Book Title: Arya Saptashati
Author(s): Govardhanacharya, Vasudev Lakshman Sharma
Publisher: Pandurang Javji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010835/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KAVYAMALA 1. THE ARYA-SAPTAS'ATI GOVARDHANACHARYA OF WITE The Commentary Vyangyartha-dipana OF ANANTA-PANDIT. EDITED BY PANDIT DURGAPRASAD AND KAS INATH PANDURANG PARAB VASUDEV LAXMAN SASTRI PANSIKAR. Third Revised Edition. PUBLISHED BY PANDURANG JAWAJI, PROPRIETOR OF THE "NIRNAYA SAQAR" Press, BOMBAY. 1934. Price 14 Rupee. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ All rights reserved by the publisher. ] Publisher:-Pandurang Jawaji, "Nirnaya-sagar' Press, Printer:-Ramchandra Yesu Shedge, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA 1. -- zrIgovardhanAcAryaviracitA aaryaasptshtii| anantapaNDitakRtayA vyaGgyArthadIpanATIkayA samatA / jayapuramahArAjAzritamahAmahopAdhyAyapaNDitadurgAprasAdatanayapaNDitakedAranAthazarmaNA, kAzinAtha pANDuraGga paraba ityanena mumbApuravAsipaNazIkaropAhvavidvadvaralakSmaNazarmatanujanuSA vAsudevazarmaNA ca sNshodhitaa| tRtIyaM saMskaraNam / sAca mumbayyAM. pANDuraGga jAvajI ityetaiH khIye nirNayasAgarAkhyamudraNayantrAlaye mudrApayitvA prAkAzyaM nItA / zakAndAH 1856, khistAbdAH 1934. mUlyaM 1 // sAdhoM rupykH| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| zrIgovardhanAcAryaviracitA aaryaastshtii| anantapaNDitakRtayA vyayArthadIpanAlyayA vyaakhyyaalngktaa| mnyaarmbhvrjyaa| sarve sAdhujanAH sadAyatahadA satsaMpradAyAdalaM yajjJAnAya kaNAdagautamamatAnyAlocya tattvArthadAn / vedAntAnparizIlyanti rahasi khAnandakandAkara vande taM jagadIvaraM dayitayA sAnandamAlinitam // yatpAdAmbujamabjabhUpramRtayo devAH sadaivAntare dhyAyanti glapayanti duHkhanivahaM lIlAmanuSyAkRtim / phullendIvaramitranetramatasIpuSpAvamAsa lasa cchIrAmaM kalayAmi cetasi ciraM caitanyamAtrAtmakam // 1. govarSanAcAryasamapatsavApi samyaka bAbate. paraM tvayaM gItagobindakarturjabadevA. yAcInatatsamakAlIno veti bakuM zakyate, bo jabadevena gItagovindaprArambhe 'mAmA. rojarasAmevaracanairAcAryapovanaspI ko'pi na vimutaH' ityukamakhi babadevakavitA mAdezApisa nahAnasenaslomaNasenasa sabhAgAmAsIditi mIsanAtanamokhAmiyA matana, 'govarSanava dharaNo jayadeva gyApatiH / kavirAjamA rakhAni samitI mamamaka gha. sAyaM ko sakSamapasenasamAgRhadAropari ziNayAmutkIrNa bAsIda, mAho vanajayadevAdayaH sarve'pi manasenasamAyAmAsamiti kevita maNaseba sikha saMsArakAvavazatakasamAmi bArezaM pAnAmAsevi vivividhAsavidaH 2. samAtITIkAkAro'nantapachi bIkAsamA sasamaya vikAra. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayati lATakaTAkSaH zazimoleH palmakaH priyaapnnte| api sareNa nihitaH sakapTaka ketakeeriva // 1 // apavIti / azimauH / epaMca sakalarAptAdazAdarasaMpAdanena saMtApAni bhIratvaM banyate / vega va kupitakAminIprasAdanezaravAyattam / paramaza khapakSmavAn / palmalapada ketakIpekSAdA ya / lalakAmaH / evaM bhUmadhyasa bandhitvaM posate / vaiva ca pArnihitavAyorezAdArtham / priyANato priyAvibhayakaharaprapatI satyA gavati / pATuvacanAyasAdhyamAnApanodakAryakAtveineti bhAkaH / sareNa sakAekaH / evaM niHsaraNAvaha banyate / dhaSi nihitaH / na tu jInaM parityakaH / evaM ca muSTivandhavadAyena medavizeSakAritvam / tena ca mAnanayamo'timIpraviSeyatvaM canyate / ketakeSurikha / sarasya puSpasAyakatvAditi bhAvaH / evaM ca mAnApanodanavaM vyajyate / kecittu priyAkartRkasevApraNatI samAnavavikAralakhATakaTAkSo jayatItyapi vadanti // jayati jayakiMjalkaM gaGgAmadhu muNDavalayabIjamayam / galagaralaparasaMbhavamambhoruhamAnanaM zaMbhoH // 5 // jayatIti / jaTAH jilkAni patreti rUpakam / eksapre'pi // saMdhyAsalilAJjalimapi karaNaphaNipIyamAnamavijAnan / gaurImukhArpitamanA vijayAhasitaH zivo jayati // 6 // saMdhyeti / karaNarUpaphaNipIyamAnamapi / karaNapadena prAtyakSikatvaM dhanyate / phanipadena bhUSaNayogyatvaM dhanyate / pIyamAnamityanena zAnayogyatvaM dhnyte| saMdhyAsalilAjAlim / rAjadamtAdivadajaH salilamiti samAsaH / saMdhyApadena tadekacittAvazyaka vyajyate / majalipadena bhUyastvaM boyate / tena ca tatpAnasa vilambasAdhyatvenAvazyajJeyatvam / anivAnan / atra hetumAha-porImukhArpitamagAH / gairIlanena manaHsaMlagatAyomyatvaM mujhecanyate / barSitapadena brahaNAyogyatvaM banyate / evaM caitAdayaviSayazAmAbhAvevAsantAsaktigauryA girizasa myajyate / ata eva / vijayA maurIsakhI tayA haritaH zivo jayati / etAdRzaparihAsakhAputkarSAvAyakatvAditi bhaavH| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaaststii| prtivimbitmauriimukhviddokokmpshivilkrylitH| khedabharapUryamANaH zaMbhoH salilAjalirjayati // 7 // pratIti / salilAvalirjayati / evaM cAbalijalaprativimbitagaurIbadanavilokanasaMjAtakamparUpasAttvikabhAvavizlayakaragalitatve'pi khedarUpasAvikabhAvabharAka sikArAtsarvotkarSazAlitvamiti bhAvaH // prnnykupitpriyaapdlaakssaasNghyaanubndhmdhurenduH|| talayakanakanikaSayAvatrIvaH zivo jayati // 8 // prapayeti / praNayena na pAkhavaM kupitA yA priyaa| evaM ca caraNapraNAmayogyataM dhvnyte| tasyAvaraNalAkSAraparsacyAnubandhasundarazcandro yasya / tasyAH pArvasAH kApakanakasya nikaSopalarUpA prIvA yasa / evaM ca mAnAphnodanAtkaNThapuraHsaramAliGganAdi vanyate / etAdRzaH zivo jayati / priyAprasAdAditi bhAvaH / sakA. yoddezavihitapriyApraNAmena saMdhyAcandramasorapi sAsaMpAdanAdanAyAsena paropakArivaLAbhAditi bhaavH| pUrNanakhendurdviguNitamaJjIrA premazRGkhalA jayati / harazazilekhA gaurIcaraNAgulimadhyagulpheSu // 9 // pUNeti / gauryAvaraNAlimadhyagulpheSu / atra madhyasthAnatvAbhAvAbhakavadbhAvaH / madhyamapadalopI samAso vA / pUrNo nakhenpuryayA / pUrva nakhasyArdhacandratvAditi bhAvaH / dviguNIkRtaM majIra yayA / pUrva majIrasyaikaguNatvAditi bhAvaH / premNaH zRGgalA yayA / pUrva suvarNAbharaNAntaravattve'pi premasthitisaMpAdakAbhinavabhUSaNatvAditi bhAvaH / evaM ca yathA yathA mAnApanodanaM tathA tathA zirazcaraNasaMyogo'ki kataraH saMvRtta iti bhAvaH / evaM ca sahasA mAninIcaraNe mastakasthApane'pi bhItirAvedyate / etAdRzI haracandralekhA jayati / yugapadanekakAryasaMpAdanAditi bhAvaH // zrIkarapihitaM cakSuH sukhayatu vaH puNDarIkanayanasya / jaghanamivekSitumAgatamabanimaM nAmisupireNa // 10 // zrIkareti / puNDarIkanayanasya viSNoH / zrIkarapihitam / ratarItivasanavihInatayA lajAkzAditi bhAvaH / zriyaH kareNa / na tu dhiyaa| mAnandAvirbhAvAditi bhAvaH / ata eva karotIti kara iti karapadamanvayam / tato amirandheSa / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSirapadamanyAnavalokanIyatvaM vyanakti / jaghanamIkSitumAgatamivetyutprekSA / evaM ca lakSmIjaghanadarzanalAlasatvaM vyajyate / pidhAnAnarthakyaM ca / abjasadRzam / evaM ca nAbhikamalabhrAntyA pidhAnAyogyatvamAvedyate / cakSurvo yuSmAnsukhayatu / pihite'pi hi golake'nyamArgeNAgasa jaghanavilokanakAritayA sukhalampaTatvena sukha* dAnasya sukhaprAptinidAnatayAnyasya sukhajanakatvaM tasyeti bhAvaH / nanvatra puNDarIkanayanasyetyanena kamalasAdRzyasiddhAvajanibhamityasya na tathA prayojanamiti cen| puNDarIkanayana ityatra rUDhireva / yadvAbjapadasya vakratAtparyAnyathAnupapattyA raktAbje lakSaNA / evaM ca lakSmyAH sitAmbhojatvena netrajJAne'pi raktAmbhojatvenAjJAnAt / tapAnIkAreNa nimRtamArgeNAgamanena jaghanadarzanakAritve'pi na zrIkarapihitatvamiti vyajyate / anyo'pyatyantalampaTo rUpAntareNa nibhRtamArgeNa ca gatvA khakArya sAdhayanIti laukikam / kecittu ratnamityukta raktaranameva, ajamityukta rakAbjamevopalakSyate kavisaMpradAyAditi vadanti // ., syAma zrIkucakuGkamapiJjaritamuro muradviSo jayati / dinamukhanama iva kaustubhavibhAkaro yadvibhUSayati // 11 // mamiti / zyAmam / viSNoH zyAmatvAditi bhaavH| zrIkucakuGkamapiJjaritam / evaM ca dRr3hAliGganamabhivyajyate / tanmuradviSa urH| evaM ca kaThinatvamurasi vyajyate / vena ca zrIkaThinakucakumbhasaMghaTanasahiSNutvam / jayati / sarvotkarSe lakSmIdRDhAliGganaM hetuH / dinamukhanabha iva / prAtaHkAlInanabhasaH khato nIlimatvAtsaMdhyAsaMvalitatvAcca tathAvidhorasaH sAdRzyam / kaustubha eva vibhAkaraH / pakSe kaustubhavadvibhAkaraH sUryaH / yaduro vibhUSayati / evaM ca tribhuvanAdhipaternirIhasyApi kaustubhAbharaNadhAraNamudaravarlsanekalokayugapatprakAzavizrAntividhAnanidAnatAM dhvanayati / evaM ca vibhAkarAdatizayo vyajyate kaustume // . pratibimbitapriyAtanu sakaustubhaM jayati madhumido vakSaH / puruSAyitamabhyasyati lakSmIryadvIkSya mukuramiva // 12 // pratIti / sakaustubham / ata eva pratibimbitA priyAyAstanuryatra / yanmukuramiva vIkSya lakSmIH puruSAyitaM viparItaratamabhyasyati / tanmadhubhido vkssH| evaM ca dALamAvedyate khacchatAvizeSo vA / jayati / lakSmyAH puruSAyitAbhyAsanidAnataiva sarvotkarSe hetuH / anyo'pyAdarza pratibimbamavalokyaivAnyAnavalokanIyaceyavizeSAbhyAsaM karotIti laukikam // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayaastshtaa| kelicalAililammitalakSmInAmirmuradviSazcaraNaH / sa jayati yena kRtA zrIranurUpA padmanAmasya / / 13 // kelIti / krIDAcapalADalyA lambhitaH spRSTo lkssmyaaH| caraNasevAkAriNyA iti bhAvaH / nAbhiryena / ata eva yena zrIH padmanAbhasyAnurUpA / caraNarUpapadmanAmitveneti bhAvaH / kRtA / sa muradviSazcaraNo jayati / brahmaNo'pyasAdhyakAryakaraNAditi bhAvaH // romAvalI murAreH zrIvatsaniSevitAgrabhAgA vaH / unnAlanAminalinacchAyevottApamapaharatu // 14 // romAvalIti / murAreH / evaM ca sAmarthyamabhivyajyate / tena ca tadvattve'pi bhRgucaraNahananasahiSNutvena kSamAtizayatvam / zrIvatsena bhRgucaraNacina nissevitH| tatsaMbandhavAnityarthaH / agrabhAgo yasyAH sA / etAdRzI romAvalI / udUrva nAlaM yasyaivaMbhUtaM yatnAbhinalinaM tacchAyeva / evaM ca romAvalyAM nAlacchAyotprekSA zrIvatse ca nalinacchAyotprekSeti bhAvaH / uttApaM mahAsaMtApamapaharatu / kamalacchAyAyAH saMtApAphnodakatvAditi bhAvaH // AdAya saptatantrIcitAM vipaJcImiva trayIM gAyan / madhuraM turaMgavadanocitaM harirjayati hayamUrdhA // 15 // AdAyeti / saptasaMkhyAkAnAM tatrANAmamiSTomAdInAM samAhAraH saptatatrI tavAptAm / tatpratipAdanaparAmiti yAvat / 'tantraM pradhAne yAgeca' iti vizvaH / pakSe tatrI lohatantuvizeSaH / trayIM vipaJcImivAdAya madhuraM turaMgavadanAnAM gandharvANAmucitaM yogyam / evaM caitAdRzagAnakartRtvAbhAvasteSAmiti vyajyate / gAyan / hayamUrdhA hygriivH| evaM ca turaMgavadanocitagAnakartRkatvam / harijayati / etA. dRzavilakSaNagAnaguNarUpavattvAditi bhAvaH // sa jayati mahAvarAho jalanidhijaThare ciraM nimamApi / yenAtrairiva saha phaNigaNairbalAduddhRtA dharaNI // 16 // sa iti / yena jalanidhijaThare / DalayorakyAnaDanidhitvena dharaNIsthAnadAnayogyatvam / ciramityanena jhaTiti niHsAraNAyogyavaM vyajyate / nimamApi / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rivAhisamUhai: saha bamalAreNa paraNyavRtata / sa mahAmahaH / evaM caitavAyA ante dRDhatvavakratvAbhyAM jaTharAntargatatvenAnarUpaphaNisamUhasahivagharovArasAmarthyamucitamiti vyajyate / jayati / ananyasAdhyakAryakaraNAditi bhAvaH // brANDakumbhakAraM bhujagAkAra janArdanaM naumi / sphAre yatphaNacake dharA zarAvazriyaM vahati // 17 // brahmANDamiti / brahmANDaM kumbhalaM karotIti tam / evaM ca yathA kumbhakArasa mbhakaraNe na lezavapAsya brahmANDakaraNa iti vyajyate / mujagasyAkAra ivAkAro sya tam / evaM ca vAstavaitadrUpaM yAthAtathyena nirNetumazakyamiti vyajyate / janA. nam / evaM caitadIvikhazyaM vidheyeti dhvnyte| tena caitadAjJA nolanIyeti / kAre / evaM ca parAzarAvadhIsaMpAdanayogyatvaM dyolte| yassa phaNAsamUhe ghraa| paMca mahattaratvaM vyajyate / zarAvasya khalpamahAjanavizeSasya zriyaM vahati / tulyA dRzyata iti bhAvaH / evaM ca paramezvarabhujagarUpasyAtivizAlatvaM vnyte| nyasyApi kulAlasa cake zarAvo bhavatIti laukikam / atra gharA zarAbazriyaM 'tItyetAvataiva phaNacake sphAratvasiddhAvuttamakAvyatve sphaarpdopaadaanmnucitmimaati|| caNDIjaGghAkANDaH zirasA caraNaspRzi priye jayati / zaMkaraparyantajito vijayastambhaH sarasva // 18 // caNDIti / priye zaMkare zirasA caraNasmRzi kopApanodanAya praNatikAriNI zaMkaramabhivyApya jayavataH sarasya vijayastambha iva caNDIjavArUpaH kANDo vaMzo ti| khataH sukhavizeSajanakatayA tucchaviSayaparAmukhasyApyetAdRzyavasthAsaMpAdadati bhAvaH / evaM caihikAmuSmikasukha mekSayA sImantinIsanamukhe'dhikataratvayite // unnAlanAmipaDheruha iva yenAvamAti zaMbharapi / jayati puruSAyitAthAkhadAnanaM zailakanyAyAH // 19 // unAleti / yena zaMbhurapi / apinA viSNoranabatAratvena nAbhipaIhatvAyo vyajyate / arcanAlaM yanAmipaDehaM vadAniya / bA bipurivelH| evaM zarIrasa nAlasAmyadalamAtanAmItvamamibayate / avamAti / puruSAyitAyAH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / kanyAyAH / evaM ca dArvyam / tena puruSAyitasaMpAdanayogyatvaM dhvamyate / tadAi jayati / aghaTitaghaTanApaTTatvAditi bhAvaH // aGkanilInagajAnanazaGkAkulabAhuleyahRtavasanau / sasmitaharakarakalitau himagiritanayAstanau jayataH // 20 // 1 aGketi / aDDe nilIno yo gajAmanastacchaGkayA / stanayoH kumbhikumbhasAmyAte bhAvaH / AkulaH / kathaM mAM vihAyainameva saMgopya bahukAlaM stanyaM prayacchati ghiyeti bhAvaH / yadvA nayanapidhAnakrIDAyAM gajAnano'Gka eva nilIno na nyatra gata iti matveti bhAvaH / Akulapadena zIghramavicAritakAryakAritvaM jyate / yo bAhuleyastArakajittena hRtavasanau / gajAnananirNayArthamiti bhAvaH / smataH / kathamatiguptayorapyAkasmikaprAkavyamiti dhiyeti bhAvaH / yo haraH / evaM svata eva vasanaharaNAdinA tatkAryakAritvaM dhvanyate / tena karakalitau / karotIti iti khatastatkAryakAritve'pi haraprahitatvenAkalane dA dyotyate / himgiritngH| evaM ca zaityasahitakaThinatvaM dyotyate / tena caavshykrklnyogytvm| ata haro'tismera ityapi yuktam / stanau jayataH / bhramavatAnyenAviSkRtatve'pyanyasya saMpAdanAditi bhAvaH / yadvA gajAnanazikhivAhanayoH sakalavighnanivArakatvakAryamAraskaraNIyatvAttArakabadhadvArakavizvasaMtoSapoSakatvanidAnastanyavattvAditi bhAvaH / / smaravirodhino'pyAnandajanakatvAditi bhAvaH // kaNThocito'pi kRtimAtranirataH padAntike patitaH / yasyAzcandrazikhaH smaramalanibho jayati sA caNDI // 21 // kaNThocita iti / AliGganAhoM'pi / pakSe'rdhacandrAkAratayA kaNThalakSyayo'pi / huMkRtimAtreNa, na tu karatarjanAdinA / pakSe bANAdinA / nirastaH / ata yasyAH padAntike / praNAmArthamiti bhAvaH / pakSe vegavazAditi bhAvaH / smarapradRzaH / ardhacandrazekharatvAditi bhAvaH / smarabhallanibha ityanena mAnApanodanarthatvaM dyotyate / yadvA smarabhalasma nibhaM chadma / 'nimaM chadmasadRkSayoH' itybhidhaa| evaM ca rUpAntarasaMpAdanAdbhItyatizayo dyotyate / candrazikhaH zaMbhuH patitaH / zikha ityanenoddIpakacandrasyApi mAnApanodakatvAnmAne bAhulyamabhivyajyate / caNDI jayati / madanArdhanArAcAdInAmapyagaNanAditi bhAvaH // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| zrerivAhisamUhaiH saha balAtkAreNa dhrnnyudd'taa| sa mahAvarAhaH / evaM cataISTrAyA ante dRDhatvavakratvAbhyAM jaTharAntargatatvenAtrarUpaphaNisamUhasahitadharoddhArasAmarthyamucitamiti vyajyate / jayati / ananyasAdhyakAryakaraNAditi bhAvaH // brahmANDakumbhakAraM bhujagAkAraM janArdanaM naumi / sphAre yatkaNacakre dharA zarAvazriyaM vahati / / 17 / / brahmANDamiti / brahmANDaM kumbhastaM karotIti tam / evaM ca yathA kumbhakArasya kumbhakaraNe na klezastathAsya brahmANDakaraNa iti vyjyte| bhujagasyAkAra ivAkAro yasya tam / evaM ca vAstavaitadrUpaM yAthAtathyena nirNatumazakyamiti vyajyate / janA. rdanam / evaM caitadbhItiravazyaM vidheyeti dhvnyte| tena caitadAjJA nollakanIyeti / sphAre / evaM ca dharAzarAvadhIsaMpAdanayogyatvaM dyotsate / yasya phaNAsamUhe dharA / evaM ca mahattaratvaM vyajyate / zarAvasya khalpamRdbhAjanavizeSasya zriyaM vahati / tattulyA dRzyata iti bhAvaH / evaM ca paramezvarabhujagarUpasyAtivizAlatvaM dhvanyate / anyasyApi kulAlasya cakre zarAvo bhavatIti laukikam / atra dharA zarAvazriyaM vahatIyetAvataiva phaNacake sphAratvasiddhAvuttamakAvyatve sphArapadopAdAnamanucitamisAbhAti // caNDIjaGghAkANDaH zirasA caraNaspRzi priye jayati / zaMkaraparyantajito vijayastambhaH smarasyeva // 18 // caNDIti / priye zaMkare zirasA caraNaspRzi kopApanodanAya praNatikAriNI satI zaMkaramabhivyApya jayavataH smarasya vijayastambha iva caNDIjaGghArUpaH kANDo vaMzI jayati / khataH sukhavizeSajanakatayA tucchaviSayaparAGmukhasyApyetAdRzyavasthAsaMpAdana nAditi bhAvaH / evaM caihikAmuSmikasukhApekSayA sImantinIsaGgasukhe'dhikataratva mAvedyate // unnAlanAbhipaDheruha iva yenAvabhAti zaMbhurapi / jayati puruSAyitAyAstadAnanaM zailakanyAyAH // 19 // unnAleti / yena zaMbhurapi / apinA viSNoranavatAratvena nAbhipakeruhatvAyo gyatvaM vyajyate / UrdhvanAlaM yatrAbhipakeruhaM tadvAniva / yadvA viSNuribetyarthaH / evaM va zarIrasya nAlasAmyadarzanAtkRzAmItvamabhivyajyate / avabhAti / puruSAyitAyA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 9 zailakanyAyAH / evaM ca dArvyam / tena puruSAyitasaMpAdanayogyatvaM dhvanyate / tadAnanaM jayati / aghaTitaghaTanApaTutvAditi bhAvaH // aGkanilInagajAnanazaGkAkulabAhuleyahRtavasanau / sasmitaharakarakalitau himagiritanayAstanau jayataH // 20 // 1 aGketi / aGke nilIno yo gajAnanastacchaGkayA / stanayoH kumbhikumbhasAmyAditi bhAvaH / AkulaH / kathaM mAM vihAyainameva saMgopya bahukAlaM stanyaM prayacchatIti ghiyeti bhAvaH / yadvA nayanapidhAnakrIDAyAM gajAnano'Gka eva nilIno na tvanyatra gata iti matveti bhAvaH / Akulapadena zIghramavicAritakAryakAritvaM vyajyate / yo bAhuleyastArakajittena hRtavasanau / gajAnananirNayArthamiti bhAvaH / sasmitaH / kathamatiguptayorapyAkasmikaprAkaTyamiti dhiyeti bhAvaH / yo haraH / evaM ca svata eva vasanaharaNAdinA tatkAryakAritvaM dhvanyate / tena karakalitau / karotIti kara iti svatastatkAryakAritve'pi haraprahitatvenAkalane dAda dyotyate / himagiritanayAyAH / evaM ca zaityasahitakaThinatvaM dyotyate / tena cAvazyakarakalanayogyatvam / ata eva haro'tismera ityapi yuktam / stanau jayataH / bhramavatAnyenAviSkRtatve'pyanyasya sukhasaMpAdanAditi bhaavH| yadvA gajAnanazikhivAhanayoH sakalavighnanivArakatvakAryamA - trapuraskaraNIyatvAttArakavadhadvArakavizvasaMtoSapoSakatvanidAnastanyavattvAditi bhAvaH / yadvA smaravirodhino'pyAnandajanakatvAditi bhAvaH // / kaNThocito'pi kRtimAtranirastaH padAntike patitaH / yasyAzcandrazikhaH smarabhallanibho jayati sA caNDI // 21 // kaNThocita iti / AliGganA'pi / pakSe'rdhacandrAkAratayA kaNThalakSyayogyo'pi / huMkRtimAtreNa, na tu karatarjanAdinA / pakSe bANAdinA / nirastaH / ata eva yasyAH padAntike / praNAmArthamiti bhAvaH / pakSe vegavazAditi bhAvaH / smarazarasadRzaH / ardhacandrazekharatvAditi bhAvaH / smarabhallanibha ityanena mAnApanodanasamarthatvaM dyotyate / yadvA smarabhallasya nirbha chadma / 'nibhaM chadmasadRkSayoH' ityabhidhAnAt / evaM ca rUpAntarasaMpAdanAdbhItyatizayo dyotyate / candrazikhaH zaMbhuH patitaH candrazikha ityanenoddIpakacandrasyApi mAnApanodakatvAnmAne bAhulyamabhivyajya sA caNDI jayati / madanArdhanArAcAdInAmapyagaNanAditi bhAvaH // . Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / deve'rpitavaraNasaji bahumAye vahati kaiTabhIrUpam / . jayati surAsurahasitA lajjAjimekSaNA lakSmIH // 22 // deva iti / arpitavaraNasraji / evaM ca saGgAdyabhAvena tAttvikarUpAparicayo dyotyate / bahumAye / evaM ca rUpAntaragrahaNasAmarthyamabhivyajyate / deve viSNau / devapadena krIDArasikatayAnekavidhadehadhAraNanipuNatvamAvedyate / kaiTabhIrUpam / daityavaJcanAyeti bhaavH| vahati sati / evaM ca prAtyakSikatvenApalApAnahatvaM vyajyate / surAsurahasitA / kathaM sarvAnsurAnvihAyAyamIdRzo vRta iti / ata eva lajjAkuTilekSaNA / kimiyaM kAminyeva puruSabhramAnmayA vRteti dhiyeti bhaavH| lakSmIrjayati / sarvopahAsavattve'pyadhairyAkaraNAditi bhAvaH // tAnasurAnapi harimapi taM vande kapaTakaiTabhIrUpam / yairyadvimbAdharamadhulubdhaiH pIyUSamapi mumuce // 23 // tAniti / tAnsakapaTatvena prasiddhAnasurAnapi / suSTu rAnti te surAstadbhinnAnsarvadAsamIcInagrAhakAnapi vande / pIyUSAdapyadhikametasyA adharAmRtamiti tAttvikajJAnena samIcInavastuprAhakatvAditi bhAvaH / taM kapaTazUnyatvena prasiddhaM kapaTakaiTabhIrUpaM harimapi vande / kapaTAjJAne'pi kapaTAkaradaityavaJcanAnipuNakapaTarUpadhAraNAdini bhAvaH / yairasurairyasyAH kaiTabhyA lakSmyA adharamadhuni lubdhaiH / madhupadamunmAdajanakatAM vyanakti / pIyUSamapi / evaM ca parityAgAnahatve'pi tatkaraNena kaiTabhIrUpe vizeSazAlitvaM dhanyate // talpIkRtAhiragaNitagaruDo hArAmihatavidhiyati / phaNazatapItazvAso rAgAndhAyAH zriyaH keliH // 24 // * talpIti / talpIkRtAhiH / evaM ca sarpabAdhAyA apyagaNanena rAgAtizayo vyajyate / agaNitagaruDaH / evaM ca sarvatra gamanayogyatvena pakSitvena vivekazUnyatayA vAnyatratatkathanayogyatve'pyetadagaNanayApi sa eva dyotyate / hArAbhihatavidhiH / hArasya nAbhisaMbandhAditi bhAvaH / AliGganAntarabhUtasya tyAgArhatve'pi tadupayeva prakSepaNa kelijJAnasaMpAdanena lajAzUnyatvena sa eva dyotyate / yadvA kathamadyApi nApasaratIti krodhAnikaTavartihArAbhihananena hArApAyamItizUnyatvena, ayaM ca hananakodhAtkutra kutra na vadiSyatIti jJAnahInatayA sa evaavedyte| zatasaMkhyAhi Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| phaNapItazvAsaH / evaM ca saMkhyAyAH pAnAnvayo na saMbhavatIti dUSaNamapAstam / evaM ca maraNabhItizUnyatvena sa eva dhvanyate / evaMvidhA rAgAndhAyAH keliH / evaM cAnyAbhiraGganAbhiryadrAgaprakaTanaM kriyate tanmithyeti bhaavH| jayati / etAdRzapratibandhakasamUhe'pi jAyamAnatvAditi bhAvaH / atra talpIkRtAhirityAdinA vyanjanayA rAgAtizayapratipAdanAdAgAndhAyA ityasya na tathA prayojanamiyAbhAti // merAnanena hariNA saspRhamAkAravedinAkalitam / jayati puruSAyitAyAH kamalAyAH kaiTabhIdhyAnam // 25 // mereti / smaraM kiMciddhAsyavat / sukhavizeSAvirbhAvAditi bhAvaH / yadAnanam / arthAlakSmyAH / tena kRtvAkAravedinA smerAnanarUpajJApakajJAnavatA hariNAkalitamanumitam / smerAnaneneti hariNetyasyApi vizeSaNam / viparItaratakAriNyAH zriyaH saspRham / evaM ca khasyApi sundaratve'pi tadviSayaspRhAvattvenAnirvacanIyarUpazAlitvaM kaiTabhyAM vyajyate / kaiTabhIdhyAnam / evaM ca striyo'pi strIdhyAnenAdbhutatvaM kaiTabhIrUpe dyotyate / jayati / tribhuvanAbhirAmayA ramayApi kriyamANatvAditi bhAvaH // kRtakAntakalikutukazrIzItazvAsasekanidrANaH / ghoritavitatAliruto nAbhisaroje vidhirjayati // 26 // kRteti / kRtaM kAntaM manojJaM yatkelikutukam / evaM cotsAhavizeSeNa suratasaMpAdanAcchyasabAhulyaM vyajyate / yattu kAntena viSNunA saha yatkelikutukamiti tanna / anyena sahAprasakteH / kAntakelirityanena suratakrIDavAyAtItyapi na / akSakrIDAdeH saMbhavAt / nAbhisaroja ityAdinaiva tatpratItezca / yayA / etAdRzI yA zrIstasyAH zItAH / madanAnalasaMtApanivRttariti bhAvaH / ye zvAsAsteSAM sekena nidrANaH / sekasya dravadravyIyatvena zvAsadvArA vArisaMbandho lkssyte| tena ca sukhanidrAyogyatvaM vyajyate / vitatAlirutameva ghoritaM yasya / nAbhisaroje vidhirjaganirmANakartA / evaM ca zramavattvAnnidrAyogyatvaM dhvnyte| jayati / sarojazayanazItamandasugandhasamIraNasukhakhApavattvAditi bhAvaH // ekarada dvaimAtura nistriguNa caturbhujApi paJcakara / jaya SaNmukhanuta saptacchadagandhimadASTatanutanaya // 27 // eketi / ekadanta / dvaimAtura / pArvatIgaGgArUpamAtRdvayavattvAt / nistriguNa / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaan| evaM brahmarUpatvaM dyotyate / caturbhujApi paJcakara / apirvirodhAbhAsArthakaH / zuNDAmAdAya paJcakaratvam / anyathA tu tasyAsti caturbhujatvam / SaNmukhanuta / jyeSTha tvAditi bhAvaH / saptacchadagandhirmado yasya / aSTatanurmahAdevakhattanaya / etAha. zasvaM jaya / saMkhyAkramamAtramatra // mAlakalazadvayamayakumbhamadambhena bhajata gajavadanam / yaddAnatoyataralaistilatulanAlambi rolambaiH // 28 // maGgaleti / maGgalakalazadvayarUpI kumbhau yasya tam / evaM ca vighnavinAzanakSamatvaM dhvanyate / gajavadanam / adammena / evaM ca dammena bhjnmnrthkmityaavedyte| yadIyadAnodakArtha caJcalaiH / saurabhyazAlitvAddAnodakasyeti bhAvaH / taralapadena sakalakusumagandhAdhikatvaM dAnagandhe vyajyate / rolambardhamaraiH / tilasAmyam / tyAmatvAditi bhAvaH / evaM ca kumbhayomahattaratvaM dhvnyte| Alambi / gaNapativiSayako'tra bhAvadhvaniH // yAbhiranakaH sAGgIkRtaH striyo'strIkRtAzca tA yena / vAmAcaraNapravaNau praNamata tau kAminIkAmau // 29 // yAbhiriti / yAbhiH strIbhiranako madanaH sAGgIkRtaH / khayaM tatsAhAyyasaMpAdaditi bhAvaH / yena madanena tAH striyo'strIkRtAH / khavijayasAdhanasveneti bhAvaH / iti vAmasya sundarasya / samIcInasyeti yAvat / yadAcaraNam / samIcInAcaraNametyarthaH / tatra pravaNau tatparau / evaM cAGgahInasya sAGgatAsaMpAdanAt, evameva trItvena nAyakAdhInAnAM strINAM khAstrarUpatAsaMpAdanena nAyakasya tadadhInatvasaMpAdamAt, upakArapravaNatvamubhayoya'jyate / ata evaitAdRkkAminIkAmau praNamata / evaM tatsevayA samIcInameva bhaviSyatIti dhvnyte| yatrAGgarahitasyAGgavattAsaMpAdanAt, vINAM ca strIbhinnatvasaMpAdanAt , biruddhAcaraNakhAbhAbyAt , kAminIkAmau praNamata, vaM caitayoH saMgatiH satAM nociteti vyajyata iti vyAkhyAnaM tanmaGgalaprakaraNarodhAdasamaJjasamivAbhAti / yadvA parasparamapyetayorIdRzaviparItAcaraNapravaNatve gyAnyasya tatkaraNasyAtisugamatvAttatseveva samuciteti dhvanyate // atha kavInstauti vihitaghanAlaMkAraM vicitravarNAvalImayasphuraNam / zakrAyudhamiva vakra valmIkabhuvaM kaviM naumi // 30 // vihiteti|shkraayudhmiv / vihitA ghanA bahavo'laMkArA upamAdayo yena tam / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyasaptazatI / 13 pakSe vihitameghAlaMkaraNam / vicitrANAM varNAnAmakSarANAM yAvalI tatpracuraM sphuraNaM skUrtiryasya tam / pakSe varNA nIlapItAdayastatpatirvikAraH sphuraNamutpattiryasya sam / vakraM vakroktikuzalam / pakSe yathAzrutam / valmIkabhuvaM bAlmIkim / zakradhanuSo'pi tata evotpattiriti laukikam / kaviM kAvyakartAraM naumi / rUpakamatrAlaMkAraH // 1 byAsagisaM nirvAsa sAraM vizvasya bhArataM vande / bhUSaNatayaiva saMjJAM yadaDitAM bhAratI vahati // 31 // vyAseti / vyAsavacasAM niryAsam / evaM ca tattvArthavattvaM sarasatvaM ca vyajyate / vizvasya jagataH sAram / evaM ceta utpannapuruSArthasAdhanatvaM dhvanyate / etAdRzaM bhArataM vande / yadaGkitAM bhAratacihnitAM saMjJAM bhUSaNatayaiva bhAratI sarasvatI vahati / evaM ca bhAratyA bhUSaNarUpatannAmaprasiddhanAmavattvapratipAdanena sarvapranyAdhikatvamAveyate bhArate / evakAreNa svAbhAvikatvavyudAsaH / anyo'pyaprasiddhaH prasiddhasya kasyacinnAnA prasiddho bhavatIti laukikam / bhAratakartRtvena vyAsastutirityavadheyam // sati kAkutsthakulonnatikAriNi rAmAyaNe kimanyena / rohati kulyA gaGgApUre kiM bahurase vahati // 32 // satIti / kAkutsthAnAM kulam / tadunnatikAriNi / kulapadena sarveSAmapyunnatisaMpAdanena zatakoTipravistaratvaM tena ca bahutaraprameyavattvaM ca vyajyate / bahurase prabhUtazRGgArAdirasazAlini / pakSe bahujalavati / evaM ca tApApanodakatvaM vyajyate / ata evaitAdRzarAmAyaNe satyanyakAvyena kim / tena gatArthatvAditi bhAvaH / atra dRSTAntamAha - gaGgApUre vahati sati kulyAlpA kRtrimA sariki rohati / kAkkA netyarthaH / na cittapathamavataratIti bhAvaH // atidIrghajIvidoSAdvyAsena yazo'pahAritaM hanta / kairnocyeta guNADhyaH sa eva janmAntarApannaH // 33 // atIti / atyantadIrghajIvitvadoSAt / cirakAlajIvitvarUpadoSAdityarthaH / aticirajIvitvasyAnyatra guNatve'pyatra doSatvamiti bhAvaH / doSapadaM pariharaNIyatvaM vyaJjayati / vyAsena yazaH / hanta iti khede / apahAritam / yazaHpadamatyantasaMrakSaNIyatvaM vyaJjayati / ata eva khedaucityam / etadevAha - sa eva vyAsa eva Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / janmAntaramApano guNAnyo bRhatkathAkartA kai!cyeta / api tu sarvairityarthaH / evaM guNAnyavyavahAre vyAsasya cirajIvitvameva pratibandhaka saMvRttamiti bhAvaH / evaM caitAdRgyazasi spRhA na kRtA, kiMtu cirajIvitva iti mahanmUrkhatvamAvedyate vyAse / tena ca vyAsAdhikatvaM guNADhye // zrIrAmAyaNabhAratabRhatkathAnAM kavInnamaskurmaH / trisrotA iva sarasA sarakhatI sphurati yairbhinnA // 34 // shriiti| vaalmiikivyaasgunnaaddhyaanmskurmH| yairvaalmiikyaadigunnairbhinnaa| vilakSaparItyanusaraNAditi bhAvaH / sarasA RkArAdimatI / pakSe sajalA / vANI satI nadIva trisrotA gaGgeca / khargamRtyupAtAleSu pravAhavattvAdgaGgAyAH / evaM ca vAlmIkyAdivAcAM sakalakalmaSavinAzakatvaM dyotyte| sphurati / evaM ca tritayavAcA vAstavaikarUpatvameveti vyajyate / tena ca vAlmIkyAditritayasya smaantvmaavedyte| yadvA vAlmIkyapekSayA kiMcinyUnatvaM vyAse, tato guNADhya iti dhvanyate / pUrvatra zrIpadaM triSvapyanveti, atra rAmAyaNamAtre // saakuutmdhurkomlvilaasiniiknntthkuujitpraaye| zikSAsamaye'pi mude ratalIlAkAlidAsoktI // 35 // sAkRteti / sAkUtaM sAbhiprAyam , madhuraM rasotkarSAdhAyakarasaniSThaguNavat , komalaM zabdaguNazAli etAdRzaM yadvilAsazAlinyAH kaNThakUjitaM tatprAye / prAyaHzabdaH krameNa bAhulyasAdRzyopasthApakaH / ratalIlAkAlidAsotI zikSAsamaye'pi mude / evaM cobhayoH samatvamiti bhAvaH / evaM ca sarvajanasyApyupadezasamaye bahudhA duHkhadatvena ratalIlAkAlidAsoktyoH sukhapradatvena vAgvilAsAdhikyaM dhvanyate // bhavabhUteH saMbandhAdbhUdharabhUreva bhAratI bhAti / etatkRtakAruNye kimanyathA roditi yAvA / / 36 / / bhveti| bhavabhUteH zivazvaryasya saMbandhAdbhAratyeva sarakhatyeva bhUdharabhUnagendrakanyA bhAti / evaM cANimAdyaizvaryAntargatecchAnabhighAtarUpaprAkAmyAdbhAratyA nagendrakanyArUpatvam / tathA bhavabhUteH kaveH / evaM cezaizvaryAbhedabodhanena khecchAnurUpakAryakAritvaM vyajyate / saMbandhAddhAratyeva bhUdharabhUH parvatabhUmiH / evaM ca nAnyathA zaGkanIyatvamiti bhAvaH / bhAti / anyathatatkRtakaruNarasapradhAne 'api prAvA rodityapi dalati Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| vajrasya hRdayam' ityuttaracaritrIyapadye prAvA zailaH / 'prAvANau zailapASANI' itymrH| kimiti roditi / yadvA bhavabhUteH saMbandhAdityasya bhavaizvaryAvinAbhAvAdityarthaH / bhUdharamaH zailatanayA bhAratI bhAti / sarakhatIrUpeNa dRzyata ityarthaH / evaM ca yatrazaizvarya tatra zailasutayAvazyaM stheyamiti niyamAdIzaizvaryavati kavau zailasutA sarakhatIrUpeNAvasthiteti bhAvaH / evaM caitatkaverdakSiNAmUryupAsakatvaM vyajyate / ata eva bhavasya zaMbho tiraizvarya yasminiti nAni vyutpattirapi saMgacchate / athavA kavI bhavabhUtyamedabodhanena pArvatIsattvamAvazyakam / vipakSe trkmaah-anythaa| etatkRtakAruNye / evaM cAnyairbahubhiH karuNarasapradhAnAni kAvyAni vihitAni, paraMtu na tatra zailarodanamiti bhAvaH / pAvA kimiti roditi / evaM caitatkRtakAruNye jAmAtRsaMbandhena zailasyApi rodanamiti bhAvaH / athavA / bhavabhUteH zivaizvaryasya saMbandhAt / tatkRpAta ityarthaH / bhAratI bhUdharabhUreva / bhUdhara iti kavinAma / bhavabhUtiriti 'girijAyAH kucau vande bhavabhUtisitAnanauM' iti padyakaraNottaraM padavInAma / tasmAdbhavatve dRzyeva jAtA / evaM ca sarakhatIpracArastata evetsanyakavivyatireko dhvanyate / nanve. tatkavarbhUdharatve kiM pramANamata Aha-anyathA / etatkaverbhUdharatvAbhAve / etatkRtakAruNye prAvA pASANaH kathaM roditi / evaM caitatkRtakAruNyottarakAlInapASANarodanasyaitatsaMbandhAbhAve'nyathAnupapattyA kavo bhUdharatvasiddhiH / evaM ca janyajanakabhAvasaMbandhAdrodane yuktataiva / evakAra ivArtha iti kecit // jAtA zikhaNDinI prAgyathA zikhaNDI tathAvagacchAmi / prAgalbhyamadhikamAtuM vANI bANo babhUveti // 37 // jAteti / prAkpUrva yathA zikhaNDinI drupadaputrI zikhaNDI drupadaputrarUpA babhUva , tathA vANI sarakhatyadhikaprAgalbhyaprAptyartha bANaH kAdambarIkartRrUpA babhUva / pavargatRtIyAntasthabavakArayoramedAditi bhAvaH / evaM ca sarakhatIto'dhikatvaM bAne yotyate / vastutastu bavayoraikye doSAr3heda eva // yaM gaNayanti guroranu yasyAste dharmakarma saMkucitam / kavimahamuzanasamiva taM tAtaM nIlAmbaraM vande // 38 // yamiti / yaM guroH prabhAkarAt / evaM ca tatra prabhAkaratatranipuNatvaM tAtasyAvedyate / pakSe bRhaspateH / anu pazcAdgaNayanti / yasyAste nAze / pakSe sUryamaNDala Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| sAnidhyenAdarzane / dharmakarma saMkucitam / tAtasadRzasyAnyasya dharmakarmapravartakasyAbhAvAditi bhAvaH / pakSe malamAsa iva zukAste'pi keSAMcitkarmaNAM niSedhAditi mAvaH / yadvA yasya tAtasya dharmakarma / evaM cAdharmakarmaNo'bhAvo vyajyate / saMkucitaM samyak ko pRthivyAM citaM vyAptam / Aste / evaM ca karmaThatvena sarvatra tAtapra. siddhiriti bhAvaH / yatA yasyAdharmakarmaviSaye saMkucitaM saMkocaH / mItiriti yAvat / bhAte / kaviM kAvyakartAram / pakSe tamAmAnam / uzanasamiva zukramiva / taM prasiddha tAtaM nIlAmbarAbhidhaM vandai // sakalakalAH kalpayituM prabhuH prabandhasya kumudabandhozca / senakulatilakabhUpatireko rAkApradoSazca // 39 // skleti| prabandhasya ctuHssssttiklaaH| kumudabandhozcandrasya ca SoDazakalAH / kalpayituM vaktuM kartuM vA / pakSe darzayitum / senakulatilakabhUpatiH setukartA pravarasenanAmA rAjA / paurNamAsIpradoSa ekaH prabhuH samarthaH / nAnya ityarthaH // kAvyasyAkSaramaitrIbhAjo na ca karkazA na ca grAmyAH / zabdA api puruSA api sAdhava evArthabodhAya // 10 // kAvyasyeti / akSarANAM varNAnAM maitriimekvrgptthittvaadiruupaam| ekasthAnakatve satyekaprayatnakatvarUpA vA bhajati tasya / evaM ca bandhavizeSazAlitvaM vyajyate / puruSavizeSaNamapyakSaramaitrIbhAja iti / kAvyasya yojanAvizeSavacchabdArthobhayasya arthabodhAya / karkazAH zrutikaTavaH / teSAM rasApakarSakatvAditi bhAvaH / pakSe krUra. matayaH / evaM ca parokikhaNDanamAtranipuNatvaM ca vyajyate / na ca prAmyA avidagdhaprayuktAH / evaM ca cArutvAbhAvo vyajyate / pakSe prAmamAtravAsinaH / evaM ca kAvyavAsanAvAsitAntaHkaraNatvAbhAvo dhvanyate / zabdA api puruSA api / kiM tu sAdhava eva / vyAkaraNasiddhA eva asAdhutvajJAnasyArthabodhapratibandhakatvAt / pakSe nirmalamataya eva / evaM cArthapratibimbabhavanayogyatvaM dyotyate / yadvA kAvyArthavAsanAzAlina ityarthaH / evaM cAnyeSAM kAvyabodhAnahatvamiti bhAvaH // 1. senakulaM kAyasthakulaM vaGgadezaprasiddham. tattilakAyamAno bhUpatirlakSmaNasenaH. yatsabhAyAM govardhanAcArya AsIda. na tu setubandhakAnyakartA kazmIramahArAjaH pravarasenaH. sa tu kSatriyakulAvataMsa AsIditi rAjataraGgiNyA sphuTameva. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 17 vaMze ghuNa iva na vizati doSo rasabhAvite satAM manasi / rasamapi tu na pratIcchati bahudoSaH saMnipAtIva // 41 // vaMza iti / vaMze veNau ghuNa iva kITa iva rasabhAvite zRGgArAdibhAvanAvati / pakSe jalAtizayasaMbandhavati / auSadhIdravalepavatIti kazcit / satAM matsararahitAnAM sahRdayAnAM vA manasi / manasItyekavacanena samIcInamanasAmekavyasana zAlitvaM dhvanyate / doSo na vizati / evaM ca sutarAmavasthityabhAvo dyotyate / bahudoSo doSaikadRk / pakSe 'kSaNe dAhaH kSaNe zItamasthisaMdhizirorujaH' ityAdibahUpadravavAn / saMnipAtIva yugapatprakupitavAtapittAdimAn / rasamapi zRGgArAdikamapi / evaM cAvazyecchAyogyatvaM vyajyate / pakSe mRgAGkAdikamapi / evaM ca kA vArtA kvAthAderiti bhAvaH / na pratIcchati na gRhNAtIti kiM vaktavyamiti bhAvaH // viguNo'pi kAvyabandhaH sAdhUnAmAnanaM gataH khadate / phUtkAro'pi suvaMzairanUdyamAnaH zrutiM harati // 42 // viguNa iti / viguNo'pi ye ye kAvye guNAstadanyatamazUnyo'pi / kAvyabandhaH / atra bandhapadamadhikamAbhAti / yadvA bandho racanAmAtram / sAdhUnAm / evaM ca guNavattAsaMpAdanakartRtvaM dhvanyate / khadate sukhasaMpAdako bhavati / suvaMzaH saralaveNubhiranUdyamAnaH / evaM cAnuvAdasaMpAdane'pi sujana durjanayorantaraM bhavatIti bhAvaH / phUtkAro'pi / evaM ca sukhAjanakatvaM dhvanyate / zrutiM harati zravaNasukhasaMpAdako bhavati // svayamapi bhUricchidrazcApalamapi sarvatomukhaM tanvan / titastuSasya pizuno doSasya vivecane'dhikRtaH // 43 // svayamiti / svayaM bhUricchidro'pi bahuvAcyo'pi / evaM ca khadoSeSu darzanayogyatve'pi taddarzanAbhAvena bhrAntatvamAvedyate / pakSe bahurandhro'pi / sarvatomukhaM sakalajanasamakSam / pakSe sarvadigviSayam / cApalaM maukharyam / evaM ca janabhItizUnyatvaM dhvanyate / pakSe cAJcalyam / tanvanvistArayan / evaM ca viratyabhAvo dhvanyate / titauH / 'titaurnA cAlanI striyAm' ityabhidhAnam / pizunaH parotkarSA - sahiSNuH / vivecane nirNaye / pakSe svIkAre / adhikRto dattAdhikAraH / evaM ca guNAdikaM vihAya doSamAtrAGgIkartRtvaM duSTAnAmiti bhAvaH // 1 2 A0 sa0 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaan| antagUDhAnAnanyaJjayataH prasAdarahitasya / saMdarbhasya nadasya ca na rasaH prItyai rasajJAnAm // 11 // antariti / abhyantaraM gUDhasthitim / pakSe nilInAn / arthAnpratipAdyaviSamAn / pakSe padArthAn / avyajayato vyaJjanAviSayAnakurvataH / pakSeprakAzayataH / ata eva prasAdena kAvyaguNena / pakSe nirmalatayA / rahitasya / saMdarbhasya kAvyasya / nadasya ca / puMstvanirdezena nirmalatvasyAvazyApekSaNIyatvamityAvedyate / yadvA nadatvena viralatayA tattulyapratipAdanAtkAvye'tiviralatvamAvedyate / ukaM hi [ AnandavarSanena]-'dvitrA eva kavayo dvitrANyeva kAnyAni' iti / rasaH zuzArAdiH / pakSe jalAm / rasajJAnAm / evaM cAnyeSAM prItyajanakatve'pi na kAcitkSatiriti bhAvaH / prItyai na // yadasevanIyamasatAmamRtaprAyaM suvarNavinyAsam / surasArthamayaM kAvyaM triviSTapaM vA samaM vidmaH // 15 // yaditi / yadasatAM sahRdayaminnAnAm / pakSe pApavatAm / asevanIyam / amRtatulyam / pakSe'mRtabahulam / suvarNAnAM zobhanAkSarANAM vinyAso prathanaM yatra / 'varNa tu cAkSare' ityamaraH / pakSe suvarNasya heno vinyAso racanAdi yatra / zobhanarasArthobhayapracuram / pakSe devasamUhabahulam / kAvyaM triviSTapaM kharga vA samaM vidmaH / evaM cAtra nAnyathAbhAva AzakanIya iti bhAvaH / evaM ca khargArtha yathA sadbhiryanaH kriyate tathA kAvyAtha vidheya iti vyajyate // satkavirasanAzUInistuSatarazabdazAlipAkena / tRpto dayitAdharamapi nAdriyate kA sudhA dAsI // 16 // saditi / satkaveH / evaM caastkverniraasH| rasanaiva zUryalpaM zUrpam / prasphoTanaM zUrpamantrI' ityamaraH / yathA khalpazUrpaNa nistuSatA jAyate na tathA mahAzUrpaNeti khIsaMpradAyaH / tayA nistuSataro nirdoSaH zabdarUpo yaH zAlistatpAkena / pariNatanirdoSakAnyAkhAdenetyarthaH / tRpto dayitAyAH / evaM cAtispRhaNIyatvamadhare dhvnyte| adharamapyatyutkRSTatAM vyaJjayati / nAdriyate kA sukA daasii| evaM ca mAdhvIkAdeH kutra gaNaneti bhAvaH / evaM ca sudhAto'dhare, tato'pi satkAvye'dhikatvaM dhvanyate / evaM ca khargArtha yanaM vihAya kAvyArthameva sa vidheya iti dhvanyate / atra ca 'zarIra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aasptshtii| tAvadiSTArthavyavacchinnA padAvalI' iti daNDimatenArthavizeSaviziSTazabdasyaiva kAvyatvamiti / pradIpakRnmatena ca zabdamAtropAdAnam // akalitazabdAlaMkRtiranukUlA skhalitapadanivezApi / amisArikeva ramayati sUktiH sotkarSazRnArA // 17 // akliteti| na kalitA zabdasyAlaMkRtiryayA / anuprAsAdizabdAlaMkRtizUnyetyarthaH / evaM cArthAlaMkArAdimattvaM vyajyate / pakSe'kalitaH zabdo yayaitAdRzyalaMkRtibhUSaNaM yasyAH / sazabdabhUSaNavattve'nyasya jJAnaM bhaviSyatIti dhiyeti bhaavH| anukUlA drutaM rasapratyAyikA / pakSe nAyakacittAnukUlyavatI / skhalitaH padadArcazUnyaH / komala iti yAvat / padAnAM suptibvatAM nivezo prathanaM yasyAH sA / evaM ca gauDIrItiyukteti dhvanyate / pakSe skhalitaM sthAnAdanyatra patanam / evaM ca saMketagamanaM stvrmaavedyte| padanivezazvaraNavinyAsaH / yadvAnukUlAni sphuTamarthapratItijanakAnyaskhalitAni vyAkaraNaniSpannAni / evaM ca neyArthAsAdhutvazUnyatvaM dyotyate / yAni padAni tatsaMnivezavatI / pakSe'nukUlAni drutaM saMketaprApakAli skhalanahInAni yAni padAni tadvinyAsavatI / apiranAsthAyAm / evaM ca guNadoSAbhAvayoH saMpAdane nAtyantamAgraha iti bhAvaH / sotkarSazRGgArotkarSazAlizRGgArarasavatI / pakSe'hamasyAyaM mameti ratiparipoSavatI amisArikevAmisaraNAmisAraNAnyatarakhatIva / uktaM ca-'yA cArtAbhisaretkAntaM sArayedvAmisArikA' iti / evaM ca premAtizayo vyajyate / sUktiH kAvyam / pakSe zobhanokimatI / ramayati / evaM ca kAvye zabdAlaMkRtidoSAbhAvasattvasaMpAdanamaprayojakam / api tUtkRSTazakArasaMpAdanamevocitamiti vyajyate / yadvA zabdAlaMkRtizUnyA sadoSapadavinyAsApi sotkarSazRGgArA sUktI ramayati / zabdasya prAdhAnyAttadalaMkArasyAvazyakatve'pi tadabhAve doSarAhityasyAvazyakatve'pi kevalotkRSTa zRGgAravattvenaiva camatkArAtizayajanakatvaM kAvyasyeti bhAvaH / evaM ca zRGgArAdirasavattvaM kAvye'vazyamapekSitamiti vyjyte| ata eva 'nIraso hi nibandho yaH so'pazabdo mhaakveH| sa tenAkavireva syAdanyenAsmRtalakSaNaH // ' iti dhvanikRtA rasasya prAdhAnyamabhyadhAyi / evaM ca sarvarasapradhAnIbhUtavAravattvamasantotkRSTamiti tAtparyArthaH // adhvani padagrahaparaM madayati hRdayaM na vA na vA zravaNam / kAvyamamijJasamAyAM maJjIraM kelivelAyAm // 18 // adhvniiti| adhvani vyaGgayArthazUnyam / yattu dhvaniruttamaM kAvyaM tadbhinamityartha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| iti tanna / guNIbhUtavyaGgayAderapi hRdayAhAdajanakatvAt / pakSe zijitazUnyam / padagrahaparamanuprAsamAtrArtha padagrahaH paramutkRSTo yatra / pakSe'tyantacaraNasaMlagnam / kAvyamabhijJasabhAyAm / evaM cAnabhijJasabhAyAM hRdayAdyAnandajanakatve'pi na kiMciphalamiti bhAvaH / hRdayaM vA na madayati, zravaNaM vA na madayati / evaM ca zroturubhayAnyataradAyAnandena viSayAntarasphUrtizUnyaM na karotIti bhAvaH / atra hRdayaM zravaNaM vA na madayatItyetAvataiva siddhe dvitIya 'na vA' ityasya na tathA prayojanamAbhAti / zravaNaM zrotuhRdayaM vakturna madayati / 'A paritoSAdviduSAM na sAdhu manye prayogavijJAnam' ityAdhukeriti vyAkhyAne vAkAradvayanadvayayorAnarthakyamAbhAti / maJjIraM krIDAkAle na madanAvirbhAvavantaM karotItyarthaH / kAvyaM hRdayaM na madayati maJjIraM zravaNaM na madayatIti vyAkhyAyAM vAkAradvayamanarthakamAbhAti / atredamavadheyam-vyaGgayArthazUnyaM kAvyameva nAsti / na ca 'avyaGgayaM tvavaraM smRtam' ityuktyA vyaGgayAtsantAbhAvavatyapi kAvyatvamastIti vAcyam / tadudAharaNe 'svacchanda-' ityAdi padye mandAkinIviSayakaratyAkhyabhAvAdivyaGgayasya sattvAt / kiM bhunaa| 'sa ko'pi viSayo nAsti yatra vyaGgyaM na bhAsate / samayAdevizeSasya hyabhAve hetutA matA // ' ata eva 'pradhAnaguNabhAvAbhyAM vyaGgayasyaivaM vyvsthiteH| ume kAvye tadanyadyattacitramabhidhIyate // ' iti dhvanikRtA [zrImadAnandavardhanAcAryeNa] abhyadhAyi / yadvA kAvyaM kAvyatvAmimatam // AkhAditadayitAdharasudhArasasyaiva sUktayo madhurAH / akalitarasAlamukulo na kokilaH kalamudaJcayati // 19 // AkhAditeti / AkhAditaH / na tu pItaH / evaM cAdharapAne'tyantAdharapAne vA kIDaGamAdhuryamutpatsyata iti na vidma iti bhAvaH / dayitAdhararUpasudhAraso yena tasyaiva / evaM ca nAnyasyeti bhAvaH / yadvA madhurA eveti yojyam / evaM cAmadhurANAM vyavacchedaH / yadvAkhAdito dayitAdharasudhAraso yena tasyaiva / evaM ca nRdehena dayitAdharapAnaM vidhAya pazcAddevarUpeNAmRtaM nipIyetadubhayAdhikatararasavatkAvyecchayA kavirbhavatIti bhAvaH / evaM ca dayitAdharAkhAdAderhetutvapratipAdanAdavAptakAryasya kAraNe'nAdaravatkAvyAkhAdavataH sakalaviSayAkhAdamaulibhUtadayitAdhararasAkhAdAdAvapya. nAdara iti dyotyte| evaM ca kAvyAkhAde brahmarasarUpatA dyotyte| sUktayaH kAvyAni / madhurAH / evaM ca dayitAdharasudhArasayoradhikataratvasya kAvyasAmAnye'mi Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| dhAnena tadvizeSottamakAvye'tyantavizeSastato dhvanyate / atra dRSTAntamAha-anAkhAditacUtamukulaH / mukulapadena rasasaMmRtatvaM vyajyate / kokilaH kalaM madhuraM na vadati / yadvA sUktaya uttamakAvyAni // bAlAkaTAkSasUtritamasatInetratribhAgakRtabhASyam / kavimANavakA dUtIvyAkhyAtamadhIyate bhAvam // 50 // bAleti / lokavyavahArajJAnasya kAvyahetutvamityAha-bAlAyAH kaTAkSeNa sUtritam / sUcitamityarthaH / evaM ca lajjAvattvena prAkaTyasaMpAdanAyogyatvam / atra baalaapdenaalpvyskaamidhiiyte| na khIyAmedarUpA / asatItyAdyarthavirodhAt / sakhyA asatItve'pi nAyikAyAH khIyatvAkSatirityapi kecit / asatyA netratribhAgeNa bahulanetravyApAreNa kRtabhASyam / kRtakiMcitprAkaTyam / dUtIvyAkhyAtam / dUtyA vacanavRttyAmihitam / bhAvamamiprAyam / kavimANavakAH kavayo mANavakA iva / evaM cAjJatvaM dyotyte|adhiiyte| evaM cAtitIkSNamatibhiH sUtreNa tato'lpamatibhirvyAkhyAnena yathAvabudhyate granthAdi tathA tIkSNamatibhiH kaizcitkavibhiH khalpavyavahArajJAnena tato'lpamatibhiradhikatarajJAnena kAvyaM kriyata iti vyavahArajJAnaM na kutrApi vyabhicaratIti dhvanyate / yadvAnyaprameyaharaNazIlAnkavInnindati / dUtIvyAkhyAtamityanenaitasmAtpadAdayamartho bodhya iti niyamasahAyazaktiviSayamiti vyajyate / zakteratisthUlamativiSayatvAt / asatInetratribhAgakRtabhASyamityanena jaghanyalakSaNAvRttiviSayamiti dyotyate / lakSaNAvRtteH kiMcitsthUlamativiSayatvAt / bAlAkaTAkSasUtritamityanena vyaJjanAvRttiviSayamiti vyajyate / vyaJjanAvRtteratisUkSmamativiSayatvAt / bhAvamartham / arthAdanyakavinibaddham / ye'dhIyate khakAvyaviSayIkurvanti na te kavayaH / kiM tu teSu te bAlAH / mUrkhA ityarthaH / evaM ca parakAvyaspRSTavAcyalazyavyaGgyAspirzitvaM khakAvyasya dhvanyate / yadvA bAlAkaTAkSasUcanAdivyApAraprakaTanArthasya kavimANavakakAvyaviSayatvaM kavInAM tvatyantanigUDhArtho'pi kAvyaviSaya iti khagranthe'pi nigUDhArthaviSayatvaM dhanyate / athavA kavayaH sarve bAlakA iva / evaM ca bAlAkaTAkSasUtritamityAdinA nAyikayA khecchayA prakaTIkRtabhAvasyAbhijJatvaM kviinaam| na tu tadantargatAbhiprAyajJAnavattvamiti nAyikAdhikyavarNanena tadviSayazRGgAravarNanaM sarvarasavarNanApekSayA kaThinataramiti vyajyate / tadvattvena khagranthAdhikyaM ca / ata eva 'zRGgArottarasatprameyaracanairAcAryagovardhanaspardhI ko'pi na vizrutaH' ityabhANi jayadevena // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 khakIrtyanuvRttaye khanAma darzayamevetarAryAvailakSaNyaM khAryAkhAha masUNapadarItigatayaH sajjanahRdayAmisArikAH surasAH / madanAdvayopaniSado vizadA govardhanasyAryAH // 51 // mahaNeti / masRNAnAM snigdhAnAm / komalAnAmiti yAvat / padAnAM vibhakyantAnAM rItidAdiskhasyA gatiH prAptiryAsu tAH / tadvatya ityarthaH / pakSe komalacaraNavinyAsazAligatayaH / mantharagataya ityarthaH / sajjanahRdayamanusaranti / evaM ca sahRdayahRdayasamadhigamyAyoM iti bhaavH| evaM ca duhRdayAnAmatra nAdhikAra iti dhvanyate / pakSe sajjanasya hRdayamamisArayanti / khAdhInatAbhAjanaM kurvanti taaH| suSchu rasaH zArAdiryAsu tAH / pakSe AsaktivizeSavatyaH / madanAdvatopaniSadaH / upaniSada ityanena madanoddIpakatAtizayazAlitvamAvedyate / pakSe saMnidhimadanasatvoktyA tasminnAjJAkAritvaM dhvanyate / vizadAH prasAdarUpaguNavatyaH / pakSa ujva. laveSAH / AryAH / AryA iti cchandonAma / pakSe zreSThAH / govardhanasya / govardhana iti kavinAma // vANI prAkRtasamucitarasA balenaiva saMskRtaM niitaa| nimnAnurUpanIrA kalindakanyeva gaganatalam // 52 // vANIti / vANI / prAkRtakAvye samyagucito raso yasyAH / etAdRzyeva balena balAtkAreNa / pakSe balarAmeNa / evakAro'traivAnveti / saMskRtaM niitaa| nimnAnugAmikhabhAvajalA kAlindI gaganatalamiva / evaM ca prAkRtakAvye surasatAsaMpAdanaM sugamataram, saMskRtakAvye tatkaThinataramiti dyotyte| tena khayaM tatsaMpAdanena khasminnAdhikyamAvedyate / yadvA vANyAH khabhAva evAyaM yatprAkRtakAvye sarasAmAmotIti prAkRtakAvyakaraNAdara eva samucitaH, tathApi saMskRtakAvya evAdaro mayA vihitastatra kadAcidyadi tathAvidhasurasatAbhAvo bhaviSyati sa ca tatrabhavaddhiH kSantavya iti dhvanyate / athavA prAkRtakAvyasamucitarasA vANI prAkRtasamucita rasaiva / prAkRtAnAM sAdhAraNajanAnAM samucitaH / sukhAvaha ityarthaH / raso yasyAH / ato balena prAkRtasaptazatyAditiraskAreNa saMskRtaM nItA / yadvA prAkRte sAdhAraNajane samyagucitaH / atyanta ityarthaH / rasaH prItiryasyAH etAdRzyapi balAtkAreNa 1. hAlAparanAmnA sAtavAhanakavinA praNItAM prAkRtagAthAsaptazatImAlokyeyaM sasa zatI zrIgovardhanAcAryeNa praNIteti vANIsAcAryayA sUcitam. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 23 saMskRtaM sAdhurUpaM prApitA / evaM ca nIcAbhilASiNyAH sadvRttatAsaMpAdanaM puruSA iti bhAvaH / nimnAnurUpanIrA kalindakanyeva / evaM ca vivekazUnyatvaM dhvanyate tena nIcAnugAmi rasazAlitAyogyatvam / gaganatalamatyuccadezaM nItA / evaM ca prAkR tasaMskRtayorbhUtalagaganatalatulyatApratipAdanena prAkRtAtskRte'tyantAdhikyamAvedyate / AryAsaptazatIyaM pragalmamamasAmanAdRtA yeSAm / dUtIrahitA iva te na kAminImanasi nivizante // 53 // Aryeti / iyamAryANAM saptazatI yeSAM pragalbhamanasAm / yaiH pragalbhamanobhiri tyarthaH / evaM cApragalbhamanobhirAdare'nAdare vA kRte na kiMcitphalamiti bhAvaH dUtIrahitA iva te na kAminImanasi nivizante / evaM ceto'nyanna kiciccAturyajana kamiti vyajyate // ratarItivItavasanA priyeva zuddhApi vAde sarasA / arasA sAlaMkRtirapi na rocate zAlabhaJjIva // 54 // ratarItIti / ratarItau vItaM vasanaM yasyAH sA / rasAvirbhAvAditi bhAvaH evaM cAlaMkArabhraMzAdeH kA vArteti bhAvaH / priyeva zuddhApi / anuprAsopamAdyalaMkArara hitApi / vANI saMtoSAya / atra hetumAha - sarasA zRGgArAdimatI / pakSe zraGgArarasa vatI / rasazUnyAlaMkRtiyutApi / pakSe kaTakakuNDalayutApi / zAlabhaJjIva pratimeva na rocate / evaM ca rasasya prANarUpatvaM dhvanyate / evaM ca niralaMkArasyApi kAvyatvamiti mizrarucinAthamatena / ata eva tAbhyAM 'munirjayati yogIndro mahAtmA kumbhasaMbhavaH yenaikaculake dRSTau divyau tau matsyakacchapau // ' iti niralaMkArodAharaNamabhyadhAyi vastutastvetadubhayodAhRtapadye'pi sarvAlaMkAramaulimaNirUpAtizayoktervidyamAnatvAt uktivaicitryarUpAlaMkAravirahe kAvyatvasyAsaMbhavAt / 'kAvyaM grAhyamalaMkArAt' ityalaM kArasya kAvyavyavahAraprayojakatvAbhidhAnAcca / rasavati kAvye sphuTAlaMkAra rAhi tye'pi na camatkArahAniriti rasavattvasyAdhikyapratipAdanamAtre tAtparyam / 'aMka lita-' ityAdi paye GgArotkarSamAtrasya prAdhAnyamityarthaH / atra tu rasamAtrasa taditi bhAvaH iti zrImadgodAvarIparisarAlaMkRtapuNyastambhasthitivirAjamAnanIlakaNThapaNDitatana jabAlopaNDitAtmajatimAjI paNDitAGgajAnantapaNDitaviracitagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpane granthArambhocitavrajyAvyAkhyA samAptA / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| akAravrajyA / kazcidyauvanabharAkrAntAM prapApAlikAmAlokya tAM pratyAha avadhidinAvadhijIvAH prasIda jIvantu pathikajanajAyAH / durlavayavartmazailau stanau pidhehi prapApAli // 1 // avadhIti / prapA jaladAnasthAnaM tadrakSaNakatri / evaM ca dhArmikatvaM vyajyate / tena ca pathikajanajAyA na hantavyetyupadezadAnayogyatvam / jIvanarakSaNakA jIvanavinAzakartRtvamanucitamiti vA vyajyate / prasIda / evaM ca balAtkArAnahatvaM dhvanyate / kiM prasannatAyAH phalamityata Aha-stanau pidhehi / mArgAntareNAnenaiva vA mArgeNa jhaTiti kuto na gamyata ityatra hetugarbha vizeSaNamAha-durlacyau ca tau vartmazailau ca / evaM ca mArgAntarAbhAvAdullaGghayitumazakyatvAccaitatpidhAnamAvazyakamiti yoyate / kiM pidhAnaphalamata Aha-avadhidinAvadhi jIvo jIvanaM yAsAM tAH pathikajanajAyA jIvantu / evaM ca tvatkucakanakamahIdharadarzanalubdhaiH pathikairatraiva kAlAvivAhane kRte'vadhidinAtikrame tatkAminIjanasya maraNameva bhaviSyatIti bhaavH|| kRtapariNayAntaraM nAyakamasUyamAnAM nAyikAM kAcidupadizati ativatsalA suzIlA sevAcaturA mano'nukUlA ca / ajani vinItA gRhiNI sapadi sapatnIstanodbhede // 2 // atIti / gRhiNI prathamastrI / sapatnIstanaprAdurbhAve sapadi / evaM ca kiMcidvilambe ko veda kiM bhaviSyatIti bhItizAlitvaM dhvanyate / atinehvtii| samIcInakhabhAvA / sevAnipuNA / nAyakamanogatakAriNI namrA ca / jAtA / evaM ca pUrva sapatnIsaMpAdanaduHkhavattayA nyUnaneham, sapatnItarjanAdinA duHzIlatAm , iyameva sevAM kariSyatIti sevAmauDhyam , ata eva manaHprAtikUlyam, kiM kariSyatyayamataH paraM mametyavinItatAmakarot / sapatnItAruNyodgamasamaya evAyamasyAmatyantAsaktaH syAditi bhiyAtivAtsalyAdIti bhAvaH / evaM ca tvayApyevaM vidheyamato'dhunAsUyAdikaraNamanarthakamiti dyotyte| yadvA nAyikAklezazAlinaM kaMcana kazcidvivAhAntarakaraNamupadizati / evaM ca sapatnyAM jAtAyAmiyamavazyamatsantAnukUlyamAcariSyatIti dhvanyate / kAcikasyAzcidvRttaM vakIti RjavaH // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 25 kazciivyonmAdavatIM nijakuladveSiNImanyoktyA vakti ayi kUlaniculamUlocchedanaduHzIlavIcivAcAle / bakavighasapaGkasArA na cirAtkAveri bhavitAsi // 3 // ayiiti| ayi / kUlaniculastIravRkSaH / yadvA 'niculo hijalo'mbujaH' ityamarAdAvizeSaH / evaM ca tatpratipAlanamucitamityAvedyate / tasya yanmUlocchedanam / evaM cAsahyatvaM dhvnyte| tatra duHzIlAstatkAriNyo laharyastAbhiH kutsitbhubhaassinni| kAveri / bakasya / na tu haMsAdeH / vighaso bhojanazeSo yaH paGkaH / kSudramatsyAdevakabhuktatvAditi bhAvaH / sa eva sAro yasyAH / na cirAt zIghrameva / bhavitAsi / evaM ca paropakArakArakasya khakulaprabhavasyonmAdavazAnmama duHkhaM dadAsi tatte duSTabhojanAvazeSadravyaM zIghrameva gamiSyatIti dhvanyate // kAcinnAyikA parapuruSasaMgamAya pralobhakAriNI dUtI pratyAha ayi vividhavacanaracane dadAsi candraM kare samAnIya / vyasanadivaseSu dUti ka punastvaM darzanIyAsi // 4 // ayoti / he dUti / evaM ca khakAryamAtrasaMpAdakatvam, na tvanyadIyAzrimAkAryavicArakAritvamiti dyotyate / nAnAprakArazAlivacanaracane / evaM ca pralobhanakAritvam , vazcanAnipuNatvam , vizvAsAnahatvam , uttarapratyuttarakaraNAnahatvaM ca dhvanyate / candraM samAnIya kare dadAsi karagocaraM karoSi / asaMbhAvinamapyartha jAtaprAyaM kRtvA pradarzayasIti bhAvaH / vyasanamapakIrtyAdi / tatkAle tvaM kutra darzanIyAsi / evaM ca tvayA ghaTanAmAnaM kartuM zakyam, na tvapakIAdinivAraNamiti bhAvaH / yadvA bhAviviyogamItA nAyikA saMghaTanamAtrakAriNI dUtI pratyAha / vividhavacanaracane ityanena duSprApo'pi nAyakastvayA samAnetuM zakya iti dyotyte| candramityanenAhAdajanakatayAvazyaspRhaNIyatvamAvedyate / vyasanam / viyogaduHkhadatvAditi bhAvaH / laM kutra darzanIyAsi / evaM cAgre yathA viyogo na bhaviSyati tathA yadi tvayA kartu zakyaM tarhi tvadudIritaM saMpAdayAmIti dyotyate // apakIrtyAdinA khaparityAgaM saMbhAvayantI nAyikA dUtI samAdhatte astu mlAnirloko lAJchanamapadizatu hIyatAmojaH / tadapi na muJcati sa tvAM vasughAchAyAmiva sudhAMzuH // 5 // astviti / mlAnirnistejaskatvamastu / jano laanychnmpvaadm| pakSe Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kAvyamAlA / kalaI vadatu / ojaH / yadvaMzAtsarve'pi bibhyati / pakSe prasAdavizeSaH / hIyatAm / tadapi sa nAyakaH / sudhAMzurbhUchAyAmiva / evaM ca tyAgAnahatvaM vanyate / pakSe sudhAMzutulyaH / evaM ca spRhaNIyatvamAvedyate / tvAM na muJcati tyakSyati / yadvA pUrvottarametat // . mAmiyaM durvacanairduHkhayatIti vAdinaM nAyakaM prati nAyikAsakhI tavaivAyamaparAdho na tvasyA iti vakti aticApalaM vitanvanantarnivizanikAmakAThinyaH / mukharayasi khayametAM sadvRttAM zaGkariva ghaNTAm // 6 // atIti / antarnivizanhRdayamadhye pravizan / tayA khAnte dhRto'pItyarthaH / yadvA prathamataH sAdhutvaM pradarya hRdayaM pravizyaitAdRzAcaraNaM karoSItyatyantAnucitakAritvaM tavetyarthaH / pakSe'ntarmadhye / aticApalamanyanAyikAsaMbhogAdirUpam / pakSe nirantarasaMyogavibhAgarUpaM vistArayan / evaM cAjJAnakSamAnarhatvaM dyotyate / nikAmamatyantaM kAThinyaM kaThinatvaM yasya sH| evaM ca cApalyasaMpAdane'pi namratvaM na karoSIti duHkhadastvamasIti dyotyate / pakSe kAThinyamavayavasaMnivezavizeSaH / yadvAntaH sadanamadhye / evaM bahiHsthitau cApalyaM karoSi, sadanamadhye tu kArkazyamityubhayato'pi duHkhadastvamiti dyotyate / khayaM tvameva / sattAM saccaritAm / evaM ca tavAsacaritaM vilokyAvazyametasyA duHkhaM bhavatIti bhAvaH / pakSe samIcInavartulAM lohakIlo ghaNTAmivainAM mukharayasi / evaM ca tavaivAyamaparAdho na tasyA iti bhAvaH // kvacighUnoH saMketaniketanAbhAvAdeva na saMgama iti kazcitkaMcidvakti agreSu jIryati paraM khnyjnyuunormnobhvprsrH| na punaranantarmitanidhini dharAmaNDale keliH // 7 // aneviti / khaJjanayUnoH paramutkRSTaM manobhavasya / evaM ca sarvatra bAdhAkAritvaM dhvanyate / prasara AdhikyamazeSu jIryati samAptaM bhavati / yadvA para kevalaM jIryatIti yojanA / paraM tu nAntargarbhito nidhiryatraitAdRze dharAmaNDale kelina / nidhimatpradeza eva khajanayoH saMmoga iti presiddhiH / yadvA sakhyatyantaguptasaMketaM vinA naiva kArya kAryamiti nAyikAmupadizati / khajanayUnorityAdinA tiryagjAtimattayA 1. 'tasinidhirbhavati maithunameti yasin' iti bRhatsaMhitA (45 / 12). 'yatrAbanI khacanako viSaye rataM bhavecatra mAnidhAnam' iti vasantarAjaH (10 / 25). Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 27 vivekazUnyatve'pi pracurataramanmayavikAravattve'pyatyantaguptasthalaprAptiM vinA khajanayorapi na ratistatra kimu vAcyaM bhAdRzyAH / samIcInaparIkSitasaMketasthalaM vinA ratirnociteti dhvanyate / yadvA manmathavikalatayA sadyaH saMbhogamapekSamANaM nAyakaM nAyikA vaktItsapi pratibhAti // kazcitkaMcidupadizati andhatvamandhasamaye baghiratvaM badhirakAla Alambya / zrIkezavayoH praNayI prajApati bhivAstavyaH // 8 // andhatvamiti / andhasamaye krIDAkAle / avalokanAnahatvAditi bhAvaH / andhabhAvam / badhirakAle krIDAkAlInavrIDAkaravAkyakAle / 'dyarthaiH padaiH pizunayeca rahasyavastu' ityAdinA ratArambhakAle'zlIlapadAbhidhAnasya kAmazAstre'bhidhAnAt / badhirabhAvamAlambya / prajAnAM patiH / evaM ca mahadbhirapyetAdRzarItyA sthIyate tatra kA vArtAnyasyeti bhAvaH / zrIkezavayoH / evaM caitAdRzasaMnidhiH snehazca duSprApa iti dhvanyate / praNayI prItimAn / nAmirmadhyastatra vasatimAn / kezavanAbhivasatimattvAcchIkezavayoH suratasamaye'pi brahmaNo madhyavartitvamiti bhAvaH / yadvA nAbhau savidhe vAstavyaM yasya / evaM cAtinaikavyaM dhvanyate / athavA nAbhiva. satimAn / ubhayoH praNayI jAta ityarthaH / yadvomayornityasAMnidhyAtprajApatAvubhayasAMnidhyam / etena nAbhiravayavavizeSa ityarthe kezavasaMbandhavatve'pi zrIsaMbandhAmAva ityapAstam / evaM ca nikaTavasatimAtraM na puruSArthaH, kiM tu prItiviziSTanikaTavasatiriti bhAvaH / evaM ca prabhvAdisavidhe prabhvAdiprItiviziSTanikaTavasatikAmastvamasi, taryanayaiva rItyA tiSTheti dhvnyte|| mUrkhasavidhakRtapANDityamanavAptatatphalatayA khinnaM kazcidanyoktyA samAdhatte__ ayi koSakAra kuruSe vanecarANAM puro guNoddAram / yanna vidArya vicAritajaTharastvaM sa khalu te lAbhaH // 9 // ayIti / koSakAraH kITavizeSaH / vanecarANAm / evaM ca kAryAkAryavivekavidhuratvaM dhvanyate / puraH / guNAnAM tantUnAmudriNaM kuruSe / yavidArya / evaM ca pazcAtpratIkArAnahatvaM vyajyate / vicAritamudaraM yasya saH / kuta ete guNA niHsarantIti vicAraNAyeti bhAvaH / tvaM nAsi khalu sa te lAmaH / evaM ca mUrkhANAmane guNaprakaTanaM na kevalamaprAptikaram , api tvanarthakaramiti dhvnyte|| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dUtI nAyikApremAtizayaM nAyake vati agaNitamahimA lacitagururaSanehaH stanadhayavirodhI / iSTAkIrtistasyAstvayi rAgaH prANanirapekSaH // 10 // agaNiteti / agaNito mahimA kulapratiSThA yena / mahimapadenAvazyaspRhaNIyatvaM vyajyate / lahito guruH zvazurAdiryena / taniSedhatiraskArAditi bhAvaH / na vidyate dhanecchA yasya / stanaMdhayo'tyantabAlaH / evaM cAtisnehAItvaM dhvanyate / tadvirodhI / prasavottaramacirAtsaMbhoge stanyahAnirbhavatIti laukikam / iSTecchAviSayIbhUtAkIrtiryasya / evaM cAkIrtimItizUnyatvaM dhvanyate / etAdRktasyAstvayi rAgaH / prANanirapekSaH prANApekSAzanyaH / evaM cAtizayazAlitvaM vyjyte|| kRtAparAdhaM samAdhAnAyArabdhakapaTaM nAyaka nAyikA vakti aparAdhAdadhikaM mAM vyathayati tava kapaTavacanaracaneyam / zastrAghAto na tathA sUcIvyapavedanA yAhA // 11 // aparAdhAditi / aparAdhAdanyAGganAsaMgamarUpAt / tvadveSaNArthameva tatra gatamityAdikapaTavacanaracanA mAmadhikaM vyathayati / evaM ca satyabhASitve'parAdho'pi kSantumarha ityAvedyate / mahato'parAdhasya nAtyantaduHkhadatvam, alpAyAH kapaTavacanaracanAyAH kathamatyantaduHkhadatvamityatra dRssttaantmaah-shstraaghaatH|aaghaatpdenaashytvN vyajyate / na tathA vyathayati yathA sUcyA vyadhaH sIvanaM tadduHkham / evaM ca sUcIkRtatvena nAlpatvamAzayamiti bhAvaH / yadvA sAdhAraNyenoktiriyam // kayozcidgacchatorasatIkaTAkSitamekaM dRSTvA pareNa 'jJAtaM sarvamidaM mayA' inyudIrete 'na kiMcittvayA jJAtuM zakyam' ityaparastaM pratyAha asatIlocanamukure kimapi pratiphalati yanmanovarti / sArakhatamapi cakSuH satimiramiva tanna lakSayati // 12 // asatIti / asatyA locayati tallocanam / evaM cetastataH prasaraNazIlatvaM vanyate / tadrUpamukure / mukurapadena maGgalaravenAvazyadarzanIyatvaM vyajyate / kimapyanirvacanIyam / manovati / asatyA eveti bhAvaH / yadvA kimapi na lakSayatIti yojanA / manovatItyanenAtisUkSmatvam / tena ca bahiH sphuTIbhAvAnarhavaM dyotyate / yatpratiphalati tatsArakhatamapi cakSuH / sarakhatIyatvenAtItAgatavastugrahaNayogyatvaM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| dhvanyate / satimiramiva timirAkhyadoSadUSitamiva / na lakSayati / saprakAra na vettIti kiM vAcyamiti bhAvaH / evaM ca sArakhatacakSuSo'pyetAdRzI gatiH, tatra kA vArtA taveti bhAvaH / evaM cAsatIlocanavyaktIkRtamapi na jJAtuM zakyam, tatra kA vArtA tacittagatamiti dhvanyate / yadvA kevalaM paNDitaM kaTAkSayantImasatImAlokya taM prati kAcidanyA vakti / sArakhataM jJAnarUpaM cakSustaM na lakSayatsapi / evaM ca yAthAtathyena kharUpaparicitirdUrApAsteti bhAvaH / evaM ca kaTAkSitamapi na khayA jJAyate / ityantarjaDatvena sarvamapi tvadIyAdhyayanamasatkalpamiti dhvanyate // nAyakadurvAdakupitAM nAyikA sakhI samAdhatte anyamukhe durvAdo yaH priyavadane sa eva parihAsaH / itarendhanajanmA yo dhUmaH so'gurubhavo dhUpaH // 13 // anyeti / anyasyApriyasya mukhe yo durvAdo durvacanam / priyasya dayitasya mukhe sa eva durvAda eva / sa evetyanenAnyUnAnatiriktatvaM vanyate / parihAsaH sanindarajakaM vAkyam / atra dRSTAntamAha-agurubhinnendhanajanmA yo dhUmaH sa rUpAntarApanno'gurusaMbhavo dhUpaH / evaM cAyaM na dauSTyena vadati, kiM tu kutukena / nAtaH kopo vidheyastvayeti dhvanyate / yadvA sAdhAraNoktiriyam / atraiva viparItayojanayApriyavadanaviniHsRtavacanaM samIcInamapyasamIcInameveti vyajyate / evaM ca premNo mukhyatvamAvedyate / kathametadIyatAdRzavacanamAkarNya tUSNIM sthIyate tvayeti vAdinI sakhI nAyikA samAdhatta iti vArthaH // duSTakhabhAvaM nAyakaM nAyikAsakhI vakti ayi subhaga kutukataralA vicarantI saurabhAnusAreNa / tvayi mohAya varAkI patitA madhupIva viSakusume // 14 // ayIti / suSu bhAgyaM yasya tatsaMbuddhiH / kathamanyathaitAdRzI nAyikA tvayyAsakteti bhAvaH / kutukArtham / na tu lobhArthamiti bhAvaH / taralA / subhagasya kutukena taralA / saurabhaM samadhikaguNavAniti kIrtiH / tadanusAreNa vicarantI / evaM ca tvatkhabhAvasya na tAttvikaM jJAnaM tasyA iti bhAvaH / yadvA saurabhAnusAreNa khakItisaMrakSaNapuraHsaraM vicarantI / pakSe sai gandhyAnusAreNa / viSakusume / kusumapadenAvazyaphalajanakatAyogyatvaM dhvanyate / madhupIva / evaM ca jJAnazUnyatvaM vyajyate / tvayi varAkI / evaM ca saralatvaM dhvanyate / mohAya duHkhAya / evaM cAnyaphalAbhAvo Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 kaanmaaraa| gholte| pajhe vaicittyAya / patitA / evaM ca daivavazAdetAdRzaM kArya tayA kRtam, tvaM caitAdRzAcaraNazAlIti duHkhAtizayo dhvnyte|| kaspAzcitsavidhe kasyacittaruNamahAjanasya gamanasaMbhAvanayAnyataruNaviratAvapyatijaradvayobhiH sA bhujyata iti kazcitkaMcitpratyAha ayi mugdhagandhasindhurazaGkAmAtreNa dantino dlitaaH| upabhuJjate kareNUH kevalamiha matkuNAH kariNaH // 15 // ayIti / ayi / mugdhaH sundaro yo gandhagajaH / yadgandhamAtrAdeva gajAH palAyante sa gandhagajaH tacchaGkAmAtreNa / na tu darzanAdineti bhAvaH / dantayuktA gajA dalitA bhamAH / palAyitA ityarthaH / matkuNA dantarahitAH kariNaH kevalaM kareNUhastinIrupabhujate // bahiH kRtrimAtizayalajjAvattve'pyatyantaduSTeyamiti kAcitkAMcitprati vakti ativinayavAmanatanurvilate gehadehalI na vadhUH / asyAH punarAramaTI kusumbhavATI vijAnAti // 16 // atIti / atyantavinayena vaamnvttnurysyaaH| evaM ca trivikramAvatArakarmakaraNasAmarthyamabhivyajyate / vadhUgeMhadehalI na laGghate / evaM ca labAtizayaH sUcyate / asyAH punarArabhaTIM prauDhivizeSaM kusumbhavATI vijAnAti / tatraitasA nirlajatvaM draSTavyamiti bhAvaH / evaM ca sadana evaM vinayaM pradarya gurvA divacanena kusumbhavAvyAM ke kaM na parapuruSamupabhuta iti dhvanyate / yadvA na kevalametasyA lajjAvattvadarzanamAtreNa bhavadbhirvizvasitavyamiti dhvanyate // pararajakaguNAnAmeva guNatvam , na tvarajakAnAmityAha antargatairguNaiH kiM dvitrA api yatra sAkSiNo viralAH / sa guNo gIteryadasau vanecaraM hariNamapi harati // 17 // antariti / yeSu dvitrA api sAkSiNo viralAH / evaM ca bahusAkSitve'tyantaprAzastyamiti bhAvaH / tairantargatai rajanAsamathairguNaiH kim / na kiMcitkalamiti bhAvaH / gIteH sa guNaH / evaM ca guNe guNAnajIkAre'pi pararajakatayA gIverapi guNavattAvyavahAra iti bhAvaH / yadasau vanevaram / evaM ca prAmasaMbandhAbhAvena madhurazandarasAnamivatvaM dhvanyate / hariNamapi / evaM ca manuSyANAM kA vArveti bhAvaH / harati khAdhInatAbhAjanaM karoti / yadvA vanecaramapi / evaM ca nAgarikasya kA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| vArteti bhAvaH / atha ca prakaTIkRtaguNAnAmeva sArthakyam, na tvantargatAnAmiti bhAvaH / yadvA dUtI nAyakAntarasaMyojanAya nAyikA vki| antargatAnekakAmakalAbhiH / tvadIyAbhiriti bhAvaH / yatra yeSu guNeSu dvitrA api / evaM ca bahUnAM kA vArteti bhAvaH / sAkSiNo viralAH / gItiriva gItistvatprativezinI / takhAH sa guNo yadasau vanecaraM hariNamapi harati / evaM ca tasyA eva kalAkalApaH sArthakaH / yAjJamapi raJjayati / evaM ca tvayA khaguNAH parapuruSasaMgatimantarAnarthakA na vidheyA iti dhvnyte|| nAyikAsakhI sapatnIsakhI prati vaki alalitasakalavibhUSAM prAtarbAlAM vilokya muditaM prAk / priyazirasi vIkSya yAvakamatha niHzvasitaM sapatnIbhiH // 18 // aluliteti / yathAsthitasakalabhUSaNam / evaM ca saMbhoge'vazyaM kasyacidbhUSaNasopamardaH saMjAta eva syAt , tasmAna surataM saMjAtamiti bhAvaH / bAlAm / evaM ca yauvanazAlitvena dveSayogyatvaM priyasya prItiyogyatvaM ca dhvanyate / prAtaH / evaM ca suratAbhAvanirNayayogyatvaM dhvanyate / vilokya / evaM ca samyatayA saMbhogarahityanirNayavattA dhvanyate / sapatnIbhiH / evaM ca dveSazAlitvaM vyjyte| bahuvacanena sarvAsAmaikamase nAyikAyAmutkarSAtizayo dhvanyate / prAn muditam / saMbhogaviraheNa primamarAhityanirNayeneti bhAvaH / athAnantaraM priyamastake yAvakamalaktakaM vIkSya niHzvasitam / priyapraNAmAdinApi nAnayA mAnaH parityakta iti mahatsaubhAgyamasyA ityasUyayA duHkhodrekAditi bhAvaH // rAtrau ratisadane gamane'tilajAM nATayantI nAyikAM sakhI prAtarvaki ayi lajjAvati nirbharanizItharataniHsahAgi sukhasupte / locanakokanadacchadamunmIlaya suprabhAtaM te // 19 // avIti / ayi lajAvati / viparItalakSaNayA lajjAzUnye / ata eva nirbharamatizayazAli nizIthe madhyarAtre / evaM ca prAtarnidrAjananayogyatvaM dyolate / yadvataM vena sAlasAji sukhasupte / evaM ca klezena nidritaM mayeti pratAraNaM kartumazakyamiti zAnyate / locanakokanadacchadam / jAgarazoNatvAtkokanadutvena nirUpaNam / atra cchadapadamanucitamityAbhAti, vikasanasyotpaladharmatvAt / vastutastu golake kokanadatvAropaH / pakSmayuktapradezayodalatvAropaH / unmIlanaM ca vizleSa iti na kiMcira Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 kaavymaalaa| SaNam / 'raktotpalaM kokanadam' ityamaraH / unmIlaya / te suprabhAtaM bhavatu / evaM ca surAtrasya jAtatvAdetAvanmAtramAzAsyamiti bhAvaH / evaM ca yayA rItyA rAtrirativAhitA tayaiva rItyA dinamapyativAhanIyamiti parihAso vyajyate // kazcidasamaya eva ratamarthayamAnaH kayAcinAyikayA ratacihnotpattimiyA tadIyapremahaThAbhyAM kevalamAliGgitastavRttAntaM svavayasyaM pratyAha amilitavadanamapIDitavakSoruhamatividUrajaghanoru / zapathazatena bhujAbhyAM kevalamAliGgito'smi tayA // 20 // amiliteti / asaMyuktavadanam / tAmbUlarAgApagamabhItyeti bhAvaH / apIDitavakSoruham / candanapracyavabhIyeti bhaavH| apIDitamityanena kiMcitkucasaMbandho vRtta iti vyajyate / tena kucayoratyantonatatvam / atividUrajaghanoru / kAcyAdivinyAsAnyathAbhAvasaMbhAvanayeti bhAvaH / etAni kriyAvizeSaNAni / tayA kevalaM zapathazatena / evaM ca kevalapadenAliGgane'nyaprabalahetvabhAvo dyotyate / zapathapadenAparihAryatvam / zatapadena khAgrahabAhulyam / yattu kevalamAliGgito'smIti vyAkhyAnaM tadamilitavadanamityAdinaiva cumbanAdyabhAvapratIto kevalapadAnatiprayojanatvasaMpAdakatayA kevalamakiMcitkaramAbhAti / ata eva kevalaM bhujAbhyAmityapAstam / bhujAbhyAmAliGgito'smi / yadvA kazcitkiMcidbhamamAnavatyA vRttaM vakti / yadi mayAparAdhaH kRtaH syAttadAyamayaM zapatha iti zapathazatena / athavA visrabdhanavoDhAvRttaM kazcidvati // kazcitkAMcidvakti atipUjitatAreyaM dRSTiH zrutilacanakSamA sutanu / jinasiddhAntasthitiriva savAsanA kaM na mohayati // 21 // atIti / he sutanu / atipUjitA / zreSTeti yAvat / tArA netrakanInikA / pakSe'tyantapUjitA tArAkhyA devatA yatra / zruteH karNasyollaGghanasamarthA / atyantavi zAlatvAditi bhAvaH / pakSe vedodIritArthAnanuSThAnakAriNItyarthaH / savAsanAbhiprAyavizeSazAlinI / kajjalAdisaMskAravatIti kecit / pakSe tanmatasiddhakSaNikapadAthaikarUpakubuddhadyutpAdakahetumatI / jinasiddhAntasthitiriva kaM na mohayati / api tu sarvamapIti bhAvaH / yadvA sakhIvacanametat // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 33 kRtaratilajjAsAdhvasAM navoDhAM nAyikAM pralobhayituM kasyAzcidvArtA sakhI vaktialamaviSayabhayalajjAvaJcitamAtmAnamiyamiyatsamayam / navaparicitadayitaguNA zocati nAlapati zayanasakhIH // 22 // alamiti / navaparicitadayitaguNA / nUtanavijJAtadayitaratisukhetyarthaH / iyaM tvatprativezinyetAvatkAlamasthAnalajjAbhayAbhyAM vaJcitam / evaM cAtra na lajjA na vA bhItiriti bhAvaH / AtmAnamalamatyartha zocati / yadvAlamiti vaJcitamityatrAnveti / etAvatkAlaM vRthA sthitamiti dhiyeti bhAvaH | zayanasakhIrnAlapati / atinikaTavatinIbhiretAbhiH kathaM nAhamIdRzaM sukhamastyatreti balAdavabodhiteti krodhAditi bhAvaH / yadvAgre'pi kadAcidetAbhiryAnavidhAnaM zikSaNIyamiti bhAvaH / evaM ca tavApyagra evameva bhaviSyatItyato'dhunAsmadvacanena lajjAbhayAdi parityajya priya - saMnidhau gaccheti dhvanyate // nAyakaM prati nAyikAvirahaM sakhI vakti anurAgavartinA tava viraheNogreNa sA gRhItAGgI / tripuraripuNeva gaurI varatanurarghAvaziSTaiva // 23 // 1 I anurAgeti / anurAgAdhInena / evaM cAnurAgAdhikye virahAdhikyamiti dhvanyate / pakSe'nurAgeNa prItyA vartate / evaM ca sarvadA prItijanakakAryakAritvaM dhvanyate / ugreNa / evaM cAsahyatvaM dhvanyate / pakSa ugranAmnA / tava viraheNa gRhItAGgI vyaaptaanggii|pksse svasvarUpakRtAGgI / tripuraripuNA mahAdevena / pakSe svargamRtyupAtAlavairiNA / evaM ca tava virahe kvApi na tasyAH sukhamiti vyajyate / gaurI pArvatIva / pakSe virahapANDuravarNavatI / varatanurnAyikA / evaM cAvazyaprAhyadarzanayogyatvaM vyajyate / ardhAvaziSTaiva / virahakSINatvAditi bhAvaH / pakSe'rdhanArIzvaratvAditi bhAvaH / evaM ca tvatsaMgamavilambe tasyAH prANavizleSa eva bhaviSyatIti dyotyate // kAcinnAyikA svAtyantAsaktanAyakecchAvadanyanAyikA upahasatianyapravaNe preyasi viparIte srotasIva vihitAsthAH / 1 tadgatimicchantyaH sakhi bhavanti viphalazramA hAsyAH // 24 // anyeti / viparIte nimnAnugAmini / srotasIva pravAha iva / anyapravaNe'nyAsake nAyake vihitAsthAH kRtAsaktayaH tadgatiM tadAsaktim / khasminniti bhAvaH / 3 A0 sa0 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakSe sA viparItA yA gatirgamanaM tAmicchantyaH / viphlshrmaaH| khaniSThatadAsateIrIkartumazakyatvAditi bhAvaH / pakSe pratilomajalAgamanAbhAvAditi bhAvaH / hAsyA nindrAyogyAH / pakSa upahAsayogyAH / na kevalaM nirarthakam / api tu durarthakatvamiti bhAvaH / evaM ca nimnAnurUpagatikhabhAvasya pravAhasya viparItagatirivAnyanAyikAsakanAyakasyAnyatrAsaktirasaMbhAvinIti dyotyate / nAyikA ceyaM grvitaa| yadvA khIyA parakIyAM nindati / evaM ca khakAntAsaktiH khAbhAvikIti bhAvaH / athavAnyanAvikAsakaM khanAyakaM kathaM na khAdhInatAmAjanaM karoSIti vAdinI sakhI kAcidvati / evaM ca yathA nIcAnugAminaH pravAhasya parAvRttirazakyA tadvatparAganAlampaTanAyakasyeti dhvanyate // nAyikAvirahAtizayaM sakhI nAyakaM vakti adhikaH sarvebhyo yaH priyaH priyebhyo hRdi sthitaH santam / sa luThati virahe jIvaH kaNThe'syAstvamiva saMbhoge // 25 // adhika iti / sarvebhya ekAdazendriyebhyaH paJcaprANebhyaH paJcabhUtebhyazca yo'dhikaH / saMghAtarUpatveneti bhAvaH / vastutastvetadatirikta ityarthaH / priyebhyo rUpAdiviSayebhyaH priyaH / nirupAdhikapremAspadatvAditi bhAvaH / pakSe sarvebhyaH suhRyo'dhikaH / yadvA sarvebhyaH priyebhyo'dhikaH priya iti yojnaa| satataM hRdi sthitaH / hRdayasthAnatvAjIvasyeti bhAvaH / pakSe sarvadA cintanIyatveneti bhAvaH / saMbhoge tvamiva tvadvirahe sa jIvaH / asyA iti pratyakSavanirdezaH khasaMnidhivartitvena khAdhInatvaM vyanakti / kaNThe luThati / evaM ca tvadarzanavirahe'syAH prANaprayANamacirAdeva bhaviSyatIti dyotyate / yadvA punadarzane mA vilamba kRthA iti nAyikAsakhI nAyakaM vati / yathaitatkAlInasaMbhoge tvametasyAH kaNThe luThasi tathA tvadvirahe jAte sati jIvo luThati / luThiSyatIti bhaavH| evaM ca yathA na tvadviraho'syA bhavitA tathA vidheyamiti prArthanA dhvanyate // sarvadA parAGganAsaktamapyenaM mAvamAnaya, yata ito'yaM gamiSyatIti vAdinI sakhI kAcinAyikA vaki banayanapathe priye va vyathA yathA dRzya eva dussyaape| mlAnava kevalaM nizi tapanazilA vAsare jvalati // 26 // banayaneti / priye kaanve'nynpthe| videzamA ilaH / tathA va vyathA yathA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptkhtii| dRzya eva duSprApe / evaM caitadvidezagamane na tathA duHkhaM yacaitadatralAnyAzAcaraNeneti bhAvaH / yadvA kAcitkathamiyanti virahadinAnyativAhitAni, adhunaicAgatamenamavalokya vikalaiba jAtAsIti vAdinI sakhI vkti| priye, na tu patimAtre / na tathA vythaa| evaM cAnayanapathe'pi duHkhamastrIti bhaavH| evaM ca nikaTavartinAyakAprAptau nAyakIyavidezagamanAdapi duHkhAtizayo dhvanyate / atra dRSTAntamAhanizi tapanazilA kevalaM mlAnaiva vAsare jvalati // sakhI nAyikA zikSayati avibhAvyo mitre'pi sthitimAtreNaiva nandayandayitaH / rahasi vyapadezAdayamartha ivArAjake bhogyaH // 27 // avibhAvya iti / mi'pi / kimu vAcyaM zatrAviti bhaavH| yadA sUrye / vibhAvanA)'pi na / evaM ca rAtrAveva draSTavya iti bhaavH| sthitimAtreNaiva nandayan / evaM copabhogAyabhAvo vyajyate / dayito nAyakaH / pakSe prItiviSayaH / rahasi / evaM ca janasaMcArAyogyatvenAtyantanigUhanIyatvaM dyotste| vyapadezAdhAjAt / artha iva dravyamiva / araajke| evaM ca nAyakasya dhanAdhyatvaM dhvnyte| pakSe luNThanamItirAvedyate / bhogyaH / nAyikA ceyaM parakIyA // bahvaparAddhaM tvayeti nAyikA vaktIti sakhIvacanamAkarNya khayameva kazcinAyikAM vakti azrauSIraparAdhAnmama tathyaM kathaya manmukhaM vIkSya / abhidhIyate na kiM yadi na mAnacaurAnanaH kitavaH // 28 // azrauSIriti / mmaapraadhaanshraussiiH| evaM cAparAdheSu cAkSuSaviSayatvAbhAvo vyjyte| tena niyatamaparAddhamaneneti nizcayakaraNamanucitamiti / idaM tathyamiti solluNThavacanam / manmukhaM vIkSya kathaya / evaM ca mukhadarzanottaramanayA na kiMcidvaktuM zakyamiti bhAvaH / yadvA satyaM kathayeti yojnaa| evaM ca bahavo'parAdhAstvayA zrutAstanmadhye yaH satyatvena nirNItastameva matsamakSa vadetyarthaH / mIyAparAdhAstvayA zrutAH, idaM matsamakSaM tathyaM vadeti vArthaH / nAyikA vakti / yadi kitavo pUrvasvam / evaM ca caurasAhacarya niyatamiti dyotpte| mAnasa caurarUpamAnanaM yasya sa nassAttadA ke naabhidhiiyte| evaM ca tvadarbhane na mayA kimapi vaktuM zakyamiti cnyte| padAbhidhIyate na kimityAdi sakhIvacanam // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kayozcidanurAgaM kazcidvati anyonyamanu sotasamanyadathAnyattaTAcaM bhajatoH / udite'rke'pi na mAghasnAnaM prasamApyate yUnoH // 29 // anyonyamiti / prazasta sroto'mbusaraNaM yasmiMstatsrotasam / arzaAdi. tvAtprazaMsAyAmaca / etAdRzaM taTAdanyattaTam , athAnyattaTamanulakSyIkRtya paraspara bhjtoH| evaM caitattaTApekSayAnyattaTaM prazastapravAhavaditi vyAjena parasparanimRtasaMbhASaNAdIcchAvatoriti bhAvaH / evaM ca janadarzanazaGkayA naikatrAvasthitiriti dhvnyte| yuunoH| evaM caitAdRzAvasthAyogyatvaM dyotyte| arke sUrya udite'pi mAghasnAnaM na prasamApyate / evaM ca mAghasnAnasya sUryodayakAlInatvena tadananusaMdhAnatvenAtyantAsaktirAvedyate // kazcidyauvanazAlinI nAyikAmanyoktyA durjanasaMgatizAlinI tvamasmAkamanupayuketi vaki____ ayi cUtavalli phalabharanatAni viSvagvikAsisaurabhye / zvapacaghaTakarparAkA tvaM kila phalitApi viphalaiva // 30 // ayIti / ayi cUtavalli phalabharainamitAGgi / pakSe stanabharanatAGgi / viSvaksarvato visAri saurabhaM saugandhyaM yasyAH / pakSe saurabhyaM kIrtiH / evaM ca nAhamIdRzzIti na vaktavyamiti bhAvaH / zvapacAzcANDAlAsteSAM ghaTasaMbandhikarparANAmaGkazcihna ysyaaH| sUkSmasyApi rasAlasyaitaddohadenAcirAdeva phalotpattirbhavatIti dohadavitprasiddhiH / evaM ca cANDAlasaMbandhAdanupayuktatvamAvedyate / pakSe durjanasaGgazAlitvam / phalitApi nizcitaM viphaleva / samIcInajanopabhogAnahatvAditi bhAvaH // pratiSThApuraHsaraM khalpamapi jIvanaM samIcInamiti kazcidvakti aJjalirakAri lokai nimanAstvaiva raJjitA jagatI / saMdhyAyA iva vasatiH khalpApi sakhe sukhAyaiva // 31 // aJjaliriti / lokairnyjlirkaari| arghadAnArthamiti bhAvaH / pakSe'jalikaraNena loka AjJAkAritvaM dhvanyate / mlAnirnistejaskatvam / pakSe'sAmarthyam / jagatI rajitAraktatA nItA / pakSe'nurAgavatI kRtA / evaM ca lokasyAnudvegadAyitvaM dhvanyate / saMghyAyA iva khalpApi vasatiravasthitiH sukhAyaiva / na duHkhAyetyarthaH / saMdhyAsamayasthiteracirAvasthAyitvAditi bhAvaH / evaM caitadvilakSaNajIvanAnmaraNameva varamiti dyotyate // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAyikA nAyakaM vakti agRhItAnunayAM mAmupekSya sakhyo gatA bataikAham / prasamaM karoSi mayi cettvadupari vapuradya mokSyAmi // 32 // agRhIteti / anaGgIkRtAnunayAM mAmupekSya / mAnasyAsAdhyatvabuddhyeti bhAvaH / evaM ca tAsAmetAikkaraNamanucitamiti vyjyte| skhyH| sukhaduHkhanirUpaNAre iti bhAvAH / gataH / evaM ca parAvRttyanarhatvaM vyajyate / bata khede harSe ca / ahamekAkinI / cedyadi mayi prasabhaM balAtkAraM karoSi tayadyAdhunaiva / evaM cotkaNThitatvaM dhvanyate / tvadupari zarIraM pAtayiSye / evaM ca sakhIkRtAnunayasya mayopekSitatvAttvayAvazyaM balAtkAraH pradarzanIyaH / tatazca yathecchaM mayApi viparItaratAdinA krIDitavyamiti vyajyate / atha ca matsakhyo'tra na santIti matvA yadi valAtkAra karoSi tahaM prANAnparityaja iti vyajyate // sakhI kaMcana nAyakaM vanAyikAdhInaM kartuM tasyA guNazAlitvaM bhaGgayantareNa vakti asthirarAgaH kitavo mAnI capalo vidUSakastvamasi / mama sakhyAH patasi kare pazyAmi yathA Rjubhavasi // 33 // asthireti / yadvAnyanAyikAsu khanAyikAyAzcAturI prakaTayantI sakhI vkti| caJcalAnurAgaH / dhUrtaH / abhimaanii| cAzcalyazAlI / vidUSakaH / "vikRtAGgavacovarSAsyakArI vidUSakaH' / tvamasi / asthirarAga ityanena maitryanahatvam , kitava ityanena pratAraNAnipuNatvam, mAnItyanena garvazAlitvena pratikSaNasamAdheyatvam, vidUSaka ityanenAnekaceSTAzAlitvaM dhvanyate / mama sakhyAH kare patasi yatharjurbhavasi tathA pazyAmi / evaM ca matsakhIguNAsakena tvayA sarvamapIdaM parityAjyamiti bhaavH| yadvaitAdRzI matsakhI yadetAdRzaM nAyakaM khAdhInatAbhAjanaM kartu vijAnAtIti bhavatIbhyo matsakhI samadhikatareti bhAvaH // nAyikAsakhI kacidgacchantaM nAyakaM prati nAyikAsaktiM vakti akaruNa kAtaramanaso darzitanIrA nirantarAleyam / tvAmanu dhAvati vimukhaM gaGgeva bhagIrathaM dRSTiH // 34 // akaruNeti / yadvA krudhA gacchantaM nAyakaM nA kAsakhI vki| akaruNa karuNAzUnya / yata IdRzImapyenAM parityajya gacchasIti bhaavH| kAtaraM mano ysyaaH| kAtarapadena kadAyamAgamiSyatIti cintAtizayo dyotsate / darzitaM nIramazru gyaa| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. darzitamityanena vighnasUcanamiti kazcit / prakaTamityarthoM jyAyAn / pakSe prakaTitajalA / nirantarAlA nirgatAvakAcA / sarvatra vidyamAnetyarthaH / evaM ca vizAlatvaM dyotyate / tena ca zobhAtizayo dyotyate / yadvA kazcidrakSyatIti bhiyetastato'valokanazAlitvam / yadvA nirgatAvakAzA / avicchinnetyarthaH / evaM ca lokamItizUnyatvenAtyantAsatirAvedyate / pakSe nirgatAkAzA | AkAzAdbhuvi gaGgAgamanAditi bhAvaH / iyaM dRSTirbhagIrathaM gaGgeva vimukhaM pazcAdanavalokanakAriNam / ajJAnAtkodhAdveti bhAvaH / pakSe'gragamanakAritvAditi mAvaH / evaM ca tApApanodikAyAstApakaraNamanucitaM taveti dhvanyate / yadvA nAyakavidezAgamanakAlInanAyikAsakhIvAkyametat / nAyikeyaM parakIyA // aprakaTitamAnAM nAyikAM nAyako vakti antaH kaluSastambhitarasayA bhRGgAranAlayeva mama / apyunmukhasya vihitA varavarNini na tvayA tRptiH // 35 // antariti / antaH kaluSeNAntarakrodhAdinA stambhito'prakaTito rasaH zRGgArAdiryayA / evaM ca bAhyakrodhApekSayAntarakrodhasyAtiduSTatvaM dyotyate / pakSa AbhyantarapaGkAdinA stambhito nirgamanAyogyo raso jalaM yasyAH / bhRGgAranAlyeva / 'bhRGgAraH kanakAlukA' / tvayA varavarNini / evaM caitAdRkkAryakaraNamanucitaM taveti dhvanyate / pakSe zobhanavarNA / unmukhasyApi / pakSa UrdhvamukhasyApi mama tRptirna vihitA / evaM ca tvaM mama jIvanadAnanidAnarUpeti dhvanyate // kathamanena nAyakena mamAsti saMgatiriti loke prasiddhiriti vAdinIM nAyikAmanyoktyA sakhI vakti ayi sarale saralatarormadamuditadvipakapolapAlezca / anyonyamugdhagandhavyatihAraH kaSaNamAcaSTe // 36 // ayIti / ayi sarale / evaM caitAdRzasaMdehavattA tava yuktaiveti dhvanyate / saralataroH / saralapadena kaSaNayogyatvaM dhUrtatAzUnyatvaM ca dyotyate / madena dAnena manmathena ca mudito yo jhabhyAM pivatIti dvipo gajastasya kapolapAlezca / madamudita ityanena janamItizUnyatvaM dhvanyate / anyonyaM mugdhasya sundarasya gandhasya / pakSe vAsanAyAH anurAgastretyarthaH / vyatihAro vinimayaH / kaSaNam / pakSe yogam / AcaSTe / evaM ca parasparAnurAma eva parasparasaMbandhaM vatIti bhAvaH // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaktI / kayAcana vilokitaH kazcittasthA vilokanasukhaM khasya sakhAyaM vatiasyAH kararuhakhaNDitakANDapaTaprakaTanirgatA dRSTiH / paTavigalitaniSkaluSA khadate pIyUSadhAreva // 37 // asyA iti / asyA nakhasacchidrIkRtakANDapaTaspaSTanirgatA dRSTiH / vasanaviga - litAta eva kAluSyarahitA pIyUSadhAreva khadate / evaM ca dRzi na kevalaM saMtApA* panodakatvam, api tu prANapradatvamiti dhvanyate // 19 patigRhagamanArhA kAMcitkAcitkasyAzcidvArtApuraHsaraM vakti asyAH patigRhagamane karoti mAtApicchilAM padavIm / guNagarvitA punarasau hasati zanaiH zuSkaruditamukhI // 38 // asyA iti / asyAH patigRhagamane / gamanaM prAthamikam / mAtA / evaM ca bAtsalyaM vyajyate / azrubhiH picchilAM padavIM karoti / picchilAmityanenAzrubAhulyaM dyotyate / guNagarvitA punarasau zuSkaruditamukhI / abhrUNAmabhAvAditi bhAvaH / zanairhasati / evaM ca yatheyaM gacchati tathaiva tvayA gantavyamiti dyotyate / kasyAcidvArtA kAcidvatIti vA // 1 aGke nivezya kUNitadRzaH zanairakaruNeti zaMsantyAH / mokSyAmi veNibandhaM kadA nakhairgandhatailAktaiH // 39 // aGka iti / aDDe nivezya kUNitA saMkocitA dRgyayA / cirabaddhaveNIbandhavisraMsanajanyaduHkhavazAtkUNitatvam / ata eva akaruNa, zanairiti zaMsantyAH / yadvA cirapravAsitvena akaruNeti saMbuddhiH / akaruNa iti zanaiH zaMsantyA iti vA / nAyake pravAsini na kezasaMskAra iti satIsaMpradAyaH / gandhatailAktairnakhaiH kadA veNIbandhaM mokSyAmi / pathikAzaMsanametat // kathamakRtabhUSaNAhamAgamiSyAmIti vAdinIM dUtI vakti alamanalaMkRtisubhage bhUSaNamupahAsaviSayamitarAsAm / kuruSe vanaspatilatA prasUnamiva vandhyavallInAm // 40 // alamiti / yadvA sarvAsAmanyAsAM bhUSaNam, na matyamiti khinAM sakhI 1. tiraskariNI. 'vAnAta' iti bhAmo. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| smaadhtte| alamatyarthamalaMkArAbhAvena saubhAgyazAlini / itarAsAM bhUSaNam / vandhyavallInAM puSpavattve'pi phalAjanakAnAM prasUnamiva vanaspatilatA puSpaM vinA phalajanikA / 'vAnaspatyaH phalaiH puSpAttarapuSpAdanaspatiH' / tvaM nindAviSayaM kuruSe / evaM ca nAlaMkaraNamAtraM saubhAgyasaMpAdakam , api tu dayitavazyatAsaMpAdanasAmarthyam / taca tavaivAstIti vibhUSaNakaraNAya vilambo na vidheyaH / khedo vA na mahyamasti vibhUSaNamiti dhvanyate // kazcitkAMzcinnindati abudhA ajaGgamA api kayApi gatyA paraM padamavAptAH / mantriNa iti kIrtyante nayabalaguTikA iva janena // 11 // abudhA iti / abudhA jJAnazUnyAH paNDitabhinnA vA / acetanatvAditi bhAvaH / ajaGgamA gatizUnyAH / pakSa itastataH pressnnaanhrhaaH| kayApi gatyA cAlanavizeSeNa / pakSe daivavazAdityarthaH / paraM padamAdyapaGkigRham / pakSa utkRSTasthAnam / avAptAH / nayabalasya buddhibalasya guTikA iva janena / evaM ca vAstavajJAnazUnyatvaM dhvnyte| mantriNa iti kIrtyante / evaM ca yathA padAtisaMjJakaguTikA rAjapatisadanamAsAdyAmAtyavyavahArabhAginI bhavati, tadvadete'kiMcitkarA api padavizeSAvAptyAmAtyapadavIbhAgina iti vyajyate // atyantAbhimAnazAlinI matsakhIti vAdinI sapatnIsakhIM nAyikAsakhI vakti atizIlazItalatayA lokeSu sakhI mRdupatApA naH / kSaNavAmyadahyamAnaH pratApamasyAH priyo veda // 42 // atIti / loke'tyantazIlasya khabhAvasya zItalatayA / saumyatayetyarthaH / naH sakhI mRdupratApA / evaM ca loke pratApadarzanamanarthakamiti bhAvaH / yadvA mRdupratApeti kharavizeSarUpakAkkA na mRdupratApetyarthaH / etadevAha-asyA matsakhyAH kSaNavAmyena kSaNikakauTilyena / evaM ca cirakAlInavAmyamasaMbhavatIti dhvanyate / yadvA kSaNa utsave yadvAmyam / praNayakopa iti yAvat / tena / evaM ca vAstavamahAkope ko veda kiM bhAvIti vyajyate / dahyamAnaH priyaH pratApaM tejovizeSam , atha ca prakRSTasaMtApaM jAnAti / evaM ca yatra yadvidhAnamupayuktaM tatra tadeveyaM vidadhAtIti dyotyate / yadvA tvatsakhI mRdupratApeti vAdinI kAcidvakti / evaM ca naH sakhI loke mRdupratApA nAyakaM pratyabhimAnazAlinI, tvatsakhI tu nAyakaM pratyakiMcitkarA loke tu kopaneti ghosate / tena khasakhyAmAdhikyam / yadvA pUrvottarArdhAbhyAmubhayokI // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| yadIyamutkRSTaguNA taya'tadIyanAyakaH kathamanyAnurakta iti vAdinI kAMcinnAyikAsakhI vakti anyAkhapi gRhiNIti dhyAyannabhilaSitamAmoti / pazyanpASANamayIH pratimA iva devatAtvena // 13 // anyAkhiti / anyAkhapyanyAGganAkhapi khagRhiNIti ghyAyanneva / khanAyikAbhAvanAM kurvnevetyrthH| evaM ca khIyAGganAbhAvanAna khapyanyAGganAsu tadbhAvanAsaMpAdanapratipAdanAnnAyikAyAM rUpAdiguNazAlitvamAvedyate / abhilaSitamAnandam / pakSa icchAviSayIbhUtamartham / Apnoti / pASANamayIH prastaravikArarUpAH pratimA devatAtvena pazyanniva / evaM ca yathA pASANapratimAsu devatAbhAvanayA janasyAbhilaSitAvAptistathaivAnyAsu nAyikAsu khanAyikAbhAvanayaivAbhilaSitAvAptiriti bhAvaH / evaM ca parAganAsu jaDatvaM dhvanyate / yadvA devatAyAM devatAdhyAnAkaraNaM jaDapratimAsu ca devatAdhyAnakaraNamiti yathA janasya khabhAvastathA nAyakasyApyanyAGganAkhAsakti saMpAdanamiti khabhAva iti dhvnyte| tena ca naitasyAM guNarAhityamAzaGkanIyamiti / 'Apnomi' iti pAThe'nyAGganAsaktistavAnuciteti vAdinI nAyikAsakhIM nAyako vti|| gavaMzAlinaM nAyakaM nAyikAsakhyupadizati anupetya nIcabhAvaM bAlaka parito gabhIramadhurasya / asyAH premNaH pAtraM na bhavasi sarito rasasyeva // 14 // anviti / bAlaka aparipakvabuddhe / nIcabhAvaM garvazUnyatvamanupetyAkRtvA samantAdgabhIraM bahuparimANaM madhuraM sukhadam / pakSe'gAdhaM madhurarasavat / parita ityanena sarvatra gAmbhIryamAdhuryazAlitvaM tena caitAdRzasya premNo durlabhatvaM dyotyate / asyAH premNaH pAtramamatram / pakSe tIrayorantaram / sarito rasasyeva jalasyeva na bhavasi / evaM ca garva vihAyaivAsyAH premNo bhAjanaM bhavAnbhavatviti vyajyate / rasasyevetyanena premNi rasasaMmRtatvamAvedyate // sakhI nAyikAmanyoktyA svauti adhivAsanamAdheyaM guNamArgamapekSate na ca prathanAm / kalayati yuvajanamauliM ketakakalikA kharUpeNa // 15 // adhIti / adhivAsanaM saMskAram / yathA pusspaadimilaadeH| AdheyamIpA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaaymaalaa| vikaM guNamArgam / yathA muktAphalAde randhrAdi / prathanAm / yathA mAlAdeH / na cApekSate / pakSe khataH padminItvena na saugandhyAdisaMskArApekSA / svAbhAvikaguNavattvAcaupAdhikaguNagaveSaNApekSA / mArgaNaM mAna iti vyutpatteH / khato nAyakavazIkaraNasAmarthyAna dUtyAdighaTanApekSA / ketakakalikA kharUpamAtreNa yuvajanamauli kalayati / maulibhUSaNarUpA bhavatIti bhaavH| pakSe sarvayuvabhiH praNatipuraHsaraM prArthyata iti bhAvaH / evaM cAtra khakIyaparakIyAdinAdhikAdhikyaM nAyikAyAmAvedyate // nAyikA khanAyakasaGgavidveSakAriNI vRtteti pratipAdanena nAyakAtyantAsakti tasyAmutpAdayituM nAyikAsakhI nAyakaM vakti apanItanikhilatApAM sumaga khakareNa vinihitAM bhavatA / patizayanavArapAlijvarauSadhaM vahati sA mAlAm // 16 // apanIteti / dUrIkRtasakaladuHkhAm / pakSe tApo naanaavidhjvrH| subhaga bhavatA khakareNa, na tu dUtyAdidvArA / vinihitAM mAlAm / patiH, na tu priyaH / tayanaspo yo vArapAlijvarazcAturthikAdistadoSadharUpAM vahati / kevalaM tvaddattamAlayaiva tadivasIyatvadvirahaduHkhanirAsastasyA iti bhAvaH / evaM caitAdRzanAyikAnurAgaH sudurlabho'pi te sulabha iti dhanyastvamasIti ghotyate // nAyikAsaktiM nAyake nAyikAsakhI vaki agaNitaguNena sundara kRtvA cAritramapyudAsInam / bhavatAlanyagatiH sA vihitAktena taraNiriva // 17 // agaNiteti / he sundara, evaM ra kAminIspRhaNIyatvaM dhvanyate / asaMkhyA. tcaaturyaadigunnen| evaM ca yutameva te nAyikAksIkaraNasAmarthyamiti dyotyate / pakSejnAdRto guNo bandhanarajupaina / bhavatA caritrameva cAritraM pAtivratyaM tadapyudAsInaM kRtvA tiraskRtya / apinA tiraskArAnahatvaM dhvanyate / pakSe cakArabahirbhAvanAritraM kenipAtanam / mAkrtena taraNiriva sAnanyagatiH / nAstyanyA, tvadatiriktatyarthaH, gatiryasyAH / pakSe'nyatra gamanAbhAvavatI / vihitaa| evaM cAnuprAtyA seti vyajyate // parAGganAsthApitottarIyatayA vasanAntarahInatayA salajaM kaMcana kazcidvakti anurakarAmayA punarAmataye khApitotarIyasya / * apyekavAsasakhaka sarvayuvamyo'SikA zomA // 18 // . mnurketi| bar3avAnayA narAgamanAma sApitottarIyavasanassaikavAsa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| so'pi / dAridyAditi bhAvaH / tava savalabhAmyazAlitaraNebhyaH zomAdhikA / evaM caitAdAdayitAnurAme dAridyaduHsamakipitkaram / tadananurAge ca yauvanasaMpattI akicitkare iti vyajyate // kavitvasa sakhAyaM vakti arthaH prANityeko mRta itaro me vidhutudasyeva / sudhayeva priyayA pathi saMgatyAliGgitArghasya // 19 // bhargha iti / pathi mArge saMgatyA prAcInasaMbandhena / yadvA maargvissyksNbndhen| evaM ca daivavazasaMpannametaditi dhvnyte| priyayAliGgitArdhasya / priyAsaMbandhavadarSasvetyarthaH / AliGganapadenaikAGgasaMparke'pi sarvAGgINAnandatulyAnandaH saMvRtta iti vyjyte| me sudhayA vidhutudasyaivaiko'| viSamAMzaH / 'puMsyartho'dha sameM'zake' ityamaraH / evaM ca rAhorasamAMzamuNDarUpasyopamAnatA saMgacchate / prANiti / itaro mRta eva / evaM ca nAnyathA zaGkanIyamiti bhaavH| evaM ca prAptAyA api sudhAyA durdaivAna saMbhogo rAhotathA priyAyA mameti dhvanyate / tena ca nAyikAsaMbandhAnubhavavata evAGgasya sArthakyam , nAparANAmajhAnAmiti / tena ca nAyikAkasparzasukhAnubhavastrajIvanamatsantAnarthakamiti // kaThinahRdayApi komalahRdayA mannAyiketi kazcidvakti avadhIrito'pi nidrAmiSeNa mAhAtmyamasRNayA priyayA / avabodhito'smi capalo bASpastimitena talpena // 50 // avadhIrito'pIti / nidrAgyAjenAvajJAto'pi / mAnavazAditi bhAvaH / evaM ca mamApyavaboSane bhiitirityaavedyte| ata eva mAhAtmyena prazastAntaHkaraNatayA snigdhayA priyyaa| capalaH / evaM ca khssinsaapraadhtvmaavedyte| bASpaiH stimitenAi~Na talpenAvabodhito'si / mAnaM jJApito'si / evaM ca bhItyA mama tUSNIMbhAvaM vijJAya mAnajJApanakaraNena komalahRdayatvamAvedyate // kapAzcitkiMcitsaMgatizAlinaM kaMcana kAcidanyoktyA vakti ayi zabdamAtrasAmyAdAkhAditazarkarasya tava pathika / khalpo rasanAcchedaH purato janahAsamA mahatI // 51 // bhvti| mavi pathika, evaM satra birAmavastriyA kAryazAnAnyatvaM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kAvyamAlA / dhvanyate / zabdamAtrasAmyAt / zarkareti / pakSe nAyiketi / zabdamAtretyanenArthadRSTividhuratvaM vyajyate / AkhAditA, na tUpabhuktA zarkarA sikatA yena tasya / evaM cAdhunApi vicArya caritavyamiti dhvanyate / rasanAchedaH khalpaH purto'pre| 'iyaM ca te'nyA purato viDambanA' iti vadatra samAdhiH / mhtii| evaM cAsadatvaM vyajyate / janasya / evaM ca nivAraNAnahatvam / hAsyatA bhvitrii| evaM ca tasyAH kaThinatayA na saMgatizvirAvasthAyinIti naitAvanmAtram, api tu kathamatsantAnabhijJa iti lokopahAso bhAvIti vyajyate / yadvA khanAmaikyAdanyAGganAgRhItadarzanaM kAcidvakti / zabdamAtrasAmyam / na maniSTaguNAderiti bhAvaH / rasanAccheda AkhAdavicchedaH / nIraseti yAvat / bhAviguNazUnyatvajJAneneti bhAvaH / etAvanmAnaM na, kiMtu janahAsyatA / evaM ca tasyAH puMzcalItvena prasiddhiH, na mameti vyajyate // sapatnIduHkhasaMtaptAM kAcitsamAdhatte abhinavayauvanadurjayavipakSajanahanyamAnamAnApi / sUnoH pitRpriyavAdvibharti subhagAmadaM gRhiNI // 52 / / abhinaveti / abhinavayauvanena / abhinavatvamaprasUtatvAditi bhAvaH / duHkhena jetumazakyaH / yauvanasaMpAdanasya duSkaratvAditi bhAvaH / yo vipakSajanaH / vipakSapadena duHkhajananakhabhAvavattvaM janapadena samudAyavattayA pratIkArAnahatvaM dhvanyate / tena hanyamAnaH / evaM ca prAtyahikenAsahyatvaM dyotyte| mAno yasyAH sApi / evaM ca yatra pratiSThAmAtramapi gataM tatra kA vArtA ratAdInAmiti bhaavH| gRhiNI prathamastrI putrasya pitRpriyatvAtsaubhAgyazAlinInAM garva bibharti / evaM ca sakalasadanAdhipatiprAyaputravattayA tvayA na kiMcidapi sapanyavamAnanaM gaNanIyamiti vyjyte|| ___ kazcitmAnodyatakAminIkucakalazamavalokya vyaJjanayA tvatsaMgamakAmo'hamiti vati apamAnitamiva saMprati guruNA grISmeNa durbalaM zaityam / snAnotsukataruNIstanakalazanibaddhaM payo vizati // 53 // apamAnitamiti / guruNA prabalena grISmeNApamAnitaM tiraskRtam / evaM ca jalapravezakaraNamucitamiti vyjyte| durbalam / evaM ca pratIkArAsAmarthya dhvnyte| mAnotsukA yA taruNI tasyAH khanarUpakalazasaMbandhavat / evaM ca prISme trunniikhbyortishiitltvmaavedyte| atra nibaddhamityanena prabalaprISmaklezitazaityasya yathA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| duHkhanivAraNasAhAyyakArakaM khanamaNDalaM tathA madanAnalakadarthitasya mamApIdaM bhavaviti dhvanyate / evaM ca tvadAliGganottaraM maraNamapi sukhadaM mameti dhvnyte| tena ca rAjAdimItizUnyatvam / anyo'pi kenacittiraskRtaH pratIkArAsamarthaH kalazAdi bar3A jale dehaM tyajatIti laukikam / yadvA grISmanirjitasya zaityasya yathA tvatkucakalaza eva zaraNaM tathA manmathanirjitasya mamApIti bhAvaH // kathamaticirakAle'pi saMvRtte zayanAgArAna nirgacchasIti vAdinI sakhIM nAyikA vakti alasayati gAtramakhilaM klezaM mocayati locanaM harati / khApa iva preyAnmama moktuM na dadAti zayanIyam // 54 // alasayatIti / gAtraM zarIramalasayatyutthAnAdivyApArAsamartha karoti / nAnAvidhasurateneti bhAvaH / pakSe jRmbhAdijananena viSayavyApArAsamartha karoti / akhilaM duHkham / pakSe gRhavyApArajanyaM zramam / mocayati / locanaM harati khAdhInatAM nayati / khadarzanamAtrapravaNaM karotIti bhaavH| evaM ca nAyake saundaryotkarSazAlivaM dhvanyate / pakSe padArthajJAnazUnyatvaM karoti / khApa iva preyAn / evaM ca nivAraNAnahavaM vyajyate / pakSe duHkhAbhAvasaMpAdakatvena prItiviSayatvam / mama zayanIyaM parityaktuM na dadAti / evaM caitAvatkAlaM nAyakanaikaTyAdeva vilambo bahirAgama iti na mamAparAdha iti bhAvaH / preyAniva khApa iti yojanA vA / evaM ca nAyakakAryakAritayA premaviSayatvaM khApe dyotyte| tena cAlasyAdi khApakAryameveti saMguptaratikatvam // kazcitkAMcidvakti aMsAvalambikaradhRtakacamabhiSekAdhavalanakharekham / dhautAdharanayanaM vapurastramanaGgasya tava nizitam // 55 // aMseti / skandhAvalambitakareNa dhRtaaH| jalavimocanArthamiti bhAvaH / kacA yasmin / snAnenArdrAH / dhavalAH / lauhityApagamAditi bhAvaH / nakharekhA nakhakSatAni yasmin / dhautAdharanayanam / tAmbUlarAgApagamAditi bhaavH| kAmazAsne netracumbanasya vidhAnAt / pakSe nirAkRtamAlinyAvayavam / tava vapuranagasya tIkSNaM zastram / evaM caikopabhogajanyajAjyanirasanenAnyasaMbhogasAmarthyavattA jAteti dhvanyate / vapuSi nizitAnazAstratulyatApratipAdanena tvatsaGgAsaMpAdanena mantrANaharaNajanyapApabhAgitvaM bhaviSyati vaveti dhanyate // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 vezyAsakaM kaMcana kAcidupadizati-- avinihitaM vinihitamiva yuvatu khaccheSu vaarvaamhshH| upadarzayanti hRdayaM darpaNabimbeSu vadanamiva // 56 // avihitamiti / vAravAmadRzo vezyAH / evaM ca naikatra sthirapremazAlitvanityAvedyate / khaccheSu nirmalAntaHkaraNeSu / evaM ca pratibimbabhavanArhatvaM dhvanyate / yuvakhavinihitaM hRdayam / premetyarthaH / vinihitamivopadarzayanti / darpaNakharUpeSu vadanamiva / evaM caitAsAM premabhrameNa ye samAsaktA bhavanti te'tyantamUDhA iti dyoyate / atra bimbapadaM na tathA saprayojanamityAbhAti // ahamasminnAsateti kathaM lokaprasiddhiriti vAdinI nAyikAM sakhI vakti atilajayA tvayaiva prakaTaH preyAnakAri nibhRto'pi / prAsAdamaulirupari prasaratyA vaijayantyeva // 57 // atIti / atilajjayA drutataragateneti bhaavH| yatra yatra tadIyakaTAkSakhato'pasaraNAditi bhAvaH / tvayaiva / evaM ca nAnyasAparAdha iti bhAvaH / nimRto'pi kenacidanadhigato'pi preyAnprakaTaH khyAto'yamasyAmAsakta itykaari| yadiyamenaM dRSTvAtilajAM nATayati, tarvayamasyAmAsaka iti lokaradhigatam , atastavaivAparAdha iti bhAvaH / upari prasaranyA / evaM ca darzanayogyatvaM dyotyate / patAkayeva / prasAdasya devatAdyAyatanasya mUrdhA / yadvA tathAvidhabhogAdyabhAve'pi kathaM loke'satsaMgatirabhivyaktA jAteti vAdinI sakhI vkti| tvyaatiljyaiv|n tathAvidhAtyantasaMghaTaneneti bhAvaH / upari prasarantyetyanenAntaHpraviSTatvAbhAvapradarzanena ratAdyaparicityAnandarAhityaM nAyikAyAmAvedyate / evaM ca bahistathA pradarzanIyaM yathA na kenApi nAyakIyaparicitilezo'pi jJAtuM zakya iti bhAvaH // madhyasthAvalambanena saMghaTitavAgbhiH khalajayo'pi suzaka iti kazcidaki anyonyagrathanAguNayogAdvAvaH padArpaNairbahubhiH / khalamapi tudanti meDhIbhUtaM madhyasamAlambya // 58 // bhanyonyeti / anyonyaprathanAguNaH parasparAvirodhighaTanArUpo guNaH / pahe parasparabandhanarajjuH / tadyogAt / gAyo vAcaH / pakSe vRSabhAH / padArpaNairvyavahAra. pradarzanaiH / pakSe caraNavinyAsaiH / meDhIbhUtamAghArarUpatvAnmadhyasvam / pakSapAtavira heNa vivAdanirNAyakam / pakSe madhyabhUmisthitaM meDhIbhUtam / 'puMli meDiH bAhera Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| nyastaM yatpazubandhane ityamaraH / arthAtkASThamAlambya durjanamapi / apinA durjayatvaM vyajyate / pakSe dhAnyamardanasthAnam / vyathayanti // durjanavAkyamatiduHsahamiti kazcidvati ananugraheNa na tathA vyathayati kaTukUjitairyathA pizunaH / rudhirAdAnAdadhikaM dunoti karNe kaNanmazakaH // 59 // ananviti / ananupraheNa nirodhena / evaM ca dravyAdyapahArAdidvArA duHkhadatvaM dhvanyate / 'arthapraheNa' ityapi pAThaH / pizunaH khalaH / na tathA vyathayati / tathAvidhaduHkhajanako netyarthaH / yathA kaTukUjitairduSTavacanaiH pIDayati / atra dRzyantamAha-mazako raktagrahaNAdadhikaM karNe zabdaM kurvndunoti| 'maNitaM ratikUjitam' ityuktyA kUjitazabdaH zabdasAmAnyAbhidhAyakaH // prathamaM saMjAtalAghavasyottarakAlInagauravavattve'pi na tadapagacchatIti kazcidvakti agre laghimA pazcAnmahatApi pidhIyate nahi mahinA / vAmana iti trivikramamabhidadhati dazAvatAravidaH // 60 // agra iti / agre prathamato laghimA lAghavam / pakSe hakhatvam / pazcAdanantaraM mahatApi mahinA gauraveNa / pakSe dairyeNa / nAcchAbate / evaM ca navInAtizayitapratiSTayApi na prAktanApratiSThA nirAkartuM zakyeti bhAvaH / atra dRSTAntamAha-dazA vatAravidaH / evaM cottarottarapratiSThAjJAnavattvamAvedyate / trivikramatvAdativIrghatvamAvedyate / vAmana iti hakha ityabhidadhati / evaM ca paramezvarasyApyetAdRzI gatikhatra kA vArtA manujasyeti bhAvaH / evaM ca tathA karma kartavyaM yathArambha eva pratiSThA bhavatIti dhvanyate // kAcitravInasapatnIzahitAM samAdhate ahe stanaMdhayastava caraNe paricArikApriyaH pRSThe / asti kimu labhyamadhikaM gRhiNi yadAzaise bAlAm // 11 // aGkarati / ahe khanaMdhayo galakaH, caraNe paricArikA dAsI, pRche priyH| AjJAkArItyarSaH / pakSapAtI vA / ato'dhikaM kimu labhyamasti / 'alabdham' ityapi pAThaH / yadvAdhika kimAzaisa iti yojanA / gRhiti / evaM ca sarvAdhikAra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 kaavymaalaa| ravattvaM dyotsate / bAlAm / evaM ca tathAvidhajJAnarAhilaM vyajyate / Azaise / evaM ca sarvasukhasattvAna bAlAbhItiH kartavyeti dhvnyte|| kayozcidAsakti kazcidvakti adhara udastaH kUjitamAmIlitamakSi lolito mauliH / AsAditamiva cumbanasukhamasparze'pi taruNAbhyAm // 12 // adhara iti / adhara udasta uccatAM niitH| cumbanArthamiti bhAvaH / kUjitam / pIDAvyajakaH kharaH kRta ityarthaH / akSyAmIlitam / sukhAvirbhAvAditi bhAvaH / lolito mauliH / parityajeti jJApanArthamiti bhAvaH / nAyakavyApArapUrvakamete paryAyeNa vyApArAH / iti taruNAbhyAm / evaM ca parasparAnurAgAtizayo vyajyate / asparze'pi sparzAbhAve'pi / rajodarzane'pIti vaa| cumbanamukhamAsAditamiva / evaM caitAdRzarItyA saMtoSasaMpAdanenAsaktivizeSo dhvanyate / nAyikA parakIyA // kazcitkasyacidavasthAM kaMcitprati vakti atirabhasena bhujo'yaM vRtivivareNa pravezitaH sadanam / dayitAsparzIllasito nAgacchati varmanA tena // 63 // atIti / atyutknntthyaa| evaM ca purovartitvena darzanayogyatvaM dhvanyate / vRtivivareNa bhitticchidreNa / evaM ca sUkSmatvaM vyajyate / sadanam / nAyikAdhiSThitamiti bhAvaH / pravezito bhujo dayitAsparzenollasitaH puSTimApanastena mArgaNa nAgacchati / yadvAtisaralatayA guptavyavahAreNa nAyikAsadanaM prApitaH / evaM ca khasya zramabAhulyaM vyajyate / tatsukhollasitaH / evaM ca tadAsaktivizeSo dhvnyte| tena mArgeNa nAgacchati / evaM ca mahatA zrameNa nAyikA prApito'yaM tadAsaktyA mAma. gaNayitvaiva nAyAti / paraMtu naitaducitamiti vyajyate / iti dUtI vakti / ydvaatyuknntthyaa| evaM cAgre kiM bhaviSyatIti vicArazUnyatvaM dhvnyte| vRtivivareNa caurAdimArgeNApi sadanaM pravezitaH / evaM ca khatastathAvidhadhUtatAvihIna iti vyajyate / dayitAsparzAllAsita ityanena tatra cirakAlAvasthAyitvaM dyotyate / ayaM bhujo hastarUpaH / evaM ca parapreraNayA kAryakAritvamAvedyate / tena mArgeNa nAgamiSyati / evaM cAtivilambakaraNena yena mArgeNAyamAgatastena mArgeNa gantumadhunA pratibandhakavazAna pAryate / atastvamenaM kayApi gatyA niHsArayeti nAyikAsakhIM nAyakasakhI vakti // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayosptshtii| nAyako nAyikA prati vakti ambaramadhyaniviSTaM tavedamaticapalamalaghu jaghanataTam / cAtaka iva navamanaM nirIkSamANo na tRpyAmi // 64 // ambareti / ambaramAkAzaM vasanaM vA / aMzuke vyoni cAmbaram' ityamaraH / tanmadhyavarti / aticapalaM ratavyApAravizeSatvAt / pakSe khabhAvAt / alaghu mahat / tavedaM jaghanataTaM navamanaM meghaM cAtaka iva nirIkSamANo na tRpyAmi / evaM ca ciratarapipAsAvyAkulasya cAtakasya nUtanameghadarzanena tRptistathAtivirahakhinnasya mama tava jaghanadarzanena tRptiriti vyajyate / tena cAtyantaspRhAvAnahamasmIti vyajyate // aymndhkaarsindhurbhaaraakaantaavniimraakraantH| unnatapUrvAdrimukhaH kUrmaH saMdhyAsamudramati // 65 // ayamiti / andhakArarUpA ye sindhurA gajAstadvAreNAkAntA yA mahI tasyA bhareNAkAntaH / unnataM pUrvAcalarUpaM mukhaM yasya saH pRSThe bhArAtizayena mukhonnatyamiti bhAvaH / kUrmaH saMdhyArUpaM rudhiramudvamati / anyasyApyatyantabhAravattayA mukhAlohitaM niHsaratIti laukikam / evaM ca prAtaHkAlo vRttaH, upapatirniHsAryatAmiti sakhI nAyikA vakti / yadvA kUrmo'yaM saMdhyArUpaM rudhiraM vamatItyuktyA saMdhyodayApalApo dyotsate / nAyikA ceyaM ratiprItimatI tasyA evoktirnAyakaM prati / prAtaHkAlInaratAvasare nAyikA nAyakacittaM vyAkSipatIti RjavaH // mUrkheSveva mUrkhasamAvezaH, na paNDiteSviti kazcidvakti antarbhUto nivasati jaDe jaDaH ziziramahasi hariNa iva / ajaDe zazIva tapane sa tu praviSTo'pi niHsarati // 16 // antarbhUta iti / jaDe / mUrkhatvAt / pakSe jalarUpatvAt / jaDo mUrkhaH / pakSe pazutvAt / antarbhUtaH / parairviziSyAjJAyamAna ityarthaH / nivasati / ziziramahasi candre hariNa iva / ajaDe paNDite / sa tu mUrkhastu / pakSe'jaDe tejorUpatvAditi bhAvaH / tapane zazcIva praviSTo'pi kuhUdine candramaNDalasya sUryAntarhitatvamiti jyotirvitprasiddhiH / niHsarati dUrIbhavati / zIghrameveti bhAvaH // 4 A.sa. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dUtI 'nAyikA tvayyAsattA' iti vaidyaM vakti agaNitajanApavAdA tvatpANisparzaharSataraleyam / AyAsyato varAkI jvarasya talyaM prakalpayati // 67 // agaNiteti / na gaNitA jananindA yyaa| evaM ca vaidyasya tathAvidhatvena prasiddhirityAvedyate / tvatpANinA sprshH| nADIpradarzanArthamiti bhAvaH / tena yo harSakhadartha caJcalA / evaM ca saMbhogasukhArtha kiM kariSyatIti na vidma iti dhvnyte| AyAsyato jvarasyAgAmijvarasya cAturthikAdekhalpaM vraakii| evaM ca kRpAhatvaM vyajyate / prakalpayati / evaM cotsAhavizeSavattA dyotyate / nADIvilokanArtha tvadAgamananirNayena jvarAgamanaduHkhamapi na tayA gaNyata ityAsaktivizeSo dhvanyate // ekavaMzajanyatve'pi dhanavattayaiva prabhuteti kshcidvkti| yadvaikavaMzajanyatve'pi kasyacitsamRddhiH kasyacinna kazcitpradhAnaM kazciduNIbhUta iti vidhAtuH sRSTivicitreti nAtra klezAdi vidheyamiti kaMcana kazcitsamAdhatte apyekavaMzajanuSoH pazyata pUrNatvatucchatAmAjoH / jyAkArmukayoH kazcidguNabhUtaH kazcidapi bhartA // 68 // apyeketi / ekavaMzajayorapi / vaMzo veNuH / pakSe kulam / 'kulatvaksArI baMzau' ityabhidhAnAt / ekapadena kAraNaikyAdvailakSaNyAnahatvaM dhvanyate / sthUlAvayavabattvam / pakSe samRddhatvam / tucchatvaM sUkSmatvam / pakSe nirdhanatvam / tadvatoAkAmuMkayoH / atra 'alpActaram' ityanena jyAzabdasya pUrvanipAtaH kazcijyArUpo guNabhUtaH / kazcitkArmukarUpo bhartA / 'jyApradhAnau guNo', 'dhAtRpoSTArau bhartArI' ityabhidhAnAt / idaM pshyt| evaM caikavaMzajatve'pi yasminpUrNatvaM sa eva bhartA, nAnya iti vyajyate / yadvaikavaMzajanyatve'pi daivAdhInatayA kasyacitsamRddhiprabhutve kasyacidasamRddhatvApradhAnatve iti nAtra kheda ucita iti dhvanyate / athavAcetane'pi guNaprAdhAnyenaiva lakSAtiH / ato bhavadbhirapyanayaiva rItyA sthayam / na tu sarvaprAdhAnyeneti parasparAhakArazAlinAM samAdhAnamidam // nAyikAsahacarI nAyakaM vakti abhinavakelikAntA kalayati bAlA krameNa dharmAmbhaH / jyAmarpayituM namitA kusumAvadhanurchateva madhu // 69 // abhinaveti / anutasuratazrAntA bAbA evaM ca komljiitvmaaveyte| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 51 1 krameNa / kapolAdyaGgakrameNetyarthaH / gharmAmbhaH kalayati / jyAM mauvamarpayitum / sajyAM kartumityarthaH / namitA kusumAstrasya madanasya dhanurlatA makarandamiva / evaM ca yathA sthA suratavizeSArambhastathaitasyAH zramAtizayaH / ato madhye madhye vizrAntirdeyeti vanyate / tena ca kiMcitkAlaM tUSNImavasthityA punaH pUrvavaddArthaM te bhAvIti sotyate / yadvA jyAmarpayitumityAdidRSTAntavyAjena sukhAdidAnapravRttena tvayA naitasyAH namo gaNanIya iti vyajyate / athavA madanadhanurlatAyA yathA namanakAle madhubi - dUdbhiraNaM svAbhAvikaM tathaitasyAH suratakAlInasvedAmbhaH svAbhAvikam / ato na nasi tvayaitasyAH zramavattA saMbhAvanIyeti dyotyate // kazcana virahI vakti asatI kulajA dhIrA prauDhA prativezinI yadAsaktim / kurute sarasA ca tadA brahmAnandaM tRNaM manye // 70 // asatIti / asatI / ityanena svaniSTapremazAlitvamAvedyate / kulajA vaMzajA / tyanena sthirapremavattvamAvedyate / dhairyavatI dhIrA / ityanena sthirasvabhAvavattvam / nApi tadeva / prauDhA / ityanena svatantratvaM tena ca saMketakaraNasamarthatvam / pratikezinI / ityanena tadeva / rasazAlinyAsaktiM yadA kurute tadA brahmAnandaM tRNaM nye / evaM caitAdRzanAyikA brahmAnandavadaprApyerthaH // ciravirahakhinnAM nAyikAM nAyako vakti aviralapatitAzru vapuH pANDu snigdhaM tavopanItamidam / zatadhautamAjyamiva me smarazaradAhavyathAM harati // 71 // aviraleti / aviralapatitAzru / cirakAlInadarzanAditi bhAvaH / pakSe jalabindhAditi bhAvaH / pANDu / virahAditi bhAvaH / pakSa ujjvalarUpam / snigdhaM zAli / pakSe khAbhAvyAditi bhAvaH / upanItaM samIpadeze prApitaM vapuH zatadhaurAjyamiva me smarazaradAhavyathAM harati / evaM ca yathA jIrNajvarAdernAzakaM zatabAkSAlitaM ghRtaM tathA tvadvapurmama cirakAlInasaMtApApanodakam / ataH samAliya miti dhvanyate // etasyAH saMbhogasthAnaM kedAra eveti kazcidvakti -- antarnipatitaguJjAguNaramaNIyazcakAsti kedAraH / nijagopIvinayavyayakhedena vidIrNahRdaya iva // 72 // antariti / antarnipatitA gujAzca guNazca tai ramaNIyaH sundaraH / yadvAM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| gujArUpo yo gunnH| zobhotkarSajanakatvAditi bhAvaH / saMbhogAdinA gujAhAratruTanAditi bhAvaH / kedArazcakAsti / nijA yA gopanakI / evaM ca khedaucityaM ghotyate / tasyA vinayavinAzena yaduHkhaM tena vidIrNahRdaya iva / nipatitaguJjAnAmAratatvAditi bhaavH| yathA khapAlakasya mukhyavastuvinAze sevakasya duHkhaM bhavati, tathA vinayasyAtimukhyatvena tannAze kedArasyAtiduHkhamiti bhaavH| yadvA nAyikAnyAdRzacaraNavijJAne'pyakhinnAM sakhImaparasakhI vki| antariti / gopIpadena nIcatvaM tena ca vinayavyaye'pi na tathA khedAItvamityAvedyate / kedAra ityanenAcetanasyApi khAminIvinayavyayena duHkhavattA / tava tu sacetanAyA nevi mahadanucitamisAvedyate / ata eva guNapadam / sahRdayamityarthaH // parapuruSaratAnAmanivArya dauSTyamityAha kazcit amunA hatamidamidamiti rudatI prativezine'GgamaGgamiyam / roSamiSadalitalajjA gRhiNI darzayati patipurataH // 73 // amuneti / rudatI / ata eva kopakapaTena / na vaastvmityrthH| dalitA vinAzitA lajjA yayA / amunA nAyakenedamidamaGgaM hatamityaGgamaGgam / vakSaHsthalAdikamityarthaH / patisamakSam / patipadaM rakSaNakartRtvenApriyatvaM dhvanayati / prativezine jArabhUtAya / prativezipadaM nikaTavartitayA khaduHkhanivedanayogyatvaM dhvanayati / gRhiNI / evaM ca gRhakarmavyAmRtAyA apyetAdRzI gatistatrAnyavArtA keti bhAvaH / darzayati / patipurato'pyetAdRzakartavyatAnipuNAH striyo bhavantIti sarvathA na vizvAsastAsAM vidheya iti dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametAkAravrajyA / AkAravrajyA kacidanyatra vihitakali 'kathaM na mayyanurAgaM darzayasi' iti vAdinaM nAyaka nAyikA vakti Antaramapi bahiriva hi vyaJjayituM rasamazeSataH satatam / asatI satkavisUktiH kAcaghaTIti trayaM veda // 71 // mAntaramiti / aantrmpi| ityapinA bhirvyjne'tikaatthinymaavedyte| rasa rAgam, zyArAdikam , dravadravyaM ca / 'bhyArAdau viSa vIrye guNe rAge drave Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| ta:' ityamidhAnAt / hi iti nizcayena / azeSato bahiriva / vyajayituM prakaTItum / asatI puMzcalI, satkaveH sUktiH, kAcaghaTI, iti trayaM satataM veda / evaM | nAsmAkaM bahiraGgarAgaprakaTanajJAnamityAvedyate / tena ca yatraiva bahirajAnurAgajJApasAmayaM tatraiva gaccheti / prasAdarUpaguNavattvAdeva satkAvyamiti vaktIti kazcit // kazcinAyikA vakti Aloka eva vimukhI kacidapi divase na dakSiNA bhavasi / chAyeva tadapi tApaM tvameva me harasi mAnavati // 75 // Aloka eveti / Aloka eva darzana eva / pakSe prakAza eva vimukhii| vaM cAliGganAdau kiM kariSyasIti na vidma iti bhAvaH / kvacidapi kasmiMzcidapi vase dakSiNAnukUlagAminI / mAnavati mAnini / pakSe parimANavati / tadapi meva me chAyeva tApaM saMtApam / pakSa Atapam harasi / evaM ca tvadatirikA na mama tirityavagatyAhamanuprAhya iti vyajyate // kazcitkaMcitprati vakti AjJA kAkuryAtrAkSepo hasitaM ca zuSkaruditaM ca / iti nidhuvanapANDityaM dhyAyaMstasyA na tRpyAmi // 76 // Azeti / AjaivaM kurviti, kAkurdInavacanam / yenoddIpanAdi bhavatIti bhAvaH / cyAmukaM mahyaM dehIti, AkSepaH kathamidaM kRtamiti, hasitam / AnandAvirbhAvAti bhaavH| zuSkaruditam / khasminnasAmarthyavyaJjanAyeti bhAvaH / iti tasyA madhuvanaM surataM tatsaMbandhi pANDityaM dhyAyana tRpyAmi / evaM caitAdRzakelikalAprApiNyamanyatra nAstIti vyjyte| tena caitAdRzanAyikAsuratadhyAnaM samucitamiti // kAMcinmAninI sakhI samAdhatte AjJApayiSyasi padaM dAsyasi dayitasya zirasi kiM tvarase / asamayamAnini mugve mA kuru bhamAGkaraM prema // 77 // AzApayiSyasIti / AjJAM kariSyasi / evaM ca nAyake svAdhInatA bhaviti dhvanyate / na kevalamAjJAkAritvam , apitu praNipAtapravaNatA tasya bhaviSyatIpAha-dayitazirasi padaM dAsyasi kiM tvrse| evaM caitatkrameNa vidheyamiti bhaavH| gdhe ata evAsamayamAnini, prema bhamAGkaraM mA kuru / evaM ca dRDhe premNi sarvametA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. kaavymaalaa| dRgvidhAnaM yuktamiti prItyA khAdhInatA nItvA pazcAtkopakaraNamucitamiti vyjyte| prathAdau dAsabhA vidhAya pazcAcaraNatADanaM vidheyamiti laukikokirapi // nAyakaH khasya sakhAyaM vakti AsAdya bhaGgamanayA dyUte vihitAbhirucitakelipaNe / niHsArayatAkSAniti kapaTaruSotsAritAH sakhyaH // 78 // sAdheti / vihitA abhirucitA khecchAviSayIbhUtA yA kelistadrUpaH paNo yasmin / yasya parAjayastena jayazAliruciviSayIbhUtasurataM deyamevaMrUpapaNavatIti bhAvaH / dyUte bhara parAjayaM prApyAnayA nAyikayAkSAnpAzAniHsArayateti kapaTaruSA mithyAkopena sakhya utsAritA duuriikRtaaH| evaM cedRzakrIDanaM na kadApyastu / apasArayantu pAzAniti miSeNa sakhyAdhutsArya pratijJAtakeliM kuruSveti mAM prasabhivyajitamiti vyajyate / tena caitAdRzI nAnyA catureti bhAvaH // sakhI nAyikAmupadizati AdaraNIyaguNA sakhi mahatA nihitAsi tena zirasi tvam / tava lAghavadoSo'yaM saudhapatAkeva yacalasi // 79 // AdaraNIyeti / AdaraNIyA guNAH saundaryAdayo ysyaaH| pakSe guNAsta. ntavaH / mahatA mAnyena / pakSa unnatena / tena nAyakena / pakSe saudhena / zirasi / pksse'prbhaage| nihitAsi / evaM ca nAyakastavAjJA sarvadA karotIti na tasyAparAdha iti bhAvaH / tavAyaM lAghavadoSaH / doSapadena lAghave parityAjyatvaM hotyate / sodhapatAkeva yaccalasyasthiracittA bhavasi / pakSe calanaM kmpH| evaM caitAhazanAyakaM prati krodhAdinA cAJcalyakaraNamanucitaM taveti dhvanyate // "etAdRzatvadIyadarzanena mamAsaktistvayyatyantaM samudeti' iti kazcikAMcidvakti / yadvA 'tvayA tiraskRtastvadarthamevAhaM tapaH karomi' iti kAMcitkazcidAha Ardramapi khanajaghanAnirasya sutanu tvayaitadunmuktam / khasthamavAptumiva tvAM tapanAMzUnaMzukaM pibati // 80 // AImiti / AImapi / sajalatvAditi bhAvaH / pakSe premavattvAditi bhAvaH / evaM ca tyAgAnahatvaM dhvanyate / stanajaghanAnirasya / pakSa AliGganAyadattvetyarthaH / suta / evaM ca spRhnniiytvmaavedyte| tvayonmukkametadaMzukaM vanam / pakSe'zuka Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| bhiva / sUkSmatvAditi bhaavH| evaM ca virahAtizaya aavedyte| khasthamantarikSastham / pakSe niravalambanam / evaM ca tvameva mamAvalambanamiti vyjyte| tvAmavAmida sUryakiraNAnpibati / evaM cAcetanasyApyaMzukasyaitAdRzIM tvAmavalokyaitAdRzvI spRhA / kimu vAcyaM mAdRzasyeti bhAvaH / athavA acetanAMzukamapi tvatsamAgamAya tapaskhapati tatra kA vAtA sacetanasya mameti bhAvaH / anyo'pyantarAlAvasthitastapanakarapAnamAzreNeva tapastapatIti laukikam // kazcitkasyAzciceSTAM vakti AropitA zilAyAmazmeva tvaM sthirA bhaveti mantreNa / __mamApi pariNayApadi jAramukhaM vIkSya hasitaiva // 81 // Aropiteti / 'azmeva tvaM sthirA bhava' iti mantreNa zilAyAmAropitA sthaapitcrnnaa| pariNayo vivAhastadrUpApat / duHkhadatvAditi bhaavH| ApatpadaM duHsahatvamAvedayati / tayA mamApi jAramukhaM vIkSya hasitaiva / evaM caite mUrkhAH, yatprathamato madvivAhaH kRtastatrApi sthiratvaprArthanA kriyate, naitAvatA tvayA metavyamiti dhvanyate / yadvA paramavipattau patitApi bahubhiH 'sthirA bhava' iti prArthitApi jAramukhamavalokya hasanena khasya cintAvihInatvaM pradarzayati / sA tvaM tvadyApyapariNItA kimartha bimeSIti kAcitkAMcidvati // anyAGganAgamanakhinnAM nAyikAM nAyakaH samAdhatta AyAti yAti khedaM karoti madhu harati mdhukriivaanyaa| adhidevatA tvameva zrIriva kamalasya mama manasaH // 82 // AyAtIti / madhukarIvAnyAyAtyAgacchati, yAti gacchati, khedaM karoti / cAzcalyakhabhAvAditi bhaavH| evaM ca tadAgamane na mama sukhamiti dyotyte| madhu makarandaM harati / unmAdakatvasaMbandhena madhupadena dravyaM lakSyate / evaM ca na vAkhavaM prema tasyAmiti dhvnyte| mama manaso'dhidevatA tvameva / kamalasya zrIriva / evaM ca manmanasi sarvadA tvameva vasasi / sA tu kAdAcitkAgamanavatIti na tvayA mayi vidheyaH kheda iti dyotyate // sakhI nAyikAmupadizati AsAdya dakSiNAM dizamavilambaM tyajati cocarAM taraNiH / puruSa haranti kAntAH prAyeNa hi dakSiNA eva // 83 // bhAsAgreti / dakSiNAM yAmyAM dizamAsAdyAvilamba zIghraM taraNistarAM diyaM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| sajati / prakRtaM vakti / dakSiNA eva caturA eva kAntAH prAyeNa bAhulyena / evaM baikA caturApi na harati / tathA parakSAntiriti bhAvaH / puruSaM haranti / evaM ca tvayA khacAturyeNaiva nAyakaH khAdhInatAbhAjanaM vidheya iti vyajyate / pksse| karkaTAdiSaDrAzisaMcaraNarUpadakSiNAyane taraNeH krameNa saptapaJcAzadaSTapaJcAzadekonaSaSTiSathyekaSaSTicaturviMzativikalAsahitaikaSaSTikalA ityevaM drutagatiH / makarAdiSaDrAzisaMcaraNarUpottarAyaNe krameNa caturviMzativikalAsahitaikaSaSTiSaSTayekonaSaSTyaSTapaJcAzatsaptapazvAzatkalA ityevaM mandagatiriti jyotirvitprakriyA // kazcidanyoktyA nAyikA svauti AdAnapAnalepaiH kAzcidgaralopatApahAriNyaH / sadasi sthitaiva siddhauSadhivallI kApi jIvayati // 8 // AdAneti / kAzcidoSadhya AdAnaM mantrapUrvakaM grahaNam , pAnaM galAdhaHkaraNam, lepaH sarvAGgasaMyogaH, etairgaralasyopatApaharaNasamarthAH / kApyanirvacanIyA siddhauSadhivallI jIvayati / evaM ca dUrato'pi tvayA darzanamavazyaM deyamiti dhvnyte| yadvA. nyAGganAcalAcalAkarSaNAdharapAnasavAGgINAliGganaiH sNtaapaapnodnsmrthaaH| tvaM kevalamavalokitA virahavigatAsorasupradA bhavasIti dhvnyte| tena cAnyAGganAbhyo'dhikA tvamiti stutiy'jyte| yadvA tasyA darzanamAtreNaivAhaM jIvAmIti nAyikAsakhoM pratyukti yakasya // nAyikAsakhI nAyakaM vakti AndolalolakezI calakAJcIkihiNIgaNakaNitAm / smarasi puruSAyitAM tAM smaracAmaracihayaSTimiva // 85 // Andoleti / AndolanamAndolastena caJcalAlakAm , capalamekhalAvadraghaNTikAsamUhasya kvaNitaM zabdo yasyAstAm , etAdRzIM puruSAyitAM viparItaratakAriNI tAM prasiddhaguNAM smarasIti / kAkA na smarasItyarthaH / evaM caitAdRzaguNazAlinyAstasyA yadi tavAnusaMdhAnaM bhavettahiM kathamanyatrAsatisaMbhAvaneti bhAvaH / smarasya cAmaracihasya yaSTimiva / evaM ca yathA cAmarAdirAjacihaiH sarvairayaM rAjeti jJAyate tathAnayA madano'yamiti / madanaprasiddhisaMpAdakatvenAtisaundaryAdiguNavattA nAyikAyAmAvedyate // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 57 nAyako nAyikA vakti AkSipasi karNamakSNA balirapi baddhastvayA tridhA madhye / iti jitasakalavadAnye tanudAne lajase sutanu // 86 // AkSipasIti / he sutanu, akSNA netreNa karNa zravaNam , rAdheyaM ca / AkSipasi spRzasi, tiraskaroSi ca / tvayA balirapi trivalI / bavayorekyAt daityazca / manye tridhA baddhaH / tridhetyanenAtyantaM nirjitatvaM dyotyate / trivalIvAcakasya valizabdasya puMstvaM zleSAnurodhAniraGkuzatvAdvA / ityamunA prakAreNa jitAH sakalA vadAnyAH pradAtAro yayA tatsaMbuddhiH / tanudAne zarIradAne, khalpadAne ca / lbse| evaM cAtyantaudAryazAlitayA tava tanudAnamapi tanudAnameveti dhvnyte| tena caitahAne vilambo na vidheya iti bhAvaH // kasyacidatyantanAyikAsakti kazcidvakti AkSepacaraNalaGghanakezagrahakelikutukataralena / - strINAM patirapi gururiti dharma na zrAvitA sutanuH // 87 // AkSepeti / AkSepastiraskAraH, caraNalaGghanaM caraNAhatiH, kezagrahaH, eteSAM yatkelikutukaM tatra taralena samAsaktena strINAM patirgururiti dharma zrAvitApi na / evaM va sAhajikadharmacaryAyAmapi naitadudIritaM tatra nopadiSTamiti kimu vAcyamiti bhaavH| evaM caitacchvaNa AkSepAdi na vidheyaM tvayeti bhiitiv'nyte| tena cAtyantakelilampaTatvam / zvazurAdisamuccAyako yathAsthita evApizabda iti RjavaH // nAyikA nAyakAkasmikasaGgaM sakhIM vakti___ AgacchatAnavekSitapRSThenArthI varATakeneva / / muSitAsi tena jaghanAMzukamapi voDhuM nazaktena // 88 // Agacchateti / he sakhi, anavekSitaM vIkSaNAbhAvavadyatpRSThaM tenaagcchtaagmnvtaa| evaM ca saMmukhAgamanAbhAvena darzanAbhAvo vyajyate / pakSe'navekSitaM pRSThaM yasya / aagcchteti| he sakhi, anavekSitaM vIkSaNatAmaprAptena nAyakena jaghanasya yadaMzukaM vAsastadapi voDhuM muSitAsmyasamarthA jAtAsmi / evaM cottarIyavasanagrahaNaM dUrApAstamiti bhAvaH / nanvAgamanasamaya eva na kuto gataM tvayetyata Aha-na vidyate zako yasmAttena / samarthanetyarthaH / evaM ca tato'pasaraNamazakyamiti bhaavH| batA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAkA na muSitAsmi / api tu muSitAsmi / pakSe'surevAzukataM kiraNamapi voDhuM nazanAsamarthena / iyantamAha-varATakena kepardainArthIva yAcaka iva / evaM ca pazcAdAgIyakiraNazUnyena sacchidreNa kapardaina yayA yAcako muSito bhavati tathAkassikapazcAdAgamanazAlinA mAnAvasAnasamaye jaghanAMzukagrahaNe'pi hatacittA jAteti bhAvaH / gauDadeze pRSThabhAgacchidravatA kapardaina vyavaharanti tadabhiprAyedam / yadvAnavekSitapRSThena khapazcAdbhAgAnavalokanena / evaM ca mItizUnyatvena vihalatvaM vyajyate / japanAMzukamapi voDhuM nazakena / evaM ca virahakSINatayA vAsasi rUpatvaM dhvanyate / etAdRzena muSitAsmi / evaM ca tathAvidhatadIyAsacimAlocyAhamapi tannimanamanaskA jAtAsmIti nAyikA vakItyarthaH / anyo'pi coraH pRSThataH samAgatya luNThanaM karoti yathA jaghanAMzukamapi na bhavatIti laukikam / nazakeneti vacanAttathA muSitAmi yathA jaghanAMzukamapi voDhumasamathaivetyavadhAraNArthaka ivazabdaH // praNayakopamavalambya suptAM nAyikA prati sakhI vakti AkuJcitaikajaI darAvRtovoru gopitA|ru / sutanoH zvasitakramanamadudarasphuTanAmi zayanamidam // 89 // AkuJciteti / AkuJcitaikA jazA yasmin , daramISadAvRta UrdhvamUryatra, gopito'tyantamAcchAditodho'yaMtra, zvasitakrameNa namadyadudaraM tena sphuTA nAbhiryatra / kriyAvizeSaNAnyetAni / sutanoridaM zayanam / 'sthAnidrA zayanam' ityamaraH / evaM ca tvamevenAM prasAdayeti vyajyate / yadvA suratazrAntazayanajAtivarNanametat // sakhI nAyakaM prati nAyikAsaktivizeSamAha AdAya dhanamanalpaM dadAnayA subhaga tAvakaM vAsaH / mugdhA rajakagRhiNyA kRtA dinaiH katipayainiHkhA // 90 // AdAyeti / analpaM bahu dravyamAdAya gRhItvA tAvakaM vAso vastraM dadAnayA rajakagRhiNyA / evaM ca saMsAranirvAhakatvaM tasyA iti bhAvaH / mugdhA sundarI, mUDhA ca / katipayardinaniHskhA vigatadravyA kRtA / evaM ca vasanadarzanamAtreNa dhanavyayamapi na gaNayati, tatra kA vArtA tvadanasaGga iti vyajyate // kasyacidduSTasyAdhikAradApanAya prayatnazAlinaM prati kazcidanyokyA vaki AstAM varamavakezI mA dohadamasya racaya pUgataroH / etasmAtphalitAdapi kevalamuDhegamadhigaccha // 91 // bhAstAmiti / asya pUgatarordohadam / phalajananArthamiti bhAvaH / mA rcy| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarystrtii| avakezI niSphalaH / 'vandhyo'phalo'vakezI ca' ityamaraH / AkhAmida varam / atra hetumAha-etasmAtphalitAtkevalam / evaM cAnyaphalamAva iti bhaavH| udvegamaryAdi phalam / kramuka ityupakramya 'asya tu / phalamudvegam inmH| adhigaccha jAnIhi / evaM caitasyAdhikAre saMpAdite tavodvega eva bhaviSyatIvi. duSTAvalambanapuraHsarArabdhakAryasyAvazyamanarthajanakatvamiti kazcidanyoktyA vaki ArabdhamabdhimavanaM khahastayitvA dvijihvamamarairyat / / ucitatatpariNAmo viSamaM viSameva yajjAtam // 92 // Arabdhamiti / amarairdevaiH / evaM caitAdRzodyogazAlitvaM yuktamityAvekte / yadvijihra sarpam / pakSe tAtkAlikAnyathAvAdinam / svahastayitvA khakare vidhaay| pakSe khAdhInIkRtya / abdhimathanamArabdhaM tasya pariNAma ucita eva yadviSamam / dAhakatvAditi bhAvaH / viSaM jAtamutpannam / evaM ca yathA dvijihvAvalambanena samudramathane viSamabhavattathA duSTAvalambanenArabdhakAryapariNAme'samyageva phalaM bhAvIti vyajyate / yathAsthitaivakArayojanaM tvanyaphalotpattizravaNAdasamaJjasam / yadvAmarANAmapyetAdRzAvalambanapuraHsarArabdhakArya etAdRzamabhavattatra kA vArtAnyasyeti vyjyte|| AvarjitAlakAli zvAsotkampastanArpitaikabhujam / zayanaM rativivazatanoH smarAmi zithilAMzukaM tasyAH // 13 // Avarjiteti / AvarjitA saMyamitA kezapakiryatra, zvAsairutkampo yo stanau tayorarpita eko bhujo yatra, zithilamaMzukaM yatra, ratyA vivazA khAnadhInA tanuryasyAstasyAH / evaM ca niHsahAGgatvaM dhvanyate / zayanaM smarAmi / suratazrAntanAyikAkhApavarNanametat // nAyako nAyikA vakti AmrAkuro'yamaruNazyAmalarucirasthinirgataH sutanu / navakamaThakaparapuTAnmUrdhevovaM gataH sphurati // 94 // Aneti / cUtAGkuro'ruNazyAmalA rucidIptiryasya / asthi karkazoparibhAgaH / vato niHsRtaH / he sutanu sphurati / navo nUtano yaH kamaThastasya yatkarparapuTaM pRSThAsthi tasmAdUrva niHsRto mUrdheva / evaM cAmrAkurotpattikathanena, kamaThArbhakamAragena, prAvRTkAlAgamanopanyAsena, nedAnIM te mAnavidhAnamucitamiti vyajyate / mahAmAro'yamityAdinA prAvaTaprAdurbhAvazaMsanenAvazyaM patiste samAyAsthatIti sakhI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| ciravirahakhimAM nAyikA samAdhatta ityarthaH / kecitu brIDAkarasaMsthAnasAdRzyAvadhAraNena sAmAnyavanitAmupahasati kazcidityAhuH / yattu nAyikAcittavyAkSepaparamidamiti tatkenApi nAyikAcittavyAkSepAsaMpAdanAdvAtsyAyanAdimirakathanAcAnucitamityAbhAti / evaM 'daraphuDia' ityAdiprAkRtagAthApi yojyA // . kazcitkaMcitprati vakti AbhaGgarAmabahuguNadIrghAkhAdapradA priyAdRSTiH / karSati mano madIyaM hRdamInaM baDizarajjuriva // 95 // AbhaGgureti / AbhaGgurAgrA kuTilakaTAkSA, bahuguNA vazIkaraNatAdizAlinI / yadvArjunakRSNaraktarUpazAlinI / dIrghA karNAnte prasaraNazIlA, AkhAdapradA sukhadA, priyaadRssttiH| pakSe kuTilApA, bahutarasUtraimahattarA / yadvA bhutntumyii| lambAyamAnA, madhuravastudAtrI / evaM ca mocanAyogyatvam , dRDhatvam , dUrato'pi kAryasaMpAdakatvam, avazyaM janalobhanIyatvaM ca krameNobhayatra dhvnyte| madIyaM manaH karSati / evaM ca na mamAparAdha iti bhAvaH / hRdamatsyam / hRdapadena khasmingAmbhIryamAvedyate / bADezarajuriva / 'baDizaM matsyavedhanam' ityamaraH / evaM ca yathA baDizarajjvAkRSTamatsyasya hRdAvasthitirasaMbhAvinI tathA priyAdRSTyAkRSTasya macetaso'pyavasthitiriti nyajyate / tena ca jJAnazUnyatvaM tenApi tvadupadezApAtramahamiti // nAyikAsakhI nAyakaM vaki Alapa yathA yathecchasi yuktaM tava kitava kimapavArayasi / strIjAtilAnchanamasau jIvitaraGkA sakhI subhaga // 96 / / Alapeti / yathA yathecchasi tathAlapa tvanmanasi yadAyAti tadyatheSTaM vada / vAcyAvAcyavicAra mA kRthA iti bhAvaH / idaM yuktaM tava / na mameti bhAvaH / yadvA nAnyasya samIcInasya / kitava dhUrta / evaM caitAdRzavaktRtAyogyatvaM taveti bhAvaH / kimapavArayasi gopayasi / duSTo neti vadasIti bhAvaH / yadvA yathA samAdhAtuM zakyaM yathA vacanaracanAM kuru / evaM ca tatra nAsmAkamAstheti bhAvaH / evaM ca gopanena kiM sarvamevAramAmistvadvRttaM jJAyata iti vyjyte| strImAtrakalabhUteyaM satsakhI / evaM cAnyAminaivaMvidhaM soDhuM zakyamiti bhAvaH / jIvitArtha rakA diinaa| evaM ca tvadanAlokanena tasyA maraNameva bhAvIti bhAvaH / subhaga / kathamanyathezapriyAprAptiriti bhAvaH / evaM ceyaM jIvitamAtrAmilASiNI tvadIyametAdRzaduzceSTitaM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 61 sahate, nAnyayaivaM satyamiti khasakhyAsaktirnAyake tasya cetaranAyakAdhikyaM vyjyte| tena tathAvidhAyAM tasyAM tavaitAdRzAcaraNamanucitamiti // kAcinnAyikA nAyakaM pratyanyoktyA vakti AkhAdito'si mohAhata viditA vadanamAdhurI bhavataH / madhuliptakSura rasanAcchedAya paraM vijAnAsi // 97 // AkhAdito'sIti / madhuliptapadenoparitanA mAdhuryavattA vyajyate / dhurapadena kSatajananayogyatvaM dhvnyte| mohADramAdAkhAdito'si / bhavato vadanasya mAdhurI viditA / bata khede| etadevAha-rasanAcchedAya paraM vijAnAsi / evaM ca kevalaM vadanamAdhuryamAtreNa parakIyaM vAkprasaraM khaNDayitvAntauthyaM karoSIti vyjyte| yadvA prItyArambha evaitAdRzaM tvayA kRtam , ato'gre tvatsaMgatiratyantaduHkhadaiva bhAvinIti nAtastvatsaMgatimahaM vidhAsya iti vyajyate // anAsAditanAyakarasAM sAmAnyavanitAM sakhI vakti AkRSTibhamakaTakaM kena tava prakRtikomalaM subhge| dhanyena bhujamRNAlaM grAhyaM madanasya rAjyamiva // 98 // AkRSTiriti / AkRSTyA / avalambanenetyarthaH / pakSe vimardaina / bhagnaM kaTaka valayam / pakSe sainyam / yasyAH / evaM cAvalambanamAtreNa bhajanArhatvapratipAdanena, valaye'titanIyastvadyotanena, kAminyAmatikomalAGgItvaM dyotyate / prakRtyA khabhAvena / pakSe prajAmiH / komalaM mRdu / pakSe saumyam / subhage saubhAgyazAlini tava bhujamRNAlam / khabhAvakomalatve'pi mRNAlarUpatvapratipAdanenAtikomalatvaM dhvanyate / yadvA saMtApanodakatvamAtramatra kena dhanyena grAhyam / madanasya rAjyamiva / evaM ca yasya tava pANisparzo bhavitA sa madanamahIpatireveti nyjyte| tena ca tvaM ratirUpeti / yadvA balAdAkRSTakarAM sAmAnyavanitAmavalokya tatsakhI vati / bhamakaTakamityanena valayArthametasmAdvasu prAtyamiti vyajyate / dhanyena panavatetyarthaH / kena sukhena prAhyam / evaM cAnyena na grahItuM zakyamiti bhAva ityarthaH / avivAhitAM kAMcitkAcidvatIyapi // kazcitkAMcidvakti Aruhya dUramagaNitaraudrakezA prakAzayantI kham / . vAtapratIcchanapaTI vahitramiva harasi mAM sutanu // 99 // . Aroti / dUramArukha / prAsAdazikharamiti bhaavH| agaNito rodro Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 kaavymaalaa| duHsA / pakSe dharmasaMbandhI klezo yyaa| khamAtmAnaM prakAzayantI mAM sutanu harasi khAdhInatAM nayasi / vAtapratIcchanapaTI vAtAnukUlagamanajanakaM vastraM vahinamiva nAvamiva / vahitrapadena sahanazIlatvamAvedyate / evaM ca tvadarzanenAhamitaH satvaramAgata evetyavehIti vyajyate // keSAMcidAzrayeNa kaMcidapakartumudyataM kazcidanyoktyA vakti AyAsaH parahiMsA vaitaMsikasArameya tava sAraH / tvAmapasArya vibhAjyaH kuraGga eSo'dhunaivAnyaiH // 10 // AyAsa iti / he vaitaMsikasya mAsikasya / evaM caitasya mAMsadAnamazakyammati vyajyate / 'vaitaMsikaH kauTikazca mAsikazca samaM trayam' [ ityamaraH] / sArameya kukura / AyAsaH zramaH, parasya hiMsA prANanirgamaphalako vyApAraH, tava sAraH sArabhUtam / nAnyaditi bhaavH| etadevAha-vAmapasArya dUrIkRtya / balAtkA. rAditi bhAvaH / eSa kurajo hariNaH / evaM ca kRpAhatvaM dhvanyate / adhunaiva / evaM ca pazcAtpratIkArAbhAvo vyajyate / anyairmAsikAnuyAyinirvibhAjyaH / vibhajya grAhya ityarthaH / evaM caitAdRzAnucitakAryakaraNe tava na kiMcitphalam , pratyuta duHkhAdItIdRzaM na vidheyamiti vyajyate // kathana kasyacidane kasyaciddautsamanyoktyA vakti Anayati pathikataruNaM hariNa iha prApayannivAtmAnam / upakalamagopi komalakalamAvalikavalanocaralaH // 101 // AnayatIti / komalA ye kalamAsteSAmAvalayastAsAM kavalana uttarala utkaNThito hariNa AtmAnaM prApayaniva / na vAstavamityarthaH / evaM ca dhUrtatvaM vyajyate / pathikataruNam / pathikapadena virahakhinnatvaM dyotyte|trunnpden kalamagopikAspRhaNIyatvaM vyajyate / kalamAH zAlivizeSAstadrakSaNakAH savidhe Anayati prApayati / evaM ca kalamagopikAyAH payikataruNAsako khayaM kalamabhakSaNaM sukhena kariSyAmIti dhiyeti bhAvaH / evaM ca khArthapravaNatayAnenaitasyA dautyaM kriyata iti vyajyate / yadvA sRgo'pi khArthametAdRzaM karma kartu jAnAti, tatra kiM vAcyaM manuSyarUpAyAkhaveti / nAhamidaM karma jAnAmIti vAdinI kAMcana pralobhanapuraHsaraM kAcidvaki / yadvA yasyA eva khArthecchA saiva madIyaM daulaM kariSyatIti kAcitkAMcihUtI baki / athavaitame. tasyA darzayitvAsaphimutpAdrutasyA dhanamanena bhujyata iti kazcitvAMcidvati / yadvA mRgeNApi goSikAkaLamabhakSaNena taruNasaMgamarUpopakArastasyAH kriyate, tvayA duna Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| veti kAcitImupAlabhate / athavA khArthapuraHsaratayaitAdRzaM kartuM zakyamiti kAM. danyoktyA vadati // kiM tvayaitAdRzamakAri yenAyamadhunAnyAdRzaM vattIti vAdinI sakhI nAyikA vakti AsIdeva yadAH kimapi tadA kimayamAhato'pyAha / niSThurabhAvAdadhunA kaTUni sakhi raTati paTaha iva // 102 // AsIditi / ayaM nAyako yadAI eva madviSayakarasavAnevAsIttadAhato'pi mapi kimAhAvAdIt / netyarthaH / ayameveti yojanA vA / evaM ca sarvametattavaiva yakSamiti vyajyate / 'eSaH' ityapi paatthH| sakhi, adhunA niSThurabhAvAtpremAbhAt / pakSe zuSkatvAt / kaTUni raTati paTaha iva / 'AnakaH paTaho'strI' ityamaraH / vaM ca na mamAparAdhaH, kiM tvayameva niSThuratvAdetAdRzaM vatIti dhvnyte| paTaho'gardastADito na zabdaM janayati, zuSkastu janayati tadvaditi bhaavH|| tvaceSTitamidamAkarNya nAyikA tvAM kiM kiM na kariSyatIti vAdinI nAyikAkhIM nAyako vaki AjJAkarazca tADanaparibhavasahanazca satyamahamasyAH / na tu zIlazItaleyaM priyetaradvaktumapi veda // 103 // AzAkara iti / yadvA yadi tvametasyAH sarvadAjJAkAryasi tahIyaM kathaM mukharA viSyatIti vAdinI nAyako vkti| AjJAM karotyetAdRzaH / tADanam , pribhkkhrskaarH| tADanApekSayA tiraskAre duHsahatvaM dhvanyate / yadvA tADanajanyaparApaH / evaM ca vacanajanyaparAbhavasyAkiMcitkaratvaM vyajyate / ettshnH| asyA gAyikAyAH / dUrasthatve'pi pratyakSavanirdezena sarvadA tadgatamanaskatvaM tenAnyAdRzAvaraNAbhAvo vyjyte| ahamasmi / zIlena khabhAvena zItalA saumyA / evaM ca khabhAvasya dUrIkartumazakyatvena madaparAdhanivedakasya vRthA zramavatteti vyajyate / tena bayA tatra na kimapi vAcyamiti / iyaM priyetaradapriyaM vaktumapi / evaM ca kartuM neti kemu vAcyamiti bhAvaH / na veda // etasmAdidaM bhaviSyati na vetyavicArya kAryakAriNamanyolyA kazcidvati AdhAya dugdhakalaze manthAnaM zrAntadorlatA gopii| aprAptapArijAtA deve doSaM nivezayati // 10 // AdhAyeti / dugdhasya kalaze pAtre manyAnamAdhAya zrAnta dolatA yahA sA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 kAvyamAlA gopI gopasya strI / evaM ca vivekavidhuratvaM dhvanyate / evamapi na prAptaH pArijAtavRkSo yayA sA deve doSaM nivezayati sthApayati / evaM ca yathA devaiH kSIrasamudramathanena pArijAto labdhaH sa ca kRSNena satyabhAmAyA dattastarhi mayApi kSIraM nirmathya taM saMprApya satyabhAmAdhikayA bhavitavyamiti kRte bhANDakSIramathane tadaprAptyA devaM nimdati, na khamauyamiti bhaavH| evaM ca yato yadbhaviSyatIti nirNayastatraiva tadarya pravRttiruciteti dhvanyate / yadvaitasmAnmama sukhaM bhaviSyati na vesanavArya kasmiMzcidAsaktiM vidhAya tadaprAptyA daivavinindikA kAcidanyoktyA vati / yattu pArijAtaM navanItamityAha tattathA koSAdyazravaNAdasamyak // kazcinnAyikAsAdhutvaM khasya sakhAyaM vakti AstAM mAnaH kathanaM sakhISu vA mayi nivedya durvinaye / zithilitaratiguNagarvA mamApi sA lajjitA sutanuH // 105 // AstAmiti / nivedituM yogyo duniyo yastaitAdRze'pi mayi sati / evaM cAvazyakathanIyatvamaparAdhe dhvnyte| mAna AstAm / na kRta ityarthaH / na kevalaM mAnAsaMpAdanam / api tu sakhISu / sakhIpadaM kathanArhatAM dyotayati / kathanaM vaa| madaparAdhasyeti bhAvaH / na kRtamityarthaH / zithilito ratisaMbandhiguNAnAM garvo yayA sA sutanurmama lajjitA / evaM ca yadi mayi guNAH syustadAnenAnyatrAsatiH kayaM kartu zakyeti dhiyA saMjAtalajjA mA pratyabhUt , ato na mAnamakarot, na vA sakhI. pvakathayaditi bhAvaH / athavA sAparAdhatvena mama lambAyogyatve'pi saiva khasminguNAbhAvazaGkayA salajjA na mAnAdikamakaroditi bhAvaH / athavA mamApIti yathAsthita evApiH / evaM cAnyaM prati labAkaraNAdIti kimapUrvamiti bhAvaH / yadvA nivedayituM yogyo mayyeva madIyo durvinayaH / so'pi labayA mAM pratyapi nokasatra kA vArtAnyakathanAderiti bhaavH|| kAcitpriyAgamanotsavanaimittika taNDulAdhujvalapiSTadravaliptakaratalAdinA citrakaraNamajhalagAnarUpamAtRtarpaNavidhAnamanyajanamItyA mAnAvasara evAvartAdicchapanA karotIti kAcitvAMcidaki AvasatarpaNazobhAM ddinnddiirpaannddurairdghtii| gAyati mukharitasalilA priyasaMgamamaGgalaM surasA // 106 // Avatairiti / DiNDIrapANDuraiH phenazvetaiH / 'DiNDIro'ndhikaphaH phenaH' itya Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 65 / / / evaM ca taNDulAdi dravasAjAyaM dhvnyte| AvataiH / 'sAdAvoM'mbhasAM maH' ityamaraH / evaM ca karatalakRtacitrasAjAsaM vyajyate / AtarpaNasya zobhA patI kurvatI / mukharitaM sazabdaM kRtaM salilaM jalaM yyaa| evaM caitadvaninA khagAkaraNatirodhAnamAvedyate / yadvA saliladhvanimeva gAnatvena saMpAdayatItyatyantajanatimattvamAvedyate / taccAtyantacAturIm / surasA / evaM ca rasAtizayavatvAdevaitAzAcaraNapravaNatvamiti dyotyte| priyasaMgamahetukaM maGgalaM gAyati / nAyikA ceyaM kIyA // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametAkAravrajyA / ikaarvrjyaa| rAtrisuratazramasuptAM nAyikA sakhI zikSayituM vati iyamudgati harantI netranikocaM ca vidadhatI purataH / na vijAnImaH kiM tava vadati sapanIva dinanidrA // 107 // iyamiti / iyaM tava dinanidrA sapatnIvodgatiM gamanam / pakSe utkRSTatAm / rantI / netranikocaM nayanasaMkocam / AlasyAditi bhAvaH / pakSe netravikAram / pAditi bhAvaH / vidadhatI purtH| taveti bhaavH| evaM ca tvadItizUnyatvaM tsite / kiM vadatIti na vijAnImaH / evaM ca yathA sapatnI duzcaritavattAmAropayituM ma tatheyaM tava dinanidrA, ityato muJcainAmiti dhvanyate / yadvA netrasaMkocam, ttiva, kurvatI / sapanyAH prauDhivazAdbhayeneti bhAvaH / tava dinanidrA purato'ne vadati vadiSyati / tanna vidma ityarthaH / evaM cedAnI yathAtathA samAdhAtuM zakyagre tvaniSTamevAnayA bhAvIti dhvanyate / nAyikA ceyaM parakIyA // idamubhayabhittisaMtatahAraguNAntargataikakucamukulam / guTikAdhanuriva bAlAvapuH smaraH zrayati kutukena // 108 // ivamiti / idamubhayamittAvubhayapAdhai saMtatahAraguNastadantargata ekakucamukulo mastiddhAlAyA mugdhAyA vapurNaTikAdhanuriva guTikAnamiva saraH zrayati kutukena / kakSikamAlAntargatakucamukulatvAditi bhAgaH ... - 5 A0 sa0 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaal|. vyavAyasthairyAya kAntacittaM vyAkSeptuM nAyikA vakti iha zikharizikharAvalambini vinodadarataralavapuSi taruhariNe / - pazyAmilapati patituM vihagI nijanIDamohena / / 109 // iti / iha zikharI vRkSaH / 'taruzailau zikhariNI' ityamaraH / tacchikharAvalambini / kacit 'zikhA' iti pAThaH / vinodena daramISattaralaM caJcalaM vapuryasya tasiMkharahariNe zAkhAmRge / atrobhayapadayoH parivRttisahatvam / vihagI nijaM yanIDaM sthAnam / 'kulAyo nIDamastriyAm' ityamaraH / tadbhameNa patitumamilaSati / idaM pazya / evaM ca vyavAyasthairyAyaitAdagdhyAnaM vidheyamiti vyajyate / ukaM ca'vAnaraM capalaM dhyAyekSazAkhAvalambinam' iti / anyatrApi-zAkhAmRgamaticapalaM kSitiruhanihitaM vicintayetprAjJaH / api maNimukhaparyantaprAptaM bIjaM hi no galati // iti // __ anyAGganAvilokanajanyamAnavatI nAyikA nAyako yathAsiddhakutUhalena prasA dayati ikSurnadIpravAho dyUtaM mAnamahazca he sutanu / alatikA ca taveyaM bhane rasamadhikamAvahati // 11 // ikSuriti / he sutanu, ikSuH, nadIpravAhaH, cUtam, mAnaprahazca, taveyaM dhUlatikA ca, bho'dhikaM rasamAvahati / atra bhArasazabdo krameNa dantacarvaNIyatvAtizayasetvAdibandhanaparAjayaparityAgavakatAmRSTatAtizayajalAdhikyakIDanAdhikotsAhakaSAyitavanAnurAgAtizayatulyaprItyatizayacamatkAravizeSArthako / evaM ca tvadIyaku TilacakaTidarzanena mamAdhikaM sukhamutpadyata iti vyajyate / yadvA tava mAnaprahaH, pUlatikA cA evaM ca mAnabho mithyA bhrUkuTilatA sukhAvahA, na vAstavakopena vihiveti dhvanyate / 'he' iti padasthAne 'te' iti pAThe sutanu, kSuH, nIpravAhaH, dyUtaM ca,bho'dhikaM rasamAvahati / atrAmukasyeti vizeSAnupAdAnAtsarvasvetyartho lbhyte| bhArasazabdAvatra prAgukAau~ / te mAnapraho bhUlatikA ca bho| tarajavAcinA bhApadenAdhikyaM lakSyate / tena cauddhayaM nyajyate / evaM cAdhikye kauTilya ityubhayatrArthaH / adhikaM rasa zobhotkarSa tavAvahati / evaM caitAdRzAtizayitamAnakuTila kuTikaraNaM ca tavocivaM nAnyAsAmiti vyajyata iti sanindaM nAyakasakhI mAninI vakIparyaH / prahapadena cAvazyapratIkArakaraNayogyatvaM dhnyte|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| kAcinAyikA vati indorivAssa purato yadvimukhI sApavAraNA amasi / tatkathaya kiM nu duritaM sakhi tvayA chAyayeva kRtam // 11 // indoriti / indoriva / evaM ca saMtApApanodakatvam , tena cAlivanAhatvaM nyate / asya nAyakasya purato'gre yadyena vimukhI parivartitavadanA / pakSe praakhii| sApavAraNA kRtAvaraNA / pakSe'ntardhisahitA / candrAntargatatvAditi bhaavH| masItakhato gacchasi / pakSe candracalanAditi bhaavH| tvayA chAyayeva kiM nu ritaM kRtaM tatkathaya / evaM ca sarvAGgINasaMtApApanodakasaMmukhanAyakapurato vaimukhyacanavyavadhAnasaMpAdanAdi prAktanapApajanitamiti bhaavH| evaM caitatsarva parityajya gatabhI yakamAliGgayeti vyajyate // kAMcitkaMcinigrahItumudyatAmAvalokya taM prati kazcidanyoktyA vadati iha kapaTakutukataralitadRzi vizvAsaM kuraNa kiM kuruSe / tava rabhasataraliteyaM vyAghavadhUlidhau valate // 112 // iheti / kapaTajanyakutukena taralitA caJcalatAM praapitaa| anyatra sthApiterthiH / evaM ca na kathitapadatvam / dRgyayaitAdRzyAm / ihaitasyAm / evaM ca vizvAnahatvaM dhvanyate / he kuraGga hariNa / evaM ca jJAnAnahatvaM dhvnyte| vizvAsam / yaM kutukAsatagiti dhiyeti bhAvaH / kiM kurusse| tava rabhasena saralatayA taralatAM calatA prAptA / evaM ca tvatsaralataiva tava bAdhiketi bhaavH| iyaM vyAghavadhUH / vaM ca hiMsakatvAtizayo dyotyte| vAladhau pucche valate saMnihitA bhavati / evaM yamadhunaiva tvAM nigrahISyatIti naitasyAM vizvAso vidheya iti vyajyate // kAcinmahattaranAyakasaGgagarvabhASiNIM kAMciduddizyAnyoktyA kAMcitprati vakti iha vahati bahumahodadhivibhUSaNA mAnagarvamiyamurtI / devasya kamaThamUrterna pRSThamapi nikhilamAnoti // 113 // iha vahatIti / bahUtyantaM mahodadhirUpaM vibhUSaNaM yasyAH saa| pale bahumeharo yo maha utsavaskhadudadhivibhUSaNaM yasyAH sA / yadvA bahI mhodvibhuussnnruupaa| kSmIriti yAvat / iyamuvIM pRthvI / pakSe zreSThA / mAnasa parimANasya / pakSe sarvokRSTatAbhimAnasya / garvam / iha bhavatsamakSam / na matsamakSamiti bhAvaH / pakSa ha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 kaavymaal| loke / vahati / kamaThamUtairdevasya kacchaparUpabhagavato nikhilaM samanaM pRSThamapi nAmoti / evaM ca sarvazarIravyApanaM veti bhAvaH / evaM caitasyAstatpRSThAvalokanamapi durlabham, tatra kimu vAcyaM tatsaMgamAdiriti vyjyte| tena ceyaM bhavatsavidhe mithyAgarvamudahatIti // issanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametakAravrajyA / ikaarvrjyaa| kazcitsakhAyaM vaktiIrSyAroSajvalito nijapatisaGgaM vicintayaMstasyAH / cyutavasanajaghanabhAvanasAndrAnandena nirvAmi // 114 // Iyeti / tasyA mijapatisaGgaM vicintyniiyeyaakssaantyaa yo roSastena jvalitaH saMtaptadhyutaksanaM jaghanaM tacintanena yaH sAndrAnandastena nirvAmi saMtoSaM prApnomi / evaM ca tadIyatathAvidhajaghanadhyAnAdetAdRzAnandaH, tatra kimu vAcyastatprAptAviti bhaavH|| kAcit 'mahatparigRhIteyam, atastvayaitasyAmAsaktirna kAryA' ityanyoktyA kaMcidvati Izvaraparigrahocitamoho'syAM madhupa kiM mudhA patasi / kanakAmidhAnasArA vItarasA kitavakalikeyam // 115 // Izvareti / mahAdevakRtAGgIkAreNocito moho zramo yasyaitAdRzastvam / mahAdevasya dhattarapuSpaM priyamiti purANAdI prasiddham / pakSa Izvaro mahAMstadaGgIkAreNo. cito moha Asaktiryasya / evaM ca mahatpariprahAdevAsyAM samIcInatvabhrameNAsaktiH, na vAstavikaguNavattveneti bhAvaH / asyAM kalikAyAm / mdhup| evaM ca sAragrAhakatvena yAthAtathyena guNamArgaNamucitaM taveti dyotyte| yadvA bhrAntatvam / mudhA kimiti patasi / yata iyaM kanakAbhidhAnameva sAro yasyAH / evaM cArthazUnyatvaM vyajyate / vItarasAvidyamAnamakarandA kitavasya kalikA / 'unmattaH kitavo dhUrto dhatUraH kanakAlayaH' ityamaraH / yadvA kitava dhUrta / evaM caitAdRzAcaraNamanucitami-' savicate kalikA / evaM ca mahattarasyAnurAgavazAdevAsthAmunmAdamAtrajanikAyAM nAzIkAyAnAsacina viSayA, kiMtu guNAcAlokaneneti vyajyate // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| vApIsavidhe kiyadbhiH parivRtAM kAMcana dRSTvA kazcidaki ISadavaziSTajaDimA zizire gatamAtra eva cirmraiH| navayauvaneva tanvI niSevyate nirbharaM vApI // 116 / / ISaditi / ISadavaziSTo jaDimA zaityam / pakSe jaDatvam / yasyAH / zizi| samAptamAtra eva / vasantAdAvityarthaH / ajhairavayavaiH / pakSe guNabhUtaizciraM nirbhasantaM navayauvanA tanvIva vApI niSevyate / evaM caitAdRzA guNabhUtA api samInA iti vyjyte|| ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyatyArthadIpanayA sametekAravrajyA / ukaarvrjyaa| sakhI nAyikA stauti ullasitabhrUdhanuSA tava pRthunA locanena rucirAni / acalA api na mahAntaH ke caJcalabhAvamAnItAH // 117 // | ullasiteti / ullasitaM bhUrUpaM dhanuH / pakSe bhrUsadRzaM dhanuryasya / pRthunA / karNAntenetyarthaH / pakSe pRthunAmnA rAjJA / locanena netreNa / pakSa Alocanena, yamanyathA janAvasthitiriti vicAreNa / rucirANi / mahAntaH shresstthaaH| pakSe mahAremANazAlinaH / acalA api cApalazUnyA api / dhIrA ityrthH| pakSe prvtaaH| na caJcalabhAvamAnItAH praapitaaH| evaM ca tvatkaTAkSavikSepamAtreNa ke ke na dhairya rityajya vihvalA jAtA iti bhAvaH / pakSe mahIdharavyAptAM mahImAlokya pRthurAheta. taH parvatAH kRtA iti bhAvaH // maprasAdAdevaite dhaninaH saMvRttA iti kAcidaki upanIya yanitambe bhujaMgamuccairalambi vibudhaiH shriiH| ekaH sa mandaragiriH sakhi garimANaM samudatu // 118 // upanIyeti / yasa nitambe kttke| pakSe yathAsau nitambadha tasin / bhujaMgaM pam / pakSe viTam / upanIya prApayya vibudhairdevaiH / pakSe vizeSajJAnavaddhiH / upaH vIralambi sa mandaragiriH prvtH| pakSe mandaragiririkha / ekaH / evaM cAnye nararyakA iti bhAvaH / garimANaM gauravaM smudddh| evaM ca yacitambaprasAdebete Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| zrImanta iti vyajyate / yadvA kasyAzcinidarzanaM pradarya kazcitkAMcidvati / evaM ca saiva gavaM karotu, tava tu tatkaraNamanarthakamiti vyjyte|| naiSa samayo jArasavidhe gantumiti kAcitkAMcidvakti. ullasitalAJchano'yaM jyotlAvarSI sudhAkaraH sphurati / AsaktakRSNacaraNaH zakaTa iva prakaTitakSIraH // 119 // ullsiteti| ullasitaM lAJchanaM yasya, jyotsnA kaumudI varSati, aso sudhAkarazcandraH sphurati / AsaktaH kRSNacaraNo yasmin / kRSNatvena lAJchanavatAsAdRzyam / prakaTitaM kSIraM yena / kSIrapadenajyotnAvattvasAdRzyam / zakaTa ivAsuravizeSa iva / evaM caitatsamaye gamane lAJchanamavazyaM bhaviSyatIti vyajyate // khamanorathaM kAcitkAMcidvakti upacArAnunayAste kitavasyopekSitAH sakhIvacasA / adhunA niSThuramapi yadi sa vadati kalikaitavAdyAmi // 120 // upacAreti / kitavasya dhUrtasya, te pUrvaprasiddhA, upacAreNa anunayAH prasAdanAni / evaM ca na vAstavA iti bhAvaH / yadvopacArA anunayAzca sakhyAH / evaM ca tadvacanAdarakaraNayogyatvaM vyajyate / vacanena, evameva mAnastvayA saMsthApyaH kSaNo: ttaramayamavazyamesya te vazyo bhaviSyatItyevaMrUpeNa, upekSitA agaNitAH / evaM ca khasyAparAdhazUnyatvaM dhvanyate / adhunA sa niSThuramapi paruSamapi / evaM ca samIcInabhASaNaM durApAstamiti bhAvaH / yadi vadati tarhi kalikaitavAtkalahakapaTAdyAmi gacchAmi / arthAttaM draSTumiti bhAvaH / evaM cAdhunA tena tathaudAsInyamAlambitaM yathA na niSThuramapi vakti / yena kimiti tAdRzaM vadasIti vaktumahaM gamiSyAmIti bhAvaH / evaM cAdhunA ko'pyupAyastaddarzana iti cintAvizayo dyotyate // sakhI nAyikA vakti upasi parivartayantyA muktAdAmopavItatA nItam / puruSAyitavaidagdhyaM brIDAvati kairna kalitaM te // 121 // uSasIti / vrIDAvati, upavItatA nItam / upavItarUpaM kRtamityarthaH / mukkAdAma parivartayantyAH sajjIkurvantyA upasi puruSAyitasya vaidagdhyaM kairna kalitam / api tuH sarvairiti bhAvaH / evaM cedAnI matsamakSaM lajjAM mATathasi, paraMtu tvadIyatakAlInalajAzanyatvaM tathAvidhamuktapadAmaparivartanameva sarveSAM kathayatIti bhAvaH // . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAyikA prati vaktiuDInAnAmeSAM prAsAdAtaruNi pakSiNAM ptiH| , visphurati vaijayantI pavanacchinnApaviddheva // 122 // uDIneti / prAsAdAduDInAnAmekagativizeSazAlinAm / he taruNi, pakSiNAM tiH pavanena cchinnA cAsAvapaviddhA vaijayantI mAleva vizeSeNa sphurati tvaM pazya / vaM ca nAyakaH prAsAdamAyAtastvamapi prayAhIti dhvanyate / yadvA saMketasthalamidamiti vyajyate // atitIkSNamatibhiH saMrakSyamANAM kAMcitkazcidanyoktyA vkti| ujjaagritbhraamitdnturdlruddhmdhukrprkre| kAzcanaketaki mA tava vikasatu saurabhyasaMbhAraH // 123 // ujAgariteti / kAzcanaketaki, ujjAgaritaH, bhrAmitaH, uccAvacapatreniruddhaH, madhukarANAM prakaro yayA tatsaMbuddhiH / tava saurabhyasaMbhAro mA vikasatu / evaM ca paddarzanena yeSAM yUnAmitastatastvadarzanAya bhramaNarAtrijAgaraNAdi bhavati teSAM duSTAdibhirnivAraNe kriyamANe tvadyauvanaM niSphalamiti vyajyate // sakhI nAyikAM vakti ullasitabhUH kimatikrAntaM cintayasi nistaranAkSi / kSudrApacAravirasaH pAkaH premNo guDasyeva // 12 // ullasitabhUriti / nistarale akSiNI yasyAstatsaMbuddhiH, nizcalekSaNe / evaM ca cintaavttvmbhivyjyte| ullasitabhUH satI tvamatikrAntaM nivRttaM kiM cintayasi / evaM ca nivRttacintanamanarthakamiti bhAvaH / yato guDasyeva premNaH pAka: paripAkaH kSudrasya niicsy| pakSe kSudrAyA makSikAyA apacAraH saMbandhastena viraso bhavati / evaM ca nIcamAdhyasthye premNo na nirvAha iti bhAvaH / evaM ca nIcamAdhyasthaM prathamato vidhAya pazcAJcintAvidhAnamanucitamiti dyotste| dhuMbAsaktyuttaraM kathamadhunA vidheyamiti sacintAM sakhI vakti / evaM ca kSudrasaMbandhe'vazyaM premavairasthamiti dhny| tena va tatparityAma ekocita iti kazcit // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 kAvyamAlAM / kasyAzcidratautsukyaM kAcitkAMcidvakti-- uddizya niHsarantIM sakhImiyaM kapaTakopakuTilanaH / evamavataMsamAkSipadAhatadIpo yathA patati // 125 // uddizyeti / uddizyedaM vidheyamastIti niHsarantIm / arthAtkelisadanAt / sakhImiyaM nAyikA kapaTakopena / na vAstaveneti bhAvaH / kuTile bhruvau yasyAH / avataMsaM yathAhato dIpoM yasminkarmaNi patatyevamAkSipat / sakhyA upari tyajati sma / evaM ca dIpanAzanena ratautkaNThyaM vyajyate // khalpabale'pi zAntizAlini prabalasya na tathA tejo'dhikaM bhavatIti kazcidanyoktyA kaMcana vakti-- udito'pi tuhinagahane gaganaprAnte na dIpyate tapanaH / kaThinaghRtapUrapUrNe zarAvazirasi pradIpa iva // 126 // udito'pIti / udito'pi / evaM ca kSINatvAbhAvo vyajyate / tuhinasya himasya gahanaM yasmin / athavA tuhinena gahane nibiDa AkAzaprAnte / tApayatIti tapanaH sUryo na dIpyate nAtyantaM pradIpto bhavati / kaThinaghRtapUreNa pUrNe zarAvasya mRdbhAjanavizeSasya zirasi pradIpa iva / evaM ca zIlazItale na kasyacitko dhAnerAdhikyamiti vyajyate / tena zAntipravaNatvamucitamiti / yadvA saumyasamudAye krUreNa na kiMcitkartuM zakyamiti kazcidanyoktyA vakti / dIpasAdRzyArtha prAntapadam / athavA hInabalasamudAyAkrAntaprabalasya zanairbalaM bhavatyevetyanyoktyA vakti / uditaH / 'apiH ' 'tuhinagahane' ityatrAnveti / neti kAkuH / athavA bahutarazAntimati hRdayAkAze na kAmakrodhAdestathA prasara iti kazcitkaMcidvati // udgamanAdi vyApArAlasA tvaM kimitIti vAdinIM sakhIM nAyikA vaktiudgamanopanivezanazayanaparAvRttivalanacalaneSu / anizaM sa mohayati mAM illamaH zvAsa iva dayitaH // 127 // uGgamaneti / sa dRSTapUrvaH, anizaM nirantaram, hamo hRdayamadhiSThitaH / yadvAnizaM mohayatIti yojanA / dayitaH, udgamana utthAne, upanibezane sthito, zayanaparAvRttI, pArzvaparivartane, valane vakrAkaraNe, vacanavyApAre ca mohayati bhrAnti manayati / tattavyApArAsamarthA karotIti bhAvaH / evaM ca tathAvidhanAyakAprAtmA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 aaryaasptshtii| maitAdRzaM duHkhaM bhavatIti vyajyate / tena ca tadAnayanArtha yatakheti / halamaH zvAsa va / hRcchAsarogeNApi gamanopavezanAdi vyApAreSvatyantaM duHkhaM bhavati // | kayozcitkaTAkSamAtreNaiva yogaH saMvRtta iti kAcidvakti / yadvA na dUtyAderupayogaH, ke tu kaTAkSamAtreNaitra kArya kartuM zakyamiti kAcitkAMcidvakti ujjhitsaubhaagymdsphuttyaaccaannggmiityoyuunoH| ___ akalitamanasorekA dRSTi tI nisRSTArthA // 128 // ujjhiteti / ujjhitastyAjitaH saubhAgyasya mado yayaitAdRzI yA prakaTayAcA, bhanaGgazca / etadbhautayoH / sphuTaprArthanAyAM saubhAgyamadabhaGgaH, aprArthanAyAM madana ghetyubhayatrApi bhItiriti bhAvaH / 'bhaGga' iti pAThe saubhAgyamadabhaGgaM soDhApi pAnAyAM kRtAyAM tatphalAbhAve bhItirityarthaH / akalitaM mano yAbhyAM tayoH avijJAtaparasparAbhiprAyayorityarthaH / yUnorekA dRSTiH parasparAvalokanaM nisRSTArthA duutii| ubhayorbhAvamunnIya khayaM vadati cottaram / sUtkRSTaM kurute kArya nisRSTArthA tu sA smRtA // ' evaM ca kaTAkSamAtreNaiva saMyogaH saMvRttaH kartuM zakya iti dhvanyate // / yadyapIyaM bahubhirbhujyate tathApyekasminneva jAre'tyantamAsakteti kAci. kAMciki uttamabhujaMgasaMgamanispandanitambacApalastasyAH / mandaragiririva vibudhairitastataH kRSyate kAyaH // 129 // uttameti / uttamo yo bhujaMgaH sarpaH / uttamapadena cittasthirIkaraNayogyatvaM vyajyate pakSe vijaH tatsaMgamena bandhanena / pakSe saMbhogeneti bhaavH| capalatve hituH / nispandasya nizcalasya / pUrvamiti bhAvaH / nitambasya kaTakasya / pakSe kaTipradezasya / cApalaM yasmin / yadvottamabhujaMgasaMgamena nizcalanitambo yasminetAdRzaM cApalaM yasya / evaM ca bAhyaratavattAnyeSAM nAntararatavatteti bhaavH| tasyAH kAyo deho mandarAcala iva vibudhairjJAnavadbhiH / pakSe devaiH / itastataH kRSyate / evaM cAnyairbhujyamAnApi na mano nivezayati teSu, kiM tu tathAvidhajArasaMbhogatRptyA tasinevAsaketi vanyate // etasyAH patiratyantajaDo'sti, atastvayA na metavyamiti kAcitkaMcidati upanIya kalamakuDavaM kathayati samayazcikitsake halikaH / zoNaM somAnimaM vadhUtane vyAdhimupajAtam // 130 // upanIyeti / kalamAno dhAtivizeSANAM kara pAbanirmitaM pravasapanIya Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| samIpe saMsthApya sabhayaH / kathamiyaM jIviSyatIti viyeti bhAvaH / halikaH / evaM ca mUrkhatvaM vyajyate / cikitsake vaiye, vadhUstane, zoNamAraktam , ardhacandrAkAram , upa samIpe jAtam , vyAdhi rogaM kathayati / evaM caitasyaitanakhakSatajJAnaM nAstIti vyjyte| tena tvayA yatheSTamAgantavyaM ceti / kuDavazabdaH parimANavizeSavAcIti kecit // kAMcidagniM jvAlayantI jArAtisaktyA mAnasatatsaMbhogaM kurvatI dhUrtanijadayitenAlocyamAnAM sanihavaM sakhI nivArayati unmukulitAdharapuTe bhUtikaNavAsamIlitArdhAkSi / ghUmo'pi neha virama bhramaro'yaM zvasitamanusarati // 131 / / unmukuliteti / utkRSTamukulavadAcaritamadharapuTaM yayA tatsaMbuddhiH / vahiprajvalanAya phUtkAravidhAnAditi bhAvaH / bhUte smanaH kaNAnAM trAsena netrAnte bhasmasaMbandhabhayena mIlite ardhamakSiNI yayA tatsaMbuddhiH / evaM ca viziSya zramarAjJAnAdUmazramavattvaucityaM vyajyate / dhUmo'pIha na / apinA vyaktivyavacchedaH / virama phUtkArakaraNAditi bhAvaH / nanu dhUmalekhA dRzyate, tatkatham 'neha dhUmaH' iti vadasI: tsAha te zvasitaM bhramaro'yamanusarati / evaM ca tvadvadanAmodavazAamaraH paribhramati, paraMtu na vAstavo dhUmaH / ato'narthakaitadyApArAdvirameti bhAvaH / iti nihavapuraHmaramadharonmukulananayanAnimIlane phUtkArabhasmasaMbandhabhayena samAdhAtuM zakye, paraMtu kathamapi zvasitaM na samAhituM zakyam / ayaM ca te zramara iva bhramaraH / yadvA bhramaM rAti / evaM ca yathArthavArtAgrAhakasyAsya yathArthavArtAgrahaNe na ko'pi vilmbH| dayitazca zvasitamidamavazyaM jJAsyatyeva / tava tvadharonmukulanayanAnimIlanazvasitAni mAnasasaMbhogajanyAnyeva / ato na bidheyametaditi vyjyte| yadvA vahiprajvAlanArthamAdiSTAM tatsamaya eva jArAya cumbanaM prayacchantIM nAyikAmavalokya tatsakhI tadutsAhavardhanAya vakti-he bhUtikaNatrAsamIlitArdhAkSi, iti / sollunntthnvcnmett| evaM ca na bhUtikaNatrAsema tavAGakSinimIlanam , api tu jAracumbanasukhodayenaiti vyajyate / unmukulitam / cumbanArthamiti bhaavH| agharapuTaM yena tasmin / iha jAro na viramati / cumbanadAnArthamiti bhAvaH / dantakSatamItiM khayamAza pariharati-apiravadhAraNe / / makAro'pyatrAnveti / ayaM dhUmo na, kiMtu bhramara eva zvasitam / vArthAntava, anusarakti / evaM. ca na dhUmalekhA, api tu phUtkArakolInutvabadanasIramaurabhyachamyunamadhukaraM zrezirata etAmiNaiva dantazatasamA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyosAzAta vituM zakyane nAcatavamAthAya yathecne cumbane dehati bhyo| naakaavirm| bhUtimAtrAsamAvikIvana sumAyojana vinIyonlamapi na mAvAritikA / haam|| kAnsaviSe tyAvadhavA yAtayAtamavalokya kupitAM gRhiNa nagA mAdhate Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kayAcana nAyikayA kRSyamANAJcalaM nAyakaM pratyanyoktyA tatsakhI vaki* utkSiptabAhudarzitabhujamUlaM cUtamukula mama sakhyA / AkRSyamANa rAjati bhavataH paramuccapadalAbhaH // 134 // utkSipteti / utkSipto yo bAhustena darzitaM bhujamUlaM yatra kriyAyAm / he cUtamukula / mukulapadaM bhramarAyabhuktapratipAdanenAganAsaMgatizUnyatvaM nAyake dhvanayati / taccAtyantaspRhaNIyatvam / mama sakhyAkRSyamANa, bhavataH paramutkRSTamuccatarapadalAbho rAjati / evaM ca matsakhIkarAkarSaNena tavotkRSTasthAnaprAptirjAteti vyjyte| tena caitatkarAkarSaNaM khrgsukhruupmiti| pallavAderAkarSaNottaramocanAdUrdhvagamanamiti baddhAradarzanena sarvo'pi tvadvihAramAkAhatIti sakhI nAyikAM vakti uccakucakumbhanihito hRdayaM cAlayati jaghanalamAnaH / atinimnamadhyasaMkramadArunimastaruNi tava hAraH // 135 // uJceti / uccau yau kuckumbhau| kumbhapadamAdhArakAThinyadyotanAya / tatra nihitaH / jaghane kaTyAH purobhAge / 'klIbe tu jaghanaM puraH' ityamaraH / lamamagraM yasya / atyantaM nino nIco yo madhyastatsaMkramAya yaddAru tttulyH| nimnadeza ullaGghanAya yatkASThaM dIyate tatsaMkramadAru / taruNi, tava hAro hRdayam / draSTuriti yAvat / cAlayati caJcalaM karoti / anyo'pi saMkramadArumArgeNa gacchaMzcaJcalatAbhAjanaM bhavatIti laukikam // ratazrAnteyamiti sakhI nAyakaM vaki ullasitazItadIdhitikalopakaNThe sphuranti tAraughAH / kusumAyuSavidhRtadhanurnirgatamakarandabindunimAH // 136 // ullasiteti / ullasitaH / suratasukhAditi bhAvaH / zItadIdhitirmukhacandrakhasya manojJopakaNThe kusumAyudhena vidhRtaM yadanuskhanirgatA ye makarandavindavasatsadRzAstAraupAH prakhedavindavaH sphuranti / evaM ca kusumasamamukumAratAzAlinIyaM ratazrAnteti vyjyte| yadvA jAto'yamabhisArasamaya iti sakhI nAyikA vkti| ullasitaH prAdurbhUtaH zItadIdhitizcandrastatsamIpadeze tAraughA nakSatrIghA madanadhanurmaparandatulyAH spharanti / ardhacandratvena dhanustulyatA / evaM catAdRzamuSAkarasAhAkhAsaMpanaH kusumadhanvA sajjaH saMvattaH / ato titaramabhisarakheti dhanyate // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayosptshtii| kAdhinAyikA nAyakIyavilambAgamanajanyaM mAnamAsAdya khalpAvaziSTayAminyAM nAyakena dUrIkRtAbhimAnA rAtriH khalpAvaziSTeti vijJAyAnuzocati upanIya priyamasamayavidaM ca me dagdhamAnamapanIya / narmopakrama eva kSaNade dUtIva calitAsi // 137 // upanIyeti / he kSaNade rAtri / 'triyAmA kSaNadA kSapA' ityamaraH / atha cotsavade / evaM cotsavadAyAstadabhAvasaMpAdanamanucitamiti vyajyate / asamayavidaM samayajJAnazUnyam / evaM ca pUrvarAtrAvAgamanamucitamiti vyjyte| priyam / evaM ca durlabhatvaM dyotyte| upanIya prApayya / asamayavidaM rAtreralpAvaziSTatvena karaNAnaham / ata eva dagdhaM me mAnaM ca / kimartha vilambitamiti hetoH saMjAtamityarthaH / dUrIkRtya krIDopakrama eva dUtIva / dUtIpadaM saMgatisaMpAdanamAtrakartRtvaM dyotyti| calitAsi / dUtyapi nAyakamAnIya mAnamapanIya krIDArambha eva nirgacchavIti laukikam / nAyikA ceyaM parakIyA // tvatkarasparzanAdevAsmatsakhI vigatadhairyA satI vAmanusaratIti nAyikAsakti sakhI vaki uttamavanitaikagatiH karIva sarasIpayaHsakhIdhairyam / AskanditoruNA tvaM hastenaiva spRzanharasi // 138 // uttameti / uttmvnitaanaamekgtiruupH| evaM ca khAnurUpAnyanAyakAbhAvena nAyikAsaktistvayi yuktatareti vyjyte| pakSa uttamavanitAvadekA mukhyA gatiryasya / AskanditAvUrU jale yena tena / pakSe saMspRSTakhajarena / hastenaiva / pakSe zuNDA. daNDenaiva spRzankarI sarasIpaya iva sakhyA dhairya harasi / ekkAreNAliGganAdau ki kiM hariSyasIti na vidma iti vyajyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA smetokaarvrjyaa| , uukaarvrjyaa| kAMcijaraThavivAhitAM tadIyapremarAhityakhinnAM sakhyanyoktyA vakti aDhAmunAtivAhaya pRSThe lamApi kAlamacalApi / 1. sarvasahe kaThoratvacaH kimana kamaThasya // 139 // .: UDeti / he sarvasahe vasumati / evaM caitadIyAparAdhasahane taba na kiMcitkaThi Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / kaavymaalaa| namiti vyajyate / amunA kamaThenoDhA satI pRSThe lamApi / apirvdhaarnne| lamavetyarthaH / acayapi / evaM ca khato nizcalAyAzcAJcalyAbhAvopadezaH piSTapeSaNatulya iti vyajyate / kAlamativAhaya / 'asi' iti pAThe yato nizcalAsi, ata eva kAlamativAhayeti yojanA / kaThoratvacaH / evaM ca jaraThatvaM dhvanyate / kamaThasyAGkana kim / evaM caitajjaraThapANigrahaNazAlinyA cAcalazUnyayA tvayA karkazatadakecchAmapahAya sarvametattadIyAparAdhajAtamapi soDhAvastheyamiti dhvanyate // ityanantapaNDitagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA smetokaarvjyaa| RkAravajyA / nedaM khakaTAkSavikSepAdicAturyapradarzanasthalam / ato'tisaralatayaivAtrAvasthitikaviteti kAcitkAMcicchikSayati RjunA nighehi caraNau parihara sakhi nikhilanAgarAcAram / iha DAkinIti pallIpatiH kaTAkSe'pi daNDayati / / 140 / / Rjuneti / RjunA saralena, arthAnmArgeNa caraNau nidhehi sthApaya / samaprAM nAgararItiM tyaja / iha sthale pallIpati!SAdhipaH / evaM cAnabhijJatvaM vanyate / kaTAkSasaMpAdane'pyevaM cAnyakartavyatA dUrApAsteti bhAvaH / DAkinIti buddhyA daNDayati // zAstracarcAtra bhavatIti vijJAyAgatastatra grAmINacarcAmAlokya kazcidvakti RSamo'tra gIyata iti zrutvA kharapAragA vayaM prAptAH / ko veda goSThametadgozAntau vihitabahumAnam // 111 // RSabha iti / RSabhaH kharavizeSaH, vRSabhazca / 'RSabho vRSabho vRSaH' ityamaraH / atra gIyata iti jJAtvA kharajJAnavanto vayaM samAgatAH / etatsvalaM gozAntI vihito bahumAno yatreti goSThaM gosthAnakamiti ko veda / dIpotsavAdAvAmIrA gavAmalaMkaraNaM vidhAya gAnaM kurvantIti deshaacaarH| evaM ca nAmamAtrAdevAsmAkaM gAnasamAnatvabuddhirudabhavaditi bhaavH|| ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyApArthadIpanayA sametA prakAravajyA / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / ekAravrajyA / 79 nAyakosdharaM stauti ko haraH priyAdharaguNavedI diviSado'pare mUDhAH / viSamamRtaM vA samamiti yaH pazyangaralameva papau // 142 // eka iti / priyAdharaguNAnvetti / evaM ca viziSya vaktumazakyatvaM guNeSu vyajyate / eko haraH / evaM ca viraktaveSavattayA nAnyathAbhAva AzaGkanIya iti bhAvaH / anye devA mUDhAH / ubhayatra hetumAha yo haro viSamamRtaM vA samamiti vicArayangaralameva papau / evaM ca priyAdharaM vinAmRtamapi viSatulyamiti vyajyate / diviSadastu kamalAdharArthaM yatnamakurvANA amRtArtha ca kurvANAstatastadadhikamiti bhanvAnA mUDhA iti bhAvaH / yadvA eko haraH priyAdharaguNajJAnavAn, nAnye devAH / kiM punarmAnuSA iti bhAvaH / yato yo viSamapyamRtatulyaM vijJAya tadeva papau / evaM ca priyAdharapAnasaMbandhinivedane viSamapyamRtaM bhavatIti bhAvaH / evaM ca priyAdhare'dhikatvaM sughAto dyotyate / atrobhayatra viSagaralapadAnyatarasyaivopAdAnamucitamityAbhAti // kAcidduSTA priyagamanAvasare'punarAvRttyarthamamaGgalaM kurvANA tadamaGgalabhItyAvasthitaM nAyakamavalokyAnyathAcintitasyAnyathAbhavanaM daivAdhInamiti sakhIM vakti eSyati mA punarayamiti gamane yadamaGgalaM mayAkAri / adhunA tadeva kAraNamavasthitau dagdhagehapateH // 143 // eSyatIti / ayaM punarmA etu, etadarthaM yadamaGgalaM gamanakAle'kAri tenaiva kAraNena jvalitagRhapateravasthitiH saMvRttetyarthaH // tvayyevAsaktAsti seti sakhI nAyakaM bakti- ekaikazo yuvajanaM vilaGghamAnAkSanikaramiva taralA / vizrAmyati subhaga tvAmaGgulirAsAdya merumiva // 144 // ekaikaza iti / pratyekamityarthaH / 'ekaikazo dattvA, ekaikazo dadAti iti bhaassykaarpryogdvyvcchs| 'ihedAnImekaikazo vaidharmyamucyate, ekaikazakhAbanalokya ye'nyatraikaikazo durlabhAH' iti prazastapAdabhASya svayaMvaraprastAnIyavAsavadattAsamAptakalpadazakumAraprayogAzvetyalamatra vicAreNa / yuvajanam / yuvapadena spRhaNI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 kaavymaalaa| yatvaM vyjyte| akSANAM mAlAmaNInAM samudAyamiva vilngghmaanaavgnnyntii| pakSa ulyntii| anuliriva taralA merumiva mAlAprAntamaNimiva tvAM prApya subhaga / evaM caitAdRzanAyikAsacirna bhAgyaM vineti vyajyate / vizrAmyati / merorullaGghanaM na kAryamiti jaapksNprdaayH|| kazcidyAcyAkhedakhino vaktiekaH sa eva jIvati khahRdayazUnyo'pi sahRdayo rAhuH / yaH sakalalaghimakAraNamudaraM na bibharti duSpUram // 115 // eka iti / sakalaladhutAkAraNam , duHkhena pUrayitumazakyam / duSpUratvaM laghutAkAraNe hetuH / udaraM yo na bibharti sa sahRdayavihIno'pi / khapadamanarthakamivAbhAti / sahRdayo hRdayena sahito rAhurevaiko jIvati / evaM ca ye khodaradarIpUraNAya yAcyAM kurvanti ta eva mRtA iti vyajyate // kazcidvidezastho manorathaM karoti ekena cUrNakuntalamapareNa kareNa cibukamunnamayan / pazyAmi bASpadhautazruti nagaradvAri tadvadanam // 116 // ekeneti / ekena kareNa cUrNakuntalam / 'alakAcUrNakuntalAH' ityamaraH / apareNa cibukmunnmyngrdvaardeshe| premAtizayena tAvadUrAgamanamiti bhAvaH / bAppaiH / cirakAladarzanAditi bhAvaH / dhautA zrutiryatra / tiryavicabukonnamanAditi bhAvaH / tasyA vadanaM pazyAmi, iti kAkA evaM jagadIza, kadA kariSyasIti vyajyate / 'vigaladvAri' iti pAThe kuntalavizeSaNam // nAyikAsakhI nAyakaM vakti ekaM jIvanamUlaM caJcalamapi tApayantamapi satatam / antarvahati varAkI sA tvAM nAseva niHzvAsam // 147 // ekamiti / ekam / nAnyadityarthaH / jIvanakAraNam / evaM ca tyAgAnahatvaM dhvanyate / clkhbhaavmpi| evaM cAnyatra tvadIyAnubandhAdizravaNe'pi tasyAstvapyanurAga iti durlabhatareyametAdRzI nAyiketi vyjyte| tena ca tvayA na cAbalyaM vidheyamiti / nirantara taapyntm| cabalakhAbhAvyAditi bhAvaH / nAseva sA barAkI / evaM ca dInatvaM vyajyate nizvAsatulyaM tvAmantavahati / evaM ca.bahikha. bAviSatrimabATuvacanRvijJAnacanyatve'pyantaHpremAlitvamiti vyajyate // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAyakapreSitadUtIM nAyikA vati ekaM vadati mano mama yAmi na yAmIti hRdayamaparaM me / hRdayadvayamucitaM tava sundari hRtkaantcittaayaaH||118|| ekamiti / he dUti, ekaM mama mano yAmIti vadati, na yAmItyaparaM hRdayaM vadati / evaM ca gantavyaM vA na gantavyamiti saMzayazAlinyahamiti vyajyate / nAyikAgamane saMzayaM zrutvA sakhI vakti he sundari / evaM ca nAyikAsaktistvayyucitaiveti dhvanyate / hRtaM khAdhInIkRtaM kAntasya cittaM yayA tasyAstava hRdayadvayamucitam / evaM ca nAyakacittasya tvayi nimamatvena tavaitAdRzamaudAsInyaM taca. tasyAnyatrAnurAgitve'vazyaM tvayA drutataraM tatrAgantavyamiti vyajyate / atra sarvatra cittArthakayatkiMcidekapadasyaivAdAnamucitamityAbhAti / kazcilikavadhUsaGga stauti eraNDapatrazayanA janayantI khedamalaghujaghanataTA / dhUlipuTIva milantI marajvaraM harati halikavadhUH // 119 / eraNDeti / eraNDapatrANAM zayanaM ysyaaH| khedam / arthAtrAyakasya / suratAtizayenetyarthaH / jnyntii| mahajaghanataTA, milantI, halikasya vadhUvUlyAH puTIva sarasaMbandhijvaraM harati / eraNDapatrAntaritA, khedamutpAdayantI, sthUlapurobhAgA, aGgasaGgazAlinI, dhUlipoTalI madanajvarazAntijaniketi vaidyakaprasiddhiH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametaikAravrajyA / kkaarvrjyaa| iyaM prativezyAsakketi kazcidvakti kelinilayaM sakhImiva nayati navoDhAM khayaM na mAM bhajate / itthaM gRhiNImaye stuvati prativezinA hasitam // 150 // kelIti / kelisadanaM navoDhAm / evaM ceyamavazyamanena bhokavyeti jJAnavavaM dhanyate / sakhImiva / evaM ca dveSazUnyatvaM vyjyte| prApayati khayaM mAM na bhjte| ityaM ca gRhiNImarye vaizye / 'arthaH svAmivaizyayoH' ityamaraH / stuvati sati prativezinA hasitam / iyaM ca madAsaktyA sapanImetasminsaMyojyAtAyAtIti nAnena mUrkheNa hAyata iti dhiyeti bhAvaH // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kiMcitkAlottaramiyaM prAptayauvanAsmAkamupayukA bhaviSyatItyAzaMsAkAriNaM kazcidanyoktyA varki* kAlakramakamanIyakoDeyaM ketakIti kAzaMsA / vRddhiryathA yathAsyAstathA tathA kaNTakotkarSaH // 151 // kAleti / kAlakrameNa kamanIyaH kroDaH smiipdeshH| pakSe bhujAbhyantaram / iyaM ketakIti kAzaMsA / na kApItyarthaH / atropaSTambhakamAha-yathA yathAsyA vRddhistathA tathA kaNTakotkarSoM bhvitaa| evaM caitasyA yauvane'nekaduSTapracAro bhaviteti vyjyte| tena ca na tavopayoga iti / kaNTakotkarSabhavanarUpakriyAnvayasyaikadA taMtpadAthai bhavitumarhatvAt 'saMcAriNI-' ityAdipadyavadatra tacchande vIpsA samucitetyAbhAti // bahutarasamAdhAnasamAhitAmapi samAdhAnamaprAptAM mAninImavalokya nirviSNahRdayatayA suptaM nAyakam 'supto'yam / ataHparaM kiM vidheyam' iti vihvalA nAyikA vaki: * kRtakakhApa madIyazvAsadhvanidattakarNa kiM tiitraiH| vidhyasi mAM niHzvAsaiH smaraH zaraiH zabdavedhIva // 152 // kRtaketi / kRtrimakhApa / evaM ca 'na zayAnaM bodhayet' iti niSedhollaGghanadopAnahatvaM vanyate / madIyazvAsadhvaniSu dattaH karNo yen| evaM ca tvadIyAvagaNanA. kAriNyA mama samyagidaM saMtApajazvAsajAtaM jAtamiti bhAvaH / mAM tIbradIrghaH / evaM ca khApe kRtktvmaavedyte| pakSe tIkSNaiH / niHzvAsaiH zabdavedhI smara iva zaraiH kiM kimiti vidhyasi / evaM ca madvihitAvagaNanAsaMjAtasaMtApajatvadIyazvAsaiH kathamayamavagaNita iti mama duHkhamutpadyate / zvAseSu smarazarasamatApratipAdanena samutpannamanmathatIvravedanA vigalitAbhimAnAhaM saMvRttAsmIti ca vyajyate / yadvA sapatnIsavidhe gantukAmaM nAyakaM vijJAya nAyikA vaki-mithyAsupta / mdiiyshvaasdhvnidttkrnn| yadaiveyaM khApaM kariSyati tadaiva mayA tatra gantavyamiti dhiyeti bhAvaH / niHzvAsarityanena madIyanidrA vijJAya na mayA suptavyamiti dhImattvaM dhvanyate / kimiti vighyasi / evaM ca chalena kimartha gantumudyato'si, evameva gaccha, na mayA nivAryasa iti khaduHkhaM vyajayati / niHzvAseSu smarazarasamatApratipAdanena bahiHkSatajanakatvAbhAve'pyantaHkSatavizeSajanakatvamityAvedyate / athavA sapanImuphbhujyA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| gataM mithyAsuptaM nAyaka nAyikA vati-he mithyAkhApa / madIyavAsadhvanidattakarNa / kimiyaM jAgarti na veti jJAtumiti bhAvaH / niHshvaasaiH| saMbhomajanyairiti bhAvaH / mAM kimiti vidhyasi / duHkhaM ddaasiityrthH| zvAseSu sarazarasamatAprati. pAdanena kevalakhasAkSikavedanAjanakatvaM dhvanyate // kazcitSiAvizeSasaMcAraniruddhAnyasaMcArAM tadgamanottaraM sAmAnyavanitAmanyoktyA vakti ka sa nirmokadukUlaH kAlaMkaraNAya phnnimnnishrennii| . kAliyabhujaMgagamanAcamune vizvasya gamyAsi // 153 // keti| sa prasiddho nirmoka eva sarpakacaka eva dukUlaH kva / alaMkaraNAya phaNimaNizreNiH ka / kAliyanAmA yo bhujaMgaH sarpaH / pakSe tattulyo viTaH / tadgamanAdvizvasya yamune nadi / pakSe yamuneti nAma / gamyAsi / evaM ca tathAvidhaduSTaviTasaMparkasaMjAtAnyopabhuktavasanAdi sarva vihAya tadabhAvAtsakalajanasaMsargAdadhunAnyAhazameva sarva saMvRttamiti vyajyate / yadvA kenacinmahattaraviTena pUrva pAlitAM tadapagamottaraM sarvasulamA sAmAnyavanitAmanyoktyA tatprazaMsanapuraHsaraM vti| evaM ca tadviTagamanottaraM tathAvidhojjvaladukUlabahumUlyamaNimayabhUSaNAdyabhAve'pi sakalajanollaGghanIyatvaM tava vRttamiti vyajyate // kazcinAyikAprasAdanavRttAntaM vayasyaM prati vakti kiMcinna bAlayoktaM na saprasAdA nivezitA dRSTiH / mayi padapatite kevalamakAri zukapaJjaro vimukhaH // 15 // kiMciditi / mayi padapatite kRtapraNAme / mAnApanodanArthamiti bhAvaH / bAlayA kiMcitroktam / samyagasamyagveti bhAvaH / na kevalaM vacanAbhAvamAtram , api tu prasAdasahitA dRSTirna niveshitaa| kiMtu kevalaM zukapaJjaro'nyadidhukho'kAri / evaM ca zukapaJjaravaimukhyasaMpAdanarUparahaHsaMpAdanena ratkhanumatireva datteti vyajyate // sAdhAraNavanitAceSTAM kazcidvakti kRtahasitahastatAlaM manmathataralairvilokitAM yuvmiH| kSiptaH kSipto nipatannane nartayati bhRGgastAm // 155 // kRteti / kRto hasitena haskhatAlo ytr| parasparamiti bhaavH| manmathacaalaiH / evaM ca lajjAviraho vyajyate / yuvanirvilokitAM nAyikA kSiptaH kSiptaH / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84. kAvyamAlA / * vAraM vAraM dUrIkRta iti bhAvaH / aGgeSu zarIrAvayaveSu nipatanmRGga iva bhRGgaH / evaM ca rasalampaTatvaM vyajyate / nartayati / mRGgo'pi capalakisalayacAJcalyadUrIkRto'pi punastAmeva latAmAlambata iti mRGgapadena nAyikAyAM latAtvAropaNenAvayaveSu pallavatvAropaNena komalatvamAvedyate / evaM ceyaM viTena vAraM vAraM tatkaranivAraNamavagaNayya lokadRSTiM lajjAM ca kucAdau spRzyata iti kautukaM tvaM pazyeti vyajyate / anye tu yathAzrutamevAhuH // nirodhaduHkhitAM nAyikAM kAcicchikSayati kamalamukhi sarvatomukhanivAraNaM vidadhadeva bhUSayati / rodho'ruddhakharasAtaraGgiNIstaralanayanAzca // 156 // kamaleti / he kamalamukhi, sarvatomukhasya jalasya nivAraNaM bandhanena pravAhavicchedanaM sarvasmAnmukhasyApradarzanaM ca / lajjayeti bhAvaH / vidadhadeva tIraM rodhanaM ca / aruddhaH khasya raso jalam, icchA ca yAmistA nadIH, nAyikAzca bhUSayati / evaM cAvazyaspRhaNIyatvaM rodhane dyotyate / taraGgiNItaralanayanapadAbhyAM cAJcalyamabhivyajyate / evaM cAvazyaM nirodhavattvena bhavitavyamiti dhvanyate // kimarthaM na sA samAyAtIti vAdinaM nAyakaM dUtI vakti kitava prapaJcitA sA bhavatA mandAkSamandasaMcArA / bahudAyairapi saMprati pAzakasArIva nAyAti // 157 // kitaveti / he kitava / evaM cAgamabhItirAvedyate / bhavatA prapaJcitA prAkavyaM nItA cAlitA ca / mandAkSeNa lajjayA / pakSe mandapAzakaiH / khalpasaMkhyAvadbhirityarthaH / mandaH khalpaH saMcAro gRhAgRhAntaragamanaM yasyAH / bahudravyairapi / pakSe bahudAyairityarthaH / vAraMvArapAtanairiti yAvat / apinopAyAntarazUnyatvaM dhvanyate / saMprati / kAlAntare ko veda kiM bhaviSyatIti na jAna iti vyajyate / pAzakasArIva pAzakrIDanaguTikeva nAyAti / evaM ca tavaivAparAdho na tasyA iti dyotyate // sAdhAraNavanitAprativezI kaMcitprati vakti kaH zlAghanIyajanmA mAghanizIthe'pi yasya saubhAgyam / prAleyAniladIrghaH kathayati kAJcIninAdo'yam // 158 // ka iti / yasya mAghArdharAtre'pi saubhAgyaM prAleyAnilena dIrghaH / prAleyAnilasya samApanodakatayA suratAtizayasaMpAdanena kAmbIninAdadairghyasaMpAdakatvamiti bhAvaH / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| kAcIninAdaH kathayati / ata eva zlAghA janma yasya / dhanikatvAditi bhAvaH / ayaM kH| evaM caitAdRzazItAtizayazAlisamaye'pi nAyikeyamatyantollAsena viparItarataM vidadhAti tasmAdayamarthavizeSazAlIti jJAtam, paraM tu kA vAsyAbhidheti na jJAyata iti bhaavH| yadvA kaH zlAghanIyajanmeti prazna uttaraM vkti-praaleyaanildiirghH| evaM ca saMtApApanodakatvaM dhvanyate / ayamityatyantAnusaMdhIyamAnatvena pratyakSavanirdezaH / kAJcIninAdo mAghanizIthe'pi / apinetarakAlasamuccayaH / evaM ca mAgharAneratidIrghatvaM tatrApyaticirakAlInaM ratamito'nyakAle kimu vAcyamiti vyajyate / yasya saubhAgyaM kathayati / evaM ca yasyaivAtisupremasuratanipuNataruNIsaMtatasaGgavattA sa eva zlAghanIyajanmeti bhAva ityarthaH // kimazakanIyaM premNaH phaNinaH kathayApi yA bibheti ma / sA girizabhujabhujaMgamaphaNopadhAnAdha nidrAti // 159 // kimiti / premNaH kimapi nAzakyaM yato yA sarpavArtayApi bimeti sma sA harabhujasarpaphaNArUpamupadhAnaM yasyA etaadRshii| adya / vivAhottaradina ityarthaH / nidrAti / evaM ca premNA ki kiMna saMbhavatIti vyajyate / pArvatIsakhIvAkyametat / yadvA premavattve'pi tatrAgamane mama bhItirutpadyata iti vAdinI nAyikA nAyakadUtI dRSTAntena vakti-adya / adhunetyarthaH / evaM ca yadi te prema tarhi te nAstyeva bhItiH, anyathA na prema inyubhayato'pi kAThinyam , ataH prayAhIti dhvanyate / yadvA tadrasAkhAdottaraM na sthAsyati bhItiriti dhvanyate // sAmAnyavanitAsaMgatiranuciteti kazcitkaMcicchikSayati kRtrimakanakeneva premNA muSitasya vAravanitAbhiH / laghuriva vittavinAzaklezo janahAsyatA mahatI // 160 / / kRtrimeti / kRtrimaM dhAnuvAdAdibhirmithyA vidhIyamAnaM yatkanakaM teneva premNA vAravanitAbhimuSitasya vittavinAzaklezo lghuH| paraM tu janahAsyatA mhtii| evaM nca sAmAnyavanitAsaMgamo na vidheya iti vyajyate // sakhI nAyikA vakti ki parvadivasamArjitadantoSThi nijaM vapurna maNDayasi / sa tvAM tyajati na parvakhapi madhurAmikSuyaSTimiva // 161 // kimiti / parvadivase mArjitau dantoSTau yayA tatsaMbuddhiH / brahmacaryasthiti. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dhiyeti bhAvaH / nijaM vapuH kimiti na maNDayasi / satvAM madhurAm / evaM ca niSedhavacanakAriNI na tvamiti vyjyte| ikSuyaSTimiva parvakhapi parvakAle'pi / pakSe pranthiSvapi / 'pranthirnA parvaparuSI' ityamaraH / na tyajati / evaM ca mithyaitattvaM darzayasi, tena tu tvaM yathecchamupabhogyeti dhvanyate // kenacinAyakena saha saMyojayituM nAyikA dUtI vakti kaSTaM sAhasakAriNi tava nayanArdhana so'dhvani spRssttH| upavItAdapi vidito na dvijadehastapakhI te // 12 // kaSTamiti / he sAhasakAriNi / anucitakAriNItyarthaH / evaM ca mayA tavocitamevopadizyata iti vyajyate / tava / evaM ca sAkSAdanaparAdhatve'pi khIyatvena tadaparAdhasya tvayyevAgamanamiti vyajyate / tena ca tatparihArakartavyatA tavaiveti / nayanArdhena sa nAyako'dhvani spRSTaH / tvatkaTAkSaviSayIbhUta ityarthaH / idaM kaSTam / mahadanucitamityarthaH / evaM ca tvatkaTAkSavizikhahatasya tasya tvadarzanaM vinA prANaviyoga eva bhaviteti vyajyate / kimetAvatA ityata Aha-tapakhI / evaM ca karuNAItvaM vyajyate / brAhmaNadeha upavItAdapi / evaM ca pratyakSaparidRzyamAnatvena na sa brAhmaNa iti vaktumazakyamiti bhAvaH / tena ca viditaH / evaM cAnyajAtIyasya yathAtathAstAm , ayaM tu brAhmaNo'vazyaM tvayA gatvA jIvanIya iti dyotyate / zramAtizayaprAptayAnayA te kiM mukhamiti vAdinaM kazcidvaktikleze'pi tanyamAne militeyaM mAM pramodayatyeva / raudre'nazre'pi nabhaHsurApagAvArivRSTiriva // 163 // kleze'pIti / keze'pi vistAryamANe militeyaM mAM pramodayatyeva / evaM cAnyasyaitAdRzI modayati na veti ko vedeti bhAvaH / abhrAbhAve'pi dharme nabhasaH surApagAyA vAridRSTiriva / evaM cAbhrAbhAve dharme khinnasya yathA vRSTiratyantasukhadA tathaitasyAH saMgatiriti vyajyate / meghAbhAve'pyAtape ye jalabindavaH patanti te surApagAyA iti lokaprathA / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| guNAbhijJamIrukulajanAyikAnAmevAnyAnavalokanIyatAsaMpAdakapaTAvaguSThanamucitam, na tvanyAsAmapIti kazcidvakti kUpaprabhavANAM paramucitamapAM paTTabandhanaM manye / yAH zakyante labdhaM na pArthivenApi viguNena // 164 // . kUpeti / yA viguNena rajuzUnyena / pakSe guNarahitena / pArthivenApi pRthivIvikArakalazAdinApi / pakSe rAjJApi / evaM ca dhanAdilobhazUnyatvaM nAyikAsu vyajyate / prAptuM na zakyante tAsAM kUpaprabhavANAm / evaM ca gambhIratvaM tena ca duSprApatvaM dhvanyate / apAM jalAnAm , paTTasya sAriNyA bandhanam / pakSe sarvAGgINAcchAdakavastraracanaM paramucitaM manye / yadvAtyantalajjAvattayAcchAdanAdikAriNI kazcidvaktievaM cetastato dravyAdilomena gamanAdizAlinyAH kiM tava gopanamiti vyajyate // khaNDitA nAyikA nAyakaM vati kararuhazikhAnikhAta prAntA vizrAnta rajanidurakhApa / raviriva yantrollikhitaH kRzo'pi lokasya harasi dRshm||165|| kareti / nakhAgranikhAta bahutaranakhakSatazAlin , bhraantvaa| itastato gatve. tyarthaH / pakSe mehaM pradakSiNIkRtya / vizrAnta / kSaNamAtramiti bhaavH| rajanyAM duravApa / anyatrAsaktatvAditi bhAvaH / pakSe meroruttaragamanAt / yatrollikhito raviriva kRzo'pi / apinA nistejaskatvasamuccayaH / lokasya / na mameti bhAvaH / lokapadamanabhijJatvaM dhvanayati / dRzaM harasi / evaM caitAdRzakharUpastvamanyAbhya eva rocase na mahyamiti vyjyte| sUryo'pi tejobAhulyena vIkSitumazakyastvaSTA yatrollikhito'lpatejaskatayA lokagviSaya iti bhAvaH // kimiti khakhAminaM na sukhayasIti vAdinI kAMcitkAcidvakti kiM karavANi divAnizamapi lamA shjshiitlprkRtiH| hanta sukhayAmi na priyamAtmAnamivAtmanazchAyA // 166 // kimiti / saha bAlyataH / pakSa utpattita ityarthaH / jAtA, zItalA shaantaa| pakSe yathAzrutam / prakRtiH khabhAvo yasyAH sA / evaM ca sarvadA madhurakcanazAlitvaM vyajyate / divAnizamapi lagA / sevArthamiti bhAvaH / ahamAtmanaH khasya chAyAtmAnamiva priyaM hanta khede na sukhayAmi / kiM karavANi / evaM ca yathA sarvadA nikaTa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vv kAvyamAlA / bartinI zItalApi khacchAyA na sukhajanikA tathAhaM saMvRttetyatra na maddoSaH, api tu IzvarecchevAtra niyAmiketi vyajyate / yadvA satatasevAkAritvasaumyatvakhIyatvAdidoSavattvAdahaM na sukhajaniketi dyotyate / tena caitadabhAvavatyevaitattoSajaniketi // nAyakasaMgame zramo bhavatIti vAdinIM sakhI vakti-- kezaiH ziraso garimA maraNaM pIyUSakuNDapAtena / dayitavahanena vakSasi yadi bhArastadidamacikitsyam // 167 // kezairiti / sphuTArthametat // nAyako mAninIM vakti -- kiMcitkarkazatAmanu rasaM pradAsyannisargamadhuraM me / iriva te sundari mAnasya granthirapi kAmyaH // 168 // kiMciditi / he sundari, kiMcitkArkazyottaram / evaM cAtikArkazyAbhAvo vyajyate / khamAvasRSTaM rasaM ratim / pakSe dravam / pradAsyan / mAnasya, ikSoriva granthirapi / duraphneyAgraha iti yAvat / kimu vAcyaM mRdvabhimAna ityapinA dyotyate / kAmyaH / evaM ca mAnagranthAvapi sukham kimuta tadapagama iti vyajyate / tena caitAdRzAvagaNanamanucitamiti dyotyate / 'madhuraH' iti pAThe granthivizeSaNam // 1 ? kazcidatipravINo vakti-- kena girizasya dattA buddhirbhujagaM jaTAvane'rpayitum / yena ratirabhasakAntAkara cikurAkarSaNaM muSitam // 169 // 1 keneti / girau zete tasya / evaM ca nAgarikavyavahArazUnyatvaM vyajyate / tena yasyakasyacidvacanavizvAsakAritvam / bhujagaM jaTAvane / evaM ca khato bhISaNatve'pi bhujagANenAtibhISaNatvaM dhvanyate / arpayitum / arpitapadena saMsthApanAbhAvapratipAdanenetastato jaTAsaMcAritvaM bhujage vyajyate / tena caikadezasyApi karasparzAyogyatvam / kena buddhirdattA / yadvA jaTAnAmavanaM rakSaNaM tatra / tannimittamityarthaH / evaM ca saMrakSaNe'nye bahavo'bhyupAyAH santi, evaM satyetAdRzAyukta vicAra kathanamaprAmANikakRtyamiti vyajyate / yadvA girizapadena bhujagasaMsthApanAI kaMdarAdijJAnavattvaM dyotyate / jaTAbhiravane / avananimittamityarthaH / arthAdbhujagasya / evaM ca bhujage bhUSaNatvaM dhvanyate / evaM ca vanapadasya vipinArthakatve sarpasyAvanayogyatve na tatkaraNenAnaucityamAyAtIti dUSaNamapAstam / yena yayA buddhyA rativegena yatkAntayA kareNa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| cikurAkarSaNaM muSitam / bhujagabhayAditi bhAvaH / evaM ca ratikAlInanAyikAvidhIyamAnakezAkarSaNamatyantasukhadamiti vyjyte| 'cikurAkarSarasamuSitaH' iti pAThe yena rasamuSito haro jAta ityarthaH // * ko vA nAyikApraNayazAlIti vAdinaM kazcidvakti karacaraNakAJcihArapahAramavicintya blgRhiitkcH| praNayI cumbati dayitAvadanaM sphuradagharamaruNAkSam // 170 // kareti / karAdiprahAramavicintya / nAyikAkRtamityarthaH / balena / evaM ca pIDA bhaviSyatIti jJAnavidhuratvaM tena cAtyantaratinirbharatvaM vyjyte| gRhItakacaH sphuradadharam / niThuraM vaktumiti bhaavH| aruNAkSam / kopodrekAditi bhAvaH / dayitAvadanaM yathumbati / evaM ca bhItizUnyatvaM vyjyte| sa praNayI nAyikAnirUpitapremavAn / anyathA kopAdyavagaNayya balAcumbanakaraNamasaMbhavIti bhAvaH / 'nAyikAviSayakapremavAn / evaM ca prahAraduHkhamavagaNayya yastathA karoti sa eva tatheti bhAvaH' iti RjavaH / vastutastu rAgodrekazAlItyarthaH / yadvaitAdRzo yakhathAvidhaM nAyikAvadanaM cumbati sa eva dhanya ityarthaH / yadvA mayA kopaH pradarzanIyaH, tvayA tu priyo mayi balAtkArAya preraNIya iti zikSitA sakhI nAyakaM vakti / evaM ca kopavalyAmapi nAyikAyAM prItizAlinA nAyakena tatkRtakaratarjanAdyavagaNayya balAtkAraH kriyata eva, atastvayA bhItimutsRjya khecchAcAro vidheya iti dhvanyata ityarthaH // nAyakacAJcalyakhinAM nAyikA sakhI samAdhatte kurutAM cApalamadhunA kalayatu surasAsi yAdRzI tadapi / sundari harItakImanu paripItA vAridhAreva // 171 // kurutAmiti / he sundari, adhunA nAyakazcApalamitastato vilokanAdi kurutAm / na nivAraNIya iti bhAvaH / yato yatprakArikA tvaM surasAsi tadapi jAnAtu / keva / harItakImanu paripItA jaladhAreva / evaM ca yathA titakaTukAdirasazAliharItakIkhAdottaraM jaladhArA mRSTatamA bhavati, tathA tvamanyaguNahInanAyikArasAkhAdottaramatyantasukhadA bhaviSyasIti vyajyate / ata evAsamyagvastudarzanottaraM samyagvastudarzanena sukham , na tena vinA tatheti lokaprasiddhiH // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| bhayAraracanArtha kRtAbhyajJAM sAdhAraNavanitAM sakhI vakti kajalatilakakalaGkitamukhacandre galitasalilakaNakezi / navavirahadahanatUlo jIvayitavyastvayA katamaH // 172 // kajaleti / he kajalatilakena / dRgdoSanivAraNArtha kRteneti bhAvaH / kalatito mukhacandro yasyAstatsaMbuddhiH / galitasalilakaNAH kezA yasyAstatsaMbuddhiH / nUtano yo virahavAhistasya tUlarUpastvayA katamo jIvayitavyaH / 'dUnaH' ityapi pAThaH / evaM caitAdRzatvadIyadarzanena sarve'pi tAtkAlikavirahavahivRtadahyamAnA bhaviSyanti, teSu kastvayAnugrAhya iti subhagatvaM dhvanyate // khasya dAridye'pi mahAnto na dAnaM parityajantIti kazcidvakti kRcchAnuvRttayo'pi hi paropakAraM tyajanti na mahAntaH / tRNamAtrajIvanA api kariNo dAnadravAIkarAH // 173 // kRccheti / kRcchrAnuvRttayo'pi kaSTajIvanA api mahAntaH / evaM ca nIcAnAmanyAdRzI gatiriti bhAvaH / paropakAram / dAnarUpamityarthaH / na tyajanti / tRNamAtreNa jIvanaM yeSAM te'pi kariNo gajA', dAnaM madaH, dAnodakaM ca tenAIH karaH zuNDAdaNDazca yeSAm // kAMcana gopikAmAliGgaya tiSThantaM kRSNamavalokya vismayena samAgatAnbAlakAngopIsakhI vakti kiM hasatha kiM pradhAvatha kiM janamAhayatha bAlakA viphalam / tadayaM darzayati yathA riSTaH kaNThe'munA jagRhe // 174 / / kimiti / riSTo daityaH / evaM ca bhUtArthAbhinayo'yaM na tvanyadapUrva kiciditi vyajyate // kaatrtaakekritsmrljjaarossmsRnnmdhuraakssii| moktuM na moktumathavA valate'sAvarthalabdharatiH // 175 // kAtarateti / kAtaratA bhItistrayA kekarite vakrIkRte smaralajjAroSairmasaNamadhure snigdhasundare akSiNI yasyAH / moktumathavA na moktum / nAyakamiti bhAvaH / aba lagdhA ratI rataM yayAsau valata udyuktA bhavati / jAtivarNanametat // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / keciddUrAdAgatAH, paraMtu nAtra teSAM tatphalamiti kazcidanyoktyA vaktiketakagarbhe gandhAdareNa dUrAdamI drutamupetAH / madanasyandanavAjina iva madhupA dhUlimAdadate // 176 // I ketaketi / ketakapuSpasya madhye gandhasyAdareNa lomena drutaM dUrAt / evaM ca zramAtizayo vyajyate / upetAH / gandhasyAdaro yasya tena / vAyunetyarthaH / drutaM dUrAdupetA madanarathAzvA iva / evaM ca bhAravahanasamarthatvaM vyajyate / tena copameye'tizreSThatvam / madhupAH / evaM ca tadekajIvanopAyazAlitvaM dhvanyate / dhUlimAdadate / evaM caitAdRzAnAM kIrtizravaNAdAgatAnAmatraitAdRzI gatirityanucitamiti vyajyate / pakSe rathoddhatarajaH saMbandhAddhUlimatteti bhAvaH / yadvA sAmAnyavanitAM sakhI vaki-- 'he ketakagarbhe / atigaurAGgItyarthaH / kIrtyAdareNa dUrAcchIghramAgatAH / evaM cAtratyAnAM kAlAntare'pi samAdhAtuM zakyatvamAvedyate / madanarathAzvA iva / evaM ca madano'pi saundaryAdyanekaguNavatAmeteSAmeva balena jagajjayaM karotIti vyajyate / tena caitAdRzadurlabhA iti / madhupA madyapAH / evaM conmAdavattayA dravyavyayaklezazUnyatvaM dhvanyate / dhUlim / arthAttvaccaraNasaMbandhinIm / Adadate / evaM caitena nAyakA avazya manugrAhyA iti dhvanyate // 1 mUrkhanibaddhAntaHkaraNatvAnnaitA cAturyAdiguNabhAjanamiti kazcidanyoktyA vakti ko vakrimA guNAH ke kA kAntiH zizirakiraNalekhAnAm / antaH pravizya yAsAmAkrAntaM pazuvizeSeNa // 177 // * ka iti / vakrimA vakratvaM kaH, guNAH ke, kAntiH kA, candralekhAnAm / zizirakiraNapadena tadadhipamAndyamAvedyate / pravizya yAsAmantarabhyantaraM pazuvizeSeNa / atijaDeneti bhAvaH / AkrAntam / evaM caitAsAM cAturyAdi sarva mithyaiveti vyajyate // 1 balAdiyaM kanyA mayA pariNeyeti vAdinaM kazcidRSTAnta vyAjena vArayati - kRtavividhamathanayatnaH parAbhavAya prabhuH surAsurayoH / icchati saubhAgyamadAtsvayaMvareNa zriyaM viSNuH // 178 // kRteti / kRto vividhamathane yatro yena saH / mathanamarthAtsamudrasya / vividha Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| padena buddhivizeSazAlitvaM vyajyate / devadAnavayoH parAjayAya prabhuH samartho viSNuH saubhAgyasya madAdamimAnAtkhayaMvareNa zriyam / evaM cAtyantaspRhaNIyatvaM vyjyte| icchati / evaM ca zArIrabuddhibalasattve'pi viSNunA lakSmIpANigrahaNAya na balAtkAraH kRtH| atastvayA naitAkarma kartavyamiti dhvnyte| yadvA tvayi subhagatve'vazyaM sA tvAmeva variSyati, anyathA balADhateti na tatprItiriti dhvanyate // eteSu vaidezikeSu sthAyi bhrameNa vihitA tvayA saMgatiH, tava sA na sukhadeti kAcikAMcitprati vakti kiM putri gaNDazailaprameNa navanIradeSu nidraasi| anubhava capalAvilasitagarjitadezAntaramrAntIH // 179 // kimiti / he putri / evaM copadezArhatvaM dhvanyate / gaNDazailAnAM bhrameNa / 'gaNDazailAstu cyutAH sthUlopalA gireH' ityamaraH / nUtanamegheSu / nIradapadenedaM deyamidaM deyamiti saMkalpamAtrakAritvaM vyajyate / tena ca na tato'rthaprAptirapIti / nidrAsi / evaM cAtivizvastatvaM vyajyate / capalAyAstaDito vilasitAni, garjitAni ca, dezAntarabhramaNAni cAnubhava / evaM caitatsaMgatyA sapatnIvaibhavatarjanadigantagamanAdiduHkhamavazyaM bhAvIti vyajyate // nAyikAsakhI nAyakasakhIM vakti kAntaH padena hata iti saralAmaparAdhya kiM prasAdayatha / so'pyevameva sulabhaH padaprahAraH prasAdaH kim // 180 // kAnta iti / kAntazcaraNena hata iti saralAm / evaM ca bhavacchAvyAnabhi. jJeyatvamiti dhvanyate / aparAdhya / sAparAdhAM vidhAyetyarthaH / kiM prasAdayatha / so'pi prahArarUpaH prasAdaH, evameva kiM sulabhaH / evaM ca mAninyAnayA krodhAtpAdAhate nAyake bhavatImIriyamanucitakAryakAriNI tvamiti trAsayitvA prasAdanA kriyate / paraM tvetatpadaprahAro'pyetasyAtidurlabha iti nAyikAdhikyaM dyotyate // kimiti nAyako nAnIyate bhavatIbhiriti dUtISu vAdinI nAyikA sakhI ddhAbhyAM vati karNagateyamamoghA dRSTistava zaktirindradatA ca / sA nAsAditavijayA kacidapi nApArthapatiteyam / / 181 // karNagateyamiti / yA karNavizAlA, karNahastagatA ca / saphalA / pakSe'mo Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| gheti zatinAma / indreNa paramezvareNa / pakSe puraMdareNa / dttaa| AsAdito viziSTAnAM jayo yyaa| na vidyata AsAditavijayo yasyAH sakAzAt / evaM ceyameva viziSTajayakartItyarthaH / pakSe'prAptArjunA / yadvAsAdito vijayo ysyaaH| etajjayakAriNI nAnyeti bhAvaH / iyaM tava dRSTiH zaktizca kvacidapyapagato'rtho yasyAH / / paNDeyarthaH / patitA neti na iti kAkuH / pakSe'rjunabhine ghaTotkace patitA neti na / evaM ca yastvatkaTAkSamAtreNa na vazyaH sa puruSa eva neti dyotyate // klezayasi kimiti dUtIryadazakyaM sumukhi tava kaTAkSeNa / kAmo'pi tatra sAyakamakIrtizatI na saMghate // 182 // : klezayasIti / dUtIriti bahuvacanena na kApi tatra yuktizcalatIti vyajyate / akiirtishtii| SaNDhatvAditi bhAvaH / evaM ca kAmabANApekSayA kaTAkSe'tizayoH vyajyate // * kazcidadharaM stauti ko veda mUlyamakSabUte prabhuNA paNIkRtasya vidhoH| . prativijaye yatpratipaNamadharaM gharanandinI vidadhe // 183 // ko vedeti / prabhuNezvareNa / evaM cAnaghavastusattvaM dyotyate / akSayUte paNIkRtasya candrasya mUlyaM ko veda / yasmAddharati mahImiti dhrH| 'dharaparvatAH' ityamaraH / tattanayA / evaM ca cAturyavizeSavattvaM dhvnyte| prativijaye pratipaNamadhara vidadhe / evaM cAdharasamatApradarzanena candre'dhikatvaM na vAstavamityadharAmRte'dhikarva dhvnyte|| * 'muzca mAm, no cettADayAmi caraNena' iti vAdinI kupitanAyikAM nAyako vakti kupitAM caraNapraharaNamayena muJcAmi na khalu caNDi tvAm / * aliranilacapalakisalayatADanasahano latAM bhajate // 184 // kupitAmiti / he nirarthakakopane, caraNapraharaNabhayena kupitAM tvAM na muJcAmi / yato vAyucapalapallavatADanasaho'lilatAM bhajate / aliriti khasibalitulyatvapratipAdanenAnanyagatikatvaM dyotsate / kope'nilatulyatvapratipAdanena caJcala tvmaaveyte| caraNe kisalayatulyatvapratipAdanena komalatvaM tena ca duHkhAjanakatvaM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vnyte| yadvA manmayazastrarUpatvaM tena ca tatsaMbandhenonmattatayA vedanAnabhijJatvaM khasminvyajyate // kathamanena vilambitamiti kupitAM nAyakena ca khAparAdhakSamApanAya vihitaprasAdA nAyikA sakhI vakti kopAkRSTabhUsmarazarAsane saMvRNu priye patataH / chinnajyAmadhupAniva kajjalamalinAzrujalabindUn // 185 / / kopeti| priye nAyakaviSaye kopenAkRSTam / evaM ca jyAbhajo yukta iti vyajyate / bhrUrUpaM sarazarAsanaM yayA ttsNbuddhiH| chinnA yA jyA tanmadhupAniva / saradhanuA bhramararUpeti prasiddhiH / patataH kajalamalinAzrujalabindUnsaMvRNu / evaM ca nAyakapraNatyuttarakAlaM kopavidhAnamanucitamiti vyjyte| yadvA saMvRNvisanena kopapradarzanAvyavahitameva tatparityAgojucita ityAvedyate / yadvA chinnajyAtvanirUpaNena yadyadhunApi kopaM kariSyasi tarhi kupito nAyakaH kenApi samAhinumazakya iti bhItirAvedyate / atra jalapadamAdhikyaM dyotayati // bAlavanitAcittaM khakare kartu kRtayatnavaikalyakhinnaH kazcidvakti kAmenApi na me kimu hRdayamapAri bAlavanitAnAm / mUDhavizikhaprahArocchUnamivAbhAti yadvakSaH // 186 // kAmeneti / bAlavanitAnAM hRdayaM kAmenApi / evaM cAnyasya kA vArteti bhAvaH / bhanum / kimu vitarke / nApAri mUDhasya / yadvA mUDho mando yo bANaprahArastenocchunamiva vakSa AbhAti / anyasyApi dhanvino mandazaraprahAre lakSyazarIra ucchUnatAmAtrameva bhavati / evaM ca madIyayatnenaitAsAM hRdayaM na bhidyata iti na citramityAvedyate // kazcinAyikA vakti' kiM parajIvairdIvyasi visayamadhurAkSi gaccha sakhi dUram / ahimacicatvasmuragagrAhI khelayatu nirvighnaH // 187 // * kimiti / he sakhi, vismayena / sarpadarzanakautukajanyenetyarthaH / sundraakssi| visphAritatvAditi bhAvaH / parasyAnyasya prANaiH kimiti krIDasi / dUraM gaccha / catvasmadhikRtyAhituNDiko vighnahIno'hiM khelayatu / evaM ca nikhilajaneSu tvaddhadanA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aasitshtii| 95 lokanAsaktavAhituNDikazramo nirarthaka eSa bhaviteti vyajyate / yadvA catvarakaina sarvajanasamAjayogyatvaM dhvanyate / dUraM bahukAlaM khelayatu / parasa saMketitanAkasya prANaiH kimiti kIDasi / ato gaccha / evaM cAnyasya nirvighnatAsaMpAdane. vasthApi tadbhavatIti niyamenAtra sakaladuSyAsaktyA nirvighnatayA saMkeMktinAyakasa.. va gantavyam / vilambe tu madanAnalasaMtaptasya tasya prANA evaM gamiSyantIti tI nAyikA vakti // kupitanAyikAcaraNaprahArakhinaM nAyaka nAyikAsakhI samAdhatte___ karacaraNena praharati yathA yathAGgeSu kopataralAkSI / roSayati paruSavacanaistathA tathA preyasI rasikaH // 188 // kareti / kopacaJcalAkSI karau ca caraNau ca karacaraNaM tenAGgeSu yathA yathA harati tathA tathA krodhajanakavAkyaiH preyasIM yaH kopayati sa eva rasikaH / evaM hai yadi tvaM rasikastayatAdRze'rthe kopavidhAnamanucitaM taveti vyajyate / atra dvitItacchabdaH 'saMcAriNI dIpazikhA-' ityAdi padyavaducitaH // nindasi tvaM nAyikAmiti vAdinI nAyikAsakhI nAyako vakti kastAM nindati lumpati kaH smaraphalakasya varNakaM mugdhaH / ko bhavati ratnakaNTakamamRte kasyArucirudeti // 189 / / kastAmiti / tAM ko nindati / na ko'pItyarthaH / madanapaTasya citrarUpAm / varNakaH' iti pAThe madanapaTacitramityarthaH / ko mUryo lumpati / ratnakaNTako rananendakaH / 'kaNTakAnIkasarakamodakacaSakamastakapustakataDAkahATakaniSkazuSkavarcakapinAkabhANDakakaTakadaNDakapiTakatAlakaphalakakalkapulAkAni napuMsake ca' iti gaNiniliGgAnuzAsanAtkaNTakazabdo napuMsakaH / ko bhavati / sudhAyAmaruciH kasyoti / na kasyApItyarthaH / evaM caitAdRzyAH kathaM mayA nindA vidheyeti vyajyate // saMkete gatvA tatra nAyikAmaprApya gataM mayA tatreti jJApanAya cUtAGkaramAdAya yikAdRgviSayaM nAyakaM prati nAyikAsakhI vakti kopavati pANilIlAcaJcalacUtAGkare tvayi pramati / karakampitakaravAle smara iva sA mUchitA sutanuH / / 190 / / kopavatIti / kopavati / kathaM na samAgateyamiti dhiyeti bhAvaH / saraviroSaNamapyetat / pApI lIlayA bilAsena / evaM ca lokAnyathAbuddhinirAhakatvaM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dhvanyate / caJcala AmrAkuro yasmin / kare kampitaH / mAraNodyamAditi bhaavH| khajo yena tasminsara iva tvayi bhramati sati / jJApanArthamiti bhAvaH / sA sutanuH / evaM copekSAnahatvaM dhvnyte| mUJchitA / evaM caitasyA atiduHkhaM jAtamiti vyjyte| tena cAyamaparAdhaH kSantavya iti // kulavatyAH surate gotraskhalanamanucitaM taveti vAdinI sakhIM nAyako vakti kaulInyAdalamenAM bhajAmi na kulaM saraH pramANayati / tadbhAvanena bhajato mama gotraskhalanamanivAryam // 191 // kaulInyAditi / alamatyartha kaulInyAkulInatvAt / 'kaulInAt' iti pAThe tu kolInAlokavAdAt / 'syAtkaulInaM lokavAde' ityamaraH / enAM bhajAmi / etasyAH parityAge'tyantalokanindAmItiriti bhAvaH / smaraH kulaM na pramANayati / evaM ca saguNatvamapekSitamiti bhAvaH / tasyA bhAvanayA seyamiti buddhyA bhjtH| enAmiti bhAvaH / mama nAmaskhalanam / 'gotraM nAni kule'pi ca' iti vizvaH / nivaaryitumshkym| kasyAzcinAyikAyAH patimavalokya mItaM kaMcana nAyakaM dUtI vati kuta iha kuraGgazAvaka kedAre kalamamaJjarIM tyajasi / tRNabANastRNadhanvA tRNaghaTitaH kapaTapuruSo'yam // 192 // ' kuta iti / he kuraGgazAvaka / zAvakapadenAjJatvaM vyajyate / tena ca bhItiyogyatvam / iha kedAre zAlimArI kutastyajasi / nanvatrAsti rakSaka ityatrAhatRNarUpo bANo yasya, tRNarUpadhanuSmAn , tRNavihito mithyApuruSaH / evaM cAkSamAdarasAdbhItimapahAya yathecchaM tvamatrAgacchati dyotsate / yadvA nAyaM puruSaH kiM tu tadveSadhArIti bhayamapAsya tvamatrAgaccheti // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgathArthadIpanayA sametA kakAravrajyA / khkaarvrjyaa| sanmaitrI skhauti khalasakhyaM prAmadhuraM vayo'ntarAle nidAghadinamante / ekAdimadhyapariNatiramaNIyA sAdhujanamaitrI // 193 / / salasatyamiti / prAkprathamataH / antarAle madhye vayaH / tAruNyamityarthaH / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| ante.sAyaM prISmadinam / madhuraM manohAri / ekA / nAnyadetatsamamiti bhAvaH / evaM ca satsaMgatireva vidheyeti dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA khakAravrajyA / gkaarvrjyaa| kenaciguNavatA daridreNa saMyojayituM kAcitkAMcidvakti guNamadhigatamapi dhanavAnna cirAnnAzayati rakSati daridraH / majjayati rajjumambhasi pUrNaH kumbhaH sakhi na tucchaH // 19 // guNamiti / he sakhi, prAptamapi / evaM cAdhikArjanaM durApAstamiti bhAvaH / daridro rakSatyapi / evaM ca navInamarjayatIti bhaavH| tuccho'pripuurnnH| evaM ca dAriye'pi guNavattvAdetatsaMgatirevociteti vyajyate / yadvA sAdhAraNokiriyam // mahadajIkAreNaiva mahatsavidhe gamanamucitam , anyathA neti kazcitkaMcidupadizati- gururapi laghUpanIto na nimajjati niyatamAzaye mahataH / vAnarakaropanItaH zailo makarAlayasyeva // 195 // gururiti / Azaye'ntaHkaraNe, madhye ca / makarAlayapadena khalpasyApyantarvasatiyogyatvamiti vyajyate / evaM caitAdRze'pyatyantamahato laghvaGgIkaraNAnAsantaparicatiriti vyajyate // kadApi kasyApyavAcyaM na vAcyamiti kazcitkaMcidupadizati gaurIpatergarIyo garalaM gatvA gale jIrNam / jIryati karNe mahatAM durvAdo nAlpamapi vizati // 196 // gaurIpateriti / mahattara garalaM gatvA / evaM ca tadbrahaNe nodyamo gaurIpateriti bhAvaH / evaM ca mahadbhiH paradoSazravaNe nodyamaH kriyata iti kiM vaktavyam / tajjAtaM daiva nazyatIti vyjyte| jagadIzvarasya kaNThe jIrNam / evaM ca bahiniHsaraNAnahatvaM vyajyate / mahatAM karNe durvAdo jiiryti| alpamapi na pravizati / evaM ca zravaNasamasamayameva durvAdo nazyati, na satAM khalpamapi hRdayamavataratIti bhAvaH / alpaM nIcapuruSaM vizatyapi, na jIryatIti kimu vAcyamiti bhAvaH / evaM ca mahamukhAna kasyaciDUSaNaM niHsarasi, kSudrasya mukhAbahireva niHsaratIti vyajyata iti 7 A. sa. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vArthaH / evaM ca yadi te mahattvApekSA tArha na kadApi kasyApi nindA vidheyeti ghosate / durvAde garalasamatApratipAdanena dAhakatvAtizayo dyoyate // kasyAzcidvArtA kAcidvati gRhapatipurato jAraM kapaTakathAkathitamanmathAvastham / prINayati pIDayati ca bAlA niHzvasya niHzvasya // 197 / / gRhapatIti / gRhapatipadena gRhavyAsaGgapravaNatvena pratAraNArhatvaM dhvanyate / ttpurtH| 'dhanavizeSAprAptyA manasijasaMtApakadarthito'haM bhavadvidhadvijarAjadarzanamapi gRhItuM notsahe, kevalaM garalagilanamevAzrityedAnI saMsAraviratiM vidhAsye' ityAdi kapaTavArtAbhiH kathitakhamanmathAvasthaM jAram / bAlA SoDazavArSikI / evaM conmAdavattvaM dhvanyate / patipurata idamapyatrAnveti / niHzvasya / tathAvidhadAridyazravaNAtuH kampayeti bhAvaH / atha ca 'tAvatparyantaM suratarajaM vidhAye, yAvatte zramAtizayAcvAsocchrAsAtizayo bhAvI' iti kathanena, athavA 'zvAsaparityAgena viraheNa tava prANApagame mamApi prANA gamiSyanti' iti premAtizayadarzanena prINayati / tathAvi. dhaceSTAsanjitaratAtizayAnusmAraNena pIDayati ca / evaM ca strIdhUrtatvaM kenApi vijJAtumazakyamiti dhanyate // rataprAvINyavihInaM puMstvAmimAnazAlinaM kAcidanyoktyA vati gatigaJjitavarayuvatiH karI kapolau karotu mdmlinau| mukhabandhamAtrasindhura lambodara kiM madaM vahasi // 198 // gatIti / gatyA gamanavizeSeNa gajitA tirskRtaa| pakSe jJAnena / ravinaipugyenetyarthaH / gajitA rativijayena khAdhInIkRtA / varA gativizeSazAlitayA / pakSe kAmakelikovidAtvena / yuvatiryena / mukhabandhamAtreNa / evaM ca karikAryasattvAbhAvo vyajyate / sindhura gaja / lmbodr| evaM ca gativizeSazUnyatvaM vyjyte| pakSe lmbodrpdenotthaanaasaamrthymmivyjyte| kiM madaM vahasi / evaM ca puruSacihasatvamAtreNa na gavastvayA vidheya iti dyotyate / yadvAnyakAmukasamatAkAriNaM kaMcana kAcidanyoklA vakti / evaM ca tattulyaM tvayi na sAmarthyamiti vyajyate // kAcitkasyAzcidvArtA vakti gehinyAH zRNvantI gotraskhalitAparAdhato mAnam / snigdhAM priye sagarvA sakhISu bAlA dRzaM dizati // 199 // hinyA iti / zreSThapanyA nAmaskhalanarUpAparAdhajanyaM mAnaM shRnnvntii| mana Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| sumAgamazcintyaH / bAlA / priye snigdhAm / khAsaktijJAnajanitapremavattayeti bhAvaH / sakhISu sagarvAm / IdRzyahaM guNazAlinIti dhiyeti bhAvaH / yatAsAM priyA naitAkhetAdRzAsaktimanta iti dhiyeti bhAvaH // kelivane gantavyamiti kazcitkAMcidvakti grISmamaye samaye'sminvinirmitaM kalaya kelivnmuule| alamAlavAlavalayacchalena kuNDalitamiva zaityam // 20 // grISmeti / saMtApapracure'sminsamaye vinirmitam / vRkSasaMjIvanArthamiti bhaavH| koDAvRkSasamUhamale / vanapadena sarvatra tatra shaiymityaavedyte| atyartha zaityamAlalavalayamiSeNa / valayapadaM kuNDalitatvadAvya / kuNDalitamiva nirbandhavattAM pitamiva tvaM kalaya / evaM caitatsamaye krIDA tatraivociteti bhAvaH / yadvA grISmarUpe samaye koDAvRkSasamUhamUle vizeSeNa nirmitam / kalazasecanAdineti bhAvaH / sminsamaye / varSAkAla ityarthaH / AlavAlavalayamiSeNAlamatyartha kuNDalitamiva rarthakIkRtamiva kalaya / meghodakena tanirvAhAditi bhAvaH / anyadapi nirarthaka DalitaM kRtamiti laukikam / evaM ca varSAsamayaH saMvRttaH ataste priyaH samAsthatIti sakhI nAyikA samAzvAsayatItyarthaH / athavA nAyako nAyikA vaktiva saMbuddhipadAnupAdAnaM madanabAdhAtizayaM vyanakti / grISmakharUpe samaye kelivanake vinirmitaM zaityamasmin / purovartini tvatkucamaNDale satItyarthaH / AlavAlavyabhiSeNevAtyantaM kuNDalitam / evaM caitAdRzagrISmasamaye tvatkucamaNDalasamaM nyadasti zItalataramiti dhvanyate / tena cAtimanojAnalasaMtaptasya mamedameva raNamiti // madIyaguNanibaddho'yamiti buddhyA nAyaM nAyakastvayA vizvasanIya ityanyoktyA citkAMcidupadizati guNabaddhacaraNa iti mA lIlAvihagaM vimuJca sakhi mugdhe|' asinvalayitazAkhe kSaNena guNayantraNaM truTati // 201 // guNabaddhati / he sakhi / evaM copadezAItvaM vyajyate / mugdhe / ityanenAjJatvaM yate / guNaiH suutrH| pakSe cAturyAdibhiH / baddhacaraNaH / pakSe baddhAvaraNaH / vyavahAra iti yAvat / iti hetolIlAvihagaM mA vimucca / nibaddhacaraNatvAtkAnena tavyamiti viyeti bhAvaH / yato'sminvalayitazAkhe vRkSe guNairyatraNaM bandhanam / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| 'pakSe khAdhInatAsaMpAdanam / kSaNena truTati / evaM cAtyantasAvadhAnatayA sthaiyamityAvedyate / lIlAvihagamityanena sarvaspRhaNIyatvaM dhvanyate / vena cAtisaMrakSaNIyatvam / vihagapadenetastato gamanakhAbhAvyaM dyotyate / valayitazAkha ityanena guNavuTanayogyatvam / pakSe nAyikAsamUhazAlitvaM vyajyate // madanavedanAsatyeti kAcidvakti gurugarjisAndravidyudbhayamudritakarNacakSuSAM purataH / . bAlA cumbati jAraM vajrAdadhiko hi madaneSuH // 202 // gurviti / gurugArjizca nibiDavidyuccAnayoryadbhayaM tenAcchAditazrotranetrANAM purato bAlA / evaM ca bhItiyogyatvam / jAraM cumbti| hi yasmAnmadanabANo vajrAdadhikaH / evaM ca meghagarjitavidyudbhayasya kSaNikatvenAtizIghranetronmIlane draSTavyametairiti vivekavidhuratvaM dhvanyate / yadvA bahUnAmapi bhayajanake garjitAdau khayamekA na bhIteti sAhasavattvamAvedyate // mAnasaMpAdanapradhAnazIlAM nAyikA sakhI vakti gRhiNIguNeSu gaNitA vinayaH sevA vidheyateti guNAH / mAnaH prabhutA vAmyaM vibhUSaNaM vAmanayanAnAm // 203 / / gRhiNIti / gRhiNI gRhAdhipatyazAlinI / tadguNeSu vinayAditritayaM guNaH / vAmanayanAnAM duHzIlAnAM mAnAdi vibhUSaNam / evaM ca yadi gRhAdhipatyapratiSThAdikAmA tvamasi tarhi mAnAdyapahAya vinayAyeva kurviti dhvanyate / yadvA tava nAyikAtyantaM prabhutAkAriNIti vAdinaM kazcidvakti-vAmanayanAnAm / trividhAnAmiti bhaavH| madhye gRhiNIguNeSu khoyAguNeSu namratA, sevA, AjJAkAritvamiti guNAH pradhAnabhUtA gaNitAH / evaM caitadguNavatInAmeva khIyAtvamiti vyajyate / tena caitadvattvaM sarva khIyAkhiti tadvattvena na kApi zlAghyateti / vAmanayamAnAM madhye gRhiNISvete guNA gaNitA ityeva vaktavye guNeSviti padopAdAnam , anye'pi guNAH santi paraMtu tepradhAnabhUtA iti dyotayitum / mAnaH, prabhutA, vAmyamidaM vibhUSaNam / evaM vaitatritayaM kasyacideva bhAgyavato'janAyAM bhavatIti vyajyate / evaM ca vinayAdeH sarvagRhiNIguNatvena vidyamAnatve'pi mAnAdivibhUSaNasattvena khAGganAyAmAdhikyaM vyajyate / yadvA gRhiNyA gRhkrmvyaapRtaayaaH| kiMcidtayauvanAyA iti bhAvaH / vinayAdayo guNA mulyatvena gaNitAH / evaM caiteSAmeva tadbhaSaNatvaM vyjyte| vAma Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nayanAnAm / yauvanAtizayazAlinInAmiti bhAvaH / mAnAdayo vibhUSaNamityarthaH / athavA sarvadA nAyakasya vinayasevAdikameva karoSi na kadApi kimiti prabhutAM nATayasIti vAdinI kAcidvakti-gRhiNyA vinayAdayo vibhUSaNam , kuTilanayanAnAM tu mAnAdayo vibhUSaNam / evaM ca khasminnatyantasAdhutvamAvedyata ityarthaH / yadvA khIyAguNeSu vinayAdayo mukhyA gaNitA vAmanayanAnAM parakIyAdInAM vAmyAdi vibhUSaNam / evaM ca khIyAyA evaitatkaraNamanucitamiti bhAvaH / vibhUSaNapadena vAmyAdau guNavyavahArAbhAvo dyotyate / athavA strISu madhye gRhiNInAM vinayAdayo guNAH / guNapadena naisargikatvaM vyajyate / bhUSaNapadena vAmyAdAvacirAvasthAyitvaM dhvanyate / evaM ca na mayA vAmyAdi bahukAlaM sthApyam , api tu vinayAdi vidheyamiti 'bahukAlaM mAnaH kartavyaH' iti vAdinI kAcidvati // bhartRkRtAtizayalAlane'pi kathaM tvaM duHkhitaivAsIti vAdinI kAcidvati guNamAntaramaguNaM vA lakSmIgaGgA ca veda hariharayoH / ekA pade'pi ramate na vasati nihitA zirasyaparA // 20 // gunnmiti|hrihryoraantrm / evaM ca vahirdarzanAyogyatvaM dhvnyte| guNaM doSa vA lakSmIrgahA ca veda / yata ekA lakSmIH pade'pi / evaM ca bAhyAdarAbhAvo dyotyte| ramate / aparA gaGgA zirasi nihitApi / evaM ca bAhyAdaro dyotyate / na tiSThati / evaM ca yA yatsaMgatizAlinI saiva tadguNadoSaM vijAnAti, nAnyA kApIti dhvanyate // * cirapratyAgataM punarvidezaM gantukAmaM nAyakaM kAcidvakti gatvA jIvitasaMzayamabhyastaH soDhumaticirAdvirahaH / akaruNa punarapi ditsasi suratadurabhyAsamasmAkam // 205 / / gatveti / jAvitasaMdehaM prApyAticirakAlena virahaH soDhumabhyastaH / he akaruNa karuNAzUnya / evaM ca pUrvamapi karuNAbhAvo dyotyate / asmAkaM suratasya durabhyAsaM punarapi ditsasi dAtumicchasi / evaM cAtaHparaM tvadvidezagamane'smAkaM prANaparityAga eva bhaviSyatIti vyajyate // kazcitkasyAzcidvArtA vakti gotraskhalitaprazbhe'pyuttaramatizIlazItalaM dattvA / _ niHkhasya mogharUpe khavapuSi nihitaM tayA cakSuH // 206 // . * gotreti / gotraskhalitena praznastasminnapi / evaM cAvazyakrodhajananayogyatvaM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 kaavymaalaa| dyotyate / atyantakhabhAvazItalamuttaraM dattvA / niSphalaM rUpaM yasya tasmin / kAntacittazyatAsaMpAdanasAmarthyAbhAvAditi bhAvaH / khIyadehe niHzvasya duHkhodrekAditi bhAvaH / tayA netraM nihitam / vidyamAnamapIdaM rUpAdi kimiti na nAyakavazyatAsaMpAdakamiti dhiyeti bhAvaH // kAcitkAMcidanyoktyA vakti gandhapAhiNi shaalonmiilitniryaasnihitnikhilaagi| upabhuktamukabhUruhazate'dhunA pramari na bhramasi // 207 // gandheti / AmodaprAhiNi / evaM ca lolupatvacAcalye vyajyate / zAlasya vRkSavizeSasyonmIlanyo niryAsasvatra nihitasarvAGgi / unmIlatpadena navInadarzananAyakadarzitAtizayitapremazAlinI tvamiti dyotyate / upabhuktamukaM vRkSazataM yayA tatsaMbuddhiH / evaM caikasyApi na saMgatistvayA nirvAhiteti dhnyte| bhUruhapadenAlpavayaskasaMgatizAlitvam , tena cAtinIcaguNavattvaM dhvanyate / bhramari, adhunA na bhramasi / evaM ca tvametAdRzIti vijJAya sarvairupekSiteti vyajyate // kenacidUnasamatAmApAditaH kazcidanyokyA vakti guruSu militeSu zirasA praNamasi laghupUnatA sameSu smaa| ucitajJAsi tule kiM tulayasi gulAphalaiH kanakam // 20 // gurudhviti / gurutAzAliSu / pakSe zreSTheSu / militeSu saMyukteSu / pakSe samAgateSu / zirasAprabhAgena / pakSe mastakena / prakarSeNa namasyavanatA bhavati / pakSe namaskaroSi / laghuSu nyUnaparimANazAliSu / pakSe nIceSu / unatocA / pakSe sAbhimAnA / sameSu samA / ata eva tule ucitajJAsi / kanakaM gujAphalaistulayasIdaM kim / evaM cAtraiva tavocitajJatA kutra gateti vyajyate // kazcidehinIsakhI vakti gehinyA hiyamANaM nirudhyamAnaM navoDhayA purataH / mama naukAdvitayArpitaguNa iva hRdayaM dviSA bhavati // 209 // gehinyeti / gehinyA prauDhayA hiyamANam / na tu itamiti bhAvaH / navoDhayA purato nirudhyamAnam / na tu niruddham / mama naukAhitya viparItagAmi tatsaM.bandhiguNa iva hRdayaM dviprakAra bhavati / naukAsamanApratipAlenomayatra rasasaMba. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 103 ndhitvaM dhvanyate / evaM cobhayatra samaprItirahamasmIti vyajyate / 'pada iva' iti kvacitpAThaH // ekatraiva guNe dRDhA paricitirucitA, na tu sarvatra yathAkathaMciditi kazcidvatiguNa AkarSaNayogyo dhanuSa ivaiko'pi lakSalAbhAya / latAtantubhiriva kiM guNairvimardAsa hai rbahubhiH // 290 // 1 guNa iti / AkarSaNAya yogyaH / vicArakSama ityarthaH / pakSe yathAzrutam / evaM ca dRDhatvaM dhvanyate / guNo dhanuSa ivaiko'pi lakSasaMkhyAkadhanalAbhAya / pakSe vedhyalAbhAya / vimardAsa hairvicArAsahaiH / pakSa AkarSaNAsahaiH / lutA kITavizeSastattantu - bhiriva bahubhirguNaiH kim / na kiMcitphalamityarthaH // nAyikAsa inAyake dUtI vakti gAyati gIte zaMsati vaMze vAdayati sA vipaJcISu / pAThayati paJjarazukAMstava saMvAdAkSaraM bAlA // 211 // gAyatIti / vipakSISu paJjarazukAniti ca bahuvacanam / vAditasya punarvAdanena pAThitasya punaH pAThanena saMvAdAkSare premAtizayo dyotyate / evaM ca tvatsaMvAdaikAkSaramapi tasyAH prANapriyamityAsaktivizeSo vyajyate // atra kSudrasyApi prAptiH saumyatayA, na garveNa mahata iti kazcidanyoktyA vakti-- gaNayati na madhuvyayamayamaviratamApibatu madhukaraH kumudam / saubhAgyamAnavAnparamasUyati ghumaNaye candraH // 212 // gaNayatIti / madhukaraH kumudamApibatu / saubhAgyamAnavAnayaM candro madhuvyayaM -na gaNayati / paraM dyumaNaye sUryAyAsUyati / evaM ca mahataH sUryasya na kumudopabhogastatra candrasya na kArpaNyaM heturyato madhukarasyopabhogaH / kiM tu sUryagarva eva yathA * tathAtra na garveNa prAptiriti dhvanyate // sakhI nAyikAM vakti guNavidhRtA sakhi tiSThasi tathaiva dehena kiM tu hRdayaM te / hRtamamunA mAlAyAH samIraNeneva saurabhyam // 213 // guNeti / sakhi, guNairlokavAdabhItyAdibhirvidhRtA / pakSe dorakaiH / dehena tathaiva yathApUrvaiva tiSThasi / kiM tu samIraNena mAlAyAH saurabhyamivAmunA nAyakena te hRdayaM 1 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 kaavymaalaa| hRtam / evaM ca na tavAparAdha iti bhaassH| evaM ca nAsmallajjA kAryeti dyotyate / evaM ca yadyapi tvaM yathAsthitA dRzyase tathApi tvacittaM mAnmathAvasthAdusthaM vRttamityAvedyate / tena cAsmAkaM prati gopanamanarthakamiti / yadvA baladdehena kRtApi dhRtiranathakava, ato yatakha tanmilanAyeti vyajyate // kazcitsakhAyaM vakti gurusadane nedIyasi caraNagate mayi ca mUkayApi tayA / nUpuramapAsya padayoH kiM na priyamIritaM priyayA // 214 // - gurviti / nedIyasi nikaTe sti| mayi caraNagate praNamati sati / evaM ca nAyikAyAM mAnavattvaM dyotyate / mUkayApi / gurumIyeti bhAvaH / tayA caraNayoH / nUpuramityekatvamavivakSitam / apAsya priyyaa| evaM caitAdRzavidhAnamucitamegheti dhvanyate / ki na priyamIritam / api tu sarvamIritam / evaM ca zabdajanakanUpuratyAgena ratyanumatirdatteti dyolte| yadvA niHzabdapadasaMcAreNa tvayAtra rAnAvAganta. vyamiti dhvanyate / athavA niSThuravacanamUlabhUto mAnaH parityako mayeti vyajyate / prasthitaivAhaM tvamagre gaccheti vA // kimiti daridre'nuraktAsIti vAdinI kAcidvakti__ granthilatayA kimikSo kimapabhraMzena bhavati gItasya / kimanArjavena zazinaH kiM dAridyeNa dayitasya // 215 // granthilatayeti / anArjavena kauttilyen| evaM ca rasanAzravaNanayanAcekaikamukhapradAtRtayekSvAdInAM pranthilatvAdayo doSA na gnnynte| kiM punaH sarvAGgINAnandapradasya dayitasya dAridyaikadoSo na gaNyata iti / tadgaNanAkAriNyo'tibhrAntA iti dhvanyate / yadvA anthyAdisattve'pIkSvAde rasapradatvaM nApaiti yathA tathA dAridhe'pi na sukhapradatvamapaitIti vyajyate // kazcitsakhAyaM vakti gehinyA cikuragrahasamayasasItkAramIlitahazApi / - bAlAkapolapulakaM vilokya nihato'smi zirasi padA // 216 // gehinyeti / kezagrahasya / cumbanArthamiti bhAvaH / samaye sasItkAra mIlitadazApi gehinyA bAlAyAH kapolasaMbandhi pulakam / cumbanajanyamiti bhAvaH / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 105 vilokya zirasi caraNena nihato'smi / kathamIdRzAvasare'pyetAdRzamakAri tvayeti doSakhyApaneneti bhAvaH // nAyakAntarAtizayitaratAtivAhitayAminIM prAtastaddattanakhakSatAvalokanakRtakrodhAM nAyikAM sakhI vakti - gurupakSma jAgarAruNaghUrNattAraM kathaMcidapi valate / nayanamidaM sphuTanakhapadanivezakRtakopakuTilabhru // 217 // 1 1 gurviti / sphuTanakhapadanivezanena / nAyakadatteneti bhAvaH / kRto yaH kopaH / lokajJAnabhiyA / tena kuTilabhrukuTi / gurupakSma / sAlasatvAditi bhAvaH / jAgaraNena rakkaM tenaiva ghUrNattAramidaM tava netraM mahatA klezenApi valate parivartate / nakhapadaniveza iti bhAvaH / evaM caikanakhakSatavilokanena krudhyasi, paramanyAni nakhakSatAni nAvalokayasi / rAtrijAgarabAhulyAlasanetratayeti bhAvaH / evaM ca tadAnIM na kApi bhItiH kRtA, idAnIM tatkaraNamanarthakamiti vyajyate / yadvA prakaTanakhakSatadarzanena kropaH kriyate / aprakaTAni ca bahUni santi / taddarzanaM ca te sAlasanetratayA na bhAvIti dyotyate / 'nivezane' iti pAThe sphuTanakhapadasya nivezane dAne kopena kuTilanu / sphuTapadena dRDhatvamAvedyate / kvacit 'dRDha' ityeva pAThaH / gurupakSma / sAlasatvAditi bhAvaH / jAgarAruNaghUrNattAramidaM nayanam / 'tava' iti padAnupAdAnaM nayane nAyikAvidheyatvaM dhvanyate / kathaMcidvalate / evaM ca gamanakAlInanakhakSatadAne'pi kevalaM bhrukuTikauTilyameva karoSi paraM tu rAtryatizayitarataniHsahatayA netravyApAramapi kartuM na zaknoSi / tatra kA vArtotthAya karagrahAderiti bhAva iti nAyikAsakhIvAkyamidam / kecit 'khanAyakena saha krIDAtivAhitarajanIM sphuTataranakhakSatadarzanajAtalajjAvazAdutpannakrodhAM nAyikAM sakhI bakti' ityAhuH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA gakAratrajyA / ghakAravrajyA / nAyikAsakhI nAyakaM vakti ghaTitajaghanaM nipIDitapInoru nyastanikhilakucabhAram / AliGgantyapi bAlA vadatyasau muJca muJceti // 298 // - ghaTiteti / ghaTita jaghanamityAdinA ratecchAvattvamAvedyate / AliGgana kAriNya Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| pyasau bAlA taruNI muca muJceti vki| evaM caitasyA muJca muzceti vacanaM mithyeti vijJAya vartitavyaM tvayeti dyotyte| 'AliGgati' iti pATha AliGgati vadatyapIti yojanAyAM vacanasamaya AliGganasattvena viruddhakAryakAritayA ratinirbharatvaM dhvanyata ityarthaH / nAyakavacanaM vA vayassaM prati // adRSTavazAdeva lakSmIH sthirA bhavati, na yatneneti kazcidvakti ghaTitapalAzakapATaM nizi nizi sukhino hi zerate pdmaaH| ujjAgareNa kaikha kati zakyA rakSituM lakSmIH // 219 // ghaTiteti / ghaTitaM patrarUpaM kapATaM yatra / 'patraM palAzaM chadanam' ityamaraH / nizi nizi / evaM ca sarvadodyamazUnyatvam / sukhavantaH padmAH / 'vA puMsi padmam' ityamaraH / khapanti / padmAnAM sUryavikAsitvAdrAtrau saMkoca iti bhAvaH / he kairava, utkRSTajAgareNa lakSmIH kiyadrakSituM shkyaa| candravikAsitvAtkairavANAmiti bhAvaH / evaM ca nirudyamAnAmapi lakSmIrjAyate, sodyamAnAmapi nazyatIti daivameva saMpadrakSaNe kSamamiti dhvanyate / yadvA yA yAnAnyatra gantukAmA sA na kenApi rakSituM zakyeti kshcidvti| palAzavatkapATam / evaM ca dUrIkaraNAhatvaM vyajyate / padmAH / ujjaagrenn| utkRSTarakSaNeneti yAvat / lakSmIpadena caJcalakhAbhAvyamabhivyajyata ityarthaH // kazcitprAtaHkAlaM varNayati ghUrNanti vipralabdhAH snehApAyAtpradIpakalikAzca / prAtaH prasthitapAnthastrIhRdayaM sphuTati kamalaM ca // 220 // ghUrNantIti / vipralabdhA viyoginyaH / yadvA saMketaniketane priyatamaprAptisamAkulahRdayA viprlbdhaaH| pradIpakalikAzca / snehasya prItestailasya ca nAzAdvarNanti / manorathAdibhiradhunA samAyAsyatIti dhiyA ca saMpUrNayAminIjAgarAditi bhAvaH / vinazvarA bhavanti ca / prasthito na tu gato yo pAnthakhatkAntAhRdayaM kamalaM ca prAtaH sphuTati dvadhA bhavati / duHkhodrekAditi bhAvaH / vikasati c| yadvA jAto'yaM prAtaHkAlaH, ata ito'pasaraNaM samyagiti sakhI nAyakaM vatItyarthaH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyayArthadIpanayA sametA pakAravrajyA / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| ckaarvrjyaa| kAcitkAMcidvati capalasya palitalAJchitacikuraM dayitasya maulimavalokya / khedocite'pi samaye saMmadamevAdade gRhiNI // 221 / / capalasyeti / capalasya / evaM ca parAGganAlampaTatvaM vyjyte| dayitasya / evaM ca prItiyogyatvaM dhvanyate / mauliM jarAcihnitakezamavalokya khedA:'pi / khasyApyasamIcInatvAditi bhAvaH / samaya Anandameva gRhNAti / khasyApyakAryasaMtoSeNa nAyake sAmAnyAGganAlampaTatvena dveSAtizayo vyajyate // nAyikA nAyako vakti caNDi prasAritena spRzanbhujenApi kopanAM bhavatIm / tRpyAmi paDkilAmiva pibannadI nalinanAlena // 222 // caNDIti / he caNDi, prasAritena / evaM ca nikaTavartitvAbhAvo vyjyte| bhujenApi / nIraseneti bhAvaH / kopanAM bhavatIM spRzan / yadvA apiratrAnveti / evaM ca tRptyajanakatvaM dhvanyate / tRptiM prApnomi / paGkilAM nadI nalinanAlena pikaniva / nalinanAlena pAne khacchajalAgamanAttRptiH / evaM ca mama duHkhAjanakatvena tvanmAnadhAraNamanarthakam , atastyaja mAnamiti dyotsate / bhuje nAlasamatApratipAdanena komalatvapANDuratvasUkSmatvazItalatvAni vyajyante / taizcAjJeyasparzatvavirahakSINatvasaMtaptatvasukhadatvAni // khaNDitA nAyakaM prAtastanasamIraNAmedena vakti capalamujaMgImuktojjhita zItalagandhavaha nizi prAnta / aparAzAM pUrayituM pratyUSasadAgate gaccha // 223 // capaleti / prAtaHkAlIna vaayo|athvaa prAtaHkAle sadA nirantaramAgavirAgamanaM yasya etAdRza / evaM ca kiyanmayA soDhavyamiti vyjyte| capalA yA bhujaMgyaH sarpiNyasvAmibhuktvojjhita / evaM ca saviSatvena sparzAnahatvaM vyajyate / atha ca cplaaH| evaM ca sarvajanavedyacAcalyAnAM tava tadajJAnena mUrkhastvamasIti vyajyate |bhujNgyo vezyAstAbhirbhuvojjhita / evaM cocchiSTarUpatvenAspRzyatvaM dhvanyate / zItalasamIraNa / atha ca zItalaM gandham / bhogArtha parigRhItamiti bhAvaH / vahatIti / nizi rAtrI bhrmnnshiil| atha ca rAtrizrAntiman / evaM ca rAnau taba paizAcyameva jAyata Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| iti vyajyate / aparadizam / atha cAnyasyA AzAm / icchAmityarthaH / pUrayituM pUrNA kartum / atha ca saphalAM kartum / gaccha / evaM caitAdRzasya tava na mamAzeti vyajyate // kAcitkasyAzcidavasthA vakti.. cirapathikadAdhimamiladalakalatAzaivalAvaligrathitA / karatoyeva mRgAkSyA dRSTiridAnI sadAnIrA // 22 // cirapathiketi / cirakAlIno yaH pathikastasya dairyeNa / ativilambeneti yAvat / milnyH| saMskArAbhAvAditi bhaavH| yAH kezarUpalatAstadrUpA yA shaivlpngkityaa| pakSe'lakalatAvadityarthaH / prathitA yukteti yAvat / atra latApadaM parasparasaMlamatAmAvedayati / karatoyeva nadIvizeSa iva mRgAkSyA dRSTiridAnIm / evaM ca pUrvasamayApekSayA duHkhavatvAtizayo dhanyate / sadAnIrA nirantarAzrupUrNA / pakSe sadAnIreti karatoyAnAma / 'karatoyA sadAnIrA' ityamaraH / yadvA nAyikAsakhI nAyakaM vakti / cirapathiketi saMbuddhiH / drAdhimNA dairyeNa milantyaH saMbandhavatyaH / alakalatA ityAdi prAgvat // nAyako nAyikA vakti caNDi daracapalacelavyaktoruvilokanaikarasikena / dhUlibhayAdapi na mayA caraNahatau kuJcitaM cakSuH // 225 // caNDIti / he caNDi / evaM ca vasyAnaparAdhitvaM dhvnyte| ISaccaJcalacelena prakaTovorvilokanaM tadekarasikena mayA tvatkRtacaraNahanane reNutrAsAdapi / evaM ca na tADanatrAsa iti bhAvaH / cakSurna saMkocitam / evaM cAhaM tvayyatsantAsakaH, ato mAnaM parityajya sukhayitavyo'hamiti dhvanyate // kazcitkaMcidvaki calakuNDalacaladalakaskhaladurasijavasanasajadUruyugam / jaghanabharaklamakUNitanayanamidaM harati gatamasyAH // 226 // caleti / calakuNDalam, caladalakam , kiMcidUrIbhUtakhanavasanam , saMghavadUruyugmam , jaghanabhArazramasaMkucitanetramasyA idaM gataM gamanaM harati / manmana iti bhAvaH / jAtivarNanametat / 'jAtiraprANinAm' ityanena calakuNDaletyAdAvekavadbhAvaH / asyA idam / sarvamityarthaH / gataM gamanam / mameti-bhAvaH / harati / ityapi yojanA // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| * bhAgyavatsaMnihitAnupakArijanasevAkAriNaM kazcidanyoktyA vakti caraNaiH parAgasaikatamaphalamidaM likhasi madhupa ketakyAH / iha vasati kAntisAre nAntaHsalilApi madhusindhuH // 227 // caraNairiti / he madhupa / evaM ca vivekavidhuratvaM vyajyate / padaiH / bahuvacanenodyogazAlitvaM dhvanyate / ketakyA idaM parAgarUpasaikatam / saikatapadena salilAzAyogyatvaM vyajyate / vyartha likhasi / vyarthatvamevAha-kAntireva sAro yatra / iha parAgasaikate nAntaHsalilApi / apinA bahiHsalilavyavacchedaH / makarandanadI viSThati / evaM ca kharUpamAtrazAliSveteSu na dayAlezaH, ato'tra nAzA tvayA vidheyeti dhvanyate / yadvA kasyAzcinAyikAyAH saMgamAzayA tatsaMnihitapradeze yAtAyAtakAriNaM kAcidanyokyA vati / evaM caitasyAH khAntare'pi na mada iti vyajyate / tena ceyaM satIti / tenAtra tavAnarthakaH zrama iti // nAyikAlInanakhakSatakiNadarzanasaMjAtasaMzayaM nAyaka nAyikAsakhI vakti cirakAlapathika zaGkAtaraGgitAkSaH kimIkSase mugdha / tvannistriMzAzleSatraNakiNarAjIyametasyAH // 228 // cireti / he cirakAlInapathika / evaM ca virahAtizayAdunmAdAnistriMzAliGga nakAritvaucisaM dhvanyate / mugdha sundara / atha ca muuddh| saMzayena / vraNAH kiMjanyA evaMrUpeNa / taraGgitaM kRtaM dUravyApAravatkRtamakSi yena sH| kimIkSase / etasyAstva. dIyo yastriMzadagulyadhikaH khaDgastadAliGganavraNakiNapaGkiriyam / evaM ca kSatAdivedanAmavicAryApyanayA tvadIyatvena prItipAtratvatkhagAliganena samavivAhito'titarAM samayaH / ato naitasyAmanyathA saMbhAvanIyaM bahutaradivasaparadezAvasthitirUpAparAdhazAlinA tvayeti dhvnyte.| evaM caitasyA yathA tvayi premAtizayastathA na kasyAzcitkasmiMzciditi vyajyate // . khAvivekAcAJcalyadoSazAlinI nijanAyikAM tADayantaM kaMcana tatprativezI tada: janAlampaTatayA taM prati kalahaM kartumudyato'pi niruddha iti kAcidanyoktyA vakti capalAM yathA madAndhazchAyAmayamAtmanaH karI hnti| . AsphAlayati karaM pratigajastathAyaM puro ruddhaH // 229 // capalAmiti / madAndhaH / evaM cAnucitakAritvaM vyajyate / ayaM karI / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 kAvyamAlA / AtmanazcapalAM chAyAM yathA hanti, tathA ruddhaH pratigajaH karamAsphAlayati / evaM ca janalajjayaiva na kiMcidvaktIti vyajyate // kazvitsakhAyaM vakti cumbanalolupamadadharahRtakAzmIraM smaranna tRpyAmi / hRdayadviradAlAnastambhaM tasyAstadUruyugam // 230 // cumbaneti / cumbanasatRSNasya mamAdhareNa hRtaM kesaraM yasyAH / kAmazAstre tatrApi cumbanavidhAnAt / cumbanalolupo yo madadhArIti gajapakSe'pi yojyam / hRdayarUpagajabandhanastambham / evaM ca cittaM tato'nyatra na gacchatIti bhAvaH / tasyAstadruyugaM smaranna tRpyAmi // kAcitkAMcidvakti-- cikura visAraNatiryaGgatakaNThI vimukhavRttirapi bAlA / tvAmiyamaGgulikalpitakacAvakAzA vilokayati // 231 // cikureti / cikurANAM visAraNaM pariSkaraNaM tena tiryaGgataH kaSTho yasyAH / vimukhavRttirapIyaM bAlAGgulIbhiH kRtaH kezAvakAzo yayA tvAM vilokayati / evaM ca tvayApIyaM vilokanAdinAnuprAyeti dyotyate // sakhI nAyikAM vakti cumbanahRtAJjanArSaM sphuTajAgararAgamIkSaNaM kSipasi / kimuSasi viyogakAtaramasameSurivArdhanArAcam // 232 // cumbaneti / cumbanena hRtamajanArdha yasyAH / kAmazAstre netraprAntacumbanavidhAnAditi bhAvaH / prakaTo jAgareNa rAgo yasya tat / viyogAya / bhAvina iti bhAvaH / bhItamIkSaNaM prAtaH kimiti kSipasi / evaM ca bhIrutAtizayo vyajyate / madamo'rdhanArAcamiva / evaM ca niHsAraNAnarhatvena nAyake gamanasAmarthyAbhAvo dyotyate / evaM ca nAyake nAyikAsaktivizeSo dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgathArthadIpanayA sametA cakAravrajyA / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / chakAravrajyA / sakhI kupitanAyikAM vakti chAyAgrAhI candraH kUTatvaM satatamambuja brajati / hitvobhayaM sabhAyAM khauti tavaivAnanaM lokaH // 233 // chAyAgrAhIti / candrasya sakalaGkatayA kamalasya nityasaMkocitayobhayaparityAgena nityaniratizayollAsavatkalaGkahInatayA loke tvadAnanastutiriti bhAvaH / evaM ca nirupamAnaM tvadAnanamiti vyajyate / tena ca kopAdimAlinyaM na vidheyamiti / atra' kUTatvamavasAdaH / saMkoca iti yAvat / athavA pramodAbhAva eva kUTatvam 1 'kUTa apramodAvasAdanayo:' iti curAdiH / ' kUTaM kupradApramudoH' iti kalpadrumaH / yadvA kUTatvaM paritApabhAvam / saMkocamiti yAvat / 'kUTa paritApe ' // nAyikA sakhIM vakti chAyAmAtraM pazyannadhomukho'pyudgatena dhairyeNa / 111 tudati mama hRdayamiSuNA rAdhAcakraM kirITIva // 134 // chAyAmAtramiti / chAyAmAtraM pazyan / evaM ca lokabhItirAvedyate / adhomukho'pi / evaM ca taralatvAbhAvo vyajyate / udgatena dhairyeNa mama hRdayaM tudati / arjuno bANena rAdhAcakramiva / pAJcAlIkhayaMvare'rjunenAdhastanadhvajAgrasthitacapalamInacchAyAmAtramAlokayatA mInanayanaM bANena hatamiti purANaprasiddhiH / evaM ca gurusamakSaM chAyAmAtramAlokayanmallajjArakSaNamakarodityAsaktivizeSo dhvanyate / athavA yadyapyayaM na sAkSAdavalokayati tathApi manmanopahRtamaneneti vyajyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA chakAravrajyA / jakAravrajyA | prasthAnAvasare nAyako nAyikAM vakti jalabindavaH katipaye nayanAdgamanodyame tava skhalitAH / kAnte mama gantavyA bhUretaireva picchilitA // 235 // jaleti / gamanodyame / mameti bhAvaH / tava nayanAtkiMcitsaMkhyAkA jalabindavaH skhalitAH, na tu nirgatAH / maGgalAbhAvazaGkayeti bhAvaH / evaM ca nibiDapakSmazAhitvaM netre yotyate / kAnte manojJe mamaitairevAzruvindubhireva picchilA / evaM ca Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 kAvyamAlA 1 caraNAvasthityanarhatvaM dyotyate / bhUrgantavyA / gantavyetyanenAvazyakatvaM dhvanyate / evaM ca tvadapekSayA mamAtizayitaduHkhamityAvedyate // nAyako vayasyaM vakti V jRmbhottammitadoryugayantritatATaGkapIDitakapolam / tasyAH smarAmi jalakaNalulitAJjanamalasadRSTi mukham // 236 // jRmmeti / jRmbhayovIMkRtahastadvaya saMghaTitatATaGkapIDitakapolam / jalakaNaiH / netrasaMbandhibhiriti bhAvaH / lulitaM vistRtamaJjanaM yasya / alasA dRSTiryasya tasyA mukhaM smarAmi / jAtivarNanametat // kAcitkAMcidvati-- jAgarayitvA puruSaM paraM vane sarvato mukhaM harasi / ayi zaradanurUpaM tava zIlamidaM jAtizAlinyAH // 237 // jAgareti / vane kAnane / pakSe jale / zayitamiti bhAvaH / paramanyam / pakSe utkRSTam / puruSaM jAgarayitvA sarvato mukhaM vadanaM harasi / kamapi lajjayA na saMmukhamavalokayasItyarthaH / pakSe jalaM harasi / varSAsamayasya samAptatvAditi bhAvaH / ayi zarattulyaM zIlaM jAtizAlinyA iti sAkUtoktiH / pakSe mAlatIzAlinyAH / tavedaM zIlam / evaM ca kimarthamatra mithyA lajAM nATayasIti vyajyate / yadvAnyoktyA kAcidvati / ayi zarajjAtizAlinyA idaM zIlaM tavAnurUpaM nAnyasyA iti bhAvaH / tadevAha - jAgarayitvetyAdi // kazcitsakhAyaM vakti jIvAmi laGghitAvadhidineti lajjAvazena gehinyA / mayi nihuto'pi bASpairasaMvarairvyaJjito mAnaH // 238 // jIvAmIti / laGghitamavadhidinaM yayA jIvAmIti lajjAvazena / vazapadena khAtacyAbhAvo vyajyate / gehinyA gopito'pi mAnaH saMvartumazakyairbASpairjJApitaH / evaM ca mAnasaMgopanamasaMbhavIti vyajyate // 1 kAcitkaMcidanyoktyA baki jAlmo guruH suSTaSTo vAmetaracaraNameda upadezaH / khyAtirguNadhavala iti bhramasi sukhaM vRSabha rathyAsu // 239 // jAma iti / suSTo jAlmaH / 'suSTaSTaH' iti pATha upadeza vizeSaNametat / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| asamIkSyakArI gururupadeSTA / evaM ca tavopadezako'pi na samIcIna iti vyjyte| vAmaM savyam / 'vAmaM zarIraM savyaM syAt' ityamaraH / itaro dakSiNastayorbhedaH, ayaM vAmo'yaM dakSiNa iti sa evopadezo jJAnam / nAnyaditi bhaavH| yadvA dakSiNena tADanaM tadeva tavopadezakamityarthaH / vRSabha rathyAsu sukhaM bhramasi / evaM ca yathA vikSitavRSabho rathyAsu bhramati tathA tvamiti vyajyate / tena ca nAsmadgRhAgamanayogyastvamasIti dyotyate // vaidyAsaktA kAcidvakti jvara vItauSadhabAghastiSTha sukhaM dattamAmakhilaM te / asulabhalokAkarSaNapASANa sakhe na mokSyasi mAm // 24 // jvareti / he jvara, vItApagatauSadhibAdhA yasyaitAdRzastvaM sukhaM tiSTha / samapramahaM tava dattam / sarvAGgamamivyApya tiSTheti bhAvaH / durlabho yo vaidyarUpo lokatasyAkarSaNapASANa / 'cumbakaH' iti loke prsiddhiH| evaM ca nAyake khata aagmnshuunytvmaavedyte| sakhe, mAM na mokSyasi / mA muchetyarthaH / evaM ca tvayi vidyamAne tadAgamanaM nAnyatheti dyotyate // etatsaMgatyA khanirvAho mayA vidheya iti buddhyA kRtanAyakasaGgAM nAyikAmapratiSThAdimItyA parityaktumudyataM nAyakaM sakhA samupadizati jIvanahetomilitA muJcati karakarSaNena na khalu tvAm / nauriva nimnaM sundara mugdhA tadvirasatAM mA gAH // 241 // jIvanahetoriti / jIvikArtha militA karakarSaNena parityAgena khalu tvAM na muJcati / nimnaM nauriva tadvirasatAM mA gAH / evaM ca tvayaitattyAge kriyamANe'pi neyaM tvAM tyakSyati paraM tvetatkaraNe laukikamAtraM bhAvIti vyajyate / yadvA nAyikAsakhI nAyakaM vakti-jIvaneti / jIvanAddhetormilitA jIvanArthamAgatA / pakSe jalahetunA samAgatA / mugdhA sundarI / evaM ca spRhaNIyatvaM vyajyate karasya hastasyAkarSaNena / pakSe kareNa karSaNaM tena / tvAM na khalu muJcati / nauriva nimnam / pakSe nIcam / ata eva mUDhArthakaM mugdheti padamarthavat / he sundara tadvairastham / pakSe jalAbhAvavattvaM mA gAH / evaM ca nIcamapi tvAmiyaM virahamItA na sajatIti dhvanyate // A0 sa0 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA kAcitkaMcidvaNi jaghanena cApalaM tava vitamvateyaM tanUkRtApi tanuH / zANeneva kSINA marAsiputrI mano vizati // 242 // jaghaneneti / cAJcalyaM vistArayatA jaghanena / arthAdanyAjanAnAm / kSINIkRtApi tava tanuH / zANena kSINA / evaM ca tIkSNatvaM dhvnyte| sarasa cchurikeva mano vizati / evaM ca viparItasuratAtizayakSINamapi tava zarIraM manmanomohajanakamiti vyajyate / evaM caitAdRzaM dRSTvApi na mayA mAnaH kriyata iti khasminsAdhutvamAvedayati // kazcitkAMcidvati jyollAbhisArasamucitaveSe vyaakoshmllikose| vizasi mano niziteva sarasya kumudatsaracchurikA // 243 // jyoti / jyotlAbhisAre samucito veSo yasyAstatsaMbuddhiH / ata eva vikasitamallikottaMse / nizitA sarasya kumudarUpA tsarurmuSTiryasyAH / 'tsaruH khanAdimuSTau syAt' ityamaraH / etAdRzI churikeva mano vizasi / evaM caitAdRzaveSazAlinI tvaM manmanomohajaniketi dyotyate // kazcitkaMcidupadizati jaDa sukhayasi parataruNIM gRhiNIM kArayasi kevalaM sevAm / Alikati dizaminduH khAM tu zilAM vAri vAhayati // 24 // jaDeti / jaDa / evaM ca kAryAkAryavivekavaidhurya dhvanyate / pakSe jalamayatvAjaDatvam / parayuvatim / taruNIpadena sAhajikarUpazAlivAbhAvo vyjyte| sukhysi| khAganAM kevalaM sevAM kArayasi / atra dRSyantamAha-candro dizam / anyakhAmikAmiti bhAvaH / Alimati / khazilAM jalaM vAhayati / candrodaye candropalAnAM sravaNaM bhavatIti lokaprasiddhiH / evaM caitAdRzakAryakaraNena kalakAdibhUSaNameva bhAvIvi dyotyate / tena naitAikartavyamiti / yadvA siddhAnuvAdottaramuttarArdham / atra 'vaha prApaNe' ityasya gavarthakatvena prAptadvikarmakatvasya 'nIvahyona' iti niSedhAcchilayetyapekSitam // .. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / kazcitkAMcitsaMketaM vakti - jyotsnAgarbhitasaikatamadhyagataH sphurati yAmunaH pUraH / dugdhanidhau nAgAdhipatalpatale supta iva kRSNaH // 245 // nAyako nAyikAM vakti jyotsneti / candrikAyAM garbhitam / candrikAgarbhamadhye sthitamiti bhAvaH / kvacit 'garvita' iti pAThaH / yatsaikataM tanmadhyagataH / evaM ca zaratkAlInatvaM vyajyate / tena ca nizcalatvam / yamunAsaMbandhI pUraH sphurati / atra dRSTAntamAhadugdhasamudre zeSarUpatalpe / talpapadena samatvamAvedyate / suptaH kRSNa iva / sarvato vidyamAnatayojjvalatayA candrikAyAM dugdhodadheH, lambatayA vaityAca saikate zeSasya, zyAmatayA nizcalatayA ca pUre suptakRSNasyopamAnatA / evaM ca yamunAsaikatatulyaM nAnyasthalamiti vyajyate // 1 ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA jakAratrajyA / 115 jhakAravrajyA / sakhI vakti jhaMkRtakaraNapANikSepaiH stambhAvalambanaimainaiiH / zobhayasi zuSkaruditairapi sundari mandiradvAram || 246 // jhaMkRteti / evaM caitAdRzyavasthitirapi navoDhAyA nAyakasukhadeti vyajyate // ityanantapaNDitakRtagovarghanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA jhakAratrajyA / DhakAravrajyA / nAyakIyonmAdadauHzIlyamAkalayya svayamapi dauH zIlyaM vidhAtukAmAM nAyakAM DhakkAmAhatya madaM vitanvate kariNa iva ciraM puruSAH / strINAM kariNInAmiva madaH punaH khakulanAzAya // 247 // DhakkAmiti / DhakkAM yazaH paTaham / 'syAdyazaH paTaho DhakkA' ityamaraH / Ahatya vAdayitvA kariNa iva puruSA bahukAlaM madaM vitanvate / kariNInAmiva strINAM madaH Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kaavymaalaa| khakulanAzAya / evaM ca puruSANAM mado yazase, strINAM kulakalavAyeti vyjyte| tena ca tvayaitAdRbdhanasi na vidheyamiti // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA DhakAravrajyA / tkaarvrjyaa| nAyikAsakhI nAyakaM vaci tAM tApayanti manmathabANAstvAM prINayanti bata subhaga / tapanakarAstapanazilAM jvalayanti vidhuM madhurayanti // 248 // tAmiti / madanabANAstAM nAyikA tApayanti / ta eva bANA he subhaga / duHkhadabANAnAmapi sukhadatvAditi bhAvaH / tvAM toSayanti / evaM ca kathamanyathaitAdRzavilambakaraNamiti vyajyate / nanvidamasaMbhavItyatra dRSTAntamAha-tapanakiraNAstapanazilAM jvalayanti / tapanazilAsAmyena khIyAtvapratipAdanena tattulyatvaM nAyikAyAmAvedyate / vidhuM candram / evaM ca candrasAmyena saMtApApanodakatvena nAyikAspRhaNIyatvaM nAyake dyotyate / yadvA madanatulyarUpazAlitvena madanavirodhitvaM nAyake dyotyate / tena ca pIDAkaraNaucitye'pi tadakaraNenAjJatvaM madane vyajyate / madhurayanti / puSTidatvAditi bhAvaH / yadvA tapanakhilAnAmeva candramasaH sukhadatvAditi bhAvaH // kazcitkAMcidati tava sutanu sAnumatyA bahudhAtujanitanitambarAgAyAH / girivarabhuva iva lAmenAmomi byaGgulena divam // 249 // taveti / he sutanu / evaM ca spRhaNIyatvaM dhvanyate / yadvadasi tadvidheyaM mayetyanumatisahitAyAH / pakSe zikharavatyAH / tu iti nizcayena bahuprakAramutpAdito nitambe rAgaH prItiryayA tasyAH / pakSe bahuprakAragairikAdidhAtubhirjanito nitambe kaTake / 'kaTako'trI nitambodreH' ityamaraH / rAgo lauhityAdiryasyAH / himAlayavasudhAyA iva tava lAmena vyakulena kharga prApnomi / lAme iti chede nami kAkuH / 'Amoti' iti pAThe mallakSaNa iti zeSaH / evaM ca tava prAptiharSotkarSeNAhaM khargamapi khAlAntaritaM manya iti bhAvaH / evaM ca tvatprAptyA khargasukhamapi mamAtyantanikaTamiti vyajyate // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| kAcinnAyikA sakhI vakti tyako muJcati jIvanamujjhati nAnugrahe'pi lolatvam / kiM prAvRSeva padmAkarasya karaNIyamasya mayA // 250 // tyakta iti / tyako jIvanaM prANanam / pakSe jalam / yajati / anugrahe'pi lolatvaM cAzcalyam / pakSa ucchaladvIcikatvam / nojjhati / prAvRSA padmAkarasyeva taDAgasyeva mayAsya kiM karaNIyam / evaM cobhayato'pi kAThinyaM mameti dhvnyte|| nAyikAtyantaM tvadvirahakSINeti sakhI nAyakaM vakti tvadvirahApadi pANDustanvaGgI chAyayaiva kevlyaa| haMsIva jyotsAyAM sA subhaga pratyabhijJeyA // 251 // tvadviraheti / sA tanvI tvadvirahApadi pANDuH kevalayA chAyayaiva kAntyaiva / pakSe yathAzrutam / jyotsnAyAM haMsIva / subhaga / yata etAdRzyapi nAyikA tvadviraheNa khidyata iti bhAvaH / pratyabhijJeyA jJAtuM zakyA / evaM caatikssiinntvmaavedyte| atra kevalapadaivakArAnyataradanarthakamAbhAti // kathamito gateyamiti vAdinaM nAyaka nAyikAsakhI vakti tvayi vinivezitacittA subhaga gatA kevalena kAyena / ghanajAlaruddhamInA nadIva sA nIramAtreNa // 252 // tvayIti / he subhaga / nAyikAsaktimattvAditi bhAvaH / tvayi viniveshitm| buddhipuraHsaraM sthApitamiti bhAvaH / cittaM yayA / kevalazarIreNa gatA / atra dRSTAntamAha-nibiDaM yajAlaM tabuddhamatsyA jalamAtreNa gatA nadIva / cetasazcAcalyAnmatsyasAmyam / evaM ca punaradhunaivAyAsyatIti vyajyate // tvayyAsaktivazAdatyantaduHkhabhAginI kAminI saMjAteti sakhI nAyakaM vati tvayi saMsaktaM tasyAH kaThoratara hRdayamasamazarataralam / mArutacalamaJcalamiva kaNTakasaMparkataH sphuTitam // 253 // tvayIti / he kaThoratara / kathamanyathaitAdRzamaudAsInyaM kRtavAniti bhAvaH / tvayi saMsaktam / Asakrimaditi bhAvaH / 'saM'padena niHsAraNAnahavaM vyajyate / madanacapalaM tasyA hRdayaM vAyucavalaM kaNTakasaMlamamaJcalamiva vidIrNam / mArutaca. lakaNTakasaMparkAryAnvayayogyatAvazAdazcalapadena celAJcala eva pratIyate / atra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 kaaymaan| kaNTakasAmyena nAyikAcittavedhakSamatvaM nAyake dyotyte| aJcalasAmyena nAyikAcitte sUkSmatvaM dhvanyate / mArutasAmyena sarvagatatayA nivAraNAnahatvaM dhvanyate // yadyapi tvayA bhUyasI lajA kriyate tathApi bahuvastvayyAsakA iti sakhI nAyikAmanyoktyA vaki tvamasUryapazyA sakhi padamapi na vinApavAraNaM amasi / chAye kimiha vidheyaM muJcanti na mUrtimantastvAm // 254 // tvamiti / he chAyArUpe sakhi, tvaM sUryadarzanaM na karoSi / chAyAyA aghomukhatvAna sUryadarzanam / apavAraNamantadhi vinA padamapi na bhramasi chAyApyantadhi vinA na bhavati / mUrtimantaH / sarve'pItyarthaH / pakSa iyattAvacchintraparimANazAlinaH / tvAM na muJcanti / iha kiM vidheyam / evaM cAtra na mamApi pratIkAra. sphuraNamiti bhAvaH / evaM caitAdRzalajAkaraNamanarthakamiti dyotyate // nAyikAvirahaduHkhAtizayaM sakhI nAyakaM vaki tava virahe vistAritarajanau janitenducandanadveSe / bisinIva mAghamAse vinA hutAzena sA dagdhA // 255 // taveti / vistAritA rAtriryena tasmin / nidrAvirahAditi bhAvaH / pakSe rAtri. mAnasyAdhikyAditi bhAvaH / janitazcandracandanadveSo yena tasmin / uddIpakatvAditi bhAvaH / pakSe zItalatvAditi bhAvaH / tava virahe mAghamAse bisinIva sA hutAzenAmi vinA dagdhA / himena bisinIvinAzanamiti lokprsiddhiH| evaM caitAdRzaitatkAlInanAyikAvasthAsti, ato'vazyaM bhavatAnuprAhyA seti vyajyate // sakhI nAyikA vaki taruNi tvacaraNAhatikusumitakaDUllikorakaprakaram / kuTilacaritA sapatnI na pibati bata zokavikalApi // 256 // taruNIti / he taruNi / evaM ca nAyakAsaktiyogyatvaM dhvanyate / tvcrnnh-| nanajAtakusumAzokakalikAsamUham / 'kalikA korakaH pumAn' ityamaraH / kuTilAcaraNA sapanI zokavikalApi na pibati / azokakalikArasapAnena zokahAnirbhavatIti laukikam / evaM ca zokakAle'pyevAdazadeSavattvena samIcInakAle kiM kiM tayA na vidheyam, atastvayA sarvaprakAreNa mAnAyapahAya nAyako'nurajanIya prati vyjyte| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 119 kazcinAyikAM stauti - talpe prabhuriva gururiva manasijatantre zrame bhujiSyeva / gehe zrIriva gurujanapurato mUrteva sA vrIDA // 257 // talpa iti / prabhuvi / prauDhimattvAditi bhAvaH / tatraM zAstram / gururiva / manmathakalAkalApopadezakatvAditi bhAvaH / bhujiSyA dAsI / evaM caitAdRzI nAyikA nAnyeti dhvanyate / tena ca tadvattayA khAdhikyam // nAyakaH puSpitAM nAyikAM vakti tvamalabhyA mama tAvanmoktumazaktasya saMmukhaM vrajataH / chAyevApasarantI bhirayA na nivAryase yAvat // 258 // tvamiti / saMmukhaM vrajataH / cumbanArthamiti bhAvaH / moktumazaktasya / AsaktivizeSAditi bhAvaH / mamApasarantI / sparzAnarhatvAditi bhAvaH / bhittyA kuDyAdinA yAvanna nivAryase'pasaraNapratibandhavatI na kriyase tAvattvaM chAyevAlabhyA / evaM va bhittipratibaddhApasaraNAM tvAM vinA cumbanadAnaM na vimocayAmIti vyajyate // vasante madanavedanAsatyeti kazcidvati tapasA klezita eSa prauDhabalo na khalu phAlgune'pyAsIt / madhunA pramattamadhunA ko madanaM mihiramiva sahate // 259 // tapaseti / tapasA tapazcaryayA / pakSe mAghamAsena / klezite / kAryaM gamita ityarthaH / pakSe klezite / nistejaskatvAditi bhAvaH / phAlgune'rjune / pakSe mAsi / eSa madano mihirazca / khalu nizcayena prauDhabalo'pi / apinA prauDhabalaphalajanakacAbhAvo dyotyate / nAsIt / tapasyAvimedAyendraprahitorvazyAdyapsaro'vagaNanAditi bhAvaH / pakSa uttarAyaNArambhAtprauDhatejaso 'bhAvAditi bhAvaH / adhunA madhunA vasantena / pakSe caitreNa / madhupadamunmAdajanakatAM vyaJjayati / utkRSTonmAdazAlinaM madanaM sUryamiva kaH sahate / na ko'pItyarthaH / evaM ca vasantakAlInamadanavedanAtyatamasahyeti dhvanyate // 1 sakhI nAyikAvirahaM nAyakaM prati vakti tvadgamanadivasagaNanAvalakSare svAmiravitA subhaga / gaNDasthalI va tasyAH pANDuritA bhavanabhicirapi // 260 // vanamaneti / he subhaga / etAdRzanAyikApremasattvAditi bhAvaH / tvadgamanAdi - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 kaavymaalaa| vasAnAM gaNanA tayA valakSA arjunaaH| 'valakSo dhavalo'rjunaH' ityamaraH / yA rekhAsvAbhizcihnitA / iyanti dinAni jAtAnIti jJAnArthamiti bhAvaH / tasyA gehamittirapi / evaM ca tadehabhuvaH kA vArteti vyajyate / gaNDasthalIva pANDaritA / evaM cAtaHparaM vilambo na vidheya iti dhvanyate // kathamanyatrAnurAgaM banAsIti vAdinIM sakhI prati nAyikA vakti tasyAgrAmyasyAhaM sakhi vakrakhigdhamadhurayA dRSTyA / viddhA tadekaneyA potriNa iva daMSTrayA dharaNI // 261 // tasyeti / he sakhi / evaM ca rahasyakathanAhatvaM dhvnyte| tasyAgrAmyasya / nAgarikasyetyarthaH / evaM cAsaktiyogyatvaM dhvanyate / pakSe vanyasya / vakrapremArdrasundarayA / 'tIvra' iti pAThe vedhajananayogyatvaM dhvanyate / dRSTyA viddhA / viddhApadamanya gamanAnahatvaM dhvanayati / potriNo varAhasya daMSTrayA dharaNIvAhaM tdekneyaa| evaM cAnyatra na mamAnurAga iti dyotyate // bahutaravasusattve'pi kuprAme vasatau kevalaM tava caNDAlAnugrahAdevAbhayaM nAnyata iti kazcitkaMcidanyoktyA vakti tvayi kugrAmavaTaduma vaizravaNo vasatu vasatu vA lakSmIH / pAmarakuThArapAtAtkAsarazirasaiva te rakSA // 262 // tvayIti / he kuprAmavadruma / kugrAmapadena nivAsAnahatvaM dyotyate / vaizravaNaH kuberaH / 'kiMnarezo vaizravaNaH' ityamaraH / vasatu / athavA lakSmIrvasatu / pAmarasya muurkhsy| evaM ca kuberAdivasatyA chedAnahatvajJAnavidhuratvamiti vyajyate / kuThArapAtAtte rakSaNaM kAsarasya mahiSasya mastakenaiva / caNDAlasadanasthatvAditi bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vakti tava mukhara vadanadoSaM sahamAnA moktamakSamA sutanuH / sA vahati viTa bhavantaM ghuNamantaH zAlabhaJjIva // 263 // taveti / he mukhara, tava vadanadoSam / asamIcInabhASaNamiti bhaavH| yadvA mukharaM yadvadanaM taddoSam / sahamAnA moktum / tvAmiti bhAvaH / asamarthA / premavazAditi bhAvaH / yadvA kulInatvAditi bhAvaH / sA sutanuH / viTa / na kevalaM maukharyam , mapi tu vezyAsatiriti bhAvaH / evaM copadezAnahalaM dhvanyate / bhavantaM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 121 zAlabharjI kASThaputtalikA kITamivAntaH khAntebhyantare ca vahati / evaM caitAdRzAntarduHkhazuSkAyA api tasyAstavAsaktiriti vyajyate // niraparAdhinaM kamapi kaizcitpIDyamAnaM kazcidanyoktyA vakti tRNamukhamapi na khalu tvAM tyajantyamI hariNa vairiNaH zabarAH / yazasaiva jIvitamidaM tyaja yojitazRGgasaGgrAmaH // 264 // tRNeti / he hariNa / tRNamukhamapi / evaM ca niraparAdhitvaM dhvanyate / zaraNAgatatvaM vA / tvAmamI vairiNaH zabarA millAH khalu na tyajanti / yojita viSANayuddhaH kIrtyaivedaM jIvitaM tyaja / evaM ca prabaladuSTazatrusaMbandhe yuddhena maraNameva varam, punaH palAyanaM na vA zaraNagamanamiti vyajyate // na kazcinmAninIcaraNakRtamatakaM tayA ca kezAkarSaNena dUrIkRtamAtmAnaM vijJAya tAM vakti tripurariporiva gaGgA mama mAnini janitamadanadAhasya / jIvanamarpitaziraso dadAsi cikuragraheNaiva // 265 // tripureti / he mAnini / janito madanena dAho yasya / pakSe janito madanasya dAho na / tasya / arpitamastakasya / caraNayoH praNAmArtham / pakSe gaGgApravAhagrahaNArthamiti bhAvaH / mama tvaM mahAdevasya gaGgeva cikuragraheNaiva jIvanaM jIvitam / pakSe jalam / dadAsi / evaM ca tvatkopena jIvananirapekSasyApi mama krodhAdapi tvatkarasparzena saMtApanivRttyA jIvanaM kimu prasannayA tvayA kRtakarasparzena jIvanamiti dhvanyate / gautamaprArthitagaGgApravAhasahanAya zivena ziro'pre kRtamiti purANaprasiddhiH // sarvasakhIgopanapuraHsaraM kenacitsaha saMyogaM vidhAya sthitAM nAyikAM kAcitsakhI 'tvayA tena saha rataM kRtam' iti vakti - tvatsaMkathAsu mukharaH sanindasAnandasAvahittha iva / sa khalu sakhInAM nibhRtaM tvayA kRtArthIkRtaH subhagaH // 266 // tvaditi / sa subhago nAyakaH / subhagatvaM ca sakalasakhIgopanapuraHsaraM nAyikayA kRtArthIkaraNAt / khalu nizcayena sakhInAM nimRtaM yathA syAttathA / sakhInAmiti bahuvacanena sarvapratAraNakaraNasamarthAyAstava matpratAraNamatisukaramityAvedyate / tvayA kRtArthIkRtaH / yatastvadIyasadvArtAsu / kacijjAyamAnAkhiti bhAvaH / saninda iva / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 kAvyamAlA / kathamadhanyairasmatsadRzaiH sA draSTuM zakyeti lokagopanArthamiti bhAvaH / sAnanda iva / tadAnIM tvatsAMnidhyAbhAve'pi tvatsaMnidhAnajanitAnanda iva / sAvahitya iva / kenApyAnandacihnaM na vijJeyamiti dhiyAkAragopanavAniva / evaM cAkAragopanasyAzakyatvaM dyotyate / mukharaH / vAraMvAraM tvatkathAsUttarapratyuttarakArI / evaM ca yadi na tava tena saha saMgatistadRgvyavahArasta sminkathaM bhavet / atastvayAsmAnpratArya tena saha saMgatiH kRteti dhvanyate / 'purataH' iti pAThe sakhInAmasmadvidhAnAM puratastvadvadanaviniHsRtamadgoSThISu sanindasAnandasAvahitya iva mukharo vaktuM prauDhaH / ataH khalu tvayA kRtArthIkRtaH / evaM ca tvayA sahaitatsaMgatirasti / kathamanyathA tvadvadanaviniHsRtavicitravArtAvijJo'yamiti dhvanyate / yadvA sakhInAM purataH sanindasAnandasAvahittha iva tvadviSayakavArtAsu mukharaH / subhagaH / evaM ca saMgatiyogyatvaM dhvanyate / kRtArthIkRta iti kAkvA praznaH / evaM caitAdRzo'haniMzamasmatsamakSaM tvadekavArtAvidhAnapravaNaH subhagaH kathamadyApi nAnugRhyate / api tu jhaTityanuiti dyotyate / 1 nAyikAsakhI nAyakaM vakti tvayi sarpati pathi dRSTiH sundara vRtivivaranirgatA tasyAH / darataralabhinnazaivalajAlA zapharIva visphurati // 267 // tvayati / he sundara / evaM ca spRhaNIyatvaM dhvanyate / tvayi mArge calati sati trRtirAvaraNaM tadrandhranirgatA tasyA dRSTiH zaivAlaprAbalyAdISaccaJcalA cAsau bhinnazaivalajAlA ca zapharIba visphurati / evaM ca tvayyAsatA seti vyajyate // nAyaka nAyikAM vakti te sutanu zUnyahRdayA ye zaGkhaM zUnyahRdayamabhidaghati / aGgIkRtakarapatro yastava hastagrahaM kurute // 268 // taiti / he sutanu, zaGkhaM hRdayavihInam / yadvA zUnyaM bindurUpamavakAzarUpaM vA hRdayaM yasya / evaM ca prANazUnyatvaM vyajyate / vadanti te hRdayazUnyAH / mUrkhA ityarthaH / yaH zaGkho'GgIkRtakrakacastava karagrahaM kurute / evaM ca yadyayaM hRdayazUnyaH syAttarhi tvatkaragrahAya karapatra vidAraNaM kathaM kuryAditi bhAvaH / evaM va prayAge karapatrakartanAdinA yena zarIraM tyajyate tenaiva tvaM prApyeti vyajyate // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| kaMcana mahAntaM guNinaM sIdantaM kazcidanyoktyA vaki te zreSThinaH ka saMprati zakradhvaja yaiH kRtastavocchrAyaH / ISAM vA medi vAdhunAtanAstvAM vidhitsanti // 269 // te zreSThina iti / he zakradhvaja, yaistavocchrAyaH kRtaste zreSThino vaNijaH saMprati ka / na santIti bhAvaH / adhunAtanAstvAmISAM lAgalapaddhati meDhiM stambha vA kariSyanti / evaM cAdhunAtaneSu mUrkhatvaM vyajyate / evaM ca prAktanaguNajJasadttalokAbhAvAttavaitAdRzAH klezA iti vyjyte| yadvA prAktanalokAbhAvAna tava tathAvidhapratiSThAdIti kazcitkaMcidanyoktyA vakti // premNo bhaGge punaH saMdhAnaM na tatheti kAcitkAMcidvaki tAnavametya cchinnaH paropahitarAgamadanasaMghaTitaH / karNa iva kAminInAM na zobhate nirbharaH premA // 270 // tAnavamiti / tAnavaM khalpatvam / pakSe kAryam / prApya cchinnH| pareNAnyenopahitaH kRto rAgo'nurAgo yasya sa cAsau manmathasaMghaTitazca / kasyacidvacanena manmathavikAreNa ca punaH kRta iti bhAvaH / pakSe pareNAnyena dravyeNopahito rAgo rajanaM yasyaitAdRDyadanena madhUcchiSTena saMdhAnaM nItaH kAminInAM premA karNa iva nirbhara AdhikyazUnyaH / pakSe bharAsahaH / na zobhate / 'virAjate' iti pAThe kAkuH / evaM ca tvayA tathA na vidheyaM yathA premabhaGgo bhavediti vanyate // 'tathAvidhaguNAbhAvavati mahannAmakaraNaM viDambanamAtraphalakam' iti kazcitkaMcidvati tasmingatArdramAve vItarase zuNThizakala iva puruSe / api bhUtibhAji maline nAgarazabdo viDambAya // 271 // tasinniti / tasmingata ArdrabhAvaH karuNA / pakSe AItvam / tasminnapi / apiragre'pyanveti / vIto rasaH zArAdiH / pakSe puraanntvaadgttikaadirse| 'gatAbhAve ityasya vivaraNaM vItarase' iti RjavaH / bhUtiraizvaryam / pakSe bhasmAdi / tadvati / maline pApavati / pakSa ujvalatvAbhAvavati / puruSa zuNThizakala iva / zakalapadenAnupayukalaM dhvanyate / nAgarazandro viDambanAya / nagare bhavo agaraH / pakSe 'atha zuNThI mahauSadham / strInapuMsakayorvizvaM nAgaraM vizvameSajam // ' imrH|| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / kazcidvipattau kaMciduddizya gataH, tena ca saMbhASaNAdiviSayatAmapyanItaH kaMcidanyoktyA vakti tamasi ghane viSame pathi jambukamulkAmukhaM prapannAH saH / kiM kurmaH so'pi sakhe sthito mukhaM mudrayitvaiva // 272 // tamasIti / nibiDe'ndhakAre, kaThinatare pathi, ulkA mukhe yasya taM jambukaM prapannAH smH| etanmukhaprakAzenAyaM mArgoM vilaGghanIya iti dhiyeti bhAvaH / he sakhe / evaM ca duHkhakathanArhatvaM dyotyate / so'pi mukhaM mudrayitvaiva sthitH| kimatra kurmH| evaM cAsmAkaM durdaivavazAnIcAvalambanamapi kartumudyatAnAM na tatra zabdamAtrAvalambanaM kimutAnyaditi dhvanyate // kazcitkAMcidaGganAM prati vakti tvAmabhilapato mAnini mama garimaguNo'pi doSatAM yAtaH / pachilakUlAM taTinI pipAsataH sindhurasyeva // 273 // tvAmiti / he mAnini / mAnaH pratiSThA / tvadabhilASavato mama paGkilatIrAM nadIM gantumicchato gajasyeva gauravaguNo'pi doSatvaM prAptaH / evaM ca tvatsadane mamAgamanasyaucitye'pi duSTaprativezibhayAtpratiSThAvato'nyatkhalpajanavadAgamanamasaMbhavIti khamahattvaM mahaddoSatvena gaNayAmi, atastvayaiva matsadane samAgantavyamiti prArthayAmIti dhvanyate / yadvA parAGganAM mAninI prati kazcitsaMdezaM pressyti| evaM ca mama vAraMvArAgamane duSTatvatprativezijanairavazyaM jJAtavyam / ato mAnaM tyaktvA tvayAgantavyamiti vyajyate // parapuruSasaMyogAbhilASiNIM kAcidvatitimire'pi dUradRzyA kaThinAzleSe ca rahasi mukharA ca / zaGkhamayavalayarAjI gRhapatizirasA saha sphuTatu // 274 // timira iti / andhakAre'pi dUrato dRzyA / zvaityAditi bhAvaH / AliGgane ktthinaa| ekAnte mukhraa| shhvikaarkrnnpngkiH| gRhapaterna tu priyasya / malakena saha sphuTatu / , evaM ca patimaraNottaraM sukhena mayA khecchAvihAro vidheya iti vyajyate / . . . . . . . . .' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 125 sakhI nAyikA vakti tava vRttena guNena ca samucitasaMpannakaNThaluThanAyAH / hArasaja iva sundari kRtaH punarnAyakastaralaH // 275 // taveti / he sundri| evaM cAsakiyogyatvaM vyjyte| smucitpraaptaalinggnaayaaH| pakSe samucitaM dhaninaH kaNThaluThanaM ysyaaH| hArasraja iva mukamAlAyA iva tava vRttena zIlena / pakSe vartulena / cAturyAdiguNena / pakSe sUtreNa / nAyaka: kAntaH / pakSe mukhymnniH| taralazcaJcalaH / pakSe haarmdhygH| punarvAraMvAra kRtH| evaM ca tvacchIlaguNeSvAsaktyA khadhairya parityajya nAyakastvAmevAnucintayanAsta iti vyjyte|| ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA takAravrajyA / dakAravrajyA nAyako'dhunA gRhiNImAnApanodanAya praNAmAdi kariSyatIti duHkhitAM sapanI tatsakhI vakti darzanavinItamAnA gRhiNI harSollasatkapolatalam / cumbananiSedhamiSato vadanaM pidadhAti pANibhyAm // 276 // darzaneti / drshnviniitmaanaa| evaM ca guNotkarSazUnyatvaM dhvanyate / gRhinnii| harSeNollasatkapolatalaM mukham / khasyeti bhAvaH / cumbananiSedhavyAjAddhastAbhyAmAcchAdayati / evaM ca tvAM vihAyAgataM nAyakamavalokya cirakAlInabahapekSitadarzanasaMjAtaharSasamuditapulakagopanena khasya saubhAgyAviSkaraNAyaivamakarona vAstavamAnadAya tasyAmiti dyotsate / tena ca nAyakapraNAmAdIti // sakhI nAyikA vaki dehastambhaH skhalanaM zaithilyaM vepathuH priyadhyAnam / pathi pathi gaganAzleSaH kAmini kste'misaargunnH|| 277 // deheti / he kAmini, gatinirodhaskhalanazaithilyakampapriyatamacintanAzAlijanAni mArge mArge, ataste'bhisAraguNaH kaH / evaM cAbhisAre sarvametadvinarUpam, atastvayaitana vidheyamiti dhvanyate tena cAsantAsacirnAyake tavAstIti / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 kAvyamAlA nAyikAsakhI nAyakaM vakti drASayatA divasAni tvadIyaviraheNa tIvratApena / grISmeNeva nalinyA jIvanamalpIkRtaM tasyAH / / 278 // drAghayateti / divasAni / 'vA tu klIve divasavArauM' ityamaraH / mahatkurvatA / duHkhodrekAt / taddinamAnamAhAtmyAdalasatvAditi bhAvaH / tIvastApaH saMtApo yasa tena / pakSe tApo dharmaH / tasyAstvadIyaviraheNa nalinyA grISmeNeva jIvanamAyuH / pakSe jalam / alpIkRtam, na tu nAcitam / evaM ca yathAtathaitatsamayo'tivAhitakhayA paraM tu varSAsu prANAH parityAjyA ityavagatya tvayAnuprAyA seti vyajyate // duSTasaMsargAdapi sAdhoH sAdhutvaM nApaitIti kazcidvakti durjanasahavAsAdapi zIlotkarSa na sajjanastyajati / pratiparvatapanavAsI niHsRtamAtraH zazI zItaH / / 279 // durjaneti / parvAmAvasyA / amAyAM candrasya sUryAntargatatvamiti jyotivitpravAdaH // sakhI nAyikA vakti dayitaprahitAM dUtImAlambya kareNa tamasi gacchantI / ' khedacyutamRganAmidUrAdaurAzi dRzyAsi // 280 // dayiteti / priyapreSitAM bUtI karaNAlambyAndhakAre gacchantI khedagalitakastUrikA tvaM gaurAGgi dUrAdRzyAsi / dayitadUtItvenAtipriyatayA tatkarasparzamAtrAdeva saMjAtasAtvikabhAvakhedapUradUrIbhUtAndhakArAbhisaraNAnukUlamRgamadavattayA gaurazarIratayA dUrAdapi dRzyAsIti bhAvaH / eva ca nAyakaviSayAsaktivizeSo vanyate // kAcitkAMcidvakti dayitAguNaH prakAzaM nItaH khasyaiva vadanadoSeNa / pratidinavidalitavATIvRtighaTanaiH khidyase kimiti // 281 // * dayitAguNa iti / khasyaiva mukhadoSeNa nAyikAguNaH prakaTIkRtaH / pratidinaM vighaTitagRhAvaraNasaMpAdanaiH kimiti khedaM prApnoSi / evaM ca tvaduktanAyikAguNazravaNenAsaktyA lokenaiva rAtrau vRtighaTanaM vidhIyata iti vyajyate / tena ca tvadIya evAyamaparAdha iti / tena ca kadApi nAyikAmuNavarNana vidheyamiti // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| cAturyavazAtsAdhutAmavalambamAnaM mainamavagaNayantvitsanyoktyA kazcidupadizati dAkSiNyAnpradimAnaM dadhataM mA bhAnumenamavamaMsthAH / raudrImupAgate'sminkaH kSamate dRSTimapi dAtum // 282 // dAkSiNyAditi / dAkSiNyAddakSiNadiksaMbandhAdityarthaH / pakSe cAturyAt / mRdutvamasaMtApakatvam / pakSe sAdhutvam / bhajantamenaM bhAnum / pakSe sUryatulyatejakhinamityarthaH / mAvagaNayethAH / asminaudrImIzAnI dizam / pakSe roSamityarthaH / prApte dRSTimapi dAtuM kaH kSamate / na ko'pItyarthaH / evaM cAtisaMtApakatvaM dyotste| yadvA raudrI madhyAhavelA // kazcitpathikaH pathi vyAdhabANAhatigacchatprANAM hariNImAlokya sakhAyaM vati dRSTayaiva virahakAtaratArakayA priyamukhe samarpitayA / yAnti mRgavallabhAyAH pulindabANArditAH prANAH // 283 // dRSTayaiveti / bhillazarapIDitAyA hariNyA viyogamItanetrakanInikayA / evaM ca maraNamIyabhAvo dyotyate / ata eva priyavadanasthApitayA dRSTayaiva na mukhAdidvArA prANAH prayAnti / evaM ca pazvaGganAyA api maraNakAraNabANavyathAto'pi virahavyathA duHsahA / kimu manuSyAGganAyA iti vyajyate / tena ca yo hi nAyikA vihAya paradeze gacchati sa mRgatulyaH pazuriti / yadvA nAyakAdapi nAyikAyA virahamItiriti vyajyate // khalasaMgatirna vidheyeti kazcidupadizati dUrasthApitahRdayo gUDharahasyo nikAmamAzaGkaH / AzleSo bAlAnAM bhavati khalAnAM ca saMmedaH // 284 / / dUreti / dUre sthApitaM hRdayaM vakSaHsthalam / pakSe'ntaHkaraNam / yena sH| gUr3ha rahasyamantaHkaraNaviSayIbhUtam / pakSe mantrAdi / yasya saH / nikAmamatsantamAzakA bhItiH / pakSe vishvaasaabhaavH| yasya sH| kvacit 'gUDharahasyaM nikAmasAzakaH' iti pAThaH / gUDharahasyamasantarahasyam / bAlAnAM mugdhAinAnAmA leSa AliGganaM khalAnAM ca saMmedaH saho bhavati / evaM bobhayoH sAmyaM vyajyate // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R4 kAvyamAlA / asamayaratAbhilASiNaM nAyakaM nAyikA vakti dvAre guravaH koNe zukaH sakAze zizurgRhe sakhyaH / kAlAsaha kSamasya priya prasIda prayAtamahaH // 285 // dvAra iti / dvAre guravaH / evaM ca bahirgamanAnarhatvaM darzanAnarhatvaM ca vyajyate / koNe zukaH / evaM ca vacanaracanAzIlazukAdhiSThAnena koNadeze'pi ratAnarhatvaM 'canyate / sakAze zizuH / evaM ca bAlakApasAraNa etatkolAhalAdinA nikaTavartigurujanAgamana saMbhAvanayA naitadapi sthalaM ratayogyamiti dyotyate / gehe sakhyaH / evaM ca tAsAmapi tava lajjAkaraNaucityena gRhamapi ratAnarhamiti vyajyate / kAlAsaha suratotsuketyarthaH / priya / evaM ca tvadAjJAlaGghanAnarhA hamityAvedyate / prasIda / tatphalamAha -- kSamakha / samayAbhAvAditi bhAvaH / nanu kadA samayo bhAvItyatrAha - ahaH prayAtaM gatameva / evaM cAgataprAyA nizaiva suratayogyeti dhvanyate // sakhI nAyikAmupadizati - dadhikaNamuktAbharaNazvAsottuGgastanArpaNamanojJam / priyamAliGgati gopI manthazramamantharairaGgaiH // 286 // : dadhIti / dadhikaNarUpamuktAphalAnAmalaMkaraNaM yayoH / zvAsena / zramajanyeneti bhAvaH / uccau yau stanau tatsamarpaNAbhirAmaM yathA syAttathA gopI dadhimathanazramanibalmaGgaiH priyamAliGgati / evaM ca zRGgArAdiracanAM vinApi zramamagaNayitvaiva tathAvidhajJAnavidhurApi gopAGganA svayaM priyamAliGgati, tvaM tvatyantacaturApi priyAliGgane vilambamAvahasIti bhrAntA tvamiti vyajyate / tena ca naivaM vidheyamiti / yadvA yathaikakAryaniyuktApi gopI tatsamaye'pi priyAliGganaM karoti tathA tvayApi vidheyamiti vyajyate // nAyikA sakhIM vakti dalitodvegena sakhi priyeNa lagnena rAgamAvahatA / mohayatA zayanIyaM tAmbUleneva nItAsmi // 287 // daliteti / he sakhi, bhaJjitaklezena / pakSe cUrNIkRtapUgavatA / kaNThalamena rAgaM prItim / pakSe lauhityam / AvahatA / mohayatA viSayAntarajJAnAbhAvaM kurvatA / pakSe bhrAnti janayatA / priyeNa tAmbUleneva zayanaM nItAsmi / evaM ca priyasaGge mama na kimapyanyaviSayakaM jJAnamiti vyajyate // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 126 kazcittaMcidvati dRSTamadRSTaprAyaM dayitaM kRtvA prkaashitstnyaa| hRdayaM kareNa tADitamatha mithyA vyakSitatrapayA // 288 // dRSTamiti / athesanantaraM hRdayaM kareNa tADitam / anucitaM mayA kRtamiti darzanArthamiti bhAvaH / jAtivarNanametat // sakhI nAyikA vaki darzitayamunocchAye vinamamAji valati tava nayane / kSiptahale haladhara iva sarva puramarjitaM sutanu // 289 // darziteti / he sutanu, darzito yamunAta ucchrAya AdhikyaM yasa tasmin / yAmatvAditi bhAvaH / pakSe darzitayamunAdhikye / mathurAmaNDale rAmahalena pravAhasya parItakaraNena jalAdhikyAditi bhAvaH / kaTAkSazAlini / pakSe kopavazAtkuTilakuTimati / tava nayane kSiptahale haladhara iva baladeva iva valati sati samagra garamarjitaM khAdhInIkRtam / pakSe yudhiSThiraM prati kopAddhastinApurasya halena vipatikaraNodyamAditi bhaavH| evaM ca tava kaTAkSamAtrAdhInAH sarve'pi yuvAna iti yikAdhikyakathanenAnyanAyikAnindA dyotyate // virahiNI sakhIM vati dyitpraarthitdurlbhmukhmdiraasaarseksukumaarH| vyathayati virahe bakulaH ka paricayaH prakRtikaThinAnAm 290 dayiteti / dayitena prArthito'pi durlabho mukhAsavakaNasekastena sukumAraH jAtapallavAdiH / 'zokaM jahAti bakulo mukhasIdhusiktaH' iti prasiddhiH / prakRtiThinAnAm / kASThatvAditi bhaavH| yadvA 'nAyakaprArthanAvagaNanApuraHsaramadirAgaNDUsaMpAditapallavAdirayaM bakulo virahe mAM kathaM vyathayati' iti nAyikAprazne kvetyAputtaraM sakhyAH // sakhI nAyikAM vakti dvitraireSyAmi dinairiti kiM tadvacasi sakhi tavAzvAsaH / / kathayati cirapathikaM taM dUranikhAto nakhAhaste // 211 // viriti / dvitrisaMkhyAkaidivasairahamAgamiSyAmIti tasya nAyakasya vacasi / A0 sa0 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 kAvyamAlA / tasyetyanena nAyake'nyathAbhASitvaM dyotyate / kastava samAzvAsaH / dUranikhAto nakhAGkaH / dUrapravAse gambhIranakhakSatasya kAmazAstre vihitatvAditi bhAvaH / taM nAyakaM cirapravAsinaM kathayati / evaM ca satvaramayamAyAsyatIti jJAnenAnyanAyakasaMgatimakurvANA bhrAntAsi tvamiti vyajyate // sakhI nAyikAM vakti dayitasparzonmIlitagharmajalaskhalitacaraNanakhalAkSe / garvabhamukharite sakhi taccikurAnkimaparAdhayasi // 292 // dayiteti / priyasparzaprasRtakhedajalavicalitacaraNanakhalAkSe garvabhareNa mukharIkRte sakhi nAyakaziroruhAnkimityaparAdhayasi tvatsAttvikabhAvarUpakhedenaiva caraNanakhalAkSApagame priyapraNatisaM lamaziroruhairlAkSApagateti mithyA tamaparAdhayasIti bhAvaH / evaM ca tavaivAyamaparAdha iti vyajyate // kaviduSTaputraduHkhito gehinIM vakti duSTagraheNa gehini tena kuputreNa kiM prajAtena / bhaumeneva nijaM kulamaGgArakavatkRtaM yena // 293 // duSTeti / he gehini tena / duSTo graha Agraho yasya tena / pakSe duSTazcAsa prahazca tena / prajAtenotpannena / atropasargastathA nopayogItyAbhAti / kutsitaputreNa / pakSe kuH pRthvI / kim / na kiMcitphalamityarthaH / yena maGgaleneva svIyaM kulamaGgArakavatkRtam / prajvAlitamiti bhAvaH / pakSe 'aGgArakaH kujo bhaumaH ityamaraH / evaM ca duSTaputravattvApekSayA'putrataiva samyagiti vyajyate // Apadyapi zUrANAM na nIcakAryakAritvamiti kazcidvati darzitacApocchrAyaistejovadbhiH sugotrasaMjAtaiH / hIrairapkhapi vIrairApatkhapi gamyate nAghaH // 294 // darziteti / prakaTIkRta indradhanurvaducchrAyaH kAntyAdhikyaM dhanuSa aunnatyaM ca / 'tApa' iti pAThe kAntiH pratApazca / tejaH prakAzakatvaM sAmarthya ca / gotraH parvato'nvayazca / hIrairvajaiH / apkhapi / 'apkhina' iti kvacitpAThaH / vIrairApatkhapi nAco gamyate / jalasAmyadarzanenApadi mAndyasaMpAdakatvamAvedyate / hIrasamatApradarza 1 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| na vIreSvatikAThinyaM dyoyte| tena cAnyajanyamAnahatvam / jale hIrakA na jantIti hIrakaparIkSA // atisalajjatayA chanatanuvaibhavAdanyadAlokayantIM tanmadhya eva kiMcitkaTAkSavikSeNa nAyakamapyavalokayantIM nAyako vaki daranidrANasyApi sarasya zilpena nirgatAsUnme / mugdhe tava dRSTirasAvarjunayantreSuriva hanti // 295 // dareti / he mugdhe, dareNa bhayena / mugdhAkhabhAvasulameneti bhAvaH / nidraannpaapi| nilInasthApItyarthaH / nidrANapadaM nilInatvaM lakSayadasamarthatvaM parAjeyatvaM nemRtakAryakAritvaM ca vyanaki / smarasya kalAkauzalena nirgatAsau tava dRSTirarjunayabANa iva me prANAnhanti / apinaitAdRzamadanakauzalanirgatadRSTeretAdRzakAryakAtvaM tatra kimu vAcyamanidramadanakauzalanirgatadRSTeH kAryakAritvamityAvedyate / yadvA apiH' nirgatetyatrAnveti / evaM ca nirgatamAtrayA dRSTyA prANApaharaNaM kriyate tatra ga vArtA prAptayA kriyamANasyeti vyajyate / athavAsUnapIti yojanayA dehAdimuccayaH / pakSe 'patrI ropa idhurdvayoH' ityabhidhAnAdiSuzabdasya strIliGgatayA zalena nirgatetISuvizeSaNam / evaM caitAdRzatvadIyAvalokanenAhamativikalaH, to mAmAliGganAdinA jIvayeti dhvanyate / arjuno'pyanyatra vilokayannanyalakSyajaghAneti purANaprasiddhiH / 'zUnyam' iti pAThe zUnyamabhisaMdhirahitaM nirgatA / kSe AkAzam // dAridyamatiduHkhadamiti kazcidvakti durgatagRhiNI tanaye karuNArdA priyatame ca rAgamayI / mugdhA ratAbhiyogaM na manyate na pratikSipati // 296 / / durgateti / daridrakAminI / durgatapadena dhAtryAdikaraNasAmarthyAbhAvo vyjyte| naye / evaM cAtivAtsalyamAvedyate / karuNAzAlinI / nAyakasajhe khanyahAnyA niyasya duHkhaM bhaviSyatIti dhiyeti bhAvaH / mugdhA kiM vidheyamiti nizcayazUnyA / 1. 'sarvadravyAmevaM laghvammasi tarati razmivasigdham / taDidanalazakacApopamaM ca jiM hitAyoktam // ' iti bRhatsaMhitA (8014). Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tvaM geha eva jAropabhogaM mukhena karoSi nAsmAkaM sa ityanyoktyA kAcikAMcidakti durgatagehini jarjaramandirasuptaiva vandase candram / vayaminduvaJcitadRzo niculitadolAvihAriNyaH // 297 // durgatagehinIti / daridakAmini / durgatapadenodaradarIbharaNAyetastataH sarvadA saMcaraNazIlatvaM vyajyate / tena ca jArAnayanasaukaryam / jarjaram / evaM ca kAmakAgamanayogyatvaM vyajyate / yanmandiraM tatra nidritaiva / evaM cAyAsAbhAvo vyajyate / candram / evaM ca saMtApopazAmakatvaM dhvanyate / tena cAvazyadarzanIyatvam / vnycitpdenaatipshcaattaapvttvmaavedyte| niculitAcchAditA yA dolA tayA yo bihArastacchAlinyaH / vihAriNya ityanena bahirgamane'pyasmAkaM nirbandha iti ghanyate / evaM caitAhazAsmadIyabhAgyAttava tAdRzadAridyameva samyagiti / tena bAsmAkametadbhAgyaM na sukhadamiti vyajyate // tvaM na tathA catureti vAdinI kAcitkAMcidvakti dIpadazA kulayuvatirvaidagdhyenaiva malinatAmeti / doSA api bhUSAyai gaNikAyAH zazikalAyAzca // 298 // dIpeti / dIpadazA vartiH kulAGganA ca / vizeSadagdhabhAvena cAturyeNa ca / malinatAM kajjalAdimattvaM pApavattvaM ca / doSA anucitakAritvAdayaH, doSA raatriH|| sakhI nAyikA vakti dIrghagavAkSamukhAntanipAtinastaraNirazmayaH zoNAH / nRharinakhA iva dAnavavakSaH pravizanti saudhatalam // 299 // dIti / dIrghapadena prakAzasaMpAdakatvaM vanyate / gavAkSo vAtAyanaM tanmukhaniHsRtAH zoNAH / prAtaHkAlInatvAditi bhAvaH / sUryakiraNA nRsiMhanakhA hiraNyakazipuvakSaHsthalamiva sodhatalaM pravizanti / nRharinakhatulyatApratipAdanena prANApahArasamaduHkhadatvaM dhanyate / evaM ca sUryodayaH saMvRttaH, atta ito niHsAraNIyaH priya iti nyajyate / atra nRharipadasAMnidhyAdAnavapadaM hiraNyakazipu pratipAdayati // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| sakhI nAyikA stauti daratarale'kSaNi vakSasi daronnate tava mukhe ca darahasite / AstAM kusumaM vIraH maro'dhunA citradhanuSApi // 300 // dareti / akSaNi netre ISaccaJcale sati, taveSadutramite vakSasi, mukhe ca kiMcisitavati sati / evaM cAGkuritayauvanAtvena mugdhAtvaM dyotyate / kusumaM puSpamAvAm / na kiMcidityarthaH / kiM tu smaro vIrazcitradhanuSApi / apinA zarasaMgraha mAstAm / evaM ca kusumAderanarthakatve'pi tvadIyadarataralanetrAdibhireva citradhanumAnastu smara iti vyajyate / 'darataralekSiNi' iti pAThe saMbuddhiH / athavA he pazcalekSiNi, tava vakSasISadunnamite, vadane ceSaddhasitazAlini sati puSpamAstAM citradhanuSApyAlekhyagatadhanuSApi maro'dhunA tavaitAdRzayoknakAle vIraH / evaM ca samasya kAryAkSamatvena tadrUpadhanuSA sarasya vIratve na kiMcidALamadhunA tvAletyAgatadhanuSApi smarasya jagajjayaH sukara iti bhAva ityarthaH / yadvA vIro'pi marazcitrarUpadhanuSApyAstAm / evaM caitAdRzarUpavatyA bhavatyaiva madanena vijayaH karta kyaH / ato madanaprAktanadhanurbANAzcitranyastA ivAnarthakAH santviti dhvnyte| athavA kusumaM rajaH / 'apiH' avadhAraNArthako'dhunetyatrAnveti / evaM ca tvadIyaidRzayauvanaprAdurbhAva eva vijayAtizayasAdhanabhUtayA tvayA madanadhanuranarthakaM jAtam , kamu vAcyaM puSpodgamottaramiti dyotyate // nAyakasakhI nAyakaM vakti duSTasakhIsahiteyaM pUrNendumukhI sukhAya nedAnIm / rAkeva viSTiyuktA bhavato'bhimatAya nizi bhavatu // 301 // duSTasakhIti / pUrNenduvanmukhaM yasyAH / pakSe pUrNendureva vadanaM yasyAH / duSTakhIsahiteyaM nAyikA bhadrAyutapaurNamAsIvAdhunA / dina ityarthaH / tavAbhiprAyaviSabhUtAya sukhAya nizi bhavatu / yathA dina eva bhadrAyA atikrAntatvAtpUrNimA zi kAryAA tathA sakhyA anyatra rAtrAvAsaktatayaitatsAMnidhyAbhAvenAvazyaM rAtrI badupayogAyeyaM bhaviSyatIti dyotyate // kAcitkAMcidvakti dalite palAlapujhe vRSamaM parimavati gRhapatau kupite / nibhRtanimAlitavadanau halikavadhUdevarau hasataH // 302 // dalita iti / dalita itastataH kRte sati kopavati gRhapatau halike vRSabha Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tADayati sati / anenaiva palAlaM nAzitamiti dhiyeti bhAvaH / guptaparasparakRtAklokanau / nibhRtapadamanyajJAnamItimAvedayati / halikAGganAdevarau / devaro bhartuH kaniSThabhrAtA / devarazabdasya sasaMbandhikatayA tadIyatvaM labhyate / evaM caitAkAryakaraNAnahatvaM dhvanyate / hasataH / asmatsuratavimardavazAtpalAlapuJjasyaitAdRzyavasthAmavijJAya niraparAdhina vRSabhamayaM tADayatIti dhiyeti bhAvaH / 'pathikavadhU-' iti pAThe devareNa tanmAtRgRhAnayanAvasara idaM kRtamiti kAcitkaMcidvati / evaM caitAdRzAhAnamanucitamiti vyajyate // mahadbhireva khapratApaH pradarzanIyaH, na laghubhiriti kazcidvakti dIpyantAM ye dItyai ghaTitA maNayazca vIrapuruSAzca / tejaH khavinAzAya tu nRNAM tRNAnAmiva laghunAma // 303 / / dIpyantAmiti / ghaTitA vidhAtRniSpAditAH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA dakAravrajyA / dhkaarvjyaa| kasyAzcitsakhI kaMcidanyoktyA vakti dhUmairaznu nipAtaya daha zikhayA dahana malinayAkAraiH / jAgarayiSyati durgatagRhiNI tvAM tadapi ziziranizi // 30 // dhUmairiti / he dahana / anAgamanAdinA saMtApakatvAtsAmarthyavizeSavattvAvati bhAvaH / durgatagRhiNItyanena suratasaukhyAbhAvo dyotyate / ziziranizItyanena yathecchasuratayogyatvaM nizi dhvanyate / evaM ca tvadIyaduSTavyavahAreNAzrusaMtApamAlinyajanane'pi tvAM sA na tyakSyatIti dhvanyate // sakhI nAyikAmupadizati dhairya nidhehi gacchatu rajanI so'pyastu sumukhi sotkaNThaH / praviza hRdi tasya dUraM kSaNadhRtamuktA mareSuriva // 305 // dhairyamiti / nidhehi kuru / tasya hRdi dUraM praviza / evaMprakAreNa so'pyasya ntAsatto bhAvIti dhvanyate / kSaNadhRtamukkAtvenAvibhedakatvaM ghotyate / 'idhurdvayoH ityamaraH // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| ghavalanakhalakSma durblmklitnepthymlkpihitaakssyaaH| drakSyAmi madavalokadviguNAbhu vapuH puradvAri // 306 // | dhavalati / zvetanakhacihnam / purANatvAditi bhAvaH / durbalam / virahakSINaditi bhAvaH / akalitabhUSaNam / asAmarthyAditi bhAvaH / cUrNakuntalAcchAdinayanAyAH saMskArAbhAvAditi bhAvaH / vapurmadvilokanena dviguNAzru / premabharAditi gavaH / puradvAri / atyantaviraheNa dhairyAbhAvAditi bhAvaH / drakSyAmIti kAkuH / dizikAzaMsanametat // asatAM dharmArambho'pyanarthaheturiti kazcidvakti dharmArambhe'pyasatAM parahiMsaiva prayojikA bhavati / kAkAnAmabhiSeke'kAraNatAM vRSTiranubhavati // 307 // dharmeti / asAdhUnAM dharmArambhe'pi / apinAdharmArambhakAlInavArtA ki tavyeti vyajyate / parahiMsaiva prayojikA bhavati / parahiMsAmuddizyaivAsatAM varmArambha iti bhAvaH / atra dRSTAntamAha-kAkAnAM mAne vRSTirakAraNatAM kAraNAbhAvatvaM prApnoti / kAkaiH snAne kRte vRSTirna bhavatIti vRddhavyavahAraH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA dhkaarvjyaa| nkaarvrjyaa| kazcitkAMcitsaMketaM vakti nIrAvataraNadanturasaikatasaMbhedameduraiH zizire / rAjanti tUlarAzisthUlapaTairiva taTaiH saritaH // 308 // nIreti / nadyo jalanyUnatayoccAcaM yatsaikataM tatsaMghaTanamAMsalaiH / tUlasya kArpAsasya paJjayo yeSu tAdRzasthUlapaTairiva tIraiH zizire rAjanti / evaM ca zizire zItabAhulyenAnyajanAgamanazaGkAbhAvenoccAvacasaikatavattayAnyAnaMvalokanIyatvena vAyunivArakatayA khasya zItabAdhAjanakatvena ca tUlyutasthUlapaTotprekSayA mRdulasparzavattApratipAdanena khataHsiddhazayyAsattvena ca sarittIrameva saMketasthalamiti vyjyte|| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 'kaavymaalaaN| kazcitkAMcidanyoktyA vadhi nijakAyacchAyAyAM vizramya nidAghavipadamapanetum / / bata vividhAstanumannIrmugdhakuraGgIyamAcarati // 309 // . nijeti / khazarIracchAyAyAM vizrAntimAsAdya gharmavipatti dUrIkartum / bateti / khede / iyaM mugdhakurajI vividhazarIraceSyaH karoti / paraM tu na tApopazamanaM bhAvIti bhAvaH / evaM ca khadehacchAyArUpakhAdhInanAyakamAtrAvalambanena madanasaMtApanivAraNAya vividhaceSTAkaraNe'pi mUDhanAyikAyAstava na tannivAraNam , ato'nyannAyakAvalambanameva madanasaMtApanivArakamiti dyoyate / yadvA sakhyupadezo'yam / jaativrnnnmetdity'jvH|| kAryeNaiva kAraNapratiSTheti kAcitkAMcidvakti na hasanti jaraTha iti yahallavavanitA namanti nandamapi / ' sakhi sa yazodAtanayo nityaM kandalitakaMdarpaH // 310 / / na hasantIti / yadyasmAtkAraNAtsa prasiddho yazodAtanayaH kRSNo nityamamivardhamAnamadanaH, ato he sakhi, ballavavanitA nandaM jaraTha iti na hasanti / na kevalaM hAsyAbhAvaH, api tu praNamanti / evaM ca kRSNasya kaMdarpazAlitvAvagamena nande'pi jaraThAbhAvanirNayo mUDhastrINAmapi tatra kimu vAcyaM caturAGganAnAM kAryeNa kAraNakharUpajJAnamiti vyajyate / yadvA khakAryameva sAdhanIyamiti kAMcitkAcidupadizati / evaM ca hAsyA'pi hAsyAkaraNena pratyuta praNAmAdinA nandaM paritoSya madanAtizayazAlizrIkRSNAdyanusaraNaM ballavavanitA api kurvanti / tvaM tvatyantacaturAta evameva khakArya sAdhayeti vyajyate / athavA nAyakArtha zvazurAdisamAdhAnaM tvayA vidheyamiti sakhI zvazurAdiduHkhavatIM nAyikAmanyanidarzanavyAjenopadizati / evaM ca parapuruSIyaratikalAprAvINyamAlakSyaivamAcarantyanyAstatra khIyanAyakaparitoSAya kiM kiM na vidheyamiti vyajyate // sarvAtmanA triyaH saMrakSaNIyA iti kazcidvakti nItA khabhAvamarpitavapurapi vAmyaM na kAminI tyajati / haradehArdhaprathitA nidarzanaM pArvatI tatra // 311 // nIteti / khasadRzIkRtApi dattakhazarIrApi / evaM cAlaMkaraNAdidAnametadgre'kiMcitkaramiti bhAvaH / kAminI vAmyaM kauTilyaM vAmazarIrabhAgitvaM ca ma vrajati / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayosptshtii| tra dRSTAntamAha-haretyAdi / prathitapadena niHsAraNAnahatvaM dhvanyate / evamapAsAM kA vArteti dhvanyate // rAmAMciciNi vavadhUsaundaryaga * nAgaramogAnumitavavadhUsaundaryagarvataralasya / nipatati padaM na bhUmau jJAtipurastantuvAyasya // 312 // nAgareti / nagarasaMbandhI / evaM ca cAturyavattvaM dhvanyate / tena ca surUpAGgasaGgakAritvam / taralasya caJcalasya kuvindasya svakIyajJAtyagre bhUmau padaM na nipati / garvavazAditi bhAvaH / evaM cAtimUrkhatvaM vyajyate / evaM cetAdRzanAtIyAnAM turasuruSeNa khAGganAbhoge kriyamANe neA saMjAyate, atastvayA sukhenAtrAgantayamiti dhvanyate // etAdRzena saha saMgatirna kAryeti sakhI vakti nipatati caraNe koNe pravizya nizi yanirIkSate kastat / sakhi sa khalu lokapurataH khalaH khagarimANamudvirati // 313 // nipatatIti / koNe pravizya / evaM cAgaNanIyatvaM vyajyate / rAtrau caraNe Namati tatko nirIkSate / na ko'pIti bhAvaH / khagarimANamahametAdRzo guNanyadiyamatyantAsaktA mayItyAdi / yadvA nAyikoktiriyam // samIcInasya kopo na bhavati / bhavati cettadAnAvaha eva sa iti kazcidvakti na vimocayituM zakyaH kSamA mahAnmocito yadi kathaMcit / mandaragirivi garalaM nivartate nanu samutthApya // 31 // neti / mahAzreSThaH / pakSe mahAparimANazAlI / kSamA zAnti bhUmiM ca / nanu nizcitam / 'na tu' iti pAThe naji kAkuH / evaM ca mahataH kopo notpAdanIya iti vyajyate // kiMcitsamIcInAvalambane duSprabhusevA na vidheyeti kazcidupadizati niyataiH padainiSevyaM skhalite'nAvahaM samAzrayati / / saMbhavadanyagatiH kaH saMkramakASThaM durIzaM ca / / 315 // niyatairiti / niyataiH padairvyavahAramArgazcaraNavinyAsaizca / skhalite praye caraNacyutau vA / gatirAzrayo gamanaM ca / saMkramakASThaM nadyAdau pAragamanAyobhayatIro. paryekadAru sthApyate tat // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA | samIcInajanaM vinA kavInAM na zobhA bhavatIti kazcidvatinijapadgatiguNaraJjitajagatAM kariNAM ca satkavInAM ca / vahatAmapi mahimAnaM zobhAyai sajjanA eva // 316 // nijapadeti / caraNagatiH suptiGantajJAnaM ca / tadrUpo yo guNaH / ' mahimAnaM mahatparimANaM pratiSThAM ca / sajjanA bhUSaNasaMpAdanAH / 'kalpanAsajjane same' ityamaraH / pakSe samIcInajanAH // kAcitkasyacitpremANaM stauti naucapate na snehaM harati na nirvAti na malino bhavati / tasyojvalo nizi nizi premA ratnapradIpa iva // 317 // notapata iti / nottapate nAdhikaH / sama evetyarthaH / pakSe na dAhakaH / na prItinAzakaH / pakSe na tailanAzakazca / na nazyati / na malinam / duHkhasaMpAdakamityarthaH / pakSe na kajjalaM vamati / ujjvalo mAlinyazUnyaH / atra mAlinyajanakatvAbhAvapratipAdanenaiva vaimalyArthasiddhAvetatkathanaM na tathocitamityAbhAti / nizItyetAvatA divA snehApradarzanena lokagopanAdicAturyavattayA cirakAlIna saMgatinirvAhakatvaM vyajyate // kAcitkasmiMzcitkhAsakti kAMcidvati 238 nihitAnnihitAnujjhati niyataM mama pArthivAnapi prema / AmaM bhramaM tiSThati tatraiva kulAlacakramiva // 398 // nihitAniti / nihitAnsakhyAdiprarocanayA premArUDhAnpArthivAnapi bhUpatInapi / evaM cAsaktyarhatvaM vyajyate / pakSe pRthvIvikArAnghaTAdIn / mama prema niyatam / evaM ca nAnyathAbhAva AzaGkanIya iti bhAvaH / tyajati / bhrAntvA kulAlacakramiva tasminneva tiSThati // kazcinnAyikAsakhIM vakti-- nirbharamapi saMbhuktaM dRSTyA prAtaH pibanna tRpyAmi / jaghanamanaMzukamasyAH koka ivAzizirakarabimbam // 319 // nirbharamiti / atyantaM saMbhuktamapi vigatavasanamasyA jaghanaM sUryanimbaM koka iva dRSTyA prAtaH / evaM ca tathAvidharataviratAvapyevaM gatistatra dinakSaNavRddhI kA vAcyeti vyajyate / sAdarAvalokanaM kurvanna tRpyAmi // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayostshtii| kazcidvayassaM vakti nibiDaghaTitoruyugalAM zvAsottabdhastanArpitavyajanAm / tAM snigdhakupitadRSTiM smarAmi rataniHsahAM sutanum // 320 // nibiDeti / atyantasaMghaTitorudvayAm / surataklezAditi bhAvaH / niHzvAsakhaghakhanadattavyajanAm / khedApanodArtha gRhItavyajanasya cAlanAsAmarthyAditi bhAvaH / nagdhatvaM ca saukhyAtkupitatvaM ca klezavazAditi bhAvaH / yadvA rataniHsaMhAGgatvAdanAgrahAdUrughaTanaM prathamagRhItavyajanena stanapidhAnamiti bhAvaH // guNeSvatyantaM yatno vidheya iti kazcitkaMcidupadizati nirguNa iti mRta iti ca dvAvekArthAbhidhAyinau viddhi / pazya dhanurguNazUnyaM nirjIvaM tadiha zaMsanti // 321 // | nirguNa iti / guNAzcAturyAdayaH / ekaarthprtipaadkau| amumevArthamAntarayAsena draDhayati-guNazUnyam / 'maurvI jyA zijinI gunnH'| nirjIva nirgatA jIvA yasmAttam / 'jIvA jyA zijinIyapi' ityabhidhAnAt / yasmAdvadanti / evaM ca nirguNajIvanApekSayA maraNameva samyagiti dyotyate // nAyikA nAyakacittaM vyAkSipati nijasUkSmasUtralambI vilocanaM taruNa te kSaNaM haratu / ayamugRhItabaDizaH karkaTa iva markaTaH purataH / / 322 / / nijeti / taruNetyanena khato dRDhatve'pyetAdRzacittavyAkSepeNAtidALa bhAvIti vyjyte| 'baDizaM matsyavedhanam' itymrH| karkaTaH / 'sthAtkulIraH karkaTakaH' ityamaraH / markaTo lUtA / 'lUtA strI tantuvAyorNanAmamarkaTakAH samAH' itymrH| yadvAtrAgataM sthitaM mayeti vAdinaM nAyakaM nAyikA vaki / evaM ca sUkSmatvena truTanAhatve'pi tadabhAvAna tvatsaMcaraNamiti vyajyate / athavA kenApyatra nAgamyata iti saMketasthalamidamiti dhvanyate // prAmINavasatizAlitayeyaM na tathA guNazAlinIti vibhAvayantaM kaMcana nAyikA sakhI vakti nAgara gItirivAsau grAmasthityApi bhUSitA sutanuH / kastUrI na mRgodaravAsavazAdvisatAmeti // 323 // nAgareti / he nAgara, asau sutanItiriva / prAmo nagarAdibhirminaH / pakSe Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kaavymaalaa| 'prAmaH kharasamUhaH syAnmUrcchanAdeH samAzrayaH' iti * lakSaNalakSitaH / tatra sthityaapi| visatAM daurgandhyam / evaM ceyamatyantalakSaNazAlinI, atastvamasyAmAsakiM kurviti vyajyate / - kurabakakusumazayyAyAM surataM vidhAyAgatAM nAyikA sakhI vaki nakhalikhitastani kurabakamayapRSThe bhuumilulitvirsaani| - hRdayavidAraNaniHsRtakusumAstrazareva harasi manaH // 32 // nakheti / kurabakapracurapRSThe / bhUmau lulitAni virasAnyajJAni ysyaasttsNbuddhiH| niHsRtaaH| pRSThamArgeNeti bhaavH| naitAni pRSThalamAni kurabakakusumAni, kiMtu hRdayalamAH pRSThavinirgatA manmathabANA iti bhAvaH / evaM ca mAM pratyetadgopanamanucitamiti dyotyate // . sarvabhAryAsu samayatA vartitavyamiti kazcitkaMcidupadizati nItA laghimAnamiyaM tasyAM garimANamadhikamarpayasi / bhAra iva viSamabhAryaH sudurvaho bhavati gRhavAsaH // 325 // nIteti / iyaM laghutA prApitA tasyAmadhikaM gauravaM karoSi / viSamastrIko viSame parasparaviruddha striyau yatra / viSamadhRtazca bhAra iva / gRhavAsaH sudurvahaH sutarAM durvahaH / 'arpayati' iti pAThe lAghavaM nIteyaM tasyAmatigauravaM karoti / evaM ca sA laghimAnaM nItaitasyAM garimANamarpayati / evamekA garimANaM nItAnyasyAM lAghavamApAdayatIti bhAra iva sudurvaho viSamabhAryo gRhavAsa iti kazcitsakhAyaM vati / evaM ca samatAsaMpAdanamazakyamiti bhaavH|| akasmAdevAnenAgatya kathamidamakArIti vAdinI nAyikA sakhI vakti. na ca dUtI na ca yAcyA na cAJjalirna ca kaTAkSavikSepaH / ___ saubhAgyamAninAM sakhi kacAhaH prathamamamiyogaH // 326 / / na ceti / subhagAbhimAnazAlinAyakAnAM nAyikAkhAdhInatAyAM na dUtIpreSapAdyapekSitam , kiM tu kezAha eva prathamaM vazyatAsaMpAdanopAya iti kazcidvaktimanmathAvasthAyAM na kiMcitparisphuratIti kazcidvakti nizi viSamakusumavizikhapreritayomaunalabdharatirasayoH / mAnastathaiva vilasati daMpatyorazithilagandhiH // 327 // 'misIti / viSamatvenaM duHsahatvaM canyate // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| vAravanitAsaMgatiranuciteti kazcitkaMcidupadizati nijagAtranirvizeSasthApitamapi sAramakhilamAdAya / nirmokaM ca mujaMgI