pUrvoktarItyA yathA dRDhamatiH pratipAditastathaiva mahAcalo'na pratipattavyaH / kalAcArya samIpe kalAdhyayanArtha preSayataH, yAvat alaMbhogasamarthaH paripUrNa bhogayogyo jAtazcApi AsIt / 'taraNaM taM mahabbalaM kumAra ummukabAla bhAvaM jAva alaMbhoga samatthaMvijANittA ammApiyaro aTThapAsAyavaDeM sae kareM ti' guru ke pAsa bhejane rUpa mahotsava ko tathA isIprakAra ke aura bhI aneka garbhAdhAna saMbaMdhI tathA janmAdi saMbaMdhI kutUhala, AnandamahotsavavizeSoMko kiyA 'taNaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro sAtiregar3havAsagaM jANittA sobhaNasi tihikaraNamuhatasi evaM jahA daDhappaino jAbaalaM bhogasa matthe jAe yAvi hotyA' bAda meM jaba vaha mahAbalakumAra AThavarSa se kucha adhika varSa kA ho gayA taba usake mAtApitA ne use aisA jAnakara dRDhapratijJa kI taraha kalAcArya ke pAsa kalAdhyayana ke liye bhejA - yAvat yaha paripUrNa bhoga yogya ho gayA 'taruNa' ta mahavbalaM kumAraM ummukkabAlabhAvaM jAva alaM bhogasamattha vijANittA ammApiro aDapAsAvarDesae kareMti' mAtApitA ne jaba kumAra ko bAla ane (13) vidyA, kalA Adi zIkhavA mATe gurune tyAM javAnA mahAtsava, tathA eja prakAranA khIjA paNa aneka garbhAdhAna saMbaMdhI tathA janmAdi sa'badhI kutUhala, ane AnaMdajanaka khAsa mahAtsaveA karyAM. " taraNaM taM mahabbala kumAra ammApiyaro sAtiregaTThavAsaga' jANittA sobhaNaMsi tiddikaraNa muhuttasi evaM jahA daDhappainno jAva alaM bhogasamatye jAeyAvi hotthA " tyAra khAda jyAre mahAkhala kumAre ATha varSanI umara pasAra karI, tyAre tenA mAtApitAe tene dRDhapratijJanI jema kalAcAyanI pAse kalAdhyayana karavAne mATe meAkalpe te paripUrNa bhAgayeAgya umare paheAMcI gayA, " tyAM sudhInuM samasta kathana dRDhapratijJanA kathana "" anusara sama jAva 4. " taragaM ta' mahabbala kumAra ummukkAlabhAva vijANitA ammApiyaro aTThapAsAyavarDe lae kareti " kyAre zrI bhagavatI sUtra : 9 ala' bhogasa mattha bhaDAmalakumAra
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 8 sudarzanacaritanirUpaNam 567 tataH khalu taM mahAbala kumAram unmuktabAlabhAvaM-bAlyAtparaM vayaH prAptam , yAvat kalAvijJa yuvAvasthApannam , alaM bhogasamartham-paryAptatayA bhogasAmarthyazAlinaM vijJAya, ambApitarau tadartham , aSTau prAsAdAvataMsakAn-uttamaprAsAdAna kArayataH, 'karettA abbhuggayamUsiyapahasie iva, vaNao, jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve' kArayitvA-mahAbalasya nivAsArtham aSTa prAsAdAvataMsakAn-zreSThapAsAdAna nirmApya tAneva viziSTi-abhyudgatocchritAn-atyuccAna-gaganacu. mbina ityarthaH, prahasitAniva-zubhrapabhApaTalaprakaTanayA hasataiva ityu prekSA, varNakaH eteSAM prAsAdAnAM varNanaM yathA-rAjapraznIye kRtaM tathA vijJeyam , yAvat prAsAdIyAn darzanIyAn abhirUpAn pratirUpAn-atyantamanoharAna-aSTapAsAdAvataMsa kAn kArayata iti puurvennaanvyH| 'tesiM NaM pAsAyavaDe sagANaM bahumajjJadesabhAge, etthaNaM bhAva se rahita yAvat kalAvijJa, yuvAvasthApanna paripUrNa bhogayogya vayavAlA jAnA taba unhoM ne " yaha jaba paryApta rUpame bhoga bhogane kI zaktivAlA ho gayA hai" aisA jAnakara usake liye ATha uttama prAsAdoM ko-mahaloM ko-banavAyA 'karettA abbhuggaya bhUsiyapahasie iva vaNNao jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve' ye AThoM prAsAda bahuta bar3e U~ce the-gagana cumbI the-zubhaprabhApaTala se prakAzita hote rahane ke kAraNa ye aise jJAta hote the ki mAnoM ye saba ha~sa se rahe haiM / ina samasta prAsAdoM kA varNana jaisA rAjapraznIya sUtra meM kiyA gayA hai-vaisA jAnanA cAhiye yAvat " prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa, atyantamanohara aise ATha zreSTha prAsAda bnvaaye| isa prakAra se ina vizeSaNoMko ATha prAsAdoM ke sAtha lagAkara unakA varNana kara lenA cAhiye 'tesiMNa bAlyAvasthA pUrI karIne yuvAvasthAe pahoMce ane kalAvijJa thaze tyAre mAtApitAne evuM lAgyuM ke have "mahAbala kumAra paryApta rUpe bhega bhegavavAne samartha thayo che." tethI temaNe tene mATe ATha uttama prAsAdo (bhI ) yAvyA. "karettA abbhuggayamUsiyapahasie iva vaNNao jahA rAyappaseNaijje jAva paDihave" mA ma ayA-sanayubhI utA. zubhaprabhApaTalathI prakAzita thayA karatA hovAne lIdhe evuM lAgatuM hatuM ke te prAsAde jANe ke hasI rahyA hatAM. rAjaprazrIya sUtramAM prAsAdanuM jevuM varNana ahIM paNa te AThe prAsAde viSe samajI levuM. "prAsAdIya, dazanIya, anirUpa, pratirUpa (atyanta manohara) evA ATha prAsAda baMdhAvavAmAM AvyA," A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 bhagavatIne mahegaM bhavaNaM kareMti' teSAM khalu pUrvoktAnAm aSTAnAM prAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge, atra khalu mahadekaM bhavanaM kArayataH, madhyasthita bhavana vizinaSTi-aNegakhaMbhasayasaMniviTuM, vaNNao, jahA rAyappaseNaijje, pecchAgharamaMDavaMsi jAva paDirUve' anekastambhazatasanniviSTam-anekeSu stambhazateSu sanniviSTaM-saMsthApitam, athavA anekAni stambhazatAni sanniviSTAni yatra tat tathAvidham-madhyasthitabhavanamiti pUrveNa sampandhaH, varNakaH, asya varNanaM yathA rAjapraznIye 'prekSAgRhamaNDape' ityAdivarNanaM yAvat-prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM, pratirUpam-paramamano. hara tanmadhya bhavanamiti bhAvaH // 08 // __ mahAbalasya paannigrhnnvktvytaa| mUlam-taeNaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro annayA karAI sobhaNasi tihikaraNadivasanakkhattamuhuttaMsi vhAyaM kayabalikamma kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM pamakkhaNagaNhANagoyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavihavabahuuvaNIyaM maMgalasujapiehiya varakouyamaMgalovayArakayasaMtipAsAyava.sagANaM bahumajjhadesabhAge ettha Na mahega bhavaNa kareM ti' una ATha prAsAdoM ke ThIka bilakula bIca meM unhoM ne phira eka aura bahuta bar3A bhavana banavAyA jo 'aNegakhaMbhasayasaMnivilu, vaNNabho, jahA rAyappaseNahajje pecchAgharamaMDavaMsi jAva paDisve' aneka saikar3oM khaMbhoMvAlA thA, isakA varNana jaisA rAjapraznIya sUtra meM "prekSAgRhamaNDape" ityAdi varNana taka AyA hai, vaisA yAvat yaha prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa paramamanohara thA ityAdi kathana yahAM para bhI karalenA caahiye||suu07|| " tesiM Na pAsAyavaDeMsagANa yahumajjAdesabhAge etthaNa mahega bhavaNa kareM ti" te ATha prAsAdenI barAbara vacce temaNe bIju eka bahu ja vizALa bhavana yA 02 " aNegakhabhasayasaMniviTTha, vaNNao, jahA rAyapyaseNaijje, pecchAdharamaMDavasi jAva paDirUve"tase talAvAtu zrIya sUtramA " prekssaaguDamaMDa pe" ItyAdi vana paryatanuM samasta varNana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. te bhavana prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa, pratirUpa ane ghaNuM ja manahara hatuM, ItyAdi kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe kasU0NA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1170 11 sU0 9 sudarzanacaritanirUpaNam 569 kammaM sarisayANaM sarisattayANaM sarisabayANaM sarisalAvannaruvajovvaNaguNovaveyANaM viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchittANaM sarisaehiM rAyakulehito ANilliyANaM aTThaNhaM rAyavarakannANaM egadivaseNaM pANiM gihAviMsu, taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa ammApiyaro ayameyArUvaM pIidANaM dalayaMti, taMjahAaTra hiraNNakoDIo aTrasuvannakoDIo, aTTha mauDe, mauDappavare, aTakuMDala jue, kuMDalajuyappavane, aTTahAre, hArappavare, aTThaaddhahAre, addhahArappavare, aTTaegAvalIo, egAvalIppavarAo, evaM muttA. valIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayaNAvalIo, ahakaDagajoe, kaDagajoyappavare, evaM tuDiyajoe, aTTakhomajuyalAI, asirIo, ahirIo, evaM dhiIo, kittIo, buddhIo, lacchIo, aTanaMdAI, aTThabhadAI, aTutale, talappavare, savvarayaNAmae, Niyagavara bhavaNakeU, aTujjhae, jhayappavare, aTTavae, vayappavare, dasago sAhassieNaM, vaeNaM, aTTanADagAI, nADagappavarAI, battIsabaddheNaM nAieNaM, aTTaAse, Asappavare, savvarayaNAmae, sirigharapaDirUvae, aTTahatthI, hatthippavare, savvarayaNAmae sirigharapaDirUvae, ahajANAI, jANappavarAI, aTTajugAI, jugappavarAI, evaM siviyAo, evaM saMdamANIo, evaM gillIo, thillIo, aTTa viyaDajANAiM, viyaDajANappavarAI, aThTharahe, pArijANie, aharahe saMgAmie, aTThaAse, Asappavare, ahahatthI, hasthippavare, aTragAme, gAmappavare, dasakulasAhassieNaM gAmeNaM, ahadAse, dAsappavare, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 ___ bhagavatIstre evaM ceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMcuijje, evaM varisadhare, evaM mahattarae, ahasovannie, olaMbaNadIve, aTraruppAmae olaMbaNadIve, aTThasuvaNNaruppAmae olaMbaNadIve, aTusovannie utkaMcaNadIve aTTapaMjaradIve, evaMcava tinnivi, aTTasovannie thAle, aTuruppamae thAle, aTTasuvaNNaruppamae thAle, aTThasovaNiyAo pattIo3, aTTasovanniyAI thAsayAiM 3, aTTasovanniyAI maMgalAI 3, aTTasovanniyAo taliyAo, aTThasovanniyAo kAvaiAo, aTTasovannie avaeDae, aTThasovanniyAo avayakAo, asovaNNie pAyapIDhae 3, aTThasovanniyAo bhisiyAo, aTusovanniyAo karoDiyAo, asobannie pallaMke, aTTasovanniyAo paDisejAo, aTTahaMsAsaNAI, aTTa koMcAsaNAI, evaM garulAsaNAiM, unnayAsaNAI, paNayAsaNAI, dohAsaNAI, bhahAsaNAiM, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, aTTa paumAsaNAI, aha disAsovatthiyAsaNAI, aTTa tellasamugge, jahA rAyappasaNaijje jAva aTTa sarisavasamugge, aTTha khujAo jahA ubavAie,jAva aTTha pArisIo, aTTha chatte, aTTha chattadhArIo, ceDIo, aTTa cAmarAo, aTTa camaradhArIo ceDIo, aTTa tAliyaMTe, aTTa tAliyaMTadhArIo ceDIo, aTTa karoDiyAdhArIo ceDio, aTTa khIradhAIo, jAva aTTa aMkadhAIo, aTTa aMgamahiyAo, a ummahiyAo, aTTha pahAviyAo, aTTa pasAhiyAo, a pannagapesIo, aha cunnagapesIo, aha koTThAgArIo, aTTa davakArIo, aTTha uvasthANi zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 209 sudarzanacaritanirUpaNam 571 yAo, aTTa nAiDajAo, aTTa koDuMbiNIo, aTTha mahANasiNIo, aha bhaMDAgAriNIo, aha ajjhAdhAriNIo, aTTa pupphAdhAraNIo, aTTha pANidhAraNIo, aTTa balikArIo, aTTa sejAkArIo, aTTha abhitariyAo, paDihArIo, aTTa bAhirIyAo, paDihArIo, aTTha mAlAkArIo, aTTa pesaNakArIo, annaMvA subahuM hiraNNaM vA, suvaNNaM vA, kaMsaM vA, dUsa vA, viuladhaNakaNaga. jAva saMtasArasAvaejaM alAhi jAva AsattamAo kulavaM. sAo pakAmaM dAuM, pakAmaM bhottuM, pakAmaM paribhAeuM, taeNaM se mahabbale kumAre egamegAe bhajAe, egamegaM hiraNNakoDiM dalayai, egamegaM suvaNNakoDiM dalayai, egamegaM mauDaM, mauDappacaraM dalayai, evaM taMceva savvaM jAva egamegaM pesaNakAriM dalayai, annaM vA, subahuM, hiraNNaM vA jAva paribhAeuM, taeNaM se mahabbale kumAre uppiM pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai ||suu09|| chAyA-tataH khalu taM mahAbalaM kumAram ambApitarau anyadA kadApi zobhane tithikaraNadivasanakSatramuhUrte snAtaM kRtavalikarmANa, kRtakautukamaGgalamAyazcittaM, sarvAlaGkAravibhUSitaM samrakSaNakasnAnagItavAditaprasAdhanASTAGgatilakakaGkaNAvidhavavadhUpanItam , maGgalasujalpitaizca varakautukamaGgalopacArakRtazAntikarmANaM sahazInAM sadRktvacAm , etAdRgvayasAm , sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopetAnAM vinItAnAM kRtakautukamaGgalapAyazcittAnAm sadRzebhyo rAjakule bhyaH AnItAnAm aSTAnAm , rAjavarakanyAnAm ekadivasena pANim agrAhayatAm , tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya ambApitarau idametadrUpaM motidAnaM dApayataH, tadyathA-aSTau hiraNyakoTI:, aSTau suvarNakoTIH, aSTau mukuTAni mukuTapravarANi, aSTau kuNDalayugAni, kuNDalayugapravarANi, aSTau hArAn , hArapravarAn , aSTau arddhahArAn, arddhahArapravarAn , aSTau ekAvalIH, ekAvalI pravarAH, evaM muktAvalIH, evaM kanakAvalIH, evaM ratnAvalI, aSTau kaTakayugAni, kaTakayugapravarANi, evaM truTikayugAni, aSTau kSaumayugalAni, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre somayugalapravarANi, evaM vaTakayugalAni, evaM paTTayugalAni, evaM dukUlayugalAni, aSTau zriyaH, aSTau hiyaH, evaM dhRtiH, kIrtIH, buddhIH, lakSmIH, aSTau nandAni, aSTau bhadrANi, aSTau talAn , talapavarAn , sarvaratnamayAn nijasvarabhavanaketUn , aSTau dhvajAn , dhvajapravarAn , aSTau vrajAna , bajapravarAn , dazagosAhasikeNa vrajeNa, aSTau nATakAni nATakamavarANi, dvAtriMzadvaddhena nATakena, aSTau azvAna , azvapravarAn / sarvaratnamayAn zrIgRhapatirUpakAn , aSTau hastinaH, hastipravarAn sarvaratnamayAn zrIgRhamatirUpakAna , aSTau yAnAni, yAnapavarANi, aSTai yugyAni, yugyapravarANi, evaM syandamAnikAH, evaM gillIH, thillI:, aSTau vitatayAnAni, vitatayAnapavarANi, aSTau sthAn , pAriyAnikAn , aSTau rathAn sAMgrAmikAn , aSTau azvAn , azvapavarAn , aSTau hastinaH, hastimavarAn , aSTau grAmAn , grAmapravarAn , dazakula. sAhasrikeNa grAmeNa, aSTau dAsAna, dAsapravarAn , evaM ceva dAsIH, evaM kiMGkarAn, evaM kancukinaH, evaM varSadharAna , evaM mahattarakAn , aSTau sauvarNikAn avalambanadIpAna , aSTau rupyamayAn avalambanadIpAna , aSTau suvarNarupyamayAn avalambanadIpAn , aSTau sauvarNikAn utkaJcanadIpAn , evaM caiva trInapi, aSTau sauvarNikAn sthAlAn , aSTau rupyamayAn, aSTau suvarNarupyamayAn sthAlAna , aSTau sauvarNikIH pAtrIH, aSTau rupyamayIH pAtrIH aSTau suvarNarupyamayIH pAtrIH, aSTau sauvarNikAn sthAsakAn , aSTau rupyamAn sthAsakAn , aSTau suvarNarupyamayAn sthAsakAn , aSTau sauvarNikAni maGgalAni, aSTau rupyamayAni maGgalAni, aSTau suvarNarupyamayAni maGgalAni, aSTau sauvarNikIH tAlikAH aSTau sauvarNikIH kalAcikAH, aSTau sauvarNikIH auDakAH, aSTau sauvaNikIH avapAkyAH, aSTau sauvarNikAn pAda. pIThAn , aSTauM rupyamayAn pAdapIThAn , aSTau suvarNarUpyamayAna pAdapIThAn, aSTau sauvarNikIH bhisikAH, aSTau sauvarNikIH karoTikAH, aSTau sauvarNikAna palyaGkAn , aSTau sauvarNikIH pratizayyAH, aSTau haMsAsanAni, aSTau krauJcAsanAni, evaM garuDAsanAni, unnatAsanAni, praNatAsanAni, dIrghAsanAni, bhadrAsanAni, pakSAsanAni, makarAsanAni, aSTau padmAsanAni, aSTau diksvastikAsanAni, aSTau tailasamudkAni, yathA rAjapraznIye yAvat-aSTau sarpapasamudgakAni, aSTau kubjAH yathA aupapAtike yAvat aSTau pArasikIH, aSTau chatrANi, aSTau chatradhAriNIH beTIH, aSTau cAmarANi, aSTau cAmaradhAriNIzceTIH, aSTau tAlayantAni, aSTau tAla. vRntadhAriNIzceTIH, aSTau karoTikAdhAriNIzceTIH, aSTau kSIradhAtrIH, yAvat aSTau adhAtrI, aSTau aGgamardikAH, aSTau unmadikAH, aSTau snApikAH, aSTau prasAdhikA:, aSTau varNakapeSikAH, aSTau cUrNakapeSikAH, aSTau koSThAgArikIH, aSTau dravakAriNIH, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 30 1109 sudarzanacaritanirUpaNam 573 aSTau aupasthAnikIH, aSTau nATakIyAH, aSTau kauTumbikIH, aSTau mahAnasIH, aSTa mANDAgArikIH, aSTauM mAlyadhAriNIH, aSTau puSpadhAriNIH, aSTau pAnIyadhAriNIH, aSTau balikAriNIH, aSTau zayyAkAriNIH, AbhyarantarikIH pratihArIH, aSTau bAhyAH pratihArIH, aSTau mAlAkAriNIH, aSTau peSaNakAriNoH, anyaM vA subahu - hiraNyaM vA, suvarNa vA, kAMsyaM vA, duSyaM vA, vipuladhanakanaka yAvat satsArasvApateyam, alaMhi yAvat AsaptamAt kulAvataMsAt prakAmaM dAtuM, prakAmaM bhoktuM, prakAmaM paribhAjayitum, tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH ekaikasyai bhAryAyai ekaikAM Dira koTim dApayati, ekaikAM suvarNakoTim dApayati, ekaikaM mukuTaM mukuTamavara dApayati, evaM tadeva sarvayAvat ekaikAM preSaNakAriNIM dApayati, anyaM vA subahuM hiraNyaM vA, yAvat paribhAjayitum, tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH upari prasAdavaragato yathA jamAliH yAvat viharati // sU0 9 // I TIkA - atha mahAbalasya kumArasya pANigrahaNAdikaM prarUpayitumAha- 'taraNaM taM ' ityAdi / ' taraNaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro annayA kayAvi, sobhaNaMsi tihikaraNa divasa nakkhatamuhuttaMsi' tataH khalu taM pUrvoktaM mahAbalaM kumAram ambApitarau, anyadA kadAcit zobhane, tithikaraNadivasa nakSatramuhUrte, 'NDAyaM kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM' snAtaM - kRtasnAnam, mahAbala pANigrahaNa kI vaktavyatA 4 taeNa ta' ityAdi TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne mahAbala kumAra ke pANigrahaNa AdikA varNana kiyA hai- 'taeNaM taM mahabbalaM kumAra ammApiyarA anayA kayAvi sobhaNaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhuttaMsi' isake bAda kisI eka samaya mahAbalakumAra ke mAtApitA ne mahAbala kumAra kA zubhatithi meM, zubhakaraNa meM, zubhadivasa meM, zubha nakSatra meM aura zubhamuhUrta meM vivAha kiyA aisA sambandha yahAM para lagA lenA cAhiye --mahAbalanA vivAhanI vaktavyatA "agora" Sculle TIkA-A sUtramAM sUtrakAre mahAkhala kumAranA vivAha AdinuM varNana yu che " taraNaM ta' mahabbala kumAra ammApitharo annayA kayAbi sobhaNaMsi vikiraNa divasa nakvattamuDuttaMsi." tyAra mAda ceAgya samaye mahAmala subhA ranA mAtApitAe zubha tithimAM, zubha divase, zubha karamAM, zubha nakSatramAM ane zubha muhUrtamAM mahAkhala kumAranA lagna karyAM. vivAha thayA pahelAM mahA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 574 bhagavatIstre kRtabalikarmANam , kRtaM balikarma-vAyasAdibhyo'nnadAnaM yena taM tathAvidham , kRta kautukamaGgalaprAyazcittam- kRtaM rakSAvidhAnArtha kautukaM maGgalaM prAyazcittaM yena taM tathA vidham , evaM sarvAlaGkAravibhUSitam-sarvAlaGkAraivibhUSitam , 'pamakkhaNagaNhANagIyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavivabahuuvaNIya' pramrakSaNakasnAnagItavAditamasAdhanASTAGgatilakakaGkaNAvidhavavadhUpanItam-tatra pamrakSaNakam-abhyaJjanam, snAnagItavAditAni-prasiddhAnyeva, prasAdhanaM-maNDanam , aSTasu aGgeSu tilakA:puNDrANi aSTAGgatilakAH, kaGkaNaMca-raktadavarakarUpam , etAni avidhavavadhUmi:saubhAgyavatIbhiH strIbhiH upanItAni yasya taM tathAvidham , 'maMgalamujaMpiehi ya varakouyamaMgalorayArakayasaMtikamma' maGgalamujalpitaizca-maGgalAni-maGgalajanakagIvivAha hone ke pahile usa avasara para mahApalakumAra ko snAna karavAyA gayA, snAna karAne ke bAda unhoMne kAka AdikoM ke liye anamadAnarUpa balikarma kiyA rakSA ke nimitta yA duHsvA AdikoM ke vighAta ke nimitta unhone kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiyA, phira unake zarIra ko samasta alaMkAro se vibhUSita kiyA gayA 'pamakkhaNaga pahANagIyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavihavavahu uvaNIya pAdameM saubhAgyavatI striyoM ne mahAvala kumAra kA upaTana kiyA, uSaTana ke bAda unakA jala se abhiSeka kiyA, phira saba ne milakara vivAha ke gIta gAye Dholaka Adi bAje bAda meM vaivAhika samaya para pahirane yogya AbhUSaNoM ko unheM pahirAyA unake AThoM aGgoM meM tilaka lagAye lAlaDore kA unakI kalAI meM kaGkaNa bAMdhA * maMgala sujaMpiehi ya barako bala kumArane 2nAna karAvavAmAM AvyuM, snAnavidhi patAvIne teNe kAgaDA vigerene anna pradAna karavA rUpa balikarma karyuM. rakSA, duHsvapnanivAraNa Adi nimitte teNe kautuka, maMgala ane prAyazcitta vidhi karI. tyAra bAda tenA zarIrane samasta thI vibhUSita 421mA sA-yu. "pamAkhaNagaNhANagIyavAiyapasAhaDhuMgatilagakaMkaNaavihavavahuuvaNIya" tyA2 mA saubhAgyavatI strIoe mahAbalakumArane upaTana karyuM (caNIne leTa ane sugaMdhita dravya zarIre coLavAnI kriyAne upaTana kahe che), upaTana karIne jaLathI teno abhipiMka karavAmAM AvyuM. tyArabAda temaNe vivAhanAM gIta gAyAM, Dholaka Adi vAjiMtro vagaDAvyA. tyArabAda vivAhane samaye paherAvavA egya AbhUSaNe. tene paherAvavAmAM AvyAM. tenA AThe aMge para cAMdalA karavAmAM AvyA na dat xis aa ar e wiuni I0yu'. " maMgalasujapiehiya zrI. bhagavatI sUtra : 8
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Em prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 575 tagAnavizeSarUpANi, sujalpitAni-AzIrvacanAni taiH karaNabhUtaiH vara kautukamAlopacArakRtazAntikarmANam-tatra-varANi-zreSThAni yAni kautukAni-bhUtirakSAdIni, maGgalAnica sarSapAdIni tapo yaH upacAra:-rakSAnimittakakriyArUpaH, tena kRtaM zAntikarmavighnopazamanakriyA yasya yena vA taM tathAvidham , mahAbalamitipUrveNa sambandhaH, 'sarisayANaM sarittayANaM sarisabayANaM, sarisalAvaNNarUvajovvaNaguNovaveyANaM' sadRzInAM-paraspareNa mahAbalApekSayA vA tulyAnAM-mahAbalAnurUpANAm , sahaktvAM -sadRzacchavInAm , sadRzAstvaco yAsAM tAsAmityarthaH, sahagvayasAmsadazAni vayAMsi yAsAM tAsAM samAnayasvakAnAm sadRzalAvaNyarUpayauvanaguNopetAnAm-tatra lAvaNyaM-manojJatA, rUpam-AkRtiH saundaryam , yauvanaM uyamaMgalovayArakayasaMtikamma' phira maMgala janaka gItoM ke gAne se tathA AzIrvAda ke vacanoM se zreSTha bhUti rakSAdita kautuka rUpa, sarSapAdi maMgalarUpa upacAra se usake nimitta zAnti karma kiyA 'sarisayANa' sarittayANaM, sarisavvayANaM, sarisalAvaNNarUvajovaNaguNokveyANa' isa prakAra se jaba mahAbala kumAra ke vivAha hone ke pahile kA jo kucha lokAcAra ke anurUpa kRtya kiyA jAnA cAhiye thaa| vaha jaba yathAyogyarIti se ho cukA-taba usakA aisI kanyAoM se sAtha pANigrahaNa saMskAra saMpanna huA-jo Apasa meM tulya thIM yA mahAbala kI apekSAse tulya thIM-arthAt mahAbala ke anurUpa thI,-jina kI chavi Apasa meM eka dUsarI se kamatI baDhatI nahIM thIM, jo samAna eka sI-chavidhAlI thIM, tvacA-camar3I bhI jinakI ekasI thI, umara bhI jinakI ekasI thI, parakouyamaMgalovayArakayasaMtikamma" tyA2 mA ma ta AvyAM, AzIvAda nA vacane belavAmAM AvyAM, AMkhamAM kAjala AMjavA rUpa ane kAjala cAMdalA karavA rUpa kautukavidhi ane mastaka parathI sarasava utAravA rUpa maMgalavidhi karIne balarAja kumArane nimitte zAntikama kara. pAmA sAyu. "sarisayANa', sarittayANa, sarisavvayANa, sarimalAvaNNarUvatovvaNaguNovaveyANa" mA zata pahelA re2 yArane manu35 va 12vI joIe te te vidhi yathAyogya rIte karavAmAM AvI. tyArabAda tenA lagna evI ATha kanyAonI sAthe karavAmAM AvyA ke jeo mahAbalane mATe anurUpa hatI, je kanyAe rUpamAM samAna hatI, eka paNa kanyA anya kanyAo karatAM rUpamAM caDiyAtI paNa na hatI ane yUna paNa na hatI, te A kanyAo eka sarakhA dekhAvavALI, eka sarakhI tvacAvALI, eka sarakhA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 bhagavatIsne yuvastram , guNAH-priyamadhurabhASaNAdayastai rupetAnAM-yuktAnAm , 'viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchi nANaM, sarissaehiM rAyakulehito ANilliyANaM' vinItAnAMvinayaguNasaMpannAnAm , kRtakautukamaGgalaprAyazcittAnAm , sadRzebhyo rAjakulebhya AnItAnAm 'aTTaNhaM rAyavarakannANaM egadivaseNaM pANi gihAvisu' aSTAnAM rAjavarakanyAnArAjavarakumArINAm , ekadivasena-ekasmin dine zubhamuhUrte pANim agrAhayatAmpANigrahaNaM kAritavantau / 'taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa ammApiyaro ayameyArUvaM pIidANaM dalayaMti' tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya ambApitarau putravivAhamahotsavopalakSye idaM vakSyamANasvarUpam , etadrUpaM prItidAnaM-dattaH, dApayato jo samAna lAvaNya se-manojJatA se, samAna AkRti se-saudarya se, samAna yauvana se aura samAna priya, madhura bhASaNa Adi guNoM se yukta thIM " viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchittANaM, sarisaehiM, rAyakulehito, ANilliyANaM" vinayaguNa se jo bharapUra thI, kautuka, maMgala aura prAyazcitta jo kiyA karatI thIM-athavA jinake dvArA kautuka, maMgala evaM prAyazcitta kiye jA cuke the-jo sadRza rAjagharAnoM se lAI gaI thIM aisI 'aTThaNha rAyavarakannANa egadivaseNa pANigihAvitu' ATha uttama rAjakanyAoM ke sAtha usakA eka hI dina meM pANigrahaNa saMskAra huA 'taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa ammApiyaro ayame. yArUvaM pIidANaM dalayaMti' pANigrahaNa ho jAne ke bAda mahApalakumAra ke mAtApitA ne isa vivAha ke upalakSya meM isa prakAra kA prItidAna lAvazyavALI, eka sarakhA rUpa saMpanna ane eka sarakhA yauvana saMpanna hatI. te AThe kanyAo priya ane madhura bhASA belanArI ane bIjA paNa ghaNuM samAna guruvANI tI. " viNIyANa kayakouyamaMgalapAyacchittANa sarisarahiM rAyakulehitA, ANilliAyANa "tA vinayazuzthI yuta tI, tasAhIta, maMgala ane prAyazcitta vidhi karyA karatI hatI athavA jemanA dvArA kautuka, maMgala ane prAyazcitta karavAmAM AvI cukyA hatA, evI te AThe kanyAo samAna gomAMthA 55 42vAmA mApI tI. " aTaNha rAyavarakamANa egadivaseNa pANiM gihAvisu" mevI mA8 nyaay| sAthe me se mahAnala kumAranA lagna karavAmAM AvyA. __"taeNa tassa mahabalassa kumArassa ammApiyaro ayameyArUva pIidANa dalayaMti" mahAmada bhAnu pAliDa gayA mAha, mA vivAha nibhitte tenA mAtApitAme nAya prabhA prItidAna. hI mayA apA0yu " tajahA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 577 vA, tadeva prItidAnasvarUpamAha-'taMjahA-ahiraNyakoDIo, aTTasucaNNakoDIo, aTThamauDe, mauDappavare' tadyathA-aSTau hiraNyakoTIH1, aSTau suvarNakoTIH2, aSTau mukuTAni3, mukuTapravarANi-mukuTeSu pravarANi-zreSThAni, 'aTTha kuMDalajue, kuDaMlajuyappavare, aTTahAre, hArappabare' aSTau kuNDalayugAni, kuNDalayugapravarANi kuNDalayugeSu pravarANi-zreSTAni4, evam uttaratrApi bodhyam , aSTau hArAn , hArapravarAn5, 'aTTha addhahAre, ahArappavare' aSTau arddhahArAn , arddha hArechu bhavarAn6, aTTa egAvalIo, egAvalippavarAo' aSTo ekAvalIH, ekAvalI pravarAH, 'evaM muttAvalIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayaNAvalIbho' evaM-tathaiva aSTArityarthaH, muktAvalI, evamevaaSTau kanakAvalI:, evameva - aSTau ratnAvalI', 'aTTha kaDagajue, baDagajuyappavare, evaM tuDiyajue' aSTau kaTarayugAni-valayAbharaNayugAni, kaTakyugeSu pravarANi, diyA athayA-dilavAyA 'taM jahA-aTThAherapaNakoDIo, aTThasuvaNNakoDIo, asauDe mauDappavare' AThahiraNya koTI1, ATha suvarNakoTi 2, mukuToM meM zreSTa ATha mukuTa 3, 'aTTha kuMDalajue kuMDalajuyappavare aTTahAre hArappavare' kuMDala joDiyoM meM zreSTa ATha kuNDaloM kI jor3I 4, hAroM meM uttama ATha hAra 5, 'aTTa addhahAre, addhahArappavare' arddhahAroM meM uttama ATha arddhahAra 6,' 'aTTha egAvalIo egAvalippavarAo' ekAvaliyoM meM zreSTha ATha ekAvaliyAM ' evaM muttAvalIo, evaM kaNagAvalIo, evaM rayamAvalIo, isI prakAra se ATha muktAvaliyAM, ATha kanakAvaliyAM, ATha ratnAvaliyAM 'aha kaDagajue kaDagajuyappavare, evaM tuDiyajue' ATha kaTakakaDA yugoM meM zreSTha kaTakoM kI joDI, isI prakAra se bAhuoM ke bhUSaNarUpa ATha truTikayuga, ahiraNNakoDIo, anusuvaNNakoDIo aTTha mauDe mauDappavare " mA 295keTI 1 (ATha karoDa cAMdInA sikkA), ATha suvarNa keTI 2 (ATha karoDa sonAnA (A) zreSmA zreSTha sevA mA bhugaTa!, 3 " aTTha kuMDalajue kuMDalajuyappavare, aTUhAre hArappavare" hunI mAthI zreSTha sevA 8 sanI 31, romAM uttama. me mA cha, aTU addhahAre, addhahArappavare " mahAbhAMthA uttabhamA uttama sava mA sAre, "aduegAvalIo egAvalippavarAo" mesa21 romAMthI uttamamA uttama 418 mes| 21, "evaM muttAvalIo, eva kaNagAvalIo evaM rayaNAvalIo" me08 pramANe mA4 bhutAvasisa, 18 siyo, mA8 nAvaliyo, " aTU kaDagajue kaDagajuyappavare, eva tuDiyajue" 4.4 yuga ( 31)mAthI uttamamA uttama sevA ATha kaTakayugo, eja pramANe bAhuonA bhUSaNa rUpa ATha zreSTha truTikayuga zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - -- -- - - --- bhagavatIsUne evameva aSTau TikayugAni-bAhAbharaNayugAni, 'aTTha khomajuyalAI, khomajuyalappavarAI, evaM vaDagajuyalAI, evaM paTTajuyalAI, evaM dugullajuyalAI,' aSTau kSaumayugalAni-kSaumaM-kAryAsikam , atasImayaM vA vastram , tayugAni, kSaumayugaleSu pravarANi, evameva-aSTau vaTakayugalAni, vaTakaM sarImayaM vastraM, tayugAni, evameva-aSTau paTTayugalAni-paha-paTTamUtramayaM vastraM tayugAni rezamavastreti prasidAni, evaM-tathaivaaSTau dukUlayugalAni-dukULAbhidhAnaM vRkSatvaganiSpanaM valkalavastraM tayugAni, eteSu pravarANi 'aTTha sirIo, aTThahirIo, evaM piIo, kidhIo, buddhIo, lacchIo' aSTau zriyaH, aSTau hiyaH, evameva-aSTau dhRtIH, dhiyo vA, aSTauM kItIH, aSTau buddhIH, aSTau lakSmIH, etAzca zrIprabhRtayaH SaDdevatAH puttalikA avaseyAH 'aTTha naMdAI, aTTa bhadAI, aTTa tale, talapavare' aSTau nandAni, aSTau bhadrANi-zubhasUca'aTTa khoma juyalAI khomajuyalappavarAI' sUta ke bane hue yA atasI ke bane hue vastra yugaloM meM zreSTha ATha vastrayugala ' evaM vaDagajuyalAI, evaM paTTa juyalAI evaM dugullajuyalAI' Tasara ke vastrayugalo meM zreSTha ATha Tasara ke balayugala, rezamI vasrayugoM meM zreSTha ATha rezamI vastroM kI jor3I. vRkSa kI chAla se pane hae duka yugoM meM zreSTha aise ATha dukUlayuga, aha sirIo, aTTha hirIo, evaM dhiImo, kittIo, buddhIo, lacchIo' ATha zrI devIkI puttaliyAM, ATha hI devI kI putaliyAM, ATha dhRti devI kI puttaliyAM, ATha kIrti-devI kI puttaliyAM, ATha ghuddhi devI kI puliyAM, ATha lakSmIdevI kI puttaliyAM, 'aTTa naMdAI, aDha bhaddAI, advetale, talappayare' bhATha nanda, bhATha bhadra-zubha sUcaka AsanavizeSa, evaM zayyA meM zreSTha ATha tala-zayyAvizeSa, jo ki ye (mAmI ) " aTTa somajubalAI soma juyalappabarAi" sUtara athavA aLasInA banelA vayugalemAMthI eka uttamamAM uttama vizvayugalo, " epa baDagajuyalAI, evaM paTTa juyaThAI, evaM dugukhajuyalAI" me prAdhe TasaranA vastrayugalamAMthI ATha ka Tamarane aNumalo, rezamI vastromAMthI che evI ATha rezamI vAnI - De, vRkSanI chAlamAMthI banAvelA dalasusomaaNdhii mA 4 saya mA sNyuge| "adra sirIo, aTra hirIo, evaM' ghiIo kittIo, buddhIoM, lacchImo" zrI havAnI mA puttalIsI, DI devInI ATha puttalIo, ATha kIrtidevInI puttalI, ATha budhidevInI puttalI, mA bhIvAnI puttIyA, pativAnI ma puttalAmA, "a4 naMdAi', aDa bhahAI', adbhutale, talappavare" mA nanhAsana, ma ladra (zubha sUya mAsana. vizeSa) ane zayyAomAM chaTha evAM ATha tala (ANyA-pathArI viroSa) ke je zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 579 kAsanAni, aSTau talAna talapavasan-zayyAvizeSAn 'savarayaNAmae' etAn pUrvoktAna sarvaratnamayAn-sarvathA ratnanirmitAn ratnakhacitAna vA dattaH iti pUrvaNa sambandhaH, 'NiyagavarabhavaNakeu anupae, ayappavare' nijakavarabhavana ketUna-sva. kIyazreSThamAsAdasya keturUpAn , aSTau dhvajAn , vajapravarAn-dhvajeSu zreSThAn 'aTTavaye kyappavare dasa gosAhassieNaM vaeNaM' aSTau banAn-gokulAni, banAvarAn-vrajeSu zreSThAna , dazagosAhasnikeNa vrajena-dazasahasragosamudAyarUpanajasvarUpA. pekSayA aSTau brajapravarAn vrajAna dattaH, 'aTTha nADagAI nADagappavarAI battIsapadeNaM nADaeNaM' dvAtriMzadabaddhena-dvAtriMzadvidhena, nATakena-nATakApekSayA aSTau nATakAni, nATakapravarANi-nATake zreSThAni 'aTTha Ase, Asappavare, savvarayaNamae, sirighara paDirUvae' aSTau azvAn-azvapravarAn-azveSu zreSThAna , sarvaratnamayAn-sarvathA ratnamayabhUSaNasajjitAn , ataeva zrIgRhapatirUpakAna-lakSmIbhANDAgAratulyAn , 'aTTha 'sadharayaNAmae' saba sarvathA ratnoM kI hI banI huI thIM-diye 'Niyaga. varabhavaNa keU aha jhae jhayappavare' tathA dhvajoM meM sarvazraSTa aisI apane zreSTa prAsAda kI keturUpa ATha dhvajAe~, 'aTTa vaye vayappavare' dasa gosAhassieNa vaeNa' vajoM meM zreSTha ATha vraja diye eka 2 braja meM daza hajAra gosamUha hotA hai / aTTha nAhagAI nADagappavarAI battIsavadveNa nADaeNa' battIsaprakAra ke ATha nATaka diye, jo ki nATakoM meM zreSTa the ' aTTa Ase, Asappavare, savarayaNAmae, sirigharapaDirUthae' ATha ghor3e diye jo ki ghor3oM meM STha the aura zrIghara ke jaise the-lakSmI ke bhaNDAra ke tulya the, evaM sarva prakAra ke ratnoM ke bhUSaNoM se sajita " savvarayaNAmae " 2 sayA ratnAnI " bhanekI tI te hIthI. "NiyagavarabhavaNakeU aTTa jhae jhayappavare" tathA mAM zreSTha mevI pAtAnA bhavananI tu35 8 5 / 555 sIdhI. " aTu vaye vaya. ppavare, dasagosAhassieNa vaeNa" balamA | sana 24 nahIdhA. prale pratyeka vrajamAM-kula-dasa hajAra gAye heya che, evAM ATha ghare dIdhAM ema saDI sabhA me. "aTTa nADagAI nADagappavarAI battIsabartaNa nADaeNa" patrIsa prAranA nATImA sarvazreSTha sevA 23 nATI vIghai. "adu Ase, Asappavare, sambarayaNAmae sirigharapaDirUvae" ghAmamA zreSTha sevA zrIdhara (lAmInA bhaMDAra samAna ATha azvo dIdhAM. te gheDAe badhAM prakAranAM ronAM bhAbhUSaNethI vibhUSita tA. " aTTa hatthI patthippavare, savvarayaNAmae siri zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 580 bhagavatIstre hatthI, hathippavare, savvarayaNamae sirigharapaDirUvae' aSTau hastinaH, hastipravarAn hastiSu zreSThAn , sarvaratnamayAn-hastiyogyaratnamayAbhUSaNasajjitAn , ataeva zrIgRhapatirUpakAn , lakSmIbhANDAgAratulyAna , 'aTThajANAI, jANappavarAI' aSTau yAnAni-zakaTAdIni, yAnapavarANi-yAneSu zreSThAni, ' aTTha jugAI, jugappavarAI, evaM sibiyAo, evaM saMdamANoo, evaM gillIo, dillIo,' aSTau yugyAnigolladezamatItAni rikazA' padavAcyAni jampAnAni, yugyapravarANi-yugeSu zreSThAni, evaM tathaiva aSTau zivikAH,-zikharAkArAcchAdita jampAnarUpAH, evaM-tathaiva aSTau syandamAnikAH-puruSapramANajampAnavizeSAn , evam-aSTau gillIH, aSTau thillI, 'gillI thillI' itinAmakayAnAni, 'aTTa viyaDa jANAI, viyaDajANappavarAI' the 'aTTa hatthI hathippavare, samvarayaNAmae sirigharapaDirUvae' ATha hAthI diye jo samasta hAthiyoM meM zreSTha the, evaM sarvathA ratnoM ke bhUSaNoM se jo susajita the aura isIliye jo lakSmI ke bhaNDAra ke samAna the 'aTTa jANAha, jANappavarAha, ATha zakaTa Adi yAna (gADI) diye jo ki samasta yAnoM meM zreSTha the 'aTTa jugA, jugappavarAI', evaM siviyAo, evaM saMdamANIo, evaM gillio, thillio' golladezaprasiddha ATha rikzA diye jo ki samasta rikzAoM meM uttama the isI prakAra se zikhara ke AkAra ke AcchAdita jampAna rUpa ATha zivikAe~ dIM, puruSapramANa jampAnarUpa ATha syandamAnikAe~ dI jo ki samasta syandamAnikAoM meM zreSTha thIM ATha dillI aura ATha gillI nAmaka yAna vizeSa diye 'aTTha viyaDajANAiviyaDajANappavarAI' ATha gharapaDirUvae " hAthImA zra sevA mA hAthI . te mADe DAthI sabhAnA bhaMDAra jevAM ane sarva prakAranAM ratnanAM AbhUSaNethI susajijata hatA. " aTra jANAI, jANappavarAI" samasta yAnAmA zra04 me mA 24Ta mAhi yAna hIi. " aTTha jugAI, jugappavarAI, eva siviyAo, evauM saMdamANIo, eva gillio, thillio' mA zaprasiddha mA yuga (rikSAsI) hAthI, re samasta rIkSAomAM zreSTha hatI, e ja pramANe samasta zibikAomAM zreSTha evI ATha zibikAe dIdhI. zibikA (pAlakhI) zikharanA AkArathI AcchAdita hoya che. ATha uttamamAM uttama svatvamAnikAe dIdhI. svandamAnikA puruSapramANa myAnA rUpa hoya che ATha zreSTha thilI ane ATha zreSTha gilI sIdhI. kisI bhane Dreal yAnavizeSAna nAma che. " aTra viyaDajANAI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 1130 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 581 " aSTau vidyutayAnAni - AcchAdanarahitazakaTAni, vivRtayAnapatrarANi - vidyutayAneSu zreSThAni, 'aharahe pArijANie, aharahe saMgAmie,' aSTau sthAna pAriyAnikAnpariyAnaM - krIDAprayojanaM yeSAM te pAriyAnikAH tAn, aSTau rathAn sAMgrAmikAnasaMgrAmaH prayojanaM yeSAM te sAMgrAmikA stAn, 'aTTaAse, Asappavare, aTTha hatthI hatthapavare, aTTagAme gAmapavare, dasakulasAhassieNaM gAmeNaM' aSTau avAn azvamavan- adheSu zreSThAn, aSTau hastinaH, hastimavarAn - hastiSu zreSThAn aSTau grAmAn, grAmapakrAn-grAmeSu zreSThAn, dazakulasAhasrikeNa grAmeNa dazasahasrasaMkhyakakulasamudAyarUpagrAmApekSayA aSTau grAmAn, 'adbhudAse, dAsappavare, evaMcaiva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMjuijje, evaM varisaghare, evaM mahattarae,' aSTau dAsAna - sevaAcchAdana rahita zakaTa diye jo ki AcchAdanarahita zakaToM meM uttama ye 'aharahe. pArijANie, aharahe saMgAmie' krIDA karane meM sAdhanabhUta ATha ratha diye-ye ratha nAnAprakAra kI krIDA karane meM kAma dete the isI prakAra yuddha meM kAma Ane vAle ATha saMgrAmika ratha diye| 'aTTamAse, Asappavare aTTahatthI; hasthippavare, aDDa gAme gAmappavare' dasakula sAhassieNa gAmega' ghor3oM meM zreSTha ATha ghoDe diye, hAthiyoM meM zreSTha ATha hAthI diye jinameM daza 10 hajAra kula rahate haiM usakA nAma gAMva hai - aise gAMva bhI 8 diye 'aTTha dAse dAsapavare, evaM ceva dAsIo, evaM kiMkare, evaM kaMbuhajje, evaM varisadhare, evaM mahasarie' dAsoM meM zreSTha ATha dAsa-sevaka diye, isI prakAra se dAsiyoM meM zreSTha ATha viyaDajANapatrarAI " sAcchAhana rahita zaTomAthI uttamamAM uttama ATha AcchAdana rahita zakaTo dIdhAM. aTTha rahe pArijANie, a rahe saMgAmie' kIDA karavAmAM sAdhanabhUta evAM ATha ratha dIdhA, je vividha prakAranI krIDA karavAmAM upayAgI thaI paDe evAM hatA, tathA yuddhamAM kAma Ave evAM ATha sAmi 2tha hIghA " aTTha Ase, Asa pavare, aTTa hatthI itthipevare, aTTha gAme gAmapavare " ghoDAmA zreSTha meSAM mATha ghoDA, hAthIoma zreSTha sevAM azna hAthI ane gAmemAM zreSTha evAM ATha gAma dIghA. dasa kulasAha striNa gAmeNa " te pratyeka mAM hasa hajAra mANasA rahetAM hatAM. 66 aTTha dAse dAsampavare, eva ceva dAsIo, evaM kiMkare, eSa kaMcuijje, eva risaghare, evaM mahacarie " hAsobhAM zreSTha zevAM AI hAsa hIghA, hAsIyomAM zrI bhagavatI sUtra : 9 "
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 ____ bhagavatIne kAn , dAsapravarAn-dAseSu zreSThAn , evameva-pUrvoktarItyaiva-aSTau dAsI:-paricArikAH, evameva-aSTau kiGkarAn-pratikarmaprasAdhanapRcchAkAriNaH, evameyaaSTau kaJcukinaH-pratIhArAn-antaHpuravartino vRddhapuruSAn , evameva-aSTau varSadharAn-antaHpurarakSakaklobajanAn , evameva-aSTau mahattarAn-antaHpurakAryacintakAn , 'aTTa sovannie, olaMbaNadIve, aTTa ruppAmae olaMbaNadIve, asuvaNNaruppAmae olaMbaNadIve' aSTau sauvarNikAn-suvarNanimitAn avalambanadIpAnazRGkhalAbaddhadIpAna dIpAdhArapAtrANItyarthaH evamagre'pi aSTau rUpyamayAna, avalambanadIpAna , aSTau sunarNarupyamayAn avalambanadIpAn , 'aTTa sovannie ukaMcaNadIve, dAsiyAM dIM, kiMkaroM meM zreSTha ATha kiGkara-hara eka kAma ko pUchakara hI karanevAle aise manuSya diye, ATha hI antaH pura vartI vRddhapuruSa diye jo ki pratIhAra kA kAma karane meM hoziyAra the oTha ho varSadhara-antaHpura rakSaka napuMsaka manuSya diye ATha hI mahattara-antaHpura ke kAryacintaka jana diye 'aTThasovanie, olaMbanadIve, aTTharUppAmae olaMSaNadIve, asuvaNNarUppAmae olaMbaNadIve ' ATha sone ke bane hue dIpAdhArapAtra diye, AThahI cAMdI ke bane dIpAdhArapAtra dIveTa diye aura ATha hI sone cAMdI ke bane dIpAdhAra pAtra diye / inameM eka hI lAIna meM cokaura dIpaka jalate rahate haiN| yaha kahIM 2para cAra kAnoM kI hotI hai aura kahIM 2 para gola hotI hai| ise dIveTa yA samAI kahate haiN| 'aTTa sovabhie ukkaMcaNa dIve, ebaMceva tinna vi' isI prakAra se sone cAMdI aura sone zreSTha evI ATha dAsIe dIdhI, kiMkaromAM zreSTha evA ATha kikarI dIdhA. dareka kAma pUchIne karanArA pagAradAra sevakane kiMkara kahe che. antaHpuranA pratihAra tarIke kAma karanArA ATha zreSTha vRddha puruSo dIdhA, ATha varSadhara (aMtaHpuranA rakSaka napuMsaka manuSya) dIdhA ane ATha mahattara (AMtapuranA yAyinta bhAse) dhA. " aTra sovannie olaMbanadIve, aTarUppAmae olaMbaNadIve, aTTa suvaNNarUppAmae olaMbaNadIve" 25 4 senAnA manAvamA vAdhArapAtra (aDiyo), mAI cAMdInA banAvelAM dIpAdhArapAtra ane ATha sonAcAMdInA banelAM dIpAdhArapAtra dIdhA. A dIpAdhArapAtramAM eka ja lAInamAM cAre kora dIpaka banyA kare che. te kaI kaI pradezomAM khUNavuM hoya che ane kaI kaI pradezamAM geLA 2 DAya che. " aTTa sovannie ukaMcaNadAve, evaM ceva tinna vi" menana zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 583 evaM ceva tinnivi' aSTau sauvarNikAn-suvarNaracitAn , utkaJcanadIpAn-arcadaNDayuktAndIpAn , evameva-pUrvoktarItyaiva trInapi dIpAn suvarNa-rupya-suvarNarupyabhedAt , tathA ca aSTau rupyamayAnapi utkaJcanadIpAn, aSTau suvarNarupyamayAnapi utkazcanadIpAn 'aTTa sovannie thAle, aTTa ruppamae thAle aTTha suvaNNa ruppamae thAle' aSTau sauvarNikAn-suvarNa nirmitAn sthAlAn , aSTau rupyamayAn sthAlAn aSTA suvarNarUpyamayAna sthAlAn 'aTTa sovaNiyAo pattIo, aTTa ruppAma: yAbho pattImo, aTTa suvaNNaruppAmayAmo pattIo' aSTau sauvarNikI:-suvarNanirmitA: pAtrI:-laghupAtrANi, aSTau rupyamayIH pAtrIH-laghupAtrANi aSTa suvarNarupyamayIH pAtrI:-laghupAtrANi 'aTTha sovanniyAI thAsayAI, aTTha ruppAmayAI thAsa. yAI, aTTha suvaNNaruppAmayAi thAsayAI' aSTau saurNikAni-suvarNanirmicAMdI donoM ke mela se bane hue UrdhvadaNDavAle ATha utkaMcaNa dIpaka diye isameM bIca meM dIpaka rakhe jAte haiM aura Upara kI ora daNDA nikalA rahatA hai| ' aTTa sovannie thAle, aTTharUppamae thAle, aTTa suvaNNarUppamae thAle, ATha sone ke bane thAla, ATha cAMdI ke bane thAla, aura ATha hI cAMdIsone ke melase bane hue thAla diye ' aha lovanniyAo pattIo, aGka rupAmayAo aTTa suvaNNaruppAmayAo pattIo' ATha 2 hI sone ke, cAMdI ke aura sone cAMdI ke mela se bane hue choTe 2 pAtra diye * aTTha sovanniyAI, thAsayAI, aTTa ruppAmayAI thAsayAI', aTTa suvaNNaruppAmayAI thAsayAI" ATha hI sone ke bane hue tAsaka diye ATha hI cAMdI ke bane hue tAsaka diye aura ATha hI sone cAMdI ke melase bane hue tAsaka pramANe senAnA, cAMdI ane sonAcAMdInA banAvelAM ATha ATha ukaMcadIpaka (TIvIo) dIdhAM. utkaMcaNa dIpakamAM vacce dIpako (vATe) rAkhavAmAM bhAva ana 152nI mAya va sAsanIsa 27. " aTa sopannie thAle, aTTa happamae Ale, aTTa suvaNNarappamae thAle" mA sonAnA thALa dIdhA, ATha cAMdInA thALa dIdhA ane ATha suvarNa ane cAMdInA (mannA mizrathA banAal) thAmlil. " aTTha sovanniyAo pattIo, Ayu suSaNNaruppamayAo pattIjo" 18 sonAnA, 18 Aisln ane 8 sonA. AisIna nAnAM nAnA pAtra (pATI!) Elui. " adu sovanniyAI' thAsayAI aTTa ruppAmayAI thAsayAI, aTTha suvaNNaruppAmayAI thAsayAI" 2408 senAnI banAvelI tAsake. ATha cAMdInI tAsako ane ATha senAcAMdInI tAsake dIdhI. A tAsako darpaNanA AkAranI hoya che jene "DIza' kahevAmAM Ave che, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tAni, sthAsakAni-tAsaka padavAcyapAtravizeSAn mukurAkArAn . ' tastarI' iti bhASA prasiddhAna , ATauM rupyamayAni sthAsakAni, aSTau suvarNarupyamayAni sthAsakAni, 'aTTa sovanniyAI mallagAI, aTTha ruppAmayAI mallagAI, aTTha suvaNNaruppA. mayAI mallagAI' aSTau sauvarNikAni-suvarNanirmitAni mallakAni-pAtravizeSAn , aSTau rupyamayAni mallakAni, aSTau suvarNarupyamayAni mallakAni, aTTha sovaNio taliyAo, aTTa sovanniyAo kAvaiyAo' aSTau sauvarNikI:-suvarNanirmitA, upAnahaH evaM aSTau sauvarNikI kalAcikA:-vastuvizeSAn 'aTTha sovaNie avaeDae, aTTa sovanniyAo avayakAo' aSTau sauvarNikAni-suvarNanirmitAni avai. DakAni-aveDakanAmakavastUni, aSTau sauvarNikI:-suvarNanirmitAH vastuvizeSAH, aTTha mo vaNNie pAyapIDhae, aha ruppAmae pAyapIDhae, aTTa suvaNNaruppAmae pAyapIDhara' aSTau sauvarNikAni-muvarNanirmitAni pAThapIThAni-pAdanyAsalaghucala kANi diye hindI bhASA meM ise tAsaka-yA tastarI kahate haiN| isakA AkAra darpaNa ke jaisA hotA hai| 'asobanniyAI mallagAI, aruppAmayAI mallagAiM aTTha suvaNNaruppAmayAI mallagAI' aTTa sopaNiyAbho tAliyAo, aTTa sovanniyAo kAvaDyAo' ATha hI sone ke bane hue mallaka-pAtravizeSa diye, ATha hI cAMdI ke bane hue mallaka-pAtravizeSa diye ATha hI sone cAMdIke bane huve mallaka diye, ATha hI sone kI banI huI talikA pAdatrANa-vizeSa diye aura ATha hI sone kI banI huI kalAcikAe~ dAla Adi parosane ke liye kaDa. cchiyAM dI / 'aTTa sIvannie avaeDae, aTTa sovanniyAo avayakAo' ATha hI sone ke bane hue choTe 2 tave diye aura ATha hI sone ke bane hue ghar3e 2 tabe diye 'aTTa sovaNie pAyapIDhae, aTTa ruppAmae pAyapIDhae, aTTa suvaNNaruppAmae pAyapIDhae' ATha hI sone ke bane, ATha hI cAMdI ke bane aura ATha hI sone cAMdI ke bane hue pAdapITha-bAjoTeM diye hindI " aTu movanniyAI mallagAI, aTTa ruppAmayAI mallagAI aTTha suvaNNaruppAmayAI mallagAI', aTU sobanniyAo tAliyAo, aTra sovanniyAo kAvaiyAo" 23 senAnA banAvelA malaka (pAtraviroSa), ATha cAMdInA malaka ane ATha sonAcAMdInA banAvelA malaka dIdhAM. ATha sonAnI banAvelI tAlikAo (pagarakhAMvizeSa), ATha sonAnI banAvelI kaDachIe, dALa Adi pIrasavA mATe achI 152rAya che. " aTU sovannie avaeDae, aTra sovanniyAo avayakAo" ATha suvarNa nirmita nAnI tavI ane ATha suvarNanirmita meTA tAvaDA dIdhA. " aTra sovaNNie pAyapIDhara, aTU rupAmae pAyapIDhae, aTu suvaNNaruppAmae pAyapIe" mA sonAnA manAvatA, mA yohAnA banAne mane bhAI sonA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 109 sudarzanacaritanirUpaNam 5.5 'caukI' padavAcyAni, aSTau rupyamayAni pAdapIThAni, aSTau suvarNarupyamayAni pAdapIThAni, 'aTTa sovanniyAo bhisiyAmo, aha sovanniyAo karoDiyAo' aSTau sauvarNikIH-suvarNanirmitAH, bhisikAH-AsanavizeSarUpAH, aSTau sauragikI:-suvarNanirmitAH, karoTikAH-pAtravizeSarUpAH tAmbUlapAtrANi 'aTTa sovaNNie pallaMke, aTTa sovaNiyAo paDisejjAo' aSTau sauvarNikAni-suvarNanimitAni, palyaGkAni, aSTau sauvarNikI:-suvarNa nirmitAH, patizayyAH-uttarazayyA, laghuzayyAH ityarthaH, 'aTTha iMsAsagAI, aTTha kocAsaNAI, evaM garulAsaNAI, unnayAsaNAI, dIhAsaNAI, bhadAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI,' aSTau iMsAsanAni-haMsAkAropalakSitAni AsanAni, aSTau krauMcAsanAni-krauzcAkAropalakSitAni AsanAni, evameva-aSTau garuDAsanAni, garuDAkAropalakSitAni AsanAni, unnatAsanAni-unnatAkAropalakSitAni AsanAni, praNatAsanAni - meM ise caukI bhI kahate haiN| 'aTTa sovanniyAo bhisiyAo, aha sovanniyAo karoDiyAo' sone ke bane hue ATha hI vizeSa Asana diye aura ATha hI sone ke bane hue pAna rakhane ke Dibbe diye 'aTTha sovannie pallaMke, aTTa sovanniyAo paDisejjAo' sone ke bane hue ATha palaMga diye aura sone kI banI huI ATha hI pratizayyAe~ choTI 2 zayyAe do 'aTTa haMsAsaNAI, aTTa koMcAsaNAI, evaM garulAsaNAI, uprayAsaNAI paNayAsaNAI dIhAsaNAI, bhaddAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, ATha hI sone ke bane hue hama jaise AkAravAle Asana diye, ATha hI krauMca ke AkAra jaise sone ke bane hue Asana diye, ATha hI garur3a pakSI ke jaise sone ke bane hue garuDAsana diye, ATha hIsone ke cAMdInA banAvelA pAdapITha bAjoTha dIdhA (palaMga para caDavA utaravA mATe tene upayo thAya cha tethI tane pApI3 43 .) " aTTa sovanniyAo bhisiyAo, ada sovanniyAo karoDiyAo" sunimita 218 bhAsanavizeSa sAdhAM mane pAna rAmapa! bhATa bhA4 su maMta pAnahAnI Ell. " aTTha sovannie pallaMke aTTa sovanniyAo paDisejjAo" sonAnA manAvara mA 56 hii| ane sonAnI manAlI mA atizayyAmA-nAnI nAnI zayyA nii. aTTa haMsAsaNAI', aTTha kocAsaNAI, eva garulAsaNAI', unnayAsaNAI dIhAsaNAi', bhahAsaNAI, pakhAsaNAI', magarAsaNAI" sana 2nA sunimita zAha Asana, kauMcanA AkAranA suvarNanimita ATha Asana, garuDanA AkAranA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 9 sudarzanacaritanirUpaNam ' caukI' padavAcyAni, aSTau rUpyamayAni pAdapIThAni, aSTau suvarNarUpyamayAni pAdapIThAni, 'aTTa sovanniyAo bhisiyAo, aTha sovanniyAo karoDiyAo' aSTau sauvargikI:- suvarNanirmitAH, bhisikAH- AsanavizeSarUpAH, aSTau sauNikI:- suvarNanirmitAH, karoTikA :- pAtravizeSarUpAH tAmbUlapAtrANi 'aTTha sovaNi paraLaMke, aTTha soNiyAo paDisejjAo' aSTau sauvarNikAni- suvarNanimitAni, palyaGkAni, aSTau sauvarNikI:- suvarNa nirmitAH, pratizayyAH - uttarazayyAH, laghuzayyAH ityarthaH, 'aTTha iMsAsaNAI, aTTha kaucAsaNAI, evaM garuLAsaNAI, unnayAsaNAI, dIhAsaNAI, mahAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI,' aSTau haMsAsanAni - haMsAkAropalakSitAni AsanAni, aSTau krauMcAsanAni-krauJcAkAropalakSitAni AsanAni, evameva - aSTau garuDAsanAni, garuDAkAropalakSitAni AsanAni, unnatAsanAni - unnatAkAropalakSitAni AsanAni, praNatAsanAni - 585 meM ise caukI bhI kahate haiN| 'aTTha sovanniyAo bhisiyAo, aTTha sovanniyAo karoDiyAo' sone ke bane hue ATha hI vizeSa Asana diye aura ATha hI sone ke bane hue pAna rakhane ke Dibbe diye 'aTTha sovannie palleke, aTTha sovanniyAo paDisejjAo' sone ke bane hue ATha palaMga diye aura sone kI banI huI ATha hI pratizayyAe~ choTI zayyA doM 'aTTha haMsAsaNAI, aTTha koMcAsaNAI, evaM garulAsaNAI, unnayAsaNAI' paNayAsaNAI dIhAsaNAI, bhaddAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, ATha hI sone ke bane hue haMsa jaise AkAravAle Asana diye, ATha hI krauMca ke AkAra jaise sone ke bane hue Asana diye, ATha hI garur3a pakSI ke jaise sone ke bane hue garuDAsana diye, ATha hI sone ke cAMdInA banAvelA pAdapITha bAjoTha dIdhA (pala'ga para caDavA utaravA mATe tenA upayog thAya che tethI tene pAhacI uDe the.) " aTTha sovanniyAo bhisiyAo, adu soniyAo karoDiyAo" suvarthanirmita Ahe vyasanavizeSa dIghAM bhane pAna rAkhavA mATe zmATha suvarNa nirmita pAnadAnIe dIdhI. " asonnie palaM aTTa sovanniyAo paDisejjAo " sonAnA manAvesA Ahe saMga hIdhA bhane sonAnI manAvesI mAha pratizayyA-nAnI nAnI shyyaao| hIdhI aTTha haMsAsaNAI, aTu koMcAsaNAI, evaM galAsaNAI, unnayAsaNAI dIhAsaNAI, bhaddA - sAI, pakvAsaNAI, magarAsaNAI" 6 sanA AkAranA suvarNa nimita Dha AsanA, kaucanA AkAranA suvanimita ATha Asane, garuDanA AkAranA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsce avanatAsanAni, dIrghAsanAni, bhadrAsanAni, pakSAsanAni-pakSAkAropalakSitAni AsanAni, makarAsanAni-makarAkAropalakSitAni AsanAni, 'aTTha paumAsaNAI, aTTha disAtovatthiyAsaNAI' aSTau padmAsanAni-padmAkAropalakSitAni, aSTau diksvastikAsanAni-diksvastikAkAropalakSitAni AsanAni, 'aTTha tella samugge, jahA rAyappaseNahajje jAtra aTTa sarisavasamugge' aSTau tailasamudgakAnitailapAtrANi, yathA rAjapraznIye pratipAditAni, tathaivAtrApi pratipattavyAni, yAvat , aSTau sarSapasamudkAni-sarSapapAtrANi, 'aTTa khujjAo jahA uvavAie jAva aha bane hue unnatAsana -kursI ke numA-Asana diye ATha hI sone ke bane hue avanatAsana-jamIna se thor3ese U~ce rahane vAle Asana diye ATha hI sone ke bane hue dIrghAsana-bar3e 2 Asana diye ATha hI sone ke bane hue bhadrAsana diye ATha hI sone ke bane hue pakSa-pAMkha ke AkAra jaise Asana diye ATha hI sone ke bane hue makarAsana-makara ke AkAra jaise Asana diye 'aTTha paubhAsaNAI, aha disAsovasthiyAsaNAI' ATha hI pana ke jaise AkAra vAle sone ke panAsana diye ATha hI dikasvastikAsana diye 'aTTa tellasamugge, jahA rAyappaseNaijje jAva asarisavasamugge' ATha hI sone ke bane hue tela rakhane ke Dibbe diye jaisA rAjapraznIyasUtra meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kahanA cAhiye pAvat-ATha hI sone ke sarasoM rakhane ke Divye diye-'ahakhujjAo, jahA upavAie jAva aTTa pArisImo' ATha kuNDI dAsiyoM dI suvarNanirmita ATha Asane, suvarNanirmita ATha Asane (khurazIo) ane suvarNanirmita ATha avanatAsane (jamInathI saheja UMce rahe evAM Asane), ATha suvarNanirmita dIrvAsane ane ATha suvarNanimita bhadrAsane (sukhAsane) dIdhAM. ATha suvarNanirmita pakSAkAra (pAMkhanA AkAranAM) Asane dIdhAM, ATha suvarNanirmita makarAsane (magaranAM AkAranAM Asane) dIdhAM, "aDha paumAsaNAI, adu disAsovasthiyAsaNAI" mA sonAnA pAsanA (54 RIPi mAmA) bhane ma pastisane ghai. "aSTra telasamugge, jahA rAyapaseNaijje jAva a sarisavasa sugge" sonAnA manA. velA tela bharavAnA ATha DabbA dIdhA, jamIyasUtramAM kahyA anusAra sarasava bharavAnA sonAnA ATha DabbA dIdhA," A kathana paryatanuM samasta thana sahI Dara 42 the. "a mujjAo, jahA uvavAie jAva aTTa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 587 pArisIo' aSTau kubjAH dAsauH, yathA aupapAtike sUtre pratipAditam tathaivAtrApi pratipattavyam, yAvat - bhraSTau pArasI: - pArasa dezodbhavAH dAsI', 'aDDa chace, aTTha chattadhArIo ceDIo' aSTau chatrANi, aSTau chatradhAriNIzreTI', 'aTTa cAmarAo, aTTha cAmaradhArIo veDIo' aSTau cAmarANi, aSTau cAmaradhAriNIH beTI', 'aTTha tAliyaMTe, aTTha tAliyaMTadhArIo ceDIo' aSTau tAlavRntAni -tAlavyajanAni, aSTau tAlavRntadhAriNIzreTI', 'aTTha karoDiyAdhArIyo ceDIo ' aSTau karoTikA dhAriNIzreTI :- tAmbUlakaraNDadhAriNIH dAsIrityarthaH, 'aTTha khauraghAIo, jAva aTTha aMkadhAIo' aSTau kSIradhAtrI:- dugdhapAyayitrIH dAsIH, yAvat jaisA ki aupapAkisUtra meM kahA gayA hai| yAvat ATha pArasadeza kI janmI huI dAsiyAM dIM, 'aTTha chatte, aTTha chattadhArIo, veDIo' ATha chatte diye aura ina ATha chantoM ko apane hAtha meM rakhane ke liye ATha dAsiyA~ diiN| 'aTTha cAmarAo, aTTha cAmaradhArIo ceDIo' ATha cAmara diye aura ina cAmaroM ko apane hAtha meM rakhane vAlI yA ina cAmaroM ko Upara Dhorane vAlI ATha dAsiyAM dIM 'aTTha tAliyaMTe, aTu tAliyaMTadhArIo ceDIo' ATha havA karane ke liye paMkhe diye, aura inase havA karane vAlI ATha dAsiyAM dIM 'aTTha karoDiyAdhArIo ceDIo ' ATha tAmbUla ke DibboM ko apanI dekharekha meM rakhanevAlI dAsiyAM dIM ' aDDa khIrabhAIo, jAva aTTha aMkadhAIo' ATha kSIradhAtriyAM dIM jo dUdha pilAyA karatI thIM, yAvat ATha majjana dhAtriyAM dIM pArisIo " ATha DugaDI hAsIyo hIdhI. tathA " pArasa dezabhAM nbhesI bhAI dAsIe dIdhI, " A kathana paryantanuM aupapAtika sUtranu` samasta kathana grahaNu 42vu' lehaye. "aTUTa chatte, aTTha usadhArIo ceDIo " mA chatrA hIghAM ane chatra dhAraNa karanArI ATha dAsIe dIdhI. aTUTha cAmarAo, aTTha cAmaradhArIo ceDio " 4 yAbhara dIghAM mane te yAbharIne dhAraNa 42naariite cAmarA vaDe vAyu DhALanArI ATha dAsIe dIdhI ha aTTha tAliyaMTe, aTTa tAliyaMTadhArIo ceDIo " pavana nAkhatrA mATe ATha pa khA dIdhA, ane te pa'khA vaDe pavana nAkhanArI ATha dAsIe dIdhI. aTTha karoDiyAdhArIo ceDIo " tAbhyUsa (pAna) nA uNNyAnI hemareja rAmanArI bhAu hAsIo hIthI. " aTTha khIradhAIo, jAva aTTha aMkadhAIo " mA kSIradhAtrI hIdhI je dUdha pivarAvavAnuM kAma karyAM karatI hatI, mATha majjanayAtrIe dIdhI je zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 bhagavatI sUtre aSTau majjanadhAtrIH- snapayitrI : dAsIH, aSTau maNDanadhAtrI:- bhUSaNaparighApayitrIH dAsIH, aSTau krIDAdhAtrI : - ramayitrI : dAsIH, aSTau aGkadhAtrI:- krauDoparidhAraNakartrI dAsI, 'aTTa aMgamadiyAo, aTu ummadiyAo' aSTau aGgamardikAH dAsIH, aSTau unmardikAH dAsI, etAsAM ca aGgamardikAnAmunmardikAnAM dAsInAmalpabahumardanakRto vizeSo draSTavyaH, 'aTTha NhAviyAo, aTTa pasAhiyAo' aSTau snApayitrI : - snAnakArayitrI : dAsIH, aSTau prasAdhikAH- prasAdhanakartrIH dAsIH, maNDanakAriNIritibhAvaH, 'aTTha vannagapesIo, aTTha cunnagapesIo' aSTau varNakapaSikA:- candanapeSaNakAriNIH dAsIH, aSTau cUrNakapeSikAH- tAmbUlAdi cUrNa peSaNakAriNIH, gandhadravyacUrNa peSaNakAriNIrvA dAsIH, 'aTTha koTThAgArIo, aTTa dannajo snAna karAne vAlI thIM, ATha maNDanadhAtriyAM dIM jo bhUSaNoM ko pahirAne vAlI thIM, ATha krIDAdhAtriyAM dIM jo sAtha meM rahakara nAnA prakAra ke kheloM ko khilAne vAlI thIM, ATha aGkadhAtriyAM dIM jo unheM samaya 2 para goda meM baiThAne vAlI thIM / 'aTThaaMgamaddiyAo, aTTha ummahiyAo' ATha aGgamardakadhAtriyAM - zarIra ko dhIre2 se dabAne vAlI dAsiyAM dIM, ATha unmardikadhAtriyAM zarIrako jora 2 se dabAne vAlI dhAtriyAM dIM, 'aTTha mahAvidyAoM, aTTha pasAhiyAo' ATha snAna karAne vAlI dAsiyAM dIM aura ATha maNDana karanevAlI dAsiyAM dIM, " aTTha vanagapesIo aTTha cunnagapesIo' ATha candana ko pIsane vAlI ghisane vAlI dAsiyAM dIM aura ATha hItAmbUla Adi ko cUrNa 2 karane vAlI dAsiyA~ dIM athavA