Book Title: Shantinath Mahakavyam Part 02
Author(s): Vijaydarshansuri
Publisher: Nemidarshan Gyanshala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004313/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthAGkaH-8 AcAryavarya-zrImunibhadra-sUrivara-viracitaM zrI-zA-nti-nA-tha-ma-hA-kA-vya-m ('prabodhinI'vRttyA gUrjarabhASAnuvAdena ca samanvitam ) dvitIye vibhAge [ paJcamataH aSTamasargaparyantazcatussargAtmakaH] prathamaH khaNDaH / --- vRttikArAH - sAsanasamrAT-sUricakracakravarti-jagadguru-kadambagiri-pramukhatIrthoddhAraka tapAgacchAdhipati bhaTTArakAcArya-mahArAja zrIvijayanemisUrIzvaramahArAja-pradhAnapaTTadharazAbavizArada-nyAyavAcaspati-pajyapAdAcArya-mahArAja zrIvijayadarzanasUrIzvaramahArAjAH - prakAzikA - zrI-ne-mi-da-rza-na-jJA-na-zA-lA pAlItANA ( saurASTra ) zrI vIra ni. saMvat 2492 mUlyam 10 rUpyakANi ( zrI vikrama saMvat 2022 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzako jhaverI cunIlAla ukAlAla zrI nemidarzanajJAnazAlA pAlItANA ( saurASTra) - prAptisthAnam - zrI sarasvatI pustaka bhaNDAra paMDita bhUrAlAla kAlidAsa hAthI khAnA, rakhanapola, ahammadAbAda -madaka paM0 parameSThIdAsa jaina nyAyatIrtha jainendra presa, lalitapura (jilA-mAMsI) 70 pra0. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam AcAryapravarazrI munibhadra sUrivarya racita zrI zAntinAtha mahAkAvya upara pUjyapAda AcArya zrI vijayadarzana sUrIzvarajI mahArAje sundara "prabaMdhinI' nAme TIkA racI che. ne tethI te kAvya paThana-pAThanamAM upayogI bane evuM thayuM che. teo pUjyazrInI hayAtImAM ja vRtti sahita A kAvyanuM mudraNa zarU karyuM hatuM--paNa teozrIno svargavAsa thayo e kAraNe prathamathI cAra saga sudhIne prathama bhAga ame turata ja prakAzita karyo. tyAra bAda anya anya aneka vyavadhAnane kAraNe AgaLanuM mudraNa rokAI rahyuM hatuM. TIkAkAra pUjyapAda AcArya mahArAja zrIjIe pUrNa vizvAsa sAthe A kAvyanA prakAzanane bhAra samartha vidvAna pUjyapAda AcArya zrI dharmadhurandharasUrijI mahArAjane soMpyo hato. te ja kAraNe teozrIjIe aneka agatyanA kAryo chatAM A graMthanAM saMzodhana Adi kArya karIne amane upakRta karyA che. bIjA vibhAganA prathama khaMDa rUpa A graMtha bahAra mukatA amane AnaMda thAya che. A khaMDamAM pAMcamAthI AThamA sarca sudhI cAra sargo che. A bIjA vibhAgano bIjo khaMDa ane trIje vibhAga paNa anukrame have pachI ame prakAzita karIzuM. ema traNa vibhAgamAM ane cAra pustakamAM A kAvya TIkA sAthe pUrNa thaze. vRttikAra pUjyapAda AcArya mahArAjazrIjInA ziSyaratna panyAsa zrIpriyaMkaravijaya gaNiva ane temanA ziSya munizrI harSacandra vijayajIe A graMthamAM sahAyakane upadeza ApI amAre Arthika be haLave karyo che, ne amane anugrahIta karyA che. A graMthanA vAcanathI vyutpatti sAthe arihaMta paramAtmAnI kathAthI jIvananI sArthakatA thAya che. bhavya jI evA uttama lAbha levA tatpara bane e ja bhAvanA. li. zrI nemidazana jJAna thAlA. cunnIlAla ukAbhAI jhaverI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntinAtha caritra mahAkAvyanA bIjA bhAgamAM - madadanA AvyA tenI yAdI 1000) zrI ghATakopara tapAgaccha zvetAMbara mUrti pUjaka 20) hirAlAla jI zAha jaina saMgha taraphathI jJAnakhAtA mAMthI 10) vasaMtalAla ratIlAla zrI pAralA jena saMghanA sabhya taraphathI- 10) mehanalAla hemacaMda paMDitajI 100) zeTha ratIlAla maNIlAla nANAvaTI 10) choTubhAI maganalAla vaDodarAvALA 50) zeTha bhogIlAla jeThAlAla 10) samubena 50) zeTha nAthAlAla rIkhavacaMda vakhArIyA 10) kezarabena mAMgalyama 50) kamalajI mahAvira sTArsa 10) divALI bena 50) zA kAntilAla maNIlAla khaMbhAtI 10) zazIkAMta lIlAbhAI 100) zI ramaNalAla DAhyAbhAI 10) zatA bena himatalAla khaMbhAtavALA 50) zA devacaMda punamacaMda 10) lakhamazI rAmajI : 50) zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAI 10) vimalA bena zeTha 50) caMdulAla TI zAha 10) zazI bena jhaverI 40) zanIbhAI zeTha 10) nAthAlAla vanamAlIdAsa 40) maNuM bena nANAvaTI 10) kalAbena baraDIyA 40) caMdulAla jezIMgabhAI 10) kantilAla dharamacaMda zAha 30) nemacaMda DuMgarazI mahuvAvALA 10) amRtalAla maNulAla khajAnacI TrasTI 20) jazavaMtalAla kasturacaMda 10) hiMmatalAla cImanalAla dIkSIta roDa 20) pannAlAla caMdulAla khaMbhAti nivAsa 10) sumatilAla nagInadAsa 20) vinodacaMda vADIlAla 10) navanItabhAI motIlAla 20) sUrajamala nagInadAsa 10) himatalAla kezavalAla zAha 20) devacaMda nAgaradAsa 10) ramaNalAla caMdula la paTavA mesANAmensana 20) kezariyA TI kaMpanI hA vADIlAla cInavALA 10) jIvarAja phojamala zAha khaDAlAvALA 20) bApubena bhogIlAla cunIlAla 10) dhana patarAja saMpatarAja bhaMDArI sAjatavALA 20) jI Ara paTela hA. choTubhAI 10) harilAla zAMtilAla zAha 20) mANekalAla rAyacaMda mahetA sekreTarI 10) sahanalAla bhUrAlAla jI koThArI 20) cImanalAla ujamazI 10) mANekacaMda pAnAcaMda khaMbhAtI nivAsa 20) zA aMbAlAla mohanalAla 10) tArAcaMda aMbAlAla 20) umedamalajI mAravADI 10) mahAsukhalAla lallubhAI sohinI nivAsa 20) dhanyakumAra 10) eka sahastha taraphathI hA, ramaNalAla paTavA 20) gagalabhAI TokarazI zAha pAlaNapuravALA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5 ] 10) eka saddagRhastha taraphathI hA. amRtalAla chaganalAla 20) popaTalAla cImanalAla zAha - vaDagAma pArlA gujarAta sosAyaTI 10) prabhA bena khaMbhAtI nIvAsa 20) cImanalAla bhIkhAbhAI gu. sa. bI. bloka 28 10) kAntA bena sI TI zAhanI najIka 20) zAMtilAla hIrAlAla kasumagara che 10) pAravatI bena Thechagana mistrInI cAla 20) ramezacaMda caMdulAla zAha 10) bAbubhAI kApaDIyA zIhoravALA 10) cunIlAla gopAlajI vasA 10) zA kAntilAla mohanalAla vaDodarAvALA 10) zA bAbulAla tejamala 10) vIrajI hirajI karI 30) zeTha mANekalAla harakhacaMda gulAlavADI muMbaI 10) kAMtIlAla zaMkaralAla godharAvALA 10) zeTha jIvaNabhAI nagInadAsa suratavALA 10) chaganalAla nihAlacaMda bArAmatIvALA The. pArasIgalI 10) aMbAlAla prabhudAsa 10) bAlAbhAI maganalAla 10) subodhabhAI manasukhalAla 10) mulacaMda vADIlAla 10) mUlajI ratanazI nijAnaMda roDa 10) zeTha nagInadAsa karamacaMda saMghavI 10) kaMcana bena punamacaMda joTANu 10) maNIlAla aMbAlAla lImaDIvALA 10) prabhAvatI zaMkaralAla gIradharalAla 10) bAbulAla vADIlAla zAha adherI 10) caMdana bena pAlazukharavALA 10) dIpacaMda motIcaMda tAsavALa 30) bhacI bena haragaNu karachI 10) amRtalAla choTAlAla rAjapurAvALA : 10) kAtilAla gabharacaMda * che. bhAyakhalA 10) rAjendrakumAra manasukhalAla cItaraMjana roDa 10) mANeka bena vADIlAla mATuMgA 10) araviMdakumAra manIlAla hIrA bakera seneTarIyama 10) lIlAbena 10) sevaMtilAla lalubhAI 10) vADIlAla kIlAbhAI mATuMgA 10) zA kAMtIlAla zIvalAla bajAja roDa 10) jagajIvanadAsa trIbhovanadAsa rAjaparAnA 10) devendra muktilAla paTela rejha 10) kaMcanalAla kacarAlAla zAha 1) kAMtilAla laheracaMda , borivalI ramaNalAlanI cAla 10) kezarIcaMda nagInadAsa kIrITakuMjha 10) jamanAdAsa haMsarAja khANa goregAma 10) sUrajamalajI hika rajatagAma 10) dhIrajalAla maNIlAla goregAma 10) adAI amIcaMdajI hA. ratanacaMda 10) aravIMda kalotha sTArsa , 10) maNIlAla narasiMhadAsa ghATakopara 10) trIkamabhAI dalasukha 10) naTavaralAla suMdarajI gujarAta sosAyaTI 10) bhogIlAla nAgaradAsa 10) umedacaMda dolatarAma boDiyA , 1) sohanalAla choTAlAla 50) kAntA bena jaina mahetA ghATakopara dezAivADI 10) kAtilAla DAyAbhAI AgarA roDa 10) lakSmIcaMda gAvIdajI zAMtAkajha khAra 20) cInubhAI vrajalAla zAha ghATa para 10) javAharanagara eka bhAI taraphathI motIbhAva navarojhalena 10) pratApamala kAcha karajatavALA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100) zA lakhamazI umarazI gAlA bhagavAna nivAsa goregAma 50) rAmajIbhAI zAha IMDasTrITa nivAsa che 20) vasulAla gulAbacaMdajI 250) zA DIdAsa rUpacaMda bhaDakavAvArA 100) sAMgalI jaina saMdha mahArASTra 250) zeTha kezavalAla bulAkhIdAsa devakaraNamensananA jJAna khAtA taraphathI 10) khAntilAla bhAyacaMda 10) zAMtilAla kuM. hAratIlAla vADIlAla malADa 10) jayaMtilAla vADIlAla kRSNabhuvana 10) praviNacaMda nAgaradAsa sonerIroDa 10) caMpA bena hirAlAla khaMbhAtavALA 10) caMdana bena The valabhanivAsa mAlavIyA roDa 10) prAvaNacaMda phakIracaMda jagadIza nIvAsa malADa 10) sA himatalAla maNIlAla pAralA juhuM 10), hirAbhAI damaNuyA muMbAI 10) bApulAla zaMkaralAla bArAmatI 10) amRta bena devakAbAI sAvalA borIvalI 10) prItamalAla motIcaMda muMbaI 10) vIracaMda ratnAjI dolatanagara 10) ThAkarazI nAgazI leDIyA karachI mulaMDa saM. 2020 nA zrAvaNa vadi 12 - borIvalI saMghanA sabhyo 10) mAstara jagajIvanadAsa trIkamalAla borIvalI 10) cuMbakalAla phatecaMda mahuvAvALA che 10) bhAIlAla jeThAlAla datta pADA hA. nAthIbAI 20) mohanalAla hastImala 10) jayaMtilAla ratanacaMda sAradA sTeTa 10) maNIlAla juThAbhAI 10) chaganalAla jeThAlAla 10) bAbulAla khubacaMda ke vAghavADI 10) jayaMtilAla nagInadAsa ke sAradA sTeTa 10) raNachoDa dAme dara dahisara , 20) devajI kezavajI TI 10) devajI ANaMdajI 10) hakisiMga chaganalAla 10) nAnajI velajI 10) cImanalAla gaMbhIradAsa 10) gIradharalAla ratanajI 20) zAntilAla punamacaMda TrasTI 10) manasukhalAla mulacaMda 10) juhAramalajI uttamAjI pramukha 10) ratIlAla lakSmIcaMda 10) caMpAlAla cunIlAla kATana roDa 10) lAlabhAI bhogIlAla 10) popaTalAla hIrAlAla 20) pipaTalAla mANekacaMda 10) haragovinadAsa jeThAlAla ramaNalAlanI cAla 10) sevaMtilAla cImanalAla 10) ratIlAla trIbhovanadAsa 10) sAkaracaMda kaMkacaMda. 50) zA cImanalAla muLacaMda dahegAmavALA 10) nemacaMda maNIlAla tejaprakAza 20) gaMbhIradAsa harajIvanadAsa vorA 20) haragovanadAsa punamacaMda vAghavADI 10) bhAIlAla vakIla phekaTarI galI 10) punamacaMda zaMkaralAla 10) rasIkalAla cImanalAla rAjaDAnagara 10) sakaLacaMda IzvaralAla sAMgalA gotamabhavana 10) sevaMtilAla nAnAlAla 10) bhurAlAla punAlAla zAha rajavADI cAla 10) kAMtilAla dhIrajalAla 10) maNIlAla jagajIvana che 2) mohanalAla nathacaMda kArTana roDa 1) jugalakizora maNIlAla 10) maphatalAla cunIlAla .. " 1) kAntIlAla mAnacaMda Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] 10) kAntIlAla ThAkarazI 10) dAmajI rAghavajI kArTana roDa mekaMja 10) choTAlAla amRtalAla 10) sAMkaralAla kAnajI. 10) bAbulAla mUlacaMda mAdhavajI dayALa polIsa cokI 10) surezabhAi cokazI 10) varasI padamazI 20) zAha khAte hA vRddhicaMdra maNIlAla jayeSTA rAmaroDa 10) kAntilAla hirAlAla samara sadana 10) rAmajI vAlajI bAbaI 10) pannAlAla DI zAha 10) dAmodara rAyacaMda cAra baMgalA 10) dAmodara rAyacaMda boTAda 1) vADIlAla maMgaladAsa 10) dalasukha bhIkhAcaMda 10) vinodarAya jeThAlAla pAyanagara 10) ANaMdajI kuMvarajI 10) catrabhuja rAyacaMda 10) kezavalAla mAdhavalAla siMdhInagara 10) ratIlAla laheracaMda 10) premajI kuMvarajI dahisara 10) khImajI hemarAja 10) mANekalAla nyAlacaMda koThArI 10) bAbulAla bhagavAnadAsa 10) devajI meghajI gaMgara junI posTa ophisa 10) gulAba bena nAnAbhAI sUratavALA 10) bhegIlAla pAnAcaMda denA beMka 10) verAITIjha sTAra 10) vIThaladAsa pipaTalAla 10) hA kAntAbena koThArI dIlIpakumAra choTAlAla 10) sUrajamala mUlatAnamala kATara reDa naM0 2 10) hirajI govA dattapADA 10) narabherAma gerdhanadAsa 10) hemarAja nAgazI 10) zI ramaNalAla choTAlAla sAMDesarA 10) mANekalAla nyAlacaMda zaMkara mandira bAbunI cAla 10) nAnAlAla amratalAla maNIyAra zAMtinagara 10) premacaMda rAyacaMda sUrA 10) zAha dalasukha bhAyacaMda siMdhI nagara bleka-1 10) velajI kherAjI 10) bhagavAnadAsa pUnamacaMda dhanapatrI baMgale 10) sA ratIlAla bhIkhAbhAI TrasTI ) praviNacaMdra gAMgajI cheDA sIpolI 10) bhegIlAla pAnAcaMda 10) vira canAbhAI piyasara 10) vADIlAla cImanalAla 2) manaharalAla vrajalAla kArTara roDa naM. 1 10) kAntilAla DAyAlAla 10) amRta bene jAmanagaravALA 10) rIkhavacaMda ghelAbhAI 10) mUlajI pAsa 10) caMpakalAla choTAlAla 5040) kula 10) jayaMtilAla jamanAdAsa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 907 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti " USE zAsana samrAT jagadagurU tapAgacchAdhipati bhaTTArakAcArya zrIma vijayanemisUrIzvarajInA paTTAlekara AcArya devazrImAnuM vijayadarzanasUrIzvarajInA ziSyaratna vividvaya paMnyAsa priyaMkaravijayajI gaNivA ja tA. 01 - a ' v2, ET janma saM. 1970 zrAvaNa suda 15 harazAlI (dahegAma) dIkSA saMvata 1989 mAgasara suda 11 IDara gaNipada saM. 2007 caitra vada 14 amadAvAda vaDI dIkSA saMvata 1989 mahA vada 6 UMjhA paMnyAsapada saM. 2007 vaizAkha suda 3 amadAvAda A pheTA zA. mANekalAla bulAkhIdAse naMdAsaNavALA taraphathI darzanArthe bheTa saM. 2019 che Gal[vothAgialoLaIiSLAichillIDi A G Shree Laxmi Vijay Press, Bombay 2. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * o hI ahaM namaH * zAntinizAntazrIzAntinAthAya namaH / sakalasamIhitapUrakazrIgautamasvAmine namaH / namo namaH zrIgurunemisUraye / vande vANIM sadA'hatIm / zrI-zA-nti-nA-tha-ma-hA-kA-vya-m ( dvitIyo vibhAgaH ) [taccedaM mahAsAhityavAdiziromaNi-dhIperojamahImahendrasadasi prAptapratiSThodaya-bhImanibhadrasariviracitam, prabodhinIvivRtivibhUSitazca nyAyavAcaspati-zAkhavizArada-biruvAcita-tapAgacchAcAryapravarazrIvijayadarzanasUrIzvaramahArAjaH ] __ atha paJcamaH sargaH vizvaM vizvaSojjvalaM racayituM, yo vaizvasenirmunimA'nAmbhonidhivardhanAya vizadaM, satyaM mRgAko'bhavat / hantuM mohamahAripuM samadadhaccakraM munInAM mataM, taM zAntiM vihitAzivaprazamanaM, vande'cirAnandanam // atha paJcamasargAdau maMgalaM karoti-yaditiyannAmamAtrazravaNAnarANA-menAMsi nAzaM jhagiti prayante / saMvinmaNIrohaNarohaNAdriH, bhIzAntinAthaH sa zubhAya vo'stu / / 1 // yasya nAmamAtrasya zravaNAddhetoH / narANAm , enAsi-duSkRtAni / 'kaluSaM vRjinaino'dhamaMho duritaduSkRtami'tyamaraH / jhagiti-zIghraM / nAzaM zrayante-gacchanti, saH prasiddhaH saMvid-bAnaM maNI iva tasya rohaNe-udbhavanimittam / rohaNAdriH-rohaNAcala iva / zrIzAntinAthaH-tannAmA tIrthakaraH / vAmacyApakAnAmadhyetRNAM ca / zubhAya astu / luptopmaalngkaarH| upajAtiH chanda // 11 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke jenuM nAma mAtranA sAMbhaLavAthI manuSyonA pApa tarata ja nAza pAme che, te jJAnarUpI maNinA aMkuranI utpattimAM raheNAcalu khAna evA zrI zAntinAtha tamArA vAcakenA) zubha mATe thAya che ___ atha kathA prastauti anta itiantarNipatyendukarAbhirAmaH, kSetraM dvidhA yo bharataM cakAra / vidyAdharANAM bhavanAni yasmin, vaitADhyanAmA sa dharAdharo'sti // 2 // yaH dharAdharaH, induH candraH tasya karaH-marIciH 'bhAnuH karo marIciH strI'tyamaraH / sa iva abhirAmaH-ramaNIyaH tadavata zvetavarNaH / antaH-madhye / nipatya-sthitvA. bharataM tadAkhyaM. dvidhA-vibhAgadvayavat cakAra / yasmin dharAdhare; vidyAdharANAM vidyAbhRtAM bhavanAni mahApurANi paJcAzat SaSThinagarA vAsA ityarthaH / santIti zeSaH / "syustatra dakSiNazreNau vRtAni viSayaiH nijaiH| mahApurANi paJcAzat parasyAM SaSThireva ca" ityuktaM kSetralokaprakAze / saH-tAdRzaH, vaitAnyanAmA dharAdharaH parvataH asti // 2 // bharata kSetrane je vacce rahIne be bhAga kare che, ane jyAM vidyAdharonAM bhavane rahelAM che, te vaitAve nAmane candramAnA kiraNa jevo manahara parvata che. rA atha tatra varNanIyaM puramAha tasminnititasmin puraM zrIrathanUpurAdhA-ste cakravAlAbhidhamuccavaram / zreNervibhUSAkRti dakSiNasyA, vameva mAhezvaramiddhabhUtiH // 3 // tasmin dharAdhare vaitADhyAkhye dakSiNasyAH-dakSiNadiksthAyAH zreNeH 'vibhUSA zrIrabhikhyAkAnti vibhramAH lakSmIzcchAyA ca zobhAyA'mityamarokteH vibhUSA zobhA tacchAlinI AkRti svarUpaM yasya tattAdRzaM dakSiNazreNimaNDanarUpam zreNyapUrvazobhAkArakaM mahezvarasya zivasya idaM mAhezvaraM zivasambandhi, varma-zarIramiva, 'zarIraM varma vigraha' ityamaraH / iddhA-samRddhA, atha ca dIptA bhUtiH-aizvarya, sampaditi yAvat. yatra tAdRzaM puraM, varmapakSe iddhA suzobhanA bhUtiH bhasma yatra tattAdRzam, 'bhUtirmAtA zRGgAre jAto bhasmani sampadI'ti medinii| uccAH vaprA:-prAkArAH yatra tt| zrIrathanUpurAdi-rathanUpura iti zabda Adau yasmin tattathA / evambhataM cakravAbhidhaM cakravAlamityabhidhA yasya tat tathAzrIrathanUpuracakravAlAkhyamityarthaH / puramAste / RSabhacaritroktametat jambUdvIpaprajJaptyabhiprAyeNa kSetralokaprakAze tvevamuktam dakSiNasyAM puraM mukhyaM bhaved gaganavallabham / udIcyAM rathanUpuracakravAlAhvayaM bhavet-iti // bhUtiriti zleSAnuprANitopamAlaGkAraH / zabdasAmye'pi upamAyAH svIkArAva // 3 // tyAM dakSiNa zreNInA bhUSaNa jevuM zivanA zarIranI jema pracura bhUti bhasma ezvaryathI yukta cakravAla nAmanA UMcA keTathI veSTita evuM rathanapura nAmanuM nagara che. zA atha tatratyaM rAjAnaM varNayati mApo jaTItimApo jaTI tajjvalanAvitAbhaH, pratyarthikAntAratirohitazrIH / kASThAntarAvezavigAhamAno, vidyAdharendro'nvaziSadbalIyAn // 4 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jvalanena agninA avitA rakSitA AmA yasya, sa tAdRzaH, agnynugRhiitkaantirityrthH| agnitulitakAntiriti yAvat / 'trANaM rkssitmvit'mitymrH| ata eva pratyarthinaH zatravaH kAntAraM vanamiva / taccAdaH tirohitA adRzyatAM nItA, nAzitA zrIH lakSmIH yasya tattAdRzaM yena sa tathAbhUtaH vinAzitazatruvanalakSmIkaH, agnitulyasya hi kAntAratulyazatruzrItirodhAnamucitameva / pratyarthina eva kAntAraM (pratyarthinaH kAntAraM vanamiva ) pratyarthikAntAram, tasya tirohitA adRzyatAM nItA nAzitA zrIlakSmIryena sa tathAbhUtaH / athavA pratyarthinAM kAntAsu yA ratiH-ramaNaM tayA kRtvA rohitA saMvardhitA zrIH yasya sa tAdRzaH, yadbhayena pratyarthinaH sadA kAntAsveva ramamANAstiSThanti, natu te kadAcidapi tena hetunA raNe'bhinivizante iti bhaavH| tathA kASThAnAM dizAM ya antarAvezaH madhyapradezaH taM vigAhamAnaH vyApnuvan , digantakhyAta iti yAvat / balIyAn balavattaraH, vidyAdharendraH jaTI jvalanajaTI nAma kSamApaH mahIpatiH tatpuram anvaziSat zAsati sma / atra jvalanAvitAbhatvena varNanaM pratyarthikAntarazrItirodhAne vizeSaNagatyA hetubhAvaM vahatIti padArthahetukaM kAvya liGgam // 4 // te nagaramAM javalanajI nAmane vidyAdharendra rAjA zAsana karato hato. te balavAna, zatrurUpI vananI lakSmIne DhAMkavA vALe ane diganta sudhI pahoMcavAvALo prasiddha hato. jA atha tatpatnI varNayatipatnI tadIyA'jani vAyuvegA, yalocanAnAM suSamAmavekSya / Asan kuraGgA hariNAH prasiddho, sA zabdazAstrezvadhunA'pi saMjJA // // pAyuvegA tannAmnI tadIyA patnI ajani, yasyAH locanAnAM netrANAma, locane dve eva yadapi, tathApi bahuvacanaM tadvibhramAdhikyamapekSyeti samAdheyam / suSamA paramA zobhAm avekSya vilokya 'suSamA paramA zobhA' ityamaraH / kuraGgAH mRgAH 'mRge kuragavAtAyu' ityamaraH / hariNAH pANDuvarNAH, vivarNA iti yAvata Asan / 'hariNaH pANDuraH pANDu' rityamaraH / svanetrAdhikazobhAdarzanena glAneH, sarvo'pi hi svApakarSe glAyati iti bhAvaH / sA taddhetukA eva saMjJA nAma, hariNIbhAvAt hariNa iti saMjheti bhaavH| adhunA'pi zabdazAstreSu kozAdiSu prasiddhA vattate iti zeSaH / atra suSamAvalokanena hariNatA, saMjJAyAstaddhetukatvazcAdhyavasitamevetyasambandhe sambandharUpAtizayoktiH // 5 // tenI vAyuvegA nAmanI patnI hatI. tenA netranI parama zobhA joIne jANe haraNo-raMga-kutsita raMga vALA thayA. mATe hamaNAM paNa vyAkaraNa deza vagere zAstramAM te saMjJA prasiddha che. pA atha tatputraM varNayatisUnustadIyo'bhavadarkakIrti-rdhAmno'rkarUpaH zaradindukIrtiH / yo yauvarAjyaM janakopanItaM, lIlAparaH pAlitavAnazaGkaH // 6 // dhAmnA tejasA arkarUpaH sUryatulyaH zaradinduriva nirmalA kIrtiryasya sa tAdRzaH, arkakIrtiH arkakIrtinAmA tadIyaH sUnuH putraH abhavat / yaH azaGkaH nirbhayaH ata eva lIlAparaH krIDAparAyaNaH / yadvA saukaryeNa, janakena pitrA upanItaM pradattaM yauvarAjyaM yuvarAjasya karma pAlitavAn-niravAhayat // 6 / / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tene arkakIrti nAmane putra hato. te tejathI sUrya jevo ane zarada RtunA candramA jevI kavitavALo hato, je pitAe Apela yuvarAja paNAne zaMkA vinA anAyAse pAlana karato hato. dA atha tasya svasAraM varNayati' zrIpotanezaH prathamo haristAM, zastAmudahe'vayavaistripRSThaH // asyAnujAsIt svayamAdibhUtA, khyAtA prabhAlyA ratiramyarUpA // 7 // - asyArkakIrteH svayamitizabda AdibhUto yasyAM sA tathA prabhAkhyA prabhetyAkhyA yasyAH sA prabhAkhyA, svayamprabhetyarthaH / ratiriva ramyaM rUpaM yasyAH sA tAdRzI khyAtA prasiddhA anujA kaniSThA / svasA, AsIt , avayavaiH zastA prazastA to svayaMprabhA zrIpotanezaH zrIpotanapurAdhIzaH, tripRSThaH tannAmA prathamaH harirvAsudeva udUhe pariNItavAn // 7 // tene lokamAM prasiddha rati jevA manahara rUpavALI svayaMprabhA nAmanI nAnI bahena hatI. prazaMsanIya evI te svayaMprabhAne tevA avayavo hovAne lIdhe tripRSTha nAmane pitanapuranA nRpa prathama vAsudeve paraNI tI. // 7 // ___ atha zvazurAya rAjyadAnamAhavizrANayAmAsa sa ca prasAda-prAsAdacittaH zvazurAya tasmai / bheNyordvayorapyasamAnalakSmyo, rAjyaM virajyanniva rAjakAntiH // 8 // sa ca hariH, 'rAjA mRgAGke kSatriye nRpe' ityamarokteH rAjA candraH sa iva kAntiryasya sa tAdRzaH tathA "prasAdastu prasannatA" ityamarokteH prasAde prasannatAyAM "prAsAdo devabhUpAnAM" iti haimokteH devamandire iva cittaM yasya sa tathA prasAde prasannatAyAM prAsAda iva cittaM vizAlatvAd yasya sa tathA prasAdasya anupamakanyAprAptijanyaprasannatAyAH prAsAda ivAspadamiva cittaM yasya saH, atiprasannacitta ityarthaH / tasmai zvazurAya jvalanajaTine, virajyanniva virAgamApadyamAna iva / yathA viraktaH kazcitsavasvamanyasmai dadAti, tathetyarthaH / asamAnA anupamA lakSmIH sampattiryayostayoH dvayorapi zreNyoH, dakSiNottarazreNyoH rAjyaM vizrANayAmAsa dadau // 8 // . prasannatAthI UcA manavALa, candra jevI kAntivALA, jANe vairAgya pAmate heya tevA te tripRSTha prasannatAthI udAra manavALA thaI te zvasurane atulya lakSmIthI yukta evI te zreNionuM rAjya ApyuM hatuM. A ayArkakIrdayitAprAptimAhazrIarkakIrterdayitAjaniSTa, mAlAbhidhA meghavanasya putrI / vidyAdharendrasya yadIyanAmni, jyotiHpadaM pUrvamabhUdapUrvam // 9 // vidyAdharendrasya meghavanasya tadAkhyasya putrI mAlAbhidhA zrIarkakIrteH nAmatvAdasandhiH, dayitA patnI ajaniSTa, yadIyanAmni apUrva zreSThaM jyotiH padaM pUrva pUrvAvayavamabhUt , jyotirmAleti sampUrNa nAma tasyA ityarthaH / / 9 / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vilA dharendra medhavananI jyotirmAlA nAmanI putrI zrI akakIrtinI patnI hatI. palA atha tasyAH svapnavilokanamAhapalyaGkaparyaGkamadhizritA sA, kizcitprabuddhA vadanAravinde / AlokayAmAsa vizantamaka, dhvAntapracAracchiduraM kadAcit // 10 // palyaGkasya khaTvAyAH paryavaM paryastikAm 'maJcamaJcakaparyaGkapalyavAH khaTvA samAH' "paryastikA parikaraH paryazcAvasakthikA", iti ca haimaH / dAcit adhizritA adhyAsitA sA jyotirmAlA kizcitprabuddhA jAgaritakalpA satI, tadavasthAyAmeva svapnAvalokanasambhavAditi bhAvaH / dhvAntasya tamasaH pracArasya vistArasya saMcArasya vA chiduraM nAzakam , arka sUryam , vadanaM mukham aravinda kamalamiva tasmin vizantaM pravizantam , AlokayAmAsa // 10 // ekadA palaMga upara sUtelI te tirmAlAe svapnamAM potAnA mukhamAM adhakArane nAza karanAra evA sUryane praveza karato joyo. 10nA : atha tasyA garbhadhAraNamAhasvapnaM samAkarNya hRdIvareNa, proktaM phalaM sA prtipdymaanaa| zrISaNajIvena bhave caturthe, cyutvA''dhakalpAdatha saMzritAram // 11 // athAnantaraM svapnaM samAkarNya zrutvA hRdIzvareNa patyA proktaM phalaM pratipadyamAnA svIkurvantI avagacchantI sA jyotirmAlA zrISaNajIvena caturthe bhave janmani AdyakalpAt saudharmakalpAt cyutvA araM zIghraM 'atha zIghraM tvaritaM laghu kSipramaraM druta'mityamaraH / saMzritA, zrISaNajIvaH tdgrbhstho'bhuudityrthH||11|| pachI pativaDe svapna sAMbhaLIne kahelA kulane svIkAra karatI te jyotirmAlA zIgha ja cothA bhAve prathama kalpathI eNvIne zrISeNanA cha vaDe Azrita thaI, tenA garbhamAM zrISeNano jIva avataryo. 11 atha putraprasavAdyAhajAtasya putrasya zubha muhUrte, janmotsavaM RddhathacitaM vidhAya / svapnAnusArAdvidadhe pitRbhyA-mAkhyA yathArthA'mitatejaseti // 12 // zubhe muhUrte jAtasya utpannasya putrasya RddhathucitaM sampadanurUpaM janmotsavaM vidhAya, svapnAnusArAt svapnamanusRtya pitRbhyAM mAtApitRbhyAm amitatejaseti yathArthA anvarthA AkhyA nAma vidadhe kRtA // 12 // zubha lagnamAM utpanna thayelA putrane samRddhine anurUpa janmotsava karI pitA mAtAe svapnanA anusAre amitateja evuM yathArtha nAmakaraNa karyuM. 12aa atha jvalanajaTinaH dIkSAgrahaNamAharAjye'rkakIrti vinivezya putraM, vidyAdharendrajvalano viraktaH / jagrAha dIkSAmabhinandanasya, pArve jagannandanasaMzritasya // 13 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAdhArANAmindro jvalano jvalanajaTI viraktaH jAtavairAgyaH san putram arkakIrti rAjye vinivezya sthApayitvA jagannandanena sAdhunA saMzritasya sevitasya abhinandanasya tadAkhyamuneH pAveM dIkSA AhatI dIkSA jagrAha / / 13 / * vairAgyane pAmelA vidyAdharendra jvalanajIe putra arka kIrtine rAjyAbhiSeka karIne saMsArane AnaMda ApanAra evA de AdithI sevita zrI abhinaMdana muni pAse dIkSA lIdhI. 13 ___jIvaH punaH satyakikanyakAyAH, saudharmakanpAccyavanopapatyA / vidyAbhRto meghavanasya putryA, putrItvamApat sukRtAnubhAvAt // 14 // punaH satyakikanyakAyAH satyabhAmAyAH jIvaH saudharmakalpAt cyavanopapattyA cyavanena cyavanaM kRtvA upapatyA janmanA sukRtasya puNyasyAnubhavAt prabhAvAda, vidyAbhRtaH vidyAdharasya meghavanasya putryAH jyotirmAlAyAH putrItvam Apat prAptavatI // 14 // tathA satyakinI kanyA (satyabhAmA)ne jIva saudharma kalpathI avane puNyaprabhAne vilAdharendra meghavananI putrI (jyotirmAlA)nI putrIpaNAne pAme. 14 atha tasyA nAmakaraNamAhasvapne sutArAM rajanIM nidadhyo, garbha zritAyAM jananI yadasyAM / . AkhyA pitRbhyAM dyutibhAsitAyA-cakre sutAreti tataH sutAyAH / / 15 / / asyAM satyabhAmAyAM garbha zritAyAM satyAm , jananI mAtA svapne, yat yataH, sutArA zobhanatArakayuktAM rajanI rAtriM nidadhyau dadarza, tatastasmAddhetoH pitRbhyA, dyutyA kAntyA bhAsitAyAH prakAzitAyAH bhAsvarakAntiyuktAyAH ityarthaH, sutAyAH putryAH sutArA iti AkhyA nAma, cakre // 15 // jyAre te garbhane Azraya karyo tyAre mAtAe svapnamAM uttama tArAothI yukta evI rAtrine joI hatI. tethI mAtA pitAe kAntithI prakAzita evI te putrInuM sutArA evuM nAmakaraNa karyuM. 1pa zrISeNapatnyA abhinanditAyAH, pracyutya jIvastata eva nAkAt / jajJe tripRSThasya harermahiSyAH, sUnuH prasUnAyudharUpamUrtiH // 16 // zrISeNapanyAH abhinanditAyAH jIvaH, tata eva nAkAt svargAt saudharmakalpAdevetyarthaH / pracyutya, tripRSThasya tannAmnaH hareH vAsudevasya, mahiSyAH svayamprabhAkhyapaTTarAjyAH, prasUnAyudhaH kAmaH tadrUpA tattulyA mUrtiH svarUpaM yasya sa tAdRzaH, kAmAbhirAmaH, sUnuH putraH jajJe jAtaH // 16 // zrISeNanI patnI abhinenditAne jIva te svaga (saudharma ka95)ja thI cyavIne prathama vAsudeva evA tripRSThanI paTarANIne kAmadeva jevA sundara svarUpavALA putra thaye. 16 . atha tasya nAmakaraNamAhagarbhasthite'sminnapi sAbhiSekA, svapne'mbayA zrIH samavaikSi yacca / tenaiSa pitrA'pyabhidhIyate sma, nAmnA sutaH zrIvijayaH svakIyaH // 17 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7 asmin abhinanditAjIve'pi garbhasthite, ambayA jananyA svapne sAbhiSekA kRtAbhiSekA zrIH lakSmIH, yacca yatazca, samavaizi vilokitA, tena hetunA pitrA eSa svakIyaH nijaH sutaH nAmnA zrIvijayaH iti abhidhIyate kathyate sma / zrIvijayeti nAma kRtamityarthaH // 17 // te garbhamAM rahe te mAtAe svapnamAM abhiSeka karAtI lakSmIne joI hatI. mATe pitAvaDe potAne te putra vijayanA nAme belAvyo. 1chA - tasyAnujo'bhUdvijayAdibhadrA, bhadrAkRtirdhvastasamastatandraH / jyotiHprabhAkhyA zikhinanditAyA, jIvastathAjanyanujA tadIyo // 18 // tasya zrIvijayasya anujaH kaniSTho bhrAtA, bhadrAkRtiH surUpaH, dhvastA nAzitA samastA tandrA nidrAyA Adau ante ca yadAlasyaM tallakSaNA yena sa taadRshH| etacca sAtizayotsAhasampannatvasUcanAyeti bodhym| vijayAdibhadraH vijaya Adiryasmin bhadrazabde sa tAdRzaH, vijayabhadra iti nAmA abhUt tathA zikhinanditAyAH zrISeNadvitIyapalyA jIvaH jyotiHprabhAkhyA tadIyA vijayabhadrasya anujA kaniSThasvasA'jani // 18 // tene zubha svarUpavALA amAdI e vijayabhadra nAmane bhAI thaze. ane zibinanditAne jIva jotiHprabhA nAmanI tenI nAnI bahena thaI. 18iaa atha kapilasya bhavAntaragrahaNamAha yugmenavipravaH so'pi ca satyabhAmA-patnIviyogAta kapilastadAH / mRtvA bhramitvA suciraM bhavaughaM, cazcAnagaryAM camarAzcitAyAm // 19 // vidyAdharendro'zanighoSanAmA, dveSikSamApAlamahIdhrapakSAn / bhindan samagrAnazanIyamAnaH, svaujobhirAsIdasamAnabhAvaH // 20 // viprabruvaH vipradAsIputraH saH kapilaH api, satyabhAmAnAmnI yA patnI tasyAH viyogAt, sadAtaH tatpIDitaH, mRtvA, suciraM dIrghakAlaM bhavaughaM janmAntarasamUhaM bhramitvA camarAzcitAyAM cazcAnagaryAM camaracazcApuryAM samagrAn sakalAn, dveSiNaH pratipakSAH kSamApAlAH rAjAnaH mahIdhrAH parvatA iva teSAM pakSAn iva pakSAn balAdIna, bhindana azanIyamAnaH, vajramivAcaran svasya ojobhiH pratApaiH, asamAnabhAvaH advitIyaH azanighoSanAmA vidyAdharendraH AsIdabhUt // 19 // 20 // dijAdhama te kapila te vakhate satyabhAmAM patnInA viyogathI pIDAyele marIne dIrdhakAla sudhI aneka bhavomAM bhamI amarendrathI yukata evI caMpA nagarImAM badhA zatrarAja rUpI parvatanI pAMkhone vajanI jema bhedavAvALo potAnA baLathI atulanIya evo azaniSa nAmano vidyAdharendra thayo. 19-2vA bhUpArkakIstanayAmudhe, prajyotsavaiH zrIvijayaH sutArAm / zrImatripRSThaprabhavA prabhADhyA, jyotiHprabhAkhyA'mitatejasA ca // 21 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvijayaH tripRSThAkhyavAsudevaputraH prAjyaiH pracuraiH utsavaiH, bhUpasya arkakIrteH tanayAM putrI sutArAM tannAmnIm udUhe pariNItavAn , amitatejasA arkakIrtiputreNa ca prabhAkAntistAbhirAkhyA sampannA zrImatripRSThaprabhavA tripRSThAkhyavAsudevaputrI jyotiHprabhAkhyA, udUhe iti sambandhyate // 21 // zrI vijaya rAjA akItinI kanyA sutArAne mahatsavapUrvaka para, ane amitateja zrImAna tripuSTanI kanyA uttama kAntivALI evI jyoti prabhAne paraNyo. 21 mApArkakIrte gare kadAcit , tAto vratI svairgurubhiH sahaiva / abhyAgamadvayomavihArakArI, saMhArakArI janapAtakasya // 22 // kadAcidekadA, kSamApasya bhUpasya arkakIrteH nagare, svaiH svakIyaiH gurubhiH saha eva, janAnAM pAtakasya pApasya saMhArakArI nAzakaH upadezAdinetibhAvaH / vidyAbalena vyomni vihAraM karotItyevaM. zrIla: vidyAdharo vratI gRhItavrataH, tAtaH akaMkItipitA ja akakIrtipitA jvalanajaTI abhyAgamat // 22 // eka samaye rAjA akIrtinA nagaramAM lekanA pApa nAza karanAra AkAzacArI evA te rAjAnA pitA (jvalanajI) potAnA guruonI sAthe ja AvyA. cirAga gatvArkakIrtiH praNipatya bhaktyA, sarvAn vizAlAkhyavanasthitAn tAn / saddezanAM gurvabhinandanasya, zuzrAva sa zrAvakavanarendraH // 23 // zrAvakavat zrAvakatulyaH sa narendraH arkakIrtiH gatvA, vizAlAkhyavanasthitAn , tAn sarvAn munIn bhaktyA praNipatyAbhivandya, guroH abhinandanasya, satoM vairAgyavAhinI mokSamArgapravarjinoM dezanAm upadezagiraM zuzrAva // 23 // te rAjA arka kIrtie jaIne vizAlAnAmanA udyAnamAM rahelA te sarvamunione bhaktipUrvaka namIne guzrI abhinaMdananI uttama dezanA zrAvakanI jema sAMbhaLI. ghareNA atha taddezanAmevAhaAlokyate zarma na bhUmiloke, nAmaiva tasyApi yathA sudhAyAH / tannAmamicchuryadi tarhi jainI, dIkSAM samAdatsva vizeSavedin // 24 // bhUmiloke zarma sukhaM na Alokyate tasyApi zarmaNo'pi, nAma eva zrUyate, yathA sudhAyAH, bhUmiloke nAmaiva zrUyate iti zeSaH / yadi tasya zarmaNaH lAbham (sthAyilAbhaM) icchuH, asIti zeSaH, vizeSavedin ! vijJa ! tarhi, jainI dIkSAM samAdatsva gRhANa / nAnyathA'khaNDAnantazarmalAbhasaMbhava ityAzayaH // 24 // bhUlekamAM kalyANa jovAmAM AvatuM nathI, amRtanI jema tenuM paNa nAma ja (che) ! he vijJa loko! je tene lAbha irachatA he te jainadharmanI dIkSA le.. pArakA mai aradha n | 24 te Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / vAcaMyamAnAmadhipasya vAcaM, tasyaivamAkarNya sa mAnavendraH / rAjye nivezyAmitatejasaM taM, putraM prapede padavIM munInAm // 25 // sa mAnavendraH nRpaH arkakotiH, tasya vAcaMyamAnAM vatinAmadhipasyAbhinandanasya sUreH, evaM pUrvoktA vAcamAkarNya, rAjye tamamitatejasaM putraM nivezya, munInAM padavI, prapede prApa, dIkSA gRhiitvaanityrthH||25|| munionA adhipa te zrI abhinaMdananI AvI vANI sAMbhaLIne rAjAe putra amitatejane rAjya upara sthApana karI munipadane svIkAra karyo. parapA zauritripRSThasya mRteritazca, zokaplutAntAkaraNo'calo'pi / nIlAmbaraH pravrajati sma rAjye, doddhataM zrIvijayaM nivezya // 26 // itazca zaurirviSNuH "zauriH zrIpatiH puruSottamaH" ityamaraH / sa cAsau tripRSThastasya mRteH paralokagamanAddheto zokaplutAntaHkaraNaH zokena plutaM vyApRtamantaHkaraNaM cittaM yasya sa tAdRzaH / acalaH tannAmApi nIlAmbaraH nIlamambaraM yasya sa tathA, baladeva ityarthaH 'halAyudhaH nIlAmbaraH' ityamaraH / virajyeti shessH| rAjye darpoddhatamatipratApaM zrIvijayaM tripRSThaputraM nivezya / pravrajati sma-dIkSA lAti sma // 26 / / A bAju vAsudeva tripuSTanA maraNathI zokamagna manavALA acala baLabhadra paNa atyanta darpavAlA zrIvijayane rAjya upara sthA pana karIne dIkSA lIdhI. 26 siMhAsanaM pitryamadhiSThitau tau, vibhra'jaturvikramasaMbhRtAMsau / kailAsa zailasya vizAlazRGga, paJcAsyazAvAviva mAnavAsau // 27 // pitryaM-( pituridaM pitRsambandhI ) pituH prApta, siMhAsanaM rAjyAsanam adhiSThitau, vikrameNa parAkrameNa sambhRtau sampUrNau aMsau skandhau yayostau zrovijayAmitatejasau kailAsAkhyasya zailasya parvatasya vizAlaM zRGga zikharam, adhiSThitau, mAnaH darpaH vasati atreti tau darpoddharau mAnasya darpasya vAso yatra tau tathA paJcAsyayoH siMhayoH zAvau zizU iva vibhejatuH dIpyete sma // 27 // mAnavIya sammAna yogya ane parAkramathI pUrNa kaMdhavALA evA te bane (amitateja, zrIvijaya) pitAnA siMhAsanane, kelAza parvatanA vizALa zikharane be siMha zizunI jema Azrita karIne zobhatA hatA. terA athArkakIrteH putrasyAmitatejasaH potananagaragamanamAharAjAkIrtiH puramekadA cA-gAtpotanaM jAmididRkSayotkaH / pratyaTTamUrvIkRtavaijayantI-lakSaM mahAmazcavipazcitaM ca // 28 // ekadA ca rAjA ArkakIrtiH ArkakIrterapatyamamitatejAH jAmeH svasuH sutArAyA didRkSayA draSTumicchayA 'jAmistu bhaginI svasA' iti haimaH / uka. utkaNThitaH sara, pratyaham pratiiTam 'aTo haTTo vipaNirApagaH' iti haima. / UrbokRtam uccaiH sthApitam vaijayantInAM patAkAnAM lajhaM yasmin tAdRzam 'vaijayantI punaH ketuH patAkA' iti haimaH / tathA, mahadbhiH vizAlaiH machaH vipatiM samanvitaM potanaM tadAkhyaM puramagAt // 28 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] zrIzAntinAthamahAkAmye punaH purameva vizinaSTiAmracchadairudgrathitairnivaddha-sphArIbhavadvandanamAlikaM ca / pauraiH pramodAkulitairanekai-rAdhIyamAnotsavamAdareNa // 29 // Urdhva yathA syAttathA prathitaiH, AmracchadairAmrapatraiH nibaddhaM samanvitam , ata eva, sphArIbhavantyaH vilasantyaH vandanamAlikAH toraNadvArasrajaH yatra tattAdRzam , tathA, pramodena praharSeNa AkulitaiH vyAptaiH sambhRtaiH anekaH pauraH, AdareNa sAgraham , AdhIyamAnAH kriyamANA utsavA yatra tat tAdRzaM ca, potanaM puramagAditi pUrveNAnvayaH // 29 // tatpuraM dRSTvA tadbhAvamAhaAnandasamphulcavilocanazrI-dRggocarIkRtya visiSmiye tat / kiM svargataH svargapuraM samAgA-datyadbhatazrIbhiriti zritohaH // 30 // . tatpotanapuraM dRggocarIkRtya dRSTvA, Anandena saMphullA vikAsaM gatA vilocanayoH netrayoH zrIH zobhA yasya sa tAdRzaH arkakIrtisutaH, kimiti vitarke, svargataH nAkAt , atyadbhutazrIbhiH, saheti zeSaH, svargapura samAgAd, itItthaM, zritaH kRta uhaH tarkaH yena sa tAdRzaH san , vismiliye citrIyate sma, Azcaryam AptavAn // 30 // eka samaye bahenane jovAne utkaMThita thayelA rAjA A kIrti-amitateja potanapura gayA. pratyeka mahela upara UbhA karAyelA lAkhe patAkAthI yukta moTA ane movALA guMthAyelA AmrapatrothI racAyelI ane baMdhAyelI vandana mALAothI zobhAyamAna. AnaMdamagna aneka puravAsI vaDe AdarathI racAtA utsavavALA evA tenagarane joIne AnaMdathI vikasita netra zobhAvALA te ArkakIrti amitateja svargathI ananta addabhuta lakSmIonI sAthe svarga pura AvyuM che ke zuM ema tarka karate vismaya pAme. zara8-29-3nA etaM samAyAntamapetadoSaM, bhUmIpatiH zrIvijayo'bhyudasthAt / anyonyamAzliSya niSedatustA-vekAsane prema nidarzayantau // 31 // apetaH dUrIbhUto doSo yatastaM sadguNam , etamamitatejasaM samAyAntam , abhi abhimukham , bhUmIpatiH zrIvijayaH udasthAt abhyutthAnamakarodityarthaH / tathA tau amitatejaHzrIvijayau prema prItiM . nidarzayantau prakaTayantau, anyonyaM parasparamAzliSyAliGgaya, ekAsane niSedaturupa vivizatuH // 31 // doSothI rahita evA tene AvelA joIne rAjA zrI vijaye abhyasthAna karyuM? te bane paraspara AliMgana karIne prema batAvatA eka ja Asana upara beThA 3jA ___ athAmitatejaso jijJAsAM zlokadvayenAhaUce'rkakIrtiprabhavaH kSitIzaH, smerAnanaH zrIvijayaM prahRSTam / etatpuraM te RturAjazakra-saurAjyasambandhadinaM vinaiva // 32 // AmodasaMkIrNamuditvarAMzu-protphulapAthoruhavat kimIdRk ? / saMjAtamAvedaya tanmamApi, hetuM tadatra priyamitra ! citram // 33 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [11 prahRSTaM sAnandam , etena praznAvasaraH samarthitaH, hRSTAdeva sAdhUttaralAbhasambhavAt / zrIvijayam kSitIzaH rAjA, arkakIrtiprabhavaH amitatejAH, smeram smitayuktamAnanaM mukhaM yasya sa tAdRzaH smayamAnaH sn| etena tasya smitapUrvabhASitaM sUcitam / Uce / kimityAha-te tavaitatpotanaM puram / kratUnAM zrAdbhapaJcamapratimArUpANAM niyamavizeSANAM pUrvabhave zatavAraM kRtAnAM pratipAlakatvAt tai rAjate zobhate iti RturAjaH / sa cAsau zakrazca / tAdRzaH, tasya saurAjyena uttamena rAjyena svargeNa sambandha eva dinam , tam , RturAjeti vizeSaNamindrAntaranivRttaye, nahi sarvo'pIndraH RturAja iti bhAvaH / vinaiva, uditvarAH udayaM gacchantaH ye'zavaH taiH protphullAni vikasitAni yAni pAthoruhANi kamalAni taistulyam uditvarAMzuprotphullapAthoruhavat, kim kutaH. Ihaka vilakSaNam , Amodena pramodena, atha sugandhinA saMkIrNa vyAptaM saMjAtam ? tasmAddhetoH priya mitra, atra viSayaM citramAzcaryakaraM tasya hetum , mamApi nivedaya kathaya, yena matkutUhalanivRttiH syAt // 32 // 33 // AkIrtinA putra amitateja rAjAe AnaMdita evA zrI vijayane kahyuM ke zatatu, Indra, saurAjyanA saMbaMdhavALA dina vinA ja (Ajano dina rAjapadane ke IndrapUjAno athavA saurAjya lAbhane nathI chatAMya) tamAruM A nagara udaya-sUrya kiraNothI vikasita kamaLa jema amada-sugaMdhithI vyApta hoya tema amoda-AnaMdathI Ama vyApta kema che ? he priya mitra ! ahIM thayeluM adUbhUta evuM tenuM kAraNa mane paNa jaNAvo. 32-33 atha kRtottaramAhatasyoktametaddhRdaye nidhAya, prAha sma sa zrIvijayo'tivAgmI / asmAdinAdaSTamake dine'tra, jyotirvidekaH samupAjagAma // 34 // tasyAmitatejasaH etaduktaM pUrvoktaM hRdi nidhAya avadhArya, ativAgmI paTuvAk , sa zrIvijayaH prAha sma avocad , kimityAha asmAdvartamAnAd dinAd, aSTamake vyatIte'STame dine, atra nagare, ekA uttamaH, jyotirvidaivajJaH samupAjagAma AgatavAn // 34 // tenAM A vacana hadayamAM dhArI atyaMta (hitamita vacanavALo) vAgmI te zrI vijaya bole. ahI A dinathI gayA AThame dine eka tiSI Avyo hato. 34 AzIHpradAnairabhinandha mAM sa, prattAsano vetrabhRtA niviSTaH / yatkAryamuddizya samAgamastvaM, tanme dvija ! brAhi mayeti pRSTaH // 3 // ___ AzI:pradAnaiH mAm abhinandyAbhivardhya, vetrabhRtA aGkarakSakeNa prattaM dattamAsanaM yasya saH tAdRzaH, niviSTa upaviSTaH saH, dvija ! yatkAryam uddizya tvaM samAgamaH AgatavAnasi, tatkArya mama bahi, itItthaM mayA pRSTaH prazrapadIkRtaH // 35 // te AzIrvAda ApavA vaDe mAru abhinaMdana karI dvArapAla vaDe apAyelA Asana upara beThe. he brAhmaNa ! je kAryane uddezIne tame AvyA che, te mane kahe. ema meM temane pUchayuM. 35 naimittiko'janpadanalpabodhaH, kSoNIsunAzIra ! nibodha tasvam / asmAdRzAM yadyapi yAcitena, vRttirvidhAtrA parikalpitA'sti // 36 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] zrIzAntinAthamahAkAvye analpaH mahAn bodhaH jJAnaM yasya sa sudhIH, naimittikaH jyotirvid ajalpada uvAca / kimityAha-bhoNIzunAsIra ! kSitIndra ! rAjan ! tattvam madAgamanoddezya, nibodha avadhAraya / yadyapi vidhAtrA vizvasRjA 'vidhAtA vizvasRdvidhi' rityamaraH / asmAdRzA vRttiH jIvanam , 'vRttirvartanajIvane' ityamaraH / yAcitena yAcanena kRtvA, parikalpitA nirmitA asti bhikSAvRttirayamityarthaH // 36 // mahAjJAnI e te naimitika bolyo- he mahIndra ! paramArtha (rahasya) samaje. jo ke vidhAtAe bhikSAthI ja amArA jevAonuM jIvanayApana kapeluM che. 36 nanu tahi bhikSaNIyaM vadeti cettatrAhatvattastathApyarthayituM na cAgAM, kintvAgamaM darzayituM kalAH svAra / yuSmAdRzAmagrata eva dhIrAH, klAnti kalAnAM zamayanti yasmAt // 37 // tathApi tvattaH bhavataH, arthayituM yAcituM na ca naiva AgAmAgamam nanu tarhi kimarthamAgamanaM taveti cettatrAha-kintu, svAH kalAH kauzalAni darzayitum Agamam / nanu kimityanyatra na gatamityAzakathAha yasmAddhetoH, dhIrAH kalAkRtaH, yuSmAdRzAm kalAjJAnAM agrataH eva na tu akalAjJAnAmagrataH naiSphalyAditi bhAvaH / kalAnAM kalAbhyAsapradarzanAdijanyA~ klAnti zramaM zamayanti dUrIkurvanti / anyatra nirguNeSu tu klAntivRddhireva, taistanmahattvasyAgaNanAt / guNini guNajJo ramate iti bhAvaH // 37 // chatAM tamArAthI kaMIka mAMgavAne Avyo nathI. kintu potAnI kalA batAvavA Avyo chuM. kemake kalAvatA tamArA jevAonI AgaLa ja kalAnA zramane zamAve che. tenA nanu katipaye kalAkRto'trAgatAH, kalA pradarzitavantazca, evaM ca sAmAnyato dRSTasya punaH pradarzana piSTapeSaNameveti tava nAtrAvasara iti cettatrAha jyotirvidaH santi paraHsahasrA, ye'tItamudbhAvayituM kSamante / ye'nAgataM kizcana sampradarya, kautUhalaM rAjahRdAM na te'tra // 38 // paraHsahasrAH sahasrAtpare iti paraHsahasrAH aneke, jyotirvidaH daivajJAH santi / ke te ityAhaye atItaM bhUtam , udbhAvayituM prakaTayituM kathayituM vA kSamante arhanti, ye, anAgataM bhaviSyat kizcat sampradodbhAvya rAjahRdAM bhavAdRzanRpamanasAM, kautUhalaM kautukaM, tanvantIti zeSaH / te tAdRzAH atra . kAle, na naiva santi, evaM ca nAnyairgatArtha madIyaM kauzalam , atra tatrAbhinavatAyAH sadbhAvAt iti bhAvaH // 38 // evA hajAre jyotiSIo che, je bhUtane pragaTa karI zake che. jeo kaMIka bhaviSya dekhADIne rAjAnA hRdayamAM kotuhala utpanna kare, tevAo ahIM nathI. 38 atha tasya bhaviSyatkathanamAhatarika vijAnAsi mayeti pRSTe, tenoktamAkarNaya bhUmipAla ! / ghasrAditaH saptamake'pi ghane, madhyAhnakAle patitAzanirdrAk // 36 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / zrIpotanezopari daivayogA-tadvaco me vyabhicAri kizcit / AkarNya tatkarNasuduHzrava me-'mAtyena vaimatyavisaMsthulena // 40 // AkSipya naimittikamAtmanaiva, krodhAndhatAmAzrayatA nyagAdi / tvanmUrdhni kiM vA patitA tadAnI-mAkhyAhi me pRcchata eva tAvat // 41 // tattarhi kiM vijAnAsi ? tvamiti zeSaH / itItthaM mayA pRSTe, tena naimittikena uktam / saduktimevAha-bhUmipAla ! AkarNaya zrRNu, itaH asmAt ghasrAt dinAt 'ghasro dinAhanI' ityamaraH / saptamake saptame ghasra madhyAhnakAle daivayogAva akasmAt zrIpotanezasya upari azaniH vajram, drAk zIghrameva, patitA patiSyati / nanu tavaitadvacanaM mithyeti cettatrAhaetaduktaM me mama vacaH kiMcit kathamapi, vyabhicAri mithyA, na, bhaviSyatIti zeSaH / tat naimittikoktam, karNayoH suduHzravam atikaTu, AkarNya, me mama, amAtyena sacivena, vaimatyainAprItyA visaMsthulena jaDena, krodhAndhatAm krodhena vibekazUnyatAm , AzrayatA adhigacchatA, AtmanA svayameva naimittikama AkSipya bhartsathitvA, nyagAdi Uce, kimityAha-tadAnIM azanipAtasamaye, tvanmUrdhni tvanmastake, vA ca kiM patitA patiSyati ? iti, me mama pRcchataH eva, na tu kAlavilambaH kSamya iti bhAvaH / tAvaditi vAkyAlaGkAre, AkhyAhi brUhi / yaH parasya jAnAti sa svasya tvavazyaM .jAnIyAditi bhAvaH // 39 // 40 // 41 // to tame zuM jANo che ema meM pUchyuM tyAre teNe je kIdhuM, te he rAja sAMbhaLe. A dinathI sAtame madhyAhnakAle zrIpatineza upara devage zIdhratA (ga)thI vaja paDaze. A mAruM vacana kaMI paNa khoTuM nathI. kAnane sAMbhaLatA atyaMta kaSTa thAya evA te vacana sAMbhaLI virodhathI vyAkuLa evA mArA amAtye pote ja krodhathI naimittikane tiraskAra pUrvaka kahyuM ke te vakhate tArA mastaka upara zu 5Daze ? te 57i sAthe / bhane 4. 136-40-41 // atha taduttaramAhatadvAcamantarvinivezya tena, proce mayi svarNamaNivrajAnAm / vRSTiH patiSyatyudayaM dizantI, bhAnoriva dhvAntabharaM harantI // 42 // tasyAmAtyasya vAcam , antarvinivezya manasi kRtvA, tena naimittikena proce uktam , taduktimevAhamayi mamopari bhAnoH sUryasyeva, dhvAntasya tamasaH, lakSaNayA dainyasya bharamatizayaM harantI udayamabhyunnatiM dizantI prakaTayantI, svarNAnAM maNInAM ca vrajAnAM rAzInAM vRSTiH patiSyati // 42 // tenAM vacanane manamAM dhArIne te nimitike kIdhuM ke mArI upara sUryanI jema aMdhakAra samUhane nAza karatI ne mArI AbAdIne batAvatI suvarNa ane maNi samUhanI vRSTi paDaze. jarA dhairya samAlambya mayA tato'pi, svaM dhIsakhaM pratyuditaM yadasmai / * na krudhyate'mAtya viziSTazAstra-dRSTArthasArthapratipAdakAya // 43 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tatastadanantaraM dhairya samAlambya dhRtvA, etena tasya sthitiprajJatA suucitaa| tAdRzApriyazravaNe'pi akSobhAditi bhAvaH / mayA'pi svaM dhIsakhamamAtyaM prati uditam tadevAha- yat , amAtya ! viziSTaM yacchAstraM tatra dRSTAnAmarthAnAM sArthAnAM samUhAnAM pratipAdakAya vaktre, asmai naimittikAya na krudhyate, krodhaM mA kaarssiit| zAstradRSTavaktre krodho'nucitaH, tatra tasyAnaparAdhAditi bhAvaH // 43 // tyAra pachI meM paNa vairya dhAraNa karI potAnA sacivane kIdhuM ke he amAtya ! viziSTa evA zAstramAM jeelA arthe kahenAra A naimitika upara krodha karAya nahiM. 43 atha tasya vidyAprAptimAha yugmenadaivajJasaMvedanasamprasiddha-mAmnAyamAvedaya me puraH svam / ityuktamAtraH sa jagAda deva !, rAmaH pravavrAja yadA'calo'sau // 44 // zANDilyanAmApi pitA'nu taM me, taM cAnu dIkSAmahamagrahISam / ' jajJau nimittaM tata eva samyak, kAlatrayAvedanajAgarUkam // 45 // daivajJasya yatsaMvedanaM jJAnaM tatra samprasiddham khyAtam , svaM svakIyam , AmnAyaM zAstraM me mama puro'ne Avedaya kathaya, ityuktamAtraH sa daivajJaH jagAda deva ! yadA, acala: acalanAmA, asau prasiddhaH, rAmaH baladevaH pravavrAja dIkSA jagrAha, tadeti zeSaH, taM avalAkhyaM rAmam , anu pazcAt , me mama zANDilyanAmA pitA api pravatrAjeti smbdhyte| taM svapitaram anu pazcAca, ahaM dIkSAmagrahISam / tataH dIkSAgrahaNAdeva, kAlatrayasya atItAnAgatavatamAnasyAvedane jJApane jAgarUkam sAkAzam , nimittaM nimittajJAnaM jajJau babhUva // 44 // 45 // he deva ! mArI AgaLa pitAnI anubhava prasiddha evI guru paraMparA jaNAve. ema kahetA veMta ja te bolyo ke, deva! jyAre balabhadra te acale pravajyA lIdhI tyAre tene anusarI zA3iya nAmanA mArA pitAe ane tenI pAchaLa meM paNa dIkSA lIdhI hatI. tethI ja sAcI rIte traNe kAlanA jJAna karAvavAmAM jAgRta evuM nimitta jJAna mane thayuM. 44-4pa yatpaminIkhaNDavirAjamAnaM, zrIpadminIkhaNDamiti prasiddham / . abrAjiSaM tatpuramanyadA'haM, kurvan vihAraM janapApadAham // 46 // anyadA ekadA, jamAnAM pApaM dahatIti taM vihAraM paryaTanaM kurvannahaM padminI kamalinI tAsA khaNDaiH samUhaiH virAjamAnaM zrIpadminIkhaNDam iti yatprasiddhaM, tatpuramabrAjiSamagamam // 46 // - je kamaLAnA samUhathI zobhatuM. padminIkharaDa nAmanuM nagara prasiddha che. eka samaye huM lokanA pApane " nAza karanAra evA vihArane karato tyAM gayo hato. AjakA .. tasmin madIyA janakasya jAmi-rnAmnA'hiraNyApi hiraNyalomA / tatputrikA campakapatragaurI, candrAnanA candrayazo'midhA'bhUt // 47 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzana sUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [15 tasminpure madIyA, janakasya pituH, jAmiH bhaginI, ahiraNyA hiraNya bhinnA api, sAdRzyAt hiraNyalomA abhUditi sambadhyate / campakapatramiva gaurI gauravarNA, candrAnanA candramukhI tasyAH hiraNyalomAyAH putrikA, candrayazo'bhidhA'bhUt // 47 // tyAM mArA pitAnI bahena suvarNa rahita-garIba paNa nAme hiraNyamAM rahetI hatI. tenI campAnA patra samAna gauravarNavALI candra jevA suMdara mukhavALI candrayazA nAmanI kanyA hatI. zALA Alokya tAM manmatharAjadhAnI, trailokyasubhrasubhagatvametrIm / kAmena labdhA'vasareNa bANai-ruttejitaiH paJcabhirAhato'smi // 48 // trayANAM lokAnAM samAhAratrailokyaM tasya trailokyasya lokatrayasya yA subhravaH sundaryaH, tAsAM subhagatvasya saundaryasya bhetrIm adhaHkArikAm , ata eva manmathasya kAmasya rAjadhAnI pradhAnanivAsarUpAm tAM kanyakAmAlokya labdhaH prAptaH avasaraH yena tAdRzena kAmena kAmadevena, uttejitaiH zANIkRtaiH etena vedhasaukaryamuktam , atitIkSNaiH, paJcabhiH bANaiH, aham AhataH viddhaH ekenA'pi alaM vedhaH kimu tAdRzaiH paJcabhiriti bhAvaH // 48 // traNe lekanI strIonI sudaratAne parAjita karanArI, kAmadevanI rAjadhAnI jevI tene joIne huM avasarane pAmelA kAmadeva vaDe tINa evA pAMca bANathI Ahata (ghAyala) karAyo hato. 48 arthIva mAnaM vijahAti lajjA dUrIkarotyeva pizAca kIva / bhinte ca cArvAka ivAtmasiddhiM, kandarpabANairabhitADyamAnaH // 49 // kandarpasya kAmasya bANaiH abhitADyamAnaH vidhyamAnaH janaH lajjAm , arthI yAcakaH mAnaM sanmAnamiva, vijahAti tyajati tathA, Atmasiddhim AtmajJAnam , pizAcakI pizAcAviSTaH, pizAcapUjako vA sa iva, dUrIkarotyeva / pizAcAdeH duSTArthasAdhakatvAt asadarthinazcAtmajJAnA'saMbhavAditi bhAvaH / cArvAkaH laukAyatikaH sa iva bhinte khaNDayati ca / cArvAkA hi piSTodakaguDAdibhyo madazaktivat bhUtebhya eva cetanotpattiM manvate, na tvAtmA cetanaH pRthak teSAM mate iti bhaavH| tathA kAmArto'pi AtmajJAnaM nAzayatIti bhAvaH // 49 // kAmabANothI pIDAto jIva yAcakanI jema mAnane tyAga kare che, pizAca grastanI jema lajajA choDI de che, ane cAvAkanI jema Atmasiddhi, AtmAnI sattA, AtmavIryane toDI nAkhe che, gumAvI bese che. jalA dIkSAM pratijJAmiSa hInavAdI, santyajya tAM prArthya kathaMcanApi / bhavye muhUrte pariNIya tatrA-'vAtsaM prajAvatsala ! nizcalaH san // 50 // prajAvatsala ! hInaM mithyA vadatItyevaMzIlaH, pratijJAmiva dIkSAM santyajya, tAM kanyakAm kathaMcanApi kenApyupAyena, prArthya yAcayitvA, bhavye zubhe muhUrte kAle, pariNIya vivAhya, nizcalaH san tatrAvAtsam // 50 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mozAntinApamahAkAvye he prajAvatsala nRpa (potAnI) pratijJAne adhamavAdInI jema huM dIkSAne tyAga karIne koIpaNa rIte tene mAnavIne zubha lagnamAM paraNIne sthira thaine tyAM ja rahevA lAgyo. ApanA atha sacivAnAM nRparakSaNopAyAnveSaNamAhaityevamAkhyAya gRhItamaune, tasminnupAyaM nRparakSaNAya / saMcintayan dhIsakha eka ityA-cakhyau svabuddhiprabhavaM sumantram // 51 // ityevam uktaprakAram AkhyAya kathayitvA gRhItamaune kRtavAgvirAme tasmin naimittike satri nRparakSaNAya upAyaM saMcintayan , ekaH dhIsakhaH sacivaH svabuddhiprabhavaM svabuddhisphuritam iti vakSyamANaM sumantraM suvicAram Acakhyau jagAda // 51 // Ama A kahIne te naimittike mauna dhAraNa karyuM eTale rAjAnI rakSA mATe upAya vicArato e maMtrI potAnI buddhimAM karela uttama vicArane A pramANe che. 51 atha taduktopAyamevAhasvAmyambudhau tiSThatu yAnapAtraM, saMzritya tasmin patitA'zani / anyo'bravIcatra nivAraNIyo, bhrazyannasau kena vipazcitApi ? // 52 // svAmI nRpaH yAnapAtraM potaM saMzrityAdhiSThAya, ambudhau samudre tiSThatu, yataH tatra azanirna patitA, anyaH sacivaH abravIt , kimityAha tatrAbdhau bhrazyan patana asAvazaniH, kena vipazcitA viduSApi nivAraNIyaH ! na kenApi ityarthaH // 52 // rAjA vahANane AzrayIne samudramAM rahe, (kemake) tyAM ja paDaze nahiM! tyAre bIjo bole ke tyAM paDatAM vajane kaye vidvAna rokI zakaze? parA tahi ka upAyo rakSaNasyeti tatrAhavaitATyazaile pravare'tra kAle, saudAminI naiva patetatazca / tatkandarAntaHsthitimAdadhAtu, svAmI samAdhAya dinAni sapta // 53 // atrakAle pravare zraSThe vaitADhyazaile, saudAminI azaniH naiva patet , devanivAsatvAttasyeti bhAvaH / tataH tasmAtkAraNAcca, svAmI nRpaH sapta dinAni yAvat, samAdhAyApramattaH san , tasya zailasya kandarasyAntamadhye sthiti nivAsamAdadhAtu // 53 // (mATe) A zreSTha kALamAM (athavA A kALamAM zreSTha) vaitADhaya parvata upara vijaLI paDaze nahi. tethI svAmI sAta dina sudhI sthiratA pUrvaka tenI kandarAmAM aMdara nivAsa kare. I53 mantrI tRtIyo nijagAda mantraH, zlAghyo'pi naiveSa vizeSadRSTayA / yAvino naiva vibhaGgahetuH, karmAnubhAvena hi mAvi sarvam // 54 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srg:|| tRtIyaH mantrI nijagAda, eSaH sadyaH kathitaH mantraH vicAraH api vizeSadRSTayA sUkSmabuddhathA naiva ilAdhyaH prazasyaH, tatra hetumAha-yad yasmAd bhAvinaH bhaviSyataH, kAyasyeti zeSaH vibhaGgasya nivAraNasya hetuH kAraNaM naiva, kizcidastIti zeSaH / tatropapattimAha-hi yataH sarva bhAvi, karmaNaH pUrvakRtasya anubhAvena prabhAveNa, kRtasya ca bhogAdeva kSayAditi bhAvaH // 54 // trIje maMtrI bolyo ke vizeSa daSTie A vicAra paNa prazaMsanIya nathI. kemake bhAvIne nAza thAya e koi upAye nathI. kamanA prabhAve badhu thavAnuM ja che. 54 bhAvino balavattvamevAhamantrairanekairapi japyamAnai-yantrairanekairapi yantryamANaH / tantrairanekarapi tantryamANe- bhAvyatAM bhAvyamupaiti kiJcit // 55 // anekaiH mantra japyamAnaiH api sadbhiH, anekaiH yantraH yantryamANaiH likhyamAnaiH api sadbhiH, anekaiH tantraiH tantryamANaiH kriyamANairapi sadbhiH kiniskimapi bhAvyaM bhAvi abhAvyatAm abhavanIyatAM na upaiti, 'avazyameva bhoktayaM, kRtaM karma zubhAzubha' mityukteriti bhAvaH // 55 // aneka maMtro japAtA chatAM, aneka yaMtro yojAtA chatAM, aneka taMtro karAtAM chatAM kaMI paNa bhAvI abhAvapaNAne pAmatuM nathI. bhAvI rokI zakAtuM nathI. papA bhAvinI balavattve dRSTAntamapyAhavAtaM tadetanniyataM tathAhi, kSetre puraM zrIvijayAkhyamatra / yasyoccasaudheSu suvarNakumbha-cchAyaM samAskandati pUrNacandraH // 56 // tattasmAdetadvAta bhaviSyatkathanaM niyataM nizcitaM tathAhi-yathA, atra bharate kSetre zrIvijayAkhyaM puram astIti zeSaH yasya purasya ucceSu saudheSu prAsAdeSu pUrNacandraH suvarNakumbhAnAM chAyAM kAnti samAskandati prApnoti / etena prasAdAnAM candragamanamArgaparyantoccatA suvarNakumbhabAhulyaM ca sUcitaM, nAnyathA candrasya tatkAntigrahaNasaMbhavaH / atra candrasya svaguNatyAgena kumbhaguNagrahaNavarNanAt tadguNAlaGkAraH tallakSaNaM yathA-"tadguNaH svaguNatyAgAt tAhaganyaguNagrahaH" iti / sa ca candrasya tathAguNagrahaNA'bhAve'pi tathoktarasambandhe sambandharUpAtizayoktyanuprANitaH // 56 // tene viSaye nizcita A vAta che. jemake A kSetramAM zrI vijaya nAmanuM nagara hatuM. jenA UMcA mahele upara pUnamane candra suvarNa-ghaTanI zobhAne pAmato hato. suvarNanA ghaDA jevo bhAsato hato. padA tasminnavAtsIdvasudhAsuparvA, puNyAdhiparvA kila rudrasomaH / yaM pUjayAmAsa mahezvarANAM, vargaH sa kiM naiva navo dvijezaH // 57 // tasmin pure puNyam adhyadhikaM parva upAsanA kAlavizeSaH yasya puNyasyAdhikaM parva upAsanAdvArA yasya sa tAdRzaH dharmAnuSThAnaparAyaNaH, vasudhAyAM suparvA indraH iva, nRpaH rudrasomaH tannAmA avAtsIt kiletyaitithe (kila saMbhAvane) / yaM nRpaM mahezvarANAM rAjJAm atha ca zivAnAM vargaH Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] zrIzAntinAthamahAkAvye samUhaH pUjayAmAsa sevate sma, sa tAdRzaH, navaH vilakSaNaH dvijezaH candraH naiva kim ? api tvavazyaM vilakSaNaH, yataH ekamahezvarapUjita eva AkAzasthaH prasiddhaH, candraH zivena zirasi dhAraNAt / ayaM tu mahezvaravargapUjita ityasau vilakSaNa eva bhavitumarhatItyarthaH / atra ca mahezvaravargapUjyatvena prasiddhacandrApekSayA'syAdhikyavarNanAdupamojjIvito vyatirekAlaGkAraH / dvijezatvenAdhyavasAyAccAtizayoktistatpuSTA // 57 // te nagaramAM puNyanA uttama parva jevA rusoma nAmano mahIpati raheto hato. jene mahezvara mahAdeva, dhanAlyono samUha pUjato hate. (te) zuM te no dinezacandra, brAhmaNane rAjA na hate? hato ja. kemake prasiddha candrane eka ja mahezvara mastaka upara dhAraNa kare che, ane rAjA brAhmaNane paNa rAjA hoya che. pelo candra che tevo nathI. ApaNA kAntA zivAkhyA jvalanAdirasyA-''sItarjayantI jvalanaM svakAntyA / lAvaNyamuddAmamadhizrayantI, prANezituryA madhurA babhUva // 58 // * asya nRpasya svakAntyA, jvalanam agnim, tarjayantI adhikSipantI, jvalanAdapyadhikatejasvikAntimatI, jvalanAdiramyA zivAkhyA jvalanazikheti nAmnI kAntA AsIt yA jvalanazikhA uddAmamutkaTam lokAtizayam, lAvaNyam saundaryam, adhizrayantI satI, prANezituH patyuH, madhurA atipriyA babhUva // 8 // (tene) pitAnI kAntithI agnine paNa jItavAvALI javalanaprabhA nAmanI patnI hatI. utkRSTa lAvaNyane dhAraNa karatI je patine atyanta priya hatI. pa8 jajJe zikhI nAma tayostanUjaH, prAptaH praNItairupayAcitaudhaiH / gArhasthyavRkSaH saphalaH pitRbhyA-majJAyi yasmin parivardhamAne // 58 // tayoH nRparAjyoH praNItaiH kRtaiH upayAcitauSaiH devaguruprArthanAbharaiH, prAptaH tanUjaH putraH zikhI, nAma jajJe / yasmin putre parivardhamAne sati, pitRbhyAM gArhasthyameva vRkSaH, saphalaH, ajJAyi jJAyate sma // 5 // te banene zikhI nAmano putra utpanna thayo. je aneke mAnatA mAnavAthI maLyo hato. je vRddhi pAmate chate pitA-mAtAe gAIyyarUpI vRkSane saphaLa mAnyo hato. pilA tatrAnyadA kazcana yAtudhAno, mAnuSyamAMsAdanalolajihvaH / ___etaH kutazcit sa narAnihanti, nityaM vahUnatti ca tatra kizcit // 60 // tatra pure, anyadA mAnuSasya manuSyasambandhinaH, mAMsasyAdane bhakSaNe lolA salAlasA jihvA yasya sa tAdRzaH, manuSyamAMsabhakSakaH kazcana yAtudhAnaH rAkSasaH, 'kauNapayAtudhAnau' iti haimaH / kutazcit, etaH AgataH, sa rAkSasaH nityaM bahUn narAn nihanti mArayati sma, tatra kizcit atti bhakSayati sma ca // 60 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 19 tyAM eka samaye kayAMkathI manuSyanA mAMsa khAvAne talasatI chaThThavA vALo kaI rAkSasa Avyo, je tyAM nitya ghaNA mANasone mArI nAkho ane kaMIka ja khAto hato. 6nA ___ zrIsAgarANAM gurunAgarANAM, vijJApanAnantarameva bhapaH / sAmnA tamAcaSTa nihaMsi kasmA-jjantUnanekAMstanumAMsakArye // 61 // zrINAM maNiratnAdisampattInAM sAgarAH ratnAkarA iva teSAm , gurUNAM vidyAvittAdibhiH zreSThAnAM naagraann| paurANAM vijJApanAyA anantaram eva, etena rAjJaH prajAvatsalatA sUcitA, sadya eva tadupaplavapratIkAre pravRtteH / bhUpaH sAmnA sAntvanena priyavacanAdinA 'sAma sAntvana' miti haimH| zAntimAzritya, etena dhIrodAttatoktA / taM rAkSasam AcaSTa acakathat, kimityAha-tanoralpasya mAMsasya kArya nimittam, anekAn jantUn prANinaH, kasmAt, nihaMsi, Adau mAMsAzanamevAtiniSiddham, tatrApi tanorarthe bahUnA mAraNaM tu mAMsabhakSakasyApi na yujyate iti // 6 // lakSmInA samudra jevA ziSTa nAgarikonI vinaMtI thatAM ja rAjAe zAMtithI tene kIdhuM, zuM kAma thaDAka mAMsa mATe aneka prANiyone tuM haNe che? mAlA nanu mAMsAzino mama bubhukSAzAntiH kathamiti cettatrAhasthAnasthitasyaiva mayaiva tattvaM, dattaM bubhukSApagamAya matyam / AsvAdakaM savidhe sametaM, nityaM svayaM nRkSaya ! rakSayAnyAn // 62 // nRkSaya ! manuSyanAzaka ! tattasmAd alpArthe bahunAzasyAnucitatvAddhetoH sthAnasthitasyaiva, na tu kutrApi gamane prayojanam , anyathaiveSTasiddheriti bhAvaH / bubhukSAyAH tavAzanAyAyAH apagamAya zAntaye 'azanAyA bumukSA kSuDityamaraH' mayA dattam ekaM matyai manuSyameva, na tvanyamiti bhAvaH / nityaM pratyaham, svayamAtmanaiva, na tu tatrApi tavAyAsasyAvazyakateti bhAvaH / savidhe samIpe, sametamAgatam , AsvAdaya bhakSaya / anyAn mAn rakSaya mA haMsIH, tava prayojanasya siddhatvAditi bhAvaH // 62 // he rAkSasa! pitAnA sthAnamAM rahelA ja tane tArI bhUkha dUra karavA mATe mArAthI manuSya apAyelA che. jAte ja pAse AvelA te eka manuSyane dararoja tuM khA. bIjAne mUkI de. 6rA astvevamityAdRtavAci tasmi-nAmAni saNyipi lekhayitvA / . ArakSakairAzu puraukasAM rA , kSiptAni navyeSu karIrakeSu // 63 // evamastu itIttham AhatA svIkRtA vAg yena tasmin, tasmin rAkSase sati, sarvANyapi puraukasA paurANAM nAmAni lekhayitvA, rAT rAjA, navyeSu karIrakeSu ghaTeSu "vaMzAGkure karIro'strI, tarabhede ghaTe ca nA" ityamaraH / ArakSakaH rakSApuruSaiH karaNaiH kSiptAni-vihitAni / atra rADiti prathamAvibhaktiH pramAdAt , kSiptAnIti karmANi kRtpratyayAt tRtIyAyA evaucityAt / yadvA AdikarmaNi kartari ktaH // 63 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] zrIzAntinAthamahAkAmye iyanmAtramanyathA vicAraNIyam-( sarvANyapi puraukasAM nAmAni ArakSakaiH lekhayitvA navyeSu karIrakeSu Azu rAT kSiptAni // 6 // evamastu itItthamAdRtA vAg yena tAdRze tasmin rAkSase sati puraukasAM pure nagare okAMsi gRhANi yeSAM teSAM purajanAnAM sarvANyapi nAmAni ArakSakaiH lenayitvA navyeSu karIrakeSu "vaMzAGkare karIro'strI bhede ghaTe ca nA" ityamarokteH ghaTeSu rAbhiptAni iti samastaM padaM rAjA kSitipatinA svayameva kSiptAni sthApitAni / ) ema thAo' ema kahIne te rAkSase te vAta svIkAryA pachI rAjAe tarata ja ArakSake (keTavAlA) pAse nagaravAsIonAM badhAM nAma lakhAvI. te navA ghaDAmAM naMkhAvyA. 63 kanyA samAkarSa yadekamekaM. prAtarvinirgacchati yasya patram / patraM yamasyeva sa tatra tUrNa, prasthApyate sAdhvasakampamAnaH // 64 // prAtaH, kanyA bAlikA, ekam ekaM, patraM, samAkarSayat-gRhAti sma, tathA sati, yamasyAntakasya patramiva, yasya patraM nAmAGkitapatram , vinirgacchati-samAyAti, sAdhvasena-maraNabhayena kampamAnaH sa janaH, tUrNaM zIghrameva, tatra rakSaHsamIpe prasthApyate preSyate tathaiva niyamAditi bhAvaH // 64 // eka kanyA savAre temAMthI eka eka kADhe che. yamarAjanA khata jevuM jenuM patra nIkaLe che. te bhayathI kaMpato chatAM tarata ja rAkSasa pAse mokalAya che. 64 anyedhurAkarSi kareNa kanyA, tasyaiva patraM dvijaputrakasya / ArakSaNa prahitAstadAnIM, bhRtyAstamAdAtumatatvaraMzca // 6 // anveyuH ekadA kanyA-kanIzabdasya tRtIyaikavacanam-kayA'pi bAlikayA, kareNa pANinA, tasya kasyacit dvijaputrakasya brAhmaNazizoH patraM nAmAGkitaM patrameva, AkarSi niSkAzitam, tadAnoM tatkAle ca, ArakSakeNa nagararakSaNa prahitAH preSitAH, bhRtyAH rAjapuruSAH, tam, dvijaputram, AdAtum, prahItuma, atatvaran, zIghratAmakurvan, bilambabhayAt // 65 // eka divase kanyAe hAtha vaDe te brAhmaNanA putranuM patra kADhayuM ArakSaka vaDe te ja vakhate ekalApelA mANase brAhmaNa-putrane pakaDavA utAvaLa karavA lAgyA. 6pA tairnIyamAnaM samavekSya putraM, tArasvaraM tajananI ruroda / sarve tadA''sannagRhAntarasthA, bhUtA yathA tatkaruNAM prapamA // 66 // taiH bhRtyaiH, nIyamAnaM putraM samavekSya vilokya, tasya bAlasya jananI mAtA tArasvaram uccaiH ruroda, yathA yena prakAreNa, tasya tadgRhasya Asannasya samIpasthasya gRhasya antarasthAH madhyasthAH sarva bhUtAH, tattasmAdrodanAtkaruNAM dayAM prapannAH prAptAH // 66 // te mANaso vaDe laI javAtA putrane joIne te samaye tenI mAtA poka mUkI tevI rIte raDavA lAgI ke jethI pAsenA gharamAM rahelA bIjA paNa badhA tenI upara dayAvALA thaI gayA. 66 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayavarmanasUrIzvararacitavRttisahite pacamaH srgH| [ 21 atha taskRtamAzvAsanamAhatamUcire brAjhaNi ! mA rudastvaM, putraM purA te vayamAharAmaH / Acchidya tasmAvaritaM palAdAda, so'pi sthitiM naiva tathA vimettA // 67 // tAm brAhmaNIm Ucire te prAptadayAH, kimityAha-brAhmaNi ! tvaM mA rudaH, vayaM te tava putrama, tasmAtpalAdAt mAMsAdAdrAkSasAd, purA agrataH, Acchidya balAd gRhItvA tvaritaM zIghrameva, AharAmaH AneSyAmaH, tathA sati tato balAd grahaNe ca sa mAMsAdo'pi sthiti vyavasthA svayaM samAgatamAtirikta mohananarUpaniyamaM naiva vibhettA bhakSyati, niyamamanurudhya tatsamIpe mattyasya gamanAt, kenApi tadgrahaNasya tu na niyame praveza iti bhAvaH // 67 // teo tene kahevA lAgyA ke, he brAhmaNI tame raDe nahi. ame tamArA putrane te mAMsabhakSaka pAsethI pahelAM ja jaladIthI chInavIne laI AvIzuM, tema thatAM te paNa tevA karArane toDI zakaze nahi. 6LA ArakSabhatyAstamathopaninyu - vitsa taistatpura eva tAvat / hRtvArpitastasya javAtsavitrya, kSiptastathA so'pi gireguhAyAm // 6 // atha anantaram taM dvijaputram ArakSabhRtyAH yAvadhavadhi, upaninyuH rAkSasya samIpaM prApayAmAsuH, tAvattadavaNyeva, tasya rAkSasya pura eva taiH prAptadayaiH dattasaMketairbhUtaiH sa dvijaputraH javAt vegAt hRtvA Acchidya tasya bAlasya savitrya jananyai arpitaH dattaH, tayA jananyA api sa, gireH parvatasya guhAyAM kandarAyAm, kSiptaH, punarapi grahaNabhayAditi bhAvaH // 8 // pachI ArakSakanAM nAkaroe te brAhmaNa putrane te rAkSasa pAse laI jatAMveMta ja teo nagaravAsIoe vegathI te rAkSasanI AgaLathI upADIne tenI mAtAne ApI dIdhuM. te (mAtA)nA vaDe paNa te ! dvijaputrane parvatanI guphAmAM mukI devAyo. 68 atha kathAmupasaMharatitatroSitenAnagareNa daivAd, grAhIkRtaH sa dvijadArako'pi / tadvat kvacidrAvyamabhAvyabhAvaM, naiva prayAtyanyadapi trilokyAm // 68 // tatra guhAyAmapi daivAt bhAvyasaMyogAt uSitena sthitena ajagareNa mahAsarpaNa sa kSiptaH dvijadArakaH dvijaputraH grAsIkRtaH kavalIkRtaH, tadvat trilokyAM kvacitkutrApi, anyadapi bhAvyaM bhAvi abhAvyabhAvamabhavanIyatAM naiva prayAti // 69 / / devayoge tyAM (guphAmAM) rahetA ajagare te brAhmaNa putrane potAne grAsa banAvI dIdhe, tenI jema ja traNe lokamAM kyAMya bhAvIne abhAva na hoya. abhAva bhAvI paNAne na pAme. chellA TippaNI:--purA AharAmaH AneSyAmaH tathA sati tato balAd grahaNe sati sa mAMsAdo'pi sthitim asmanmaryAdAM naiva vibhettA bhakSyati / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 22 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tahi rakSaNAya ki kartavyamiti cettatrAhatasmAtpracaNDAzanipAtaghAta-kAryAya sajIkriyatAM tapo'strama / yadbhAvazANAzrayaNAt samasta-pratyUhamucchettumalaMbhaviSNu // 70 // tasmAd bhAvyasyAbhAvyabhAvAt , pracaNDaH atyugraH yaH azaniH vajaM tasya pAtasya yo ghAto nivAraNaM tasmai kAryAya tapaH bratAdhanuSThAnamevAstraM tat, sajjIkriyatAM sandhAnayogyaM kriyatAm, yattapo'stram, bhAvaH zANaH kaSaH "zANastu nikaSaH kaSaH" ityamaraH / zANaH zastratIkSNadhArakAriyantraM vA tasyAzrayaNAt, samastameva pratyUhaM vighnam ucchettum nivArayitum alambhaviSNu samartha syAt // 7 // bhAre pracaMDa evA vajanA nipAtane nivAravA mATe tatparUpI azvane taiyAra kare, je bhAvarUpI zANa upara caDI sarva vidanene nAza karavA samartha thaze. 70 atha sacivAntaravicAramAhazrutveti turyo vadati sma mantrI, jyotirvidAkhyAyi taDibhipAtaH / zrIpotanezasya kilopariSTAd , bhAvI na tu zrIvijayasya rAjJaH // 7 // iti tRtIyamantryuktaM, zrutvA, turyaH caturthaH mantrI vadati sma, kimityaah-jyotirvid| zrIpotanezasya upariSTAt taDitaH vajrasya nipAtaH bhAvI, itIti zeSaH, AkhyAyi kathitam, kileti smaraNe, na tu zrIvijayasya rAjJaH, upari azanipAto bhAvItyAkhyAyIti sambadhyate // 71 // A sAMbhaLI cothe maMtrI be-eSIe zrIpatana nagaranA rAjA upara vaja paDaze ema kIdhuM che, kiMtu zrIvijaya rAjA upara nahiM. 71 nanvevametat tataH kimsaptAhamanyaH kriyatAM tadasya, svAmI purasya prytairbhvdbhiH| prajJApradhAnatvamamaMsta tasyA-mAtyasya dRSTo gaNako'tha zasyam // 72 // tasmAddhetoH prayataiH sAvadhAnaiH bhavadbhiH sacivaiH saptAhaM saptadinaM yAvat / asya zrIpotanAkhyasya purasya, anyaH svAmI kriyatAma, evaM ca yaH tadAnIM pattanezaH syAttasyoparyevAzaniH patennatu zrIvijayasyopari iti tasya rakSaNaM sukarameveti bhAvaH / athAnantaraM hRSTaH rakSAsuyuktiM vIkSya prasannaH gaNakaH daivajJaH "jyotiSiko daivajJagaNakAvapI'tyamaraH / asya caturthasyAmAtyasya sacivasya, zasyaM prazaMsanIyam prajJA buddhiH pradhAnaM yasmin tasya bhAvastattvaM buddhimattvam, amaMsta mene // 72 // te tame badhA sAvadhAna thaI eka saptAha sudhI koI bIjAne A nagarane svAmI banAvo. tyAre jozIe khuza thaI te maMtrIne prazaMsanIya buddhivALA jAmyo. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [ 23 atha sacivoktamavaSArya rAjJaH vipratipattimAhatanmantramAkarNya mayA'pi proktaM, yaH sthApyate rAjyapade svarucyA / tatprANanAzaM paricintayet kaH, kanyANamicchanijajIvitasya ? // 73 / / teSAM mantraM vicAramAkarNya mayA zrIvijayenA'pi ca, uktam / kimityAha-svarucyAcchayA, rAjyapade-rAjyarUpe pade rAjyAdhikAre yaH puruSaH sthApyate adhikrayate, nijajIvitasya svAtmanaH kalyANaM zubham icchan kaH naraH tasya prANanAzaM paricintayet / yo hi rAjA syAttasminnazanipAtaH, evazca svaprANarakSaNAya paraprANanAza ityAyAtam. paraprANaiH svaprANarakSitA ca hiMsakatvAnna zubhaM labdhumahati, evaJca svasya zubhamicchan na ko'pi paraprANanAzaM paricintayedapi, anyathA hiMsAdoSAdisadbhAvAditi bhAvaH // 73 // meM paNa teno vicAra sAMbhaLIne kIdhuM ke potAnI rucie rAjAne pade je sthApita karAze, pitAnA jIvanuM bhalu Irachata koNu. te rAjAnA pade sthapAyelAnA prANanA nAzanI cintA kare ? 73 vipratipattyantaramAhaprANaiH parasyApi vinazvarAn svAn , prANAnaveyaM yadi vastuvRttyA / na syAt kadAcinmaraNaM mamApi, muktiM gatasyeva nirIhavRtteH // 74 // yadi vastuvRttyA vastutaH, parasya prANairapi svAn-svakIyAna, vinazvarAn anityAna, etena teSAM vinAzaH dhruvaH, na tu zakyavAraNa iti sUcyate / prANAn aveyam-rakSeyam, tadeti zeSaH / nirIha vRtteH niStRSasya, muktiM gatasya muktasya puruSasyeva, mamApi kadAcidapi maraNaM na syAt, yathA muktasya na maraNaM tasya janmAbhAvAt / evaM maraNakAle samupasthite paraprANAnAM mAraNena svamaraNanivAraNe'yatnasiddhamamaratvam, mametyupalakSaNam , anyasyApyevam amaratvasaMbhavAt ; na caivamadyAvadhi kvApi jAtam , jantomaraNAvazyabhAvAt , tanivAraNasyAzakyatvAt, evaM ca rAjye'nyasminnivezite'pi na mriyamANasya mama rakSaNaM saMbhavati / yaduktam-"adya vA'bdazatAnte vA mRtyurvai prANinAM dhruvaH" iti / "jAtasya hi dhravaM mRtyavaM janma matasya ca" iti ca / evazca bhavanmantraH na yuktimAskandati pUrvoktadoSAditi upAyAntaraM vA vicAryatAm , bhAgyamavalambya vA sthIyatAm, iti madIyo mantraH iti bhAvaH // 74 / / je bIjAnA prANothI nAzavaMta evA potAnA prANonI rakSA kharekhara karI zakuM te muktine pAmelA vItarAganI jema mAruM paNa mRtyu kadI thAya nahi. 74aa atha teSAmupAyAntaramAhaprAvAdiSurmantravidAM dhurINA-ste'tha kSaNaM cetasi cintayitvA / aMdI nivezyA pratimaiva rAjye, no jIvaghAto'pi bhavettathA te // 7 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] zrIzAntinAthamahAkAvye . atha pazcAt mantravidA mantriNAM dhurINA agresarAH te sacivAH, cetasi jhaNaM cintayitvA vicArya prAvAdiSuH UcuH / kimityAha-rAjye, zrIdasya-yakSasya iyam adI-kauberI "yaukapiGgelavilazrIdapuNyajanezvarAH" ityamaraH / pratimA-bimbameva nivezyA, nRpatvena sthApyA, tathA evaM sati, te-tava, jIvadhAtaH-jIvadhAtajanyadoSaH, api, kArya kAraNopacAraH tadoSasyAtimahatvasUcanAya, na bhavet / bimbasya nirjIvatvena taduparyazanipAte'pi na jIvaghAta iti bhAvaH // 75 / / tyAre vicAravaMtAmAM agresara evA te maMtrIo kSaNavAra manamAM vicArIne belyA ke rAjAnA pade kubera yakSanI pratimAne ja sthApita karIe, tema thatAM tamane jIvahiMsA paNa nahi thAya. ApA zrIvijayasya karttavyamAha-- etatsadAlocitamaJjasA vo, matyAnumatyAyatanaM jinasya / gatvA kRtAH kRtapauSadhazca, darbhervidRbdhA''staraNonyadhaSIdam / / 76 // vaH yuSmAkaM, matyA buddhayA, etatpUrvoktaM sat sAdhu AlocitaM vicAritam , iti anumatya anumodya, svIkRtya vA, jinasya AyatanaM prAsAdaM gatvA, kRtA arcA jinasya pUjA yena sa tAdRzaH san kRtaM svIkRtaM pauSadhaM tadAkhyavrataM yena sa tAdRzaH darbhaH kuzadRbdham vihitamAstaraNaM zayyA yena sa tAdRzaH san nyaSIdamupAvizam , jinaM saMpUjya pauSavaM gRhItvA darbhAsanamAstIrya copAviza. mityarthaH / / 76 // A buddhipUrvakano tamAro vicAra sAro che ane sarala che, ema anumati ApIne huM jinAlayamAM jaI pUjA karI piSadha laI darbhane saMthAre karI beThe. 76o rAjye dhanezapratimAbhiSiktA, tatkAlametaiH sacivaistrikAlam / ArAdhyate sma prabhunirvizeSa, kurvanti kiM nezahitAnuraktAH ! // 77 // rAjye tatkAlameva, etaiH pUrvoktaiH sacivaiH abhiSiktA kRtAbhiSekA dhanazesya dhanadasya pratimA trikAlaM triSu prAtamadhyAhnasAyaMkAleSu prabhuNA rAjJA nirvizeSaM vizeSo nyUnAdhikyaM tadrahitaM yathA syAttathA pramarivetyarthaH / ArAdhyate sevyate sma / tatra hetumAha-Izasya svasvAminaH hitAya anuraktAH kiM na kurvanti ? sarvameva kurvantItyarthaH / evaM cezahitAya pratimAyA api tAdRzamArAvanaM na virudhyata iti bhAvaH // 7 // A maMtrIoe tatkAla rAjAnA pade yakSanI pratimAne abhiSeka karyo ane rAjAnI jema ja tenI ArAdhanA karavA lAgyA. svAmInA bhalA mATe premavALAe zuM nathI karatA? 7LA arhatprabhAvAnnRNAmupasargabhAvo netyAhapUrva hi dhAtorupasargabhAvo, yadyapyayaM vyAkaraNe praNItaH / prAdurbhavennaiva tathApi pusA-mahannamaskAramahAprabhAvAt // 7 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / 25 __ yadyapi dhAtoH tatsaMjJakasya kriyAvAcakasya atha ca daivasya bhaviSyataH, pUrvam AdAveva upasagasya tatsaMjJakasya aparAdeH, upadravasya ca, bhAvaH prayogaH, prAkaTyazca vyAkaraNe zabdazAstre ayaM niyamaH praNItaH kathitaH, vyAkaraNe bhvAdidhAtoH pUrvam prAdirupasargaH prayujyate prabhavatItyAdau, evam bhAvyaniSTasUcakamutpAtAdi loke'pi pUrvameva jAyate, yatra ca na jAyate, tatra nAniSTaM bhAvi iti manyate / tatrAvazyaMbhAvino bhAvinaH sUcakamupasargAdyapi zAntyAdikarmaNA pratirudhyate ityAha-tathA'pi vyAkaraNe tathApraNIte'pi arhatA jinezvarANAM namaskArasya prabhAvAt sAmarthyAtpusAM naiva prAdurbhavat upasarga iti sambadhyate / zAstre tathAniyame'pi lokenAyaM niyamaH zAntikA dinA tadvAraNAt / evaJca bhAvyaniSTasUcakaM kimapyupasarga jJAtaM netibhaavH| atra dvayordhAtvorupasargayozvabhede'pyabhedokteratizayoktiH // 7 // jo ke vyAkaraNa zAstramAM dhAtuthI pUrva upasarga. (pra, parA. vagere joDAya che A niyama che, chatAM manuSyone arihaMtanA namaskAranA mahAna prabhAva hevAthI tene upasarga (upadrava) thAya nahiM 78 nanu tanipAto'pi na jAtaH kimiti jijJAsAyAmAha-- sadhyAnakASThAmadhitasthuSo me, prApte tataH saptamake'pi ghasre / madhyAhnakAle divi vArivAhaH, kalpAntakAlAbdasuhRjjagajai / / 79 / / tatastadanantaram , sato'vicalasya dhyAnasya kASThAmavasthAmadhitasthuSaH prAptasya me mama saptamake, apizcArthe, ghasre dine prApte, madhyAhnakAle, divi gagane, kalpAntakAle yo'bdaH meghastasya suhRnmitram , kalpAntakAlAbdatulyaH vArivAhaH meghaH jagarja stanitavAn , etena vajrapatanasaMbhAvanoktA // 76 / tyAra pachI zubha dhyAnAvasthAmAM rahelA mane sAtamo divasa Abe chate madhyAhakAle AkAzamAM kapAMtakALanA vAdaLa jevA vAdaLo garjanA karavA lAgyAM. 7lA atha phalitamAhazampA taTatkAraravaistu kASThAH, sampUrayantI nipapAta yakSe / antaHpurIbhiH pramadAdvimuktA, muktAdivRSTigaNake tu tasmin // 8 // zampA vidyut "taDidairAvatI vidyuccalA zampA'ciraprabhA" iti haimH| tvityadbhate, taTatkAraravaiH taTadityAkArazabdaiH, kASThAH sarvA dizaH sampUrayantI, vyApnuvantI, yakSe rAjyAbhiSiktayakSapratimAyAm nipapAta / tasminnanAgatavaktari, gaNake daivajJe tu ca antaHpurIbhiH antaHpurastrIbhiH, pramadAd harSAt , tatkRtAnAgatakathanena rAjJaH prANarakSaNaM yuktyA iti hetoharSa iti bhAvaH / anyathA tu vajapatane zokenaiva bhAvyamiti bhAvaH / muktAdInAM vRSTiH, muktA kRtA / evaJca gaNakasyoktidvayamapi satyameva jAtamiti bhAvaH // 8 // vijaLI taDAkAnA avAjathI dizAone gajAvatI yakSa upara paDI ane tyAre aMtaHpuranI rANIe harSathI te navI upara motI vagere varSAvyAM. 18 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 11 zrI zAntinAthamahAkAvye atha rAjastoSAttasmai dAnamAha-- tatpaminIkhaNDamivAdhilakSmI-saMvAsitaM toSavazAtpradAya / zrIpadminIkhaNDapuraM sa vittai-daurvidhyamucchedya mayA vysji||1|| tasmAddhetoH toSavazAt prasannatAyAH, padminIkhaNDaM kamalAkaramiva, adhikayA lakSmyA saMvAsitaM paripUrNa zrIpaminIkhaNDapuraM pradAya pAritoSikaM dattvA vittaiH, daurvidhyaM-dAridrayam , ucchedya vinAzya ca, mayA, sa gaNakaH, vyasarji, praiSi / / 81 // pachI meM harSane lIdhe kamalavananI jema utkRSTa lakSmIthI suvAsita dhanadhAnyapUrNa evuM zrI padminIkhaMDa nagara ApI dhanathI daridratAno nAza karI te jezIne rajA ApI. 8 athottaramupasaMharati-- arcA kutA ratnakarasya navyA, bhavyAzayA ratnamayI yadA / tenaiva paurAH paramapramodAt , kurvantyakharva mahamAcagavaMm // 2 // yadyasmAt bhavyAzayA zubhAzayA ratnakarasya yakSasya "paulastya-vaizravaNa-ratnakarAH kubareyakSA" viti haimH| navyA nUtanaprakArA, ata eva ardhyA arcanIyA ratnamayI rAnI arcA pratimA kRtA "arcA tu pratermA yAtanA nidhiH" iti haimaH / tenaiva hetunA, paurAH, AttaH prAptaH garvaH naitAdRzo'nyatra maha ityabhimAnaH yasmin karmaNi tadyathA syAttathA, akharva mahAntaM mahamutsavaM kurvanti // 2 // yakSanI zubha AzayavALI evI adabhuta pUjA karavI jenI pratimA ranamayI hatI, tethI ja nagaravAsIo atyaMta harSathI garva laI zakAya e mahAna utsava kare che. 58rA itthaM nizamyAsamamaya'te sma, devI sutArAmitatejasA'pi / tatraiva kazcitsamayaM samAnaM, sthitvA yayau svaM sa puraM nrendrH||83|| itthaM pUrvoktaprakAraM nizamya zrutvA, amitatejasA rAjJA devI sutArA svabhaginyapi asamam anupamaM yathA syAttathA, aya'te saMmAnyate sma, tathA tatra zrIpotanapura eva kaMcit samayaM mAnena satkAreNa saha samAnaM sthitvA, sa narendraH amitatejAH svaM puraM yayau // 3 // Ama adabhutatA sAMbhaLI te amItateja rAjAe devI sutArAno satkAra karyo. ane te rAjA tyAM mAnasahita keTaleka kAla rahI. pitAnA nagare gaye. 83 jyotirvanaM nAma vanaM sutArA-devyAsamaM zrIvijayo'nyadA'yam / zacyA biDojA iva nandanAkhyaM, rantuM jagAma pramadAbhirAmaH // 84| anyadA ayaM kelikutuhalI zrIvijayaH pramadAnAM strINAm abhirAmaH kamanIyaH priyaH "pramadA sundarI rAmA" iti haimaH / etena saubhaagygunnvttoktaa| yadvA pramadaH pramodaH tenAbhirAmo manomA AhvA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [ 27 dita ityarthaH "hlAdaH pramodaH pramadaH" iti haimH| sutArAdevyA samaM saha, jyotirvanaM nAma vanamupavanam biDojA indraH zacyA indrANyA saha nandanAkhyaM vanamiva, rantuMkrIDayituM jagAma yayo |upmaalkaaraa8|| eka samaye strIone manohara evA zrI vijaya rAjA satArA devInI sAthe jyotirvana nAmanA udhAnamAM----- sAthe nanna pananIma-31 42vA sAmyo. // 84 // / . tasmin kSaNe'sau kapilasya jIvo, vidyAdharendro'zanighoSanAmA / vidyAM pratAraNyabhidhAM prasAdhya, vyomnA'patan vikramazAlibAhuH // 8 // dRSTava bhartaH savidhe sutArAM, prAgjanmakAntAM kamanIyakAntim / tAM hartumicchuH plavamAnarUpaM, sAraGgamekaM vicakAra sAram (yugmam) // 86 // tasmin kSaNe kAle, asau prasiddhaH kapilasya tadAkhyabrAhmaNabruvasya jIvaH vikramazAlinau bAhU yasya sa tAdRzaH parAkramI, azanighoSanAmA vidyAdharendraH, pratAraNI abhidhA yasyAstAm indrajAlatulyAM vidyAm prasAdhya vyomnA AkAzamArgeNa Apatan Agacchan / atra 'Agacchat' iti pATho yuktaH, zAnticaritrAntare 'samApatat', iti pAThadarzanAt / bhartuH patyuH savive samIpe, kamanIyA kAntiryasyAstAm sundarIm, sutArAM prArajanmanaH kAntAM priyAm satyabhAmArUpAm , dRSTvaiva, tAM hartumicchuH, plava-- mAnamutplavamAnaM rUpaM yasya tAdRzam , ekaM sAraM manoharaM sAraGgam mRgam "mRgaH kuraGgaH sAraGgaH" iti haimaH / vicakAra vikRtavAna , pratAraNAyeti zeSaH // 8 // 86 // te kALe te kapilano jIva parAkramI bAhuvALA azaniSa nAmano vidyAdharendra pratAraNa nAmanI vidyAne siddha karI AkAzamArge jato manahara kAMtivALI pUrvajanmanI strI evI satA ine ja tenuM haraNa karavAnI IcchAthI kudatA zreSTha evA haraNanuM rUpa vikal. 585 86 nIlAzmasampAditatuGgazRGga-bhrAjalkhuraM kAzcanacAruvarNam / vyAlokya taM zrIvijayasya devI, sAbhyarthayat krIDanakaicchayaiva // 87 // nIlAzmanA indranIlamaNinA sampAditaM nirmitaM tuGga zRGga viSANaM yasya taM tAdRzam tathA bhrAjantaH bhAsvarAH khurA yasya taM taadRshm| kAzcanaM suvarNamiva cAruH manoharaH varNaH yasya tam taM sAraGgam , vyAlokya dRSTvA zrIvijayasya devI sA sutArA, krIDanakasya krIDAsAdhanasyecchayaiva natvanyecchayA amyarthayat, imaM gRhANetyevaM prArthayati sma / yadvA krIDanakasyecchayA krIDArtha abhyarthayat , imaM gRhANetyevaM prArthayati smaiva / evakAreNAtyAgrahaH sUcyate // 87 // zrIvijayanI patnI te sutArAe nIlamaNithI jANe banAvelA uMcA zIMgaDA ane malakatI kharI vALA suvarNanI jema manahara kAti vALA te (haraNa)ne joIne ramakaDAnI icchAthI (pakaDavA) prArthanA karI. 87 etAM vimucyAvanivAsavo'pi, prakhyAtazaktimRgamanvadhAvat / vIkSyAnudhAvantamamuM mRgo'pi, tasyeyayA'dhAvadiva tvarAvAn // 48 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] zrIzAntinAthamahAkAvye prakhyAtA zaktiH sAmarthya yasya sa tAdRzaH, avanivAsavaH zrIvijayaH api, etAM sutArA vimucya tyaktvA mRgamanu pRSThe, adhAvat grahaNAyeti zeSaH / amuM zrIvijayam anudhAvantaM vIkSya, tasya IyayA matsareNeva, kimayaM matto'dhikaM vegavAnityevamiti bhAvaH / mRgaH api tvarAvAn vegavAn adhAvat , yathA'sau mA mA grahIditi bhAvaH // 8 // prasiddha parAkramI rAjA paNa A (sutArA)ne mukIne mRga pAchaLa doDyo. mRga paNa tene pAchaLa deDatA joI tenI IrSAthI jANe utAvaLathI daDavA lAgyo. 88 yazcetasA'sparzi na yena jAtu, no pANipadma vidhinA'pyalekhi / bhAle'pi no taM sa kathaM kuraGga, lAtuM prayAsaM kurutAM saraGgam // 89 // yaH kuraGgaH kutsito raGgaH kalaGkAdiH / atha ca yaH kuraGgaH sItArAmayorviraha iva sutArAzrIvijayayoH kuraniSTo raGgo virahalakSaNo bhavati yena yasmAdvA evaMlakSaNo kuraGgo mRgaH, "mRgaH kuraGgaH" iti haimaH / candralAnchane vA prasiddhatvAt kuraGgazabdena kalaGko'bhidhIyate / yadvA yasya apUrvatvAt , tAdRzasya asambhavAdvA cetasA na asparzi akalpi, yena hetunA, pANipadmana, nahi chatrAdicihnamiva kuraGgacihna pANau bhavatIti bhAvaH / vidhinA devena bhAle kapAlasthale'pi, no naiva, alekhi, tvaM kuraGga prahISyati ityevamiti bhAvaH / taM saraGgaM zobhanavarNa kuraGga lAtuM prahItuM sa zrIvijayaH, kathaM prayAsaM yatnaM kurutAm ? tatrodyogo na yujyate, kRtisAdhyatAjJAnaM vinA buddhimataH pravRtyayogAditi bhAvaH // je kuraMga (kutsita raMga rAga) manathI kadI sparza nahi. je kAraNathI vidhAtAe paNa karakamalamAM (rekha rUpe) ke kapALamAM (lekharUpe) lakhyuM nahi te saraMga azubha Azaya vALA kuraMga-haraNane pakaDavAne te rajA kema prayAsa karato haze? 89 etaM catuSpAdamahaM dvipAdaH, prAptuM kathaM vA prabhaveyamevam ? citte parAmRzya sa dhAvati sma, strINAM grahastatra paraM balIyAn // 10 // ahaM dvipAdaH caraNadvayavAn , etaM catuSpAdaM prAptuM kathaM vA prabhaveyam samathaH syAm , dvipAdApekSayA catuSpAdasya dhAvane svabhAvata eva vegAdhikyAt iti bhAvaH / evaM pUrvoktaprakAraM citte parAmRzya vicAryApi sa zrIvijayaH dhAvati sma, tasya tadA dhAvanaM na yujyate iti cettatrAhatatra tAzAkAryakaraNe, paraM kevalaM strINAM praha AprahaH balIyAn strIprasAdanAya hi dhImanto'pya kArya pravartante rAmAdivaditi bhAvaH // 8 // A cAra pagavALAne be pagavALe huM kevI rIte pakaDavA zaktimAna thaIza. ema manamAM vicArIne paNa te rAjA deDayo. temAM strIne haTha ja sauthI vadhAre baLavAna che. (te siddha thAya che.) mAM atha mRgasya pratAraNaprakAramAhabhUtvA kadAcit kila sanikRSTa-stUrNa bhavatyeva ca viprakRSTaH / phAlaM dadayo nikaSAntarikSaM, kena grahItuM hariNaH sa zakyaH // 11 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 26 __ hariNaH antarikSaM gaganaM nikaSA antike AkAze ityarthaH / "nikaSAntike" ityamaraH / phAlamutplatiM dadata kRdan kadAcita kiletyalIke sannikRSTaH samIpasthaH bhatvA tarNa zIghrameva, viprakRSTaH dUrasthaH eva ca bhavati sa tAdRzaH hariNaH kena grahItuM zakyaH ? na kenApi ityarthaH / sthiraikapravRttirhi gRhyate na tu caJcalalakSaNaparivartamAnagatiriti bhAvaH // 11 // je haraNa kadI pAse thaI tarata ja dUra thaI jato hato, AkAzamAM kUdako mAratA te haraNa konAthI pakaDI zakAya ? 91 vegaH samIrasya ca sannidhAnA-deNe'sti tadvAhanameva yasmAt / teneva dhAvan vasudhAdhipAlo, ninye'tidUraM sa javena tena // 92 / / samIrasya vAyoH sannidhAnAtsAnnidhyAcca, eNe mRge vegaH asti / kutaH sAnnidhyamityata Aha-yasmAddhetoH, tasya vAyoH vAhanaM yAnameva, eNa iti sambadhyate, evaM ca sAdhusannidhAnamiti bhAvaH / tenaiva mRgenaiva saha dhAvan sa vasudhAdhipAla: zrIvijayaH tena hariNena, javena vegena, zIghratayA vA atidUraM ninye prApitaH / vegena dhAvato hi tAdRzena prerakeNAtidUraprAptiH sukareti bhaavH||92|| pavana pAse hevAthI mRga te (pavana)nuM vAhana che. te pavananA vegathI ja deDatA rAjAne te mRga vegathI ghaNe dUra laI laI jata (pavana vegathI doDatA mRga pAchaLa tevA vegathI doDatA rAjA dhaNu dUra jatA rahyA.) 92 airAvaNo'mbhoruhiNImivaitAM, tArAM ma hRtvA'zanighoSako'pi / vegAjjagAma svapurImarINa-svaujaH parAbhUtasamastabhUtaH // 93 // ambhoruhiNI kamalinIm airAvaNa airAvata iva, etena haraNasukaratoktA / etA tArA sutarAM hRtvA saH arINamakSINaM yat svaujaH svabalaM tena parAbhUtAH parAjitAH samastAH bhUtAH prANinaH yena sa tAdRzaH azanighoSakaH api vegAt svapurI camaracazvAnAmakAM jagAma // 93 // te potAnA mahAna parAkramathI sarva prANIne jItanAro (pIDanAra) te duSTa azaniSa paNa pelI. sutArAne kamala-nAlane hAthInI jema upADI (haraNa karI) vegathI pitAne nagara jato rahyo. 93 klezAbdhinistAratarI praNunnA, vidyA pratAriNyapi tena tatra / . rUpaM sutArAbhramakAri kRtvA, pUccakra uccaiH svaramevameSA // 94 // tenAzanighoSaNa tatra jyotirvane api punararthe, kleza eva dustaratvAdabdhiH / tasmAnistAre pArakaraNe tarI naukAtulyA pratAriNI vidyA praNunnA prayuktA, sutArAyAH bhramaM karotItyevaMzIlaM sutArAsazamityarthaH / rUpaM kRtvA nirmAya, eSA kalpitasutArA, uccaiH svaraM yathAsyAttathA, evaM vakSyamANaprakAraM pUccakre pUtkAraM kRtavAn // 14 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] bhIzAntinAthamahAkAvye tyAM te azaniSa vaDe prerita kalezarUpI samudrane taravAmAM heDI samAna prasAraNI vidyA paNa sutArAno bhrama utpanna kare evuM rU5 banAvI UMcA svare A pramANe raDavA lAgI. 94 - tadevAhaprANeza ! hA kukkuTabhoginAhaM, daSTAsmi daSTAsmi samehi tUrNam / zrutveti hitvA hariNaM raNecchuH, kSoNIpativvavRte drutaM saH // 15 // hA prANeza ! kukkuTAkhyena bhoginA sarpaNa ahaM daSTA asmi daSTA asmi, sambhrame dviruktiH / tUrNa samehi, iti itthaM zrutvA. hariNaM hitvA tyaktvA, raNecchuH kukuTena yuyutsuH sa jhANIpatiH zrIvijayaH drutaM vyAvavRte nivRttavAn / kukkuTAhi "kukkuTAbho, varNena ca raveNa ca" iti haimaH / / 95 // he prANeza ! karyuTa nAmanA sarve mane DaMkha dIdho che, jaladI Avo jaldI Avo. te sAMbhaLIne haraNane cheDI te rAjA sarpa sAthe yuddha Icchato jaladI pAcho pharyo paNa mantrairvicitraimaNibhiH pavitra-stAM pratyakA(nnRpatiH sa yAvat / sA tAvadatyAji nirIkSamANa-syApyasya jIvena kRtAgaseva // 16 // sa nRpatiH vicitraH viSanAzakaiH maNibhiH, pavitraiH siddhaiH mantraizca, yAvada , tAM sutArAma, pratyakArSIt cikitsatavAn , tAvat sA sutArA, nirIkSyamANasya pazyataH evAsya aperevArthatvAt agrata iti zeSaH / kRtAgasA kRtAparAdhena iva / yathA kRtAparAdhaH kamapi jIvamapi tyajati tathetyarthaH / jIvena prANairatyAji, mRtA ityarthaH // 16 // te rAjA jeTalAmAM pavitra evA aneka maMtro ane maNiothI cikitsA kare che teTalAmAM te rAjAnA jotAM ja jIva aparAdhInI jema te sutArAne choDI dIdhe. sutArAno jIva maraNa pAmI cAlyo gayo. 96aaaa haMsena muktA nalinImivAsau, tAM preyasI prekSya papAta bhUmau / AsvAditonmattakavanmumUrcha, padmopalamme prathamaM nidAnam // 97 // haMsena rAjahaMsena atha ca AtmanA, muktAM tyaktA nalinI kamalinImiva, 'lakSmIH padmA' iti haimokteH padmAyAH rAjalakSmyAH padmasya kamalasya ca upalambhe prAptau 'kamalaM nalinaM pana' iti haimaH / prathamaM nidAnam kAraNaM nalinyAM satyAmeva kamalotpattiH sutArApariNayAnantarameva ca tasya rAjyaprAptiriti ileSeNobhayavizeSaNamidam / tAM preyasI prekSya, asau zrIvijayaH bhUmau papAta, AsvAdito bhakSita unmattakaH dhatturaH yena saH tadvat "unmattamunmAdavati dhatturamacakundayo" riti vizvaprakAzaH / mumUrcha mUchoM gataH // 17 // te rAjA haMsathI mukI devAyelI kamalinInI jema haMsa-jIvathI rahita te priyatamAne joI bhUmi upara paDI gayo. lakSmI meLavavAmAM mukhya kAraNa manAtA evA dhaturA khAdhelAnI jema mUcha pAmI gaye. 97nA padmAkarAsphAlananityazaitya - gandhodhurArAmasamIraNena / sa prAptacaitanyabharo dharendra-zcakre vilApAniti muktadhairyaH // 98 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 31 padmAkarastaDAgaH "padmAkarastaDAgo'strI"tyamaraH / tasya AsphAlanena sambandhena nityaM zatyena gandhena codhuraH udagraH sAravAniti yAvat / ArAmasyIpavanasya samIraNaH vAyustena prAptaH caitanyasya bharaH yena sa tAdRzaH svasthaH, sa dharendraH zrIvijayaH, muktaM tyaktaM dhairya yena sa adhIraH san , priyAviyogAditi bhAvaH / iti vakSyamANaprakArAn , vilApAna zokAkrandAn cakre // 28 // kamaLanA taLAvane taraMgita karavAthI haMmezA zItaLa ane sugaMdha evA upavananA pavana lAgavAthI khUba dezamAM AvI gayele te rAja dharma choDIne pramANe vilApa karavA lAgyo. 