Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri - pAli- ganthamAlA [devanAgarI ] dIghanikAye sumaGgalavilAsinI paThamo bhAgo sIlakkhandhavaggaTThakathA vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998 1
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA-4 [ devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRttiH 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nhiiN| sarvAdhikAra mukt| punarmudraNa kA svAgata hai| isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nhiiN| ISBN 81-7414-053-0 yaha graMtha chaTTha saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai| isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja-seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huaa| prakAzaka : vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422 403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa : (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara. o. sI. phona : (886-2)2395-1198, phaiksa : (886-2)2391-3415
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Sumangalavilasini Pathamo Bhago Silakkhandhavagga-Atthakatha .. Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala-4 [Devanagari ] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-053-0 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ visaya-sUcI prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI 6WW0 ur wwwwwwwww my my my my 52 ganthArambhakathA nidAnakathA paThamamahAsaGgItikathA 1. brahmajAlasuttavaNNanA paribbAjakakathAvaNNanA cULasIlavaNNanA majjhimasIlavaNNanA mahAsIlavaNNanA pUbbantakappikasassatavAdavaNNanA ekaccasassatavAdavaNNanA antAnantavAdavaNNanA amarAvikkhepavAdavaNNanA adhiccasamuppannavAdavaNNanA aparantakappikavaNNanA saJjIvAdavaNNanA asaJjIvAdavaNNanA ucchedavAdavaNNanA diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA paritassitaviSphanditavAravaNNanA phassapaccayavAravaNNanA 105 dihrigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 106 vivaTTakathAdivaNNanA 107 2. sAmaJaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA 113 komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 122 sAmaphalapucchAvaNNanA pUraNakassapavAdavaNNanA makkhaligosAlavAdavaNNanA ajitakesakambalavAdavaNNanA pakudhakaccAyanavAdavaNNanA nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 138 saJcayabelaThThaputtavAdavaNNanA 138 paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 139 dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 140 paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 140 cULasIlavaNNanA indriyasaMvarakathA 150 satisampajaJakathA 151 santosakathA 166 nIvaraNappahAnakathA 169 paThamajjhAnakathA 176 dutiyajjhAnakathA 177 tatiyajjhAnakathA 177 V N 0 or WOW NOW 0 0 0 wwwwww 0 0 0 149 hl s 103 105
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 186 208 256 catutthajjhAnakathA 177 vipassanAjANakathA 178 manomayiddhiprANakathA 179 iddhividhajANAdikathA 180 AsavakkhayANakathA 181 ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathA 183 saraNagamanakathA 3. ambaTThasuttavaNNanA 194 addhAnagamanavaNNanA 194 pokkharasAtivatthuvaNNanA 197 ambaTThamANavakathA 200 paThamaibbhavAdavaNNanA 205 dutiyaibbhavAdavaNNanA 207 tatiyaibbhavAdavaNNanA dAsiputtavAdavaNNanA 208 ambaTThavaMsakathA khattiyaseTThabhAvavaNNanA 215 vijjAcaraNakathAvaNNanA catuapAyamukhakathAvaNNanA 217 pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 220 dvelakkhaNadassanavaNNanA 222 pokkharasAtibuddhapasaGkamanavaNNanA 223 pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAvaNNanA224 4. soNadaNDasuttavaNNanA 225 soNadaNDaguNakathA 226 buddhaguNakathA soNadaNDaparivitakkavaNNanA 233 brAhmaNapaJattivaNNanA 233 sIlapaJaAkathAvaNNanA 234 soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathA 5. kUTadantasuttavaNNanA 237 catuparikkhAravaNNanA 239 aTThaparikkhAravaNNanA catuparikkhArAdivaNNanA 241 niccadAnaanukulayaJavaNNanA 243 kUTadantaupAsakattapaTivedanAvaNNanA 248 6. mahAlisuttavaNNanA 249 brAhmaNadUtavatyuvaNNanA 249 oTThaddhalicchavIvatthuvaNNanA 249 catuariyaphalavaNNanA 252 ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 252 dve pabbajitavatthuvaNNanA 254 7. jAliyasuttavaNNanA 256 dve pabbajitavatthuvaNNanA 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA 259 acelakassapavatthuvaNNanA 259 samanuyuJjApanakathAvaNNanA 262 ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 263 tapopakkamakathAvaNNanA 263 tapopakkamaniratthakatAvaNNanA 266 sIlasamAdhipasampadAvaNNanA 266 sIhanAdakathAvaNNanA 267 tithiyaparivAsakathAvaNNanA 269 9. poTTapAdasuttavaNNanA 271 poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 271 abhisAnirodhakathAvaNNanA 274 ahetukasajhuppAdanirodhakathAvaNNanA 275 saJjAattakathAvaNNanA 279 cittahatthisAriputtapoThThapAdavatthuvaNNanA 281 216 228 236
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 296 296 ekaMsikadhammavaNNanA tayoattapaTilAbhavaNNanA 10. subhasuttavaNNanA subhamANavakavatthuvaNNanA sIlakkhandhavaNNanA samAdhikkhandhavaNNanA 11. kevaTTasuttavaNNanA kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA iddhipATihAriyavaNNanA AdesanApATihAriyavaNNanA anusAsanIpATihAriyavaNNanA 282 bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 282 12. lohiccasuttavaNNanA 286 lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA 286 lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 288 tayo codanArahavaNNanA 289 na codanArahasatthuvaNNanA 290 13. tevijjasuttavaNNanA aciravatInadIupamAkathA 291 | saddAnukkamaNikA 291 gAthAnukkamaNikA saMdarbha-sUcI 297 298 298 300 303 290 [1] [59] 291
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraM titu saddhammo! cirasthAyI ho saddharma! dveme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya sNvttnti| katame dve ? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca suniito| sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti| a0ni01.2.21, adhikaraNavagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAMya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiN| ...ye vo mayA dhammA abhiJA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM byaJjanena byaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM addhaniyaM assa cirdvitikN...| dI0ni0 3.177, pAsAdikasutta ....jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai. use artha aura vyaMjana sahita saba mila-jula kara, binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho...|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai / yaha bhagavAna buddha ke cauMtIsa dIrghAkAra upadezoM kA saMgraha hai jo ki tIna khaMDoM meM vibhakta hai - sIlakkhandhavagga, mahAvagga, pAthikavagga / ina upadezoM meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai / vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thI / unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI-kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyA / prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huaa| tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huiiN| jaba sthavira mahendra buddha vacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rakhA | pAMcavI sadI ke madhya meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyA / dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka dIghanikAya - aTThakathA kA praNayana kiyaa| yaha bhI tIna bhAgoM meM vibhakta hai / isake prathama bhAga - sIlakkhandhavagga-aTThakathA kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta 1 hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogA / 11 nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dighanikaye Sumangalavilasini Pathamo Bhago Silakkhandhavagga-Atthakatha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time! "Dveme, Bhikkhave, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sunikkbittassa, Bhikkhave, padabyanjanassa atthopi sunayo boti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure ...ye vo maya dhamma abbinna desita, tattha sabbeheva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... D. N. 3.177, Pasadikasutta. for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...the dhammas (truths) which I have taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Present Text Sumangala vilasini Vol.I (Silakkhandhavagga-Atthakatha) The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. It contains thirty-four important long discourses of the Buddha, divided into three sections--the Silakkhandhavagga, Mahavagga and Pathikavagga. In these discourses a lot of material related to sila, samadhi and panna is available. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of atthakatha (commentaries), such as the Culaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other asphakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atphakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali, during the middle of the fifth century A.D. He then compiled the commentary on the Digha Nikaya named Sumangalavilasini in three volumes to help clarify its meaning. We sincerely hope that this publication, Silakkhandhavagga-Athakatha will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: 37 a 377 a i * i I u 5 u Pe 390 Consonants with Vowel 37 (a): ka ka kha kha ga ga gha gha 3 na a ca 8 cha ja jha jha Ja ia & ta tha 3 da dha ona ta tha Ida gdha 7 na q pa 4 pha aba 4 bha ma ya ya ra ra la la va va sa sa ha ha La la One nasal sound (niggahita): 31 am Vowels in combination with consonants "k" and "kh": (exceptions: 5 ru, tru) ka ka kA ka ki ki kI ki ku ku kU ka ke ke ko ko kha kha khA kha khi khi khI khi khu khu khU kha khe khe kho kho Conjunct-consonants: kka kka kha kkha kya kya kra kra kla kla kva kva 4 khya 59khva gga gga ggha gya gya gra gra gva Inka nikha vaya nkhya nga ngha cca ery ccha jja jja jjha jjha 55 nna jha nha nca 3 ncha jjha njha dR tta 8 ttha dda Tddha hr ntha NDa nda nna nya Nha nha tta tta stha ttha tya tya tra tva dda ddha ddha na dma ya dya dra dra dva 2 dhya dhva dhva nta nta ntva ntha ntha nda ndra mendha nna nha ppa up ppha pya pla pla bba bbha bya bya a bra mpa mpa mpha mpha mba mbha mma mya mya F mha yya yya vya vya yaha yha lla lla lya lya lha lha vha stra stra sna sya sya ssa ssa sma sma sva hma hya hva Elha ? 1 82 83 84 45 EUR 6 67 68 $9 00 ggha s NTa nja nta NNa mi sono her Eleny Nyhe A4 nya nya sta
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a - as the "a" in about a - as the "a" in father i - as the "" in mint i - as the "ee" in see u - as the "u" in put u - as the "00" in cool e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, photthabba. Consonants are pronounced mostly as in English. g - as the "g" in get c - soft like the "ch" in church v - a very soft -v- or -WAll aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. th - not as in 'three'; rather 't followed by 'h' (outbreath) ph - not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongueturned back; and l'is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl'sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. The nasal sounds: n - guttural nasal, like -ng- as in singer n - as in Spanish senor n - with tongue retroflexed m - as in hung, ring Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 20
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ a0 ni0 aTTha0 = aTThakathA anu TI0 apa0 = apadAna abhi0 TI0 itivu0 = itivRttaka = udA0 = udAna kaGkSA0 TI0 = = = aGguttaranikAya anuTIkA kathAva0 = kathAvatthu khu0ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddaka pATha cariyA0 pi0 cariyApiTaka cULani0 cULaniddesa cULavagga = cULava0 jA0 = jAtaka TI0 TIkA = abhinavaTIkA dha0 sa0 = kaGkSAvitaraNI TIkA theragA0 = theragAthA therIgA0 = therIgAthA dI0 ni0 dIghanikAya dha0 pa0 = dhammapada = * dhammasaGgaNI dhAtu0 = dhAtukathA netti0 = paTi0 ma0 = nettipakaraNa paTisambhidAmagga saMketa-sUcI 21 paTThA0 pari0 pAci0 = paTTAna parivAra = pArA0 pu0 TI0 = purANaTIkA puggalapaJJatti pAcittiya pArAjika pu0 pa0 = pe0 0 = peTako0 = bu0 vaM0 buddhavaMsa ma0 ni0 mahAva0 = mahAvagga mahAni0 mahAnisa mi0 pa0 = milindapaJha mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vimAnavatthu vi0 va0 = vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 vibhaGga = = petavatthu peTakopadesa = = visuddhi0 = visuddhimagga saM0 ni0 saMyuttanikAya sArattha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 ni0 suttanipAta majjhimanikAya = =
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sumaGgalavilAsinI paThamo bhAgo sIlakkhandhavaggaTThakathA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ganthArambhakathA karuNAsItalahadayaM, pApajjotavihatamohatamaM / sanarAmaralokagaruM, vande sugataM gativimuttaM / / buddhopi buddhabhAvaM, bhAvetvA ceva sacchikatvA ca / yaM upagato gatamalaM, vande tamanuttaraM dhammaM / / sugatassa orasAnaM, puttAnaM mArasenamathanAnaM / aThThannampi samUha, sirasA vande ariyasaGgaM / /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA iti me pasannamatino, ratanattayavandanAmayaM puJja / yaM suvihatantarAyo, hutvA tassAnubhAvena / / dIghassa dIghasuttaGkitassa, nipuNassa aagmvrss| buddhAnubuddhasaMvaNNitassa, saddhAvahaguNassa / / atthappakAsanatthaM, aTThakathA Adito vasisatehi / paJcahi yA saGgItA, anusaGgItA ca pacchApi / / sIhaLadIpaM pana AbhatAtha, vasinA mahAmahindena / ThapitA sIhaLabhAsAya, dIpavAsInamatthAya / / apanetvAna tatohaM, sIhaLabhAsaM manoramaM bhAsaM / tantinayAnucchavikaM, Aropento vigatadosaM / / samayaM avilomento, therAnaM theravaMsapadIpAnaM / sunipuNavinicchayAnaM, mahAvihAre nivAsInaM / / hitvA punappunAgatamatthaM, atthaM pakAsayissAmi / sujanassa ca tuTTatthaM, cirahitatthaJca dhammassa / / sIlakathA dhutadhammA,kammaTThAnAni ceva sabbAni / cariyAvidhAnasahito, jhAnasamApattivitthAro / / sabbA ca abhijJAyo, paJjAsaGkalananicchayo ceva / khandhadhAtAyatanindriyAni, ariyAni ceva cattAri / / saccAni paccayAkAradesanA, suparisuddhanipuNanayA / avimuttatantimaggA, vipassanA bhAvanA ceva / /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA iti pana sabbaM yasmA, visuddhimagge mayA suparisuddhaM / vuttaM tasmA bhiyyo, na taM idha vicArayissAmi / / "mAjhe visuddhimaggo, esa catunnampi AgamAnahi / ThatvA pakAsayissati, tattha yathA bhAsitaM atthaM' / / icceva kato tasmA, tampi gahetvAna saddhimetAya / aTThakathAya vijAnatha, dIghAgamanissitaM atthanti / / nidAnakathA tattha dIghAgamo nAma sIlakkhandhavaggo, mahAvaggo, pAthikavaggoti vaggato tivaggo hoti; suttato ctuttiNssuttsnggho| tassa vaggesu sIlakkhandhavaggo Adi, suttesu brhmjaalN| brahmajAlassApi "evaM me suta''ntiAdikaM AyasmatA Anandena paThamamahAsaGgItikAle vuttaM nidAnamAdi / paThamamahAsaGgItikathA paThamamahAsaGgIti nAma cesA kiJcApi vinayapiTake tantimArULhA, nidAnakosallatthaM pana idhApi evaM veditbbaa| dhammacakkappavattanahi Adi katvA yAva subhaddaparibbAjakavinayanA katabuddhakicce, kusinArAyaM upavattane mallAnaM sAlavane yamakasAlAnamantare visAkhapuNNamadivase paccUsasamaye anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbute bhagavati lokanAthe, bhagavato dhAtubhAjanadivase sannipatitAnaM sattannaM bhikkhusatasahassAnaM saGghatthero AyasmA mahAkassapo sattAhaparinibbute bhagavati subhaddena vuDDapabbajitena - "alaM, Avuso, mA socittha, mA paridevistha, sumuttA mayaM tena mahAsamaNena, upakutA ca homa - 'idaM vo kappati, idaM vo na kappatI'ti, idAni pana mayaM yaM icchissAma, taM karissAma, yaM na icchissAma na taM karissAmA''ti (cULava0 437) vuttavacanamanussaranto, Idisassa ca saGghasannipAtassa puna dullabhabhAvaM maJamAno,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "ThAnaM kho panetaM vijjati, yaM pApabhikkhU 'atItasatthukaM pAvacana 'nti maJJamAnA pakkhaM labhitvA nacirasseva saddhammaM antaradhApeyyuM, yAva ca dhammavinayo tiTThati, tAva anatItasatthukameva pAvacanaM hoti / vRttahetaM bhagavatA - 'yo vo, Ananda, mayA dhammo ca vinayo ca desito paJJatto, so vo mamaccayena satthA' ti ( dI0 ni0 2.216) / 'yaMnUnAhaM dhammaJca vinayaJca saGgAyeyyaM yathayidaM sAsanaM addhaniyaM assa ciraTTitikaM' | yaJcAhaM bhagavatA 'dhAressasi pana me tvaM kassapa, sANAni paMsukUlAni nibbasanAnI 'ti (saM0 ni0 1.2.154) vatvA cIvare sAdhAraNaparibhogena / 'ahaM, bhikkhave, yAvadeva AkaGkSAmi vivicceva kAmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jhAnaM upasampajja viharAmi ; kassapopi, bhikkhave, yAvadeva, AkaGkSati vivicceva kAmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jJAnaM upasampajja viharatI 'ti (saM0 ni0 1.2.152) / evamAdinA nayena navAnupubbavihArachaLabhiJJAppabhede uttarimanussadhamme attanA samasamaTThapanena ca anuggahito, tathA AkAse pANiM cAletvA alaggacittatAya va candopamapaTipadAya ca pasaMsito, tassa kimaJJa ANaNyaM bhavissati / nanu maM bhagavA rAjA viya sakakavacaissariyAnuppadAnena attano kulavaMsappatiTThApakaM puttaM ' saddhammavaMsappatiTThApako me ayaM bhavissatI 'ti mantvA iminA asAdhAraNena anuggahena anuggahesi, imAya ca uLArAya pasaMsAya pasaMsIti cintayanto dhammavinayasaGgAyanatthaM bhikkhUna utsAhaM jnesi| yathAha - "atha kho AyasmA mahAkassapo bhikkhU Amantesi - 'ekamidAhaM, Avuso, 4
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA samayaM pAvAya kusinAraM addhAnamaggappaTipanno mahatA bhikkhusaGkhena saddhiM paJcamattehi bhikkhusatehI "ti (cULava0 437) sabbaM subhaddakaNDaM vitthArato veditabbaM / atthaM panassa mahAparinibbAnAvasAne AgataTThAneyeva kathayissAma / tato paraM Aha "handa mayaM, Avuso, dhammaJca vinayaJca saGgAyAma, pure adhammo dippati, dhammo paTibAhiyyati; pure avinayo dippati, vinayo paTibAhiyyati; pure adhammavAdino balavanto honti, dhammavAdino dubbalA honti, pure avinayavAdino balavanto honti, vinayavAdino dubbalA hontI " ti ( cULava0 437) / bhikkhU AhaMsu - " tena hi bhante, thero bhikkhU uccinatU 'ti / thero pana sakalanavaGgasatthusAsanapariyattidhare puthujjanasotApannasakadAgAmi anAgAmi sukkhavipaka khINAsavabhikkhU anekasate, anekasahasse ca vajjetvA tipiTakasabbapariyattippabhedadhare paTisambhidAppatte mahAnubhAve yebhuyyena bhagavato etadaggaM Aropite tevijjAdibhede khINAsavabhikkhUyeva ekUnapaJcasate pariggahesi / ye sandhAya idaM vuttaM - "atha kho AyasmA mahAkassapo ekenUnAni paJca arahantasatAni uccinI 'ti ( cULava0 437) / kissa pana thero ekenUnamakAsIti ? Ayasmato Anandattherassa okAsakaraNatthaM / tenahAyasmatA sahApi, vinApi na sakkA dhammasaGgItiM kAtuM / so hAyasmA sekkho sakaraNIyo, tasmA sahApi na sakkA / yasmA panassa kiJci dasabaladesitaM suttageyyAdikaM appaccakkhaM nAma natthi / yathAha - "dvAsIti buddhato gahiM, dve sahassAni bhikkhuto / caturAsIti sahassAni ye me dhammA pavattino 'ti / / (theragA0 1027) tasmA vinApi na sakkA / yadi evaM sekkhopi samAno dhammasaGgItiyA bahukArattA therena uccinitabbo assa, atha kasmA na uccinitoti ? parUpavAdavivajjanato / thero hi Ayasmante Anande 5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ativiya vissattho ahosi, tathA hi naM sirasmiM palitesu jAtesupi 'na vAyaM kumArako mattamaJAsI'ti, (saM0 ni0 1.2.154) kumArakavAdena ovadati / sakyakulappasuto cAyasmA tathAgatassa bhAtA cULapituputto / tattha keci bhikkhU chandAgamanaM viya maJjamAnA - "bahU asekkhapaTisambhidAppatte bhikkhU ThapetvA AnandaM sekkhapaTisambhidAppattaM thero uccinI''ti upavadevyuM / taM parUpavAdaM parivajjento, 'AnandaM vinA dhammasaGgItiM na sakkA kAtuM, bhikkhU yeva naM anumatiyA gahessAmI'ti na uccini / atha sayameva bhikkhU AnandassatthAya theraM yAciMsu / yathAha - "bhikkhU AyasmantaM mahAkassapaM etadavocuM- 'ayaM, bhante, AyasmA Anando kiJcApi sekkho abhabbo chandA dosA mohA bhayA agatiM gantuM, bahu cAnena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi, bhante, thero Ayasmantampi AnandaM uccinatU'ti / atha kho AyasmA mahAkassapo Ayasmantampi AnandaM uccinI"ti (cULava0 437) / evaM bhikkhUnaM anumatiyA uccinitena tenAyasmatA saddhiM paJcatherasatAni ahesuM / atha kho therAnaM bhikkhUnaM etadahosi- "kattha nu kho mayaM dhammaJca vinayaJca saGgAyeyyAmA'"ti ? atha kho therAnaM bhikkhUnaM etadahosi- "rAjagahaM kho mahAgocaraM pahUtasenAsanaM, yaMnUna mayaM rAjagahe vassaM vasantA dhammaJca vinayaJca saGgAyeyyAma, na ajhe bhikkhU rAjagahe vassaM upagaccheyyu"nti (cULava0 437) / kasmA pana nesaM etadahosi ? "idaM pana amhAkaM thAvarakammaM, koci visabhAgapuggalo saGghamajjhaM pavisitvA ukkoTeyyA''ti / athAyasmA mahAkassapo attidutiyena kammena sAvesi "suNAtu me, Avuso saGgho, yadi saGghassa pattakallaM saGgho imAni paJca bhikkhusatAni sammanneyya rAjagahe vassaM vasantAni dhammaJca vinayaJca saGgAyituM, na aJahi bhikkhUhi rAjagahe vassaM vasitabbanti / esA utti /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA "suNAtu me, Avuso saGgho, saGgho imAni paJcabhikkhusatAni sammanna''ti 'rAjagahe vassaM vasantAni dhammaJca vinayaJca saGgAyituM, na a hi bhikkhUhi rAjagahe vassaM vasitabbanti / yassAyasmato khamati imesaM paJcannaM bhikkhusatAnaM sammuti' rAjagahe vassaM vasantAnaM dhammaJca vinayaJca saGgAyituM, na ajehi bhikkhUhi rAjagahe vassaM vasitabbanti, so tuNhassa; yassa nakkhamati, so bhAseyya / "sammatAni saGghana imAni paJcabhikkhusatAni rAjagahe vassaM vasantAni dhammaJca vinayaJca saGgAyituM, na a hi bhikkhUhi rAjagahe vassaM vasitabbanti, khamati saGghassa, tasmA tuNhI, evametaM dhArayAmI''ti (cULava0 438) / ayaM pana kammavAcA tathAgatassa parinibbAnato ekavIsatime divase katA / bhagavA hi visAkhapuNNamAyaM paccUsasamaye parinibbuto, athassa sattAhaM suvaNNavaNNaM sarIraM gandhamAlAdIhi pUjayiMsu / evaM sattAhaM sAdhukILanadivasA nAma ahesuN| tato sattAhaM citakAya agginA jhAyi, sattAhaM sattipaJjaraM katvA sandhAgArasAlAyaM dhAtupUjaM karisUti, ekavIsati divasA gtaa| jeTThamUlasukkapakkhapaJcamiyaMyeva dhAtuyo bhAjayiMsu / etasmiM dhAtubhAjanadivase sannipatitassa mahAbhikkhusaGghassa subhaddena vuDDapabbajitena kataM anAcAraM ArocetvA vuttanayeneva ca bhikkhU uccinitvA ayaM kammavAcA ktaa| imaJca pana kammavAcaM katvA thero bhikkhU Amantesi- "Avuso, idAni tumhAkaM cattAlIsa divasA okAso kato, tato paraM 'ayaM nAma no palibodho atthI'ti, vattuM na labbhA, tasmA etthantare yassa rogapalibodho vA AcariyupajjhAyapalibodho vA mAtApitupalibodho vA asthi, pattaM vA pana pacitabba, cIvaraM vA kAtabbaM, so taM palibodhaM chinditvA taM karaNIyaM karotU"ti / evaJca pana vatvA thero attano paJcasatAya parisAya parivuto rAjagahaM gato / aJapi mahAtherA attano attano parivAre gahetvA sokasallasamappitaM mahAjanaM assAsetukAmA taM taM disaM pakkantA / puNNatthero pana sattasatabhikkhuparivAro 'tathAgatassa parinibbAnaTThAnaM AgatAgataM mahAjanaM assAsessAmI'ti kusinArAyaMyeva aTThAsi / AyasmA Anando yathA pubbe aparinibbutassa, evaM parinibbutassApi bhagavato
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA sayameva pattacIvaramAdAya paJcahi bhikkhusatehi saddhiM yena sAvatthi tena cArikaM pakkAmi / gacchato gacchato panassa parivArA bhikkhU gaNanapathaM vItivattA / tenAyasmatA gatagatadvAne mahAparidevo ahosi| anupubbena pana sAvatthimanuppatte there sAvatthivAsino manussA "thero kira Agato 'ti sutvA gandhamAlAdihatthA paccuggantvA - " bhante, Ananda, pubbe bhagavatA saddhiM Agacchatha, ajja kuhiM bhagavantaM ThapetvA AgatatthA 'tiAdIni vadamAnA parodiMsu / buddhassa bhagavato parinibbAnadivase viya mahAparidevo ahosi | tatra sudaM AyasmA Anando aniccatAdipaTisaMyuttAya dhammiyAkathAya taM mahAjanaM saJJApetvA jetavanaM pavisitvA dasabalena vasitagandhakuTiM vanditvA dvAraM vivaritvA maJcapIThaM nIharitvA papphoTetvA gandhakuTiM sammajjitvA milAtamAlAkacavaraM chaDDetvA maJcapIThaM atiharitvA puna yathAThAne ThapetvA bhagavato ThitakAle karaNIyaM vattaM sabbamakAsi / kurumAno ca nhAnakoTThakasammajjanaudakupaTThApanAdikAlesu gandhakuTiM vanditvA - "nanu bhagavA, ayaM tumhAkaM nhAnakAlo, ayaM dhammadesanAkAlo, ayaM bhikkhUnaM ovAdadAnakAlo, ayaM sIhaseyyakappanakAlo, ayaM mukhadhovanakAlo' tiAdinA nayena paridevamAnova akAsi, yathA taM bhagavato guNagaNAmatarasaJjatAya patiTThitapemo ceva akhINAsavo ca anekesu ca jAtisatasahassesu aJJamaJjassUpakArasaJjanitacittamaddavo / tamenaM aJJatarA devatA" bhante, Ananda, tumhe evaM paridevamAnA kathaM aJje assAsessathA "ti saMvejesi / so tassA vacanena saMviggahadayo santhambhitvA tathAgatassa parinibbAnato bhuti ThAnanisajjabahulattA ussannadhAtukaM kAyaM samassAsetuM dutiyadivase khIravirecanaM pivitvA vihAreyeva nisIdi / yaM sandhAya subhena mANavena pahitaM mANavakaM etadavoca - " akAlo kho mANavaka, atthi me ajja bhesajjamattA pItA, appeva nAma svepi upasaGkameyyAmA " ti ( dI0 ni0 1.447) / dutiyadivase cetakattherena pacchAsamaNena gantvA subhena mANavena puTTho imasmiM dIghanikAye subhasutaM nAma dasamaM suttaM abhAsi / atha Anandatthero jetavanamahAvihAre khaNDaphullappaTisaGgharaNaM kArApetvA upakaTThAya vassUpanAyikAya bhikkhusa ohAya rAjagahaM gato tathA aJJapi dhammasaGgAhakA bhikkhUti / evaJhi gate, te sandhAya ca idaM vuttaM - " atha kho therA bhikkhU rAjagahaM agamaMsu, dhammaJca 8
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA vinayaJca saGgrAyitu'nti ( cULava0 438 ) / te AsaLahIpuNNamAyaM uposathaM katvA pATipadadivase sannipatitvA vassaM upagacchiMsu / tena kho pana samayena rAjagahaM parivAretvA aTThArasa mahAvihArA honti, te sabbepi chaDDitapatitauklApA ahesuM / bhagavato hi parinibbAne sabbepi bhikkhU attano attano pattacIvaramAdAya vihAre ca pariveNe ca chaDDetvA agamaMsu / tattha katikavattaM kurumAnA therA bhagavato vacanapUjanatthaM titthiyavAdaparimocanatthaJca - 'paThamaM mAsaM khaNDaphullappaTisaGgharaNaM karomA'ti cintesuN| titthiyA hi evaM vadeyyuM - " samaNassa gotamassa sAvakA sat Thiteyeva vihAre paTijaggiMsu, parinibbute chaDDesuM, kulAnaM mahAdhanapariccAgo vinassatI 'ti / tesaJca vAdaparimocanatthaM cintesunti vRttaM hoti / evaM cintayitvA ca pana katikavattaM kariMsu / yaM sandhAya vuttaM - 9 "atha kho therAnaM bhikkhUnaM etadahosi - bhagavatA, kho Avuso, khaNDaphullappaTisaGgharaNaM vaNNitaM, handa mayaM, Avuso, paThamaM mAsaM khaNDaphullappaTisaGgharaNaM karoma, majjhimaM mAsaM sannipatitvA dhammaJca vinayaJca saGgAyissAmA ''ti (cULava0 438 ) / te dutiyadivase gantvA rAjadvAre aTThasu / rAjA AgantvA vanditvA - " kiM bhante, AgatatthA"ti attanA kattabbakiccaM pucchi / therA aTThArasa mahAvihArapaTisaGgharaNatthAya hatthakammaM pttivedesuN| rAjA hatthakammakArake manusse adAsi / therA paThamaM mAsaM sabbavihAre paTisaGgharApetvA raJJo ArocesuM - "niTThitaM, mahArAja, vihArapaTisaGgharaNaM, idAni dhammavinayasaGgahaM karomA'ti / " sAdhu bhante visaTTA karotha, mayhaM ANAcakkaM, tumhAkaJca dhammacakkaM hotu, ANApetha, bhante, kiM karomI 'ti / "saGgrahaM karontAnaM bhikkhUnaM sannisajjadvAnaM mahArAjA " ti / " kattha karomi, bhante 'ti ? " vebhArapabbatapasse sattapaNNi guhAdvAre kAtuM yuttaM mahArAjA "ti / " sAdhu, bhante 'ti kho rAjA ajAtasattu vissakammunA nimmitasadisaM suvibhattabhittithambhasopAnaM nAnAvidhamAlAkammalatAkammavicittaM, abhibhavantamiva rAjabhavanavibhUtiM, avahasantamiva devavimAna siriM, siriyA niketanamiva ekanipAtatitthamiva ca devamanussanayanavihaMgAnaM, lokarAmaNeyyakamiva sampiNDitaM daTThabbasAramaNDaM maNDapaM kArApetvA vividhakusumadAmolambakaviniggalantacAruvitAnaM nAnAratanavicittamaNikoTTimatalamiva naM nAnApupphUpahAravicittasupariniTThitabhUmikammaM brahmavimAnasadisaM alaGkaritvA, tasmiM ca, 9
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA mahAmaNDape paJcasatAnaM bhikkhUnaM anagghAni paJca kappiyapaccattharaNasatAni paJJapetvA, dakkhiNabhAgaM nissAya uttarAbhimukhaM therAsanaM, maNDapamajjhe puratthAbhimukhaM buddhassa bhagavato AsanArahaM dhammAsanaM paJJapetvA, dantakhacitaM bIjaniJcettha ThapetvA, bhikkhusaGghassa ArocApesi - "niTThitaM, bhante mama kicca "nti / , tasmiJca pana divase ekacce bhikkhU AyasmantaM AnandaM sandhAya evamAhaMsu"imasmiM bhikkhusaGghe eko bhikkhu vissagandhaM vAyanto vicaratIti / thero taM sutvA imasmiM bhikkhusaGghe aJJo vissagandhaM vAyanto vicaraNakabhikkhu nAma natthi / addhA ete maM sandhAya vadantIti saMvegaM Apajji / ekacce naM AhaMsuyeva - "sve Avuso, Ananda, sannipAto, tvaJca sekkho sakaraNIyo, tena te na yuttaM sannipAtaM gantuM, appamatto hohI 'ti / atha kho AyasmA Anando - 'sve sannipAto, na kho metaM patirUpaM vAhaM sekkho samAno sannipAtaM gaccheyyanti, bahudeva rattiM kAyagatAya satiyA vItinAmetvA rattiyA paccUsasamaye caGkamA orohitvA vihAraM pavisitvA "nipajjissAmI 'ti kArya Avajjesi, dve pAdA bhUmito muttA, apattaJca sIsaM bimbohanaM, etasmiM antare anupAdAya Asavehi cittaM vimucci / ayahi AyasmA caGkamena bahi vItinAmetvA visesaM nibbattetuM asakkonto cintesi - "nanu maM bhagavA etadavoca - 'katapuJJosi tvaM, Ananda, padhAnamanuyuJja, khippaM hohisi anAsavo ti ( dI0 ni0 2.207) / buddhAnaJca kathAdoso nAma natthi, mama pana accAraddhaM vIriyaM tena me cittaM uddhaccAya saMvattati / handAhaM vIriyasamataM yojemI "ti, caGkamA orohitvA pAdadhovanaTTAne ThatvA pAde dhovitvA vihAraM pavisitvA maJcake nisIditvA, "thokaM vissamissAmI 'ti kAyaM maJcake apanAmesi / dve pAdA bhUmito muttA, sIsaM bimbohanamappattaM, etasmiM antare anupAdAya Asavehi cittaM vimuttaM catuiriyApathavirahitaM therassa arahattaM / tena " imasmiM sAsane anipanno anisinno aTThito acaGkamanto ko bhikkhu arahattaM patto 'ti vutte " Anandatthero "ti vattuM vaTTati / atha therA bhikkhU dutiyadivase paJcamiyaM kALapakkhassa katabhattakiccA pattacIvaraM paTisAmetvA dhammasabhAyaM sannipatiMsu / atha kho AyasmA Anando arahA samAno sannipAtaM agamAsi / kathaM agamAsi ? " idAnimhi sannipAtamajjhaM pavisanAraho "ti haTThatuTThacitto ekaMsaM cIvaraM katvA bandhanA muttatAlapakkaM viya, paNDukambale nikkhittajAtimaNi viya, vigatavalAhake nabhe samuggatapuNNacando viya, bAlAtapasamphassavikasitareNupiJjaragabbhaM padumaM 10
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ viya ca, parisuddhena pariyodAtena sappabhena sassirIkena ca mukhavarena attano arahattappattiM ArocayamAno viya agamAsi / atha naM disvA Ayasmato mahAkassapassa etadahosi - " sobhati vata bho arahattappatto Anando, sace satthA dhareyya, addhA ajjAnandassa sAdhukAraM dadeyya, dAnissAhaM satthArA dAtabbaM sAdhukAraM dadAmI"ti, tikkhattuM sAdhukAramadAsi / handa, paThamamahAsaGgItikathA majjhimabhANakA pana vadanti - "Anandatthero attano arahattappattiM japetukAmo bhikkhUhi saddhiM nAgato, bhikkhU yathAvuGkaM attano attano pattAsane nisIdantA Anandattherassa AsanaM ThapetvA nisinnA / tattha keci evamAhaMsu - 'etaM AsanaM kassA'ti ? 'AnandassA 'ti / 'Anando pana kuhiM gato 'ti ? tasmiM samaye thero cintesi mahaM gamanakAlo'ti / tato attano AnubhAvaM dassento pathaviyaM nimajjitvA attano Asaneyeva attAnaM dassesI "ti, AkAsena gantvA nisIdItipi eke / yathA vA tathA vA hotu / sabbathApi taM disvA Ayasmato mahAkassapassa sAdhukAradAnaM yuttameva / 'idAni evaM Agate pana tasmiM Ayasmante mahAkarasapatthero bhikkhU Amantesi - " Avuso, kiM paThamaM saGgAyAma, dhammaM vA vinayaM vA "ti ? bhikkhU AhaMsu - "bhante, mahAkassapa, vinayo nAma buddhasAsanassa Ayu / vinaye Thite sAsanaM ThitaM nAma hoti / tasmA paThamaM vinayaM saGgAyAmA ''ti / "kaM dhuraM katvA" ti ? " AyasmantaM upAli "nti / "kiM Anando nappahotI 'ti ? "no nappahoti" / api ca kho pana sammAsambuddho dharamAnoyeva vinayapariyattiM nissAya AyasmantaM upAlaM etadagge Thapesi - " etadaggaM, bhikkhave, mama sAvakAnaM bhikkhUnaM vinayadharAnaM yadidaM upAlI 'ti (a0 ni0 1.1.228) / ' tasmA upAlittheraM pucchitvA vinayaM saGgAyAmA 'ti / tato thero vinayaM pucchanatthAya attanAva attAnaM sammanni / upAlittheropi vissajjanatthAya sammanni / tatrAyaM pALi - atha kho AyasmA mahAkassapo saGgha Apesi - "suNAtu me, Avuso, saGghI, yadi saGghassa pattakallaM, ahaM upAlaM vinayaM puccheyyanti / / AyasmApi upAli saGghaM Japesi - 11 11
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "suNAtu me, bhante, saGgho, yadi saGghassa pattakallaM, ahaM AyasmatA mahAkassapena vinayaM puTTho vissajjeyya'nti / / (cULava0 439) evaM attAnaM sammannitvA AyasmA upAli uvAyAsanA ekaMsaM cIvaraM katvA there bhikkhU vanditvA dhammAsane nisIdi dantakhacitaM bIjaniM gahetvA, tato mahAkassapatthero therAsane nisIditvA AyasmantaM upAliM vinayaM pucchi| "paThamaM Avuso, upAli, pArAjikaM kattha paJatta"nti ? "vesAliyaM, bhante''ti | "kaM ArabbhA'"ti ? "sudinnaM kalandaputtaM ArabbhA''ti / "kismiM vatthusminti ? "methunadhamme'ti / "atha kho AyasmA mahAkassapo AyasmantaM upAliM paThamassa pArAjikassa vatthumpi pucchi, nidAnampi pucchi, puggalampi pucchi, paJattimpi pucchi, anupaJattimpi pucchi, Apattimpi pucchi, anApattimpi pucchi" (cULava0 439) / puTTho puTTho AyasmA upAli vissjjesi| kiM panettha paThamapArAjike kiJci apanetabbaM vA pakkhipitabbaM vA asthi natthIti ? apanetabbaM natthi / buddhassa hi bhagavato bhAsite apanetabbaM nAma natthi / na hi tathAgatA ekabyaJjanampi niratthakaM vadanti / sAvakAnaM pana devatAnaM vA bhAsite apanetabbampi hoti, taM dhammasaGgAhakattherA apanayiMsu / pakkhipitabbaM pana sabbatthApi asthi, tasmA yaM yattha pakkhipituM yuttaM, taM pakkhipiMsuyeva / kiM pana tanti ? 'tena samayenA'ti vA, 'tena kho pana samayenA'ti vA, "atha khoti vA', 'evaM vutteti' vA, 'etadavocA'ti vA, evamAdikaM sambandhavacanamattaM / evaM pakkhipitabbayuttaM pakkhipitvA pana - "idaM paThamapArAjika''nti tthpesuN| paThamapArAjike saGgahamArULhe paJca arahantasatAni saGgahaM Aropitanayeneva gaNasajjhAyamakaMsu- "tena samayena buddho bhagavA veraJjAyaM viharatI''ti / tesaM sajjhAyAraddhakAleyeva sAdhukAraM dadamAnA viya mahApathavI udakapariyantaM katvA akampittha / eteneva nayena sesAni tINi pArAjikAni saGgahaM AropetvA "idaM pArAjikakaNDa"nti ThapesuM / terasa saGghAdisesAni "terasaka"nti ThapesuM / dve sikkhApadAni "aniyatAnI"ti tthpesuN| tiMsa sikkhApadAni "nissaggiyAni pAcittiyAnI"ti ThapesuM / dvenavuti sikkhApadAni "pAcittiyAnI"ti tthpesuN| cattAri sikkhApadAni 12
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA "pATidesanIyAnI''ti ThapesuM / paJcasattati sikkhApadAni "sekhiyAnI"ti ThapesuM / satta dhamme "adhikaraNasamathA"ti tthpesuN| evaM sattavIsAdhikAni dve sikkhApadasatAni "mahAvibhaGgo''ti kittetvA ThapesuM / mahAvibhaGgAvasAnepi purimanayeneva mahApathavIakampittha / tato bhikkhunIvibhaGge aTTha sikkhApadAni "pArAjikakaNDaM nAma ida"nti ThapesuM / sattarasa sikkhApadAni "sattarasaka"nti tthpesuN| tiMsa sikkhApadAni "nissaggiyAni pAcittiyAnI''ti tthpesuN| chasaTThisatasikkhApadAni "pAcittiyAnI''ti tthpesuN| aTTha sikkhApadAni "pATidesanIyAnI"ti tthpesuN| paJcasattati sikkhApadAni "sekhiyAnI"ti ThapesuM / satta dhamme "adhikaraNasamathA''ti ThapesuM / evaM tINi sikkhApadasatAni cattAri ca sikkhApadAni "bhikkhunIvibhaGgo''ti kittetvA - "ayaM ubhato vibhaGgo nAma catusaTThibhANavAro''ti ThapesuM / ubhatovibhaGgAvasAnepi vuttanayeneva mahApathavikampo ahosi / etenevupAyena asItibhANavAraparimANaM khandhakaM, paJcavIsatibhANavAraparimANaM parivAraJca saGgahaM AropetvA "idaM vinayapiTakaM nAmA''ti ThapesuM / vinayapiTakAvasAnepi vuttanayeneva mahApathavikampo ahosi / taM AyasmantaM upAliM paTicchApesuM- "Avuso, imaM tumhaM nissitake vaacehii''ti| vinayapiTakasaGgahAvasAne upAlitthero dantakhacitaM bIjaniM nikkhipitvA dhammAsanA orohitvA there bhikkhU vanditvA attano pattAsane nisadi / vinayaM sanAyitvA dhamma saGgAyitakAmo AyasmA mahAkassapo bhikkha pacchi- "dhamma saGgAyante hi kaM puggalaM dhuraM katvA dhammo saGgAyitabbo"ti ? bhikkhU- "AnandattheraM dhuraM katvA'"ti AhaMsu / atha kho AyasmA mahAkassapo saGkha Apesi - "suNAtu me, Avuso, saGgho, yadi saGghassa pattakallaM, ahaM AnandaM dhammaM puccheyya"nti / atha kho AyasmA Anando saGgha Apesi - 13
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "suNAtu me, bhante, saGgho, yadi saGghassa pattakallaM, ahaM AyasmatA mahAkassapena dhammaM puTTho vissajjeyya''nti / atha kho AyasmA Anando uThAyAsanA ekaMsaM cIvaraM katvA there bhikkhU vanditvA dhammAsane nisIdi dantakhacitaM bIjaniM gahetvA / atha kho AyasmA mahAkassapo bhikkhU pucchi - "kataraM, Avuso, piTakaM paThamaM sanAyAmAti ? "suttantapiTakaM, bhante"ti / "suttantapiTake catasso saGgItiyo, tAsu paThamaM kataraM saGgIti"nti ? "dIghasaGgIti, bhante'ti / "dIghasaGgItiyaM catutiMsa suttAni, tayo vaggA, tesu paThamaM kataraM vagga"nti ? "sIlakkhandhavaggaM, bhante"ti / "sIlakkhandhavagge terasa suttantA, tesu paThamaM kataraM sutta'nti ? "brahmajAlasuttaM nAma bhante, tividhasIlAlaGkataM, nAnAvidhamicchAjIvakahanalapanAdividdhaMsanaM, dvAsahidiTThijAlaviniveThanaM, dasasahassilokadhAtukampanaM, taM paThamaM saGgAyAmA"ti / atha kho AyasmA mahAkassapo AyasmantaM AnandaM etadavoca, "brahmajAlaM, Avuso Ananda, kattha bhAsita''nti ? "antarA ca, bhante, rAjagahaM antarA ca nALandaM rAjAgArake ambalaTTikAya"nti / "kaM ArabbhA''ti ? "suppiyaJca paribbAjakaM, brahmadattaJca mANava"nti / "kismiM vatthusmi"nti ? "vaNNAvaNNe''ti / atha kho AyasmA mahAkassapo AyasmantaM AnandaM brahmajAlassa nidAnampi pucchi, puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi (cULava0 440) / AyasmA Anando vissajjesi / vissajjanAvasAne paJca arahantasatAni gaNasajjhAyamakaMsu / vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi / evaM brahmajAlaM saGgAyitvA tato paraM "sAmaJaphalaM, panAvuso Ananda, kattha bhAsita''ntiAdinA nayena pucchAvissajjanAnukkamena saddhiM brahmajAlena sabbepi terasa suttante saGgAyitvA - "ayaM sIlakkhandhavaggo nAmA"ti kittetvA ThapesuM / tadanantaraM mahAvaggaM, tadanantaraM pAthikavagganti, evaM tivaggasaGgaha catutiMsasuttapaTimaNDitaM catusaTThibhANavAraparimANaM tantiM saGgAyitvA "ayaM dIghanikAyo nAmA''ti vatvA AyasmantaM AnandaM paTicchApesuM- "Avuso, imaM tumhaM nissitake vAcehI''ti /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA 15 tato anantaraM asItibhANavAraparimANaM majjhimanikAyaM saGgAyitvA dhammasenApatisAriputtattherassa nissitake paTicchApesuM- "imaM tumhe pariharathA''ti / / tato anantaraM satabhANavAraparimANaM saMyuttanikAyaM saGgAyitvA mahAkassapattheraM paTicchApesuM- "bhante, imaM tumhAkaM nissitake vAcethA''ti / tato anantaraM vIsatibhANavArasataparimANaM aGguttaranikAyaM saGgAyitvA anuruddhattheraM paTicchApesuM- "imaM tumhAkaM nissitake vAcethA''ti / tato anantaraM dhammasaGgahavibhaGgadhAtukathApuggalapaJattikathAvatthuyamakapaTTAnaM abhidhammoti vuccati / evaM saMvaNNitaM sukhumaJANagocaraM tantiM saGgAyitvA - "idaM abhidhammapiTakaM nAmA'"ti vatvA paJca arahantasatAni sajjhAyamakaMsu / vuttanayeneva pathavikampo ahosIti / tato paraM jAtakaM, niddeso, paTisambhidAmaggo, apadAnaM, suttanipAto, khuddakapATho, dhammapadaM, udAnaM, itivRttakaM, vimAnavatthu, petavatthu, theragAthA, therIgAthAti imaM tantiM saGgAyitvA "khuddakagantho nAmAya"nti ca vatvA "abhidhammapiTakasmiMyeva saGgahaM AropayiMsU''ti dIghabhANakA vadanti / majjhimabhANakA pana "cariyApiTakabuddhavaMsehi saddhiM sabbampetaM khuddakaganthaM nAma suttantapiTake pariyApanna''nti vadanti / evametaM sabbampi buddhavacanaM rasavasena ekavidhaM, dhammavinayavasena duvidhaM, paThamamajjhimapacchimavasena tividhaM / tathA piTakavasena / nikAyavasena paJcavidhaM, aGgavasena navavidhaM, dhammakkhandhavasena caturAsItisahassavidhanti veditabbaM / ___ kathaM rasavasena ekavidhaM ? yahi bhagavatA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambujjhitvA yAva anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyati, etthantare paJcacattAlIsavassAni devamanussanAgayakkhAdayo anusAsantena vA paccavekkhantena vA vuttaM, sab taM ekarasaM vimuttirasameva hoti / evaM rasavasena ekavidhaM / kathaM dhammavinayavasena duvidhaM ? sabbameva cetaM dhammo ceva vinayo cAti saGkhyaM gacchati / tattha vinayapiTakaM vinayo, avasesaM buddhavacanaM dhammo / tenevAha "yannUna mayaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA dhammaJca vinayaJca saGgAyeyyAmA"ti (cULava0 437) / "ahaM upAliM vinayaM puccheyyaM, AnandaM dhamma puccheyya"nti ca / evaM dhammavinayavasena duvidhaM / kathaM paThamamajjhimapacchimavasena tividhaM ? sabbameva majjhimabuddhavacanaM, pacchimabuddhavacananti tippabhedaM hoti / tattha - hidaM paThamabuddhavacanaM, "anekajAtisaMsAra, sandhAvissaM anibbisaM / gahakAraM gavesanto, dukkhA jAti punappunaM / / gahakAraka diTThosi, puna gehaM na kAhasi / sabbA te phAsukA bhaggA, gahakUTaM visaGkhataM / visaGkhAragataM cittaM, taNhAnaM khayamajjhagA''ti / / (dha0 pa0 153-54) idaM paThamabuddhavacanaM / keci "yadA have pAtubhavanti dhammA"ti (mahAva0 1) khandhake udAnagAthaM vadanti / esA pana pATipadadivase sabba bhAvappattassa somanassamayajANena paccayAkAraM paccavekkhantassa uppannA udAnagAthAti veditabbA / __ yaM pana parinibbAnakAle abhAsi - "handa dAni, bhikkhave, AmantayAmi vo, vayadhammA saGkhArA, appamAdena sampAdethA'"ti (dI0 ni0 2.218) idaM pacchimabuddhavacanaM / ubhinnamantare yaM vuttaM, etaM majjhimabuddhavacanaM nAma | evaM paThamamajjhimapacchimabuddhavacanavasena tividhaM / ___ kathaM piTakavasena tividhaM ? sabbampi cetaM vinayapiTakaM suttantapiTakaM abhidhammapiTakanti tippabhedameva hoti / tattha paThamasaGgItiyaM saGgItaJca asaGgItaJca sabbampi samodhAnetvA ubhayAni pAtimokkhAni, dve vibhaGgA, dvAvIsati khandhakA, soLasaparivArAti- idaM vinayapiTakaM nAma / brahmajAlAdicatuttiMsasuttasaGgaho dIghanikAyo, mUlapariyAyasuttAdidiyaDDhasatadvesuttasaGgaho majjhimanikAyo, oghataraNasuttAdisattasuttasahassasattasatadvAsaTThisuttasaGgaho saMyuttanikAyo, cittapariyAdAnasuttAdinavasuttasahassapaJcasatasattapaJAsasuttasaGgaho aGguttaranikAyo, khuddakapATha-dhammapada-udAna-itivRttaka-suttanipAta-vimAnavatthu-petavatthu-theragAthAtherIgAthA-jAtaka-niddesa-paTisambhidAmagga-apadAna-buddhavaMsa-cariyApiTakavasena pannarasappabhedo 16
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA khuddakanikAyoti idaM suttantapiTakaM nAma / dhammasaGgaho, vibhaGgo, dhAtukathA, puggalapaJJatti, kathAvatthu, yamakaM, paTThAnanti - idaM abhidhammapiTakaM nAma / tattha - "vividhavisesanayattA, vinayanato ceva kAyavAcAnaM / vinayatthavidUhi ayaM, vinayo vinayoti akkhAto" / / vividhA hi ettha paJcavidhapAtimokkhuddesapArAjikAdi satta ApattikkhandhamAtikA vibhaGgAdippabhedA nyaa| visesabhUtA ca daLahIkammasithilakaraNappayojanA anupaJJattinayA / kAyikavAcasikaajjhAcAranisedhanato cesa kAyaM vAcaJca vineti, tasmA vividhanayattA visesanayattA kAyavAcAnaM vinayanato ceva vinayoti akkhAto / tenetametassa vacanatthakosallatthaM vuttaM - "vividhavisesanayattA, vinayanato ceva kAyavAcAnaM / vinayatthavidUhi ayaM, vinayo vinayoti akkhAto 'ti / / itaraM pana - " atthAnaM sUcanato suvuttato, savanatotha sUdanato / suttANA suttasabhAgato ca, suttanti akkhAtaM / / taJhi attatthaparatthAdibhede atthe sUceti / suvuttA cettha atthA, veneyyajjhAsayAnulomena vuttttaa| savati cetaM atthe sassamiva phalaM, pasavatIti vuttaM hoti / sUdati taM va khIraM, paggharApetIti vuttaM hoti / suTu ca ne tAyati, rakkhatIti vuttaM hoti / suttasabhAgaJcetaM, yathA hi tacchakAnaM sutaM pamANaM hoti, evametampi viJjUnaM / yathA ca suttena saGgahitAni pupphAni na vikirIyanti, na viddhaMsIyanti evameva tena saGgahitA atthA / tenetametassa vacanatthakosallatthaM vuttaM - " atthAnaM sUcanato, suvuttato savanatotha sUdanato / suttANA suttasabhAgato ca, suttanti akkhAta "nti / / 17 17 9
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA itaro pana - "yaM ettha vuDDimanto, salakkhaNA pUjitA paricchinnA / vuttAdhikA ca dhammA, abhidhammo tena akkhAto' || ayahi abhisaddo vuDDilakkhaNapUjitaparicchinnAdhikesu dissati / tathA hesa "bALahA me dukkhA vedanA abhikkamanti, no paTikkamantI"tiAdIsu (ma0 ni0 3.389) buDviyaM Agato / "yA tA rattiyo abhiJAtA abhilakkhitA"tiAdIsu (ma0 ni01.49) salakkhaNe / "rAjAbhirAjA manujindo"tiAdIsu (ma0 ni0 2.399) pUjite / "paTibalo vinetuM abhidhamme abhivinaye''tiAdIsu (mahAva0 85) paricchinne / aJamaJasaGkaravirahite dhamme ca vinaye cAti vuttaM hoti / "abhikkantena vaNNenA"tiAdIsu (vi0 va0 819) adhike / __ettha ca "rUpUpapattiyA maggaM bhAveti' (dha0 sa0 251), "mettAsahagatena cetasA ekaM disaM pharitvA viharatI"tiAdinA (vibhaM0 642) nayena vuDDimantopi dhammA vuttA / "rUpArammaNaM vA saddArammaNaM vA''tiAdinA (dha0 sa0 1) nayena ArammaNAdIhi lakkhaNIyattA salakkhaNApi / "sekkhA dhammA, asekkhA dhammA, lokuttarA dhammA"tiAdinA (dha0 sa0 tikamAtikA 11, dukamAtikA 12) nayena pUjitApi, pUjArahAti adhippAyo / "phasso hoti, vedanA hotI''tiAdinA (dha0 sa0 1) nayena sabhAvaparicchinnattA paricchinnApi / "mahaggatA dhammA, appamANA dhammA (dha0 sa0 tikamAtikA 11), anuttarA dhammA'"tiAdinA (dha0 sa0 dukamAtikA 11) nayena adhikApi dhammA vuttA / tenetametassa vacanatthakosallatthaM vuttaM - . "yaM ettha Dvimanto, salakkhaNA pUjitA paricchinnA / vuttAdhikA ca dhammA, abhidhammo tena akkhAto''ti / / yaM panettha avisiTuM, taM "piTakaM piTakatthavidU, pariyattibbhAjanatthato Ahu / tena samodhAnetvA, tayopi vinayAdayo |yyaa' / / 18
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA pariyattipi hi " mA piTakasampadAnenA "tiAdIsu (a0 ni0 1.3.66) piTakanti vuccati / "atha puriso Agaccheyya kudAlapiTakamAdAyA 'tiAdIsu (a0 ni0 1.3.70) yaM kiJci bhaajnmpi| tasmA 'piTakaM piTakatthavidU pariyattibhAjanatthato Ahu / idAni 'tena samodhAnetvA tayopi vinayAdayo jeyyA'ti, tena evaM duvidhatthena piTakasaddena saha samAsaM katvA vinayo ca so piTakaJca pariyattibhAvato, tassa tassa atthassa bhAjanato cAti vinayapiTakaM, yathAvutteneva nayena suttantaJca taM piTakaJcAti suttantapiTakaM, abhidhammo ca so piTakaJcAti abhidhammapiTakanti / evamete pa vinayAdayo yyA / evaM JatvA ca punapi tesuyeva piTakesu nAnappakArakosallatthaM - "desanAsAsanakathAbhedaM tesu yathArahaM / sikkhAppahAnagambhIrabhAvaJca paridIpaye / / pariyattibhedaM sampattiM, vipattiJcApi yaM yahiM / pApuNAti yathA bhikkhu, tampi sabbaM vibhAvaye" / / 19 tatrAyaM paridIpanA vibhAvanA ca / etAni hi tINi piTakAni yathAkkamaM ANAvohAraparamatthadesanA, yathAparAdhayathAnulomayathAdhammasAsanAni, saMvarAsaMvaradiTThiviniveThananAmarUpaparicchedakathAti ca vuccanti / ettha hi vinayapiTakaM ANArahena bhagavatA ANAbAhulla desitattA ANAdesanA, suttantapiTakaM vohArakusalena bhagavatA vohAra bAhullato desitattA vohAradesanA, abhidhammapiTakaM paramatthakusalena bhagavatA paramatthabAhullato desitattA paramatthadesanAti vuccati / tathA paThamaM- 'ye te pacurAparAdhA sattA, te yathAparAdhaM ettha sAsitA 'ti yathAparAdhasAsanaM, dutiyaM - 'anekajjhAsayAnusayacariyAdhimuttikA sattA yathAnulomaM ettha sAsitA 'ti yathAnulomasAsanaM, tatiyaM - 'dhammapuJjamatte " ahaM mamA' 'ti saJJino sattA yathAdhammaM ettha sAsitA ' ti yathAdhammasAsananti vuccati / tathA paThamaM - ajjhAcAraparipakkhabhUto saMvarAsaMvaro ettha kathitoti saMvarAsaMvarakathA / 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA saMvarAsaMvaroti khuddako ceva mahanto ca saMvaro, kammAkammaM viya, phalAphalaM viya ca, dutiyaM - "dvAsaTThidiTThipaTipakkhabhUtA diTThiviniveThanA ettha kathitA''ti diviviniveThanakathA, tatiyaM - "rAgAdipaTipakkhabhUto nAmarUpaparicchedo ettha kathito''ti nAmarUpaparicchedakathAti vuccati / tIsupi cetesu tisso sikkhA, tINi pahAnAni, catubbidho ca gambhIrabhAvo veditbbo| tathA hi vinayapiTake visesena adhisIlasikkhA vuttA, suttantapiTake adhicittasikkhA, abhidhammapiTake adhipnyaasikkhaa| vinayapiTake ca vItikkamappahAnaM, kilesAnaM vItikkamapaTipakkhattA sIlassa | suttantapiTake pariyuTThAnappahAnaM, pariyuTTAnapaTipakkhattA samAdhissa / abhidhammapiTake anusayappahAnaM, anusayapaTipakkhattA pnyjaay| paThame ca tadaGgappahAnaM, itaresu vikkhmbhnsmucchedpphaanaani| paThame ca duccaritasaMkilesappahAnaM, itaresu tnnhaaditttthisNkilespphaanN| ekamekasmiJcettha catubbidhopi dhammatthadesanA paTivedhagambhIrabhAvo veditbbo| tattha dhammoti tanti / atthoti tassAyeva attho / desanAti tassA manasA vavatthApitAya tantiyA desnaa| paTivedhoti tantiyA tantiatthassa ca ythaabhuutaavbodho| tIsupi cetesu ete dhmmtthdesnaapttivedhaa| yasmA sasAdIhi viya mahAsamuddo mandabuddhIhi dukkhogALahA alabbhaneyyapatiTThA ca, tasmA gambhIrA / evaM ekamekasmiM ettha catubbidhopi gambhIrabhAvo veditbbo| aparo nayo, dhammoti hetu / vutta hetaM- "hetumhi ANaM dhammapaTisambhidA''ti atthoti hetuphalaM, vutta hetaM- "hetuphale ANaM atthapaTisambhidA''ti (vibhaM0 720) / desanAti paJatti, yathA dhammaM dhammAbhilApoti adhippAyo / anulomapaTilomasa pavitthArAdivasena vA kathanaM / paTivedhoti abhisamayo, so ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca, atthAnurUpaM dhammesu, dhammAnurUpaM atthesu, paJattipathAnurUpaM paJattIsu avabodho / tesaM tesaM vA tattha tattha vuttadhammAnaM paTivijjhitabbo salakkhaNasaGghAto aviparItasabhAvo / 20
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA idAni yasmA etesu piTakesu yaM yaM dhammajAtaM vA atthajAtaM vA, yA cAyaM yathA yathA Apetabbo attho sotUnaM ANassa abhimukho hoti, tathA tathA tadatthajotikA desanA, yo cettha aviparItAvabodhasaGghAto paTivedho, tesaM tesaM vA dhammAnaM paTivijjhitabbo salakkhaNasaGghAto avipriitsbhaavo| sabbampetaM anupacitakusalasambhArehi duppa hi sasAdIhi viya mahAsamuddo dukkhogALhaM alabbhaneyyapatiThThaJca, tasmA gambhIraM / evampi ekamekasmiM ettha catubbidhopi gambhIrabhAvo veditabbo / ettAvatA ca "desanAsAsanakathA, bhedaM tesu yathArahaM / sikkhAppahAnagambhIra, bhAvaJca paridIpaye''ti ayaM gAthA vuttatthAva hoti / "pariyattibhedaM sampattiM, vipattiJcApi yaM yahiM / pApuNAti yathA bhikkhu, tampi sabbaM vibhAvaye''ti - ettha pana tIsu piTakesu tividho pariyattibhedo daTThabbo / tisso hi pariyattiyoalagaddUpamA, nissaraNatthA, bhaNDAgArikapariyattIti / tattha yA duggahitA, upArambhAdihetu pariyApuTA, ayaM algdduupmaa| yaM sandhAya vuttaM "seyyathApi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesI alagaddapariyesanaM caramAno, so passeyya mahantaM alagada, tamenaM bhoge vA naGguDhe vA gaNheyya, tassa so alagaddo paTiparivattitvA hatthe vA bAhAyaM vA aJjatarasmiM vA aGgapaccaGge DaMseyya, so tato nidAnaM maraNaM vA nigaccheyya, maraNamattaM vA dukkhaM / taM kissa hetu ? duggahitattA, bhikkhave, alagaddassa / evameva kho, bhikkhave, idhekacce moghapurisA dhammaM pariyApuNanti, suttaM...pe0... vedallaM, te taM dhammaM pariyApuNitvA tesaM dhammAnaM paJAya atthaM na upaparikkhanti, tesaM te dhammA paJjAya atthaM anupaparikkhataM na nijjhAnaM khamanti, te upArambhAnisaMsA ceva dhamma pariyApuNanti, itivAdappamokkhAnisaMsA ca, yassa catthAya dhammaM pariyApuNanti, taJcassa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA atthaM nAnubhonti, tesaM te dhammA duggahitA dIgharattaM ahitAya dukkhAya saMvattanti / taM kissa hetu ? duggahitattA, bhikkhave, dhammAna"nti (ma0 ni0 1.238) / yA pana suggahitA sIlakkhandhAdipAripUriyeva AkaGkhamAnena pariyApuTA, na upArambhAdihetu, ayaM nissrnntthaa| yaM sandhAya vuttaM- "tesaM te dhammA suggahitA dIgharattaM hitAya sukhAya saMvattanti / taM kissa hetu ? suggahitattA, bhikkhave, dhammAna''nti (ma0 ni0 1.239) / yaM pana pariJAtakkhandho pahInakileso bhAvitamaggo paTividdhAkuppo sacchikatanirodho khINAsavo kevalaM paveNIpAlanatthAya vaMsAnurakkhaNatthAya pariyApuNAti, ayaM bhaNDAgArikapariyattIti / vinaye pana suppaTipanno bhikkhu sIlasampadaM nissAya tisso vijjA pApuNAti, tAsaMyeva ca tattha pbhedvcnto| sutte suppaTipanno samAdhisampadaM nissAya cha abhijJA pApuNAti, tAsaMyeva ca tattha pabhedavacanato / abhidhamme suppaTipanno pAsampadaM nissAya catasso paTisambhidA pApuNAti, tAsaJca tattheva pabhedavacanato, evametesu suppaTipanno yathAkkamena imaM vijjAttayachaLabhijJAcatuppaTisambhidAbhedaM sampattiM pApuNAti / vinaye pana duppaTipanno anujJAtasukhasamphassaattharaNapAvuraNAdiphassasAmaJato paTikkhittesu upAdinnakaphassAdIsu anavajjasaJI hoti / vuttampi hetaM - "tathAhaM bhagavatA dhamma desitaM AjAnAmi, yathA ye me antarAyikA dhammA antarAyikA vuttA bhagavatA, te paTisevato nAlaM antarAyAyA"ti (ma0 ni0 1.234) / tato dussIlabhAvaM pApuNAti / sutte duppaTipanno - "cattAro me, bhikkhave, puggalA santo saMvijjamAnA''tiAdIsu (a0 ni0 1.4.5) adhippAyaM ajAnanto duggahitaM gaNhAti, yaM sandhAya vuttaM- "attanA duggahitena amhe ceva abbhAcikkhati, attAnaJca khaNati, bahuJca apuJja pasavatI"ti (ma0 ni0 1.236) / tato micchAdiTTitaM pApuNAti / abhidhamme duppaTipanno dhammacintaM atidhAvanto acinteyyAnipi cinteti / tato cittakkhepaM pApuNAti, vuttavhetaM"cattArimAni, bhikkhave, acinteyyAni, na cintetabbAni, yAni cintento ummAdassa vighAtassa bhAgI assA"ti (a0 ni0 1.4.77) / evametesu duppaTipanno yathAkkamena imaM dussIlabhAva micchAdiTThitA cittakkhepabhedaM vipattiM pApuNAtI"ti /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA 23 ettAvatA ca "pariyattibhedaM sampattiM, vipattiJcApi yaM yahiM / pApuNAti yathA bhikkhu, tampi sabbaM vibhAvaye''ti ayampi gAthA vuttatthAva hoti / evaM nAnappakArato piTakAni JatvA tesaM vasenetaM buddhavacanaM tividhanti jJAtabbaM / kathaM nikAyavasena paJcavidhaM ? sabbameva cetaM dIghanikAyo, majjhimanikAyo, saMyuttanikAyo, aGguttaranikAyo, khuddakanikAyoti paJcappabhedaM hoti / tattha katamo dIghanikAyo ? tivaggasaGgahAni brahmajAlAdIni catuttiMsa suttAni | "catuttiMseva suttantA, tivaggo yassa saGgaho / esa dIghanikAyoti, paThamo anulomiko''ti / / kasmA panesa dIghanikAyoti vuccati ? dIghappamANAnaM suttAnaM samUhato nivAsato ca / samUhanivAsA hi nikAyoti vuccanti / "nAhaM, bhikkhave, acaM ekanikAyampi samanupassAmi evaM cittaM, yathayidaM, bhikkhave, tiracchAnagatA pANA" (saM0 ni0 2.2.100) / poNikanikAyo cikkhallikanikAyoti evamAdIni cettha sAdhakAni sAsanato lokato ca / evaM sesAnampi nikAyabhAve vacanattho veditabbo / paJcadasavaggasaGgahAni katamo majjhimanikAyo? majjhimappamANAni mUlapariyAyasuttAdIni diyaDDasataM dve ca suttAni / "diyaDDasatasuttantA, dve ca suttAni yattha so / nikAyo majjhimo paJca, dasavaggapariggaho''ti / / katamo saMyuttanikAyo? devatAsaMyuttAdivasena kathitAni suttasahassAni satta ca suttasatAni dvAsahi ca suttAni / oghataraNAdIni satta 23
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "sattasuttasahassAni, sattasuttasatAni ca / dvAsaTTi ceva suttantA, eso saMyuttasaGgaho''ti / / katamo aGgattaranikAyo ? ekekaaGgAtirekavasena kathitAni cittapariyAdAnAdIni nava suttasahassAni paJca suttasatAni sattapaJAsaJca suttAni / "nava suttasahassAni, paJca suttasatAni ca / sattapAsa suttAni, saGkhyA aGguttare aya"nti / / katamo khuddakanikAyo? sakalaM vinayapiTakaM, abhidhammapiTakaM, khuddakapAThAdayo ca pubbe dassitA paJcadasappabhedA, ThapetvA cattAro nikAye avasesaM buddhavacanaM / "ThapetvA caturopete, nikAye dIghaAdike / tadanaM buddhavacanaM, nikAyo khuddako mato"ti / / evaM nikAyavasena paJcavidhaM / kathaM aGgavasena navavidhaM ? sabbameva hidaM suttaM, geyyaM, veyyAkaraNaM, gAthA, udAnaM, itivRttakaM, jAtakaM, abbhutadhammaM, vedallanti navappabhedaM hoti| tattha ubhatovibhaGganihesakhandhakaparivArA. sattanipAte maGgalasattaratanasattanAlakasattatavaTTakasattAni ca acampi ca sattanAmakaM tathAgatavacanaM sattanti veditabbaM | sabbampi sagAthakaM sattaM geyyanti veditabbaM / visesena saMyuttake sakalopi sagAthavaggo, sakalampi abhidhammapiTakaM, niggAthakaM suttaM, yaJca ajhampi aTThahi aGgehi asaGgahitaM buddhavacanaM, taM veyyAkaraNanti veditabbaM / dhammapadaM, theragAthA,therIgAthA, suttanipAte nosuttanAmikA suddhikagAthA ca gAthAti veditabbA / somanassANamayikagAthA paTisaMyuttA dveasIti suttantA udAnanti veditabbaM / "vuttavhetaM bhagavatA''tiAdinayappavattA dasuttarasatasuttantA itivRttakanti veditabbaM / apaNNakajAtakAdIni paJjAsAdhikAni paJcajAtakasatAni 'jAtaka'nti veditabbaM / "cattArome, bhikkhave, acchariyA abbhutA dhammA Anande"tiAdinayappavattA (dI0 ni0 2.209) sabbepi acchariyabbhutadhammapaTisaMyuttasuttantA anbhutadhammanti veditb| cULavedalla-mahAvedalla
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathA sammAdiTThi-sakkapaJha-saGghArabhAjaniya- mahApuNNamasuttAdayo sabbepi vedaJca tuTThiJca laddhA laddhA pucchitasuttantA vedallanti veditabbaM / evaM aGgavasena navavidhaM / kathaM dhammakkhandhavasena caturAsItisahassavidhaM ? sabbameva cetaM buddhavacanaM - "dvAsIti buddhato gaNhiM, dve sahassAni bhikkhuto / caturAsIti sahassAni, ye me dhammA pavattino 'ti / / evaM paridIpitadhammakkhandhavasena caturAsItisahassappabhedaM hoti / tattha ekAnusandhikaM sutaM eko dhammakkhandho / yaM anekAnusandhikaM, tattha anusandhivasena dhammakkhandhagaNanA gAthAbandhe paJhApucchanaM eko dhammakkhandho, vissajjanaM eko / abhidhamme ekamekaM tikadukabhAjanaM, ekamekaJca cittavArabhAjanaM, ekameko dhammakkhandho / vinaye asthi vatthu, atthi mAtikA, asthi padabhAjanIyaM, atthi antarApatti, atthi Apatti, atthi anApatti, asthi tikacchedo / tattha ekameko koTThAso ekameko dhammakkhandhoti veditabbo / evaM dhammakkhandhavasena caturAsItisahassavidhaM / 25 " evametaM abhedato rasavasena ekavidhaM bhedato dhammavinayAdivasena duvidhAdibhedaM buddhavacanaM saGgAyantena mahAkassapappamukhena vasIgaNena " ayaM dhammo, ayaM vinayo, idaM paThamabuddhavacanaM, idaM majjhimabuddhavacanaM, idaM pacchimabuddhavacanaM, idaM vinayapiTakaM, idaM suttantapiTakaM, idaM abhidhammapiTakaM, ayaM dIghanikAyo...pe0... ayaM khuddakanikAyo, imAni suttAdIni navaGgAni, imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI "ti, imaM pabhedaM vavatthatvAva saGgItaM / na kevalaJca imameva, aJJampi uddAnasaGgraha-vaggasaGgaha-peyyAlasaGgraha-ekakanipAtadukanipAtAdinipAtasaGgraha-saMyuttasaGgraha-paNNAsasaGgrahAdi - anekavidhaM tIsu piTakesu sandissamAnaM saGgahappabhedaM vavatthapetvA eva sattahi mAsehi saGgItaM / saGgItipariyosAne cassa - "idaM mahAkassapattharena dasabalassa sAsanaM paJcavassasahassaparimANakAlaM pavattanasamatthaM kata "nti saJjAtappamodA sAdhukAraM viya dadamAnA ayaM mahApathavI udakapariyantaM katvA anekappakAraM kampi saGkampi sampakampi sampavedhi, anekAni ca acchariyAni pAturahesunti, ayaM paThamamahAsaGgIti nAma / yA loke - 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "satehi paJcahi katA, tena paJcasatAti ca / thereheva katattA ca, therikAti pavuccatI'ti / / 26
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. brahmajAlasuttavaNNanA paribbAjakakathAvaNNanA imissA paThamamahAsaGgItiyA vattamAnAya vinayasaGgrahAvasAne suttapiTake AdinikAyassa AdisuttaM brahmajAlaM pucchantena AyasmatA mahAkassapena- " brahmajAlaM, Avuso Ananda, kattha bhAsita "nti, evamAdivuttavacanapariyosAne yattha ca bhAsitaM, yaJcArabbha bhAsitaM taM sabbaM pakAsento AyasmA Anando evaM me sutantiAdimAha / tena vRttaM "brahmajAlassApi evaM me sutantiAdikaM AyasmatA Anandena paThamamahAsaGgItikAle vRttaM nidAnamAdI 'ti / 1. tattha evanti nipAtapadaM / metiAdIni nAmapadAni / paTipanno hotIti ettha paTIti upasaggapadaM, hotIti AkhyAtapadanti / iminA tAva nayena padavibhAgo veditabbo | "" atthato pana evaM sadda tAva upamUpadesasampahaMsanagarahaNavacanasampaTiggahAkAranidassanAvadhAraNAdianekatthappabhedo / tathAhesa - " evaM jAtena maccena, kattabbaM kusalaM bahu "nti (dha0 pa0 53) evamAdIsu upamAyaM Agato / evaM te abhikkamitabbaM, evaM te paTikkamitabba"ntiAdIsu (a0 ni0 1.4.122) upadese / " evametaM bhagavA, evametaM sugatA 'tiAdIsu (a0 ni0 1.3.66) sampahaMsane / " evamevaM panAyaM vasalI yasmiM vA tasmiM vA tassa muNDakassa samaNakassa vaNNaM bhAsatI' tiAdIsu (saM0 ni0 1.187) garahaNe / "evaM, bhanteti kho te bhikkhU bhagavato paccassosu "ntiAdIsu (ma0 ni0 1.1 ) vacanasampaTiggahe / "evaM byA kho ahaM, bhante, bhagavatA dhammaM desitaM AjAnAmI 'tiAdIsu (ma0 ni0 1.398) AkAre / "ehi tvaM, mANavaka, yena samaNo Anando tenupasaGkama, upasaGkamitvA mama vacanena samaNaM AnandaM 27
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) appAbAdhaM appAtaGkaM lahuTTAnaM balaM phAsuvihAraM puccha / "subho mANavo todeyyaputto bhavantaM AnandaM appAbAdhaM appAtaGkaM lahuTThAnaM balaM phAsuvihAraM pucchatI''ti / "evaJca vadehi, sAdhu kira bhavaM Anando yena subhassa mANavassa todeyyaputtassa nivesanaM, tenupasaGkamatu anukampaM upAdAyA'tiAdIsu (dI0 ni0 1.445) nidassane / "taM kiM maJatha, kAlAmA, ime dhammA kusalA vA akusalA vAti ? akusalA, bhante / sAvajjA vA anavajjA vAti ? sAvajjA, bhante / vijhugarahitA vA vijhuppasatthA vAti ? vi garahitA, bhante / samattA samAdinnA ahitAya dukkhAya saMvattanti no vA, kathaM vo ettha hotIti ? samattA, bhante, samAdinnA ahitAya dukkhAya saMvattanti, evaM no ettha hotI''tiAdIsu (a0 ni0 1.3.66) avadhAraNe / svAyamidha AkAranidassanAvadhAraNesu daTThabbo / tattha AkAratthena evaM saddena etamatthaM dIpeti, nAnAnayanipuNamanekajjhAsayasamuTThAnaM, atthabyaJjanasampannaM, vividhapATihAriyaM, dhammatthadesanApaTivedhagambhIraM, sabbasattAnaM sakasakabhAsAnurUpato sotapathamAgacchantaM tassa bhagavato vacanaM sabbappakArena ko samattho vijJAtuM, sabbathAmena pana sotukAmataM janetvApi 'evaM me sutaM' mayApi ekenAkArena sutanti / nidassanatthena - "nAhaM sayambhU, na mayA idaM sacchikatanti attAnaM parimocento'evaM me sutaM', 'mayApi evaM suta'nti idAni vattab sakalaM suttaM nidasseti / avadhAraNatthena - "etadaggaM, bhikkhave, mama sAvakAnaM bhikkhUna bahussutAnaM yadidaM Anando, gatimantAnaM, satimantAnaM, dhitimantAnaM, upaTThAkAnaM yadidaM Anando"ti (a0 ni0 1.1.223) / evaM bhagavatA - "AyasmA Anando atthakusalo, dhammakusalo byaJjanakusalo, niruttikusalo, pubbAparakusalo''ti (a0 ni0 2.5.169) / evaM dhammasenApatinA ca pasatthabhAvAnurUpaM attano dhAraNabalaM dassento sattAnaM sotukAmataM janeti - 'evaM me sutaM', taJca kho atthato vA byaJjanato vA anUnamanadhikaM, evameva na aJathA daTThabba''nti / mesaddo tIsu atthesu dissati / tathA hissa- "gAthAbhigItaM me abhojaneyya''ntiAdIsu (su0 ni0 81) mayAti attho / "sAdhu me, bhante, bhagavA saGkittena dhamma desetU''tiAdIsu (saM0 ni0 3.4.88) mayhanti attho / "dhammadAyAdA me, 28