sugaMdhitadravya-cUrAcUra kara ke pIsane vAlI dAsiyAM dIM 'aTTha koTThAgArIo, - 66 " snAna karAvatI hatI, ATha maDanadhAtrIe dIdhI je AbhUSaNeA paherAvavAnu' kArya karatI hatI. ATha krIDAdhAtrIe dIdhI je sAthe rahIne vividha prakAranI ramatA ramADatI hatI, ATha akadhAtrIe dIdhI je temane kheALAmAM laIne IztI tI. aTTha aMgamahiyAo, aTu ummadiyAo ' ATha agamada ka dhAtrIe dIdhI je aMgeA para tela AdinuM mana (mAliza) karatI hatI, A unmaka dhAtrIe dIdhI jemanuM kAma a'gaca'pI karavAnuM hatuM. hAniyAo, aTTha pasAhiyAo " Ahe snAna kuzavanArI hAsI the| hIdhI bhane ATha maMDana karAvanArI zrRMgAra sajAvanArI dAsIe dIdhI " 'aTTha vannagapesIo, aTTha cunnagapesIo " yandana dhasanArI bhAu haasiio| hIdhI bhane sugndhita dravyenuM cUrNa karanArI-e dravyeAne khAMDIne bhUko karanArI athavA lase. nArI ATha dAsIe dIdhI. a zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 15 10 11 sU0 9 sudarzanacaritanirUpaNam 589 kArIo' aSTau koSThAgArikI:-koSThAgArasaMrakSaNavidhAtrIH dAsIH, aSTau davakAriNIH-parihAsakAriNIH dAsIrityarthaH 'aTTha uvatthANiyAo, aTTha nADaijjAo' aSTau aupasthAnikI:-upasthAnam-AsthAna sabhAmaNDapam , tadgatAnAM samIpe yA vartante tAH dAsIrityarthaH, aSTau nATakIyAH-nATakasambandhinI dAsI, 'aTTha koDubiNIo, aTTha mahANasiNIo' aSTau kauTumbinI:-kuTumbena saha padAti cAriNIH dAsIH, aSTau mAhAnasinIH-mahAnasasambandhinIH pAkavidhAtrIH dAsIH, 'aTTha bhaMDAgAriNIo aTTha ajjhAdhAriNIH aSTau bhANDAgAriNiH-bhANDAgArasaMrakSiNIH aSTau ajzAdhAriNI:- ajjheti' zIlavatIH strI sambandhikAryakAriNIrityarthaH 'aTTha puphphAdhAriNIo, aTTa pANidhAraNIo' aSTau puSpadhAriNI, avyakArIo' ATha koSThAgAra kI rakSA karane vAlI dAsiyAM dI aura ATha parihAsa karane vAlI dAsiyAM dIM' aha uvasthANiyAo, aTTha nADaijjAoM' ATha upasthAnazAlA meM-sabhAmaNDapa meM rahane vAloM ke pAsa khaDI rahane vAlI dAsiyAM dIM aura ATha nATaka se saMbaMdha rakhane vAlI dAsiyAM dI aha koDaviNIo, aha mahANamiNIo' ATha kuTumba ke sAtha 2 paidala calane vAlI dAsiyAM dI, aura ATha rasoI ghara meM bhojana pakAne vAlI dAsiyAM do 'aTTha bhaMDAgAriNIo, ag ajjhAdhAriNIo' ATha bhaNDAgAra kI rakSA karane vAlI dAsiyAM dI aura ATha strI sambandhikAryakaranevAlI dAsiyAM dI 'aTTa puSphAdhAri. jIo, aTTha pANidhAriNIo' ATha puSpo ko sadA apane pAsa vyava "aTTa koDAgArIo, aTTa dabakArIo" nI hemare5 2rAmanA ATha dAsI dIdhI ane parihAsa dvArA AnaMda karAvanArI paNa ATha hAsImA hIdhI. ' aTTha upasthANiyAo, aTTha nADaijjAo" 752thAna maaNsabhA maMDapamAM upasthita lokonI paricaryA karanArI ATha dAsI dIdhI. bhane nATayAra lAnI hemare5 |mnaarii mA hAsIyAhIdhI, "aTTa koDubi NIo, arddha mahANasiNIo" manI sAthai 54AmA yasarI 208 dAsIe dIdhI ane rasoIgharamAM bhojana pakAvanArI ATha dAsIo dIdhI. " aTTa bhaMDAgAriNIo, a ajjhAdhAriNIo" 48 lAzanI 2kSA 12. nArI dAsIe dIdhI ane aMtaHpuranI strIonI AjJAnusAra kArya karanArI ma sIdhI . " aTTha pupphadhAriNIo, aTu pANidhAriNIo" pAne vyavasthita goThavanArI ATha dAsIe dIdhI ane pANInI varachatA AdinuM zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 bhagavatIle aSTau pAnIyadhAriNI:-jalapAyayitrIH, 'aTTha balikArIo, aTTa sejjAkArIoM' aSTau balikAriNIH, vAyasadibhyo'nnadAtrI, aSTau zayyAkAriNIH 'aTTha abhitariyAno paDihArIo' aSTau AbhyantarikI:-pratihArikAH, 'aTTa bAhiriyAno paDihArIbho' aSTau bAyAH bahirvartinIH pratihArikAH, 'aTTa mAlAkArIo, aTTha pesaNakArIbho' aSTau mAlAkAriNIH, aSTau godhUmAdipeSaNakAriNIH etAni sarvANi vastUni mahAbalAya vivAhaprasaGge dattaH tathA 'annaM vA, subahu hirannaM vA, muvaNaM sthita DhaMga se rakhane vAlI dAsiyAM dIM, aura ATha pAnI kI sundara vyayasthA karake use sApha svacchadazA meM rakhane vAlI evaM pAnI pilAne vAlI dAsiyAM dI. aTTa palikArIo aTTa sejjAkArIo' ATha vAyasa-kAka AdikoM ke liye anna kA vibhAga karake dene vAlI dAsiyAM dI, aura ATha vistaroM ko bichAnA aura unheM bAda meM uThA kara vyavasthita raMga se rakhanA isa kAma meM nipuNa dAsiyAM dI, 'aTTha abhitariyAo paDihArIo, aTTa bAhiriyAo paDihArIA' ATha aisI dAsiyAM dI, jo ataHpura ke bhItara pratihAriNI kA kAma karane meM nipuNa thIM aura, ATha aisI dAsiyAM dI jo antaHpura ke bAhira meM pratihAriNI kA kAma karane meM nipuNa thIM ' aTTha mAlAkArIo, aTTha pesaNakArIo'ATha dAsiyAM aisI dI, jo mAlA gUthane meM niSNAta thI, aura ATha dAsIyAM aisI dI jo gehu~ Adi ko pIsakara usakA zuddha ATA taiyAra karatI thIM-ye saba vastue~ mahAbala ke vivAha prasaMga para dI gii| tathA-'annaM dhyAna rAmanAra tathA pANI pizavanArI mA hAsImA hIdhI. "ajha balikArIo, aTTa sejjAkArIo" vAyasa-4157. mAhina bhATa mannA bhAvibhAga karavA rUpa balikarma karanArI ATha dAsIo dIdhI ane zayyAne vyavasthita rIte bichAvanArI ane tene upADI laIne vyavasthita rIte mUkI rAkhavAnA bhimA nipura mevI mAvAsIyAhIdhI. " aTTai abhitariyAo paDihArImo. aTTa bAhiriyAo paDihArIo" ta:puranI 42 pratihAra ta ma karavAmAM nipuNa evI ATha dAsIe dIdhI ane aMtaHpuranI bahAra pratihAPie tarI 4 42vAmA nipu mevI Ad sIdhI . " aDe mAlAkArIo, aTTa pesaNakArIo" bhAga pAnA AmamA nipuNa thevI mA dAsIo dadhI ane ghauM Adine daLIne leTa banAvavAnA kAmamAM nipuNe evI ATha dAsIe dIdhI. upayukta badhI vastuo mahAbala kumAranA vivAha asaNe masa tathA tana meTa bhA5pAmA mAvI. tathA " annaM vA subaha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 bhagavatIle megaM mauDa mauDappavaraM dalayai' ekaikaM mukuTaM mukuTamavaram-mukuTeSu zreSThaM dadAti, 'evaM taM ceva savvaM jAva egamegaM pesaNakAriM dalayai' evaM rItyA tadeva-pUrvoktavadeva sarva yAvat-ekaikaM kuNDalayugaM kuNDalayugeSu pravaramityAdi-ekaikAM peSaNakAri Nom dAsIm , ekaikasyai bhAryAyai ddaatiitibhaavH| 'annaM vA mubahu hiraNaM vA jAva paribhAeuM' anyad vA sabahu-atyadhika hiraNyaM vA yAvat-suvarNa vA, kAMsya vA, dUSyaM vA, vipuladhanakanakamaNiratnasatsArasvApateyam ekaikasyai bhAryAyai dadAti, yat alaMhi AsaptamAt kulavaMzAt prakAmaM dAtuM, prakAmaM bhoktuM prakAmaM parieka eka hiraNyakoTi dI 'egamegaM suvaNNakoDiM dalayaha' eka eka suvarNakITi dI 'egamegaM mauDaM mauDappavaraM dalayai ' eka eka mukuToM meM zreSTha mukuTa diyA 'evaM taM va savvaM jAva egamegaM pisaNakAri dalayai' isI prakAra se kuNDala yugaloM meM zreSTha eka eka kuNDala yugala diyA yAvat ekaeka pIsane vAlI dAsI dI. isa prakAra se pUrvokta kathana ke anusAra savavastue~ pratyeka bhAryA ke liye eka eka dii| 'annaM vA subahuM hiraNaM yA jAva paribhAeuM' ina se atirikta aura bhI bahuta sA hiraNya, yAvat suvarNa, kAMsA-dRSya-vasa, vipula dhana kanaka maNi ratna satsArasvApateya mahAbala ne apanI bhAryAoM ke liye diyA, jo sAtapIDhI taka icchA. nusAra kharca karane para bhI samApta nahIM ho sakatAthA, icchAnusAra dAna dene para bhI kama nahIM ho sakatA thA aura vibhAga karake dene para bhI vaha khUTane vAlA nahIM thaa| itanA adhika vaha hiraNya suvarNAdika unake pratye: bhAryAna me me 42za yahI siDIghai, " egamega' suvaNNako dalayaha" meM se 3 sonAnA siDIi"egamega mau mauDapavara dalayaha" 4 4 zreSTha bhubhaTa hIdhI, "evaM taceva savva jAva egamega pisaNakAri dalayai" prabhArI zre04 aMjanI mI hIdhI, maga pramANe "ghauM Adine daLIne tene leTa karanArI eka eka dAsI" paryantanI samarata uparyukta vastuo eka eka ApI. ___"anna vA subaha hiraNNa vA jAva paribhAeu" te pasaMta te tenA pratye: mAni yahI, supa, is, idhya, vipula dhana, 4. mazi, 2tna Adi bIjI paNa ghaNI ghaNI sArabhUta vastuo dIdhI. te dareka bhAryAne A rIte maLeluM dhana sAta peDhI sudhI IcchAnusAra kharcavA chatAM khUTe tema na hatuM, IrachAnusAra dAna devA chatAM paNa khUTe tema na hatuM saMtAnenI vacce vahecI ApavA chatAM paNa khUTe tema na hatuM. kahevAnuM tAtparya e che ke te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU09 sudarzanacaritanirUpaNam 593 bhAjayituM syaaditibhaavH| 'taeNaM se mahabale kumAre uppi pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharaI' tataH khalu sa mahAbalo rAjakumAraH uparimAsAdavaragataH zreSTha madhyabhavanopari virAjamAnaH yathA jamAliH navamazatake trayastriMzattamodezake patipAditastathaiva ayamapi mahAbalo'tra pratipattavya stathAca sa mahAbalo yAvatdicyAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati ||suu09|| mhaapldiikssaavktvytaa|| mUlam-'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vimalassa arahao paoppae dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne vaNNao jahA. kesisAmissa jAva paMcahi aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupurdiva caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva hatthi. NApure nayare, jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhaha, ogiNihattA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| taeNaM hathiNApure nayare siMghADagatiya jAva parisA pjjuvaasi| taeNaM tassa mahaliye diyA gayA. tAtparya yaha-ki vaha dravya unake liye icchAnusAra khAne ke liye, icchAnusAra dAna dane ke liye aura icchAnusAra vibhAga karane ke liye paryApta thA. 'taeNaM se mahabbale kumAre upipAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai' isake bAda ve mahAbala kumAra apane zreSTha madhyaprAsAda ke bhItara Ananda pUrvaka jamAli kI taraha rahane lage aura manuSyabhavasaMbaMdhI divya bhogoM ko bhogane lage. jamAli kA kathana nauveM zataka ke 33 ve uddezaka meM kiyA gayA hai // 09 // hiraNya, suvarNa Adi dhana IcchAnusAra janAdi kAryamAM, dAna devAmAM ane satAnA 1-ye viart 42vAne bhATe paryApta (52tu) tu. "taeNa se mahambale kumAre uppi pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharaha" tyA2 mA te mahAbela kumAra potAnA ATha mahelanI vacce ubhelA zreSTha prAsAdamAM jamAlInI jema AnaMdapUrvaka rahevA lAgyo, ane manuSya bhava saMbaMdhI divyagane bhegavavA lAgyo. jamAlInuM kathana navamAM zatakanA 33mAM udezAmAM ApavAmAM AvyuM che. sU0 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsne bbalassa kumArassa taM mahayA jaNasavA, jaNavUhaM vA, evaM jahA jamAlI taheva ciMtA, taheva kaMcuijjapurisaMsaddAvei, kaMcuijjapuriso vi taheva akkhAi, navaraM dhammaghosassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala jAva niggacchati, evaM khalu devANuppiyA! vimalassa arahao pauppae dhammaghose nAmaM aNagAre sesaM taMva jAva so vi taheva rahavareNaM niggcchi| dhammakahA jahA kesisaamiss| so vi taheva ammApiyaro ApucchA, navaraM dhammaghosassa aNagArassa aMtie muMDe bhavittA agArAoM aNagAriyaM pavaittae, taheva vRttaparivuttayA, navaraM imAo ya te jAyA viularAyakulabAliyAo kalA0 sesaM taM gheva jAva tAhe akAmae ceva mahabbalaM kumAraM evaM vayAsI-taM icchAmo te jAyA! ega divasamavi rajjasiri pAsittae / tae NaM se mahabbale kumAre ammApiyarANa vayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciTTai, taeNaM se ghale rAyA koDuMbiyapurise saddAvei, evaM jahA sivabhahassa taheva rAyAbhiseo bhANiyavvo, jAva abhisiMcati, karayalapariggahiyaM0 mahabbalaM kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAti, vaddhAvittA, jAva evaM vayAsI-bhaNa jAyA! kiM demo, kiM payacchAmo sesaM jahA jamAlissa taheva jaav| taeNaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie samAiyamAiyAI coisapuvAI ahijjai, ahijittA bahuhiM cauttha jAva vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahapaDipunnAI duvAlasa vAsAiM sAmanna zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 10 10 sudarzanacaritanirUpaNam 595 pariyAgaM pAuNai, pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusittA sahi bhattAI aNasaNAe chedettA, AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAlaMkiccA uDDe caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva baMbhaloe kappe devattAe uvavanne, tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA, tatthaNaM mahabbalassa vi dasasAgarovamAI ThiI paNNattA / se NaM tume sudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasasAgarovamAiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittA tAo ceva devalogA AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM agaMtaraM cayaM caittA iheva vANiyaggAme nayare seTrikulaMsi puttattAe paccAyAe |suu010|| __ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye, vimalasya arhataH prapautrako dharma: ghoSo nAma anagAraH, jAtisampannaH, varNakaH, yathA kezisvAmino yAvat paJcabhiH anagArazataiH sArddham saMparivRtaH pUrvAnupUrvI caran prAmAnugrAmaM dravan yatraiva hastinA* pura nagara, yatraiva sahasrAmravanam udyAnaM tatraiva upAgacchati, upAgatya yathAmatirUpam avagraham avagRhNAti, avagRhya saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / tataH khalu istinApure zRGgATa katrikayAvat parSat paryupAste / tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya taM mahAntaM janazabdaM vA, janavyUha vA, evaM yathA jamAliH tathaiva cintA, tathaiva kaJcukipuruSaM zabdayati, kaJcukipuruSo'pi tathaiva AkhyAti, navaram dharmaghoSasya anagArasya AgamanagRhIta vinizcayaH karatala yAvat nirgacchati, evaM khalu devAnupriyAH ! vimalasya arhataH papotro dharmaghoSo nAma anagAraH, zeSa tadeva yAvat , so'pi tathaiva rathavarega nirgacchati / dharmathA yathA kezisvAminaH, so'pi tathaiva ambApitarau ApRcchati, navaraM dharmaghoSasya anagArasya antike muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM patrajitum , tathaiva uktimatyuktikA, navaram imAzca te jAta ! vipularAjakulabAlikAH kalAsu kuzalAH, zeSaM tadeva yAvat to akAmatazcaiva mahAbalaM kumAram evam arAdiSTAm-tat icchAva stava jAta ! eka divasamapi rAjyazriyaM draSTum , tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH ambApitroH vacanama nuvartamAnaH zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tUSNIM saMtiSThate, tataH khalu sa balo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, evaM yathA zivabhadrasya tathaiva rAjyAbhiSeko bhaNitavyaH, yAvat-abhiSiJcati, karatalaparigRhItaM mahAbalaM kumAraM jayena vijayena varddhayanti, barddhayittA yAvat-evamavAdiSTAmbhaNa jAta ! kiM dadvaH, kiM prayacchAvaH, zeSaM yathA jamAlestathaiva yAvat , tataH khalu sa mahAbalo'nagAraH dharmaghoSasya anagArasya anti ke sAmAyikAdIni caturdazapUrvANi adhIte, adhItya, bahubhizcaturthayAvavicitra stapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayati, bahumatipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM joSayitvA SaSTi bhaktAni anazanayA cchitvA. AlocitapratikrAntaH samAdhimAptaH, kAlamAse kAlaM kRtvA urdhvam candramUryayoH yathA ambaDo yAvat brahmaloke kalpe devatayA uppnnH| tatra khalu astye keSAM devAnAM dazasAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tatra khallu mahAbalasyApi dazasAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tat khalu tvaM sudarzana ! brahmaloke kalpe dazasAgaropamAna divyAn bhogabhogAn bhuJjAno vihRtya, tata eva (tasmAdeva) devalokAt AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa, anantaram cayaM cyutvA ihaiva vANijyagrAme nagare zreSThikule putratayA pratyAyAtaH // 10 10 // ___TIkA-atha mahAbalasya dIkSAgrahaNa-siddhivaktavyatAM prarUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM vimalassa arahao dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne, vagao' tasmin kAle tasmin samaye vimalasya arhataH jinavarasya-asyAmavasarpiNyAM trayodaza-jinendrasya vimalanAthasya prapautrakaH ziSya mahAbaladIkSA vaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtradvArA mahAbala kumAra kI dIkSAsaMbaMdhI vaktavyatA kahI hai unhoM ne isameM aisA kahA hai ki 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vimalassa arahao paoppae dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne vaNNao' usa kAla aura usa samaya meM arhanta prabhu vimalanAtha mahAmasa mAranI dIkSAnuna " teNaM kAleNaM teNaM samaeNa" tyahi TIkArtha-A sUtramAM sUtrakAre mahAbala kumAranI dIkSA saMbaMdhI vaktavya tAnu ni355 yu cha-" teNaM kAleNaM teNa samaeNaM vimalassa arahao dhammaghose nAmaM aNagAre jAisaMpanne vaNNao" te je anete samaye dhamAdhASa nAmanA aNugAra vicAratA hatA teo utsarpiNa kALamAM thaI gayelA 13mAM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za011 u0 11 sU010 sudazanacaritanirUpaNam 597 maziSyaH, ziSyasantAno ghA, dharmaghoSo nAma anagAraH jAtisampannaH, varNaka:'jahA-kesisAmissa jAva paMcahi aNagArasaehiM saddhi saMparibuDe' asya varNanamyathA rAjamaznIye kezisvAminaH varNanaM kRtaM tathaiva karttavyam , yAvat sa dharmadhoSaH paJcabhiH anagArazataiH sArddham saMparivRtaH san 'purANupuci caramANe gAmANugAma duijjamANe, jeNeva hathiNApure nayare jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe, teNeva uvAgacchai' pUrvAnupUrvIm-nupUryeNa anukrameNa tIrthakaraparamparayA caran-vicaran grAmAnugrAmam-prAmAd grAmAntaraM dravan , yatraiva hastinApura nagaramAsIt , yatraivasahasrAmrabanam udyAnaM cAsIt , tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNDai' upAgatya, yathAmatirUpam-yathAyogyam - sAdhusamucitam, abapraham-vanapAlAjJAm avagRhNAti, 'ogivhittA, saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe ke jo ki isa avasarpiNI kAla ke 13 veM tIrthakara hue haiM prapautrakaziSyapraziSyarUpa athavA ziSyasantAnarUpa dharmaghoSa nAma ke anagAra the ye anagAra jAtisaMpanna the inakA vizeSa varNana jaisA rAjapraznIya sUtra meM kezIsvAmI kA kiyA gayA hai vaisA hI varNana inakA bhI kara lenA cAhiye / yAvat ve dharmaghoSa 'paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparighuDe' pAMcaso anagAroM ke sAtha 'puvANupucicaramANe, gAmANugAmaM dUijja. mANe, jeNeva hasthiNAure nayare jeNeva sahasaMbavaNe ujANe teNeva uvAgacchaha tIrthaMkara paramparA ke anusAra eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karate hue jahAM hastinApura nagara thA aura usameM bhI jahAM sahasrAmravana thA vahAM para pdhaare| ' uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggaha ogiNhai' vahAM Akarake unhoMne yathAyogya-sAdhu ke samucita-vanapAla kI AjJA prApta kI 'ogiNihattA saMjameNaM tavamA appANaM bhAvemANe viharaha' tIrthakara vimalanAthanA prapautraka-ziSyapraziSya rUpa hatA. teo jAtisaMpanna Adi guNothI yukta hatA. rAjapraznIya sUtramAM kezI aNagAranuM jevuM varNana 421AmA mAvyu cha, tevu ghamaSa amAnu na sabhA'. " paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparikhuDe " 500 mAnI sAthe, " puvvANupugvi gharamANe, gAmANugAmaM dUijjamANe, jeNeva hathiNAgapure nayare jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai" tI 42 52521 manusAra vihA2 2di 42di tayA stinApura nagaranA sahasAmravana nAmanA GdhAnamA payAryA. "uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhai" tyA mAvIna tabho sAdhuna moTe sabhuthita mevI vanapAsanI mAsA sIdhI. " ogiNhittA saMjameNa tavasA appANaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre viharai' avagraham agRhya-svIkRtya, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan vihrtitisstthti| taeNaM hathiNApure nayare siMghADaga tiya jAva parisA pajjuvAsai' tataH khalu hastinApure nagare zRGgATaka trika-yAvat-parSat-paryupAste 'taeNaM tassa mahabalassa kumArassa taM mahayA jaNasaI vA jaNavUhaM vA, evaM jahA jamAlI, taheca ciMtA, taheva kaMcuijjapurisaM sadAvei' tataH khalu tasya mahAbalasya kumArasya taM mahAntaM janazabdaM vA, janavyUha vA yathA jamAlivaktavyatA navamazatakasya trayastri zattamoddezake pratipAditA tathaiva mahAbalasyApi pratipattavyA, tathaiva-jamAlivadeva cintA-vicAraH mahAvaLasyApi, tathaiva-jamAlivadeva mahAbalo'pi kaJcukizuruSaM AjJA prAptakara ye vahAM saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue Thahara gaye 'taeNaM hasthiNApure nayare siMghADagatiya jAva parimA pajjubAsaI' isake bAda hastinApura nagara meM zRMgATaka, trika, Adi mAgoM meM ekatrita hue logoM ne paraspara meM hastinApura nagara ke sahasrAmravana meM unake padhArane kI carcA kI sabhIjana pariSad rUpa meM unase dharmopadeza sunane ke liye sahasrAmravana meM gaye yAvat pariSadne paryupAsanA kI aura vaha (dharmopadeza sunakara phira ve apane 2 sthAna para AgaI) 'taeNaM tassa mahabbalassa kumArassa taMmahayA jaNasaI vA jaNavUhaM vA evaM jahA jamAlI taheva citA, taheva kaMcuijjapurisa sahAveha' isake bAda jaba mahAyala kumArane janatA kA kolAhalapUrNa zabda sunA aura janasamUha ko dekhA-taba usane vicAra kiyaa| isa viSaya meM jamAli kI vaktavyatA ke anusAra jo ki nauveM zataka ke 33 veM uddezaka meM kahI jA cukI hai kathana jAnanA cAhiye. vicAra karate hI phira usane apane kaMcukI ko bhAvemANe viharaha" mAjJA 2 sayama bhane tapathI mAmAne sAvita ratA tesA tyA viy21| sAya. "taeNaM hathiNApure nayare siMghADAtiya jAva parimA pajjavAsa" hastinApura naganA zramA4 (ziganA mAna mAge) trika Adi mArgo para jamA thayelA lokone khabara paDI ke dharmaSa aNagAra sassAmravana udyAnamAM padhAryA che. tyAre nagarajanonI prakhadA temanA darzana karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe tyAM pahoMcI gaI. dharmopadeza zravaNa karIne pariSada vikharAI gaI ane sA pitApitAne sthAne pAchAM pharyA, "taeNa tassa mahabbalassa kumArassa ta mahayA jaNasada vA jaNavUI thA evaM jahA jamAli taheva ciMtA, kaMcuijjapurisa sahAvei" nyAre mahAmata kumAre janatAne kelAhala sAMbhaLyo ane janasamUhane joyo tyAre tene paNa jamAlInA je ja vicAra thaze. navamAM zatakanA 33mAM udezAmAM jamAlIne ke vicAra karyo hate," te batAvyuM che. A prakArane vicAra udu zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 10 sudarzanacaritanirUpaNam 599 zabdayati- Ahvayati, 'kaMcuijjapuriso vi taheva avakhAi' kacuki puruSo'pi tathaiva-jamAlipakaraNoktava cuvi puruSavadeva, AkhyAti-kti, kintu 'navaraM dhammaghosassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae, karayala jAva niggacchati' navaraM-jamAlivaktavyatApekSayA mahAbalavaktavyatAyAM vizeSastu ayameva-yata sa kacukipuruSaH dharmaghoSasya anagArasya AgamanagRhItavinizcayaH karatalaparigRhItaM yAvat-zirasAvata masta ke aJjaliM kRtvA jayena vijayena varddhayan evam-abAdIta bho devAnupriyAH! no khalu janAH indramaho vA, ityAdirItyA pUrvoktemahotsave nirgacchanti, apitu evaM khalu devANupiyA! vimalasya araho pauppae dhammabulAyA ' kaMcujjapuriso vi taheva akkhAi' jamAliprakaraNokta kaMcukI puruSa ke jaisA hI mahAvalakumAra ke kaMcukI ne bhI vaisA hI kahAkintu-'nayaraM dhammaghosassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala jAva niggacchaMti ' jamAlivaktavyatA kI apekSA isa mahAbala kI vaktavyatA meM kevala yahI vizeSatA hai ki mahAvala ke kaMcukI puruSa ne dharmaghoSa anagAra ke Agamana ke vRttAnta ko gRhIta evaM nizcita karake mahAyalakumAra ke pAsa jAkara aura donoM hAtha jor3akara bar3e vinaya ke sAtha namaskAra karake jaya vijaya zabdoM se badhAyA-badhAkara unase isa prakAra kahA-bho devAnupriya ! Aja nagara meM na koI indramahotsava hai ora na rudrAdi mahotsava hai aura na ina mahotsavoM meM saMmilita hone lapatA tethe potAnA 4Ina mojAvyA. kaMcuijjapuriso vi taheva akkhAi" mAlIna 542mA mAdI potAnA yuDIna va praznI pUchayA hatA, evAM prazna mahAbala kumAre potAnA kaMcukIne pUchayA ane teNe 54 mInayuTIna 152 4 415 mAthyA. "navara dhammaghoSassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala jAva nibhAcchaMti" 52-ta jamAlinI vaktavyatA karatAM A vaktavyatAmAM ATale ja taphAvata samaja tyAM zramaNa bhagavAna mahAvIranA AgamananA samAcAra ApavAmAM AvyA hatA, ahI dharmaghoSa aNugAranA AgamananA samAcAra ApavAmAM AvyA che. te kaMcukIe pahelAM to dharmaghoSa aNagAranA AgamananA samAcAra jANI lIdhA. tyAra bAda teNe mahAbala kumAra pAse jaIne vinayapUrvaka banane hAtha joDIne, " mahAbala kumArane jaya he, vijaya ho" evA zabdothI tene vadhAvIne A pramANe kahyuM-"he devAnupriya! Aje nagaramAM koI Indramasava paNa nathI, rudrAdi mahetsava paNa nathI. evA keI mahatsavamAM bhAga zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 bhagavatIsUtre ghose nAmaM aNagAre, sesaM taMceva jAva, so'vi taheva rahavareNaM niggnch|' bho devAnupiyAH! evaM khalu rItyA vimasya arhataH prapautrakaH dharmaghoSo nAma anagAraH zeSaM tadeva-pUrvoktajamAliprakaraNAnusArameva yAvat so'pi-mahAvalo'pi tathaiva jamAlivadeva sthavareNa zreSTharathArUDhaH san nigacchati-dharmaghopAnagAravandanArtha svgRhaannisskraamyti| 'dhammakahA jahA kesisAmissa' dharmakathA-yathA rAjapanIye kezisvAminaH pratipAditA tathaiva asyApi dharmaghoSAnagArasya patipattavyA, 'so vi taheva ammApiyaro Apucchai' so'pi-mahAbalo'pi, tathaiva-jamAlivadeva patra ke liye yaha janatA jA rahI hai, api tu-' evaM khalu devANuppiyA! vimalassa arahao pauppae dhammaghose nAma agAre-sesaMtaMceva jAva, so'vi taheva rahavareNaM niggcch|' he devAnupriya ! Aja vimalanAtha arhanta bhagavanta ke prapautraka ziSya dharmaghoSa nAma ke anagAra sahasrA. bravana meM padhAre haiM ityAdi saba kathana yahAM para jamAli prakaraNa ke anusAra hI kahanA cAhiye-yAvat vaha mahAyala bhI jamAli kI taraha hI zreSTharatha para ArUDha hokara dharmaghoSa anagAra ko vandanA karane ke liye apane ghara se nikalA 'dhamma kahA jahA kesisAmissa' rAjapraznIyasUtrameM jaisI dharmakathA kezIsvAmI kI kahI gaI hai-vaisI hI dharmakathA ina dharmaghoSa anagAra kI bhI jAna lenI cAhiye 'so vi taheva ammApiyaro Apucchai' jamAli kI taraha mahAbala ne bhI pravrajyA grahaNa karane sevA bhATe 24 samUha 4 26 nathI, 52ntu "evaM salu devANuppiyA! vimalassa arahao pauppae dhammatrose nAma aNagAre-sesa ta ceva jAca, so' vi taheva rahavareNa nigagacchai" vAnupriya ! vimalanAtha mata smyntanA prapautraka ziSya dhamazeSa nAmanA acagAra Aja sahastrApravana udyAnamAM padhAryA che. bAkInuM samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM varNavyA pramANe ahIM paNa grahaNa karavuM, "mahAbala kumAra paNa jamAlInI jema zreSTha rathamAM besIne dharmaSa aNugArane vaMdaNA namaskAra karavA upaDaze.A kathana paryantanuM sabhAta thana mI 5 aY 42vU naye. " dhammakahA jahA kesisAmissa" tyAM jaIne dhamazeSa aNugArane teNe vaMdaNuM namaskAra karyA. dhamaSa aNugAre tenI tathA pariSadAnI samakSa dharmopadeza saMbhaLAvye. rAjaprazrIya sUtramAM kezI svAmInI jevI dharmakathA varNavI che, evI ja ahIM dharmazeSa aNagA2nii // 5 samavI. " so vi taheva ammApiyaro Apucchaha "bhaalInI jema mahAbala kumAre paNa saMyama aMgIkAra karavAno nizcaya karIne te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 10 10 sudarzanacaritanirUpaNam 601 jyAM gRhItum ambApitarau, ApRcchati-AjJAM yAcate 'navaraM dhammaghosassa aNagArassa aMtie muMDe bhavinA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' navaraM-jamAlyapekSayA mahAvadasya vizeSastu ayameva yat-dharmaghoSasya anagArasya antike-samIpe muNDo bhUtvA, agArAt-gRhAta nirgatya-gRhAdikaM parityajye tyarthaH, anagAritAM-zrAmaNyaM pravrajyAM pravrajitum icchAmi iti pratipAdayati, 'taheva vRttapaDivuttayo tathaivanavamazatake trayastriMza tamoddeza ke jamAliprakaraNoktavadeva parasparaM mahAvalasyApi mAtApitRbhyAM saha uktipratyuktikAH-praznottarANi bhavanti, tatra mAtuH pituzca uktayaH-praznAH, mahAbalassa tu patyuktayaH-uttarANi avaseyAni, mAtApitarau dIkSAgrahItuM pratiSedhaM kurutaH, mahAbalastu dIkSA grahItum atyAgrahaM karotItibhAvaH, 'navaraM ke liye mAtApitA se pUchA-arthAt- saMyama dhAraNa karane ke liye mAtA pitA se AjJA mAMgI, 'navaraM dhammaghosassa aNagArassa aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' aura aisA kahA ki maiM dharmaghoSa anagAra ke pAsa muNDita hokara gRhAdika kA parityAga karake pravrajyA dhAraNa karanA cAhatA hUM-vahI vizeSatA kevala jamAli kI apekSA se mahAbalakumAra ke kathana meM jAnanA cAhiye 'taheva vRttaparighuttayA' navamazataka meM 33 ve uddezaka meM jamAli ke prakaraNa meM jaisI jamAli ke mAtApitA meM praznottararUpa bAtacIta huI, prakaTa kI gaI hai isI prakAra kI bAtacIta yahAM para bhI paraspara meM mahAbala aura usake mAtA pitA kI huI hai aisA jAnanA caahie| mAtApitAne prazna kiye aura mahAbala ne unake praznoM ke uttara diye ina praznottaroM kA tAtparya kevala itanA hI hai ki mAtApitA ne dIkSA grahaNa karane ke liye niSedha kiyA aura mahA. bhATa mAtApitAnI anumati mA. " navara' dhammaghosasma aNagAragma aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavva ittae" mAbInA uthana 42di mahAmata kumAranA kathanamAM ahIM eTalI ja vizeSatA samajavI ke "huM dharmazeSa aNagAranI pAse muMDita thaIne gRhasthAvasthAno parityAga karIne aNagArA1sthaa (prAya) 240042 42vA mAMzuchu." " taheva vutta parivuttayA " jamAlIe jyAre pratrajyA aMgIkAra karavA mATe tenA mAtApitAnI anumati mAgI hatI tyAre tene tenA mAtApitA sAthe je saMvAda thaye hatuM, e ja saMvAda mahAbala ane tenA mAtApitA vacce paNa thayo, evuM kathana ahIM grahaNa karavAnuM che. navamAM zatakanA 73mAM uddezAmAM te saMvAda ApavAmAM AvyuM che. A saMvAdane bhAvArtha nIce pramANe samaja- mahAbala kumAranA mAtApitA sAMsArika sukho tarapha tene AkarSavA prayatna kare che, zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 bhagavatIsUtre imAo ya te jAyA viularAyakulabAliyAo, kalAkusalA, sesaM taM ceva jAva, tAhe akAmAI cetra mahabbalaM kumAra evaM vayAsI'-navaraM-jamAliprakaraNApekSayA vizeSastu-he jAta ! putra ! imAzca khalu taba vipularAjakulabAlikAH-pariNIya AnItAH santi, atha ca tAH sarvAH kalAsu-catuSSaSTividhAsu kuzalA:-paramapravINA: santi, zeSaM tadeva-jamAlipakaraNoktavadeva yAvat-sarvakAlalAlitasukhocitAH santi, jamAlicarite "vipulakulabAlikAH santi" iti paThitam , atra tu "vipularAjakulabAlikAH santi" iti paThitavyam tathA ca rAjyasampattiprabhRtayaH sAsAzca bala ne dIkSA dhAraNa karane ke liye atyAgraha kiyaa| ' navaraM imAo ya te jAyA viularAyakulabAliyAbho kalAkusalA, sesaM taM ceva jAva, tAhe akAmae ceva mahabalaM kumAraM evaM vayAsI ' jamAli prakaraNa kI apekSA uttarapratyuttara meM vizeSatA kevala aisI hI hai ki-" he putra ! tumhArI ye vipula rAjakula kI pAlikAe~ jo ki tumhAri sAtha vivAhita hokara lAI gaI haiM aura jo 64 kalAoM meM kuzala haiM" ityAdi vAkI kA isake Age kA kathana jamAli ke prakaraNa meM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye aura vaha kathana " sarvakAlalAlitasukhocitAH santi" isa pATha taka grahaNa karanA caahiye| yadyapi jamAli carita meM 'vipulakulavAlikAH santi' aisA pATha AyA hai parantu yahAM para isa pATha kI jagaha "vipula rAjakulavAlikAH santi" aisA pATha paDhanA saMyama mArga keTale kaThaNa che te paNa samajAve che, tyAre mahAbala kumAra saMsAranI asAratAnuM pratipAdana karI pravajyA aMgIkAra karavAne pitAne 18 nizcaya 2 rI mAtApitAnI anumati mAge cha. " navara imAo ya te jAyA viularAyakulabAliyAo kalAkusalA, sesa taMceva jAva, tAhe akAmae mahabbaLa kumAra evaM vayAsI" maadiin| 424ii bhApekSA mI prshnotaramAM mAtra ATalI ja vizeSatA che-mahAbala kumAranA mAtApitA tene kahe che ke "he putra! tArI sAthe jemanA vivAha thayA che te AThe kanyAo vipula rAjakutpanna che ane 64 kalAomAM kuzaLa che," ItyAdi kathana ahI grahaNa karavuM joIe. bAkInuM samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM kahyA anusAra sabhA. "sarvakAlalAlitasukhocitAH santi " sabasamA supathA vadhelI A sUtrapATha paryantanuM te prakaraNagata kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. namasIna 5426 mA 2 "vipula kulabAlikAH santi" mA Arana sUtrA: sAdhya cha, tenI yAme mahI- " vipularAjakulavAlikAH santi " maarne| sUtrapA sabharavA mAtApitA mA 4thana zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11011 sU0 10 sudarzana kharitanirUpaNam 603 parityAgo nocitaH itibhAvaH, kintu mahAbalasya dIkSAM grahItuM prabalecchAmUatyAgrahaM dRSTvA, ante tau, mAtApitarau, akAmenaiva - anicchayaiva khalu mahAbalaM kumAram, evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdiSTAm- 'taM icchAmo te jAyA ! egadivasamavi rajjasiriM pAttie' he jAta ! putra ! tat atha, AvAm icchA vastAvat tava ekadivasamapi - dinekArthamapi, rAjyazriyaM - rAjyalakSmIM draSTum AvayoH samakSam ekadinamapi rAjyazriyaM tvaM paribhukSya, yena AvayormanorathaH saphalaH syAditibhAvaH / 'taraNaM se mahambale kumAre ammApiyarANavayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciTTha' tataH khalu sa mahAbalaH kumAraH, ambApitroH vacanam atuvartamAnaH- anuttarayan - ravIkurvan, tUSNIM mauno bhUtvA saMtiSThate, 'tapaNaM se bale cAhiye mAtApitA ke kahane kA abhiprAya kevala aisA hI rahA ki he putra ! tuma isa saMpatti AdikA aura ina rAjakulabAlikAoM kA paristhAga mata karo, kyoM ki tumheM aisA karanA ucita nahIM hai / parantu mahAbala ne mAtApitA kI isa bAta ko nahIM mAnA aura dIkSA grahaNa karane kI jo apanI utkaTa bhAvanA thI usI para asthAgraha rakhA-mAtA pitAne jaba mahAbala ke isa dIkSAgrahaNa karane ke Agraha ko dekhA to antameM unhoM ne icchA nahIM hone para bhI mahAbala kumAra se aisA kahA 'taM icchAmo te jAyA egadivasamavi rajjasiriM pAsitae' he putra ! hama loga yahI cAhate haiM ki tuma kama se kama eka dina bhI rAjyazrI kA upabhoga karo, jisase hamArA manoratha saphala ho. 'taeNa se mahavale kumAre ammApiyarANa vayaNamaNuvattamANe tusiNIe saMciTThA ' mAtApitA ne jaba mahAbala kumAra se aisA kahA taba ve isa viSaya meM unase dvArA tene evuM samajAAvavAne prayatna mure ho De 66 ' putra ! tu A sapatti AdinA tathA A rAjakanyAenA parityAga karIne pravrajyA a'gIkAra karavAnA je vicAra kare che te ucita nathI '' parantu mahAmala kumAre mAtApitAnI te vAtanA svIkAra na karyo ane dIkSA grahaNa karavAnA peAtAnA aDaga nirdhAra jAhera karyA, mahAbala kumAranA dIkSA grahaNa karavAnA khaDaga nirdhAra lene mAtApitA tene yA prabhA - "ta' icchAmo ve jAyA egadivasamapi rajjasiriM pAttie" meTA! ase ThevaNa meTala 4 harichIyo chIe ke tu eka divasane mATe paNa rAjyazrInA upabhoga kara, ke jethI amArA manAratha saphaLa thAya. taeNa se mahabalakumAre ammApiyarANatrayaNamavattamANe tusiNIe saMciTThai " bhAtApitAye nyAre mahAbhaya kumArane ma 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 bhagavatIsUtre rAyA koI vipuri se sahAve' utaH khalu sabako rAjA kauTumbikapuruSAn- AjJAkAriNo'nucarAn zabdayati-Ahvayati, 'evaM jahA - sinabhadassa taheba rAyAbhiseo bhANiyantro, jAva abhisivaI' evaM pUrvoktarItyA yathA zivamadrasya ekAdazazataka navodezakAbhihitasya zivarAjaputrasya, rAjyAbhiSeko bhaNitaH tathaiva mahAbalasyApi rAjyAbhiSeko bhaNitavyaH, yAtrat mahatA samAroheNa abhipizcati - abhiSekaM karoti, 'karayalapariggahiyaM mahabbalaM kumAraM jANaM, vijapaNaM baddhAvei' karatalaparigRhItaM dazanakhaM zirasAvata mastake aJjaliGkRtvA mahAbalaM kumAraM jayena, vijayena - jaya vijayamUcaka zabdena varddhayati - abhinandati 'vaddhAvittA, jAtra evaM vayAsI' 9 , pratyuttara meM kucha bhI na kaha kara kevala cupacApa hI raha gaye / ataH apanI bAta ko svIkRti kI gaI jAnakara 'taeNa se vale rAyA kohUMbiyapuri se sadAvei' usI samaya balarAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA-' evaM jahA sivabhaddassa taheva rAyAmiseo bhANighaNvo jAva abhisiMha' aura bulAkara unheM mahAbala kumAra ke rAjyAbhiSeka hone kI vyavasthA karane ke viSaya meM Adeza diyA yahAM para 11 veM zataka ke nauveM uddezaka meM jaisA zivabhadra kA jo ki zivarAja ke putra the rAjyAbhiSeka kahA gayA usI prakAra se mahAbala kumAra kA bhI rAjyAbhiSeka kiyA gayA aisA jAnanA cAhiye isa prakAra yAvat baDe bhArI samAroha ke sAtha jaba mahAbala kumAra kA rAjyAbhiSeka ho cukA taba karayala pariggahiyaM mahatvalaM kumAraM jaNaM vijaeNaM baddhAvedda' bala rAjA ne use donoM hAtha jor3akara jayavijaya zabdoM se baghAyA usakA abhinandana 6 pramANe kahyuM, tyAre temane kei paNa pratyuttara nahIM ApatAM te cupacApa besI ja rahyo. tenA maunane svIkRtinu lakSaNa samajIne khalarAjAe tenA rAjyAbhiSenI taiyArI tAmaDato za3 urAvI. "taeNa se bale rAyA koTuMbiya purise sahAvei" 4 vamate marAlaye potAnA AjJArI sevIne molAvyA. " evaM jahA sivabhahassa tadeva rAyAbhise o bhANiyavvo jAva abhisiMcAi " khelAvIne teNe temane mahAbala kumAranA rAjyAbhiSekanI vyavasthA karavAnA Adeza ApyA. 11 mAM zatakanA natramA uddezAmAM zivarAja kumAra zivasadnanA rAjyAbhiSekanuM jevu' varNana karavAmAM AvyuM che, evu' ja mahAkhala kumAranA rAjyAbhiSekanu varSoMna ahIM samajI levuM. A rIte ghA bhAre samAroha sAthe jyAre mahAkhala kumAranA rAjyAmiSekanI vidhi pUrI thaI, tyAre, " karayala parigahiyaM mahabbala kumAra jaraNa vijayaNa baddhAvei " marA anne hAtha joDIne tene jaya ane vijaya nAdeAthI vadhAvye ( abhinaMdyo ) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 11 sU01 sudarzanacaritanirUpaNam 605 paddhayitvA, yAvat-evaM-vakSyamANaprakAreNa abAdIt 'bhaNa ! jAyA! kiM demo, ki payacchAmo, sesaM jahA jamAlissa taheva jAva' he jAta! putra! bhaNa-kathaya, tubhyaM vayaM kimiSTa vastu dadAmaH kizca paramAbhilaSitaM vastu prayacchAmaH, zeSaM yathA jamAle:-kSatriyakumArasya pratipAditaM tathaiva mahAbalasyApi pratipattavyam yAvatkena vA vastunA tava arthaH-prayojanaM vartate ? tataH khalu sa mahAbalaH, ambApitarau evam-avAdIt-icchAmi khalu amba tAtau ! kutrikApaNAt-svargamartyapAtAlasthitavastuprAptisthAnavizeSahaTAta , rajoharaNaM ca, pratigrahaM ca AnApayitum , kAzyapakaM kiyA- baddhAvittA jAva evaM vayAsI' abhinandana karake phira yAvat isa prakAra se kahA-' bhaNa! jAyA! kiM demo, kiM payacchAmo, sesaM jahA jamAlissa taheva jAva' he putra ! kaho hama tumheM kaunasI iSTa vastu deveM ? tuma kyA cAhate ho-jo hama tumheM deveM? isa ke Age kA kathana jaisA jamAli ke prakaraNa meM kahA jA cukA hai, usI prakAra se yahAM bhI kSatriyakumAra mahAbala ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye yAvat 'kena vastunA tava arthaH' yahAM taka mAtA pitA kI ora se isa prakAra kahe jAne para mahAbala ne unase aisA kahA-'icchAmi khalu ambatAtI kutrikApaNAt-svargamayaMpAtAlasthitavastumAptisthAnavizeSahaTTAt rajoharaNaM ca pratigrahaM ca AnApayituM, kAzyapakaM ca zabdayitum' he mAta. pitA ! yadi Apa mujhe merI iSTa vastu denA cAhate haiM to kutrikApaNa se lAkara rajoharaNa aura pAtra hameM de deM aura eka nAI ko bhI bulA " baddhAvittA jAva evaM vayAsI" mA 12 tene bhaninana mApAna tamANe mA pramANe yu:-" bhaNa! jAyA ! kiM demo, kiM payacchAmo, sesa jahA jamAlissa taheba jAva" " putra! he, ma tane mApIye ? amArI pAsethI kaI vastu meLavavAnI tArI abhilASA che?" tyAra pachInuM samasta kathana jamAlInA prakaraNamAM kahyA anusAra ahIM kSatriya kumAra mahAbala viSa 595 samAna . " kena vastunA tava arthaH " mA 45na 5-tanu te prakaraNanuM samasta kathana ahIM grahaNa thavuM joIe. mAtApitAne A praznanA 415 35 ma:masa zubhAre temane mA pramANe dhu-"icchAmi khalu ambatAtau kutrikApaNAt-svargamartyapAtAlasthitavastuprAptisthAnavizeSahaTTAt rajoharaNaca pratiprahaM ca AnApayituM, kAzyapakaM ca zabdayitum " 8 bhApatA! ne bhA5 mane ISTa vastu ApavA mAgatA he, te kutrikApaNamAMthI mane rajoharaNa ane pAtra maMgAvI de, tathA eka vANaMdane bolAvavAnI vyavasthA kare." svargaleka zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 bhagavatI nApitaM ca zabdayitum , ityAdirItyA jamAlipakaraNoktavadeva sarvamatrApi dIkSAgrahaNaparyantam abaseyam , 'taeNaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie sAmAiyamAiyAiM cohasapubAI ahijjaI' tataH khalu-dIkSAgrahaNAnataram , sa mahAbalaH anagAraH, dharmaghoSasya anagArasya antike-samIpe sAmAyikAdIni caturdazapUrvANi, adhIte, 'ahi jjittA bahUhiM cauttha jAva vicittehiM tavokammehi appANa bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlasabAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNai' adhItya-catuIzapUrvANi paThitvA, bahubhistAvat-anekaiH, caturthabhakta yAvat-SaSThASTamAdibhaktaH vicitraiH-nAnAkArakaiH, tapaH karmabhiH, AtmAnaM bhAvayan-bahumatipUrNAni dvAdazavarSANi, zrAmaNyaparyAya -cAritraparyAyaM pAlayati pAuNittA, mAsiyAe saMleha NAe attANa jhUsittA sahi bhattAI aNasaNayAe chedettA' pAlayitvA maasikyaadeN| svargaloka, martyaloka, aura pAtAlaloka meM sthita bastu kI prApti ke sthAnavizeSarUpa haTTa kA nAma kutrikApaNa hai| isake Age kA dIkSAparyanta taka kA saba prakaraNa jaisA jamAli kI vaktavyatA meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / 'taeNaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie samAiyamAiyAI codasapuvvAiM ahijai' isake bAda mahAbala anagAra ne dharmaghoSa anagAra ke pAsa sAmayika Adi caudahapUrvo kA adhyayana kiyA 'ahijittA bahUhiM cauttha jAva vicittehi tavokammehi appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlavAsAiM sAmanna. pariyAgaM pAuNai' adhyayana karane ke bAda phira una mahAbala anagArane aneka caturthabhakta AditapasyAoM se apanI AtmA ko bhAvita kiyA isa prakAra karate hue unhoM ne 12 varSa zrAmaNya avasthA meM rahakara 'pANittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA sardibhattAI aNasaNAe chedettA' maTyaleka ane pAtAlakamAM rahelI vastunI prApti mATenA sthAnavizeSa rUpa hATane kutrikA paNa kahe che. tyAra bAdanuM dIkSA paryatanuM samasta varNana jamAsiinaa 542i san prabhArI sabhA. "taraNa' se mahabale aNagAre dhammaghosassa aNagArassa aMtie sAmAiyamAiyAI cohasapuvAI ahijjai" tyAra mAha mahAbala aNagAre dharmaghoSa aNagAra pAse sAmAyika Adi 14 pUrvenuM madhyayana 4yu "ahijjittA bahUhiM cauttha jAva vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAI duvAlasavAsA sAmannapariyAgaM phAuNai" 56yayana zana temaNe aneka ida, akrama Adi tapasyAothI pitAnA AtmAne bhAvita yA. mA zata bhAra 11deg payata zramaparyAyanu pAsana zane "pAuNittA mAmiyAe saMlehaNAe attANa jhUsittA saddhi bhattAI aNasaNAe chedittA" me zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u0 11 sU010 sudazanacaritanirUpaNam 607 - saMlekhanayA AtmAnaM-zarIram AtmasambandhAt kapAyaM vA 'jhUsittA' jUSayitvA kRzI kRtvA paSTiM bhaktAni, anazanayA chitvA 'AloiyapaDikkate sAmahipatte kAlamAse kAlaM kicA, udraM caMdimasariya jahA aMbaDo jAva baMbhaloe kappe devattAe uvavanne' AlocitapatikrAntaH,-kRtAlocanapratikramaNaH, samAdhisampannaH, kAlamAse-kAlAvasare, kAlaM kRtvA, Urdhvam-upari candramUrya yathA ambaDaH auSapAtike sUtre pratipAdita stathaiva mahAvalo'pi pratipattavyaH, yAvat-grahagaNanakSatratArArupANAm bahUni yojanazatAni, bahUni yojanasahasrANi, bahUni yojanazatasahasrANi, baho yojanako TIH, bahI yojanakoTAkoTIH Urdhva-daram utpatya, saudharmezAnasanatkumAramAhendrAn kalpAn vyatitrajya, brahmaloke kalpe, devatayA bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko joSita karake-arthAt eka mAsa kI saMlekhanA dhAraNa karake 60 bhaktoM kA parityAga kiyA isa prakAra anazana dvArA 60 bhaktoM kA parityAga karake 'Aloiya paDikate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA uDUM caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva baMbhaloe kappe devatsAe uvavanne' unhoM ne apane pApasthAnoM kI AlocanAkI pratikramaNa kiyA bAda meM ve samAdhi ko prApta hue aura kAla avasara kAlakara Urdhvaloka meM candramA, sUrya tathA grahagaNa nakSatra evaM tArArUpoM se bhI Upara aneka yojanoM, saikaDoM yojanoM, hajAroM yojanoM aura lAkhoM yojanoM kI asaMkhyAta koTAkoTi yojanoM ko ulaGghana kara bahuta dara para saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendra kalpoM ko chor3akara brahmaloka meM deva kI paryAya se utpanna ho gye| mAsanI saMkhanAthI AtmAne jeSita karIne eTale ke eka mAsane saMthAro karIne-60 bhaktone (60 TaMkanA bhajanane) parityAga karyo A rIte anazana dvArA 10 mahatonI parityAga 4zana "AloiyapaDikate samAhiyapatte kAlamAse kAlaM kiccA uDDhaM caMdimasUriya jahA aMbaDo jAva baMbhaloe kappe devattAe uvavanne" temaNe pitAnAM pApasthAnanI AcanA karI, pratikramaNa (prAyazcitta) karyuM ane samAdhibhAvamAM lIna thaI gayA. A rIte eka mAsanA saMthArAne anta kALane avasara AvatA kALa karIne, udarvakamAM candra, sUrya, cahagaNa, nakSatra ane tArAothI paNa upara aneka jane, seMkaDe ja ne, hajAro jana, ane lAkho jananI asaMkhyAta kaTAkeTi ejanane pAra karIne ghaNe ja dUra saudharma, IzAna, sanakumAra ane mahendra kalpothI paNa UMce bhAvAsA brahmaals 485mAM vanI paryAya utpanna 26 gayA. "tattha Na zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 bhagavatIsUtre utpannaH, 'tattha Na atthegaiyANaM devANa dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA' tatra khalubrahmaloke karape, atye keSAM devAnAM daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA., 'tattha NaM mahabbalassa vi dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA' tatra khalu-brahmaloke kalpe mahAbalasyA pi daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, evaM rItyA bhaga. vAn sudarzanampati pUrvajanmavRttAntaM smArayan ante upasaMharati-' se NaM tuma sudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasa sAgarovamAI divvAI bhogabhogAI muMjamANe viharittA' he sudarzana ! tat tasmAtkAraNAt , khalu nizcayena tvaM brahmaloke kalpe mahAbalo devo bhUtvA daza sAgaropamAni divyAn bhogabhogAna bhuJjAno vihRtyasthitvA 'tAo ceva devalogAo AukkhaeNaM, bhavakkhaNaM, ThiikakhaeNa, aNaMtaraM cayaM caittA, iheva vANiyagAme nayare sehi kulaMsi puttattAe paJcAyAe' tasmAt 'tasthaNaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA' yahAM para kitaneka devoM kI 10 sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai| 'tatyaNaM mahabbalassa vi dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA' inameM mahAbala kI bhI 10 hI sAgaropama kI sthiti huii| isa prakAra bhagavAn sudarzana seTha ko pUrvajanma kA smaraNa karAte hue anta meM upasaMhAra ke rUpa meM unase kahate haiM-' se NaM tumaM sudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasa sAgarovamAiM divyAI bhogabhogAI muMjamANe viharittA' he sudarzana ! isa prakAra se tuma brahmaloka kalpa meM, mahAbala kI paryAya kA parityAga karake deva hue aura 10 sAgaropama taka vahAM divya bhoga bhogoM ko bhogate rahe-bAda meM 'tAo ceva devalogAo AukagvaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThiikaravaeNaM aNaM. atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA" An pAnA / devAnI sthiti sa sAgarAmanI 4DI che "tatthaNaM mahabbalassa vi dasa sAgarovamAiM ThiI paNNattA" maDAmara 555 6sa sAga215manI sthitimA 13 tyAM utpanna thayo. A rIte mahAvIra prabhu sudarzana zeThane temanA pUrvajanmanuM vRttAnta hIna, 652 35 bhane 2mA pramANe -"se NaM tuma sudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasa sAgarovamAI divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharittA' he sudarzana! A rIte mahAbala rUpe manuSya bhavano tyAga karIne, tame brahmaleka kapamAM devanI paryAye utpanna thayA hatA. dasa sAgaropama pramANa kALa sudhA tyAMnI divya mAgopalAgAra megavAna " tAo ceva devalogAo AukkhaeNa, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA iheva vANiyagAme nayare seTri zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 609 caiva devalokAt, AyuH kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM cyutvA, ihaiva - asminneva vANijyagrAme nagare zreSThikule putratayA pratyAyAto'si - samutpanno'si // 0 1 // 0 11 sU0 10 sudarzanacaritanirUpaNam bha0 77 sudarzana siddhi vaktavyatA // mUlam -'tae NaM tumaM sudaMsaNA ! ummukkabAlabhAveNaM vinnAyapariNayametteNaM jovaNagamaNuppatteNaM tahArUvANaM therANaM aMtiyaM kevalipannatte dhamme nisaMte, se'viyadhamme icchie, paDicchie, abhiruie taM suTTaNaM tumaM sudaMsaNA ! idANiM pakaresi, se teNadveNaM sudaMsaNA ! evaM vuccai - asthi NaM eesiM paliovamasAgarovamANaM khaeti vA, avacayeti vA, taraNaM tassa sudaMsaNasla sessi samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM socA nisamma, subheNa pariNAmeNaM, subheNaM ajjhavasANeNaM, lesAhi visujjhamANIhiM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIputre samutpanne, eyamahaM sammaM abhisameti, tapaNaM se sudaMsaNe seTThI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa saMbhAriyapuvvabhave duguNANIyasaddhAsaMvege AnaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMdas, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI - evameyaM taraM vayaM cantA iva vANiyagAme nayare seTThi kulaMsi puttattAe pacAyAe ' usa devaloka se Ayu ke kSaya ho jAne para, bhava ke kSaya ho jAne para, sthiti ke kSaya ho jAne para usa devaloka saMbaMdhI paryAya ko chor3akara isI vANijyagrAma meM zreSThikula meM putrarUpa se utpanna hue ho // sU0 10 // kulaMsi puttattAe paccAyA e" te devaseo' samadhI mAyunA kSaya thatAM lavano kSaya thatAM, ane sthitinA kSaya thatAM e devalAka saMba'dhI devaparyAyane choDIne tame A vANijyagrAma nagaramAM zreSThikuLamAM putrarUpe utpanna thayA che. sU. 10nI zrI bhagavatI sUtra : 9 "