1985 atha tadvilApamevAhamadvikramaH kiM kurutAM pratApaH, kaM vA samAkrAmatu mAmako'pi / dRzyo'bhaviSyad yadi dharmarAjo, vyajJAsyata sphUrtiriyaM tayostat // 99 // mama vikramaH parAkramaH kiM kurutAm ? mAmakaH pratApaH tejaH api vA kaM puruSa samAkrAmatu parAbhavatu nanu ? priyA hartaryeva tAvupayojyAviti cettatrAha-yadi dharmarAjaH antakaH, dRzyaH nayanagocaraH abhaviSyat, tattadA, tayoH parAkramapratApayoH, iyaM buddhisthA, sphUrtiH kauzalyaM vyajJAsyat / dharmarAjastu na dRzyaH, adRzyazca na parAkramapratApayorviSayaH upAyAntarAbhAvAcAgatirahaM dIna iti nitarAM zokohIpanam // 19 // mAre parAkrama zuM kare? pratApa paNa teNe dabAve ? e dharmarAja-yamarAja dekhI zakAta te te banethI prasiddha prabhAva jaNAta. 99 no dhIrupAyuktatamA kvacinme, dhAmApi me niSphalatAM jagAhe / yanmayyapi prANati matpriyAyA, vaivasvato'jAyata jiiviteshH||10|| me mama dhIH buddhiH naiva; kvacidapi, upayuktatAm upayoginI jAtA, me dhAma tejaH yatno vA api niSphalatAM jagAhe prAptam / "dhAma razmau gRhe dehe, sthAne yatnaprabhAvayo" riti kozaH / nanu buddhestejaso vA'nupayogavaiphalye kuta iti cettatrAha-yadyasmAddhetoH mayi prANati jIvatyapi, vaivasvataH yamaH, "vaivasvato'ntaka" ityamaraH / matpriyAyAH, jIvitezaH jIvanazAsakaH, atha ca patiH ajAyata / svapanyAH svasmin satyeva puruSAntarapatnItvaM suduHsaham, tatrApi buddhitejobhyAM na kimapi kRtam iti mahAn nirvedaH buddhau tejasi svasmizceti zokaparAkASTheti bhAvaH // 100 / mArI buddhi kayAMya paNa upayoga karatI nathI, mane kAMI samajAtuM nathI, mArUM teja paNa niSphaLatAne pAmyuM che. kema ke huM jIvate chatAM paNa yamarAja mArI priyAne prANeza thaI gayA-prANa harI gaye (pitAnI priyAne bIjo pati bane A vAta koI paNa pati, buddhi ane teja hoya to kema sAMkhI le? dhvani.) 10nA hA ! zrAddhadevatvamamuSya hAsA-mivyajakaM kiM na yamasya hntuH| sa zrAddhadevaH prathito'tra loke, sarvatra kAruNyamupAdizadyaH // 101 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] bholAntinAthamahAkAvye hA iti zoke upAlambhe ca, amuSya hantuH prANApahartuH yamasya, zrAddhadevapadavAcyatvaM hAsAbhivyaJjakama hAsajanakaM kiM na, api tu taddhAsyajanakameva 'hAso hAsyazca' ityamaraH zraddhAyuktAH zrAddhAH teSAM devaH kathaM nAma hantA bhavitumarhati, tathA ca hantari tathA prayogaH parihAsAyaiveti bhaavH| ___ nanu tarhi kaH zrAddhadeva ityata Aha-sa zrAddhadevaH, atra loke prathitaH prasiddhaH kathitaH, yaH sarvatra uccanIccAdinirvizeSeNa kAruNyam karuNAm , "kAruNyaM karuNA ghRNe"tyamaraH / upAdizat , yastu svayameva hiMsakaH, dUre tena kAruNyopadeza iti tasya zrAddhadevatvaM hAsyAyaiveti // 101 / / hA hiMsA karanAra-mArI nAMkhanAra A yamarAjanuM zrAddhadeva, zraddhAvALAno deva evuM nAma upahAsa pragaTa karanArUM nathI zuM ? che ja. kemake A jagatamAM te zrAddhadeva prasiddha che jeNe sarvatra karuNAne upadeza karyo che. 101 pazyadvinA paNDakapaNDitAn kaH, ko vA spRzenmAmapahAya hA ! tvAm / yatkukkuTAhiH prayayau vidazya, jyAyAnvidheH prakrama eva so'yam // 102 // tvA sutArAm , paNDakA antaHpuramakAH klIvAH, "paNDaH SaNDhaH klIbo napuMsakam" iti haimaH, paNDitAzca tAnvinA, anyaH, kaH pazyet ? na ko'pItyathaH, antaHpure etAbhyAM dvAbhyAmatiriktasya gamananiSedhAt , tava ca bahirgamanAbhAvAt kulInatvAcceti bhaavH| etena zIlasampannatoktA / mAmapahAya ko vA'nyaH spRzet ? na ko'piityrthH| pativratatvAditi bhAvaH / guNasmaraNena zokasya vegAdhikyAdAha-hA, khede zoke vA / yatkukkuTAhiH, vidazya dRSTvA prayayau, so'yam / vidherbhAgyasya jyAyAn anabhibhavanIyaH, prakramaH prayatna eva, prakramaH prastAvaH "prakramaH prastAvaH" iti haimaH / nAnyathaivaM tAdRzyAstava bhavitumarhatIti bhAgyahIno'hamiti svanirvedaH // 102 // paMDaka napuMsaka aMtaHpuranA rakSaka ane paMDita sivAya tane koNa joI zake? hA mArA sivAya tane koNa sparzI zake chatAM karkaTa sarpa tane DaMkhI jato rahyo che te vidhAtAnuM vidhAna baLavAna che (e ja kahevAya). 102 saMsArasarvasvamiyaM mamAsI-gnatAM vinA jIvata eva lAbhaH / itthaM vilapyaiva ciraM tayA'mA, klRptAM citAM prAvizadeSa bhUpaH // 103 // mama iyaM sutArA saMsAre sarvasvaM samagrasampat AsIt etAM tAM vinA, jIvataH naiva lAbhaH vizeSaprAptiH, sarvasvApahAre bIjAbhAvAt kuto lAbha iti bhAvaH, iti jIvatanivaMdaH, itthamanena prakAreNa, ciraM viTapya, eSa bhUpaH zrIvijayaH, tayA sutArayA amA sahaiva klRptA racitAM citAM prAvizat // 10 // A (sutArA) mAre saMsAranuM sarvasva hatuM, tenA sivAya jIvatAM mane koI lAbha nathI. Ama lAMbA kALa sudhI vilApa karI te zAkhAe tenI banAvelI cittAmAM tenI sAthe praveza karyo. 10 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [33 jajjvAla yAvatsa citAkRzAnu-tina dArUpacitaH prnniitH| vidyAdharadvandvamupAjihIta, vyomnApi tAvatsahasA mahimnA // 104 // yAvatsa citAyAH kRzAnuragniH, vAtena vAyunA, dAruNi kASThe, upacitaH vRddhaH, praNotaH kRtaH san jajvAla, tAvat, mahimnA prabhAveNa, vyomnA AkAzena, sahasA jhaTityeva vidyAdharadvandvaM vidyA. dharayugalam upAjihItA'gamatAm // 104 / / jeTalAmAM lagADAele ane lAkaDAthI vRddhine pAmelo te citAne agni pavana lAgavAthI javALA vALo thayo teTalAmAM ecitA be vidyAre potAnA prabhAve AkAza mAge AvI pahoMcyA. 104 atha tayoH kRtyamAhamantreNa pAvitryamiterjalodhe-reko'bhyaSizcaciticitrabhAnum / vidyA pratAriNyapi sATTahAsyaM, nirmAya tatkAlamagAtpraNazya // 10 // ekaH tayoranyataraH vidyAdharaH, mantreNa pAvitryamitaiH pavitraiH jalaughaiH jaladhArAbhiH cite. citAyAH citrabhAnumagnim abhyaSizcat , sA pratAriNI vidyA'pi aTTahAsaM nirmAya kRtvA, tatkAlaM praNazya antardhAya agAt / abhimantritajalasekena pratAriNI vidyA svarUpaM prApya tato'gAdityarthaH // 105 // eka vidyAdhara maMtrathI pavitra karAyelA jaLathI citAnI Agane ThAravA lAgyA. pratAraNI vidyA paNa te ja vakhate aTTahAsya karI nAsI gaI. 10pA ___ atha zrIvijayasya kautukAvijJAsAmAhaetatkimAkasmikameva nAta-mityabhyadhAttAvapi bhUmipAlaH / vyAjahaturvyAjavivarjitau tau, pattI narendrAmitatejaso nau // 106 // . bhUmipAlaH zrIvijayaH tau dvAvapi etatkim Akasmikam ahetukaM sahasA eva vA jAtamabhUt , ityeva - mabhyadhAtpapraccha tau dvau vidyAdharau vyAjena kapaTena 'kapaTo'strI vyAjadambho-padhayAzchadmakaitave' ityamaraH / vivarjitau rahitau, vyAjahaturUcatuH, kimityAha-narendrasya, yadvA narendreti sambodhanam , amitatejasastadAkhyasya rAjJaH, nau AvAma , pattI bhRtyau, sva iti zeSaH / atra nAviti vibhaktipratirUkamavyayam // 106 // (tyAre) rAjAe te bannene pUchayuM ke akasmAta A zuM thaI gayuM? niSkapaTa evA te banne bolyA ke ame banne rAja amitatejanA pattI-bhratya-mANasa chIe. 106 zeSa kathanIyaM vakti. mAM viddhi sambodhakaraM vimizra, zrotAbhidhAnaM puSasAvadhAnam / . putraM paraM dIpazikhaM tato nau, tIrthAni nantuM prayatau prayAntau // 17 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] zrIzAntinAthamahAkAmye sambodhakaraM vRSe dharme sAvadhAnamapramAdinaM vimizra saMbhinnaM zrotA'midhAnaM saMbhinnazrotanAmAnaM paraM dvitIyaM putraM arthAnmama, dIpazikhaM nAma viddhi, tatastadanantaram nau dvAvapi pitAputrau atrApi nauzabdasya pUrvavatprayogaH samarthanIyaH / tIrthAni nantuM vandituM prayatau prayatnazIlau santau prayAntau gacchantI, asyAkarNayAmAsivetyapretanenAnvayaH // 10 // hA prANanAtha ! prasaratpratApa ! zrImatripRSThaprabhava ! prajeza ! hA zauryavaryAmitadhAmanAma-saundaryavidyotitavaMzyakIteM ! // 18 // trAyadhvamasmAdimikAM sutArAM, vidyAdharAdanyakalatralolAt / AkarNayAmAsiva ceti vAca-muccaistarAM vyoma vigAhamAnAm / / 109 // hA prANanAtha ! jIviteza ! prasaran vistRtaH prApnuvan prabhAvaH pratApo yasya tadAmantraNe, zrImatripRSTAt prabhavaH utpattiH yasya tadAmantraNe, hA prajeza ! rAjan ! hA zauryeNa parAkrameNa vayaM ! zreSTha ! amitaM dhAma tejo yasya tannAmnaH candrasya saundaryamiva saundarya yasya tatsaMbodhane / vidyotitA prakAzitA vaMzyAnAM vaMzodbhavAnAM kIrtiryena tadAmantraNe / anyasya kalo striyAM lolAllampaTAt "lolupo lolubho lIlo lampaTo lAlaso'pi ce" tyamaraH / asmAdvidyAdharAt, imikAmimA svapriyAM sutArA trAyadhvaM rakSata itIttham uccaiHsvarAM tArasvarAm , ata eva, vyomAkAzaM vigAhamAnA pUryamANAM vAcam AkarNayAmAsivAzrISva, tIrtha prayAntAviti sambabhyate // 108 / 10 / / tamane sacetana karanAra ane dharmakriyAmAM sAvadhAna evA mane mizrazrota nAmane jANe. bIje dIpazikha nAmane mAro putra che. ane tIrthanuM vaMdana karavA niyama pUrvaka jatAM ame bane e hA prANanAtha ! vizAla pratApI tripuchanA patra prajAnA svAmI zreSTha zeya aparimita teja nAma ane sauMdaryathI kalakItine prakAzita karanAra ! A sutArAne parastrIlaMpaTa evA A vidyAdharathI bacAve, AvI AkAzamAM phelAtI uMcA svaranI vANI sAMbhaLI. 10-108-109 ___ atha tadanantaravRttamAhaasmatprabhorjAmiranena rUpA-''kSiptAzayena hriyate sma nUnam / vyAvarcayAvastadimAmimaM ca, hatvA durAcAramapetasAram // 110 // anena, rUpeNa AkSipto hRtaH AzayaH bhAvo yasya tena tAdRzena vidyAdhareNa "matabhAvAzayA api" iti haimH| asmatprabhoH zrIamitatejasaH jAmiH bhaginI nUnamavazyaM hriyate sma, nAnyathA sutArAyAH IdRzaM vacanaM saMbhavatoti bhAvaH / tattasmAt , apetaH dUrIbhUtaH sAraH balaM yatastaM nibalam / 'sAro bale sthirAMze ca' ityamaraH / etena hananasaukarya svasya ca tato'dhikabalavattvamuktam / atha ca durAcAraM parastrIharaNAditi bhAvaH / imaM vidyAdharaM hatvA, imAM sutArAM vyAvatayAvaH pazcAnivatayAvaH // 110 // citte vimRzyeti ruSAruNau tau, yAvatpravRttau saha tena yoddham / nistrizavasena durAzayena, nistriMzamodAya zitaM kareNa // 111 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 35 ityuktaprakAraM citte vimRzya, ruSA krodhena aruNau raktavarNoM dvAvAvAm kareNa pANinA, zitaM nIlaNaM nistrizaM khaGgama AdAya, nistrizena khaGgana vRttaH sajja stena yadvA nistriza: kraraH vRttaH svabhAvo yasya, nirvizaM krUra vRttam AcAro vA yasya tena tAdRzena "krUre nRzaMsanirkhizapApA:" "karavAlanisiMzakRpANakhaGga" "caritAcArau / vRttaM zIlaM ca" iti haimaH / durAzayena tena vidyAdhareNa saha, yoddhaM yAvatpravRttau, asya tAvadityapretanenAnvayaH // 151 / / amArA rAjAnI bahenanuM tenA rUpathI AkarSAyelA A vidyAdhara kharekhara haraNa kare che to adhama evA Ane haNI Ane bacAvIe. ema manamAM vicArI krodhathI lAla thaI hAthamAM tINa talavAra laI amo bane jeTalAmAM krara AcAravALA ane beTI dAnatavALA evA tenI sAthe yuddha karavA pravRtta thayA. 110-111 tAvanmahiSyA bhavato'bhyadhAyi, yuddhena vAM pUrNamito'pi tUrNam / jyotirvanaM nAma vanaM prayAtaM. praNAMstyajantaM pratiSedhataM tam // 112 // tAvat bhavataH mahiSyA paTTarAjyA sutArayA abhyadhAyi kathitam , vAM yuvayoH yuddhena pUrNam alam , itaH asmAdapi kAryAtprathama, tUrNam, jyotirvanaM nAma vanaM prayAtam gacchata, tatra gataM prANAna tyajantaM taM matpatiM zrIvijayaM pratiSedhataM nivArayataM manmuktistu pazcAdapi bhavedeva, yato'haM jIviteti bhAvaH // 112 // taM kamityAhaviSNutripRSThAnvayavArirAzi-velAsamullAsanazItarazmim / devyA pratAriNyabhidhAnayAmu, madrUpasampAdanavipralabdham // 113 // devyA pratAriNyabhidhAnayA, madrUpasampAdanena vipralabdhaM vaMcitam , amuM prasiddhaM viSNorvAsude - vasya tripRSThasyAnvayo vaMza eva vArirAzira bdhistasya velAyAstaTalaharyAH samullAsane vardhane zotarazmi candratulya zrIvijayaM pratiSedhatamiti pUrveNAnvayaH // 113 / / eTalAmAM tamArI paTTarANIe kIdhuM ke tamArA yuddhathI saryuM to bane ahiMthI jaladI tivana nAme vanamAM jAo ane vAsudeva evA tripRSTanA kuLarUpI samudranI velAne vadhAravAmAM caMdra samAna, ane pratAraNa vidyAthI mAruM rU5 banAvIne ThagAyelA evA temane prANatyAga karatA roke, 112-113 svasvAmijAmyA viniyogayogAt , sA nAzitA deva ! laghu pratArA / tattvaM viSAdaM tyaja nau prasAda, sampAdya vaitADhyamupehi zailam // 114 // deva ! rAjan ! svasvAminaH amitatejasaH jAmyAH viniyogasya nidezasya yogAtsambandhAt atra ca samAgAva iti zeSaH / sA pratArA pratAraNI laghu zIghrameva nAzitA tattasmAt , tasyAH jIvantyAH eva vidyamAnatvAt , tvaM viSAdaM zokaM tyaja, nau AvayoH prasAdaM prasannatA sampAdya kRtvA vaitADhyaM zailam upehi, Agaccha // 11 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ) zrIzAntinAthamahAkAvye he rAjA ! potAnA rAjAnI bahenanI AjJAthI te batAraNI nasADI devAI che. mATe tame viSAda choDe. ane amArA upara kRpA karI vaitADhatha parvata upara cAle. 114 abhyarthya tAbhyAM vasudhAsudhAMzu-nItaH sa vaitAThyagiri garIyAn / / vRttAntamuktvA'mitatejase svaM, duHkhaM hRdisthaM gamayAmbabhUva // 115 // tAbhyAM dvAbhyAmabhyarthya garIyAn mahattaraH vasudhAyAM sudhAMzuzcandra iva sa zrIvijayaH vaitATyagiriM nItaH prApitaH san , amitatejase, vRttAntaM samAcAramuktvA svaM svakIyaM hRdisthaM duHkhaM gamayAmbabhUva tatyAja, kathanena duHkhApacayo bhavatIti bhAvaH // 115 / / te bannee abhyarthanA karI zreSTha ane pRthvInA caMdra samAna evA te rAjAne vaitADhaya parvata upara laI gayA ane te rAjA amitatejane badho vRtAnta kahI, pitAnA manamAM rahelA duHkhane ochuM karyuM. 115 kurvallalATe kuTiM prakopAttAmrIkRtApAGgavilocanA''syaH / Uce'rkakIrtipabhavakSitIzaH, saMsmbhavAn zrIvijayaM pratIdam / 116 // prakopAt lalATe bhravoH kuTiM kauTilyaM bhrUvikAraM kurvan tAmrIkRtAni raktAni apAGgau netrAntI "apAGgo netrayorantau" ityamaraH / vilocane netre AsyaM mukhaM ca yena sa tAdRzaH, saMrambhaH saMvegastadvAn , akakIrtiprabhavaH amitatejAH kSitIzaH zrIvijayaM prati idaM vakSyamANamUce // 116 / / kapALamAM brakaTI karatA ane krodhathI lAla netra ane mukhavALA amitateje utAvaLathI zrIvijayane Ama kIdhu. 116 taduktimevAhaAdAya kastakSakamauliratnaM, koTIrakoTaH kurutAM vibhUSAm / sauparNapakSAn parigRhya tUNa-vANAn sapakSAMzca jijIviSuH kaH ? // 117|| ___ takSakasya sarparAjasya mauleH mastakAdratnamAdAya, kaH koTIrasya mukuTasya "mauliH kirITa koTIramuSNISam" iti haimaH / koTeragrabhAgasya vibhUSAM maNDanaM kurutAm / na ko'pItthaM kartuM samartha ityathaH / tato ratnAdAne prANanAzasyaivAvazyaMbhAvo, dure mukuTakoTivibhUSetibhAvaH / tathA kaH jijIviSuH jIvitumicchuH, suparNasya garuDasyeme sauparNAstAna pakSAn , "suparNaH pannagAsanaH, garutmAn garuDaH" itmaraH / parigRhya tUNasya tUNIrasya bANAn sapakSAMzva puGkhasthapatrasahitAMzca, kurutAmiti puurvennaanvyH| nahi jijIviSuNetthaM kartuM zakyate, tathAkaraNe maraNAvazya~bhAvAt iti bhAvaH "tUNopAsaMgatUNIre"tyamaraH // 117 // takSakanA mastakane maNi laI koNa pitAnA mukuTanuM bhUSaNa banAvI zake? jIvavA Icchato koNa mANasa garuDanI pAMkho laI pitAnA taNIra ane bANene pAMkha lagADI zake? 11chA gaMgRhatha jIvAbhyadhikapriyaM te, jAmi madIyAM madavihvalaH san / rA kva prayAtA mayi pRSThalagne, durvAravairikSayakAladaNDe // 118 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite pazcamaH srgH| [ 37 te tava jIvenApyabhyadhika priyAM madIyAM jAmi madena kAmavikAreNAthavA balamadena vihvalaH vilupta vivekaH san saMgRhya apahRtya saH vidyAdharaH, durvArANAM vairiNAM jhaye kAlasyAntakasya daNDa iva tasmin mayi pRSThalagne pRSThamanudhAvati sati, kva kutra prayAtA prayAsyati, na kvApi gantuM zaknoti, gamane vA na paritrANasaMbhava iti bhAvaH // 118 / / tamArI-prANathI paNa adhika priya-evI mArI bahenane laIne kAmAtura e te durdha zatruonA nAza karavAmAM kAladaMDa samAna e huM pAchaLa paDaye chate kyAM javAno che? 118 uktveti zastrAvaraNImaNIyo-bandhapramokSapraguNaprabhAvAm / vidyAM dadau zrIvijayAya hRyAM, niHzeSaduHkhacchidurAM narezaH // 119 // iti pUrvoktaprakAram uktvA narezo'mitatejAH zastrANAm AvaraNI nivArikAm , aNIyasaH sUkSmatarasyApi bandhasya bandhanasya pramokSa bhedane praguNo'nukUlaH prabhAvaH yasyAstAm sakalabandhacchedakarIma, ata eva, nizzeSasya samastasya duHkhasya chidurAM bhettrIm , hRdyAM manoharA vidyAm , zrIvijayAya dadau // 119 // Ama kahI te rAjAe zrI vijayane zatrane rokanArI ane mahAna baMdhanathI 5Na mukta karAvavAmAM utkRSTa zaktivALA samasta duHkhane nAza karanArI evI priya vidyA ApI. ll119 zrIrazmivegAdikatattanUja--sphUrjadbhaTAnAmatha paJcazatyA / yuktastripRSThaprabhavaH sutArA-mAhartumevAripurImayAsIt // 120 // . atha vidyAprAptyanantaram , zrIrazmivegAdikAnAM tadAkhyAnAM tattanUjAnAmamitatejaHputrANAM sphUrjatA vIrANAM bhaTAnAM yodhAnAM paJcazatya yuktaH tripRSThaprabhavaH zrIvijayaH sutArA svapriyAmAhattumA areH azanighoSasya vidyAdharasya camaracaJcAkhyAM purImayAsIt // 120 // tripRSThane putra te zrIvijaya amitatejanA razmivega vagere putra ane bIjA baLavAna pAMcaso yoddhAo sAthe sutArAne lAvavAne zatrunagara pratye gaye. 12 vijJAya vidyApalinaM tamArki-kSoNIzitA'sau himavanmahIdhe / kAntyAvadAtAndharaNendrapAdA-naye jayantaM ca muniM mahAntam // 121 // tejoviniLUtasahasrarazmi, putraM samAdAya sahasrarazmim / jvAlAbhidhAmanyabalopanodAM, vidyAM yayau sAdhayituM mahATyAm // 122 // ( yugmam ) asau ArkikSoNIzitA arkakIrtijo rAjA'mitatejAH, tam azanighoSam , balinamanabhibhavanIyaM vijJAya, himavanmahIdhe himAcale kAntyA avadAtAn vizadAna dharaNendrapAdAna , mahAntaM jayantaM muni ca agre purataH, atrAgre zabdayoge dvitIyA cintyA, uparyAdizabdayoga eva tasyA darzanAt , athavA apre kRtveti zeSa iti samAdheyam , tejasA pratApena vinidhUtaH adhaHkRtaH sahasrarazmiH sUyaH Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] bhauzAntinAthamahAkAvye yena tAdRzaM sahasrarazmi tadAkhyaM putraM samAdAya. anyasya zatroH balamapanudati nAzayatIti sA tAM mahADhyAmalaukikazaktimatI jvAlAbhidhAM vidyA sAdhayituM yayau // 121-122 / / zrI akati rAjAnA putra te amitateje te azanivegane vidyAbalI jANIne himavAna parvata upara kAntithI ujajavaLa evA dharaNendra ane mahAna muni jayaMtanI AgaLa tejathI sUrya karatA paNa caDhiyAtA evA sahaarazmi nAmanA putrane laine anya vidyAone parAjita karanArI evI atyanta zaktizALI javAlA nAmanI vidyAnuM sAdhana karavA gamana karyuM 121-122 sthitvA * tato mAsikabhaktavRttyA, saptatriyAmApratimAM vidhAya / vidyAM tayoH sAdhayatoranindyAM, mAso vyatIyAya sajApamekaH // 123 / / tatastanantaraM mAsikabhaktavRtyA mAsikabhaktena saptarAtrikI saptasu triyAmAsu rAtriSu pratimA vidhAya sajApaM mantrajapena saha, anindyAM prazaMsanIyAM vidyAM sAdhayatostayoramitatejaH sahasrarazmyoH ekaH mAsaH vyatIyAya azamat // 123 // tyAM rahI mAsopavAsanA anuSThAnathI sAta rAtrinI pratimA karIne japa pUrvaka uttama vidyAnuM sAdhana karatAM te bannene eka mAsa vItI gaye. 123 sthitvA mahIzazcamarAdicazcA-puryA bahiH zrIvijayo'tha vIraH / AkUtavijJaM prajighoya dUtaM, pratyarthibhUpAya yathArthabhASam // 124 // athAnantaraM vIraH mahIzaH zrIvijayaH camarAdicazcApuryAH camaracazcApuryAH bahiH sthitvA yAkUtasya parAbhiprAyasya vijJaM zAtAraM yathArthabhASa satyavAdinaM dUtaM pratyarthibhUpAya zatrubhUtanRpAntike prajighAya preSitavAn , vIrANAmeSa eva kramaH, na tu akasmAyuddham // 124 // ane vIra zrI vijaya rAjAe camara caMpApurInI bAhara rahI zatru rAjA pratye bIjAnA abhiprAyane kaLavAmAM samartha evA yathArtha vakatA dUtane mokalyA. 124 gatvA'tha dutastadupetya siMha-dvAraM nRsiMhasya ca siMhazauryaH / vijJApito vetrabhRtA praviSTaH, sabhyaH sabhAmadhyamabhASataivam // 125 / / athAmantaraM dUtaH gatvA nRSu siMha iva tasya azanighoSasya, tatprasiddha si~hadvAramupetya, sa siMhazauryaH siMhasya zauryamiva zaurya yasya sa tAdRzaH rAjJA vijJApitaH suucitH| atha ca vetrabhRtA dvArapAlena, praviSTaH pravezitaH antarbhAvitaNyarthaH, (sa siMhazauryaH dUtaH vetrabhRtA dvArapAlena vijJapitaH nRpAkSayA AjhApitassan praviSTaH) sabhyaH sabhAyAM sAdhuH sa dUtaH sabhAyAH madhye iti sabhAmadhyamevamabhASata // 12 // pachI te manuSyamAM siMha samAna parAkramI zrIvijayanA siMha je parAkramI ane sabhya e te Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / . [ 39 dUta te caMpApurI nagaranA siMhadvAra para pahoMcI dvArapALa vaDe rAjAne vijJApana pUrvaka praveza karAyelo hato sabhAnI vacce Ama bolyA. 1rapA dUtoktimAhaanyastriyaM naiva dRzApi santaH, satyaM spRzanti pratipannapuNyAH / tasyAH punaH saMharaNaM prasahya, svacchandapApAharaNaM na kiM tat // 126 / / pratipannaM svIkRtaM prAptaM vA puNyaM yaistAdRzAH puNyavantassantaH sajjanAH satyameva, anyastriyaM ghazA netreNApi apinA karAdinA punaH kiM vaktavyamiti sUcitam, na spRzanti / punaH pakSAntare tasyAH anyastriyAH prasahya haThAt saMharaNamapaharaNaM kiM tat , svacchandaM svairatayA pApasyAharaNaM AharaNamAyojanaM upAdAnaM saJcayaH na ? api tvavazyameva / yatra sparza pApam. tatra prasahya haraNe kimu vaktavyamiti bhAvaH / / 126 // puNyazALI evA sajjane parastrIne AMkhathI paNa sparzatA nathI. netrathI jotAM paNa nathI. A vAta satya che. chatAM tenuM baLa pUrvaka haraNa te svachaMda rIte thAya to pApa saMcaya thatuM nathI zuM ? 126 etAM samAnetumaho! sutArA, naivocitImaJcati te'pi cetH| AnIya yadvA jananIva sArai- sobhirabhyarcya samarpaNIyA // 127 // aho iti khede, te tava api, cetaH manaH, etAM sutArAM samAnetum / aucitImaucityaM naivAJcati manyate, tvamapi manasA anucitamevaitatkarma manyase iti anukUlakaraNoktiH / nanu sA AnItA, adhunA kiM karttavyamiti cettatrAha-AnIya AnayanAnantaraM jananI mAteva, na tu tatra sAdhAraNastrIbuddhiH karttavyA 'mAtRvatparadAresvityukte' riti bhAvaH / sAraiH zreSThairvAsobhiH vasanAbharaNAdibhiH, abhyarcya satkRtya, samarpaNIyA bharne iti zeSaH // 127 // ... kharekhara tamAruM hadaya paNa A sutArAne laI AvavAmAM aucitya mAnatuM haze nahi, mATe AvyA pachI mAtAnI jema uttama vastrothI satkAra karI tenA patine) soMpI devI yogya che. 12 vrIDAM prakurvanti vinirmimANAH, krIDAvazAtkarma paraM chalena / asyAH patiH sarvavalauSazAlI, nIti samAlambya bahiH sthito'sti // 128 // paraM tathA, krIDAvazAtkutukAt , chalena kapaTena pratAraNAdinA, karma kriyAM, vinirmimANAH kurvANAH brIDAM lajjA prakurvanti, svamanasi mayetthamanucitamAcaritamiti lajjante ityarthaH / nanu brIDAyAM satyAmapi samprati nAstyupAyaH, yato'syAH patiH mRta iti kasmai pradeyaiSA / kizca yadi jIvitastarhi kiM na svagauravarakSaNAya matta enAmAcchinattIti cettatrAhasarveSAM balAnAM hastyazvarathapAdAtInAmoghena sArthana zAlate zobhate ityevaMzIla, sarvabalaughazAlo, asyAH sutArAyAH patiH zrIvijayaH, nItiM vIranotiM samAlambya, bahiH tvannasarAbahiH sthito'sti, evaM ca na sa mRtaH, na cApi vava dUragamanaprayAsaH iti ditsAyAM te sulabho'vasaraH / pakSAntare tu Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ] zrI zAntinAthamahAkAvye tu sahasA AkramaNaM tu na vIrociMtamiti dUtena bodhanavaiphalye yuddhArtha sanjastiSThatyeveti kramazaH sAmadAmnoH prayogaH kRtaH // 128 / / (sajana) ramatamAM paNa chaLathI kaI kAma karatAM lajA kare che, pAme che. sarva sainya samUhathI yukta A satArAne pati nItine Azrine (nagarathI) bAhara rahela che. 128 tasmai tadetAM svayameva gatvA, sattvAvalIDhAya samarpayasva / yadvA samAcarya vikAryacaryAM, nAdIyate manturupAgatasya // 129 / / tattasmAtsadAcArAnurodhAt, svayameva gatvA, natvanyena, vinayahAneriti bhAvaH / tasmai sattvena tejasA balena ca avalIDhAya sampannAya, etAM sutArAM samarpayasva, yadvA anyathA cet, vikAryA nindanIyAM caryAmAcaraNaM parastrIharaNarUpaM samAcarya vidhAya upAgatasya samIpaprAptasya zatroH rAjJaH, tavamantuH krodho'parAdhazca "mantuH bhavedAgo'parAdhayoH" iti kozaH / na naiva, AdIyate grahItuM yogyaH asamarpaNe hi sa kupyet sa ca na tava kalyANAyeti bhedaprayogaH // 129 / / te mahA sattvazALI evA tene tame pote jaI A sutArAne soMpI de kemake khoTuM kAma karI pAse AvelA atithine aparAdha karAya nahi. 129 mAnaM yadi svIkuruSe kadAci-tvaM cATukArairupalAlitaH san / draSTA kabandhaM yadi vaikabandha, nUnaM tadA tadbhaTacandrahAsaiH // 130 // yadi kadAcittvaM cATukArI mithyApriyabhASaNAdinA svArthasAdhanaparAyaNairmukhaiH upalAlitaH vimohitaH san , mAnaM garva svIkuruSe, garvAtta na prayaccheH, tadA tasya zrIvijayasya bhaTAnAM yodhAnAM khaGge tu niviMzacandrahAsAsiriSTayaH' ityamaroktaH candrahAsairasibhiH kRtvA, kavandhaM zirohInazarIram , 'kabandho'strI kriyAyuktamapamUrdhakalevarami' tyamaraH / yadi vA ekamadvitoyaM bandhaM bandhanaM draSTA drakSyasi, mariSyasi nigaDito vA bhaviSyasi, na cAnyA gatiriti daNDaprayogaH // 130 / / je kadI tame khuzAmadiAnI vAtamAM paDIne abhimAna karaze te nakakI te zrIvijayanA subhaTanA talavArathI pitAnA mAthA rahita dhaDane athavA daDha baMdhanane joze. 13nA itthaM sanirbandhamudIrya dato, jo samAlambya sa yAvadA''ste / tAvajjagAdAzanighoSabhUpo, bhrUbhaGgabhImaM vidadhatkrudhA''syam // 131 / / ityamuktaprakAreNa, sanibandhaM 'nirbandho'bhinivezaH syA' diti haimokteH sAbhinivezaM sAgraha sayuktikam , udIryoktvA, yAvat, sa dUtaH, 'tUSNImarthe joSami' tyamarokteH joSaM maunaM samAlambya, Aste, tAvad azanighoSabhUpaH, krudhA AsyaM mukhaM bhravobhaGgena kauTilyena bhImaM bhayAnakaM vidadhat, jagAdovAca // 13 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [41 Ama yukti ane AzayapUrvaka belI te dUta cUpa tha - sikotarAjA dodhathI bhUkaTi caDAvIne bolyo 131 ___atha tadvacanameva vivRNotibuddhayA vidagdhatvamavedi re ! te, rAjJo mayA yasya na santyamAtyAH / no te'pyamAtyA na hitaM prabhoye, beyuH prayujyApyupapattijAtam // 132 // re dUta ! te tava rAtraH zrIvijayasya vidagdhatvaM caturatvaM chekatvaM 'cheko vidagdhe' iti haimaH / mayA buddhayA avedi jJAtam , yasya te rAjJaH amAtyAH sacivAH na santi, yo hi rAjA buddhimAn tasya sacivA api buddhimanto bhavanti, na te tasyeti sa mUrkha eva, nanvaneke amAtyAstasya / evaM ca viparItabodhAttvayyeva mUrkhatvaM saMbhAvyate iti cettatrAha-te amAtyA api na, ye upapattijAtaM yuktijAtaM prayujya, prabhoH svAminaH hitaM na yuH / ye tvadabhimatA amAtyAste nAmAtyAH, yataste na hitavaktAraH, kintu cATukArA eveti sa mUrkha eveti bhAvaH / / 132 // are dUta ! meM buddhithI tArA rAjAnuM cAturya jANyuM, ke jene amAtya ja nathI. te maMtrI paNa maMtrI na kahevAya ke je rAjA yukti pUrvaka hita samajAvato nathI 13rA nanu prabhuzcetkathaM mUrkhaH; nahi mUrkhaH prabhurbhavatIti cettatrAhadAserakaH sa prabhutAdhikArI, naiva prabhuH karhicanApi dUta ! yaH kaNTakAsvAdanalolupo'pi, svasyaiva jAnAti hitAhitaM na // 133 // dUta ! sa pramuH rAjA, dAserakaH daasiiputrH| atha ca uSTraH 'uSTro dAseraH' iti haimH| karhicanApi prabhutAyAH adhikArI yogyaH na / sa ka ityAha-yaH, kaNTakasya svanAmakhyAtasya atha ca kSudrazatroH 'kaNTako triyAM kSudrazatrau' ityamaraH / AsvAdane bhakSaNe, atha ca vinAzane, lolumaH api, svasyaiva, hitAhitaM na jAnAti / evaM ca tava pramurapi hitAhitAnabhijJatvAhAseraka eva, na tu prabhurityarthaH / atra ca samAnavizeSaNamahimnA uSTravyavahArapratoteH samAsoktiralaGkAraH // 133 / / he dUta! te dAseraka-dAsI putra (uMTa) rAjA kadI paNa prabhutAne yogya evA prabhu) thaI zake nahi, je zatrune nAza karavAne Irachato (kAMTAne khAvA Icchato) paNa potAnuM ja hita ane ahita jANatA nathI hate 133 nanu mantriNaH santi, te hitavaktArazceti cettatrAhayo mantriNAM naiva vacaH karoti, nAsau prabhuste'pi ca mantriNo na / anyonyavairAnugamAtkSayAya, rAjyasya tau saMbhavataH svato'pi // 134 // yaH mantriNAM vacaH naiva karoti svIkaroti asau pramurna, te'pi mantriNazca na, ye hitavaktAro Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] zrI zAntinAthamahAkAvye na / yadi hi mantriNo hitakktIra, tadA rAjA taduktaM na zrutavAniti manye, nAnyathAtrAgacchet / evaM ca sa rAjA na, te mantriNazca na, rAjA hi mantrimantrAnumantA bhavati, sa cenna, kuto mantriSu mantritvamiti bhAvaH / nanu kadAcinmantrimantrApekSayA buddhimato rAjJo mantrasya sAravattvaM saMbhAvyate, evaM ca naitAvatA tayo rAjamantribhAvo'paitIti cet tatrAha-tau nirapekSau rAjamantriNau, anyonyaM vairasya vidveSasyAnugamAt prApteH, svato'pi svata eva, rAjyasya kSayAya nAzAya saMbhavataH kalpataH, mantrimantrAgrahaNe hi mantriNo rAjJi / (rAjJo) viraktiH, tatazca tayovirodhaH, tatazva rAjyanAzaH, bhedasaMbhAvAnnRpAntareNeti mUlasyaivAbhAvAtkasya rAjA, kasya mantrI veti bhAvaH // 134 // je rAjA maMtrInI vAta mAnato nathI, te rAjA nathI kurAjA che. rAjAne samajAve nahi) te maMtrI nathI, kumaMtrI che. kemake te banne pote ja paraspara virabhAva pAmavAthI rAjyane nAza karanArA thaI jAya che. 134o. tAbhyAmanAlocya bhavAdRzo'tra, prasthApito dRtyavidhA'nabhijJaH / vaktuM na yo veda puraH prabhUNAM, tasyocitaM dRtyamidaM kimu syAt // 135 // tAbhyAM rAjamantribhyAm , anAlocyAvicArya, bhavAdRzaH, dUtasya karma dUtyaM tasya vidhAyAH prakArasyAnabhijJaH, atra prasthApitaH preSitaH, yastvaM prabhUNAM puro'gre vaktuM na veda jAnAti, tasya dUtyaM kimu ucitaM syAt ? netyarthaH / yadi rAjamantriNau ekamantrau snigdhau ca, tathApi tava dUtavyavahArAnabhijJasya dUtye niyuktistayoralpajJatvamudbhAvayatyeveti bhAvaH // 135 // te banne (rAjA ane maMtrI) e vicAryA vagara ja dUtakarmamAM a5hu e tArA jevo dUta ahIM mokalAvyo che. jene rAjAonI AgaLa bolatA AvaDatuM nathI, zuM tene A dUtapaNuM ucita heya ? na ja heya. 13pa nanu mA bhUtAM buddhimantau tau kintu parAkramiNau iti ripusAdhanasamarthoM tatazca tava kalyANaM nekSe iti cettatrAhabuddhathA vinaikena parAkrameNa, jetuna zakyA ripavaH kathaJcit / garjantamambhodamuparyavekSya, svaM kiM na hanyAccharabho vibuddhiH||136|| buddhayA vinA ekenAsahAyena parAkrameNa, ripavaH kathaJcidapi, jetuM na zakyAH / tatrodAharaNamAha-vibuddhiH buddhihInaH zarabhaH aSTApadaH, 'zarabhe'STApado'pi' iti ziloJchaH / upari gajantam ambhodaM meghamavekSya, svamAtmAnaM na hanyAt hanti kim ? avazyaM hantItyarthaH / zarabho hi meghaM prati abhimAnAtkUrdana , khAte nipatya mriyate / upari meghaM prati kUrdanaM hi tasya ajJatAvijRmbhitam, nAnyathA kUdat, evaM ca tava rAjamantri NoH parAkramasaMbhave'pi viphala eva prayAso bhaviteti bhAvaH / dRSTAntAlaGkAraH // 136 / / - buddhi vinA kevala parAkramathI koI paNa rIte zatruo jItI zakAtA nathI. buddhirahita-mUkhe zarabhA upara garajatA vAdaLAne joI (kuda mAra) pitAne ja haNatA nathI zuM? haNe ja che. 136 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 43 yavapi santaH dRzApi parastriyaM na spRzantItyuktam, tadapi na yuktamityAha andhA na pazyanti parastriyaM ce-te kiM prazaMsAM sudhiyAM zrayante / yadyevameSAM caturindriyANAM, ninyaM kathaM syAdvikalendriyatvam // 137 // andhA dRSTihInAzcedyadi, parastriyaM na pazyanti, tadA andhAH kimiti prazne, sudhiyAM buddhimatAM prazaMsAM zrayante gacchanti ? na zrayante ityarthaH / evaM ca parastryadarzanaM na prazaMsAmUlam na vA sattvaprayojakamiti bhAvaH / nanu prazaMsAM na zrayante iti kuta iti cet tatrAha-yadyevaM vikalendriyAH prazaMsA zrayante cettarhi, nindyaM kathaM syAt ? na syAdityarthaH / caturindriyA hi vikalendriyatvenApakRSTA gaNyante, evaM cAndhasyApi vikalendriyatvena nindaiva na tu rUpadarzanakRtA prazaMsA tasya kvApIti parastriyaM na pazyantIti na sattvaprayojaka, navA parastriyAH darzane sparzane nindA iti bhAvaH // 137 // e AMdhaLAo parastrIne jotA nathI, te DAhyA mANasanI prazaMsA meLave che? nahIM ja. je ema ja heya te pelA caurindriyanuM vikalendriyapaNe kema vagovAya? 13LA nanu bhavatyevam, pApaM tu syAdeveti cettatrAhanAnyastriyaM vikramamantareNa, hattuM naraH klIva iva kSameta / no vikramaH puNyamRte kathaM tat, pApAya tasyA haraNaM bravISi // 138 // naraH vikramamantareNa vinA, anyasya striyaM hantuM klIbo napuMsaka iva na kSameta zaknuyAt , vikramaH parAkramaH, puNyam Rte vinA no bhavatIti zeSaH / tattasmAddhetoH, kathaM tasyA parastriyA haraNaM pApAya ? iti bravISi, pratyuta vikramAnyathAnupapatyA puNyasyaiva tatrAnumAnamiti bhAvaH // 138 / / parastrIne parAkrama sivAya haraNa karavAne mANasa napuMsakanI jema ja samartha thaI zake nahIM ane parAkrama te puNya vagara hAya ja nahIM. te zI rIte sutArAnuM haraNa pApa mATe kahe che. 138 yadapyuktaM naivaucitimaJcatIti tadapi niHsAramityAhastrIratnametAdRzamadbhataM ce-dAnetumaucityavipaJcanA na / anyatra sA kvApi vitAyamAnA, svAbhAvameva prathayenna kiM vA ? // 138 // etAdRzamadbhutamalaukikakalpam, strISu ratnamiva tat cedyadi AnetuM hartum , aucityasya vipabcanA vivarNanA vicAraNA na, syAditi zeSaH / vA tadA anyatra sAdhAraNakArya kvApi, vitAyamAnA vistAryamANA vidhIyamAneti yAvat sA svasya abhAvam anaucityameva, na prathayet na prakaTayet kim ? api tu prakaTayedeva / yadyapUrvasya haraNe naucityam , tarhi sAdhAraNe kArye'pi anaucityamevAJcati iti bhAvaH / / 136 / / jo AvuM adbhuta strIratna heya te aucityano vistAra vicAra thAya nahi. kayAMka anyatra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthamahAkAvye asthAne te aucitya vistArAya to zuM tene potAne abhAva na karI nAkhe ? 138mA yadapyuktaM jananIvAbhyarthe ti tadapyanucitamityAhazaktyA samAnIya nivAsyate yA, sA mAnanIyA jananIva kiM syAta ? bIDA vadhe syAdvihite chalena, lakSmyAM hRtAyAM na punaH striyAM vA // 140 // yA strI zaktyA balapUrvakaM samAnIya, nivAsyate gRhe rakSyate, sA parAkramaprAptA kimiti prazne, jananIva mAnanIyA syAt ? netyarthaH nahi jananI parAkramAtprApyate iti bhAvaH / yadapyuktaM brIDAM prakurvantIti tadapi na samyagityAha--brIDA, chalena vihite kRte vaghe hanane syAt parAkramahIna saMbhAvanAsaMbhavAditi bhAvaH / punaH kintu, lakSmyAM saMpattI, striyAM vA hRtAyAM na vriiddetynenaanvyH| tatra parAkramopayogAditi bhAvaH // 140 // je zakti-baLathI lAvIne gharamAM vasAvAya te mAtAnI jema mAnya kema heya? na hoya. lajajA te chaLathI vadha karavAmAM thAya, lakSmInuM ke strInuM haraNa karavAmAM na ja thAya. 140 yadapyuktaM sArairvAsobhiH samarpaNIyeti tadati phalgu ityAhauddhArarUpeNa samAhRtaM ya-dvizrANyate tatparameva nItvA / navottamaNaH sa ca me na. cAhaM, tasyAdhamaNeH kathamapeye tat / / 141 / / yad dravyAdi uddhArarUpeNa, samprati nItvA pazcAdahametaduddhariSyAmi pratidAsyAmi ityevaMrUpeNa samAhRtamAnItam / tadeva paraM kevalaM nItvA gRhItvA vizrANyate pratidIyate taccAtra nAstItyAha-sa zrIvijayazca me mama uttamarNaH RNadAtA naiva, ahaM ca tasya avamargaH RgagrahItA na, "adhamarNo prAhakassyAduttamarNastu dAyakaH" iti haimaH / tattadA kathamarpaye pratidadAmi / evaM ca tava samarpaNoktirna yukteti bhAvaH // 141 / / * udhAra tarIke je levAyuM hoya te ja laine bIjAne pharI apAya che te. (zrIvijaya) mAro leNadAra nathI ane huM tene deNadAra nathI, te zI rIte sutArAne Apu? 141 yadapyuktaM manturna AdIyate iti tadapyasthAne ityAhamantuM sa eva kSamate'numantuM, dvedhApi yasyAsti balaM vizAlam / Agatya puryAH sa bahirbhavantaM, prasthApayan svasya balaM na vakti // 142 // mantumaparAdha sa eva nAnyaH, anumantuM grahItuM kSamate zaknoti / yasya rAjJaH, dvidhA prakAradrayenApi. balaM sainyaM svazaktizceti prakAradvayaM vizAlama asti / sa tava prabhaH paryAH bahiH Agatya bhavantaM dUtaM prasthApayan preSayan / svasya balaM sAmarthya sainyaM vA na vakti / etAvataiva tasya balahInatvaM prakaTitaM bhavati / anyathA tadapi brUyAditi bhAvaH // 142 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijanadarbhasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [45 aparAdha te te ja mAnI zake, jenuM baLa banne rIte (senA rUpe ane pitAnA parAkrama rUpe) vizALa moTuM heya. (paNa) te (zrIvijaya) nagarathI bahAra AvIne tene mokalate potAnuM baLa kahete nathI. 142 yadapi mAnaM yadi svIkuruSe ityAdinA mAno na karttavya ityupAdezi tadapi bAlavilasitamityAhasvAbhAviko yasya na cAsti mAnaH, saMmAnamAgI sa kathaM janAnAm / adhyAhRtaH saMgarasImni bhaTTai-vIryaM vidhattAM kimu kAtarasya // 143 // yasya puruSasya ca svAbhAvikaH, mAnaH abhimAnaH, svasminnAsti sa janAnAM sanmAnasyaM bhAgI kathaM syAt ? na syAdityarthaH / mAnadhanA eva janairapi sanmAnyante na tu tadrahitAH-tiraskRtA iti bhAvaH / yadapyuktaM-balaughazAlIti tadapi nodvegAyetyAha-kAtarasya bhIroH adhyAhRtaiH AropitaiH na na tu vAstavaiH, bhaTTaiH yodhaiH saGgarasImni raNabhUmau, kimu vIrya vidhattAm ? naiva viddhiitetyrthH| ye hi yathArthataH zUrAsta eva vIrya vidadhati, kAtarasya tu bhaTAH kAtarA eva syuriti na tadudvegakAraNam iti bhAvaH // 134 // jene svAbhAvika abhimAna na hoya te lokonuM saMmAna kema meLave? na meLave ane kAyara rAjAnA bhegA karAyelA yoddhAo raNa maLe zuM parAkrama karI zake ? 143 athopasaMharatitathAhi dUtAdhama ! yAvadete, bhRtyA dadante na tavArdhacandram / tvadvAkyanunnastvaritaM sa te'pi, svAmI samAyAtvathavA prayAtu // 144 // dUteSu adhama ! nikRSTa ! tattasmAddhetoH yAhi braja, yAvat ete mama bhRtyAH tava ardhacandra galahastaM na dadante / tvadvAkyena nunnaH preritaH, sa samAyAtaH, tava svAmI zrIvijayo'pi tvaritaM zIghraM samAyAtu, yuddhAyAgacchatu / athavA prayAtu bhayAtpalAyatAm / ubhayatra madiSTasAdhanamiti bhAvaH // 144 // mATe he adhama dUta ! A sevaka tane ardhacaMdra-galahasta de nahi te pahelAM cAlyo jA. ane tArA vAkathI caDhAvAyele te tAre svAmI jaladI Ave athavA jato rahe 14jA itya'rjitAM tasya nizamya vAcaM, vidyAdharendrasya gataH sa dUtaH / AkhyAdazeSaM nijanAyakAya, svarnAyaka tarjayate svadhAmne // 145 / / itItthamUrjitAM balavatIM vAcaM tasya vidyAdharasyAzanighoSasya nizamya gataH sa dUtaH, svadhAmnA prabhAveNa / svarnAyakamindraM tarjayate bhartsayate / svanAyakAya zrIvijayAya azeSa samastaM vRttamAkhyAt // 145 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ] zrIzAntinAthamahAkAvye Ama te vidyAdharendra (azaniSa)nI joradAra vANI sAMbhaLI te dUta cAlyo gayo. ne potAnA tejathI indrane paNa trAsa ApatA potAnA rAjAne badhuM kahyuM. 145 atha tasya yuddhodyogamAhaAdezataH zrIvijayasya rAjJa-stUryANyavAdyanta raNonmukhAni / yannAdamAkarNya bhaTAH samagrAH, sannahya sannaba samAgamazca // 146 // zrIvijayasya rAjJaH AdezataH raNasya unmukhAni unmukhatApAdakAni tUryANi vAdyAni avAcanta, yeSAM tUryANAM nAdaM zabdamAkarNya, samagrAH samastAH bhaTAH sannahya sannahya sajjIbhUya, vIpsAyAM dviruktiH / samAgamazca // 146 / / zrIvijaya rAjAnI AjJAthI raNa sucavanArA vAdyo vagADayA, jenA avAja sAMbhaLI badhA yechAo taiyAra thaI thaIne AvavA lAgyA. 146 saMgrAmatUryeSu nadatsu harSA-dvIrAH dadhuH kaNTakapeTakAni / / taireva tatkaGkaTabandhanAni, truTyanti bhUyassamayojayaMzca // 147 // saMgrAmasya tUryeSu nadatsu satsu vIrAH harSAt / vIrANAM hi saMgrAma AnandAya kAtarANAM klezAyeti bhAvaH / kaNTakapeTakAni, kaNTakAnAM romAJcAnAM peTakAni vRndAni "gaNaH peTakaM vRndam" iti haimaH / romAJcasamUhamityarthaH / "romAJcaH kaNTakaH romavikAraH" iti haimaH / ddhuH| etenAtyutsAhaH yuddhAnurAgazcoktaH / tattasmAddhetoH romAJcena harSeNa vA zarIrasthaulyAddhenoH Tyanti bhajyante bhajyamAnAni kaGkaTasya kavacasya "kaGkaTo'jagaraH kavacaH" iti haimaH / bandhanAni taiH haH harSapUrvaka, mityarthaH / bhUyaH punareva, samayojayan saMhitavantazca // 147 // - raNavAdyo vAgate chate harSathI vIra zemAMcita thavA lAgyA. tene (zamAMca) lIdhe ja tenA kavacanA | baMdhana tUTI jatAM hatAM ne pharI teo tene joDatA hatA. 14 athAzanighoSasya yuddhodyogamAhavidyAdharendro'pi raNAya sajjAM-stAnazvaghoSapramukhAn svaputrAn / prasthApayAmAsa camUsamUhaiH, sArddha pratidvandvijanAn vijetum // 148 / / vidyAdharendraH azanighoSaH api raNAya yuddhAya sajjAna sannaddhAn azvaghoSaH pramukhaM yeSAM tAn svaputrAn camUsamUhaH senAsamudAyaiH sAddhaM pratidvandvinaH pratipakSAzca te janAzca tAn zatrUn vijetuM prasthApayAmAsa preyeSa // 148 // vidyAdharendra azaniSe paNa yuddhane mATe sajijata evA pitAnA azvaghoSa vigere putrone zaru lokone jItavAne senA samUhe sAthe mokalyA. 1485 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [ 47 atha raNabhUmisthitimAhasainyadvayAntargatamRtyavarga-yaSTyagragADhAhatavAdyanAdaiH / pA'pi vAcaM praNigadyamAnAM, kasyApi zuzrAva na kazcanApi // 148 / / sainyadvayasya zrIvijayAzanighoSayoH sainyayoH antargatena bhRtyavargeNa vAdakena yaSTayagreNa gADhaM yathA syAttathA AhatAnAM vAditAnAM vAdyAnAM nAdaiH hetubhiH, pAzrve'tisamIpe'pi praNigadyamAnAmuccAryamANAM kasyApi janasya vAcaM kazcanApi janaH na zuzrAva / vAdyazabdaijanavAk tirohiteti vAdyazabdAtizaya uktaH // 14 // bane senAonI vacce rahelA subhaTanI lAkaDInA agrabhAgathI jorathI AghAta pAmelA vAjiMtronA ghoSathI koI paNa pAse rahelA, paraspara belAtI vANuM sAMbhaLI zakatA na hatA. 14lA raGgatturaGgakSurasannipAta-kSuNNakSamAmaNDala reNapUraiH / AcchAdite vyomani puSpadantau, zaGka palAyyaiva gatau tadA tau // 150 // raGgatAM dhAvatAM turaGgAnAmazvAnAM kSurANAM khurANAM sannipAtenAghAtena kSuNNasya saMcUrNitasya kSamAmaNDalasya pRthivyAH reNUnAM dhUlInAM pUraiH utthAnapravAhaiH kRtvA, vyomani AkAze AcchAdite sati, tadA tasminnavasare, tau tejaHprasiddhau, puSpadantau sUryAcandramasau "ekayoktyA puSpadantau divAkaranizAkarA" vityamaraH / palAyyaiva bhayAtpradhvasyaiva gatau tirohitau zaGke utprekSe / azvakhurotkSiptarajasA megheneva sUryacandrau tirohitAvityarthaH // 150 // te vakhate kUdatA evA ghaDAonI kharI paDavAthI khodAyelI pRthvInI dhULa uDavAthI AkAza ArachAdita thaye chate ema lAgatuM hatuM ke sUrya ane candra jANe nAzIne kyAMka jatA rahyA che. 15nA azvArotkhAtarajaHpracAraiH, sphAre'ndhakAre yadi candrahAsaiH / ojasvinAM pANiSu visphuradbhiH, prApe tadAnImapi sAnvayatvam // 151 // . azvAnAM kSuraiH utkhAtAnAmutkSiptAnAM rajasA pracAraiH vyApanaiH kRtvA, sphAre gADhe'ndhakAre, yadiH cArthaH, ojasvinAM balavatAM pANiSu kareSu visphuradbhiH bhAsamAnaiH candrahAsairasibhiH, tadAnIM gADhAndhakArakAle'pi anvayena candra sya hAsa ityarthena saha sAnvayaH tasya bhAvastattvam, prApe "hasaH hAso hAsyaM" cetyamaraH / andhakAre'pi visphuraNaM tasya candrasya hAsatvAdeveti bhAvaH ( hAsyarUpameveti bhAvaH) // 15 // joke te samaye ja ghoDAonI kharIothI ukhaDelI dhULa phelAvAthI vizALa aMdhakAramAM baLavAna yoddhAonA hAthamAM caLakatA caMdrahAsa (talavAra) e (caMdane hAsa evuM) yathArthapaNAne pAmyuM 151 senAcarANAmavalepabhAjA-metAdRzo'jAyata samparAyaH / raktodasindhuH pracacAra yasmA-dutsAhacandrodayavardhamAnaH // 152 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] bhImantinAthamahAkAvye abalepaM garva bhajantIti te tAdRzAmabhimAninAM senAcarANAM sainyAnAm, etAdRzaH samparAyaH yuddhamajAyata, 'athApadi yuddhAyatyoH samparAyaH' ityamaraH / yasmAt utsAhaH syeyAn saMrambhaH, na tvAdyAtAdinA palAyanam , sa eva candraH, tasyodayena vardhamAnaH, raktasyodasindhuH sAgaraH pracacAra pravavRdhe / vIrANAM hi raktAdidarzanena yuddhotsAho vardhate, tatazcAdhikaprahArAdinAtizayena raktapAta iti tasindhureva pravavRdhe ityarthaH / atra raktasyodakatvena rUpaNenaivotsAhasya candratvena rUpaNaM saMgacchate iti paramparitarUpakAlakAraH // 152 // garviSTha evA sinyanA utsAha rUpI caMdranA udayathI vRddhine pAmata-evuM yuddha thayuM ke jethIlehIne samudra ja jANe pragaTa thaye nA hoya. 15rA __atha raktodasindhumeva paJcabhiviziSTiyo vIvisphAritakhaDgayaSTyayA, vicchinnakummasthalakumbhidehAt / saMjAtayA'mRmbhiruditva ghe, raktodayA vallabhayA parItaH // 153 / / yaH raktodasindhuH, vIreNa visphAritayA prakSiptayA, yadvA vorANAM visphAritayA vizAlayA, khagayaSTyAM kRpANena vicchinna bhinnau kumbhasthalau yeSAM tAdRzAnAM kumminAM gajAnAM dehAt uditvaraH nirgatvara auSaH pravAhaH yeSAM taiH tAdRzaiH asRgbhiH zauNitaiH, saJjAtayodbhUtayA raktamudakaM yasyAstayA nadyA, vallabhayA priyayA parItaH saMgataH AsIditi zeSaH / abdheH saritpatitvAdevamuktiriti bodhyam // 153 // je raktasamudra vIroe calAvelI talavArathI kapAyelA mastaka vALA hAthIonA dehathI nIkaLatA lehInA pravAhathI utpanna thayelI leharUpa jaLavALI raktoda nadI nAme priyA sAthe joDAyo. 153 vIrai vibhinna dviparAjakumbha-niSpAtimuktAphalamaNDalAni / yasminnabhUvana bahuzo vibhAnti, dhAtrIphalAnIva samujjvalAni // 154 // yasmin raktodasindhau, samujjvalAni bhAsvarANi, bahuzaH bahusaMkhyakAni, vIraiH, vibhinnebhyaH vidAritebhyaH dviparAjAnAM gajendrANAM kumbhebhyaH niSpAtAni patanazolAni muktAphalAnAM gajamauktikAnA maNDalAni "mauktikaM muktA muktAphalam" iti haimaH / dhAtrI AmalakI tasyAH phalAnova vibhAnti zobhamAnAnyabhUvana , gajamuktAnAM rakte pAtena dhAtrIphalavarNateti bhAvaH / tatra yuddhe gajAH samauktikA Asanniti sainyasaMbhArAtizaya uktaH / upamAlaGkAraH // 154 / / je lohita samudramAM vIra vaDe kapAyelA gajarAjanA mastakathI paDatA atyaMta ujajavaLa ane dhAtrIkala jevA muktAphaLanA samUhe bahu ja zobhatA hatA. 154 nakranti gAtrANi mataGgajAnAM, yasmin bhaTaiH khaGgavidAritAnAm / kUrmanti vicchinnacatuSkramANAM, yasmiMzca tAnyeva suraGgamANAm // 15 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [49 yasmin raktodasindhau bhaTaH khaGgaH vidAritAnAM mataGgajAnAM gAtrANi zarIrANi nakro grAhaH / sa ivAcaranti nakranti, tathA yasmin raktodasindhau ca, vicchinnAH kArtitAH catvAraH kramAH caraNAH yeSAM teSAM turaGgamANAM tAni zarIrANyeva kUrma ivAcaranti / (luptopamAlakkaraH) // 155 / / je lAlasamudramAM, vIra vaDe talavArathI kapAyelA hAthIonAM sUta, paga vagere avayavo magara jevA lAgatA hatA. tathA kapAyelA cAre pagavALA ghoDAonA avayavo kAcabA jevA lAgatA hatA. 15pA srastAni lUnAni mahAmaTAnAM, yasmin zirAMsi prtiviirkhraiH| zaGkhanti cAyodhanaraJjitAnta-vidyAdharakSiptasumotkarANi // 156 // yasmin raktodasindhau, prativIrANAM pratibhaTAnAM khagaH lUnAni chinnAni sastAni patitAni ca, mahAbhaTAnAM zirAMsi, Ayodhanena yuddhena raJjitaM hRSTamantahRdayaM yeSAM taistAdRzaiH vidyAdharaiH AkSiptAnAM vIrapUjArthaM vRSTAnAM sumAnAM puSpANAmutkarAH oghAH yeSu tAdRzAni santi / tAni zirAMsi zaGkha ivAcaranti zaGkhanti // 156 / / / je lahita samudramAM sAmA vIre vaDe khaDyothI kapAyelA ane paDI gayelA mahAna yoddhAonA yuddhathI khuza karAyelA manavALA vidyAdharoe caDhAvela kUlanA samUhothI yukta mastake zaMkha jevA lAgatA hatA. 156 bhUmIzituH zrIvijayasya sainya-dhAnuSkadhanvadhvanimAtrato'pi / kAkA ivAtha pratibhUpaputrA, nezuH samastA api te vihastAH // 157 / / athAnantaram , bhUmIzituH rAjJaH zrIvijayasya sainyeSu dhAnuSkANAM dhanurdharANAM dhanvanAM cApAnAM dhvanimAtrataH zabdazravaNamAtrata eva aperevArthatvAt prahArAttu dUre / vihastAH vyAkulAH santaH samastA api te pratibhUpasya putrAH azanighoSAtmajAH, kAkA iva / yathA kAkAH sAmAnyazabdamAtrazravaNe (NenApi) api nazyanti, tathA nezuH palAyAmAsuH // 157 // rAja zrIvijayanA dhanurdhArI sabhyonAM dhanuSyanAM avAja mAtrathI paNa te badhAM ja zatrurAjAnA putro vyAkuLa thaI kAgaDAnI jema nAsI gayA. 15nA athAzanighoSapravRttimAhazrutvA pranaSTAMstanayAMstadaiva, vidyAdharezo'zanighoSako'pi / pANau samAdAya gadA raNAya, vidveSi sainyAbhimukhaM sasAra // 158 // tanayAna svaputrAn pranaSTAn yuddhabhUmeH palAyitAn zrutvA, vidyAdharezaH azanighoSakaH api, tadA tatkAlameva, etena yuddhAbhinivezaH sUcitaH / pANau haste gadAM tadAkhyamatraM samAdAya, raNAya yuddhAya vidveSiNaH zatroH sainyasya abhimukhaM saMmukhaM sasAra pratasthau // 18 // viASarendra azaniSa paNa putrane nArolA sAMbhaLatAnI sAthe ja hAthamAM gadA laIne yuha mATe Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] bhozAntinAthamahAkAvye zatrunyanI sAme cAlyA. 158 atha tasya parAkramamAhatasya prahAraiH paruSairgadAyA, nadyA ivA'gAH salilapravAhaiH / bhagnA narendrAmitatejaso'pi, sambaddhamUlA api te kumArAH // 156 // tasyAzanighoSasya gadAyAH paruSaiH kaThoraiH prahAraiH, nadyAH salilasya pravAhai: vegaiH agA vRkSA iva / narendrAmitatejasaH api, sambaddhaM vyUhabaddhaM mUlaM sainyaM yeSAM te tAdRzA api kumArAH bhagnAH vidINoMH / azanighoSagadAghAtamasahamAnAH palAyitA ityarthaH / (upamAlaGkAraH) // 159 / / te azaniSanI gadAnA kaThora prahArothI, nadInA pANInA pravAhothI mUlathI jAmelA evA vRkSanI jema paga jamAvI cukelA rAjA amitatejanA te kumAro putro) paNa bhAgI gayA. 159 ____ atha zrIvijayapravRttimAhadRSTvA parAbhRtaparAkramAMstAn, yoddhu svayaM zrIvijayo DuDhauke / senAcarAn svasya palAyamAnAna, dhIrairvacobhirvinivartayaMzca // 160 // parAbhUtaH bhagnaH parAkramaH yeSAM tAn tAdRzAn parAjitAn palAyitAMzca tAna kumArAn dRSTvA zrIvijayaH co'pyarthe svasya palAyamAnAn palAyitAn senAcarAn dhIraiH dhairyajanakaiH vacobhiH vinivartayan svayaM yoddhu DuDhauke pravRttavAn // 16 // zrIvijaya rAja teone bhAgI gayelA parAkrama vALA joI ane pitAnA sainyane nAzatuM joI dharyanA vacanathI tene pAchuM pharavAnuM kaheto, pote yuddha karavA tatpara thayo. 16 nA atha zrIvijayasya tadavadhoraNamAha-- naivAparAddhaM bhavato mamApi, senAcarairebhirato hataiH kim / tvaM me kalatrApahRtevirodhI, tvaM hantumicchastava cAhamasmi // 161 // bhavataH tava mamApi ca, senAcaraiH naiva aparAddham aparAdhaH kRtaH / ataste nirdoSAH, ato'smAtkAraNAta . ebhiH hataiH vinAzitaiH kima na kimapi labhyamityeSAM hananamanucita mityarthaH / nana tahiM ko hantavya iti cettatrAha-tvaM kalatrasya apahRteH kAraNAt me mama virodhI zatruH / tava cAha virodhoti sambadhyate / ataH tvAM hantumicchurasmi // 161 / / tasmAdare ! re'zanighoSa ! yuddhaM, kAryaM tvayA'mA mayakA ca nAnyaH / ityuddhatadhvAnamasau nivAryA-zeSAn bhaTAn svAnapi tena tasya // 16 // zrIpotanamAmaghavA niruddhaM, prAkrasta tenAzanighoSakeNa / tiSThan kSaNaM vyomani sainikAnAM, vismAyayan mAnasamAttaharSam // 163 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacittavRttisahite paJcamaH sargaH / [51 paThAna sihanI vADI, amada are ! re ! azanighoSa ! tasmAdAvayomitho virodhitvAddhoH , tvayA mayakA mayA amA saha yuddhaM kArya, na cAnyaiH itIttham uddhatam (tena) atyuccaM dhvAnaM zabdaM yathA syAttathA, asau zrIvijayaH tasyAzanighoSasya svAn svIyAMzca azeSAn sainikAn , tena apinA svena ca yuddhAn nivArya / zrIpotanakSmAyAH maghavA indraH zrIvijayaH, vyomani AkAze kSaNaM tiSThan , AttaharSa prAptaharSa sainikAnAM mAnasaM vismAyayan tenAzanighoSakeNa niyuddhaM bAhuyuddhaM "niyuddhaM bAhuyuddhe" ityamaraH / prAkrasta prArabdhavAn // 162-163 / / A sainyae tamAro ne amAre paNa aparAdha karyo nathI. tethI teone haNavAthI sayuM. mArI strInuM haraNa karavAthI tuM mAro virodhI che, tethI huM tane haNavA IcchuM chuM ane tamAre hu virodhI chuM. mATe te azaniSa tAre mArI sAthe yuddha karavuM joie, bIjA sAthe nahi, ema UMcA avAje potAnAM ane azanighoSanAM paNa badhA ddhAone nivArI patanapurendra te zrIvijaya AkAzamAM kSaNavAra rahetA sanikanA prasanna manane vismaya pamADato te azaniSa sAthe yuddha karavA lAgyo. 161-162-163 utthApya taM kandukavAdvipakSaM, doAmubhAbhyAM tulayannivAbhAt / zrImatripRSThaprabhavaH sutArAM, vyAvartayiSyan kimivApa sakhyam // 164 // taM vipakSa zatramazanighoSam , ubhAbhyAM dobhyAM bAhubhyAM kandukavadutthApya tulayanniva, amAt zuzubhe, tatrotprekSate-zrImatripRSThaprabhavaH zrIvijayaH, sutArAM tadAkhyAM svastriyaM vyAvartayiSyan pratyAvarttayiSyan , sakhyaM maitrImiva, arthAdazanighoSeNa, Apa prApa kim ? mitrehi parasparaM milite harSAtirekAdvAhubhyAmuttolayataH iti bhAvaH // 164 / / zrImAna tripRSThano putra zrIvijaya te zatrune daDAnI jema UMcakI bane bAhuothI tela ema lAgata hato ke sutArAne pAchI vALave jANe mitratAne pAme che. 16 4 rAjJA'tha sa zrIvijayena roSAt , kaukSeyakeNa prasabhaM prahRtya / dvedhA pracakre'zanighoSa etat, khaNDadvayenAzanighoSayugmam // 165 / / athAnantaraM rAjA zrIvijayena roSAtkrodhAt kaukSeyakeNAsinA "kaukSeyako maNDalAmaH karabAlaH" ityamaraH / prasabhaM balAtprahatya, azanighoSaH dvedhA pracakre dvikhaNDaH kRtaH / etatkhaNDadvayenAzanighoSayugmam jAtamiti zeSaH // 165 / / pachI te zrI vijaya rAjAe krodhathI talavAra vaDe balapUrvaka prahAra karI azaniSanA be TukaDA karI dIdhA. paNa azanighoSa te be khaMDathI be azaniSa thaI gayA. 16pA jajJe vilUnaM dviguNaM punasta-drambhAmahAstambhavadekameva / yadyacchiraH chinamamuSya tena, tattajjagAhe dviguNatvamAzu // 166 / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] bhIzAntinAthamahAkAvye tadekamevAzanighoSazarIram , rambhAyAH kadalyAH mahAstambhavat, yathA rambhAstambhaH / kRttaH punaH prarohati tathetyarthaH / punaH vilUnaM chinnaM dviguNaM jajJe / amuSyAzanighoSasya, yadyat ziraH tena zrIvijayena chinnaM tattacchiraH Azu dviguNatvaM jagAhe / etenAzanighoSasya mAyAprAbalyamuktam // 166 // pharI eka azaniSa kapAyele chate keLanAM moTA thAMbhalAnI jema bamaNo thaI gayo. te zrI vijaye te azaniSanuM je je mAthuM kApyuM te te tarata ja bamaNuM thaI gayuM. 16 vicchidya vicchidya zirAMsi tasya, zrAntaH sutArAdayitaH sa yAvat / vidyAM prasAdhyAmitatejasA'pi, tAvatsamAgamyata sAnvayena // 167 / / yAvatsa zrIvijayaH sutArAyAH dayitaH patiH, tasyAzanighoSasya zirAMsi vicchidya vicchidya chedaM chedaM kRtvA zrAntaH, tAvat vidyA prasAdhya, amitatejasA'pi sAnvayena saparivAreNa samAgamyata Agatam / / 167 // te sutArAne pati zrI vijaya tenAM mAthAM kApI jeTalAmAM thAkavA lAgyo teTalAmAM amitateja paNa vidyAne sAdhIne parivAra sAthe AvI pahoMce. 16LA AyAntamAlokya vilokanIyaM, saundaryalakSmyA'mitatejasaM tam / sarve vipakSAH prapalAyya jagmu-phUMkA ivAdityamudIyamAnam / / 168 // saundaryasya lakSmyA samRddhayA kRtvA vilokanIyaM darzanIyaM tamamitatejasamAyAntamAlokya, sarve bipakSAH vipakSapakSAH, udIyamAnamAdityaM sUrya kliokya ghUkAH ulUkAH iva, prapalAyya jagmuH / (upamAlaGkAraH) // 168 / / sauMdaryanI zobhAthI dekhAvaDA evA te amitatejane Avate joI badhA zatruse sUryane udaya pAmatA joI ghUvaDanI jema bhAgIne jatA rahyA. 168 vidveSipakSAMzca palAyamAnA-netAnmuco maiva kathazcaneti / vidyA mahADhyAmitatejasoce, jvAlAbhidhAnA jvalitArivaMzA // 169 // palAyamAnAn etAn vidveSiNaH pakSAn pakSakarAn kathaMcana, maiva muco'tyAkSoriti ittham amitatejasA, mahADhyA alaukikasAmarthyasampannA, jvalitaH dagdhaH arINAM zatrUNAM vaMzaH yayA sA tAdRzI zatrunAzinI, nvAlAbhidhAnA vidyoce // 169 / / tyAre amitateje mahAzaktizALI zatruonA samUhane bALI nAkhanArI evI vALA nAme vidyAne kIdhuM ke zaMtrupakSanA A bhAgatA sainyane kaI paNa rIte choDIza nahiM. 16lA vyAmohitAste'pi tayA svazaktyA, pratyarthivArA api durnivArAH / jagmuH zaraNyaM zaraNaM zarAru, sarve'pi mRtvA'mita vebasaM tam // 170 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacita vRttisahite paJcamaH srgH| [ 53 tathA jvAlAkhyayA vidyayA svazaktyA, durnivArA durjeyA api pratyarthinaH vArAH sainyAni (pratyarthinaH virodhinaH vArAH nikarAH "prakaraugha-vAra-nikara-vyUhAH" iti haimaH) vyAmohitAH naSTotsAhAH kRtAH santaH, sarve'pi, zarAraM nigrahItAramapi, zaraNe pratipanne sAdhuM zaraNyam amitatejasaM zaraNaM rakSakaM jagmuH, zaraNaM svIcakrurityarthaH / / / 170 / / (pachI) te vidyAvaDe pitAnI zaktithI mUMjhavaNamAM nAkhI devAyelA te duHkhe nivArI zakAya evA paNa zatrunAM rauo badhAya bANAvaLI amitatejane zaraNAgata rakSaka mAnI tenI zaraNe gayA. 170) teSu pranaSTo'zanighoSa eka-staM vIkSya vairikSayacaNDaroSam / vidyA'navadyApi tamanviyAya, so tanniyuktA tamatho grahItum // 17 // tamamitatejasaM vairiNaH kSaye nAze caNDI'tyugro roSo yasya taM tAdRzaM vIkSya, teSu sainyeSu ekaH azanighoSaH, pranaSTaH palAyitavAn / atho anantarama, tamazanighoSaM grahItuma, tenAmitatejasA niyuktA''diSTA anavadyottamA vidyA jvAlAbhidhAnA, tamazanighoSamapyanviyAyAnusasAra // 171 / / te amitatejane zatrune nAza karavAne ugra krodhavALo joI te simAMno eka azaniSa bhAgI gayo. pachI te azanighoSane pakaDavA mATe amitateja vaDe prerita prazaMsanIya evI vAlA vidyA te azanighaSanI pAchaLa paDI. 175 tasmAdapAcye bharatasya khaNDe, vegena so'gAccharaNecchayaiva / sImAdrinAmeyajinendra caityaM, cetaHkuraGgItivAgurAmam // 172 / / tasmAccamaracazcAnagarAt apAcye dakSiNe bharatasya khaNDe cetaH eva kuraGgI hariNI tasyAH dhRteH prahaNasya vAgurA pAzarajjuvadAbhAtIti yattattathA, cetaHzAntipradAyakam sImAdrau sImAkhye parvate nAbheyajinendrasya zrIvRSabhanAthasya caityaM tat zaraNaM rakSita idamevetIcchayaika yadvA zaraNasya rakSaNasvecchayaiva na tu pUjanAdIcchayetyevakArArthaH / "zaraNaM vadharakSitroH" ityamaraH / kdharakSaNayorapi zaraNaM" ityamaraTIkAyAM, so'zanighoSaH, vegena agAt // 172 / / tyAMthI te azanighoSane zaraNamAM lAvavAnI IcchAthI vegathI bharatanA dakSiNa khaMDamAM manarUpI haraNIne pakaDavAnI pAza jevo sImA parvata upara AdIzvaranA caityamAM gaye. 17rA saMsthApito'smin samavAdisRtyA-khyasthAnake ketana eva nAgaH / tatraikarAtrapratimAM mahAtmA, rAmo'calastiSThati nizcalaH saH // 173 // asmin caitye samakAdimRtyAkhyasthAnake samavamRtisthAne ketane dhvaje eva nAgaH gajaH saMsthApitaH, astIti zeSaH / ekarAtrapratimAm ekarAtriko pratimAm abhigraha vizeSarUpAM sa mahAtmA mahAmuni rAmaH acala acalAlyabaladevamuniH nizcalaH sthiraH san tiSThati anumAlayati dhArayatIti bhaav| uktazca munidevasUrikavikRte zrIzAntivRtte "sthApito'styatra samavasRtisthAne gajo dhvaje / tatrA-, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ] zrIzAntinAthamahAkAvye calabalastasthau pratimAmekarAvikIm // 35 / / iti / 'ketanaM dhvajaH' iti haimaH / 'gajo' nAgaH kuJjaraH ityamaraH // 173 // tyAM samavasaraNa nAmanA sthAnakamAM eka AlayamAM nAga sthApita hatA tyAM mahatmA prasiddha balabhadra acala eka rAtrika pratimAmAM sthira thaI rahelA hatA. ll173 duSkarmadhArAdharake niraste, dhyAnAnilena sphuratA jaganti / nirbhAsayan kevalasaMvidaMzu-ryomnIva tatrA''virabhUttadaiva // 174 // tatra sthAne, sphuratA prauDhaprabhAvazAlinA dhyAnameva zuklavyAnamevAnilaH pavanastena, duSkarmeva dhArAdharako meghastasmin niraste vinaSTe jaganti, jagattrayaM nirbhAsayana pratibhAsayan kevalasaMvit kevalajJAnamevAMzuH sUryaH 'kharasahasroSNAMzuraMzU raviH" iti haimaH / vyomni AkAze iva, tatrAcale munau, tadaiva tatkAla eva, AvirabhUta prAdurbabhUva / Aha ca "egarAiyaM ca NaM bhikkhupaDimaM samma aNupAlemANassa ime tao ThANA hiyAe bhavanti taM jahA-ohinANe vA samupajjejjA, maNapajjavanANe vA samupajjejjA kevalanANe vA samupajjejjA" iti // 174 / / te ja samaye te acalamAM chupAyamAna thatA dhyAnarUpI pavanathI duSkarma (dhAtikarma) rUpI vAdaLAe vikherAye chate sarva padArthone prakAzita karatuM kevalajJAna AkAzamAM sUryanI jema pragaTa thayuM. 174 AgAjjagannandanacAraNarSi-statrotsave'mApyabhinandanena / / anye'rkakIrtyagnijaTikSameza-mukhyAH sameyurbahavo'pi cAtra // 175 // tatra caitye utsave utsavanimittam abhinandanena tadAkhyamuninA amA saha jaganandanacAraNapirapi jagannandanacAraNamunirapi AgAt / tathA atra cotsave bahavaH aneke anye'pi arkakIrtizca agnija TiH ca jhamezau munI mukhyau yeSAM te tAdRzAH akoAdayaH api sameyuH samAganavantaH // 17 // tyAM utsavamAM abhinaMdananI sAthe jagatanaMdana nAme cAraNa muni AvyA ane tyAM bIjA paNa arthakAti agnijI rAjA vigere ghaNAM rAjAo AvyA. 17pA tasyaiva sevAM vibudhA vidhAtu-mabhyAgaman kevlbodhbhaajH| bibhyattataH so'zanighoSako'pi, tatpAdapadma zaraNaM prapede // 176 // ___ tasyaiva kevalabodhaM kevalajJAnaM bhajatIti kevalabodhabhAk tasyAcalasyaiva muneH, sevA vidhAtuM kartuM vibudhA devA abhyAgaman / sarvAn taM sevamAnAn dRSTvA tataH jvAlAvidyAtaH bhayaM prApnuvadiva, saH azanighoSakaH api, tasyAcalasya pAdaH padmamiva tat zaraNaM rakSakatvena, prapede gRhItavAn // 176 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / ane te kevalajJAnI acalanI ja sevA karavA devo AvyA hatA. azaniSa paNa te devothI bIto bate te acalanA caraNakamalarUpI zaraNane prApta thayo. 176 vyAvRtya vidyA'mitatejaso'pi, sAmIpyamAzizriyadAzrayasya / svAbhAvikadveSabharA api syuna jJAniSu dviSTahRdaH kadAcit // 177 / / vidyA jvAlAbhidhA api vyAvRtya nivRtya, Azrayasya sAdhakatvenAdhArasya amitatejasaH sAmIpyam Azizriyat samIpamAgatavatI / nanu sA azanighoSagrahaNAya preritA kathaM tamagRhItvaiva nivRtteti cettatrAha-dveSasya bhara utkarSaH dveSabharaH 'utkarSa nirbharAH bhareti' haimH| dveSaprakarSa ityarthaH / svAbhAviko dveSabharo yeSAM te tAdRzA api nityavarA api jJAnanidhAnaprazamamUrtiSu satsu kadAcidapi, dviSTaM hRd yeSAM tAdRzAH vidveSiNaH vairiNo na sya:, dveSAkrAntacetaso'pi jJAninaM samAsAdya jJAnihakpathe gatAH nirmalahRdo bhavantItyarthaH / evaM ca nigraha kAraNasya dveSasya kevalajJAnino'calAkhyamuneH prabhAvAd tasminazanighoSe vilInatvAt tamagRhItvaiva vidyA nivRttA, iti bhAvaH // 177 / / amitatejanI vidyA paNa pAchI pharIne cAlI AvI. kemake) svAbhAvika dveSathI bharAyelAo paNa jJAnI pAse kadIpaNa dveSI hadaya vALA detA nathI. 17chA nirdizya mArIcimadRzyadoSa, zlAghyaM sutArAnayane prahRSTau / nantuM tataH kevalinaM prayAto, kSamAvAsavau zrIvijayAmitAkhyau // 178 / / tatastadanantaram , zrIvijayAmitAkhyau kSmAvAsavau rAjAnau adRzyaH doSaH yasmin taM nirmalahRdayaM ata eva ilAdhyaM prazaMsanIyaM mArIciM tannAmadUtaM sutArAyAH Anayane AnayananimittaM nirdizyAdizya, kevalinamacalaM muni nantuM vandituM prahRSTau santau prayAtau gatavantau // 178 / / sutArAne lAvavAne prazaMsanIya ane pavitra evA mArIcine AjJA karI tyAMthI prasanna evA zravijaya ane amitateja rAjA paNa kevalane vaMdana karavA cAlyAM. 178 sImAdrimAgatya vilambavarja, bimbaM vinamyAdijinasya pUrvam / to jJAnalakSmIhRdayaikahAraM, sAdhuM pralambaghnamavandiSAtAm // 179 // tau vijayAmitatejasau somAdriM sImAkhyaparvataM vilambavarja zIghram Agatya, pUrva prathamam Adijinasya zrIvRSabhanAthasya bimbaM pratimAM vinamya natvA jJAnalakSmIhRdayasya eko'dvitIyaH hAraH yasya taM tAdRzaM hAropamaM kevalajJAninam pralambaghnam acalAravyabaladevaM sAdhumavandiSAtAM vanditavantau "balabhadraH pralambaghno baladeva" ityamaraH // 176 / / vinA vilaMbe sImAdri upara AvI pahelAM AdijinezvaranA biMbane namI teo bannee jJAnarUpa lakSmInA hRdayanA mukhyahAra samAna evA muni balabhadra acalane namyA. 179 ... Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthamahAkAvye atha mArIcipravRttimAhagatvA sa dhIge'zanighoSakasya, mArIcirapyAzu purI viveza / tanmandire tajjananIsamIpa-sthAsnu sutArAM samavekSate sma // 18 // . sa dhIraH dhairyazAlI mArIcirapi gatvA azanipoSakasya purI viveza, tathA, tasyAzanighoSasya jananyAH mAtuH samIpe sthAstuM sthitizIlA sutArA samavekSate pazyati sma // 180 // te dhIra mArIcie paNa jaI azaniSanA nagaramAM praveza karyo ane te azaniSanA bhavanamAM tenI mAtAnI pAse rahelI sutArAne joI 18 atha sutArAmeva viziSTi-- AsAdya bharnuH kuzalapravRtti, bhotye'nyathA neti kRtopavAsAm / AsyAni dRzyAni viyoginInAM, naiveti sadhyAnamavAGmukhIM tAm // 181 / / bhartuH patyuH zrIvijayasya kuzalasya pravRtti vArtAm "vArtA pravRttivRttAnta" ityamaraH / AsAdya prApya bhokSye, anyathA kuzalAjJAne naiva bhAkSye iti buddhayA kRtaH upavAsaH yayA tAM tAdRzoM tathA viyoginInAM pativirahitAnAma AsyAni makhAni naiva dRzyAni vilokanoyAni / viyoginyo mukhamanyaM na darzayanti iti vicintya sadhyAnaM dhyAnasahitaM yathA syAttathA avAjamukhImadhomukhIM tAM sutArAM samavekSate smeti pUrveNAnvayaH / etena tasyA utkRSTapativratAtvamuktam // 181 // punastAmeva vizinaSTi-- zItAMzulekhAmiva kRSNapakSe, lakSmImivAnyAyavatAM gRheSu / vANImiva prAtibhavarjitAnAM, bADhaM kRzAM zIlaguNairupetAm // 182 // kRSNapakSe zItAMzozcandrasya lekhAM rekhAmiva, anyAyavatAM durjanAnAM gRheSu lakSmI sampadamiva prAtibhena pratibhayA varjitAnA rahitAnAM vA goMvA vamiva vAhamayantaM mAM tArA , zo ke gesvoregA yuktA tAM samavebhate smeti puurvennaanvyH| atrai kasyaivopameyasyAne kopamAnapradarzanAnmAlopamA // 12 // patinA kuzaLa samAcAra pAmyA pachI ja khAIza anyathA nahiM ema nizcaya karIne upavAsa karatI ane "virahiNI strIonA mukha jovA nahIM A vAta dhyAnamAM rAkhI namelA mukhavALI ane zIlaguNathI yukta evI te sutArAne kRSNapakSamAM caMdramAnI rekhAnI jema anyAyI puruSanA gharamAM lakSmInI jema tathA pratibhAthI rahita paMDitanI vANInI jevI atyanta dubaLI joI. 181-182aa Avedite tena puraH svavRtte, tatkAlamevAzanighoSamAtA / tAM prApayatsAdhupadAravinda-dvandvAnabhUmisthitataddhRdIzam // 183 // tena mArIcinA puraH agre svavRtte nijodante Avedita kathite azanighoSamAtA, tatkAmmeva Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacittavRttisahite paJcamaH sargaH / tAM sutArA sAdhoracalasya padAravindayugala syA bhUmau sthitaM tasyAH sutArAyAH hRdIzaM pati zrIvijayaM prApayat, patipArzve tAM preSitavatItyarthaH // 183 // te mArici potAnA AgaLanA samAcAra kahyA chatAM, azanighoSanI mAtAe te ja vakhate te sUtArAne sAdhanA banane caNakamalanI AgaLa rahelA tenA pati zrI vijayanI pAse pahoMcADI dIdhI. 183 bhettuM na yacchIlatanutramAtra, sutrAmavargo'pi zazAka sarvaH / / tAmarpayAmAsa hRdIzvarAya, toSaM dadhAnAM hRdaye sutArAm // 184 // sarvo'khilaH sutrAmNAmindrANAM vargaH samudAyaH api, yasyAH sutArAyAH zIlameva tanutraM kavacaM tanmAtraM bhettuM khaNDituM na zazAka, tAM hRdaye toSaM harSa dadhAnAM sutArA hRdIzvarAya patyai arpayAmAsa dadau // 184 // badhA indro paNa jenA zIlarUpI kavacane saheja paNa bhedI-khaMDita karI zakyA nahi te, hadayamAM prasana thatI evI sutArAne tenA patine soMpI dIdhI. 184 bhaktyA munIndrAcalakAmapAlaM, natvA yathAsthAnamupAvizat sA / vidyAdharendro'zanighoSako'pi, tAvAdareNa kSamayAmbabhUva // 185 // sA sutArA munIndraH acalazcAsau kAmapAlaH halAyudhazca tam , "kAmapAlo halAyudhaH" ityamaraH / bhaktyA natvA yathAsthAnamucitasthAne upAvizat / vidyAdharendraH azanighoSakaH api AdareNAnurAgaNa tau dampatI sutArAzrIvijayau zrIvijayAmitatejasau vA kSamayAmbabhUva, kSamayAmAsa // 18 // te sutArA munIzvara zrI acala balabhadrane bhakti pUrvaka namana karI yogya sthAne beThI ane vidyAreka azaniSe paNa te banene AdarapUrvaka khamAvyAM. 18pA atha munerdezanopakramamAhabhavyeSu sarveSu niSedi vatsu, taniSThapApeSu viSedivatsu / vaktrAmbujaM dezanayA'calo'pi, saMyojayAmAsa munistathAhi // 186 // sarveSu bhavyeSu bhavyalokeSu niSedivatsu upaviSTeSu satsu tanniSTheSu bhavyaniSTheSu pApeSu viSedivatsu munisAmIpyAdvilInaprAyeSu satsu acalaH munirapi dezanayopadezavAcA vaktraM mukhamambujaM kamalamiva, tat saMyojayAmAsa vyAkhyAtumArabdhavAnityarthaH / tathApIti vyAkhyAnanirdezopakrame // 18 // badhA beThAM chatAM ane tenA badhA pApa acalanA prabhAvathI nAza pAme chate acala muni paNa dezanA ApavA lAgyA. 186 mattAGganApAGgavilAsalolaM, rUpaM vayazcAru dhanaM tthaayuH|| bhavyA ! bhavadbhiH paribhAvya dharme, kAryaH pramAdo na manAgapIha // 18 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] zrIzAntinAthamahAkAmye bhavyAH! iha saMsAre cAru manoharaM rUpaM saundarya vayaH yauvanAdyavasthAm dhanaM tathA AyuH matAGganAyAH apAGgasya (netrAntasya) kaTAkSasya vilAsaH apAGgo netrayorantau tayovilAsaH vibhramaH iva lolaM caJcalaM paribhAvya vicArya bhavadbhiH, dharme dharmAnupAne manA goSa dapi pramAdo'nadhAnatA na kAyaH // 187 // he bhavyo ! tame badhAne A saMsAramAM uttama rUpa, vaya, dhana ne Ayune madamasta strInA kaTAkSanA vilAsanI jema caMcala vicArIne dharmane viSe saheja paNa pramAda kara joIe nahi. ll187 saMjAtatoSo'zanighoSako'tha, natvA muni vijJapayombabhUva / vidyAM gRNan bhrAmarikI svapuryAH, zrImajjayantAntika ekadAgAm // 18 // atha dezAntaram, saMjAtatoSaH hRSTaH azanighoSakaH natvA, munim vijJapayAmbabhUva nivedayA- / mAsa nivedanamevAha--ekadA, bhrAmarikI pratAriNoM vidyA gRganmukhAntare, svapuryAH zrAmajjayantasya / antike AgAmAgamam // 188 / / pachI prasanna thayelA azaniSa munine namIne jaNAvyuM ke huM eka samaye brAmarikI vidyAne bhaNatA (sAdhavAne IcchatA) potAnA nagarathI zrImAna jayanta pAse gayA hatA. 188 saptatriyAmAvihitopavAsa-stAM sAdhayitvA vinivartamAnaH / jyotirvane vIkSya satIvataMsA-metAmahaM prItamanA babhUva // 189 / / saptasu triyAmAsu rAtriSu vihitAH kRtAH upavAsAH yena sa tAdRzaH, vihitasaptopavAsaH, tA bhrAmarikoM vidyA saptarAtraM sAvayitvA vinivartamAnaH pratyAgacchan jyotivane, satoSu avataMsarUpAmetAM sutArAm "vataMso'pyavataMse syAt" iti haimaH / vIkSyAvalokya, ahaM pratimanAH prasannamanA babhUvAbhUvam // 18 // tyAM sAta rAta upavAsa karIne te vivAne sAdhIne tyAMthI pharatA tirvanamAM satIziromaNI A ' sutArAne joine atyanta khuza thayo hato. 189 tasmAdapAhAri mayeyamArya ! krUreNa cittena na tu pratIkSya / asyAM mama premanivandhanaM ya-tatvaM samAkhyAhi vizeSatattvam // 190 // Arya ! pUjya ! iyaM sutArA, tasmAt prIteH kAraNAt kareNa nirdayena cittena karaNena mayA kartA, apAhAri hatA, na tu naiva pratIkSya vicArya, asyAM sutArAyAM mama premNaH nibandhanaM kAraNaM yad vizeSatattvaM tattattvaM tvam AkhyAhi kathaya, nadyakasmAt kAryamiti bhAvaH // 190 // he Arya, te kAraNathI ja krUra manathI kaMIpaNa vicAryA vagara meM A sutArAnuM haraNa karyuM hatuM. te A sutArAnA viSe mArA premanuM kAraNa zuM vizeSa tatva hatuM Apa temane kaho. 19 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvara racitavRttisahite paJcamaH srgH| . [ 59 mAsa / kapila vijhaptamAtro'tha munirbabhANa, zrISeNabhUpAdikavRttamevam / niSThApayAmAsa bhavaM bhramitvA, duSkarmajAtaM kapilo'pi tAdRk // 19 // athAnantaram , evaM pUrvoktaprakAreNa vijJApanAnantarameva, na tu vilambya, tasya kevalitvena sakalajJatvAditi bhaavH| maniracala: zrISeNabhapAdikasya vRttaM vRttAntaM babhANa kathayAmAsa api, tAdRk duSkarmaNaH jAtaM samUhaM bhavaM bhramitvA niSThApayAmAsa kSapayAmAsa // 161 / / pachI munie te pUchatAMnI sAthe ja zrISeNa rAjA vigerenA pUrva samAcAra kahI saMbhaLAvyA, Ama te kapile saMsAramAM bhamIne potAnAM duSkarma samUhano anta ANyo. 19pA , ___ athAnantarapUrvabhavakathAmAhabhIteH padavyAmapi bhUtaratnA-TavyAM mahAzvApadasaMzrayAyAm / / erAvatIdvIpavatItaTAnte, jajJe jaTI kauzikanAmadheyaH // 192 // mahatAM zvApadAdInAM vyAghrAdInAM hiMsrajantUnAM saMzrayaH nivAsaH yatra tAdRzyAm ata eva bhIte: bhayasya padavyAM sthAne'pi bhataratnetyabhidhAyAM mahATavyAma airAvatyAH tadAkhyAyAH dvIpavatyAH nadyAH "dvIpavatI sravantI nimnagApagA" ityamaraH / taTasya ante samIpe kauzikanAmadheyaH jaTI jajJe jAtaH // 192 / / mahAna hiMstra pazune Azraya ne bhayanuM sthAna evA bhUtaratna vanamAM airAvatI nadInA kAMThe kauzika nAmano jaTI thayo. 19rA tadvanlabhA'bhUt pavanAdivegA, dharmakriyAyAH sahakRtvarI yA / sUnustadIyaH kapilasya jIvaH, karme rito'jAyata dharmilAkhyaH // 193 / / tasya kauzikasya vallabhA patnI pavanAdivegA pavanavegA nAmnI abhUt / yA pavanavegA dharmakriyAyAH sahakRtvarIM sahakAriNI AsIt / tadIyaH kauzikasya sUnuH karmaNA IritaH preritaH kapilasya jIvaH dharmilAkhyaH ajAyata // 193 / / dharma kArya mAM sAna ApavA vALI evI pavanavegA nAme patnI hatI. karmathI prerAyelo kapilajIva te bannene dhamila nAme putra thayuM. 1935 utkrAntavAlyaH svapitustapasyAM, lAtvA svayaM bAlatapaH sa tepe / bibhrajaTA mUni ghanAH pizaGgI-bhatiM prabhUtAM ca gRhItavankaH // 194 / / utkrAntaM vyatItaM bAlyaM yasya sa tAdRzaH prAptayauvanaH sa dharmilaH svapituH sakAzAttapasyAM tApasadIkSA lAtvA gRhItvA, mUni mastake ghanAH aviralAH pizaGgIH piGgalAH jaTAH "piGgalaH zyAvaH pizaGgaH" iti haimaH / prabhUtAmadhikAM bhUtiM bhasma ca bibhrata, gRhItaM valkaM valkalaM yena sa tAdRzaH Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIzAntinAthamahAkAvye tvagvasanaH san svayaM bAlatapaH ajJAnatapastepe kRtavAn / tvaci challococaM valkaJca valkalam iti haimaH // 194 / / te kapila bAlyAvasthA vItyA chatAM potAnA pitAnI jema vahakalane paherate ne mastaka upara saghana evI pILI jaTAne tathA ghaNI ja bhasmane dhAraNa karate pitAthI vrata laI pote bAbata pa karavA lAgyo. 194 grISme caturNA jvalatAM samidbhiH, saptArciSAM madhyagataH sa mDhaH / madhye caturNAM haridIzvarANAM, zakraH svatejobhirivAvabhAse // 195 / / sa mUDhaH mandabuddhiH grISma Rtau samidbhiredhobhiH jvalatAM caturNAM caturdikSu sthitAnAM saptArciSAmagnInAM madhyagataH paJcAgnitapazcaran , svatejobhiH, catuNAM haritAM dizAmIzvarANAM dikpAlAnA madhye zaka indra iva AbabhAse reje // 115| - grISmaRtumAM (cAre dizAmAM) kAThane cAre bAju agni saLagato chatAM tenI vacce rahele te mUrkha cAra diphapati devonI vacce indranI jema potAnA tejathI prakAzato hate. 195aa dhArAbhirAsAranipAtinIbhirINi varSAsamaye sa sehe / jAjvalyamAna-jvalanopatApa-santApito vA kimasau tapasvI // 196 / / sa dharmilA varSAsamaye prAvRSi "dhArAsampAta AsAra" ityamaroktaH AsAreNa dhArAsampAtena nipatantItyevaMzIlAH AsAranipAtinyastAbhiH aviralamusalapramANAbhiH meghadhArAbhiH patanti vArINi jalAni sehe| tatrotprekSate-jAjvalyamAnasya jvalanasyAgnerupatApenoSmaNA santApitaH asauta dharmila: kim ? nidAghasantaptasya hi jalasahanaM yujyata eveti bhaavH| nahi varSAsahanaM vrataM kintu pUrvaprAptatApanivAraNArthameva taditi kaTAkSyate // 196 / / zuM te tapasvI bhaDake baLatA agninA tApathI pIDAto hato mATe varSARtumAM dhedhamAra varasatA pANIne sahato hato ? 19 antargateneva nipIDyamAno, jADayena jADya sahate sma zIte / no rallaka nApi sa valkalAni, vAsaH pratIyeSa na veSAmAtram // 197 // antargatena hRdgatena jADyena jaDatayA mandabuddhimattayA nipIDyamAnaH iva sa dharmilaH zIte himatau jADyaM zaityaM sahate sma / yathAntargatajaDatayA nipIDyamAnastathA bAhyenApi bAlatapasA iti mahAjaDaH / sa iti kaTAkSyate / jainanaye tAdRzataponiSedhAditi bhAvaH / nanu yadi kambalAdi bhavettarhi kutaH zItapIDeti cettatrAha-no rallaka, "samau rallakakambalau" ityamaraH / na kambalaM, na valkalAni vRkSatvacaH, na vAsaH kArpAsaM vA pratIyeSa dadhau, kintu veSamAtraM tApasaveSamAtraM pratIyeSeti // 197 / / te ziyALAmAM pitAnAmAM rahelI jaDatAthI pIDAte jANe iDane sahate hato. teNe kambala vahakala vastra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [61 ke veSamAtranI apekSA rAkhI nahi. 197aa nirmApayAmAsa taDAgavApI-kUpAnagAdhAn sa pRSaikabuddhathA / nAbuddha caikatra jalasya bindau, jIvA aneke nivasanti ceti // 198 // sa dharmilaH vRSe dharma ekA asAdhAraNA, yadvA vRSasya dharmasyaivaikasya, na tu kIrtyAdeH buddhiH, tayA, agAdhAn atalasparzAn taDAgavApIkUpAn nirmApayAmAsa / ekatra ca jalasya bindau aneke jIvA nivasantIti na abuddha jJAtavAn evaM ca tar3AgAdikarmAjJAnavilasitameveti // 198 / / jeNe dharma mAtranI buddhithI agAdha evA taLAva, vAva, kUvA vigerenuM nirmANa karAvyuM, paNa jaLanA eka biMdumAM aneka jIvo rahe che te vAta jANI zakAyo nahi. 198 sampUrayAmAsa sa pAdapAnA-mAvApacakraM svayameva klaptam / AnIya cAnIya zilA vizAlA, adbhiH sphuratpUtarakAbhireva // 199 / / sa dharmila: vizAlAH zilAH pASANAn AnIyAnIya ca punaHpunarAnIya kluptaM nirmitaM pAda. nAM vRkSANAm aciraropitAnAmAvApaH AlavAlaM cakramiva vatulatvAccakraM yadvA AvApAnAmAlavAlAnAM cakraM vRndaM "syAdAlavAlamAvAlamAvApaH" iti / "vRndaM cakra-kadambake" iti ca haimaH sphurantaH spaSTaM lakSyamANAH taccarantaH pUtarakAH kSudrajIvAH yAsu tAdRzIbhiradbhiH jalaireva sampUrayAmAsa / jIvadayAyAH sUkSmajJAnAbhAvAditi bhAvaH // 166 / / te pote ja vizALa zilAo lAvI lAvIne banAvelI vRkSonI kayArIone cAlatA porA nAmanA 941 5.9 // 5 / 52te tal. 186 / niSpIDya niSpIDya sa iGgadInAM, bADhaM phalAnyeva pacelimAni / AdAya tailAni nizAgame'sau, dharmapradIpAnvidadhe'timugdhaH // 20 // ati-atyantaM mugdhaH mUDhaH asau dharmilaH bADhaM bhRzaM pacelimAni svayameva pakvAni "iGgadI tApasataruH" ityamarokteH / iGgadInAM tApasatarUNAM phalAnyeva niSpoDya telAnyAdAya nizAgame pradoSe dharmAya pradIpAn vidadhe cakAra / / 200 // . atyanta mUrkha e te putra jIva vanaspatinA pADelAM ghaNA phaLone pIlI pIlIne tela kADhI sabhAsamaye dharma mATe dI karatA hatA. ra 00nA sampUrya sampUrya jalairajasraM, vRkSasya zAkhAsu zarAvamAlAm / rajjvA nivathaiva babandha pakSi-vAtasya pAnAya nidAghakAle // 201 // _ nidAghasya prISmasya kAle Rtau, pakSiNAM vAtasya samUhasya pAnAya jalaiH ajasraM santataM sampUrya sampUrya rajvA nibadhya baddhavA yathA mA pataditi bhAvaH, vRkSasya zAkhAsu zarAvANAM vadvamAnAnAM mRtpAtravizeSANAM mAlAM zreNI babandha / varddhamAnaH zarAvaH' iti haimaH // 201 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] zro zAntinAthamahAkAvye te unALAnA samaye pakSIonA pIvA mATe DhAMkaNuone deraDIthI bAMdhI temAM saMpUrNa pANI bharIne vRkSanI DALamAM bAMdhIne laTakAvate hato. ra01 vibhramya vibhramya purIgRheSu, bhikSAM gRhItvA sa vanaM sametya / vizrANya kAkAdivihaGgamebhyo, bhuGka sma taccheSamazeSakRtya // 202 // sa dharmilaH puryA gRheSu vibhramya vibhramya bhrAntvA bhrAntvA vIpsAyAM dviruktiH / bhimAM gRhItvA, vanaM sametya kAkAdibhyo vihaGgamebhyaH paribhyaH vizrANya dattvA, tebhyaH zeSamavaziSTam , azeSa samAptaM kRtyaM kriyAntaraM yasya sa tAdRzaH kRtakRtyaH san bhuGkte sma // 202 // te nagaramAM, gharomAM bhamI bhamIne bhikSA laIne vanamAM AvI kAgaDA vigere pakSione ApI tenA bacelA anane pote badhAM kAma karI khAte hatA. rajA vastreNa pUtaM salilaM pibecce--tyetAdRzIM sa zrutimapyajAnan / ApUritairvAribhareNa kumbhaiH. kutra prapAM vartmani no cakAra ? // 203 // vastreNa pUtaM gAlitaM salilaM jalaM pibeccetyetAdRzoM zrutiM vedamapyajAnan yadi hi jJAyeta, kathaM nAmApUtajalena prapAM kurvIteti bhAvaH / sa dharmilaH, kutra kasmin vamani mArge, vAribhareNa ApUritaiH bhRtaiH kumbhaiH ghaTaiH prapAM pAnIyazAlA na cakAra ? api tu sarvatra cakAretyarthaH // 203 // te vathI pavitra karele-vasathI gALela' jaLa pIvuM joIe. evA zAstrane paNa nahote samajate. mATe ja pANIthI bharelA ghaDAothI kayA mArgamAM eNe paraba karI na hatI? eka nahIM sarva jagyAe parabo karI hatI. 203 sa triH parIya praNanAma dhAtrI, saGkalpayan zaktimanantarUpAm / dhenuM tathaiva pratipattipUrva, durvAGkarAsvAdakRtapratItim // 204 // sa dharmilaH anantarUpAM bahurUpadhAriNI. zakti zaktirUpA devIsvarUpAM saMkalpayan dhyAyana , dhAtrI pRthivIm, triH trivAram , parIya pradakSiNIkRtya praNanAma, tathaiva pratipattiH vizvAsaH tatpUrva durvAGkarasyAsvAde bhakSaNe kRtA kRtArthA pratItiH jJAnaM yasyAstAm tAdRzIm tRNabhakSaNamAtrajJAnAM jaDAM dhenuM gAm , triH parIya praNanAmeti sambadhyate // 204 / / te pRthvIne anaMta rUpavALI zakti mAnIne traNavAra pradakSiNA karI praNAma karato hato. tema ja ghAsa khAvA mAtranuM jene jJAna che evI gAyane Adara bhaktipUrvaka (traNa pradakSiNA karI) praNAma karatA hatA. ra04 zAkhAsamAkrAntanabhovibhAgaM, chAyAM prakurvantamilAtale'pi / sAndradailairvistRtibhAvamete-dRSTvA vaTahU~ sa bhRzaM nanAma // 205 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 63 sa dharmila: zAkhAbhiH samAkrAntaH vyApitaH nabhasa AkAzasya vibhAgaH pradezaH yena taM tAdRzaM mahAzAkham , vistRtibhAvam atimahatvametaiH prAptaiH sAndraH avirale dalaiH patraiH ilAtale pRthivItale'pi chAyAmanAtapaM prakurvantaM vadru vaTAkhyavRkSaM dRSTvA bhRzaM praNanAma // 206 / / te AkAzamAM pahoMcelAM zAkhAo vALA sadhana pAMdaDAothI bharapUra pRthvI upara chAyA karatA evA vizALa vaDanA jhADane ne vAraMvAra namana karato hato. 20 pAAM athopasaMharati-- ityAdi sAvadyamamuSya karma, sacinvato dharmadhiyA jar3asya / bhUyAn vyatIyAyatamAmanehA, hA ! kaSTamajJAnamapAsya kiM vA // 206 // ityAdi pUrvoktaM sAvadhaM pApakAri karma pUrvoktatattatkarmaNAm jIvaghAtakatayA jaDapUjanAdezca ajJAnavilAsatvena jADyapravardhakatayA sAvadyatA Agame pratipAditeti bhAvaH / dharmasya dhiyA buddha thA saMcinvataH arjayataH, amuSya jaDasya dharmilasya bhUyAn atiprabhUtaH anehA kAla:, vyatoyAyatamAm vyatItaH / hA iti khede, ajJAnamapAsya tyaktvA, kiM vA kaSTam ? na kimpotyrthH| ajJAnAdevaitAdRzAgnisaMtApAdikaSTasahanaM tasya, zAne sati tu sAtradyatvAttattyajyetaiveti / ajJAnameva sarvAdhika kaSTamiti tena jaDena na jJAtamiti bhAvaH / / 206|| Ama dharma buddhithI AvA sAvadya karmonuM upArjana karatA A mUrkhanA ghaNA divaso pasAra thayA hA ajJAna sivAya bIjuM kaSTa zuM che. ra06 so'nyedyarAlokya nabho'ntarAle, vidyAdharaM yAntamatulyarUpam / cakre nidAnaM manasetyabuddhi-bhUyAsamIk tapasA'munA'pi // 207 // anyedhuH ekadA nabhasaH AkAzasyAntarAle madhye atulyarUpam anupamaM rUpaM saundarya yasya taM tAdRzaM vidyAdharaM yAntaM gacchantamAlokya, abuddhiH ajJaH saH, jJAnI tu muktimevehate iti bhAvaH / dharmilaH amunA anuSThIyamAnena tapasA Igapi IdRza evaM bhUyAsaM bhaveyamiti manasA nidAnaM saMkalpaM cakre // 207 // te mukhe eka divase AkAzamAM apratima sauMdarya vALA vidyAdharane jAtA joI Ama niyANuM karyuM ke A tapathI huM paNa Avo thAuM. 207LA mRtvA sa sa vidyAdharasArvabhauma-syendrAzanerindraparAkramasya / devyA''surIkukSi bhavastvamAsI-cazcAnagaryAM nagarAjasAraH // 208 // sa dharmilaH mRtvA cazcAnagaryAm indra iva parAkramo yasya tasya, vidyAdharANAM sArvabhaumasya cakravartinaH indrAsaneH tannAmnaH samrAjo devyaH paTTamahiSyAH AsuryAstadAkhyAyAH kukSerudarAdbhavo janma yasya sa tAdRzaH, nagarAjaH parvatendra iva sAro balaM yasya sa tAdRzaH, tvamAsorabhavaH // 208 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] zrIzAntinAthamahAkAvye te marIne caMpAnagarImAM samAna parAkramI vidyAdharedra IndrAzanino devI AsurIne garbhaja parvatarAja je baLazALI evo tuM thaze. 208 athopasaMharatiprAgjanmasambandhavazAttato'syAM, snehastavAbhUdavalokitAyAm / zrutveti saMvegataraGgitAste. sabhyA babhUvuH sukRtopalabhyAH // 209 / / tataH tasmAt prAgjanmani yaH sambandhastadvazAt avalokitAyAM dRSTAyAmasyAM sutArAyAM tava snehaH abhUt / itItthaM zrutvA te sabhyAH tatsabhAsthAH zrIvijayAdayaH sukRtamupalabhyaM yeSAM te tAdRzAH puNyavantaH, saMvegena vairAgyeNa taraGgitA prabudvamAnasA babhUvuH // 209 / / tethI pUrvajanmanA saMbaMdhane lIdhe tane sutArane jotAMveMta ja pramAda thayo hato, A sAMbhaLI puNyazALI evA sabha sade vairAgyathI pUrNa manavALA thaI gayA. 20lA bhavyo'hamAhosvidabhavyarUpa, ityukta evAmitatejasA'pi / saMvittigaGgAtaTinItuSAra-kSoNIdharo rAmamunirvabhASe // 210 // amitatejasA'pi, ahamamitatejAH bhavyaH, AhosvidathavA abhavyarUpaH abhavyAtmetItthamuktaH pRSTa eva, saMvittiH jJAnameva gaGgA tannAmnI taTinI nadI tasyAH tuSArasya himasya kSoNIdharaH parvataH himAcalaH zrutajJAnagaGgApravRttau himAcalopamaH rAmamuniracalanAmA baladevamunirbabhASe Uce // 210 / / (pachI, amitateja vaDe huM bhavya chuM ke abhavya ? ema pUchAyelA jJAnarUpI gaMgA nadInA himAlaya samAna baLabhadra acala munie uttara Apyo ke-210: atha taduktimevAhaasmAdbhavAnnavama eva bhave bhavAnA-muccheda ko'tra bharate bhavitAsi bhavyaH / tvaM paJcamo'nupamavikramadhAmacakrI, zrIzAntinAtha iti SoDaza eva cAhan // 211 // bhavyastvamasmAdvarttamAnAdbhavAt janmanaH navame bhave eva / atra bharate, bhavAnAma janmanAma ucchedakaH vilayakArI saMsArAntakRt paJcamaH anupamasyAsAdhAraNasya vikramasya dhAmAspadaM cAsau cakrI ca sa tAdRzaH paJcamacakravartI bhavitA asi / zrIzAntinAtha iti SoDazaH, ahan tIrthakarazca, bhavitA. sIti sambadhyate ( vasantatilakAvRttam ) // 21 // tame bhavya che. (ane) A bhAratamAM A bhavathI navamA bha bhone uccheda karanAra zrI zAMtinAtha nAme anupama parAkrama ne tejavALA pAMcamA cakravatI tathA soLamA tIrthaMkara thaze. ra1 eSa zrIvijayastadAdimatamazcakrAyudho nandanaH sambhAvI bhavatastathA gaNadharo'pyeSo'pi vizvArcitaH / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH srgH| [65 trapRSThAmitatejasau narapatI natvA tatastau muni, . dharma dvAdazadhA budhAvabhajatAM suzrAvakANAM svayam // 212 // tadA tasmin samaye, antimabhave eSa zrIvijayaH, bhavato'mitatejasaH paJcamacakravartibhave bAdimatamaH prathamaH cakrAyudhaH ityAkhyaH nandanaH putraH, sambhAvI bhaviSyati, eSo'pi eSa eva, vizvasmin aciMtaH pUjitaH, gaNadharaH api, saMbhAvIti sambadhyate / tatastadanantaram budhau sujhau tau dvau pRSThaH zrIvijayazcAmitatejAzca tau narapatI rAjAnau, muni natvA suzrAvakANAM dvAdazadhA dharma svayamabhajatAm sevete sma // 212 / A zrIvijaya te zAMtinAthanA cakrAyudha nAme yeSTha putra thaze. tathA zAMti jinanA vizvapUjya evA gaNadhara paNa A ja thaze. tyAra pachI tripRSThane putra zrIvijaya ane amitateja banne rAjA munine namIne pote ja suzrAvakanA bAra vrata rUpI dharmanuM sevana karavA lAgyA. 212 vidyAbhRtAM parivRDho'zanighoSako'zva ___ghoSAbhidhaM tanayamaGkagataM vidhAya / bhUmImujorapi tayoH svayamAditA'sau, dIkSAM balAcalamuneH savidhe vidhijJaH // 213 // vidyAbhRtAM vidyAdharANAM parivRDho'dhipaH asau vidhijJaH bhavanistArikriyAjJAtA azanighoSakaH azvaghoSAbhidhaM tanayaM putraM tayoH bhUmIbhujoH zrIvijayAmitatejasoH svayam aGkagataM vidhAya koDe kRtvA, balAcalamuneH acalanAmno baladevasya savidhe. samIpe, dIkSA paJcamahAvratam Adita svIkRtavAn // 213 // vidyAdharonA svAmI ane vidhinA jANakAra azanidho. azvaghoSa nAmanA potAnA putrane te banne rAjAnA kheLAmAM mUkI pote balabhadra acala muni pAse dIkSA lIdhI. 213 mAtApi zrIvijayanRpateH sA svayaMbhAbhidhAnA, meje dIkSA balamunipateH sannidhAne virktaa| yuktaM cAnte vayasi viduSI kApi sImantinInAM, kuryAdevaM bhavaparibhavaM menumujjAgarUkA // 214 // . zrIvijayanRpateH mAtA sA svayaMbhAbhidhAnA svayaMprabhetinAmnI viraktA satI balamunipateH acalAkhyabaladevamuneH sannidhAne samIpe dIkSAM bheje jagrAha / yuktaM ca etat , kuta ityAha-sImantinInAM nArINAM kApi puNyazAlinI viduSI jJAnavatI, bhavasya paribhavaM kaSTaM bhettam, ujjAgarUkA sAvadhAnA ante vayasi avasthAyAm evaM kuryAditi // 214 // zrIvijayarAjAnI svayaMprabhA nAmanI mAtAe paNa virakta thaIne balabhadra acala muni pAse vratane Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAvamahAkAye aMgIkAra karyo te ucita ja che. strIomAM keika ja buddhimatI chellI vaye bhavanA duone bhedavAne mATe sAvadhAna thaI Ama karI zake? ra1pa atha zrIvijayAdInAM tato gamanamAhasevitvA balabhadrasAdhucaraNAmbhojadvayaM cAlivata , pItvA vAgmakarandavindupaTalImAkaNThamApyAyitAH / sthAnaM zrIvijayAdayo yayuratho svaM svaM gurUNAM guNAn , pIyUSAMzumayUkhavibhramakarAn saMvarNayanto muhuH // 215 // atho anantaram, balabhadrasAdhucaraNAmbhojadvayam, alivat bhramaravat "dvirepha-puSpaliD-bhRtaSaTapAda-bhramarAlayaH" ityamaraH / sevitvopAsya, tasya vAgeva makarandaH puSparasaH tasya bindUnAm "makarandaH puSparasaH parAgaH" ityamaraH / paTalI samUhastAm , AkaNThaM paryAptaM pItvA sAdaraM zrutvA, ApyAyitAH hRSTahRdayAzca santaH, zrIvijayAdayaH gurUNAmacalamunInAm , pIyUSAMzuzcandrastasya mayUkhasya marIceH vibhrama bhrAnti kurvantIti tAn tAdRzAn candrakiraNavadavadAtAn guNAn muhuH vAraMvAra saMvarNayantaH kathayantaH svaM svaM sthAnaM yayuH jammuH (zArdUlAvikrIr3itam ) // 215 / / pachI vANIrUpI makaraMdanA bindu samUhane pIne kaMi sudhI tRpta thayelA zrIvijaya vigere rAjAe balabhadra acala muninAM banne caraNa kamalene bhramaranI jema sevI caMdramAnA kiraNonA jama upajAvanArA caMdra jevA nimala evA gurunAM guNonuM vAraMvAra varNana karatAM pitApitAne sthAne gayA. ra1pa kalyANAptinibandhanaM vidadhatau dharma trivargottaraM, __ taddvArAparayordvayorapi phalaM tau prApivAMsau mudA / pIyUSadyatimaNDalImayamaho ! bhUmaNDalAkhaNDalI, kazcitkolamapi vyatIyaturadhiprauDhapratApodayau // 216 // pratApaH udayo'bhyudayazca pratApodayau adhyadhika prauDhau pratApodayau yayosto, yadvA adhiprauDhasya adhikapratibhAzAlinaH 'prauDhastu pragalbhaH pratibhAnvitaH' iti haimaH / pratApasyodayo yayostau tAdRzau / adhyadhika prauDhau Urjitau pratApaH udayo'bhyunnatizca yayostau tAdRzau bhUmaNDale AkhaNDalAvindrAviva to, to zrIvijayAmitatejasau, kalyANasyApteH prAptaH nibandhanaM kAraNaM trivargeSu dharmArthakAmeSUttaraM pradhAnaM dharma mudA hRSTacetasA vidadhatau kurvantau taddvArA dharmadvArA aparayordvayorarthakAmayorapi phalaM prApivAMsau prAptavantau tau pIyUSadyutizcandrastanmaNDalImayaM sudhArasamayaM kaMcitkAlaM vyatIyatuzca / / 216 / / ahe atyanta prauDha pratA5 ane AbAdIthI yukta evA te bane pRthvInA Iko (zrIvijaya ne amitateja) hapUrvaka trivarga artha-kAma-mekSanA sAdhanAra ne kalyANanI prAptinuM kAraNa evA caMdranA kiraNene samaha samAna nirmaLa mane karatA te dvArA ane kAmanA phaLa meLavatA keTalAka kALa vitAvyo. 