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA bhikkhave, bhavathA'"tiAdIsu (ma0 ni0 1.29) mamAti attho / idha pana mayA sutanti ca, mama sutanti ca atthadvaye yujjati / sutanti ayaM suta-saddo saupasaggo ca anupasaggo ca- gamanavissutakilinnaupacitAnuyoga-sotavijJeyya-sotadvArAnusAra-vijJAtAdianekatthappabhedo, tathA hissa "senAya pasuto''tiAdIsu gacchantoti attho| "sutadhammassa passato"tiAdIsu (udA0 11) vissutadhammassAti attho| "avassutA avassutassA''tiAdIsu (pAci0 657) kilinnAkilinnassAti attho / "tumhehi pujaM pasutaM anappaka''ntiAdIsu (khu0 pA0 7.12) upacitanti attho / "ye jhAnapasutA dhIrA'"tiAdIsu (dha0 pa0 181) jhAnAnuyuttAti attho / 'diTuM sutaM muta'ntiAdIsu (ma0 ni0 1.241) sotavidyeyyanti attho| "sutadharo sutasannicayo'"tiAdIsu (ma0 ni0 1.339) sotadvArAnusAravijJAtadharoti attho| idha panassa sotadvArAnusArena upadhAritanti vA upadhAraNanti vAti attho / 'me' sadassa hi 'mayA'ti atthe sati 'evaM mayA sutaM' sotadvArAnusArena upadhAritanti yujjti| 'mamA'ti atthe sati evaM mama sutaM sotadvArAnusArena upadhAraNanti yujjati / __evametesu tIsu padesu evanti sotavijJANAdivijJANakiccanidassanaM / meti vuttavijJANasamaGgipuggalanidassanaM / sutanti assavanabhAvapaTikkhepato anUnAdhikA viparItaggahaNanidassanaM / tathA evanti tassA sotadvArAnusArena pavattAya vijJANavIthiyA nAnappakArena ArammaNe pavattibhAvappakAsanaM / meti attappakAsanaM / sutanti dhammappakAsanaM / ayaJhettha saGgrepo - "nAnappakArena ArammaNe pavattAya vijJANavIthiyA mayA na anaM kataM, idaM pana kataM, ayaM dhammo suto"ti| tathA evanti niddisitbbdhmmppkaasnN| meti pugglppkaasnN| sutanti puggalakiccappakAsanaM / idaM vuttaM hoti / "yaM suttaM niddisissAmi, taM mayA evaM suta"nti / tathA evanti yassa cittasantAnassa nAnAkArappavattiyA nAnatthabyaJjanaggahaNaM hoti, tassa naanaakaarniddeso| evanti hi ayamAkArapaJatti / meti kattuniddeso / sutanti visyniddeso| ettAvatA nAnAkArappavattena cittasantAnena taM samaGgino kattu visayaggahaNasanniTThAnaM kataM hoti / 29
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) athavA evanti puggalakiccaniddeso / sutanti vijnyaannkiccniddeso| meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso / ayaM panettha sopo, "mayA savanakiccaviNasamaGginA puggalena vijJANavasena laddhasavanakiccavohArena suta"nti / tattha evanti ca meti ca saccikaTThaparamatthavasena avijjamAnapaJjatti / kivhettha taM paramatthato atthi, yaM evanti vA meti vA niddesaM labhetha ? sutanti vijjamAnapaJatti | yahi taM ettha sotena upaladdhaM, taM paramatthato vijjamAnanti / tathA 'eva'nti ca, meti ca, taM taM upAdAya vattabbato upAdApatti / 'suta'nti divAdIni upanidhAya vattabbato upanidhApatti / ettha ca evanti vacanena asammohaM diipeti| na hi sammULho nAnappakArapaTivedhasamattho hoti / 'suta'nti vacanena sutassa asammosaM dIpeti / yassa hi sutaM sammuTuM hoti, na so kAlantarena mayA sutanti paTijAnAti / iccassa asammohena pAsiddhi, asammosena pana stisiddhi| tattha paJApubbaGgamAya satiyA byaJjanAvadhAraNasamatthatA, satipubbaGgamAya paJAya atthapaTivedhasamatthatA madubhayasamatthatAyogena atthabyaJjanasampannassa dhammakosassa anupAlanasamatthato dhammabhaNDAgArikattasiddhi / aparo nayo, evanti vacanena yoniso manasikAraM dIpeti / ayoniso manasikaroto hi nAnappakArapaTivedhAbhAvato / sutanti vacanena avikkhepaM dIpeti, vikkhittacittassa savanAbhAvato / tathA hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyA vuccamAnopi "na mayA sutaM, puna bhaNathA''ti bhaNati / yoniso manasikArena cettha attasammApaNidhiM pubbe ca kataputaM sAdheti, sammA appaNihitattassa pubbe akatapuJassa vA tadabhAvato / avikkhepena saddhammassavanaM sappurisUpanissayaJca saadheti| na hi vikkhittacitto sotuM sakkoti, na ca sappurise anupassayamAnassa savanaM asthIti / / aparo nayo, yasmA evanti yassa cittasantAnassa nAnAkArappavattiyA nAnatthabyaJjanaggahaNaM hoti, tassa nAnAkAraniddesoti vuttaM, so ca evaM bhaddako AkAro na sammAappaNihitattano pubbe akatapuJjassa vA hoti, tasmA evanti iminA bhaddakenAkArena pacchimacakkadvayasampattimattano dIpeti / sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiM / na hi appatirUpadese vasato sappurisUpanissayavirahitassa vA savanaM atthi / iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyA AsayasuddhisiddhA hoti, purimacakkadvayasiddhiyA payogasuddhi, tAya ca AsayasuddhiyA adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiyA Agamabyattisiddhi | 30
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA iti payogAsayasuddhassa AgamAdhigamasampannassa vacanaM aruNuggaM viya sUriyassa udayato yoniso manasikAro viya ca kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbaGgamaM bhavitunti ThAne nidAnaM Thapento- "evaM me suta"ntiAdimAha / aparo nayo, 'eva'nti iminA nAnappakArapaTivedhadIpakena vacanena attano atthapaTibhAnapaTisambhidAsampattisabbhAvaM dIpeti / 'suta'nti iminA sotabbappabhedapaTivedhadIpakena dhammaniruttipaTisambhidAsampattisabbhAvaM / 'eva'nti ca idaM yoniso manasikAradIpakaM vacanaM bhAsamAno - "ete mayA dhammA manasAnupekkhitA, diTThiyA suppaTividdhA'ti dIpeti / 'suta'nti idaM savanayogadIpakaM vacanaM bhAsamAno- "bahU mayA dhammA sutA dhAtA vacasA paricitA''ti dIpeti / tadubhayenApi atthabyaJjanapAripUriM dIpento savane AdaraM janeti / atthabyaJjanaparipuNNahi dhammaM Adarena assuNanto mahatA hitA paribAhiro hotIti, tasmA AdaraM janetvA sakkaccaM ayaM dhammo sotabboti / "evaM me suta"nti iminA pana sakalena vacanena AyasmA Anando tathAgatappaveditaM dhammaM attano adahanto asappurisabhUmi atikkamati / sAvakattaM paTijAnanto sappurisabhUmi okkamati / tathA asaddhammA cittaM vuDhApeti, saddhamme cittaM patiThThApeti / "kevalaM sutamevetaM mayA, tasseva bhagavato vacana"nti dIpento attAnaM parimoceti, satthAraM apadisati, jinavacanaM appeti, dhammanettiM patiTThApeti / apica "evaM me suta"nti attanA uppAditabhAvaM appaTijAnanto purimavacanaM vivaranto- "sammukhA paTiggahitamidaM mayA tassa bhagavato catuvesArajjavisAradassa dasabaladharassa AsabhaTThAnahAyino sIhanAdanAdino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarAjassa dhammAdhipatino dhammadIpassa dhammasaraNassa saddhammavaracakkavattino sammAsambuddhassa vacanaM, na ettha atthe vA dhamme vA pade vA byaJjane vA kasA vA vimati vA kAtabbA"ti sabbesaM devamanussAnaM imasmiM dhamme assaddhiyaM vinAseti, saddhAsampadaM uppAdeti / tenetaM vuccati - "vinAsayati assaddhaM, saddhaM vaDveti sAsane / evaM me sutamiccevaM, vadaM gotamasAvako''ti / / 31
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) ekanti gnnnpricchedniddeso| samayanti pricchinnniddeso| ekaM aniyamitaparidIpanaM / tattha samayasado samayanti "samavAye khaNe kAle, samUhe hetudiTThisu / paTilAbhe pahAne ca, paTivedhe ca dissati" / / tathA hissa- "appevanAma svepi upasaGkameyyAma kAlaJca samayaJca upAdAyA''ti evamAdIsu (dI0 ni0 1.447) samavAyo attho / "ekova kho bhikkhave, khaNo ca samayo ca brahmacariyavAsAyA''tiAdIsu (a0 ni0 3.8.29) khaNo / "uNhasamayo pariLAhasamayo"tiAdIsa (pAci0 358) kaalo| "mahAsamayo pavanasmi'"ntiAdIsa (dI0 ni0 2.332) samUho / "samayopi kho te, bhaddAli, appaTividdho ahosi, bhagavA kho sAvatthiyaM viharati, bhagavApi maM jAnissati, bhaddAli nAma bhikkhu satthusAsane sikkhAya aparipUrakArI'ti / ayampi kho, te bhaddAli, samayo appaTividdho ahosI''tiAdIsu (ma0 ni0 2.135) hetu / "tena kho pana samayena uggahamAno paribbAjako samaNamuNDikAputto samayappavAdake tindukAcIre ekasAlake mallikAya ArAme paTivasatI''tiAdIsu (ma0 ni0 2.260) diTThi / "dive dhamme ca yo attho, yo cattho samparAyiko / atthAbhisamayA dhIro, paNDitoti pavuccatI'ti / / (saM0 ni0 1.1.128) AdIsu paTilAbho / "sammA mAnAbhisamayA antamakAsi dukkhassA''tiAdIsu (a0 ni0 2.7.9) pahAnaM / "dukkhassa pILanaTTho saGghataTTho santApaTTho vipariNAmaTTho abhisamayaTTho''tiAdIsu (paTi0 108) pttivedho| idha panassa kAlo attho / tena saMvaccharautumAsaDDhamAsarattidivapubbaNhamajjhanhikasAyanhapaThamamajjhimapacchimayAmamuhuttAdIsu kAlappabhedabhUtesu samayesu ekaM samayanti dIpeti / tattha kiJcApi etesu saMvaccharAdIsu samayesu yaM yaM suttaM yasmiM yasmiM saMvacchare utumhi mAse pakkhe rattibhAge vA divasabhAge vA vuttaM, sabbaM taM therassa suviditaM suvavatthApitaM paJAya / yasmA pana - "evaM me sutaM' asukasaMvacchare asukautumhi asukamAse asukapakkhe asukarattibhAge asukadivasabhAge vAti evaM vutte na sakkA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 3 3 sukhena dhAretuM vA uddisituM vA uddisApetuM vA, bahu ca vattabdha hoti, tasmA ekeneva padena tamatthaM samodhAnetvA "ekaM samayanti Aha / ye vA ime gabbhokkantisamayo, jAtisamayo, saMvegasamayo, abhinikkhamanasamayo, dukkarakArikasamayo, mAravijayasamayo, abhisambodhisamayo diTThadhammasukhavihArasamayo, desanAsamayo, parinibbAnasamayoti, evamAdayo bhagavato devamanussesu ativiya pakAsA anekakAlappabhedA eva samayA / tesu samayesu desanAsamayasaGghAtaM ekaM samayanti diipeti| yo cAyaM jANakaruNAkiccasamayesu karuNAkiccasamayo, attahitaparahitapaTipattisamayesu parahitapaTipattisamayo, sannipatitAnaM karaNIyadvayasamayesu dhammikathAsamayo desanApaTipattisamayesu desanAsamayo, tesupi samayesu aJjataraM samayaM sandhAya "ekaM samaya"nti Aha / kasmA panettha yathA abhidhamme "yasmiM samaye kAmAvacaranti (dha0 sa0 1) ca, ito ajesu ca suttapadesu - "yasmiM samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kAmehI''ti ca bhummavacananiddeso kato, vinaye ca - "tena samayena buddho bhagavA''ti karaNavacanena, tathA akatvA "ekaM samaya"nti upayogavacananiddeso katoti ? tattha tathA idha ca aJathA atthasambhavato / tattha hi abhidhamme ito ajesu suttapadesu ca adhikaraNattho bhAvena bhAvalakkhaNattho ca sambhavati / adhikaraNahi kAlattho, samUhattho ca samayo, tattha tattha vuttAnaM phassAdidhammAnaM khaNasamavAyahetusaGghAtassa ca samayassa bhAvena tesaM bhAvo lakkhIyati, tasmA tadatthajotanatthaM tattha bhummavacananiddeso kto| vinaye ca hetuattho karaNattho ca sambhavati / yo hi so sikkhApadapaJattisamayo sAriputtAdIhipi dubbi yyo, tena samayena hetubhUtena karaNabhUtena ca sikkhApadAni paJApayanto sikkhApadapaJattihetuJca apekkhamAno bhagavA tattha tattha vihAsi, tasmA tadatthajotanatthaM tattha karaNavacanena niddeso kato / idha pana ajhasmiJca evaM jAtike accantasaMyogattho sambhavati / yahi samayaM bhagavA imaM ajhaM vA suttantaM desesi, accantameva taM samayaM karuNAvihArena vihAsi, tasmA tadatthajotanatthaM idha upayogavacananiddeso katoti / tenetaM vuccati - 33
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) "taM taM asthamapekkhitvA, bhummena karaNena ca / aJatra samayo vutto, upayogena so idhA'ti / / porANA pana vaNNayanti - "tasmiM samayeti vA, "tena samayenA''ti vA, "ekaM samaya"nti vA, abhilApamattabhedo esa, sabbattha bhummamevatthoti / tasmA "ekaM samaya"nti vuttepi "ekasmiM samaye''ti attho veditabbo / bhagavAti gru| garumhi loke bhagavAti vadanti / ayaJca sabbaguNavisiTThatAya sabbasattAnaM garu, tasmA bhagavAti veditabbo / porANehipi vuttaM - "bhagavAti vacanaM selu, bhagavAti vacanamuttamaM / garu gAravayutto so, bhagavA tena vuccatI''ti / / api ca - "bhAgyavA bhaggavA yutto, bhagehi ca vibhattavA / bhattavA vantagamano, bhavesu bhagavA tato"ti / / imissA gAthAya vasenassa padassa vitthAraattho veditbbo| so ca visuddhimagge buddhAnussatiniddese vuttoyeva / / ettAvatA cettha evaM me sutanti vacanena yathAsutaM dhammaM dassento bhagavato dhammakAyaM paccakkhaM karoti / tena "nayidaM atikkantasatthukaM pAvacanaM, ayaM vo satthA''ti satthu adassanena ukkaNThitaM janaM samassAseti / ekaM samayaM bhagavAti vacanena tasmiM samaye bhagavato avijjamAnabhAvaM dassento rUpakAyaparinibbAnaM sAdheti / tena "evaMvidhassa nAma ariyadhammassa desako dasabaladharo vajirasaGghAta samAnakAyo sopi bhagavA parinibbuto, kena aJjena jIvite AsA janetabbA''ti jIvitamadamattaM janaM saMvejeti, saddhamme cassa ussAhaM janeti / 34
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.1 - 1) paribbAjakakathAvaNNanA evanti ca bhaNanto desanAsampattiM niddisati / me sutanti sAvakasampattiM / ekaM samayanti kAlasampattiM / bhagavAti desakasampattiM / antarA ca rAjagahaM antarA ca nALandanti antarA - saddo kAraNakhaNacittavemajjhavivarAdIsu dissati / " tadantaraM ko jAneyya aJJatra tathAgatA "ti (a0 ni0 2.6.44) ca, "janA saGgamma mantenti maJca taJca kimantara "nti (saM0 ni0 1.1.228) ca AdIsu hi kAraNe antarA-saddo / "addasa maM, bhante, aJJatarA itthI vijjantarikAya bhAjanaM dhovantItiAdIsu (ma0 ni0 2.149) khaNe / "yassantarato na santi kopA 'tiAdIsu (udA0 20) citte / "antarA vosAnamApAdI' 'tiAdIsu (cULava0 350) vemajjhe / " api cAyaM, bhikkhave, tapodA dvinnaM mahAnirayAnaM antarikAya AgacchatItiAdIsu ( pArA0 231) vivare / svAyamidha vivare vattati, tasmA rAjagahassa ca nAlandAya ca vivareti evametthattho veditabbo / antarA - saddena pana yuttattA upayogavacanaM taM / Idise ca ThAnesu akkharacintakA " antarA gAmaJca nadiJca yAtI 'ti evaM ekameva antarAsadaM payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamAne upayogavacanaM na pApuNAti / idha pana yojetvAyeva vRttoti / addhAnamaggappaTipanno hotIti addhAnasaGghAtaM maggaM paTipanno hoti, " dIghamagga"nti attho / addhAnagamanasamayassa hi vibhaGge "aDDhayojanaM gacchassAmIti bhuJjitabba''ntiAdivacanato ( pAci0 218) aDDhayojanampi addhAnamaggo hoti / rAjagahato pana nAlandA yojanameva / 35 mahatA bhikkhusaGgena saddhinti 'mahatA'ti guNamahattenapi mahatA, saGkhyAmahattenapi mahatA / so hi bhikkhusaGgho guNehipi mahA ahosi, appicchatAdiguNasamannAgatattA / saGkhyAyapi mahA, paJcasatasaGkhyattA / bhikkhUnaM saGgho 'bhikkhusaGgho', tena bhikkhusaGghena / diTThisIlasAmaJJasaGghAtasaGghAtena samaNagaNenAti attho / saddhinti ekato / paJcamattehi bhikkhusatehIti paJcamattA etesanti paJcamattAni / mattAti pamANaM vuccati, tasmA yathA "bhojane mattaJ "ti vutte "bhojane mattaM jAnAti, pamANaM jAnAtI"ti attho hoti, evamidhApi - "tesaM bhikkhusatAnaM paJcamattA paJcapamANanti evamattho daTThabbo / bhikkhUnaM satAni bhikkhusatAni tehi paJcamattehi bhikkhusatehi / 7 35
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA suppiyopi kho paribbAjakoti suppiyoti tassa nAmaM / pi-kAro maggappaTipannasabhAgatAya puggalasampiNDanattho / kho-kAro padasandhikaro, byaJjanasiliTThatAvasena vutto / paribbAjakoi saJjayassa antevAsI channaparibbAjako / idaM vuttaM hoti - "yadA bhagavA taM addhAnamaggaM paTipanno, tadA suppiyopi paribbAjako paTipanno ahosI 'ti / atItakAlattho hettha hotisaddo | saddhiM antevAsinA brahmadattena mANavenAti ettha ante vasatIti antevAsI / samIpacAro santikAvacaro sissoti attho / brahmadattoti tassa nAmaM / mANavoti sattopi coropi taruNopi vuccati / "coditA devadUtehi, ye pamajjanti mANavA / te dIgharattaM socanti hInakAyUpagA narA "ti / / (ma0 ni0 3.271) - ( 1.1-1) " AdIsu hi satto mANavoti vutto / "mANavehipi samAgacchanti katakammehipi akatakammehipI'"tiAdIsu (ma0 ni0 2.149) coro / " ambaTTho mANavo, aGgako mANavo 'tiAdIsu (dI0 ni0 1.316) taruNI mANavo 'ti vuttoM / idhApi ayamevattho / idahi vRttaM hoti - brahmadattena nAma taruNantevAsinA saddhinti / tatrAti tasmiM addhAnamagge, tesu vA dvIsu janesu / sudanti nipAtamattaM / anekapariyAyenAti pariyAyasaddo tAva vAradesanAkAraNesu vattati / "kassa nu kho, Ananda, ajja pariyAyo bhikkhuniyo ovaditu "ntiAdIsu (ma0 ni0 3.398) hi vAre pariyAyasaddo vattati / "madhupiNDikapariyAyotveva naM dhArehI "tiAdIsu (ma0 ni0 1.205 ) desnaayN| "iminApi kho, te rAjaJJa, pariyAyena evaM hotU 'tiAdIsu (dI0 ni0 2.411) kAraNe / svAyamidhApi kAraNe vattati, tasmA ayamettha attho - "anekavidhena kAraNenA'ti, "bahUhi kAraNehI ti vRttaM hoti / buddhassa avaNaM bhAsatIti avaNNavirahitassa aparimANavaNNasamannAgatassApi buddhassa bhagavato - "yaM loke jAtivuDDhesu kattabbaM abhivAdanAdisAmIcikammaM 'sAmaggiraso 'ti vuccati, taM samaNassa gotamassa natthi tasmA arasarUpo samaNo gotamo, nibbhogo, akiriyavAdo, ucchedavAdo, jegucchI, venayiko, tapassI, apagabbho / natthi samaNas 36
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 37 gotamassa uttarimanussadhammo almriyaanndssnviseso| takkapariyAhataM samaNo gotamo dhamma deseti, vImaMsAnucaritaM, sayaMpaTibhAnaM / samaNo gotamo na sabbaJjU, na lokavidU, na anuttaro, na aggapuggalo''ti / evaM taM taM akAraNameva kAraNanti vatvA tathA tathA avaNNaM dosaM nindaM bhAsati / yathA ca buddhassa, evaM dhammassApi taM taM akAraNameva kAraNato vatvA - "samaNassa gotamassa dhammo durakkhAto, duppaTivedito, aniyyAniko, anupasamasaMvattaniko''ti tathA tathA avaNNaM bhAsati / __ yathA ca dhammassa, evaM saGghassApi yaM vA taM vA akAraNameva kAraNato vatvA - "micchApaTipanno samaNassa gotamassa sAvakasako kaTilapaTipanno. pacca paccanIkapaTipadaM ananulomapaTipadaM adhammAnulomapaTipadaM paTipanno''ti tathA tathA avaNNaM bhAsati / antevAsI panassa - "amhAkaM Acariyo aparAmasitabbaM parAmasati, anakkamitabdha akkamati, svAyaM aggiM gilanto viya, hatthena asidhAraM parAmasanto viya, muTThinA sineruM padAletukAmo viya, kakacadantapantiyaM kILamAno viya, pabhinnamadaM caNDahatthiM hatthena gaNhanto viya ca vaNNArahasseva ratanattayassa avaNNaM bhAsamAno anayabyasanaM pApuNissati / Acariye kho pana gUthaM vA aggiM vA kaNTakaM vA kaNhasappaM vA akkamante, sUlaM vA abhirUhante, halAhalaM vA visaM khAdante, khArodakaM vA pakkhalante, narakapapAtaM vA papatante, na antevAsinA taM sabbamanukAtabbaM hoti / kammassakA hi sattA attano kammAnurUpameva gatiM gacchanti / neva pitA puttassa kammena gacchati, na putto pitu kammena, na mAtA puttassa, na putto mAtuyA, na bhAtA bhaginiyA, na bhaginI bhAtu, na Acariyo antevAsino, na antevAsI Acariyassa kammena gcchti| mayhaJca Acariyo tiNNaM ratanAnaM avaNNaM bhAsati, mahAsAvajjo kho panAriyUpavAdoti / evaM yoniso ummujjitvA AcariyavAdaM maddamAno sammAkAraNameva kAraNato apadisanto anekapariyAyena tiNNaM ratanAnaM vaNNaM bhAsitumAraddho, yathA taM paNDitajAtiko kulputto'| tena vuttaM - "suppiyassa pana paribbAjakassa antevAsI brahmadatto mANavo anekapariyAyena buddhassa vaNNaM bhAsati, dhammassa vaNNaM bhAsati, saGghassa vaNNaM bhAsatI''ti / tattha vaNNanti vaNNa-saddo saNThAna-jAti-rUpAyatana-kAraNa-pamANa-guNa-pasaMsAdIsu 37
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) dissati / tattha "mahantaM sapparAjavaNNaM abhinimminitvA''tiAdIsu (saM0 ni0 1.1.142) saNThAnaM vuccati / "brAhmaNova seTTho vaNNo, hIno aJo vaNNo''tiAdIsu (ma0 ni0 2.402) jAti / "paramAya vaNNapokkharatAya samannAgato''tiAdIsu (dI0 ni0 1.303) rUpAyatanaM / "na harAmi na bhajAmi, ArA siGghAmi vArijaM / atha kena nu vaNNena, gandhatthenoti vuccatI''ti / / (saM0 ni0 1.1.234) AdIsu kAraNaM / "tayo pattassa vaNNA''tiAdIsu (pArA0 602) pamANaM / "kadA saJjULhA pana, te gahapati, ime samaNassa gotamassa vaNNA"tiAdIsu (ma0 ni0 2.77) gaNo / "vaNNArahassa vaNNaM bhAsatI"tiAdIsa (a0 ni0 1.2.135) psNsaa| idha guNopi pasaMsApi / ayaM kira taM taM bhUtameva kAraNaM apadisanto anekapariyAyena ratanattayassa guNUpasahitaM pasaMsaM abhaasi| tattha - "itipi so bhagavA arahaM sammAsambuddho''tiAdinA (pArA0 1) nayena, "ye bhikkhave, buddhe pasannA agge te pasannA'"tiAdinA "ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamAno uppajjati...pe0... asamo asamasamo''tiAdinA (a0 ni0 1.1.174) ca nayena buddhassa vaNNo veditabbo / "svAkkhAto bhagavatA dhammo''ti (dI0 ni0 2.159) ca "AlayasamugghAto vaTTapacchedo''ti (iti0 90, a0 ni0 1.4.34) ca, "ye bhikkhave, ariye aTThaGgike magge pasannA, agge te pasannA''ti ca evamAdIhi nayehi dhammassa vaNNo veditabbo / "suppaTipanno bhagavato sAvakasaGgho''ti (dI0 ni0 2.159) ca, "ye, bhikkhave, saGgha pasannA, agge te pasannA''ti (a0 ni0 1.4.34) ca evamAdIhi pana nayehi saGghassa vaNNo veditbbo| pahontena pana dhammakathikena paJcanikAye navaGgaM satthusAsanaM caturAsItidhammakkhandhasahassAni ogAhitvA buddhAdInaM vaNNo pakAsetabbo / imasmihi ThAne buddhAdInaM guNe pakAsento atitthena pakkhando dhammakathikoti na sakkA vattuM / Idisesu hi ThAnesu dhammakathikassa thAmo veditabbo / brahmadatto pana mANavo anussavAdimattasambandhitena attano thAmena ratanattayassa vaNNaM bhAsati / itiha te ubho AcariyantevAsIti evaM te dve aacriyntevaasikaa| aJamaJassAti aJo anyss| ujuvipaccanIkavAdAti Isakampi apariharitvA ujumeva vividhapaccanIkavAdA, anekavAraM viruddhavAdA eva hutvAti attho / Acariyena hi 38
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA ratanattayassa avaNNe bhAsite antevAsI vaNNaM bhAsati, puna itaro avaNNaM, itaro vaNNanti evaM Acariyo sAraphalake visarukkhaANiM AkoTayamAno viya punappunaM ratanattayassa avaNNaM bhAsati / antevAsI pana suvaNNarajatamaNimayAya ANiyA taM ANiM paTibAhayamAno viya punappunaM ratanattayassa vaNNaM bhAsati / tena vuttaM - "ujuvipaccanIkavAdA''ti / bhagavantaM pidvito piDito anubandhA honti bhikkhusaGghaJcAti bhagavantaJca bhikkhusaGghaJca pacchato pacchato dassanaM avijahantA iriyApathAnubandhanena anubandhA honti, sIsAnulokino hutvA anugatA hontIti attho / ___ kasmA pana bhagavA taM addhAnaM paTipanno ? kasmA ca suppiyo anubandho ? kasmA ca so ratanattayassa avaNNaM bhAsatIti ? bhagavA tAva tasmiM kAle rAjagahaparivattakesu aTThArasasu mahAvihAresu aJatarasmiM vasitvA pAtova sarIrappaTijagganaM katvA bhikkhAcAravelAyaM bhikkhusaGghaparivuto rAjagahe piNDAya carati / so taM divasaM bhikkhusaGghassa sulabhapiNDapAtaM katvA pacchAbhattaM piNDapAtapaTikkanto bhikkhusaGgha pattacIvaraM gAhApetvA"nALandaM gamissAmI''ti, rAjagahato nikkhamitvA taM addhAnaM pttipnno| suppiyopi kho tasmiM kAle rAjagahaparivattake aJatarasmiM paribbAjakArAme vasitvA paribbAjakaparivuto rAjagahe bhikkhAya carati / sopi taM divasaM paribbAjakaparisAya sulabhabhikkhaM katvA bhuttapAtarAso paribbAjake paribbAjakaparikkhAraM gAhApetvA - nALandaM gamissAmicceva bhagavato taM maggaM paTipannabhAvaM ajAnantova anubandho / sace pana jAneyya nAnubandheyya / so ajAnitvAva gacchanto gIvaM ukkhipitvA olokayamAno bhagavantaM addasa buddhasiriyA sobhamAnaM rattakambalaparikkhittamiva jaGgamakanakagirisikharaM / tasmiM kira samaye dasabalassa sarIrato nikkhamitvA chabbaNNarasmiyo samantA asItihatthappamANe padese AdhAvanti vidhAvanti ratanAveLaratanadAmaratanacuNNavippakiNNaM viya, pasAritaratanacittakaJcanapaTamiva, rattasuvaNNarasanisiJcamAnamiva, ukkAsatanipAtasamAkulamiva, nirantaravippakiNNakaNikArapupphamiva vAyuvegakkhittacInapiThThacuNNamiva, indadhanuvijjulatAtArAgaNappabhAvisaravipphuritaviccharitamiva ca taM vanantaraM hoti / asIti anubyaJjanAnuraJjitaJca pana bhagavato sarIraM vikasitakamaluppalamiva, saraM 39
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.1-1) sabbapAliphullamiva pAricchattakaM, tArAmarIcivikasitamiva, gaganatalaM siriyA avahasantamiva, byAmappabhAparikkhepavilAsinI cassa dvattiMsavaralakkhaNamAlA ganthetvA ThapitadvattiMsacandamAlAya dvattiMsasUriyamAlAya paTipATiyA ThapitadvattiMsacakkavattidvattiMsasakkadevarAjadvattiMsamahAbrahmAnaM siriM siriyA abhibhavantimiva / taJca pana bhagavantaM parivAretvA ThitA bhikkhU sabbeva appicchA santuTThA pavivittA asaMsaTThA codakA pApagarahino vattAro vacanakkhamA sIlasampannA samAdhipAvimuttivimuttiJANadassanasampannA / tesaM majjhe bhagavA rattakambalapAkAraparikkhitto viya kaJcanathambho, rattapadumasaNDamajjhagatA viya suvaNNanAvA, pavALavedikAparikkhitto viya aggikkhandho, tArAgaNaparivArito viya puNNacando migapakkhInampi cakkhUni pINayati, pageva devamanussAnaM / tasmiJca pana divase yebhuyyena asItimahAtherA meghavaNNaM paMsukUlaM ekaMsaM karitvA kattaradaNDaM AdAya suvammavammitA viya gandhahatthino vigatadosA vantadosA bhinnakilesA vijaTitajaTA chinnabandhanA bhagavantaM parivArayiMsu / so sayaM vItarAgo vItarAgehi, sayaM vItadoso vItadosehi, sayaM vItamoho vItamohehi, sayaM vItataNho vItataNhehi, sayaM nikkileso nikkilesehi, sayaM buddho anubuddhehi parivArito; pattaparivAritaM viya kesaraM, kesaraparivAritA viya kaNNikA, aTThanAgasahassaparivArito viya chaddanto nAgarAjA, navutihaMsasahassaparivArito viya dhataraTTho haMsarAjA, senagaparivArito viya cakkavattirAjA, devagaNaparivArito viya sakko devarAjA, brahmagaNaparivArito viya hArito mahAbrahmA, aparimitakAlasaJcitapuJjabalanibbattAya acinteyyAya anopamAya buddhalIlAya cando viya gaganatalaM taM maggaM paTipanno hoti / athevaM bhagavantaM anopamAya buddhalIlAya gacchantaM bhikkhU ca okkhittacakkhU santindriye santamAnase uparinabhe ThitaM puNNacandaM viya bhagavantaMyeva namassamAne disvAva paribbAjako attano parisaM avalokesi | sA hoti kAjadaNDake olambetvA gahitoluggaviluggapiTThakatidaNDamorapiJchamattikApattapasibbakakuNDikAdianekaparikkhArabhArabharitA / / "asukassa hatthA sobhaNA, asukassa pAdAti evamAdiniratthakavacanA mukharA vikiNNavAcA adassanIyA apaasaadikaa| tassa taM disvA vippaTisAro udapAdi / idAni tena bhagavato vaNNo vattabbo bhaveyya / yasmA panesa lAbhasakkArahAniyA ceva pakkhahAniyA ca niccampi bhagavantaM usUyati / aJatitthiyAnahi yAva buddho loke nuppajjati, tAvadeva lAbhasakkArA nibbattanti, buddhappAdato pana paTThAya parihInalAbhasakkArA 40
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.2-2) paribbAjakakathAvaNNanA honti, sUriyuggamane khajjopanakA viya nissirIkataM Apajjanti / upatissakolitAnaJca saJjayassa santike pabbajitakAleyeva paribbAjakA mahAparisA ahesuM, tesu pana pakkantesu sApi tesaM parisA bhinnA / iti imehi dvIhi kAraNehi ayaM paribbAjako yasmA niccampi bhagavantaM usUyati, tasmA taM usUyavisuggAraM uggiranto ratanattayassa avaNNameva bhAsatIti veditbbo| 2. atha kho bhagavA ambalaTThikAyaM rAjAgArake ekarattivAsaM upagacchi saddhiM bhikkhusaGkenAti bhagavA tAya buddhalIlAya gacchamAno anupubbena ambalaTThikAdvAraM pApuNitvA sUriyaM oloketvA - "akAlo dAni gantuM, atthasamIpaM gato sUriyo"ti ambalaTThikAyaM rAjAgArake ekarattivAsaM upgcchi| tattha ambalaTikAti raJo uyyAnaM / tassa kira dvArasamIpe taruNaambarukkho atthi, taM "ambalaTThikA"ti vadanti / tassa avidUre bhavattA uyyAnampi ambalaTThikA tveva saGkhyaM gataM / taM chAyUdakasampannaM pAkAraparikkhittaM suyojitadvAraM maJjusA viya suguttaM / tattha ro kILanatthaM paTibhAnacittavicittaM agAraM akaMsu / taM "rAjAgAraka"nti vuccati / suppiyopi khoti suppiyopi tasmiM ThAne sUriyaM oloketvA - "akAlo dAni gantuM, bahU khuddakamahallakA paribbAjakA, bahuparissayo ca ayaM maggo corehipi vALayakkhehipi vALamigehipi / ayaM kho pana samaNo gotamo uyyAnaM paviThTho, samaNassa ca gotamassa vasanaTThAne devatA ArakkhaM gaNhanti, handAhampi idha ekarattivAsaM upagantvA sveva gamissAmI"ti tadevuyyAnaM pAvisi / tato bhikkhusaGgho bhagavato vattaM dassetvA attano attano vasanaTThAnaM sallakkhesi / paribbAjakopi uyyAnassa ekapasse paribbAjakaparikkhAre otAretvA vAsaM upagacchi saddhiM attano parisAya / pALiyamArULahavaseneva pana - "saddhiM attano antevAsinA brahmadattena mANavenA''ti vuttaM / ____ evaM vAsaM upagato pana so paribbAjako rattibhAge dasabalaM olokesi / tasmiJca samaye samantA vippakiNNatArakA viya padIpA jalanti, majjhe bhagavA nisinno hoti, bhikkhusaGgho ca bhagavantaM parivAretvA / tattha ekabhikkhussapi hatthakukkuccaM vA pAdakukkuccaM vA ukkAsitasaddo vA khipitasaddo vA ntthi| sA hi parisA attano ca sikkhitasikkhatAya satthari ca gAravenAti dvIhi kAraNehi nivAte padIpasikhA viya 41
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.3-3) niccalA sannisinnAva ahosi / paribbAjako taM vibhUtiM disvA attano parisaM olokesi / tattha keci hatthaM khipanti, keci pAdaM, keci vippalapanti, keci nillAlitajivhA pagdharitakheLA, dante khAdantA kAkacchamAnA gharugharupassAsino sayanti / so ratanattayassa guNavaNNe vattabbepi issAvasena puna avaNNameva Arabhi / brahmadatto pana vuttanayeneva vaNNaM / tena vuttaM - "tatrApi sudaM suppiyo paribbAjako"ti sabbaM vattab / tattha tanApIti tasmimpi, ambalaTThikAyaM uyyAneti attho / 3. sambahulAnanti bahukAnaM / tattha vinayapariyAyena tayo janA "sambahulA''ti vuccanti / tato paraM saGgho / suttantapariyAyena pana tayo tayova tato paTThAya sambahulA / idha suttantapariyAyena "sambahulA''ti veditbbaa| maNDalamALeti katthaci dve kaNNikA gahetvA haMsavaTTakacchannena katA kUTAgArasAlApi "maNDalamALo''ti vuccati, katthaci ekaM kaNNikaM gahetvA thambhapantiM parikkhipitvA katA upaTThAnasAlApi "maNDalamALo''ti vuccati / idha pana nisIdanasAlA "maNDalamALo"ti veditbbo| satrisitrAnanti nisajjanavasena | sanipatitAnanti samodhAnavasena / ayaM saviyadhammoti saGkhiyA buccati kathA, kathAdhammoti attho / udapAdIti uppanno / katamo pana soti ? acchariyaM Avusoti evamAdi / tattha andhassa pabbatArohaNaM viya niccaM na hotIti acchariyaM / ayaM tAva saddanayo / ayaM pana aTThakathAnayo- accharAyogganti acchriyN| accharaM paharituM yuttanti attho / abhUtapubbaM bhUtanti abbhutN| ubhayaM petaM vimhayassevAdhivacanaM | yAvaJcidanti yAva ca idaM tena suppaTividitatAya appameyyattaM dasseti / / tena bhagavatA jAnatA...pe0... suppaTividitAti etthAyaM saGghapattho / yo so bhagavA samatiMsa pAramiyo pUretvA sabbakilese bhaJjitvA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambuddho, tena bhagavatA tesaM tesaM sattAnaM AsayAnusayaM jAnatA, hatthatale ThapitaM AmalakaM viya sabbaJayyadhamma psstaa| ____ api ca pubbenivAsAdIhi jAnatA, dibbena cakkhunA psstaa| tIhi vijjAhi chahi vA pana abhiJAhi jAnatA, sabbattha appaTihatena samantacakkhunA psstaa| sabbadhammajAnanasamatthAya vA pAya jAnatA, sabbasattAnaM cakkhuvisayAtItAni tirokuTTAdigatAnipi rUpAni ativisuddhena maMsacakkhunA psstaa| attahitasAdhikAya vA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA samAdhipadaTThAnAya paTivedhapAya jAnatA, parahitasAdhikAya karuNApadaTThAnAya desanApaJjAya psstaa| arInaM hatattA paccayAdInaJca arahattA arhtaa| sammA sAmaJca sabbadhammAnaM buddhattA sammAsambuddhena antarAyikadhamme vA jAnatA, niyyAnikadhamme passatA, kilesArInaM hatattA arhtaa| sammA sAmaJca sabbadhammAnaM buddhattA sammAsambuddhenAti / evaM catUvesArajjavasena catUhAkArehi thomitena sattAnaM nAnAdhimuttikatA nAnajjhAsayatA suppaTividitA yAva ca suTTha pttividitaa| idAnissa suppaTividitabhAvaM dassetuM ayajhItiAdimAha / idaM vuttaM hoti yA ca ayaM bhagavatA "dhAtuso, bhikkhave, sattA saMsandanti samenti, hInAdhimuttikA hInAdhimuttikehi saddhiM saMsandanti samenti, kalyANAdhimuttikA kalyANAdhimuttikehi saddhiM saMsandanti samenti / atItampi kho, bhikkhave, addhAnaM dhAtusova sattA saMsandiMsu samiMsu, hInAdhimuttikA hInAdhimuttikehi...pe0... kalyANAdhimuttikA kalyANAdhimuttikehi saddhiM saMsandiMsu samiMsu, anAgatampi kho, bhikkhave, addhAnaM...pe0... saMsandissanti samessanti, etarahipi kho, bhikkhave, paccuppannaM addhAnaM dhAtusova sattA saMsandanti samenti, hInAdhimuttikA hInAdhimuttikehi...pe0... kalyANAdhimuttikA kalyANAdhimuttikehi saddhiM saMsandanti samentI"ti evaM sattAnaM nAnAdhimuttikatA, nAnajjhAsayatA, nAnAdiTTikatA, nAnAkhantitA, nAnArucitA, nALiyA minantena viya tulAya tulayantena viya ca nAnAdhimuttikatAJANena sabba tANena viditA, sA yAva suppaTividitA / dvepi nAma sattA ekajjhAsayA dullabhA lokasmiM / ekasmiM gantukAme eko ThAtukAmo hoti, ekasmiM pivitukAme eko bhujitukAmo / imesu cApi dvIsu AcariyantevAsIsu ayahi "suppiyo paribbAjako...pe0... bhagavantaM piTTito piDito anubandhA honti bhikkhusaGghaJcA"ti / tattha itihameti itiha ime, evaM imeti attho / sesaM vuttanayameva / 4. atha kho bhagavA tesaM bhikkhUnaM imaM saGghiyadhammaM viditvAti ettha viditvAti sabba taJANena jAnitvA | bhagavA hi katthaci maMsacakkhunA disvA jAnAti - "addasA kho bhagavA mahantaM dArukkhandhaM gaGgAya nadiyA sotena vuvhamAna"ntiAdIsu (saM0 ni0 2.4.241) viya / katthaci dibbacakkhunA disvA jAnAti- "addasA kho bhagavA dibbena cakkhunA visuddhena atikkantamAnusakena tA devatAyo sahassasseva pATaligAme vatthUni
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ( 1.4-4) parigaNhantiyo"tiAdIsu ( dI0 ni0 2.152) viya / katthaci pakatisotena sutvA jAnAti - "assosi kho bhagavA Ayasmato Anandassa subhaddena paribbAjakena saddhiM imaM kathAsallApa''ntiAdIsu ( dI0 ni0 2.213) viya / katthaci dibbasotena sutvA jAnAti - "assosi kho bhagavA dibbAya sotadhAtuyA visuddhAya atikkantamAnusikAya sandhAnassa gahapatissa nigrodhena paribbAjakena saddhiM imaM kathAsallApa "ntiAdIsu (dI0 ni0 3.54) viy| idha pana sabbaJjataJJANena sutvA aJJAsi / kiM karonto aJJAsi ? pacchimayAmakiccaM kiccaJca nAmetaM sAtthakaM, niratthakanti duvidhaM hoti / tattha niratthakakiccaM bhagavatA bodhipallaGkeyeva arahattamaggena samugdhAtaM kataM / sAtthakaMyeva pana bhagavato kiccaM hoti| taM paJcavidhaM - purebhattakiccaM, pacchAbhattakiccaM, purimayAmakiccaM, majjhimayAmakiccaM, pacchimayAmakiccanti / tatridaM purebhattakiccaM - bhagavA hi pAtova uTThAya upaTThAkAnuggahatthaM sarIraphAsukatthaJca mukhadhovanAdisarIraparikammaM katvA yAva bhikkhAcAravelA tAva vivittAsane vItinAmetvA, bhikkhAcAravelAyaM nivAsetvA kAyabandhanaM bandhitvA cIvaraM pArupitvA pattamAdAya kadAci ekako, kadAci bhikkhusaGghaparivuto, gAmaM vA nigamaM vA piNDAya pavisati; kadAci pakatiyA, kadAci anekehi pATihAriyehi vattamAnehi / seyyathidaM, piNDAya pavisato lokanAthassa purato purato gantvA mudugatavAtA pathaviM sodhenti, valAhakA udakaphusitAni muJcantA magge reNuM vUpasametvA upari vitAnaM hutvA tiTThanti, apare vAtA pupphAni upasaMharitvA magge okiranti, unnatA bhUmippadesA onamanti, onatA unnamanti, pAdanikkhepasamaye samAva bhUmi hoti, sukhasamphassAni padumapupphAni vA pAde sampaTicchanti / indakhIlassa anto Thapitamatte dakkhiNapAde sarIrato chabbaNNarasmiyo nikkhamitvA suvaNNarasapiJjarAni viya citrapaTaparikkhittAni viya ca pAsAdakUTAgArAdIni alaGkarontiyo ito cito ca dhAvanti, hatthiassavihaGgAdayo sakasakaTThAnesu ThitAyeva madhurenAkArena saddaM karonti, tathA bherivINAdIni tUriyAni manussAnaJca kAyUpagAni AbharaNAni / tena saJJANena manussA jAnanti - "ajja bhagavA idha piNDAya viTThoti / te sunivatthA supArutA gandhapupphAdIni AdAya gharA nikkhamitvA antaravIthiM paTipajjitvA bhagavantaM gandhapupphAdIhi sakkaccaM pUjetvA vanditvA - "amhAkaM, bhante, dasa bhikkhU, amhAkaM vIsati, paJJAsaM... pe0. sataM dethA ''ti yAcitvA bhagavatopi pattaM gahetvA dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 44
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA AsanaM paJapetvA sakkaccaM piNDapAtena paTimAnenti / bhagavA katabhattakicco tesaM sattAnaM cittasantAnAni oloketvA tathA dhammaM deseti, yathA keci saraNagamanesu patiThThahanti, keci paJcasu sIlesu, keci sotApattisakadAgAmianAgAmiphalAnaM aJatarasmiM; keci pabbajitvA aggaphale arahatteti / evaM mahAjanaM anuggahetvA uTThAyAsanA vihAraM gacchati / tattha gantvA maNDalamALe paJattavarabuddhAsane nisIdati, bhikkhUnaM bhattakiccapariyosAnaM AgamayamAno / tato bhikkhUnaM bhattakiccapariyosAne upaTThAko bhagavato nivedeti / atha bhagavA gandhakuTiM pavisati / idaM tAva purebhttkiccN| atha bhagavA evaM katapurebhattakicco gandhakuTiyA upaTThAne nisIditvA pAde pakkhAletvA pAdapIThe ThatvA bhikkhusaddhaM ovadati- "bhikkhave, appamAdena sampAdetha, dullabho buddhappAdo lokasmiM, dullabho manussattapaTilAbho, dullabhA sampatti, dullabhA pabbajjA, dullabhaM saddhammassavana"nti / tattha keci bhagavantaM kammaTThAnaM pucchanti / bhagavApi tesaM cariyAnurUpaM kammaTThAnaM deti / tato sabbepi bhagavantaM vanditvA attano attano rattiTThAnadivAhAnAni gacchanti / keci araJja, keci rukkhamUlaM, keci pabbatAdInaM aJjataraM, keci cAtumahArAjikabhavanaM...pe0... keci vasavattibhavananti / tato bhagavA gandhakuTiM pavisitvA sace AkaGghati, dakkhiNena passena sato sampajAno muhattaM sIhaseyyaM kappeti / atha samassAsitakAyo vuThThahitvA dutiyabhAge lokaM voloketi / tatiyabhAge yaM gAmaM vA nigamaM vA upanissAya viharati tattha mahAjano purebhattaM dAnaM datvA pacchAbhattaM sunivattho supAruto gandhapupphAdIni AdAya vihAre snniptti| tato bhagavA sampattaparisAya anurUpena pATihAriyena gantvA dhammasabhAyaM paJattavarabuddhAsane nisajja dhammaM deseti kAlayuttaM samayayuttaM, atha kAlaM viditvA parisaM uyyojeti, manussA bhagavantaM vanditvA pakkamanti / idaM pcchaabhttkiccN| so evaM nihitapacchAbhattakicco sace gattAni osiJcitukAmo hoti, buddhAsanA vuTThAya nhAnakoTTakaM pavisitvA upaTTAkena paTiyAditaudakena gattAni utuM gaNhApeti / upaTThAkopi buddhAsanaM AnetvA gandhakuTipariveNe pnypeti| bhagavA sarattadapaTaM nivAsetvA kAyabandhanaM bandhitvA uttarAsaGgaM ekaMsaM karitvA tattha gantvA nisIdati ekakova mahattaM paTisallIno. atha bhikkha tato tato Agamma bhagavato upadAnaM Agacchanti / tattha ekacce pahaM pucchanti, ekacce kammaTThAnaM, ekacce dhammassavanaM yAcanti / bhagavA tesaM adhippAyaM sampAdento purimayAmaM vItinAmeti / idaM purimyaamkiccN| 45
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.4-4) purimayAmakiccapariyosAne pana bhikkhUsu bhagavantaM vanditvA pakkantesu sakaladasasahassilokadhAtudevatAyo okAsaM labhamAnA bhagavantaM upasaGkamitvA pahaM pucchanti, yathAbhisaGkhataM antamaso cturkkhrmpi| bhagavA tAsaM devatAnaM pa'haM vissajjento majjhimayAmaM vItinAmeti / idaM majjhimayAmakiccaM / pacchimayAmaM pana tayo koTThAse katvA purebhattato paTThAya nisajjAya pILitassa sarIrassa kilAsubhAvamocanatthaM ekaM koTThAsaM caGkamena vItinAmeti / dutiyakoTThAse gandhakuTiM pavisitvA dakkhiNena passena sato sampajAno sIhaseyyaM kappeti / tatiyakoTThAse paccuTThAya nisIditvA purimabuddhAnaM santike dAnasIlAdivasena katAdhikArapuggaladassanatthaM buddhacakkhunA lokaM voloketi / idaM pacchimayAmakiccaM / tasmiM pana divase bhagavA purebhattakiccaM rAjagahe pariyosApetvA pacchAbhatte maggaM Agato, purimayAme bhikkhUnaM kammaTThAnaM kathetvA, majjhimayAme devatAnaM pajhaM vissajjetvA, pacchimayAme caGkama Aruyaha caGkamamAno paJcannaM bhikkhusatAnaM imaM sabba tANaM Arabbha pavattaM kathaM sabba tANeneva sutvA aJAsIti / tena vuttaM - "pacchimayAmakiccaM karonto ajJAsI"ti / JatvA ca panassa etadahosi - "ime bhikkhU mayhaM sabbaJjataJANaM Arabbha guNaM kathenti, etesaJca sabba tANakiccaM na pAkaTaM, mayhameva pAkaTaM | mayi pana gate ete attano kathaM nirantaraM Arocessanti, tato nesaM ahaM taM aTThappattiM katvA tividhaM sIlaM vibhajanto, dvAsaTThiyA ThAnesu appaTivattiyaM sIhanAdaM nadanto, paccayAkAraM samodhAnetvA buddhaguNe pAkaTe katvA, sineruM ukkhipento viya suvaNNakUTena nabhaM paharanto viya ca dasasahassilokadhAtukampanaM brahmajAlasuttantaM arahattanikUTena niTThApento desessAmi, sA me desanA parinibbutassApi paJcavassasahassAni sattAnaM amatamahAnibbAnaM sampApikA bhavissatI"ti / evaM cintetvA yena maNDalamALo tenupasaGkamIti / yenAti yena disAbhAgena, so upsngkmitbbo| bhummatthe vA etaM karaNavacanaM, yasmiM padese so maNDalamALo, tattha gatoti ayamettha attho / paJatte Asane nisIdIti buddhakAle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati sabbattha buddhAsanaM paJattameva hoti / kasmA ? bhagavA kira attano santike kammaTThAnaM gahetvA 46
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA 47 phAsukaTThAne viharante manasi karoti - "asuko mahaM santike kammaTThAnaM gahetvA gato, sakkhissati nu kho visesaM nibbattetuM no vA''ti / atha naM passati kammaTThAnaM vissajjetvA akusalavitakkaM vitakkayamAnaM, tato "kathahi nAma mAdisassa satthu santike kammaTThAnaM gahetvA viharantaM imaM kulaputtaM akusalavitakkA abhibhavitvA anamatagge vaTTadukkhe saMsAressantI''ti tassa anuggahatthaM tattheva attAnaM dassetvA taM kulaputtaM ovaditvA AkAsaM uppatitvA puna attano vasanaTThAnameva gcchti| athevaM ovadiyamAnA te bhikkhU cintayiMsu - "satthA amhAkaM manaM jAnitvA AgantvA amhAkaM samIpe ThitaMyeva attAnaM dasseti" / tasmiM khaNe - "bhante, idha nisIdatha, idha nisIdathA'"ti AsanapariyesanaM nAma bhAroti / te AsanaM paJapetvAva viharanti / yassa pIThaM asthi, so taM paJapeti | yassa natthi, so maJcaM vA phalakaM vA kaTuM vA pAsANaM vA vAlukapujaM vA pnypeti| taM alabhamAnA purANapaNNAnipi saGkaDDitvA tattha paMsukUlaM pattharitvA Thapenti / idha pana ro nisIdanAsanameva atthi, taM papphoTetvA paJjapetvA parivAretvA te bhikkhU bhagavato adhimuttikajANamArabbha guNaM thomayamAnA nisIdiMsu / taM sandhAya vuttaM- "paJatte Asane nisIdI''ti / evaM nisinno pana jAnantoyeva kathAsamuTThApanatthaM bhikkhU pucchi| te cassa sabbaM kathayiMsu / tena vuttaM- "nisajja kho bhagavA"tiAdi / tattha kAya nutthAti katamAya nu kathAya sannisinnA bhavathAti attho / kAya netthAtipi pALi, tassA katamAya nu etthAti attho kAya notthAtipi pALi | tassApi purimoyeva attho / antarAkathAti, kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdInaM antarA ajA ekA kathA / vippakatAti, mama AgamanapaccayA aparinihitA sikhaM appattA / tena kiM dasseti ? "nAhaM tumhAkaM kathAbhaGgatthaM Agato, ahaM pana sabbaJjatAya tumhAkaM kathaM niTThApetvA matthakappattaM katvA dassAmIti Agato''ti nisajjeva sabba pavAraNaM pavAreti / ayaM kho no, bhante, antarAkathA vippakatA, atha bhagavA anuppattoti etthApi ayamadhippAyo / ayaM bhante amhAkaM bhagavato sabba tANaM Arabbha guNakathA vippakatA, na rAjakathAdikA tiracchAnakathA,atha bhagavA anuppatto; taM no idAni niTThApetvA desethAti | ettAvatA ca yaM AyasmatA Anandena kamalakuvalayujjalavimalasAdhurasasalilAya pokkharaNiyA nimmalasilAtalaracanavilAsasobhitaratanasopAnaM, sukhAvataraNatthaM 47
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA vippakiNNamuttAtalasadisavAlukAkiNNapaNDarabhUmibhAgaM titthaM viya suvibhattabhittivicitravedikAparikkhittassa nakkhattapathaM phusitukAmatAya viya, vijambhitasamussayassa pAsAdavarassa sukhArohaNatthaM dantamayasaNhamuduphalakakaJcanalatAvinaddhamaNigaNappabhAsamudayujjalasobhaM sopAnaM viya, suvaNNavalayanUpurAdisaGghaTTanasaddasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa uLArissariyavibhavasobhitassa mahAgharassa sukhappavesanatthaM suvaNNarajatamaNimuttapavALAdijutivissaravijjotitasuppatiTTitavisAladvArabAhaM mahAdvAraM viya ca atthabyaJjanasampannassa buddhaguNAnubhAvasaMsUcakassa imassa suttassa sukhAvagahaNatthaM kAladesadesakavatthuparisApadesapaTimaNDitaM nidAnaM bhAsitaM, tassatthavaNNanA smttaati| 5. idAni- "mamaM vA, bhikkhave, pare avaNNaM bhAseyyu"ntiAdinA nayena bhagavatA nikkhittassa suttassa vaNNanAya okAso anuppatto / sA panesA suttvnnnnnaa| yasmA suttanivakhepaM vicAretvA vuccamAnA pAkaTA hoti, tasmA suttanikkhepaM tAva vicArayissAma | cattAro hi suttanikkhepA - attajjhAsayo, parajjhAsayo, pucchAvasiko, aTThappattikoti / tattha yAni suttAni bhagavA parehi anajjhiTTho kevalaM attano ajjhAsayeneva kathesi; seyyathidaM, AkaGkhayyasuttaM, vatthasuttaM, mahAsatipaTTAnaM, mahAsaLAyatanavibhaGgasuttaM, ariyavaMsasuttaM, sammappadhAnasuttantahArako, iddhipAdaindriyabalabojjhaGgamaggaGgasuttantahArakoti evamAdIni; tesaM attajjhAsayo nikkhepo| yAni pana "paripakkA kho rAhulassa vimuttiparipAcaniyA dhammA; yaMnUnAhaM rAhulaM uttaraM AsavAnaM khaye vineyya"nti; (saM0 ni0 2.4.121) evaM paresaM ajjhAsayaM khantiM manaM abhinIhAraM bujjhanabhAvaJca avekkhitvA parajjhAsayavasena kathitAni; seyyathidaM, cULarAhulovAdasuttaM, mahArAhulovAdasuttaM, dhammacakkappavattanaM, dhAtuvibhaGgasuttanti evamAdIni; tesaM parajjhAsayo nikkhepo| bhagavantaM pana upasaGkamitvA catasso parisA, cattAro vaNNA, nAgA, supaNNA, gandhabbA, asurA, yakkhA, mahArAjAno, tAvatisAdayo devA, mahAbrahmAti evamAdayo"bojjhaGgA bojjhaGgA'"ti, bhante, vuccanti / "nIvaraNA nIvaraNA'ti, bhante, vuccanti; "ime nu kho, bhante, paJcupAdAnakkhandhA" / "kiM sUdha vittaM purisassa seTTha"ntiAdinA nayena 48
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ paribbAjakakathAvaNNanA pahaM pucchanti / evaM puDhena bhagavatA yAni kathitAni bojjhaGgasaMyuttAdIni, yAni vA panaJjAnipi devatAsaMyutta-mArasaMyutta-brahmasaMyutta-sakkapaJha-cULavedalla-mahAvedalla-sAmaJaphalaALavaka-sUciloma-kharalomasuttAdIni; tesaM pucchAvasiko nikkhepo| ___ yAni pana tAni uppannaM kAraNaM paTicca kathitAni, seyyathidaM - dhammadAyAda, cULasIhanAdaM, candUpamaM, puttamaMsUpamaM, dArukkhandhUpamaM, aggikkhandhUpama, pheNapiNDUpamaM, pAricchattakUpamanti evamAdIni; tesaM aTuppattiko nikkhepo| ___ evametesu catUsu nikkhepesu imassa suttassa aTThappattiko nikhepo / aTThappattiyA hi idaM bhagavatA nikkhittaM / katarAya aThThappattiyA ? vaNNAvaNNe | Acariyo ratanattayassa avaNNaM abhAsi, antevAsI vaNNaM / iti imaM vaNNAvaNNaM aTThappattiM katvA desanAkusalo bhagavA - "mamaM vA, bhikkhave, pare avaNNaM bhAseyyu"nti desanaM Arabhi | tattha mamanti, sAmivacanaM, mamAti attho / vA saddo vikappanattho / pareti, paTiviruddhA sattA | tatrAti ye avaNNaM vadanti tesu / na AghAtotiAdIhi kiJcApi tesaM bhikkhUnaM AghAtoyeva natthi, atha kho AyatiM kulaputtAnaM Idisesupi ThAnesu akusaluppattiM paTisedhento dhammanettiM Thapeti / tattha Ahanati cittanti 'AghAto': kopassetaM adhivacanaM / appatItA honti tena atavA asomanassikAti appaccayo; domanassassetaM adhivacanaM / neva attano na paresaM hitaM abhirAdhayatIti anabhiraddhiH kopassetaM adhivacanaM / evamettha dvIhi padehi saGghArakkhandho, ekena vedanAkkhandhoti dve khandhA vuttA / tesaM vasena sesAnampi sampayuttadhammAnaM kAraNaM paTikkhittameva / evaM paThamena nayena manopadosaM nivAretvA, dutiyena nayena tattha AdInavaM dassento Aha -- "tatra ce tumhe assatha kupitA vA anattamanA vA, tumhaM yevassa tena antarAyo"ti / tattha 'tatra ce tumhe assathA'ti tesu avaNNabhAsakesu, tasmiM vA avaNNe tumhe bhaveyyAtha ce; yadi bhaveyyAthAti attho / 'kupitA' kopena, anattamanA domanassena / 'tumhaM yevassa tena antarAyoti tumhAkaMyeva tena kopena, tAya ca anattamanatAya paThamajjhAnAdInaM antarAyo bhaveyya /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA evaM dutiyena nayena AdInavaM dassetvA, tatiyena nayena vacanatthasallakkhaNamattepi asamatthataM dassento - " api nu tumhe paresa"ntiAdimAha / tattha paresanti yesaM kesaM ci / kupito hi neva buddhapaccekabuddhaariyasAvakAnaM, na mAtApitUnaM, na paccatthikAnaM subhAsitadubbhAsitassa atthaM AjAnAti / yathAha - " kuddho atthaM na jAnAti, kuddho dhammaM na passati / andhaM tamaM tadA hoti, yaM kodho sahate naraM / / anatthajanano kodho, kodho cittappakopano / bhayamantarato jAtaM, taM jano nAvabujjhatI 'ti / / (a0 ni0 2.7.64) (1.6-6) evaM sabbathApi avaNNe manopadosaM nisedhetvA idAni paTipajjitabbAkAraM dassento - " tatra tumhehi abhUtaM abhUtato" tiAdimAha / tatra tattha tatra tumhehIti, tasmiM avaNNe tumhehi / abhUtaM abhUtato nibbeThetabbanti yaM abhUtaM taM abhUtabhAveneva apanetabbaM / kathaM? itipetaM abhUtantiAdinA nayena / tatrAyaM yojanA - " tumhAkaM satthA na sabbaJjU, dhammo durakkhAto, saGgho duppaTipanno 'tiAdIni sutvA na tumhI bhavitabbaM / evaM pana vattabbaM- " iti petaM abhUtaM yaM tumhehi vuttaM, taM iminApi kAraNena abhUtaM iminApi kAraNena atacchaM, 'natthi cetaM amhesu', 'na ca panetaM amhesu saMvijjati', sabbaJJayeva amhAkaM satthA, svAkkhAto dhammo, suppaTipanno saGgho, idaJcidaJca kAraNa "nti / ettha ca dutiyaM padaM paThamassa, catutthaJca tatiyassa vevacananti veditabbaM / idaJca avaNNeyeva nibbeThanaM kAtabbaM na sabbattha / yadi hi " tvaM dussIlo, tavAcariyo dussIlo, idaJcidaJca tayA kataM, tavAcariyena kata "nti vutte tumhIbhUto adhivAseti, AsaGkanIyo hoti / tasmA manopadosaM akatvA avaNNo nibbeThetabbo / " oTTosi, goNosI "tiAdinA pana nayena dasahi akkosavatthUhi akkosantaM puggalaM apekkhitvA adhivAsanakhantiyeva tattha kAtabbA / 6. evaM avaNNabhUmiyaM tAdilakkhaNaM dassetvA idAni vaNNabhUmiyaM dassetuM "mamaM vA, bhikkhave, pare vaNNaM bhAseyyu "ntiAdimAha / tattha pareti ye keci pasannA devamanussA / Anandanti etenAti Anando, pItiyA etaM adhivacanaM / sumanassa bhAvo somanassaM, 50
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.6-6) paribbAjakakathAvaNNanA cetasikasukhassetaM adhivacanaM / uppilAvino bhAvo uppilAvitattaM / kassa uppilAvitattanti ? cetasoti / uddhaccAvahAya uppilApanapItiyA etaM adhivacanaM / idhApi dvIhi padehi saGkhArakkhandho, ekena vedanAkkhandho vutto / evaM paThamanayena uppilAvitattaM nivAretvA, dutiyena tattha AdInavaM dassento- "tatra ce tumhe assathA"tiAdimAha / idhApi tumhaM yevassa tena antarAyoti tena uppilAvitattena tumhAkaMyeva paThamajjhAnAdInaM antarAyo bhaveyyAti attho veditabbo / kasmA panetaM vuttaM ? nanu bhagavatA "buddhoti kittayantassa, kAye bhavati yA pIti / varameva hi sA pIti, kasiNenApi jambudIpassa / / dhammoti kittayantassa, kAye bhavati yA pIti / varameva hi sA pIti, kasiNenApi jambudIpassa / / saGghoti kittayantassa, kAye bhavati yA pIti / varameva hi sA pIti, kasiNenApi jambudIpassA"ti ca / / "ye, bhikkhave, buddhe pasannA, agge te pasannA"ti ca evamAdIhi anekasatehi suttehi ratanattaye pItisomanassameva vaNNitanti / saccaM vaNNitaM, taM pana nekkhammanissitaM / idha- "amhAkaM buddho, amhAkaM dhammo''tiAdinA nayena Ayasmato channassa uppannasadisaM gehassitaM pItisomanassaM adhippetaM / idahi jhAnAdipaTilAbhAya antarAyakaraM hoti / tenevAyasmA channopi yAva buddho na parinibbAyi, tAva visesaM nibbattetuM nAsakkhi, parinibbAnakAle paJattena pana brahmadaNDena tajjito taM pItisomanassaM pahAya visesaM nibbattesi / tasmA antarAyakaraMyeva sandhAya idaM vuttanti veditab / ayahi lobhasahagatA pIti | lobho ca kodhasadisova / yathAha - "luddho atthaM na jAnAti, luddho dhammaM na passati / andhaM tamaM tadA hoti, yaM lobho sahate naraM / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.7-7) anatthajanano lobho, lobho cittappakopano / bhayamantarato jAtaM, taM jano nAvabujjhatI"ti / / (iti0 88) tatiyavAro pana idha anAgatopi atthato Agato yevAti veditbbo| yatheva hi kuddho, evaM luddhopi atthaM na jAnAtIti | paTipajjitabbAkAradassanavAre panAyaM yojanA - "tumhAkaM satthA sabbaJjU arahaM sammAsambuddho, dhammo svAkkhAto, saGgho suppaTipanno'"tiAdIni sutvA na tuNhI bhavitabbaM / evaM pana paTijAnitabbaM - "itipetaM bhUtaM, yaM tumhehi vuttaM, taM iminApi kAraNena bhUtaM, iminApi kAraNena tacchaM / so hi bhagavA itipi arahaM, itipi sammAsambuddho; dhammo itipi svAkkhAto, itipi sandiTThiko; saGgho itipi suppaTipanno, itipi ujuppaTipannoti / "tvaM sIlavAti pucchitenApi sace sIlavA, "sIlavAhamasmI''ti paTijAnitabbameva / "tvaM paThamassa jhAnassa lAbhI...pe0... arahA''ti puDhenApi sabhAgAnaM bhikkhUnaMyeva paTijAnitabbaM / evahi pApicchatA ceva parivajjitA hoti, sAsanassa ca amoghatA dIpitA hotIti / sesaM vuttanayeneva veditabbaM / cULasIlavaNNanA 7. appamattakaM kho panetaM, bhikkhaveti ko anusandhi ? idaM suttaM dvIhi padehi AbaddhaM vaNNena ca avaNNena c| tattha avaNNo- "iti petaM abhUtaM iti petaM ataccha''nti, ettheva udakantaM patvA aggiviya nivtto| vaNNo pana bhUtaM bhUtato paTijAnitabbaM - "iti petaM bhUta''nti evaM anuvattatiyeva / so pana duvidho brahmadattena bhAsitavaNNo ca bhikkhusaGghana acchariyaM AvusotiAdinA nayena AraddhavaNNo ca / tesu bhikkhusaGghana vuttavaNNassa upari suJatApakAsane anusandhiM dassessati / idha pana brahmadattena vuttavaNNassa anusandhiM dassetuM "appamattakaM kho panetaM, bhikkhave''ti desanA AraddhA / tattha appamattakanti parittassa nAmaM / oramattakanti tasseva vevacanaM / mattAti vuccati pamANaM | appaM mattA etassAti appamattakaM / oraM mattA etassAti ormttkN| sIlameva siilmttkN| idaM vuttaM hoti - 'appamattakaM kho, panetaM bhikkhave, oramattakaM sIlamattakaM'
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) (1.7-7) 53 cULasIlavaNNanA _ cULasIlavaNNanA nAma yena "tathAgatassa vaNNaM vadAmI''ti ussAhaM katvApi vaNNaM vadamAno puthujjano vadeyyAti / tattha siyA - nanu idaM sIlaM nAma yogino aggavibhUsanaM ? yathAhu porANA - "sIlaM yogissa'laGkAro, sIlaM yogissa maNDanaM / sIlehi'laGkato yogI, maNDane aggataM gato"ti / / bhagavatApi ca anekesu suttasatesu sIlaM mahantameva katvA kathitaM / yathAha - "AkaGgreyya ce, bhikkhave, bhikkhu 'sabrahmacArInaM piyo cassaM manApo ca garu ca bhAvanIyo cA'ti, sIlesvevassa paripUrakArI"ti (ma0 ni0 1.65) ca / "kikIva aNDaM, camarIva vAladhiM / piyaMva puttaM, nayanaMva ekakaM / / tatheva sIlaM, anurakkhamAnA / supesalA hotha, sadA sagAravA"ti ca / / "na pupphagandho paTivAtameti / na candanaM taggaramallikA vA / / sataJca gandho paTivAtameti / sabbA disA sappuriso pavAyati / / candanaM tagaraM vApi, uppalaM atha vassikI / etesaM gandhajAtAnaM, sIlagandho anuttaro / / appamatto ayaM gandho, yvAyaM tagaracandanaM / yo ca sIlavataM gandho, vAti devesu uttamo / / tesaM sampannasIlAnaM, appamAdavihArinaM / sammadaJA vimuttAnaM, mAro maggaM na vindatI''ti ca / / (dha0 pa0 57) 53
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA "sIle patiTThAya naro sapaJJa, cittaM paJJaJca bhAvayaM / AtApI nipako bhikkhu, so imaM vijaTaye jaTa "nti ca / / (saM0 ni0 1.1.23) "seyyathApi, bhikkhave, ye keci bIjagAmabhUtagAmA vuddhiM virULhiM vepullaM Apajjanti, sabbe te pathaviM nissAya, pathaviyaM patiTThAya; evamete bIjagAmabhUtagAmA vuDiM virULhiM vepullaM Apajjanti / evameva kho, bhikkhave, bhikkhu sIlaM nissAya sIle patiTThAya sattabojjhaGge bhAvento sattabojjhane bahulIkaronto vuddhiM virUhiM vellaM pANAti dhammesU "ti (saM0 ni0 3.5.150 ) ca / evaM aJJAnipi anekAni suttAni daTThabbAni / evamanekesu suttasatesu sIlaM mahantameva katvA kathitaM / taM " kasmA imasmiM ThAne appamattaka'"nti AhAti ? upari guNe upanidhAya / sIlahi samAdhiM na pANAti, sama paJJa na pApuNAti, tasmA uparimaM upanidhAya heTThimaM oramattakaM nAma hoti / kathaM sIlaM samAdhiM na pApuNAti ? bhagavA hi abhisambodhito sattame saMvacchare sAvatthinagara- dvAre kaNDambarukkhamUle dvAdasayojane ratanamaNDape yojanappamANe ratanapallaGke nisIditvA tiyojanike dibbasetacchatte dhAriyamAne dvAdasayojanAya parisAya attAdAnaparidIpanaM titthiyamaddanaM - "uparimakAyato aggikkhandho pavattati, heTTimakAyato udakadhArA pavattati...pe0... ekekalomakUpato aggikkhandho pavattati, ekekalomakUpato udakadhArA pavattati, channaM vaNNAna''ntiAdinayappavattaM yamakapATihAriyaM dasseti / tassa suvaNNavaNNasarIrato suvaNNavaNNA rasmiyo uggantvA yAva bhavaggA gacchanti, sakaladasasahassacakkavALassa alaGkaraNakAlo viya hoti, dutiyA dutiyA rasmiyo purimAya purimAya yamakayamakA viya ekakkhaNe viya pavattanti / (1.7-7) dvinnaJca cittAnaM ekakkhaNe pavatti nAma natthi / buddhAnaM pana bhagavantAnaM bhavaGgaparivAsassa lahukatAya paJcahAkArehi AciNNavasitAya ca tA ekakkhaNe va pavattanti / tassA tassA pana rasmiyA AvajjanaparikammAdhiTThAnAni visuM visuMyeva / nIlarasmiatthAya hi bhagavA nIlakasiNaM samApajjati, pItarasmiatthAya pItakasiNaM, lohitaodAtarasmiatthAya lohitaodAtakasiNaM, aggikkhandhatthAya tejokasiNaM, udakadhAratthAya ApokasiNaM samApajjati / satthA caGkamati, nimmito tiTThati vA nisIdati vA seyyaM vA 54
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA kappetIti sabbaM vitthAretabbaM / ettha ekampi sIlassa kiccaM natthi, sabbaM samAdhikiccameva / evaM sIlaM samAdhiM na pApuNAti / __yaM pana bhagavA kappasatasahassAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAni pAramiyo pUretvA, ekUnatiMsavassakAle cakkavattisirInivAsabhUtA bhavanA nikkhamma anomAnadItIre pabbajitvA, chabbassAni padhAnayogaM katvA, visAkhapuNNamAyaM uruvelagAme sujAtAya dinnaM pakkhittadibbojaM madhupAyAsaM paribhujitvA, sAyanhasamaye dakkhiNuttarena bodhimaNDaM pavisitvA assatthadumarAjAnaM tikkhattuM padakkhiNaM katvA, pubbuttarabhAge Thito tiNasanthAraM santharitvA, tisandhipallavaM AbhujitvA, caturaGgasamannAgataM mettAkammaTThAnaM pubbaGgamaM katvA, vIriyAdhiTThAnaM adhiTThAya, cuddasahatthapallaGkavaragato suvaNNapIThe ThapitaM rajatakkhandhaM viya paJjAsahatthaM bodhikkhandhaM piTTito katvA, upari maNichattena viya bodhisAkhAya dhAriyamAno, suvaNNavaNNe cIvare pavALasadisesu bodhiaGkuresu patamAnesu, sUriye atthaM upagacchante mArabalaM vidhamitvA, paThamayAme pubbenivAsaM anussaritvA, majjhimayAme dibbacakTuM visodhetvA, paccUsakAle sabbabuddhAnamAciNNe paccayAkAre ANaM otAretvA, AnApAnacatutthajjhAnaM nibbattetvA, tadeva pAdakaM katvA vipassanaM vaDvetvA, maggapaTipATiyA adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetvA sabbabuddhaguNe paTivijjhi, idamassa pAkiccaM / evaM samAdhi pajhaM na pApuNAti / tattha yathA hatthe udakaM pAtiyaM udakaM na pApuNAti, pAtiyaM udakaM ghaTe udakaM na pApuNAti, ghaTe udakaM kolambe udakaM na pApuNAti, kolambe udakaM cATiyaM udakaM na pApuNAti, cATiyaM udakaM mahAkumbhiyaM udakaM na pApuNAti, mahAkumbhiyaM udakaM kusobbhe udakaM na pApuNAti, kusobbhe udakaM kandare udakaM na pApuNAti, kandare udakaM kunnadiyaM udakaM na pApuNAti, kunnadiyaM udakaM paJcamahAnadiyaM udakaM na pApuNAti, paJcamahAnadiyaM udakaM cakkavALamahAsamudde udakaM na pApuNAti, cakkavALamahAsamudde udakaM sinerupAdake mahAsamudde udakaM na pApuNAti / pAtiyaM udakaM upanidhAya hatthe udakaM parittaM...pe0... sinerupAdakamahAsamudde udakaM upanidhAya cakkavALamahAsamudde udakaM parittaM / iti uparUpari udakaM bahukaM upAdAya heTThA heTThA udakaM parittaM hoti / ___ evameva upari upari guNe upAdAya heTThA heTThA sIlaM appamattakaM oramattakanti veditabbaM / tenAha - "appamattakaM kho panetaM, bhikkhave, oramattakaM sIlamattaka''nti / 55
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.7-7) yena puthujjanoti, ettha - "duve puthujjanA vuttA, buddhenAdiccabandhunA / andho puthujjano eko, kalyANeko puthujjano"ti / / tattha yassa khandhadhAtuAyatanAdIsu uggahaparipucchAsavanadhAraNapaccavekkhaNAni natthi, ayaM andhputhujjno| yassa tAni atthi, so klyaannputhujjno| duvidhopi panesa - "puthUnaM jananAdIhi, kAraNehi puthujjano / puthujjanantogadhattA, puthuvAyaM jano iti" / / so hi puthUnaM nAnappakArAnaM kilesAdInaM jananAdIhi kAraNehi puthujjno| yathAha - "puthu kilese janentIti puthujjanA, puthu avihatasakkAyadiTTikAti puthujjanA, puthu satthArAnaM mukhullokikAti puthujjanA, puthu sabbagatIhi avuTTitAti puthujjanA, puthu nAnAbhisaGkhAre abhisaGgharontIti puthujjanA, puthu nAnAoghehi vuyhanti, puthu santApehi santappanti, puthu pariLAhehi pariDarahanti, puthu paJcasu kAmaguNesu rattA giddhA gathitA mucchitA ajjhopannA laggA laggitA palibuddhAti puthujjanA, puthu paJcahi nIvaraNehi AvutA nivutA ovutA pihitA paTicchannA paTikujjitAti puthujjanA''ti / puthUnaM gaNanapathamatItAnaM ariyadhammaparammukhAnaM nIcadhammasamAcArAnaM janAnaM antogadhattApi puthujjano, puthuvAyaM visuMyeva saGkhyaM gato visaMsaTTho sIlasutAdiguNayuttehi ariyehi janehIti puthujjanoti / tathAgatassAti aTThahi kAraNehi bhagavA tthaagto| tathA Agatoti tathAgato, tathA gatoti tathAgato, tathalakkhaNaM Agatoti tathAgato, tathadhamme yAthAvato abhisambuddhoti tathAgato, tathadassitAya tathAgato, tathavAditAya tathAgato, tathAkAritAya tathAgato, abhibhavanaTena tathAgatoti / kathaM bhagavA tathA Agatoti tathAgato? yathA sabbalokahitAya ussukkamApannA purimakA sammAsambuddhA AgatA, yathA vipassI bhagavA Agato, yathA sikhI bhagavA, yathA vessabhU bhagavA, yathA kakusandho bhagavA, yathA koNAgamano bhagavA, yathA kassapo bhagavA 56
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA 57 aagto| kiM vuttaM hoti ? yena abhinIhArena ete bhagavanto AgatA, teneva amhAkampi bhagavA aagto| atha vA yathA vipassI bhagavA...pe0... yathA kassapo bhagavA dAnapAramiM pUretvA, sIlanekkhammapAvIriyakhantisaccaadhiTTAnamettAupekkhApAramiM pUretvA, imA dasa pAramiyo, dasa upapAramiyo, dasa paramatthapAramiyoti samatiMsapAramiyo pUretvA aGgapariccAgaM, nayanadhanarajjaputtadArapariccAganti ime paJca mahApariccAge pariccajitvA pubbayogapubbacariyadhammakkhAnasAtatthacariyAdayo pUretvA buddhicariyAya koTiM patvA Agato; tathA amhAkampi bhagavA aagto| atha vA yathA vipassI bhagavA...pe0... kassapo bhagavA cattAro satipaTTAne, cattAro sammappadhAne, cattAro iddhipAde, paJcindriyAni, paJca balAni, satta bojjhaGge, ariyaM aTThaGgikaM maggaM bhAvetvA brUhetvA Agato, tathA amhAkampi bhagavA Agato / evaM tathA Agatoti tthaagto| "yatheva lokamhi vipassiAdayo, sabbaabhAvaM munayo idhAgatA / tathA ayaM sakyamunIpi Agato, - tathAgato vuccati tena cakkhumA"ti / / evaM tathA Agatoti tathAgato / kathaM tathA gatoti tathAgato ? yathA sampatijAto vipassI bhagavA gato...pe0... kassapo bhagavA gto| kathaJca so bhagavA gato ? so hi sampati jAtova samehi pAdehi pathaviyaM patiTThAya uttarAbhimukho sattapadavItihArena gato / yathAha - "sampatijAto kho, Ananda, bodhisatto samehi pAdehi patiThThahitvA uttarAbhimukho sattapadavItihArena gacchati, setamhi chatte anudhAriyamAne sabbA ca disA anuviloketi, AsabhiM vAcaM bhAsati - 'aggohamasmi lokassa, jeTThohamasmi lokassa, seTThohamasmi lokassa, ayamantimA jAti, natthidAni punabbhavo'ti' (dI0 ni0 2.31) / taJcassa gamanaM tathaM ahosi ? avitathaM anekesaM visesAdhigamAnaM pubbanimittabhAvena /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA yahi so sampatijAtova samehi pAdehi patiTThahi / idamassa caturiddhipAdapaTilAbhassa pubbanimittaM / uttarAbhimukhabhAvo pana sabbalokuttarabhAvassa pubbanimittaM / sattapadavItihArI, sattabojjhaGgaratanapaTilAbhassa / "suvaNNadaNDA sabbatitthiyanimmaddanassa / vItipatanti cAmarA"ti, ettha "muhuttajAtova gavampatI yathA, samehi pAdehi phusI vasundharaM / so vikkamI satta padAni gotamo, setaJca chattaM anudhArayuM marU / / gantvAna so satta padAni gotamo, disA vilokesi samA samantato / aTThaGgupetaM giramabbhudIrayi, sIho yathA pabbatamuddhaniTThito 'ti / / setacchattadhAraNaM, arahattavimuttivaravimalasetacchattapaTilAbhassa / sattamapadUpari ThatvA sabbadisAnuvilokanaM, sabbaJjatAnAvaraNaJANapaTilAbhassa / AsabhivAcAbhAsanaM appaTivattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittaM / tathA ayaM bhagavApi gato, taJcassa gamanaM tathaM ahosi, avitathaM, tesaMyeva visesAdhigamAnaM pubbanimittabhAvena / tenAhu porANA - 58 (1.7-7) cA pana