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI bhate! jAva se jahayaM tubbhe vadaha tikaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakamai, sesaM jahA-usabhadattassa jAva savvadukkhappahINe, navaraM coddasaputvAiM ahijjai, bahupaDipunnAI duvAlasavAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNai, sesaM taMcava, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ||suu011|| mahabbalo smtto|| chAyA-tataH khalu tvayA sudarzana ! unmuktavAlabhAvena, vijJAtapariNatamAtreNa, yauvanAgamamanupAptena tathArUpANAM sthavirANAm antikaM kevalipajJapto dharmaH nizamitaH, so'pica dharmaH icchitaH, pratInchitaH, abhirucitaH, tat muSThu khalu tvaM sudarzana ! idAnIm prakaroSi, tat tenArthena sudarzana ! evamucyate-asti khallu etayoH palyopamasAgaropamayo:-kSaya iti vA, apacaya iti vA, tataH khalu tasya sudarzanasya zreSThinaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya anti ke etamartha zrutvA nizamya, zubheNa adhyavasAnena, zubhena pariNAmena, lezyAbhiH, vizudhyamAnAbhiH tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNAM kurvataH saMkSipUrva samutpanam / eta. mathai sabhyaabhismarati, tataH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNena bhagavatA mahAvIreNa saMsmAritapUrvabhavo dviguNAnItazraddhAsaMvegaH AnandAzrupUrNanayanaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvA AdakSiNapadikSaNaM karoti, AdakSiNapradakSiNaM kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evam, abAdIt-evametat bhadanta ! yAvat tat yathaitat yUyaM vadatha iti kRtvA uttarapaurastyaM digamAgam apakrAmati, zeSa yathA RSama. dattasya yAvat sarvaduHvAhINaH, navaraM caturdazapUrvANi adhIte, bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNya paryAyaM pAlayati, zepaM tadeva / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! // 2011 // mahAbalaH samAptaH TIkA--atha bhagavAn sudarzanasya siddhivaktavyatAM marUpayitumAha-'taraNa tume' ityAdi, 'taeNaM tume sudaMsaNA! ummukkacALamAveNaviNNAyapariNayametteNaM sudarzanasiddhi vaktavyatA. 'taeNaM tume sudaMsaNA! ummukkayAlabhAveNaM' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA prabhune sudarzana seTha kI siddhi kI vaktavyatA kahI hai-'taeNaM tume sudaMsaNA! ummukkabAlabhAveNaM, viNNAya. -suzanasidvi 14tavyatA__"taeNaM tume sudaMsaNA ! ummukkapAlabhAveNa" tyaalTakAtha - A sUtramAM sUtrakAre e vAta prakaTa che ke sudarzana zeThe kevI zata siddhagatina prAti rI-" taeNaM tume sudasaNA! ummukabAlabhAveNaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 611 1 prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 sU0 11 sudarzanacaritanirUpaNam jontraNagamaNupapatteNaM' he sudarzana ! tataH khalu tvayA unmuktabAlabhAvena parityaktazaizavena vAlyAsparaM vayaH prAptenetyarthaH, vijJAtapariNatamAtreNa paripakavijJAnena, yauvanamanuprAptena prAptayauvanena, yuvAvasthApannena 'aaraari therANaM atiyaM kevalipannace dhamme nisaMte' tathArUpANAM sthavirANAm anti ke samIpe kevaliprajJaptaH - dharmaH nizamitaH - samyagAkarNitaH, 'se'vi dhamme icchie paricchie, abhiruie' so'pica dharmaH icchitaH pratIcchitaH - hRdayenAbhyupagataH abhirucitaH - abhiprItiviSayIkRtaH, 'taM suThuNaM tumaM sudaMsaNA ! idANi pakaresi' he sudarzana ! tat tasmAtkAraNAt sRSTu-atIva samIcInam khalu tvam idAnIM samprati makaroSi - dharmAdikamAcarasi / prastutaviSayamupasaMharati- ' se teNadveNaM sudapaNA ! evaM vuccara - asthiNaM etesiM paliomasAgarovamANaM khayeti vA, atracayeti vA' he pariNayame leNaM jobaNagamaNupateNaM' he sudarzana! jaba tumane apane bAlyakAla kA parityAga kara diyA aura dhIre 2 vijJAna kI paripakanA se jaba tuma yukta ho gaye taba yauvana ne tumhAre zarIra para apanA pUrNa adhikAra jamA liyA isa prakAra yuvAvasthA se suzobhita zarIravAle bane hue tumane kisI eka samaya ' tahArUvA therANa aMtie kevalipanante dhamme nisaMte' tathArUpavAle sthaviroM ke samIpa kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiyA. usake zravaNa se vaha tumheM 'icchie, paDicchie, abhirue, ' icchita huA, usakI tumane hRdaya se sarAhanA kI usa para tumhArI vizeSarUpa se prItijagI 'taM suNaM tumaM sudaMsaNA ! idANi pakaresi' so isa samaya tuma usI dharmakA jo AcaraNa kara rahe ho, vaha bahuta hI acchA kara rahe ho, 'se teNaTTeNaM sudaMsaNA ! evaM buccara, viSNAya pariNayametteNaM jontraNagamaNupatteNa " he sudarzana! mAjhyAvasthA pUrI karI dhIre dhIre vijJAnanI paripakavata thI jyAre tame yukta thaI gayA, tyAre yuvAvasthAe tamArA para pUre pUre adhikAra jamAvI lIdhA. A rIte yauvanathI suzolita zarIravAjA anesA kSetrAMtabhe artha me samaye "tahArUvANaM therANa' aMti ke lipannate dhamme nisaMte " tathA3padANA (raneDara bhubhavazcima gyAhithI yukta) sthavironI pAse devasiprajJasa dharmanu zravaNu yu "icchie, paDicchie, abhiruie " tenu zravayutAM te tamane STa lAgyA, tabhe tenI haMduyathI sarAhanA (prazasa) karI ane te tamane vizeSa rucikara lAgyA "ta suTTu tuma sudaMsaNA ! idANiM pakarekhi " he sudarzana zeDa ! atyAre tame eja dharmanI je ArAdhanA karI rahyA che, te dhaNu... ja ucita che. " ke 66 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne sudarzana ! tat tenArthena-tena kAraNena, evaM-pUrvoktarItyA ucyate yat asti-saMbha vati khalu etayo:-pUrvoktayoH palyopamasAgaropamayoH kSayaH-vinAzaH iti vA, apacaya:-hAsaH iti vA / 'taeNaM tassa sudaMsaNassa se hissa samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamadaM sAccA nisamma' tataH khalu tasya sudarzanasya zreSThinaH, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha pUrvoktArtha zrutvA nizamya hadi avadhArya 'subheNa acjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNaM lesAhiM visu. jjhamANIhi tayAvaraNijnANaM kammANaM kha bhovasameNaM' zubhena adhyavasAnena-adhyavasAyena, zubhena pariNAmena, lezyAmiH vizudrathamAnAbhiH, tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena 'IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIpuvve samu ppanne, eyamaTuM sammaM abhisamei IhA'pohamArgaNagaveSaNaM kurvataH saMjhipUrva saMzIsaMjJibhavaH pUrva-pUrvasmin janmani yatra tattathA saMkSipUrvam-saMjJipUrvAbhidhaM jAtisma. atthi NaM eesiM paliovamasAgarovamANaM khaeti vA avacaeti' isI kAraNa he sudarzana ! maiM ne pUrvoktarUpa se aisA kahA hai ki palyopama aura sAgaropama kA kSaya hotA hai aura hAsa bhI hotA hai| 'taeNaM tassa sudaMsaNassa seTThissa samaNassa bhagavao mahAvIrassa oNtie eyama soccA nisamma' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ke mukhase isa pUrvokta arthako sunakara ke aura usa para hRdaya se vicAra karake usa sudarzana seTha ke zubha pariNAma se aura zubha adhyavasAya se tathA lezyAoM kI vizuddhi se jAyamAna tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIpuvve samuppanne, eyamaDhe samma abhisamei' IhA, apoha, mArgaNa aura gaveSaNa karate 2 saMjJipUrva nAma teNa Na sudasaNA ! evaM vuccai, atthiNaM eesiM paliovamasAgarovamANaM khaeti vA avacaeti vA" 8 suzana ! te 42Ne meM pUrvarita 35 me 4yu cha / palyopama ane sAgaropamane kSaya paNa thAya che ane hAsa paNa thAya che. "taeNaM tassa sudaMsaNassa seTrissa samaNassa bhamavao mahAvIrassa aMtie eyama sroccA nisamma" maDAvIra prabhu pAse 21 pAtane sAmajIna bhane hadayamAM te viSe vicAra karIne, te sudarzana zeThanA zubha pariNAmathI, zubha adhyavasAyathI, ane vezyAonI vizuddhithI jAyamAna (uddabhavelA) tadAvaraNIya bhAnA yA5zamayI "IhApohamagaNagavesaNaM karemANamsa sannIpuvve samupanne, eyamaTTha sammaM abhisamei " &t, sapA, bhAga mane gaveSAdhu 42di karatAM saMnnipUrva nAmanuM jAtismaraNa jJAna utpanna thaI gayuM. A pUrvajanmanuM smaraNa karAvanArA jJAnane lIdhe mahAvIra prabhu dvArA pratipAdita pUrvokta zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u011 sU0 11 sudarzanacaritanirUpaNam 613 raNajJAnamityarthaH samutpannam , tena pUrvajanmasmaraNena, etamartha bhagavatpratipAditam pUrvoktaviSayam , samyaktayA abhisameti-adhigacchati prApnoti 'taeNaM se sudaMsaNe seTThI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapunvabhave duguNANIyasaDAsaMvege' tataH khalu sa sudarzanaH zreSThI zramaNena bhagavatA mahAvIreNa saMsmAritapuvabhavaHsaMsmAritaH smaraNaviSayaM kAritaH pUrvabhavo yasya sa tathAvidhaH san dviguNAnItazraddhAsaMvegaH-pUrvakAlApekSayA dviguNau AnItI-prApitau, zraddhAsaMvegau yasya sa tathAvidhA, tatra zraddhA-tatvazraddhAnaM, sadanuSThAnacikIrSA vA, saMvegaH-bhavabhIti , mokSAmilApo vA ityavase yam , ANaMdamupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa karei' AnandAzrupUrNanayana:- Anandena-atiharSeNa janitaM yadazrunetrajalaM, tena paripUrNe-vyApte nayane yasya sa tathAvidhaH san , zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM, vikRtvA-vAraprayam , AdakSiNapradakSiNaM karoti, 'karettA, vaMdai, namasai, vaMditA, kA jAtismaraNa jJAna utpanna ho gayA so isa pUrvajanmasmaraNa jJAna se usane isa bhagavatpratipAdita pUrvoktaviSaya ko acchI prakAra se jAnaliyA 'taeNaM se sudaMsaNe seTThI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyaH punvabhave duguNANIyasaddhAsaMvege' isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA jise apanA pUrvabhava smRta karAyA gayA hai aise usa sudarzana seTha ko tatvazraddhAna athavA sadanuSThAnacikIrSA, evaM saMvega-saMsAra se bhIti athavA mokSAbhilASA, pUrva kI apekSA dugunerUpa se prApta ho gayI 'ANaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNa payAhiNa karei0' usI samaya usake donoM netra AnandAzruoM se harSoskarSa se janita netrake azrujala se bhIga gaye zramaNa bhagavAn mahAvIra ko khar3e hokara usane tIna bAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA kI, namaskAra arthane teoe ghaNI ja sArI rIte jANI lIdhA-mahAvIra prabhu dvArA temanA pUrvabhavanuM je kathana karavAmAM AvyuM hatuM te kathana satya hovAnI pratIti 24 4. "taeNaM se sudaMsaNe sedI samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapu. bvabhave dugaNANIyasaddhAsaMvege" // zata zramara savAna mahAvIra dAsa jemane temanA pUrvabhavanuM spaNa karAvavAmAM AvyuM hatuM. evAM te sudarzana zeThanI dharmatatva pratyenI zraddhAM athavA sadanuSThAnacikIrSA ane saMvega (saMsA rane bhaya athavA mekSAbhilASA) pahelAM jeTalA hatA tenA karatAM bamaNA ya/ gayA. " ANaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kare" me samaye tamanI mAyAmA mAnanA mAMsu mA lAgyA harSAzruthI chalakAtAM nayane UbhA thaIne temaNe traNavAra AdakSiNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 bhagavatIsUtre " namaMsittA evaM vayAsI - kRtvA, bandate, namasyati, vanditvA namasthitvA, evaMvakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'evameyaM bhaMte / jAtra se jaheyaM tunbhe vadaha tikahu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakama' he madanta / evametat satyamevedam, yAvattathaitattathaivaitat tat yathA etava-uparyuktavRttAntam, yUyaM vadatha-pratipAdayatha, iti kRtvA vicArya, uttarapaurastyam digbhAgam - IzAnakoNam apakrAmati - gacchati, 'sesaM jahA usamadattassa jAva savvadukkhappahINe' zeSaM sarvam yathA navamazatake trayatriMzattamoddeza ke abhihitasya RSabhadattasya varNanaM kRtaM tathaiva asyApi sudarzanasya varNanaM kartavyam, yAvat - pravajyAgrahaNAnantaram caturtha paSThASTamadazamadvAdaza bhaktAni anazanayA chitvA prApta kevalajJAnaH siddhaH buddhaH, muktaH, sarvaduHkhaprahINazcAbhavat, kiyA ' vaMditA narmasittA evaM vayAsI' vandanA namaskAra karake phira prabhu se usane aisA kahA - 'evameyaM bhaMte! jAva se jaheyaM tumbhe vadaha ttikahu uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakamai' he bhadanta ! yaha aisA hI hai jaisA ki Apane kahA hai / isa prakAra kaha kara vaha IzAna dizA kI ora calA gayA yahAM se Age kA kathana 'sese jahA usabhadattassa jAva dukkhapahINe' pAkI kA kathana jaisA nauveM zataka meM 33 ve uddezaka meM RSabhadata ke saMbaMdha meM kiyA gayA hai vaisA hI sudarzana seTha ke saMbaMdha meM kara lenA cAhiye yAvat pravrajyAgrahaNa ke bAda sudarzana anagArane caturthamakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta, aura dvAdazabhakta Adi tapasyA kI aura anta samaya saMdhArA karake kevalajJAna prApta kara liyA, ve siddha ho gaye, buddha ho gaye, mukta ho gaye aura samasta duHkhoM se pradakSiNApUrvaka zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNA namaskAra karIne temaNe temane A pramANe kahyu' " evameyaM bhaMte ! jAva se jaheyaM tubbhe vadaha tti kaTu uttarapuratthimaM disIbhAga avakamai " De lagavan ! AApanA dvArA pratipAhita artha sarvathA satya che. Apa je kaheA che. te satya ja che A pramANe kahIne teme IzAna dIzA tarapha cAlyA gayA. - "" " sesaM jahA usabhadattAsa jAva saccadukkhappahINe ' tyAra pachInuM samarata thana navamAM zatakanA 33mAM uddezamAM pratipAdita RSabhadattanA kena anu. sAra samajI levu' kahevAnuM tAtpa e che ke sudra'na zeThe paNa pratrajyA grahaNa karI tyAra bAda temaNe eka, be, traNa, cAra, pAMca upavAsa tapasyA karI. anta samaye sathArA karIne temaNe kevaLajJAna prApta karyu te siddha, buddha, mukta ane sarvaduHkhAthI rahita thai Adi ane " gayA. navara zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 11 0 11 sudarzanacaritanirUpaNam 'navaraM corayoors afejjai, bahupaDipunnAI duvALasavAsAI sAmannapariyAgaM pAuNa sesaM taMtra' navaram - RSabhadattApekSayA sudarzasya vizeSastu-ayameva yatayaM sudarzanaH anagAraH, caturddazapUrvANi adhIte, RSabhadattastu ekAdazabhaGgAni adhItavAna, athaca ayaM sudarzanaH bahupratipUrNAni dvAdazavarSANi zrAmaNyaparyAya m pAlayati, zeSaM tadeva - RSabhadattamakaraNoktA devAva se yam, ante gautama Aha- 'senaM bhaMte !' sevaM bhaMte !' he bhadanta ! tadeva - bhagavadukta satyameva, he bhadanta ! tadeva - bhagavaduktaM sarvathA satyameti // sU0 11 // iti mahAbalaH samAptaH // iti zrI vizvavikhyAta jagadavalla mAdipadabhUSita bAlabrahmacArI 'jainAcArya ' pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracitA zrI " bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazazatakasya ekAdazodezakaH samAptaH // 011-11 // sarvathA prahINa ho gaye 'navaraM cohasapuvvAiM ahijjara, bahupaDipunnAI dubAlasavAsAI sAmannapariyAgaM pAuNai sesaM taMceva' RSabhadatta kI apekSA isa sudarzana ke kathana meM kevala yahI vizeSatA hai ki sudarzana anagAra ne caudahapUrvI kA adhyayana kiyA taba ki RSabhadasane kevala gyAraha 11 aMgoM kA hI adhyayana kiyA tathA sudarzana anagAra ne ThIka 12 varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA ityAdi saba kathana RSabhadanta prakaraNa kI taraha hI jAnanA cAhiye anta meM gautama prabhu ke isa kathana kI satyatA khyApana karane ke nimitta kahate haiM 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! nti' he bhadanta ! Apa kA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, hai bhadanta ApakA kahA huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para birAjamAna ho gaye |su. 11 / || gyArahavAM uddezaka samApta // 11- 11 // 615 copuvvAI ahijjai, bahupaDipunnAI duvAla savAsAI sAmannapariyAMga pAui- sesa taMceva " RSabhattanA uthana uratAM sudRrzananA athanabhAM nIce pramANe vizeSatA samajavI--RSabhadatte mAtra agiyAra aMgenuM adhyayana karyu hatu, tyAre sudarzane 14 pUrvInuM adhyayana karyuM" hatuM. tathA sudarzana zeThe pUrepUrA khAra varSa sudhI zrAmaNya paryAyanuM pAlana karyu" hatuM, ityAdi samasta RSabhadattanA prakaraNamAM kahyA anusAra samajavu. kathana have uddezAne aMte mahAvIra prabhunAM vacanAmAM pAtAnI apAra zraddhA vyakta uratA gautama svAbhI use che - " seba bhaMte ! sevaM bhaMte! tti " he laga van! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sathA satya che. he bhagavan! Ape je kahyu' te yathArtha ja che" A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vadaNA namaskAra karIne tee peAtAne sthAne virAjamAna thaI gayA, prasU011) agiyArame, uddeze samApta zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare atha dvAdazoddezaka: mArabhyateekAdazazata ke dvAdazoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam AlabhikAnagarIvarNanam , tataH zaGkhavanacaityasya varNanam, RSabhadattapramukha zramaNopAsakAnAM varNanam , tadanantaraM paraspara zramaNopAsakAnAM vArtAlApavarNanam, devalokeSu devAnAM sthitinirUpaNaM ca, jaghanyena sthitivarNanam , utkRSTena sthitivarNanaM ca devAnAM sthitiprarUpaNam , tataH RSibhadraputraH anagArikatAM grahItuM samarthoM'sti naveti praznottaram ?, tadanantaram RSibhadraputraH devalokAt pracyutya kutragamiSyati iti praznaH, siddhipadaM mApsyati itisamAdhAnaM tato vRttAntavarNanam / kaalvktvytaa| ___mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, AlabhiyA nAmaM nayarIhotthA, vaNNao, saMkhavaNe ceie, vnnnno| tattha NaM AlabhiyAe nayarIe bahave isibhadaputtapAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti, ar3A jAva aparibhUyA, abhigayajIvAjIvA jAva viharati / bArahaveM uddezekA prAraMbha__ gyArahaveM zataka ke isa bArahaveM uddezaka meM kahe hue viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-AlaMbhikA nagarI kA varNana zaMkhavana nAmaka caitya-udyAna kA varNana RSabhadatta Adi zramaNopAsakoM kA varNana zramaNoMpAsakoM ke paraspara ke vArtAlApa kA varNana devalokoM meM devoM kI sthiti kA nirUpaNa jaghanyasthiti kA varNana uskRSTasthiti kA varNana RSibhadraputra anagArikatA ko grahaNa karane ke liye samartha hai yA nahIM? isa prazna kA uttara RSibhadraputra devaloka se cava kara kahAM jAvegA? aisA prazna siddhipada prApta karegA. aisA uttara isake bAda ke vRttAnta kA varNana / mAramA uddezAne pAra - agiyAramAM zatakanA A bAramAM uddezAmAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-AlaMbhikA nagarInuM varNana, zaMkhavana cityanuM varNana, RSabhadatta Adi zamaNe pAsanuM varNana, zramaNe pAsake vaccenA saMvAdanuM kathana, devalokamAM devanI sthitinuM nirUpaNa, temanI jaghanya ane utkRSTa sthitinuM varNana, prazna-"RSibhadraputra aNagArAvasthA aMgikAra karavAne samartha che ke nahIM?" A praznane uttara prazna-"RSibhadraputra devalekamAMthI cyavIne kayAM na?" uttara-" siddhi56 prAta 32." tyAra mAhanA vRttAntanu na. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1140 12 sU0 1 devAnAM kAlasthitinirUpaNam 617 tapaNaM tesiM samaNovAsayANaM annayA kayAI, egayao sAhiyANaM samuvAgayANa saMnividvANaM sannisaNNANaM ayameyArUve miho kahAsamullAve samuppajjitthA, devalogesu NaM ajjo ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? / taeNaM se isibhaddaputte, samaNovAsa devadvigAhiyaDe taM samaNovAsae evaM vayAsI - devalopasu NaM ajjo ! devANaM jahaNNeNaM dasavAsa saharasAI hi paNNattA, teNa paraM samagrAhiyA, dusamayAhiyA jAva dasa samayAhiyA saMkhejjamamayAhiyA, asaMkhejjasamayAhiyA, ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI hiI paNNattA, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya / taeNaM te samaNovAsayA isibhaddaputtassa samaNovAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyama no sahahRti, no pattiyaMti, no zeyaMti eyamahaM asadahamANA apattiyamANA, aroyamANA jAmetra disiM pAunbhUyA, tAmeva disiM paDigayA || sU0 1 // " chAyA - tasmin kAle tasmin samaye AlabhikA nAma nagarI AsIt, varNakaH, zaGkhavanaM caityam, varNakaH / tatra khalu AlabhikAyAM nagaryAM bahavaH RSibhadraputrapramukhAH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhyAH yAvat - aparibhUtAH, abhigatajIvA - jIvAH, yAvad viharanti tataH khalu teSAM zramaNopAsakAnAm anyadA kadAcit ekataH saMhitAnAM samupAgatAnAm sanniviSTAnAm sanniSaNNAnAm, ayameo mithaH kathAsamullApaH samudapadyata devalokeSu khala AryAH / devAnAM yintaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? tataH khalu sa RSibhadraputraH zramaNopAsako devasthitigRhItArthaH tAna zramaNopAsakAn evam avAdIt devalokeSu khalu AryAH / harat jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, tena paraM samayAdhikA simayAdhikA yAvat daza samayAdhikA, saMkhyeyasamayAdhikA, asaMkhyeyasamayAdhikA, bha0 78 zrI bhagavatI sUtra : 9 -
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 12 sU0 1 devAnAMkAlasthitinirUpaNam 617 taeNaM tesiM samaNovAsayANaM annayA kayAiM, egayao sAhiyANaM samuvAgayANa saMniviTThANaM sannisaNNANaM ayameyAruve miho kahAsamullAve samuppajjitthA, devalogesu NaM ajjo! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? / taeNaM se isibhahaputte, samaNovAsae devaTThiigahiya? taM samaNovAsae evaM vayAsIdevaloesu NaM ajjo ! devANaM jahaNNeNaM dasavAsasahassAI hiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva dasa samayAhiyA saMkhejjamamayAhiyA, asaMkhejjasamayAhiyA, ukkosaNaM tettIsaM sAgarovamAiM hiI paNNattA, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya / taeNaM te samaNovAsayA isibhaddaputtassa samaNovAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyama, no sadahati, no ettiyaMti, no royaMti, eyamaDhe asadahamANA apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disiM pAubbhUyA, tAmeva disi paDigayA ||suu0 1 // __ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye AlamikA nAma nagarI AsIta , varNakaH, zaGkhacanaM caityam , varNakaH / tatra khalu AlabhikAyAM nagaryA bahavaH RSibhadraputrapramukhAH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayAH yAvat-aparibhUtAH, abhi. gatajIvA-jIvAH, yAvad viharanti, tataH khalu teSAM zramaNopAsakAnAm anyadA kadAcit ekataH saMhitAnAM samupAgatAnAm sanniviSTAnAm sanniSaNNAnAm , ayametadrapo miyaH kathAsamullApaH samudapadyata-devalokeSu khalla AryAH! devAnAM kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA? tataH khalu sa RSibhadraputraH zramaNopAsako deva. sthitigRhItArthaH tAn zramaNopAsakAn evam avAdItU-devalokeSu khalu AryAH! devAnAM jaghanyena dazarSasahasrANi sthitiH prAptA, tena paraM samayAdhikA dvisamayAdhikA yAvat-daza samayAdhikA, saMkhyeyasamayAdhikA, asaMkhyeyasamayAdhikA, bha0 78 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 u012 sa.1 devAnAMkAlasthitinirUpaNam 69 bahavaH RSibhadraputrapramukhAH-RSibhadraputraH pramukha:-pradhAno yeSAM tathAvidhAH zramajopAsakA:-zrAvakAH parivasanti, 'aDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIyA jAva viharaMti' ADhayAH yAvat-dIptAH, mahAbalAH, mahAyazasaH yAvat-bahujanasya aparibhUtA:-anabhibhUtAH, abhigatajIvAjIvA:-adhigatajIvAjIvatattvAH, yAvat-upalabdhapuNyapApAH ityAdi vizeSaNaviziSTAH viharanti-tiSThanti / 'taeNaM tesi samaNovAsayANaM annayA kayAI egayao sahiyANaM samuvAgayANa saMnividyANaM, sabhisanmANaM ayameyArUve miho kahAsamullAve samupajjitthA'-tataH khalu teSAm RSibhadraputrapramukhAnAm , zramaNopAsakAnAm , anyadA kadAcit, ekataH sahitA. nAm-ekatrIbhUtAnAm-ekatramilitAnAmityarthaH samupAgatAnAM-svasvagRhAt samAyAtAnAm , sabhiviSTAnAm-AsanagrahaNena samupaviSTAnAm , sabhiSaNNAnAmsannihitatayA niSaNNAnAm ayametadrUpaH-vakSyamANasvarUpaH, mithaH-parasparam , pAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti' isa AlabhikA nagarI meM zramaNopAsaka jana rahate the 'ar3A jAva aparibhUyA abhigayajIvA jAva viharaMti' ye saba hI ADhaya yAvat-dApta, mahAbalaviziSTa-evaM mahAyazaH saMpanna the aneka jana milakara bhI inakA parAbhava nahIM kara sakate the jIva aura ajIva ke svarUpa ko ye saba Agama ke anusAra jAnate the yAvat-ye saba hI upalabdha puNyapApa Adi vizeSaNoM vAle the 'taraNa tesi samaNovAsayANaM annayA kayAI egayaA sahiyANa samuvAgayANaM saMniviTThANaM sannisaNNANaM ayameyArUve mihokahAsamullAve samupanjitthA' eka dina kI bAta hai jaba ki ye saba ke saba apane 2 gharoM se Akara eka sthAna para AsanavizeSa grahaNakarake pAsa 2 meM baiTha gaye aura isa yAe nayarIe bahave isibharaputtapAmokkhA samaNovAsayA parivasaMti" a Cast nagarImAM ghaNu zramaNopAsako rahetA hatA. te zramaNopAsakemAM mukhya zramapaasnu (15) nAma piladra putra tu. " aDDA jAva aparibhUyA abhigaya. jIvAjIvA jAva viharaMti" te sadhA zramAsa dhanADhaya, dIna, bhA. lasaMpanna, ane mahAyaza saMpanna hatA. teo eTalA badhA prabhAvazALI hatA ke aneka mANaso bhegA maLIne paNa temane parAbhana karavAne asamartha hatA. teo jIva ane ajIvanA svarUpane AgamAnusAra jANatA hatA. pApa ane puzyanA 2135ne 55 tasA sArI rIta samatA tA. "taeNa vesiM samaNovAsayANa' annayA kayAI egayao sahiyANa samuvAgayANa saMnividvANaM sanninaNNANa ayameyArUve miho kahAsamullAve samupajjitthA " me hisa te shrm| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 , , bhagavatIsUtre kathAsamullApaH -vArtAlApa:, samudapadyata - samutpannaH 'devalogesu Na N ajjo ! devANaM kevaiya kAlaM ThiI paNNattA?' he AryAH ! devalokeSu khalu devAnAM kiyantaM kAlaM - ferenterata sthitiH prajJaptAH ?' 'taraNa' se isibhaddaputte samaNovAsae devagihiya te samaNovAsae evaM kyAsI' - tataH khalu sa RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, devasthitigRhItArthaH - devasthitiH - devasthitirUpaH gRhIto jJAto'rthI yena sa tathAvidhaH, viditadevasthitika ityarthaH tAn zramaNopAsakAn evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt- 'devalopasu NaM ajjo ! devANaM jahaNeNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' he AryAH / devalokeSu khalu devAnAm jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, 'teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA, jAtra dasa samayAhiyA, saMkhejjasamayAdiyA, asaMkhejjasamayAhiyA' tena paraM tadanantaram, samayAdhikA prakAra se paraspara meM bAtacIta karane lage- 'devalogesu NaM ajjo ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA' he AryoM! devalokoM meM devoM kI kitanI sthiti kahI gaI hai ? ' taeNa se isi bhaddaputte samaNovAsae devaTThigahiyaDe te samaNovAsae evaM vayAsI' isake bAda zramaNopAsaka RSibhadraputra ne ki jo devasthitirUpa artha kA pahile se jJAtA thA una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA - 'devaloesu Na ajjo ! devANa jahaNaNaM dasavAsa saharasAI ThiI paNNattA' he Aryo ! devalokoM meM devoM kI jaghanyarUpa se kama meM kama sthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai / ' teNa para samayAhiyA, dusamagrAhiyA jAva dasasamayAhiyA saMkhejjalamayAhiyA asaMkhejja samayAhiyA' isake bAda isase Age eka samaya adhika, do 620 pAsakA pAtapeAtAne gherathI nIkaLIne eka sthAne AsavizeSa grahaNa karIne pAse pAse besI gayA ane adarA aMdara A pramANe vAtacIta karavA lAgyA ' devalogesu NaM abjo ! devANaM ketraiyaM kAlaM ThiI paNNattA ?" he khAyo / devaleAkamAM devAnI sthiti keTalI kahI che ? 66 "taeNa se isibhaddaputte samaNovAsae devaTThiigahiyaSTThe te samaNovAsa evaM bayAsI" dvevasthiti 35 artha lene paDese thI 4 jJAna hetu sevA shrbhyepAsaka RSibhadraputre temanA A prakAranA praznane nIce pramANe javAkha ApyA. 66 devaloesu NaM ajjo ! devANaM jahaNaNeNaM dasavAsa saharasAI ThiI paNNattA " 3 ArcI ! devaleAkamAM devenI jaghanya (AchAmAM echI) sthiti (tyAMnA Ayuja) haMsa Debhara varSAMnI uhI che. " teNa para' samayAhiyA, dusamAyAhiyA jAva dasa samagrAhiyA saMkhejjasamayAhiyA asaMkhejja samayAhiyA " tenAthI Agaja samaya adhi meM sabhaya adhi, tra, yAra, yAMca, cha, sAta, AI, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 10 12 sU0 1 devAnAMkAlasthitinirUpaNam 621 sthitiH dvisamayAdhikA, yAvat-tricatuHpaJcaSaTsaplASTanavadazasamayAdhikA, saMkhyeyasamayAdhikA, asaMkhyeyasamayAdhikA sthitirityevaM rItyA-'ukoseNaM tetIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNattA, 'teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya' tena paramtadanantaram vyucchinnAH devAzca, devalokAzca bhavanti tataH paraM devAca devalokAzca na santIti bhaavH| 'naeNaM te samaNovAsayA isibhapusassa samaNovAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyama8 no saddahaMti, no pattiyaMti, no royaMti' tataH khalu te zramaNopAsakA RSibhadraputrasya zramaNopAsakasya, evaM rItyA AcakSataH kathayataH yAvat-bhASamANasya, prajJApayataH marUpayatazca etamartha-pUrvoktArtha samaya adhika, yAvat tIna, cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau aura daza samaya adhika, saMkhyAtasamaya adhika evaM asaMkhyAta samaya adhika hotI huI tetIsa sAgaropama taka kI vahI sthiti utkRSTa sthiti ho jAtI hai tAtparya-kahane kA yaha hai ki jaghanya sthiti inakI 10 hajAra kI hai aura eka do Adi asaMkhyAta taka ke madhyamasthiti ke vikalpoM se adhika jo 33 sAgaropama taka kI sthiti hai vaha utkRSTa inakI sthiti hai| 'teNa paraM vocchinnA, devA ya devalogA ya' isa sthiti ke bAda na koI deva hote haiM aura na koI devaloka hote haiM / arthAt itanI uskRSTasthiti se aura adhika sthitivAle devoM meM deva nahIM hote haiM, na devaloka hote haiN| 'taeNa se samaNovAsayA isibhaddaputtassa samaNokAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyama8 no sahahaMti no pattiyaMti, no royaMti' isa prakAra se devoM kI jaghanya aura utkRSTasthiti kA kathana karane vAle, yAvat usa para bhASaNa denevAle, nava, ane dasa samaya adhika, saMkhyAta samaya adhika, ane asaMkhyAta samaya adhika thatAM thatAM 33 sAgarepama paryantanI je sthiti thAya che, te sthitine te devonI utkRSTasthiti kahe che. A kathananuM tAtparya e che ke temanI ja ghanya sthiti dasa hajAra varSanI che, ane eka be Adi asaMkhyAta paryantanA madhyamasthitinA vikalpothI adhika je 33 sAgaropama paryantanI sthiti. tatamanaTa sthiti cha. " teNa para vocchinnA, devA ya devalogA ya" 33 sAgarI5ma 42di madhira sthitapaNA va paDatA nathA bhane pakSa 59 jAtA nathI. "taeNa se samaNovAsayA isimaddaputtassa samaNovAsayassa evamAikkhamANasa jAva evaM parUve mANassa eyamaTuM no sahahaMti, no pattiyati, no royati" vAnI dhanya bhane haTa sthitinumA prahAra kathana karanArA, A pramANe vizeSa kathana karanArA, A pramANe prApanA kara zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 bhagavatIsare no zraddadhati-na zraddhAviSayaM kurvanti, no patiyanti-na vizvasanti, no rocayantina ruciviSayaM kuvanti, 'eyama8 asahamANA apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disi pAunbhUyA, tAmeva disi paDigayA' etamartha-pUrvoktArtham , azradadhataH-zraddhA viSayamakurvantaH, apratiyanta:-avizvasantaH, arocayantaH-ruciviSayamakurvantaH, yAmeva dizamAzritya prAdurbhUtAH, tAmeva dizaM pratigatAH // 1 // RSabhadattasya vktvytaa|| mUlam-"teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosADhe, jAva parisA pjjuvaasi| taeNaM te samaNo. vAsayA imIse kahAe laTThA samANA hahatuTThA evaM jahA tumi uddesae jAva pjjuvaasNti| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesi samaNovAsagANaM tIseya mahati0 dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavai / taeNaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA, nisamma haTatuTThA uThAe udveti uhAe utRRttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namasati, vaMdittA, usakI prajJApanA karanevAle, aura prarUpaNA karanevAle zramaNopAsakazrAvaka RSibhadraputra ke isa-pUrvokta kathana ko una zramaNopAsakoM ne apanI zraddhA kA viSaya nahIM banAyA usa para vizvAsa nahIM kiyA, aura na use ve apanI ruci meM hI lAe 'eyamaDhe asahahamANA apatti. yamANA, aroyamANA jAmeva disi pAunbhUyA-tAmeva disi paDigayA' isa prakAra isa pUrvokta artha para azraddhAyukta hue, avizvAsayukta hue, aura aruciyukta hue ve zramaNopAsaka jahAM se Aye the vahIM para pIche cale gaye ||suu0 1 // nArA ane A pramANe prarUpaNa karanArA zramaNopAsaka (zrAvaka) RSibhadraputranA pUrvokta kathana pratye te zramaNopAsakoe zraddhAnI daSTie joyuM nahIM, temane se vAtanI pratIti 25 nahI mane mAyana temane nyu 59] naDI. " eyamardu asadahamANA, apattiyamANA, aroyamANA jAmeva disiM pAunbhUyA-tAmeva disi paDigayA" sazraddhAyuta, avizvAsamata bhane mAyayurata thye| mevAta zrama pAsake jyAMthI AvyA hatA tyAM-potapotAne ghera pAchA pharyA. sUpa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ OneDEEP - ameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 202 RSibhadraputrakathananirUpaNam 623 namaMsittA, evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte! isibhaddaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai, jAva parUvei-devaloesu NaM ajo! devANaM dasavAsasahassAiM jahaNNeNaM ThiI paNNatA, teNa paraM samayAhiyA jAva, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ? / ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAsI-je NaM ajo! isibhaddaputte samaNovAsae tubhaM evaM Aikkhai-jAva parUvei-devalogesu NaM ajo! devANaM jahaNNeNaM dasavAsa sahassAI ThiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA, jAva, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, sacceNaM esmjhe| taeNaM samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie evamaI soccA, nisamma, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namaMsaMti, vaMdittA, namaMsittA, jeNeva isibhaddaputte samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA isibhaiputtaM samaNovAsagaM baMdati, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA, eyamaTuM sammaM viNaeNaM bhujobhujo khAti' taeNaM te samaNovAsayA pasiNAI pucchati, pucchittA aTThAiM pariyAdayati, pariyAdettA samaNaM bhagavaM mahAporaM vadati, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA jAmeva disiM pAubhUyA tAmeva disi paDigayA ||suu02|| chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNo bhagavAna mahAvIro yAvat samayasataH, yAvat parSat paryupAsate, tataH khalu te zramaNopAsakAH asyAH kathAyAH labyArthAH santaH hRSTatuSTAH evam yathA tuhikodezake yAvat paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM tasyAM ca mahAti mahAlayAH parSadi zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 625 bhagavatIsare dharmakathA yAvat AjJAyA ArAdhako bhvti| tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTAH utthayA uttiSThanti, utthayA utthAya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti, vanditvA, namasyitvA evam avAdiSuH-evaM khalu bhadanta ! RSibhadraputraH zramaNopAsakaH asmAkam evam AkhyAti, yAvat-marUpayati-devalokeSu khalu AryAH ! devAnAM dazavarSasahasrANi jaghanyena sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA, yAvat , tena para vyucchinnA devAtha, devalokAza, tat kathametat bhadanta ! evam ? AryAH ! iti zramaNo bhagavAn mahAvIra stAn zramaNopAsakAn evam-avAdIt-yat khalu AyoH ! RSibhadraputraH zramaNopAsako yuSmAkam evam AkhyAti yAvat-prarUpayati-devalokeSu khalu AryAH! devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA, yAvat tena para vyucchinnAH devAzca, devalokAzca, satyaH khalu esso'rthH| tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha zrutvA, nizamya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM candante, namasyanti, vanditvA, namasyitvA yatraiva RSibhadraputraH zramaNopAsakaH tatraiva upAgacchanti, upAgatya RSibhadraputraM zramaNo pAsakaM vandante, namasyanti, vanditvA, namasyitvA etamarthaM samyag vinayena bhUyobhUyaH kssmynti| tataH khalu te zramaNopAsakAH praznAn pRcchanti, pRSTvA arthAna paryAdadati, paryAdAya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyanti, vanditvA, namasthitvA yAmevadizaM prAdurbhUtAH, tAmeva dizaM prtigtaaH||suu02|| TIkA-atha RSibhadraputrasya satyatAM parUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA pajjuvAsai' tasmin kAle, tasmin samaye, zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat RSibhadraputrakIvaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne RSibhadraputra zrAvaka kI kahI gaI bAta ko satya prakaTa kiyA hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe, jAva parisA pajjuvAsaI' usa kAla aura usa RSibhadraputranI vaktavyatA TIkAI-A sUtramAM sUtrakAre e vAtanuM pratipAdana karyuM che ke kaSibhadraputre devonI sthiti viSe je kathana karyuM hatuM te satya hatuM. mahAvIra prabhunA vacane dvArA tenA te kathanane ahIM pramANabhUta sAbita karavAmAM AvyuM che. "teNaM kAleNaM teNa samaeNa samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe, jAva parisA pajjuvAsai" aNe ana te samaye zrama lagavAna mahAvIra mAna zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 625 pramayacandrikA TIkA za0 11 70 12 0 2 RSibhadra putrakathana nirUpaNam AlabhikAryA nagaryAM zaGkhavane caitye, samavasRtaH yAvat - samavasRtaM bhagavantaM vandituM namasthituM dharmakayAM zrotuMca parSat vinayena pAJjalipuTA bhagavantaM paryupAste / 'taNaM te samaNovAsayA, imIse kahAe laTThA samANA haTTatuTThA evaM jahA tuMgi uddesae jAba pajjuvAsaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH asyAH kathAyAH bhagavataH AgamanarUpAyAH labdhArthAH - jJAtArthAH santaH, hRSTatuSTAH, evaM - pUrvoktarItyA yathA- tuGgakodezake dvitIyazatakasya pazcamoddezake pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam, yAda - vinayena prAJjalipuTAH bhagavantaM paryupAsate, 'taraNaM samaNe bhagavaM yAvatmahAvIre tesi samaNovAsagANaM tIse ya mahati mahAlayAe parisAe ghammakahA jAva samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat-AlabhikA nagarI meM zaMkhavana nAmake caitya-udyAna meM padhAre yAvat bhagavAn ko vandanA karane aura namaskAra karane ke liye evaM unase dharmakathA sunane ke liye pariSadA nikalI pariSadA ne baDe vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taraNaM te samaNovAsayA imIse kahAe laTThA samANA haTThatuTThA evaM jahA tuMgi uddesae jAva pajjuvAsaMti' jaba una zramaNopAsakoM ko bhagavAn ke AgamanarUpa arthakA patA calA taba ve bahuta hI adhika harSita hue aura saMtuSTacitta hue isake AgekA kathana dvitIyazataka ke pAMcaveM uddezaka meM jisa prakAra se pratipAdita kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para samajha lenA cAhiye - yAvat vinaya ke sAtha unhoMne donoM hAtha jor3akara bhagavAn kI paryupAsanA kI 'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlapAe pari likA nagarImAM zaMkhavana nAmanA udyAnamAM padhAryA. mahAvIra prabhunA AgamananA samAcAra sAMbhaLIne temane vaMdyaNAnamaskAra karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne pariSada nIkaLI pariSade ghaNA vinayapUrvaka anne hAtha joDIne bhagavAnanI paryupAsanA harI. " eNaM ve samaNovAsayA imIse kahAe laddhaTThA samANA haTThatuTThA evaM jahA tugi ukhae jAva pajjuvAsaMti " nyAre te (pUveti) zramaNeApAsakone mahAvIra prabhunA AgamananA samAcAra maLyA, tyAre temane ghaNA ja harSoM ane satASa thayA. tyAra bAdanuM kathana khIjA zatakanA pAMcamAM uddezAmAM kahyA anusAra ahIM paNa samajavuM. vinayapUrvaka ane hAtha joDIne temaNe bhagavAna mahAvIranI pa pAsanA karI, A kathana paryantanuM kathana ahI' zravu leha me. " taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre vesiM samaNIvAsagANa tIse ya mahatimahAlayAe parisAe dhamma kahA jAva ANAe ArAhae bhavai " bha0 79 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626 bhagavatIne ANAe ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra steSAM zramaNopAsakAnAm tasyAM ca mahAtimahAlayAyAm ativizAlAyAM parSadi-sabhAyAM dharmakathA bhagabatA 'atthiloe atthi aloe' ityAdirUpA kathitA, kiyatparyantamityAhayAvat-etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan iti paryantaM dharmakathA aupapAtikasUtroktA'travAcyA, 'taeNaM te samaNovAsayA samaNa ssa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTTA uThAe uTheti' tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikesamIpe, dharma zrutvA, nizamya, hRSTatuSTAH santaH, utthayA-utthAnena uttiSThanti, 'uhAe uThettA samaNaM bhagavaM mahAnIraM vadaMti, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA evaM vathAsI'-utthayA-utthAnena, utthAya, zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyanti, sAe dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavaI' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ke liye usa ati vizAla sabhA meM dharmakathA kahI 'asthiloe, asthi aloe' usa dharmakathA meM "loka hai, aloka hai" ityAdi viSaya para vivecana kiyA gayA aura vaha vivecana " esasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA ciharan " aupapAtika sUtra meM kathita isa dharmakathA paryanta kiyA gayA 'taeNaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma hahatuTThA uThAe uTheti' prabhu dvArA kathita dharmakathA ko sunakara ve zramaNopAsaka Ananda se vibhora ho gaye aura saMtuSTaH citta hokara svayaM uThe ' uTThAe uThettA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' uThakara ve vahAM gaye jahAM tyAra bAda zramaNa bhagavAna mahAvIre te pramANe pAsakane te ati vizALa salAmA yamayA 4ii " asthi loeM, atthi aloe" // dhayAmA " als cha, ma cha," tyA viSaya 52 viveyana 42pAmA mA0yu: "etasya dharmasya zikSAyAmupasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharana " moppAtika sUtramAM kathita A kathanaparyantanA viSayamAM te dhamakathAmAM pratipAdana 42 mA0yu. "taeNaM te samaNovAsayA samaNasa bhAgavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTa tuTTA udAe udeti" mahAvIra prabhu | kathita dharmakathAnuM zravaNa karIne te zramaNopAsakonA hada AnaMdathI nAcI uThayAM atizaya AnaMda ane saMtoSa pAmelA te zrAvake potAnI utthAnatithii mA yayA " uDAe utA samaNa bhagavaM mahAvIra vadaMti, namasaMti, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI" hiintme| zrama lagavAna mahAvIra nyA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2011 u0 12 sU02 RSibhadraputrakathananirUpaNam 627 banditvA, namasyitvA evaM-vakSyamANaprakAreNa, avAdiSuH-'evaM khalu bhaMte ! isi mahaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai, jAva parUveI'-he bhadanta ! evaM khalu uktarItyA RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, asmAkam evaM-vakSyamANaprakAreNa, AkhyAti, yAvat-bhASate-prajJApayati, prarUpayati yat-'devaloemu Na ajjo ! devANaM dasavAsasahassAiM jahaNNeNaM ThiI paNNattA' he AryAH! devalokeSu khalu devAnAM dazavarSasahasrANi jaghanyena sthitiH prajJaptA, 'teNa para samayAhiyA jAva, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya, se kahameyaM bhaMte ! evaM?' tena paraM-tadanantaram , samayAdhikA yAvat-dvitricatuHpaJcaSaTsaptASTanavadaza saMkhyAtA saMkhyAta samayAdhikA utkRSTena trayastriMzat sAgaropamANi sthitiH prajJaptA tena param-tadanantaram-vyu. zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the, vahAM jAkara unhoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira unhoM ne unase isa prakAra pUchA-' evaM khalu bhaMte ! isimaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai, jAva paruvei' he bhadanta ! zramaNo. pAsaka RSibhadraputra zrAvaka jo hama logo se aisA kahate haiM, yAvatbhASaNa karate haiM, apane viSaya kI prajJApanA karate haiM aura usakI prarUpaNA karate haiM ki "he AryoM ! devalokoM meM devoM kI jaghanyarUpa se sthiti 10 hajAra varSa kI hai, aura isase Age ekasayama, do samaya, tIna samaya, cAra samaya, pAMca samaya, chahasamaya, sAtasamaya, AThasamaya, nau samaya, daza samaya, saMkhyAta samaya aura asaMkhyAtasamaya se adhika hotI huI vahI sthiti tetIsasAgaropama taka kI utkRSTa ho jAtI hai| beThA hatA tyAM gayA tyAM jaIne temaNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNu karI, namaskAra karyA vaMdaNunamaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna puuchye|-" evaM khalu bhaMte ! inibhaddaputte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai, jAva pahavei" 3 san ! zrayAsa:- zrA14*sidraputra mabhane me 4 cha, evuM bhAkhe che (pratipAdana kare che, evI prajJApanA kare che ane evI prarUpaNa kare che ke "he Aryo ! devalokamAM devonI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI che ane tyAra bAda eka samaye, be samaya, traNa samaya, cAra samaya, pAMca samaya, 7 samaya, sAta samaya, 28 samaya, nava samaya, isa samaya, sabhyAta samaya ane asaMkhyAta samaya pramANa adhika thatI thatI 33 sAgaropama paryantanI utkRSTa sthiti hoya che. koI paNa evuM devaleka nathI jemAM 33 sAgaropama karatAM adhika utkRSTa sthiti hoya ane koI paNa e deva nathI zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre cchinnA devAzca devalokAzceti, he bhadanta ! tat-kathametat evaM saMbhavati? tena yadevamuktaM tatsatyam asatyaMvetipraznaH! 'ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAso'-tataH khalu bho AryAH / iti sambodhya zramaNo bhagavAna mahAvIrastAna zramaNopAsakAn , evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdI-'jaM gaM ajjo! isibhaiputte samaNovAsae tumbhaM evaM Aikkhai, Ava pakhveI'-he AryAH! yatkhalu RSi bhadraputraH zramaNopAsako yuSmAkam-evaM-vakSyamANaprakAreNa, AkhyAti, yAktabhASate, prajJApayati, prarUpayati yat-'devalogesu NaM ajjo! devANaM jahaNNeNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' he AryAH! devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSa sahastrANi sthitiH prajJaptA, 'teNa paraM samayAhiyAjAva, tega paraM vocchinnA devA ya, devalogA ya, sacceNaM eyamaDhe' tena paraM-tadanantaraM, samayAdhikA, yAvat-dvitricatu: pazcaSaTsaptASTanavadazasaMkhyAtAsaMkhyAtamamayAdhikA utkRSTena trayatriMzam sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena paraM-tadanantaram , vyucchinnA vyavacchinA devAzca 33 sAgaropama se adhika utkRSTa sthiti devalogoM meM nahIM hotI hai aura na aise deva haiM ki jinakI sthiti isa sthiti se bhI adhika hotI ho|" to kyA he bhadanta ! unakA aisA kathana satya hai ? yA asatya hai? 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' taSa zramaNa bhagavAna mahAvIra ne 'ajo tti' he Aryo ! aisA saMbodhana karake 'te samaNovAsae evaM vayAsI' una zramaNopAsakoM se aisA kahA-'jaNaM ajjo ! isimaddaputte samaNovAsae tubha evaM Aikkhaha, jAva parUve ' he Aryo ! zramaNopAsaka RSibhadraputra ne jo Apa logoM se aisA kahA hai yAvat prarUpita kiyA hai ki devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI hai aura utkRSTasthiti 33 sAgaropama kI hai isase Age sthiti devoM meM aura jenI 33 sAgaropama karatAM adhika utkRSTa sthiti heya." te he bhagavan! zuM tamanu te 4thana satya che , asatya che ? " taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre, ajjotti te samaNovAsae evaM bayAsI" tamanA mA prazna samajAna, "3 Aryo !" evuM saMbodhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre temane A pramANe {"jaMgaM ajo! isimaputte samaNovAsae tubhaM evaM Aikkhai jAva parUgheI" mA ! *visaputra zrAva4 tArI pAse se 2 cha, prtipAdita kare che, prarUpita kare che ane prajJApita kare ke "devAmAM devonI jaghanya sthiti 10 hajAra varSanI che ane utkRSTa sthiti 33 sAgarApamanI che- tethI adhika utkRSTa sthitivALA devaleka paNa nathI ane deve zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU02 RSibhadraputrakathananirUpaNam 629 devalokAceti, satyaH khalu ayamarthaH-RSibhadraputrokto viSayaH yathArtha eveti maavH| 'taeNaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavo mahAvIrasta aMtie eyamaTuM socA, nisamma, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti,' tataH khalu te zramaNopAsakA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe etamartha zrutvA, nizamyahRdi avadhArya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA, jeNeva isibhahaputte samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti,' vanditvA, namasyitvA, yatraiva RSibhadraputraH zramaNopAsakaH AsIta , tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA, isimaddaputtaM samaNovAsagaM vaMdaMti, namasaMti' upAgatya, RSibhadraputraM zramaNopAsakaM, vandante, namasyanti, 'vaMdinA, namaMsittA, eyamaha sammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAti' vanditvA, namasthitvA etamartham RSibhadraputrasyApalAparUpaM svAparAdham , devalokoM meM nahIM hai to aisA unakA yaha kathana satya hai-jhUTha nahIM hai| 'taeNate samaNovAsayA samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtie eyama8 soccA nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati, namasaMti' isa prakAra prabhu mahAvIra kA kathana sunakara una logoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA 'vaMditA namaMsittA jeNeva isimaputte samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vandanA namaskAra kara phira ve vahAM se jahAM zramaNopAsaka RSibhadraputra zrAvaka the vahAM para Aye-vahAM uvAgacchitsA isibhaddaputtaM samaNovAsagaM vaMdati namasaMti' Akarake unhoM ne zramaNopAsaka RSibhadraputra ko vaMdanA kI namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA eyama8 samma viNaeNaM bhujjo 2 khAti' vandanA namaskAra karake phira unhoM ne RSibhadraputrase usake kahe gaye 5 nathI," to tabhanu mA thana satya che-asatya nathI. " taeNa te samajovAsayA samaNassa bhagavao mahAvIrasma aMtie eyamaDhe soccA nisamma samaNa bhagavaM mahAvIra vaMdaMti, namasaMti" zrama samapAna mahAvIranu / prA2nu' kathana sAMbhaLIne ane tene hadayamAM utArIne, temaNe temane vaMdaNu karI ane namaH42 4aa. vaMdittA namaMsittA jeNeva isibhahaputte samaNovAsae veNeva svA. gacchaMti" e nbh4||2 zana tasA yAM visaputra zrI mehatA Ni mAyA. " uvaagcchitt| isibhahaputtaM samaNovAsagaM vaMdati namasaMti" tyo AvIne temaNe RSibhadraputra zrAvakane vaMdaNa karI ane namaskAra karyA. "vaMditsA, namaMsittA eyama samma viNaeNa bhujjo 2 khAti" namaH skAra karIne temaNe RSibhadraputra pAse pitAnA deSanI temanI sAcI vAtane nahI mAnA 35 hopanI) ghagi vinayapUrva pApA2 kSamA bhAbhI. "taeNa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ bhagavatIne samyaktayA, vinayena, bhUyobhUyaH kSamayanti / 'taeNaM te samaNovAsayA pasiNAi pucchati' tataH khalu te zramaNopAsakAH RSibhadraputram anyAn praznAna pRcchanti, 'pucchittA, aTThAI pariyAiyaMti' praznAn pRSTvA, arthAn , paryAdadate parigRhNanti 'pariyAittA, zramaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati, namasaMti' arthAn paryAdAya-parigRha, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA, jAmeva disaM pAunbhUyA, tAmeva disaM parigayA' vanditvA, namasyitvA, yAmeva dizamAzritya mAdurbhUtAH, tAmevadizaM pratigatAH nivRttAH ||muu0 2 // RSibhadraputrasya siddhivktvytaa| ___mUlam-"bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMda, NamaMsai, vaMdittA, namaMsittA, evaM kyAsI-pabhUNaM bhaMte! isi. bhadaputte samaNovAsae devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae ? goyamA! No iNaTre samajhe, artha ko nahIM mAnanerUpa apane doSa ko bar3I acchI taraha se vinayapU rvaka pAra 2 kSamA yAcanA kI 'taeNaM te samaNovAsayA pasiNAi pucchaMti' isake bAda amaNopAsakoM ne bhagavAna se aura bhI praznoM ko pUchA-'pucchittA aMTAiM pariyAIti' praznoM ko pUchakara phira unhoM ne unake dvArA diye gaye samAdhAnarUpa artha ko grahaNa kiyA 'pariyAittA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdati namasaMti' grahaNa karake phira unhoM ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko bandanA kI aura unheM namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' vandanA namaskAra kara phira ve jisa dizA se-sthAna se Aye the usI usI dizA ko pIche cale gaye ||suu02|| te samaNAvAsayA pasiNAI pucchaMti" tyA2 5.6 te zrApa the tabhane bhIan prano 55 pUchA, "pucchitA aDhAI pariyAIti " bhane te pralonA samAdhAna 3 tabhaNe 4ii vAtanA thii|2 4 " pariyAittA samaNa bhagavaM mahAvIra caMdati namasaMti" tyA2 mA madhe zathI zrama bhagavAna mahAvIrane vA 3rI bhane nabha242 4aa. "vaMdittA, namaMsittA jAmeva disiM pAunbhUyA sAmeva disi paDigayA" yA nbh24||2 4zana tI 2 hizAmAyA mAyA tA te dizAmAM-pita pitAne sthAne pAchAM pharyA sUra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikATIkA za0 11 70 12 sU0 3 RSibhadraputrakathananirUpaNam 631 goyamA ! isibhaddaputte samaNovAsae bahUhiM sIlavvayaguNavaya. varamaNapaJcakkhANaposahovavAsahiM ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANe bahUhi vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNihii pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhusehiti, jhUsittA saTTi bhattAiM aNasaNAe chedehii chedittA, AloiyapaDikaMte, samAhipatte, kAlamAse kAlaM kiccA, sohamme kappe arUNAbhe vimANe devattAe uvavajihii, tattha NaM asthagaiyANaM devANaM cattAri paliovamAiM ThiI paNNattA, tattha NaM isibhahaputtassa vi devassa cattAri paliovamAiM ThiI bhavissai, se NaM bhaMte ! isi. bhadaputte deve, tAo devalogAo AukkhaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM jAva kahiM uvavajihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii, jAva aMtaM kAhei! sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvemANe viharai ||suu03|| chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAbora vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evam-avAdI-prabhuH khalu bhadanta ! RpibhadraputraH zramaNopAsako devAnupiyANAm antike muNDo bhUtvA, agArAt anagAritA manajitum, gautama ! nAyamarthaH samarthaH; gautama ! RSibhadraputraH zramaNopAsako bahubhiH zIlavata-guNavata-viramaNa-pratyAkhyAnapauSadhopavAsaiH yathAparigRhItaH tapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayiSyati, pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA AtmAnaM jUSayiSyati, jUSayitvA SaSTiM bhaktAni anazanayA chetsyati chitvA, AlocitapratikrAntaH, samAdhimAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharma kalpe aruNAme vimAne devatayA utpatsyate, tatra khalu astye. keSAM devAnAm , catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA, tatra khalu RSibhadraputrasyApi devasya catvAri palyopamAni sthiti bhaviSyati / sa khala bhadanta ! RSibhadraputro devastasmAt devalokAva AyuHkSayeNa, bhavakSayeNa, sthitikSayeNa yAvat kutra utpatsyate! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 bhagavatIsUtre gautama ! mahAvidehe varSe setsyati yAvat-antaM kariSyati / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti bhagavAn gautamo yAvat AtmAnaM bhAvayan viharati ||sU0 3 || " TIkA - atha RSiputraviSaye punarapyAha- 'bhaMte ti' ityAdi / bhaMte ci' 'bhagavaM goyame samaNa bhagavaM mahAvIra baMdara, Namasara, vaMditA, NamasittA evaM bayAsI' - he bhadanta / iti sambodhya bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra bandate, namasyati, vanditvA namasthitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt'pabhrUNaM bhaMte / isibhadaputte samaNovAsara devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM paJcaie?' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu kim RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, devAnumiyANAm antike samIpe muNDo bhUtvA, agArAt gRhasthAzramAt niSkramya, anagAritAM - patrajitum - dIkSAM grahItuM kiM samartho'stItipraznaH, RSibhadraputra kI siddhivaktavyatA 'bhaMte tti bhagavaM goMyame ' ityAdi ! TIkArtha - isa sUtra dvArA sUtrakAra ne RSibhadra putra kI siddhiprApti ke viSaya meM kathana kiyA hai-' bhaMteti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra baMda, NamaMsai, vaMditA NamaMsittA evaM vayAsI' he bhadanta ! isa prakAra se saMbodhita karake bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA, vaMdanA namaskAra karake phira unase isa prakAra se pUchA-' pabhUNaM bhaMte ! isi bhaddaputte samaNovAsara devANupiyANa' aMtie muMDe bhavitA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' he bhadanta ! zramaNopAsaka RSibhadraputra kyA Apa devAnupriya ke pAsa muNDita hokara gRhasthAzrama ke parityAga se anagAra avasthA ko dhAraNa karane ke RSibhadraputranI siddhinI vaktavyatA-- 6 bhaMve tti bhagavaM goyame " tyAhi TIkA-sUtrakAre A sUtramAM RSibhadraputranI siddhiprAptinA viSayanuM nizyAya jyu che." bhaMte! tti bhagavaM goyame samaNa bhagava mahAvIra baMdara, NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI " "he bhagavan " mevu saMbodhana ne bhagavAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane dhruNA karI ane namaskAra karyo. vaDA namasra arIne tesale yA prabhArI azna pUchayo - " pabhUNa bhaMte ! sabhaddaputte samaNovAsa devANuppiyANa atie muMDe bhavitA agArAo aNagAriya pavvaitara ?" he bhagavan! zramapAsa RSibhadraputra zu mApa hevaanupriyanI pAse mu MDita thaIne gRhasthAzramanA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa karavAne samaya che kharA ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u012 1.3 RSibhadra putrasya siddhinirUpaNam 633 bhagavAnAha-'goyamA ! No iNaDhe samahe' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH-naitat saMbhapati, RSibhadraputraH pravrajyAM grahItuM samarthoM nAsti / tatra kAraNamAha-goyamA! isibhaddaputte samaNovAsae, bahUhiM sIlavyaya-guNavaya-veramaNa-paJcakkhANaposahovavAsehi, ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANe' he gautama ! RSibhadraputraH zramaNopAsakaH, bahubhiH-anekaiH, zIlavata-guNavata-viramaNa-pratyAkhyAnapauSadhopavAsaiH, yathAparigRhItaiH-niyamAnusAra svIkRtaiH, tapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan 'bahUiM vAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNihiti', bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayiSyati 'pAuNittA, mAsiyAe saMlehaNAe anANaM jhUsehii' pAlayitvA mAsikyA, saMlekhanayA, AtmAnaM jUSayiSyati zarIrakaSAyaM ca kuzI karISyati, ityarthaH, 'jhUsittA, saDhi bhattAI aNasaNAe chedehi3' jUpayitvA, paSTiM liye samartha hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu ne gautama se kahA-'goyamA! No iNahe samaDhe' he gautama! yaha artha samartha nahIM hai-arthAt aisA bAta saMbhavita nahIM hai kyoM ki vaha RSibhadraputra pravrajyA grahaNa karane ke liye samartha nahIM hogA, parantu 'goyamA' he gautama ! ' isibhahaputte samaNovAsae bahUhi~ sIlavyayaguNavayaveramaNapaccakkhANa-posahoya. kAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvamANe' yaha RSibhadraputra aneka zIlavata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa inase tathA niyamAnusAra svIkRta karmoM se AtmA ko bhAvita karatA huA 'bahUI vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pANihiti' aneka varSoM taka zramaNopAsaka paryAya ko pAlana karegA 'pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM sehii' pAlana karake phira vaha ekamAsa kI saMlekhanA se zarIra ko aura kaSAya kA kRza karegA 'jhUsittA sahi bhaDAvA2 prbhune| uttara-"goyamA ! No iNadve sama" 3 gautama ! me vAta saMbhavita nathI, kAraNa ke te vibhadraputra pravajyA grahaNa karavAne samartha nathI. 