216 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite paJcamaH srgH| arhaccaityasamIpapoSadhagRhe zritvAnyadA pauSadhaM, duSkarmAmayabhedanauSadhamasau vidyAdharANAM puraH / yovaddhapatirakIrtitanayo vyAkhyAti dharma sphuTaM, tAvaccaityaninaMsucAraNamunidvandvaM samAjagyivat // 217 // anyadA, arhataH caityasya samIpe pauSadhagRhe pauSadhazAlAyAm duSkarma eva Amayo rogaH 'rogavyAdhigadAmayAH' ityamaraH / tasya bhedanaM bhedakamauSadhamauSadharUpaM pauSadhaM tadAkhyavrataM zritvA gRhItvA vidyAdharANAM puro'gre, bhUpatiH arkakIrtitanayaH amitatejAH, sphuTaM dharma yAvadvathAkhyAti, tAvat caityasya ninaMsu nantumicchu, cAraNamunyoH dvandvaM yugalaM samAjagmivat AjagAma // 217 / / eka samaye te rAjA akakIrtine putra amitateja jinacaityanI pAsenA pauSadhagrahamAM duSkarmarUpI rogano nAza karavAmAM osaDa samAna pauSadha laIne vidyAdharonI AgaLa jeTalAmAM spaSTa rIte dharmanuM vyAkhyAna karavA lAgyo. teTalAmAM ramaityane vaMdana karavAnI icchAthI be cAraNa munie AvI pahoMcyA. 21LA abhyutthAya nRpaH kRtAJjalipuTo hRSTastadAlokanAt , to vRndArakavandavanditapadAmbhojAvavandiSTa saH / vizrANyAnvayidharmalAbhavacanaM jyeSThastayorAdizad , dharma zarmanidAnamAhatamimaM duSkarma viplAvakam // 218 // nRpo'mitatejAH kRtaH baddhaH aJjalipuTaH yena sa tAdRzaH baddhAJjaliH san , abhyutthAya, tasya cAraNamunidvandvasyAlokanAdarzanAt hRSTaH san saH nRpaH, vRndArakANAM devAnAM vRndaiH vanditau pAdAvambhoje iva vanditaM padamambhoja kamalamiva yayostau tAdRzau, tau munI avandiSTa / tayoH munyoH jyeSThaH mahattamaH anvayi anvartha dharmalAbhavacanaM vizrANya davA duSkarmaNaH viplAvakaM nAzakama , zamaNaH sukhasya nidAnaM kAraNam , Ahetam ahatproktam , imaM vakSyamANaM dharmamAdizadupAdizat // 218 // teone joI prasanna thayele rAjA sAme jaI aMjali jeDI. devasamUhathI vaMdana karAtA te banne munione vaMdana karyuM temAM moTA munie yathArtha evuM dharma lAbha vacana uccArI kalyANanA Adi kAraNa duSkarmonA nAza karanAra evA A jainadharmanI dezanA ApI. 218 tadevAha-- sampUrNa phalamAdadhAti vihitaH sampUrNa evArhato, . dharmaH svArthacikIraho ! bata nRNAM sa vyatyaye vyatyayam / prApa zreSThisuto yathA sa dhanado matsyodarAnyAhvayA, kalyANaM jinadharmakhaNDanavazAdduHkhena saMbhAvitam // 21 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhozAntinAthamahAkAvye AhetaH arhanirdiSTa eva, natvanyaH, sampUrNaH avikalaH dharmaH, vihitaH anuSThitaH san , nRgA sampUrNamavikalaM phalamAdadhAti yacchati, vyatyaye khaNDite dharme antarAntarA dUSite kRte sati, sa dharmaH vyatyayaM khaNDitaM duHkhamizritasukhAtmakaM phalamAdadhAtIti sambadhyate / yatheti dRSTAnte / aho bata ! Azcarya khedazca, yat, sa prasiddhaH svArtha cikorSatIti sa svArthacikIH svArthapAdhakaH zreSThisutaH dhanadaH tannAmA matsyodara ityanyaH AhvayaH yasya sa matsyodarAparanAmA, jinadharmakhaNDanavazAt duHkhena, saMbhAvitaM mizritaM kalyANaM prApa / / 21 / / kharekhara manuSyanA svArtha-mokSanuM sAdhana karanAra jenadharma saMpUrNa rIte pAlana karAyela chate ja saMpUrNa phaLa Ape che. AnAthI viparIta thaye te viparIta phaLa Ape che-khaMDana karavAthI azubha phaLa Ape che jema masyodara upanAmavALo dhanada nAme zreSThIne putra jinadharmanuM khaMDana karavAthI duHkhamizrita kalyANa rUpa phaLa pAme, 21 AsIt zrIgurugacchamaulimukuTazrImAnabhadraprabhoH, paTTe zrIguNabhadrasUrisugururvidyAvatAM sadguruH / tacchiSyeNa kRtena SoDazajinAdhIzasya vRtte mahAkAvye zrImunibhadrasarikavinA sargo'gamatpaJcamaH // 220 // pUrvavavyAkhyeyaH // 220 // zrI gurugachanA ziromaNi samAna evA zrImAnabhadrasUrinA paTTadhara vidvAnamAM zreSTha evA suguzrI guNubhasUri thayA tenA ziSya zrI munibhadrasUrinAme kavi vaDe racAyelA soLamA jinezvara zrI zAMtijinanA caritrarUpI mahAkAvyamAM paMcama sarga pUro thaze. raravA vyAkhyAto no kadAcit kRtibhirayamaho pazcamaH sargakoyA, proddAmAjiprAhadayarucikRtervarNane labdhajanmA / savyAkhyaH saccitA sa prathayatu bhuvane darzanAkhyena zazvat , sUrIzA sajanAnAM mudamatulamaraM vardhayan spardhaye vA // 1 // iti zrImanmunibhadrasUrikRtazAntinAthacarite zAsanasamrAT-maricakracakravarti-paramasadguruzrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArAvA-nyAyavAcaspati-zAstravizAradavirudazrImadvijayadarzanasUrIzvarasanhabdhaprabodhinIvyAkhyAyAM paJcamaH sargaH samAptimagAt / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * aham * // atha SaSThaH sargaH // pANisthaM badaraM yathA kalayati dravyeNa kAlatraye, ____paryAyeNa tathA'khilaM jagadamuM zAntiM sadA zAntidam / natvA'nugrahakAmyayA rucimatA mRdveva sargaM mudA, nAmnA darzanasUrireSa zubhadhI-AkhyAti SaSThaM sudhIH // 1 // atha SaSThasarga prArabhamANaH maGgalamAcarati-- kAmadhenusurapAdapacintA-ratnakAmakalazA api santi / yasya kAmajayinaH pratihastAH, sa zriye'stu bhavatAM jinazAntiH // 1 // yasya kAmajayinaH kAmavijetuH vItarAgasya zrIzAntinAthasya kAmadhenuzca surapAdapaH kalpavRkSazca cintAratnazca kAmakalazazca te api / apinA teSAM sarvAbhISTapradatve prasiddhiH sUcitA / tAdRzA api te pratihastAH pratinidhayaH eva santi / pratinidhirhi pratinidheyAdapakRSTa eva bhavatIti kAmadhenvAderapi (dito'pi) zrozAntijinasyotkRSTakAmapradatoktA (tkRSTAbhoSTaphaladAyitvamuktam ) / sa jino vItarAgazcAsau zAntistadAkhyazca tIrthakaro bhavatAmadhyetradhyApakAnAM zriye kalyANAya, astu stAt // 1 // kAmadevane jItanAra evA, jenA kAmadhenu kalpavRkSa ane ciMtAmaNi tathA kAmakalaza pratinidhio che tevA zrI zAMtijina, Apa vAcakonA kalyANa mATe thAo. nA atha pUrvasarge upakSiptAyAH dhanavakathAyA varNanAya bhUmikAmAracayatikA prabho ! dhanada ityudito'pi, kSamAbhujA muniruvAca tathAhi / dvIparAjaviniSevitajambU--dvIpacakrikamalAsuSamAkRta // 2 // kSmAmujA rAjJA amitatejasA, prabho ! kaH dhanadaH bhavadukta ityudito'pi pRSTamAtra eva / etena kathAvarNane munerutsAhaH sUcitaH / muniH cAraNamuniH uvAca, kimityapekSAyAM nirdizatitathAhi-dvIparAjena dvIpAntareNa viniSevitasya parivRtasya jambUdvIpasya tadAkhyasya cakriNaH cakravartinaH kamalAyAH lakSmyAH suSamA paramAM zobhA karoti sampAdayatIti tat tAdRzam , jambUdvIpalakSmIzobhAdhAyakam / asyAgretanapattanamastItyanenAnvayaH / svAgatAcchandaH / tallakSaNaM yathA-"svAgateti ranabhAd guruyugmam // 2 // asti yomyabharatArdhadharitrI-bhAminItilakabhUSaNarUpam / pattanaM kanakapattanasaMjJa, sAnvayaM budhajanairapi varNyam // 3 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIzAntinAthamahAkAvye - yAmyaM bharatasyAddhaM dakSiNArdhabharataM tasya dharitrI bhUmiH saiva ramyatvAd bhAminI strI tasyAH tilakarUpaM yadbhUSaNaM tadrapam , ata eva varNyam prazaMsanIyam, budhajanaiH vidvadbhiH sAnvayaM samanvitam / yadvA budhajanaiH varNyamityanvayaH / tathA ca sAnvayamityasya anvrthmityrthH| kanakasya suvarNasya pattanam ata eva tatsaMjJaM tannAma, kanakapattanetinAma pattanaM nagaramasti / "pUH strI purInagaryo vA pattanaM prabhedana"mityamaraH / nagaryAstilakarUpatve eva dhariyAH bhAminItvena rUpagamiti paramparitarUpakAlaGkAraH // 3 // he svAmI, dhanada kepyuM hatuM ? ema rAjA vaDe pUchIe chate muni bolyA jemake - meTA dvIpothI yukta jaMbudvIpanAM cakravatInI lakSmInI zobhA karanAra dakSiNa bharatArdhanI bhUmirUpI strInuM tilaka samAna evuM kanaka pattana nAme nagara hatuM, paMDite tene suvarNanagarIthI oLakhe che. ra-3 IzvaratvamanumAparibhAvyaM, vidyate dhanavatAmapi yatra / yadvijihvapatinA saha yogo, nAdhecandraparizIlanatA yat // 4 // yatra pattane, apizcArthe dhanavatA dhaninAm Izvaratvam aizvaryavattvam , anumayA anumAnena paribhAvyam anubhavanIyam , na tu sAkSAdanubhavanIyam , aparimitatvena sAkSAtkartumazakyatvAditi bhAvaH / tathA yad yatra dvijihvAnAM pizunAnAM patiH sUcakazreSThastena saha yogaH sambandho na dhanavatAmiti zeSaH / yatra pizunA na santIti yAvat / "dvijihvau sarpasUcakau" ityamaraH / tathA, yadyasmAt ardhacandrasya galahastasya parizIlanaM vyavahArastasya bhAvastattA, galahastapradAnaM na / dehalIdIpakanyAyena netyasyobhayatrApyanvayaH / nAtra dhanavadbhiryAcakAdInAM galahasto dIyate, sarveSAM dAtRtvAdiguNayuktatvAditi bhAvaH / atra IzvaratvaM mahAdevatvaM na umA pArvatI anumA tayA parimAvyamiti virodhH| mahAdevasyAvazyamumAparibhAvyatvAt pUrvoktArthakaraNena tu virodhaparihAraH / tathA yatrezvaratvaM tasya ( yasyezvaratvaM tasya ) dvijihvapatinA-sarparAjena vAsukinA'sahayogaH (vasukinA saha yogo na ) iti virodhaH / IzvareNa vAsukebhUSaNakaraNAt tathA ardhacandrasya bAlacandrasya parizIlanatA neti virodhH| mahAdevasya sadA ardhacandravAraNAt / pUrvoktArthakaraNena tu virodhprihaarH| evaM cAtrA'pi zabdAbhAvena virodhAbhAso'laGkAro vyaGgya iti bodhyam // 4 // jyAM dhanavAnonuM IzvarapaNuM-dhanADhaya paNuM anumA-anumAnathI jANI zakAya che. ane ( tene) dijidavapati be jIbhathI bolanArA sAthe saMbaMdha nathI guNavAna sAthe saMbaMdha che. ane teone kaMI mAgavA vALAne) ardha caMdra- bocI pakaDI kADhavA)ne abhyAsa nathI-badhA mAMgaNune saMtoSe che bIjo artha umA vinA Izvara paNuM zivapaNuM jANavuM viruddha che. tema ja zivane dvijihvapati-zeSanAga sAthe saMbaMdha che. ne ardhacaMdra dhAraNa kare che. te nahi tevuM te viruddha che. uparokta arthathI virodha parihAra thAya che. athavA jyAM dhanavAnuM izvarapaNuM-zivapaNuM anumA-umA sivAya jaNAya che. jeone dijiddava pati-zeSanAga sAthe saMbaMdha nathI ke jeo adhacandrane dhAraNa karatA nathI. arthamAM avirodha che. virodha parihAra jyAM dhanavAnuM Izvara paNuM dhanADhayapaNuM anumAnanumAnathI jaNI zakAya che. teone dijihava5ti lucAonI sAthe saMbaMdha nathI teone koIne paNa ardhacaMdra galakathA ApavAno abhyAsa nathI. mAjA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 71 tatra ko'pi kanakAdiratho'bhU-nmedinIpariDho'pi zuciH sH| kurvatA karatale karavAlaM, kIrtirApi yudhi yena ripUNAm // 5 // tatra kanakapattane nagare, sa prasiddhaH ko'pi vilakSaNaH zuciH nItyAdyAzrayaNena kRtvA pavitrA, medinyAH pRthivyAH parivRddhaH adhipaH mahIpatiH, apizcArthe, kanakAdirathaH kanakarathanAmA abhUt / yena kanakarathena, yudhi yuddhe karatale haste karavAlamasiM kurvatA dhArayatA, ripUrNA zatrUNAM kIttiH yazaH Api prApi / ripuhananena tadyazaHprAptiriti bhAvaH // 5 // tyAM pavitra ane prasiddha e kanakaratha nAme eka rAja hatuM, hAthamAM talavAra dhAraNa karatAM evA jeNe zatruonI sAthe yuddhamAM kIrti meLavI hatI. pA tatra bhUpaparamAbhyupapatte-jinaM sujanaraJjanadhuryaH / ratnasAra iti nAma mahebhyaH, pAvanIkRtamahItalakIrtiH // 6 // tatra nagare, bhUpasya kanakarathasya rAjJaH paramAyA utkRSTAyA abhyupapatteH sammAnasya bhAjanamAspadam , sujanAnAM rabjane prINane dhuryo'presaraH, pAvanIkRtaM mahItalaM yayA sA tAdRzI bhuvanavyApinI kIrtiH yasya sa tAdRzaH, ratnasAra iti ratnasAranAmA, mahebhyaH zreSThI, nAmeti prasiddhau, na tu samastam , puMstvApanteH / AsIditi zeSaH // 6 // tyAM ja rAjAnA parama Adarane pAtra sajanone prasanna rAkhanAra pRthvImAM vistRta kIrtivALo ratnasAra nAme zeTha hate. 6 atha zreSThinameva vizinaSTi-- yasya mAnasasarasvati punny-dhiirniirnikrotthtrnggH| khelati sma sutarAM jinahaMso, buddhijAtanalinIvanapUrNe // 7 // yasya ratnasArazreSThinaH, buddhijAtaH prajJAsamUha eva nalinyAH kamalinyAH vanaM tena pUrNe, buddhikmlaakre| puNyameva jhIraM dugdhaM tadeva nIranikaraH jalarAziH tenotthaH udbhUtaH taraGgo yatra tasmin puNyakSIranIrataraGgazAlini, "mAnasaM manaH" iti haimokteH, mAnasaM mana eva sarasvAn sAgaraH tasmin "sarasvAn sAgaro'rNavaH" ityamaraH / jinaH ahaMnneva haMsaH, sa, sutarAmatyantaM khelati saMcarati sma / kamalAkare kSIrodadhau haMsakrIDocitaiveti bhAvaH / (rUpakAlaGkAraH, paramparitazca) // 7 // jenA samyajJAnarUpI kamalavanathI pUrNa evA mAnasarUpI samudramAM puNyarUpI dUdha ane jaLasamUhathI thayelA taraMga samAna jinarUpI haMsa sArI rIte ramatA hatA je buddhimAna puNyazALI te jina bhakta hatA. pAchA preyasI samabhavanmaNicUlA, tasya puNyakalitA sucaritrA / yAM vilokya patibhaktisamRddhAM, sA ratirna ratimApa kathaJcit // 8 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tasya ratnasArasya puNyena kalisA yuktA, sucaritrA zIlavatI maNicUlA nAmnI preyasI patnI samabhavat , yAM maNicUlA pratyuH bhaktyA samUA gauravabatIM vilokya, sA ratiH kAmadevapriyA, kathacit kathamapi rati prItiM na Apa svotkRSTapatibhaktAM dRSTvA IyayA tasyA azAntiH, parotkarSAsahiSNutA strISu svAbhAvikIti bhAvaH // 8 // : tenI puNyazALI ane saccaritra evI maNilA nAme patnI hatI. patimAM atyaMta bhaktivALI.. jene joIne jANe (te) rati-kAmadevanI strI koIpaNa rIte sukha pAmatI na hatI. (rati para puruSane hevAthI pativratA nathI. (mema samaya cha) // 8 // etayorviSayajAnupabhogAn, bhuJjatoravirataM kramazo'pi / sarvalakSaNasulakSaNamUrtyA, zobhitaH samabhavattanujanmA // 6 / / kramazaH apizcArthe, avirataM satatam , viSayajAna laukikAn , upabhogAna sukhAni, upamukhatoH anubhavatoH etayoH ratnasAramaNicUlayoH sarvalakSaNena kRtvA sulakSaNA uttamalakSaNazAlinI darzanIyA yA mUttiH svarUpaM tayA, zobhitaH tanujanmA putraH samabhavadani // 9 // .. .... haMmezA viSaya sukha bhogavatAM A bannene sarva lakSaNa yukta suMdara svarUpa vALA putra thayelA tasya janmadivase sa maheccho, yAni kAni vicikAya vasUni / tAni durgatagRhe'pi yadi syu-durgatatvamapi tad gamayeyuH // 10 // sa mahecchaH udAraH, tasya putrasya janmadivase, yAni kAni, vasUni dhanAni vicikAya saMgRhItavAn vANijyAdineti bhAvaH / tAni dhanAni, yadi durgatasya daridrasya gRhe'pi syuH bhaveyuH, tattasyApi, durgatatvaM dAridrayaM gamayeyuH dUrIkuyuH, tAni basUni yAcakasva dInasya gRhe dAnadvArA gatAni santi tadurgatatvaM vyapAhA(riti yAvat // 10 // mahAna ISThiA vALo te zeTha tenA janma divase je kAMI dhana ekaThuM karyuM te je daridranA ghare paNa heta te tenuM dAridra maTADI nAkhata. ll1nA dvAdaze samadhijagmuSi ghale, mAniteSu sujaneSu yathArham / odadhe dhanada ityabhidhAnaM, svAtmajasya janako mahapUrvam // 11 // dvAdaze ghane dine samadhijagmuSi sampAte, janakaH pitA ratnasAraH, sujaneSu mAniteSu satkRteSu satsu, mAnyAnsatkRtyetyarthaH / mahapUrvamutsavapUrvakam , yathArham anurUpaM svAtmajasya dhanada ityabhidhAnam Adadhe kRtavAn // 11 // bArame dina thaye te sajajanenuM sanmAna karavA pUrvaka teNe pitAnA putranuM ghanada evuM nAma rAjya: // 11 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / / 73 bAlakaH pravavRdhe bahudhAtrI-lAlito navanavaizca rasauSaiH / / sa dvipatritasamudgatazAkhI-vAGgabhaGgibhira bhaMgurazAkhaH // 12 // sa bAlakaH dhanadaH, navanavaiH nUtanaprakAraiH, rasAnAM zarIrapoSakadravyANAm odhaiH samUhai, pakSAntare nUtanajaladhArAbhiH, bahubhiH dhAtrIbhirupamAtRbhiH "dhAtrI tu syAdupamAtA" iti haimaH / lAlitaH sevitaH, atha ca bahu yathAsyAttathA dhAcyA pRthivyA "dhAtrI dharitrI dharaNI" iti haimH| lAlitaH / aGgAnAmavayabAnAM bhaGgibhiH racanAbhiH kRtvA, dvipatra jAtamasyeti dvipatritaH prarUDhaH yaH samudgataH utpannaH zAkhI vRkSaH, saH, abhaGgurA abhagnAH zAkhAH viTapAH yasya sa tAdRzaH saniva, abhaGguradehAvayava viziSTaH pravavRdhe vardhate sma / (zleSapuSTa upamAlaGkAraH) // 12 // aneka dhAva mAtAothI navA navA rasanA samUhathI pAlana karAtA aMga racanAthI sarala zAkhA avayavo vALe te bALaka be patra vALA (janmelA) vRkSanI jema vadhavA lAge. 1rA utsavena pitaro hadi hRSTau, taM kalAvida mavApayataH sma / sAkSimAtramupalabhya tamutko-'bhyasyati sma sa kalAH sakalAstAH // 13 // hRdi hRSTau pitarau mAtApitarau taM dhanadam, utsavena mahapUrvakam , kalAvidaM paNDitam avApayataH prApayataH sma / sa dhanadaH, taM kalAvidam , saakssimaatrm| etena kalAvido nAtrAyAsavizeSaH, tasyAlaukikapratibhAsampannatvAditi sUcitam / upalabhya prApya, utkaH vidyAdhyayanotkaNThitaH, sakalAH samastAH, tAH prasiddhAH kalA vidyAH, abhyasyati sma // 13 / / manamAM prasanna evA mAtA pitAe tene kalAcArya pAse utsava pUrvaka mokalyo. te kalAcArya utsuka thaIne te bALakane sAkSImAtra rUpe meLavI badhI prasiddha kalAo bhaNAvI. 13 - kAminInayanamattacakora-cakracaGkramaNayantraNapAzaH / __pratyapadyata sa yauvanamicchA-hastinIvanavilAsanivAsaH // 14 // kAminyAH striyAH nayanAnyeva sotkaNThatvAccakoracakrANi cakorapakSivRndAni teSAM cakramaNe kuTilakramaNakriyAyAm darzanIyatvena sthirata pAdakatvAt yantraNapAzaH bandhanarajjuriva, yaM dRSTvA strINAM nayanAni sthirANi bhavantIti yAvat / tathA. icchA kAma eva hastinInAM vanaM samUhaH tasya vilAsasya krIDAyAH nivAsaH Aspadama , sa dhanadaH yauvanaM tAruNyaM pratyapadyata prAptavAn // 14 // IrachArUpI kAmarUpI hastinInAM vanavihAranA sthAna jevo ne strIonA netrarUpI matta cakoranA samUhane cAlavAmAM baMdhana pAza je kAmecchAno avasaravALA ne jene jotAM strIonAM netro thira thaI jAya e te yauvanane pAme. 14 ApaNe sa niSasAda viSAdaM, sAdayan piturajasramitazca / dyUtakRt sukRtakuJjarasiMhaH, siMhalo'tra nagare vidito'bhUt // 15 // sa dhanadaH pituH janakasya ratnasArasya ApaNe haTTe "haTTo vipaNirApaNaH" iti haimaH / ajasraM Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIzAntinAthamahAkAvye santataM viSAdaM khedaM sAdayan avagacchan niSasAda upavizati sma / tAruNyasya svatantravihArapriyatvAdApaNe tathAkartumazakyatvAditi viSAda iti bhAvaH / itazca atra nagare kanakapattane sukRtaM puNyameva kudhAraH gajastasya vinAzakatvAt siMha iva, ghRtakRt dyUtavyasanI, siMhalastanAmA viditaH prasiddhaH pabhUdAsIt // 15 // te pitAnA viSAda kAmakAthI thatAM kheda, thAkane nAza ocho karatAM dukAna para haMmezAM besavA lAgyA. A bAju A nagaramAM sadAcArarUpI hAthIne mATe siMha samAna siMhala nAme prasiddha jugAriye rahete hate. 1pa dyUtamukhyagahanaM vyasanAnA-mAkaraH svaparavazvanacuJcuH / so'pi pU:parisare puradevyA, mandire'ramata nityaza eva // 16 // chate mukhyaM pradhAnaM gahanaM dhUrtaH vyasanAnAmasadAsaktInAmAkaraH nidhiH| svasya svIya sya parasma ca vacane cunaH prasiddhaH / sa siMhalaH, pUHparisare nagarasIgni puradevyAH, mandire'pi nityazaH, aramata divyati sma // 16 // jugAra vigere ghera vyasananI khANa jevo potAnA ne bIjAne ThagavAmAM khyAta e haMmezA nagaranI AgaLa nagaradevInA maMdire jugAra ramato hato. 16 kizcanApi na jayatyapi lAbha-syAntarAyakaraNena sa jAtu / sarvakarma kurutAM puruSo vA, puNyasantatimRte na phalAni // 17 // lAbhasya antarAyakaraNena lAbhAntarAyakarmaNA sa siMhalaH jAtu kadAcidapi, kicanApi na bayati, kintu gamayatyeva / nanu nityaM dyutakRto jayenAvazyaMbhAvyamiti cettatrAha-puruSaH sarva gutAdi karma vA, kurutAm , puNyasantatim pUrvabhavopArjitaprabalapuNyam Rte vinA, phalAni lAbhAdIni, na bhavantIti zeSaH, atastasya na kadApi jaya iti bhAvaH // 17 // lAbhAntarAya karma hevAthI te kadI kaMI paNa chato na hate puruSa badhA marmo bhale kare paNa puNya vagara phaLa pAmatA nathI. 17 anyadA sa dRSadaM parigRhya,devatAM praNijagAda durAtmA / tvAmanena dalitAsmi na cenme, devi ! dehi vipulAni dhanAni // 18 // anyadA sa durAtmA dhanadaH, dRSadaM pASANaM parigRhya gRhItvA, devatA praNijagAdoce, svAmanena pASANena, dalitA bhanjako'smi, na cet , me mama, devi ! vipulAni dhanAni dehi // 18 // ekadine te duSTAtmAe patthara laI devatAne kIdhuM ke huM A patthara vaDe tane teDI nAMkhIza nAhitara hai ! bhane ghag dhana mA5. mAturapyapaharet paridhAnaM, dyUtakRjjagati vizrutametat / abhyupetya bhayavihvalacittA, devatA pravadati sma tamevam // 16 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. viSayAdarSanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH dyUtakRt , mAtuH, api, apinA anyasya kA katheti sUcyate / paridhAnaM vastrAdi, apaharet , lumpet etat jagati vizrutaM prasiddham / iti vicAryeti shessH| bhayena bhanabhayena, vihvalaM vyAkulaM cittaM vaskhAH sA tAdRzI, devatA, abhyupetyAgatya, taM siMhalam evaM vazyamANaprakAraM vadati sma // 19 // jugAriyo mAtAnA paheraNanuM paNa apaharaNa kare A prasiddha vAtane lakSya karI bhayathI vyAkuLa cittavALI devatAe tene ema kIdhuM ke 1lA ki jagAdetyAhakarmaThaM jagati karma tadekaM, sarvakarmasu nibodha subodha ! / tadvilaya bhavato vitarItuM, svApateyamahamasmi kimIzA 1 / 20 // subodha ! dhIman ! anukUlanAya prazastaM sanbodhanam , mUrkhA hi zamasAdhyA bhavantIti nyAyAt ! viparItalakSaNayA tu durbodha ! ityarthaH / jagati, sarvakarmasu zubheSvazubheSu ca tatprasiddhaM kama bhAgyam , ekaM kevalaM karmaTham phalasAdhakam , tatkarma viladhya atikramya, bhavatastava, svApateyaM dhanam "vittaM rikthaM svApateyam" iti haimaH / vitarItuM dAtum , ahaM devyapi, IzA samayo, asmi kim ? naivetyarthaH / bhAgyasampanne evAhaM nimittam , na tu svasAmarthyataH kiJcidapi dAtuM zakteti bhAvaH // 20 // he buddhimAna ! saMsAramAM badhA kAmomAM phakta karma ja phaLa ApavA samartha che. te tene oLaMgIne tane dhana ApavA zuM huM samartha chuM? nathI ja. rabA __nanu mama kuto na tAdRzaM bhAgyamiti cettatrAha-- antarAyamakRthA januSi tvaM, prAci tena tava nAsti dhanAyaH / zlokapatrakamidaM mama lAtvA, yAhi dAsyati tathApi dhanaM te // 21 // tvaM prAci pUrvasmin , januSi janmani, antarAyaM lAbhAntarAyAkhyaM karma, akRthAH kRtavAn , tena hetunA, tava, dhanasya Aya. lAbho nAsti, tathApi devadarzanasyAmoSatvAt , mamedaM zlokAtra lAtvA AdAya yAhi, te tava dhanaM dAsyati, lokaH // 21 // te pUrvajanmamAM antarAya karma upArjana karyuM hatuM tethI tane dhanane lAbha thato nathI. chatAM mAro A lekane patra laIne jA tane dhana maLaze, rilA patrakaM tadupagRhaya ca devI-bhASitaM bhavati naiva vRtheti / AgataH sa ca catuSpathamibhyaH, pRcchayate sma karapatrakamUlyam / / 22 / / ___sa siMhalazca devIbhASitaM, vRthA niSphalaM naiva bhavati iti, vicintyeti zeSaH / taddevIpradatta patrakaM patramupagRhya gRhItvA, catuSpatham Agatazca, ibhyaiH dhanikaiH karasthitasya patrakasya mUlyaM pRcchayate sma pRSTam // 22 // "devInuM vacana vyartha heya nahi' ema mAnI te patra laI eka upara AvyuM. tyAre zeThIAo tenA hAthamAM rahelA patranuM mUlya pUchavA lAgyA. 22 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___76 ] zrI zAntinApamahAkAvye tadgirA praNigadan sa sahasra', hasyate sma vaNijairativelam / yuktiriktamatiriktamavidvA-nuccaran ka iva vA na vihAsyaH // 23 // ma siMhalA, tanmUlyaM sahasraM girA vANyA praNigadan kathayan vaNijaiH, ativelamatyantaM hasyate sma, etAvanmAtrasya sAdhAraNasyaiva patrasyeyanmUlyaM kiM syAdityevamiti bhAvaH / atiriktaM vizeSamavidvAn bajAnAnaH, yuktiriktam ayuktam , uccaran kathayan ka iva na vA vihAsyaH, api tu hAsya eva bhavatItyarthaH // 23 // "tuM zuM kahe che. ema tenA vacanathI eka hajAra sonAmahera mUlya bolanA vepArIo ghaNuM hasyA je mUrkha ayogya rIte adhika mUlya kahe te kone hAsyAspada na bane ? badhAne ja bane. mArA paryaTannavikaTaM pratihaTTa', khinna eva dhanadATTamupetaH / patramUlyamamunApi sa pRSTaH, ziSTavat prANijagAda sahasram // 24 // khinnaH hAsAddhetoH vikrayAbhAvAdvA glAna eva, pratihaTa pratyApaNam , avikaTaM saukaryeNa, paryaTana bhramana , dhanadasyATTa haTTamupetaH prAptaH, 'aTTo haTTaH' iti haimaH / amunA dhanadenApi patramUlyaM pRSTaH saH, ziSTavat zikSitavatsahasraM praNijagAda kathayAmAsa // 24 // te sahaja rIte dareka dukAne ghUmata dhanadanI dukAne AvI pahoMcyA, tenA vaDe paNa patranuM mulya pUchAyuM tyAre te zikhAu jema hajAra sonAmahora paDaze ema bolyA. rajhA sa svayaM gaNakavadgaNayitvA, sAramasya vitatAra ssaarH| zlokaniSThamavicArya tamartha, dAturasti yadi vA na vicAraH // 25 / / sa sasAraH uttamaH dhanadaH zlokaniSThaM tamarthaM vAcyamavicArya zlokasya ko'rtha ityavicAryava gaNakavat gaNayitRvat gaNayitvA asya siMhalasya, kRte iti zeSaH / sAraM dhanaM vitatAra dadau, "sAro dhane" iti medinI / nanu paricayaM vinaiva tanmUlyadAnaM mandabuddhivilasitameveti cettatrAha-yadi vA, dAtuH vicAraH na asti bhavati, yo hi krayaNacchalena kizcidAtumicchati, tasya vastuparicayo nAvazyaka iti // 25 // dhanavAna evo te joSInI jema te patrano sAra hote ja gaNa vicArIne te jugAriyAne dhana ApyuM kemake blekamAM rahe prasiddha arthane vicAryA sivAya dAtAne ApavAnuM vicAra heya nahi. 2 pA. tatra yAtavati jAtavidheye, dyUtakarmaparikarmavidagdhe / buddhitarjitabRhaspatireSa, zlokametamapi vAcayati sma // 26 // dyutakarmaNaH cutakriyAyAH parikarmaNi vidhividhAne vidagdhazcaturastasmin yatakAre jAtaM sampannaM vidheyaM kArya yasya tasmin, tatra tasmin siMhale, yAtavati gatavati sati, buddhayA tarjitaH bhatsitaH bRhaspatiH yena sa tAdRzaH eva, dhanadaH etaM krItaM zlokamapi vAcayati paThati sma // 26 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSayamanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH srgH| [77 te jugAranA kAmamAM catura e jugAriyo potAnuM kAma thaye gaye chate buddhithI bRhaspatine harAvanAra mA dhana de te zlokane vAMcyo. 26 . kastatra zloka ityAhayadyadasti vidhinA likhitaM. tattannRNAM pariNamatyanivAryam / ityavetya manasaiva mahAntaH, kAtarA na vidhure'pi bhavanti // 27 / / vidhinA devena yadyat likhitamasti lalATa iti zeSaH, nRNAM tattata, anivAryamavazyaM pariNamati phalati, itItthaM manasA eva avetya jJAtvA, mahAntaH manasvinaH, vidhure vipadyapi kaSTasAdhyakArye'pi ca kAtarA adhIrA na bhavanti, adhairye'pi vidhilikhitasyAvazyaM bhAvAt dhairyeNaiva vante // 27 // vidhAtAe manuSyane je kaMI lakhI dIdhuM che te anivArya-avazya phalita thAya che, Ama jANIne mahAtmAo kaThaNa samayamAM paNa manathI paNa kAyara thatA nathI. dhAraNA tasya cintayata eva tadartha, cetasA viditamaya'manaya'm / AsasAda janako janavAkyai-rApaNaM vyayitahemasahasram // 28 // tasya dhanadasya, anarghyamamUlyamata eva ayaM prazasyama, viditaM svayaM jJAtaM ca, tasya zlokasyArtha paricintayataH eva, janakaH tatpitA janavAkyaiH janaparamparAzrutatavRttaiH hetubhiH, vyayitaM hemasahasraM yatra tat , ApaNaM vikrayagRhamAsasAda prApa // 28| te dhanada jJAta, prazasanIya ane amUlya evA te kano artha manathI vicArato chatAM tene pitA lakavAyakAthI hAra sonAmahora kharcanAra putranI dukAnamAM AvI gayo. 28 AH ! kimetadavicAritamAdhA, durmate ! paThitamUrkha ! vivarNa ! / .. zlokakakrayavidhau nanu tAha-kko vyayIkuruta eva sahasram // 29 // AH ! sabhartsanasambodhane, durmate ! paThitamUrkha ! vivarNa ! kimetat , avicAritam AdhAH kRtavAnasi, zlokasya alpasya asAratvAtkutsitasya ajJAtasya vA zlokasya krayavidhI krayaNe, ka eva, nanu, tAhaka tathA, sahasraM vyayIkurute ? nahi durmateranyaH ko'pi tathA kuryAdityarthaH // 29 // A duddhi! bhaNelo mUrkha ! badAta ! teM vicAryA vagara ja A zuM karyuM ? evo keNa che. je bleka kharIdavAmAM hAra sonA mahora kharcI nAkhe che. 2 tvaM mukhAni mukharANi khalonAM, pazya hAsyacaturANi nikAmam / tadvidheyamapi karma manuSyaiH, syAnna yena pizunasya hi hAsyam // 30 // tvaM nikAmamatyantaM hAsyacaturANi parihAsapani durjanAnAM mukharANi vAcAlAni mukhAni, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] mIzAntinAthamahAkAvye pazya kayA rItyA tvAM hasanti ? yenaite hasanti tathApi mUrkhatayA haseyustena kim ? khalA iti pazyeti bhAvaH / nanu mayA na kimapi dusamAcaritam / evaM ca ete hasanti tena kim ! iti cettatrAha-manuSyaiH tadapi tadeva, karma kArya vidheyaM karttavyaM, yena, pizunasya khalasya hAsyaM hasanIyaM tatkarma, na syAt , tvayA tathA kRtaM yena te hasantIti bhAvaH // 30 // tuM durjanonAM bolatA ane atyaMta vidrapa hasatAM mukha je, mANasoe te kAma karavuM ke jenAthI luccAo hase nahi. li3nA nirvimarzamathitAraNijAta-kopapAvakazikhAjvalitasya / evamAdivacanairapi tasya, sa dvijihvavacanairiva dUnaH // 31 // nirvimazo'vicAraH sa eva, mathitaH ghRSTaH araNiH nirmanthadAru "araNinimanthadAruNi" iti haimaH / tasmAjjAtaH kopa eva pAvako'gniH, tasya zikhayA jvAlayA jvalitasya santaptasya tasya svapituH ratnasArasya, evamAdivacanaiH pUrvoktaprakArairanyairapi vacanaiH, sa dhanadaH api dvijihvAnA sUcakAnAM vacanairiva dUna upataptaH "pizUnaH sUcako nIco dvijihvaH" iti haimaH // 31 // A vicAra rUpI manthana karAyelA araNI kASThathI utpanna thayelA krodharUpI agninI zikhAothI baLatA evA te pitAnA luccAnA ke sapanA vacane jevA AvA vacanothI pIDita thaze. 31 ___ atha dUnasya tasya pravRttimAhamAturapyasukhahetumanuktvA , taM parAbhavamadRSTacaraM saH / / naktamAtmasadanAnirayAsId, duSkaraM kimiva tasya tadetat // 32 // sa dhanadaH, asukhasya duHkhasya glAnirUpasya hetuM kAraNam , adRSTacaraM pUrvamananubhUtaM taM parAbhavaM tiraskAraM mAturapi anuktvA, naktaM rAtrau 'naktamuSA rAtrau' iti haimaH / AtmasadanAtsvagRhAt, nirayAsIt niHsRtavAn tasya dhanadasya tadetat gRhAnniSkramaNaM, kiM duSkaramiva ? glAnasya tathAkaraNaM na duSkaramiti bhAvaH / / 32 / / mAtAne paNa duHkha kare evA te kadI nahi anubhavelA apamAnane kahyA vinA dhanada rAtre pitAnA gharathI nikaLIne jato rahyo. tenA mATe te kaMI duSkara na hatuM. 3rA atha gRhAniHsRtasya tasya pravRttimAhauttarAM kakubhamAzrayataH syA-dvAnumAlina ivAdhikadhAma / evamAtmahRdaye sa vicintyA-zottarAM sahRdayaH pracacAla // 33 // uttarAM kakubhaM dizAma, AzrayataH gacchataH mameti zeSaH, bhAnumAlinaH sUryasya dhAma varddhate iti bhAvaH / adhikamutkRSTaM dhAma prabhAvaH syAt / evamAtmanaH svasya hRdaye vicintya, sahadayaH prazastacittaH manasvI sa dhanadaH, AzAsu dikSu uttarAM dizaM pracacAla jagAma // 3 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSavadarzanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH srgH| [ 76 te sahadaya dhanada uttara dizAmAM javAthI sUryanI jema pratApanI vRddhi thaze. ema pitAnA manamAM vicArI ttara dizA tarapha cAlyo. 33 uttarAzAgamane hetvantaramapyAhauttarAdhipatitAM bhajataH syA-drAjarAjapadamityavadhRtya / zreSThiraH sa dhanado dhanadAzAM, prAsthita sthitividAmavataMsaH // 34 // uttarasyAH dizAyAH adhipatitAM svAmitvama, tAm bhajataH AzrayataH, rAjarAjasya dhanado rAjarAjo dhanAdhipa" ityamaravacanAd dhanAdhipasya kuberasya padaM sthAnaM syAt / yathA kuberasyottarA ghipatitve rAjarAjapadaM tatheti bhAvaH / itItthamavadhRtya vicArya, sthitividAm avasarajJAnAm maryAdAvidurANAm avataMsaH bhUSaNaM zreSThisUH sa dhanadaH, dhanadasya dhanadevatAkAm AzA dizaM prAsthita // 34 // maryAdAnA jAkAronAM ziromaNi e zreSThIno putra te dhanada uttara dizAmAM adhika dUra javAthI kuberanI jema rAjarAjanuM pada thAya ema nizcaya karI kuberanI dizA-uttara dizA tarapha gayo. 34 atha tasya pathi taDAgadarzanaM tribhirAha-- rAjahaMsa-baka-sorasa-cakra-mukhyapakSikulatAravirAvaiH / svAdu-zItala-sugandhijalAni, varNayantamiva vArghijayAya // 35 / / vArdheH samudrasya jayAya samudraM jetuM, vArdhI hathetAdRzasalilAbhAvAt , tatra kSArasyaiva jalasya sattvAt tajjaya iti bhAvaH, rAjahaMsAH bakAH sArasAH cakrAH cakravAkAzca mukhyA yeSu teSAM pakSiNAM kulAnA samudAyAnAM tArairuccaiH virAvaiH zabdaiH kRtvA, svAdUni madhurANi zItalAni sugandhIni ca jalAni varNayantaM prazaMsayantamivetyutprekSA, taDAgamityagrimeNAnvayaH // 35 // piJjarANi salilAni jinAnA-mAplavAya ghusRNairiva devaiH / nirmitAni dadhataM ravirazmi-bodhitAbjapatayAlupasagaiH // 36 / / raveH sUryasya razmibhiH kiraNaiH bodhitebhyaH vikAsitebhyaH abjebhyaH kamalebhyaH patayAlubhiH patanazIla parAgaiH rajobhiH kRtvA, etenAtra kamalAtizaya uktH| nAlpakamalaparAgaNa iti bhAvaH / piJjarANi piGgalAni kapilAnIti yAvat / 'pijaraH kapilaH piGgala' iti haimaH / salilAni, jinAnAm AplavAya snAtrAya, devaiH ghusRNaiH kuGkamaiH, iva, nirmitAni saMskAritAni dadhataM bibhratam , taDAgamityagrimeNAnvayaH / ( utprekSAlaGkAraH) // 36 // kSIranIranidhimAnamamAnaM, tarjayantamatimAtravitatyA / pAnthavargahRdayAhitarAgaM, yannasau pathi dadarza taDAgam // 37 // (tribhirvizaSekam ) atimAtramatyadhikA yA vitatiH vistAraH tayA kRtvA, kSIranIranidhiH kSIrasamudrastasya mAnaM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8.] zrIjJAntinAthamahAkAvye parimANaM tarjayantaM tiraskurvantam , pAnthavargANAM hRdaye AhitaH kRtaH rAgaH prItiH yena taM tAdRzam amAnamanupamaM taDAgaM kAsAraM "taDAgasyAt kAsAraH saraso saraH" iti haimaH pathi mArga yan gacchan asau dhanadaH dadarza // 37 // te dhanade jatAM jatAM mArgamAM taLAvane joyuM je taLAva, pitAnA madhura zItaLa sugaMdhita jaLanuM rAjahaMsa, baka, sArasane cakravAka vigere pakSIsamuhonAM UcA zabdothI samudravijayanuM jANe varNana karate hatA, tathA je jinanA abhiSeka mATe devoe kumakumathI (kesarathI) pIluM karyuM" heya nahi. tema sUryanA kiraNothI vikasita karAyelA kamaLAnA paDatA parAgothI pILA jaLane dhAraNa karatuM hatuM tathA je pitAnA atyaMta vistArathI aparimita evA kSIra samudranA pramANane turacha karate hoya nahi e hatuM, tathA je te kAraNothI musApharonAM hRdayamAM prema upajato hato. 35-36-3nA taM dRSTvA kiM kRtavAMnityata Aha-- pANipAdavadanaM parimRjya, vastrapUtamamRtaM paripIya / tattaTe baTatarostala eva, sa smaraMstadapi vRttamazeta // 38 / / pANI karau ca pAdau ca vadanaM mukhaM ca, parimRjya pramAlya, vastreNa kRtvA pUtaM gAlitam "vastrapUtaM jalaM pibeta" ityakteriti bhAvaH, amRtaM payaH "payaH kolAlamamRtaM jIvanaM bhavanaM vanama" ityamaraH / paripIya pItvA, tasya taDAgasya taTe eva, vaTataroH tale adhaH, sa dhanadaH, tat pUrvoktaM vRttaM padyaM zloka "vRttaM padye" ityamaraH tata pUrvavRttaM vRttamudantaM smaran azeta zete sma // 38 // te hAtha pagane joine kapaDAmAM gALIne pANI pIne te taLAvamAMnA kAMThe vaDanI nIce te bleka saMbhAra-saMbhArate sUI gayo. 38 atha tadA sUryAstamAha-- tasya duHkhamapametumivAsA-vakSamo dinapatirnipapAta / astazailamadhiruhya tadAbdhau, caucitI skhalati dhAmavatAM hi // 39 // tasya dhanadasya duHkham , apanetuM dUrIkartum akSamaH asamartha iva, tadA tasya zayanakAle, asau dinapatiH sUryaH, astazailamastAcalamadhiruhyAzritya abdhau samudre nipapAta, hi yataH, dhAmavatA tejasvi. nAma , aucitI aucityaM kva kutra skhalati ? na kutrApItyarthaH, anyo'pi hi tejasvinAm , parokAre asamarthaH glAneH parvatapatanAdi kuryAt, atra akSama iti hetUtprekSA'prANitaH sUryasyAbdhipatanAtizayoktiH, sA ca dhAmavatAmaucitI na skhalatItyarthAntaranyAsasyAGgamiti saGkarAlaGkAraH // 39 // - te samaye tenA duHkhane dUra karavAne asamartha hovAthI jANe te sUrya astAcala upara jaI samudramAM paDI che. (saryAsta thaI gayo.) kemake tejasvIo kyAM aucityane tyAga kare che? kyAMya nahi. 3lA atha tamo varNayati-- astabhUdharatirohitabhAnA-vandhakAranikaraH prasasAra / ekavarNaparimRSTamazeSa, viSTapaM samajaniSTa kimanyat // 40 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayavarmanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [81 astabhUdhareNa astAcalena kRtvA tirohite hagagocare bhAnoM sUrye sati, andhakArasya nikaraH samUhaH prasasAra vitstaar| azeSaM samastaM viSTapaM bhuvanam ekena varNama kRSNena parimRSTaM saMskRtaM sat , bhanyat samajaniSTa / kimityutprekSAyAm , anyadivAjanItyarthaH // 40 // sUrya astAcala vaDe tirahita thaye te andhakAra samUha phelAvavA lAgyo. badhe eka ja varSe banAvele loka utpanna thayo zuM? 41 zuSkapatraparikalpitatalpe, khedabhedanakRte zayitasya / yAvadeva kiyatI kSaNadA'gA-tatra tasya madhurAkRtibhAjaH / 41 // tatra vaTatarostale tasya madhurAkRtibhAjaH manohararUpasya dhanadasya, khedasyAdhvazramasya bhedanakRte parihArAya zuSkaiH patraiH parikalpite nirmite talpe zayyAyAM zayitasya suptasya sataH, yAvadyavadhyeva kiyatI kSaNadA rAtriragAdvathatIyAya / asya tAvadityagrimeNAnvayaH // 41 // skandhadezavidhRteSudhirekaH, pANipadmakRtakArmukayaSTiH / tAvadeva mRgayuH samiyAya, nIlanUtanayavAGkaraveSaH // 42 // tAvattadavadhyeva, ekaH, skandhadeze vidhRtaH dhRtaH iSudhistUNIraH yena sa tAdRzaH, tathA, pANipaNe kRtA kAmukasya dhanuSaH yaSTiH yena sa tAdRzaH tathA nIlaH nUtano'ciraprarUDhaH yo yavAGkuraH sa iva veSaH yasya sa tAdRzaH mRgayuH lubdhakaH, samiyAya samAgatavAn // 42 // tyAM sUkAM pAMdaDAMthI banAvelI zagyA upara thAka dUra karavAne sutelA te saumyamUrti dhanane jeTalAmAM thoDI rAtrI nIti teTalAmAM tyAM khAMdha upara bhAthAne lIdhe ne hAthamAM dhanuSabANa dhAraNa karanAra lIlA navA vinA aMkarA jevA veSa vALA vyAgha-zIkArI AvI pahoMcyA. 41-4rA ___ nanvAgataH kiM cakAretyAhatasya pArzvaparivarttanajAta-marmare hariNasaMzayato'sau / vyAdha eva caraNe'karuNastaM, vidhyati sma nizitena zareNa // 43 // tasya dhanadasya pArzvaparivarttanena jAtaiH marmaraiH patrazabdaiH "mamaro vastraparNAdeH" iti haimaH / harigasya saMzayataH sandehAt , asau vyAdhaH akaruNaH nirdaya eva nizitena tIkSNena zareNa, taM dhanadaM caraNe viSyati sma // 43 // te dhanadanA paDakhA pheravavAthI thayelA marmara avAjathI haraNanA saMdehathI te nirdaya vyAdha tIkSaNa zarathI te dhanadanA pagane vIMdhI nAkhe. 43 yadyadeva vidhineti ca janya-butthito mRgaguNA dhanado'pi / praucyateti mayaMkA hariNasya, bhrAntimAzritavatA nihatastvam // 44 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] mIzAntinAvamahAkAvye - yadyadeva vidhinA iti pUrvoktaM zlokaM jalpana ca tthitaH dhanadaH api mRgayuNA vyAdhena iti procyata / itIti kimityAha-mayakA mayA, hariNasya bhrAntim AzritavatA, na tu manuSyabuddhaSA, tvaM nihataH jhareNa tADitaH asi // 44 // tatsahasva mama mantamasahathaM, sahayasAranRvareti nirUpya / patriNaM sa parigRhatha nivRtto-'sraM pade'tha niragAd bahu cAsya // 45 // tattasmAjjJAtvA akaraNAddhetoH, sahya iva sahyAdri riva, yadvA sahayaH sahanazIlaH sAro balaM yasya sa cAso nRvaraH puruSazreSThazca tatsaMbodhane, mama asahathaM mantumaparAdhaM sahasva kSamasva iti nirUpya kathayitvA, patriNaM bANaM parigRhya, sa vyAdhaH nivRttaH nirjagAma / athAnantaram , asya dhanadasya pade caraNe, bahu asaM zoNitaM niragAcca bahiniryayau / 'lohitAsraraktetyamaraH // 45 // "vidhAtAe je " Ama pUrva lekanAM arthane bolatA UbhA thaI gayelA te dhanadane vyAdhe kaho ke meM haraNanA bramathI tane haryo che. mATe he sahanazIla manuSya laSTha te asahya evo mAro aparAdha khamo. ema kahIne bANa laine te zIkArI pAcho pharyo ane te dhanadanA pagamAMthI lohI nIkaLavA lAgyuM. 44-4pa bhadiruNDapatagena sa ruNDa-bhrAntimUlakaraNena tadeSaH / unnamayya jaladherapi madhye, dvIpake kvacidamoci javena // 46 // tadA sa eva tAdRzaH dhanadaH bhAdiruNDapatagena bhAruNDapakSiNA, ruNDasya raktAktamuNDasya bhrAntireva mUlaM tadeva karaNaM yasya tena tAdRrzana ruNDabhrAntimupAgatena ruNDabhrAntyA vA, unnamayyotthApya, jaladheH madhye kvacidapi dvIpake dvIpe javena vegena, amoci tyaktaH / / 46 / / phuDana (bhapha mRtakanA bhramarUpI mULa kAraNe bhAruDa pakSI e tena cakI samudranI vacce vegathI kaI dvIpa upara choDI dIdhA dIdhe 4 so'pi tena patagena sajIva, ityavetya mumuce bubhuje na / AsamAda ca nizApyavasAna, prItibhaGgiriva vAraramaNyAH // 47 / sa dhanadaH api, tena bhAruNDanAmnA patagena pakSiNA, sajIva iti avetya jJAtvA mumuce tyaktaH na bumuje bhakSitaH / nizA gatripi, vAraramaNyAH vezyAyAH proteH premNaH bhaGgiH racaneva avasAnaM virAmamAsasAda prApa / vAravadhUH punaH sA vAramukhyA' iti haimaH // 47 // te pakSI paNa sajIva che ema samajI tene choDI dIdhe, khAdhe nahi. ane vezyAnI premakriyAnI jema rAtrI paNa pUrI thaI 4chA atha sUryodayamAhapUrvaparvatamahonnatasAmuM, bhAnumAn samadhitiSThati yAvat / abhyapAni timiraM kiraNIdhai-stAvadasya purataH prsrdbhiH||48|| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / - ga ... bhAnumAn sUryaH, pUrvaparvatasyodayAcalasya mahoatamatyuccaM sAnuM prasthaM parvataikabhAgaM yAvat samavitiSThati samAzrayati, sAvat , asya sUryasya purato'prataH, prasaradbhiH vistAraM gacchadbhiH, kiraNAnAmodhaiH samUhaH, timiraM tamaH abhyaghAni vinAzinam // 4 // jyAM sudhI sUrya pUrva udayAcalanA meTA uMcA zikharane Azraya kare teTalAmAM AgaLa phelAtA tenA kiraNenA samayee adhakArane nAza karyo. 48 udgate / bata sahasramarIcau, cakravAkazatapatradinAni / saMmadaM kamapi taM dadhuruccai-bandhutaiva viditA'jani yena // 49 // sahasramarIcau sUrye udgate udayaM prApte, bateti harSe Azcarya vA, cakravAkAH zatapatrANi kamalAni dina ca, kamapi tamanirvacanIyaM saMmadaM harSa vikAsaM rAgaM vA, uccairatyantaM dadhuH, yena kRtvA viditA prasiddhA, bandhutA, priyatvam , arthAtsUryeNa saha, ajani jAtA saMmadadhAraNAddhetoreva sUryasya padmavandhurityAdayo'bhidheyA, bandhuvatsammadapradatvAditi bhAvaH // 49 / / - sUI udaya mA chate cakavAka kamala ne dina A badhA tevA vilakSaNa uttama harSa pAmyA che jenA lIdhe tenI sAthe prasiddha bhAIbaMdhI ja che. kalA bhAskarasya rajanIdayitena, jyotiSa nirupapattikameva / mitratAM vadati tena mano me, na pratItimapi tasya vidhattAm // 50 // jyautiSa jyotiHzAstraM, bhAskarasya sUryasya rajanIdayitena candreNa nirupapattikaM niyuktikameva mitrabhAvaM vadati kathayati, sUryodaye candrasya kSayAditi bhaavH| nahi minna mitrApakarSAya kadApi prabhavatIti jyautipasya mitratAkathanaM niyuktikameveti / tena niyuktikatvena hetunA, me mama bhaka tasya candrasya, pratItim anubhavamapi na vidhattAm kurutAm , sUryodaye satoti zeSaH / astaMgavatvAtsUryodaya candrasya. pratItirapi neti bhAvaH // 50 // ' '' ja vaze sUryanI sAthe caMdramAnI mitratA yukti vinA ja kahe che. tethI mAruM mana tene vizvAsa to nayI. 14 mitratAyA nirupatikatvamevAhasaMpadi zrayati saMpadabhAva-mApadi zrayati cApadabhAvam / - yasya yA sa kathamastu suhadvA, satyatA na gaNitAgama eva ? // 51 // yaH janaH yasya janasya, sampadi samRddhau satyAm , sampadaH abhAvaM zrayati, Apadi ca ApadaH abhAvaM zrayati, sa tasya suhRnmitraM kathamastu naiva syAdityarthaH / evaM ca sUryodaye candrApad , sUryApadi candrodaya iti dvayorna mitratA sNgtaaH| nanu tarhi gaNitAsame.kathamevAmuktamiti cettatrAha-vA yadvA, * tasya jyotiHzAsana pratIti vidhAsaM vidhavAm ambAm / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] zrI zAntinApamahAkAvye gaNitAgame jyotizAstra paramArthataH satyatA naiva / evaM ca tatra kalpanayA tathoktAvapi na atiriti bhAvaH / 5 // - jenI AbAdImAM barabAdI thAya, ne jenI barabAdImAM je AbAda thAya tene te mitra kema kahevAya, bAre atima satyatA nayA // 1 // kairavANyapi nizApriyabandhu-bhAvavizrutatayaiva virodham / bibhrate taraNinA saha tasya, nodaye vikasitaM yadamIbhiH // 52 // kairavANi kumudAnyapi, nizAyAH priyazcandrastena bandhubhAbasya bandhutAyAH, candrasva kumudavandu tvAditi bhAvaH / tathA cAmaraH-"induH kumudabAndhavaH" iti / vizrutatayA prasiddhatayA eva hetunA, taraNinA sUryeNa saha, virodhaM vidveSaM vibhrate dhArayanti / bandhutA hi dvayossamazatru-mitratva eva nirvahattIti bhAvaH / nanu kuta etadavagatam ! tatrAha-yadyasmAt , amIbhiH kumudaiH, tasya sUryasyodave vikasita praphullaM na / yadi hi virodho na syAttarhi candrasyeva sUryasyodaye'pi vikaseyuH kumudAni na ca tAni tadAnI vikasitAnIti bhAvaH / atrAvikasitatvena virodhAnumAnAdanumAnAlAraH, savirodhAbhAve'pi tadukteratizayoktyaGgamiti saGkaraH // 52 // sapheda kumuda paNa candra sAthe bhAIbaMdhIne lIdhe prasiddha havAthI ja surya sAthe virodha rAkhe che tethI sUrya udaya thaye chate vikasita thayA nahIM. parA vedhasA kumudakozagatAni, saMvidhAya timirANi kaJcit / rakSitApi samudaJcati bhAno, nAsti vRddhiriha bIjamRte yat // 53 // vedhasA devena, bhAnau sUrye samudazcati udayaM gacchati, timirANi tAmi, mudAnAM koI gatAni vidhAya kRtvA kazcitmahatA prayatnena, rakSitAti pAlitAni, nanu veSasaH vArazaklezakArako hetuH, alaM nazyaMtu tamAsIti cettatrAha-yadyasmAt , iha saMsAre bIjam Rte vinA, vRddhiH punarutpacirnAsti / evaM ca yadi vedhAstathA tamaH na rakSet, tadA tamaH sabIjaM vinazyediti bandhakArAtyantAbhAva eva syAt , na ca vidhividhAne sabIjocchedaH kasyApi iti tatra takSitamiti bhAvaH / sUryodaye samudamukhamudraNAt , tatrAzupravezAbhAvena andhakArasattA tatraiva, nAnyatra, sarvatra ravikarasva jAgarUkatvAditi samantAdAlokaH prasRtavAnityarthaH // 53 // sUryodaya thaye chate vidhAtA ke jevA kevamAM bIjarUpe mUkI kaSTathI badhAnu rAva ja che. huM ke AsaMsAramAM bIja vagara vRhi nathI. ApavA atha kamalavikAsaM zlokAyena varSayatidhyAnamIlitasaroruhanetrA, yAminIvitatayAmacatuSkam / . bhRGgahutimiSasmaramantraM, pavinI yadajapadibane sA // 54 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [85 tena puNyaparipAkavazena, jIvanaM vimalamAzrayamANA / haMsayogaparabhAganimittaM, sA parAM sapadi nitimApa // 54 // (yugmam )... sA prasiddhA padminI kamalinI vijane janarahita taDAgAdo, dhyAnena mIlitaM mudritaM sarovaM kamalameva netraM yasyAH tAdRzI satI, yAminyAH rAtreH vitataM vistRtaM yadyAmAnAM praharANAM catuSkaM catuSTayaM tadyAvat, bhRGgasya bhramarasya yA huskRtiH guJjanaM rAtrau kamalamukhamudreNa bhramarasya tatra pihitatvAdguJjanAcceti bhAvaH / saiva miSaM vyAjastena smarasya mantraM yadyasmAt ajapat japati sm| tena hetunA puNyasya japajanyapuNyasya yaH paripAkaH phalapradAnAbhimukhyaM tadazena, vimalaM nirmalam atha ca rAgAdimalarahitaM jIvanaM jalam / atha ca prANAn sUryodaye jalasya nairmalyAditi bhaavH| AzrayamANA dhAryamANA sA padminI, haMsena tadAkhyapakSiNA, yadvA haMsastha, tadAkhyapakSiNaH, atha cAtmanaH, yaH yogaH saMyogaH / atha ca sAkSAtkAraH, sUryodaye haMsasya kamalAkare AgamanAditi bhAvaH sa eva parabhAgaH anuttamabhAgyam , tanimittaM sapadi, parAmutkRSTA nivRtiM sukhaM vikAsamiti yAvat / atha ca nirvANam Apa prApa / kamalAni vikasitAni haMsAzca tatra samAgatAH ityarthaH / anyo'pi hi dhyAnasthaH rAtrau vijane mantraM japtvA puNyataH, rAgAdirahitaH san AtmasAkSAtkArAnmuktimApnoti / evaM cAtra haMsAdizliSTanetrAdirUpitavizeSaNamahimnA kamalinyAM munivyavahArasamAropAtsamAsoktyalakAraH / / 54 // 55 // kamalinI ekAntamAM dhyAnathI jANe rmicAyelI kamalarUpI netra vALI thaI rAtanA lAMbA cAra pahera sudhI bhamarAonA guMjAravanA bahAnAthI kAmadevanA maMtranA japane karatI hatI. 54 te puNyanA udayanA lIdhe nirmala jaLane Azraya karatI hasa sAthe saMbaMdha rUpI utkRSTa kriyAnA kAraNe tatkAla parama sukhane pAmI (koI jIva AkhI rAta AMkho mIMcIne dhyAnapUrvaka maMtra jape che. te purva baLe zuddha jIva thavAthI parama guru malavAthI mokSa pAme che te vAta kamalane viSe ghaTAvAI che jIvana pANI, jIva, haMsapakSI paramahaMsa guru nivRtti sukha, mokSa) papa atha dhanavapravRttimAha-- bhAskaraM samuditaM samavekSya, ratnasAratanayaH samudasthAt / pAdapAvalisamAkulamekaM, kAnanaM ca samaveta zUnyam // 56 // bhAskara sUrya samuditaM udayaprApta samavekSya vilokya, ratnasAratanayaH dhanadaH, samudasthAt utthitavAn / pAdapAnAM vRkSANAmAvalibhiH paktibhiH samAkulaM vyAptam , ekaM zUnyaM vijanaM kAnanaM banaM ca samavekSata, cena tadutthAnadarzanayorekakAlatA sUcitA // 16 // ratnasAro putra dhanada sarvane uge e UTha ne raNanA samUhathI gIca evuM eka thanya vana jevuM. 5dA vArirAzipuline vipule'sau, saJcaraMzcaraNacAritayaiva / zunyapattanasamIpamupetaH, kUpakaM madhuravArimadarzana // 57 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIzAntinApamahAkAvye asau dhanadaH bipule vizAle kArirAzeH samudrasya puline saikate 'pulina tAlomitaM saikatam' iti haimaH / vAlupracurasthAne taTe ityarthaH / caraNena yA cAritA calanaM tayaiva, padagatyaiva, padAtirevetyarthaH / saMcaran aTan zUnyasya vijanasya pattanasya nagarasya samIpam upetaH prAptaH san madhuraM svAdu kAri jalaM yasmin tat kUpakamalpasamadurzat avalokitavAn // 57 // . . talAvane kAMThe vizAla patharAyelI retI para page cAlato eka zanya nagaranI pAse pahoMcyo ne madhura "pAya mA nayAM // 17 // - - tatra patrapuTaka. parimAya, vallarItatarajjubhireSaH / . sannikRSya salilaM paripIya, prANavRttimakarot phalapuSpaiH // 58 // tatra eSaH dhanadaH patrasya puTakaM parimAya nirmAya, ballayaH latA eva vitatAH dIrghA rajavaH, ghadvA vallarINAM latAnAM vitatAH dIrghA rajjava tAbhiH kRtvA, salilaM jalaM sannikRSya AkRSya bharitvA, paripIya pItvA ca, phalapuSpaiH, prANavRttimAjIvikAmakarot , phalapuSpANi bhakSayitvA jIvanayApanamakarodityarthaH / / 58 / / teNe tyAM pAMda nA paDIyA bana vI velaDIyAnI lAMbI derIthI pANI kADhI pIne phalakule khAIne prANanI rakSA karI. 58 astamIyuSi punardinarAje, bhUdharapravarapAdataTasthaH / jADyapAtacakitaH zamikASThe-rAzuzukSaNimatItapadepaH // 56 // punaH dinarAje sUrye astam IyuSi gatavati sati, bhUdharasya parvatasya pravarasyottamasya pAdasya 'pratyantaparvatasya "pAdAH pratyantaparvatAH" ityamaraH / taTe tiSThatIti sa tAdRzaH, eSaH dhanadaH jADyasya himasya pAtena, 'zItalo jaDo himaH, iti haimaH / cakitaH AkulaH san , zamikASThaH, tasyAgnibhUyiSThatvAttataH agnimutpAdya, AzuzuzkSaNimagnimatItapat, tapati sma // 56 // pharI surya asta thaye chate parvatanA sArA pagathAre rahelA teNe ThaMDI paDavAthI cakti thaine zamInA elthI, ani saNApyo. // eli. itthameSa rajanImatibAhya, prAtareva. vasudhAM zikhidagdhAm / jAtyakAzcanamayAM samavekSya, cetaseti paricintayati sma // 60 // itthamuktaprakAreNa, eSa dhanadaH, rajanI rAtrimativAhya vyatItya, prAtaH eva, zikhinA'gninA 'dagdhA vasudhAM bhUmim , jAtyakAJcanamayImutkRSTakAJcanarUpAM samavekSya, cetasA iti vakSyamANaprakAraM paricintayati sma // 6 // Ama rAtrine pasAra karIne te savA agnisI banelI bhUmine uttama suvarNamaya joI manamAM vicAra mAgyo. utt Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSavadarzanasUrIzvararacittavRttisahite SaSThaH sargaH / taddhimtAmebAhananameSa kanakAGkitanAmA, dvIpa eva bhavitA yadilA syAt / svaNemagnisamavAyamavApya, tatkaromi kanakaM kimapIha // 6 // nUnaM nizcitam eSa dvIpaH, kanakAGkitaM kanakayuktaM nAma yasya sa tAdRzaH kanakadvIpaH ratnadvIpa eva, natvanyaH bhaviptA bhaviSyati / yadyasya dvIpasya, ilA pRthivI agninA samavAyaM saMyogam avApya svarNa syAt , tattasmAdiha bhUmau, kimapi kiyanmAnaM kanakaM karomi // 6 // nakakI A kanaka dvA5 che. kema ke tyAM ja agninA saMyoge bhUmi suvarNamaya thAya, tethI A suvarNanuM kAMIka karavuM joie. 61aaaa ityudAramatireSa vimRzya, mRttikAbhiravanerapi tasyAH / iSTakA vyatata saMpuTarUpAH, svIyanAmakalitA lAlatAzaH // 62 / / iti pUrvoktaprakAraM vimRzya vicArya eSa dhanadaH, lalitA manoharA AzA yattya sa tAdRzaH utkRSTAzayaH, tasyAH api eva, avaneH bhUmeH, mRttikAbhiH, svIyanAmnA kalitAH yuktAH, saMpuTamiva rUpamAkRtiyesyAssA tAdRzI lambacatusrA iSTakAH vyatata viracitavAn // 6 // udAra buddhi vALo te zubha IrachAthI ema vicArI te bhUminI ma TIthI potAnA nAmathI yukta evA saMpUTa rUpe i Ta banAvI. 62aa dArubhArakhacite jvalane'tha, prajvalatyapi dhRtAH kanakasya / bhAvameva dadhati sma tato'ndhoH, sannidhau budhavage vyamucattAH // 63 // athAntaram , dArUNAM kASThAnAM bhAreNa khacite samanvite. ata eva prajvalati, apyeva, jvalane'gno dhRtAH nikSiptA: tAH iSTakAH, kanakasyaiva bhAvaM dharma dadhati sma, tataH budhavaraH dhImAn dhanadaH, tAH kanakIbhUtA iSTakAH, andhoH kUpasya "pusyedAndhuH prahiH kUpaH" ityamaraH / sanidhI, vyamucada nihitavAn // 6 // lAkaDAnA DhagalAothI bharelA baLatA agnimAM mukAyelI te I. sonAnAM thai gaI pachI te buhimAne te iTane kavAnI pAse rAkhI. 63 prAmyatA kvacana tena ca ratno-nyApire jalanidherapi tAni / kUpasannidhidhRtAjunahArA-'bhyAsake nidadhire rucirANi // 64 // kvacana kutrApi bhrAmyatA saMcaratA tena dhanadena, jalanirapi ratnAni Apire prAptAni, ruci. rANi uttamAni tAni ratnAni, kRpasya sanidhau dhRtAnA sthApitAnA ajunAnoM kanakAnAM hArasya pakterabhyAsake samIpe nidadhire rakSitAni ca // 6 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthamahAkAvye ane bhatA tene samudranAM prasiddha uttama rane maLyA. te paNa kUvA pAse nAnA DhagalAo banAvI rAkhyA. 64 anyadA pravahaNAdavatIrNaiH, potavANijasudattanarai stam / dvIpameva salilArthamupetaiH, pRcchayate sma salilAzaya eSaH // 65 // anyadA ekadA taM dvIpaM ratnadvIpaM salilArtham upetaiH prAptaiH, pravahaNAtpotAdavatIrNaiH potavANijasya potAdhipatessudattasya naraiH, eSa dhanada eva salilAzayaH jalAzayaH pRcchayate sma / kvAsti salilAzaya ityevamiti // 6 // eka dine vahANathI utaratA pANI mATe dvIpa para AvelA vahANa vepArI sudattanA mANasoe tene jala-sthala mATe pUchayuM. uparA tena tUrNamupada ziMtakUpe, vAri lAdbhiratha taistaTa eva / / vIcya ratnakanakaiSTakabhAraH, kasya ceti dhanado'pyanuyuktaH // 66 // athAnantarama , tena dhanadena, upadarzitakUpe, tUrNa zIghraM jalaM lAdbhiH gRhaNadbhiH taiH puruSaiH taTe kUpataTe eva, vIkSya kanakAdyavalokya, kasya ratnasya kanakeSTakasya ca bhAraH samUhaH itItthaM ca, dhanadaH apyeSaH anuyuktaH pRSTaH / / 6 / / te dhanada vaDe kAMThe ja tarata ja batAvAyelA kUvAmAM pANI letA teoe ratnane sonAnI ITonA DhagalA joI nA A che ema dhanadane pUchayuM ke __ svarNametadapi me khalu tasmai, turyabhAgamahameva dadAmi / yastu mAM nayati rodhasi vArddha-rityabhaNyata narAnprati tena / 67 // etadapi svarNa me mama, khalviti nizcaye, yastu mAM vArdheH sAgarasya rodhasi pare tIre "kalaM rodhazca tIraM pratIraM taTa triSu" ityamaraH / nayati prApayati, tasmai ahaM turya caturtha bhAgaM dadAmyeva; itItthaM tena dhanadena, narAn prati abhaNyatAkathyata // 67 // te dhanade kahyuM ke A sonuM mAruM ja che. je mane samudrane kAMThe laI jaze tene huM cothe bhAga ApIza. 6nA tadvaco'nugamukhena sudatta-stadyathAsthitamasau pratipadya / svarNalolupatayA nijabhRtyaiH, kaitavena tamapIpatadandhau // 68 // tattadanantaram , anugAnAM bhRtyAnAM mukhena, yathAsthitaM yathArtha tasya dhanadasya kvaH pratipadya nizcitya svarNa lolupatayA lubdhatayA hetunA, asau sudattaH potavaNika ; kaitavena kapaTena; nijabhRtyaH prayojyakattabhiH taM dhanadam , andho kUpe apIpatat pAtayati sma // 6 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. viSavadarSanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH - mudate potAnA nokaronA moDhethI te vAta jema kahI hatI tema svIkArI, sonAnA lobhathI chalathI pitAnA mANaso dvArA dhanadane kuvAmAM naMkhAvI dIdho. 68a dharmameva janaka praNihanti, kSudrasaMzrayatayA paribhRya / yaH kRpAmapi nijAM janayitrI, taM stuvanti sudhiyaH kathamartham ? // 69 // .. yaH arthaH kSudrasya nIcasya saMzrayatayA AzrayaNAddhetoH, nIcapuruSahastagataH sannityarthaH, parimRya parAbhavaM prApayya antarbhUtaNyantavAt dharma janakam utpAdakameva, kRpAM dayAM nijAM janayitroM mAtaramapi, dharmadayAbhyAM janasyArthotpatteriti bhAvaH / praNihanti nAzayati, dhanam , sudhiyaH kathaM stuvanti ? naiva stotavyamityarthaH / nahi mAtRhA pitRhA ca kadAcidapi stutiyogya iti bhAvaH // 69 / / je dhana ! sudra mANasone Azraya pAmI pitAne utpanna karanAra evA pitA dharmane ane janma kApanArI mAtA dayAne ja parAbhava ApI nAza kare che. vidvAne te dhananI praza sA kema kare ? na kare? 6lA nIramadhyapatitacchadanAntaH-pAtato nidhanamApa na cAyam / nA na mRtyumadhiyAti hi daive, saMpraseduSi patatyapi vaje // 7 // ayaM dhanadaH, nIrasya jalasya madhye'ntaHpatitAnAM chadanAnAM vRkSapatrANAmantaH madhye pAtataH patanAddhetoH nidhanaM mRtyuM na ca aap| chadanAnAM komalatayA tatra patane'pi adhikAghAtAbhAvAditi bhAvaH / "patraM paLAzaM chadanaM" iti haimaH / nanvatyuccaiH patitasya jIvanamAzcaryameva / kiJca kimiti chadaneSvevApabannAnyatreti cettatrAha / daive vidhau sampraseduSi prasanne sati, vaje api patati sati, kimutAnyatra, nA manuSyaH, mRtyuM na adhiyAti prApnoti, daivaM hi sarvatra taM rakSati, ata eva udaneSveva tatpAta ityarthaH / / 7 / / pANI vacce paDelA pAMdaDAomAM paDavAthI te dhanada mRtyu pAme nahi, bacI gayo. je bhAgya anukULa hoya te vaja paDavA chatAM manuSya mRtyu pAmato nathI. pagA ratnahemanikara sa sudattA, sarvameva parigRhaya jagAma / antarIpamaparaM na parasva-prAhiNAM kvacana jAtu samAdhiH // 71 // ma mudattaH tannAmA potabaNika , sarvameva, na tu kimapyavazeSitam , ratnahemnAM nikara rAzi parivRta, aparam antarIpaM dvIpaM jagAma / nanu pUrNadhanalAbhAt kimiti tatraiva na sthitavAnityata AhaparakA svastha dhanasya prAhiNAmapahAriNAm "kho jJAtAvAtmani dhane svam" ityamaraH / kvacana kutrApi jAtu kadAcidapi, mamAdhiH sthiratA na / parasvahAriNAM svasvaharaNasyApyanyato bhayAditi bhAvaH // 7 // te sudatta badhA ratnane sonAnA DhagalA laI bIjA dvIpamAM jato rahyo kemake pArakA dhananuM apaharaNa karavA vALAne kayAMya kadI cena hetuM nathI. jenA pracasaMgatamasAvapi cArtha, cintayanavaTamittitaTAntaH / dvAramavipathamApya guNoghe-rmandamandamavizat pihitaM vat // 72 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.] zrIzAntinAvapahAkAvye aso ghanado'pi ca vRttasaMgatam "yadyeva vidhinA likhitam" ityAdi pUrvazlokArya cintavan "ga 'vaTo muvi zvabhre" ityamarokteH bhavaTasya gartasya bhittitaTasyAntarmadhye, dvAramajhipavamAna dRSTA, eNoghaH tRNasamUhaiH pihitamAcchAditaM tad dvAraM mandamandam avizat pravizati sma // 72 // te dhanada paNa avasaracita vAta vicArate vicArate kuvAnI bhIMtanI aMdara dvArane joI ghAsa hAlA temAM dhIme dhIme peyo, 72 grAvabaddhapadamAnapadavyA, so'vatIrya zanakairapi tatra / zUnyapattanamavaikSata ramyaM, devasadmasuSamAramaNIyam // 73 // sa dhanadaH, prAvNA pASANena baddhayA, padamAtraM mAnaM parimANaM yasyAstayA padavyA pathA, zanakaiH zanaiH avatIya, tatrApi devasammanaH devavezmanaH "vezma saba niketanamityamaraH / suSamA iva suSamA atizAyinI zobhA "suSamA sA'tizAyinI" iti hemaH, tayA ramaNIyamataH svargasya suSamA paramazobheva ramaNIyamata eva ramyaM zUnyaM vijanaM pattanaM nagaramavaizata // 73 // pattharathI baMdhAyelA paga pramANa mAge te dhImethI nIkaLI tyAM deva bhavananI paramazobhAthI zobhata sabhya zUnya nagarane yuH // 7 // cittarAgamuparAgasamete, cArucitramakarandarasADhye / puNDarIkamanukurvati lakSmyA, yatra dRSTimadhupI viniviSTA // 74 // - parAgeNa raJjanadravyeNa samete yukte, atha ca u iti vitarke, parAgeNa rajasA samete, cAruciprANi eva makarandarasaH tena ADhye samanvite pUrNa vA, lakSmyA zobhayA, puNDarIkaM kamalam , anukuvaiti sahaze, yatra pattane dRSTireva madhupI bhramarAGganA sA upaviSTA lagnA ata eva cittarAgaM cittasya rAga AsaktiH prItirvA yatastattAdRzam, pattanamiti pUrveNAnvayaH / (rUpakazleSAnuprANitopamAlaGkAraH) / / 74|| kAlimAnamapanetumivAntaH-sthAyinaM kalayituM sthiratAM vA / IdRzaM kvacana kiJcana ramyaM, nAtra bhAvi vasudhAsarasIha // 75 // puNyamantraparipAkavazena, stambhitA nigaDitA kimu baddhA / kurvatI matimatAmiti taka, nehate sma paramIkSitumeva / / 76 / / (tribhirvizeSakam) yatra viniviSTA dRSTimadhupI, antaH sthAyinaM kanInikAgataM kAlimAnaM kRSNatAm apanetuM dUrIkatumiva sthiratA vA kalayituM prAptumiva, dRSTeH svabhAvatazcancalatvAditi bhAvaH / kRSNatAyAH apanavanaM pattanarAgAsaGgAt, sthiratAyA AkalanaM ca tadadhika darzanIyavastvantarAbhAvAditi bhAvaH / atra iha vasudhArUpe sarasi taDAge, kvacana kutrApi, IdRzam ramyaM kiJcana kimapi, na bhAvi saMbhavi, itIti zeSaH // 75 // puNyasya puNyajanakasya pavitrasya mantrasya paripAkaH pariNAmastradazena stumbhitA nigaDitA zRGkhalitA, kimu vitarke kimu-kim , badA niyantritA ? iti itthaM matimatAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA, vijayavAnasUrIzvararacitavRttisahite paSThaH sargaH [91 tarka kurvatI samutpAdayantI paramanyat vIkSituM na Ihate sma ceSTate sma, tatpattanaM dRSTvA nirnimepA sthirA ca raSTirjAteti bhAvaH / / 76 // suMdara citrarUpI makaraMda rasathI samRddha, manane rAga nipajAve evA raMgothI yukta zobhAthI kamalanuM anakaraNa karatA evA je nagaramAM potAnI kALAzane dUra karavAne athavA temAM rahelI sthiratAne levAne beThele-lAgI gayele netrarUpa zramara A pRthvI rUpI taLAvamAM kayAMya kaMI paNa AvuM suMdara haze nahi. AvA pavitra puNya maMtranA udayathI thaMbhI gaye ke sAMkaLI devAyo ke baMdhAtho zuM ! Ama taka buddhimAnone karAvato bhI payA 27 // Bal, // 74-75-76 // eSa vIkSya tadavIkSitapUrva, saMmatasphuritaga hRdi dadhyau / puNyabaddhamanasAM puruSANAM, rAzireSa yazasAM kimudIrNaH 1 // 77|| eSa dhanadaH avIkSitapUrvam adRSTapUrva tatpattanaM vIkSya, saMmadena harSeNa sphuritA visphAritA dRg yasya sa tAdRzaH utphullalocanaH san hRdi dadhyau / kimityAha-eSa puNye baddhamAsaktaM manaH yeSAM teSAM puNyAnurAgiNAM puruSANAM sambandhinAM yazasA kIrtInAM rAziH samUhaH udIrNaH udbhUtaH kimiti vitarke / (utprekSA) / / 77 // te dhanada pUrve nahi joelA evA te nagarane joI harSathI pharatA netravAlo chate manamAM vicAravA lAge ke puNyamAM lAgelA manavALA puruSone yazapuMja A uge ke zuM? za7LA zAradAbhranikarAnavalambe, vyomani sthitividhAvasama rthaH / bhRmimaNDalagataH kimayaM vA, kaumudIsamudayaH kimudazcan // 78 / / ayaM puro dRzyamAnaH padArthaH "candrikA kaumudI jyotnA" ityamaroktaH kaumudInAM candrikANAM samudayaH rAziH, udaJcana upari gacchan , bhUmimaNDalaM pRthvotalaM gato'vatINaH, kimiti vitarke / nanu tassa bhUmimaNDalagatatvasambhAvanA na yujyate, sarvadA AkAzagatatvAditi cettatrAha-vA athavA, zAra. dAbhrANAM zaranmeghAnAM nikaraNa samUhena anavalambe anAzrite, zUnye iti yAvat / vyomani AkAze, sthitividhau avasthAne asamarthaH kim vitrke| zAradAbhrasattve tu tasyAdhAratvaM kathazcitkalpayituM zakyaM tamanye tu nirmale vyomni kva sa tiSThatAmiti bhUmimaNDalagata iti saMbhAvyate iti bhAvaH / nirmalAmbarazarajyotsneva bhAsamAnaM tatpattanamiti sArAthaH / utprejhAlaGkAraH spaSTa eva // 78| zaradaRtunAM vAdaLAone je Azraya na thai zakayo. athavA te vAdaLAe hovAne lIdhe Azraya na thaI zake evA AkAzamAM rahevAmAM asamartha thaine pRthvI upara Avela caMdrakiraNono samUha upara uDe che zu? // 78 // cintayaniti maNDapamopa-tatra ca sthitimayaM vidadhAnaH / suprabhAvaviditAmatha cakreD-devatAM nayanamArgamanaiSIt // 79 // . . Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] mIsAnvinApamahAkAve iti pUrvoktaprakAreNa cintayan sa dhanadaH maNDapaM devAlayamaNDapam aaptpraapt| babAvantaram tatra maNDape sthitiM vidadhAnaH AzrayanayaM ca suprabhAveNotkRSTasAmarthena viditAM prasiddhA podevatA cakrezvarI nAma devIM, nayanamArgamanaiSIt , dRSTavAn // 7 // Ama vicArato te maMDapa pAse pahoMce, beThe beThe pitAnA uttama prabhAvathI prasiddha evI cazvarI devIne AMkha sAme joIne ! atha tadavalokanAnantaraM tatkRtyamAhatAM vinamya vinayAdarapUrva; nAkanAyakanikAyavinamyAm / yojitAalipuTaH stavamasyAH, kartumapyayamupakramate sma // 80 // nAkasya svargasya nAyakAH adhipAH indrA teSAM nikAyena samUhena vinamyAM namanIyAM tAM cakrezvarIm , vinayaH Adarazca tau pUrva yathA syAttathA vinamya navA yojitaH kRtaH balipuTaH yena sa tAdRzaH baddhAJjaliH san ayaM dhanadaH, asyA devyAH stavamapi kattumupakramate sma // 8 // IndranA samUhathI vaMdanIya evI tene vinayane Adara pUrvaka namI te dhanada hAtha joDI tenI stuti karavA lAgyo. 8nA atha stutimevAhabhAratI bhagavatI bhavatIha, khyAtimAgatavatI guruvAcA / vibhratI subhagatAM vigatAMzAM, tvaM jagajjanani ! haimavatIti // 1 // jagajjanani jaganmAtRsvarUpe ! iha saMsAre, bhavatI tvaM, bhagavatI aizvaryazAlinI bhAratI sarasvatI asi tatra hetumAha-guruNA jinezvarANAM vAcA vANyA, khyAti prasiddhimAgatavatI prAptA, jinezvaravAktvaM kathyase ityarthaH / tathA vigataH2 vinaSTaH aMzaH bhAgaH yataH tA tAdRzI sampUrNAmavikalAGgAmiti yAvat / subhagatAM saundaya sAmarthya vA vibhratI dhArayantI, tvaM hemavatI iti, kathyase iti shessH| pArvatyapi haimavatI subhagatvAdeveti tvamapi tathaiva tatheti bhAvaH / yadvA tvameva haimavatI, anyA tu nAmamAtreNetyartho vA // 1 // - he bhagavatI Apa guruzrI jinezvaranI vANIthI prasiddhine pAmelI sarasvatI che? he jaganmAtA-Apa akhaMDa saubhAgya vALI pArvatI cho? 81 tvaM punaH kamalamAzrayamANA, vizrutAtra kamalA vimlaatmaa| sarvakAmaphaladAnavidhAnA-nmAtarasyanupamA kurukulyA // 2 // 1. gurorvRhaspatervAcA vANyA gurUNAM saddharmadeSNAM bAcA bANyA vaa| 2. vizeSeNa sampUrNatayA gatAH prAptAH aMzA kvA tAM tAdRzIm / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH srgH| [ 93 punaH tvamatra kamalam AzrayamANA satI / vimalAtmA kamalA lakSmIti vizrutA prasiddhA, tathA mAtaH, sarveSA kAmAnAM manorathAnAM phalasya dAnasya vidhAnAtkaraNAt bhanupamA advitIyA, kurakulyA kurUNAM kulyA saridiva sA. "jaladhigA kulyAca jambAlinI" iti haimaH / kurukulyA devIva sA vA'si kurukulyA hi sarvakAmadA khyAtA, tvamapi tata eva tathA khyAtA'si ityarthaH // 8 // A5 A saMsAramAM kamalane Azraya karanArI nirmala sva25 vALI prasiddha evI lakSmI cho. tathA he mAta ! sarva ITa phaLa ApavAne mATe Apa anupama evI karakalyA cho. parA krIDayaiva dharaNoragarAja, saMzritA tvamasi kiM na na panA ? / cakramAtmakarapaGkaja eva, sthApayantyapi ca cakradharA tvam // 83 // krIDayA anAyAsenaiva, dharaNastadAkhyazcAsAvuragANAM nAgAnAM rAjA taM dharaNendram saMzritA tvaM padmA 'na' na bhasi kim ? api padmavAsi, nandvayasya prakRtArthagamakatvAt / api ca tathA, cakraM tadAkhyamarUm AtmanaH svaraya karaH paGkajamiva tatra sthApayantI dhArayantI tvaM cakravarA, asIti zeSaH // 83 // tame krIDAthI ja nAgarAja dharaNendrane Azraya karavA vALI paDyA nathI, ema nathI zuM ? paDyA ja cho ? ane tame potAnA karakamalamAM cakrana dhAraNa karavA vALI cakradharA cho ? 83 bhIyugAdijinazAsanabhaktA, vighnavAravinivAraNazaktA / devatAsu sakalAsvapi cakre-zvaryapi tvadaparA na parAsti // 84 // zrIyugAdijinasya vRSabhaprabhoH zAsanasya bhaktA sevikA, vighnAnAM vArasya samUhasya vinivAraNe dRrIkaraNe zaktA samarthA, sakalAsvapi devatAsu parA utkRSTA cakrezvarI api, svadaparA svadanyA nAsti, tvameva sarvazreSThA cakrezvarI, na tu tvadanyA kA'pItyarthaH // 8 // zrI jinezvara AdinAthanA zAsanamAM bhakti vALI vidhya samUhane nAza karavAnA sAmarthya vALI sakala devatAomAM cakezvarIpaNe tamArA zIvAya bIja nathI. 84 tAvadApadamupaiti manuSyo, durbhagatvamapi viMdati tAvat / duHsthatAM samadhigacchati tAva-dyAvadAcarati devi ! na te'rcAm // 85 // devi ! manuSyaH tAvattadavaNyeva, Apadam upaiti prApnoti, durbhagatvaM durbhAgyatAmapi tAvadvindati, dusthatAM dAridrayamapi tAvatsamadhigacchati yAvatte tava, argA pUjA nAcarati, karoti / kRtAyAM tu tavAcAryA sarvAniSTaparihAra eva bhavatIti bhAvaH // 8 // he devI manuSya tyAM sudhI ja Apatti, durbhAgya ne daddhitAne pAme che. jyAM sudhI tamArI pUjA karato nathI. gha8pA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] zrI zAntinApamahAkAvye AntarANi karaNAni narANAM, na svarUpamavavArayituM te / visphuranti dhiSaNA dhiSaNAnAM, bodhavAridhutakarmamalAni // 86 // dhiSaNAnAM vRhaspatitulyAnAM "gI:patirdhiSaNo guruH" ityamaraH / dhiSaNAH buddhayaH / 'buddhirmanISA dhiSaNe tyamaraH / te tava svarUpaM tattvam ,avadhArayitum nizcetuM na, visphuranti prabhavanti, buddhayagamyatvAttaveti bhAvaH / nana yadabaddhana viSayaH so'styeva neti cettatrAha-covaH tattvajJAnameva vAri jalaM tena dhutaM prakSAlitaM karmaiva malamAvarakatvAdyeSAM tAni, AvaraNIyakarmayopazamaviziSTAni, narANAm AntarANi karaNAnyupayogendriyANi visphuranti te svarUpamavadhArayituM, yAvaddhi na tvatsvarUpajJAnapratibandhakakarmakSayopazamastAvanna tava tattvAnubhavaH / evaM ca dhiSaNAyAH tAdRzatvAbhAve kutastadgocaratA taveti bhAvaH / / 8 / / manuSyanI aMtara iMdriya paNa tamAruM svarUpa nizcaya karavAne samartha nathI. kevaLa samyajJAnarUpI jaLathI jenA karma rUpI mala dhoI gayA che tevA jJAnIonI buddhi ja tamArA svarUpano nizcaya karI za che. // 8 // kAmadhenumapi kAmitalabdhyai, kalpavallimapi vellitapApaH / prArthaye na bhavatImapahAya, svAmini ! pragataduHkhanihantri ! / / 87 / / svAmini ! praNatAnA duHkhasya nihantri ! bhavatI tvAmapahAya tyaktvA vellitaH AluThitaH pApo yena sa pApAtmA, amiti zeSaH / kAmitasyeSsya lamdhye prAptaye, kAmadhenumapi kalpavalloM kalpavRkSam , sarvakAmapradatvena prasiddhamapi, na prArthaye, tvAzaprabhAvazAlitvAbhAvAtteSAmiti bhAvaH // 87 // namana karanAranA duHkhano nAza karanArI chesvAminI pApathI pIDAyele e huM Apane choDIne pitAnuM iSTa meLavavA mATe kAmadhenu ke kalpavRkSanI paNa prArthanA karato nathI. 87 Azraye vikacacampakacaJca-tpuppadAmakamanIyazarIram / AvidhUnanavidhau vibudhAnAM, vandanIyacaraNAM manasA tvAm // 88 / / vikacAnAM vikasitAnAM campakasya tadAkhyavRkSavizeSasya caJcatAM zobhamAnAnAM puSyANAM dAmnA sajA kamanIyaM manoharaM zarIraM yasyAstAm, tathA vibudhAnAM devAnAM budhAnAzca vandanIyau caraNo yasyAstAm , tvAm AdheH manovyathAyAH "puMsyAdhirmAnasI vyathA" ityamaraH / vidhUnanasya vinAzasya vidhau vidhinimittam , manasA Azraye zrayAmi // 8 // huM potAnA duHkhanAza karavA sArU vikasita evA caMpAnA zobhatA nI mALA jevuM manahara zarIra vALI devanA paNa vaMdanIya caraNa vALI evuM ApanuM manathI AzravaNuM karuM chuM. 88 vellitaM gamitaM nAzitaM pANaM yena sa tathA vellitA nikambhitAni pApAni yasya vA sa tAdRzo'haM tava darzaneneti bheSaH / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayavardhanasUrIdhararacitavRttisahite paJcamaH sargaH / [ 95 atha devIprasAdamAha-- itthamAdaraparaH stutimetAM, yAvadeva viracayya sa tasthau / tAvadeva muditA hRdi devI, ratnapaJcakamadAdiyamasmai // 89 // itthamuktaprakArAm etAM stutiM viracayya kRtvA, AdaraparaH sAdaram sa yAvadeva tasthau virarAma, tAvadeva hRdi muditA prasannatA iyaM cakrezvarI devI, asmai dhanadAya, ratnapazcakaM paJcaratnAni adAt // 8 // Ama AdarapUrvaka AvI stuti karI jeTalAmAM te sthira thayo teTalAmAM manamAM prasanna thayelI te devIe tene pAMca rane ApyA. 89 atha ratnAnAM guNAnAhaAdyamApadapasAraNakarma, zrIvilAsakaraNaM ca tato'nyat / dvandvamasti viSadurbhagatAbhi-drogabhaGgakuzalaM khalu zeSam // 90 // AdyaM prathamam ApadAmapasAraNaM dUrIkaraNameva karma kArya yasya tattathA, ApannivArakamityarthaH / tataH prathamAdanyadadvitIyaM ca. zriyaH lakSmyAH vilAsasya samRddha karaNam janakama, dvandva tRtIyaturya viSasya durbhagatAyAzca bhid bhedakam , asti, zeSamantyaM paJcamama, khalu nizcayena, rogasya bhane kuzalaM samartha jAnIhi iti zeSaH // 10 // temAM paheluM Apattio dUra karavAnuM ne bIjI lakSmIne zobhA athavA dhana samRddhi karavA vALuM trIjuM ne eyuM be viSayane daurbhAgya nAza karanAra ne pAMcamuM rana roga nAzaka hatuM. A ratnapaJcakamahAmahimAnaM, zrotramArgamavatArya sa devyAH / javikA kSurikayaiva vidArya, svAM nyavIvizadidaM ca tadantaH // 11 // devyAH devIsakAzAt , ratnapaJcakasya mahAntam asAdhAraNaM mahimAnaM prabhAvaM zrotramArgamavatAya dhanadaH, kSarikayA zaskhyA charikayA eva "syAcchanI cAsi patrI ca kSarikA cAsidhenuke"tyamaraH / svAM javikA jaGghA vidArya, tadantastanmadhye ca, idaM ratnapaJcakaM nyavIvizat nivezitavAn // 11 // devIthI pAMce ratnone mahAna mahimA prabhAva sAMbhaLyA pachI te dhanade cappathI potAnA jAMgha cIrI tenI aMdara te rane mukI dIdhAM. (gupta karyA.) 595 meSajairupacitAM nijajaGghAM, sa praNIya paTubuddhinidhAnam / / yanagaprabhubalo nagarAntA, rAjamandirasudekSata rAnat / / 92 // paToH kuzalAyAH buddhaH nidhAnamAkaraH sa dhanadaH, nijaja zanovidAritAm , bheSajeroSadhaiH, sAna Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthamahAkAvye . upacitAM nivraNAM praNIya kRtvA *nagaprabhuriva balaM yasya sa nagendratulyasattvazAlI san , yan gacchan , nagarAntaH purImadhye, rAjana , dIpyamAnaM rAjamandiram rAjaprAsAdam udaikSata vilokitavAn // 8 // sArI buddhine bhaMDAra e te osaDathI potAnA jAMghane sAjI karI tyAMthI) jata nagarAja samAna baLa vALo te nagaranI aMdara zobhAyamAna evA rAjabhavanane jete hato. sArA tatra citravati saptamabhUmi-sthAyinI nayanayoviSayaM saH / / cittasaMmadakarI nayati sma, kSIranIradhisutAmiva kanyAm / / 93 // citravati Alekhyayukte sAzcarye vA "AlekhyAzcayayozcitram" ityamaraH / tatra rAjamandire sa dhanadaH, saptamabhUmau hamyasaptamatale sthAyinI kSIranIradheH kSIrodadheH sutAm putrI lakSmImiva, cittasya saMmadaM harSa karotIni tAM tAdRzIM manoharAM kanyAm , nayanayoH viSayaM gocaraM nayati sma // 13 // AzcaryakAraka athavA uttama citro vALA evA te rAjabhavanamAM sAtamA mahele rahelI cittane AnaMda ApanArI lakSmI jevI suMdara kanyAne teNe I. 193 eNanAbhidhRtapatrakamasyA, yanmukhaM kamalarAjimajaiSIt / taddhRvaM dvijapatiH prapalAyya, vyoma kevalamazizriyadeSaH // 14 // asyAH kanyAyAH mukham , eNanAbheH kastUryAH dhRtaM patrakaM patraracanA yena tattAdRzaM sat , yadyasmAt kamalasya rAji zreNimajaiSIt , tattasmAddhetoH, eSa dvijapatizcandraH prapalAyya, svasya parAjayabhayena naMSTvA kevalaM zUnyaM vyoma azizriyat kamalacandratulyaM mukhaM tasyA ityrthH| yaduktam-'satA mAne mlAne maraNamathavA dUragamanam' iti / dhruvamityutprekSAyAma // 14 // je kAraNathI kasturIthI banAvelA patraka vALuM tenuM mukha kamala samUhane chatatuM hatuM, kamala karatAM paNa suMdara hatuM. tethI huM mAnuM chuM ke tenAthI jItavAnA bhayathI te caMdra bhAgIne AkAzano Azraya karyo che. 194 aGgacahnimarucirbhayakAsyA, no manAgapi hatetyadhunApi / svasya zuddhividhaye jalanAntaH, kAJcanaM vizati vizvasamakSam // 15 // mayakA mayA asyAH kanyAyA, aGgasya cahnimA manohAriNI yA ruciH kAntiH sA manAgISadapi no naiva hutA, iti pramANayitumiti zeSaH / kAnaM suvarNam adhunApi svatya, zuddhividhaye svaM nirdoSaM pramANayitum , vizvasya sarvasya samakSam , jvalanasyAgnerantaH madhye, pravizati anyo'pi hi cauryAropaparihArAyAgnipravezarUpaM divyaM karotIpti bhAvaH / svarNavarNetyarthaH / suvarNa hi malApakarSaNAya agnau vilinanti janAH / tatra cauryAropazuddhira'sambanve'pi sambandhamapetyatizayoktiH // 95| nagapramurhimAlayaH sa iva balaM vasya sa tAdRzaH himAlayatulyaparAkramazAlI san / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / ne A kanyAnAM zarIranI manohara kAMtinuM saheja paNa meM haraNa karyuM nathI. te siddha karavA sAruM jANe sonuM hamaNu paNa potAnI zuddhi mATe badhAnI sAme agnimAM praveza kare che. (koinI zuddhi agnimAM praveza karavAthI sItAnI jema jaNAya che spA etadIkSaNayugena kuraGgI, locane nu vijite nijakIye / saMvimRzya vanavAsamayAsI-duHsahaH paribhavo hi jagatyAm // 96 // etasyAH kanyakAyAH IkSaNayugena netradvayena, nijakIye svakIye, locane vijite parAjite saMvimRzya vicArya kuraGgI hariNI vanavAsamayAsInnu iti vitarke / tAdRzavitarka upapattimAha - hi yataH jagatyAM loke paribhavo 'nAdaraH duHsahaH asahyaH, anyo'pi hi anAhataH (parAjitaH) dUradezAdi (dau) gacchati iti bhAvaH / hariNIsadRze locane tasyA ityarthaH // 16 // haraNIe A kanyAnA be netro vaDe potAnA netrano parAbhava thayelo jANI vanavAsamAM vAsa karyo che. (hArelo vanamAM bhAgI jAya che.) kharekhara saMsAramAM parAjaya duHsaha hoya che. palA rUpadheyamavalokya yadasyA, lajjitaiva kamalA nimamajja / sAgarapramathane pariklapte, sonmamajja diviSadbhira zeSaiH // 17 // asyAH kanyakAyA eva, natvanyasyAH, tAzarUpAbhAvAditi bhAvaH / rUpadheyaM saundaryamavalokya lajitA kamalA lakSmoH yat, nimamaja sAgare Divato, sA, azeSaiH sarvai reva, na tu katipayaiH diviSadbhiH devaiH, na tu manuSyAdibhiH, sAgarasya pramathane, atimathane, na tu sAmAnyamathane, pariklupte vihite unmamajjopayAgatA, lajAdhikyena svalpaprayAsena tadunmajanAsambhavAditi bhAvaH / zrItulyA setyarthaH // 7 // je kAraNathI A kanyAnuM suMdara rUpa joI lajijata thaIne jANe lakSmI DUbI gaI hatI (tethI) badhA deva vaDe sAgara maMthana karavAthI te upara AvI hatI. chelachA nAsyametadalikasya purastA-dardhacandraparikalpanamindoH / aSTamIzazinamAracayaMstaM, svAmisandhimakarodvidhizilpI // 9 // vidhiH eva zilpI nirmAtA sa taM prasiddham , aSTamyAstitheH zazinaM candram Aracayan nirmimAnaH san , etat asyAH kanyakAyAH dRzyamAnam AsyaM mukhaM na, kintu lalATamalika'mityamarokteH alikasya lalATasya purastAdagrataH, indoH candrasya, ardhacandrasya ardhabhAgasya parikalpanaM nirmANam iti, svasya abhisandhi manobhAvamakarot , tathA''zayavAnevASTamIcandraM tathaiva vyadhAdvidhiriti tAdRzacandratulyaM tanmukhamiti bhAvaH / yo hi yathA''zayavAn sa tathaivAracayatyapi iti yAvat // 98 // vidhAtAkSI zilpae aSTamIne caMdrane banAvatA pitAne evo abhiprAya pragaTa karyo che ke caMdra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] zrIzAntinAthamahAkAvye A kanyAnuM mukha che mATe AnA lalATanI AgaLa caMdrane ardhacaMdra na karAya, lalATane mATe caMdrane kApIne ardho na karAya te mATe judo ja artha joIe. 98 varNayanniti samIpamupetaH, satkRtaH samucitapratipattyA / abhyadhAyi sa tayA kimihAgA, bhadra ! daivavimukhaH sumukha ! tvam // 99 // ityuktaprakAram varNayan arthAt tAm , sa dhanadaH, samIpam , arthAttasyAH, upetaH prAptaH, samucitapratipattyA ucitAcAreNa satkRtaH, tayA kanyakayA, abhyadhAyi kathitaH / kimityAhabhadra! sumukha ! tvaM daivaM vimukhaM yasya sa tAdRzaH durbhAgyaH, iha AgAH kim anukUladevasya tvatrAgamanaM na saMbhavatIti bhAvaH // 6 // Ama te kanyAnuM varNana karate te dhanada tenI pAse pahoMco. ne tenAthI ucita upacArathI satkAra pAmI te kanyAthI pUchAyA ke he bhadra ! he suMdara mukhakamaLa vAlA ! tame durbhAgyane lIdhe ahIM zuM kAma AvyA ? i99 candrasundaramukhi ! tvamapIdaM, sAdhvasAplutavacaH sma kimAttha ? sA jagAda bharate'tra samRddhaM, zrIcitaM tilakapattanamasti // 10 // candrasundaramukhi ! tvamapi idaM pUrvoktaprakAram , sAdhvasena bhayena plutaM sambhinnaM vaco vacanaM kiM kutaH kAraNAdA''ttha sma kathitavatI / yadvA kimiti niSedhakAkuH, naivaM vaktavyamityarthaH / etaddhanadasyoktiH / sA kanyakA jagAda / kimityAha- atra bharatakSetre, samRddhaM priyA samRdhdhyA citaM pUrNa tilakapattanaM tannAma nagaramasti // 10 // tyAre te bolyo ke he caMdramukhI tame Ama bhayabhIta vacana kema bole che ? tyAre teNe kIdhuM ke A bhAratamAM samRddha evuM tilakapura nAmanuM nagara che. 100mAM RddhisaMhatinirastamahendra-statra bhUpatirabhUtsa mhendrH| naiva yaH kRpaNatAM spRzati sma, dAtRrAD paravadhUmiva jAtu // 101 // tatra nagare, sa tAdRzaH, RddheH lakSmyAH saMhatyA rAzinA nirastaH parAjitaH mahendraH nAma bhUpatirabhUt / yaH mahendraH dAtUSu rAjate sarvotkarSeNa vartate iti sH| paravadhU parastriyamiva, jAtu kadAcidapi kRpaNatAM kadayetAM naiva spRzati sma / kRpaNavojjhita AsIdityarthaH // 101 / / tyAM pitAnA samRddhi-samUhathI indra karatAM paNa caDhiyAto mahendra rAjA hato dAtAomAM sajAtulya e te parastrInI jema kadI paNa kRpaNutAne pasyuM na hatuM. 101 - tadviSadbhiraparedhuracyA-sUcitaiH puramarodhi blaughaiH| vAridairiSa vikartanabimba, shaardevihitgtiporai||102|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___lA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 99 aparedyarekadA asUyayA doSAropeNa sUcitAH khyAtAstaiH / yadvA asUyAsu ucitaiH abhyastaiH "abhyaste'pyucitaM nyAyyam" ityamaraH / dviSadbhiH zatrubhiH, balAnAM sainyAnAmodhaiH samuhaiH, tasya mahendrasya puraM tilakarattanam , xvihitaiH kRtaiH garjitaiH ghoraiH bhayAnakaiH zAradaiH zaradbhavaH, vAridaiH meghaiH, zaratpadena teSAM niSphalatoktA / vikartanasya sUryasya "vikarttanArkamAttaNDe"tyamaraH / bimbaM maNDalamiva, arodhi rurudhe // 102 // eka dine tenA zatruoe IrSAthI ghora garjanA karatA evA zarada RtunA vAdaLAo vaDe sUryanI jema sainya vaDe tenA nagarane ghero ghAlyo. 102 taM tadA vasumatIzatamanyu, vyantaro'bhyadhita ko'pi suparvA / pUrvajanmasuhRdasmi tavAha, vArivAha iva tApanihantA // 103 / / tadA, taM vasumatyAM pRthivyAM zatamanyurindra iva taM mahImahendram , ko'pi ajJAtanAmA, suparvA devaH vyantaraH vyaMtaranikAyavartidevaH abhyadhita acakathat / kimityAha-tava ahaM vArivAhaH megha tApasya Atapajanyasya, atha ca vipajanyasya nihantA, chAyAjalAdipradatvena, sahAyasappAdanena ca vinAzakaH, pUrvajanmani suhanmitramasmi, ato matto vairito mA maiSoriti bhAvaH // 103 // tyAre te rAjAne koka vyaMtara deve kIdhuM ke vAdaLanI jema tApano nAza karanAra huM tamAro pUrvajanmane mitra chuM. 1 03 bhUbhujApi kathamityanuyukte, vyantaraH praNijagAda saharSam / . dakSiNArdhabharatAvanivAmA-bhUpaNaM-jayati candrapuraM tat // 104 / / bhUbhujA rAjJA mahendreNa, kathaM kena prakAreNa pUrvajanmasuhRttvaM me, itottham , anuyukte pRSTe sati vyantaraH, saharSa jgaad| tadevAha-dakSiNe adhabharate dakSigAdvabharate bharatArddha yA avaniH pRthvI saiva vAmA strI tasyAH bhUSaNam , tatprasiddhaM candrapuraM tannAmapuraM jayati sarvotkarSeNa vattate // 104 // rAjA vaDe kema? e pramANe puchAye chate khuza thaI te vyaMtara kahevA lAge ke dakSiNAdhabharatarUpI strInA bhUSaNa samAna caMdrapura nAmanuM prasiddha nagara che. - rakSati sma kila candrayazAsta-tpattanaM vasumatIhRdayezaH / khecarIbhirudagIyata yasya, vyomni vikramakathA dayiteSu // 105 / / ___ tat candrapuraM nAma pattanaM puram , vasumatyAH pRthivyAH hRdayezaH patiH, candrayazAH tannAmA rAjA, rakSati sma, kiletyaitihathe / yasya candrayazasaH, vikramasya zauyasya kathA AkhyAnam , vyomni AkAze, khecarIbhiH vidyAdharAGganAbhiH, dayiteSu priyeSu viSaye (svasvapatiM prati), udagIyata gIyate xvihitAni kRtAni. garjitAni garjanAni caistai|raiH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] zrIzAntinAthamahAkAvye sma / na kevalaM pRthivyAmeva, kintu AkAze'pi tadyazo vyAptamiti bhAvaH // 105 / / te nagaranuM caMdrayazA nAme rAjA pAlana karato hato. vidyAdharIo jenA parAkramanuM varNana karatI pationI AgaLa gAna karatI hatI. 10pA rAjarAja iti zabdamuvAha, bhUtanAyakasakhaH sa kuveraH / yatra zAsati paraM kSiticakraM, cakrapANisamavikramadhAmni // 106 // yatra yasmin , cakrapANiH viSNuH tena samasya tulyasya vikramasya dhAmAspadaM tasmin , viSNutulyaparAkrame mahendra, paramutkRSTam , kSiticakraM pRthvImaNDalaM zAsati sati svazAsanakAle iti yAvat sa mahendraH bhUtAnAM janAnAM nAyakaH netA sAmantaH tasya sakhA mitraM san , sAmantAnugataH sanityarthaH / atha ca bhUnanAyakaH bhUtezaH zivaH "bhUtezaH khaNDaparazu" rityamaraH / tasya sakhA mitraM san , kuberaH yakSarADiva "kuberakhyamSakasakhA yakSarAT" ityamaraH / rAjarAjaH rAjJA rAjA sa iti zabdam , rAjarAjazabdavAcyatvamuvAha / kuvero'pi bhUtanAyakasakhaH rAjarAjaH / "rAjarAjo dhanAdhipaH" ityamaraH / abhaGgazleSAnuprAriNatA luptopamA // 106 / / vipna samAna parAkramI ne tejasvI je rAjA pRthvInuM zAsana karate chate zivane mitra te kubera sajarAja evA zabdane dhAraNa hato. 106 sA babhUva dayitA zazikAntA, nAma tasya jaladheriva gaGgA / / zIlamujjvalamavaNeyadindraH, preyasISu nikhilAsvapi yasyAH // 107 // tasya mahendrasya, jaladheH samudrasya gaGgA iva, zazikAntA nAma sA tAdRzI dayitA bhAryA babhUva, yasyAH zazikAntAyAH, nikhilAsvapi preyasISu bhAryAsu, ujjvalaM pavitraM zIlaM cAritram , indraH pRthivIndraH rAjA avarNayat // 107) te rAjAnI samakanI gaMgAnI jema zazikAntA nAme patnI hatI jenuM inDe pitAnI patnIe " AMgaLa (zIlathI pavitra) varNana karyuM hatuM. 107 tatra kelisadanaM karuNAyA, dInadausthyavinibarhaNakarmA / vAgijo nivasati sma jinendro-pAsanApravaNahajjinadattaH // 108 // tatra pure karuNAyAH, kele krIDAyAH sadanamAspadaM dayAlu, dInasyAkiJcanasya dausthyasya dAridravastra vinibarhaNaM dUrIkaraNaM karma yasya sa tAdRzaH dInaduHsthajanapAlakaH, jinendrasyopAsanAyAM pravaNamanuraktaM hRdasya sa jinasevAparAyaNaH, jinadattaH tannAmA vANijaH vaNik nivasati sma / / 108 / / tyAM karaNanA kIDAsthAna jevo atyaMta dayALa, dIna mANasanI daridratAne nAza karavAvALA jinezvaranI upAsanAmAM tatpara hRdayavALe jinadatta nAme vaNika rahetuM hatuM. je 8 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH zaGkhadatta iti nAma vayasya-stasya zaGkha iva goraguNo'bhUt / sAdhuzabdavasatiH kuTilatvaM, no babhAra hRdi yo vaNijo'pi // 109 / / tasya jinadattasya, zaGkhadatta iti nAma / zaGkha iva gauraH vizuddhaH dhavalaguNaH rUpaM dharmazca yasya sa tAdRzaH vayasyaH abhUt / yaH zaGkhadattaH, sAdhu iti zabdasya vasatirAspadama, sAdhuzabdavAcyaH, vaNijaH vaNigapi san hRdi kuTilatvaM vakratvaM daurjanyaM no babhAra dhArayAmAsa, vaNijo hi svabhAvata eva kuTilA bhavanti, kintu sa pUrvasukRtAdinA na tatheti bhAvaH / katipayasthAne vaNijaH sAdhuriti upanAma, nAmopAdhirvA bhavati, sAdhuriti vaNikzabpaparyAyazca, evaM ca yaH sAdhuzabdavasatiH tasya hadi kuTilatA neti yuktameveti bhAvaH / zleSAnuprANitopamA // 109 / / tene zaMkhanI jema pavitra guNa vALe zaMkhadatta nAme mitra hato. sAdhu evo aTakavALo je zaMkhadatta vaNika hovA chatAM manamAM kuTilatA rAkhato hato nahi. 19 haTTaviSTaraniviSTamaduSTaM, zaGkhadattamaparedhurupetya / ko'pi taskaravarotimahApaM, ratnamekamupadarzayati sma // 110 // apareyurekadA ko'pi taskaravaraH, cauratamaH, upetyAgatya, aduSTaM nirdoSa sAdhucaritam , haTTasyApaNasya viSTare Asane niviSTamupaviSTaM zaGkhadattam , atimahArya bahumUlyamekaM ratnamupadarzayati sma // 110 // eka dine Asana upara beThelA nirmala evA te zaMkhadattane kaI cera pAse AvIne eka amUlya ratna batAvyuM hatuM. 110 mUlyamasya vaNijApyanuyukta--staskaraH pravadati sma sa tena / kizcanApi yadidaM labhate drAk , sAdhuratna ! mama yaccha tadeva // 11 // tena vaNijA zaGkhadattenApi, asya ratnasya mUlyam , anuyuktaH pRSTaH sa taskaraH pravadati sma / sAdhuratna ! sAdhuziromaNe! idaM ratnaM yatkiJcanApi svalpamapi labhate prAmoti, tadeva mama drAk zIghraM yaccha / yatkiJcattava yogyaM pratibhAti tadeva yacchetyarthaH // 111 / / . te vaNike te ratnanuM mulya pUchayuM tyAre te cora be ke he moTA sAdhu, je kAMI A ratnanuM maLatuM hoya te jaladI mane ApI de. 111 dasyumetamanavetya sa cApi, mugdhameva kalayan kalayApi / saMmadena kanakasya sahasrA-NyArpayaddaza tadaiva dhanADhyaH // 112 // sa dhanAnyaH zaGkhadattaH etaM dasyuM cauramamavetyA'jJAtvA, kalayA AcaraNena, vRtyA api ca mugdhaM bhadrikapariNAma murkhameva kalayana jAnA, nahi dhImAna ratnaM yaskincinmUlyena vikrINA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] bhauzAntinAthamahAkAvye . yAvadeva nagara . tIti bhAvaH / tadaiva, saMmadena, svalpamUlyenaiva ratnaM milatIti harSeNa kanakasya dInArasya daza sahasrANi Apayat dadau // 112 / / tyAre dhanADhaya evo te vaNika tene saheja paNa cora nahIM paNa bheLe samajato tyAre ja harSathI daza hajAra sonA mahora Apo ratna lIdhuM. 112 yAvadeva nagare sa nu tatra, svecchayaiva vasu tadvilalAsa / tAvadeva nRpateradhano'nyaH, ko'pi kozamapi luNTayati sma // 113 / / tatra tasmin candrapure nagare yAvadeva sa taskaraH nu iti vAkyAlaGkAre, svecchayA eva, tadvasu dhanaM, vilalAsa vyayati sma, tAvadeva ko'pi anyaH, adhanaH taskaraH dInaH, nRpateH kozaM nidhimapi luNTayati sma acUcurat // 11 // jeTalAmAM te cora nagaramAM te dhanane svecchAe kharcatA hatA teTalAmAM koI bIjA core rAjAne khajAno luMTI lIdhe. 113 tadgaveSaNakRte bhramataivA--rakSakeNa nikhile nagare'pi / ..... sa vyayan samavalokya dhanAni, tadbhrameNa vinivandhita eva / / 114 // tasya luNTitasya dhanasya gaveSaNakRte anveSaNArtham eva sakale'pi nagare, bhramatA, ArakSakega rakSAniyuktarAjapuruSeNa sa taskaraH, dhanAni vyayat , samavalokya, tadbrame gaiva kuto'syetaddhanamiti kozaluNTAko'yamiti vA sandehena vinibandhitaH nigaDitaH // 114 // te zodhavAne AkhA nagaramAM bhamatA sipAIoe te corane dhana kharca karate joI cerInA dhananA bhramathI tene bAMdhyo. 