muJcati puruSaM ca vAravadhUH // 328 // nijeti / khazarIrasamatayA sthApitam / evaM cAtipriyatvamAvedyate / samapra rabhUtaM vastu gRhItvA kacukaM sarpiNIva puruSaM vArAGganA tyajati / kacakavaniHsAtAM vidhAya tyajati vezyA, ato na tatsaMgatiruciteti vyajyate // ' sakhI nAyikA vakti nRtyazramagharmA muJcasi kRcchreNa kaJcukaM sutanu / makarandodakajuSTaM madanadhanurvaliriva colam // 329 // nRtyeti / nartanazrameNa yaH khedastenAI kamuka klezena tyajasi / puSparasapArbhAvAkrAntaM colaM madanadhanurvalliriva / evaM ca suratazrame kiM tvayA vidheyamiti rihAso vyajyate // nAyikAduzcaritaM vijJAya sakhI vakti nAhaM vadAmi sutanu tvamazIlA vA pracaNDacaritA vA / premakhamAvasulabhaM bhayamudayati mama tu hRdayasya // 330 // nAhamiti / he sutanu, tvaM zIlazUnyA pracaNDacaritA veti nAhaM vadAmi / / punarmama hRdayasya prItikhabhAvasulabhaM bhayamudeti / evaM ca kadAcitkenaciditIdaM nAtaM cettadA kathaM bhaviSyatIti tvadviSayakaprItimattayA mama tu bhayamutpadyata iti nAvaH / evaM ca prItyabhAve'nyasya jAtApyasamIcInatA na duHkhadeti dhvanyate / tena tavaM na vidheyamiti // dUtI kayAcana saMgamayituM kaMcana nAyakaM vakti na nirUpito'si sakhyA niyataM netratribhAgamAtreNa / hArayati yena kusumaM vimukhe tvayi kaNTha iva deve // 331 / / neti / sakhyA nAyikayA netratribhAgamAtreNa kaTAkSamAtreNa na nirUpito'si ma vilokito'si / evaM cAntaHkaraNena sA tvayyUtyantamanurAgamAginI saMvRttati vanyate / tena ca devAdavalokitto'haM tayeti tvayA sarvAtmanA na mantavyamiti tadanurAgameva vivRNoti / yena kAraNena deva iva tvayi vimukhe kRtamarAvRttau sahomeyam / evaM ca tvadvaimukhya devavaimukhyaM jAtamiti bhAvaH / evaM ca svadevasvasapA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 kaavymaalaa| danadvAraiva devaprAtikUlyamiti devAdhikastvaM tasyA iti dhvanyate / kaNThe / sthitamiti bhAvaH / kusumaM hArayati dUrIkArayati / evaM ca tvatparAcukhatAvicArasamayasaMjAtavirahavazAtparityaktahArasya daivAdavasthitaikakusumasya na khato dUrIkaraNamasAmarthyAt, ato'tivirahakSINatAtizayavattayAtidUyamAnA nopekSaNIyeyaM tvayeti dhvanyate / evaM ca mukhaparAvRttimAtrAdevamavasthA tasyAH kA vAcyA divasaparikalanAyAmiti kusumaM kaNThe hAratvena karoti / evaM ca tvatparAvRttisamayamevaM kAzyaM tasyAH saMvRttamityAvedyata itypyaahuH|| kathamanayA tvaM tADita iti vAdinaM kazcitsamAdhatte nakhadazanamuSTipAtairadayairAliGganaizca subhagasya / aparAdhaM zaMsantyaH zAnti racayanti rAgiNyaH // 332 // nakheti / atra pAtazabdena saMyogo lakSyate / evaM ca dantanakhakSatAbhipAtarityarthaH / adayaiH / gADherityarthaH / AliGganaiH / subhagasya, na tvabhAgyasya / aparAdham / evaM caikAparAdha etAdRzam , kiM punarbahvaparAdha iti bhAvaH / zaMsantyaH / evaM ca na vAstavAparAghasthApanamiti bhAvaH / anurAgavatyaH / evaM cAnyAsAmanyAdRzI rItiriti bhAvaH / zAnti krodhopazamaM racayanti / evaM ca nAyakakartRkakopaparihArApekSApi neti bhAvaH / evaM ca yasyaivAtyantamAsaktA nAyikA tasyaivaitAdRzI rItiH, nAnyasyeti vyajyate // kasyacidAsaktyA garvitAM kAMcitkAcidanyoktyA vakti na guNe na lakSaNe'pi ca vayasi ca rUpe ca nAdaro vihitaH / tvayi saurabheyi ghaNTA kapilAputrIti baddheyam // 333 // neti / guNe bahudogdhRtvAdau kalAkauzale ca / lakSaNe sAmudrikokAdau / tAruNye / rUpe zuklAdo saundarye ca / Adaro na vihitaH / saurameyi, tvayi kapilAyAH putrIti hetoriyaM ghaNTA nibaddhA / evaM ca tvanmAturguNavattvAdinA prasiddhyA tajanyatvamAtreNaivaM vRttamiti kiM garvamAvahasIti vyajyate // niSkAraNameva kalahAdikaM bhavati bhavadgahe kimidamiti vAdinaM kazcidvakti1. niSkAraNAparAdhaM niSkAraNakalaharoSaparitoSam / sAmAnyamaraNajIvanasukhaduHkhaM jayati dAMpatyam // 334 // - niriti / kAraNaM vinavAparAdho yasya / kAraNaM vinaiva kalahakrodhasaMtoSA ys| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 143 pAraNaM maraNaM jIvanaM sukhaM duHkhaM vA yasya / jAyApatibhAvo dAMpatyaM sarvotkarSaNa te / evaM caitAdRgyanna bhavati dAMpatyaM tadapakRSTamiti vyajyate / tena ca khasmivikyam / evaM cAtizayitapremavattayA kSaNakSaNa evAparAdhasaMbhAvanA tadvilayazceti nyate / sAmAnyamityAdinaikAtmyamabhivyajyate // kazcidekadA prAptasaGgAM taduttaraM ca kiMcinnimittavicyutasaGgAM kAMcidvakti na prApyase karAbhyAM hRdayAnApaiSi vitanuSe bAdhAm / tvaM mama bhAvasthitakusumAyudhavizikhaphalikeva // 335 // neti / bhanmA satyavasthitA yA madanazarApralohazalAkA tadvattvaM hastagatA na vasi / hRdayAna niHsarasi / pIDAM ca vistArayasi / bhamAvasthitetyanena karagrahome bhItirAvedyate / kusumAyudhapadena komalAGgItvaM tena cAsaktiyogyatvaM dhvanyate / zikhaphaliketyanena tIkSNapratApazAlitvaM vyajyate / evaM ca tvadaprAptyAhamatidu:khata iti dhvanyate // mamAjJAkArI mannAyaka iti vAdinI kAMcitkAcidvati nAtheti paruSamucitaM priyeti dAsetyanugraho yatra / tadAMpatyamito'nyanArI rajuH pazuH puruSaH // 336 // nAtheti / yatra nAtheti saMbodhanamatiniSThuram / priyetyucitam / yathA kasyavidAgatasya kizciducitaM kriyate tathA priyeti saMbodhanamucitamityarthaH / dAsetsanu. haH / AtmatvenAmIkAra ityarthaH / evaM cAbhinnaprAyatayA nopacArAdiyaMtreti bhAvaH / hopalaM jAyApatibhAvaH / ito'nyanArI rajjuH / evaM cAkarSaNayogyatvaM dhvanyate / ruSaH pazuH / evaM ca rasAnabhijJatvaM dhvanyate / yadvA nAyakasyeyamuktiH // pUrvanAyikAsakhI prati nAyako vakti nihitAyAmasyAmapi saivaikA manasi me sphurati / rekhAntaropadhAnAtsavAkSararAjiriva dayitA / / 337 // nihitAyAmiti / asyAM purovartinyAM manasi nihitAyAmapi saiva vanAyikavaikA davitA me manasi sphurati / evaM ca tasyAmeva mamAsakiriti vyjyte| dakhAntaravidhAnAtpatrarUpAkSarapakkiriva / evaM ca sthiratvaM dhanyate // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| cyAcana kiMcidavalokitaH kazcittAM saparihAsa vakti- . . nidhinikSepasAnasyopari cihArthamiva latA nihitaa| . lomayati tava tanUdari jaghanataTAdupari romAlI // 338 // nidhIti / nidheH / 'nidhirnA zevadhirbhedAH' ityamaraH / nikSepasthAnaM tadupAra cihnArtham / vismaraNAbhAvAyeti bhAvaH / nihitA lateva / he tanUdari / evaM ca nidhinikSepayogyatvaM dhvanyate / tava jaghanasya taTAtprAntAt / taTapadena latAropaNayogyatvaM dhvanyate / romraajilobhyti| nidhisthAnasthitAyA lobhajanakatvaucityamiti bhaavH| evaM ca jaghanAdho nidhinikSepasthAnamastIti parihAso vyajyate / yadvA sagarbhAsIti / yatra hi nidhiH sthApyate tacihnArtha latAdi kriyata iti laukikam // tasyAH sakhI taM vakti nihitArghalocanAyAstvaM tasyA harasi hRdayaparyantam / na subhaga samucitamIdRzamaGgulidAne bhujaM gilasi // 339 / / nihiteti / nihitArthalocanAyAstvayi kiMcitkaTAkSaM kurvANAyAstasyAstvaM hRdayaparyantaM harasi / kathamanyathaitAdRzaM vacanamiti bhAvaH / subhaga / evaM cAnyAdRzavacanAnaucityaM vyajyate / IdRzaM samucitaM na / yadaDalidAne bhujaM pilasi // bahavastaruNA mamApekSAM kurvantIti garvazAlinI kAMcitkAcidvakti nItvAgAraM rajanIjAgaramekaM ca sAdaraM dattvA / acireNa kairna taruNairdurgApatrIva muktAsi // 340 // nItveti / agAraM gRhaM nItvA / evaM cAnyagRhagamanena laghutvamAvedyate / AdarasahitamekaM na bahurAtrijAgaram / datvA taruNairdurgApatrIva zIghraM kaina muktAsi / evaM caikadinottarameva sarveSAM na tavAsaktiriti vyajyate / tena ca vaM gunnrhitaiv| evaM caikamAtrAsakimatyeva samIcIneti dhvanyate / navarAtre bilvazAkhAmaNyAmAnIya rAtrau saMpUjya jAgarAdi vidhAya navamyAM parityajyata iti deshvishessriitiH||' yatra yatra yadyatsAmarthya tatra tatra tavaivetsanyoktyA kazcitkaMcidvati-- . nakSatre'vAvindAvudare kanake maNau dRzi samude / yatsala tejasvadakhilamojAyitamanamitrasa // 31 // nakSatra iti / amAvasyAzraye / udare / acAdipAkacejasaH satvAditi Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayostshtii| vaH / kanake / taijasatvAditi bhAvaH / maNau / prakAzakatvAditi bhAvaH / samudre / ivAnalasya sattvAditi bhAvaH / yattejatadakhilamabjamitrasya / evaM ca yena saha rodhastenaiva saha tatkaraNamucitaM na tvanyenApi saha tatkaraNamucitamiti jJAnavipazAlitvaM dhvanyate / ojAyitam / sAmarthyamityarthaH // nAyikAdUtI nAyakaM vaki na savarNoM na ca rUpaM na saMskriyA kApi naiva sA prakRtiH / bAlA tvadvirahApadi jAtApagraMzabhASeva / / 342 // na savarNa iti / sa pUrvAnubhUto varNaH kAntiH / pakSe savarNakAryam / na / kevalaM pUrvakAntihAniH, api tu na tatkharUpamapIsAhana ca rUpam / pakSe kRtipratyayaniSpAdyazabdakharUpam / nanUdvartanAdisaMskAreNa kAntirbhaviSyatItyaha-saMskriyA na / pakSe sAdhutvam / nanu saMskriyA kAryetyupadizyate na kuto vatsetsata Aha-sA pUrvAnubhUtA kApi khalpApi prakRtiH khabhAvo naiva / evaM padezakaraNe bhItirAvedyate / pakSe prAtipadikam / bAlA / evaM cAjJatvaM tena ca yake zaThatvaM dyotyate / tvatsaMbandhiviyogavipattau / evaM ca vipannasya pUrvakAntyApagacchatIti bhAvaH / apabhraMzabhASA'sAdhuvAkyam / yadvA ivazabdo'vadhAraNArthakaH / apagato bhraMzo'samIcInatvaM yasyA etAdRzI bhASA yasyAstAdRzyeva saMvRttA / evaM tvadvirahajanitaduHkhena pUrvakAnyAdyapagame'pi tvadviSaye na kadApyasamyagvadati na tAdRzI kApyanyA sahanazIleti vyajyate / tena caitAdRzyAmaudAsInyamatsantAnucitamiti // | alaMkArAdikaraNena vilambakAriNI nAyikA saMketaM prati satvaranirgamanAya takhI vakti na vibhUSaNe tavAsthA vapurguNenaiva jayasi sakhi yuunH| avadhIritAstrazaskhA kusumeSormallavidyeva // 343 // neti / he sakhi / evaM ca yathArhavAdArhatvaM dhvanyate / tava / evaM cAnyAdRzI patiranyAsAmiti bhAvaH / evaM cAnyAmiryadvidhIyate tatkhayamapi vidheyamiti manasi na vidheyamiti vyajyate / viziSTabhUSaNe / evaM ca sAmAnyato bhUSaNAni santyeveti bhAvaH / 'na ca' iti tu yuktaH pAThaH / AsthAsakiH / na / uciteti zeSaH / natkAryasya nAyakavazatvasaMpAdanAdeH sAhajikavapurNaNenaiva saMpAdanAditi bhAvaH / ida 10 A0 sa0 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| meva draDhayati-vapuHkAntyaiva taruNAnkhAdhInIkaroSi / atra dRSTAntamAha-madanasya tiraskRtAstrazastrA mallavidyeva / sApi zArIrakartavyataiva jayakatrIti bhAvaH / evaM ca mA vilamba kurviti vyajyate // kAcinAyikA sakhI pratyAha netrAkRSTo prAmaM prAmaM preyAnyathA yathAsti tathA / sakhi manthayati mano mama dadhibhANDaM manthadaNDa iva // 34 // netreti / netreNa cakSuSAkRSTaH / pakSe guNena / 'netramaNi guNe'pi ca' ityabhidhAnAt / prAntvA bhrAntvA preyAn / evaM ca manaHsaMlamatAyogyatvaM vyajyate / yathA yathAsti tathA manthadaNDo dadhipAtramiva mama mano manthayati / evaM ca mayA kaTAkSita itastato matsavidhabhramamANastvayA satvaraM saMgamanIyo yena manoduHkhaM dUrIbhaviSyatIti vyajyate // dUtI nAyakaM pratyAha nAnAvarNakarUpaM prakalpayantI manoharaM tnvii| citrakaratUlikeva tvAM sA pratibhitti bhAvayati // 345 // nAneti / citralekhakahastagatalekhanIvatsA tanvI kRzAGgI sUkSmA ca bhittau mittau manojJaM nAnApratimArUpam / pakSe nAnAvarNA eva nAnAvarNakAni taiH kRtvA rUpaM yasyaitAdRzaM citraM prakalpayantI bhAvayantI / evaM ca citravilokanavyAjena tvAmeva bhAvayatIti bhAvaH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyatyArthadIpanayA sametA nakAratrajyA / pAlakalAhuMkAraiH pkaarvrjyaa| kasyAzcidvacanamAtrAdeva mItAnprati kazcidanyoktyA vakti pathikAsakA kiMcinna veda ghanakalamagopitA gopii| kelikalAhuMkAraiH kIrAvali moghamapasarasi // 346 // pathiketi / pathike AsakA / ghanAH kalamAH zvetazAlayastai!pitA / dhanapadena kiMcidbhakSaNe'pi jJAnAyogyatvaM vyajyate / gopIyanena khato maukhyaM dyotyte| ataH kelikalAsaMbandhihuMkAraiH / evaM ca na bhavanivAraNArthamete zabdA iti bhaavH| kIrAvalItyanena vacanapaTutvaM vyajyate / vRthApasarasi / evaM ca bhavadbhiH kalama dhanAH kalamAH nana khato moData bhAvaH / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| 14. taNaM vidheyamiti bhAvaH / evaM caitasyAH pracuradhanavatyAH sAparAdhatvAca vacanamAtra timutsRjya kiMcidetasyAH sakAzAdrAhyamiti vyajyate // nAyikAsakhI dUtI pratyAha praNamati pazyati cumbati saMzliSyati pulkmukulitairgaiH| priyasanAya sphuritAM viyoginI vAmabAhulatAm // 347 / / praNamatIti / priyasaMgamasUcakasphuraNazAlinI vAmabAhulatAM viyoginI matItyAdi yojanA / evaM ca yatra priyasaMgamasUcakasphuraNavadacetanavAmabAhulayAH kiM kiM na kriyate virahavatyA tatra kimu vAcyaM sadyaH priyasamAgamakAriNyA yA iti bhAvaH / ata eva praNAmAnahatvavyaJjakaM vAmapadamarthavat // kAcana kaMcitprati vakti pravizasi na ca nirgantuM jAnAsi vyAkulatvamAtanuSe / bAlaka cetasi tasyAzcakravyUhe'bhimanyuriva // 348 // pravizasIti / he bAlaka / evaM ca jJAnazUnyatvaM vyjyte| cakravyUhe'miyuriva tasyAzcetasi tvaM prvishsi| vyAkulatvaM piiddaamaatnusse| nirgantuM na ca naasi| evaM ca sA tvayyatyantamAsaktA tvamevAjJatvamAcarasIti vyajyate / yadvA vyAkulatAM kuruSe / evaM caitasyA hastAttava na nirgama ityAvedyate // samIcInAnAM samIcIno'samIcInAnAmasamIcIna evAzraya iti kazcidanyoktyA pazyAnurUpamindindireNa mAkandazekharo mukhrH| api ca picumandamukule maukulikulamAkulaM milati // 349 // pazyati / he sakhi, indindireNa amareNa / ekatvamavivakSitam / mAkasya / 'mAkandaH sahakAro'strI' ityanuzAsanAcUtasya mastako mukhrH| anyatra cumandasya / 'picumandazca nimbaH' ityamaraH / tanmukule maukulInAm / 'ekahazciraMjIvI maukuliki ityapi' iti kssiirkhaamii| kAkAnAM smuuhH| Akulamiti yAvizeSaNam / milati / idamanurUpaM tvaM pazya / evaM ca yathAyogya evAzrayo tIti bhAvaH / yadvA samIcInAnAmanyAdRzarItyArjanamasamIcInAnAmanyAhazarItyA vatIti kazcidanyokyA vkti| mAkandatvena parimalabahulatvaM tena ca gamanayotvaM dhvanyate / zekharo mukhara ityanena saMnidhisaMsthityA pANDityapradarzanadvArArjana Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 kAvyamAlA / kaaritvmaavedyte| yadvA zikharasthitipratipAdanena pratiSThAkttvaM dyotyte| mukula ityekavacanenAtikhalpatvamAkula ityanenAdhairyavattvapratipAdanena pratiSThAvaidhuryavattvaM ca. nyate / evaM ca yathA bhramarakAkayorarjane medastathA samIcInAsamIcInayoriti dhvanyate / athavA samudAyasaMpAdanapuraHsarAtilaulye'pi na kiMcitphalaM nIcAnAmekasya samIcInasyApi phalaM bhavatItyanyoktyA kazcidvati // sakhI nAyakasamakSaM nAyikAM kayAcana bhaGgayA stauti pratibimbasaMmRtAnanamAdarza sumukha mama sakhIhastAt / AdAtumicchasi mudhA kiM lIlAkamalamohena // 35 // pratIti / he sumukha, pratibimbena saMmRtaM vyAptamAnanaM yasmiMstamAdarzam / evaM ca pratibimbabhavanayogyatvaM dhvanyate / lIlAkamalabhrAntyA mama skhiikraadRthaa| lIlAkamalAbhAvAditi bhAvaH / grahItuM kimitIcchasi / sumukhetyanena buddhishaalivmaavedyte| evaM ca buddhivizeSavato'pi tava yatra matsakhIkaratalAkalitalalitapratibimbitavadanAravindAdarza lIlAkamalabhramaH, tatrAsmadvidhAnAmIdRzabhramavattAyAM kimapUrvamiti vyajyate / tena ca nAyikAsaundaryam / atra ca nAyikAvadanapratibimbamaritatvAdAdarza eva liilaakmlbhrmH| 'sumukhi' iti pAThe nAyako nAyikA vkti| sumukhIsanena kmlbhraantijnktvmaavedyte|| sakhI mAnavatIM nAyikA vakti prAcInAcalamoleryathA zazI gaganamadhyamadhivasati / tvAM sakhi pazyAmi tathA chAyAmiva saMkucanmAnAm // 351 // prAcIneti / he sakhi, prAkprAcyAM bhavo yo'calaH / pUrvAcala ityarthaH / tanmastakAdyathA candro gaganamadhyamadhivasati tathA chAyAmiva tvAm / sNkucnmaanH| priyAparAdhajanyaceSTArUpaH / pakSe parimANaM yasyA etAdRzIm / pazyAmi / atrobhayatra vIpsA yuktelyAbhAti / evaM ca yathA yathA candraprakAzAtizayastathA tathoddIpanAtizayena mAnakSINatA bhavatItyata idAnIM tava samayo gataH punarnAyAsyatItyata idAnImeva vaM taM parityajya yathecchaM nAyakena saha ramakheti vyjyte| yathA yathA zacI maganamadhyamavivasatiH karoti tathA tathA chAyApi saMkucitA bhavati // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 149 kathamAgatena tena saha saMgatiH sthalAbhAvAnna vRtteti vAdinIM sakhIM prati nAyikA vati prAGgaNakoNe'pi nizApatiH sa tApaM sudhAmayo harati / I yadi mAM rajanijvara iva sakhi sa na niruNaddhi gehapatiH 352 prAGgaNeti / he sakhi, prakRSTamaGgaNaM tatkoNe'pi / evaM ca sthlsttvmaavedyte| sa tadvArakasaMketazAlI / sudhAmRtaM tatpracuraH / saMtApApanodakatvAditi bhAvaH / nizApatizcandraH / atha ca nizAyAM patiH / upapatirityarthaH / tApaM harati / yadi mAM rAtrijvara iva sa duSTatvena prasiddho gehapatiH, na tu priyaH / na niruNaddhi | evaM ca yadi na tena rAtrau nirodhaH kRtaH syAttadA kvacidaGgaNakoNe'pi mayA tena saha rataM kRtaM syAdityAvedyate / evaM ca mamAparAdha iti / tena caitatkSantavyamiti prArthanA / jvara ivetyupamayA nAyakaM prati svasyAsAmarthya vyajyate / jvaravato bahirniHsaraNaM nizi niSiddhamiti vaidyakam / yadvA gehapatirityanena gehasthitavastusaMrakSaNakartRtvaM na madrakSaNakartRtvam / ato daivAdadya gRhavastusaMrakSaNapranRttena drutameva gRha| kapATAdidAnena mamApi rakSaNaM jAtam / ataH zvastathA yatiSye yathAvazyaM tena saha saMgamo bhaviSyatIti dhvanyate / 'sAdhu candramasi puSkaraiH kRtaM mIlitaM yadabhirAmatAdhike' itivaduttaravAkyAntargatasya yacchabdasya tacchabdApekSeti bodhyamatra // sakhI nAyakaM prati nAyikApremAdhikyaM vakti patipulakadUnagAtrI svacchAyAvIkSaNe'pi yA sabhayA / abhisarati subhaga sA tvAM vidalantI kaNTakaM tamasi // 353 patIti / patiH, na tu priyaH / tatpulakaiH premajanyasAttvikabhAvarUpaiH khinnAni gAtrANi yasyAH sA / evaM cAtikomalAGgItvaM vyajyate / svasya chAyAyA vIkSaNe sabhayApi yA / apiH prAgapyanveti / sA kaNTakaM dalayantI / kaNTakamityekatvamavivakSitam / andhakAre tvAmabhisarati / he subhaga / etAdRzanAyikAyA etAdRzAbhisaraNavattvAditi bhAvaH / svacchAyetyanena parasaMsargarAhityenAtiprAmANikatvaM dyotyate / tena caitAdRzyapi tvayyAsaketyatastvayA na kadApIyaM parityAjyeti // akSakrIDanaM vidheyamadhuneti vAdinIM nAyikAM nAyako vakti pratibhUH zuko vipakSe daNDaH zRGgArasaMkathA guruSu / puruSAyitaM paNastadbAle paribhAvyatAM dAyaH // 354 // pratibhUriti / zukaH / evaM cAnyathAkaraNazIlprabhAvo vyajyate / pratibhU Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 kaavymaalaa| makaH / guruSu jhArasya kathanameva vipakSe uktAkaraNe'yameva daNDaH / puruSAyitaM viparItarataM paNaH parAjaye deyaM vastu / tattarhi bAle dAyaH pAzapAtanaM paribhAvyatAM kriyatAm / evaM cAkSakrIDane yadi tavAsti ratistayanayA rItyA akSakrIDanaM vidheyamiti bhAvaH / evaM ca ratyutkaNThA dhvanyate / atra bAlApadena mugdhA na vivkssitaa| tasyAstvevaMvidhaprAgalbhyAbhAvAt // . kayAcana vilokitaH kazcittAM pratyAha paramohanAya mukto niSkaruNe taruNi tava kaTAkSo'yam / vizikha iva kalitakarNaH pravizati hRdayaM na niHsarati // 355 // pareti / utkRSTasuratAya / 'mohanaM nAramettAvat' ityAdi kAmatantre mohanazabdasya suratArthakatvena kathanAt / yadvotkRSTabhrAnyai / athavAnyasya vazyatAsaMpAdanAya / pakSe zatrumUrchAyai maraNAyeti vA / muktaH / kalitaH karNo yena / AkarNazAla ityarthaH / pakSe karNAntAkRSTa ityarthaH / tava kaTAkSo bANa iva hRdayaM pravizati / na niHsarati / he taruNi, evaM ca balavatpreritatvena duHsahatvaM dhvanyate / ata eva nirgatakaruNe / kalitakarNa ityanena saMpUrNAkarSaNena medavizeSakartRtvaM dyotsate / evaM cAhaM tvadAyatta iti vyajyate // sakhI nAyakaM prati vakti prapadAlambitabhUmizcumbantI prItibhItimadhurAkSI / prAcIrApanivezitacibukatayA na patitA sutanuH // 356 // prapadeti / padAgrAvalambitabhUmiH / prItibhayAbhyAM manojJanayanA / vAM cumbantI sutanuH / evaM ca saGgayogyatvaM dhvanyate / vRtyagrasthApitacibukabhAvena na patitA / evaM ca sAhasakAritvamAvedyate // nAyikA sakhI vakti prAtarupAgatya mRSA vadataH sakhi nAsya vidyate brIDA / mukhalamayApi yo'yaM na lajjate dagdhakAlikayA // 357 // prAtariti / prAtaH samIpamAgatya mRSAbhASiNaH / nAhamanyatra gata iti / asya / priyasyetyanupAdAnAdatyantaduHkhavattvaM dhvanyate / lajjA na vidyate / nanu vAstavaM na gata eva bhaviSyatItyata Aha-yo'yaM vadanalamayA dgdhkaalikyaa|| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nayanacumbanajanyayeti bhAvaH / dagdhapadena tasyA dveSavizeSavattAvedyate / na lbte| evaM ca prAtyakSikaratacihavattvAnmithyAbhASitvaM dRDhIkriyate / atha ca zyAmamukhatve'pi parihArakArakatayA nirlabatvaM dyotyate // sakhI nAyikA vaki pazyottarastanUdari phAlgunamAsAdya nirjitvipkssH| vairATiriva pataGgaH pratyAnayanaM karoti gavAm // 358 / / pazyeti / he kRzodari, uttarA digastyasya / arzaAditvAdac / uttaradiksaMbandhI / pakSa uttara iti tannAma / nirjitahimAdivipakSaH / pakSe vipakSaH suyodhanAdiH / pataGgaH sUryaH / phAlgunaM mAsam / pakSe'rjunam / prApya virATApatyamiva gavAM kiraNAnAm / pakSe dhenUnAm / parAvRttiM karoti / hemantApagamAttejovizeSazAlitayA kiraNapratyAyanoktiH / evaM ca hemante gate'pi vasantAdAvavazyaM madanamahattarazarasaMtrastastava priyaH samAyAsyatIti vyjyte| yadvA yathA phAlgunasAhAyyena vairATinA gAvaH parAvRttyAnItAH pataGgena kiraNAH, tathA tvamapIdAnIMtanaitAdRzasamayasAhAyyena nAyakacittasyAGganAtaH parAvRttiM vidhehIti dhvanyate / zleSamAtramati RjavaH / kenacitkasyacitsAhAyyena khakIyaM gataM vastvAnIyata ityanyoktirapi // nAyako nAyikA vakti pramadavanaM tava ca stanazailaM mUlaM gabhIrasarasAM ca / jagati nidAghanirastaM zaityaM durgatrayaM zrayati // 359 // pramadeti / antaHpurasamIpavanaM prakRSTamadakAri vanaM vA / tvadIyastanazailam , gabhIrasarasAM mUlamiti durgatrayaM nidAghena grISmeNa jagati nirastaM zaityaM zrayati / evaM ca nitarAM dAgho yasmAditi vyutpattyA madanasaMtApasaMtaptasya mama tvatkucAveva zaraNAviti vyajyate / tena ca vaM madaGgIkAraM kurviti / anyo'pi kenacitparAbhUto vanazailajaladurgAzrayeNa jIvatIti laukikam / atra kiM kiM durgamiti vizeSakarmAkAhAyAM pramadetyAdi / evaM ca nidAghakAle zaityaM sthalatraye'dhivasatIti bhaavH|| nAyikAsakhI nAyakaM vakti proJchati tavAparAdha mAnaM mardayati nirvRti harati / khakRtAnnihanti zapathAjAgaradIrghA nizA subhaga / / 360 // proJchatIti / tvatkRtAparAdham / ekalamavivakSitam / proJchati / evaM ca Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kaavymaalaa| niHzeSato dUrIkaroti / mAnam / nAyikayA kRtamiti bhAvaH / mardayati / nirvRti harati / duHkhaM janayatItyarthaH / nAyikAyA eveti bhAvaH / nAyikAkRtAJzapathAn / yadyahamadhunAnena saha saMbhASaNamapi kariSye tarhi viracitAtanucaraNaparicaraNaM viphalIkariSya ityevamAdIn / nihanti / upasargeNa khakRtazapathasmRtibIjasaMskArAbhAvo vyajyate / jAgareNa dIrghA rAtriH / he subhg| acetanayApi nizayAnukUlyasaMpAdanAditi bhAvaH / jAgareNa dIrghA nizA yasyA iti vA // sakhI nAyikAvRttamaparasakhI vakti priya AyAte dUrAdabhUta iva saMgamo'bhavatpUrvaH / mAnaruditaprasAdAH punarAsannaparasuratAdau // 361 // priya iti / priye, na tu patyau / dUrAdAyAte / evaM ca virahavattvamAvedyate / prathamaH so'saMjAtaprAya ivAbhavat / dvitIyasuratAramme mAnaruditaprasAdAH / punastvarthe / abhavat / evaM ca saMgamasyApyajJAnAdatyantamanmathavikArazAlitvamAvebate / khabhAvavarNanametat // sakhI nAyikA vakti pUrvamahIdharazikhare tamaH samAsannamihirakarakalitam / zUlapotaM sarudhiramidamandhakavapurivAbhAti // 362 // pUrveti / udayAcalamastake nikaTavartyaruNakiraNakavalitamidaM tamaH zUlAgraprotasarudhirAndhakanAmakadaityazarIramiva zobhate / evaM ca prAtaHkAlaH saMvRttaH, ata upapatiniHsAryatAmiti dyotyate / nAyakasahacaravacanamidaM vaa| evaM cAdhunA nirgantavyamiti bhItipradarzanapuraHsaraM vyjyte| athavA nAyikAyAH padminItvAtsUryodayottaraM suratavidhAnasyaucityena sUryodayaH satvarameva bhaviSyatIti jJApakamidaM nAyikAsahacarIvAkyam / yadvA nAyako nAyikA vakti / akSaracyutakAlaMkAravadakSarapUrvakasyApi yuktitaulyAdalaMkAratayA pUrvamahIdharazikhara ityasyAbhinavastanAgra ityarthaH / saMlamakAzmIradIptikalitamidaM kezajAtaM zUlAprapotarudhirAkAndhakAsuravapuriva / tasya zyAmatvAditi bhAvaH / AbhAti / evaM ca viparItaratasamaprasaMjAtamuktimukhacumbananamanakucazikharanipatitakezakalApavattayAtizayitazobhAsti, ata evameva kezakalApAvasthitirAsvAmiti vyajyate / tena ca viparItaratAna viratirvidheyeti / nanu bhyAravIbhatsayorvirodhAtkathamatrobhayanibandhanamiti cet 'saryamANo viru Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| ddho'pi sAmyenAtha vivkssitH| aGginyaGgatvamAptI yau tau na dudhyai parasparam / / ityuktyA yathA tathAvidhAndhakavapuzcamatkaroti tathaivaMvidhakezakalApa iti sAmbapratipAdanena doSAbhAvAt // sakhI nAyikA zikSayati parivRttanAmi luptatrivali zyAmastanAgramalasAkSi / bahudhavalajaghanarekhaM vapurna puruSAyitaM sahate // 363 // parIti / he alasAkSi / garbhabharAlasatvAditi bhAvaH / parivRttanAbhiH / luptatrivali / zyAmacUcukam / bahayo dhavalA jaghane nakharekhA yasmiMstat / garbha jaghane kaNDUterjAyamAnatvAditi bhaavH| sarvametatparipakvagarbhaciham / te evaMvidhaM zarIraM puruSAyitaM viparItaratam / tatkaraNasamartha na / evaM cAdhunA prAgvadviparItarataM na vidheyamiti vyajyate // sakhI nAyakotsAhavardhanAya nAyikAM vakti prArabdhanidhuvanaiva khedajalaM komalAni kiM vhsi| . jyAmarpayituM namitA kusumAstradhanurlateva madhu // 364 // prArabdheti / Arabdhasurataiva / atropasargo'nucitaH / he komalAjhi, khedajalam / jalapadamAdhikyaM dyotayati / vahasi / idaM tatkim / nocitamityarthaH / sajjIkartuM namitA kusumAstrasya madanasya dhanurlateva madhu / evaM ca suratArambha evaitAdRzaH zramaH, tatrAne kathaM bhaviSyatIti nAyikAyAM saukumAryamAvedyate / tena caitAdRzI nAyikA durlabhatareti / madanadhanurlatAsamatApratipAdanenAnayaiva madanasya jagajjaya iti pratipAdanenetaranAyikAvyatireko dhvnyte| yadvArabdhanidhuvanaivetyanenaitasyA ayaM khabhAvo yatsuratAdAveva zramo nottarakAlamiti jJApanena yathecchaM bhItimapahAya suratasaMgamo vidheya iti nAyakaM prati vyajyate / nAyakokiriyaM vA // jAyAjito'yamityapakIrtibhASisarvalokAvagaNanAM vidhAyApi mayA tvadadhInatayaiva sthIyata iti jJApayituM bhaGgayantareNa nAyako nAyikA vakti puMsAM darzaya sundari mukhendumISatrapAmapAkRtya / jAyAjita iti rUDhA janazruti, yazo bhavatu // 365 // puMsAmiti / he sundari, lajAM dUrIkRtya khmukhcndrmitrnaaykaanaamiissdrshy| evaM ca lajjAparityAgamaitatphalaM yadISanmukhadarzanamityatyantalajjAvattamAke Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 kaavymaalaa| bte| ISatrapAmapAkRtyetyapi yojnaa| candrapadena drshniiytvmaavedyte| tatphalamAha-jAyayA jita iti khyAto janavAdo me yazo bhavatu / evaM ca tvadIyatAdRzasaundaryotkarSa dRSvaitAdRzanAyikAjitatvamasantapuNyodrekalabhyamiti yazase bhavaviti bhAvaH / evaM ca tvametAdRzasaundaryazAlinIti canyate / evaM caitAdRze mayi kopakaraNamanucitamityAvedyate // yadyapi ghaTanAvidhAnanipuNA dUtI, saMtApApanodako nAyakazca varvarti, tathApi nirbandhazAlitayAsmAkaM na kiMcidapi phalamiti kAcidvakti prasaratu zaratriyAmA jaganti dhavalayatu dhAma tuhinaaNshoH| pAracakorikANAM kaNikAkalpo'pi na vizeSaH // 366 // prasaratviti / zaratkAlInA rAtriH prasastu / tuhinAMzordhAma jaganti dhavala. yatu / saMtApajanyamAlinyanivArakatayeti bhAvaH pArasthacakorikANAm / cakorIpadena tadekAdhInajIvanavattvamAvedyate / kaNikAto nyUno'pi na vizeSaH / kathamanayAtivilambitamiti vAdinaM nAyaka nAyikAsakhI smaadhtte| prathamAgata sotkaNThA ciracaliteyaM vilambadoSe tu / vakSyanti sAGgarAgAH pathi taravastava samAdhAnam // 367 // * prathameti / he prathamAgata / evaM ca kopaucityamiti vyajyate / utkaNThAsahiteyam / ata eva cirakAlaM calitA / khasadanAditi bhAvaH / nanu vilambaH kimityata Aha-vilambadoSe tu / doSapadena karaNAnahatvaM dhvanyate / samAdhAna sahAgarAgeNa vartanta etAdRzA mArgasthataravo vakSyanti / evaM ca kimarthamatrAsmAbhiH samAdhAnaM vidheyamiti bhAvaH / pathipadamavazyaMbhAvidarzanavattAmAvedayati / evaM ca tvadvirahAdrAntivazAttvadrameNa pratipadapaddhatipAdapAliGganena vilambaH saMvRtta iti vyajyate / tena ca kSaNamapi tvadvirahamasahamAneyamiti / 'vilambadoSeNa' iti pAThe saMkete bahukAlaM nAyakaM pratIkSya khagRhaM prati gatAyAM nAyikAyAM samAgatanAyakaM prati prathamamAgatA nAyikAsakhI vakti / yataH sotkaNTheyaM nAyikA / vilambadoSeNa / taveti bhAvaH / pathi / khagRhasyeti bhAvaH / aciram / adhunetyarthaH / calitA 1 nanu mithyaiva tvaM vadasItyatrAha-tava samAdhAnaM sAGgarAgAH / khagamanajJAnAya cihnavantaH kRtA ityarthaH / taravo vakSyanti / evaM ca na tassA aparAdha iti bhAvaH / nakArapAThe padacchedena kAkA vyAkhyeyamAdyavyAkhyAvat // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 155 patiteM'zuke stanArpitahastAM tAM nibiDajaghanapihitorum / radapadavikalitaphUtkRtizatadhutadIpAM manaH sarati // 368 // patiteti / aMzuke patite sati stanasthApitahasvAm / atyantaM jaghanAcchAditorum / oSThayorvikalatAmAptA yA phUtkRtiH / ata eva tacchatena kampitaH, na tu nirvApitaH, dIpo yayA tAm / lajjAbhayavazAditi bhAvaH / tAM pUrvAnubhUtAM nAyikAM manaH smarati / evameva kimiti sthito'sIti vAdinaM kaMcitprati kasyaciduktiriyam // saMketitakrIDAcalamaulikuJja nAyakaH samadhivasatItyatastvarayA tatra gantavyamiti jJApayitumanyeSAM ca gamane bhItimupadarzayantI dUtI nAyikA vakti paritaH sphuritamahauSadhimaNinikare kelitalpa iva shaile| kAcIguNa iva patitaH sthitaikaratnaH phaNI sphurati // 369 / / parita iti / he sakhi, kelizayanIya iva samantAtsaprakAzauSadhimaNisamUhavati shaile| pakSe mahauSadhitulyamaNisamUhavatItyarthaH / kAJcIsUtramiva patitazcAsau sthitaikaratnazca phaNI sphurati / evaM ca dIpAdisthAnAbhiSiktauSadhisaprakAze vikidhapallavAdimRduzayyAzAlini krIDAzaile nirantarajaghanasaGgayogyazcirAgamanatayA tvadanAgamanena sAlasa iva sakalanAyakaziroratnarUpaH prabalataratayAnyajananirbhayaH khiDgavidyAvizArado nAyakaH samadhivasatItyatastvarakha gamanAyeti dhvanyate / mahattarasarpAkrAntatayA zailasya gamanAnarhatvamanyeSAmAvedyate / kelitalpasAdRzyena nAyikAyAH sukhagamanayogyatvaM dhvanyate / kAJcIguNasAdRzyena nirantarajaghanasaMgatizAlitvapratipAdanenAtimadanazAlitvaM vyjyte| patita ityanena daivavazAllabdha iti dhvanyate / yadvA sakhI nAyikA vakti-samantAnmahauSadhimaNisamudAyavati / pakSa prakAzAtizayazAlimaNinikaravati / nirbharatAtizayavidhAnAnmaNimuktAdinIvAdyAbharaNabhraMzAditi bhAvaH / zaila iMva kelitalpe / zailasamatApratipAdanenAtidRDhatvaM talpa Avedyate / tena caitAdRzaratavimardasahanayogyatvam / patitaH / prasupta iti yAvat / sthitamekaranaM yasminsaH / phaNAyAmiti bhAvaH / pakSe patitaH / truTitatvAditi 1. patitelAcAryA keSucipustakeSu nAsti. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 kAvyamAlA | bhAvaH / sthitaM mukhyaM ratnaM yasminsaH pharNIva kAJcIguNaH sphurati / taveti bhAvaH / phaNipadena sparzAyogyatvaM dhvanyate / evaM ca tathAzayitarata saMvidhAnajanyAlasatayA nikaTasthakAJcIguNo'pi spraSTuM na zakyate tvayetyato mAmAjJApayasi tadAnayanArthamityAvedyate // anyAGganAsaktyetastataH paribhramantaM nAyakaM nAyikAnyoktyA vakti prAvRSi zailazreNInitambamujjhandigantare bhramasi / capalAntara ghana kiM tava vacanIyaM pavanavazyo'si // 370 // prAvRSIti / varSAsamaye / evaM ca bahirgamanAnarhatvaM vyajyate / parvatazreNInitambam / 'nitambaH kaTako'striyAm' / atha ca khanitambinIstananitambam / ujjhaMstyajan / digantare / itastata ityarthaH / bhramasi / capalA vidyutsAntare madhye yasya / atha ca capaletastato gamanasvabhAvA parAGganAntare citte yasya / yadvA caJcalakhabhAva calacitta / ghana tava kiM vacanIyam / vAcyamityarthaH / yataH pavanavazyo'si vAyvadhIno'si / atha ca vAtUlo'si / pizAca iti yAvat / evaM ca yato yato vAyunA nIyase tatra tatra gacchasIti na tavAparAdha iti vyajate / evaM ca sundarIM navayauvanalAlasAM mAdRzIM vihAyetastato vyabhicaraNazIlAmantaH karaNe vidhAya pizAcavaditastato bhramasi tatra na tavAparAdhaH kiM tu mauDhyasyeti vyajyate // sarvadA mAnavattayaiva tvayA sthIyata idamanucitamiti bhannayantareNa sakhI nAyikAM yati - 1 pratidivasakSINadazastavaiSa vasanAJcalo'tikarakRSTaH / 1 nijanAyakamatikRpaNaM kathayati kugrAma iva viralaH || 371 // pratIti / pratidinaM kSINA dazA prAntabhAgo yasya / pakSe kSINAvasthaH / atyantaM kareNa hastenAkRSTaH / pakSe'tyantarAjadaNDapIDitaH / viralaH zithilatantusaMyogavAn / pakSe khalpajanavasatiH / tava eSa vasanAcalo nijakhAminaM kugrAma iva kRpaNam / vasanAntaragrahaNAsAmarthyAditi bhAvaH / pakSe dravyalobhakaraNeneti bhAvaH / kathayati / evaM caitAdRzamAnasaMpAdanena nAyakasya vAraM vAraM prArthanAdisaMpAdanAvagaNanena nAyaM nAyikAsukhaprado yataH sarvadeyaM klezavatyeva lakSyata ityayazastadIyaM bhavati / tadigaM svasyaivAnaucitImAviSkaroti, ato naitAdRzaM vidheyamityAvedyate // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 157 kAcitpathikaM vakti pathika kathaM capalojjvalamambudajalabindunivahamaviSayam / mayapurakanakadravamiva zivazarazikhibhAvitaM sahase // 372 // pathiketi / he pathika / evaM ca vasatyabhAvavattvamAvedyate / capalabhirvidyudbhirujjvalam / pakSe capalAvadujvalam / aviSayam / uddIpakatvAditi bhAvaH / pakSa uSNatvAditi bhAvaH / meghajalasamudAyabindusamudAyam / na tu ktipyjlbindvH| zaMkarabANAnalasaMtApitam / atra zivapadaM prakRtAnanuguNam / mayanAmakadaityanagarakanakadravamiva kathaM sahase / evaM ca kathaM vRSTimadhya eva sthIyate kuto nAgamyate vRSTibAdhopazamanasthala iti bhAvaH / evaM caitAdRzoddIpanavibhAvavati samaye kathamekAkitayA sthAtuM zakyam , ato matsavidhamAgatyainaM samayamativAhayeti vyajyate // kAcitkAMcidvadati pathikaM zrameNa suptaM darataralA taruNi sumadhuracchAyA / vyAlambamAnaveNiH sukhayasi zAkheva sArohA // 373 // pathikamiti / he taruNi / ISaccaJcalA / suSTu madhurA chAyA yasyAH / vyAla. mbamAnA veNiryasyAH / viparItaratasaMvidhAnAditi bhAvaH / sArohA saziphA / 'zAkhA ziphAvarohaH syAt' ityamaraH / pakSa ArohaNamArohaH / zAkheva sukhayasi / madanAnalatApanivArakatvAditi bhAvaH / zrameNa suptaM pathikam / pathikapadena sukhasaMpA. danayogyatvaM dhvanyate / zAkhApi kiMciccaJcalA zItalacchAyA lambamAnajaTA zramasuptapathikasukhaheturbhavati / evaM cAnena saha tvayA viparItarataM vihitamiti dhvanyate / yadvA pathikaM sukhayasIti sukhayiSyasIti praznaH / pathikamityanenAtikAmukatvaM tatsukhadAnena puNyavattvamanyApariceyatvaM ca vyajyate // nigUDhamanyAGganAsaktacittaM nAyaka nAyikAsakhI vakti pradadAti nAparAsAM pravezamapi pInatuGgajaghanorUH / yA luptakIlabhAvaM yAtA hRdi bahiradRzyApi // 374 // pradadAtIti / yA tava hRdi bahiradRzyApi luptakIladharma yAtA sA tuGgapInajaghanorUraparAsAM pravezamapi na pradadAti / luptakIlabhAve bahiradRzyatvaM hetuH / anyAsAM pravezApradAne tuGgapInajaghanorutvaM hetuH / apinAvasthitivyavacchedaH / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 :kAvyamAlA / evaM ca kAcittavAntaHkaraNe'sti yayAnyatra cittaM na dadAsIti vyajyate / bhUmAvantara ekasminkIle satyanyakIlasya na tatra praveza iti laukikam / yadvA kathamanyAGganAlampaTastvamasIti vAdinI nAyikAsakhIM nAyako vakti / tujhetyAdinAnyAjavyatireko dhvanyate / evaM ca yadyapi na mayA mukhatastathA cATuvacanAdi vidhIyate paraMtu mama hRdayamiyamevAdhivasati na kAcidanyA hRdayaviSayApIti vyajyate / athavA nAyikoktiriyam // kathamasmAsu zvabhUna niyatIti vAdinamanabhijJanAyakaM nAyikAsakhI vakti prAtarnidrAti yathA yathAtmA lulitaniHsahairaGgaiH / jAmAtari muditamanAstathA tathA sAdarA zvazrUH // 375 // prAtariti / yathA yathA / lulitAni glAnAnyata eva niHsahAni / sAlasyAnItyarthaH / evaMvidhairaGgaiH prAtarAtmajA nidrAti, muditamanAH zvazrUrjAmAtari tathA tathA sAdarA bhavati / lulitaniHsahairityanena ratAtizayazAlitvamAvedyate / Atmajesanena tatsukhavattvena tasyAH sukhavattvamiti dhvanyate / evaM ca tvayAdya rAtrau tathA ratAtizayo vidheyo yatheyaM matsakhI prAtaratyantaniHsahANatayA khApaM kariSyatIti vyajate // nAyikA sakhIM vakti praNayacalito'pi sakapaTakopakaTAkSarmayAhitastambhaH / trAsataralo gRhItaH sahAsaramasaM priyaH kaNThe // 376 // praNayeti / he sakhi, praNayAtprItezcalito'pi, praNayena vA calitaH / sakapaTA ye kopakaTAkSAstairAhitastambhaH saMpAditasthairyaH / trAsena taralaH / matkRtakopakaTAkSAditi bhAvaH / priyo mayA sahAsarabhasaM kaNThe kRtaH / evaM ca nAyake'. visaralatvamAvedyate // kAcinnAyakA kasmiMzcidAsattA tadIyAnyAGganAsaphi vijJAyAtyantaduHkhitA khahadayaM prati vakti priyadunayena hRdaya sphuTasi yadi sphuTanamapi tava zlAghyam / tatkelisamaratalpIkRtasya vasanAJcalasyeva // 377 // * priyeti / he hRdaya / evaM copadezayogyatvaM dhvanyate / priyasya durnayena / evaM cAtiduHkhavatvamAveyate / yadi sphuTasi vidIrNatAmApnoSi tarhi tava sphuTanamapi Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 aaryaasptshtii| zlAghyam / tasya kelirUpasaGkAme talpIkRtavanaprAntasyeva / samarapadenAtiduHsahatvaM rata Avedyate / evaM ca zayyAdivirahavatyapi deze'tyantasAhasena ciratarasuratasukhasaMpAdanena yaH priyatvAtparitoSitastadIyaitAdRzaduzceSTitasyAtiduHsahatayA "viramati 'kathanaM vinA na khedaH' ityAdivacanAtkasyacitkathanAnahatve'pi khasyavaitAdRzAvicAritakAryakAritayAtimAvahatayA kathanIyatvena tadbharAdvidIrNatApi samucitA na punaranyatra tatkayanamiti dhvanyate / tena caitAdRzapriyAnucitAcaraNasya kathane khasyaiva lajjAjanakatvamiti / yadvA yenaitAdRzasaMbhogasukhamutpAditaM tadIyaitAdRzodAsInye bharaNameva varaM na pUna(tyAdipreSaNaM mAnAdidhAraNaM veti vyajyate / apiravadhAraNArthaH / 'priyadurnayenAtyantaM duHkhaM bhavatIti bhAvaH' iti RjavaH // kazcidanyoktyA kasyacitkartavyatAmAlokya khayamapi tathA kartumudyataM kaMcana vakti pavanopanItasaurabhadUrodakapUrapadminIlabdhaH / / aparIkSitakhapakSo gantA hantApadaM madhupaH // 378 // pavaneti / samIraNAhRtasaurabhA, udakapUravartinI yA padminI tasyAmAsako'vicAritakhapakSabalo madhupaH / hanta iti khede / ApadaM gantA / pavanapadena caJcalakhabhAvena kenacidetasyAH kIrtiH kRteti vyajyate / dUrodakapUretyanena prAptAvapi kaatthinymaavedyte| aparIkSitetyanena yathAkathaMcitkhasahAyavacanamAtrAdeva nodyogaH kartavya iti dhvanyate / ApadamityekatvamavivakSitam / madhupa ityanenAvivekitvaM dhvnyte| evaM yathAkathaMcitkasyacinmukhAnnAyikAguNazravaNamAtreNa duSprApAyAM tasyAmAsatiryadya. nena kriyate tadyanenAvazyaM klezAH prApyA eveti bhAvaH / evaM ca tvayaitAganucitaM nAcaraNIyamiti vyajyate // premavazAnAyake laghutAmaGgIkurvatyapi svayaM nAvagaNanA vidheyeti sakhI nAyikA bhanyantareNa zikSayati premalaghUkRtakezavavakSobharavipulapulakakucakalazA / govardhanagirigurutAM mugdhavadhUnibhRtamupahasati // 379 // premalaghUchateti / premNA / nAyikAviSayakeNetyarthaH / laghUkRtaH / vAstavatayA tasya caturdazabhuvanAdhAratayAtigurutvAditi bhAvaH / evaM ca priyApraNayAtki kina kriyata iti dhvnyte| yaH kezavastasya vakSasi dhAraNe vipulapulako kucakalazau Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| yasthA etAdRzI mugdhA sundarI / atha ca mUDhA / vadhUH / yadvA mugdhasya vadhUH / evaM ca priyasya cAturyavattve nAyikAyA api tadvattvaM bhavatIti dhvanyate / govardhananAmadheyamahIdharasya gurutAM guptaM hasati / yena govardhanoddhAraNaM kRtaM so'pi mayA laghutayA vakSasi ghRta iti na kiMcidgauravamiti dhiyeti bhaavH| evaM ca kezavasyApyupahAso vyajyate / evaM caitAdRzamauyaM na kadApi vidheyaM tvayeti dhvanyate // priyaprIto satyAM na kenApi kimapi katuM zakyamiti kAcitkAMcidvakti priyavirahaniHsahAyAH sahajavivakSAbhirapi sapatnIbhiH / rakSyante hariNAkSyAH prANA gRhamaGgabhItAmiH // 380 // priyeti / dyitvirhkssiinnaayaaH| evaM ca prakArAntaramaraNe samAdheH sattvAditi bhaavH| shjshtrubhuutaamirpi| evaM cAvazyApakArakaraNayogyatvaM dyotyate / apinAnyeSAM kA vArteti vyajyate / gRhbhnggmiitaamiH| etasyA maraNe priyamaraNasthAvazyaM bhAvitvAditi bhAvaH / evaM ca priyAnurAgAtizayavattvamAvedyate / mRgAkSyAH prANA rakSyante / evaM ca yathA nAyakaH snihyati tathAvazyaM vidheyaM tvayati dhvanyate // nAyikA dUtIM vati prakaTayati rAgamadhikaM lapanamidaM vakrimANamAvahati / prINayati ca pratipadaM dUti zukasyeva dayitasya // 381 // prakaTayatIti / he duuti| evaM ca tadyogasaMpAdanaM tvadadhInamityAvedyate / zukrasyeva dayitasya lapanaM saMbhASaNam / pakSe vadanam / adhikaM rAgaM prItim / pakSe lauhityam / prakaTayati / vakrimANaM vakroktimattvam / pakSe vakratvam / Avahati / ADA naikamapi vakroktirahitaM padaM ttreyaavedyte| tena ca nAyake cAturyAtizayazAlitvam / pratipadaM pratizabdam / pakSe pratikSaNam / prINayati ca / yacAdhikarAgazAli na tadvakatAmAvahati / yacca vakratAmAvahati na tatprItijanakam / idaM caikametatritayajanakamityAzcaryamiti bhAvaH / kecittUbhayatrApi lapanaM mukhmevetyaahuH| evaM caitAdRzanAyakaM sapadi saMyojaya mayA saheti dhvanyate // khakaTAkSavikSepAdinA nAyakaH khAdhInatAbhAjanaM vidheya iti kAcitkAMcicchi. kSayati pravizantyAH priyahRdayaM bAlAyAH prabalayauvatavyAptam / navanizitadaratarajitanayanamayenAsinA panthAH // 382 // mavizantyA iti / prabalA rUpAdisaMpattizAlinyaH / prabalapadamanya Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarysmshtii| 161 khAjeyatvamAvedayati / yA yuvatyatatsamudAyavyAptam / evaM ca khasthityarthamavakAzAbhAvo vyajyate / priyahRdayam / evaM cAvazyapravezasaMpAdanaucityaM dhanyate / pravizanyA bAlAyAH / nUtanastIkSNaH / daramISat / kiMcillajjAvattvAditi bhAvaH / tarajitamuttarottarAdhikyaM tacchAli yaH kaTAkSastadrUpeNAsinA kharena panthA maargH| evaM ca tvayaitAdRzakaTAkSeNa vilokite'vazyaM nAyakakhA apahRtya tvayyAsako bhavidhyatIti vanyate / anyo'pi prabalavyAptasthalAdau kevalaM khAsahAyena pravevaM karotIti laukikam // nAyikAsakhI nAyakaM vakti prnnyaapraadhrossprsaadvishvaaskelipaannddityaiH| rUDhapremA hiyate kiM bAlAkutukamAtreNa // 383 // praNayeti / praNayAparAdhena roSaH, prasAdaH, vizvAsaH, krIDAviSayakapANDilameta rUDhaM prema yasyA etAdRzI nAyikA / yadvA pravRddhapremA / arthaanaayikaayaaH| evaM ca bhAvisukhasaMbhAvanayA khataHsiddhasukhaparihArakartavyatA nociteti dhvanyate / tena ca bhavatAmIdRzakartavyatayA nAyikA khinnA bhavatItyAvedyate / yadvA nAyako nAyikAsakhI vakti / rUDhapremA arthAnAyikayA saha bAlAyAH kutukamAtreNa kiM hiyte| kAkA na hiyata ityarthaH / evaM ca bAlAyAH kautUhalamAtrametat / vAkhavAnurAgo mama tasyAmeveti dhvanyate // kAcidanyoktyA pUrva khasminsakaM vArdhakyAtsuratAdAvupekSitamanyaviTadveSirNa kaMcana vaki pUrvareva caritraizcaritairjarato'pi pUjyatA bhavataH / muJca madamassa gandhAdhuvamirgaja gaJjanIyo'si // 38 // pUrvariti / he gaja, madaM muJca / nanvetattyAge kimityata Aha-prAkanairevA tai'rAcaritaircarato'pi vRddhasyApi / 'jIno jIrNo jaran' ityamaraH / bhvtH| puujytaa| evaM ca madAbhAve'pi pUjyatAyAH sattvAnmadakaraNamanarthakamiti bhAvaH / na kevalaM madakaraNamanarthakam , api tu durarthakamityAha-asya madarasa gandhAdhubhirgajanIyo'si / evaM ca pUrvavatsAmarthyAbhAvAdasatkRtamAnavattve'pi vidhIyamAne mado yukbhirva soDhalya iti dhvanyate / tena ca bhItiH / 11 A0 sa0 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| - yAvatparyantaM nAyakAGgasukhaM nAnubhUtaM tAvadeva gamane nakAraH kriyate, taduttaraM | khayamatyantAsakA nAyake bhaviSyasItsata idAnIM madvAkyaM na tiraskurvivi kAci. ekAMcidvaki prathamaM pravezitA yA vAsAgAraM kathaMcana sakhIbhiH / na bhRNotIva prAtaH sA nirgamanasya saMketam // 385 // prathamamiti / prathamataH sakhIbhiH / na tu sakhyA / mahatA klezena zayanasadanaM yA pravezitA sA prAtaH / evaM ca ciraparicayAbhAvo vyajyate / nirgamasaMketaM naM zRNotIva / evaM ca na nirgacchatIti kimu vAcyamiti bhAvaH / evaM ca tathaiva tvamapi kariSyasIti vyajyate / 'prasabham' ityapi kacitpAThaH // matravattvamAvazyakamiti kazcidvakti pUjA vinA pratiSThAM nAsti na mantraM vinA pratiSThA ca / __ tadubhayavipratipannaH pazyatu gIrvANapASANam // 386 // . pUjeti / pratiSThAM vinA pUjA nAsti / mantraM vinA pratiSThA nAsti / tadubhayavipratipannaH / mantraM vinApi pratiSThA, pratiSThAM vinA pUjetivAdItyarthaH / devatAyAH pASANaM pratimAM pazyatu / evaM ca devatApratimAyAmevaitanirNaya iti bhAvaH / yadvA kenacitkasyacitpUjAyAM kriyamANAyAmIAvazAt 'kimasya jJAnaM kA vAsya pratiSThA yenehazI pUjeyamasya vidhIyate' iti vAdinaM kazcidbhajayantareNa vaki-pratiSThAM devatAsaMnidhirUpAM vinA pUjA nAsti / 'pratiSThitaM pUjayet' iti vacanAt / pakSe pratiSThA vikhyAtiH / mantra uttamapuruSAmantraNAsyajatvaM tttvm()| matraprasidhanyatamavantam / pakSe vicAraM vinA pratiSThA ca nAsti / mtrsaadhytvaatprtisstthaayaaH| pratiSThAmatrobhayAprAmANyavAdI / pakSe pratiSThAmatrobhayAbhAvavAdI / devatApASANaM pazyatu / evaM ca vedAprAmANyavAdinA nAstikakakSAdhirUDhena kenacidviSNvAdipratimAdau [viSNvAdi]prastarabuddhau kRtAyAM na kiMcitsamIcInasa duHkhamiti bhAvaH / evaM ca nAstikakalpena bhavatA mAtsaryAtpANDityapratiSTAvikameteSAM nAstItyukaM. cettAvatA na kAcitkSatiriti dhvanyate // nAyikAsakhI nAyikAyAM mAnAdyupacArapradarzaka nAyakaM vakti pUrvAdhiko gRhiNyAM bahumAnaH premanarmavizvAsaH / bhIradhikeyaM kathayati rAgaM bAlAvibhaktamiva // 38 // pUrvAdhika iti / gRhiNyAM pUrvApekSayAdhikaH / bahanekaprakAraH / idaM ca liGga Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAsaptazatI / 1 1 163 cipariNAmAdapre'pyanveti / mAnaH / prema / narma krIDA / vizvAsaH / iyamadhikA bhIH / evaM ca bhIteH pUrvamabhAvo dhvanyate / rAgaM bAlAvibhattamiva kathayati / evaM ca yAvatparyantaM tasyAmevAnurAgaH sthitastAvatparyantaM naitAdRzamAnAdikaM na bhItiH taddhetvabhAvAt / idAnIM tu mAnAdinaitatsamAdhAneneyaM mAM na pIDayiSyatIti thiye tAdRzAcaraNaM taveti bhAvaH / evaM ca yatrAsAdhAraNaM prema na tatra kimapi mAnAdi bAhyopacArakaraNamapekSitamiti dhvanyate // svapIDAbhayena khaprabhorapyaniSTaM cintyata eveti kazcit kathaM khaprabhoratuci - tAzaMsanaM karoSi iti vAdinaM vakti pulakitakaThorapIvarakucakalazAzleSavedanAbhijJaH / zaMbhorupavItaphaNI vAJchati mAnagrahaM devyAH // 388 // pulakiteti / saMjAtapulakau / nAyakasparzajasukhAvirbhAvAditi bhAvaH / yau kaThorapIvarakucakalazau tadA zleSapIDAbhijJaH zaMbhorupavItarUpaphaNI pArvatyA mAnagrahaM bAJchati / evaM cAliGganAdyabhAvena khapIDAnutpattirbhaviSyatIti dhiyeti bhAvaH / kaThoretyanena vedanAyAmAdhikyaM dhvanyate / evaM ca zaMbhorityanena sukhajanakatvapratipAdanAdupavItapadenAtinikaTatayAtipremavattvavyaJjanAtphaNItyanena bhArasahanasAmarthyadyotanAvIdRzasyApi klezavizeSAsahiSNutvaM kimutAnyasyeti dyotyate / yadvA yo hi svayaM duHkhAbhijJaH sa eva parasya duHkhanivRttiM vAJchatIti kazcitkaMcidvati / evaM ca phaNairvedanAmijJatvena zaMbho: kaThorakucavedanA mA bhavatviti buddhirudetIti dhvanyate / athavAtyantamAnavatI sA nAyAtIti duSTadUtIvacanAcchithilayanaM nAyakaM nAyikAsakhI vati / phaNItyanena duSTatvaM dyotyate / yadvA nAyakaM prati svayAtAyAtabhayAnnAyikAduHkhabhAveti kathayantIM nAyakasakhIM jJAtvA nAyikAsakhI nAyakaM prati vakti / evaM ceyaM tvadIyaduSTasakhI khayAtAyAtAdipIDAbhayena tasyA etAdRzasvabhAvazAlitvaM tvayyAvedayati, na vAstavaM sA tatheti dhvanyate / tena ca tvarakha taddarzanayana iti // 1 kAcitkAMcitkasyAzcidvArtAM vi priya AyAto dUrAditi yA prItirbabhUva gehinyAH / pathikebhyaH pUrvAgata iti garvAtsApi zatazikharA // 389 // priya iti / dUrAdAyAta iti hetorgehinyA yA prItirbabhUva sA pathikebhyo'pi Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| pUrvamAgata iti garvAdatyadhikA jAtA / anyeSAM na tathA khapriyAsu prItiyathA mastiprasyeti dhiyeti bhAvaH / priyapadamAgamanena prItijanakatvamAvedayati / dUrAdityanena ciravirahazAlitvaM dyotyte| gehinIpadena gRhavyAsApravaNAyA apyetAdRzAvasthAvatvaM tatretarassAH kiM vakavyamiti dhvanyate / pathikapadaM priyAtpUrva pracalitatvaM vyjyti| bahuvacanena sarveSAmapi pazcAtparityAgenotkaNThatizayazAlitvaM nAyake vyajyate / evaM cAnyeSAM tvarayAnAgamanena khapriyasyAgamanena nAyikAyAM guNAtizayo dyotyate / tena ghetaranAyikAvyatireko dhvnyte| zikharasya parvatasaMbandhitvAtprItI cAtyutkaTatvaM lakSyate / prayojanaM cetaragarvavyatirekaH // nAyikAsakhI nAyakamanyoktyA nAyikAprema vakti pRSThaM prayaccha mA spRza dUrAdapasarpa vihitavaimukhya / tvAmanudhAvati taraNistadapi guNAkarSataraleyam // 390 // pRSThamiti / he vihitavaimukhya / pakSe kRtaudAsInya / vaimukhyakAryamAha-pRSTha prayaccha / tIrasthitataraNeH pRSThenaiva gamIrajalanirasanamiti kaivartakasaMpradAyaH / yadvA guNAkarSakasya naukAsAMmukhyAbhAvAditi bhAvaH / ata eva mA spRza / kareNeti bhAvaH / pakSe vilokanAmAvaM kuru, AliGganaM ca mA kuru / dUrAdapasarpa / pakSe nikaTavartitvAbhAvaM kuru / tathApi guNaistRNaracitaiH / pakSe cAturyAdimiH / AkarSaNaM tena caJcaleyaM trnnistvaamnudhaavti| evaM ca yadyapi tvamudAsInastathApi tvadIyacAturyAdiguNalubdhaH tvAmevAnusaratIti dhvanyate / tena ca netAhagAcaraNamucitaM taveti / naurapi pRSTapradAnAdikAriNamanulakSIkRtya niSAdakartRkaguNakaraNakAkarSaNenAgacchatIti bhaavH|| nAyakaH sakhAyaM vakti priyayA kuGkamapiJjarapANidvayayojanAhitaM vAsaH / prahitaM mAM yAcyAJjalisahasrakaraNAya zikSayati // 391 // priyayeti / priyayA, na tu nAyikayA / kuTumena pijaraM yatkarayugalaM tadvidhAnacihitaM preSitaM vAso'nekaprArthanAjalisaMpAdanAya mAM zikSayati / kuhumapijaratve. nArakatvam, vena ca kopavatvaM botsate / pANidvayayojanAhitamityanena mtprnntiraavedyte| evaM ca praNAmo'yaM bhavatAmAkhAmatrAgamanaM bhavatAmiti dyotyate / tena kupitatve jJAte'nekaprArthanAbalikaraNaM mama prAptamiti dhvnyte| yadvA priyakapraNAmaahaNajanyauddhayanivAraNakAraNAnekapraNAmakaraNaM mama prAptamiti dhvnyte| tena, ca Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAyikAyAmAdhikyam / yadvA yathA mayA tvatprAptyarthamajaliH kriyate tathA tvayA madarya sadIyaguruSvajalayo vidheyA iti zikSA / mAGgalikatvena kuddmsNbndhH| athavAha rajaHzAlinItyataH kSantavyo madanAgamanAparAdha iti jJApanAyaikAJjalikaraNe mayAjalisahasrakaraNenedAnImeva ratamabhyarthanIyamiti bhAvaH // dUtI kasyAzcitsAhasakathanena nAyikAyAH sAhasakartRtvamupadizati prAcIrAntariteyaM priyasya vadane'dharaM samarpayati / prAggiripihitA rAtriH saMdhyArAgaM dinasyeva // 392 // prAcIreti / iyaM tava prativezinI prAcIreNa vyvhitaa| 'prAcIra prAntato vRtiH' itymrH| priyasya vadane'dharaM samarpayati / prAcInAcalAcchAditA rAtriH saMdhyArAgaM divasasyeva vadane / prAgirisamatApratipAdanena prAcIre'tituGgatvaM dhvnyte| tena collaGghanAnahatvam / rAtrisamatApratipAdanena tamaHpradhAnatayAnyajanAvalokanabhItizUnyatvaM naayikaayaamaavedyte| tena cAtyantAnurAgavattvam / saMdhyArAgamityanenAtyantalauhityavattvamadhare vyjyte| dinasyetyanena bahirvartitayA nAyake lokadRzyatvaM dhvnyte| samarpayatItyanena khayaM cumbanavirAmAsaMpAdanena rAgoddharatvaM nAyikAyAM boyate / evaM ca tvayApi bhItimutsRjyaivaMvidhAcaraNamAcaraNIyamiti dhvnyte|| nAyikA nAyakaM vakti parapatinirdayakulaTAzoSita zaTha nejyA na kopena / dagdhamamatopataptA rodimi tava tAnavaM vIkSya // 393 // pareti / parasyAH patyo nirdayA yA anekagmaminyastAbhirtRtazarIrasAra / sarvakhaparatvena kAdAcitkalAbhavattvam , tena cAtyantasuratasaMpAdanAhatvaM dhvanyate / shtth| evaM ca vizvAsAbhAvavattvamanyavacanaprAmANyAnabhyupagantRtvaM ca vyajyate / nerpaayaa| tAsAmiti bhAvaH / na kopena / kimiti tatra gamyata iti hetoriti bhAvaH / dagdhamamatopataptAhaM tava kArya vIkSya rodimi / dagdhapadena mamatAyA nivAraNAnahatayA. tyantaduHkhadatvaM dhvnyte| evaM caitAdRze'pi tvayi mama mamateti khasminnAdhikyamAvedyate / anyo'pi saMtapto roditIti laukikam // prAGgaNa eva kadA mAM lipyantI manyukampikucakalazA / aMsaniSaNNamukhI sA khapayati bASpeNa mama pRSTham // 39 // prAkaNa iti / prAGgaNa eva / evaM ca premaadhikymaavedyte| mAM shlissyntii| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA kopena / kamiyanti dinAnyativAhitAni videza iti dhiyeti bhaavH| kmpitstnklshaa| skandhasthitavadanA sA pUrvAnubhUtA bASpeNa mama pRSThaM kadA apayati / apayiSyatItyarthaH / pathikAzaMsanametat // kathamIdRzabhayAnakAvasare priyasavidhe samabhisaraNamiti vAdinI nAyikA dUtI kasyAzcittakathanavyAjena sati premNi na kasyApi bhItiriti vakti pretaiH prazastasattvA sAca vRkairvIkSitA skhaladrAsaiH / cumbati mRtasya vadanaM bhUtamukholkekSitaM bAlA // 395 // pretairiti / pretaiH stutasAmarthyA / skhaladAsaH / vismayAditi bhAvaH / sAzru / kriyAvizeSaNametat / kathamIdRzyA api priyaH prapede paJcatvamiti zokodrekAditi bhaavH| vIkSitA baalaa| evaM ca bhItiyogyatvaM dhvnyte| bhUtamukhasaMbandhinI yolkA tayekSitam / evaM cAndhakArabAhulyaM dhvanyate / mRtasya / arthAtkhapriyasya / vadanaM cumbti| evaM caitAdRzasamaye'pi bhIsanudayena jugupsAdyabhAvena ca premNi dRDhatvamAvedyate / atra pretaiH prazastasattvetyAdikathanaM bhayAnakAkramapi bhRkSAraparipoSakatvAdathavA bAdhyatvenoktatvAdvA 'smaryamANo viruddho'pi' ityuktadizA 'ayaM sa razanotkarSI' ityAdAviva 'saMcAryAdeviruddhasya bAdhyayotirguNAvahA' ityuktadizA 'kAkArya zazalakSmaNaH' ityAdAviva bhayAnakakSArayoravirodhAnAsamaJjasam // kazcitkaMcidupadizati pizunaH khalu sujanAnAM khalameva puro vidhAya jetavyaH / kRtvA jvaramAtmIyaM jigAya bANaM raNe viSNuH // 396 // pizuna iti / sujanAnAM yadi pizuno jetavyaH / evaM ca satAM pizunajayena na kApi zlAghyateti bhaavH| tadA nizcayena khalameva puro vidhaay| evakAreNa / khAtiriktasujanasya nirAsaH / amumevArtha draDhayitumitihAsamAha-viSNuH / evaM ca khataH sAmarthyasattvamAvedyate / jvaraM khIyatvena saMpAdya / evaM ca duSTe yadyapi khIyatvasaMpAdanamanucitaM tathApi khakAryakAla eva tatra tadvidheyamiti dhvanyate / sAjhAme bANAsuraM jitavAn / evaM ca khassa sAmarthe'pi na duSTanibarhaNaM svayaM vidheyamiti dhanyate / tena ca kleze'pi duSTasaMbhASaNamanucitamiti // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAyikeyamatyantamapragalbhatsataH zanaireva kiMcidupabhogyeti sakhI nAyakamanyoktyA vakti. piba madhupa bakulakalikAM dUre rasanApramAtramAdhAya / adharavilepasamApye madhuni mudhA vadanamarpayasi // 397 // pibeti / he madhupa / evaM ca rasalampaTatvamAvedyate / tena ca tUSNImavasthityaH niitvm| dUre jihvApramAtraM saMsthApya bakulakalikAM piba / adharasya vilepena smaaptiyogye| atra lepanetyeva yuktam / makarande vRthA vadanamarpayasi / evaM ca bakulakalikAyA atisUkSmatvAttanmadhuno'tikhalpatayA vadanasaMparke samAptireva bhavipyatItyato rasanApreNaiva tadrAyamiti bhaavH| evaM ca neyamatyantasuratavimardasaheti dhvanyate // kazcitkaMcidakti prAyeNaiva hi malinA malinAnAmAzrayatvamupayAnti / kAlindIpuTamedaH kAliyapuTabhedanaM bhavati // 398 // prAyeNeti / bAhulyena malinAnAmAzrayatvaM prApnuvanti / arthAntaranyAsenAmumevArtha draDhayati-yamunAyAH puTamedazcakrANi / 'cakrANi puTamedAH syuH' itymrH| kAliyanAmasarpasya puTamedanaM pattanam / 'pattanaM puTamedanam' itymrH| bhavati / evaM cAmalinAmirgaGgAdibhirna kAliyasyAzrayo dattaH, kiM tu kalindatanayayaiveti bhAvaH / evaM ca sadbhirasatAmAzrayo na deya iti dhvanyate // priyaprItinimittaM sapatnIsaMmAnanamapi vidheyamiti kAcitkAMcicchikSayati pazya priyatanuvighaTanabhayena zazimaulidehasaMlamA / subhagaikadaivatamumA zirasA bhAgIrathIM vahati // 399 / / ) pazyeti / candrazekharazarIrasaMlamA umA pArvatI / umApadena 'umeti mAtrA tapase niSiddhA' ityAdi kAlidAsokarItyA priyaprItistaporUpaklezavizeSalabhyeti dhvnyte| priyazarIravizleSamItyA bhAgIrathIm / bhagIrathakSatriyasaMbandhotkIrtanena tIkSNapratApatayAtiduHsahatvaM vyjyte| zirasA vahati / idaM tvaM pazya / evaM ca tvayApyanayaiva rItyA stheyamiti bhaavH| evaM ca yatra bhagavatyA pArvatyApyevaMrItyAvasthIyate tatra kA vArtAnyAsAmiti bhAvaH // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 'kaavymaal| : kAcidvakti pathikavadhUjanalocananIranadImAtRkapadezeSu / ghanamaNDalamAkhaNDaladhanuSA kuNDalitamiva vidhinA // 40 // pathiketi / pathikAGganAnayanabASpairnadImAtRkA nadyambupAlitAH pradezAstreSu vasA kartRbhUtenendradhanuSA karaNabhUtena meghamaNDalaM kuNDalitamiva / pathikAnAzrumireva sasyotpattermeghamaNDalasyAnarthakyAditi bhaavH| evaM ca payikAhanAnayananIrAvikyapratipAdanena tAsAmatyantaduHkhamAvedyate // kAcitkasyAzcidvRttaM vati prativezimitrabandhuSu dUrAkRcchAgato'pi gehinyA / atikelilampaTatayA dinamekamagopi gehapatiH / / 101 // prativezIti / gehinyaa| evaM ca sarvasAmarthyamAvedyate / klezAgato'pi / evaM ca jhaTiti sarvagrAhyadarzanayogyatvaM dhvanyate / gehapatiH / evaM ca bahutaradinottarAgamanatayA sarvakAryasya khamAtrakartRkatayA sarvadarzanayogyatvaM vyajyate / atyantaM yA krIDAsakistayA prativezimitrabandhuSu / evaM ca gopanAnahatvamAvedyate / eka dinmgopi| yadvA gehinyA apyetAdRzI gatistatra kA vArtAnyasyA iti kAcit 'kathamIdRzakrIDAlampaTA tvam' iti vAdinI prati vati // nAyikA nAyakaM prati vaki parapaTa iva rajakImirmalino bhuktvApi nirdayaM tAbhiH / arthagrahaNena vinA jaghanya mukto'si kulaTAbhiH // 102 // pareti / he nindya / nindyakAryakAritvAditi bhAvaH / rajakImiH parapaTa iva tAmiH prasiddhAbhiH kulaTasabhiH malinastvaM nirdayaM bhuktvA / parakIyatvAditi bhaavH| dravyagrahaNena vinA parityakto'si / evaM ca kulaTAtvena bahunAyakaviSayaratimattayA tadraterAbhAsatayA 'arthAdoSadhava kAmaH' ityuktadizA ca tatra na rasa iti dhvnyte| anAnyadvicArajAtamasmatkRtarasamajarITippaNe draSTavyam // isanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA pakAravrajyA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI bkaarkhjyaa| kAcitkasyAzcittaM vakti. bahuyoSiti lAkSAruNazirasi vayaspena dayita uphsite| tatkAlakalitalajjA pizunayati sakhISu saubhAgyam // 103 // bahiti / bahutaranAyikAzAlini lAkSayAruNamastake priyatame vysyenophsite| kathaM zrIpraNAmamakaroditi / tatkAlakRtalajjA nAyikA sakhISu saubhAgya sUcayati / bahutarAGganAjAtamapahAya mayyevAsaktyA maJcaraNapraNatijanyaiveyamaruNataita. cchirasIti dyotaneneti bhaavH| yadvA yadyapi nAyako na tathA premAdi vidadhAti tathApi sakhyAdiSu tu mayyeva premavAniti pradarzanena khagauravaM rakSaNIyamiti tatpradarzanaprakAra kAcitkAMcidupadizati / bahuyoSitItyanenAnekanAyikAcintayA kimIyazvaraNAlaktaka iti saMdehayogyatvaM dhvanyate / tatkAlaM vayasyopahAsaikakAlam / ajIkRtalajava sakhISu saubhAgyaM sUcayati / evaM caitAdRzasamaye'nayA rItyA khasaubhAgyapradarzanaM vidheyamityAvedyate / tena caitAdRze'pi samaye na manasi khedo vidheyaH, kiM tu harSa evAviSkaraNIya iti // kazcinnAyikAkezakalApaM stauti bandhanabhAjo'muSyAzcikurakalApasya muktamAnasya / sindUritasImantacchalena hRdayaM vidIrNamiva // 10 // bandhaneti / bndhnvtH| gataparimANasya / atidIrghasyetyarthaH / pakSe gatAbhimAnasya / asyAH kezakalApasya sindUrayukto yaH sImantastanmiSeNa hRdayaM vidIgamiva / bandhanavato gatAbhimAnasyApi vidIrNahRdayatA bhavatIti laukikam // kAcitkaMcidvakti balamapi vasati mayIti zreSThini gurugarvagaddaM vadati / tajjAyayA janAnA mukhamIkSitamAvRtasmitayA // 405 / / balamiti / sAmarthyamapi / apinA guNAdisamuccayaH / mayi vstiH| vasatItyanena yo hi yadadhikaM sthalaM jAnAti tatraiva vasatItyato'nyanAyakavyatirekaH khasmibAvevate / ityatigarvagaddaM yathA syAttathA vadati sati sNkucitsmityaa| evaM ca kiNcitsljjtvmaavedyte| tadAnayA lokAnAm / tadvArtAdattAvadhAnAnAmiti bhaavH| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaal| vadanamIkSitam / matsamAdhAnalezamapi kartuM na zakroti vadati tvetAdRzamapIti vismayeneti bhAvaH / evaM ca vaNijaH puMstvahInatayA tadAnAyAca samRddhamanmathatvena tatra tvadgamanena tasyA Asakistvayi bhaviSyatIti dhvanyate // * kasyAzciduNAdikaM kasyacidvadanAdAkarNya kazcittasyAmAsakta iti madhupanalinIttAntavyAjena kAcidvakti balavadanilopanItasphuTitanavAmmojasauramo madhupaH / AkRSyate nalinyA nAsAnikSiptabaDizarajjuriva // 106 // - balavaditi / balavAnyo vAyustena samIpAnItaM vikasitanavakamalasaugandhyaM thasya sa madhupo amaraH kamalinyA nAsAyAM nikSiptA baDizasya matsyavedhanasya / 'baDizaM matsyavedhanam' ityamaraH / rajjuryasyaitAdRza ivaakRssyte| kvacidaDizapadarahitaH paatthH|| * guNamAtrAhakatvaM sujanatvam, doSamAtraprAhakatvaM pizunatvamiti kazcitkaMciki bANaM haririva kurute sujano bahudoSamapyadoSamiva / yAvadoSaM jAgrati malimlucA iva punaH pizunAH // 107 / / bANamiti / harirviSNurbANAsuramiva sujano bahudoSamapi / guNabhino doSaH / pakSe bahutarabAhuzAlinam / doSazUnyamiva / pakSe bAhurahitam / kurute| mali'lucA iva taskarA iva pizunAH / punaHzabdo'nyadityarthe / yAvadoSam / samapradoSamityarthaH / pakSe yAvadrAtrim / jAprati / tadviSayakagaveSaNAvanto bhavantItyarthaH / pakSe nidrAbhAvavanta ityrthH| parakhApaharaNArthamiti bhaavH| evaM ca sujanAna bhItiH, kiM tu durjanAdevetyatastvaM tataH sAvadhAnatayA tiSTheti dhanyate // nAyikAdUtI nAyakaM vakti bauddhasyeva kSaNiko yadyapi bahuvallabhasya tava bhAvaH / bhamA bhamA beriva na tu tasyA vighaTate maitrI // 108 // * bauddhasyeti / bauddhasyeva baDhyo valamA nAyikA yasya / pakSe bahUnAM vallamasa bhaktiviSayasya / tava yadyapi bhAvazcittAbhiprAyaH, prema vaa| pakSe padArthaH / kSaNiko'sthiraH / bauddhamate tu padArthasya kSaNikatvAdasthiratvam / tathApi bhamA bhamA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaaryaasptshtii| riva tasyA maitrI na tu vighaTate / evaM ca mamabhruvoryayA camatkAradhAyakatvaM tayA~ tadIyakalahasya prItijanyatayA tattvamityavehIti dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA bkaarvjyaa| bhkaarvjyaa| kazcana dainyakAriNaM mahAkAyamanyoksyA nimdati amasi prakaTayasi radaM kara prasArayasi tRNamapi zrayasi / ghibyAnaM tava kuJjara jIvaM na juhoSi jaTharAmau / / 409 // bhramasIti / he kuJjara, bhramasi / dantaM prakaTayasi / radamityekatvamavivakSitam / karaM zuNDAM hastaM ca prasArayasi / tRNamapi / apinaanaashrynniiytvmaavedyte| Azrayasi / atastava mAnaM mahAparimANaM dhik / udarAnale jIvaM na juhossi| evaM codarapUrtyarthametAkaraNamatsantAnucitamiti vyajyate / anyo'pyudarapUraNArtha nIca. tvamupagata itastato zramaNAdi karotIti laukikam // laghojhaTityapakAraH kartuM zakyo'nena na gauravavata iti kazcitkaMcidvakti bhUtimayaM kurute'mistRNamapi saMlamamenamapi bhajataH / saiva suvarNa dazA te zake garimoparodhena // 410 // bhUtIti / saMlamamapi / evaM ca na cirakAlakhadvinAza iti bhaavH| tRNamanirbhasmarUpaM kurute / vinAzayatItyarthaH / he suvarNa, enaM bhajato'pi cirasaMbandhavato'pi te saiva dazA gurutvAnurodheneti tarkayAmi / evaM cAyamapakArakAraka eva para tu tvaM khagauravabalAdeva yathAvasthito'tiSThasyato nainaM seveyeti dhvanyate / yadvauddhatyavihInaitatsevAkaraNe'tyantamarthAvAptiriti kazcidanyoktyA vaki / tRNamityanena dInamityAvedyate / atra samityupasargo nocitaH / aizvaryapracura kurute / suvarNa, enaM " bhajataste gurutvavattvAtsaiva dazA / evaM catvayauddhatyena tsmaatkiNcidvaaptmityaavedhte|| kazcitkAMcitprati saMketaM vati bhavati nidAghe dIce yatheha yamuneva yAminI tnvii| dvIpA iva divasA api tathA krameNa prathIyAMsaH // 111 // bhavatIti / ihaitasibhidAce mahattare sati / . 'dIrghA' iti. pADhe pUrvakAlA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 'kAvyamAlA / mitrAryeNa yAminIvizeSaNam / yamuneva rAtriH khalpA bhavati / tathA krameNa dvIpA iva / 'dvIpo'striyAmantarISaM yadantarvAriNastaTam' ityamaraH / divasA mahattarA bhavanti / yamunAyAstanvItvakathanena caraNasaMcaraNayogyatvaM vyajyate / dvIpAnAM prathIyastvakathanenAnekakujavattvam tena ca tatra krIDAvizeSasaMpAdanayogyatvaM dhvanyate / evaM ca rAtreratitanIyastayA ratavizeSAnaItvena, divasAnAmatidIrghatayA divaiva yamunAdvIpa eva saMketayogyastannizcaya eva vidheya iti dyotyate // nAmikAsakhI nAyakaM bakti bhavatA mahati snehAnale'rpitA pathika hemaguTikeva / tanvI hastenApi spraSTumazuddherna sA zakyA // 412 // = bhavateti / bhavatA mahati prItirUpavahau / evaM ca tvatprIterduHkhadatvaM dhvanyate / pakSe tailasaMbandhivahnau yArpitA suvarNaguTikeva / evaM ca nAyikAyAM gaurAGgItvamA - vedyate / sA tanvI he pathika pravAsazAlin / evaM cAnyathAbuddhiyogyatvaM dyotyate / azuddhairhastena spraSTumapi / evaM ca haste sthApayituM na zakyeti kiM vaktavyAmiti bhAvaH / na zakyA / evaM ceyaM tvadAsaktyA nAnyaM kamapi cittapathe karotIti dhvnyte| taptataile prakSiptA suvarNAdiguTikA sadoSairna spraSTuM zakyeti divyaadivyvhaarH|| kazcitsakhAyaM vakti bhUmilulitaikakuNDalamuttaMsitakANDapaTamiyaM mugdhA / pazyantI niHzvAsaiH kSipati manoreNupUramapi // 413 // 1 bhUmIti / bhUmau lulitaM saMlagnamekaM kuNDalaM yatra / uttaMsIkRtaH kANDapaTo yatra / pazyantIyaM mugdhA niHzvAsaiH / klezajanyairiti bhAvaH / manoreNusamUhamapi kSipati / evaM caitasyA etAdRzAvalokanena mama mano'vatiSThate mayIti dhvanyate // mUrkhAGganAbhilASiNaM kaMcana kAcidanyoktyA vadati- bhavatAliGgi bhujaMgI jAtaH kila bhogicakravartI tvam / kaJcuka vanecarIstanamabhilaSataH sphurati laghimA te // 414 // bhavati / he kaka, yena bhavatA bhujaMgI uragI / pakSe vezyA / AliGgitA, yastvaM nizcayena bhoginAmuragANAm / pakSe bhogopacArazAlinAm / samUhavartI, yadvA teSu rAjA jAtaH / tasya te bavanecarI bhillakAntA / pakSe vanecarItvena mUrkhatAzAlitvaM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarystshtii| dhvanyate / stanamityekatvamavivakSitam / icchato lAghavaM sphurati / evaM ca caturIyAH saMgatiM parityajyAcaturAsaMgatIcchA lAghavakAriNIti dhvanyate // kenacitkasyAzcitsaMketaH kRta iti kazcitkaMcidvadhi maikSabhujA pallIpatiriti stutastadvadhUsudRSTena / skSaka jayasi yadekaH zUnye surasadasi sukhamasi // 415 // bhaikSati / tasya pallIpatervadhvA sudRSTena / sakAmadRSTyAvalokitenetyarthaH / mikSAsaMbandhyanabhojanavatA / evaM ca prayAsazUnyatvena puSTatvAdyamivyajyate / pallIpatiH / evaM ca cAturyavizeSAzAlitvaM dhvanyate / iti stutaH stutiviSayIkRtaH / tAmevAharakSaka, sarvotkarSeNa tiSThasi / yasmAdeka itarazUnyaH zUnye madatiriktajanarahite devAlaye sukhamasmi / evaM ca tvadrakSaNasAmarthyAnna kvApi kasyApi bhItiriti bhaavH| evaM ca devAlaye mayaikAkinA sthIyate tatra tvayAgantavyamiti dhvanyate // vRddhena strIsaMgraho vasusaMgraho vA na vidheya iti kazcitkaMcidvakti mogAkSamasya rakSA hayAtreNaiva kurvato'nabhimukhasya / vRddhasya pramadApi zrIrapi bhRtyasya bhogAya // 116 // bhogeti / bhogo ratam , sakcandanAdikaM c| tatrAsamarthasya / dRSTimAtreNa rakSaNaM kurvataH / mAtrapadena zarIrasAmarthyAbhAvo dhvanyate / 'vADyAtreNa' ityapi pAThaH / anabhimukhasya, asAmarthyAttatkaTAkSanirIkSaNAsamarthasa, arthiparAyukhasya ca / vRddhasya prakRSTamadazAlinI nAyikApi lakSmIrapi sevakassa bhogAya / evaM caitadubhayasaMgraho'narthaka eva tasyeti dyotyate // bhavitAsi rajani yasyAmadhvazramazAntaye padaM dadhatIm / / sa balAdvalayitajaGghAbaddhAM mAmurasi pAtayati // 117 // bhaviteti / he rajani, yasyAM tvayi zramApanodAya padaM dadhatIm / valayitA yA jalA tayA baddhAM mAmurasi pAtayiSyati, etAdRzI tvaM bhavitAsi / zramApanodanAya zrAntasya caraNAyupari caraNadAnAdi vidhIyata iti laukikam / pathikAAnA. zaMsanametat // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA / kimityasya gauravAdi na vidhIyate tvayeti vAdinIM sakhIM nAyikA vaktibhUSaNatAM bhajataH sakhi kaSaNavizuddhasya jAtarUpasya 1 puruSasya ca kanakasya ca yukto garimA sarAgasya // 418 bhUSaNatAmiti 1 he sakhi, bhUSaNatAM sarvotkRSTatAM kaTakAdirUpatAM ca bhajataH / kaSaNena cirakAlInasaMgatyA nikaSopalena ca vizuddhasya vijJAtasakalasvabhAvasya vijnyaatshuddheshc| jAtarUpasya surUpasya / yadvA yato rUpAdikamityarthaH / pakSe suvarNasya / 'cAmIkaraM jAtarUpam' ityamaraH / sarAgasya prItimataH / pakSe rAgo lauhityam / puruSasya ca, kanakasya ca, garimA gauravam / pakSe parimANam / yuktam / evaM caitAdRzasyaiva gauravamucitam, anyAdRzasya neti bhAvaH // khaguNaiH priyavazyatAvidhAnadakSAm 'kArmaNenAnayA patiH svAdhInatAmAnItaH " iti sapatnIbhiH procyamAnAM nAyikAM kAcidanyoktyA vakti bhasma paruSe'pi girize snehamayI tvamucitena subhagAsi / moghastvayi janavAdo yadoSadhiprasthaduhiteti // 419 // bhasmeti / bhasmamaline'pi girize / evamapi kAThinyamAvedyate'jJatvaM vA / tena durArAdhyatvam / snehaH prItistatkharUpA, na tu prItikartrI / prItipracureti kazcit / ityucitena subhagAsi / paraM tu yat, oSadhInAM prasthAna sAnUni yasmiMstasya duhiteti / 'nuH prasthaH sAnurastriyAm' ityamaraH / evaM cAnayA kArmaNabalena patirvazyatAmAnIta iti janavAdaH / janapadamanivAraNIyatAM dhvanayati / mogho'lIkaH / evaM ca tvayA nAyakaH svaguNaireva svAdhInatAM nItaH, na tu kArmaNabaleneti vyajyate / tena va lokasya bhrAntatvam / tena ca tadvacanasyAprAmANyam // nikaTasthAyA api navoDhAyA upabhogo duHsAdhya iti kazcidvatimayapihitaM bAlAyAH pIvaramUrudvayaM smaronnidraH / nidrAyAM premAH pazyati niHzvasya niHzvasya // 420 // bhayeti / bAlAyA bhayena / navoDhAsvabhAvasulameneti bhAvaH / AcchAditaM pIvaraM jaGghAdvayaM premAIH / premayukta iti yAvat / madanodgatanidro nAyako nidrAyAm / nAyikAyA iti bhAvaH / niHzvasya niHzvasya / saMbhogAbhAvAditi bhAvaH / pazyati / yadvA yasya yatra manastadeva tena nidrAyAmapi dRzyata iti kazcitkaMcidvati / nidrAyAM 1 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 175 khasyeti bhAvaH / evaM ca jAgradRzAyAM yAdRgdRSTaM bAlAyA UrudvayaM tAdRgeva nidrAyAM pazyatIti bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vakti amarIva koSagarne gandhahRtA kusumamanusarantI tvAm / avyaktaM kUjantI saMketaM tamasi sA amati // 121 // bhramarIti / gandhena parimalena khAdhInIkRtacittA kusumamanusarantI koSagarbha bhramarIva tvAmanusarantI / avyaktam / lokabhayAditi bhAvaH / pakSe koSairAcchAditatvAt / kUjantI sA tamasi saMketaM bhramati / nAyikAyA bhramarIsAmyena nAyake ca kusumasAmyena yathA kusumAnusaraNaM vinA na gatibhramaryAstathA tvadanusaraNaM vinA na gatirnAyikAyA iti dyotyate // etasyA mayyanurAgazciraM sthAsyati na veti saMzayAnaM nAyaka nAyikAsakhI vakti Ama prAmaM sthitayA khehe tava payasi tatra tatraiva / AvartapatitanaukAyitamanayA vinayamapanIya // 122 // bhrAmamiti / tatra tatra tadvidhAnazAlini / lokottara iti yAvat / tava sneharUpe payasi / payaHpadena mAdhuryAdyabhivyajyate / pakSe snehayukta jale / bhrAntvA bhrAntvA sthitayAnayA vinayaM namratAM viziSTanIti vA / pakSe viziSTanayanam / apanIya / Avarte'mbhasAM bhrame patitA yA naukA tadvadAcaritameva / evaM ca nAnyathA zaGkanIyamiti bhAvaH / evaM ca yathA jale sthitA naukAvartapatitA tato'nyatra na gacchati, tatheyaM tava snehe sthitA nAnyatra cittaM kariSyatIti vyajyate / tena ca sarvathaiveyamanuprAtyeti // kAcitkAMcidvakti amayasi guNamayi knntthaahyogyaanaatmmndiropaante| hAlikanandini taruNAnkakumino meDhirajuriva // 123 / / 1. asA AryAyAH pustakAntare tu vyAkhyAmedo yathA-'kAcidanyoktyA hali. kavardhU pratyAha-amayasIti / saundaryazAlini / pakSe tantupracure / kaNThAhayogyAnAliGganayogyAn / pakSe tADanayogyAn / khagRhasamIpe nUtanAn / pakSe yUnaH / uccA. sAn / pakSe balIvardAn / meDhirajjurivetastataH saMcArayasi / suratakhalAprAtyeti bhaavH| 'guNamaya-' iti pAThe guNapracurAzca te kaNThayahayogyAzca vAnityarthaH / ' Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaaymaalaa| : bhramayasIti / he hAlikanandini / hAlikapadena jAtizamnatam, tena kAmukAgamanasaukaryam , vivAhayogyeyaM jAteti jJAnavaidhuryeNa kaMcitkAlaM yayecchapara puruSabhogasaMpAdanayogyatvaM dhvanyate / guNAH saundaryAdayaH / pakSe tantavaH / khasadananikaTe kaNThAhayogyAnAlijhanayomyAn / pakSe kaNThabandhanayogyAn / taruNAn / ' meDhirajuH / 'puMsi meDhiH khale dAra nyastaM yatpazubandhane' ityamaraH / vRSabhAniva amayasi / evaM cate gRhamadhya eva kuto nAnIyante bhIterabhAvAditi bhAvaH / 'guNamaya-' iti pAThe guNapracurAzca te kaNThAhayogyAzca tAnityarthaH / kazcitkaMcitprasanyoktyA vakti bhAlanayane'mirindurgaulI gAtre bhujaMgamaNidIpAH / tadapi tamomaya evaM tvamIza kaH prakRtimatizete // 12 // mAleti / he Iza / evaM cokadoSadAnAnahatvaM dhvanyate / yadyapi tava lalATanetre vahiH, mastake candraH, zarIre sarpamaNirUpA dIpAstathApi vaM tamomaya eva / enamarthamarthAntaropanyAsena draDhayati / khabhAvaM ko'tikrmte| na ko'pItyarthaH / prakAzakavastubAhulye'pyandhakArapracuratvamiti virodhaH / tadabhAvastu tamaHpadasya guNavizeSavAcitvAt / evaM ca yadyapi samIcInasAttvikasaMgatikhavAsti, tathApi svadIyaM khAbhAvikaM tamoguNaprakRtitvaM nApagacchatIti vyajyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA bhkaarvrjyaa| mkaarvrjyaa| * AsaktacittenAGganauddhatyamapi na gaNyata iti / madhumadavItatrIDA yathA yathA lapati saMmukhaM bAlA / tanmukhamajAtatRptistathA tathA vallabhaH pibati // 425 // maciti / madyamadA / ata eva gatalajeti vigrahaH / madhumadena vItavIDeti 2. atrAsi pustakAntare vyAkhyAbhedo yathA-kathana bhakaH zivaM prati vaktibhAleti / etAsamakAzakasAmagrIsatve'pi tamorUpaguNamaya eva / amumevArtha draDhayatika khamAvamatizate / sajavItyarthaH / evaM cAzeyo'sIti vyjyte| athavA nAyakIyaprAGganAsaGgabAnocaraM vimanaskA nAyikA sakhI dRSyantadvArA samApate-tathA ca yo. parAsyApyetAdRzyavalA tatra kA vArtA bAcyA tvadIDanAvakasati bhAvaH // ' .. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayossnntii| 100 raNe madapadamadhikamivAbhAti / bAlA evaM ca lajaucityamAdeyate / yathA kyA mukham / arthAnAyakasya / vaki / vallabho'jAtatRptiH sanbAlAmukhaM tathA tathA saadrmvlokyti| evaM ca rasikAnAM nAyikauddhatyakRtavacanaracanAdikaM na duHkhadam, batastvayaitAdRyaitadvacanAdinA kopo na vidheya iti dhvanyate // sakhI nAyikA vati mitrairAlocya samaM guru kRtvA kadanamapi samArabdhaH / arthaH satAmiva hato mukhavailakSyeNa mAno'yam / / 126 / / mitrairiti / mitraH samaM vicArya, mahattaraM kalahamapi kRtvA, samyak / ATopapuraHsaramiti bhAvaH / prArabdhaH / artha iva satAM sabhyAnAM mukhavailakSyeNa / asamyagidamiti dhiyeti bhAvaH / ayaM mAnastava mukhavailakSyeNa / prasAdajanyeneti bhAvaH / hataH / evaM ca yathA mitraiH samaM vicArya mahattarakalahaM vidhAyArabdho'rthaH satAM mukhavailakSyamAtrakaraNena vinaSTo bhavati, tathA te mAnaH prasAdajanyamukhavailakSaNyatayA vinssttH| evaM ca prasAdacihaM kaMcitkAlaM gopayeti dhvanyate / yadvA yathA vicArya kalahAdikaM ca vidhAyArabdhaH samIcInAnAmarthoM mukhavailakSyeNa / khataH kRtrimatvena jJAnAditi bhAvaH / ata eva satAmiti padamupayogi / hato bhavati / lokairmukhavailakSyeNAnyathAnirNayAditi bhAvaH / tathA. te mAnaH 'kathaM samAdheyo dayitaH' ityAdicintAjanyamukhamAlinyena hata ityarthaH / athavA mitraH samaM mitratulyatayA vicArya / upakArakatvAditi bhAvaH / mukhavailakSyeNAdainyAdivazAditi bhAvaH / guru mahattaraM kadanaM klezAdi kRtvA samyagarjito'pyartho dravyaM satAM vivekino duHkhadatvAdanAdaraNIyo bhavati / tathA mitratvena vibhAvyaivaM cAlAkamanAdarakaraNaM na tavocitamiti vyajyate / mukhavailakSaNyena mahattaraM kalahaM kRtvA / evaM cAnyAsAM durvacanAdirUpaH kalahaH, tava tu mukhavailakSaNyakaraNamAtrarUpa ityanyanAyikAvyatirekaH suucyte| kRto'pi tavAyaM mAno hato bhavati duHkhadatvAdanAdaraNIyo bhavati / evaM caitAraNa mAnavidhAnaM tavAnucitamiti dyotyate // kazcilanAvazAtkhakaTAkSavikSepasamaye'nyapradezAmimukhIM kAMcidaki mama rAgiNo manakhini karamarpayato dadAsi pRSThamasi / yadi tadapi kamalabandhoriva manye khasa saubhAgyam // 427 // mameti / he manasvini prazastrAntaHkaraNe / evaM ca kauTilyAbhAvo maanyte| 12 A. sa. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaabmaalaa| rAgiNo'nurAgavataH / pakSe lauhityavataH / kara haskham / pajhe kiraNam / samarpayato mama pRSThamapi yadi dadAsi / lajjAvazAnmukhaparAvartanAditi bhAvaHpakSe 'pRSThataH sevayedam' ityukatvAditi bhAvaH / tadapi kamalabandhoriva khasyAhaM saubhAgyaM mnye| evaM caitAvatApyahamAtmAnaM kRtArtha manye, kimu saMmukhAvalokana iti bhAvaH / evaM yathAkayaMcitkucasparzArtha karamarpayato mama pRSThadAne kUrpAsapranthimocanAnumitidAnenAtyantAnukUlyaM vihitaM tvayeti vyajyate // puSpavatIvRttaM kazcitsakhAyaM vakti mA spRza mAmiti sakupitamiva bhaNitaM vyaJjitA na ca brIDA / AliktiyA sasmitamuktamanAcAra kiM kuruSe // 128 // meti / mA mAM spRzeti sakupitamiva / na vAstavamiti bhaavH| bhaNitam / lajA na ca vyanitA / puSpavattve jJAte sparzamayaM na kariSyatIti bhaavH| AlizitayA / autkaNThyAditi bhAvaH / AcArahIna, kiM kuruSe iti sasmitam / sukho. dekAditi bhAvaH / uktam / evaM ca kAminInAM surate sarvadA saukhyamiti dhvanyate // kazcitkAMcidanyoktyA vakti mUlAni ca niculAnAM hRdayAni ca kUlavasatikulaTAnAm / mudiramadirA pramacA godAvariM kiM vidArayasi // 429 / / maleti / he godAvari, megharUpA yA madirA tayotkRSTamadavatI / evaM ca karvavyAkartavyavivekavidhuratvaM vanyate / vRkSANAm / nikaTasthAnAmiti bhAvaH / mUlAni ca, tIravasatizAlikulaTAnAM hRdayAni ca vidArayasi / vIcIbhiH zithilakaraNena saMkevitatarUnmUlaneneti bhAvaH / kUlavasatipadena kulaTAnAmananyagatikatvaM tadadayavidArakatvAnaucityaM ca dhvanyate / idaM kiM nUcitamiti bhAvaH / evaM cAsthiradravyAbunmAdakzAtparopakArapravaNAnAM nikaTavasatimAtrazAlinAmitastataH samAnItAnopajIvinAM duHkhadAnamanucitaM taveti dhvanyate // pANDityAdiguNazAlitve'pi jaDAcArAmirataM kazcidupadizati malayadrumasArANAmiva dhIrANAM guNaprakarSo'pi / jaDasamayanipatitAnAmanAdarAyaiva na guNAya // 130 // . . malayeti / mUrkhacarapatitAnAm / 'samayAH. zapathAcAra-' ityamaraH / pakSe Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / K zItakAlaprAptAnAm / candanasArANAmiva dhIrANAM guNAnAM pANDityAdInAm / pakSe yaugandhyAdInAm / Adhikyamapi / apiranAdarAnarhatvaM gamayati / anAdarAyaiva na gAya / evaM ca samIcInasyApyasamIcInAcArapraviSTasya guNAdyapi nindAkarameve - yatastvayA naivamAcaritavyamiti vyajyate // 1 kasyAzcinnAyikAyAH sAmyaM khasminkurvANAM kAMcitkAcidanyoktyA vaktimadhumathanamaulimAle sakhi tulayasi tulasi kiM mudhA rAdhAm / yattava padamadasIyaM surabhayituM saurabhodbhedaH // 431 // madhviti / madhumathanasya zrIkRSNasya maulisaMbandhazAlini mAle sakhi / evaM va yathArthavAdArhatvaM dhvanyate / rAdhAM vRthA kimiti tulayasi svasamAnAM manyase / yadyasmAttava parimalodreko'dasIyaM padaM rAdhAsaMbandhicaraNaM surabhIkartum / zrIkRSNena sarvadA rAdhAcaraNapraNAmakaraNAditi bhAvaH / evaM yathA tasyAM gauravam, na tathA tvayIti dhvanyate / saurabhodbheda ityasya prAktaveti padamucitam // 1 kazcitsakhAyaM vakti mayi yAsyati kRtvAvadhidinasaMkhyaM cumbanaM tathA zleSam / priyayAnuzocitA sA tAvatsuratAkSamA rajanI // 432 // mayIti / gantukAme mayyavadhidinasamasaMkhyaM cumbanaM tathAliGganaM kRtvA priyayA tAvatsaMkhyAkasuratasaMpAdanAsamarthA rAtriranuzocitA / evaM ca strINAM rate'tyantaM prItiriti bhAvaH // kazcidvezyAM stauti mRgamadanidAnamaTavI kuGkumamapi kRSakavATikA vahati / haTTavilAsini bhavatI paramekA paurasarvasvam // 433 // mRgeti / aTavI kastUrikotpattisthAnam / kuGkumamapi kRSakavATikA vahati / evaM ca mRgamadakesarayorvanavAsazAlitayA na nAgarikaja nasukhadatvamiti bhAvaH / he vArAGgane, ekA bhavatI utkRSTaM purasaMbandhilokasarvakham / sukhavizeSapradatvAditi bhAvaH / yadvA kastUrI kuGkumayoranyatrApi sattvena sAdhAraNatayA, vAravilAsinyAstu | nagaramAtravasatizAlitayA'sAdhAraNyena nAgarikAtyantaspRhaNIyatvamiti bhAvaH // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 kAvyamArA / vasantasamayeSUddIpanodrekAttUSNImavasthAtuM na zakyata iti kAcitkAMcidvatimadhudivaseSu bhrAmyanyathA yathA vizati mAnasaM bhramaraH / sakhi lohakaNTakanibhastathA tathA madanavizikho'pi // 434 // "madhviti / he sakhi, vasantasamayeSu bhrAmyansan / madhupadena duSpariharatvaM ! dhvanyate / yathA yathA cittaM lohakaNTakasadRzo bhramaro vizati tathA tathA madanabANo'pi / evaM ca kenacitsaha mAM yojayeti dhvanyate / yadvetastato madarthameva paribhramanbhramara iva bhramaraH / sAragrAhakatvenAticaturatvAditi bhAvaH / nAyako yathA yathA manasi samAyAti tathA tathA lohakaNTakasadRzaH / evaM ca vyathakatvam / madanabANo'pi hRdayaM pravizati / evaM caitaddarzanenAhaM madanazaraviddhA tadyogaM vinAbasthAtuM na zaknomIti tena saha mAM yojayeti dhvanyate // nAyako nAyikAM vakti mayi calite tava muktA dRzaH khabhAvAtpriye sapAnIyAH / satyamamUlyAH sadyaH prayAnti mama hRdayahAratvam || 435 // mIti / he priye, magri prasthite muktAH parityaktAH / pakSe muktAphalAni / svabhAvAtstrIkhabhAvAt / pakSe sAhasikatayA / sapAnIyA azrujalavatyaH / pakSe tejovizeSazAlinyaH / amUlyA utkRSTAH / pakSe bahutaradravyalabhyAH / dRSTayo mama hRdayasya cetasaH / pakSe vakSasaH / hAratvamapahArakatvam / pakSe hArabhAvaM prayAnti / idaM satyam / evaM caitAdRzatvadvilokanenAhaM gamanaparAsukhaH saMvRtto'smIti vyajyate // ahamatyantamadanabAdhAkrAntaH saMvRtta iti kazcitkAMcidAha-- I mugdhe mama manasi zarAH smarasya paJcApi saMtataM lamAH / zake stanaguTikAdvayamarpitametena tava hRdaye // 436 // mugdha iti / he mugdhe, smarasya paJcApi bANAH / apinAnyasattvAbhAvo vyajyate / mamra manasi nirantaram / evaM ca sarvamapi mano viddhamiti bhAvaH / lagnAH, na tu nirgatAH / ata etena madanena taba hRdaye stanarUpaguTikAdvayamarpitamilyahaM saMbhAvayAmi / zarAbhAvAditi bhAvaH / evaM ca guTikA vedanAyAH khalpatayA dhairyam, mayi neti dhvanyate // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / pharma kazcitkAMcidvakti madhumathanavadanavinihitavaMzIsuSirAnusAriNo rAgAH / hanta haranti mano mama nalikAvizikhAH smarasyeva // 437 // madhviti / zrIkRSNavadanavinihitA yA vaMzI tadrandhrAnusAriNaH zabdA madanasya nalikAbANA iva mama manaH / hanta khede / haranti / evaM ca veNudhvaniM zrutvAvasthA na zakyate, ato drutaM prayAhIti dhvanyate // kayozcinmitrayoranyataraM saMgamayituM dUtI nAyikAM vakti mahatoH suvRttayoH sakhi hRdayagrahayogyayoH samucchritayoH / sajjanayoH svanayoriva nirantaraM saMgataM bhavati // 438 // 1 mahatoriti / zreSThayoH / evaM ca paracchidraprekSaNAnarhatvaM dhvanyate / pakSe mahAparimANazAlinoH / samIcInAcaraNayoH / evaM ca laukikaduSTazaGkAzUnyatvamAvedyate / pakSe samIcInavartulayoH / he sakhi, hRdayaprayogyayoH citte sthApayituM yogyayoH / evaM cAtipriyatvamAvedyate / yadvAliGganayogyayorityarthaH / pakSe vakSaH sthitizAlinoH / smucchrityoH| evaM ca navInayauvana bhAgyodayAdizAlitvaM dyotyate / pakSe navInodayavattvam / sajjanayoH stanayoriva saMgataM nirantaraM bhavati / evaM cobhayorapi samAnaguNazIlatayA nyUnAdhikabhAvaviraheNobhayormadhye yaM pratyanurAgaH sa evAnugRyatAmiti dhvanyate / yadvA kayozcitsahacarayormadhye'nyatarabhItyAnyatarAvalokanamasamyagiti manvAnAM nAyikAM dUtI vakti - etayoratitarAM dhImattvena parasparAnandasaMvardhakaMtayA nAnyatarAzaGkA tvayA vidheyetyAvedyate / stanayorivetyanenaitatsaMgativighaTanamasaMbhavIti dhvanyate / kathametayoratitarAM saMgatiriti vAdinIM kAMcitkAcidvati / samAnaMguNazIlatvAditi bhAva iti vA / athavA samAnaguNazIlAdizAlinoH sAhajikI saMgatiriti kAMcitkAcidvati // kazcit 'etAdRzaM nAcaraNIyam' ityupadezakartAraM sakhAyaM vakti mama vAritasya bahubhirbhUyo bhUyaH khayaM ca mAkyataH / jAto dizIva tasyAM sakhe na vinivartate mohaH // 439 // mameti / bahubhiH / vivekibhiriti bhAvaH / suhRdbhiriti vA / nivAritasyai / naivaM vidheyamiti bhAvaH / khayaM ca muhurmuhurvicArayato mama dijJIka tasyAM 'khAsI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 kaavymaalaa| mohaH prItirdhamazca he sakhe, nApagacchati / evaM ca yathA saMjAtadigbhramasya na kenApi nivRttiH kartu zakyA, tathatasyAM mamotpannAnurAgasya / atastvadupadezo'narthakaH / ata etatkaraNAdvirameti dhvanyate // parAGganAtilampaTatayApakIA khajanaparityakaM kaMcana kazcidanyoktyA vati mamo'si narmadAyA rase hRto vIcilocanakSepaiH / yadhucyase taruvara bhraSTo aMzo'pi te zlAghyaH // 410 // mano'sIti / he trushresstth| evaM ca nIcasyaitAdRzAcaraNe na kiMcidasamyagiti dhanyate / narmadAyA ndyaaH| narma dadAtIti vyutpattyA kalAkalApavattvamAvedyate nAyikAyAm / taraGgarUpakaTAkSaH, atha ca vIcItulyA ye locanakSepAstairhato rase jale kSArAdau ca mamo'si / evaM cAnandanimamamAnasatayA lokanindAjJAnavaidhuryamAvedyate / bhraSTa iti yAcyase / lokarityarthaH / atra kanupAdAnena sarve'pi tvAM nindantIti vyaJanena na nyUnapadatvamAzaGkanIyam / tarhi te bhraMzo'pi zlAghArhaH / nAyikAyA lokottarasaundaryAdiguNazAlitayeti bhAvaH / evaM caitAdRzaM nindhakarmApi cetkartavyaM tasyetAdRzanAyikayA saheti dhvanyate // pANigrahaNasamayasaMjAtasAttvikabhAvodayaM kaMcana kazcidvakti menAmullAsayati merayati hari giri ca vimukhayati / kRtakarabandhavilambaH pariNayane girizakarakampaH // 411 // menAmiti / vivAhakAle saMpAditapANigrahaNavilambo girizasya hastakampo menAM pArvatImAtaramullAsayati smetyarthaH / evamuttaratra / kAmoditajAmAtRlAbhAditi bhAvaH / viSNuM smerayati / asantaprakaTitavairAgyasyApyasyaitAdRzyavastheti kutukAditi mAvaH / himAlayaM ca vimukhayati / labbAvazAdityarthaH / evaM caitAdRzyavasthAvazyaM mahatAmapi bhavatIti na tvayA kApi lajjA vidheyeti dhanyate // madhugandhi dharmatimyattilakaM skhaladukti ghUrNadaruNAkSam / / vasthAH kadAdharAmRtamAnanamavadhya pAsyAmi // 112 // maciti / magandhavat , prakhedAItilakam , skhalaDhuki / sonmAdatvAditi mAvaH / pUrNavaruNanayanam, tasyA buddhisthanAyikAyA mukhamavadhUya tiraskRtya / bajumbayitveti bhAvaH / adharAmRtam / uttaroSThapAnaniSAditi bhAvaH / paasyaami| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aarthaasptshtii| 183 evaM caitAdRzavadanacumbanAdapyadharapAnamadhikamiti vyajyate / yadvA madhugandhAdiguNayuktamAnanamavadhUya kampayitvA / sthitAyA iti shessH| tasyA adharAmRtaM pAsyAmIti yojanA / pathikAzaMsanametat // kAcitkAMcidvakti medinyAM tava nipatati na padaM bahuvallameti garveNa / AzliSya kairna taruNaisturIva vasanairvimukkAsi // 443 // medinyAmiti / ahaM bahUnAM vallameti garveNa tava padaM bhUmau na nipatati / kaitaruNairAliGgaya vastraisturIva na vimuktAsi / upasargeNa punaH kadApi na saMbandha ityAvedyate / uttarottaranAyakavallabhAtve pUrvapUrvanAyakavallabhAtvAbhAvasya hetutayA tasya ca guNazUnyatvajJAnAdhInatayA na tavAnekavallabhAtvena garvakaraNamucitam, api tu yasyAmeva kalAkalApAkRSTo nAyako nimanamAnasakhasyA eva garvakaraNamucitamiti dhvanyate // parapuruSeSvabhiratimutpAdayituM dUtI nAyikA vakti mUle nisargamadhuraM samarpayanto rasaM puro virasAH / ikSava iva parapuruSA vividheSu raseSu vinigheyAH // 14 // mUla iti / mUle / AnandanidAne rahasIti yAvat / pakSe yathAzrutam / khabhAvamadhuram / evaM caupAdhikamadhurarasadAtAro'nya iti bhAvaH / rasaM ratyAdikam / pakSa ikSuvikAram / samyagaparyantaH / evaM cAnyatra samarpaNe'pi na sAmIcInyamiti bhAvaH / evaM ca parapuruSAtiriktapuruSANAM rataM na khato madhuram, na vA te tatkalAsu kuzalA ityAvedyate / puro janasamakSam / pakSe'prabhAge / virasAH / lokamIteriti bhAvaH / evaM ca lokavaJcanAnipuNatvenAtivijJatvamAvedyate / parapuruSA ikSava ivAnekaraseSu vividharatAdau / pajhe'nekavidhamadhuraprakArAdau / vizeSeNa sthApyAH / evaM ca parapuruSeSvabhiruciratitarAmuciteti dhvnyte| yadvA kAcitparapuruSAbhirati nindati / vividharaseSu sthApayituM yogyAH parapuruSA ikSava iva mUle prathamataH khabhAvena madhuraM rasaM prItyAdi samarpayanto'pre virasA bhavanti / evaM ca 'prAzAstatkarma kurvanti, yenAnte sukhamedhate' ityukatvAtprAnte parapuruSasaMgateranivAryaduHkhadatvena tatkaraNamA nuvitamiti ghotyate / yadvA prathamataH sarasAH pazcAnIrasAH parapuruSA vividharaseSu viniSeyA iti kAkA netyrthH| , Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| kacit 'nAyaka kimarthamavagaNayasi' iti vAdinI sakhI vaki mahati khehe nihitaH kusumaM bahu dattamarcito bahuzaH / vakratadapi zanaizcara iva sakhi duSTAho dayitaH // 115 // mahatIti / yadyapi mahati bahutare snehe premNi / pakSe taile / nihitaH / tasminprema bahutaraM saMpAditamiti bhAvaH / pakSe lohamayI zanaizcarapratimA bahutarataile sthApyata iti bhAvaH / kusumam / ekatvamavivakSitam / bahuvAra dattam / yadvA bahu kusumamityanvayaH / bahuprakAraM pUjitastadapi duSTo graha Agraho yasya / pakSe duSTazvAsau grahazceti vigrahaH / vakraH Rjurna / pakSe vakro'nyarAzisthito'nyarAzisaMgharapavAn / zanaizcara iva / evaM caitAdRzazaneH pUjAdinApi nAnukUlyaM yathA tayAra nAyakasya / ato na mamAparAdha iti dhvanyate // kAMcinIcajanasevitAM yauvanagarvitAM kAcidanyoktyA vakti mA zabarataruNi pIvaravakSoruhayormareNa bhaja garvam / nirmokairapi zobhA yayorbhujaMgImirunmuktaiH // 446 // mA zabareti / zabarasya taruNi / evaM ca khato guNAbhAve'pi nAyakasyApi nirguNatayA tatsaMgatilabhyaguNavattAbhAvo vyajyate / mAMsalatanayorbhareNa garva mA bhaja / bhujaMgIbhiruragIbhiraya ca vezyAbhiH parityaktarapi / evaM cAnAdaro dyotyte| nirmokairyayoH zobhA / evaM ca kadaryajanasevitatvena na tvayA garvaH kArya iti vyajyate // 'kathaM tvayA mAnaH parityaktaH' iti vAdinI sakhI nAyikA vakti mama kupitAyAzchAyAM bhUmAvAlijaya sakhi milapulakaH / khehamayatvamanujjhankaroti kiM naiSa mAmaruSam // 147 // mameti / he sakhi, kopavatyA mama cchAyAM bhUmAvAlinya saMjAtarImAdhaH / prItipracuratvamaparityajanmeSa mAM krodharahitA kiM na karoti / api tu karoti / evaM caitAdRzaitavRttamavalokya mAnaH parityako mayeti vyajyate / yadvA zithilitakopA nAyikA sakhIM vadhi kupitAyA mama cchAyA~ bhUmAvAlitya saMjAtaromAghaH prItipracuratvamaparityajanmAmapagataroSAM he sakhi, kiM na karoti, kiM na kariSyatIti pramaH / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti bhaviSyAmi laa| evaM va he sakhi, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| vaM tathA kuru yathAyaM mama cchAyAyAH praNipAtAdinA mAmanuyAtIti vnyte| kacit 'mAparuSam' iti pAThaH / nAyikA ceyaM parakIyA // kazcitsakhAyaM vati muSita iva kSaNavirahe ripuriva kusumeSukelisaGkAme / dAsa iva zramasamaye bhajannatAGgI na tRpyAmi // 418 // muSita iti / kSaNamAtrasaMjAtavirahe muSita ivAvidyamAna iva / manmathakalAyuddha zatruriva / zramakAle sevaka iva natAzI bhajana tRpyAmi / virahAsahiSNutvapracaNDaratakalAzAlitvatadAjJAnuvartitvAni krameNa muSita ivetyAditrayeNa vyjynte| evaM caitAdRzI nAyikA nAnyeti dhvanyate // ___ anunayAnekaprakArakaraNe'pyadhikakopazAlinI nAyikAmavalokyAnunayanirviSNahRdayaM nAyakaM sakhI samupadizati muJcasi kiM mAnavatI vyavasAyAdviguNamanyuvegeti / nehamavaH payasAmiH sAntvena ca roSa unmipati // 149 // muJcasIti / vyavasAyAtsAntvanaprakArAdviguNakopavegeti hetormAnavatIM muJcasi, idaM kim / nocitamiti bhAvaH / atropaSTambhakamAha-snehabhavaH priitijnyH| pakSe tailajanyaH / kopo'nunayena, amirjalenonmiSati / adhiko bhavatItyarthaH / evaM caitasyAH kopaH prItipUrvaka eva, ato tvametasyAH samAdhAnAdvirameti dhvanyate // itarasaMtApAtkAmasaMtApa evAdhika iti kazcitkaMcidvakti malayajamapasArya ghanaM vIjanavighnaM vidhAya bAhubhyAm / sarasaMtApAdagaNitanidAghamAliGgate mithunam // 150 // malayajamiti / bhujAbhyAM candanaM dUrIkRtya, ghanamatyantaM vIjanasya vinaM vidhAya, madanasaMtApavazAdanAhatadharmakAlInanidAgham, strIpuMsadvandvamAliGgate / 'bihAya' iti pAThe vIjanAminaM vighnamityarthaH / nidAghakAlInasaMtApaduHkhamagaNayitvA sadyaH prayAhi dayitAsavidhe iti dyotsate // kazcitkaMciccharaNAgatastena cArakSitastaM vakti mahato'pi hi vizvAsAnmahAzayA dadhati nAlpamapi laghavaH / saMvaNutendrInudadhinidAghanayo na mekamapi // 451 // mAta iti / mahAzayAH zreSThA Apale mamIrAH / vizvAsAdvinizcitaM mahato'pi Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 'kAvyamAlA / zreSThAnapi / evaM caitadrakSaNe klezavattve'pi na taM mahAntaH parigaNayantIti dyotyate / pakSe mahAparimANAn / evaM ca gopane klezavattA dhvanyate / dadhati sthApayanti / laghavo nIcAH / pakSe khalpaparimANazAlinaH / alpamapi / evaM ca saMrakSaNe sukaratvamAvedyate / na dadhati / arthAntaranyAsenAmumevArtha draDhayati -- samudro'drIngopayati / adrInityanena khaduHkhadamandarasajAtIyatayA dveSavattve'pi, indrarUpazatrusattvena bhItikaraNaucitye'pi ca tadagaNanena mahattaratvamAvedyate / nidAghakAlInanadyo maNDUkamapi na gopayanti / mekapadena khajIvanAdhInajIvanatayA tathAvidhazatruzUnyatayA ca rakSaNaucityamAvedyate / evaM ca mahAntaeva mahattarazatrumavadhUyApi zaraNAgataM pAlayanti na kSudrA iti dhvanyate // ArabdhamAnAM nAyikAM nAyako vakti madhudhAreva na muJcasi mAnini rUkSApi mAdhurIM sahajAm / kRtamukhamaGgApi rasaM dadAsi mama saridivAmbhodheH // 452 // madhviti / he mAnini / evaM ca rUkSatvAdikaraNaucityamAvedyate / mAkSikadhAreva rUkSApi snehAbhAvavatyapi khAbhAvikIM mAdhurIM na tyajasi / sahajAmityanena tatparityAgasya kartumazakyatvamAvedyate / vatrIkRtavadanApi tvaM jaladhernadIva mama rasaM prItim / pakSe jalam / prayacchasi / mAnazcAyaM laghuH // vINAvAdanakAriNIM nAyikAM suratotkaNThito nAyakastannirasanAya vakti-- madanAkRSTadhanurjyAghAtaireva gRhiNi pathikataruNAnAm / vINAta zrIkANaiH keSAM na vikampate cetaH // 453 // I madaneti / he gRhiNi / evaM ca dayAvattvaucityamAvedyate / manmathAkRSTacApajyAghAtairiva vINAtazrIzabdaiH keSAM pathikataruNAnAM ceto na vikampate / api tu sarveSAm / evaM caitAdRzatvadIyavINAvAdanazravaNena pathikaprANAH prayAsyanti, ato virama vINAvAdanAditi dyotyate / 'na vikalpate' iti pAThe jIvanaM bhaviSyati na ceti saMdehavadbhavatItyarthaH // nAyakaH sakhAyaM vakti mama bhayamasyAH kopo nirvedo'syA mamApi mandAkSam / jAtaM 'ka cAmtarikSe smitasaMvRtinamitagharayoH // 451 // ameti / ka cAntarikSe kacinmArgamadhye smitagopanArtha namitajIvayoH / rAma Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii.| nubhUtavilAsasmaraNajanyadarzanasamasamayasmitasya parakIyAviSayakatvena gopavamAvazyakamiti bhAvaH / Avayormadhye mama bhayam / kimiti mayA javasya premAvedakamidaM sitaM kRtamiti dhiyeti bhAvaH / asyA iti parokSAyAmami nAyikAyAmaparokSavanirdezo'tyantatadekatApanatvamAvedayati / nAyake kopH| kimityahitaM vihitaM mitabhAdAvaneneti dhiyeti bhAvaH / asyA nirvedaH khAvamAnanA / kimetAdRze'tisnigdhe vidagdhe kopamakaravamiti dhiyeti bhAvaH / apizcArthaH / mama ca mandAkSaM lbaa| kathamavidagdhaH kopamIdRzyA apyakaravamiti dhiyeti bhAvaH / jAtamiti sarvAnvayi / evaM caitAdRzaguNavizeSazAli parAGganAsaMgataM bhavatIti vyajyate // .nAyakaH 'atyantAsakAyAM tasyAM na tavAsaktiH, etasyAM sAtyantaM kimidam' iti vAdinaM sakhAyaM vati muktAmbaraiva dhAvatu nipatatu sahasA trimArgagA vAstu / iyameva narmadA mama vaMzaprabhavAnurUparasA // 155 // mukteti / he sakhe, sA muttamambaraM vAso yayA / pakSe'mbaramAkAzam / dhaavtu| patatu / caraNa iti bhAvaH / pakSe bhUmAviti bhAvaH / trimArgagA vAstu / yatkiMcitasyA bhavatviti bhAvaH / pakSe khrgmRtyupaataalgaa| mama samIcInavaMzajanyA cAsAvanukUlaratimatI / pakSe vaMzo veNuH / narmadAyAstata utpatteH / raso jalam / iyameva narmadA sukhadAtrI / pakSe nadInAma / evaM ceyameva mayaM rocate, na seti dhvanyate / yadvA yadyapyAsakkiM pradarzayati tathApyanekamArgagAminyato'stu / tiSThatvityarthaH / savaMzaprabhavatveneyamanekamArgagAmitvAbhAvAnmama sukhadA / evaM ca tasyA anekagAmitayA premapradarzanaM kRtrimamiti bhAvaH // dUtI nAyikAM vakti mRgamadalepanamenaM nIlanicolaiva nizi niSeva tvm| ; kAlinyAmindIvaramindindirasundarIva sakhI // 156 // mRgeti / he sakhi, kastUrIlepavantamenaM nAyakaM nIlavameva rAtrau sekya evaM ca kRSNAmisArikAtvameva tavocitamiti bhAvaH / kAlinyAM nIlakamalaM amarasundarIva / evaM ca trayANAmapyekarUpatvAna kenApi kimapi jJAtuM zakyamiti manyate // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| sakhI kaMcana nAyakaM khanAyikAcAturI vaki mama salyA nayanapathe militaH zako na kazcidapi calitum / patito'si pathika viSame ghaTTakuTIyaM kusumaketoH // 157 / / mameti / he pathika / evaM cAnyamArgAnabhijJatvena ciravirahazAlitayA ca tUSNImatrAvasthitiruciteti dhvanyate / mama sakhyAH kaTAkSaviSayIbhUtaH kazcidapi / evaM ca tava kA vAteti bhAvaH / gantuM na zaktaH / evaM caitatsaundaryAdyAlokanena ke nAsakA jAtA iti bhAvaH / atastvaM viSame patito'si / yataH 'kasya brahmaNo'pi durgame pathi' iti padacchedena yojyam / iyaM viSamazarasya madanarAjasya ghttttkuttii| evaM ca tvayAtrAvastheyamityAvedyate // sakhI nAyakaM vakti mahatA priyeNa nirmitamapriyamapi sadyatAM yAti / sutasaMbhavena yauvanavinAzanaM na khalu khedAya // 158 / / mahateti / atyantapremavatA kRtamapriyamapi subhaga sahyatAM yAti na duHkhadamityarthaH / apinA sahyatvamAvedyate / arthAntaranyAsamAha-putrotpattyA tAruNyanAzanaM duHkhAya neti nizcitam / evaM ca nAnyathA zaGkanIyamiti bhAvaH / evaM caM priyAnirmitApriyeNa khedakaraNamanucitamiti dhvanyate / yadvA khAparAdhajanyAtimItyA nAyikAdarzanodAsInaM nAyaka nAyikAsakhI vakti-subhaga / evaM ca tavAparAdhe'pi sA vAmapekSate, atastvamatyantaM dhanyo'sIti dyotsate / evaM cAtyantapremavatI sA tvayi, atastvatkRtAparAdhAna gaNayati, atastvaM bhItimutsRjya tasyAH savidhe prayAhIti dhvanyate // nAyako nAyikAsakhI vakti mAnagrahagurukopAdanu dayitAtyeva rocate makham / kAJcanamayI vibhUSA dAhAJcitazuddhabhAveva // 159 // mAneti / mAnAGgIkAreNa mahAnyaH krodhastadanantaraM dayitA mahyamatyeva rocte| dAhena prakaTitazuddharUpA suvarNavikAraviziSTabhUSeva / evaM ca yathA dAhAdinA suvarNabhUSaNasya nemalyaM tathA mAnApagamottaraM nAyikAyA nairmalyam / atona tvatkRtamAnAvizayena mama duHkham / api tu sukhameveti dhnyte| tena ca mAnassAsthiratvam / , ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyAyArthadIpanayA sametA bhakAravrajyA / . Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayostshtii| ykaarvjyaa| . . dUtI nAyake nAyikAsaktyatizayaM vakti yUnaH kaNTakaviTapAnivAJcalapAhiNastyajantI sA / vana iva pure'pi vicarati puruSaM tvAmeva jAnantI // 16 // yUna iti / sA nAyikA kaNTakavRkSAniva celAbalagrAhakAMstaruNAMstyajantI tvAmeva puruSaM jAnAnA vana iva nagare'pi vicarati / yUna ityanena spRhaNIyatvam, kaNTakaviTapAnivesanena khAbhAvikabalAtkAritve'pi tdgnnnenaatistiitvmaavedyte| vana ivetyanena yUnAM bAhulyam , samItisaMcaraNazAlitvaM ca nAyikAyAmAvedyate / pura ityanenAvazyasaMcaraNAnahatvaM dyotyate / apinAnyasaMgrahaH / puruSamityanena manmathakalAkalApakuzalatvam , athavAnye strItulyA ityatyantAnAdaro'nyayuvakhiti vyjyte| evaM ca sarvatra sarve'pi tasyAmatyantAsaktAH sA tu tvayyeveti dhvanyate // kazcidguNI daridraH kasmiMzcitsamudAye gatastatra vasatimalabhamAnastAnvati. yuSmAsUpagatAH smo vibudhA vAyAtrapATavena vayam / / antarbhavati bhavatkhapi nAbhaktastanna vijJAtam // 461 // yuSmAkhiti / bhoH paNDitAH, vADyAtrapATavena pANDityamAtrabalena vayaM bhavatsavidhe samAgatAH smaH / 'vidvAneva vijAnAti vidvajjanaparizramam' iti dhiyeti bhAvaH / bhavanmadhye'bhakto'narahitaH / daridra iti yAvat / nAntarbhavatIti vijJAtamapi na / apinAnubhUtamiti kiM vaktavyamiti vyajyate / atropasargasa na tathA prayojanam / yadvA yathAsthita evApiH / evaM cAntarbhavanayogyatvamAvedyate / evaM ca na pANDityaprAhiNo bhavantaH, kiM tu dravyalubdhA iti dyotyate / evaM ca dravyeNeva sarvatra pratiSThA, na paanndditymaatrenneti| yadvA bhaktirahita ityarthaH / evaM ca yo bhavadIyasevAM karoti sa eva bhavatsu samAvezamApnoti, na tu pANDityamAtrazAlIti bhAvaH // nAyako vakti yatra na dUtI yatra snigdhA na dRzo'pi nipuNayA nihitaaH| na giro'dyApi vyaktIkRtaH sa bhAvo'nurAgeNa // 462 // yati / yatra na dUtI preSiteti bhAvaH / premAAH kaTAkSA api na kRtAH / giro'pi na / sa bhAvo'bhiprAyo nipuNayA / sakalajanavayakatvAditi bhaavH| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| anurAgeNa vyaktIkRtaH / evaM cAtinigUDhanijakAryasAdhakatayAnayA sadRzI na kApyanyeti dhvanyate / yatra bhAve dUtI na prakaTanasamartheti bhAvaH / yatra nihitAH preritAH premArdA dazo'pi na / snigdhA vAco'pi na prAkaTyasaMpAdikA iti bhAvaH / sa bhAvo rasAnukUlavikAro nipunnyaa| samayajJatvAditi bhAvaH / prItyA prkttiikRtH| evaM ca yo'nubhAvo matpreSitadUtIpreSaNAdivyApArairna prakaTIkRtaH, sa bhAvo'dya khayaM samayavizeSamAsAdya vyakIkRta iti lokottaracAturyazAlitvamAvedyata iti vArthaH / 'sa bhAvo'nugamanena' iti pAThe tanmaraNottaraM tatprANaparityAgeneyamasinAsaketi jJAtamityarthaH / kvacit 'sa jAro'numaraNena' iti pAThaH // sapatnyadhInatvAdikamasamyagiti kAcitkAMcidvakti yA nIyate sapalyA pravizya yAvarjitA bhujaMgena / yamunAyA iva tasyAH sakhi malinaM jIvanaM manye / / 463 // yA nIyata iti / sapanayA patipriyAntarayA / pakSe ggyaa| nIyate / patisavidha iti bhAvaH / pakSe samudrasavidhe / bhujaMgena / pakSe sarpaNa / pravizya yAvarjitA khAdhInIkRtA / yamunAyA iva tasyA jIvanaM jIvitam / pakSe jalam / sakhi, malinaM nindyam / pakSe zyAmam / manye / evaM caitAdRzatayA stheyaM nAyikayA yenopAyena gRhe sarvAdhikatayAvasthAnaM bhavatIti vanyate / yamunAjalaM zyAmamiti kvisNprdaayH|| dUtI nAyikA kenacinnAyakena saha saMgamayituM vakti- yasminnayazo'pi yazo hIrvino mAna eva dauHzIlyam / 'laghutA guNajJatA kiM navo yuvA sakhi na te duSTaH // 464 / / yasminniti / yasminyadviSaye te'kIrtirapi kIrtiH / lajjA vighnaH / mAnakaraNameva duHzIlatA / evakAreNa tatkAryaviruddhavacanAdeH kA vArteti bhAvaH / laghavaM guNapravaNatA / etAdRzo nUtanaH / evaM cAvazyakagrAhyadarzanayogyatvaM vyajyate / trunnH| evaM ca spRhaNIyatvamAvedyate / he sakhi / evaM ca hitakathanArhavaM dyotsate / kina dRSTaH / tvayeti zeSaH / evaM caitAdRzo guNarUpayauvanAdisaMpano nAnyo'sti nAyakaH / ata etaddarzanAya tvarasveti dhvanyate / athavA tvatsaMbandhI yuvAsmAbhiH kiM na dRSTaH / api tu dRSTaH / evaM ca samyaktvayA saMpAditaM yadetAdRza AsaktiH saMpAdiveti dhvanyate / iti sakhIvAkyam // . Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / khaLAnAM mAhAtmyadarzanenApi na vizvAso vidheya iti kacidvatiyadvIkSyate khalAnAM mAhAtmyaM kApi daivayogena / kAkAnAmiva zauklayaM tadapi hi nacirAdanarthAya // 465 // 191 yaditi / dRSTavazAtkacidduSTAnAM yanmahattvaM dRzyate tadapi kAkAnAM zauklacamiva nacirAcchIghramanarthAya / evaM ca duSTakhabhAvAnAmaduSTakhabhAvapradarzanamakAryoddezenaiveti vyajyate // I khalA eva premavighaTitAra iti kAcitkAMcidvakti yatkhalu khalamukhahutavahavinihitamapi zuddhimeva parameti / tadanalazaucamivAMzukamiha loke durlabhaM prema // 466 // yaditi / yatkhalavadanarUpo yo vahistatra kSiptamapi zuddhimeva / evakAreNa vinAzavyavacchedaH / eti prApnoti / tatparamutkRSTaM prema / anale zaucaM zuddhiryasyaitAdRzavasanamiva khalu nizcitamiha loke durlabham / evaM ca ko veda svargAdau bhavi - Syati na veti dhvanyate / evaM ca yathA vasanasyAnalaprakSepaNe vinAza eva, tathA khalavijJAtapremNo'vazyaM vinAza eveti dhvanyate / tena ca yathA khalairna vijJeyametatprema tathA kurviti / athavA yatkhalairapi vighaTayitumazakyaM tadeva prema samyagiti kAcidvati / vahneranalazaucaM vastradvayamastIti purANaprasiddhiH / athavA yatkhalairapi samyagidamubhayoH premetyucyate tadeva nizcayena paramutkRSTam / ata eva durlabham / evaM ca tathAvidhenaiva saha prItirvidheyA yA khalairapi stUyate, na tu sAdhAraNena saheti dhvanyate / iti kAcitkAMcitprati vaktItyarthaH / atra skhalviti durlabhamityasma saMnidhAvucitam / 'zuddhameva' iti pATha eti nirgacchatItyarthaH // nAyakaH sakhAyaM vakti yannAvadhimarthayate pAtheyArtha dadAti sarvakham / tenAnayAtidAruNazakkAmAropitaM cetaH // 467 // yaditi / yeneyamavadhiM kadA samAgantavyamiti nArthayate / na vadatItyarthaH / mArgavyayArthaM sarvakhaM' yacchati / tenAnayA mahattarAzaGkAM cittaM prApitam / evaM cAvadheraprArthanena vyayAya sarvakhadAnena ceyaM madgamanottaramavazyaM prANAMstyakSyatIti bhAvaH / evaM ca na mayA prasthIyata iti dhvanyate / yadvA kazcitkaMcidvati avadhiprArthanA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kaavymaan| bhAvena pAtheyArtha sarvakhadAnena cAnayA ceto nAyakasya dAruNazahAmanyathAsaMbhAvanAM prApitamiti bhaavH|| nAyako nAyikA vatti yUnAmIAvairaM vitanvatA taruNi cakrarucireNa / tava jaghanenAkulitA nikhilA pallI khaleneva // 468 // yUnAmiti / he taruNi, taruNAnAmIAvaram / ekAmiSatvAdityubhavatra bhaavH| vistArayatA / cakravatsundareNa / vartulatvAditi bhAvaH / khaleneva dhAnyamardanasthAneneva tava jaghanena samagrA pallI vyAkulIkRtA / evaM ca sarve'pi tvayyAsakAH saMjAtA iti bhAvaH / khaleneva duSTeneveti vyAkhyAkaraNe cakra samudAyastena rucira ityarthaH // kayozcidatyantamaitrIM dRSTvA kazcidvati yAvajIvanabhAvI tulyAzayayonitAntanirbhedaH / nadayorivaiSa yuvayoH saGgo rasamadhikamAvahatu // 469 // yAvaditi / yAvadAyuHsthitizAlI / pakSe yAvadudakasthitirbhAvI / atyantanitamedaH tulyAntaHkaraNayoH / pakSe smaangmbhiirtaashaalinoH| taruNayornadayoriva saGgaH sNgtiH| maitrIti yAvat / pakSe sNbndhH| adhikaM rasaM prItim / pakSe jalam / Avatu / evaM caitAdRzyeveyametayomaitrI uttarottaravRddhizAlinyastviti dhvanyate // nAyakaH sakhAyaM vaki yannihitAM zekharayasi mAlAM sA yAtu zaTha bhavantamiti / praharantIM zirasi padA smarAmi tAM garvagurukopAm // 470 // yaditi / yayA nihitAM dattAM mAlAM zekharayasi zirobhUSaNatvena kuruSe sA he zaTha, bhavantaM yAtviti / uktveti zeSaH / mastake caraNena praharantIm / abhimAnabahutaraM kopavatIm / smarAmi / evaM ca tatkAlakRtatADanena kopaparimArjanena suratAnandadAyitayA na tattulyAnyeti tasyAmeva mamAsaktiriti dhvanyate // kazcitkaMcidvakti yauvanaguliM patyo bandhuSu mugdhatvamArjavaM guruSu / kurvANA halikavadhaH prazasyate vyAjato yuvamiH // 471 // yauvneti|pyo nAyake tAruNyagopanaM kurvaannaa| idamadhyepyanveti / rakSaNakarva Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAryAsaptazatI / 196 tayA yauvanajJAnottaraM na bahirgantuM dAsyatIti dhiyeti bhAvaH / bandhuSu mugdhatvamazatvam / mugdhatvajJAnenaitairyathecchavihAraH kartuM deyaH / athavA patisavidhe na preSaNIyeyamiti viyeti bhAvaH / zvazvAdiSvArjavamRjutvam / saralatve jJAte naitaiH kauTilyaM jJeyamiti dhiyeti bhAvaH / halikastrI / evaM cAjJastrItvena maurvyavattvociye'pi cAturyazAlitayA stutikaraNayogyatvamityAvedyate / taruNairmiSAt / lokagopanArthamiti bhAvaH / prazasyate stUyate // kAcitkAMcidvati-- yo na gurumirna mitrairna vivekenApi naiva ripuhasitaiH / niyamitapUrvaH sundari sa vinItatvaM tvayA nItaH // 172 // 1 ya iti / yo gurubhirmitrairvivekena zatruhasitaiH pUrvaM na niyantritaH saH he sundari, tvayA vinItatvaM prApitaH / evaM ca guruvacanasyAnullaGghanIyatve'pi mitropadezasyAtipriyatve'pi vivekasya durvyasanAdiparityAgasaMpAdanakhAbhAvye'pi vairihasitAnAmatiduHkhadatve'pi tadgaNanenAtiduSTasyAtivinItatvasaMpAdanena guNagaNazAlitvaM nAyikAyAmAvedyate // kasyacidAzrayeNa saMpattizAlinaM kazcidanyoktyA vakti yanmUlamArdramudakaiH kusumaM pratiparva palabharaH paritaH / druma tanmAdyasi vIcIparicayapariNAmamavicintya // 473 // yanmUlamiti / yadyasmAjjalairmUlamAIm / pratikANDaM kusumAni / smntaatphlaatishyH| tattasmAt he vRkSa, unmAdaM prApnoSi taraGgasaMparkaparipAkamavicArya / evaM ca yadyapIdAnIM saMpattisaMbhArAdunmattastvamasi, tathApyadhe katipayairdivasairnirmUla eva bhaviSyasIti dyotyate / yadvA kAsAMcitsaMgatyAvAptavasutonmAdazAlinaM kazci1) iti / evaM caitAsAM saMgatyA tavAniSTamavazyaMbhAvIti dhvanyate // kAcitkaMcitpratyAha yasyAe smarasaMgara vizrAntiprAJjalA sakhI khapiti / sa vahatu guNAbhimAnaM madanadhanurvalicola iva // 878 // yasyAGka iti / madanayuddhavirAme prasannA | pakSe saralA | nAyikA yasya nAya'kasyA nidrAti sa guNAnAM kAmakalAbhijJatAbInAm / pakSe tantUnAm / amitaH 13 A0 sa0 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 parilAya madanadhanurkhatAcchAvanapaTa ivAsIkaseta / evaM ca yaH suranAnandasavarSako nAvikAyAH sa eSa dhanyo guNavAmAnya iti dhvanyate / tena caitAcaguNe ytkheti| kazcitkAmakalanikatAbhimAnI kApiti-. kadi dAnagandhamAtrAdvasanti samacchade'pi dantinyaH / kimiti madapaimalina karI kapolakhalI vahati // 10 // yadIti / yadi madodakaparimalasajAtIyaparimalamAtrAt / mAtrapadAttaditaraguNavyavacchedaH / saptacchade'pi / apinA sAdhAraNatvamAvedyate / karijyo vasanti tadA gajo madarakana marinAm / mAlinyasyopamAsAdhakasya sattvAnAtra rUpakam / kapolasthalI kimiti vahati / evaM ca puruSArtho'vazyamapekSita iti dhvanyate // kasyAzcittaM kazcidvakti badavadhi vivRddhamAtrA vikasitakusumotkarA shnnshrennii| pItAMzukapriyeyaM tadavadhi pallIpateH putrI // 176 // yavadhIti / yatpramRti zaNapatirvikasitakusumasamUhA saMjAtamAtrA tattrakRti pallIpateskhanayA pItaM yadvasvaM tatpriyaM yasyA etAdRzI sNjaataa| evaM ca aNapipItakusumasamUhe pItavasanatayAnyairanevatayA yathecchaM vihatukAmevaM saMvRttati pazyate // sakhI nAyikA vaki yamunAtarabataralaM na kuklayaM kusumalAvi tava sulabham / yadi sauramAnusArI jhaMkArI amati na amaraH // 177 // samuneti / he kusumAvacyakAriNi, yamunAyAsvaroSacalaM kuvalayaM tava na sulapam / yadi saugandhyAnusArI jhaMkArakArI bhramaro na bhramati / evaM ca capalatara tvIyanayanapratibimbabAhulyAdviziSya kuvalayajJAnamabhAve na tadrahaNaM tava vRttamiti bhAvaH / evaM ca nAyikAyAM saundaryAvizayo dyotyate // eSAmatyantalAlanaM khayaM kriyate, paraM tu ye na khasukhaduHkhAtAravezayantaM jaDA iti kazcitkaMcidadhi ye zirasi vinihitA api bhavanti na sakhe smaansukhduHkhaaH| cikurA iva te bAlA eva jayaH pANDumAve'pi // 178 // : ye vistIti / he sakhe, mastake vihitA api ke samAnabadalA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyasI / 199 avanti, te puruSAH kezA iva jaDAH pANDurabhAve'pi vArSake'pi bAla ek| evaM ca ketyantaM lAlitAste yadi na khasukhaduHkhAbhizAstadA te'tyantaM mur3A eka ato na tadasatkartavyatayA duHkhaM mantavyamiti vyajyate // etatkAyogyasyApyasya prabhuNaitatkArya dattamiti kazcitkaMcidvaki yanniyatanirguNaM yanna vaMzajaM yacca nityanirvAcas / kiM kurmastannihitaM dhanuHpade devarAjena // 479 // yanniyateti / yaniyataM guNena maurvyA / pakSe cAturyAdinA / zUnyam / yatra vaMzajam / vaMzo veNuH / pakSe'nvayaH / yacetyaparaM nityavinAzi | pakSe nityaM nirvANaM vinAzo yasmAt / taddevarAjenendreNa / devarAjapadenAnivAraNIyatvamAvedyate / | kodaNDasthAne sthApitam / tatra vayaM kiM kurmaH / evaM caitAdRzasyAdhikAradAnAnauciyespi prabhuNA khamatyA kRtatvAnnAsmAkamaparAdha iti dhvanyate // ekasyAmAsaktamanyasyAmanAsaktaM nAyakaM kAcidvati yA dakSiNA tvamasyAmadakSiNo dakSiNastvamitarasyAm / jaladhiriva madhyasaMstho na velayoH sadRzamAcarasi // 880. // yA dakSiNeti / yA dakSiNAnukUlA / tvayIti bhAvaH / asyAM tvamadakSiNo'na nukUlaH / pakSe dakSiNadiksaMsthAyAM dakSiNadiksaMstho netyarthaH / taditarasyAM dakSi No'nukUlaH / pakSa uttaradiksaMsthAyAmityarthaH / kimetAvatetyata Aha-madhyasaMstha sannubhayatra samAnapakSapAtI / pakSe madhyadezasthaH / velyorjalaciriva sahasraM nAcarasi / DalayoraikyAjjaDadhirivetyanena tAdRzaviSamAcaraNamajJasyocitaM na tava vijJasyeti dhvanyate / 'yo'vikalpamidamarthamaNDalaM pazyatIza nikhilaM bhavadvapuH / AtmapakSaparipUrite jagatyasya nityasukhinaH kuto bhayam // ' ityatrevAtredaMzabdasya tacchadArthakatA // 1 nAyaM nAyakastvAmupabhogaM vinA tyakSyatIti kAcitkAMcidvatiyugapajjaghanoraHstanapidhAnamadhure tramAsmitArdramukhi / lolAkSi naiSa pakno viramati tava vasanaparivartI // 481 // yugapaditi / ekakAlaM jaghanoraH stanasya madAcchAdanaM tena madhure sundare / uvvAmitAbhyAM nigdhavadane / AIpadena risate sudhArUpatvamAvevate / lokazi Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| tava vasaparivartanakArI eSa pavano na viramati / evaM ca jaghanAdyAcchAdanAdyanarthakam / atastattyaktvA yathecchamanena saha ramakheti dhvanyate / "vidhure' iti pAThe rahite ityarthaH / yathAzrutamevedamiti RjavaH / / apakArakANAmapi sati samaye zaraNamayameveti kazcitkaMcidanyoktyA vakti yadyapi baddhaH zailaiyadyapi girimthnmussitsrvkhH| tadapi paramItabhUdhararakSAyAM dIkSito jaladhiH // 182 / / yadyapIti / yadyapi parvatairbaddhaH / yadyapi parvatakaraNakamanthanenApahRtasarvakhaH / tathApi para indrastato bhItA ye parvatAstadrakSaNe jaladhidIkSitaH / kRtaniyama ityarthaH / jaladhirityanena nikaTavartisamIcInAbhAve'pi khata evaitAdRzAcaraNakAritayAtimahattaratvamAvedyate / atrAnavIkaraNamanucitamityAbhAti // yatra yAdRzena tena tvaM dRSTAsi tatra tAdRzenaiva tenAdyApi sthIyata iti dUtI nAyikA vaki yasyAM dizi yasya taroryAmetya zikhAM yathonnatagrIvam / dRSTA sudhAMzulekhA nizAM cakorastathA nayati // 183 / / yasyAmiti / yasyAM dizi yasya vRkSasya yAM zikhAmAgatyonnataprIvaM yathA candralekhA dRSTaya tathA tenaiva prakAreNa cakoro nizAmativAhayati / sudhAMzulekhesanenAhAdakatvamAvedyate / cakora ityanena tadekAdhInajIvanavattvaM dyotyate / evaM caitAdRzasyAsopekSAkaraNamanucitaM taveti dhvanyate // saralatayA na stheyamiti kazcitkaMcidvakti yatrArjavena laghutA garimANaM yatra vakratA tanute / chandaHzAstra ivAsiMlloke saralaH sakhe kimasi // 481 // yoti / yatra yasminnArjavena saralatayA laghimA lAghavaM tanyate / yatra vakratA gurutvaM tanute / chandaHzAstra ivAsiMlloke he sakhe, saralaH kimasi / chandaHzAne laghulekhAkAro gururvakrAkAro likhyata iti saMpradAyaH // kazcitkasyacidadhikArapadaM nindati yanopakArakaM yatna bhUSaNaM yatprakopamAtanute / guruNApi tena kArya padena kiM lIpadeneva // 485 // yati / yahupakArakArakaM na / yadbhUSaNaM na / yatkRSTakopaM vistArayati / guru Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| gApi padenAdhikAreNa zlIpadeneva rogavizeSavacaraNeneva kiM kAryam / na kiMcitkakamiti bhAvaH / evaM ca tadevAdhikArapadaM yadupakArAdisaMpAdakamiti bhaavH|| kazcitkaMcidanyoktyA vakti yUthapate tava kazcina hi mAnasyAnurUpa iha viTapI / preraya dinaM nidAghadrAdhIyaH ka khalu te chAyA // 186 // yUtheti / he yUthapate / evaM cAnyeSAM pAlakastvamasIti coyate / tava hi nizcitaM mAnasya parimAgavizeSasya / pakSe pratiSThAyAH / anurUpo yogyaH / kazci. viTapI vRkSo na / nidAghenAtidIrgha dinaM gamaya / nizcayena tava chAyA ka / evaM ca kuTumbapoSakasya bhavato na kacidAzrayaH / samayo'yaM kaThinataraH / so'yaM yathAtathAtivAhanIya iti dyolate // daivAtsaMpadvihIno'pyayamanyeSAmupakAraka iti kazcitkaMcidanyoktyA vati yadyapi candanaviTapI phalapuSpavivarjitaH kRto vidhinaa| nijavapuSaiva tathApi hi sa harati saMtApamapareSAm // 487 // yadyapIti / yadyapi candanazAkhI devena brahmaNA vA phalapuSparahitaH kRtasta. yApi khazarIramAtreNAnyeSAM saMtApaM dUraM karoti / evaM cetAdRzo na kazcidanya iti vanyate / atra pUrvatra ca yadyapirapIti padAtirikapadadAnamucitamityAbhAti // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA ykaarvrjyaa| rkaarvrjyaa| nAyakaguNotkarSeNa nAyikAyA atyantamutkarSa iti kAcitkAMcidvakti rAjyAbhiSekasalilakSAlitamauleH kathAsu kRSNasya / garvabharamantharAkSI pazyati padapaGkajaM rAdhA // 488 // rAjyeti / rAjyAbhiSekajalakSAlitamastakasya kRSNasya vArtAsu sakalotkRSTaguNavAnityAdikAsu / satIgviti zeSaH / garvAdhikatAnizcalanetrA rAdhA caraNakamalam / khIyamiti bhAvaH / pazyati / etAdRzo'pyayaM sarvadA matpraNavipravaNa evAsta iti viyeti bhAvaH // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaabmaalaa| .. makAM vinAvasthitirna sukhadeti viki ratikalahakupitakAntAkaracikurAkarSamuditagRhanAvam / bhavati bhavanaM tadanyatyAgvaMzaH parNazAlA caa|| 189 // ratIti / ratikalahe kupitA kAntA tayA karAbhyAM yatkezAtkarSaNaM tena saMtuSTo / gRhanAyo yatra / yadvA kAntAhakhAkezAkarSaNaM yatra / tadanAdikamapi bhavanam / taddhicam / mahattaraprAsAdAdikamityarthaH / prAgvaMzaH patnIzAlA / 'prAgvaMzaH prAgyavirgahAt' ityamaraH / parNazAlA vA / 'parNazAloTajo'striyAm' ityamaraH // nAyikA vaidyaM vati. rogI rAjAyata iti janavAdaM satyamadya kalayAmi / ArogyapUrvakaM tvayi talpaprAntAgate subhaga // 490 // rogIti / he subhaga, tvayi zayanIyasavidhAgamanavati sati rogavAnarAjabadAcarasIti rAjAyata iti lokapravAdamArogyapUrvakaM satyaM mithyAtvazUnyamadya kalayAmi / evaM cAtimahattarabhAgyazAlinyahaM tvadarzanenAdya saMvRtteti bhAvaH / evaM ca manmathaduHkharUparoga dUrIkRtyAnandavizeSabhAginyahaM tvayA vidheyeti coyate // nAyikA prati kazcidvakti ruddhakharasaprasarassAlimirage nataM priyaM prati me / srotasa iva nimaM prati rAgasya dviguNa AvegaH / / 191 / / ruddhati / sakhImiH pratiSiddhaH kharasasya khAcchandyasya prasaro yasya / pakSe raso jalam / mama prIteH / agre natam / praNipAtAryamiti bhAvaH / priyaM prati nimnaM prati nIcadezaM prati srotasa iva / 'sroto'mbusaraNaM khataH' ityamaraH / dviguNa Avega Adhikyam / pakSe A smntaadvegH| evaM ca niruddhasya jalasya yathAdhikaM pravAhaH pracalati tathA sakhIbhirniSiddhAyA mama priyaM prati premAdhikyaM jAyata iti bhAvaH / evaM ca priyaM prati premanirodho mama durghaTa iti dhvnyte| tena ca sakhyupadezolane / na mamAparAdha iti / / . kAcitkAMciti rUpamidaM kAntirasAvadhamutkarSaH suvarNaracaneyam / durgatamilitA kalite amasi pratimandiradvAram // 192 / rUpamiti / he lalite sundari, idaM rUpam / aso kAntiH / anutt| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aasisktii| iyaM suSTu vrnnrcnaa| evaM sati dridrshcaarinnii| ataH pratigRhadvAra pramasi / evaM caitAdRzarUpazAlitve visaMgatisaMpAdanamacitam / ucitaM mAmbavatsaMgatisaMpAdanamiti vanyate / yaddhA niikhagatapratiyoddezavyAjena kAcilakAMcidvati // kazcitkaMcidvadhi racite nikuJjaparmikSukapAtre dadAti sAvajJam / . paryuktimapi sutIkSNazvAsakaduSNaM vadhUranam // 493 // racita iti / nikuJasaMbandhipatraiH saMpAdite bhikSukasya pAtre'vajJAsahitaM yathA syAttathA vadhUH paryuSitamapyanamasantatIkSNA ye zvAsAstairISaduSNaM dadAti / saMketaniketanikuJjapatracchedanena saMketasthAnavighaTakatayA devaktvAdavajJA / mithukatvAdabhadAnam / sthAna vighaTanaduHkhakzAcvAsepUSNatA / yadvA saMkete mayA gatvA parAvRttamiti zApanAyAnItanikuJjapatrapAtramavalokya duHkhavazAcvAsepUSNatA / lokagopanAya bAvajJAkaraNaM paryuSitAnadAnaM ca // sakhI nAvikA vakti rakSati na khalu nijasthitimalaghuH sthApayati nAyakaH sa yathA / tiSThati tathaiva tadguNaviddhayaM hArayaSTiriva // 19 // rakSatIti / he sakhi, yo'laghuH zreSThaH / pakSe mahAn / nijasthitiM na rakSati / cAJcalyaM na tyajatItyarthaH / sa nAyakaH kAntaH / pakSe hAramadhyamaNiH / yathA sthApayati tathaiva tasyA gunnaishcaaturyaadibhiH| pakSe guNaH sUtram / tairviddhA tatkRtAsaktimatI / pakSe yathAzrutam / iyaM tvatprativezinI hArayaSTiriva tiSThati / evaM ca sa na khakIyacAcalyAdiduHzIlaM parityajati / iyaM tu tacAturyAyAsakA tanmanaskatayaiva kAlamativAhayatIti bhaavH| evaM caitAdRzAvasthitikhava nociteti nAyikA prtyaavedyte| yadvA yathA hAramadhyamaNezvAJcalye'pi tadguNaviddhayaM hAralatA na cAcalyaM vidhatte tathA tvayA tadguNamAtrAvalokanAdinA tavAcalyamagaNayitvA nizcalatayA stheyamiti vyajyata ityarthaH / yadvA sakhI sakhI vakti-he sakhi, alaghuH zreSTheyaM nAyikA nijasthiti na rakSati khamaryAdA na vicArayati / yathA nAyakaH sthApayati tathaiva taccAturyAguNaviddhA hArayaSTiriva tiSThati / evaM ca khocitavyavahAramiyaM parirAjya kevalaM sadadhInA jAteti bhAvaH // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 kAvyamAlA | sakhI nAyikAM vakti rAjasi kRzAni maGgalakalazI sahakArapallaveneva | tenaiva cumbitamukhI prathamAvirbhUtarAgeNa // 495 // 1 1 1 rAjasIti / he kRzAni prathamaM kaumAraprabhRti saMjAtaprItimatA / pakSe rAgo lauhityam / tenaiva / nAyakene ti bhAvaH / cumbitavadanA rasAlapallavena maGgalakalazIva rAjasi / evaM ca nAnyatra mano bandhanIyamiti dhvanyate / yadvA tenaiva / nikaTasthitenaivAneneti bhAvaH / rAjasi rAjiSyasi / cirakAlInaitatsaMgatinacitA / kiM tu navInAnurAgavatsaMgatiratyantociteti vyajyata iti vA dUtI nAyikAM vati // guNavatsaMgatikaraNamevocitamiti sakhI nAyikAM vakti-- rUpaguNahInahAryA bhavati laghughUliranilacapaleva / prathayati pRthuguNaneyA taruNI taraNiriva garimANam // 496 // rUpeti / rUpaM ca guNAzca taihIMnena hAryA tatsaMgatimatI / pakSe rUparUpo yo guNastadabhAvavatA hartuM yogyA / taruNI / vAyucaJcalA dhUliriva laghurmavati / pRthavo guNA yasya tena neyA / pakSe mahattaraguNaiH / naukeva gauravaM prathayati / evaM cAcetaastra gatistatra kA vAcyA sacetana iti bhAvaH // sakhI nAyakaM vakti rAge nave vijRmbhati virahakramamandamandamandAkSe | sasmitasalajjamIkSitamidamiSTaM siddhamAcaSTe // 497 // rAgeti / virahakrameNa mandamandaM mandAkSaM hIryatra / etAdRze nave rAge / 'vijRmbhita-' iti pAThe virahavizeSaNam / smitahasitalajjAsahitaM vilokanamiSTaM siddhaM kathayati / evaM cAciramevAnayA saha saGgastava bhAvIti dhvanyate // kupitanAmikAM dUtI vakti roSo'pi rasavatInAM na karkazo vA cirAnubandhI vA / varSANAmupalo'pi hi susnigdhaH kSaNikakalpazca // 498 // roSo'pIti / rasaH dhArAdiH / pakSe jalam / tadvatInAm / evaM cAnyAsAmanyAdRzI gatiriti bhAvaH / roSo'pi / apinA karkazatvAdyaucityamAvedyate / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyasaptazatI / 201 kaThino vA na / cirakAlAvasthAyI vA na / arthAntaranyAsamAha -- varSANAM pASANo. 'pi / karaketi yAvat / atyantakomalaH khalpakAlAvasthAyI ca / evaM caitAdRzAtizayitakopakaraNe rasavattAhAnireva bhavitrIti dhvanyate / tena cainaM parihRtya prasannA bhaveti // 'yenaitAdRzaklezAdikaM bhavati tadapekSAkaraNamanucitam iti vAdinIM sakhIM nAyikA vakti rodanametaddhanyaM sakhi kiM bahu mRtyurapi mamAnarghaH / khameneva hi vihito nayanamanohAriNA tena // 499 // rodanamiti / he sakhi, etadrodanaM samyak / kiM bahu / vaktavyamityarthaH // maraNamapi mama samIcInam / nayanamanaH khAdhInatAsaMpAdakena / pakSe nayanamanovyApArAbhAvasaMpAdakena / khapneneva tena nAyakena vihitaH / liGgavipariNAmena roda* ne'pyetadanveti / rodanAdikaM khapne samyagiti svapna vivecakAH / khapne kevalamano vyApArasya sattve'pi nayanavyApAraviziSTasya tasyAbhAvAnnAtra doSaH // nAyikA sakhIM vakti roSeNaiva mayA sakhi vakro'pi grantho'pi kaThino'pi RjutAmanIyatAyaM sadyaH khedena vaMza iva // 500 // roSeNeti / he sakhi, vakro'pi pranthilo'pi kaThino'pyayaM nAyako mayA krodhenaiva sadyaH RjutAM khedena veNuriva prApitaH / khedena veNorvakratAdyapagacchatIti kASTharjutAsaMpAdanavidaH // sakhI nAyikAM vakti - rajanImiyamupanetuM pitRprasUH prathamamupatasthe / raJjayati svayaminduM kunAyakaM duSTadUtIva // 501 // 1 rajanImiti / iyaM pitRprasUH sAyaMsaMdhyA rAtrimupanetuM candrasamIpaM netumAdAvupatasthe / svayaM candraM duSTadUtI duSTanAyakamiva rajayati / raktarUpavantam / pakSe'nurAgavantam / karoti / evaM ca saMdhyAtvena jagadvandyatve'pyetAdRzAnucitakAryakAritvam, tatra kA vArtAnyAsAm / ataH khayameva nAyakAnunayo viSeya iti dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhana saptazatIvyayArthadIpanayA sametA rakAravrajyA / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 sakAravajyA / atyanta parAGganAlampaTAsthiramatinAyakAsakA nAmikAM kAcidanyoktyA vi mAsi kRSNavartmani susnigdhe varti hanta dagdhAsi / ayamakhilanayanasubhago na muktamuktAM punaH spRzati // 502 // lagnAsIti / he susnigdhe / jehavazAditi bhAva ubhayatra / varti, kRSNavartmani vahau / atha ca duSTamArgazAlini nAyake latAsi tatsaMbandhamAginI saMvRttAsi / hanta khede / dagdhAsi / evaM ca na vilamba iti bhAvaH / atha ca duHkhabhAginI saMvRttAsi / yato'yaM sakalanayanaspRhaNIyaH / prakAzavattvAt / atha ca saundaryA - diguNazAlitvAt / evaM ca nAyikAsaulabhyamasyeti dhvanyate / bhogottaraparityakAM spRzati / evaM caitatsaMgatiranuciteti dhvanyate // 1 saMpattyA guNavattA dAridryAttadabhAvavatteti kazcidvaktilakSmIH zikSayati guNAnamUnpunardurgatirvidhUnayati / pUrNo bhavati suvRttastuSArarucirapacaye vakraH // 503 // . lakSmIriti / zrIrguNAnupadizati / amUnpunadaurbhAgyaM dUrIkaroti / atrArthAntaranyAsamAha -- pUrNamaNDalacandraH suvRttaH samIcInavartulaH / atha ca samIcInAvaraNavAn / apacaye kalAvinAze kuTilaH / evaM ca saMpattyarjanamatyantAvazyakam / tadavirodhena guNArjanaM vidheyamiti dyotyate // nAyikA sakhIM vakti lRtAtantuniruddhadvAraH zUnyAlayaH patatpatagaH / pathike tasminnaJcalapihitamukho roditIva sakhi // 504 // lUteti / he sakhi, UrNanAmitantu pihitadvAraH / patantaH pakSiNo yatra / zUnyAlayaH / tasminnAyake pathike dezAntarasthe sati nApihitavadano roditIva / evaM caitAdRzaitadrodananivAraNaM puNyajanakatayAvazyaM vidheyaM svayeti dyotyate / tena ca tadgamanottarakAlamArabhya na kenApyatra saGgaH saMvRttaH / ata idAnImanyanAyakamAnayeti dhvanyate // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maasisvtii| nAyakaH sakhAyaM vadhi lamaM apane tasyAH suvizAle kalitakArakarakoDe / vapre sakaM dvipamiva zRkSArastvAM vibhUSayati / / 505 // lagnamiti / samIcInavistIrNe kalitAjIkRtA 'tarjanyanAmike yuke madhyamA sthAdahiSkRtA / karihastaH samuddiSTaH kAmazAstravizAradaiH // ' iskhetalakSaNalakSitala karikarasya keliyena tasmin / pakSetrIkRtagajazuNDAkelI / tasyA japane lamaM kA zRGgAro vapre sakaM gajamiva vizeSeNa bhUSayati / evaM caitAdRzameva sarvadA kurviti dhvanyate / "dhathaiH padaiH pizunayeca rahasyavastu' iti kAmazAstrAdatra suratArambhagodhIvatkalitakarikarakrIDa ityarthasya yadrIDAdAyitvenAzlIlatvaM tana dUSaNam // yathA na kasyApi vijJAnaM bhavati tathAneneyaM bhuti kAcitkAMcidanyoktyA vakti liptaM na mukhaM nAhaM na pakSatI na caraNAH parAgeNa / aspRzateva nalinyA vidagdhamadhupena madhu pItam // 506 // liptamiti / parAgeNa vadanaM na liptam / idamagre'pyanveti liGgavacanaviparita NAmena / ajhaM na / pakSatI na / caraNA na sparzamakurvateva caturamadhupena / mdhupdenonmaadshaalitvmaavedyte| nalinyA madhu pItam / nalinyA ityanena nAyikA padminItvamAvedyate / tena ca durlabhatvam / evaM caitasyAH sano'pi guptatayaiva labdhaM zakya iti vyajyate // nAyako dUtIM pati lama jaghane tasyAH zuSyati nakhalakSma mAnasaM ca mama / muktamavizadamavedanamidamadhikasarAgasAbAdham // 507 // lagnamiti / tasyA jaghane lamaM nakhacihaM mama mAnasaM ca zuSyati / mAnasapa. dena zuSkIbhAvAnahatve'pi tadbhavanena virahe vaDavAnalatulyatvamAvedyate / tena ca duHsahatvam / zuSkIbhAveSUbhayovailakSaNyamAha-bhukaM vRddhizUnyam / avizvadamapraka Tam / yadvA na vidyate vizadaM yasmAt / cirakAlInatayA lauhityApagamena zvetamityarthaH / avedanaM vedanArahitam / idam / mama mAnasamityarthaH / adhikaM vRddhimat / jaghane'santAsaktamiti bhAvaH / sarAgaM prItimat / sAbA pIDAsahitam / evaM ca sthA satvaraM so bhavettathA yatakheti dhanyate // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyamAlA 1 bahaGganAlampaTanAyikAmevaM tvayA nAyako vAcya iti sakhI samupadizatilajjayitumakhilagopInipItamanasaM madhudviSaM rAdhA / ajJeva pRcchati kathAM zaMbhordayitArSatuSTasya // 508 // 201 lajjayitumiti / samagragopInAM nitarAM pItaM svAdhInIkRtaM mano yena tam / nitarAmityanena gopImanaso'nyaviSayasaMbandhAbhAvo vyajyate / madhudviSam / conmAdazUnyatvaM dhvanyate / lajjayituM lajAM prApayitum / rAdhA ajJeva dayitArdhena tuSTasya zaMbhoH sukhajanakasya kathAM pRcchati / evaM ca sarvadA kAmabAdhAzAlinaH kAminIsukhasaMpAdakasya mahAdevasya nAyikArthena tuSTiH, tava tu na tatheti nirlajjastvamasIti dyotyate / evaM ca yathA rAdhayAnyavArtayA zrIkRSNaM pratyanucitaM tvayA vidhIyata ityuktaM tathA tvayA khanAyakaM prati vAcyamiti dhvanyate / yadvA lajayitum / arthAdvopIsa - mUham / nikhilagopIbhirmilitAbhirnipItaM svIkRtaM mano yasya taM madhudviSaM dayitArdha - tuSTasya zaMbhoH kathAM pRcchati / evaM ca yatra dayitArdhameva nAyikasya sukhasaMpAdakatayA tanmanovazIkaraNasamartham, tatra kimu vAcyaM nAyikAjAtamiti bhAvaH / athavA nipItaM mano yAsAm / na tu tAbhirityarthaH / evaMca guNavizeSazAlitayA haranirUpitapremabattayA zivayA khasyArdhenApi nAyakaH saMtoSya svAdhInatAM nItaH, bhavatIbhizca sarvA * bhirna madhudvida khAdhInIkRta iti bhavatyo guNavihInatayA na tatra nirUpitapremavatya iti vyajyate / evaM ca gopIpadamapi cAturyAbhAvapratipAdanenArthavat // sapatnItvamatyantAsahyamiti kAcitkAMcidvati-- lakSmIniHzvAsAnalapiNDIkRta dugdhajaladhisArabhujaH / kSIranidhitIrasudRzo yazAMsi gAyanti rAdhAyAH || 509 // lakSmIti / lakSmyA niHzvAsAnalaiH / paramezvarasya rAdhAtisaktyerSyayoSNairiti bhAvaH / gADhIkRtadugdhajaladhisArabhojanavatyaH kSIranidhitIravasatizAlinyo nAyikA rAdhAyA yazAMsi gAyanti / yatprasAdAdevamasmAbhirbhujyata iti dhiyeti bhAvaH / evaM ca yatra lakSmyA apyevaM sapatnIduHkham, tatra kimu vAcyamanyAsAmiti vyajyate // kazcitkaMcidvati-- lIlAgArasya bahiH sakhISu caraNAtithau mayi priyayA / prakaTIkRtaH prasAdo dattvA vAtAyane vyajanam // 510 // lIleti / kelisadanasya bahiH sakhISu satISu / mayi caraNAtithau praNati Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 205 kAriNi / caraNAtithAvityanena prasAdapAtratvaM dhvanyate / prikyA gavAkSe vyajanaM datvA prasAdaH prakaTIkRtaH / vyajanaparityAgena saMtApanivRttipradarzanena prasAdaH prakaTIkRta iti bhaavH| yadvA gavAkSe vyajanasthApanenAnyAnavalokanIyatvapradarzanena yathecchaM suratavinAmAvadyotanAtprasAdaprakaTanamiti bhAvaH / yadvA kelisadanasa bahiH sakhIviSaye praNatikAriNi mayi priyayA vAtAyane vyajanaM dattvA prasAdaH prakaTIkRtaH / kupiteyaM kadAcidvAkSadvArA tarjayiSyatIti bhItaH sakhIprasAdanAM vihAya yadi gatastadA tAmirmatprArthanAyA akaraNe mAnAparityAgena nAyakalezo bhaviteti yatheTamayaM sakhIprasAdanAM karotu, tAzca madIyaprasAdanAmiti prasAdAviSkaraNamiti bhAvaH / athavA gavAkSe vyajanasaMsthApanena samIraNajanakasyApi samIraNanivArakatvaM yathA tathA duHkhajanakasyApi tava duHkhanivArakatvamiti pradarzanena prasAdAviSkAra iti bhAvaH / evaM caitasyA yathA cAturya na tathAnyAsAmiti dhvnyte|| ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA lakAravrajyA / vkaarvrjyaa| sarvagopanapuraHsaramaneneyaM bhuktati vyaGgaM kAcitkAMcitprakArAntareNa vakti varNahRtirna lalATe na lalitamajhaM na cAghare dNshH| utpalamahAri vAri ca na spRSTamupAyacatureNa // 511 // vaNeti / lalATe varNasya makarikAdeItirna / aGgamapi na mlAnam / adhare daMzo'pi na / arthAnAyikAyAH / upAyanipuNenotpalaM hRtaM jalaM ca na spRSTam / evaM ca sahacarIbhirapi na jJAtamiti bhAvaH / nAyikAyAH parakIyAtvAtsaMbhogacihAnutpAdanapuraHsaraM bhupheyamaneneti bhAvaH / evaM yadyetAhazacAturya tava tarhi parakIyAbhiratirvidheyeti dhvanyate // dUtI pAnyaM prati vaki vyAlambi cUrNakuntalacumbitanayanAcale mukhe tasAH / bASpajalabindavo'lakamuktA iva pAnya nipatanti // 512 / / vyAlambIti / he pAntha, tasyA vadane vizeSeNAlambino ye cUrNakuntalAstaibumbitanayanaprAnte sati, malakasaMvandhimujAphalAnIva vaasspodkvindvH| jalapadenAdhikyaM vyjyte| nipatanti / evaM ca tvarayA tvayA samAgantavyamiti dhnyte|| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 salI nAyakaM vati vinayavinatA dine'sau nizi mdnklaavilslsdnii| ' nirvANajvalitoSadhiriva nipuNa pratyamijJeyA // 513 // . vinayati / he nipusa / evaM ca yazakAyacidarzanema kamavihInatvameva tasyAH lAmA masahanIyamiti byajyate / asau nAyikA dikse vinayanamA, rAtrI madana kalAvilAsai sahajI nirvANajvalitoSabhiriva pratyabhijJeyA / evaM ca yathA kAcita doSadhI diyA saumyA rAtrI prajvati tatheyaM divase'tisaumyA rAtrau tu madanakalAazalA, ato naitalkAlInaitasyAH saumyatvamAzA viratividheyeti dhvanyate / yadveya. matyantavinayazAlinIti na parapuruSAmilASiNIti manyamAnaM vayasyo vakti-nipuNaiH prtybhijnyeyaa| evaM ca mUrkhANAmiyaM saumyeti jJAnam , na nipuNAvAmiti bhAvaH // salI nAyakaM vadhivihitabahumAnamaunA sakhIprabodhairyadasamAtanute / rAgArtikAkuyAccAladhurIkSA rahasi punareSA // 514 // vihiteti / vihitaM bahumAnena maunaM yayA / sakhInAM prabodhanairyadasamabhu Atanute / eSA punarekAnte rAge yAtirdInavacanaM prArthanA etarlaghuvIkSA / evaM cAdhuneyametAdRzamAnazAlinI dRsate paraMtu rahasi gagajanitapIDAdimiH khayameva khahastagatAvazyaM bhaviSyatIti dhanyate / 'laghurIkSyA' iti pAThe rAgAAdimirladhureSekSyeti yojnaa|| khanAyikAyAmanAsakaM kAciti viSamabharavizikhamikA pallI aspaM yamekamamiLapati / tasa tava cchAyeva khIyA jAyApi bhayabhUmiH // 515 // viSameti / madanabANamicA pallI yamekaM zaraNaM rakSaNakartAraM vAJchati tasya taba cchAyeva khagatApi bhayasthAnam / viSamazasyanena duHsahatvaM dhanyate / pallI ramekapilpanena mdnaatishyshaalitvmaayke| chAyevesanena sarvadA sevApravaNatvaM maksiyAmAvezate / evaM vaitAdAcaraNamapitamiti vyajyate / yA dUtI khanAmikAsaMkocazAlinaM nAyakaM vaSi-viSameti / evaM ca sAdhInAmaH khanAyikAla usakA mIki, bataba sotaM pravIti vyajyahe. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaktI / parAkramazAlini nAyake nAyikAtyantamAsakA bhaktIti kAcitkaMcidvati vividhAyudhatraNArbudaviSame vakSaHsthale priyatamasya / zrIrapi vIravadhUrapi garvotpulakA sukhaM khapiti // 516 // vividheti / nAnAprakArakAyudhAnAM ye vraNAsteSAmarjudairmAsakIleH / 'arko mAMsakIle syAtsaMkhyAmede ca kIrtitaH' / kaThine nAyakasya vakSaHsthaLe garvotkR pulakA lakSmIvarastrI ca sukhaM nidrAti // 10* kRtanAyakAntaropabhogaM nimRtaM pRSThataH suptaM nAyakaM nAyikA vaktivaimukhye'pi vimuktAH zarA ivAnyAyayodhino vitanoH / mindanti pRSThapatitAH mitra hRdayaM mama tava zvAsAH // 517 // vaimukhye'pIti / he priya / evaM caitAdRzakartavyatayAtiduHkhadatvamityAvecate / anyAyayuddhakAriNo madanasya vaimukhye'pi parAvRttAvapi vizeSeNa muktAH / upasarke NAtibhedakatvaM dhvanyate / bANA iva pRSThasaMlanAstava zvAsA mama hRdayaM bhindanti / vinorityaneca suratAtizayeta kSINazaktikatvaM nAyake dhvanyate / evaM kRtAparAdhakha tAtra khApo mama na sukhada iti dhvanyate / yadvA kRtakavidrayA nAyikAM kcayi lAmyatra gantukAmaM nAyakaM nAyikA vakti -- vaimukhye'pi / tvadIyadauH zIlyA | mAditi bhAvaH / evaM ca zvAsairgatvApajJAnottaramiyaM khapsyati tato mayAnyatra ganta vyamiti kimartha kApavyaM racayasi, yathecchaM gaccheti dhvanyate // kazcitkAMcidati--- vyaktamadhunA sametaH khaNDo madirAkSi dazanavasane te| yannavasudhaikasAraM lobhini tatkimapi nAdrAkSam // 598 // vyaktamiti / he madirAsi / evaM ca kaTAkSavikSepamAtreNonmAdajanakatvaM vya jyate / taba dazanavasana oSThe sameto lamaH khaNDa iyadhutA vyaktaM prakaTIbhUtam / evaM ca pUrva kimapi nokanatI, adhunA tu madhuravacanamabhivatsa iti bhAvaH / yadvA vyaktaM svaccham / 'vyataM sphuTe ca sacche caH / yanmadhu mAjhikaM tatsametaH khaNDaH / astItyadhyAhAraH / evaM cAtimAdhuryamamare'khIti vyanyate / he lobhini| evaM ca sarvasaMgrahakAritvaM dhyamyate / nUtanasuvaikasAraM yattatkimapi nAdrAkSaM na raamrvaan| aba ca drAkSAzUnyaM na / evaM ca kevalaM madhuraM vadasi kaTAkSayArI ca na puna Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| dinA mAM jIvayasIti dhvnyte| yadvA hai madirAkSi, tavAdhare sameto lamaH khaNDa idamadhunA vyakam / nizcitamityarthaH / yadvasudhaikasAraM na / api tu tribhuvanasAramityarthaH / tatkimapi lomini nApazyam / evaM cedAnIMtanAgharacumbanenAparamAdhurya vijJAtaM paraM tu tribhuvanasArabhUtasuratena kiM mAM na sukhayasIti vyjyte| atha ca tvatsuphaikasAraM kimapi tatra nAdAkSam / api tu sarva dRSTavAnassItyarthaH / evaM ca bhadirAmAkSikazarkarAsughAdrAkSAmadhuravastUnAM tvayi sattve'pi lobhavazAtkiMcidadAsi kiMcina dadAsItyanucitamityAvedhate // nAyakaH sakhAyaM vakti bAlAvilAsabandhAnapramavanmanasi cintayanpUrvam / saMmAnavarjitAM tAM gRhiNImevAnuzocAmi // 519 // bAleti / he vayasya, aprabhavanasamarthaH / prAthamikakAntAdhInatvAditi bhAvaH / / bAlAyA vilAsabandhAnpUrva cintynsthitH| prAthamikakAntAdhInena mayA kathamiyaM vilAsavizeSazAlinI bhokavyeti cintAvAnsaMjAta iti bhAvaH / adhunA tu saMmAnarahitAm / dvitIyakAminyAH prAbalyAditi bhAvaH / gRhiNImevAnuzocAmi / gA thImityanena mAnAItve'pi tadakaraNenAnaucitI dyotste| evaM ca yasyA bhayena pUrva | kimapi kartumazakastasyA idAnImetAhasI gatiH saMvRtteti dhiyeti bhAvaH / evaM ca pUrvamidAnImapi na mAM cintA parityajatIti dhvanyate / yadvA bAlAyA apragalme manasi vilAsabandhAzcintayanahaM pUrva pratiSThAvarjitAM gRhiNImevAnuzocAmi / evaM cApragalbhavayasyanayaitAdRzavilAsaihRtacittaH saMvRttaH, kiM punarapre'nayA vidheyamiti bhAvaH / pUrva gRhiNImevAnuzocAmItyanena bAlAvilAsAsacintanayA khAtmanaH paratabratayA zocyatve'pi madIyetAdRzAvasthAmAlokya gRhiNyAH samadhikaduHkhodreko bhaviveti tadviSaya evAnuzocanaM mahyamApatitamiti vyajyate // manmathavyathAto'nyadyayAjAtaM nAtiduHkhadamiti kazcidaki vIjayatoranyonyaM yUnoviyutAni sakalagAtrANi / sanmaitrIva moNI paraM nidASe'pi na vighaTitA // 520 // , pIjayatoriti / parasparaM vIjayatonoH samaprAvayavA vimAgavantaH sNvRttaaH| paraM kevalaM zroNI sanmaitrIva nidAghakAle'pi / apinAkazyavighaTanAhatvaM dyotyate / ma viyukaa| nidAghaduHkhAgaNanAditi bhAvaH / / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastraatii| upapatirapasAryatAmiti dUtI kaciGgAyantareNa pati nyAroSa mAninyAstamo divaH kAsaraM kalamabhUmeH / baddhamaliM ca nalinyAH prabhAtasaMdhyAphsArayati // 521 // vyAroSamiti / mAnavatyA viziSTakopam, divo'ndhakAram , kalamabhUmeH kAsaraM mahiSam , nalinyA niruddha bhramaraM ca prAtaHkAlInasaMdhyApasArayati / evaM ca prAtaHkAlaH saMvRttaH, ato yayA rItyAnIto'yaM tayaiva rItyA neya iti dhvnyte| saMdhyApadena yathA yogasaMpAdanasAmarthya tathApasAraNasAmarthyamapyapekSitamiti dhvanyate // nAyikAsakhI nAyakaM vatti vakSasi vijRmmamANe khanaminnaM truTati kacukaM tasyAH / pUrvadayitAnurAgastava hRdi na manAgapi truTati // 522 // vakSasIti / vakSasi vijRmbhamANe khanaunatyazAlini stanamicaM kUsakaM tasyAnuTati / tava hRdi prathamapriyAprItirISadapi na truTatIti / evaM caitasyAsvArapyoke'pi tava nAsakiH, atastvatsadRzo na ko'pi jaDa iti dhvanyate // nAyikAsakhI nAyakaM vadhi vyaktimavekSya tadanyAM tasyAmeveti viditamadhunA tu / ha-harimukhamiva tvAmubhayoH sAdhAraNaM veni // 523 / / vyaktimiti / tadanyAM nAyikAmika vyaktimavekSya / tasyAmeva tvamAsaka iti zeSaH / iti jJAtam / evaM ca pUrva sApIyamapi mayA dRSTaiva tadAnIM tavaitasthAmanAdarAdinA tasyAmeva prItirabhUditi vijJAtamiti bhAvaH / adhunA tu gRhadvArasaMbandhi siMhamukhamiva tvAmubhayoH sAdhAraNaM jAnAmi / evaM cedAnIM tvamubhayatra samabuddhirisasthiraprakRtikatvaM nAyake dhvnyte| 'avIkSya' iti pAThe tadanyAM prathamAminA nAyikAmavIkSya / tasyAmevAsaka iti zeSaH / viditam / adhunA tu harmyaharimukhamivobhayoH sAdhAraNaM vebhi / evaM yAvatparyantamubhayorna darzanaM saMvRttaM tAvadanyAkSI buddhiH sthiteti bhAvaH // nAyikAsalI nAyakaM baSi- bajanasyeka samIpe gatAgatekhApahAriNo bhaktaH / aJcalavina cAvalatAM mama sakhyAH prApitaM cetaH // 59 // nyajanasyeti / vyajanaspeva saMtApApanodakAla bhavataH samIpe / arthAta 14 A0 sa0 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 kAvyamAlA 1 kAyAH / gamanAgamarnarvastraprAntamiva mama sakhyAzcittaM cAJcalyaM prApitam / evaM ca tvayaiva prathamAsaktimutpAdyedAnImudAsInavacchethilyaM kriyata ityayuktaM tavetyatastvarakha taddarzanAyeti dhvanyate / yadvA vyajanasyeva tApahAriNaH samIpe / nAyikAyA iti bhAvaH / bhavato gatAgataiH / evaM ca lokabhItyA kaTAkSavIkSaNAbhAvo vyajyate / sakhyA azcalamiva mama cetazcaJcalatAM prApitam / evaM ca mAnmathavyathApanodakabhavadIyasavidhagatAgatasaMjAtAnurAgajanita helAvazAtkamparUpasAttvikabhAvodayavazAdvA yathA sakhyAzcelAvale caJcalatA tathA manmanasi kayA rItyA kutra vA'nayoH saMgamaH saMpAdnIya iti cAJcalyamujjRmbhata iti bhAvaH // nAyako nAyikAM vakti vitarantI rasamantarmamArdrabhAvaM tanoSi tanugAtri / antaHsalilA saridiva yannivasasi bahiradRzyApi // 525 // vitarantIti / he kRzAGgi, antaH rasaM prItiM vitarantI mamArdrabhAvaM tanoSi / yadyasmAdantarjalA nadIva bahiradRzyApi nivasasi / mama hRdIti bhAvaH / evaM ca bahistvadviSayakapremAbhAve'pyAntaraM prema mamAtitarAmasti tvadviSayakamityAvedyate // ciratarakRtacATuvacanAdiracane'pyavadhIraNAtkRtakakhApaM nAyakamanutApavazAdAnetuM preSitA dUtI nAyikAM vakti vihitavividhAnubandho mAnonnatayAvadhIrito mAnI / lamate kutaH praboSaM sa jAgaritvaiva nidrANaH // 526 // vihiteti / kRtAnekasAntvano'pi mAnocatayA tvayAvagaNito'bhimAnazAlI / evaM ca prasAdanAsaMpAdanAvirAmaucityamAvedyate / jAmadeva nidrAvAnprabodhaM kuto labhate / na kuto'pItyarthaH / evaM caitAdRzanAyakAvadhIraNakaraNamanucitamiti dhvanyate // kAcitkAMcidvati vrIDAvimukhIM vItakhehAmAzaya kAkuvAbyadhure / premAIsAparAdhAM dizati dRzaM vallame bAlA // 527 // vrIDeti / lajjayA parAvRttabadanAm / arthAcAyikAm / gatasnehAmAzA cATuvacanamadhure nAyake bAlA / evaM cAzatvaM vyajyate / premNAdramaparAdhena sahitAM dRSTiM karoti / evaM strINAmetAdRzI gatiriti bhAvaH // : Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| kazcitkaMcidvati bASpAkulaM pralapatohiNi nivartakha kAnta gaccheti / yAtaM daMpatyordinamanugamanAvadhi sarastIre / / 528 // bASpeti / vASpavyAkulaM yathA bhavati tathA 'gehini, nivartakha', 'kAnta, gaccha iti prkRssttaalaapvtoH| yadvA parAvRttyAyakaraNenAnarthakatayA vRthA vadatorityarthaH / 'pralApo'narthakaM vacaH' ityabhidhAnAt / daMpaloranugamanasyAvadhibhUtasarasvIre dina yAtaM vyatItam / evaM ca premNi sati na kiMcidaparaM sphuratIti dhvanyate // pratijJApuraHsaraviparItaratakAriNI nAyikA nAyako vaki vakSaHpraNayini sAndrazvAse vAmAtrasubhaTi ghnghmeN| sutanu lalATanivezitalalATike tiSTha vijitAsi // 529 // vakSa iti / vakSasi / arthAtvasya / praNayaH priitirysyaaH| khApAryamiti bhAvaH / dIrghazvAsazAlini / zramavazAditi bhAvaH / vacanamAtrazUre / mAtrapadena sAmarthyAbhAvo'bhivyajyate / bahutaraprakhedavati, zobhanagAtri, llaatte| arthAnmama / saMsthApita lalATike, tiSTha tUSNIM bhava / yato vijitAsi / sarvaiH saMbodhanapadainiHsahatvapratipAdanAdvijayasya vyaGgabatve'pi vijitAsIti padopAdAnaM na camatkArakArIsAbhAti / rAdhA kRSNe'tyantamAsaktA jAteti kAcitkAMcidvati vicarati paritaH kRSNe rAdhAyAM rAgacapalanayanAyAm / dazadigvedhavizuddhaM vizikhaM vidadhAti viSameSuH // 530 // vicaratIti / kRSNe samantAdvicarati sati, anurAgacaJcalanetrAyAM rAdhAyAM dazadikSu yo veskhana vizuddham / dazadizvapi lakSyavedhakAriNamityarthaH / bANaM madano vidadhAti / evaM ca sarvatra rAdhAkaTAkSaviSayaH zrIkRSNo'bhUditi dhvanyate // kAcitkAMcidvaki vIkSyaiva vetti pathikaH pIvarabahuvAyasa nijAvAsam / saundaryakanidherapi dayitAyAzcaritamavicalitam // 531 // vIkSyaiveti / pathikaH puSTabahukAkam / nAyakAgamanazakunadarzanArtha dattadabhyo. 