________________
भगवतीसूत्रे आग्नेय्यां दिशि ये जीवदेशा वर्तन्ते. ते नियमात् नियमतः एकेन्द्रियदेशा विज्ञेया एकेन्द्रियाणां सकललोकव्यापकतया आग्नेय्यामपि नियमतः एकेन्द्रियदेशाः सन्तीति भावः । 'अहवा एगिदियदेसा य, बेईदियस्स देसे ? ' अथवा' आग्नेय्यां दिशि एकेन्द्रियदेशाश्च द्वीन्द्रियस्य देशश्च वर्तते, एकेन्द्रियाणां सकललोकव्यापकत्वात् , द्वीन्द्रियाणां चाल्पत्वेन काचिदेकस्यापि तस्य सम्भवात् "एकेन्द्रियाणां देशाच, द्वीन्द्रियस्य देशश्च" इति द्विकयोगे प्रथमो भङ्ग उक्तः। 'अथवा एगिदिययह अजीव रूप भी है, अजीव देशरूप भी है और अजीव प्रदेशरूप भी है। इस सब कथनका स्पष्टीकरण स्वयं सत्रकार आगे कर रहे हैं-'जे जीवदेसा ते नियमा एगिदियदेसा' उस आग्नेयी दिशामें जो जीवके देश हैं वे नियमसे वहां एकेन्द्रिय जीवके देश हैं। क्योंकि एकेन्द्रिय जीव सकल लोकमें व्यापक कहे गये हैं, अतः आग्नेयी दिशामें भी उनके अनेक देश मौजूद रहते हैं। महवा एगिदिय देमा य बेइंदियस्स देसे १' अथवा आग्नेयी दिशा जीवदेशरूप इस तरहसे भी हो सकती है कि उसमें एकेन्द्रिय जीवेके सकललोक व्यापी होनेसे अनेक देश रहते हैं और बीन्द्रिय जीवों के इनकी अपेक्षा अल्प होनेसे कोई एक दीन्द्रिय जीवका वहां अस्तित्व होनेकी संभावना से उस छोन्द्रियका एकदेश रहता है। एकेन्द्रियोंके अनेक देशरूप और छीन्द्रियका एक देशरूप होनेसे वह दिशाजीव देशरूप है, इस प्रकार के विकसंयोगमें यह प्रथम भङ्ग होता है । 'अहवा एगिदियदेसा य वेइंदियस्स देसा २' ऐसा રૂપ પણ છે, કારણ કે જીવના પ્રદેશે ત્યાં રહે છે. તથા તે દિશામાં જીવરૂપ પણ છે અને અજીવપ્રદેશરૂપ પણ છે. આ સમસ્ત કથનનું સૂત્રકારે પોતે જ નીચે પ્રમાણે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે.–
“जे जीवदेसा ते नियमा एगिदियदेसा" त्याने २४सा छ, ते નિયમથી જ એકેન્દ્રિય જી સકલ લેકમાં વ્યાપેલા હોય છે, તેથી આવી Muwi ५ तमना भने हेश भाट २ छे. "अहबा एगिदियदेसा य बेइंदिय देसे?" अथवा मामेयी पहेश३५ से रीते ५४४ समवी. श છે કે તેમાં એકેન્દ્રિય જીના અનેક દેશ રહે છે (કારણ કે એકેન્દ્રિય જી તે સકલલક વ્યાપી છે) અને કોઈ એક Áન્દ્રિય જીવને એકદેશ રહે છે. એકેન્દ્રિય જીવ કરતાં દ્વીદ્રિય જીવે અલ્પ હોવાથી ત્યાં કેઈ એક કીન્દ્રિય જીવના અસ્તિત્વની સંભાવના હોવાથી તે દ્વન્દ્રિયને એકદેશ ત્યાં રહે છે, એમ કહેવામાં આવ્યું છે, એકેન્દ્રિયેના અનેક દેશરૂપ અને દ્વીન્દ્રિયના એક દેશરૂપ હોવાથી તે દિશા જીવદેશરૂપ છે, આ પ્રકારના ક્રિકસાગથી આ પહેલે ભાંગે,
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
