________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १० उ० १ सू० १ दिक्स्त्ररूपनिरूपणम्
१७
गौतमः पृच्छति - 'अग्गेईणं भंते! दिसा किं जीवा, जीवदेसा, जीवपरसा ? पुच्छा' हे भदन्त ? आग्नेयी खलु दिग्-अग्निकोणः किं जीवा, जीवदेशा, जीवप्रदेशावर्तते १ किंवा अजीवा, अजीवदेशा, अजीवप्रदेशा वा वर्तते ? इति पृच्छा भगवानाह - 'गोयमा ? गो जीवा जीवदेसा वि १ जीवपएसावि २, अजीवावि ३, artaदेस ४, अजीवपपसावि ५,' हे गौतम ! आग्नेयी खलु दिग् नोजीवा वर्तते, आग्नेयो दिशा विदिक्तया विदिशां च एकप्रदेशिकत्वेन जीवानाम संख्यातप्रदेशावगाहि स्वभावतया एक प्रदेशेऽवगाहासंभवात्, अपितु आग्नेयी दिग् जीवदेशा अपि १, अथच जीवप्रदेशा अपि वर्तते २ एवम् अजीवा अपि ३, अजीवदेशा अपि ४, अजीव देशा अपि च वर्त्तते ५, तत्र 'जे जीव देसा ते नियमा एगिंदियदेसा' पूछते है की - 'अग्गेईणं भंते । दिसा किं जीवा जीवदेसा जीवपएसा' हे भगवन् आग्नेयी दिशा-अग्निकोण जीवरूप है कि जीवदेश रूप है अथवा जीव प्रदेश रूप है कि अजीव रूप है अजीव देश रूप है अथवा अजीवप्रदेश रूप है इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं' णो जीवा, जीवदेसा षि, जीवपएसा चि २, अजीवा वि ३, अजीवदेसा वि ४, अजीव एसा वि ५' आग्नेयी दिशा जीवरूप नहीं है इसका तात्पर्य ऐसा है कि आग्नेयी दिशा बिदिशारूप है और विदिशा एक प्रदेशकी चौडाई वाली होती है। उसमें असंख्यात प्रदेशवाले जीवका अवगाह हो नहीं सकता है क्योंकि उसका स्वभाव असंख्यात प्रदेश में अवगाहन करनेका है । इसलिये आग्नेयी दिशा जीवरूप नहीं है ऐसा कहा गया है। किन्तु वह आग्नेयी दिशा जीव देशरूप है क्योंकि जीव वहां अपने देशरूप से रहते हैं। इसी प्रकार वह आग्नेयी विदिशा जीव प्रदेशरूप भी है। क्योंकि जीव के प्रदेश रहते हैं। तथा
અથવા જીવપ્રદેશરૂપ છે ? અજીવરૂપ છે? અજીવદેશરૂપ છે ? અથવા અજીવ પ્રદેશરૂપ છે ?
महावीर अलुन। उत्तर- " गोयमा ! हे गौतम ! " णोजीवा, जीवदेसा वि१ जीवपपसा वि २ अजीवा वि, ३ अजीव देसावि. ४ अजीव पएमा वि.५ " अग्निद्दिशा ( અગ્નિખૂણે। ) જીવરૂપ નથી. આ પ્રમાણે કહેવાનું કારણ એ છે કે–અગ્નિદિશા વિદિશારૂપ છે. અને વિદિશા એક પ્રદેશની પહેાળાઇવાળી હોય છે. તેમાં અસ’ખ્યાત પ્રદેશવાળાં જીવના અવગાહ થઇ શકતા નથી, કારણ કે અસખ્યાત પ્રદેશમાં અવગાહન કરવાને તેમા સ્વભાવ હાય છે. તે કારણે આગ્નેયી દિશાને (अग्निने) व३५ उडेल नथी, परन्तु ते दिशा भवद्देश३य है, अर જીવના દેશ ( અંશ ) ત્યાં રહી શકે છે, એજ પ્રમાણે આજ્ઞેથી દિશા જીવપ્રદેશ
भ० ३
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