________________
१६६
उत्तराध्ययसूत्रे
उच्चारिते सति - अर्थस्य विसंवादः, अर्थस्य विसंवादे चरणस्य विसंवादः, चरणविसंवादान मोक्षः, मोक्षाभावे सर्वा दीक्षा निरर्थिका ।
६ व्यत्याम्रेडितं -- नाम अन्यान्यशास्त्रपल्लवविमिश्रणं, यथा- ' सव्वभूयप्पभूयस्स सम्मं भूयाई पासओ । पिहियासवस्स दंतस्स, पावकम्मं न बंधई ॥ अत्रेदमपि - घटते इति कृत्वा क्षिपति - अन्यशास्त्रवचनम् -
"
श्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यताम् । आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ॥
इसलिये माने जाते हैं कि सूत्र में होनाक्षर अथवा अधिकाक्षर उच्चरित होने पर उसके अर्थ में विसंवाद (विपरीतता ) होता है। अर्थ में विसंवाद जहां हुआ कि चरण - आचार - चारित्र में भी विसंवाद होने लगता है । इससे मोक्ष का लाभ नहीं हो सकता । मोक्ष के अभाव में समस्त दीक्षा निरर्थक हो जाती है ॥ ५ ॥ व्यत्याम्रेडित- भिन्न २ शास्त्रों के पल्लव (अंश) का जिस उच्चारण में मिश्रण होता है वहां व्यत्याम्रेडित दोष माना जाता है । जैसे - " सव्वभूयप्पभूयस्स सम्मं भूयाई पासओ । पिहिया सवस्स दंतस्स पावकम्मं न बंधइ " यहां यह भी घटित होता है ऐसा समझकर अन्य शास्त्र का वचन मिलाना, जैसेश्रूयतां धर्मसर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यताम् || आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ॥ १ ॥ " महाभारत के इस वाक्य को मिश्रित करना। यह व्यत्ययाम्रेडित दोष इस लिये माना गया है कि उच्चारण करने वाला द्रव्य एवं भाव से जब सूत्र એ માટે માનવામાં આવેલ છે કે સૂત્રમાં હીનાક્ષર અથવા અધિકાક્ષર ઉચ્ચારવાથી એના અર્થમાં વિસંવાદ થાય છે. વિપરીત અર્થમાં વિસંવાદ જ્યાં થયા કે, ચરણુ-આચાર ચારિત્રમાં પણ વિસંવાદ થવા લાગે છે એથી માક્ષના લાભ થઇ શકતા નથી. મેાક્ષના અભાવથી સમસ્ત દીક્ષા નિરર્થક થઈ જાય છે.
66
(૫) વ્યત્યાÀડિત જુદા જુદા શાઓના પલ્લવનું જે ઉચ્ચારણમાં મિશ્રણ थाय छे त्यां “व्यत्याग्रेडित " होष मानवामां आवे छे. भ सव्वभूयप्पभूयस्स सम्मं भूयाई पासओ " " पिहिया सवस्स दंतस्स पावकम्मं न बंधई " अहिं थे પણ ઘટિત થાય છે એમ સમજી બીજા શાસ્ત્રનું વચન મેળવવું જેમ—— " श्रूयतां धर्म सर्वस्वं श्रुत्वा चैवावधार्यतां ॥ आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ॥ १ ॥
-
મહાભારતના આ વાક્યને મેળવવું, આ " व्यत्ययाम्रेडित " होष એ માટે માનવામાં આવેલ છે કે, ઉચ્ચારણ કરવાવાળા દ્રવ્ય અને ભાવથી જ્યારે સૂત્રમાં વ્યત્યાયામ્રડિત થવાથી એના અર્થમાં સ્વભાવતઃ
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
