________________
५५८
भगवतीसूत्रे निष्णन्नं द्रव्यं कुदण्डिमम् , तन्नास्ति यस्यां स्थितिपतितायां सा अदण्डकुदण्डिमा ताम् तत्र ययाऽपराधं राजग्राह्य द्रव्यं दण्डः, कुदण्डस्तु कार्यकारिणाम् अधिकारिणां प्रज्ञापराधात् महत्यपि अपराधिनोऽपराधे अल्प राजयाचं द्रव्यम्, तथैव अधरि. माम्-अधार्याम्-अविद्यमानधारणीयद्रव्याम् , ऋणादुन्मोचनात् धारणीयद्रव्यठिहवडियं करेह' बाहर निकलकर उसने पुत्रजन्मका उत्सव पुरधासियों के और देश के लोगो के साथ मिलकर दश दिनतक मनाया इस उत्सव में उसने कर लेना माफ कर दिया था, गवादि ऊपर जो राज्य की ओर से कर लिया जाता था वह भी दश दिन के लिये बन्द कर दिया था यह उत्सव कर्षण (!) से रहित था विक्रय का निषेध हो जाने से देने योग्य वस्तु से रहित था, नापने योग्य वस्तु से हीन था सुभट के प्रवेश से वर्जित था अर्थात् राजदण्ड से रहित था दण्ड का द्रव्य इसमें माफ कर दिया था दण्ड लभ्य द्रव्य भी यहां दण्डपद से कहा गया है-इसलिये दण्ड शब्द से यहां अपराध करनेवाले अपराधी से जो जुर्माने के रूप में द्रव्य लिया जाता है ऐसा वह द्रव्य भी राजा की ओर से छोड़ दिया गया था इसी प्रकार से कार्यकारी अधिकारियों की प्रज्ञा के अपराध से-भूल से अपराधी के बडे अपराध में भी किया गया थोड़ा सा भी जुर्माना यहां कुदण्ड से ग्रहण किया गया है सो यह कुदण्ड भी इसमें माफ कर दिया गया था, राज्य की ओर से णवयं दसदिवसं ठिइवडियं करेइ " (या२ मा तेथे नवासी भर याभ. વાસી છે સાથે મળીને દશ દિવસ સુધી પુત્રજન્મને ઉત્સવ ઉજવ્યો આ ઉત્સવ દરમિયાન તેણે કર લેવાને બંધ કરી દીધે-ગાય આદિ પર જે કર લેવામાં આવતો હતો તે દસ દિવસને માટે માફ કરી નાખવામાં આવ્યું. આ ઉત્સવ કર્ષણથી (રાજ્ય દ્વારા કર આદિ રૂપે ખેંચાતી રકમથી રહિત હતો. વિનો નિષેધ થઈ જવાથી દેવા એગ્ય વસ્તુથી રહિત હતો, માપવા
ગ્ય વસ્તુથી રહિત હસે, સુભટના પ્રવેશથી રહિત હતા એટલે કે રાજ. ડથી વિહીન હતા. આ ઉત્સવ દરમિયાન દંડ માફ કરવામાં આવ્યો હતો. દડ દ્વારા પ્રાપ્ત થતી રકમને અહીં દંડ પદથી ગ્રહણ કરવામાં આવી છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે અપરાધી પાસેથી દંડ રૂપે જે પૈસા લેવામાં આવે છે તે લેવાનું પણ દસ દિવસને માટે બધ કરી નાખવામાં આવ્યું હતું, એજ પ્રમાણે કાર્યકારી અધિકારીએાની ભૂલને કારણે મેટા અપરાધમાં પણ ભલથી કરાયેલ નાના દંડને અહીં : કુદંડ” પદથી ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. તે પ્રકારને કુદંડ પણ માફ કરી નાખવામાં આવ્યા હતા. રાજ્યનું પ્રજા
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯