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA evaM tathA gatoti tathAgato / atha vA yathA vipassI bhagavA...pe0... yathA kassapo bhagavA, ayampi bhagavA tatheva nekkhammena kAmacchandaM pahAya gato, abyApAdena byApAdaM, AlokasaJjAya thinamiddhaM, avikkhepena uddhaccakukkuccaM, dhammavavatthAnena vicikicchaM pahAya ANena avijjaM padAletvA, pAmojjena aratiM vinodetvA, paThamajjhAnena nIvaraNakavATaM ugghATetvA, dutiyajjhAnena vitakkavicAraM vUpasametvA, tatiyajjhAnena pItiM virAjetvA, catutthajjhAnena sukhadukkhaM pahAya, AkAsAnaJcAyatanasamApattiyA rUpasApaTighasaJAnAnattasaJjAyo samatikkamitvA, vijJANaJcAyatanasamApattiyA AkAsAnaJcAyatanasalaM, AkiJcajJAyatanasamApattiyA vijJANaJcAyatanasalaM, nevasaJjAnAsajJAyatanasamApattiyA AkiJcAyatanasalaM samatikkamitvA gto| aniccAnupassanAya niccasanaM pahAya, dukkhAnupassanAya sukhasaJja, anattAnupassanAya attasaJja, nibbidAnupassanAya nandiM, virAgAnupassanAya rAgaM, nirodhAnupassanAya samudayaM, paTinissaggAnupassanAya AdAnaM, khayAnupassanAya ghanasalaM, vayAnupassanAya AyUhanaM, vipariNAmAnupassanAya dhuvasalaM, animittAnupassanAya nimittaM, appaNihitAnupassanAya paNidhiM, suJatAnupassanAya abhinivesaM, adhipaJjAdhammavipassanAya sArAdAnAbhinivesaM, yathAbhUtaJANadassanena sammohAbhinivesaM, AdInavAnupassanAya AlayAbhinivesaM, paTisaGkhAnupassanAya appaTisaGkha, vivaTTAnupassanAya saMyogAbhinivesaM, sotApattimaggena diDhekaTThe kilese bhajitvA, sakadAgAmimaggena oLArike kilese pahAya, anAgAmimaggena aNusahagate kilese samugghATetvA, arahattamaggena sabbakilese samucchinditvA gato / evampi tathA gatoti tathAgato / kathaM tathalakkhaNaM Agatoti tathAgato? pathavIdhAtuyA kakkhaLattalakkhaNaM tathaM avitathaM / ApodhAtuyA paggharaNalakkhaNaM / tejodhAtuyA uNhattalakkhaNaM / vAyodhAtuyA vitthambhanalakkhaNaM / AkAsadhAtuyA asamphuTThalakkhaNaM / vijJANadhAtuyA vijAnanalakkhaNaM / rUpassa ruppanalakkhaNaM / vedanAya vedyitlkkhnnN| sajAya saJjAnanalakkhaNaM / saGkhArAnaM abhisaGkharaNalakkhaNaM / vijJANassa vijAnanalakkhaNaM / 59
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.7-7) vitakkassa abhiniropanalakkhaNaM / vicArassa phrnnlkkhnnN| sukhassa sAtalakkhaNaM / cittekaggatAya phusnlkkhnnN| anumajjanalakkhaNaM pItiyA avikhepalakkhaNaM / phassassa saddhindriyassa adhimokkhlkkhnnN| vIriyindriyassa pgghlkkhnnN| satindriyassa upaTThAnalakkhaNaM / samAdhindriyassa avikhepalakkhaNaM / paJjindriyassa pajAnanalakkhaNaM / saddhAbalassa assaddhiye akmpiylkkhnnN| vIriyabalassa kosajje, satibalassa muTThassacce / samAdhibalassa uddhacce, paJjAbalassa avijjAya akampiyalakkhaNaM / satisambojjhaGgassa uptttthaanlkkhnnN| dhammavicayasambojjhaGgassa pavicayalakkhaNaM / vIriyasambojjhaGgassa paggahalakkhaNaM / pItisambojjhaGgassa pharaNalakkhaNaM / passaddhisambojjhaGgassa vUpasamalakkhaNaM / samAdhisambojjhaGgassa avikkhepalakkhaNaM / upekkhAsambojjhaGgassa paTisaGkAnalakkhaNaM / sammAdiTThiyA dassanalakkhaNaM / sammAsaGkappassa abhiniropanalakkhaNaM / sammAvAcAya pariggahalakkhaNaM / sammAkammantassa smutttthaanlkkhnnN| sammAAjIvassa vodAnalakkhaNaM / sammAvAyAmassa paggahalakkhaNaM / sammAsatiyA upaTThAnalakkhaNaM / sammAsamAdhissa avikkheplkkhnnN| avijjAya aANalakkhaNaM / saGghArAnaM cetanAlakkhaNaM / vijJANassa vijAnanalakkhaNaM / nAmassa nmnlkkhnnN| rUpassa ruppnlkkhnnN| saLAyatanassa AyatanalakkhaNaM / phassassa phusanalakkhaNaM / vedanAya vedayitalakkhaNaM / taNhAya hetulakkhaNaM / upAdAnassa gahaNalakkhaNaM / bhavassa AyUhanalakkhaNaM / jAtiyA nibbattilakkhaNaM / jarAya jIraNalakkhaNaM / maraNassa cutilakkhaNaM / dhAtUnaM sujhatAlakkhaNaM / AyatanAnaM AyatanalakkhaNaM / satipaTThAnAnaM upaTThAnalakkhaNaM / sammappadhAnAnaM padahanalakkhaNaM / iddhipAdAnaM ijjhanalakkhaNaM / indriyAnaM adhipatilakkhaNaM / balAnaM akampiyalakkhaNaM / bojjhaGgAnaM niyyAnalakkhaNaM / maggassa hetulakkhaNaM /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA saccAnaM tathalakkhaNaM / samathassa avikkhepalakkhaNaM / vipassanAya anupassanAlakkhaNaM / samathavipassanAnaM ekarasalakkhaNaM / yuganaddhAnaM anativattanalakkhaNaM / sIlavisuddhiyA saMvaralakkhaNaM / cittavisuddhiyA avikhepalakkhaNaM / diTThivisuddhiyA dassanalakkhaNaM / khaye ANassa samucchedanalakkhaNaM / anuppAde ANassa passaddhilakkhaNaM / chandassa mUlalakkhaNaM / manasikArassa samuTThApanalakkhaNaM / phassassa samodhAnalakkhaNaM / vedanAya samosaraNalakkhaNaM / samAdhissa pamukhalakkhaNaM / satiyA AdhipateyyalakkhaNaM / paJjAya tatuttariyalakkhaNaM / vimuttiyA sAralakkhaNaM... amatogadhassa nibbAnassa pariyosAnalakkhaNaM tathaM avitathaM / evaM tathalakkhaNaM jANagatiyA Agato avirajjhitvA patto anuppattoti tathAgato / evaM tathalakkhaNaM Agatoti tathAgato / kathaM tathadhamme yAthAvato abhisambuddhoti tathAgato? tathadhammA nAma cattAri ariyasaccAni / yathAha - "cattArimAni, bhikkhave, tathAni avitathAni anajathAni / katamAni cattAri ? 'idaM dukkha'nti bhikkhave, tathametaM avitathametaM anAthameta''nti (saM0 ni0 3.5.1090) vitthAro / tAni ca bhagavA abhisambuddho, tasmA tathAnaM dhammAnaM abhisambuddhattA tathAgatoti vuccati / abhisambuddhattho hettha gatasaddo / api ca jarAmaraNassa jAtipaccayasambhUtasamudAgataThTho tatho avitatho anAtho...pe0..., saGghArAnaM avijjApaccayasambhUtasamudAgataThTho tatho avitatho anAtho...pe0..., tathA avijjAya saGghArAnaM paccayaTTho, saGghArAnaM vijJANassa paccayaTTho...pe0..., jAtiyA jarAmaraNassa paccayaTTho tatho avitatho anAtho / taM sabbaM bhagavA abhisambuddho, tasmApi tathAnaM dhammAnaM abhisambuddhattA tathAgatoti vuccati / evaM tathadhamme yAthAvato abhisambuddhoti tathAgato / kathaM tathadassitAya tathAgato ? bhagavA yaM sadevake loke...pe0..., sadevamanussAya pajAya aparimANAsu lokadhAtUsu aparimANAnaM sattAnaM cakkhudvAre ApAthamAgacchantaM rUpArammaNaM nAma atthi, taM sabbAkArato jAnAti passati / evaM jAnatA passatA ca, tena
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.7-7) taM iTThAniTThAdivasena vA diTThasutamutaviJAtesu labbhamAnakapadavasena vaa| "katamaM taM rUpaM rUpAyatanaM ? yaM rUpaM catunnaM mahAbhUtAnaM upAdAya vaNNanibhA sanidassanaM sappaTighaM nIlaM pItaka"ntiAdinA (dha0 sa0 616) nayena anekehi nAmehi terasahi vArehi dvepAsAya nayehi vibhajjamAnaM tathameva hoti, vitathaM natthi / esa nayo sotadvArAdIsupi ApAthaM Agacchantesu saddAdIsu / vuttaJcetaM bhagavatA - "yaM bhikkhave, sadevakassa lokassa...pe0... sadevamanussAya pajAya diTuM sutaM mutaM vijJAtaM pattaM pariyesitaM anuvicaritaM manasA, tamahaM jAnAmi / tamahaM abbhaJAsiM, taM tathAgatassa viditaM, taM tathAgato na upaTThAsI"ti (a0 ni0 1.4.24) / evaM tathadassitAya tathAgato / tattha tathadassI atthe tathAgatoti padasambhavo veditbbo| ___ kathaM tathavAditAya tathAgato ? yaM rattiM bhagavA bodhimaNDe aparAjitapallaGke nisinno tiNNaM mArAnaM matthakaM mahitvA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambuddho, yaJca rattiM yamakasAlAnamantare anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyi, etthantare paJcacattAlIsavassaparimANe kAle paThamabodhiyApi majjhimabodhiyApi pacchimabodhiyApi yaM bhagavatA bhAsitaM- suttaM, geyyaM...pe0... vedallaM, taM sabbaM atthato ca byaJjanato ca anupavajjaM, anUnamanadhikaM, sabbAkAraparipuNNaM, rAgamadanimmadanaM, dosamohamadanimmadanaM / natthi tattha vAlaggamattampi avakkhalitaM, sabbaM taM ekamuddikAya laJchitaM viya, ekanALiyA mitaM viya, ekatulAya tulitaM viya ca, tathameva hoti avitathaM anacathaM | tenAha - "yaJca, cunda, rattiM tathAgato anuttaraM sammAsambodhiM abhisambujjhati, yaJca rattiM anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyati, yaM etasmiM antare bhAsati lapati niddisati, sabbaM taM tatheva hoti, no aJathA / tasmA 'tathAgato ti vuccatI"ti (a0 ni0 1.4.23) / gadattho hettha gatasaddo / evaM tathavAditAya tathAgato / api ca AgadanaM Agado, vacananti attho / tayo aviparIto Agado assAti, da-kArassa ta-kAraM katvA tathAgatoti evametasmiM atthe padasiddhi veditabbA / kathaM tathAkAritAya tathAgato? bhagavato hi vAcAya kAyo anulometi, kAyassapi vAcA, tasmA yathAvAdI tathAkArI, yathAkArI tathAvAdI ca hoti / evaMbhUtassa cassa yathAvAcA, kAyopi tathA gato pavattoti attho / yathA ca kAyo, vAcApi tathA gatA pavattAti tthaagto| tenevAha - "yathAvAdI, bhikkhave, tathAgato tathAkArI, yathAkArI 62
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA tathAvAdI / iti yathAvAdI tathAkArI yathAkArI tathAvAdI / tasmA ' tathAgato 'ti vuccatI 'ti (a0 ni0 1.4.23) / evaM tathAkAritAya tathAgato / kathaM abhibhavanaTTena tathAgato ? upari bhavaggaM heTThA avIciM pariyantaM katvA tiriyaM aparimANAsu lokadhAtUsu sabbasatte abhibhavati sIlenapi samAdhinApi paJJAyapi vimuttiyApi, vimuttitrANadassanenapi na tassa tulA vA pamANaM vA atthi; atulo appameyyo anuttaro rAjAtirAjA devadevo sakkAnaM atisakko brahmAnaM atibrahmA / tenAha - "sadevake, bhikkhave, loke...pe0... sadevamanussAya pajAya tathAgato abhibhU anabhibhUto aJJadatthudaso vasavattI, tasmA ' tathAgato 'ti vuccatI 'ti / 63 tatrevaM padasiddhi veditabbA / agado viya agado / ko panesa ? desanAvilAsamayo ceva puJJassayo ca / tena hesa mahAnubhAvo bhisakko dibbAgadena sappe viya sabbaparappavAdino sadevakaJca lokaM abhibhavati / iti sabbAlokAbhibhavane tatho aviparIto desanAvilAsamayo ceva puJJassayo ca agado assAti / da-kArassa ta kAraM katvA tathAgatoti veditabbo / evaM abhibhavanaTThena tathAgato / api ca tathAya gatotipi tathAgato, tathaM gatotipi tathAgato / gatoti avagato, atIto patto paTipannoti attho / tattha sakalalokaM tIraNapariJJAya tathAya gato avagatoti tathAgato / lokasamudayaM pahAnapariJAya tathAya gato atItoti tathAgato / lokanirodhaM sacchikiriyAya tathAya gato pattoti tthaagto| lokanirodhagAminiM paTipadaM tathaM gato paTipannoti tathAgato / tena vRttaM bhagavatA - "loko, bhikkhave, tathAgatena abhisambuddho, lokasmA tathAgato visaMyutto / lokasamudayo, bhikkhave, tathAgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathAgatassa pahIno / lokanirodho, bhikkhave, tathAgatena abhisambuddho, lokanirodho tathAgatassa sacchikato / lokanirodhagAminI paTipadA, bhikkhave, tathAgatena abhisambuddhA, lokanirodhagAminI paTipadA tathAgatassa bhAvitA / yaM bhikkhave, sadevakassa lokassa... pe0... sabbaM taM tathAgatena abhismbuddhN| tasmA, tathAgatoti vuccatI 'ti (a0 ni0 1.4.23) / 63
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.7-7) tassapi evaM attho veditabbo / idampi ca tathAgatassa tathAgatabhAvadIpane mukhamattameva / sabbAkArena pana tathAgatova tathAgatassa tathAgatabhAvaM vaNNeyya / katamaJca taM bhikkhaveti yena appamattakena oramattakena sIlamattakena puthujjano tathAgatassa vaNNaM vadamAno vadeyya, taM katamanti pucchati ? tattha pucchA nAma adiThThajotanA pucchA, diTThasaMsandanA pucchA, vimaticchedanA pucchA, anumatipucchA, kathetukamyatA pucchAti paJcavidhA hoti / tattha katamA adiTThajotanA pucchA ? pakatiyA lakkhaNaM ajJAtaM hoti, adiTuM atulitaM atIritaM avibhUtaM avibhAvitaM, tassa ANAya dassanAya tulanAya tIraNAya vibhAvanAya pa'haM pucchati, ayaM adiTThajotanA pucchaa| katamA diTThasaMsandanA pucchA ? pakatiyA lakkhaNaM jAtaM hoti, diTuM tulitaM tIritaM vibhUtaM vibhAvitaM, tassa aJjehi paNDitehi saddhiM saMsandanatthAya pa'haM pucchati, ayaM diTThasaMsandanA pucchaa| katamA vimaticchedanA pucchA ? pakatiyA saMsayapakkhando hoti, vimatipakkhando, dveLahakajAto, "evaM nu kho, na nu kho, kinnu kho, kathaM nu kho''ti / so vimaticchedanatthAya pahaM pucchati / ayaM vimaticchedanA pucchA / katamA anumatipucchA? bhagavA bhikkhUnaM anumatiyA pahaM pucchati- "taM kiM maJjatha, bhikkhave, rUpaM niccaM vA aniccaM vA"ti / aniccaM, bhante / yaM panAniccaM, dukkhaM vA taM sukhaM vAti ? dukkhaM bhanteti (mahAva0 21) sabbaM vattabda, ayaM anumtipucchaa| katamA kathetukamyatA pucchA ? bhagavA bhikkhUna kathetukamyatAya pahaM pucchati / cattArome, bhikkhave, stiptttthaanaa| katame cattAro ?...pe0... aTThime bhikkhave maggaGgA / katame aThThAti, ayaM kathetukamyatA pucchA / iti imAsu paJcasu pucchAsu adiTThassa tAva kassaci dhammassa abhAvato tathAgatassa
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.8-8) cULasIlavaNNanA adiTThajotanA pucchA natthi / " idaM nAma aJJehi paNDitehi samaNabrAhmaNehi saddhiM saMsanditvA desessAmI 'ti samannAhArasseva anuppajjanato diTThasaMsandanA pucchApi natthi / yasmA pana buddhAnaM ekadhammepi AsappanA parisappanA natthi, bodhimaNDeyeva sabbA kaGkSA chinnA; tasmA vimaticchedanA pucchApi natthiyeva / avasesA pana dve pucchA buddhAnaM atthi, tAsu ayaM kathetukamyatA pucchA nAma / 8. idAni taM kathetukamyatAya pucchAya pucchitamatthaM kathetuM "pANAtipAtaM pahAyA ''tiAdimAha / 65 tattha pANassa atipAto pANAtipAto, pANavadho, pANaghAtoti vuttaM hoti / pANoti cettha vohArato satto, paramatthato jIvitindriyaM tasmiM pana pANe pANasaJJino jIvitindriyupacchedakaupakkamasamuTThApikA kAyavacIdvArAnaM aJJataradvArappavattA vadhakacetanA pANAtipAto / so guNavirahitesu tiracchAnagatAdIsu pANesu khuddake pANe appasAvajjo, mahAsarIre mahAsAvajjo, kasmA ? payogamahantatAya / payogasamattepi vatthumahantatAya / guNavante manussAdIsu appaguNe pANe appasAvajjo, mahAguNe mahAsAvajjo / sarIraguNAnaM pana samabhAve sati kilesAnaM upakkamAnaJca mudutAya appasAvajjo, tibbatAya mahAsAvajjoti veditabbo / tassa paJca sambhArA honti - pANI, pANasaJJitA, vadhakacittaM, upakkamo, tena maraNanti / cha payogA- sAhatthiko, ANattiko, nissaggiyo, thAvaro, vijjAmayo, iddhimayoti / imasmiM panatthe vitthAriyamAne ativiya papaJco hoti, tasmA taM na vitthArayAma, aJJaJca evarUpaM / atthikehi pana samantapAsAdikaM vinayaTThakathaM oloketvA gabbaM / pahAyAti imaM pANAtipAtacetanAsaGghAtaM dussIlyaM pajahitvA / paTiviratoti pahInakAlato paTThAya tato dussIlyato orato viratova / natthi tassa vItikkamissAmIti cakkhasotaviyyA dhammA pageva kAyikAti iminAva nayena asupi evarUpesu padesu attho veditabbo | samaNoti bhagavA samitapApatAya laddhavohAro / gotamoti gottavasena / na kevalaJca 65
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.8-8) bhagavAyeva pANAtipAtA paTivirato, bhikkhusaGghopi paTivirato, desanA pana Adito paTTAya evaM AgatA, atthaM pana dIpentena bhikkhusaGghavasenApi dIpetuM vaTTati / nihitadaNDo nihitasatthoti parUpaghAtatthAya daNDaM vA satthaM vA AdAya avattanato nikkhittadaNDo ceva nikkhittasattho cAti attho / ettha ca ThapetvA daNDaM sabbampi avasesaM upakaraNaM sattAnaM viheThanabhAvato satthanti veditab | yaM pana bhikkhU kattaradaNDaM vA dantakahU~ vA vAsiM pipphalikaM vA gahetvA vicaranti, na taM parUpaghAtatthAya / tasmA nihitadaNDo nihitasattho tveva saGkhyaM gacchati / lajjIti pApajigucchanalakkhaNAya lajjAya smnnaagto| dayApanoti dayaM mettacittataM aapnno| sabbapANabhUtahitAnukampIti; sabbe pANabhUte hitena anukampako / tAya dayApannatAya sabbesaM pANabhUtAnaM hitacittakoti attho / viharatIti iriyati yati yApeti pAleti / iti vA hi, bhikkhaveti evaM vA bhikkhave / vA saddo upari "adinnAdAnaM pahAyA"tiAdIni apekkhitvA vikappattho vutto, evaM sabbattha purimaM vA pacchimaM vA apekkhitvA vikappabhAvo veditbbo| ayaM panettha saGkepo- bhikkhave, puthujjano tathAgatassa vaNNaM vadamAno evaM vadeyya - "samaNo gotamo pANaM na hanati, na ghAteti, na tattha samanuJo hoti, virato imasmA dussIlyA; aho, vata re buddhaguNA mahantA''ti, iti mahantaM ussAhaM katvA vaNNaM vattukAmopi appamattakaM oramattakaM AcArasIlamattakameva vakkhati / upari asAdhAraNabhAvaM nissAya vaNNaM vattuM na skkhissti| na kevalaJca puthujjanova sotApannasakadAgAmianAgAmiarahantopi paccekabuddhApi na sakkontiyeva; tathAgatoyeva pana sakkoti, taM vo upari vakkhAmIti, ayamettha sAdhippAyA atthvnnnnnaa| ito paraM pana apubbapadameva vaNNayissAma / / adinAdAnaM pahAyAti ettha adinnassa AdAnaM adinnAdAnaM, parasaMharaNaM, theyyaM, corikAti vuttaM hoti / tattha adinanti parapariggahitaM, yattha paro yathAkAmakAritaM Apajjanto adaNDAraho anupavajjo ca hoti / tasmiM parapariggahite parapariggahitasaJino, tadAdAyakaupakkamasamuTThApikA theyyacetanA adinnAdAnaM / taM hIne parasantake appasAvajjaM, paNIte mahAsAvajja, kasmA ? vatthupaNItatAya / vatthusamatte sati guNAdhikAnaM santake vatthusmiM 66
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.9-9) cULasIlavaNNanA mahAsAvajjaM / taM taM guNAdhikaM upAdAya tato tato hInaguNassa santake vatthusmiM appasAvajja / tassa paJca sambhArA honti- parapariggahitaM, parapariggahitasaJjitA, theyyacittaM, upakkamo, tena haraNanti / cha payogA- sAhatthikAdayova / te ca kho yathAnurUpaM theyyAvahAro, pasayhAvahAro, paTicchannAvahAro, parikappAvahAro, kusAvahAroti imesaM avahArAnaM vasena pavattA, ayamettha saGkepo / vitthAro pana samantapAsAdikAyaM vutto| dinnameva AdiyatIti dinaadaayii| cittenapi dinnameva paTikaGghatIti dinapATikavI / thenetIti theno / na thenena athenena / athenattAyeva sucibhUtena / attanAti attabhAvena / athenaM sucibhUtaM attAnaM katvA viharatIti vuttaM hoti / sesaM paThamasikkhApade vuttanayeneva yojetabbaM / yathA ca idha, evaM sabbattha / abrahmacariyanti aseThThacariyaM / brahma sehUM AcAraM caratIti brhmcaarii| ArAcArIti abrahmacariyato dUracArI / methunAti rAgapariyuTThAnavasena sadisattA methunakAti laddhavohArehi paTisevitabbato methunAti saGkhyaM gatA asaddhammA / gAmadhammAti gAmavAsInaM dhammA / 9. musAvAdaM pahAyAti ettha musAti visaMvAdanapurekkhArassa atthabhaJjanako vacIpayogo kAyapayogo, vA visaMvAdanAdhippAyena panassa paravisaMvAdakakAyavacIpayogasamuTThApikA cetanA musaavaado| ___ aparo nayo, 'musA'ti abhUtaM atacchaM vatthu / 'vAdo'ti tassa bhUtato tacchato vijnyaapnN| lakkhaNato pana atathaM vatthu tathato paraM vijJApetukAmassa tathAvittisamuTThApikA cetanA musaavaado| so yamatthaM bhaJjati, tassa appatAya appasAvajjo, mahantatAya mahAsAvajjo / api ca gahaTThAnaM attano santakaM adAtukAmatAya natthItiAdinayappavatto appasAvajjo, sakkhinA hutvA atthabhaJjanatthaM vutto mahAsAvajjo, pabbajitAnaM appakampi telaM vA sappiM vA labhitvA hasAdhippAyena - "ajja gAme telaM nadI maJce sandatI"ti
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dIghanikAye sIlakkhandhavaragaTThakathA pUraNakathAnayena pavatto appasAvajjo, adiTThayeva pana diTThantiAdinA nayena vadantAnaM mahAsAvajjo / I tassa cattAro sambhArA honti - atathaM vatthu, visaMvAdanacittaM tajjo vAyAmo, parassa tadatthavijAnananti / eko payogo sAhatthikova / so kAyena vA kAyapaTibaddhena vA vAcAya vA paravisaMvAdanakiriyAkaraNena daTThabbo / tAya ce kiriyAya paro tamatthaM jAnAti, ayaM kiriyasamuTThApikacetanAkkhaNeyeva musAvAdakammunA bajjhati / ( 1.9-9) yasmA pana yathA kAyakAyapaTibaddhavAcAhi paraM visaMvAdeti, tathA "idamassa bhaNAhI'ti ANApentopi paNNaM likhitvA purato nissajjantopi, "ayamattho evaM daTThabbo 'ti kuDDAdIsu likhitvA Thapentopi / tasmA ettha ANattikanissaggiyathAvapi payogA yujjanti, aTThakathAsu pana anAgatattA vImaMsitvA gahetabbA / saccaM vadatIti saccavAdI / saccena saccaM sandahati ghaTetIti saccasandho / na antarantarA musA vadatIti attho / yo hi puriso kadAci musA vadati, kadAci saccaM, tassa musAvAdena antaritattA saccaM saccena na ghaTIyati; tasmA so na saccasandho / ayaM pana na tAdiso, jIvitahetupi musA avatvA saccena saccaM sandahati yevAti saccasandho / thetoti thiro thirakathoti attho / eko hi puggalo haliddirAgo viya, thusarAsimhi nikhAtakhANu viya, assapiTThe ThapitakumbhaNDamiva ca na thirakatho hoti, eko pAsANalekhA viya, indakhIlo viya ca thirakatho hoti, asinA sIsaM chindantepi dve kathA na katheti, ayaM vuccati to / paccayikoti pattiyAyitabbako, saddhAyitabbakoti attho| ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, "idaM kena vuttaM, asukenA" ti vutte " mA tassa vacanaM saddahathA "ti vattabbataM aapjjti| eko paccayiko hoti, "idaM kena vuttaM, asukenA "ti vutte "yadi tena vuttaM, idameva pamANaM, idAni upaparikkhitabbaM natthi, evameva idanti vattabbataM Apajjati, ayaM vuccati paccayiko / avisaMvAdako lokassAti tAya saccavAditAya lokaM na visaMvAdetIti attho / 68
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.9-9) cULasIlavaNNanA pisuNaM vAcaM pahAyAtiAdIsu yAya vAcAya yassa taM vAcaM bhAsati, tassa hadaye attano piyabhAvaM, parassa ca suJabhAvaM karoti, sA pisuNA vAcA / / yAya pana attAnampi parampa pharusaM karoti, yA vAcA sayampi pharusA, neva kaNNasukhA na hadayaGgamA, ayaM pharusA vaacaa| yena sampha palapati niratthakaM, so smphpplaapo| tesaM mUlabhUtA cetanApi pisuNavAcAdinAmeva labhati, sA eva ca idhAdhippetAti / tattha saMkiliTThacittassa paresaM vA bhedAya attano piyakamyatAya vA kAyavacIpayogasamuTThApikA cetanA pisuNavAcA / sA yassa bhedaM karoti, tassa appaguNatAya appasAvajjA, mahAguNatAya mahAsAvajjA / tassA cattAro sambhArA - bhinditabbo paro, "iti ime nAnA bhavissanti, vinA bhavissantI''ti bhedapurekkhAratA vA, "iti ahaM piyo bhavissAmi vissAsiko"ti piyakamyatA vA, tajjo vAyAmo, tassa tadatthavijAnananti / imesaM bhedAyAti, yesaM itoti vuttAnaM santike sutaM tesaM bhedAya / bhinnAna vA sandhAtAti dvinnaM mittAnaM vA samAnupajjhAyakAdInaM vA kenacideva kAraNena bhinnAnaM ekamekaM upasaGkamitvA "tumhAkaM Idise kule jAtAnaM evaM bahussutAnaM idaM na yutta"ntiAdIni vatvA sandhAnaM kattA anukttaa| anuSpadAtAti sandhAnAnuppadAtA / dve jane samagge disvA- "tumhAkaM evarUpe kule jAtAnaM evarUpehi guNehi samannAgatAnaM anucchavikametantiAdIni vatvA daLahIkammaM kattAti attho / samaggo ArAmo assAti smggaaraamo| yattha samaggA natthi, tattha vasitumpi na icchatIti attho / samaggarAmotipi pALi, ayamevettha attho / samaggaratoti samaggesu rato, te pahAya aJattha gantumpi na icchatIti attho / samagge disvApi sutvApi nandatIti samagganandI, samaggakaraNiM vAcaM bhAsitAti yA vAcA satte samaggeyeva karoti, taM sAmaggiguNaparidIpikameva vAcaM bhAsati, na itaranti / 69
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.9-9) parassa mammacchedakakAyavacIpayogasamuThThApikA ekantapharusacetanA pharusAvAcA / tassA AvibhAvatthamidaM vatthu- eko kira dArako mAtuvacanaM anAdiyitvA aranaM gacchati, taM mAtA nivattetumasakkontI - "caNDA taM mahiMsI anubandhatU"ti akkosi / athassa tatheva arace mahiMsI uTThAsi / dArako "yaM mama mAtA mukhena kathesi, taM mA hotu, yaM cittena cintesi taM hotU''ti, saccakiriyamakAsi / mahiMsI tattheva baddhA viya aThThAsi / evaM mammacchedakopi payogo cittasaNhatAya na pharusA vAcA hoti / mAtApitaro hi kadAci puttake evaM vadanti - "corA vo khaNDAkhaNDaM karontU"ti, uppalapattampi ca nesaM upari patantaM na icchanti / AcariyupajjhAyA ca kadAci nissitake evaM vadanti- " kiM ime ahirIkA anottappino caranti, niddhamatha ne"ti, atha ca nesaM AgamAdhigamasampattiM icchanti / yathA ca cittasaNhatAya pharusA vAcA na hoti, evaM vacanasaNhatAya apharusA vAcA na hoti / na hi mArApetukAmassa - "imaM sukhaM sayApethA"ti vacanaM apharusA vAcA hoti, cittapharusatAya panesA pharusA vAcAva | sA yaM sandhAya pavattitA, tassa appaguNatAya appasAvajjA, mahAguNatAya mhaasaavjjaa| tassA tayo sambhArAakkositabbo paro, kupitacittaM, akkosanAti / nelAti elaM vuccati doso, nAssA elanti nelA, nidosAti attho / "nelaGgo setapacchAdo''ti, (udA0 65) ettha vuttanelaM viya | kaNNasukhAti byaJjanamadhuratAya kaNNAnaM sukhA, sUcivijjhanaM viya kaNNasUlaM na janeti / atthamadhuratAya sakalasarIre kopaM ajanetvA pemaM janetIti pemniiyaa| hadayaM gacchati, appaTihaJjamAnA sukhena cittaM pavisatIti hdynggmaa| guNaparipuNNatAya pure bhavAti porI pure saMvaDDanArI viya sukumArAtipi porii| purassa esAtipi porii| nagaravAsInaM kathAti attho / nagaravAsino hi yuttakathA honti | pitimattaM pitAti vadanti, bhAtimattaM bhAtAti vadanti, mAtimattaM mAtAti vadanti / evarUpI kathA bahuno janassa kantA hotIti bhujnkntaa| kantabhAveneva bahuno janassa manApA cittabuDhikarAti bhujnmnaapaa| anatthavijJApikA kAyavacIpayogasamuTThApikA akusalacetanA smppplaapo| so AsevanamandatAya appasAvajjo, AsevanamahantatAya mahAsAvajjo, tassa dve sambhArA - bhAratayuddhasItAharaNAdiniratthakakathApurekkhAratA, tathArUpI kathA kathanaJca / kAlena vadatIti kAlavAdI vattabbayuttakAlaM sallakkhetvA vadatIti attho / bhUtaM tathaM 70
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.10 - 10 ) tacchaM sabhAvameva vadatIti bhUtavAdI / diTThadhammikasamparAyikatthasannissitameva katvA vadatIti navalokuttaradhammasannissitaM vadatIti dhammavAdI atthavAdI / katvA saMvaravinayapahAnavinayasannissitaM katvA vadatIti vinayavAdI / nidhAnaM vuccati ThapanokAso, nidhAnamassA atthIti nidhAnavatI / hadaye nidhAtabbayuttakaM vAcaM bhAsitAti attho / kAlenAti evarUpiM bhAsamAnopi ca - "ahaM nidhAnavatiM vAcaM bhAsissAmI'ti na akAlena bhAsati, yuttakAlaM pana apekkhitvAva bhAsatIti attho / sApadesanti saupamaM, sakAraNanti attho / pariyantavatinti paricchedaM dassetvA yathAssA paricchedo paJJAyati, evaM bhAsatIti attho / atthasaMhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyAdAtuM asakkuNeyyatAya atthasampannaM bhAsati / yaM vA so atthavAdI atthaM vadati, tena atthena sahitattA atthasaMhitaM vAcaM bhAsati, na aJJa nikkhipitvA aJ bhAsatIti vuttaM hoti / 71 10. bIjagAma bhUtagAmasamArambhAti mUlabIjaM khandhabIjaM phaLubIjaM aggabIjaM bIjabIjanti paJcavidhassa bIjagAmassa ceva, yassa kassaci nIlatiNarukkhAdikassa bhUtagAmassa ca samArambhA, chedanabhedanapacanAdibhAvena vikopanA paTiviratoti attho / ekabhattikoti pAtarAsabhattaM sAyamAsabhattanti dve bhattAni, tesu pAtarAsabhattaM antomajjhanhikena paricchinnaM, itaraM majjhanhikato uddhaM anto aruNena / tasmA antomajjhanhike dasakkhattuM bhuJjamAnopi ekabhattikova hoti / taM sandhAya vRttaM "ekabhattiko'"ti / rattiyA bhojanaM ratti, tato uparatoti stUparato / atikkante majjhanhike yAva sUriyatthaGgamanA bhojanaM vikAlabhojanaM nAma / tato viratattA virato vikAlabhojanA / kadA virato ? anomAnadItIre pabbajitadivasato paTThAya / sAsanassa ananulomattA visUkaM paTANIbhUtaM darasananti visUkadassanaM / attanA naccananaccApanAdivasena naccA ca gItA ca vAditA ca antamaso mayUranaccAdivasenapi pavattAnaM naccAdInaM visUkabhUtA dassanA cAti naccagItavAditavisUkadassanA / naccAdIni hi 71
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.10-10) attanA payojetuM vA parehi payojApetuM vA payuttAni passituM vA neva bhikkhUnaM na bhikkhunInaJca vaTTanti / ___ mAlAdIsu mAlAti yaM kiJci puSpaM / gandhanti yaM kiJci gandhajAtaM / vilepananti chavirAgakaraNaM / tattha piLandhanto dhAreti nAma, UnaTThAnaM pUrento maNDeti nAma, gandhavasena chavirAgavasena ca sAdiyanto vibhUseti nAma / ThAnaM vuccati kaarnnN| tasmA yAya dussIlyacetanAya tAni mAlAdhAraNAdIni mahAjano karoti, tato paTiviratoti attho / uccAsayanaM vuccati pamANAtikkantaM / mahAsayananti akappiyapaccattharaNaM / tato viratoti attho / jAtarUpanti suvaNNaM / rajatanti kahApaNo, lohamAsako, jatumAsako, dArumAsakoti ye vohAraM gacchanti / tassa ubhayassApi paTiggahaNA paTivirato, neva naM uggaNhAti, na uggaNhApeti, na upanikkhittaM sAdiyatIti attho / AmakadhapaTiggahaNAti, sAlivIhiyavagodhUmakaGguvarakakudrUsakasaGghAtassa sattavidhassApi Amakadhassa paTiggahaNA / na kevalaJca etesaM paTiggahaNameva, Amasanampi bhikkhUnaM na vaTTatiyeva / AmakamaMsapaTiggahaNAti ettha ajhatra odissa anujJAtA AmakamaMsamacchAnaM paTiggahaNameva bhikkhUnaM na vaTTati, no AmasanaM / ithikumArikapaTiggahaNAti ettha itthIti purisantaragatA, itarA kumArikA nAma, tAsaM paTiggahaNampi Amasanampi akappiyameva / ___ dAsidAsapaTiggahaNAti ettha dAsidAsavaseneva tesaM paTiggahaNaM na vaddati / "kappiyakArakaM dammi, ArAmikaM dammI"ti evaM vutte pana vaTTati / / ajeLakAdIsa khettavatthUpariyosAnesa kappiyAkappiyanayo vinayavasena upaparikkhitabbo / tattha khettaM nAma yasmiM pubbaNNaM ruhati / vatthu nAma yasmiM aparaNNaM ruhati / yattha vA ubhayampi ruhati, taM khettaM / tadatthAya akatabhUmibhAgo vatthu / khettavatthusIsena cettha vApitaLAkAdInipi saGgahitAneva /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.10 -10 ) cULasIlavaNNanA dUteyyaM vuccati dUtakammaM, gihInaM pahitaM paNNaM vA sAsanaM vA gahetvA tattha tatha gamanaM / pahiNagamanaM vuccati gharA gharaM pesitassa khuddakagamanaM / anuyogo nAma tadubhayakaraNaM / tasmA dUteyyapahiNagamanAnaM anuyogAti / evamettha attho veditabbo / kayavikkayAti kayA ca vikkayA ca / tulAkUTAdIsu kUTanti vaJcanaM / tattha tulAkUTaM nAma rUpakUTaM aGgakUTaM, gahaNakUTaM, paTicchannakUTanti catubbidhaM hoti / tattha rUpakUTaM nAma dve tulA samarUpA katvA gaNhanto mahatiyA gaNhAti, dadanto khuddikAya deti / aGgakUTaM nAma gahanto pacchAbhAge hatthena tulaM akkamati, dadanto pubbabhAge / gahaNakUTaM nAma gaNhanto mUle rajjuM gaNhAti, dadanto agge / paTicchannakUTaM nAma tulaM susiraM katvA anto ayacuNNaM pakkhipitvA gaNhanto taM pacchAbhAge karoti, dadanto aggabhAge / 73 kaMso vuccati suvaNNapAti, tAya vaJcanaM kaMsakUTaM / kathaM ? ekaM suvaNNapatiM tvA aJJA dve tisso lohapAtiyo suvaNNavaNNe karoti, tato janapadaM gantvA kiJcideva aDDuM kulaM pavisitvA - "suvaNNabhAjanAni kiNathA "ti vatvA agghe pucchite samagghataraM dAtukAmA honti / tato tehi- "kathaM imesaM suvaNNabhAvo jAnitabbo "ti vutte, "vImaMsitvA gaNhathA"ti suvaNNapAtiM pAsANe ghaMsitvA sabbA pAtiyo datvA gacchati / mAnakUTaM nAma hadayabhedasikhAbhedarajjubhedavasena tividhaM hoti / tattha hRdayabhedo sappitelAdiminanakAle labbhati / tAni hi gaNhanto heTThAchiddena mAnena - "saNikaM AsiJcA'"ti vatvA antobhAjane bahuM paggharApetvA gaNhAti, dadanto chiddaM pidhAya sIghaM pUtvA deti / sikhAbhedo tilataNDulAdiminanakAle labbhati / tAni hi gaNhanto saNikaM sikhaM ussApetvA gaNhAti, dadanto vegena pUretvA sikhaM chindanto deti / rajjubhedo khettavatthuminanakAle labbhati / la alabhantA hi khettaM amahantampi mahantaM katvA minanti / ukkoTanAdIsu ukkoTananti assAmike sAmike kAtuM laJjaggahaNaM / vaJcananti hi tehi upAyehi paresaM vaJcanaM / tatridamekaM vatthu - eko kira luddako migaJca migapotakaJca 73
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA gahetvA Agacchati, tameko dhutto- " kiM bho, migo agghati, kiM migapotako "ti Aha / " migo dve kahApaNe, migapotako eka "nti ca vutte ekaM kahApaNaM datvA migapotakaM gatvA thokaM gantvA nivatto- "na me bho, migapotakena attho, migaM me dehI "ti Aha / tena hi dve kApaNe dehIti / so Aha - " nanu te bho, mayA paThamaM eko kahApaNI dinnoti ? " Ama, dinnoti / " idaM migapotakaM gaNha, evaM so ca kahApaNo, ayaJca kahApaNagghanako migapotakoti dve kahApaNA bhavissantI 'ti / so "kAraNaM vadatIti sallakkhetvA migapotakaM gahetvA migaM adAsIti / nikatIti yogavasena vA mAyAvasena vA apAmaGgaM pAmaGganti, amaNi maNinti, asuvaNNaM suvaNNanti katvA patirUpakena vaJcanaM / sAciyogoti kuTilayogo, etesaMyeva ukkoTanAdInametaM nAmaM / tasmA - ukkoTanasAciyogo, vaJcanasAciyogo, nikatisAciyogoti, evamettha attho daTThabbo / keci aJJa dassetvA aJJassa parivattanaM sAciyogoti vadanti / taM pana vaJcaneneva saGgahitaM / chedanAdIsu chedananti hatthacchedanAdi / vadhoti mAraNaM / bandhoti rajjubandhanAdIhi bandhanaM / viparAmosoti himaviparAmoso, gumbaviparAmosoti duvidho / yaM himapAtasamaye himena paTicchannA hutvA maggappaTipannaM janaM musanti, ayaM himaviparAmoso / yaM gumba paTicchannA musanti, ayaM gumbaviparAmoso / Alopo vuccati gAmanigamAdInaM vilopakaraNaM / sahasAkAroti sAhasikakiriyA / gehaM pavisitvA manussAnaM ure satthaM ThapetvA icchitabhaNDAnaM gahaNaM / evametasmA chedana... pe0... sahasAkArA paTivirato samaNo gotamoti / iti vA hi, bhikkhave, puthujjano tathAgatassa vaNNaM vadamAno vadeyyAti / ettAvatA cULasIlaM niTThitaM hoti / ( 1.11-11) majjhimasIlavaNNanA 11. idAni majjhimasIlaM vitthArento "yathA vA paneke bhonto 'ti AdimAha / tatrAyaM anuttAnapadavaNNanA | saddhAdeyyAnIti kammaJca phalaJca idhalokaJca paralokaJca saddahitvA dinnAni / 'ayaM me jAtI'ti vA, 'mitto 'ti vA, idaM paTikarissati, idaM vA tena katapubbanti vA, evaM na dinnAnIti attho / evaM dinnAni hi na saddhAdeyyAni nAma 74
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.12-12) majjhimasIlavaNNanA honti / bhojanAnIti desanAsIsamattametaM, atthato pana saddhAdeyyAni bhojanAni bhuJjatvA cIvarAni pArupitvA senAsanAni sevamAnA gilAnabhesajjaM paribhuJjamAnAti sabbametaM vuttameva hoti / seyyathidanti nipAto / tassattho katamo so bIjagAmabhUtagAmo, yassa samArambhaM anuyuttA viharantIti / tato taM dassento mUlabIjantiAdimAha / tattha mUlabIjaM nAma halii siGgiveraM, vacA, vacattaM, ativisA, kaTukarohiNI, usIraM, bhaddamuttakanti evamAdi / khandhabIjaM nAma assattho, nigrodho, pilakkho, udumbaro, kacchaMko, kapitthanoti evamAdi / phaLubIjaM nAma ucchu, naLI, veLUti evmaadi| aggabIjaM nAma ajjakaM, phaNijjakaM, hiriveranti evamAdi / bIjabIjaM nAma pubbaNNaM aparaNNanti evamAdi / sabbataM rukkhato viyojitaM viruhanasamatthameva "bIjagAmo " ti vuccati / rukkhato pana aviyojitaM asukkhaM "bhUtagAmo "ti vuccati / tattha bhUtagAmasamArambho pAcittiyavatthu, jagAmasamArambha dukkaTavatthUti veditabbo / 12. sannidhikAraparibhoganti sannidhikatassa paribhogaM / tattha duvidhA kathA, vinayavasena ca sallekhavasena ca / vinayavasena tAva yaM kiJci annaM ajja paTiggahitaM aparajju sannidhikArakaM hoti, tassa paribhoge pAcittiyaM / attanA laddhaM pana sAmaNerAnaM datvA, tehi laddhaM ThapApetvA dutiyadivase bhuJjituM vaTTati, sallekho pana na hoti / 75 pAnasannidhimhipi eseva nayo / tattha pAnaM nAma ambapAnAdIni aTTha pAnAni yAni ca te anulomAni / tesaM vinicchayo samantapAsAdikAyaM vRtta / " vatthasannidhimhi anadhiTThitaM avikappitaM sannidhi ca hoti, sallekhaJca kopeti, ayaM pariyAyakathA / nippariyAyato pana ticIvarasantuTThena bhavitabbaM catutthaM labhitvA aJJassa dAtabbaM / sace yassa kassaci dAtuM na sakkoti, yassa pana dAtukAmo hoti, so uddesatthAya vA paripucchatthAya vA gato, Agatamatte dAtabbaM, adAtuM na vaTTati / cIvare pana appahonte satiyA paccAsAya anuJJAtakAlaM ThapetuM vaTTati / sUcittacIvarakArakAnaM alAbhena tato parampi vinayakammaM katvA ThapetuM vaTTati / "imasmiM jiNe puna IdisaM kuto labhissAmI 'ti pana ThapetuM na vaTTati, sannidhi ca hoti, sallekhaJca kopeti / 75 1
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA yAnasannidhimhi yAnaM nAma vayhaM, ratho, sakaTaM, sandamAnikA, sivikA, pATaGkIti; netaM pabbajitassa yAnaM / upAhanA pana pabbajitassa yAnaMyeva / ekabhikkhussa hi eko araJJatthAya, eko dhotapAdakatthAyAti, ukkaMsato dve upAhanasaGghATA vaTTanti / tatiyaM labhitvA aJJassa dAtabbo / "imasmiM jiNe aJJa kuto labhissAmI "ti hi ThapetuM na vaTTati, sannidhi ca hoti, sallekhaJca kopeti / sayanasannidhimhi sayananti maJco / ekassa bhikkhuno eko gabbhe, eko divAThAneti ukkaMsato dve maJcA vaTTanti / tato uttari labhitvA aJJassa bhikkhuno vA gaNassa vA dAtabbo; adAtuM na vaTTati / sannidhi ca hoti, sallekhaJca kopeti / gandhasannidhimhi bhikkhuno kaNDukacchuchavidosAdiAbAdhe sati gandhA vaTTanti / te gandhe AharApetvA tasmiM roge vUpasante aJJasaM vA AbAdhikAnaM dAtabbA, dvAre paJcaGgulighara dhUpanAdIsu vA upanetabbA / " puna roge sati bhavissantI 'ti pana ThapetuM na vaTTati, sannidhi ca hoti, sallekhaJca kopeti / upakArAya ( 1.12-12) Amisanti vRttAvasesaM daTThabbaM / seyyathidaM idhekacco bhikkhu - " tathArUpe kAle bhavissI" tilataNDulamuggamAsanALikeraloNamacchamaMsavallUrasappitelaguLabhAjanAdIni AharApetvA Thapeti / so vassakAle kAlasseva sAmaNerehi yAguM pacApetvA paribhuJjitvA "sAmaNera, udakakaddame dukkhaM gAmaM pavisituM gaccha asukaM kulaM gantvA mayhaM vihAre nisinnabhAvaM Arocehi; asukakulato dadhiAdIni AharA "ti peseti / bhikkhUhi - " kiM, bhante, gAmaM pavisissathA "ti vuttepi "duppaveso, Avuso, idAni gAmo 'ti vadati / te - " hotu, bhante, acchatha tumhe, mayaM bhikkhaM pariyesitvA AharissAmA "ti gacchanti / atha sAmaNeropi dadhiAdIni AharitvA bhattaJca byaJjanaJca sampAdetvA upaneti, taM bhuJjantasseva upaTThAkA bhattaM pahiNanti, tatopi manApaM manApaM bhuJjati / atha bhikkhU piNDapAtaM gatvA Agacchanti, tatopi manApaM manApaM gIvAyAmakaM bhuJjatiyeva / evaM catumAsampa vItinAmeti / ayaM vuccati - "bhikkhu muNDakuTumbikajIvikaM jIvati, na samaNajIvika"nti / evarUpo Amisasannidhi nAma hoti / bhikkhuno pana vasanaTThAne ekA taNDulanALi, eko guLapiNDo, catubhAgamattaM sappIti ettakaM nidhetuM vaTTati, akAle sampattacorAnaM atthAya / te hi ettakampi AmisapaTisanthAraM 76
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.13-13) majjhimasIlavaNNanA alabhantA jIvitApi voropeyyuM, tasmA sace ettakaM natthi, AharApetvApi ThapetuM vaTTati / aphAsukakAle ca yadettha kappiyaM, taM attanApi paribhuJjituM vaTTati / kappiyakuTiyaM pana bahuM ThapentassApi sannidhi nAma natthi / tathAgatassa pana taNDulanALi AdIsu vA yaM kiJci caturatanamattaM vA pilotikakhaNDaM " idaM me ajja vA sve vA bhavissatI 'ti ThapitaM nAma natthi / 13. visUkadassanesu naccaM nAma yaM kiJci naccaM taM maggaM gacchantenApi gIvaM pasAretvA daTTu na vaTTati / vitthAravinicchayo panettha samantapAsAdikAyaM vuttanayeneva veditbbo| yathA cettha evaM sabbesu sikkhApadapaTisaMyuttesu suttapadesu / ito paraha ettakampi avatvA tattha tattha payojanamattameva vaNNayissAmAti / 77 pekkhanti naTasamajjaM / akkhAnanti bhAratayujjhanAdikaM / yasmiM ThAne kathIyati, tattha gantumpina vaTTati / pANissaranti kaMsatALaM, pANitALantipi vadanti / vetALanti ghanatALaM, mantena matasarIruTThApanantipi eke / kumbhathUNanti caturassaambaNakatALaM, kumbhasaddantipi eke / sobhanakanti naTAnaM abbhokkiraNaM, sobhanakaraM vA, paTibhAnacittanti vuttaM hoti / caNDAlanti ayoguLakILA, caNDAlAnaM sANadhovanakILAtipi vadanti / vaMsanti vekuM ussApetvA kILanaM / dhovananti aTThidhovanaM, ekaccesu kira janapadesu kAlaGkate Atake na jhApenti nikhaNitvA Thapeti / atha nesaM pUtibhUtaM kAyaM JatvA nIharitvA aTThIni dhovitvA gandhehi makkhetvA Thapenti / te nakkhattakAle ekasmiM ThAne aTThIni ThapetvA ekasmiM ThAne surAdIni ThapetvA rodantA paridevantA suraM pivanti / vRttampi cetaM - "atthi, bhikkhave, dakkhiNesu janapadesu aTThidhovanaM nAma, tattha hoti annampi pAnampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gItampi vAditampi / atthetaM, bhikkhave, dhovanaM, netaM natthIti vadAmI" ti (a0 ni0 3.10.107) / ekacce pana indajAlena aTThidhovanaM dhovanantipi vadanti / hatthiyuddhAdIsu bhikkhuno neva hatthiAdIhi saddhiM yujjhituM na te yujjhApetuM, na yujjhante daTTu vaTTati / nibbuddhanti mallayuddhaM / uyyodhikanti yattha sampahAro dissati / balagganti balagaNanaTThAnaM / senAbyUhanti senAniveso, sakaTabyUhAdivasena senAya nivesanaM / anIkadassananti - "tayo hatthI pacchimaM hatthAnIka "ntiAdinA ( pAci0 324) nayena vuttassa anIkassa dassanaM / 77
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.14-15) 14. pamAdo ettha tikRtIti pamAdaTThAnaM / jUtaJca taM pamAdaTThAnaJcAti jUtappamAdaTThAnaM / ekekAya pantiyA aTTa aTTha padAni assAti aTThapadaM dasapadepi eseva nayo / AkAsanti aTThapadadasapadesu viya AkAseyeva kILanaM / parihArapathanti bhUmiyaM nAnApathamaNDalaM katvA tattha tattha pariharitabbaM, pathaM pariharantAnaM kILanaM / santikanti santikakILanaM / ekajjhaM ThapitA sAriyo vA sakkharAyo vA acAlentA nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kAci calati, parAjayo hoti, evarUpAya kILAyetaM adhivacanaM / khalikanti jUtaphalake pAsakakILanaM / ghaTikA vuccati dIghadaNDakena rassadaNDakaM paharaNakILanaM / salAkahatthanti lAkhAya vA maJjiTThikAya vA piTThodakena vA salAkahatthaM temetvA - "kiM hotU"ti bhUmiyaM vA bhittiyaM vA taM paharitvA hathiassAdirUpadassanakILanaM / akkhanti guLakILA / paJcIraM vuccati paNNanALikaM, taM dhamantA kILanti | vaGkakanti gAmadArakAnaM kILanakaM khuddakanaGgalaM / mokkhacikA vuccati samparivattanakILA, AkAse vA daNDakaM gahetvA bhUmiyaM vA sIsaM ThapetvA heTupariyabhAvena parivattanakILAti vuttaM hoti / ciGgulikaM vuccati tAlapaNNAdIhi kataM vAtappahArena paribbhamanacakkaM / pattALhakaM vuccati paNNanALikA / tAya vAlukAdIni minantA kILanti / rathakanti khuddakarathaM / dhanukanti khuddakadhanumeva / akkharikA vuccati AkAse vA piTThiyaM vA akkharajAnanakILA | manesikA nAma manasA cintitajAnanakILA / yathAvajjaM nAma kANakuNijjAdInaM yaM yaM vajja, taM taM payojetvA dassanakILA / 15. Asandinti pamANAtikkantAsanaM / anuyuttA viharantIti idaM apekkhitvA pana sabbapadesu upayogavacanaM kataM / pallaGkoti pAdesu vALarUpAni ThapetvA kato / gonakoti dIghalomako mahAkojavo, caturaGgulAdhikAni kira tassa lomAni / cittakanti vAnavicittaM uNNAmayattharaNaM / paTikAti uNNAmayo setattharaNo | paTalikAti ghanapupphako uNNAmayattharaNo / yo Amalakapattotipi vuccati / tUlikAti tiNNaM tUlAnaM aJatarapuNNA tUlikA / vikatikAti sIhabyagghAdirUpavicitro unnnnaamytthrnno| uddalomIti ubhayatodasaM uNNAmayattharaNaM, keci "ekatouggatapuppha"nti vadanti / ekantalomIti ekatodasaM uNNAmayattharaNaM / keci "ubhatouggatapuppha''nti vadanti | kaTTissanti ratanaparisibbitaM koseyyakaTTissamayapaccattharaNaM / koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayapaccattharaNaM / suddhakoseyyaM pana vaTTatIti vinaye vuttaM / dIghanikAyaTThakathAyaM pana "ThapetvA tUlikaM sabbAneva gonakAdIni ratanaparisibbitAni na vaTTantI"ti vuttaM / kuttakanti soLasannaM nATakitthInaM ThatvA naccanayoggaM uNNAmayattharaNaM / hatthattharaM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.16-16) majjhimasIlavaNNanA assattharanti hatthi assapiTThIsu attharaNaattharakAyeva / rathattharepi eseva nayo / ajinappaveNIti ajinacammehi maJcappamANena sibbitvA katA paveNI / kadalImigapavarapaccattharaNanti kadalImigacammaM nAma atthi, tena kataM pavarapaccattharaNaM; uttamapaccattharaNanti attho / taM kira setavatthassa upari kadalImigacammaM pattharitvA sibbetvA karonti / sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitAnena saddhinti attho / setavitAnampi heTThA akappiyapaccattharaNe sati na vaTTati, asati pana vaTTati / ubhatolohitakUpadhAnanti sIsUpadhAnaJca pAdUpadhAnaJcAti maJcassa ubhatolohitakaM upadhAnaM etaM na kppti| yaM pana ekameva upadhAnaM ubhosu passesu rattaM vA hoti padumavaNNaM vA vicitraM vA, sace pANayuttaM vaTTati / mahAupadhAnaM pana paTikkhittaM / alohitakAni dvepi vaTTantiyeva / tato uttari labhitvA aJJesaM dAtabbAni / dAtuM asakkonto maJce tiriyaM attharitvA upari paccattharaNaM datvA nipajjitumpi labhati / AsandI AdIsu pana vRttanayeneva paTipajjitabbaM / vuttahetaM - "anujAnAmi, bhikkhave, AsandiyA pAde chinditvA paribhuJjituM, pallaGkassa vALe bhinditvA paribhuJjituM, tUlikaM vijaTetvA bimbohanaM kAtuM, avasesaM bhummattharaNaM kAtu 'nti (cULava0 297) / 79 16. ucchAdanAdIsu mAtukucchito nikkhantadArakAnaM sarIragandho dvAdasavassapattakAle nassati, tesaM sarIraduggandhaharaNatthAya gandhacuNNAdIhi ucchAdenti, evarUpaM ucchAdanaM na vaTTati / puJJavante pana dArake UrUsu nipajjApetvA telena makkhetvA hatthapAdaUrunAbhiAdInaM saNThAnasampAdanatthaM parimaddanti, evarUpaM parimaddanaM na vaTTati / hApananti tesaMyeva dArakAnaM gandhAdIhi nhApanaM / sambAhananti mahAmallAnaM viya hatthapAde muggarAdIhi paharitvA bAhuvaDDanaM / AdAsanti yaM kiJci AdAsaM pariharituM na vaTTati / aJjananti alaGkAraJjanameva / mAlAti baddhamAlA vA abaddhamAlA vA / vilepananti yaM kiJci chavirAgakaraNaM / mukhacuNNaM mukhalepananti mukhe kALapILakAdInaM haraNatthAya mattikakakkaM denti, tena lohite calite sAsapakakkaM denti, tena dose khAdite tilakakkaM denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaM denti, tena chavivaNNe ArULahe mukhacuNNakena mukhaM cunti, taM sabbaM na vaTTati / hatthabandhAdIsu hatthe vicitrasaGghakapAlAdIni bandhitvA vicaranti taM vA avA sabbampi hatthAbharaNaM na vaTTati, apare sikhaM bandhitvA vicaranti / suvaNNacIrakamuttalatAdIhi 79
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ca taM parikkhipanti; taM sabbaM na vaTTati / apare catuhatthadaNDaM vA aJJa vA pana alaGkatadaNDakaM gatvA vicaranti tathA itthipurisarUpAdivicittaM bhesajjanALikaM suparikkhittaM vAmapasse olaggitaM; apare kaNikaratanaparikkhittakosaM atitikhiNaM asiM, paJcavaNNasuttasibbitaM makaradantakAdivicittaM chattaM, suvaNNarajatAdivicitrA morapiJchAdiparikkhittA upAhanA, keci ratanamattAyAmaM caturaGgulavitthataM kesantaparicchedaM dassetvA meghamukhe vijjulataM viya nalATe uNhIsapaTTe bandhanti, cULAmaNi dhArenti, cAmaravAlabIjaniM dhArenti, taM sabbaM na vaTTati / 80 17. aniyyAnikattA saggamokkhamaggAnaM tiracchAnabhUtA kathAti tiracchAnakathA / tattha rAjAnaM Arambha mahAsammato mandhAtA dhammAsoko evaM mahAnubhAvoti AdinA nayena pavattA kathA raajkthaa| esa nayo corakathAdIsu / tesu asuko rAjA abhirUpo dassanIyotiAdinA nayena gehassitakathAva tiracchAnakathA hoti / sopi nAma evaM mahAnubhAvo khayaM gatoti evaM pavattA pana kammaTThAnabhAve tiTThati / coresu mUladevo evaM mahAnubhAvo, meghamAlo evaM mahAnubhAvoti tesaM kammaM paTicca aho sUrAti gehassitakathAva tiracchAnakathA / yuddhepi bhAratayuddhAdIsu asukena asuko evaM mArito evaM viddhoti kAmassAdavaseneva kathA tiracchAnakathA / tepi nAma khayaM gatAti evaM pavattA pana sabbattha kammaTThAnameva hoti / api ca annAdIsu evaM vaNNavantaM gandhavantaM rasavantaM phassasampannaM khAdimha bhuJjimhAti kAmassAdavasena kathetuM na vaTTati / sAtthakaM pana katvA pubbe evaM vaNNAdisampannaM annaM pAnaM vatthaM sayanaM mAlaM gandhaM sIlavantAnaM adamha cetiye pUjaM karimhAti kathetuM vaTTati / JAtikathAdIsu pana " amhAkaM JAtakA sUrA samatthA " ti vA "pubbe mayaM evaM vicitrehi yAnehi vicarimhA "ti vA assAdavasena vattuM na vaTTati / sAtthakaM pana katvA "tepi no AtakA khayaM gatA"ti vA "pubbe mayaM evarUpA upAhanA saGghassa adamhA" ti vA kathetuM vaTTati | gAmakathApi suniviTThadunniviTThasubhikkhadubbhikkhAdivasena vA " asukagAmavAsino sUrA samatthA "ti vA evaM assAdavasena na vaTTati / sAtthakaM pana katvA "saddhA pasannA "ti vA " khayavayaM gatA "ti vA vattuM vaTTati / nigamanagarajanapadakathAdIsupi eseva nayo / itthikathApi vaNNasaNThAnAdIni paTicca assAdavasena na vaTTati, saddhA pasannA khayavayaM gatAti evameva vaTTati / sUrakathApi 'nandimitto nAma yodho sUro ahosI 'ti assAdavasena na vaTTati / saddho ahosi khayaM gatoti evameva vaTTati / visikhAkathApi ( 1.17 -17) 80
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.18-19) majjhimasIlavaNNanA "asukA visikhA suniviThThA dunniviThThA sUrA samatthA''ti assAdavasena na vaTTati / saddhA pasannA khayavayaM gatAti evameva vaTTati / kumbhaTThAnakathAti udakaTThAnakathA, udakatitthakathAtipi vuccati, kumbhadAsikathA vA, sApi "pAsAdikA naccituM gAyituM chekA''ti assAdavasena na vaTTati; saddhA pasannAtiAdinA nayeneva vaTTati / pubbapetakathAti atItajAtikathA / tattha vattamAnaJAtikathAsadiso vinicchayo / nAnattakathAti purimapacchimakathAhi vimuttA avasesA nAnAsabhAvA niratthakakathA | lokakkhAyikAti ayaM loko kena nimmito, asukena nAma nimmito| kAko seto, aTThInaM setattA; balAkA rttaa| lohitassa rattattAti evamAdikA lokAyatavitaNDasallApakathA / __ samuddakkhAyikA nAma kasmA samuddo sAgaro ? sAgaradevena khato, tasmA sAgaro / khato meti hatthamuddAya sayaM niveditattA "samuddo"ti evamAdikA niratthakA samuddakkhAyanakathA / bhavoti buddddi| abhavoti hAni / iti bhavo, iti abhavoti yaM vA taM vA niratthakakAraNaM vatvA pavattitakathA itibhvaabhvkthaa| 18. viggAhikakathAti viggahakathA, sArambhakathA / tattha sahitaM meti mahaM vacanaM sahitaM siliTuM atthayuttaM kAraNayuttanti. attho| asahitaM teti tumhaM vacanaM asahitaM asiliTuM / adhiciNNaM te viparAvattanti yaM tumhaM dIgharattAciNNavasena suppaguNaM, taM mayhaM ekavacaneneva viparAvattaM parivattitvA ThitaM, na kiJci jAnAsIti attho| Aropito te vAdoti mayA tava doso aaropito| cara vAdappamokkhAyAti dosamocanatthaM cara, vicara; tattha tattha gantvA sikkhAti attho / nibbeThehi vA sace pahosIti atha sayaM pahosi, idAnimeva nibbeThehIti / 19. dUteyyakathAyaM idha gacchAti ito asukaM nAma ThAnaM gcch| amutrAgacchAti tato asukaM nAma ThAnaM Agaccha / idaM harAti ito idaM nAma hr| amutra idaM AharAti
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.20-21) asukaTThAnato idaM nAma idha Ahara | sopato pana idaM dUteyyaM nAma ThapetvA paJca sahadhammike ratanattayassa upakArapaTisaMyuttaJca gihIsAsanaM ajesaM na vaTTati / 20. kuhakAtiAdIsu tividhena kuhanavatthunA lokaM kuhayanti, vimhApayantIti kuhakA / lAbhasakkArasthikA hutvA lapantIti lpkaa| nimittaM sIlametesanti nemittikaa| nippeso sIlametesanti nippesikaa| lAbhena lAbhaM nijigIsanti magganti pariyesantIti lAbhena lAbhaM nijigiisitaaro| kuhanA, lapanA, nemittikatA, nippesikatA, lAbhena lAbhaM nijigIsanatAti etAhi samannAgatAnaM puggalAnaM etaM adhivacanaM / ayamettha sopo / vitthArena panetA kuhanAdikA visuddhimagge sIlaniddeseyeva pALiJca aTThakathaJca AharitvA pkaasitaati| ettAvatA majjhimasIlaM nihita hoti / mahAsIlavaNNanA 21. ito paraM mahAsIlaM hoti / aGganti hatthapAdAdIsu yena kenaci evarUpena aGgena samannAgato dIghAyu yasavA hotItiAdinayappavattaM aGgasatthaM / nimittanti nimittasatthaM / paNDurAjA kira tisso muttAyo muTThiyaM katvA nemittikaM pucchi - "kiM me hatthe''ti ? so ito cito ca vilokesi, tasmiJca samaye gharagolikAya makkhikA gavhantI muttA, so "muttA''ti Aha / puna "katI''ti puTTho kukkuTassa tikkhattuM ravantassa sabaM sutvA "tisso"ti Aha / evaM taM taM AdisitvA nimittamanuyuttA viharanti / uppAtanti asanipAtAdInaM mahantAnaM uppatitaM, tahi disvA "idaM bhavissati, evaM bhavissatI"ti Adisanti / supinanti yo pubbaNhasamaye supinaM passati, evaM vipAko hoti; yo idaM nAma passati, tassa idaM nAma hotItiAdinA nayena supinakaM anuyuttA viharanti / lakkhaNanti iminA lakkhaNena samannAgato rAjA hoti, iminA uparAjAtiAdikaM / mUsikacchinnanti undUrakhAyitaM / tenApi hi ahate vA vatthe anahate vA vatthe ito paTThAya evaM chinne idaM nAma hotIti Adisanti / aggihomanti evarUpena dArunA 82
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.22-22) mahAsIlavaNNanA 83 evaM hute idaM nAma hotIti aggijuhanaM / dabbihomAdInipi aggihomAneva, evarUpAya dabbiyA Idisehi kaNAdIhi hute idaM nAma hotIti evaM pavattivasena pana visuM vuttAni | tattha kaNoti kuNDako | taNDulAti sAliAdInaJceva tiNajAtInaJca taNDulA | sappIti gosappiAdikaM / telanti tilatelAdikaM / sAsapAdIni pana mukhena gahetvA aggimhi pakkhipanaM, vijjaM parijappitvA juhanaM vA mukhhomN| dakkhiNakkhakajaNNulohitAdIhi juhanaM lohithomN| aGgavijjAti pubbe aGgameva disvA byAkaraNavasena aGgaM vuttaM, idha aGgulaDiM disvA vijjaM parijappitvA ayaM kulaputto vA no vA, sirIsampanno vA no vAtiAdibyAkaraNavasena aGgavijjA vuttaa| vatthuvijjAti gharavatthuArAmavatthAdInaM guNadosasallakkhaNavijjA / mattikAdivisesaM disvApi hi vijjaM parijappitvA heTThA pathaviyaM tisaratanamatte, AkAse ca asItiratanamatte padese guNadosaM passanti / khattavijjAti abbheyyamAsurakkharAjasatyAdisatthaM / sivavijjAti susAne pavisitvA santikaraNavijjA, siGgAlarutavijjAtipi vadanti / bhUtavijjAti bhUtavejjamanto / bhUrivijjAti bhUrighare vasantena uggahetabbamanto / ahivijjAti sappadaThThatikicchanavijjA ceva sappAvhAyanavijjA ca / visavijjAti yAya, purANavisaM vA rakkhanti, navavisaM vA karonti visavantameva vA / vicchikavijjAti vicchikadaTThatikicchanavijjA / mUsikavijjAyapi eseva nayo / sakuNavijjAti sapakkhakaapakkhakadvipadacatuppadAnaM rutagatAdivasena skunnjaannN| vAyasavijjAti kAkarutatrANaM, taM visu va satthaM, tasmA visuM vuttaM / pakkajjhAnanti paripAkagatacintA / idAni "ayaM ettakaM jIvissati, ayaM ettaka"nti evaM pavattaM AdiThThANanti attho| saraparittANanti sararakkhaNaM, yathA attano upari na Agacchati, evaM krnnvijjaa| migacakkanti idaM sabbasaGgAhikaM sabbasakuNacatuppadAnaM rutatrANavasena vuttaM / 22. maNilakkhaNAdIsu evarUpo maNi pasattho, evarUpo apasattho, sAmino ArogyaissariyAdInaM hetu hoti, na hotIti, evaM vaNNasaNThAnAdivasena maNiAdInaM lakkhaNaM anuyuttA viharantIti attho / tattha Avudhanti ThapetvA asiAdIni avasesaM AvudhaM / ithilakkhaNAdInipi yamhi kule te itthipurisAdayo vasanti, tassa vuDDihAnivaseneva veditabbAni / ajalakkhaNAdIsu pana evarUpAnaM ajAdInaM maMsaM khAditabbaM, evarUpAnaM na khAditabbantiM ayaM viseso veditabbo / 83
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.23-25) api cettha godhAya lakkhaNe cittakammapiLandhanAdIsupi evarUpAya godhAya sati idaM nAma hotIti ayaM viseso veditabbo / idaJcettha vatthu - ekasmiM kira vihAre cittakamme godhaM aggiM dhamamAnaM akaMsu / tato paTThAya bhikkhUnaM mahAvivAdo jaato| eko Agantukabhikkhu taM disvA makkhesi / tato paTThAya vivAdo mandIbhUto hoti / kaNNikalakkhaNaM piLandhanakaNNikAyapi gehakaNNikAyapi vasena veditabbaM / kacchapalakkhaNaM godhAlakkhaNasadisameva / migalakkhaNaM sabbasaGgAhikaM sabbacatuppadAnaM lakkhaNavasena vuttaM / 23. raJja niyyAnaM bhavissatIti asukadivase asukanakkhattena asukassa nAma ro niggamanaM bhavissatIti evaM rAjUnaM pavAsagamanaM byAkaroti / esa nayo sabbattha / kevalaM panettha aniyyAnanti vippavutthAnaM puna AgamanaM / anbhantarAnaM rajhaM upayAnaM bhavissati, bAhirAnaM rakSaM apayAnanti antonagare amhAkaM rAjA paTiviruddhaM bahirAjAnaM upasaGkamissati, tato tassa paTikkamanaM bhavissatIti evaM raJja upayAnApayAnaM byAkaroti / dutiyapadepi eseva nayo / jayaparAjayA pAkaTAyeva / 24. candaggAhAdayo asukadivase rAhu candaM gahessatIti byAkaraNavaseneva veditabbA / api ca nakkhattassa aGgArakAdigAhasamAyogopi nakkhattagAhoyeva / ukkApAtoti AkAsato ukkAnaM patanaM / disADAhoti disAkAlusiyaM aggisikhadhUmasikhAdIhi AkulabhAvo viya | devadudrabhIti sukkhavalAhakagajjanaM / uggamananti udayanaM / okkamananti asthaGgamanaM / saMkilesanti avisuddhtaa| vodAnanti visuddhtaa| evaM vipAkoti lokassa evaM vividhasukhadukkhAvaho / 25. subuTTikAti devassa smmaadhaaraanuppvecchnN| dubbuTTikAti avaggAho, vassavibandhoti vuttaM hoti / muddAti hatthamuddA | gaNanA vuccati acchiddakagaNanA / saGkhAnanti saGkalanasaTuppAdanAdivasena piNDagaNanA / yassa sA paguNA hoti, so rukkhampi disvA ettakAni ettha paNNAnIti jAnAti / kAveyyanti "cattArome, bhikkhave, kvii| katame cattAro ? cintAkavi, sutakavi, atthakavi, paTibhAnakavI"ti (a0 ni0 1.4.231) / imesaM catunnaM kavInaM attano cintAvasena vA; "vessantaro nAma rAjA ahosI''tiAdIni sutvA sutavasena vA; imassa ayaM attho, evaM taM yojessAmIti evaM atthavasena vA; kiJcideva disvA tappaTibhAgaM kattabbaM karissAmIti evaM ThAnuppattikapaTibhAnavasena vA; jIvikatthAya kabyakaraNaM / lokAyataM vuttameva / 84
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.26-27) mahAsIlavaNNanA 26. AvAhanaM nAma imassa dArakassa asukakulato asukanakkhattena dArikaM AnethAti AvAhakaraNaM / vivAhananti imaM dArikaM asukassa nAma dArakassa asukanakkhattena detha, evamassA vuDDi bhavissatIti vivAhakaraNaM / saMvaraNanti saMvaraNaM nAma 'ajja nakkhattaM sundaraM, ajjeva samaggA hotha, iti vo viyogo na bhavissatI'ti evaM samaggakaraNaM / vivaraNaM nAma 'sace viyujjitukAmattha, ajjeva viyujjatha, iti vo puna saMyogo na bhavissatI'ti evaM visNyogkrnnN| saGkiraNanti 'udyAnaM vA iNaM vA dinnaM dhanaM ajja saGkaTatha, ajja saGkaDDitahi taM thAvaraM hotI'ti evaM dhanapiNDApanaM / vikiraNanti 'sace payogauddhArAdivasena dhanaM payojitukAmattha, ajja payojitaM diguNacatugguNaM hotI'ti evaM dhanapayojApanaM / subhagakaraNanti piyamanApakaraNaM vA sassirIkakaraNaM vaa| dubbhagakaraNanti tabiparItaM / viruddhagambhakaraNanti viruddhassa vilInassa advitassa matassa gabbhassa karaNaM / puna avinAsAya bhesajjadAnanti attho / gabbho hi vAtena, pANakehi, kammunA cAti tIhi kAraNehi vinassati / tattha vAtena vinassante nibbApanIyaM sItalaM bhesajjaM deti, pANakehi vinassante pANakAnaM paTikammaM karoti, kammunA vinassante pana buddhApi paTibAhituM na sakkonti / jivhAnibandhananti mantena jivhAya bandhakaraNaM / hanusaMhanananti mukhabandhamantena yathA hanukaM cAletuM na sakkonti, evaM bandhakaraNaM / hatthAbhijappananti hatthAnaM parivattanatthaM mantajappanaM / tasmiM kira mante sattapadantare ThatvA jappite itaro hatthe parivattetvA khipati | kaNNajappananti kaNNehi sadaM assavanatthAya vijjAya jappanaM / taM kira jappitvA vinicchayaTThAne yaM icchati, taM bhaNati, paccatthiko taM na suNAti, tato paTivacanaM sampAdetuM na sakkoti | AdAsapahanti AdAse devataM otAretvA paJhapucchanaM / kumArikapahanti kumArikAya sarIre devataM otAretvA paJhapucchanaM / devapaJhanti dAsiyA sarIre devataM otAretvA paJhapucchanaM / AdiccupaTTAnanti jIvikatthAya AdiccapAricariyA / mahatupaTThAnanti tatheva mahAbrahmapAricariyA / anbhujjalananti mantena mukhato aggijAlAnIharaNaM / sirivhAyananti "ehi siri, mayhaM sire patiTThAhI''ti evaM sirena siriyA avhAyanaM / 27. santikammanti devaTThAnaM gantvA sace me idaM nAma samijjhissati, tumhAkaM iminA ca iminA ca upahAraM karissAmIti samiddhikAle kattabaM santipaTissavakammaM / tasmiM pana samiddhe tassa karaNaM paNidhikammaM naam| bharikammanti bharighare vasitvA gahitamantassa payogakaraNaM / vassakammaM vossakampanti ettha vassoti puriso, vossoti 85
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.28-28) paNDako / iti vossassa vassakaraNaM vassakammaM, vassassa vossakaraNaM vossakammaM / taM pana karonto acchandikabhAvamattaM pApeti, na liGgaM antaradhApetuM sakkoti / vatthukammanti akatavatthusmiM gehptitttthaapnN| vatthuparikampanti "idaJcidaJcAharathA''ti vatvA vatthubalikammakaraNaM / Acamananti udakena mukhasuddhikaraNaM / nhApananti aJjesaM nhApanaM / juhananti tesaM atthAya aggijuhanaM / vamananti yogaM datvA vamanakaraNaM / virecanepi eseva nayo / uddhaMvirecananti uddhaM dosAnaM nIharaNaM / adhovirecananti adho dosAnaM nIharaNaM / sIsavirecananti sirovirecanaM / kaNNatelanti kaNNAnaM bandhanatthaM vA vaNaharaNatthaM vA bhesajjatelapacanaM / nettatappananti akkhitappanatelaM / natthukammanti telena yojatvA natthukaraNaM / aJjananti dve vA tINi vA paTalAni nIharaNasamatthaM khAraJjanaM / paccajananti nibbApanIyaM sItalabhesajjaJjanaM / sAlAkiyanti salAkavejjakammaM / sallakattiyanti sallakattavejjakammaM / dArakatikicchA vuccati komArabhaccavejjakammaM / mUlabhesajjAnaM anuppAdananti iminA kAyatikicchanaM dasseti / osadhInaM paTimokkhoti khArAdIni datvA tadanurUpe vaNe gate tesaM apanayanaM / ettAvatA mahAsIlaM nihitaM hoti / pubantakappikasassatavAdavaNNanA 28. evaM brahmadattena vuttavaNNassa anusandhivasena tividhaM sIlaM vitthAretvA idAni bhikkhusaGghana vRttavaNNassa anusandhivasena - "atthi, bhikkhave, a va dhammA gambhIrA duddasA'"tiAdinA nayena suJatApakAsanaM Arabhi / tattha dhammAti guNe, desanAyaM, pariyattiyaM, nissatteti evamAdIsu dhammasaddo vattati / "na hi dhammo adhammo ca, ubho smvipaakino| adhammo nirayaM neti, dhammo pApeti suggati"nti / / (theragA0 304) AdIsu hi guNe dhmmsddo| "dhammaM, vo bhikkhave, desessAmi AdikalyANa"ntiAdIsu (ma0 ni0 3.420) desanAyaM / "idha bhikkhu dhamma pariyApuNAti 86
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.28-28) pUbbantakoppekasassatavAdavaNNanA 87 suttaM, geyya"ntiAdIsu (a0 ni0 2.5.73) pariyattiyaM / "tasmiM kho pana samaye dhammA honti, khandhA hontI''tiAdIsu (dha0 sa0 121) nissatte / idha pana guNe vattati / tasmA atthi, bhikkhave, aJceva tathAgatassa guNAti evamettha attho daTThabbo / gambhIrAti mahAsamuddo viya makasatuNDasUciyA aJatra tathAgatA aJjesaM ANena alabbhaneyyapatiThThA, gambhIrattAyeva duddsaa| duddasattAyeva durnubodhaa| nibbutasabbapariLAhattA santA, santArammaNesu pavattanatopi santA / atittikaraNadvena paNItA, sAdurasabhojanaM viya / uttamaJaANavisayattA na takkena avacaritabbAti atkkaavcraa| nipuNAti saNhasukhumasabhAvattA / bAlAnaM avisayattA, paNDitehiyeva veditabbAti pnndditvedniiyaa| ye tathAgato sayaM abhijJA sacchikatvA pavedetIti ye dhamme tathAgato anaJjaneyyo hutvA sayameva abhivisiTena ANena paccakkhaM katvA pavedeti, dIpeti, katheti, pakAsetIti attho / yehIti yehi guNadhammehi | yathAbhuccanti yathAbhUtaM / vaNaM sammA vadamAnA vadeyyunti tathAgatassa vaNNaM vattukAmA sammA vadeyyuM, ahApetvA vattuM sakkuNeyyunti attho / katame ca pana te dhammA bhagavatA evaM thomitAti ? sabba tANaM / yadi evaM, kasmA bahuvacananiddeso katoti ? puthucittasamAyogato ceva, puthuArammaNato c| tahi catUsu jANasampayuttamahAkiriyacittesu labbhati, na cassa koci dhammo ArammaNaM nAma na hoti / yathAha - "atItaM sabbaM jAnAtIti sabba tajJANaM, tattha AvaraNaM natthIti anAvaraNaJANa'"ntiAdi (paTi0 ma0 1.120) / iti puthucittasamAyogato punappunaM uppattivasena puthuArammaNato ca bahuvacananiddeso katoti / "aJavA"ti idaM panettha vavatthApanavacanaM, "aJceva, na pANAtipAtA veramaNiAdayo / gambhIrAva na uttAnA''ti evaM sabbapadehi yojetabbaM / sAvakapAramIjANaJhi gambhIraM, paccekabodhiJANaM pana tato gambhIrataranti tattha vavatthAnaM natthi, sabba tANaJca tatopi gambhIrataranti tatthApi vavatthAnaM natthi, ito panaGa gambhIrataraM natthi; tasmA gambhIrA vAti vavatthAnaM labbhati / tathA duddasAva duranubodhA vAti sabbaM veditabbaM | katame ca te bhikkhaveti ayaM pana tesaM dhammAnaM kathetukamyatA pucchaa| santi, bhikkhave, eke samaNabrAhmaNAtiAdi pucchAvissajjanaM / kasmA panetaM evaM Araddhanti ce ? buddhAnahi cattAri ThAnAni patvA gajjitaM mahantaM hoti, ANaM anupavisati, buddhaJANassa
