________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १० उ० १ सू० १ दिक्स्वरूपनिरूपणम्
१९
देसा य, बेइंदियस देसाय २' अथवा आग्नेय्यां दिशि एकेन्द्रियाणां देशाच, द्वीन्द्रियस्य देशाश्च वर्तन्ते इति द्वितीयो भङ्गः उक्तः, प्रथमभङ्गे द्वीन्द्रियसम्बन्धि देशपदस्यैकवचनान्तत्वेन, अत्रच तत्पदस्य बहुवचनान्ततया प्रथमभङ्गापेक्षया द्वितीयभङ्गस्य विलक्षणता वर्तते । किन्तु अयं भङ्गो यदा द्वीन्द्रियो द्वयादिभिर्देश स्तामाग्नेयीं दिशं स्पृशति तदा बोध्यः, "अहवा एगिंदियदेसाय बेइंदियाणय देसा ३ " अथवा आग्नेयां दिशि एकेन्द्रियाणां देशाश्च द्वीन्द्रियाणां च देशा भवन्ति इति तृतीयो भङ्गः, अत्र द्वीन्द्रियपदस्यापि बहुवचनान्तत्वेन पूर्वमङ्ग द्वयापेक्षा अस्य वैलक्षण्यम् । एवमेव त्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियपञ्चेन्द्रियानिन्द्रियैः
यह द्वितीय भंग भी होता है उस आग्नेयी दिशामें एकेन्द्रिय जीवांके भी अनेक देश तथा दीन्द्रिय जीवके भी अनेक देश रहते हैं २ । प्रथम भङ्ग में और द्वितीय भंग में द्वीन्द्रिय जीवके देश पदके एकवचनान्त रखकर के भिन्नता कही गई है। यह द्वितीय भंग तब होता है कि जब द्वीन्द्रिय जीव अपने दो आदि देशोंसे उस आग्नेयी दिशाक स्पर्श करता है । ' अहवा एगिंदिय देसा य बेइंदियाण य देसा ३' अथवा आग्नेय दिशामें एकेन्द्रियोंके अनेक देश और द्वीन्द्रियोंके अनेक देश वर्तमान रहते हैं ऐसा यह तृतीय भङ्ग है। यहां द्वीन्द्रिय पदको बहु वचनान्त करके प्रयुक्त किया गया है इसलिये पूर्व भङ्ग इयकी अपेक्षा इस भंग में विलक्षणता भिन्नता है। इसी प्रकार से तेइन्द्रिय, चौइन्द्रिय, पंचेन्द्रिय और अनिन्द्रिय जीवोंके साथ एकेन्द्रियोंके प्रत्येक भङ्ग त्रयको
( विउदय ) मन्यो छे. अहवा एगि दियदेसा य बेइंदियस्स देसार " जीले દ્વિકસચેાગી ભાંગે। આ પ્રમાણે અને છે-“ આગ્નેયી દિશામાં એકેન્દ્રિય જીવાના પણ અનેક દેશ તથા દ્વીન્દ્રિય જીવના પણ અનેક દેશ રહે છે.” પડેલા અને બીજા ભાંગામાં દ્વીન્દ્રિય જીવના ‘દેશ’ પદને અનુક્રમે એકવચનમાં અને બહુવચનમાં રાખીને ભિન્નતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. આ ખીજે ભાંગેા ત્યારે બને છે કે જયારે દ્વીન્દ્રિય જીવ પેાતાના એ આદિ દેશેાથી તે આગ્નેયી દિશાને સ્પશ કરે छे. अहवा एगिंदियदेसाय बेइंदियाण य देसा३" त्रीले लागो-" अथवा આગ્નેયી દિશામાં એકેન્દ્રિય જીવેાના અનેક દેશ અને દ્રીન્દ્રિય જીવાના પશુ અનેક દેશ માજૂદ રહે છે.' આ ત્રીજા ભાંગમાં દ્વીન્દ્રિય પદને મહુવચનમાં વાપરીને આગલા બે ભાંગા કરતાં તેમાં ભિન્નતા પ્રકટ કરવામાં આવી છે, એજ પ્રમાણે ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય અને અતિન્દ્રિય જીવાની સાથે એકેન્દ્રિયાના સચાગથી ત્રણ, ત્રણ ભાંગા કહેવા જોઈએ. એજ વાત સૂત્રકારે
66
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
66