52n| "goyamA ! " 3 gautama ! " isimahapura samaNovAsae bahUhiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaccakkhANa-posahovavAsehiM ahApa gahipahiM tavoka. mme hiM apANa bhAvemANe " 24t *piladra putra bhane zAsanata, gunata, virmNuvrata, pratyAkhyAna tathA niyamAnusAra svIkRta tapa karmothI AtmAne bhAvita 2te| " bahUI vAsAI samaNovAsaga-pariyAga pAuNihiMti " bhane varSA sudhA zramapAsa paryAyarnu pAlana ze. " pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANa jhUsehii" tyA2mA ta bhAsana sthaa| zana zarIra bhane bha0 80 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 bhagavatI bhaktAni anazanayA chetsyati, cheditA AloiyapaDikkate, samAhipatte, kAlamAse kAlaM kiccA, sohamme kappe aruNAbhe vimANe devatAe uvavajinahiti' chisvA, AlocitapratikrAntaH-kRtalocanapratikramaNaH, samAdhimAptaH-samAdhisampanna:, kAlamAse kAlaM kRtvA, saudharmakalpe, aruNAbhe vimAne devatayA upapatsyate, 'tattha NaM atthegaiyANaM devANaM cattAri paliovamAI ThiI paNNattA' tatra khalla saudharma kalpe, astye kenAM devAnAM catvAri palyopamAni sthitiH prajJaptA, 'tatthaNa isi bhahaputtassa vi devassa cattAri paliokamAIThiI bhavissai' tatra khalu saudharma kalpe RSibhadraputrasyApi devastha catvAri palyopamAni sthitiH bhvissyti| 'se gaM bhaMte ! isibhaddaputte deve tAo devalogAo AukkhaeNa, bhavakkhaeNaM, ThiikkhabhattAI aNasaNAe chedehii ' kAyakaSAva ko kRza karake phira vaha sATha bhaktoM kA anazana dvArA chedana karegA 'chedittA AloiyapaDikate samAhiyatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavanjihiti' chedana karake AlocanA pratikramaNa jisane kiyA hai aisA vaha RSibhadraputra samAdhi ko prApta kara kAlamAsa meM kAla karake saudharma kalpa meM arumAbhavimAna meM devarUpa se utpanna hogA 'tatthaNaM atthe gaiyANaM devANa cattAri paliovamAIThiI paNNattA' vahAM para kitaneka devoM kI cAra palyopama kI sthiti kahI gaI hai-so 'tastha Na Isibhaddaputtassa vi devasla cattAri paliovamAI ThiI bhavissA' RSibhadraputra deva kI bhI vahAM cAra palyopama kI sthiti hogI 'se Na bhaMte ! Isimaddaputte deve tAo devalogAo AukkhaeNa, bhavakkhaeNa, pAyAne pR4221. " jhUsittA sarddhi bhattAi aNasaNAe chedehii" Aya bhane kaSAyane kRza karIne ane anazana dvArA 60 bhakatene eka mAsa paryantanA mA2) parityA zaka, "chedicA AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavajjihiti ' 554AnI AlocanA ane pratikramaNa karIne, samAdhi bhAvane prApta karIne, kALane avasara AvethI kALadharma pAmIne saudharmaka95nA aruNAbha nAmanA vimAnamAM devanI paryAya utpanna thaze. " tatthaNaM atthegaiyANaM devANa cattAri paliovamAiM ki paNNattA" tyA tuvAnI yA pakSyA5manI sthiti hI cha. " tattha NaM Isimaputtassa vi devassa cattAri paliovamAiM TiI bhavissai" mA RSibhadra putra paNa tyAM cAra palya pamanI sthitivALA devarUpe utpanna thaze. gautama svAbhAnA prazna-" se NaM bhaMte ! Isimaputte deve tAo devalogAo AukhaeNaM, bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihii ?" bhagavan ! zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za011 2012 sU03 RSibhadraputrasya siddhinirUpaNam 635 eNaM jAva kahiM uvavajjihii ?' he bhadanta ! sa khalu RSibhadraputro devastasmAt devalokAt AyuH kSayeNa, bhavakSayega, sthitikSayeNa, yAvat-anantaram cayaM cyutvA kutra gamiSyati kutra utpatsyate ? kutra utpatti lapsyate ? bhagavAnAha-'goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihii jAca aMtaM kAhei' he gautama ! sa RSibhadraputro devastasmAd devalokAt cyutvA mahAvidehe varSe setsyati, yAvat-bhotsyate, mokSyate parinirvAsyati sarvaduHkhAnAman kariSyati / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayamAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti bhagavaM goyame jAva appANa bhAvemANe viharai' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, ThiikvaeNaM jAva kAhi uvavanjihiha' aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta ! RSibhadraputra deva usa devaloka se Ayu ke kSaya se, bhavake kSaya se aura sthiti ke kSaya se devabhava saMbaMdhI zarIra kA parityAga kara kahAM para jAyagA, kahAM para utpanna hogA isake uttara meM prabhu ne kahA'goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii, jAva aMtaM kAhei' he gautama ! yaha RSibhadraputra deva usa devaloka se calakara mahAvidehakSetra meM siddhiprApta karegA yAvat-apane kevalajJAna se samasta vastuoM kA jJAtA hogA, samasta karmoM se sarvathA rahita hogA aura samasta duHkhoM kA anta karegA anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke liye kahate haiM-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvemANe viharaha' he bhadanta ! Apake dvArA pratipAdita huA yaha saba RSibhadraputranA te devaleka saMbaMdhI Ayuno kSaya thatAM, bhavane kSaya thatAM, sthitine kSayathatAM, devabhava saMbaMdhI zarIrano parityAga karIne kyAM jaze, kayAM utpanna thaze? mahAvIra prbhune| utta2-" goyamA ! mahAvidehe vAre sijjhihii jAva aMta kAhei" he gautama ! RSibhadra putrI mAthI myavAna mahAvi kSetramAM manuSya rUpe utpanna thaze, tyAM kevaLajJAnathI te samasta varatuone joI zakaze, samasta karmothI sarvathA rahita thaze, ane samasta duHkhane ata karI nAkhaze. eTale ke teo siddha, buddha, mukta, parinirvAta thaze ane samasta zArIrika ane mAnasika duHkhothI rahita evA nirvANa padane pAmaze sUtrane ane gautama svAmI mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta gaNIne temanA pratye potAnI apAra zraddhA 054 42i De cha-" sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvamANe vihagi" u bhagavan! mA viSayanu zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 bhagavatIsUtre ityevaM pratipAdayan bhagavAn gautamo yAvat-zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate namasyati, vanditvA, namasthitvA saJjamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati ||muu03|| pudgalasya siddhivktvytaa| ___mUlam-'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAiM AlabhiyAo nayarIo, saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM vihri| teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM AlabhiyA nAmaM nayarI hotthA, vannao, tatthaNaM saMkha. vaNe NAmaM ceie hotthA vaNNao, tassa NaM saMkhavaNassa adUra sAmaMte poggale nAmaM parivAyae parivasati, riuvveya jajuvveya jAva naesu supariniTie, chaTuM chaTTeNaM aNikkhitteNaM, tavokammeNaM u bAhAo jAva, AyAvemANe vihri| taeNaM tassa poggalassa cha? chaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAmaM annANe samupanne, seNaM teNaM vibhaMgeNaM aNNANeNaM samuppaNNeNaM, baMbhaloe kappe devANaM ThiiM jANai, taeNaM tassa poggalassa parivvAyagassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA-asthiNaM mamaM aisese nANadaMsaNe, samuppanne, devaloesuNaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM ThiI paNNattA, teNa paraM viSaya aisA hI hai / arthAt Apa kA kathana sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara bhagavAn gautama zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA evaM namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu03|| Ape je pratipAdana karyuM te satya ja che. bhagavan! Ape je kahyuM te sarvathA satya ja che " A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA pitAne sthAne virAjamAna yaI gayA / suu03|| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 637 prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU04 pudgalasya siddhinipaNam samayAhiyA, dusamayAhiyA, jAva asaMkheja samayAhiyA ukko seNaM dasasAgarovamAI ThiI paNNattA, teNa paraM vocchinnA devAya, devalogAya / evaM saMpehei, saMpehettA, AyAvaNabhUmIo paccAruhai, paJccoruhittA, tidaMDakuMDiyA jAva dhAurattAoya, gevhai, gehettA, jeNeva AlabhiyA NayarI, jeNeva parivvAyagAvasahe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, bhaMDanikkhevaM karei, karettA AlabhiyAe nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannassa evamAikkhar3a jAva parUve - asthi devANuppiyA / mamaM atisese nANadaMsaNe samupaNe - devaloesu NaM devANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI taheva jAva vocchinnA devAya devalogAya / taeNaM AlabhiyAe nayarIe eeNaM abhilAveNaM jahA sivassa taMceva se kahameyaM manne evaM ? | sAmIsamosaDhe jAva parisA paDigayA, bhagavaM goyame taba bhikkhAyariyAe, taheva bahujaNasaddaM nisAmei, taheva bahujaNasa nisAmettA taheva savvaM bhANiyavvaM, jAva ahaM puNa goyamA ! evaM ikkhAmi evaM bhAsAmi, jAva parUmi, devalopasu NaM devANaM jahaNeNaM dasavAsa sahassAiM ThiI paNNattA, teNa paraM samayAhiyA dusamaya hiyA, jAva ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI paNNattA, teNa paraM vocchinnA devA ya, devalogA ya, asthi NaM bhaMte! sohamme kappe davvA savannAI pi, avannAI pi, taheva jAva, haMtA, asthi / evaM IsANe vi evaM jAva accue, evaM gevejjavi mANesu, aNuttaravimANesu vi, Isipa bhArAe vi, jAtra, haMtA, asthi, taraNaM sA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3A bhagavatIstre mahatimahAliyAe jAva pddigyaa| taeNaM AlabhiyAe nayarIe siMghADagatiya0 avasesaM jahA sivassa, jAva savva davakhappahINe, navaraM tidaMDakuMDiyaM jAva dhAurattavatthaparihie parivaDiyavibhaMge, AlabhiyaM nayariM majjhaM majheNaM niggacchai, jAva uttarapurasthima disIbhAgaM avakkamei, avakkamittA, tidaMDakuMDiyaM ca jahA khaMdao jAva pavaio, sesaM jahA sivassa jAva avvAbAhaM sokkhaM aNubhavati sAsayaM siddhA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte!'tti ||suu0 4 // ekArasamaM sayaM smttm| chAyA-tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH anyadAkadAcit AlabhikAyA nagaryAH, zalavanAt caityAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya bahiH janapadavihAra viharati / tasmin kAle, tasmin samaye AlabhikAnAma nagarI AsIt , varNakaH, tatra khalu zaGkhavanaM nAma caityamAsIt varNakaH, tasya khalu zaGkhavanasya adUrasAmante pudgalo nAma parivrAjakaH parivasati, Rgveda-yajurveda-yAvat-nayeSu supariniSThitaH SaSThaSaSThena anikSiptena tapaHkarmaNA Urdhva bAhU yAvat AnApatayan viharati, tataH khalu tasya pudgalasya SaSThaSaSThena yAvat AtApayataH prakRtibhadratayA, yathA zivasya yAvat vibhaGgonAma ajJAnaM samutpannam , sa khalu tena vibhaGgena ajJAnena samutpannena brahmalo ke kalpe devAnAM sthiti jAnAti, pazyati, tataH khalu tasya pudgalasya parivrAjakasya ayametadrUpaH AdhyAtmiko yAvat samudapadyata -asti khalu mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrAgi sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA, dvisamayAdhikA, yAvat asaMkhyeya samayAdhikA utkRSTena daza sAgaropamAni sthitiH prajJA, tena para vyucchinnA devAzca devalokAca, evaM saMprekSate, saMprekSya AtApanabhUmitaH pratyavarohati, pratyakrUhA, pidaNDa kuNDikA yAvat dhAturaktAni ca gRhNAti gRhItvA, yatrai AlabhikA nagarI, yatraiva parivrAjakAvasathaH tatraiva upAgacchati, upAgatya bhANDa nikSepaM karoti, kRtvA AlabhikAyAM nagaryAm , zRGgATakatrika yAvat payeSu anyonyasya evamAkhyAti, yAvat prarUpayati-asti khalu devAnupriyAH ! mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam , devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena daza varSasahasrANi tathaiva yAvat-vyucchinnA devAca, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 punalasya siddhinirUpaNam 639 devalokAzca / tataH khalu AlabhikAyAM nagaryAm etena abhilApena yathA zivasya tadeva, tat kathametat manye evam ? / svAmI samavasRto yAvat parSat pratigatA, bhagavAna gautamastathaiva bhikSAcaryAm tathaiva bahujanazabdaM nizAmayati, tathaiva bahujanazabda nizamya tathaiva sarva bhaNitavyam , yAvat , ahaM puna: gautama ! evam AkhyAmi, evaM bhASe, yAvat prarUpayAmi--devalokeSu khalu devAnAM dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, tena para samayAdhikA, dvisamayAdhikA yAvat utkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena para vyucchinnA devAzca, devalokAzca / asti khalu bhadanta ! saudharma kalpe dravyANi savarNAnyapi, tathaiva yAvat , hanta, asti, evam-IzAne'pi, evaM yAvat acyute, evaM graiveyakavimAneSu, anuttaravimAneSu api IpatramArAyAmapi, yAvat hanta, asti, tataH khalu sA mahAtimahAlayA yAvat-pratigatA, tataH khalu AlabhikAyAM nagaryA zanATakatrika0 avazeSaM yathA zivasya yAvat-sarva. duHkhapahINaH, navaram-tridaNDakuNDikAM yAvat-dhAturaktavastraparihitaH, paripatita. vimaGgaH, AlabhikAyA nagaryA madhyamadhyena nirgacchati, yAvat-uttarapaurastyaM digbhAgam apakrAmati, apakramya tridaNDakuNDikAM ca yathA skandako yAvat prana jitaH, zeSaM yathA zivastha yAvat avyAdham saukhyam anubhavanti zAzvataM siddhAH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti |mu0 4 // ekAdazaM zatakaM samAptam / dvAdazodezakaH samAptaH TIkA-atha pudgala parivAjasya siddhivaktavyAM prarUpayitumAha-'taeNaM' ityAdi, 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI AlabhiyAo nayarIo saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH anyadA pudgalaparivrAjakasidvivaktavyatA 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne pudgala parivrAjaka kI siddhi kI vaktavyatA kahI hai-'taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI AlabhiyAo nayarIo saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra kisI eka samaya AlabhikA nagarI ke pudgalaparivrAjakanI siddhi prAptinI vaktavyatA "taeNa samaNe bhagavaM mahAvire" yaahiTIkAtha-sUtrakAre A sUtramAM pula parivrAjakanI siddhi prApti viSenI tathyatAnu (na3593 4yu cha "taeNaM samaNe bhagava mahAvIre annayA kayAI AlabhiyAo nayarIo saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai" tyA2 mA me zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ - --- - 640 bhagavatI kadAcit AlabhikAyAH nagaryAH, zaGkhavanAt caityAta pratiniSkAmyati, 'paDinikkhamittA bahiyA jAvayavihAraM viharai' pratiniSkramya, bahiH pradeze janapadavihAraM viharati, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM AlabhiyA nAmaM nayarI hotthA' tasmin kAle, tasmina samaye AlabhikA nAma nagarI AsIt , varNakaH, asyA varNanam aupapAtike campAnagarI varNanavadavaseyam , 'tattha NaM saMkhavaNe NAmaM cehae hotthA, vaNNao' tatra khalu AlabhikAyAM zaGkhavanaM nAma caityam AsIt, varNakaH, asya varNanam pUrNamadracaitvavarNanabad vijJeyam , 'tassa NaM saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivvAyae parivasai' tasya khalu zaGkhavanasya adarasAmante-nAtidUre nAtipratyAsanne pudgalo nAma parivrAjakaH parivasati, 'riuvveyajajuvveya jAva naesu supariniTTie char3e zaMkhavana caitya se nikale 'paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharaI' aura nikalakara bAhara ke dezoM meM vihAra karane lage 'teNa kAleNa teNa samaeNaM AlabhiyA nAmaM nayarI hotthA' usa kAla meM aura usa samaya meM AlabhikA nAmakI nagarI thI 'vaNNao' isa nagarI kA varNana aupapAtika sUtra meM varNita hue caMpAnagarI kI taraha se jAnanA cAhiye 'tastha NaM saMkhavaNe NAma ceie hotthA-vaNNaoM' usa AlabhikA nagarI meM udyAna thA jisakA nAma zaMkhadhana thA, isakA varNana bhI aupapAtika sUtra meM varNita hue pUrNabhadra caitya kI taraha se hI jAnanA cAhiye 'tassa Na saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivvAyae parivasaI' usa zaMkhavana caitya se kucha thAr3I sI dUra para eka parivrAjaka rahatAthA jisakA nAma pudgala thA yaha 'riubeya, jajuvveya jAva naesu suprinidivase zramaNa bhagavAna mahAvIre AlabikA nagarInA zaMkhavana cityamAMthI eTale dhAnamAthA vihAra . "paDinikkhamittA pahiyA jaNavayavihAraM viharai" bhane bhAsana nagarImAthI nIjAna mahAna 54mA vi721|| vAya. 'taNa kAleNaM veNa samaeNa alabhiyA nAma nayarI hotthA" te ANe bhane ta samaye mAla nAmanI nagarI tA. "vaNNao" mo5pAti4 sUtramA 5 // nArInu ra varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja AlabhikA nagarInuM varNana samajavuM, " tattha NaM saMkhavaNe NAmaM ceie hotthA-vaNNao" te nagarImA bhavana nAmarnu citya (udyAna) hatuM. aupapAtika sUtramAM pUrNabhadra cityanuM jevuM varNana karavaamaaN mAvyu che, me 1 mA zamana yetyanu parthana sabhA: " tassaNa saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAma parivvAyae parivasai"zamana yetyathA bahu dUra paNa nahIM ane bahu samIpa paNa nahIM eve sthAne eka pari. mA 27 sal, renu nAma Y6 hetu. " rivveya, jajuvveya, jAva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 pudgalasya siddhinirUpaNam kaTTeNa aNikkhitteNaM tatrokammeNaM uDUM bAhAo jAva AyAvemANe vihara' Rgvedayajurveda - yAvat - sAmavedA-tharvavedeSu anyeSu ca bahuSu brAhmaNyanayeSu supariniSThitaH atIva kuzalaH, paSThapaSTena anikSiptena- nirantareNa tapaHkarmaNA UrdhvabAhu yAvatyAvatpadena - 'paNijjhiyara surAbhimudde AyAvaNabhUmIpa' iti saMgrahaH tenaUrdhvaM bAhU pragRhya 2 sUryAbhimukhaH AtApanabhUmau AtApayan viharati ityAdi dvitIyazatake prathamoddezake skandakamakaraNe - vilokanIyam 'tapaNaM tassa poggalassa chaTTha chaThTheNaM jAva AyAvemANassa pagaibhakSyAe jahA sivassa jAba bhiMge nAmaM aNNANe samuppanne' tataH khalu tasya pudgalasya pRSThapaSThena, yAvat - anikSiptena tapaH karmaNA Urdhve bAhU utthAya, AtApayataH, prakRtibhadratayA yathA zivasya rAjarSaH, ekAdazazatakasya navamoddeza ke Diecha chaNa aNikkhitteNaM tavokammeNaM uDU bAhAo jAva AyAvemANo viharai' yaha Rgveda, yajurveda, yAvat sAmaveda, atharvaveda, ina cAra vedoM meM tathA aura bhI dUsare brAhmaNasaMbaMdhI nayoM meM zAstroM meM bahuta adhika kuzala thA, nirantara chaTTha chaTTa kI tapasyA karatA thA tathA UrdhvabAhu hokara AtApanA bhUmi meM AtApanA liyA karatA thA yaha prakRti se bhadra thA dvitIyazataka ke prathama uddezaka meM skandaka ke praka raNa meM jaisA kathana kiyA gayA hai vaisA hI kathana isake viSaya meM karanA cAhiye 'taNaM tassa poggalassa chaTTha chaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaimaddayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne' isa taraha nirantara chaTTa chaTTa kI tapasyA karane vAle aura AtApanA bhUmi meM UrdhvabAhu hokara AtApanA lene vAle prakRtyA bhadra isa pula paribrAjaka ko gyArahaveM zataka ke nauveM uddezaka meM varNita hue zivarAjarSi kI napasu supariniTTie chaTTha chaTTeNaM aNikkhiteNa tavokammeNaM uDDa bAhAo jAva AyAsANe viharai " te Rha yanurveda sAmaveda, ane atharvavedyamAM tathA shraahmdharmanA bIjA paNu aneka zAstromAM nipuNu hatA. te niraMtara ne pAraNe chaThThanI tapasyA karatA hatA tathA hAtha UMcA rAkhIne AtApanA bhUmimAM AtApanA lIdhA karatA hatA. te bhadra prakRtivALA hatA khIjA zatakanA pahelA uddezAmAM skandaka' jevu' vadhu na karavAmAM AvyuM che, evu' ja A yuddhala pavitrAjakanu paNa varSoMna samajavu, "taNaM tassa poggalAsa chaTThachaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAra jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne " A rIte nira'tara iMkrane pAraNe chaTTha karatA ane hAtha UMcA rAkhIne AtApanA bhUmimAM AtApanA letA ane bhadrika prakRtivALA te pudgalaparitrAjakane agiyAramAM zatakanA navamAM uddezAmAM jenuM varNana karavAmAM Ayu bha0 81 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ ya bhagavatIsUtra , varNanaM kRtaM tathaivAsyApi pudgalasya varNanaM kartavyam yAvat vibhaGgo nAma ajJAnaM samutpannam, 'se NaM teNaM vibhaMgeNaM aNNANeNaM samuppanneNaM baMbhaloe kappe devANaM TiI jANai, pAsaI' sa khalu pulastena vibhaGgena ajJAnena samutpannena brahmaloke kalpe devAnAM sthiti vakSyamANaprakAreNa jAnAti, pazyati, 'tapaNaM tassa poggalasaparivvAyagassa ayameyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA ' - tataH khalu tasya pulassa parivrAjakasya ayametadrUpaH - vakSyamANasvarUpaH AdhyAtmikaH - AtmAgato yAvat - cintitaH, kalpitaH, mArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapadyata - samutpannaH - 'atthi NaM mamaM aise se nANadaMsaNe samutpanne' asti saMbhavati khalu mama avizayaM jJAnadarzanaM samutpannam - 'devalopasu NaM devANaM jahaNaNeNa dasavAsasahassA ThiI paNNattA' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH majJaptA, taraha vibhaMga nAmakA ajJAna utpanna ho gayA 'seNaM teNaM vibhaMgeNaM aNNANeNaM samuppanneNaM vaMbhaloe kappe devANaM ThiDaM jANai, pAsai' so yaha isa utpanna hue vibhaMga ajJAna ke prabhAva se brahmaloka kalpa meM rahane vAle devatAoM kI sthiti ko jAnane dekhane vAlA ho gayA ' taraNaM tassa poggalassa parivvAyagassa ayameyArUye ajjhathie jAva samuppajNitthA ' ataH usa pudgala parivrAjaka ko isa prakAra kA yaha AtmagatayAvat cintita, kalpita, prAzrita, aura manogata saMkalpa utpanna huA 'atkSiNaM mama bhaisese nANadaMsaNe samuppaNNe' ki mujhe atizayavAle jJAna darzana utpanna ho gaye haiM 'devaloesa NaM devANa jahaNaNeNa dasavA saharasAI ThiI paNNattA ' isaliye unake prabhAva se maiM aisA jAna gayA hUM ki brahmalokoM meM rahane vAle devoM kI jaghanyasthiti daza hajAra varSa che mevA zivazavarSinI prema, vilaga nAma ajJAna utpanna thardha yu. "seNa tena vibhaMgeNa aNNANeNa samuppanneNa vaMbhaloe kappe devANa ThiDaM jANai pAsai " peAtAne utpanna thayelA te vibhaga ajJAnanA prabhAvathI te pudgala parivrAjaka brahmAlAka kalpanA devAnI sthitine (AyuSya kALane) jANanArA ane dekhanAro gayA. " taraNa tassa poggalassa parivvAyagastra ayameyArUpe ajjhatthie jAva jaDuppajjitthA " tyAre te yuddhasa parivArAne yA prahArano Atmagata, yintita, sthita, Arthita mane manogata saMpa utpanna thayo- " atthiNaM mama aisese nAgadaMsaNe samupaNe " bhane atizayavANu jJAnadarzana utpanna thyu che, tenA alAvadhI huM kabhI zatru chu " devalopasu NaM devAja' jahaNeNa dasavAsasaha sAI ThiI paNNattA " devalAkAmAM rahenArA devAnI jaghanya sthiti 10 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 u012 sU04 pudgalasya siddhinirUpaNam 63 'teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA, jAva asaMkhejjasamayAhiyA ukosegaM dasa. sAgarovamAIThiI paNNattA' tena param-tadanantaram , samayAdhikA, dvisamayAdhikA, yAvat-tricatuHpazvaSaTsaptASTanavadazasaMkhyAtAsaMkhyAtasamayAdhikA utkRSTena dazasAgaropamAni sthitiH prajJaptA, 'teNa para yocchinnA devAya, devalogA ya, evaM saMpehei' tena paraM-tadanantaram vyucchinnA devAzca, devalokAzca, ityevaM saMprekSatevicArayati, 'saMpehettA AyAvaNabhUmIbho pachoruhaI' evaM-pUrvoktarItyA saMprekSyavicArya, AtApanabhUmitaH pratyavarohati-avatarati, 'AyAvaNabhUmIo pacoruhitA tidaMDakuMDiyA jAva dhAurattAoya gehai' AtApanabhUmitaH pratyavaruhya-avatIrya, kI kahI gaI hai 'teNa paraM samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva asaMkhejja samayAhiyA ukoseNaM dasa sAgarovamAI ThiI paNNattA' isake Age eka samaya adhika do samaya adhika yAvat tInasamaya adhika, cArasamaya adhika, pAMca samaya adhika, chaha samaya adhika, sAtasamaya adhika, AThasamaya adhika, nau samaya adhika daza samaya adhika, saMkhyAtasamaya adhika aura asaMkhyAta samaya adhika hotI huI utkRSTa se 10 sAgaropama kI sthiti ho jAtI hai ataH jaghanyasthiti 10 hajAra varSa kI aura utkRSTasthiti 10 sAgaropama kI kahI gaI hai 'teNapara cocchinnA devA ya devalogA ya evaM saMpehei' isake bAda deva aura devaloka myucchinna ho jAte haiM aisA usane vicAra kiyaa| saMpehattA AyAvaNabhUmIo pacoruhai' aisA vicAra karake vaha AtApanA bhUmi se nIce uttara AyA 'AyAvaNabhUmIo paccoruhittA tidaMDakuMDiyA jAya 12 vaSanI ya che. " teNa para samayAhiyA, dusamayAhiyA jAva asaMkhejja. samayAhiyA ukkoseNa dasasAgarovamAI ThiI paNNattA" tyA2 mA me, 1y, yAra, pAMya, cha, sAta, bhA, nava, 4sa, sabhyAta bhane masAta samaya adhika thatAM thatAM utkRSTanI apekSAe 10 sAgaropama sudhInI sthiti thaI jAya che. A rIte devalekemAM devenI ja ghanya sthiti 10 hajAra varSanI ane GTa sthiti isa saaNg| 5manI DAya che. " teNa paraM vocchinnA devA ya devalogA ya eva' saMpehei" tyA2 mA / bhane devatA virachanna tha ya cheke 10 sAgarepamathI adhika sthitivALA devo paNa hotA nathI ane devaka paNa hatA nathI evo teNe vicAra karyo " saMpehettA AyAvaNa bhUmIo paccoruhA" mA prabhArI viyara zara ta mAtA5 bhUmi 52thI nIce utA. "AyAvaNabhUmIo paccohahitA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre vidaNDakuNDikAH yAvat dhAturaktavastrANi ca parigRhNAti, 'gehettA jeNeva AlabhiyA - jayarI, jeNeva parisanvAyagAvasahe teNeva uvAgaccha' gRhItvA yaMtreva - AlamikA nagarI AsIt, yatraiva parivrAjakAvasathaH - saMnyAsijanAzramaca AsIt, tatraiva-upAgacchati, 'uvAgacchittA, bhaMDanikkhevaM karer3a ' upAgatya, bhANDa nikSepaM karoti 'karettA, AlabhiyAe nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannassa evamAikvai jAna parUver3a' kRtvA, AlabhikAyAH nagaryAH zRGgATaka yAvat trikacatuSka calcara mahApathapatheSu anyonyasya evaM vakSyamANaprakAreNa AkhyAti yAvatbhASate, prajJApayati, prarUpayati-'asthi NaM devANuppiyA ! mamaM atise se nANadaMsaNe ghAurantAo ya gevhaI' AtApanAbhUmise nIce utara kara usane apane tridaNDa, kuNDikA evaM bhagavA vastroM ko uThAyA ' gehettA jeNeva AlabhiyA nagarI jeNeva parivvAyagAvasahe teNeva uvAgacchai ' uThAkara vaha jahAM AlabhikA nagarI aura jahAM parivrAjakoM kA Azrama thA vahAM para AyA, 'uvAgacchittA bhaMDanikkhevaM karei' vahAM Akara ke usane apane una tridaNDa, kuNDikA AdikoM ko eka ora rakha diyA ' karetA AlabhikAyare nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannassa evamAikkhai, jAva paruvei ' eka ora rakhakara phira vaha AlabhikA nagarI ke zrRMgATaka, yAvat trika, catuSka, cazvara, mahApatha aura patha ina rAstoM meM khaDe hue manuSyoM se vaha paraspara meM isa prakAra se kahane lagA, yAvat bhASaNa karane lagA, prajJApita karane lagA, aura prarUpaNA karane lagA, 'asthiNa devANupiyA | mamaM aise se nANadaMsaNe samutpanne' he devAnupriyo ! mujhe bhraSTa tidaMDakuMDiyA jaba dhAurattAo ya geNhai" yAtAyanA bhUmi parathI nIce uta rIne teNe peAtAnA trida'Da, kema`DaLa, bhagavA vastro Adi upakaraNe ne upADI lIdhAM. " gehettA jeNeva AlabhiyA nayarI jeNeva parivvAyagAvasahe teNeva uvAgacchai " peAtAnA te upakaraNAne grahaNa karIne te AlabhikA nagarImAM AvelA pira prAthanA AzramamAM mAnyo " uvAgacchittA bhaMDAnakkheva karei "tyAM bhAvIne teNe peAtAnA te tridaDa, kramaDaLa Adi upakaraNAne AzramamAM mUkI dIdhAM. " karettA AlabhiyAe nayarIe siMghADaga jAva pahesu annamannarasa evamAikkhai, jAva parUveha " tyAra mAha te Asa lia nagarInA zrRMgAra, tri, yatuSTha, catvara, mahApatha ane patha Adi mArgo para ekaThA thayelAM lekeAne A pramANe kahevA lAgyA, A pramANe bhASaNa (pratipAdana) karavA lAgyA, A pramANe prajJApita puravA sAgyo bhane ma mA a3pAkhA lAgyo " asthiNaM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 11 2012 0 4 pulasya siddhinirUpaNam 645 samuppanne bho devAnupriyAH ! asti saMbhavati khalu nizyena mama atizayaM jJAnadarzanaM samutpannam, yat- 'devaloesa NaM devANaM jahaNaNeNaM dasavAsa saharalAI tahejAya vocchinnA devA ya, devalogAya' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi tathaiva - pUrvoktatradeva yAvat sthitiH prajJaptA, samayAdhikA ityArabhya sourcemapAdhikA tathA utkarSeNa daza sAgaropamAni sthitiH prajJaptA, tena paraM - tadanantaram, vyucchinnA devAtha, devalokAzreti, 'taeNaM AlabhiyAe nayarIe eraNa abhilAveNaM jahA sitrassa taM cetra se kahameyaM manne evaM ? ' tataH khalu AlabhikAyAM nagaryAm, etena - pUrvoktena, abhilApena- pudgalAlA pacacanena, yathA zivaatizayavAle jJAna aura darzana utpanna hue haiM so inake prabhAva se maiM aisA jAna sakA hUM ki 'devaloesu NaM devANa' jahaNeNa dasavAsa sahassAI taheva jAva vocchinnA devA ya devalogA ya' devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa kI hai aura utkRSTa sthiti eka samaya adhika yAvat do samaya adhika, tIna samaya adhika, cAra samaya adhika, pAMca samaya adhika, chaha samaya adhika, sAta samaya adhika, ATha samaya adhika, nau samaya adhika, daza samaya adhika saMkhyAta samaya adhika aura asaMkhyAta samaya adhika hotI huI 10 sAgaropamata kI hai| isa ke bAda na deva haiM aura na devaloka haiM / 'taeNa AlabhiyAe nayate eeNa abhilAveNa jahAM sivassa taM caiva se kahame yaM manne evaM ' isake bAda isa pulaparivrAjaka ke kahane se usa AlabhikA nagarI meM jaisA pahile zivarAjaRSi ke saMbaMdha meM gyArahaveM zataka ke devApiyA ! mama aisese nANadaMsaNe samupapanne " he hevAnupriyo ! bhane atizayavALuM jJAnadarzana utpanna thayu che. tenA prabhAvathI huM evuM jANI dekhI zaGku chu } "devalopasu NaM devAgaM jahaNNeNa dasavAsa sahasthAi taheva jAva aroor devA devalogA ya" devase amAM devAnI dhanyasthiti isa inbhara varSAnI che. tyAra mAha meDa. me, tra, yAra, pAMya, cha, sAta, AI nava, dasa, sakhyAta ane asakhyAta samaya adhika thatI thatI utkRSTa sthiti 10 sAgaropama sudhInI hoya che. tethI vadhAre utkRSTa sthitivALA kAI deva paNa nathI ane devalAka paNa nathI. "taeNaM AlabhiyAe nayarIe eeNaM abhilAveNa jahA sivassa taMceva se kahameyaM manne evaM " yuddhasa parivAhI yA ahAranI a3pazAne sIdhe aasbhikA nagarInA leAkeAmAM A viSe carcA thavA lAgI ane leAkAmAM ahu ta prarUpita tattvanA kharA ke khATA paNA viSe za'kA utpanna thaI te kAraNe lekAmAM kevI kevI carcA ane bhinna bhinna prakAranI vicAradhArA udbhavI te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra sya rAjarSeH ekAdazamazatakasya navamoddezake vaktavyatA uktA tathaiva pudgalaviSaye'pi vaktavyA, tadeva-pUrvoktarItyaiva-sarvamavaseyam , tathA ca pudgalo yaduktarItyA kathayati, tatkayametat-pudgalapacanaM manye, evam-satyaM kim , satyatayA kathaM pUrvoktapudgalakaya svIkriyate, tadanantaram 'sAmI samosaDhe jAva parisA paDigayA' svAmI-mahAvIraH samavasRtaH, yAvat dharmakayAM zrutvA parSat pratigatA, 'bhagavaM goyame taheva bhikkhAyariyAe taheva bahujaNasaI nisAmei, nisAmettA taheva savvaM bhANiya' tataH bhagavAna gautamastayaiva pUrvoktarItyaiva gRhAdgRhAntaraM bhikSAcaryayA paryaTan , tathaivazanATakAdiSu bahujanazabda-pUrvoktArtharUpaM nizAmayati, tathaiva-pUrvoktarItyaiva pahujanazabdaM pudgaloktaviSayakaM nizamya, tathaiva-pUrvoktarItyaiva sarva bhaNitavyama, yAvatabhagavantaM gautamaH pudgaloktArtha pRcchati, bhagavAn pudgaloktArthe mithyAtvaM pratipAya nauveM uddezaka meM kahA jA cukA hai logoM meM bhinna 2 prakAra kI vicAra dhArAe~ baMdhagaI tathA-logoM ne paraspara meM aisA kahanA prAraMbha kara diyA ki punalaparivrAjaka jaisA kahatA hai to kyA hama vaisA hI satya mAna leveM! isake bAda 'sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA' vahAM para zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre-yAvat-dharmakathA sunakara pariSadA apane 2 sthAna para gaI / ' bhagavaM goyame taheva bhikkhAyariyAe taheva bahujaNasaI nisA. mei, nisAmettA taheva, savvaM bhANiyavvaM bhagavAn gautama ne usI taraha se-zRMgATaka Adi mArgoM para aneka manuSyoM ke mukha se pUrvokta rUpase punala ke dvArA kahe gaye vacanoM ko sunA sunakara una gautama ne bhagavAnase pudgala parivrAjakake kahe huve kathana ko puuchaa| bhagavAna ne pudalokta 11 mAM zatakanA navamAM uddezAmAM zivarAja SinA prakaraNamAM pragaTa karyA anusAra ahIM paNa samajavuM. tathA leke aMdaro aMdara evI carcA karavA lAgyA ke pudgala parivrAjaka devonI jaghanya ane utkRSTa rithati vize je pratipAna cha tezu satya mAnI zaya mema cha ? tyAmA "sAmI samosaDhe" te mAlani nagarImA zrama mAvAna mahAvIra pacAya "jAva parisA paDigayA" tamanA 6zana 42pAne mATa pariSada nIjI zana zara tathA yama thA zravaNa prazana pariSa4 pAchI 321. "bhagava goyame taheva bhikkhAyariyAe taheva bahujaNasaI nisAmei, nisAmettA taheva, savva bhaanniyvv|" agiyAramAM zatakanA navamAM uddezAmAM kahyA pramANe gocarI karavAne mATe alabhikA nagarImAM pharatAM pharatAM, zRMgATaka Adi mArgo para, gautama svAmIe aneka lokone mukhe uccArAyelA pudgala parivrAjakanA pUrvokta vacane sAMbhaLyA tyArabAda temaNe mahAvIra bhagavAna pAse jaIne A badhI hakI. kata kahI saMbhaLAvI ane mahAvIra prabhune e prazna karyo ke " pula pari. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - prameyacandrikA TIkA za0 11 u0 12 sU0 4 pugalasya siddhinirUpaNam 657 bakSyamANarItyA svasiddhAntaM pratipAdayati-'ahaM puNa goyamA! evaM AikkhAmi, evaM mAsAmi, jAva parUvemi' he gautama ! ahaM punarevam AkhyAmi, evaM bhAve, yAvat-prajJApayAmi, prarUpayAmi-'devaloesu NaM devANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA' devalokeSu khalu devAnAM jaghanyena dazavarSasahasrANi sthitiH prajJaptA, 'teNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA jAva ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI paNNatA, teNapara vocchinnA devA ya, devalogA ya' tena paraM samayAdhikA, dvisamayApikA, yAvat-tricatuH paJcaSaTsaptASTanavadaza saMkhyAtA saMkhyAtasamayAdhikA utkRSTena avaviMzat sAgaropamAni sthitiH prjnyptaa| tena paraM vyucchinnA devAzca, devaloartha ko mithyA kahA-aura apane siddhAnta ko 'ahaM puNa goyamA! pavaM AikkhAmi evaM bhAsAmi jAva pavemi' isa sUtra vAkya dvArA isa prakAra se satyarUpa kahA-ki he gautama! maiM to aisA kahatA hUM, isa prakAra se bhASaNa karatA hUM yAvat-isa prakAra se prajJApanA karatA hUM aura isa prakAra se prarUpaNA karatA hUM-ki devalAesuNaM devANaM jahanNeNaM dasavAsasahassAiMThiIpaNNatA, teNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA, jAva ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI paNNasA-teNa paraM vocchinnA devA ya devalogA ya' devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti 10 hajAra varSa kI hai aura utkRSTasthiti ekasamayAdhika, do samayAdhika Adi rUpa se adhika hotI huI asaMkhyAta samayase adhika taka 33 sAgaro. pamataka kI hai yahAM yAvat-'zabda se tIna, cAra, pAMca chaha, sAta, ATha, nau, daza aura saMkhyAta inase adhika hotI huI" vrAjaka devenI jaghanya ane utkRSTa sthiti viSe je kahe che, te zuM satya che?" mahAvIra prabhue kahyuM ke te je kahe che te mithyA che. pitAnI A vinI mAnyatA pra48 42tA mahAvIra prasu 4 cha-" aha puNa goyamA ! evaM AikvAmi, evaM bhAsAmi jAva paruvemi" gautama! to me kahuM chuM, evuM bhAMkhuM chuM, evI prajJApanA karuM chuM ane evI prarUpaNa karUM -"devaloNa devANa jahannama dasavAsasahassAI ThiI paNNattA, veNa para samayAhiyA dusamayAhiyA, jAva ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI paNNattAyeNa para vocchinnA devA ya devalogA ya" pakSamA vAnI dhanya sthiti dasa hajAra varSanI che. ane utkRSTa sthiti eka samayAdhika, be samayAdhika, traNa, yAra, pAya, cha, sAta, 13, 14, isa sAyAta mana asa yAta samAdhi thatI thatI 33 sAgaropama sudhInI hoya che. ethI vadhu utkRSTa sthitivALA deve paNa nathI ane devaloka paNa nathI. tethI ja 33 sAgaropama karatAM adhika sthitivALA deva ane devalokone vyachinna (astitva vinAnA) kahyA che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle kAzca / gautamaH pRcchati-'atthiNaM bhaMte ! sohamme kappe davvAiM savaNNAI pi, abamAI pi, taheba jAva' he bhadanta ! asti khalu saudharme kalpe dravyANi savarNAnyapi, avarNAnyapi tathaiva, pUrvoktarItyaiva, yAvat-sagandhAnya pi, agandhAnya pi, sarasAnya pi, arasAnyapi, sasparzAnyapi, asparzAnyapi ? bhagAn Aha-'haMtA, atthi, evaM IsANe vi, evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaravimANesu vi, IsipabbhArAe vi, jAva, haMtA atthi' hanta, asti, evam IzAne'pi, evaM yAvat-sanatkumArA. dArabhyAcyutAnteSu dvAdazasvapi, evaM aveyakavimAneSu, anuttaravinAneSvapi, arthAt uskRSTa 33 tetIsa sAgaropamakI hai, aisA pAThagRhIta huA hai| phira isa sthiti ke bAda devAM meM aura devalokoM meM sthiti nahIM hai ataH vyucchinna kahe gaye haiN| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-'asthiNa bhaMte ! sohamme kappe davAiM savannAI pi avannAI pi" he bhadanta ! saudharmakalpa meM varNasahita aura varNarahita bhI dravya haiM kyA? gandhasahita, aura gandharahita bhI dravya haiM kyA ? rasasahita aura rasarahita bhI dravya hai kyA? sparzasahita aura sparzarahita bhI dravya hai kayA? isake utsara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, asthi, evaM IsANe vi evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaranimANesu vi, IsipamA rAe vijAya hatA, asthi"hAM, gautama! saudharmakalpa meM rUpa, rasa, gaMdha aura sparza sahita aura ina guNoM se rahita bhI dravya haiM, isI prakAra se IzAna bhI, isI prakAra se sanatkumAra se lekara acyuta devalokoM meM bhI, gautama svAbhAnA prazna-'' asthiNaM bhaMte ! sohamme kappe davAI savannAI pi avannAI pi?" san ! saudhama 65mA zu 15 sahita mane 4rahita drA hoya che kharAM? zuM tyAM gaMdhasahita ane gaMdharahita dravya hoya che kharuM? zuM tyAM rasasahita ane rasarahita dravyo hoya che kharAM? ane sparza sahita ane sparzarahita drA hoya che kharAM? mahAvIra prbhun| uttara- haMtA, adhi, evaM IsANe vi evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu, aNuttaravimANesu vi IsipambhArAe vi jAva hatA, asthi" hA, gautama! saudharmaka95mAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparzathI sahita ane te guNathI rahita dravya hoya che. gautama svAmIne prazna-eja pramANe IzAnathI laIne acuta paryantanA kalpamAM, tathA nava praveyakamAM, pAMca anuttara vimAnamAM, ane ISArabhA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za011 2012 sU04 pudgalasya siddhinirUpaNam 649 ISatmAgbhArAyAmapi yAvat-savarNAvasparzAntAni praznavAkye vijnyeyaani| hanta, santi bhagavata uttaram , 'taeNaM sA mahatimahAlayA jAva paDigayA' tataH khalu sA mahAtimahAlayA yAvat-parpat ptigtaa| 'taeNaM AlabhiyAe nagarIe siMghADagatiya avasesaM jahA sivassa jAva sambappahINe' tataH khalu AlabhikAyA nagaryAH zaGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu avazeSaM yathA zivasya varNanaM kRtaM tathaiva pudgalasya bodhyam , yAvat-sa pudgalaH siddhaH, buddhaH, muktaH, sarvaduHkhapahINazca jAtaH / 'navara tidaMDakuMDiyaM jAva dhAurattavatthaparihie parivaDiyavinbhaMge, AlabhiyaM nagara majjhaM. majheNaM niggacchai' navara-zivApekSayA vizeSastu pudgalaH tridaNDakuNDikA yAvat isI prakAra se aveyakoM meM, anuttara vimAnoM meM aura ISaprAgabhAga. thivI meM bhI savarNAdika dravya haiM kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM hAM, gautama! inameM bhI savarNAdika dravya haiN| 'taeNaM sA mahatimahAlayA jAva paDigayA' isake bAda vaha ativizAla pariSadA visarjita ho gii| 'taeNaM AlabhiyAe nayarIe siMghADagatiya0 avasesaM jahA sivassa jAva savvadukkhappahINe' isake bAda AlabhikA nagarI ke zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha aura patha inameM avazeSa kathana zivarAjaRSi ke varNana kI taraha pudgalaparivrAjaka siddha, buddha, mukta aura sarvaduHkhoM se rahita ho gayA 'navaraM tidaMDakuMDiyaM jAya dhAurattavatthaparihie parivaDiyavibhaMge AlabhiyaM nagaraM majjhaM majheNaM niggacchaha ' ziva ke kathana kI apekSA isa pudgala ke kathana ke saMbaMdha rASTradhvImAM paNa zuM varNAdithI yukta ane varNAdithI rahita dravya che kharuM? teno uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke te badhAM sthaLAmAM paNa rUpa, rasa, gaMdha ane sparzathI yukta dravya paNa hoya che ane te guNethI rahita dra0ya 55 DAya che. "taeNa sA maitimahAlayA jAva paDigayA" prabhunI ma prA2nI 5359 / sAmAna te vizANa pariSa vimarA . " taeNaM AlabhiyAe nayarIe siMghADagatiya0 avasesaM jahA sivassa jAva savvadukkhApahINe" yAra bAda AlaMbhikA nagarInA zRMgATakathI laIne mahApatha ane patha paryantanA mArgo para A vAtanI carcA thavA lAgI bAkInuM samasta kathana zivarAja RSinA kathana pramANe grahaNa karavuM. eTale ke putalaparivrAjaka paNa prajyA aMgIkAra karIne zivarAja RSinI jema siddha, buddha, mukta ane sarva duHkhothI 2kSita 25 14. "navara tidaMDakuMDiya' jAva dhAurattavatthaparihie parivaDiyavibhaMge AlabhiyauM nagara majjhaM majheNa niggacchai" zi104 RSinA yana bha0 82 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare gRhNAti, dhAturaktavastraparihitaH paripatitavibhaGgaH, pAlabhikA nagaryAH madhyamadhyena nirgacchati 'jAva uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaI' yAvat-uttara paurastyamapakAmati, 'avakamittA tidaMDakuMDiyaM ca jahA khaMdao jAva pavvaio' apakramya nidaNDakudaNDikAM ca yathA skandakaH yAvat patrajitaH, ' sesaM jahA sivassa jAva' zevaM yathA zivasya yAvad varNanaM kRtaM tathaiva pudgalasyApi bodhyam, 'avvAvAha meM jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai ki pudgala ne apane tridaNDa ko evaM kuNDikA ko uThAyA yAvat bhagave vastroM ko pahirA, usakA vibhaMga ajJAna patita ho gayA isa sthiti se yukta banA huA vaha AlabhikA nagarI ke ThIka bIcoMbIca se hokara nikalA 'jAva uttarapurasthimaM disImAgaM avakamai' yAvat nikalakara vaha IzAna dizA kI ora calA gayA 'avakamittA jahA khaMdao jAva pavvaio' vahAM jAkara usane apane tridaNDa ko, kuNDikA ko eka ora rakha diyA ora skandaka kI taraha vaha pravajita ho gayA, isa viSaya kA bAkI kA varNana jaisA zivarAjaRrSi kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / aura vaha varNana " anvAvAhaM sokkhaM aNuhavaMti, sAsayaM karatAM pula parivrAjakanA kathanamAM ATalI ja vizeSatA che-pudgala parivrAjaka pitAnA tridaMDa, kamaMDaLa Adi upakaraNe uThAvyA, bhagavAM vastro dhAraNa karyA ane jenuM virbhAgajJAna naSTa thaI gayuM che e te AlabikA nagarInI vacce 40 vilsvi. " jAva uttarapurasthima disIbhAga avakamai" tyA2 mA UAE BAL ta25 gaye. avakamittA tidaMDakuMDiya' jahA " AIR EL ta25 jaIne teNe pitAnA tridaMDa, kamaMDaLa Adine eka tarapha mUkI dIdhAM ane jahA saMdao jAva paThavaio 24.6nI 2ma pranyA 252 40" mA prayana paryantanuM samasta kathana grahaNa karavuM tyAra bAda samasta karmone kSaya karIne siddhi pAmavA paryantanuM samasta kathana zivarAja RSinA kathana pramANe samajI levuM A rIte siddha, buddha, mukta ane samasta duHkhanA antakara banIne zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ paravandrikA TokAza. 1130 12104 pudgalasya siddhi nirUpaNam 651 sokkhaM aNubhavaMti sAsayaM siddhA' yAvad -avyAvAdhaM saukhyam anubhavanti zAvasaM siddhA, 'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! 'tti, tadevaM bhadanta ! 2, iti rItyA gautamo bhagavadvAkyaM pramANayati iti / / muu04|| dvAdazoddezakaH samAptaH // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAqhyAyAM vyAkhyAyAM ekAdazaM zatakaM ____ saMpUrNam // 11-12 // siddhA' isa pATha taka samajhanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti" he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hai, he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA matya hai| isarIti se gautama ne bhagavAn ke vacana ko pramANika kiyA hai ||suu04|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra "kI prameya. candrikA vyAkhyAke gyArahaveM zataka kAbArahavAM uddezaka smaapt||11-12|| ||gyaarhvaaN zataka saMpUrNa // te| " avAvAhaM sokhaM aNuhavaMti sAsayaM siddhA" mayAmA sumanA sthAna35 niale yAbhyA. " seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' mA ! mApanu 4thana sayA satya che. he bhagavanApe A viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya ja che A pramANe kahIne gautama svAmIe mahAvIra prabhunAM vacanane pramANabhUta mAnyAM. jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA agiyAramA zatakane bArame uddezaka samApta 11-1ra / maniyAra bhuzata sapatha // zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra atha dvAdazaM zatakaM prArabhyate dvAdazazatake prathamoddezakasya saMkSiptaviSayavarNanam / / zrAvastInagarIvarNanam , zaGkhamamukhazramaNopAsakavarNanam , zaGkasya utpalAmAyA varNanaMca, tataH puSkalizramaNopAsakasya varNanam , zaGkhasya vicArasvarUpa pratipAdanam-yathA-azanAdyAhArApekSayA pAkSikapauSadhagrahaNaM mmshreyskrmiti| bhojanArtha zaGkha zramaNopAsakasyAhAna samucitamiti vicAraNam / puSkaliH zaGkha zramagopAsakam AhAtuM gacchatItiprarUpaNam , " azanAdikasya AsvAdanApekSayA pauSadhasya pAkSikopavAsasya pAlanaM mama zreyaskaramiti" iti zaGkhasya puSkaliM patipratyuttaram / tataH zaGkharae mahAvIrasvAmivandanArtha vicArakaraNam / tataH zatasya bArahaveM zatakake pahale uddezekA prAraMbhaisa bArahave zataka ke prathama uddezaka kA viSayavivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-zrAvastI nagarIkA varNana-zaMkha pramukha zramaNopAsakoM kA varNana, zaMkha kI utpalA bhAryA kA varNana, isake bAda puSkali zramaNo. pAsaka kA varNana, zaMkha ke vicAroM kA varNana jaise azana Adi AhAra kI apekSA pAkSika pauSadhagrahaNa mujhe zreyaskara hai| bhojana ke liye zaMkha zramaNopAsaka ko bulAnA ucita hai kyA? aisA vicAra puSkali kA zaMkha zramaNopAsaka ke liye bulAne ko jAnA "azanaAdi ke AsvAdana kI apekSA pauSadhopavAsa kA pAlanA mujhe zreyaskara hai" isa prakAra se zaMkha kA puSkali ko uttara denA isake bAda zaMkha kA mahAvIra svAmI ke pAsa bAramA zatakanA pahelA udezAno prAraMbha A bAramAM zatakamAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-zrAvastI nagarInuM varNana zaMkhAdi mukhya zrAvakenuM varNana saMkhanI patnI utpalA nAmanI bhAryAnuM varNana puSkali nAmanA zrAvakanuM varNana saMkhanA vicAranuM varNana-"azana, pAna Adi caturvidha AhAra levA karatAM pAkSika pauSadhavrata vadhAre zreyaskara che." bhejanane mATe zaMkha zramaNopAsakane bolAvavA ja te ucita che ke nahIM? evI zrAvakanI carcA, puSkali nAmanA zrAvakanuM zaMkhane bolAvavA javAnuM varNana zaMkhane puSkaline A prakArane uttara-"azana AdinA AsvAdana karatAM mane pauSadhapavAsanuM pAlana vadhAre zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 120 1 uddezArtha saMgrahaNam 653 bhagavanmahAvIrasvAmivandanArthe prasthAnam / anyeSAmapi zramaNopAsakAnAM bhagavadvandanArthaM prasthAnavarNanam / anya zramaNopAsakaiH zaGkhasya nindAkaraNam bhagavatazca taniSedhanam / jAgarikAyAH prakAraprarUpaNaM ca tataH krodhAt vyAkulasya jIvasya karmabandhaparUpaNam / tadanantaraM' mAnavato jIvasya karmabandhaprarUpaNa, zaGkhasya pravrajyAgrahaNa sAmarthyavarNanaM ceti / dvAdazazata ko deza kArthasaMgraha vaktavyatAgAthA mUlam - saMkhe, jayaMti2, puDhavi3, poggala4, aivAya5, rAhu6, logeya7, nAgeya8, deva9, AyA10, bArasamasae dasudde sA // 1 // chAyA - zaGkhaH 1, jayavIra, pRthivI 3, pudgalaH4, atipAtaH5, rAhuH 6, lokaca 7, nAgava8, devaH9, AtmA 10, dvAdazazatake dazodezAH // 1 // vandanA karane ke liye jAne kA vicAra karanA bAda meM unako vandanA ke liye prasthAna karanA, anya aura bhI zramaNopAsakoM kA prabhu vandanA ke liye prasthAna karanA anya zramaNopAsakoM dvArA zaMkha kI nindA kIjAnA aura bhagavAna dvArA isakA niSedha kiyA jAnA / jAgarikA ke prakAroM kA prarUpaNa krodha se vyAkula hue jIva ke karmabaMdha kI prarUpaNA mAnavAle jIva ke karmabaMdha kA prarUpaNa zaMkha kA pravrajyAgrahaNa sambandhI prazna aura usake sAmarthyakA varNana. isa bArahaveM zataka ke uddezaka gata artha kI prarUpaNA karanevAlI gAthA yaha hai saMkhe 1 jayaMti 2 puDhavi 3 poggala 4 aivAya 5 rAhu 6 loge ya 7, nAge ya8, deva9 AyA 10 bArasamasae dasudesA // 1 // zreyaskara lAge che. " mahAvIra svAmIne vaMdhruNA karavA javAne za'khanA vicAra, vaMdanA karavA javA mATe prasthAna, anya zrAvakAnu` paNa prabhune vaMdaNA karavA nimitte prasthAna prabhunI samIpe anya zrAvake dvArA zakhanI nidA bhagavAna mahAvIra dvArA temane za MkhanI niMdA na karavAne upadeza prabhu dvArA jAgarikAnA prakAronI prarUpaNA krodhathI vyAkuLa banelA jIvanA krama banyanI prarUpaNA, mAnavAlA jIvanA karmabandhanI prarUpaNA, za kha dvArA pratrajyAnA svIkAra tenA sAmarthya nu vaNunA A khAramAM zatakanA 10 uddezAo che. A uddezAo viSayanI prarUpaNA karanArI gAthA nIce pramANe che saMkhe 1 jayaMti 2 puDhavi 3 nAge 8 deva 9 AyA 10 zrI bhagavatI sUtra : 9 pogAla 4 aivAya 5 rAhu 6 loge ya 7 / bArasamasae dasudesA //
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra TIkA-dvAdazazatakasya dazodezakAnAmarthasaMgrahagAthAmAha-'saMkhe1, ityAdi. zaza:zaGkha nAmakazramaNopAsaviSaye prathamoddezakaH1, jayantI-jayantI nAma zrAvikAviSaye dvitIyodezakaH2, pRthivI-ratnaprabhApRthivIviSaye tRtIyoddezakaH3, pudgalaH-pudgalaviSaye caturthoddezakaH4, atipAta:-prANAtipAtAdiviSaye paJcamaH5, rAhuH-rAhu viSaye SaSTha 6, lokazca-lokavaktavyatArthaH7, nAgazca-sarpaparyAyanAgavaktavyatArthoM 'STamaH8, devaH-devavizeSaviSaye navamaH 9, AtmA-AtmabhedamarUpaNArthoM dazamo. dezako bodhyaH10, dvAdazazatake daza uddezAH santIti // 1 // isa bArahaveM zataka meM daza uddezaka haiM-zaMkha 1, jayaMtI2, pRthivI3, pudgala4, atipAta5, rAhu6, loka7, nAga8, deva9, aura AtmA10 / TIkArtha-isa bArahaveM zataka meM jo daza uddezaka kahe gaye haiM unameM kyA 2 viSaya kahA gayA hai isa bAta ko saMgraha karake kahanevAlI yaha gAthA hai-zaMkha nAmaka zramaNopAsaka ke viSaya meM zaMkha nAmakA prathama uddezaka hai 1, jayaMtI nAma kI zrAvikA ke viSaya meM jayaMtI nAma kA dvitIya uddezaka hai 2, ratnaprabhA Adi pRthivI ke viSaya meM pRthivI nAma kA tIsarA uddezaka hai 3, pudgala ke viSaya meM pudgala nAmakA caturtha uddezaka hai4, prANAtipAta Adi ke viSaya meM atipAta nAma kA pAMcavAM uddezaka hai5, rAhu ke viSaya meM rAhu nAmakA chaTThA uddezaka hai 6, loka ke viSaya meM 7vAM loka uddezaka hai 7, sarpa paryAyarUpa nAgake viSaya meM 8 vAM nAga nAmakA uddezaka hai 8, deva vizeSa ke viSaya meM 9vAM deva uddezaka hai 9, A bAramAM zatakamAM dasa uddezake (prakaraNe) che. temanA nAma nIce pramANe cha-(1) za5, (2) yatI, (3)pRthvI, (4) Ya, (5) matipAta, (6) 9, (7) , (8) nA, (4) hevamana (10) mAtmA. TIkArtha-bAramAM zatakanA dasa uddezake che. te pratyeka uddezakamAM kayA kayA viSayanI prarUpaNa karavAmAM AvI che, te uparyukta gAthAmAM prakaTa karavAmAM Avela che. pahelA zekha nAmanA uddezAmAM zaMkha nAmanA zrAvakanuM kathana ane bIjA jayaMtI nAmanA uddezAmAM jayaMtI nAmanI zrAvikAnuM kathana karavAmAM AvyuM che. pRthvI nAmanA trIjA uddezamAM ratnaprabhA pRthvInuM kathana karAyuM che. pudgala nAmanA cethA uddezAmAM pulanI prarUpaNa karI che. atipAta nAmanA pAMcamAM uddezAmAM prANAtipAta AdinI prarUpaNa karI che rAhu nAmanA chaThThA uddezAmAM rAhunI prarUpaNa karI che. leka nAmanA sAtamA udezAmAM lekanI prarUpaNa karI che. nAganAmanA AThamAM uddezAmAM sarSa paryAyanI, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 120 1 sU0 1 zaGkhakhazrAvakacaritanirUpaNam zaGkhazrAvakavaktavyatA / mUlam -'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, sAvasthI nAmaM nayarI hotthA, vannao / koTue ceie, vaNNao / tattha NaM sAvatthIe nayarIe bahave saMkhappAmokkhA samaNovAsagA parivasaMti, aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viharati / tassa NaM saMkhassa samaNovAsagassa utpalA nAmaM bhAriyA hotthA, sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA abhigayajIvAjIvA jAva viharai / tatthaNaM sAvatthI nayarIe pokkhalI nAmaM samaNovAsae parivasaI | aDDe abhigaya jAva vihr| teNaM kAleNaM, teNaM samaraNaM sAmI samosaDhe, parisA niggayA, jAva pajjuvAsai / taeNaM te samaNovAsagA imIse jahA AlabhiyAe jAva pajjuvAsai / tapaNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayA dhammakahA jAva parisA paDigayA / taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma hahatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namaMsaMti, vaMdittA, namaMsittA pasiNAI pucchati, pucchittA aTThAI pariyAdiyaMti, pariyAittA, uTTAe uTTheti, udvittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo koTyAo, ceiyAo paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA jeNaiva sAvatthI nagarI, teNeva pahAretthagamaNAe // sU0 1 // AtmA ke bhedoM kI prarUpaNA karanerUpa arthavAlA 10 vAM AtmA uddezaka hai / isa prakAra se bArahaveM zataka meM ye daza uddezaka haiN| deva nAmanA navamA uddezakamAM devizeSenI ane AtmA nAmanA dasamAM urdU. zAmAM AtmAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che. zrI bhagavatI sUtra : 9 655