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.28-28) mahantabhAvo paJjAyati, desanA gambhIrA hoti, tilakkhaNAhatA, suJatApaTisaMyuttA / katamAni cattAri? vinayapattiM , bhUmantaraM, paccayAkAraM, samayantaranti / tasmA- "idaM lahukaM, idaM garukaM, idaM satekicchaM, idaM atekicchaM, ayaM Apatti, ayaM anApatti, ayaM chejjagAminI, ayaM vuDhAnagAminI, ayaM desanAgAminI, ayaM lokavajjA, ayaM paNNattivajjA, imasmiM vatthusmiM idaM paJapetabba"nti yaM evaM otiNNe vatthusmiM sikkhApadapaJApanaM nAma, tattha ajesaM thAmo vA balaM vA natthi; avisayo esa aJjasaM, tathAgatasseva visayo / iti vinayapattiM patvA buddhAnaM gajjitaM mahantaM hoti, ANaM anupavisati...pe0... suJatApaTisaMyuttAti / / tathA ime cattAro satipaTTAnA nAma...pe0... ariyo aTThaGgiko maggo nAma, paJca khandhA nAma. dvAdasa AyatanAni nAma. avArasa dhAtayo nAma. cattAri ariyasaccAni nAma. bAvIsatindriyAni nAma, nava hetU nAma, cattAro AhArA nAma, satta phassA nAma, satta vedanA nAma, satta saJA nAma, satta cetanA nAma, satta cittAni nAma / etesu ettakA kAmAvacarA dhammA nAma, ettakA rUpAvacaraarUpAvacarapariyApannA dhammA nAma, ettakA lokiyA dhammA nAma, ettakA lokuttarA dhammA nAmAti catuvIsatisamantapaTTAnaM anantanayaM abhidhammapiTakaM vibhajitvA kathetuM ajesaM thAmo vA balaM vA natthi, avisayo esa anesaM, tathAgatasseva visayo / iti bhUmantaraparicchedaM patvA buddhAnaM gajjitaM mahantaM hoti, ANaM anupavisati...pe0... suJatApaTisaMyuttAti / ___ tathA ayaM avijjA saGkhArAnaM navahAkArehi paccayo hoti, uppAdo hutvA paccayo hoti, pavattaM hutvA, nimittaM, AyUhanaM, saMyogo, palibodho, samudayo, hetu, paccayo hutvA paccayo hoti, tathA saGghArAdayo vijJANAdInaM / yathAha - "kathaM paccayapariggahe paJjA dhammaTTitiJANaM ? avijjA saGghArAnaM uppAdaTThiti ca pavattaTThiti ca, nimittaTThiti ca, AyUhanaTThiti ca, saMyogaTThiti ca, palibodhaTThiti ca, samudayaTThiti ca, hetuTThiti ca, paccayaTThiti ca, imehi navahAkArehi avijjA paccayo, saGghArA paccayasamuppannA, ubhopete dhammA paccayasamuppannAti paccayapariggahe paJA dhammaTThitijANaM / atItampi addhAnaM, anAgatampi addhAnaM avijjA saGghArAnaM uppAdaTThiti ca...pe0... jAti jarAmaraNassa uppAdaTThiti ca...pe0... paccayaTThiti ca, imehi navahAkArehi jAti paccayo, jarAmaraNaM paccayasamuppannaM, ubhopete dhammA paccayasamuppannAti paccayapariggahe paJA dhammaTThitiANa"nti (paTi0 ma0 1.45) / evamimaM tassa tassa dhammassa tathA tathA paccayabhAvena pavattaM tivaTai 88
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pubbantakappikasassatavAdavaNNanA tiyaddhaM tisandhiM catusaGkSepaM vIsatAkAraM paTiccasamuppAdaM vibhajitvA kathetuM asaM thAmo vA balaM vA natthi, avisayo esa asaM, tathAgatasseva visayo, iti paccayAkAraM patvA buddhAnaM gajjitaM mahantaM hoti, JANaM anupavisati...pe0... suJJatApaTisaMyuttAti / (1.29-29) tathA cattAro janA sassatavAdA nAma, cattArI ekaccasassatavAdA, cattAro antAnantikA, cattAro amarAvikkhepikA, dve adhiccasamuppannikA, soLasa saJJIvAdA, aTTha asaJJIvAdA, aTTha nevasaJjInAsaJIvAdA, satta ucchedavAdA, paJca diTThadhammanibbAnavAdA nAma / te idaM nissAya idaM gaNhantIti dvAsaTThi diTThigatAni bhinditvA nijjaTaM niggumbaM katvA kathetuM aJJesaM thAmo vA balaM vA natthi, avisayo esa asaM, tathAgatasseva visayo / iti samayantaraM patvA buddhAnaM gajjitaM mahantaM hoti, JANaM anupavisati, buddhaJANassa mahantatA paJJAyati, desanA gambhIrA hoti, tilakkhaNAhatA, suJJatApaTisaMyuttAti / imasmiM pana ThAne samayantaraM labbhati, tasmA sabbaJjataJJANassa mahantabhAvadastthaM desanAya ca suJJatApakAsanavibhAvanatthaM samayantaraM anupavisanto dhammarAjA - "santi, bhikkhave, eke samaNabrAhmaNA " ti evaM pucchAvissajjanaM Arabhi / 89 29. tattha santIti atthi saMvijjanti upalabbhanti / bhikkhaveti AlapanavacanaM / eketi ekacce / samaNabrAhmaNAti pabbajjUpagatabhAvena samaNA, jAtiyA brAhmaNA / lokena vA samaNAti ca brAhmaNAti ca evaM sammatA / pubbantaM kappetvA vikappetvA gaNhantIti pubbantakappikA / pubbantakappo vA etesaM atthIti pubbantakappikA / tattha antoti ayaM saddo antaabbhantaramariyAdalAmakaparabhAgakoTThAsesu dissati / "antapUro udarapUro "tiAdI hi ante antasaddo / "caranti loke parivArachannA anto asuddhA bahi sobhamAnA 'tiAdI su (saM0 ni0 1.1.122) abbhantare / "kAyabandhanassa anto jIrati ( cULava0 278 ) / " sA haritantaM vA panthantaM vA selantaM vA udakantaM vA tiAdIsu (ma0 ni0 1.304) mariyAdAyaM / "antamidaM, bhikkhave, jIvikAnaM yadidaM piNDolya"ntiAdIsu (saM0 ni0 2.3.80) lAmake / "esevanto dukkhassA 'tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.51) parabhAge / sabbapaccayasaGghayo hi dukkhassa parabhAgo koTIti vuccati / " sakkAyo kho, Avuso, eko antotiAdIsu (a0 ni0 2.6.61) koTThAse / svAyaM idhApi koTThAse vattati / 89
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.30-31) __kappasadopi- "tidvatu, bhante bhagavA kappaM" (dI0 ni0 2.167), "asthi kappo nipajjituM' (a0 ni0 3.8.80), "kappakatena akappakataM saMsibbitaM hotI''ti, (pAci0 371) evaM AyukappalesakappavinayakappAdIsu sambahulesu atthesu vattati / idha taNhAdiTThIsu vattatIti veditabbo / vuttampi cetaM - "kappAti dve kappA, taNhAkappo ca diTThikappo cA''ti (mahAni0 28) / tasmA taNhAdiTThivasena atItaM khandhakoTThAsaM kappetvA pakappetvA ThitAti pubbantakappikAti evamettha attho veditabbo / tesaM evaM pubbantaM kappetvA ThitAnaM punappunaM uppajjanavasena pubbantameva anugatA diTThIti pubbntaanudivino| te evaMdiTThino taM pubbantaM Arabbha Agamma paTicca aJampi janaM diTThigatikaM karontA anekavihitAni adhimuttipadAni abhivadanti aTThArasahi vatthUhi / tattha anekavihitAnIti anekavidhAni / adhimuttipadAnIti adhivacanapadAni / atha vA bhUtaM atthaM abhibhavitvA yathAsabhAvato aggahetvA pavattanato adhimuttiyoti diTThiyo vuccanti / adhimuttInaM padAni adhimuttipadAni, diTThidIpakAni vacanAnIti attho / advArasahi vatthUhIti aTThArasahi kAraNehi / 30. idAni yehi aTThArasahi vatthUhi abhivadanti, tesaM kathetukamyatAya pucchAya "te ca kho bhonto'"tiAdinA nayena pracchitvA tAni vatthUni vibhajitvA dassetuM "santi, bhikkhave"tiAdimAha / tattha vadanti etenAti vAdo, divigatassetaM adhivacanaM / sassato vAdo etesanti sassatavAdA, sassatadiTThinoti attho / eteneva nayena ito paresampi evarUpAnaM padAnaM attho veditabbo / sassataM attAnaJca lokaJcAti rUpAdIsu aJataraM attAti ca lokoti ca gahetvA taM sassataM amaraM niccaM dhuvaM paJapenti / yathAha - "rUpaM attA ceva loko ca sassato cAti attAnaJca lokaJca paJapenti tathA vedanaM, saJja, saGgAre. vijJaANaM attA ceva loko ca sassato cAti attAnaJca lokaJca pajhapentIti / 31. AtappamanvAyAtiAdIsu vIriyaM kilesAnaM AtApanabhAvena Atappanti vuttaM / tadeva padahanavasena padhAnaM / punappunaM yuttavasena anuyogoti / evaM tippabhedaM vIriyaM anvAya Agamma paTiccAti attho / appamAdo vuccati satiyA avippavAso / sammA manasikAroti upAyamanasikAro, pathamanasikAro, atthato ANanti vuttaM hoti / yasmihi manasikAre Thitassa pubbenivAsAnussati ANaM ijjhati, ayaM imasmiM ThAne manasikAroti adhippeto / tasmA vIriyaJca satiJca jANaJca AgammAti ayamettha sopattho / tathArUpanti tathAjAtikaM / 90
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.31-31) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA cetosamAdhinti cittasamAdhiM / phusatIti vindati paTilabhati / yathA samAhite citteti yena samAdhinA sammA Ahite suTu Thapite cittamhi anekavihitaM pubbenivAsantiAdInaM attho visuddhimagge vutto| so evamAhAti so evaM jhAnAnubhAvasampanno hutvA diTThigatiko evaM vadati / vajhoti vajhapasuvajhatAlAdayo viya aphalo kassaci ajnkoti| etena "attA"ti ca "loko'"ti ca gahitAnaM jhAnAdInaM rUpAdijanakabhAvaM paTikkhipati / pabbatakaTaM viya Thitoti kuuttttttho| esikaTThAyidvitoti esikaTThAyI viya hutvA Thitoti esikaTThAyidvito | yathA sunikhAto esikatthambho niccalo tiThThati, evaM Thitoti attho| ubhayenapi lokassa vinAsAbhAvaM dIpeti / keci pana IsikaTThAyidvitoti pALiM vatvA muje IsikA viya Thitoti vadanti / tatrAyamadhippAyo - yadidaM jAyatIti vuccati, taM mujato IsikA viya vijjamAnameva nikkhamati / yasmA ca IsikaTThAyiTTito, tasmA teva sattA sandhAvanti, ito aJattha gacchantIti attho / saMsarantIti aparAparaM saJcaranti / cavantIti evaM saGkhyaM gacchanti / tathA upapajjantIti / aTThakathAyaM pana pubbe "sassato attA ca loko cA"ti vatvA idAni te ca sattA sandhAvantItiAdinA vacanena ayaM diTThigatiko attanAyeva attano vAdaM. bhindati, diTThigatikassa dassanaM nAma na nibaddhaM, thusarAsimhi nikhAtakhANu viya caJcalaM, ummattakapacchiyaM pUvakhaNDagUthagomayAdIni viya cettha sundarampi asundarampi hoti yevAti vuttaM / atthitveva sassatisamanti ettha sassatIti niccaM vijjamAnatAya mahApathaviMva maJjati, tathA sinerupbbtcndimsuuriye| tato tehi samaM attAnaM maJamAnA asthi tveva sassatisamanti vadanti / idAni sassato attA ca loko cAtiAdikAya paTiJAya sAdhanatthaM hetuM dassento "taM kissa hetu ? ahamhi AtappamanvAyA"tiAdimAha / tattha iminAmahaM etaM jAnAmIti iminA visesAdhigamena ahaM etaM paccakkhato jAnAmi, na kevalaM saddhAmattakeneva vadAmIti dasseti, makAro panettha padasandhikaraNatthaM vutto| idaM, bhikkhave, paThamaM ThAnanti catUhi vatthUhIti vatthusaddena vuttesu catUsu ThAnesu idaM paThamaM ThAnaM, idaM jAtisatasahassamattAnussaraNaM paThamaM kAraNanti attho / 91
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.32-33-36) 32-33. upari vAradvayepi eseva nyo| kevalahi ayaM vAro anekajAtisatasahassAnussaraNavasena vutto| itare dasacattAlIsasaMvaTTavivaTTakappAnussaraNavasena | mandapao hi titthiyo anekajAtisatasahassamattaM anussarati, majjhimapaJo dasasaMvaTTavivaTTakappAni, tikkhapaJo cattAlIsaM, na tato uddhaM / 34. catutthavAre takkayatIti takkI, takko vA assa atthIti tkkii| takketvA vitakketvA diTThigAhino etaM adhivacanaM / vImaMsAya samannAgatoti viimNsii| vImaMsA nAma tulanA ruccanA khamanA / yathA hi puriso yaTThiyA udakaM vImaMsitvA otarati, evameva yo tulayitvA ruccitvA khamApetvA dihi~ gaNhAti, so "vImaMsI"ti veditabbo / takkapariyAhatanti takkena pariyAhataM, tena tena pariyAyena takketvAti attho / vImaMsAnacaritanti tAya vattappakArAya vImaMsAya ancritN| sayaMpaTibhAnanti attano paTibhAnamattasaJjAtaM / evamAhAti sassatadiDhei gahetvA evaM vadati / tattha catubbidho takkI - anussutiko, jAtissaro, lAbhI, suddhatakkikoti / tattha yo "vessantaro nAma rAjA ahosI"tiAdIni sutvA "tena hi yadi vessantarova bhagavA, sassato attA"ti takkayanto didi gaNhAti. ayaM anassatiko nAma | dve tisso jAtiyo saritvA - "ahameva pUbbe asUkasmiM nAma ahosi, tasmA sassato attA'ti takkayanto jAtissaratakkiko nAma / yo pana lAbhitAya "yathA me idAni attA sukhI hoti, atItepi evaM ahosi, anAgatepi bhavissatI"ti takkayitvA dihi~ gaNhAti, ayaM lAbhItakkiko nAma / "evaM sati idaM hotI''ti takkamatteneva gaNhanto pana suddhatakkiko nAma / ___35. etesaM vA aJatarenAti etesaMyeva catunnaM vatthUnaM aJjatarena ekena vA dvIhi vA tIhi vaa| natthi ito bahiddhAti imehi pana vatthUhi bahi akhaM ekaM kAraNampi sassatapaJattiyA natthIti appaTivattiyaM sIhanAdaM nadati / 36. tayidaM, bhikkhave, tathAgato pajAnAtIti bhikkhave, taM idaM catubbidhampi diTThigataM tathAgato nAnappakArato jAnAti / tato taM pajAnanAkAraM dassento ime didvidvAnAtiAdimAha / tattha diTThiyova didvivAnA nAma / api ca diTThInaM kAraNampi diTThiTThAnameva / yathAha "katamAni aTTha diTThiTThAnAni ? khandhApi diTThiTThAnaM, avijjApi,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.36-36) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA phassopi, sApi, vitakkopi, ayonisomanasikAropi, pApamittopi, paratoghosopi diTTivAna''nti / "khandhA hetu, khandhA paccayo diTThiTTAnaM upAdAya samuTThAnaTena, evaM khandhApi diTThiTTAnaM / avijjA hetu...pe0... pApamitto hetu / paratoghoso hetu, paratoghoso paccayo diTThiTTAnaM upAdAya samuTThAnaTena, evaM paratoghosopi diTThiTThAna"nti (paTi0 ma0 1.124) / evaMgahitAti divisaGkhAtA tAva diThThiTTAnA - "sassato attA ca loko cA"ti evaMgahitA AdinnA, pavattitAti attho / evaMparAmaTThAti nirAsaGkacittatAya punappunaM AmaTThA parAmaTThA, 'idameva saccaM, moghamaJa'nti pariniTThApitA / kAraNasaGkhAtA pana diTThiTThAnA yathA gavhamAnA diTThiyo samuTThApenti, evaM ArammaNavasena ca pavattanavasena ca Asevanavasena ca gahitA / anAdInavadassitAya punappunaM gahaNavasena praamtttthaa| evaMgatikAti evaM nirayatiracchAnapettivisayagatikAnaM aJataragatikA / evaM abhisamparAyAti idaM purimapadasseva vevacanaM, evaMvidhaparalokAti vuttaM hoti / taJca tathAgato pajAnAtIti na kevalaJca tathAgato sakAraNaM sagatikaM diTThigatameva pajAnAti, atha kho taJca sabbaM pajAnAti, tato ca uttaritaraM sIlaJceva samAdhiJca sabba tANaJca pajAnAti / taJca pajAnanaM na parAmasatIti taJca evaMvidhaM anuttaraM visesaM pajAnantopi ahaM pajAnAmIti taNhAdiTThimAnaparAmAsavasena taJca na parAmasati / aparAmasato cassa paccatta va nibbuti viditAti evaM aparAmasato cassa aparAmAsapaccayA sayameva attanAyeva tesaM parAmAsakilesAnaM nibbuti viditA / pAkaTaM, bhikkhave, tathAgatassa nibbAnanti dsseti| idAni yathApaTipannena tathAgatena sA nibbuti adhigatA, taM paTipattiM dassetuM yAsu vedanAsu rattA titthiyA "idha sukhino bhavissAma, ettha sukhino bhavissAmA''ti diTThigahanaM pavisanti, tAsaMyeva vedanAnaM vasena kammaTThAnaM Acikkhanto vedanAnaM samudayaJcAtiAdimAha / tattha yathAbhUtaM viditvAti "avijjAsamudayA vedanAsamudayoti paccayasamudayaTena vedanAkkhandhassa udayaM passati, taNhAsamudayA vedanAsamudayoti paccayasamudayaTena vedanAkkhandhassa udayaM passati, kammasamudayA vedanAsamudayoti paccayasamudayaTena vedanAkkhandhassa udayaM passati, phassasamudayA vedanAsamudayoti paccayasamudayaTena vedanAkkhandhassa udayaM passati (paTi0 ma0 1.50) / nibbattilakkhaNaM passantopi vedanAkkhandhassa udayaM passatI"ti imesaM paJcannaM lakkhaNAnaM vasena vedanAnaM samudayaM yathAbhUtaM viditvA; "avijjAnirodhA vedanAnirodhoti paccayanirodhaTena vedanAkkhandhassa vayaM passati, 93
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.37-39) taNhAnirodhA vedanAnirodhoti paccayanirodhaTena vedanAkkhandhassa vayaM passati, kammanirodhA vedanAnirodhoti paccayanirodhaTena vedanAkkhandhassa vayaM passati, phassanirodhA vedanAnirodhoti paccayanirodhaTena vedanAkkhandhassa vayaM passati / vipariNAmalakkhaNaM passantopi vedanAkkhandhassa vayaM passatI''ti (paTi0 ma0 1.50) imesaM paJcannaM lakkhaNAnaM vasena vedanAnaM atthaGgamaM yathAbhUtaM viditvA, "yaM vedanaM paTicca uppajjati sukhaM somanassaM, ayaM vedanAya assAdo''ti (saM0 ni0 2.3.26) evaM assAdaJca yathAbhUtaM viditvA, "yaM vedanA aniccA dukkhA vipariNAmadhammA, ayaM vedanAya AdInavo"ti evaM AdInavaJca yathAbhUtaM viditvA, "yo vedanAya chandarAgavinayo chandarAgappahAnaM, idaM vedanAya nissaraNa"nti evaM nissaraNaJca yathAbhUtaM viditvA vigatachandarAgatAya anupAdAno anupAdAvimutto, bhikkhave, tathAgato; yasmiM upAdAne sati kiJci upAdiyeyya, upAdinnattA ca khandho bhaveyya, tassa abhAvA kiJci dhammaM anupAdiyitvAva vimutto bhikkhave tathAgatoti / ___37. ime kho te, bhikkhaveti ye te ahaM - "katame, ca te, bhikkhave, dhammA gambhIrA''ti apucchiM, "ime kho te, bhikkhave, taJca tathAgato pajAnAti tato ca uttaritaraM pajAnAtI''ti evaM niddiTThA sabba tANadhammA gambhIrA duddasA...pe0... paNDitavedanIyAti veditbbaa| yehi tathAgatassa neva puthujjano, na sotApannAdIsu aJataro vaNNaM yathAbhUtaM vattuM sakkoti, atha kho tathAgatova yathAbhUtaM vaNNaM sammA vadamAno vadeyyAti evaM pucchamAnenApi sabba tANameva puTuM, niyyAtentenApi tadeva niyyAtitaM, antarA pana diTThiyo vibhttaati|| paThamabhANavAravaNNanA nivitA / ekaccasassatavAdavaNNanA honti - 38. ekaccasassatikAti ekccssstvaadaa| te duvidhA sattekaccasassatikA, saGkhArekaccasassatikAti / duvidhApi idha gahitAyeva / 39. yanti nipAtamattaM / kadAcIti kismiJci kAle / karahacIti tasseva vevacanaM / 94
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.40-41) ekaccasassatavAdavaNNanA dIghassa adbhunoti dIghassa kaalss| accayenAti atikkamena / saMvadRtIti vinassati / yebhuyyenAti ye uparibrahmalokesu vA arUpesu vA nibbattanti, tadavasese sandhAya vuttaM / jhAnamanena nibbattattA mnomyaa| pIti tesaM bhakkho AhAroti piitibhkkhaa| attanova tesaM pabhAti syNpbhaa| antalikkhe carantIti antlikkhcraa| subhesu uyyAnavimAnakapparukkhAdIsu tiThThantIti, subhaTThAyino subhA vA manorammavatthAbharaNA hutvA tidvantIti subhttttaayino| ciraM dIghamaddhAnanti ukkaMsena aTTha kappe / 40. vivaTTatIti saNThAti / sujhaM brahmavimAnanti pakatiyA nibbattasattAnaM natthitAya sunaM, brahmakAyikabhUmi nibbattatIti attho / tassa kattA vA kAretA vA natthi, visuddhimagge vuttanayena pana kammapaccayautusamuTThAnA ratanabhUmi nibbattati / pakatinibbattiTThAnesuyeva cettha uyyAnakapparukkhAdayo nibbattanti / atha sattAnaM pakatiyA vasitaThThAne nikanti uppajjati, te paThamajjhAnaM bhAvetvA tato otaranti, tasmA atha kho aJataro sattotiAdimAha / AyukkhayA vA puJjakkhayA vAti ye uLAraM puJakammaM katvA yattha katthaci appAyuke devaloke nibbattanti, te attano puJjabalena ThAtuM na sakkonti, tassa pana devalokassa AyuppamANeneva cavantIti AyukkhayA cavantIti vuccanti / ye pana parittaM puJakamma katvA dIghAyukadevaloke nibbattanti, te yAvatAyukaM ThAtuM na sakkonti, antarAva cavantIti puJakkhayA cavantIti vuccanti / dIghamaddhAnaM tidvatIti kappaM vA upaDDakappaM vA / 41. anabhiratIti aparassApi sattassa AgamanapatthanA / yA pana paTighasampayuttA ukkaNThitA, sA brahmaloke natthi / paritassanAti ubbijjanA phandanA, sA panesA tAsatassanA, taNhAtassanA, didvitassanA, ANatassanAti catubbidhA hoti / tattha "jAtiM paTicca bhayaM bhayAnakaM chambhitattaM lomahaMso cetaso utrAso / jaraM... byAdhiM... maraNaM paTicca...pe0... utrAso'"ti (vibhaM0 921) ayaM tAsatassanA nAma / "aho vata aJapi sattA itthattaM Agaccheyyu"nti (dI0 ni0 3.38) ayaM taNhAtassanA nAma / "paritassitavipphanditamevA''ti ayaM didvitassanA nAma / "tepi tathAgatassa dhammadesanaM sutvA yebhuyyena bhayaM saMvegaM santAsaM ApajjantI"ti (a0 ni0 1.4.33) ayaM ANatassanA nAma / idha pana taNhAtassanApi diTTitassanApi vaTTati / brahmavimAnanti idha pana paThamAbhinibbattassa atthitAya sucanti na vuttaM / upapajjantIti upapattivasena upagacchanti / sahabyatanti sahabhAvaM / 95
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.42-44) 42. abhibhUti abhibhavitvA Thito jeTThakohamasmIti / anabhibhUtoti achehi anbhibhuuto| aJadatthUti ekaMsavacane nipaato| dassanavasena daso, sabbaM passAmIti attho / vasavattIti sabbaM janaM vase vattemi / issaro kattA nimmAtAti ahaM loke issaro, ahaM lokassa kattA ca nimmAtA ca, pathavI- himavanta-sineru-cakkavALa-mahAsamudda-candimasUriyA mayA nimmitAti / seTTho sajitAti ahaM lokassa uttamo ca sajitA ca, "tvaM khattiyo nAma hohi, tvaM brAhmaNo, vesso, suddo, gahaTTho, pabbajito nAma / antamaso tvaM oTTho hohi, goNo hohI''ti "evaM sattAnaM saMvisajetA aha''nti maJjati / vasI pitA bhUtabhabyAnanti (dI0 ni0 1.17) ahamasmi ciNNavasitAya vasI, ahaM pitA bhUtAnaJca bhabyAnaJcAti maJati / tattha aNDajajalAbujA sattA antoaNDakose va antovatthimhi ca bhavyA nAma, bahi nikkhantakAlato paTThAya bhUtA nAma / saMsedajA paThamacittakkhaNe bhavyA, dutiyato paTThAya bhuutaa| opapAtikA paThamairiyApathe bhavyA, dutiyato paTThAya bhUtAti veditabbA / te sabbepi mamhaM puttAti saJjAya "ahaM pitA bhUtabhabyAna"nti maJati / idAni kAraNato sAdhetukAmo - "mayA ime sattA nimmitA"ti paTinaM katvA "taM kissa hetU"tiAdimAha / itthattanti itthabhAvaM, brahmabhAvanti attho / iminA mayanti attano kammavasena cutApi upapannApi ca kevalaM macanAmatteneva "iminA mayaM nimmitA''ti maJamAnA vaGkacchidde vaGkaANI viya onamitvA tasseva pAdamUlaM gacchantIti / 43. vaNNavantataro cAti vaNNavantataro, abhirUpo pAsAdikoti attho / mahesakkhataroti issariyaparivAravasena mahAyasataro / 44. ThAnaM kho panetanti kAraNaM kho panetaM / so tato cavitvA ajhatra na gacchati, idheva Agacchati, taM sandhAyetaM vuttaM / agArasmAti gehA / anagAriyanti pabbajjaM / pabbajjA hi yasmA agArassa hi taM kasigorakkhAdikammaM tattha natthi, tasmA anagAriyanti vuccati / pabbajatIti upagacchati / tato paraM nAnussaratIti tato pubbenivAsA paraM na sarati, sarituM asakkonto tattha ThatvA diSTuiM gaNhAti / niccotiAdIsu tassa upapattiM apassanto niccoti vadati, maraNaM apassanto dhuvoti, sadAbhAvato sassatoti, jarAvasenApi vipariNAmassa abhAvato avipariNAmadhammoti / sesamettha paThamavAre uttAnamevAti / 96
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.45-46-47-48) ekaccasassatavAdavaNNanA 97 45-46. dutiyavAre khiDDAya padussanti vinassantIti khiDDApadosikA, padUsikAtipi pALiM likhanti, sA aTThakathAyaM natthi | ativelanti atikAlaM, aticiranti attho / hassakhiDDAratidhammasamApanAti hassarati dhammaJceva khiDDAratidhammaJca samApannA anuyuttA, keLihassasukhaJceva kAyikavAcasikakILAsukhaJca anuyuttA, vuttappakAraratidhammasamaGgino hutvA viharantIti attho| sati sammussatIti khAdanIyabhojanIyesu sati smmussti| te kira puJjavisesAdhigatena mahantena attano sirivibhavena . nakkhattaM kILantA tAya sampattimahantatAya - "AhAraM paribhujimha, na paribhujimhA''tipi na jAnanti / atha ekAhArAtikkamanato paTThAya nirantaraM khAdantApi pivantApi cavantiyeva, na tiTThanti / kasmA? kammajatejassa balavatAya. karajakAyassa mandatAya. manassAnahi ka mmajatejo mando. karajakAyo balavA / tesaM tejassa mandatAya karajakAyassa balavatAya sattAhampi atikkamitvA uNhodakaacchayAgaAdIhi sakkA vatthaM upatthambhetaM / devAnaM pana tejo balavA hoti, karajaM mandaM / te ekaM AhAravelaM atikkamitvAva saNThAtuM na sakkonti / yathA nAma gimhAnaM majjhanhike tattapAsANe ThapitaM padamaM vA uppalaM vA sAyanhasamaye ghaTasatenApi siJciyamAnaM pAkatikaM na hoti. vinassatiyeva / evameva pacchA nirantaraM khAdantApi pivantApi cavantiyeva, na tiThThanti / tenAha "satiyA sammosA te devA tamhA kAyA cavantI"ti / katame pana te devAti ? ime devAti aTThakathAyaM vicAraNA natthi, "devAnaM kammajatejo balavA hoti. karajaM manda"nti avisesena vattattA pana ye keci kabaLIkArAhArUpajIvino devA evaM karonti. teyeva cavantIti veditbbaa| keci panAha - "nimmAnaratiparanimmitavasavattino te devA''ti / khiDDApadussanamatteneva hete khiDDApadosikAti vuttA / sesamettha purimanayeneva veditabbaM / - 47-48. tatiyavAre manena padussanti vinassantIti manopadosikA, ete cAtumahArAjikA | tesu kira eko devaputto- nakkhattaM kILissAmIti saparivAro rathena vIthiM paTipajjati, atho nikkhamanto taM purato gacchantaM disvA - 'bho ayaM kapaNo', adiThThapubbaM viya etaM disvA - "pItiyA uddhumAto viya bhijjamAno viya ca gacchatI''ti kujjhati / purato gacchantopi nivattitvA taM kuddhaM disvA - kuddhA nAma suviditA hontIti kuddhabhAvamassa JatvA - "tvaM kuddho, mayhaM kiM karissasi, ayaM sampatti mayA dAnasIlAdInaM vasena laddhA, na tumhaM vasenA''ti paTikujjhati / ekasmihi kuddhe itaro 97
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA akuddho rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti / tassapi kodho itarassa paccayo hotIti ubho kandantAnaMyeva orodhAnaM cavanti / ayamettha dhammatA / sesaM vRttanayeneva veditabbaM / 49-52. takkIvAde ayaM cakkhAdInaM bhedaM passati, cittaM pana yasmA purimaM purimaM pacchimassa pacchimassa paccayaM datvAva nirujjhati, tasmA cakkhAdInaM bhedato balavatarampi cittassa bhedaM na passati / so taM apassanto yathA nAma sakuNI ekaM rukkhaM jahitvA aJJasmiM nilIyati evameva imasmiM attabhAve bhinne cittaM aJJatra gacchatIti gahetvA evamAha / samettha vRttanayeneva veditabbaM / - antAnantavAdavaNNanA 53. antAnantikAti antAnantavAdA, antaM vA anantaM vA antAnantaM vA nevantAnAnantaM vA Arambha pavattavAdAti attho / (1.49-52--61) 54-60. antasaJJI lokasmiM viharatIti paTibhAganimittaM cakkavALapariyantaM avaDDhetvA taM - "loko "ti gahetvA antasaJJI lokasmiM viharati, cakkavALapariyantaM katvA vaDDitakasiNo pana anantasaJJI hoti, uddhamadho avaDDetvA pana tiriyaM vaDDetvA uddhamadho antasaJJI, tiriyaM anantasaJjI / takkIvAdo vuttanayeneva veditabbo / ime cattAropi attanA diTThapubbAnusAreneva diTTiyA gahitattA pubbantakappikesu paviTThA / amarAvikkhepavAdavaNNanA 61. na maratIti amarA / kA sA ? evantipi me notiAdinA nayena pariyantarahitA diTThigatikassa diTThi ceva vAcA ca / vividho khepoti vikkhepo, amarAya diTThiyA vAcAya ca vikkhepoti amarAvikkhepo, so etesaM atthIti amarAvikkhepikA, aparo nayo- amarA nAma ekA macchajAti, sA ummujjananimujjanAdivasena udake sandhAvamAnA gahetuM na sakkAti evameva ayampi vAdo itocito ca sandhAvati gAhaM na upagacchatIti amarAvikkhepoti vuccati / so etesaM atthIti amarAvikkhepikA / 98 "
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.62-63) amarAvikkhepavAdavaNNanA 62. "idaM kusala"nti yathAbhUtaM nappajAnAtIti dasa kusalakammapathe yathAbhUtaM nappajAnAtIti attho / akusalepi dasa akusalakammapathAva adhippetA | so mamassa vighAtoti "musA mayA bhaNita"nti vippaTisAruppattiyA mama vighAto assa, dukkhaM bhaveyyAti attho / so mamassa antarAyoti so mama saggassa ceva maggassa ca antarAyo assa / musAvAdabhayA musAvAdaparijegucchAti musAvAde ottappena ceva hiriyA ca / vAcAvikkhepaM ApajjatIti vAcAya vikkhepaM Apajjati / kIdisaM? amarAvikkhepaM, apariyantavikkhepanti attho / evantipi me notiAdIsu evantipi me noti aniyamitavikkhepo / tathAtipi me noti "sassato attA ca loko cA"ti vuttaM sassatavAdaM paTikkhipati / aJathAtipi me noti sassatato aJjathA vuttaM ekaccasassataM paTikkhipati / notipi me noti - "na hoti tathAgato paraM maraNA'ti vuttaM ucchedaM paTikkhipati / no notipi me noti "neva hoti na na hotI"ti vuttaM takkIvAdaM paTikkhipati / sayaM pana "idaM kusala''nti vA "akusala''nti vA puTTho na kiJci byAkaroti / "idaM kusala'"nti puTTho "evantipi me no''ti vadati / tato "kiM akusala''nti vutte "tathAtipi me no"ti vdti| "kiM ubhayato aJathA"ti vutte "acathAtipi me noti vdti| tato "tividhenApi na hoti, kiM te laddhI''ti vutte "notipi me noti vadati / tato "kiM no noti te laddhI''ti vutte "no notipi me noti evaM vikkhepameva Apajjati, ekasmimpi pakkhe na tiThThati / 63. chando vA rAgo vAti ajAnantopi sahasA kusalameva "kusala''nti vatvA akusalameva "akusala"nti vatvA mayA asukassa nAma evaM byAkataM, kiM taM subyAkatanti ache paNDite pucchitvA tehi- "subyAkataM, bhadramukha, kusalameva tayA kusalaM, akusalameva akusalanti byAkata"nti vutte natthi mayA sadiso paNDitoti evaM me tattha chando vA rAgo vA assAti attho| ettha ca chando dubbalarAgo, rAgo blvraago| doso vA paTiyo vAti kusalaM pana "akusala"nti, akusalaM vA "kusala''nti vatvA ache paNDite pucchitvA tehi - "dubyAkataM tayA'ti vutte ettakampi nAma na jAnAmIti tattha me assa doso vA paTigho vAti attho| idhApi doso dubbalakodho, paTigho blvkodho| 99
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA taM mamassa upAdAnaM, so mamassa vighAtoti taM chandarAgadvayaM mama upAdAnaM assa, dosapaTighadvayaM vighAto / ubhayampi vA dahaggahaNavasena upAdAnaM, vihananavasena vighAto / rAgo hi amuJcitukAmatAya ArammaNaM gaNhAti jalUkA viy| doso vinAsetukAmatAya AsIviso viya / ubhopi cete santApakaTThena vihananti yevAti " upAdAna "nti ca " vighAto " ti ca vRttA / sesaM paThamavArasadisameva / 64. paNDitAti paNDiccena samannAgatA / nipuNAti saNhasukhumabuddhino sukhumaatthantaraM paTivijjhanasamatthA / kataparappavAdAti viJJAtaparappavAdA ceva parehi saddhiM katavAdaparicayA ca / vAlavedhirUpAti vAlavedhidhanuggahasadisA / te bhindantA maJeti vAlavedhi viya vAlaM sukhumAnipi pare diTThagatAni attano paJJAgatena bhindantA viya carantIti attho / te maM tatthAti te samaNabrAhmaNA maM tesu kusalAkusalesu / samanuyuJjeyyanti "kiM kusalaM, kiM akusalanti attano laddhiM vadA"ti laddhiM puccheyyuM / samanugAheyyunti " idaM nAmA "ti vutte "kena kAraNena etamatthaM gAheyyu "nti kAraNaM puccheyyuM / samanubhAseyyanti "iminA nAma kAraNenA"ti vutte kAraNe dosaM dassetvA " na tvaM idaM jAnAsi idaM pana gaNha, idaM vissajjehI "ti evaM samanuyuJjeyyuM / na sampAyeyyanti na sampAdeyyaM, sampAdetvA kathetuM na sakkuyyanti attho / so mamassa vighAtoti yaM taM punappunaM vatvApi asampAyanaM nAma, so mama vighAto assa, oTThatAlujivhAgalasosanadukkhameva assAti attho / sesametthApi paThamavArasadisameva | (1.64-68-73) 65-66. mandoti mandapaJJa apaJJassevetaM nAmaM / momUhoti atisammULaho / hoti tathAgatotiAdIsu satto " tathAgato 'ti adhippeto / sesamettha uttAnameva / imepi cattAro pubbe pavattadhammAnusAreneva diTThiyA gahitattA pubbantakappikesu paviTThA / adhiccasamuppannavAdavaNNanA 67. "adhiccasamuppanno attA ca loko cA" ti dassanaM adhiccasamuppannaM / taM etesaM atthIti adhiccsmuppnnikaa| adhiccasamuppannanti akAraNasamuppannaM / 68-73. asaJJasattAti desanAsIsametaM, acittuppAdA rUpamattakaattabhAvAta attho / tesaM evaM uppatti veditabbA - ekacco hi titthAyatane pabbajitvA vAyokasiNe parikammaM 100
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.74-76-77) aparantakappikavaNNanA 101 katvA catutthajjhAnaM nibbattetvA jhAnA vuTThAya - "citte dosaM passati, citte sati hatthacchedAdidukkhaJceva sabbabhayAni ca honti, alaM iminA cittena, acittakabhAvova santo"ti, evaM citte dosaM passitvA aparihInajjhAno kAlaM katvA asaJjasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena idheva nivattati, rUpakkhandhamattameva tattha pAtubhavati / te tattha yathA nAma jiyAvegakkhitto saro yattako jiyAvego, tattakameva AkAse gacchati / evameva jhAnavegakkhittA upapajjitvA yattako jhAnavego, tattakameva kAlaM tiTThanti, jhAnavege pana parihIne tattha rUpakkhandho antaradhAyati, idha pana paTisandhisaJjA uppajjati / yasmA pana tAya idha uppannasAya tesaM tattha cuti pAyati, tasmA "saJjappAdA ca pana te devA tamhA kAyA cavantI''ti vuttaM / santatAyAti santabhAvAya / sesamettha uttAnameva / takkIvAdopi vuttanayeneva veditabboti / aparantakappikavaNNanA 74. evaM aTThArasa pubbantakappike dassetvA idAni catucattArIsaM aparantakappike dassetuM- "santi, bhikkhave"tiAdimAha / tattha anAgatakoTThAsasaGkhAtaM aparantaM kappetvA gaNhantIti aparantakappikA, aparantakappo vA etesaM asthIti aprntkppikaa| evaM sesampi pubbe vuttappakAranayeneva veditabbaM / saJjIvAdavaNNanA 75. uddhamAghAtanikAti AghAtanaM vuccati maraNaM, uddhamAghAtanA attAnaM vadantIti uddhmaaghaatnikaa| saJjIti pavatto vAdo, saJjIvAdo, so etesaM atthIti snyjiivaadaa| - 76-77. rUpI attAtiAdIsu kasiNarUpaM "attA"ti tattha pavattasaJaJcassa "saJjA'ti gahetvA vA AjIvakAdayo viya takkamatteneva vA "rUpI attA hoti, arogo paraM maraNA saJjIti naM paJapenti / tattha arogoti nicco / arUpasamApattinimittaM pana "attA'"ti samApattisaJaJcassa "saJjA"ti gahetvA vA nigaNThAdayo viya takkamatteneva vA "arUpI attA hoti, arogo paraM maraNA saJjI''ti naM paJapenti / tatiyA pana missakagAhavasena pavattA ditttthi| catutthA takkagAheneva / dutiyacatukkaM antAnantikavAde vuttanayeneva veditabbaM / tatiyacatukke samApannakavasena 101
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ekattasaJI, asamApannakavasena nAnattasaJjI parittakasiNavasena parittasaJI, vipulakasiNavasena appamANasaJjIti veditabbA / catutthacatukke pana dibbena cakkhunA tikacatukkajjhAnabhUmiyaM nibbattamAnaM disvA " ekantasukhI 'ti gaNhAti / niraye nibbattamAnaM disvA '"ekantadukkhI'ti / manussesu nibbattamAnaM disvA "sukhadukkhI 'ti / vehapphaladevesu nibbattamAnaM disvA "adukkhamasukhI' hAti / visesato hi pubbenivAsAnussatiJANalAbhino pubbantakappikA honti, dibbacakkhukA aparantakappikAti / asavAdavA 78-83. asaJJIvAdo saJJIvAde Adimhi vRttAnaM dvinnaM catukkAnaM vasena veditabba / tathA nevasaJjInAsaJIvAdo / kevalahi tattha "saJJI attA" ti gaNhantAnaM tA diTThiyo, idha " asaJjI" ti ca " nevasaJjInAsaJjI "ti ca / tattha na ekantena kAraNaM pariyesitabbaM | diTThigatikassa hi gAho ummattakapacchisadisoti vRttametaM / (1.78-83-85) ucchedavAdavaNNanA 84. ucchedavAde satoti vijjamAnassa / ucchedanti upacchedaM / vinAsanti adassanaM / vibhavanti bhAvavigamaM / sabbAnetAni aJJamaJJavevacanAneva / tattha dve janA ucchedadiTThi gaNhanti, lAbhI ca alAbhI ca / lAbhI arahato dibbena cakkhunA cutiM disvA upapattiM apassanto, yo vA cutimattameva daTTu sakkoti, na upapAtaM; so ucchedadiTThi gaNhAti / alAbhI ca " ko paralokaM na jAnAtIti kAmasukhagiddhatAya vA / "yathA rukkho paNNAni patitAni na puna viruhanti, evameva sattA' 'tiAdinA takkena vA ucchedaM gaNhAti / idha pana taNhAdiTThInaM vasena tathA ca aJJathA ca vikappetvAva imA satta diTThiyo uppannAti veditabbA / 85. tattha rUpIti rUpavA / cAtumahAbhUtikoti catumahAbhUtamayo / mAtApitUnaM etanti mAtApettikaM / kiM taM ? sukkasoNitaM / mAtApettike sambhUto jAtoti mAtApettikasambhavo / iti rUpakAyasIsena manussattabhAvaM " attA "ti vadati / ittheketi itthaM eke evameketi attho / 102
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.86-95) diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA 86. dutiyo taM paTikkhipitvA dibbattabhAvaM vadati / dibboti devaloke sambhUto / kAmAvacaroti cha kAmAvacaradevapariyApanno / kabaLIkAraM AhAraM bhakkhatIti kabaLIkArAhArabhakkho / 87. manomayoti jhAnamanena nibbatto / sabbaGgapaccaGgIti sabbaGgapaccaGgayutto / ahInindriyoti paripuNNindriyo / yAni brahmaloke atthi, tesaM vasena itaresaJca saNThAnavasenetaM vRttaM / 88-92. sabbaso rUpasaJjanaM samatikkamAti AdInaM attho visuddhimagge vRtto / AkAsAnaJcAyatanUpagotiAdIsu pana AkAsAnaJcAyatanabhavaM upagatoti, evamattho veditabbo / sesamettha uttAnamevAti / 103 diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA 93. diTThadhammaMnibbAnavAde diTThadhammoti paccakkhadhammo vuccati, tattha tattha paTiladdhattabhAvassetaM adhivacanaM / diTThadhamme nibbAnaM diTThadhammanibbAnaM, imasmiyeva attabhAve dukkhavUpasamananti attho / taM vadantIti diTThadhammanibbAnavAdA / paramadiTThadhammanibbAnanti paramaM didhammanibbAnaM uttamanti attho / 94. paJcahi kAmaguNehIti manApiyarUpAdIhi paJcahi kAmakoTThAsehi bandhanehi vA / samappitoti suTTu appito allIno hutvA / samaGgIbhUtoti samannAgato / paricAretIti su kAmaguNesu yathAsukhaM indriyAni cAreti saJcAreti itocito ca upaneti / atha vA laLati ramati kILati / ettha ca duvidhA kAmaguNA - mAnusakA ceva dibbA ca / mAnusakA mandhAtukAmaguNasadisA daTThabbA, dibbA paranimmitavasavattidevarAjassa kAmaguNasadisAti evarUpe kAme upagatAnaJhi te diTThadhammanibbAnasampattiM paJJapenti / 95. dutiyavAre hutvA abhAvadvena aniccA paTipILanaTThena dukkhA, pakatijahanaTThena vipariNAmadhammAta veditabbA / tesaM vipariNAmaJJathAbhAvAti tesaM kAmAnaM vipariNAmasaGghAtA aJJathAbhAvA, yampi me ahosi, tampi me natthIti vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupAyAsA / antonijjhAyanalakkhaNo soko, tattha 103
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.96-100-104) tannissitalAlappanalakkhaNo paridevo, kAyappaTipILanalakkhaNaM dukkhaM, manovighAtalakkhaNaM domanassaM, visAdalakkhaNo upAyAso, vivicceva kAmehItiAdInamattho visuddhimagge vutto / 96. vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitkko| vicAritanti anumajjanavasena pavatto vicAro | etenetanti etena vitakkitena ca vicAritena ca etaM paThamajjhAnaM oLArikaM sakaNDakaM viya khAyati / 97-98. pItigatanti pItiyeva / cetaso uppilAvitattanti cittassa uppilabhAvakaraNaM / cetaso Abhogoti jhAnA vuTThAya tasmiM sukhe punappunaM cittassa Abhogo manasikAro samannAhAroti / sesamettha diThThadhammanibbAnavAde uttAnameva / ettAvatA sabbApi dvAsaTThidiTThiyo kathitA honti / yAsaM satteva ucchedadiTThiyo, sesA ssstditttthiyo| 100-104. idAni - "imehi kho te, bhikkhave"ti iminA vArena sabbepi te aparantakappike ekajhaM niyyAtetvA sabba taJANaM vissajjeti / puna - "imehi, kho te bhikkhave''tiAdinA vArena sabbepi te pubbantAparantakappike ekajjhaM niyyAtetvA tadeva ANaM vissajjeti / iti "katame ca te, bhikkhave, dhammA''tiAdimhi pucchamAnopi sabba tANameva pucchitvA vissajjamAnopi sattAnaM ajjhAsayaM tulAya tulayanto viya sinerupAdato vAlukaM uddharanto viya dvAsaTTi diTThigatAni uddharitvA sabba tANameva vissajjeti / evamayaM yathAnusandhivasena desanA AgataH / / tayo hi suttassa anusandhI - pucchAnusandhi, ajjhAsayAnusandhi, yathAnusandhIti / tattha "evaM vutte aJjataro bhikkhu bhagavantaM etadavoca - kiM nu kho, bhante, orimaM tIraM, kiM pArimaM tIraM, ko majjhe saMsIdo, ko thale ussAdo, ko manussaggAho , ko amanussaggAho, ko AvaTTaggAho, ko antopUtibhAvo"ti (saM0 ni0 2.4.241) evaM pucchantAnaM bhagavatA vissajjitasuttavasena pucchAnusandhi veditbbo| ___ atha kho aJatarassa bhikkhuno evaM cetaso parivitakko udapAdi - "iti kira bho rUpaM anattA..., vedanA..., saJjA..., saGkhArA..., vijJANaM anattA, anattakatAni kira 104
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.105-117-118-130) paritassitavipphanditavAravaNNanA 105 kammAni kamattAnaM phusissantI'ti / atha kho bhagavA tassa bhikkhuno cetasA ceto parivitakkamaJAya bhikkhU Amantesi- "ThAnaM kho panetaM, bhikkhave, vijjati, yaM idhekacco moghapuriso avidvA avijjAgato taNhAdhipateyyena cetasA satthusAsanaM atidhAvitabbaM majheyya - "iti kira bho rUpaM anattA...pe0... phusissantI''ti / taM kiM maJatha, bhikkhave, rUpaM niccaM vA aniccaM vA"ti (ma0 ni0 3.10) / evaM paresaM ajjhAsayaM viditvA bhagavatA vuttasuttavasena ajjhAsayAnusandhi veditabbo / yena pana dhammena Adimhi desanA uTTitA, tassa dhammassa anurUpadhammavasena vA paTipakkhavasena vA yesa sattesa upari desanA Agacchati, tesa vasena yathAnusA veditbbo| seyyathidaM, AkaDeyyasutte heTThA sIlena desanA uThThitA, upari cha abhijJA AgatA / vatthasutte heTThA kilesena desanA uhitA, upari brahmavihArA AgatA | kosambakasutte heTThA bhaNDanena uThThitA, upari sAraNIyadhammA aagtaa| kakacUpame heTThA akkhantiyA udvitA, upari kakacUpamA AgatA | imasmimpi brahmajAle heTThA diTThivasena desanA uTThitA, upari suJatApakAsanaM AgataM / tena vuttaM - "evamayaM yathAnusandhivasena desanA AgatA''ti / paritassitaviSphanditavAravaNNanA 105-117. idAni mariyAdavibhAgadassanatthaM - "tatra bhikkhave"tiAdikA desanA aarddhaa| tadapi tesaM bhavataM samaNabrAhmaNAnaM ajAnataM apassataM vedayitaM taNhAgatAnaM paritassitaviSphanditamevAti yena diTThiassAdena diTThisukhena didvivedayitena te somanassajAtA sassataM attAnaJca lokaJca paJapenti catUhi vatthUhi, tadapi tesaM bhavantAnaM samaNabrAhmaNAnaM yathAbhUtaM dhammAnaM sabhAvaM ajAnantAnaM apassantAnaM vedayitaM taNhAgatAnaM kevalaM taNhAgatAnaMyeva taM vedayitaM, taJca kho panetaM paritassitaviSphanditameva / diTThisaGghAtena ceva taNhAsaGkhAtena ca paritassitena vipphanditameva calitameva kampitameva thusarAsimhi nikhAtakhANusadisaM, na sotApannassa dassanamiva niccalanti dasseti / esa nayo ekaccasassatavAdAdIsupi / phassapaccayavAravaNNanA 118-130. puna - "tatra, bhikkhave, ye te samaNabrAhmaNA sassatavAdA"tiAdi 105
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.131-143-144) paramparapaccayadassanatthaM AraddhaM / tattha tadapi phassapaccayAti yena diTThiassAdena diTThisukhena diTThivedayitena te somanassajAtA sassataM attAnaJca lokaJca paJapenti catUhi vatthUhi, tadapi taNhAdiTThipariphanditaM vedayitaM phassapaccayAti dasseti / esa nayo sabbattha / 131-143. idAni tassa paccayassa diTThivedayite balavabhAvadassanatthaM puna - "tatra, bhikkhave, ye te samaNabrAhmaNA sassatavAdA''tiAdimAha / tattha te vata aJatra phassAti te vata samaNabrAhmaNA taM vedayitaM vinA phassena paTisaMvedissantIti kAraNametaM natthIti / yathA hi patato gehassa upatthambhanatthAya thUNA nAma balavapaccayo hoti, na taM thUNAya anupatthambhitaM ThAtuM sakkoti, evameva phassopi vedanAya balavapaccayo, taM vinA idaM diTThivedayitaM natthIti dasseti / esa nayo sabbattha / didvigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 144. idAni tatra bhikkhave, ye te samaNabrAhmaNA sassatavAdA sassataM attAnaJca lokaJca paJapenti catUhi vatthUhi, yepi te samaNabrAhmaNA ekaccasassatikAtiAdinA nayena sabbadidvivedayitAni sampiNDeti / kasmA ? upari phasse pakkhipanatthAya / kathaM ? sabbe te chahi phassAyatanehi phussa phussa paTisaMvedentIti / tattha cha phassAyatanAni nAma - cakkhuphassAyatanaM, sotaphassAyatanaM, ghAnaphassAyatanaM, jivhAphassAyatanaM, kAyaphassAyatanaM, manophassAyatananti imAni ch| saJjAti-samosaraNa-kAraNa-paNNattimattatthesu hi ayaM Ayatanasaddo pavattati / tattha - "kambojo assAnaM AyatanaM, gunnaM dakkhiNApatho''ti saJjAtiyaM pavattati, saJjAtiTThAneti attho / "manorame Ayatane, sevanti naM vihaGgamA"ti (a0 ni0 2.5.38) samosaraNe / "sati satiAyatane"ti (a0 ni0 1.3.102) kAraNe / "araJaAyatane paNNakuTIsu sammantI"ti (saM0 ni0 1.1.255) paNNattimatte / svAyamidha saJjAtiAdiatthattayepi yujjati / cakkhAdIsu hi phassapaJcamakA dhammA saJjAyanti samosaranti, tAni ca tesaM kAraNanti aaytnaani| idha pana "cakkhuJca paTicca rUpe ca uppajjati cakkhuviJANaM, tiNNaM saGgati phasso''ti (saM0 ni0 1.2.43) iminA nayena phassasIseneva desanaM AropetvA phassaM Adi katvA paccayaparamparaM dassetaM phassAyatanAdIni vattAni / phussa phussa paTisaMvedentIti phusitvA phusitvA paTisaMvedenti / ettha ca kiJcApi 106
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.145 - 145) vivaTTakathAdivaNNanA AyatanAnaM phusanakiccaM viya vuttaM, tathApi na tesaM phusanakiccatA veditabbA / na hi AyatanAni phusanti, phassova taM taM ArammaNaM phusati, AyatanAni pana phasse upanikkhipitvA dassitAni; tasmA sabbe te cha phassAyatanasambhavena pharasena rUpAdIni ArammaNAni phusitvA taM diTThivedanaM paTisaMvedayantIti evamettha attho veditabbo / tesaM vedanApaccayA tahAti AdIsu vedanAti cha phassAyatanasambhavA vedanA / sA rUpataNhAdibhedAya taNhAya upanissayakoTiyA paccayo hoti / tena vuttaM - "tesaM vedanApaccayA taNhA'ti / sA pana catubbidhassa upAdAnassa upanissayakoTiyA ceva sahajAtakoTiyA ca paccayo hoti / tathA upAdAnaM bhavassa / bhavo jAtiyA upanissayakoTiyA paccayo hoti / jAtIti pattha savikArA paJcakkhandhA daTThabbA, jAti jarAmaraNassa ceva sokAdInaJca upanissayakoTiyA paccayo hoti / ayamettha saGkSepo, vitthArato pana paTiccasamuppAdakathA visuddhimagge vRttA / idha panassa payojanamattameva veditabbaM / bhagavA hi vaTTakathaM kathento - "purimA, bhikkhave, koTi na paJJAyati avijjAya, ito pubbe avijjA nAhosi, atha pacchA samabhavI'ti evaJcetaM, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paJJAyati "idappaccayA avijjA"ti (a0 ni0 3.10.61 ) evaM avijjAsIsena vA, purimA, bhikkhave, koTi na paJJayati bhavataNhAya...pe0... "idappaccayA bhavataNhA" ti ( a0 ni0 3.10.62) evaM taNhAsIsena vA, purimA, bhikkhave, koTi na paJJAyati bhavadiTThiyA... pe0... " idappaccayA bhavadiTThI "ti evaM diTThisIsena vA kathesi" / idha pana diTThisIsena kathento vedanArAgena uppajjamAnA diTThiyo kathetvA vedanAmUlakaM paTiccasamuppAdaM kathesi / tena idaM dasseti - "evamete diTThigatikA, idaM dassanaM gahetvA tIsu bhavesu catUsu yonIsu paJcasu gatIsu sattasu viJJaNaTThitIsu navasu sattAvAsesu ito ettha etto idhAti sandhAvantA saMsarantA yante yuttagoNo viya, thambhe upanibaddhakukkuro viya, vAtena vippannaTTanAvA viya ca vaTTadukkhameva anuparivattanti, vaTTadukkhato sIsaM ukkhipituM na sakkontI 'ti / 107 vivaTTakathAdivaNNanA 145. evaM diTThigatikAdhiTThAnaM vaTTaM kathetvA idAni yuttayogabhikkhuadhiTThAnaM vA vivaTTaM dassento - "yato kho, bhikkhave, bhikkhU'"tiAdimAha / tattha yatoti yadA / channaM 107
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.146-147) phassAyatanAnanti yehi chahi phassAyatanehi phusitvA paTisaMvedayamAnAnaM diTThigatikAnaM varlDa vattati, tesaMyeva channaM phssaaytnaanN| samudayantiAdIsu avijjAsamudayA cakkhusamudayotiAdinA vedanAkammaTThAne vuttanayena phassAyatanAnaM samudayAdayo veditabbA / yathA pana tattha "phassasamudayA phassanirodhA''ti vuttaM, evamidha, taM cakkhAdIsu"AhArasamudayA AhAranirodhA''ti veditabbaM / manAyatane "nAmarUpasamudayA nAmarUpanirodhA''ti / uttaritaraM pajAnAtIti dihrigatiko diTThimeva jAnAti / ayaM pana diviJca divito ca uttaritaraM sIlasamAdhipAvimuttinti yAva arahattA jAnAti / ko evaM jAnAtIti ? khINAsavo jAnAti, anAgAmI, sakadAgAmI, sotApanno, bahussuto, ganthadharo bhikkhu jAnAti, Araddhavipassako jAnAti / desanA pana arahattanikUTeneva niTThApitAti / 146. evaM vivaDheM kathetvA idAni "desanAjAlavimutto dihrigatiko nAma natthI"ti dassanatthaM puna - "ye hi keci, bhikkhave"ti Arabhi / tattha antojAlIkatAti imassa mavhaM desanAjAlassa antoyeva katA / ettha sitA vAti etasmiM mama desanAjAle sitA nissitA avasitAva / ummujjamAnA ummujjantIti kiM vuttaM hoti ? te adho osIdantApi uddhaM uggacchantApi mama desanAjAle sitAva hutvA osIdanti ca uggacchanti ca / ettha pariyApanAti ettha mayhaM desanAjAle pariyApannA, etena AbaddhA antojAlIkatA ca hutvA ummujjamAnA ummujjanti, na hettha asaGgahito diTThigatiko nAma atthIti / sukhumacchikenAti saNhaacchikena sukhumacchiddenAti attho / kevaTTo viya hi bhagavA, jAlaM viya desanA, parittaudakaM viya dasasahassilokadhAtu, oLArikA pANA viya dvaastttthidihrigtikaa| tassa tIre ThatvA olokentassa oLArikAnaM pANAnaM antojAlIkatabhAvadassanaM viya bhagavato sabbadiTThigatAnaM desanAjAlassa antokatabhAvadassananti evamettha opammasaMsandanaM veditab / 147. evaM imAhi dvAsaTThiyA diTThIhi sabbadiTThInaM saGgahitattA sabbesaM dihrigatikAnaM etasmiM desanAjAle pariyApannabhAvaM dassetvA idAni attano katthaci apariyApannabhAvaM dassento - "ucchinnabhavanettiko, bhikkhave, tathAgatassa kAyo"tiAdimAha / tattha nayanti etAyAti netti| nayantIti gIvAya bandhitvA AkaDDanti, rajjuyA etaM nAmaM / idha pana 108
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.148-148) vivaTTakathAdivaNNanA 109 nettisadisatAya bhavataNhA nettIti adhippetA / sA hi mahAjanaM gIvAya bandhitvA taM taM bhavaM neti upanetIti bhvnetti| arahattamaggasatthena ucchinnA bhavanetti assAti ucchinnbhvnettiko| kAyassa bhedA uddhanti kAyassa bhedato uddhaM / jIvitapariyAdAnAti jIvitassa sabbaso pariyAdinnattA parikkhINattA, puna appaTisandhikabhAvAti attho / na taM dakkhantIti taM tathAgataM / devA vA manussA vA na dakkhissanti, apaNNattikabhAvaM gamissatIti attho / seyyathApi, bhikkhaveti, upamAyaM pana idaM saMsandanaM / ambarukkho viya hi tathAgatassa kAyo, rukkhe jAtamahAvaNTo viya taM nissAya pubbe pvtttnnhaa| tasmiM vaNTe upanibaddhA paJcapakkadvAdasapakkaaTThArasapakkaparimANA ambapiNDI viya taNhAya sati taNhUpanibandhanA hutvA AyatiM nibbattanakA paJcakkhandhA dvAdasAyatanAni aTThArasa dhAtuyo / yathA pana tasmiM vaNTe chinne sabbAni tAni ambAni tadanvayAni honti, taMyeva vaNTaM anugatAni, vaNTacchedA chinnAni yevAti attho; evameva ye bhavanettivaNTassa anupacchinnattA AyatiM uppajjeyyu paJcakkhandhA dvAdasAyatanAni aTThArasadhAtuyo, sabbe te dhammA tadanvayA honti bhavanettiM anugatA, tAya chinnAya chinnA yevAti attho| ___ yathA pana tasmimpi rukkhe maNDUkakaNTakavisasamphassaM Agamma anupubbena sussitvA mate - "imasmiM ThAne evarUpo nAma rukkho ahosI''ti vohAramattameva hoti, na taM rukkhaM koci passati, evaM ariyamaggasamphassaM Agamma taNhAsinehassa pariyAdinnattA anupubbena sussitvA viya bhinne imasmiM kAye, kAyassa bhedA uddhaM jIvitapariyAdAnA na taM dakkhanti, tathAgatampi devamanussA na dakkhissanti, evarUpassa nAma kira satthuno idaM sAsananti vohAramattameva bhavissatIti anupAdisesanibbAnadhAtuM pApetvA desanaM niTThapesi / 148. evaM vutte AyasmA Anandoti evaM bhagavatA imasmiM sutte vutte thero Adito paTThAya sabbaM suttaM samannAharitvA evaM buddhabalaM dIpetvA kathitasuttassa na bhagavatA nAma gahitaM, handassa nAmaM gaNhApessAmIti cintetvA bhagavantaM etadavoca / tasmAtiha tvantiAdIsu ayamatthayojanA - Ananda, yasmA imasmiM dhammapariyAye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmAtiha tvaM imaM dhammapariyAyaM "atthajAla''ntipi naM dhArehi; yasmA panettha bahU tantidhammA kathitA, tasmA "dhammajAla''ntipi naM dhArehi; yasmA ca ettha 109
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.149-149) seTThadvena brahma sabba tANaM vibhattaM, tasmA "brahmajAla''ntipi naM dhArehi; yasmA ettha dvAsaTThidiTThiyo vibhattA, tasmA "diTThijAla''ntipi naM dhArehi; yasmA pana imaM dhammapariyAyaM sutvA devaputtamArampi khandhamArampi maccumArampi kilesamArampi sakkA maddituM, tasmA "anuttaro saGgAmavijayotipi naM dhArehI''ti / idamavoca bhagavAti idaM nidAnAvasAnato pabhuti yAva "anuttaro saGgAmavijayotipi naM dhArehI''ti sakalaM suttantaM bhagavA paresaM pAya alabbhaneyyapatidvaM paramagambhIra sabba tANaM pakAsento sUriyo viya andhakAraM diTThigatamahandhakAraM vidhamanto avoca / 149. attamanA te bhikkhUti te bhikkhU attamanA sakamanA, buddhagatAya pItiyA udaggacittA hutvAti vuttaM hoti / bhagavato bhAsitanti evaM vicitranayadesanAvilAsayuttaM idaM suttaM karavIkarutamaJjunA kaNNasukhena paNDitajanahadayAnaM amatAbhisekasadisena brahmassarena bhAsamAnassa bhagavato vacanaM / abhinandunti anumodiMsu ceva sampaTicchiMsu ca / ayahi abhinandasaddo- "abhinandati abhivadatI"tiAdIsu (saM0 ni0 2.3.5) taNhAyampi aagto| "annamevAbhinandanti, ubhaye devamAnusA'tiAdIsu (saM0 ni0 1.1.43) upgmnepi| "cirappavAsiM purisaM, dUrato sotthimAgataM / AtimittA suhajjA ca, abhinandanti Agata"nti / / (dha0 pa0 219) AdIsu smptticchnepi| "abhinanditvA anumoditvA''tiAdIsu (ma0 ni0 1.205) anumodanepi / svAyamidha anumodanasampaTicchanesu yujjati / tena vuttaM - "abhinandunti anumodisu ceva sampaTicchiMsu cA''ti / subhAsitaM sulapitaM, "sAdhu sAdhU''ti taadino| anumodamAnA sirasA, sampaTicchiMsu bhikkhavoti / / imasmiJca pana veyyAkaraNasminti imasmiM niggAthakasutte / niggAthakattA hi idaM veyyAkaraNanti vuttaM / 110
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivaTTakathAdivaNNanA dasasahassI lokadhAtUti dasasahassacakkavALaparimANA lokadhAtu / akampitthAti na suttapariyosAneyeva akampitthAti veditabbA / bhaJJamAneti hi vRttaM / tasmA dvATThiyA diTThigatesu viniveThetvA desiyamAnesu tassa tassa diTThigatassa pariyosAne pariyosAneti dvAsaTThiyA ThAnesu akampitthAti veditabbA | (1.149-149) tattha aTThahi kAraNehi pathavIkampo veditabbo - dhAtukkhobhena iddhimato AnubhAvena, bodhisatta gabbhokkantiyA, mAkucchito nikkhamanena, sambodhippattiyA, dhammacakkappavattanena, AyusaGghArossajjanena, parinibbAnenAti / tesaM vinicchyaM - "aTTha kho ime, Ananda, hetU aTTha paccayA mahato bhUmicAlassa pAtubhAvAyA "ti evaM mahAparinibbAne AgatAya tantiyA vaNNanAkAle vakkhAma / ayaM pana mahApathavI aparesupi aTThasu ThAnesu akampittha - mahAbhinikkhamane, bodhimaNDUpasaGkamane, paMsukUlaggahaNe, paMsukUladhovane, kALArAmasut gotamakat vessantarajAtake, imasmiM brahmajAleti / tattha mahAbhinikkhamanabodhimaNDUpasaGkamanesu vIriyabalena akampittha / paMsukUlaggahaNe dvisahassadIpaparivAre cattAro mahAdIpe pahAya pabbajitvA susAnaM gantvA paMsukUlaM gaNhantena dukkaraM bhagavatA katanti acchariyavegAbhihatA akampittha / paMsukUladhovanavessantarajAtasu akAlakampanena akampittha / kALakArAmagotamakasuttesu - "ahaM sakkha bhagavA "ti sakkhibhAvena akampittha / imasmiM pana brahmajAle dvAsaTThiyA diTThigatesu vijaTetvA niggumba katvA desiyamAnesu sAdhukAradAnavasena akampitthAti veditabbA / na kevalaJca etesu ThAnesuyeva pathavI akampittha, atha kho tIsu saGgasupa mahAmahindattherassa imaM dIpaM AgantvA jotivane nisIditvA dhammaM desitadivasepi akampittha | kalyANiyavihAre ca piNDapAtiyattherassa cetiyaGgaNaM sammajjitvA tattheva nisIditvA buddhArammaNaM pItiM gahetvA imaM suttantaM Araddhassa suttapariyosAne udakapariyantaM katvA akampittha / lohapAsAdassa pAcIna ambalaTThikaTThAnaM nAma ahosi / tattha nisIditvA dIghabhANakattherA brahmajAlasuttaM Arabhisu, tesaM sajjhAyapariyosAnepi udakapariyantameva katvA pathavI akampitthAti / evaM yassAnubhAvena, akampittha anekaso / medanI suttaseTThassa, desitassa sayambhunA / / 111 111
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (1.149-149) brahmajAlassa tassIdha, dhammaM atthaJca paNDitA / sakkaccaM uggahetvAna, paTipajjantu yonisoti / / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM brahmajAlasuttavaNNanA nihitaa| 112
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. sAmaJjaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA 150. evaM me sutaM...pe0... rAjagaheti sAmaJaphalasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanArAjagaheti evaMnAmake ngre| tahi mandhAtumahAgovindAdIhi pariggahitattA rAjagahanti vuccati / aJapi ettha pakAre vaNNayanti, kiM tehi ? nAmamattametaM tassa nagarassa / taM panetaM buddhakAle ca cakkavattikAle ca nagaraM hoti, sesakAle sujhaM hoti yakkhapariggahitaM, tesaM vasanavanaM hutvA titthtthti| viharatIti avisesena iriyApathadibbabrahmaariyavihAresu anyjtrvihaarsmnggipridiipnmetN| idha pana ThAnagamananisajjasayanappabhedesu iriyApathesu aJatarairiyApathasamAyogaparidIpanaM / tena Thitopi gacchantopi nisinnopi sayAnopi bhagavA viharati ceva veditbbo| so hi ekaM iriyApathabAdhanaM aJjena iriyApathena vichinditvA aparipatantaM attabhAvaM harati pavatteti, tasmA viharatIti vuccati / jIvakassa komArabhaccassa ambavaneti idamassa yaM gocaragAmaM upanissAya viharati, tassa samIpanivAsanaTThAnaparidIpanaM / tasmA - rAjagahe viharati jIvakassa komArabhaccassa ambavaneti rAjagahasamIpe jIvakassa komArabhaccassa ambavane viharatIti evamettha attho veditbbo| samIpatthe hetaM bhummavacanaM / tattha jIvatIti jIvako, kumArena bhatoti komaarbhcco| yathAha- "kiM bhaNe, etaM kAkehi samparikiNNanti ? dArako devAti / jIvati bhaNeti ? jIvati, devAti / tena hi, bhaNe taM dArakaM amhAkaM antepuraM netvA dhAtInaM detha posetunti / tassa jIvatIti jIvakoti nAmaM akaMsu / kumArena posApitoti komArabhaccoti nAmaM akaMsUti (mahAva0 328) ayaM panettha sopo| vitthArena pana jIvakavatthukhandhake Agatameva / vinicchayakathApissa samantapAsAdikAya vinayaTThakathAyaM vuttaa| 113
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ayaM pana jIvako ekasmiM samaye bhagavato dosAbhisannaM kAyaM virecetvA siveyyakaM dussayugaM datvA vatthAnumodanApariyosAne sotApattiphale patiTThAya cintesi - " mayA divasassa dvattikkhattuM buddhapaTThAnaM gantabbaM idaJca veLuvanaM atidUre, mayhaM pana ambavanaM uyyAnaM AsannataraM, yaMnUnAhaM ettha bhagavato vihAraM kAreyyanti / so tasmiM ambavane rattiTThAnadivAThAnaleNakuTimaNDapAdIni sampAdetvA bhagavato anucchavikaM gandhakuTiM kArApetvA ambavanaM aTThArasahatthubbedhena tambapaTTavaNNena pAkArena parikkhipApetvA buddhappamukhaM bhikkhusa sacIvarabhattena santappetvA dakkhiNodakaM pAtetvA vihAraM niyyAtesi / taM sandhAya vRttaM - "jIvakassa komArabhaccassa ambavane 'ti / aDaLasehi bhikkhusatehIti aDDasatena Unehi terasahi bhikkhusatehi / rAjAti AdIsu rAjati attano issariyasampattiyA catUhi saGgrahavatthUhi mahAjanaM raJjeti vaDDhetIti rAjA / magadhAnaM issaroti mAgadho / ajAtoyeva rajJo sattu bhavissatIti nemitta kehi niTThioti ajAtasattu / (2.150 - 150 ) tasmiM kira kucchigate deviyA evarUpo dohako uppajji - " aho vatAhaM raJJo dakkhiNabAhulohitaM piveyyanti sA "bhAriye ThAne dohako uppanno, na sakkA saci Arocetu "nti taM kathetuM asakkontI kisA dubbaNNA ahosi / taM rAjA pucchi - "bhadde, tumhaM attabhAvo na pakativaNNo, kiM kAraNa "nti ? " mA puccha, mhaaraajaati"| "bhadde, tvaM attano ajjhAsayaM mayhaM akathentI kassa kathessasI "ti tathA tathA nibandhitvA kathApesi | sutvA ca - "bAle, kiM ettha tumhaM bhAriyasaJJA ahosI" ti vejjaM pakkosApetvA suvaNNasatthakena bAhuM phAlApetvA suvaNNasarakena lohitaM gahetvA udakena sambhinditvA pAyesi / nemittakA taM sutvA- "esa gabbho raJJo sattu bhavissati, iminA rAjA haJJistIti byAkariMsu / devI sutvA- " mavhaM kira kucchito nikkhanto rAjAnaM mAressatI 'ti gabbhaM pAtetukAmA uyyAnaM gantvA kucchiM maddApesi, gabbho na patati / sA punapunaM gantvA tatheva kAresi / rAjA kimatthaM ayaM abhiNhaM uyyAnaM gacchatIti parivImaMsanto taM kAraNaM sutvA - "bhadde, tava kucchiyaM puttoti vA dhItAti vA na paJJAyati, attano nibbattadArakaM evamakAsIti mahA aguNarAsipi no jambudIpatale Avibhavissati, mA tvaM evaM karohI "ti nivAretvA ArakkhaM adAsi / sA gabbhavuTThAnakAle "mAressAmI'"ti cintesi / tadApi ArakkhamanussA dArakaM apanayiMsu / athAparena samayena 114
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA 115 kiyA gayA ki kAra kA vuDDippattaM kumAraM deviyA dassesuM / sA taM disvAva puttasinehaM uppAdesi, tena naM mAretuM nAsakkhi / rAjApi anukkamena puttassa oparajjamadAsi | athekasmiM samaye devadatto rahogato cintesi - "sAriputtassa parisA mahAmoggallAnassa parisA mahAkassapassa parisAti, evamime visuM visuM dhurA, ahampi ekaM dhuraM nIharAmI 'ti / so "na sakkA vinA lAbhena parisaM uppAdetuM, handAhaM lAbha nibbattemI"ti cintetvA khandhake Agatanayena ajAtasattuM kumAraM iddhipATihAriyena pasAdetvA sAyaM pAtaM paJcahi rathasatehi upaTThAnaM AgacchantaM ativissatthaM JatvA ekadivasaM upasaGkamitvA etadavoca - "pubbe kho, kumAra, manussA dIghAyukA, etarahi appAyukA, tena hi tvaM kumAra, pitaraM hantvA rAjA hohi, ahaM bhagavantaM hantvA buddho bhavissAmIti kumAraM pituvadhe uyyojeti / so- "ayyo devadatto mahAnubhAvo, etassa aviditaM nAma natthI'ti UruyA potthaniyaM bandhitvA divA divassa bhIto ubbiggo ussaGkI utrasto antepuraM pavisitvA vuttappakAraM vippakAraM akAsi / atha naM amaccA gahetvA anuyujitvA - "kumAro ca hantabbo, devadatto ca, sabbe ca bhikkhU hantabbA''ti sammantayitvA raJo ANAvasena karissAmAti ro ArocesuM / __ rAjA ye amaccA mAretukAmA ahesuM, tesaM ThAnantarAni acchinditvA, ye na mAretukAmA, te uccesu ThAnesu ThapetvA kumAraM pucchi - "kissa pana tvaM, kumAra, maM mAretukAmosI"ti ? "rajjenamhi, deva, asthiko''ti / rAjA tassa rajjaM adAsi / so mayhaM manoratho nipphannoti devadattassa Arocesi / tato naM so Aha - "tvaM siGgAlaM antokatvA bheripariyonaddhapuriso viya sukiccakArimhIti maJjasi, katipAheneva te pitA tayA kataM avamAnaM cintetvA sayameva rAjA bhavissatI"ti / atha, bhante, kiM karomIti ? mUlaghaccaM ghaatehiiti| nanu, bhante, mayhaM pitA na satthavajjhoti ? AhArupacchedena naM mArehIti / so pitaraM tApanagehe pakkhipApesi, tApanagehaM nAma kammakaraNatthAya kataM dhamagharaM / "mama mAtaraM ThapetvA aJassa daTuM mA dethA"ti Aha / devI savaNNasarake bhattaM pakkhipitvA ucchalenAdAya pvisti| rAjA taM bhajitvA yApeti / so- "mahaM pitA kathaM yApetI"ti pucchitvA taM pavattiM sutvA - "mayhaM mAtu ucchaGgaM 115
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.150-150) katvA pavisituM mA dethA''ti Aha / tato paTThAya devI moLiyaM pakkhipitvA pavisati / tampi sutvA "moLiM bandhitvA pavisituM mA dethA''ti / tato suvaNNapAdukAsu bhattaM ThapetvA pidahitvA pAdukA Aruyha pavisati / rAjA tena yApeti / puna "kathaM yApetI"ti pucchitvA tamatthaM sutvA "pAdukA Aruyha pavisitumpi mA dethA"ti Aha / tato paTThAya devI gandhodakena nhAyitvA sarIraM catumadhurena makkhetvA pArupitvA pavisati / rAjA tassA sarIraM lehitvA yApeti / puna pucchitvA taM pavattiM sutvA "ito paTThAya mayhaM mAtu pavesanaM nivArethA''ti Aha / devI dvAramUle ThatvA "sAmi, bimbisAra, etaM daharakAle mAretuM na adAsi, attano sattuM attanAva posesi, idaM pana dAni te pacchimadassanaM, nAhaM ito paTThAya tumhe passituM labhAmi, sace mayhaM doso atthi, khamatha devA"ti roditvA kanditvA nivatti / tato paTThAya raJjo AhAro natthi / rAjA maggaphalasukhena caGkamena yApeti / ativiya assa attabhAvo virocati / so- "kathaM, me bhaNe, pitA yApetI"ti pucchitvA "caGkamena, deva, yApeti; ativiya cassa attabhAvo virocatI"ti sutvA 'caGkama dAnissa hAressAmI'ti cintetvA - "mayhaM pitu pAde khurena phAletvA loNatelena makkhetvA khadiraGgArehi vItaccitehi pacathA''ti nhApite pesesi / rAjA te disvA - "nUna mayhaM putto kenaci saJatto bhavissati, ime mama massukaraNatthAyAgatA"ti cintesi / te gantvA vanditvA adaMsa / 'kasmA AgatatthA'ti ca paTTA taM sAsanaM aarocesN| "tamhAkaM rajjo manaM karothA'ti ca vuttA 'nisIda, devA'ti vatvA ca rAjAnaM vanditvA - "deva, mayaM rao ANaM karoma, mA amhAkaM kujjhittha, nayidaM tumhAdisAnaM dhammarAjUnaM anucchavika"nti vatvA vAmahatthena gopphake gahetvA dakkhiNahatthena khuraM gahetvA pAdatalAni phAletvA loNatelena makkhetvA khadiraGgArehi vItaccitehi paciMsa / rAjA kira pUbbe cetiyaGgaNe saupAhano agamAsi, nisajjanatthAya paJattakaTasArakaJca adhotehi pAdehi akkami, tassAyaM nissandoti vadanti / ro balavavedanA uppnnaa| so- "aho buddho, aho dhammo, aho saGgho''ti anussarantoyeva cetiyaGgaNe khittamAlA viya milAyitvA cAtumahArAjikadevaloke vessavaNassa paricArako janavasabho nAma yakkho hutvA nibbatti / taM divasameva ajAtasattussa putto jAto, puttassa jAtabhAvaJca pitumatabhAvaJca nivedetuM dve lekhA ekakhaNeyeva aagtaa| amaccA- "paThamaM puttassa jAtabhAvaM ArocessAmA''ti taM lekhaM rao hatthe tthpesuN| rao taGkhaNeyeva puttasineho uppajjitvA 116
