________________
३३०
भगवती सूत्रे
राजर्षेः अन्तिके - समीपे एवं पूर्वोक्तम्, अर्थम् श्रुत्वा, निशम्य हृदि अवधार्य, यावद - सप्तैव द्वीपाः सप्तैव समुद्राव सन्ति ततः परं व्युच्छिन्ना द्वीपाच समुद्राचेति लोकोऽन्योन्यस्य कथयति सप्तैव द्वीपाः सप्तैव समुद्रा इति, तत् खलु मिथ्या-असत्यमेव, वस्तुतस्तु - 'समणे भगवं महावीरे एवमाइक्खइ - जाव परूवेई'श्रमणो भगवान महावीरः, एवं वक्ष्यमाणप्रकारेण आख्याति यावत् भाषते, प्रज्ञापयति, प्ररूपयति, 'एवं खलु जंबुद्दीवादिया दीवा, लवणादिया समुद्दा, तंचेब जात्र असंखेज्जा, दीवसमुद्दा पण्णत्ता समणाउसो !" एवं खलु - पूर्वोक्तरीत्या जम्बूद्वीपादिका द्वीपाः, लवणादिकाः समुद्राः, तदेव - पूर्वोक्तवदेव यावत्-संस्थानतः एकविधविधानाः, विस्तरतः अनेकविधिविधानाः सन्ति, यावत् - स्वयम्भूरमणपर्यवसानाः अस्मिन् तिर्यग्लोके असंख्येयाः द्वीपसमुद्राः मज्ञप्ताः, हे श्रमण !
मे जब उनके इस प्रकार के मन्तव्य को सुना और उसे हृदय में धारण किया-सो वे लोग भी आपस में ऐसा ही कहने लगे कि इस लोक में सात ही द्वीप समुद्र हैं और द्वीप समुद्र नहीं हैं-सो ऐसा कथन असत्य ही है - वस्तुतः तो 'समणे भगवं महावीरे एवमाइक्खइ जात्र परुवेह ' श्रमण भगवान् महावीर जो ऐसा कह रहे हैं कि ' एवंखलु जंबुद्दीवादिया दीवा, लवणादिया समुद्दा, तंचेव जाव असंखेज्जा दीवसमुद्दा पण्णत्ता समणाउसो' हे श्रमण आयुष्मन् ! इस लोक में जम्बूद्वीपादिक द्वीप और लवणसमुद्रादिक समुद्र हैं- ये सब संस्थान की अपेक्षा तुल्य हैं और विस्तार की अपेक्षा तुल्य नहीं हैं यावत् स्वयंभूरमण समुद्र पर्यन्त इस तिर्यग्लोक में असंख्यात द्वीप समुद्र कहे गये हैं सो ऐसा ही कथन
66
અને પેાતાના હદમાં ધારણ કર્યું, ત્યારે લેાકેા પણ અન્યેાન્યને એવું જ કહેવા લાગ્યા કે આ લેકમાં સાત જ દ્વીપ અને સાત જ સમુદ્ર છે. તે ઉપરાન્ત ખીજા દ્વીપા અને સમુદ્રો છે જ નહીં, '' તે આ કથન અસત્ય ०४ छे. " समणे भगव महाकीरे एवमाइक्खइ जाव परूवेइ " जरी रीते तो શ્રમણુ ભગવાન આ પ્રમાણે જે કહે છે, જે પ્રતિપાદન કરે છે, જે પ્રજ્ઞાપિત કરે છે અને પ્રરૂપિત કરે છે, એજ સત્ય છે. મહાવીર પ્રભુ જે પ્રજ્ઞાપિત કરે छे, ते हुवे अउट अश्वामा आवे छे – “ एवं खलु जंबुद्दीवादिया दीवा, लवणादिया समुद्दा, तंचेव जात्र असंखेज्जा दीवसमुद्दा पण्णत्ता समणाउसो " श्रभा આયુષ્યમન્ ! આ લેાકમાં જે જમૂદ્રીપાર્દિક દ્વીપા અને લવણાદિ સમુદ્રે છે તે ખષાં આકારની અપેક્ષાએ સમાન છે, પરન્તુ વિસ્તારની અપેક્ષાએ સમાન નથી—વિવિધ વિસ્તારવાળાં છે. સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર પર્યન્તમાં અસખ્યાત દ્વીપા અને સમુદ્રો આવેલાં છે ” મહાવીર પ્રભુનું આ કથન જ સત્યઅને પ્રમાણભૂત છે, ”
66
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૯