________________
પરિચ્છેદ ]
પડતીનાં કારણે
પડતી તે મુખ્યતયા રાજ્યકુટુંબમાં પડેલ ભાગ- લાને પરિણામેજ,૧૫ અને મારા મત પ્રમાણે ઘમધતાના પરિણામે, જે પ્રજા દમનની નીતિ અખત્યાર થવા પામી હતી તેને લીધે રાજ્યના ભાગલા થવા પામ્યા હતા. તેમજ તેને લીધે પૂર્વની દટાઈ રહેલી અકેંકિત ભાવતા ૧૬ પાછી જાગૃત થઈ જવા પામી હતી; આ બે કારણોને લીધે જ પડતી થઈ છે. પણ મહારાજા પ્રિયદર્શિને, જે રાજનીતિ પિતાના ધમ્મ-વિજયની પ્રાપ્તિવાળી માનીને આદ
રપ કરાવી હતી તેને તેજ રાજનીતિ૧૭ તેના ઉત્તરાધિકારીઓએ જે ચલાવી રાખી હોત તો કેંદ્રિત ભાવનાને પિષણ પણ મળ્યું હતું અને સામ્રાજ્યના કકડા બુકલા જ થઈ ગયા છે તે પણ નહીં થાત અને અકેંદ્રિત ભાવનાને પુનર્જન્મ પણ નહીં થાત. એટલે કે, મહારાજા પ્રિયદર્શિને
દીર્ધદષ્ટિ વાપરી જે ધમ્મ-વિજયની અને ધર્મસહિષ્ણુતાની રાજનીતિ અમલમાં મૂકી બતાવી હતી, તે કઈ રીતે સામ્રાજ્યને વિઘાતકરૂપ હતી જ નહીં બલકે પિષકજ હતી. વળી આ અભિપ્રાયને સમર્થનરૂપ નીવડે તેવું જ કથન તેજ ગ્રંથકારના બીજા બે ઐતિહાસીક બનાવના ટાંચણથી મળી શકે છે. તે લખે છે કે ૧૮% રાજતરંગિણીસે સ્પષ્ટ હેતે હૈ કિ મગધ૧૯ ઔર કાશ્મિરમેં સંઘર્ષ હુઆ થા . ઇસમેં ભી સૈનિક બળ સાથ હોને કે કારણ જાલૌકકી હિ વિજયે હુઈ થી વહ કાન્યકુબજ તક વિજય કરનેમેં સફળ હો સકા થા ૨૦ઔર ઇસ તરહ મૌર્ય સામ્રાજ્યકી શકિતકે બેંટ જાનેકે લિયે, ગ્રીકલોગોને આક્રમણ કરના ઔર ભી સુલભ હો ગયા છે એંટીઓકસ ધી ગ્રેઈટને સુભાગસેન, વૃષસેન યા વીરસેન પર
(૧૬) સરખાવે આગળના પાનાની હકીક્ત.
(૧૭) ધર્મસહિષ્ણુતાની નીતિ જેને કહી શકાય તે; નહીં કે અસહિષ્ણુતાની અથવા ધમધપણાની નીતિ કહેવાય તે; પ્રથમ પ્રકારની રાજનીતિ મોગલ સમ્રાટ અક. બરે અખત્યાર કરી હતી જ્યારે બીજા પ્રકારની રાજનીતિને આશ્રય, તેજ અકબરના વારસ સમ્રાટ ઔરંગઝેબે લીધો હતો. આ બન્ને રાજનીતિનું પરિણામ શું આવ્યું હતું તે ભારતીય ઈતિહાસના અભ્યાસીએથી અજાણ્યું રહ્યું નથી. વળી વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ માટે આગળને “ કારણેની વિસ્તારથી તપાસ” વાળો ફકરો વાંચે.
આ ઉપરથી સમ્રાટ પ્રિયદશિને ધારણ કરેલી રાજનીતિમાં સમાયલા ડહાપણનું માપ પણ કાઢી શકાય છે.
(૧૮) મ. સા. ઈ. પૃ. ૬૬૮
(૧૯) આ * મગધ” શબ્દ મૂળ પુસ્તક રાજતરંગિણીમાં નથીજ વાપર્યો, પણ માર્ચ સા.કા. ઇતિહાસના લેખકને છે. ખરી રીતે તે હવે તેઓ મગધપતિ રહ્યાજ નહેતા પણ મર્ય સમ્રાટે અવંતિપતિજ હતા.
(૨૦) ભૈ. સા. ઈ. પૃ. ૬૬૯
(ર૧) મૈ. સા. ઈ. પૃ. ૬૬૯; આ લેખકે જે કે એંટીએકસ ધી ગ્રેઈટ અને સુભાગસેનને સમકાલીન ગણું-
વ્યા છે પણ ખરી રીતે તે એંટીઓકસ ધી ગ્રેઇટ કયા રને મરી ગયો હતો. અત્યાર સુધી જેમ મનાતું આ છે અને અશોક-પ્રિયદરિશનને સમય ટે ધારી લેવાય છે તેમ; એટલે તે ગણત્રીએજ આ લેખકે ઉપરનું નામ લખ્યું છે (અને આ ભૂલ પણ સેંડ્રેકેટસને ચંદ્રગુપ્ત ઠરાવવાથીજ ઉભી થવા પામી છે ) અને એંટીઓકસ ધી ગ્રેઇટને સમય જે ઈ. સ. , ૨૯૦ છે તેને આ સુભાગસેનને જણાવ્યું છે.
બાકી ખરી રીતે સુભાગસેનને સમય ઇ. સ. 1. ૨૩૬ છે. અને તે વખતે હિંદુકુશ પર્વતની આસ પાસ અને અફગાનિસ્થામાં તે બેકટ્રીઅન રાજા ડીએડેટસ બીજને રાજ્ય અમલ ચાલતું હતું (જુઓ આગળ ઉપર પરદેશી સત્તાના રાજય અમલનું વંશવૃક્ષ)
એંટીઓકસ અને સુભાગસેન જે સમકાલીન હેત તે, એંટીઓકસ ધી ગ્રેઈટને સમય તે ઈ. સ. ૫, ૨૮૦ થી ૨૬૧ છે (જુઓ પરદેશીઓનું વંશવૃક્ષ); તે પ્રમાણે સુભાગસેનને સમય પણ તેમણે ઈ. સ. પૂ. ૨૮૦ મૂકવો જોઈતા હતા. પણ તેમ થયું નથી. મતલબકે હકીકત સાચી છે પણ પરદેશી રાજાઓનાં નામ અને સમય ખેટાં છે.