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA 117 sakalasarIraM khobhetvA aTThimijaM Ahacca aTThAsi / tasmiM khaNe pituguNamaJjAsi - "mayi jAtepi mahaM pitu evameva sineho uppannoti / so- "gacchatha, bhaNe, mayhaM pitaraM vissajjethA"ti Aha / "kiM vissajjApetha, devA"ti itaraM lekhaM hatthe ThapayiMsu / ___so taM pavattiM sutvA rodamAno mAtusamIpaM gantvA - "ahosi nu, kho, amma, mayhaM pitu mayi jAte sineho"ti ? sA Aha - "bAlaputta, kiM vadesi, tava daharakAle aGguliyA pILakA uTThahi / atha taM rodamAnaM sApetuM asakkontA taM gahetvA vinicchayaTThAne nisinnassa tava pitu santikaM agmNsu| pitA te aGguliM mukhe Thapesi / pILakA mukheyeva bhijji / atha kho pitA tava sinehena taM lohitamissakaM pubbaM aniTThabhitvAva ajjhohari / evarUpo te pitu sineho''ti / so roditvA paridevitvA pitu sarIrakiccaM akAsi / devadattopi ajAtasattuM upasaGkamitvA - "purise, mahArAja, ANApehi, ye samaNaM gotamaM jIvitA voropessantI''ti vatvA tena dinne purise pesetvA sayaM gijjhakUTaM Aruyha yantena silaM pavijjhitvA nALAgirihatthiM muJcApetvApi kenaci upAyena bhagavantaM mAretuM asakkonto parihInalAbhasakkAro paJca vatthUni yAcitvA tAni alabhamAno tehi janaM saJApessAmIti saGghabhedaM katvA sAriputtamoggallAnesu parisaM AdAya pakkantesu uNhalohitaM mukhena chaDDatvA navamAse gilAnamaJce nipajjitvA vippaTisArajAto - "kuhiM etarahi satthA vasatI''ti pucchitvA "jetavane''ti vutte maJcakena maM AharitvA satthAraM dassethAti vatvA AhariyamAno bhagavato dassanArahassa kammassa akatattA jetavane pokkharaNIsamIpeyeva dvedhA bhinnaM pathaviM pavisitvA mahAniraye patiTThitoti / ayamettha saGkhapo / vitthArakathAnayo khandhake Agato / AgatattA pana sab na vuttanti / evaM ajAtoyeva raJo sattu bhavissatIti nemittakehi niddiTThoti ajAtasattu / vedehiputtoti ayaM kosalaraJo dhItAya putto, na videhro| vedehIti pana paNDitAdhivacanametaM / yathAha - "vedehikA gahapatAnI (ma0 ni0 1.226), ayyo Anando vedehamunI''ti (saM0 ni0 1.2.154) / tatrAyaM vacanattho- vidanti etenAti vedo, ANassetaM adhivacanaM / vedena Ihati ghaTati vAyamatIti vedehii| vedehiyA putto vedehiputto| tadahUti tasmiM ahu, tasmiM divaseti attho / upavasanti etthAti uposatho, 117
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 (2.150 - 150 ) upavasantIti sIlena vA anasanena vA upetA hutvA vasantIti attho / ayaM panettha atthuddhAro - " AyAmAvuso, kappina, uposathaM gamissAmA ''tiAdIsu pAtimokkhuddeso uposatho / "evaM aTThaGgasamannAgato kho, visAkhe, uposatho upavuttho "tiAdIsu (a0 ni0 3.8.43) sIlaM / "suddhassa ve sadA phaggu, suddhassuposatho sadA 'tiAdIsu (ma0 ni0 1.79) upavAso / "uposatho nAma nAgarAjA' 'tiAdIsu (dI0 ni0 2.246) paJJatti / "na, bhikkhave, tadahuposathe sabhikkhukA AvAsA "tiAdIsu (mahAva0 181) upvsitbbdivso| idhApi soyeva adhippeto / so panesa aTTamI cAtuddasI pannarasIbhedena tividho / tasmA sesadvayanivAraNatthaM pannaraseti vuttaM / teneva vuttaM - " upavasanti etthAti uposatho 'ti / dIghanikAye sIlakkhandhavaragaTThakathA komudiyAti kumudavatiyA / tadA kira kumudAni supumphitAni honti, tAni ettha santIti komudI / cAtumAsiniyAti cAtumAsiyA, sA hi catunnaM mAsAnaM pariyosAnabhUtAti cAtumAsI / idha pana cAtumAsinIti vuccati / mAsapuNNatAya utupuNNatAya saMvaccharapuNNatAya puNNA sampuNNAti puNNA / mA iti cando vuccati, so ettha puNNoti puNNamA / evaM puNAya puNNamAyAti imasmiM padadvaye ca attho veditabbo / rAjAmaccaparitoti evarUpAya rajataghaTaviniggatAhi khIradhArAhi dhoviyamAnadisAbhAgAya viya, rajatavimAnaviccutehi muttAvaLisumanakusumadAmasetadukUlakumudavisarehi samparikiNNAya viya ca, caturupakkilesavimuttapuNNacandappabhAsamudayobhAsitAya rattiyA rAjAmaccehi paritoti attho / uparipAsAdavaragatoti pAsAdavarassa uparigato / mahAra he samussita setacchatte kaJcanAsane nisinno hoti / kasmA nisino ? niddAvinodanatthaM / ayahi rAjA pitari upakkantadivasato paTThAya "niddaM okkamissAmI"ti nimIlitamattesuyeva akkhI sattisataabbhAhato viya kandamAnoyeva pabujjhi / kimetanti ca vutte, na kiJcIti vadati / tenassa amanApA niddA, iti niddAvinodanatthaM nisinno / api ca tasmiM divase nakkhattaM saGgha hoti / sabba nagaraM sittasammaTThe vippakiNNavAkaM paJcavaNNakusumalAjapuNNaghaTapaTimaNDitagharadvAraM samussitadhajapaTAkavicitrasamujjalitadIpamAlAlaGkatasabbadisAbhAgaM vIthisabhAgena racchAsabhAgena nakkhattakILaM anubhavamAnena mahAjanena samAkiNNaM hoti / iti nakkhattadivasatAyapi nisinnoti vadanti / evaM pana vatvApi - "rAjakulassa nAma sadApi nakkhattameva niddAvinodanatthaMyeva panesa nisinno 'ti sanniTThAnaM kataM / 118
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA 119 udAnaM udAnesIti udAhAraM udAhari, yathA hi yaM telaM mAnaM gahetuM na sakkoti, vissanditvA gacchati, taM avasekoti vuccati / yaJca jalaM taLAkaM gahetuM na sakkoti, ajjhottharitvA gacchati, taM oghoti vuccati; evameva yaM pItivacanaM hadayaM gahetuM na sakkoti, adhikaM hutvA anto asaNThahitvA bahinikkhamati, taM udAnanti vuccati / evarUpaM pItimayaM vacanaM nicchAresIti attho / dosinAti dosApagatA, abbhA, mahikA, dhUmo, rajo, rAhUti imehi paJcahi upakkilesehi virahitAti vuttaM hoti / tasmA ramaNIyAtiAdIni paJca thomanavacanAni / sA hi mahAjanassa manaM ramayatIti rmnniiyaa| vuttadosavimuttAya candappabhAya obhAsitattA ativiya surUpAti abhiruupaa| dassituM yuttAti dssniiyaa| cittaM pasAdetIti paasaadikaa| divasamAsAdInaM lakkhaNaM bhavituM yuttAti lkkhnyaa| ___ kaM nu khvajjAti kaM nu kho ajja | samaNaM vA brAhmaNaM vAti samitapApatAya samaNaM / bAhitapApatAya braahmnnN| yaM no payirupAsatoti vacanabyattayo esa, yaM amhAkaM paJhapucchanavasena payirupAsantAnaM madhuraM dhammaM sutvA cittaM pasIdeyyAti attho / iti rAjA iminA sabbenapi vacanena obhAsanimittakammaM akAsi / kassa akAsIti ? jIvakassa / kimatthaM ? bhagavato dassanatthaM / kiM bhagavantaM sayaM dassanAya upagantuM na sakkotIti ? Ama, na sakkoti / kasmA ? mahAparAdhatAya / tena hi bhagavato upaTThAko ariyasAvako attano pitA mArito, devadatto ca tameva nissAya bhagavato bahuM anatthamakAsi, iti mahAparAdho esa, tAya mahAparAdhatAya sayaM gantuM na sakkoti / jIvako pana bhagavato upaTThAko, tassa piTTichAyAya bhagavantaM passissAmIti obhAsanimittakammaM akAsi | kiM jIvako pana - "mahaM idaM obhAsanimittakamma"nti jAnAtIti ? Ama jAnAti / atha kasmA tuNhI ahosIti ? vikkhepapacchedanatthaM / tassahi parisati channaM satthArAnaM upaTThAkA bahU sannipatitA, te asikkhitAnaM payirupAsanena sayampi asikkhitAva / te mayi bhagavato guNakathaM Araddhe antarantarA uTThAyuTThAya attano satthArAnaM guNaM kathessanti, evaM me satthu guNakathA pariyosAnaM na gamissati / rAjA pana imesaM kulUpake upasaGkamitvA gahitAsAratAya tesaM guNakathAya 119
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.151-152-151-152) anattamano hutvA maM paTipucchissati, athAhaM nibikkhepaM satthu guNaM kathetvA rAjAnaM satthu santikaM gahetvA gamissAmIti jAnantova vikkhepapacchedanatthaM tuNhI ahosIti / tepi amaccA evaM cintesuM- "ajja rAjA paJcahi padehi rattiM thometi, addhA kiJci samaNaM vA brAhmaNaM vA upasaGkamitvA pahaM pucchitvA dhammaM sotukAmo, yassa cesa dhamma sutvA pasIdissati, tassa ca mahantaM sakkAraM karissati, yassa pana kulUpako samaNo rAjakulUpako hoti, bhadaM tassA''ti / 151-152. te evaM cintetvA- "ahaM attano kulUpakasamaNassa vaNNaM vatvA rAjAnaM gahetvA gamissAmi, ahaM gamissAmI"ti attano attano kulUpakAnaM vaNNaM kathetuM AraddhA / tenAha - "evaM vutte aJjataro rAjAmacco"tiAdi / tattha pUraNoti tassa satthupaTicassa nAmaM / kassapoti gottaM / so kira aJjatarassa kulassa ekUnadAsasataM pUrayamAno jAto, tenassa pUraNoti nAmaM akaMsu / maGgaladAsattA cassa "dukkaTa"nti vattA natthi, akataM vA na katanti / so "kimahaM ettha vasAmI"ti palAyi / athassa corA vatthAni acchindiMsu, so paNNena vA tiNena vA paTicchAdetumpi ajAnanto jAtarUpeneva ekaM gAmaM pAvisi / manussA taM disvA "ayaM samaNo arahA appiccho, natthi iminA sadiso''ti pUvabhattAdIni gahetvA upasaGkamanti / so- "mahaM sATakaM anivatthabhAvena idaM uppanna"nti tato paTThAya sATakaM labhitvApi na nivAsesi, tadeva pabbajjaM aggahesi, tassa santike aJapi ajepIti paJcasatamanussA pabbajiMsu / taM sandhAyAha - "pUraNo kassapo"ti / pabbajitasamUhasaGghAto saGgho assa atthIti saGghI / sveva gaNo assa atthIti gnnii| AcArasikkhApanavasena tassa gaNassa Acariyoti gnnaacriyo| jAtoti pAto pAkaTo / "appiccho santuTTho / appicchatAya vatthampi na nivAsetI''ti evaM samuggato yaso assa atthIti ysssii| titthakaroti lddhikro| sAdhusammatoti ayaM sAdhu, sundaro, sappurisoti evaM smmto| bahujanassAti assutavato andhbaalputhujjnss| pabbajitato paTThAya atikkantA bahU rattiyo jAnAtIti rttjuu| ciraM pabbajitassa assAti cirapabbajito, acirapabbajitassa hi kathA okappanIyA na hoti, tenAha "cirapabbajito''ti / addhagatoti addhAnaM gato, dve tayo rAjaparivaTTe atItoti adhippAyo / vayoanuSpattoti pacchimavayaM anuppatto / idaM ubhayampi - "daharassa kathA okappanIyA na hotI"ti etaM sandhAya vuttaM / 120
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.153-156) rAjAmaccakathAvaNNanA __ tuhI ahosIti suvaNNavaNNaM madhurarasaM ambapakkaM khAditukAmo puriso AharitvA hatthe ThapitaM kAjarapakkaM disvA viya jhAnAbhijJAdiguNayuttaM tilakkhaNabbhAhataM madhuraM dhammakathaM sotukAmo pubbe pUraNassa dassanenApi anattamano idAni guNakathAya suTThataraM anattamano hutvA tuNhI ahosi / anattamano samAnopi pana "sacAhaM etaM tajjetvA gIvAyaM gahetvA nIharApessAmi, 'yo yo kathesi, taM taM rAjA evaM karotI'ti bhIto aopi koci kiJci na kathessatI"ti amanApampi taM kathaM adhivAsetvA tuNhI eva ahosi / atho"ahaM attano kulUpakassa vaNNaM kathessAmI"ti cintetvA vattuM Arabhi / tena vuttaM - aJataropi khotiAdi / taM sab vuttanayeneva veditab / ettha pana makkhalIti tassa nAma / gosAlAya jAtattA gosAloti dutiyaM nAmaM / taM kira sakaddamAya bhUmiyA telaghaTaM gahetvA gacchantaM - "tAta, mA khalI''ti sAmiko Aha / so pamAdena khalitvA patitvA sAmikassa bhayena palAyituM aarddho| sAmiko upadhAvitvA dussakaNNe aggahesi / so sATakaM chaDDatvA acelako hutvA palAyi / sesaM pUraNasadisameva / 153. ajitoti tassa nAmaM / kesakambalaM dhAretIti keskmblo| iti nAmadvayaM saMsanditvA ajito kesakambaloti vuccati / tattha kesakambalo nAma manussakesehi katakambalo / tato paTikiTThataraM vatthaM nAma natthi / yathAha - "seyyathApi, bhikkhave, yAni kAnici tantAvutAnaM vatthAnaM, kesakambalo tesaM paTikiTTho akkhAyati / kesakambalo, bhikkhave, sIte sIto, uNhe uNho, dubbaNNo duggandho dukkhasamphasso''ti (a0 ni0 1.3.138) / 154. pakudhoti tassa nAmaM / kaccAyanoti gottaM / iti nAmagottaM saMsanditvA pakudho kaccAyanoti vuccati / sItudakapaTikkhittako esa, vaccaM katvApi udakakiccaM na karoti, uNhodakaM vA kaJjiyaM vA labhitvA karoti, nadiM vA maggodakaM vA atikkamma- "sIlaM me bhinnanti vAlikathUpaM katvA sIlaM adhiTThAya gacchati / evarUpo nissirIkaladdhiko esa | 155. saJcayoti tassa nAmaM / belaTThassa puttoti beljhuputto| 156. amhAkaM gaNThanakileso palibandhanakileso natthi, kilesagaNTharahitA mayanti evaMvAditAya laddhanAmavasena nignnttho| nATassa putto naattputto| 121
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTukathA (2.157-157) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 157. atha kho rAjAti rAjA kira tesaM vacanaM sutvA cintesi - "ahaM yassa yassa vacanaM na sotukAmo, so so eva kathesi / yassa panamhi vacanaM sotukAmo, esa nAgavasaM pivitvA Thito supaNNo viya tuNhIbhUto, anattho vata me"ti / athassa etadahosi - "jIvako upasantassa buddhassa bhagavato upaTThAko, sayampi upasanto, tasmA vattasampanno bhikkhu viya tuNhIbhUtova nisinno, na esa mayi akathente kathessati, hathimhi kho pana maddante hathisseva pAdo gahetabbo''ti tena saddhiM sayaM mantetumAraddho / tena vutta - "atha kho rAjA"ti / tattha kiM tuNhIti kena kAraNena tuNhI / imesaM amaccAnaM attano attano kulUpakasamaNassa vaNNaM kathentAnaM mukhaM nappahoti / kiM yathA etesaM, evaM tava kulUpakasamaNo natthi, kiM tvaM daliddo, na te mama pitarA issariyaM dinnaM, udAhu assaddhoti pucchati / tato jIvakassa etadahosi - "ayaM rAjA maM kulUpakasamaNassa guNaM kathApeti, na dAni me tuNhIbhAvassa kAlo, yathA kho panime rAjAnaM vanditvA nisinnAva attano kulUpakasamaNAnaM guNaM kathayiMsu, na mayhaM evaM satthuguNe kathetuM yutta"nti uThAyAsanA bhagavato vihArAbhimukho paJcapatihitena vanditvA dasanakhasamodhAnasamujjalaM aJjaliM sirasi paggahetvA -- "mahArAja, mA maM evaM cintayittha, 'ayaM yaM vA taM vA samaNaM upasaGkamatI'ti, mama satthuno hi mAtukucchiokkamane, mAtukucchito nikkhamane, mahAbhinikkhamane, sambodhiyaM, dhammacakkappavattane ca, dasasahassilokadhAtu kampittha, evaM yamakapATihAriyaM akAsi, evaM devorohaNaM, ahaM satthuno guNe kathayissAmi, ekaggacitto suNa, mahArAjA''ti vatvA- "ayaM deva, bhagavA arahaM sammAsambuddho"tiAdimAha / tattha taM kho pana bhagavantanti itthambhUtAkhyAnatthe upayogavacanaM, tassa kho pana bhagavatoti attho / kalyANoti kalyANaguNasamannAgato, seTThoti vuttaM hoti / kittisahoti kittiyeva / thutighoso vA / anbhuggatoti sadevakaM lokaM ajjhottharitvA uggto| kinti ? "itipi so bhagavA arahaM sammAsambuddho...pe0... bhagavA"ti / tatrAyaM padasambandho- so bhagavA itipi arahaM itipi sammAsambuddho...pe0... itipi bhagavAti / iminA ca iminA ca kAraNenAti vuttaM hoti / tattha ArakattA arInaM, arAnaJca hatattA, paccayAdInaM arahattA, pApakaraNe rahAbhAvAti, imehi tAva kAraNehi so 122
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.158-158) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 123 bhagavA arahanti veditabbotiAdinA nayena mAtikaM nikkhipitvA sabbAneva cetAni padAni visuddhimagge buddhAnussatiniddese vitthAritAnIti tato nesaM vitthAro gahetabbo / __ jIvako pana ekamekassa padassa atthaM niTThApetvA - "evaM, mahArAja, arahaM mayhaM satthA, evaM sammAsambuddho...pe0... evaM bhagavA''ti vatvA - "taM, devo, bhagavantaM payirupAsatu, appeva nAma devassa taM bhagavantaM payirupAsato cittaM pasIdeyyA"ti Aha / ettha ca taM devo payirupAsatUti vadanto "mahArAja, tumhAdisAnahi satenapi sahassenapi satasahassenapi puTThassa mayhaM satthuno sabbesaM cittaM gahetvA kathetuM thAmo ca balaJca atthi, vissattho upasaGkamitvA puccheyyAsi mahArAjA"ti Aha / ropi bhagavato guNakathaM suNantassa sakalasarIraM paJcavaNNAya pItiyA nirantaraM phuTa ahosi | so taGkSaNa va gantukAmo hutvA - "imAya kho pana velAya mayhaM dasabalassa santikaM gacchato na aJjo koci khippaM yAnAni yojetuM sakkhissati ajhatra jIvakA''ti cintetvA - "tena hi, samma jIvaka, hathiyAnAni kappApehI"ti Aha / 158. tattha tena hIti uyyojanatthe nipaato| gaccha, samma jIvakAti vuttaM hoti / hatthiyAnAnIti anekesu assarathAdIsu yAnesu vijjamAnesupi hatthiyAnaM uttamaM; uttamassa santikaM uttamayAneneva gantabbanti ca, assayAnarathayAnAni sasaddAni, dUratova tesaM saddo suyyati, hatthiyAnassa padAnupadaM gacchantApi sadaM na suNanti / nibbutassa pana kho bhagavato santike nibbateheva yAnehi gantabbanti ca cintayitvA hatthiyAnAnIti Aha / / paJcamattAni hasthinikAsatAnIti paJca kareNusatAni / kappApetvAti ArohaNasajjAni kAretvA / ArohaNIyanti ArohaNayoggaM, opaguTahanti attho| kiM panesa raJA vuttaM akAsi avuttanti ? avuttaM / kasmA ? paNDitatAya / evaM kirassa ahosi - rAjA imAya velAya gacchAmIti vadati, rAjAno ca nAma bahupaccatthikA / sace antarAmagge koci antarAyo hoti, mampi garahissanti- "jIvako rAjA me kathaM gaNhAtIti akAlepi rAjAnaM gahetvA nikkhamatI"ti / bhagavantampi garahissanti "samaNo gotamo, 'mahaM kathA vattatIti kAlaM asallakkhetvAva dhamma kathetIti / tasmA yathA neva mahaM, na bhagavato, garahA uppajjati; ro ca rakkhA susaMvihitA hoti, tathA karissAmI'ti / 123
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.159-159) tato itthiyo nissAya purisAnaM bhayaM nAma natthi, 'sukhaM itthiparivuto gamissAmI'ti paJca hasthinikAsatAni kappApetvA paJca ithisatAni purisavesaM gAhApetvA - "asitomarahatthA rAjAnaM parivAreyyAthA'ti vatvA puna cintesi - "imassa raJo imasmiM attabhAve maggaphalAnaM upanissayo natthi, buddhA ca nAma upanissayaM disvAva dhamma kathenti | handAhaM, mahAjanaM sannipAtApemi, evahi sati satthA kassacideva upanissayena dhamma desessati, sA mahAjanassa upakArAya bhavissatI''ti / so tattha tattha sAsanaM pesesi, bheriM carApesi - "ajja rAjA bhagavato santikaM gacchati, sabbe attano vibhavAnurUpena ro ArakkhaM gaNhantU''ti / tato mahAjano cintesi - "rAjA kira satthudassanatthaM gacchati, kIdisI vata bho dhammadesanA bhavissati, kiM no nakkhattakILAya, tattheva gamissAmA''ti / sabbe gandhamAlAdIni gahetvA ro AgamanaM AkaGkhamAnA magge attuNsu| jIvakopi ro paTivedesi - "kappitAni kho te, deva, hathiyAnAni, yassa dAni kAlaM maJjasI'ti / tattha yassa dAni kAlaM maJjasIti upacAravacanametaM / idaM vuttaM hoti- "yaM tayA ANattaM, taM mayA kataM, idAni tvaM yassa gamanassa vA agamanassa vA kAlaM maJjasi, tadeva attano ruciyA karohI''ti / 159. paccekA ithiyoti pATiyekkA itthiyo, ekekissA hatthiniyA ekekaM itthinti vuttaM hoti / ukkAsu dhAriyamAnAsUti daNDadIpikAsu dhAriyamAnAsu / mahacca rAjAnubhAvenAti mahatA rAjAnubhAvena / mahaccAtipi pALi, mahatiyAti attho, liGgavipariyAyo esa / rAjAnubhAvo vuccati rAjiddhi / kA panassa rAjiddhi ? tiyojanasatAnaM dvinnaM mahAraTThAnaM issriysirii| tassa hi asukadivasaM rAjA tathAgataM upasaGkamissatIti paThamataraM saMvidahane asatipi taGkSaNa va paJca itthisatAni purisavesaM gahetvA paTimukkaveThanAni aMse AsattakhaggAni maNidaNDatomare gahetvA nikkhamiMsu / yaM sandhAya vuttaM - "paccekA ithiyo aaropetvaa''ti| aparApi soLasasahassakhattiyanATakitthiyo rAjAnaM privaaresuN| tAsaM pariyante khujjavAmanakakirAtAdayo / tAsaM pariyante antepurapAlakA vissaasikpurisaa| tesaM pariyante vicitravesavilAsino saTThisahassamattA mhaamttaa| tesaM pariyante vividhAlaGkArapaTimaNDitA nAnappakAraAvudhahatthA vijjAdharataruNA viya navutisahassamattA rtttthiyputtaa| tesaM pariyante 124
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.159-159) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 125 satagghanikAni nivAsetvA paJcasatagghanikAni ekaMsaM katvA sunhAtA suvilittA kaJcanamAlAdinAnAbharaNasobhitA dasasahassamattA brAhmaNA dakkhiNahatthaM ussApetvA jayasaiM ghosantA gacchanti / tesaM pariyante paJcaGgikAni tuuriyaani| tesaM pariyante dhanupantiparikkhepo / tassa pariyante hathighaTA / hatthInaM pariyante gIvAya gIvaM paharamAnA assapanti / assapariyante aJamajaM saGghaTTanarathA / rathapariyante bAhAya bAhaM paharayamAnA yodhA / tesaM pariyante attano attano anurUpAya AbharaNasampattiyA virocamAnA aTThArasa seniyo| iti yathA pariyante ThatvA khitto saro rAjAnaM na pApuNAti, evaM jIvako komArabhacco ro parisaM saMvidahitvA attanA ro avidUreneva gacchati - "sace koci upaddavo hoti, paThamatara ro jIvitadAnaM dassAmI'ti / ukkAnaM pana ettakAni satAni vA sahassAni vAti paricchedo natthIti evarUpiM rAjiddhiM sandhAya vuttaM - "mahaccarAjAnubhAvena yena jIvakassa komArabhaccassa ambavanaM, tena pAyAsI''ti / ahudeva bhayanti ettha cittutrAsabhayaM, ANabhayaM, ArammaNabhayaM, ottappabhayanti catubbidhaM bhayaM, tattha "jAtiM paTicca bhayaM bhayAnaka"ntiAdinA nayena vuttaM cittutrAsabhayaM nAma / "tepi tathAgatassa dhammadesanaM sutvA yebhuyyena bhayaM saMvegaM santAsaM ApajjantI"ti (saM0 ni0 2.3.78) evamAgataM ANabhayaM nAma | "etaM nUna taM bhayabheravaM AgacchatI''ti (ma0 ni0 1.49) ettha vuttaM ArammaNabhayaM nAma / "bhIruM pasaMsanti, na hi tattha sUraM / bhayA hi santo, na karonti pApa"nti / / (saM0 ni0 1.33) idaM ottappabhayaM nAma / tesu idha cittutrAsabhayaM, ahu ahosIti attho / chambhitattanti chambhitassa bhAvo / sakalasarIracalananti attho / lomahaMsoti lomahaMsanaM, uddhaM ThitalomatAti attho| so panAyaM lomahaMso dhammassavanAdIsu pItiuppattikAle pItiyApi hoti / bhIrukajAtikAnaM sampahArapisAcAdidassanesu bhayenApi / idha bhayalomahaMsoti veditabbo / kasmA panesa bhItoti ? andhakArenAti eke vadanti / rAjagahe kira dvattiMsa mahAdvArAni, catusaTThi khuddakadvArAni / jIvakassa ambavanaM pAkArassa ca gijjhakUTassa ca antarA hoti / so pAcInadvArena nikkhamitvA pabbatacchAyAya pAvisi, tattha pabbatakUTena 125
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.160-160) cando chAdito, pabbatacchAyAya ca rukkhacchAyAya ca andhakAraM ahosIti, tampi akAraNaM / tadA hi ukkAnaM satasahassAnampi paricchedo natthi / __ ayaM pana appasaddataM nissAya jIvake AsaGkAya bhiito| jIvako kirassa uparipAsAdeyeva Arocesi - "mahArAja appasaddakAmo bhagavA, appasadeneva upasaGkamitabbo''ti / tasmA rAjA tUriyasadaM nivAresi / tUriyAni kevalaM gahitamattAneva honti, vAcampi uccaM anicchArayamAnA accharAsajJAya gacchanti / ambavanepi kassaci khipitasaddopi na suyyati / rAjAno ca nAma saddAbhiratA honti / so taM appasaddataM nissAya ukkaNThito jIvakepi AsaGkaM uppAdesi / "ayaM jIvako mayhaM ambavane aDDateLasAni bhikkhusatAnI"ti Aha / ettha ca khipitasaddamattampi na suyyati, abhUtaM majhe, esa vaJcetvA maM nagarato nIharitvA purato balakAyaM upaTThapetvA maM gaNhitvA attanA chattaM ussApetukAmo / ayahi paJcannaM hatthInaM balaM dhAreti / mama ca avidUreneva gacchati, santike ca me Avudhahattho ekapurisopi nasthi / aho vata me anattho"ti / evaM bhAyitvA ca pana abhIto viya sandhAretumpi nAsakkhi / attano bhItabhAvaM tassa Avi akAsi / tena vuttaM / "atha kho rAjA...pe0... na nigyoso"ti / tattha sammAti vayassAbhilApo esa, kacci maM vayassAti vuttaM hoti / na palambhesIti yaM natthi taM asthIti vatvA kacci maM na vippalambhayasi / nigyosoti kathAsallApanigghoso / mA bhAyi, mahArAjAti jIvako - "ayaM rAjA maM na jAnAti 'nAyaM paraM jIvitA voropetI'ti; sace kho pana naM na assAsessAmi, vinasseyyA"ti cintayitvA daLhaM katvA samassAsento "mA bhAyi mahArAjA"ti vatvA "na taM devA"tiAdimAha / abhikkamAti abhimukho kama gaccha, pavisAti attho / sakiM vutte pana daLhaM na hotIti taramAnova dvikkhattuM Aha / ete maNDalamALe dIpA jhAyantIti mahArAja, corabalaM nAma na dIpe jAletvA tiTThati, ete ca maNDalamALe dIpA jalanti / etAya dIpasAya yAhi mahArAjAti vdti| sAmaJaphalapucchAvaNNanA 160. nAgassa bhUmIti yattha sakkA hatthiM abhirULhena gantuM, ayaM nAgassa bhUmi nAma | nAgA paccorohitvAti vihArassa bahidvArakoLuke hatthito orohitvA / bhUmiyaM 126
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.161 - 161) sAmaJJaphalapucchAvaNNanA patiTThitasamakAlameva pana bhagavato tejo raJJo sarIraM phari / athassa tAvadeva sakalasarIrato sedA mucciMsu, sATakA pILetvA apanetabbA viya ahesuM / attano aparAdhaM saritvA mahAbhayaM upajji / so ujukaM bhagavato santikaM gantuM asakkonto jIvakaM hatthe gahetvA ArAmacArikaM caramAno viya " idaM te samma jIvaka suTTu kAritaM idaM suTu kArita "nti vihArassa vaNNaM bhaNamAno anukkamena yena maNDalamALassa dvAraM tenupasaGkami, sampattoti attho / kahaM pana sammAti kasmA pucchIti / eke tAva " ajAnanto 'ti vadanti / iminA kira daharakAle pitarA saddhiM Agamma bhagavA diTThapubbo, pacchA pana pApamittasaMsaggena pitughAtaM katvA abhimAre pesetvA dhanapAlaM muJcApetvA mahAparAdho hutvA bhagavato sammukhIbhAvaM na upagatapubboti asaJjAnanto pucchatIti / taM akAraNaM, bhagavA hi AkiNNavaralakkhaNo anubyaJjanapaTimaNDito chabbaNNAhi rasmIhi sakalaM ArAmaM obhAsetvA tArAgaNaparivuto viya puNNacando bhikkhugaNaparivuto maNDalamALamajjhe nisinno, taM ko na jAneyya / ayaM pana attano issariyalIlAya pucchati / pakati hesA rAjakulAnaM, yaM jAnantApi ajAnantA viya pucchanti / jIvako pana taM sutvA - 'ayaM rAjA pathaviyaM ThatvA kuhiM pathavIti, nabhaM ulloketvA kuhiM candimasUriyAti, sinerumUle ThatvA kuhiM sinerUti vadamAno viya dasabalassa purato ThatvA kuhiM bhagavA ti pucchati / "handassa bhagavantaM dassessAmI "ti cintetvA yena bhagavA tenaJjaliM paNAmetvA " eso mahArAjA "ti AdimAha / purakkhatoti parivAretvA nisinnarasa purato nisinno / 127 161. yena bhagavA tenupasaGgamIti yattha bhagavA tattha gato, bhagavato santikaM upagatoti attho | ekamantaM aTThAsIti bhagavantaM vA bhikkhusaMghaM vA asaGghaTTayamAno attano ThAtuM anucchavike ekasmiM padese bhagavantaM abhivAdetvA ekova aTThAsi / tuhIbhUtaM tumhIbhUtanti yato yato anuviloketi tato tato tumhIbhUtamevAti attho / tattha bhikkhu hatthakukkuccaM vA pAdakukkucca vA khipitasaddo vA natthi, sabbAlaGkArapaTimaNDitaM nATakaparivAraM bhagavato abhimukhe ThitaM rAjAnaM vA rAjaparisaM vA eka bhikkhupi na olokesi / sabbe bhagavantaMyeva olokayamAnA nisIdiMsu / rAjA tesaM upasame pasIditvA vigatapaGkatAya vippasannarahadamiva upasantindriyaM bhikkhusa punappunaM anuviloketvA udAnaM udaanesi| tattha iminAti yena kAyikena ca 127
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA vAcasikena ca mAnasikena ca sIlUpasamena bhikkhusaGgho upasanto, iminA upasamenAti dIpeti / tattha "aho vata me putto pabbajitvA ime bhikkhU viya upasanto bhaveyyA "ti nayidaM sandhAya esa evamAha / ayaM pana bhikkhusaGgha disvA pasanno puttaM anussari / dullabhaJhi laddhA acchariyaM vA disvA piyAnaM JatimittAdInaM anusaraNaM nAma lokassa pakatiyeva / iti bhikkhusa disvA puttaM anussaramAno esa evamAha / api ca putte AsaGkAya tassa upasamaM icchamAno pesa evamAha / evaM kirassa ahosi, putto me pucchissati - " mayhaM pitA daharo / ayyako me kuhi "nti / so "pitarA te ghAtito 'ti sutvA " ahampi pitaraM ghAtetvA rajjaM kAressAmIti maJJissati / iti putte AsaGkAya tassa upasamaM icchamAno pesa evamAha / kiJcApi i esa evamAha / atha kho naM putto ghAtessatiyeva / tasmihi vaMse pituvadho paJcaparivaTTe gato / ajAtasattu bimbisAraM ghAtesi, udayo ajAtasattuM / tassa putto mahAmuNDiko nAma udayaM / tassa putto anuruddho nAma mahAmuNDikaM / tassa putto nAgadAso nAma anuruddhaM / nAgadAsaM pana - "vaMsacchedakarAjAno ime, kiM imehI 'ti raTThavAsino kupitA ghAtesuM / (2.161-161) agamA kho tvanti kasmA evamAha ? bhagavA kira rajJo vacIbhede akateyeva cintesi "ayaM rAjA AgantvA tumhI niravo Thito, kiM nu kho cintesI 'ti / atha cittaM JatvA - "ayaM mayA saddhiM sallapituM asakkonto bhikkhusaGghaM anuviloketvA puttaM anurasari, na kho panAyaM mayi anAlapante kiJci kathetuM sakkhissati, karomi tena saddhiM kthaasllaap"nti| tasmA rajJo vacanAnantaraM " agamA kho tvaM, mahArAja, yathApe "nti aah| tassattho - mahArAja, yathA nAma unname vuddhaM udakaM yena ninnaM tena gacchati, evameva tvaM bhikkhusaGgha anuviloketvA yena pemaM tena gatoti / atha raJJo etadahosi- " aho acchariyA buddhaguNA, mayA sadiso bhagavato aparAdhakArako nAma natthi, mayA hissa aggupaTThAko ghAtito, devadattassa ca kathaM gatvA abhimArA pesitA, nALAgiri mutto, maM nissAya devadattena silA paviddhA, evaM mahAparAdhaM nAma maM Alapato dasabalassa mukhaM nappahoti; aho bhagavA paJcahAkArehi tAdilakkhaNe suppatiTThito / evarUpaM nAma satthAraM pahAya bahiddhA na pariyesissAmA "ti so somanassajAto bhagavantaM Alapanto "piyo me, bhante "tiAdimAha / 128
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.162-162) sAmaphalapucchAvaNNanA 129 162. bhikkhusaGghassa aJjaliM paNAmetvAti evaM kirassa ahosi bhagavantaM vanditvA itocito ca gantvA bhikkhusaGgha vandantena ca bhagavA piTTito kAtabbo hoti, garukAropi cesa na hoti / rAjAnaM vanditvA uparAjAnaM vandantenapi hi ro agAravo kato hoti / tasmA bhagavantaM vanditvA ThitaTThAneyeva bhikkhusaGghassa aJjaliM paNAmetvA ekamantaM nisIdi / kaJcideva desanti kaJci okAsaM / athassa bhagavA paJhapucchane ussAhaM janento Aha - "puccha, mahArAja, yadAkaGkasI"ti / tassattho- "paccha yadi Akasi. na me pahavissajjane bhAro asthi"| atha vA "puccha, yaM Akasi, sabbaM te vissajjessAmI"ti sabba pavAraNaM pavAresi, asAdhAraNaM paccekabuddhaaggasAvakamahAsAvakehi / te hi yadAkaGghasIti na vadanti, sutvA vedissAmAti vadanti / buddhA pana - "puccha, Avuso, yadAkaGkhasI''ti (saM0 ni0 1.1.237), vA "puccha, mahArAja, yadAkaGkhasI''ti vA, "puccha, vAsava, maM pahaM, yaM kiJci manasicchasi / tassa tasseva paJhassa, ahaM antaM karomi te''ti / / (dI0 ni0 2.356) vaa| tena hi tvaM, bhikkhu, sake Asane nisIditvA puccha, yadAkaGkhasIti vA, "bAvarissa ca tumhaM vA, sabbesaM sabbasaMsayaM / katAvakAsA pucchavho, yaM kiJci manasicchathA"ti / / (su0 ni0 1036) vaa| "puccha maM, sabhiya, pahaM, yaM kiJci manasicchasi / tassa tasseva paJhassa, ahaM antaM karomi teti / / (su0 ni0 517) vaa| tesaM tesaM yakkhanarindadevasamaNabrAhmaNaparibbAjakAnaM sabba pavAraNaM pavArenti / anacchariyaJcetaM, yaM bhagavA buddhabhUmiM patvA etaM pavAraNaM pavAreyya / yo bodhisattabhUmiyaM padesANe Thito 129
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.163-163) "koNDa, pahAni viyAkarohi / yAcanti taM isayo sAdhurUpA / / koNDA , eso manujesu dhammo / yaM vuddhamAgacchati esa bhAro''ti / / (jA0 2.17.60) evaM sakkAdInaM atthAya isIhi yAcito - "katAvakAsA pucchantu bhonto, yaM kiJci pa'haM manasAbhipatthitaM / ahahi taM taM vo viyAkarissaM, JatvA sayaM lokamimaM paraJcA''ti / / (jA0 2.17.61) evaM sarabhaGgakAle / sambhavajAtake ca sakalajambudIpaM tikkhattuM vicaritvA paJhAnaM antakaraM adisvA suciratena brAhmaNena, pa'haM puTuM okAse kArite jAtiyA sattavassiko rathikAya paMsuM kILanto pallaGkamAbhujitvA antaravIthiyaM nisinnova - "taggha te ahamakkhissaM, yathApi kusalo tthaa| rAjA ca kho taM jAnAti, yadi kAhati vA na vA''ti / / (jA0 1.16.172) sabba pavAraNaM pvaaresi| 163. evaM bhagavatA sabba pavAraNAya pavAritAya attamano rAjA pa'haM pucchanto"yathA nu kho imAni, bhante"tiAdimAha / tattha sippameva sippaaytnN| puthusippAyatanAnIti bahUni sippAni / seyyathidanti katame pana te / hatthArohAtiAdIhi ye taM taM sippaM nissAya jIvanti, te dasseti / ayahi assAdhippAyo- "yathA imesaM sippUpajIvInaM taM taM sippaM nissAya sandiTTikaM sippaphalaM paJjAyati / sakkA nu kho evaM sandiTTikaM sAmaJaphalaM paJApetu'nti / tasmA sippAyatanAni AharitvA sippUpajIvino dasseti / tattha hatthArohAti sabbepi hatthAcariyahatthivejjahatthimeNDAdayo dasseti / assArohAti 130
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.163-163) sAmaJaphalapucchAvaNNanA 131 sabbepi assaacriyassvejjassmennddaadyo| rathikAti sabbepi rathAcariyarathayodharatharakkhAdayo / dhanuggahAti dhanuAcariyA issAsA / celakAti ye yuddhe jayadhajaM gahetvA purato gacchanti / calakAti idha ro ThAnaM hotu, idha asukamahAmattassAti evaM senAbyUhakArakA / piNDadAyakAti sAhasikamahAyodhA / te kira parasenaM pavisitvA parasIsaM piNDamiva chetvA chatvA dayanti, uppatitvA uppatitvA niggacchantIti attho / ye vA saGgAmamajjhe yodhAnaM bhattapAtiM gahetvA parivisanti, tesampetaM nAmaM / uggA rAjaputtAti uggatuggatA saGgAmAvacarA raajputtaa| pakkhandinoti ye "kassa sIsaM vA AvudhaM vA AharAmA'"ti "vatvA asukassA"ti vuttA saGgAmaM pakkhanditvA tadeva Aharanti, ime pakkhandantIti pakkhandino / mahAnAgAti mahAnAgA viya mahAnAgA, hathiAdIsupi abhimukhaM Agacchantesu anivattitayodhAnametaM adhivacanaM / sUrAti ekantasUrA, ye sajAlikApi sacammikApi samuI tarituM sakkonti / cammayodhinoti ye cammakaJcukaM vA pavisitvA saraparittANacammaM vA gahetvA yujjhanti / dAsikaputtAti balavasinehA gharadAsayodhA / ALArikAti pUvikA / kappakAti nhApikA / nhApakAti ye nhApenti / sUdAti bhattakArakA | mAlAkArAdayo pAkaTAyeva / gaNakAti acchiddakapAThakA | muddikAti hatthamuddAya gaNanaM nissAya jIvino / yAni vA panajJAnipIti ayakAradantakAracittakArAdIni / evaMgatAnIti evaM pavattAni / te didveva dhammeti te hatthArohAdayo tAni puthusippAyatanAni dassetvA rAjakulato mahAsampattiM labhamAnA sandiTThikameva sippaphalaM upajIvanti / sukhentIti sukhitaM karonti / pINentIti pINitaM thAmabalapetaM karonti / udaggikAdIsa upari phalanibbattanato unheM aggamassA atthIti uddhggikaa| saggaM arahatIti sovggikaa| sukho vipAko assAti sukhavipAkA / suTTa agge rUpasaddagandharasaphoTabbaAyuvaNNasukhayasaAdhipateyyasaGkhAte dasa dhamme saMvatteti nibbattetIti sggsNvttnikaa| taM evarUpaM dakkhiNaM dAnaM patiThThapentIti attho / sAmaphalanti ettha paramatthato maggo saamnyj| ariyaphala sAmaJaphalaM | yathAha"katamaJca, bhikkhave, sAmanaM? ayameva ariyo aTThaGgiko mggo| seyyathidaM, sammAdiTTi...pe0... sammAsamAdhi / idaM vuccati, bhikkhave, sAmaJja / katamAni ca, bhikkhave, sAmaJaphalAni ? sotApattiphalaM...pe0... arahattaphala'"nti (saM0 ni0 3.5.35) / taM esa rAjA na jAnAti / upari AgataM pana dAsakassakopamaM sandhAya pucchati / atha bhagavA pahaM avissajjetvAva cintesi -- "ime bahU aJatitthiyasAvakA rAjAmaccA idhAgatA, te kaNhapakkhaJca sukkapakkhaJca dIpetvA kathIyamAne amhAkaM rAjA 131
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA mahantena ussAhena idhAgato, tassAgatakAlato paTThAya samaNo gotamo samaNakolAhalaM samaNabhaNDanameva kathetIti ujjhAyissanti, na sakkaccaM dhammaM sossanti, raJJA pana kathIyamAne ujjhAyituM na sakkhissanti, rAjAnameva anuvattissanti / issarAnuvattako loko / 'handAhaM raJJova bhAraM karomI'ti raJJo bhAraM karonto " abhijAnAsi no tva "ntiAdimAha / 164. tattha abhijAnAsi no tvanti abhijAnAsi nu tvaM / ayaJca no- saddo parato pucchitAta padena yojetabbo / idahi vuttaM hoti - "mahArAja, tvaM imaM paJhaM aJJe samaNabrAhmaNe pucchitA nu, abhijAnAsi ca naM puTTabhAvaM, na te sammuTTha "nti / sace te agarUti sace tumhaM yathA te byAkariMsu, tathA idha bhAsituM bhAriyaM na hoti, yadi na koci aphAsukabhAvo atthi, bhAsassUti attho / na kho me bhanteti kiM sandhAyAha ? paNDitapatirUpakAnaJhi santike kathetuM dukkhaM hoti, te pade pade akkhare akkhare dosameva vadanti / ekantapaNDitA pana kathaM sutvA sukathitaM pasaMsanti, dukkathitesu pALipadaatthabyaJjanesu yaM yaM virujjhati, taM taM ujukaM katvA denti / bhagavatA ca sadiso ekantapaNDito nAma natthi / tenAha - " na kho me, bhante, garu; yatthassa bhagavA nisinno bhagavantarUpo vA "ti / (2.164-166) pUraNakassapavAdavaNNanA 165. eka midAhanti ekaM idha ahaM / sammodanIyaM kathaM sAraNIyaM vItisAretvAti sammodajanakaM saritabbayuttakaM kathaM pariyosApetvA / 166. " karoto kho, mahArAja, kArayato "tiAdIsu karototi sahatthA karontassa / kArayatoti ANattiyA kArentassa / chindatoti paresaM hatthAdIni chindantassa / pacatoti pare daNDena pILentassa / socayatoti parassa bhaNDaharaNAdIhi socayato / socApayatoti sokaM sayaM karontassapi parehi kArApentassapi / kilamatoti AhArupacchedabandhanAgArappavesanAdIhi sayaM kilamantassapi parehi kilamApentassapi / phandato phandApayatoti paraM phandantaM phandanakAle sayampi phandato parampi phandApayato / pANamatipAtApayatoti pANaM hanantassapi hanApentassapi / evaM sabbattha karaNakAraNavaseneva attho veditabbo / 132
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.167-169-167-169) makkhaligosAlavAdavaNNanA sandhinti gharasandhiM / nillopanti mahAvilopaM / ekAgArikanti ekameva gharaM parivAretvA viluppanaM / paripantheti AgatAgatAnaM acchindanatthaM magge tiTThato / karoto na karIyati pApanti yaM kiJci pApaM karomIti saJAya karotopi pApaM na karIyati, natthi pApaM / sattA pana pApaM karomAti evaMsajino hontIti diipeti| khurapariyantenAti khuraneminA, khuradhArasadisapariyantena vaa| ekaM maMsakhalanti ekaM maMsarAsiM / pujanti tasseva vevacanaM / tatonidAnanti ekamaMsakhalakaraNanidAnaM / __ dakkhiNanti dakkhiNatIre manussA kakkhaLA - dAruNA, te sandhAya "hananto"tiAdimAha / uttaratIre sattA saddhA honti pasannA buddhamAmakA dhammamAmakA saGghamAmakA, te sandhAya dadantotiAdimAha / tattha yajantoti mahAyAgaM karonto / damenAti indriyadamena uposathakammena vaa| saMyamenAti sIlasaMyamena / saccavajjenAti saccavacanena | Agamoti AgamanaM, pavattIti attho / sabbathApi pApapuJAnaM kiriyameva paTikkhipati / ambaM puTTho labujaM byAkaroti nAma, yo kIdiso ambo kIdisAni vA ambassa khandhapaNNapupphaphalAnIti vutte ediso labujo edisAni vA labujassa khandhapaNNapuSphaphalAnIti byAkaroti / vijiteti aannaapvttidese| apasAdetabbanti viheThetabbaM / anabhinanditvAti "sAdhu sAdhU"ti evaM pasaMsaM akatvA / appaTikkositvAti bAladubbhAsitaM tayA bhAsitanti evaM appaTibAhitvA / anuggaNhantoti sArato aggaNhanto / anikkujjantoti sAravaseneva idaM nissaraNaM, ayaM paramatthoti hadaye atttthpento| byaJjanaM pana tena uggahitaJceva nikkujjitaJca / makkhaligosAlavAdavaNNanA 167-169. makkhalivAde paccayoti hetuvevacanameva, ubhayenApi vijjamAnameva kAyaduccaritAdInaM saMkilesapaccayaM, kAyasucaritAdInaJca visuddhipaccayaM paTikkhipati / attakAreti attkaaro| yena attanA katakammena ime sattA devattampi mArattampi brahmattampi sAvakabodhimpi paccekabodhimpi sabba tampi pApuNanti, tampi paTikkhipati / dutiyapadena yaM parakAraM parassa ovAdAnusAsaniM nissAya ThapetvA mahAsattaM avaseso jano manussasobhagyataM Adi katvA yAva arahattaM pApuNAti, taM parakAraM paTikkhipati / evamayaM bAlo jinacakke pahAraM deti nAma / nattha purisakAreti yena purisakArena sattA vuttappakArA sampattiyo 133
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.167-169-167-169) pApuNanti, tampi paTikkhipati / natthi balanti yamhi attano bale patiTThitA sattA vIriyaM katvA tA sampattiyo pApuNanti, taM balaM paTikkhipati / natthi vIriyantiAdIni sabbAni purisakAravevacanAneva / "idaM no vIriyena idaM purisathAmena, idaM purisaparakkamena pavatta"nti evaM pavattavacanapaTikkhepakaraNavasena panetAni visuM Adiyanti / sabbe sattAti oTThagoNagadrabhAdayo anavasese pariggaNhAti / sabbe pANAti ekindriyo pANo, dvindriyo pANotiAdivasena vdti| sabbe bhUtAti aNDakosavatthikosesu bhUte sandhAya vadati / sabbe jIvAti sAliyavagodhumAdayo sandhAya vadati / tesu hi so virUhanabhAvena jIvasaJI / avasA abalA avIriyAti tesaM attano vaso vA balaM vA vIriyaM vA natthi / niyatisaGgatibhAvapariNatAti ettha niyatIti niytaa| saGgatIti channaM abhijAtInaM tattha tattha gamanaM / bhAvoti sabhAvoyeva / evaM niyatiyA ca saGgatiyA ca bhAvena ca pariNatA nAnappakArataM pattA / yena hi yathA bhavitabbaM, so tathaiva bhavati / yena na bhavitabbaM, so na bhavatIti dasseti / chasvevAbhijAtIsUti chasu eva abhijAtIsu ThatvA sukhaJca dukkhaJca paTisaMvedenti / aJA sukhadukkhabhUmi natthIti dasseti / / yonipamukhasatasahassAnIti pamukhayonInaM uttamayonInaM cuddasasatasahassAni aJAni ca saTThisatAni ajhAni ca chasatAni / paJca ca kammuno satAnIti paJcakammasatAni ca / kevalaM takkamattakena niratthakaM diSTuiM dIpeti / paJca ca kammAni tINi ca kammAnItiAdIsupi eseva nayo / keci panAhu- "paJca ca kammAnIti paJcindriyavasena bhnnti| tINIti kAyakammAdivasenA"ti / kamme ca upaDDhakamme cAti ettha panassa kAyakammaJca vacIkammaJca kammanti laddhi, manokammaM upaDDhakammanti / daTThipaTipadAti dvAsaTThi paTipadAti vadati / dvaTThantarakappAti ekasmiM kappe catusaTThi antarakappA nAma honti / ayaM pana ajhe dve ajAnanto evamAha / chaLAbhijAtiyoti kaNhAbhijAti, nIlAbhijAti, lohitAbhijAti, haliddAbhijAti, sukkAbhijAti, paramasukkAbhijAtIti imA cha abhijAtiyo vadati / tattha orabmikA, sAkuNikA, mAgavikA, sUkarikA, luddA, macchaghAtakA corA, coraghAtakA, bandhanAgArikA, ye vA panaopi keci kurUrakammantA, ayaM kaNhAbhijAtIti (a0 ni0 2.6.57) vadati / bhikkhU nIlAbhijAtIti vadati, te kira catUsu paccayesu kaNTake pakkhipitvA khAdanti / "bhikkhU kaNTakavuttikA''ti (a0 ni0 2.6.57) ayahissa pALiyeva / atha 134
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.167-169-167-169) makkhaligosAlavAdavaNNanA 135 vA kaNTakavuttikA eva nAma eke pabbajitAti vadati / lohitAbhijAti nAma nigaNThA ekasATakAti vadati / ime kira purimehi dvIhi pnnddrtraa| gihI odAtavasanA acelakasAvakA halidAbhijAtIti vadati / evaM attano paccayadAyake nigaNThehipi jeTTakatare karoti / AjIvakA AjIvakiniyo sukkAbhijAtIti vadati / te kira purimehi catUhi paNDaratarA / nando, vaccho, kiso, saGkiccho, makkhaligosAlo, paramasukkAbhijAtIti (a0 ni0 2.6.57) vadati / te kira sabbehi paNDaratarA / aTTha purisabhUmiyoti mandabhUmi, khiDDAbhUmi, padavImaMsabhUmi, ujugatabhUmi, sekkhabhUmi, samaNabhUmi, jinabhUmi, pannabhUmIti imA aTTha purisabhUmiyoti vadati / tattha jAtadivasato paTThAya sattadivase sambAdhaTThAnato nikkhantattA sattA mandA honti momUhA, ayaM mandabhUmIti vdti| ye pana duggatito AgatA honti, te abhiNhaM rodanti ceva viravanti ca, sugatito AgatA taM anussaritvA hasanti, ayaM khiDDAbhUmi nAma | mAtApitUnaM hatthaM vA pAdaM vA maJcaM vA pIThaM vA gahetvA bhUmiyaM padanikkhipanaM padavImaMsabhUmi nAma / padasA gantuM samatthakAle ujugatabhUmi nAma / sippAni sikkhitakAle sekkhabhUmi naam| gharA nikkhamma pabbajitakAle samaNabhUmi nAma / AcariyaM sevitvA jAnanakAle jinabhUmi nAma | bhikkhu ca pannako jino na kiJci AhAti evaM alAbhiM samaNaM pannabhUmIti vadati / ekUnapaJjAsa AjIvakasateti ekUnapAsaAjIvakavuttisatAni / paribbAjakasateti paribbAjakapabbajjAsatAni / nAgAvAsasateti nAgamaNDalasatAni / vIse indriyasateti vIsatindriyasatAni / tiMse nirayasateti tiMsa nirayasatAni / rajodhAtuyoti rajaokiraNaTThAnAni, hatthapiTThipAdapiTThAdIni sandhAya vdti| satta saJIgambhAti oTThagoNagadrabhaajapasumigamahiMse sandhAya vdti| satta asaJIgambhAti sAlivIhiyavagodhUmakaGguvarakakudrUsake sandhAya vdti| nigaNThigabbhAti gaNThimhi jAtagabbhA, ucchuveLunaLAdayo sandhAya vadati / satta devAti bahU devA / so pana sattAti vadati / manussApi anantA, so sattAti vadati / satta pisAcAti pisAcA mahantamahantA sattAti vadati / sarAti mahAsarA, kaNNamuNDarathakAraanotattasIhappapAtachaddantamandAkinIkuNAladahe gahetvA vadati / pavuTAti gnntthikaa| papAtAti mhaappaataa| papAtasatAnIti khuddakapapAtasatAni / supinAti mhaasupinaa| supinasatAnIti khuddakasupinasatAni / mahAkappinoti mahAkappAnaM / 135
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 dIghanikAye sIlakkhandhavaragaTThakathA tattha ekamhA mahAsarA vassasate vassasate kusaggena ekaM udakabinduM nIharitvA sattakkhattuM tamhi sare nirudake kate eko mahAkappoti vadati / evarUpAnaM mahAkappAnaM caturAsItisatasahassAni khepetvA bAle ca paNDite ca dukkhassantaM karotIti ayamassa laddhi / paNDitopi kira antarA visujjhituM na sakkoti / bAlopi tato uddhaM na gacchati / sIlenAti acelakasIlena vA aJJena vA yena kenaci / vatenAti tAdiseneva vatena / tapenAti tapokammena / aparipakkaM paripAceti nAma, yo "ahaM paNDito 'ti antarA visujjhati / paripakkaM phussa phussa vyantiM karoti nAma yo " ahaM bAlo "ti vRttaparimANaM kAlaM atikkamitvA yAti / hevaM natthIti evaM natthi / tahi ubhayampi na sakkA kAtunti dIpeti / doNamiteti doNena mitaM viy| sukhadukkheti sukhadukkhaM / pariyantakateti vRttaparimANena kAlena katapariyante / natthi hAyanavaDaneti natthi hAyanavaDDhanAni / na saMsAro paNDitassa hAyati, na bAlassa vaDDhatIti attho / ukkaMsAvakaMseti ukkaMsAvakaMsA / hAyanavaDDanAnametaM adhivacanaM / (2.170-172 - 170-172) idAni tamatthaM upamAya sAdhento " seyyathApi nAmA "tiAdimAha / tattha suttaguLeti veThetvA katasuttaguLe / nibbeTiyamAnameva paletIti pabbate vA rukkhagge vA ThatvA khittaM suttappamANena nibbeThiyamAnameva gacchati, sutte khINe tattheva tiTThati, na gacchati / evameva vuttakAlato uddhaM na gacchatIti dasseti / ajitakesakambalavAdavaNNanA 170-172. ajitavAde natthi dinnanti dinnaphalAbhAvaM sandhAya vadati / TThi vuccati mhaayaago| hutanti paheNakasakkAro adhippeto / tampi ubhayaM phalAbhAvameva sandhAya paTikkhipati / sukatadukkaTAnanti sukatadukkaTAnaM, kusalAkusalAnanti attho / phalaM vipAkoti yaM phalanti vA vipAkoti vA vuccati, taM natthIti vadati / natthi ayaM lokoti paraloke Thitassa ayaM loko natthi, natthi paro lokoti idha loke ThitassApi paro loko natthi, sabbe tattha tattheva ucchijjantIti dasseti / natthi mAtA natthi pitAti tesu sammApaTipattimicchApaTipattInaM phalAbhAvavasena vadati / natthi sattA opapAtikAti cavitvA upapajjanakA sattA nAma natthIti vadati / 136
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.170-172-170-172) ajitakesakambalavAdavaNNanA 137 cAtumahAbhUtikoti ctumhaabhuutmyo| pathavI pathavikAyanti ajjhattikapathavIdhAtu bAhirapathavIdhAtuM / anupetIti anuyAyati / anupagacchatIti tasseva vevacanaM / anugacchatItipi attho / ubhayenApi upeti, upagacchatIti dasseti / ApAdIsupi eseva nayo / indriyAnIti manacchaTThAni indriyAni AkAsaM pakkhandanti | AsandipaJcamAti nipannamaJcena paJcamA, maJco ceva cattAro maJcapAde gahetvA ThitA cattAro purisA cAti attho / yAvALAhanAti yAva susaanaa| padAnIti 'ayaM evaM sIlavA ahosi, evaM dussIlo'tiAdinA nayena pavattAni guNAguNapadAni, sarIrameva vA ettha padAnIti adhippetaM / kApotakAnIti kapotavaNNAni, pArAvatapakkhavaNNAnIti attho / bhassantAti bhasmantA, ayameva vA pALi / Ahutiyoti yaM paheNakasakkArAdibhedaM dinnadAnaM, sabbaM taM chArikAvasAnameva hoti, na tato paraM phaladAyakaM hutvA gacchatIti attho / dattupaJattanti dattUhi bAlamanussehi paJattaM / idaM vuttaM hoti - 'bAlehi abuddhIhi paJattamidaM dAnaM, na paNDitehi / bAlA denti, paNDitA gaNhantIti dasseti / tattha pUraNo "karoto na karIyati pApa"nti vadanto kammaM paTibAhati / ajito "kAyassa bhedA ucchijjatI"ti vadanto vipAkaM paTibAhati | makkhali "natthi hetU''ti vadanto ubhayaM paTibAhati | tattha kammaM paTibAhantenApi vipAko paTibAhito hoti, vipAkaM paTibAhantenApi kammaM paTibAhitaM hoti / iti sabbepete atthato ubhayappaTibAhakA ahetukavAdA ceva akiriyavAdA ca natthikavAdA ca honti / ye vA pana tesaM laddhiM gahetvA rattiTThAne divAThAne nisinnA sajjhAyanti vImaMsanti, tesaM "karoto na karIyati pApaM, natthi hetu, natthi paccayo, mato ucchijjatIti tasmiM ArammaNe micchAsati santiTThati, cittaM ekaggaM hoti, javanAni javanti, paThamajavane satekicchA honti, tathA dutiyAdIsu, sattame buddhAnampi atekicchA anivattino ariTTakaNTakasadisA / tattha koci ekaM dassanaM okkamati, koci dve, koci tINipi, ekasmiM okkantepi, dvIsu tIsu okkantesupi, niyatamicchAdichikova hoti; patto saggamaggAvaraNaJceva mokkhamaggAvaraNaJca, abhabbo tassattabhAvassa anantaraM saggampi gantuM, pageva mokkhaM / vaTTakhANu nAmesa satto pathavigopako, yebhuyyena evarUpassa bhavato vuTTAnaM natthi / 137
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 'tasmA akalyANajanaM, AsIvisamivoragaM / ArakA parivajjeyya, bhUtikAmo vicakkhaNo 'ti / / pakudhakaccAyanavAdavaNNanA 173-175. pakudhavAde akaTAti akatA / akaTavidhAti akatavidhAnA / evaM karohIti kenaci kArApitApi na hontIti attho / animmitAti iddhiyApi na nimmitA / animmAtAti animmApitA, keci animmApetabbAti padaM vadanti taM neva pALiyaM, na aTThakathAyaM dissati / vaJjhAdipadattayaM vuttatthameva / na iJjantIti esikatthambho viya ThitattA na calanti / na vipariNamantIti pakatiM na jahanti / na aJJamaJJa byAbAdhentIti na aJJamaJJjaM upahananti / nAlanti na samatthA / pathavikAyotiAdIsu pathavIyeva pathavikAyo, pathavisamUho vA / tatthAti tesu jIvasattamesu kAyesu / sattannaM tveva kAyAnanti yathA muggarAsiAdIsu pahataM satthaM muggAdInaM antarena pavisati, evaM sattannaM kAyAnaM antarena chiddena vivarena satthaM pavisati / tattha ahaM imaM jIvitA voropemIti kevalaM saJJamattameva hotIti dasseti / nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 176-178. nATaputtavAde cAtuyAmasaMvarasaMvutoti catukoTThAsena saMvarena saMvuto / sabbavArivArito cAti vAritasabbaudako paTikkhittasabbasItodakoti attho / so kira sItodake sattasaJI hoti, tasmA na taM vaLaJjeti / sabbavAriyuttoti sabbena pApavAraNena yutta / sabbavAridhutoti sabbena pApavAraNena dhutapApo / sabbavAriphuToti sabbena pApavAraNena phuTTho / gatattoti koTippattacitto / yatattoti saMyatacitto / Thitattoti suppatiTThitacitto / etassa vAde kiJci sAsanAnulomampi atthi, asuddhaladdhitAya pana sabbA diTThiyeva jAtA / saJcayabelaputtavAdabaNNanA 179-181. saJcayavAdo amarAvikkhepe vuttanayo eva / (2.173-175 - 179-181) 138
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.182-183) paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 139 paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 182. sohaM, bhanteti so ahaM bhante, vAlukaM pILetvA telaM alabhamAno viya titthiyavAdesu sAraM alabhanto bhagavantaM pucchAmIti attho / 183. yathA te khameyyAti yathA te rucceyya / dAsoti antojAtadhanakkItakaramarAnItasAmaMdAsabyopagatAnaM anyjtro| kammakAroti analaso kammakaraNasIloyeva / dUrato disvA paThamameva uTThahatIti pubbutttthaayii| evaM udvito sAmino AsanaM paJapetvA pAdadhovanAdikattabbakiccaM katvA pacchA nipatati nisIdatIti pcchaanipaatii| sAmikamhi vA sayanato avuTTite pubbeyeva vuTThAtIti pubutttthaayii| paccUsakAlato paTThAya yAva sAmino rattiM niddokkamanaM, tAva sabbakiccAni katvA pacchA nipatati, seyyaM kappetIti pcchaanipaatii| kiM karomi, kiM karomIti evaM kiMkArameva paTisuNanto vicaratIti kiM kaarpttissaavii| manApameva kiriyaM karotIti mnaapcaarii| piyameva vadatIti piyvaadii| sAmino tuTThapahaTuM mukhaM ullokayamAno vicaratIti mukhullokko| devo majeti devo viya / so vatassAhaM puJAni kareyyanti so vata ahaM evarUpo assaM, yadi puJAni kareyyanti attho / "so vatassa'ssa"ntipi pATho, ayamevattho / yaMnUnAhanti sace dAnaM dassAmi, yaM rAjA ekadivasaM deti, tato satabhAgampi yAvajIvaM na sakkhissAmi dAtunti pabbajjAyaM ussAhaM katvA evaM cintanabhAvaM dasseti / kAyena saMvutoti kAyena pihito hutvA akusalassa pavesanadvAraM thaketvAti attho / eseva nayo sespddvyepi| ghAsacchAdanaparamatAyAti ghAsacchAdanena paramatAya uttamatAya, etadathampi anesanaM pahAya aggasallekhena santuTThoti attho / abhirato paviveketi "kAyaviveko ca vivekaTThakAyAnaM, cittaviveko ca nekkhammAbhiratAnaM, paramavodAnappattAnaM upadhiviveko ca nirupadhInaM puggalAnaM visaGghAragatAna"nti evaM vutte tividhepi viveke rato; gaNasaGgaNikaM pahAya kAyena eko viharati, cittakilesasaGgaNikaM pahAya aTThasamApattivasena eko viharati, phalasamApattiM vA nirodhasamApattiM vA pavisitvA nibbAnaM patvA viharatIti attho / yaggheti codanatthe nipAto / 139
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.184-189) 184. Asanenapi nimanteyyAmAti nisinnAsanaM papphoTetvA idha nisIdathAti vadeyyAma / abhinimanteyyAmapi nanti abhiharitvApi naM nimanteyyAma / tattha duvidho abhihAro- vAcAya ceva kAyena ca / tumhAkaM icchiticchitakkhaNe amhAkaM cIvarAdIhi vadeyyAtha yenatthoti vadanto hi vAcAya abhiharitvA nimanteti nAma / cIvarAdivekallaM sallakkhetvA idaM gaNhAthAti tAni dento pana kAyena abhiharitvA nimanteti nAma / tadubhayampi sandhAya abhinimanteyyAmapi nanti Aha / ettha ca gilAnapaccayabhesajjaparikkhAroti yaM kiJci gilAnassa sappAyaM osadhaM / vacanattho pana visuddhimagge vutto| rakkhAvaraNaguttinti rakkhAsaGkhAtaJceva AvaraNasaGkhAtaJca guttiM / sA panesA na Avudhahatthe purise Thapentena dhammikA nAma saMvidahitA hoti / yathA pana avelAya kaTTahArikapaNNahArikAdayo vihAraM na pavisanti, migaluddakAdayo vihArasImAya mige vA macche vA na gaNhanti, evaM saMvidahantena dhammikA nAma rakkhA saMvihitA hoti, taM sandhAyAha - "dhammika'"nti / / 185. yadi evaM santeti yadi tava dAso tuhaM santikA abhivAdanAdIni labheyya / evaM sante / addhAti ekaMsavacanametaM / paThamanti bhaNanto aJassApi atthitaM dIpeti / teneva ca rAjA sakkA pana, bhante, anympiitiaadimaah| dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 186-188. kasatIti kssko| gehassa pati, ekagehamatte jeTThakoti ghptiko| balisaGkhAtaM karaM karotIti krkaarko| dhArAsiM dhanarAsiJca vaDvetIti raasivddddko| appaM vAti parittakaM vA. antamaso taNDulanALimattakampi / bhogakkhandhanti bhogarAsiM / mahantaM vAti vipulaM vA / yathA hi mahantaM pahAya pabbajituM dukkara, evaM appampIti dassanatthaM ubhayamAha / dAsavAre pana yasmA dAso attanopi anissaro, pageva bhogAnaM / yahi tassa dhanaM, taM sAmikAna va hoti, tasmA bhogaggahaNaM na kataM / Atiyeva jaatiprivtttto| paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 189. sakkA pana, bhante, aJampi diveva dhammeti idha evamevAti na vuttaM / taM 140
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.189-189) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 141 kasmAti ce, evamevAti hi vuccamAne pahoti bhagavA sakalampi rattindivaM tato vA bhiyyopi evarUpAhi upamAhi sAmaJaphalaM dIpetuM / tattha kiJcApi etassa bhagavato vacanasavane pariyantaM nAma natthi, tathApi attho tAdisoyeva bhavissatIti cintetvA upari visesaM pucchanto evamevAti avatvA - "abhikkantataraJca paNItataraJcA"ti Aha / tattha abhikkantataranti abhimanApataraM atiseTThataranti attho / paNItataranti uttamataraM / tena hIti uyyojanatthe nipAto | savane uyyojento hi naM evamAha / suNohIti abhikkantataraJca paNItataraJca sAmaJaphalaM suNAti / sAdhukaM manasikarohIti ettha pana sAdhukaM sAdhUti ekatthametaM / ayahi sAdhu-saddo AyAcanasampaTicchanasampahaMsanasundara daLahIkammAdIsu dissati / "sAdhu me, bhante, bhagavA saGittena dhammaM desetU'tiAdIsu (saM0 ni0 2.4.95) hi AyAcane dissati / "sAdhu, bhante,ti kho so bhikkhu bhagavato bhAsitaM abhinanditvA anumoditvA'"tiAdIsu (ma0 ni0 3.86) sampaTicchane / "sAdhu sAdhu, sAriputtA"tiAdIsu (dI0 ni0 3.349) sampahaMsane / "sAdhu dhammaruci rAjA, sAdhu pANavA naro / sAdhu mittAnamaddubbho, pApassAkaraNaM sukha"nti / / (jA0 2.17.101) AdIsu sundare / "tena hi, brAhmaNa, suNohi sAdhukaM manasi karohI''tiAdIsu (a0 ni0 2.5.192) sAdhukasaddoyeva daLahIkamme, ANattiyantipi vuccati / idhApi assa ettheva daLahIkamme ca ANattiyaJca veditabbo / sundarepi vaTTati / daLahIkammatthena hi daLhamimaM dhammaM suNAhi, suggahitaM gnnhnto| ANattiatthena mama ANattiyA suNAhi, sundaratthena sundaramimaM bhaddakaM dhammaM suNAhIti evaM dIpitaM hoti / manasi karohIti Avajja, samannAharAti attho, avikkhittacitto hutvA nisAmehi, citte karohIti adhippAyo / api cettha suNohIti sotindriyavikkhepanivAraNametaM / sAdhukaM manasi karohIti manasikAre daLahIkammaniyojanena manindriyavikkhepanivAraNaM / purimaJcettha byaJjanavipallAsaggAhavAraNaM, pacchimaM atthavipallAsaggAhavAraNaM / purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutAnaM dhammAnaM dhAraNUpaparikkhAdIsu / purimena ca savyaJjano ayaM dhammo, tasmA savanIyoti dIpeti / pacchimena sattho, tasmA sAdhukaM manasi kAtabboti / 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.190-190) sAdhukapadaM vA ubhayapadehi yojetvA yasmA ayaM dhammo dhammagambhIro ceva desanAgambhIro ca, tasmA suNAhi sAdhukaM, yasmA atthagambhIro ca paTivedhagambhIro ca, tasmA sAdhukaM manasi karohIti evaM yojanA veditbbaa| bhAsissAmIti sakkA mahArAjAti evaM paTijAtaM sAmaJaphaladesanaM vitthArato bhAsissAmi | "desessAmI"ti hi saGittadIpanaM hoti / bhAsissAmIti vitthAradIpanaM / tenAha vaGgIsatthero "saGghittenapi deseti, vitthArenapi bhAsati / sALikAyiva nigyoso, paTibhAnaM udIrayI"ti / / (saM0 ni0 1.1.214) evaM vutte ussAhajAto hutvA - "evaM, bhante"ti kho rAjA mAgadho ajAtasattu vedehiputto bhagavato paccassosi bhagavato vacanaM sampaTicchi, paTiggahesIti vuttaM hoti / 190. athassa bhagavA etadavoca, etaM avoca, idAni vattab "idha mahArAjA''tiAdi sakalaM suttaM avocAti attho / tattha idhAti desApadese nipAto, svAyaM katthaci lokaM upAdAya vuccati / yathAha - "idha tathAgato loke uppajjatI"ti | katthaci sAsanaM yathAha - "idheva, bhikkhave, paThamo samaNo, idha dutiyo samaNo"ti (a0 ni0 1.4.241) / katthaci okAsaM / yathAha - "idheva tiThThamAnassa, devabhUtassa me sato / punarAyu ca me laddho, evaM jAnAhi mArisA''ti / / (dI0 ni0 2.369) katthaci padapUraNamattameva / yathAha "idhAhaM, bhikkhave, bhuttAvI assaM pavArito"ti (ma0 ni0 1.30) / idha pana lokaM upAdAya vuttoti veditabbo / mahArAjAti yathA paTiJAtaM desanaM desetuM puna mahArAjAti Alapati / idaM vuttaM hoti - "mahArAja imasmiM loke tathAgato uppajjati arahaM...pe0... buddho bhagavA''ti / tattha tathAgatasaddo brahmajAle vutto / arahantiAdayo visuddhimagge vitthAritA / loke uppajjatIti ettha pana lokotiokAsaloko sattaloko saGghAralokoti tividho / idha pana sattaloko adhippeto| sattaloke uppajjamAnopi ca tathAgato na devaloke, na brahmaloke, manussalokeva uppajjati / manussalokepi na aJjasmiM cakkavALe, imasmiMyeva cakkavALe / tatrApi na sabbaTThAnesu, "purathimAya disAya gajaGgalaM nAma nigamo tassAparena mahAsAlo, tato parA paccantimA 142
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190 - 190 ) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA janapadA orato majjhe, puratthimadakkhiNAya disAya salaLavatI nAma nadI / tato parA paccantimA janapadA, orato majjhe, dakkhiNAya disAya setakaNNikaM nAma nigamo, tato parA paccantimA janapadA, orato majjhe, pacchimAya disAya thUNaM nAma brAhmaNagAmo, tato parA paccantimA janapadA, orato majjhe, uttarAya disAya usiraddhajo nAma pabbato, tato parA paccantimA janapadA orato majjhe 'ti evaM paricchinne AyAmato tiyojanasate, vitthArato aDDhateyyayojanasate, parikkhepato navayojanasate majjhimapadese uppajjati / na kevalaJca tathAgato, paccekabuddhA, aggasAvakA, asItimahAtherA, buddhamAtA, buddhapitA, cakkavattI rAjA aJe ca sArappattA brAhmaNagahapatikA etthevuppajjanti / tattha tathAgato sujAtAya dinnamadhupAyAsabhojanato yAva arahattamaggo, tAva uppajjati nAma, arahattaphale uppanno nAma / mahAbhinikkhamanato vA yAva arahattamaggo / sitabhavano vA yAva arahattamaggo / dIpaGkarapAdamUlato vA yAva arahattamaggo, tAva uppajjati nAma, arahattaphale uppanno nAma / idha sabbapaThamaM uppannabhAvaM sandhAya uppajjatIti vRttaM / tathAgato loke uppanno hotIti ayaJhettha attho / 143 vacanena so imaM lokanti so bhagavA imaM lokaM / idAni vattabbaM nidasseti / sadevakanti saha devehi sadevakaM / evaM saha mArena samArakaM, saha brahmanA sabrahmakaM, saha samaNabrAhmaNehi sassamaNabrAhmaNi / pajAtattA pajA, taM pajaM / saha devamanussehi sadevamanussaM / tattha sadevakavacanena paJca kAmAvacaradevaggahaNaM veditabbaM / samAraka - chaTThakAmAvacaradevaggahaNaM / sabrahmakavacanena brahmakAyikAdibrahmaggahaNaM / sassamaNabrAhmaNIvacanena sAsanassa paccatthikapaccAmittasamaNabrAhmaNaggahaNaM, samitapApabAhitapApasamaNabrAhmaNaggahaNaJca / pajAvacanena sattalokaggahaNaM / sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaNaM / evamettha tIhi padehi okAsalokena saddhiM sattaloko / dvIhi pajAvasena sattalokova hitoti veditabbo | aparo nayo, sadevakaggahaNena arUpAvacaradevaloko gahito / samArakaggahaNena cha kAmAvacaradevaloko / sabrahmakaggahaNena rUpI brahmaloko | sassamaNabrAhmaNAdiggahaNena catuparisavasena sammutidevehi vA saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vA / api cettha sadevakavacanena ukkaTThaparicchedato sabbassa lokassa sacchikatabhAvamAha / 143
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.190-190) tato yesaM ahosi- "mAro mahAnubhAvo cha kAmAvacarissaro vasavattI, kiM sopi etena sacchikato''ti, tesaM vimatiM vidhamanto "samAraka"nti Aha / yesaM pana ahosi - "brahmA mahAnubhAvo ekaGguliyA ekasmiM cakkavALasahasse AlokaM pharati, dvIhi...pe0... dasahi aGgulIhi dasasu cakkavALasahassesu AlokaM pharati / anuttaraJca jhAnasamApattisukhaM paTisaMvedeti, kiM sopi sacchikato"ti, tesaM vimatiM vidhamanto sabrahmakanti Aha / tato ye cintesuM- "puthU samaNabrAhmaNA sAsanassa paccatthikA, kiM tepi sacchikatA''ti, tesaM vimatiM vidhamanto sassamaNabrAhmaNiM pajanti Aha / evaM ukkaDhukkaTThAnaM sacchikatabhAvaM pakAsetvA atha sammutideve avasesamanusse ca upAdAya ukkaTThaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhAvaM pakAsento sadevamanussanti Aha / ayamettha bhAvAnukkamo / porANA panAha sadevakanti devehi saddhiM avseslokN| samArakanti mArena saddhiM avasesalokaM / sabrahmakanti brahmehi saddhiM avasesalokaM / evaM sabbepi tibhavapage satte tIhAkArehi tIsu padesu pakkhipitvA puna dvIhi padehi pariyAdiyanto sassamaNabrAhmaNiM pa sadevamanussanti Aha / evaM paJcahipi padehi tena tenAkArena tedhAtukameva pariyAdinnanti / ___ sayaM abhijJA sacchikatvA pavedetIti ettha pana sayanti sAmaM aparaneyyo hutvA / abhijJAti abhijJAya, adhikena jANena JatvAti attho / sacchikatvAti paccakkhaM katvA, etena anumAnAdipaTikkhepo kato hoti / pavedetIti bodheti vijJApeti pakAseti / ___ so dhamma deseti AdikalyANaM...pe0... pariyosAnakalyANanti so bhagavA sattesu kArutaM paTicca hitvApi anuttaraM vivekasukhaM dhammaM deseti / taJca kho appaM vA bahu vA desento AdikalyANAdippakArameva deseti / Adimhipi, kalyANaM bhaddakaM anavajjameva katvA deseti, majjhepi, pariyosAnepi, kalyANaM bhaddakaM anavajjameva katvA desetIti vuttaM hoti / tattha asthi desanAya AdimajjhapariyosAnaM, atthi sAsanassa / desanAya tAva catuppadikAyapi gAthAya paThamapAdo Adi nAma, tato dve majjhaM nAma, ante eko pariyosAnaM nAma / ekAnusandhikassa suttassa nidAnaM Adi, idamavocAti pariyosAnaM, ubhinnamantarA mjjhN| anekAnusandhikassa suttassa paThamAnusandhi Adi, ante anusandhi pariyosAnaM, majjhe eko vA dve vA bahU vA majjhameva / sAsanassa pana sIlasamAdhivipassanA Adi nAma / vuttampi cetaM - "ko cAdi 144
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190-190) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA kusalAnaM dhammAnaM ? sIlaJca suvisuddhaM diTThi ca ujukA ti (saM0 ni0 3.5.369) / "atthi, bhikkhave, majjhimA paTipadA tathAgatena abhisambuddhA" ti evaM vutto pana ariyamaggo majjhaM nAma / phalaJceva nibbAnaJca pariyosAnaM nAma / " etadatthamidaM brAhmaNa, brahmacariyaM, etaM sAraM, etaM pariyosAna "nti (ma0 ni0 1.324) hi ettha phalaM pariyosAnanti vRttaM / "nibbAnogadhaM hi Avuso visAkha, brahmacariyaM vussati, nibbAnaparAyanaM nibbAnapariyosAna "nti (ma0 ni0 1.466) ettha nibbAnaM pariyosAnanti vRttaM / idha desAya AdimajjhapariyosAnaM adhippetaM / bhagavA hi dhammaM desento Adimhi sIlaM dassetvA majjhe maggaM pariyosAne nibbAnaM dasseti / tena vuttaM - "so dhammaM deseti AdikalyANaM majjhekalyANaM pariyosAnakalyANa "nti / tasmA aJJopi dhammakathiko dhammaM kathento - "Adimhi sIlaM dasseyya, majjhe maggaM vibhAvaye / pariyosAnamhi nibbAnaM, esA kathikasaNThitIti / / vA, tassa sAtthaM sabyaJjananti yassa hi yAgubhattaitthipurisAdivaNNanAnissitA desanA hoti, na so sAtthaM deseti / bhagavA pana tathArUpaM desanaM pahAya catusatipaTThAnAdinissitaM desanaM deseti| tasmA sAtthaM desetIti vuccati / yassa pana desanA ekabyaJjanAdittA vA sabbaniroTThabyaJjanA vA sabbavissaTThasabbaniggahItabyaJjanA damiLakirAtasavarAdimilakkhUnaM bhAsA viya byaJjanapAripUriyA abhAvato abyaJjanA nAma desanA hoti / bhagavA pana - "sithilaM dhanitaJca dIgharassaM, garukaM lahukaJca niggahItaM / sambandhavavatthitaM vimuttaM, dasadhA byaJjanabuddhiyA pabhedo 'ti / / 145 evaM vRttaM dasavidhaM byaJjanaM amakkhetvA paripuNNabyaJjanameva katvA dhammaM deseti, tasmA sabyaJjanaM dhammaM desetIti vuccati / kevalaparipuNNanti ettha kevalanti sakalAdhivacanaM / paripuNNanti anUnAdhikavacanaM / idaM vRttaM hoti sakalaparipuNNameva deseti, ekadesanApi aparipuNNA natthIti / upanetabbaapanetabbassa abhAvato kevalaparipuNNanti veditabbaM / parisuddhanti nirupakkilesaM / yo hi imaM dhammadesanaM nissAya lAbhaM vA sakkAraM vA labhissAmIti deseti, tassa aparisuddhA desanA hoti / bhagavA pana lokAmisanirapekkho 145