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce ___ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye, zrAvastI nAma nagarI AsIt , vrnnkH| koSThaka caityam, varNakaH / tatra khalu zrAvastyAM nagaryA bahavaH zaGkapramukhAH zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayAH yAvat-aparibhUtAH, abhigatajIvAjIvA, yAvat viharanti / tasya khalu zaGkhasya zramaNopAsakasya utpalA nAma bhAryA AsIt , sukumAra yAvat surUpA, zramaNopAsikA, abhigatajIvAjIvA yAvat-viharati, tatra khalu zrAvastyAM nagaryAM puSkalonAma zramaNopAsakaH parivasati, ADhathaH, abhigatayAvat viharati, tasmin kAle, tasmin samaye svAmI smvstH| parSat nirgatA, yAvat paryupAste / tataH khadya te zramaNopAsakAH asyA yathA AlabhikAyAM yAvat paryupAste / tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra steSAM zramaNopAsakAnAm tasyAM ca mahAtimahAlayAM dharmakathA yAvat-parSat pratigatA / tataH khalu te zramaNopAsakA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya hRSTatuSTAH zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti, vanditvA, namasyitvA praznAn pRcchanti, pRSThA arthAn paryAdadAti, paryAdAya utthayA uttiSThanti, utthAya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikAt , koSThakAt caityAta pratiniSkAmanti pratiniSkramya, yatraiva zrAvastI nagarI, tatraiva pradhArayanti gamanAya ||muu0 1 // ___TIkA-atha zaGkhanAmakazramaNopAsakaM prarUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAvatthI nAmaM nayarI hotthA, vaNNao koTae ceie, vaNNamo' tasmin kAle, tasmin samaye zrAvastI nAma nagarI AsIt, varNakaHasyAH nagaryAH varNanam aupapAtike campAnagarIvarNanavadavaseyam , koSThakaM nAmaM zaMkha zrAvakavaktavyatA'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-isa sUtradvArA sUtramArane zaMkha nAma ke zrAvaka kI prarUpaNA kI hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvatthI nAma nayarI hotyA' usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nAmakI nagarI thI 'vaNNao' isa nagarI kA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpAnagarI kA jaisA hai| usameM -mazrAvanI tavyatA "veNaM kAleNa" ityaahiTIkArtha-A sUtra dvArA sUtrakAre zaMkha nAmanA zrAvakanI prApaNA karI cha-" teNaM kAleNaM veNa samaeNaM mAvatthI nAma nayarI hotthA" te 4ANe mana a sabhaye zrAvastI nAmanI nArI tI. "vaNNa bho' mo55Ati sUtramA caMpA nagarInuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM te, evuM ja zrAvastI nagarInuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2012 u0 120 1 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 657 cetyam-udyAnam , AsIt , varNakaH-asya caityasya varNanam aupapAtikasUtrokta pUrNabhadracaityavarNanavadaseyam / 'tattha NaM sAvatthIe nayarIe bahave saMkhappAmokkhAsamaNovAsagA parivasaMti, aDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viharaMti' tatra khalu zrAvastyAM nagaryA bahavaH zaGkhamamukhAH-zaGkhamamukhaH-pradhAno yeSAM te tathAvidhA:-zramaNopAsakAH parivasanti, ADhayAH yAvat-bahujanasyAparibhUtAH, abhigatajIvAjIvAH jIvatattvAH, yAvat upalabdhapuNyapApAH ityAdi vizeSaNayuktAH viharanti-tiSThanti, 'tassa NaM saMkhassa samaNovAsagassa uppalA nAma bhAriyA hotthA' tasya khalu zaGkhasya zramaNopAsakasya utpalA nAma bhAryA AsIt , 'sukumAla 'koTThae ceie' koSThaka nAmakA caitya-udyAnathA 'vaNNao' isakA bhI varNana aupapAtika sUtra meM kathita pUrNabhadra caitya ke varNana jaisA jAnanA caahiye| 'tastha NaM sAvatthIe nayarIe bahave saMkhappAmokkhA samaNovAsagA parivasaMti, aDDAjAva aparibhUyAabhigayajIvAjIvAjAva viharaMti' usa zrAvastI nagarI meM jinameM zaMkha zramaNopAsaka mukhya hai aise aneka zramajopAsaka rahate the, ye saba ke saba vizeSa saMpattizAlI the ina saba kA prabhAva bhI bahuta thA-kisI kI bhI aisI zakti nahIM thI, jo inakA thor3A sA bhI tiraskAra kara sake jIva aura ajIva ke svarUpa ko ye saba jAnate the yAvat puNya aura pApa ke phala se ye saba paricita the ityAdi aura bhI pUrvokta vizeSaNoM se ye yukta the 'tassa NaM saMkhassa samaNo. vAsagassa uppalA nAma bhAriyA hotthA' usa zaMkha zramaNopAsaka kI 55 pAna sabhA ta "kodae ceie" 144 nAmanu caitya tu. "vaNNao" mo5pAti sUtramA ma yetyanuna 42pAmA mAyu che me 144 caityanu 1 - samapu. " tattha NaM sAvatthIe nayarIe ahave saMsappAmokkhA samaNovAsagA parivasaMti, aTTA jAva aparibhUyA abhigayajIvajIvA jAva viharati" te AvaratI nagarImA bhane shraap:| 22tA utA. te zrAvakamAM zaMkha nAmane zrAvaka mukhya hatuM. te zrAvake ghaNA ja samRddhizALI ane prabhAvazALI hatA. temane tirarakAra karavAnI hiMmata koI paNa vyakti karatI nahIM teo jIva ane ajavanA svarUpane samajatA hatA. ane puya ane pApanA phalane paNa jANakAra hatA. A sivAyanA bIjA pUrvokta vizeSaNothI paNa teo yukta hatA. " tassaNaM saMkhassa samaNovAsagassa uppalA nAma bhAriyA hotthA"te zama abhAsane Grva nAmanI mAryA utI. "sukumAla jApa surUvA, samaNo bha0 83 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 bhagavatIsUtre jAva surUvA samaNovAsiyA abhigayajIvAjIvA jAba viharaI' sA utpalA sukumAra yAvat-pANipAdA, surUpA zramaNopAsikA, abhigatajIvAjIvA-yAvat-viharati, 'vatthaNaM sAvatthIe nayarIe pokkhalInAma samaNovAsae parivasai, ar3e abhigayajAna viharai' tatra khalu zrAvastyAM nagaryo puSkalInAma-zramaNopAsakaH parivasati, AiyaH, abhigata yAvat-jIvAjIvaH yAvat upalabdhapuNyapApaH viharati / teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe / parimA niggayA jAva pajjuvAsaI' tasmin kAle, tasmin samaye svAmI-mahAvIraH, samavasRtaH, parSat pryupaaste| 'taeNaM te bhAryA thI jisa kA nAma utpalA thA 'sukumAla jAva surUvA, samaNovAsiyA, abhigayajIvAjIvA, jAva viharai' isa ke hAtha paira bahuta sukumAra the dekhane meM yaha bahuta sundara thI yaha bhI zramaNoM kI upAsikA thI jIva ajIva tattva ke svarUpa kI jAnakAra thI 'tattha NaM sAvatthIe nayarIe pokkhalI nAma samaNovAsae parivasai, aDDe abhigaya jAva viharai' usI zrAvastI nagarI meM puSkalI nAmakA dUsarA aura bhI zramaNopAsaka rahatA thA yaha bhI ADhaya aura aparibhUta thA jIva aura ajIva tattva kA jAnakAra thA puNya aura pApake phalajJAtA thA, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe parisA niggayA, jAva pajjuvAsai' usa kAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI vahAM para padhAre unako vaMdanA aura namaskAra karane ke liye pariSada apane 2 sthAna se nikalI-yAvat vAsiyA, abhigayajIvAjIvA, jAva viharai" tenA 42-414 a ya 4e| suMdara hatAM tenAM aMgopAMganuM pUrvokta varNana ahIM paNa grahaNa karavuM te ghaNI ja suMdara hatI. te paNa zramanI upAsaka hatI ane jIva tathA achava tatpa, 555, 595 Ahina thunArI tI. ___" tattha Na sAvatthIe nayarIe pokkhalI nAma samaNovAsae parivasai, aDDhe abhigava jApa viharai" me zrAvastI nagarImai yozel nAmanI bhIne me maNe pAsaka rahete hato te paNa samRddhi saMpanna Adi vizeSaNovALe, ghaNe ja prabhAvazALI, keIthI paNa gAMjo na jAya eve, jIva ane ajIva tatpana naare| bhane pA5sane puzyanA ne samanArADato. "teNaM kAleNa teNa samaeNa sAmI samAsaDhe, parisA niggayA, jAva pajjuvAsai" te ||nne bhane te samaye zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI te nagarIne kaThaka udhAnamAM padhAryA. temane vadaNa namakAra karavAne mATe pariSada nIkaLI pariSada dvArA prabhunI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 0 1 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 659 " samAsagA imI se jahA AlabhiyAe jAva pajjuvAsaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH asyAH kathAyAH labdhAryAH - gRhItArthAH yathA - AlabhikAyAM yAvatvagaryAM pUrva pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, tathA ca hRSTatuSTaH santaH cina yena prAJjalipuTAH bhagavantaM paryupAste / 'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesi samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe dhammakA jAva parisA paDigayA ' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM tasyAM ca mahAtimahAlayAya parvadi dharmakathA yAvat dharmakathAM zrazvA parSat pratigatA / ' taraNaM te samaNovAsanA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma DaDatuDDA samaNa bhagavaM usane unakI paryupAsanA kI 'taNaM te samaNopAsanA imIse kahAe jahA Ala miyAe jAba pajjuvAsaMti' una zramaNopAsakoM ko jaba mahAvIra prabhuke AgamanarUpa kathA kI khabara par3I taba ve bhI sabake saba prabhu ko vandanA karane ke liye aura dharmopadeza sunane ke liye apane 2 sthAna se nikala kara prabhu ke pAsa Aye so jaisA kathana AlabhikA nagarI ke zramaNopAsakoM ke viSaya meM kiyA gayA hai-baisA hI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye tathA prabhu ke darzanAdi karake ve sabake saba bahuta Anandita hue aura saMtuSTa citta hue bar3e vinaya se unhoM ne prAJjalipuTa hokara prabhu kI paryupAsanA kI 'taNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesi samaNovAsagANaM tIse ya mahati mahAlayA dhammakar3A jAva parisA parigayA' isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko usa ativizAla pariSadA meM dharmakathA sunAyI dharmakathA sunakara paripadA visarjita ho gaI 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao paTu pAsanA karavAmAM AvI,' A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM grahaNa karavuM le. " taraNaM te samaNovAgA imIse kahAe jahA ALabhiyAe jAva pajjuvAsaMti " dharmopadeza sAMbhajavAne tathA vaDA namaskAra karavAne bhATe gayelI te pariSadanuM varNana AlabhikA nagarInA zramaNeApAsakanA viSayamAM AgaLa karyo anusAra ja nahIM paNa grahagu karavu joI e. prabhunAM darzIna karIne temane ghaNeA ja AnaMda ane saMtApa thaye temaNe khanne hAtha joDIne prabhunI pyu. pAsanA purI, "taeNa samaNe bhagava mahAvIre tesiM samaNovAsa gANaM tIse ya parigayA " tyAra mAha zrabhAzu lagavAna prakhAne dhama kathA sa'bhaLAvI ga " taraNaM te samaNobAsagA socyA nisamma haTThA bhramaNa mahati mahAlayA dhammakA jAva parisA mahAvIra zramaNe pAsakAnI te ati vizALa dharma yA sAMlajIne prabhA visati tha samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 bhagavatIstra mahAvIraM vadati, namasaMti,' tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya antikesamIpe, dharmaM zrutvA nizamya-hRdiavadhArya, hRSTatuSTAH santaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA pasiNAI punchati' vanditvA namasthitvA, praznAn pRcchanti 'pucchittA, aTThAI pariyAdiyaMti' pRSTvA, arthAn paryAdadati-parigRhNanti, 'pariyAittA, uhAe uTheti' arthAn paryAdAya-parigRhya, utthayAutthAnena uttiSThanti, 'udvittA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo koTTayAo ceiyAo paDi nikkhamaMti' utthAya, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikAtsamIpAt , koSThakAt koSThaka nAmnazcaityAt matiniSkrAmyanti-nirgacchanti 'paDinikravamittA, jeNeva sAvatyI nayarI, teNeva pahArettha gamaNAe' pratiniSkramya, yatreya zrAvastI nagarI AsIt , tatraiva-gamanAya-gantuM prAdhArayana-prasthitavantaH ||suu01|| mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdati, namasaMti' isa prakAra zramaNopAsakoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharma sunakara aura use hRdaya meM dhAraNa kara Anandita hokara satuSTa citta hote hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI namaskAra kiyA 'vadittA namaMsittA pasiNAI pucchaMti' bandanA namaskAra kara phira unhoMne una se praznoM ko pUchA-'pucchittAaTThAI pariyAdiyaMti' pUchakara unake arthoM ko samajhakara phira ve uThe 'uhittA samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMti. yAo koDyAoM ceiyAo paDinikkhamaMti' uThakara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se aura usa koSThaka caitya se bAhira nikale 'paDimikkhamittA jeNeva sAvatthI nagarI, teNeva pahArettha gamaNAe' bAhara nikala kara jahAM zrAvastI nagarI thI usa ora jAne ke liye prasthita hogye|suu01|| bhaga mahAvIra vaMdati namaMsati" mA prakAre zrama samAna mahAvIranI samakSa dharmatatvanuM zravaNa karIne ane tene hRdayamAM dhAraNa karIne khUba ja AnaMda ane saMtoSa pAmelA te zramaNopAsakee bhagavAna mahAvIrane vaMdaNuM nm4||2 4aa. "vaMdittA namaMsittA pasiNAI pucchati" 6 nama2412 zana to tabhana DeTA prazro cyA. "pucchittA adAi pariyAdiyati" pUchelA praznonA temanA dvArA apAyelA uttare dvArA praznagata viSayane temaNe samala dii| " pariyAittA uDhAe uhati" tyA2 mA te temanI utthAna zatithI yA udvittA samaNassa bhagava o mahAvIrasta aMtiyAo koTTayAo ceiyAo paDinika khamaMti" hI to zrama sagavAna mahAvIra pAsethA tathA te 4 caityamAthI mahA2 nIvyA. "paDinikkhamitA jeNeva sAvatthI nayarI, teNeva pahArettha gamaNAe" tyAMthA nIjAna t| zrAvastI nagarI ta21 2vAnA thayA. suu01|| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ - DOP - prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 20 2 zazadhAvakacaritanirUpaNam 661 mUlam-"taeNaM se saMkhe samaNovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI-tubbheNaM devANuppiyA! viulaM asaNaM pANaM khAima sAimaM uvakkhaDAveha, taeNaM amhe taM vipulaM asaNaM pANaM khAima AsAemANA, visAemANA, paribhAemANA, paribhujemANA, pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANA vihrissaamo| taeNaM te sama. NovAsagA saMkhassa samaNovAsagassa eyamaTuM viNaeNaM pddisugNti| taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagasta ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppajitthA-no khalu me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANassa, visAemANassa, paribhujemANassa, paribhAemANassa pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae, seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhayArissa ummukkamaNisuvaNNasta, vavagayamAlAvannagavilevaNassa nikkhittasatthamusalassa, egasta abiiyasta dabbhasaMthArovagayassa pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae ttika evaM saMpehei, saMpehettA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva sae gihe, jeNeva uppalA samaNovAsiyA teNeva uvAgacchai,uvAgacchittA, uppalaM samaNovAsiyaM ApucchA, ApucchittA, jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA posahasAlaM aNupaviptai, aNupavisittA, posahasAlaM pamajai, pamajittA, uccArapAsavaNabhUmi paDilehei, paDilehittA, dabbhasaMthAragaM saMtharai, saMtharittA, dabbhasaMthAragaM durUhai, durUhittA, posahasAlAe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 662 bhagavatI sUtre posahie, baMbhayArI jAva pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANe viharai / taraNaM te samaNovAsagA, jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva sAha gihAI, teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA, vipulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, ucakkhaDAveMti, uvakkhaDAvettA, annamanne saddAveMti, sadAvettA evaM bayAsI evaM khalu devANuppiyA ! amhehiM se viule asaNapANakhAimasAime uvakkhaDAviSa, saMkheyaNaM samaNovAsae no havvamAgacchai, taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM saMkhaM samaNovAsagaM saddAvettae / taeNaM se pokkhalI sama* govAsae te samaNovAsae evaM vayAsI -acchaMtu NaM tubbhe devAzupiyA ! sunivvuyA vIsatthA, ahaM NaM saMkhaM samaNovAsagaM saddA* vaimittika tesiM samaNovAsagANaM aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA sAvatthIe nayarIe majjhaMmajjheNaM, jeNeva saMkhasa samaNovAsagassa gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, saMkhassa samaNovAsagassa gihaM aNupaviTTe / tapaNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokkhaliM samaNovAsayaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTatuTu AsaNAo abbhuTThei, abbhuTTittA sattaTupayAI aNugacchai, aNugacchittA poka khaliM samaNovAsagaM vaMdai, namaMsa, vaMdittA, namaMsittA, AsaNeNaM uvanimaMtei, uvanimaMtittA, evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devA NuppiyA! kimAga maNappayoyaNaM ? / tapaNaM se pokkhalI samaNovAsae uppalaM samaNovAsiyaM evaM vayAsIkahiM NaM devANuppie / saMkhe samaNovAsa / tapaNaM sA uppalA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 12 10 1 20 2 zazadhAvakacaritanirUpaNam 663 samaNovAsiyA pokkhalaM samaNovAsagaM evaM kyAsI-evaM khala devANuppiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva viharai / taeNaM se pokkhalI samaNovAsae jeNeva posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, gamaNAgamaNAe paDikkamai, paDikkamittA, saMkhaM samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se viule asaNajAva sAime ubakkhaDAvie, taM gacchAmoNaM devANuppiyA taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANA jAva paDijAgaramANA vihraamo| tae NaM se saMkhe samaNovAsae pokkhaliMsamaNovAsagaM evaM vayAsINo khalu kappai-devANuppiyA ! taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharisae, kappai me posahasAlAe posahiyassa jAva viharittae, taM chaMdeNaM devANuppiyA! tubbhe taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM AsAemANA jAva viharaha / tae NaM se pokkhalI samaNovAsae saMkhassa samaNovAsagassa aMtiyAo posahasAlAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA sAvasthi nari majjhamajjheNaM jeNeva savaNo. vAsagA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA te samaNo. vAsae evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie jAva viharai, taM chedeNaM devANuppiyA! tumbhe viulaM asaNapANakhAimasAime jAva viharaha, saMkhe NaM samaNovAsae no hvvmaagcchi| taeNaM te samaNovAsagA te zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImo viule asaNapANa khAimasAime AsAemANA jAva viharati / tae NaM tasta saMkhasta samaNovAsagasta puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAva samuppajitthA, seyaM khalu me kallaM jAva jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA, namasittA jAva pajjuvAsittA tao paDiniyattassa pakkhiyaM posahaM pArittae tikaTTha evaM saMpahei, saMpehettA, kallaM jAva jalaMte posahasAlAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA, pAdavihAracAreNaM sAvatthiM nayari majjhaM majheNaM jAva pajjuvAsai, abhigamonatthiA taeNaMtesamaNovAsagA kallaM pAu0 jAva jalaM te pahAyA kayabali kammA jAva sarIrA sapahiM gehehito paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA egayao milAyiMti, milAyittA sesaM jahA paDha maMjAva pjjuvaasNti|tennN samaNe bhagavaM mahAvIre tersi samaNovAsagANaM tIseya mahatimahAliyAe sabhAe dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhvi|tennN te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTutuhA uhAe uTThati, uhittA, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati, namasaMti, vaMdittA namaMsittA, jeNeSa saMkhe samaNovAsae, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA, saMkhaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-tumaM devANuppiyA! hijA amhe hi appaNA ceva, evaM vayAsI-tumhe NaM devANuppiyA! viulaM asaNaM jAva viharissAmo, taeNaM tuma zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 20 2 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 665 posahasAlAe jAva viharittae, taM suTTha NaM tumaM devANuppiyA! amhaM holsi| ajo tti samaNaM bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAsI-mANaM! ajjo ! tubbhaM saMkhaM samaNovAsagaMhIlaha, niMdaha, khiMsaha, garahaha, avamannaha, saMkhe NaM samaNovAsae piyadhamme ceva daDha dhamme ceva,sudakkhujAgariyaM jaagrie||suu02|| chAyA-tataH khalu sa zaGkha zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakAn evam avAdI-yUyaM khalu devAnupriyAH! vipulam azanam , pAnaM, khAdima, svAdimam upasaMskArayata, tataH khalu vayaM tat-vipulam azanam , pAnaM, khAdima, svAdimam AsvAdayantaH, visvAdayantaH paribhAjayantaH paribhuJjAnAH, pAkSikaM pauSadham patijAgrato vihariSyAmaH / tataH khalu te zramaNopAsakAH zaGkhasya zramaNopAsakasya etamartha vinayena pratizRNvanti / tataH khalu tasya zaGkasya zramaNopAsakasya ayametadUpaH AdhyAtmiko yAvat- samudapadhata-no khalu mama zreyaH-tat vipulam azanaM yAvat svAdimam AsvAdayantaH, visvAdayanta, paribhuJjAnasya, paribhAjayataH pakSika pauSadhaM pravijAgrato vihartum , zreyaH khalu mama pauSadhazAlAyAM pauSadhikasya brahmacAriNaH unmuktamaNisuvarNasya vyapagatamAlAvarNakavilepanasya nikSiptazastramuzalasya ekasya advitIyasya darbhasaMstArakopamatasya pAkSikaM pauSadhaM patijAmato vitu mitikRtvA, evaM saMprekSate, saMprekSya yatraiva zrAvastI nagarI, yatraiva svakaM gRham , yatraiva utpalA zramaNopAsikA tatraiva upAgacchati, upAgatya utpalAM zramaNopAsikAm ApRcchati, ApRcchaca yatraiva pauSadhazAlA tatraiva upAgacchati, upAgatya pauSadhazAlAm anupavizati, anupavizya, pauSadhazAlA pramArjayati, pramAjya, uccAraprasravaNabhUmi pratilekhayati, pratilekhya darbhasaMstAraka saMstRNAti, saMstRtya darbhasaMstA. rakam Arohati, Aruhya pauSadhazAlAyAM pauSadhiko brahmacArI yAvat pAkSika pauSadhaM patijAgrat viharati / tataH khalu te zramaNopAsakAH yatraiva zrAvastI nagarI, yatraiva svAni gRhANi tatraiva upAgacchanti, upAgatya vipulam azana pAna khAdima, syAdimama upaskArayanti, upaskArya, anyonyam zabdayanti, zabdayitvA evamavAdiSuH-evaM khallu devAnupiyA! asmAbhiH tat vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upaskAritam , zaGkhazca khalu zramaNopAsakaH no zIghamAgacchati, tat zreyaH khalu devAnupriyA ! asmAkaM zaGkha zramaNopAsaka zabdayitum / tataH khalu sa ma.84 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 bhagavatIsUtre yorot zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakAn evam atrAdIt - AdhvaM khalu yUyaM devAnupriyAH ! sunivRttAH vizvastAH, aha khalu zaGkha zramaNopAsakaM zabdayAmi iti kRtvA teSAM zramaNopAsakAnAm antikAt pratiniSkrAmati, pratiniSkramya zrANa nagaryA madhyamadhyena yatraiva zaGkhasya zramaNopAsakasya gRha N tatraiva upAgacchati, upAgatya zaGkhasya zramaNopAsakasya gRham anupraviSTaH, tataH khalu sA utpalA zramaNopAsakA puSkalam zramaNopAsakam AyAntaM pazyati, dRSTvA dRSTatuSTA AsanAt abhyuttiSThati, abhyutthAya saptASTau padAni anugacchati, anugamya puSkaliM zramaNopAsakaM baMdate, namasyati, vanditvA namasthitvA Asanena upanimantrayati, upanimantra evam avAdIta - saMdizantu khalu devAnupriyAH / kimAgamanaprayojanam ? / tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH, utpalAM zramaNopAsikAm evam avAdIdakutra khalu devAnupriye ! zaGkhaH zramaNopAsakaH ? tataH kha sA utpalA zramaNopAsikA puSkaliM zramaNopAsakam evam avAdIt-evaM khalu devAnupriyAH / zaGkhaH zramaNopAsakaH pauSadhazAlAyAM pauSadhiko brahmavArI yAvat-viharati, tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsako yatraiva pauSadhazAlA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsakastatraivopAgacchati, upAgatya gamanAgamanAya pratikrAmati, matikramya zaGkha zramaNopAsaka candate, namasyati, banditvA namasyitvA, evamavAdIt evaM khalu devAnumiyAH / asmAbhiH tat vipulam azanaM yAvat svAdimam upaskAritam, tadgacchAmaH khalu devAnumiyAH / taduvipulam azanaM yAvatsAdimam AsvAdayantaH yAvat-patijAgrato viharAmaH / tataH khalu sa zaGkhaH zramaNopAsakaH puSkaliM zramaNopAsakam evam adAdIt-no khalu kalpate devAnubhiyAH ! tat vipulam azanaM pAnaM khAdimaM, svAdimam AsvAdayato yAvat pratijAgrato vihartum, kalpate mama pauSadhazAlAyAM pauvadhikasya yAvat vihartum tat chandena devAnumiyAH ! yUyaM tatvipulam azanaM pAnaM khAdimaM svAdimam AsvAdayanto yAvat viharata, tataH skhalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH zaGkhasya zramaNopAsakasya antikAt pauSadhazAlAyAH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya, zrAvastI nagarI madhyamadhyena, yatreva ve zramaNopAsakAH tatraiva upAgacchati, upAgatya tAn zramaNopAsakAn evam avAdIda evaM khalu devAnupriyAH / zaGkhaH zramaNopAsaka, pauSadhazAlAyAM pauSadhiko yAvat viharati-tat chandena devAnupriyAH / yUpaM vipulam azanapAnakhAdimasvAdimaM yAvat viharata / zaGkhaH khalu zramaNopAsako no havyamAgacchati / tataH khalu te zramanopAsakAH tAni vipulAni azanapAnakhAdima svAdimAni AsvAdayanto yAvatviharanti tataH khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye ! 7 , zrI bhagavatI sUtra : 9 9 9
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za012 u0 102 zaGkhazrAvaka caritanirUpaNam 667 dharmajAgarikAM jAgrataH ayametadrUpo yAvat samudapadyata zreyaH khalu mama kalye yAvat jvalati, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA namasthitvA yAvat paryupAsya, tataH pratinivRttasya pAkSikaM pauSadhaM pArayitumitikRtvA evaM saMprekSate, saMprekSya kalye yAvat calati pauSadhazAlAtaH pratiniSkrAmati, pratiniSkramya pAdavihAracAreNa bhrAvastIM nagarIM madhyamadhyena yAvat paryupAste / abhigamo nAsti / tataH khalu te zramaNopAsakAH kalye prAdu0 yAvat jvalati snAtAH kRtabalikarmANo yAvat zarIrAH svakebhyaH svakebhyo gRhebhyaH pratiniSkrAmati, svakebhyaH svakebhyo gRhebhyaH pratiniSkramya, ekato milanti, ekato militvA zeSaM yathA prathamaM yAvat paryupAsate / tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH teSAM zramaNopAsakAnAM tasyAMca mahAtimahAlayAyAM sabhAyAM dharmakathA yAvat ajJAyA ArAdhako bhavati / tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike dharmazrutvA nizamya hRSTatuSTAH utthayA uttiSThanti utthAya zramaNa bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti vanditvA namasyitvA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsakaH tatraitra uvAgacchanti, upAgatya zaGkha zramaNopAsakam evam - atrAdiSuH-tvaM devAnumiya ! hyaH asmAkam AtmanA caiva, evamavAdI:- yUyaM khalu devAnupriyAH ! vipulam azanaM yAvat-vihariSyAmaH tataH khalu tvam pauSadhazAlAyAm yAvat vihartum tat suSThu khalu tvam devAnupriyAH ! asmAna avahelayasi / AryAH / iti zramaNo bhagavAn mahAvIrastAna zramaNopAsakAna evam avAdIt - mA khalu AryAH ! yUyaM zaGkha zramaNopAsakam avahelayata, nindata, kopayata, garhadhvam atramanyadhvam, zaGkhaH khalu zramaNopAsakaH priyadharmA caiva dRDhadharmA caiva sudRSTi jAgarikAM jAgaritaH // 82 // 3 TIkA - zaGkhameva varNayati ' taraNaM se' ityAdi, ' taraNaM se saMkhe samaNo. bAsara te samaNovAsae evaM vayAsI' - tataH khalu sa zaGkhaH zramaNopAsakaH tAn 'taraNaM se' ityAdi / TIkArtha- isa sUtra dvArA sUtrakArane zaMkha zramaNopAsaka kA hI varNana kiyA hai / 'taeNa se saMkhe samaNovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI' "" 'taraNa' se " tyAhi TIkA-A sUtra dvArA sUtrakAre za kha zramaNApAsakanuM ja varNana karyu 9. " taraNaM se saMkhe samaNovAsara te samaNovAsae evaM vayAsI" zrAvastI nagarI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 bhagavatI zramaNopAsakAn, evaM-vakSyamANaprakAreNa, avAdIt-'tumme NaM devANuppiyA ! viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAima uvakkhaDAveha' he devAnupiyAH! yUyaM khalu cipulam azanaM, pAnaM, khAdima, svAdimam upaskArayata-niSpAdayata, 'taeNaM amhe taM vipulaM asaNa pANa khAima, sAima AsAemANA, visAemANA paribhAemANA paribhujemANA pakkhiyaM posaha paDijAgaramANA viharissAmo' tataH khalu vayaM tat vipulam azanaM pAnaM khAdimaM svAdimam AsvAdayantaH yatanayA sAmAnyena, visvA. dayantaH vizeSayatanayA paribhuJjAnAH yatanayaiva paribhoga kurvANAH, paribhAjayanta:vibhajya parasparam anyebhyo'pi dadAnAH, pAkSika-pakSe bhavaM pAkSikaM pauSadhaM patijAgrata:-anupAlayataH, vihariSyAmaH-sthAsyAmaH, 'taeNaM te samaNovAsayA saMkhassa samaNovAsagassa eyamaTTa viNaeNaM paDisuNaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH zakSasya isake bAda usa zramaNopAsaka zaMkhane una zramaNopAsakoM se aisA kahA-'tumbheNa devANupiyA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveha' devAnupriyo !Apa loga vipulamAtrA meM azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa AhAra ko taiyAra karavAo (taeNa amhe taM vipulaM asaNaM pANa khAimaM sAimaM AsAemANA visAemANA paribhAemANA paribhuMjemANApakkhiyaM posaha paDijAgaramANA viharissAmo' taba hama loga usa cAroM prakAra ke AhAra se kSudhA ko zAMta karate hue, phira madhyasthabhAva se vizeSa rUpa se kSudhA ko zAMta karate hue, tathA eka dUsare ke liye bhI use dete hue isa prakAra karate hue hama loga pAkSika pauSadha kareMge 'taeNaM se samaNovAsayA saMkhassa samaNovAsagassa eyamaTTa viNaeNa paDisuNaMti' jaba zaMkha zramaNopAsakoM se aisA apanA hArdika abhiprAya tarapha jatAM jatAM te zakha nAmanA zramaNopAsake anya zramaNopAsakone A pramANe hyu-" bbheNaM devANupiyA viula asaNa pANa khAima' sAima' uvakkhaDAvehi " hevAnupriyA! mA5 ghnn| mATA prabhAbhA azana, pAna, pAkima bhane svAmi 35 yAre prazna mAhA2 taiyAra 42vI. " (taeNa amhe taM vipula asaNa pANa' khAima sAima AsAemANA visAemANA paribhAemANA paribhujemANA pakkhiyaM pAsaha paDijAgaramANA viharissAmo) pachI ApaNe badhAM te cAre prakAranA AhAra vaDe ApaNI zdhAnuM zamana karIne, madhyastha bhAve vizeSa rUpe sudhAnuM zamana karIne, eka bIjAne AgrahapUrvaka jamADIne, ApaNe pAkSikapauSadha karazuM. "taeNa se samaNovAsayA saMkhassa samaNovAgassa eyamaTTa viNaeNaM paDisuti" te shrbho|paasiiy zama nAmanA zramAsanI te sasAnA vina. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za012 u0 1 0 2 zaGkhazrAvakavaritanirUpaNam 661 zramaNopAsakasya etamartha-pUrvoktArtha, vinayena pratizRNvanti-svIkurvanti, 'saeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' tataH khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya ayametadrUpaH-vakSyamANasvarUpaH, AdhyAtmikaHAtmagataH, yAvat-cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH saMkalpaH samudapayattasamutpannaH 'no khalu me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANassa, visAemANassa, paribhujemANassa paribhAemANassa pakviyaM posahaM paDijAgaramANassa viharittae' no khalu-naiva kila, mama zreyaH-zreyaskaraM tat vipulam azanam , yAvatpAnaM khAdima, svAdimam , AsvAdayantaH, visvAdayantaH, paribhuJAnasya, pari. bhAjayataH, pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH-anupAlayato vihartum , azanAdikaM paribhuJAnasya pAkSika pauSadham anupAlayato mama vihata no zreyo vartate iti bhAvaH / apitu-'seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhayArissa ummukkamaNimuvanassa' zreyaH khalu mama yat pauSadhAzAlAyAM, pauSadhikasya-pauSadhanupAlayataH, brahmacAriNaH kahA- taba una zramaNopAsakoM ne usake isa kathana rUpa artha ko vinaya pUrvaka svIkAra kara liyA 'taeNatassa saMkhassa samaNovAsagassa ayameyArUve ajjhasthie jAva samuppajjitthA' isake bAda hI zramaNopAsaka usa zaMkha ke mana meM aisA cintita, kalpita, prArthita saMkalpa utpanna huA 'no khalu me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAima AsAemANassa visAemANassa paribhujemANassa pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae' ki mujhe isa prakAra se pAkSika pauSadha karanAyogya nahIM haicAroM prakAra kA AhAra karatA rahUM aura pAkSika pauSadha bhI karatAra apitu-'seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhayArissa ummukka. maNisuvannassa' aisA karanA hI ucita hai ki maiM pauSadhazAlA meM the, yapU' 12 4. " taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagarama ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA" tyA2 mA ta za zrAvanA bhanamA mAghAranA mAdhyAmi, yintita, hipata bhane prAti sa465 apana 22-" nA khalu me seyaM taM viula asaNaM jAva sAimaM AsAemANassa visAemANassa parimuMjemANassa paribhAemANassa pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae" A prakAre pAkSika pauSadha karavo te mAre mATe gya nathI. eTale ke cAre prakArane AhAra upara kahyA pramANe khAIne pauSadha karavAthI bhA318 zreya thAnu nathI. "seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa vaMbhayArissa ummukamaNisuvannassa" 52ntu mAre moTe me athita cha hai . zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre unmuktamaNisuvarNasya-parityaktaratnAdikasya, vavagayamAlAvannagavilevaNassa, nikkhittasatyamusalassa, egassa, abiiyassa, damasaMthArovagayassa' vyapagatamA. lAvarNakavilepanasya -parityaktastrak piSThakavilepanasya, nikSiptazastramuzalasyadUrIkRtakhaDgAdizastra-muzalasya, ekasya-bAyasahAyApekSayA kevalasya, advitIyAdisahAyApekSayA dvitIyarahitasya, darbhasaMstArakopagatasya-kuzAsanopaviTasya, 'pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae ttika? evaM saMpehei' pAkSika-poSadham-pauSadhopavAsaM, patijAgrataH-anupAlayato vihartu-sthAtuM mama zreyaH pUrvapauSadhApekSayA asya viziSTanirjarAhetutvAt iti kRtvA-ityevaM vicArya, evam ukta prakAreNa, saMpekSate-nizcinoti 'saMpehittA jeNeva sAvatyI nayarI, jeNeva uppalA samaNovAsiyA, teNeva uvAgacchai' saMprekSya-vinizcitya, yatrava-zrAvastI nAma aura pauSadha karU, brahmacaryapUrvaka rahUM aura maNi suvarNa bhAdi kA sarvathA syAga kara dU 'vavayamAlAvannagavilevaNassa nikkhisthasasthamusalassa egassa aviiyassa, dambhasaMthArovagayassa' mAlA kA aura madana karAne kA tyAgapUrvaka, muzala Adi zastra kA parityAgapUrvaka darbhake Asana para beThU 'pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae tikaha evaM saMpehei' kyoM ki isa sthiti meM rahakara pAlita kiyA gayA pAkSikapauSadha-pauSadhopavAsa mujhe adhika zreyaskara hogA, kyoM ki pUrvapauSadha kI apekSA yaha pauSadha viziSTanirjarA kA hetu hotA hai-isa prakAra se usane pauSadha karanekA nizcaya kiyA 'saMpehittA jeNeva sAvasthI nayarI, jeNeva sae gihe jeNeva uppalA samaNovAsiyA teNeva uvAgacchai' isa prakAra nizcaya karake vaha jahAM zrAvastI nagarI thI aura usameM bhI jahAM pauSadhazALAmAM jaIne pauSadha karUM, brahmacarya pUrvaka rahuM ane maNi, suvarNa maalin| sathA tyA 43. " vavagayamAlAvannagavilevaNassa nikkhittasatthamusalassa, egassa aviiyassa, dambhasaMthArovagayassa" bhAna bhane mananA tyAsa pUrvaka, muzala Adi zastronA tyAgapUrvaka darbhanA Asana para besIne " pakkhiyaM posaha paDijAgaramANassa viharittae tti kaTTa evaM saMpehei" pAlana karAyela pAkSika pauSadhapavAsa ja mAre mATe adhika zreyakara thaI paDaze, kAraNa ke AgaLa batAvyA pramANe pauSadha karavAmAM Ave te karatAM A prakAre pauSadha karavAmAM Ave te karmonI vadhAre nirjarA thaze. tethI teNe A prakAre pauSadha 42vAnA nizcaya yo. " saMpehittA jeNeva sAvatthIM nayarI, jeNeva utpalA samaNovAsiyA teNeva uvAgacchai " pramANe sa85 rI te zrAvastI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikATIkA za0 12 u01 0 2 zalabhASakacaritanirUpaNam 671 nagarI AsIt , yauva svakaM gRhamAsIt , yauva utpalA nAma zramaNopAsikA AsIt , tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA, uppalaM samaNovAsiyaM aapucch|' upAgatya, utpalA zramaNopAsikAm ApRcchati, 'ApucchittA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchaI' Apachaya, yatraiva-pauSadhazAlA AsIt , tatraiva-upAgacchati 'ubAgacchittA posahasAlaM aNuravisai' upAgatya, pauSadhazAlAm anumavizati, 'aNupavisittA, posahasAlaM pamajjai' anupavizya, pauSadhazAlAM pramArjayati 'pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDile hei' paupadhasAlAM pramRjya, uccAraprasravaNabhUmim pavile khayati, 'paDilehittA, dabbhasaMthAraMga saMthareI pratilekhya, darbhasaMstArakaM saMstagAti-samyag yatanayA vistArayati 'saMtharittA, dabbhasaMthAraga durUhai' saMstIrya darbhasaMstArakam Arohati-darbhasaMstArakopari upavizatItyarthaH durUhittA posahasAlAe apanA ghara thA aura usameM bhI jahAM vaha zramaNopAsikA utpalA thI vahAM AyA 'uvAgacchittA uppalaM samaNovAsiyaM Apucchai' vahAM Akara ke usane amaNopAsikA utpalA se pUchA-'ApucchitsA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchaI pUchakara phira vaha jahA~ para pauSadhazAlA thI vahAM para gayA 'uvAgacchittA posahasAla aNupavisaI' vahAM jAkara ke usane pauSa. ghazAlA meM praveza kiyA 'aNuravisittA posahasAla pamajjai' vahAM pravezakara usane pauSadhazAlA kA pramArjana kiyA 'pamajjitsA uccArapAsavaNabhUmi paDileheI' pramArjana karake phira usane uccArapAsavaNabhUmi kI pratilekhanA kI parilehittA dambhasaMthAragaM saMtharei' pratilekhanA karake phira usane darbhakA saMthArA vichAyA 'saMtharittA danbhasaMthAragaM darUhai' darbhakA saMthArA vichAkara phira vaha usa darbha ke saMthAre para baiTha nagarImAM AvelA potAnA ghara tarapha AgaLa vadhyo pitAnA gharamAM praveza zarata tanI patnI 75sA prAvihAnI pAse gayA. " uvAgacittA uppala pamaNovAmiyaM Apuccha" tyo 442 tava tene pAtAnAsana pAtarI ApucchittA jeNeva posahasAlA, teNeva uvAgaccha" tyAra 10 paramata nyai poSa5 tI tyo ta bhayo. "uvAgacchitA posahasAla aNupavisaI" tyAne te pauSamA praveza ye. "aNupavisittA posahasA pama jjA" mA praveza zIna to poSaNAne 50 "pamajjittA uccArapAsaNabhUmi paDilehe" pauSazAjAne phUlanete yA2pAsa mUbhinI prativamanA 71. " paDilehitA" pratimanA yo mA ta "danbhasaMbhAragaM saMtharei' EMI Athaa| (chAnu) 410ye. " saMthAritA dambhasaMthAragaM dUlahai" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 bhagavatI sUtre posahie vaMbhayArI jAva pakkhiyaM posaI paDijAgaramANe viharaI' Aruhya, pauSadhazAlAyAM pauSadhikaH - pauSadhavratadhArI, brahmacArI yAvat unmuktamaNisuvarNaH, vyapagatamAlAvarNakavilepanaH nikSiptazastramuzalaH, eko'dvitIyaH, darbhasaMstArakopagataH san pAkSikaM - pakSemacaM pAkSikaM pauSadhaM - pauSaghavratam, pratijAgrat - anupAlayan viharatitiSThati / 'taraNaM te samaNovAsagA jeNeva sAvasthI nayarI, jeNeva sAI gihAI teNetra uvAgacchaMti' tataH khalu te zramaNopAsakAH, yatraiva-zrAvastI nagarI AsIt, yaMtra-svAni svakIyAni gRhANi / Asan, tatraitra upAgacchanti, 'uvAgacchittA viule asaNaM pANaM, khAimaM sAimaM ucakkhaDAve 'ti' upAgatya vipulaM pracuram, azanaM, pAnaM, khAdimaM, svAdimam upaskArayanti nirvApayanti / 'ubakkhaDA vettA - annamannaM saddA gayA 'duruhitA posahasAlAe posahie baMbhayArIjAva pakkhiyaM posa paDijAgaramANe viharai' saMthAre para baiTha kara pauSadhazAlA meM pauSadhavrata ko dhAraNa kiye hue vaha brahmacarya ko pAlatA huA yAvat-maNi aura suvarNa kA tyAgI, mAlA aura vilepana kA parihAra karanevAlA, zastra evaM muzalase virakta banA huA, akelA evaM darbha ke Asana para baiThA huA pAkSikapauSadha kA pAlana karane lagA 'taNaM te samaNovAsagA jeNeva sAvasthI nayarI, jeNeva sAI gihAI teNeva uvAgacchaMti' isake bAda ve zramaNopAsaka jahAM zrAvastI nagarI thI aura usameM bhI jahAM apane 2 ghara the vahAM para Aye 'unAgacchittA viulaM asaNaM pANa khAima' sAima' uvakkhaDAveMti' vahA~ Akara ke unhoMne vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra ko taiyAra karavAyA - 'uvkkhddaaathaa| machAvIne te sadhArA para vizanti thardha gye| " duruhitA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva pakkhiyaM pocaha paDijAgaramANe viharai " mA rIte sathArA para besIne pASadhazALAmAM pauSadhavratane dhAraNa karIne, brahmaca yanuM pAlana karatA thA, maNi, suvartha mAhinA tyAgapUrva hai, bhAtA bhane vise. pananA parityAgapUrNAMka, muzala Adi zaonA tyAgapUrvaka, te zakha zrAvaka danA Asana para besIne ekAntamAM pauSadhApavAsanuM pAlana karavA sAgyo " taeNa ve samaNovAkhagA jeNeva sAvatthI nayarI, jeNeva sAI gihAI teNeva uvAgacchati " pesA anya zrAvake pazu zrAvastI nagarI tarapha AgaLa vadhyA ane pota potAne ghera pahoMcI gayA. " uvAgacchitA vicala asaNaM pANa' khAima' sAima' uvakkhaDAveMti " tyAMcyA tebhAye viyuddha pramANumAM azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa caturvidha aDhAra taiyAra 4rAvyA, "vakkhaDAvettA annamanna sadAveMti " yA prahAre bhADAra taiyAra zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u01 sU02 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 673 veti' upaskArya, anyonyam-parasparaM zabdayanti-Ahvayanti, 'sadAvettA evaM vayAsI'-zabdayitvA-AhUya evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH-' evaM khalu devANuppiyA ! amhe hiM se viule asaNapANakhAimasAime uvakkhaDAvie' bho devA nupriyAH! evaM khalu-pUrvavicArAnusAram , asmAbhiH, tat vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam upaskAritam , kintu-'saMkhe yaNaM samaNovAsae no havvamAgacchaI' zazazva khalu zramaNopAsakaH no zIghram Agacchati, 'taM seyaM khalu devANuppiyA ! amha saMkhaM samaNovAsagaM sahAvettae' tat-tasmAtkAraNAt bho devAnupriyAH! zreyaH khalu asmAkaM zaGkha zramaNopAsakaM zabdayitum-Ayitum / 'taeNaM se pokkhalI samaNovAsae te samaNorAsae evaM vayAsI'-tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH tAn zramaNopAsakAna , evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'acchaMtu NaM tubhe devANuppiyA ! munivvuyA, vIsasthA' bho devAnupriyAH ! Adhvam-tiSThata, khalu yUyaM vettA annamanna sahAti' AhAra ko taiyAra karavAkara phira unhoMne paraspara eka dUsare ko bulAyA 'sahAvittA evaM vayAsI' bulAkarake phira isa prakAra se kahA-'evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se ghiule asa. pANakhAimasAime uvakkhaDAvie' he devAnamiyo! hamane vipulamAtrA meM azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra ko taiyAra karavAyA hai, parantu saMkhe ya NaM samaNovAsae no havvamAgacchaha' zramaNopAsaka zaMkha abhItaka nahIM Aye haiM, 'taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM saMkhaM sama. NovAsagaM saddAvettae' isa liye acchA hai ki hamaloga zramaNopAsaka zaMkha ko bulAlAve / 'taeNa se pokkhalI samaNovAsae te samaNovAsae evaM vayAsI" taba zramaNopAsaka puSkalI ne una zramaNopAsakoM se aisA kahA-'acchaM tuNatubhe devANuppiyA ! sunivvuyA vIsasthA' he devAnu42vIna bhara me bhI vAya. "sahAvittA evaM kyAsI" tyA mAha tamako sApramANe 4hyu " evaM khalu devANuppiyA ! u haivAnupriyA! "amhehi se viThale asaNapANakha imasAime uvamkhaDAvie" ApaNe vipula prabhAvamA azana, pAna, khAdima, ane svAdima rUpa caturvidha bhejana taiyAra karAvyuM cha. 52nta "saMkheya Na samaNovAsae no havamAgacchai" '5 zrApa Dala sudhI pAyaryA nathI. "ta seyaM khalu devANuppiyA! amha saMkhaM samaNovAsagaM sahAvettae" to mApaye za5 zrAvane mosAvI sArA naye. "taeNaM se poksalI samaNovAsae evaM vayAsI" tyAre te pudI nAmanA zrAta zrAvana ! pramANe yu-" acchatu Na tumbhe devANuppiyA ! sunivvuyAbIsatthA" se pAnupriye.! mA5 misasa thitA na 42. " aha Na saMsaM ma0 85 zrIbhagavatI sUtra: 8
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ = 375 bhagavatIsUtre yati, evaM saMprekSya-vicArya, yatraiva tApasAvasathaH-tApasAzrama AsIt , tatraivaupAgacchati, upAgatya tApasAvasatham anumavizati, 'aNuppavisittA, subahuM lohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAigaM ca geNhai' tApasAvasatham anupravizya, subahuanekam-lauhIlohakaTAha-yAvat tAmrakaM bhANDakaM kiThinasAMkAyikaM ca-vaMzamaya pAtravizeSaM gRhNAti, 'geNhettA tAbasAva sahAo paDiNikvamai' gRhItvA tApasAvasathAt. pratiniSkAmati nirgacchati, 'paDinika khamettA, parivaDiyavibhaMge hathiNApuraM nagaraM majjhamajjheNaM nigacchai, niggacchittA' tApasAbasathAt-pratiniSkrampa-nirgatya paripatitavibhaGgaH paripatitaH-naSTaH vibhaGgo-mithyAjJAnaM yasya sa tathA vibhaGga jJAnarahito bhUtvetyarthaH, hastinApurasya nagarasya madhyamadhyena-madhyabhAgena nirgacchati, nirgatya 'jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIra tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' jahAM tapasviyoM kA Azrama thA-vahAM para gayA vahAM jAkara vaha usameM praviSTa huA, aNuppavisittA subahuM lohI, lohakaDAha jAva kiDhiNasaM. kAhagaM ca geNhai' vahAM praviSTa hokara usane apane ve aneka lohI-tabA, lohakaTAha-kaDAhI, yAvat tAmraka bhANDaka evaM vaMzamayapAtravizeSa ina sabako uThAyA-'geNhittA tAvasAvasAhAo paDinikkhamaha uThAkara vaha phira usa tApasAzrama se bAhara nikalA 'paDinikvamittA paDivaDiya. vibhaMge hathiNAraM nagaraM majjhaM majjheNa niggaccha, niggacchittA' bAhara nikala kara vaha ki jisakA vibhaMgajJAna paripatita ho cukA hai hasti. nApura nagara ke bIcoMbIca se hokara nikalA-nikalakara 'jeNeva sahasaMcavaNe ujANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai, uvA yI tyAMnI tApasInA mAzramamA praveza yo. " aNuppavisittA subaha lohI, lohakaDAhajAva kiDhiNasakAigaM ca geNhaha" tyA praveza parIne taNe pAtAnA te tavA, lehakaDAhI, kaDachI, tAmrakamaMDaLa ane vAMsanirmita pAtrane uThAvyAM "geNhittA tAvasAvasAho paDinikkhamai" mana tyA2 mAite tApasonA mAzramamAthI paDA2 nIyo. "paDinikkhamittA paDivaDithavibhaMge hathiNAraM nayaraM majha majheNa nigacchada, nigacchittA" tu vijJAna naSTa tha yuche e te zivarAjaSi hastinApura nagaranI vacce vacce thaIne cAlI nIkaLe. Azata yAsatA yAsatai " jeNeva sahasaMbavaNe ujANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvAgacchai" te sAvana dhAnamA mAvI 542ye. dhA namAM praveza karIne te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjatA hatA tyAM. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 0 2 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 675 'pAsittA hatRha AsaNAo abbhuDhei' dRSTvA, hRSTatuSTA satI, AsanAva agyuttiSThati, satkarArtham udhatA bhavati, abbhuTettA sattaTupayAI aNugacchai' abhyutthAya satkartu saptASTau padAni anugacchati-sammukhaM gacchati, 'aNugacchittA pokkhali samaNovAsagaMvadai, namasai' anugamya-saMmukhaM gatvA, puSkaliM zramaNopAsakaM vandate namasyati, 'vaMdittA, namaMsittA, AsaNeNaM uvanimaMtei uvanimaMtettA, evaM kyAsI' vanditvA, namasyitvA, Asanena-AsanadAnena upanimantrayati-Asane upaveSTuM prArthayati, nimantrya, evaM-vakSyamANamakAreNa abAdIt-'saMdisaMtuNaM devANuppiyA! kimAgama NappayoyaNaM ?' bho devAnupiyAH ! saMdizantu-AjJApayantu khalu bhavantaH, yat kim bhavatAmatra AganamayojanaM vartate ? iti, 'taeNaM se pokkhalI samaNovAsae upapalaM samaNovAsiyaM evaM vayAsI'-tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH, utpalAM zramadekhakara vaha bar3I prasanna hui aura saMtuSTacitta hokara apane Asana se UThI 'anbhuTetA sattaTThapayAI aNugacchaha' UThakara vaha sAta ATha paira satkAra karane ke bhAva se sAmane gaI, 'aNugacchittA pokkhaliM samaNovAsagaM baMdaha, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA AsaNeNa uvanimaMteha' Age jAkara usane puSkalI zramaNopAsaka ko vandana kiyA aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira usane unase Asana para baiThane kI prArthanA kI 'uvanimaMtettA evaM vayAsI' prArthanA karane ke bAda phira usane unase aisA kahA-'saMdisaMtu Na devA. gupiyA! kimAgamaNappaoyaNaM' he devAnupriya ! Ara AjJAkare-kisa kAraNa se Apa yahAM padhAre haiM ? 'taeNaM se pokkhalI samaNovAsae uppala samaNovAsiya evaM bayAsI' taba zramaNopAsaka puSkalIne zrama" pAsittA hatuTTha AsaNAo abbhuTTei " te 5 mati bhane satoSa pAmelI te 5 .tAnA mAsana 52thI lAlI 57. 'anbhuTetA sattaTrapayAI aNugacchai" mAsanethI DIne te tanA sAra 523 // bhATe sAta 48 Mi tenI sAme 5. " aNugacittA pova khaliM samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA AsaNeNaM uvanimatei " sAme ne to tena vAnamA2 yA. vahAnama342 43zana to tane mAsana 52 mesavAnI vinatI 43. " uvanimaMtettA eva vayAsI" 052 // to tene 2mA pramANe 4 . " saMdisaMtu Na devANuppiyA ! kimAgamaNappa oyaNa" vAnupriya ! DI, zA 20 mApanu' sI bhAgamana thayu, 1 'taeNaM se pokkhalI samaNovAsae uppala' samaNo. vAsiyaM eva' vayAsI" tyAre te pusI zrApa 5 zrAvikAne prabhArI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 bhagavatIsUtre NopAsikAm evaM-vakSyamANaprakAreNa, abAdIt , 'kahiNaM devANuppie ! saMkhe samaNobAsae ?' he devAnupiye ! kutra khalu sthAne zaGkhaH zramaNopAsako vartate ? / 'taraNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokkhalaM samaNovAsagaM evaM vayAsI'-tataH khalu sA utpalA zramaNopAsikA puSkaliM zramaNopAsakam evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIta-' evaM khalu devANuppiyA ! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva viharai' bho devAnupriyAH! evaM khalu zaGkhaH zramaNopAsakaH pauSadhazAlAyAM pauSadhiko brahmacArI yAvat-unmuktamaNi suvarNaH, vyapagatamAlAvarNakavilepanA, nikSiptazastramuzalaH, eko'dvitIyaH darmasaMstArakopagataH, pAkSikaM pauSadha pratijAgrat-anupAlayan viharati-tiSThati / 'taeNaM se pokavalI samaNovAsae jeNeva NopAsikA utpalA se aisA kahA-'kahiNaM devANupie ! saMkhe samaNovAsae' he devAnupriye! zramaNopAsaka zaMkha kahAM hai ? 'taeNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokkhalaM samaNovAsaga evaM vayAsI' taba usa zramaNo. pAsikA utpalA ne usa zramaNopAsaka puSkalI se aisA kahA-'evaM khalu devANuppiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva viharaI' he devAnupriya zramaNopAsaka zaMkha isa samaya pauSadhazAlA meM pAkSika pauSadha lekara baiThe hue haiN| brahmacaryavrata se ve isa samaya raha rahe haiN| maNi aura suvarNa kA isa samaya unhoMne bilakula tyAga kara rakhA hai| mAlA aura vilepana kA ve isa samaya nAma taka nahIM lete haiN| zastra aura muzala Adi kA unhoMne isa samaya bilakula tyAga kara diyA hai| pauSadhazAlA meM ve bilakula isa samaya akele haiM / tathA darbhake Asana para unhoMne apanA Asana jamA rakhA hai| 'taraNa se pokkhalI 57\-" kahiNaM devANuppie ! saMkhe samaNovAsae ?" ra vAnupriye ! zrabhAsa za5 4yAM cha? "taeNa sA uppalA samaNovAsiyA pokkhalaM samaNovAsaMga evaM vayAsI" tyAre te Erval zrAvi te pudI zrAvana mA pramANe :-" evaM khalu devANupiyA ! saMkhe samaNovAsae posaha sAlAe posahie baMbhayArI jAva viharai" 3 devAnupriya ! zamazrA14 matyAre pAkSi: pauSadha karIne pauSadhazALAmAM beThA che. teo atyAre brahmacarya vratamAM sthira che, temaNe maNi ane suvarNane atyAre sarvathA tyAga karela che, mAlA, vilepana Adine paNa temaNe atyAre parityAga kare che khaDaga, muzala Adi zastrone temaNe parityAga karyo che. teo atyAre ekalAM ja pauSadhazALAmAM darbhanA Asana para besIne piSadhepavAsanI ArAdhanA karI rahyA che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za012 u01 sU02 zaGkhadhAvakacaritanirUpaNam 677 posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchai' tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsakaH AsIt , tatraiva upAgacchati, 'ubAgacchittA gamaNAgamaNAe paDikkamai' upAgatya, gamanAgamanAm-aipithikIm , pratikrAmati, 'paDikamittA saMkhaM samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA, evaM kyAsI'-atikramya, zaGkha zramaNopAsakaM vandate, namasyati, vanditvA, namasyivA, evaM-vakSyamANapakAreNa avAdIt-'evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se viule asaNa jAva sAime ubakkhaDAvie' bho devAnupriyAH! evaM khalu-pUrvoktavicArAnusAram asmAbhiH, tat vipulam-pracuram , azana yAvat-pAna khAdimasvAdimam upaskAritam , 'taM gacchAmo NaM devANuppiyA! taM viulaM asaNa jAva samaNobAsae jeNeva posahasAlA-jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaI' isa prakAra se utpalA ke mukha se sunakara ve puSkalI zrama NopAsaka jahAM pauSadhazAlA thI, aura usameM bhI jahAM ve zramaNopAsaka zaMkha pAkSika pauSadha lekara baiThe hue the vahAM gaye 'uvAgacchittA gamaNAgamaNAe paDikkamaha' vahAM jAkara unhoMne gamanAgamana saMbaMdhI-aipithikI pratikramaNa kiyA 'paDikkamittA saMkhaM samaNovAsaga vaMdaha, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA evaM vayAptI' pratikramaNa karake phira unhoMne zrama NopAsaka zaMkha ko vandana kiyA, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira ve unase isa prakAra kahane lage-'evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se viule asaNa jAva sAime uvakkhaDAvie' he devAnupriya ! hamalogoMne vipulamAtrAmeM azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakArakA AhAra taiyAra karavAyA hai 'taM gacchAmo Na devaannuppiyaa| " taeNa se pokkhalI samaNovAsae jeNeva posahasAlA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchada" tyA2 mAha te 104thI zramApAsa, yAM poSaNA hatI tyAM game tyAM jaIne jyAM zaMkhazramaNopAsaka pAkSika pauSadha vatanI mArAdhanA 43 // 2 // tA, tyAM gaye. " uvAgacchittA" tyo 42 "gamaNAgamaNAe paDikkamii" to gamanAgamana viSaya (mA5thi41) pratibhA yu. "paDikkamittA" pratibhA prazane "saMkha samaNovAsagaM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM kyAsI" to zramAsa bhane / zamana nbh24||2 4. nmH|2 4zana tarI tena ma pramANe yu-" eva' khalu devANuppiyA ! amhehiM se viule asaNa jAva sAime uvakkhaDAvie" 3 devAnapriya! ame azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa cAre prakArane mAhAra taiyAra 42|0y che. "ta gacchAmo Na devANuppiyA ! ta viula asaNa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 bhagavatIsUtre 1 " sAimaM AsAe mAnA jAna paDijAgaramANA viharAmo' bho devAnupriyAH / tattasmAt kAraNAt gacchAmaH khalu vayaM tat vipulam azanaM yAvat-pAnaM khAdimaM, svAdimam, AsvAdayanto yAvat- visvAdayantaH paribhuJjAnAH - paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH - anupAlayanto viharAmastiSThAmaH / ' taraNaM se saMkhe samaNovAsae pokkhaliM samaNovAsagaM evaM vayAsI' - tataH khalu sa zaGkhaH zramaNopAsakaH, puSkariNopAsakam evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'No khalu kappara devANupiyA ! taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM AsAemANassa jAtra paDijAgaramANassa virittae' bho devAnumiyAH / no khalu kalpate yujyate mama tava vipulam azanaM pAnaM khAdimaM svAdimam AsvAdayataH yAvat visvAdayataH, paribhuJjAnasya paribhAjayataH pAkSikaM pauSadhaM pratijAprataH - anupAlayato vihatu - sthAtum apitu - ' kapa me posahasAlAra posahiyassa jAva viharittae' kalpatetaM viulaM asaNaM jAva sAima AsAemANA jAva paDijAgaramANA viharAmo' to calo hamaloga caleM aura usa vipulamAtrA meM niSpanna hue azana pAna khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakArake AhArako kareM, isa prakAra se karate hue pAkSika pauSadha kI ArAdhanA kareM / 'taeNa se saMkhe samaNovAsae pokkhaliM samaNovAsagaM evaM vayAsI' isa prakAra kA kathana puSkalI zramaNopAsakakA sunakara usa zramaNopAsaka zaMkhane usa puSkalI se isa taraha kahA - 'No khalu kappar3a, devANupiyA ! taM viula 9 , asagaM pANI khAima sAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharita' he devAnupriya ! mujhe aba azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa usa cAroM prakAra ke AhAra karake pAkSika pauSadha karanA kalpatA nahIM hai / 'kar3a meM pomahasAlAe po mahiyassa jAva vihari - jAva sAina' AsAemANA jAna paDijAgaramANA viharAmo" to nyAdI, Apale tyAM jaie ane vipula mAtrAmAM taiyAra karAyelA te azana, pAna, khAdima ane svAdima rUpa cAre prakAranA AhAra karIne pAkSika pauSadhanI mArA dhanA ubhe, "taeNa se saMkhe samaNotrAsae pokkhaliM samaNAvAsagaM evaM vayAsI - " puSkalI zra.vakanI A prakAranI vAta rAMbhaLIne zakha zrAvake tene A pramANe 4trA Adhyo-'" No khalu kapai, devANuniyA ! ta' viula asaNa pANa khAima sAima AsAemANassa jAtra paDijAgaramANassa viharittae " he devAnupriya ! cAre prakAranA azana, pAna, mAkrima ane svAdima rUpa AhAranu AsvAdana gyAdi ne pAkSi yoSadha uvAnI vAta bhane ucita sAgatI nathI. "kappai 6. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 10 1 sU0 2 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 679 yujyate mama pauSadhazAlAyAM pauSadhikasya yAvat-brahmacAriNaH, unmuktamaNi suvarNasya, vyapagatamAlAvarNa kavilepanasya, nikSiptazastramuzalasya ekasya advitIyasya, darbha: saMstArakopagatasya pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH-anupAlayato vihartum-sthAtum , 'taM chaMdeNaM devANuppiyA ! tumbhe taM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM Asa emANA jAva viharaha' tat-bho devAnupriyAH ! chandena-svecchAnusAreNa yUyaM tat vipulam azanaM pAnaM, khAdima, svAdimam, AsvAdayanto yAvat-visvAdayantaH, paribhu. jAnAH, paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadhaM pratijAgrataH anupAlayanto riharata-tiSThata, 'taeNaM se pokkhalI samagovAsae saMkhassa samaNorAsagassa aMtiyAo paDinikkhamai' tataH khalu sa puSkaliH zramaNopAsakaH zaGkhasya zramaNopAsakasya antikAtsae' mujhe to aba yahI kalpatA hai ki maiM akelA hI pauSadhazAlA meM pAkSika pauSadha kA pAlana karUM / isa samaya maiM pUrNa rUpa se brahmacaryavrata kA pAlana kara rahA huuN| maNi suvarNa kA tyAga kiyA huA hai, mAlA aura vilepana kA tyAga kara diyA hai| zastra aura muzala kA tyAga kiyA hai| darbha ke Asana para baiThA huuN| isaliye te chaMdeNaM devANupiyA! tumbheNa taM viula asaNaM pANa khAimaM sAimaM AsAemANA jAva viharaha' Apa loga apanI icchA ke anusAra usa vipula, azana, pAna, khAdima aura svAdimarUpa cAroM prakAra ke AhAra ko karate hue Apa saba pAkSika pauSadha kA pAlana karo 'taeNa se pokkhalI samaNovAsae' phira zaMkha zramaNopAsakake aise karane para puSkali zramaNopAsaka 'saMkhassa samaNovAsagassa aMtiyAopaDinikkhamaha' zaMkha zramaNopAsakake samIme posaisAlAe posahiyassa jAva viharittae" bhane to me pAta chucita lAge che ke huM eka ja pauSadhazALAmAM pAkSika pauSadhanI ArAdhanA karUM. atyAre huM pUrNa rUpe brahmacarya vratanuM pAlana karI rahyo chuM, meM maNisuvarNa tyAga karyo che, mAlAvilepanane paNa tyAga karyo che, zastra ane bhubne| tyA cha bhane masina 52 me chu. tathA "ve chaMdaNa devANu ppiyA ! tubheNa viula asaNa pANa khAima sAimaM AsAemANA jAva viharaha" mA5 sI mAyanI 2chAnusAra te mazana, pAna, mAhima mana svAdima rUpa cAre prakAranA AhAranuM AsvAdana Adi karIne pAkSika poSaghnii mArAdhanA 3. ___"taeNaM se poskhalI samaNovAsae " 'mazramAte pramANe ! te pusI zramAsa " saMkhassa samagovAsagassa aMtiyAo paDinikkhamaha" zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za012 u01 20 2 zaGkhazrAvakacaritanirUNam 681 devAnumiyAH! chandena bhavatAM svecchayA yUyaM vipulam azanapAnakhAdimasvAsmin yAvat AsvAdayanto visvAdayantaH, paribhuJjAnAH, paribhAjayantaH, pAkSikaM pauSadhaM matijAgrata:-anupAlayanto viharata-tiSThata, 'saMkheNaM samaNovAsae no indhamAgacchaI' zaGkhaH khalu zramaNopAsako no havyamAgacchati, 'taeNaM te samaNobAsagA ne viule asaNapANakhAimasAime AsAemANA jAva viharaMti' tataH khalu te zramaNo. pAsakAH tam vipulam azanapAnakhAdimasvAdimam AsvAdayanto yAvat-visvAdayantA, paribhuJjAnAH, paribhAjayantaH, pAkSikaM pauSadhaM patijAgrataH-anupAlayanto viharanti-tiSThanti / 'tae NaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa puvvaratnAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAva samuppajjitthA' taka khalu tasya zaGkhasya zramaNopAsakasya pUrvarAjApararAtrikAlasamaye-pUrvarAH pUrvarAtraH, rAtripUrvabhAgaH, apagatArAtriH apararAtriH-pUrvarAtrAt apararAtrirUpo yaH kAlasamaya stasmin rAtre pazcimabhAge ityarthaH dharmajAgarikAm-dharmAya dharmacintayA cA jAgaraha" una azanapAnakhAdimasvAdima ko AsvAdana karake paribhogameM lekara pAkSika pauSadhako pAlana karo, 'saMkheNaM samaNovAsae nohatyamAga cha'zaMkha zramaNopAsaka yahAM nahIM AtA hai| 'taeNaM te samaNo. vAsagA te viule asaNapANakhAimasAime AsAemANA jAba vihrNti|' phira puSkali zramaNopAsaka ke aisA kahane para vipula azana pAna khAdimasvAdima kA AsvAdana karate hue yAvat vibhAga karate hue pAkSikapoSadha kA ArAdhanA karate hue rahane lage 'taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa pugvarattAvarattakAlasamayasi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve jAva samuppajjitthA' isake bAda usa zaMkha zramaNopAsaka ko rAtri ke pichale bhAga meM dharmajAgaraNa karate hue isa 427 pramANe "viTale asaNapANakhAimasAime jAva viharaha" ta mana pAna mAhima svAdimanuM AsvAdana karIne, paribhegA karIne pAkSika pauSadhanuM pAlana karo. "saMkheNa samaNovAsae no havyamAgacchai" 5 zramaNApAsa gaDiyA yA nathI. "taeNa te samaNovAsagA te viule asaNapANakhAimasAime bAsAemANA jAva viharaMti" pachI yoxeii zramApAsa mA prabhAva bu. tyAra pachI te vipula azana pAna khAdimasvAdimanuM teoe AsvAdana karyuM thAvat vibhAga karatA thakA pAkSikapauSadhanuM ArAdhana karIne kahevA lAgyA. ___"tapaNaM tasya saMkhassa samaNovAsagassa puvvarattAvastakAlasamayaMsi dhammasAgariyaM jAgaramANassa jayameyAhave jAva samuppajjityA" pArA, rAtrinA bha0 86 zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za0 11 20 12 10 4 pudgalasya siddhinirUpaNam 681 baheNa aNikkhitteNaM tabokammeNaM uDUM bAhAmo jAva AyAvemANe viharaI' Rgvedayajurveda-yAvat-sAmavedA-tharvavedeSu anyeSu ca bahuSu brAhmaNyanayeSu supariniSThitA. yatIvakuzalaH, SaSThaSaSThena anikSiptena-nirantareNa tapaHkarmaNA, UrdhvavAhU yAvatayAvatpadena-'pagijjhiyara sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe' iti saMgrahaH, tenaUca bAhU pragRhya 2 sUryAbhimukhaH AtApanabhUmau AtApayan viharati ityAdi dvitIyazatake prathayoddezake skandakamakaraNe-vilokanIyam 'tapaNaM tassa poggalassa cha8 chaTheNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne' tataH khalu tasga pudgalasya pRSThaSaSThena, yAvat-anikSiptena tapaH karmaNA, UrdhvaM bAhU utthAya, AtApayataH, prakRtibhadratayA-yathA zivasya rAjarSaH, ekAdazazatakasya navamoddezake hie chaThaM chaTeNa anikkhitteNaM tabokammeNaM ur3a bAhAmo jAva AyAvemANo viharaha' yaha Rgveda, yajurveda, yAvat-sAmaveda, atharvaveda, ina cAra vedoM meM tathA aura bhI dUsare brAmaNasaMbaMdhI nayoM meM-zAstroM meM bahuta adhika kuzala thA, nirantara cha? cha? kI tapasyA karatA thA tathA UryavAhu hokara AtApanA bhUmi meM AtApanA liyA karatA thA yaha prakRti se bhadra thA dvitIyazataka ke prathama uddezaka meM skandaka ke prakaraNa meM jaisA kathana kiyA gayA hai vaisA hI kathana isake viSaya meM karanA cAhiye 'taeNaM tassa poggalassa chaTheM chaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhadayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne' isa taraha nirantara chaTTa cha? kI tapasyA karane vAle aura AtApanA bhUmi meM UrvabAhu hokara AtApanA lene vAle prakRtyA bhadra isa pudgala parivrAjaka ko gyArahaveM zataka ke nauveM uddezaka meM varNita hue zivarAjarSi kI naesu supariniTTie cha chaTeNaM aNikvitteNa tavokammeNa uDDa bAhAmo jAva AyAvemANe vihara" *vaha. yadu sAbhava, mana athavabhA tathA praaszudharmanA bIjA paNa aneka zAstromAM nipuNa hatA. te niraMtara idane pAraNe nI tapasyA karatuM hatuM tathA hAtha UMcA rAkhIne AtApanA bhUmimAM AtApanA lIdhA karatA hatA. te bhadra prakRtivALo hato bIjA zatakanA pahelA uddezAmAM skandakanuM jevuM varNana karavAmAM AvyuM che, evuM ja A mudrA pavinAnu. 51 pa na sabhA: "taeNaM tassa poggalassa TuMchaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAe jahA sivassa jAva vibhaMge nAma aNNANe samuppanne" A rIte niraMtara idane pAraNe chaTha karatA ane hAtha UMcA rAkhIne AtApanA bhUmimAM AtApanA letA ane bhadrika prakRtivALA te muddalapari vrAjakane agiyAramAM zatakanA navamAM uddezAmAM jenuM varNana karavAmAM AvyuM bha0 81 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 bhagavatI rikA-AgaraNaM dharmajAgarikA, tAM jAgrata:-jAgaraNaM kurvataH, ayamenapA-vakSya. vANasvarUpo yAvat-AdhyAtmikaH-AtmagataH, cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, gogataH saMpalpaH, samudapadyata-samutpannaH 'seyaM khalu me kallaM jAva jalate samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA, namaMsittA, jAva pajjuvAsittA' zreyaH khalu mama kalye prabhAte yAvat-prAduSmabhAyAM rajanyAM sUrya jvalati-udite prakAzamAne sati, zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandityA, namasyitvA, yAvat-vinayena zuzrUSamANaH prAalipuTaH paryupAsya, tamo paDiniyattassa pakSiyaM posahaM pArittae tikaTu evaM saMpeheI' tataH pratinitasya-bhagavatpAzrthAtpratyAgatasya mama pAkSikaM pauSadhaM pArayitu-pAlayitum zreyaH itikRtvA-evaM vicArya, saMprekSate-nizcinoti, 'saMpehitA kallaM jAva jalaMteposahasAlAo paDinikkhamaI' evaM rItyA, saMprekSya-nizcitya-kalye-prabhAte, yAvatmAduSprabhAtAyo rajanyAM sUrye jvalati-udite prakAzamAne sati pauSadhazAlAtaH patiH niSkrAmyati-nirgacchati. 'paDinikvamittA, pauSadhazAlAtaH matiniSkramya nirgatya prakAra kA yaha AdhyAtmika, cintita, kalpita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA 'seyaM khalu meM kallaM jAva jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namasittA jAva pajjuvAsittA' mujhe aba yahI ucita hai ki meM prAtaH kAla hote hI sUrya ke prakAzita ho jAne para zramaNa bhagavAn ! mahAvIra ke pAsa jAkara unako vaMdanA namaskAra karake yAvat una kI paryupAsanA karake 'tao paDiniyattassa pakkhi pAsahaM pArisae ti kaTTa evaM sapeheI' vahAM se vApisa loTakara pAkSika pauSadha pAlU~, arthAt-poSe ko pUrNa kruuN| aisA vicAra kiyA-'saMhitA kallaM jAva jalate, posahasAlAbho paDinikkhamai ' aisA vicAra karake phira vaha subaha hote hI sUrya ke prakAzita ho jAne para pauSadhazAlA se bAhara nikalA 'paDinikkha. pAchale pahere dharmajAgaraNa karatAM te zaMkhazrAvakane A prakArane AdhyAtmika, zintita, 45ta, prati , manogata 65 laya-" seyaM khalu me karU catva jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdittA, namaMsittA jAva pajjuvAsittA" have mane eja ucita lAge che ke kAle prAta:kALa thatAM ja, sUryane prakAza cAre tarapha phelAvA lAge tyAre zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse jaIne. tabhane zAnabhA2 arIne sana manI rathupAsanA rIna ' tao paDinipattarasa pakkhiyaM posaha pArittae tti ka eSa saMpehei" pAchA yA wer pAkSika pauSadhanuM mAre pAraNuM karavuM, A pramANe teNe saMka9pa ka. "saMpahitA kala jAva jalaMte, posahasAlAo paDinikkhamA" yA pramANe vicAra karIne, prabhAta thatAM ane sUrya prakAza cAre dizAmAM phelAtA ja zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - mameyacandrikA TIkA za. 12 u0 1902 zatazrAvakaritanirUpaNam 183 pAdavihAracAreNaM sAvatthi nayari majjhaM majheNa jAva pajjuvAsai, abhigamonariya' pratiniSkamya-nirgatya, pAdavihAracAreNa-caraNAbhyAM gamanena zrAvastI nagarImAzritya madhyamadhyena-madhyabhAgena yAvat nirgatya, yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIra AsIt , tatraiva upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namaspati, vandityA, namasyitvA, vinayena prAbalipuTaH san bhagavantaM paryupAste, atra asya zasasya pauSadhayuktatvAt bhagavataH pUrvoktAH pazcaabhigamAH na santi, pUrvoktaH paJcaprakArakaH abhigamo'syanAsti, sacittAdidravyANAM vimocanIyAnAva bhAvAt itibhAvaH / 'taeNaM te samaNovAsagA kallaM pAduppabhAe jAya jalaMte vhAyA mittA' pauSadhazAlA se nikalakara 'pAdavihAracAreNa sAvatyi nayari majjJa majjheNaM jAva pajjuvAsai, abhigamo nasthi' bAhara nikala kara vaha paidala hI zrAvastI nagarI ke ThIka bIcoM bIca se hokara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the vahAM Aye, vahAM Akara ke zramaNa bhagavAna mahAvIra ko usane vandanA kI, namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake vinaya se donoM hAtha jor3akara bhagavAna kI paryupAsanA kii| yahAM pauSadha meM rahane ke kAraNa pAMca abhigama nahIM kahe gaye haiN| tAtparya kahane kA yaha hai ki prabhu ke pAsa jAte samaya jAnevAlA sacitta vajana Adi pAMca abhi. gamoM se yukta hokara jAtA hai-so yahAM para zaMkha zramaNopAsaka ke pAMca' abhigama nahIM kahe gaye haiM kyoM ki ve pauSadha meM baiThe hue the ataH unake pAsa sacitta Adi varjanIya dravyoM kA abhAva thA 'taeNaM te samaNopAsagA kalpAuppabhAe jAva jalaMte vhAyA, kayathalikammA, jAva sarIrAsarahiM tapoSaNAmayI mA2 nalvl, "paDinika khamittA pAdavihAracAreNaM sAvadhi nayariM majjJa majhegaM jAna pajjubAsai, abhigamo natthi" mahAra nIkaLIne, pagapALA ja te zrAvastI nagarInA mukhya mArge thaIne AgaLa vacce, ane jyAM mahAvIra prabhu virAjatA hatA tyAM gaye tyAM jaIne teNe zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI ane namaskAra karyA vaMdaNAnamaskAra karIne teNe vinayapUrvaka banne hAtha joDIne bhagavAnanI paryuM pAsanA karI ahIM pAMca abhigama kahyA nathI, kAraNa ke zaMkha aNagAra pauSadhamAM beThelA hatA, tethI sacitta Adi pAMca vajanIya vastuone temanI pAse abhAva ja hate. eve sAmAnya niyama che ke sacitta Adi pAMca prakAranI vastuonA tyAgapUrvaka ja prabhunI samIpe javAya che. tenuM nAma ja abhigamathI yukta thaIne na mAya . "taeNaM te samaNovAsagA kala pAuppabhAe jAva jalate vhAvA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 bhagavatIsUtre kalikammA jAva sarIrA sAhiM saehiM gihehiM to paDinikkhameti ' tataH khalu te zramaNopAsakAH kalye - prabhAte mAduSprabhAtAyAM rajanyAM yAvat-sUrye jvalati - kAzamAne sati snAtAH kRtavalikarmANo- dattavAyasAdyannAH yAvatkRtakautuka maGgalaprAyavittAH sarvAlaGkAravibhUSitazarIrAH, svakebhyaH svakebhyaH - nijanijempo gRhebhyaH pratiniSkrAmanti-nirgacchanti, 'paDinikkhamittA egayao milAyaMti ' pratiniSkramya - nirgatya, ekato milanti-ekatrI bhavanti, 'milAyittA sesaM jahA paDhamaM jAva pajjuvAsaMti' ekato militvA- ekatrIbhUya zeSaM yathA dvitIyazatake padamodezake tuGgakanagarIvAstavyazrAvakANAM prathamaM nirgamanaM pratipAditam tathaiva idamapi nirgamanaM pratipattavyam, yAvat bhagavataH samIpe gatvA bhagavantaM vanditvA namastviA, vinayena mAJjalipuTAH santo bhagavantaM paryupAste, 'taraNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tersi samaNovAsagANaM tIseya mahatimahAliyAe sabhAe dhammakahA jAva saehiM girhito paDinikvamaMti' isake bAda ve zramaNopAsaka prAtaH sUryodaya hone para snAna karake, balikarma kara ke vAyasa AdikoM ke liye anavitaraNa karake yAvat-kautuka maMgala evaM prAyazcitta karake aura samasta alaMkAroM se vibhUSita zarIra hokarake apane 2 gharoM se nikale 'paDinikamittA egayao milAyaMti ' nikalakara phira ve eka sthAna para ikaTThe hue ' milAyittA sesaM jahA paDhamaM jAva pajjuvAsaMti' eka sthAna para ikaTThe hokara phira ve isa prakAra se cale ki jaisA prathama nirgamana kA varNana isI ke dvitIyazataka ke dazamoddezaka meM tuGgikAnagarI ke rahane vAle zrAvakoM kA kahA gayA hai - yAvat bhagavAn ke samIpa jAkara unhoM ne bhagavAna ko vandanA kI, namaskAra kiyA aura vinaya " kaba likrammA, jAva sarIrA sahi saehiM gehehiMto paDinikvamaMti " huve te gAmanA anya zrAvake paNa prabhAtakALe sUryodaya thatAM ja snAna karIne, khalikama karIne (kAgaDA Adine anna ApavuM tenuM nAma malikama' che), kautuka maMgaLa ane prAyazcitta karIne ane samasta alakArAthI zarIrane vibhUSita karIne, pAtapeAtAnAM gherathI mahAvIra prabhune dhruNuAnamaskAra karavA bhATe nIDajI paDayA " paDinikkhamittA egayao milAyaMti " dherathI nIDajIne teo eka jagyAe ekaThAM thayAM. " milAyitA sesaM jahAM paDhama jAva pajjuvAsaMti " tethe mahAvIra svAmI pAse devI rIte gayA tenu vaNu na khIjA zatakanA dasamAM uddezakamAM tugiSThAnagarInA zrAvakonA nigamananA vadhu na pramANe samajavuM. " temaNe bhagavAnane vaMdaNA namaskAra karyAM ane vinayapUrva ka banne hAtha joDIne temaNe zramaNa bhagavAnanI paryuM`pAsanA karI. '' A kathana zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2012 u01902 zAvakacaritanirUpaNam 685 ArAhae bhavai' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra steSAM zramaNopAsakAnAM tasyAM va mahAvimahAlayAyAM samAyAM, parSadi dharmakathA yAvat AjJAyA ArAdhako bhavati iti, "asthiloe asthialoe" itArabhya "etasya dharmasya zikSAyAm upasthitaH zramaNopAsako vA zramaNopAsikA vA viharan AjJAyA ArAdhako bhavati' iti paryantam aupapAtikasUtroktA dhrmkthaa'trvaacyaa| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socA, nisamma haDatuTTA uDAe uTheti' tataH khalu te zramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike samIpe dharma zrutvA, nizamya-hRdi avadhArya, hRSTatuSTAH utthayA-utthAnena, uttiSThanti, 'uThettA samaNaM se donoM hAtha jor3akara unhoM ne prabhu kI paryupAsanA kI, 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahatimahAlayAe sabhAe dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavai' isake bAda prabhu ne isa ati. vizAla sabhA meM una zramaNoMpAsakoM ko dharmakathA kahI, isa dharmakathA kA varNana ('eyassa dhammassa sikkhAe uvahie samaNovAsae vA samaNo vAsiyA vA viharamANe ANAe ArAhae bhavai") yahAM taka aupapAtika sUtra ke chappanaveM sUtra meM kahA gayA hai-so use yahAM para kahalenA cAhiye / 'taeNaM te samaNovAsagA bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socanA nisamma hatuhA uThAe uTheti' isake bAda ve zramaNopAsaka amaNa bhagavAn mahAvIra ke mukha se dharmazramaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa kara bahuta hI adhika harSita hue evaM saMtuSTa citta hue, bAda meM 5ya tanuM samasta 4thana. mI aDathu 42 me. "vaeNa' samaNe bhagava mahAvIre tesiM samaNovAsagANa tise ya mahati mahAlayAe samAe dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavai" tyA2 mA zrama mApana mahAvI te viza sabhAmAM te zrAvakone dhamakathA kahI. papAtika sUtranA padamAM sUtramAM A yathAnu na mAmA mA0yu che. " asthi loe, asthi aloe" // sUtramAthI 23 4zana " etasya dharmasya zikSAyAm upasthitaH zramaNopAsiko yA zramaNApAsikA vA viharan viharantI vA AjJAyA ArAdhako bhavati" mA sapA paya-tanapATha hI ' yA' 13 a5 zvAsa. "taeNa' te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma sroccA nisamma hatudA udAe udreti " mahAvIra prabhunI sabhI mAyA sanAna tathA tene hRdayamAM avadhAraNa karIne temane ghaNuM ja harSa ane saMtoSa thaye teo zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 bhagavatIsa - bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti' utyAya, zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandante, namaH syanti, 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vanditvA namasyitvA, yatraiva zaGkho nAma zramaNopAsakaH AsIt , tatraiva-upAgacchanti' 'uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM evaM vayAsI'-upAgatya za zramaNopAsakam , evaM-vakSyamANapakAreNa avAdiSu:-'tuma devANuppiyA! hijjA amhehi appaNA ceva, evaM bavAsI'-bho devAnupriyAH / tvam khalu khaH-gatadivase asmAkam , Atmanaiva-svayameva, evaM-vakSyamANapakAreNa avAdIH yat 'tumhe NaM devANuppiyA! viulaM asaNa jAva viharissAmo' bho devAnupiyAH! yUyaM khalu vipulam azanaM yAvat pAnaM khAdima svAdimam upaskArayata, vayaM khalu tat vipulam azanAdikam AsvAdayanto visvAdayantaH paribhuJjAnAH paribhAjayantaH pAkSikaM pauSadhaM pratijAve apanI hI utthAna zakti se uThe, ' uTTesA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdati, namasaMti' uThakara unhoM ne maNa bhagavAn ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' bandanA namaskAra karake phira ve vahAM gaye jahAM zramaNopAsaka zaMkha baiThe the 'uvAgacchittA saMkha samaNovAsagaM evaM vayAsI' vahAM arthAt bhagavAn ke samIpa baiThe the vahAM jAkarake unhoMne usa zramaNopAsaka zaMkha se aisA kahA-'tuma devANuppiyA! hijjAamhe hi appaNA ceva evaM kyAsI' he devAnupriya ! gatadivasa Apane hamase apane Apa aisA kahA thA ki 'tumhe NaM devANuppiyA! viulaM asaNaM jAva viharissAmo' he devAnupriyo ! tuma loga vipula azana, pAna, khAdima evaM svAdima AhAra ko taiyAra kraao| hamaloga usa tabhanI tyAnazatithI yA. " udvettA samaNa bhagava' mahAvIra vaMdati, namasaMti" hInatamaya zrama nagavAna mahAvIrane / 4rI mane namaH412 ryA "vaMdittA, namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae seNeva uvAgacchaMti" tyAra mAnyAM zamazrAva mehatA, tyAM to gayA. "uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM evaM vayAsI" meTale hai bhAvI2 prabhunI sabhISa mehatA ApanI pAse 442 temayo tara pramANe 4." tuma devANuppiyA ! hijjA amhe hi appaNA ceva evaM vayAsI" devAnupriya ! se mAye amana meM prayu tu , " tumheNa devANuppiyA ! viula asaNa jAva viharissAmo" he devAnupriye ! tame vipula azana, pAna, khAdha ane svAda rUpa cAre prakArane AhAra taiyAra karAve ApaNe badhAM bhegA maLIne te vipula aza zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- - majayandrikA TIkA 2012 u01 20 2 zasakhabhAvakacaritanirUpaNam 187 grataH-anupAlayanto vihariSyAma iti, 'tae NaM tumaM posahasAlAe jAva viharie' tataH khalu asmAkaM kathanAnantaram svayA pauSadhazAlAyAm yAvat-pauSadhikena brahma cAriNA unmuktamaNisuvarNena vyapagatamAlAvarNakavilepanena, nikSiptazastramusalena ekena advitIyena darbhasaMstArakopagatena pAkSikaM pauSadhaM pratijAgratA-anupAlayatAvihatam sthitam, 'taM suTu NaM tumaM devANuppiyA! amhaM hIlasi' tat tasmAt kAraNAt bho devAnupriya! tvaM suSTu atizayaM khalu asmAn abahelayasi-avamanyase ? 'ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM bayAsI'-tataH khalu tacchatvA vijJAya vA, he AryAH ! iti saMbodhya, zramaNo bhagavAna mahAvIra stAn zramaNopAsakAn , evaM-vakSyamANaprakAreNa AdIt-' mA gaM ajjo tumme saMkhaM samaNovAsagaM hIlaha, niMdaha, khiMsaha, garahaha, avamannaha ! bho AryAH ! mA vipula azanAdika kA AsvAdana, visvAdana, bhojana evaM paribhAjana karate hue pAkSika pauSadha kreNge| 'taeNaM tumaM posahasAlAe jAva viharie' isake bAda tumane pauSadhazAlA meM yAvat pauSadhika hokara, brahmacarya dhAraNa kara, maNi suvarNa kA tyAga kara, mAlA varNaka vilepana kA parihAra kara, zastra aura muzala ko nikSipta kara akele darbha saMstAraka para baiThakara pAkSika pauSadha ko dhAraNa kara liyA 'taM suI NaM tumaM devANuppiyA! amhaM hIlasi' to he devAnupriya! tumane bahuta acchA kiyA jo tumane isa prakAra se hamalogoM kI avahelanA kI hai| ajjo tti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNopAsae evaM vayAsI' taba he AryoM! isa prakAra se sambodhita karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ne unase aisA kahA-'mANaM ajjo! tumbhe saMkhaM samaNoyAsagaM hIlaha, nidaha, nAdinuM AsvAdana, visvAdana, lejana ane paribhAjana karIne pAkSika poSadhnii mArAdhanA 2." "tapaNa tuma posahasAlAe jAva viharie" tyAra bAda amArI sAthe besIne te bhejananuM AsvAdana karavAne badale tame te piSadhazALAmAM jaIne bahAcarya dhAraNa karIne, maNisuvarNane tyAga karIne mAlA ane vilepanano tyAga karIne zastra ane muzalane tyAga karIne ekalA ja darbhanA saMsmAraka para virAjamAna thaIne pauSadhazrata dhAraNa karI lIdhuM che." "ta' suhaNa tuma devANuppiyA ! amha hIlasi" pAnupriya ! mA re tame abhAza2 apaDesanA . dha 1 // 34. cha? "anjo! tti samaNe bhagava mahAvIre te samaNovAsae evaM kyAsI" sAre "3aa!" A pramANe sAdhana karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre te pramANe pAsakone A prabhArI -" mA Na ajjo! tumme saMkha samaNAvAsaya hIlai, niMdA, khisai, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 bhagavatIce khalu yUyaM zaGkha zramaNopAsakam avahelayata, nindata, khisayata, gardadhvam , avamanyadhvam , ayaM bhAvaH-mA hIlayata' iti-jAtikulAdimarmodghATanapUrvakaM mA nirbhatsayata, 'mA nindata' iti manasA kutsitazabdapUrvakaM mA anAdaraM kuruta, 'mA khisata' iti hastamukhAdivikArapUrvakaM kSudravacanena mA prakopayata, 'mA gardadhvam' iti-janasamakSa doSAviSkaraNapUrvakaM mA gardA kuruta, 'mA avamanyadhvam' iti tadyogya pratipasyakaraNena abahelanayA'pamAnaM mA kuruta / tatra kAraNamAha-'saMkhe NaM samaNovAsae piyadhamme ceva dadhamme ceva sudakkhu jAgariyaM jAgarie ' zaGkhaH khalu zramaNopAsakaH priyadharmA evaM-piyo dharmoM yasya sa tathAvidhaH, dRDhadharmA eva-dRDho dharmoM yasya sa khisaha, garahaha, avamanaha' he AryoM ! Apa loga zramaNopAsaka zaMkha kI avahelanA mata karo, niMdA mata karo, unase nArAja mata hoo, unakI gahA~ mata karo aura unakA apamAna mata karo jAti, kula Adi ke marmakA udghATana karate hue, jo bhartsanA kI jAtI hai usakA nAma hIlanA-avahelanA hai manameM hI jo kutsita zabda bolakara anAdara kA bhAva prakaTa kiyA jAtA hai usakA nAma nindA hai hasta mukha Adi ke vikAra pUrvaka jo kSudra vacana kaha kara kupita kiyA jAtA hai usakA nAma khiMsanA hai| anya janoM ke samakSa doSoM ko prakaTa karate hue jo nindA kI jAtI hai usakA nAma gardA hai / tathA yathAyogya Adara nahIM karane se jo apamAna kA bhAva pradarzita kiyA jAtA hai usakA nAma avamAnanA hai / so Apa loga inameM eka bhI bAta na kreN| kyoM ki kAraNa yaha hai ki 'saMkheNaM samaNovAsae piyadhamme ceva, daDhadhamme ceya sudakkhu jAgariyaM jAgarie' ina zramaNopAsaka zaMkha ne ki jo priya hai garahaha, avamantraha" 3 mAryA! tamAre 25 zrAnI apaDeTAnA 42vI joIe nahIM, niMdA karavI joIe nahIM, tame tenA pratye nArAja thaze mA, tenI gaha karazo nahIM ane tenuM apamAna karaze nahIM. (AtI, kula AdinA marma prakaTa karIne je bhaTsanA karavAmAM Ave che tenuM nAma hIlanAavahelanA che manamAM ja kutsita zabdonuM uccAraNa karIne anAdarane bhAva prakaTa kare tenuM nAma niMdA che. hAtha, me AdinA hAvabhAva pUrvaka kare kSadra vacanonuM uccAraNa karIne sAmenI vyaktine adhika kupita karavI tenuM nAma nArAjagI che. anya loko samakSa de prakaTa karIne je niMdA karavAmAM Ave che tenuM nAma nahIM che. egya Adara nahIM karIne je apamAna karAya cha ta nAma manAER .) " saMkheNa samaNovAsae pivadhamme ceva, vRDhadhanmeva zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hanumar prameyacandrikA TIkA za0 12 3 1 sU03 zakazrAvakacaritanirUpaNam 689 tathAvidhA, mudRSTajAgarikAM su-muSTha dRSTaM zraddhAdirUpeNa pravacanaM yena sa mudRSTaH zramaNopAsakaH, tasya jAgarikA-pramAdanidrA vyapohena jAgaraNa-jAgarikA, tAM jAgaritaH / kRtavAn iti // mU0 2 // jAgarikAbheda vktvyttaa|| mUlam-'bhaMtetti, bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namastittA evaM kyAsI kai vihANaM bhaMte ! jAgariyA papaNattA? goyamA! tivihA jAgariyA paNNattA, taMjahA-buddha jAgariyA, abuddha jAgariyA sudakkhu jaagriyaa|se keNaTeNaM evaM vuccai-tivihA jAgariyA paNNatA, taMjahA-buddhajAgariyA1, abuddha jAgariyAra, sudakkhu jAgariyA3,? goyamA! je ime arihaMtA, bhagavaMtA utpannanAgadasaNadharA, jahA khaMdae jAva savannu savyadarisI, eeNaM buddhA buddha jAgariyaM jAgaraMti1, je ime aNagArA bhagavaMto IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva guttabaMbhayArI, eeNaM abuddhA abuddha jAgariyaM jAgaraMti2, je ime samaNovAsagA abhigayajIvAjIvA jAva viharaMti, eeNaM sudakkhu jAgariyaM jAgaraMti3, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccaitivihA jAgariyA jAva sudakkhu jAgariyA ||suu03|| dharma jina ko aise haiM tathA dRDha hai dharma jisakA aise haiM, zramaNopAsaka kI jAgarikA-jAgaraNa-pramAda, nidrA ke tyAga se jAgaraNa kiyA hai|suu02|| sudakkhu jAgariya jAgarie" 22 mA priya cha bhane 2 dhama pratyeka zraddhAvALo hovAne kAraNe dharmanA pAlanamAM daDha che evA zaMkha zrama pAsake te pramAda rUpa nidrAnA parityAga pUrvaka zramaNopAsaka jAgarikA (jAgaraNa) karela che. tethI tenI niMdA gaha Adi karavI ucita nathI. sU02A bha0 87 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce chAyA-bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evam avAdI-katividhA khalu bhadanta ! jAgarikA prajJaptA ? gautama ! trividhA jAgarikA prajJaptA, tadyathA-buddhajAgarikA 1, abuddha jAgarikA2, sudRSTa nAgarikA 3, tat kenArthena evamucyate-trividhA jAgarikA prajJaptA-tadyathA-buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA, sudRSTajAgarikA? gautama ! ye ime arhanto bhagavantaH utpannajJAnadarzanadharAH, yathA skandakA yAvat sarvajJAH sarvadarzinaH, ete khalu buddhAH buddha jAgarikAM jAgrati 1, ce ime anagArA bhagavantaH IryAsamitAH, bhASAsamitAH yAvat-guptabrahmacAriNaH, ete khalu abuddhAH abuddhajAgarikAM jAgrati 2, ye ime zramaNopAsakAH abhigatajIvAjIvAH yAvat viharanti, ete khalu sudRSTajAgarikAM jAgrati, tat tenArthena gautama ! evamucyate-trividhA jAgarikA yAvat sudRSTa jAgarikA // 50 3 // ___TIkA-atha jAgaraNaprastAvAt tadabheda vaktavyatAM prarUpayitumAha- bhaMte ! tti' ityAdi / 'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namaMsaha, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI-'he bhadanta ! iti saMbodhya, bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaM- vakSyamANamakAreNa avAdIt-'kaivihANaM bhaMte ! jAgariyA paNNatA ?' he bhadanta ! katividhAH khalu jAgarikA bhedavaktavyatA 'bhaMte ! tti bhagavaM gopame' ityaadi| TIkArtha-yahAM jAgaraNa kA viSaya hai-isa kAraNa sUtrakAra ne isake bhedoM kA kathana isa sUtra dvArA kiyA hai-'bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, baMdisA namaMsittA evaM vyAsI' he bhadanta ! isa prakAra se sambodhita karake bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI, namaskAra kiyA vandanA namaskAra -PiAnA menu ni35 "bhaMte ! ti bhagava goyame" tyAha TIkAtha-A sUtramAM sUvAre dharmajAgaraNanA bhedanuM nirUpaNa karyuM che"bhNte ! tti bhagava goyame samaNa' bhagava' mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA, namasittA evaM kyAsI" "3 mavan !" mA prajare samodhana za2 lA. vAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI, namaskAra karyA vaMdaNAnamaskAra karIne temaNe temane A pramANe prazna pUcha- ___"kaDavihANa' bhaMte ! jAgariyA paNNattA ?" magavan ! MR ( 2) DeTA prA2nI hI hai? zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 12 u0 1 sU0 3 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 691 jAgarikA-jAgaraNaM, prajJaptA ? bhagavAnAha-goyamA ! tivihA jAgariyA paNNattA' he gautama ! trividhA-triprakArA jAgarikA prajJaptA, tabhedAnAha-'taMjahA-buddhajAgariyA, abuddhajAgariyA, mudakkhujAgariyA' tadyathA-buddhajAgarikA, abuddhanAgarikA, sudRSTajAgarikA, gautamastakAraNaM pRcchati-' se kepaTeNaM bhaMte evaM buccai-tivihA jAgariyA paNNattA, taMjahA-buddhajAgariyA, abuddhajAgariyA, sudakkhu jAgariyA?' tat-atha, kenArthena-kathaM tAvat , evam-uktarotyA, ucyate yat-trividhA jAgarikA prajJaptA, taghathA buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA, mudRSTa jAgarikA iti ? etAsAM tisRNAM jAgarikANAM ko'rthaH? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMtA, uppannanANadasaNadharA jahA khaMdae jAva karake phira isa prakAra se pUchA-'kaivihA NaM bhaMte ! jAgariyA paNNattA' he bhadanta ! jAgarikA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA' he gautama ! 'tivihA jAgariyA paNNattA' jAgarikA tIna prakAra kI kahI gaI hai| ' taMjahA' jo isa prakAra se hai-'buddhajA. gariyA, abuddhajAgariyA, sudakhujAgariyA' buddhajAgari kA, abuddhajAgarikA aura sudarzanajAgarikA-sudRSTa jAgarikA aba gautama ina bhedoM ke kahane kA kAraNa pUchate haiM-'se keNadveNa bhaMte ! evaM buccaha, tivihA jAgariyA paNNatA-taMjahA-buddha jAgariyA, paNNattA-taMjahAbuddhajAgariyA, adhudvajAgariyA, sukkhujAgariyA' he bhadanta ! buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA aura sudRSTa jAgariko ke bheda se jo Apane jAgarikA ke ye tIna bheda kahe haiM so isameM kAraNa kyA hai ? arthAt ina tIna jAgarikAoM kA zabdArtha kyA hai ? maDAvIra prbhun| utta2- goyamA ! 7 gautama ! "tivihA jAgariyA paNNattA" MORE ya 2nI 44ii cha. " taMjahA " te 15 52 / nAye prAya cha-"buddha jAgariyA, abuddhajAgariyA, sudakkhujAgariyA " (1) muddha jAgarikA, (2) abuddha jAgarikA ane (3) sudaNa jAgarikA A bhedanuM svarUpa jANavAnI jijJAsAthI gautamasvAmI mahAvIraprabhune A pramANe prazna pUche che-" se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai tivihA jAgariyA paNNattA-taMjahA buddhajArAriyA, abuddhajAgariyA, sudakkhujAgariyA " hai sAvan ! suddhagarika, abuddha jAgarikA ane sudeSTha jAgarikAnA bhedathI Ape jAgarikAnA je A traNa bhede kahyA che, tenuM kAraNa zuM che? eTale ke A traNe prakAranI jAgaraNAnuM svarUpa kevuM che? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA! je ime arihaMtA bhagavaMtA, uppananA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre savvannu, savvadarisI, eeNaM buddhA buddhajAgariyaM jAgaraMti' he gautama ! ye ime pratItAH arhanto jinAH, bhagavantaH, utpannajJAnadarzanadharA:-kelinA, yathA skandake-dvitIyazatake prathamoddezake skandakamakaraNe pratipAditA stathaivA vApi pratipattavyAH, yAvat-sarvajJAH sarvadarzinaH santi, ete khalu jinAH buddhAH-kevalAvabodhena, buddhanAgarikAm-buddhAnAM vyapagatAjJAnanidrANAM jAgarikA-prabodho buddhajAgarikA, tAM tathAvidhAm , jAgrati-kurvanti, 'je ime aNagArA bhagavaMto IriyAsamiyA, bhAsAsamiyA jAva guttabaMbhayArI, eeNaM abuddhAavuddha jAgariya jAgaraMti' ye ime prasiddhAH anagArAH bhagavantaH, IryAsamitA:-IyAMsamitiyuktAH, isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA ! je ime arihaMtAbhagavaMtA, uppananANadaMsaNAdharA jahA khaMdae jAya sambadarisI, eeNaM buddhA buddhajA gariyaM jAgaraMti' jo ye prasiddha arhanta jina bhagavanta utpanna jJAna darzana dhArIkevalI haiM jaise ki skandaka meM-dvitIya zataka ke prathama uddezaka meM skandaka prakaraNa meM kahe gaye haiM usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-yAvat sarvajJa sarvadarzI haiM ye jina buddha hai-kevala jJAnarUpa bodha se yukta haiM-ataH ye buddhajAgarikA ko-jinoM kI ajJAnanidrA dUra ho cukI hai aise vizuddha AtmAoM ko jAgarikA ko karate haiM / arthAt sarvajJa sarvadarzI taka jitane bhI buddhajinadeva haiM ve saba kevalajJAnarUpa jAgaraNa karate haiM kyoMki inameM ajJAnarUpa nidrA kA sarvathA abhAva ho cukA hotA hai| 'je ime aNagArA bhagavaMto IriyAsamiyA bhAsA NadasaNadharA jahA khadae jAva samvannu savvadarisI, eeNa buddhA buddhajAgariya jAgaraMti" mata ni sAno pana zAnazanane dhAraNa karanArA che (jee) kevaLajJAna ane kevaLadarzanathI yukta che) jeo sarvasa ane sarvadaza che, (-ahIM bIjA zatakanA pahelA uddezakanA skandamaprakaraNamAM kevaLI bhagavAnane je vizeSa-sarvajJa ane sarvadazI parvatanA vizeSaNelagADayAM che te grahaNa karavA joIe) teo buddha gaNAya che kevaLajJAna rUpa dhathI teo yukta hovAthI temane buddha kahe che. te ahebata jina kevalI bhagavAna buddha jAgarika kare che. eTale ke jemanA ajJAna rUpI nidrA dara thaI cukI che evA vizuddha AtmAonI jAgaraNane buddhajAgaraNa kahe che. eTale ke sarvajJa, ane sarvadazI parvatanAM vizeSavALAM jeTalAM buddha jinendra deve che teo badhAM kevaLajJAna rUpa jAgaraNa kare che, kAraNa ke temanAmAMthI ajJAna rUpa nidrAno saMpUrNa paNe abhAva thaI gayela hoya che. "je ime aNagArA bhagavaMto IriyAsamiyA, bhAsAsamiyA, jAva guttabaMbhayArI, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - re prameyacandrikA TIkA 20 12 u0 1 sU0 3 zaGkhazrAvakacaritanirUpagam 693 bhASAsamitA:-bhASAsamitiyuktAH yAvat-eSaNAsamitAH, AdAnabhANDAmatranikSepaNAsamitAH uccAraprasravaNakhelajallasiMghANa pariSThApaNasamitAH manovaca:kAyaguptAH guptAH guptendriyAH guptabrahmacAriNaH santi, ete khalu abuddhA:-kevalajJAnAbhAvena yathAsaMbhavaM zeSajJAnasadbhAvena ca buddhasadRzAH naHsAdRzyArthakatvAt abuddha nAgarikAm-chadmasthajJAnavatAM yA jAgarikA sA tathAvidhAm jAgarikAM jApati-kurvanti / athaca-'je ime samaNovAsagA abhigayajIzajIvA jAva viha rati, eeNa sudakkhu jAgariyaM jAgaraMti' ye ise prasiddhAH-zramaNopAsakAH ami samiyA, jAva guttabhayArI, eeNaM abuddhA abudvAjAgariyaM jAgaraMti' jo ye prasiddha anagAra bhagavanta haiM-ki jo the prasiddha anagAra bhagavanta haiM-ki jo IryAsamiti, bhASAsamiti se yukta haiM yAvat-eSaNA. samiti se yukta haiM, AdAnabhANDAmatranikSepaNAsamiti se yukta haiM, uccAra, prastravaNa, khela jalla, siMghANa pariSThApana samiti se yukta haiM, manogupti pacanagupti evaM kAyagupti se yukta haiM, gupta, guptendriya, guptabrahmacArI haiM ye saba kevalajJAna ko nahIM prApta ho jAne se avuddha haiM-japataka inheM kevala lajJAna prApta nahIM ho gayA hai-tabataka abuddha haiM-kevalajJAna ke vinA yathAsaMbhava aura matyAdika jJAna inameM rahate haiM, ataH ye buddhasadRza haiM yahAM avuddha meM "a" sAdRzyArthaka hai isaliye ye abuddha jAgarikAchadmasthajJAnadhArI aura samiti gupti yukta mahAvratadhArI ve abuddhajAgarika kahalAte haiM / tathA-'je ime samaNovAsagA abhigayajIvAjIvA eeNa abuddhA abuddhajAgariya jAgaraMti" yasamiti, samiti, mA. nabhADAmatra nikSepaNasamiti ane uccAra prastravaNa khelajalla siMghANa pariThApanA samiti, A pAMce samitiothI yukta, mane gupti vacanagupti ane kAyamuni, A traNa prakAranI guNiethI yukta, gupta, sendriya ane guptabrahmacArI Adi vizeSaNethI yukta evAM A je aNagAra bhagavane che, temane abuddha gaNavAmAM Ave che, kAraNa ke temaNe kevaLajJAnanI prApti karI hotI nathI. jayAM sudhI temane kevaLajJAnanI prApti na thAya tyAM sudhI temane buddha kahI zakAya nahIM. bhale teomAM kevaLajJAnane abhAva hoya paNa matijJAna AdinA teo dhAraka hoya che, tethI temane buddhatulya gaNI zakAya che "abuddha" A 54mA "a" natra-sAhezya che. tethI tebhane amulagAriza he che. A prakAre pAMca samiti ane pAMca guptithI yukta mahAvratadhArI chadmastha zAnadhArIne amuddha gari 4 che tatha:-" je ime samaNovAsagA abhigayajIvAjIvA jAva viharaMti, eeNaM sukkhujAgariya jAgariMti" shrmnnepaas| zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 23E bhagavatIstre gatajIvAjIvAH-viditajIvAjIvatatvAH, yAvat upalabdhapuNyApAH ityAdi vizeSaNaviziSTAH viharanti-tiSThanti ete khalu samyagdarzanazAlitvAt sudRSTajAgarikAm suSThu dRSTaM zraddhAdirUpeNa jinapravacanaM yena sa sudRSTastasya jAgarikApramAdanidrAvyapohena jAgaraNa sudRSTajAgarikA tAM tathAvidhAM jAgarikAM jAgratividadhati, ante bhagavAn sarva mupasaMharannAha-'se teNaDeNaM goyamA ! evaM buccaitivihA jAgariyA jAva mudakhujAgariyA' he gautama ! tat-atha, tenArthenaevam-uktapakAreNa, ucyate trividhA jAgarikA yAvat-pajJaptA, tadyathA-buddhajAgarikA, abuddhajAgarikA, sudRSTa nAgariketi ||suu03| krodhAdivipAka vktvytaa|| mUlam-"taeNaM se saMkhe samaNovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI-kohavasaTTeNaM jAba viharaMti, eeNaM sudakkhujAgariyaM jAgariti' jo ye zramaNopA pAsaka jIva aura ajIva tava ke jJAtA hote haiM-evaM upalabdha puNyapApa Adi vizeSaNoMvAle hote haiM-so ye samyagdarzanazAlI hone se sudRSTa jAgarikA ko karate haiM-jo zraddhAdirUpa se jina pravacana ko acchI taraha se dekhatA hai vaha sudRSTa hai-isakI jo pramAda, nidrA ke tyAga se jAgaraNa hai vaha sudRSTa jAgarikA hai-isa prakAra kI jAgarikA ko ye zramaNopAsaka jana samyagdarzanazAlI hone se karate haiM-'se teNaTeNaM godhamA! evaM vuccai, tivihA jAgariyA jAva sudakkhu jAgariyA' isa kAraNa he-gautama ! maiMne aisA kahA hai ki sudRSTa jAgarikA taka arthAt buddhajAgarikA, adhuddha. jAgarikA aura sudRSTa jAgarikA-ye tIna jAgarikAe~ hotI haiM |suu03|| jIva, ajIva Adi nava tane jANanArA hoya che ane puNya ane pApanA phaLane samajanArA hoya che, teo samyagdarzanathI yukta hovAne kAraNe sudaSTa jAgarikA kare che. je vyakita jinapravacana pratye zraddhAbhAvathI yukta hoya che tene sudaNa kahe che. tenuM pramAdanidrAnA tyAga rUpa je jAgaraNa hoya che tenuM nAma sudaSTa nAgarika che. je pramANe pAsaka samyagdarzanathI yukta hoya che teo pramAdanidrAno tyAga karIne dhArmika pravRttimAM pravRtta thAya che. tenu' nAma sudRSTa laya che. "se teNaTreNa goyamA! evaM vuccai, tivihA jAgariyA jAva sudakkhujAgariyA" gautama ! te 20 4 me me kahyuM che ke jAgaraNAnA buddha jAgarikA, abuddha jAgarikA ane sudaSTa jAgarikA rU5 traNa bhede che. sU03 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ 695 prameyacandrikA TIkA za0 12 30 1 0 4 zaGkhazrAvaka caritanirUpaNam bhaMte! jIve kiM baMdhai, kiM pakarei, kiM ciNAi, kiM uvaciNAi ? saMkhA ! kohavasaTTeNaM jAva AuyatrajAo santakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jahA paDhame sae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariyahai / mANavasaTTe NaM bhaMte! jAva evaM vetra evaM lAbhavasaTTe vi, jAva aNupariyahai / taraNaM te samaNovAsagA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM soccA, nisamma bhIyA tatthA tasiyA, saMsArabhaugviggA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadati, NamaMsaMti, vaMdittA, namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae, teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA, saMkhaM samaNovAsagaM vaMdati, namasaMti, vaMdittA, namaMsittA eyamahaM sammaM viNaeNaM bhujjo bhujo khAmeti, taraNaM te samaNovAsagA sesaM jahA AlabhiyAe jAva paDigayA, bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdara, namasai, vaMdittA narmasittA evaM kyAsI- pabhUNaM bhaMte! saMkhe samaNovAsae devANupiyANaM aMtie sesaM jahA isibhahaputtassa jAva aMtaMkAhii / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // suu04|| bArasame paDhamA uddeso samatto // chAyA - - tataH khalu sa zaGkhaH zramaNopAsakaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA evam avAdIt - krodhavazAH khalu bhadanta ! jIvaH kiM vaghnAti, kiM prakaroti, kiM cinoti, kimupacinoti ? / zaGkha ! krodhavazArthaH khalu jIvaH AyuSkavarNAH sapta karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhAH evaM yathA prathamazatake asaMvRtasya anagArasya yAvat anuparyaTati / mAnavazAH khalu bhadanta ! jIvaH evameva, evaM mAyAvazAtrtto'pi, evaM lobhavazArtto'pi yAvat - anuparyaTati ! tataH khalu te bhramaNopAsakAH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamartha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIso zrutyA, nizamya bhItAH, vastrAH, trAsitAH, saMsArabhayodvignAH, zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandante, namasyanti, bandinvA, namasyitvA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsaka tatraiva upAgacchanti upAgatya zaGkha zramaNopAsakaM candante, namasyanti, vanditvA, namasyitvA etamartha samyavinayena bhUyo bhUyaH zamayanti / tataH khalu te zramaNopAsakAH zeSaM yathA AlabhikAyAM yAvat-pratigatAH / bhadanta ! iti bhagavAna gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra candate, namasyati, vanditvA, namasyitvA evam-avAdIprabhuH khalu bhadanta ! zaGkha: zramaNopAsako devAnumiyANAm antike zeSaM yathARSibhadraputrasya yAvat antaM kariSyati, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvat-viharati ||muu04|| dvAdaze prathamoddezaH smaaptH|| TIkA-atha kupitAnAM zramaNopAsakAnAM kopopazAntaye zaGkha pRcchati'taeNaM se ityAdi, 'taeNaM se saMkhe samaNovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsI' tataH khalu sa zaGkha zramaNopAsakA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA, evam-vakSyamANaprakAreNa krodhAdi vipAkavaktavyatA 'taeNaM se saMkhe samaNovAsae' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA kupita hue zramaNopAsakoM ke kopopazAnti ke liye zaMkha ne bhagavAna se jo pUchA hai-yaha dikhAyA gayA hai-'taeNaM se saMkhe samaNovAsae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdara, namasai, vaMdittA namaMsittA evaM bayAsI' isake bAda zramaNopAsaka zaMkha ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira unhoM ne unase aisA pachA-'kohavasaTTeNaM bhaMte ! jIve kiM hocAhinA vipAnI tavyatA "taeNa' se saMkhe samaNovAsae" tyaahTIkArtha-pitAnA upara ke pAyamAna thayelA zrAvakanA kopanuM zamana karavAnA hetupUrvaka zakha zrAvake zramaNa bhagavAna mahAvIrane, krodha AdinA vipAkanA viSayamAM, prazno pUchayA che. "taeNa se saMkhe samaNovAsae samaNa bhagava' mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI " tyA2 mA ta ma zrI zrama lagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI namaskAra karyA. vaMdaNAnamaskAra karIne temaNe temane mA pramANe prazna pUchayA-" kohavasaTTega bhaMte ! jIve kiM baMdhai, kiM pakarei, kiM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 30 1 0 4 zaGkhazrAvakacaritanirUpaNam 697 " atrAdIt - 'kohavasaTTe NaM bhaMte! jIve ki baMdha, kiM pakarer3a, kiM ciNAha, kiM uvaciNAi ?' he bhadanta ! krodhavazArttaH khalu krodhasya vazAt - Arta :- krodhavazavartI san jIvaH kiyatsaMkhyakaM karmabadhnAti ? kiM karma prakaroti ? kiM karmacinoti ? kiM karmasaMcayaM karoti ? ki karma upacinoti ? kiM karmopacayaM karoti ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'saMkhA ! kohavasaTThe NaM jIve AuyavajjAo satta kammapagaDIo siTilabaMdhaNabaddhAo, evaM jahA paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariyaTTaI ' he zaGkha ! krodhavazA:- krodhavazavartI khalu jIvaH, AyuSkavarjAH - AyuSkakarma varja yitvA saptakarmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA: - zithilabandhanai baddhAdbhavanti tarhi tAH saptazithila bandhanaddhAH karmaprakRtIH dRDhabandhanavaddhAH karoti ityabhiprAyeNAha evaM pUrvoktarItyA yathA prathamazatake prathamoddeza asaMvRtasya anagArasya prakaraNe pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam yAvat sa saMsArakAntAre anuparyaTati-paribaMdha, kiM pakare, kiM ciNAi, kiM uvaciNAha' he bhadanta ! krodha ke yaza se duHkhI huA jIva-krodhavazavartI banA huA jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai? kisa karma ko vaha karatA hai ? kisa karma kA vaha caya karatA hai ? kisa karma kA vaha saMcaya karatA hai ? aura kisa karma kA vaha upacaya karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'saMkhA ! kohavasaNaM jIve AuyavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNavaddhAo evaM jahA paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariyahai ' he zaMkha ! krodhavazavartI huA jIva zithila bandhana se baddha huI AyusivAya sAta karma prakRtiyoM ko gADhabandha se baMdhI huI banA letA hai| isa viSaya kA kathana prathamazataka meM asaMvRta anagAra ke prakaraNa meM kiyA jA cukA hai| so vaisA hI kathana yahAM para bhI samajhanA cAhiye ! aisA ciNAi, kiM uvaciNAi ? " he bhagavan ! Dodhane vazavatI thayelA va DerakhI krama prakRtinA madha kare che? te kayu* krama kare che? te kayA kamanA caya kare che? te kayA kramanA sacaya kare che ? ane te kayA kamatA upacaya kare che ? mahAvIra prabhunA uttara- " saMkhA ! kohavasaTTeNaM jIve AuyavajjAo satta kammapagaDIo siTibaMdhaNavaddhAo evaM jahA paDhamasae asaMvuDarasa aNagArassa jAva aNupariyaTThai " he zama ! adhane adhIna maneseo bhava zithila andha vaDe khadhAyelI Ayu sivAyanI sAte kama'prakRtine gADha anya vaDe khAMdhelA kare che. pahelA zatakanA asaMvRta aNugAranA prakaraNamAM A viSayane anulakSIne je kathana karavAmAM AvyuM che, te samasta kathana ahI' paNu grahaNa karavuM joie. evA krodhI jIva A sa'sAra rUpI aTavImAM paribhramaNa karyAM kare che, bha0 88 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ ph bhagavatIstre bhramati / punaH zaGkhaH pRcchati 'mANasaGke NaM bhaMte ! jIve ? evaM cevaM mAyAvasaGke vi evaM lobhavasar3e vi, jAtra aNupariyaha' he bhadanta ! mAnavazArttaH - mAnavazavartI khalu jIvaH, ityAdi sarvamevameva, evaM mAyAvazAta'pi lobhavazArtho'pi yAvat sa vaha jIva isa saMsArarUpa aTavI meM hI paribhramaNa karatA hai / aba zaMkha prabhu se aisA pUchate haiM-' mANavasaTTe NaM bhaMte ! jIve' he bhadanta ! mAnakaSAya ke vazavartI huA jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai? kisa karma ko vaha karatA hai ? kisa karma kA vaha caya karatA hai ? kisa karma kA vaha saMcaya karatA hai ? kisa karma kA vaha upacaya karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- he zaMkha ! ' evaM ceva ' jaisA kathana krodhakaSAya ke vazavartI hue jIva ke viSaya meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye isI prakAra kA kathana mAyA kaSAya vazavartI bane hue jIva ke viSaya meM aura lobhakaSAya vazavartI bane hue jIva ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye tAtparya kahane kA yaha hai ki cAroM kaSAyoM meM se kisI bhI eka kaSAya ke vazavartI huA jIva Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karma prakRtiyoM kA baMdha karatA hai aura unheM dRDhabandhana se bAMdhatA hai isI prakAra se sthitibaMdha aura anubhAga Adi bandhoM meM bhI vaha dIrghasthitivAlI karake tIvra anubhAga se yukta zamanA ana-" mANavamaTTe Na bhaMte! jIve " ityAdi hai lagavan ! mAna rUpa kaSAyane adhIna thayelA jIva keTalI krama prakRtinA khadha kare che? kayu' ka te kare che? te kayA krama nA caya kare che ? kayA kramanA sacaya kare che? kayA kramanA upacaya kare che? mahAvIra prasuno uttara- " evaM ceva " adhauSAyathI yukta maneA bhavanA viSayamAM jevu... kathana karavAmAM Avyu che, evuM ja kathana mAnakaSAyathI yukta anelA jIva viSe paNa samajavuM. mAyAkaSAyane AdhIna anelA jIva viSe paNa evuM ja kathana samajavu' leAbhakaSAyane AdhIna anelA jIva viSe paNa evuM ja kathana grahaNa karavuM'. A kathananu tAtpaya e che ke krodhAdi cAre kaSAyAmAMnA kAi paNa eka kaSAyane vazavatI anele jIva Acukama sivAyanI sAte krama prakRtionA madha kare che eTaluM ja nahI paNa te temane dRDha banavALI kare che, eja pramANe sthitimadha, anubhAgakhadha Aphri banya viSe paNa samajavuM eTale ke te kema prakRtione te jIva dIrgha sthitivALI ane tIvra anubhAgavALI karIne temanA anya kare che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za0 12 301 sU04 zaGkhazrAvakAritanirUpaNam 199 sNsaarkaantaare'nupryttti| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaTuM socA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhauciggA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti, namasaMti' tataH khalu te zramaNopAsakA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike-samIpe, etamartha-pUrvoktArtha krodhAdInAM kaTuvipAkaM zrutvA, nizamya. hRdi avadhArya bhItAH janmamaraNebhya prastrA:-trAsayuktAH narakAdiduHkhebhyaH, trAsitAHghorasaMsArabhayodvignA:-bhavabhayavihvalAH santaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vanditvA, namasyitvA, yatraiva zaGkhaH zramaNopAsakaH AsIta , tatraiva upAgacchanti, 'uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM vaMdati, namasaMti,' upAgatya, zaGkha zramaNopAsakaM karake unheM bAMdhatA hai| 'taeNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa oNtiyaM eyamaDhe soccA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhaviggA samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdaMti, namasaMti' isake bAda una zramaNopAsakoM ne kaSAya karane vAle jIvoM kI kyA sthiti hotI hai aisA kathana zramaNa bhagavAna mahAvIra ke mukha se sunA-taSa ve krodhAdi kaSAyoM ke kaTuka vipAka ko hRdaya meM avadhAraNa karake janmamaraNa se bahuta Dara gaye narakAdikoM ke duHkhoM se trasta ho gaye ghora saMsAraparibhramaNa se trAsa ko prApta ho gaye isa prakAra saMsArabhaya se vihvala bane hue una zramaNopAsakoM ne bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI, unhe namaH skAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti' vandanA namaskAra karake phira ve jahAM zramaNopAsaka zaMkha "taeNa te khamaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa atiya eyamahU~ soccA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhauvviggA samaNa bhagava' mahAvIra' baMdati namasaMti" pAyayuta vAnI kI sthiti yAya cha ? se zrama sa. vAna mahAvIrane mukhe zravaNa karIne, ane krodhAdi kaSAyanA bhayaMkara vipAkane hadayamAM avadhAraNa karIne, teo janmamaraNanA bhayathI vihala thaI gayA, narakAdinA duHkhanA vicArathI trAsI gayA, ane ghora saMsArATavImAM paribhramaNa karavuM paDaze evuM jANIne vyAkuLa banI gayA A prakAre saMsArabhayathI vihala thayelA te zramaNe pAsakone, zaMkhazrAvaka para krodha karavA mATe pastA thavA sAzyA tabho zrama lagavAna mahAvIra enimarA24A. "vaMdittA, namaMsittA, jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvAgacchaMti" mahAvIra prabhune - namaH42 4zana, yA zama zramaNopAsa meTI to tyA tayA gayA. "uvAgacchittA saMkha samaNovAsaga vaMdati, namasaMti" yA ne tabhae zramAyA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 ---- bhagavatIsare vandante, namasyanti, 'vaMdittA, namaMsittA eyama8 mammaM viNaeNaM bhujjo bhujjo khAmeMti' vanditvA, namasyitvA, etamartha-samyaktayA, vinayena bhUyobhUyaH-vAraMvAraM samayanti / 'taeNaM te samaNovAsagA sesaM jahA AlabhiyAe jAva paDigayA' tataH khalu te zramaNopAsakAH zeSaM yathA AlabhikAyAm ekAdazazatakasya dvAdazoddezake tayA yAvat-pratigatAH, 'bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIra', baMdai, namasai, vaMdittA namaMsittA, evaM vayAsI'-tataH khalu he bhadanta ! iti sambodhya bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaMbaiThe the vahAM para Aye 'uvAgacchittA saMkhaM samaNovAsagaM vaMdati, narmasaMti' vahAM Akarake unhoM ne saba se pahile zaMkha zramaNopAsaka ko vandanA kI aura namaskAra kiyA 'vaMdittA namaMsittA eyama4 samma viNaeNaM bhujjo 2 khAmeMti' vandanA namaskAra kara phira unhoM ne apane chArA hue avinayarUpa doSa kI baDe hI vinamra bhAvoM se otaprota hokara kSamAyAcanA kI 'taeNa te samaNovAsagA sesa jahA AlabhiyAe jAva paDigayA' isake Age kA kathana jaisA AlabhikA nagarI ke zramaNopAsakoM ke viSaya meM kiyA gayA hai-vaisA hI inakA kathana jAnanA cAhiye / tAtparya yahI hai ki phira ye saba apane 2 ghara para cale Aye isake bAda 'bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNa bhagavauM mahAvIraM baMda, namaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' bhagavAna gautama ne he bhadaMta! isa prakAra se saMbodhita karate hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA se bhane / 431 nama2442 4aa. "vaMdittA namaMsittA samma' viNaeNa bhujjo 2 khAmeti" vayAnamAra zana tabhI patAnA dvArA 42rAye avinayarUpa doSane mATe ghaNuja vinamra bhAve, vAraMvAra kSamA yAcI. "taeNa te samaNovAsagA saMkhaM jahA AlabhiyAe jAva paDigayA" tyAra bAda teo zaMkha zrAvaka pAsethI vidAya thaIne pitapotAne ghera gayA A viSayane anulakSIne AlabhikA nagarInA zrAvakanA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahIM paNa grahaNa karavuM tyAra bAda zu banyuM te have prakaTa karavAmAM Ave che ___" bhaMte ! ti bhagava goyame samaNa bhagava' mahAvIra' vaMdai namasai, vaMdittA, namaMsittA evaM' vayAsI" "saman" mA re sAdhana 4zana maga. vAna gautame zramaNa bhagavAna mahAvIrane vaMdaNa karI ane namaskAra karyA. vaMdaNanamaskAra karIne temaNe temane A pramANe pUchayuM zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 701 prameyacandrikA TIkA za0 120 1 sU0 4 zaGkhazrAvaka baritanirUpaNam vakSyamANaprakAreNa avAdIt- 'pabhUNaM bhaMte! saMkhe samagotrAsae devANuppiyANaM aMtie ! sesaM jahA isibhaddaputtassa jAva aMtaM kAhi' he bhadanta ! prabhuH samarthaH khalu kim zaGkhaH zramaNopAsakaH devAnupriyANAm antike pavrajyAM grahItum ? bhaga vAnAha - he gautama! zeSaM sarvaM yathA ekAdazazatake dvAdazodeza ke RSibhadraputrasya pratipAdanam kRta tathaiva asyApi zaGkhasya pratipAdanaM kartavyam yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati tathAca - yathA RSibhadraputra - zramaNopAsakaH bahubhiH zIlavrata - guNavrata - viramaNa - pratyAkhyAna - pauSadhopavAsaiH yathA pratigRhIte stapaH karmabhiH AtmAnaM bhAvayan bahUni varSANi zramaNopAsakaparyAyaM pAlayitvA mAsikyA saMlekhanayA namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira unhoM se aisA pUchA - 'pabhU NaM bhaMte ! saMkhe samaNovAsae devANuppiyANaM aMtie, sesa jahA isibhaddaputtassa jAva aMtaM kAhii ' he bhadanta ! zramaNopAsaka zekha Apa devAnupriya ke pAsa kyA dIkSita hokara ke yAvat samasta duHkhoM kA anta karegA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! RSibhadraputra kI taraha inake viSaya meM bhI kathana jAnanA cAhiye inakA pratiprAdana gyArahaveM zataka ke bArahaveM uddezaka meM kiyA gayA hai| isa prakAra se jaisA unhoMne samasta duHkhoM kA anta kiyA hai usI prakAra se ye zakha zramaNopAsaka bhI samasta duHkhoM ke aMta karttA hoNge| tAtparya kahane kA yaha hai ki jisa prakAra se zramaNopAsaka RSibhadra putra dhAraNa kiye hue aneka zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsoM se AtmA ko bhAvita karate hue aneka varSoM se zramaNopAsaka paryAya kA pAlana karate Arahe haiM aura pAlana karake ve mAsikI saMlekhanA dhAraNa DONDO "( pabhUNa bhaMte! saMkhe samaNAvAsae devANuppiyANa aMtie, sesaM jahA isi - bhaddaputtarasa jAva aMta kAhii " he bhagavan! zu zrama pAsa za Apa devAnupriyanI pAse dIkSita thaine (yAvat) samasta du:khAnA aMta karaze ? uttara-hA, gautama ! RSibhadraputranA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evu' ja kathana zaMkha zrAvaka viSe paNa samajavu. agiyAramAM zatakanA bhAramAM uddezakamAM RSibhadraputranuM vadhu na karavAmAM AvyuM che. te jevI rIte nirvANu pAmyA, evI ja rIte zaMkha zrAvaka paNa dIkSA laIne aneka tapAnI ArAdhanA karIne nirvANa pAmaze A kathananu tAtparya e che ke je prakAre zrama@ApAsaka RSibhadra putra dhAraNa rekhA aneka zIsavrata, zuzukta, virabhaNu, pratyAkhyAna ane poSapavAsa vaDe AtmAne bhAvita karatA thakA aneka varSanI zramaNeApAsaka paryAyanuM pAlana karI rahyA che, ane pAlana karIne eka mAsanA sathArA karIne anazana dvArA 60 bhakatAnu' chedana karIne zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 bhagavatIce AtmAnaM jUSayitvA SaSTiM bhaktAni azanayA chitvA AlocitapatikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA saudharma kalpe aruNAbhe vimAne devatayA utpatsyate atha ca tasya catvAri palyopamAni sthitiH bhaviSyati, satazca-tasmAdevalokAda AyuHkSayeNa sthitikSayeNa cayaM cyutvA mahAvidehe varSe setsyati, bhotsyate mokSyate parinirvAsyati sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati, ityAdikaM varNitaM tathA atrApi varNanIyam / ante gautamo bhagavadvAvacaM pramANayannAha-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva bihAi' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva kara anazana dvArA 60 bhaktoM kA chedana karake AlocanA pratikramaNa dvArA Atmazuddhi kareMge aura kAlamAsa meM kAla kara ve saudharmakalpa meM aruNAbhavimAna meM deva kI paryAya se utpanna hoMge vahAM unakI sthiti cAra palyopama kI hogI, anta meM Ayu evaM sthiti ke kSaya se ve usa devaloka se cyuta hokara mahAvidehakSetra meM siddhi prApta kareMge, kevala.. jJAna dvArA samasta carAcara padArthoM ko jAnanevAle hoMge, samasta karmoM se chUTeMge, bilakula zItIbhUta ho jAyeMge aura samasta duHkhoM ke antakartA banege ityAdi rUpa se varNita huA samasta varNana yahAM para bhI kahanA caahiye| aba aMta meM bhagavAn ke vacanoM meM satyatAkhyApana karane ke nimitta prabhuse gautama kahate haiM-'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti jAva viharai' he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba viSaya AlecanA pratikramaNa dvArA Atmazuddhi karaze ane kALane avasara Ave kALadharma pAmIne saudharmaka9pamAM aruNAbha nAmanA vimAnamAM cAra paLepamanI sthitivALA devanI paryAye utpanna thaze tyAMnI Ayu sthitino kSaya thatAM tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM manuSya rUpe utpanna thaze teo kevaLajJAna dvArA samasta carAcara padArthone joI zakaze ane siddha, buddha, mukta, parinirvata ane samasta duHkhanA aMtakartA banaze. A prakAranuM varNana RSibhadraputra viSe tyAM karavAmAM AvyuM che. evuM ja varNana ahIM zramaNopAsaka zaMkha vize grahaNa karavuM joIe have sUvane upasaMhAra karavAmAM Ave che. mahAvIra prabhunAM vacane pratye zraddhA prakaTa karatAM gautama svAmI kahe che 8-" seva' bhai! seva bhaMte ! ti jAba viharaha" "D san ! mApe mA viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya ja che. ApanI vAta yathArtha ja che. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 12 u. 104 zaGkhadhAvakacaritanirUpaNam 703 satyameveti yAvat-zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyitvA, saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati-tiSThati ||suu0 4 / / // iti zrI vizvavikhyAta-jagadAlabha-prasiddhavAcaka paJcadazabhASA____kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanakAnthanirmApaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyo zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAqhyAyAM vyAkhyAyAM dvAdazazatake prathamoddezakaH smaaptH||12-1|| yathArtha hIhai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya yathArtha hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama anta meM yAvat saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu04|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatImatra" kI prameya. candrikA vyAkhyAke bArahaveM zataka kA pahalA uddezaka samAsa // 12-1 // A pramANe kahIne bhagavAnane vaMdaNAnamaskAra karIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA, evA gautama svAmI pitAnA sthAna para virAja. mAna thaI gayA //sutrA nAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA bAramA zatakane pahele uddezaka samApta 12-1 zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 bhagavatIstre atha dvitIyodezakaH mArabhyate dvAdazazatakasya dvitIyodezakasya saMkSiptaviSayavarNanam / 9 kauzAmyAH nagaryAH varNanam, udAyanarAjasya varNanam, jayantI - zramaNopAsikAyAH varNanaM ca tato jayantyAH mRgAvatI sahitAyAH bhagavato mahAvIrasya vandanArtha prasthAnam, tato jayantyAH praznaprarUpaNam - yathA kasmAt kAraNAt jIvo gurukaM karma prApnoti ? iti, tato bhavyatvaM jIvasya svAbhAvikaM vartate, pariNAmajanyaM vA vartate ? iti prarUpaNam, ki sarve bhavyajIvAH mokSaM prApsyanti ? tathA sati ayaM lokaH kiM bhavyajIvarahito bhaviSyati ? iti praznottaram, kiM zayanaM zreyaskaraM vartate ? kiMvA jAgaraNaM zreyaskaraM vartate ? ityAdi praznottaram, tataH ki zreyaskaram, kiMvA durbalatvaM the raskaram ? ityAdi prarUpaNam, kiM niralasatvaM dUsare uddezekA prAraMbha saba bArahaveM zataka ke isa dvitIya uddezaka kA saMkSipta viSaya varNana isa prakAra hai - kauzAmbI nagarI kA varNana udAyana rAjA kA varNana jayantI zramaNopAsikA kA varNana mRgAvatI sahita jayantI kA bhagavAn mahAvIra ko vandanA ke liye prasthAna jayantI ke praznoM kI prarUpaNA jaise kisa kAraNa se jIva guruka (bhArI) karma ko prApta karatA hai ityAdi jIva meM bhavyatva svAbhAvika hai yA pariNAmajanya hai ? aisI prarUpaNA kyA jitane bhI bhavyajIva haiM ve saba mokSa ko prApta kareMge ? yadi hAM, to aisI sthiti meM saba hI bhavya jIva jaba mokSa meM cale jAveMge to yaha loka kyA bhavyajIvoM se rahita ho jAvegA ? aise prazna kA uttara kyA sonA zreyaskara hai yA jAganA zreyaskara hai ? ityAdi prazna kA uttara sabalatA zreyaskara hai yA durbalatA zreyaskara hai ? ityAdi prarUpaNA Alasya rahita honA bAramA zatakanA bIjA uddezAnA prAraMbha khAramAM zatakanA khIjA uddezakanA sakSisa sArAMza-kauzAmbI nagarInu' vaNuna-utkrAyana rAjAnuM varSoMna-jayantI nAmanI zrAvikAnuM varNana-mugAvatI ane jayantInu mahAvIra prabhune vaMdaNuA karavA mATe gamana-jayantInA praznonI prarUpaNA-kayA kAraNe jIva guru kamanA anya kare che? jIvamAM sabhyatva svAbhAvika che, ke pariNAma janya che! jeTalA bhavya jIve che tee saghaLA zu mekSa prApta karaze ? jo A praznanA javAma hakAramAM hAya, tA nya jIvA mAse gayA bAda zu' leAka bhanya jIvAthI rahita thaI jaze ? zuM sUkuM te zreyaskara che ke jAgavuM zreyaskara che? zuM sakhalatA zreyaskara che ke duHkha latA cakkara che? zuM ALasa rAhatatA zreyaskara che ke ALasayuktatA zreyaraphara che ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 20 12 u02 sU0 1 udAyanarAjavarNanam 705 zobhanaM vartate ? kiMvA alasatvaM zobhanaM vartate ? ityAdi prarUpaNaMca, tadanantaram bhotrendriyavazArtasya jIvasya kAryamarUpaNam , jayantyAH pravajyAgrahaNaMca / udaaynvktvytaa| mUlam-" teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM kosaMbI nAmaM nayarI hotthA vaNNao, caMdovataraNe ceie, vaNNao, tattha NaM kosaMbIe nayarIe, sahassANIyassa ranno potte sayANIssa rapaNo putte ceDagassa ranno nattue migAvaIe devIe attae jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai udAyaNe nAmaM rAyA hotthA, vnnnno| tatthaNaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa ranno suNhA sayANIyasta ranno bhajA ceDagassa ranno dhUyA udAyaNassa raNo mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe bhAujjA, migAvaI nAmaM devI hotthA, vnnnno| sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA jAva vihri| tattha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNo dhUyA sayANIyassa raNNo bhagiNI udAyaNassa ranno piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlI sAvayANaM arahaMtANaM puvasijAyarI, jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, sukumAla jAva surUvA abhigaya jAva viharai ||suu01|| ___ chAyA-tasmin kAle, tasmin samaye kauzAmbInAma nagarI bhAsIt , varNakaH, candrAvataraNaM caityam , varNakaH, tatra khalu kauzAmbyAM nagaryA sahasrAnIkasya rAmaH pautraH, zatAnIkasya rAjJaH putraH, ceTakasya rAjJo naptA mRgAvatyAH devyAH zreyaskara hai alasatA zreyaskara hai ityAdi prarUpaNA isake bAda zrotrendriya ke vaza se Ata jIva ke kAryakI prarUpaNA jayantI kA dIkSita honaa| A pranonA mahAvIra prabhu dvArA uttara- zretrendriyane vazavata thayelA AtajIvanA kAryanI prarUpaNu-jayantI dvArA pravajyA grahaNa karAvI. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 bhagavatIsUtre AtmajaH, jayansyAH zramaNopAsikAyAH bhAvajaH udAyano nAma rAjA AsIta, varNakaH, tatra khalu kauzAmbyAM nagaryA sahasrAnIkasya rAjJaH snuSA zatAnIkasya rAjJo bhAryA ceTakasya rAjJo duhitA udAyanasya rAjJo mAtA jayantyAH zramaNopAsikAyAH bhAvajAyA mRgAvatI nAma devI AsIt, varNakaH, sukumAra yAvat surUpA, zramaNopAsikA yAvat viharati, tatra khalu kauzambyAM nagaryAM sahasrAnIkasya rAjJo duhitA, zatAnIkasya rAjJo bhaginI, udAnasya rAjJaH pitRSvasA, mRgAvatyAH devyAH nanandA vaizAlizrAvakANAm arhatAnAm pUrvazayyAtarA jayantInAma zramaNopAsikA AsIt , sukumAra yAvat surUpA abhigata yAvat viharati ||muu01|| TIkA-prathamoddezake zramaNopAsakavizeSaiH pranitArthasya mahAvIrakRtanirNayaH marUpitaH dvitIyodezake tu zramaNopAsikAvizeSaiH pranitArthasya mahAvIrakRtanirNaya marUpayitumAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi. 'teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM kosaMbI nAmaM nayarI hotyA, vaNNao, caMdovataraNe ceie, vaNNao' tasmin kAle, tasmin samaye kauzAmbI nAma nagarI AsIt , varNakaH, asyAH kauzAmbyAH varNanam aupapAtike udAyanavaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityaadi| TIkArtha-prathama uddezaka meM zramaNopAsaka vizeSoM dvArA pUche gaye praznoM ke artha kA jo nirNaya mahAvIra ne kiyA hai usakI prarUpaNA kI gaI hai aba isa dvitIya uddezaka meM zramaNopAsikA vizeSoM dvArA jo pama kiye gaye haiM unapara mahAvIra ne jo nirNaya diyA hai usakI prarUpaNA kI jA rahI hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kosaMbI nAma nayarI hotthA' usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nAma kI nagarI thI 'vaNNabho' caMdovataraNe cehae vaNo ' isakA varNana aupapAtika sUtra meM varNita caMpA nagarI ke jaisA jAnanA cAhiye vahAM para candrAvata -GAyana rAnI tavyatA " teNa kAleNa teNa' samaeNa" ityaahiTIkAtha-pahelA uddezakamAM amuka zramaNopAsaka dvArA mahAvIra prabhune pUchAyelA praznonI prarUpaNA karavAmAM AvI chehave A bIjA uddezakamAM jayantI nAmanI zrAvikA dvArA mahAvIra prabhune pUchavAmAM AvelA praznane mahAvIra prabhu dvArA je uttara apAye hatuM tenI prarUpaNa karavAmAM Ave che. " teNa kAleNa teNa samaraNa kosaMbI nAma nayarI hotthA" te aNe mana ta samaye bhI nAmanI nagarI tI. "vaNNao caMdovataraNe ceie vaNNamo" apAtika sUtramAM caMpA nagarInuM varNana karavAmAM AvyuM che evuM kauzAmbI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Los prameyacandrikA TIkA za012 u02101 udAyanarAjavarNanam campAnagarI varNanavadavase yam / candrAvataraNaM nAma caityam-udyAnam AsIt , varNakaH, asya candrAvataraNasya caityasya varNanam pUrNabhadranAmakacaityavarNanavad vijJeyam / 'tattha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNNo potte, sayANIyassa raNNo putte ceDagassa raNo nattue, migAvatIe devIe attae, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai udAyaNe nAmaM rAyA hotthA, vaNNao' tatra khalu kauzAmbyAM nagaryAm, sahasrAnI. kasya rAjJaH pautraH-putrasyApatyam , zatAnIkasya rAjJaH putraH, ceTakasya rAjJo naptAputrIputraH, mRgAvatyA devyAH AtmanaH-tannaH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH bhAjaH-bhAtaputraH, udAyano nAma rAnA AsIt , varNakaH, asya udAyanasya rAjJo varNanaM kUNikarAjAdivarNa navadavaseyam , 'tastha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNo suNhA sayANIyassa raNo bhajjA ceDagassa raNNo dhRyA, udAyaNassa raNNo mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe, bhAujjA, migAvatI nAmaM devo hotthA, vaNNo, raNa nAma kA udyAna thA isakA bhI varNana pUrNabhadra caitya ke varNana kI taraha se hI jAnanA caahie| 'tastha NaM kosaMbIe nayarIe sahassA. NIyassa raNNo potte sayANIyassa raNo putte, ceDagassa raNo nattue, migAvatIe devIe attae, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijae udAyaNe nAma rAyA hotthA-vaNao' usa kauzAMbI nagarI meM udAyana nAma kA rAjA thA yaha sahasrAnIka rAjA kA pautra thA-putra kA putra thA-zatAnIka rAjA kA putra thA, ceTaka rAjA kA nAtI thA-putrI kA putra thA, mRgAvatI devI kA putra thA-jayantI zramaNopAsikA kA bhatIjA-bhAI kA putra thA isakA varNana kUNika rAjAkI taraha jAnanA caahiye| tatthaNa kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNo suhA, sayANIyassa raNo bhanjA ceDagassa raNNo dhUyA, udAyaNassa raNo mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe nagarInuM varNana samajavuM A nagarImAM cAvataraNa nAmanuM ughAna hatuM tenuM va pUrNabhadra thaityAnA na 4 sabhA. " tatthaNaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNNo pote sayANIyassa raNNo putte, ceDagagsa raNNo nattue, migAvatIe devIe attae, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjai, udAyaNe nAma rAyA hotthA, vaNNao" te kauzAmbI nagarImAM udAyana nAmano rAjA hato te sahasAnIka rAjAne pautra ane zatAnIka rAjAno putra hato te ceTaka rAjAnI dIkarIne dIkara ane mRgAvatIne putra hate jayantI zrAvikAne te bhatrIje (bhAIne putra) thata ta pUNi 2 tenu vana sama. " tatthaNaM kosaMbIe nayaroya sahassANIyAsa rago suNhA, sayANIyassa raNNo bhajjA, ceDagasta raNo dhUyA, udAyaNasta raNNo mAyA, jayaMtIe samaNovAsiyAe bhAujjA migAvaI nAma zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA jAva vihara' tatra khalu kauzAmbyAM nagaryAM sahasrAnIkasya rAjJaH snuSA-putravadhUH zatAnIkasya rAjJo bhAryA, ceTakasya rAzo vaizAlI bhUpateH, duhitA kanyA, udAyanasya rAjJo mAtA-jananI, jayantyAH zramagopAsikAyAH bhAtRjAyA- mAtRpatnI, mRgAvatI nAma devI AsIt, varNakaH, asyAH mRgAvatyAH varNanaM devAnandAdivarNanavada vijJeyam, sA ca mRgAvatI devI sukumAra yAvatpANipAdA, surUpA - paramasaundaryavatI zramaNopAsikA yAvat-vyaanalakSaNaguNopetA viharati tiSThati, 'tatya NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa raNNo dhUSA sayAnIyastaraNo bhagiNI udAyaNassa raNo piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlI sAvayANaM arahaMtANaM puvvasijjAyarI jayaMtI nAmaM samaNovAsiyA hotyA, sukumAla jAtra suruvA abhigaya jAva viharai ' tatra khalu kauzAbhAujA migAvaI nAma devI hotthA-vaNNao, sukumAla jAva surUyA samaNovAsiyA jAva viraha usa kauzAMbI nagarI meM mRgAvatI nAmakI devI thI yaha sahasrAnIka kI putravadhU thI, zatAnIka rAjA kI bhAryA thI vaizAlI ke rAjA ceTaka kI kanyA thI, udAyana rAjAkI mAtA thI aura zramaNopAsakA jayantI kI bhAbhI thI isakA varNana devAnandA Adi ke varNana kI taraha se jAnanA cAhiye yaha mRgAvatI sukumAra hAtha paira vAlI thI parama saundarya yukta thI zramaNa janoM kI upAsikA yI yAvat isakA zarIra vyaJjanalakSaNo se yukta thA ' tattha NaM kosaMbIe nagarIe saharasANIyassa raNNo dhUyA, sayANIyassa raNNo bhagiNI, udApaNassa raNNo piucchA migAvaIe devIe naNaMdA vesAlIsAvayANa arahaMtANaM puNvasijjAyarI jayaMtI nAma samaNovAsiyA hathA, sukumAla 3 708 devI hotyA, vaNNao, sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA jAva viharai " te kauzAmbI nagarImAM je mRgAvatI nAmanI zrAvikA rahetI hatI tenA paricaya have karavAmAM Ave che. te hasrAnIka rAjAnI putravadhu, zatAnIka rAjAnI bhA, vaizAlInA rAjA ceTakanI kuMvarI, udAyana rAjAnI mAtA ane jayantI zravikAnI bheAjAI thatI hatI tevAnadA Adi jevu. vana samajavuM te mRgAvatI sukumAra caraNu ane karathI yukta hatI, atizaya sau sapanna hatI, zramaNeAnI upAsaka hatI. ane tenu zarIra uttama lakSaNeAthI yukta hatu. " tattha NaM kosaMbIe nayarIe saharasANIyassa raNNA dhUyA, sayANIyara bhagiNI, udAyaNassa raNNo piucchA, migAvaIe devIe naNaMdA, besAlIsAvayANaM ahaMtANaM pubvasijjAyarI jayaMtI nAma samaNovAsiyA hotthA, sukumAla jAva surUvA abhigaya jAva viharas " te zAmmI nagarImAM saDukhAnI rAmanA putrI bhayantI zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 0 1 udAyamarAjavarNanam 709 Fori rani saratkasya rAjJo bhaginI, mRgAvatyA devyAH nanandA - pati magini, vaizAlizrAvakANAm vaizAliko bhagavAn mahAvIrastasya vacanaM zRNvanti zrAntivA sikatvAditi vaijJAnika zrAvakAsteSAm, ArhatAnAm - arhadbhaktAnAm zramaNAnAm, pUrvazayyAvarA - mathamasthAnadAtrI, sAdhavaH pUrva samAgatAH santa stadgRhe eva prathamaM vasati yAcantesma teSAM vasateH sthAnadAtrItvena prasiddhasvAditi sA pUrva zayyAtapadena prasiddhA AsIt sA kA - ityAha-jayantI nAma zramaNopAsikA AsIt, sA ca jayantI sukumAra yAvat pANipAdA, surUpA-paramasundarI, abhigata yAtrata - jIvAnIvA - viditajIvAjIvatatvA viharati asti / sU0 1 // mUlam - teNaM kAleNaM, teNaM samaeNaM, sAmIsamosaDhe, jAva parisA pajjuvAsai / tapaNaM se udAyaNe rAyA imIse kahAe laTTe samANe tuTThe koDuMbiya purise sahAvei, saddAvittA, evaM vayAsI - khippAmeva bho devANupiyA ! kosaMbiM nayariM sabhitarajAva suruvA abhigaya jAba viharai ' usa kauzAmbI nagarI meM sahasrAnIka rAjA kI putrI jayantI nAma kI zramaNopAsikA rahatI thI yaha zatAnIka rAjAkI bahina thI udAdhana rAjA kI phuA thI mRgAvatI devI kI nananda thI tathA zAlika bhagavAn mahAvIra ke vacanoM ko sunane sunAne meM rasika hone ke kAraNa unake sAdhuoM kI prathama zayyAtarasthAnadAtrI thI jaba jaba sAdhu Ate taba ve pahile usase hI vasati kI yAcanA karate the isaliye yaha unake Thaharane ke liye sthAnadAnIrUpa se prasiddha thI ataH isI kAraNa yahAM use prathamazayyAtara" pada se viziSTa karake kahA gayA hai| yaha hAtha pairoM se bahuta sukumAra thI paramasundarI thI jIva ajIva AdI jIvAjIvatatva kI jJAtA thI || sU0 1 // 66 rahetI hatI te zatAnIka rAjAnI bena thatI hatI, dAyana rAjAnI phAI thatI hatI ane mRgAvatInI nada thatI hatI. te zramaNeAnI upAsaka hatI bhagavAna mahAvIranA vacaneAne zravaNu karavAnI rucivALI hAvAne kAraNe te temanA sAdhue nI pradhAna sthAnadAtrI hatI mahAvIra prabhunA tyAM mAzrayasthAna avazya bhajI rahetu, te kAI paNa sAdhune tene yetene bhATe sahI " prathama zayyAtara prathama sthAna dAtrI ''vizeSaNanA prayAga karAyA che te sukumAra Adi vizeSaNathI yukta hatI, ghaNI ja suMdara hatI ane jIva ajIva vigere jIvA jIva tattvanIjJAtA hatI, ityAdi varNana ahIM' grahaNa karavu' //sU.1 dd wwer zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 bhagavatI sUtre bAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savvaM jAva pajjuvAsai / taNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe ladvaTTA samANI tuTTA jeNeva miyAvaI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA miyAvaiM deviM evaM vayAsI evaM jahA navamasae usabhadatto jAva bhavissa / taNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAva paDisuNei / taraNaM sA miyAvaI devI, koDaMtriyapurise sahAvei, sadAvettA, evaM vayAsI - khippAmetra bho devANupiyA ! lahukaraNajuttajoiyaM jAva dhammiyaM jANapavaraM juttAmeva uvaTTaveha jAva ubaTUveMti, jAva paccapiNaMti / taNaM sA miyAvaI devI, jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM pahAyA kayavalikammA jAva sarIrA bahUhiM khujjAhiM jAtra aMteurAo niggaccha, niggacchittA, jeNeva bAhiriyA uvadvANasAlA, jeNaiva dhammie jANapyavare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jAva duruDhA, taraNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM dhammiyaM jANappavaraM durUDhA samANI niyagapariyAlagA jahA usabhadatto jAva dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai / taeNaM sA miyAvaI devI, jayaMtIe samaNovAsiyAe - / saddhiM bahUhiM khujjAhiM sar3i jahA devANaMdA jAva vaMdittA, namaMsittA udAyaNaM rAyaM purao kuThii yA ceva jAva pajjutrAsai / taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa ranno miyAvaIe devIe jayaMtIe samaNovAsiyAe, tIse ya mahatimahaliyAe zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 101 udAyanarAjavarNana 71 jAva parisA paDigayA, udAyaNe paDigae, mi yAvaI devI vi paDigayA ||suu0 2 // chAyA- tasmin kAle, tasmin samaye, svAmI samavasRtaH, yAvat-parSat payupAste, tataH khalu sa udAyano rAjA asyAH kathAyAH labdhArthaH sana hRSTataSTaH, kauTumbiphapuruSAn zabdayati, zabdayitvA, evam avAdIt-kSipameva bho devAnupiyAH! kauzAmbI nagarI sAbhyantarabAdyAm evaM yathA kuNikastathaiva sarva yAvat paryupAste, tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA asyAH kathAyAH labdhArthI satI dRSTatuSTA yatraiva mRgAvatI devI tatraiva upAgacchati, upAgatya mRgAvatI devIm evam avAdIt-evaM yathA naramazatake RSabhadatto yAvat bhaviSyati / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyAH zramaNopAsikAyAH yathA devAnandA yAvat pratizaNoti, tataH khalu sA mRgAvatI devI kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA evam avAdIta-kSiprameva bho devAnupiyAH ! laghukaraNayuktayojita yAvat dhArmika yAnapravaraM yuktameva upasthApayata, yAvat upasthApayanti, yAratmatyarpayanti / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddham snAtA kRtabalikarmA yAvat zarIrA bahIbhiH kubjAbhiH yAvat antaHpurAta nirgacchati, nirgatya, yatraiva bAbA upasthAnazAlA, yatraiva dhArmika yAnapravaraM tatraiva upAgacchati, upAgatya yAvat darUDhA, tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsika yA sArddham , dhArmika yAnapavaram dUDhA satI nijakaparivArakA yathA RSabhabhadatto yAvat dhArmikAt yAnamavarAt pratyavarohati / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArdam , bahIbhiH kubjAbhiH sADhe yathA devAnandA yAvat vanditvA, namasyitvA, udAyAnaM rAjAnaM purataH kRtvA sthitaiva yAvat-paryupAste, tataH khalu zramaNo bhagagAn mahAvIraH udAyanasya rAjJaH mRgAvatyA devyAH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH, tasyAH ca mahAtimahAlayAyAM yAvat parSat prtigtaa| udAyanaH prtigtH| mRgAvatI devyapi pravigatA ||muu02|| TIkA-atha jayantIbhagavatoH praznottaramAha-'teNaM kAleNaM' ityAdi, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM, sAmosamosaDhe jAva, parisA pajjuvAsai'-tasmin kAle, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / TokArtha-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe jAva parisA pajjuvAsai' usa kAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI padhAre "teNa kAleNaM teNaM samaeNaM " tyA:sAtha-"teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe jAva pariyA panjuvA. saha" ta ANe bhana ta samaye zrama lagavAna mahAvIra zAnI nagInA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatIne tasmin samaye, svAmI-mahAvIraH samavamRtaH yAvat, samavasRtaM bhagavantaM vanditaM namasyita, dharmakayAM zrotuM ca vinayena prAJjalipuTA parSat paryupAste, 'taeNaM se udAyaNe rAyA imIse kahAe laDheM samANe haTTatuTTe koDubiyapurise sahAvei, sadAvettA, evaM vayAsI'-tataH khalu sa udAyano rAjA asyAH mahAvIrasya samavasaraNarUpAyAH kathAyAH labdhArtha:-jJAtArthaH san hRSTapuSTaH kauTumbikapuruSAn-AjJAkAri sevakAn zabdayati-Ahayati, zabdAyitvA- AhUya, evaM-vakSyamANaprakAreNaavAdI-'khippAmeva bho devANuppiyA! ko saMbi nari sabhitaravAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva sandha jAva pajjuvAlai' bho devAnupriyAH ! kSiprameva-zIghrameya, kauzAmbI nagarI sAbhyantaravAhyAm-abhyantara bahiH sahitAm etra-pUrvoktarItyA, padhAre hue prabhu ko vandanA karane ke liye aura unheM namaskAra karane ke liye tathA unase dharmopadeza sunane ke liye pariSadA apane 2 sthAna se nikalI aura prabhu ke pAsa pahu~ca kara baDe vinaya se donoM hAtha jor3akara vaha unakI paryupAsanA karane lagI 'taeNaM se udAyaNe rAyA imose kahAe laDhe samANe hatuTTe koDuMbiyapurise sahAvei, sahAvittA evaM vayAsI' jaba udAyana rAjA ko mahAvIra svAmI ke Ane kA samAcAra jJAta huA-taba bahuta adhika harSita evaM saMtuSTa citta huA aura usI samaya apane kauTumbika AjJAkArI puruSoM ko bulAyA bulAkara phira unase usane isa prakAra kahA-'khipAmeva bho devANuppiyA! kosaMvi nayariM sabhitaravAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savva jAva pajjuvAsaha' he devAnupriyo ! tuma loga jitane jaldI se ho sake utanIjaldI candrAvataraNa cityamAM padhAryA prabhune vaMdaNunamaskAra karavAne tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe lokone samUha pitapotAne gherathI nIkaLe. prabhunI pAse bane hAtha joDIne ghaNAja vinayapUrvaka temaNe temanI paryuM pAsanA karI. "taeNaM se udAyaNe rAyA imIse kahAe la samANe hadvatuDhe koDuMbiyapurise sahAvei, sahAvittA evaM vayAsI' yA yana 20 bhAvIra prabhunA AgamananA samAcAra jANyA, tyAre tene atyaMta harSa ane saMtoSa thayo eja vakhate teNe potAnA kauTuMbika puruSane (ajJAkArI puruSane) mAsApAna mA pramAko mAjJA bhASI-" khipAmeva bho devANuppiyA! kosaMviM nayariM sambhitarabAhiriyaM evaM jahA kUNio taheva savva jAva pajjuvAsaha" 3 devAnupriye! tame banatI tvarAthI kauzAmbI nagarInA bAhyAbhAgene tathA aMda zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 0 2 udAyanavarNanam 73 yathA kuNiko rAjA aupapAtike varNitastathaiva atrApi ayam udAyano varNanIyaH, sarva yAvat-pariSpharuna, kauzAmbI nagarI pariSkRtya puSpasUktoraNAdibhiH musajjI kuruta tathA sampApa mamAjJAM pratyarpayata, tataH khalla te kauTumbikapuruSAH kauzAmbI nagarIm udAyanarAjAjJAnusAraM sAbhyantarabAyAM pariSkRtya puSpasUktoraNAdibhiH susajjIkRtya udAyanasyAjJAM pratyarpayanti, tataH udAyano rAjA dharmakayAM zrotum mahApaurasyAbhigamapaJcakapUrvakaM vinayena zuzrUSamANaH pAJjalipuTo bhagavantaM paryupAste, se kauzAmbI nagarI ko bhItara se aura bAhara se sajjita karo, use mAlAoM se evaM toraNoM se susajjita kro| isa prakAra se karake isa merI AjJAnusAra kArya karake mujhe pIche sUcita kro| isa prakAra se sunakara una logoM ne udAyana rAjA kI AjJAnusAra kauzAmbI nagarI ko bhItara bAhira se pariSkRta karake aura puSpamAlAoM evaM toraNoM se susajjita karake udAyana rAjA kI AjJA ko pIche lauTAdiyA-isI prakAra kA varNana aupapAtika sUtra meM kUNika rAjA ke viSaya meM AyA hai ataH aisA hI varNana yahAM para kiyA gayA hai| kauTumbika puruSoM dvArA apanI AjJA ke anusAra kauzAmbI nagarI kI bhItara vAhira se saphAI aura sajjita ho jAne kI khabara pAkara udAyana rAjA dharmakathA sunane ke liye mahApAra ke pAsa pAMca abhigama pUrvaka pahu~ce baDe vinaya ke sAtha dharma sanane kI abhilASA se yukta hue ve donoM hAtha jor3akara unakI paryupAsanA ranA bhAgone sApha karI, AkhI nagarIne mAlAo ane teraNAthI zaNagAre ane mArI AjJAnusAra karIne mane khabara Apa rAjAnI A prakAranA AjJA thatAM ja temaNe kauzAmbI nagarInA bAhya ane aMdaranA bhAgene sApha karAvyA, pANI chaMTAvyuM ane puSpamAlAo ane tera vaDe nagarIne susajijata karI tyAra bAda temaNe rAjAnI pAse jaIne kahyuM ke "rAjana ! ApanI AjJAnusAra nagarIne susajijata karavAmAM AvI cukI che. " papAtika sUtramAM kRNika rAjAnA viSayamAM A prasaMgane anulakSIne vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. te varNana ahIM grahaNa karavuM joIe. AjJAkArI puruSa dvArA uparyukta samAcAra jANIne udAyana rAjA mahAvIra prabhune vaMdapAnamaskAra karavAne mATe tathA dharmopadeza sAMbhaLavAne mATe ravAnA thayA pAMca abhigama pUrvaka mahAvIra prabhu pAse pahoMcIne, temane vaMdaNunamaskAra karIne, dharmopadeza sAMbhaLavAnI abhilASA sAthe vinayapUrvaya bane hAtha teDIne te temanI paryuM pAsanA karavA lAge. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ 714 bhagavatI sUtre 'taraNaM sA jayaMtIsamaNovAsiyA imIse kahAe laTThA samANI hahatuDDA' tataH khalu sA jayantI zramaNopAsakA asyAH bhagavataH samavasaraNarUpAyAH kathAyAH labdhAya - jJAtArthA satI hRSTatuSTA bhUtvA 'jeNeva, miyAvaI devI, teNeva uvAgaccha' yatreva mRgAvatI devI AsIt tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA, miyAva devi evaM vayAsI' - upAgatya mRgAvatIM devIm evam vakSyamANaprakAreNa avAdIt' evaM jo nayamasara usamadatto jAva bhavissara' evaM pUrvoktarItyA yathA navamazatake zrayatriMzattamodeza ke RSabhadattaprakaraNe pratipAditaM tathaivAtrApi pratipattavyam, yAvatzramaNasya bhagavato mahAvIrasya darzanam AtmanaH kalyANArthaM bhaviSyati / 'taraNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAva paDisuNei / tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyAH zramaNopAsikAyAH vacanaM yathA navamazatake karane lage / 'taraNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe laDaTThA samANI haTTatuTThA' isake bAda jayantI zramaNopAsikA ko jaba mahAvIra svAmI ke Ane kI khabara par3I taba vaha bahuta adhika harSita huI aura 'jeNeva miyAbaI, devI tejaiva uvAgacchadda ' jahA~ mRgAvatI devI thI vahIM para pahu~cI 'ubAgacchittA miyAvaI deviM evaM vayAsI' vahAM pahu~ca kara usane mRgAvatI devI se isa prakAra kahA- ' evaM jahA navamasae usabhadatto jAva bhavissaha ' yahAM para jaisA kathana pahile nauveM zataka meM 33 veM uddezaka meM RSabhadattaprakaraNa meM kahA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI karanA cAhiye - yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra ke darzana apane kalyANa ke nimitta hoNge| 'taraNaM sA miyAbAI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devANaMdA jAba paDisuNe' isa prakAra zramaNopAsikA , "taraNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe kaTTA samANI hadutuTTha" te nagaramAM vasatI jayaMtI zramaNeApAsikAne paNa zramaNa bhagavAna mahAvIranA samAcAra jANI ghaNA ja harSa ane sASa thayA, ane " jeNeva miyAbaI devI, teNeva uvAgacchai " te kyAM bhRgAvatI hevI tI tyAM ardha " uvAgacchittA miyAvaI devi evaM vayAsI" tyAM dhane tethe bhRgAvatI devIne yA prabhAve - " evaM jahA navamasae usamadanto jAva bhavizvara " navamAM zatamnA uubhAM uddezambhAM RSabhadattanA prakaraNAM A viSayane anulakSIne jevu. kathana karavAmAM Avyu che, mevu thana sahI pazu zrazvAnuM " zramaNa bhagavAna mahAvIranA darzana ApaNA kalyANunuM nimitta banaze. " A kathana paryantanuM samasta pUrvokta krayana ahIM grahaNa karavuM joIe. " tapUrNa vA miyAbAI devI jayaMtIe samosiyAe jahA devAnaMdA jAva pachisuNe" hevI rIte RSabhahattanA gayA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 su02 udAyanavarNanam 715 trayastriMzattamoddezake devAnandA yAvat-RSabhadattasya vacanaM pratizRNoti, tathaiva iva. mapi pratizRNoti-svIkaroti, 'taeNaM sA miyAvatI devI koDuMbiyapurise sahAveha, sadAvittA, evaM vayAsI' tataH khalu mRgAvatI devI kauTumbikapuruSAn AjJAkAri sevakAn zabdayati-Ahvayati, zabdayitvA-AhUya, evaM- vakSyamANaprakAreNa avAdIta-'khippAmeva bho devANuppiyA! lahukaraNajuttajoiya jAva dhammiyaM jANappa. vara juttAmeva uvaTThaveha, jAva ubaTThaveMti, jAva paccappiNaMti' bho devAnupriyAH ! kSipameva-zIghrameva, laghukaraNayugyayojita yAvat-laghukaraNau-vegapUrvakagamanavantau yau yugyayojitau yAvat-atyantamasiddhau vRSabhau, tAbhyAM vRSabhAbhyAM yuktamevayojitameva, dhArmikam , yAnapavaram-zreSThavAhanam , upasthApayata-sajjIkRtya samAnayata, tataH khalu yAvat-te kauTumbiApuruSAH tathAvidhalaghukaraNayugyayojitavRSAbhyAM yuktameva dhArmikaM yAnapravaram , upasthApayanti tathA mRgAvatyA AjJapti jayantI ke vacana sunakara mRgAvatI devI ne usake vacana ko 33 meM uddezaka meM varNita RSabhadatta ke vacana ko devAnandA ke samAna svIkAra kara liyA 'taeNaM sA miyAvatI devI koDaMbiyapurise saddAvei, sahAvittA evaM vayAsI' isake bAda mRgAvato devI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara unase aisA kahA-'khippAmeva bho devANuppiyA! lahuka. raNajuttajoiya jAva dhammiyaM jANappavara juttAmeva uvaTTaveha' he devAnupriyo ! tuma loga zIghra hI vega pUrvaka gatizAlI do prasiddha bailoM se yukta dhArmika zreSTha vAhana ko sajjita karake upasthita karo taba una kauTu. mbika puruSoM ne mRgAvatI devI ke kahe anusAra vegagatizAlI do bailoM se yojita karake dhArmika zreSTha vAhana ko upasthita kara diyA isa prakAra se karake unhoM ne phira mRgAvatI devI ko isakI sUcanA de dI prakAranAM vacanane devAnaMdAe svIkAra karyo hato, eja pramANe jayantInAM vacanene mRgAvatI devIe paNa svIkAra karyo (navamAM zatakanA 33mAM uddezakamAM devAnaMdAe kevA vacano dvArA RSabhadatta brAhmaNanAM vacanene svIkAra 4yoM , te matAnyu cha) "taeNaM sA miyAvaI devI koDuMbiyapurise sahAvei, sahAvittA evaM vayAsI" tyA2 mAha bhRgApatI vAsa mAjJArI puruSAna mAyAvI // pramANe yu:-" khippAmeva bho devANuppiyA bahukaraNa jutta joiya jAva dhammiya jANappavara juttAmeva uvaveha" vAnupriye! tame manIza teTalI varAthI, ghaNAM ja jhaDapI gativALA evA zreSTha baLada joDIne dhArmika zreSTha yAna (ratha hAjara karo mRgAvatI devInI AjJA pramANe temaNe ghaNAM ja jhaDapI be zreSTha baLade joDeluM dhArmika zreSTha yAna mahelane dvAre upasthita zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa pratyarpayanti, 'taeNaM sA miyAbaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahAyA kaya. balikammA jAba sarIrA bahUhiM khujjAhi jAva aMteurAo niggacchai' tataH khala sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddhama, snAtA-kRtasnAnA, kRta. balikarmA, dattavAyasAdhannA yAvat-alpamahAdhobharaNAlaMkRtazarIrA, bahIbhi:anekAbhiH, kubjAmiH, yAvat-dAsIbhiH saha paritA antaHpurAtU nirgacchati, 'niggacchittA, jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare, teNeva upAgacchai, uvAgacchittA jAva durUDhA' antaHpurAt nirgatya, yatraiva bAhyA upasthAnazAlA AsIt yatraiva dhArmikaM yAnapravaram AsIt , tatraivopAgacchati, upAgatya, yAvat-dhArmikaM yAnapravaram ArUDhA-ArUDhavatI / 'taerNa sA miyAvaI devI 'taeNa sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM nahAyA, kayavalikammA jAva sarIrA bahahiM khujjAhiM jAva aMteurAo niggacchai, isake bAda vaha mRgAvatI devI jayantI zramaNopAsikA ke sAtha snAna karake aura kAkAdi ke liye annadene rUpa balikarma karake yAvat alpa bhAra vAle AbhUSaNoM se jo ki bahuta adhika kImata ke the apane zarIra ko alaMkRta karake aneka kubja dAsiyoM se yukta hokara aMtaHpura se nikalI-'niggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaTTANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchai' nikalakara vaha jahAM bAhara meM upasthAnazAlA thI aura jahAM vaha dhArmika yAna pravara thA vahAM para AI 'uvAgacchittA jAva durUDhA' vahAM Akara vaha usa dhArmika yAna pravara para savAra ho gaI 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe yubhane 2. pAtanI bhRgAvatI vIra 552 mAthI. " taeNe sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM vhAyA, kayabalikammA jAva sarIrA bahUhi khujjAhiM jAva aMteurAo Nigacchai" tyA2 mA bhRgAvatI hepI yatI zramaNe pAsikA sAthe snAna karyuM, vAyasene anna dAna devArUpa balikarma Adi pUrvokta kriyA karI tyAra bAda vajanamAM halakAM paNa ati mUlyavAna AbhUSaNathI pitAnA zarIrane vibhUSita karIne, aneka kuja dAsIethI vIMTaLAyelI evI te mRgAvatI devI jayantI zrAvikA sAthe aMtaHpuramAMthI mAra nIjI. " NiggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva dhammie jANapavare teNeva uvAgacchai" tyAMcI nANIne mAnya 65sthAna (salAbha75) tI ane nyAyAmi zre04 yAna tu, tyo ta paDeyI "uvAgacchittA jAva duhaDhA" tyAne te 4yatI zrAvikA sAthe ta DI. "taeNa zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASHLEE prameyacandrikA TIkA za012 u02 02 udAyanavarNanam 77 jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhi dhammiyaM jANappAra duruDhA samANI niyagaparivA lagA jahA usamadatto jAva dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai' tataH khalu sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddha dhArmikaM yAnapAvaram ArUDhA satI, nijakaparivArakA nijaparivArapariTatA yathA RSabhadattamakaraNe, navamazatake trayastriMzattamoddezake pratipAditam tathaivAtrApi pratipattavyam , yAvat-dhArmikAt yAna prArAt pratyavarohati-avatarati, 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhiM khujjAhiM jahA devANaMdA jAva vaMdittA, namaMsittA, udAyaNaM rAyaM purao kaDe ThiiyA ceva jAva pajjuvAsai' tataH sA mRgAvatI devI jayantyA zramaNopAsikayA sArddham bahIbhiH kubjAbhiH dAsImiH parivRtA yathA devAnandA navamazatake trayastriMzattamoddezake patipAditA tayaiva yAvat-vanditvA, namasyitvA saddhiM dhammiyaM jANappavaraM durUDhA samANI niyagaparivAlagA jahA usabhadatto jAva dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai' isa prakAra zramaNo. pAsikA jayantI ke sAtha dhArmika zreSTa yAna para car3hI huI vaha mRgAvatI devI apane parivAra se yukta hue RSabhadatta ke prakaraNa meM-nauveM zataka meM 33 ve uddezaka meM kahe anusAra usa dhArmika zreSTha yAna se noce utarI 'taeNaM sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhiM khujAhiM jahA devANaMdA jAva vaMdittA namaMsittA udAyaNaM rAya purao kaI ThijhyA ceva jAva pajjuvAsaha' nIce utara kara usa mRgA. vatIne zramaNopAsikA jayantI ke sAtha aneka kubja dAsiyoM se parivRta huI devAnandA kI taraha jaisA ki nauveM zataka meM 333 uddezaka sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM dhammiya ANappavara durUDhA samANI niyagaparivAlago jahA usamadatto jAva dhammiyAo, jANatpavarAo paccoruhai " zramasi ! yAtAnI sAtha dhAmi zreSTha yAnamA mesIna mahAvIra prabhunA darzana karavA jatI te mRgAvatI devInuM varNana RSabhadattanA prakaraNamAM pitAnA parivArathI yukta evI devAnaMda brAhmaNanA te prasaMganA varNana pramANe samajavuM. cadrAvataraNa caitya (udyAna)nI samIpe temaNe rathane Ubho 2 // ye ana tethe| 2thamAthI naye taya "taraNa sA miyAvaI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhiM khujjAhi jahA devANaMdA jAva vaMdittA namaMsittA udAyaNa rAya purao kaTTa TiiyA ceva jAva pajjuvAmai" tyAra sAha, mana kubbAothI vIMTaLAyelI te mRgAvatI devIe zamaNe pAsikA jayantInI sAthe mahAvIra prabhune vaMdaNuM namaskAra karyA ahI' samasta kathana navamA zatakanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 bhagavatIsUtre svaputramudAyanaM rAjAnaM purataH agre kRtvA, tatraiva, sthiteca, yAvat vinayena prAJjalipuTA bhagavantaM paryupAste, 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa raNo, miyAvaIe devIe, jayaMtIe samaNovAsiyAe, tIeya mahatimahAliyAe jAva parisA paDi. gayA' tataH khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH udAyanasya rAjo mRgAvatyAH devyAH, jayantyAH zramaNopAsikAyAH tasyA mahAtimahAlayAyA ativizAlAyAH parSadi dharma parikathayati, dharmakathAM zrutvA, parSat patigatA, 'udAvaNe paDigae, miyAvaI devI vi paDigayA' udAyano rAjA pratigataH, mRgAvatI devyapi pratigatAsvagRhaM gatA ||suu0 2 // mUlam-'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA, nisamma, hatuTrA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM vayAsImeM kahA gayA hai prabhu ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira vaha apane putra udAyana rAjA ko Age karake samaghasaraNa meM AI aura khaDI 2 baDe vinaya ke sAtha prabhu kI paryupAsanA karane lagI 'taeNa samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa raNNo miyAvaIe devIe jayaMtIe samaNovAsiyAe tIe ya mahati mahAliyoe jAva parisA paDigayA' isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra ne udAyana rAjA ko evaM usa kI mAtA mRgAvatI devI ko tathA zramaNopAsikA jayantI ko usa ati vizAla pariSada ko dharmopadeza diyA dharmopadeza sunakara parSat visajita ho gaI 'udAyaNe paDigae miyAvaI devI vipaDigayA' udAyana rAjA aura mAtA mRgAvatI devI ye donoM bhI apane ghara para A gaye // 10 2 / / 33mAM uddezakamAM devAnaMdAnA kathana pramANe samajavuM prabhune vaMdaNA namaskAra karIne te pitAnA putra udAyana rAjAnI pAchaLa, bane hAtha joDIne vinaya pUrva prasunI 5yupAsanA 42tI yahI samavasaramA zamI 2hI. "taeNa samaNe bhagava' mahAvIre udAyaNassa raNNo miyAvaIe devIe jayaMtIe samaNovAsiyAe toe ya mahati mahAliyAe jAva parisA paDigayA " tyA2 mA zrama bhagavAna mahAvIre udAyana rAjAne, mRgAvatI devIne tathA zramaNa pAlikA jayantIne tathA te ghaNI vizALa pariSadamAM dharmopadeza dIdhe, dharmopadeza zravaNa karIne pariSada visajita thaI udAyana rAjA ane magAvatI devI paNa pitapitAne ghera cAlyA gayA. sU02A zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ mameyacandrikA TIkA 2012 u0 2 2.3 jayasyAH praznottaravarNanam 719 kahaM NaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havvamAgacchati ? jayaMtI! pANAivAeNaM jAva micchAdasaNasalleNaM, evaM khalu jIvA garuyattaM, havvamAgacchati, evaM jahA paDhamasae jAva viiyiivyNti| bhava siddhiyattaNaM bhaMte ! jIvANaM kiM sabhAvao pariNAmao? jayaMtI! sabhAvao, no prinnaamo| savve'vi NaM bhaMte ! bhavasiddhiyA jIvA sijjissati, hantA, jayaMtI! savve'viNaM bhava. siddhiyA jIvA sijjhissaMti, tamhANaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ? No iNaTe samaTe ! se keNaM khAI NaM adveNaM bhaMte! evaM buccA, satve vi NaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, No cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ! jayaMtI! se jahA nAmae savvAgAsaseDhI siyA, aNAdIyA aNavadaggA parittA parivuDAsA NaM paramANupoggalamettehiM khaMDehi samae samae abahIramANI ava. hIramANI aNaMtAhi osappiNI avasappiNIhiM avahIrai, no cevaNaM avahiyA siyA, se teNaTreNaM jayaMtI! evaM vuccai-save. viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti no ceva NaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai, muttasaM bhaMte ! sAhU jAgariyattaM sAha ? jayaMtI! atthegaiyANaM jIvANaM sutta sAhU atthegaiyANaM jIvANaM jAgariyataM sAha, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-atthegaiyANaM jAva sAha ? jayaMtI! je ime jIvA ahammiyA ahammANuyA, ahammiTA, ahammakkhAI, ahammapaloI, ahammapalajamANA, ahammasamudAyArA, ahammeNaM ceva vittiM kappemANA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 bhagavatIsatre viharaMti, eesiM NaM jIvANaM suttattaM sAhU, eeNaM jIvA suttA samANA, no bahUNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhAvaNayAe jAva pariyAvaNayAe vahati, eeNaM jIvA suttA samANA appANaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, no bahUhiM ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavati / eesi jIvANaM sutnattaM sAhU | jayaMtI ! je ime jIvA dhammiyA, dhammANuyA jAva dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharati, eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, eeNaM jIvA jAgarA samANA bahUNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhAvaNayAe, jAva apariyAvaNiyAe vahaMti, teNaM jIvA jAgaramANA appAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, bahUhiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti, eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraintAro bhavaMti, eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, se teNadveNaM jayaMtI ! evaM buccai - atthegaiyANaM jIvANaM suttataM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM jAgariyantaM sAhU / baliyattaM bhaMte ! sAhU dubbaliyataM sAhU jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM baliyataM sAhU atthegaiyANaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vRccai - jAva sAhU | jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharati, eesi NaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, eeNaM jIvA evaM jahA suttassa tahA dumbaliyassa vaktavvayA bhANiyavvA, baliyassa jahA jAgarasta taha bhANiyavvaM jAva saMjoettAro bhavati, epati NaM jIvANaM baliyattaM sAhU, se teNTeNaM jayaMtI ! evaM buccai-taM caiva jAva zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 102 . 3 jayantyAH praznottaravarNanam 721 saahuu| dakkhattaM bhaMte! sAhU AlasiyattaM sAhU ? jayaMtI! atthegaiyANaM jIvANaM dakkhattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU ? / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai--taM va jAva sAhU ? jayaMtI! je ime jIvAahammiyAjAva viharaMti, eesiNaMjIvANaM alasiyattaM sAhU, eeNaM jIvA alasA samANA no bahUNaM jahA suttA tahA alasA bhANiyavvA, jahA jAgarA tahA dakkhA bhANi. yavvA, jAva saMjoettAro bhavaMti, eeNaM jIvA dakkhA samANA bahUhiM AyariyaveyAvaccehiM jAva uvajjhAyaveyAvaccehi, therave. yAvaccehi, tavassiveyAvaccehi, gilANaveyAvaccehiM, sehaveyAbaccehi, kulaveyAvaccehiM gaNaveyAvaccehiM, saMghaveyAvaccehi, sAhammiyaveyAvaccehiM, attANaM saMjoettAro bhavaMti, eesi gaM jIvANaM dakkhattaM sAhU, se teNaTeNaM taM ceva jAva sAha / soiMdi yavasaTeNaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ? evaM jahA kohavasaTre taheva jAva aNupariyadRi, evaM cakkhidiyavasaTTe vi, evaM jAva phArsidiyavasaTTe jAva annupriytttti| taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamajhaM socA, nisamma hatuTThA sesaM jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAva savvadukkha. ppahINA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti ||suu03|| chAyA-tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA zramaNamya bhagavato mahAvIrasya antike dharma zrutvA nizamya dRSTataSTA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, panditvA, namasyitvA, evam avAdIta-kathaM khalu bhadanta ! jIvAH gurukatvaM havyamAgacchati ? jayanti ! prANAtipAtena yAvat mithyAdarzanazalyena, evaM khalu jIvA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 bhagavatIsUtre " rutvaM zIghramAgacchanti evaM yathA mathamazatake yAvat vyativrajanti / bhavasiddhikatvaM khalu bhadanta ! jIvAnAM kiM svabhAvataH, pariNAmataH, ? jayantI ! sarve'pi khalu mavasiddhikAH jIvAH setsyanti / yadi bhadanta / sarve bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti tadA khalu bhava siddhikavirahito loko bhaviSyati ? nAyamarthaH samarthaH, tat kena 'punaH khalu arthena bhadanta ! evamucyate- sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti na caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati ? jayanti ! tat yathAnAma sarvAkAzagIsyAt, anAdikA anavadayA parItA (parimitA ) paridvatA, sA khalu paramANupuGgalamAtraiH khaNDaiH samaye samaye apahriyamANA apahriyamANA anantAbhiH utsarpiNyavasarpiNImiH apahriyate, no caiva khalu apahRtA syAt, tat tenArthena jayanti / evamucyate - sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti, no caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati / suptatvaM bhadanta / sAdhu, jAgarikatvaM sAdhu ? jayanti ! astyekeSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu, tarakenArthena bhadanta / evamucyate astyekeSAM yAvat sAdhu ? jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH, adharmAnugAH, adharmiSThAH, adharmAkhyAyinaH, adharmapralokinaH, adharmapraraJjanAH, adharmasamudAcArAH, adharmeNaiva vRttiM kalpayanto viharanti eteSAM khalu jIvAnAM suptatvaM sAdhu, ete khalu jIvAH sutAH santo no bahUnAM prANabhUtajIvasatrAnAM duHkhApanAyaiva, yAvat paritApanAyeM vartante, ete khalu jIvAH suptAH santaH AtmAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, no vahIbhiH adhA kIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti eteSAM jIvAnAM suptasvaM sAdhu / jayanti / ye ime jIvAH dhArmikAH, dharmAnugAH, yAvat dharmeNaiva vRttiM kalpayanto viharanti eteSAM khalu jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu, ete khalu jIvAH jAgrataH santo bahUnAM mANAnAM yAvat saccAnAm, aduHkhApanAyai yAvata- aparitApanAyai vartante, te khalu jIvAH jAgrataH AtmAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, bahIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, ete khalu jIvAH jAgrataH dharmajAgarikatayA AtmAnaM jAgarayitAro bhavanti, eteSAM khalu jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu, tat tenArthena jayanti / evamucyate-astye keSAM jIvAnAM suptavaM sAdhu assyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu / balikatvaM bhadanta ! sAdhu, durbaLaka sAdhu ? jayanti / astyekeSAM jIvAnAM balikatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAM durbalakatvaM sAdhu, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yAvata sAdhu ? jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH yAvat-viharanti eteSAM khalu jIvAnAM durbalikatvaM sAdhu, ete khalu jIvAH evaM yathA suptasya tathA durbalikasya vaktavyatA bhaNitavyA, bali zrI bhagavatI sUtra : 9 -