114 sarvamarpitamanena ca lopnaM, dasyunA niviDatADanabhItyA / pratyapAdi purarakSituragre, zaGkhadattavaNijasya ca vRttam // 115 / / anena dasyunA taskareNa nibiDAt atimAtrAttADanAdyA bhItiH tayA, sarva lopnaM coritam , arpitam dattam , purarakSiturArakSakasya agre, zaGkhadattavaNijasya vRttaM ratnakrayAdirUpamudantam , pratyapAdi kathitam // 11 // te core ghaNuM mAra paDavAnA bhayathI coreluM badhuM dhana ApI dIdhuM ane nagara rakSakanI AgaLa zaMkhadatta vaNikane vRttAMta paNa che. 11pa tatsvarUpamadhigamya nRpeNA-rakSakAdatha vaNigvidhRto'pi / zrAvakasya jinadattamahebhya-syAgraheNa mumuce sa isazca // 116 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sarga: [ 103 atha, ArakSakAt , tasya zaGkhadattasya svarUpaM vRttAntamadhigamya, sa vaNik zaGkhadatto'pi vidhRtaH gRhItaH, zrAvakasya jinadattamahebhyasya ApraheNa itaH bandhanAnmumuce ca // 116 // pachI te vAta jANI rAjAe A rakSaka pAsethI te vaNikane pakaDAvyo ne moTA zeTha evA jinadatta zrAvakanA Agraha thI choDI dIdhA. 116 somarAja iti tatra kuTumbI, nyAyavittapariyoSyakuTumbaH / rukmiNI priyatamAjani tasya, rukmiNIva sabhagatvamahA // 117 // tatra nagare, nyAyena yadvittaM tena paripoSyaM kuTumbaM yasya sa, nyAyopArjitadhanena kuTumbaparipAlakaH, somarAja iti nAma, kuTumbI gRhasthaH, prativasati smeti zeSaH / tasya somarAjasya, rukmiNI kRSNapaTTarAjJI iva, subhagatvasya saundaryasya mahA Adhikyena, rukmiNI priyatamA ati priyA dayitA ajani babhUva // 117 // A bAju tyAM nyAye upArjita dhanathI kuTuMbane poSavA vALo somarAja nAma gRhastha rahete hato. tenI rukimaNInI jema atyaMta suMdara evI rukimaNa nAme patnI hatI. 11chA revaNAkhyapuruSe manasaH sA-vasthitiM vyadhita bhI virAgA / / vizrutA capalatA capalAyA, vastutaH sphurati sA vanitAnAm // 118 // sA, bhartari patyau virAgA viraktA satI, revaNAkhyapuruSa, manasaH avasthitiM mano'nurAgaM / vyadhita kRtavatI, capalAyA vidyutaH lakSmyA vA, capalatA asthirasthAyitA, vizrutA prasiddhA, kintu, / vastutaH yathArthataH, sA capalatA, vanitAnAM strIrNA khiyAM sphurati prakAzate prasiddhistu pratyakSAbhAvAntatraivetyanyadatat // 118 // teNe potAnA patimAM virAgavALI thaI revaNa nAmanA puruSamAM potAnA manane lagAvyuM hatuM. jo ke vIjalInI ke lakSmInI caMcalatA prasiddha che paNa strIomAM te sApha dekhAya che. 118. tatpriyo'pyupapatiM vibubhutsu-rgupta eva tadanu bhramati sma / sAparedhurapasUcitamekA, zUnyadevakulamaidavilambam // 119 // tasyAH rukmiNyAH priyaH patirapi, upapatiM jAram , vibumutsuH vijijJAsuH gupta eva, tadanu rukmiNImanu bhramati sma / aparedyarekadA sA rukmiNI ekA ekAkinyeva, apasUcitaM saGketitam , zUnyaM nirjanaM devakulaM devamandiram , avilambaM zIghram ait gatavatI // 119 // tene pati tenA upapatine jANavAne guptarIte tenI pAchala bhamate hate. te rukamiNI eka divasa ekalI ja saMketa pramANe jaladIthI zUnya mandiramAM gaI. 11llA vyagratAM kvacana karmaNi vibhra-dravaNo'hani na tatra samAgAt / tatra devamamivanditukAmaH, zaGkha eva sa tadA praviveza // 120 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] zrI zAntinAthamahAkAvye revaNaH, kvacana kasminnapi karmaNi kArye vyagratAM vyApRtatvaM bibhrat gacchan , tatra tasmin ahani dine, na samAgAt , tadA tasmin kAle, tatra devamandire, sa zaGkhaH zaGkhadatta eva. devam amivanditukAmaH, praviveza // 120 // paNa koI kAryamAM vyagra hovAne lIdhe te divase revaNa tyAM AvyA nahiM paNa tyAM devanuM vaMdana karavAnI IcchAthI zakhe te mandiramAM praveza karyo. 12nA rukmiNIpatiravekSya vizantaM, tatra taM sa rahasi sthita eva / / svapriyopapatizaGkitacetAH, saMvidhRtya nayati sma nRpAntam / / 121 // rahasi ekAnte sthitaH sa rukmiNIpatiH somarAjaH, tatra devamandire taM zaGkhadattameva vizantamavekSya, svapriyAyAH upapatiH iti zaGkitaM cetaH yasya sa tAdRzastana saMvidhRtya taM gRhItvA, nRpAntaM rAjasamIpe nayati sma // 12 // tyAM ekAntamAM rahelo rukimaNIne pati tene tyAM praveza karatA joI potAnI strInA upapatinA bhrame tene pakaDIne rAjA pAse laI gaye, 121 vijJapayya nRpatiM jinadatto, bhUya enamapi mocayati sma / tApasasya savidhe sa tapasyA-magrahIdbhavaparAbhavazaGkI // 122 / / * jinadattaH, bhUyaH punarapi, nRpati rAjAnaM vijJapayya prArthya, enaM zaGkhadattaM mocayati sma / sa zaGadattaH bhavasya parAbhavaM duHkhaM zakate ityevaMzIlaH san bhavaparAbhavabhayAditi bhAvaH / tApasasya muneH savidhe tapasyAM dIkSAmagrahIt // 122 / / pharIthI jinadatte rAjAne vinaMtI karIne te zaMkhane choDAvyo. saMsAranA parAbhavanI AzaMkAvALA teNe tApasanI pAse vratanuM-tapasyAnuM grahaNa karI saMnyAsa laI lIdhe. 12rA saMvidhAya dhanabAlatapAMsi, svAyuSaH sa nidhanaM pratipadya / vyantaratvamanubhUya bhavaM ca, vyantaro'hamabhavaM punareva // 123 // ghanAni pracurANi bAlAni ajJAnAni tapAMsi, saMvidhAya kRtvA, svAyuSaH nijAyuSaH nidhanaM mRtyuM pratipadya prApya, vyantaratvaM bhavaM antarA manuSyAdi janma ca anubhUya saH aham punareva vyantaraH abhavam / / 123 // ghaNAM bAlata karIne AyuSane ane maraNa pAmIne vyaMtara paNAne ne bhone anubhava karI huM pharIthI vyaMtara ja thayo chuM. 123 AhetaH sa paramo jinadattaH, svargamAdyamadhigamya tatazca / / vicyuto nRpa ! bhavAnapi jale, tena maitryapadamasmi tavAham // 124 / / paramaH -bAItaH ahaddharmabhaktaH sa jinadara AyaM saudharmakalpArUna svargamadhigamya, tataH Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA, vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH . . [ 105 . AdyasvargAcca vicyutaH cyavitaH bhavAnapi jajJe / nRpa ! tena hetunA, tava ahaM maitryapadaM mitramasmi // 124 // he rAjA ! parama zrAvaka evo te jinadatta saudharma develekamAM utpanna thaI, tyAMthI cyavI Apa thayA che tethI tamAre huM mitra chuM. 124 ye tvayA viracitA upakArA--stAnahaM gaNayituM kathamIzaH ! kAJcanakSitidharasya suvarNaM, kaH prabhustulayituM yadi vA syAt ? // 125 // tvayA, ye upakArA viracitAH kRtAH, tAnupakArAn gaNayituM ahaM kathamIzaH samarthaH ? na kathamapItyarthaH / upakArANAmatyadhikatvAditi bhAvaH / yadi vA, kAzcanakSitidharasya sumeroH suvaNa tulayitumiyattayA'vadhArayituM kaH prabhuH syAt ? na ko'pItyarthaH / yathA sumerusuvarNatolanamasaMbhavi, tathA tavopakAragaNanamapIti / bimbapratibimbabhAvenopanyAsAnnidarzanA'laGkAraH / / 12 / / Ape mArI upara je upakAra karyo hato. huM te gaNavAne samartha zI rIte thaI zakuM? meru parvatanuM senuM tolavAne kANu samartha thaI zake ? 12 pA mocito narapaterbhavatA'haM, yad dvirasmi tadidaM hRdayaM me / sarvadA na vijahAti tatastvaM, kRtyamAdiza kiMmapyucitaM me // 126 // bhavatA ahaM yat narapateH rAjJaH dviH dvivAraM mocitaH rakSitaH asmi, tadidaM rakSaNaM sarvadA me mama hRdayaM na vijahAti vismarati, tatastasmAddhetoH, tvaM me mama ucitaM yogyaM kimapi kRtyaM kAyam Adiza AjJApaya // 126 / / / Ape je rAjA pAsethI mane bevAra choDAvyo hato, te vAtane mAruM mana kadI bhulatuM nathI. tethI je mAre yogya hoya tevA koI kAryanI kRpA karo. 126 nanu upakAraH karttavyaH, na tu pratyupakAraH neya eveti niyama ityetadAha-- uttamA upakRternirapekSAH, saMbhavantyupakRtIrapi kRtvA / varSako jaladharo'mRtavRSTi-mAdadhakimapi vAJchati kiM vA // 127 // uttamAH mahIyAMsaH, upakRtIH kRtvA api, upakRteH pratyupakRteH, nirapekSA nirAkAMkSAH saMbhavanti vA yathA, varSakaH varSaNonmukhaH jaladharaH meghaH, amRtasya jalasya vRSTimAdadhat kurvannapi kimapi pratyupatkAraM vAJchati kim ? naiva vAJchatItyarthaH / tathA tvamapi mattaH kimapi pratyupakRtiM na vAgchasIti saMbhavati, ityarthaH / atra sAmAnyasya vizeSaNasamathenAdarthAntaranyAsaH // 127 // uttama pura upakAra karIne tenA badalAmAM) upakAranI apekSA rAkhatA nathI. zuM varasavAvALA megha jalane varasAvate kaMI che che? nathI ja icchato. 12nA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] zrI zAntinAthamahAkAvye nanu tarhi kutaH tadartha prArthayase iti cettatrAha-- mAM tathApyanRNamAcara rAjan ! svepsitagrathanatAviniyuktyA / kvApi na pratihatA khalu zakti-vyaMntarasya karaNIyaparasya // 128 // tathApi pratyupakArasyAnapekSaNIyatve'pi, rAjan ! svepsitasya nijeSTasya prathanatAyAM karaNe vaniyuktyA vyApAraNena mAma , anRNam RNarahitamAcara kuru / svAnRNyAyaiva prArthayAmIti bhAvaH / nanu tvayA mama kiM sAdhyaM tatrAha-khalu yataH, karaNIyaparasya kAryavyApRtasya vyantarasya zaktiH, kvApi, pratihatA kuNThitA na, sarvameva kArya vyantaraH sAdhayituM zaknoti, apratihatazaktikatvAt, evaM ca anyenAsAdhyamapi kAryamAdeSTumaha si, iti bhAvaH // 128 / / chatAM he rAjana ! pitAne iSTa evA kAryanI AjJA karIne mane RNamukata karo. kArya karavAmAM tatpara evA vyaMtaranI zakti kyAMya paNa avarodhAtI nathI. 128 evamasya vacanaM vinizamya, kSoNinAyakavaraH sa babhASe / tvatprasAdagaruDAdarinAgA, matpuraM paribhavanti yathA na // 129 // vyantarAmara ! vidhehi tathA tva-mAgamaM saphalayanijameva / ityudAravacasA'vanibhattuH, so'tra pattanamidaM niramAsIt // 130 // asya vyantarasya evamuktaprakAraM vacana vinizamya, kSoNinAyakavaraH rAjapravaraH sa mahendraH babhASe, tadevAha- tvatprasAdaH kRpA eva garuDaH tasmAt , arayaH zatravaH eva nAgAH sarpAH, yathA yena prakAreNa matpuraM na paribhavanti, vyantarAmara ! tvaM nijAgamaM svAgamanam , eva saphalayan , tathA vidhehi kuru / itIttham avanibhartuH rAjJaH udAravacasA, sa vyantaraH, atra idaM zUnyapattanaM nAma pattanaM nagaraM niramAsIt / / 126-130 / / te vyaMtaranuM AvuM vacana sAMbhaLI te rAjA bolyo ke--huM vyaMtara deva, tame potAnA Agamanane saphala karatAM mArA nagarane tamArI pArUpI garuDanA prabhAve zatrarUpI sarpo pIMDa nahi tema karo, te vyaMtare rAjAnA udAra vacanathI ahIM A nagara vasAvyuM hatuM 12913LI TI0 ajitaprabhAcAryakRtazAnticaritre puraM cAkAri tenedaM, pAtAlapuranAmakam / pravezanivezAveka-kUpenaivAsya sundara // 332 / / [pR021 mAM] rakSArtha kUpakasyApi, dvitIyaM vihitaM puram / tataH pravahaNairatra, nAnAvastusamAgamaH // 333 / / evaM ca vihitA tena, zUnyeyaM nagaradvayI / ekaiva rakSitA'haM tu, pariNetuM durAtmanA // 334 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. viSapadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH srgH| [107 kIdRzametatpuramityAhera saMpravezanavinirgamanobhyAM, yuktamandhuvinivandhalasavAH / na svacakraparacakrabhayAbhyAM, saMzritaM jitamahendrapurazri // 131 // saMpravezaH purapravezadvAram , tena, vinirgamanam nagarAdvahirgamanadvAraM ca tena cobhAbhyAM yuktam , andhoH kUpasya vinibandhena nirmANena kRtvA lasat zobhanaM vAH jalaM yasmin tattAdRzam ; svacakraM nijarASTam paracakra pararASTraM ca tAbhyo bhotibhyAM saMzritaM na, nirbhayamityarthaH / jitA mahendrapurasya svargasya zrIH yena tattAdRzametatpuraM niramAsIdityarthaH // 131 // A nagaramAM praveza ane nirgama-nikaLavAnA mArgothI yukta evA kuvAmAM athAga pANI raheluM che. ane A nagarane svacakra ne paracakrano bhaya nathI. indrapurane jIte evI zobhAvAluM che. 131 satkrayANakatatirviSayebhyo'bhyAgamatpravahaNairaparebhyaH / zrIyugAdijinarAjyavadasmin , bhikSukasya viditaM na ca nAma // 132 // asmin pure aparebhyo'nyebhyo viSayebhyo dezebhyaH, pravahaNaiH potadvArA, satAmuttamAnAM krayANakANAM prayojanIyakhAdyAdivastUnAM tatiH rAziH, abhyAgamat / tathA, zrIyugAdijinasya vRSabhaprabhoH rAjyavat , bhikSakasya yAcakasya nAma ca viditaM zAtaM na / sarva atra zrImanta eva santIti bhAvaH // 132 // ahIM bIjA dezothI vahANo dvArA sArA karIyANAnA gaMje AvatA hatA, ne AdinAtha jinezvaranA rAjyanI jema ahIM bhikSukanuM nAma paNa ane jJAna na hatuM. 132aa adhyuvAsa sakalaiH saha porai-bhUpatistadidameva sukhAya / ityatulyamupakRtya nRpAya, vyantaraH sa nijadhAma jagAma / / 133 // tatastasmAddhetoH bhUpatiH sakalaiH pauraiH saha sukhAya paracakrAdikRtabhayodvegAbhAvAya, idameva puramabhyuvAsa / itItthaM nRpAya, atulyam advitIyaM yathA syAttathopakRtya. sa vyantaraH, nijadhAma nijasthAnaM jagAma // 133 // A nagaramAM rAjA badhA nagaravAsiyo sAthe sukhapUrvaka rahetA hatA. Ama rAjAne anupama upakAra karI te vyaMtara pitAnA sthAne gaye. 133 vatsareSvatipatatsu mudaiva, paurakalmaSasamucchraya nunnaH / ko'pi martyapizitAzanavidyA-bhRtsamAgamadihAnupamaujAH // 134 // mudaiva pramodainaiva vatsareSu varSeSu atipatatsu vyatipatayatsu, paurANAM kalmaSasya pApasya samuccha Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] zrIzAntinAthamahAkAvye yeNa vRddhayA nunnaH preritaH iva, nahi pApavRddhiM vinopadravopapAta iti bhAvaH / anupamaujAH mahAsatvaH mAnAM pizitasya mAMsasya azanasya bhakSaNasya vidyAM bibhartIti sa tAdRzaH martyamAMsabhakSakaH ko'pi vidyAdharaH iha nagare samAgamat // 134 / / harSa pUrvaka ghaNAM varSo pasAra thatAM nagaravAsIonA moTA mahAna pApothI prerAyele manuSyanAM mAMsa khAvAnI vidyAne jANakAra evo anupama tejasvI koI puruSa ahIM Avyo hato. 134 tena pauranikurambamazeSaM, prANavRttimupakalpayataiva / grastametadubhayorapi puryo-naSTamanyadavinaSTabalaM ca // 135 // tena vidyAdhareNa pauranikurambaM paurasamUhaM prANavRttimAjIvikAmupakalpayatA kurvatA eva etat nagaraM prastaM bhakSitam / ubhayorapi puryoretannagarapUrvanagarayozca avinaSTaM balaM sainyaM kathaMciddhaktAvaziSTaM balaM cAnyatsarva naSTaM palAyitam // 135 / / te nagaravAsIonA samUhane potAnA prANa rakSaNanuM sAdhana banAvI A nagaranA lokone keLIyo karI gaye. bane nagaramAM je kaMI balavAna hatuM te badhuM naSTa thaI gayuM. 135 samprati svavRttAntamAha-- kanyakA'hamapi bhUpurahUta-syAkhyayo tilakasundariketi / saptame'hni bhaNitA'hamato'hnaH, koNapena zRNu sundari ! kizcit / / 136 // muvi purahUta indra iva tasya mahIndrasya mahendramya, AkhyayA nAmnA tilakasundarI iti kanyakA ahamapi, ataH asmAt ahnaH divasAt , saptame vyatIte ahni 1kauNapena rAkSasena "rAkSasaH kauNapaH kravyAd" ityamaraH / bhaNitA kathitA / kimityAha-sundari ! kiJcit zrRNu / / 136 / / huM rAjAnI tilakasuMdarI nAme kanyA chuM. A divasathI gayA sAtame divase te rAkSase mane kIdhuM ke he suMdarI, kAMI sAMbha. 136 ki kiJcidityAha-- ratnasaJcayapure kila vaitA-DhyAdrimaNDanamamo samabhUvam / bhUpatiH pavanavega itIDyo, matyajAGgalaratiH kramato'yam / / 137 / / vaitADhyAdreH maNDane'laMkariSNau "alaMkariSNustu maNDanaH" iti haimaH 3maNiriva tat tasmin ratnasazcayapure pavanavega itIDyaH ityAkhyaH bhUpatiH ahaM kramata kramAt martyasya manuSyasya jAGgale 1-kauNapa iva kauNapastena / 2-rAkSasatulyena vidyAdhareNa / . 3-bhUSaNe maNau maNyupame / / 4-mAMse-tadbhakSaNe ityathaH / ..... ... . . Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [ 109 bhakSaNe ratiH protiyasya sa tAdRzaH manuSyamAMsabhakSakaH samabhUvam // 137|| huM vaitADhaya parvatanA bhUSaNa maNisamAna ratnasaMcayapuramAM pavanavega nAme prazaMsanIya rAja hatuM. huM krame krame manuSya mAMsa khAvAnI rucivAle thaI gaye. 13chA yAtudhAnakulasaMpratipannaM. karma tadviracayan sacivAyyaH / tyAjito nRpapadaM chalavRttyA, vibhrama~stava pituH puramAgAm // 138 / / yAtudhAnasya rAkSasasya "kauNapa-yAtudhAnau" iti haimaH / kulena saMpratipannaM svIkRtaM tanmanujyabhakSaNarUpaM karma kRtyaM viracayan kurvana , sacivAH Arya: sajjanaiH "sabhyAryasajjanAH" iti haimaH / sacivaiH, nRpapadaM rAjatvaM rAjyAdhikAraM vA tyAjitaH, chalavRttyA kapaTaveSeNa vibhraman tava pituH puraga AgAm, ahamiti zeSaH / / 138 / / maMtrizreSTha e mAruM te kAma rAkSasa kalane thogya TharAvIne chalathI mAruM rAjAnuM pada choDAvI dIdhuM pachI bhamato bhamato huM tamArA pitAnA nagare AvyA. 138 tyaktavAnahamazerbhavatIM ya-tena viddhi niyataM pariNetA / ityudIrya sa jagAma ca sampra-tyAgamiSyati gamI niryaantH||139|| aham azeH bhojanakriyAtaH, bhavatIM tvAm , yattyaktavAn tvAM nAdamityarthaH / tena hetunA niyataM nizcayena, pariNetA vivoDhA, tvAmiti zeSaH, viddhi jAnIhi / itItthamudIrya uktvA, nirayAntaH narake "syAnnArakastu narako nirayo durgatiH striyAm" ityamaraH / gamI gamiSyan , sa rAkSasasadRzaH pavanavegaH jagAma, samprati ca AgamiSyati // 139 / / meM tamAruM bhakSaNa karyuM nahiM tethI nizcaye tamane paraNIza ema jANe. ema kahIne kyAMka gayo che hamaNAM ja te narakagAmI Avaze. 139 nanvAgacchatu sa, tena kimityata Aha-- tatprayAhi parihAya vilamba, jIvitaM nijamaveti kumAryA / vyAhRtaH pravadati sma sa bhIti, mA kRthAstamahamadya nihanmi // 140 // * tattasmAddhetoH, vilambaM parihAya tyaksvA zIghramevetyarthaH / prayAhi gaccha / nijaM jIvitaM prANAn ava rakSa, agamane hi sa tvAmapi atsyatIti tava jIvitanAzo dhruvaM syAditi bhAvaH / itItthaM kumAryA vyAhRtaH uktaH sa dhanadaH, pravadati sma, kimityAha-bhItiM bhayaM mA rAkSasavRtti pavanavegaM kRthAH, ahamadya, taM rAkSasaM nihanmi nAzayAmi / / 140 / / mATe tame ahIMthI vinA vilaMbe jatA rahe, potAno jIva bacAvo. ema te kumArIe kIdhuM tyAre te dhanada belyo ke tame bhaya karo nahi, huM tene Aje paNa chuM. 14LA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] bhIzAntinAthamahAkAvye sA'pyuvAca hRSitAkhilaromA, yadyavazyamidamAcaritAsi / devatArcanamasau vidadhAna-stanna vakti gadito'pi maghonA // 141 // *matsamarpitapiturnizitAsi-preraNAnidhanamApaya cainam / jalpatoriti tayoravizaGka-mAyayau sa laghukhecarapAzaH // 142 // hRSitam akhilaM roma yasyAH sA tAdRzI pulakitA sA tilakasundarI api uvAca, yadi avazyam idam taddhananam , AcaritA asi kariSyasi, tadA, asau rAkSasaH, devatArcanaM vidadhAnaH kuvana , pUjAsamaye ityathaH, maghonA indreNApi gaditaH pRSTaH na vakti tadA nitarAM dhyAnastho ja ityarthaH / tattasmAddhetoH / mayA samarpitasya dattasya ( mama samarpakasya dAtuH) pituH nizitasya tIkSNasya aseH khaDgasya preraNAtprahArAt , enaM vidyAdharaM pavanavegaM nidhanaM mRtyumApaya mArayetyarthaH / itItthaM jalpatoH vadatostayoH satoH, khecarapAzaH duSTaH khecaraH vidyAdharaH, laghu zIghrameva, avizavaM yathA syAttathA''yayau // 141-142 // tyAre romAMca anubhavatI te bolI ke te tame Ama avazya karI zakaze. devatAnI pUjA karatA te inDe bolAvyA chatAM ya bela nathI. 141 te samaye mArA pitAe ApelI talavAranA ghAthI ene mArI nAMkhe. Ama te baMne jaNA vAta karatA hatA tyAre te kSudra vidyAdhara niHzaMka rIte tyAM AvyA. 14rA Apatantamavalokya tamArA-tasthivAn sa dhanado'pi nilIya / khecaro'pyupaviveza sa vidyA-devatArcanacikIH zucidehaH // 143 // taM rAkSasam ApatantaM vegAdAgacchantamavalokya, sa dhanado'pi ArAnAtidUre eva, nilIya antardhAya tasthivAn , devatAcanaM cikISatIti sa tAdRzaH devapUjanecchuH, ata eva, zucidehaH snAnAdinA pavitrazarIraH san sa khecaraH vidyAdharaH api upaviveza, Asane iti zeSaH // 14 // dhanada tene dUrathI Avato joi saMtAine rahyo. te vidyAdhara paNa pavitra dehavALe thaI vivadevInI pUjA karavAnI IcchAthI beTho. 143 bAlikArpitamasau karavAlaM, dhArayan karasaroruhamadhye / tarjayaMstamidamabhyadhitAre ! tiSTha tiSTha zaTha ! re ! kva nu gantA ! // 144 // asau dhanadaH bAlikayA tilakasundaryA apitaM dattaM karavAlamasim , karaH pANiH saroruhaM kamalamiva tanmadhye dhArayan gRhan , taM khecaraM tarjayana bhatsayana idaM vakSyamANamabhyadhitoktavAn , sadevAha-are ! re ! zaTha ! duSTa ! tiSTha tiSTha ! krodhe dviruktiH , kva nu gantA ! palAyyAnyatra gantuM * ayaM ca khaGgo mattAta-satko prAyastvayA tadA // 344 // (zAnticaritre) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khA. vijayadarzanasUrIzvaracitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 111 na zaknoSi, tataH pUrvameva mayA tava vadhasampAdanAditi bhAvaH // 144 // tyAre te dhanada bAlikAe ApelI talavArane kara-kamalamAM dhAraNa karato te vidyAdharane Ama phaTakArato bolyo ke he duSTa, bha bha, Aje tuM kyAM javAno che? 144 bhASito'pi muhuruddhatamevaM, joSamAsthita kRtaarcnkRtyH| yAvadeva zanakaiH sa udasthA-ttena tAvadasinA vinijaghne // 145 // muhuH vAraMvAram, evamuktarItyA, uddhataM niSThuraM yathA syAttathA bhASitaH api, joSaM tUSNImAsthitaH, anyathA pUjAyAmantarAyApatteH, 'tUSNImartha joSa'mityamaraH / pazcAtkRtArcanakRtyaH pUjAM vidhAya sa khecaraH / yAvadyadavadhyeva, zanakaiH zanaiH udasthAdutthitavAna , tAvadeva tena dhanadena, asinA khaGgena vinijadhne hataH / / 145 // Ama vAraMvAra uddhatAithI lAvyA chatAM paNa te muMge rahyo. pUjAnI vidhi karI te jeTalAmAM dhImethI uTheteTalAmAM dhanade talavArathI tene haNI nAkhyo. 1455 pANipIDanavidhisthitiheto-rAhatopakaraNairapi tasya / bhUmipAlatanayAM dhanado'tha, sAnurAgahRdayAmupayeme // 146 // ___ atha tasmin hate sati dhanadaH tasya khecarasya, pANeH tilakasundarIkarasya pIDanasya grahaNasya vidheH sthitireva maryAdaiva hetustasmAt , pANigrahaNamityarthaH / AhRtaiH saJcitairupakaraNaiH sAmagrIbhiH khecaravadhAdiSu dRSTazauryAdinA, sAnurAgaM dhanade saprItahRdayaM yasyAstAm , anuraktAm , bhUpasya mahendranRpasya tanayAM putrI tilakasundarImupayeme patnItvena svIkRtavAn // 146 / / pachI pANigrahaNanI maryAdA pAlavA sAru te vidyAre ja lAvelA upakaraNathI ja te dhanada anukta evI rAjAnI kanyAne para. 14 __atha tayordampatyostannagarAnnirgamanamAha-- kiJcidatra samayaM sukhamagnaH, kAntayA saha tayA gamayitvA / pUrmahAya'tamaratnasametaH, kUpamArgamabhisRtya sa tasthau // 147 // atra nagare tayA kAntayA tilakasundaryA saha, sukhamagnaH san , kizcitsamayaM gamayitvA vyatItya, pUraH puraH nagarasya yAni mahAya'tamAni atibahumUlyAni ratnAni taiH sametaH sanAthaH, purasya bahumUlyaM ratnamAdAyetyarthaH / sa dhanadaH yadvA tayA kAntayA saha sa ityanvayaH, kUpamArgam abhimRtyAgatya tasthau (tatra sthitiH) upari nirgamanopAyAbhAvAdityarthaH // 147 / / te dhanada tyAM te patnI (strI) sAthe sukhapUrvaka thoDo samaya vitAvI te amUlya ratnanI sAthe kUvAmAMthI bahAra nIkaLavAne mAge kuvA pAse rAjamArgamAM thaI kUvAmAM jaine rahyo. 147nA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] zrIzAntinAthamahAkAvye yAvadAgamayate sa tu tatra, pUruSAn paramapauruSabhAjaH / tAvadeva katicitsamupetA, nyakSipan salilabhAjanamandhau // 148 // sa tu dhanadazca tatra kUpe, paramapauruSamatyadhikasAmarthya ye bhajantIti tAdRzAna kRpAnirgamanasAmarthyavataH, pUruSAn janAn "syuH pumAMsaH paJcajanAH puruSAH pUruSA narA" ityamaraH / yAvat Agamayate AgamanakAlaM pratIkSate, tAvadeva samupetAH svayaM samAgatAH katicitpuruSAH salilabhAjanam ghaTAdi, andhau kUpe nyakSipan muktavantaH jalAharaNArthamiti bhAvaH // 148 / / jeTalAmAM te tyAM balavAna puruSonI AvavAnI rAha jue che teTalA mAM AvelA keTalAkae pANI kADhavA sAru pAtra kuvAmAM nAkhyuM. 148 rajjucAlanavazAdavabudhya, strIsakhaM puruSameva nirIkSya / tatsvarUpamavagamya ca deva-dattapotavaNije jagaduste // 149 / / rajjoH ugrahaNadAmnaH dhanadakRtasya cAlanasya gRhItvA kampanasya vazAddhetoH avabudhya ko'pi rajju gRhItavAnasti iti jJAtvA, jijJAsAnivRttaye, kRtAdhodRSTipAtAH, strIsakhaM kho sakhA sahAyo yasya sa taM strIsahitaM puruSaM nirIkSya, tayoH svarUpaM vRttAntamavagamya ca, te puruSAH, devadattaH tannAmA yaH potavaNik tasmai jagaduH kathayAsAsuH, tadakhilamudantamiti zeSaH // 149 / / dara halAvAthI jANIne te strI sahita pucchane joine tene paricaya meLavIne teoe vahANa vyApArI devadattane kahyuM. 149 so'pi vismayapariplutacetA-statkSaNAdanucaraiH samametya / svApateyadayitAyutamandho-maJcakena nirajIgamadenam // 150 // saH potavaNig devadatto'pi, kRtaH kUpe dampatIsambhava iti vismayena kautUhalena pariplutaM vyAptaM ceto yasya sa kutUhalAviSTaH san , tatkSaNAt , anucaraiH samaM saha etyAgatya, svApateyena vittena "vittaM rikthaM svApateyaM" iti haimaH dayitayA bhAryayA ca yutamenaM dhanadaM maJcakena kASThAsanena vaMzAdinirmitapIThavizeSadvArA, andhoH kUpAt nirajIgamat uparyAnItavAn // 150 / / te paNa vismaya pAmelA manavALA devadaro nakaro sAthe AvI, dhana ane patnI sAthe te dhanadane mAMcaDAvaDe kUvAthI bahAra kADhayo. ll15mAM sapriyaM sa tamavekSya sarUpaM, vismitaH smitapurassaramUce / IdRzastvamupamAtigamUrtiH, sanmate ! nipatitaH kathamandho ? // 14 // sa devadattaH sapriyaM sapatnIkam , sarUpaM rUpavantaM taM dhanadamavekSya, vismitaH jAtAzcaryaH, adbhutasaundaryavilokanAditi bhAvaH, smitapurassaraM vihasya Uce, kimityAha-sanmate ! sujha ! IdRzaH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSapadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH srgH| [113 manoharaH, ata eva upamAtigA anupameyA mUrtiH yasya sa ananyalAvaNyazarIraH, tvaM kathaM kena prakAreNa andho pe nipatitaH patitavAn ? iti vRttaM kathayeti zeSaH // 15 // | devadatte patnI sAthe tenuM te svarUpa joI vismaya pAmIne, pachI hasatAM hasatAM kIdhuM ke he buddhimAna, Avo anupama rU5vAlo tU kUvAmAM zI rIte paDayo? 151 tanizamya sa babhANa sadhairya, bhagnapotavibhavodhasamIpe / tIramApya phalakena kathaMci-nIramatra ca niraikSiSi pazyan // 152 // taddevadattoktaM nizamya, sa dhanadaH, sadhairyamanAkulaM babhANoce, kimityAha-andhusamIpe kUpasya nAtidUre eva pradeze samudre, bhagnapota vibhavaH bhagnaH potaH vibhavazca yasya sa tAdRzaH, ahamiti zeSaH, phalakena kASThakhaNDena, kathaMcit yena kena prakAreNa, tIramApya, pazyan itastato'nviSyan, atra kUpe nIraM jalaM niraikSiSi adarzam // 152 / / / te sAMbhalI te dhanada zairya sAthe bolyo ke vahANanuM dhana naSTa thayA pachI huM lAkaDAnA TukaDAnA AdhAre kaSTathI kAMThe pahoMcyA. A kUvA pAse AvatAM AmAM pANI joyuM. 15rA eSikA'tivRSitA jalamicchu:, kUpa eva nipapAta javena / naiva nirgamayituM prabhuretAM, pRSTha eva nipapAta tadasyAH // 153 // eSikA eSA mama bhAryA atitRSitA nitAntaM pipAsitA, atra eva jalamicchuH, javena vegena kUpa eva papAta, vilambasyAsahanAditi bhAvaH / etAM priyAM nirgamayitumuparyAnetuM naiva pramuH samarthaH, tasmAddhetoH, asyAH priyAyAH, pRSTha eva, nipapAta ahamapyapatam , ekAkinyAH asyA kRpe prakArAntareNArakSyatvAt , premAtizayAcceti bhAvaH // 153 // atyaMta tarasI A strI pANIne irachatI vegathI kuvAmAM paDI gaI. huM Ane kavAthI kADhavAne asamartha hevAthI huM paNa AnI pAchala kUvAmAM paDI gaye. 15mA . nanveyaM ratnAnyetAni kUpe kutaH prAptAnItyAzaGkA samAdhatteratnamukhyamakhilaM vyataranme, saMprarUDhakRpayA jaladevI / sAttvikasya puruSasya hi vRddhayA, devatA hRdi vahanti samAdhim // 154 // . jaladevI saMprarUDhakRpayA mama duravasthAM dRSTvA utpannakaruNayA, me mahyam , akhilaM ratnamukhyaM vastu vyatarat dadau, nanu tubhyaM ratnadAne jaladevyAH, ko lAbha iti cettatrAha-hi yataH, sAtvikasya sattvaguNasampannasya puruSasya vRddhayA abhyudayena devatAH hRdi samAdhi santoSaM vahanti dhArayanti Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] mAgAntinAvamajhAne sAsvikena svAbhavAyAH saMbhavAta, tAmasena tu na iti tavRddhaSA samAve navasara iti bhAvaH // 154 // tyAre dayA utpanna thavAthI jaladevIe mane badhA zreSTa rane ApyA. kemake sAtvika puruSanI mAbAdIthI devatA manamAM saMtoSa pAme che. 154 kAntavA saha paraMzagRhItyA, yAnapAtramadhiropita essH| bhATakaM kapaTalampaTacittAH, kasya lAnti vaNijo na hi loke // 155 // kAntayA saha eSaH dhanadaH SaDaMzayasya paDhbhAgasya gRhItyA prahaNena arthAt dhanadavittapadabhAgAtmakamATakamahaNenetyarthaH / yAnapatraM potam adhiropitaH adhirohitaH, pAranayanAyeti zeSaH / nanu tAzaduravasthAtsahRdayasya bhATakagrahaNaM na yujyate iti cettatrAha-vaNijaH kasya bhATakaM na lAnti ! api sarvasyeva grahantyeva. hi yataH, loke bhavi. kapaTe chale lampaTama bhAsaktaM cittaM veSAM te tAdRzAH, vaNijo hi sahajakapaTinaH, na sarasvapi javo bhavantIti tato bhATakagrahaNaM na navInamiva vasyeti bhAvaH // 155 // ( 57.) ta palI sAthe ta dhanAte ( 2nanA ) 74 manA nAyI. pA 52 . caDhAvI lIdhA. kapaTI vaNi lokamAM tenI pAsethI bhADuM letA nathI. 155 antaramanidhi gacchati pote, dehacintanavidhau viniviSTam / tatpriyA hutamanA panadaM so-'kSepayajjalanighau vnnigiishH||156|| bantarambunidhi jaladhimadhye pote yAnapAtre gacchati yAti sati, tasya dhanadasya priyAyAH hatau haraNe manaH yasya saH, vaNigIzaH devadattaH, dehacintanavidhau purISAdyutsargakriyAyAM viniviSTaM saMlagnamupaviSTaM vA, dhanadaM jalanidhau akSepayadapAtayat / / 15 / / samudranI vacce vahANa cAlatuM hatuM tyAre dehaciMtAnI kriyAmAM lAgelA dhanadattane tenI patnI tarapha AkarSAyelA manavAlA devadatte samudramAM pheMkI dIdhe. 156 nanvetA vivekinAmucitamityata mAha-- kApathe padanivezanasaktaM, vyaktameva pariyAti vivekaH / mAnasaM dahati manmathavatI, sa kva tiSThatu nirAzrayavRttiH 1 // 157 // vivekaH kRtyAkRtyavicAraH, kApathe vipathe, anItAvityayaH padanivezanasaktaM padanivezanAsaktaM / padasya nivezane san sanneva satkaH san vattamAnastam , kumAgegAminaM janaM vyaktaM spaSTameva pariyAti parityajya gacchati, kumArgagAmI vivekazUnyo bhavatAtyayaH / vivekAbhAve cAcitAnucitavicArAbhAvA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSabAnasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 115 calAdhipAtanaM na virudhyate iti bhAvaH / vivekApAye yuktyantaramAha-manmathaH kAma eva vivekAdinAzakatayA manovikArarUpatApajanakatayA ca vahiH tasmin , mAnasaM dahati tApayati kAmajvaramutpAdya pIDayati sati, nirAzrayA niravalambA vRttiH sthitiH yasya sa tAdRzaH, san , sa vivekaH kva kutra tiSThatu ? na kvApItyarthaH / viveko hi manovRttivizeSaH, manasi dagdhe ca tavRttiH2 nirAzrayA satI tato nirgacchedeveti suSThUktaM pariyAti iti manobhavAgninAdayamAne mAnasamandire vivekassadAcArazca bhasmIbhavedityatra kimadbhutamiti bhAvaH // 157 // viveka kumArge paga mAMDavA vAlAne choDI de che. te spaSTa che kAmadevarUpI agnimAM mana bale che. paNa te kAmadeva nirAzraya thaIne kayAM rahe? (kemake mana kAmano Azraya che. ) 157 salasya banamanAyavetyAhapUrvamasya vasu tAdRzamiddhaM, dApayatyapatha eva padAni / sA zazAGkavadanA paridRSTA, tatkhalo nRpatisampadamApa // 158 // asya devadattasya pUrva purA tAdRzam asAdhAraNam , idaM sAtizayaM vasu ratnAdidhanAni, apaye inmArga eva padAni pravRttiH dApayati adIdapat, vasu dRSTvA tadgrahaNAya dhanadaM pote'dhiropitavAn , pazcAttu, sA zazAGkavadanA candramukhI, tilaka sundarI, paridRSTA avalokitA sato, apaye padAni dApabati, tAM raSTvA tadgrahaNAya taM jaladhAvapAtayaditi sA dRSTA apaye padAni dApayatItyarthaH / tattasmAddhetoH bALA durjanaH sa devadattaH, nRpateH sampadamApa, tArazabahumUlyAni ratnAni tArazI sA sundarI ca nRpatiyogyaiveti tallAbhAnnRpasaMpattiprAptiriti bhAvaH // 15 // pahelA to tene tenuM tejasvI ghanaja kharAba mAge paga mukAvata, te caMdramukhI jevA chate te te phakta rAjyalakSmIne pAmI gayo. 158 anyadA pravahaNAdhipatistA, zokazAmapanetumivAsau / UcivAMzcaTuvacobhiradhIrAM, mA vRSA hadi kathAH parikhedam // 159 // ___ anyadA aso pravahaNAdhipatiH potezaH devadacA, jhoka evAsAvyayAdAyakatvAtmakaH tam apanetuM dUrIkartumiva, vastutastu svAbhISTaM sAdhayitumityarthaH / adhorAm asahAyatayA dhairyarahitA to tilakasundarIm cATuvacobhiH priya prAya vacaneH "ca Tu cA Tu priyaprAyaM iti haimaH" UcivAn kimi'svAha-dadi vRthA niSphalaM parikhedaM zokaM mA kRthAH, tvamiti zreSaH, zokena na kinisThabhyAmiti bhAvaH // 15 // bIjA divase te vahANane mAlika devadara te tilaka sudIna zepa khilAne kADhavAne jANe tene 1-saktamiti yadi pAThastadA padanivezanAsaktamityarthaH / 2-tavRttivizeSo nirAzrayasyan sa tto| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthamahAkAvye priyavacanathI kIdhuM ke phegaTa adhIrA thAva nahiM. ane manamAM kheda karo nahiM. bhAgya page tamAre te pati mRtyune pAmyo. te temAM zoka ne heya. he sundarI tenA sthAne mane rAkhe jethI badhA sukha sulabha thAya. 15 / nanu svajanApAye zoka ucita eveti cettatrAha-- AsasAda niyaterapamRtyuM, tAvakaH sa patiratra na zokaH / tatpade sutanu ! mAmabhiSiJca, yena zarma sakalaM sulabhaM syAt / / 160 // tAvakaH tava sa patiH dhanadaH, niyateH bhAgyavazAt , apamRtyumakAlamRtyumAsasAda prApa, atra viSaye zokaH na, ucita iti zeSaH, bhAgyAdhInakArye zoko na buddhimatAmucitaH, tasyAparihAryatvAditi bhAvaH / nanu na tanmAtrata eva zokaH, kintu asahAyAM mAM ko rakSitetyato'pi zokaH iti cettatrAhasutanu ! sundari ! tasya svapateH pade sthAne mAmabhiSiJca, mAM svapatitvena svIkuru, yena vidhinA sakalaM zarma sukhaM sulabhaM syAt , evaM ca na tvamasahAyA, kintu sAtisahAyA syA iti bhAvaH // 160 // bhAgyayoge tamAro te pati mRtyune pAmyo che temAM zoka na hoya. he sundarI! tenA sthAne mane rAkhe jethI badhA sukha sulabha thAya. ll16 nA duSkRtapravaNameva tadIyaM, ceSTitaM samavadhArya hRdantaH / sAbhyadhatta yadi bhadra ! nRpaste, mAM pradAsyati tadA tava jAyA // 161 / / sA tilakasundarI hRdantaH manasi duSkRtasya pApasya pravaNamunmukhameva, tadIyaM devadattasya ceSTitaM samAcaraNaM samavadhArya vuddhvA nizcitya vA, abhyayatta Uce / bhadra! yadi nRpaH, mAM te tubhyaM pradAsyati, sadA tava jAyA patnI, ahaM syAmiti zeSaH / pitradhInA hi kanyA, na svayaM kamapi varItuM samarthA, anaucityAditi bhAvaH // 161 // te tilakasundarI manamAM tenI pApAbhimukha ceSTA joI bolI ke he bhadra! je rAjA tamane mane Apaze te huM tamArI strI thaIza. 11 nanu evamuktvA sA taM vipratAritavatI, tasyAH piturabhAvAdityata Aha-- saGkaTe nipatitA vidhiyogAt , prArthayantamaparaM puruSa vA / vipratAryA parirakSati zIlaM, kAcanApi nijavaMzapatAkA // 162 // bidhiyogAdbhAgyasaMyogAt , saMkaTe vipadi pativiyogAdirUpe nipatitA saGkaTa samprAptA'pi kAcana, nijavaMzasya mahattvasUcakatvAtpatAkA iva, strI, prArthayantaM yAcamAnamaparaM puruSaM vipratArya vaJcitvA'pi zIlaM svacAritraM parirakSati, evaM ca tadvipratAraNamasyAH nAnucitam, prakArAntareNa zIla Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [ 117 rakSaNasyAzakyatvAt , AtmahatyAyAzca duSkRtAnuSaGgitvAditi bhAvaH // 162 // potAnA vaMzanA patAkA samAna kAIkaja zrI bhAgyathAge saMkaTamAM paDelI chatI kAma prAthanA karatA bIjA puruSane chetarIne potAnuM zIla bacAve che. 16rA atha dhanavRttAntamAha-- pUrvapuNyaparipAkaphalena, ratnasAratanayaH phalakena / preritena marutA nijavRttaM, saMsmaraJjaladhitIramabhItaH // 163 // ratnasAratanayaH dhanadaH pUrvapuNyasya paripAkaH phaladAnAbhimukhyaM tajjanyaphalarUpeNa puNyavazAtsaMprAptena, phalakena kASThakhaNDena marutA vAyunA preritena nIyamAnena nijavRttaM svavRttAntaM "yadyeva vidhinA likhitAmityAdipUrvoktazlokArthaM vA saMsmaran jaladhitIram abhItaH prAptaH // 163 // ratnasArane putra dhanada pUrvakRta puNyanA udayanA phaLarUpe pavanathI taNAtA phalaka kASThanA TukaDA vaDe pitAnI hAlata saMbhArate samudrane kAMThe prApta thayo. 16 tatra dattanayanaH paripazya-zcaityarAjikalitaM svapuraM tat / lakSaNairavikalairupalakSya, yAvadeva muditaH sa babhUva // 164 // tatra jaladhitIre dattanayanaH nirnimeSadRSTayA, paripazyan samantAdavalokayan , caityAnAM rAjibhiH zreNIbhiH kalitaM zobhitaM, tat prasiddha svapuraM svanagaram , avikalaiH savareva lakSaNaiH cihraH upalakSya vijJAya yAvadeva sa dhanadaH, muditaH hRSTaH babhUva, asyAgretanena tAvadityanenAnvayaH // 164 // tyAM najara pheravatAM citya samUhothI yukta te pitAnA nagarane to saMpUrNa lakSaNone cihnothI elakhIne jeTalAmAM te khuza thayo. 164 saMprasAritamukhastimiretaM, tAvadeva sahasA asate sma / sAkameva phalakena manuSyo, nAgavallidalakaiH kramukaM ca // 165 / / tAvadeva sahasA akasmAt saMprasAritamusvaH vivRtAsyaH timiH tannAmamatsyavizeSaH, etaM dhanaI phalakena sAkameva; manuSyaH nAgavallIdalakaiH tAmbUlaiH saha, kramukaM pUgamiva, prasate sma gilati sma // 165 // teTalAmAM pahelA mukhavALo timi nAmane matsya ociMtu ja phalakanI sAthe pAna sAthe sopArInI jema tene galI gayA, 16pA atha timigrasanAnantaravRttamAha-- Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ] mIcAhinApamahAkAvye ratnamasmaradasau vinihantu-mApadaM tadapi vRttamamIpTam / mArutotthitataraGgavinunna-stIramApa sa tadaiva timizca // 166 // aso dhanadaH, ApadaM timiprAsarUpaM saGkaTaM vinihantuM vinivArayituM ratnaM devIpradattApannAzakaratnasmarat / tadapi abhISTaM manovAJchitaphaladAyakaM "yadyadasti vidhinA likhitam" ityAdi vRttaM pUrvazlokazcAsmaran tadaiva tatkSaga eva ratnasmaraNagAthArthasmaraNakSaNa eva ca, sa prasitA timiH, mArutena mahAvAtena utthitaH ullulito yastaraGgastena vinunnaH preritaH san tIramApa gataH // 166 / / | ( pachI ) tene Apatti dUra karavA mATe te ratnanuM smaraNa karyuM ne jema karyuM hatuM tema thayuM, pavanathI uThelA taraMgathI prerAIne teja vakhate timi matsya tIra para pahoMcI gayA. 16 vIkSya taM sapadi dhIvaravaNThA, pANisaMcitakaThorakuThArAH / dhAvitA jaTharadAraNapUrva, jaghnureSu niragAcca yathAstha, // 167 // taM tIragataM timi vIkSya drutaM gatAH, pANau saMcitaH gRhItaH kaThorastIkSNaH kuThAraH atravizeSaH yaste tAdRzAH kuThArapANayaH, dhIvarAzca te vaNThayati iti vaNThAH vibhAjakAH matsyabhAgaprAhiNaH, jaTharasya timimatsyodarasya dAraNaM vidAraNaM pUrva yasmin karmaNi tadyathA syAttathA, udaraM vidAryatyarthaH jannuH timimatsyaM mArayAmAsuH / eSa dhanadazca yathAsthaH pUrvAvastha eva na tu matsyodare anAdivaikalyaM prAptaH / tatra sthitikAlasyAlpatvAtsmRtazlokamAhAtmyAcveti bhAvaH / niragAt timimatsyodarAdahirnirgataH // 167 // te timine joIne hAthamAM lIdhelA tIkSaNa kuhADAvAlA majabUta mAchImArI mA ne peTa phADIne tene mArI nAMkhyo ne tenAthI dhanada jevo hato te nIkaLyA. 16nA vismitAstadavalokanataste, tatkSaNAnidhivilokanavacam / hRdyamAntamiva vetrimukhena, mAbhuje nijabhiyaiva zazaMsuH // 168 // se dhIvarAH, tasya matsyodaranirgatasya dhanadakha babalokanataH viDokanAt niH vilokanata iva vismitAH Azcarya kautUhalaM vA prAptAH santaH, taM dhanadaM hRdi amAntaM saMnivezamaprApnuvantamiva, tatkSaNAt nijabhiyA akthane rAjA daNDayediti svabhiyA eva, vetriNaH dvArapAsa mukhena karaNena, kSmAmuLe rAjJe zazaMsuH kathayamAsuH / / 168 / / keI khAne jotA hoya tema tene joIne vismaya pAmelA mAchImAroe tAta manamAM samAtuM na heya tema jANe dvAra pAlanA mukhe rAjAne poteja DarIne kIdhuM. 168 , bhUbhunA kanakapUrvarathenA-hAyya nirmalAlAdi sa pRSTaH / svaM jagau vaNijameva narendra-syAgraho'vitathameva hi bhASyam // 169 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vidhavavAnasUnavarapipattisahita bahaH sargaH [119 bhUbhujA kanakapUrvarathena, AhAyya AkArya, sa dhanadaH, nirmalakulAdi, pRSTaH san , svamAtmAnaM baNijameva jago, na tu tatra chalaM kRtavAn , hi yataH, nRpasya aprataH bhavitathaM satyameva bhAjyaM vAcyam tavaiva sarmalAmAt, anyathA'satyaprAkaTaye prANabhayamiti bhAvaH // 169 / / rAja nAkaraze tene bolAvI tene tenA nirmala kula vigere pUchavuM te pitAne vaNIka batAvyA kemake rAjanI Agala sAcuM bolavuM joIe. 16 Atapatratala eva nRpeNa, snApitaH zucibhirambubhiruSNaH / saMmadena punarapyanuyuktaH, kAmitaM svamanasaH kathayati // 17 // nRpeca, vAtapatrasya nijacchatrasya tale adya eva, na tu sthAnAntare, etena bahumAnaH sUcitaH / uSNaH zucibhirnimalerambubhiH jalaiH snApitaH, saMmadena harSeNa punarapi, anuyuktaH pRSTaH, kiM pRSTa ityAha-svamanamaH kAmitaM nijAbhilaSitaM kathaya iti, itIti praznasamAptau // 17 // rAjAe tene pitAnA chatra taleja pavitra ne garama pANIthI navarAvyuM. pachI harSathI karI puchayuM ke : potAnA manamAM je ISTa hoya che ke saMsmaran subhagatAkRti ratna, yonitAmnalirasau vadati sma / mAM svagIdharaminastanutAM syAM, yena samihita eva hito vaH // 17 // aso dhanadaH subhagatA madezvaryamanukUlatA vA kRtiH karma yasya tattAdRzaM saubhAgyakat subhagatvakArakaM ratnaM saMsmaran , yojitAjaliH baddhAJjaliH san badati sma, kimityAha-inaH prabhaH mA sthagIdharaM tAmbUlakaradhAriNam "sthagI tAmbUlakaraka" iti haimaH / tanutAM karotu, nanu utkRSTa kAryAntaraM vihAya kimiti nikRSTaM yAcase iti cettatrAha-yena niyogena, vaH yuSmAkaM samihite samIpa eMva sthApitaH hitaH syAt / kAryAntare tu bhavatsAmIpyaM na sadA labhyamityatra karmaNi eSa eva mahAn lAbha iti bhAvaH // 17 // * tyAre teNe sundara ratnane saMbhAratA hAtha joDIne kIdhuM svAmi, mane sthagira pAnadAnI rAkhanAra tarI nAmI nayAzA ApanI pAse 2khiza. // 17 // . taM tathaiva sa vitatya ca matsyo -daryasaMjJakamathAhRta raajaa| saMjJayA sa viditaH svakayA'sthA-dbhapateH savidhavartyapi nityam // 172 // taM dhanadaM tathaiva tadyAcanaprakAreNaiva vitatya niyujya, athAnantaram sa rAjA, matsyodarya iti saMjJA yasya taM tAdRzam , bhAhata saMbodhyate sma / sa dhanadaH, svakayA navavihitayA tayA matsyodaryasaMjJayA viditaH khyAtaH, nityamapi, bhUpateH savidhavartI samIpavartI san AsthAt avasthiti vyadhAt / / 172 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tene tevuM ja kAma ApIne rAjA matsyodaya evA nAmathI belA te pitAnA te nAmathI prasiddha thayelo chate haMmezAM rAjAnI pAse rahenAro thayo. ll17rA zUlabhRtpazupatiH sa kapAlI, sthANurudraviSamekSaNavAcyaH / rAjasaMzrayavazAdiha jajJe, kiM na nAma mahitaH sa mahezaH 1 // 17 // zUlabhRt trizUladharaH pazupatiH sthANurudraviSamejhaNaiH tadAdibhiH zabdaH vAnyo'bhidheyaH sa prasiddhaH kapAlI kapAladhArakaH zivaH, iveti zeSaH / sa dhanadaH, ihAtra nagare, rAjJaH nRpasya, candrasya yakSasya kuberasya vA / "rAjA prabhau nRpe candre yakSe atriyazaka yo' riti vizvaH / saMzrayasyAzrayaNasya vazAtprabhAvAt mahitaH pUjitaH mahimAyuktaH, mahezaH zaGkaraH, mahAzcAsau IzaH prabhuH zaktimAMzca sa tathA, na nAma jajJe kim ? api tu avazyaM jajJe eva / yathAhi sthANvAdinikRSTapadavAcyo'pi zivaH candrasya kuberasya vA saMzrayAnmahezaH jaze, tayA'yamapi nRpasaMzrayAnmahezaH / mahAprabhAvaH jajJe ityarthaH // 173 // te rAjanA Azrayane lIdhe te dhanada sthAI rudra viSamekSaNa AvA zabdothI bolAtA thalate kapAla dhAraNa karanArA pazuono svAmI e pUjya maheza. ziSTa, moTA dhanADhaya na thayo zu thayoja, ( te paNa zala vagere dhAraNa karanAra gAya baLada vagere pazuono svAmI pAnanAM pAtra rUpI kapAlane dhAraNa karanAra ane khIlAnI jema rAjA pAse ubhAro nAnA nokaro para raudrabhAvanA karanAro ne viSamatAne to te dhanADhaya thaI gayA hatA. mATe pUjya ziva mATe je zabda vaparAya che te tenA mATe paNa vaparAte hatA. ) // 17 // sa kramAdatha mahebhyasudatto, jJApitaH prathamameva niyuktH| AgataH kSitipatiM praNipattu, tena tUrNamupalakSita eSaH // 17 // athAnantaraM kramAt , sa dhanadasya kUpe nipAtakaH, mahebhyaH sudattastannAmA vaNika, prathamameva niyuktaH sevAzritaiH puruSaiH jJApitaH sUcitaH, mitipatiM praNiratta namaka mAgataH / tena sudattena eSa dhanadaH, tUrNamupalakSito'bhijJAtaH // 174 // pachI te zeTha sudatta paNa kramazaH dvArapAlo dvArA pahelA jaNAvI rAjAne praNAma karavA Avele tarataja dhanada vaDe lakhAI gaye. 174 atha tribhiH tatkRtopahAradAnamAha-- nyAsayanmarakatasya vizola-sthAlamAmalakamauktikapUrNam / agrato'vanipateH sa itIva, dveSiNAmayaza sAmupariSTAt // 175 // saGgarAGgaNapalAyicarANAM, zAradendukaranirmaladhAma / tAvakaM sphurati deva ! yazo'daH, sarvataH samuditaM bhuvanAntaH // 176 / / (yugmam ) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [ 121 pAdapAstava sumAni dadante, mauktikAni jalarAzaya ete / bhUbhRto'pi maNisaMcayamaha, vAmijo'pi vipulAni dhanAni // 177 // sa sudattaH avanipateH nRpasya kanakarathasyAgrataH, itIva vakSyamANaM manasi kRtya iva Amalako dhAtrIphalamiti kozokteH AmalakA dhAtrIphalAni lakSaNayA tatpramANAni, dhAtrIphalapramANAni yAni mauktikAni taiH pUrNam , marakatasya gArutmatasya "gArutmataM marakatamazmagarbho harinmaNi" rityamaraH / vizAlaM sthAlam , nyAsayadupAharat / itIti kimityAha--deva ! rAjan ! adaH prasiddhaM tAvakaM tava, zAradendoH karasyeva nirmalaM dhAma prabhAvo yasya tat zaraccandramarIcinirmalaM yazaH. bhuvanAntaH loke, sarvataH samuditamabhyutthi taM sat saGgarAGgaNAdraNabhUmeH palAyicarANAM palAyitAnAM dveSiNAM tava zatrUNAma apayazasA palAyinAddhetoH jAtApakIrtInAm , upariSTAt UvaM sphurati zobhate, loke hi anenAsau jita iti ayamadhamaH sa uttamaH ityevaM sarvataH kathanAt , prathamaM tava dveSiNo'yazasa uktistadanu ca tava yazasa iti dviSadayazasa upari tava yaza iti sarvatra vyAptaM tava yazaH, tvadadhikaM na kasyApi yaza iti sArArthaH, yo hi samudeti sa upari gacchati eveti bhAvaH / tathA, tava tubhyam , pAdapAH vRkSAH sumAni puSpANi, ete jalarAzayaH sAgarAH mauktikAni, bhUbhRtaH parvatAH rAjAnazvApi ahaM bahumUlyaM maNisaMcayaM ratnarAziM vANijaH zreSThinaH api, vipulAni pracurANi dhanAni, upahArazulkAdirUpeNeti bhAvaH, dadante vitaranti. ityetatprANayitumiva marakatasthAlaM nyAsayadi ti sammilitArthaH / / 175-176-177 // te rAjAnI Agala AMbaLA jevaDA motIothI bharelo marakata maNine thAla mukAvate jaNe ema kahetA hatA ke he rAjA raNakSetrathI bhAgI gayelA zatruone apayazanA upara zarada RtunA caMdranA nirmala kiraNanA svaccha tejavAle A tamAro yaza bhego thaIne jagatamAM cAre bAju rAyamAna thaI rahyo che. 175176 | tamane vRkSe kula Ape che. A samudro motI Ape che. rAjAo ( athavA parvate ) khANa dvArA maNione Dhagalo Ape che. te vANiAo paNa puSkaLa dhana Ape che. 17chA ardhazulkamakaronnRpatistaM, zuklakIrtiparicItadigantaH / kalkapUritamanA manasIdaM, so'pyacintayadacetanarUpaH // 178 // zuklayA nirmalayA kIrtyA parivItaH AvRtaH digantaH yena sa tAdRzaH nRpatiH, tam sudattam, adhaH zulkaH rAjagrAhyabhAgaH yasva taM tAdRzam / yo hi rAjagrAhyaH karaH, tasya ardha eva tena dAtavya ityevam akarot / acetanaH jaDaH rUpaM yasya saH jaDAtmA, sa sudattaH api, kalkena pApena "aMhaH kalkamacaM paGkaH" iti haimaH / pUritaM manaH yasya sa tAdRzaH pApAtmA, manasi idaM vakSyamANamacintayat / / 178 / / ujavala kArtithI vyApta karyuM che, digaMta sudhI jeNe evA e rAjAe tenA zulka-karane ardhA karI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] zrI zAntinApamahAkAvye nAMkhe. ane daMbhathI bharAyelA manavAle evo te jaDa sudatta paNa manamAM vicAravA lAge. 178 taccintanamevAhahA sthagIbhRdasakAvavaTAntaH-kSiptamAnuSasamAkRtidharmaH / dRzyate tadiha kiM sa bhavedvA, budhyate vilasitaM na vidhAtuH 1 // 179 // hA iti khede, iha nRpasamIpe, asako asau pratyakSameva, sthagIbhRt tAmbUlakaraidharaH, avaTasya gartasya (kUpasya) "ga"vaTau muvi zvabhre" ityamaraH / antaH madhye kSiptasya pAtitasya mAnuSasya samaH tulyaH AkRterAkArasya dharmaH varNAvayavAdikaM yasya sa tAdRzaH dRzyate, tattasmAt, kimiti vitarke, sa bhavet ! nanu sa gantiH kSiptaH, tasyAtra kutaH saMbhavaH, yattvayA tayate iti cettatrAha-vA athavA, vidhAtuH bhAgyasya vilasitaM vyApAraH na budhyate na jJAyate, bhAgyAddhi tathApi saMbhavati, vigheracintanIyavidhAnatvAditi bhAvaH // 17 // hA A pAnadAnIvALI te meM samudramAM phekI dIdhelA manuSya jevAja AkAra prakAra vALA dekhAya che. te ahIM zuM teja haze ? vidhAtAno vyApAra jANI zakAtuM nathI. 179 .. atha svajijJAsAnivRttaye tatprayatnamAhasaMvimRzya manaseti sa kizci-dvetriNaM savidhamAjamapRcchat / kiM sthagIbhRdavanIziturAyo, nUtanaH kimayamatra niviSTaH 1 // 180 // sa sudattaH manasA ityuktaprakAraM saMvimRzya vicArya, savidhabhAja samIpasthaM kinidvetriNaM dvArapAlamapRcchat , kimityAha-kimiti prazne, avanIzituH rAmaH, ayaM vartamAnaH sthagIbhRt tAmbUlakarakadharaH, AdyaH pUrvataH eva kimiti dvitIyaprazne, nUtanaH atra kArya niviSTaH niyuktaH 1 // 18 // Ama manamAM kAMIka vicArI teNe pAse rahelA dvArapAlane pUchayuM ke rAjAnI pAnadAnI sAcavanAre A pahelAthI ja che ke A navo ahIM nimAyo che. 18 tatpravRttimavagamya yathArthAM, tanmukhAdadhRtimAnsa sudttH| tajighAMsanadhiyA nRpamAno - nmattagItaratigAyanamUce // 181 / / tasya vetriNaH mukhAt yathArthA satyAM tasya dhanadasya pravRtti vRttAntamavagamya, sa sudattaH adhRtimAn aniSTabhayAd dhairyarahitaH san tasya dhanadasya jighAMsanasya nAzanasya dhiyA buddhayA, nRpasya mAnonmattaM gItaratisaMjhaM gAyanaM gAyati saMgItavidyayA upajovatoti gAyanastamUce jagau // 181 // tyAre tenA mukhe tene sAce vRttAnta jANI adhIrA thayelA te sudare tene mArI nakhAvavAnI ahithI rAjAnA sanmAnathI unmatta evA gItarati nAmanA eka gavaiyAne kIdhuM. 1813 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vinavadanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 123 kimUce ityAharATsthagIbhRdatigAyana ! vAcyA, sodareti bhavatA madariH sH| iSTakAzca kanakasya catasraH, pUrvameva bhavato vitarAmi // 182 // atigAyana ! mAtaGgagAyana ! bhavatA tvayA samadariH mama zatraH, sthagIbhRt tAmbUlakaradharaH, sodara itItthaM vAcyaH tvaM taM nijasodaraM kathayeti bhAvaH / nana evaM garhitAcaraNe mama ko lAbha iti cettatrAha-bhavata: pUrvameva kAryAtpUrvameva, evaM ca kAryAnantaraM dAsyati vA neti sandehalezo'pi nAntarAyakaraH, iti tasya tathAkaraNe nitarAM vyagratA sUcitA / kanakasya suvarNasya catasraH iSTakAH vitarAmi, evaM ca tava mahAna lAbha iti bhAvaH // 18 // he bhAI mahAna gAyaka ! A rAjAnI pAnadAnI sAcavanArAne tame "e mAro bhAI che--te pramANe kahe. te mAro zatru che. huM tamane sonAnI cAra ITA pahelAja ApI dauM chuM. 18 sa pramANamiti vAcamudIrya, prApya kAJcanamudIritapUrvam bITakaM vitarataH zvapaco'sau, prAtareva lagati sma gale'sya // 183 // sa mAtaGgaH pramANaM svIkRtaM mayeti vAcamudIryoktvA, udIritapUrva sudattena pUrva kathitam, tataH kAJcanaM prApya, prAptasuvarNaSTaka: prAtaH eva asau zvapacaH cANDAlaH bITakaM tAmbUlaM vitarataH mRpAya dadataH, asya dhanadasya gale lagati sma, mAlikati smetyarthaH // 183 / / vIkSito'si sucireNa mayA hA, bhrAtarityabhidadhatsa ruroda / Adideza nRpatiH kupitastaM, vadhyameva sa tataH suvicitaH // 184 // hA iti khede ! bhrAtaH mayA sucireNa vIkSitaH asi, itItthamabhidadhat vadan sa zvapacaH hrod| tatastasmAddhetoH, zvapaco'yaM mAM vaJcitavAnityevaM suvicittaH aprasannaH, ata eva kupitaH sa nRpatiH, taM dhanadaM vadhyameva, na tu kArAgArAdi, AdidezAjJAtavAn // 184 // te "tamArI vAta maMjura che ema kahI pahelA kahyA pramANe sonuM meLavI. rAjAne pAnanuM bIDu ApatAM tene kIdhuM ke A cAMDAla che. Aje savAre AnA galAmAM galA joDI hA bhAI ema kaheto pelo cAMDAla raDato hato te meM lAMbA kAla sudhI joyuM che. tethI atyanta aprasanna thayelA rAjAe kapita thaIne tene A vadhyuM che enI AjJA ApI. 183184 abravId dhanada eva tatazcA-rakSakaM zvapaca eva bhavAmi / yadyapi tvamabhidhehi tathApi, umApateH purata eva maduktam // 185 // tatazca tadanantaraM ca, dhanadaH ArakSaka rAjapuruSamabravIt / kimityAha-yadyapi zvapacaH cANDAlA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] zrIzAntinAthamahAkAvye eva bhavAmi asmi, tathApi tvaM kSamApateH nRpasya agrataH eva, maduktamabhidhehi vada // 18 // tyAra pachI dhanade ArakSakane kIdhuM ke je ke huM cAMDAla haIza to paNa tame rAjAnI AgaLa mArI vAta kaheje. 18pA ___ nanu kA taboktirityata Ahakizcideva bhavatAM purato'sau, bhUmipAla ! dhanado'sti vivakSuH / etadeva vinizamya nRpeNA-kArito'bhyadhita so'pi subuddhiH||186|| bhUmipAla ! asau vadhyaH dhanadaH, bhavatAM purataH eva kinidvivakSuH vaktumicchurasti / iti abhighehi iti sambadhyate / etattaduktaM vinizamya zrutvaiva, nRpeNa, AkAritaH AhUtaH, so'pi subuddhi rabhyadhita // 186 / / ke he rAjA ! ApanI Agala te kaMIka kahevA Icche che. ATaluM ja sAMbhaLIne rAja vaDe belAvAyele te buddhimAna belyo. 18 atha taduktimevAharAprasAdasadanaM janako me, gAyana:samabhavannRpate'tra / dve striyAvabhavatAmapi tasyai-kA prasamama tayoraparA'sya // 187 // nRpate ! atra nagare, gAyanaH gIta kriyAnipuNaH gAyanaH me mama janakaH, rAjaH prasAdasya sadanamAspadaM nRpatikRpApAtraM samabhavat / tasya mama pituH dve striyAvapi abhavatAm / tayoH dvayoH triyoH ekA jyeSThA mama prasUH mAtA, aparA kaniSThA asya, prasUriti sambadhyate // 187 / / ke he rAjana! tamArI kRpAnA pAtra mArA pitA ahiM gAyaka hatA, tenI be strIo hatI, te bannemAM eka mArI ne bIjI A gAyakanI mAtA hatI. 18LA apriyA mama paraM janayitrI, kiJcanApi samajAyata vstuH| ratnapaJcakamadatta ca yoga-kSemabhAvavidhaye janako me // 188 / / paraM kintu mama janayitrI mAtA, vaptuH mama pituH, kiJcana apriyA anurAgAnAspadA api samajAyata, ataH tAM parityaktavAnitizeSaH / nanu tarhi tasyAH kaH jIvananirvAhopAya ityata Ahame mama janakaH, yogaH alabdhalAbhaH kSemaH labdharakSaNaM tasya bhAvaH karaNaM tadvidhaye, jIvananirvAhAyeti yAvat ratnapazcakam adatta ca / / 188 // * mArA pitAne mArI mAtA kaMIka apriya jevI thaI gaI hatI. mArA pitAe mane pitAnA sArasaMbhALa mATe pAMca rana ApyA hatA. 188 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 125 preyasItanubhuve punarasmai, naikadhA maNigaNaM timiraghnam / . ityudIrya sa vidArya ca jahAM, svAmadIdRzadilApataye tat // 189 // punaH asmai preyasyAH premAspadAyAH khiyAH tanoH zarIrAd bhUrutpattiryasya tasmai asmai gAyakAya, nekadhA aneka prakAram , timiraghnaM tamonAzakam bhAsvaramityarthaH, etena bahumUlyatoktA / maNigaNam adatteti pUrveNAnvayaH / nanu tubhyaM ratnapaJcakamadAt / tatra kiM mAnam , kutra vA tat ityata Aha.iti pUrvoktaprakAram , udIryoktvA, svAM javAM vidArya ca, sa dhanadaH, ilApataye mahIpataye, tadratnapaJcakamadIdRzat darzayati sma // 189 / / je priya strInA putra evA Ane aMdhakArane nAza kare evA tejasvI nAnA prakAranA maNi ApyA hatA. ema kahI tene pitAnI jAMgha phADIne rAjAne te rana dekhADyAM. 18lA nanu tarhi etasya maNigaNaM kvAstItyata AhaabhyadhAca naradeva ! vapuSya-syApi rtnnikro'stykhilaangge| tadvidArayitumeva niyuktaiH, pAtito jhagiti gItaratiH saH // 19 // abhyadhAjagAda, cetyadIzadityasya samuccaye, kimityAha-naradeva ! rAjan ! asya gAyakasyApi bapuSi zarIre, akhile aGge, ratnAnAM bAhulyena ekasminoM nivezAsambhavAditi bhAvaH / ratnAnAM nikaraH samUhaH asti, tattasmAttasmin kAle, taddRSTumeva vA, niyuktaiH rAjapuruSaiH, sa gItaratiH gAyanaH, vidArayitumeva aGgAni vidArya ratnAni draSTumeva jhagiti pAtitaH balAtsvApitaH / utthitasya vidAraNe asaukaryasambhavAditi bhAvaH // 16 // ane kIdhuM ke he rAjA AnA zarIramAM sarva aMgomAM ratnone samUha che. tyAre sipAIoe tene cIrI nAMkhI. jovA mATe jhaDapathI ? antakasya rasanAmiva pazyan , zastrikA bhyvikmprshriirH| nirjihAnamiva jIvitamihaM-stathyameva sa babhANa nRpAgre // 191 // (yugmam) antakasya yamasya rasanAM prANanAzakatvAjjihvAmiva, zakhikAM churikAM pazyan , nirjihAnam nirgacchantaM jIvitaM prANAn , iGgannanubhavanniva, sa gAyanaH nRpAne tathyaM satyameva, bamANa, tathA sati prANatrANAzAyAH sambhavAditi bhAvaH // 261 / / tyAre te gItarati yama rAjAnI jivAnI jema capune te bhayathI dhrUjato prANa jatA hoya ema jete badhuMya sAcuM ja bolI gaye. 191 tena dattamatha tatkSaNamevA-nAyayattadapi bharma ca sarvam / prastute hi sadasattvavicAre, bhUbhujAM na khalu kAlavilambaH // 192 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 ] mazAntinAthamahAkAvye athAnantaram , sa bhUpatiH, tatkSaNameva, tena sudattena dattaM tadiSTakacatuSTayarUpaM sarvameva bharma dhanadasya bhrAtRkathanArtha vetanam "bhRtayo bharma vetana"mityamaraH / AnAyayat AnAyitavAn / gAyanavAcaM satyatvaparIkSaNArthamiti bhaavH| nanu tatkSaNameva kimityAnAyitavAnityata Aha-hiM yataH, sadasatvasya satyAsatyasya vicAre prastute prakrAnte, bhUbhRtAM rAjJA kAlavilambaH kAlakSepaH, na khalu / bhUbhRtaH tatkSagameva satyamasatyaM veti parokSayanti, anyathA kAlavilambe satyatvAsatyatvasAdhakapramANavaikalasyApi sambhavAt nItibhaGgo'pi daNDe saMbhAvyeteti bhAvaH // 19 // . pachI rAjAe sudattane tarata ja pakaDI maMgAvyA ne karamAM chUTa ApI hatI te paNa maMgAvyuM. kemake sArA narasAne vicAra upasthita hoya te rAjAe vilaMba karatA nathI. 192aa tadvilokya dhanado'vadadevaM, mAmakaM narapate ! samametat / sampuTe'tra kanakepTakarUpe, nAma madhyagatamasti ca yanme // 193 // tadbharmarUpaM kanakaiSTakaM vilokya, dhanadaH, evaM vakSyamANaprakAreNAvadat / tadevAha-narapate ! etadAnItaM kanakeSTakaM samaM sarvameva, mAmakam / nanu tatra kiM pramANamityata vAha yadyasmAddhetoca, atrAsmin kanakeSTakarUpe, sampuTe puTake "sampuTe puTa ityapi" iti ziloJchakozaH / me mama nAma, madhyagatamasti / yadi hi etanmama na syAttarhi kuto'sminmama nAma sambhavaH, nAnyasya vastuni anyasya nAma bhavati, evaM ca me nAmno'tra saravAnmamaitaditi // 19 // te joI dhanada bolyA he rAjA ! A badhuM mAruM che, kemake A senAnI ghaTanA sapUTamAM vacce mAruM nAma che. 193 pATite jhaTiti rAjanidezA-tsampuTe paTubhirAzritabhRtyaiH / - tattathaiva samavekSya narezo, vismitaH smitamukhaH sa babhUva // 16 // rAjJaH nidezAtpaTubhizcaturaiH AzritaiH bhRtyaiH rAjapuruSaiH, sampuTe, jhaTiti pATite vidArite, tattannAma, tathaiva madhyagatameva, dhanadoktAnukUlameva samavekSya vismitaH Azcarya gataH, tannAmAGkitakanakaiSTakadarzanenAzcarya prAptaH / tatra jAtaprapaJcasya gUDhatvAditi bhAvaH / sa narezaH smitamukhaH ISaddhasitavadanaH, tathyavArtopalambhAditi bhAvaH / babhUva prasanno jAtaH / / 194 / / tyAre rAjAnA buddhimAna nekaroe rAjAnI AjJAthI jadIthI te saMpuTa teDA chatAM te temaja joI vismaya pAmele rAjA hasatA mukhavAle thaye. ( hasavA lAge ) in194aa suprasannamavalokya tamIzaM, zreSThiraH punarudIrayati sma / zreSThinaH pravahaNe'STazatI me, *pAdayuk kanakasampuTakAnAm // 195 / / * pazcaviMzatyadhikA'STazatItyarthaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [ 127 tamIzaM rAjAnaM suprasannam avalokya, aprIte hi rAjani kimapi kathanaM nArthasAdhakamataH prIte eva tarimana prArthanastaucityAditi bhAvaH / zreSTinaH sudattasya pravahaNe pote, me mama, kanaka sampuTakAnAM kanakeSTa kapuTakAnAM pAdayuk sapAdA aSTazatI, sapAdASTazatakanakeSTakapuTakamityarthaH, sahasamitiyAvat / / 195 / / na tAvadeva kintvanyadapItyAha-- asti zastamiha sArdhasahasra, ruksahasrakarajet maNInAm / yuktamatra yadapi pratibhAti, tatprasadya kurutAM prabhureva // 196 // (yugmama) iha pravahaNe, rucA kAntyA sahasrakarasya sUryasya jeta jayanazIlaM bhAskarabadbhAsvaram , ata eva, zastaM bahumUlyaM maNInAM sAdha sahasram , asti atra viSaye, yadapi yadeva, yuktamucitam, pratibhAti vatprasaya pramuH svAmI bhavAneva, kurutaam| svAmini hi sati kiM paramukhApekSaNena ? tathA sati basvAmitvAnuSaGgAditi bhAvaH / / 196 // tyAre te zreSThiputra rAjAne prasanna neI pharI be ke A zeThanA vahANamAM mArA hajAra athavA savA bAda saMpraTo sonAnA che. temaja kAntithI sUryane paNa tamArA evA uttama deha hara mAgIe che, A viSayamAM je yogya lAge te kRpA karIne Apa ja kare. 19519dA tatsudatavaNijo'khilamevA-nAyya bhUpatiravekSya ca satyam / sarvameva parigRhya ca vadhyA-vAdizat samucitAvatha to saH // 197 // sudattavaNijaH sakAzAt , tat kanakeSTakAni ratnAni ca, akhilaM sAkalyena, AnAyya satyameva, dhanadoktaprakAreNaiva saMkhyAdi yuktam avekSya ca, bhUpatiH, sarvameva parigRhya athAnantaram , sa bhUpatiH, samucitau tAdRzadaNDayogyau, tau sudattagItaratinAmAnau vadhyau, Adizat , tau dvAvapi mahAparAdhakaraNAdvathyau ityevamAdiSTavAnityarthaH // 187 // sudatta vaNika pAse te badhu maMgAvIne rAjAe badhu sAcuM ja joyuM pachI te badhuM laI te bannene : vadhya che, ema AjJA ApI 19LA sa sthagIbhRdapi bhUpatimevaM, makSu vijJapayati sma suvijJam / muJcatu prabhurimo kRtakRtyo, tadgirA vyamucadeva sa hRSTaH // 18 // sa sthagIbhRt tAmbUlakaraGkavAhakaH dhanadaH api, majhu zIghraM vilambe'narthavAraNAsaMbhavAditi bhAvaH / suvijJaM mUpitam, evaM vakSyamANaprakAreNa vijJapayati prArthayati sma / prabhuH svAmI, imo sudattagItaratinAmAnau kRtakRtyo sampAditakAryoM, muzcatu kSAmyatu kSamAsArA hi sAdhava iti bhAvaH / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] bhIzAntinAthamahAkAvye tasya dhanadasya girA vANyA eva, hRSTaH prasannaH, tadaudAryasya sadabhilapa gotvAditi bhAvaH, sa nRpaH, vyamuzcat to muktavAn daNDAdityarthaH // 198 / / tyAre te pAnadAnI sAcavanAre suvijJa evA rAjAne tarataja jaNAvyuM ke potAnA karma phalane pAmelA A banene choDI de, tyAre tenA kahevAthI khuza thayelA rAjAe te banene mukta karyA. 198 turya bhAgamupalabhya gate'smin , rainalainRpatinA snApito'sau / mAnito rahasi mUlarahasya, pRcchayate sma zapathAnupahRtya // 199 // turya caturtha bhAgaM tadvittAMzam , upalabhya prApya, etenAsya mahaudArya sUcitam , aparAdhe'pi tatkSAntyA vittasamarpaNena ceti mahatAM mahattvamacintanoyamiti bhAvaH / ataH tadauhArya dRSTA napatinA hRSTatuSTena, sarvo'pi guNeSvanurajyatIti bhAvaH / raijalaiH suvargajalaiH kalyANaM kanakaM mahArajatarai iti haimaH / snapitaH pavitrIkRtaH, cANDAlasparzAt', sammAnitazca, ata eva, mAnitaH satkRtaH asau dhanadaH, rahasi ekAnte zapathAna zapanAni "zapanaM zapathaH pumAn" ityamaraH / upahRtya dattvA anyathA kathanasandehAditi bhAvaH / etena rAjJastasmin svavadanurAgaH tadurantaM jJAtuM kautuhalaM ca sUcitam / mUlaM rahasyaM mama, kutaH kathaM vA etat sarva jAtamityetat, pRchapate sma // 169 / / cothe bhAga laIne gaye chate suvarNa jaLathI navarAvIne sanmAna karIne tene ekAntamAM rAjAe. - saugaMda ApIne mUla rahasya pUchayuM. 199aaaa , ___ atha dhanavasya svavRttakathanamAhatAvakInapurasattamasAra-ratnasAratanayo dhanado'smi / *vRttamukhyajhaSavaktranipAta-prAntavRttacaritaM sa jagau svam // 20 // tAvakIne tava pure sattameSu sujaneSu sArasya zreSThasya ratnasArasya tadAkhyazreSThinaH tanayA, dhanadastadAkhyaH aham , asmIti zeSaH / tathA sa dhanadaH, svaM nai vRttamukhyam / yadyeva vidhinAlikhitamityAdi zlokAdi jhaSasya matsyasya vaktre nipAtaH patanaM prAnte prAntakAle vRttaM jAtaM yasmin tattArazaM svaM AtmIyaM caritram nagarapravezapayantavRttAntaM jagau jagAda // 20 // tamArA nagaramAM uttamamAM uttama evA ratnasArano putra dhanada nAme huM chuM ane teNe pitAnA mAlAnA mukhamAM paDavAthI mAMDIne TheTha sudhInA badhA samAcAra kahI saMbhaLAvyA. ra0nA *so'tha kalyANanoreNa, snAtvA zucirabhUtpunaH / iti zAnticaritrAntare / "yadyeva vidhinA likhitamityevarUpam / vRttamukhyaM yadyeva vidhinA likhitamityevaM rUpamAdau apavaktre matsyamukhe nipAtaH patanaM prAnte vRttaM jAtaM yasmin tAzaM caritam / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA, viSapadarzanasUrIdhararacitavRtisahite SaSThaH sargaH [ 129 athAvasaraprAptiM yAvatsadvRttagopanAya prAbhyaMtetadvibho / sadayito'tra sa deva-dattapotavaNigeti na yAvat / tAvadevadakhilaM hRdi dhArya, vanditAsmi janakaM ca tatazca // 201 // vibho ! svAmin ! tattasmAtsvabhAryAprAptau mavRttaprakaTane sati vighno mA bhUdityataH, atra nagare, sadayitaH matpriyAsahitaH, sa mama samudre nipAtakaH, devadattavaNik yAvat na etyAgacchati, tAvat, etanmaduktamakhilaM vRttaM hRdi dhArya na prakaTanoyam, anyathA sa zrutvA'nyato vrajet , prakArAntaraM vA kuryAt , tatazca mama bhAryAprAptima syAditi bhAvaH / tataH bhAryAprA-tyanantaraM ca, janaka nijapitaraM ca vanditAsmi, tAvatsvapiturapi svaM gopAyiSyAmoti pUrvoktahetoreveti bhAvaH // 20 // te he svAmI ! jyAM sudhI te vahANa vyApArI devadatta patnI sahita ahiM AvatuM nathI tyAM sudhI A badhuM tamArA hRdayamAM rAkhe. pitAne tyAra pachI namIza. ra01 zrImahendranRpanandanayA'mA, devadattavaNijo'pi sametaH / uttamaM pravahaNaM paripUrya, dvaipyavastunivahaiH zatamUlyaiH // 202 // __ zrImahendranRpasya nandanayA kanyayA tilakasundaryA amA saha devadattavaNijaH api zataM mulyaM yeSAM taistAdRzairamUlyaiH bahumUlyairvA, dvaipyaiH dvIpAntarodbhavaiH vastUnAM krayANakANAM nivahaiH rAzibhiH pravahaNaM potam uttama samagratayA yathA syAttathA, paripUrya bhRtvA, sameta AgataH // 202 // te devadatta vaNika paNa mahendra nRpanI kanyA tilakasundarI sAthe aneka mUlyavAna zrI pAtramAM utpana thayelI vastu samUhothI potAnA uttama vahANane bharIne Avyo. 2025 prAbhRtaM nibhRtameva mahAgha, cittacauryacaturaM nRpatInAm / saMnivezya takayA saha pANI, dvAsthabhUmimavalambya niviSTaH // 203 // nRpatInAM cittasya caurye haraNe svasmin anukUlayituM caturaM padum nRpatihRdayAvarjakamityarthaH / mahAgha bahumUlyaM prAbhRtaM DhaukanaM nibhRtaM vinItaM yathA syAttathA svinymityrthH| "prAbhRtaM DhaukanaM lavotkocaH" iti "vinItastu nibhRtaH" iti ca haimaH / pANau nivezya haste kRtvA, takayA tayA tilakasundaryA saha dvAHsthabhUmi dvAradezamavalambyAzritya, niviSTaH sthitaH, sa deva dattaH iti pUrvato'nvayaH // 203 // - rAjAonA manane hare evA mahAmUlA upahAra dekhAya tevI rIte hAthamAM laI te tilaka sundarI sAthe rAjAnA dvAra upara AvIne Ubhe. 203mA 1 atha dayitAprApti / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] bhIzAntinAthamahAkAvye devadatta iti nAma mahebhyo, vAhanAdupagato'tra didRkSuH / tvAmupAgamaditi praniyuktaiH, zaMsitaH sa nRpati praNanAma // 204 // __(tribhirvizeSakam ) vAhanAtpravahaNAdupagataH prAptaH, devadatta iti nAma mahebhyaH, atra tvAM dikSaH upAgamaditi niyuktaiH rAjapuruSaiH zaMsitaH vijJApitaH san sa devadattaH nRpati praNanAma // 20 // ane dvArapAla dvArA vahANathI AvelA devadatta nAme zeTha darzana karavAnI IcchAthI tamArI pAse Avyo che-ema jaNAvI rAjAne namyo. rajA saMjJayA dhanada eva taTastho-jJApayattamapi tAM ca nRpAya / bhUpativiracayannavahitthA, vaktumArabhata tena yatheccham // 205 // dhanadaH taTasthaH pArzvapradezastha eva, na tu saMmukhasthA, anyathA paricayAtkAryavighnasaMbhavAditi bhAvaH / taM devadattamapi, tA tilakasundarIM ca, saMjJayA iGgitena na tUktyA, zabdaparicayenApi kAryavighnasaMbhavAditi bhAvaH / nRpAya ajJApayata, sa evAyamityevamiti bhAvaH / tayA bhapatiH, avahityAM bhAkAraguptim "avahityA''kAragopanam" iti haimaH / biracayan kurvan styvaanoplbdhye, mayA na kiddhijjJAyate ityevamAkArabhAvaM pradarzayan , tena devadattena saha yathecchaM vaktumArabhata // 205 // - dhanada paNa rAjAne IzArAthI devadatta ane tilAka sundarI che ema jaNAvyuM. rAjA pitAne "huM badhuM ja chuM" evA AkArane chupAvate tenI sAthe Ama tema vAto karavA lAgyo. 20pA atha tadvacanaprakAramevAhaAgato nanu kutastvamasIha, keyamAvRtamukhI gurulajjA ? / kiMnimittamiha rAjakule vA, nIyate sma bhavatA samameva ? // 206 // nanviti prazne, tvaM kutaH iha AgataH asi, gururadhikA lajjA yasyAH sA tAdRzI, ata eva AvRtamukhI vihitAnanA vastrAcchAditamukhI iyaM dRzyamAnA strI kA ? vA tathA, iha rAjakule rAjaprAsAde bhavatA tvayA, samaM sAmeva, kiMnimittaM kimartha nIyate sma AnItA ? // 206 / / tame kayAMthI AvyA che ? bhAre zaramAla ne DhAMkelA mukhavAlI A koNa che ? ane zA mATe Ane rAjadarabAramAM letA AvyA cho. 206 evamuktavati mAnavadeve, devadattavaNijo'pi jagAda / AyatA pratinivRtya kaTAha-dvIpataH kSitipate ! mayakeyam // 207 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH prApyagAdhaparikhAyitavAIi-dvIpamadhyapatitA punarekA / svAmizAsanamavApya durApaM, matpriyA bhavati deva ! tato'sau // 208 // (yugmam ) mAnavadeve-nRpe evamuktavati-uktaprakAraM kathitavati--devarattavamijo'pi--jagAva-uktavAnkimityAha-kSitipate- rAjana kaTAhadvopataH pratinivRttya-parAvRtya AyatA-Agaccha tA mayakA mayA iyaM ekA asahAyA punaH-tathA, agAdhaparikhAyitavAddhidvIpamadhyapatitA-agAdhaH parikhAyitaH parikhevAcarito vAryisya tAdRzasya-agAdhasamudrapariveSTitasya dvIpasya madhye patitA prApi samprAptA-deva! tataH etena kAraNena asau kanyA durApaM AptuM durlabhaM svAmizAsanamavApya svAmino bhavatazzAsanamAjJA prApya matpriyA bhavati-bhavitA (bhavatu) // 207-208 // rAjA Ama pUche chate devadatta vaNika paNa bolyo. ke he rAjA karAhaThIpathI pharato mane agAdha khAI vA samudranI vacce dvIpamAM rahelI A ekalI ja mane maLI che. he mahArAja ! ApanI durlabha AjJA malyA pachI A mArI patanI banaze. 207mA208 ityudIrya virate'paratantrA, tatra sA pravadati sma mRgAkSI / nAtha ! jalpati mRSAyamazeSaM, tvayyapi prabhavati kSatasImaH // 209 // iti-uktaprakAram udorya, uktvA virate-maunamAzrite devadatte sati, aparatantrA svatantrA, nRpAne kasyApi kizcitkamazakyatvAditi bhAvaH / sA mRgAkSo tilakapundaro tatra nRpAne pravadati sma / kimityAha-nAtha ! rAjan ! tvayi prabhavati samartha satyapi vattamAne'pi, nRpAne mithyAvadanasya mahAparAdhatvAditi bhAvaH / kSatA vinAzitA somA kartavyapaGktiryena sa tAdRzaH nirmaryAdaH ayaM devadattaH, azeSaM sakalameva mRSA mithyA jalpati vakti // 20 // . ema belI devadatta cUpa thaye chate svataMtra thayelI te mRgAkSI tilakasu-darI tyAM bolI ke he rAjA prabhu! evA tamArI AgaLa maryAdA vagarane A vaNika badhuM khoTuM bole che. parala nanu tarhi kiM satyamityata Aha-- pAtito mama patirjalarAzI, daSkRtaM kRtavatA tadanena / zIlabhaGgabhayato'hamakArSa, rAjazAsanasadduttaramasya // 210 // duSkRtaM pApaM kRtavatA pApinA anena devadattena, mama patiH jalarAzau pAtitaH, tat tasmAddhetoH asahAyA ahaM zolamaGgabhayataH pAtivratyabhaGgabhiyA, anyathA'nena balAtkAro'pi kRtaH syAditi bhAva asya devadattasya rAjazAsanaM rAjAjJaiva sadutaram , zolarakSa gopakAritayA niduSTamuttaraM prativacanam , akArSam , rAjAjJayA tvAM variSyAmItyuttaramadAmityarthaH // 210 / / ' eNe mArA patine samudramAM pheMkI dIdhe tethI pApa karanArA AnAthI pitAnA zIlabhaMganA bhaye me rAjAnI AjJAnI khAtrI lAyaka vAta karI hatI. 21nA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] thI zAntinAthamahAkAvye nanu devadattasya mithyAkathanamapi duSkRtAyeti cettatrAha-- bhUSayantyakhilameva zarIraM, bhUSaNAni maNihemamayAni / AdadhAti nu kuladvayabhUSAM, zIlamAbharaNamAtmagataM sat // 211 // maNihemamayAni ratnasuvarNAdinimitAni bhUSaNAni alaMkArAH 'alaMkArastu bhUSaNam' iti haimaH / akhilaM zarIrameva na tvanyatkizcit bhUSayanti, kintu AtmagataM svagataM sat uttamaM zolaM cAritrarUpaM AmaraNaM kuladvayabhUSAM kuladvayaM mAtRpitRkuladvayaM tasya bhUSAM maNDanamadadhAti maNDayati, evaM ca tAdRzazIlarakSaNakRte mithyAvadanamapi sahyameva, alpasya hAnAvapi mahato lAbhAditi bhAvaH / / 211 // maNi ne suvarNanAM bhUSaNe AkhA zarIrane ja bhUSita kare che. AtmAmAM rahelo zIlarUpI bhUSaNa to bane kuLane zaNagAre che. ra11nA nanu tahi samprati kiM cikIrSasotyata AhasAmprataM viracayedyadi tAto, dArubhAranicitAM nu citAM tat / jAtavedasamavApya sahAyaM, jIvitezamanuyAmi mahIza ! // 212 // tat tasmAt yadi, tAtaH bhavAn pitRrUpaH, sAmprataM vArumAranicitA dAruNaH kASThasya bhAreNa rAzinA nicitAM pUrNA citAM zmazAnAgnikuNDaM viracayet, nu tarhi mahoza ! rAjan ! jAtavedasaM agniM sahAyaM avApya jIvitezaM pati anuyAmi, zarIraM tyakSye ityarthaH / / 212 // he tAta! hamaNAM lAkaDAMnA bhAra bharelI evI citA banAvarAvI Ape te, he rAja! huM agnidevanI sahAya meLavI potAnA patine anusarIza. 21rA atha bhUpatiprativacanamAhatattvamAntaramidaM yadi tattvaM, putrikeva mama sabani tiSTha / dharmyakarmaracanA rucirAtra, durlabhaM manujajanma yadetat // 213 // yadi idaM tvaduktaprakAram , AntaraM hRtsthaM tattvaM bhAvaH, tat tasmAt tvaM mama sadmani gRhe, putrikA kanyakA iva tiSTha / nanu citA''rohaNaM kimiti na vidheyamityata Aha-yad-yasmAd etat manujajanma durlabham, duHkhena labhyate, tathA, atra manujajanmani, dharmyasya puNyajanakasya karmaNaH kriyAyAH bratAnuSThAnAdeH racanA karaNam , rucirA sukarA, anyatra tu jJAnAbhAvAnna tadbhavitumahatIti citA''rohaNaM na karttavyamiti bhAvaH // 213 // tyAre rAjAe kIdhuM ke je tamAre A AMtarika bhAva heya te tuM mAre ghera pUtrInI jema rahe. ahiM dharmanuM anuSThAna karavuM te uttama che. kemake A manuSya bhava durlabha che. 213 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarSanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 133 kiza tava patirapyatraiveti bhanyA kathayati-- kiJca pazya mukhacandramudaJcya, tvaM sthagIdharamimaM mama vatse ! / AkRti priyatamasya bhavatyAH, kiM parispRzati no kalayAyam // 214 / / kiza vatse ! tvaM mukhacandraM mukhaM candramiva tat udacya avaguNThanAniSkAzya, mama imaM samale vartamAna sthagIdharaM tAmbalakaraGkavAhakaM pazya, kimiti prazne ayaM / tamasya AkRtim , kalavA kAntyA, lezato vA, no parispRzati ? api tu avazyaM parispRzati / yadvA kalaya ityavalokaya tvam / tathA cAyaM tava patireveti kimartha maraNam / / 214 // ane he putri ! tuM pitAnA mukharUpI caMdramAne UMcA karI A mArA pAnadAnI rAkhanArane je, zuM A saheja hArA pati jevI AkRtivALe nathI ? ra14 sA'bravInmama patiH patibhaktA, pAtito viSamanakrabhRte'ndhau / Agamat kathamihAparamIza !, prAyazaH kati samA na bhaveyuH // 215 // sA patibhaktA pativratA tilakasundarI abravIta-kimityAha-Iza! rAjan ! mama patiH viSameNa bhayAnakena naRNa prAhAdinA bhRte pUrNa, abdhau samudra pAtitaH kSepitaH, evaM ca nakrAdinA avazyaM bhakSitaH syAditi bhAvaH / aparamanyacca, yadi kathaMcijjIvatyapi, tadApi iha kathamAgamat, AgamanasAdhanAbhAvAt sAgarasya dustaratvAt atrAgamanaM tasya na saMbhavatIti bhAvaH / nanvAkRtistu saMveti cettatrAha-prAyazaH kati aneke samAH tulyAkRtayaH na bhaveyuH, samAkRtayo'pi bahuzo bhavanti, evaM ca bhAkRtisAmye'pi mama pati yamiti bhAvaH // 215 / / te pativratA belI ke he rAja ! mAro pati bhayaMkara magarothI bharelA samudramAM pADI devAya che prAye ghaNuM varSa thaI gayA che. te ahiM te kevI rIte Avyo ? 215 tAM tadekapatikAmavadhRtyA-jJApitaH kSitibhunA dhanado'yam / bhrU-taraGgaparicAlanato'tha, vyAharat smitavirAjitavaktraH // 216 // tat tasmAduktakathanopakathanataH to tilakasundarIm ekapatikA pativratAm avaSatya nizcitya, atha anantaram , kSitibhujA rAjJA, bhrataraGgaparicAlanataH bhruvostaraGgasya paricAlanataH netrasaMjJayA AjJApitaH, vadanAya preritaH ayaM dhanadaH, smitavirAjitavaktraH, smitena virAjitaM vaktraM mukhaM yasya sa tAdRzaH, ISaddhasannityarthaH, vyAharaduktavAt // 216 / / rAja tene pativratA avadhArI AMkhanA IzArAthI dhanane AjJA karI, pachI hasate hasate dhanada belyo. 216 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] bhozAntinAthamahAkAmme atha tayuktimevAhaso'vanIzvara ! bhavet patirasyAH, zvabhrasaudhazikharasthitimekhAm / etadAttakaravAlabalenA-hatya khecaramupAyata yazca // 217 / / avanIzvara ! rAjan ! asyAH sa patiH bhaveda, yajJa zvabhrasauSazikharasthitim zvabhre muvo vivare "garta-zvabhrA-'vaTA-'gadhi-darAstu-vivare muvaH" iti haimaH / yaH saudhaH prAsAdaH tasya zikhare sthitiravasthAnaM yasyAstAmetAm , etadAttakaravAlabalena etadAttena etayA pradattena karavAlena khaGgenaiva balena sAmarthyana, karavAlasya baleneti vA khecaraM pavanavegAkhyavidyAdharam Ahatya hatvA, etAmupAyata pariNItavAn , na tu kevalaM patitulyAkRtiratatkarmA ityarthaH // 217 / / he rAjA! Ane pati te haze je AnAvaDaja apAyelA talavAranA baLathI vidyAdharane haNI taLAva pAse mahelanA upara rahelI Ane paraNyA hatA. ra1chA svAnubhUtamiti cAnu tadIyaM, vyAjahAra dhanadaH zucivRttam / sA'vaguNThanamapAsya vilokya, svaM patiM pramadamApadanantam // 218 // iti pUrvoktam , anu pazcAt svAnubhUtaM svenaiva na tvanyena kenApi, tathaiva pratyayasaMbhavAditi bhAvaH, anubhUtam , tadoyaM tilakasundarIsambandhi, zuci pavitraM vRttaM vRttAntaM ca, dhanadaH vyAjahAra uktavAn , sA tilakasundarI avaguNThanaM mukhAvaraNavastram apAsya dUrokRtya, svaM pati vilokya, anantaM pramavaM harSam Apat prAptavatI / / 218 // ane pachI dhanade tenI sAthe pite anubhavelA bIjA hevAle paNa varNavyA. tyAre te ghUMghaTa haTAvI pitAnA patine joI atyanta harSane pAmI. ra18 devadattavaNijaM vinibaddhaM, bhUpateratha vimocya kathaMcit / saccakAra nijavittaSaDaMza-sparzanAtsa dhanadazcaritAkhyaH // 219 // . atha anantaram vinibaddhaM nigaDitaM ,devadattavaNijaM kathaMcidanunayAdinA, bhUpateH sakAzAt vimocya, caritAkhyaH prasiddhanAmA sa dhanadaH nijavittapaDaMzasparzanAt-nijavittasya SaDaMzasya SaSThAMzasya sparzanAdAnAt saccakAra satkRtavAn // 219 / / pachI baMdhanamAM rahelA devadatta vaNikane kaI rIte rAjAthI choDAvI pitAnA dhanane chaThTho aMza ApI yathArtha nAma vALA dhanade tene satkAra karyo. 21lA nanvetAdRzAnupakAriNe satkAro na yujyate, ityata Aha-- Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite SaSThaH sargaH / [ 135 sajjanA viracayantyupakAraM, durjanasya vihite'pyapakAre / chimaghRSTamathavA paritApaM, kiM na candanamapAsyati puMsAm // 220 // sajjanAH vihite kate'pi apakAre apriye, durjanasya upakAraM viracayanti-tatrodAharaNamAhachinnamathavA ghRSTaM cambanam , nitAntamapakRtaM puMsAM chedakAnAM gharSakANAM ca paritApaM santApaM na mapAsyati dUrIkaroti kim ! api tvabasyamapAsyati / tathaiva sajjanA api apakAriNamapyupakurvantItyarthaH / / 220 // apakAra karAye chate paNa sajajane durjanone upakAra kare che jemake kapAyelo ghasAyelo chate paNa caMdana manuSyane tApa dura nathI karato zuM ? kare ja che. 22nA atha tasya svagRhagamanamAhaatha kanakarathasya kSoNizakrasya vAkyAjjanakagRhamayAsItpAdacAreNa so'pi / ciraparicayayogAllakSaNairlakSayitvA, praNatamapi pitA taM harSato'pyAliliGga // 221 // aba anantaram kSoNizakrasya nRpasya kanakarathasya, vAkyAd-bhAzAyAH, sa dhanadaH api pAdapAreNa pAdAbhyAM yazcAraH calanaM tenaiva, na tu yAnAdinA janakagRhama janakasya pituH gRham ayAsIdagamat / pitA taM praNataM dhanadam , ciraparicayayogAt-ciraM yaH paricayasya saGgamasya yogaH sambandhaH tasmAd api lakSaNaiH cihnaH lakSayitvA paricitya, cirakAlasAparicitA api aparicitA iva bhAsante iti bhAvaH / harSataH AliliGga / apiH paricayasamuccaye // 221 // mAlinIvRttam / pachI pRthvInA Indra evA rAjA kanakarathanA kahevAthI te paNa page cAlIne pitAnA ghare gaye. lAMbA kALanA paricaya lakSaNathI oLakhIne pitAe namatA evA tene harSa bhera AliMgana karyuM. ra21 aya pitujijJAsAmAha-- diSTayA vatsa ! nirIkSito'si mayakA jIvaMzcirAya svayaM, prANAn dhArayatA nimittavidurajyotirvidAM vAkyataH / kutrAsthAH kimupArjayo viSayamadrAkSIH kamityAdarAt , pRSTo'sau janakena taM tamakhilaM vRttAntamAkhyanmudA // 222 // ___vatsa ! makakA mayA, svayaM nimittavidurajyotividAm-nimittavidurANAM zakunajJAnAM jyotividA vAkyataH avazyaM tvatputra AgamiSyatItyAdirUpavAkyataH, prANAn dhArayatA, tAdRzAzAbhAve tu mRtireva syAt , diSTayA bhAgyavazAt , cirAya, cirakAlAnantaraM jIvana nirIkSitaH asi, bhAgyAbhAve tu naivaM bhavitumarhatIti bhAvaH / kutra AsthAH nyavAtsI:, kim upArjayaH lAbho labdhaH / kaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] bhIzAntinAthamahAkAvye viSayaM dezamadrAkSI iti-ittham-AdarAt-AgraheNa janakena pitrA pRSTaH asau dhanadaH mudA saharSam , taM tam anekaprakAraM jAtam akhilaM vRttAntamAkhyat kathitavAn // 222 / / zArdUlavikrIDitaM chandaH / he vatsa ! bahu khuzInI vAta ke huM jIvate piteja lAMbA kALe paNa tane joyo. huM nimitta jANanAra ezInAM vAkayathI jIvato hato. jyAM rahyo ? zuM meLavyuM ? kayA deza joyA ? A badhu pitAthI AdarapUrvaka pUchAyelA teNe harSapUrvaka te te badhAM samAcAra kIdhAM. 22 atha tacchRtvA ratnasAramanobhAvamAha-- ekAkI niragAdayaM nijagRhAtkazcitsahAyo'pi na, draSTA nApyupavartanasya nai paricchettA punaH kasyacit ? / 1 svarNadvIpamavApya taadRshmho| yassvarNamaNyArjaya drAbAnaM ramayan guNAnvivRNute tatpuNyavisphUrjitam // 223 // ayaM dhanadaH ekAko eka eva, nijagRhAta niragAt jagAma. kazcitsahAyaH sayAtraH api na, nApi upavartanasya dezasya draSTA "dezaviSayau tUpavartanami"tyamaraH / kadAcidapi kimapyanyaM dezaM dRSTavAnityarthaH / punaH kasyacit paricchatA paricetA api na nitarAmanabhijJaH, gehAkadAcidapi anirgata iti bhAvaH, aMta eva aho Azcaryam , yat tAdRzaM jaladhipArasthitamagamyaM svarNadvIpamavApya svarNamArjata rAjAnaM nRpaM ramayan rajjayan , sAmprataM guNAn satkArAdInapi nRpachatAna , vivRNute prApnoti tat etatsarva puNyavisphujitam puNyasya visphUrjitaM prabhAvaH, nahi puNyaM vinA itthaM kadAcidapi ghaTate iti bhAvaH // 22 // A dhanada ekalo gharathI nIkalyo hate, kaI madadagAra paNa hatuM nahi, kadI deza nahote je, Ine oLakhate jANato paNa na hatuM, chatAM Azcarya che ke te tevA svarNadvIpane pAmI sonAnuM paNa upArjana karyuM ne rAjAne khuza karate guNonuM varNana karyuM te badhu puNyane prabhAva che. rara3 matvaivaM ratnasAraH pramuditahRdayaH sAraratnopadAbhi vijJapya kSoNipAlaM tanayamatha nijaM vAhane martyavAdye / ArohyAmaiva vadhvA saha nagarajanaiH sendire mandire taM, nItvA varddhApanaM sa vyaracayadasamaM svasya kalyANamicchuH // 224 // evaM sAraratnopadAbhiH saktaprakAraM matvA vicArya, pramuditahRdayaH prasannaH ratnasAraH sArasya zreSThasya ratnasyopadAbhirupahAraiH kRtvA kSoNipAlaM nRpaM vijJapya, mama putra Agata ityevaM sUcayitvA, atha pazcAt nijaM tanayaM dhanadaM vadhvA tilakasundaryA amA sahaiva, martyavAhye vAhane zibikAdau Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite vaSThaH sargaH [137 zivikAdo Arohya Aropya, nagarajanaiH saha taM putraM sendire lakSmIsamRddha mandire gRhe, nItvA prApayya svasya kalyANamicchuH sa ratnasAraH asamamanupama vardhApanaM mAGgalikakama vyaracayat // 224 // ema mAnI ratnasAra prasanna manathI zreSTha ratnono upahAra rAjAne jaNAvI pachI manuSyathI vahana karAya evA vAhana upara putrane putravadhu sAthe ja caDhAvI nagara-le kenI sAthe lakSamI sampanna gharamAM laI jaI pitAnuM kalyANa Icchato tenI anupama evI vadhAmaNI karI. sArA AsIcchIgurugaccha ....... "ityAdi / ___ (eSa zlokaH pUrvavadvayAkhyeyaH) zrI guga7 nA ziromaNi samAna zrImAnabhadrasUrinA mATe vijJAnIomAM zreSTha evA suguru zrI gaNabhadrasUri thayA tenA ziSya zrInibhadrasUre kavivaDe karAyelA A seLamAM tIrthakara zrI zAntinAtha caritra mahAkAvyamAM chaThTho sarga pUro thayo. rapa iti zrIzAntinAthamahAkAvye-zAsanasamrATa sUricakracakravarti-paramaguruvarabhaTTArakAcArya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTaprabhAvaka-nyAyavAcaspatizAstravizArada - zrImadvijayadarzanasUrIzvarasanhabdhAyAM zrIzAntinAthamahAkAvyaprabodhinyAkhyaTIkAyAM SaSThaH sargaH samAptaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * OM aham * // atha saptamaH sargaH // atha saptamasargaprArambhe maGgalamAtanotiyasya darzanamavApya yogino, yogameva saphalaM vijAnate / duSTakarma vinibarhaNakSamaH, zAntirastu bhavatAM zubhAya saH // 1 // yoginaH munayaH yasya zrIzAntinAthaprabhodarzanaM sAkSAtkAram avApya eva, yasya darzanamAtrata ityarthaH / yadvA darzanaM zAsanamavApya zyogaM dhyAtudhyAnadhyeyaikatvIkaraNarUpamokSajanakasamyagdarzanAditrayAtmakasamAdhilakSaNaM saphalaM vijAnate / etena tadarzanasya daurlabhyam , agrabhUmitvaJca sUcitam, sa tAdRzaH, duSTAnAM ghAtinAM karmaNAM vinivarhaNe vinAzane svAtizayadvArA kSamaH samarthaH zrozAntiH tadAkhyaH SoDazaH tIrthaGkaraH, bhavatAmadhyetRRNAmadhyApakAnAM ca zubhAya astu stAt // 1 // (rathoddhatAvRttam ) yogio jenuM darzana karI potAnA yogane saphaLa mAne che, duSTakarmonA nAza karavAmAM samartha evA te zAMtijina vAcakonA zubha karanArA thAo. 1 atha pUrvasargAvaziSTakathAMzamupakSipan tilakasundaryAH svazvazurapraNatimAhasA'tha kAntadhanadopadezataH, prANamattilakasundarI vadhUH / / ratnasAracaraNAmmujadvayaM, sevitaM kimapi ratnacUlayA // 2 // atha svagRhagamanAnantaram , kAntasya svAmino dhanadasya upadezataH kathanAt sA tilakasundarI vadhUH, prANamat ratnasArasya caraNAmbujadvayam , kimapi anirvacanIyasvarUpatayA ratnacUlayA maNicUlAkhyasvastriyA sevitamityarthaH // 2 // pachI te tilakasundarIe potAnA pati dhanadanA kahevAthI kAMIka addabhuta ratnathI yukta evA ratnasAranA bane caraNa kamalane praNAma karyo. rA tau samIkSya vinayojjvalAmimAM, harSameva bibharAmbabhUvatuH / mAnase dramakadampatI jvala--svarNaratnakhacitaM nidhiM yathA // 3 // 1 mokSeNa yojanAd yogaH samyagdarzanAditrayAtmakastam / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 139 to pitAputrau zvazurau vA, vinayena kRtvA ujjvalA zobhamAnAM vinayavatImimAM tilakasundarI samIkSya eva vilokanamAtrAdeva mAnase harSa bibharAmbabhUvatuH / sarvo hi anukUladarzanena tuSyatIti bhAvaH / tatropamAnamAha-'yathA dramakadampatI jvalatsvarNaratnakhacitaM nidhim' yathA yena prakAreNa dramako nidhanau dampatI jAyApatI jvaladbhiH bhAsvaraiH svarNaiH ratnaizca khacitaM syUtaM nidhimAkaram samIkSya, mAnase manasi harSa bibhRta iti zeSaH / / 3 / / te bane sAsu sasarA vinayathI ujajavala evI A tilakasundarIne joI atyanta khuza thayA. jema damaDI jenI pAse hoya evA pati patnI prakAzamAna evA senAne ratnothI bharelA khajAnAne joI manamAM khuza thayA. 3 sA babhAra gRhabhAramAtmanA''varjayansyapi kuTumbapeTakam / dharmyakarmaNi manaH samAhitI, tau ca bibhraturapetavibhramau // 4 // sA tilakasundarI AtmanA api svayameva, etena tasyA gRhakarmavidhAnavijJatA tadutsAhazca sUcitaH / "gaNaM peTakaM vRndam" iti haimokteH peTakasya samudAyavAcakatvAt kuTumbapeTakaM svakuTumbasamudAyam AvarjayantI rabjayantI madhuravAgucitavyavahArAdibhiH, gRhabhAraM gRhakAryabhAraM babhAra / sulakSaNastrINAmetatprathamaM lakSaNamiti bhAvaH / ata eva, apetavibhramau niHzaGkau tau pitAputrau zvazurau vA samAhitau zAntacetaskau raktamAnasau vaa| dharmya dharmajanake karmaNi vratAdau manaH bibhraturAsasajatuH, bhavyapro dharmakriyA cakraturityarthaH // 4 // te tilakasundarI kuTuMba samUhane khuza karatI gharano bhAra pote uThAvI lIdho. te banne sAsu sasarA kAryabhAra choDI samAdhipUrvaka dharmAnuSThAnamAM mana parovyuM pAkA kAntayA saha tayA samAzrayat, so'tha zarmadhanado dhanezvaraH / kAmakelijanitaM hi yauvane, mukhyametadupacArato'param // 5 // athAnantaram sa dhanezvaraH dhanadaH tayA kAntayA tilakasundaryA saha, kAmakelija nitaM kAmavilAsajanyaM zarma sukhaM samAzrayadanvabhUt / nanu kimiti banyasukhAnubhavo na rucyate iti cettatrAhahi yataH, yauvane, etatkAmasukhaM mukhyaM pradhAnam aparamanyatsukham , upacArataH gauNatayA, kAmasukhasya yauvana evAvaikalpyena lAbhasambhavAtsukhAntarasya ca vArdhakyAdAvapi pracuratayA lAbhasaMbhavAcca yauvane kAmasukhasyaiva prAdhAnyamiti bhAvaH // 5 // pachI zeTha te dhanada te strInI sAthe kAmakrIDAnA sukhane pAmyo, kemake yuvA avasthAmAM Aja mukhya che, bIja gaNu che. pA bhartasaGgamapalabhya bhAvinI, duHkhameva na viyogasaMbhavam / ....... sA'dhyagAtkumudinIva kaumudI-nAyake samudite mudshcitaa-6|| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ] bhauzAntinAthamahAkAvye bhartuH dhanadasya saGgam upalabhya prApya, bhAvinI sadAzayA sA tilakasundarI, mudA harSeNa azcitA yuktA, atha ca praphullA satI, viyogasabhavaM virahajanyaM pUrvAnubhUtaM bhaviSyadvA, duHkham , kaumudInAyake candre samudite sati samyagudayaM prApte sati kumudinI iva naiva adhyagAt sasmAra prApa vA / atra mudaciteti duHkhAbhAvAvagame vizeSaNagatyA heturityataH padArthahetukaM kAvyaliGgamalaGkAraH // 6 // caMdramAne udaya thaye chate vikasvara thayelI kumudinIne jema manavALo te tilakasundarI patine saMga pAmI kadI viraha duHkhane anubhava karyo nahi paNa lajjayA kimapi kAmakauzalaM, yA na vallabhamabUbudhatpurA / prema patyuravalokya saMbhRtaM, sA svatastadanu taM nyavIvidat // 7 // yA tilakasundarI, purA, vivAhe jAte'pi alpaparicayAtpUrvasminkAle, mugdhatvAdvA, lajjayA, kimapISadapi. kAme kAmakrIDAyAM kauzalaM naipaNyama, vallabhaM patiM dhanadaM na ababudhata bodhayati sma / ajJAtakAmavilAsA iva vattate sma, sA tilakasundarI, patyuH prema vilokya, dhairyAtsAhasAt gADhaparicayAtsvasya pUrNa yuvatvAcca, tadanu premavilokanAnantaraM svataH apreritA iva rAgavazAt , saMbhRtaM rAzIkRtamiva pUrvamakaraNAtkAmakauzalam , taM patiM dhanadam , nyavIvidadvedayati sma // 7 // je tilakasundarI pahelA patinI je kAma ceSTA lajajAthI samajatI na hatI, te patine prema joI pite ja te purepura tene anusarIne jaNAvavA lAgI. IIchA vapturaGkamadhitasthuSo'nyadA, nandanasya nRpateH samArpayat / prAbhRtaM nibhRtamAnamacchirA, mAlikaH surabhipuSpamAlikAm // 8 // anyadA vastuH pituH aGkam kroDam adhitasthuSaH adhyAsitasya nRpateH rAjJaH nandanasya putrasya AnamacchirAH Anamacchiro mastakaM yasya sa tathA naman mAlikaH mAlAkAraH, nibhRtaM savinayaM prAbhRtamupahAram surabhipuSpANAM mAlikA sraja samApayaddadau // 8 // eka divase pitA evA rAjAnA khelAmAM jyAre tene putra beTho hato, tyAre namana karatA namelA mastakavALA mALAe saMgaThita pupinI mALArUpa upahAra cupacApa Apyo. 58 ghrANadezaviSayaM nayanayaM, tAM madhuvratavikarSaNauSadhIm / dRzyate sma vadano'ntarAzritA, ninimittaripurAjabhoginI // 9 // tAM madhuvratAnAM bhramarANAM vikarSaNe samAkarSaNe auSadhIM tadupamA tadrapAmatyAmodasamanvitAM srajam , ghraNadezaviSayaM nAsAgocaraM nayankurvan jighragnityarthaH / ayaM nRpatinandanaH, antaHsrajaH madhye jAzritAsthitena, ninimittaM niSkAraNam ripuH prANanAzakatvena zatraH yaH rAjabhogI bhoginAM sarpANAM rAjA, rAjasapaH viSadharaH sarpastena, vadane mukhe dRzyate sma // 6 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH / [141 bramonuM AkarSaNa karavAmAM jaDa buTI samAna evI mALAne nAka pAse laI jatA te rAjAno putra aMdara rahelA akAraNa zatru evA sarpa vaDe mukha upara DaMkhAya. zA tatkSaNAdapi papAta bhUtale, veDapIDitavapurmumUrccha ca / vyAkulazca. nRpatiH sahasrazo'jUhavadviSacikitsakAnayam // 10 // "zveDastu garalaM viSam" ityamarokteH zveDena sarpaviSeNa pIDitaM parivyAptaM balahInaM kRtaM vA vapuryasya sa tAdRzaH nRpaputraH, tatkSaNAtsadya eva etena viSasyAtyulvaNatvaM sUcitam , nAnyathA sadyastadavasthAsaMbhava iti bhaavH| bhUtale papAta mumUrcha nizceSTatAM gatazca, ata eva vyAkulaH vyagraH ayaM nRpatiH, sahasrazaH viSacikitsakAn jAGgulikAn , ajUhavat AkArayati sma // 10 // rAjAne putra te vakhate ja bhumi upara paDi gaye ne viSathI grasita zarIravALe te mUracha pAme. tethI Akula vyAkula thayelA te rAjA hajAro viSavaidyone lAvyA. 