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.190-190) hitapharaNena mettAbhAvanAya muduhadayo ullumpanasabhAvasaNThitena cittena deseti / tasmA parisuddhaM dhammaM desetIti vuccati / brahmacariyaM pakAsetIti ettha panAyaM brahmacariya-saddo dAne veyyAvacce paJcasikkhApadasIle appamaJAsu methunaviratiyaM sadArasantose vIriye uposathaGgesu ariyamagge sAsaneti imesvatthesu dissati / "kiM te vataM kiM pana brahmacariyaM, kissa suciNNassa ayaM vipAko / iddhI jutI balavIriyUpapatti, idaJca te nAga, mahAvimAnaM / / ahaJca bhariyA ca manussaloke, saddhA ubho dAnapatI ahumhA / opAnabhUtaM me gharaM tadAsi, santappitA samaNabrAhmaNA ca / / taM me vataM taM pana brahmacariyaM, tassa suciNNassa ayaM vipAko / iddhI jutI balavIriyUpapatti, idaJca me dhIra mahAvimAna''nti / / (jA. 2.17.1595) imasmihi puNNakajAtake dAnaM brahmacariyanti vuttaM / "kena pANi kAmadado, kena pANi madhussavo / kena te brahmacariyena, punaM pANimhi ijjhati / / tena pANi kAmadado, tena pANi madhussavo / tena me brahmacariyena, pulaM pANimhi ijjhatI"ti / / (pe0 va0 275,277) 146
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 147 imasmiM aGkarapetavatthumhi veyyAvaccaM brahmacariyanti vuttaM / "evaM, kho taM bhikkhave, tittiriyaM nAma brahmacariyaM ahosI"ti (cULava0 311) imasmiM tittirajAtake paJcasikkhApadasIlaM brahmacariyanti vuttaM / "taM kho pana me, paJcasikha, brahmacariyaM neva nibbidAya na virAgAya na nirodhAya...pe0... yAvadeva brahmalokUpapattiyA"ti (dI0 ni0 2.329) imasmiM mahAgovindasutte catasso appamajhAyo brahmacariyanti vuttaa| "pare abrahmacArI bhavissanti, mayamettha brahmacArI bhavissAmA"ti (ma0 ni0 1.83) imasmiM sallekhasutte methunavirati brahmacariyanti vuttA / "mayaJca bhariyA nAtikkamAma, amhe ca bhariyA nAtikkamanti / aJatra tAhi brahmacariyaM carAma, tasmA hi amhaM daharA na mIyare"ti / / (jA0 1.4.97) mahAdhammapAlajAtake sadArasantoso brahmacariyanti vutto / "abhijAnAmi kho panAhaM, sAriputta, caturaGgasamannAgataM brahmacariyaM caritA, tapassI sudaM homI"ti (ma0 ni0 1.155) lomahaMsanasutte vIriyaM brahmacariyanti vuttaM / "hInena brahmacariyena, khattiye upapajjati / majjhimena ca devattaM, uttamena visujjhatIti / / (jA0 1.8.75) evaM nimijAtake attadamanavasena kato aTThaGgiko uposatho brahmacariyanti vutto / "idaM kho pana me, paJcasikha, brahmacariyaM ekantanibbidAya virAgAya nirodhAya...pe0... ayameva ariyo aTThaGgiko maggo''ti (dI0 ni0 2.329) mahAgovindasuttasmiMyeva ariyamaggo brahmacariyanti vutto| "tayidaM brahmacariyaM iddhaJceva phItaJca vitthArikaM bAhujanaM puthubhUtaM yAva devamanussehi suppakAsita"nti (dI0 ni0 3.174) pAsAdikasutte sikkhattayasaGgahitaM sakalasAsanaM brahmacariyanti vuttaM / imasmimpi ThAne idameva brahmacariyanti adhippetaM / tasmA brahmacariyaM pakAsetIti so dhamma deseti AdikalyANaM...pe0... parisuddhaM / evaM desento ca sikkhattayasaGgahitaM sakalasAsanaM brahmacariyaM pakAsetIti evamettha attho daTThabbo / brahmacariyanti seTThadvena brahmabhUtaM cariyaM / brahmabhUtAnaM vA buddhAdInaM cariyanti vuttaM hoti / 147
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.191-191) 191. taM dhammanti taM vuttappakArasampadaM dhammaM / suNAti gahapati vAti kasmA paThamaM gahapatiM niddisati ? nihatamAnattA, ussannattA ca / yebhuyyena hi khattiyakulato pabbajitA jAtiM nissAya mAnaM karonti / brAhmaNakulA pabbajitA mante nissAya mAnaM karonti / hInajaccakulA pabbajitA attano attano vijAtitAya patiThThAtuM na sakkonti / gahapatidArakA pana kacchehi sedaM muJcantehi piTThiyA loNaM pupphamAnAya bhUmiM kasitvA tAdisassa mAnassa abhAvato nihatamAnadappA honti / te pabbajitvA mAnaM vA dappaM vA akatvA yathAbalaM sakalabuddhavacanaM uggahetvA vipassanAya kammaM karontA sakkonti arahatte patiTThAtuM / itarehi ca kulehi nikkhamitvA pabbajitA nAma na bahukA, gahapatikAva bahukA / iti nihatamAnattA ussannattA ca paThamaM gahapatiM niddisatIti / aJatarasmiM vAti itaresaM vA kulAnaM aJjatarasmiM / paccAjAtoti patijAto / tathAgate saddhaM paTilabhatIti parisuddhaM dhamma sutvA dhammassAmimhi tathAgate- "sammAsambuddho vata so bhagavA''ti saddhaM paTilabhati / iti paTisaJcikkhatIti evaM paccavekkhati / sambAdho gharAvAsoti sacepi saTThihatthe ghare yojanasatantarepi vA dve jAyampatikA vasanti, tathApi nesaM sakiJcanasapalibodhaThUna gharAvAso sambAdhoyeva / rajopayoti rAgarajAdInaM udvAnahAnanti mahAaTThakathAyaM vuttaM / Agamanapathotipi vadanti / alagganaTena abbhokAso viyAti abbhokaaso| pabbajito hi kUTAgAraratanapAsAdadevavimAnAdIsu pihitadvAravAtapAnesu paTicchannesu vasantopi neva laggati, na sajjati, na bajjhati / tena vuttaM - "abbhokAso pabbajjA''ti / api ca sambAdho gharAvAso kusalakiriyAya okaasaabhaavto| rajopatho asaMvutasaGkAraTThAnaM viya rajAnaM kilesarajAnaM snnipaattttthaanto| abbhokAso pabbajjA kusalakiriyAya yathAsukhaM okAsasabbhAvato / nayidaM sukaraM...pe0... pabbajeyyanti etthAyaM sa pakathA, yadetaM sikkhattayabrahmacariyaM ekampi divasaM akhaNDaM katvA carimakacittaM pApetabbatAya ekantaparipuNNaM, caritabbaM ekadivasampi ca kilesamalena amalInaM katvA carimakacittaM pApetabbatAya ekantaparisuddhaM / saGghalikhitanti likhitasaGkhasadisaM dhotasaGghasappaTibhAgaM caritabbaM / idaM na sukaraM agAraM ajjhAvasatA agAramajjhe vasantena ekantaparipuNNaM...pe0... carituM, yaMnUnAhaM kese ca massuJca ohAretvA kasAyarasapItatAya kAsAyAni brahmacariyaM carantAnaM anucchavikAni vatthAni acchAdetvA paridahitvA agArasmA nikkhamitvA anagAriyaM pabbajeyyanti / ettha ca 148
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.192-193-194-211) cULasIlavaNNanA yasmA agArassa hitaM kasivANijjAdikammaM agAriyanti vuccati, taJca pabbajjAya natthi, tasmA pabbajjA anagAriyanti AtabbA, taM anagAriyaM / pabbajeyyanti paTipajjeyyaM / 192-193. appaM vAti sahassato heTThA bhogakkhandho appo nAma hoti, sahassato paTThAya mhaa| Abandhanadvena Atiyeva jAtiparivaTTo / sopi vIsatiyA heTThA appo nAma hoti, vIsatiyA paTThAya mhaa| pAtimokkhasaMvarasaMvutoti pAtimokkhasaMvarena samannAgato / AcAragocarasampannoti AcArena ceva gocarena ca smpnno| aNumattesUti appamattakesu / vajjesUti akusaladhammasu / bhayadassAvIti bhydssii| samAdAyAti sammA AdiyitvA / sikkhati sikkhApadesUti sikkhApadesu taM taM sikkhApadaM samAdiyitvA sikkhati / ayamettha saGkhapo, vitthAro pana visuddhimagge vutto| kAyakammavacIkammena samannAgato kusalena parisuddhAjIvoti ettha AcAragocaraggahaNeneva ca kusale kAyakammavacIkamme gahitepi yasmA idaM AjIvapArisuddhisIlaM nAma na AkAse vA rukkhaggAdIsa vA uppajjati. kAyavacIdvAresayeva pana uppajjatiH tasmA tassa uppattidvAradassanatthaM kAyakammavacIkammena samannAgato kusalenAti vuttaM / yasmA pana tena samannAgato, tasmA prisuddhaajiivo| samaNamuNDikaputtasuttantavasena (ma0 ni0 2.260) vA evaM vuttaM / tattha hi "katame ca, thapati, kusalA sIlA ? kusalaM kAyakammaM, kusalaM vacIkammaM, parisuddhaM AjIvampi kho ahaM thapati sIlasmiM vadAmI''ti vuttaM / yasmA pana tena samannAgato, tasmA parisuddhAjIvoti veditabbo / sIlasampannoti brahmajAle vuttena tividhena sIlena samannAgato hoti / indriyesu guttadvAroti manacchaTTesu indriyesu pihitadvAro hoti / satisampajaJjana samannAgatoti abhikkante paTikkantetiAdIsu sattasu ThAnesu satiyA ceva sampajaona ca samannAgato hoti / santuTThoti catUsu paccayesu tividhena santosena santuTTho hoti / cULasIlavaNNanA 194-211. evaM mAtikaM nikkhipitvA anupubbena bhAjento "kathaJca, mahArAja, bhikkhu sIlasampanno hotI"tiAdimAha / tattha idampissa hoti sIlasminti idampi assa bhikkhuno pANAtipAtA veramaNi sIlasmiM ekaM sIlaM hotIti attho| paccattavacanatthe vA 149
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.212-213) etaM bhummaM / mahAaTThakathAyahi idampi tassa samaNassa sIlanti ayameva attho vutto / sesaM brahmajAle vuttanayeneva veditabbaM / idamassa hoti sIlasminti idaM assa sIlaM hotIti attho / 212. na kutoci bhayaM samanupassati, yadidaM sIlasaMvaratoti yAni asaMvaramUlakAni bhayAni uppajjanti, tesu yaM idaM bhayaM sIlasaMvarato bhaveyya, taM kutoci ekasaMvaratopi na samanupassati / kasmA ? saMvarato asaMvaramUlakassa bhayassa abhaavaa| mudrAbhisittoti yathAvidhAnavihitena khattiyAbhisekena muddhani avasitto / yadidaM paccatthikatoti yaM kutoci ekapaccatthikatopi bhayaM bhaveyya, taM na samanupassati / kasmA ? yasmA nihatapaccAmitto / ajjhattanti niyakajjhattaM, attano santAneti attho / anavajjasukhanti anavajjaM aninditaM kusalaM sIlapadaTThAnehi avippaTisArapAmojjapItipassaddhidhammehi pariggahitaM kAyikacetasikasukhaM paTisaMvedeti / evaM kho, mahArAja, bhikkhu sIlasampanno hotIti evaM nirantaraM vitthAretvA dassitena tividhena sIlena samannAgato bhikkhu sIlasampanno nAma hotIti sIlakathaM niTThApesi / indriyasaMvarakathA 213. indriyesu guttadvArabhAjanIye cakkhunA rUpanti ayaM cakkhusaddo katthaci buddhacakkhumhi vattati, yathAha - "buddhacakkhunA lokaM volokesI"ti (mahAva0 9) / katthaci sabbaJjatANasaGkhAte samantacakkhumhi, yathAha - "tathUpamaM dhammamayaM, sumedha, pAsAdamAruyha samantacakkhU"ti (mahAva0 8) / katthaci dhammacakkhumhi "virajaM vItamalaM dhammacak udapAdI''ti (mahAva0 16) hi ettha ariyamaggattayapA / "cakkhu udapAdi jANaM udapAdI''ti (mahAva0 15) ettha pubbenivAsAditrANaM paJAcakkhUti vuccati / "dibbena cakkhunA"ti (ma0 ni0 1.284) AgatahAnesu dibbacakkhumhi vattati / "cakkhuJca paTicca rUpe cA"ti ettha pasAdacakkhumhi vttti| idha panAyaM pasAdacakkhuvohArena cakkhuvijJANe vattati, tasmA cakkhuvijJANena rUpaM disvAti ayametthattho / sesapadesu yaM vattabbaM siyA, taM sabbaM visuddhimagge vuttaM / abyAsekasukhanti kilesabyAsekavirahitattA abyAsekaM asammissaM parisuddhaM adhicittasukhaM paTisaMvedetIti / 150
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 151 satisampajajJakathA 214. satisampajaJabhAjanIyamhi abhikkante paTikkanteti ettha tAva abhikkantaM vuccati gamanaM, paTikkantaM nivattanaM, tadubhayampi catUsu iriyApathesu labbhati / gamane tAva purato kAyaM abhiharanto abhikkamati nAma / paTinivattanto paTikkamati nAma | ThAnepi Thitakova kAyaM purato onAmento abhikkamati nAma, pacchato apanAmento paTikkamati nAma / nisajjAya nisinnakova Asanassa purimaaGgAbhimukho saMsaranto abhikkamati nAma, pacchimaaGgapadesaM paccAsaMsaranto paTikkamati nAma / nipajjanepi eseva nayo / sampajAnakArI hotIti sampajaona sbbkicckaarii| sampajajhameva vA kArI / so hi abhikkantAdIsu sampajanaM krotev| na katthaci sampajaJavirahito hoti / tattha sAtthakasampajanaM, sappAyasampajanaM, gocarasampajanaM asammohasampajaJjanti catubidhaM sampajanaM / tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvA- "kinnu me ettha gatena attho asthi natthI''ti asthAnatthaM pariggahetvA atthapariggaNhanaM saatthksmpjnN| tattha ca atthoti cetiyadassanabodhisaGghatheraasubhadassanAdivasena dhammato vuDDi / cetiyaM vA bodhi vA disvApi hi buddhArammaNaM, saGghadassanena saGghArammaNaM, pIti uppAdetvA tadeva khayavayato sammasanto arahattaM pApuNAti / there disvA tesaM ovAde patiTThAya, asubhaM disvA tattha paThamajjhAnaM uppAdetvA tadeva khayavayato sammasanto arahattaM pApuNAti / tasmA etesaM dassanaM sAtthakanti vuttaM / keci pana Amisatopi vuDDi atthoyeva, taM nissAya brahmacariyAnuggahAya paTipannattAti vadanti / tasmiM pana gamane sappAyAsappAyaM pariggahetvA sappAyapariggaNhanaM sappAyasampajakaM / seyyathidaM- cetiyadassanaM tAva sAtthakaM, sace pana cetiyassa mahApUjAya dasadvAdasayojanantare parisA sannipatanti, attano vibhavAnurUpA ithiyopi purisApi alaGkatapaTiyattA cittakammarUpakAni viya saJcaranti / tatra cassa iThe ArammaNe lobho hoti, aniTe paTigho, asamapekkhane moho uppajjati, kAyasaMsaggApattiM vA Apajjati / jIvitabrahmacariyAnaM vA antarAyo hoti, evaM taM ThAnaM asappAyaM hoti / vuttappakAraantarAyAbhAve sappAyaM / bodhidassanepi eseva nayo / saGghadassanampi sAtthaM / sace pana antogAme mahAmaNDapaM kAretvA sabbarattiM dhammassavanaM karontesu manussesu vuttappakAreneva 151
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) janasannipAto ceva antarAyo ca hoti, evaM taM ThAnaM asappAyaM hoti / antarAyAbhAve sappAyaM / mahAparisaparivArAnaM therAnaM dassanepi eseva nayo / asubhadassanampi sAtthaM, tadatthadIpanatthaJca idaM vatthu - eko kira daharabhikkhu sAmaNeraM gahetvA dantakaTThatthAya gato / sAmaNero maggA okkamitvA purato gacchanto asubhaM disvA paThamajjhAnaM nibbattetvA tadeva pAdakaM katvA saGkhAre sammasanto tINi phalAni sacchikatvA uparimaggatthAya kammaTThAnaM pariggahetvA aTThAsi / daharo taM apassanto sAmaNerAti pakkosi / so 'mayA pabbajitadivasato paTThAya bhikkhunA saddhiM dve kathA nAma na kathitapubbA / aJjasmimpi divase upari visesaM nibbattessAmI'ti cintetvA kiM, bhanteti paTivacanamadAsi | 'ehI'ti ca vutte ekavacaneneva AgantvA, 'bhante, iminA tAva maggeneva gantvA mayA ThitokAse muhuttaM puratthAbhimukho ThatvA olokethA'ti Aha / so tathA katvA tena pattavisesameva pApuNi / evaM ekaM asubhaM dvinnaM janAnaM atthAya jAtaM / evaM sAthampi panetaM purisassa mAtugAmAsubhaM asappAyaM, mAtugAmassa ca purisAsubhaM asappAyaM, sabhAgameva sappAyanti evaM sappAyapariggaNhanaM sappAyasampajanaM nAma / evaM pariggahitasAtthakasappAyassa pana aTThatisAya kammaTThAnesu attano cittaruciyaM kammaTThAnasaGkhAtaM gocaraM uggahetvA bhikkhAcAragocare taM gahetvAva gamanaM gocarasampajanaM nAma / tassAvibhAvanatthaM idaM catukkaM veditabbaM - ___ idhekacco bhikkhu harati, na paccAharati; ekacco paccAharati, na harati; ekacco pana neva harati, na paccAharati ; ekacco harati ca, paccAharati cAti / tattha yo bhikkhu divasaM caGkamena nisajjAya ca AvaraNIyehi dhammehi cittaM parisodhetvA tathA rattiyA paThamayAme, majjhimayAme seyyaM kappetvA pacchimayAmepi nisajjacaGkamehi vItinAmetvA pageva cetiyaGgaNabodhiyaGgaNavattaM katvA bodhirukkhe udakaM AsiJcitvA, pAnIyaM paribhojanIyaM paccupaTTapetvA AcariyupajjhAyavattAdIni sabbAni khandhakavattAni samAdAya vattati / so sarIraparikammaM katvA senAsanaM pavisitvA dve tayo pallaGke usumaM gAhApento kammaTThAnaM anuyujitvA bhikkhAcAravelAyaM uTThahitvA kammaTThAnasIseneva pattacIvaramAdAya senAsanato nikkhamitvA kammaTThAnaM manasikarontova cetiyaGgaNaM gantvA, sace buddhAnussatikammaTTAnaM hoti, taM avissajjetvAva cetiyaGgaNaM pavisati / anaM ce kammaTTAnaM hoti, sopAnamUle ThatvA hatthena gahitabhaNDaM viya taM ThapetvA buddhArammaNaM pItiM gahetvA cetiyaGgaNaM Aruyha, mahantaM 152
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 153 cetiyaM ce, tikkhattuM padakkhiNaM katvA catUsu ThAnesu vanditabbaM / khuddakaM cetiyaM ce, tatheva padakkhiNaM katvA aTThasu ThAnesu vanditabbaM / cetiyaM vanditvA bodhiyaGgaNaM pattenApi buddhassa bhagavato sammukhA viya nipaccAkAraM dassetvA bodhi vanditabbA / so evaM cetiyaJca bodhiJca vanditvA paTisAmitavAnaM gantvA paTisAmitabhaNDakaM hatthena gaNhanto viya nikkhittakammaTThAnaM gahetvA gAmasamIpe kammaTThAnasIseneva cIvaraM pArupitvA gAmaM piNDAya pavisati / atha naM manussA disvA ayyo no Agatoti paccuggantvA pattaM gahetvA AsanasAlAya vA gehe vA nisIdApetvA yAgu datvA yAva bhattaM na niTThAti, tAva pAde dhovitvA telena makkhetvA purato te nisIditvA pahaM vA pucchanti, dhammaM vA sotukAmA honti / sacepi na kathApenti, janasaGgahatthaM dhammakathA. nAma kAtabbA yevAti aTThakathAcariyA vadanti / dhammakathA hi kammaTThAnavinimuttA nAma natthi, tasmA kammaTThAnasIseneva dhammakathaM kathetvA kammaTThAnasIseneva AhAraM paribhuJjitvA anumodanaM katvA nivattiyamAnehipi manussehi anugatova gAmato nikkhamitvA tattha te nivattetvA maggaM paTipajjati / atha naM puretaraM nikkhamitvA bahigAme katabhattakiccA sAmaNeradaharabhikkhU disvA paccuggantvA pattacIvaramassa gaNhanti / porANakabhikkhU kira amhAkaM upajjhAyo Acariyoti na mukhaM oloketvA vattaM karonti, sampattaparicchedeneva karonti / te taM pucchanti - "bhante, ete manussA tumhAkaM kiM honti, mAtipakkhato sambandhA pitipakkhato''ti ? kiM disvA pucchathAti ? tumhesu etesaM pemaM bahumAnanti / Avuso, yaM mAtApitUhipi dukkara, taM ete amhAkaM karonti, pattacIvarampi no etesaM santakameva, etesaM AnubhAvena neva bhaye bhayaM, na chAtake chAtakaM jAnAma / IdisA nAma amhAkaM upakArino natthIti tesaM guNe kathento gacchati / ayaM vuccati harati na paccAharatIti / yassa pana pageva vuttappakAraM vattapaTipattiM karontassa kammajatejodhAtu pajjalati, anupAdinnakaM muJcitvA upAdinnakaM gaNhAti, sarIrato sedA muJcanti, kammaTThAnaM vIthiM nArohati, so pageva pattacIvaramAdAya vegasA cetiyaM vanditvA gorUpAnaM nikkhamanavelAyameva gAmaM yAgubhikkhAya pavisitvA yAgu labhitvA AsanasAlaM gantvA pivati, athassa dvattikkhattuM ajjhoharaNamatteneva kammajatejodhAtu upAdinnakaM muJcitvA anupAdinnakaM gaNhAti, ghaTasatena nhAto viya tejodhAtu pariLAhanibbAnaM patvA kammaTThAnasIsena yAgu paribhujitvA pattaJca mukhaJca dhovitvA antarAbhatte kammaTThAnaM manasikatvA avasesaTTAne piNDAya caritvA kammaTThAnasIsena AhAraJca paribhuJjitvA tato paTThAya poGkhAnupoz2a upaTThahamAnaM kammaTThAnaM 153
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) gahetvA Agacchati, ayaM vuccati paccAharati na haratIti / edisA ca bhikkhU yAgu pivitvA vipassanaM ArabhitvA buddhasAsane arahattappattA nAma gaNanapathaM vItivattA / sIhaLadIpeyeva tesu tesu gAmesu AsanasAlAyaM vA na taM Asanamatthi, yattha yAgu pivitvA arahattappattA bhikkhU natthIti / yo pana pamAdavihArI hoti, nikkhittadhuro sabbavattAni bhinditvA paJcavidhacetokhIlavinibandhacitto viharanto - "kammaTThAnaM nAma atthI'"ti saJjampi akatvA gAmaM piNDAya pavisitvA ananulomikena gihisaMsaggena saMsaTTho caritvA ca bhuJjitvA ca tuccho nikkhamati, ayaM vuccati neva harati na paccAharatIti / / yo panAyaM- "harati ca paccAharati cA"ti vutto, so. gatapaccAgatavattavaseneva veditbbo| attakAmA hi kulaputtA sAsane pabbajitvA dasapi vIsampi tiMsampi cattAlIsampi paJjAsampi satampi ekato vasantA katikavattaM katvA viharanti, "Avuso, tumhe na iNaTTA, na bhayaTTA, na jIvikApakatA pabbajitA, dukkhA muccitukAmA panettha pabbajitA, tasmA gamane uppannakilesaM gamaneyeva niggaNhatha, tathA ThAne, nisajjAya, sayane uppannakilesaM sayaneva niggaNhathA''ti / te evaM katikavattaM katvA bhikkhAcAraM gacchantA aDDausabhausabhaaDDagAvutagAvutantaresu pAsANA honti, tAya sajAya kammaTThAnaM manasikarontAva gacchanti / sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naM niggaNhAti / tathA asakkonto tiTThati, athassa pacchato Agacchantopi tiTThati / so "ayaM bhikkhu tumhaM uppannavitakkaM jAnAti, ananucchavikaM te eta"nti attAnaM paTicodetvA vipassanaM vaDDetvA tattheva ariyabhUmiM okkamati; tathA asakkonto nisIdati / athassa pacchato Agacchantopi nisIdatIti soyeva nayo / ariyabhUmiM okkamituM asakkontopi taM kilesaM vikkhambhetvA kammaTThAnaM manasikarontova gacchati, na kammaTThAnavippayuttena cittena pAdaM uddharati, uddharati ce, paTinivattitvA purimapadesaMyeva eti / AlindakavAsI mahAphussadevatthero viya / so kira ekUnavIsativassAni gatapaccAgatavattaM pUrento eva vihAsi, manussApi addasaMsu antarAmagge kasantA ca vapantA ca maddantA ca kammAni ca karontA theraM tathAgacchantaM disvA - "ayaM thero punappunaM nivattitvA gacchati, kinnu kho maggamULho, 154
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajacakathA 155 udAhu kiJci pamuTTho"ti samullapanti / so taM anAdiyitvA kammaTThAnayuttacitteneva samaNadhammaM karonto vIsativassabbhantare arahattaM pApuNi, arahattappattadivase cassa caGkamanakoTiyaM adhivatthA devatA aGgulIhi dIpaM ujjAletvA aTTAsi / cattAropi mahArAjAno sakko ca devAnamindo brahmA ca sahampati upaTTAnaM agamaMsu / taJca obhAsaM disvA vanavAsI mahAtissatthero taM dutiyadivase pucchi - "rattibhAge Ayasmato santike obhAso ahosi, kiM so obhAso''ti ? thero vikhepaM karonto obhAso nAma dIpobhAsopi hoti, maNiobhAsopIti evamAdimAha / tato 'paTicchAdetha tumhe'ti nibaddho 'AmA'ti paTijAnitvA Arocesi / kALavallimaNDapavAsI mahAnAgatthero viya ca / sopi kira gatapaccAgatavattaM pUrento - paThamaM tAva bhagavato mahApadhAnaM pUjessAmIti sattavassAni ThAnacaGkamameva adhiThThAsi / puna soLasavassAni gatapaccAgatavattaM pUretvA arahattaM pApuNi / so kammaTThAnayutteneva cittena pAdaM uddharanto, viyuttena uddhaTe paTinivattento gAmasamIpaM gantvA "gAvI nu pabbajito nU"ti AsaGkanIyapadese ThatvA cIvaraM pArupitvA kacchakantarato udakena pattaM dhovitvA udakagaNDUsaM karoti / kiM kAraNA ? mA me bhikkhaM dAtuM vA vandituM vA Agate manusse 'dIghAyukA hothA'ti vacanamattenApi kammaTThAnavikkhepo ahosIti / "ajja, bhante, katimI"ti divasaM vA bhikkhugaNanaM vA pa'haM vA pucchito pana udakaM gilitvA Aroceti / sace divasAdIni pucchakA na honti, nikkhamanavelAya gAmadvAre niTThabhitvAva yAti / kalambatitthavihAre vassUpagatA pajJAsabhikkhU viya ca / te kira AsaLhipuNNamAyaM katikavattaM akaMsu- "arahattaM appatvA aJjamadhe nAlapissAmA"ti, gAmaJca piNDAya pavisantA udakagaNDUsaM katvA pavisiMsu / divasAdIsu pucchitesu vuttanayeneva paTipajjiMsu / tattha manussA niTThabhanaM disvA jAniMsu- "ajjeko Agato, ajja dve'ti / evaJca cintesuM- "kinnu kho ete amhehiyeva saddhiM na sallapanti, udAhu aJamaJjampi / sace aJamajhampi na sallapanti, addhA vivAdajAtA bhavissanti / etha ne aJamanaM khamApessAmA"ti, sabbe vihAraM gantvA paJjAsAya bhikkhUsu dvepi bhikkhU ekokAse nAddasaMsu / tato yo tesu cakkhumA puriso, so Aha - "na bho kalahakArakAnaM vasanokAso Idiso hoti, susammaTuM cetiyaGgaNabodhiyaGgaNaM, sunikkhittA sammajjaniyo, sUpaTThapitaM pAnIyaM paribhojanIyanti, te tatova nivattA / tepi bhikkhU anto temAseyeva arahattaM patvA mahApavAraNAya visuddhipavAraNaM pavAresuM / 155
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) __ evaM kALavallimaNDapavAsI mahAnAgatthero viya, kalambatitthavihAre vassUpagatabhikkhU viya ca kammaTThAnayutteneva cittena pAdaM uddharanto gAmasamIpaM gantvA udakagaNDUsaM katvA vIthiyo sallakkhetvA, yattha surAsoNDadhuttAdayo kalahakArakA caNDahatthiassAdayo vA natthi, taM vIthiM paTipajjati / tattha ca piNDAya caramAno na turitaturito viya javena gacchati / na hi javena piNDapAtiyadhutaGgaM nAma kiJci asthi / visamabhUmibhAgappattaM pana udakasakaTaM viya niccalo hutvA gcchti| anugharaM paviThTho ca dAtukAmaM vA adAtukAmaM vA sallakkhetvA tadanurUpaM kAlaM Agamento bhikkhaM paTilabhitvA AdAya antogAme vA bahigAme vA vihArameva vA AgantvA yathA phAsuke patirUpe okAse nisIditvA kammaTThAnaM manasikaronto AhAre paTikUlasaca upaTThapetvA akkhabbhaJjana - vaNalepanaputtamaMsUpamavasena paccavekkhanto aTThaGgasamannAgataM AhAraM AhAreti, neva davAya na madAya na maNDanAya na vibhUsanAya...pe0... bhuttAvI ca udakakiccaM katvA muhuttaM bhattakilamathaM paTippassambhetvA yathA purebhattaM, evaM pacchAbhattaM purimayAmaM pacchimayAmaJca kammaTThAnameva manasi karoti, ayaM vuccati harati ca paccAharati cAti / idaM pana haraNapaccAharaNasaGkhAtaM gatapaccAgatavattaM pUrento yadi upanissayasampanno hoti, paThamavaye eva arahattaM pApuNAti / no ce paThamavaye pApuNAti, atha majjhimavaye; no ce majjhimavaye pApuNAti, atha maraNasamaye; no ce maraNasamaye pApuNAti, atha devaputto hutvA ; no ce devaputto hutvA pApuNAti, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhiM sacchikaroti / no ce paccekabodhiM sacchikaroti, atha buddhAnaM sammukhIbhAve khippAbhijJo hoti ; seyyathApi thero bAhiyo dArucIriyo mahApaJo vA, seyyathApi thero sAriputto mahiddhiko vA, seyyathApi thero mahAmoggallAno dhutavAdo vA, seyyathApi thero mahAkassapo dibbacakkhuko vA, seyyathApi thero anuruddho vinayadharo vA, seyyathApi thero upAli dhammakathiko vA, seyyathApi thero puNNo mantANiputto AraJiko vA, seyyathApi thero revato bahussuto vA, seyyathApi thero Anando bhikkhAkAmo vA, seyyathApi thero rAhulo buddhaputtoti / iti imasmiM catukke yvAyaM harati ca paccAharati ca, tassa gocarasampajanaM sikhApattaM hoti / abhikkamAdIsu pana asammuvhanaM asammohasampajalaM, taM evaM veditabbaM - idha bhikkhu abhikkamanto vA paTikkamanto vA yathA andhabAlaputhujjanA abhikkamAdIsu- "attA abhikkamati, attanA abhikkamo nibbattito"ti vA, "ahaM abhikkamAmi, mayA 156
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 157 abhikkamo nibbattito"ti vA sammuvhanti, tathA asammuvhanto "abhikkamAmI"ti citte uppajjamAne teneva cittena saddhiM cittasamuTThAnA vAyodhAtu vijJattiM janayamAnA uppajjati / iti cittakiriyavAyodhAtuvipphAravasena ayaM kAyasammato aTThisaGghAto abhikkamati / tassevaM abhikkamato ekekapAduddharaNe pathavIdhAtu ApodhAtUti dve dhAtuyo omattA honti mandA, itarA dve adhimattA honti balavatiyo; tathA atiharaNavItiharaNesu / vossajjane tejodhAtu vAyodhAtUti dve dhAtuyo omattA honti mandA, itarA dve adhimattA balavatiyo, tathA sannikkhepanasannirujjhanesu / tattha uddharaNe pavattA rUpArUpadhammA atiharaNaM na pApuNanti, tathA atiharaNe pavattA vItiharaNaM, vItiharaNe pavattA vossajjanaM, vossajjane pavattA sannikkhepanaM, sannikkhepane pavattA sannirujjhanaM na pApuNanti / tattha tattheva pabbaM pabbaM sandhi sandhi odhi odhi hutvA tattakapAle pakkhittatilAni viya paTapaTAyantA bhijjanti / tattha ko eko abhikkamati, kassa vA ekassa abhikkamanaM ? paramatthato hi dhAtUnaMyeva gamanaM, dhAtUnaM ThAnaM, dhAtUnaM nisajjanaM, dhAtUnaM sayanaM / tasmiM tasmiM koTThAse saddhiM rUpena / anaM uppajjate cittaM, anaM cittaM nirujjhati / avIcimanusambandho, nadIsotova vattatIti / / evaM abhikkamAdIsu asammuvhanaM asammohasampajanaM nAmAti / nihito abhikkante paTikkante sampajAnakArI hotIti padassa attho / Alokite vilokiteti ettha pana AlokitaM nAma purato pekkhaNaM / vilokitaM nAma anudisaapekkhnnN| aJjAnipi heTThA upari pacchato pekkhaNavasena olokitaullokitApalokitAni nAma honti, tAni idha na gahitAni | sAruppavasena pana imAneva dve gahitAni, iminA vA mukhena sabbAnipi tAni gahitAnevAti / tattha "AlokessAmI''ti citte uppanne cittavaseneva anoloketvA atthapariggaNhanaM sAtthakasampajanaM, taM AyasmantaM nandaM kAyasakkhiM katvA veditabbaM / vuttajhetaM bhagavatA - "sace, bhikkhave, nandassa puratthimA disA AloketabbA hoti, sabbaM cetasA samannAharitvA nando puratthimaM disaM Aloketi - 'evaM me puratthimaM disaM Alokayato na abhijjhAdomanassA pApakA akusalA dhammA anvAssavissantIti | itiha tattha sampajAno 157
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) hoti (a0 ni0 3.8.9) / sace, bhikkhave, nandassa pacchimA disA...pe0... uttarA disA...pe0... dakkhiNA disA...pe0... uddhaM...pe0... adho...pe0... anudisA anuviloketabbA hoti, sabbaM cetasA samannAharitvA nando anudisaM anuviloketi- 'evaM me anudisaM anuvilokayato na abhijjhAdomanassA pApakA akusalA dhammA anvAssavissantI'ti / itiha tattha sampajAno hotI"ti / __ api ca idhApi pubbe vuttacetiyadassanAdivaseneva sAtthakatA ca sappAyatA ca veditabbA, kammaTThAnassa pana avijahanameva gocrsmpjnN| tasmA ettha khandhadhAtuAyatanakammaTThAnikehi attano kammaTThAnavaseneva, kasiNAdikammaTThAnikehi vA pana kammaTThAnasIseneva AlokanaM vilokanaM kAtabbaM / abbhantare attA nAma AloketA vA viloketA vA natthi, 'AlokessAmI'ti pana citte uppajjamAne teneva cittena saddhiM cittasamuTThAnA vAyodhAtu vijJattiM janayamAnA uppajjati / iti cittakiriyavAyodhAtuviSphAravasena heTThimaM akkhidalaM adho sIdati, uparimaM uddhaM laveti / koci yantakena vivaranto nAma natthi | tato cakkhuvijJANaM dassanakiccaM sAdhentaM uppajjatIti evaM pajAnanaM panettha asammohasampajanaM nAma / api ca mUlapariJA AgantukatAva kAlikabhAvavasena pettha asammohasampajacaM veditabbaM | mUlapariJAvasena tAva bhavaGgAvajjanaJceva, dassanaM sampaTicchanaM / santIraNaM voTThabbanaM, javanaM bhavati sattamaM / / tattha bhavaGgaM upapattibhavassa aGgakiccaM sAdhayamAnaM pavattati, taM AvaThUtvA kiriyamanodhAtu AvajjanakiccaM sAdhayamAnA, taMnirodhA cakkhuviANaM dassanakiccaM sAdhayamAnaM, taMnirodhA vipAkamanodhAtu sampaTicchanakiccaM sAdhayamAnA, taMnirodhA vipAkamanovijJANadhAtu santIraNakiccaM sAdhayamAnA, taMnirodhA kiriyamanovijJANadhAtu voTThabbanakiccaM sAdhayamAnA, taMnirodhA sattakkhattuM javanaM javati / tattha paThamajavanepi"ayaM itthI, ayaM puriso''ti rajjanadussanamumhanavasena AlokitavilokitaM nAma na hoti / dutiyajavanepi...pe0... sattamajavanepi / etesu pana yuddhamaNDale yodhesu viya hedupariyavasena bhijjitvA patitesu- "ayaM itthI, ayaM puriso"ti rajjanAdivasena AlokitavilokitaM hoti / evaM tAvettha mUlaparijJAvasena asammohasampajanaM veditabbaM / 158
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 159 cakkhudvAre pana rUpe ApAthamAgate bhavaGgacalanato uddhaM sakakiccaniSphAdanavasena AvajjanAdIsu uppajjitvA niruddhesu avasAne javanaM uppajjati, taM pubbe uppannAnaM AvajjanAdInaM gehabhUte cakkhudvAre Agantukapuriso viya hoti / tassa yathA paragehe kiJci yAcituM paviThThassa Agantukapurisassa gehassAmikesu tuNhImAsinesu ANAkaraNaM na yuttaM, evaM AvajjanAdInaM gehabhUte cakkhudvAre AvajjanAdIsupi arajjantesu adussantesu amuvhantesu ca rajjanadussanamuvhanaM ayuttanti evaM AgantukabhAvavasena asammohasampajanaM veditabbaM / yAni panetAni cakkhudvAre vohabbanapariyosAnAni cittAni uppajjanti, tAni saddhiM sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aJjamalaM na passantIti, ittarAni tAvakAlikAni honti / tattha yathA ekasmiM ghare sabbesu mAnusakesu matesu avasesassa ekassa taGkhaNajeva maraNadhammassa na yuttA naccagItAdIsu abhirati nAma / evameva ekadvAre sasampayuttesu AvajjanAdIsu tattha tattheva matesu avasesassa taGkhaNeyeva maraNadhammassa javanassApi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nAma na yuttAti / evaM tAvakAlikabhAvavasena asammohasampajanaM veditabbaM / api ca khandhAyatanadhAtupaccayapaccavekSaNavasena petaM veditab / ettha hi cakkhu ceva rUpA ca rUpakkhandho, dassanaM vijJANakkhandho, taMsampayuttA vedanA vedanAkkhandho, saJjA sAkkhandho, phassAdikA sngkhaarkkhndho| evametesaM paJcannaM khandhAnaM samavAye AlokanavilokanaM pAyati / tattha ko eko Aloketi, ko viloketi ? / tathA cakkhu cakkhAyatanaM, rUpaM rUpAyatanaM, dassanaM manAyatanaM, vedanAdayo sampayuttadhammA dhammAyatanaM / evametesaM catunnaM AyatanAnaM samavAye AlokanavilokanaM pAyati / tattha ko eko Aloketi, ko viloketi ? tathA cakkhu cakkhudhAtu, rUpaM rUpadhAtu, dassanaM cakkhuviANadhAtu, taMsampayuttA vedanAdayo dhammA dhammadhAtu / evametAsaM catunnaM dhAtUnaM samavAye AlokanavilokanaM pAyati / tattha ko eko Aloketi, ko viloketi ? tathA cakkhu nissayapaccayo, rUpA ArammaNapaccayo, AvajjanaM 159
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) anantarasamanantarUpanissayanatthivigatapaccayo, Aloko upanissayapaccayo, vedanAdayo sahajAtapaccayo / evametesaM paccayAnaM samavAye AlokanavilokanaM paJjAyati / tattha ko eko Aloketi, ko viloketIti ? evamettha khandhAyatanadhAtupaccayapaccavekkhaNavasenapi asammohasampajanaM veditabbaM / samijite pasAriteti pabbAnaM samiJjanapasAraNe / tattha cittavaseneva samiJjanapasAraNaM akatvA hatthapAdAnaM samiJjanapasAraNapaccayA atthAnatthaM pariggaNhitvA atthapariggaNhanaM saatthksmpjnN| tattha hatthapAde aticiraM samijetvA vA pasAretvA vA Thitassa khaNe khaNe vedanA uppajjati, cittaM ekaggataM na labhati, kammaTThAnaM paripatati, visesaM nAdhigacchati / kAle samiontassa kAle pasArentassa pana tA vedanA nuppajjanti, cittaM ekaggaM hoti , kammaTThAnaM phAtiM gacchati, visesamadhigacchatIti, evaM atthAnatthapariggaNhanaM veditab / atthe pana satipi sappAyAsappAyaM pariggaNhitvA sappAyapariggaNhanaM sppaaysmpjnN| tatrAyaM nayo mahAcetiyaGgaNe kira daharabhikkhU sajjhAyaM gaNhanti, tesaM piTThipassesu daharabhikkhuniyo dhammaM suNanti / tatreko daharo hatthaM pasArento kAyasaMsaggaM patvA teneva kAraNena gihI jaato| aparo bhikkhu pAdaM pasArento aggimhi pasAresi, aTThimAhacca pAdo jhAyi / aparo vammike pasAresi, so AsIvisena DaTTho / aparo cIvarakuTidaNDake pasAresi, taM maNisappo DaMsi / tasmA evarUpe asappAye apasAretvA sappAye pasAretabbaM / idamettha sppaaysmpjnN| gocarasampajanaM pana mahAtheravatthunA dIpetabbaM - mahAthero kira divAThAne nisinno antevAsikehi saddhiM kathayamAno sahasA hatthaM sami tvA puna yathAThAne ThapetvA saNikaM sabhijesi / taM antevAsikA pucchiMsu - "kasmA, bhante, sahasA hatthaM samiJjitvA puna yathAThAne ThapetvA saNikaM samiJjiyitthA''ti? yato paTThAyAhaM, Avuso, kammaTThAnaM manasikAtuM Araddho, na me kammaTThAnaM muJcitvA hattho samijitapubbo, idAni pana me tumhehi saddhiM kathayamAnena kammaTThAnaM muJcitvA sminyjito| tasmA puna yathAThAne ThapetvA samiLesinti / sAdhu, bhante, bhikkhunA nAma evarUpena bhavitabbanti / evametthApi kammaTThAnAvijahanameva gocarasampajaJjanti veditab / 160
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA abbhantare attA nAma koci samiJjanto vA pasArento vA natthi, vuttappakAracittakiriyavAyodhAtuviSphArena pana suttAkaDDanavasena dAruyantassa hatthapAdalacalanaM viya samiJjanapasAraNaM hotIti evaM parijAnanaM panettha asammohasampajaJjanti veditabbaM / saGghATipattacIvaradhAraNeti ettha saGghATicIvarAnaM nivAsanapArupanavasena pattassa bhikkhApaTiggahaNAdivasena paribhogo dhAraNaM nAma / tattha saGghATicIvaradhAraNe tAva nivAsetvA vA pArupitvA vA piNDAya carato AmisalAbho sItassa paTighAtAyAtiAdinA nayena bhagavatA vattappakAroyeva ca attho attho nAma | tassa vasena sAtthakasampajaja veditabbaM / uNhapakatikassa pana dubbalassa ca cIvaraM sukhumaM sappAyaM, sItAlukassa ghanaM dupaTTe / viparItaM asappAyaM / yassa kassaci jiNNaM asappAyameva, aggaLAdidAnena hissa taM palibodhakaraM hoti / tathA paTTaNNadukUlAdibhedaM lobhanIyacIvaraM / tAdisahi arache ekakassa nivAsantarAyakaraM jIvitantarAyakaraJcApi hoti / nippariyAyena pana yaM nimittakammAdimicchAjIvavasena uppannaM, yaJcassa sevamAnassa akusalA dhammA abhivaDDanti, kusalA dhammA parihAyanti, taM asppaayN| viparItaM sppaayN| tassa vasenettha sppaaysmpjng| kammaTThAnAvijahanavaseneva gocarasampajanaM veditab / abbhantare attA nAma koci cIvaraM pArupento natthi, vuttappakArena cittakiriyavAyodhAtavipphAreneva pana cIvarapArupanaM hoti / tattha cIvarampi acetanaM, kAyopi acetno| cIvaraM na jAnAti- "mayA kAyo pArupito''ti / kAyopi na jAnAti"ahaM cIvarena pArupito''ti / dhAtuyova dhAtusamUhaM paTicchAdenti paTapilotikAyapotthakarUpapaTicchAdane viya / tasmA neva sundaraM cIvaraM labhitvA somanassaM kAtabbaM, na asundaraM labhitvA domanassaM / nAgavammikacetiyarukkhAdIsu hi keci mAlAgandhadhUmavatthAdIhi sakkAraM karonti, keci gUthamuttakaddamadaNDasatthappahArAdIhi asakkAraM / na tehi nAgavammikarukkhAdayo somanassaM vA domanassaM vA karonti / evameva neva sundaraM cIvaraM labhitvA somanassaM kAtabbaM, na asundaraM labhitvA domanassanti, evaM pavattapaTisaGkhAnavasenettha asammohasampajanaM veditabbaM / 161
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dIghanikAye sIlakkhandhavara gaTThakathA pattadhAraNepi pattaM sahasAva aggahetvA imaM gatvA piNDAya caramAno bhikkhaM labhissAmIti, evaM pattaggahaNapaccayA paTilabhitabbaM atthavasena sAtthakasampaja veditabbaM / kisadubbalasarIrassa pana garupatto asappAyo, yassa kassaci catupaJcagaNThikAhato dubbisodhanIyo asappAyova / duddhotapattopi na vaTTati, taM dhovantasseva cassa palibodho hoti / maNivaNNapatto pana lobhanIyo, cIvare vuttanayeneva asappAyo, nimittakammAdivasena laddho pana yaJcassa sevamAnassa akusalA dhammA abhivaDhanti, kusalA dhammA parihAyanti, ayaM ekanta asappAyova / viparIto sappAyo / tassa vasenettha sappAyasampaja / kammaTThAnAvijahanavaseneva ca gocarasampaja veditabbaM / (2.214-214) abbhantare attA nAma koci pattaM gaNhantI natthi, vuttappakArena cittakiriyavAyodhAtuvipphAravaseneva pattaggahaNaM nAma hoti / tattha pattopi acetano, hatthApi acetanA / patto na jAnAti - " ahaM hatthehi gahito 'ti / hatthApi na jAnanti - " amhehi patto gahito 'ti / dhAtuyova dhAtusamUhaM gaNhanti, saNDAsena aggivaNNapattaggahaNe viyAti / evaM pavattapaTisaGghAnavasenettha asammohasampaja veditabbaM / api ca yathA chinnahatthapAde vaNamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nIlamakkhikasamparikiNNe anAthasAlAyaM nipanne anAthamanusse disvA, ye dayAlukA purisA, te te vaNamattacoLakAni ceva kapAlAdIhi ca bhesajjAni upanAmenti / tattha coLakAnipi kesaJci saNhAni, kesaJci thUlAni pApuNanti / bhesajjakapAlakAnipi kesaJci susaNThAnAni, kesaJci dussaNThAnAni pApuNanti na te tattha sumanA vA dummanA va honti| vaNapaTicchAdanamatteneva hi coLakena, bhesajjapaTiggahaNamatteneva ca kapAlakena tesaM attho / evameva yo bhikkhu vaNacoLakaM viya cIvaraM, bhesajjakapAlakaM viya ca pattaM, kapAle bhesajjamiva ca patte laddhaM bhikkhaM sallakkheti, ayaM saGghATipattacIvaradhAraNe asammohasampaJJena uttamasampajAnakArIti veditabbo / asitAdIsu asiteti piNDapAtabhojane / pIteti yAguAdipAne / khAyiteti piTThakhajjAdikhAdane / sAyiteti madhuphANitAdisAyane / tattha neva davAyAtiAdinA nayena to aTThavidhopi attho attho nAma / tasseva vasena sAtthakasampaja veditabbaM / 162
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 163 lUkhapaNItatittamadhurarasAdIsu pana yena bhojanena yassa phAsu na hoti, taM tassa asappAyaM / yaM pana nimittakammAdivasena paTiladdhaM, yaJcassa bhujato akusalA dhammA abhivaDDanti, kusalA dhammA parihAyanti, taM ekantaasappAyameva, viparItaM sappAyaM / tassa vasenettha sppaaysmpjjhN| kammaTThAnAvijahanavaseneva ca gocarasampajanaM veditabbaM / abbhantare attA nAma koci bhuJjako natthi,vuttappakAracittakiriyavAyodhAtuviSphAreneva pattappaTiggahaNaM nAma hoti / cittakiriyavAyodhAtuviSphAreneva hatthassa patte otAraNaM nAma hoti / cittakiriyavAyodhAtuviSphAreneva AlopakaraNaM AlopauddhAraNaM mukhavivaraNaJca hoti, na koci kuJcikAya yantakena vA hanukaTThIni vivarati / cittakiriyavAyodhAtuviSphAreneva Alopassa mukhe ThapanaM, uparidantAnaM musalakiccasAdhanaM, heTThimadantAnaM udukkhalakiccasAdhanaM, jivhAya hatthakiccasAdhanaJca hoti / iti tattha aggajivhAya tanukakheLo mUlajivhAya bahalakheLo makkheti / taM heTThAdantaudukkhale jivhAhatthaparivattakaM kheLodakena temitaM uparidantamusalasaJcuNNitaM koci kaTacchunA vA dabbiyA vA antopavesento nAma natthi, vAyodhAtuyAva pavisati / paviTTha paviTTha koci palAlasanthAraM katvA dhArento nAma natthi, vAyodhAtuvaseneva tiThThati / ThitaM ThitaM koci uddhanaM katvA aggiM jAletvA pacanto nAma natthi, tejodhAtuyAva paccati / pakkaM pakkaM koci daNDakena vA yaTThiyA vA bahi nIhArako nAma natthi, vAyodhAtuyeva nIharati / iti vAyodhAtu paTiharati ca, vItiharati ca, dhAreti ca, parivatteti ca, saJcuNNeti ca, visoseti ca, nIharati ca / pathavIdhAtu dhAreti ca, parivatteti ca, saJcuNNeti ca, visoseti ca / ApodhAtu sineheti ca, allattaJca anupAleti / tejodhAtu antopaviTTha paripAceti / AkAsadhAtu aJjaso hoti / vijJANadhAtu tattha tattha sammApayogamanvAya AbhujatIti / evaM pavattapaTisaGkhAnavasenettha asammohasampajaGa veditabbaM / api ca gamanato pariyesanato paribhogato Asayato nidhAnato aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti, evaM dasavidhapaTikUlabhAvapaccavekkhaNato pettha asammohasampajanaM veditabaM | vitthArakathA panettha visuddhimagge AhArapaTikUlasAniddesato ghetbbaa| uccArapassAvakammeti uccArassa ca passAvassa ca karaNe / tattha pattakAle uccArapassAvaM akarontassa sakalasarIrato sedA muccanti, akkhIni bhamanti, cittaM na 163
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.214-214) ekaggaM hoti, ajhe ca rogA uppajjanti | karontassa pana sabbaM taM na hotIti ayamettha attho / tassa vasena sAtthakasampajanaM veditabbaM / aTThAne uccArapassAvaM karontassa pana Apatti hoti, ayaso vaDDati, jIvitantarAyo hoti, patirUpe ThAne karontassa sabbaM taM na hotIti idamettha sappAyaM tassa vasena sppaaysmpjjhN| kammaTThAnAvijahanavaseneva ca gocarasampajanaM veditabbaM / abbhantare attA nAma uccArapassAvakammaM karonto natthi, cittakiriyavAyodhAtuvipphAreneva pana uccArapassAvakammaM hoti / yathA vA pana pakke gaNDe gaNDabhedena pubbalohitaM akAmatAya nikkhamati / yathA ca atibharitA udakabhAjanA udakaM akAmatAya nikkhmti| evaM pakkAsayamuttavatthIsu sannicitA uccArapassAvA vAyuvegasamuppILitA akAmatAyapi nikkhmnti| so panAyaM evaM nikkhamanto uccArapassAvo neva tassa bhikkhuno attano hoti, na parassa, kevalaM sarIranissandova hoti / yathA kiM ? yathA udakatumbato purANudakaM chaDDentassa neva taM attano hoti, na paresaM; kevalaM paTijagganamattameva hoti; evaM pavattapaTisaGkhAnavasenettha asammohasampajanaM veditabbaM / ___gatAdIsu gateti gamane / Thiteti ThAne / nisineti nisjjaay| sutteti sayane / jAgariteti jAgaraNe / bhAsiteti kathane / tuNhIbhAveti akathane / "gacchanto vA gacchAmIti pajAnAti, Thito vA ThitomhIti pajAnAti, nisinno vA nisinnomhIti pajAnAti, sayAno vA sayAnomhIti pajAnAtI"ti imasmihi sutte addhAnairiyApathA kathitA | "abhikkante paTikkante Alokite vilokite samiJjite pasArite"ti imasmiM majjhimA / "gate Thite nisinne sutte jAgarite "ti idha pana khuddakacuNNiyairiyApathA kthitaa| tasmA tesupi vuttanayeneva sampajAnakAritA veditbbaa| tipiTakamahAsivatthero panAha - yo ciraM gantvA vA caGkamitvA vA aparabhAge Thito iti paTisaJcikkhati- "caGkamanakAle pavattA rUpArUpadhammA ettheva niruddhA''ti / ayaM gate sampajAnakArI nAma | yo sajjhAyaM vA karonto, paJhaM vA vissajjento, kammaTThAnaM vA manasikaronto ciraM 164
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathA 165 ThatvA aparabhAge nisinno iti paTisaJcikkhati- "ThitakAle pavattA rUpArUpadhammA ettheva niruddhA''ti / ayaM Thite sampajAnakArI nAma / yo sajjhAyAdikaraNavaseneva ciraM nisIditvA aparabhAge uTThAya iti paTisaJcikkhati-- "nisinnakAle pavattA rUpArUpadhammA etyeva niruddhA''ti / ayaM nisinne sampajAnakArI nAma / yo pana nipanako sajjhAyaM vA karonto kammaTThAnaM vA manasikaronto nidaM okkamitvA aparabhAge uTThAya iti paTisaJcikkhati- "sayanakAle pavattA rUpArUpadhammA ettheva niruddhA''ti / ayaM sutte jAgarite ca sampajAnakArI nAma | kiriyamayacittAnavhi appavattanaM soppaM nAma, pavattanaM jAgaritaM nAma / yo pana bhAsamAno- "ayaM sado nAma oDhe ca paTicca, dante ca jivhaJca tAluJca paTicca, cittassa ca tadanurUpaM payogaM paTicca jAyatI"ti sato sampajAnova bhAsati / ciraM vA pana kAlaM sajjhAyaM vA katvA, dhammaM vA kathetvA, kammaTThAnaM vA pavattetvA, pahaM vA vissajjetvA, aparabhAge tuNhIbhUto iti paTisaJcikkhati"bhAsitakAle uppannA rUpArUpadhammA ettheva niruddhA'ti / ayaM bhAsite sampajAnakArI nAma / yo tuNhIbhUto ciraM dhammaM vA kammaTThAnaM vA manasikatvA aparabhAge iti paTisaJcikkhati- "tuNhIbhUtakAle pavattA rUpArUpadhammA ettheva niruddhA''ti / upAdArUpappavattiyahi sati bhAsati nAma, asati tuNhI bhavati nAmAti / ayaM tuNhIbhAve sampajAnakArI nAmAti / tayidaM mahAsivattherena vuttaM asammohadhuraM mahAsatipaTThAnasutte adhippetaM / imasmiM pana sAmaJaphale sabbampi catubbidhaM sampajacaM labbhati / tasmA vuttanayeneva cettha catunnaM sampajaJAnaM vasena sampajAnakAritA veditbbaa| sampajAnakArIti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajassa vasena attho veditbbo| satisampaja na samannAgatoti etassa hi padassa ayaM vitthAro / vibhaGgappakaraNe pana - "sato sampajAno abhikkamati, sato sampajAno paTikkamatI"ti evaM etAni padAni vibhattAneva / evaM, kho mahArAjAti 165
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.215-215) evaM satisampayuttassa sampajaJassa vasena abhikkamAdIni pavattento satisampajaona samannAgato nAma hotIti attho / santosakathA 215. idha, mahArAja, bhikkhu santuTTho hotIti ettha santuTThoti itarItarapaccayasantosena smnnaagto| so panesa santoso dvAdasavidho hoti, seyyathidaM- cIvare yathAlAbhasantoso, yathAbalasantoso, yathAsAruppasantosoti tividho / evaM pinnddpaataadiisu| tassAyaM pabhedavaNNanA idha bhikkhu cIvaraM labhati, sundaraM vA asundaraM vA / so teneva yApeti, akhaM na pattheti, labhantopi na gaNhati / ayamassa cIvare ythaalaabhsntoso| atha pana pakatidubbalo vA hoti, AbAdhajarAbhibhUto vA, garucIvaraM pArupanto kilamati / so sabhAgena bhikkhunA saddhiM taM parivattetvA lahukena yApentopi santuTTova hoti / ayamassa cIvare ythaablsntoso| aparo paNItapaccayalAbhI hoti / so pattacIvarAdInaM aJjataraM mahagghapattacIvaraM bahUni vA pana pattacIvarAni labhitvA idaM therAnaM cirapabbajitAnaM, idaM bahussutAnaM anurUpaM, idaM gilAnAnaM, idaM appalAbhInaM hotUti datvA tesaM purANacIvaraM vA gahetvA saGkArakUTAdito vA nantakAni uccinitvA tehi saGghATiM katvA dhArentopi santuTTova hoti / ayamassa cIvare ythaasaaruppsntoso| idha pana bhikkhu piNDapAtaM labhati lUkhaM vA paNItaM vA, so teneva yApeti, aJca na pattheti, labhantopi na gaNhati / ayamassa piNDapAte ythaalaabhsntoso| yo pana attano pakativiruddha vA byAdhiviruddhaM vA piNDapAtaM labhati, yenassa paribhuttena aphAsu hoti / so sabhAgassa bhikkhuno taM datvA tassa hatthato sappAyabhojanaM bhujitvA samaNadhamma karontopi santuTThova hoti / ayamassa piNDapAte ythaablsntoso| aparo bahuM paNItaM piNDapAtaM labhati / so taM cIvaraM viya theracirapabbajitabahussutaappalAbhIgilAnAnaM datvA tesaM vA sesakaM piNDAya vA caritvA missakAhAraM bhuJjantopi santuTThova hoti / ayamassa piNDapAte ythaasaaruppsntoso| idha pana bhikkhu senAsanaM labhati, manApaM vA amanApaM vA, so tena neva somanassaM, 166
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.215-215) santosakathA 167 na domanassaM uppAdeti; antamaso tiNasanthArakenapi yathAladdheneva tussati / ayamassa senAsane ythaalaabhsntoso| yo pana attano pakativiruddhaM vA byAdhiviruddhaM vA senAsanaM labhati, yatthassa vasato aphAsu hoti, so taM sabhAgassa bhikkhuno datvA tassa santake sappAyasenAsane vasantopi santuTThova hoti / ayamassa senAsane ythaablsntoso| aparo mahApuJo leNamaNDapakUTAgArAdIni bahUni paNItasenAsanAni labhati / so tAni cIvaraM viya theracirapabbajitabahussutaappalAbhIgilAnAnaM datvA yattha katthaci vasantopi santuTTova hoti / ayamassa senAsane ythaasaaruppsntoso| yopi- "uttamasenAsanaM nAma pamAdaTTAnaM, tattha nisinnassa thinamiddhaM okkamati, niddAbhibhUtassa puna paTibujjhato kAmavitakkA pAtubhavantIti paTisaJcikkhitvA tAdisaM senAsanaM pattampi na sampaTicchati / so taM paTikkhipitvA abbhokAsarukkhamUlAdIsu vasantopi santuTThova hoti / ayampissa senAsane ythaasaaruppsntoso| idha pana bhikkhu bhesajja labhati, lUkhaM vA paNItaM vA, so yaM labhati, teneva tussati, akhaM na pattheti, labhantopi na gaNhati / ayamassa gilAnapaccaye ythaalaabhsntoso| yo pana telena atthiko phANitaM labhati / so taM sabhAgassa bhikkhuno datvA tassa hatthato telaM gahetvA aJjadeva vA pariyesitvA bhesajjaM karontopi santuTThova hoti / ayamassa gilAnapaccaye ythaablsntoso| aparo mahApujho bahuM telamadhuphANitAdipaNItabhesajjaM labhati / so taM cIvaraM viya theracirapabbajitabahussutaappalAbhIgilAnAnaM datvA tesaM Abhatena yena kenaci yApentopi santuTThova hoti / yo pana ekasmiM bhAjane muttaharITakaM ThapetvA ekasmiM catumadhuraM - "gaNhAhi, bhante, yadicchasI''ti vuccamAno sacassa tesu aJatarenapi rogo vUpasammati, atha muttaharITakaM nAma buddhAdIhi vaNNitanti catumadhuraM paTikkhipitvA muttaharITakeneva bhesajjaM karonto paramasantuTThova hoti / ayamassa gilAnapaccaye ythaasaaruppsntoso| iminA pana dvAdasavidhena itarItarapaccayasantosena samannAgatassa bhikkhuno aTTha parikkhArA vaTTanti / tINi cIvarAni, patto, dantakaThThacchedanavAsi, ekA sUci, kAyabandhanaM parissAvananti / vuttampi cetaM - 167
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.215-215) "ticIvaraJca patto ca, vAsi sUci ca bandhanaM / parissAvanena adrute, yuttayogassa bhikkhuno''ti / / te sabbe kAyaparihArikApi honti kucchiparihArikApi / kathaM ? ticIvaraM tAva nivAsetvA ca pArupitvA ca vicaraNakAle kAyaM pariharati, posetIti kAyaparihArikaM hoti / cIvarakaNNena udakaM parissAvetvA pivanakAle khAditabbaphalAphalagahaNakAle ca kucchiM pariharati; posetIti kucchiparihArikaM hoti / pattopi tena udakaM uddharitvA nhAnakAle kuTiparibhaNDakaraNakAle ca kAyaparihAriko hoti / AhAraM gahetvA bhuJjanakAle kucchiparihAriko / vAsipi tAya dantakaThThacchedanakAle maJcapIThAnaM aGgapAdacIvarakuTidaNDakasajjanakAle ca kAyaparihArikA hoti / ucchuchedananALikerAditacchanakAle kucchiparihArikA / sUcipi cIvarasibbanakAle kAyaparihArikA hoti / pUrva vA phalaM vA vijjhitvA khAdanakAle kucchiprihaarikaa| kAyabandhanaM bandhitvA vicaraNakAle kAyaparihArikaM / ucchuAdIni bandhitvA gahaNakAle kucchiparihArikaM / parissAvanaM tena udakaM parissAvetvA nhAnakAle, senAsanaparibhaNDakaraNakAle ca kAyaparihArikaM / pAnIyaM parissAvanakAle, teneva tilataNDulaputhukAdIni gahetvA khAdanakAle ca kucchiparihAriyaM / ayaM tAva aTThaparikkhArikassa prikkhaarmttaa| navaparikkhArikassa pana seyyaM pavisantassa tatraThThakaM paccattharaNaM vA kuJcikA vA vaTTati / dasaparikkhArikassa nisIdanaM vA cammakhaNDaM vA vttttti| ekAdasaparikkhArikassa pana kattarayaTTi vA telanALikA vA vaTTati / dvAdasaparikkhArikassa chattaM vA upAhanaM vA vaTTati / etesu ca aTThaparikkhArikova santuTTho, itare asantuTThA mahicchA mahAbhArAti na vattabbA / etepi hi appicchAva santuTThAva subharAva sallahukavuttinova / bhagavA pana na yimaM suttaM tesaM vasena kathesi, aTThaparikkhArikassa vasena kathesi / so hi khuddakavAsiJca sUciJca parissAvane pakkhipitvA pattassa anto ThapetvA pattaM aMsakUTe laggetvA ticIvaraM kAyapaTibaddhaM katvA 168
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.216-216) nIvaraNappahAnakathA 169 yenicchakaM sukhaM pkkmti| paTinivattetvA gahetabbaM nAmassa na hoti / iti imassa bhikkhuno sallahukavuttitaM dassento bhagavA - "santuTTho hoti kAyaparihArikena cIvarenA"tiAdimAha / tattha kAyaparihArikenAti kAyapariharaNamattakena / kucchiparihArikenAti kucchiprihrnnmttken| samAdAyeva pakkamatIti aTThaparikkhAramattakaM sab gahetvAva kAyapaTibaddhaM katvAva gacchati / "mama vihAro pariveNaM upaTThAko''ti AsaGgo vA bandho vA na hoti / so jiyA mutto saro viya, yUthA apakkanto madahatthI viya ca icchiticchitaM senAsanaM vanasaNDaM rukkhamUlaM vanapabbhAraM paribhuJjanto ekova tiTThati, ekova nisIdati | sabbiriyApathesu ekova adutiyo / "cAtuddiso appaTigho ca hoti, ___ santussamAno itarItarena / parissayAnaM sahitA achambhI, eko care khaggavisANakappo''ti / / (su0 ni0 42) evaM vaNNitaM khaggavisANakappataM Apajjati / idAni tamatthaM upamAya sAdhento - "seyyathApI"tiAdimAha / tattha pakkhI sakuNoti pakkhayutto skunno| DetIti uppatati / ayaM panettha sa pattho- sakuNA nAma "asukasmiM padese rukkho paripakkaphalo''ti JatvA nAnAdisAhi AgantvA nakhapattatuNDAdIhi tassa phalAni vijjhantA vidhunantA khAdanti / 'idaM ajjatanAya, idaM svAtanAya bhavissatI'ti tesaM na hoti / phale pana khINe neva rukkhassa ArakkhaM Thapenti, na tattha pattaM vA nakhaM vA tuNDaM vA Thapenti / atha kho tasmiM rukkhe anapekkho hutvA, yo yaM disAbhAgaM icchati, so tena sapattabhArova uppatitvA gacchati / evameva ayaM bhikkhu nissaGgo nirapekkho yena kAmaM pakkamati / tena vuttaM "samAdAyeva pakkamatI''ti / nIvaraNappahAnakathA 216. so iminA cAtiAdinA kiM dasseti ? araJavAsassa paccayasampattiM dasseti / yassa hi ime cattAro paccayA natthi, tassa araJjavAso na ijjhati / tiracchAnagatehi vA vanacarakehi vA saddhiM vattabbataM Apajjati / arache adhivatthAdevatA - 169
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.216-216) "kiM evarUpassa pApabhikkhuno araJavAsenA"ti bheravasaI sAventi, hatthehi sIsaM paharitvA palAyanAkAraM karonti | "asako bhikkha aranaM pavisitvA idaJcidaJca pApakamma akAsIti ayaso pattharati / yassa panete cattAro paccayA atthi, tassa araJjavAso ijjhati / so hi attano sIlaM paccavekkhanto kiJci kALakaM vA tilakaM vA apassanto pIti uppAdetvA taM khayavayato sammasanto ariyabhUmi okkmti| araje adhivatthA devatA attamanA vaNNaM bhaNanti / itissa udake pakkhittatelabindu viya yaso vitthAriko hoti / tattha vivittanti sujhaM, appasadaM, appanigghosanti attho / etadeva hi sandhAya vibhaGge- "vivittanti santike cepi senAsanaM hoti, taJca anAkiNNaM gahaDhehi pabbajitehi / tena taM vivitta"nti vuttaM / seti ceva Asati ca etthAti senAsanaM maJcapIThAdInametaM adhivacanaM / tenAha - "senAsananti maJcopi senAsanaM, pIThampi, bhisipi, bimbohanampi, vihAropi, aDDayogopi, pAsAdopi, hammiyampi, guhApi, aTTopi, mALopi leNampi, veLugumbopi, rukkhamUlampi, maNDapopi, senAsanaM, yattha vA pana bhikkhU paTikkamanti, sabbametaM senAsana"nti (vibhaM0 527) / api ca - "vihAro aDDayogo pAsAdo hammiyaM guhA''ti idaM vihArasenAsanaM nAma / "maJco pIThaM bhisi bimbohana"nti idaM maJcapIThasenAsanaM nAma / "cimilikA cammakhaNDo tiNasanthAro paNNasanthAro''ti idaM santhatasenAsanaM nAma / "yattha vA pana bhikkhU paTikkamantI''ti idaM okAsasenAsanaM nAmAti / evaM catubbidhaM senAsanaM hoti, taM sabbaM senAsanaggahaNena saGgahitameva / ___ idha panassa sakuNasadisassa cAtuddisassa bhikkhuno anucchavikasenAsanaM dassento arazaM rukkhamUlantiAdimAha / tattha araJjanti nikkhamitvA bahi indakhIlA sabbametaM araJjanti / idaM bhikkhunInaM vasena AgataM / "AraJakaM nAma senAsanaM paJcadhanusatikaM pacchima''nti (pArA0 654) idaM pana imassa bhikkhuno anurUpaM / tassa lakkhaNaM visuddhimagge dhutaGganiddese vuttaM / rukkhamUlanti yaM kiJci sandacchAyaM vivittarukkhamUlaM / pabbatanti selaM / tattha hi udakasoNDIsu udakakiccaM katvA sItAya rukkhacchAyAya nisinnassa nAnAdisAsu khAyamAnAsu sItena vAtena bIjiyamAnassa cittaM ekaggaM hoti / kandaranti kaM vuccati udakaM, tena dAritaM, udakena bhinnaM pabbatapadesaM / yaM nadItumbantipi, 170
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.217-217) nIvaraNappahAnakathA nadIkuJjantipi vadanti / tattha hi rajatapaTTasadisA vAlikA hoti, matthake maNivitAnaM viya vanagahaNaM, maNikhandhasadisaM udakaM sandati / evarUpaM kandaraM oruvha pAnIyaM pivitvA gattAni sItAni katvA vAlikaM ussApetvA paMsukUlacIvaraM paJJapetvA nisinnassa samaNadhammaM karoto cittaM ekagaM hoti / giriguhanti dvinnaM pabbatAnaM antare, ekasmiMyeva vA umaggasadisaM mahAvivaraM susAnalakkhaNaM visuddhimagge vRttaM / vanapatthanti gAmantaM atikkamitvA manussAnaM anupacAraTThAnaM, yattha na kasanti na vapanti tenevAha - "vanapatthanti dUrAnametaM senAsanAnaM adhivacana 'ntiAdi / abbhokAsanti acchannaM / AkaGkSamAno panettha cIvarakuTiM katvA vasati / palAlapuJjanti palAlarAsi / mahApalAlapuJjato hi palAlaM nikkaDDitvA pabbhAraleNasadise Alaye karonti, gacchagumbhAdInampi upari palAlaM pakkhipitvA heTThA nisinnA samaNadhammaM karonti / taM sandhAyetaM vRttaM / pacchAbhattanti bhattassa pacchato / piNDapAtapaTikkantoti piNDapAtapariyesanato paTikkanto / pallaGkanti samantato uurubddhaasnN| AbhujitvAti bandhitvA / ujuM kAyaM paNidhAyAti uparimaM sarIraM ujuM ThapetvA aTThArasa piTThikaNTakaTThike koTiyA koTiM paTipAdetvA / evahi nisinnassa cammamaMsanhArUni na paNamanti / athassa yA tesaM paNamanapaccayA khaNe khaNe vedanA uppajjeyyuM, tA nuppajjanti / tAsu anuppajjamAnAsu cittaM ekaggaM hoti, kammaTThAnaM na paripatati, vuddhiM phAtiM vepullaM upagacchati / parimukha satiM upaTTapetvAti kammaTThAnAbhimukhaM satiM ThapayitvA / mukhasamIpe vA katvAti attho / teneva vibhaGge vuttaM - "ayaM sati upaTThitA hoti sUpaTThitA nAsikagge vA mukhanimitte vA tena vuccati parimukhaM satiM upaTTapetvA "ti (vibhaM0 537) / athavA parIti pariggahaTTo / mukhanti niyyaanttttho| satIti upaTThAnaTTho / tena vuccati - " parimukhaM sati nti / evaM paTisambhidAyaM vRttanayenapettha attho daTThabbo / tatrAyaM saGkSepo - "pariggahitaniyyAnasatiM katvA'ti / 171 217. abhijjhaM loketi ettha lujjanapalujjanaTTena paJcupAdAnakkhandhA loko, tasmA paJcasu upAdAnakkhandhesu rAgaM pahAya kAmacchandaM vikkhambhetvAti ayametthattho / vigatAbhijjhenAti vikkhambhanavasena pahInattA vigatAbhijjhena, na cakkhuviJJANasadisenAta attho / abhijjhAya cittaM parisodhetIti abhijjhAto cittaM parimoceti / yathA taM sA muJcati ceva, muJcitvA ca na puna gaNhati evaM karotIti attho / byApAdapadosaM pahAyAti AdI supi eseva nayo / byApajjati iminA cittaM pUtikummAsAdayo viya purimapakatiM vijahI byApAdo / vikArApattiyA padussati paraM vA padUseti vinAsetIti padoso / ubhayametaM 171
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.218-221-222) kodhassevAdhivacanaM / thinaM cittagelanaM / middhaM cetasikagelakhaM, thinaJca middhaJca thinamiddhaM / AlokasaJIti rattimpi divAdiTThAlokasaJjAnanasamatthAya vigatanIvaraNAya parisuddhAya saJjAya smnnaagto| sato sampajAnoti satiyA ca ANena ca smnnaagto| idaM ubhayaM AlokasaJjAya upakArattA vuttaM / uddhaccaJca kukkuccaJca uddhaccakukkuccaM / tiNNavicikicchoti vicikicchaM taritvA atikkamitvA Thito / "kathamidaM kathamida"nti evaM nappavattatIti akthNkthii| kusalesu dhammesUti anavajjesu dhammesu / "ime nu kho kusalA kathamime kusalA''ti evaM na vicikicchati / na kaGghatIti attho / ayamettha saGkepo / imesu pana nIvaraNesu vacanatthalakkhaNAdibhedato yaM vattabbaM siyA, taM sabbaM visuddhimagge vuttaM / ___218. yA panAyaM seyyathApi mahArAjAti upamA vuttA / tattha iNaM AdAyAti vaDDiyA dhanaM gahetvA / vyantiM kareyyAti vigatantaM kareyya, yathA tesaM kAkaNikamattopi pariyanto nAma nAvasissati, evaM kareyya; sabbaso paTiniyyAteyyAti attho / tato nidAnanti ANaNyanidAnaM / so hi "aNaNomhI'ti Avajjanto balavapAmojjaM labhati, somanassaM adhigacchati, tena vuttaM - "labhetha pAmojjaM, adhigaccheyya somanassa"nti / 219. visabhAgavedanuSpattiyA kakaceneva catuiriyApathaM chindanto AbAdhatIti AbAdho, svAssa atthIti aabaadhiko| taM samuTThAnena dukkhena dukkhito| adhimattagilAnoti bALahagilAno / nacchAdeyyAti adhimattabyAdhiparetatAya na rucceyya / balamattAti balameva, balaJcassa kAye na bhaveyyAti attho / tatonidAnanti ArogyanidAnaM / tassa hi"arogomhI"ti Avajjayato tadubhayaM hoti / tena vuttaM - "labhetha pAmojjaM, adhigaccheyya somanassa"nti / 220. na cassa kiJci bhogAnaM vayoti kAkaNikamattampi bhogAnaM vayo na bhaveyya / tatonidAnanti bandhanAmokkhanidAnaM / sesaM vuttanayeneva sabbapadesu yojetabbaM / 221-222. anattAdhInoti na attani adhIno, attano ruciyA kiJci kAtuM na labhati / parAdhInoti paresu adhIno parasseva ruciyA vattati / na yena kAmaM gamoti yena disAbhAgenassa gantukAmatA hoti, icchA uppajjati gamanAya, tena gantuM na labhati / dAsabyAti dAsabhAvA / bhujissoti attano santako / tatonidAnanti bhujissanidAnaM / 172
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.223-223) nIvaraNappahAnakathA 173 kantAraddhAnamagganti kantAraM addhAnamaggaM, nirudakaM dIghamagganti attho / tatonidAnanti khemantabhUminidAnaM / 223. ime paJca nIvaraNe appahIneti ettha bhagavA appahInakAmacchandanIvaraNaM iNasadisaM, sesAni rogAdisadisAni katvA dasseti / tatrAyaM sadisatA / yo hi paresaM iNaM gahetvA vinAseti, so tehi iNaM dehIti vuccamAnopi pharusaM vuccamAnopi bajjhamAnopi vadhIyamAnopi kiJci paTibAhituM na sakkoti, sabbaM titikkhati / titikkhAkAraNaM hissa taM iNaM hoti / evameva yo yamhi kAmacchandena rajjati, taNhAsahagatena taM vatthu gaNhati, so tena pharusaM vuccamAnopi bajjhamAnopi vadhIyamAnopi sabbaM titikkhati, titikkhAkAraNaM hissa so kAmacchando hoti, gharasAmikehi vadhIyamAnAnaM itthInaM viyAti, evaM iNaM viya kAmacchando daTThabbo / yathA pana pittarogAturo madhusakkarAdIsupi dinnesu pittarogAturatAya tesaM rasaM na vindati, "tittakaM tittaka''nti uggiratiyeva / evameva byApannacitto hitakAmehi AcariyupajjhAyehi appamattakampi ovadiyamAno ovAdaM na gaNhati / "ati viya me tumhe upaddavethA''tiAdIni vatvA vibbhamati / pittarogAturatAya so puriso madhusakkarAdInaM viya kodhAturatAya jhAnasukhAdibhedaM sAsanarasaM na vindatIti / evaM rogo viya byApAdo dtttthbbo| yathA pana nakkhattadivase bandhanAgAre baddho puriso nakkhattassa neva AdiM na majjhaM na pariyosAnaM passati / so dutiyadivase mutto aho hiyyo nakkhattaM manApaM, aho naccaM, aho gItantiAdIni sutvApi paTivacanaM na deti / kiM kAraNA? nakkhattassa ananubhUtattA / evameva thinamiddhAbhibhUto bhikkhu vicittanayepi dhammassavane pavattamAne neva tassa AdiM na majjhaM na pariyosAnaM jAnAti / sopi udvite dhammassavane aho dhammassavanaM, aho kAraNaM, aho upamAti dhammassavanassa vaNNaM bhaNamAnAnaM sutvApi paTivacanaM na deti / kiM kAraNA ? thinamiddhavasena dhammakathAya ananubhUtattA / evaM bandhanAgAraM viya thinamiddhaM daTThabbaM / yathA pana nakkhattaM kILantopi dAso- "idaM nAma accAyikaM karaNIyaM asthi, sIghaM tattha gacchAhi / no ce gacchasi, hatthapAdaM vA te chindAmi kaNNanAsaM vA''ti vutto sIghaM 173