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za012 u02 sU03 jayantyAH praznottaravarNanam 723 kasya yathA jAgarasya tathA bhaNitavyam yAvat saMyojayitAro bhavanti, eteSAM khalu jIvAnAM balikatvaM sAdhu, tana tenArthena jayanni ! evamucyate-tadeva yAvat sAdhu / dakSatvaM bhadanta ! sAdhu, AlasikatvaM sAdhu ? jayanti ! astyekeSAM jIvAnAM dakSatvaM sAdhu, astyekeSAM jIvAnAm AlasikatvaM sAdhu ! tat kenArthena ! bhadanta ! evamucyate tadeva yAvat sAdhu ? jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH yAvat viharanti, eteSAM khalu jIvAnAm Alasikatva sAdhu, ete khalu jIvAH alasAH santo no bahUnAM yathA suptAstathAalasAH bhaNitavyAH, yathA jAgarAstathAdakSA bhaNitavyAH yAvat saMyojayitAro bhavanti, ete khalu jIvAH dakSAH santo bahubhiH AcAryavaiyAvRttyaiH yAvat-upAdhyAyavaiyAvRttyaiH, stha. viravaiyAvRttyaiH tapasvivaiyAvRtyaiH glAnavaiyAvRtyaiH, zaikSavaiyAvRtyaiH, kulavaiyAvRttyaiH, gaNavaiyAvRttyaiH, saGghavaiyAratyaiH, sAdharmikavaiyAvRtyaiH AtmAnaM saMyojayitAro bhavanti, eteSAM khalu jIvAnAm dakSatvaM sAdhu, tat tenArthena tadeva yAvat sAdhu, zrotendriyavazAtaH khalu bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti ? evaM yayA krodhavazAstithaiva yAvat anuparyaTati, evaM ckssurindriyvshaatto'pi, evaM yAvat sprshendriyvshaato'pi yAvatanuparyaTati / tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antike etamarthaM zrutvA, nisabhya hRSTatuSTA, zeSaM yathA devAnandAyAstathaiva pravrajitA yAvat-sarvaduHkhamahINA, tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu0 3 // TIkA-atha jayantyAH zramaNopAsikAyAH siddhivaktavyatAM prarUpayitumAha'taeNaM sA' ityAdi, 'taeNaM sA jayaMtI samaNopAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma socA nisamma haTThaTTA' tataH khalu sA jayantI zramaNopA. sikA zramaNasya bhagavato mahAvIrarupa anti ke-samIpe dhamai zrutvA, nizamya-hadi 'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiNa' ityaadi| TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakArane jayantI zramaNopAsikA kI siddhi ke saMbandha meM vaktavyatA kahI hai-'taeNaM sA jayaMtI samaNo. vAsiyA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma hatuTTA' isake bAda usa amaNopAsikA jayantI ne zramaNa bhagavAn " taraNa sA jayaMtI samaNovAliyA" tyaa:TIkArtha-sUtrakAre A sUtramAM jayantI zrAvikAe siddhi padanI prApti OMvI zata zatanu na ayu cha-" taeNa' sA jayaMtI samaNovAsiyA, samaNassa bhagavao mahAvIrassa atie dhamma soMccA nisamma hatudA" zrama sama. vAna mahAvIranI samIpe dharmopadeza zravaNa karIne ane tenA upara manana zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ 724 bhagavatIso avadhArya, hRSTatuSTA satI, 'samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsittA, evaM kyAsI'-zramaNaM bhagavantaM mahAvIra vandate, namasyati, vanditvA, namasyitvA, evaM-vakSyamANapakAreNa, avAdIta-' kaha NaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havvamAgacchati?" he bhadanta ! kutaH-kasmAtkAraNAt khalu jIvAH gurukatvam-karmabhArayuktatvam Aga chanti-mApnuvanti ? 'havaM' iti vAkyAlaGkAre bhagavAnAha-'jayaMtI! pANAra. vAraNaM jAva micchAdasaNasalleNaM' he jayanti ! jIvAH prANAtipAtena-mANihiMsayA yAvat mithyAdarzanazalyena-mRSAvAdamAramya mithyAdarzanazalyaparyantena aSTAdaza vidhapApena gurukatvaM prApnuvanti, tadupasaMharannAha-evaM khalu jIvA garuyata dhvamAgacchaMti, evaM jahA paDhamasae jAra vIyIvayaMti' evaM-pUrvoktarItyA mANAmahAvIra ke pAsa dharma kA zravaNa kara aura usakA manana kara harSita evaM saMtuSTa hokara ke 'samaNa bhagavaM mahAvIraM vaMdaha, namaMsaha, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandanA kI unheM namaskAra kiyA vandanA namaskAra karake phira usane unase isa prakAra pUchA-'kahaM NaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havyamAgacchaMti' he bhadanta ! jIva kisa kAraNa se gurutva (bhArIpana) ko prApta karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI ! pANAivAeNa jAva micchAdasaNasalleNaM' he jayaMtI ! jIva prANiyoM kI hiMsA se yAvat mithyAdarzanazalyase-mRSAbAda se lekara mithyAdarzanazalyataka ke 18 prakAra ke pApa se-karmabhAra se yuktanArUpa gurupane ko prApta karate haiN| aba upasaMhAra karate hue sUtra kAra kahate haiM-' evaM khalu jIvA garuyattaM handhamAgacchaMti-evaM jahA paDhamasae jAva vIyIvayaMti' isa pUrvoktarIti se jIva prANAtipAta se zana ta zrApi yatA 65 ane satoSapUrva " samaNa bhagava' mahAvIra vaMdai, namasai, vaMdittA, namaMsitA evaM kyAsI" zrama sagavAna mahAvIrane vaMdaNA karI ane namaskAra karyo vaMdaNA namaskAra karIne temane A prakArane prazna 57ye|-" kaha NaM bhaMte ! jIvA galyatta havvamAgacchaha" sAvan ! / kayA kAraNe karmobhArathI yukata thAya che? mahAvIra prbhune| utta2-" jayaMtI ! pANAivAeNa jAva micchAdasaNasamleNa" he jayaMti! jIva prANAtipAtathI hiMsAthI laIne mithyAdarzanazalya parvatanA 18 pApanuM sevana karIne karmabhArathI yukatatA rUpa gurupaNAne prApta kare che. have upasaMhAra karatA sUtrakAra kahe che ke "eva khalu jIvA garuyattaM havamAgacchaMti evaM jahA paDhamasae jAva vIyIvayaMti" 5yuta prAsAthI ne mithyAnizasya paya-tanA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ , - prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 sU0 3 jayanyAH praznottaravarNanam 725 tipAtAdi mithyAdarzanazalyAntena garhitakarmaNA jIvAH gurukasvaM prApnuvanti yAvat cAturanta saMsArakAntAraM paryaTanti, evaM rItyA yathA prathamazatake navamodeza ke pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam yAvat-atha ca prANAtipAtaviramaNena yAvat mithyAdarzanazalyaviramaNena jIvAH cAturantasaMsArakAntAraM vyativrajanti-ullaGghayati - saMsArasAgaraM tarantItyarthaH / jayantI - pRcchati 'bhavasiddhiyattaNaM bhaMte! jIvANaM ki sabhAvao pariNAmao ?' he bhadanta ! sabasiddhikatvaM bhave, bhAvinI vA siddhiryeSAM te bhavasiddhikA steSAM bhAvo bhavasiddhikatvaM khalu jIvAnAM kiM svabhAvataH siddham ? pugalAnAM murttasvamiva utAho pariNAmataH - pariNAmena parivartanalakSaNena puruSasya yauvanamitra prApta bhavati ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'jayaMtI sabhAo, no pariNAmao' he jayanti ! jIvAnAM bhavasiddhikatvaM svabhAvataH lekara mithyAdarzanazalyAnta garhitakarmadvArA gurupane ko prApta kiyA karate haiM tathA ve cAturaMta saMsArarUpa kAMtAra meM paribhramaNa karate haiM ityAdirUpa se jaisA kathana prathama zataka meM nauveM uddezaka meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para karanA cAhiye atha ca prANAtipAtaviramaNa se yAvat mithyAdarzana zalyanta garhitakarmaviramaNa se jIva isa cAturaMta saMsArakAntAra ko pAra kara dete haiN| aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai - 'bhavasiddhiyataNa bhaMte! jIvANa kiM sabhAvao ? pariNAmao ? ' he bhadanta ! jinheM isa bhava meM athavA Age ke bhavoM meM siddhi prApta hone vAlI hai aise jIvoM ke yaha bhavasiddhikatA pudgaloM meM mUrtatAnusAra svAbhAvika siddha hotI hai ? yA puruSa ke yauvana ke anusAra pariNAma se parivartana se prApta hotI hai ? uttara meM prabhu kahate haiM 'jayaMtI | sabhAvao, no pariNAmao' he jayantI ! aDhAra pApeAnA sevanathI jIvA karmAnuM upArjana kare che ane e prakAre kama - bhAra rUpa gurupaNAthI yukata thaine cAturata saMsAra rUpa kAMtAramAM (vanamAM) paribhramaNa karyAM kare che, ItyAdi kathana, pahelA zatakanA navamAM uddezAmAM kahyA pramANe ahI grANu karavu joIe. ethI UlaTI e vAta paNa sUcita thAya che ke prANAtipAtathI laine mithyAdeza nazalya pantanA 18 prakAranA pApAne piratyAga karavAthI jIve. A cAra gativALA saMsAra kAntArane pAra paNa karIzake che. tyAra mada jayaMtI zrAvikA khIjo prazna A pramANe pUche che " bhavasiddhiyattaNa bhaMte ! jIvANaM kiM sabhAvao ? pariNAmao ?" he laga van ! jemane A bhavamAM ke pachInA bhavAmAM siddhapadanI prApti thavAnI che evA jIveAmAM bhagasiddhikatA, pudgaleAmAM mUrtatAnI jema, svAbhAvika rUpe siddha thAya che ke puruSomAM cautrananI prAptinI jema pariNAma rUpa parivatana vaDe prApta thAya che? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 C bhagavatIsUtre siddham , no pariNAmataH pAptaM bhavati, 'jayantI pRcchati-'savve'viNaM bhaMte ! bhavasiddhiyA jIvAH sijjhissaMti ?' he bhadanta ! sarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH ki setsyanti ? siddhi prApsyanti ? bhagavAnAha-'hatA, jayaMtI! sabve'viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' he jayanti ! hama, satyam , sarve. 'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti anyathA teSAM bhavasiddhikatvameva no bhavet , jayantI pRcchati-'jaha NaM bhaMte ! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti tamhANaM bhavasiddhiyavirahie, loe bhavirasaha ? he bhadanta ! yadi sarve bhavasiddhikA jIvAH setsyanti, tadA khalu bhavasiddhikavirahitaH-mavasiddhikaiH zunyaH loko bhavipyati kiM ? bhagavAnAha-'No iNaDhe sama?' he jayanti nAyamarthaH samarthaH bhavasiddhijIvoM meM bhavasiddhikatA svabhAva se hI hotI hai, pariNAmarUpa parivartana se prApta nahIM hotI hai| aba isa para jayaMtI aisA pUchatI hai-'savve vi NaM bhaMte ! bhavasiddhiyA jIyA sinjhissaMti' he bhadanta ! to kyA jitane bhI bhavasiddhika jIva haiM, ve saba siddhi ko prApta kareMge? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'haMtA, jayaMtI' hAM, jayantI ! 'sandhe viNa bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' samasta bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge jo aisA na ho to unameM bhavasiddhikatA hI nahIM ho sakatI hai| aba punaH jayantI isa para aisA pUchatI hai-'jahaNa bhaMte ! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti tamhANaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavistA' yadi saba bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge to yaha loka bhavabhasAvI2 prabhunA uttara-" jayaMtI ! samAvao, no pariNAmao " yati ! jIne bhavasiddhikatAnI prApti svabhAvathI ja thAya che-pariNAma rUpa pariva nathI bhavasiddhitAnI prApti thatI nathI. yatI zramAsikAnA prabhuna zrI 48-" savve viNaM bhaMte ! bhava. miDiyA jIvA sinjhissaMti ?"lagavan ! 28mA lasadva cha teo badhAM zuM siddhi prApta karaze? mahAvIra prbhun| uttara-"haMtA, jayaMtI" yantI ! " savve vi gaM bhavasiddhiyA jIvA sijimassaMti" saghaNA siddhi siddhi prAta 42. je evuM banatuM na hoya te temanAmAM bhavasiddhikatA ja kevI rIte saMbhavI zake? yantI vihAna prazna-" jaiNa bhaMte ! samve bhavasiddhiyA jIvA sijjhisaMti tamhANaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai" sagavan ! lyAre samasta bhavasiddhika jI siddhi prApta karaze tyAre zuM A leka bhavasiddhikathI sarvathA rahita thaI jaze. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 1230 2 0 3 jayantyAH praznottaravarNanam 727 , 3 kAnAM sarveSAM siddhiM lahayamAnatve'pi artha loka staiH zUnyo na bhaviSyati iti bhAvaH / jayantI tatra hetuM pRcchati - ' se keNa khAie NaM aTThe NaM bhaMte / evaM bumbaisaviNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti No cevaNaM bhavasiddhiya virahie loe bhavissara ? ' he bhadanta ! tat-atha kena 'khAieNaM' iti vAkyAlaGkAre punararthevA dezIyaH zabdaH, arthena - kena hetunA, evamucyate yat sarve'pi khalu bhavasiddhikA jIvAH setsyanti, kintu no caiva khalu bhavasiddhikavirahato loko bhaviSyatIti ? bhagavAnAha - ' jayaMtI ! se jahA nAmae sabhAgAsaseDhI siyA, aNAdIyA, aNabaggA, paritA parivuDA' he jayanti ! tat yathAnAma sarvAkAzazreNIsyAt kadA cid bhavet, sA ca zreNI anAdikA - AdirahitA, atha ca anavadagrA - anantAantarahitA atha ca sA parimitA, parivRtA - parito veSTitA bhavet, 'sANaM paramANu siddhikoM se zUnya ho jAvegA ? isake uttara meM prabhu karate haiM-' No iNaDe sama' he jayanti ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt samasta bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta karanevAle hoMge hI- phira bhI yaha loka unase zUnya - khAlI nahIM rahegA 'se keNa khAieNa' adveNaM bhaMte / evaM buccasave viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti, No cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai' he bhadaMta ! Apa kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki saba bhavasiddhika jIva siddhi ko prApta kareMge, phira bhI yaha loka unase zUnya nahIM hogA ? isa jayantI ke prazna ke uttara meM prabhu usase kahate haiM-' jayaMtI ! se jahAnAmae savvAgAsaseDhI siyA aNAdIyA, aNavadaggA, parittA parivuDA' he jayantI ! mAnalo ki isa saba AkAza kI eka zreNI ho aura vaha Adi anta rahita ho, tathA donoM tarapha mahAvIra alunA uttara- " No iNaTTe samaThThe " he jayantI ! mevu sAMbhavI zakatuM nathI eTale ke samasta bhavasiddhi prApta karaze, e vAta kharI che, chatAM paNa A leka bhavasiddhikAthI vihIna nahI rahe. , bhayantI zrAvimanA azna- " se keNa khAieNa aDeNa bhate ! evaM goessavve vibhavasiddhiyA jIvA sinjhissaMti, No veva gaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissa" he bhagavan ! Apa zA arale mevu / saghaNA avasi dvika jIvA siddhi pAmaze, chatAM paNa A lAka bhasiddhikAthI rahita nahIM rahe? mahAvIra anunA uttara- " jayaMtI ! se jahA nAmae savvAgAsa seDhI siyA aNa. dIyA, aNavadaggA, paritA, parivuDA" he kyantI ! dhArI hai yA bhAmA AkAzanI eka zreNI thaI jAya, te mAdi ane anta rahita hAya, parimita hAya ane pharatI aneka zreNIe vaDe parivaSTi (vITaLAyela) DAya. sA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 bhagavatI poggalamettehiM khaMDehi samae samae abahIramANI ahIramANo aNatAhi osappiNI avasappiNohi avahoraMtI, no cevaNaM avahiyAsiyA' sA khalu AkAzazreNI paramANupudgalamAtra khaNDaiH samaye samaye apahiyamAgA apahiyamANA-nissAryamANA nissAryamANA satI anantAbhiH utsapiNyavasarpiNIbhiH apahiyamANA, no caiva khalu apahRtA syAt-bhavet, prakRte yojayannAha-' se teNaDhe Na jayaMtI ! evaM buccai-savve viNaM bhavasidiyA jIvA sijjhissaMti, no cevaNaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai' he jayanti ! tat-tathaiva, tenArthena-tena kAraNena evamucyatesarve'pi khalu bhavasiddhikAH jIvAH setsyanti, parantu teSAM siddhi lapyamAnatve'pi, no caiva khalu bhavasiddhikavirahito loko bhaviSyati, jayantI pRcchati--'suttattaM parimita ho aura paritaH anya zreNiyoM se pariveSTi ho 'sANaM paramANu-poggalamette hi khaMDehi samae samae avahIramANI avahIramANI, aNaMtAhiM osapiNIhi, avasappiNIhi avahIraMtI, no cevaNaM avahiyA siyA' aba usa zreNI ke paramANu barAbara TukaDe karalo aura unheM eka eka samaya meM usameM se nikAlo isa taraha kI kriyA karane meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla samApta kara do-to kyA vaha sarvAkAzazreNI samApta ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI hai| 'se teNaTeNa jayaMtI! evaM buccaha savve vi NaM bhavasiddhiyA jIvA sinjhissaMti No veva Na bhavasiddhiyavirahie loe bhavissaha' to isI kAraNa se he jayaMti ! maiMne aisA kahA hai ki jitane bhI bhavasiddhika jIva haiM ve saba mokSa meM cale jAveMge to bhI yaha loka una jIvoM se virahita nahIM hogA, ava jayaMtI prabhu se aisA pUchatI hai-'suttattaM NaM paramANupoggalamettehiM khaMDehi samae samae avahIramANI avahIramANI, aNaMvAhiM osappiNIhi, avasappiNIhiM avahIratI, no avahiyA siyA " sveta zreNInA paramANu jevAM TukaDA karI levAmAM Ave ane eka eka samaye eka eka paramANu jevaDA TukaDAne temAthI kADhI levAmAM Ave te anaMta utsa piNI ane anaMta avasarpiNa kALa vyatIta thaI javA chatAM paNa zuM satiza adhAna sabhAta rIyale bharI 1 (navI zatI.) "se veNaTeNa jayaMtI ! evaM ucca sabve viNaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti ko ceva Na' bhavasiddhiyavirahie loe bhavissa" yti| te 20 meM se kahyuM che ke saghaLA bhavasiddhika jI mokSamAM cAlyA jaze, chatAM paNa A leka bhavasilika chathI rahita nahIM haiya, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 0 3 jayantyAH praznottaravarNanam 729 bhaMte ! sAhU jAgaritaM sAhU ?' he bhadanta ! ki suptatvaM sAdhu- samIcanam vartate ? kiMvA jAgarikatvaM sAdhu- samIcInaM vartate ? tatra jAgaraNaM jAgaraH so'syAstIti jAgarikastadabhAvo jAgarikatvam ityarthaH, bhagavAnAha - 'jayaMtI ! atthe gaiyANaM jIvANaM sutattaM sAhU, atyegaiyANaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU ' he jayanti ! atsyekeSAM jIvAnAM suptatvameva sAdhu- samIcInaM bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAMna jatgarikatvameva sAdhu- samIcInaM bhavati, jayantI tatra kAraNaM pRcchati' se keNa bhaMte! evaM bucca-atthegaiyANaM jAva sAhU ? ' he bhadanta ! tat - atha kenArthena yAvat evamucyate astye keSAM yAvat-jIvAnAM suptatvaM sAdhu, atha ca astyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu iti ?, bhagavAnAha - jayaMtI | je ime jIvA ahammiyA, ahammANuyA, ammiTThA, ahammadakhAI, ahammapaloI' he jayanti / ye ime khala bhaMte! sAhU jAgaritta sAhU' he bhadanta ! suptatA samIcIna hai yA jAgaraNa samIcIna hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI ! asthegaiyANa jIvANaM sutata sAhU, atthegaiyANa jIvANaM jAgariyasa sAhU ' he jayaMti ! kitaneka jIvoM kI susatA ThIka hai tathA kitaneka jIvoM kI jAgratAvasthA hI ThIka hai| aba jayaMtI isa prakAra ke kathana meM 'se keNa bhaMte / evaM yuccai, asthegaiyANaM jAva sAhU ' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka jIvoM kI kevala suptatA hI samacIna hai aura kitaneka jIvoM kI kevala jAgratAvasthA hI samIcIna hai' isa prakAra se pUchatI huI jayantI zrAvikA kAraNa jAnanA cAhatI hai-: kAraNa prakaTa karane ke abhiprAya se prabhu kahate haiM- 'je ime jIvA ahammiyA have kayantI mahAvIra anune bheve| prazna pUche che " sutata bhaMte ! sADU jAgariyattaM sAhU, " he labhavan ! suptatA ( adhavAnI avasthA) sArI che jAgaraNa sAruM che -tava mahAvIra alunA uttara- " jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM suttata sAhU, atthegaiyANa jIvANa jAgariyatta sAhU " he nyati ! sA bhaveo supta 23 e sArUM che ane keTalAka jIvA jAgRta rahe te sArU che. A prakAranA javAkhanuM kAraNa jANavA mATe jayantI prabhune A prakAranA prazna pUche ke- 2 keNadveNa bhaMte! eva vuccara, atyegaiyANaM jAva sAhU " he bhagavan / Aya kAraNe evu kaheA che ke keTalAka jIvAnI susAvasthA ja sArI lAka jIveAnI jAgRtAvasthA ja sArI che ? zA bhane haiTa mahAvIra prabhutA uttara-" je ime jIvA ahammiyA mmiTThA, ahamaksAI ahammapaloI " ke nayati ! vo zrI bhagavatI sUtra : 9 ammANuyA, ahadhArmika che zruta
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 . bhagavatIsUtre jIgaH adhArmikA:-dharma-zrutacAritrasvarUpaM carantIti dhArmikAstadbhinAH adhAmikAH zrutacAritrAcaraNarahitA ityarthaH, adharmAnugAH-dharma-zrutacAritrarUpam anugacchanti-iti dharmAnugA stadbhinnA-adharmAnugAH-adharmAcaraNatatparAH adharmapTA:-dharma:-zrunacAritrarUpaH eveSTaH-priyo yeSAM te dharmeSTAH, dharmiNA vA iSTAH dharmISTAH, atizayena vA dharmiNo dharmiSThA stadbhinnAH adharmeSTAH, adharmISTAH, adharmiSThA vaH, ataeva avarmAkhyAyinaH-nadharmamAkhyAnti ye te adharmAkhyAyinaHadharmopadezakAH, adharmAkhyAtiH pasiddhiH yeSAM te adharmakhyAtayaH, adharmapralokinA-na dharmamupAdeyatayA ye pralokayanti te adharmapalokinaH ahammapalajjamANA, ahammasamudAyArA ahammeNaM ceva niti kappemANA viharaMti' adharmabharaJjanA:ahammANuyA, ahammiTThA, ahammakkhAI ahammapaloI' he jayaMtI ! jo ye jIva adhArmika haiM, zrutacAritrarUpa dharma ke AcaraNa karanevAloM se bhinna haiM arthAt zrutacAritrAcaraNa se hIna haiM, zrutacAritrarUpa dharma ke pIche calane vAle dharmAnugoM se bhinna haiM, adharmAnuga haiM, adharmAcaraNa meM tatpara hai. zrutacAritrarUpa dharma jinheM priya hotA hai ve dharmeSTa haiM, athavA dharmI jinheM iSTa hote haiM ve dharmISTa haiM, athavA atizaya dharmI jo haiM ve dharmiSTha haiM, inase bhinna adharmeSTa, adharmISTa athavA adharmiSTha haiM tathA-adharmAkhyAyI haiM-jo zrutacAritrarUpa dharma ke upadezaka nahIM haiM, athavA-'adharma' isa rUpa se jinakI prasiddhi hai, dharma ko upAdeya rUpa se jo nahIM dekhate haiM aise adharmapralokI haiM, 'ahammapalajamANA, ahammasamudAyArA aha. mmeNa va vitti kappemANA viharaMti' adharma meM anurAga rakhate haiM, cAritra rUpa dharmanA AcaraNa karatAM bhinna AcaraNa karanArA che eTale ke atacAstriAcaraNathI rahita che, tacAtri rUpa dharmanA anuyAyIo karatAM bhinna AcaraNa karanArA che, adharmAnuga (adharmAcaraNamAM lIna che-adharmane anusaranArA che) che, adharmiSTa che, adharmAkhyAyI che, adhamaMprakI eTale ke dhamaneja jevAvALA che, jene dhamI ISTa hoya che tene dharmiSTa kahe che athavA je mANasa khUja ja dhArmika che tene dharmiSTa kahe che. tenA karatA viparIta svabhAvanA mANasane adharmiSTa, athavA adharmiSTha kahe che. jeo zratacAritra rUpa dhamanA upadezake nathI temane adharmAkhyAyI kahe che, dhamane upAdeya rUpe nahIM mAnanArane adharma pralokI kahe che). ___ " ahammapalajjamANA, ahammasamudAyArA ahammeNa ceva vittiM kappemANA viharaMti" 2adharmAnusI che-pApAnurAjA cha, 2mA mama samudAyA. zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ pameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2. 3 jayantyAH praznottaravarNanam 731 adharme parajyanti-anuraktAH bhavanti ye te a~dharmapraraJjanAH-pApAnurAgiNaH adharmasamudAcArAH-na dharmaH-AcAravicArAdi cAritrarUpaH samudAcAraH-samAcaraNa, sapramodo vA AcAro yeSAM te tathAvidhA:-AcAravicArazUnyAH santaH, adhamaNa caiva-prANAtipAtAdirUpeNaiva ca vRtti-jIvikA kalpayantaH-kurvantaH viharantitiSThanti, 'eesiNaM jIvANaM suttattaM sAhU' eteSAM khalu upari pratipAditAnAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu-zobhanaM vartate / tatra kAraNamAha-'eeNaM jIvA suttA samANA no bahUNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhAvaNayAe, jAva pariyAvaNayAe vadaMti' 'dukkhAvaNayAe' duHkhApanatAyAm-duHkhAnAm ApanA duHkhApanA tasyAH bhAva: tasyA-maraNarUpaduHkhapApaNAyAmityarthaH, yadvA-iSTaviyogAdi duHkha hetumApaNAyAma, 'soyAvaNayAe' zocApanatAyAm-zocApanAyAM-zokapApaNAyAm , dainyamApaNAyAm , yAvat-'jUrAvaNayAe' jUrApanatAyAM zokAtirekeNa zarIranIrNatApApaNAyAm , 'tippAvaNayAe' tepAphnatAyAm atizokAd nayanAzrumukhalAlAdi pApAnurAgI haiM, evaM adharma samudAcAravAle haiM-AcAravicAra Adi cAritrarUpa dharmakA AcaraNa jinako nahIM hai, athavA AcAra jinakA pramAdayukta hai-arthAt AcAra vicAra se jo zUnya haiM tathA prANAtipAtA. dirUpa adharma se hI jo apanI AjIvikA calAte haiM 'eesiNaM jIvANaM suttattaM sAha' aise jIvoM kI suptatA samIcIna hai-kyoM ki 'eeNa jIvA suttA samAgA no bahUNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhAvaNayAe jAva pariyAvaNayAe vahati' aise ye jIva soye rahane para aneka prANoM ko, bhUtoM ko, jIvoM ko aura sattvoM ko maraNarUpa duHkhadene meM athavA iSTaviyogarUpa duHkhakAraNoM ke utpanna karane meM yAvat-'sozavaNayAe' zoka kI prApti karAne meM, dainya kI prApti karAne meM, zokAtireka se 'juurnnravALA che-eTale ke cAritra rUpa dharmanA AcAravicAra AdithI jeo virahIta che athavA pramAdayukta AcAravALA che, ane jemAM prANAtipAta Adi rUpa ma 43 r tAnI nivaDa yAve che, " 9esi Na jovANa' suttatta sAhU" meva vAnI susA1sthA 4 sArI mAya cha, 41265 "ee Na' jAva suttAsamANA no bahUrNa pANabhUyajIvasattANa dukkhAvaNayAe jAva pariyAyaNayAe" at yAre sUtA DAya cha tyAre bhane prAyana bhUtAna, jIvone, ane sane maraNa rUpa duHkha devAmAM, ISTaviyega rUpa duHkhakAraNene utpanna 42vAbhAM, "soyAvaNayAe " tabhane zeyuta 42vAne hainyana prAli zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre kSaraNapApaNAyAm , 'piTTAvaNayAe' piTTApanavAyAM capeTAmuSTayAdinA kuTTanakriyAyAm 'pariyAvaNayAe' paritApanatAyAm pIDAmApaNAyAm vartante-bhavanti, 'eeNaM jIvA muttA samANA appANaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA, no bahUrhi ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavati' ete khalu pUrvoktAH jIvAH suptAH santaH, AtmAnaM vA, paraMvA, tadubhayaM vA, svaM paraM ca no bahIbhiH adhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAra:-pravartayitAro bhavanti, ataevAha-'eesi jIvANaM suttattaM sAhU' eteSAM-pUrvoktAnAM jIvAnAM suptatva khalu sAdhu bhavati 'jayaMtI ! je ime jIvA dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNaM ceva vitti kApemANA viharaMti' kintu he jayanti ! ye ime jIvAH dhArmikAH, dharmAnugAH, yAvat dharmiSThAH, dharmayAe' zArIrika jIrNatA kI prApti karAne meM, 'tippAvaNayAe' ati. zoka se nayanAzruoM ke nikalavAne meM tathA mukhase lAra Adi ke bahakAne meM, 'piTAvaNayAe ' thappar3a se mArane meM ghUsA Adi se pITane Adi meM 'pariyAvaNayAe' pIDA utpanna karane meM pravRtta nahIM hote haiN| 'eeNaM jIvA suttAsamANA appANaM vA para bA tadubhayaM vA no bahUhiM ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti' ye pUrvokta jIva sote rahane para khuda ko, dUsaroM ko aura donoM ko aneka adhArmika saMyojanAoM se pravRtti karAnevAle nahIM hote haiN| isaliye 'eesi jIvANa suttattaM sAhU' ina jIvoM ke suptatva ko sAdhu (acchA) kahA gayA hai| 'jayaMtI! je ime jIvA dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNa ceva vittiM kappemANA viharati' kintu he jayanti ! jA ye dhArmika jana haiM, dharmAnuga yAvat dharmiSTha haiM, pAne, "jUrAvaNayAe" tine dI zarI2nI ta mAsa 421. pavAne, " tippAvaNayAe' tine sIdhe mAmAmAthI mAMsu pAne tathA bhumamAthI am all pa222vAne, "piTThAvaNayAe " 5.57, dhUsA mAha mAravAmA "pariyAvaNayAe" pravRtta na tabhane pAtpanna gharI zatA nathI. 'ee Na jIvA suttA samANA appANaM vA paravA tadubhaya vA bahUhiM ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavati" sevA nyAre samAvasthAmA hoya che tyAre pitAne, anyane ane ubhayane aneka adhArmika sa ejanAo (pravRttio) vaDe yukta karI zakatA nathI-uparyukta adhArmika pravRtti karI zatA nathI, tathA ' eesi jIvANaM suttatta sAhU" mevAnI suptAvasthAne sArI umA bhAvI che. "jayaMtI ! je ime jIvA dhammiyA, dhammANuyA jAva dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti" 52.tu yati!2 ch| dhArmika che, dharmAnuga che, dharmiSTa dharyAkhyAyI che, dharma pratyekI che, dharmAnurAgI che, dhArmika AcAravicAravALA che. ane dharmapUrvaka pitAnI AjIvikA calA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 2 0 3 jayantyAH praznottaravarNanam 733 khyAyinaH, dharmapalokinaH, dharmaparacanAH, dharmasamudAcArAH, dharmeNa caitra vRtti kalpayanto viharanti, 'eesiNaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU' eteSAM khalu uparyuktAnAM jIvAnAM jAgarikatva sAdhuH-zobhanaM bhavati, 'eeNaM jIvA jAgarA samaraNA bahaNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vaTuMti' ete khalu uparyuktAH jIvAH jAgrataH santo bahUnAM prANAnAM yAvat-bhUtAnAM jIvAnAM sattvA nAm aduHkhApanAyai-na duHkhamApaNAya, yAvat-azocanApanAyai-na zokotpAdanAya, na jUraNAya, notpIDanAyai, no paritApanAyai vartante, 'teNa jIvA jAgaramANA appANaM vA, paraMvA, tadubhayaM vA, bahUhiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti ' te khalu uparyuktAH jIvAH jAgrano-jAgarAM kurvantaH, AtmAnaM vA, paraM vA, tadubhayaM vA-svaca paraM ca bahobhiH-anekAbhiH, dhArmikIbhiH-dharmasambandhinIbhiH saMyo. janAbhiH saMyojayitAraH-pravarttayitAro bhavanti, 'eeNaM jIvA jAgaramANA dhammadharmAkhyAyI haiM dharmapralokI haiM, dharmapraraJjana haiM, dharmasamudAcArayukta aura dharmapUrvaka AjIvikA calAnevAle haiM 'eesiM Na jIvANa jAgariyattaM sAhU' aise ina jIvoM kI jAgratAvasthA samIcIna hai kyoM ki 'eeNaM jIvA jAgarA samANA pahaNaM pANANaM jAva adukkhAvaNayAe jAva apa. riyAvaNiyAe vahRti' ye jIva jagate hue bhI aneka prANiyoM ko yAvat bhUtoM ko, jIvoM ko, sattvoM ko, duHkha prApti ke nimitsa, yAvat-zocanA. prApti ke nimitta-zokotpAda ke nimitta, utpIDanA ke nimitta aura paritApa ke nimitta nahIM hote haiN| tathA-'teNaM jIvA jAgaramANA appANaM vA paravA tadubhayaM vA yahUhiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoe. ttAro bhavaMti' ye jAgaraNa karake apane Apako, dUsaroM ko aura donoM ko aneka dhArmika yojanAoM se-dharmasaMbaMdhI pravRttiyoM se yukta karate haiM 'eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro panA2 cha, "eesiM NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU" sevana vAnI tAvasthA sArI cha, 2 'eeNaM jIvA jAgarA samANA bahUNa pANaHNaM jAva adukhAvaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vaTuMti" mi & MtAvasthAmA DAya tyAre paNa aneka prANane, bhUtane, jIvana ane sane dukhaprAptimAM, zekaprAptimAM pIDA, utpanna karavAmAM ane paritApanA karavAmAM kAraNabhUta banatA nathI tathA " teNaM jIvA jAgaramANA appANaM vA paravA tadubhayaM vA bahUhiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti" to 261 4zana potAne, anyana bhane ubhayane aneka dhArmika janAmAM (pravRttiomAM pravRtta karatA rahe che. zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 * 9 bhagavatI sUtre jAgariyA appANaM jAgaraittArI bhavaMti ete khalu jIvAH jAgrato dharmajAgaritayA AtmAnaM jAgarayitAraH pravartayitAro bhavanti, 'eesiNaM jIvANaM jAgariyataM sAhU eteSAM khaca uktAnAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu-zobhanam hitakara bhavatIti bhAvaH, tadupasaMharannAha - 'se teNadvega' jayaMtI ! evaM buccara - atyegaiyANaM jIvANaM sutattaM sAhU, atthegaiyANa jIvANa jAgariyataM sAhU' he jayanti / tat tenArthena evamucyate-astyekeSAM jIvAnAM suptatvaM sAdhu bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM jAgarikatvaM sAdhu-hitakaraM bhavati, jayantI pRcchati 'baliyataM bhaMte! sAhU dubbaliyataM sAhU ? ' he bhadanta / kiM valikatvam-calamasti asyeti balikasta dbhAvo valikatvamvalavaccam, sAdhu-hitakaram bhavati kiMvA durbalikatvam sAdhu - hitakaraM bhavati, bhagavAnAha - 'jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM baliyataM sAhU, agaiyANaM jIvANa dubbaliyattaM sAhU ' he jayanti ! astye keSAM jIvAnAM balibhavati' tathA ye dhArmika jIva dharmajAgarikA se apane ko jagAte rahate haiN| isaliye 'ee jIvANaM jAgariyattaM sAhU ' ina jIvoM kI jAgratA vasvA zreyaskara hai - ThIka hai - hitakara hai-' se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM buccai, astheyANaM jIvANaM suttarAM sAhU " isa kAraNa he jayantI maiMne aisA kahA hai ki kitaneka jIvoM kA sutatva dinakara hai aura kita neka jIvoM kA jAganA hitakara hai| aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai'balipattaM bhaMte! sAhU, dugbaliyattaM sAhU' he bhadanta ! jIvoM kA balavAnapanA acchA hai yA nirbalaranA acchA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM'jayaMtI ! astheyANaM jIvANaM baliyataM sAhU, asthemaiyANaM jIvANa hubaliyattaM sAhU' he jayanti ! kinaneka jIvoM kI baliSThatA hitakara " eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro bhavaMti " tathA te jIve dharma jAgaraNa vaDe peAtAnA AtmAne jAgRta karatA rahe che. tethI : eekhi jIvANa' jAgariyantaM sAhU " mA prahAranA kuvetI lagRtAvasthA 12 lA " se tejadveNa jayaMtI ! evaM vuccai, atthegaiyANaM jIvANaM suttatta sAhU " he nayati / te rathe meM mevu cheuTA jIvAtu: suptatva ja hitAvaha che ane keTalAka jIvAnu` jAgavu. hitAvahu che. have zravikA jayantI mahAvIra prabhune A prakAranA prazna pUche che " baliyantaM bhaMte! sAhU, dubbaliyattaM sAhU ? " se lagavan! lavAsAM smLatA hitAvaha che ke ni LatA hitAvahu che ? mahAvIra aluna uttara- " jayaMtI atyegaiyANa jIvANa baliyataM sAhU, atthegaiyANaM jIvANa dubbaliyattaM sAhU " De kyati / uTavAu vonI sabha zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA rA0 12402 sU0 3 jayantyAH praznottaravarNanam katvaM - balavatvaM sAdhu - hitakaraM bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM durbalikaravaMdurbalatvaM sAdhu - sant bhavati / jayantI tatra kAraNaM pRcchati -' se keNaTTeNaM bhaMte! evaM uccai-jAtra sAhU ? ' he bhadanta ! tat-atha kenArthena evamucyate- yAvatastyekeSAM jIvAnAM balavatvaM sAdhu, bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM durbalatva sAdhu bhavati ? iti / bhagavAnAha - ' jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viTaraMti ' he jayanti ! ye ime jIvAH adhArmikAH, yAvat adharmeNaiva vRttiM kalpayanto viharanti - varttante, 'eesi NaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU ' eteSAM khalu uparyuktAnAM jIvAnAM durbalikatvam - durbalatvaM sAdhu-hitakara' bhavati, 'eraNaM jIvA evaM jahA sutassa tathA dubbaliyassa vattavtrayA mANiyantrA' ete khalu uparitanA jIvAH evaMpUrvoktarItyA yathA suptasya vaktavyatA bhaNitA tathaiva durbalikasyApi vaktavyatA (acchI) hotI hai aura kitaneka jIvoM kI nirbalatA hitakara (acchI) hotI hai| ' se keNaNaM bhaMte / evaM buccara, jAva sAhU' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka jIvoM kI baliSThatA hitakara hAtI hai aura kitaneka jIvoM kI nirbalatA hitakara hotI hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM ' jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti' he jayanti jo ye jIva adhArmika haiM, yAvat adharma se hI apanI AjIvikA calAte haiM 'eesi NaM jIvANaM dugbaliyantaM sAhU' aise ina jIvoM kI durbalatA hitAvaha hai 'eeNaM jIvA evaM jahA suntarasa tahA dubbaliyassa vatavvayA bhANivyA' isa viSaya meM jaisI vaktavyatA suptatA ke viSaya meM kahI jA cukI hai vaisI hI vaktavyatA durbalatA ke viSaya meM 735 latA sArI gaNAya che ane keTalAka jIveAnI nikhaLatA sArI gaNAya che. A prakAranA javAkhanuM kAraNa jANavA mATe jayantI zrAvikA nIce pramANe prazna pUche che - " se keNaTTeNa bhaMte! evaM vuccai, jAva sAhU " he bhagavAn ! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke keTalAka jIvAnI sakhaLatA sArI gaNAya che ane keTalAkanI nimaLatA sArI gaNAya che ? mahAvIra asuna uttara- " jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva vihkRtti " huM jaya Mti ! je jIvA adhArmithI laine adhArmika AjIvikA yadvAvavA paryantanA upayukta vizeSothI yukta hoya hai, " eesi NaM jAvANa' dubaliyata sAhU "meSAM bhavAnI dumajatA hitAvaha che. "eeNa jIvA evaM jahA suttastahA dubvaliyamsa vattavvayA bhANiyavvA " tenu azuara karavAne mATe upara supta jIvAnA viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che evuM ithana sahI nirmANa ho. "baliyarasa jahA jAgarassa zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ----- - bhagavatIne bhaNitavyA, 'baliyassa jahA jAgarassa tahA mANiyavyaM jAva saMjoettAro bhavaMti' balikasya-balino vaktavyatA yathA jAgrato bhaNitA tathA bhaNitavyA, yAvatbahIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, 'eesi NaM jIvANaM baliyattaM sAhU' eteSAM khalu pUrvokadhArmikAdInAM jIvAnAM balikatva-balavatvaM sAdhu bhavati 'se teNaTeNaM jayaMtI ! evaM vucvai taMceva jAva sAha' he jayanti ! tat tenArthena evamucyate-tadeva-pUrvoktavadeva yAvat-adhArmikAdInAM durbalatvaM sAdhu bhavati, atha ca dhArmikAdInAM ca balavatvaM sAdhu bhavati / jayanti pRcchati-'dakkhataM bhaMte ! sAhU, AlasiyattaM sAhU ?' he bhadanta ! kim dakSata-kAryanipuNatvamAlasparahitasvam sAdhu-hitakaraM bhavati ? kiMvA Alasikatvam-AlasyaM-kAryakahanI cAhiye. 'baliyasta jahA jAgarassa tahA bhANiyadhvaM jAva saMjoettAro bhavaMti' tathA baliSThatA ke viSaya meM jaisI vaktavyatA jAgratAvasthAvAle kI kahI gaI hai vaisI kaha lenA cAhiye, yAvat ve aneka dhArmika yojanAoM se saMyojayitA hote haiM / 'eesiNaM jIvANaM baliyattaM sAhU isaliye ina pUrvokta dhArmika Adi jIvoM kI balavattA hitakara hotI hai / 'se teNaTeNaM jayaMtI ! evaM buccai, taM caiva jAva sAha' ataH he jayaMti ! maiMne aisA kahA hai ki adhArmika Adi jIvoM kI durvalatA hitAvaha hotI hai aura dhArmika Adi jIvoM kI balavattA hitAvaha hotI hai| aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai-'dakkhattaM bhaMte !sAha, AlasiyattaM sAhU' he bhadanta ! apane kArya meM nipuNatA jIva meM acchI hotI hai yA kAryatahA bhANiyavva jAva saMjoettAro bhavaMti" 2 4thana Myta vana vi5yamAM karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana ahIM sabaLa jI viSe grahaNa karavuM joIe "teo potAnI zaktine upayoga, pitAne, anyane ane ubhayane dhArmika pravRttiomAM pravRtta karavAmAM kare che," A kathana paryantanuM kathana ahI grahaNa karavuM joIe. A samasta kathanane bhAvArtha e che ke dhArmika mAM sabaLatA hitAvaha gaNAya che ane adhArmika jIvamAM nimA jita mAya che. " se teNaTeNaM jayaMtI ! eva' vuccai, ta ceva jAva sAha" yati! 20 meM se ghucha aghAbhi mAhi vizeSa. vALA jAnI durbaLatA hitAvaha che ane dhArmika jIvanI sabaLatA hitAvaha che. have zramaNe pAsikA jayentI mahAvIra prabhune e prazna pUche che 3." dakkhattaM bhaMte ! sAhU, Alasiyatta sAhU ?"lagavan ! vAmAM yAni. puNatAne saddabhAva (athavA udyoga ratatAne sadabhAva) sAro gaNAya ke ALasanA saddabhAva sAre gaNAya ? zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 sU03 jayantyAH praznottaravarNanam 737 karaNasphUrtirahitatvamityarthaH sAdhu-hitakaraM bhavati ? bhagavAnAha-'jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM dakkhattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU' he jayanti ! astye keSAM jIvAnAM dakSatvaM-kAryanipuNatvam , sAdhu-hitakara bhavati, atha ca astyekeSAM jIvAnAM khalu Alasikatvam - AlasyaM pramAdaH, sAdhu-hitakaraM bhavati, jayantI tatra kAraNa pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-taMceva jAva sAhU ?' he bhadanta ! tat-aya, kenArthena, evamucyate-tadeva-uparyuktaM yAvat-astyekeSAM jIvAnAM dakSatvaM sAdhu, astye keSAM jIvAnAm-Alasikatvam-AlasyaM sAdhu bhavati-iti ? bhagavAnAha-'jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti' he jayanti ! ye khalu ime pUrvoktAH jIvAH adhArmikAH yAvat adharmeNaiva vRtti kalpayanto viharanti 'eesi Na jIvANaM alasiyattaM sAhU' eteSAM khalu upakarane meM sphUti se rahitatA acchI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM dakkhattaM sAhU, atthegaiyANaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU' he jayanti ! kitaneka jIvoM kI kAryakarane meM nipuNatA hitakAraka hotI hai aura kitaneka jIvoM kI kAryakarane kI spati se rahitatA acchI hotI hai| 'se keNeTeNaM bhaMte ! evaM puccai, taM ceva jAva sAha' he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM kitaneka jIvoM kI kArya karane meM nipuNatA acchI hotI hai aura kitaneka jIvo kI kAryakarane kI sphUrti se rahitatA-pramAdAvasthA-acchI hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti' jo ye adhArmika yAvat adharma se hI apanI AjIvikA calAne vAle jIva haiM ' eesi NaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU' so ina __ mahAvIra prabhunA uttara-" jayaMtI atyaMgaiyANa jIvANa daktatta' sAhU, atthegaiyANa' jIvANa Alasiyatta' sAhU " yati!eal Arya karavAnI nipuNatA hitakAraka gaNAya che ane keTalAka javAmAM kArya karavAnI skRtine abhAva athavA ALasa hitakAraka gaNAya che. ___ yantInA prazna-" se keNadveNa bhaMte ! evaM vuccai, ta ceva jASa sAhU?" he bhagavana ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke keTalAka jIvamAM kAyanipu thatA hitAvaha che ane keTalAkamAM ALasa hitAvaha che? mahAvIra prmun| uttara-" jayaMtA ! je ime jIvA ahammiyA jApa viha raMti" yati / 2 / ayAmi' mA pUrvarita vizeSajai , " eesiNa jIvANa Alasiyatta sAhU "ailavAmA mANasa (prabhADI 56) zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 bhagavatIsUtre yuktAnAM jIvAnAm Alasikatvam - Alasyameva sAdhu - hitakaraM bhavati, AlasyapramAdayuktatvAt adharmAcaraNe jhaTiti pravRttivirahAt, tadAha - 'eeNaM jIvA aLasA samANA do bahUNaM jahA suttA tahA alasA bhANiyantrA' ete khalu adhArmikAdayo jIvAH, alasAH AlasyayuktAH santo no bahUnAM yathA pUrva suptAH adhArmikAdayo jIvAH pratipAditA stathaiva alasA - AlasyamamAdayuktAH api adhArmikAdayo jIvAH bhaNitavyAH pratipattavyAH, eteSAm adhArmikAdInAM jIvAnAm alasatva sAdhu bhavati 'jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyantrA jAva saMjoettAro bhavaMti' yathA pUrva jAgrataH - jAgaraNaM kurvanto jIvAH bhaNitA stathaiva dakSAH jIvAH bhaNitavyAH, yAvat - bahIbhiH dhArmikIbhiH saMyojanAbhiH saMyojayitAro bhavanti, 'eeNaM jIvA jIvoM kI alasatA - pramAdAvasthA apane kArya karane meM sphUrti se rahitatAzreyaskara hai - kyoM ki Alasya- pramAda se yukta hone ke kAraNa ina jIvoM meM adharmAcaraNa kI aura jhaTa se pravRtti karanekA abhAva rahatA hai| isI kAraNa aisA kahA gayA hai 'eeNaM jIvA alasA samANA no bahUNaM jahA suttA tahA alasA bhANiyavvA' ye adhArmika Adi jIva yadi Alasyayukta rahate haiM to jaise pUrva meM kahe gaye supta jIva apane ko, dUsaroM ko aura ubhaya ko adhArmika saMyojanAoM se yukta nahIM karate haiM isI prakAra se ye Alasya yukta jIva bhI apane ko, para ko aura ubhaya ko adhArmika saMyojanAoM se yukta nahIM karate haiM Adi 2 kathana pUrva kI taraha yahAM karanA caahiye| isaliye ina adhArmika Adi jIvoM kI AlasyatA hitakAraka hai / 'jahA jAgarA tahA~ dakkhA bhANiyavvA, jAva saMjoetAro bhavaMti ' jaise pahile jAgratAvasthAvAloM ke viSaya meM kahA adharmAMca hAya eja hitAvaha che, kAraNa ke jIvA pramAdI hAya che te raNa Adi kAI paNa prakAranI pravRtti karavAnA svabhAvavALA ja hAtA nathI tethI ja 66 ee NaM jIvA alasA samANA no bahUNa jahA suttA tahA alasA bhANiyavvA A ALasu dhArmika jIvAnA viSayamAM supta jIvAnA jevu* ja pUrvokta kathana ahI grahaNa karavu joie kahevAnu tAtparya e che ke adhArmika Adi vizeSaNAvALA jIve jo ALasu hoya tA potAne, anyane ane bhayane adhArmika saMceAjanAethI (pravruttiethI) yukata karatA nathI te kAraNe dhArmika Adi vizeSaNeAvALA jIveAmAM ALasa (pramAda) nA sabhAva DrAya eja hitAvaha gaNAya che. jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyavvA, jAba saMjoettAro bhavaMti " bhAgaja lagRtAvasthAvAjA lavAnA viSayamA vuthana " zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 10 2 sU03 jayantyAH praznottaravarNanam 739 dakkhAsamANA bahUhiM, AyariveyayAvaccehiM, uvajjhAyaveyAvaccehi, theravezAvaccehi, tavassiveyAvaccehi, gilAgaveyAvaccehiM, sehave yAvaccehi, kulaveyAvaccehi, gaNaveyAvaccehi, saMghaveyAvaccehi, sAhammiyave yAvaccehiM attANa saMjoettAro bhavati / ete khalu dhArmikAdayo jIvAH dakSAH udyaminaH santo bahumiH AcAryavaiyAvRtyaiH, upAdhyAyavaiyAvatyaiH, sthaviravaiyAvatyaiH, tapasvivaiyAvatyaiH, glAnavaiyAvRtyaiH, zaikSavaiyAvatyaiH, kulavaiyAvRtyaiH, gaNavaiyAvRtyaiH, saMghavayAvatyaH, sAdharmikavaiyAvRtyaiH, AtmAnaM saMyojayitAro bhavanti / 'eesi Na jIvANaM dakkhattaM sAhU' se teNaDeNaM gayA hai usI prakAra se dakSa jIvoM ke viSaya meM bhI kahanA caahiye| yAvat ye aneka dhArmika saMyojanAoMse apane ko, para ko aura ubhaya ko yojita karanevAle hote haiN| 'eeNaM jIvA dakkhA samANA bahUhiM AyariyaveyAvaccehiM uvajjhAyaveyAvaccehiM, theraveyAvaccehi, tavassiveyAvaccehiM, gilANaveyAvaccehiM, sehaveyAvaccehi, kulaveyAvaccehi, gaNaveyAvaccehi, saMghaveyAvaccehi, sAhammiyaveyAvaccehi attANaM saMjoe ttAro bhavaMti, eesi jIvANa dakkhattaM sAhU' ye dhArmika Adi jIva udyamavAle hote hue AcAryoM kI vividha vaiyAvRtti se, upAdhyAyoM kI vividhavaiyAvRtti se, sthaviroM kI vividhavaiyAvRtti se, tapasviyoM kI vividha vaiyAvRtti se, glAnajanoM kI vividhavaiyAvRtti se, zaikSoM (navadIkSitoM) kI vividhavaiyAvRtti se, kula kI vividhayAvRtti se, gaNa kI vividha vaiyAvRtti se, saMghakI vividha vaiyAvRtti se aura sAdharmika janoM kI vividha vaiyAvRtti se apane ko yojita karate haiN| isaliye karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahIM dakSa (kAryanipuNa) jIvana viSayamAM samajavuM je ja dhArmika Adi vizeSaNovALA hoya che temAM je dakSatA hoya te teo pitAne. anyane ane ubhayane dhArmika pravRttimaamaa pravRtta 42tA 23 cha. " eeNa' jIvA dakkhA samANA hUhi AyariyaveyAvaccehi uvajjhAyaveyAvaccehi, theraveyAvaccehi, tavassiveyAvaccehi, gilA. NaveyAvaccehi', seyaveyAvaccehi, kulaveyAvaccehi, gaNaveyAvaccehi, saMghaveyAvaccehiM, sAhammiyaveyAvaccehi, attANaM saMjoettAro bhavaMti, eesi jIvANa dakhattaM sAhU" te 4 mAha vizeSajA ne dhorata DAya to aneka prakAre AcAryonuM, upAdhyAyanuM, virenuM, tAravIonu, plAnajananuM (bhImAnu) zaizAnuM (nIkSitAna), sanu, nu, sadhanu bhane sAmi jananuM vaiyAvRtya karavAne tatpara rahe che. tethI te nI kAryAnipuNatA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 bhagavatIsUtre 9 1 taMce jAva sAhU' eteSAM khalu dhArmikAdInAM pUrvoktAM jIvAnAM dakSattram - Alasya rahitatvam sAdhu - zobhanam bhavati, sarvajanahitakaratvAt prakRtamupasaMharannAha-tatsenArthena, tadeva - pUrvoktatradeva, yAvat-dakSatvaM sAdhu / punazca jayantI pRcchati' soiMdisaNaM bhaMte! jIve kiM baMbai ?' he bhadanta / zrotrendriyavazAtaH - zrotrendriyasyaghazena - pAratantryena, ArttaH zrotrendriyavazAtaH-zrotrendriyavazaM vA Rto gataH zrotrendriyavazAtaH, khalu jIvaH kiM karma vadhnAti ? bhagavAnAha - ' evaM jahA kohavasaTTe taheva jAva aNupariyahai ' evaM pUrvoktarItyA yathA krodhavazAtaH krodhavazArttasya vaktavyatA asyaiva zatakasya prathamoddezake zaGkhazramaNopAsaka paznottare pratipAditA tathaiva yathA - ' zrotrendriyavazAca jIvaH AyuSkavarNAH saptakarmaprakRtIH zithiLabandhana " ina jIvoM kI dakSatA hitakara hai| ' se teNaTTeNaM taM caiva jAva sAhU ' isa kAraNa he jayanti ! maiMne aisA kahA hai ki ina pUrvokta dhArmika Adi jIvoM kI dakSatA-Alasya rahitatA hitakara hai, kyoM ki vaha sarvajanoM kI hitakAraka hotI hai Adi / aba jayantI prabhu se aisA pUchatI hai'soiMdiyavasadveNa' bhate ! jIve kiM baMdhai' he bhadanta ! zrotrendriya ke vazavartI huA jIva kisa karma kA baMdha karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' evaM jahA kohavasaTTe taheva jAva aNupariyahai ' jisa prakAra krodha ke vazavartI hue jIva ke viSaya meM vaktavyatA isI zataka ke prathama uddezaka meM zakhazramaNopAsaka ke praznottara meM kahI gaI hai vaisI vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye vahAM aisI vaktavyatA kahI gaI hai ki zrotrendriya ke vazavartI huA jIva AyuSyakarma ko choDakara sAta karmaprakRtiathavA udyogaratatA hitAvaha gAya che. " se teNadveNa ta' ceva jAva sAhU huM jayati ! te kAraNe meM evu kahyu che ke pUrvokta dhArmika Adi vizeSaUAvALA jIveAnI dakSatA (ALasa rahitatA) hitAvaha che ane adhArmika jIvAnI ALasa (pramAda) hitAvaha che have zramaNeApAsikA jayantI mahAvIra asuna yA pramANe prazna pUche che - " soiMdiyava ghaTTeNa bhaMte! jIve ki baMdhai ? " he bhagavan! zretrendriyane vazavatI baneleA (kSetrendriya asayamavALA) jIva kayA kamanA anya kare che? " mahAvIra alun| uttara-" evaM jahA kohavasaTTe taheva jAtra aNupariyaTui" A zatakanA pahelA uddezakamAM zakhazramaNe pAsakanA prakaraNamAM krodhane vazavatI anelA jIvanA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahI pazu samajavu. joI e kahevAnuM tAtparya e che ke zreAindriyane vazavatI khanele jIva paNu Ayukama sivAyanI sAte ka prakRtine zithilane badale zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u02 sU03 jayantyAH praznottaravarNanam 741 baddhAH dRDhabandhanabaddhAH prakaroti' ityAdi yAvat "cAturantasaMsArakAntAram anuparyaTati" itiparyantaM vAcyam , 'evaM cakkhidiyavasaTTe vi evaM jAva phAsidiyavasaTTe jAva aNupariyaTTai' evaM-zrotrendriyavazAtaMvadeva ckssurindriyvshaatto'pi evaMyAvat-ghrANendriyavazAtaH, nivendriyavazAtaH, sparzendriyavazArtazca jIvaH krodhavArtajIvavadeva vijJeyaH yAvat cAturantasaMsArakAntAram anuparyaTati / 'taeNaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyama socA nisamma haTThA sesaM jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAva savvadukkhappahINA' tataH khalu sA jayantI zramaNopAsikA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya anikesamIpe, etamartham - pUrvoktArtha sarva zrukhA, nizamya-hRdi avadhArya, hRSTatuSTA zeSaM yoM ko jo zithila bandhana se baddha huI hotI haiM dRDhayandhana se baddha karatA hai, ityAdi kathana se lekara vaha cAturanta-caturgatirUpa saMsAra kAntAra meM paribhramaNa karatA hai / isI prakAra se 'cakSuindriya ke vazavartI huA, ghrANendriya ke vazavartI huA aura sparzanaindriya ke vazavartI huAjIva krodha ke vazavartI hue jIva kI taraha hI Ayukarma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM ko jo zithilabandhana se baddha karatA hai dRDhabandhana se baddha karatA hai aura vaha caturgatirUpa saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| 'taeNaM sA jayaMtI! samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTTatuhA sesaM jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAva samvadukkhappahINA' isake bAda zramaNopAsikA jayantIne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa pUrvokta saba artha ko sunakara ke, aura usakA manana karake bar3I harSita daDha bandhavALI kare che, ItyAdi kathana ahIM paNa grahaNa karavAnuM che. "evo jIva cAra gativALA saMsArakA-taramAM paribhramaNa karyA kare che," A kathana paryantanuM pUkata kathana ahIM grahaNa karavuM joIe eja pramANe cakSuIndrithane, ghaNendriyane, jivAIndriyane ane sparzendriyane vazavatI banele jIva paNa krodhane vazavartI banelA jIvanI jema Ayukarma sivAyanI sAte karmaprakatione zithilane badale daDha bandhavALI banAve che ane cAra gati rUpa saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. "taeNa sA jayaMtI samaNAvAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie eyama' soccA nisamma haTThatudvA sesaM jahA devANaMdAe taheva pavvaiyA jAva savvadukkhApahINA" zrama lagavAna mahAvIranI samakSa pUti viSayana' pratipAdana zravaNa karIne ane te bAbatamAM manana karIne zramaNopAsikA zrI bhagavatI sUtra: 9
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 bhagavatIsUtre yathA navamazatake trayastriMzattamodezake devAnandAyAH prakaraNe pratipAditam tathaivAtrApi pratipattavyam , tathaiva pravajitA-dIkSAM gRhItavatI, yAvat siddhA, buddhA, muktA parinirvAtA sarva duHkhamahINA ca saMjAtA / ante gautamo bhagavad vAkyaM pramANaya. nAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti he bhadanta ! tadevaM-mavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameveti // 90 3 // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAlavrativiracitA zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA. khyAyAM vyAkhyAyo dvAdazazatakasya dvitIyodezakaH samAptaH ||suu012-2|| huI aura santuSTa citta huI isa viSaya meM nauveM zataka meM 33 veM uddezaka meM devAnandA ke prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai usI prakArakA kathana yahA~ para bhI karanA cAhiye devAnandA jisa prakArase pravajita huI usI prakAra se yaha jayantI bhI pravrajita ho gaI yAvat siddha, buddha, mukta, parinirvAta aura sarvaduHkhoM se rahita ho gaI anta meM aba gautama prabhu ke vacana meM satyatA khyApana karane ke liye kahate haiM ki 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai, he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha vaisA hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu03|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ghArahaveM zatakakA dUsarA uddezaka smaapt||12-2|| jayantInA harSa ane saMtoSane pAra na rahyo tyAra pachInuM samasta kathana, navamAM zatakanA 33mAM uddezakamAM devAnaMdA brAdyANanA kathana anusAra samajavuM eTale ke devAnaMdAnI jema jayaMtI zrAvikAe paNa pravrayA aMgIkAra karI ane aneka kaThina tapanI ArAdhanA karIne jayatI paNa siddha, buddha, mukta, parinirvata ane sarvadukhethI rahita thaI gaI A kathana paryantanuM samasta kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. ve suutr||2 gautama svAmInA "seva bhaMte ! seva bhaMte ! ti" yA vacana dvArA sUtrane upasaMhAra kare che. "he bhagavana ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te satya ja che he bhagavana! ApanuM A kathana yathArtha ja che." A pramANe kahIne prabhune vaMdaNAnamaskAra karI gautama svAmIne pitAne sthAne virAjamAna thaI gayA. sU03 jainAcArya zrI vAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA bAramA zatakano bIjo uddezaka samApta 12-rA zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 0 3 0 1 ratnaprabhAdi pRthvI nirUpaNam 743 dvAdazazata ke tRtIyodezakaH prArabhyate dvAdazazatakasya tRtIyeoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam | pRthivInAM prakAramarUpaNam, prathamapRthivyAH nAmagotraprarUpaNam // - ratnaprabhAdipRthivI vaktavyatA | mUlam - " rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaiNaM bhaMte! puDhavIo paNNattAo ? goyamA ! satta puDhavIo paNNattAo, taM jahApaDhamA doccA jAva sattamA, paDhamA NaM bhaMte! puDhacI kiM nAmA kiM gottA paNNattA ? goyamA ! ghammA nAmeNaM syaNappabhAgotteNaM evaM jahA jIvAbhigame paDhamo neraiyauddesao, so ceva niravaseso bhANiyavvo jAva appA bahugaMti sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti ||suu01|| chAyA - rAjagRhe yAvat evam avAdIt - kati khalu bhadanta ! pRthivyAH pratA: ? gautama ! sapta pRthinyaH prajJaptAH, tadyathA - prathamA, dvitIyA ca yAvat saptamI, prathamA khalu bhadanta ! pRthivI kiM nAmA, kiM gotrA majJaptA ? gautama ! dhammA nAmnA, ratnaprabhA gotreNa, evaM yathA jIvAbhigame prathamo nairaikodezakaH sa eva niravazeSo bhaNitavyo yAvat alpa bahutvam iti, tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // 01 // bArahaveM zataka ke tIsare uddezekA prAraMbha isa 12 ve zataka ke tRtIya uddezaka meM kathita viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai - pRthiviyoM ke prakAroM kA kathana, prathama pRthivI bAramA zatakanA trIjA uddezAnA prAraMbha A mAramAM zatakenA trIjA uddezakamAM pratipAdita viSayanu sakSima vivecana-pRthvIonA prakArAnuM kathana-pahelI pRthvInA nAma gotranI prarUpA, zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre , TIkA - dvitIyodeza ke zrotrAdIndriyavazAtanAM jIvAnAm aSTakarmaprakRtibandhakatvaM pratipAditam, tadbandhanAcca nArakapRthivISvapi teSAmutpAdAt nAraka pRthivIsvarUpaM rUpayituM tRtIyodezakamAha - ' rAyagihe ' ityAdi, 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' - rAjagRhe yAvat nagare svAmIsamavasRtaH samavasRtaM prabhu N vandituM namasthituM dharmakathAM zrotuMca parSat nirgacchati, dharmakathAM zrutvA pratigatA parSat tato vinayena zuzrUSamANo gautamaH prAJjalipuTaH paryupAsInaH evam - vakSyamANaprakAreNa, avAdIt - ' kai NaM maMte ! puDhaboo paNNattAo ?' he bhadanta ! kati khalu pRthivyaH prajJaptAH bhagavAnAha - 'goyamA ! satta puDhavIo paNNattAo' he gautama ! sapta pRthivyaH ke nAma gotra kI prarUpaNA / , 744 ratnaprabhApRthivI Adi pRthiviyoM kI vaktavyatA " rAyagihe jAva evaM bayAsI" ityAdi / TIkArtha - dvitIya uddezaka meM zrotrendriya Adi indriyoM ke parAvartI bane hue jIva ATha prakAra ke karmoM ke bandhaka hote haiM- aisA kahA gayA hai - karmoM ke bandhaka hone se jIvoM kA utpAda nArakapRthiviyoM meM bhI ho jAtA hai isaliye isa uddezaka meM sUtrakAra ne una nArakapRthiviyoM ke svarUpa kI prarUpaNA kI hai / ' rAyagihe jAva evaM vadhAsI ' rAjagRha nagara meM pAvat- mahAvIra svAmI padhAre mahAvIra svAmI ko padhAre hue jAnakara unako vandanA aura namaskAra karane ke liye aura unase dharmakathA sunane ke liye parSat apane 2 gharoM se nikalI dharmakathA sunakara phira visarjita ho gaI isake bAda vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara dharma sunane kI abhilASA vAle gautama bhagavAn ne prabhu se isa prakAra pUchA- 'karaNa' ratnaprabhA Adi narakapRthvIonuM varNana rAyagihe jAva evaM bayAsI " tyAhi 46 TIkAya -bIjA uddezakanA chellA sUtramAM evu' pratipAdana karavAmAM Avyu' ke zrotrendriya Adi indriyane vazavI banelA jIva Ayukama' sivAyanA ATha karmanA anya kare che. karmonA mantra karavAne kAraNe jIveAne nArakapRthvIemAM paNa utpanna thavuM paDe che. tethI have sUtrakAra A uddezakamAM nArakapRthviikhaanaa stra3panI a35 42 che - " rAyagihe jAva evaM vayAsI " gRDa nagaramAM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAryA temane vaMdaNAnamaskAra karavAne mATe pariSada pAtapAtAne ghethI nIkaLI mahAvIra prabhune vaMdaNuAnamaskAra karIne tathA dharma kathA zravaNu karIne pariSada vikharAI gaI tyAra bAda dhama tattvane jANuvAnI abhilASAvALA gautama svAmIe vinayapUrvaka be hAtha joDIne zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 12 u0 3 sU0 1 ratnaprabhAdi pRthvInirUpaNam 745 prajJaptAH, 'taM jahA-paDhamA, doccA jAva sattamA' tadyathA-prathamA, dvitIyAca yAvattRtIyA, caturthI, pazcamI, SaSThI, saptamI ! gautamaH pRcchati-paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM mAmA, kiM gotA, paNNatA ?' he bhadanta ! prathamA khalu pRthivI kiM nAmA, kiMgotrA, kinAma yasyAH sA kinAmA, evaM kiM gotraM yasyAH sA kiMgotrA majJaptA? bhagavAnAha-goyamA ! ghammA nAmeNaM, rayaNappabhAgoteNaM' he gautama ! pathamA khalu pRthivI 'dhammA' itinAmnA pratItA, atha ca ' ratnapamA' iti gotraNa pratItA tatra nAmayAdRcchikamabhidhAnam , gotraM cAnvarthakamavaseyamiti bhAvaH evaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAno' he bhadanta ! pRthiviyAM kitanI kahI gaI haiM ? taba uttara meM prabhu ne gautama se kahA 'goyamA' he gautama ! 'satta puDhavIo paNNattAo' pRthiviyAM sAta kahI gaI haiN| taMjahA' jo isa prakAra se haiM-(paDhamA doccA, jAva, sattamA) prathamA, dvitIyA, yAvat tRtIyA, caturthI, paMcamI, SaSThI aura saptamI aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(paDhamANaM bhaMte ! puDhavI kiM nAmA, kiM gottA, paNNattA' he bhadanta ! prathamA pRthivI kisa nAmavAlI aura kisa gotra vAlI kahI gaI hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA-'goyamA' he gautama ! 'ghammAnAmeNa, rayaNappabhA gotteNa' prathamA pRthivI gharmA nAmavAlI aura ratnaprabhAgotrayolI kahI gaI hai| yadRcchA (apanI icchA) se jo abhidhAna kara liyA jAtA hai-vaha to nAma hai aura joanvarthaka abhidhAna hotA hai maDAvIra prasune ! pramANe prazna puuchye|-" kaiNaM bhaMte ! puDhavIo paNNattAo' he bhagavan! pRthvIe keTalI kahI che? tyAre mahAvIra prabhue tene A pramANe utta2 mAthyA-" goyamA !" gautama ! " satta puDhavIo paNNattAo" pRthviithe| sAtahI che, " taMjahA" 2 mA pramANe cha-"paDhamA, doccA, jAva sattamA " padI, bhIla, zrIla, yAthI, pAMyabhI, chI, mane sAtabhI. gautama svAmInA prazna-" paDhamANaM bhaMte ! puDhavI ki nAmA, kiM gottA paNNattA ?" magavan ! pahelI pRthvInu nAma zu cha bhane gotra zuMcha ? mahAvIra prbhune| uttara-" goyamA ! " gautama ! " ghammA nAmeNaM, rayaNappabhA gotteNaM" paDadA pRthvInu nAma 'dharmA' cha bhane gotra 2tnA ' che. IcchA anusAra keI paNa padArthane mATe je nAma nakkI karavAmAM Ave che tene nAma kahe che, ane je anvarthaka (arthapramANenuM) abhidhAna (nAma) 3.ya cha tara mAtra he cha. " evaM jahA jIvAbhigame paDhamo neraiya zrI bhagavatI sUtra : 9
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre jahA jIvAbhigame paDhamo nerajhyauddesao, so ceva niravaseso bhANiyabyo jAva appAbahugaMti' evaM-pUrvoktarItyA, yathA jIvAbhigame sUtre prathamo nairayikodezako bhaNitaH, sa eva jIvAbhigamIyaprathamanairayikoddezakaH, niravazeSaH sarvo'pi atra bhaNitavyaH-vaktavyaH, yAvat-alpabahutvam-alpabahutvavaktavyatA paryantamiti bhaavH| ante gautamo bhagavadvAkyaM pramANayannAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM satyameva iti ||suu01|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipadabhUSita bAlabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI ghAsIlAla ativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM dvAdazazatakasya tRtIyoddezakaH samAptaH // 012-3 // vaha gotrakahalAtA hai 'evaM jahA jIvAbhigame paDhamo neraiya uddesao so ceva niravaseso bhANiyavyo jAva appA bahugaMti' pUrvoktarIti ke anusAra jaisA jIvAbhigama sUtra meM prathama nairayika uddezaka kahA gayA hai vaha vaisA hIyahAM para pUrA kA pUrA kahanA cAhiye aura vaha alpa bahutva isa pAThataka yahAM kahanA cAhiye aba anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM pramANatA kA ApAdana karate hue kahate haiM-'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadaMta! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba kathana satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba kathana satya hI hai, isa prakAra kahakara ve gautama bhagavAn saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gae ||suu01|| jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke bArahaveM zataka kA tIsarA uddezaka samApta / / 12-3 // usao, so ceva niravaseso bhANiyavvo jAva appAbahugaMti" nigama sUtranA prathama nirayika uddezakamAM A viSayane anulakSIne jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, te saMpUrNa kathana ahI paNa grahaNa karavuM joIe a5bahuva viSenA pATha paryantanuM kathana ahIM grahaNa karavAnuM che. gautama svAmI mahAvIra prabhunA vacanamAM pitAnI atyaMta zraddhA prakaTa 42i 3 cha-" sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" "D bhagavan ! mAghe // viSayanuM je pratipAdana karyuM te satya ja che. he bhagavana ! ApanI vAta sarvathA satya ja che. " A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNAnamaskAra karIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatAM thakA gautama svAmI pitAnI jagyAe virAjamAna thaI gayA. sU015 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA bAramA zatakane trIjo uddezaka samApta 512-3aaaa zrI bhagavatI sUtra : 9