1 auSadhAni katicinnyayojayaM-statra mantramapare ca mAntrikAH / samprayujya sakalAH svakauzalaM, kevalaM zramamavApurAsthitAH // 11 // tatra nRpaputraviSaye, katicidaneke janAH, auSadhAni viSanAzakabheSajAni nyayojayan prayojayanti sma, apare mAntrikAH mantraprayogeNa viSaharizca mantraM nyayojayan / sakalAH viSavaidyAH svaM kauzalaM tadviSayanaipuNyam samprayujya, AsthitAH yathAtathamasthuH, yataH, kevalaM zramam tattatprayogajanyaM khedamavApuH viSanAzarUpaphalAlAbhAt tAdRzaprayogeNa zrama eva labdhaH ityarthaH // 11 // te vaidyoe keTalI davAo ApI ne bIjA maMtranA jANakAroe maMtro paNa bolyA. badhA pitA pitAnuM kauzalya ajamAvIne phakta thAka khAIne besI gayA. It11 tAnirIkSya viphalIkRtakriyAn , mAntrikAnviSacikitsakAnapi / devatArpitamaNe lokSaNA-nniviSaM dhanada eva taM vyadhAt // 12 // tAn mAntrikAn viSacikitsakAn api, viphalIkRtA viphalA kriyA viSanAzanopAyo yeSAM sAn tAdRzAn nirIkSya vilokya, dhanada eva, na tvanyaH, devatAbhiH cakrezvaryA arpitasya dattasya maNeH viSanAzakamaNeH, jalasya ukSaNAtsecanAt , taM nRpaputraM nirviSaM viSamuktaM vyadhAdakArSIt // 12 // tyAre dhanade te viSadyone maMtra jANanArAone teone zrama niSphaLa gayo che ema joI devatAe ApelA maNinA jaLa sIMcavAthI te rAjaputrane viSarahita karI dIdhe. 12aa atha haTanRpakRtatatprazaMsanamAharatnametadupakartumapyalaM, tvAdRzAM samadhigamya sanidhim / vedhaseva ghaTitaM vicetanaM, ratnasArasuta ! cetanAzraya ! // 13 // 'sAnApa / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] bhIzAntinAthamahAkAvye ratnasArasuta ! cetanA buddhistasyAH Azraya ! dhIman ! dhanada ! tvAdRzAM sannidhiM samadhigamya prApya, etadvicetanaM jaDamapi ratnam , upakattuM viSanAzadvArA upakattu malaM samartham , vedhasA bhAgyenaiva ghaTitaM yojitam , upakArazcetanadharmaH, sa kathamanena kriyatAm ? evaM cetthaM bhavanaM bhAgyavazAdeva, tadapi ca cetanAzrayAzrayAdeva, cetanAzrayAzrayAdacetanasya cetanadharmaH saMbhAvyate iti bhaavH| evaM ca vidhervidhAne tava nimittatayA tvaM mama madupakAraka iti kRtajJatA sUcitA // 13 / / ratnasAratanujanmatA tava, prAgabhUddhanada ! sA niranvayA / ratnasAratanujanmatAdhunA, sAnvayA madupakArakAraNAt // 14 // dhanada ! prAk purA, tava ratnasArasya tanujanmatA putratA, yA abhUt , sA niranvayA rUDhireva rUDhayA ratnasArapadavAcyaputratA, na tu ratnena kRtvA ratnasArasya' zreSThasya tanoH zarIrAjjanma yasya sa taddhAvastattA iti ratnena sAraH sa cAsau tanu janmA dehIti ca, ratnasAraH tanau yasya tAdRzaM janma yasya tadbhAvastattA veti ca yogArthAnuyAyinI na, ata eva prAka niranvayA sA ityarthaH / adhunA mama upakArasya ratnasArajalasekAnmama putrasya viSApahAradvArA saMjIvanarUpasyAsAdhAraNasya sAhAyyasya karaNAt , ratnasAratanujanmatA sAnvayA pUrvAktayogArthInuyAyinIti tvaM yathArthanAmAsItyarthaH // 14 / / evamasya bahudhA prazaMsanaM, bandivannarapatistatAna saH / kIrtyate sa hi vadAvadaH paraM, yaH prazaMsati guNAzrayaM janam // 15 // ( tribhivizeSakam ) evamuktaprakAreNa, sa narapatiH kanakarathaH, vandivat cAraNavat, asya dhanadasya bahudhA anekaprakAreNa prazaMsanaM guNotkIrtanaM tatAna cakAra / etena tasyAvasarocitavAkpaTutvaM sUcitam , anyathA bahudhA prazaMsanA'sambhavAt / tadevAha-hi yataH sa vadAvadaH atizayena punaH punaH vA vaktIti suvaktA kIya'te kathyate, yaH, guNAzrayaM guNinaM janaM paramAtyantaM prazaMsati, alpabhASI nindako vA na vaktA kintu sa eva // 15 // he dimAna evA ratnasArane putra dhanada tamArA jevAnI pAse rahIne ja A vidhAtAe ghaDelA jaDa evo ratna paNa upakAra karI zako che. 13 - he dhanada ! pahelA tamAruM ratnasAranA zarIrathI utpanna thavA paNuM artha vagaranuM hatuM paNa hamaNAM mAre upakAra karavAthI tamAruM ratnasAranA zarIrathI janma thavA paNa sArthaka thayuM che (kemake ranathI viSa 12 o cha). / / 14 // Ama te rAjAe bhATacAraNanI jema te dhanadanI aneka prakAre prazaMsA karI paNa te vakatA vadhAre prazaMsA pAme che je guNijananI prazaMsA kare che. 15 1 ranatArAt zreSThAtU / namiva sAraM zreSThaM yattanu tasmAt / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 143 yauvanopacayasundaro'nyadA, kuJjaraM samadhiruhya yan pathi / / bhUpasuH sa ca gavAkSamAzritAM, sUrabhUpatanayAmavaikSata // 16 // anyadA cirakAlAnantaram , yauvanena yaH upacayaH aGgalAvaNyAdivRddhiH, tena kRtvA sundaraH darzanIyaH sa bhUpasUH rAjaputraH kubjaraM gajamAruhya pathi yan gacchan , gavAkSamAzritAM gavAkSaM vAtAyanamAzritya sthitAM sUrabhUpasya sUranAmanRpateH tanayAM putrImavaikSata // 16 // ___ tAM rAjaputrImeva vizinaSTizrIpadopacitaSeNikAbhidhAM, kSIranIradhisutAnujAmiva / dRzyapANikamalAmanAvilAM, rUpalakSaNaguNopazobhitAm // 17 // (yugmam) kSIranIradhisutaH candraH, kSIrasAgarAt candra janmeti purANAditi bhAvaH, tasya anujAm , kaniSThasvasAraM lakSmImiva rUpeNa lakSaNaiH sAmudrikoktaiH, guNaizca upazobhitAm , ata eva anAvilAm nirmalAm , tathA dRzyaM pANiH kamalamiva yasyAstAm , na tu aGgAntaram , zIlasampannatvena svagRhe vA ekAntenApi bAvRtazarIratvAditi satkulajatvamuktam , zrIpadocitaSeNikAbhidhAM zroNikAnAmnI, sUrabhUpatanayAmavaikSateti pUrveNa sambandhaH // 17 // eka divase yuvAvasthAnI caDhatIthI vadhAre dekhAvaDo te rAjAne putra hAthI upara caDhI jate jate mANamAM gokha para rahelI sara rAjAnI lakSmInI nAnI bahena jevI-jeno hAtha bahArathI dekhAya che tevI ughADA hAthavALI nirmaLane saundarya lakSaNane guNethI zobhatI evI zrISeNa nAmanI kanyAne joI. 1617 atha taddarzanAttadavasthAmAhapuSpasAyakanizAtasAyakai-rAhataH samamajanyacetanaH / kA tadaGgasukumAratA parA, tasya ko'tra nanu vikramakramaH // 18 // samaM darzanaikakAlameva, puSpasAyakasya kAmasya nizAtaiH tIkSNaiH lakSyavedhanipuNaiH "zare khaDne ca sAyakaH" ityamarokteH sAyakaiH paJcabhiH bANaiH pauSpaiH, AhataH viddhaH, sa acetanaH nizceSTaH ajani, kAmajvarapIDito'bhUdityarthaH / nanvityAzcarya vitarke vA, tadaGgasya puSpaghaTitabANAGgasya puSpasya sukumAratA mRdutA parA atyuskRSTA kA kva, apUrvetyarthaH / yadvA tadaGgasya suurknykaanggsyetyrthH| tasya tAdRzasukumArAGgasya bANasya sUrabhUpatanayAGgasya vA, atra rAjaputre, vikramakramaH prabhAvaparamparA kaH kva, mRduvastuna bhAghAtena kasyApyacaitanyamAzcaryam // 18 // te rAjAne putra kAmadeva vaDe tIkSaNa bANothI haNavAnI sAthe hoza gumAvI beThe-kevI te rAjaputrInA aMgenI sundara sukamAratAna ke tene A rAjaputrane viSe parAkramanI paraMparA ? 18 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] mIzAntinAthamahAkAvye zrIkhaNDairapi, tApasya kAmajvarasya vetanAvikalameva mandiraM, taM suhRtsamudayaH samAnayat / candanairna hRdaye nivezitai-stApazAntirabhavattadaGgake // 19 // suhRtsamudayaH mitravRndaM taM rAjaputram , cetanAvikalaM mUJchitameva, mandiraM gRhaM samAnayat , tasya rAjaputrasyAGgake'Gge, hRdaye urasi nivezitaiH liptaiH candanaiH atizItalatvena tApazamakatvena prasiddhaiH pa, tApasya kAmajvarasya zAntiH na abhavat , kAmajvarasya atyadhikatvAditibhAvaH // 19 // badhA te mitra beheza rAjaputrane ghare laI gayA paNa hadaya upara caMdana mukAyA chatAM tenA aMgomAM tAva ocho thayo nahi. 1lA atha tatkAmajvarasya prakArAntareNApyasAdhyatvamAhamAnmathaM jvaramapohituM kSamA, bheSajaina bhiSajo rasairapi / laGghanairapi dhanairna sAdhanaiH, suzrutoktavidhinA vidhApitaH // 20 // bhiSajaH cikitsakAH suzrutena tadAkhyacikitsakamUrdhanyena uktena suzrutasaMhitAyAM pradazitena vidhinA paddhatyA, ghanaiH bahubhiH mAdhanairupakaraNaH kRtvA, vidhApitaiH nirmApitaiH, bheSajaiH kASThauSadhijanyauSadhaiH, rasaiH pAradAdibhasmanirmitaiH rasAkhyauSadhavizeSairapi na, laGghanairupavAsairapi na, mAnmathaM kAmajanyaM jvaraM tApamapohituM dUrIkartuM kSamAH samarthA abhUvan / asAdhyaM tatkAmajvaramiti // 20 // vaidyo kAma javarane kASThauSadhithI ke rasabhamothI ke laMdhanathI ke zuzrute kahevA pramANe karAyelA bIjA paNa prakAre paNa maTADI zakatA nathI. jenA tasya dAhatirekamAha-- tasya zasyazayanIyapallavA, mamaratvamagaman pratikSaNam / aGgadAhazamanAya kalpitA, dAhameva vipulaM vitenire // 21 // tasya rAjaputrasya, aGgasya dAho jvarastApaH tasya zamanAya zAntya, pratikSaNam kSaNe kSaNe, kalpitA vihitAH, dAhajvaroSmaNA ekasya zuSkatve sadya eva punaranyadevaM krameNetibhAvaH / zasyA atimRdavaH zayanIyasya zayyAyAH "talpaM zayyA zayanIyama" iti haimaH / pallavAH kisalayAni "kisalayaM kisalaM pallavo'tra tu" iti haimaH / mamaratvaM mamarazabdakatta tvama, zuSkatvAditi bhaavH| "atha mamaraH svanite vastraparNAnAm" ityamaraH / agaman AyuH, ata eva, vipulamadhikameva dAhaM vitenire cakraH / atra dAhanAzArtha kRtena pallavazayanIyena vaiparItyena dAhAdhikyasyaiva varNanAdviSamAlaGkAraH // 21 // tenI zayAnA lIlA kumalA pAMdaDAo kSaNe kSaNe marmara avAja karavA lAgyA. aMganA dAhanI zAMti mATe karAyelI te zayA ulaTuM ghaNuM ja dAha ApatI hatI. 21 taccikitsakacikitsitaM sthA, saMprapadya suhRdA sa bhASitaH / tathyameva yadi kathyate tvayA, tadunopazamanAya yatyate // 22 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite SaSThaH sargaH [ 145 tattasmAt cikitsakasya cikitsitaM vRthA niSphalaM saMprapadyAvadhArya, suhRdA mitreNa sa rAjaputraH bhASitaH, kimityAha-yadi tvayA tathyaM satyameva, na tu lajjAdinA kathamapyasatyaM kathyate, tattadA, rujAyAH vyAdheH upazamanAya zAntyai yatyate upAyAntaraM kriyate'smAbhiH / svabuddhayA tu niSphalameva sarva jAtam ( niSphalA eva sarva upAyA jAtAH) atastavAzayajJAnamAvazyakamiti bhAvaH // 22 // pachI sArA sArA vaidyonI cikitsA paNa phegaTa thAya che ema mAnI tenA mitroe kIdhuM ne tame satya ja hakIkata jaNa te te roga maTADavA yatna karI zakAya. pArarA tena tasya paripRcchataH puraH, svasvarUpamakhilaM prakAzitam / naikamAnasa vibhinnavarmaNo, gopyamasti suhRdo hi kizcana // 23 // paripRcchataH tasya mitrasya puro'gre tena rAjaputreNa, akhilaM svasvarUpaM nijavRttAntaH, prakAzitaM prakaTitam , mitrAddhi kimapi na gopyamityAha-hi yataH, suhRdaH mitrAt , eka mAnasaM vibhinnaM pRthak vama zarIraM yasya sa tataH tAdRzAt , kiJcana gopyaM na asti, zarIrabhede'pi manasaH aikyAt kathaM nAma gaupyamastu, nahi svamanobhAvaH svamanasA gupta iti bhavitumaha ti, mitrayorapyata evaikamAnasatayA na gopanasaMbhava iti bhAvaH // 23 // - vAraMvAra pUchatAM evA te mitronI AgaLa te rAjaputre badhA potAno vRtAMta pragaTa karI dIdhe kemake zarIrathI bhinna paNa manathI eka evA mitrathI kaMI chUpAvavA jevuM hotuM nathI. sarakA tasya sakhyuravagamya tattathA, bhUpatiH sapadi mUlamantriNam / mUrabhUmipatisannidhau sutAM, prAhiNot mRgayituM mRgekSaNAm // 24 // bhUpatiH, tasya svaputrasya sakhyuH mitrAt , tatsarva vRttAntaM tathA avikalamevAvagamya sapadi tatkAlameva, mUlaM pradhAna mantriNam , sUrabhUmipatisannidhau mRgekSaNAM sundarI sutAM sUrabhUpakanyAM mRgayituM yAcituM prAhiNot // 24 // rAjAe tenA mitra pAsethI te samAcAra jANI tarata ja mukhya maMtrIne sUrarAjA pAse tenI haraNa jevI AMkhovALI evI kanyAnI zodha mATe mokalyo. 24 atha taduktimevAhaApatantamavalokya mantriNaM, raMhasA samudatiSThadAsanAt / Asane samupavezya gauravA-dityuvAca ca sa sUrabhUpatiH // 25 // raMhasA vegena ApatantaM samAgacchantaM mantriNamavalokya, sa sUrabhUpatiH, AsanAtsamudatiSThat , svAgatAya tathA ziSTAcArAditibhAvaH / tathA, gauravAt AdarapUrvakam Asane samupavezya, iti vakSyamANaprakAramuvAca ca // 25 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] zrIzAntinAthamahAkAvye maMtrIne AvatA joIne ja sUrarAjA jadIthI AsanathI ubho thayo. te AdarapUrvaka Asana upara besADIne bolyo. rapA atha taduktimevAhabhUpatipratikRtistvameva, yanmandiraM mama samAgamaH svayam / pUrvajAcaritapuNyasaJcaya-stad dhruvaM jayati me mahattamaH // 26 / / bhUpateH kanakarathasya pratikRtiH pratinidhiH, aparaH bhUpatiriti yAvada, tvaM mama mandiraM svayameva yadyasmAtsamAgamaH AgatavAnasi, tvAdRzasya mahataH mAdRzasya laghomandire samAgamaH apUrva ityevakAreNa dhvanyate, tattasmAva , me mama, mahattamo'timahAn , pUrvajaiH pitrAdibhiH, AcaritAnAmupArjitAnA puNyAnAM saMcayaH rAziH, jayati atizete, dhruvaM na saMzayo'tretyarthaH / tavAgamanaM pUrvajapuNyaprabhAvAt , svasya tu na tathA puNyamiti svanamratA sUcitA // 26 // Apa rAjAnA bIje rUpa ja cho. Ama pote mArA ghare AvyA. tethI nakkI mArA pUrvajoe karelA puNyanA moTA DhagalA sArAmAM sArA che. sArA atha svaM sarvAtmanA vinayAtpratipAdayatietake vayamiyaM vadhUstava, kanyakeyamubhayozca jIvitam / dehametadapi gehamRddhimad, brUta yena karaNIyamasti vaH // 27 // etake ete vayam , iyaM vadhUH madbhAryA, ubhayoH mama vadhvAzca, jIvitaM prANatulyamiyaM kanyakA AvayoraikyAttava apIyaM kanyakA ityarthaH, etadeham , Rddhimad dhanasampannaM gehamapi, sarvameva samupasthitaM tavAyattaM cetyarthaH, evaM ca vaH yaSmAkama, yena pradarzitena pratipAditena vA vastanA, karaNIyaM pra masti, brUta tadAkhyAhi, sarvameva tavaiva, yatheSTamupayudhi ityarthaH // 27 // A ame ne mArI vahUne amArA bannenA prANa samAna mArI kanyA. A deha A dhana-dhAnyathI bhareluM ghara badhuM tamAre che. Apane evuM prayojana hoya te kaho. rA dhIsakho'bhyadhita kAzyapIpate ! vastuto yadidamucyate tvayA / tatsutAM vitara bhUpasUnave, yujyate guNavatorhi saGgamaH // 28 // dhIsakhaH mantrI abhyadhitovAca, kimityAha-kAzyapIpate ! rAjan ! tvayA yadyadi idamuktaprakAram , vastutaH satyamucyate, tattarhi, sutAM nijakanyakA bhUpasya kanakarathasya sUnave putrAya vitara pradehi, na caitadayuktamityAha-hi yataH, guNavatoH saGgamaH saGgaH vivAhirUpaH, yujyate yukto bhavati, tava putrI bhUpaputrazca dvAvapi guNavantau iti tayoH saGgaH aucityAdeva mayA prAdhyate iti bhAvaH // 28 // tyAre te maMtrI bolyo ke he rAjA je tame barAbara Ama kahetA he te rAjAnA putra mATe A kanyA Apo. kemake be guNa guNIno meLApa hoya. 28 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahita saptamaH sargaH / ___ tathaiva tava putryAH mahatI zobhA sampayetetyAhazyAmalena jaladena caJcalA, bhAti no vikacacampakaprabhA / putrikA tava narendrasUnunA, yogamApya ca yathA vibhAsyati // 29 // zyAmalena zyAmena jaladena meghena, vikacasya vikasvarasya campakasya tadAkhyapuSpasya prabhA iva prabhA kAntiryasyAH sA tAdRzI pItakAntiH cazcalA vidyut "taDitsaudAminI vidyuccazcalA capalA api, ityamaraH / tatheti zeSaH / no naiva bhAti zobhate, yathA ca yena prakAreNa hi, narendrasUnunA yogaM sambandhaM vivAharUpamApya, tava putrikA vibhAsyati / kRSNapItayoH sambandhe hi mahatI zobhA sampadyate iti tadvidaH, ata eva meghena vidyutaH mahatI zobhA, kintu narendraputreNa yoge tava putryA tato'pyatizAyinI zobhA bhaviSyatIti mahAn lAbhaH, ata eva tAdRzasambandhasyaucityamAvazyakatvaM ceti bhAvaH // 26 // vikasita caMpAnA phalanI jevI kAntivALI vijaLI kALA bAdaLa sAthe jevI zobhatI nathI. te rAjAnA putra sAthe saMbaMdha pAmIne tamArI putrI tevI zobhA pAmaze. 29 anvamanyata sa sUrabhUpati-mantrivAkyamavadhAnataH zrutam / svaM pradattamavabudhya putrikA, bhUmipAlatanayA'tha sAbhyadhAt // 30 // sa sUrabhUpatiH, avadhAnataH sAdaraM sAgrahaM ca zrutaM mantrivAkyaM kanyakA bhUpasUnave vitaretyebaMrUpam , anvamanyata svIkRtavAn , athAnantaram , svaM pradattamavabudhya jJAtvA, bhUmipAlatanayA sUrabhUpaputrI sA putrikA kutsitA putrI, piturAjJAyAH khaNDane pravRttatvAt svocitalajjAyAstiraskaraNAt svahitAnavalokanAdezca tasyAH kutsitatvam , ata eva ca vizeSalAbhAttanayApadoktAvapi putrikApadoktau na punaruktapadatAdoSAvasara ityavadheyam // 30 // sAvadhAnapaNAe sAMbhaLelA te maMtrInA vAkyane rAjAe mAnya karyuM. pachI rAjAnI te kanyAe pitAne apAyelI jANIne bolI. 3nA __kimabhyadhAditi jijJAsAnivRttaye AhakSoNivAsavasutAya mAM pitA, cetpradAsyati tadA tadagrataH / mvaM kRzAnuviSapAzalambhanAlabhyAmi nidhanatvamAtmanA // 31 // pitA mAM kSoNivAsabasutAya kanakarathaputrAya pradAsyati cettadA, tasya rAjJo rAjaputrasya vA agrataH puraH AtmanA svayameva, evaM nijam , kRzAnAvagnau, viSasya pAzasya ca lambhanAtprApaNAt bhakSamAt bandhanAca, nidhanatvaM mRtyu lambhayAmi prApayiSyAmi, viSabhakSaNAdinA mariSyAmityarthaH / / 31 // je pitA ane rAjAnA putrane dAna karaze te huM tenI AgaLa. jAteja viSa khAIne che gale kAMse lagAvIne marI jaIza. 31 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] zrIzAntinAthamahAkAvye dhIsakho'pi tadupetya bhUpati, sarvameva rahasi vyajijJayat / rAjaputravirahAnalendhanaM, kAmasAyakanigharSasAdhanam // 32 // dhIsakhaH mantrI api bhUpatimupetya bhUpatisamIpamAgamya rahasi ekAnte rAjaputrasya strIviraharUpasya analasya dAhajanakatvAdagnirUpasya indhanaM vardhakatvAdindhanarUpama , sA na prApyA iti vArtA hi nitarAM tatkAmajvaroddIpiketi bhAvaH, ata eva, kAmasAyakasya nigharSasya zANasya sAdhanamupakaraNam , tAdRzavA zravaNena nitarAM kAmapIDAyA vRddhiriti tatsAdhanamiti bhAvaH / tattatratyaM sarvameva vyajijJapatkathayAmAsa // 32 // tyAre te mannI paNa AvIne ekAMtamAM rAjAne badhuM kahyuM. rAjaputranA viraharUpI agninA lAkaDA jevuM ne kAmadevanA bANa ne teja karavAmAM sAdhana jevuM badhuM kada jaNAvyuM. 32aa arpitaM subhagatAnibandhanaM, ratnamAzu dhanadena tattataH / vAsarANi katicinnirAkulo, dhyAyati sma nRpateH kumArakaH // 33 // tattadanantaram upAyAntarAbhAvAt, dhanadena subhagatAyAH saubhAgyasya, yena guNena striyo vazyA bhavanti tasya nibandhanaM kArakam , ratnamAzu zIghram arpitaM rAjaputrAya pradattam / tataH nRpateH kumArakaH nirAkulo'vyapraH zAntacitta iti yAvat , katicidvAsarANi dinAni yAvat dhyAyati sma // 33 // tyAra pachI dhanade saubhAgya ApanAra ratna jaldIthI ApI dIdhuM tyAre rAjAnA putra keTalA divasa zAMtithI rahevA lAgyo. 33 tanmaNenirupamaprabhAvato, durbhagatvagaralaM hRdi sthitam / duSTakarmabhujagopapAditaM, tasya nazyati tarAM sma satvaram // 34 // tasya maNeH subhagatAkRnmaNeH, nirupamAdasAdhAraNAtprabhAvataH sAmarthyataH, tasya rAjaputrasya, hRdi sthitam , duSTakarma eva bhujagaH apakArajanakatvAt , tadupapAditana vihitam , dubhaMgatvameva pIDApradatvAd garalaM viSaM satvaraM nazyati tarAM sma // 34 // ane te maNinA anupama prabhAvathI duSkarma rUpa sarve nipajAvelA tenA manamAM rahelA daurbhAgyarUpI viSa paNa jaladI naSTa thaI gayo hato. 34 yasya nAma sahate sma nApi yA, vairinAmavadupetamatsarA / tasya sA tadapi sUrakanyakA, mantravajjapati manmathAturA // 35 // upetaH prAptaH matsaraH vidveSa: aprItiH yayA sA, yA vairiNaH nAmavat , yathA vairiNaH nAmApi protuM janA necchanti, tathA, yasya rAjaputrasya nAmApi na sahate sma nAma zrutvA kradhyati smetyarthaH / sA sUrakanyakA, manmayena kAmena AturA pIDitA satI tasya rAjaputrasya, tAmApi mantravajjapati / / 5 / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 149 te sUra rAjAnI kanyA paNa IrSyA ne dhAraNa karIne zatrunA nAmanI jema jene nAma paNa sahana karatI na hatI. te nAmane ja maMtranI jema kAmathI Atura thaIne japatI hatI. 35 atha tasyAH kAmadazAmeva varNayatimapriyapriyasuhRdvirodhinaM, rAjanandanamasau samAzrayat / ityamUM samabhisRtya jAlakai-stApamApayati kaumudI bhRzam // 36 // asau sUrabhUpaputrI mama kaumudyAH priyaH candraH priyaH iSTaH suhRnmitraM yasya sa tasya kAmasya virodhinaM rUpalAvaNyAdinA jetAraM rAjanandanaM rAjaputraM samAzrayanmanasA AzritavatI iti hetoriva kaumudI jAlakaiH gavAkSaH, amUM samabhisRtya prApya bhRzamatyantaM tApamApayati dadAti / svapatimitravirodhinaM hi strIsvabhAvata eva pradveSTItibhAvaH, atra hetUprakSAlaGkAraH // 36 // mArA pati caMdranA priya mitra evA sUryanA virodhI evA rAjA. caMdranA putra budha tulya evA rAjakumArane A varI che mATe khiDakIthI te rAjaputrInI pAse AvI. caMdranuM kiraNa tene ghaNoja tApa Apato hato ( jyoti zAstramAM sUryane budhane zatrubhAva kahyo che. rAjanandana zabdamAM zleSathI budha artha thAya che.) // 1 // etadIyavadanena mAma maNDalaM, vijitamityasau vidhuH / tApabhedanadhiyA tayA zrita-stApameva tanute tadaGgake // 37 // tApasya bhedanasya zAnteH dhiyA zItakaraH candraH tApaM zamayiSyatIti buddhathA, tayA rAjaputryA AzritaH candraprakAze sthityA avalambitaH, asau zAntipradatvena prasiddhaH api vidhuzcandraH, etadIyavadanena mukhena, mAmakaM maNDalaM bimbaM jitaM tiraskRtaM, tato'pyadhikavalatvAdAhlAdakatvAcceti bhAvaH, iti hetoriva, tasyAH rAjaputryAH aGgake, tApameva vitanute vardhayati, candracandrikAdayaH kAmoddIpakA iti bhAvaH // 37 // A rAjakanyAnA mukhavaDe mAre biMba jitAyo che. mAre te caMdra tApa nAza karavA sArU te rAjaputrI vaDe Azraya karAyo chato tenA aMgamAM tApa ja Apato hato. 3chA mAnitA'pi bahuzaH sakhIjanaiH, kizcanApi bubhuje na sA sakRt / bhojitApi na rasaM viveda sA, bhRtadoSakaliteva kevalam // 38 // sA rAjaputrI sakhIjanaiH bahuzaH, mAnitA zapathAdinA kRtvA prArthitA'pi, kizcanApi na bumuje sakRt kathaJcidekavAram , bhojitA'pi, kevalaM bhRzaM mUtadoSeNa pretAvezena kalitA AkrAntA iva sA, rasaM svAdaM na viveda jJAtavatI / evaM cAhArasyAmo'cizcoktA // 38 // sakhI janee ghaNuM ghaNAM manAvyA chatAM te eka vakhata paNa kAMI paNa khAtI na hatI. baLathI khavAyAM chatAM zata valagADavAlInI jema svAda jANatI na hatI. 38 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] bhozAntinApamahAkAye bhASitA'pi vacana na sA dadau, mUkatAmupagateva sAgrahA / jalpati sma yadi vA kathaJcana, mliSTamAhatamabaddhamuddhatam // 39 // sA sApahA AgraheNasahitA bhASitA api, mUkatAm upagatA mUkA iva, vacanaM na dadau na prativakti sma, tathA yadi vA, kathaMcanAtyanunayAdinA jalpati sma, tadA mliSTamavispaSTam, AhatamapArthakam , abaddhamanarthakam , uddhataM tArasvaramutkaTaM vA, jalpati smetyarthaH / etena vacanaviratirunmAdazvoktaH // 39 // te belAyelI chatAM paNa haThathI muMgI thaI gayelInI jema kaMi paNa belatI na hatI. je kaI paNa rIte kaMI belatI hatI, te te aspaSTa cheTuM saMbaMdha vagaranuM ne avinaya sUcavanAruM hatuM. je3lA IdRzIM samavalokya tAM sakhI, buddhikauzalabhRtA'nRyujya ca / tatsvarUpamavagamya tatpituH, sarvameva kathayAmbabhUva tat // 40 // tAmIhazI kAmAvasthApannAM samavalokya buddhathA kauzalena cAturyeNa ca bhRtA sampannA parahadAzayaprakAzanakalAjJA, sakhI, anuyujya pRSTvA tasyAH rAjaputryAH svarUpamAzayamavagamya jJAtvA, tapituH sUrabhUpasya, tatsarva vRttAntaM kathayAmbabhUva kathayAmAsa // 40 // buddhimatI evI tenI sakhIe tenI AvI dazA joIne tenI vAta jANIne pUchIne te badhuM tenA pitAne kIdhuM 4nA sUrabhUparivRDho nizamya, tatikAbhihitamAttasaMmadaH / . vijJapayya nRpati mahotsavAt , kanyakAM nRpabhuvA vyavAhayat // 41 // sUraH tadAkhyabhUparivRDhaH mahIpatiH dUtikayA dUtyA, abhihitaM kathitaM tatkanyakoktaM nizamya AttaH prAptaH saMmadaH harSaH yena sa tAdRzaH hRSTaH san sveSTasyaiva putryA prastAvAditibhAvaH / nRpati kanakarathaM vijJapya nivedayitvA, mahotsavAtmahotsavapUrvakam kanyakAM nRpamuvA rAjaputreNa vyavAhayat pariNAyitavAn // 41 // dUtIe kahelI te vAta sAMbhaLIne khuza thayelA sUra rAjAe rAjAne jaNAvI mahotsava pUrvaka rAjaputra sAthe potAnI putrIne paraNAvyo. 41 anyadA narapatiH zirovyathA-kukSizUlaviSamAmayAditaH / vaidyamAntrikagaNairupekSito, jIvitavyavimukho vinizvasan // 42 // ratnasAratanayArpitollasa-drogamedimaNivAmirukSitaH / tatkSaNAdapi vizIrNavedano, vyAharaddhanadamantikasthitam // 43 // . ...... ... . . (yugmam ) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRktisahite saptamaH sargaH anyadA ekadA, narapatiH nRpaH kanakarathaH, zirovyathA bhayoDI, zUlamudarapIr3A, tAbhyAM viSamAbhyAmugrAbhyAmAmayAbhyAM rogAbhyAmarditaH pIDitaH san , vaidyAnAM mAntrikANAM ca gaNaiH vRndaiH, anekopacAreNApi rogasyAnivRtteH upekSitaH asAdhyo'yaM roga ityevaM kRtvA tyaktaH, ata eva jIvitavyena jIvanena vimukhaH nirAzaH. viniHzvasana dIrghamaSNaM ca zvAsaM dadhana , maraNacintayeti bhAvaH, ratnasAratanayena dhanadena arpitasya pradattasya ullasataH zobhamAnasya rogabhedinaH roganAzakazaktimataH maNeH vArmiH jalaiH ukSitaH siktaH, tatkSaNAt sadya eva, vizIrNA vinaSTA vedanA pIDA yasya sa tAdRzaH nIrogaH san , antikasthitaM dhanadaM vyAharat uktavAn // 42-43 / / eka divase te rAja mAthAnA duHkhAvA ne peTamAM zULa jevA kaThana rogathI pIDAya chata vaidyo ne, maMtra jANanArAoe tenI upekSA karI dIdhI tethI jIvanathI nirAza thayelo te jora-jorathI zvAsa lete hate. (paNa) ratnasAranA putra dhanade ApelA uttama evA roganAzaka pANinA jaLathI siMcAye chate tarata ja te vedanA rahita thaI gayo ne pAse rahelA dhanadatte kIdhuM ke, rA43 ki vyAharadityAhabhAskaraH prakurute'pyupakriyAM, tApamAdadhadadhiprakAzanaH / candramAstu kalayana kalaGkitA-mAdadhAti janatApahiMsratAm // 44 // candanaM harati tApamAntaraM, ghRSTameva dRzadA dhRtaM tanau / ratnasAraguruvaMzaketanaM, svavyatikramaguNo bhavAnabhUt // 45 // (yugmam ) adhyadhikaM prakAzanaH prakAzakaH bhAskaraH sUryaH, api tApam auSNyamAdadhat , svayaM tapana, upakriyAM jIvopakAraM kurute svayaM duHkhaM soDhavApi parasyopakAraM karotItyarthaH, tathA tu punaH candramA: svayaM kalaGkitA lAnchanaM kalayan vahana , janasya tApasya hiMsratA nAzakatvamAdadhAti, paratApaM nAzayati kintu svayaM tu kalaGkI, tathA sUryaH paraprakAzakaH kintu svayaM tapati, tathA candanam dRSadA pASANena ghRSTaM sat , tanau zarIre dhRtaM lepitam AntaraM hRtsthaM tApaM harati, paratApaM harati kintu svayaM ghRSyate ityevaM sarveSAmeva bhAskarAdInAM paropakAriNAM svasya svasya ko'pi vyatikramo dRzyata eva, kintu ratnasArasya gurormahataH vaMzasya kulasya ketanamutkarSatvAtpatAkeva, bhavAn svasva avyatikramaH kSatyabhAvaH yena, tAdRzaH abhUt / bhavato hi paramupakurvato na svasya kApi hAniriti bhAskarAdibhyaH upakArebhyo bhavAn viziSyata iti na tvatsamaH ko'pi upakArI jagatItyarthaH / bhAskarAdibhyaH upamAnebhyaH upameyasya dhanadasyAdhikyavarNanAdvayatirekAlaGkAraH // 44-45 / / bahu prakAzavALo sUrya tApane karato tapAvate tapAvato upakAra kare che. ne caMdra te pote kalaMka dhAraNuM karate chate lokeAnA tApano nAza kare che. ne caMdana patthara upara ghasAyele ne zarIramAM lepAyele aMdaranA tApane paNa nAza kare che. paNa ratnasAranA mahAna kalanA patAkA samAna tame pote ja elaMgI zake evA guNuvALA asAmAnya guNavALA thayA. 444pA 1.su suSTu avyatikramaH kSatyabhAvo guNo yasya sa tArazo'bhUt / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ] zrI zAntinAthamahAkAvye mAdRzAmasamabhAgyavaibhanAjAta eSa bhavato bhavodayaH / cakrarAkasukRtAnubhAvato, bhAnumAnudayate hi santatam // 46 // mAdRzA janAnAm , asamasyAnupamasya, bhAgyasya vaibhavAt samRddhaH, anyasya hi bhAgyasamRddhinaitAdRzI, yataH na bhavAdRzaH anyatra iti anuttamA madbhAgyasampadityarthaH / bhavatastava eSa vattamAnaH bhave saMsAre udayaH janma jAtaH, yadi hi bhavato janma na syAt tarhi ko nAmAsmAnIdRzebhyaH saMkaTebhyaH pAyAditi mAzAM bhAgyAdeva bhavato janmetyarthaH / "sahAyAstAdRzAstasya, yAdRzI bhavitavyatA / ' ityuktariti bhAvaH / nanu nahyanyasya bhAgyataH anyasya janma kvApi zrutaM dRSTaM veti cettatrAha-hi yathA, cakravAkasya sukRtasya puNyasya anubhAvataH prabhAvataH, bhAnumAn sUrya: santatamaharahaH udayate, nahi sUryodayaM vinA 1cakravAkavirahaviraha iti tadbhAgyAdeva sUryodayaH, iti asambandhe'pi sambandhAdhyavasAyAdatizayoktiH, tatprANitazca dRSTAntaH // 46|| mArA jevAnA anupama evA bhAgyanA prabhAvathI ja tamAre A janma thayo che. jemake cakravAka pakSInA puNyanA prabhAvathI ja haMmezAM surya udaya pAme che. 46 zaMsatItthamavanIzvare svayaM, ratnamUrvinativAmano'bravIt / eSa deva ! mahimA mahA~stava, vakti yadvibhurupakriyAM mama // 47 // avanIzvare rAjani, itthamuktaprakAreNa, svayamAtmanA eva zaMsati varNayati sati, vinatyA vinayena praNAmeNa vA vAmanaH vAmana iva saMkucitaH san praNAme svasya namanAdvAmanatvam , vinayI ca svaprazaMsAM zrutvA saMkocamApnotIti vAmanatvamiti bhAvaH / ratnasUH dhanadaH abravIt , kimityAha-deva ! rAjan ! eSa mama prakAzanaM tava, mahAn mahimA mahatvam audAryam , yadvibhuH pramurapi mama upakriyA. mupakAraM vakti varNayati, udArA hi anyasyopakAraM svasya gaurave'pi varNayanti nIcasyApi, iti mAM varNayan tvaM svamahatvameva prakaTIkaroSi iti bhAvaH // 47 // rAjAnA pitAnI meleja Ama prazaMsA karatA chatAM vinayathI atyaMta namra thaI gayela ratnasAra bolyA ke he rAjA ! Apa zrImAna je mAre upakAra varNo cho te A ApanA mATe mahimA che. 4LA uttamAzrayavazAtprazasyatAM, yAtyavazyamapi varNadUSakaH / pItaraktasitavarNayogata-zcitrake sphurati kRSNavarNakaH // 48 // . uttamo ya AzrayaH AdhArastadvazAtprabhAvAt , varNadUSakaH ninditavarNaH api, avazyaM prazasyatA yAti, nanu kva itthaM dRSTamiti cettatrAha-citrake citravarNavati vastuni, pItasya raktasya sitasya zvetasya ca varNasya yogataH samparkAt, kRSNavarNakaH kAlo varNaH sarvAdhikyena zobhate iti AzrayavazAdeva kAlavaNasya tatra zobhA, na tu svataH, svatastasya aprazasyatvAt , tathA tavAzrayAdeva mama prazasyatA na tu svata iti mama prazaMsApekSayAtvameva prazaMsAha iti bhAvaH / dRSTAntaH // 48 / / rUpane bagADI nAkhe evI vastu paNa uttama AdhArane lIdhe avazya karIne prazaMsA pAme che. pILA, lAla ne gheLA varNanA vegathI thayelA citra varNavALA vastramAM ke citramAM kALo varNa vadhAre khile che. I48 1 cakravAkasya striyA saha yo virahastasya virahaH / 2 anyasya nIcasyApyupakAraM svasya gaurave'pi varNayanti / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vivavadarzanasUrIdhararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 153 atrArtha eva yuktyantaramAhasaMbhavedatitamAM mahIyasA-mAzrayeNa mahimA'mahIyasAm / ArakUTazakalaM dhanezituH, pANinA vidhRtamarjunAyate // 49 / / amahIyasAM nIcAnAmapi mahIyasAmatimahatAmAzrayeNa sAnnidhyena, atitamAmatimahAna mahimA gauravaM saMbhavedbhavati, yathA dhanezituH ibhyasya kuberasya pANinA kareNa dhRtam , ArakUTasya pittalasya zakalaM khaNDam , arjunaM svarNa tadivAcaratIti ajunAyate, mahataH dhanADhyasya haste sthitaM pittalamapi lokaiH svarNamiti manyate, pittalasyApakRSTadravyatvAt , mahatazcApakRSTa dravyagrahaNasyAnyenAsambhavAt , apa. kRSTadravyasya daridreNaiva dhAraNAt tathA tvAdazasya mahataH sAnnidhyAnmama laghorapi mahimeti tvamevAtra mUlamiti bhAvaH / / 4 / / nAnAonI paNa mahimA moTAonA AzrayathI atyaMta vadhI jAya che. moTA zeThanA hAthamAM rahela pittalano TukaDe sonA jevo lAge che. 49 nanu ratnalAbhastava devyAH na tu mattaH, tena ca tava mahattvam , na tu mamAzrayaNAditi cettatrAha ratnalabdhiviSaye mahIpate ! tvatprasattirapi mUlakAraNam / / rAjani praNayinAM praseduSi, prItimAn bhavati devatAjanaH // 50 // mahIpate ! ratnAnAM labdhiH prAptiH tadviSaye tvatprasattiH tvatprasannatA'pyeva mUlakAraNaM nidAnam , nanu ratnalAbho devIprasAdAttatra mama prasatyA kiM kRtamiti cettatrAha-rAjani, praseduSi prasanne sati, praNayinAM bhaktAnAmupari devatAjanaH, prItimAn prasanno bhavati, aprasanna tu rAjani na tathA iti devIprasAdaH tvatprasAdabhAveneti tatrApi tavaiva mahattvam // 50 // he rAjA ! ratnonI prAptIne viSe paNa tamArI prasannatA ja mULa kAraNa che. rAjA prasanna chate bhakta upara devatAo prasanna thAya che. palA evameSa maNibhizca paJcabhiH, svAparopakRtikarma nirmame / indriyairiva mahAmanAH pumA-nAtmazuddhiparabhAgakAGkSayA // 51 // * evamuktaprakAreNa eSa dhanadaH, paJcabhizca maNibhiH, svasyAparasyAnyasya ca upakRti karma upakAraM nimame cakAra / mahAmanAH manasvI pumAn puruSaH, bhAtmanaH svasya zuddhiH nemalyaM tasya parasyAnyasya bhAgo'bhyudayaH tasya ca kAjhayA icchayA indriyaiH kRtvA, paropakArakaraNamiva, manasvinaH Atmazuddhayai parAbhyudayAya ca indriyANi viSayeSu vyApRNanti, na tu anyApakArAya, viSayavAsanAto vA tathaivAyamapIti bhAvaH // 5 // Ama tamAro A dhanada pAMca maNiothI pitAne ne bIjAne paNa upakAra karyo che. jema mahAtmA jIva AtmAnI zuddhine bIjanA upakAranI IrachAthI pAMca IndriyothI ( ja 5rane upakAra ) kare che. saM513 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] zrIzAntimAthamahAkAvye tatpuropavana eva cAnyadA, ciccatuSTayadharo munIzvaraH / zIladhAryabhidha Ayayau guru, ziSyavRnda viniSevitakramaH // 52 // anyadA ca tasya purasya upavane eva, ziSyavRndena viniSevitaH kramaH caraNaH yasya sa tAdRzaH ziSyavRndasamanvitaH, citA jJAnAnAM catuSTayaM tasya dharaH mati-zrutA-vadhi-manaHparyayajJAnacatuSkayutaH thata eva, munIzvaraH yatinAyakaH 'zIladhArI' iti abhidhA nAma yasya sa tAdRzaH guruH Ayayau // 52 // bIjA divase te nagaranA udyAnamAM ja ziSyavRndathI sevita che caraNa jenA evA mahAna muni caturgAnI zILadhArI nAme AcArya AvyA. parA aya munimeva vizinaSTipreyasI mama hRdaH paraM kSamA, tAM na vIkSitumayaM kSamaH kSaNam / ityavekSitajinezvarAgamaH, koSameva nijaghAna yaH svayam // 53 / / yaH munIzvaraH, avekSitajinezvarAgamaH gItArthaH ata eva, mama muneH, hRdaH manasaH, paramatyanta prayasI priyatarA kSamA zAntiH apakAre'pi pratikArAnicchA, tAM kSamAm , ayaM kopaH, kSaNamapi, vIkSitumavalokituM na kSamaH samarthaH, krodhasattve hi kSamAyAH jhaNamAtramapi na saMbhava iti bhAvaH, iti hetoH svayam , kopameva nijaghAna vyanAzayat , anyo'pi svapreyasyAH amarSaNaM hantIti bhAvaH / jitakrodhaH kSamAvAn, gItArthazca sa munIzvara ityarthaH // 53 // je jinezvaranuM vacana jANakAra je AcAryanI kSamA mArA manathI atyanta priya che. paNa tene A krodha kSaNavAra paNa joI zakato nathI. ema dhArIne jANe kopane nAza karyo hato. pA matpriyaGkaraNapAlitAtmanA, saMvidA saha sadA virodhyayam / ityazeSabhuvanAnugAminaM, mAnamuddhatamadhazcakAra yaH // 54 // mama svasya priyaGkaraNAya muktyAdISTaprAptaye pAlitaH saMrakSitaH anekavratAnuSThAnAdikleza soDhvA'pi upArjita AtmA svarUpaM yasyAH sA tAdRzI, kiJca mama priyaGkaraNam mayA pAlitazcAtmA yasyAH sA, yadvA mama priyakaraNasyAbhISTasya pAlitaM pAlanameva AtmA yasyAH sA tAdRzI tayA muktyAdisAdhikayA saMvidA jJAnena saha, ayaM mAno birodhI AvarakaH, ahantAnivRttAveva zuddhajJAnasyodayAditi bhAvaH, iti hetoH, yo munIzvaraH, azeSa bhuvanaM lokamanugacchati vyApnoti iti tam, sakalalokAntaH sthitam , atha ca, uddhatam ugrakarmANamra, ahaMkArasya bandhahetutvAditi bhAvaH, mAnamabhimAnamadhazcakAra tirazcakAra, jJAnAvArakatvAdvandhahetutvAca mAnaM tatyAyetyarthaH, nirabhimAnI sa muniriti bhAvaH / yo hi jJAnI sa mAnaM na pAtyeveti // 54 // 1 mAghArapasya mama priyaM nikhilakarma vilayanaM sukhaM duHkhadhvaMsazca tatkaraNAya tatkattu pAlitaH amoghakAraNatvAt subahaH bhAsmA svarUpaM yasyAH sA tAdRzI / 2 unakarmabandhakam / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AcAryavijayadarzana sUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 155 je AcArya mArA priya karavAne jenuM pAlana karAyuM che evA samyaga jJAnane haMmezAM A vidhi che ema vicArIne jANe uddhatane AkhA saMsAramAM phelAyelA evA mAnane tiraskAra karyo hateA. 54 ArjavaM mama hRdaH priyaGkaraM, dhAvatIyamapi tajjighAMsayA / ityataH prathamameva mAyikAM, yo vibheda sukRtopadezakA // 55 // mama hRdaH manasaH priyaGkaramiSTam Arjavam RjutvaM saralatAmiti yAvat , tasyArjavasya jighAMsayA nAzanecchayA, iyaM mAyA'pi dhAvati abhidravati, mAyino hRdayaM hi na saralaM bhavatIti bhAvaH / ityataH hetoH, yaH sukRtopadezakaH dharmapravartakaH prathanamevetarasmAt prAgeva mAyikAM mAyAM bibheda nAzitavAn , krodhAdayo hi mAyAnusAriNaH, mAyAyAH vinAze ca nirAdhAratayA te sukaranivAraNA bhavantIti prathama mAyAM nirAkRtavAnityarthaH / nizchalahRdayaH sa muniriti bhAvaH / / 5 / / dharmanA upadeza ApanAra je AcArya A mAyA mArA hRdayane priya evA AjavuM pratye nAza karavAnI IcchAthI daDe che ema vicArIne tene pahelIthI teDI nAkhI hatI. pa pA pApamugramasuhun mamAdhunA, tad vivardhayitumeSa kAGkSati / ityato nikhiladoSapoSakaM, lobhameva zamayAmbabhUva yaH // 56 // (paJcabhiH kulakam ) pApaM mama ugram , itarApekSayA balavadasuhRdapriyam , adhunA eSa lobhaH tatpApaM vivardhayituM kAkSati icchati, "lobhaH pApasya kAraNam" ityukteriti bhAvaH / ityato hetoH, yo muniH, nikhilAnAM doSANAM krodhAdInAM poSakam "lobhAtkrodhaH prabhavati lobhAtkAmaH prajAyate / lobhAnmohazca nAzazca" ityukteriti bhAvaH, lobhaM zamayAmbabhUva tatyAja / nirlobho sa muniriti bhAvaH // 56 / / je AcArya sarva deSanuM piSaNa karanAra evA lebhane pApa mAre ugra zatru che paNa A lobha tene vadhAravA irache che ema vicArIne tenuM zamana karyuM hatuM. ApA pauralokamavalokya kAnane, yAntamutsukatayA sakAraNam / pArzvagaM kamapi pRSTavAnayaM, sUrimAgatamajijJapacca saH // 57 // pauralokaM nagarajanaM kAnane udyAne utsukatayA sotkaNThaM yAntaM gacchantamavalok ya, dhanadaH, pArzvagaM samopastham 'utsukatayA' ityasyAtrApi anvayAt kutUhalena, sakAraNaM kAraNena kAnanagamanahetunA sahitaM pRSTavAn , sa ca pRSTaH sUrimAgataM vyajijJapat, sUrirAgata ityataH lokA yAntIti niveditabAnityarthaH // 7 // upavana tarapha jatA lokone joIne dhanade bAjumAM rahelAne pUchayuM-ne teNe kahyuM ke AcAryazrI padhAryA che. ApaNA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ] zrIzAntinAthamahAkAvye ratnasAravaNigIzanandanA, spandanaM samadhiruna so'tha tam / bandituM viditayogasaMgataM, gacchati sma muninAyakaM mudA // 58 // athAnantaraM sa ratnasAro yo baNigIzaH mahebhyastasya nandanaH putraH dhanadaH, syandanaM rathaM "syandano ratha" ityamaraH / samadhiruma, viditena zAtena prasiddhena yogena saMgataM samanvitaM yoginaM taM muninAyaka sUri bandituM mudA saharSa gacchati sma // 58 // ratnasAra zeThane putra dhanada paNa ratha para besIne te yogIzvara AcArya zrIne vandana karavAne cA . 1585 taM vinamya purataH bhitAsane, bhaktibhAji dhanade munIzvaraH / zarkarArasamayImivAnagha-zrotakAM vyaSita dharmadezanAm // 59 // taM munIzvaraM vinamya natvA, purataH muneraprataH, zritamadhiSThitamAsanaM yena tAdRzi, bhaktibhAji bhakte dhanade sati, munIzvaraH, zarkarArasamayIM zarkarArasapracurAmiva madhurAM hayAm , ata eva, banapAH niSpApAH zrotAraH yato yasyA vA anaghAH pAparahitAH zrotAro bhavanti yayA bA tAmapahAriNIm dharmadezanAM vyadhita dadau // 19 // AcAryane namIne AgaLamAM bhakta dhanada Asana upara beThe chatAM munIzvare sAkara jevI mIThI ne zrotAne pavitra karanArI evI dharmadezanA ApI. pelA atha tadezanAmevAhaAdadhIta sukRtaM sabhAvanaM, sarvameva khalu nAntarAntarA / bhAvanAvikalameva yanna tat, syAt samagraphaladAyakaM nRNAm // 60 // __sarvameva sukRtaM puNyakarma, sabhAvanaM bhAvanAsahakAreNaiva, AdadhIta kuryAda , antarA antarA madhye madhye na khalu, ekatra bhAvanA aparatra netyevaMrItyA naivetyrthH| nirantarabhAvanAsahakAra Avazyaka ityarthaH / vipakSe vAdhakamAha-yadyasmAt bhAvanayA vikalaM rahitaM tatsukRtaM nRNAM samagraphaladAyakaM naiva syAt, taddhi sukRtamataH phalaM tu dAsyati, kintvavikalaM na, nirantarabhAvanAsahakAravirahAt tasmAnirantarabhAvanAsahakAraH samapraphalaprAptAvAvazyaka iti bhAvaH // 60 // badhA dharma anuSThAne bhAvanApUrvaka karavAM, vacce vacce bhAvanA rahita thavuM nahi, kemake tema thavAthI te dharma manuSyane saMpUrNa phaLa ApanAre thAya nahi. 6 nA prAga yathaiva jinarAjamandiraM, zreSThiputramathano vidhApya saH / khaNDitaM phalamavindata dhruvaM, bhAvakhaNDanavazena tadyathA // 61 // yathaiva yena prakAreNaiva, prAk pUrvakAle, sa zreSThiputraH mathanaH tadAkhyaH, jinarAjamandiraM vidhApya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [157 nirmApya, bhAvasya bhAvanAyAH khaNDanaM vaikalpyaM tadazena, dhruvaM khaNDitamasamagra phalamavindata prApa, tadyatheti kathAnirdeze // 6 // samayamAM zreSThInA putra mathana jema jinezvara maMdira karAvI, bhAva khaMDita thavAne lIdhe ja khaMDita phaLa pAmyo hato, tenI vArtA A pramANe che. dakSiNe'tra bharate rateH puraM, nAma ratnapuramasti sAnvayam / tatra ko'pi kanakaprabho'bhavat , kSiptataptakanakaprabho nRpaH // 62 // atra bharate dakSiNe bhAge, rateH prIteH puramAspadam , sAnvayaM ratnAnAM puraM nagaramityanvayArthena sahitaM ratnapuraM nAma puramasti, tatra ratnapure, ko'pi vilakSaNaH, kSiptA tiraskRtA, tato'pyutkRSTavarNatvAt taptasya vizuddhasya kanakasya svaNasya prabhA kAntiyana sa tAdRzaH kanakavaNeH, kanakaprabho nAma nRpaH abhavat / / 62 // ahiM dakSiNArdha bhAratamAM prItinA nagara je ratnapuranAme yathArtha nagara hatuM. tyAM kaIka pitAnI kAntithI tapAvelA suvarNane paNa tiraskRta karanAra e kanakaprabha nAme rAjA hato. merA tatpriyApi kanakaprabhA'nani, prItivanjivanasAraNiprabhA / / yAM samIkSya madhurAkRtiM zivA, vallabhaM svavapuSA'pyanInahat // 63 // tasya kanakaprabhasya priyA api, prItiranurAga eva valiH tasyA bane sAraNiH praNAlI udyAnasecinI seva prItisaMvardhakatvAtprabhAti bhAsate iti sA prItimati kanakapramAnAmA'jani / yo madhurAkRti manoharAkArA samIkSya, zivA pArvatI, vallabhaM zivaM svavapuSA svAdhazarIreNApi anInahat saMzliSyati sma, matto'pyadhikasundarI seti zivaH kadAcittadvazaH mAbhUditi zaGkayA ardhazarIreNa zivazarIra eva sadA tasthau, yathA sa avasarAlAbhena na tAM kAmayeteti yAvat / zivasya adhanArInaTasvarUpasya pUrvoktahetunA saMbhAvanamiti // 63 // tenI priyA kanakaprabhA nAme hatI, je premanI velarInA vanasAru nIka jevI hatI. jenuM madhura saundarya joIne ja jANe, pArvatIe potAnA pati zivane pitAnA zarIrathI bAMdhI rAkhyA hatA. (jethI kanakaprabhA pratye AkarSAya nahi. ) 63 Asa tatra vasudatta imyaka-styAgakIrtimaracandanojjvalaH / prArthanAbhimukhamanyakAminI-vargameva vimukhIcakAra yaH // 64 // tatra ratnapure, tyAgo dAnaM tena yA kIrtiH tasyA bharaH atizayaH eva candanaM sarvatra surabhiprasArakatvAt , tena ujjvalaH prasiddhaH ibhyakaH dhanADhayaH vasudattanAmA Asa, yaH vasudatta eva nAnyaH, prArthanAbhimukhaM prArthayantam anyakAminIvarga parastrIsamUha vimukhIcakAra nirAzamakarot , prArthayantamapi kAminIjanaM tatyAjetyarthaH / etena tasya vilakSaNajitendriyatoktA // 4 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] zrI zAntinAthamahAkAvye tyAM vasudatta nAme zreSThI hatI. je dAnanI moTI kIrti rUpI candanathI ujavela hato. ne je prArthanA karatI evI paNa bIjI yone vimukha hatA. (bIjI strIne Icchato na hato ). jA pUrvacandrazucizIladhAriNI, cAya'jAyata sadharmacAriNI / tasya dharmadhiSaNA vasundharI, citrarUparasanAvasundharA // 65 // tasya vasudattasya, citrarUpA nAnAvarNA yA rasanA kaTibhUSaNaM tasyAM vasundharA prAntadvayayojanasthAnasthitasthUlasarvAtizAyiratnagolakamiva sarvAtizAyinI, dharme dhiSaNA buddhiryasyAH sA tAdRzI dharmazIlA, cArvI manoharAGgI, pUrNacandrasyeva zucinaH vizuddhasya zolasya dhAriNI pavitrazIlavatI, vasundharI nAma sadharmacAriNI patnI ajAyata // 65 / / pUrNa caMdra jevA pavitra zILavALane dharmabuddhirUpI ratnavALI, nAnArUpavALI, havA rUpI dhanane dhAraNa karanArI aneka prakAre mIThuM bolanArI tene patnI bahu sArI hatI. 6pA mArarUpamathanaH sutastayo- mato'pi mathano'bhavatkRtI / zrIzca somapadapUrvikAvadhU-stasya somavadanA guNAzrayA // 66 // tayoH vasundharI-vasudattayoH sutaH putraH, kRtI vidvAn , mArarUpasya kAmadevasaundayasya mathanaH kSepakaH, kAmadevAdapyadhikasundaraH, nAmataH api, mathanaH mathanetinAmA abhUt / tasya mathanasya, guNAzra yA guNavatI somavadanA candramukhI, somapadapUrvikA zrIH somazroriti nAma vadhUzva, abhUditi sambadhyate // 66 / / te bannene, kAmadevanA rUpa garvane teDanArane buddhimAna mathana nAme putra hatA tenI candramukhI ne guNavaMtI evI sAmagrI nAme patnI hatI. 6 so'nyadA sakhibhirAvRto gataH, kelikautukitayAvanaM vanam / aikSata drumatale tapodhanaM, mUrtibaddhamiva dharmamarhataH // 67 // anyadA, sa vasudattaH, sakhibhiH mitraiH AvRtaH veSTitaH san, kelau kroDAyAM yA kautukitA utsakatA tayA kRtvA prANinAbhavanaM rakSaNaM yasmAda yasmin vA avanama avati rakSati prANina itivA'vanam nAsti vanamaparaM yasmAttattAdRzaM sarvotkRSTaM vA, vanamudyAnaM gataH, tatra dumatale, arhataH jinezvarasya, mUrtibaddhaM mUrtimantaM, dharmamiva, tapodhanaM munimaikSata // 67 // eka divasa te krIDAnA kutUhalathI mitra sAthe udyAnamAM gayo. tyAM jhADa nIce teNe jainadharma jANe mUtimAne na hoya evA munine joyA. chA vIkSya taM munipati zamAzrayaM, mitramantikagamanvayukta saH / ko'yamaGga ! kimihAvatiSThate. kazmalAvilakazAkhilAGgakaH // 6 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 159 ___ zamasya nirIhatAyAH AzrayamAspadaM zAntasvarUpaM taM munipatiM vIkSya,sa mathanaH, antikagaM samIpasthaM mitramanvayukta pRSTavAn , kimityAha-aGga ! mitra ! ayaM samakSasthaH kazmalena snAnAdhakaraNAnmalena AvilaM kaluSitamasvacchaM kRzaM cAkhilamaGgakamaGgaM yasya sa tAdRzaH vivarNaH kRzazca, kaH kiMnAmA, ihAtra dumatale, ki kimartha kutaH avatiSThate nivasati ? // 68 // zAnta evA te munIzvarane joI teNe pAse rahelA mitrane pUchyuM ke he mitra ! ahiM malina ane dubaLA zarIravALo A koNa rahelo che ! 68 tena taM prati niveditaM sakhe ! sAdhureSa viratastapasyati / etadaM hiyugalaM vinamya tat , svaM punIhi duritaM lunIhi ca // 69 // tena mitreNa taM mathanaM prati uddizya niveditaM kathitam kimityAha-sakhe ! eSa dRzyamAnaH sAdhuH muniH virataH vairAgyavAna san tapasyati tapaH karoti, tattasmAt , etasya sAdhoraMhiyugalaM caraNadvayaM vinamya praNamya, svamAtmAnaM punIhi zucikuru, duritaM duSkarma lunIhi chindhi ca / munipraNAmenAtmA punIte duritaM ca nazyatIti bhAvaH // 66 // tyAre te mitre tene kIdhuM ke he mitra ! A saMyamI muni tapa kare che. AnA caraNayugalane namI pitAne dhanya karIne pApane kApo. 69 ityudIritamamuSya sAdaraM, tannipIya mathano'namanmunim / bhUmimaNDalarajomilacchirA, bhAvanAM prakaTayannivAntarIm // 7 // ityuktaprakAreNa, amuSya mitrasya tadudIritaM kathitaM sAdaraM nipIya zrutvA, mathanaH, bhUmimaNDala rajasA milat ziro yasya sa tAdRzaH bhUminihitamastakaH san , AntarI hRtsthAM bhAvanAM bhaktyAdirUpacittavRtti prakaTayanniva, munimanamat / namanena kRtvA hRtsthA bhaktizraddhAdireva prakaTitA bhavatIti bhAvaH // 7 // mitranA vacana AdarapUrvaka sAMbhaLIne te mane potAnI aMtaranI bhAvanA pragaTa karato na hoya tepI zata pAnI dhUpa mAthAmA sANe tI zate te bhunina nabhyo. // 7 // sAdhurAziSamudIrya sAdhave, sAdhudharmamucitaM dideza saH / AgatAya mahate mahAzayAH, sArameva sakalaM. vivRNvate // 71 // sa sAdhuH muniH sAdhave sajjanAya tasmai mathanAya, AziSamAzIrvAdamudoryya kathayitvA, ucitamanurUpaM sAdhudharma yatidharma dideza upAdizat nanu kimiti sAdhudharma dideza, na punaH gRhasthadharmamityata Aha-mahAzayAH udAramanasaH AgatAya mahate mahIyase sakalaM sAraM zreSThameva mokSaprApakatvena paramArthabhUtameva pUrva vivRNvate vyAkhyAnti // 71 / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] bhIzAntinAthamahAkAvye te muni te uttama janane AzIrvAda ApI ucita evA sAdhu dharmanI saMyamanI dezanA ApI. kemake abhyAgata evA uttama janane mahAtmAo badhuM sAruM ja kahe che. II71 dezanAM sa vinizamya harSavAn, bhASate sma mathano munIzvaram / dharmametamupadiSTamarhatA, nAlamasmi viniSevitu manAk // 72 // dezanAM dharmopadezaM vinizamya, harSavAna hRSTaH, priyatvAttasyAH durlabhatvAcceti bhAvaH, sa mathanaH, munIzvaraM bhASate sma, kimityAha-arhatA jinezvareNa, upadiSTametadbhavaduktaM dharma viniSevitumAcaritum, manAgISadapi, alaM samarthaH nAsmi, alpasattvAt , asya ca kaSTasAdhyatvAditi bhAvaH / / 72 / / dezanA sAMbhaLI khuzI thayelA te mathane munine kIdhuM ke jinezvare prarUpelA A dharmanuM sevana karavAne huM sahejapaNa samartha nathI. charA abhyadhAyi guruNA mahAmate ! zrAddhadharma murarIkuruSva tat / zuddhadarzanapurassaraM sa taM, svIcakAra vacasA munIzituH // 73 // guruNA munIzvareNAbhyadhAyi uktam , mahAmate ! tattarhi zrAddhasya zrAvakasya dharmam , urarIkuruSva svokuruSva, tasyApi ahaMduktatvAt , sukhasAdhyatvAcceti bhAvaH / sa mathanaH munIzituH, vacasopadezena zuddhadarzanaM nirmalasamyagdarzanaM tatpurassaraM taM zrAddhadharma svIcakAra // 73 // tyAre munie kIdhuM ke he buddhimAna ! te zrAvaka dharmane svIkAra karo. tyAre te mane muninI AjJAthI samyavapUrvaka tene svIkAra karyo. [73 sa praNamya munipAdapaGkajaM, mandiraM prati jagAma mitrayuH / devadharmagurutatvacintanA-jjIvitaM saphalameva saMvidan // 74 // sa mathanaH, munipAdapaGkajaM praNamya, siddhAnte tattvatrayIkathanAt devatattva-dharmatattva-gurutatvasya cintanAt mananapUrvakavicAraNAt jovitaM saphalaM sArthakameva saMvidana jAnana mitrayuH mitrasamanvitaH mandiraM nijagRhaM prati jagAma / satsaGgo hi kSaNiko'pi jovanaM saphalayatIti bhAvaH // 74 / / pachI te mathana mitra sAthe te muninA caraNakamaLane namI ghara tarapha gayo. te deva, guru dharmanuM tatva yitavato te panane saNa sabhA sAya. // 74 / / tIrthanAthabhavanaM sa cAnyadA, svApateyanicayairacIkarat / tatra bimbavinivezanakSaNe, bhagnabhAva iti vyacintayat // 75 // anyadA ca kAlAntare mathanaH, svApateyanicayaiH dhanarAzibhiH kRtvA tIrthanAthasya tIrthakarasya bhavanaM prAsAdamacIkarat nirmApayAmAsa, tatra prAsAde bimbasya jinapratimAyAH vinivezanasya kSaNe kAle, bhagnabhAvaH bhAvanAvirahitaH san iti vakSyamANaprakAraM cAcintayat / / 7 / / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA.vimAnasUrIdhararacitavRttisahita saptamaH sargaH [ 165 pachI anta samaye te mathane dravyothI jinezvara maMdira karAvyuM. tyAM biMbanI pratiSThA vakhate khaMDita bhAvavALe te Ama vicAravA lAge, ke 75 cintAprakAramevAhabhUri bhUri rabhasAdvayayIkRtaM, hanta ! me'pi krimakAryakAritA / ityanekamanutApamAdadhe, tApayan hRdayameSa cintayA // 76 / / hanteti khede, rabhasAt avivekataH. bhUribhUri atimAtraM vyayIkRtam, prAsAdanirmANAdAvitizeSaH, mama buddhimato'pi kiM kIdRzI akAryakAritA itItthaM cintayA eSa mathanaH hRdayaM tApayan pIDayana , anekamanutApaM pazcAttApam 'pazcAtApo'nutApatra' ityamaraH, dadhe cakAra // 76 // kheda che ke huM utAvaLathI ghaNuM ghaNuM dhana kharcI nAkhyuM, meM zuM A khoTuM kAma karyuM ? ema te AvI ciMtAthI hRdayamAM baLate ghaNo pazcAtApa karavA lAgyo. 76 yAtavatyapi kiyatyapi kSaNe, bhRya eva vizadIkRtAzayaH / tIrtharATpratimayA samanvitaM, pUrNameva racayAmbabhUva saH // 77 // kiyatyapi kSaNe yAtavatyapi vyatIte sati, bhUyaH punareva, vizadokRtaH nirmala: Azayo yasya sa tAdRzaH vizuddhacetAH bhAvanAvAn san sa mathanaH, tIrtharAdapratimayA samanvitaM tatkArya pUrNameva cakAra, pratiSThAdisarvakArya cakAretyarthaH // 7 // keTalAka kSaNe vItye chate pharI pavitra AzayavALe te mathane tIrthakaranI pratimAthI yukta evA te mArine 53 42vyu: // 77! pUrNatAmupagate'tha tatra sa, dhyAtavAn punarapi prasaGgataH / vittavittavihitavyayasya me, syAtphalaM kimapi no paratra vA // 78 // athAnantaram, pUrNatAmupagate tatra kArya pratiSThAdau, prasaMgataH prasaMgavazAt , sa mathanaH, punarapi dhyAtavAn cintayAmAsa kimityAha-vittasya andhasyopArjitasya vA vittasya dhanasya vihitaH kRtaH vyayo yena tAdRzasya me mama, paratra paraloke, kimapi phalaM syAdA no, ityevaM dhyAtavAniti // 7 // pachI te maMdira pure thaye chate pharI prasaMgavaze te vicAravA lAge ke A pelA dhana vyayane mane paralokamAM kaMI phaLa maLaze ke nahi. I78 sAdhuyugmamaparedhurAgataM, pratyalAmayadasau svamandire / prAsukairazanapAnakaiH pare-'cintayadrajanizeSa ityapi // 79 // apareyaH svamandire AgataM sAdhuyugmaM munidvayama, prAsukaiH pragatA jasavaH prANA yeSu tairacitaiH azanaH bhojyapadArthaH pAnakaiH peyapadArtha, pratyalAbhayat supAtradAnaM dadau rajanizeSe rAtricaramabhAge itvapi vakSyamApaprakAramapyacintayat // 7 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] zrImAnlApamahAkAvye bIjA divase AvelA be sAdhuone mathana potAne ghare laI jaI prAthaka evA bhAta-pANIthI vaherAvyuM. te pachI rAtrinA chelle pahere ema vicAravA lAge che79 tacintAmevAhaavyavasthitaphale vRSe'tra kiM, janyate khalu mayA parizramaH 1 / evameSa paricintya nirmalaM, dharmamAdhita punarvizuddhadhIH // 80 / / avyavasthitaM bhavedvA netyanizcitaM phalaM yasya tAdRze atra vRSe'smin dAnAdidharme kiM kasmAd mayA parizramaH udyogaH janyate kriyate ? na karttavyaH phalasyAnizcitatvAditi bhAvaH / evamuktaprakAraM paricintya punaH vizuddhadhIH nirmalamatiH asandigdhabuddhiriti yAvada, eSa mathanaH nirmalaM dharmamAdhita cakAra dadhau vA // 8 // ke dharmane phaLa kAMI nizcita nathI, to huM zuM kAma phogaTa zrema karuM chuM? Ama vicArIne te pharI zuddha buddhivALo thaI pavitra e dharma karavA lAgyA. 8nA vartmani vrajata ekadA munI-neSa vIkSya sajugupsamasmarat / nAhalA iva malAvilA aho !, etake malinavAsaso bhRzam // 1 // ekadA eSa mathanaH vartmani mArge brajataH gacchataH, munIn vIkSya, sajugupsaM nindayA sahitam, asmarat cintitavAn kimityAha-aho iti khede, jugupsAyAM vA, etake ete, nAhalAH pulindAH iva malena AvilAH apavitrAH, bhRzaM malinavAsasazca, evaM ca ghRNA ( jugupsA) pAtramete iti bhAvaH "pulindA nAhalA niSTayAH, zabarA varuTA bhaTAH" iti haimaH // 8 // eka samaye mArgamAM ja te munione joI dhRNApUrvaka vicAravA lAgyo ke are ! A malina vastravALA munie zleSThonI jema keTalA badhA melA che. 8 ujjvalAni sicayAni yadyamI, nityazaH paridadhatyanenasaH / kiM vinazyati tatastapasvite-tyAdyayaM munivigAnamAcarat // 2 // ___ yadi anenasaH niSpApA amI munayaH nityazaH pratidinam , ujjvalAni svacchAni sicayAni vastrANi paridadhati, kimiti prazne, tataH ujjvalavastraparidhAnAt tapasvitA munitvaM vinazyati ? arthAnnaiva vinazyati, ityAdi ayaM mathanaH, muneH vigAnaM nindAmAcarat // 8 // ne A badhA munio ujalA ne DAgha vagaranA vastro paheratA hoya te zuM tethI tapasvIpaNe naSTa thaI jaze ? Ama ghaNI ghaNI te munionI niMdA karavA lAge. 58rA evameSa samupAsya darzanaM, saaticaarmvicaarsundrH| zreSThisUranabhidhAya tad guro-rmRtyumApya bhuvanoddharaH suraH // 8 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vivavavacanasUrIdhararacitavRttisahita saptamaH samaH / [ 163 jAyate sma vanajAyatekSaNo, batsarAyutamitAyuradbhataH / pracyutaH sa ca tato bhavAnabhU-dratnasAratanayo nayojjvalaH // 84 // (yugmam / ) evamuktaprakAreNa eSa mathanaH, vicAreNa sundaraH vicArasundaraH na vicArasundaraH avicArasundaraH zreSThisUH vasudattaputraH sAticAraM pUrvoktAticArasahitaM darzanamavizuddhasamyagdarzanaM samupAsya niSevya, tad gurorapyanabhidhAyAnuktvA, tasya prAyazcittamakRtvaiva mRtyumavApya, vanaje kamale iva Ayate dIrgha IkSaNe yasya sa tArazaH vatsarANAmabdAnAmayutena dazasahasrasaMkhyayA mitaM samanvitaM paricchinnaM vA, Ayuyasya sa tAdRzaH, adbhutaH vilakSaNaH bhuvaneSu uddharaH udagraH, suraH devaH abhUt , tataH devabhavAcca pracyutaH sa mathanaH, nayena ujjvalaH pavitraH nItimAn , ratnasAratanayaH putraH, bhavAn dhanado'bhUt / / 83 / 84 / / Ama kuvicAramAM paTu te zreSThiputra samyagdarzananuM sAticAra pAlana karI gurunI pAse tenI AlocanA karyA sivAya mRtyu pAmI lekaprasiddha ne kamaLa jevA netravAlo ne daza hajAra varSanA AyuSa vALA addabhuta deva thayo. te ja tyAMthI cyavIne tuM nItimAna evA ratnasAra zreSThine putra thayo che. 8384 ___ atha vArtAmupasaMharatitena te samabhavaMzca sampadaH, sopadaH parapadAbhilASiNaH / bhAvabhAvitamanAstataH pumAn , dharmameva vidadhIta dhIdhanaH // 8 // tena ca khaNDitabhAvanAsamanvitena dharmeNa hetunA, parapadasya mokSasyAbhilASiNaH, te tava, sApadaH antarA vipanmizrAH sampadaH samabhavan matsyagilanAdi vipattijAtamanubhUya tava sampatprAptirityarthaH / tatastasmAddhetoH, dhIdhanaH buddhimAn pumAn bhAvena sadbhAvanayA bhAvitaM pariplutaM mano yasya sa tathA sanneva, dharma vidadhIta, anyathA tu taveva sarvasyApi tvAdRzasya gatiriti bhAvaH // 85 // tethI tamane mokSanI abhilASAvALA evAne Apada jevI saMpattio thaI che. mATe buddhimAna puruSe bhAvanAzILa manavALA thaI dharma anuSThAna karavo joIe. 85 prAgbhavasmaraNamApya tatkSaNaM, jyeSThanandana dhanAvahe'tha tam / vezmabhAramadhiropya sa vratA--dAnamAtata suvarNadAnakRt // 86 // atha tadvA zravaNAnantaraM prAgbhavasya pUrvajanmanaH smaraNamApya, sa dhanadaH, tatkSaNam , jAtotkaTa. vairAgyatvAditi bhAvaH, jyeSThe nandane putre dhanAvahe taM vezmabhAraM gRhabhAramadhiropya, suvarNadAnakRtsan , suvarNadAnapUrvakamityarthaH / vratasya paJcamahAvratasya AdAnaM grahaNamAtata cakAra, na mantadRSTerudbhede viSayAsaktiH jhaNamapi tiSThatoti bhAvaH / / 8 / / tethI jAtismaraNa pAmIne te dhanade tatkAla dhanAvaha nAme jayeSTha putrane gharane badho bhAra sapi suvarNadAna karI vratane grahaNa karyuM. 86 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] samprati janatAbAnasya spRhaNIyatvamAhakazcideva narajanmakAJcanaM, savratAcaraNaratnayogataH / prApayed gurukalAdasaMvidA, lakSakoTikalanAmaharSatAm // 87 // kazcid bhAgyazAlI janaH eva narasya janmaiva durlabhatvAt kAnanaM manuSyabhavarUpaM suvarNa sadbatastrA caraNameva mahattvApAdakatvAt ratnaM tasya yogataH sambandhataH, gururUpadezaka eva kalAdaH svarNakAraH vividhavicitropadezaracanAcaturatvAt , tasya saMvidA bhAvabhUSaNavidhAnacAturyarUpazikSaNAtmakabAnena, namakoTikalanAbhiH laNyakoTisaMkhyAbhiH. athavA banyate yate'neneti lamaM dRSTiH tatra yA kossinaM malyaM samyagdRSTiH tasyAH kalanA vikAzanaM tAbhiH, maharghatAm amUlyatA pUjyatAM ca prApayet , yathAhisvarNakAraH svarNa ratnena saMyojya vividharacanAcAturItaH tatkoTimUlyaM karoti, kenacidibhyena prayojitaH, tathA ko'pi bhAgyazAlI manuSyabhavaM sadAcaraNadvArA, gurusAhAyyenAmUlyatA''pAdanena spRhaNIyaM karotIti paraMparitarUpakam / / 37 // keIka chava manuSya-bhavarUpI senAne sadavatonuM pAlanarUpa ratnanA ge gururUpI senAnA jJAne kauzale lakSakeTi mUlyanuM mahAmulA paNuM pADI zake che. 87 aba dhanavavratagrahaNAnusaraNenAnyeSAmapi vratagrahaNamAhatastriyA tilakasundarI pitA, tasya sApi jananI janezvaraH / kAntayA saha mahAvrataM lalu-nitipraNayakAmaNauSadham / / 88 // tapriyA dhanadapatnI tinakasundarI, tasya pitA ratnasAraH, sA maNicUlAlyajananyapi, janezvaraH nRpaH kAntayA saha sarve eva, nivRtau muktau yA praNayo'nurAgaH tatra kArmaNaM tatsampAdanakuzanmoSadhaM mahAvrataM laluH // 8 // tenI priyA tilakasundarI tenA pitA ne mAtA ane patnI sAthe rAjA badhAye mekSanI prIti pratye kAmaNagArI esaDa samAna evA mahAvratanuM grahaNa karyuM 881 tanmunikramasarojaSaTpado-stayathAvidhi same prapAlyate / prApya devapadavIM divi kramA-glebhire padamanantamavyayam // 89 // tasya zIladhArimuneH kramau caraNau eva raktatvAtkomalatvAt kalyANarUpaparAgavatvAJca saroje kamale, tatra samAsaktatvAdaharnizasevakatvAca paTpadA bhramarA iva te dhanadAdayaH, tanmahAvrataM yathAvidhi vidhimanatikramya, prapAlya, sevitvA, divi svarge devapadavI devatvaM prApya, kramAkramazaH, anantam , avyayaM zAzvataM padaM sthAnaM mokSaM lebhire // 86 // A pramANe te muninA caraNakamaLamAM bhramara jevAM teo badhAM vidhi pramANe vratanuM pAlana karI svarga mAM deva pada pAmI krame karIne anaMta ane avinazvara evA mokSa padane pAmyA. 89 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vimAnArapitavRttisahita sattamaH sargaH [ 165 itthamAtmarucicAraNavatI, bhUpateramitatejasaH puraH / pauSadhAdavasitasthiteH kathAM, saMprakAzya paritoSamAsadava // 10 // itthamuktaprakAreNa, pauSa dhAt pauSadhagrahaNAddhetoH, avasitA baddhA niyatA sthitiravasthAnaM yasya tasya tArazasya bhUpateramitatejasaH puraH kA dhanadAkhyAyikA samprakAzya kathayitvA paritoSa prasannatAmAsadat / ka ityAha-AtmarucyA svecchayA cAraNaM labdhyatizayapradhAnaM gamanaM yasya sa cAsau vratI ca sa cAraNamunirityarthaH / zrAddhe dhupadezaH AtmaparitoSAya jAyate iti bhAvaH // 10 // te ja pramANe IcchAvihArI cAraNa munie pauSadhamAM rahelA rAjA amitatejanI AgaLa A kathA kahI ghaNAM saMtuSTa thayA. 9 nA zraddadhe nRpatireva tAmapI-cchAmi nUnamanuziSTimityaNan / tau ca cAraNamunI vihAyaso, svecchayA vyaharatAM damAzrayau // 11 // __ nRpatirakItitanayo'pi tAM pratipAditAmanuziSTimanuzAsanamapi avaikalyenAIddharmaparipAlanarUpAmicchAmi, ityaNan zradhe eva arhaddharmazraddhAmeva kRtavAn, to ca damasyendriyanigrahasya AzrayAvAdhArI jitendriyo cAraNamunI, vihAya mA AkAzamArgeNa svecchayA yayeSTaM vyaharatAm // 9 // rAjA paNa nizcayapaNAe AjJAno svIkAra karuM chuM ema kahI potAnI zraddhAne pragaTa karyo. jitendriya evA te banne cAraNa munio paNa svecchAe AkAzamAge vihAra karI gayA. palA tau ca khecaramanuSyanAyako, vatsaraM prati jinendrasamasu / cakratuH sumahimatrayaM mahA-saMpadAmanuguNaM tathAhi ca // 12 // tau ca khecaramanuSyanAyako vidyAdharendrau zrIvijayA-mitatejasau, prativatsaraM prativarSa jinendrasamasu ahaccaityeSu mahAsampadAmanuguNaM yogyaM sumahimatrayaM mahotsavatrayaM ckrtuH| tathAhi ceti utsavavaNenanirdezArtham // 12 // te vidyAdharendra ne rAjA paNa dara varSe jinAlayomAM moTI saMpadAone anurUpa evA traNa mahesa karatA hatA ke jemake. 9rA caitrakAzvinakamosayorimau, svasvajainabhavaneSu cakratuH / zazvadeva vibhavena zAzvatA-STAhnike zubhanibaMdhanaM nRNAm // 13 // imau nRpau zrIvijayA-mitatejasau +caitrakAzvinakamAsayoH caitre Azvine ca mAsi, svasvajainabhavaneSu; + caitrasya vimale pakSe, yAtraikA zAzvatI bhavet / dvitIyA cAzvinImAse, prasiddhA'STAhnikAbhidhA // 543 / / devA vidyAdharAzcaite, dvIpe nandIzvarAbhidhe / yAtre kuyuH narAH svasva-sthAnacaityeSu saMmadAt // 544 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthamahAkAvye nRNAM zazvadeva zubhasya nibandhanaM kAraNaM zAzvatASTAhnikamahotsavau, vibhavena bahuvittavyayena cakratuH / / 13 / / te bane citra ane Aso mahinAmAM pita pitAnA jinAlayamAM manuSyonA, zubha kAraka evA zAzvata aSTAblikA utsava vaibhava sAthe haMmezAM karatA hatA. 93 sImabhUmibhRti rAmakevala-jJAnabhuvyanupamaM tRtIyakam / zrIyugAdijinacaityamandire, kazcidutsavamamU vitenatuH // 14 // amU zrIvijayA-mitatejasau, tRtIyakam anupamam kinidvilakSaNamutsavam, sImabhUmibhRti sImaparvate rAmasya balarAmasyAcalamunisaMjJakasya kevalajJAnasya muvi sthAne, zrIyugAdijina caityamandire vitena tuH / / 14 / / ane taje anupamane addabhuta utsava sImaparvata upara balabhadra acalanA kevaLajJAna utpanna thavAnA sthAne zrI AdinAtha caityamAM karatA hatA. 94aa arkakIrtisutabhUmivAsavaH, sampadA vijitavAsavo'nyadA / khecaraiH parivRtaH paramzatai-rAbhitaH pariSadaM sasaMmadaH // 95 // anyadA sampadA samRddhathA vijitaH vAsavaH indro yena sa tAdRzaH indrAdapyadhikasampattizAlI, akIrteH suto'mitatejAH bhUmivAsavaH mahIndraH, paraHzatairanekaiH khecaraiH vidyAdharaiH parivRtaH samanvitaH, sasammadaH saharSaH san pariSadaM sabhAmAzritaH // 65 // dharma eva dazadhA vibhAjito-'pyekatAmiva gato'tihArdataH / ekavAsasamupAstijanmano, viSTapatritayatattvavedibhiH // 16 // viSTapatritayasya muvanatrayasya tattvaM paramArtharahasyabhUtAnekAntaM saMvidantItyevaMzIlAH sarvajJAH taiH, eko niyatassAdyanantasthitirUpo vAsaH karmakAraNAbhAvena punarbhavavAsakAryAbhAvAt yatra sa ekavAso mokSaH tasmai samupAstissamyagdarzanAditrayArAdhanA tasyai janma yasya sa tathA tasya sAdhodharma eva dazadhA vibhAjitaH kSamAdiprakAreNa vibhAgIkRto'pi atihArdataH hArdikabhaktyekatAnatAtaH ekatAM dharmakamUrtisvAnmunestadekarUpatAM gata iva, dazavidhayatidharmAtihArdikArAdhanAtatpara iti bhAvaH / asya taM netraviSayaM ninAyetyagrimeNAnvayaH // 96 / / antareNa satatopavAsinAM, yo vicitraviSayopalambhanam / pazyatAmamRtapAraNAvidhi, cakSuSAM viracayannivorucat // 6 // yaH pazyatAM janAnAM vicitraviSayopalambhanamantareNa vicitrasya nAnAprakArasya viSayasyendriyagocarasyopalambhanaM prAptissaMyogaH tadantareNa tadvinA satatopavAsinAM cakSuSAM darzanAmRtena pAraNAvidhi viracayamiva kArayanivAracAt // 17 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSayavasAbararacitavRttisahite saptamaH sargaH [167 mAsakakSapaNapAraNecchayA-'bhyApatantamatimAtradurbalam / duzcareNa tapasA munIzvaraM, tatra netraviSayaM ninAya tam // 98 // ' (cAturbhiH kalApakam ) mAsakakSapaNasya mAsopavAsasya pAraNAyAH vratAntabhojanasya icchayA, abhyApatantamAgacchantam , duzcareNa anyena caritumazakyena tapasA kRtvA, animAtradubalam atyantakRzaM na hi tAdRzaduzcarastapaHkartA muniH sabalo bhavatIti bhAvaH, taM munIzvaraM tatra pariSadi netraviSayaM ninAya dadarza // 6 // eka divase sabhyadAthI Indrane jItanArA arthakAtinA putra zrI vijayarAja seMkaDo vidyAdharothI parivarelA harSapUrvaka sabhAmAM beTho hato. tyAre harSa pUrvaka traNe lekanA tatvanA jANukAra vaDe dazabhAge vibhAga karAyelo dharma upAsanAnI zarUAtathI ja jANe atyaMta premanA lIdhe eka thaI gayo hoya tema eka vaavALAne je netrone nAnA prakAranA viSayonA bhoga sivAya paNa satata upavAsa karanArAonI amRta pAraNAnI kriyAo jotA karatA hoya. tema zobhatA duSkara tapathI durlabha thayelA mAsa khamaNunI pAraNunI IrachAe tyAM AvatA evA te munIzvarane netranI sAme karyo che. pAlAAchA 8 atha munestatkRtasvAgatAbAhasiMhaviSTaramapAsya so'tha taM, triH parIya ca vinamya bhaktitaH / dharmalAbhavacasAtitoSitA, prAsukAnyazanapAnakAnyadAt // 19 // atha darzanAnantaraM saH amitatejAH, siMhaviSTaraM siMhAsanam apAsya tyaktvA mahati samAyAte nijAsanatyAgasya shissttaacaartvaaditibhaavH| taM muniM triH trivAraM parIya pradakSiNIkRtya, bhaktyA vinamya praNamya ca, dharmalAbhasya munivyAhRtasya vacasA vANyA atitoSitaH atiprasAditaH prAsukAni acittAni azanapAnakAni adAva , arthAttasmai munaye iti // 19 // pachI te rAjA siMhAsana choDI te muninI traNa pradakSiNA karIne bhaktithI namI. tenA dharmalAbhanA AzIrvAdathI atyanta khuza thayela cha, prAthaka evA bhAta pAmIno lAbha lIdhe temane ApyuM. chellA pAtradAnamahimaprakAzakaM, tatkSaNAdajani divyapazcakam / jJAnapazcakavipaJcanasthiti, bhUpatervadadivAtmanaH sphuTam // 10 // pAtradAnasya atitapasvimunirUpasupAtradAnasya mahimnaH prabhAvasya prakAzakaM pradarzakam , divyapaJcaka 1-celotkSepaH 2-gandhodakapuSpavRSTiH 3-dundubhinAdaH 4-ahodAnamahodAnamityudghoSaNA vasudhArAvRSTizca ityevaMrUpaM bhUpateramitatejasaH, AtmanaH jJAnapaJcakasya vipaJcanasya vistArasya sthitiM sattvaM sphuTa vadatkathayadiva, tatkSaNAt ajani // 10 // tyAM rAjAnA AtmAne pAMca jJAnanA vistAra thavAnuM pragaTa sUcavate heya tema tatkAla pAtrane dAnanI mahimAne pragaTa karata vasudhArA vigere divya paMcaka thayo. 10nA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamArhatavRSodhame ratau, bhItripRSThatanayAmitIjasau / vatsarAn prakRtivatsalau nRpo, tau vyatIyaturimau sahasrazaH // 101 // evamuktaprakAreNa, ArhataH aha~nirdiSTo yo vRSo dharmaH tasya udyame AcaraNe itau tatparau, to prasiddhau, prakRteH prajAnAM vatsalau snehavantau, imau zrItripRSThatanayAmitaujasau zrIvijayAmitatejasau nRpo vidyAdharendrau, sahasrazaH varasarAn bahUnya dasahasrANi vyatIyatuH // 11 // Ama jainadharma vize udyamavata thaIne svabhAvathI paraspara premavALA tripRSTha putra zrIvijayane amitateja bane rAjA hajAra varSa pasAra karyo. 101 tau vimAnamadhiruhya mAninau, jagmaturnarapatI paredyavi / nandane surapatemanorame, zAzvatAn jinapatInvivanduitum // 102 // parecavi ekadA, tau mAninau mAnadhanau narapatI zrIvijayAmitatejasau, vimAnaM vyomayAnamadhiruhya, zAzvatAn jinapatIn jinezvarabimbAn vivandituM, surapaterindrasya manorame manohare krIDAM katta yogye iti yAvat nandane tadAkhyodyAne jagmatuH // 182 // eka divase zAzvata jinezvaronuM vandana karavA sArU te mAnanIya ane rAjA vimAnamAM caDhI IndranA mane hara evA nandana vanamAM gayA hatA. 8/102aa tatra kAzcanazilAtalAsanau, vIkSya cAraNamunIzvarau nRpau / satamau vipuladhImahAmatI, tau praNematurapetakalmaSau // 10 // tatra nandanavane, kAJcanasya zilAyAstalaM pRSThamevAsanaM yayoH tau suvarNapIThasthitau apetakalmaSau niSpApo, sattamau, vipuladhImahAmatI vipulamati-mahAmatinAmAnau cAraNagunIzvarau vIkSya nRpau zrIvijayAmitatejasau tau munI praNematuH / / 103 / / sajana evA tyAM banne rAjAe kAMcana zilArUpI Asana upara niSkalaMka evA vipulamatine mahAmatinAme be cAraNa munione joI praNAma karyo. 103 atha tatkRtadezanAmAhaagrato'pi viniviSTayostayo-rAyasAdhurataniSTa dezanAm / prApya mAnuSajanuH sudurlabhaM, mA pramAdavazagAH sta sAdhavaH ! // 104 // tayoH nRpayoH aprato'pi purata eva viniviSTayopaviSTayoH tayormunyoH AdhaH prathamaH jyeSTha iti yAvat, sAdhuH muniH dezanAmajaniSTa ddau| kimityAha-sAdhavaH he sajjanAH ! sudulabhaM mAnuSajanuH manuSyajanma 'janujananajanmAni' ityamaraH / prApya, pramAdasya vazagAH adhInAH mA sta mA bhUta // 104 / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAcAryavivapadarzanasUrIzvararabhitavRttisahita saptamaH sargaH [ 169 AgaLamAM te banne rAja beThA chatAM te bannemAM moTA muni dezanA ApavA lAgyA. te sajjana puru, atyanta durlabha evo manuSyabhava pAmI pramAdane AdhIna thatA nahI. 104 apramattena ki karaNIyamiti cettatrAhadharmamArhatamupAdhyamAdarA-jjanmakoTikRtakaskanAzakam / grISmakAlajanitaM nirargalaM, tApamambubhRdapAspati kSaNAt // 10 // janmanAM koTibhiH kRtAnA kalkAnAM pApAnAM nAzakam , tAdRzakalkanAzakatvena hi tasyAvazyo. pAkhatvamiti sUcitam / AItaM sarvajJoktaM dharmam upAdhvam bhajadhvam / nanu na kenAne keSAM nAzaH sukaraH ityAzaGkAyA nivRttaye dRSTAntamAha-ambUni bibhartIti saH meSaH, grISmakAlajanitaM nirargalam tarodhakAniSkrAntama anAvaraNIyamamayaMca. atyapamiti yAvata. tApaM kSaNAta na tu tatra tassa kAlavizeSo'pekSita iti bhAvaH, apAsyati dUrIkaroti / evaM ca dharmasyApi tAdRzakalkanAzakatvaM na virudhyate iti bhAvaH / dRSTAntAlaGkAraH // 105 / / karoDa janmonA pApano nAza karanAra evA jainadharmanI AdarapUrvaka upAsanA kare unALAnA samaye thayelA ugratApa je vAdala takAla nAza kare che. 10pa AzuzukSaNirivendhanairdhana-rirAziriva vArirAzibhiH / ho ! cakora iva kaumudIbharai-rjIva eva viSayairna tRpyati // 106 // ghanaiH prabhUtaiH, indhanaiH dArubhiH, AzuzumaNiragniriva, vArINAM jalAnA rAzibhiH samUha, vArirAziH samudraH iva, kaumudo candrikA tAsA bharairatizayaiH cakora iva, viSayaiH sacandanavanitAdi. rUpaiH, eSa zarIro jIvaH. na tRppati, hA khede, jovasya kathamapi viSayaina tRptiriti tasya tRptyai AyAsaH khedAyaiveti bhAvaH / evaM ca viSa ropabhogatRptaiH dharmaH kattavya iti pralApamAtram , viSayaistRpterevAsambhavAt , tasmAtsadya eva dharma AcaraNIyaH, na tu tatra pramAdaH kattavya iti bhAvaH / mAlopamA // 106 // jema ghaNAM lAkaDAothI paNa agni pANi dhaMdhathI paNa samudra, ne ghaNI cAMdanIthI paNa cara kadI tRpta thatA nathI tema hA ! jIva viSayathI tRpta thatuM nathI. 106 nanu astu tadapi, kintu yauvanAdau tadAcaraNoyamiti cettadapi na saMbhavati ityAha dhamAracayitAsmi yauvane, vArdha ke'pi yadi vA viraktadhIH / dharmarAjamavitatya mitrakaM, ko'pi jalpatu kimIdRzaM vacaH // 107 // yauvane yadi vA yauvane kathaMcittadasaMbhave, vArddha ke vRddhAvasthAyAmapi, viraktadhIH san dharmamAracayitA asmi, iti, IdRzaM vacaH, dharmarAjamantakaM mitrameva mitrakaM mitram , svArtha kaH, avitatya akRtvA, ko'pi jalpatu kim ! naiva jalpituM zaknotItyarthaH / yauvane vArdhakye vA tadA dharmAcaraNaM saMbhavati, yadi vA tajjIvanaM syAt , nityaM ca sannihito mRtyuH, evaM ca kutastAvajjIvanAzA, dharmarAjazvenmitraM bhavet , tadaiva tatsaMbhavati, dharmarAjamaitrI ca na saMbhavatyeveti na dharmAcaraNe kAlakSepo jyAyAnitibhAvaH / / 107 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] zrI zAntinAthamahAkAvye yula vastha mAM ke vRddhAvasthAmAM virakta thaI dharma karIza, A vacana dharmarAja yamarAja te mitra banAvyA sivAya koI bolI paNa zake zuM ? na bolI zake. 10LA nanu yasya dharmarAjena maitrI, tena kAlakSepe kA hAniriti cettatrAhabAlizaM tyajati no na paNDitaM, naiva raGkamapi nApi cakriNam / naiva devamapi nApi vAsavaM, Rddha eSa zamanaH kathaMcana // 108 // kruddhaH, etena dharmarAjena maitryasaMbhava uktaH Rddhasya svaparavivekAbhAvAt tadAha-'krodhI hanyAd . gurUnapi' iti, eSa zamanaH yamaH 'zamano yamarAGa yamaH' ityamaraH / bAli mUkhaM no tyajati, paNDitaM na, kraddhasya vivekarahitatvAttatra mukhatvaM paNDitatvaM vA akizcitkarama, rAmakizcanamapi naiva, akiJcano hi dayApAtraM prasiddhaH tatra cennAntakasya dayA, tahyanyatra kA cacA, evaM ca kruddhasya na kvApi dayAsaMbhava iti sUcitam / cakriNamapi na, sarvato hi bhAgyazAlI cakravartI, tamApa na tyajati, manuSyA ivAmarA api yamAdhInA evetyAha-devamapi naiva, vAsa devendramapi na, evaM cAntakaH sarvato balavAn sarvameva hantIti svamarakSitaM matvA sadya eva dharma pravRttiH kAryeti bhAvaH // 10 // kaddha thayelo pelo yamarAja mUkhe ke paMDita, raMka ke cakravata, deva ke indra, koIne paNa kaI rIte choDato nathI 108 nanu prArthanAdibhiH dharmarAjAttrANasaMbhava ityapi netyAhauttamarNa iva na pratIkSate, prArthito'pi bahUbhizcaktibhiH / yAmamAtramapi no muhUrtakaM, na kSaNaM kupita epa daNDabhRt // 109 // kupita eSa daNDabhRt kAla: 'kAlo daNDadharaH' ityamaraH / uttamarNaH RNadAtA iva, bahubhiH caTaktibhiH priyoktibhiH, prArthitaH api. etena tAtinirdayatvamuktama, yAmameva yAmamAtram praharaM "dvau yAma-praharau samau" ityamaraH / na pratIkSate vilambate muhUtakaM muhUttamapi no, kSaNamapi no, atyugraH svanizcaye'calazca sa iti tatastrANAzA sarvathaiva na yujyate iti tatkAla eva dharmaH kArya iti bhAvaH // 109 / / kupita thayelo te yamarAja ghaNI priya vANuthI prArthanA karAyA chatAM paNa deNadArane leNadAranI jema ja pahere ke ghaDI ke kSaNavAra paNa pratIkSA karato nathI sAhasa nathI. 109 athopasaMharatitajanAH ! jinapratirUpitaM, dharmamAcarata nizcalAzayAH / yena vo'pi zivasampadaH sthirAH, saMbhaveyurubhayatra bhAvinaH // 11 // tad dharmarAjasyAnivAryatvAnnityaM sannihitatvena mRtyoranizcayAJca bhAvinaH he bhAvukAH jnaaH| nizcalAzayAH santaH, caJcalatve tu na kAryasiddhiH sAmagrathA eva vikalatvAditi bhAvaH / jinapatinA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSayadarzanasUpIdhararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 171 prarUpitaM pravartitaM dharmamAcarata, yenArhaddharmaNa natvanyaprarUpitadharmeNa, vaH yuSmAkamapi, zivasya kalyANasya sampadaH samRddhayaH, ubhayatra iha paratra ca, sthirAH avinazvarAH eva saMbhaveyuH, anyathA tu neti bhAvaH // 110 / / he leke ! tethI sthira manavALA thaI jinezvare prarUpelA dharmanuM pAlana kare jethI tema tamane bane lekamAM kalyANa karanArI evI sthira zubha saMpadAo-zubha guNe thaze. 11 evamasya vacanaM nizamya to, saMsRteH parihatau nibandhanam / pRcchataH sma parizeSamAyuSaH, prAJjalau navavineyavanmunim // 111 // asya muneH evam uktaprakAra vacana saMsRteH saMsAra sya, parahRtau dUrIkaraNe nibandhanaM kAraNaM nizamya, tau zrIvajayAmitatejasI navo yA vineyaH ziSyastadvat , prAJjalau saralau, munim AyuSaH nijajIvitakAlasya, parizeSamavaziSTa maMzam , kiyadAvayorAyuH pariziSyate ityeva pRcchataH sma // 111 / / tene A vacana sAMbhaLI te bannee bhavabaMdhanane rAgAdino tyAga karyo navA ziSyanI jema hAtha eDIne munine potAnuM bAkInuM AyuSya pUchavuM. 111 to prati praNijagAda cAraNaH, sAdhureva divasoni viMzatim / SaDyutAni niyatAni saMskRta-cchandasAmiva vibhAjanAvidhAH // 112 // cAraNaH sAdhuH, tau nRpau prati, praNijagAda, kimityAha-saMskRtacchandasA vibhAjanAyAH vidhAH prakArAH iva, niyatAni nizcitAni, mAtrAcchandasAmasaMskRtAnAM na saMkhyAniyamaH kintu varNamAtrobhayAzritAnAM saMskRtacchandasA saMkhyA niyamaH, tadvat, SaDyutAni viMzati divasAni SaDviMzatidivasAni SaDvaMzatidinAnyeva, AyuravaziSyate iti zeSaH // 112 / / tyAre cAraNa munie te bannene kIdhuM saMskRta chanA bhedane vizeSanI jema nizcaye 6 saMkhyA karIne sAthe vIsa divasa 26 chavIsa divasanuM che, 112aa tacchra tvA tayoH pazcAttApamAhadurlabhaM manujajanma hAritaM, hA ! pramAdamada saMgamena nau| IdRzaM kathamaho ! nirarthaka, sarvazasyapuruSArthasAdhanam // 113 // hA iti pazcAttApe, nau AvayoH durlabhaM manujajanma, pramAdasya madasya ca saMgamena samparkeNa hAritaM gamitam , aho iti muhuH khede, sarveSAM zasyAnAM prazasyAnAM puruSArthAnAM yadvA sarveSu janmasu zasyamuttamaM puruSArthAnAM sAdhanam , manujajanma, IdRzamevaMrItyA kathaM nirarthakaM mudhaiva, hAritamitizeSaH, saphalametatsyAttathA AvAbhyAM nAcaritamiti bhAvaH // 113 / / tyAre te bane pazcAtApa karavA lAgyA ke are re ame banne saghalAM dhanya jevA puruSArtha-dharma artha kAma mokSanuM sAdhana e durlabha A manuSya bhava zI rIte phogaTamAM gumAvyo ? 113 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ] bhozAntinAthamahAkAvye nanu yAvadevAvaziSTaM tatraiva tatsAdhanIyamiti cettatrAhaantareNa paramAyurarjanA, zreyaso vitanute na yogyatAm vezmani jvalati jAtavedasA, kasya hAsyamapi nAndhunirmitiH // 114 // antareNa paramAyuH cirAyuvinA ityarthaH / zreyasaH kalyANasya arjanA upArjanA, yogyatAmaucityaM na vitanute prathayati, alpAyuke zreyo'rjanayogyataiva nAstIti kutaH etAvadalpe AyaSi zreyasa upArjanaM kurvaH iti bhAvaH / ayogyatvameva samarthayati dRSTAntena-jAtavedasA agninA vezmani gRhe jvalati dahati sati, andhoH kUpasya nirmitiH nirmANaM khananamiti yAvat , kasya hAsyaM hAsyapAtraM na ! api sarvasyaiva hAsyamitibhAvaH / dRSTAntAlaGkAraH // 114 // lAMbI AyuSya na hoya te tevI AyuSyano lAbha mekSanI yogyatA Apate nathI DhaMkA AyuSyathI mokSa sAdhI zakAya nahi ghara agnithI baLatuM hoya tyAre kuvAnuM khodavuM kone hAsyakAraka na hAya hAya ja 114 sAntvanAmatanutAM munIzvarI, bhUbhujoratha tayoviSaNNayoH / khedamedurahadau yuvAM kathaM, dhIdhanau bhavatha evamunnatau // 11 // athAnantaram , munIzvarI, viSaNNayoH anutaptayostayoH bhUbhujoH, sAntvanAmAzvAsanamatanutAm prAdadatAm , sAntvanAmevAha-unnatau udArAzayau, dhodhanau buddhimantau yuvAm evamuktaprakAreNa khedena glAnyA janmavyarthatvajJAnajanyayA meduraM visaMsthulaM hRdyayostau tAdRzau khinnau kathaM bhavathaH ? khedo na karaNIya ityarthaH / yo hi dhImAna udArAzayazca sa na khidyati, khedasya nIcaprakRtisvabhAvatvAt / "vigataM nAnuzocanti, narAH paNDitabuddhayaH / " ityukteritibhAvaH // 115 // Ama viSAda pAmelA banne rAjAne te banne muni sAtvanA ApavA lAgyA, moTA buddhimAna tamo bane Ama zIdane khinna thAo che ? li11pa nanu gatasya na khedaH, kintu zubhopArjanAvasaro nAstItyataH kheda iti cettatrAhaghasramAtramapi sevitaM vrataM, bhovato bhavati nirvRtipradam / dIpikA viracitA'pi kiM gRhe, nAndhakAranikaraM nirasyati ? // 116 // ghasramekadinamAtramapi, kiM punaH dvivyAdidineviti bhAvaH, bhAvataH nirmalacittavRttitaH, sevitamanuSThAnaM vrataM nirvRttipadaM mokSadaM sukhadaM vA, "nirvANaM nirvRtiH sukham" ityamaraH / bhavati / tava tu SaDaviMzatidivasAnAmavaziSyate iti tAvadvatAcaraNe tu sukarA nivRtiprAptiriti zubhopArjanAvasaro nAstIti khedo na karttavya ityarthaH / aNurapi vizeSo'dhyavasAyakara iti bhAvaH / tatraiva dRSTAntamAhagRhe, viracitA prakAzitamAtrA'pi dIpikA, andhakArasya nikara pujaM na nirasyati dUrIkaroti, kim ? api tvavazyaM dUrIkarotItyarthaH / vrataM hi dIpakasvabhAvaM lezamAtrato'pi svasAdhyasAdhanasamarthamiti bhAvaH // 116 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH eka dina paNa bhAvathI sevele vrata mokSane Ape che. dIvo peTAvyAnI sAthe ja gharamAM andhakAra samUhane nAza karate nathI? kare ja che 11 cAru cAraNamaharSibodhito, to javAnnijanijaM niketanam / nAgaraiH pramuditairavedhitau, bhUpatI zubhamatI samAgatau // 117 // cAraNamaharSiNA bodhitau, to zubhamatI bhUpatI zrIvijayAmitatejasau, javAva vegataH, etena kariSyamANakartavyotsAhaH sUcitaH / pramuditaiH nAgaraiH avekSitau santo, nijanijaM cAru niketanaM nivAsasthAnaM samAgatau // 117 // Ama sArI rIte cAraNa muni vaDe prabodhAyelA ne zubha mativALA prasanna thayelA zaherI lokAthI joyelA evA te banne rAjA jaldIthI pitApitAne ghare AvyA. 11 atha tayordokSAgrahaNamAha zlokadvayenabhaktipUrvamupahUya sarvataH, pUjyabhAvazupanIya bhAvataH / saMghamArcya paramaM caturvidhaM, dInadausthyamapanIya dAnataH // 118 // nyasya rAjyamapi putrayoH svayo-stau vrataM jagRhaturmahIpatI / vizvavandanaguNAbhinandana- syAntike munipateH pituroH // 116 // (yugmam / ) caturvidhaM * maNa-maNI-zrAvaka-zrAvikArUpaM paramamuttamaM saMgham , sarvataH sarvasmAtsthAnAva sarvaprakAreNa vA bhaktiH prItistatpUrva yathA syAttathA, upahUyAkArya, bhAvataH sadbhAvanApUrvakam pUjyabhAvam upanIya tIrthakkaraiH pUjyassayo'smAkamapi pUjya eveti hRdi vibhAvya Aya' pUjayitvA, dAnataH dravyAdidAnAt , dInAnAM dausthyaM dAridrayam apanIya dUrIkRtya etena dAnabAhulyaM sUcitam , nAnyathA dAridrayApaharaNasaMbhava iti bhAvaH / svayoH putrayoH rAjyamapi nyasya upanIya, tau mahIpatI zrIvijayAmitatejasau, piturakakIrtaH guromunipateH, vizvaM nandayatIti vizvanandanA guNAH yasya tasya abhinandanasya tadAkhyamuneH antikaM vrata jagRhatuH // 118 / 119 // caturvidha saMghane bhaktipUrvaka belAvI bhAvathI sarva rIte pUjA bhAva dekhADI. dAna ApIne dIna dukhionuM duHkha dUra karI pota potAnA putrane rAjya ApI te banne rAjA pitAnA gurune saMsAra ane AnaMda ApanAra guNavALA evA abhinaMdana munIzvara pAse ghananuM grahaNa karyuM. 11811lA pAdapopagamanAmni tasthatu-sto munI anazane samAhitau / / asmaratsvapitaraM tathAsthitaH, bhIvirojivijayo mahAmuniH // 120 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] dhIcAntinAvamahAkAvye to munI zrIvijayAmitatejasau, pAdapopagamanAmni anazane, samAhitau santau tasthataH / tathAsthitaH anazanasthitaH, zrIvirAjivijayaH zriyA virAjI zobhamAno vijayaH arthAt zrIvijayaH mahAmuniH, svapitaraM tripRSThavAsudevamasmarat // 120 // te banne muni samAdhistha thaI pAdapo pagamana nAmanuM anazana karavA lAgyA, ane te sthitimAM zrI vijaya rAjAe potAnA pitAnuM smaraNa karyuM. 12 kimasmaradityAhatasya Rddhimadhiko vicintayan , svasya kizcana tanIyasIM tataH / syAmahaM kamalayA pituH sama-stannidAnamakarodasAviti // 121 // tasya svapituH tripRSThasya adhikAmatizayitAm , RddhiM vicintayan svasya tataH svapituH, kica tanIyasIm alpAm vicintayanniti anuSacyate, asau zrIvijayaH, kamalayA lahamyA pituH samastulyaH ahaM syAm , itItthaM tasya nidAnamakarot // 121 / / tenI Rddhi-prabhAvane adhikane potAnI tethI kaMIka e chI vicArIne huM lakSmI prabhAvathI pitA jevo thAuM ema te rAjAe niyANuM karyuM. I121 tau vipadya munipuGgavau zubha-dhyAnasantatinilInamAnasau / prANate'nupamaRddhivaimavauM, kalpa eva bhavataH sma nAkinau // 122 // __tau dvau zubhadhyAnasya santatyAM paramparAyAM nilInaM magnaM mAnasaM yayostau tAdRzau zubhadhyAnaparAyaNau munipuGgavau zrIvijayAmitatejasau, vipadya mRtvA prANate tadAkhye eva kalpe anupamaRddhivaibhavau nAkinau devo bhavataH sma // 122 // zubha dhyAnanI paraMparAmAM lAgela manavALA te banne munIzvaro kALa karIne prANata ka5mAM anupama Rddhi sahita samRddhivALA evA deva thayA. 122aa nanditAdipadasusthitAdi- vartanAmakavimAnakadvaye / divyacUla-maNicUlasaMjJako, tatra ca vyalasA hatAntaram // 123 // tatra prANate kalpe ca, nanditAdipadasusthitAdimAvarttanAmakavimAnadvaye nanditAvatasye susthitAva khye ca vimAnadvaye, divyacUla-maNicUla-saMjJako, hatamapanItamantaramavakAzo yathA syAttathA nirantaramityarthaH / vyalasatAm tatra nanditAvaraukhye vimAne utpannasyAmitatejaso divyacUleti nAma susthitAvartAkhye cotpannasya zrIvijayasya maNicUlevi nAmA'bhUt / / 12 / / ane tyAM naMditAva ne susvitAvata nAmanA be vimAnamAM divyacUlane maNila nAme te banne devo rAgadveSa rahita thaI vilAsa karavA lAgyA. 12 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH / [ 175 - atha tayostataH cyutvotpattisthAnamAha jambunAmani mahAntarIpake, prAgvidehasuSamAvizeSakam / zrIjayo'sti vijayaH sukhAspadaM, satyanAmaramaNIyasaMjJakaH // 124 // jambunAmani mahAntarIpake mahAdvIpe jambUdvIpe ityarthaH / prAgvidehasya pUrvamahAvidehasya suSamAyAH paramazobhAyAH vizeSakaM tilakarUpaM sumvAspadaM sthAnaM satyaM nAma yasya sa satyanAmA anvarthanAmA ramaNIya iti saMjJA''khyA yasya sa tathA tataH karmadhArayaH / zriyA jayo yasya sa zrIjayaH vijayo'sti / / 124 // jaMbu nAme mahAdvIpamAM prAvidehanI lakSmInA tilaka samAna sukhanI khANa samAna ne yathArtha manahara nAmavALA zrIjayanAme vijaya che. 124 tatra saitapuline'sti dakSiNe, puNyadhAma nagarI zubhA'bhidhA / pazyatA zatamakhena yAM matA, cakSuSAM dazazatI phalottarA // 125 // tatra ramaNIye vijaye dakSiNe saitapuline sItAyAH sItAnadyAH idaM saitaM ca tatpulinaM saitapulinaM tasmin puNyasya dhAmAspadam , zubhAbhiSA nagarI asti, yAM zubhAnAmnI nagarI pazyatA zatamakhenendreNa, cakSuSAM svanetrArNA dazazatI sahasrama, phalottarA saphalA matA mAnitA, netradvayasya nanagaranirIkSaNe'paryAptatvAnetrabAhulyena sAmastyena tannagaravIkSaNAttatsAphalyamiti bhAvaH // 125 // tyAM sItA nadIne dakSiNa kAMThe puNyanuM sthAna samAna zubhA nAme nagara che. jene jotAM Indra potAnI hajAra AMkhane saphaLa mAne che. 12pA saGgaraprahatazatrasantatiH, satyasaGgaraziro'vataMsakaH / anvazAnnayasadhAMzusAgara-stAM ciraM stimitasAgaraH prabhuH // 126 // saGgare yuddhe prahatA zatraNA santatiryena sa tAdRzaH, tathA; satyasaMgareSu satyapratijJeSu ziro'vataMsakaH mukuTasvarUpaH puruSottamaH, nayaH nItireva sudhAMzuzcandrastasya sAgara iva pravartakaH stimitasAgaraH tannAmA pramuH rAjA, tAM nagarI ciramanvazAt // 126 / / te nagaramAM lAMbA kALathI, yuddhamAM zatru samUhane nAza karanAra satya pratijJA vALAonA ziromaNi samAna ne nItirUpI caMdramAnA samudra jevA timitasAgara nAme rAjA rAjya karatA hatA. 12dA dve priye abhavatAM vasundharA-'nuddharA ca kila tasya bhUpateH / prItiratyamidhayeva vizrute, saMvaradviSa iva priye hRdaH // 12 // tasya bhUpateH basundharA tannAmnI, anuddharA tannAmnI ca, dve priye bhArye, saMvaradviSaH kAmasya, prItiratyabhidhayA eva vizrute khyAte prItiratinAmnyau, hRdaH priye iva, abhavatAm / upamA // 127 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] zrIzAntinAthamahAkAvye te rAjAnI kAmadevanI prasiddha ratine prIti nAmanI patnInI jema atyanta priya evI vasudharAne anudA nAme be patnIo hatI. 127 svIyamAyurupabhujya nanditA-vanAmakamahAvimAnataH / janturapyamitatejasazcyutaH, saMjagAma mahiSIM vasundharAm // 128 // svIyamAyurupabhujya nanditAvattamahAvimAnataH cyutaH, amitatejasaH jantuH jIvaH, vasundharA mahiSI saMjagAma prApa, tatkukSAvavAtaradityarthaH // 128 // naMditAvarta nAmanA mahAvimAnathI potAnI Ayu bhogavI amitatejano jIva AvIne rANI vasudharAnAM udaramAM gayo. 128 sA sukhena zayitA sulakSaNA, tatkSaNaM pravizato mukhAntare / svapnakazcitura aikSatopadA-lambhitAnina caturdigIzvaraiH // 129 // sukhena zayitA sA vasundharA sulakSaNA, tatmaNaM tasminkAle, mukhAntare mukhamadhye, pravizataH, caturaH catuHsaMkhyAkAna , svapnA eva svapnakAstAna baladevajanmasUcakAna caturdigIzvaraiH caturbhirdikpAlaiH upadAsu lambhitAn prApitAn upahRtAniva aikSata / utprekSA // 129 / / sArA lakSaNovALIne sukhe sutelI te rANIe cAra diphapAlo. cAra upahAro ApyA hoya tema svamamAM cAra svapno mukhamAM pravezatA joyAM. ll1ralA tadvilokanasamanantaraM priyA-'jAgarInarapateH zazaMsa ca / IdRzAM mama phalaM nu kiM vibho !, syAcchubhaM taditarannaveti sA ? // 130 // tasya svapnasya vilokanasya darzanasya samanantaramanantarameva priyA vasundharA, ajAgarIt, narapateskhA zazaMsa kathayAmAsa, vibho ! IzA svapnAnAM phalaM mama syAnavA, syAccet, zubhaM kiM nu athavA, taditaradazubham , iti zazaMsetyarthaH // 130 // te joyA pachI te jAgI jaIne rAjAne te kIdhuM ne pUchayuM ke he rAjA AvA svamonuM zubha phaLa thaze ke azubha ? 