1. pavargIyakAravajyociteyamAryA pramAdena dantyoTyavakAravajyASAmAdarzapustake liliveti mAti. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ danAdineti bhAvaH / khasadanaM dRSTva / na vacanAdinetyarthaH / saundryevsthaanbhuutaamH| evaM cAvazyacaritavyasanayogyatvamAvezave / priyA avicalitamAcaraNaM jAnAti / yadIyamanyatrAsaktA syAttadA kimiti madarthametAdRzazakunAyavekSaNaM kuryAditi bhAvaH / yadvAnayA rItyA nAyakaH pratArayituM zakyaH, ato yathecchaM parapuruSe vicareti dUtI 'tvadvacanakaraNe nAyako matpAtivratyamakaM vijJAsyati tena cAnucitamidam' iti bAdinI nAyikA vti|| vipazcimamasyoddhAraH kenacideva kartuM zakyo na sarvairiti kazcidanyokyA kaMcana vaji vimukhe caturmukhe'pi zritavati cAnIzabhAvamIze'pi / mamamahInikhAre hariH paraM stabdharomAbhUt // 532 // vimukha iti / caturmukhe vidhAtaryapi vimukhe udyogazUnye / yadvAnanIkArakAriNi / Ize'pyanIyabhAvamasamarthabhAvaM zritavati sati |mmdhroddhaare para kevalaM harivizuH khadharomA varAhaH / atha ca romAJcitaH / dharoddhArotsAhavazAditi bhAvaH / abhUva / caturmukhezapadAbhyAmanayoH sAMnidhyAtsAmarthyazAlivaM dhvanyate / tena ca takaraNotsAjhabhAvena dharoddhArakaraNe'tikAThinyamAvedyate / evaM ca viSNutulyenaivA'paduddhAraH kartu zakyo nAnyeneti vyajyate // kazcitkaMcidanyokyA vaki vApIkacche vAsaH kaNTakavRtayaH sabAgarA bhrmraaH| ketakaviTapa kimetairnanu vAraya maJjarIgandham // 533 // cApIti / he ketakavRkSa, vApIjalaprAyadeze vasatiH / kaNTakAvaraNAni / nijhamAlyA bhramazaH / etaiH kim / na kiMcidityarthaH / nanu nizcitaM majarIgandhaM vAraya / evaM caitAdRzI nAyikA yAvattava samIpe'sti, tAvadyatra yatra yena yena prakAreNAvatiSThasi tanAvazyamanyanAyakopasaryo nApagamiSyavItyetatkaraNamanucitamiti gholte|| / bAyako nAyikA vari vicakasi mugdhe vidhUtA yathA tathA vizasi hRdayamadaye me / - zaktiH prasUnadhanuSaH prakampalakSyaM spRzantIva // 531 // vicalasIti / he mugdhe sundari dayAzUnye / evaM ca gamanaucityamAvedyate / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 213 vidhRtA / aJcalAdAviti bhAvaH / yathA vicalasi gacchasi tathA me hRdayaM vizati / prakampalakSyaM spRzantI madanasya zaktiriva / evaM ca tvadgamane matprANA evaM namiSyantIti vyajyate // sakhI nAyikAM vakti - vihitamasamazarasamaro jitagAGgeyacchaviH kRtATopaH / puruSAyite virAjati dehastava sakhi zikhaNDIva // 535 // vihiteti / he sakhi, vihitaH kRtaH / vizeSeNa hita iti vA / asamazara| samaro madanayuddham / suratamiti yAvat / yena / yasyeti vA / ata eva viparItaratodyogaH / pakSe kRto'nupamabANaiH saGgrAmo yena saH / jitA gAGgeyasya suvarNasya | pakSe bhISmasya / dIptiryena saH / saMpAditADambaraH / tava deho viparItarate zikha|NDIva virAjati / evaM ca tvayA bahudhA viparItaratameva vidheyamiti dhvanyate // cauryaratAdi na samyagiti vAdinaM kazcidvakti 1 vRtivivara nirgatasya pramadAbimbAdharasya madhu pibate / avadhIritapIyUSaH spRhayati devAdhirAjo'pi // 536 // vRtIti / AvaraNacchidra nirgatasya prakRSTamadazAlinyA bimbatulyAdharasya madhu pibate / 'krudhaduha -' ityAdinA caturthI / avagaNitAmRta indro'pi spRhayati / madrUpatAvAptyarthamityarthaH / evaM cendrapadasukhAdyapekSayApi cauryaratasukhamadhikamityAvidyate // puruSavizeSe samAsaktAyAH saMgatimapeMkSamANaM kaMcana dUtI vaktivAsitamadhuni vadhUnAmavataMse maulimaNDane yUnAm / I vilasati sA purakusume madhupIva vanaprasUneSu // 537 // vAsiteti / vAsitamutkRSTatAzAlikRtaM madhu yena tasmin / evaM caitatsamavadhAne madyasya mAdakatvamityAvaidyate / pakSe madhunaH saugandhyArthaM puSpAdikaM prakSipyata iti bhAvaH / nAvikAnAmavataMse zrutiM bhUSaNarUpe / evaM ca sarvA api kAminyastadIyaguNazravaNaM sarvadAdarAtizayena kurvantIti bhAvaH / taruNAnAM mastakabhUSaNarUpe / vandanIya tyarthaH / nagarasya kusume / sarvajagatspRhaNIyatvAditi bhAvaH / nAyake / vizeSaNamahinA vizeSyAmaH / sA vilasati zomate / evaM ca tvaM na tasyAH zobhAyAyaka Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 kaavymaal| , iti bhAvaH / vanakusume madhupIva / evaM caitAdRzanAyakavizeSa samAsatA na kathamapi tvayi saMyojayituM zakyeti bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vaji vrIDAprasaraH prathamaM tadanu ca rasamAvapuSTaceSTeyam / javanIvinirgamAdanu naTIva dayitA mano harati // 538 // vIDeti / Adau lajjAprasaraH / tadanantaraM rasaH zRGgArAdiH, bhAvazcittAbhiprAyaH, AbhyAM puSya ceSya / javanIvinirgamAdanu nartakIveyaM dayitA mano harati / evaM ca yathA javanikAvinirgamAnantaraM naTI prathamato lajjAtizayaM pradarya tato rasAbhinayapuSTaceSTaM pradarzayati, tato rasAvirbhAvAtsAmAjikamanAMsi harati, tatheyaM dayitA yathA javanyapasarati tathA prathamaM lajjAvizeSaM vidhAya tataH sarasAbhiprAyavilAsaM pradarzya tato nirbhararatAnandavattayA nAyakIyamanaso'nanyapravaNatAmApAdayatIti bhAvaH / iyamityanenAnyAsAM prathamato nirlajatayA kiMcinmanohArakatve'pi na tAsu nAyakIyacittahArakatvamiti vastvAvedyate / tena ca vyatirekAlaMkAraH // dUtI nAyakaM vakti vAsasi haridrayeva tvayi gaurAjyA nivezito rAgaH / pizunena so'panItaH sahasA patatA jaleneva // 539 // vAsasIti / vasne haridrayeva gaurAjhyA nAyikayA tvayi rAgo'nurAgaH / pakSe pItimA / saMpAditaH / gaurAjyeti haridrAvizeSaNamapi / sa rAgaH sahasA / aprata yamiti yAvat / patatA praviSTena / pakSe saMbandhavatA / jaleneva pizunena sUcakena dUrIkRtaH / evaM ca na tasyA aparAdha iti bhAvaH // ___etAdRzanAyikAsAhacarye tava sarvatra kAmukakRtapIDA syAditi kazcitkaMcidanyoktyA vakti viSvagvikAsisaurabharAgAndhavyAghabAdhanIyasya / kacidapi kuraGga bhavato nAbhImAdAya na sthAnam // 540 // viSvagiti / he kuraja, sarvato visArisaugandhyena yo'bhilASasvenAndhA ye vyAdhAstaiH pIDanIyasya / viSvAgatyAdinA gopanamazakyamityAvedyate / rAgAndhapadena kartavyAkartavyavivekavaidhuryamAvezateodhyAdhapadena hiMsatvaM dyolte| bhavato.nAmImAdAya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaaspctii| kApi sthalaM nAsti / evaM caitasyAH samastaguNaivikhyAtAyAstava gopanAzakyatayA sarvataH pIDA syAt , ata etatsaGgastyAjya iti dhvanyate // | ekajAtasajAtIyaguNavattve'pi kvacitkazcidasti vizeSa iti kaMcidanyoktyA vaki vaTakuTajazAlazAlmalirasAlabahuvArasindhuvArANAm / asti midA malayAcalasaMbhavasaurabhyasAmye'pi // 541 // vaTeti / vaTAdisindhuvArAntavRkSANAM malayAdrijanyasaugandhyasAjAtye'pi bhedosti / evaM ca caturareva tadvaijAyaM jJAtuM zakyaM nAnyairiti bhaavH|| sAmAnyavanitAM kAcidanyoktyA samupahasati vinihitakapardakoTiM cApaladoSeNa zaMkaraM tyaktvA / vaTamekamanusarantI jAhravi luThasi prayAgataTe // 542 // vinihiteti / vinihitA samarpitA kapardasya jaTAjUTasya koTiH prAntabhAgo na tam / pakSe koTisaMkhyAkakapardadAtAram / zaMkaraM zivam / pakSe sukhasaMpAdakam / vAJcalyadoSeNa tyaktvA / doSapadamanaucitI vyanakti / he jAhravi jahutanaye / evaM vaitAdRzAcaraNamanucitaM taveti dhvanyate / ekaM vaTavRkSam / pakSe varATakam / apetamANA prayAgataTe / pakSe madhyamapadalopisamAsAtpraluptayAgasya pApIyasaH samIpa tyarthaH / luThasi / evaM ca cAcalyakaraNamanucitaM taveti bhAvaH // "kimiti virahaduHkhaM tvayA matsakhyA dattam' iti vAdinI nAyikAsakhIM yako vakti veda caturNA kSaNadA praharANAM saMgama viyogaM ca / caraNAnAmiva kUrmI saMkocamapi prasAramapi // 543 // vedeti / catuHpraharasaMbandhisaMyogaM catuHpraharasaMbandhiviyogaM ca kssnndaa|kssnndev NadA / nAyiketyarthaH / veda / kartumiti bhAvaH / evaM ca yadi prasannA nAyikA dA saiva praharacatuSTayasaMbandhi ratasukhaM karoti, saiva cAprasannA praharacatuSTayasaMbandhi rahaduHkhaM karotIti bhAvaH / ata eva kSaNamutsavaM dadAti yati ceti vyutpattirapi gacchate / atha ca praharacatuSTayasaMbandhi saGgasukhasya tathAvidhabirahaM rAtrireva ved| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 rAtrIyapraharacatuSTayasaMbandhivirahavedanAyAzca kI saivelarthaH / divasIyavirahasyApi rAtrAvevAtiduHkhadatvAditi bhAvaH / caraNAnAM saMkocaM prasAramapi yathA kUrmI vijAnAti, evaM ca yathA caraNasaMkocaprasaraNasaMpAdanaM kUrvadhInaM tathA saMgamavirahasaMpA. danaM nAyikAdhInamiti bhAvaH / evaM ca na mamAparAdha iti dhvnyte| yadvA virahiNI sakhI vaki-he sakhi, caturNA praharANAM saMgama viyogaM ca kSapadA rAtrirveda / candrAdhuddIpanAdiprAbalyAdhunmAdAdyavasthayA nAyakasamAgamAsamAgamAbhyAM matsukhaduHkhasAkSiNI rAtrireveti bhAvaH / evaM ca tAdRzyApi sakhyA matsukhaduHkhavicAraNA na kriyata iti sakhyupAlambho vyajyate / athavA caturNA praharANa kSaNadA / samagrA rAtririti yAvat / sukhaduHkhe veda / madIye iti bhAvaH / evaM ca kSaNamapi na rAtrI vizrAntivRtteti bhAvaH / yadvA sAmAnyavanitAM tadIyadhAtrI vakti-kUmIva kSaNadA caturNA praharANAM sahaM viyogaM ca veda / tvaM kimiti na vetsi / evaM ca tvayApi ke'pyAneyAH ke'pi viniHsAraNIyA iti bhAvaH / athavA sakhI nAyikAmupadizati-yA dhutsavadA kAminI sA khadarzanAdidAnena divasIyapraharacatuSTayavirahasaMpAdanenotkaNThitaM nAyakaM vidhAya rAtrau praharacatuSTayamapi ramayatIti bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vaki vRtivivareNa vizantI subhaga tvAmIkSituM sakhI dRSTiH / harati yuvahRdayapaJjaramadhyasA manmatheSuriva // 544 // vRtIti / he subhaga / etAdRzanAyikAnurAgazAlitvAditi bhAvaH / bhittisuSireNa tvAmavalokayituM vizantI yUnAM hRdayarUpo yaH pajaro vaMzakaraNDikA tanmadhyasthA / evaM ca dhArAnupaghAto dhvanyate / manmatheSuriva sakhyAH / mameti bhAvaH / dRSTiharati / arthAttvAmeva / evaM ca pUrva tvaguNavaNAdinA tvayyAsakA, idAnIMtanatvadviSayakavilokanena manmathavayAna kiMcidapi mama sakhI jAnAtIti, tvayyasyantamAsakeyamiti dhanyate / yadvA yuvahRdayapalaramadhyasthati dRSTivizeSaNam / pajarapadena niHsAraNAnahatvaM dhanyate / evaM ca tvAmavalokayituM pravRttAyA matsakhyA udAsInavastutulyatayA nayanaviSayIbhUtA anye yuvAnakhasyAH kaTAkSakatAnatApanAkhAmeva bhAvayantIti bhAvaH / evaM ca sarvayuvaspRhaNIyA yA tvAmeva shayatIti sA svayamasamanuprAsyati dhvanyate // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAzatI / yAyAtathyajJAnavAnayameveti kazcitkaMcidanyoktyA vakti vipaNitulAsAmAnye mA gaNayainaM nirUpaNe nipuNa / dharmaghaTo'sAvadharIkaroti laghumupari nayati gurum // 545 // 1 vipaNIti / he nirUpaNe nipuNa / evaM caitasyAmyaiH samatAkaraNe tavaivAnucitamiti vyajyate / rathyAtulAsAmAnye enaM mA gaNaya / aso gharmaghaTo laghumadharIkaroti gurumupari nayati / kvacit 'enAM divyatulA sA' iti pAThaH / tatra nAyikApakSe yojyam // satAM manasaH sakAzAnna kiMcinmahattaramiti kazcidvakti 217 vAsaragamyamanUzerambaramavanI ca vAmanaikapadam / jaladhirapi potalaGghayaH satAM manaH kena tulayAmaH // 546 // vAsareti / Ururahitasya / aruNasyetyarthaH / ambaraM divasohrayam / vasudhA ca vAmanasyaikapadam / ekapadenollasyetyarthaH / samudro'pi potena laGghayaH / satAM manaH kena tulayAmaH / evaM ca mahattaratayAbhimatasyAkArAsyAlpasamayena caraNahInolaGghanIyatayA, tathA vasudhAyA api hakhapadalaGghanIyatayA, tathA jaladherapi pota iva pota ityupamitena khalpenApyullaGghanIyatayA, etatrayAtiriktavastuno'bhAvAtsatAM mano nirupamamityarthaH // dUtI nAyikAM vakti vitatatamomaSilekhAlakSmotsaGgasphuTAH kuraGgAkSi / patrAkSaranikarA iva tArA nabhasi prakAzante // 547 // vitateti / he kuraGganetre, vitataM yattamastadrUpA yA maSI tasyA yA rekhAstadrUpacihnavadutsaGgo yasya tAdRzA ye tArAH patrarUpAkSarasamUhA iva prakAzante / evaM ca tvadvirahakhinnasya nAyakasya tvadvijJApanApatramivedamAkAzamAlokya tvayA tarayA prasthe - yamiti vyajyate / yadvA madanadevasyedaM candramudrAmudritaM zAsanapatraM yanmAnavatInAM niHzaGkaM bhavadbhirduHkhaM deyamiti zAradAdinijajanasyetyavagatya mAnamapahAya nAyakamanuraJjayeti sakhIvAkyametat // vividhAGgabhaGgiSu gururnUtanaziSyAM manomavAcAryaH / vetratayeva bAlAM talpe nartayati ratarItyA // 548 // vividheti / anekana bhanniSu gurumanobhavarUpAcAryo navInAntevAsirUpAM bAlAM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 kaavymaalaa| vetralatayeva ratarItyA valpe nartayati / evaM ceyamapre'tyantaratakalApravINA bhaviSyatIti bhAvaH // nAyako nAyikA vakti viparItamapi rataM te soto nadyA ivAnukUlamidam / taTatarumiva mama hRdayaM samUlamapi vegato harati // 549 // viparItamiti / he sutanu, anukUlamicchAviSayIbhUtam / pakSe kUlaM rodhaH / idaM te viparItamapi ratam / apinA viparItaratetararatasaMgrahaH / yadvApiravadhAraNArthakaH / nadyA iva sroto mama hRdayaM taTatarumiva vegataH / vegavizeSAdityarthaH / AmUlaM harati / evaM ca ratasAmAnyasyAdhikye'pi viparItaratasyAdhikyamityAvedyate // kazcitkaMcidvati vaibhavamAjAM dUSaNamapi bhUSaNapakSa eva nikSiptam / guNamAtmanAmadharma dveSaM ca gRNanti kANAdAH // 550 // vaibhaveti / dUSaNamapi / apinA heytvmaavedyte| bhAgyazAlinAm / pakSe vaibhavaM vyApakatvam / bhUSaNapakSa eva / evakAreNa dUSaNapakSavyavacchedaH / nikSiptam / sthaapitmityrthH| uktamarthamarthAntaranyAsena draDhayati-kANAdA vaizeSikazAstrapravatakA adharma dveSaM cAtmanAM guNaM gRNanti / caturviMzatiguNeSvetayorgaNanAditi bhaavH| evaM cAdharmadveSayordUSaNapakSanikSepayogyatve'pyAtmani vidyamAnatayA guNatvaM munibhira. bhihitaM tatra kA vArtAnyeSAmiti bhAvaH / evaM ca daridrasyaiva doSaM doSatvena gaNayanti parva iti dAridyamasamyagiti vyajyate // vakrAH kapaTasnigdhA malinAH karNAntike prasajantaH / kaM vaJcayanti na sakhe khalAzca gaNikAkaTAkSAzca // 551 // vakreti / vakrAH kuTilAH / kApavyena snehavantaH / malinAH / pApakAritvAsAhajikazyAmatAzAlitvAdityubhayoti mAvaH / karNAntike prasajantaH / parApakArArtha vizAlatvAdityubhayatra bhAvaH / he sakhe, khalA vezyAkaTAkSAca kaM na vazcayanti / api tu sarvameva / evaM cobhayasaMsargastava nocita iti vyajyate // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / pAkodyamazAlinIM nAyikAM ratArthI nAyako vakti vidyujvAlAvalayitajaladharapiTharodarAdviniryAnti / vizadaudanadyutimuSaH preyasi payasA samaM karakAH || 552 // vidyuditi / he preyasi, vidyujvAlAbhirvyAptaM yanmeSarUpapAtram, atha ca ' jalAdhArabhUtaM yatpiTharaM tanmadhyAtkhacchaudanakAntihArakAH karakAH payasA jalena / pakSe dugdhena / saha viniryAnti / evaM caitAdRzakAle kSutkSAmasya dugdhaudanabhojanadAnavanmama suratadAnaM jIvananidAnamityavagatyetaravyAsaGgaM parihAya matsavidha ehIti dhvanyate / yadvA varSopalasahitaitAdRzatruSTau kathaM mayA saMkete samAgantavyamiti vAdinIM kAcidvati -- vidyuditi / evaM caitAdRzakAlInasurataM dugdhodanabhojanAdapi madhuramityavagatya saMketaM prayAhIti dhvanyate // atyantaratotkaNThAzAlI nAyako nAyikAM vakti - 219. vyajanAdibhirupacAraiH kiM marupathikasya gRhiNi vihitairbhe / tApastvadUrukadalIdvayamadhye zAntimayameti // 553 // vyajaneti / he gRhiNi / evaM ca sevAsaMpAdanaucityamAvedyate / marupathikasya me saMpAditairvyajanaprabhRtibhirupacAraiH kim / na kimapItyarthaH / evaM ca marudezA - dAgatasya bhUyasI saMtApavatteti bhAvaH / kiM tarhi vidheyamityata Aha-tvadUrurUpakadalIdvayAntarAle'yaM madekavedyastApaH zAntimeti / evaM cAnyavyAsaGgaM vihAya rahasi satvaraM pracaleti dhvanyate // kSudreNa yatkarma kartavyaM tadviguNaM na vidheyamiti kazcitkamapyupadizati -- vaiguNye'pi hi mahatA vinirmitaM bhavati karma zobhAyai / durvaha nitambamantharamapi harati nitambinInRtyam // 554 // vaiguNye'pIti / mahatA zreSThena saMpAditaM karma viguNatve'pi zobhAye bhavati / arthAntaranyAsamAha - durvahaH / mahattvAditi bhAvaH / yo nitambastena nizcalamapi nitambinInRtyaM harati / cittamiti bhAvaH // kAcidatyantaM sA pativrateti vAdinIM kAMcidvati-- vIkSya satInAM gaNane rekhAmekAM tayA khanAmAkkAm / santu yuvAno hasituM svayamevApAri nAvaritum // 555 // vIkSyeti / sAdhvInAM gaNane khanAma cihnarUpAmekAM rekhAM dRSTvA yuvAnaH / tadu Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. kaabnaal| pabhoktAra iti bhAvaH / hasituM santu / khayamevAvarituM nirodum / hAsvamiti bhAvaH / nApAri / evaM ca tadIyasattIgaNanArekhAM dRSTvA yuvamirhasitamiti ke vakavyam, tayaiva kadamayaM loko prAnta iti hAvaM kRtamiti bhAvaH / evaM tAdRzyAH ka stiitvmityaavedyte| itaH kimiti nApasarasIti vAdinIM kAMcitkazcidvati vindhyAcala iva dehastava vivighAvartanarmadanitambaH / svagayati gati munerapi samAvitaravirathastambhaH // 556 // vindhyeti / atra saMbuddhipadAnupAdAnaM lokabhItimAvedayati / vividho'nekaprakAraka Avarta AvartanaM cAlanavizeSo yasya sa cAsau krIDAprado nitambo yasya |pksse vividhA AvartA ambhotramaNAni yasyAM tAdRzI narmadA nadI yasiMkhAzakaTakavAn / ata eva saMbhAvitaH sUryarathasya stambho yena / khaikadezanitambena tacakravinirjayA. diti bhAvaH / yadvA saMbhAvito ravirathasya lakSaNayA tacakrasya stambho yena / tato'pyadhikaparimANazAlinitambavattvAditi bhAvaH / pakSe ravirayasya stammo gativi. cchedaH / atyuzcatvAditi bhaavH| tava deho vindhyAdiriva munerapi mananazIlasyApi / pakSe'gastyasya / gati zlathayati / evaM ca mananazIlasyApi tavaitAdRzadehamavalokya gatinirodho jAyate, kiM punarmAdRzasya rasalampaTaspeti bhAvaH / yadvA viparItaratanirjito nAyako nAyikA vati-vividhAvarto'nekaprakArakabhavanam / calanavizeSAditi bhAvaH / tena krIDAprado nitambo yasya / saMbhAvito ravirathasya khambhaH / parAbhava ityarthaH / tato'pyadhikataragatimanitambavattvAditi bhAvaH / pakSe prAgvat / munerapi 'vAmaraM capalaM dhyAyet' ityAdikAmatantrokacintanavato'pi gatiM sAmarthya sthagayati / evaM ca tvadAsatacittasya mama parAjayastava sukara iti vanyate // kAcikacidanyoktyA vakti vRtimAna gaJjanasaha nikAmamuddAma durnayArAma / paravATIzatalampaTa duSTavRSa sarasi gehamapi // 557 // vRtIti / AvaraNamajaka, tiraskArasaha, atyartha paramadurnayasyArAma / evaM ca durnayasya tvameva sthAnamiti bhaavH| parakIyopavanazatalampaTa, duSTavRSa, gehamapi sarasi / apinA nijajanasaMgrahaH / evaM va khanAyikAvisaraNaM tava nocitamiti vyjyte| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aasismtii| 296 mahAvaMzajanyatve'pyanekaguNavattve'pi salasa vizvAso ra vidhika iti kazci skacidati vaMzAvalambanaM yatho vikhAro guNasa yAvanatiH / tajjAlasa khalasya ca nijAsusapaNAzAya // 558 // vaMzeti / yadvaMzasyAnvayasya, atha ca veNoravalambanaM anyatvamAzritatvaM ca / guNasya pANDityazauryAdekhantozca yo vistAra AdhikyaM dairghya ca / yA ca namratA tatkhalasya jAlasya ca nijAmuptanAzAya / vizvastanAzAyetyarthaH / varSAsamaye prasthAtumudyataM nAyaka nAyikAsakhI vArayati vindhyamahIdharazikhare mudirazreNIkRpANamayamanilaH / udyadvidhujyotiH pathikavAyaiva zAtayati // 559 / / vindhyeti / vindhyAcalasAnau meghapatirUpakaravAlaM skuravapalArUpasphuliGgoyotazAlI asau samIraNaH pAnthavidhAtAyaiva tIkSNIkaseti / vindhyamahIdharazikhara ityanena sphuTadarzanayogyatvam , tena ca madvacasi na mithyAtvamAzAmiti botyte| mudirazreNIkRpANamityanenAnivAraNIyatvam , tena ca khasadanAvasthAnameva zaraNamityAvedyate / anila ityanena sarvatra saMcaraNayogyatvam, tena ca pratIkArAnahatvaM vyajyate / paSikavadhAyaivetyanena kAryAntarAbhAvaH, tena ca kathaMcidapi tvayA kA gantavyamityAvedyate // kazcitsakhAyaM vakivyAlambamAnaveNIdhutadhUli prathamamazrumirSItam / AyAtasya padaM mama gehinyA tadanu salilena // 560 / / vyAlambeti / vizeSeNAlambamAnA yA veNI tayA dUrIkRtadhUli / aayaats| paradezAditi bhAvaH / mama padaM gehinyA prathamato'zrubhiH kSAlitaM pacAbalena / evaM ca cirapravAsakaraNAnmayi kopamiyaM kariSyatIti bhItikto'pi mamAnayA caraNaprapyAmAdinA sAdhvasamapAkRtam / etAdRzI saralatarA mama priyatameti dhanyate // viparItaratAntavizrAntAM nitAntazrAntAM kAntAM nAyako vatti vakSaHsthalasute mama mukhamapadhAtuM na maulimAlamase / pInotujhastanabharadUrImUtaM stazrAntau // 511 // pakSAleti / staviratau ratizrame vA vakSaHsthalaparicayakAriNi mA bahara Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 kaavymaalaa| namupadhAtumupadhAnIkartuM nAlabhase na namrIkaroSi, na dhArayasIti vA / tatra hetumAha-pInoccakucabharadUrIbhUtam / evaM ca tvanmaulau vadanopadhAnabhavanAbhAve na manmukhasyAparAdhaH, kiMtu pInocatvatkucayoreveti bhaavH| yadvA mama mukhamupadhAnIkartumastakam / mameti bhAvaH / nAlamase na spRzasi / spaSTuM na zaknoSItyarthaH / na prAmoSIti vA / tatra hetuH pInotu tyAdi / athavA mukhaM khasyeti bhAvaH / sthApayituM mama mauliM na spRzasi / kiM tu smRzeti bhAvaH / yatastvadIyapInocakucAntaritam / evaM ca karAbhyAM mama maulimunnamayya khavadanaM sthApayeti bhAvaH / evaM ca cumbanautkaNThyaM khasya ca pInocakucabhAratayA maulerumamanAsAmarthya yoyate // kazcidUtIM pati vadanavyApArAntAvAdanuraktamAnayantI tvam / . dUti satInAzArtha tasya bhujaMgasya daMSTrAsi // 562 // badaneti / he dUti, vadanavyApAreNa vacanaracanayA yo'ntarbhAvaH parahRdayapravezastasmAt , anuraktamanurAgavantam / pakSe mukhasaMbandhena yadantaHpravezanaM tasmAt, anu pazcAdrakaM rudhiram / satIsamudAyamAnayantI tvaM tasya khizasya sarpasya ca daMSTrAsi / evaM ca vacanaracanayA tayA tathA hRdayaM pravizya pAtivratyabhara vidhAya tena khiona saha kAminIsamUha yojayasIti bhAvaH / vadanavyApArapadena dravyavyayAdyabhAvo dyotyate / sArthapadena sAmarthyAtizayo vyajyate / daMSTrApadena tvAM vinA so'kiMcitkara iti dhanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA vakAravrajyA / shkaarvjyaa| kasyacitrAyakasyetaranAyakasAdhAraNyamasahamAnA kAcikAMcidanyoktyA vaki zrIrapi bhujaMgamoge mohanavijJena zIlitA yena / so'pi hariH puruSo yadi puruSA itare'pi kiM kurmH||563|| zrIrapIti / yena suratavilena zrIrapi / apinA yadartha jagadakhilaM yatnamAcaratIti dhanyate / sarpazarIre zIlitA bhuktA / bhujaMgapadena bhayajanakatve'pi tadabhavanenAsaktyatizayo dyotyate / yadi sa harirapi puruSaH, itare'pi puruSAstradA kurmH| evaM caitAhazasAnyaiH sAmAnyaiH saha sAmyakaraNamanucitamiti vyajyate Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| yadvAnyoktyA kazcitkaMcana nindati / zrIrapi lakSmIkharUpApi yena khinena saMbhoga. viSaye / mohanavizeneti viparItalakSaNayA suratAnabhijJena zIlitA kRtA / itare'pi yadi puruSAH so'pi haririva hariH pazutulyaH puruSakhadA kiM kurmaH / evaM caitAdRzasya puruSeSu gaNanA na yukteti bhAvaH // mAnavatI sAmAnyavanitAM sakhI vakti zake yA khairyamayI lathayati bAhU manomavasyApi / darpazilAmiva bhavatI katarastaruNo vicAlayati // 561 // zaGkaiti / saMbuddhipadAnupAdAnaM krodhamAvedayati / yA sthairyapracurA bAhU api / apinA cATuvacanAdisamuccayaH / zlathayati / cAlayitumazakyatvAditi bhAvaH / evaM ca karakarSaNAdinApi netazcalatIti krodhAtizayavattA dyotayati / manomavasya darpazilAmiva / manobhavapadenAkuNThitatvaM dhvanyate / bhavatIM katarastaruNo vicAla yati / na ko'pItyarthaH / iti zaGke / evaM caitAdRzakopakaraNe kastvAmanurajayiSyatIti dhvanyate / yadvA manobhavasyeti bAhU ityatrAnveti // nAyikAsakhI nAyakamanyoktyA vakti zArdUlanakharamagura kaThoratarajAtarUparacano'pi / bAlAnAmapi bAlA sA yasyAstvamapi hRdi vasasi // 565 // / zArdUleti / he vyAghranakhakuTila, atha ca zArdUlanakhavatkuTila / tathAvidhAcaraNavattvAditi bhAvaH / kaThinatarajAtarUpasya suvarNasya racanA yasmin / atha ce jAtA rUpasya racanA yasya / saundaryazAlinyapi / tvamapi / aperitarabhUSaNasamucayo nindyatvaM cArthaH / yasyA hRdi vasasi / bhUSaNarUpatayeti bhAvaH / atha ca tasyAstvadAsacatvAditi bhAvaH / sA bAlAnAmapi madhye bAlA / atibaalikaa| atyantamugdheti bhAvaH / suvarNayutavyAghranakhaM bAlahRdi bhUSaNaM bhavatIti bhaavH| evaM caitAdRze kauTilyAdizAlini saundaryavattve'pyAsaktisaMpAdane kathamiva maurya na bhavatIti bhAvaH / yadvA jAtA rUpasya racanA ysyaaH| etAdRzyapi tAruNyazA. linyapi sAtyantabAlikavetyarthaH / itaratpUrvavat // nAyikAsakhI nAyakaM vaki zruta eva zrutihAriNi rAgotkarSeNa kaNThamadhivasati / E: gIta iva tvayi madhure karoti nArthagrahaM sutanuH // 516 // :.bhUta eveti / zravaNasamaya evaM karNasukhajanake / pakSe zrutimimanohAriNIti Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 mAprItyutkarSeNa / pale zrIsavAdyutkarveNa / kaNThamakSiAsati / tvamAnata sarvatra sakhyAdiSvapi sA vyakAratIti bhAvaH / pakSe yajIbhavatItyarthaH / madhure sundre| pakSe madhuzAlini / gIta iva / dravyagraham / pakSe'bhiprAyagRham / sutaH / evaM ca spRhnniiytvmaavecte| na karoti / evaM ca nAyikA na dravyAdinA tvaSyapurA, kiMtu tvadIyasaundaryAdiguNotkarSeNeti bhAvaH // samIcInasamatAjIkAre samyageva phalaM bhavatIti kazcitkaMcidvati zrIH zrIphalena rAjyaM tRNarAjenApasAmyato labdham / kucayoH samyaksAmyAgato ghaTazcakravartitvam // 567 // zrIriti / kucayoralpasAmyAcchIphalena bilvaphalena zrIlabdhA / tRNarAjena tAlena rAjyaM labdham / samyaksAmyATazcakavartitvaM cakasaMbandhitvaM sArvabhaumatvaM va gataH prAptaH / evaM ca nIcAnukaraNamanucitamiti dhvanyate // kAcitsakhIM vadhi zroNI bhUmAva priyo bhayaM manasi patibhuje mauliH / gUDhazvAso vadane suratamidaM cetRNaM tridivam // 568 // bhoNIti / bhUtaLe nitambaH / calanajJAnAmAvArthamiti bhASaH / pita bhiitiH| kadAcitpatinA jheyamiti dhiyeti bhAvaH / utsajhe priyaH / jAra ityarthaH / patimuke mauliH / pAtIti vyutpattyA rakSaNamAtrakAritvakhabhAvenAndhakAre'pi karAdivyApAreNa jJAkhavIti dhiyeti bhAvaH / mukhe guptaH shvaasH| patizravaNabhiyeti bhaavH| idam / etAdRzamityarthaH / vedyadi suratam / labhyata iti bhAvaH / suzabdenAnyArazarave samIcImatvamAvedyate / tadA tridivaM khargastRNatulyaH / agaNanIya itsk| evaM cetAdRzamuratavaso yAtAH puNyAtizayazAlitayA dhanyAH, tadabhAvAdahamaka nyeti dhanyate / tena caitAdRzaratArtha yatakheti // nAyakaH sakhAyaM vadhilipakina cumbanika pazyamiva collikhajibAtRtaH / daSadina hadamasyAntaH bhagami talA muhurjavanam // 169 / / :siymiti| AlibAniyAdayaH smRtiprakArAH / atRptavaM smRtau he| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 225 kupitA nAyikA nAyakasakhI vaki zirasi caraNaprahAraM pradAya niHsAryatAM sate tadapi / . cakrAGkito bhujaMgaH kAliya iva sumukhi kAlindyAH // 570 // zirasIti / he sumukhi / evaM ca paruSabhASitvAbhAvo vyajyate / mastake gadaprahAraM dattvA tvayA dUrIkriyatAm / kAlinyAH kAliya iva / tathApi cakeNa baccaraNasaMbandhinetyarthaH / cihitaH / pakSe sudarzanacakreNAGkitaH / yamunAto niHsArya AgarAvasthitau garuDabhayanivAraNArtha kAliyasya cakracihaM kRtamiti paurANikAH / sa mujaMgaH khitaH / pakSe sarpaH / te / tavaivetyarthaH / evaM ca tvayA kope kRte'pi sa na kupito bhavatIti vyajyate / yadvA sakhI nAyikAmupadizati / he sumukhi / evaM bopadezArhatvamAvedyate / yadyapi cakreNa janasaMrakSaNena cihitaH / 'janAvane samUhe va damme medarathAGgayoH / zastrabhede ca senAyAM cakraM cApi vihaMgake // ' ityabhidhAsAda / khiDgastathApi tvayA zirasi pAdaprahAraM dattvA sate sadayaM niHsAryatAm / evaM ca yadyapyanena bahu dIyate tathApyapakIrtirbhUyasI bhavatItyatastvaM sAmIcInyAmenaM sanikAraM dUrIkuruSveti bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vakti zocyaiva sA kRzAGgI bhUtimayI bhavatu guNamayI vApi / snehaikavazya bhavatA tyaktA dIpena vartiriva // 571 // zocyaiveti / he snehena prItyA na tu guNairmukhyavazya / evaM ca bahutaratadIyapuNeSu dRSTimadattvA snehamAtramapekSasa ityanucitaM taveti dhvanyate / pakSe tailena / dIpena tiriva tvayA parityakA sA kRzAGgI / evaM ca saundaryavattvamAvedyate / kRzAGgIti rtivizeSaNamapi / bhUtiraizvaryam / pakSe bhasma / ttprcuraa| guNAH saundaryAdayaH / kSe tntvH| tatpracurA vA bhvtu| paraM tu shocyaiv| evaM ca tvayA tasyAM parityaktAgamaizvarya guNAdikaM ca tasyAH sarvamakiMcitkarameveti vyajyate / tena ca tadIyaguNAdemAtramavekSya tvayA tadIyAnuraJjanaM vidheyamiti / yadvaizvaryaguNAdyutkarSavazAnAyaka tyaprItikAriNI nAyikAmAlokya nAyakasakhI nAyakaM vakti-he mehaikavazya / evaM va tava nAnyApekSeti vyajyate / bhavatA parityaktA sA aizvaryasaundaryayukkApi zocyaiva / evaM ca tasyAH saMpattisaundaryAdimattayA matparityAge'pi na kiMciduHkhaM bhaviSyatIti 15 A0 sa0 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 kaavymaalaa| manasi na vidheyaM tvayeti dhvanyate / tena ca kiMcitkAlaM tvayA parityaktA sA khayameva vAmanuneSyatIti // kazcitsakhAyaM vaki zuka iva dAruzalAkApiJjaramanudivasavardhamAno me / kRntati dayitAhRdayaM zokaH smaravizikhatIkSNamukhaH // 572 // zuka iti / pratidivasaM vRddhimAn , kaMdarpabANanizitaH / duHkhada iti yAvat / mukhamArambho yasya sH| pakSe madanavizikhIbhUtakiMzukavattIkSNavadanaH / me zokaH priyatamAhRdayaM kASThazalAkApiJjaraM zuka iva / dArupadena cchedanAhatvaM dyotsave / chedayati / evaM ca na mayA paradeze speyamiti dhvanyate // kAcitrAMcidvakti zrutvAkamikamaraNaM zukasUnoH sklkautukaiknigheH| jJAto gRhiNIvinayavyaya Agatyaiva pathikena // 573 // zrutveti / pathikena nikhilakautukasthAnasya zukarUpo yaH sUnustasya / evaM cAtisnehapAtratvaM dyotyte| tena ca mAraNAnahatvam / tatve'pi tatkaraNe'tyantAnucitakAryakartRtvaM nAyikAyAmabhivyajyate / AkasmikaM yanmaraNam / evaM ca rogAdyanutpattyAnayA mArita iti dhvanyate / zrutvA / gRhiNyAH / evaM cAnyAnivAraNIyatvArakSaNIyatvAdi vyajyate / vinayanAzaH / akAryakaraNamityarthaH / Agamanottarameva / evakAreNa dAsyAdyakathitatvaM vinayavyaye vyajyate / jJAtaH / evaM ca kimakArya pramadAnAmiti dhvanyate / kecittu zukasUnurityasya zukabAlaka ityarthamAhuH // dUtI nAyikA vakti zIlitabhujaMgabhogA koDenAbhyuddhRtApi kRSNena / acalaiva kIrtyate bhUH kimazakyaM nAma vasumatyAH // 571 // zIliteti / anggiikRtsrpshriiraa| AdhAratayeti bhAvaH / atha ca kRtakhinasaMbhogama / kRSNena paramezvareNa koDena varAharUpeNa nisskaasitaapi| atha ca duSTena bhujAbhyantareNAliGgitApi / bhUH pRthvI / atha ca bhavantyaparAdhA bahavo yasyAH skaashaatsaa| aclaiv| atha ca cAJcalyAbhAvavatyeva kIrtyate / atra hetumAha-nAmeti nizcayena / vasumatyAH / atha ca sNpttishaalinyaaH| kimazakyam / na kimpiityrthH| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 227. evaM ca dhanavasAstava na kimapyayazaH saMbhavItyato maduktanAyakena saMgatiM kuruSveti dhvanyate // pUrvanAyikAsakhI nAyakaM vakti zyAmA vilocanaharI bAleyaM manasi hanta sjjntii| lumpati pUrvakalatraM dhUmalatA bhitticitramiva // 575 // zyAmeti / zyAmA SoDazavArSikI / pakSe zyAmarUpA / vilocanaharI locanayoH khasminAsaktisaMpAdikA / tAruNyavattvAditi bhAvaH / evaM caitasyAstAruNyavazAdeva saundarya na khAbhAvikamiti vyajyate / pakSe'zrusaMpAdakatayA netraharatvam / manasi lamA / atra taveti padAnupAdAnaM sakhIgataduHkhodrekaM vyaJjayati / iyaM bAlA / dhUmaparamparA / latApadaM mAlinyAtizayajanakatAmAvedayati / mittisthacitramiva pUrvakalatraM lumpati / hanteti khede / evaM caitAdRzAnucitamanyatreti bhAvaH / pUrvakalatrasya catropamAnatayA khAbhAvikasaundaryavattvaM bahubhASitvAbhAvazca dyotyate / bAlAyAzca cUmalatopamAnatayA mAlinyasaMpAdakatApradarzanenAsatIkAryakaraNatvamAvedyate / ArthikamittyupamAnatayA manasijaduHkhaM dhvanyate / tena vAstavasamIcInajJAnavidhuratvam / lumpatItyatra kAkA sakhIprazna ityapi bhAti / athavA kAkkA na lumpatItyarthaH / pUrvakalatrasnehasyAtidRDhatvAditi bhAvaH // prasthitastvaM kimiti sthito'sIti pRSTaH kazcitsakhAyaM vakti zatazo gatirAvRttiH zatazaH kaNThAvalambanaM zatazaH / zatazo yAmIti vacaH smarAmi tasyAH pravAsadine // 576 // zataza iti / anekavAraM gamanamanekavAra parAvRttizca / sarvathA gamane nAyikA madvirahadahanadagdhA satI prANAneva tyakSyatIti dhiyeti bhAvaH / ata eva vAraMvAraM gADhAliGganam / acireNaivAgamiSyAmi duHkhaM mA kuruSvetyanunayArthamiti bhAvaH / tathAnekavAraM gacchAmIti vacanam / tvadAjJA cedgacchAmi, no cena gacchAmItyevaMvidham / evaM ca nAyake nAyikAjJAvazavartitva tena cAtyantAsaktimattvaM tena ca prnnybhgmiirutvmaavedyte| prasthAnakAle idaM sarva tasyAH / tAM prati khakRtamityarthaH / marAmi / evaM ca tatkAlInAvasthAsmaraNasaMjAtavaikalyavivazahRdayo'haM gantuM na zakkomIti bhAvaH / yadvA pravAsadivase tasyA nAyikAyA anekagamanAdikaM smarAmi / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 kaavymaalaa| evaM ca tadIyatatkAlInatAdRzAvasthAsmaraNena na mayAtra sthAtuM zakyamiti nAyakaH sakhAyaM vti|| nAyikAyAstAvadanunaye'pi samadhikataramAnabhavanamavalokyAbhimAnitayodAsInaM nAyakamavalokya prazithilamAnAM kayA rItyAnunetavyo'yamiti vicArayantI nAyikAM / sakhI vakti zrutaparapuSTaravAbhiH pRSTo gopImiramimataM kRssnnH| zaMsati vaMzastanitaiH stanavinihitalocano'numatam // 577 // zruteti / zrutakokilarutAbhirgopIbhirIpsitaM pRSTaH kRSNo vaMzIravaiH kucavinihitanayanaH khAbhimatam / AliGganarUpamiti bhAvaH / kathayati / gopIpadamajJatvaM dhvanayati kRSNapadaM karSati cittamiti vyutpattyA khacittasya parAdhInatAbhAvakartRtvamAvedayati / evaM ca cAturyAbhAvavatyo gopAGganA apyanAsaktaM paramezvaramevaMrItyA khaya- ! meva khavazatAM nayantIti bhAvaH / evaM caitAdRzavasantasamaye caturayA tvayA viSayarasalampaTo nAyakaH kayAcana rItyA kathaM na khAdhInatAM netuM zakya iti vyjyte| kokilAyAH prathamaM rakhazravaNe mitrasya yadabhISTaM tatpRSTvA pradeyameveti laukikam / yaddhA vasantasamaye paradezagamanamanucitamiti kazcitkaMcidvakti-parapuSTA iva parapuSTA dUtIsadRzAH kokilA ityarthaH / tacchandazravaNAdgopIbhiravidagdhAbhirabhimatam / khasyeti bhAvaH / kRSNaH / evaM ca malinatvaM dhvanyate / pRSTaH sa ca vaMzIravaH / evaM ca gopanamabhivyajyate / tena ca puruSe dhairyamaGganAkhadhairyamiti / kucadattanetro'numataM pRSTe'rthe saMmataM vakti / evaM ca vasante maunyazAlinyo'pyajanAH pramattatayA samIcInapuruSavivekamapAsyAnyathAcaraNapravaNA bhavanti, kiM punaH sakalavijJA iti bhAvaH // nAyakapremAtizayazAlinyahamityabhimAnazAlinI nAyikAmanyoktyA paranAyikAsakhI pati zaMkarazirasi nivezitapadeti mA garvamudahendukale / phalametasya bhaviSyati tava caNDIcaraNareNumRjA // 578 // zaMkareti / he indukale, zaMbhuzirasi sthApitacaraNeti hetorabhimAnaM mA udvaha / kimitItyata Aha-tavaitasya / garvasyetyarthaH / caNDIcaraNadhUlibhirmArjanarUpaM phalaM bhaviSyati / evaM ca caNDI mAnavatImAlokya zaMkareNa caraNapraNAme kiya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 aaryaasptshtii| mANe caraNareNumArjanaM bhavatIti bhAvaH / evaM ca kupitA matsakhI tvAM tADayiSyatItyata IdRzagarva mA vidhehIti dhvanyate // _kathaM mayAnayA saha sabAdhake'sminneva sthale stheyamiti cintAvyAkulaM nAyaka tatraiva sthApayituM nAyikAdUtI kayApi bhajayA vakti zAkhizikhare samIraNadolAyitanIDanirvRtaM vasati / karmaikazaraNamagaNitabhayamazithilakeli khagamithunam // 579 // zAkhIti / vRkSazirasi / zAkhipadaM ghanataracchAyAvattva dhvanayati / tathA nekajanAkIrNatvam / zikharapadaM patanArhatvaM gamayati / samIraNacalakulAyasukhitam / samIraNapadamanivAraNIyatAM dyotayati / dolAyitapadaM patanabhItimAvedayati / kamaikazaraNam / evaM ca dRSTopAyavicAra vidhuratvaM dhvanyate / agaNitabhayam / evaM ca bhayavattve'pi tadagaNanenAtisAhasavattvaM dyotyate / azithilakeli / evaM ca sarvathA cintAzUnyatvaM vyajyate / khagamithunam / khe gacchatIti vyutpattyAnyatra gamanasAmarthe'pyagamanena nijavasatAvatizayitapremavattvaM dhvanyate / tena cAparityAjyatvam / evaM cAnyatra gantu samarthaH khago'pi prAktanakarmabhogasyAparihAryatvamAkalayya khavasati bAdhakavanve'pyaparityajankIDAparavazatayaiva kAlamativAhayati kathaM punarbhavAnvivekavAnmahAvIro'tratyabhItyA sthalaM parityaktuM vicArayatItyanucitaM taveyataH sukhenAnayA sahAtra suratasukhamanubhavaMstiSTeti dhvanyate / nAyikA nAyakacitaM vyAkSipatIti RjvH|| pratibandhavazAtsaMketAnAgamanena kupitaM khakuTumbakAntikavartinaM nAyakamanyoktyA khAparAdhakSamApanapuraHsaraM saMketaM vakti zuka suratasamaranArada hRdayarahassaikasAra sarvajJa / gurujanasamakSamUka prasIda jambUphalaM dalaya // 580 // zuketi / he zuka / evaM ca vacanaracanAnipuNatvaM dhvanyate / suratarUpasaGkAme nArada tadvardhaka / saGgrAmapadena nirdayatvaM dyotyate / evaM ca kaamttraabhijnytvmaavedyte| yadvAtyantaratA bhalASitvamAvedyate / hRdaye / mameti bhAvaH / yAni gopyavastUni teSu sAra mukhyabhUta / eva ca tvadekatAnatApannAhamiti vyajyate / idaM tvayApi vijJAyata evetsAha-sarvajJa / evaM ca madIyapremAtizayAjJAne sarvajJatvaM vyAhanyeveti bhAvaH / yadvA 'suratasamaranAradahRdaya' ityekaM padam / evaM ca sarvadA surataprakAra Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 kaavymaalaa| cintanakAritvamAvedyate / athavA nAradapadasya zarIrAvacchinAtmani zaktyA kadAciccharIrasya tUSNIMbhAvabhavanArhatayA hRdayasya tu tadabhAvavattayAvizayitasuratasAmarthyavatvamAvedyate / rahasyarUpaH san mukhyasArarUpa / evaM ca tvadatirikaM mamAnyana rahasyamiti bhAvaH / yadvA sarvajJAntamekaM padam / tathA ca hRdgatarahasyajAtapradhAnabhUtasyA-1 tigopyatve'pi tava tajjJAnavattve saMketasthalaM prati madanAgamanahetubhUtazvazvAdinibhartsananivAraNarUpasya jJAnavattvaM sukaramiti dhvanyate / gurujanasamakSe mUka / evaM ca sarvadA saMnihitatve'pi zleSakAvAdinApi zvazurAdisaMnidhau vAtAvakaraNena dhairyavattvamAvedyate / yadvA gurujaDaH / rahasyakAraNAnabhijJa iti yAvat / yo jnH| arthAtvIyo madIyo vA / tatsamakSamUka / evaM ca khIyatve'pi rahasyakathanAna:tAvicArakAritayAtizayitavivekitvamAvedyate / prasIda / jambUphalaM dalaya / evaM ca prAktanamadIyasaMketabhaGgAparAdhamavagaNayyedAnI jambUvakSAdhastvayA sthayam, mayApyAgamyata eva jhaTiti tatreti dhvnyte| evaM ca phalamityekavacanaM sahRdayam / yadvA saMketagamanajanitavilambavazAtsamaye bhakSyAprAptyA kSudhitaM zukamavalokya mamAvinayamayaM gurujanAya nivedayiSyatIti mItA nAyikA taM prasAdayituM vakti-zuketi / kIrapadaM vihAya zukapadopAdAnena vyAsAtmajazukAbhedabodhanena krodhaabhaavaucitymaavedyte| suratasaGgrAmanArada / evaM ca yathA tava suratasaGgrAma eva priyo na tathA bhojanamiti jJAnavazAnmayA gatamiti bhAvaH / evaM ca tvadIyavacanarUpoddIpanavazAdeva mayA saMkete gatam , ato nAyaM mamAparAdha iti vyjyte| yadvA tvadIyapriyasaMpAdanAya gatAyAM mayi krodhakaraNamanucitaM taveti vyajyate / evaM ca nAradarghyamedapratipAdanenApi kopakaraNAnaucityaM dhvanyate / hRdayarahasyaikasArasarvajJa / evaM ca madIyamanojapIDAjJAnavattve'pi tatpratIkArAya gatAyAM mayi kopakaraNaM tava kathaM nAmaucitImAvahatIti bhAvaH / sarvajJapadena buddhAbhedapratipAdanena hiMsAmAtrasyAdharmasAdhanatvasamarthanapravaNasya tava kopakaraNena manmaraNameva bhaviSyatItyatastadakaraNameva tvocitmityaavedyte| yadvA sarvajJapadena paramezvarAmedapratipAdanena mama tvadatirikta nAnyadupAsyamastIti dhvanyate / tena ca matkRtAparAdhakSamAItvam / yadvAntaryAmitvena madIyamanmathavedanAjJAnavattvaM taveti dyotsate / gurujanasamakSamUketyanena gurujanasamakSaM pacanasAmAnyAbhAvavattayA matkRtAparAdhakathanasyAsaMbhAvyatayA kopaphalAkaraNena nirarthakatatkaraNamanucitamiti dhvanyate / ataH prasIda jambUphalaM dalaya / evaM ca na kevalaM mayA khArtha eva kRtaH, paraM tvadartho'pi saMpAdita iti vyajyate // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| bahutarapariprahAbhAve'pyatitRSNAzAlinaM kaMcana kazcidanyoktyA vakti zirasA vahasi kapada rudra ruditvApi rajatamarjayasi / aspApyudarasyAcaM bhajatastava vetti kastattvam // 581 // ziraseti / he rudra, zirasA kaparda jaTAjUTamatha ca varATikAM vahasi / rodanaM kRtvApi rajatamarjayasi / 'so'rodIdyadarodIttadrudrasya rudratvam' ityAdyarthavAdAdarodanAdrajatotpattiriti / yadyapi 'aso vAmaM vasu ca saMdadhata' ityanirodanAdrajatotpattistathApyaSTamUrtitayAmirUpo rudra ityarthaH / asya / evaM cApalApAnarhatvaM dhvnyte| udarasyArdha samAMzakam / 'ardha sameM'zake' ityamaraH / evaM ca vibhAgakAle kiMcidadhikAgrahaNenAtikRpaNatvaM dhvanyate / bhajato'pi tattvaM ko vetti / na ko'pItyarthaH / evaM ca parigrahabhAve'tidainyAdinA dravyArjanakaraNamanucitamiti vyajyate // kazcitkAMcitmAmAnyavanitAmanyoktyA vakti zrotavyaiva sudheva zvetAMzukaleva dUradRzyaiva / duSTabhujaMgaparIte tvaM ketaki na khalu naH spRzyA // 582 // zrotavyaiveti / he ketaki, duSTasarpavyApte, no'smAkaM tvaM nizcayena spRzyA n| kiM tu sudheva zrotavyaiva / na tu grahItuM zakyetyarthaH / tatrApi bhujaMgasaMrakSaNasya mattvAditi bhAvaH / sugAzvetAMzukalayoH ketakyupamAnatve gauratvaM samAno dharmaH / evaM ca sarvathA spRhaNIyatve'pi viTanaikaTyena durghaTA tvatsaMgatirasmAkamiti vyjyte| yadvA sudhaiva zrotavyaiveti kAkA netyarthaH / kiM tu dRzyAdRzyatve'pi candrarekheva dUrahazyaiveti kAkA netyarthaH / ki tu nikttdRshyaa| evaM cena kutaH saMgati saMpAdayasItyavAha-duSTasapevyApte ketaki, tvaM no na spRzyA / evaM ca jIvanadAnanidAnatApApanodanakharUpAyAstava naikavye'pi khiDgabhiyA nAsmAkamAgamanaM bhavatIti vyajyate // nAyako nAyikAdUtIM vati zravaNopanItaguNayA samarpayantyA praNamya kusumAni / madanadhanurlatayeva tvayA vazaM dUti nIto'si // 5.3 / / zravaNeti / guNaH saundaryAdiH / arthAnnAyikAyAH / jyA ca / namaskRtya / namanaM prApya ca / puSpANi / arthAnnAyikApreSitAnIti bhAvaH / madanabANAnAM puSpamayatvAcca / samarpayantyA madanadhanurlatayeva he dUni, tvayA khAdhInatAM prApito'smi / evaM ca mayAvazyamAgamyata eveti vyajyate // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 kaavymaalaa| kazcitkaMcidanyoktyA vakti zAkhoTakazAkhoTajavaikhAnasakaraTapUjya raTa suciram / nAdarapadamiha gaNakAH pramANapuruSo bhavAnekaH // 581 // zAkhoTaketi / zAkhoTakasya vRkSavizeSasya zAkhAyAmuTajaM parNazAlA tatsaM-1 bandhino ye munayaH kAkAsteSu pUjya / kAkazreSThati yAvat / yadvA saMbuddhitrayam / cirakAlaM raTa / yata iha daivajJA AdarasthAnaM na / bhavAneva pramANapuruSaH / zubhAzubhanirNayArthamiti bhAvaH / evaM ca tvAdRzamUrkhAdhiSThitaitAdRzasthale nAmAdRzAM viduSAM vacasAmavakAza iti dhvanyate // kasyaciDUtI kAMcidvakti zazirekhopamakAntestavAnyapANigrahaM prayAtAyAH / madanAsiputrikAyA ivAGgazobhAM kadarthayati // 585 // zazIti / candrakalopameyazobhAyAH / yadvA candrAGgazrIsadRzazobhAyAH / evaM ca niSkalaGkatayA tadupamAnatvaM yuktamityAvedyate / 'aGgazrIH kathyate rekhA' ityabhidhAnAt / anyasya pANigrahaM prAptAyAstava madanacchurikAyA ivAvayavazobhAM kadarthayati kadarthayiSyati / anyo nAyaka iti zeSaH / evaM ca maduktanAyakasyaiva bayA saMgatiH kartavyA nAnyasyeti vyajyate / tena ca tsminsaundryaatishyH| vakrApi cchurikA bhavatIti candrarekhopamAnatA / dvitIyavyAkhyAyAM na kazciddoSaH // samIcInavRttareva khAmikAryArthamAgrahaH kriyate nAnyairiti kazcitkaMcidatti zaithilyena bhRtA api bhartuH kArya tyajanti na suvRttAH / balinAkRSTe bAhau valayAH kUjanti dhAvanti // 586 // zaithilyeneti / mAndyavyAptA api| atha ca zlathatvavanto'pi / samIcInattazAlinaH / atha ca vrtulaaH| poSakasya / atha ca dhArakasya / kRtyaM na tyjnti| arthAntaranyAsamAha-balavatA / evaM ca nivAraNAnahatvaM dhvnyte| hasta AkRSTe kaGkaNAni dhAvanti zabdaM kurvanti ca / evaM ca suvRttatvAdacetanA valayA apyevamAcaranti tatra kA vArtA sacetasAmiti bhAvaH // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgayArthadIpanayA sametA shkaarvrjyaa| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / SakAravrajyA / 233 nAyako nAyikAM vakti SaTcaraNakITajuSTaM parAgaghuNapUrNamAyudhaM tyaktvA / tvAM muSTimeyamadhyAmadhunA zaktiM smaro vahati // 587 // SaTcaraNeti / bhramararUpakITasevitam / madanadhanurmaurvyA madhukararUpatvAditi bhAvaH / parAgaH puSparajastadrUpakASThacUrNapUrNam / madanadhanuSaH puSparUpatvAditi bhAvaH / Ayudham / zarAsanamityarthaH / tyaktvA / smaro'dhunA muSTinA meyo madhyo yasyAstAm / kRzatvAditi bhAvaH / tvAM zaktiM tvadrUpAM zaktiM vahati / evaM ca tvAmAsAdyAdhunA madanavIro'tiprabalaH saMvRtta iti dhvanyate / 'vastu' iti pAThe jAtayauvanAM tvAmAsAdya kaMdarpa idAnIM jagajjayaM kariSyatIti dhvanyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA SakAravrajyA / sakAravrajyA / sapatnIduHkhaduHkhitAM nAyikAM nAyakasakhI vakti-- sA divasayogyakRtyavyapadezA kevalaM gRhiNI / dvititherdivasasya parA tithiriva sevyA nizi tvamasi // 588 // seti / sA nAyikA dinayogyakAryakaraNAttasya kevalaM gRhiNI / tithidvayavata divasasya saMbandhinIM dvitIyatithiriva rAtrau tvaM sevyAsi / gRhakAryArthameva kevalaM sA, tvaM tu suratasukhArthamiti bhAvaH / evaM ca tasyAmIrSyA na vidheyeti dhvanyate // sakhI nAyikAM vakti stananUtananakhalekhAlambI tava dharma bindusaMdohaH / AbhAti paTTasUtre pravizanniva mauktikaprasaraH // 589 // staneti / tvadIyastanasaMbandhitAtkAlikanakharekhAlambI khedabindusamUhaH paTTasUtre pravizanmauktikaprakRSTasara iva zobhate / nUtanapadena nakharekhAyAmAratatvaM dhvanyate / evaM cedAnIMtanasuratena tavAtizayazAlizobhA saMvRtteti dhvanyate / evaM caitAdRza* pratyakSaratacihnadarzane'pi na mayA kiMcitkRtamiti vadasItyatastva tulyA nAnyA pratA-riketi dhvanyate // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 kaavymaalaa| sakhI sAmAnyavanitAmupadizati saubhAgyagarvamekA karotu yUthasya bhUSaNaM kariNI / atyAyAmavatoryA madAndhayormadhyamadhivasati // 590 // saubhAgyeti / yUthasya karisamUhasya bhUSaNaM kariNI ekA saubhAgyasya garva / karotu / atyuccayormadazAlinoryA madhyamadhivasati / evaM ca sarvanAyakasamAdhAna tvayA vidheyamiti dhvanyate // patimavamatya tatsakhIvacanAdikamapyupekSya pazcAtparitaptA satI svayameva priyasavidhamAgatA sakhIparivRtaM tamAlokya tAsu skhalaghutAgopanAya nAyikA nAyakaM vaki khacaraNapIDAnumitatvanmaulirujAvinItamAtsaryA / aparAdhA subhaga tvAM khayamahamanunetumAyAtA // 59 // khacaraNeti / khacaraNapIDayAnumitA yA tvanmastakapIDA tayA vizeSeNApaha. tamAtsaryA / khayaM kRtAparAdhA / pativihitapraNatAvapi kopakaraNAditi bhaavH| subhaga / vinA prayatnaM madAgamanAditi bhAvaH / tvAmanunetumahamAyAtA / evaM cAnena priyatamena bahutarapraNAmAdinA madanunayaH kRto'stIti vyajyate / yadvA khayamevotkaNThitA nAyikA nAyakasavidha AgatA, tatra ca tatsaMkhyAdikamavalokyAnAkAritAgamanasaMbhAvyamAnalAghavaparihArAya mRSaiva vakti-khacaraNeti // anuraktajanaklezakartuH senA dekaM na samyak , kiMtu prabalavipakSavidrAvakasyeti kazcidvakti snehamayAnpIDayataH kiM cakreNApi tailakArasya / cAlayati pArthivAnapi yaH sa kulAlaH paraM cakrI // 592 // nehamayAniti / tailapracurAn / atha ca prItipracurAn / pIDayatastailakArasya cakreNApi yatravizeSeNApi / atha ca senayApi 'zastrabhede ca senAyAM cakram' ityabhidhAnAt / apinA koSAdisaMgrahaH / yaH pArthivAnpRthivIvikArAnghaTAdIn / atha ca mahIpatIn / cAlayati bhrAmayati / atha ca khasthAnabhraSTAnkaroti / sa kulAlo'pi / apinA nindyatvamAvedyate / paramutkRSTaM cakravAnya travizeSavAn / atha ca senAvAn / yadvA yathAsthita evApiH / evaM ca sAmarthya vizeSavattvamAvedyate / evaM ca senAdisatvamAtreNa na pratiSThA, kiM tu khAnuraktasaMrakSaNaparavidAvaNarUpakAryakAritayeti vyajyate // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / sakhI nAyikAM vakti -- sarale na veda bhavatI bahubhaGgA bahurasA bahuvivartA / gatirasatInetrANAM premNAM srotakhatInAM ca // 593 // 235 sarala iti / he sarale, bahubhaGgA bhaGgo vakratA vicchedastaraGgazca / bahurasA bahuviSayakapremavatI / yadvA zRGgArAdimatI / bahuharSavatI bahujalavatI ca / bahuvivartA bahukApaTyavatI anekaprakAravatI bahujalabhramaNavatI ca / asatInayanAnAM premNAM nadInAM ca gatiH kaTAkSAdiH sthitirgamanaM ceti bhavatI na veda / evaM ca premNi bhaGgAdikaM niyatamastItyata etatsaMrakSaNaM duSkaram, ato'tyantAbhimAnaM parityajya nAyakasamAdhAnaM kurviti dhvanyate // nAyikA sakhIM vakti sakhi madhyAhnadviguNadyumaNikara zreNipIDitA chAyA / majjitumivAlavAle paritastarumUlamAzrayati // 594 // sakhIti / he sakhi / evaM ca rahasyakathanArhatvaM vyajyate / madhyAhve dviguNIbhUtA yA sUryakiraNa zreNistayA pIDitA chAyA AlavAle majtuimiva samantAdvRkSamUlamAzrayati / evaM caitAdRzanidAghakAle na ko'pi khagehAdgacchatItyupavane nAyakaM naya, ahamapyadhunA tatrAgataprAyeti dhvanyate / yadvA sakhI nAyikAM vakti / evaM ca yatra akhararavikaranikarakhinnA prANAnapi tyaktukAmA jaTApi chAyAM svAzrayaM na parityajati, tatra kimu vAcyaM tvayA patipadAravindaM vihAya kSaNamapi khedavattve'pi dUre stheyamiti dyotyate // 'matpriyo mayyavizayitAnurAgavAn' iti vAdinIM kAMcitkAcidvaktisakhi zRNu mama priyo'yaM gehaM yenaiva vartmanAyAtaH / tannagaragrAmanadIH pRcchati samamAgatAnanyAn // 595 // sakhIti / he sakhi, zrRNu / zraNvityanena tvadutirakiMcitkareti dhvanyate / ayaM mama priyaH / parokSe'pyaparokSavannirdezo nAyake nirantarasaMgatizAlitvamAvedayati / gRhaM yenaiva mArgeNAgatastatsaMbandhinagara grAmanadIH khasahAgatAnanyAnpRcchati / evakAreNAdRSTamArgIyanagarAdipraznakaraNamucitamiti dhvanyate / evaM ca mannAyako Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 kaavymaalaa| mayyetAdRzAnurAgavAnyacirakAlInamArgeNAgato'pyavazyavijJeyapattanAdijJAnAbhAvavAniti manAyakatulyo na tvanAyako na vA mattulyA tvamiti dhvanyate / yadvA priye mAnAdikaM tvayA vidheyamiti vAdinI sakhI nAyikA vkti-skhiiti| zRNvitsasyAnupAdAne'pi zravaNakriyApratIteranupayuktArthatayA RNviti padamavadhAraNaM lakSayati / / evaM ca maduktau nAprAmANyamAzajhamiti dhvanyate / evaM ca manimamacittatayA priyatamaH khayamullahitavamaMsthitAnekakautukanidhAnanagarAdijJAnAbhAvavAn , ata etAdRze mAnAdividhAnena duHkhajananamanucitamiti dyotyate // viyoginyAH sAyaMtanasamayo'tyantaduHkhada iti nAyikA sakhI vakti sAyaM raviranalamasau madanazaraM sa ca viyoginIcetaH / idamapi tama samUhaM so'pi nabho nirbhara vizati // 596 // sAyamiti / atra sakhIti padAnupAdAnaM tAvadvarNoccAraNe'pi kAlAtipAto bhavatIti bhAvisAyaMtanasamayasyAtiduHkhadatvamityAvedayati / sAyaMtanasamaye sUryo'nalaM vizati / asAvanalo manmathazaraM vizati / sa ca manmathazaro virahiNIceto vizati / idamapi virahiNIceto'pi tamaHsamudAyam / tamaHzabdenAjJAnaM dhvAntaM ca / so'pi tamaHsamUho'pyatizayena nabho vizati / analetyAdi paJcapadadvitIyayA karmatvapratipAdanAdIpsitatamatvena khecchayA tatra tatra tasya tasya kRtapravezasya nivAraNAnahatvamAvedyate / evaM ca yathA yathA rAtrirgamiSyati tathA tathA maJcetasaH zUnyarUpatA bhavitrIti dharitrItale tvadRte nAnyAM mama prANapradAM manya ityatastvarakhAdhunaiva priyatamAnayanArthamiti dhvanyate // kAcitkaMcitsaMketaM vakti smarasamarasamayapUritakambunibho dviguNapInagalanAlaH / zIrNaprAsAdopari jigISuriva kalaravaH kaNati // 597 // sareMti / madanayuddhasamaye / 'madanavIrasamara' ityapi pAThaH / pUrito yaH zatakhattulyadviguNitapuSTakaNThanAlaH kapoto jayecchAvAniva jarjaraprAsAdopari kUjati / zIrNapadenAnyAnArohaNIyatvaM dhvanyate / prAsAdapadena zramApanodakasamIraNavattayA nirbhararatasaMpAdanayogyatvaM vyajyate / uparipadamanyAnavalokanIyatvamAvedayati / kalaravapadenoddIpakatvaM dyotyate // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 237 phUtkRtya rudatIM sudatIM sakhI zikSayati sphuradadharamaviratAzru dhvanirodhotkampakucamidaM ruditam / jAnUpanihitahastanyastamukhaM dakSiNaprakRteH // 598 // sphuradadharamiti / sphuranadharo yasmin / nibiDabASpam / dhvaninirodhenokaTakampavantau kucau yasmin / jAnusthApita[hastanyasta]vadanam / idametAdRzAkArazAli ruditaM saralaprakRteH / evaM caitadanyathAcaraNaM tavAnucitamiti dhvnyte| 'sphuradadharazvAsam' ityapi pAThaH / yadvaitAdRzarodane kasyApi jJAnaM na bhaviSyatIti phUtkRtya rodanaM tavocitamiti sakhI nAyikA vaktikAcitsAmAnyavanitA kAMcitsAmAnyavanitAM bhajayantareNa vakti khayamupanItairazanaiH puSNantI nIDanivRtaM dayitam / sahajapremarasajJA subhagAgavaM bakI vahatu // 599 // khayamiti / svayamAhRtairbhakSyaiH kulAyasukhitaM dayitaM puSNantI, akRtrimapremarasAbhijJA balAkA saubhAgyazAlinI garva vahatu / subhageti bhinnaM padaM vA / evaM ca yayA khadravyeNa nAyakapoSaNaM kriyate saiva rasAbhijJA saubhAgyavatInAM garvamudvahatu nAparasyAstadvahanamucitamiti dhvanyate // duSTaprabhuNA koSAdhikAre datte'pi prabhurayaM mayyatIva vizvasta iti dhiyA tatsevanamucitaM neti kazcitkaMcidvakti kharasena badhnatAM karamAdAne kaNTakotkaraistudatAm / pizunAnAM panasAnAM koSAbhogo'pyavizvAsyaH // 600 // kharaseneti / khecchayA kara daNDaM banatAM kurvatAm / AdAne arthAtkarAdAne kaNTakasamUhaistudatAm / kharasenetyanena kiyadanena bhuktaM kiyaneti zodhazUnyatvamAvedyate / kaNTakotkaraistudatAmityanena khecchayA kRtamapi daNDaM zanaiH zanairna gRhantIti dhvanyate / atha ca khasya rasena draveNa karaM hastaM badhatAm / panasarasasya cikaNatvAditi bhAvaH / kaNTakotkarastudatAm / panasasya kaNTakabAhulyAditi bhaavH| pizunAnAM panasAnAM ca koSasya bhANDAgArasyAbhogaH saMparkaH / tadviSayakAdhikAravRttvAditi bhAvaH / atha ca koSaparipUrNatA / so'pi / apirvizvAsAspadatvamAvedayati / atha ca vRkSasarvadezasyApi ktthintvaadidosssttvaatsmucaaykH| avishvaasyH| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 kAvyamAlA / evaM ca koSo'pyemirasmAsu vinihita iti ghiyA na sudhiyA pizunAH sevyA iti vyajyate // 1 saralatayA mAnAdyavidhAyinIM bhAminIM sakhI samupadizati -- saubhAgyaM dAkSiNyAnnetyupadiSTaM hareNa taruNInAm / vAmArdhameva devyAH khavapu zilpe nivezayatA // 309 // saubhAgyamiti / khazarIrasya citre / zilpa ityanena kAryAkSame'pi vapuSi vAmArthasyaivAdaraH, tatra kA vArtA kAryakSame vapuSIti vyajyate / devyA vAmArdhameva savyasamAMzakameva / devIdakSiNazarIrabhAgasya zivarUpatvAditi bhAvaH / ardhamityanena dakSiNaikadezasyApyanivezanena tatra na kevalamodAsInyana, api tu dveSavattevi dhvanyate / sthApayatA hareNa taruNInAM dAkSiNyAtsaralatvAtsaubhAgyaM netyupadiSTam / harapadena harati sarvasya duHkhamiti vyutpattyA karuNAvatApi bhagavatAnaGgIkAreNa karuNArahitasyAnyasarvanAyakasya dAkSiNyaM na prItiviSaya iti vyajyate / yadvopadezadAnArhatvamathavopadeze yAthAtathyam / evaM ca zliSTAbhyAM vAmadakSiNapadAbhyAM kauTilyAdeva taruNInAM saubhAgyaM na saralatayeti dhvanyate / taruNInAmityanenAntye vayasi dAkSiNyamucitamityAvedyate / upadiSTamityanenAnyathAsaMbhAvanamanucitamiti dhvanyate / evaM ca saralatAM vihAya mAnAdyavazyaM tvayA vidheyamiti dhvanyate / yadvA kauTilyazAlinaM nAyakaM nAyikAsakhI vakti - khavapuH zilpe devyA vAmArdhameva nivezayatA hareNa dAkSiNyAtsaubhAgyaM neti taruNInAmupadiSTam / na tu puMsAm / evaM ca strINAmeva vAmyakaraNamucitam, na tu puMsAmiti dhvanyate / yadvA taruNInAmeveti yojanA // nAyikAsakhI nAyakaM vakti subhaga khabhavanabhittau bhavatA samartha pIDitA sutanuH / sA pIDayaiva jIvati dadhatI vaidyeSu vidveSam // 602 // subhageti / he subhaga, khasadanabhittau samyaG mardayitvA pIDitA sutanuvaidyeSu vizeSadveSaM dadhatI sA pIDayaiva jIvati / evaM ca tvatkRtapIDA yatra tasyA jIvana nidAnaM tatra kiM vAcyaM tvatsaGga iti vyajyate / utsavavazAttvadbhavanamAgatAM balAdabalAM tvayA dRDhAliGganAdinA saMpIDyAnurAgAtizayazAlinIM vidhAyedAnImudAsInavatsthIyata ityetadanucitataraM taveti bhAvaH / subhagatvaM cAkasmikaitAdRzanAyikA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 239 saMparkabattvAditi bhAvaH / khapadena bhItizUnyatvaM nAyake, nAyikAyAM sakhyAdirAhilena sahAyazUnyatvamAvedyate / bhittAvityanena nirgamAbhAvavattvaM ghosate / bhavatesanena balAtkAro vyjyte|| nAyikAsakhI nAyakaM vakti sA guNamayI khabhAvakhacchA sutanuH karamahAyatA / amitA bahumatravidA bhavatA kAzmIramAleva // 603 // seti / guNAH saundaryAdayaH / pakSe guNaH sUtram / khabhAvena sahajatayA zuddhAntaHkaraNA / pakSe khabhAvojvalA / karagraheNa pANigraheNa khAdhInA / evaM ca pAtivratyamAvedyate / pakSe hastena yadaGgIkaraNaM tenAyattA / kAzmIramAleca sutanuH / evaM spRhaNIyatvaM dyotsate / bhuvicaarvtaa| atyantakalAkuzalenetyarthaH / pakSe bahutarAgamoktamatrajJena / evaM ca bahutarajapazAlitvaM dyotyate / bhavatA bhramitA / evaM ca tvatsaMgatyA kadApi naitasyA vizrAntiriti vyajyate / yadvA sAmAnyavanitAsakhI nAyaka vakti-karagraheNa khAdhInA / na tu dravyAdilobheneti bhAvaH / khabhAvakhacchetyanena saralatvaM vyajyate / bahumatravidAnekaprakArakavicAravatA / evaM ca kApavyazAlitvaM dyotyate / bhramaM prApitA / evaM ceyaM bhrAntA tvAmasthiraprakRtikaM bhajate, tvaM tu na kimapi vasu dadAsIti vyajyate / anyo'pi mantravettA kaMcijanaM bhrAntaM vidhAya tadIyasarvakhApahAraM karotIti laukikam // nAyako nAyikA vati sabIDasmitasubhage spRSTAspRSTeva kiNcidpyaantii| apasarasi sundari yathA yathA tathA spRzasi mama hRdayam 604 savIDeti / he vrIDAsahitasmitasubhage, kiMcispRSTA kiMcidaspRSTA / etAdRzyeva / mayeti bhAvaH / AkasmikasaMjAtasaMghaTane'pi lokamItivazAditi bhAvaH / ata eva brIDAsmitavattA nAyikAyAH / apasarantI tvaM yathA tathA sundari, apasarasi tathA mama hRdayaM spRzasi / evaM cedAnImahaM nAnugrAhyastvayA cettadA na me prANAH sthAsyantIti vyajyate / yadvA spRSTApyaspRSTaivAhamityapasarantI yathA yathApasarasi tathA mama hRdayaM spRzasi / evaM ca nAhaM tvayA spRSTeti vAdinyapasarasi hRdayaM ca spRzasItyapasaraNAnarthakyam , ata ehyAliGgakha mAmiti vyajyate / 'spaSTIbhUtveva kiMcidapayAntI' ityapi pAThaH / SaSThI saMpUjya' iti pAThe'pi prasavanimittaka eva brIDAsmite kiMcitSaSThI saMpUjya / yathAkathaMciSaSThI pUjayitvetyarthaH / yathA yathA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 kaavymaalaa| pasarasi tathA sundari, mama hRdayaM spRzasi / 'SaSThI pUjyeva' iti pAThe pUjyA SaSTIva vaM yathA yathApasarasi tathA sundari, mama hRdayaM spRzasi / evaM ca yathA SaSThI yaM spRzati sa na jIvati, tathA kRtaSaSThIpUjayA tvayA spRSTaM mama hRdayaM na sthiti prApnotIti vyajyate / tena ca mamAliGganacumbanAdi dehIti // nijadayita eva ratirvidheyA nAnyatreti vAdinI sakhI nAyikA vakti sakhi sukhayatyavakAzaprAptaH preyAnyathA tathA na gRhii| vAtAdavAritAdapi bhavati gavAkSAnilaH zItaH // 6.5 // sakhIti / he sakhi / evaM ca vAstavAbhiprAyakathanArhatvamAvedyate / avakAzaprAptaH / saMketavazAtsamayavizeSa samAgata ityarthaH / preyAnyathA sukhamutpAdayati tathA nijaH preyAna / amumevArthamarthAntaranyAsena draDhayati-avAritAt / mahata iti bhAvaH / vAtAdvAtAyanasaMbandhyanilaH zItastApApanodakaH / evaM cAnyanAyakamavazyamAnayeti dhvanyate / yadvA nijadayitAnuraktAM nAyikAmanyadAyatena saMyojayituM dUtI vakti-gRhItyanenAvAritAdityanena ca 'arthAdauSadhavatkAmaH prabhunvAtkevalaM zramaH / karavasveSu dAreSu trayAdanyatra manmathaH // itivattulyanyAyatayA nAyikagyA apyadhikAnurAgazAliparapuruSaratau sukhAtizaya iti dyoyate / athavA gRhItyanena nira. ntarasadanAvasthitizAlitayA khanAyakaH parapuruSAprAptisamaye'pi bhoktuM zakya iti vyajyate / tena cAdhunA tamahamAnayAmIti // nirantaraM nitAntakupitAM nAyikAM sakhI vakti satatamaruNitamukhe sakhi nigirantI garalamiva girAM gumpham / avagaNitauSadhimannA bhujagi raktaM viraJjayasi // 606 // satatamiti / bhujaMgIva bhujaMgI tatsaMbuddhiH / evaM ca tavAntikAgamane'pi bhItirutpadyata ityAvedyate / nirantararaktIkRtavadane / kopavazAditi bhAvaH / pakSe khabhAvata evArakavadanatvam / sakhi, viSamiva vAcAM gumpha girantI pakSe garalaM girntii| avagaNitoSadhimatrA avagaNitauSadhitulyavicArA / evaM yathauSadhiH pIDAhArakatayA sukhakAriNI tathA savicArA maduktiste hitakAriNI, aho enAmapi na gaNayasItyanucitaM taveti dhanyate / pakSe auSadhamatrAderapi na yatra sAmarthyamiti bhAvaH / rakaM janaM virajayasi virakaM karoSi / pakSe rudhiravantaM rudhirarahitaM karoSi / evaM caitAdRzakopavattayA tvayA yatrAnurako'pi jano'nurAgazUnyaH kriyate tatrAnanurakAnurajanaM tava dUrApAstamiti vyajyate // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 211 kapaTabhAvenaivAnayAzvAsanaM kriyate na vAstavasAttvikatayeti kazcitkaMcidanyoktyA vati sthalakamalamugdhavapuSA sAtakAGkasthitaikacaraNena / AzvAsayati bisinyAH kUle bisakaNThikA zapharam // 607 // sthaleti / kamalinyAH samIpe balAkA satrAsaM koDe sthita ekavaraNo yasya tena sthalakamalavatsundarazarIreNa matsya vizvAsayati / evaM ca matsyasya kamalaprameNa samIpamAgamanaM bhaviSyati tatazcaitadbhojanaM vidheyamiti dhiyA tUSNImavatiSThata iti bhAvaH / evaM ceyaM dudhA, ata etadvizvAso na vidheya iti vyajyate // kazcitkAmI duSprApAM nAyikAmavalokya samIramuddizya vakti sanakhapadamadhikagauraM nAbhImUlaM niraMzukaM kRtvA / anayA sevita pavana tvaM kiM kRtamalayabhUgupAtaH // 608 // sanakheti / nakhakSatasahitamatyantagauraM nAbhImUlamaMzukarahitaM kRtvAnayA sevita pavana, tvaM kRto malayAcalakaTakAtpAto yena, etAdRzaH kimiti vitarkaH / evaM ca yadi tvayA bhRgupAto na kRtaH syAttarhi kathamanayA vigalitalajjayA sevitaH syAt, atakhavaiva tapasyAdhikyamiti vyjyte| tena ca tvameva dhanya iti / yadvaitadapekSayA kimadhikataraphalamasti yallipsayA malayabhRgupAtastvayA kRta iti praznaH / evaM caitA. dRzasukhAdanyanna puruSArtharUpamiti vyajyate / ratottaramapi samadhikakAmAvirbhAvAdatArtha punaH pravRttAM kAntAmAlokyAlI nAyakaM vaktIti vA // adRSTavatA zrIstAvadaprayatnenApi labhyata iti kvacidvakti sarvAGgamarpayantI lolA suptaM zrameNa zayyAyAm / alasamapi bhAgyavantaM bhajate puruSAyiteva zrIH // 6.9 // sarvAGgamiti / nikhilAGgaM samarpayantI caJcalA / atha ca loleti zrInAma / zrIviparItaratavidhAyinIva zayyAyAM zrameNa suptam / evaM ca zayyAdiracanAmAtrodyogazAlitvaM vyajyate / udyogarahitamapi / apiH prAgapyanveti / yadvA loletyatrAnveti / adRSTazAlinaM bhajate / pakSe sugamam // sudinaM tadeva yatra sAraM sAraM viyogaduHkhAni / AliGgati sA gADhaM punaH punaryAminAprathame // 610 // mudinamiti / tadeva samIcInaM dinaM yasminvirahaduHkhAni smRtvA smRtI 16 A0 sa0 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 kaavymaalaa| rAtryAH prathame prahara iti bhaavH| vAraM vAraM dRDhaM saaligti| AliGgAyiSyatItyarthaH / triyAmeti vihAya yAminIpadopAdAnena nikhilajane jAgarUke'pi sAyaMtanasamaya eva cAlijanAdividhAnena vigalitalajjAtvaM vyajyate / pathikAzaMsanametat // kAcitkAcidvadhi sAntayaM mujiSyA yathA yathAcarati samadhikAM sevAm / sAzairNyasabhayA tathA tathA gehinI tasya // 611 // sAntarbhayamiti / bhujiSyA dAsI tasya nAyakasyAntarbhayasahitam / khAminI jJAsyatIti dhiyeti bhAvaH / yathA yathA samyagadhikAm / saMmatAnurAgavatvAditi bhAvaH / sevAmAcarati tathA tathA gehinI / evaM ca gRhakarmavyApRtatayaitAdRzAnucitAcaraNajJAnavaidhurya vyajyate / sAzaGkAnarthapratibhAsahitA / kimidAnImiyaM samadhikAM sevAM karotIti dhiyeti bhAvaH / seA samatsarA / prAyeNeyamasminnatimatIti dhiyeti bhAvaH / sbhyaa| lokApavAdAditi bhAvaH / ata eva gehinIti padamarthavat / evaM ca sarvadA khAmicaraNaparicaraNaM khayameva vidheyam, na tu gRhavyApAravasAdAsyAdineti dhvanyate / tasyAH' iti pAThe nAyikAyAH / sAntarbhayam / na jJAtavyo'nayA nAyakIyamatsaGga iti dhiyeti bhAvaH / itaratsugamam // nAyako nAyikAM vakti sundari darzayati yathA bhavadvipakSasya tatsakhI kAntim / patati tathA samadRSTistvadekadAsasya sAsUyA // 612 // sundarIti / he sundari, tasyAstvatsapanyAH sakhI bhavadvipakSasya tvatsapalyAH kAntiM yathA darzayati tathA tvanmAtradAsasya mama / evaM ca tvadatirikAyAH zobhAkathanaM kaMyaM mayA soDhuM zakyamiti vyjyte| sadveSA dRSTiH patati / arthaattvdvipksse| evaM ca na mayAnurAgavazAttvadvipakSAvalokanaM kRtaM kiM tu krodhavazAditi bhaavH|| sapatnIduHkhitAM kAntAM nAyakasakhI vaki khaadhiinrghrvnnnkhaaiptraavlopdinshynaiH| sumagA subhagetyanayA sakhi nikhilA mukharitA pallI // 613 // khAdhInairiti / he sakhi, khayaM kartuM zakyairdantakSatanakhakSatapatravAllIproJchanadivAkhApaiH subhagesanayA / lasapanyetyarthaH / samaprApi pallI vAcAlIkRtA / pallI Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| 213 dena jAjyaM tena ca yathArthajJAnazUnyatvaM tena caitadvacanamapramANamiti vyajyate / nivAraNAnahatvaM vA / mukharitetyanena vacasyupekSaNIyatva vyajyate / evaM ca nAyako netasyAmanurako na vA tatkRtAni dantakSatAdIni, kiMtu mithyeva loke khasaumAgyaprakaTanAyAnayA khayameva saMpAditAnIti vijJAya nAyake mAnAdikaraNamanucitaM taveti bnyte|| kAcitkAMcidvakti sarita iva yasya gehe zuSyanti vizAlagotrajA nAryaH / kSArAkheva sa tRpyati jalanidhilaharISu jalada iva // 614 // sarita iti / yasya sadane sarita iva zreSThAnvayajAtAH / pakSe mahattarAdrijanyAH / nAryaH zuSyanti / duHkhodrekavazAditi bhAvaH / sa kSArakheva / nIrasAkhevetyarthaH / samudralaharISu megha iva tRpyati / evaM ca yaH kulInakhanAyikAsu nAminadati tasya nIrasanAyikAvAptireva bhavatIti vyajyate / yadvA parAGganAlampaTaM nAyaka nAyikA vakti-jalanidhipadena nIcajanyatvamanyAGganAsu dhvanyate / jaladapadena nAyake mAlinyaM vyajyate // nAyakadUtI nAyikA vakti sakalakaTakaikamaNDini kaThinIbhUtAzaye zikharadanti / giribhuva iva tava manye manaH zilA samabhavaJcaNDi // 615 // skleti|he nikhilakaTakamukhyabhUSaNe / pakSe kttko'drinitmbH| ktthorhRdye| kSe kaThinI khaTikA / padmarAgarUparade / pakSe zikharaM zAm / he kopane, parvatabhUmeriva tava manaH pASANaH / pakSe manaHzilA dhAtuvizeSaH / saMjAta iti tarkayAmi / evaM ca bhavadekazaraNa ucitamAtrAcaraNapravaNe nijaramaNe naivaMvidhaM naiSThurya tava kartu samucitamiti dhvanyate / tena cAvazyaM tamanusareti // sakhI nAyikA vakti sakhi duravagAhagahano vidadhAno vipriyaM priyajane'pi / khala iva durlakSyastava vinatamukhasyopari sthitaH kopaH // 616 // sakhIti / he sakhi, duravagAhaH kenApyupAyena nivArayitumazakyaH sa cAsau Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 kaavymaalaa| gahanaH / bahutara ityarthaH / pakSe kenApyupAyenAkalayitumazakyaH kuttilaashyshcetyrthH| priyajane'pi nAyakepi / apiH karaNAnahatvamAvedayati / pakSe khepmitajane'pi / evaM ca kimutAnyatreti bhAvaH / vipriyaM duHkhaM vidadhAnaH / vinataM yanmukhaM tasyopari / sthitaH / pakSe sAdhorupari sthitaH / sAdhoH klezada ityarthaH / evaM ca duSTasya duSyA dbhItiH sAdhuto netyarthaH / duSTa iva tava kopo durlakSyo jJAtumazakyaH / pakSe draSTamazakyaH / evaM caitAdRzakopakaraNamanucitaM taveti dhvanyate / "vinayamukhopasthitaH' iti pAThe vinayo mukheprato yasyaitAdRza upsthitH| jAta ityarthaH / evaM caitAdRzavinayapradarzanamapyanyAdRzameva me bhAtIti vyajyate / pakSe vinayo mukhe yasya / na tu hRdaya iti bhAvaH / durlakSyaH / vinayamukhatvAdevetyubhayatra bhAvaH / duravagAhetyAdeH prAgnadeva / priyajane'pi vipriyaM vidadhAnaH / priye vinayapradarzanasyodAsInatvAditi bhAvaH / pakSe prAgvat / he sakhi, khala iva tava kopaH / evaM caitAdRzakopakaraNamanucitaM taveti bhAva ityrthH|| kathamiyamuparivivAhotsavaM nAvalokayatIti vAdinaM viditatadvRttAntaH kazcidvakti khedasacelakhAtA saptapadI sapta mnnddliiryaantii| samadanadahanavikArA manoharA brIDitA namati // 617 // khedeti / khedena / tvadarzanajeneti bhAvaH / savasanasnAnazAlinI / saptapadasamAhArarUpA sapta maNDalIratikrAmantI / madanarUpo yo dahanastasya yo vikArasvatsahitA / cittahAriNI / lajitA namrIbhavati / evaM cAnayA tvaJcittamapahRtam , ata evAgnidivye khedarUpajale savasanAtA saptapadIrUpasaptamaNDalAtikramakAriNI madanarUpAmidAhazAlinI saMjAtAzuddhimattayA lajjAvazAcordhvamIkSata iti bhAvaH / evaM ca tvadviSayakalabAvazAdevamunnIyate yadiyaM vihite'pi vivAhe na tvAM tyakSyatIti vyajyate / anyo'pi taskaraH saMjAtadivyadUSaNaH kimidAnIM vaktavyaM mayeti vigalitadhiSaNo'dhastAdeva vilokayanAsta iti laukikam / yadvA nAyako nAyikAsakhoM vakti-evaM ceyaM manmanorUpavastu hRtavatI vaivAhikacchadmadivye'pi zuddhyabhAvavatI samapahRtavastvadadatI mayeyaM bhujapAzena baddhA nirdayaM mardayitvA muTyabhighAtairurasi tADayitvA dantanakhakSataizca klezabhAginI vidheyA tatrabhavatyA naitatpakSarakSaNaM kSaNamapi vidheyamiti vyajyate / tena ca kRtavivAhAmapyenAM na muJcAmIti / yadvA manoharA sundarI lajitA namati / khedetyAdivizeSaNasya saptapadItyAdivizeSaNaM hetugarmam / evaM ca nitmbaadipraashstymaavedyte| lajAyAM tu khedAdinA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 249 dIyamadanavikAra emiti iti dhIhetuH / evaM caitAdRzaprauDhApariNaya eva samyati vyajyata iti kazcitkaMcidvatItyapyarthaH // samIcInAnAmapyasamIcInasaMsargAdanyathAbhAvo bhavatIti kazcitkaMcidvati surasapravartamAnaH saMghAto'yaM samAnavRttAnAm / __etyaiva bhinnavRttairbhaGguritaH kAvyasarga iva / / 618 // suraseti / samIcInarasaiH prakarSeNa vartamAnaH / pakSe samIcInarasavAn / mAnAcaraNavatAm / pakSe ekajAtIyacchandasAm / ayaM samudAyaH kAvyasya sarga vAnyAhazAcaraNapravaNaiH / pakSe vijaatiiycchndobhiH| etyaiva / evakAreNa bahukAlAvasthitau kiM bhaviSyatIti na vidma iti vyajyate / bhaDaritaH kuTilIkRtaH / kSe samApitaH / evaM cAsatsaMgatiranuciteti dhvanyate / yadvA sarve'pyete samIcInA tsahAyapakSa eva sthitAH, paramadhunaiva kazcidduSTairAgatyAnyathAbhAvaM nItA iti kazcikaMcidvati // kazcitsakhAyaM vati sarvAsAmeva sakhe paya iva surataM manohAri / tasyA eva punaH punarAvRttau dugdhamiva madhuram // 619 // sarvAsAmiti / he sakhe, sarvAsAmeva / strItvasAdhAraNadharmavattayeti bhAvaH / purataM paya iva dugdhamiva samIcInam / AvartitaM dugdhamiva tasya eva punaH punarAttau surataM madhuram / evaM ca sarvakAminInAM surataM samameva paramidamadhikaM tasyA paduttarottarasurate mAdhuryamiti bhAvaH / evaM cAnyAsAM prathamata eva mAdhurya na punaruttarottarata iti vyajyate / tena ca tattulyA nAnyA nAyiketi / yadvA sarvAsAmeva punaH punarAvRttau surataM jalamiva manohAri punaH punarAvRttau tasyA eva surataM dugdhamiva madhuram / evaM ca yathA jaladugdhayormahadantaraM tathAnyAsAM tasyAzcottarotarasurata iti vyajyate / prathamavyAkhyAne payaHpadasthAne dugdhapadaM dugdhapadasthAne yaHpadaM vetyubhayatraikapadadAnamucitam // kazcitkaMcidaki khAne'pi yAM na muJcasi yA te'nupAhiNI hRdisthApi / duSTAM na buddhimiva tAM gUDhavyabhicAriNI vetsi / / 620 // khapne'pIti / yo khapne'pi / apinetarakAlasaMgrahaH / evaM cAsaktyavizayo Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 kAvyamAlA / dyotyate / pakSe khapne'pi buddheH sattvAdyathAzrutam / yA hRdisthApi / taveti bhAvaH / te'nu pazcAgrAhiNI / parapuruSamiti bhAvaH / evaM ca yAM tvaM sarvadA dhyAyati sA tvayi kacitkSaNamapi gate parapuruSamabhilaSatIti bhAvaH / athavA tvaddhRdisthApi parapuruSAnugrahavatItyarthaH / evaM ca tvadvRdisthitikAle'pi parapuruSe manaH kurute yA sA tvatpazcAtkiM kariSyatIti tanna vidma iti vyajyate / yadvA yA tavAnugrahakAriNItve - mAbhimatA / evaM ca vAstavaM tasyAstvayyanugraho nAstItyarthaH / pakSe yA te / avidyamAne'pi vastunIti bhAvaH / anugrAhiNI / avidyamAnavastuviSayiNItyarthaH / apiH pUrvasamuJcAyakaH / tAM duSTAM buddhimiva guptavyabhicArakAriNIm / pakSe jhaTityajJeyabhramatvavatIm / na jAnAsi / evaM caitAdRzaduSTyayAmAsaktisaMpAdanaM tavA - nucitamiti vyajyate // kazcitkAMcidvakti-- saparAvRtti carantI vAtyeva tRNaM mano'navadyAGgi / harasi kSipasi taralayasi bhramayasi tolayasi pAtayasi // 621 // saparAvRttIti / he anavadyAGgi / evaM ca spRhaNIyatvamAvedyate / parAvRttisahitaM calantI / punaH punaH pazcAnirIkSamANA calantItyarthaH / tvamityasyAnupAdAnaM lokabhItimAvedayati / pakSe paribhramaNavatI / manaH / mametipadAnupAdAnena yadIdaM mano madIyaM syAttarhi tvatkRtaitAdRzaitadavasthA kathaM mayA draSTuM zakyeti vyajyate / yadvA madIyatvena jJAte manasIto'pyadhikatarapIDAnayA vidheyeti bhItirAvedyate / vAtyA tRNamiva harasi, avalokanena svAdhInaM karoSi / tvayyAsaktaM bhavatIti bhAvaH / kSipasi / anavalokane'hamanayA nAnugRhIta iti duHkhabhAkkaroSIti bhAvaH / taralayasi / punaravalokane mayyanugrahavatIti ghiyeyaM mayAzvale jhaTiti ghartavyeti cAJcalyabhAkkaroSIti bhAvaH / bhramayasi / punaranavalokane'jJAnazAlinaM karoSi / sarvathA kiMkartavyatAmUDhaM saMjAtamiti bhAvaH / tolayasi / punaravalokanena kimasminkicidvairyamasti na veti jJApakayathAvasthitizAlitvAbhAvavatkaroSIti bhAvaH / evaM kSaNaM dhairyazAli kSaNamadhairyazAli saMvRttamiti bhAvaH / pAtayasi mUcchitaM karoSi / punaravalokanAditi bhAvaH / evaM ca tvatkaTAkSarUpasAyakairasamasAyakena bhUyo bhUyo jarjarI - kRtaM sanniSprANamiva saMjAtamiti bhAvaH / anyo'pi kazcidvIraH punaH punarhanyamAno mUrcchito bhavatIti laukikam / evaM ca niraparAdhino mamaitAdRzaduHkhavidhAne kathaM nAparAdhyati bhavatIti vyajyate // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 245 nAyikAsakhI nAyakaM vakti sA bahulakSaNabhAvA strImAnaM veti kitava tava tulyam / koTirvarATikA vA ghRtavidheH sarva eva paNaH // 622 // seti / he kitava / evaM ca tavaitAdRzabuddhizAlitvamucitamiti vyajyate / tava bahUni yAni lakSaNAnyasthUlAdharatvAdIni teSAM bhAvaH sattA yasyAM saa| yadvA bahulA ye kSaNA utsavAste yebhya etAdRzA bhAvA vilAsA yasyAM sA / evaM cetaranAyikAto'dhikatvamAvedyate / pakSe bahUnAM samaprANAM lakSaNAnAM bhAva AlokanaM cittAbhiprAyo vA yasyAM sA / etAdRzI sA nAyikA strImAtraM veti tava / evaM cAnyasya naitAdRzI matiriti bhAvaH / tulyam / mAtrapadena lakSaNAdisattvaviraha Avedyate / amumevArthamarthAntaranyAsena draDhayati-bUtavidhisaMbandhikoTiH koTisaMkhyAkaM vastu kapardikA vA sarva eva paNaH / yadvA dyUtaM vidhiH kartavyArtho yasya sa tasya / vidhipadamavazyakartavyatvamAvedayati / evaM ca yathA dyUtasatasya koTisaMkhyAkaM vasu samadhikaM varATikA nyUneti jJAnazUnyatvaM tathA dhUrtasya tava vizeSa. jJAnazUnyatvamiti bhAvaH / evaM ca guNAnabhijJatayA tvayA tAM matsakhIM vihAyAnyatrA. saktiH kriyata iti vyajyate // sakhI nAyakaM vakti sA virahadahanadUnA mRtvA mRtvApi jIvati varAkI / zArIva kitava bhavatAnukUlitA pAtitAkSeNa // 623 // seti / he kitava, pAtitAkSeNa kRtakaTAkSeNa / pakSe'kSaH pAzaH / bhavatAnukUlitA khAdhInIkRtA / pakSe saMcaraNakSamA kRtA / virahAnalakhinnA sA varAkI / evaM ca saralatvamAvedyate / caturanaguTikeva mRtvA mRtvApi jIvati / evaM ca tasyAstvakaTAkSamAtreNa jIvanam , anyathA maraNameveti bhAvaH / evaM ca yA hi khadarzanAdinAnopAyaiH khavazatAmAnItA tasyAM punarIdRzaudAsInyasaMpAdanaM kathamanaucitI te nAvahatIti vyajyate / tena ca sA tvayAnuprAsyeti / pakSe maraNaM krIDAkSamatvam / jIvanaM tatsamatvam // nAyikA sakhIM vakti sparzAdeva khedaM janayati na ca me dadAti nidrAtum / priya iva jaghanAMzukamapi na nidAghaH kSaNamapi kssmte||12|| sparzAditi / nidAghaH priya iva / evaM ca nivAraNAnahatvaM dhvanyate / sparza Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 'kaavymaalaa|' mAtrAt / evaM ca kiMcitkAlottaraM kimanena vidheyamiti na vidma iti vyajyate / pakSe ratAdijanyAvasthA vaktuM na zakyeti vyajyate / khedaM karoti / nidrAM kartu ca me na dadAti / jaghanasaMbandhi vasanamapi kSaNamapi na kSamate / ubhayatra jaghanavasanasattvamAvazyakaM tadabhAve kA vArtAlaMkaraNAdInAM kA ca vArtA paNTikAdInAmiti bhAvaH / evaM ca pratikSaNadRDhatararatakArI matpriya iti vyajyate / evaM caitAdRzanidAghakAle priyatamamantarA nAvasthAtuM zakyam, atastvarakha tadAnayanArthamiti dhvanyate // dUtI nAyakaM vakti sA bhavato bhAvanayA samayaviruddhaM manobhavaM bAlA / nUtanalateva sundara dohadazacyA phalaM vahati // 625 // seti / he sundara / evaM cAsaktiyogyatvaM vyajyate / yadvaitaddohadavizeSaNam / nUtanalatA / nUtanapadena cirabhAviphalayogyatvaM dyotyate / dohadasya zaktyA phalamiva sA bAlA bhavato nirantaracintanena samayaviruddham / bAlye hi manobhavodrekavattvaM viruddhamiti bhAvaH / phalavizeSaNamapyetat / manmathaM vahati / evaM ca sA madanakalAkalApAnabhijJeti na mantavyaM tvayeti vyajyate / tena cAbhuktabhogAnAdhikaM kimapi sukhama, atastvarakha taddarzanAyeti // nAyakaM nAyikAsakhI vakispRzyati nakhaina ca vilikhati sicayaM gRhAti na ca vimocayati / na ca muJcati na ca madayati nayati nizAM sA na nidraati||626|| spRzatIti / sA nakhaiH spRzati na ca vilikhati / nakhAprasparzasaMpAdanena madanavatvaM nakhakSatAdhakaraNena lajjAvattvamAvedyate / sicayam / tatkarakalitamiti bhAvaH / gRhNAti na ca vimocayati / gRhAtIyanena lajjAvatvaM na vimocayatItyanena madanavattvaM dhvanyate / na ca muJcati / gantuM na prayacchati na vA gacchattItyarthaH / na ca madayati / na madayatItyanena mAnmathaspaSTaceSTAdyakaraNena lajjAvattvaM vyajyate / nizAmativAhayati na nidrAti / tUSNIM nizAtivAhanena lajAvattvaM nidrAdyavidhAnena manmathavattvaM botyate / evaM ca madhyAkhabhAvAdiyametAdRzcI na tu kopAdimatItyato mItimutsRjyavAM nigRya khAmilaSitaM saMpAdayati dhanyate Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 219 mAyakaH sakhAyaM vakti stanajaghanadvayamasyA lacitamadhyaH sakhe mama kttaakssH| nojjhati rodhakhatyAstaTadvayaM tIrthakAka iva // 627 // . staneti / he sakhe, tIrthasaMbandhikAko nadyAsvaTadvayamiva lacito madhyaH kaTiphaina / sUkSmatvAditi bhAvaH / pakSe laGkitapravAhaH / mama kaTAkSatasyA unnatam / taTadvayavizeSaNamapyetat / stanajaghanam / prANyaGgatvAdekavadbhAvaH / nojjhati / tIrthakAka ityanena kaTAkSe kAkopameyatayA nAyikAyAM tIrtharUpatvapratipAdanena prAktanakRtasukRtasamUhaikalabhyatvaM nAyikAyAmAvedyate / lavitamadhya ityanena madhyapAte jIvanamevAsaMbhavIti vyajyate / tasyAH stane kadAcijaghane vA dRSTirmamAvatiSThate nAnyatreti bhAvaH / evaM ca tasyAmAsatistvayA na vidheyeti nAhamupadeSTavya iti vyajyate // nAyakaH sakhAyaM vakti savrIDasmitamandazvasitaM mAM mA spRzeti zaMsantyA / Akopametya vAtAyanaM pidhAya sthitaM priyayA // 28 // savIDeti / A ISatkopametya lajAsmitakiMcicchRsitasahitam / sakhyAdivilokanAlanA / kathamayamakasmAdeva pazyantISu sakhISu tAhagAcaraNapravRtta iti mayena smitam / manmathAvirbhAvAcca mandazvasitam / mAM mA spRzeti kathayanyA priyayA vAtAyanaM pidhAya sthitam / evaM ca sakhyAdidRgaviSayatAsaMpAdanena yatheccharatyanumatirdatteti dhvnyte| tena caitAdRzI nAnyA catureti // nAyakaH sakhAyaM vakti sakaragrahaM saruditaM sAkSepaM sanakhamuSTi sajigISam / tasyAH surataM surataM prAjApatyaRturato'nyaH // 629 // sakareti / karagrahaNasahitam / niSedhArthamityarthaH / saruditam / asahyatvajJApanAyeti bhAvaH / sAkSepam / IdRze kartavye kathamanIdRzaM vidhIyata ityAkSepasahitamityarthaH / nakhamuSTisahitam / jetumicchA jigISA tatsahitam / sakaraprahaM saruditamityanena nAyakakAmasaMdIpananipuNatvamathavA komalAGgIsvam , sAkSepamityanena kAmataanipuNatvam , sanakhamuSTi sajigISamityanena rasanimamamAnasatvaM nAyikAyAmA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| vedyate / tasyAH surataM surtm| dvitIyaM suratapadam 'yasya mitrANi mitrANi ityAdivasukhAtizayajanakamityAntarasaMkramitavAcyam / ata eva tatsuratAdanyaH prAjApatyaRtuH / Rtupadena kAlAntaramAvi phalatvaM vyajyate / tena caitadatiriktapatnIsurataM putrAdijananottaraM sukhadaM na tadAnImevesanenApIyameva mamAtizayapremavatIti // durjananindAbhiyA parapuruSe mAnasamakurvANAM nAyikAM dUtI vakti sakhi na khalu nirmalAnAM vidadhatyabhidhAnamapi mukhe mlinaaH| kenAzrAvi pikAnAM kuhUM vihAyetaraH zabdaH // 630 // sakhIti / he sakhi / evaM ca hitopadezakathanAhatvaM dyotyate / malinA nirmalAnAmabhidhAnamapi / apinA saMgatyAdeyudAsaH / nizcayena mukhe na vidadhati / amu. mevArthamarthAntaranyAsena draDhayati-pikAnAM kuhUM vihAyAnyaH zabdaH kenAzrAvi / na kenApItyarthaH / evaM ca malinoktadurukkaiH kiMcinna manasi duHkhaM vidheyamityAvedyate / tena ca durjanabhItimutsRjya khAbhilaSitaM yathecchaM sAdhayeti // kavilaghutApi samIcInaphaladeti kazcitkaMcidvakti khalpA iti rAmabalaiye nyastA nAzaye pyoraasheH| te zailAH sthitimanto hanta laghinaiva bahumAnaH // 631 // khalyA iti / ye khupatisainyaiH khalpA ita hetoH samudrasyAntarna niHkSiptAste zailAH sthitimntH| bhuvIti bhAvaH / jAtAH / ato lAghavenava bahumAnaH / mahaparimANasthitizAlitvAditi bhAvaH // nAyikAsakhI nAyakaM vaki sA zyAmA tanvaGgI dahatA zItopacAratIvraNa / viraheNa pANDimAnaM nItA tuhinena dUrveva // 632 // seti / atra saMbuddhipadAnupAdAnaM nAyakaviSayakakrodhavattAmAvedayati / zyAmA SoDazavArSikI / pakSe zyAmavarNA / izAnI / pakSe sthUletarA / sA nAyikA dahatA zItopacAreNa tIvraH / adhika ityarthaH / tena / viraheNa dUrvA himeneva pANDutAM nItA / evaM ca tvadvirahakhinnA yA layAnuprAsyeti vyajyate // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aryaayaatii| 'sA pahilAkAmiNI kAya tvayA saha mayA saMgamanIyA' iti vAdinI sakhI sunirIkSitanizcalakaravallabhadhArAjalokSitA na tathA / sotkampena mayA sakhi dRSTA sA mAdhati sa yathA // 633 / / sunirIkSiteti / he sakhi / sA utkRSTakampasahitena / etasyAH patirdrakSyatIti dhiyeti bhAvaH / sotkampenetyanena seke camatkArapUrvakatvAbhAvo vyajyate / mayA sikkA / jaleneti bhAvaH / yAdRgghRSyati sma, mattA babhUveti vA, tAiksuSTu samIcInavilokanakArI nizcalahasto yaH priyatamastena dhArAjalasikkA na mAdyati sma / sunirIkSitekhAdinA seke camatkArapUrvakatvamAvedyate / evaM ca sA mayyanuraketi vijJAyate / ataH sA tvayA mayA saha saMgamanIyeti vyajyate // dUtI nAyikA vati sakhi moghIkRtamadane pativrate kastavAdaraM kurute / nAzrauSIbhagavAnapi sa kAmaviddho haraH pUjyaH // 634 // sakhIti / he sakhi / evaM ca hitopadezArhatvaM dhanyate / niSphalIkRtamanmathe, patimAtrAnurAgiNi, tavAdaraM kaH kurute / na ko'pItyarthaH / amumevArthamarthAntaranyAsena draDhayati-bhagavAnapi sa haraH zivazcaturdazI kAmastrayodazI tadvedhavAnpUjyaH / evaM ca kevalasya pUjAnarhatve'pi tadabhAvena kAmaviddhatayaiva pUjArhatA harasya tatra kA vArtAnyasyeti bhAvaH / evaM ca yatrAcetanarUpasya zivacaturdazIdivasasyApi kAmAbhidhAnatrayodazIviddhatayaiva pUjyatAbhidhAnaM dharmazAstre tatra kA vArtA sacetanasya loka iti vyajyate // nAyako nAyikA vaki sA mayi na dAsabuddhirna ratirnApi trapA na vizvAsaH / hanta nirIkSya navoDhAM manye vayamapriyA jAtAH // 635 // seti / hanta khede / navoDhAM dRSTvA vayamapriyA jAtA ityahaM manye / yato mayi / idamagre'pyanveti / sA dAsabuddhine / pUrva yathA mayyanuprahastathA nAdhunetyarthaH / sA ratiH prItirna / pUrvavatprItirnetyarthaH / sA / manmathavikArajeti bhAvaH / lajjA na / pUrva priyatamo'yamiti buddhyAnyasamajha lavAM kurvatI sthitedAnIM tadugdhabhAvAttadabhAvavatI vRtteti bhAvaH / kacit 'nApatrapA' iti pAThaH / sa vizvAso na / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 kaavymaal| yadvA nAyikA sakhI vakti-he sakhi, sA dAsabuddhirmayi na / yathA pUrva dAsavadAjJAM kurvansthitastathA nAdhunetyarthaH / na prItiH / nAnyato lajjA / pUrva mayi sthitAyAmanena kadAcidasyA duHkhaM bhaviSyatIti dhiyAnyasyAH parihAso'pi na kRtaH, idAnIM mAmagaNayitvA nirlajjatayA vyavaharatIti bhAvaH / na vizvAsaH / kiMcidvastvAdyapi maddhaste nArpayatIti bhAvaH / ato navoDhAM vIkSya vayamapriyA jAtA ityaha manye / nirIkSyetyanena saMgame kimanena vidheyaM tana vijJAyate mayeti dhvanyate / evaM ca sapatnIsattvamAtramapyetAdRzaduHkhadaM kiM punasvatprAdhAnyamiti vyajyate // kAcitkAMcidvati sucirAyAte gRhiNI nizi bhuktA dinamukhe vidagdheyam / dhavalanakhAI nijavapurakuGkumA na darzayati // 636 // sucireti / nizi bhuktA catureyaM gRhiNI asantacirakAlenAgate / priya iti bhAvaH / prAtaHkAle zvetanakhacihaM khazarIraM kuchamAtAbhAvavanna darzayati / kuDamArdrameva darzayatItyarthaH / sucirAyAta ityanena nAyikAyAmanyatrAsaktisaMpAdanayogyatvaM nAyake ca manmathavihvalatayA samyaDirIkSaNAbhAve'pi rtkaaritvmaavedyte| gRhiNItyanena khAtabhyaM tena cAnyakartRkanivAraNAnahatvaM vyjyte| nizItyanena darzanAnahatvaM nakhakSateSu dhvanyate / dinamukha ityanena nakhakSateSu darzanayogyatvaM dyoyte| vidagdhapadena vaJcanAnipuNatvaM vyajyate / dhavalapadena nakhakSaveSu prAcInatvaM dhavalanakhAGkamityanena yathAsthitazarIrasya darzanAyogyatvaM dhvnyte| akukhamAI na darzayatItyanena prAcInanakhakSateSvapi navInatvabhramodayena prAkRtAnucitAcaraNagopanamabhivya. jyate / evaM caivaMvidhacaturayaivaitAdRzAcaraNaM kartavyaM nAnyayeti dhvanyate / tena ca na tvayeti / yadvaitAdRzarItyApi nAyakaH pratArayituM zakyaH, ato nakhakSatAdibhItimutsRjya maduktamaGgIkurviti dUtI nAyikA vaktinAyikA nAyakaM vaji stanajaghanorupaNayI gADhaM lamo nivezitakhehaH / priya kAlapariNatiriyaM virajyase yannakhAGka iva // 637 // staneti / he priya, stanajaghanoruprItimAn / pajhe kAmatantre etatsthAneSu nakhakSatadAnAdyamidhAnAt / atyartha lmH| haThAliGganapravaNa ityarthaH / pakSe'tyantaM nikhAta ityarthaH / nivezitalehaH kRtaprItiH / pakSe dattatailaH / pIDopazamArthamiti Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaastshtii| 251 bhAvaH / etAdRzastvaM nakhAGka iva yadvirajyase virako bhavasi / pakSe rudhirazUnyaH / iyaM kAlapariNatiH / evaM cedAnIMtanakAlasyaivAyamaparAdho na taveti bhAvaH / nakhAko'pi bahukAlena zuSko bhavati / yadvA yadvirajyase iyaM kAlapariNatiriti kAkA cirakAusaMgateridaM phalamityarthaH / evaM ca yathA yathA cirakAlInasaMgatistathA tathA satAM prItyutkarSaH khalAnAM punaranyathAbhAva iti bhAvaH // nAyikAdUtI nAyakaM vakti sA vicchAyA nizi nizi sutanurbahutuhinazItale talpe / jvalati tvadIyavirahAdauSadhiriva himavataH pRSThe / / 638 // seti / vicchAyAnyAdRzAGgakAntimatI / pakSe chAyAzUnyA / prakAzazAlitvAditi bhAvaH / tvadvirahAtsA sutanU rAtrau rAtrI bahuhimatulyazaityazAlini / pakSe bahutuhinena / zItale / talpe himAlayasya pRSThe auSadhiriva jvalati / evaM ca divA lokamItyA saMguptA tadIyavedanA na jJAyate'smAmiryAminyAM tu tadIyavedanA vijJAyata iti vyajyate / himavatpRSTopamAnena tasyAH komalatalpo'pi kArkazyamAviSkarotIti vyajyate // nAyikAsakhI nAyakaM vakti___ sA nIrase tava hRdi pravizati niryAti na labhate sthairyam / sundara sakhI divasakarabimbe tuhinAMzurekheva // 639 // seti / he sundara / evaM cAsaktiyogyatvaM dhvanyate / yadvA sundarasakhItyekaM / nIrase / rasaH prItiH / pakSe tejomayatvAnIrasatvam / tava hRdi sA sundarI sUryabimbe candrarekheva pravizati, niryAti, sthairya na labhate / evaM cAsthiraprakRtistvamevAsIti vyajyate // kAcitkAcidanyoktyA vati sukumAratvaM kAntinitAntasarasatvamAntarAzca guNAH / kiM nAma nendulekhe zazagraheNaiva tava kabhitam // 640 // sukumAratvamiti / he candrarekhe, saukumArya zobhAtyantasarasatvamAbhyantarAzca guNA iti te zazAGgIkAreNaiva / atha ca zazajAtIyapuruSAsaktyA nAma nizcayena kiM na kathitam / api tu sarva kathitamityarthaH / evaM ca yadi tvayi saukumAryAdayo guNAH syukhadA kathamIdaze puruSa samAsaktiH kRtA sthAt, atastvayi guNA na Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| santIti vyajyate / athavA zazapraheNa / evaM caitAdRzapuruSasaMbandhAttava sarva guNAdikamanarthakameva saMvRttamiti dyotyate / yadvA saukumAryAdiguNavattayA padminItvamAvedyate / pagrininAyakAyAH zazajAtIyapuruSayoga eva samucita iti kAmazAstram // itaraguNApekSayA savRttamevAdhikataramiti kazcitkaMcidyantareNa vakti saurabhyamAtramanasAmAstAM malayadumasya na vizeSaH / dharmArthinAM tathApi sa mRgyaH pUjArthamazvatthaH // 641 // saurabhyeti / saugandhyamAtrecchAvatA malayAcalavakSeSu / evaM ca sarvatra saugandhyasattvamiti bhAvaH / na vizeSaH / khepsitasaugandhyasya sarvatra sattvAditi bhAvaH / dharmecchAvatAM tathApi saugandhyarUpasAdhAraNadharmavattve'pi pUjArthamazvatyo gaveSyaH / evaM ca pANDityAdiguNasya sarvatrakarUpasattve'pi sadbhiH sadttavata evAdaraH kriyata iti vyajyate // kazcitkaMcidaki saMvAhayati zayAnaM yathopavIjayati gRhapati gRhiNI / gRhavRtivivaranivezitadRzastathAzvAsanaM yUnaH // 642 // saMvAhayatIti / gRhiNI / evaM ca khAdhInatvamAvedyate / zayAnaM gRhapatim , na tu priyaM yathA saMvAhayati upavIjayati c| upasargeNa samIraNe mandatvamAvedyate / tena ca khApe satvarabhavanayogyatvam / sadanabhittirandhra nivezitA dRgyena tasya yUnaH / evaM ca spRhaNIyatvamAvedyate / tathAzvAsanaM bhavati / evaM caitAdRzopAyanibandhanakhatkhApasaMpAdanaM matsavidhAgamanahetubhUtamiti jJAnAditi bhAvaH / evaM ca strINAM vizvAsaH kenApi na kArya iti vyajyate // 'kathamiyaM mamAnAdaraM kurute' iti vAdinaM kaMcana vAravanitAsakhI vakti satyaM khalpaguNeSu khabdhA sahaze punarbhujaMge saa| arpitakoTiH praNamati sundara haracApayaSTiriva // 613 // satyamiti / he sundara / evaM cetaraguNavattAbhAvo vyajyate / khalpaguNeSu sA stabdhA / na nametyarthaH / idaM satyam / pakSe'lpamaurvyAmityarthaH / sadRze tu / khaguNairiti bhAvaH / pakSe mahattaratvAditi bhAvaH / bhujaMge khio / pakSe sapai / arpitakoTiH / dattakoTisaMkhyAkavasurityarthaH / pakSe dattAprabhAgA / haracApayaSTiriva Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaassktii| 255 praNamati namaskaroti / pakSe'tyantaM namIbhavati / evaM ca sAmAnyavanitAtvena dravyamAtrecchayeyaM khAsadRzaM nAyakaM na bhajatIti bhAvaH / evaM ca dravyavattAmAtreNa tvayA garvo na vidheya iti vyajyate // nAyikAsakhI nAyakaM vaki sarvasahAM mahImiva vidhAya tAM bASpavArimiH pUrNAm / bhavanAntaramayamadhunA saMkrAntaste guruH premA // 644 // sarvasahAmiti / atra saMbuddhipadAnupAdAnaM krodhavattAmAvedayati / sarvasahAm / tvatkRtasarvAparAvasahanazIlAmityarthaH / pakSe tadabhidhAnAm / bASpajalaparipUrNAm / pakSe jalapUrNAm / mahImiva tAM vidhAya te'yaM guruH zreSThaH / pakSe bRhaspatiH / premAdhunA bhavanAntaram / nAyikAntaramityarthaH / pakSe rAzyantaramityarthaH / saMkrAntaH / eva ca tvadIyasarvAparAdhasahanazIlAM rudatImetAmatisaralAM vihAyAnyatrAsakkiM karoSIti tvAdRzo'nyo na duSTatara iti vyajyate / tena ca tvayetyaM na vidheyamiti / bRhaspaticalane cAtivRSTirbhavatIti jyotiHshaastrsiddhaantH|| kazcitkaMcidvakti- / saMbhavati na khalu rakSA sarasAnAM prakRticapalacaritAnAm / anumati harazirasyapi bhujaMgaparizIlanaM gaGgA // 645 // saMbhavatIti / sarasAnAM zazArarasavatInAm / pakSe raso jalam / khabhAvacaJcalAcaraNAnAm / pakSe caritaM varma / rakSaNaM na saMbhavati / kuta ityata Ahaharazirasyapi / kimutAnyatreti bhAvaH / gaGgA / evaM caitAdRzAkartavyatA nociteti vyajyate / bhujagaparizIlanam / atha ca khisaMbhogam / anubhavati / evaM cAtirakSaNAdeH sattvAdetasyAH saGgaH kathaM bhaviSyatIti manasi na kApi cintA tvayA vidheyeti vyajyate // bahunAyakAvallabhaM khayaM vAJchantIM kAMcitkAcidyantareNa vakti sulabheSu kamalakesaraketakamAkandakundakusumeSu / vAJchati manorathAndhA madhupI saradhanuSi guNAbhAvam // 646 // sulameSviti / kamalapramRtIni yAni kusumAni teSvanAyAsalabhyeSu satsu manorathenAndhA madhupI madanadhanuSi maurvIbhAvam / atha cApradhAnabhAvam / vaanychti| kusumapadena parimale bahulatvaM vyajyate / madhupIpadenAitvaM dyotste| madanadhanuSI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 kaavymaalaa| tyanena madanasyApyetatkaraNaka eva jagajaya iti pratipAdanena lAvaNyapuruSArthAtizayazAlitvaM nAyake vyajyate / tena cAnekakAminIvallabhatvaM dyotsate / evaM ca sulabhasamIcInapuruSAnvihAya tAdRzapuruSe samAsaktI kriyamANAyAmetasyAtiguNavatkAminInAM bAhulyAttanmadhye etasyA apradhAnabhAva eva syAditi vyajyate // kAcitkAMcidvakti sA lajitA sapatnI kupitA bhItaH priyaH sakhI sukhitaa| bAlAyAH pIDAyAM nidAnite jAgare vaidyaiH / / 647 // seti / vaidyairbAlAyAH pIDAyAM jAgare nidAnite / etasyAH pIDAyAM jAgaraNameva nidAnamityagadaMkArainizcityoka ityarthaH / sA bAlA lajitA / suratAdikrIDAjJAnAditi bhAvaH / sapanI kupitA / kathaM priyatamo'syAmetAdRzAsaktimAnsaMvRtta iti dhiyeti bhAvaH / priyo mItaH / matkRtAparAdhajJAnaM gRhiNyA jAtamiti dhiyeti bhAvaH / sakhI / arthAdvAlAyAH / sukhitA / khasakhIsaubhAgyaprAkaTyAditi bhAvaH / evaM ca bhartRsamIpagamane samyageva bhavatIti vyajyate // videzAdAgate preyasi mAnakAriNI nAyikA sakhI samupadizati * sucirAgatasya saMvAhanacchalenAGgamaGgamAliGgaya / , puSyati camAnacarcA gRhiNI saphalayati cotkalikAm // 648 // sucireti / gRhiNI atyantacirakAlagatasya / dayitasyeti bhAvaH / saMvAhanabhiSepAGgamaGgamAliGgaya mAnam / avadhidivasAnAgamanasaMjAtamiti bhAvaH / puSyati ca / 'mAnagarvam' iti pAThe sarvo dvandvo vibhASekavadbhavatItyekavadbhAvaH / garva khotkarSAbhimAnaM puSyati c| utkaNThAM ca saphalayati / sucirAgatasyetyanena saMvAhanautkaNTyaucityamAvedyate / gRhiNIpadenAnyAsAmIhazI rItiriti vyajyate / evaM ca yA gRhiNI bhavati tasyAstvetAdRzI rItirata etAdRzAnAcaraNe tava gRhiNItvameva na syAdato nAyakasevApuraHsarameva mAnAdikaM vidheyamiti vyjyte| tena ca saMvAhanacchalana mAnasaMgopanamapi kartuM zakyaM saralatvasaMrakSaNaM ceti // nAyikAdUtI nAyakaM vakti sA sarvathaiva rakA rAgaM guJjeba na tu mukhe vahati / vacanapaTostava rAgaH kevalamAsye zukasyeva // 649 / / seti / atra saMbuddhipadAnupAdAnaM dUtIgatakoSamAvedayati / sa ca nAyakA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 257 parAdham / sA matsakhI sarvaprakAreNaiva raktAnuraktA / tvayIti bhAvaH / evakAreNa sarvathAnyathA nAzaGkanIyamiti vyajyate / pakSe sarvato raktarUpavatI / rAgaM prItim / lauhitvaM guJjava mukhe na vahati / vacanakuzalasya / evaM ca parapratAraNanipuNatvamAvedyate / pakSe zabdoccAraNanipuNasya tava zukasyevAsye kevalaM rAgaH prItiH / pakSe lauhityam / evaM ca sA sarvAtmanA tvayyanurAgavatI paraMtu kevalaM na mukhenAnurAgaprakaTanaM karotIti tAdRzI na kAcidanyA saralA / tvaM tu kevalaM mukhenaiva protimAviSkaroSi, atastu zaTha iti vyajyate / tena ca kathaM tvadvacanaM mayA vizvasi. tavyamiti // kAcitkAMcicchikSayati sAyaM kAntamujAntarapatitA ratinItasakalarajanIkA / upasi dadatI pradIpaM sakhIbhirupahasyate bAlA // 650 // sAyamiti / sAyaM saMdhyAsamaye kAntasya bhujayormadhye patitA / madhyapadena niHsAraNAnahatvaM vyjyte| patitetyanena tasyA nAparAdha iti dhvanyate / ratyA nItA nikhilA rAtriryayA / evaM ca kAntabhujAntarapatane raternivAraNAzakyatayA tasyA nAparAdha iti bhAvaH / prAtaH pradIpaM dadatI / rAtryapagamAjJAnAditi bhaavH| upasargeNa bahalatailAdidAnenedAnImeva sAyaMtanasamayaH saMvRtta iti jJAnavattvamAvezate / sA bAlA sakhIbhirupahasyate / evaM ca gRhakRtyaM yAminIprathamayAma eva vidhAya pazcAtkAntasadanaM pravizeti dhvanyate // nAyako dUtI vakti sA tIkSNamAnadahanA mahataH snehasya durlabhaH pAkaH / tvAM darvImiva dUti prayAsayannami vizvastaH // 651 // seti / he dUti, sa tIkSNo mAnarUpo vahiryasyA etAdRzI bahulasya mehasa prIteH / atha ca tailasya / pAkaH paripAko durlabho bhavati / dImiva tvAM prayAsayangamanAgamanavyApArazAlinI kurvan / pakSe AloDayan / vizvAsaM prApto'smi / atyantamAnazAlinyAtasyAH snehAvasthitirdurlabhA paraMtu tvadIyaparizrameNa sA bhavitrIti bhAvaH / evaM ca ladekasAdhyA tatprItyavasthitiriti vyajyate / tIkSNamau bahutarasnehaparipAko'pi dIMcAlanaM vinA durlabho bhavati // 17 A0 sa0 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kaavymaalaa| kAcitkAMcidanyoktyA vakti khehakSatirjigISA samaraH prANanyayAvadhiH kariNAm / na vitanute kamanartha dantini tava yauvanodbhedaH // 652 / / neheti / he dantini, tava tAruNyodgamaH prItinAzaH, jetumicchA, prANanAzAvadhiH saGgrAmaH, iti kamanartha gajAnAM na vitanute / api tu sarvam / evaM ca tvanimittaM taruNAnAM parasparaM mehanAzAdi bhavatIti vyajyate / tena ca tvamatyantasubhageti // kAcitkAMcidvakti sadanAdapaiti dayito hasati sakhI vizati dharaNimiva bAlA / jvalati sapatnI kIre jalpati mugdhe prasIdeti // 653 // sadanAditi / mugdhe, prasIdeti zuke jalpati sati priyo gRhAdgacchati / gRhiNIkrodhabhayAditi bhAvaH / sakhI hasati / kathamidAnI matsakhyadhInatAmApanna iti dhiyeti bhAvaH / toSAditi vA bhAvaH / bAlA / evaM ca lajjAyogyatvaM vyjyte| dharaNimiva vizati / lajAvazAditi bhAvaH / sapanI jvalati / dveSavazAnmAnavazA. dveti bhAvaH / evaM caitAdRzAcaraNamatyantaM samyagiti vyajyate // nAyako vati saMkucitAGgI dviguNAMzukAM manomAtravisphuranmadanAm / dayitAM bhajAmi mugdhAmiva tuhina tava prasAdena // 654 // saMkuciteti / he hima, tava prasAdena saMkucitAhIM dviguNavastrAM cittamAtre visphuranmadano yasyAstAM dayitAM mugdhAmiva bhajAmi / evaM ca yadvazAtprauDhApi navoDheva bhavatIti vyajyate / tena ca tvattulyo nAnyaH kazcinmadupakarteti / navoDhApyAsaMkocAdimatI bhavati // dUtI nAyikA vaki sakhi lamaiva vasantI sadAzaye mahati rasamaye tasya / vADavazikheva sindhorna manAgapyAtAM majasi // 655 // sakhIti / he sakhi / evaM ca hitopadezAItvaM vanyate / tasya mahati prazaste / evaM cAnyakRtAparAvasaMgopanakAritvaM yoyate / pakSe gabhIre / rasamaye Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 259 prItipracure / pakSe raso jalam / Azaye'ntaHkaraNe / pakSe'bhyantare / sindhorAzaye vaDavArciriva nirantaraM lava vasantI manAgapyAtAM snigdhatAm / pakSe sajalatAM na bhajasi / evaM ca sa tu tvayyatyantamAsaktaH, vaM tu rUkSatAmeva bhajasItyanucitaM tavedamiti dhvnyte|| nAyikA dUtI vakti sakhi mihirodgamanAdipramodamapidhAya so'yamavasAne / vandhyo'vadhivAsara iva tuSAradivasaH kadarthayati // 656 // sakhIti / he sakhi / evaM caitAdRzasaMbuddhyA tuSTA jhaTiti kArya kariSyatItyato dUtIpadAnupAdAnam / sUryodgamanapramRti sukhamAcchAdya / 'mihirodayasamayapramodam' iti kacitpAThaH / vandhyo niSphalaH / nAyakAgamanAbhAvAt / avadhivAsara iva so'yaM himadivasaH samAptau kadarthayati / yathAvadhidivase prAtaradyAyAsyati dayita ityAnandaH sAyaM ca priyatamAnAgame prAtaHkAlInasukhopamardainAtyantaM duHkhaM bhavati tathA himadivase prAtaH sUryarazmibhiH saMjAtaM sukhaM dUrIkRtya sAyaMtanasamaye zItaduHkhamatyantaM bhavatIti bhAvaH / evaM ca rAtririyamatyantadIrghA naikAkitayAtivAhayituM zakyetyataH saMyojayAnyanAyakena mAmiti dhvanyate / yadvA tuSAradivasa ivAvadhidivaso'vasAne kadarthayati / evaM caitAvatkAlaM mayA prANA nirujya sthApitAH, idAnIM dayitAnAgamananirNaye naite mayA niroDhuM zakyA ata etadrakSaNaM yathA bhavati tathA yatakheti sakhI pratyuktiH / evaM cAgre'nyAdRzAcaraNe nAhaM bhavatyA niSedhanIyeti vyajyate // dUtI nAyikA vakti surabhavane taruNAbhyAM parasparAkRSTadRSTihRdayAbhyAm / devArcanArthamudyatamanyonyasyArpitaM kusumam // 657 / / sureti / parasparAkRSTadRSTicittAbhyAm / 'cakSurAgaH prathamaM tadanu cittAsaGgaH' ityuktatvAtprathamaM dRSTyupAdAnam / taruNAbhyAM devAlaye devapUjArthamudyataM kusumaM parasparasyArpitam / surabhavana itynenaavshykdhrmaadhrmvivekkrnnaucitymaavedyte| janasaMmardo vA / tena ca tadagaNanena sAhasAtizayaH / devArcanArthamudyatamityanena manuSyAderdAtumayuktamityAvedyate / tena ca paralokabhraMzamItizUnyatvam / kusumamiyekavacanena bahUnAM kusumAnAM sattve'nyenApi devArcanasya saMpAdayituM zakyatayA na Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 kaavymaalaa| tathA doSaH, tadabhAve caitAdRzAcaraNe'tyantamajJatvaM vyajyate / tena ca priitytishyH| ekavacanamavivakSitamiti RjavaH / evaM caitAdRzI rItiH, atastvayApi mItimutsRjya yatheSTAcaraNaM vidheyamiti dhvanyate // saMjAto'yaM saMketakAla iti kAcitkAMcidvakti sAyaM kuzezayAntarmadhupAnAM niryatAM naadH| mitravyasanaviSaNNaiH kamalairAkanda iva muktaH // 658 // sAyamiti / sAyaM nirgacchatAm / bhAvakamalasaMkocabhiyeti bhAvaH / madhuphanAm / evaM conmattatvaM dhvanyate / kamalAntarnAdo mitrasya sUryasya / vikAsakatvAnmitratvam / vyasanamatastena khinaH kamalairAkanda iva muktaH / evaM ca nAyakaH saMketotsavena vayasyaiH saha madhu pItvA kAmabAdhAvyasanamanuprApta Aste, idaM tu mitraduHkhaduHkhitaistadvayasyairevAbhihitam, atastvaraya saMketakAla eva jhaTiti tatra gantumiti vyajyate // nAyako vati sumahati manyunimitte mayaiva vihite'pi vepamAnoruH / na sakhInAmapi rudatI mamaiva vakSaHsthale patitA // 659 // sumahatIti / mayaiva / evaM ca nAnyasyAparAdha iti vyajyate / atyantamahattare manyukAraNe vihite'pi kampamAnorU rudatI mamaiva hRdayasthale / sthalapadaM vizAlatAM gamayati / yadvA kRtrimamapi samAdhAnaM na kRtaM mayeti vyajyate / suptA / na sakhI. nAmapi / sakhIpadaM vakSaHsthalakhApayogyatAM gamayati / apitasminnAvazyakatAmAvedayati / yadvA na sakhInAmapi / sapatnInAmityarthaH / smkssmitydhyaahaarH| mayaiva manyunimitta vihite'pItyAdi prAgvat / evaM ca sapatnIsamakSakRtAparAdhasyAtiduHkhadatvamiti bhAvaH / athavA sakhInAmapi / apirnAyikA samuccinoti / manyu. nimitte mayaiva vihite mama vakSaHsthala eva na patiteti kAkuH / sthala eveyanenAsantasaralatvaM vyajyata ityrthH| evaM ca madAnAtulyA nAnyAGganeti dhvanyate // kAcitkAMcidvakti sumaga vyajanavicAlanazithilabhujAbhUdiyaM vayasyApi / udvartanaM na sakhyAH samApyate kiMcidapagaccha // 660 // subhageti ! he subhapa / etAdRzAjanAsamAsaphimattvAditi bhAvaH / iyaM vaya Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 261 syApi / evaM ca dAsyAdeH kA vArteti bhAvaH / vyajanasya vizeSacAlane zithilahastAbhUt / evaM ca zanairvyajanacAlane na kimapi bhavatIti bhAvaH / sakhyA udvartanaM na samApyate / sAttvikabhAvarUpasvedAtizayAditi bhAvaH / kiMcidito'pasara / kiMcidityanena dUragamane duHkhaM sakhyA bhaviSyatIti dhvanyate / evaM ceyamatyantaM tvayyAsanteti // nAyikAsakhI nAyakaM vakti satrIDA nakharadanArpaNeSu kupitA pragADhamaciroDhA / bahuyAcJAcaraNagrahasAdhyA roSeNa jAteyam // 661 // 1 savrIDeti / salajjA pragADhaM nakhakSatadantakSateSu / kRteSvityarthaH / kupiteyaM navoDhA / evaM ca nakhakSatAdinA kopaucityaM dhvanyate / roSeNa / tvadIyenetyarthaH / bahucATuvacanapraNipAtasamAdheyA jAtA / evaM ca navoDhAtvena dantakSatAdyasahanena kupitAyAM nAyikAyAM tava krodhakaraNamanucitamiti bhAvaH / evaM cedAnIM cATuvacanAdinAsyAH kopamapanaya tvamiti vyajyate / tena ca tavaivAyamaparAdha iti // kazcitkaMcidvakti-- sugRhItamalinapakSA laghavaH parabhedinaH paraM tIkSNAH / I puruSA api vizikhA api guNacyutAH kasya na bhayAya // 662 // sugRhIteti / samyaggRhIto duSTAnAM pakSo'GgIkAro yaiH / khityanena tyAgAnatvaM vyajyate / tena copadezAnarhatvam / pakSe jhaTiti niSkAsanAnarhazyAmapakSavanta ityarthaH / laghavo nIcAH / pakSe'lpaparimANavanta ityarthaH / parAnbhedayanti te anyeSAM parasparabhedajananena kalahapravartakA ityarthaH / pakSe itaracchedakArakAH / tIkSNAH / krUrakarmANa ityarthaH / pakSe yathAzrutam / puruSA api bANA api guNacyutAH sAdhutvAdiguNahInAH / pakSe guNo jyA / kasya na bhayAya / api tu sarvasya bhayAyeti bhAvaH / evaM caitAdRzapuruSasaMgatikaraNamanucitamiti vyajyate // duSTasya kimapi karma na samyakphalAyeti kazcidvati--, khakapolena prakaTIkRtaM pramattatvakAraNaM kimapi / dviradasya durjanasya ca madaM cakAraiva dAnamapi // 663 // kheti / khasya kapolena prkttiikRtm| dAnasya tato'pyutpatteriti bhAvaH / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 kAvyamAlA 'atha ca khamukhenAmihitaM mayA dAnaM kRtamiti / kimapyanirvacanIyaM prakRSTamattatvakAraNam / dAnamapi / apinAnyakarmaNaH kA vArteti bhAvaH / gajasya khalasya ca madameva cakAra / evaM ca khalasaMgatiranuciteti vyajyate // nAyakasya maubyAdiyamapi mUDheveti manvAnamupapatiM dUtI vakti satyaM patiravidagdhaH sA tu khadhiyaiva nidhuvane nipuNA / mArcikamAdhAya guruM dhanuradhigatamekalavyena // 664 // satyamiti / patiracatura idaM satyam / ata eva patipadaM sAmiprAyam / sA tu khabuddhayaiva surate nipuNA / enamevArthamarthAntaranyAsena draDhayati-mRtkharUpaM guruM saMsthApyaikalavyanAmnA niSAdena dhanuradhigatam / evaM ca 'upadezakramo rAma vyavasthAmAtrapAlanam / jJaptestu kAraNaM tAta ziSyaprajJaiva kevalam // ' iti vasiSThavacanAt / mArtikaM droNAcArya vidhAyakalavyena dhanurvidyAbhyasteti bhArate / evaM ca tasyAmacAturya nAzaGkanIyaM tvayeti dhanyate // nAyakadUtI nAyikA vakti saubhAgyamAnavAnsa tvayAvadhIryApamAnamAnItaH / khaM virahapANDimAnaM bharasastrAnopamaM tanute // 665 // saubhAgyeti / saubhAgyAmimAnavAnsa tvayAvagaNayyApamAnaM prApitaH / bhasmamAnasadRzaM khaM khakIyaM virahapANDimAnam / kacit / 'tava' iti pAThaH / tanute / yathA kazcidabhimAnI avagaNitaH sarvAGge bhasma saMplAvya sarva parityajya duHkhavazAttiSThati tathAyaM tvadviraharUpabhasmanAnaM karoti, ata enaM prasannIbhUyAGgokurviti vyajyate // kAcitkAMcidvakti sakhi mama karaJjatailaM bahusaMdezaM prhessysiityuditaa| zvazuragRhagamanamilitaM bASpajalaM saMvRNotyasatI // 666 // sakhIti / he sakhi / evaM copadezArhatvaM vyajyate / bahUnAM saMdezo ytr| bahutararogiprArthyamAnamityarthaH / evaM cAvazyayAcanIyatvapreSaNIyatve vyajyate / atha ca bahutarakAmukasaMketaviSayamityarthaH / evaMvidhaM karajatailaM praheSyasIyuktA zvazurasadanagamanAvasarasaMjAvabApajalamasatIti graMNyati / evaM ca tatrApi mayA karajakSa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 263 saMketaM vidhAya kAmukastvadartha preSaNIya iti na kApi tvayA cintA vidheyeti dhvnyte| evaM ca gRhapadaM sArthakam / bahUnAM samyagdezarUpamityanena nigUDhatayA yathecchasuratayogyatvaM vanyate // kathaM mayaitAdRzasamaye samAgantuM zakyamityAzaya dUtI nAyikA vati saMdarzayanti sundari kulaTAnAM tamasi vitatamaSikalpe / maulimaNidIpakalikA vartinimA bhogino'dhvAnam // 667 / / saMdarzayantIti / he sundari, vitatamaSItulye tamasi mastakamaNaya eva dIpakalikA yeSAM te vartitulyA bhoginaH sarpAH kAmukAzca mArga samyagdarzayanti / evaM ca sarpaphaNAmaNisaMjAtaprakAzenaiva tavAdhvajJAnaM bhaviSyatItyato mArgajJAnAbhAvazaGkAmapAsya kArya sAdhayeti dhvnyte| athavA nAyakA eva mastakasthamaNiprakAzairmArgamAdarzayantItyanena nAtaH paraM mayAtrAgantavyaM kiM tu nAyaka eva tvAmAgaya saMketaM prApayiSyatIti dhvanyate // duSTasyotkarSe'nyeSAM klezavattaiva bhavatIti kazcitkaMcidanyoktyA vakti sarvaM vanaM tRNAlyA pihitaM pItAH sitAMzuravitArAH / pradhvastAH panthAno malinenodgamya meghena // 668 // sarvamiti / malinena meghenodgamya sarva vanaM vanasthalaM tRNapatayAcchAditam / sitAMzuravitArAH pItA AcchAditAH / mArgAH pradhvastAH / vanamityanena vizrAntidAtRtvapratipAdanAsitAMzurityanena saumyatvavyaJjanAdavirityanena nikhilakarmapravartakatvadhvananAttArayantIti vyutpattyA tArA ityanena sadbuddhidAtRtvadyotanAtpanthAna ityanenAvazyarakSaNIyatvadarzanAdetAdRzapuruSApakArakaraNAdasamIcInatvAviSkaraNena duSTapuruSodayAzaMsanamapyanucitaM kiM punastatsaMpAdana miti vyajyate // jhaTiti mantro na prakAzya iti kazcitkaMcidvadati samyaganiSpannaH sanyo'rthastvarayA khayaM sphuTIkriyate / sa vyaGga eva bhavati prathamo vinatAtanUja iva // 669 // . samyagiti / san / samIcIno'pItyarthaH / samyaksaMpUrNamasaMjAto yo'rtha'stvarayA khayaM prkttiikriyte| khayamityanenAnyena prakaTIkaraNe mithyaivArya gari Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 kAvyamAlA / nAsmAbhirevaM vicAritamiti samAdhAtuM zakyamityAvedyate / Adyo vinatAyA garuDa'jananyAstanUjo'ruNastadvatsa vyaGgaeva / evakAreNAnyathAbuddhikaraNAnarhatvaM dhvanyate // kazcitkaMcidvati-- * sajjana eva hi vidyA zobhAyai bhavati durjane moghA / na vidUradarzanatayA kaizcidupAdIyate gRdhaH // 670 // sajjaneti / samIcInajana eva vidyA zobhArthaM bhavati / phaladA bhavatItyarthaH / durjane niSphalA / amumevArthamarthAntaranyAsena draDhayati -- atyantadUradarzitvena gRdhraH kaizcinnopAdIyate / evaM ca vidyAvattve'pi tvayA durjanatvaM na vidheyamiti vyajyate / evakAreNaiva na durjana ityarthapratItau durjanetyAdi nirarthakamivAbhAti / yadvA zobhAyaiveti yojanA / vidyA sajjane zobhApradA na dhanapradetyarthaH / durjane moghA phalatvAvacchinnatAjanikA / zobhApradApi netyarthaH / athavA sajjane vidyaiva zobhAyai phalapradA na tvavidyetyarthaH / durjane vidyaiva moghA niSphalA na tva vidyetyarthaH // samIcInakhanAyaka eva ruciruciteti vAdinIM kAMcitkAcidvati subhagaM vadati janastaM nijapatiriti naiSa rocate mAm / pIyUSe'pi hi bheSajabhAvopanate bhavatyaruciH // 671 // 1 subhagamiti / janaH / evaM ca sarvaikavAkyatvamAvedyate / taM subhagaM vadati / mahyaM nijapatiriti hetoreSa patirna rocate / amumevArthamarthAntaranyAsenAha-- meSajabhAvApanne'mRte'pi nizcayenArucirbhavati / evaM ca nijapatitvameva doSa iti bhAvaH / ~evaM ca patipadamarthavat / atra na rocate iti prAgabhidhAnAdagre'pi rucirna bhavatItyeva yuktamityAbhAti / arucipadAdveSavattvapratIteH // tvatkaTAkSavikSepAkSiptaH kSaNamapi na tvAM vinA dhRtiM labhata iti nAyakadUtI nAyikAM vakti saudhagavAkSagatApi hi dRSTistaM sthitikRtaprayatnamapi / himagirizikharaskhalitA gaGgevairAvataM harati // 672 // saugheti / saudhagavAkSagatApi te dRSTiH sthitau / dhairyasyeti bhAvaH / pakSe gati nivRttI / kRtaH prayatno yena tamapi hIti nizvayena himAcalazikharAtskhalitA gaGgA Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAsaptazatI / 265 airAvatamiva harati / saudhasya himagirizikharasAmyenAtyuccatvaM duSprApyatvaM ca vyajyate / evaM ca sa tvayAnugrAhya iti dhvanyate // gRhiNIsattvAnna tvayA saha saMgatirmama cirasthAyinIti vAdinIM nAyikAM nAyako vakti sahadharmacAriNI mama paricchadaH sutanu neha saMdehaH / na tu sukhayati tuhina dinacchatracchAyeva sajjantI // 673 // saheti / he sutanu / evaM ca spRhaNIyatvaM vyajyate / mama sahadharmacAriNI paricchadaH kuTumbakam / annAcchAdanAdinopakara NIyeti bhAvaH / iha na saMdehaH / tu punaH sajjantI sevAtatparA / pakSe sajjIbhavantI / zItadivasIyacchatracchAyeva na sukhayati / evaM ca sA kevalaM kuTumbinImAtraM tvaM tu ratisukhadetyatastvayA saha matsaMgatizviramavasthAyinIti vyajyate // duSTasaMparkAttvanikaTe na ke'pi samIcInAH samAyAntIti kazcitkaMcidanyoktyA vakta-- sakalaguNaikaniketana dAnavavAsena dharaNiruharAja / jAto'si bhUtale tvaM satAmanAdeyaphalakusumaH // 674 // sakaleti / he nikhilaguNaikasthAna bhUruharAja, dAnavavasatyA tvaM bhUtale samIcInAnAM na grAhyANi phalakusumAni yasyaitAdRzo jAto'si / bhUtale tvamityanenaM nAnye mahIruhA etAdRzAH kiM tu tvameveti bhAvaH / evaM caitAdRzaduSTasaMgatyA sajAtI vRddhamadhye tvayA pratiSThA na vidheyeti vyajyate // nAyaka nAyikAM vakti-- sundari tATaGkamayaM cakramivodvahati tAvake karNe / nipatati nikAmatIkSNaH kaTAkSavANo'rjunapraNayI // 675 // sundarIti / he sundari, tvadIye karNe tATaGkasvarUpaM cakramivodvahati dhArayati sati / pakSe Urdhva karoti sati / atyantatIkSNo'rjunapraNayI / kRSNa ityarthaH / zuSka iti vA / pakSe pANDusutArjunaprerita ityarthaH / kaTAkSarUpo bANaH / nAyakaci - tApaharaNAditi bhAvaH / pakSe tattulyaH / evaM cAkarNAntavizAlalocanA tvamasItyanyathAsiddhakutUha ena mAnApanodanamabhivyajyate / sUryArAdhanasaMjAtakuntItanayU Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| 'karNo'pi yadA mahIgilitarathacakra niSkAsitumupakrAntavAkhadArjunena bANena tADitaH-iti purANam // bhAgyAdikaM samIcInamitrasya nAstIti cintAvyAkulaM kaMcana kazcidadhi khAdhInaiva phalarddhirjanopajIvyatvamucchrayacchAyA / satpuMso marubhUruha iva jIvanamAtramAzAsyam // 676 / / kheti / marubhuvi rohatIti marubhUruhastasyaiva marudezIyavRkSasyeva samIcInapuruSasya phalaM dravyAdi / pakSe yathAzrutam / tasya samRddhiH khAdhInaiva / idamagre'pi liGgavipariNAmenAnveti / janAnAmupajIvyatvam / annAdidAtRtvAt / pakSe phalAdipradAnAt / adhikA chAyA / itaraduHkhanivArakatvamityarthaH / pakSe yathAzrutam / jIvanamAyuH / pakSe jalam / tadevAzAsyam / karkazadezavasatimAnevamarthana marubhUruha ityapi satpuMso vizeSaNam / evaM cAyuSye sarvamapi bhavatyevetsatastvayA na kApi jIvatastasya cintA vidheyeti vanyate // saMpattisaMpannastava patiH saMvRtta iti vAdinI nAyikA sakhI vakti saMtApamohakampAnsaMpAdayituM nihantumapi jantUn / sakhi durjanasya bhUtiH prasarati dUraM jvarasyeva // 677 / / saMtApeti / he sakhi, jvarasyeva durjanasya bhUtiraizvaryam / pakSe bhavanaM bhuutiH| tApamohakampAnsamyagutpAdayituM jantUnitarAM hantumapi dUraM prasaratyadhikatarA viti / evaM caitasya saMpattau jAtAyAM sapanyAdisaMpAdanena duHkham , kimasyAne viSyatIti cintAbAhulyena mAnyam, samadhikakodhakaraNena kampam , daNDadAnena smAkaM prANavizleSamevaitadaizvarya kariSyati na paraM sukhalezamapIti vyajyate / jvarottAvapi saMtApAdikamatitarAM bhavatIti cAyurveda // vidyaivAbhyasanIyA tvayedAnIM na dravye manaH kartavyamiti kazcitkaMcidvati sukhayatitarAM na rakSati paricayalezaM gaNAGganeva zrIH / kulakAminIva nojjhati vAgdevI janmajanmApi // 678 // sukhayatIti / zrIzyevAtizayena sukhayati / paricayalezaM na rakSati / saratI kulakAnveva janmajanmApi na tyajati / evaM ca vidyAbhyAsa bhAvazyaka ti bhAvaH // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asatazatI / 267 mAyikA sakhIM vakti svasadananikaTe nalinImabhinavajAtacchadAM nirIkSyaiva / 1 hA gRhiNIti pralapaMzcirAgataH sakhi patiH patitaH // 679 // sveti / he sakhi, khasadanasavidhe / evaM ca cchadagrahaNayogyatvaM dhvanyate / kamalinIM nUtanasaMjAtadalAm / evaM ca pUrvapatrAbhAvo nAyikAvirahanibandhana eveti dhvanyate / dRSTvaiva / evaM ca praznAdyakaraNenAtizayitAdhairyamAvedyate / tatkAlamAgataH / evaM ca cirapravAsAbhAvena tathAvidhavirahAdyayogyatve'pi tadajJAnenAtyantAsaktirAvedyate / hA gRhiNi, iti pralapan / saMpUrNavAkyAnabhidhAnaM ca duHkhodrekamAvedayati / patiH / prANebhyo'pi mayi snehavAnityarthaH / patitaH / mUcchyeti bhAvaH / yaddA he sakhi, nilayanikaTe na tu nilaye / evaM cAtivirahayogyatvaM dhvanyate nAyikAyAm // yadvA nilayanikaTa ityanena darzanayogyatvaM tena cAvazyocchedanIyatvamAvedyate / aminavAnAM nUtanAnAm / arthAtpatrANAm / jAtaH samUho yatra / etAdRzAni cchadAni / arthAtpurANAni yasyAM sA tAM nalinIM nirIkSyaivAcirAgataH patirhA gRhiNi, iti pralapanpatitaH / evaM ca matprasthitau niyatameSA virahamasahamAnA jIvanavatI prAcInanavInadalasamRddhizAlinI vihanyAdeva / na ceyaM vyAhatA / tena na jIvatIyamiti nalinIdarzanasamasamayameva nizcayena mUcchita iti dhvanyate / acirAgata ityanenaitAdRzasaMbhAvanAnarhatvaM tathApi tatkaraNenAtyantanAyikAsaktimattvaM nAyake vyajyata ityarthaH / evaM caitAdRzo nAyako'nyasyA neti bhAvaH / kvacit 'nalinIdalAni malinAni vIkSyaiva' iti pAThaH // nAyakasakhI nAyikAM vakti sakhi caturAnanabhAvAdvaimukhyaM kvApi naiva darzayati / ayamekahRdaya eva druhiNa iba priyatamastadapi // 680 // sakhIti / he sakhi, evaM ca satyavAdArhatvaM dhvanyate / ayam / evaM cAnyevAmanyAdRzI gatiriti bhAvaH / priyatamo vidhAteva caturAnanabhAvAtsumukhatvAt / cAturyavattvAditi yAvat / pakSe caturmukhatvAt / kvApi vaimukhyam / virasatvamityarthaH / pakSe mukhAbhAvavattvaM naiva darzayati / darzayatyeva netyapi yojanA | caturAnanabhAvAdevetyanvayaH / evaM ca na cetasaH sakAzAditi bhAvaH / tadapi tathApi ekasyAm / tvayIti bhAvaH / hRdayaM yasyaitAdRzaH / evaM cAnyAsu cAturyavazAdAsakti pradarzayati Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 kaavymaalaa| vAstavaM tu tvayyevAsaktiriti vyajyate / dhAturapi caturmukhatve'pi hRdayasyaikatvAt / yadvA tvapriyatamaH sarvasapatnISu samabuddhiriti vAdinI sakhIM nAyikA vakti-evaM ca mayyevAsatikhasya nAnyatreti dhvanyate // sundaratvAdiguNayuktaH kathaM na parAGganAsaka iti tarkayantI nAyikA nAyakasakhI vakti satyaM madhuro niyataM vako nUnaM kalAdharo dayitaH / satu veda na dvitIyAmakalaGkaH pratipadinduriva // 681 // - satyamiti / saH / idamagre'pyanveti / madhuraH sundaro mRSTabhASI vA / idaM satyam / nAtra saMdeha iti bhAvaH / evamagre'pi / evaM ca spRhaNIyatvamAvedyate / vako niyataM vakroktinipuNaH kuTilo vA / evaM ca parAGganArajakatvaM dhvanyate / 'klaadhrH| nUnaM nizcitam / evaM ca parAGganAcittAkarSaNanipuNatvaM vyjyte| dayitaH / tu punaH / kalaGko'pavAdastacchUnyaH pratipaccandra iva dvitIyAmaparAM na veda / evaM ca madhuratvAdiguNasattve'pi na tAdRganyaH sAdhuriti vyajyate / pratipaJcandro'pi madhuro vakraH kalAvAnapi niSkalaGko dvitIyAbhidhAM tithiM na jAnAti / satyaM niyataM nUnamebhiH padairmadhuratvAdI na saMdeha iti pratipAdanena tadvattve'pi tatkAryAbhAvavattvenAtisadvRttatvaM vyajyate / na ca tasminyathAkathaMcidanyAhagAcaraNasaMbhAvanayA kopakaraNaM tavocitamiti pratiyogivizeSAnupAdAnena madhuratvAdau sarvapratiyogikatvena sarvAdhikyamAvedyate / yadvA saundaryAdiguNayuktastvaddayitaH kathaM nAparAGganAlampaTa iti vAdinI sakhI nAyikA vakti-evaM caitAdRzanAyakavattayA khasminnAdhikyamAvedyate // durjanasya khIyapakSarakSaNamapIti kazcitkaMcidvakti khasthAnAdapi vicalati majjati jaladhau ca nIcamapi bhajate / nijapakSarakSaNamanAH sujano mainAkazaila iva // 682 // ; kheti / khAGgIkRtarakSaNacittaH sujano mainAkAbhidhaparvata iva khasthAnAdapi vicalati / apizcalanAnahatvamAvedayati / parasadanaM gacchatItyarthaH / DalayorakyAjaDA mUrkhA dhIyante yasminniti jaDasamUhastatrApi majati / tadrUpabhAgbhavatItyarthaH / yadvA samudraparyantamapi gacchatItyarthaH / evaM ca klezAgaNanamAvedyate / kSudramapi bhajana ArAdhayati / evaM ca sujano yadagIkAra karoti tanirvAhaM khasyAnucitairapi Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| nAnAvidhopAyaiH karoti na duSTa iti sujanasaMnidhirevocita iti vanyate / pakSacchedanapravRttendabhayAnmainAko'pi pRthivIM vihAya samudre gatvA tanIcadezamapyavalambya sthitaH-iti purANaprasiddhiH // mAnavatI nAyikAM sakhI vaki saMvRNu bASpajalaM sakhi dRzamuparajyAJjanena valayainAm / dayitaH pazyatu pallavapaGkajayoryugapadeva rucam // 683 // saMvRNviti / he sakhi / evaM ca hitakathanArhatvaM dhvanyate / tena ca maduktaM kurviti / bASpodakaM saMvRNu / kajjalenoparajyainAM dRzaM valaya / uttaragayetyarthaH / dayitaH / evaM cAvazyasamAdheyatvamAvedyate / kisalayendIvarayorekakAlameva ruvaM pazyatu / evaM ca rodanAdinA raktatAmApanAyA dRzaH kanjaladAnena zyAmatAsaMpAdanena vyadhikaraNatvena prasiddhayorapi pallavendIvarayoraikAdhikaraNyasaMpAdanena sarvAdbhutavastupradarzanajanitAnandadAnena naya khAdhInatAmiti bhaavH| 'dRzam' iti sthAne 'bhRzam', 'pallava-' iti sthAne 'palvala-' iti pAThe bhRzamadhirajyainAM dRzamityadhyAhArya valayeti yojanA / aJjanadAnena pakavattAsaMpAdanena paGkajasattvayogyatA / evaM ca sarasi paDheruhavattA prasiddhA / palvale'pi tadbhavanena camatkArAtizayapradarzanena nAyakacittAkarSakatvaM tava sulabhamiti dhvanyate / 'enam' iti pAThe netrmitydhyaahaarH| nAyakaM valaya vilokayeti vA yojyam / mAnazcAyamanyathAsiddhakutUhalAdyapaneyaH / 'palvalapaGkeruhasaGgasakalarucam' ityapi kvacitpAThaH // atyantaM sA tvadvirahakhinA tvadadhInaivetyavagatyAnuprAhyA nAyiketi tatsakhI nAyakaM vaci sA pANDudurbalAgI nayasi tvaM yatra yAti tatraiva / / kaThinIva kaitavavido hastagrahamAtrasAdhyA te // 684 // seti / eSA pANDUni durbalAnyaGgAni yasyA etAdRzI / tvadvirahavazAditi bhAvaH / tvaM yatra nayasi tatraiva yAti / yAsthatItyarthaH / evaM cAnyaviSayakapremazUnyatvamAvedyate / kaThinIva kaitavavidaH / evaM tvadIya evAparAdho na tasyA iti bhAvaH / yadvA yena vyAjena tatra gatvA tatsaMmAnaM vidheyaM tatsarva tvayA vijJAyate ki mayopadeSTavyamiti bhAvaH / te haskhagrahamAtrasAdhyA / evaM ca cATuvacanAdikaM kimapi nApekSitamiti bhAvaH / khaTikApi pANDuravarNA sUkSmA lekhakakaraprahAdhInA yatra yatra nIyate tatra tatra gacchati // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270. kaavymaalaa| kasyacihatI kAMcana vakti- sakhi vizvagaJjanIyA lakSmIriva kamalamukhi kadaryasya / / tvaM pravayaso'sya rakSAvIkSaNamAtropayogyAsi / / 685 // sakhIti / he sakhi, kadaryasya kRpaNasya vizvopamA lakSmIriva / evaM ca puruSottamasaMgatiyogyatvaM vyajyate / kamalavadane, tvaM prakRSTaM vayo yasyetyevaMvidhasthAsya rakSaNaM rakSA vIkSaNaM ca tanmAtre upayogo ysyaaH| kRpaNalakSmIrapi bhogAdyabhAvAttathAvidheti bhAvaH / etAdRzyasi / evaM cAtyantasaundaryazAlinI tvametasya suratAkSamasya jaraThasya nopayoginI, ataH puruSavizeSe manaH kurviti vyajyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA sakAravrajyA / hkaarvrjyaa| nAyakaH sakhAyaM vakti hRdayajJayA gavAkSe visadRkSaM kimapi kUjitaM sakhyA / yatkalahabhinnatalpA bhayakapaTAdeti mAM sutanuH // 686 // hRdayeti / kalahabhinnazayyA sutanurbhayavyAjAdyathA mAM pratyeti tathA hRdayajJayA nAyikAbhiprAyajJAnavatyA sakhyA gavAkSe kimapi vaktumazakyaM visadRzaM kUjitam / visadRkSamityanena bhayayogyatvam / evaM ca kalahottarasaMjAtasaMtApaM nAyikAyA vijJAya tathAvidhavilakSaNakUjite sakhyA kRte bhayavyAjena manikaTe nAyikAgateti nAyikAkalaho nAticirAvasthAyIti vyajyate // sakhI nAyikA vakti harati hRdayaM zalAkAnihito'janatantureSa sakhi mugdhe / locanabANamucAnta dhanuSA kiNa ivollikhitaH // 687 // haratIti / he sakhi mugdhe sundari, zalAkayA nihita eSa kajalatantuH / ntupadena rekhAyAM tanIyastvaM vyajyate / locanarUpo yaH zarastanmocanakA bhrUdhanuSollikhitaH kiNa iva hRdayam / arthAnAyakasya / harati / evaM caitAdRzatvadIyahanugRhIto nigRhIta iva saMvRttaH, ata enamanukampayA drutamanugRhANeti vyjyte| Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 aaryaasptshtii| athavA mugdhai sundare / mAyaka ityarthaH / 'mugdhaH sundaramUDhayoH' iti / locanabANaM muceti yojanA prAgvat // krodhavazAdapamAnitaM nAyakaM nAyikA samAdhatte hasasi caraNaprahAre talpAdapasArito muvi khapiSi / nAsadRze'pi kRte priya mama hRdayAtvaM viniHsarasi // 688 // hasasIti / caraNatADane hAsyaM karoSi / zayanIyAhUrIkRto bhUmau khAeM karoSi / asadRze'yogye kRte'pi he priya, mama hRdayAttvaM na viniHsarasi / evaM ca caraNaprahArAdirUpAnucitAvamAnane krodhAtkRte'pi cetasA tvadviSayakAnurAgabhAginyevAhamiti caraNatADanAdijanyamadIyAparAdhamanAtyAnugrahaM kurviti vyajyate / yadvA sapatnIsAMnidhyarUpAnucite vihite'pi / tvayeti bhAvaH / mama hRdayAttvaM nApagacchasi / atra hetumAha-caraNaprahAre hasasItyAdi / evaM ca tvadIyaitAdRzasahanazIlakharUpaguNAkRSTacittatayA tvadIyaitAdRzAnucitAcaraNajanitakrodhena na mayyavasthi. tilabhyata iti vyajyate / tena cAhamadhunA tvayi prasaneti // nAyake nAyikAsaktivizeSaM sakhI vakti hasati sapatnI zvazrU roditi vadanaM ca pidadhate sakhyaH / khamAyitena tasyAM subhaga tvannAma jalpatyAm // 689 // hasatIti / he subhaga, tasyAM nAyikAyAM vanAyitenotkhApena tvanAma jalpanyAM satyAM sapanI hasati / etasyA asatItvajJAnottaraM priyApriyatvaM bhavidhyatIti sukhAvirbhAvAditi bhAvaH / zvazrU roditi / idaM cedanyaiH zrutaM tadAnartha evApayeta / athaveyametAdRzI saMvRttA, kathamataH paraM punastanayavivAhasaMpAdanamiti duHkhodrekAditi bhAvaH / sakhyazca vadanam / nAyikAyA iti bhAvaH / pidadhate / evaM ca varNAnAmasphuTatvasaMpAdanena punarnAmagrahe'pi samyagjJAnamanyeSAM mA bhavatviti dhiyeti bhAvaH / evaM caitasyAstatratAdRzI gatiriti tvamevAdhunA zaraNamityavagatyAnurakA tAmanugRhANeti vyajyate // nAyakaH sakhAyaM vaci hRdayaM mama pratikSaNavihitAvRttiH sakhe priyAzokaH / . prabalo vidArayiSyati jalakalazaM nIralekheva // 690 // hRdayamiti / he sakhe, prabalaH pratikSaNaM vihitAvRttiyanaitAdRzaH priyAsaMbandhI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaavymaalaa| zokassaraNapaGkirjalasaMvandhighaTamiva mama hRdayaM vidArayiSyati / evaM ca mayi prasthituM kRtodyoge saMjAtapriyAduHkhaM prabalatvAdvAraM vAraM jAyamAnatvAnmama hRdayaM duHkhodrekavazAdbhinaM kariSyatItyarthaH / priyAduHkhAdapyatyantaM mama duHkhaM bhAvIti bhaavH| yadvA vAraMvAraM jAyamAnaH prabalaH / evaM ca pratIkArAnahatvamAvedyate priyaayaaH| evaM cAvazyabhavanayogyatvaM zoke dyotyate / virahajaH zoko mama hRdayaM sphoTayiSyati / evaM ca priyavirahajanyaduHkhaM mayA soDhumazakyamiti na mayA prasthitirvidheyeti vyajyate / yadvAnanubhUtapriyAvirahaH kazcitsakhAyaM pRcchati-priyAsaMbandhi. zoko mama hRdayaM vidArayiSyatIti / evaM ca priyAsaMbandhitvena zokasya priyAhRdayavidArakatvamucitaM nAnyahRdayavidArakatvamiti vyajyate / mama hRdayamityanena hRdayavidAraNe'sahyatvaM tanivAraNopAyasaMpAdane cAvazyakartavyatvaM dhvnyte| taraGgapaGkirapi pratikSaNakRtAvRttiH prabalA jalArtha prakSiptaM kalazaM sphoTayati // - nAyikA sakhI vakti hanta virahaH samantAjvalayati duritIvasaMvegaH / aruNastapanazilAmiva punarna mAM bhasmatAM nayati // 691 / / hanteti / duHkhena nivArayitumazakyastIvro duHsahaH saMvega AdhikyaM yasya sa virahaH samantAt / sarvAGgamityarthaH / sarvatreti vA / vApi vizrAntisthAnaM nAstIti bhAvaH / mAM jvalayati / hanta khede / aruNastapanazilAmiva punarna bhasmatAM prApayati / evaM virahe sati jIvanAnmaraNameva varamiti vyajyate // kazcitkAMcidanyoktyA vatti hRtvA taTini taraGgabhramitazcakreSu nAzaye nihitH| phaladalavalkalarahitastvayAntarikSe tarustyaktaH // 692 // hatveti / he taTini, evaM ca niSkAmagamanayogyatvaM dhvanyate / tara hatvA cakreSvambhasAM bhrameSu bhrami prApitaH / Azaye madhye na sthApitaH / phaladalavalkalaihInastarustvayAntarikSe tyaktaH / evaM ca taraNarUpakaTAkSarenaM khAdhInIkRtyetastato bhrAmayitvA khAntaHkaraNe'kRtvA dravyAdihInatvamAsAdayitvAkasmAtparityakto'yaM nAyakaH, imanucitaM taveti dhvanyate // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| sacI nAyikA vazi htkaashcivlivndhottrjghnaadprmogmuktaayaaH| ullasati romarAjiH stanazaMbhogaralalekheva // 693 // iteti / na vidyate paro yasmAt / atyutkaTa ityarthaH / yo bhomaH sustaM tatropabhuktAyAstava hRtakAdhivalibandhenottara ucchno yo jaghanatraddhetoH svanazaMkarasya viSalekheva romAvalirullasati / evaM ca kAJcibandhatruTanoburajaghanakathanena ratAtizayavattvamAkyate // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptasatIvyaGgayArthadIpanayA sametA hkaarvjyaa| ksskaarvrjyaa| kathaM tvayi prItimakurvANe'pi nAyake tvaM vinIteti vAdinI sakhI nAyikA vakti kSIrasya tu dayitatvaM yato'pi zAntopacAramAsAtha / zailo'GgAnyAnamayati premNaH zeSo jvarasyeva // 691 // kSIrasyeti / kSIrasyApi dayitatvaM prItiviSayatvaM yataH / yasmAdityarthaH / zAntopacAraM samAptopacAram / ArogiNamityarthaH / AsAdya / evaM ca kSIrasya zIratvena sarvaspRhaNIyayogyatve'pi rogaprastra prati na spRhaNIyatvamevamanyAGganAnurAgarUparogagrastaM prati nAhaM spRhaNIyeti bhAvaH / evaM ca na tasyAparAdho na vA mama kAcitkSatiriti vyajyate / tena ca kaMcitkAlottaramahaM tatspRhaNIyA bhvissyaamiiti| tu punaH / zIlasyAyaM zailasaMbandhItyarthaH / pakSe zilAnAmayaM zailaH / atyantagurutApAdaka iti bhAvaH / jvarasyeva prIteH zeSo'GgAni / mameti bhAvaH / Anamayati / evaM ca yathA parvatatulyo jvarazeSo'jAni balAdAnayati tathA zIlasaMbandhI prIteH zeSo mAM vinItatAM prApayatIti bhAvaH / evaM ca yadyapi tathAvidhaprIterabhAvAdahamavinItatAM kartumicchAmi tathApi zIlaprItizeSo mA balAdvinItatAM nayatIti vyajyate / tena ca na mamAparAdha iti / yadvA nAyikAsakhI nAyakaM vakti he zAnta / evaM cAparAdhajanakatvAbhAvo vyajyate / yataH kSIrasyApyupacAram / aavrtittvshrkraadisNprkaadikmityrthH|aasaady dayitatvaM prItiviSayatvaM bhavati / evaM ca khataH kSIrasya mAdhuryaktve'pyAvartanazarkarAdisaparvavazAstrItiviSayatvaM yathA tathA 18 mA0 sa0 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 kAvyamAlA / parAGganAlampaTatvAdirAhityena tvayi prItiviSayatve'pi vAraMvArAgamanacATuvacanaracanAdimattayA prItiviSayatvaM bhAvIti vyajyate / evaM cAhamaparAdhAbhAvavAniti tUSNImevAvasthitiranucitatareti vyajyate / tu punaH premNaH zailaH parvato jvarasya zeSa ivaajaanyaanmyti| evaM ca yathA balAjvarazeSo'GganamanAbhAvamicchorapyaGganamanaM karotyeva tathA yadi tvaM tadviSayakabahutarapremavAnasi tarhi tadeva tvAM balAtpramANAdizAlinaM kariSyatIti bhAvaH / evaM ca nAhamaparAdhIti kimiti praNAmAdikaM na kariSyAmIti vaktuM nocitaM taveti dhvanyata ityarthaH / kupitanAyikAM samAdhAtumazaktA dUtI nAyakaM vakti / yojanA prAgvat / evaM ca tasyAM tIvraH kopo na vA zIlapremazeSaH / atastasyAstvaM na dayita iti bhAva iti pratibhAti / paraM tu mAnasyAsAdhyatvapradarzanenAbhAsatvamAyAti // 1 nAyikA nAyakaM vakti kSAntamapasArito yaccaraNAvupadhAya supta evAsi / udghATayasi kimUrU niHzvAsaiH pulakayannuSNaiH // 695 // kSAntamiti / atra saMbuddhipadAnupAdAnaM krodhamAvedayati / apasArito dUrIkRtazcaraNAvupadhAnIkRtya supta evAsi tatkSAntam / uSNaiH / saMtApajatvAditi bhAvaH / niHzvAsaiH pulakayannUrU kimudghATayasi / iyameva hi tvAM prati madIyA kSamA yaccaraNasavidhe supta ito na nirAkRto'si / tvaM punardhRSTa UruvighaTanaM karoSi mahatsAhasaM taveti dhvanyate / tena caitanna mayA soDhavyamiti / yadvA yadapasAritazcaraNAvupadhAya supta evAsyataH kSAntaM tvadIyAnucitamiti bhAvaH / kSamAphalamevAha--uSNaiH zvasitaiH pulakayannUrU kimityudghATayasi / evaM ca tvadIyasahanazIlatayA mayA tvadIyAparAdhajaduHkhaM tyaktam, ato duHkhajAJzvAsAnparityajyAciramAliGganacumbanAdi vidhehIti dhvanyate / evaM ca pulakayanniti sArthakam // ' kazcitkaMcidvati-- kSudrodbhavasya kaTutAM prakaTayato yacchatazca madamuccaiH / madhuno laghupuruSasya ca garimA laghimA ca medAya // 696 // kSudreti / kSudrA madhumakSikA / atha ca kSudro nIcaH / tadutpannasya / kaTutAM rUkSatAm / atha ca kaTubhASitAm / prakaTayataH / uccairutkaTaM madamunmAdam / atha Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 275 ca garvam / yacchataH kurvataH madhuno mAkSikasyAdhamapuruSasya ca gauravaM gurutvaM lAghavaM tucchatvaM ca bhedAya / yadvA madhu madyam , kSudrA kaNTakAriketyarthaH / evaM cAdhamasaMgatirna vidheyeti // ityanantapaNDitakRtagovardhanasaptazatIvyaGgyArthadIpanayA sametA ksskaarvrjaa| khakRtau guNADhyAdimahAkavikRtisamatAM vakti pUrvavibhinnavRttAM gunnaaddhybhvbhuutibaannrghukaaraiH| vAgdevIM bhajato mama santaH pazyantu ko doSaH // 697 // pUrvairiti / guNADhyabhavabhUtibANakAlidAsaH pUrvaiH prAktanaivibhinnavRttAmapi lakSaNasaraNizAlinI (lakSaNayA khairiNI) vAgdevIM bhajato mama ko doSaH / na ko'pItyarthaH / idaM santaH pazyantu / evaM ca vAgdevyA ekatve'pi vailakSaNyena pUrvaiH sevitatvAnmayApi vailakSaNyena sA seviteti na maddoSagaNanaM satAmucitamiti bhAvaH / santa ityanena nAsatAM praarthnaa|ath ca pUrvairguNADhyAdibhirvibhinnazIlAM vAyUpAM devI rAjJI bhajato mama ko doSaH / idaM santaH pazyantu / evaM ca 'yadyadAcarati zreSThastatadevetaro janaH' iti vacanAdvAgdevIbhajanaM na mama doSAvahamiti bhaavH| evaM ca khasminvAkpatitvamAvedyate / evaM ca kArapadopAdAnAnnAzlIlatA // khagranthasya samIcInatvAtsarvaharSajanakatvamiti vakti satpAtropanayocitasatpratibimbAbhinavavastu / kasya na janayati harSa satkAvyaM madhuravacanaM ca // 698 // satpAtreti / navamabhinavaM vastu satkAvyaM madhuravacanaM ca kasya na harSa janayati / api tu sarvasyeti bhAvaH / satpAtretyAdivizeSaNatritayasyArthaH krameNa / 1. bahuSu mUlapustakeSvayaM samIcInaH pATho vartate. TIkAnukUlapAThastvayam-'satpAbopanayocitaM satpratibimbamabhinnaM navaM vastu.' asminpAThe sphuTa eva cchandomaGgaH. imAmAryAmagrimAM ca bhaGgAM nipIyAnantapaNDito vyAkhyAtavAniti bhAti. evameva bhAkAravrajyAyAm 'AropitA zilAyAm-"81)ityAcAryA TIkAnurodhena cchandomaGgadUSiteva mudritA. mUlapuskhakeSu tu 'bhAropitA zilAyAmazmeva tvaM sireti matreNa' iti sAdhIyAnpATho dRzyate. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samIcInaM satpAtraM saMpuTAdi somAya mApanAyoSitam / asantasaMrakSaNIya. miti viyeti bhaavH| vaM ca bahumUlyasamAvebave / sansamItrIvaH / parIkSaka ityarthaH / tasa pratibimbo yAthAtathyakharUpaparicayo yasya / kSudraparIkSakasya tadguNayathArthahAvaM na bhavatIti bhAvaH / etAdRzamamijaM sarvadaikarUpam / evaM ca bahukAla- 1 sattve'pi doSAsaMsparzitayA muktAphalAdivyatireko dhvanyate / tena cAvazyaspRhaNIyatvam / satpAtre sahRdaye puMsi ya upanayaH prApaNaM tatrocitam / evaM ca sahadayasyaiva satkAvyazravaNe'dhikAra iti bhAvaH / satpAtreNa sahRdayena ca ya upanayaH paThanAdistatrocitam / evaM ca satkAvyapAThe'pi sahRdayasyaivAdhikAra iti dhvnyte| satkhanAdikAvyavAsanAvyutpattizAlihRdayeSu pratibimbaH samyagbodho yasya / evaM ca satkAnyArthabodho'pi sahRdayasyaiveti bhAvaH / abhinaM sarvasahRdayAnpratyekarUpam / satpAtrAya samIcInAyopasamIpe nayena vinayenocitam / 'tRNAni bhUmirudakaM vAkcaturthI ca sUnRtA / etAnyapi satAM gehe nocchicante kadAcana // ' iti smaraNAtsatpAtraM pratyetAvato'pi khadharmasaMrakSaNakAritvAditi bhAvaH / samIcInaH pratibimbo yasyaitAdRzo yazcandrastato'bhinnam / tadrUpamityarthaH / evaM ca madhuravacane sudhArUpatvapratipAdanAnikhilatApApanodakatvaM bahutarapuNyaikalabhyatvaM viralatvaM ca dhvanyate / athavA madhurakhacanavato devarUpatvaM vyajyate / yadvA madhudaisaM rAsagIkaroti / vadhabalena muktidatvAditi bhAvaH / tadviSayakaM yadvacanaM tadityarthaH / kathaMbhUtam / satpAtre zamAdisaMpattizAlini ya upanaya upadezaskhatrocitam / sataH satkharUpasya brahmaNaH pratibimbanaM pratibimbo vijJAnaM yasmAdetAdRzaM tat / abhinmekm| yadyapi bhagavatpratipAdakA bahavo vedAntabhAgAstathApi 'sarveSAM vedAntavAkyAnAM brahmaNi samanvayaH' ityukatvAdekArthatvAdekatvokkiH / athavA sataH samIcInAcaraNasya pAtram / gururityarthaH / tasya samIpe nayanaM nayaH prApaNam / khasyeti bhAvaH / 'samisASirAcArya zrotriyamupagacchet' ityanena gurUpasattevihitatvAditi bhAvaH / tenocito yogyaH / prApya ityarthaH / satpratibimbanaM satpratibimbaH samIcInajJAnaM yasabAramAe / abhiSamakhaNDitam / kenApi nAvamavitamiti bhAvaH / yadvA madhunAekadaityAhIcarakartuH paramezvarala vacanaM vedAmtabhAga iti bhAvaH / evaM ca satkAvye bhagavAvastulAtApratipAdanebAlazyaparizIlavIya campate / manamaSitusyatApratipAknena cAptijanakatvaMsane samAte / evaM va puruSArthasApanIbhUtatayA kAvye'vazyavidheyatvaM dhvanyate // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaansshaatii| 27 ekA banidvitIkA trimuknasArA skuTokticAturyA / paJceSuSaTpadahitA bhUSA zravaNasya saptazatI / / 699 // eketi / ekA mukhyaa| dhvananaM dhvaniH / vyaJjaneti yAvat / saiva dvitIyA sahAvabhUtA yasyAH / evaM cottamakAvyamayItvaM saptazatyAM dhvnyte| tribhuvanasArarUpA / banA tribhuvane sAraM rasastadvatItyarthaH / athavA tribhuvanaM sAraM yayA / evaM ca tribhuvanepyetadasattve niHsAratavAsIt, idAnImanayA sAravattA jAteti bhAvaH / skuTamuktipAturya yasyAm / yadvA sphuTaM vyaktamukticAturya yayA / paJceSurmadanatadrUpo yaH SaTpadakhasahitA / khakartavyatAsahAyatayeti bhAvaH / zravaNasya zrotrasa / satAmiti bhAvaH / bhUSA bhUSaNarUpA / saptazatI / saptazatInAmako'yaM andha AstAm / evaM ca sadbhiriyaM saptazavI zrotavyeti prArthanA vyajyate / paJceSuSaTpadahitA zravaNasya bhUSetyanena saptazalAM majarItvaM vyajyate / yadvA saptazatyAM nAyikAtvAropaNe. nAvazyaspRhaNIyatvaM vyanaki / saptazatI / satAM hRdyAsvAmityadhyAhAreNa yojnaa| e haryodare / ekArasya haryodaravAcakatvamekAkSaranighaNTe'vaseyam / avyayatvAcAsya sarvaliGgasarvavibhaktitulyatvam / kasya sukhasyAdhvani mArge dvitIyA / nAnayA vinA gRhAntarvartisukhamArga iti bhAvaH / evaM ca gArhasthyasukhecchAvateyamavazyaM sevanIyeti vyajyate / tribhuvane sArabhUtA / bahuvidhavyayAyAsasAdhyayAgAdijanyakhargAdAvapi nAyikaiva bhogeSu mukhyeti bhAvaH / yadvAtraH sakAzAdbhavatIyatribhu cAndraM jyotistasya vanaM samUhastasya sArarUpA / evaM ceyaM candrasArairnirmiteti bhAvaH / evaM cAnyopAyAsAdhyatApopazAmakatvamAvedyate / yadvA tribhuvanaM sAraM yayA / evaM ca nAyikAsAMnidhye sArAsArarUpasyApi tribhuvanasya sArarUpataiva bhavatIti vyajyate / sphuTamukticAturya yasyAH / sphuTamityanena niHsaMdigdhatvaM dhvanyate / yadvA sphuTA saprasAdokiryasya / prasanArthakoktizAlini nAyake cAturya yasyAH / evaM cAnamijJanAyakaM prati yadi na kAminI camatkArakAriNI tadA ma kAcitkSatiriti bhAvaH / yadvAsphuToko kojau cAturya yasyAH / pacheSormadanasya SaDamiH saMdhivigrahayAnAsanadaibhIbhAvAzrayarUpopAyaiH padAya vRddhirUpAya hitA / kAmo'pyemAmevAsAca saMdhyAdhupAyairjamajavatayA vRddhimAmbhavatIti bhAvaH / evaM ca madamasya sarvakhabhUvebamiti vyajyo / poSupadena khalpasAmaprIvato'pi mahattarakAryanirvAhakatavAvimatranipuNetvamAvedyate / ayA poSoH SaTpadarUpA / jyAlapetyarthaH / ata eva ca hitaa| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 kAvyamAlA / evaM cAnayA vinA madanadhanuranarthakameveti bhAvaH / yadvA paJceSurUpabhramarasya hitA / evaM ca prasiddhalatAtizayazAlilatAtvaM nAyikAyAM vyajyate / tena cAtikomalAGgItvam / zravaNasya bhUSaNarUpA / evaM ca nAyikAguNeSu sarvadA zravaNecchAviSayatvaM dhvanyate / yadvA ekasyAdvitIyasya brahmakharUparasasya yadvA mukhyasya brahmakharUparasasyAdhvani mArge dvitIyA / brahmavidyeti bhAvaH / tribhuvanaM sAraM yayA / evaM ca brahmavidya. yotpannatattvajJAnasya sarvatra brahmabhAvanArUpasArasAmrAjyamiti bhAvaH / athavA tribhuvanaM sArarUpaM yayA / brahmAtmakatvena nirNayAditi bhAvaH / sphuTamuktau cAturya sAmarthya yasyAH / vAcAmagocarasyApi pratipAdanAditi bhAvaH / yadvA sphuTam / prakaTatayeti yAvat / uktau pratipAdane sAmarthyaM yasyAH / atinigUDhasyApyAtmarUparasasya sphuTapratipAdanamatyantaM duSkaramiti bhAvaH / sphuTe prakaTe sarvadA khaprakAzarUpe brahmaNyuktau cAturyaM yasyAH / khaprakAzatve jhaTiti jJAnayogyatve'pi svApekSAsaMpAdanena cAturya - vattA / paJcasya prapaJcasya bANarUpA ye SaTsaMkhyAkAH kAmakrodha lobhamohamadamatsarAsteSAM yatsthAnamajJAnaM tasyAhitA nAzikA | svajanyajJAnadvAreti bhAvaH / iSutvenAtiduHsahatvam / emiH kRtvaiva prapaJcasyApi duHkhadatvam / zravaNasya zrotavyetyAdividhi - vihitasya bhUSA / zrutijanyajJAnasyaiva samIcInatvamiti bhAvaH / saptazatI satAM hRdyAstAm / evaM ca rase brahmarUpatApratipAdanAtsaptazatyAM brahmavidyAtvapratipAdanena tatparizIlanaM satAM sarvadA samucitamiti dhvanyate / saMkhyAkramo'pyatra // khagranthAvalokane lokapravRttyarthamAdhikyaM vakti-- kavisamarasiMhanAdaH kharAnuvAdaH sudhaikasaMvAdaH / vidvadvinodakandaH saMdarbho'yaM mayA sRSTaH // 700 // kavIti / kavisaGgrAme siMhanAdaH / evaM caitatsaMdarbhazravaNe'nyakavInAM darpahA. niravazyaM bhavatIti dhvanyate / kharAH SaDjAdaya anuvAdo yasya / evaM caitanmAdhuryanyUnamAdhuryavattA SaDjAdAviti bhAvaH / sudhAyA ekaH saMvAdaH sAjAtyaM yasya / etatsajAtIyA sudheti bhAvaH / yadvA sudhArUpa ekaH samyagvadanaM vAdo yasya saH / evaM caitatsaMdarbhasyaikadoccAraNaM sudhAsamasukhAvaham / vAraMvAroccAraNa paribhAvanAdikaM tu brahmAnandAkhAdakRditi vyajyate / viduSAM vinodasya kandaH / evaMcaitagranthasyAviduSAM . vinodajanakatvAbhAve na kSatiriti bhAvaH / ayaM saMdarbhoM mayA sRSTaH // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaryaasptshtii| 279 udayanabalabhadrAbhyAM saptazatI ziSyasodarAbhyAM me / dyauriva ravicandrAbhyAM prakAzitA nirmalIkRtya / / 701 // udayaneti / ziSyasodarAbhyAmudayanabalabhadrAbhyAM saptazatI ravicandrAbhyAM dyauriva nirmalIkRtya saMzodhya / pakSe dhvAntarahitAM kRtvA / prakAzitA ziSyaprazipyadvArA vistAritA / pakSe prakAzaviSayIkRtA / evaM ca prathamata iyaM matkRtistatrApyudayanAcAryabalabhadrAbhyAM saMzodhya ziSyebhyaH pAThitA / ato'tra dUSaNaM vibhAvyodbhAvanIyamiti vyajyate // haricaraNAJjalimamalaM kavivaraharSAya buddhimAnsatatam / akRtAryAsaptazatImetAM govardhanAcAryaH // 702 // harIti / matimAngovardhanAcAryoM haricaraNayoraJjalim / praNAmamityarthaH / viracayyeti bhAvaH / satataM kavizreSThasaMtoSAya / evaM cApakRSTakavInAmasaMtoSe na kAcikSatiriti bhAvaH / amalaM yathA bhavati tathaitAM sptshtiimkRt| atrAparokSe'pi parokSavanirdezenauddhatyAbhAvo vyajyate / yadvA matimAn / evaM ca saptazatyA bhagava. darpaNakaraNaM samucitametasyeti bhAvaH / govardhanAcAryaH satataM kavivaraharSAya / sthitAmiti zeSaH / etAmAryAsaptazatImamalaM khacchaM haricaraNayorajali puSpAJjalimakRta / etatpakSe'pi mayA kRteti vacanAbhAva AcAryasya vinayavattAmAvedayati / atra bhAmA satyabhAmeti vadaJjaliH puSpAJjaliH / tAtparyAnyathAnupapattyA lakSaNeti vA / tabAhakaM cAmalapadam // arthAgame saraNiratra bahuprakArA saMdRzyate tadapi nirvahaNakSameyam / maddarzitA rasavatI nikhilAvadAtasAhityazAlivibudhaiH parizIlanIyA // brahmaivAsti rasastadarthakagiro vedAntabhAgAH paraM jJAtvaivaM niramAyi yanijadhiyA vistArahIna mayA / tadgovardhanavAci sAciracanaM vyaGgyArthasaMdIpanaM sItAsaMyutarAmacandracaraNAmbhoje ciraM tiSThatu // abde locanabindusaptazazamRtprastArasaMlakSite ( 1702) caitre mAsi site zivasya divase maartnnddsdvaasre| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.60 puNyakhammanivAsivA sumatinAvamatAmidhenApana vAzyAM sadviduSAmakAri kutukAyApArthasaMdIpanam // kadAcitkaliMzcidvacasi yadi vArthe mama bhave dramaH so'yaM sadbhirne khalu gaNanIyo nijahRdi / bhramAbhAvaM yasminikhilanigamo'pyAha satataM sa evaiko yasmAbagati jagadIzo raghupatiH / prenyo'yaM viduSA sRSTaH paNDitAnantazarmaNA / khadvayAzvasamudrAkhya (4700) saMkhyako vyanyadIpakaH // iti zrImagodAvarIparisarAlaMkRtapuNyastambhasthitivirAjamAnanIlakaNThapaNDitatanUjabAlopaNDitAtmajatimAjIpaNDitAGgajAnantapaNDitaviracita. vyaGgyArthadIpanasametA zrImadgovardhanAcAryakRtA AryAsaptazatI smaaptaa| * mayaM zokaH kecityutakeSu na dRzyate.