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.224-224) gacchatiyeva / nakkhattassa AdimajjhapariyosAnaM anubhavituM na labhati, kasmA ? parAdhInatAya, evameva vinaye apakataJjanA vivekatthAya aranaM paviThUnApi kismiJcideva antamaso kappiyamaMsepi akappiyamaMsasAya uppannAya vivekaM pahAya sIlavisodhanatthaM vinayadharassa santikaM gantabbaM hoti, vivekasukhaM anubhavituM na labhati, kasmA ? uddhaccakukkuccAbhibhUtatAyAti / evaM dAsabyaM viya uddhaccakukkuccaM daTThabbaM / yathA pana kantAraddhAnamaggappaTipanno puriso corehi manussAnaM viluttokAsaM pahatokAsaJca disvA daNDakasaddenapi sakuNasaddenapi "corA AgatA"ti ussaGkitaparisaGkitova hoti, gacchatipi tiTThatipi nivattatipi, gataThThAnato agataTThAnameva bahutaraM hoti / so kicchena kasirena khemantabhUmiM pApuNAti vA na vA pApuNAti / evameva yassa aTThasu ThAnesu vicikicchA uppannA hoti, so- "buddho nu kho, no nu kho buddho''tiAdinA nayena vicikicchanto adhimuccitvA saddhAya gaNhituM na sakkoti / asakkonto maggaM vA phalaM vA na pApuNAtIti / yathA kantAraddhAnamagge- "corA asthi natthI''ti punappunaM AsappanaparisappanaM apariyogAhanaM chambhitattaM cittassa uppAdento khemantapattiyA antarAyaM karoti, evaM vicikicchApi- "buddho nu kho, na buddho''tiAdinA nayena punappunaM AsappanaparisappanaM apariyogAhanaM chambhitattaM cittassa uppAdayamAnA ariyabhUmippattiyA antarAyaM karotIti kantAraddhAnamaggo viya vicikicchA daTTabbA / 224. idAni - "seyyathApi, mahArAja, ANaNya"nti ettha bhagavA pahInakAmacchandanIvaraNaM ANaNyasadisaM, sesAni ArogyAdisadisAni katvA dasseti / tatrAyaM sadisatA, yathA hi puriso iNaM AdAya kammante payojatvA samiddhataM patto- "idaM iNaM nAma palibodhamUla''nti cintetvA savaDikaM iNaM niyyAtetvA paNNaM phAlApeyya / athassa tato paTThAya neva koci dUtaM peseti, na paNNaM / so iNasAmike disvApi sace icchati, AsanA uTThahati, no ce na uTThahati, kasmA ? tehi saddhiM nillepatAya alaggatAya / evameva bhikkhu - "ayaM kAmacchando nAma palibodhamUla"nti cintetvA cha dhamme bhAvetvA kAmacchandanIvaraNaM pajahati / te pana cha dhamme mahAsatipaTThAne vaNNayissAma / tassevaM pahInakAmacchandassa yathA iNamuttassa purisassa iNassAmike disvA neva bhayaM na chambhitattaM hoti / evameva paravatthumhi neva saGgo na baddho hoti / dibbAnipi rUpAni passato kileso na samudAcarati / tasmA bhagavA ANaNyamiva kAmacchandappahAnaM Aha / 174
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.224-224) yathA pana so pittarogAturo puriso bhesajjakiriyAya taM rogaM vUpasametvA tato paTThAya madhusakkarAdInaM rasaM vindati / evameva bhikkhu " ayaM vyApAdo nAma mahA anatthakaro "ti cha dhamme bhAvetvA byApAdanIvaraNaM pajahati / sabbanIvaraNesu cha dhamme mahAsatipaTThAneyeva vaNNayissAma / na kevalaJca teyeva, yepi thinamiddhAdInaM pahAnAya bhAvetabbA, tepi sabbe tattheva vnnnnyissaam| so evaM pahInabyApAdo yathA pittarogavimutto puriso madhukkarAdInaM rasaM sampiyAyamAno paTisevati, evameva AcArapaNNattiAdIni sikkhApadAni sirasA sampaTicchitvA sampiyAyamAno sikkhati / tasmA bhagavA Arogyamiva byApAdappahAnaM Aha / nIvaraNappahAnakathA yathA so nakkhattadivase bandhanAgAraM pavesito puriso aparasmiM nakkhattadivase - "pubbepi ahaM pamAdadosena baddho, tena nakkhattaM nAnubhaviM / idAni appamatto bhavissAmI 'ti yathAssa paccatthikA okAsaM na labhanti, evaM appamatto hutvA nakkhattaM anubhavitvA - 'aho nakkhattaM, aho nakkhatta 'nti udAnaM udAnesi, evameva bhikkhu - " idaM thinamiddhaM nAma mahAanatthakara "nti cha dhamme bhAvetvA thinamiddhanIvaraNaM pajahati, so evaM pahInathinamiddho yathA bandhanA mutto puriso sattAhampi nakkhattassa AdimajjhapariyosAnaM anubhavati, evameva dhammanakkhattassa AdimajjhapariyosAnaM anubhavanto saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNAti / tasmA bhagavA bandhanA mokkhamiva thinamiddhappahAnaM Aha / mahA yathA pana dAso kiJcideva mittaM upanissAya sAmikAnaM dhanaM datvA attAnaM bhujissaM katvA tato paTThAya yaM icchati, taM karoti / evameva bhikkhu - " idaM uddhaccakukkuccaM nAma anatthakara "nti cha dhamme bhAvetvA uddhaccakukkuccaM pajahati / so evaM pahInauddhaccakukkucco yathA bhujisso puriso yaM icchati, taM karoti, na taM koci balakkArena tato nivatteti evameva yathA sukhaM nekkhammapaTipadaM paTipajjati, na taM uddhaccakukkucca balakkArena tato nivatteti / tasmA bhagavA bhujissaM viya uddhaccakukkuccappahAnaM Aha / 175 yathA balavA puriso hatthasAraM gatvA sajjAvudho saparivAro kantAraM paTipajjeyya, taM corA dUrato divA palAyeyyuM / so sotthinA taM kantAraM nittharitvA khemantaM patto tuTTho assa / evameva bhikkhu "ayaM vicikicchA nAma mahA anatthakArikA" ti cha dhamme bhAvetvA vicikicchaM pajahati / so evaM pahInavicikiccho yathA balavA puriso sajjAvudho saparivAro nibbhayo core tiNaM viya agaNetvA sotthinA nikkhamitvA khemantabhUmiM pApuNAti, evameva 175
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.225-227) bhikkhu duccaritakantAraM nittharitvA paramaM khemantabhUmiM amataM mahAnibbAnaM pApuNAti / tasmA bhagavA khemantabhUmiM viya vicikicchApahAnaM Aha / ___225. pAmojjaM jAyatIti tuTThAkAro jAyati / pamuditassa pIti jAyatIti tuTThassa sakalasarIraM khobhayamAnA pIti jaayti| pItimanassa kAyo passambhatIti pItisampayuttacittassa puggalassa nAmakAyo passambhati, vigatadaratho hoti / sukhaM vedetIti kAyikampi cetasikampi sukhaM vedayati / cittaM samAdhiyatIti iminA nekkhammasukhena sukhitassa upacAravasenapi appanAvasenapi cittaM samAdhiyati / paThamajjhAnakathA 226. so vivicceva kAmehi...pe0... paThamaM jhAnaM upasampajja viharatItiAdi pana upacArasamAdhinA samAhite citte uparivisesadassanatthaM appanAsamAdhinA samAhite citte tassa samAdhino pabhedadassanatthaM vuttanti veditabbaM / imameva kAyanti imaM karajakAyaM / abhisandetIti temeti sneheti, sabbattha pavattapItisukhaM karoti / parisandetIti samantato sandeti / paripUretIti vAyunA bhastaM viya pUreti / parippharatIti samantato phusti| sabbAvato kAyassAti assa bhikkhuno sabbakoTThAsavato kAyassa kiJci upAdinnakasantatipavattiTThAne chavimaMsalohitAnugataM aNumattampi ThAnaM paThamajjhAnasukhena aphuTaM nAma na hoti / 227. dakkhoti cheko paTibalo nhAnIyacuNNAni kAtuJceva payojetuJca sannetuJca / kaMsathAleti yena kenaci lohena katabhAjane / mattikabhAjanaM pana thiraM na hoti / sannentassa bhijjati / tasmA taM na dasseti / paripphosakaM pariSphosakanti siJcitvA siJcitvA / sanneyyAti vAmahatthena kaMsathAlaM gahetvA dakkhiNahatthena pamANayuttaM udakaM siJcitvA siJcitvA parimaddanto piNDaM kareyya / snehAnugatAti udakasinehena anugtaa| nehaparetAti udakasinehena prigghitaa| santarabAhirAti saddhiM antopadesena ceva bahipadesena ca sabbatthakameva udakasinehena phuTAti attho / na ca paggharaNIti na ca bindu bindu udakaM paggharati, sakkA hoti hatthenapi dvIhipi tIhipi aGgulIhi gahetuM ovaTTikAyapi kAtunti attho / 176
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.228-229-232-233) dutiyajjhAnakathA 177 dutiyajjhAnakathA 228-229. dutiyajjhAnasukhUpamAyaM ubbhidodakoti ubbhinnaudako, na heTThA ubbhijjitvA uggacchanakaudako / antoyeva pana ubbhijjanakaudakoti attho / Ayamukhanti Agamanamaggo / devoti megho| kAlena kAlanti kAle kAle, anvaddhamAsaM vA anudasAhaM vAti attho / dhAranti vuddhiM / na anuppaveccheyyAti na ca paveseyya, na vasseyyAti attho / sItA vAridhArA ubbhijjitvAti sItaM dhAraM uggantvA rahadaM pUrayamAnaM ubbhijjitvA / heTThA uggacchanaudakahi uggantvA uggantvA bhijjantaM udakaM khobheti, catUhi disAhi pavisanaudakaM purANapaNNatiNakaTThadaNDakAdIhi udakaM khobheti, vuTThiudakaM dhArAnipAtapubbuLakehi udakaM khobheti| sannisinnameva pana hutvA iddhinimmitamiva uppajjamAnaM udakaM imaM padesaM pharati, imaM padesaM na pharatIti natthi, tena aphuTokAso nAma na hotIti / tattha rahado viya karajakAyo / udakaM viya dutiyajjhAnasukhaM / sesaM purimanayeneva veditab / tatiyajjhAnakathA 230-231. tatiyajjhAnasukhUpamAyaM uppalAni ettha santIti upplinii| sesapadadvayepi eseva nayo / ettha ca setarattanIlesu yaM kiJci uppalaM uppalameva / UnakasatapattaM paNDarIkaM. satapattaM padamaM / pattaniyama vA vinApi setaM padmaM, rattaM pUNDarIkanti ayamettha vinicchayo / udakAnuggatAnIti udakato na uggatAni | antonimuggaposInIti udakatalassa anto nimuggAniyeva hutvA posIni, vaDDInIti attho / sesaM purimanayeneva veditabbaM / catutthajjhAnakathA __232-233. catutthajjhAnasukhUpamAyaM parisuddhena cetasA pariyodAtenAti ettha nirupakkilesaTena parisuddhaM, pabhassaraTena pariyodAtanti veditabbaM / odAtena vatthenAti idaM utupharaNatthaM vuttaM / kiliTThavatthena hi utupharaNaM na hoti, taGkhaNadhotaparisuddhena utupharaNaM balavaM hoti / imissAya hi upamAya vatthaM viya karajakAyo, utupharaNaM viya catutthajjhAnasukhaM / tasmA yathA sunhAtassa purisassa parisuddhaM vatthaM sasIsaM pArupitvA nisinnassa sarIrato utu sabbameva vatthaM pharati / na koci vatthassa aphuTokAso hoti / evaM catutthajjhAnasukhena 177
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.234-234) bhikkhuno karajakAyassa na koci okAso aphuTo hotIti / evamettha attho daTTabbo / imesaM pana catunnaM jhAnAnaM anupadavaNNanA ca bhAvanAnayo ca visuddhimagge vuttoti idha na vitthaarito| ettAvatA cesa rUpajjhAnalAbhIyeva, na arUpajjhAnalAbhIti na veditbbo| na hi aTThasu samApattIsu cuddasahAkArehi ciNNavasIbhAvaM vinA upari abhiJAdhigamo hoti / pALiyaM pana rUpajjhAnAniyeva AgatAni / arUpajjhAnAni AharitvA kathetabbAni / vipassanAjANakathA 234. so evaM samAhite citte...pe0... AneJjappatteti so cuddasahAkArehi aTThasu samApattIsu ciNNavasIbhAvo bhikkhUti dasseti / sesamettha visuddhimagge vuttanayena veditab / ANadassanAya cittaM abhinIharatIti ettha jANadassananti maggajANampi, vuccati phalaJANampi, sabba tANampi, paccavekkhaNaJANampi, vipassanAjANampi / "kiM nu kho, Avuso, jANadassanavisuddhatthaM bhagavati brahmacariyaM vussatI"ti (mahAni0 1.257) ettha hi maggANaM ANadassananti vuttaM / "ayamaJo uttarimanussadhammo alamariyANadassanaviseso adhigato phAsuvihAro'"ti (ma0 ni0 1.328) ettha phalajANaM / "bhagavatopi kho ANadassanaM udapAdi sattAhakAlaGkato ALAro kAlAmo''ti (mahAva0 10) ettha sabba taJANaM / "ANaJca pana me dassanaM udapAdi akuppA me vimutti, ayamantimA jAtI"ti (mahAva0 16) ettha paccavekkhaNANaM idha pana ANadassanAya cittanti idaM vipassanAjANaM ANadassananti vuttanti / abhinIharatIti vipassanAJANassa nibbattanatthAya tanninnaM tappoNaM tappabbhAraM karoti / rUpIti AdInamattho vuttoyeva / odanakummAsUpacayoti odanena ceva kummAsena ca upacito vddddito| aniccucchAdanaparimaddanabhedanaviddhaMsanadhammoti hutvA abhAvaDhena aniccadhammo / duggandhavighAtatthAya tanuvilepanena ucchAdanadhammo / aGgapaccaGgAbAdhavinodanatthAya khuddakasambAhanena parimaddanadhammo / daharakAle vA UrUsu sayApetvA gabbhAvAsena dussaNThitAnaM tesaM tesaM aGgAnaM saNThAnasampAdanatthaM aJchanapILanAdivasena parimaddanadhammo / evaM pariharitopi bhedanaviddhaMsanadhammo bhijjati ceva vikirati ca, evaM sabhAvoti attho / tattha rUpI cAtumahAbhUtikotiAdIsu 178
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.235-236-237) manomayiddhiJANakathA 179 chahi padehi samudayo kthito| aniccapadena saddhiM pacchimehi dvIhi atthnggmo| ettha sitaM ettha paTibaddhanti ettha cAtumahAbhUtike kAye nissitaJca paTibaddhaJca / 235. subhoti sundro| jAtimAti prisuddhaakrsmutttthito| suparikammakatoti suTu kataparikammo apniitpaasaannskkhro| acchoti tanucchavi / vippasanoti suTu pasanno / sabbAkArasampannoti dhovanavedhanAdIhi sabbehi AkArehi sampanno / nIlantiAdIhi vaNNasampattiM dasseti / tAdisahi AvutaM pAkaTaM hoti / evameva khoti ettha evaM upamAsaMsandanaM veditabbaM / maNi viya hi karajakAyo / AvutasuttaM viya vipassanAJANaM / cakkhumA puriso viya vipassanAlAbhI bhikkhu, hatthe karitvA paccavekkhato ayaM kho maNIti maNino AvibhUtakAlo viya vipassanAjANaM, abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno cAtumahAbhUtikakAyassa AvibhUtakAlo, tatridaM suttaM Avutanti suttassAvibhUtakAlo viya vipassanAJANaM, abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno tadArammaNAnaM phassapaJcamakAnaM vA sabbacittacetasikAnaM vA vipassanAJANasseva vA AvibhUtakAloti / idaJca vipassanAjANaM maggajANAnantaraM / evaM santepi yasmA abhijJAvAre Araddhe etassa antarAvAro natthi tasmA idheva dassitaM / yasmA ca aniccAdivasena akatasammasanassa dibbAya sotadhAtuyA bheravaM sadaM suNato, pubbenivAsAnussatiyA bherave khandhe anussarato, dibbena cakkhunA bheravampi rUpaM passato bhayasantAso uppajjati, na aniccAdivasena katasammasanassa tasmA abhinaM pattassa bhayavinodanahetusampAdanatthampi idaM idheva dassitaM / api ca yasmA vipassanAsukhaM nAmetaM maggaphalasukhasampAdakaM pATiyekkaM sandiTTikaM sAmaJaphalaM tasmApi Aditova idaM idha dassitanti veditabbaM / manomayiddhijANakathA ___236-237. manomayanti manena nibbattitaM / sabbaGgapaccaGginti sabbehi aGgehi ca paccaGgehi ca samannAgataM / ahInindriyanti saNThAnavasena avikalindriyaM / iddhimatA nimmitarUpamhi sace iddhimA odAto tampi odAtaM / sace aviddhakaNNo tampi aviddhakaNNanti evaM sabbAkArehi tena sadisameva hoti / muJjamhA IsikantiAdi upamAttayampi hi sadisabhAvadassanatthameva vuttaM / muJjasadisA eva hi tassa anto IsikA hoti / kosisadisoyeva asi, vaTTAya kosiyA varlDa asimeva pakkhipanti, patthaTAya 179
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.238-239-242-243) patthaTaM / karaNDAti idampi ahikaJcukassa nAmaM, na vilIvakaraNDakassa / ahikaJcuko hi ahinA sadisova hoti| tattha kiJcApi "pariso ahiM karaNDA uddhareyyA"ti hatthena uddharamAno viya dassito. atha kho cittenevassa uddharaNaM veditabbaM / ayahi ahi nAma sajAtiyaM Thito, kaTThantaraM vA rukkhantaraM vA nissAya, tacato sarIraM nikkaDDanappayogasaGghAtena thAmena, sarIraM khAdayamAnaM viya purANatacaM jigucchantoti imehi catUhi kAraNehi sayameva kaJcukaM pajahati, na sakkA tato ajena uddharituM, tasmA cittena uddharaNaM sandhAya idaM vuttanti veditabbaM / iti mujAdisadisaM imassa bhikkhuno sarIraM, IsikAdisadisaM nimmitarUpanti / idamettha opammasaMsandanaM / nimmAnavidhAnaM panettha parato ca iddhividhAdipaJcaabhiJAkathA sabbAkArena visuddhimagge vitthAritAti tattha vuttanayeneva veditbbaa| upamAmattameva hi idha adhikaM / EEEEEEEE iddhividhaJANAdikathA 238-239. tattha chekakumbhakArAdayo viya iddhividhANalAbhI bhikkhu daTTabbo / suparikammakatamattikAdayo viya iddhividhaJANaM daTTabbaM / icchiticchitabhAjanavikatiAdikaraNaM viya tassa bhikkhuno vikubbanaM daTThabbaM / 240-241. dibbasotadhAtuupamAyaM yasmA kantAraddhAnamaggo sAsako hoti sappaTibhayo / tattha ussaGkitaparisaGkitena 'ayaM bherisaddo', 'ayaM mudiGgasaddo'ti na sakkA vavatthapetuM, tasmA kantAraggahaNaM akatvA khemamaggaM dassento addhAnamaggappaTipannoti Aha / appaTibhayahi khemamaggaM sIse sATakaM katvA saNikaM paTipanno vuttappakAre sadde sukhaM vavatthapeti / tassa savanena tesaM tesaM saddAnaM AvibhUtakAlo viya yogino dUrasantikabhedAnaM dibbAnaJceva mAnussakAnaJca saddAnaM AvibhUtakAlo veditabbo / 242-243. cetopariyajANUpamAyaM daharoti taruNo / yuvAti yobbannena samannAgato / maNDanakajAtikoti yuvApi samAno na Alasiyo na kiliTThavatthasarIro, atha kho maNDanapakatiko, divasassa dve tayo vAre nhAyitvA suddhavatthaparidahanaalaGkArakaraNasIloti attho / sakaNikanti kALatilakavaGgamukhadUsipILakAdInaM aJjatarena sadosaM / tattha yathA tassa mukhanimittaM paccavekkhato mukhe doso pAkaTo hoti, evaM cetopariyANAya cittaM abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno paresaM soLasavidhaM cittaM pAkaTaM hotIti veditabbaM / 180
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.244-245-248) AsavakkhayANakathA 244-245. pubbenivAsasANUpamAyaM taM divasaM katakiriyA pAkaTA hotIti taM divasaM gatagAmattayameva gahitaM / tattha gAmattayagatapuriso viya pubbenivAsajANalAbhI daTThabbo, tayo gAmA viya tayo bhavA daTThabbA, tassa purisassa tIsu gAmesu taM divasaM katakiriyAya AvibhAvo viya pubbenivAsAya cittaM abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno tIsu bhavesu katakiriyAya pAkaTabhAvo daTThabbo / 246-247. dibbacakkhUpamAyaM vIthiM saJcaranteti aparAparaM saJcarante / vIthiM carantetipi paattho| ayamevattho / tattha nagaramajjhe siGghATakamhi pAsAdo viya imassa bhikkhuno karajakAyo daTThabbo, pAsAde Thito cakkhumA puriso viya ayameva dibbacakkhuM patvA Thito bhikkhu, gehaM pavisantA viya paTisandhivasena mAtukucchiyaM pavisantA, gehA nikkhamantA viya mAtukucchito nikkhamantA, rathikAya vIthiM saJcarantA viya aparAparaM saJcaraNakasattA, purato abbhokAsaTTAne majjhe siGghATake nisinnA viya tIsu bhavesu tattha tattha nibbattasattA, pAsAdatale Thitapurisassa tesaM manussAnaM AvibhUtakAlo viya dibbacakkhutrANAya cittaM abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno tIsu bhavesu nibbattasattAnaM AvibhUtakAlo daTThabbo / idaJca desanAsukhatthameva vuttaM / Aruppe pana dibbacakkhussa gocaro natthIti / AsavakkhayajANakathA 248. so evaM samAhite citteti idha vipassanApAdakaM catutthajjhAnacittaM veditabbaM / AsavAnaM khayatrANAyAti AsavAnaM khayANanibbattanatthAya / ettha ca AsavAnaM khayo nAma maggopi phalampi nibbAnampi bhaGgopi vuccati / "khaye ANaM, anuppAde ANa"nti ettha hi maggo AsavAnaM khayoti vutto / "AsavAnaM khayA samaNo hotI"ti (ma0 ni0 1.438) ettha phalaM / "paravajjAnupassissa, niccaM ujjhAnasaJino / AsavA tassa vaDDanti, ArA so AsavakkhayA'ti / / (dha0 pa0 253) ettha nibbAnaM / "AsavAnaM khayo vayo bhedo aniccatA antaradhAna"nti ettha bhaGgo / idha pana nibbAnaM adhippetaM / arahattamaggopi vaTTatiyeva / 181
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.248-248) cittaM abhinIharatIti vipassanA cittaM tanninnaM tappoNaM tappabbhAraM karoti / so idaM dukkhantiAdIsu "ettakaM dukkhaM, na ito bhiyyoti sabbampi dukkhasaccaM sarasalakkhaNapaTivedhena yathAbhUtaM pajAnAtIti attho / tassa ca dukkhassa nibbattikaM taNhaM "ayaM dukkhasamudayo''ti / tadubhayampi yaM ThAnaM patvA nirujjhati, taM tesaM appavattiM nibbAnaM "ayaM dukkhanirodho"ti; tassa ca sampApakaM ariyamaggaM "ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadA'"ti sarasalakkhaNapaTivedhena yathAbhUtaM pajAnAtIti attho / evaM sarUpato saccAni dassetvA puna kilesavasena pariyAyato dassento "ime AsavA"tiAdimAha / tassa evaM jAnato evaM passatoti tassa bhikkhuno evaM jAnantassa evaM passantassa, saha vipassanAya koTippattaM maggaM kathesi / kAmAsavAti kAmAsavato / vimuccatIti iminA maggakkhaNaM dasseti / vimuttasminti iminA phalakkhaNaM / vimuttamiti ANaM hotIti iminA paccavekkhaNajANaM / khINA jAtItiAdIhi tassa bhUmiM / tena hi ANena khINAsavo paccavekkhanto khINA jAtItiAdIni pajAnAti / katamA panassa jAti khINA ? kathaJca naM pajAnAtIti ? na tAvassa atItA jAti khINA, pubbeva khiinnttaa| na anAgatA, anAgate vaayaamaabhaavto| na paccuppannA, vijjmaanttaa| yA pana maggassa abhAvitattA uppajjeyya ekacatupaJcavokArabhavesu ekacatupaJcakkhandhappabhedA jAti, sA maggassa bhAvitattA AyatiM anuppAdadhammataM Apajjanena khINA / taM so maggabhAvanAya pahInakilese paccavekkhitvA "kilesAbhAve vijjamAnampi kammaM Ayati appaTisandhikaMva hotI"ti jAnanto pajAnAti / vusitanti vutthaM parivutthaM / brahmacariyanti maggabrahmacariyaM / puthujjanakalyANakena hi saddhiM satta sekkhA brahmacariyavAsaM vasanti nAma, khINAsavo vutthavAso, tasmA so attano brahmacariyavAsaM paccavekkhanto vusitaM brahmacariyanti pajAnAti / ___ kataM karaNIyanti catUsu saccesu catUhi maggehi pariJApahAnasacchikiriyAbhAvanAvasena soLasavidhaM kiccaM niTThApitaM / tena tena maggena pahAtabbakilesA pahInA, dukkhamUlaM samucchinnanti attho| puthujjanakalyANakAdayo hi taM kiccaM karonti, khINAsavo katakaraNIyo / tasmA so attano karaNIyaM paccavekkhanto kataM karaNIyanti pajAnAti / nAparaM itthattAyAti idAni puna itthabhAvAya evaM soLasakiccabhAvAya kilesakkhayabhAvAya vA 182
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.249-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathA 183 kattabbaM maggabhAvanAkiccaM me natthIti pajAnAti / atha vA itthattAyAti itthabhAvato imasmA evaM pakArA / idAni vattamAnakhandhasantAnA aparaM khandhasantAnaM mayhaM natthi / ime pana paJcakkhandhA pariJAtA tiThThanti chinnamUlakA rukkhA viya, te carimakacittanirodhena anupAdAno viya jAtavedo nibbAyissanti apaNNattikabhAvaJca gamissantIti pajAnAti / 249. pabbatasaGkepeti pabbatamatthake / anAviloti nikkddmo| sippiyo ca sambukA ca sippisambukaM / sakkharA ca kathalAni ca skkhrkthlN| macchAnaM gumbA ghaTAti macchagumbaM / tidvantampi carantampIti ettha sakkharakathalaM tiTThatiyeva, itarAni carantipi tiTThantipi / yathA pana antarantarA ThitAsupi nisinnAsupi vijjamAnAsupi "etA gAvo carantIti carantiyo upAdAya itarApi carantIti vuccanti / evaM tiTThantameva sakkharakathalaM upAdAya itarampa dvayaM tidvantanti vuttaM / itaraJca dvayaM carantaM upAdAya sakkharakathalampi carantanti vRttaM / tattha cakkhumato purisassa tIre ThatvA passato sippikasambukAdInaM vibhUtakAlo viya AsavAnaM khayAya cittaM abhinIharitvA nisinnassa bhikkhuno catutraM saccAnaM vibhUtakAlo dalabloti / ettAvatA vipassanAjANaM, manomayajANaM, iddhividhaJANaM, dibbasotANaM, cetopariyajANaM, pubbenivAsasANaM, dibbacakkhuvasena niSphannaM anAgataMsaJANayathAkammUpagajANadvayaM, dibbacakkhujANaM, AsavakkhayajANanti dasa ANAni niddivAni honti / tesaM ArammaNavibhAgo jAnitabbo- tattha vipassanAjANaM parittamahaggataatItAnAgatapaccuppannaajjhattabahiddhAvasena sattavidhArammaNaM / manomayajANaM nimmitabbarUpAyatanamattameva ArammaNaM karotIti parittapaccuppannabahiddhArammaNaM / AsavakkhayajANaM appmaannbhiddhaanvttbbaarmmnnN| avasesAnaM ArammaNabhedo visuddhimagge vutto| uttaritaraM vA paNItataraM vAti yena kenaci pariyAyena ito seThThataraM sAmaJaphalaM nAma natthIti bhagavA arahattanikUTena desanaM niTThApesi / ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathA 250. rAjA tattha tattha sAdhukAraM pavattento AdimajjhapariyosAnaM sakkaccaM sutvA "ciraM vatamhi ime paJhe puthU samaNabrAhmaNe pucchanto, thuse koTTento viya kiJci sAraM nAlatthaM, aho vata bhagavato guNasampadA, yo me dIpasahassaM jAlento viya mahantaM AlokaM katvA ime panhe vissajjesi / suciraM vatamhi dasabalassa guNAnubhAvaM ajAnanto 183
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA vaJcito 'ti cintetvA buddhaguNAnussaraNasambhUtAya paJcavidhAya pItiyA phuTasarIro attano pasAdaM Avikaronto upAsakattaM paTivedesi / taM dassetuM " evaM vRtte rAjA "tiAdi AraddhaM / tattha abhikkantaM, bhanteti dissati / " abhikkantA bhante, bhikkhusaGgho'tiAdIsu (a0 ni0 khamati, imesaM catunnaM puggalAnaM abhikkantataro ca paNItataro cA " tiAdIsu (a0 ni0 2.4.100) sundare / ayaM abhikkantasaddo ratti, nikkhanto 3.8.20 ) hi khaye khayasundarAbhirUpa abbhanumodanesu paThamo yAmo, ciranisinno dissati / " ayaM me puggalo "ko me vandati pAdAni, iddhiyA yasasA jalaM / abhikkantena vaNNena sabbA obhAsayaM disAti / / (vi0 va0 857) 1 (2.250 - 250 ) AdIsu abhirUpe / "abhikkantaM bho, gotamA 'tiAdIsu (pArA0 15 ) anumodane / idhApi abbhanumodaneyeva / yasmA ca abbhanumodane, tasmA 'sAdhu sAdhu bhanteti vuttaM hotIti veditabbo | bhaye kodhe pasaMsAyaM, turite kotUhalacchare / hAse soke pasAde ca kare AmeDitaM budhoti / / iminA ca lakkhaNena idha pasAdavasena, pasaMsAvasena cAyaM dvikkhattuM vuttoti veditabbo / athavA abhikkantanti abhikantaM atiiTTaM atimanApaM atisundaranti vRttaM hoti / ettha ekena abhikkantasaddena desanaM thometi, ekena attano pasAdaM / ayaJhettha adhippAyo, abhikkantaM bhante, yadidaM bhagavato dhammadesanA, 'abhikkantaM' yadidaM bhagavato dhammadesanaM Agamma mama pasAdoti / bhagavatoyeva vA vacanaM dve dve atthe sandhAya thometi / bhagavato vacanaM abhikkantaM dosanAsanato, abhikkantaM guNAdhigamanato / tathA saddhAjananato, paJJAjananato, sAtthato, sabyaJjanato, uttAnapadato, gambhIratthato, kaNNasukhato, hadayaGgamato, 184
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathA 185 anattukkaMsanato, aparavambhanato, karuNAsItalato, paJjAvadAtato, ApAtharamaNIyato, vimaddakkhamato, suyyamAnasukhato, vImaMsiyamAnahitatoti evamAdIhi yojetabbaM / tato parampa catUhi upamAhi desanaMyeva thometi / tattha nikkujjitanti adhomukhaThapitaM heTThAmukhajAtaM vA / ukkujjeyyAti upari mukhaM kareyya / paTicchannanti tiNapaNNAdichAditaM / vivareyyAti ugghATeyya / mULhassa vAti disAmULhassa | maggaM AcikkheyyAti hatthe gahetvA "esa maggo''ti vadeyya, andhakAreti kALapakkhacAtuddasI aDDarattaghanavanasaNDameghapaTalehi caturaGge tame / ayaM tAva anuttAnapadattho / ayaM pana sAdhippAyayojanA / yathA koci nikkujjitaM ukkujjeyya, evaM saddhammavimukhaM asaddhamme patitaM maM asaddhammA vuTTApentana | yathA paTicchannaM vivareyya, evaM kassapassa bhagavato sAsanantaradhAnA pabhuti micchAdiTThigahanapaTicchannaM sAsanaM vivarantena, yathA mULhassa maggaM Acikkheyya, evaM kummaggamicchAmaggappaTipannassa me saggamokkhamaggaM Avikarontena, yathA andhakAre telapajjotaM dhAreyya, evaM mohandhakAranimuggassa me buddhAdiratanarUpAni apassato tappaTicchAdakamohandhakAraviddhaMsakadesanApajjotadhArakena mayhaM bhagavatA etehi pariyAyehi pakAsitattA anekapariyAyena dhammo pakAsitoti / evaM desanaM thometvA imAya desanAya ratanattaye pasannacitto pasannAkAraM. karonto esAhantiAdimAha / tattha esAhanti eso ahaM | bhagavantaM saraNaM gacchAmIti bhagavA me saraNaM, parAyanaM, aghassa tAtA, hitassa ca vidhAtAti / iminA adhippAyena bhagavantaM gacchAmi bhajAmi sevAmi payirupAsAmi, evaM vA jAnAmi bujjhAmIti / yesahi dhAtUnaM gatiattho, buddhipi tesaM attho / tasmA gacchAmIti imassa jAnAmi bujjhAmIti ayampi attho vutto / dhammaJca bhikkhusaGghaJcAti ettha pana adhigatamagge sacchikatanirodhe yathAnusiTuM paTipajjamAne catUsu apAyesu apatamAne dhAretIti dhammo, so atthato ariyamaggo ceva nibbAnaJca / vuttaJcetaM - "yAvatA, bhikkhave, dhammA saGghatA, ariyo aTThaGgiko maggo tesaM aggamakkhAyatIti (a0 ni0 1.4.34) vitthaaro| na kevalaJca ariyamaggo ceva nibbAnaJca / api ca kho ariyaphalehi saddhiM priyttidhmmopi| vutta hetaM chattamANavakavimAne "rAgavirAgamanejamasokaM, dhammamasaGghatamappaTikUlaM / madhuramimaM paguNaM suvibhattaM, dhammamimaM saraNatthamupehI"ti / / (vi0 va0 887) 185
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 186 dIghanikAye sIlakkhandhavAgaDhukathA dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.250-250) ettha hi rAgavirAgoti maggo kthito| anejamasokanti phalaM / dhammamasaGkatanti nibbAnaM / appaTikUlaM madhuramimaM paguNaM suvibhattanti piTakattayena vibhattA dhammakkhandhAti / diTThisIlasaMghAtena saMhatoti saGgho, so atthato aTTha ariypugglsmuuho| vuttajhetaM tasmineva vimAne - "yattha ca dinnamahapphalamAhu, catUsu sucIsu purIsayugesu / aTTha ca puggaladhammadasA te, saGghamimaM saraNatthamupehI''ti / / (vi0 va0 888) bhikkhUnaM saGgho bhikkhusnggho| ettAvatA rAjA tINi saraNagamanAni paTiveTesi / saraNagamanakathA idAni tesu saraNagamanesu kosallatthaM saraNaM, saraNagamanaM, yo ca saraNaM gacchati saraNagamanappabhedo, saraNagamanaphalaM, saGkileso bhedoti, ayaM vidhi veditabbo / methiTa saraNatthato tAva hiMsatIti srnnN| saraNagatAnaM teneva saraNagamanena bhayaM santAsaM dubagva duggatiparikilesaM hanati vinAsetIti attho, ratanattayassevetaM adhivacanaM / atha vA hite pavattanena ahitA ca nivattanena sattAnaM bhayaM hiMsati buddho / bhavakantArA uttAraNena assAsadAnena ca dhammo; appakAnampikArAnaM vipulaphalapaTilAbhakaraNena snggho| tasmA iminApi pariyAyena ratanattayaM saraNaM | tappasAdataggarutAhi vihatakileso tapparAyaNatAkArappavatto cittuppAdo srnngmnN| taM samaGgIsatto saraNaM gcchti| vuttappakArena cittuppAdena etAni me tINi ratanAni saraNaM, etAni parAyaNanti evaM upetIti attho / evaM tAva saraNaM, saraNagamanaM, yo ca saraNaM gacchati, idaM tayaM veditab / / saraNagamanappabhede pana duvidhaM saraNagamanaM- lokuttaraM lokiyaJca / tattha lokuttaraM diTThasaccAnaM maggakkhaNe saraNagamanupakkilesasamucchedena ArammaNato nibbAnArammaNaM hutvA kiccato sakalepi ratanattaye ijjhati / lokiyaM puthujjanAnaM saraNagamanupakkilesavikkhambhanena ArammaNato buddhAdiguNArammaNaM hutvA ijjhati / taM atthato buddhAdIsu vatthUsu saddhApaTilAbho 186
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) saraNagamanakathA 187 saddhAmUlikA ca sammAdiTThi dasasu puJjakiriyavatthUsu diTThijukammanti vuccati / tayidaM catudhA vattati- attasanniyyAtanena, tapparAyaNatAya, sissabhAvUpagamanena, paNipAtenAti / tattha attasanniyyAtanaM nAma- "ajjAdiM katvA ahaM attAnaM buddhassa niyyAtemi, dhammassa, saGghassA''ti evaM buddhAdInaM attapariccajanaM / tapparAyaNatA nAma "ajjAdiM katvA 'ahaM buddhaparAyaNo, dhammaparAyaNo, saGghaparAyaNo'ti / maM dhArethA"ti evaM tapparAyaNabhAvo / sissabhAvUpagamanaM nAma - "ajjAdiM katvA- 'ahaM buddhassa antevAsiko, dhammassa, saGghassa antevAsiko'ti maM dhArethA"ti evaM sissabhAvUpagamo / paNipAto nAma - "ajjAdiM katvA ahaM abhivAdanapaccuTThAnaaJjalikammasAmIcikammaM buddhAdInaMyeva tiNNaM vatthUnaM karomI'ti maM dhArethA' 'ti evaM buddhAdIsu prmnipccaakaaro| imesahi catunnaM AkArAnaM aJjatarampi karontena gahitaMyeva hoti saraNaM / api ca bhagavato attAnaM pariccajAmi, dhammassa, saGghassa, attAnaM pariccajAmi, jIvitaM pariccajAmi, pariccattoyeva me attA, pariccattaMyeva jIvitaM, jIvitapariyantikaM buddhaM saraNaM gacchAmi, buddho me saraNaM leNaM tANanti; evampi attasanniyyAtanaM veditabbaM / "satthAraJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyyaM, sugataJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyyaM, sammAsambuddhaJca vatAhaM passeyyaM, bhagavantameva passeyya''nti (saM0 ni0 1.2.154) / evampi mahAkassapassa saraNagamanaM viya sissabhAvUpagamanaM veditabbaM / "so ahaM vicarissAmi, gAmA gAmaM purA puraM / namassamAno sambuddhaM, dhammassa ca sudhammata"nti / / (su0 ni0 194) evampi ALavakAdInaM saraNagamanaM viya tapparAyaNatA veditabbA / atha kho brahmAyu brAhmaNo uTThAyAsanA ekaMsaM uttarAsaGgaM karitvA bhagavato pAdesu sirasA nipatitvA bhagavato pAdAni mukhena ca paricumbati, pANIhi ca parisambAhati, nAmaJca sAveti - "brahmAyu ahaM, bho gotama brAhmaNo, brahmAyu ahaM, bho gotama brAhmaNo'"ti (ma0 ni0 2.394) evampi paNipAto dtttthbbo| so panesa AtibhayAcariyadakkhiNeyyavasena catubbidho hoti / tattha dakkhiNeyyapaNipAtena saraNagamanaM hoti, na itrehi| seTThavaseneva hi saraNaM gaNhAti, 187
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.250-250) seThThavasena ca bhijjati / tasmA yo sAkiyo vA koliyo vA- "buddho amhAkaM jAtako''ti vandati, aggahitameva hoti saraNaM / yo vA- "samaNo gotamo rAjapUjito mahAnubhAvo avandIyamAno anatthampi kareyyA''ti bhayena vandati, aggahitameva hoti saraNaM / yo vA bodhisattakAle bhagavato santike kiJci uggahitaM saramAno buddhakAle vA - "catudhA vibhaje bhoge, paNDito gharamAvasaM / ekena bhogaM bhujeyya, dvIhi kammaM payojaye / catutthaJca nidhApeyya, ApadAsu bhavissatI"ti / / (dI0 ni0 3.265) __ evarUpaM anusAsaniM uggahetvA - "Acariyo me"ti vandati, aggahitameva hoti saraNaM / yo pana - "ayaM loke aggadakkhiNeyyo'"ti vandati, teneva gahitaM hoti saraNaM / __ evaM gahitasaraNassa ca upAsakassa vA upAsikAya vA ajJatitthiyesu pabbajitampi AtiM - "JAtako me aya"nti vandato saraNagamanaM na bhijjati, pageva apabbajitaM / tathA rAjAnaM bhayavasena vandato / so hi raThThapUjitattA avandIyamAno anatthampi kareyyAti / tathA yaM kiJci sippaM sikkhApakaM titthiyampi- "Acariyo me aya"nti vandatopi na bhijjati, evaM saraNagamanappabhedo veditabbo / cattAri sAmaJaphalAni vipAkaphalaM, ettha ca lokuttarassa saraNagamanassa sabbadukkhakkhayo AnisaMsaphalaM / vuttavhetaM - "yo ca buddhaJca dhammaJca, saGghaJca saraNaM gato / cattAri ariyasaccAni, sammappaya passati / / dukkhaM dukkhasamuppAdaM, dukkhassa ca atikkama / ariyaM aTThaGgikaM maggaM, dukkhUpasamagAminaM / / etaM kho saraNaM khemaM, etaM saraNamuttamaM / etaM saraNamAgamma, sabbadukkhA pamuccatI''ti / / (dha0 pa0 192) 188
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) saraNagamanakathA 189 api ca niccAdito anupagamanAdivasena petassa AnisaMsaphalaM veditabbaM / vuttajhetaM - "aTThAnametaM anavakAso, yaM diTThisampanno puggalo kaJci saGkhAraM niccato upagaccheyya...pe0... kaJci saGkhAraM sukhato...pe0... kaJci dhammaM attato upagaccheyya...pe0... mAtaraM jIvitA voropeyya...pe0... pitaraM...pe0... arahantaM...pe0... paduddacitto tathAgatassa lohitaM uppAdeyya...pe0.... saGgha bhindeyya...pe0... anaM satthAraM uddiseyya, netaM ThAnaM vijjatI''ti (a0 ni0 1.1.290) / lokiyassa pana saraNagamanassa bhavasampadApi bhogasampadApi phalameva / vuttajhetaM "ye keci buddhaM saraNaM gatAse, na te gamissanti apAyabhUmi / pahAya mAnusaM dehaM, devakAyaM paripUressantI'ti / / (saM0 ni0 1.1.37) aparampa vuttaM - "atha kho sakko devAnamindo asItiyA devatAsahassehi saddhiM yenAyasmA mahAmoggallAno tenupasaGkami...pe0... ekamantaM ThitaM kho sakkaM devAnamindaM AyasmA mahAmoggallAno etadavoca - "sAdhu kho, devAnaminda, buddhaM saraNagamanaM hoti / buddhaM saraNagamanahetu kho, devAnaminda, evamidhekacce sattA kAyassa bhedA parammaraNA sugatiM saggaM lokaM upapajjanti...pe0... te ache deve dasahi ThAnehi adhigaNhanti - dibbena AyunA, dibbena vaNNena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena Adhipateyyena, dibbehi rUpehi saddehi gandhehi rasehi phoTubbehI''ti (saM0 ni0 2.4.341) / esa nayo dhamme ca saGgha ca / api ca velAmasuttAdInaM vasenApi saraNagamanassa phalaviseso veditabbo / evaM saraNagamanassa phalaM veditabbaM / tattha ca lokiyasaraNagamanaM tIsu vatthUsu aANasaMsayamicchAjANAdIhi saMkilissati, na mahAjutikaM hoti, na mahAvipphAraM / lokuttarassa natthi saMkileso / lokiyassa ca saraNagamanassa duvidho bhedo- sAvajjo ca anavajjo ca / tattha sAvajjo aJasatthArAdIsu attasanniyyAtanAdIhi hoti, so ca aniTThaphalo hoti / anavajjo kAlakiriyAya hoti, so avipAkattA aphlo| lokuttarassa pana nevatthi bhedo| bhavantarepi hi ariyasAvako acaM satthAraM na uddisatIti / evaM saraNagamanassa saMkileso ca bhedo ca veditabboti / upAsakaM maM bhante bhagavA dhAretUti maM bhagavA "upAsako aya"nti evaM dhAretu, jAnAtUti attho / upAsakavidhikosallatthaM panettha - ko upAsako ? kasmA upAsakoti 189
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.250-250) vuccati ? kimassa sIlaM ? ko AjIvo ? kA vipatti ? kA sampattIti ? idaM pakiNNakaM veditabbaM / tattha ko upAsakoti yo koci saraNagato gahaThTho / vutta hetaM- "yato kho, mahAnAma, buddhaM saraNaM gato hoti, dhammaM saraNaM gato hoti, saGgha saraNaM gato hoti / ettAvatA kho, mahAnAma, upAsako hotI''ti (saM0 ni0 3.5.1033) / kasmA upAsakoti ratanattayaM upaasnto| so hi buddhaM upAsatIti upAsako, tathA dhamma saMghaM / kimassa sIlanti paJca vermnniyo| yathAha - "yato kho, mahAnAma, upAsako pANAtipAtA paTivirato hoti, adinnAdAnA... kAmesumicchAcArA... musAvAdA... surAmerayamajjapamAdaTThAnA paTivirato hoti, ettAvatA kho, mahAnAma, upAsako sIlavA hotI"ti (saM0 ni0 3.5.1033) / ko AjIvoti paJca micchAvaNijjA pahAya dhammena samena jIvitakappanaM / vuttajhetaM"paJcimA, bhikkhave, vaNijjA upAsakena akrnniiyaa| katamA paJca ? satthavaNijjA, sattavaNijjA, maMsavaNijjA, majjavaNijjA, visavaNijjA / imA kho, bhikkhave, paJca vaNijjA upAsakena akaraNIyAti (a0 ni0 2.5.177) / kA vipattIti yA tasseva sIlassa ca AjIvassa ca vipatti, ayamassa vipatti / api ca yAya esa caNDAlo ceva hoti, malaJca patikuTTho ca, sApissa vipattIti veditbbaa| te ca atthato assaddhiyAdayo paJca dhammA honti / yathAha - "paJcahi, bhikkhave, dhammehi samannAgato upAsako upAsakacaNDAlo ca hoti, upAsakamalaJca, upAsakapatikuTTho c| katamehi paJcahi ? assaddho hoti, dussIlo hoti, kotUhalamaGgaliko hoti, maGgalaM pacceti, no kammaM, ito ca bahiddhA dakkhiNeyyaM pariyesati, tattha ca pubbakAraM karotI"ti (a0 ni0 2.5.175) / kA sampattIti yA cassa sIlasampadA ceva AjIvasampadA ca, sA sampatti; ye cassa ratanabhAvAdikarA saddhAdayo paJca dhammA / yathAha - "paJcahi, bhikkhave, dhammehi samannAgato 190
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.251 - 251) saraNagamanakathA upAsako upAsakaratanaJca hoti, upAsakapadumaJca, upAsakapuNDarIkaJca / katamehi paJcahi ? saddho hoti, sIlavA hoti, na kotUhalamaGgaliko hoti, kammaM pacceti, no maGgalaM, na ito bahiddhA dakkhiNeyyaM gavesati, idha ca pubbakAraM karotI 'ti (a0 ni0 2.5.175) / ajjataggeti etthAyaM aggasaddo AdikoTikoTThAsaseTThesu dissati / "ajjatagge, samma dovArika, AvarAmi dvAraM nigaNThAnaM nigaNThIna "ntiAdIsu (ma0 ni0 2.70) hi Adimhi dissati / "teneva aGgulaggena taM aGgulaggaM parAmaseyya / uccharagaM veLa "ntiAdIsu (kathAva0 281) koTiyaM / " ambilaggaM vA madhuraggaM vA tittakaggaM vA vihAraggena vA pariveNaggena vA bhAjetu' ntiAdIsu ( cULava0 317) koTThAse / "yAvatA, bhikkhave, sattA apadA vA... pe0... tathAgato tesaM aggamakkhAyatI 'tiAdIsu (a0 ni0 1.4.34) seTTe / idha panAyaM Adimhi daTThabbo / tasmA ajjataggeti ajjataM Adi katvAti evametthattho veditabbo / ajjatanti ajjabhAvaM / ajjadaggeti vA pATho, dakAro padasandhikaro / ajja agganti attho / 191 pANupetanti pANehi upetaM / yAva me jIvitaM pavattati, tAva upetaM anaJJasatthukaM tIhi saraNagamanehi saraNaM gataM upAsakaM kappiyakArakaM maM bhagavA dhAretu jAnAtu / ahaJhi sacepi me tikhiNena asinA sIsaM chindeyya, neva buddhaM " na buddho 'ti vA, dhammaM "na dhammo "ti vA, saGghaM " na saGgho 'ti vA vadeyyanti / evaM attasanniyyAtanena saraNaM gantvA attanA kataM aparAdhaM pakAsento accayo maM, bhanteti AdimAha / tattha accayoti aparAdho / maM accagamAti maM atikkamma abhibhavitvA pavatto / dhammikaM dhammarAjAnanti ettha dhammaM caratIti dhammiko / dhammeneva rAjA jAto, na pitughAtanAdinA adhammenAti dhammarAjA / jIvitA voropesinti jIvitA viyojesiM / paTiggahAtUti khamatu / AyatiM saMvarAyAti anAgate saMvaratthAya / puna evarUpassa aparAdhassa dosassa khalitassa akaraNatthAya / 251. tagghAti ekaMse nipAto / yathA dhammaM paTikarosIti yathA dhammo Thito tatheva karosi, khamApesIti vRttaM hoti / taM te mayaM paTiggaNhAmAti taM tava aparAdhaM mayaM khamAma / vuDisA, mahArAja ariyassa vinayeti esA, mahArAja, ariyassa vinaye buddhassa 191
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (2.252-253) bhagavato sAsane buDDi nAma / katamA ? yAyaM accayaM accayato disvA yathAdhamma paTikaritvA AyatiM saMvarApajjanA, desanaM pana puggalAdhiTTAnaM karonto - "yo accayaM accayato disvA yathAdhammaM paTikaroti, AyatiM saMvaraM ApajjatI''ti aah| __ 252. evaM vutteti evaM bhagavatA vutte / handa ca dAni mayaM bhanteti ettha handAti vacasAyatthe nipAto / so hi gamanavacasAyaM katvA evamAha / bahukiccAti balavakiccA / bahukaraNIyAti tasseva vevacanaM / yassadAni tvanti yassa idAni tvaM mahArAja gamanassa kAlaM maJjasi jAnAsi, tassa kAlaM tvameva jAnAsIti vuttaM hoti / padakkhiNaM katvA pakkAmIti tikkhattuM padakkhiNaM katvA dasanakhasamodhAnasamujjalaM aJjaliM sirasi patiThThapetvA yAva dassanavisayaM bhagavato abhimukhova paTikkamitvA dassanavijahanaTThAnabhUmiyaM paJcapatihitena vanditvA pakkAmi / 253. khatAyaM, bhikkhave, rAjAti khato ayaM, bhikkhave, raajaa| upahatAyanti upahato ayaM / idaM vuttaM hoti- ayaM, bhikkhave, rAjA khato upahato bhinnapatiTTho jAto, tathAnena attanAva attA khato, yathA attano patiThThA na jAtAti / virajanti rAgarajAdivirahitaM / rAgamalAdInaMyeva vigatattA viitmlN| dhammacakkhunti dhammesu vA cakkhuM, dhammamayaM vA carpA, aosu ThAnesu tiNNaM maggAnametaM adhivacanaM / idha pana sotApattimaggasseva / idaM vuttaM hoti- sace iminA pitA ghAtito nAbhavissa, idAni idhevAsane nisinno sotApattimaggaM patto abhavissa, pApamittasaMsaggena panassa antarAyo jAto / evaM santepi yasmA ayaM tathAgataM upasaGkamitvA ratanattayaM saraNaM gato, tasmA mama sAsanamahantatAya yathA nAma koci purisassa vadhaM katvA pupphamuTThimattena daNDena mucceyya, evameva lohakumbhiyaM nibbattitvA tisavassasahassAni adho patanto heTThimatalaM patvA tiMsavassasahassAni uddhaM gacchanto punapi uparimatalaM pApuNitvA muccissatIti idampi kira bhagavatA vuttameva, pALiyaM pana na ArULhaM / - idaM pana suttaM sutvA raJA koci AnisaMso laddhoti ? mahAAnisaMso lddho| ayahi pitu mAritakAlato paTThAya neva rattiM na divA nidaM labhati, satthAraM pana upasaGkamitvA imAya madhurAya ojavantiyA dhammadesanAya sutakAlato paTThAya nidaM labhi / tiNNaM ratanAnaM mahAsakkAraM akAsi / pothujjanikAya saddhAya samannAgato nAma iminA raJA sadiso naahosi| anAgate pana vijitAvI nAma paccekabuddho hutvA 192
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.253-253) saraNagamanakathA 193 parinibbAyissatIti / idamavoca bhagavA / attamanA te bhikkhU bhagavato bhAsitaM abhinandunti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM sAmaJaphalasuttavaNNanA nihitaa| 193
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. ambaTThasuttavaNNanA addhAnagamanavaNNanA 254. evaM me sutaM...pe0... kosalesUti ambaThThasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / kosalesUti kosalA nAma jAnapadino rAjakumArA / tesaM nivAso ekopi janapado rULahIsaddena kosalAti vuccati, tasmiM kosalesu janapade / porANA panAhu- yasmA pubbe mahApanAdaM rAjakumAraM nAnAnATakAdIni disvA sitamattampi akarontaM sutvA rAjA Aha -- "yo mama puttaM hasApeti, sabbAlaGkArena naM alaGkaromI"ti / tato naGgalAnipi chaDDetvA mahAjanakAye sannipatite manussA sAtirekAni sattavassAni nAnAkILAyo dassetvApi taM hasApetuM nAsakkhiMsu, tato sakko devarAjA nATakaM pesesi, so dibbanATakaM dassetvA hasApesi / atha te manussA attano attano vasanokAsAbhimukhA pakkamiMsu / te paTipathe mittasuhajjAdayo disvA paTisanthAraM karontA - "kacci bho kusalaM, kacci bho kusala"nti Ahesu / tasmA taM "kusala"nti vacanaM upAdAya so padeso kosalAti vuccatIti / cArikaM caramAnoti addhAnagamanaM gcchnto| cArikA ca nAmesA bhagavato duvidhA hoti- turitacArikA ca, aturitacArikA ca / tattha dUrepi bodhaneyyapuggalaM disvA tassa bodhanatthAya sahasA gamanaM turitacArikA nAma, sA mahAkassapassa paccuggamanAdIsu daTTabbA / bhagavA hi mahAkassapattheraM paccuggacchanto muhuttena tigAvutaM maggaM agamAsi / ALavakassatthAya tiMsayojanaM, tathA aGgulimAlassa / pakkusAtissa pana paJcacattAlIsayojanaM / mahAkappinassa vIsayojanasataM / dhaniyassatthAya sattayojanasatAni agamAsi / dhammasenApatino saddhivihArikassa vanavAsItissasAmaNerassa tigAvutAdhikaM vIsayojanasataM / ekadivasaM kira thero- "tissasAmaNerassa santikaM, bhante, gacchAmI''ti Aha / 194
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.254-254) addhAnagamanavaNNanA 195 bhagavA- "ahampi gamissAmI"ti vatvA AyasmantaM AnandaM Amantesi - "Ananda, vIsatisahassAnaM chaLabhiJAnaM Arocehi, bhagavA kira vanavAsissa tissasAmaNerassa santikaM gamissatI''ti / tato dutiyadivase vIsatisahassakhINAsavaparivAro AkAse uppatitvA vIsatiyojanasatamatthake tassa gocaragAmadvAre otaritvA cIvaraM pArupi / taM kammantaM gacchamAnA manussA disvA -- "satthA no Agato, mA kammantaM agamitthA"ti vatvA AsanAni paJapetvA yAguM datvA pAtarAsabhattaM karontA - "kuhi, bhante, bhagavA gacchatI"ti daharabhikkhU pucchiNsu| upAsakA na bhagavA aJjattha gacchati, idheva tissasAmaNerassa dassanatthAyAgatoti / te - "amhAkaM kulUpakassa kira therassa dassanatthAya satthA Agato, no vata no thero oramattako"ti somanassajAtA ahesuM / atha kho bhagavato bhattakiccapariyosAne sAmaNero gAme piNDAya caritvA - "upAsakA, mahAbhikkhusaGgho''ti pucchi / athassa te "satthA, bhante, Agato"ti ArocesuM / so bhagavantaM upasaGkamitvA piNDapAtena Apucchi / satthA tassa pattaM hatthena gahetvA - "alaM, tissa, nidvitaM bhattakicca"nti Aha / tato upajjhAyaM ApucchitvA attano pattAsane nisIditvA bhattakiccamakAsi / athassa bhattakiccapariyosAne satthA maGgalaM vatvA nikkhamitvA gAmadvAre ThatvA - "kataro te, tissa, vasanaTThAnaM gatamaggo"ti Aha / ayaM bhagavAti / maggaM desayamAno purato yAhi tissAti / bhagavA 'kira sadevakassa lokassa maggadesakopi samAno sakale tigAvute magge 'sAmaNeraM daTuM lacchAmI'ti taM maggadesakaM akAsi / so attano vasanaTThAnaM gantvA bhagavato vattamakAsi | atha naM bhagavA - "kataro te, tissa, caGkamo''ti pucchitvA tattha gantvA sAmaNerassa nisIdanapAsANe nisIditvA"tissa, imasmiM ThAne sukhaM vasI''ti pucchi| so Aha - "Ama, bhante, imasmiM ThAne vasantassa sIhabyagghahatthimigamorAdInaM sadaM suNato araJjasA uppajjati, tAya sukhaM vsaamii"ti| atha naM bhagavA - "tissa, bhikkhusaddhaM sannipAtehi, buddhadAyajjaM te dassAmI"ti vatvA sannipatite bhikkhusaGgha upasampAdetvA attano vasanaTThAnameva agamAsIti / ayaM turitacArikA nAma / yaM pana gAmanigamapaTipATiyA devasikaM yojanadviyojanavasena piNDapAtacariyAdIhi lokaM anuggaNhantassa gamanaM, ayaM aturitacArikA nAma / imaM pana cArikaM caranto bhagavA mahAmaNDalaM, majjhimamaNDalaM, antomaNDalanti imesaM tiNNaM maNDalAnaM aJjatarasmiM carati / tattha mahAmaNDalaM navayojanasatikaM, majjhimamaNDalaM 195
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.254-254) chayojanasatikaM, antomaNDalaM tiyojanasatikaM / yadA mahAmaNDale cArikaM caritukAmo hoti, mahApavAraNAya pavAretvA pATipadadivase . mahAbhikkhusaGghaparivAro nikkhamati / samantA yojanasataM ekakolAhalaM hoti / purimaM purimaM AgatA nimantetuM labhanti / itaresu dvIsu maNDalesu sakkAro mahAmaNDale osarati / tattha bhagavA tesu tesu gAmanigamesu ekAhaM dvIhaM vasanto mahAjanaM AmisappaTiggahena anuggaNhanto dhammadAnena cassa vivaTTasannissitaM kusalaM vaDvento navahi mAsehi cArikaM pariyosApeti / sace pana antovasse bhikkhUna samathavipassanA taruNA honti, mahApavAraNAya apavAretvA pavAraNAsaGgahaM datvA kattikapuNNamAyaM pavAretvA migasirassa paThamapATipadadivase mahAbhikkhusaGghaparivAro nikkhamitvA majjhimamaNDale osarati / aonapi kAraNena majjhimamaNDale cArikaM caritukAmo catumAsaM vasitvAva nikkhamati / vuttanayeneva itaresu dvIsu maNDalesu sakkAro majjhimamaNDale osarati / bhagavA purimanayeneva lokaM anuggaNhanto aTThahi mAsehi cArikaM pariyosApeti / sace pana catumAsaM vutthavassassApi bhagavato veneyyasattA aparipakkindriyA honti, tesaM indriyaparipAkaM AgamayamAno aparampa ekamAsaM vA dviticatumAsaM vA tattheva vasitvA mahAbhikkhusaGghaparivAro nikkhamati / vuttanayeneva itaresu dvIsu maNDalesu sakkAro antomaNDale osarati / bhagavA purimanayeneva lokaM anuggaNhanto sattahi vA chahi vA paJcahi vA catUhi vA mAsehi cArikaM pariyosApeti / iti imesu tIsu maNDalesu yattha katthaci cArikaM caranto na cIvarAdihetu carati / atha kho ye duggatabAlajiNNabyAdhitA, te kadA tathAgataM AgantvA passissanti / mayi pana cArikaM carante mahAjano tathAgatassa dassanaM labhissati / tattha keci cittAni pasAdessanti, keci mAlAdIhi pUjessanti, keci kaTacchubhikkhaM dassanti, keci micchAdassanaM pahAya sammAdiTThikA bhavissanti / taM nesaM bhavissati dIgharattaM hitAya sukhAyAti / evaM lokAnukampakAya cArikaM carati / api ca catUhi kAraNehi buddhA bhagavanto cArikaM caranti, jaGghavihAravasena sarIraphAsukatthAya, atthuppattikAlAbhikaGghanatthAya, bhikkhUnaM sikkhApadapaJApanatthAya, tattha tattha paripAkagatindriye bodhaneyyasatte bodhanatthAyAti / aparehipi catUhi kAraNehi buddhA bhagavanto cArikaM caranti buddhaM saraNaM gacchissantIti vA, dhammaM, saddhaM saraNaM gacchissantIti vA, mahatA dhammavassena catasso parisA santappessAmIti vA / aparehipi paJcahi kAraNehi buddhA bhagavanto cArikaM caranti pANAtipAtA viramissantIti vA, adinnAdAnA, kAmesumicchAcArA, musAvAdA, surAmerayamajjapamAdaTThAnA viramissantIti vA / aparehipi aTThahi kAraNehi buddhA bhagavanto cArikaM caranti- paThamaM jhAnaM paTilabhissantIti vA, 196
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 197 dutiyaM jhAnaM...pe0... nevasaJAnAsAyatanasamApattiM paTilabhissantIti vaa| aparehipi sotApattiphalaM...pe0... arahattaphalaM sacchikarissantIti vAti / ayaM aturitacArikA, idha cArikAti adhippetA / sA panesA duvidhA hoti- anibaddhacArikA ca nibaddhacArikA ca / tattha yaM gAmanigamanagarapaTipATivasena carati, ayaM anibaddhacArikA nAma / yaM panekasseva bodhaneyyasattassatthAya gacchati, ayaM nibaddhacArikA nAma / esA idha adhippetA / tadA kira bhagavato pacchimayAmakiccapariyosAne dasasahassilokadhAtuyA jANajAlaM pattharitvA bodhaneyyabandhave olokentassa pokkharasAtibrAhmaNo sabba tajJANajAlassa anto pvittttho| atha bhagavA ayaM brAhmaNo mayhaM ANajAle paJcAyati, "asthi nu khvassa upanissayo"ti vImaMsanto sotApattimaggassa upanissayaM disvA- "eso mayi etaM janapadaM gate lakkhaNapariyesanatthaM ambaTuM antevAsiM pahiNissati, so mayA saddhiM vAdapaTivAdaM katvA nAnappakAraM asabbhivAkyaM vakkhati, tamahaM dametvA nibbisevanaM karissAmi / so Acariyassa kathessati, athassAcariyo taM kathaM sutvA Agamma mama lakkhaNAni pariyesissati, tassAhaM dhammaM desessaami| so desanApariyosAne sotApattiphale patiTTahissati / desanA mahAjanassa saphalA bhavissatI"ti paJcabhikkhusataparivAro taM janapadaM paTipanno / tena vuttaM - "kosalesu cArikaM caramAno mahatA bhikkhusaGghana saddhiM paJcamattehi bhikkhusatehI''ti / yena icchAnaGgalanti yena disAbhAgena icchAnaGgalaM avasaritabbaM / yasmiM vA padese icchAnaGgalaM / ijjhAnaGgalantipi paattho| tadavasarIti tena avasari, taM vA avasari / tena disAbhAgena gato, taM vA padesaM gatoti attho / icchAnaGgale viharati icchAnaGgalavanasaNDeti icchAnaGgalaM upanissAya icchAnaGgalavanasaNDe sIlakhandhAvAraM bandhitvA samAdhikontaM ussApetvA sabba tANasaraM parivattayamAno dhammarAjA yathAbhirucitena vihArena viharati / pokkharasAtivatthuvaNNanA 255. tena kho pana samayenAti yena samayena bhagavA tattha viharati, tena samayena, tasmiM samayeti ayamattho / brahma aNatIti brAhmaNo, mante sajjhAyatIti attho / idameva hi jAtibrAhmaNAnaM niruttivacanaM / ariyA pana bAhitapApattA brAhmaNAti vuccanti / 197
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.255-255) pokkharasAtIti idaM tassa nAmaM / kasmA pokkharasAtIti vuccati / tassa kira kAyo setapokkharasadiso. devanagare ussApitarajatatoraNaM viya sobhti| sIsaM panassa kALavaNaM indanIlamaNimayaM viya / massupi candamaNDale kALamegharAji viya khAyati / akkhIni nIluppalasadisAni / nAsA rajatapanALikA viya suvaTTitA suparisuddhA / hatthapAdatalAni ceva mukhadvAraJca katalAkhArasaparikammaM viya sobhati, ativiya sobhaggappatto brAhmaNassa attabhAvo / arAjake ThAne rAjAnaM kAtuM yuttamimaM brAhmaNaM / evamesa sssiriko| iti naM pokkharasadisattA pokkharasAtIti saJjAnanti / ayaM pana kassapasammAsambuddhakAle tiNNaM vedAnaM pAragU dasabalassa dAnaM datvA dhammadesanaM sutvA devaloke nibbatti / so tato manussalokamAgacchanto mAtukucchivAsaM jigucchitvA himavantapadese mahAsare padumagabbhe nibbatti / tassa ca sarassa avidUre tApaso paNNasAlAya vasati / so tIre Thito taM padumaM disvA- "idaM padumaM avasesapadumehi mahantataraM / pupphitakAle naM gahessAmI''ti cintesi / taM sattAhenApi na pupphati / tApaso kasmA nu kho idaM sattAhenApi na pupphati / handa naM gahessAmIti otaritvA gaNhi / taM tena nALato chinnamattaMyeva pupphitaM / athassabbhantare suvaNNacuNNapiJjaraM viya rajatabimbakaM padumareNupiJjaraM setavaNNaM dArakaM addasa / so mahApuJo esa bhavissati / handa naM paTijaggAmIti paNNasAlaM netvA paTijaggitvA sattavassakAlato paTThAya tayo vede uggaNhApesi / dArako tiNNaM vedAnaM pAraM gantvA paNDito byatto jambudIpe aggabrAhmaNo ahosi / so aparena samayena ro kosalassa sippaM dassesi / athassa sippe pasanno rAjA ukkaTuM nAma mahAnagaraM brahmadeyyaM adAsi / iti naM pokkhare sayitattA pokkharasAtIti saJjAnanti / ukkaTuM ajjhAvasatIti ukkaTThanAmake nagare vasati / abhibhavitvA vA Avasati / tassa nagarassa sAmiko hutvA yAya mariyAdAya tattha vasitabbaM, tAya mariyAdAya vasi / tassa kira nagarassa vatthu ukkA ThapetvA ukkAsu jalamAnAsu aggahesuM, tasmA taM ukkaTThanti vuccati / okkaTThantipi pATho, soyevattho / upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaM veditabbaM / tassa anupayogattA ca sespdesu| tattha lakkhaNaM saddasatthato pariyesitabbaM / sattussadanti sattehi ussadaM, ussannaM bahujanaM AkiNNamanussaM / 198
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA 199 posAvaniyahatthiassamoramigAdianekasattasamAkiNNaJcAti attho / yasmA panetaM nagaraM bahi dArukaThehi ceva gehasambhArakaDehi c| yasmA cassabbhantare vaTTacaturassAdisaNThAnA bahU pokkharaNiyo jalajakusumavicittAni ca bahUni anekAni taLAkAni udakassa niccabharitAneva honti, tasmA satiNakaTThodakanti vuttaM / saha dhajenAti sadhanaM pubbaNNAparaNNAdibhedaM bahudhaJasannicayanti attho / ettAvatA yasmiM nagare brAhmaNo setacchattaM ussApetvA rAjalIlAya vasati, tassa samiddhisampatti dIpitA hoti| rAjato laddhaM bhoggaM raajbhoggN| kena dinnanti ce? raJA pasenadinA kosalena dinnaM / rAjadAyanti raJo dAyabhUtaM, dAyajjanti attho / brahmadeyyanti seTThadeyyaM, chattaM ussApetvA rAjasajhepena bhujitabbanti attho| atha vA rAjabhogganti sabbaM chejjabhejjaM anusAsantena nadItitthapabbatAdIsu sukaM gaNhantena setacchattaM ussApetvA rA hutvA bhujitabbaM / raJA pasenadinA kosalena dinnaM rAjadAyanti ettha taM nagaraM raJA dinnattA rAjadAyaM dAyakarAjadIpanatthaM panassa "raJA pasenadinA kosalena dina"nti idaM vuttaM / brahmadeyyanti seTThadeyyaM / yathA dinnaM na puna gahetabbaM hoti, nissaTTha pariccattaM / evaM dinnanti attho / assosIti suNi upalabhi, sotadvArasampattavacananigghosAnusArena aAsi / khoti avadhAraNatthe padapUraNamatte vA nipAto / tattha avadhAraNatthena assosi eva, nAssa koci savanantarAyo ahosIti ayamattho veditabbo / padapUraNena pana padabyaJjanasiliTThatAmattameva / idAni yamatthaM brAhmaNo pokkharasAti assosi, taM pakAsento- "samaNo khalu bho gotamo"tiAdimAha / tattha samitapApattA samaNoti veditbbo| vuttajhetaM- "samitAssa honti pApakA akusalA dhammA"tiAdi (ma0 ni0 1.434) / bhagavA ca anuttarena ariyamaggena samitapApo / tenassa yathAbhUtaguNAdhigatametaM nAmaM, yadidaM samaNoti / khalUti anussavanatthe nipaato| bhoti brAhmaNajAtisamudAgataM AlapanamattaM / vuttampi cetaM- "bhovAdI nAma so hoti, sace hoti sakiJcano'"ti (dha0 pa0 55) / gotamoti bhagavantaM gottavasena parikitteti / tasmA samaNo khalu bho gotamoti ettha samaNo kira bho gotamagottoti evamattho daTThabbo / 199
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.256-256) __ sakyaputtoti idaM pana bhagavato uccAkulaparidIpanaM / sakyakulA pabbajitoti saddhApabbajitabhAvaparidIpanaM / kenaci pArijuJjena anabhibhUto aparikkhINaMyeva taM kulaM pahAya saddhAya pabbajitoti vuttaM hoti / tato paraM vuttatthameva / taM kho panAtiAdi sAmaJaphale vuttameva / sAdhu kho panAti sundaraM kho pana / atthAvahaM sukhAvahanti vuttaM hoti / tathArUpAnaM arahatanti yathArUpo so bhavaM gotamo, evarUpAnaM yathAbhUtaguNAdhigamena loke arahantoti laddhasaddhAnaM arahataM / dassanaM hotIti pasAdasommAni akkhIni ummIletvA dassanamattampi sAdhu hotIti, evaM ajjhAsayaM katvA / ambaTThamANavakathA 256. ajjhAyakoti idaM - "na dAnime jhAyanti, na dAnime jhAyantIti kho, vAseThTha, ajjhAyakA ajjhAyakA tveva tatiyaM akkharaM upanibbatta"nti, evaM paThamakappikakAle jhAnavirahitAnaM brAhmaNAnaM garahavacanaM / idAni pana taM ajjhAyatIti ajjhaayko| mante parivattetIti iminA atthena pasaMsAvacanaM katvA voharanti / mante dhAretIti mntdhro| tiNNaM vedAnanti iruvedayajuvedasAmavedAnaM / oTTapahatakaraNavasena pAraM gatoti paarguu| saha nighaNDunA ca keTubhena ca snighnnddukettubhaanN| nighaNDUti nighaNDurukkhAdInaM vevacanapakAsakaM satthaM / keTubhanti kiriyAkappavikappo kavInaM upakArAvahaM satthaM / saha akkharappabhedena saakkhrppbhedaanN| akkharappabhedoti sikkhA ca nirutti ca / itihAsapaJcamAnanti AthabbaNavedaM catutthaM katvA itiha Asa, itiha AsAti IdisavacanapaTisaMyutto purANakathAsaGkhAto itihAso paJcamo etesanti itihAsapaJcamA, tesaM itihAsapaJcamAnaM vedAnaM / padaM tadavasesaJca byAkaraNaM adhIyati vedeti cAti padako veyyaakrnno| lokAyataM vuccati vitaNDavAdasatthaM / mahApurisalakkhaNanti mahApurisAnaM buddhAdInaM lakkhaNadIpakaM dvAdasasahassaganthapamANaM satthaM / yattha soLasasahassagAthAparimANA buddhamantA nAma ahesuM, yesaM vasena iminA lakkhaNena samannAgatA buddhA nAma honti, iminA paccekabuddhA, iminA dve aggasAvakA, asIti mahAsAvakA, buddhamAtA, buddhapitA, aggupaTThAko, aggupaTTAyikA, rAjA cakkavattIti ayaM viseso pAyati / 200
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3.257-258) ambaTTamANavakathA anavayoti imesu lokAyatamahApurisalakkhaNesu anUno paripUrakArI, avayo na hotIti vRttaM hoti / avayo nAma yo tAni atthato ca ganthato ca sandhAretuM na sakkoti / anuJJAtapaTiJJAtoti anuJJAto ceva paTiJJato ca / Acariyenassa "yaM ahaM jAnAmi, taM tvaM jAnAsI"tiAdinA anuJJAto / "Ama AcariyA" ti attanA tassa paTivacanadAnapaTiJJAya paTiJJAtoti attho / katarasmiM adhikAre ? sake Acariyake tevijjake pAvacane / esa kira brAhmaNo cintesi "imasmiM loke 'ahaM buddho, ahaM buddho 'ti uggatassa nAmaM gatvA bahU janA vicaranti / tasmA na me anurasavamatteneva upasaGkamituM yuttaM / ekaccaJhi upasaGkamantassa apakkamanampi garu hoti, anatthopi uppajjati / yaMnUnAhaM mama antevAsikaM pesetvA - 'buddho vA, no vA'ti jAnitvAva upasaGkameyyanti, tasmA mANavaM AmantetvA ayaM tAtAtiAdimAha / 257. taM bhavantanti tassa bhoto gotamassa / tathA santaM yevAti tathA satoyeva / idhApi hi itthambhUtAkhyAnatthavaseneva upayogavacanaM / 201 258. yathA kathaM panAhaM, bho, tanti ettha kathaM panAhaM bho taM bhavantaM gotamaM jAnissAmi yathA sakkA so jAtuM tathA me AcikkhAhIti attho / yathAti vA nipAtamattamevetaM | kathanti ayaM AkArapucchA / kenAkArenAhaM taM bhavantaM gotamaM jAnissAmIti attho / evaM vutte kira naM upajjhAyo "kiM tvaM, tAta, pathaviyaM Thito, pathaviM na passAmIti viya; candimasUriyAnaM obhAse Thito, candimasUriye na passAmIti viya vadasI"tiAdIni vatvA jAnanAkAraM dassento AgatAni kho, tAtAti AdimAha / tattha mantesUti vedesu / tathAgato kira uppajjissatIti paTikacceva suddhAvAsA devA vedesu lakkhaNAni pakkhipitvA buddhamantA nAmeteti brAhmaNaveseneva vede vAcenti / tadanusArena mahesakkhA sattA tathAgataM jAnissantIti / tena pubbe vedesu mahApurisalakkhaNAni Agacchanti / parinibbute pana tathAgate anukkamena antaradhAyanti / tenetarahi natthIti / mahApurisassAti paNidhisamAdAnaJaNakaruNAdiguNamahato purisassa / dveyeva gatiyoti dveyeva nitttthaa| kAmaJcAyaM gatisaddo "paJca kho imA, sAriputta, gatiyo "tiAdIsu (ma0 ni0 1.153) bhavabhede vattati / " gati migAnaM pavana "ntiAdIsu (pari0 399 ) nivAsaTThAne | "evaM adhimattagatimanto "tiAdIsu paJJAyaM / "gatigata "ntiAdIsu visabhAve / idha pana niTThAyaM vattatIti veditabbo | 201
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.258-258) tattha kiJcApi yehi lakkhaNehi samannAgato rAjA cakkavattI hoti, na teheva buddho hoti; jAtisAmaJato pana tAniyeva tAnIti vuccanti / tena vuttaM - "yehi samannAgatassA"ti / sace agAraM ajjhAvasatIti yadi agAre vasati / rAjA hoti cakkavattIti catUhi acchariyadhammehi, saGgahavatthUhi ca lokaM raJjanato rAjA, cakkaratanaM vatteti, catUhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraM vatteti, parahitAya ca iriyApathacakkAnaM vatto etasmiM atthIti ckkvttii| ettha ca rAjAti sAmadhe / cakkavattIti visesaM / dhammena caratIti dhmmiko| Ayena samena vattatIti attho / dhammena rajjaM labhitvA rAjA jAtoti dhmmraajaa| parahitadhammakaraNena vA dhmmiko| attahitadhammakaraNena dhmmraajaa| caturantAya issaroti cAturanto, catusamuddaantAya, catubbidhadIpavibhUsitAya pathaviyA issaroti attho / ajjhattaM kopAdipaccatthike bahiddhA ca sabbarAjAno vijetIti vijitaavii| janapadatthAvariyappattoti janapade dhuvabhAvaM thAvarabhAvaM patto, na sakkA kenaci cAletuM / janapado vA tamhi thAvariyappatto anuyutto sakammanirato acalo asampavedhItijanapadatthAvariyappatto / seyyathidanti nipAto, tassa cetAni katamAnIti attho| cakkaratanantiAdIsu cakkaJca, taM ratijananaTena ratanaJcAti cakkaratanaM / esa nayo sabbattha | imesu pana ratanesu ayaM cakkavattirAjA cakkaratanena ajitaM jinAti, hathiassaratanehi vijite yathAsukhaM anucarati, pariNAyakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi upabhogasukhamanubhavati / paThamena cassa ussAhasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhusattiyogo suparipuNNo hoti, itthimaNiratanehi tividhsttiyogphlN| so itthimaNiratanehi bhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaM / visesato cassa purimAni tINi adosakusalamUlajanitakammAnubhAvena sampajjanti, majjhimAni alobhakusalamUlajanitakammAnubhAvena, pacchimamekaM amohakusalamUlajanitakammAnubhAvenAti veditab / ayamettha saGgrepo / vitthAro pana bojjhaGgasaMyutte ratanasuttassa upadesato gahetabbo / parosahassanti atirekshssN| sUrAti abhiirukjaatikaa| vIraGgarUpAti devputtsdiskaayaa| evaM tAva eke vaNNayanti / ayaM panettha sabbhAvo / vIrAti uttamasUrA vuccanti, vIrAnaM aGgaM vIraGgaM, vIrakAraNaM vIriyanti vuttaM hoti / vIraGgarUpaM etesanti vIraGgarUpA, vIriyamayasarIrA viyAti vuttaM hoti / parasenappamaddanAti sace paTimukhaM tiTTeyya parasenA taM parimaddituM samatthAti adhippAyo / dhammenAti "pANo na hantabbo''tiAdinA 202
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3.259 - 260 ) ambaTTamANavakathA paJcasIladhammena / arahaM hoti sammAsambuddho loke vivaTTacchadoti ettha rAgadosamohamAnadiTThiavijjAduccaritachadanehi sattahi paTicchanne kilesandhakAre loke taM chadanaM vivaTTetvA samantato saJjAtAloko hutvA Thitoti vivaTTacchado / tattha paThamena padena pUjArahatA / dutiyena tassA hetu, yasmA sammAsambuddhoti, tatiyena buddhattahetubhUtA vivaTTacchadatA vRttAti veditabbA / atha vA vivaTTo ca vicchado cAti vivaTTacchado, vaTTarahito chadanarahito cAti vRttaM hoti / tena arahaM vaTTAbhAvena sammAsambuddho chadanAbhAvenAti evaM purimapadadvayasseva hetudvayaM vRttaM hoti, dutiyena vesArajjena cettha purimasiddhi, paThamena dutiyasiddhi, tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti / purimaJca dhammacakkhu, dutiyaM buddhacakkhu, tatiyaM samantacakyuM sAdhetIti veditabbaM / tvaM mantAnaM paTiggahetAti iminA 'ssa mantesu sUrabhAvaM neti / " 259. sopi tAya AcariyakathAya lakkhaNesu vigatasammoho ekobhAsajAte viya buddhamante sampassamAno evaM bhoti Aha / tassattho - 'yathA, bho, tvaM vadasi evaM karissAmI 'ti / vaLavArathamAruyhAti vaLavAyuttaM rathaM abhirUhitvA / brAhmaNo kira yena rathena sayaM vicarati, tameva rathaM datvA mANavaM pesesi| mANavApi pokkharasAtisseva antevAsikA / so kira tesaM- "ambaTThena saddhiM gacchathA "ti sa adAsi / 203 yAvatikA yAnassa bhUmIti yattakaM sakkA hoti yAnena gantuM, ayaM yAnassa bhUmi nAma | yAnA paccorohitvAti ayAnabhUmiM dvArakoTThakasamIpaM gantvA yAnato paTiorohitvA / tena kho pana samayenAti yasmiM samaye ambaTTo ArAmaM pAvisi / tasmiM pana samaye, Thitamajjhanhikasamaye / kasmA pana tasmiM samaye caGkamantIti ? paNItabhojanapaccayassa thinamiddhassa vinodanatthaM, divApadhAnikA vA te / tAdisAnaJhi pacchAbhattaM caGkamitvA nhAyitvA sarIraM utuM gAhApetvA nisajja samaNadhammaM karontAnaM cittaM ekaggaM hoti / yena te bhikkhuti so kira- " kuhiM samaNo gotamo" ti pariveNato pariveNaM anAgantvA " pucchitvAva pavisissAmI "ti vilokento araJJahatthI viya mahAcaGkame caGkamamAne paMsukUlike bhikkhU disvA tesaM santikaM agamAsi / taM sandhAya yena te bhikkhUti Adi vRttaM / dassanAyAti daTTu, passitukAmA hutvAti attho / 260. abhiJAtakolaJoti pAkaTakulajo / tadA kira jambudIpe ambaTThakulaM nAma 203