130nA atha svapnasvarUpamAhaabhramupriyatamo vilokitaH, kIrtirAziriva mUrtimAzritaH / jaGgamastuhinakAzyapIdharaH, zRGgapATitataTo vRSo'pi ca // 131 // mUrtimAzritaH kIrtirAziriva abhramoH priyatamaH airAvataH, jaGgamaH saMcaran , tuhi nasya himasya kAzyapIdharaH parvataH himAcalaH, sa iva tatsadRza ityarthaH sa ka ityAzaGkAyAM vizeSyamAha-zRGgAbhyAM kRtvA pATitaM vidAritaM taTaM nadyAdeH kUla yena tAdRzaH vRSaH baLIvardaH api ca vilokitaH, svapne iti zeSaH dvayorabhramuvallabhavRSabhayorujjvalatvAnmUrtimatkIrtirAzitvenotprekSA iti bodhyam // 131 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [177 zItarazmiratha pUrNamaNDalo, vizvatApamapasArayanniva / svacchanIranikaraiH prapUritaM, parAjiruciraM mahAsaraH // 132 // atha punazca, vizvasya jagataH tApam apasArayan dUrIkurvanniva lakSyamANaH, pUrNamaNDalaH zItarazmizcandraH, svacchaH nIrANAM jalAnAM nikarai rAzibhiH kRtvA prapUritaM tathA padmAnA rAjyA zreNyA kRtvA saciraM manoharaM mahAsaraH liGgavyatyayena Silokitamiti pUrveNAnvayaH // 132 // mane samaDa mutimAna heya tema airAvata hAthI jevAyo che ne hAlato cAlate himAlaya parvata hoya tevone zIMgaDAthI nadInA taTane ukheDatA balada ane saMsAranA tApane dUra karato hoya tevo pUrNamaMDalavALA caMdramA tathA svaccha pANIthI bharele ne kamaLa samUhathI zobhate evo moTA taLAva svamamAM je hatA. 131132 taniveditamidaM hadi kSaNaM, saMpradhArya nRpatirvabhANa saH / devi ! vairibalajitvaro balaH, saMbhaviSyati bhavattanUbhavaH // 133 // tayA vasundharayA niveditamidamuktam hRdi kSaNaM saMpradhAyeM vicArya, sa nRpatiH bamANa, kimityAha-devi ! vairiNAM balAnAM sattvAnA senAnAM ca jitvaraH jetA, balaH balavAn bhavatyAstanUbhavaH putrA saMbhaviSyati // 133 // teNIe kIdheluM A badhu kSaNavAramAM vicArI rAjAe kIdhuM ke he devI! tamane zatru senAnA jItanAra evA balabhadra putra thaze. ll133 bhUmipAlavacanaM manorama, saMnidhAya hRdi sAMzukAzcale / evamastviti nivedanonmukhI, pranthimeva nivabandha harSataH // 134 // manoramaM priyaM bhUmipAlavacanaM hRdi sannidhAya manasi kRtvA evaM bhavadukkaprakAramastviti nivedanena kRtvA unmukhI sotsukA sA vasundharA, harSataH, aMzukasya parihitasUkSmavatrasyAbaLe prAnte nibabandha / zubhaM zrutvA hi tadastviti dhiyA yAvaphalaprApti khiyaH vasAJcale pranthi nivaghnantItyAcArAditi bhAvaH // 134 // rAjAne A manohara vacana sAMbhalI manamAM ema ja thAo, ema manAvatI khuzithI te rANIe pitAnA varunA Ama samAM gAMTha bAMdhi. 134 tatprabhRtyapi narezvarapriyA, garbhameva bimarAmbabhUva sA / arthajAtamiva nItirucchitA, dharmabuddhiriva tatvamAntaram // 135 // satprabhRtyapi tadArabhyaiva, narezvarapriyA sA vasundharA, garbham , ucchritA cA sadArA nItiH, . bharyajAtaM vittarAzimiva, nIcA nItistu vittanAzAyaiveti bhAvaH / AntaraM hRdgataM tattvaM sajjAnam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 ] bhIzAntinAthamahAkAvye dharmabuddhiriva, dharmabuddhiryathA AntaraM tattvam AtmarahasyaM bibharti tathetyarthaH, bibharAmbabhUva dadhau / mAlopamAlaGkAraH // 135 // tyArathI mAMDIne ja te rAjAnI patnI, jema uttama nIti arthanuM ne dharmabuddhi AtmatattvanuM dhAraNa kare che tema garbhanuM dhAraNa karyuM. 135 gauravarNaparipUrNavigrahaM, kAmapAlakalitAgrathalakSaNam / sanidhAnamiva so vasundharA, putramapyajanayadvasundharA // 136 // sA vasundharA gaureNa varNena paripUrNaH, yadvA gauraH varNaH yasya sa tAdRzaH, paripUrNaH avikalazca vigrahaH zarIraM yasya sa taM tAdRzam , ata eva, kAmapAlaH halAyudhaH kRSNajyeSThabhrAtA 'kAmapAlo halAyudhaH' ityamaraH / tasya kalitaM dhRtamapathaM mukhya lakSaNaM yena taM tAdRzam , kAmapAlasya gauravarNatvAdiprasiddheriti bhAvaH / putraM vasundharA pRthivI, sannidhAnam , amUlyanidhimiva ajanayat sUte sma / upamA // 16 // ane te vasudharA devI pRthvI ucca ratnane utpanna kare tema goravarNa ne saMpUrNa aMgavALAne balabhadranA mukhya lakSaNothI yukta evA putrane janma paNa Apyo. 136 ceTikAbhirabhivardhito nRpa-stasya janmani parapramodataH / nirvikalpamavikalpitaM paraM, kalpavRkSa iva kAkSitaM dadau // 137 // tasya putrasya janmani janmanimittaM ceTikAbhiH dAsIbhiH, abhivardhitaH kRtavardhApanaH nRpaH kalpavRkSa iva, kalpavRkSatulyaH nRpaH, paraM kintu, avikalpitaM yAcanaM vinaiva, kalpanAyA aviSayaM vA pracuramityarthaH, atra ca pakSe paramityasya atizayenotkRSTaM vaa'rthH| nirvikalpaM deyametannavetyAdivikalpamakRtvaiva, kAzitamiSTaM ca dadau / etena tasya dAnazauNDatvaM dAnAtizayaM ca dhvanyate, harSAddhi lokaH savasvamapi dAtumutsahate iti bhAvaH // 137 // ceTika vaDe dAsIo vaDe vadhAyelA rAjAe te bALakane janma thaye chate atyaMta harSathI vicAraNA karyA sivAya mAMgyA vagara ja jene je ISTa hatuM te kalpavRkSanI jema ApyuM. ll13nA dvAdazApi divasezvarAnasau, bhUpatInapi mahaujasA sutaH / jeSyatIti nRpativinirmame, dvAdaze'ti kila nAmna utsavam // 138 // sutaH mahatA ojasA balena pratApena ca dvAdaza api, na tvekaM dvAveva vA, ojasaH mahattvAditi bhAvaH / divasezvarAn sUryAn , purANAdau sUryasya dvAdazAtmatayA varNanAditi bhAvaH / bhUpatInadhi anekAn rAjazva, natu katipayAneva, ojasaH mahattvAdeveti bhAvaH, jeSyati abhibhaviSyati, iti buddhathA, nRpatiH stimitasAgaraH, dvAdaze'hni dine, ekAdaze dvAdaze vAhi pitA nAma kuryAdityukteriti bhaavH| nAmnaH nAmakaraNasya, utsavaM vinimame cakAra, kiletyaitihathe // 138 / / A bALaka pitAnA mahAna baLa tejathI bArahe sUryane rAjAne jItaze. mATe rAjA bArame divase tene nAmakaraNotsava karyo. 138 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vAcAryavijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 179 utsave bahuvidhe prasarpati, prItipUrvamaparAjitAbhidhA / bhRbhujA'sya vidadhe samantato, dveSibhUpatibhayekakAraNam // 139 / / bahuvidhe naikaprakAre utsave prasarpati jAyamAne sati bhUbhujA rAjJA stimitasAgareNa prItiH pUrva yathA syAttathA, saharSamityarthaH / astra zizoH samantataH sarvatobhAvena, dveSiNaH zatravo ye bhUpatayasteSAM bhayasya ekaM pradhAnaM kAraNam , nAmazravaNAdeva bhayaM yathA syAditi bhAvaH, aparAjita ityabhidhA nAma, vidadhe cakAra // 139 / / aneka prakAranA utsavo thaye chata, rAjAe harSapUrvaka sarva rIte zatru rAjAone bhaya pamADe evuM aparAjita evuM nAma karyuM. 139aaaa atha zrIvijayajIvAvatAramAhaprANatatridivato'vatIrNake, jIva eva vijayasya rApriyA / svapnasaptakamavaikSatAparA, puNyagarbhamahimAnubhAvataH // 140 // prANatAkhyAt tridivataH dazamadevalokAt vijayasya zrIvijayasya jIve avatIrNa evAvatINaka: basmin , avatIrNamAtra eva. puNyasya puNyaprAptasya uttamajIvAzrayatvena pavitrasya vA garbhasya mahimnaH prabhAvasya anubhAvataH aparA anyA rApriyA rAzI anuddharA, svapnasaptakaM sapta svapnAnavaikSata // 140 // prANuta kalpathI zrI vijayane cha avataryo chad, rAjAnI bIjI strI anuddharAe pavitra garbhanA mahimAnA prabhAve sAta svapna joyA- 14nA atha vAsudevajanmasUcakAn sapta svapnAneva kramazo varNayatikesarI prathamameva vRtkRte-diggajAnapi vibhISayan zumaH / zAradendukararAzikezara-zcaJcalocalavilocanAJcalaH // 141 // prathamamAdAveva, vRtkRtaiH siMhanAdaiH, digjAn api kimutAnyAnityapi zabdArthaH / vizeSeNa bhISayana, zAradendoH zaraccandrasya karANAM mayUkhAnAM rAziriva dhavalAH kesarAH saTAH yasya sa tAdRzaH, caJcalA vidyut seva cale itastato ghUrNite vilocanayonayanayoraJcalo prAntabhAgau yasya sa tAdRzaH, darpoddharaH vicikramiSuzcetyarthaH, ata eva zubhaH zubhalakSaNAnvitaH zubhaphalApAdakazca, kezarI siMhaH, dRSTa iti zeSaH, svapne iti ca // 14 // cIranIranidhinandanA tataH, kSIranIranicayairmataGgaH / pArzvato viracitAbhiSecanA, pApIThavinivezitakramA // 142 // tataH kesarIdarzanAntaram, panaM kamaLamevAsanatvAtpIThamAsanaM tatra vinivezitau sthApitau kramau caraNau yayA sA tAdRzI, padmAsanAsInetyartha / tathA pAzvataH ubhayataH matAjaiH moranIranicayaiH kRtvA, viracitaM kRtamabhiSecanamabhiSeko yasyAH sA tAdRzI kRtAbhiSekA, jhIranIraniveH kSIrasamudasya nandanA putrI lakSmIrityarthaH, svapne dadRze iti zeSaH // 142 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. ] zrIzAntimAthamahAkAvye cakravAkamithunAni harSayana, padmajAtimabhito vikAsayan / sarvazo'pi kakubhaH prakAzayan, saMharaMzca timirANyahapatiH // 143 / / timirANi andhakArAn, saMharana, nAzayan , ata eva sarvazaH sAkalyena api kakubhaH dizaH prakAzayana . padmajAti panAnAM yA yA jAtistAM sarvajAtIyapadmAni abhitaH sarvataH vikAsayana , cakravAkamithunAni, saMyogApAdanAt harSayan aharpatiH sUryazca svapne dRSTa iti zeSaH ||14kssaa padminIdalagatAmbumauktika-kSodanirmalajalaughapUritaH / kaNThadezanihitAmrapatrakaH, pUrNapUrNakalazo'tha zobhitaH // 14 // athAnantaram , padminyAH dale patre gatAni sthitAni yAni ambUni jalabindavaH tadvanmauktikAnAM jhodaracUrNa tadvacca nirmalAnA jalAnAmodhaiH samUhaiH pUritaH, kaNThadeze kambau nihitAni ghRtAni bAmrANAM pAtrANi eva patrakANi yasya sa tAdRzaH, ata eva zobhitaH, pUrNaH pUrNakalazaH svapne dRSTa iti zeSaH // 144 / / vAhinIbhiradhikaM samAzritaH, sArvabhauma iva jIvanAzrayaH / AgatAbhiratisArasadrasaiH, sattvamAdadhadapAMnidhistataH // 145 // tataH kalazavilokanAnantaram , AgatAbhiH vAhinIbhiH nadIbhiH senAbhizca adhikamavizavena samAzritaH militaH pariveSTitazca jIvanAnAM jalAnAM prANavRttInAM ca AdhAratvane pAlakatvena ca AzrayaH avalambaH ati atyantasArA balAdhAyakadravyavizeSAH atyantaM nirmalatvAdibhiH kRtvA zreSThAzca me sadrasAH uttamAH rasAH jalAni, rasAyanAni ca, taiH kRtvA sattvaM balaM gambhIrya yAdAsi ca, Adadhat dhArayan , ata eva, sArvabhaumaH cakravartI sa iva, apAMnidhiH samudraH svapne dadRze iti zeSaH // zteSotthApitopamA // 145 // ratnarAziratha tejasAM bharai-ntisaMhatividhUnanakSamaH / dvAdazArkamahasAM samuccayaH, kiM vayaM samudito mukhAzayA ? // 146 / / athAnantaram , tejasA bharaissamUhaiH kRtvA, dhvAntAnAM tamasA saMhateH samUhasya vidhUnane mAzane kSamaH samarthaH, ratnAnAM rAziH, svapne dadRze iti zeSaH / ratnarAzitejAMsyevotprekSate-dvAdazArkANAmeva mahasA tejasA samuccayaH rAziH, mukhaM prathamaM pUrvamiti yAvada, mukhazabdena pUrvA diggRhyate, diggaNane prAthamyena tasyA evopAdAnAta , tayA AzayA dizA 'dizastu kakubhaH kASThA AzAzcetya' maraH / pUrvataH ityarthaH / ayaM ratnarAziH samuditaH udayaM gataH, kiM nu ! utprekSe ityarthaH / na homAni ratnarAzitejAsi, kintu dvAdazasUryatejAsyeveti saMbhAvayAmItyarthaH // 14 // jADyakAlakamanIyasaMgamaH, satyanirmathitadAhazaktikaH / nvAlajAlakalitAntarikSako, dhUmasaGgavikalo vibhAvasuH // 147 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 181 . jADyakAle hemantAdau kamanIyo'bhilaSaNIyaH jADyanAzakatvAtsaMgamaH, sambandhaH, sevanamiti yAvat , yasya sa tAdRzaH, yaduktaM zItakAlamupalakSya "pralobhayati kAminIstana ivAstadhUmo'nalaH" iti| satyena nirmathitA tiraskRtA dAhazaktiryasya sa tAdRzaH, divyaprayogAdau hi satyAzrito nAgninA dahyate iti bhAvaH / jvAlasya zikhAyAH jAlena vistAreNa kRtvA kalitaM vyAptamantarikSamAkAzaM yena sa tAdRzaH jAjvalyamAnaH, ata eva, dhUmasya saMgena vikalaH nirdhUma ityarthaH, vibhAvasuH agniH, svapne dadRze iti zeSaH // 147 // svapnasantatimimAM vilokya sA-'nuddharA pramuditA samutthitA / lakSaratnamiva raGkakAminI, preyase sarabhasaM vyajijJapat // 148 // lakSaM lakSamUlyakaM ratnam , raGkasya daridrasya kAminI bhAryA iva, etena svapnAnAmatiprAbalyamatihaSapradatvaM coktam , imA prAgupavarNitAma , svapnAnAM santati paramparAm vilokya, samutthitA prabuddhA pramuditA atiharSa gatA sA anuddharA, sarabhasaM jhaTityevautsukyAditi bhaavH| preyase patve vyajijJapat kathayAmAsa // 14 // pahelA pitAnI garjanAthI diggajone paNa bhaya pamADato e siMha zarada RtunA caMdramAnAM kiraNa samUha samAna kesarAvALA sthiranetra ne pharatA kaTAkSavALo siMha pachI. kamalanAM Asana upara mUkelI paga vAlIne banne bAjuthI hAthIo vaDe dUdhane pANIthI abhiSeka karAtI tIje. cakravAka pakSInA eDavIne khuza karate kamala samAne vikasAvato sarvadizAone prakAzita karato je alpakAra nA samUhane nAza karatA sUrya gAthA. kamalinI patra para rahelA pANI jevA motInA cUNa jevA nirmaLa jaLathI bhareluM ne kaMThamo AMbAnA pothI zobhato e zobhAyamAna bharele pUNa kalaza pAMcamo senAo vaDe jIvanadAtA cakravatI rAjAnI jema. jIvana pANInA Azrama evI nadIo savizeSapaNAe Azrita ne AvelA evA. atizaya nadIonA pANIthI pitAnA sattva-mahAsattvanuM dhAraNa kare chaThuM mukharUpI dizAthI bAraha sUryanA tejane Dhagale ugya hoya. te potAnA teja samUhathI andhakAra samUhonA nAza karavAmAM samartha evo ratanapuMja, sAtamo ziyALAnA samayamAM je sevana priya che ne satyanA prabhAve jenI dAha zakatI ThaMDI paDI gaI hoya te vAlAnA samUhathI AkAzamAM vyApelo dhumADA rahita evo agni, Ama A sAte savapna samUhAne gariba strI lAkho ratnonI jema joI jAgelI te anaharA, khuza thaI utAvaLathI patine jaNuvyuM. 141-23-4-5-1-7-8 // .. aGgakaM pulakitaM dadhannRpa-stanizamya sa jagau priyAmiti / svapnalabdhiviniveditAgamaH, kezavastava suto bhaviSyati // 149 // tatsvapnavRttAntaM nizamya, nRpaH harSAt pulakitaM romAzcitam aGgamevAGgakaM dadhat, priyAm iti vakSyamANaprakAreNa jgau| itIti kimityAha-tava svapnAnA labdhiAbhaH darzanamiti yAvat, tayA kRtvA, viniveditaH sUcitaH Agamo'vatAro yena sa tAdRzaH, kezavaH viSNuH suto bhaviSyatIti / / 149 / / te sAMbhaLI aMgomAM romAMca anubhavate rAjAe priyAne kIdhuM A svapna lAbhathI jaNAvyuM che. pitAnuM Agamana jeNe evA vAsudeva tamAro putra thaze. 149 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 182] zrIzAntinApamahAkAvye mebhUmiriva kalpazAkhinaM, zyAmalaM sutamasta sA sukham / bhAgyamaGgilalitAtmanAM nRNAM, na prasUtijamarza prasA zrayet // 150 // merubhUmiH kalpazAkhinaM kalpavRkSamiva, sa anuddharA, sukhamaklezaM yathA syAttathA, zyAmalaM zyAmavarNa sutamasUta / nanu prasave duHkhAvazyaMbhAvAt sukhamiti kathamiti cettatrAha-bhAgyasya bhaMgyA vaicitryeNa vailakSaNyena kRtvA lalitaH susampanna AtmA yeSAM teSAM bhAgyazAlinAM nRNAm , prasUH jananI prasUtijam 'AmanasyaM prasUtijam' ityamaraH / azaM duHkhaM na zrayet zrayate // 15 // meru parvatanI bhUmi kalpavRkSane jema, te anudA yAmavarNa putrane sukhathI janma Ape, uttama bhAgyazAlI manuSyonI mAtA prasuti kaSTane prasava pIDAne pAmatI nathI. 15nA mAgadhA draviNamApurIpsitaM. gAyanAzca vipulA alakRtIH / prINitAnarapateH sutodbhavAt , zarmaNe na khalu kasya tAdRzaH 1 // 15 // sutodbhavAddhetoH prINitAtprasannAnnarapateH sakAzAt , mAgadhAH maGgalapAThakAH Ipsitam draviNaM dhanaM gAyanAH nartakAdayazca vipulAH bahvIH alaGkRtIH bhUSaNAnyApuH prApuH, tAdRzaH sutodbhavaH prINito narapatizca, kasya zarmaNe sukhAya, na khalu ! api tu sarvasyaiva sukhAya kalpate ityarthaH // 15 // putranA janmathI khuza thayelA rAja pAsethI bhATa cAraNAne IcchA pramANe dravya dhane meLavyAM ne gAyake ghaNu alaMkAro meLavyA te bAlaka kenA kalyANa mATe nathI thato ? badhAnA ja kalyANa mATe thAya che. 151 vedazAstrayugalena vA budha-candrasUryayugalena vA namaH / arthakAmayugalena vA vRSa-stadvayena nRpatiyaMbhUSyata // 152 // vedasya zAstrasya manvAdismRtezca yugalena dvayena, budhaH paNDitaH, vA iva, "va vA yathA tathA vaivaM sAmye " ityamaraH, candrasUryayugalena, nabho vA AkAzamiva, arthakAmayugalena, vRSaH gRhasthadharmo vA, tayoH putrayoH dvayena, nRpatiH vyabhUSyata zobhate sma / / 12 / / jema veda ne zAstra A bethI paMDita caMdramAne sUrya A bethI AkAza artha ane kAma A bethI dharmabhUSita thAya, tema te be putrothI rAjA bhUSita thayo. 15rA tasya nAma vidadhe mahIbhujA-'nantavIrya iti sAnvayaM mudA / mAvi yAdRzamaho ! zarIriNAM, tAdRzaM bhavati ceSTitaM purA // 153 // mahImujA stimitasAgareNa mudA saharSam, tasya putrasya anantavIrya iti sAmvaya manvartha nAma vidadhe, aho ityAnaye, zarIriNAma yAdRzaM bhAvi, tAdRzaM purA prathamata eva, ceSTitaM vyApAraH bhavati // 153 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite saptamaH sargaH / ___[ 183 mahAbalI evA rAjAe harSathI tenuM anantavIrya evuM yathArtha nAma rAkhyuM kemake prANIone jevuM bhAvi hoya che. pahelAthI ja tevI ceSTAo thAya che. 153 aGkato'GkamupayAtumudyatau, bAlikAbhiravanIbhujAmimau / pAlyamAnavapuSI prayatnato, vRddhimApaturatha krameNa tau // 154 // athAnantaram , bAlikAbhiH bAlaceSTAbhiH kRtvA, avanImujAm sAmantanRpANAm , aGkataH kroDataH ekasmAt aGkamaparamutsaGgamupayAtumudyatAvutsahamAnau bAlAnAmeSa svabhAva iti bhAvaH / tau imo aparAjitAnantavIryo, prayatnataH palyamAnavapuSau santau, krameNa vRddhimApatuH // 154 // eka khelAmAMthI bIjA khelAmAM javAne tatpara evA rAjAnA A be bAlake dhAvamAtAnI najare rIranuM pAlana karAtA krame krame vadhavA lAgyA. ll154 kAmapAla-garuDadhvajAvimau, zvetakRSNavapuSau virejatuH / saMgatAvadhikahArdato mithaH, kSIravAddhilavaNAmbudhI iva // 155 // imau aparAjitA-nantavIryo, zvetaM gauraM kRSNaM kRSNavaNaM ca vapuH yayostau tAdRzau, kAmapAlaH baladevaH garuDadhvajaH garuDo dhvaje yasya sa tathA viSNuH vAsudeva iti yAvat / dvayorapi tayoH gaurakRSNavarNatvAditi bhAvaH / virejatuH zuzubhAte, tathA atihArdataH atizayapremNA "premA nA priyatA hArdam" ityamaraH / mithaH parasparaM saMgatau ekatra kSIreNa gauratvamaparatra nirmalajalena nIlimA iti hetoriti bhAvaH, virejaturiti sambadhyate / upamA'laGkAraH // 155 // gArane kRSNa varNavALA A banne balabhadrane vAsudeva atyanta premathI bhegA thayelA kSIrasamudrane kSAra samudranI jema zobhatA hatAM. 155 uddhavaiH zubhadine samarpito, tau kalAgururazikSayatkalAH / sthAna eva vinayo niyojitaH, kiM karoti na manISitaM nRNAm 1 // 156 // . kalAguruH paNDitaH, zubhadine, uddhavaiH utsavapUrvakam "maha uddhava utsavaH" ityamaraH / samarpitau zikSaNArtha dattau pitrA, tau aparAjitAnantavIryo, kalAH zAstrANi azikSayat , zikSAyAH sAphalyaM samarthayati-sthAne pratibhAdisamanvite pAtre eva niyojitaH nihitaH, vinayanaM vinayaH zikSA, kimiti prazne, nRNAM manISitamabhilaSitaM na karoti ? api tvavazyaM karoti ityarthaH / ata eva tAdRze pAtre zikSA samAptA saphalA ceti bhAvaH // 156 / / / zubha dinamAM utsava pUrvaka sau pahelA te banne kalAgurue kalAonuM zikSaNa ApyuM avasare pAtramAM karAyelo vinaya manuSyone zuM ISTa nathI karatI paNa kare che. 156 raNaraNakitAM dasau draSTuM jano vitanoti na, zrayati na punaH zraddhAlutvaM nareza ilAbhave / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___184 ] zrI zAntinAthamahAkAvye nayanapa5 manasijamapi kSAmacchAyaM vyanakti vivekavAn , nayanapadavImApAyaitau narAdhipanandanau // 157 // etau narAdhipanandanau rAjaputrAvaparAjitA-nantavIryo, nayanapadavIM dRSTigocaramApAdya prApya vivekavAna tAratamyagrahaNakSamaH janaH, dasrau azvinau sUryaputrau devavaidyau, saundaryeNa prasiddhAvapi, "nAsatyAvazvinau dasrAvAzvineyau ca tAvubhau " ityamaraH / draSTum , raNaraNakitAM sotsukatvaM na vitanoti karotItyarthaH / tato'pyadhikasaundaryazAlitvAdanayoH, adhikaguNe labdhe nyUnaguNe icchA nivartate iti bhAvaH / punastathA ilAbhave purUravasi, nareze cakravartini, "purUravA baudha aila urvazIramaNazca saH" iti haimaH / zraddhAlutvam ayameva sarvAdhikaH sundaraH iti vizvastatvaM na yati, anayorapi saundaryeNa tato'nyUnatvAditi bhAvaH / manasijaM kAmadevamatisundaratvena vizrutamapi "zambarArimanasijaH kura rananyajaH, ityamaraH / kSAmA kazA nyaneti yAvata. chAyA kAntiyasya, arthAttayoreva. sa tArazastama. vyanakti varNayati / kAmo'pyanayoH kAntyA nyUna ityevaM varNayati itythH| atropamAnabhUtadakhAdyapekSayA anayorAdhikyavarNanAdvayatirekaH // 157 / A banne rAjaputrone joI lo ke azvinIkumArone jovAnI utsukatA dharAvatA rahyA nahi. pRthvI para rahelA rAjA viSaye paNa zraddhA nahi rAkhatA thayA hatA te vivekIe kAmadevane paNa a5 kAntivALA mAnatA thayA hatA. 15chA sA kAcinna nitambinI samabhavadyA vIkSya rUpaM tayoH, pANDityaM prakaTIcakAra na ca tad vyAvarNayantI muhuH / yA tatsaMgamapIhate sma na hRdA netre stuvAnA nije, svapne tau samavApya mohanamayaM naivA''pi saukhyaM yayA // 15 // sA tAdRzI kAcidapi nitambinI yoSA na samabhavat , sA ketyAha-yA nArI tayoH kumArayoH rUpaM saundarya vIkSya muhurvAraMvAraM, tadrapaM vyAvarNayantI pANDityaM nijavAcaH paTutAM na ca prakaTIcakAra, sarvA'pi tAvavarNayadityarthaH / atidarzanIyatvena hRdyatvAditi bhaavH| tathA yA nije svakIye netre yadetau hRSTAvityevaM varNayantI, hRdA manasA, tayoH saMgamapi na Ihate'bhilaSate sma, bhuvanamohinI tayoH sundarateti sarvA'pi tatrASTA iti bhaavH| sA na samabhavadityatrApi sambadhyate / tathA, yayA nAryA svapne tau kumArau samavApya mohanamayaM mohanAtmakaM kAmakrIDAdirUpaM, saukhyaM sukhaM naiva Api prApi, sA na samabhavadityanvayaH, tayorAkRSTA tadgatamanasA suptA sarvApi svapne tau prApya mano'nukUlaM sukhamanubhavati sma / jAgradanubhUtameva prAyaH svapne'nubhUyate iti bhAvaH / etena tayoH saubhAgyaguNavattoktA // 158 / / evI koI strI nahi heya jeNu e te banne rAjaputronuM rUpa joI tene varNavatI pitAnI caturAI pragaTa karatI na hoya, ane potAnA bane netro ne vakhANatI hatI tenA aMga saMganI IcchA na karatI hoya ke svamamAM tene pAmI mohajanita sukha na pAmI heya. 158 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSaSavardhanatUrIdhararacitavRttisahite saptamaH sargaH [ 185 nRpaH stimitasAgara samavalokya dhAnukatA, tayonijakumArayo ratikumArasaMvAdayoH / amanyata na kaJcana prabalameva vidoSiNaM, vilakSamatimArgaNaM guNavimuktibaddhAdaram // 159 // stimitasAgaraH nRpaH, tayoH ratikumAraM kAmaputraM saMvadete nirandha iti to tayoH, raviH kAmapriyA, saundaryAdhikyAtiputravirodhinoH nijakumArayoraparAjitAnantavIyayoH dhAnuSkatA dhanurdharatvaM samavalokya vIkSya vilakSaM viziSTaM vividhaM vA lakSaM zaravyaM vedhyamityarthaH / "jhaM lakSyaM zaravyaM ca" ityamaraH / tatra matimArgaNaM matipUrvakA mArgaNA bANA yasya sa tathA tam , yadvA vilakSaH lakSacyutaH matiH buddhireva mArgaNaH bANo yasya taM tAdRzam , kumatimiti yAvat / ata eva, guNaiH zauryAdibhiH kRtvA yA vimuktiH rAhityamata eva, baddhaM saMsaktam , avidyamAnaM daraM bhayaM yatastat mahAbhayamityathaH / tayatra tam , zauryAyabhAvAditi bhItam, vidveSiNaM zatrum , kasanApi prabalaM svAdhikabalaM nevAmanyata, tayorapUrvadhAnuSkatvenAtibalatvAnumAnAt / / 159 // rAjA ritamitasAgara ratinA kumAra jevA pitAnA te bane kumAronuM dhanurdharapaNuM I kaI paNa lakSathI yuta che buddhirUpI bANa jenA evA IcchavA chatAM paNa ahi nahi karI zakanArA ne guNathI rahita thavAnA abhiprAya vAlApUra evA zatruone prabaLa mAna na hato. 159 buddhayA prAk sampAsitau nRpasutau saubhAgyamaGgayA tato, gAmbhIryeNa manohareNa ca tato'pyaudAryasaMyoginA / lAvaNyena tatastato'tirabhasAt zauyyeNa varyeNa tada, baJcye'haM kimaho ! vimRzya tadidaM tau yauvanenAbhitau // 160 // nRpasutau vo prAk pUrva buddhayA samupAsito sevito, tataH saubhAgyasya bhAgyA saubhAgyaguNenetyarthaH / samupAsitAviti sarvatra sambadhyate / tato'pi audAryasaMyoginA manohareNa gAmbhIryeNa udAratAsahitena bhAvaguptisAmarthena / tataH lAvaNyena, tataH atirabhasAt zIghrameva varyeNa prazasyena zauryeNa, tattataH, aho iti vismaye / ahaM yauvanaM vanye tatsevanavaJcitaM syAm, kimiti vitarke, idaM vimRzya iva tattAzau tau nRpasutau, yauvanena vAruNyenAzrito / buddhimantI, saubhAgyazAlinI, udArI, gambhIrau, sundarau, zUrau, yuvAnau ca to jAto, ityarthaH / / 160 // te banne rAjakumArone prathama buddhi upAsanA karavA mAMDI pachI saubhAgya ne uttama gaMbhIratA te pachI udAratAnI sAthe lAvazya. tyAra pachI atyaMta utAvathI zreSTa vIratA. ahA ! te che kema vaMcita rahe ema vicArIne jANe. yauvane paNa te banneno Azraya karyo, buddhimAna subhaga gaMbhIra udAra aMdara ne vIra te be kumAra yuvAvasthAne prApta thAya. 16 * guNAnAM vimukko tyabane baddha Adaro yena sa tathA taM nirguNamityarthaH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] monAtinAvamahAkAye rAjJA tau pariNAyitI nRpasute rUpeNa ceto vaH, patnI pattipadaM : prapaJcavigamAtsaprApayantyAvapi / bhuJjantau viSayAtirakamanasau saukhyAni tAbhyAM samaM, kalyANaM kalayAmbabhUvaturimau bhUpAlaputrau bhRzam // 161 // rAjJA stimitasAgareNa, to kumArI, rUpeNa saundaryeNa kRtvA, cetomuvaH kAmasya, patnI ratim, nyUnasaundaryatvAt patteH padAteH bhRtyasya padaM sthAnaM samprApayantyau, nRpasute rAjaputryo, pariNAyitau vivAhitAvapi, atha, prapaJcavigamAt nirupAdhi yathA syAttathA, avyagramityarthaH, viSaye atiraktaM manaH yayosto tAdRzau santo, tAbhyAM rAjaputrIbhyAM samaM saukhyAni sukhAni muJjantau imau bhUpAlaputrAva. parAjitAnantavIryo, kalyANaM zubhaM bhRzamatyataM kalayAmbabhUvatuH prApatuH // 161 // - rAjAe te bannene be rAjakanyAo sAthe paraNavyA je kanyAo kAmadevanI strIne sauMdarya chinavAI javAthI samRddhi naSTa thaI javAthI pitAnI dAsI banAvanArI hatI viSayamAM atyaMta Asakta manavAlA evA te kumAro te kanyAonI sAthe saukhya anubhavatA kalyANa prApta karatA hatA. 1615 AsIcchIgurugacchamaulimukuTa-zrImAnabhadraprabhoH, paTTe zrIguNabhadrasUrisugururvijJAnabhAjAM guruH / tacchiSyeNa kutre'tra SoDazajinAdhIzasya vRtte mahAkAvye zrImunibhadrasUrikavinA sargo'gamatsaptamaH // 162 // ___ ayaM zlokaH pUrvavadvayAkhyeyaH // 162 // zrI guru ga7nA ziromaNi mukuTa samAna zrImAnabhadrasUrinA mATe jJAnIomAM zreSTha evA sugura zrI guNabhadrasUri thayA. tenA ziSya zrImunibhadrasUri kavie racela soLamAM tIrthakara zrI zAMtinAtha caritra nAmanA mahAkAvyamAM sAtame sarga samApta thaze. 16rA - iti zrImunibhadrasUriviracita-zantinAthamahAkAvye zAsanasamrATa-saricakracakravarti-pUjyapAdAcAryadeveza zrI zrI zrI 1008 zrImadvijayanemisUrIzvara-paTTaprabhAvaka-nyAyavizArada AcAryadeveza zrI zrI zrI1008 zrI madvijaya darzanasUrIzvaraviracitAyAM 'prabodhinI' nAma vRttau saptamaH sargaH samAptaH / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * OM aham * // atha aSTamaH sargaH // bhavarujApagamAya zamauSadhaM, sulabha meva, dideza gataspRhaH / jagati yaH sa punastrijagadbhiSag , bhavatu zAntivibhubhavatAM zriye // 1 // athASTamasargaprArambhe varNanIyacaritranAyakamevopasthitatvAtsveSTatvAcca prakRte svasyApyupakArako yathA syAditi sarvajagadupakArakatvena stauti ya iti / yaH gataspRhaH gatA viziSTajJAnAdinA vinaSTA dUrIkRtA vA spRhA icchA, upalakSaNatvAdrAgAdiyasya yena vA sa gataspRhaH vItarAgaH, yo hi vItarAgastasya na kadApi svArthe abhinivezaH svArthasya nitarAmabhAvAt kintu parArtha eva, sAtizayitakaruNAyAH upayogavandhyAyA asambhavAttadAha-jagati vizve bhavarujApagamAya-bhavasya rujA karmAtmakabhAvarogaH "rogo rujA iti haimaH " bhavyAGgisambandhyapi AdhAre AdheyakarmopacArAt / yadvA bhave rujA rogaH rAgAdiH mAnasikAdhivyAdhikAritvAt paramparayA laukikapIDAkaratvAcca camaNi vyAghro hata itivat bhave iti nimittasaptamI tathA ca bhavahetukA rujA rogaH athavA bhava eva rujA, jIvAnAM hi bhavAvadhireva rogAdisambhava iti bhave tadupacAraH tasyA apagamAya nAzAya, zamaH rAgadveSAdyupazamaH sa eva auSadham auSadhAntareNa rAgAdinAzasyAsambhavAt , sulabham natvauSadhAntaravatparAdhInatvAd vyAdhinA prApyatvAcca svAdhInatvAt manonirodhamAtrajanyam zamauSadhantu manonirodhazcAbhyAsavairAgyAbhyAm, tayozcAtmavyApArAdhInatvamiti saMyamavato na tadulabhamiti bhAvaH, didezaH upadiSTa. vAn / etena tasya bhiSagantaravailajhaNyamuktam , lokiko hi bhiSaga naikena sulabhena laukikamapi rogamauSadhena vyAhantumIzaH, svayameva ca bhavarogAkrAntatvAtkuto'nyadIyabhavarogauSadhaM dizyAt / ayaM tu svayaM tAza rogamukta: alaukikasya duzcikitsyasyApi bhavarogasya sulabhamekameva cauSadhaM deSTuM pramuriti bhAvaH deSTumISTa iti / sa, punariti vaakyaalngkaare| trijagadbhiSaka-trINi ca tAni jaganti ca trijaganti teSAM tadgatajIvAnAM bhiSagvaidyaH, vaidyAntarantu anyavaidyastu yasyakasyacideva prANino rogasya bhiSaga ayantu trijagatAmeva bhavarogAkAntatvAtteSAJcakamAtrasulabhazamarUpauSadhadezakaH iti prasiddhAzvinIkumAradhanvantaryAdibhyo vyatirekaH / zAntivimuH varNanIyacaritranAyakatvena dRSTigocaraH zrIzAntinAthaH prabhuH, bhavatAM paThitRzrotaNAm , zriye bhavatu / yo hi trijagadbhiSaka tato bhavatAM zrIlAbho'vazyamAzAsya iti bhAvaH / atra sarge prAyaH drutavilambitaM chandaH, tallakSaNaM yathA "drutavilambitamAha-nabhau bharau" iti // 1 // jeNe vItarAga saMsAramAM bhavarUpI roganI zAMtine mATe samarUpI sulabha auSadhanI dezanA ApI hatI te traNe jagatanA vaidya zrI zAMtinAtha bhagavAna tamArA kalyANa mATe thAva. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] zrIzAntinAthamahAkAvye upavane kacanApi guruH svayaMprabhamuniH samavAtaradanyadA / dinapatiM tapasAM mahasA jayanidhanatAM tamasA prasamaM dizan // 2 // anyadA, ekadA, kvacanApi-anirdiSTanAmni karmiMzcidapi upavane udyAne tatpurodhAne tapasAma, mahasA-sejasA, "mahastUtsavatejasori" tyamaraH / dinapati sUrya jayannadharIkurvan ata eva tamasAm ajJAnAnAM pakSe andhakArANAM nidhanAM nAzaM prasabhaM prasahya dizan kurvan , sUryo hi bAhyAndhakArAtmakasyaiva tamasaH svabhAvata eva nAzakaH, ayaM tUpadezabalAdapyabhyantarAjJAnAtmakasyApi tamaso nAzaka ityato'pi sUryA vyatirekaH / gurUH svayaMprabhamuniH samavAtaratsamAgatavAn samavAsarat // 2 // eka divase tapanA tejathI sUryane jItanArAne ajhAnane haThathI dUra karanArA evA svayaMprabha muni koI udhAnamAM samosaryA. rA stimitasAgarabhUmipatistadA, turagavAhavinodamadhiSThataH / parisaraM samiyAya puraH purassaradanekapadAtipariSkRtaH // 3 // tadA svayaMprabhamuneH upavane samAgamanAnantaram stimitasAgarabhUmipatiH, stimitasAgarAkhyarAjA turagavAhavinodam turagasyAzvasya yo vAhaH vahanaM vAhaH vAhanaM gativizeSeNa dhAvanam sa eva manoraJjakatvAdvinodaH krIDA tam, etena tasyAzvahRdayagativeditvaM vinodapriyatvaJcoktam / adhiSThitaH AzritaH / savinodamazvaM gativizeSeNa dhAvayannityarthaH / tathA puraH nagarAt purassarantaH purassaradaneka padAtipariSkRtaH agre gacchantaH aneke ca te padAtayaH pAdAbhyAM gacchantaH janAH taiH pariSkRtaH parivAritaH, bhUSita ityarthaH / yadyapyazvArUDhatvAtsvasyaiva purassaratvaM sambhAvyate, mA hatvAcca, tathApi upalakSaNatvAtsahacarA api padAtayaH azvavAhavinode cArapazcAdbhAvasya sambhavAt padAtInAM purassaratvoktiH / etena nRpasya gamane harSotsAhau prdrshitau| parisaram nagarasamIpapradezam , yadvA puraH prisrmitynvyH| puraH nagarasya parisaraM samIpapradezam samiyAya jagAma, "paryantabhUH parisaram" itihaimaH // 3 // tyAre azvakrIDAmAM tatpara stimitasAgara rAjA AgaLa cAlatA aneka padAti sethI zebhato nAnI pAsenA dhAnamA gayo. // 3 // kamapi kAlamasau kSitipAlakaH, sa caturaH paricAhya turaGgamAn / zramajalAvilagAtravilepanastadapi kAnanamabhyasarajavAt // 4 // kamapi alpatvAdanirdezyam, etena vinodApekSayA muni samIpagamane AdarAdhikyaM sUcitam / kAlam, vyAptau dvitIyA / asau prakRtaH kSitipAlakaH bhUbhRtstimitasAgaraH catasRbhiH saGkhyAbhiH saha sacaturaH catuHsakhyAkAn , turaGgamAna azvAn , etena tasya rathasthatvaM sUcitam / nahi ekena catvArasturaGgamA vAhyA iti bhAvaH, yadvA caturaH paTussa ityarthaH / parivAhya savinodaM dhAvayitvA, ata eva zramajalAvilagAtravipanaH ameNa azvaparivAhanA''yAsena kRtaM yajalaM svedaH tena AvilaM klinnam , gAtrasya zarIrasya vilepanaM candanAyagarAgaH yasya sa tAdRzaH svedaklinnAGgarAgaH, eva, etena tasya Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . viparIdhararacitavRttisahita aSTamaH sargaH [189 - AturatA sUcitA, zramajasapanodAya vizrAmakaraNAta, saumAryacandanAyupabhogAdarama sUcitaH / tadapi munyadhiSThitameva aperevakArArthatvAt kAnanam tatpurogAnaM javAt zIyameva / yahA jabAdityasya paribAhyetyatrAnvayaH / abhyasaradabhijagAma // 4 // te rAja keTaloka kAla sudhI cAra ghoDAone deDAvI parasevAthI rebajheba aMga lepavAnA thaye chate te ullAnamAM vegathI cAlavA lAgyo. mAmA ayopavanavarNanena saheva rAjAnaM stautikusumagucchavinamramahIruha - prakaranizcalabhRGgarutairalam / kSitipateH zaradindusahodarAM, yadupavarNayatIva guNAvalim // 5 // yatkAnanam kartR kusumetyAdi rUtairityantam-kusumAnA puSpANAM gucchAH stabakAH taiH vinamrANi yAni mahIruhANAM vRkSANAM prakarANi samUhAH teSu nizcalAH makarandabAhulyAnmanojJAdekAgracittena manohatyapAnAsaktatvAsthirAH ye bhRGgAH bhramarAsteSAM rutaiH zabdaiH kRtvA, etena vanasya kusumaadismRddhirktaa| zaradinduH zarazcandraH lakSaNayA marIciH, tasya sahodarAM tulyAm , vizadAmityarthaH / kSitipateH rAzaH stimitasAgarasya, guNAvalim kIrtyAdiguNazreNim, alamatyartham, upavarNayatIva-upavarNanaM karotIva, stautIvetyutprekSA / bhRGgarutAnAmatathAbhUtAnAmapi guNopavarNanaparatvena sambhAvanAt / tatra ca zaradindusahodaretyupamAGgIbhUteti saGkaraH / / 5 / / je bagIcAomAM phalanA gura chAothI namra banelA vRkSo upara sthira beThelA bhramaranA guMjaravathI rAjAnA zarada RtunAM caMdramA samAna nirmaLa guNa samUhane varNavato hato jANe. pA surabhizItasamIraniSevito, bhavati tatra sa yAvadapazramaH / rahasi tAvadamuM pratimAsthitaM, munimapazyadazokatarostale // 6 // tatra udyAne, sa stimitasAgaro nRpaH surabhizItasamIraniSevitaH surabhiH sugandhizcAsau zItaH zItalazca tena samIreNa mArutena niSevitaH spRSTaH zItalamandasugandhapavanavIjitaH sannityarthaH "surabhizcampake svarNa jAtiphalavasantayoH / sugandhau ca manojJe ca" iti koSaH / "samIramArutamarudi" ti ca / atra surabhizItoktyaiva pavanasya mandatvalAbhaH / kampitalatApuSpAdeH gRhItasalilazIkarasya ca pavanasyamandasyaiva sambhavAt / yAvatA apazramaH, apagataH zramo mAgasvedo javAdazvavAhanajanyakhedo vA yasya tAdRzaH, apazramo khedarahita ityarthaH bhavati, tAvada, shrmaapnodsmkaalmevetyrthH| azokataroH tadAkhyavRkSavizeSasya, tale adhobhAge rahasi-aikAnte, vijane ityarthaH / pratimayA pratimAsthitaM kAyotsargamudrayA dhyAnaikatAne sthitam avatiSThamAnam amuM pUrvoktaM munim svayaMprabhamunim, apazyat // 6 // te ullAnamAM jeTalAmAM rAjA sugaMdhita ThaMDA pavanathI zrama rahita thAya teTalAmAM ekAntamAM azoka vRkSa tale pratimA dhyAne rahelA te munine joyA. dA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImatinAvamahAkAye Apa munidarzanAnantaram sadAcodavAnRpakartavyamAhadurasisantatiretadavekSaNA-dapagatA praNateH zubhasantatiH / prabhavatIti vimRzya hRdA nRpaH, praNamati sma muni matimannutam // 7 // nRpaH stimitasAgaraH etadavekSaNAt etasya svayaMprabhamuneH avekSaNAt darzanAt , duritasantatiH duritAnAM duSkRtAnAM santatiH samUhaH pApaparamparA / "aho duritaduSkRtami"tyamaraH / apagatA vinaSTA bhavatItizeSaH / praNateH praNAmakaraNAca. zabhasantatiH kalyANaparamparA. prabhavati. samatpadyate itotyam , hRdA manasA, vimRzya cintayitvA matimannutaM matimatA zraddhAdisadbhAvAtpavitrabuddhinA nutam stutam , munim svayaMprabhAkhyaM tapasvivaryam , praNamati sma / etena muneH prabhAvAtizayaH nRpasya ca zraddhAtizayaH sUcitaH // 7 // A muninA darzanathI pA5 samUha dUra thAya che. ne praNAma karavAthI zubha paraMparA thAya che. ema * manamAM vicArI te rAjA buddhimAnothI vaMdana karAyelA evA muni patine name. chA atha tadA muneH yat kartavyaM tadAhamunipatiH pratimA paripUrNya saH, kSitibhuje'pratimAM dadadAziSam / upadideza kRpAmayamArhataM, sukRtamugrakaSAyanivarttakam // 8 // sa prastutaH, munipatiH svayaMprabhAkhyamunIzaH, pratimA kAyotsargamudrA paripUrya samApya, kSitimuje rAje stimitasAgarAya, apratimAm atulyAm AziSam dharmalAbhAdizubhAzaMsanam, dadat kRpAmayam dayApradhAnam ata eva upakaSAyanivattakam, ugra utkaTaH yaH kaSAyaH krodhAdyAntarArisamUhaH tasya nivattakam Ahatam ahaMduktam-"sukRtaM dharma 'dharmaH puNyavRSaH zreyaH sukRte' iti haimaH / upadideza / sarvakalyANakaramahaMduktamuktavAnityarthaH / ahaMduktAcaraNena kaSAyanivRttAvAtmagamAditibhAvaH // 8 // te munIzvare pratimA dhyAna pUrNa karI te rAjAne anupama evI AzISa ApatA dayAmala puNya kAraka tathA ugra kaSAyonA nAzakAraka evo jainadharmano upadeza ApavA mAMDyo. 8 __ AhatottopadezaprakAramevAhapariharanti kaSAyaparigrahaH, kimiti naiva janAH sukhalipsavaH / / na khalu kahiMcanApi niSevitaH, zubhamayaM khalavatprathayiSyati // 6 // sukhalipsavaH sukhaM kalyANaM lipsante iti te sukhalipsavaH janAH kaSAyaparipraham kaSAyastha parigrahaM svIkAraM yadvA kaSAya eva parigRhyate iti parigrahaH, parivAraM vA "parivAraH parigrahaH" iti haimaH / parigRhyate karmAneneti parigrahaH tam kaSAye'bhinivezaH,kaSAyarUpaM vyasanam , vA, kimiti kena kAraNena, naiva, pariharanti tyajanti / kaSAyasvIkAraH sukhalipsA ceti / dvayaM viruddham , kaSAyasatte mukhaprAptyasambhavAt evaJca tatparihAra AvazyakaH, tadevAha-ayaM kaSAyapariprahaH, niSevitaH, aparihataH, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. viSavadarzanasUrAbararacitavRttisahite aSTamaH sargaH 191 khalavarjanavat, kahicana kadApi zubham kalyANaM na, prathayiSyati vistArayiSyati / salvisa nizcaye / yathA / hi durjanaH niSevitaH aniSTAyaiva bhavati, durjanatAyAstathaivAtmalAmIt, evaM kAyaparigraho'pi na sukhAya, antato bandhaprayojakatayA durudatvAditi tatparihAra Avazyaka iti bhAvaH // 1 // sukhanI IcchA rAkhanArA lo ke kaSAya parigrahane paritAga kema karatA nathI? sevana karAyela A kaSAya parigraha durjananI jema kadIpaNa zubha Apaze nahi. lA , tyajati nimbataruryadi tiktatA, sasitadugdhaghaTai zamukSitaH / yadi sudhAsamatAM ca viSaM bhajedvividhamantrapavitritamapyadaH // 10 // madhurayA'pi girA parivarNitaH, kanakaratna vihAyitamAnitaH / / yadi khalaH kalayedapi sAdhutAM, tadapi puNyamaho ! na kaSAyataH // 11 // yugmam / kaSAyasattve cittanaimalyasya sarvathA'sambhava ityAha-yugmena nimbataruH sitadugdhaghaTaH picumandaH sasitayA zakarayA saha vartate iti sasitam "zarkarA tu sitopalA sitA ca" iti haimaH / tacca tat dugdhazca tasya ghaTaiH sitopalAmizritadugdhapUrNaghaTaiH kRtvA bhRzam , ukSitaH siktaH, yadi, tiktatA kaTutAM tyajati tyajet , sambhAvanAyA yadiyo vartamAnA / adaH prasiddhaM nikRSTazca vividhamantrapavitritamapi viSam , vividhaiH, mantraiH pavitritamabhimantritam api, yadi, 'sudhAsamatAM sudhAyAH samatA tulyatAm bhajet, madhurayA zrutimanoharayA api girA vANyA parivarNitaH stutaH, kanakasya suvarNasya ratnasya ca vihAyitena dAnena mAnitaH anukUlitaH "dAnamutsarjanaM tyAgaH pradezanavisarjane / vihAyitaM vitaraNami", ti-haimH| khalaH yadi sAdhutAM sajjanatA kalayet svIkuryAda pi, apinA svabhAvaparivartanasya sarvathA'sambhavaH sUcitaH / tadapi, savathA'sambhavasya kazcitsambhAbanAyAmapi, kaSAyataH, puNyam na, aho ityAzcarye / Azcarya kaSAyasya svabhAvo yadasambhavasyAnyasya kathaJcitsambhAvanAyAmapi apuNyajanakatvarUpasya tasvabhAvasya kadApi kenApi ca na sambhavati parivattanamityarthaH / / 10-11 // yugmam / je sAkara sahita dUdhanA ghaDAothI sIMcAyela limaDAnA vRkSa kaDavAza chADe, temaja aneka prakAranA maMtrothI pavitra karAyelo paNa prasiddha viSa amRta tulya thAya. tema vaLI ne madhura vANIthI paNa prazaMsata ne sonAne ratno ApIne manAvela durjana sAdhutAne vare to paNa Azcarya che ke kaSAyathI puNya thAya nali. ||10-11 // amaradattanRpAdivadetake, viracitA vacasA'pi kaSAyakAH / iha bhave'pi paratra ca zarmaNe, nahi bhaveyuradharmanibandhanam / / 12 / / . adharmasya nibandhanam kAraNam, "vedAH pramANamitivadvidheyatAvacchedakasyA dharmakAraNatvasya, ekatvAdekavacanam / " etake ete kaSAyakAH kaSAyAH vacasA'pi, viracitAH niSevitAH amaradatta.. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] nRpAdivat iha bhane atra Doke paratra paraloke / zarmaNe sukhAya nahi bhaveyuH / apinA manasA pAradhAstu kAyA naivAtra paratra zarmadAH, kintu dAraNa vipAkatayAM'tiduHkhapradA eveti sUcitam / / 12 / / amaradatta rAjA vigerenI jema vANIthI paNa sevAyele kaSAya A bhavamAM ke parabhavamAM kalyANa mATe thaI zake nahi pApanuM kAraNa ja thaze. 12 iti nizamya zubhAnagarIzvaraH, praNijagAda gurUnamivandha saH / amaradattanRpAdaya eva ke, ta iha ye bhagavadbhidAhRtAH // 13 // zubhA tadAkhyA yA nagarI tadIzvaraH sa stimitasAgaraH, iti pUrvoktaM nizamya, gurun svayaH mprabhasUrIna , AdarArthe bahuvacanam / abhivandya, etena rAjJo vinaya uktaH / praNijagAda uvAca, kimityAkAkSAyAmAha-iha atra dezanAvasare, bhagavadbhiH pUjya:-"pUjye tatra bhavAnatrabhavA~zca bhagavAnapi" iti haimaH / ye amaradattanRpAdayaH, udAhRtAH amaradattanRpAdivaditizabdena udAharaNatayA nirdiSTAH, te ke ? teSAM caritaM kathayantviti praznAzayaH // 13 // Ama sAMbhaLI zubhA nagarInA rAjA stimitasAgare gurune praNAma karIne pUchayuM ke Apa ahIM daSTAnta Ape che te amaradatta vagere rAjA keNa hatA. 13 gururuvAca narendra ! nizamyatAM, samavadhAya manAgapi dakSiNe / bharata eva puraM surarocitaM, tilakasaMjJakamasti samRddhimat // 14 // atha kathAM prastauti-guruH zrIsvayaMprabhasUriH uvAca-kimityAha-narendra ! samavadhAya sAvadhAno bhUtvA, nApramAdinA vastutastvaM mahItuM zakyata iti bhaavH| nizamyatAm zrUyatAm / kimityAkAkSAyAM kA prastauti dakSiNe bharate eva dakSiNAIbharate suraiH rocitam-surazabdena rocitam tilakasaMjhakaM suratilakAkhyamityarthaH, samRddhimat dhanadhAnyAdivyAptam-puram asti // 14 // tyAre gurue kIdhuM ke he rAjA saheja sAvadhAna thaIne sAMbhaLe dakSiNa bhAratamAM devothI zobhAyamAna ne samRddhizAlI e tilakapura nAme nagara hato. 14 ajani tatra nRpo makaradhvajaH, pravararUpakalAmakaradhvajaH / yamavalokya paraM ghusadaGganAH, bhadadhureva varaM na nijaM varam // 15 // __ tatra suratilakapure, pravareNa rUpeNa saundaryeNa kalayA yuvatijanamanaHsamAkarSaNAdirUpeNa guNena ca yadvA pravarayA rUpakalayA saundaryarUpeNa guNena makaradhvajaH kAmaH tadupamaH sa iva, rUpavAn kalAvAzretyarthaH / makaradhvajaH tamAmA napaH ajani / yam nRpamavalokya, dhusadAm diSisIdantIti teSAm devAnAma ajanAH khiyaH paramutkRSTam , nijAnurUpamityarthaH, varam patim, zradadhuH vizvasanti sma, ayameva maH patirityevaM sAdaraM manvante smetyarthaH / nijaM varaM pati, devamityarthaH, naiva / devAdapyadhikaguNazAlivAditi bhAvaH / rUpAdimirdevAGganAyA api sa kamanIya iti sArArthaH // 15 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSayavacanasurIvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 193 tyAM zreSTha evA saundaryanAM aMzothI kAmadeva jevo makaradhvaja nAme rAjA thayA. jene joIne devonI strIo potAnA vara-patine joIne vara zreSTha ke pati mAnatI na hatI 15 suvadanA mahiSI madanAbhidhA, tadavanIdayitasya babhUva sA / svadayitApurataH prazazaMsa yatsubhamatAM vinayAnugatAM smaraH // 16 // tadavanIdayitasya nRpasya madanAbhidhA nAmaikadezagrahaNe nAmagrahaNamitinyAyena madanasenAlyetyarthaH tazcaritrAntare madanaseneti nAmadarzanAt madananAmnI sA lokaprasiddhA suvadanA sumukhI mahiSI paTTarAjhI babhUva, smaraH kAmaHsvadayitApurataH svadayitAyAH svapriyAyAH ratyAH purato'gre vinayAnugatAm anusRtAm vinayasahakAraprakarSavatIm ityarthaH / yatsubhagatAm yasyAH subhagatAm saundaryam prazaMzasa varNayAmAsa / raterapyadhikasundarI setyarthaH / atra kAmasya tayA varNanA'sambandhe'pyuktarasambandhe sambandharUpA'tizayokti, tatazca raterapyadhikasundarIti vyatireko dhvanyate // 16 // te rAjAnI madanA nAme prasiddha evI sundara mukhavAlI rANI hatI. kAmadeva jenI vinayathI otaprota sundaratAnI potAnI patnInI AgaLa prazaMsA karatA hatA. ll16 ___ atha rAjyA garbhadhAraNamAhakamalarAjivirAjisarovaraM, zayitabuddhatamA rajanIbhare / samavalokya nivedya mahIbhuje, tadanu garbhamadhatta nRpapriyA // 17 // nRpapriyA madanA, kamalarAjivirAjisarovara, kamalAnAM rAjayaH zreNayaH tAbhiH virAjate iti tattAdRzam, kamalapaktayupazobhitam , sarovaram taDAgam , kamalAkaramityarthaH, svapne iti arthAdavagamyate, zayitabuddhitamA pUrva zayitA pazcAd buddhA jAgRtA rajanIbhare-rajanyAH rAtre bhare'tivelAyAM nizIthe, caturthayAme rAjyaH samavalokya dRSTvA mahImuje rAje nivedya kathayitvA, svapnadRSTaMsarovaramityanuSajyate, tadanu tatpazcAt etena bhrIyamANagarbhasya svapnAnukUlatoktA / garbhamadhatta // 17 // te rANI rAtre svapnamAM kamaLa samUhathI zobhita talAva I pahelA sUtelI paNa jAgI gayelI chatI rAjAne te jaNAvIne garbhanuM dhAraNa karyuM. za1chA atha tasyAstanayotpattimAhaajanayattanayaM nayazAlinaM, kamalakesaranAmatayA zrutam / praNayinI nRpaterakhilArthinA-mazamayacca dhanaizciraduHsthatAm // 18 // nRpateH praNayinI priyA madanA, kamalakesaranAmatayA zrutam , kamalakesara iti nAmnA prasiddham, nayazAlinam , nItijJam tanayamajanayadani 'svArthe Nic / tanayotpattijanyaharSakRtyamAha-dhanaiH, akhilArthinAm, sarvayAcakAnAm , ciraduHsthatAm-cirAdAgatam daugatyam , atra cirapadamahimnA duHsthatAyAm pUrvamanyena zamanAzakyatvaM sUcitam , tena ca tAdRzaduHsthatAzamanena tasyA asAdhAraNavadAnyatvaM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tinAthamahAkAvye dhvanyate, azamayat vyalopayat , cenajananazamanayoH yaugapadyam ucyate / atrAsAdhAraNadAnasampattivarNanAdudAttAlaGkAraH / tallamaNaM yathA-"lokAtizayasampattivarNanodAttamucyate" iti / / 18 / / rAjAnI te patnI nItithI zobhanArA ka malakezara nAme prasiddha evA putrane janma Apyo. tathA badhA yAcakonI lAMbA kALanI daridratAne dhana ApI dUra karI. 18 atha tanayotpatyanantaramviditavidyamavadyaparAGmukhaM, ditadhanurdharamAnaparizramam / kSitipatiryuvarAjapade'tha taM, sacivavAsanayA'bhyaSicatsamam // 19 // kSitipatiH makaradhvajo nRpaH viditavidyam, adhItazAstram , avadyaparAGmukha, avadyAtpApA. tparAGmukhaM nivRttam , dharmAcaraNaparAyaNamityarthaH ditadhanurdharamAnaM parizrama, ditaH khaNDitaH-dhanudharasya mAno'bhimAno yena sa tAdRzaH parizramaH dhanurvidyAbhyAso yasya sa taM tAdRzam dhanurdharAgragaNyam tam kamalakesaranAmakumAram sacivavAsanayA, sacivasya vAsanA saMskAraH tayA samam sacivabuddhayetyarthaH / yuvarAjasya scivvtkaaryshkaaritvaaditibhaavH| yuvarAjapade abhyaSicat yuvarAja nirmitavAnityarthaH // 19 // pachI maTInI rachA sAthe rAjA vidyAnA jANakAra pApathI vimukha dhanurdhArIonA abhimAnane zramanuM khaMDana karanAra evA tene yuvara ja pada upara abhiSeka karyo. 1llA jitakalApikalApakalApakaM, nRpatikezakalApamathA'nyadA / vyaracayadvivarItumupakrama, svaruci yAvadasau nRpavallabhA // 20 // athAnantaraM anyadA kadAcit asau nRpavallabhA nRpapriyA svaruci nijecchayaivetyarthaH,natu preraNayA, etena patisevA'nurAgaH sUcyate / jito'dhaH kRtaH kalApinAM mayUrANAM kalApasya samUhasya kalApaHkalApAnAM barhANAM kalApa eva kalApakaM samUho yena sa tAdRzaH tam puSpAdigumphitatvAt mayUrapicchAdapyadhikasundaramityarthaH, nRpatikezakalApam-nRpasya kezapAzam vivarItum prasAdhayitum , yAvat upakramamArambham vyaracayadakarot // 20 // palitamabhratirohitacandramaH, prakaTitaikakarabhramakAraNam / nRpatimUrddhani vIkSya niraikSayat, smitamukhI mukureNa mahiSyapi // 21 // patimUrdhani tam vIkSya smitamukhI mahiSI mukureNa nirakSayadapi abhrega meghena tirohito'ntarito yazcandramAH tasya prakaTitaH dRzyamAnaH ya ekaH karaH kiraNastasya bhramakAraNam bhramakaram candrakakaravaddhavalam , palitasya viralatvodakakaropamApalitam vAdhakyazvetakezam vIkSya smitamukhI bhavAn vRddho jAta iti parihAsakaraNAya hasitamukhI, mahiSI mukureNa dapaNena-"dapaNe mukurAdarzAvi" tymrH| niraikSayadadarzayadapi / apiH svavIkSaNasamuccaye // 21 // pachI eka divasa rANI potAnI rucie mayurapIchAne paNa jItanAra evA rAjAnA kezakalApane Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -prAcAryavijayadazanasUrAzvarara citavRttisAhata aSTamaH sagaH [ 195 jeTalAmAM chUTA pADavAno upakrama karavA lAgI. teTalAmAM rAjAnAM mAthAmAM vAdalAmAM mukAyelA caMdramAnA eka kiraNane bhrama karAve e palita pAkele ghelo thayela hasatI hasatI rAjane arIsAmAM dekhADyo. ra0-21 tadavalokya mahImaghavA hRdi, vyaSadadanyaparAjitasainyavat / dayitayA hitayA sa tayA tato, nijagade jagadekapatiH patiH // 22 // tat palitakezamavalokya mahImaghavA mahyAM maghavA indra iva mahIpatiH hRdi anyena zatruNA parAjitaM yatsainyam / yadvA anyena parAjitaM sainyaM yasya sa tadvat , vyaSadad viSAdamagAt / nahi vArdhakyama kasyacidapISTamitibhAvaH / tataH nRpativiSAdamanumAya, hitayA hitakAriNyA tayA dayitayA priyayA madanayA, jagataH ekaH patiH rAjA, cakravartItyarthaH / patirbharttA sa nRpaH nijagade Uce // 22 // rAjJIkRtaM rAjJaH sAntvanamAhajaritayA priya ! kiM paritapyate, paTahaghoSaNayA pratiSetsyate / sakala eva janaH sa tu daNDathate, dazaminaM pravadiSyati yo nRpam // 23 // priya ! jaritayA, jarA vRddhAvasthA'styasyeti jarI, tasya bhAvo jaritA tayA palitasUcitavRddhAvasthayA, kiM kimartha paritapyate viSIdasi, sakala eva janaH daNDyate, daNDito bhI akAle'pi yamAtithirbhaviSyati, yaH nRpaM dazaminam -dazamo'vasthAvizeSo'syAstItidazamI taM navatyadhikavayasam vRddhamityarthaH, pravadiSyati nRpo vRddha ityevam pravAdaM dAsyati, ityevam paTahaghoSaNayA, pratiSetsyate pratiSedhAjJA dAsyate, sakalo jana ityanuSajyate / pratiSedhAjJayA hi na ko'pi tvAM vRddhaM kathayiteti tadartha khedo na kAryaH / loko hi yuvAnameva matvA bhavata AdaraM kariSyati, na tvayaM vRddhabhAvAna kizcitkartuM zakta ityevam tiraskariSyati, bhavadAkSAyAH pUrvavatpAlanAditi khedo na karcavya iti / / 23 / / rAja te joI zatruthI parAjaya pAmela sainyanI mAphaka manamAM ghaNoja viSAda pAmyo tyAre saMsAramAM eka chatra jevA patine hita IrachanArI te rANIe kIdhuM ke he priya ! A vRddhapaNAthI zu kAma saMtApa pAmo che ? paTaha cheSaNa karIne evo niSedha karIzuM ke je rAjAne gharaDe kaheze te badhA daMDa pAtra yaze. // 22-23 // narapatiH smitapUrvamathAvadat , priyatame ! na ca paddhatayA pe / anavalokya punaH palitaM mama, vratamupAdiSatAkhilapUrvajAH // 24 // aba AbhaprAyAntaraitaH kheda ityAha-aya rAzIkRtasAntvanavacanAnantaram narapatiH smitapUrvam smitamISaddhAsyaM pUrva yasmin kamaNi davAkhAttavA, etena rAjyabhiprAye'svarasaH sUcitaH avadat / kimityAha-priyatame ! vRddhatayA, ahaM vRddho jAta ityevaM vRddhabhAvena na ca naiva ape labje tarhi ko heturityata Aha mama alikapUrvajAH pitRpitAmahAdayaH palitam anavalokya punaH ityevakArArthe anabalokyaivetyarthaH / vratam upAdiSata gRhItavantaH, ahaM tu palito'pi na tayeti svastra viSayasukhe duruda azAvate pAbhinivezitvamAlocya kheda ityarthaH // 24 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAntinAthamahAkAvye pachI rAjA hasIne bolyo ke he priyatame vRddhAvasthA ne kAraNe huM lajA pAmatA nathI. paNa mArA badhA pUrva dhaulAvAla joyA pahelA vratanuM prahaNa karyuM hatuM parakA - pUrvoktilakSitabhAvameva spaSTapratipattaye varNatiahamaho ! viSayarupalAlitaH, palitavAnapi naiva samAdade / iti viSAdanibandhanamAzu te, nigaditaM mayakA priyavAdini // 25 // priyavAdini ! viSayaiH srakcandanavanitAdibhirbhAgyaiH, upalAlitaH, AvarjitaH, palitavAnapi zvetakezo'pi, apinA pUrvajAnAmapalitatvasamuccayaH / ahaM svAvamAnane ekavacanam / naiva, samAdade, vratamiti zeSaH / ityAzcarya, iti etat viSAdanibandhanam viSAdakAraNam, na tu palitatvamAtram mayakA mayA te tava Azu zIghraM nigaditam kathitam, yathA tvam mama viSAde anyathAbhiprAyaM parityajeriti bhAvaH // 25 // ahe huM viSayothI chetarAyelo chatA gholAvAla vAle thaI gaye, chatAM paNa je vratanuM grahaNa karyuM nahi. mATe he priyavAhinI tamArI vacana mane zigha viSAdanuM kAraNa thayuM che. rA hRdi nidhAya taduktamiyaM tataH, priyamuvAca rasAdhipateH priyA / kimadhunA'pi na tankriyate tarAM, phalitameva janairupavarNyate // 26 // rasAdhipateH rasAyAH bhUmeradhipateH rAjJaH, "bhUrbhUmiracalA'nantA rasA vizvambharA sthirA" ityamaraH / iyam sadyaH prastutA priyA rAjJI, taduktam nRpoktam , hRdi nidhAya manasA'vadhAryetyarthaH / tataH tadanantarama, priyam nRpam uvAca / kimityAha-tattarhi, vratagrahaNamiti vA / adhunA'pi palitabhAve jAte'pi kiM na kriyate tarAm , kasmAnna kriyate, na ko'pi tatra pratibandhaka ityAzayaH / ahaM tu tavAjJAvazavartini tavecchaiva mameccheti nAhaM tatra pratibandhiketyantabhUtAzayaH tathaiva samarthayati-janaiH kAryakaraNe. cchubhiH, phalitam eva na tu saGkalpitama , upavaNyate ucyate / yo hi kartA san prAga vadati kintu kRtvaiva vadati, pUrvamuktAvakaraNe'pavAdasambhavAt , tasmAt zubhasya zIghrA''caraNameva varamiti bhAvaH / atra janakRtaphalitakathanopanyAsena sAmAnyena vratagrahaNotsAhasamarthanAdarthAntaranyAso'laGkAraH // 26 // pachI rAjAnI patnIe tenuM vacana manamAM dhArI rAjAne kIdhuM ke te pachI hamaNAM kema karatA nathI, je kriyA saphaLa heya lago tenI prazaMsA kare che. zAradA . atha rAjJaH kRtyamAhatadanu tadvacanaM hitamIhitaM, samavadhArya sutaM vinivezya tam / nijakarAjyapade nRpatirvane, pramadayA saha tApasatAM lalau // 27 // tadarnu tatpazcAt , rAjhIkRtasamarthanAnantarama, tadvacanaM tasyAH rAjyAH vacanam hitama, hitakAri, IhitamabhilaSitaveti samavadhArya manasA nizcitya, taM pUrvavarNitam sutaM putraM kamalakezaram , Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacittavRttisahite aSTamaH sargaH . [ 197 nijakarAjyapade vinivezya sthApayitvA, nRpatiH makaradhvajaH pramadayA khiyA saha vane - tApasatAM tapasvivratam lalau, vAnaprasthavrataM gRhItavAnityarthaH / striyA saha tatraivAdhikArAt , anyatra strIsAhityasyAsambhavAditibhAvaH // 27 // tyAra pachI rANInI vAta hitane karavA jevI che. ema manamAM dhArI rAja pitAnA sthAne potAnA putrane mukI te patnInI sAthe ja vanamAM jaI tapasvIpaNAne svIkAra karyo. paraNA yamapi garbhamuvAha niketane, sthitimatI makaradhvajavallabhA / sa vavRdhe jalasiktavasundharA-nihitabIjagatAGkaravatkramAt // 28 // makaradhvajavallabhA madanA niketane pUrvakAlIyagRhasthAzrame, natu vAnaprasthe tatra brahmacaryeNaiva sthiteH, anyathA vratabhaGgAt / sthitimatI sthitA satI yaM garbham uvAha dhRtavatyAsIta , so'pi gUDhagarbhaH, jalena siktam vasundharAyAm kSetre nihitAduptAdvIjAd gataM jAtamaGkuramiva vavRdhe pupoSa // 28 // makaradhvajanI patnI gharamAM rahetI vakhate je garbha dhAraNa karyuM hatuM te pANIthI siMcAyelA bhUmimAM rahelA bIjanA aMkurAnI jema kramazaH vadhavA lAge. 28 nRpamuniH samavekSya vizeSavidrahasi tAM samapRcchaduvAca sA / prathama eSa mayA vratavighnabhI-kalitayA kathito na bhavatpuraH // 29 // vizeSaM garbhAdilakSaNavizeSa vettIti sa tAdRzaH vizeSajJaH vizeSavid nRpamuniH rAjarSiH makaradhvajaH samavekSya udaravRddhilakSaNavizeSeNopaLakSya garbhamiti zeSaH / rahasi ekAnte, tA svapriyAM tapasvinIm , samapRcchat gabhaviSayajijJAsAM kRtavAn, etatsatyaM vA kuta etaditiveti bhAvaH / sA madanA uvAca kimityAha-vrata vighnabhIkalitayA vrate vratagrahaNe yaH vighnaH tasmAd yA bhIH svadhRtagarbhaprakAzane tanmocanAvadhi: kAlavilambaH sthAt, sa ca vighnAntarasyA'pi sambhavAnna yuktaH, svasya tatrotsAhAdhikyAJcati bhAvaH / tayA kalitayA prastayA mayA bhavatpuraH bhavadane prathamaM prAgeva eSa dhRtagarbhaH na kathitaH / evaJca etatsatyameva, atra ca anyathA zaGkA ca tvayA na kattavyeti bhAvaH // 29 / / , ' vizeSA e te rAja muni garbha I ekAMtamAM tene pUchayuM teNI e kIdhuM ke pahelA vrata grahaNamAM viddhanA bhayanA lIdhe meM tamArI AgaLa vAta karI nahi. 29 atha tasyAH putrotpattimAhakulapateH puratozkathi tena tatsa ca raho'dhRta tAM vitatAnvayAm / sakalalakSaNasArasamanvitaM, sutamasta tataH samaye satI // 30 // tena nRpamuninA tat madanAyAH garbhavyatikarama, kulapateH, munikulanetuH .. purataH agre akathi karthitam , gIpanasya ayuktatvAditi bhASaH / sa kulapatizca tAM vitatAnvayAm vinataH vistutaH prasiddho vA anvayaH kulaM yasyAH sA tAm satkulaprasUtA madanAm rahaH, guptasthAne adhRta-rakSitavAn , vAnaprasthAnAM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tAdRza vyatikarasyApavAdajanakatvAt tasyAH surakSAdyartha ceti bhAvaH / tatastadanantaram sa samaye garbhapUrtikAle satI pativratA madanA sakalalakSaNasArasamanvitaM sakalAnAM lakSaNAnAM sAmudrikoktAnAM sAre zreSThAMzena samanvitam sutaM putramasUta suSuve // 30 // tyAre teNe kulapatinI AgaLa te vRttAnta kIdhe, ane te kulapati kalIna evI te makaradhvajanI patnIne gupta rIte rAkhI pachI te satI strIe sarva lakSaNothI yukta evA putrane janma Apyo. A3mA ____ atha manAyAH rogotpattimAhavidadhatISu yathA'vagamaM tapodhanakanISu cikitsitamaJjasA / ucitameSajahInatayA vane, viSamasUcirujA'jani sA'ditA // 31 // yatheti-avagamaM jJAnamanatikramya yathA'vagamam svajJAnAnusAreNa tapodhanakanISu, tapa eva dhanaM yasya sa tAdRzastasya kanyAsu tApasISu aJjasA saukaryeNa cikitsitam rogapatAkAropAyam vidadhatoSu kurvatIdhvapi satsu vane, vaidyAdisAdhanasya nagara eva sambhavAditi bhAvaH / ucitena yogyena rogapratokArasamarthena bheSajena hInatayA rahitatayA sA madanA viSamasUcirujA viSamayA asAdhyayA sUcirujA viSUcikArogeNa arditA pIDitA ajani jAtA // 31 / / tapasvIonI kanyAo tatparatAthI jJAna pramANe cikitsA karavA chatA yogya auSadhanA abhaNa makaradhvajanI patnI viSucikA regathI pIDita thaI gaI. 35 vidhuratAM dhRtavatsu jaTAdhareSvapi tadIyarujA'nupazAntitaH / dayitayA saha devadharastadA, vaNigupaidapi nijerasenayA // 32 // tadIyAyA madanAsambandhinyAH rujAyAH rogasya anupazAntitaH azamanAddhetoH jaTAdhareSvapitadAkhyakulapatiSvapi AdarArthe bahuvacanam / vAnaprasthAnAM kezakartanAbhAvAt / jaTAdhAritvam / apinA teSAM mamatvAdyabhAve'pi sasnehadayAlutvAt vaidhuryamiti virodhaparihAra sUcitaH / vidhuratAm-mAtari mRtAyAmayaM bAlaH kathaM pratipAlyaM iti, vimanaskatAma, mnHpiiddaamityrthH| dhRtavatsu, tadA tasmin samaye nijarasenayA nirjarasenetyAkhyayA. dayitayA priyayA saha devadharaH tadAkhyaH vaNiga upaita samAgacchadapi / apirvidhuratvAgamanayoH samakAlatvAya / etena jAtakasya daivAnukulyamuktam,apre tenaiva tjnyaalnvrnnnaat||32|| tene roga zAMta nahi thavAthI jaTAdhArI munie kheda anubhave chate devadhara nAme vaNika nira senA nAmanI potAnI patnI sAthe tyAM Avyo. 3rA puravaraM sa ca harSapuraM gato, valita ujayinInagarIvaNik / gurunaTAgharabhaktiparAyaNA, zubhamanAH praviveza tapovanam // 33 // ulayinyAH tadAkhyAyAH nagaryAH vaNik sa devadharaH, puravara nagarazreSTham harSapuraM tadAsyaM namaraM gataH, vANijyAmiti zeSaH, valitaH tataH parAvRttazca-gurujaTAdharabhaktiparAyaNaH gurau jaTAdhare tadAsye Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH . ..... / 199 kulapatau yA bhaktiH tatra parAyaNaH pravaNacetAH ata eva zubhamanAH udArAzayaH tapovanam praviveza, gurusandarzanArtha miti bhAvaH // 33 // pahelA te harSapura nagara gayo tyAMthI pAcho vaLato te ujajayane vaNika devadhara guru evA te jaTAdhArI muninI bhaktinA lIdhe zubha bhAve te tapovanamAM praveza karyo. 33 atha tasmai kulapateH putrArpaNaM varNayatikulapati praNipatya vilakSatAM. pratinimittamapRcchadatho vaNik / gururuvAca yathAyathameSa ca, praNayinInavasUtirihAsti me // 34 // vitaratAzu tamadbhatalakSaNaM, tanayameva yathA bhavatAM vadhUH / tamanuzAsti tarI mayakA'rpitaM, sa ca tathaiva cakAra vicAravit // 3 // kulapatiM jaTAdharaM praNipatya praNamya, atho anantaram, vaNig devadharaH vilksstaamaudaasinym| vimanaskatAmityarthaH, prati vilajhatAyAmityarthaH, nimittam hetum , 'kuto bhavAn vilakSa' ityevamapRcchat , guruH jaTAdharaH yathAyatham yathAvRttam uvAca-eva devadharazva uvAcetyanuSajyate / kimuvAcetyAha-iha atra me mama praNayinI priyatamA, navasUtiH sadyaH prasUtA asti, tam adbhutalakSaNam tanayam, Azu zIghraM vitarata mahyam datta / yathA yena bhavatAM gurucaraNAnAM vadhUH snuSA mama priyatamA eva, mayakA mayA arpitam tam tanayam anuzAsti tarAm pAlayati tarAma, vicAravit , avasarocitavicArakuzalaH sa guruH jaTAdharazva tathaiva, vaNiguktaprakAreNaiva cakAra tanayaM tasmai arpayAmAsetyarthaH // 34 // 35 // pachI te vaNika kulapatine namIne udAsInatAnuM kAraNa puchayuM gurue sAce sAcI vAta kIdhI. tyAre te che ke ahIM mArI 51 no ja prasavavAnI che. tene pitAnI vadhUnI jema ja te abhuta lakSaNuMvAle bAlaka jaladI ApI de e ApelA te putrane sArI rIte rAkhaze tyAre te vicAraka kulapatie tema ja karyuM 34-35 atha vaNipriyA pravRttimAhakulapatipratipAditaputrakaM, samupalabhya vaNigdayitA'tuSat / yugamajIjanadityapi sarvataH parijanAdapi siddhimacIkarat // 36 // vaNigdayitA devadharapriyAkulapatipratipAditam kulapatinA dattaM putrakaM putram , samupalabhya atuSat , tathA, yugam yamalam ajIjanat ityapi ityevam, sarvataH sarvatra, parijanAdapi parijaneSvapi parijanamuddizyeti- 'yabarthe paJcamI' siddhi prasiddhim / acIkarat parijanadvArApi devadharapatnI apatyayugalaM prasUteti loke prasiddhiH kAriteti bhAvaH / / 36 / / te vaNikanI patnI kulapatie ApelA putra meLavI atyanta khuza thaIne beDaluM utpana thayuM che ema sarva ThekANe potAnA parijanothI vAta phelAvI dIdhI. 36 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] zrIzAntinApamahAkAvye pramadayA pramadoddhatayA samaM, sa gata uJjayinIpuramutsavAt / amaradattamathAhata nandanaM, tvabhidhayA tanayA~ surasundarIm // 37 // pramadena harSeNa "pramado harSa " ityamaraH / uddhatayA paripUrNayA putralAbhena pracurapramodasampannayA pramadayA khiyA saha "pramadA mAnino kAntA" ityamaraH / ujjayinIpuraM gataH sa devadharaH atha pazcAt utsavAt utsavapUrvakam , abhidhayA nAmnA nandanam putram amaradattam , tu punaH tanayAM svakanyAm surasundarImAhvata kArayAmAsa / putrasyAmaradatta iti tanayAyAzca surasundaroti nAmakaraNamakarodityarthaH / / 37 // pachI te vaNika atyaMta khuza evI patnI sAthe utsavapUrvaka ujajayinI nagare gayA pachI tyAM putrane amaradatta nAme kanyAne surasundarI nAme bolAvavA lAgyo. 37ii ___ athAmaradattasya mitrasampattimAhadhanadhanezvarasAgarajIvitAbhyadhikamitraramAdayitAbhavaH / / amaradattasuhRtsamabhUdihAsamaguNAkaramitramudAhvayaH // 38 // iha ujjayinyAm , dhanena dhanezvaraH kubera iva yaH sAgarastannAmA zreSThI tasya jovitA'bhyadhikA mitrazrItyAkhyA dayitA tasyA bhava utpannaH, asamAnAmanupameyAnAm advitIyAnAm guNAnAmAkaraH khAniriva mitramut AhvayaH nAma yasya sa mitramunnAmA mitrAnandAkhya ityarthaH / caritrAntare tathaiva darzanAt mut AnandayoH paryAyazabdatvAt , amaradattasya suhRt mitraM samabhUt ajAyata // 38 // te amaradattane dhana dhanezvara sAgarane prANa karatA paNa priya evI mitraramA patnIthI janma pAmelA anupama guNonI khANa jevo mitramuda nAme mitra hato. 38 atha varSattusamavatAramAha-lokatrayeNayamavalokya samunnatamambare pramadamAntarameva zikhaNDinaH / prakaTayantyapi nRtyavidhAnataH stanitatuGgamRdaGgaravAnugam // 36 // yaM jalabhRtsamayam , arthAt meghasamayama, samayapadopAdAnena tatsamaya eva mayUranRtyamiti kavisamayasUcanArtham , ambare,AkAze, samunnatam ghaTATopapratatam / etena sajalatvam , tatazcAtinIlatvam , tasmAdapi ca dazanIyatvamutkaNThApAdakatvaJcoktam / avalokya zikhaNDinaH mayUrAH stanitatuGgamRdaGgaravAnugam stanitaM garjitameva tuGgo'timahAna tAlabaddhaH mRdaGgasya tadAkhyavAdyavizeSasya ravaH dhvaniH tamanugacchatIti tadyathA syAttathA, stanitarUpamRdaGgadhvanyanusAreNetyarthaH / nartakA hi mRdaGgazabdAnusandhAnena nRtyantIti bhAvaH / etena mayUranRttye'pi tAlabaddhatoktA / nRtyavidhAnataH-nRtyarUpeNa vyApAreNa, Antaram hRdayastham, pramadaM haSameva prakaTayantyapi, apirevArtha / jaladharazabdo hi mayUrAn madayatIti bhAvaH / loke'pi hi harSa sati nRtyAdikaM tatprakaTanArtha kurvantItyAktam / sajalabhRtsamayaH upayayAvityapretanenAnvayaH / rUpakA'laGkAraH // 39 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAcAryavijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 201 sitavihaGgamapaktiravekSya yaM, samuditaM namasi stanitoddhatam / avajitA zikhinAM virutairiva, pracalitA sara eva nu mAnasam // 40 // nabhasi, AkAze, samuditam, samunnatam, ata eva stanitodbhatam stanitena meghagarjitena stanitaM garjitam itihaimaH / stanitena uddhatam utkaTam yaM jalabhRtam avekSya zikhino mayUrANAm virutaiH kekAbhiH jAtairiti shessH| meghaM dRSTA mayUrA viruvanti iti bhaavH| avajitAH tiraskRtA iva / varSau hi kekaiva prazasyate na ta haMsasvaraH, sa ta jharadi prazasyate tatra ca kekA na prazasyate / yaduktaM mAghe-"samaya eva karoti balAbalaM praNigadanta itIva zarIriNAm / zaradi haMsaravAH paruSokRtasvara mayUramacUramaNIyatAm" iti / yadvA nabhasi samuditaM stanitoddhatam yaM avekSya sitavihaGgamapaktiH zikhinA virutaiH avajitA ivetyanvayaH, pUrvatrAnvaye avekSaNAzrayAH zikhina eva / atra pakSe tu sitavihaGgamapaMktiriti bhedaH / sitavihaGgamapaktiH sitAH zvetA ye vihaGgamAH pakSiNaH haMsA ityarthaH, teSAM paMktiH, zreNiH, haMsA hi AkAze zreNIbaddhAzcalantIti bhaavH| mAnasaM tadAkhyaM saraH hRdaM prati pracalitA eva, nvityutprekSAyAm / varSAkAle haMsA mAnasaM yAntIti prasiddhiH / tatra mayUravirutavijivatvotprekSA / anyo'pi hi vijito'nyatra gacchan dRSTa iti bhAvaH / utprekSAhAraH // 40 // upayayau jalabhRtsamayo'nyadA, tapaRtuM gamayanviSayAvahiH / jalamayaM bhuvanaM sa sRjabhiva, pratatavArikadambakavarSaNaiH // 41 // sa pUrvoktaprakAreNa varNitaH jalabhRtaH meghasya samayaH varSatuH yadvA jalabhRt tatsamayazcetyarthaH / abhyadA grISmAnantaram tapaRtuM tapazcAsau Rtuzca taM grISmartum sakArasya rutve yatve lope caasndhiH| viSayAdezAdvahiH gamayan , niSkAsayannityarthaH / nAnyaH svaviSaye'nyasthitiM sahata iti bhAvaH / yadvA tapaH duHkhaM tena RtorviSayAvahiH niSkAsanamucitamevetyathaH / varSau ghamaH zAmyatItyevamuktiHpratatavArikadambakavarSaNaiH pratatAni yAni vArINAM jalAnAM kadambakAnAM samUhAnA bhArANAm varSaNAni taiH kRtvA muvanaM jagat jalamayaM jalaplAvitaM sRjan kurvanniva upayayau sampravRttaH / atra prISmartoH zamane niSkAsanatvasyAdhyavasAyAdatizayokteH, sRjannivetyutprekSAyAzca mitho'napekSayA sthitatvAtsaMsRSTiH / yadutam-"mitho'napekSayaiteSAM sthitiH saMsRSTirucyate" iti // 4 // jene AkAzamAM umaTelo joI mayUra garjananA ucA avAjane anusarI, nRtya kriyAthI nAcIne harSa prakaTa kare che. bhAre garjanA karate evo AkAzamAM Uce caDhi Avele joI ta pakSio hasenA samUha mayuronA avAjethI hArelAnI jema mAnasa sarovara tarapha jatA rahyA tevI varSARtune eka divase grISma Rtu dezavaTo Apate bahoLA pramANamAM pANInA ghodha varasAvIne AkhI pRthvIne jalamaya karate jANe AvI 57cyA. / / 38-40-41 // // tribhivizeSakam // vimalasaipramahApulinoditA-yatavaTadrumasannidhimAzritau / sahacarau milataH kila tatra tau, kanakamaudhikayA zrutakhelayA // 42 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 202 ] bIzAntinAthamahAkAvye vimalaM yat siprAyAH-siprAjalojjhitaM saikatam "pulinaM tajjalojimataM saikatam " iti haimaH / satroditasya prarUDhasya Ayatasya dIrghasya, mahata ityarthaH badrumasya sannidhim bAzrito prAptI sahacarau sakhAyau tau amaradattamitramudau zrutakhelayA-zrutA prasiddhA khelA krIDA-'krIDA telA ca kUrdanami' tymrH| sayA kanakamohikayA gulikAvizeSaNa tatra vaSauM, milataH saGgacchetAm , kityaitithe / milito to kanakamohikayA kroDAcakraturityarthaH // 42 // te RtumAM svaccha siprA nadInA vizAla kAMThe ugelA UMcAvada vRkSanI pAse rahelA te banne mitro mAhidaMDI nAme prasiddha ramata karatA bhegA thayA 42 nRpasute praNudatyapi mohikAM, suhRdi cAbhyupagacchati sA'vizat / vaTamahIruhalambizavAnane, tadapi soapa jahAsa ca mitramut // 43 // ..... nRpasute amaradatte mohikA kanakamohikA praNudati prakSipatyapi, suhRdi mitre mitramudi abhyupagacchati gRhati ca, sA kanakamohikA vaTamahoruhalambizavAnane / vaTamahIruhe lambinaH, lambamAnasya zavasya mRtakasyAnane mukhe, aviMzat praviSTA / tadRSTavetizeSaH / nRpasuto'pi so'pi jahAsa hasitavAn / kroDAyAM vicchittivizeSopalabdheriti bhAvaH // 43 // . rAjaputre mohidaMDInI ramata-ramatAM mehI phekate chate ne mitre te pakaDavA chatAM chaTakIne te mahi vaDa vRkSa upara laTakatA zabanA moDhAmAM pesI gaI tyAre mitramudda hasavA lAge 43 kuNapa Aha ca mitramudAhvayaM, parihasantamimaM nanu mA hasIH / katipayeSu dineSu gateSviyaM, tava mukhe'pi mameva patiSyati // 44 // kuNapaH zavaH parihasantamima mitramudAhvayaM mitramunnAmAnamAha ca, kimityAha-nanvityakSamAyAM mA hasIna hasa, kuta ityAha-katipayeSu dineSu gateSu vyatIteSu tava mukhepi, mama iva mama mukhe iva, yathA mama mukhe apatattathetyarthaH / iyaM kanakamohikA patiSyati, asyA'nyadApadi kRto hAsaH svApade kalpate iti bhAvaH // 44 // tyAre te zabe hasatA mitramaMdane kahyuM ke haso nahI, keTalA divasa game chate mArI jema tamArA mukhamAM paNa A paDaze. 44 tadatha sasya vaco vinizamya so-'pyamaradattamabhASata bhItibhRt / kRtamanena ca khelanakena nau, sadanameva sakhe ! laghu yAvakaH // 45 // atha zavavacanAnantaraM, tasya zavasya tatpUrvoktaM vacaH vinizamya zrutvA bhItiM bibhartIti sa bhItibhRt bhItaH so'pi mitramudapi amaradattamabhASata kimityAha-kRtamiti / nau AvayoH anena khelanakena khelanameva khelanakaM tena krIDayetyarthaH, kRtamalam , na krohanoyamityarthaH / tarhi kiM karttavyamityAha-sakhe ! sadanaM gRhaM pratyeva laghu zIghram , "javo'tha zIghraM tvaritaM laghu " ityamaraH / yAvakA yotA; Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA, vijayadarzanasUrIzvararacitravRttisahite baTamaH sargaH [ 203 yopyAmi ityarthaH / miriSyAmIti yAvat / atra tvayA viyujya gRhaM gataH san milijyAmItyarthaH / bAhulakAt bhaviSyati NakaH yuk yuMmizraNa iti dhAtuH // 45 // pachI te zavanI vAta sAMbhaLI DarI gayela te mitramuda amaradattane kIdhuM ke mitra ! A ramatathI savuM, have ApaNe bane ghare jaIe. 4pA akathi tena zavAnanamadhyataH, patitayA bhavato'pi kimetayA / / sahRdayAstyaparA'pi mamAntike, kimiti tanna yathAruci ramyate ? // 46 / / tena amaravattena akathi, kimityAha-zaveti / zavasya vaTavRkSalambizavasya Ananasya mukhasya madhyataH madhye, sArvavibhaktikaH tasiH / 'AnanaM lapanaM mukha mi' tymrH| patitayA etayA kanakamohikayA, bhavataH api kim ? na kimapi, tvayA khedaH kartavyaH, yadvA tava kiM vinaSTam ? na kimapItyarthaH / nanu tadabhAve kathaM krIDanIyamiti cettatrAiM-sahRdayaM ! samAnaM hRdayaM yasya sa tadA mantraNe, mitra ! aparA anyA, mama antike pArve'pyasti, tattarhi kimiti kuto hetoH yathAruci ca yathecchaM na ramyate kroDyate / krIDAsAdhanasasvAd gRhagamanaM na yujyate ityarthaH // 46 // tyAre teNe kahyuM ke eka mohi zabanA moDhAmAM paDI gaI. tethI tamAre zuM ? he mitra ! mArI pAse bIjI paNa mohiyA che. te IcchA mujaba kema na ramAya ? 46 iti sukomalayA'pi giroditaH, sa suhRdA ramate sma na mitramut / vahati cetasi cAruvirAgatAM, kimapi na pratibhAti hi dehinAm // 47 // iti-pUrvoktaprakAreNa sukomalayA hRdayAvarjakayA madhurAkSarayA api girA-vANyA suhRdA mitreNA uditaH kathitaH sa mitramata na ramatema nAramata, aramaNe arthAntaraM nyasyati-cetasi cAruvirAgatAM dRDhavairAgyam vahati prApte sati, dehinAM kimapi krIDAdi na pratibhAti rocate, rucau hi anurAgaH kAraNam , yadviSaye virAgaH, kathaM tadrocatAM dehine iti bhAvaH // 47 // Ama madhura vANIthI kahevAyela mitramudra mitra sAthe ramata na hato te manamAM atyanta virakti pAmi gayo / ( nayanI1) pradAna 4 5 gamatu nathA. // 47 // atha-anantaramatha vihAya javAdapi tAmumo, nijanijaM sadanaM samupeyatuH / parijane ramate matiraGginAM, na vijane'pi vane hi kathazcana // 48 // ubhau bhamaradattamitramudAvapi tAM krIDAm vihAya tyaktvA javAt zIghraM vegAdvA, vAlAnAM hi eSa svabhAvo yadgRhaM prati javena gacchanti, iti bhAvaH / nijanijaM sadanaM samupepatuH prApatuH, nanu kimiti gRhameva gatavantau nAnyatretyAzaya gRhagamanaM samarthayati-hi yataH, aGginAM dehinAm , matiH buddhiH parijane svasambandhijane pArivArikajane ramate ruci dhatte, kathaJcanApi kathamapi vijane janAgamarahite vane na ramata ityasyAnuvRttiH, ataH gRhameva gatavantAviti bhAvaH // 48 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] bhIzAntinAthamahAkAvye pachI zIghratAthI te mahine choDI te banne potapotAnA ghare gayA. kemake prANIonI buddhi parivAramAM ja ThIka rahe che. kintu kaI paNa vijanamAM nahi. 48 azanito mamuM militaM hitaM, nRpakumAravaro nijagAda tam / tvamadhunA'pi vayasya ! kimunmanA, iva mayA'pi paraM samavekSyase 1 // 49 // azanaM bhojanaM tadastyasyetyazanI, tasya bhAvo'zanitA bhojanakriyA, prakRtijanyabodhe prakArobhUto bhAvapratyayArtha, iti niyamAt / tadUrdhvam upari bhojanAnantaramityarthaH / militam hitaM mitraM taM vanAkrIDAM vihAyAgatam amumane sthitam mitramudam nRpakumAravaraH amaradattaH nijagAda, kimityAhavayasya! sakhe ! tvamadhunA bhojanAnantaraM gRhe'pi mayA harSakAraNena mitreNApi mayA kim kuto hetoH paramatyantam unmanA udvigna iva samavekSyase, udvegakAraNaM mahyaM vada ! nahi mitrAkimapi gopanIyaM mitrasya, navAmitreNa mitrasamIpe'kAraNamaudAsInyena bhavitavyamiti bhAvaH // 49 // bhojana velA pachI bhegA thayelA te mitrane rAjaputre kIdhuM ke he mitra ! tame hamaNAM paNa zaMkA ucATa anubhavo che ? huM A cekhyuM joI zakuM chuM. 49 avitathe kathite khalu tena cA-bhyadhita rAjasuto madhurAkSaram / vadati naiva zavaH punaretakad vanacarasya surasya vijRmbhitam // 50 // tena mitramudA avitathe satye kathite . sati, khalviti vAkyAlaGkAre / rAjasuto'maradattaH madhurAkSaram yathAsyAttathA, etena hRdyatA vizvasanIyatA coktA, madhurAkSaraM hi jhaTiti grAhyaM bhavatIti bhAvaH / abhyadhitAgAdIt, kimityAha-vadatIti / zavaH, mRtakaH, naiva vadati, prANavAyurhi uktau kAraNam , zavasya ca tadabhAvAditi bhAvaH / nanu tarhi yacchrataM tatkuta Agatamiti cettatrAha-etadevaitakat tvayA zrutaM vacanaM punastvarthe vanacarasya vanavAsinaH, surasya devasya vijRmbhitam vyApAraH, vilAso vA, natu zavasyeti bhAvaH // 50 // te mitra yathArtha vAta kIdhe chate rAjaputre madhuravANIthI kIdhuM ke zaba kadI bolatuM nathI te vanacara devanuM pharamAna che. panA avitathaM vitathaM yadi tena vA, prakathitaM khalu veda tadeva kaH / matibalaM pravitatya tataH sakhe-'yamapi vighnakaNaH paribhUyate // 51 // tena-zavena sureNa vA yadi prakathitam tat avitathaM satyaM vitathamasatyaM vA, tat, satyAsatyatve, eva, kaH khaluH veda ! na ko'pi jAnAti, bhaviSyato'lpajJena jJAtumazakyatvAditi bhAvaH / tataH tatsatyatve'pi sakhe ! manibalaM buddhikauzalam , pravitatya vistArya, ayamapi vighnakaNaH antarAyalezaH paribhUyate jIyate, asmAbhiriti zeSaH / buddhibalena tava bhayaM bhetsyAmIti mA cintito bhUrityarthaH / / 5 / / teze sAcuM ke khoTuM kIdhuM che keNa jANe che? he mitra buddhibalane DuM vadhArI AcukaDA vinane dabAvI zakAya. 51 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 205 atulamApa phalaM matisAgaraH, saciva eva yathA vihitodyamaH / vada sa ko'yamiti pratirUpitaH, sa suhRdA vadati sma vadAvadaH // 52 // yathaiva-matisAgaraH sacivaH mantrI vihitodyamaH kRtaprayatnaH san atulamanupamam phalamApa, tathA bhayaM nivArayiSyAmIti pUrveNa sambandhaH / sa tvayA dRSTAntitaH ayaM matisAgaraH kaH kIdRzacaritaH vada taccaritraM kathaya itItthaM suhRdA mitreNa mitramudA pratirUpitaH jijJAsitaH pRSTo vA sa vadAvadaH vaktA, vaderaci nipAtanam / vadati sma kathayAmAsa // 52 // jema mannI matisAgara prayatna karIne atula phaLa pAmyo hate. mitrathI samajAvAyele teNe pUchayuM ke amitasAgara koNa che te kaho tyAre te kahevA lAgyo. parA athamatisAgaracaritAGgabhUtaM nagarAdi varNayannAhabharata eva purI kila mAlinI, kalakaliGgamahAviSaye'sti yA / nijasamRddhivitAnasamuccaya-rajayadeva purImamarAvatIm // 53 // bharata iti-bharate kSetre eva natvanyatra kiletyaitiau, kale prasiddha kaliGge tadAkhye mahAviSaye mahAdeze mAlinI tannAmnI purI asti, yA mAlinI purI campetyaparanAmnI caritrAntare tathokteH nijasamRddhInAM pracuradhanadhAnyAdInAM vitAnAnAM rAzInAM samuccayaiH samUhaiH kRtvA amarAvatImindrapurIm purIm nagarImajayadeva indrapuryapekSayA'pyadhikasamRddhimatI setyarthaH // 53 // bharatakSetramAM uttama evA kaliMga dezamAM mAlinI caMpA nAme nagarI hatI je potAnI ucca samRddhi samUhathI devonI nagarI amarAvatIne paNa jANe chatatI hatI tenA karatAM paNa caDhiyAtI hatI. 53 narapatirjitazatrurajAyata, prathita vikrama eva sa tatra yam / svadayitAbhirajasramajIgapana , diviSado divi dharmadhurAdharam // 54 // tatra mAlinIpuryAm sa tAdRza eva prathitavikramaH khyAtaparAkramaH jitazatruH tamAmA narapatiH ajAyata, yam dharmasya dhurAmapragAmitvaM dharatIti sa tAdRzastam dharmasya dhurAyAH bhArasya dharam dhArakam dharmAtmAnamityarthaH / divi svarga. diviSadaH devAH svadayitAbhiH devIbhiH ajasrama santatama, ajIgapanagApayAzcakruH, na kevalaM pRthivyAM svarge'pi khyAtaprabhAvaH sa narapatiriti bhAvaH // 54 // tyAM prasiddha parAkramI jitazatru nAme rAjA thaye dharmadhuradhara evA jene devo svargamAM hamezAM pitAnI patnIo pAse gavarAvatA hatA. 54 ajani tatsacivo matisAgaraH, svamativaibhavarajitanAgaraH / suragurupratirUpatayaiva yan-matimaghasa, vidhiH zritakautukaH // 55 // tatsacivaH tasya jitazatronarapateH sacivaH svamativaibhavaraJjitanAgaraH svamativaibhavaiH nijabuddhikauzalaH raJjitaH toSitaH nAgaraH, nagaralokaH yena sa tAdRzaH matisAgaraH tadAkhyaH ajani abhUt, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] zrozAntinAthamahAkAve yanmatiM yasya matisAgarasya matim , vidhiH brahmA kSitakautukaH zritam kautukam sazanirmANarUpaM kautUhalaM yena sa tAdRzaH san surugurupratirUpatayaiva suraguroH bRhaspate: pratirUpatayA apararUpatA sAhazyenetyarthaH eva adhatta kRtavAn / brAhmasarge sadRzadvayanirmANAdarzanAt kautukAdevAsya nirmANa mitibhaavH| ( upamA) // 55 // tene potAnA buddhi vaibhavathI nagarajanane khuza karanAra e matisAgara nAme mantrI hatA, kautukanA lIdhe jANe vidhAtAe suragurunI bIjI pratimA tarIke jenI buddhinuM nirmANa karyuM hatuM. papa priyatamA'sya babhUva guNAvalI, vilasadujjvalabhUriguNAzrayaH / tanubhavo'pi subuddhirabhUttayo-vinayinAM nayinAM ca dhuri sthitaH // 56 // asya matisAgarasya guNAvalI tadAkhyA priyatamA bhAryA babhUva, tayoH matisAgaraguNAvalyoIyoH vilasatAm ujjvalAnAM nimalAnAM bhUrINAM bahUnAM guNAnAmAbhayaH, vinayinAM vinayavAM nayinAM nItijJAnAM ca dhuri agre sthitaH, apre gaNanIya ityarthaH, tanubhavaH putro'pi subuddhiH, apinA putrasa pitranuharaNaM sUcitam / subuddhinAmA'bhUt // 16 // te matrInI guNAvalI nAme patnI hatI je pavitra evA ghaNu guNethI zobhatI hatI. subuddhi nAmane tene putra paNa vinayavo ne nIti jJAnAtmA asara hatA. 5 samabhavanapare'pi tayoH sutA, guNagaNagrahaNe vihitAdarAH / bhutamahodadhipAramavApitA, janakanAvikasanmativeDayA // 7 // tayoH guNAvalIguNasAgarayoH apare'nye 'pi, na kevalaM subuddhireveti bhAvaH' guNagaNAhaNe vihitAdarAH sotsAhAH sutAH putrAH samabhavan , etena vahvapatyasya mUrkhA'patyatA nAvazyakoti sUcitam / te ca janakaH pitA matisAgaraH nAvikaH karNadhAra iva-"karNadhArastu nAvikaH" ityamaraH / tasya sanmatireva beDA "tarI taraNyau beDA" iti haimaH / tayA kRtvA / zrutAni zAstrANi mahodadhiriva tasya pAraM parataTam avApitAH prApitAH, pitrA zAkhANyAdhyApitA ityarthaH // 57 // te bannenA guNa samUhenuM grahaNa karavAmAM AdaravAlA evA bIjA putra paNa hatA jeo pitArUpI nAvikathI samyam jJAnaramI vahANa dvArA zratasamudranA pAra pamADyA hatA. pachA vasumatIdayitena vibhUSite, sadasi ko'pi smaagmdnydaa|| guNaniketanimiravidAM varaH, kanakadaNDakavetriniveditaH // 8 // anyadA vasumatIdayitena vasumatI pRthivI dayitA pAlyatvena bhAryeva priyAM yasya sa tena vasumatyAH pRthivyAH dayitena patinA "preyasyAdyAH puMsi patyau" iti haimaH / rAjJA jitazatruNA vibhUSite sadasi rAjasabhAyAm kanakadaNDakena hemadaNDadhArakeNa vetriNA dvArapAlena niveditaH zApitaH, ko'pi azAvanAmA, guNaniketaH, guNAzrayazcAsau nimittavidAM zakunajhAnAM varazca sa, samAgamadAgatavAn // 18 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. viSavadarSapasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 207 eka divase rAjA vaDe sabhA vibhUSita thaye chate suvarNa daMDavALA dvArapAla vaDe jaNAvAyela guNanI khANa e koI zreSTa nezI Avyo. 58 jaya narezvara ! jIva cirAya ce-tyamihitAziSamAsitamAsane / tamavadad nRpatirvada kiM kima-styavagataM bhavatA'pi nimittakam ? // 56 // narezvara ! jaya cirAya jIva ca itIttham abhihitAziSam uccaritAzIrvacanam bAsane Asitam upaviSTam tam nimittalam, nRpatiravadadapRcchat , kimiyAha-kiM kiM nimittakam nimittaM tacchAvaM vA bhavatA tvayA'pi avagataM jJAtamasti, iti vada kathaya // 59 / he rAjA jaya pAmo lAMbu jIve ema AziSa ApIne Asana upara beThelA te jozIne rAjAe pUchavuM zuM zuM nimitta jANe che, te batAvo. palA vasumitAGganimittakalAvidi-tyamihite gaNakena punarnRpaH / sa tamavag vada bhAvi sadAsadAM, kimapi bhUtavido hi paraHzatAH // 60 // basuraSTau tanmitAnAM tatsaGkhyAnAmaGgAnAmaSTAGgAnAM nimittasya lakSaNasya kalA zAstraM vettIti sa tAdRzaH ahamiti zeSaH, itotthaM gaNakena daivajJana-"jyotiSiko gagaka devajJAvapi" ityamaraH / abhihite kathite sati, sa jitazatranRpaH, punaH, taM nimittanamavagapRcchat , kimityAha -sadAsadA sabhAsadAnAM kimapi yatkizcit bhAvi bhaviSyat , vada, kathaya, nanu kimiti bhUtaM na pRcchati ityA. sahayAha-hi yataH bhUtavidaH atItajJAH paraHzatAH zatAtpare adhikAH, santoti tattebhyo'pi jJAsyate jAtaM vA / etena bhaviSyadvastuvakturviralatvaM sUcitam tasmAttadeva pRcchAmItyAzayaH // 60 // tyAre bethI aSTAMga nimitta vidyA huM jANuM chuM, ema kahe chata pharI rAjAe tene kahyuM ke sabhAsadone kaI bhAvI vAta kahe kemake bhUtanA jANakAra to seMkaDo che. padanA sa ca vicArya jagI jagatIpati, zubhamatermatisAgaramantriNaH / / api kuTumbajuSo bhavitA mRti-hatavipakSaka ! pakSadinAntare // 61 // . sa nimittAzca vicArya, jagatIpatiM rAjAnaM jagau, kimityAha-hato vipakSo yena sa tadAmantraNe hatavipakSaka ! jitazatro ! zubhamateH prazastabuddheH, matisAgaramantriNaH kuTumbajuSaH saparivArasyApi, na tu kevalasya tasyaivetyaperarthaH / mRtiH maraNaM pakSadinAntare paJcadazadivasAmadhye'nantaraM bhavitA // 6 // tyAre te vicArIne rAjAne kIdhuM ke he jitazatru rAjA pakhavADIyAnI aMdara kuTuMkhIne zubha mativALA evA atisAgara mantrInuM mRtyu thaze. 61 zrutisRti vinivezya sa tadvacA, hata iva vyasanad nRpatiH sabhAm / mama punIhi gRhaM svapadAmbujai-riti nirUpya samAnayadAlayam // 32 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] zrIzAntinAthamahAkAvye sa nRpatiH zrutimRtiM karNamArgam "ayanaM vartmamArgAdhvapanthAnaH padavIsRtiri" tyamaraH / takhanimittajJasya vacaH vinivezya kRtvA zrutvetyarthaH / hataH prAptAghAta iva, sabhAM vyasRjat , tathA mantrI matisAgaraH svapadAmbujaiH mama gRhaM punIhi, itItthaM nirUpya, abhyarthya, Alayam svagRhaM samAnayat , nimittazaH tamiti zeSaH / nayatitheyAH, AtithyaM vipadyapi tyajantotibhAvaH // 62 / / kAnanA aMkuza samAna te vAta sAMbhaLI AghAta pAmelA jevA rAjAe sabhAnuM visarjana karyuM. ne caraNakamaLathI mArA gharane pavitra kare ema kahI jezIne ghare laI gayA. darA sma paripRcchati mantrivaraH sa taM, gaNakamulvaNabhaktipuraHsaram / yaduditaM viditaM nRpateH puraH, saralatAM pratipadya taduccara // 63 // yugmam // ma mantrivaraH taM gaNakam , ulbaNA utkaMThA yA bhaktiH tatpuraHssaraM tatpUrvakam , paripRcchati sma, kimityAha-nRpateH puro'gre, yaduditaM kathitaM, tvayeti zeSaH, tad viditaM jJAtaM, mayeti zeSaH / tattadeva, saralatA pratipadya svIkRtya, yena kramapuraHsaraM bodhaH syAttathA, uccara kathaya / / 6 / / te mannI zreSTha te bezIne utkaTa bhaktipUrvaka pUchyuM ke rAjAnI AgaLa Ape je karavuM te jANuM have kaI saraLa thaIne be. __ akathi tena subuddhayabhidhAzrutA-tava sutAtprathamAd bhavitA mRtiH / iti nizamya vinirmitasatkRti, sa visasarja nimittavidaM rayAt // 6 // tena nimittajJena akathi kathitam , kimityAha-sabuddhayAbhidhayA subuddhinAmnA tAtprasiddhAcavaprathamAjjeSThAtsutAt mRtirbhavitA bhaviSyati-jeSThaputrAttava maraNAntakaSTaM bhaviSyatItyarthaH itItyaM nizamya zrutvA rayAt zIghratayA, vinirmitA kRtA satkRtiH satkAro yasya taM tAdRzaM nimittavidaM bisasarja // 64 // tyAre te jozIe kIdhuM ke tamArA subuddhi nAmanA jayeSTha putrathI tamAruM mRtyu thaze, ema sAMbhaLI te maMtrIe sArA satkAra karI jaldIthI nimittAne rajA ApI. 64 azanapAnakamatrapurISaka-sthalatatIviracayya nivedya ca / tamapi putramaho ! gurupeTikA-ntaramumakSipadakSayakauzalaH // 65 // ajhayam ameyaM kauzalaM cAturya yasya sa tAdRzaH matisAgaraH, azanasya bhojanasya pAnakasya jalAdipAnasya mUtrapurISakayozca sampAdanArtha sthalatatIH prakoSThaparamparAm viracayya kArayitvA, nivedya, vibodhya ca taM subuddhinAmAnaM putraM gurvI mahatI yA peTikA tasyA antaramantaH-antaramadhye amum yat zvetaM kRSNaM tAtassamAdizati tatkaraNazIlaM vinayananaM, upakSipat sthApitavAn / aho ! ityAzcarye tabuddhikauzalasya, bhAvino vA nirodhodyamasya vilakSaNatvAt // 65 // are ! akhUTa kauzaLavALo te mancI khAvA pIvAnI pAyakhAnA ne pezAbanI badhI jagyA banAvI ne badhuM mUkI jaNAvI ne peTInI aMdara te putrane mUkI kIdhe, 6pA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA, vivavadarSanasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH - [209 na vipadA patati prativAsaraM, sphurati sampadapAyavivarjitA / / nayati lokayugaM vazatAM yayA, bhavati puNyavataH khalu sA matiH // 66 // puNyavata:sa apAyaparihArAyaitAdRzamatisphuraNe upapattimAha neti-puNyavataH sA tAdRzI matiH bhavati khalu yayA matyA kRtvA, prativAsaraM kasminnapi vAsare vipat na Apatati, apAyena vighnena vivarjitA sampat sphurati vardhate, lokayugam ihAmutra ca, vazatA sAdhyatA nayati prApnoti / puNyaprabhAvAdeva matyAmetadvailakSaNyam yena samantAcchubhamutpadyate iti bhAvaH // 66 / / puNyazAlIonI tevI buddhi hoya che ke jenA lIdhe vipadA AvI zakatI nathI. te dararoja hAnithI rahita evI saMpadA caDhatI rahe che ne Ihaleka ne paraloka banne kAbUmAM AvI jAya che. kadA svayamimAM viniyantrya sa tAlakai-nRpatidRSTisamakSamamocayat / bhavanasAramidaM nikhilaM mame-ti vinirUpya nRpeNa sumudritAm // 67 // kA sA puNyaprayojitA matimaMtisAgarasyetyAha-sa matisAgaraH imA-puruSapramANAM jalabhojyAdiyuvA maJjUSAM tAlakaH svayaMviniyantrya tAlakAvRkaM datvetyarthaH / idaM peTTikAsthitam mama nikhilaM bhavanasAram gRhazreSThadhanamiti vinirUpya itthaM kathayitvA nRpeNa sumudritAm , mudrAGkitAm , nRpatisamakSam apavipAzya eva, amocayat sthApitavAn / yathA na ko'pi imAmuddhATayet , surakSitA caiSA bhavediti // 6 // te maMtrIe pate tAluMvAsI rAjAnI najara sAme ja A mArA gharanI zreSTha mUDI che ema kahI rAja vo joI mudrAMkita karAyelI te peTIne mUkAvI rAkhI. kakaLA prakRtamanyadapi priyamAtmanaH, prayata eva vidhAya sa dhIsakhaH / agamadAlayamadhyagacaityakaM, gRhamarakSayadazvapadAtibhiH // 6 // mAtmanaH priyaM svaracitam-anyadapi prakRtaM prakaraNAtprAptam vidhAya kRtvA, sadhIsakhaH matimAgaramantrI prayataH sAvadhAna eva, Alayamadhyagacaityakam gRhamadhyasthajinaprAsAdamagamat, gRha azvapadAtibhiH azvavAhasainikaizva arakSayat yathA'nyo'tra na pravizet , upadravedvA // 6 // ane sAvadhAnIthI pitAne mitra evuM bIjuM paNa avasaracita karIne te matrI vacce rahelA caityamAM ja te rahI ne ghoDesavArathI gharanuM rakSaNa kI pahere karAyuM. 