________________
१२६
भगवती सूत्रे
भवति, नो अनेकजीवं भवति, किन्तु तेनपरं तदनन्तरम् प्रथमपत्रानन्तरम् अनेक पत्रावस्थायामित्यर्थः, ये अन्ये प्रथम पत्रव्यतिरिक्ताः जीवाः जीवाश्रयत्वात् द्वितीयपादयोऽवयवाः उपपद्यन्ते ते खलु नो एकजीवाः नंकजीवाश्रयाः किन्तु अनेकजीवाश्रया भवन्ति अथवा तेन परं - ततः एकपत्रात् परतः शेषपत्रादिषु येऽन्ये जीवा उत्पद्यन्ते, ते नो एकजीवाः, अपितु अनेकजीवाः अनेके भवन्तीति प्रथममुपपातद्वारम् १। अथ प्रथममुपपात द्वारमाश्रित्य गौतमः पृच्छति'तेणं मंते ! जीवा कमोदितो उज्जेति ? किं नेरहए हिंतो उवज्जंति ? तिरिक्खजोणिए हिंनो उज्जेति ? मणुस्सेहिंतो उपवज्जंति ? देवेहिंतो उववज्जंति ? हे भदन्त ! ते खलु द्विपत्रायत्रस्थोत्पलस्था जीवाः केभ्यः उपपद्यन्ते ? कि नैरयिकेभ्यः उपपद्यन्ते किंवा तिर्यग्योनिकेभ्यः उपपद्यन्ते ? किंवा मनुष्येभ्यः होता है । किन्तु जब प्रथमपत्र के अनन्तर वह अनेक पत्रों से युक्तता की अवस्था में आ जाता है - प्रथमपत्र से व्यतिरिक्त द्वितीय पत्रादिरूप अवयव उत्पन्न हो जाते हैं तब वे एक जीवाश्रय नहीं रहते किन्तु अनेक जीवाश्रय हो जाते हैं - अथवा - एक पत्र से आगे शेष पत्रादिकों में जो दूसरे जीव उत्पन्न होते हैं वे एक जीव नहीं हैं, अपि तु अनेक जीव हैं। ऐसा यह प्रथम द्वार है ।
अब गौतम इसी प्रथम उपपात द्वार को लेकर प्रभु से ऐसा पूछते हैं- 'ते' भंते! जोवा कओहिंतो उववज्जंति, किं नेरइएहिंतो उववज्जति, तिरिक्खजोणिएहिंतो उववज्जंति, मणुस्से हिंतो उववज्जंति, देवेहिंतो उववज्जति' हे भदन्त ! वे द्वि पत्रादि अवस्थावाले उत्पल में रहे हुए जीव वहाँ कहां से उत्पन्न होते हैं-क्या नैरयिकों में से उत्पन्न होते પત્રાવસ્થામાં ઉત્પલ એક જીવવાળુ હાય છે, અનેક જીવવાળુ` હતુ` નથી. પરન્તુ જ્યારે તે અનેક પત્રોથી યુક્ત બને છે,-પ્રથમ પત્ર ઉપરાન્ત જ્યારે દ્વિતીય પત્રાદિરૂપ અવયવ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, ત્યારે તે એક જીવવાળું રહેતુ નથી, પણ અનેક જીવવાળું થઈ જાય છે. અથવા વધારાના પત્રાદિકમાં જે બીજા જીવેા ઉત્પન્ન થઇ જાય છે, તે જીવેાને કારણે તેને એક જીવવાળું કહ્યુ નથી, પણ અનેક જીવવાળુ કહ્યુ છે. એવું આ પ્રથમદ્વાર છે.
હવે ગૌતમ સ્વામી આ પ્રથમ ઉપપાત દ્વારને વિષે મહાવીર પ્રભુને शेवे। प्रश्न पूछे छे !-' तेण भंधे ! जीवा कओहिंतो उववज्जंति, किं नेरइएहितो जति, तिरिक्ख जोणिएहिंतो उववज्जति, मस्से हिंतो उववज्जति, देवे हिंतो ज्ववज्जति ?” हे भगवन् ! ते द्वि पत्राहि व्यवस्थावाजा उत्यसमां રહેલા જીવા કયાંથી આવીને ત્યાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે-શુ' નારકામાંથી આવીને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
