________________
उत्तराध्ययनसूत्र च-पुनः, अवधारणीम्-निश्चयात्मिकां भाषां न वदेत्-'गमिष्याम्येव' 'करिष्याम्येव' इत्यादिकां भाषां न ब्रूयादित्यर्थः । यतः
"अन्नह परिचिंतिज्जइ, कज्जं परिणमइ अन्नहा वेव ।
विहिवसयाण जियाणं, मुहुत्तमेत्तं पि बहुविग्धं ॥ १ ॥ छाया-अन्यथा परिचिन्त्यते, कार्य परिणमत्यन्यथा चैत्र ।
विधिवशगानां जीवानां मुहूर्तमात्रमपि बहुविघ्नम् ॥ १॥ यद्वा-अवधार्यते ज्ञायतेऽर्थोऽनयेत्यवधारणी अवबोधननिका भाषा, सा चतुर्विधा-सत्या, मृषा, सत्यामृषा, असत्यामृषा च । प्रकार से इस लोक में निन्दा होती है और परलोक में उन्हें दुर्गति की प्राप्ति होती है । अवधारणात्मक (निश्चयकारी) भाषा को बोलना यह भी एक असत्य का प्रकार है-जैसे-' जाऊँगा ही,' 'करूँगा ही। अथवा-'जाऊँगा'' करूँगा' इस प्रकार को भाषा मृषावाद में इसलिये सम्मिलित हो जाती है कि" अन्नह परिचिंतिज्जइ, कज्जं परिणमइ अन्नहा चेव ।
विहिवसाण जियाणं मुहुत्तमेत्तं पि बहुविग्धं " ॥१॥ बोलने वाला विचारता कुछ है और होता कुछ है । मन में अवधारित बात की पूर्ति नहीं होती है । क्यों कि कर्म वशवर्ती जीवों के एक मुहूर्त में भी अनेक विघ्न उत्पन्न हो जाते हैं । अथवा-"अवधारण" शब्द का अर्थ अवरोध जनक भी है। यह अवबोधजनक भाषा सत्या १, मृषा २, सत्यामृषा ३, एवं असत्यामृषा ४, के भेद से આ લેકમાં નિંદા થાય છે, અને પરલોકમાં તેને દુર્ગતિની પ્રાપ્તિ થાય છે. અવધારણાત્મક નિશ્ચયકારી ભાષા બેલવી એ પણ એક અસત્યનો પ્રકાર છે. रेम-'०४७AN, रीश ' अथवा-०४६श-४२३३'। प्रा२नी लाषा भूषावाहमा એ માટે સમાય જાય કે –
अन्नह परिचिंतिजई कज्जं परिणामइ अन्नहा चेव।
विहिवसयाण जीयाणं मुहुत्त मेत्तं बहुविग्धं ॥ १ ॥ બોલવાવાળે વિચારે છે કાંઈ અને બને છે કાંઈ, મનમાં અવધારીત વાતની પૂર્તિ થતી નથી કેમકે, કર્મવશ વર્તી જીવને એક ઘડીમાં પણ અનેક વિદન ઉત્પન્ન થાય છે. અથવા–“અવધારણ” શબ્દને અર્થ અવ બેધજનક પણ છે. અવ બેધજનક ભાષા ૧ સત્યા, ૨ મૃષા, ૩ સત્યામૃષા અને ૪ અસત્યામૃષાના ભેદથી ચાર પ્રકારની છે. દેશકાળાદિકની અપેક્ષા જેમાં કોઈ પ્રકારને
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