68 ahani paJcadaze samupAgate, spRzati yauvanamityabhavanmahAn / kalakalo gaganAGgaNasRtvaro-ramavarodhacarAsyasamudbhavaH // 69 // ayamamAsyasuto nRpaputrikA-pravararalavatI kabarI drutam / .. kSurikayA paribhUya mahatcamo, jati dhAvata dhAvata tahadA 10 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. ] zrozAntinApamahAkAvye * paJcadaze ahani-dine samupAgate prApte sati-yauvanaM lakSaNayA madhyakAlaM spRzati prApnuvatinRpaputrikAyAH pravararatnavatI uttamaratnabhUSitA kabarI kezapAzavizeSam-'kezaveze kabarI' itihaimaH / kSurikayA kSurAkhyeNAstravizeSeNa paribhUya chittvA, ayaM dRzyamAnaH eva,mahattamaH jyeSThataraH, amAtyasutaH, brajati palAyya gacchati, tattasmAd hetoH, yuvatyAH kezakarttanaM mahAnaparAdhaH tasya sarvAGgasaundaryApahArakatvAt, vatrApi ca rAjaputryAH, nahi vaidhavyaM vinA yuvatyAH kezakartanaM dRSTam , tatrApi ca maNilobhAdeva kezakanimiti cauryamapi iti prANadaNDayogyo'parAdho'yamiti bhAvaH / bhaTAH ArakSapuruSAH ? dhAvata dhAvata, sambhrame dviruktiH / iti pUrvoktaprakAraH, avarodhacarANAmantaHpuracAriNAma dAsIprabhRtInAmAsyebhyaH mu samudbhavaH yasya matAdazaH, gaganAGgaNasRtvaraH AkAzamabhivyAptaH, etena kalakalasya tArasvaraprayojyatvamuktam , mahAn dUraprasArI kalakalaH kolAhalaH abhavat // 69-70 / / pandaramo divasa AvyuM chata ne ardhA divasa thaye chete zIdhra je aMtaHpuramAM rahenArAonA mukhe thatA AkAzamAM phelAte mahAna kalAhala thavA lAgyo. 69mA A matrIne moTA putra rAjaputrImAM zreSTha evI saMbhAvatIne aMbeDa cakhathI kApI te jaldIthI bhAgye jAya che mATe yoddhAo doDe De. kA - sadasi tadinizamya ruSA'ruNaH, vitipativaM jinIpatimAdizat / sacivanigrahaNAya mahAbalaM, balasamanvitamAjibhayAnakam // 7 // sadasi sabhAyAM sthita iti zeSaH, tatkalakalam , vinizabhya, uSA krodhena aruNaH raktaH vivaNa ityarthaH kSitipatiH, SAjI yuddhe bhayAnakam parapakSabhayajanakam , mahAbalam dhvajinIpatiM senAnyam , balena sainyena samanvitaM sacivanigrahaNAya, mantridaNDanAya samAdizadAjJApitavAn / avanNyakopA hi rAjAna iti bhAvaH // 7 // te sAMbhaLI sabhAmAM kodhathI lAla thayelA rAjAe manenA nimaha mATe yuddhamAM bhayaMkara sainyayukta mahAna baLavAna senApatine hukama ApyuM. 71 sapRtanaM pRtanApatimAgataM, samavagamya bamANa sa mantryapi / anucarairbhavataH pariveSTito, nRpativijJapanaM karavai sakRt // 72 // pRtanApatiM senApatim , sapRtanaM sasainyam , Agatam , samavagamya jJAtvA sa mantrI matisAgaro'pi bamANa, niveditavAn , bhavataH anucaraiH pariveSTitaH ataH palAyanAdizakA tvayA na karttavyetibhAvaH sakRt ekaM vAram, na tu vAramvAram , tAvataiva kAryasiddheritibhAvaH / nRpateH vijJApanam , karave tvadanupraheNeti zeSaH / paJcAyadicchestathA''careriti // 72 / / te matrI paNa senA sahita senApatine Ave neI vicArIne bolyo ke tamArA sevathI gherAyelA mane eka vAra rAjane vinaMti karavA de. AkarA anumataH sa ca tena sametya taM, vasumatIzatamanyumajijJapat / gaNakavAkyamathAhitapeTakoTanakarmaNi dharmaNi karmaTham // 73 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAcAryavivavadarSanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sarva [211 aya tadanantaram-tena senApatinA anumataH AsaptaH sa mantrimatisAgaraH, sametya Agatya taM nigrahAzApakaM, basumatyAM pRthivyA zatamanyurindrariva sthitastam rAjAnam , gaNakavAkyam , pUrvakathitaM nimittajJavacanam, ajijJapat niveditavAn , smaraNArtha miti bhAvaH, athAnantaram, zarmaNi kalyANajanake mAhitasya pUrva sthApitasya peTakasya uddhaTanakamaNi nimittArthe saptamo-"uddhaTana kriyAnimittamityarthaH karmaTham kuzalaM janazca ajijJapaditi zeSaH, yadvA zarmaNi karmaThama kalyANakAryanipuNaM taM vasumatIzata. manyum, gaNakavAkyam , atha tathA, AhitapeTakasyodghATanarUpaM yatkarma tannimitta vyajijJapat // 73 // te senApatinI anumati pAmI, AvI te mantrIe rAjAne jozInuM vacana ne kalyANa karavA samartha te mUkI rAkhelI peTI ukhADavA mATe vinaMti karI. 173 sa nRpatiH kupito'pyuparodhato'sya-sacivasya cakAra vacastathA / sutamavekSata tatra ca mantriNo, nidadhataM kabarIkSurike kare // 7 // sa nRpatiH kupitaH-api, asya sacivasya, uparodhato'nurodhAt , tathA tAdRzaM manyuktaM vacaH cakAra peTakamudghATayAmAsetyarthaH / tatra peTake ca, kabarI jhurike kare haste nidadhataM dhRtaM mantriNaH sutamavaidhata dRSTavAn // 74 // kapita thayele paNa rAjA mantrInI vinaMtithI tenuM vacana mAgyuM. tema karAye chate te peTImAM bane hAthamAM capu ne abe dhAraNa karelA te matrInA putrane joye. ja tadavalokavazAdatha vismite-'vanipatau sacivo'vadadIdRzam / vanacarasya surasya ca kasyacid, mayi viceSTitamanyabhavadviSaH / / 75 // atha pazcAta-tasya tadavasthasya mantrisutasya avalokavazAt avalokanahetoH avanipatau rAzi vismite vismayaM gate sati sacivaH matisAgaraH, avadat, kimityAha-anyabhavadviSaH anyajanmazatroH, iha janmani tu na sambhAvyata iti bhAvaH / vanacarasya kasyacit vAkyAlakAre, surasya mayi madviSaye, IzaM bhavatA'nubhUyamAnaM viceSTitam AcaraNaM, kathamanyathaitadadbhutaM bhavet / manuSyazaktisambhavAbhAvAdetArazaviceSTitasyeti bhAvaH // 7 // pachI te jovAne lIdhe rAjA vismaya pAme chate mandI bolyA ke bIjA bhavanA mAre zatru evA keI vanacara devane mAre viSe A badhuM kArya che. 7pA avanivAsavamantrivarau ca tau, tadavalokya viraktahadau padam / . svasutayovinivezya nijaM nijaM, vratamavApya divaM samupeyatuH // 76 // to avanivAsavamantrivarI rAjA sacivazva, paH pUrvoktAnubhavaviziSTayostayoH samuccAyakA / bad adrutamasambhavam, avalokya, viraktahado vairAgyamApano santau svasutayoH nijaM nijaM parda nivezva Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] zrIzAntivAvamahApAvye sthApayitvA, vratamavApya svIkRtya divaM svarga samupeyatuH jgmtuH| vratasvIkArasya hi svargApavargoM phalamiti bhAkaH // 6 // : te rAjA ane matrI bane te joI vairAgya bhAvanAvALA thaI pita pitAnuM pada pitA potAnA putrane ApI vratanuM grahaNa karI svarge gayA. 6 tava sakhe'pyavitAsmi vinizcitaM, tanukavighnamimaM laghu mA muhaH / iti sadhairyavayasyavaco'mRtaM, sa paripIya jagAvatha mitramut // 77 // ___ sakhe-taveti tanukavighnamityanena mahasambandhe SaSThI, vinizcitaM dhruvaM avitA'smi rajhivAsmi, matisAgaramantrivadaha miti zeSaH / kamityAha-imaM sambhAvyamAnaM tanukamatyalpaM vighnam laghu tvarayA mA muhaH mA prishociiH| trAturabhAve hi parizocanamitibhAvaH / ityuktaprakAreNa, sadhairyasya dhairyavataH mitrasyAmaradattasya vacaH amRtamiva tat paripIya sAdaraM zrutvA, atha pazcAt sa mitramut jagau // 7 // viSayasevanavadviSayasthiti-stadiyamAzu sakhe ! parimucyate / na khalu yatra mano dadhate dhRti, bhavatu tatra kathaM viduSAM sthitiH 1 // 7 // mitramuduktimevAha-sakhe ! viSayasya zabdAdeH sevanavat , bhogavat, viSaye asmin deze sthitiH eva sthAnam yathA viSayasevanaM na sukhAya kinvantato duHkhAyaiva kalpate tathA tadezasthivirapi duHkhAyaivetibhAvaH / tattasmAt kAraNAt iyametadeze sthitiH Azu parimucyate, vilambe anarthAntarasyApi sambhavAditi bhAvaH / khalu nizcayena; yatra manaH dhRtiH svAsthyam na naiva dadhate dhatte, dadh dhAturvAdiH, natu dhAdhAturiha prAyaH, tasyaikavacane dadhate iti rUpAbhAvAt / tatra viduSAM sthitiH kathaM bhavatu, tatra vidvadbhine sthAtavyam , vidvattvahAneriti bhAvaH / / 78 / he mitra ! tamArA A nAnA ne nabaLA vibane avazya nivArIza muMjhAe nahi Ama dhIra evA mitranA vacanAmRtanuM Adara sahita pAna karI te mitramuda be --he mitra ! viSayanuM sevana jema kSaNika che tema viSayonI sthiti paNa che mATe zIvra A viSayane tyAga ja karAya, jyAM mananuM dhairya na Take tyAM vidvAnonI AsthA kema hoya ? na heya. A77-78 iti vicintya ciraM hRdi tAvapi, pracuracAruvicAravicakSaNau / kila parasparamandirasuptato-padhimukhena nirIyaturIlayAt // 79 // aya dezATanavicArAnantaram-vairAgyAnantaram tayozcaritamAha itIti-iti pUrvoktaprakAreNa hRdi ciram vicintya, natu tvarayA, anyathA vicAradoSasambhavAt iti bhAvaH / etena ca tayobuddhivairAgyamuktam / matimAneva hi ciraM vicArayati, mandastu sahasA pravartata iti / pracuramatyantaM cArau phalasiddhijanake vicAre vicakSaNI kuzalo tAvapi parasparam , mandire yA suptatA zayanakriyA tadrUpopadhiH tasyA upadhiH chalaM tanmukhena taddvAreNa,ekaH gRhAniyanmitragRhaM zayanAya gacchAmIti kva gacchasIti paryanuyuJjAnaM pitRmAtrAdikaM chalayitvA, evamanyo'pi ityarthaH / AlyAd gRhAt nirIyatuH nirgato, kinetyatithe / chalAkaraNe hi mAtrAderavarodhasambhavAdvicArite'ntarAyApaterapi sambhavAditi bhAvaH // 7 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 213 Ama manamAM khUba vicAra karI ghaNAne uttama vicAramAM paTu evA te banne eka bIjAnA gharamAM suI javAne bahAne gharathI nIkaLI gayA. 7 vidadhatAvanizaM gamanaM ca to, viSayajAtavilokana vismitau / kusumapattanabAhyavanAntike, vibudhasama vilokayataH sma tat // 8 // aba tayorgRhAbhirgamAnantaramabhAvitacaritamAha-tau amaradattamitramudau, anizam santatam-"santatA viratAnizami" itmaraH / gamanaM vidadhatau virAmamakRtvaiva gacchantI, etena sthiralakSyAbhAvAdyadRcchAgamanaM sUcitam / caH pUrvoktanirgamanasamuccAyakaH / viSayajAtasya dezasamUhasya vilokanena vismitau vismayamApanno santau nAnAvaicitryAvalokanAditi bhAvaH / kusumeti kusumapure kusumetyAkhyasya pattanasya nagarasya pATaliputrAparanAmakasya-'pATaliputraM kusumapuraM' iti haimH| bAhyaM yadvanamudyAnaM tadantike tatpAveM tAdvarNinyamANaM vibudhasanma devAlayam-"amarA nirjarA devAnivazA vibudhAH surAH" ityamaraH / vilokayataHsma avalokayAmAsatuH / / 80 // deze dekhavAthI vismayane pAmelA te banne (maMdira) divasane rAta gamana karatA karatA kasamapuranA bahAranA ulAna pAse eka citya joyuM. 58nA pRthuzilAzakalairadhikauzala, sughaTite'pi janai zamIkSitaH / na khalu sandhiralakSitalakSaNai-riva kadAcana yatra vibudhyate // 81 // atha devAlayaM varNayati-yatra devAlaye adhikauzalam kaushlmdhikRty,kaushlenetyrthH| pRthavo vizAlAH yAH zilAH tAsAM zakalaiH bRhacchilAkhaNDaiH kRtvA sughaTite, nirmite, api alajhitamajJAtaM lakSaNaM nirmANaprakAro yeSAm taiH atariva, janaiH tau-atha ca alakSitAnyanadhItAni lakSaNAni vyAkaraNa zAkhANi yastaiyathAsandhissvarasaMyogo na jJAyate tathetyadhyartho zeyaH bhRzam sAvadhAnam, IkSitaH sandhiH zilAkhaNDasaMyoge pradezaH kadAcana na naiva vibudhyate jJAyate / tenAdbhatanirmANakauzalaM tatreti sUcitam / tadvibudhasana bilokayataH smeti pUrveNAnvayaH // 8 // ( vizALa zilAkhaMDothI atyanta kozalapUrvaka banAvela hato, te khUba khUba joIne paNa te mandirane sAMdho alakSita lakSaNanI jema jANI zakAto na hato. pa81 vimalazItalapuSkaradIpikA-savananirmitipAvitavamako / tata imau tridazcAyatanaM gatau; vividhacitrasamAhitalocanam // 82 // tataH devAlayadarzanAnantaram-vimalaM zItalaM ca ya puSkaraM jalam 'udakaM pAthaH puSkaramityamaraH,' dIrSikA vApI, "vApo tu dIrghikA" ityamaraH / tatra savanasya snAnasya nirmityA vidhAnena majanAddhetoH pAvitaM pavitrIkRtaM varma zarIraM yayostau tAdRzau devamandiradvArasthadIrghikAsnAnena svacchazarIrau santo imo amaradattamitramudau, tridazAyatanaM devAlayam , vividheSu nAnAjAtIyeSu citreSu AlekhyeSu samAhitaM saMsaktam racanAsaundaryAllocanaM yathAsyAttathA gato tasmin kamaNi tathAgatI prAptavantau // 8 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] bhIcAntinAthamahAkAvye vimalane zItaLa vAvamAM snAna karavAthI pavitra zarIravALA te banne vividha citrothI tapta netravALA chatAM te devamandiramAM gayA. I8rA upalaklaptamanoharaputrikA, nRpasutaH samavaikSata tatra ca / nayanayugmamamanyata so'rthavat, kimamRtaM priyalAbhamRte'param 1 // 3 // tatra devAlaye sa nRpasutaH amaradattaH upalena prastareNa klRptAM nirmitAm manoharA putrikA puttalikA samavekSata, nayanayugmam arthavatsaphalam amanyata ca / etena puttalikAyAH lokavilakSaNaracanAcAturya sUcitam / puttalikAdarzanena nayanayugasya sAphalye hetumAha priyasya hRdyasya-priyalAma evAmRtamnAnyatkimapItyarthAlAmamRte vihAya aparaM kimamamRtam ? amRtavattRptijanakam ? na kimapItyarthaH / atra nayanayugasAphalyasya vizeSasya vaidhahNa priyalAbhAnyAmRtatvaniSedharUpasAmAnyena samarthanAdarthAntarabhyAso'laGkAraH // 8 // tyAM rAjaputre pattharathI banAvelI putalI joI pitAnA be netrone saraLa mAnyA amRta priya lAbha zivAya bIjuM zuM che ? 583 dazazatIM sa samaihata cakSuSAM, dazazatekSaNavat kamalekSaNaH / viSayamRtimimAmavalokaya-apayanasthitirUpamanoramAm // 84 // sa kamalekSaNaH-kamale ivekSaNe yasya sa tathA cakSuramIkSaNam iti haimaH / apapanAnAmavayavAnAM sthitirapUrvaracanA tasyA rUpaM saundarya tena manoramAm cittAhAdajanikAm-"ajhaM pratIko'vaya. vo'padhana" iti "rUpam svabhAve saundarye" iti cAmaraH / "nivezo racanAsthite'iti haimH| imAM prastutAra viSayamUrti puttalikAmavalokayan dazazatAni sahasrANi IkSaNAni netrANi yasya sa tAza indraH tadvat cakSuSAM dazazatI dazAnAM zatAnAM samAhAraH dazazatI tAm samaihata samIhitavAn / dvAbhyAM netrAbhyAM dazane tRpyabhAvAt sahasrarlocanairityarthaH / darzane tu kathaJcittRptiH sambhAvyate, darzanaprAcuryAditi bhAvaH / / 4 / / kamala jevA netravALe te aMgenI racanAne sauMdaryathI manahara A putalInI mUrtine pitAne IndranI jema hajAra netranI icchA karato hato. 84 kaThinamasya na tad hRdayaM kRtaM, vidadhatA vidhinA kathamanyathA / sumazaraH kusumairapi sAyakai-ratitamAM paripIDayituM kSamaH 1 // 85 // asya amaradattasya-hRdayaM vidadhatA racayatA vidhinA brahmaNA kaThinam dRDham , pIDAmaham , saddhRdayaM na kRtam / nanu kuto hetoretaducyate / iticettatrAha-anyathA hRdayasya dRDhatve, katham kena prakA. reNa sumazaraH puSpabANaH kAmaH kusumaiH puSpanirmitairatikomalairAghAtAyogyairapi sAyakaiH bANaiH paripIDayituM vyayituM kSamaH, abhUditi zeSaH / yadi hi tad hRdayaM kaThinaM syAnna kusumaiH zaraiH pIDayituM zakyam syAt pIDitaM tu tena manyate yat tad hRdayaM na kaThinamiti hetoH sAdhyasya sAdhanAdanumAnAlaGkAraH, talakSaNaM yathA-'anumAnaM tu vicchityA hetoH sAdhyasa sAdhanamiti ||| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahita aSTamaH sargaH [ 215 vidhAtAe te rAjaputrane banAvatI vakhate tenuM hadaya kaThaNa banAvyuM nahiM, nahitara kAmadeva tenA puSpanA bANothI paNa kema atyaMta pIDA ApI zakate. 8 pA manasijena yuvA sa parAhataH, kimapi naiva viveda vicetanaH / aparathA kathameSa dRzattriyAM, ratilayaM vidadhIta vidhIrataH 1 // 86 // manasijena-kAmena ! 'zambarArimanasijaH' kusumeSurananyaja' ityamaraH, parAhataH santaptaH, pIDita ityarthaH / sa yuvA, vicetanaH cetanAcetanavivekazUnyo'bhUdityathaH, ata eva kimapi na viveda vicAritavAn / yo hi vivekazUnyaH sa kathaM vicArayediti bhaavH| nanu kathametajjJAyate iti cettatrAhaaparathA anyathA, tasya sacetanatve ityarthaH / eSa yuvA amaradattaH vidhIrataH dhairyavaidhuryAt bhAvapradhAnonirdezaH / dRSadA prastareNa nirmitA strI puttalikA tasyAm , ratilayam ratyAtmakamanobhAvam kathaM vidadhIta kuryAt / yo hi sacetanaH sa nAcetane ratimicchatItyayaM vicetana iti / / 86 // kAmadevathI AghAta pamADAthe chata ne hoMza gumAvI beThelA te yuvAna rAjaputra kaMI samaja na hato anyathA vidhinI preraNAthI te zI rIte pattharanI ane viSe, anurAgavALo thAta. 8 suravadhURSizApaparAhato-palamayatvamazizriyadeSikA / na dRSadIdRzarUpavivartanA, pravacana sambhavatIti vicintayan // 8 // amidaghe suhRdA sakumArakA, prabalamitra ! purAntaramIyate / sa nijagAda sakhe ! kSaNamAsyatA, kimapi yAvadidaM vapurIkSyate // 88 // yugmam / eSikA puro dRzyamAnA puttalikA suravadhUH kApi devI, nanu suravadhUH kathaM prastaramayI syAditi vettatrAha-RSizApena parAhatA upalamayatvam azizriyat , AzritavatI, RSizApena pASANamayI jAtetyarthaH / nanu kuta etattava kalpaneti cettatra hetumAha-dRSadi prastare, IdRzasya lokamanoharasvarUpasyasaundaryasya kRtervA vivartanA ghaTanA kvacana kutrApi na sambhavati itItthaM vicintayan sakumArakaH amaradattaH suhRdA mitreNa mitramudA abhidadhe sambodhitaH, kimityAha-prabalamitra ! mitravara / purAntaram purasyAntaH Iyate gamyate bhojanAdisampAdanAyeti shessH| sa amaradattaH nijagAda, uttaritavAn, uttaramevAha-sakhe ! mitra ! kSaNam , kiJcitkAlamAsyatAm , atraiva sthIyatAm nanu, atra kiM kAya savetyAzayAhU, yAvad yadavadhi idamadbhutadarzanIyam vapuH svarUpam IkSyate / etadIkSaNaM vihAya nAnyatra gantumIhe ityarthaH / / 8788 // * te A IdevanI strI aSinA zApathI patthara thaI gaI che. pattharanuM AvuM 25 nirmANa kayAMya paNa hoI zake nahi ema vicArato hato tyAre teNe mitre kIdhuM ke mitra ! pAchA vaLa nagarInI aMdara jaIe, tyAre te bolyA ke he mitra ! kSaNa vAra ahiM rahie eTalAmAM A zarIra kAMIka joI bane. 100-LAL Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzAntinAthamahAkAvye amaradattavaco vinizamya so-'bhyadhita mitramudAgamitakSaNaH / punarapIdamathAyamavocata, hriyamapAsya nRpasya tanUbhavaH // 89 // amaradattavacaH vinizamya, AgamitakSaNaH yatyAyitakiyatmaNaH pratIkSitakiyatkSagaH, sa mitra mut punarapi abhyadhita purAntaramIyate ityavocata / athAnantaram , ayaM nRpasya tanUbhavaH putro'maradattaH hriyaM lajjAmapAsya dUrIkRtvA, kAmAturANAM na bhayaM na lajjeti bhAvaH / idaM avocata pratyuttaritavAn / / 8 / / amaradattanI vAta sAMbhaLI keTalAka kSaNa pratIkSA karI mitramaMda cAlo ema be, tyAre pharIthI te rAjaputra zarama choDI bolyA. 58lA ___ ahamimAmapahAtumanIzvaraH, sucaritAmiva pUrvabhavapriyAm / yadi balAdapi mAM nayase sakhe / , na tadasUnmama tarhi kimantitAm ? // 9 // athAmaradattottaravAkyamevAha-ahamamaradattaH, sucaritAM suzIlA pUrvabhavapriyAm pUrvajanmabhAryAmiva, imAM darzanapathagatAm , iyaM mama pUrvajanmabhAryAtulyA kathamanyathA mama mano'syAmanuraktamiti bhAvaH / ata eva, apahAtuM tyaktum anIzvaro'samarthaH / sakhe ! yadi mAM balAt balapUrvakam , tadanicchatastadvidhApanaM balaprayoga eveti bhAvaH / nayase purAntaramitaH prApayase, tat tadA mamAsUna prANAn , antitAm antaH caramAvasthA astyeSAmityantinasteSAM bhAvastattA tAma antmityrthH| tarhi kiM na, nayase ityanuSajyate / ito gamanApekSayA varaM mama prANatyAgaH, yadIto mA balAmayase, tarhi ahaM prANAn tyakSyAmi, enAM vinA mamAvasthAnAsambhavAditi bhAvaH // 10 // he mitra ! uttama caritravALA pUrvabhavanI priyA jevI A mUrtine choDavAne huM samartha nathI. je baLapUrvaka laI jaze to mArA prANone nahiM laI jaI zake. to AnA samIpapa kema ( cheDA cha.) utu iti sa tadvacanAcchu tisaGgatAd , nyadhita makSu suhada paridevanam / tamanu roditi sa sma nRpAGgajo, dhvanimayaM bhuvanaM samabhUttadA // 11 // ___ sa suhat mitramut, zrutisaGgatAtkarNaprAptAt, iti pUrvoktAt, tasya amaradattasya vacanAt hetoH, tadvacanaM zrutvA mama mitramavazo jAta iti duHkhAdityarthaH / makSu drutam, "drAmAkSu sapadi drutami" tyamaraH / paridevanam vilApam "vilApaH paridevanami" tyamaraH / vyadhitAkArSIt / taM mitramudamanupazcAt, sa nRpAGgajo'maradattaH, roditi sma / mitraM vilapantaM dRSTA so'pyadhairyAdvilalApetyarthaH / tadobhayovilApakAle bhavanaM devAyatanaM bhuvanamiti pAThetvasya jagadityarthaH / 'bhuvanaM jagatI jagat' itihaimaH / dhvanimayam ubhayo rodanadhvanipUrNa samabhUt // 11 // Ama tene vacana sAMbhaLI te mitra tarataja vilApa karavA lAge ne tenI pAchaLa te rAjaputra paNa raDavA mAMDyo. te vakhate Akho saMsAra avAjathI bharI gaye. 9 guNavadibhyamaNimaNisArakaH, sakaruNaH sa ca tatra samAgataH / sma paripRcchati zokanibandhanaM, tamatha sAgarirAha yathAtatham // 12 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA, picapadarzanasUbararacitavRttisahite aSTamaH sargaH guNavatAmibhyAnA maNiriva, yadvA guNavazviAsAyibhyeSu maNiriva zreSThaH maNisArakaH tannAmA ibhvaH tatra devAlaye samAgataH, sa maNisArakaca sakaruNaH dvAvapi rudanvau pRSTvA jAtadayaH, zokasya nivandhanaM kAraNaM paripRcchati sma / atha tatpraznAnantaram sAgariH sAgarasyApatyaM pumAn sAgariH mitramut tam maNisArakam yathAtathaM yathAvRttam Aha kathitavAn // 12 // tyAM guNIne dayALu maNisAra nAme zreSThiziromaNi Avyo, ne teNe ekanuM kAraNa pUchyuM, tyAre atisAranA putre sAce sAcI vAta kahI dIdhI. pa9rA sa ca vicintayati sma tato janaH, kathamaho madanena viDambitaH 1 / idamacetanameva sacetanaM, na bhavatIti vivektamalaM na yaH // 3 // tataH tavRttAntazravaNAnantarazca sa maNisArakaH, vicintayati sma, kimityAha-aho Azcaryametayat, janaH madanena kAmena kathaM kena prakAreNa viDambitaH paravazaH kRtaH, yaH janaH idamacetanameva, sacetanaM na bhavati, kadApIti zeSaH / itItyapi vivektuM vicArayituM bhedena prahItumityarthaH / alaM samarthoM na, 'kAmAsaktAH prakRtikRpaNAzcetanAcetaneSu'-vivektu na zakteti bhAvaH // 9 // tyAre te zeTha vicAravA lAgyo ke are A kevo kAma-paravaza thaI gayo che ? ke jethI acetana pUtalI sacetana thaI zake nahi eTale viveka paNa karI zakato nathI. 93 atha sa mitramudibhyamuvAca taM, racayitA'sya mayA paripRcchayate / pratikRtiH kimiyaM khalu putrikA, kimapi zilpadhiyA'tha vikalpitam // 14 // atha sa mitramut-tamibhyaM maNisAramuvAca, kimityAha-asya devAlayasya racayitA nirmAtA mayA paripRcchayate, kimityAha-iyaM dRzyamAnA putrikA kasyA api pratikRtiH pratibimbaM khalvityalIke, kim ? atha athavA, zilpadhiyA, zilpacAturyaNa, kimapi svabudhyaiva natu kasyA api pratikRtirUpeNa vikalpitam nirmitam ? iti paripRcchayate ityarthaH // 14 // pachI te zeThane mitramude kIdhuM ke A putalInA banAvanArane ame pUchayuM ke A putalI koInI pratikRti che athavA potAnA zilpakauzalathI banAvI che ? 94aa tadavadhArya sa ibhya udAharad, vyaracayaM tridazAlayametakam / jaladhikUlagapUgamahA'bhidhAzrutapurasthitazarakatakSataH // 15 // tat mitramuduktiM samavadhArya zrutvA, sa ibhyaH maNisAraH udAharat kathitavAn , kimityAhaetakametat, tridazAlayaM devAlayam , jaladheH kUlageSu taTavartiSu pUgamahetyabhidhayA sopArakapattanetyaparanAmnA zrutaM yatpuram tatra sthitAt vAstavyAt ,zUrakatakSataH zUrakanAmazilpidvArA vyaracayam niramAyam / 95 // te nizcaya karI te zeTha bolyA ke meM A devAlaya samudra kAMThe puga evA mahAnAme prasiddha nagaramAM rahelA ghara nAme zilpI pAse banAvarAvyuM che. pa9pA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ] zrIzAntinAthamahAkAvye ahamiyami purA nanu tatra ca, prakathite suhRdA'tha suhRjagau / / na bhavitA'smi bhavantamRte sa tad, vyatata mAsayugAvadhimAdhibhRt // 96 // .. nanviti prazne-co vAkyAlaGkAre / ahaM mitramut tatra zilpipure purA iyarmi gamiSyAmi, 'purA yAvatorvartamAnA' 5-3-7 pazcAjJAtavRttAntaH kimapyupAyaM kariSyAmIti bhAvaH / atha itthaM suhRdA mitramudA prakathite sati suhRd amaradattaH, jagau, kimityAha-bhavantamRte vinA na bhavitA'smi ahaM na sthAsyAmi, yadvA bhavitAsmItyekaM padam na jIviSyAmItyarthaH / tattasmAt, tadanantaraM, saH mitramut AdhibhRt manovyathApUrNaH san mitraduHkhAditi bhAvaH / "puMsyAdhirmAnasI vyathe"tyamaraH / mAsayugasya mAsadvayasya avadhimAgamanakAlamaryAdAm vyatata kRtavAn mAsadvayAbhyantara evAhamAgamiSyAmItyevaM pratijJAtavAnityarthaH // 26 // te huM pahelAM tyAM jAu chuM ema mitre kIdhe cho, te mitra rAjaputra bolyo ke tamArA vinA huM rahI zake nahi, tyAre pIDA anubhavatA te mitramuda be mahinAnI avadhi karI. 19 tamuparudhya mahebhyaziromaNi, nijasuhRtparirakSaNakarmaNi / jaladhitIramatItya sa tatpuraM, prathitamAsadaduttamalakSaNaiH // 97 // mahebhyaziromaNi-taM maNisAraM nijasuhRdo'maradattasya parirakSaNakarmaNi paricaryAyAma, upAdhya saprArthanaM saMyojya, sa mitramut jaladhitIramatItya ullaGghaya, uttamalakSaNaiH prazastaiH cihnaH prathitaM jJAtaM tatpuraM khyAtaM yugAkhyaM sopAraketyaparAkhyaM mahApuramAsadat / / 9 / / pachI te zreSThI ziromaNine potAnA mitranI rakSA mATe prArthanA karI te samudrakAMThAne vaTAvI uttama lakSaNothI oLakhAI gayelA te nagaramAM pahoMcyo. 9LA vihitavezavizeSavibhUSaNaH, sa upadApadapANisaroruhaH / tadatha takSagRhaM ruciraM gataH, suparipRSTasamAgamakAraNaH // 98 // racitasatkRtirIpsitazilpinA, vaditumArabhatAyamanantaram / vibudhasadma vidhApayituM mati-matisamudra ! samutsahate mama // 99 / / vihitaH racitaH veSaH saMskRtAkAraH ( veSavizeSaH nUtanaveSazca vibhUSaNaM ca veSavizeSavibhUSaNe vihite veSavizeSavibhUSaNe ) yena sa cAsau vizeSaH viziSTaM vibhUSaNaM yasya sa tAdRzaH, saMskRtasvarUpaH bhUSaNabhUSitazcetyarthaH / tathA, upadA upahAraH tatpadaM pAtram upahArabhRtam pANiH saroruhamiva yasya sa tAdRzaH haste nItopahAraH, cintitakAryasiddhaye eteSAmupayogaM vicAryetibhAvaH / ruciraM manoharam, tattakSagRhaM zilpinaH zUrakasya gRhaM gataH / Ipsitena svAbhISTena zilpinA zUrakatakSNA racitasatkRtiH kRtAtithyaH, suparipRSTasamAgamakAraNaH, suH samyaka paripRSTaM pRcchAviSayIkRtaM samAgamasyAgamanasya kAraNaM yasya sa tathAbhUtaH so'yaM kimarthaM bhavAnAgata ityevaM pRSTaH san so'yam mitramut, anantaram, pranA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 219 nantaram , vaditumArabhata / kimityAha-matInAM jalAnAM samudra iva samudraH tatsambodhane, mahAbuddhe ! mama matiH vibudhasadma devAlayaM vidhApayituM nirmApayitum samutsahate utsAhaM karoti icchatItyarthaH / / 98|| te pitAno uttama veza banAvI AbhUSaNane dhAraNa karI hAthamAM upahAra laI pachI te zilpInA manohara gharamAM gayo ne zipIe AvavAnuM kAraNa pUchayuM. 98 te zilpIe sarakAra karyo chatAM pachI te bolavA lAgyuM ke he buddhimAna devAlaya banAvarAvavAne mAro utsAha thAya che. lalA sthapatiSu prathamaH prathitastataH, pratikRti vinivedaya matpuraH / pratikRtiH kRtinAM zrutimAgatA, yadadhikAM vitanoti vibhAvanAm // 10 // tataH mama vibudhasadma nirmApanotsAhAddhetoH, sthapatiSu zilpiSu prathamaH agresaraH prathitaH khyAtaH tvamiti zeSaH / matpuraH mamAgre pratikRtim svakRtipratinidhi vinivedaya kathaya darzaya vaa| nanu pratikRtyA tava kiM karttavyamiti cettatrAha-yadyasmAddhetoH pratikRtiH, kRtinAM viduSAM zrutimAgatA zrutA dRSTA vA satI, adhikAM sAtizayAm vibhAvanAmutsAhaM vitanoti karoti / kariSyamANapratikRti dRSTA tasyAzca ruciratvAdutsAhodrako jAyate iti bhAvaH // 10 // zilpIomAM Apa zreSTha tarIkenI khyAti pAmelA che. mATe pahelA mArI AgaLa pratikRti-nakaze. batA kemake pratikRti sAMbhalyA pachI buddhimAnanI bhAvanAne ghaNuM vadhAre che. 100nA acakathat sa ca sUtrabhRdIdRzaM, sumapuropavane racitaM mayA / -viracitaM maNisArakasAdhunA, yadapi tadbhavatA kimavekSitam ? // 10 // sa sUtrabhRt sUtradhAraH acakathat , avAdIca, kimityAha-sumapurasya kusumapurasya pATaliputrAparanAmakasya upavane udyAne mayA zilpinA, IdRzam , bhavadIhitAnurUpam racitam , yad devAlayam maNisArakasAdhunA maNisAranAmavaNijA viracitam nirmApitam , apizcArthe / bhavatA tad vibudhasama avekSitaM dRSTaM kim ? yadi na dRSTaM tarhi pazyatu, tadeva mama kRte: pratikRtiH tavehitasya cetyarthaH // 101 / / tyAre te sUtradhAre kIdhuM ke kusumapuranA upavanamAM je meM raceluM che ne maNasAra zeThe banAvarAvyuM che te zuM Ape joyuM che ? 101 sadavalokitamityabhidhAya taM, punarapRcchadasAvapi putrikA / pratikRtena vRtA khalu tatra yA, kimapi zilpamaho yadi vA tava ? // 12 // asau mitramut, sadavalokitam, sAdhvavalokitamitItthamabhidhAya, taM zilpinam punarapi apRcchat-kimityAha-tatra vibudhasadmani yA putrikA pratikRtena vRtA matputryA yAzarUpaM tAzarUpasyapratikRtissA putrikA pratikRtena tadanurUpeNAnyatra kRtena vRtA, anukRtA, khalviti prazne yadi vA tava kimapi zilpaM svakalpitaM zilpacAturyam ? aho, AzcaryakRt ! aho citraM tadityarthaH // 102 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 / bhozAntinAthamahAkAvye sArI rIte jevuM che, ema kahI mitramude tene pharIthI pUchayuM tyAM je putalI che te koInI pratikRti che ke addabhuta tamArI zilpa kaLA che. 10rA sa giramAdita puSpakaraNDinI-patimahApRtanAGgabhavA mayA / nipuNamAracitA maNimaJjarI, na khalu zilpavikalpitamatra me // 103 // . sa zilpI, giraM vANImAdita svIkRtavAn , jagAdetyarthaH / kimityAha--puSpakaraNDinyAH tadAkhyanagaryAH ujjayinyA ityarthaH / patyuH mahatI pRtanA senA yasya tasya mahAsenAkhyanRpasyetyarthaH / "pRtanA senA" iti haimaH / aGgabhavA putrI, maNimaJjarI tadAkhyA, mayA nipuNaM svakauzalenAtyanurUpaM yathAsyAttathA AracitA nirmitA sA putrikA maNimaJjarI pratibimbamityarthaH / atra putrikAyAm , me mama zilpena vijJAnena vikalpitaM manaH kalpanayA kalpitamanyarUpama.na khala vAkyAlaGkAre, 'zilpakalA. vijJAna' iti haimaH // 103 // tyAre te sUtradhAre kIdhuM ke mAruM kaMI zilpacAturya nathI, paNa puSpakaraMDinI ujajayanInA rAjA mahAsenanI putrI maNimaMjarI ja nipuNatAthI tyAM kaMDArelI che. 103 vacanamabhyupagamya sa zilpinA, svaparikalpitamuttaramabravIt / ahamupaimi purA gaNakottamaM , guNakaraM paripRcchaya muhUrtakam // 104 // sa mitramut zilpinaH kAroH, vacanam abhyupagamya svIkRtya zrutvA vA, svaparikalpitam, natu sadartham , tAzavastusthiterabhAvAditibhAvaH / uttaramabravIt / kimityAha-ahaM gaNakottamam jyotividvaram , guNakaraM tadAkhyam, yadvA guNakaraM zubhayogayuktam , ata eva zubhapariNAmapradam muhUrtakam lagnaM paripRcchatha purA upamyAgamiSyAmi / atra pUrvavatpurAyoge bhaviSyati vartamAnA prAsAdaM nimittaM tavAhAnAyeti zeSaH / nahi kumuhUrta etAdRzazubhakAryamArabhyata iti bhAvaH // 104 / / tyAre te zilpInA vacana svIkAra karI, pitAne kalpita uttara Apyo ke pahelAM huM sArA jozI pAse jaI zubha muhUrta pachI AvuM chuM. 104 iti nivedya sa ujjayinIpurI-parisare'pi gato rajanImukhe / avasadAyatagopuramadhyataH, pratatagopuravAsiniketane // 105 // sa mitramut-iti pUrvoktaprakAraM nivedya kathayitvA, ujjayinIpuryAH parisare nagarasamIpadeze apizcArthe, rajanImukhe pradoSakAle, sandhyAsamaye ityarthaH / 'pradoSo rjniimukhmitymrH| gataH prApta ityrthH| Ayatasya atidIghasya gopurasya puradvArasya madhyataH madhye, "gopuraM tu puradvArami"tyamaraH / pratate vistRte gopuravAsinaH gopurarakSakasya niketane gRhe, avasat tasthau // 105 / / ema kahI te mitrasuda sAMje ujayinI nagarInA parisara pAse AgaLanA ucca bhUmimAM jaI lAMbA gepura-nagara dvAranI vacce vizALa gapuramAM rahenArAnA ghare vAsa karyo. 105 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcAyaviSayada nasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [221 sthitimayaM kalayamapi tatra ca, samazRNotpaTahasya paTudhvanim / avati doSamRtaM naramAkSapa, kSapitabhItirasuM kathameva yaH // 106 // dizati tasya suvarNasahasrakaM, dhanavatAM prabhurIzvaranAmakaH / sa vinizamya tadAha ca yAmikaM, kimiti rakSyata eva zavo nanu ? // 107 // tatra niketane ca, zravaNasamuccAyakaH / sthitiM kalayan tiSThannityarthaH / apiH vAkyAlaGkAre / ayaM mitramut paTahasya tadAkhyavAdyavizeSasya paTudhvanim suspaSTazabdam , samazRNot / kintacchadamityAhayaH apitA dUrIkRtA bhItiH sambhAvitaM bhayaM yena sa nirbhayaH yaH-ko'pi pumAna , doSeNa rogavizeSeNa mRtam / mRtam doSamRtam-doSAyAM rAtrau mRtam , amum atrasthitam naram puruSa, zavamityathaH / apAyA A ityAkSapam , rAtriparyantam , kathameva kathamapi rakSati bhUtakukkurAdibhirna dUdhyeta yatheti bhaavH| tasya rakSakasya kRte iti zeSaH / IzvaranAmakaH dhanavatA prabhuH dhanADhyataraH suvarNasahasraM dizati dAtuM svIkaroti, tadaghoSaNAM vinizamya sa mitramata, yAmikam , praharikam , Aha ca, kimityAhananviti sambodhane, kimiti kiM syAdya di, zavaH rakSyate iva, zavarakSaNe kIDagguNadoSasambhavaH ? tad brahIti bhaavH| yadvA kimiti kathaM zavaH rakSyata eveti // 106 // 107 / / tyAM raheto hato te paDahane bhAre AvAja sAMbhaLyo, doSathI marI gayelA A puruSane je nirbhaya puruSa koI paNa rIte rAtri sudhI AkhI rAta sAcavaze tene dhanADhayone adhipati jevo Izvara nAme eka hajAra sonAmahora Apaze, te sAMbhaLIne mitramude paheredArane pUchyuM ke zavanI rakSA zuM kAma karAyA cha ? // 106-107 // sa jagivAn duravo'yamaho naraH, pathika ! mArikadarthanamAritaH / pidadhire nikhilAnyapi gopurA-Nyavitumetamato hi mahAdaraH // 10 // sa yAmikaH jagivAn , jagau, kimityAha-pathika ! ayaM mRtaH naraH, duravaH duHkhena rakSaNIyaH rakSitumayogya ityarthaH / tatra hetujijJAsAyAmAha aho ! iti bhayAdhikyasambhAvanAyAm / yataH mAriH mahAmAriH tasyAH kadarthanena tatkRtapIDanena mAritaH paJcatA prApitaH, mAyA mRtanararakSaNe hi takhApi tadoSAnuvRttisambhavAt bhUtAdyupadravasambhAvanAzca zavaH durava iti gUDhAbhiprAyaH / nanu tarhi kimiti sAmpratamevAsau zmazAnabhUmIna nIyate iti cettatrAha-nikhilAni sarvANi api goparANi paradvArANi pidadhire dattAgalAni jAtAni, ataH bahirnetuM na zakyate iti bhAvaH / anA hi asmAtkAraNAdevetyathaH / etaM zavam avitu rakSitum mahAdaraH "mahAbhayaH darakhAso bhItiritya"magaH / atyAgraha ejevApyasya rakSakA viralA eva sambhAvyanta, iti suvarNasahasra rakSakasya pradAnAthamudghoSaNA kriyata iti bhAvaH // 108 // tyAre te belyo ke he pathika! te puruSa marakInI pIDAthI marI gayo che. mATe tenuM rakSaNa atyaMta zu che, badhA gopura babdha karAyA che, mATe te zavanA rakSaNa mATe A 5 ty, " la. 108 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '222 ] . bhIDAntinAthamahAkAvye paTahamaspRzadeva dhanAzayA, dhanamavApa niveditasAmi ca / upasi cAnatisRjya dhanaM balAcchavamanaiSuridaM priyavAndhavAH // 109 // eSa mitramut, dhanAzayA dhanalobhena, paTaham , aspRzat , ghoSaNAsvIkArasUcakaM paTahasparzanamA karodityarthaH / niveditasya ghoSaNAyA~ pratizrutasya sAmi "adha dhanaJca sAmi tvarddha" ityamaraH / avApa, prApa, tatkAla eveti bhAvaH / upasi prabhAte ca priyabAndhavAH mRtanarasambandhinaH idamavaziSTamadham , dhanam , anatisRjya adattvaiva, balAt mitramudA nivAritA'pi balapUrvakam zavamanaiSurnItavantaH // 109 / / tyAre dhananI IcchAthI mitramude paDahano raparza karyo ne arthe dhana te teNe tyAre ja meLavyuM. savAre valI priya bAMdha bAkInuM dhana ApyA sivAya ja baLapUrvaka te zaba laI gayA. 19 anayamaihata mitramudetarka, tamapi bodhayitu vasudhAbhuje / vasuzatAttasuveSavirAjita-stadanu vAravadhUsadanaM yayau // 110 // mitramut, etakaM sadyo'nubhUtam , tamapi ardhAdAnaM balAcchavagrahaNazca anayam anyAyam vasudhAmuje rAje bodhayitu nivedayitumaihataicchat , tadanu tAdRzecchAnantaram , vasuzatena dravyazatena Attena krItena suveSeNa cArunepathyena virAjitaH suprabhAvasampannaH san vAravadhyAH vezyAyAH sadanaM yyau| tatra gatasya draviNalobhena kRtena vAravadhUsAhAyyena kAryAnukUlyasambhavAditi bhAvaH // 11 // mitramude A vAtane anIti mAnya rAjAne te jaNAvavAne sau senA maherathI meLavIne vezathI zobhita thaI pachI kaI vasyAnA ghare gayo. 11nA madayati sma hiraNyacatuHzatI-vitaraNena tadaiva sa kuTTinIm / savanabhojanakarmabhireva so, vihitagauravametamatUtuSat // 111 // sa mitramut-tadaiva vAravadhUsadanaM prApta eva hiraNyacatuHzatIvitaraNena, hiraNyAnAM suvarNAnAM caturNA zatAnAM samAhAraH hiraNyacatuHzato tasyAH vitaraNenArpaNena kRtvA, suvarNAnAM zatacatuSTayaM dattvAtyarthaH / kuTTinIm-"kuTTanI zambhalI samA"iti haimaH / vezyopamAtaraM zambhalIma madayati sma mattAmiva karoti sma / tAma svavazAbvetyarthaH / sA eva sA'pItyarthaH / savanaM snAnaM bhojanazca tadAdibhiH karmabhiH kriyAbhiH vihitaM gauravaM prabhUtasatkAraH yasya sa tAdRzaM yathAsyAttathA etam mitramudam atUtuSat // 111 / / te tyAre ja kuTanIne cAra sonAmahera ApIne khuza karI dIdhI, te paNa snAna bhojana AdithI satkAra karI mitra mudane saMtoSa Apyo. 111 sahacarArthavinirmiticintanaH, kamanazAstraparismRtizanyadhIH / anayadeva tamImakhilAmasau, hRdi samAdhividhi kila nATayan // 112 // sahacarasya mitrasyAmaradattasyArthasya prayojanasya putrikAprakRtimaNimaJjarIprApaNena svasthatvarUpasya vinirmiti sampAdanam , kathametasiddhayadityevaM cintayatIti saH tAdRzaH, ata eva kamanazAstrasya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -mA. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [223. kAmazArUsya tadukta vidherityarthaH / 'anaGgamanmathau kamanaH" iti haimaH / parismRtyA smaraNena zUnyA riktA dhIrasya sa tAdRzaH, jJAtakAmazAstro'pi suhRdarthacintanena kRtvA na tatsmaraNAvakAza iti bhAvaH, akRtakAmaceSTa ityrthH| asau mitramut akhilAmeva tamI rAtrim , hRdi samAdhividhim yuktiprayuktim , arthAtsuhR darthasAdhane nATayan , vicArayan , anayad vyatyagAva , kileti nizcaye // 112 // . iti nizAtritaye'pi niyantritaM, vidadhataM sutamAM munivanmanaH / savidhabhAjiguNopacitastriyAM, tata iyaM tamavocata zambhalI // 113 // iti pUrvoktena-cintanaprakAreNa, nizAtritaye'pi trisaGkhyAkAsu rAtriSvapi, rAtritrayaM yAvadityarthaH / guNena saundaryAdirUpeNopacitAyAM sampannAyAM striyAM savidhabhAji samIpavarttinyAM satyAmapi yathA muneravicalaM manastathA munivanmunitulyaM manaH niyantritam, avicalitam , aprAptakAmavikAram , ' vidadhataM kurvantam , taM mitramudam , tataH pazcAdiyam , zambhalI kuTTinI avocata / / 113 // kAmazAstranuM smaraNathI atte evo te mitramuda mitra mATe ciMtA karate manamAM pUrNa saMtoSane abhinaya karato chate AkhI rAta pasAra karI Ama traNa rAta sudhI guNavatI strI pAsamAM rahe chate paNa muninI jema mana kAbUmAM rAkho, tene te kudinIe kahyuM. ll112-113 mama sutA bhavatA kimupekSyate, vikacagandhaphalIva SaDaMhiNA 1 / kimucitA na guNairnicitA navA, priyatayopacitA yadi vA na vA ? // 114 // kuTTinyuktimevAha-mameti / mama sutA putrI va saMrakSaNAtputrI SaDaMhiNA bhramareNa vikacA vikasvarAyA, gandhaphalI campakakalikA etasya "kalikA gandhaphalI" ityamaraH / seva. bhavatA kiM kutoH hetorupekSyate ? SaTapado hi prakRtyA gandhaphalIM na jighrati tadvat-kAmaceSTayA tAM kiM na svIkaroSi ? ucitA tvadanurUpA na kim ? ananurUpatA hyaudAsinyakAraNaM sambhAvyate, tatta nAsti tarhi upekSAyAM ko heturityarthaH / vA athavA, guNaiH saundaryAdibhiH nicitA samanvitA na nAsti kim ? tAdRzyapi tu vartata eva, ataH prazrAntaramAha-yadi vA priyatayA premNA-'premA nA priyatA hAdamI' tyamaraH / upacitA yuktA navA kim ? bhavati prItiM na karoti kim , ko heturiti vada / / 114 // - jema zramara vikasvara campAnI upekSA kare tema mArI putrInI upekSA kema kare che. zuM guNavatI A tamArA yogya nathI, ke navI che. A premathI bharelI nathI ? 114 atha jajalpa sa mAtaridaM hitaM, tvaduditaM samaye vidadhe purA / kathaya kiJca tavApyavarodhake, kimu gati DhasaGgatizAlinI ? // 115 // athapraznAnantaram -sa mitramut, jajalpa, kimityAha-mAtaH hitam ucitam tvaduditamidam tvatsutAnupekSaNAbhiprAyakam , samaye avasara prApte purA vidadhe vidhAsyAmi, purA yoge bhaviSyantyAM vrtmaanaa| tava gatiH pravezaH dRDhasaGgatizAlinI kAryasAdhanasamapremapuSTA kimu ? tatkathaya / / 215 / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] zrozAntinAvamahAkAle tyAre te belyo ke he mAtA ! tame je hitavacana kahe che te avasare karIza. pahelAM kahe che atapuramAM maI sAthe daDha maitrI hoya tevI tamArI paheca che? 115 badati sA sma tato maNimaJjarI, tanubhuvo mama yatsutarAM sakhI / sadRzarUpakalAbalazIlayo-bhavati sakhyamapekSyamidaM yataH // 116 // tataH mitramutpRcchAnantaraM sA kuTTinI vadati sma, kimityAha-yat maNimaJjarI rAjaputrI mama tanubhuvaH putryAH sutarAm atyantam vizvastetyarthaH sakho protimato vayasyA-"vayasyAliH sakho" iti haimaH / nanu vezyArAjapuyAH sakhyamazrutapUrvamiti cet tatra samarthayati-yataH yasmAddhetoH sadazAni rupaM kalA balaM zIlaM ca yayostayoH idam dRDham sakhyaM apekSyam apekSitaM bhavati nata tatra kulAdyapekSitam / samAnazIlayasaneSu sakhyamityuktaH / matsutArAjapugyozca tatastattvam iti bhAvaH // 116 // tyAre te bolI ke maNimaMjarI mArI putrInI atyaMta sakhI che kemake samAna rU5, kaLA, baLazIla vAlA vacce sakhI bhAva hoya che. te hovuM ja joIe. ll116 api sa tAmavadad vadatAM varo, janani ! sA tadidaM praNigadyatAm / sutanu ! vAcikato'pyanurAgayug , dRDhahRdo bhava me priya IdRzAt // 117 // saH vadatAMvaraH vAkpaTuH mitramut tA kuTTinIm, avadat, kimityAha-janani ! tattarhi, yadi tava putryAH tayA sakhyaM tadetyarthaH, sA maNimaJjarI idaM mayA vakSyamAgam , nigadyatAm , vazamAgani joktimeva prapaJjayati sutanuH ! dRDhaM vayi prAtinirbharaM hRdayaM yasyAstasyA me mama, IdRzAt , makathyamAnAta , vAcikataH sandezavAcaH api, prathama sandezavAcA, "sandezavAk tu vAcikam" iti haimaH / priye ! anurAgayuk prasannA bhava ! tavAnandapradametadvAcikamityarthaH // 117 / / amaradattamahApuruSeNa te, priyatamena sute ! prahitaH param / hRdayameva paraM samupAgato , madhuravAgiha vAcikahArakaH // 11 // nanu kintadvAcikaM yenAhaM prasIdAmItyapekSAyAmAha-amareti-sute ! amaradattena tadAkhyena mahApuruSeNa kulavidyaizvaryAdhupetena etenopekSaNIyatA nirastA / te tava, priyatamena adRSTAyAmapi tvavi mAnarAgeNa, prahitaH, preSitaH paraM dvitIyaM hRdayameva, hRdayamiva, yadvA paraM mitrameva natu sAdhAraNa. puruSasaH paramatyantaM madhuravAka zravaNamanoharavacanaracanA / priyaH, etena zravaNotkaNThAheturuktaH / vAcikasya sandezavAcaH hArakaH prApayitA, sandezavAhaka ityarthaH / iha ca nagare samupAgataH, tadvAcirka tatastvayAvazyaM zrotavyamiti // 118 / / tyAre bolavAmAM huMzIyAra evo pharI bolyA ke he mAtA ! te te maNimaMjarIne Ama kahe ke he sarI ! AvA sadezathI paNa mArA priya karavA mATe tuM daDha hadayathI anurAga vAlI thA. he putrI ! tamArA priyatama evA amaradatta mahApuruSe potAnA bIja hRdayanI jema mokalelo, madhura vacana bolanAro saMdeza lAvanAra, ahiM AvyA che. 117-118 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. vijayadarzanasarIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 225 zratipadaM tadavApya jagAma tAM, hRSitaromatatilaghu kuTTinI / / abhihitA'tha tathA pramadAciteva-bhavatI prasavitri ! kimIcyate 1 // 119 // tava mitramuduktam , zrutipadam karNagocaram avApya zrutvetyarthaH / kuTTinI, hRSitaromatatiH romAJcitA kAryavizeSalAbhyajanyaharSAditibhAvaH / laghu-zIghraM tA maNimaJjarIm, tatpArzve ityarthaH / etena ca kAryasAdhanatvarA suucitaa| jagAma / atha pazcAt tayA rAjasutayA abhihitA pRSTA kimityAha-prasavitri ! mAtaH ! pramadoharSaH tenAzciteva pUrNava utphullanetratApUrNA iva, mukhAdila jhaNena kRtvetibhaavH| bhavatI kiM kuto hetorIkSyate'valokyate 1 // 119 / / te sAMbhaLI romAMcita thayelI te kuTimI tarata ja tenI pAse gaI, tyAre maNimaMjarIe pUchyuM ke he mAtA ! mA0 205 muzamuza hemAmA ch|. zu. che. // 118! atha jagAvapi sA tadudIritaM, hRdi nidhAya ca dhUrtadhurandharA / vikaTakaitavavRttipariSkRtaM, tamapi melaya me priya melakam // 120 // athAnantaraM tasyAH kuTTinyA udIritaM kathitaM hRdi nidhAya manasi kRtvA sA dhUrtadhurandharA, caturaziromaNiH maNimaJjarI api ca vikaTasya jJAtumazakyasya kaitavasya yA vRttiH vyApAraH tayA pariSkRtaM yathAsyAttathA chalapUrvakamityarthaH, jagAvuvAva, kimityAi-priyasya mayi sAnurAgasya mela kam sAtima kArayitArama tama vAcikahArakama me mamApi melaya saGgamaya yena vAcika zroSyAmI bhAvaH // 120 // pachI dhUrta dhuraMdhara evI te kuTinI tenI vAta sAMbhaLI mitramude kIdheluM badhuMya kIdhuM tyAre rAjaputrIe kIdhuM ke priyatama sAthe meLApa karAvanAra te puruSane atyaMta chalapUrvaka mane melApa karAvo. 12nA tamuditaM muditA vinivedya sA, tamatha mitramudaM samatoSayat / nRpasutA''layamIkSayitu svayaM, sujavanA nizi tena sahAgamat // 121 // atha rAjasutAprativacanAnantaram-muditA kAryasiddheH prasannA sA kuTTinI taduditam , rAjasutAvacanaM vinivedya vijJApya taM mitramudaM samatoSayat muditamakarot / nRpasutAlayaM rAjasutAgRham IkSayitum darzayitum , tena mitramudA saha, nizi, sujavanA ativegavatI agamaJca // 12 // tyAre te prema rAjaputrIe kIdheluM badhuM kahi mitramudane khuza karyo ne rAtre tenI sAthe ja pita khUba vegathI rAjaputrInA ghare dekhADavAne gaI. 121 praNijagAda ca vatsa ! mahAmate, varaNasaptakayAmikakoTimiH / parighRte kathamatra tadAlaye, bhayamapAsya ! bhavAnapi yAsyati ? // 122 // praNijagAda ca, sA kuTTinIti zeSaH / kiM jagAdetyAha-varaNAnAM koTTAnA-"prAkAro varaNaH / sAla" iti haime'mare ca / saptakena yAmikAnAM prAharikAnAM koTibhiH parivRte pariveSTite atrAsmina Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] zrIzAntinAthamahAkAvye tadAlaye rAjasutAgRhe, bhayam yAmikakartRkadarzanabandhanAdibhayamapAsya tyaktvA bhavAnapi kathaM yAsyati ? atra sthitau tadAlayagamane mahato bhayasya sambhavaH, tatra kA pratIkAraH ? ityAzayaH // 122 // ane bolI ke he buddhimAna vatsa sAta vADAonA aneka paherakhIothI parivarAyelA maNimaMjarInA A mahelamAM tame paNa nirbhaya rIte kema jazo ? 1rarA atha tayA bhavane tadapekSite, nijakaromburuhA samavekSite / asamavikramabhRttaDiducchikhaM, karaNameva ddaavtisaahsH||123|| atha svapraznasyottaramaprApyaiva, tathA kuTTinyA tasya mitramudaH apekSite AkAnikSate; iSTe ityarthaH / bhavane rAjasutAprAsAde, samavekSite darzite sati, asamaM vikramamatulaparAkramaM bibhartIti saH tAdRzaH atisAhasaH mitramut, taDiducchikam vidyudvadbhAsvaram karaNarajjvAdisAdhanam dadau, utakSepaNAdinA bhavane samasaJjayat guptarItyA rAjAdibhavanamArurukSurhi tAdRzena rajvAdisAdhanena tadadhirohatItiprasiddhameva, na tu bhItipraznena virarAmetyevakArArthaH / / 12 / / pachI teNIvaDe pitAnA kara-kamaLathI te ISTa mahela batAvA chate atulya parAkramI ne atyanta sAhasIka mitramade vijaLInI jema Urva mukhaUMcI phAla dIdhI athavA AkAzamAM UMcI nIsaraNI jevuM sAdhana mUchyuM 123 ati vizAlasamunnatazAlaka-pravitati samatItya nimeSataH / pravarajAlagavAkSamadhizritaH, samavalokayati sma sa kanyakAm ? // 124 // ativizAlAnAsamunnatAnAM matyuccAnAM zAlakAnAM prAkArANAM-"prAkAro varaNaH sAla: zAla:" ityamaraH / pravitati zreNiM samatItya samullaGghaya nimeSataH nimeSamAtreNa, pravaraM zobhanaM jAlaM yasmin tAdRzam gavAkSaM rAjasutAprAsAdavAtAyanamadhizritaH prAptaH sa mitramut kanyakAM maNimaJjarI samavalokayati sma, dadarza ! "vAtAyano gavAkSaH" ityamaraH / / 124 / / te kSaNa vAramAM atyaMta moTA ne UMcA makAnonI paraMparAne olaMgIne uttama jAliyAvALA gokha upara pahoMcI te kanyAne joI. 124 ahaha ! vIraziromaNireSa ko, balamiyacca yadIyamavekSyate ? / iti saharSamiyaM paricintaya-ntyaciramAlayamApaka kuTTinI // 125 // ahaha ! iti-sAnandAzcarye / eSa dRzyamAnaH kaH, anirvacanIyaH vIraziromaNiH yadIyamiyadasAdhAraNaM balam avekSyate ? iti itthaM paricintayantI saharSam iyaM kuTTinI aciraM zIghrameva AlayaM nijagRham Apaka prApa / svArthe'kaca // 125 / / te kuTanI paNa are re A koNu vIramaNi che. ke jeno A baLa jovAmAM AvyuM che. ema harSa bhAre cintavatI zIdhra ja pitAnA ghare pahoMcI gaI. 12 pAna Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA, viSayadarzanasUrIdhararacitavRttisahita aSTamaH sargaH [ 227 upanamantamananyasamAkRti, sukRtavIcyamavekSya ca kanyakA / vitanute kimayaM tadavekSa i-tyupadhitaH svapiti sma savismayA // 126 // ananyA anupamA samAkRtiH anyena saha samA sadRzI AkRtirAkAro yasya so'nyasamAkRtiH na tathetyananyasamAkRtiH tam, rUpaM yasya taM tAdRzam , ata eva sukRtena puNyena vokSyaM drshnoym| nahi darzanIyadarzanaM puNyena vinA bhavatItibhAvaH / upanamantamuparigacchantam , pArzvamAgacchantam , gavAkSe lmbmaanmityrthH| ca samuccaye / avekSya kanyakA maNimaJjarI, savismayA mahAsAhasiko'yamiti jAtavismayA satI, ayamupanayanapuruSaH, kiM vitanute karoti ? tat avekSe pazyAmi, iti etAdRzAbhiprAyeNa, upadhitaH, chalena, skpttmityrthH| svapiti sma, tadvyApAranirUpaNAya chalanidrAmAzritavatItyarthaH // 126 // anupama rUpavALAne puNya baleja jenuM darzana thaI zake evA mitramUdane UMce caDhatA joI maNimaMjarI A zuM kahe che. te joIe ema vicArI kapaTapUrvaka vismaya sAthe suI gaI. 12 sa ca vikRSya tataH kSurikAM zitA, karikarAkRtidakSiNasakthani / kimapi tAM karabhorumalAJchaya-dvalayamAdita vAmakarAd drutam // 127 // tataH gavAkSaprAptyanantaram-sa mitramut , zitAM tIkSNAma , etena sAmAnyataH sparzane'pi AghAtasambhAvanA sUcitA / kSurikA zastrIm vikRSya kSurikAdhAnyAH haste gRhItvA, tAM puraH suptAm karabhAvivorU yasyAstAm , "maNibandhAdAkaniSThAtkarasya karabho bhiH"ritymrH| atra karabhorUmiti hrasvAntapAThaH prAmAdikaH / upamAnapUrvapadAdUruzabdasya striyAmUzAsanAdityavadheyam / karI hastI tasya karaH zuNDAdaNDaH sa ivAkRtiyasya tat tasmin kari karopamite dakSiNe sakthani Urau, kimapi ajJAtaprakAram , alAnchayat cihnaM kRtavAn pratyabhijJArthamitibhAvaH / tathA,-vAmakarAd valayaM kaTakam"valayaM kaTake sAnAvi"tyamaraH / drutam-vilambe nidrAbhaGgasambhavena kAryavinApatteritibhAvaH / AditagRhItAzca // 127 // tyAra pachI te mitramuda teja dhAravAlI cappa kADhI suMdara raMdhAvAlI te maNimaMjarInA hAthInA suMDha jevA jamaNA sAthalamAM kaMIka cinha karyuM ne tene DAbA hAthane kaMgana jaldIthI laI lIdho. 12nA karaNazaktiyathAgatavarmanA, paNavadhUbhavanaM praviveza saH / pratipadA sacivena mahaujasA, tadiha kiM nahi yatsukaraM nRNAm ? // 128 // sa mitramut, pharaNasya rajjvAdisAdhanasya yadvA karaNasya zarIrasya "karaNaM karaNe kAme " iti jayakozaH / 'karaNakAyam' iti haimaH / zaktyA prabhAveNa, yathA''gatena yenaivA''gatastenaiva varmanA mArgeNa "ayanaM vartma mArgAdhve"tyamaraH / paNavadhvAH vezyAyAH pUrvoktakuTinyA bhavanaM praviveza / iha tat kim kAryam, yat pratipadA buddhirUpeNa sacivena sahAyakena mahaujasA balavatA sukaraM nahi arthAtsarvameva sukrmevetyrthH| buddhimatA balavatAM nRNAM kiM sukaraM nahi bhavati ? // 128 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 228 ] zrI zAntinAthamahAkAvye vijaLI vega sAdhane UMce caDhelA mAge che te mitramuda vezyAnA gharamAM praveza karI gayA. te ahIM kaI vastu che. je mANasane buddhinA sahiyAre mahAna baLathI susAdhya nahi heya ? 128 sulapanA tadanAlapanApi sA, svamapi vipramadA sma vigAyati / kathamapi kSaNadAviratikSaNe, zayanazarma samAsadadAzu ca // 126 // atha maNimaJjarI vRttAntamAha-sulapaneti-sulapanA=sumukhI, "AnanaM lapanaM mukha"mityamaraH / sA maNimaAryapi tena mitramudA'vidyamAnamAlapanAmAbhASaNaM yasyA sA tAdRzI, mitramudA akRtavAgvyavahAraH, chalanindraM gatatvAditibhAvaH / ata eva vigataH pramado harSo yasyAH sA, vipramadA nirAnandA khinnA, kathamahaM na tenAbhASi ityevam , svamAtmAnam , vigAyati nindati sma / kSaNadAyAH rAtraH virateravasAnasya kSaNe, rAyantakAle, ca svavigAnasamuzvAyataH kathamapi AzU, zayanazarma nidrAsukhaM samAsadat prAptA / nahi sacintasya jhaTiti nidrA samAyAtIti bhAvaH // 129 // khaMDita abhimAnavAlI athavA viSAda pAmelI te sumukhI maNimaMjarI paNa te mitrasuda sAthe nahi bolavA vAlI pitAne paNa niMdavA lAgI ne rAta pUrI thaye chate zIghratAthI zayana sukhane pAmI. 12lA amaradattasuhRd divasodaye, nRpatimandiravetrimahIsthale / saralavaMzapurastRNapUlaka-madhRta pUtkRtipUrvakamuzcakaiH // 130 // atha mitramudo nRpatisamIpe pratijJAtA'dAyini vaNiji abhiyogavRttAntamAha-amareti / amaradattasya nRpaputrasya suhRnmitraM mitramut , divasodaye prabhAte nRpatimandirasya yo vetrI vetradharaH pratIhAro "pratIhAro vetrIga" iti haimaH / tanmahIsthale, tadantike sthAne ityarthaH / saralavaMzapuraH abhiyogasUcanAya kalpitabhUbhAgaropita vaMzasyAgre, uccakaiH tArasvareNa, yathA nRpatiH zRNuyAditi bhAvaH / pUtkRtipUrvakam aho anyAya ityuccAraNapUrvakam , tRNapUlakam , adhRta sthApitavAn / purA abhiyoktuH vijJaptuH tathAkaraNaniyamAditibhAvaH / / 130 / / amaradattane mitra mitramuda divasa uge chate rAjagRhanA dvArapAlanI jagyAmAM UgethI bUma pAData lAMbA vAMsane ghAsano mUkyo. 13nA tamatha vetrimukhena mahIpatidrutamajUhavadAzrutapUtkRtiH / tadanupRcchati ca sma sa cAvadava, paribhavaM vaNijA kRtamAtmanaH // 13 // athAnantaram / AzrutA AkarNitA pUtkRtiH yena sa tAdRzo mahIpatiH, vetrimukhena vetridvArA sam abhiyoktAraM mitramudam , drutam, ajUhavat AkArayAmAsa / etena rAjJo nyAye tatparatA suucitaa| sadanu ca pRcchati sma, sa mitramuca, vaNijA kRtam AtmanaH svasya paribhavam pratijJAtAdAnarUpAparAdham / avadat-nyavedayat // 131 // pachI te pika sAMbhaLI rAjA tene dvArapAla dvArA tarata ja bolAvyo, ne tene pUchayuM, tyAre te mitramude vaNika vaDe karAyele pitAne apamAna kahI saMbhavAgyo 13u Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 229 . kSitipatervarapattimirAhataH, sa upadAsahito vaNigIzvaraH / upagataH praNato nRpabhASito'vagatatatvamuvAca kRtAJjaliH // 132 / / kSitipate rAzaH, varapattibhiH zreSTharAjapuruSaiH, AhRtaH gRhItvA''nItaH, sa vaNigIzvaraH, upa. zyopAyanena saha upagataH samAgataH, riktahasto na lokyeta rAjAnaM devatAM gamityattaritibha praNataH kRtapraNAmaH, nRpeNa bhASitaH pRSTaH, avagatattvaM jJAtatattvaM yathA syAttathAsvarUpaM jJAtvetyarthaH / kRtAJjaliH, uvAca nyavedayat / avagatattvaM yathA syAttathovAca / kriyAvizeSaNam // 132 / / rAjAnA sipAIoe pakaDI lAvelA te vaNika eka upahAra sAthe pAse AvI praNAma karyo ne rAjAthI pUchAyele chato vAta samajIne hAtha joDI belyo. 13rA avanivAsava ! putravipattitaH, zucamakArSamahaM divasatrayam / vyavahRtiH paramA paramArthato, bhajati nA na vinaiva tayA sukham // 133 // atha vaNijo nivedanamevAha-avanivAsava ! rAjan ! aham , putravipattitaH putramaraNAddhetoH divasatrayam , bhucaM zokamakArSam , kAryamAnaM tyaktvA zokasammagno'tiSTamityarthaH / "zokaH zuka zocanaM khedaH" iti haimaH / avazyaMbhAvini bhAve tathAkaraNamabudhavilasitamiti cettatrAha-paramArthataH, vyavahRti vyavahAraH, lokAcAra ityarthaH / paramA pradhAnam, iSTaviyoge tathAkaraNasya lokAcArAditibhAvaH / lokAcAratyAge'nupapattimAha nA puruSaH, tayA vyavahRtyA vinA, sukhaM lokasammAnAdirUpaM naiva bhajati, ato mayA tatkRtamiti bhAvaH // 133 // he rAjA putra marI javAthI huM traNa divasa sudhI zeka pAlyA hatA. paramArtha rIte vyavahAra sarva zreSTha che. te sAcavyA vinA manuSya sukha pAmate nathI. 133 prabhupadAmbujayugmamayaM tataH, sumtiraashritvaanmtimtpriyH| iti nivedya visRjya ca taddhanaM, gRhamite vaNije tamavag nRpaH // 134 // tataH zokasammagnatayA mayA pratijJAtAd dAnAddhetoH, matimatAM priyaH, ayaM pratyakSaH, sumatiH matimAnabhiyoktA, vijJaptA vijJaptyartha, prabhupadambujayugmamAzritavAn abhiyogakarNArtha tava samIpamAgata ityarthaH / iti pUrvoktaprakAram , nivedya, tatpratijJAtaM dhanam , visRjya dattvA ca, vaNije gRham ite gate sati, nRpaH, taM mitramudam , avak pRcchati sma // 134 / / - kimavagityAha-kathayetikathaya sattvanidhe ! kuNapaM tvayA, kathamidaM parirakSitamakSatam ? / sa nijagAda nibadhya mahIpate !, parikaraM dRDhamatyavadhAnataH // 135 / / sattvanidhe ! AtmabalabhUyiSTha ! kathaya kimityAha-idaM prakRtAbhiyogaviSayaM kuNapaM zavam , akSatam-yathAtatham tvayA, kathaM parirakSitam , kanyAdAnA balavattvAt / tataH zava-rakSaNasya duSkaratvA zre. tasA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 230 ] zrIzAntinAvamahAkAvye ditibhAvaH / sa mitramut, nijagAdodatarat / tadAha-mahIpate ! atyavadhAnataH cittaikApatAtaHparikaraM pragADhagAtrikAbandhaM nibaddhaM badhdhvA, "parikaraH pragADhagAtrikAbaMdha" iti vizvakoSaH / pUrNasAva. dhAnatayA sannaddha ityarthaH / asyAgretanenAtiSThamityanenAnvayaH // 135 / / karatale kSurikAM nizitAM dadhad, nidadhadakSi vidikSu ca dikSu ca / ahamatiSThamataH prahare gate, vihitaphetkRtimImazivAgaNaH // 136 / / karatale-haste nizitAM tIkSNAM kSurikA kartarI "kartarI cAsitaputrI ca kSurikA cAsidhenuke" tyamaraH / dadhat, sati sambhave tadupayogenAtmaraNArtha miti bhAvaH / ani netraM dikSu pUrvAdidizAsu ca vidikSu viruddhadizAsu IzAnAdikoNeSu vA, nidadhat-jhipan / etena svasyAtiprAvadhAnatvaM sUcitam / ahamatiSTham-ataH uktasthiterUrvam , prahare yAme gate vyatIte sati, vihitA phekRtiH sphAraphekAro tathAninAdaH yena tAdRzaH bhImo bhayaGkaraH zivAgaNaH zRgAlovRndam / asyAgretanena samoyAyetyanenAnvayaH / pizitAzayeti zeSaH // 136 / / tethI buddhimAnI priyane sArI buddhimAna A puruSa ApanA rAjAnA caraNakamaLa yugalane Azraya lIdhe che. ema kahI tenuM dhana ApI vaNika ghara gaye chate rAjAe mitramuda ne kahyuM ke he mahAna satvazALI kahe ke tame te zavane kAMI paNa nukazAna na thAya evI rIte kema karI sAcavyuM, tyAre teNe kIdhuM ke he rAjA haThabuddhine sAvadhAnIthI kamara kasIne hAthamAM teja charI laI cAre bAju AMkha pheravato huM beTho hato. pachI eka pahere vIye chate bhayaMkara evuM zIyALAonuM ToLuM phelAra karavA lAgyuM /134-13 5-136 tadanu ca dvimite prahare pare, nRpalabhojyakRto'pi nRcksssH| . prahara eva bhayaGkarazAkinI-samudayaH samiyAya tRtIyake // 137 // tadanu-tatpazcAJca, dvimite-dvitvasaGkhyAyukte, dvitoyetyarthaH / prahare, pare-zivAgaNAdanye, nu:manuSyasya, palasya-mAsasya, bhojyakRto bhakSakAH nRcakSasaH-rAkSasAH "rAkSasaH puNyajano nRckssaaH"itihaimH| samIyurityarthabalAlabhyate, tRtIyake-prahare bhayaGkarANAM-zAkinInA-pretavizeSANAM samudayaH, evazvArtha, samiyAya // 137 // tyAra pachI bIjo pahere gaye chate manuSya mAMsa khAvA mATe rAkSasa Avyo ne tIje pahere bhayaMkara evI zAkinIonuM ToLuM AvyuM. 13nA atha samAgatAnAM teSAM kRtyamAhavividhakhelananartanajampana:, suciramapyadhivAsya tiroddhuH| aparibhUtatayA'vahitAzayo, vigatabhIrapi yAvadavAsthiSi // 138 // vividhaiH khelanaiH-krIDAbhiH, nartanaiH-jalpanaizca, suciram , adhivAsya-tatra vAsaM kRtvA, tirodadhuH alakSyatAM gatAH / aparibhUtatayA-paribhavamaprAptatayA vigatabhI:-nirbhayaH, avahitAzayaH sAvadhAnazca yAvadavasthiSi-atiSTham , apretanavRttAntajijJAsayeti bhAvaH / / 138 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 231 . upagatA ramaNIyatAkRtiH, kuNapasinnidhimeva turIyake / prahara AgamitA nanu mAntrikai-rva ramaNI rmnniiyvibhaamraiH||139|| turIyake caturthe prahare, kuNapasya zavasya sannidhiM samIpe eva, natvanyatra, etenAgatAyAH pUrvAgatasajAtIyatvaM sUcitam / ramaNIyo vibhAbharaH kAntyatizayo yeSAM taiH prabhAvazAlibhirmAntrikaiH, va iva jvavA yathA tathevaivami"ti "vaM pracetasi jAnIyAdivArthe ca tadavyayamiti" cAmaraH / ramaNIyatamAAkRtiryasyAssA tArazI saundaryazAlinI ramaNI strIH / yadvA ramaNIyaprabhAbhaH ramaNIyatamA'kRtiH ityevamanvayaH / AgamitA pratIkSitA bhAvivRttAntaM pratIkSamANena mayetizeSaH, upagatA-prAptA / mAntrikaiH mantriprabhAvAdyathA kA'pi strI samAkAryate tathaiva kAlaM haratA mayA pratIkSitA sA ramaNI prAptetyarthaH / / 139 // nAnA prakAranI krIDA, nRtyane avAjethI lAMbA kALa sudhI rahIne te annahita thaI gayuM. ane huM temAMthI parAbhava pAmyA sIvAya sAvadhAna ne nirbhaya thaIne beTho chuM teTalAmAM zabanI pAse cothA pahemAM zreSTha maNinA manahara kAntivALA mAMtriko vaDe AvAhana karAyelI atyanta manohara rUpavALI koI strI AvI. 138139aaaa sanaya ! mAririti pratipadya sAdhriyata vAmakare prasabhaM mayA / vidadhatI prapalAyanameSikA, sapadi dakSiNasakthani lAJchitA // 140 // sanaya ! nayayuk ! nItijJa ! rAjan ! mAristadAkhyadevayonivizeSaH / iti pratipaya buddhavA sA ramaNI, mayA prasabhaM balAtkAreNa vAmakare adhriyata gRhItA, prapalAyanaM vidadhatI, karagrahamocanAya, paricitA syAmiti bhayAdvetibhAvaH, eSikA prastutA ramaNI sapadi tatkAlama, dakSiNe sakthani Urau "sakthyaH " iti haimaH / lAJchitA cihnavatI kRtA / etena manuSyAH sambhave tatparicayArthama tathAkaraNamiti svasya matimattvam , bhayahetau satyapyabhItatvAnmahAsAhasikatvazca sUcitam // 140 / / - he nItimAna rAja ! A marakI che ema dhArIne meM baLapUrvaka tene DAbe hAtha pakaDI lIdhe, te bhAgI javA ke zIza karatI hatI. te vakhate tenA jamaNu sAthaLamAM cihna karI dIdhA hatA. 14nA ___ nanu tavaitatkRtau kimpramANamiti cettatrAharabhasanAzavikRSTakarAmbuje, mama kare kila tadvalayaM sthitam / nRpanidezavazAdatha darzite-'tra nRpatirmanasIdamacintayat // 141 // rasasaM haThAdyo nAzaH palAyanaM "nazanaM ca palAyane" iti tasmin sati vikRSTa karAmbuje, tadvalayaM ramaNyAH kaTakam "kaTako balayaM" iti haimaH / mama kare sthitam , karamAcchoTya sA tu palAyitavatI, kintu karavikarSaNAkarSaNakarmaNi tadvalayaM tatkarAniHsRtam , tacca mama kare sthitamiti tadevAkATya pramANamitibhAvaH / atha, nRpasya nidezavazAt , tanmA dazayetyevamAjJAvazAharzite atra valaye viSaye nRpatiH manasi idaM vakSyamANaprakAramacintayat // 14 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] bhImantinAthamahAkAvye ' haThathI nAsI jatI pakaDAyele hAthamAMnuM kaMkaNa mArA hAthamAM AvI gayA hatA. tyAre rAjAnI AjJAthI te kaMkaNa dekhADaye chate rAjA manamAM vicAravA lAge. 141 atha nRpaticintAmevAhakanakakaGkaNametadaho / mayA, svatanayAkara eva vilokitam / idamajAyata tatkarataH kathaM, zlathanavarji ca tatkaragocaraH ? // 142 // aho-Azcarye, mayA etadRzyamAnam , kanakakaGkaNaM statanayAkare svaputrIhaste eva vilokitam / lathanavarji karAd bhraMzanazIlatArahitaJjedam kaGkaNam , tataH pramAdAttatkarAccyutamanena labdhamiti na zakyate tarkitama, tatastasmAddhatoca, tatakarataH mattanayAkarataH. taskaragocaraH etatpuruSakaragata: kena prakAreNa ajAyata ? iti nRpatirdadhyAvitibhAvaH // 142 // are A senAnA kaMgananA meM pitAnI putrInA hAthamAM joyo hato. hAthamAMthI nahiM sarI paDanA re A kaMgana tenA hAthamAMthI AnA hAthamAM zI rIte Avyo ? 142 atha saMzaye nRpasya svasutAparIkSaNamAhasamabhisRtya tataH zayitAM sutAM, parihitAcchatarAbharaNAMzukAm / sudRDhamUrunibaddhakapaTTikA, nRpatiraikSata saMhRtakaGkaNAm // 143 / / tataH tathA vicArite sati, samabhimRtya gatvA, nRpatiH parihitAni dhRtAni aGge acchatarANi kAntimanti AbharaNAni aMzukAni vastrANi ca yayA sA tAdRzo tAm , "aMzukaM vastraM" iti haimaH / tthaa| sudRDham , yathA na mucyeta tathA, nibaddhakapaTTikA 'svArtha kapratyayA'nibaddhA nyastA lanchanabagazamanArtha paTTikA vakhakhaNDaM yayA sA tAm baddhapaTTAm , sahRtaM karAd dUrIbhUtam kaGkaNaM yasyAH sA tAm, zayitAM sutA suptAM sutAmaikSata dRSTavAn // 14 // pachI tyAMthI jaIne rAjA atyanta svaccha AbhUSaNane vastro paherelI sAthaLamAM majabUta rIte bAMdhelI paTTIvAlIne haraNa karAyelI kaMgaNavAlI sutelI putrIne joI. 143 tAdRzoM sutAM dRSTA rAjJo vitarkamAhakimamavattaraNestimirodayaH, salilato yadi vA jvalanodbhavaH / yadidamazrutapUrvakamIdRzaM, tanubhuvo mama mArividUSaNam // 144 // taraNeH suryyAt, timirodayaH andhakArotpattiH, abhavat kim ? yadi vA salilataH malanasyAgnerudbhavaH asyAbhavat kimitynenaanvyH| nanu kuna idaM sambhAvyate iti ce tatrAha-yadyasmAddhetoH, idam dRzyamAnam / azrutapUrvakam azrutapUrvakam , svArtha kaH / mama tanumuvaH putryAH, IdRzaM vartamAnena prakAreNa mArividUSaNam mitramuduktamAridUSaNavatvam / nahi manudhyasantatau mAritA sambhAvitA / yadi tadatra dRzyate tarhi nUnaM salilAditaH jvalanAdyutpattisambhAvanetibhAvaH / sandehAlakAraH // 144 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSayavarzanasUrIdhAraSitavRttisahita bahamaH sargaH [233 zuM A sUryathI andhakArane udaya thayo ke pANIthI agni utpanna thayo? ke je mArI putrIne pUrve kadI nahi sAMbhaLe e marakIne deSa lAge. 144 api samakSavilakSaNalakSaNe-riyamajAyata kinu kalakinI ? / kimathavA sahasA na nigRhyate, sakalameva kulaM parirakSitum // 145 // api sambhAvanAyAm , nu vitarke, ahamevaM vitarkayAmi, samakSaM pratyakSaM yAni vilakSamAni itaralyAvRttAni lakSaNAni taiH kRtvA, iyaM matputrI, kalakinI rAjaputrI na mAnuSI kintu mAririti kalaGkavatI ajAyata kiM ? nanu tathA sati kaH pratikAraH iti vitAha-athavA sakalameva kulaM parirakSitum / mArikulamityevamapavAdAt mArikRtAdvA bhayAt trAtum , sahasA avicAryava, jhaTiti vA, kiM na gRhyate ? pratikriyate, avazyameva mArinigrahaH kartavya iti bhAvaH // 14 // kharekhara adbhuta lakSaNe chatA A kalaMkinI kema thaI gaI ! te AkhA kuLanA rakSaNa mATe Ane nigraha kema nA karAya. 14pa iti vimRzya tametya raho'bhyadhAva , sarasasAhasikottama ! sAhasam / kuNaparakSaNa eva tavAthavA, sphurati kizcana mAntrikakauzalam // 146 // iti pUrvoktazlokadvayoktaprakAreNa, vimRzya etya, tam mitramudam , rahaH ekAnte abhyadhAt , sadAha-sarasasAhasikottama ! prakRSTasAhasikapuGgava ! kuNaparakSaNe eva, tava sAhasaM sphurati, athavA mAntrikasya kauzalaM kizcana ? kevalaM sAhasika evAsi athavA mantraprayogaprakAramapi jAnAsi iti praznaH // 146 // ema vicArI te mitrasuda pAse AvI rAjA ekAntamAM bolyo. he sArA sAhasikamAM zreSTha, tame zabanI rakSAmAM sAhasa karyo che. tethI tamArI pAse kaMIka mAMtrikanu kauzalamaMtra zakti lAge che. 146 nanu tava kiM prayojanaM yadevaM pRcchasoti cettatrAhaninayitha kSaNadAprahare'ntime, sunayanAM nayanAyanameva yAm / kalayatAM tanayAM vinayAnvitAM, mama vicakSaNa ! mAritayegitAm // 147 / / antime kSaNadAyAH rAtre, prahare, eva, natvanyatra prahare yAM sunayanAM cArunetrA nArI nayanA''yanaM . netragocaraM ninayitha cakartha, tAM vicakSaNa! dhIman ! mAritayA iyaM mArirityevamiGgitAm ujhitAm vinAnvitAm mama tanayAM putrIM kalayatA jAnIhi, yA tvayA iyaM mArirityevaM lakSitA sAna tathA kintu mama putryeketibhAvaH // 14 // tame rAtrinA chelle para je suMdara netravAlIne jema sAme karyuM hatuM buddhimAna mArI rUpe AlakhAyelI tene mArI vinayavAlI putrI jANe. 14chA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 ] zrI zAntinAthamahAkAvye nanu sA tava putrI bhavatu, tena mama ki prayojanamiti cettatrAhayadi tavAstyapi zaktiranAhatA, tadimikAM nigRhANa gRhANa c| .. prathamameva nirIkSya parIkSya ca, pravaditAsmi nRpeti ca so'vadat // 148 // yadi tava, anAhatA anabhibhavanIyA, anyathA tu nigraho grahaNaM vA mArestvayA na sambhavatItibhAvaH / zaktirapyasti, na tu kevalaM sAhasam , tattadA, imikAmimA mama putrI, nigRhANa vazIkuru, svazaksyA, tasyA mAritvAditibhAvaH / gRhANa ca svIkuru ca, mantrAdizaktimAneva mAri prahItuM zaknotItibhAvaH / sa ca tathA pRSTaH mitramucca, avadat . kimityAha-nRpa ! prathamaM pUrvameva, na tu prahaNAnantaram , parihAsopadravAdeH sambhavAditibhAvaH / nirIkSya parIkSya vicArya ca, pravaditAsmi kathayiSyAmi // 14 // ne tamArI pAse joradAra zakita heya te Ane nigraha kare, ne AnuM grahaNa paNa kare. tyAre teNe kIdhuM ke he rAjA pahelA tene joIne parIkSA karI pachI kahIza. 148 nRpatidezavazAtsamupAgataM, sadakarod nRpatestanayA'pi tam / kimucitAcaraNavyabhicAraNAM, vidadhate kvacanApi mahAzayaH 1 // 149 // nRpanirdezavazAt rAjA''zAmAsAdya, samAgataM taM mitramudam , nRpatanayA, apinA nRpo'pi, sadakarot satkAramakArSIt , tatsatkAraM samarthayati mahAzayAH udAramanasaH, kvacanA'pi, ucivastra lokAviruddhasya AcaraNasya vyavahArasya vyabhicArANAmatikramaM vidadhate kim ? naivetyarthaH / arthAntaranyAsaH, sAmAnyena vizeSasya samarthanAt // 149 // / rAjAnI AjJAthI pAse AvelA te mitramaMdane rAjaputrIe paNa satkAra karyo, kemake mahAzayI kayAMya paNa ucita ziSTAcAramAM cUke che? nahIja 149 atha jagau jagatIpatinandanA-mamaradattasuhRd yadahaM brave / zubhamutAzubhameva madIritaM, tadavimarzamidaM kriyatAM tvayA // 150 // athAnantarama , amaradattasuhRt mitramut . jagatIpatinandanA rAjaputrI jagau tadevAha-yat ahaM brave kathayAmi, tadidaM madIritaM zubham utAthavA azubhameva vA, avimarzam vimarzAbhAvapUrvakam avimarzamityavyayIbhAvaH / zubham azubham vA'vicAryava, tvayA kriyatAm / anyathA ubhayorevAvayorhAnisambhava iti bhAvaH // 150 / / pachI rAjAnI putrIne mitramude kIdhuM ke je huM kahuM chuM zubha ke azubha te meM kaheluM tamAre vicAryA zivAya karavAnuM che 15nA ___ maduktAkaraNe tava nigraho'vazyaMbhAvI tathopAyasadbhavAttadevAha na valayopahRtau tava kevalaM, navalayApahRtau manaso'smya'lam / kuvalayAkSi ! ca sakthani dakSiNe, vihitavAnahamasmi tavAGkanam // 151 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -prA. viSayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 235 tava, valayasya apahRtAvapaharaNe kevalaM na ptturhmitishessH| kintu, manasaH, arthAttavaiva, navo vilakSaNo yo layaH AnandaH tasya apahato, nayane navAnandaprApaNe apoti zeSaH / alaM sama asmi / tadupAyamAha-kuvalayAkSi ! pakSanetre ! tava dakSiNe sakthani urau, ca aham , aGkanam-cihnam, vihitavAnasmi / maduktAkaraNe tadeva tava nigrahopAyo bhavitetibhAvaH // 15 // huM tamArA kaMgananuM haraNa karavAmAM nahiM, paNa tamArA mananA navA rAganuM haraNa karavAmAM samartha chuM. - he kamalAthI tamArA jamaNA sAthaLa upara huM ciha karI cUkyo chuM 15 zubhavatI bhavatI nRpateH puraH, kani ! mayA khalu maariritiiritaa| jar3adhiyA nijakAryavidhitsayA, paramaghaM nahi dUSaNaropaNot // 152 / / kani ! kanye ? bhagini ? jar3adhiyA-mandabuddhayA hetunA uttamasya dUSaNaM jar3abuddhereva vijRmbhitamitibhAvaH / khalviti alIke, mayA, zubhavatI kalyANabhAginI bhavatI, nRpateH puro'gre mAriH iti ityevam , IritA kathitA, astItizeSaH, evazca mayA nijabuddhivaibhavena tvaM pAzitA'sIti maduktaM tvayA' vazyaM karttavyama, anyathA tavAnartha iti bhaavH| nana nirdoSasya dUSaNe tava mahatpAtakamiti cet , svakAryasAdhanAya dUSaNAropaNaM nA'tyantaM pAtakAya, anyathA kAryAsiddharityetadAha-hi yataH, nijakAryasya vidhitsayA cikIrSayA, evaM ca nirarthaka dUSaNAropaNaM mahApAtakAyetibhAvaH / dUSaNasya ropaNAdAropAt, paramatyantamaghaM pAtakaM na naiva tathA ca yatkizcitapAtakaM nijakAryavidhitsunA soDhavyameva bhavati, anyathA kAryasiddhemahAnarthasambhavAditibhAvaH // 152 / / he zubhalakSaNavAlI kanya ! rAjAnI AgaLa jaDa matinA lIdhe meM Apa mArI che ema kIdhuM che- pitAnA kArya sAvadhAnI IcchAthI bIjAne doSa ApavAthI keI pApa thatuM nathI. 15rA atha pUrvazlokadvayena daNDabhedAvuktvA samprati sAma prayuJjAnaH svakAryamapi sahaivAha bhruNu yato'sti suhRt sumapattane'pyamaradatta iti prathino mama / suragRhe tava rUpakaputrikA-subhagatAkalanAtsa bhavanmayaH // 153 // yataH yasmAddhetoH mayaitatkRtam , tacchRNu, sumapattane kusumapure, pATaliputrAparanAmni vA / "pATalipatraM kusumapura"mitihaimaH / suragRhe devamandire tava, rUpakaputrikAyAH tvadAkRtitulyapAJcAlikAyAH subhagatAyAH saundaryasya AkalanAt avalokanAt hetoH, bhavanmayaH tvaddhathAnaparAyaNaH, mama suhRdasti sa amaradatta iti prathitaH khyAtaH // 153 / / | sAMbhaLo, mAro amaradattanAme prasiddha mitra jyAM kasamapuramAM che. te deva maMdiramAM tamArA rUpanI putalIne saudarya jevAthI tamArAmAM lIna thaI gayo che. 153 ____ manu bhavatvasau manmayaH, na tatra mama doSaH, tathA ca nirdoSAyA dUSaNaM pAmarakRtyamiti cet, na, tvayi dUSaNAropaNadvArA tava prAptireveSTA, anyathAnarthasammavAdityAhanidhanAM tvadalambhanato gamI, gamitazaktirasau smarasAyakaiH / suhRdahaM bhavadarthamihAgamaM, kapaTamAracayaM kila, tAdRzam // 154 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] bhIzAntinAthamahAkAvye - aso mama mitram , smarasAyakaiH kAmeSubhiH kRtvA, gamitazaktiH gatasaMjhA, tvadalambhanataH tavAprApteH, nidhanatAM maraNaM gamI prAptA, mariSyati tvadvinetyarthaH / suhRd tasya mitramaham, etena tatprANarakSaNopAyo mayA'vazyaM kArya iti sUcitam / bhavadartha tava prAptyarthamihAgamam , tAdRzaM pUrvoktaprakAram kapaTam , AracayaM ahaM kRtavAn kila // 154 // je kAmabANothI kSINa zaktivALA thaI tame nahi maLavAthI mRtyu pAmaze. tethI tene mitra che tamArA mATe ahIM Avyo chuM ne AvuM kapaTa karyuM che. [154 mama mRtiniyatA tvadalAmataH, sa ca mariSyati tatra zubhAzaye / tava kalaGkayugaM bhavitA girA'yamapi cetasi tanvi ! vicAraya ! / / 155 // zubhAzaye zubhabhAvasampanne, zubhabhAvazca na paravipattimicchatIti sAkUtamidaM sambodhanam / tvadalAmataH tava prAptyabhAve, mama mRtirniyatA'vazyambhAvinI, yadi tvAM na prApnuyAM tayahamavazyaM niyema ityarthaH, tatra kusumapure, sa mama mitraM ca mariSyati, nanu tena mama kA hAniriti cettatrAhatava girA zabdataH, lokavAkyAt , kalaGkayugamapavAdadvayaM bhavitA bhaviSyati, aniSTasya hi sambandho maraNAdatiricyate iti bhAvaH / tanvi ! cetasi etadapi, vicAraya / tvayA mama vacanamavazyaM svIkacevyam evaJca tava mama vacanamavazyaM kartavyamityanunayoktiH // 155 // ahi tamArA nahi malavAthI mArI mRtyu nakkI che ne huM zubha AzayavALI tyAM te paNa maraze. tethI tamane be kalaMka lAgaze. he mAMgI mATe mArA vacanathI A badhu paNa manamAM vicAro. 155 nRpasutA'pi vicintya jagAda taM, mayi dRSadvapupi sthirasauhRdaH / ayi ! suhRd tava mitrayurIdRzastvamapi tadvayamAvyamidaM dhruvam // 156 / ayoti komlaamntrnne| tava suhRt , dRSat-prastaraH "pASANaH prastaraH dRSad iti haimaH / tanmaya. mityarthaH vapuryasyAH sA tasyAM mayi madviviSaye, mama pratimAM dRSTA mayItyarthaH / sthiraM sauhRdaM prema yasya sa tAdRzaH sAtizayaprItimAn , tvamapi, IdRzaH sampratyanubhUtaprakAraH, mitrayuH prANavyayenA'pi mitravatsalaH "mitrayumitravatsalaH" iti haimaH / tattasmAdidaM prastutaM dvayaM mitrayugam , dhruvaM nizcayena, Avyam rakSaNIyam , anyathA dvayoreva zocanIyatvaM syAt , evaJca tvadvacanamahaM kariSyAmiti svIkAroktiH sUcitA, striyo hi prakArAntareNaiva svAbhiprAyaM sUcayantIti bhAvaH // 156 / / rAjaputrI paNa vicArIne tene kIdhuM ke ahIM mArA pattharanA zarIramAM paNa tamArA mitra ATale sthira premavALe che ne tame AvA mitra pakArI che mATe A bannenuM nakakI sAcavavuM joIe. 15 sa mitramut , visAriNaM vardhamAnaM tasyA maNimaJjaryA anurAgamavekSya svIkAroktyA'numAya vadati sma' to pratItizeSaH / kimityAhatadanurAgamavekSya visAriNaM, sa vadati sma yadA janakastava / mama samarpayate bhavatIM tadA, sutanu ! pheskriyatAM sutarAM tvayA // 157 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA, viSayadarzanasUrIdhararacittavRttisahite aSTamaH sargaH [237 - sutanu ! yadA tava janakaH pitA, bhavatIM mama samarpayate mahyaM dAsyati, tadA tvayA, sutarAmatizayena pheskriyatAm , phetkArAH karttavyAH, yathA sarveSAmiyaM mAririti nizcayo bhavet , tathA ca viziSyanohApoho bhavetAm satazca kAryasaukaryamitibhAvaH // 157 // tene vRddhi pAmate anurAga joI mitramuda bebhe ke jyAre tamArA pitA mane tamArI sAMpaNI kare tyAre komalAMgI tamAre ziyAliyAnI jema sArI rIte AvAja kara. 157 iti vinIya sa tAM maNimaJjarI, nRpatimadhyagamanijagAda ca / kSitipate ! mama sAdhyatamA'sti sA, caturagasturagaH paramapyetAm // 158 // sa mitramut, tAM-maNimaJjarIm, iti uktaprakAraM vinIya-zikSAyitvA, nRpatim abhyagamat , nijagAda ca, kimityAha-kSitipate ! rAjan !, sA-tava putrI, mama, sAdhyatamA, tAmahaM vazIkartuM jhamaH, tatazca tvayA na bhettavya mitibhAvaH / paraM kintu caturagatiH paTugatiH, turago'zvaH ayaMtAm dIyatAm // 15 // ema te maNimaMjarIne vadhu zIkhavI te mitramuda rAjA pAse gayA ne bolyo ke he rAja A mArA sAdhya che paNa sArI cAlavALo dheDe Ape. 158 nanu turageNa tava kiM prayojanam iti cettatrAhadinakarAbhyudayAtprathamaM yathA, janapadAntarameva takA naye / aparathA tu tathAzritalakSaNA, kulavighAtakarI bhavitaiva sA // 159 // yathA yena prakAreNa dinakarasya abhyudayAtprathamameva sUryodayAtpUrva rAtrAvevetyarthaH / anyathA sA'sAdhyA bhaveditibhAvaH / takA tAM 'svArthe kaH' janapadAntaraM dezAntaraM naye prApayAmi, zIghragAmituragAbhAve tu naivaM zakyam , tava rAjyasya vistRtatvAt sImno'tidUratvAnmandagatinAzvena tadulajanasyAsambhavAditibhAvaH / nanu sA putrIti magRhe deze eva vA tiSThatu, ava tahASapratIkAraH ko'pi tvayA kAryaH iti cet , naitatsambhavatItyAha-aparathA janapadAntarAprApaNe pakSe, tu na pUrvapakSasya nitarA. maniSTatA'zakyatA ca sUcyate / tathAkathitaprakAreNa mAryAdirUpeNa AzritaM lakSaNaM svarUpaM yayA sA tArazI mArirUpA sA tvatputrI kulavighAtakarI bhavitA nAnyastadoSopazamopAyaH, evazca kulavighAtA. pekSayA varamekasyAstyAgaH iti bhAvaH / / 159 / / jethI sUryodaya pahelAM ja tene bIjA dezamAM laI jaI zake anyathA tevA lakSavALI te kuLa nAza karanArI thaze ja, 15lA kSitibhujA cakitena ca tasya sA, kcvikrssnnpuurvkmrpitaa| atha mutA guru phetkRtibhISaNA, vyavasitA kulajA hi kulazriye // 160 // aba tadvAkyatravaNAnantaram , cakitena sAzcaryabhotena , kSitimujA-rANA, guruH sAtizayA, ' Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] zrIzAntinAthamahAkAvye yA phetkRtiH zRgAlaravaH, tayA bhISaNA, pUrvakRtopadezAnusArAditibhAvaH / mA sutA maNimaJjarI, kacAnA kezAnA- yadvikaSaNaM tat pUrvakam , sadoSatve hi apatye'pi nAdaro mahatAmitibhAvaH / tasya mitramudaH, arpitA / svApatye tAdRzavyavahAraM samarthayati-hi yataH, kulajAH kulInAH, kulabhiye kulakalyANAya, vyavasitAH kRtaprayatnAH, vyApRtA iti yAvat, bhavantItizeSaH / evaJca kulakSayabhayAdevApatye'pi tasyA tathAvyavahAra iti bhAvaH // 160 // rAjAe cakita thaIne tene kaza kheMcIne te putrI ApI dIdhI pachI te rAjaputrI ziyAliyAnI jema bhayaMkara mere kAra karyo, kemake kulIna kanyA kulanI zobhA AbAdI mATe hoya che. 16nA . ayamapi praNayapravaNaH sa I-phuDiti mantrasamuccaraNAgrimam / nRpasutAmadhirohya turaGgama, niragamannagarAdivasAtyaye // 161 / / praNayaH prItistatapravaNa unmukhaH, mitraprItimAnityarthaH, sa tAdRzAdbhutamatiH, ayaM mitramudapi huMphuDiti mantrasamuccAraNam aprimaM prathamaM yathAsyAttathA, mantreNeyaM mayA vazIkRtA, iti mArireveyamiti lokapratyAyanArthamitibhAvaH / nRpasutA maNimaJjarIm , turaGgamamazvamadhirohya, divasAtyaye sUryAstA. nantaram , divase kAryavighnasambhavAditibhAvaH / nagarAnniragamat / / 161 / / lone rIjhavavAmAM tatpara te mitramuda paNa huM ' ema mantra bolatA pahelA rAjaputrIne ghoDA upara caDhAvI sAMje nagarathI bahAra nIkaLI gayA. 161 udita eSa tayA hayamAzraye-ti sa jagau sphuTamekakavAhane / saha suhRtpriyayA tvadhirohaNaM, na khalu saGgatimaGgati kutracit // 162 // tayA maNimaJjaryA, hayamazvamAzrayArohaya, ityeva muditaH kathitaH, eSa sa mitramut, sphuTaM jagau natvaspaSTam , mitrasya svacchahRdayatvAt , aspaSTaktau tasyAH avishvaassmbhvaacetibhaavH| kimityAhaekakavAhane ekasmin vAhane, tunA vAhanAntare sammatiH sUcitA, suhRtpriyayA saha, adhirohaNaM na khalu naiva kutracid kutrA'pi saGgatim, aGgati gacchati, asaGgatamityarthaH / nItiviruddhamitiyAvat , manasi haDhe'pi sati kadAciddoSasambhavAditibhAvaH // 162 / / rAjaputrIe te mitrabhudane kIdhuM tame paNa ghoDA upara caDhI jAva tyAre teNe cembu kIdhuM ke e vAhana upara mitranI patnI sAthe caDhavuM te kyAMya paNa ucita nathI. 16rA atha taduttaraM zrutvA maNimaJjaryAH vicAramAha' nRpasutA'pi vicintayati sma sA, sukRtinAM kRtinAM sa ziromaNiH / guNanidhiH suhRdeSa yadIyakaH, zrutividA vyavahAravidAM guruH // 163 // sA nRpasutA maNimacaryapi vicintayati sma, kimityAha-zrutividA viduSA vyavahAravidA nItijJAnAJca guruH zreSTha, guNanidhiH-eSa mitramuta, yadIyakaH yasya suhRt mitram , so'maradattaH, sa Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / . [ 239 sukRtinA puNyavatA kRtinA dhImatAM ziromaNiH pradhAnam / sa ca vidvatprAjJo nA'lpena puNyena labhya iti bhAvaH / etAdRzamitralAmaH nAlpasya puNyasya phalamitibhAvaH // 163 // tyAre rAjaputrI vicAravA lAgI ke puNyazALI evA buddhimAnone ziromaNI levo joIe ke jene zAstra ane vyavahAranA jANakAromAM zreSTha guNonI khANa Avo mitra che. 163 ahamapi-trijagatpramadAjanastutipadaM na bhavAmyadhunA katham 1 / api dRSadvapuSA pariklaptayA, yuvamanaH prasabhaM prahataM yayA // 16 // athAtmAnamapi dhanyaM manute ahamiti iti ahamapi adhunA, trijagati bhuvanatraye'pi, yaH amadAjanaH tasya stutipadaM prazaMsApAtraM kathaM na bhavAmi ? api tu bhavAmyeva, atra hetumAha-yayA mayA dRSadvapuSA prastaramayazarIrayA pariklRptayA nirmitayA svapratimayA yuvamanaH prasabhaM haThAt prhRtmaakRssttm| anyA tu mAnuSazarIreNA'pi tAzayuvamanoharaNe'samarthA ahaM tu svapratimayA'pi tatra samarthati avazyamahaM prazaMsyA, asAdhAraNaguNavatvAditi bhAvaH // 16 // huM paNa traNe jagatanI strIomAM prazaMsApAtra kema nahi thAu? kemake mArI banAvelI pattharanI mUtithI paNa me yuvAnanuM mana haThathI harI lIdhuM che. 164 vimRzatIti mahIpatikanyakA, suhRdpekssitsiddhividhitsunaa| drutamanIyata puSpapurAntikaM, nayavatA kamaleva vizAlatAm // 165 // iti-pUrvoktaprakAreNa, vimRzatI vicintayantI mahIpatikanyakA gajaputrI, suhRdaH-apekSitA iSTA yA siddhiH kArya tadvidhitsunA tazcikIrSuNA mitramudA, nayavatA-nItizena, kamalA lakSmIvizAlatAM bRddhimiva, drutaM puSpapurAntikamanIyata "kusumapuraM pATalIpurAparAkhyaM" praapitaa| upamAlakAraH / / 165 / / Ama vicAra karatI rAjAnI putrI mitranI ISTa siddhi karI ApavA IcchanAra te mitramuda vaDe nIti vaDe lakSmIne vizALatA vRddhinI jema kusumapura pAse zIghratAthI laI java I 16 pA athAmaravattavRttAntamAhaparamitazca dRSanmayaputrikA, smaraNalInamanA nRpanandanaH / avasite suhRdA'bhihite'vadhau, tamaramibhyamayAcata cityikAm // 166 / / param kintu itaH kusumapure ca mitramuvRttasamuccAyaka: / dRSanmayo yA putrikA puttalikA sasyAH smaraNe lInamekatAnaM mano yasya sa tAdRzaH nRpanandano amaradattaH, suhRdA mitramudA, abhihite kathite, avadhau-kAlamaryAdAyAm mAsadvayamite jJAte sati "jJAnaM sitagate avAt"iti haimaH / avasite nyatIte sati arama-zIghram eva, etena virahasyAtyantamasahiSNutA sUcitA tamibhyaM zreSThivaram ratnasAram citsyiko citA "citi cityAcitA" iti haimaH / ayAcata citArohaNe mano ddhaavityrthH||166|| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24.] bIcatinAvamahAkAle paNa ahIMne pattharanI putInuM smaraNa karavAmAM ja lIna evo rAjaputra amaradatta mitre karaNI avadhine ata thaye chate te vaNikane tarata ja kIdhuM ke mane citA banAvI Ape. 16 dA viracite khalu tena tadIhite, nirupacAramathopacitAnale / nikhilapaurajanapratipattita-stadaharekamavAsthita bhUpajaH // 167 // atha tenebhyena, tadIhite amaradatteSTe, nirupacAram pavanAthupacArAbhAve'pi upacitAnale samRddhAgnau viracite sampAdite sati, bhUpajaH nikhilAnA paurajanAnAM pratipattirAmahaH, adya pratIkSasvetyevaM prArthanA, taddhetoH, ekaM kevalaM tadahaH avagherantyaM tadinam , avAsthita citArohaNAdvirataH // 167 / / te vaNika vaDe teno ISTa citA banAvAye chate ane te citAmAM vinA upacAre agnivRddhi pAme chate badhA nagarajanonA AgrahathI te eka divasa rAjaputra thobhya. 16LA ___ atha mitramudAgamanamAhaturagavAhana eti padAtinA, samamiti prajayA pratirUpite / amaradattasuhRt tayakA samaM, sa samayA'maradattamupAgatam // 168 // turagavAhano'zvArUDhaH ko'pi padAtinA padagena samametyA''gacchati "padAtistu pattiH padaga:" iti haimaH / ityevam prajayAlokena pranirUpite kathite, amaradatta suhRt mitramut, tayakA maNimaryA samam , amaradattaM samayA samIpe, samayA yoge dvitIyA / upAgamavadAgAt // 16 // I ghoDe savAre page cAlatAnI sAthe Ave che ema lo kahe chate amaradattane mitra te maNimaMjarI sAthe amaradattanI pAse AvI pahoMce. 168 upalamRciriyaM samupAsitA, kalayati sma yadatra samakSatam / avikalaM tadidaM kila bhAvanA-balaphalaM kalayantu manISiNaH // 169 / / atha tadbhAvanAM stauti-iyaM pratyamA, upalamUrtiH prastarapratimA, samupAsitA ArAdhitA sato yadatra, samakSatAm sajIvarUpeNa pratyakSatAM kalayati sma gatA, manISiNaH tadidam , avikalaM sarvam / bhAvanA tayA dRr3hamanovRttabalasya zakteH phalaM kalayantu jAnantu kila / bhAvanayA hi asAdhyamapi sAdhyate iti bhAvaH // 169 // je kAraNathI A pattharanI mUrti sevAyelI chatI sadya svarUpe thaI gaI che tethI buddhimAne te A saMpUrNa rUpe bhAvanA baLe maLeluM phaLa che. ema nizcita rUpe jANe. 16lA aparadattakumAraziromaNiH, samavalokya sa tA maNimaJjarIm / sukhamavApa tadeva na nivRtaiyadiha-nitimApya durAsadam // 17 // sa citAmArurukSuH, amaradattaH tadAkhyaH kumAraziromaNiH, tAM mitramudA saha AgatA maNi. maJjarI samavalokya eva darzanamAtreNa tat sukhamavApa, yat na nivRtaiH nasvasthaiH sopAdhikairitiyAvat / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSayavasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 242 nivRtimApyApi nirupAdhibhAbamApyApi yadurAsadaM duSprApyaM sukhamavApyate tatsopAdhikatve'pi avAptaH prAptA, amuktaH, bhavasthairiti yAvat , nivRtiM mukimapi, apinA anyasyAptau tu kA kayeti dhvanyate / Apya durAsadam duSprApam / muktisukhApekSayA'pyadhikaM sukhamApetyarthaH // 170 // kamArAmAM ziromaNi samAna te amaradatta te maNimaMjarIne joI te sukha pAmyo ke je mukta AtmAo mukti meLavIne paNa dukhe karIne meLavI zake che. 170mAM __atha mitramudo nAgarakRtastutimAhakaTasuhRtpriyatA kaTasaGgarAmbudhitaTapratipattiranAhatA / kaTavisAdhvasamAnasavRttitAkaTamatipracayo'pacayojjhitaH // 171 / / iti sa mitramudAzritasaMmadairabhinuto maNisArakanAgaraiH / na guNavad yadi vastu vivaNyate, kva rasanArasamabhudtamaznutAm ? // 172 // kaTA sAtizayA kriyAkArikA, sArthikA itiyAvat , suhRdi priyatA prema etAdRzakAryasAdhanena suhRdi prema sArthakam sAtizayam vA ityarthaH / anAhatA nirvighnA, kaTA saphalA, kriyAkAriketiyAvat / saGgarasya pratijJAyAH tadrUpasya ambudhitaTasya samudrataTasya ca pratipattiH prAptiH / kaTe kAle visAdhvasA nirbhayA mAnasavRttiH manonizcalatA yasya sa tAdRzastabhAvaH, apacayojjhitaH hAsarahitaH kaTe Apadi matipracayaHbuddhirAziH / itIttham maNiH mukhyo yeSAM te maNi sAravantaH te ca te nAgarA taiH AzritasaMmadaiH prAptaharSeH maNisArakasya tadAkhyavaNijo nAgaraiH pauraiH sa mitramut , abhinutaH stutaH / tAdRzadu:sAdhyakAryasAdhakasya stutirucita vetyAha-yadi guNavat utkRSTaM vastu na vivaNyate, tadA, rasanA jihvA adbhutaM vilakSaNaM rasaM prItiM kva aznutAm prApnotu / guNavadvastuprazaMsayaiva hi rasanAyA: rasagrahaNam / anyathA tu svAdagrahaNam iti bhAvaH // 171 / 172 / / yugmam // ke mitraprema! nivina rUpe pratijJA rUpI samudranA taTanI kevI prApti kevi nirbhaya manovRtti ? kadI kSINa na thAya evo kevo buddhi vaibhava ! mitramudanuM badhuM ya azvata che. Ama atyaMta harSa pAmelA maNisAra vagere nagarasvajanothI te mitramuda abhinaMdita karAya. guvAlI vastu varNana tema thAya to nia mahasusa 24 4yA anubhave ? // 171-172 // sujanabhAvamiteratha nAgarairbhajati zuSmaNi tatra ca sAkSitAm / svamanasaH paritApanivRttaye vyadhita so'pi vivAhavidhi tayA // 173 // atha pazcAt, sujanabhAvaM sajjanatAm , itaiH prAptaiH sajanairityarthaH, nAgaraiH, saha tadRSTavyetyarthaH / kRtasahAya ityathomabhyate, tatra zuSmaNi agno "vahiH zuSmA kRSNavarmA" itymrH| sAkSitA bhajati ca, agni sAkSIkRtyetvaH; saH amaradatto'pi, svamanasaH, paritApasa viyogajanitajvarastha. nivRttaye zAntaye vayA maNimaJjaryA saha vivAhavidhi vyaSita-cakAra ||17shaa Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] ... " bAtAntinApanahAkAye sujanapaNAne pAmelA te nagara lo ne te agni sAkSI rUpe rahe chate te amaradatta pitAnA manane santApa dUra karavA sAra tenI sAthe vivAha karyo. 13 navanavaM khalu mAsayugena yatkRtamazarma dRSadvapuSA tayA / .. . api zirISasumAtsukumArayA tadapi tasya tadaiva tayA kSatam // 17 // dRSadvapuSA-puttalikArUpayA tayA maNimaJjaryA, mAsayugena mAsadvayena yat yAdRzam , navanavam , navaprakAram azarma asukhaM kRtamutpAditam, tadapi, zirISasya sumAtpuSpAdapi sukumArayA tayA tadaivajhatam vinAzitam / viyogajanitaM duHkhaM saMyogena zAntamiti bhAvaH // 174 / / maNimaMjarIe pattharanI putalI rUpe je na na kacha be mAsathI Apyo hato te zirISa kula karatA paNa sukumAra evI teNIe ja tene badhe kaSTa dUra karyo. 