________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ० १ गा. २४ निरवद्यभाषणविधिः
छाया - मृषा परिहरेद् भिक्षुः, न चावधारणीं वदेत् । भाषादोष परिहरेत्, मायां च वर्जयेत् सदा || २४ ॥
१८५
टीका – 'मुसं परिहरे ' इत्यादि ।
भिक्षुः = साधुः, मृषा = मृषावादम् असत्यवचनं परिहरेत् = वर्जयेत् । मृषावादः संक्षेपेण द्विविधः - लौकिको लोकोत्तरश्च । तत्र प्रत्येकं द्रव्य-क्षेत्र - काल-भाव-भेदाचतुर्धा | द्रव्यतो लौकिकमृषावादः - विपरीतद्रव्यकथनम्, यथा- गाम् अश्वं कथयति । क्षेत्रतः - यथा - अन्यदीयक्षेत्रं प्रति मदीयमिदं क्षेत्रम् इति कथनम् । एवमेव कालेsपि भूत भविष्यद् वर्तमानविषये विपरीतकथनम्, यथा – पूर्वाद्धं प्रति - मध्याह्नकालोऽयमिति कथनम् इत्यादि ।
,
भावतो लौकिकमृषावादः - क्रोधादिकषायनिमित्तकः, तत्र क्रोधतो यथारुष्टः पुत्रो वदति नैंप मम पिता, रुष्टः पिता वा वदति - नैष मम पुत्र इति । मानतो शिष्य के वचनविनय के विषय में सूत्रकार समझाते हुए कहते हैं कि - ' मुसं० ' इत्यादि ।
अन्वयार्थ - ( भिक्खू मुसं परिहरे- भिक्षुः मृषा परिहरेत्) भिक्षु - साधु का कर्तव्य है कि वह मृषावाद का परित्याग कर देवे । मृषावाद संक्षेप से दो प्रकार का है-एक लौकिक और दूसरा लोकोत्तर । ये दोनों द्रव्य, क्षेत्र, काल, एवं भाव से चार २ प्रकार के हैं । विपरीत द्रव्य का कहना यह द्रव्य से लौकिक मृषावाद है जैसे गाय को घोड़ा कहना ॥ १॥ दूसरे के क्षेत्रको अपना क्षेत्र बनाना यह क्षेत्र की अपेक्षा मृषावाद है || २ | पूर्वाह्न को मध्याह्नकाल बतलाना यह काल की अपेक्षा मृषावाद है ॥ ३ ॥ जो क्रोधादि कषाय निमित्तक होता है वह भाव की अपेक्षा मृषावाद कहलाता है ४ ॥ वह भी चार प्रकार का है - जैसे क्रोध के आवेश में
शिष्यना वयनविनयना विषयभां सूत्रार समन्नवतां हे छे - मुसं० त्यिाहि अन्वयार्थ - भिक्खुमुखं परिहरे भिक्षुः मृषापरिहरेत् लिक्षु साधुनुं तव्य છે કે તે મૃષાવાદને પરિત્યાગ કરી દે. મૃષાવાદ સંક્ષેપથી એ પ્રકારે છે. એક લૌકિક અને બીજો લેાકેાત્તર આ બન્ને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી ચાર પ્રકારના છે. વિપરીત દ્રવ્યનું કહેવું એ દ્રવ્યથી લૌકિક મૃષાવાદ છે, જેમ ગાયને ઘેાડા કહેવા, ॥૧॥ બીજાના ક્ષેત્રને પેાતાનું ક્ષેત્ર બનાવવુ તે ક્ષેત્રની અપેક્ષા મૃષાવાદ છે "રા સવારને મધ્યાન કાળ કહેવા એ કાળની અપેક્ષા મૃષાવાદ છે. ઘણા જે ક્રોધાદિક કષાય નિમિત્ત બને છે, તે ભાવની અપેક્ષા મૃષાવાદ કહેવાય છે. ાજા તે પશુ ચાર પ્રકારથી છે. જેમ ક્રોધનાં આવેશમાં આવીને પુત્ર કહે છે કે આ મારા પિતા નથી અથવા જે સમય
उ० २४
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
