________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० १ गा० २३ सूत्रार्थयारर्थमहत्त्वम्
१७७ तत्र मान्ति स्म । एवं पेटिकास्थानीये सूत्रे बहून्यर्थपदानि वर्तन्ते, तत्र सूत्रमेव बादरं भवितुमर्हति नार्थ इति। किंचार्थस्य महत्त्वमेकान्ततो नास्ति, प्रथमे उत्क्षिप्तज्ञाते हि 'अनुकम्पा कर्तव्या' इत्यर्थों बहुभिः सूत्रैवर्णितः । तथा-अष्टादशे सुसुमादारिकाज्ञाते वर्णरूपवलादिवृद्धयर्थ नाहारयितव्यम् , इत्यर्थों बहुभिः सूत्रैवर्णितः, तस्मादर्थो न महान् किन्तु सूत्रमेव महदिति चेत् ? ____ अत्रोच्यते-पूर्व सूत्रं पश्चादर्थः, इति न संभवति । अर्थस्य हि सूत्रतः पश्चाद्भावित्वं न युज्यते, अर्थ विना सूत्रं निश्रारहितं सत् कीदृशं स्यात् ? असंबद्धं में अनेक वस्त्र रख दिये जाते हैं एतावता पेटी में ही बादरता आती है वस्त्रों में नहीं । क्यों कि उसके आधार से ही बहुत वस्त्र उसमें समा जाते हैं । इसी तरह पेटी के स्थानीय मूत्र में भी बहुत से अर्थपद रहा करते हैं इसलिये सूत्र को ही बादर होने का प्रसंग प्राप्त होता है अर्थ को नहीं । तथा-अर्थ में महत्ता भी एकान्त से स्थापित नहीं होती है । "प्रथमे उत्क्षिप्तज्ञाते" ज्ञातासूत्र के प्रथम उत्क्षिप्तज्ञात नामक अध्ययन में भगवान ने फरमाया है कि अनुकंपा करनी चाहिये इस प्रकार का अर्थ बहुत सूत्र से वर्णित किया है । तथा “ अष्टादशे सुंसमादारिकाज्ञाते" अर्थात् इसी ज्ञाता सूत्र के अठारवें सुंसुमादारिकानामक अध्ययन में वर्ण, रूप, बल आदि की वृद्धि निमित्त मुनियों को आहार नहीं करना चाहिये यह अर्थ बहुत मृत्रों से वर्णित किया है। इसलिये अर्थ महान् नहीं है किन्तु सूत्र ही महान् है यही बात ज्ञात होती है।
उत्तर-पहिले सूत्र होता है पश्चात् अर्थ यह कथन युक्तियुक्त नहीं है, આવે છે, વસ્ત્રોમાં નહીં, કેમ કે પેટીના આધારથી જ ઘણાં વ તેમાં સમાઈ શકે, એવી રીતે સ્થાનીય સૂત્રમાં પણ ઘણા અર્થ પદ રહ્યા કરે છે માટે જ સૂત્રને આદર હોવાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે, અર્થને નહી. તેમ અર્થમાં મહત્તા પણ એકાન્તથી સ્થાપિત થતી નથી, જ્ઞાતા સૂત્રના પ્રથમ ઉક્ષિતજ્ઞાત નામના અધ્યયનમાં ભગવાને ફરમાવ્યું છે કે, અનુકમ્મા કરવી જોઈએ. આ પ્રકારને અર્થ धए॥ सूत्राथी वामां मावस छ तथा "अष्टादशे सुसमादारिका ज्ञाते" अर्थात् આ જ્ઞાતા સૂત્રના અઢારમા “સુંસમાદારિકા” નામના અધ્યયનમાં વર્ણ, રૂપ, બળ વગેરેની વૃદ્ધિ નિમિત્તે મુનિએ આહાર ન કર જોઈએ આ અર્થ ઘણા સૂત્રમાં વર્ણવવામાં આવેલ છે. આ માટે અર્થ મહાન નથી પણ સૂત્ર જ મહાન છે આ વાત જ્ઞાત થાય છે.
ઉત્તર-પહેલાં સૂત્ર હોય છે પછી અર્થ આ કહેવું યુક્તિ યુકત નથી, કારણ उ०२३
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