174 tasya tAdRza sukhaduHkhayoH cetanAcetanakRtatvamityAha-yadvA-yAdRzadvapurapi saiva tathA ca kathamekameva __ vastumilitaM sukhAya duHkhAya ceti cettatrAhavitanute'sukhameva vicetano milita eva sukhaM tu sacetanaH / aparathA hi dRSadvapuSA tayo sukhamajanyata nAsya tadA katham 1 // 175 // vicetanaH jaDaH militaH saGgataH asukhameva vitanute, jaDasyArthakriyAkArakatvAbhAvAditi bhAvaH / sacetanastu sukhameva vitanute iti sambadhyate, arthakriyAsampAdakatvAditi bhAvaH / tatra prastuta eva dRSTAnta ityAha-aparathA prakArAntare hi tadA cetanamaNimaJjayasattvakAle dRSadvapuSA tayA, asya amaradattasya sukhaM kathaM nAjanyata jAtam! evazva cetanAcetanakRte sukhaduHkhe iti vyAptiriti bhAvaH // 17 // jaDavatu duHkhaja Ape che te sacetana vastu maLe chate sukha ja Ape che je tema nahi hoya te pahelAM maNImaMjarInI pattharanI mUrtithI tene tyAre sukha kema na tha? 175aa atha nizIthabhare'tra mahIzvare-'sutakule mRtimIyuSi mntrinnH| abhivimRzya mitho'bhyaSicat same gajamukhAdbhutadivyasupaJcakam // 176 // atha, atrAvasare, nizothabhare pUrNArddharAtre "nizIthastvaharAtro mahAnizA" iti haimaH / asutaM putrarahitaM kulaM yasya tasminnaputre mahIzvare rAjani mRtimIyuSi prApte sati, same sarve mantriNa: arthAttasya rAkSa eva, mithaH parasparam , abhivimRzya vicArya, gajaH mukhaM pradhAnaM yeSu tAdRzamadbhutAnA divyAnAM supaJcakaM gajadayachatracAmarajalapUrNasuvarNaghaTAtmakAdivyapaJcakaM gajAdIni patra divyAnIti yAvat, abhyaSicat mantrayAmAsuH, rAjalokaH panadivyAdhivAsatAmakarot , anyasya rAjJo lAmA yeti / nRpAmAve ko rAjA bhavatviti parIkSaNAya divyapazcakaprayogaH iti purAtanI rItiH // 17 // " have barakhya rAtrie te nagaranA rAja mutyu pAme chate badhA maMtrIone paraspara vicArIne hAthI vigere pAMca uttama dine abhiSeka karyo, I17 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vimAnasUparastittisahite baTamaH sargaH / [ 243 bhaya adhivAsitasya divyapazakasya vRttAntamAhadayitayA suhRdA saha cAmarastarugaNAzitabAjhavane sthitaH / sa jalapUrNaghaTena samukSitaH, sa nihitaH kariNA nijakumbhake // 177 // dayitayA priyayA maNimacAryA suhRdA mitramudA ca saha, tarugaNairazcite suzobhite bArAvane purabAyodyAne sthitaH sa amaraH amaradattaH, satyAbhAmetivannAmaikadezagrahaNe naamgrhnnmitibhaavH| kAriNA gajena jalapUrNaghaTena samujhito'bhiSiktaH mahIpatitvAbhiSekaH kRtaH nijakumbhake svazirasaH piNDe "kumbhau tu zirasaH piNDo" iti haimaH / svamastakopari nihitaH sthApitazca, hastinA zuNDayotpATya svaskandhe'dhirohitaH // 177 // patnIne mitra sAthe vRkSethI zamita te bAharanA udyAnamAM rahele amaradatta hAthI vaDe pitAnA kuMbha upara mUkelA bharelA kalazathI abhiSeka karAye 1LA zeSadivyapravRttimAhaturaga eva cakAra ca heSitaM, zazikarojjvalacAmaravIjitaH / svayamavAsthita cAtapavAraNaM, zirasi daivamahAmahimAzrayAt // 178 / / turago'zvaH, evakAro'pyarthaH / heSitaM heSA zabdaM cakAra ca, hastI ca gulagulAyitamakarot , zazikaravadujjvagabhyAM cAmarAbhyAM vijitaH, sa amara iti zeSaH / bhAtapavAraNaM chatraM ca svayameva vikasitaM devasya bhAgyasma "devaM bhAgya" iti haimaH / mahataH mahimnaH AzrayAt prabhAvAt , yadvA-daivasya devasambandhino mahato mahimnaH AzrayAt prabhAvAdityarthaH / ata eva 'devatAdhiSThitatvataH' iti munideva. saripraNIte zAntinAthacaritre proktaM savacchate. zirasi mastake. arthAdamaradattasyaiva svayama avasthita. puNyaprayuktatvAddivyAnAm svayaM tattatkAryeSu pravRttirjAtA daivaprabhAvAditi bhAvaH // 178 / / candramAnA kiraNanI jema ujalA cAmarathI vIMjhate ghoDe haNahaNI avAja karyo ne bhAgyanA mahAna prabhAvanA lIdhe chatra pote ja amaradattanA mastaka upara AvIne rahyo. 178 amaradasa iti prathitAbhidho, jayati bhUmipatiH sthitivedakaH / iti jagAdatamAM divi devatA, sacivamukhyajanaiH sma vinamyate // 179 / / sthitivedakaH maryAdApAlakaH, amaradatta iti prathitAbhidhaH bhUmipatiH nRpaH jayati itItthaM devatA devasamUhaH divi AkAze jagAdatamAm , tathA, sacivamukhyaiH janaiH vinamyate praNambave sma, nRpatvena divyapaJcakaivRttatvAditibhAvaH // 179 // .... amaradatta AvA prasiddha nAmavALA sthitine jANakAra rAjA jaya pAme ema AkAzamAM devatAo bolavA lAgyA ne maMtrI vagere loko tene praNAma karyo. 19 . Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "244 "mauzAntinAthamahAkAvye janapadAntaramapyadhijagmuSaH, sukRtinaH sukRtaM phalavavet / kvacana tiSThatu gacchatu becchayA, kanakamasya hatA na mahArghatA // 18 // atha amaradattasya nRpatvaprApti samarthayati / janapadAntaraM dezAntaramapi adhijagmuSaH gatasya, na tu svadezamAtre, sukRtinaH puNyazAlinaH sukRtaM puNyam phalavadabhavet , phalatyevetyarthaH / amaradatto'pi puNyavAneveti tad bhAgyaM. joga]va, kathamanyathA pUrvavRttasya ghaTanetibhAvaH / kina kanakam suvarNam , icchayAnyathAruci, daivapreritam, iti yAvat / acetanasya kanakasya icchayA pravRttyayogAditi bodhym| kvacana kutrApi, tiSThatu gacchatu vA, asya kanakasya mahArghatA bahumUlyavattvam, pUjAtizayalAbha iti yAvat, na hatA nApagacchati / kanakaM sarvadA kanakamevetyamaradattasyA'pi rAjaputratvAdrAjyaprAptiH * naisargikI puNyaprayojitA vA, nAtrAnaucityamasambhavo vetibhAvaH // 180 // dezAtramAM paNa gayelA puNyazAlInuM puNya phaLa Ape ja che. tenuM mukta rUpe kayAM paNa jAya ke rahe paNa tenuM mahAmUlya paNuM jatuM nathI. 18nA pravizato nRpaternagarAntaraM vadanacandramavekSitumutsukAH / vyadhiSatA''lapanaM nagarAGganA, bhavanatuGgagavAkSamadhizritAH // 181 // athAmaradattasya purapravezamAha-nagarAntaram puramadhye pravizataH nRpateramaradattasya, vadanaM mukhaM candra iva tam avekSituM draSTumutsukA nagarAGganAH purasundayaH AlapanaM AlApastaM vArtAlApaM, bhavanasya tuGgaH uccasthAnastho yo gavAkSo vAtAyanaM tatrAdhizritAH sthitA vyadhiSata akASu rityarthaH, nijaM mukham "vaktrAsya vadanaM tuMDamAnanaM lapanaM mukham" ityamaraH // 18 // - nagaranI aMdara praveza karatA rAjAnA mukha-candra jevAne Atura nagarInI strIoe pita pitAnA mahelanA ucA gaukhamAM moTuM karI jovA lAgI. 181 .. atha tAsAM parasparaM nRpaviSayaM sammASaNamAhasamavalokya mahIpatimekikA, pravadati sma sakhI prati pazya yat / surapateriva mayaMpateH zriyaH parabalacchiduratvamanoharAH // 182 // mahIpatimamaradattanRpaM samavalokya, ekikA kApyekA sakhI prati pravadati sma / kimityAhayat, pazya, martyapatenRpasyAsya surapaterindrisyeva parabalasya zatrusainyasya chiduratvena bhedakatvena manoharAH zriyaH lakSmyA, tAH pazya svabhAva evAsya parabalabhedaka ityarthaH / svarUpata evAyaM pratApItibhAvaH // 18 // eka strI rAjAne joI pitAnI sakhIne kahevA lAgI ke juo. IdanI jema ja A rAjAnI lakSmI 23 sabhyonA nAza karavAnI bhAvanAvAlI kevI manahara che. 18rA aparA anyA api avadata, kimityAhaavadadapyaparA maNimaJjarI-karasaroruhapRktyanubhAvataH / ... pathikavRttitayA'yamupAgataH, sakhi ! vilokaya rAjyamavindata // 183 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSabAnasUrAcararacittavRttisahite aSTamaH sargaH [245 sakhi ! vilokaya ydiitishessH| pathikavRttitayA pathikarUpeNa na tu rAjyaprAptIcchayA, upAgataH 'ayamamaradattA maNimAryAH karasaroraheNa pANipadmana yA pRktiH samparkaH, prANigrahaNamityarthaH, tasyAnubhAvataH prabhAvataH rAjyamavindata prAptavAn , sulakSaNastrIlAmaH rAjyAdilAbhaheturbhavatItibhAvaH // 18 // - bIjA paNa bolI ke he sakhI ! vaTemArga rUpe ahIM Avela A maNimaMjarInA kara kamalanA sparzanA prabhAve rAjya prApta karyuM te juo. 183 atha tAsAM mitramudviSayamAlApamAharasanayA sakhi ! varNanamekayA, kimiva mitramudo'sya vidhIyatAm ? / jaladhipAramavApya ca mAlavaprabhusutAM ya imAM sudhiyA''nayat // 184 // sakhi ! ekayA rasanayA jihvayA asya dRzyamAnasya mitramudaH tadAsyasya nRpasuhRdaH varNanam , kimiva vidhIyatAm kriyatAm , ekayA jihvayA tadvarNanaM na sambhavatIti bhAvaH, / nanu kiM kAryagauravaM tasya yadevaM vadasIti cettatrAha-yaH mitramut, jaladhipAram samudraparatIramavApya gatvA ca, sudhiyA subuddhiprabhAveNa, imAM dRzyamAnAm mAlavasya tadAsyadezasya prabhonRpasya sutA putrI maNimaJjarIm , Anayat / duSkaraduSkarametatkama evazca buddhimattamatvAnmahAsAhasikatvAcca tadvarNanamekayA rasanayA na sambhavatItibhAvaH // 184 // tyAre trIjI bolI ke he sakhi A mitramudanuM varNana eka jiSThAthI kema karI zakAya ke je buddhimAne samudrano pAra pAmI mAlavadezanA rAjAnI A kanyAne laI Avyo. ll184 bhinnAcihi loka iti kasyAzcinmaNisArastutimAha-- sakhi ! vivaNyatamo maNisArako, dayitayA dayayA samalaGkRtaH / kathamapImamajIjivadeva yaH, sahacareNa vinA'tra punaH sthitam // 185 // sani ! dayitayA priyayA iva dayayA samalakRtaH samanvitaH, nahi stryabhAve dayA'bhAve ca ko'pyevaM kartumarhatIti bhAvaH / maNisArakaH tadAkhyo vaNik , vivarNyatamaH atizayena varNanIyaH, stutau hetumAha-ya eva, natvanyaH evaM katu prabhavati iti bhAvaH / punariti vAkyAlaGkAre, sahacareNa mitreNa, sahAyena vA vinA, asahAyamityarthaH, atra sthitam , imamamaradattanRpam , putramaparicitaM, kathamapi, duSkareNa prayatnena putravat ajIjivat jIvitavAn , asahAyasahAyo hi sarvaguNapradhAnadayAvAn iti sa stutyatama iti bhAvaH // 18 / / - cothI bolI ke he sakhI priya evI dayAthI zobhIta A maNisAra prazaMsA karavA yogya che. ke jeNe sAthI vagara rahelA A amaradattane kaI paNa rIte jIvato rAkhyo. 185 . atha nRpasya rAjasadanaprAptimAhaiti nayan vacanaM viSayaM zruteH, pramuditAzayanAgarayoSitAm / . mRpatisaudhamavApa narezvaraH, sacivamANDalikairabhito vRtaH // 186 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ] pramuditAzayAnAm eSTamanasA nAgarayoSitAM purastrINAm , iti pUrvotiprakAraM vacanaM, shrute| karNasya viSayaM gocaratAM nayan zRNvanityarthaH / nRpaH amaradattanRpaH, sacivaiH mANDalikaiH sAmantaizya abhitaH paritaH vRtaH samanvitaH, nRpatisodham rAjaprAsAdamavApa prAptaH // 18 // Ama atyaMta prasanna strI nagarInI strIone vacana sAMbhaLate matrI-maMDalathI parivarelo rAjA rAjAnA mahelamAM pahe. 18dA vyadhita bhUmipaterabhiSecanaM, sacivasaMhatirabhyudayonmukhI / vividhatIrthajalairupahAritaH, kanakakumbhadhRtaratha pAvanaH // 187 // atha nRpateH prAsAdaprAptyanantaram , sacivAnAM saMhatiH gaNaH, abhyudayasya zreyasa unmukhI pravaNA abhyudayAkAmiNI satItyarthaH / upahAritaiH AnAyitaiH, pAvanaiH pavitraH, "pavitraM pAvanaM pUtam // iti haimaH / kanakakumbheSu suvarNakalazeSu dhRtaiH nikSiptaH vividhAnAM tIrthAnA jalai, bhUmipateH abhiSecanaM rAjyAbhiSekaM vyaSita cakAra // 18 // AbAdine Iccho e maMtrione samUha upahAramAM apAyelA suvarNa ghaTanA ghIthIne nAnA tIrthanA pavitra jalethI rAjAne abhiSeka karyo. 18LA ___ atha nRpateH vyavahAravibhAgamAhasuhRdi mantripadaM nidadhe'munA, pravidadhe mahiSI maNimaJjarI / samamahemyavaro maNisArakaH, kSitibhujA janakena samastadA // 18 // tadA rAjyAbhiSeke jAte, mitimujA rAjA'maradattena mantripadaM mantritvam sacivatvaM "amAtyaH sacivo mantrI" iti haimH| suhRdi mitre mitramudi nidadhe nyastam , mitramudaM mantriNamakArayadityarthaH / tathA maNimaJjarI mahiSI paTTarAzI pravidadhe kRtA / tathA sameSu sarveSu mahebhyeSu zreSTiSu vara zreSThaH maNi. sArakaH tadAkhyaH zreSThI janakena pitrA samaH tulyaH pravidadhe ityanuSyate, pitRvadupakArakatvA tu pitRtayA sthApita iti yAvat // 18 // tyAre te amaradatta rAjAe mitrane maMtri pada para sthApya ne maNimaMjarIne paharANI pade sthApI. je pitA tulya evA maNisArane badhA zreSThIomAM nagarazeTha paNe thANe. 188 atha tasya nRpasya vaiziSTayamAhaparamavAsthita bhAsvati sUratA, kumudinIdayite kila rAjatA / niviDameva viDojasi jiSNutA'pyamaradacanRpe'vati medinIm // 189 // paramiti tathArthe, medinIM pRthivIm , avati pAlayati sati amaradattanRpe bhAsvati sUrye sUrato lokaprerakatvaprakAzakavapratApAH Suka prasavaizvaryayorityuktaH dhAtoH anuzAsanAditibhAvaH / kumudinIdayite candre rAjatA zIbhamAnatA AhlAdakatA vA, viT vyApakamojobalaM yakha sa tasmin viDojasi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vimAnAcAraracitavRttisAhite aSTamaH sargaH 247 indre viSNutA jayanazIlatA, niviDam bhAdamevA abAsthita abhUt / sUryasya sUraH, candrasya rAjA, indrasya jiSNuriti paryAyaH battaddhAsvAbhiprAyeNAnvarthaH, tadbhAvagyAmaradacanRpe gAdatayA abhUt, sUryAdInAM sUravAdayo'maradattanRpe tato'pi gADhatayA abhUditi amaradatta eva jagati sUratA rAjatAH jiSNutA ca sati babhUva, nAnya iti sArArthaH / sUryAyapekSayA'pyadhika pratApAdisampannaH sa iti yAvat // 15 // rAjA amaradatta pRthvInuM pAlana karato chate sUryamAM ja sUra prayoga hatuM. zAMghakAmAM nahiM (kemake koI AMdho na hato ) caMdramAM ja rAjazabdano prayoga hato. (kemake koI paNa rAjA na hato ) jiSaNa zabdano prayoga ghaniSTa prayoga IndamAM ja hatA (kemake bIjo koI jaya pAme evo na hata) amaradatta badhAne parAjita karyo hato. 189 . atigateSu kiyatsvapi vatsareva-maradattamahIpatimanyadA / vinayapUrvamabhASata mitramubhadati tanapa! mAM zavabhASitam // 19 // atigateSu vyatIteSu kiyatsvapi vatsareSu varSeSu, anyadA ekadA mitramut amaradacamahIpati vinayapUrvakaM savinayaM yathA syAttathA abhASata nyavedayat, kimityAha-nRpa ! mAm / tat pUrvAnubhUtam zavabhASitam zavavacanam , tava mukhe'pi kanakamodikA patiSyatItyevaMrUpam , nudati bAghate, tatsmRtvA sAmpratamapyahaM bibhemi sacintazcAsmItyarthaH // 190 // keTalAka varSo vItI gaye chate eka divase mitramude amaradara rAjAne vinayapUrvaka kIdhuM ke he rAjA te zabane vacana mane haMmezAM pIDe che. 19nA nanu evaM sthite mayA ki kartavyamiticettatrAhakuru tadabhyupapatimilApate / visRjya mAmiti sAgrahamIritaH / narapatiH svajanairanuvartakai-ratha vasantapure nayati sma tam // 191 // ilApate ! rAjan ! tasya abhyupapattimabhyupAyaM kuru, nanu ko'sAvupAya iti cettatrAha-mAM visRja tyaja, AjJApaya gamanAyetyarthaH / itItthaM sAgraham IritaH prArthitaH narapatiH amaradattanRpaH, athAnantarama, taM mitramudam svajanaiH, anuvarttakairanukUlaiH anuyAyibhiH, yadvA svajanaiH anujIvibhizca saha vasantapure tadAkhyanagare nayati sma prApayati sma, taM vasantapuraM preSitavAnityarthaH // 19 // mATe he rAjA ! mArA upara anagraha karo ne mane rajA Ape ema AmahapUrvaka kahevAyele rAjI pachI anuvartana karanAra svajanothI tene vasaMtapura laI gaye. 191 katipayairdivasaistadudantake'navagate'dhRtimAn dharaNIdhavaH / akRta zudimamISTajanainijairna tadudantamavidanta kazcana // 192 // katipayaiH kiyadbhiH dipaH, tama mitramudaH panta cAnne, bAyeM : banavagave'zAne Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 heto, atra hetusaptamI sati adhRtimAn sacintacetAH dharaNIdhavaH amaradattanRpaH, nijai: abhISTajanaH priyajanaiH, zuddhimanveSaNamakRta, kintu, kaJcana tadudantaM kamapi mitramuvRttAntaM na avindata prAptavAn // 192 / / keTalAka divasathI te mitrane samAcAra nahi malavAthI adhIra thaI gayele rAjA potAnA priyajane dvArA tenI zodha kari. paNa tene koI samAcAra maLyA nahi. 19rA priyavayasyakavArtamanApnuvan , hRdi vahannasamAdhimaraM nRpaH / iti vicintayati sma sa ko'pi vid, yadi sameti tadA ruciraM bhavet // 163 // priyasya, vayasya eva vayasyakastasya suhRdaH vAta eticaM janazruti "janazrutiH kimbadantI" vAte ticaM iti haimaH / anApnuvana alabhamAnaH ata eva, hRdi asamAdhibharaM sAtizayacintA vahana nRpaH so'maradattaH iti vakSyamANaprakAraM vicintayati sma, taJcintAmevAha-yadi ko'pi vit vidvAn , adRSTArthajJaH sametyAgacchati, tadA ruciram zobhanaM bhavet , tatsakAzAnmitravRttAntalAbha sambhavAditi bhAvaH // 193 / / priya mitranA samAcAra mahi maLavAthI manamAM atyaMta asvasthatAnuM dhAraNa karate rAjA ema vicAravA lAge ke je kaI jJAnI Ave te sAra thAya. 193 atha vanIpatirapyavanIpati, samupagamya vinamya jagAda tam / tava vane samupAsthita ciccatuSTayadharo vRSaghoSamunIzvaraH // 194 // ___ athAtrAvasare, vanIpatiH vanapAlaH udyAnarakSakaH tamavanIpatimamaradattanRpaM samupagamya vinamya, apizcArthe, jagAda, kimityAha-tava vane udyAne, citAM jJAnAnAM catuSTayasya matizrutAvadhimanaHparyAyAtmakasya dharaH cicatuSTayavAn vRSaghoSamunIzvara dharmaghoSasUriH, samupAsthita AyAtaH // 194 / / pachI vanapAle AvI praNAma karI rAjA ne kIdhuM ke cAra jJAnanA dhAraka dharmaSa muni tamArA udyAnamAM samasaya che. 194 amaradattanRpaH pramadobasaddhahalaromasamAcitavigrahaH / sadayito'tha vivandha gurUnayaM gurumukhAtsukRtazravaNaM vyadhAt / ___ atha, pramadena gurvAgamanajanitaharSeNa ullasadbhiH vikasitaiH azvanaM gacchadbhiH bahalaiH nibiDeH romabhiH samAcitaH samanvitaH vigrahaH zarIraM yasya sa tAdRzaH harSAtpulakitazarIraH ayam amaradatta / nRpaH, sadayitaH sabhAya:, gurun tAn munIzvarAn vivanya, gurumukhAt sukRtasya ca upacArAttatkArisadanuSThAnadharmasya zravaNaM vyadhAt // 195 / / 5chI amaradatta rAja hathI ulAsa pAmatA mayathI robhita havAnA thate 5nI sAthe, garanI A BH bhuyAya pradAna / pavAhAsa pAmatA bhariyA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA, viSayavarmanasUrIbAracitavRttisahita baSTamaH sargaH [ 249 tadanu zokasadattamahebhyako, duhizokasamAkulamAnasaH / sphuTamapRcchadanicchahRdo gurUna , mama sutA'pi sadA kimaho ! saruk ! // 166 // sadanu dharmakathA zravaNAnantaram zokAt zokazabdAdanantaraM sadattaH dattazabdasahitaH zokadattAbhidhaH cAritrAntarA'bhihitazokadattAkhyaH, mahebhyakaH duhituH putryAH zokena cintayA samAkulaM mAnasaM yasya sa tAdRzaH duhitarogacintAduHsthaH, anicchaM niHspRhaM hRd yeSAM tAn gurUn munIzvarAna, spuTamapRcchat , tatpraznamevAha-aho iti khede, mama sutA sadApi sarvadeva, saruka rugNA sahitA kim kuto hetoH ? // 196 // - tyAra pachI zokadatta zeTha kanyAnA rogathI vyAkula manavALA chate vItarAga gurane prakaTa rIte pUchyuM. ke mArI putrI haMmezAM rAgI kema rahe che ? 19 gurubhirAtmasamIpamavApitA, gurudRzA'jani sA'pi nirAmayA / dhanapatistu kimetaditi svayaM, munipatIn sa tataH paripRSTavAn // 197 // gurubhiH dharmaghoSasUribhiH, AtmasamIpaM svasamakSam avApitA AnAyitA sA zokadattaputrI gurudazA munipatizrIgurukRtAvalokanamAtreNa, apirevArthe, na tu kimapi cikitsAntaramityarthaH / nirAmayA nIrogA "rogavyAdhigadA''mayA" ityamaraH / ajani jAtA / tataH tasmAddheto sa dhanapatiH zokadacaH, turAzcarye, svayam , munipatIn , kimetat kimatra rahasyamityevaM paripRSTavAn // 19 // gururavocat , taduktimevAhagururavocata bhUtakazAlake, puravare'jani bhUtakadevakaH / vaNigabhUtamahAvyasanodayaH, samudayacchubhakarma manorathaH // 189 // bhUtakazAlake, bhUta eva bhUtakaH zAla eva zAlakaH tasmin bhUtazAlAsye puravare nagare, abhUtA na jAtaH mahato vyasanasya vipada udayaH prAptiryasya sa tAdRzaH sarvadA sukhasamanvitaH, "basanaM vipadi" ityamaraH / samudayan zubhe karmaNi manoratho yasya sa tAdRzaH zubhakarmaparAyaNaH bhUtakadevakaH bhUtadevAsyaH baNika, ajani // 198 // tyAre guruoe pitA Adi te guru pAse laI Avyo. ne te gurunI daSTi mAtrathI roga rahita thaI gaI, tyAre zeThe pote ja Ama thaI gayuM te A zuM che ema gurune pUchavuM guru bolyA ke bhUtAzIlaka nagaramAM jeNe kadI moTA vyasana thayo nathI evuM te zubha karmomAM IcchAvALo bhUtadeva nAme vaNika thaye. 1719 kurumatI samajAyata tatpriyA, sarasi jAyata lolavilocanA / navapayaH samavekSya ca sA'pi pIviSayamAhatamotumiranyadA // 199 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] zrozAntinAthamahAkAvye matimatImapi devamatI vadhUmiti jajampa russaa'runnitekssnnaa| kimavadhAnaparAmakhi ! zAkinIkavalitA'si na pAsi yadetakat 1 // 20 // * // yugmam // tasya bhUtakadevakasya bhUtadevazreSThinaH priyA bhAryA, sarasije kamale tatpatre iva Ayate doghe lole caJcale ca vilocane netre yasyAH sA tArazI kurumatI tannAmnI samajAyata / anyadA ekadA ca, otubhiH viDAle, "otuviMDAlo mArjAra " ityamaraH / navapayaH aciradugdham / dugdham pIvityayaM pAnakriyAviSayam , AhRtaM prApitaM pepIyamAnaM pItamityarthaH, samavekSya api vilokyaiva, ruSA krodhena aruNite rakte IkSaNe netre yasyAH sA tAdRzI, krodhe sati hi netraraktatA jAyate iti bhaavH| matimatImapi vadhUM devamatI tannAmnIm snuSA, iti vakSyamANaprakAraM jajalpa, tadevAha-avadhAne parAmukhI nivRttA tatsambodhane, pramAdazIle ! zAkinyA pretayonivizeSeNakavalitA gRhItA abhibhUtA'si kim ? nanu tvayaitadoSAropaNaM nirnimittaM kriyata iti cettatrAha-yadyasmAddhetoretakaM etaddugdhaM na pAsi rakSasi, zAkinyAdikavalitaiva pramAdaM kartumarhati, nA'nyA, tvayA pramAdaH kRta iti tathAtvaM sambhAvyate eveti bhatsanoktiH // 199||200 // tenI kamala jevA moTAne caMcaLane vAlI karAmatI nAme patnI hatI te eka divasa bilADIoe tAje dUdha pIvaDAyela joI buddhimatI paNa devamatI nAmanI vahUne krodhathI lAla netravALI thaI kIdhuM ke kema asAvadhAna 27 cha ? zuninu 403 cha ? , bhAnu ( 45nu) 235 42tI nA ? // 14-200 // tadatimImavacaH zravaNAdapi, pracaladaGgalatA kSubhitAmimAm / chalayati sma balAdapi zAkinI, chalaparA hi khalA na yathaiSikA // 20 // tasyAH kurumatyAH atibhImasya vacasaH zravaNAdapi zravaNamAtrAdeva, kSubhitAM jhobhaM gatAm , ata eva, pracalantI bhiyA kampamAnA aGgAlatA iva yasyAH sA tAM devamatoma, zAkinIvalAdapi iThAdeva, chalayati abhibhavati sma, hi yataH, yathA eSikA zAkinI chaLaparA abhibhavatatparA, tathA khalA duHzIlA na naiva, zAkinI hi duHzIlApekSayA'pyadhika chalayatItyarthaH / / 201 / / ane tene atyaMta bhayaMkara avAja mAtrathI dhrujatI ne kSobha pAmelI tete zAkInI paNa balapUrvaka chalI lIdhI kemake durjana paNa tevo chaliye nathI leta, jevI zAkInI hoya che. jenA atha narendragaNaiH kRtamaNDalaiH pracuramantravidhAnavizAradaiH / balavisAritayA sma nigRhyate paracamUriva sA virasAravA // 202 // atha zAkinI kRtAbhibhavAnantaram , kRtamaNDalaiH kRtavyUhaiH, pakSe parito maNDalAkAreNAvasthitaiH narendragaNaiH nRpasamUhaiH, atha ca mAntrikaiH, paracamU:, zatrusainyamiva, pracurairanekaiH mantravidhAneSu, yadvA 'nekamantravidhAneSu, zAkinyAdyupadravanivArakamantraprayogeSu vizAradaiH nipuNai. yogibhiH virasaH azravyaH zruvikaTurvA bAravaH zabda yasAH sA vAdazI kutsitasvarA sA zAkinI, balasya zakta visAritA prasAraH Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. vikvayanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 251 tasya bhAvastayA balapUrvakaM nigRhyate sma vazIkriyate sma / zAkinyAdIn bhUtAcAviSTAn bhUtAdIza mAntrikA mantraprayogAdinA vazIkurvantIti loke pracalito vyavahAraH / / 202 / / pachI ghaNIja maMtrakriyAomAM nipuNa bhUvAoe maMDala banAvI maMtra balanA prabhAve zarue nAnI jema apriya avAja karatI te zAkinIne kAbUmAM kari. ( maMtra bole rAjAo paNa vyaha banAvI sainyabale gusenAne nimaha kare che. ) rajA punarabhUdvapuSA'pi samAhitA pratikRtA khalu tairapi yogibhiH / kurumatI kila kAlarasanniketi bhuvi sA atimeva tato gatA // 203 // punaH khalviti vAkyAlakAre, tairapi yogibhiH mAntrikaiH, pratikRtA cikitsitA vapuSA'pi samAhitA svasthA abhUt , seti pUrvataH sambadhyate / tataH tatprabhRtyeva sA kurumatI, kAlA rasajhA jihvA yasyAH sA tAzI, kAlajihveti yadaniSTaM bhASitaM tathaiva sampadyate iti bhAvaH / muvi loke zruti prasiddhi gatA // 203!! te mAMtrike vaDe pratIkAra karIye chate te zarIra svastha thaI te karamatI tethI kAlachamI (jenA belathI azubha thAya tevI ) tarIke lokamAM khyAta thaI. 20 tadasamAnavirAgabharAdiyaM vratamupetya divaM ca tavAGgajA / ajani puNyamate'mbaradevatA-stata imAM vyathayanti kukarmaNaH // 204 // tena vAzapUrvoktahetunA kRtaH yo'samAno'sAdhAraNo virAgo nirvedastadbharAttadatizayAt, vratam saMyamam , pazcAd, divaM svarga copetya prApya iyaM dRzyamAnA tavAGgajA putrI kurumatI jIvaH ajani / puNyamate ! dharmabuddhe ! tataH durvAkyamuktvA'nAlocitaM pUrvabhave iti tajanyaM kukarmaNaH hetoH, ambaradevatAH AkAzacAriNyaH devatAH imA vyathayanti pIDayanti, duSkRtihi devatA kopabhAjanaM bhavatIti bhAvaH // 204 // tenI apratima aprItine kAraNe dIkSA laI svarga gaI ne tamArI putrI thaI mATe puNya nahiM hevAthI te kukarmanA kAraNe AkAzanA deva Ane paDI che. ra0jA ___nanu tarhi tA ivAnoM kathamapasRtA iti cettatrAhamama samIkSaNato'pyapahAya tAstava sutAM prapalAyiSatAdhunA / sahajavairabharAditacetasAmapi na vairakathA dRzi vidvatAm // 205 // adhunA, mama samIkSaNataH api avalokanamAtreNeva tava sutAmapahAya tyaktvA tAH devatAH prapalAyiSata dUraMgatAH, tadeva hetUktyA samarthayati-vid jJAnaM tadvatAM jJAninAM dRzi cakSuSi, lakSaNayA pakSargocare viSaye, sahajena jAtinibaddhena vairabhareNa virodhAtizayena arditacetasAM vyathitacitcAnA mapi, kiM punaH kRtrimavirodhinAmityaperarthaH / virodho hi prathamaM nijacetaHpIDAyai eva bhavatIti Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] zrI zAntinAthamahAkAle - / satI, arditacetasAmityuktiritibhAvaH / vairakathA dveSabhAvaH na, jJAninA purataH sarve eva vairabhAvaM tvajanti tata eva tAH prapalAyiSatetibhAvaH // 205 / / mArA jevA mAtrathI te devatAo hamaNAMja tamArI putrIne choDI bhAgI gayA che. jJAnIonI daSTi paze te sahaja zatru bhAvavALAone vairabhAva raheto nathI. ra0pA smRtabhavAntarajAtiratha vrataM, bhavaviraktirayAcata sA'pyalam / gurumukhAdhikabhogaphalazruteH zivaphalaM gRhidharmamupAdade // 206 // atha pUrvabhavavRttazravaNAnantaram, sA zokadattasutA'pi, smRtA bhavAntarasya jAtijanma yayA sA tAdRzI jAtajAtismaraNA ata eva alamatizayena. bhave viraktiryasyAH sA tAdRzI vi vrataM saMyamamayAcata / tathA, gurumukhena adhikabhogaM sAtizayasukharUpaM phalaM tasya zruteH mahAzaye bhogaphalaM karmAsti samprati tava tasmin mukte dIkSA grahISyasIti zruteH zravaNAt zivaphalaM kalyANajanakaM paramparayA mokSajanakaM vA gRhIdharma gArhasthyadharmam , upAdade // 206 / / pachI teNIe jAti smaraNa thaI javAthI saMsArathI vairAgya pAmI vratanI prArthanA karavA lAgI. guru mukhe bhogaphUla karma vadhAre che ema sAMbhalI mekSadala ApanAra zrAvaka dharma aMgIkAra karyo. ra06 nRpativijJapanAsamanantaraM, gururavocata mitracaritrakam / tava bhaTaiH saha bhaktiparaistadA gahana eva papAta sa mitramut // 207 // nRpateH amaradattanRpasya vijJapanAyAH samanantaram guruH dharmaghoSasUriH, mitrasya nRpatimitrasya mitramudaH caritrameva caritrakamavocata / taduktimevAha-tadA tava sakAzAcalitaH sa mitramut, bhaktiparairAjJAkAribhistavabhaTaiH yodhaiH sahaiva, gahane kAnane papAta jagAma, gacchannAsIdityarthaH / / 207 / / rAjAnI vinaMtI pachI gurucha mitramudanA samAcAra kahevA lAgyA, te vakhate bhaDa evA tamArA yoddhAo sAthe mitramuda saMkaTamAM paDI gayAra0LA dinamavAsthita yAvadatandrito janasukhAya sakhA tava tatra saH / bahalanAhalarAjirupAgamad yamabhaTA iva tAvadatarkitA // 208 // sa tava sakhA mitraM mitramut, natra gahane janAnAmanucarANAM sukhAya parizramApagamyAya dina yAvat atandritaH niralasaH, sAvadhAna iti yAvat / avAsthita tasthau, tAvat tadavasara eva yamabhaTA ya. mAnucarA iva bahalaM dRDhaM gADhamaviralamiti haimokteH / bahalA dRDhA nAhalAsteSAM mlecchajAtInAM pulindAnA "pulindA nAhalA niSThyAH " ityAdi haimaH / rAjiH zreNI, atarkitA akasmAdupAgamat / / 208 // tyAM tamAre te mitra lokonA sukha sArU eka divasa Alasa vagarane rahyo, teTalAmAM yamanA bhaTe jevAM ghaNA oNchAnuM rAluM ociMtu AvI paDayuM. 208 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A. viSayadarSanasUrIbararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 253 . tava bhaTevakhileSu palAyitepvatha palAyitavAn sa suhattava / kvacana kecana te'pi ca maNDale, paramapatrapayA'sthuravAGmukhAH // 206 // atha nAhalarAjisamAgamAnantaram , akhileSu tava bhaTeSu palAyiteSu, bhyaaditibhaavH| sa tava suhRt, mitraM, mitramut, palAyitavAn , svasyAsahAyatvAt nAhalAnAzcAnekatvAt, tataH svarakSaNasyAzakyatvAt prANarakSArtha palAyanasyaivopAyasyAvaziSTatvAt , natu pUrvameva, vIradharmaviruddhatvAditi. bhAvaH / te bhaTA api ca kecana, kvacana maNDale vyUhe deze vA "dezo maNDalam" iti haimaH / paramatyantamapatrayayA lajjayA, avAhamukhA adhomukhAH asthuH, lajjito hi avAGmukho bhavatIti svabhAvaH tava deze na samAgatA iti bhAvaH // 209 / / kacana kAnana eva paribhramaM-stRSita eva nipIya sarojalam / zramamapAsitumAtapavarjite, zayitvAn vaTabhUmiruhastale // 210 // kacana kasmiMzcit kAnane vane eva "gahanaM kAnanaM vanam" ityamaraH / paribhramanneva, tRSitaH sarojalaM nipIya pItvA, zramam , apAsitum dUrIkartum , Atapavarjite succhAyatvAt zItale, vaTabhUmiruhaH vaTavRkSasya tale'dhaH zayitavAn , nidrayA hi zramo vinIyate iti bhAvaH // 210 // tamArA mitra kaI vanamAM bhamato bhamato tarasa lAgavAthI taLAvamAM pANI pIne dhAukhAvA taDakA rahita evA vaDalAnA jhADa nIce sUI gayA. 21nA tadurukoTarato'tra viniHsRta-stamadazasahasaiva sarIsRpaH / upagate hi vidhau pratikUlatAM, pratipadaM mahatAM vipadetyapi // 21 // atra zayite tasmin sati, tasya vaTavRkSasya taroH vizAlatvAt koTarataH sahasA akasmAdeva viniHsRtaH bahirAgataH sarIsRpaH sarpaH taM mitramudamadazat "vyAlaH sarIsRpa"ityamaraH / nanu kimiti vipadaM gatasya punarvipadAgama iti cet evameva bhavatotyAha-hi yato vidhau daive pratikUlatAm upagate mahatAM samarthAnAmapi pratipadaM pade pade vipadeti Agacchati, evaJca tasya punarvipadAgamo nAzcaryAya, mAnavAnAmalpasAdhanatvAnitarA pratikArakSamatvAditibhAvaH // 211 // te jhADanA meTA keTarathI nikaLela sarpa tene akasmAta , bhAgya je pratikUla hoya to moTAone paNa pagale pagale vipadAo heya che. ll11 tamatha tasya viSeNa vicetanaM, sapadi ko'pi jaTI samajIjivat / upakRtiH sukRtAya mahIyase, bhavati saMjanitA yadasaMstute // 212 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 ] bocAntinApamahApAye atha tasya sarpasya viSeNa, sapadi sadya eva etena tasya sarpasyopaviSatvaM sUcyate, "sadyaH sapadi satkSaNe"ityamaraH / vicetanaM gatasaMjham mUJchitamiti yAvat, ko'pyanirdiSTanAmA jaTo jaTAdharo yogI mantrauSadhAdiprayogeNa samajIjivat nirviSaM kRtvA yadyasmAddhetoH, asaMstute aparicite saMjanitA kRtA upakRtirupakAraH, mahIyase'timahate sukRtAya puNyAya bhavati, "paropakAraH puNyAya pApAya parapIDanam" ityukte, paropakArAya satAM vibhUtaya" ityuktezca // 212 // tenA viSathI behoMza thayele tene koI ja dhArI tApase sajIvana karyo kemake aparicitane viSe karAyela upakAra moTA puNya mATe heya che. 21rA jaTini jagmuSi tatra nijAzramaM tava samIpamupetumanA vane / sa jagRhe baliminarataskaraiH ka sukhamasti vidhau vimukhe'thavA ? // 213 // tatra tasmin jaTini nijAzramaM jagmuSi gate sati tava amaradattasya samIpam , upetumanAH AjigamiSuH sa mitramut, vane, balibhiH svApekSayA'dhikabalazAlibhiH, narataskaraiH manuSyApahArakaiH taskaraiH jagRhe vazIkRtaH, iyazcAnatheparamparA bhAgyanimittamityAha-athavA, vidhau bhAgye "vidhividhAne daive ca" ityamaraH / vimukhe pratikUle sati ka sukhamasti ? na kApi kalyANamityarthaH / / 21 // te tApasa pitAne Azrama gaye chate te mitramuda paNa tamArI pAse AvavAnI icchAvALe te vanamAM balavAna evA purUSane carAvanArAothI pakaDI levA je bhAgya udhuM heya te kyAM sukha maLe ! na bhaNe. // 21 sa vibhavagrahaNena samarpito'bhyupagato bahunauparicArimiH / sarasapArasakUlayiyAsayA kramaza ujayinImagureva te // 214 // sa mitramut, vibhavasya tanmUlyarUpadravigasya grahaNena karaNena samarpitaH narataskaraidattaH vikrItaH san bahubhiranekaiH nAvaH paricAribhiH niyAmakairityarthaH / abhyupagataH svIkRtaH, svAdhinIkRta itiyAvat / tathA te niyAmakAH, kramazaH anukrameNa "anukramaH kramaH" iti haimaH / sarase rasena jalena sahite rasavati vA pArasakUlAkhyadeze, yiyAsayA gantumicchayA ujjayinoM tadAkhyanagarImeva aguH gatavantaH / / 214 // te dhana laIne soMpI devAya ne ghaNA vahANamAM paricArae tene laI lIdhe, teo samudranA kAMThe javAnI IcchAthI ame karI ujjayinI pahoMcyA. ra14 bhRzamupadravajAtamavApitA, prabalacauragaNena tadA purii| svayamilA'dhipaterviniyogato, bhramati durgapatibhramaNIvidhau // 215 // tadA mitramut sahitAnAM niyAmakAnAmujjayinyAmupasthitikAle, purI ujjayinInagarI, prabalena durnigRhyeNa cauragaNena bhRzaM atyantaM upadravajAtamanekavidhopadravamavApitA, pAsIditi zeSaH / ataH, ilAdhipateH nRpasya viniyogAnidezAt , durgapatiH durgAdhyamaH, svayameva, ArakSakaicauraniprahAsambhavA ditibhAvaH / bhramaNIvidhau rakSaNArtha puraparyaTanakarmaNi bhramati smetizeSaH // 215 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSavadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 255 te samaye nagaramAM baLavAna cAra ghaNo ja upadrava karatA hatA, rAjanI AjJAthI durgapati pote ja vastImAM bhamate hato. ra1pa sa kathamapyapasRtya palAyitA, samamivAcya vilokakarakSakAn / varaNamadhya gavArgamanAdhvanA puri vizan dadRze purarakSakaH // 216 // sa mitramut, kathamapi kayA'pi yuktyA, vilokakAna mA palAyiSTetyevaM niyuktAn rakSakAn samabhivacya chalayitvA, apamRtya tanmabhyato bahirAgatya palAyitaH, varaNasya prAkArasya madhyagaH madhye sthitasya vAro jalasya "ambu bAH" iti haimH| gamanasya niHsaraNasyAdhvA mArgastena praNAlyA puri nagare pravizan purarakSakaiH dadRze dRSTaH / / 216 // te mitrasuda dekharekha rAkhanArA rakSakene chetarIne koI paNa rIte tyAMthI khasIne bhAge ne keTanA vaccethI jatA pANI nIkaLavAnA mArge (khALamArge) nagaramAM praveza karatA nagararakSakoe joI lIdho. ra1 nizi malimlucavibhramato dhRto, niviDazRGkhalayA viniyantritaH / dinakare'myudite puraracituH, saramasaM tvavimRzya samarpitaH // 217 // nizi rAtrau, malimlucaH caura ityevaM vibhramataH bhrAntaH, tasya caurAmAvAditibhAvaH / dhRtaH gRhItaH, niviDayA dRDhayA zRGkhalayA, viniyamitaH baddhaH, yathA mA palAyiSTetibhAvaH / dinakare sUrya abhyudite udayaM gate sati avimRzya tu ayaM caurau navetyevaM vicAryeva, ata eva, sarabhasaM sahasA, purarakSituH samarpitaH // 217 // rAtamAM cAra bramathI pakaDAyelA ne majabUta sAMkaLathI baMdhAyela sUryodaya thaye chate vicAryA vagara utAvalathI durgapatine sepI devAyo. 21chA sa tadavekSaNataH kupito'dhikaM, vaTatarAvudalambayadAzu tam / yadupakaNThamadhizritayostadA, sa bhavatoH kilatoravadacchavaH // 218 // sa puraramitA, tasya caurapratyayaviSayasya mitramudaH avekSaNataH, adhikaM kupitaH pUrvApekSayA'pi vivRddhatarakopaH, dRSTe hyaparAdhini kope nitarAM vivadhate iti bhAvaH / tam mitramudamAzu zoghrameva ziprAnadItaTe vaTatarI udalambayat adhomukhamuccaraNaM lamvayati sma, tadA pUrva vAlye yasya vaTatarorupakaNThaM samIpamAdhizritayoH sthitayoH kilato krIDatoH bhavatoH amaradattamitramudoH sa zavaH mRtakaH avadat kathayati smeti pUrvavRttasmAraNam // 218 / / tene jovA mAtrathI atyaMta kupita thayelo koTavAla tene vaDanA jhADamAM laTakAvI dIdhe jenI pAse tyAre Apa banne ramatA hatA te zaba bolyuM hatuM. ra18 vidadhatAmatha tatra ca khelanaM, lalitayauvanagopatanabhuvAm / uparimogamite tadudazcikA, pravizati sma mavasuhRdAnane // 21 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 ] movAnTinApamahAkAye atha ca tatra vaTatarau lalivayauvanAnAM manoharatAruNyAnAM gopatanUbhavAm gopaputrANAM khelanaM vidadhatAM kurvatAM satAM teSAmudazcikA kroDA sAdhanamunnatikA ADolikAparAcyA uparibhAgam Udhva: mukhatAm ite gate bhavataH suhRdaH Anane mukhe pravizati sma // 219 // tyAM manohara yuvAna be govALIAo ramata ramatA hatA tenI goTI uchaLIne upara laTakAvelA tamArA mitranA moDhAmAM pesI gaI. 21 avazyaMbhAvibhAvAnAM pratikAro na vidyate ityAha-- tridivalokamupaitu rasAtalaM, vizatu vA yadi vA bhajatAM namaH / phalasapaiti pumAnavizaGkitaM, svavihitAnuguNaM hi paraM svayam // 220 // pumAn maraH, upalakSaNatvAtprANimAtram , tridivalokam devalokam , upaitu, vA'thavA, rasAtalaM pAtAlaM vizatu, yadi vA nabhaH AkAzaM bhajatAm , paraM hi, svayam yatnaM vinaiva, svena vihitasyaiva karmaNaH anuguNam anurUpam , phalam avizatitam asaMzayamupaiti, tridhvapi lokeSu na kutrA'pi svavihitakarmaphalabhogAtrANamitibhAvaH / / 220 / / svargamAM jAya ke pAtALamAM praveza kare, athavA AkAzamAM saddhara rahe paNa loke pote karelA karmanA anasAre nakkI phaLa bhegave ja che. 22 yatipateritimitrasudumRteH, samupalabhya kathAM narapuGgavaH / guNagaNaM gaNanA'tigataM smaran , sadayitaH paridevanamAdhita // 221 // yatipateH dharmaghoSasUreH mitrasya sudumateH atyantAniSTarItyA mRteH iti pUrvoktaprakArAM kA samupalabhya vijJAya, gaNAnAM saGkhyAmatigatamatikrAntam , agaNyamitiyAvat , guNagaNaM smaran arthAnmitrasyaivetiyodhyam / narapuGgavaH amaradattanRpaH sadayitaH samAyaH paridevanaM zokasAdhita prAptaH // 22 // munIzvara pAsethI potAnA mitranI apamRtyunI vAta jANI rAjA patnI sAthe tenA asaMkhya guNa samUhane saMbhArato vilApa karavA lAge. para21 gururapi prasaradvacanAmRtaiH zugupatApamapAkRtavAMstayoH / priyavayasyaviyoganidAghaja, dhanajinAgamasaGgamasaMbhRtaiH // 222 // guruH dharmaghoSasUrirapi, ghano megharUpo yo jinAgamaH pravacanaM tasya saGgamena paricayenAbhyAseneti yAvat / saMbhRtaiH niSpannaH prasaranti vacanAni dezanA evAmRtAni vaiH kRtvA, priyasya vayavasya mitrasya viyoga eva nidAgho grISmartuH tajjam , tayoH nRpatayitayoH zuk zoka evopatApaH tApaH tamapAkRtavAn zamayati sma / rUpakAlaGkAraH // 222 // tyAre gurue paNa vAdalA rUpI jenAgamanA saMbaMdhathI saMpUrNa evA vistRta vacanarUpI amathI te banelA priya mitranA viyogarUpI grISma RtuthI thayelA zAka pI saMtApane dUra karyo. 22 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. viSapadarzanasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [257 asumataH suhRdo'tha mahIbhujA, gatimapRcchayata sdgurushekhrH| sa punarAha tadA zubhabhAvanaH, sa udabhUdbhavato dayitodare // 223 // atha, mahImujA, sadgurUNAM zekharaH mUrdhanyaH dharmaghoSasUriH suhRdaH mitrasya, asumataH jIvasya gatim paralokaprAptim / apRcchayata pRSTaH / sa sUriH, tadA, punarAha-zubhabhAvanaH zubhadhyAnaparAyaNaH sa mitramut, bhavataH dayitAyAH bhAryAyAH udare garne udabhUt putratvena utpanno'sti // 223 // pachI rAjAe munine mitranA jIvanI gati pUchI. tyAre guru pharI bolyA ke zubhabhAvanA vALe te tamArI patnInA udaramAM utpanna thayela che. rara3 kamalagupta iti prathitAbhidhaH, sa bhavitA bhavatastanayaH param / atha dharAdhipatiH svavayasyayorapi ca pUrvabhavau paripRSTavAn // 224 // param kina, sa bhavaddayitAgarbhastho mitramujjIvaH, kamalagupta iti prathitAbhidhaH khyAtanAmA bhavataH tanayaH bhavitA / atha punazca dharAdhipatiramaradattanRpaH, svasya vayasyasya mitrasya mitramudazca tayoH pUrvabhavo paripRSTavAn / / 224 / / te kamalagupta nAme atyaMta prasiddha evo tamAro putra thaze pachI rAjA potAnA ne mitranA pUrvabha 5NuM pUchayA, 24 sUriH prAha, kimityAhasariH prAha pure kvacit samajani kSemaGkaro'pi dvidhA, satyazrIriti gahinI kumudinI vendoramuSyAmavat / khyAtaH karmakarastayoH sa caturaH saccaNDasenAbhidhaH, kSetraM rakSati khAdyamAnamabhitaH pakSivajaiH so'nyadA // 225 // kacitsure, dvidhA nAmno yogArthena cApi kSemaGkaraH kSemakaramAmA kSemaM lokAnAM kalyANaM karotItyevaMzIlazca kauTumbikaH, samajani, amuSya kSemakarasya gehinI bhAryA indozcandrasya kumudinIva; satyazrIriti nAmnI abhavat / tayordampatyoH sa prasiddhaH saJcaNDasenAbhidhaH caNDasenetyanvarthanAmA karmakaraH kiGkaraH khyAtaH sa caturaH karmasudRkSaH caNDasenaH anyadA, pakSivajaiH khAdyamAnaM kSetramabhitaH rakSati, smetizeSaH // 225 // muni bolyA ke pahelA samayamAM koIka nagaramAM nAmane kriyAthI paNa kSemakara nAme koI rahetA hatA, caMdramAne kumudinInI jema tenI satyazrI nAme patnI hatI, te bannene caMDasena nAmano catura nokara hato, te eka divasa pakSioe khAi jatA khetaranI rakhevAlI karato hato. 22pA tvatkSetraniSThA navabIjakozikAH, svakSetrapArzva samavekSya kaJcana / lAntaM svayaM karpaTikaM sa cAha bhoH! ullambyatAM dasyurayaM vayasyakA 1 // 226 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ] zrIzAntimApamahAkAvye. svakSetraniSThAstvatkSetrasthitAH tvatkSetreNa , saha sambandhAH navAH bIjakozikAH svakSetrapA padakSetre svayaM lAntaM, kabana kApaTikam jIrNavastradhAriNaM samavekSya, ca pUrvoktarakSaNamamucAyakaH / sa caNDasenaH bhAi-kimityAha-mo vayasyakAH ! suhRdaH ! ayaM bIjakozikAhartA dasyuzcoraH, ata eva jamaNyatAm , UvaM lambyatAm // 226 / / lamgyatAmityAkAGkSAnivRttaye AhazAkhAmle zAkhino'sminvizAle, zrutvA caitaduHzravaM vAkyameSaH / citte dUnaH kevalaM nAsya kizcit , kAruNyena kSetranAthena klaptam // 227 // zAkhinaH purodRzyamAnasya vRkSasya, vizAle asmina zAkhAmUle. ullambyatAmityanukRSya sambandhAH / dunavaM karNapIDAjanakametadvAkyaM zrutvA ca epa kArpaTikaH kevalaM citte dUnaH khedaM prAptaH, natu ullambanaanyaduHkham , kuta ityAha-kSetrasya nAthena parakSetrAdhipena, kAruNyena dayayA hetunA asya kApoTakA kiMcit ullambanAdikaM na klupam kRtam , satyapyaparAdhe dayAvAnAnyaM pIDayatIti bhAvaH // 227 // tyAre tamArA khetaramAM rahelA bIjanA DuMDAone pitAnA khetara pAse pite laI jatA I cIMthare hAla mANasane joI bolyA ke he mitre A cora che. Ane A vizAla jhADanI DAlInA mUlamAM laTakAvI che. te kAnane pIDA Ape evI vAta sAMbhaLIne manamAM atyanta kheda pAmya, khetaranA mAlike dayAne vaza mAne kaI karyuM nahi. ra26-22chA sandhyAkAle caNDaseno'pi caNDaH, saMvezAya svAmivezmA''jagAma / yuktaM caitat karma nirmAya ghale, naktaM sevA svAminaH kikarANAm // 228 // ghane dine "ghasro dinAhanI" ityamaraH / karma kArya nirmAya sampAdya, sandhyAkAle caNDaH ati kodhI "caNDastvatyantakopanaH" iti haimaH / api caNDasenaH, saMvezArtham zayanArtham "syAnnidrAzayanaM svApaH svapnaH saMveza ityapI"tyamaraH / svAminaH vezma gRhamAjagAma | nanu kSetrarakSaNatyAgA'nucita iti cenna tadAha-yuktatattasya gRhAgamanam i-yuSyatattasya gRhAgamanam , tatra hetumAha -kikarANAm sAminaH sevA bhaktibhAva: naktaM rajanI 'doSA ca naktazca rajanI ityamaraH // 128 // sAMje ugra e caMDasena paNa suvA sArU svAmInA ghare gayA. A ucita paNa che ke divase kAma kAma karI nekaroe rAtre svAmInI sevA karavI. ra28 tadA'znatyA vadhvA vipulakavale lagnamacale, galaM vIkSya kSemakaradayitayA'vAci kaTukam / are ! rakSaHkAntA svasi kimalaM sthUlakavale ryadevaM bhujhe ceti parigadite sA'zamabhajat // 229 // tadA tadavasare, amatyAH mukhAnAyA vanAH caNDasenasiyAH, apane sthire vipule vijJAne Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bA. viSAdakSanasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [259 - sakne prAse, kavaLasya mahattvAttadgale sthiraM jAtaM na tu galabilAghaH ityataH prAse gRhote kavarasya / mahatvAd gaThavilAdho gamanAbhAvAt galaM lagnaM vIkSya kSemakaradayitayA satyaciyA kaTukaparuSamavAci, kintadityapekSAyAmAha-are ! bhartsane sambodhanamidam / tvaM ramAkAntA rAkSasabhAryA asi kim / badevaM sthUlakabalairalaM muljhe, nahi manuSyabhAryA evaM sthUlakavalemukta itibhAvaH / iti ca parigadite kathite yA duHkhaM abhajat prAptavatI / / 229 // tyAre khAtI vahUnA moTA ke liyA galAmAM aTakI gayelo joI kSemaMkaranI patnIe kaTu vacana bolI ke are tuM rAkSasanI che. ATalA moTA peLIyA game tema khAya che ema kahe chate paNa te khAvA lAgI. raralA aprAkSIcaNDaseno'pyavasaramadhigamyaikadA svAminaM svaM, sasnehaM bandhuvarga militumapi ! vimo ! yAmyahaM tvanidezAt / tena proce ruSa vA viratamamilanirbandhuvargeNa te'stu, zrutvA caitava svacitte pRthutaramasukhaM dhArayAmAsa so'pi // 230 // ekadA caNDasenaH api avasaramadhigamya prApya svaM svAminaM kSemakaramaprAmIt, kimityAhaayi ! vibho ! tvanidezAt tvadAjJAtaH ahaM caNDasenaH sasnehaM svAmin prItimantam , bandhuvarga svajanaM milituM yAmi, tena kSemaGkareNa ruSA krodhapUrvakaM proce. kimityAha-avirataM satameva te tava bandhuvargeNa amilaniHsaGgamAbhAvaH astu / nabo'gniH zApe, 5 / 3 / 227 / iti sUtreNa nampUrvakAnmila dhAtoraniH pratyayaH / na kadApi tvaM bandhuvarga militumahasIti zApavacanam / etaduktaM zrutvA ca sa paNDasenaH svapite pRthutaramatyantamasukhaM duHkhaM dhArayAmAsa / iSTaniSedhaH duHkhAyaiva bhavatItibhAvaH // 230 // eka divasa caMDasena paNa avasara meLavIne pitAnA mAlikane pUchyuM ke he mAlika tamArI AjJAthI pitAnA priya bhAIbaMdha ne malavA jaIza. tyAre jeNe krodhathI kIdhuM ke tamane bhAIbaMdha sAthe kadI milana thAya nahiM. te sAMbhaLIne te paNa pitAnA manamAM ghaNuM ja duHkha pAmyo. 23 zuddhAnaM munaye nayena dadatau tAvekadA''lokitI, dhanyAvityanumodanAM vidadhatA dAsena tenAdhikam / pAte tatra munIzvare nijapadaM teSAM trayANAmupa pevApaptadanityatAmupadizat saudAminIdAma tat // 231 // ekadA munaye nayena nItipUrvakam yathAvidhIti yAvat zuddhaM nirduSTamannaM dahato to jAyApatI patvabhISanyo kSemakarau munaye zuddhA'nnadAnAt prazaMsAhAvityevam adhikaM sAtizayamanumodanAM nidadhatA tena dAsena caNDasenena, Alokitau dRSTau / etena tatra zubhabhyAnasattvaM sUcitam / satra munIzvare nijapadaM svAbhayaM yAte prApte sati trayANAmevopari anityatA padArthAnAM kSaNabhaGgaratvamupadizadiva, gambamAnotprekSA, acetanasthopadezAyogAditi bodhyam tat prasiddhaM saudAminyA vizrato dAma mAlA apaptata patitA // 23 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] zrI zAntinAthamahAkA eka divasa te bannene nItipUrvaka zuddha anna munine ApatA joI te nekare ( A banne dhanya che) ema atizaya anumodanA karI. te munIzvara pitAnA sthAne gaye chate te traNenA upara ja anityatAne upadeza hoya tema vijalI paDI. 231 te mRtyuM samavApya puNyavazato devAstato jajJire, saudharme'pyupabhujya bhogamasamaM te'pi trayo'pi cyutAH / satyazrIrdayitA taveyamabhavadvadhvA ca durvAkyato mAritvena kalaGkitA narapate ! kSemaMkarAtmA bhavAn // 232 // ___ tataH vidyutpatamAnantaram, te svAminaH satyazrIkSemaGkaracaNDasenAH dAsazca, mRtyuM samavApya puNyavazataH pUrvazlokoktapuNyaprabhAvAt , saudharma kalpe devA jajJire jAtAH, asamamanupamaM bhogaM sukham / atraiko'pizcArthe, dvitIyaH pAdapUrNe, upamujya bhuktvA, te trayo'pi cyutAH, tatra satyazrIH, taveyaM dRzyamAnA dayitA maNimaJjarI abhavat , jaataa| vadhvAM caNDasenabhAryAviSaye, durvAkyataH kaTuzabdaprayogaprabhAvAt , mAritveneyaM mArItyevaM kalaGkitA kalaI prAptA, narapate ! bhavAn kSemakarAtmA kSemakarajIvaH // 232 / / teo mRtyu pAmI pachI puNyanA prabhAve saudharmaka5mAM deva thayA. tyAM anupama bhoga bhogavI tyAMthI traNe AvIne satyathI A tamArI patnI thaI te vadhU viSe durvAkayo bolavAthI mArI tarIke kalaMka pAmI he rAjA kSemakarane jIva Apa cho. para 32 dAsaM pratyuditaM viruddhavacanaM yattena te bandhubhijarjAto'yaM virahaH sakhA ca samabhUcaNDasya jIvastava / yacaM kArpaTikaM pratIritamasacenAyamulambitaH, zAkhAyAM vaTazAkhino nahi girA kAryAH kaSAyAstataH // 233 // . caNDasya caNDasenasya jIvazca tava sakhA mitraM mitramut samabhUt, dAsaM prati viruddhamanucitaM bacanaM yadyasmAduditaM kathitaM tena hetunA te amaradattAkhyasya tava bandhubhiH svajanairanubhUyamAno virahaH jaatH| taM kArpaTikam yadyasmAdasat kaTu IritaM kathitaM tena hetunA ayaM mitramuta , vaTazAkhinaH vaTa vRkSasya zAkhAyAmullambitaH / tataH etAdRzaM phalamavalokya, girA vacanena kaSAyAH kaTuphalA na naiva kAryAH // 233 / A nekara pratye viparIta vacana uccAryo tethI tamane baMdhunI sAthe A viyoga thayo che. ne caMDasenane jIva tamArA mitra thayuM che. je te cIthare hAla mANasa pratye khoTu belyone khoTuM karyuM tethI vaDanA jhADanI DAlImAM laTakAvIyo tethI vANIthI koI paNa kapAya karavo joIe nahiM. ra33 smRtvA pUrvabhavaM nijaM gurumukhAcau dampatI zrAddhatAmaGgIkRtya guruM sma pRcchata idaM kiM bhASate vA zavaH / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhA. vijayavarmanasUrIzvararavitavRttisahite aSTamaH sargaH / [ 261 mRtvA kArpaTikaH kramAdudabhavat sa vyantarevaspadhIH prAgvairAt sa zavAntikasthitiruvAcaivaM guruH prAha saH // 234 // gurumukhAt nijaM pUrvabhavaM zrutvA, zrAddhatAM zrAvakatvamaGgIkRtya tau daMpatI maNimaJjaryamaradatto, gurum pratIdaM pRcchataH sma, idaM kimityAha-zavaH, vAkAro'pyA, anAsthAyAM vA, bhASate kimiti prazne / sa guruH dharmaghoSasUrirevaM prAha-kimevamityAha-alpadhIH mUbaMI sa pUrvoktaH kArpaTikaH mRtvA kramAt vyantareSu urabhavat jAtaH, zavAntike sthitiryasya sa tArazaH zavasamIpasthaH vaTasya ityarthaH, sa vyantaraH zavasyAsye'vatIya prAgvairAt pUrvakArpaTikabhavajAtavairAd hetoH uvAca, na tu zavaH, tasya vacanAsAmarthyAditibhAvaH // 234 // guramaNe potAno pUrva bhava sAMbhalIne jAtismaraNa pAmI te banne pati patnI zrAvakadharmano aMgIkAra karyo, ne gurune pUchayuM ke zava kema bele ? tyAre guru bolyo ke te maMdamati te cIthare hAla mANasa marIne krame karIne vyantaramAM utpanna thayo ne te pUrvabhavanA vairathI zavanI pAse rahevA vAla hoI Ama bolo hato. 234 atvaivaM suguruM praNamya bhavanaM jagama pAdyAH kramAdevIsUnumasUta mUrigaditaM tAbhyAM ca nAmAdadhe / putrasyAsya ca padmagupta iti so'pyAsAdya saMvardhana, dhAvyakaM sakalA: kalAH parikalayyApat kramAdyauvanam // 23 // nRpAdyAH evamukta prakAraM zrutvA, suguruM muniM praNamya bhavanaM jagmuH, kramAd kAlakrama prApya, devI maNimaJjarI, sUnu putram, asUta suSuve, tAbhyAM nRpadampatIbhyAM ca, asya jAtasya putrasya 'patragupta' ityevaM kamalagupta ityevaM surigaditaM sariNA pUrvabhavavRttavarNane kathitaM nAma Adadhe kRtm| saH pAgato'pi saMvadhanaM lAlanAdinA vRddhipoSakaM dhAyAH aGkamAsAdya prApya, sakalAH kalAH vidyAH parikalayyAdhigamya kramAdyauvanamApat , yuvA abhavadityarthaH / / 235 / / Ama sAMbhalI te sugurune praNAma karIne rAja vagere badhA pota pitAnA ghare gayAM, krame karIne rANI putrane janma Ape, te bane gurae kahelA pramANe te putranuM padmagupta 5Na dhAtrIothI poSaNa pAmI saghalI kalAonuM jJAna saMpAdana karI krame karIne yuvA avasthAne pAme. ra35 tasmAdeva guroH pareghavirayaM vairAgyavAn bhUpatI, rAjye nyasya sutaM tayA dayitayA sArdU tapasyAM lalau / rAjarSi gururanvazAdapi tathA taM nityasaukhyArthinA, dIyA kalpalatA zamAmRtarasaiH pAnyA tvayA'vizramam // 236 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 ] mIzAntinAthamahAkAvye parepavi, anyadA, sudhIbhUpatiH sudhiya eva bairAgyasadbhAva iti sAbhiprAyaM vizeSaNamiti bhAvaH, vairAgyavAna, ata eva, rAjye sutaM nyasya sthApayitvA, sayA dayitayA priyayA maNi maJjaryA sAdha, tasmAddharmaghoSAdeva guroH sakAzAt tapasyA parivrajyAM lalo. "vratAdAnaM parivrajyA tapasyA " iti haimH| tathA gururapi taM rAjA cAso RSi rAjarSiH taM gRhItamunivratam rAjAnamanvazAt . upadideza / kimityAha- tvayA, nityamokhyasya mokSasukhasvArthinA satA, dIkSA iSTaphala datvAtkalpalatA iva sA, zamA: amRtarasA iva te avizramaM satatam paalyaa| paredyavi sudhoritipAThaH kalpitaH / viduSAM parecavizamasyAvyayatvAttatra visargAlAbhAt / tasmAnmayA vicAraNoyametaditi dika // 236 / / bIjA divase te rAjA vairAgya pAmI rAjapade putrane sthApI teja guru dharmaSa muni pAse patnInI sAthe dIkSA laI lIdhI. tathA garue te rAjarSine upadeza Apyo. ke nitya sukha-mekSAthI evA tamAre zamarakha amRta rasathI haMmezAM dIkSA rUpI ka9 palatAnuM pAlana karavuM joIe. para36 sarvopAdhivizuddhamApya manujAH prAyaH kalAdAd guroH, kizcidgandhakagandhasaGgaviSayabhUtAbhicAroddhataH / dehAlakRti pannidhaM ghanamidaM ye dUSayanti vrata svarNa te'nubhavantyazaM pratibhavaM dharmArthayatnakSiteH // 237|| ye manujAH, kalAdAtsvarNakArarUpAd "svarNakAraH kalAdaH" iti haimaH, guroH sakAzAt , prAyaH bAhulyena, sarvaiH upAdhibhiH doSaiH vizuddham nirmalam , sarvopAdhirahitamiti yAvat vratasvarNa vratarUpaM svarNamApya dehasya zarIrasya tatsthalatvAdupacArAdAtmanazca alakRtaye bhUSaNAya san utkRSTaH nidhirAkara. stad idaM prApnaM vratasvarNarUpaM dhanam , bhUtAnAM prANinAm abhicAre mAraNAdau hiMsArthakarmA''bhicAraH ivi uddhavaiH upraiH, gandhakasya tadAkhyadravyasya gandhasya saGgarUpaiH viSayaiH vanitAdibhiH, kizcidISadapi dUSayanti, gandhakasvarNayogena kRtA guTikA mAraNAdyabhicArakarmaNi prayujyate tAntrikai, tathA vrata viSayA''saGgAt prANinAmadhaHpAtAya bhavatIti bhAvaH / te manujAH dharmArtha yo yatnaH tasya kSite: nAzAt vratanAzAt pratibhavaM bhave bhave, azamasukhamanubhavanti / rUpakam / / 237|| je manuSya ghaNuM karIne svarNakAra jevA guru pAsethI sarva malathI zuddha evA vratarUpI suvarNanuM grahaNa karI prANionI hiMsAmAM ugra evA kaMIka gaMdhakanA saMbaMdha jevA anitya evA viSayothI dehanA alaMkAra jevA A dhanane daSita kare che. ( gaMdhakanA saMgathI senuM azuddha thaI jAya che) teo dharmanA kAraNa evA prayAsanA nAza thavAthI pratyeka bhavamAM asAtAne anubhava kare che-bhogave che. 23LA ___ atha vratarakSaNadUSaNayohAntamAhamAkandItanayAvubhAvihaH paraM sAdharmyavaidharmyako, dRSTAntau tu yathAkramaM zRNu bhane ! me zaMsatastadyathA / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. vijayavarmanasUrIdhararacitavRttisahite bahamaH sargaH [263 campA nAma purI kaliGgAviSaye tatrAsti dhAtrIdhavaH, prakhyAto jitazatrarityabhidhayA tanamA dhAriNI // 238 / / mune ! rAjarSe ! parantu kiJca, iha vrataviSaye, ubhau mAkandI tanAmanA: tasya tanayo, sAdharmyavaidharmyako, sAdhamryeNa vaidhaya'Na ca, dRSTAntau zaMsataH kathayataH me mama yathAkramaM zRNu-tadyatheti kathAprastAve, kaliGgaviSaye tadAkhyadeze cmpaanaampurii| tatra puryA jitazatrurityabhidhayA nAmnA prakhyAtaH pAtrIdhavaH nRpaH asti, tadvallabhA bhAryA dhAriNI tannAmnI / / 238 // ahi kahelA kathananA sAdhamya anukulane vadharma pratikULa rUpe mArkadInA be putro. kamathI uttama udAharaNa che. te huM kahuM chuM te he muni ! tame sAMbha. jemake kaliga dezamAM caMpA nAme nagara hatuM tyAM jitazatru nAme prasiddha rAjA hatA ne dhAriNI nAmanI tenI patnI hatI. ra38 mAkandIti mahebhyamastakamaNistatrAsti mAkanda ko, bhadrA taddayitAsutAvabhavatAM tatkukSijI dvau param / nAmnaiko jinapAlito vyavasitiprArambhabaddhodyamaH, prekSAvAn jinarakSitastadaparaH saubhAgyabhaGgInidhiH // 23 // tatra campApuryAm , mahebhyAnAM mastakeSu maNiriva mahebhyaziromaNiH 'mAkadInAmaM satyavAhe parivasati' iti zAtAsUtrokto mAkandItyAkhyo mAkandaka: mAkanda Amra iva satphala: taddayitA tasya / mAryA bhadrA tamAmnI, mAkandakastannAmA mAkandItyevam khyAtaH asti / tasya mAkandItyAkhyasArthavAhasya iyitA bhadrA tannAmnI, tasyAH kujhijau dvau paraM zreSTha sutau abhavatAm / ekaH prathamaH, nAmnA jinapAlitaH, vyavasiteH vyavasAyasya gRhakAryakalApasya prArambhe sampAdane baddhodyamaH kRtazramaH, gRhakAryAdi sampAdaka iti yaavt| tato jinapAlitAdaparaH jinarakSitaH tannAmA premAvAn jJAnavAn prejhopalabdhi. ' zcitsaMvidi"tyamaraH / saubhAgyasya bhaGgayAH vailakSaNyasya nidhirAkaraH, astItizeSaH / / 239 // . tyAM moTA beThIAmAM ziromaNi jevo mAdI nAme zeThane bhadrA nAmanI tenI strI hatI, te zeThane strInA garbhathI be putro thayA, pahelAnuM nAma jina pAlita te vahevAra vaTAmAM ja uMghamavALA hatA. ne tenAthI bIje nAme jinarakSita hatuM te koI paNa kAryamAM pUrvApara pariNAma jenAro ne atyaMta saubhAgyazAlI hatA, 23lA tAmyAM vyajJapi cAnyadA svajanakaH sAMyAtrikatvAya sa, proce no makarAkare'pi gamanaM kArya yuvAbhyAM sutau / yAtrA vA ca yadantarAya vikalA ekAdazAsan purA, pratyUhena yutA bhavediyamaho ! velA khalu dvAdazI // 24 // anyadA ca, tAbhyAM jinalitajinarakSitAbhyAM va janakaH mAjhapakA, soyArikatvAya pota Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] dhIzAntinApamahAkAvye vaNikatvAya, potavaNiktvAya, potavaNiprapeNa yAvo vyavahArAyetyevaM vyApi niveditaH / "sAMyAtrikaH potavaNigi"tyamaraH / sa mAkandIkaH proce, kimityAha-sutau yuvAbhyAM dvAbhyAM makarAkare samudre, gamanamapi, kintu punaH sAyAtrikatvamityapi nocyate, no nahi kAryam / tatra hetumAha-purA pUrva ca vA yuvayoH, yadyasmAt ekAdazayAtrAH antarAyavikalA nirvighnA Asan , iyaM khalu dvAdazovelA dvAdazyAvRttiH dvAdazI yAtrApratyUhena vighnena yutA sopasargA bhaved, aho iti khede, tato na gamanamiti // 24 // eka divase te bannee pitAnA pitAne vahANathI vyApAra karavAnI AjJA meLavavA mATe jANAvyuM. tyAre pitAe kIdhuM ke he patro tamo bannee ( magarano khANa ) rUpI samadramAM yAtrA karavI tamArA banenI agIyAra yAtrAe antarAya thavAthI nISphala gaI hatI. ane te A bAramI velAnI yAtrA paNa vitavAlI thaze 240nA dhanasya paryAptatvAttadarthamapi prANasaMkaTakaraM gamanaM na yuktamityAhasaMkhyAtItamupAjitaM ca bahulaM tAvadbhavayAM dhanaM, taddattaM ca yadRcchayA vilasataM matsannidhau tiSThatam / to teneti niSidhyamAnagamanI vArAMnidhau prasthitA bAruhyArthasamIhayA pravahaNaM lobho balIyAn yataH // 241 // bhavadbhyo, tAvaditi vAkyAlaGkAre, saGkhyAtItamasaGkhyaM bahulaM bahuvidham dhanam upArjitaM dattazcArpitaM yAcakebhyaH iti zeSaH tatsasmAt adhikasya prayojanAbhAvAt , matsannidhau tiSThatam , yadRcchayA svairitayA vilasatam, upArjitasya dAnabhogI adhunA karttavyau / tena pitrA ityevaM niSidhyamAnagamanAvapi tau dvau bhrAtarau arthasya dhanasya samIhayA icchayA, pravahaNaM potamAruhya, vArAMnidhau samudre prasthitau, nanu pituniSedhe'pi kathaM prasthitAviti cettatrAha-yataH lobho balIyAn , lobhAbhibhUto hi niSiddhamapyAcaratItibhAvaH / / 241 // ane bIjI tamo banee nAnA prakAranuM asaMkhya dhana upArjana karI cUkayA che te tamane ApyuM potAnI IcchA pramANe bhogavo ne mArI pAse ja rahe tenAthI A pramANe yAtrAno niSedha karAtA chatAM te bane dhananI IcchAthI vahANa upara caDhI samudra yAtrA mATe prasthAna karI dIdhuM kemake lAbha mATe baLavAna hoya che, 241 vArddharmadhyamadhizrite pravahaNe kaizcidinairdudinaM, saMvRttaM viyati sthirAgamanayauraikyAya vAto vavau / poto vIcibhirAhataH kSitibhRtA saMsphAlya visphoTito, ratnadIpamavApatuzca phalakaM saMprApya tau yatnataH // 242 // pravahaNe pote kaizcid dinaiH vArdheH samudrasya madhyam adhizrite prApte sati viyati AkAze, dudinaM meghajaM tamaH saMvRttam "durdinaM meSajaM tamaH" iti haimaH / vAtaH mahAvAtaH, sthirAgamanayoH Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite baSTamA sargaH [ 265 dhAvA pRthivyoH aikyAyAbhedAya, vavau vAti sma, mahAvAtaH tAhagavegena vavau, yena rodasyorantaraM vinazyadavasthaM jAtamityarthaH / "rasAvizvambharAsthire"tyamaraH / vIcibhistaraGgaH, Aha-saH potaH kSitimRtA parvatena samphAlya vegenAghAtaM prApayya visphoTitaH dhvaMsitaH, to jinapAlitajinarakSitau ca, phalaka kASThakhaNDam samprApya, yatnataH mahatA prayAsena, ratnadvIpam , avApatuH // 242 // keTalAka divase jyAre vahANa samudranI vacce paheryuM tyAre vAdalathI AkAza DhaMkAI gayuM, ne AkAza mAM, jANe pRthvIne AkAza eka karI devA mAMgatA hoya tema pavana jorathI kuMkAvA mAMDyo ne vahANuM taragothA AghAta pAmI pAmIne pahADa sAthe aphaDAIne tUTI gayuM. te bane keAI phalaka pakaDI mahAkathI ratnadIpa pahoMcyA. 24 yAvatkRtvA''tmavRttiM madhumadhuraphalaiH sodarau tatra tau sto, ratnadvIpAdhiyA''gAtsara masamamarI tAvadAkRSya khaDgam / saukhyaM sArdU mayA vA viSayajamasamaM mAnayethA samAnau, no cecchetsyAmyahaM vAM kamalavadimakaM maNDalAgreNa maulim // 243 // tatra ratnadvIpe, to sodarau bhrAtarau jinapAlita-jinarakSitau madhuvat madhubhiriva madhuraiH phalaiH nArikeraiH karaNaH, AtmanaH svasya vRtti jIvikA kRtvA, annAdyaprApteritibhAvaH / yAvat staH, tAvat , ratnadIpAdhipA amarI devI, khablama AkRSya, sarabhasaM savegamAgAta, uvAca cetizeSaH / samAnau tara kau vA yuvAm mayA devyA sArdham asamam anupamam viSayajaM saukhyam bhogam mAnayethAm mukhIyAthAm / no cet, aham, vAM yuvayorimakam samakSa sthitaM maulim mastakam maNDalAmeNa khaDgeNa kamalavat , yathA khanana kamalacchedane na prayAsaH tathA, aprayAsena chetsyAmi, tato yuvAbhyAmavazyaM madvacanaM kartavyamitibhAvaH // 24 // jeTalAmA te bane sahodara bhAI madha jevA madhura kalothI jIvana cAlatA rahetA hatA. teTalAmAM tyAM te ratnadIpanI adhipati devI tyAM vegathI AvI taravAra kheMcIne kIdhuM sarakhA evA tame ane mArI sAthe anapama evA viSaya sukha anubhava nahitara A taravArathI tamArA baMnenAM mAthAM A kamalanI jema kApI nAMkhIza, 243 svIkRtyAjJAM tadIyAM bhayacakita hRdau kAmayete sma tAM to, hRtvA'satpudgalaughAnanizamapi tayA pUryamANAmilASau / anyedyuH sA'vadat tau salilanidhipateH susthitasyoraziSTaH, zodhyAstriH saptakRtvojalanidhiramitastanna vAM zarma cet syAt / / 244 // bhayena na tu svecchayA, ekatra yoSiti sodarayorbhogasyAnucitattvAditibhAvaH / mRtyubhayena cakita. hRdau tau saudarau tadIyAm devIsambandhinImAjhA svAkRtya, bhayena hi akRtyamapi kurvanti janA iti bhAvaH / tayA devyA, tayA asataH azubhAn pudgalaughAn / hRtvA dUrIkRtya anizamapi pUryamANA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] zrIzAntinAthamahAkAvye bhilASau santau, tAM devIM kAmayete mukhAte sma / anyedyaH, susthitasya tadAkhyadevasya salilanidhipateH lavaNasamudrapateH upaziSTeH krUrazAsanAddheto, sA devI to sodarau avadat, kimityAha jalanidhiH khvaNasamudraH, abhitaH, trisaptakRtvaH ekaviMzativAraM zodhyaH tRNakASThAzucidravyadUrIkaraNena vizobhyaH tadeti aAllabhyate, vAm yuvayoH zarma sukham cet , anyathA, tat zama yadyacArati utpadyate tat zarma sukhaM cet yadi syAttadetizeSaH na syAt / / 244 / / bhayathI vismaya pAmelA manavAlA evA te banne e tenI AzA svIkArIne tenI sAthe kAma sukhane anubhava karyo, te devI haMmezAM azubha pudgalene samUha lAvI lAvIne te banonI abhilASAnI pati karatI hatI eka divasa samudrane pati susthita devanI ugra AjJAthI teNIe te banne ne kIdhuM ke A samudra cAre bAjuthI ekavIsa-ekavIsa vAra zodho joIe ema nahiM thAya te tamAruM kalyANa nathI. ra4jA hitvA'pAcyavanaM ca dRgviSaphaNivyAlIDhamAzAtraye'nyatrodyAnatatISu ramyamiti sA procArya devI yayau / AsAdyAratimeva teSu gahaneSvetAvapAcya vane yAtAvekamapazyatAmasukhinaM zUlAnuviddhaM naram // 245 // hagviSAH dRSTiviSaM yeSAM tAdRzAH dRSTimAtreNa viSavyAptatanukArakAH ye phaNinaH sarpAH taiAlIDhaM vyAptamapAcyavanaM dakSiNadiksthaM vanaM hitvA tyaktvA anyatrAzAtraye anyasmin AzAtraye diktraye udyAnatatISu udyAnAnAM zreNISu ramyaM rantuM krIDitavyaM gantavyaM bhavadbhyAmitItthaM sA devI procArya uccairuktvA yayau gatavatI / etau jinapalita-jinarakSitau teSu gahaneSu udyAneSu aratimaprotimAsAdya prApya apAcye dakSiNasthe vane eva tayA niSiddhe'pi yAtau gatau santau zUlenAnuviddhamekam ata eva asukhinaM duHkhinaM naraM puruSamapazyatAm // 245 // ane daSTiviSa evA sapathI vyApta dakSiNa dizAnA udyAna zivAya, traNe dizAomAM bIjA udhanAmAM tame khuzIthI ramI zake che. ema bolIne te devI jatI rahI. te bane A prIti pAmIne kaMTAlI jaIne te vanamAM dakSiNa dizAnA vanamAM gayA ne valathI vIMdhAyelA atyanta kaSTa anubhavatA eka manuSyane meya. // 245 / / . AkrandaM karuNasvaraM vidadhatA teneti tAvIritAvAyAtI kathamAgrahe bata ! yuvAmasyAH pizAcyA nanu ? / kAkandIpuravAsyahaM vaNigaho ! saMmagnapoto'nayA nIto mantulave'pi dRzyaviSamAmIhagdazA duSTayA // 246 // karaNaH karaNajanakaH svaro yathA syAttathA Akrandam AkrozaM vidadhatA tena zUThAnuviddhena nareNa to saudarau iti vakSyamANam Irito kathito, taduktimevAha-yuvAm asyAH pizAcyA karasvAtpizAcI tulyAyAH devyAH bApahe vaze kathamAyAvI ? naitALaM kRtamityarthaH / bata iti khede, nambaho nanu Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. vijayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH srgH| [ 267 bho iti yasnehAmantraNe, ahaM kAkandInAma-puravAsI vaNika saMbhagnapotaH san anayA duSTayA, duHkhahetutvAditibhAvaH / mantoH aparAdhasya lave leze'pi svalpatAyAmapi, kimpunarbAhulye ityperthH| dRzyaM viSayamatiduHkha janakaM yasyAstAm darzane viSamaprakArAma, IdRgdazAmetAmavasthAM nItaH prApitaH / mantulave'pi IgdazA prApikA duSTA pizAcyeva na tatrAzaGkA / / 246 / / dayAjanaka evA zabda AjaMdana karatA evA teNe te bannene Ama kIdhuM ke bhAre khedanI vAta che tame banne A pizAcInA AgrahamAM kema paDI gayA. huM kAkaMThI puramAM rahenAro vaNIka chuM ane vahANa tuTI javAthI A devIthI ahiM lavAye chuM A duSTae saheja aparAdhamAM joI paNa nahi zakAya evI mArI A dazA karI nAMkhI che. 24 teSAmeSo'sthikUTaH sphuTataramanayA ye hatAH santi cAnye, zrutvaivaM tau vibhItau tadapagamakathAM svasya taM pRcchataH sma / tenoce prAcyavanyAM turagamayatanuH zailakAkhyo'tra yakSo, bhUteSTASTamyupete'hani vadati sa ke tAraye pAmi kaM vA ? // 247 / / anayA devyA, ye ca anye madatiriktAH, hatAH santi, eSaH atisamIpe vartamAnaH, teSAM hatAnAm asthikUTaH asthisamUhaH, evamuktaprakAraM sphuTataraM vyaktaM spaSTamiti yAvat, bhratvA, vibhItAvatibhItau tau sodarau svasyAtmanaH, tadapagamasya devI pAzAnirgamanasya kathA yuktim , kathamAvAmasyA bApado mucyeva ityevam , taM zUlAnuviddhaM naraM pRcchataH sma, tena Uce kathitam , kimityAha-atra prAcyAyAM pUrvadiksthAyAM vanyAmudyAne, turagamayatanuH azvAkRtiH, azvarUpadhArI alakAkhyaH zailakanAmA yakSA, astItizeSaH / sa yakSaH bhUteSTA "bhUteSTA tu caturdazI" iti haimokteH, caturdazI aSTamI tadupete tayukta bahani parvadine upalakSaNatayA pUrNimA'mAvAsyA divase ityapi jhAtAsUtroktaM zeyam , vadati, kimityAha ke tAraye uddharAmi, kaM vA pAmi rakSAmi 1 iti // 247 // A devIe jene haNI nAkhyA che te manuSyanA hADakAne dekhAte A Dhagalo che AvA bIjA paNa che te sAMbhaLIne atyaMta bhaya pAmelA evA te bannee tene pitAne te devIthI kema chuTakAro thAya te samAcAra mUkyo. tyAre teNe kIdhuM ke pUrva dizAnA udyAnamAM ghoDAne zarIravALo zailaka nAme yakSa che te bhUteSTA aSTamI divasa AvyuM chate bole che ke kone bacAvuM, kenuM rakSaNa karuM ! ra4chA evaM tattatra yAtaM tvaritamabhidadhatpUrvarItyA yuvAbhyAM, yAcyaH saMyojya hastAvupakRtiniyate ! nAtha ! nau rakSa rakSa / tau natvA'bhyarya puSpaistamapi ca samaye jIvitaM yAcamAnau, prokto neSyAmi tIraM sapadi jalanirvAmavAmapravRttI // 248 // tat tasmAtkAraNAt , tatra zailakayajhasamIpe tvaritam yAtam gacchatam , pUrvarItyA ke tAraye kaM pAmItyevaM rItyA abhidadhat vadana saH, yuvAbhyAM hastau saMyojyAJjaliM baddhavA yAcyaH prArthanIyA, Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] zrIzAntinAvamahAkAvye kimityAha-upakRtiH paropakAra eva niyatiH nizcayo yasya sa tatsambodhane upakAratatpara nAtha ! nau AvAM rakSa rakSa, saMbhrame dviruktiH / tau ca sodarau samaye pUrvanirdiSTakAle taM yakSaM puSpairabhyacya natvApi jIvitaM prANatrANaM yAcamAnau prokto kathito, tena yakSeNeti arthAllabhyate, kimityAha-vA yuvAm , avAmA akuTilA pravRttiApAro yayostau saralahRdayau, ataH sapadi zIghrameva jalani: tIraM pAraM neSyAmi prApayiSyAmi // 248 // tethI tyAM jaladI jAo ne pUrva kahyA pramANe bolatA evA tene tamo bannoe hAtha joDIne prArthanA karavI ke he upakArI evA svAmI. ame bannene rakSo kSo tene praNAma karI kalothI tenI pUjA karI avasare pitAnI jIvananI prArthanA kare evA te bannene te yakSe kIdhuM ke sarasa caritravAlA evA tame banene jaladIthI samudranA pAra laI jaIza. ra48 pRSThe sA samupetya kintu yadi vAM devI bhRzaM bhApaye tavyaM na ca tatkathazcana girA dRSTayA'pi saMbhAvyatAm / Ameti pratipadya vAha vapuSaH pRSThe samArukSatAm , tau tasyaiva cacAla so'tha nabhasA tatpattanaM pratyaram // 249 // kintu yadi sA devI, pRSThe pazcAt samupetyAgatya vAM yuvAm bhRzamatyantaM bhApayet bhISayet , tattadA kathazcana kathamapi, girA tadvANyA, tAM devIM dRSTayA netraNa sambhAvya sammukhaM dRSTvA'pi ca, na bhetavyama. to sodarau, Ama ityevaM pratipadya svIkRtya, Amiti svIkArasacakamavyayama / vAhavapuSaH azvazarIrasya tasya yakSasyaiva pRSThe pRSThapradeze samArukSatAma , samArUr3havantau / atha pazcAt sa yakSaH araM zIghrameva tayoH sodarayoH pattanaM nagaraM prati nabhasA nabhomArgaNa cacAla // 246 / / paNa te devI pAchalathI AvIne je tamane khUba khUba DarAve te koI paNa rIte bhaya pAma nahI, te tenI vAtamAM 5DI tene najarathI evuM paNa nahI, te savIkArIne te bane cheDAnA zarIravAlA yakSanA pITha para caDhayA pachI te yakSa ane kAza mArge zIghratAthI teonA nagara pratye le cAlyA. ra4HA sA jJAtvA tadvimaGgAt jhagiti samupagatyAnu tAvAcacakSe, vyAvRttiM kiM na dAsau kurutamaparathA hanmi kokSeyakeNa / dakSau yakSasya zikSA manasi nidadhatau tau na tAM pazyataH smA 'tibhyAmapyakSiyAtAmiva punaravadattAvanAthA'smi muktA // 250 // sA devI teSAM vibhaGgAt vibhaGgajJAnopayogAt jJAtvA tayoH palAyana karma viditvA, jhagiti zIghram , anu pRSThataH samupagatya samApagatya samIpamAgatya AcacakSe uvAca, kimityAha-dAsau ! kiro! vyAvRttim palAyanAnivRttiM kiM kutaH, na kurutam , nivartathA yuvAmityarthaH, aparathA, kaukSeyakeNa khanana hanmi, kintu, yakSasya zikSA purA kRtaM na draSTavyA setyupadezaM manasi nidadhato smarantau dakSau caturau tau sodarI, AkSabhyAM netrAbhyAma, akSiyAtAM prAptAmiva, akssisthitaamivetyrthH| tA devI Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA. viSayadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH . [ 269 nApi naiva pazyataH sma, yathA prajhisthitaM kajalAdi netrAbhyAM na pazyati lokaH, ati dUratvasyevAtisAmIpyasya cAkSuSaM prati doSatvAt , tathaiva tA na dhshturityrthH| punaH, to sodarau, avadat , setyAlabhyate, kimityAha-muktA tyaktA arthAd yuvAbhyAmeva, anAthA asahAyA asmi, tayoH pratAraNAva vilApavyAjamAzritavatItibhAvaH // iti // 250 // te devI visaMga jJAnathI te vAta jANI jahIthI AvIne pahelathI ja te bannene kIdhuM ke are dAsa tame pAchA vaLatA kema nathI, nahi pAchA vaLo te talavArathI tamone haNIza. paNa catura e vAte bane yakSanA upadezane saMbhAratA hatA te devInI vAtane manamAM lAvyA nahi ne te devIne AMkhamAM rahelI kIkInI jema AMkhathI joyA paNa nahi. tyAre te devI pharI te banene bolI ke hA tame ane mane anAtha karIne mUkI dIdhI che. 250 svapne'pyapriyamAhitaM na mayakA, kizcit kadAcitkRtaM, ceyuSmadvahumAnatAgrahilayA dhAya' na tazcetasi / duSTAdRSTavacomirevamuditau yAvanna tau kSubhyataH, sma proce kila medavAkyamanayA tAvatpunaH UrayA // 251 // mayakA mayA svapne'pi, apinA jAgrahazAyAM tu carcA'pi durlabhA iti dhvnyte| apriyamanamimatam , arthAdhuvayoreva, na AhitaM kRtam , kadAcit praNayopakrame yuSmatsambandhi bahumAnatayA - pahilayA, sAtizayamAnavatyA mayA, kiJcinnAmamAtraM kRtaM cet , apriyamiti sambadhyate, tatkRtamapriyaM cetasi na dhAryam , mAninIkRtamapriyaM na smaranti kAmina iti bhAvaH / evamuktaprakAraiH duSTairapriyaiH, nanAdiviSayatvAditibhAvaH, tathA adRSTaiH rAgapradarzanaparatayA hadyazca vacobhiH uditau kathitau tau sodarau yAvat na kSubhyataH sma svanizcayAdvicalitau bhavataH sma, tAvat, krUrayA punaranayA devyA, bhedasya vAkyaM parasparaM sodarayorvimatiprayojakaM vacanaM proce kila // 251 // svapna paNa kadI meM tamAruM kaMI apriya evuM karyuM nathI ke tamArA pratye bahu mAnavAlI hovAthI kadI kaI karyuM paNuM hoya te te tamAre manamAM rAkhavuM joIe nahi. Ama sArAne narasAM vacanothI bolAyelA evA te bane jyAre kSobha pAmyA nahIM tyAre te banene bheda pADavA mATe te krara devI pharIthI belI. 251 tasyA bhedavAkyamevAhakiM tvaM mAM jinarakSita ! tyajasi vA gADhAnurAgAM mitho, yanme'yaM jinapAlitaH samabhavanneSTaH sadA duSTadhIH / iSTA nAsya kadA'pyahaM tava kathaM prANeza ! tat prasmRtaM ? na stroNAmiva mAnasAni hi nRNAM cAzcanyamAtanvate // 252 // jinarakSita! tvam , mithaH rahasi, na tu samakSam , dveSabhAyAditibhAvaH, "mitho'nyonyaM rahassapi" Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. ] zrI zAntinAthamahAkAvye iti amaroktaranyonyaM vaa| gADhAnurAgAm mA kiM vA kuto hetoH tyajasi ? gADhAnuraktAyAH tyAgo'nucita iti bhAvaH / nanu na kevalamahameva tvAM tyajAmi kintu so'pi iti tava mama tyAga ucita evetyAha-yadyataH sadA natu yadA kadAcit dugdhoH ayaM jinapAlita: me mama iSTaH priyaH na samabhavat , ahaM ca asya jinapAlitasya kadA'pi iSTA priyA na, kintu, prANeza! tava tat prema kathaM prasmRtaM vismRtam ? nahi suhRdAyAH prema vismarantotibhAvaH / tadeva sAmAnyena samarthayati hi yataH nRNAM puruSANAM mAnamAni, stroNAmiva, sroNAM manazvAzcatyasya prasiddhatvAditibhAvaH / cAzcalyaM na Atanvate kurvate, evaJca tvayA mama prema vismaraNaM na yujyate iti bhAvaH // 252 / / he jinarakSita ekAMtamAM gADha premavAlI evI mane kema tane che? eTalA mATe ke A duSTa buddhi jina pAlita kadI mAre priya na hato. huM ene kadI paNa priya na hatI he prANezvara, tame A vAta kema bhUlI jAo che ? kemake strIonI jema puruSonuM mana kaMI caMcalatAmAM utaratuM nathI. raparA ityukta so'pi lajAbhara vinatamukhaH saMmukhaM saMdadarza, tasyA duSTAzayAyAH saramasavalitagrIvamutkaNThamAnaH / . noccaigarohaNaM syAdvicalitavacanasyeti saMcintya citte, pRSThAd yakSo'pi dhRSTaM tamakRta nikRticchittaye'dhaH svato'pi // 253 // iti uktaprakAreNa, ukte kathite sati, tayeti zeSaH / lajjAbhareNa guptapremaprakAzanajanitalajjAtirekeNa vinatamukho'dhomukhaH, mamaprakAzena lajjito'dhomukho bhavatItibhAvaH api saH jinarakSitaH utkaNThamAnaH tasyAzvATunA''kRSTaH duSTAzayAyAH chalatatparAyAH tasyA devyAH saMmukham sarabhasaM saharSa yathA syAttathA "rabhaso harSavegayoH" iti vizvaH / valitagrovam vakitakandharam yathAsyAttathA saMdadarza / yakSaH, apizcArtha, vicalitavacanasya vacanApAlakasya janasya uccaiH ArohaNam abhyudayaH, atha yakSapRSThAdyaccapadAdhiSThAnaM na syAt na yuktamiti citte svamanasi saMcintya, nikRteraparAdhasya vacanApAlanarUpasya chittaye chedAya, niSkrayAyeti yAvat / taM dhRSTamavinayaM svataH svenaiva pRSThAidhaH akRtAdho'pAtayat / / 253 // te devIe ema kahe chate atizaya lajAthI nIcA mukhavAlA jinarakSita utkaMThA pAmI harSa bhare pAka vAlIne daSTa abhiprAyavAlI te devIne joI tyAre je vacanathI calita thAya tene UMce caDhavAnuM na hoya ema manamAM vicArI te yakSe badalo levA mATe pote ja te avinayIne pITha parathI nIce pADI dIdhe. pAra 53 aprAptodadhimadhyameva tamiyaM kaukSeyakeNAcchina , gatvA'dho jinapAlitaM punaranu vyAcaSTa miSTAkSaram / sarva nAtha ! mRSA'pyabhASata purA tvadbhAturagre mayA, snigdho'bhUrmama yazvameva tapa cAhaM preyasI sarvadA // 254 // . taM yakSa pRSThAtpAtitaM jinarakSitam, iyaM devI aprAptam udadhemadhyaM yena ta aprAptasAgara. salilamAkAzatAdRzamAkAzasthitameva, kaukSeyakeNa asinA, acchinat ahan / atho pazcAt , Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -lA. vijayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite aSTamaH sarga: [ 271 jinapAlitaM pratigatvA puna: miSTAkSaraM yathAsyAttathA, anuvyAcaSTAnvavadat , kimityAha-nAtha ! mayA purA pUrvam , tvadbhAturapre sarvamapi vacanaM mRSA mithyA abhASyatoktaM, tadvAkyapravaNAya tasyA devyAH vAkyasya vacanasya zravaNArtha pUrvakAle badhiratAmApannaH prApta iti pUrvakAlAvacchinnabadhiratAzAlinRvaditibhAvaH / nanu tarhi satyaM kimiti cettatrAha-yadyataH, tvameva, nAnyaH, mama snigdhaH priyaH abhUH, ahaM ca sarvadA tava preyasI priyatamA, evazva pUrvoktaM sarva mRSaiveti bhAvaH / / 254 // te jinakSitane pelI devI samudramAM paDatA pahelA addharaja talavArathI kApI nAkhyo. pachI pharI jaIne jina pAlitane pAchalathI madhura vacanathI kahevA lAgI ke he nAtha pahelAnA tamArA bhAInI AgaLa meM badhuM be Tuja kahyuM hatuM. kemake mane te haMmezA tame ja priya hatA ne huM tamArI haMmezAM prayA hatI. 2pajhA tadvAkya zravaNAya yadadhiratAmApannapUrvIva yad , draSTuM tAmavilocanaprabhuriva prApat purI tena saH / asminnelavilena tatparisarodyAne vimukta rayAd , vyAvatiSTa surI varItumiva yA tatpRSThamAlambata // 25 // tasyA devyA vAkyazravaNAya vAkyaM zrotuM yad yasmAd badhiratA karNarahitatvamApannA pUrva yena sa ApannapUrvI sa iva kRtapUrvIkara mitivatprayogA, zravaNAyetyatra cArthazabdo mazakAoM dhUma itivanivRtyarthaH iti bodhyam , tAm draSTum taddarzanaM yathA na syAttathA / yadyataH avilocaneSu andheSu pramurIzvaraH andhatara iva, abhUt iti zeSaH, tena hetunA sakarNo'pi vikarNaH sa jinapAlitaH purI svanagarI prApat prAptaH, na tu jinarakSitavanamadhye eva vinaSTa itibhAvaH / ailavilena yakSeNa, tasya nagarasya parisare samIpabahiHpradeze udyAne asmin jinapAlite vimukte svapRSThAduttArite sati sUrI devI rayA vegAd, vyAvatiSTa parAvRttA, uddezyAsiddheritibhAvaH / kA surItyapekSAyAmAha-yA varItum bararUpeNa svIkattu miva tasya jinapAlitasya pRSThamAlambata anusRtavatI, sA vyAvartiSTetyarthaH // 255 / / tenA vAkya sAMbhaLavAmAM jANe pahelAthI bahera thaI gayuM hoya ne tene jovA mATe jANe mATe aMdhelo hoya te te yakSa dvArA pitAnA nagaramAM pahoMco. te yakSe tene nagarInA pAsenA udyAnamAM mUkI dIdho chate te devI tarata ja pAchI pharI ke je jANe tenuM mana varavA sArU pAchala pAchala deDatI hatI. 25pA samprApto jinapAlito nijagRhaM mAtApitRbhyAM mudA, pRSTo'sau ninarakSitasya ruditaM kurvazcaritraM jagau / anyAH samavAsarajinapatiH zrIvarddhamAnaH prabhu rgIrvANaprabhuvRndavanditapadastatpattanArAmake // 256 / / nijagRhaM samprAptaH asau jinapAlitaH mAtApitRbhyAm mudA tadAgamanajanyaharSaNa pRSTaH rudita kurvan , jinarakSitamaraNajanyazokenetibhAvaH / jinarakSitasya caritram vRttAntaM jgii| anyeyuH, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 ] bhIzAntinAvapahAkAdhye tatpattanasya tannagarasya ArAmake udyAne, svArtha kaH / gIrvANapramuvRndaiH devendraH samRdaH vanditau pAdau yasya sa tAdRzaH jinapatiH zrIvardhamAnaH prabhuH samavAsarat samavasaraNaM kRtavAn // 256 // jinapAlita pitAnA ghare pahoMcyo. ne mAtA pitA vaDe harSa bhare pachApela te raDate raDate jina rakSitane samAcAra kahI dIdhe, bIjA divase te nagaranA ullAnamAM Indra samUhathI vaMdita che caraNa jenA evA jinezvara zrIvardhamAna svAmI sAsaryA. rapA ___samprati kathitaM dRSTAntamupanayatizrutvA svAmisamAgamaM drutataraM gatvA praNamyAdarAd , mAtApitra pasaGgataH zratilasaddharmopadezAmRtaH / pravrajyA jinapAlito jinapateH pAveM prabuddho'grahIt , taptvA toSaparaH sudustaphtapaH kaivalyamApat kramAt // 257 / / svAminaH zrIvarddhamAnamvAminaH samAgamaM zrutvA, drutataram zIghrameva, taddezanAzravaNotkaNThA etena tadviSayotkaNThA sUcitA, mAtApitRbhyAm upasaGgataH militaH, gatvA, AdarAt praNamya, arthaajinptimitibhaavH| zratau karNe lasana dharmopadezaH jinapatikRtadharmadezanaivAmRtaM yasya sa tArazaH adharmadezanAmRtaH ata eva prabuddhaH pratibodhaM prAptaH vairAgyazAlI jinapAlitaH, jinapateH pArve pravrajyAmaprahIta, toSaparaH santoSapUrvakam , sudustapatapaH taptvA kramAt kaivalyamApat prAptaH / / 257 / / | zrI vardhamAna svAmInuM AvavAnuM jANuM tarata ja tyAM jaI AdarathI praNAma karI mAtA pitAnI sAthe ja jinapAlite paNa jinezvara pAse ja dIkSA laI lIdhI ane saMteSa vAle cha saduSkara chevA tapa tapI krame karIne kevala jJAnane pAmyA. rapA varNitadRSTAntazeSAMzamupanayatitatsAdho'marada ! samprati mayA. vyAvarNitedaMsphuraddRSTAntopanayaM sphuTaM zRNu yathA tau vANijau saMsRtau / jIvAH syurdvividhAstathA maNimayadvIpAdhipA devatA, yoktA sA'viratiH smRtA chalaparA puMsAM vizeSa vinA // 258 // sAdho ! amaradatta ! samprati dRSTAntakathanAnantarakAle mayA dhamaghoSasUriNA vyAvarNitaH kIrtitaH yaH ayaM jinarakSitAdisambandhI sphuran prabhAvazAlo dRSTAntaH tasyedamupanayaM lakSye sAmanaM sphuTaM zRNu, yatheti upanayanidarzane tau vaNijau sodarau saMsRtau saMsAre, dvividhAH jIvAH kecid prANinaH syuH, tathA maNimayadvIpAdhipA ralpadvIpasvAminI yA devatA uktA kathitA sA aviratiH yA smRtA satI, puMsAM vizeSa vinA sAmAnyataH chalaparA chalena bhavasamudrapAtakAriNI // 258 // tethI he muni amaradatta / hamaNAM meM varNavelA ahi skurAyelA daSTAnta zI rIte dhare che te sAMbhalato jema te be vaNika hatA tema saMsAramAM jIvo be prakAranA che ranardI nI svAmI je devI kahevAya che te avirati che te sarakhI rIte badhA puruSone chale che. ra58iA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSayadarzanasUrIdhararacitavRttisahite aSTayaH sargaH [ 273 martyaH so'pi vratazithilatA'vAptadorgatyaduHkhaH, syAdAcAryaH prathitamadhurAmaGgavatsvaM vigAyan / zuddhAkhyAnaprakaTanaparo guhyakaH so'zvarUpaH, saMsArAbdhestaraNakaraNaM cAru cAritrameva // 259 // prathitaH kathitaH prasiddhaH yaH mathurAmaGguH mathurAnaga- yazzithilAcAritayA prasiddhamaGgunAmAcAryaH, tadvat , svamAtmAnaM vigAyana nindana vratasya zithilatayA vrate pramAdAna avAptam daurgatyaduHkhaM yena sa tAdRzaH martyaH api zUlAnuviddhapuruSopamaH neya iti zeSaH ! saH azvarUgaH ha yarUpadhArI yo guhyako yakSaH zailakAkhyaH zuddhAkhyAnasya nirduSTakathAyAH prakaTane upadeze para tatparaH AcAryaH syAt , neyaH (tattulyaH zuddhAkhyAnaprakaTa napara: nirduSTatattvakathAyAH prakaTane upadeze tatparaH zaddhAcAra AcAryoM zeyaH) cAru zuddhaM cAritrameva saMsArAbdheH taraNasya karaNaM sAdhanam // 259|| ane zalathI vadhAyele manuSya te vrata siAthalA thavAnA kAraNe durgati duHkhane anubhavatA AcArya che. je prasiddha madhurA ( mathu )nA maMgunI jema potAne nidata hoya che ne zuddha kathAne pragaTa karato hoya che. ne saMsAra rUpI samudrane pAra karavAnuM sAdhana te uttama cAritra che te ja azva rUpe yakSa samajavo 25lA jIvo nighno viratyA pratisamayamayaM zasyate jyeSThaziSTamAkandIbhyAGgasUvadviracitamahadAdezabhaGgIvibhAH / / dRSTayA pazyena tA yo bhavajaladhimahApArasiddhiM purI sA, prAyo yAyAdavazyaM hataguruvacanaH kSudramAkandisvat // 260 // viratvAH virateH nimnaH vazaH viratimAn jIvaH ayam , jyeSThaH ziSTaH zikSitazca yaH mAkamdI nAmebhyasyAGgasUH putraH jinapAlitaH tadvat pratisamayaM sarvadA zasyate kIrtyate / yaH, viracitaH kRto bo mahataH zreSThapuruSasya Adezasya bhaGgI ghaTanAvizeSaH tatra vibhaGgaH pramAdarahitaH dRSTyA tAmaviratiM devIrUpA na pazyet , sa jIvaH prAyaH bhavajaladheH mahApArarUpA dUravartitIrarUpAM siddhi purImavazyaM yAyAt prApnuyAt , jinapAlitavaditibhAvaH / hataguruvacana: guruvacanApAlakA, kSudraH kaniSThaH duvRttatvAzrIco vA yaH mAkandinaH sUH putraH jinarakSitaH tadvat tattulyaH syAt , bhavAbdhau patet // 260 // moTA ne zikSita, mAkaMdI zeThanA putranI jema rAgadveSa ne mamatvanI bhAvanAne dUra karanAra bhaNe kSaNe vairAgyane AdhIna e jIva prazaMsanIya ISTa che je rAgAdi bhAvanAone dRSTithI jotA nathI. tenA AdhI thatuM nathI. te saMsAra rUpI samudranA mahAna bIjA kAMThA jevI siddhi purImAM ghaNuM karI avazya jaze guru vacanane anAdara karanAra jaya mAka dI zeThanA nAnA putranI jema nAza pAmaze. ra6 bA niSamya tadidaM kathAnakamaho ! bhaviSyatparavirAgaparipuSTadhIramaradattarAjarSikaH / .. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] pozAntinApamahAkAvye sahArdamaNimaJjarIdayitayA sametazciraM. tapAMsi paritapya so'pyajani siddhikAntApriyaH // 261 // ___ aho ityAzcarya, bhaviSyataH zravaNamAzcaryamiti bhAvaH bhaviSyati paraM bhAvi / tadidaM pUrvoktaM kathAnakaM vAtAM nizamya zrutvA, so'pi, sahArdA sAnurAgA yA maNimaJjarI dayitA tayA sametaH, amaradattarAjarSiH virAgeNa paripuSTadhIH pUrNaviraktabuddhiH san ciram tapAsi paritapya, siddhirevAtikAntatvArakAnta iva tasyAH priyAH, siddhimAnajAni jAtaH // 26 // pachI A kathA sAMbhalI Agala upara vadhAre ne vadhAre vairAgyamAM daDha buddhivAle amaradatta rAjarSi prasannane priya evI maNimaMjarI patnI sAthe lAMbA kAla sudhI tapa tapIne te paNa siddhi rUpI strIne pati thaI ga mukta thaze. li261 itthaM caite kaSAyAH vacanaracanayA'pyAtatA naiva mavyAH, . mitrAnandAdivat kaM na bhavajalanidhau pAtayAmAsurAzu / vahI jAjvanyamAne sphurati ca kimapi sthAvare jaGgame vA, kSeDe pore jvare vA kulizanipatane mantratantrAdi naiSu // 262 // . itthaM pUrvoktadRSTAntAnusAreNa ca, naiva bhavyAcAravaH aniSTA iti yAvat / ete kaSAyAH krodhAdayaH vacanaracanayA vAlmAtreNApi AtatA vihitAH, mitrAnandAdivat mitramudAdivat bhavajalanidhau, Azu ke na pAtayanti, AzuH pAtayAmAsuH, sarva pAtayantyevetyarthaH / na tatra mantratantrAdiprayoge. NoddhAra ityAha-mantratantrAdikartu, jAjvAlyamAne vahnau, sthAvare jaGgame vA kSveDe viSe, ghore bhayaGkare jvare, kulizanipatane vajrapAte vA sphurati prabhavati * na eSu kaSAyeSu, mantratantrAdi vAhyAdIni nivArayati, na tu kASAyajanyabhavAndhipAtamityarthaH // 262 / / he bhavya! kahyA pramANe A kaSAya vANI bolIne paNa naja karAya che kemake te kaSAyo ) mitrasuda vagerenI jema saMsAra rUpI samudramAM kene jhaDapathI pADo nathI-(badhAyane pADayA che ) agni bhaDabhaDa balate heya, koI sthAvara ke jaMgama viSa phelAte heya bhayaMkara javara hoya ke vaja paDato heya. A badhAmAM maMtra taMtra (kAragata ) na hoya. (tema rAgAdithI bhAvapAta thAya ja, maMtrAdi kAma lAge nahi. ra6rA AkarSyAvahitaH svayaMprabhuguroretAdRzIM tAM kA, natvA pAdayugaM vyajijJapadidaM yAvaddharitrIbharam / putre nyasya sami satvaraMtara tAvRtsthitirvo'stvihe tyuktvA dhAma jagAma bhUparivRddhaH kalyANamAlecchayA // 263 // svayaMpramuguroH sakAspara kA prasiddhImevArazI kaSAyaphalazrutisambandhinI kathAm , Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA. viSapadarzanasUrIzvararacitavRttisahite aSTamaH sargaH [ 275 avahitaH sAvadhAnaH san AkarNya zrutvA pAdayugaM gurucaraNadvayaM natvA idaM vakSyamANaprakAraM, vyajijJa. pat, tAvadviAptimevAha-yAvadyadavadhi, dhAritryAH bharaM bhAraM, rAjyabhAramityarthaH putre nyasya, rAjyaputramabhiSicyetyarthaH, satvarataramatizIghraM samaimi samAgacchAmi, tAvattadavadhi, vaH yuSmAkamihAtraivodyAne sthitirastu, bhavAnava tiSThatvityarthaH / ityevamukttvA, bhUparivRDhaH rAjAmitasAgaraH kalyANasya mAlA paramparA tadicchayA dhAma gRhaM jagAma / / 063 // rAjAe svayaMprabha munie kahelI A anupama kathAne sAvadhAnapaNue sAMbhalI munine banne pagamAM namI vinaMti karI ke ' jyAM sudhImAM pRthvIne rAjyane bhAra putra u5ra kI ekadama ja8dIthI AvuM chuM tyAM sudhI ApanuM rokANa ahIM thAo., ema nivedana karI te rAja kalyANa samUhanI dIkSA juktinI icchiAthI potAnA ghare gaye, jarA AsIcchIgurugacchamaulimukuTazrImAnabhadraprabhoH, paTTe zrIguNabhadrasarisuguruH prAmANikAnAM guruH / tacchiSyeNa kRte'tra SoDazajinAdhIzasya vRtte mahA kAvye zrImanibhadrasarikavinA sargoM yayAvaSTamaH // 264 // gurugacchanA ziramukuTa samAna mAnabhadrasUri thayA tenA pATe pramANanA jANakAromAM zreSTha evA zrI gaNakari thayA tenA ziSya zrI nibhakasUri kavie racelA zrI selamAM tIrthakara zrI zAMtinAthanA caritra rUpI mahAkAvyamAM AThamo saga samApta thayo. pArakA iti zrImanmunibhadrasUrikRtazAntinAthacarite zAsanasamrAT maricakracakravarti-paramasadguruzrImadvijayanemisUrIzvara - paTTAlaGkArAvAptanyAyavAcaspati-zAstravizAradabiruda zrImadvijayadarzanasUrIzvarasanhabdhaprabodhinIvyAkhyAyAm aSTamaH sargaH samAptaH / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkartuH pratisargAnimAntimazlokAH / pazcamasargAvo- yajjJAne bhAti vizvaM caramacaramapi svasvadharmAvalIDhaM, sApekSaM yuktyupetAvitathabahuvidhabhrAjyamAnopanItam / / natvA taM zAntinAthaM gurucaraNarato darzanaH paJcame'sya, vyAkhyA sarga tanoti sphuTa taravacanairbhAvabodhapravINAm // 1 // paJcamasargAnte- vyAkhyA tanvI manojJA sarasavacanato modadA mArmikANAM, nItivAtAvanaddhAmiti tatibhajanollAsanaikAntakAntA / pUrNA zrInemisUripravaragurukRpA''vAptavidyena sarga. saMhabdhA darzanenAgamahRdayavidA paJcame gUDhatattve // 2 // SaSThasargAdau- sarva vAdA yadIyA-gamajalanidhi to nirgatA bhinnamArgA, ekAntasthAnabhUmau niyatapatanato na pratiSThA labhante / zrImantaM zAntinAthaM tamiha jinavaraM vizvavighnApanutyai, nutvA sarge'traSaSThe vivRtimatimitA darzanaH santa noti // 1 // SaSThasargAnte- vyAkhyeyaM nUtanAbhA navanavaviSayodvodhanaikAntadakSA, . no gurvI nAtiladhvI sugamasaraNigA SaSThasargAthabhavyA / pUrNA zrIdarzanasyAmitamatinicitA bandhurA citrabhAvA, vizebhyo modadAne bhavatu paTutarA dRSTimArgopajAtA // 2 // saptamasargAdau- astyAtmA hyeSa nityo bhavati ca kRtimAn bhogakRt karmabaddho, muktaH samyaktvaSaTakaM SaDitaraduditAnAsti jIvAdi mizyA / vyaktaM sUtre yadIve tamiha jinavaraM darzano'haM praNatya, vyAkhyA kurva'tra sarge jinavararacite saptame bhavyatattvAm // 1 // saptamasargAnte- vyAkhyA caikatrakAvye bhavati bahuvidhA kartRmantavyabhedAt , sarvA sA sarvamAnyA na ca bhavati tataHlAdhyatA shrotRbhinnaa| itthaM caitadvayavasthA budhatatipramitAmAzrayantIha pUrNA, vyAkhyA sarga prazastA bhavatu bhavimatA saptame darzanotthA // 2 // aSTamasargAvau- yaH sAmAnyaM vizeSAkalita muditavAna . vastvabhinnaM ca bhinnaM, jJeyaM jAtyantaraM no bhavati paramatairdUSaNairvAdhanIyam / taM natvA zAntinAthaM jinamatulaguNaM darzanodarzanakA, vyAkhyA sarga'STame'rthAnvayamatijananI padyarAzestanoti // 1 // ahamasargAnte- hRdyAlaGkArayuktA navarasakalitA mUlapadyAvalI yA, sakAmAsattiyogyAM bahuvidhahRdayAM tAM samAliGgaya jaataa| vyAkhyeyaM darzanotthA nijaguNapaMditA'lpAkSarArthoSa mizrA, pUrNA same'STo'laM unayatu vidhAnandakandaprakarSam / / 2 / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- _