________________
२५४
उत्तराध्ययनसूत्रे
इत्यत्र रूढया नपुंसकत्वम् । प्राञ्जलिपुटः = कृताञ्जलिः सन् विध्यापयेत् = कथंचिदुत्थितकोपवह्निं प्रशमयेत् । च = पुन: ' न पुनरेवं करिष्यामि ' ' क्षन्तव्योऽयमपराधः ' इति वदेत् । मानसिक - कायिक वाचिकोपायै गुरुः प्रसादनीय इति भावः ॥ ४१ ॥ अथ येन गुरोः कोप एव नोत्पद्येत तमुपायमाह
मूलम् - धम्मंज्जियं चे ववहार, बुद्धेहायरियं सया । तमायरंतो वर्वहारं, गरहं नाभिगच्छ ॥४२॥
छाथा - धर्मार्जितश्च व्यवहारः बुद्धैः आचरितः सदा । तमाचरन् व्यवहारं, गह नाभिगच्छति ॥४२॥
टीका' धम्मज्जियं ' इत्यादि
यत्तदोर्नित्यसम्बन्धाद्यः धर्मार्जितः = धर्मेण क्षान्त्यादिना अर्जितः = उपा र्जितः, च- पुनः सदा सर्वकालं बुद्धैः = तत्त्वविद्भिः आचरितः = सेवितः, व्यवहारः= - विश्वासजनक वाक्य से उन्हें प्रसन्न करे । और (पंजलीउड़ो विज्झविज्ज - प्राञ्जलिपुटः विध्यापयेत् ) दोनों हाथ जोड़कर उनकी कथंचित् उत्थित कोपाग्नि को बुझावे । उस समय वह ऐसा (वएज्ज - वदेत्) कहे कि ( न पुणुत्ति य-न पुनरिति च) हे गुरु महाराज अब ऐसा व्यवहार नहीं करने का भाव है अतः अब यह मेरा अपराध आप क्षमा करें। मन से वचन से एवं काया से जैसे भी बने उस प्रकार के उपायों से गुरु महाराज को प्रसन्न कर लेना चाहिये ॥ ४१ ॥
अब सूत्रकार ' गुरु महाराज को कोप ही न उत्पन्न हो सके ऐसा उपाय बतलाते हैं - 'धम्मज्जियं इत्यादि.
अन्वयार्थ - जो (धम्मज्जियं - धर्मार्जितः) उत्तम क्षमा आदि धर्मों १२. पंजलिउडो बिज्झ विज्ज -प्राञ्जलिपुटः विध्यापयेत् भने भन्ने हाथ लेडीने तेभनी स्थंचित् उत्थित पाग्निने मुआवे मे समय ते येवु वएज्ज - वदेत् डे, न पुणुतिय-न पुनरिति च हे गुरु महारान हुवे हुं मे उही नहीं उ३ साथी હવે આપ આ મારો અપરાધ ક્ષમા કર. મન વચન અને કાયાથી જેવું પણ અને એ પ્રકારના ઉપાયાથી ગુરુ મહારાજને પ્રસન્ન કરી લેવા જોઈએ. ૫ ૪૧ ।। હવે સૂત્રકાર ‘ગુરુ મહારાજને કાપજ ન ઉત્પન્ન થાય ' એવા ઉપાય बतावे छे. - धम्मज्जियं इत्यादि.
ग्यन्वयार्थ-ने धम्मज्जियं - धर्मार्जितम् उत्तम क्षमा आहि धर्भाथी मत ४२०
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
