Book Title: Siddhachakra Varsh 06 - Pakshik From 1937 to 1938
Author(s): Ashoksagarsuri
Publisher: Siddhachakra Masik Punarmudran Samiti
View full book text
________________
SO
શ્રી સિદ્ધચક્ર
તા. ૧૮-૧૧-૧૯૩૭ બાહ્ય અને અત્યંતરતપની વ્યાખ્યા જગોપર કરાતું અનશનાદિક તપ દેખવામાં આવે
અનશન વિગેરે બારે પ્રકારની તપસ્યા એ માટે તેને બાહ્યતપ કહેવું એમ કહેવાય છે, પરંતુ નિર્જરા કરનારી હોઈ તપ તરીકે ગણાય, છતાં વિનય વૈયાવચ્ચ અને સ્વાધ્યાય વિગેરે અત્યંતરતો
એકલા ઇત્વરકાલના અશનાદિકના ત્યાગને તપ દેખવામાં નથી જ આવતાં એમ નથી જ. વળી " શબ્દથી વ્યવહારમાં કહેવાય છે, અને કારણ તરીકે કેટલીક જગો પર અન્યદર્શની મિથ્યાષ્ટિઓ પણ એમ કહી શકીએ કે અનશનાદિક છ પ્રકારના અનશનાદિક તપ તો કરે છે માટે તે અનશનાદિકતપને બાહ્યતપમાં ઉત્સર્ગ પક્ષજ અનશનને વરેલો છે. પણ બાહ્યતપ કહેવું એમ કહેવામાં આવે છે, પરંતુ ભગવાન્ અભયદેવસૂરિજીશ્રીઉવવાઈજીની ટીકામાં એમ અન્યદર્શનીઓના કરવાથી બાહ્યતપ કહીએ જણાવે છે કે મુખ્યતાએ મુમુક્ષુજીવોએ અનશન તો અન્યદર્શનીઓમાં પણ પ્રાયશ્ચિત વિનય નામની તપસ્યા કરવી અને જ્યારે અશનાદિકના વૈયાવચ્ચ સ્વાધ્યાય આદિ નથી હોતાં એમ કહી ત્યાગની અશક્તિ હોય ત્યારે ઉણોદરીથી ભોજન શકાય જ નહિ કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે કરવું અને આટલા માટે જ શાસ્ત્રકારો પણ વર્ધમાનજીનેશ્વર મહારાજે મુમુક્ષુજીવોને મોક્ષની પ્રકામભોજનની જગો જગો પર મનાઈ કરે છે, એમ પ્રાપ્તિ માટે કહેલી રીતિએ કરાતું આચરણ જે છતાં જેઓ કુરગડુક જેવા હોય અને કોઈક અનશનાદિરૂપે છે તે બાહ્ય હોવાથી બાહ્યતપ પૂર્વભવના તેવા સંસ્કારને લીધે અનશન ન કરી શકે, કહેવાય તો એ દૃષ્ટિએ પણ મુમુક્ષુ નહિ એવા તેમ ઉણોદરી પણ ન કરી શકે, તો તેઓને દ્રવ્યાદિકનું અભવ્યો પણ પ્રાયશ્ચિત્તવિનય વૈયાવચ્ચ વિગેરેને પ્રતિસંખ્યાન રાખવાની જરૂર છે. આવી જ રીતે કરનાર હોય જ છે. તત્ત્વથી સુવિહિત આચાર્યોએ અનુક્રમે રસત્યાગ કાયક્લેશ અને સંલીનતાની પણ જે જણાવ્યું છે કે કર્મક્ષય પ્રત્યે અલ્પ સામર્થ્યવાળુ અપવાદે અપવાદે જરૂર જણાવી છે. તે ઉપરથી એમ તપ તે બાહ્યતપ, અને મહાસામર્થ્યવાળુ તપ તે કહી શકીએ કે અનશનની તપસ્યા મુખ્ય છે અને અત્યંતરતા તે સારું છે. અને આવી રીતે કરેલી વ્યવહાર મુખ્યને અનુસરીને થાય એ સ્વાભાવિક છે. વ્યાખ્યા યુક્તિની સાથે પણ વધારે સંગત થાય છે. તેથી ઇત્વરિક એટલે થોડા કાળના અનશનનામના બાલતપ અને અકામનિર્જરા તપને તપશબ્દથી વ્યવહારમાં લેવાયો છે. જેવી રીતે ધ્યાન રાખવું કે અન્યદર્શની મિથ્યાદૃષ્ટિ અનશનાદિક બાહ્ય છપ્રકારના તપને તપ કહેવાય હોય, તેમ જૈનનામધારી અભવ્ય કે મિથ્યાદૃષ્ટિ છે તેવી જ રીતે પ્રાયશ્ચિત્ત વિગેરે જે છ પ્રકારનો હોય તે પણ ભગવાન્ જીનેશ્વવરમહરાજની આજ્ઞાને તપ છે તેને અત્યંતરતપ તરીકે કહેવાય છે. બાહ્ય અનુસારે જ વ્યવહારથી સંવરપૂર્વક બારપ્રકારનું તપ ને અત્યંતરતપની ભિન્નતા જણાવતાં કેટલીક કરે છે અને તેથી થતી જે નિર્જરા તે