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.261-261) paakttkulmhosi| abhijJAtassAti rUpajAtimantakulApadesehi paakttss| agarUti abhAriko / yo hi ambaTuM ApetuM na sakkuNeyya, tassa tena saddhiM kathAsallApo garu bhaveyya / bhagavato pana tAdisAnaM mANavAnaM satenApi sahassenApi pahaM puTThassa vissajjane dandhAyitattaM natthIti maJamAnA - "agaru kho panA''ti cintayiMsu / vihAroti gandhakuTiM sandhAya aahNsu| ataramAnoti aturito, saNikaM padappamANaTThAne padaM nikkhipanto vattaM katvA susammaTuM muttAdalasinduvArasantharasadisaM vAlikaM avinAsentoti attho| ALindanti pamukhaM / ukkAsitvAti ukkAsitasaI katvA / aggaLanti dvaarkvaattN| AkoTehIti agganakhehi saNikaM kuJcikacchiddasamIpe AkoTehIti vuttaM hoti / dvAraM kira atiupari amanussA, atiheTThA dIghajAtikA koTenti / tathA anAkoTetvA majjhe chiddasamIpe koTetabbanti idaM dvArAkoTanavattanti dIpentA vadanti / 261. vivari bhagavA dvAranti na bhagavA uTThAya dvAraM vivari / vivariyatUti pana hatthaM pasAresi / tato "bhagavA tumhehi anekAsu kappakoTIsu dAnaM dadamAnehi na sahatthA dvAravivaraNakammaM kata"nti sayameva dvAraM vivttN| taM pana yasmA bhagavato manena vivaTaM, tasmA vivari bhagavA dvAranti vattuM vaTTati / bhagavatA saddhiM sammodisUti yathA khamanIyAdIni pucchanto bhagavA tehi, evaM tepi bhagavatA saddhiM samappavattamodA ahesuM / sItodakaM viya uNhodakena sammoditaM ekIbhAvaM agamaMsu / yAya ca "kacci, bho gotama, khamanIyaM; kacci yApanIyaM, kacci bhoto ca gotamassa sAvakAnaJca appAbAdhaM, appAtakaM, lahuTThAnaM, balaM, phAsuvihAro''tiAdikAya kathAya sammodiMsu, taM pItipAmojjasaGkhAtasammodajananato sammodituM yuttabhAvato ca sammodanIyaM, atthabyaJjanamadhuratAya sucirampi kAlaM sAretuM nirantaraM pavattetuM arahabhAvato saritabbabhAvato ca sAraNIyaM / suyyamAnasukhato sammodanIyaM, anussariyamAnasukhato ca sAraNIyaM / tathA byaJjanaparisuddhatAya sammodanIyaM, atthaparisuddhatAya sAraNIyaM / evaM anekehi pariyAyehi sammodanIyaM kathaM sAraNIyaM vItisAretvA pariyosApetvA niTThapetvA ekamantaM nisiidiNsu| ambaTTho pana mANavoti so kira bhagavato rUpasampattiyaM cittappasAdamattampi akatvA 204
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.262-263) paThamaibbhavAdavaNNanA 205 "dasabalaM apasAdessAmI''ti udare baddhasATakaM muJcitvA kaNThe olambetvA ekena hatthena dussakaNNaM gahetvA caGkarma abhirUhitvA kAlena bAhu~, kAlena udaraM, kAlena piDhei dassento, kAlena hatthavikAraM, kAlena bhamukavikAraM karonto, "kacci te bho, gotama, dhAtusamatA, kacci bhikkhAhArena na kilamatha, akilamathAkAroyeva pana te paJjAyati; thUlAni hi te aGgapaccaGgAni, pAsAdikattha gatagataTThAne. 'te bahujanA rAjapabbajitoti ca buddhoti ca uppannabahumAnA paNItaM ojavantamAhAraM denti / passatha, bho, gehaM, cittasAlA viya, dibbapAsAdo viy| imaM maJcaM passatha, bimbohanaM passatha, kiM evarUpe ThAne vasantassa samaNadhammaM kAtuM dukkara"nti evarUpaM uppaNDanakathaM anAcArabhAvasAraNIyaM katheti, tena vuttaM - "ambaTTho pana mANavo caGkamantopi nisinnena bhagavatA kiJci kiJci kathaM sAraNIyaM vItisAreti, Thitopi nisinnena bhagavatA kiJci kiJci kathaM sAraNIyaM viitisaaretii"ti| 262. atha kho bhagavAti atha bhagavA - "ayaM mANavo hatthaM pasAretvA bhavaggaM gahetukAmo viya, pAdaM pasAretvA avIciM vicaritukAmo viya, mahAsamudaM taritukAmo viya, sineruM ArohitukAmo viya ca aTThAne vAyamati, handa, tena saddhiM mantemI''ti ambaTuM mANavaM etadavoca / AcariyapAcariyehIti Acariyehi ca tesaM Acariyehi ca / paThamaibbhavAdavaNNanA 263. gacchanto vAti ettha kAmaM tIsu iriyApathesu brAhmaNo AcariyabrAhmaNena saddhiM sallapitumarahati / ayaM pana mANavo mAnathaddhatAya kathAsallApaM karonto cattAropi iriyApathe yojessAmIti "sayAno vA hi, bho gotama, sayAnenA"ti Aha / / tato kira taM bhagavA - "ambaTTha, gacchantassa vA gacchantena, Thitassa vA Thitena, nisinnassa vA nisinnenAcariyena saddhiM kathA nAma sabbAcariyesu labbhati / tvaM pana sayAno sayAnenAcariyena saddhiM kathesi, kiM te Acariyo gorUpaM, udAhu tvanti Aha / so kujjhitvA - "ye ca kho te, bho gotama, muNDakA"tiAdimAha / tattha muNDe muNDAti samaNe ca samaNAti vattaM vtttteyy| ayaM pana hILento maNDakA samaNakAti Aha / inbhAti ghptikaa| kaNhAti kaNhA, kALakAti attho / bandhupAdApaccAti ettha bandhUti brahmA adhippeto| tahi brAhmaNA pitAmahoti voharanti / pAdAnaM apaccA pAdApaccA, brahmano 205
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.264-264) piTThipAdato jAtAti adhippaayo| tassa kira ayaM laddhi - brAhmaNA brahmano mukhato nikkhantA, khattiyA urato, vessA nAbhito, suddA jANuto, samaNA piTTipAdatoti / evaM kathento ca panesa kiJcApi aniyamatvA katheti / atha kho bhagavantameva vadAmIti katheti | atha kho bhagavA - "ayaM ambaTTho AgatakAlato paTThAya mayA saddhiM kathayamAno mAnameva nissAya kathesi, AsIvisaM gIvAyaM gaNhanto viya, aggikkhandhaM AliGganto viya, mattavAraNaM soNDAya parAmasanto viya, attano pamANaM na jAnAti / * handa naM jAnApessAmI"ti cintetvA "atthikavato kho pana te, ambaTThA"tiAdimAha / tattha AgantvA kattabbakiccasaGghAto attho, etassa asthIti asthikaM, tassa mANavassa cittaM / atthikamassa atthIti atthikavA, tassa atthikavato tava idhAgamanaM ahosIti attho / kho panAti nipAtamattaM / yAyeva kho panatthAyAti yeneva kho panatthena / AgaccheyyAthAti mama vA aJasaM vA santikaM yadA kadAci AgaccheyyAtha / tameva atthanti idaM purisaliGgavaseneva vuttaM / manasi kareyyAthAti citte kareyyAtha / idaM vuttaM hoti - tvaM Acariyena attano karaNIyena pesito, na amhAkaM paribhavanatthAya, tasmA tameva kiccaM manasi karohIti / evamassa aosaM santikaM AgatAnaM vattaM dassetvA mAnaniggaNhanatthaM "abusitavAyeva kho panA"tiAdimAha / tassattho passatha bho ayaM ambaThTho mANavo Acariyakule avusitavA asikkhito appassutova samAno / vusitamAnIti "ahaM vusitavA sikkhito bahussuto"ti attAnaM maJati / etassa hi evaM pharusavacanasamudAcAre kAraNaM kimAtra asitattAti Acariyakule asaMvuddhA asikkhitA appassutAyeva hi evaM vadantIti / 264. kupitoti kuddho / anattamanoti asakamano, kiM pana bhagavA tassa kujjhanabhAvaM JatvA evamAha udAhu aJatvAti ? JatvA AhAti / kasmA atvA AhAti ? tassa mAnanimmadanatthaM / bhagavA hi aJAsi- "ayaM mayA evaM vutte kujjhitvA mama jAtake akkosissati / athassAhaM yathA nAma kusalo bhisakko dosaM uggiletvA nIharati, evameva gottena gottaM, kulApadesena kulApadesaM, uTThApetvA bhavaggappamANena viya udvitaM mAnaddhajaM mUle chetvA nipAtessAmI''ti / sentoti ghaTTento / vambhentoti hILento / pApito bhavissatIti caNDabhAvAdidosaM pApito bhavissati / 206
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.265-265) dutiyaibbhavAdavaNNanA 207 caNDAti maannissitkodhyuttaa| pharusAti kharA / lahusAti lahukA | appakeneva tussanti vA dussanti vA udakapiDhe alAbukaTAhaM viya appakeneva uplavanti / bhassAti bahubhANino / sakyAnaM mukhe vivaTe aJassa vacanokAso natthIti adhippAyeneva vadati | samAnAti idaM santAti purimapadassa vevacanaM / na sakkarontIti na brAhmaNAnaM sundarenAkArena karonti / na garuM karontIti brAhmaNesu gAravaM na karonti / na mAnentIti na manena piyAyanti / na pUjentIti mAlAdIhi nesaM pUjaM na karonti / na apacAyantIti abhivAdanAdIhi nesaM apacitikammaM nIcavuttiM na dassenti tayidanti taM idaM / yadime sakyAti yaM ime sakyA na brAhmaNe sakkaronti...pe0... na apacAyanti, taM tesaM asakkArakaraNAdi sabbaM na yutaM, nAnulomanti attho / dutiyaibbhavAdavaNNanA 265. aparaddhanti aparajjhiMsu / ekamidAhanti ettha idanti nipAtamattaM / ekaM ahanti attho| sandhAgAranti rajjaanusAsanasAlA | sakyAti abhisittraajaano| sakyakumArAti anbhisittaa| uccesUti yathAnurUpesu pallaGkapIThakavettAsanaphalakacittattharaNAdibhedesu / saJjagghantAti uppaNDanavasena mahAhasitaM hsntaa| saMkILantAti hasitamatta karaNaaGgulisaGghaTTanapANippahAradAnAdIni krontaa| mama va ma ti evamahaM mAmi, mama va anuhasanti, na aJjanti / kasmA pana te evamakaMsUti ? te kira ambaTThassa kulavaMsaM jAnanti / ayaJca tasmiM samaye yAva pAdantA olambetvA nivatthasATakassa ekena hatthena dussakaNNaM gahetvA khandhaTTikaM nAmetvA mAnamadena matto viya Agacchati / tato- "passatha bho amhAkaM dAsassa kaNhAyanagottassa ambaTThassa AgamanakAraNanti vadantA evamakaMsu | sopi attano kulavaMsaM jAnAti / tasmA "mama va majhe'ti takkayittha / AsanenAti "idamAsanaM, ettha nisIdAhI'ti evaM Asanena nimantanaM nAma hoti, tathA na koci akAsi / 207
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.266-267) tatiyaibbhavAdavaNNanA 266. laTukikAti khettaleDDUnaM antarenivAsinI khuddkskunnikaa| kulAvaketi nivAsanaTThAne / kAmalApinIti yadicchakabhANinI, yaM yaM icchati taM taM lapati, na taM koci haMso vA koJco vA moro vA AgantvA "kiM tvaM lapasI'ti nisedheti / abhisajjitunti kodhavasena laggituM / evaM vutte mANavo - "ayaM samaNo gotamo attano Atake laTukikasadise katvA amhe haMsakoJcamorasadise karoti, nimmAno dAni jAto"ti maJamAno uttari cattAro vaNNe dasseti / dAsiputtavAdavaNNanA 267. nimmAdetIti nimmadeti nimmAne karoti / yaMnUnAhanti yadi panAhaM / "kaNhAyanohamasmi, bho gotamA''ti idaM kira vacanaM ambaThTho tikkhattuM mahAsaddena avoca / kasmA avoca? kiM asuddhabhAvaM na jAnAtIti ? Ama jAnAti / jAnantopi bhavapaTicchannametaM kAraNaM, taM anena na dittuN| apassanto mahAsamaNo kiM vakkhatIti maJjamAno mAnathaddhatAya avoc| mAtApettikanti mAtApitUnaM santakaM / nAmagottanti paNNattivasena nAmaM, paveNIvasena gottaM / anussaratoti anussarantassa kulakoTi sodhentassa / ayyaputtAti sAmino puttA / dAsiputtoti gharadAsiyAva putto| tasmA yathA dAsena sAmino upasaGkamitabbA, evaM anupasaGkamantaM taM disvA sakyA anujagdhiMsUti dasseti / __ ito paraM tassa dAsabhAvaM sakyAnaJca sAmibhAvaM pakAsetvA attano ca ambaTThassa ca kulavaMsaM Aharanto sakyA kho panAtiAdimAha / tattha dahantIti Thapenti, okkAko no pubbapurisoti, evaM karontIti attho / tassa kira raJo kathanakAle ukkA viya mukhato pabhA niccharati, tasmA taM "okkAko"ti saJjAniMsUti / pabbAjesIti nIhari / idAni te nAmavasena dassento- "okkAmukha"ntiAdimAha / tatrAyaM anupubbI kathA - paThamakappikAnaM kira raJo mahAsammatassa rojo nAma putto ahosi / rojassa vararojo, vararojassa kalyANo, kalyANassa varakalyANo, varakalyANassa mandhAtA,mandhAtussa 208
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 209 varamandhAtA, varamandhAtussa uposatho, uposathassa varo, varassa upavaro, upavarassa maghadevo, maghadevassa paramparAya caturAsItikhattiyasahassAni ahesuM / tesaM pacchato tayo okkAkavaMsA ahesuN| tesu tatiyaokkAkassa paJca mahesiyo ahesuM- hatthA, cittA, jantu, jAlinI, visaakhaati| ekekissA pnycpnycitthistprivaaraa| sabbajeTThAya cattAro puttAokkAmukho, karakaNDu, hathiniko, sinisUroti / paJca dhItaro- piyA, suppiyA, AnandA, vijitA, vijitasenAti / iti sA nava putte vijAyitvA kAlamakAsi / atha rAjA anaM dahariM abhirUpaM rAjadhItaraM AnetvA aggamahesiTThAne Thapesi / sA jantuM nAma puttaM vijAyi / atha naM paJcamadivase alaGkaritvA raJo dassesi / rAjA tuTTho tassA varaM adAsi / sA Atakehi saddhiM mantetvA puttassa rajjaM yAci / rAjA- "nassa, vasali, mama puttAnaM antarAyaM icchasI"ti tajjesi / sA punappunaM raho rAjAnaM paritosetvA - "mahArAja, musAvAdo nAma na vaTTatI"tiAdIni vatvA yAcatiyeva / atha rAjA putte Amantesi- "ahaM tAtA, tumhAkaM kaniTuM jantukumAraM disvA tassa mAtuyA sahasA varaM adAsiM, sA puttassa rajjaM pariNAmetuM icchati / tumhe ThapetvA maGgalahatthiM maGgalaassaM maGgalarathaJca yattake icchatha, tattake hathiassarathe gahetvA gacchatha / mamaccayena AgantvA rajjaM kareyyAthA''ti, aTThahi amaccehi saddhiM uyyojesi | te nAnappakAraM roditvA kanditvA- "tAta, amhAkaM dosaM khamathA''ti rAjAnaJceva rAjorodhe ca khamApetvA, "mayampi bhAtUhi saddhiM gacchAmA''ti rAjAnaM ApucchitvA nagarA nikkhantA bhaginiyo AdAya caturaGginiyA senAya parivutA nagarA nikkhamiMsu / "kumArA pituaccayena AgantvA rajjaM kAressanti, gacchAma ne upaTThahAmA"ti cintetvA bahU manussA anubandhiMsu / paThamadivase yojanamattA senA ahosi, dutiye dviyojanamattA, tatiye tiyojanamattA / kumArA mantayiMsu - "mahA balakAyo, sace mayaM kaJci sAmantarAjAnaM mahitvA janapadaM gaNheyyAma, sopi no nappasaheyya / kiM paresaM pILAya katAya, mahA ayaM jambudIpo, arao nagaraM mApessAmA"ti himavantAbhimukhA gantvA nagaravatthu pariyesisu / . tasmiJca samaye amhAkaM bodhisatto brAhmaNamahAsAlakule nibbattitvA kapilabrAhmaNo nAma hutvA nikkhamma isipabbajjaM pabbajitvA himavantapasse pokkharaNiyA tIre sAkavanasaNDe paNNasAlaM mApetvA vasati / so kira bhummajAlaM nAma vijjaM jAnAti, yAya uddhaM asItihatthe AkAse, haTThA ca bhUmiyampi guNadosaM passati / etasmiM padese 209
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.267-267) tiNagumbalatA dakkhiNAvaTTA pAcInAbhimukhA jAyanti / sIhabyagghAdayo migasUkare sappabiLArA ca maNDUkamUsike anubandhamAnA taM padesaM patvA na sakkonti te anubandhituM / tehi te aJadatthu santajjitA nivattantiyeva / so- "ayaM pathaviyA aggapadeso''ti JatvA tattha attano paNNasAlaM mApesi / atha te kumAre nagaravatthu pariyesamAne attano vasanokAsaM Agate disvA pucchitvA taM pavattiM JatvA tesu anukampaM janetvA avoca- "imasmiM paNNasAlaTThAne mApitaM nagaraM jambUdIpe agganagaraM bhvissti| ettha jAtaparisesa ekeko parisasatampi parisasahassampi abhibhavitaM sakkhissati / ettha nagaraM mApetha, paNNasAlaTTAne ro gharaM karotha / imasmihi okAse ThatvA caNDAlaputtopi cakkavattibalena atiseyyo''ti / nanu, bhante, ayyassa vasanokAsoti ? "mama vasanokAso''ti mA cintayittha / mayhaM ekapasse paNNasAlaM katvA nagaraM mApetvA kapilavatthunti nAmaM karothA'ti / te tathA katvA tattha nivAsaM kappesuM / athAmaccA- "ime dArakA vayappattA, sace nesaM pitA santike bhaveyya, so AvAhavivAhaM kareyya / idAni pana amhAkaM bhAro''ti cintetvA kumArehi saddhiM mantayiMsu / kumArA amhAkaM sadisA khattiyadhItaro nAma na passAma, nApi bhaginInaM sadise khattiyakumArake, asadisasaMyoge ca no uppannA puttA mAtito vA pitito vA aparisuddhA jAtisambhedaM pApuNissanti / tasmA mayaM bhaginIhiyeva saddhiM saMvAsaM rocemAti / te jAtisambhedabhayena jeThukabhaginiM mAtuTThAne ThapetvA avasesAhi saMvAsaM kappesuM / / tesaM puttehi ca dhItAhi ca vaDDamAnAnaM aparena samayena jeTThakabhaginiyA kuTTharogo udapAdi, koviLArapupphasadisAni gattAni ahesuN| rAjakumArA imAya saddhiM ekato nisajjaTTAnabhojanAdIni karontAnampi upari ayaM rogo saGkamatIti cintetvA ekadivasaM uyyAnakILaM gacchantA viya taM yAne AropetvA araoM pavisitvA bhUmiyaM pokkharaNiM khaNApetvA tattha khAdanIyabhojanIyena saddhiM taM pakkhipitvA gharasaGkepena upari padaraM paTicchAdetvA paMsuM datvA pakkamiMsu / tena ca samayena rAmo nAma bArANasirAjA kuTTharogo nATakitthIhi ca orodhehi ca jigucchiyamAno tena saMvegena jeThThaputtassa rajjaM datvA aracaM pavisitvA tattha paNNasAlaM mApetvA mUlaphalAni paribhuJjanto nacirasseva arogo suvaNNavaNNo hutvA ito cito ca 210
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 211 vicaranto mahantaM susirarukkhaM disvA tassabbhantare soLasahatthappamANaM okAsaM sodhetvA dvAraJca vAtapAnaJca yojetvA nisseNiM bandhitvA tattha vAsaM kppesi| so aGgArakaTAhe aggiM katvA rattiM migasUkarAdInaM sadde suMNanto sayati / so - "asukasmiM padese sIho saddamakAsi, asukasmiM byagghoti sallakkhetvA pabhAte tattha gantvA vighAsamaMsaM AdAya pacitvA khaadti| athekadivasaM tasmiM paccUsasamaye aggiM jAletvA nisinne rAjadhItAya sarIragandhena AgantvA byaggho tasmiM padese paMsuM viyUhanto padare vivaramakAsi, tena ca vivarena sA byagghaM disvA bhItA vissaramakAsi / so taM sadaM sutvA - "itthisaddo eso''ti ca sallakkhetvA pAtova tattha gantvA- "ko etthA'ti Aha / mAtugAmo sAmIti / kiM jAtikAsIti ? okkAkamahArAjassa dhItA sAmIti / nikkhamAti ? na sakkA sAmIti / kiM kAraNAti ? chavirogo me atthIti / so sabbaM pavattiM pucchitvA khattiyamAnena anikkhamantiM - "ahampi khattiyo"ti attano khattiyabhAvaM jAnApetvA nisseNiM datvA uddharitvA attano vasanokAsaM netvA sayaM paribhuttabhesajjAniyeva datvA nacirasseva arogaM suvaNNavaNNaM katvA tAya saddhiM saMvAsaM kappesi | sA paThamasaMvAseneva gabbhaM gaNhitvA dve putte vijAyi, punapi dveti, evaM soLasakkhattumpi vijAyi / evaM dvattiMsa bhAtaro ahesuM / te anupubbena buDDippatte pitA sabbasippAni sikkhApesi / athekadivasaM eko rAmaraJjo nagaravAsI vanacarako pabbate ratanAni gavesanto rAjAnaM disvA saJjAnitvA Aha- "jAnAmahaM, deva, tumhe"ti / tato naM rAjA sabbaM pavattiM pucchi| tasmiMyeva ca khaNe te dArakA AgamiMsu / so te disvA- "ke ime''ti Aha / "puttA me''ti ca vutte tesaM mAtikavaMsaM pucchitvA - "laddhaM dAni me pAbhata"nti nagaraM gantvA raJo Arocesi | so 'pitaraM AnayissAmI'ti caturaGginiyA senAya tattha gantvA pitaraM vanditvA - "rajja, deva, sampaTicchAti yAci / so- "alaM, tAta, na tattha gacchAmi, idheva me imaM rukkhaM apanetvA nagaraM mApehI"ti Aha / so tathA katvA tassa nagarassa kolarukkhaM apanetvA katattA kolanagaranti ca byagghapathe katattA byagghapathanti cAti dve nAmAni AropetvA pitaraM vanditvA attano nagaraM agamAsi / tato vayappatte kumAre mAtA Aha - "tAtA, tumhAkaM kapilavatthuvAsino sakyA mAtulA santi / mAtuladhItAnaM pana vo evarUpaM nAma kesaggahaNaM hoti, evarUpaM dussagahaNaM / 211
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.268-269) yadA tA nhAnatitthaM Agacchanti, tadA gantvA yassa yA ruccati, so taM gaNhatU''ti / te tatheva gantvA tAsu nhatvA sIsaM sukkhApayamAnAsu yaM yaM icchiMsu, taM taM gahetvA nAmaM sAvetvA agamiMsu / sakyarAjAno sutvA "hotu, bhaNe, amhAkaM AtakA eva te''ti tuNhI ahesuM / ayaM sakyakoliyAnaM uppatti / evaM tesaM sakyakoliyAnaM aJamacaM AvAhavivAhaM karontAnaM yAva buddhakAlA anupacchinnova vaMso aagto| tattha bhagavA sakyavaMsaM dassetuM - "te rasmA pabbAjitA himavantapasse pokkharaNiyA tiire"tiaadimaah| tattha sammantIti vasanti / sakyA vata bhoti raTThasmA pabbAjitA araje vasantApi jAtisambhedamakatvA kulavaMsaM anurakkhituM sakyA, samatthA, paTibalAti attho / tadaggeti taM aggaM katvA, tato paTTAyAti attho / so ca nesaM pubbapurisoti so okkAko rAjA etesaM pubbapuriso / natthi etesaM gahapativaMsena sambhedamattampIti / evaM sakyavaMsaM pakAsetvA idAni ambaTThavaMsaM pakAsento- "ro kho panA"tiAdimAha / kaNhaM nAma janesIti kALavaNNaM antokucchiyaMyeva saJjAtadantaM parULhamassudAThikaM puttaM vijAyi / pabyAhAsIti yakkho jAtoti bhayena palAyitvA dvAraM pidhAya Thitesu gharamAnusakesu ito cito ca vicaranto dhovatha mantiAdIni vadanto uccAsaddamakAsi / 268. te mANavakA bhagavantaM etadavocunti attano upArambhamocanatthAya - "etaM mA bhavantiAdivacanaM avocuM / tesaM kira etadahosi - "ambaTTho amhAkaM Acariyassa jeTThantevAsI, sace mayaM evarUpe ThAne ekadvevacanamattampi na vakkhAma, ayaM no Acariyassa santike amhe paribhindissatI''ti upArambhamocanatthaM evaM avocuM / cittena panassa nimmadabhAvaM AkaGghanti / ayaM kira mAnanissitattA tesampi appiyova / kalyANavAkkaraNoti madhuravacano / asmiM vacaneti attanA uggahite vedattayavacane / paTimantetunti pucchitaM paJhaM paTikathetuM, vissajjetunti attho / etasmiM vA dAsiputtavacane / paTimantetunti uttaraM kathetuM / 269. atha kho bhagavAti atha kho bhagavA - "sace ime mANavakA ettha nisinnA evaM uccAsadaM karissanti, ayaM kathA pariyosAnaM na gamissati / handa, ne nissadde katvA ambadveneva saddhiM kathemI''ti te mANavake etadavoca / tattha mantavhoti mantayatha / mayA saddhiM paTimantetUti mayA saha kathetu / evaM vutte mANavakA cintayiMsu- "ambaThTho tAva dAsiputtosIti vutte puna sIsaM ukkhipituM nAsakkhi / ayaM kho jAti nAma dujjAnA, 212
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.270-271) dAsiputtavAdavaNNanA 213 sace ajhampi kiJci samaNo gotamo 'tvaM dAso'ti vakkhati, ko tena saddhiM aTuM karissati / ambaTTho attanA baddhaM puTakaM attanAva mocetU''ti attAnaM parimocetvA tasseva upari khipantA - "sujAto ca bho gotamA"tiAdimAhaMsu / 270. sahadhammikoti sahetuko skaarnno| akAmA byAkAtabboti attanA anicchantenapi byAkaritabbo, avassaM vissajjetabboti attho / aJjana vA anaM paTicarissasIti aJjena vacanena ajhaM vacanaM paTicarissasi ajjhottharissasi, paTicchAdessasIti attho / yo hi "kiM gotto tva"nti evaM puTTho- "ahaM tayo vede jAnAmI'"tiAdIni vadati, ayaM aJjana acaM paTicarati nAma / pakkamissasi vAti pucchitaM paJhaM jAnantova akathetukAmatAya uTThAyAsanA pakkamissasi vaa| tuNhI ahosIti samaNo gotamo maM sAmaMyeva dAsiputtabhAvaM kathApetukAmo, sAmaM kathite ca dAso nAma jAtoyeva hoti / ayaM pana dvatikkhattuM codetvA tuNhI bhavissati, tato ahaM parivattitvA pakkamissAmIti cintetvA tuNhI ahosi / 271. vajiraM pANimhi assAti vjirpaanni| yakkhoti na yo vA so vA yakkho, sakko devarAjAti veditbbo| Adittanti aggivaNNaM / sampajjalitanti suTTha pajjalitaM / sajotibhUtanti samantato jotibhUtaM, ekaggijAlabhUtanti attho / Thito hotIti mahantaM sIsaM, kandalamakuLasadisA dAThA bhayAnakAni akkhinAsAdIni evaM virUparUpaM mApetvA Thito / kasmA panesa Agatoti ? diTThivissajjApanatthaM | api ca - "ahaJceva kho pana dhammaM deseyyaM, pare ca me na AjAneyyu"nti evaM dhammadesanAya appossukkabhAvaM Apanne bhagavati sakko mahAbrahmanA saddhiM AgantvA- "bhagavA dhammaM desetha, tumhAkaM ANAya avattamAne mayaM vattApessAma, tumhAkaM dhammacakkaM hotu, amhAkaM ANAcakka"nti paTicaM akAsi / tasmA- "ajja ambaTuM tAsetvA paJhaM vissajjApessAmI"ti Agato / bhagavA ceva passati ambaTTho cAti yadi hi taM aJapi passeyyu, taM kAraNaM agaru assa, "ayaM samaNo gotamo ambaTuM attano vAde anotarantaM JatvA yakkhaM AvAhetvA dassesi, tato ambaThTho bhayena kathesI''ti vadeyyuM / tasmA bhagavA ceva passati ambaThTho ca / tassa taM disvAva sakalasarIrato sedA mucciMsu / antokucchi viparivattamAnA mahAravaM 213
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.272-273-274) viravi / so "aJapi na kho passantI"ti olokento kassaci lomahaMsamattampi nAhasa / tato- "idaM bhayaM mameva uppannaM, sacAhaM yakkhoti vakkhAmi, 'kiM tavameva akkhIni asthi tvameva yakvaM passasi. paThamaM yakvaM adisvA samaNena gotamena vAdasaGkaTe pakkhittova yakkhaM passasI'ti vadeyyu"nti cintetvA "na dAni me idha ajhaM paTisaraNaM asthi, aJatra samaNA gotamA''ti maJamAno atha kho ambaTTho mANavo...pe... bhagavantaM etdvoc| 272. tANaM gavesIti tANaM gavesamAno / leNaM gavesIti leNaM gavesamAno / saraNaM gavesIti saraNaM gavesamAno | ettha ca tAyati rakkhatIti taannN| nilIyanti etthAti leNaM / saratIti saraNaM, bhayaM hiMsati, viddhaMsetIti attho / upanisIditvAti upagamma heTThAsane nisIditvA / bravitUti vdtu| ambaTThavaMsakathA 273-274. dakkhiNajanapadanti dakkhiNApathoti paakttN| gaGgAya dakkhiNato pAkaTajanapadaM / tadA kira dakkhiNApathe bahU brAhmaNatApasA honti, so tattha gantvA ekaM tApasaM vattapaTipattiyA ArAdhesi / so tassa upakAraM disvA Aha - "ambho, purisa, mantaM te demi, yaM icchasi, taM mantaM gaNhAhI''ti / so Aha - "na me Acariya, aJjana mantena, kiccaM asthi, yassAnubhAvena AvudhaM na parivattati, taM me mantaM dehI"ti / so- "bhadraM, bho''ti tassa dhanuagamanIyaM ambaTuM nAma vijjaM adAsi, so taM vijjaM gahetvA tattheva vImaMsitvA - "idAni me manorathaM pUressAmI''ti isivesaM gahetvA okkAkassa santikaM gto| tena vuttaM - "dakkhiNajanapadaM gantvA brahmamante adhIyitvA rAjAnaM okkAkaM upasaGkamitvA''ti / ettha brahmamanteti AnubhAvasampannatAya seTThamante / ko nevare ayaM mayhaM dAsiputtoti ko nu evaM are ayaM mama dAsiputto / so taM khurappanti so rAjA taM mAretukAmatAya sannahitaM saraM tassa mantAnubhAvena neva khipituM na apanetuM sakkhi, tAvadeva sakalasarIre saJjAtasedo bhayena vedhamAno aTThAsi / amaccAti mhaamccaa| pArisajjAti itare prisaavcraa| etadavocunti - 214
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.275-275) khattiyaseTThabhAvavaNNanA 215 "daNDakIro kisavacchatApase aparaddhassa AvudhavuTThiyA sakalaraTuM vinaTuM / nALikero paJcasu tApasasatesu ajjuno ca aGgIrase aparaddho pathaviM bhinditvA nirayaM paviTTho''ti cintayantA bhayena etaM sotthi, bhaddantetiAdivacanaM avocuM / sotthi bhavissati rajoti idaM vacanaM kaNho ciraM tuNhI hutvA tato anekappakAraM yAcIyamAno- "tumhAkaM raJA mAdisassa isino khurappaM sannayhantena bhAriyaM kamma kata"ntiAdIni ca vatvA pacchA abhAsi / undriyissatIti bhijjissati, thusamuTThi viya vippakiriyissatIti / idaM so "janaM tAsessAmI''ti musA bhaNati / sarasanthambhanamatteyeva hissa vijjAya AnubhAvo, na aJatra / ito paresupi vacanesu eseva nayo / pallomoti pannalomo / lomahaMsanamattampissa na bhavissati / idaM kira so "sace me rAjA taM dArikaM dassatI''ti paTiaM kAretvA avaca / kumAre khurappaM patidvapesIti tena "saro otaratU''ti mante parivatti, te kumArassa nAbhiyaM patiThThapesi / dhItaraM adAsIti sIsaM dhovitvA adAsaM bhujissaM katvA dhItaraM adAsi, uLAre ca taM ThAne Thapesi / mA kho tumhe mANavakAti idaM pana bhagavA- "ekena pakkhena ambaThTho sakyAnaM Ati hotI''ti pakAsento tassa samassAsanatthaM Aha / tato ambaThTho ghaTasatena abhisitto viya passaddhadaratho hutvA samassAsetvA samaNo gotamo maM "tosessAmI''ti ekena pakkhena AtiM karoti, khattiyo kirAhamasmI''ti cintesi| khattiyase?bhAvavaNNanA 275. atha kho bhagavA - "ayaM ambaTTho khattiyosmI"ti sakaM karoti, attano akhattiyabhAvaM na jAnAti, handa naM jAnApessAmIti khattiyavaMsaM dassetuM uttaridesanaM vaDDento- "taM kiM maJjasi ambaTThA"tiAdimAha / tattha idhAti imasmiM loke / brAhmaNesUti brAhmaNAnaM antare / AsanaM vA udakaM vAti aggAsanaM vA aggodakaM vA / saddheti matake uddissa katabhatte / thAlipAketi mngglaadibhtte| yajeti yajJabhatte / pAhuneti pAhunakAnaM katabhatte paNNAkArabhatte vaa| api nussAti api nu assa khattiyaputtassa / AvaTaM vA assa anAvaTaM vAti, brAhmaNakaJAsu nivAraNaM bhaveyya vA no vA, brAhmaNadArikaM labheyya vA na vA labheyyAti attho / anupapannoti khattiyabhAvaM apatto, aparisuddhoti attho / 215
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.276-279) 276. itthiyA vA itthiM karitvAti itthiyA vA itthiM pariyesitvA / kismiJcideva pakaraNeti kismiJcideva dose brAhmaNAnaM ayutte akattabbakaraNe / bhassapuTenAti bhasmapuTena, sIse chArikaM okiritvAti attho / 277. janetasminti janitasmiM, pajAyAti attho / ye gottapaTisArinoti ye janetasmiM gottaM paTisaranti - "ahaM gotamo, ahaM kassapo"ti, tesu loke gottapaTisArIsu khattiyo seTTho / anumatA mayAti mama sabba taJANena saddhiM saMsanditvA desitA mayA anujJAtA / paThamabhANavAravaNNanA nivitA / vijjAcaraNakathAvaNNanA 278. imAya pana gAthAya vijjAcaraNasampannoti idaM padaM sutvA ambaThTho cintesi - "vijjA nAma tayo vedA, caraNaM paJca sIlAni, tayidaM amhAkaMyeva asthi, vijjAcaraNasampanno ce seTTho, mayameva seTThA'ti niha~ gantvA vijjAcaraNaM pucchanto"katamaM pana taM, bho gotama, caraNaM, katamA ca pana sA vijjA"ti Aha / athassa bhagavA taM brAhmaNasamaye siddhaM jAtivAdAdipaTisaMyuttaM vijjAcaraNaM paTikkhipitvA anuttaraM vijjAcaraNaM dassetukAmo- "na kho ambaTThA"tiAdimAha / tattha jAtivAdoti jAti Arabbha vAdo, brAhmaNassevidaM vaTTati, na suddassAtiAdi vacananti attho / esa nayo sabbattha / jAtivAdavinibaddhAti jAtivAde vinibddhaa| esa nayo sabbattha / tato ambaTTho- "yattha dAni mayaM laggissAmAti cintayimha, tato no samaNo gotamo mahAvAte thusaM dhunanto viya dUrameva avakkhipi / yattha pana mayaM na laggAma, tattha no niyojesi / ayaM no vijjAcaraNasampadA JAtuM vaTTatI"ti cintetvA puna vijjAcaraNasampadaM pucchi / athassa bhagavA samudAgamato pabhuti vijjAcaraNaM dassetuM- "idha ambaTTha tathAgato"tiAdimAha / 279. ettha ca bhagavA caraNapariyApannampi tividhaM sIlaM vibhajanto "idamassa hoti 216
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.280-280) catuapAyamukhakathAvaNNanA caraNasmi"nti aniyyAtetvA " idampissa hoti sIlasmi "nti sIlavaseneva niyyAtesi / kasmA ? tassapi hi kiJci kiJci sIlaM asthi, tasmA caraNavasena niyyAtiyamAne "mayampi caraNasampannA'"ti tattha tattheva laggeyya / yaM pana tena supinepi na diTThapubbaM, tasseva vasena niyyAtento paThamaM jhAnaM upasampajja viharati / idampissa hoti caraNasmiM...pe0... catutthaM jhAnaM upasampajja viharati, idampissa hota caraNasmintiAdimAha / ettAvatA aTThapi samApattiyo caraNanti niyyAtitA honti, vipassanA ANato pana paTThAya aTThavidhApi paJJA vijjAti niyyAtitA / catuapAyamukhakathAvaNNanA 280. apAyamukhAnIti vinAsamukhAni / anabhisambhuNamAnoti asampApuNanto, avisahamAno vA / khArividhamAdAyAti ettha khArIti araNI kamaNDalu sujAdayo tApasaparikkhArA / vidhoti kaajo| tasmA khAribharitaM kAjamAdAyAti attho / ye pana khArivividhanti paThanti, "khArIti kAjassa nAmaM, vividhanti bahukamaNDaluAdiparikkhAra "nti vaNNayanti / pavattaphalabhojanoti patitaphalabhojano / paricArakoti kappiyakaraNapattapaTiggahaNapAdadhovanAdivattakaraNavasena paricArako / kAmaJca guNAdhikopi khINAsavasAmaNero puthujjanabhikkhuno vuttanayena paricArako hoti, ayaM pana na tAdiso guNavasenapi veyyAvaccakaraNavasenapi lAmakoyeva - kasmA pana tApasapabbajjA sAsanassa vinAsamukhanti vRttAti ? yasmA gacchantaM gacchantaM sAsanaM tApasapabbajjAvasena osakkissati / imasmihi sAsane pabbajitvA tisso sikkhA pUretuM asakkontaM lajjino sikkhAkAmA - "natthi tayA saddhiM uposatho vA pavAraNA vA saGghakammaM vA ti jigucchitvA parivajjenti / so "dukkaraM khuradhArUpamaM sAsane paTipattipUraNaM dukkhaM tApasapabbajjA pana sukarA ceva bahujanasammatA cA ''ti vibbhamitvA tApaso hoti / aJJe taM divA - " kiM tayA kata "nti pucchanti / so- "bhAriyaM tumhAkaM sAsane kammaM idha pana sachandacArino mayanti vadati / sopi, yadi evaM ahampi ettheva pabbajAmIti tassa anusikkhanto tApaso hoti / evamapi apIti kamena tApasAva bahukA honti / tesaM uppannakAle sAsanaM osakkitaM nAma bhavissati / loke evarUpo buddho nAma uppajji, tassa IdisaM nAma sAsanaM ahosIti sutamattameva bhavissati / idaM sandhAya bhagavA tApasapabbajjaM sAsanassa vinAsamukhanti Aha / 1 217 217 -
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.280-280) kudAlapiTakanti kandamUlaphalaggahaNatthaM kudAlaJceva piTakaJca / gAmasAmantaM vAti vijjAcaraNasampadAdIni anabhisambhuNanto, kasikammAdIhi ca jIvitaM nipphAdetuM dukkhanti maJjamAno bahujanakuhApanatthaM gAmasAmante vA nigamasAmante vA aggisAlaM katvA sappiteladadhimadhuphANitatilataNDulAdIhi ceva nAnAdArUhi ca homakaraNavasena aggiM paricaranto acchti| catudvAraM agAraM karitvAti catumukhaM pAnAgAraM katvA tassa dvAre maNDapaM katvA tattha pAnIyaM upaThThapetvA AgatAgate pAnIyena Apucchati / yampissa addhikA kilantA pAnIyaM pivitvA parituTThA bhattapuTaM vA taNDulAdIni vA denti, taM sabbaM gahetvA ambilayAguAdIni katvA bahutaraM AmisagahaNatthaM kesaJci annaM deti, kesaJci bhattapacanabhAjanAdIni / tehipi dinnaM AmisaM vA pubbaNNAdIni vA gaNhati, tAni vaDDiyA payojeti / evaM vaDDamAnavibhavo gomahiMsadAsIdAsapariggahaM karoti, mahantaM kuTumbaM saNThapeti / imaM sandhAyetaM vuttaM - "catudvAraM agAraM karitvA acchatI"ti | "tamahaM yathAsatti yathAbalaM paTipUjessAmI"ti idaM panassa paTipattimukhaM / iminA hi mukhena so evaM paTipajjatIti / ettAvatA ca bhagavatA sabbApi tApasapabbajjA niddiTThA honti| kathaM? aTThavidhA hi tApasA- saputtabhariyA, uJchAcariyA, anaggipakkikA, asAmapAkA, asmamuTThikA, dantavakkalikA, pavattaphalabhojanA, paNDupalAsikAti / tattha ye keNiyajaTilo viya kuTumbaM saNThapetvA vasanti, te saputtabhariyA nAma / ye pana "saputtadArabhAvo nAma pabbajitassa ayutto'"ti lAyanamaddanaTThAnesu vIhimuggamAsatilAdIni saGkaDDitvA pacitvA paribhuJjanti, te uJchAcariyA nAma / ye "khalena khalaM vicaritvA vIhiM AharitvA koTTetvA paribhuJjanaM nAma ayutta"nti gAmanigamesu taNDulabhikkhaM gahetvA pacitvA paribhuJjanti, te anaggipakkikA nAma / ye pana "kiM pabbajitassa sAmapAkenA''ti gAmaM pavisitvA pakkabhikkhameva gaNhanti, te asAmapAkA nAma / 218
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.281-282 - 283) pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA ye "divase divase bhikkhApariyeTThi nAma dukkhA pabbajitassA "ti muTThipAsANena ambATakAdInaM rukkhAnaM tacaM koTTetvA khAdanti, te asmamuTThikA nAma / ye pana " pAsANena tacaM koTTetvA vicaraNaM nAma dukkhanti danteheva ubbATetvA khAdanti, te dantavakkalikA nAma / ye " dantehi ubbATetvA khAdanaM nAma dukkhaM pabbajitassA'' ti leDDudaNDAdIhi paharitvA patitAni phalAni paribhuJjanti, te pavattaphalabhojanA nAma / 219 ye pana "leDDudaNDAdIhi pAtetvA paribhogo nAma asAruppo pabbajitassA "ti sayaM patitAneva pupphaphalapaNDupalAsAdIni khAdantA yApenti, te paNDupalAsikA nAma / te tividhA - ukkaTThamajjhimamudukavasena / tattha ye nisinnaTTAnato anuTThAya hatthena pApuNanaTThAneva patitaM gahetvA khAdanti, te ukktttthaa| ye ekarukkhato aJJa rukkhaM na gacchanti, te majjhimA / ye taM taM rukkhamUlaM gantvA pariyesitvA khAdanti, te mudukA / imA pana aTThapi tApasapabbajjA imAhi catUhiyeva saGgahaM gacchanti / kathaM ? etAsu hi saputtabhariyA ca uJchAcariyA ca agAraM bhajanti / anaggipakkikA ca asAmapAkA ca agyAgAraM bhajanti / asmamuTThikA ca dantavakkalikA ca kandamUlaphalabhojanaM bhajanti / pavattaphalabhojanA ca paNDupalAsikA ca pavattaphalabhojanaM bhajanti / tena vuttaM - " ettAvatA ca bhagavatA sabbApi tApasapabbajjA niddiTThA hontI 'ti / 281-282. idAni bhagavA sAcariyakassa ambaTThassa vijjAcaraNasampadAya apAyamukhampi appattabhAvaM dassetuM taM kiM maJJasi ambaTThAti AdimAha / taM uttAnatthameva / attanA ApAyikopi aparipUramAnoti attanA vijjAcaraNasampadAya ApAyikenApi aparipUramAnena / pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 283. dattikanti dinnakaM / sammukhIbhAvampi na dadAtIti kasmA na dadAti ? so kira 219
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dIghanikAye sIlakkhandhavaTThakathA (3.284-285) sammukhA AvaTTaniM nAma vijjaM jAnAti / yadA rAjA mahArahena alaGkArena alaGkato hoti, tadA raJo samIpe ThatvA tassa alaGkArassa nAmaM gaNhati / tassa rAjA nAme gahite na demIti vattuM na sakkoti / datvA puna chaNadivase alaGkAraM AharathAti vatvA, natthi, deva, tumhehi brAhmaNassa dinnoti vutto, "kasmA me dinnoti pucchi| te amaccA 'so brAhmaNo sammukhA AvaTTanimAyaM jAnAti / tAya tumhe Avade'tvA gahetvA gacchatI'ti AhaMsu / apare raJA saha tassa atisahAyabhAvaM asahantA AhaMsu- "deva, etassa brAhmaNassa sarIre saGkhaphalitakuTuM nAma asthi / tumhe etaM disvAva AliGgatha parAmasatha, idaJca kuTuM nAma kAyasaMsaggavasena anugacchati, mA evaM karothA'ti / tato paTThAya tassa rAjA sammukhIbhAvaM na deti| yasmA pana so brAhmaNo paNDito khattavijjAya kusalo, tena saha mantetvA katakamma nAma na virujjhati, tasmA sANipAkArassa anto ThatvA bahi Thitena tena saddhiM manteti / taM sandhAya vuttaM "tiro dussantena mantetI''ti / tattha tirodussantenAti tirodussena / ayameva vA pATho / dhammikanti anavajja / payAtanti abhiharitvA dinnaM / kathaM tassa rAjAti yassa raJo brAhmaNo IdisaM bhikkhaM paTiggaNheyya, kathaM tassa brAhmaNassa so rAjA sammukhIbhAvampi na dadeyya / ayaM pana adinnakaM mAyAya gaNhati, tenassa sammukhIbhAvaM rAjA na detIti niTThamettha gantabbanti ayamettha adhippAyo | "idaM pana kAraNaM ThapetvA rAjAnaJceva brAhmaNaJca na aJjo koci jAnAti / tadetaM evaM rahassampi paTicchannampi addhA sabba samaNo gotamoti nidvaM gamissatI''ti bhagavA pakAsesi / 284. idAni ayaJca ambaTTho, Acariyo cassa mante nissAya atimAnino / tena tesaM mantanissitamAnanimmadanatthaM uttara desanaM vaDDento taM kiM maJjasi, ambaTTa, idha rAjAtiAdimAha / tattha rathUpatthareti rathamhi raJo ThAnatthaM attharitvA sajjitapadese / uggehi vAti uggatuggatehi vA amaccehi / rAja hIti anabhisittakumArehi / kiJcideva mantananti asukasmiM dese taLAkaM vA mAtikaM vA kAtuM vaTTati, asukasmiM gAmaM vA nigamaM vA nagaraM vA nivesetunti evarUpaM pAkaTamantanaM / tadeva mantananti yaM raJA mantitaM tadeva / tAdisehiyeva sIsukkhepabhamukkhepAdIhi AkArehi manteyya | rAjabhaNitanti yathA raJA bhaNitaM, tassatthassa sAdhanasamatthaM / sopi tassatthassa sAdhanasamatthameva bhaNitaM bhaNatIti attho / 285. pavattAroti pvttyitaaro| yesanti yesaM santakaM / mantapadanti vedasaGkhAtaM 220
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.286-286) pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA mantameva / gItanti aTTakAdIhi dasahi porANakabrAhmaNehi sarasampattivasena sajjhAyitaM / pavuttanti aJJesaM vuttaM, vAcitanti attho / samihitanti samupabyULhaM rAsikataM, piNDaM katvA Thapitanti attho / tadanugAyantIti etarahi brAhmaNA taM tehi pubbe gItaM anugAyanti anusajjhAyanti / tadanubhAsantIti taM anubhAsanti idaM purimasseva vevacanaM / bhAsitamanubhAsantIti tehi bhAsitaM sajjhAyitaM anusajjhAyanti / vAcitamanuvAcentIti hi aJJesaM vAcitaM anuvAcenti / seyyathidanti te katamehi attho / aTThakotiAdIni tesaM nAmAni / te kira dibbena cakkhunA oloketvA parUpaghAtaM akatvA kassapasammAsambuddhassa bhagavato pAvacanena saha saMsanditvA mante gandhiMsu / aparApare pana brAhmaNA pANAtipAtAdIni pakkhipitvA tayo vede bhinditvA buddhavacanena saddhiM viruddhe akaMsu / netaM ThAnaM vijjatIti yena tvaM isi bhaveyyAsi, etaM kAraNaM na vijjati / idha bhagavA yasmA - "esa pucchiyamAnopi, attano avattharaNabhAvaM JatvA paTivacanaM na dassatI 'ti jAnAti, tasmA paTi agahetvAva taM isibhAvaM paTikkhipi / 221 286. idAni yasmA te porANA dasa brAhmaNA nirAmagandhA anitthigandhArajojalladharA brahmacArino araJJAyatane pabbatapAdesu vanamUlaphalAhArA vasiMsu / yadA katthaci gantukAmA honti, iddhiyA AkAseneva gacchanti, natthi tesaM yAnena kiccaM / sabbadisAsu ca nesaM mettAdibrahmavihArabhAvanAva ArakkhA hoti, natthi tesaM pAkArapurisaguttIhi attho / iminA ca ambaTThena sutapubbA tesaM paTipatti; tasmA imassa sAcariyakassa tesaM paTipattito ArakabhAvaM dassetuM - "taM kiM maJJasi, ambaTThA'' ti AdimAha / tattha vicitakALakanti vicinitvA apanItakALakaM / veThaka tapassAhIta dussapaTTadussaveNi AdIhi veThakehi namitaphAsukAhi / kuttavAlehIti sobhAkaraNatthaM kappetuM, yuttaTThAnesu kappitavAlehi / ettha ca vaLavAnaMyeva vAlA kappitA, na rathAnaM, vaLavapayuttattA pana rathApi '"kuttavAlA'ti vRttA / ukkiNNaparikhAsUti khataparikhAsu / okkhatpalighA ThapitapalighAsu / nagarUpakArikAsUti ettha upakArikAti paresaM ArohanivAraNatthaM samantA nagaraM pAkArassa adhobhAge katasudhAkammaM vuccati / idha pana tAhi upakArikAhi yuttAni nagarAneva '"nagarUpakArikAyo'"ti adhippetAni / rakkhApentIti tAdisesu nagaresu vasantApi attAnaM rkkhaapenti| kaGkSAti '"sabbaJJU, na sabbaJjU" ti evaM saMsayo / vimatIti tasseva vevacanaM, 221
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (3.287-288) virUpA mati, vinicchinituM asamatthAti attho / idaM bhagavA "ambaThThassa iminA attabhAvena maggapAtubhAvo natthi, kevalaM divaso vItivattati, ayaM kho pana lakkhaNapariyesanatthaM Agato, tampi kiccaM nassarati / handassa satijananatthaM nayaM demI''ti Aha / DhelakkhaNadassanavaNNanA 287. evaM vatvA pana yasmA buddhAnaM nisinnAnaM vA nipannAnaM vA koci lakkhaNaM pariyesituM na sakkoti, ThitAnaM pana caGkamantAnaM vA sakkoti / AciNNaJcetaM buddhAnaM lakkhaNapariyesanatthaM AgatabhAvaM JatvA uTThAyAsanA caGkamAdhiTTAnaM nAma, tena bhagavA uThAyAsanA bahi nikkhnto| tasmA atha kho bhagavAtiAdi vuttaM / samanesIti gavesi, ekaM dveti vA gaNayanto samAnayi / yebhuyyenAti pAyena, bahukAni addasa, appAni na addasAti attho / tato yAni na addasa tesaM dIpanatthaM vuttaM - "ThapetvA dve"ti / kaGghatIti "aho vata passeyya''nti patthanaM uppAdeti / vicikicchatIti tato tato tAni vicinanto kicchati na sakkoti daTuM / nAdhimuccatIti tAya vicikicchAya sanniTThAnaM na gacchati / na sampasIdatIti tato- "paripuNNalakkhaNo aya"nti bhagavati pasAdaM nApajjati / kaGkhAya vA dubbalA vimati vuttA, vicikicchAya majjhimA, anadhimuccanatAya balavatI, asampasAdena tehi tIhi dhammehi cittassa kAlusiyabhAvo / kosohiteti vatthikosena paTicchanne / vatthaguvheti aGgajAte bhagavato hi varavAraNasseva kosohitaM vatthaguhaM suvaNNavaNNaM padumagabbhasamAnaM / taM so vatthapaTicchannattA apassanto, antomukhagatAya ca jivhAya pahUtabhAvaM asallakkhento tesu dvIsu lakkhaNesu kavI ahosi vicikicchii| ___ 288. tathArUpanti taM rUpaM / kimettha aJjena vattabbaM ? vuttametaM nAgasenatthereneva milindaraJA puDhena - "dukkaraM, bhante, nAgasena, bhagavatA katanti / kiM mahArAjAti ? mahAjanena hirikaraNokAsaM brahmAyu brAhmaNassa ca antevAsi uttarassa ca, bAvarissa antevAsInaM soLasabrAhmaNAnaJca, selassa brAhmaNassa ca antevAsInaM tisatamANavAnaJca dassesi, bhanteti / na, mahArAja, bhagavA guyhaM dassesi | chAyaM bhagavA dassesi / iddhiyA abhisaGkharitvA nivAsananivatthaM kAyabandhanabaddhaM cIvarapArutaM chAyArUpakamattaM dassesi mahArAjAti / chAyaM diDhe sati diTTyeva nanu, bhanteti ? tiThThatetaM, mahArAja, hadayarUpaM 222
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.289-292-296) pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 223 disvA bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaMsaM nIharitvA dasseyya sammAsambuddhoti / kallosi, bhante, nAgasenA"ti / ninnAmetvAti nIharitvA / anumasIti kathinasUciM viya katvA anumajji, tathAkaraNena cettha mudubhAvo, kaNNasotAnumasanena dIghabhAvo, nAsikasotAnumasanena tanubhAvo, nalATacchAdanena puthulabhAvo pakAsitoti veditabbo / 289. paTimAnentoti Agamento, Agamanamassa patthento udikkhantoti attho / 290. kathAsallApoti kathA ca sallApo ca, kathanaM paTikathananti attho / 291. aho vatAti garahavacanametaM / reti idaM hILanavasena AmantanaM / paNDitakAti tameva jigucchanto Aha / sesapadadvayepi eseva nayo / evarUpena kira bho puriso atthacarakenAti idaM yAdiso tvaM, edise atthacarake hitakArake sati puriso nirayaMyeva gaccheyya, na aJjatrAti imamatthaM sandhAya vadati / Asajja AsajjAti ghaTTetvA ghaTTetvA / amhepi evaM upaneyya upaneyyAti brAhmaNo kho pana ambaThTha pokkharasAtItiAdIni vatvA evaM upanetvA upanetvA paTicchannaM kAraNaM AvikaritvA suTTa dAsAdibhAvaM AropetvA avaca, tayA amhe akkosApitAti adhippAyo / padasAyeva pavattesIti pAdena paharitvA bhUmiyaM pAtesi / yaJca so pubbe Acariyena saddhiM rathaM AruhitvA sArathi hutvA agamAsi, tampissa ThAnaM acchinditvA rathassa purato padasA yevassa gamanaM akAsi / pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 292-296. ativikAloti suTTha vikAlo, sammodanIyakathAyapi kAlo natthi / AgamA nu khidha bhoti AgamA nu kho idha bho| adhivAsetUti sampaTicchatu / ajjatanAyAti yaM me tumhesu kAraM karoto ajja bhavissati puJaJca pItipAmojjaJca tadatthAya / adhivAsesi bhagavA tuNhIbhAvenAti bhagavA kAyaGgaM vA vAcaNaM vA acopetvA abbhantareyeva khantiM dhArento tuNhIbhAvena adhivAsesi / brAhmaNassa anuggahaNatthaM manasAva sampaTicchIti vuttaM hoti / 223
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 297. paNItenAti uttamena / sahatthAti sahatthena / santappesIti suTTu tappesi paripuNNaM suhitaM yAvadatthaM akAsi | sampavAresIti suTTu pavAresi, alaM alanti hatthAya paTikkhipApesi | bhuttAvinti bhuttavantaM / onItapattapANinti pattato onItapANi, apanItahatthanti vuttaM hoti / onittapattapANintipi pAThI / tassattho - onittaM nAnAbhUtaM vinAbhUtaM pattaM pANito assAti onittapattapANi, taM onittapattapANi / hatthe ca pattaJca dhovitvA ekamante pattaM nikkhipitvA nisinnanti attho / ekamantaM nisIdIti bhagavantaM evaM bhUtaM JatvA ekasmiM okAse nisIdIti attho / 298. anupubbiM kathanti anupaTipATikathaM / AnupubbikathA nAma dAnAnantaraM sIlaM, sIlAnantaraM saggo, saggAnantaraM maggoti etesaM atthAnaM dIpanakathA / teneva - " seyyathidaM dAnakatha"ntiAdimAha / okAranti avakAraM lAmakabhAvaM / sAmukkaMsikAti sAmaM ukkaMsikA, attanAyeva uddharitvA gahitA, sayambhUJANena diTThA, asAdhAraNA aJJasanti attho / kA pana sAti ? ariyasaccadesanA / tenevAha "dukkhaM, samudayaM, nirodhaM, magganti / dhammacakkhunti ettha sotApattimaggo adhippeto / tassa uppattiAkAradassanatthaM - "yaM kiJci samudayadhammaM, sabbaM taM nirodhadhamma "nti Aha / taJhi nirodhaM ArammaNaM katvA kiccavasena evaM sabbasaGghataM paTivijjhantaM uppajjati / - pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAvaNNanA 299. diTTho ariyasaccadhammo etenAti diTThadhammo / esa nayo sesapadesupi / tiNNA vicikicchA anenAti tiNNavicikiccho / vigatA kathaMkathA assAti vigatakathaMkatho / vesArajjappattoti visAradabhAvaM patto / kattha ? satthusAsane / nAssa paro paccayo, na parassa saddhAya ettha vattatIti aparappaccayo / sesaM sabbattha vRttanayattA uttAnatthattA ca pAkaTamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM ambaTTasuttavaNNanA niTThitA / (3.297 - 299) 224
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. soNadaNDasuttavaNNanA 300. evaM me sutaM...pe0... aGgesUti soNadaNDasuttaM / tatrAyaM apubbpdvnnnnnaa| aGgesUti aGgA nAma aGgapAsAdikatAya evaM laddhavohArA jAnapadino rAjakumArA, tesaM nivAso ekopi janapado rULhisaddena aGgAti vuccati, tasmiM aGgesu janapade / cArikanti idhApi aturitacArikA ceva nibaddhacArikA ca adhippetaa| tadA kira bhagavato dasasahassilokadhAtuM olokentassa soNadaNDo brAhmaNo ANajAlassa anto paJAyittha / atha bhagavA ayaM brAhmaNo mayhaM ANajAle pacAyati / 'atthi nu khvassupanissayo'ti vImaMsanto addasa / 'mayi tattha gate etassa antevAsino dvAdasahAkArehi brAhmaNassa vaNNaM bhAsitvA mama santike AgantuM na dassanti / so pana tesaM vAdaM bhinditvA ekUnatiMsa AkArehi mama vaNNaM bhAsitvA maM upasaGkamitvA paJhaM pucchissati / so paJhavissajjanapariyosAne saraNaM gamissatI'ti, disvA paJcasatabhikkhuparivAro taM janapadaM pttipnno| tena vuttaM - aGgesu cArikaM caramAno...pe0... yena campA tadavasarIti / gaggarAya pokkharaNiyA tIreti tassa campAnagarassa avidUre gaggarAya nAma rAjaggamahesiyA khaNitattA gaggarAti laddhavohArA pokkharaNI asthi / tassA tIre samantato nIlAdipaJcavaNNakusumapaTimaNDitaM mahantaM campakavanaM / tasmiM bhagavA kusumagandhasugandhe campakavane viharati / taM sandhAya gaggarAya pokkharaNiyA tIreti vuttaM / mAgadhena seniyena bimbisArenAti ettha so rAjA magadhAnaM issarattA maagdho| mahatiyA senAya samannAgatattA seniyo| bimbIti suvaNNaM / tasmA sArasuvaNNasadisavaNNatAya bimbisAroti vuccati / 301-302. bahU bahU hutvA saMhatAti saGghA / ekekissAya disAya saGgho etesaM atthIti sngghii| pubbe nagarassa anto agaNA bahi nikkhamitvA gaNataM pattAti gnniibhuutaa| 225
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (4.303-303) khattaM AmantesIti / khattA vuccati pucchitapanhe byAkaraNasamattho mahAmatto, taM Amantesi AgamentUti muhattaM paTimAnentu, mA gacchantUti vuttaM hoti / soNadaNDaguNakathA 303. nAnAverajjakAnanti nAnAvidhesu rajjesu, anesu aJjesu kAsikosalAdIsu rajjesu jAtA, tAni vA tesaM nivAsA, tato vA AgatAti nAnAverajjakA, tesaM nAnAverajjakAnaM / kenacideva karaNIyenAti tasmiM kira nagare dvIhi karaNIyehi brAhmaNA sannipatanti - yAnubhavanatthaM vA mantasajjhAyanatthaM vA / tadA ca tasmiM nagare yamacA natthi / soNadaNDassa pana santike mantasajjhAyanatthaM ete sannipatitA / taM sandhAya vuttaM - "kenacideva karaNIyenA''ti / te tassa gamanaM sutvA cintesuM- "ayaM soNadaNDo uggatabrAhmaNo yebhuyyena ca aJce brAhmaNA samaNaM gotamaM saraNaM gatA, ayameva na gto| svAyaM sace tattha gamissati, addhA samaNassa gotamassa AvaTTaniyA mAyAya AvaTTito, taM saraNaM gamissati / tato etassApi gehadvAre brAhmaNAnaM sannipAto na bhavissatI"ti / "handassa gamanantarAyaM karomA"ti sammantayitvA tattha agamaMsu / taM sandhAya - atha kho te brAhmaNAtiAdi vuttaM / tattha iminApaGgenAti iminApi kAraNena / evaM etaM kAraNaM vatvA puna - "attano vaNNe bhaJamAne atussanakasatto nAma ntthi| handassa vaNNaM bhaNanena gamanaM nivAressAmA''ti cintetvA bhavajhi soNadaNDo ubhato sujAtotiAdIni kAraNAni AhaMsu / ubhatoti dvIhi pakkhehi / mAtito ca pitito cAti bhoto mAtA brAhmaNI, mAtumAtA brAhmaNI, tassApi mAtA brAhmaNI; pitA brAhmaNo, pitupitA brAhmaNo, tassApi pitA brAhmaNoti, evaM bhavaM ubhato sujAto mAtito ca pitito ca / saMsuddhagahaNikoti saMsuddhA te mAtugahaNI kucchIti attho / samavepAkiniyA gahaNiyAti ettha pana kammajatejodhAtu "gahaNI"ti vuccati / yAva sattamA pitAmahayugAti ettha pitupitA pitAmaho, pitAmahassa yugaM pitAmahayugaM / yuganti AyuppamANaM vuccati / abhilApamattameva cetaM / atthato pana pitAmahoyeva pitAmahayugaM / tato uddhaM sabbepi pubbapurisA pitAmahaggahaNeneva gahitA / evaM yAva sattamo 226
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.303-303) soNadaNDaguNakathA 227 puriso, tAva sNsuddhghnniko| atha vA akkhitto anupakuTTho jAtivAdenAti dassenti | akkhittoti- "apanetha etaM, kiM iminA''ti evaM akkhitto anvkkhitto| anupakuTThoti na upakuTTho, na akkosaM vA nindaM vA laddhapubbo / kena kAraNenAti ? jAtivAdena / itipi - "hInajAtiko eso''ti evarUpena vacanenAti attho / ahoti issaro / mahaddhanoti mahatA dhanena smnnaagto| bhavato hi gehe pathaviyaM paMsuvAlikA viya bahudhanaM, samaNo pana gotamo adhano bhikkhAya udaraM pUretvA yApetIti dassenti / mahAbhogoti paJcakAmaguNavasena mahAupabhogo / evaM yaM yaM guNaM vadanti, tassa tassa paTipakkhavasena bhagavato aguNaMyeva dassemAti maJjamAnA vadanti / abhirUpoti aJcehi manussehi abhirUpo adhikarUpo / dassanIyoti divasampi passantAnaM atittikaraNato dssnyoggo| dassaneneva cittapasAdajananato paasaadiko| pokkharatA vuccati sundarabhAvo, vaNNassa pokkharatA vaNNapokkharatA, tAya vaNNasampattiyA yuttoti attho| porANA panAhu - "pokkharanti sarIraM vadanti, vaNaM vaNNamevA'ti / tesaM matena vaNNaJca pokkharaJca vaNNapokkharAni / tesaM bhAvo vnnnnpokkhrtaa| iti paramAya vaNNapokkharatAyAti uttamena parisuddhena vaNNena ceva sarIrasaNThAnasampattiyA cAti attho / brahmavaNNIti setttthvnnnnii| parisuddhavaNNesupi seTena suvaNNavaNNena samannAgatoti attho / brahmavacchasIti mahAbrahmano sarIrasadiseneva sarIrena smnnaagto| akhabAvakAso dassanAyAti "bhoto sarIre dassanassa okAso na khuddako mahA, sabbAneva te aGgapaccaGgAni dassanIyAneva, tAni cApi mahantAnevA'"ti dIpenti / / sIlamassa atthIti siilvaa| vuddhaM vaddhitaM sIlamassAti vuddhsiilii| vuddhasIlenAti vuddhena vaddhitena sIlena / samanAgatoti yutto| idaM vuddhasIlIpadasseva vevacanaM / sabbametaM paJcasIlamattameva sandhAya vadanti / kalyANavAcotiAdIsu kalyANA sundarA parimaNDalapadavyaJjanA vAcA assAti klyaannvaaco| kalyANaM madhuraM vAkkaraNaM assAti klyaannvaakkrnno| vAkkaraNanti udAharaNaghoso | guNaparipuNNabhAvena pure bhavAti porii| pure vA bhavattA porii| poriyA nAgarikitthiyA sukhumAlattanena sadisAti porI, tAya poriyaa| vissaTThAyAti apalibuddhAya sandiTThavilambitAdidosarahitAya / anelagalAyAti elagaLenavirahitAya / yassa kassaci hi 227
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (4.304-304) kathentassa elA gaLanti, lAlA vA paggharanti, kheLaphusitAni vA nikkhamanti, tassa vAcA elagaLaM nAma hoti, tabbiparitAyAti attho / atthassa vijJApaniyAtiAdimajjhapariyosAnaM pAkaTaM katvA bhAsitatthassa vijJApanasamatthAya / jiNNoti jarAjiNNatAya jiNNo / vuddhoti aGgapaccaGgAnaM vuddhibhaavmriyaadpptto| mahallakoti jAtimahallakatAya smnnaagto| cirakAlappasutoti vuttaM hoti / addhagatoti addhAnaM gato, dve tayo rAjaparivaTe atItoti adhippAyo / kyoanuppattoti pacchimavayaM sampatto, pacchimavayo nAma vassasatassa pacchimo ttiybhaago|| __ api ca jiNNoti porANo, cirakAlappavattakulanvayoti vuttaM hoti / vuddhoti sIlAcArAdiguNavuddhiyA yutto| mahallakoti vibhavamahantAya smnnaagto| addhagatoti maggappaTipanno brAhmaNAnaM vatacariyAdimariyAdaM avItikkamma crnnsiilo| vayoanuppattoti jAtivuddhabhAvampi antimavayaM anuppatto / buddhaguNakathA 304. evaM vutteti evaM tehi brAhmaNehi vutte / soNadaNDo- "ime brAhmaNA jAtiAdIhi mama vaNNaM vadanti, na kho pana metaM yuttaM attano vaNNe rajjituM / handAhaM etesaM vAdaM bhinditvA samaNassa gotamassa mahantabhAvaM jApetvA etesaM tattha gamanaM karomI''ti cintetvA tena hi- bho mamapi suNAthAtiAdimAha / tattha yepi ubhato sujAtoti Adayo attano guNehi sadisA guNA tepi; "ko cAhaM ke ca samaNassa gotamassa jAtisampattiAdayo guNA''ti attano guNehi uttaritareyeva maJamAno, itare pana ekanteneva bhagavato mahantabhAvadIpanatthaM pakAseti / mayameva arahAmAti evaM niyAmentIvettha idaM dIpeti- "yadi guNamahantatAya upasaGkamitabbo nAma hoti / yathA hi sineruM upanidhAya sAsapo, mahAsamudaM upanidhAya gopadakaM, sattasu mahAsaresu udakaM upanidhAya ussAvabindu paritto lAmako / evameva samaNassa gotamassa jAtisampattiAdayopi guNe upanidhAya amhAkaM guNA parittA lAmakA; tasmA mayameva arahAma taM bhavantaM gotamaM dassanAya upasaGkramitu"nti / 228
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.304-304) buddhaguNakathA 229 mahantaM AtisaMghaM ohAyAti mAtipakkhe asItikulasahassAni, pitipakkhe asItikulasahassAnIti evaM saTThikulasatasahassaM ohAya pabbajito / bhUmigataJca vehAsaTThaJcAti ettha rAjaGgaNe ceva uyyAne ca sudhAmaTThapokkharaNiyo sattaratanAnaM pUretvA bhUmiyaM ThapitaM dhanaM bhUmigataM nAma / pAsAdaniyUhAdayo paripUretvA ThapitaM vehAsahU~ nAma / etaM tAva kulapariyAyena AgataM / tathAgatassa pana jAtadivaseyeva saGkho, elo, uppalo, puNDarIkoti cattAro nidhayo uggatA / tesu saGkho gAvutiko, elo aDDayojaniko, uppalo tigAvutiko, puNDarIko yojaniko / tesupi gahitaM gahitaM pUratiyeva, iti bhagavA pahUtaM hiraJjasuvaNNaM ohAya pabbajitoti veditabbo / ___daharova samAnoti taruNova smaano| susukALakesoti suTu kALakeso, aJjanavaNNasadisakeso hutvA vAti attho / bhadrenAti bhaddakena / paThamena vayasAti tiNNaM vayAnaM paThamavayena / akAmakAnanti anicchamAnAnaM / anAdaratthe sAmivacanaM / assUni mukhe etesanti assumukhA, tesaM assumukhAnaM, assUhi kilinnamukhAnanti attho / rudantAnanti kanditvA rodamAnAnaM / akhuddAvakAsoti ettha bhagavato aparimANoyeva dassanAya okAsoti veditbbo| tatridaM vatthu - rAjagahe kira aJataro brAhmaNo samaNassa gotamassa pamANaM gahetuM na sakkotIti sutvA bhagavato piNDAya pavisanakAle saTThihatthaM veLu gahetvA nagaradvArassa bahi ThatvA sampatte bhagavati veLu gahetvA samIpe aTThAsi | veLu bhagavato jANukamattaM pApuNi / puna divase dve veLU ghaTetvA samIpe atttthaasi| bhagavApi dvinnaM veLUnaM upari kaTimattameva paJjAyamAno - "brAhmaNa, kiM karosI''ti Aha / tumhAkaM pamANaM gaNhAmIti | "brAhmaNa, sacepi tvaM sakalacakkavALagabbhaM pUretvA Thite veLU ghaTetvA Agamissasi, neva me pamANaM gahetuM sakkhissasi / na hi mayA cattAri asaGkhyeyAni kappasatasahassaJca tathA pAramiyo pUritA, yathA me paro pamANaM gaNheyya, atulo, brAhmaNa, tathAgato appameyyoti vatvA dhammapade gAthamAha - "te tAdise pUjayato, nibbute akutobhaye / na sakkA pujaM saGkhAtuM, imettamapi kenacI''ti / / (dha0 pa0 36) 229
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA gAthApariyosAne caturAsItipANasahassAni amataM piviMsu / aparampa vatthu - rAhu kira asurindo cattAri yojanasahassAni aTTha ca yojanasatAni ucco / bAhantaramassa dvAdasayojanasatAni / bahalantarena cha yojanasatAni / hatthatalapAdatalAnaM puthulato tINi yojanasatAni / aGgulipabbAni paNNAsayojanA bhamukantaraM paNNAsayojanaM / mukhaM dviyojanasataM tiyojanasatagambhIraM tiyojanasataparimaNDalaM / gIvA tiyojanasataM / nalATaM tiyojanasataM / sIsaM navayojanasataM / "so ahaM uccosmi, satthAraM onamitvA oloketuM na sakkhissAmI 'ti cintetvA nAgacchi / so ekadivasaM bhagavato vaNNaM sutvA - "yathAkathaJca olokessAmI "ti Agato / atha bhagavA tassajjhAsayaM viditvA - " catUsu iriyApathesu katarena dassessAmI "ti cintetvA "Thitako nAma nIcopi ucco viya paJJAyati / nipannovassa attAnaM dassessAmI 'ti 'Ananda, gandhakuTipariveNe maJcakaM paJJApehI 'ti vatvA tattha sIhaseyyaM kppesi| rAhu AgantvA nipannaM bhagavantaM gIvaM unnAmetvA nabhamajjhe puNNacandaM viya ullokesi / kimidaM asurindAti ca vutte- "bhagavA onamitvA oloketuM na sakkhissAmIti nAgacchinti / na mayA, asurinda, adhomukhena pAramiyo pUritA / uddhaggameva katvA dAnaM dinnanti / taM divasaM rAhu saraNaM agamAsi / evaM bhagavA akhuddAvakAso dassanAya / 66 catupArisuddhisIlena sIlavA, taM pana sIlaM ariyaM uttamaM parisuddhaM / tenAha - 'ariyasIlI 'ti / tadetaM anavajjaTThena kusalaM / tenAha - " kusalasIlI 'ti / kusalasIlenAti idamassa vevacanaM / ( 4.304-304) bahUnaM AcariyapAcariyoti bhagavato ekekAya dhammadesanAya caturAsItipANasahassAni aparimANApi devamanussA maggaphalAmataM pivanti, tasmA bahUnaM Acariyo / sAvakaveneyyAnaM pana pAcariyoti / khINakAmarAgoti ettha kAmaM bhagavato sabbepi kilesA khINA / brAhmaNo pana te na jAnAti / attano jAnanaTThAneyeva guNaM katheti / vigatacApalloti "pattamaNDanA 230
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.304-304) buddhaguNakathA 231 cIvaramaNDanA senAsanamaNDanA imassa vA pUtikAyassa...pe0... kelanA paTikelanA'ti (vibhaM0 854) evaM vuttacApallA virahito / apApapurekkhAroti apApe nava lokuttaradhamme purato katvA vicarati / brahmAya pajAyAti sAriputtamoggallAnamahAkassapAdibhedAya brAhmaNapajAya, etissAya ca pajAya purekkhaaro| ayahi pajA samaNaM gotamaM purakkhatvA caratIti attho| api ca apApapurekkhAroti na pApaM purekkhAro na pApaM purato katvA carati, na pApaM icchatIti attho / kassa ? brahmajJAya pajAya / attanA saddhiM paTiviruddhAyapi brAhmaNapajAya aviruddho hitasukhatthiko yevAti vuttaM hoti / tiroraTThAti prrtthtthto| tirojanapadAti prjnpdto| pahaM pucchituM AgacchantIti khattiyapaNDitAdayo ceva devabrahmanAgagandhabbAdayo ca - "panhe abhisaGgharitvA pucchissAmA''ti Agacchanti / tattha keci pucchAya vA dosaM vissajjanasampaTicchane vA asamatthataM sallakkhetvA apucchitvAva tuNhI nisIdanti / keci pucchanti / kesaJci bhagavA pucchAya ussAhaM janetvA vissajjeti / evaM sabbesampi tesaM vimatiyo tIraM patvA mahAsamuddassa Umiyo viya bhagavantaM patvA bhijjanti / ehi svAgatavAdIti devamanussapabbajitagahaDhesu taM taM attano santikaM AgataM - "ehi svAgata'"nti evaM vadatIti attho / sakhiloti tattha katamaM sAkhalyaM ? "yA sA vAcA nelA kaNNasukhA''tiAdinA nayena vuttasAkhalyena samannAgato, muduvacanoti attho / sammodakoti paTisanthArakusalo, AgatAgatAnaM catunnaM parisAnaM - "kacci, bhikkhave, khamanIyaM, kacci yApanIya''ntiAdinA nayena sabbaM addhAnadarathaM vUpasamento viya paThamataraM sammodanIyaM kathaM kattAti attho / abbhAkuTikoti yathA ekacce parisaM patvA thaddhamukhA saGkuTitamukhA honti, na ediso, parisadassanena panassa bAlAtapasamphassena viya padumaM mukhapadumaM vikasati puNNacandasassirikaM hoti / uttAnamukhoti yathA ekacce nikujjitamukhA viya sampattAya parisAya na kiJci kathenti, atidullabhakathA honti, na evruupo| samaNo pana gotamo sulabhakatho / na tassa santikaM AgatAgatAnaM- "kasmA mayaM idhAgatA''ti vippaTisAro uppajjati dhamma pana sutvA attamanAva hontIti dasseti / pubbabhAsIti bhAsanto ca paThamataraM bhAsati, taJca kho kAlayuttaM pamANayuttaM atthanissitameva bhAsati, na niratthakakathaM / 231
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (4.305-305) na tasmiM gAme vAti yattha kira bhagavA paTivasati, tattha mahesakkhA devatA ArakkhaM gaNhanti, taM nissAya manussAnaM upaddavo na hoti, paMsupisAcakAdayoyeva hi manusse viheThenti, te tAsaM AnubhAvena dUraM apakkamanti / api ca bhagavato mettAbalenapi na amanussA manusse viheThenti / saGghItiAdIsu anusAsitabbo sayaM vA uppAdito saGgho assa atthIti sngghii| tAdiso cassa gaNo asthIti gnnii| purimapadasseva vA vevacanametaM / AcArasikkhApanavasena gaNassa Acariyoti gnnaacriyo| puthutitthakarAnanti bahUnaM titthakarAnaM / yathA vA tathA vAti yena vA tena vA acelakAdimattakenApi kAraNena / samudAgacchatIti samantato upagacchati abhivaDDati / atithi no te hontIti te amhAkaM AgantukA, navakA pAhunakA hontIti attho / pariyApuNAmIti jAnAmi / aparimANavaNNoti tathArUpeneva sabbaJjanApi appameyyavaNNo"pageva mAdisenA''ti dasseti / vuttampi cettaM - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM, kappampi ce aJamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA'ti / / 305. imaM pana satthu guNakathaM sutvA te brAhmaNA cintayiMsu- yathA soNadaNDo brAhmaNo samaNassa gotamassa vaNNe bhaNati, anomaguNo so bhavaM gotamo; evaM tassa guNe jAnamAnena kho pana Acariyena aticiraM adhivAsitaM, handa naM anuvattAmAti anuvattiMsu / tasmA evaM vutte "te brAhmaNA''tiAdi vuttaM / tattha alamevAti yuttameva / api puTosenAti puTosaM vuccati pAtheyyaM, taM gahetvApi upasaGkamituM yuttamevAti attho / puTaMsenAtipi pATho, tassattho, puTo aMse assAti TaMso, tena puTaMsena / aMsena hi pAtheyyapuTaM vahantenApIti vuttaM hoti / 232
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.306-308-311-313) soNadaNDaparivitakkavaNNanA soNadaNDaparivitakkavaNNanA 306-308. tirovanasaNDagatassAti antovanasaNDe gatassa, vihArabbhantaraM paviTThassAti attho / aJjaliM paNAmetvAti ete ubhatopakkhikA, te evaM cintayiMsu - "sace no micchAdiTTikA codessanti - 'kasmA tumhe samaNaM gotamaM vanditthA'ti ? tesaM - 'kiM aJjalimattakaraNenApi vandanaM nAma hotI 'ti vakkhAma / sace no sammAdiTTikA codessanti - 'kasmA tumhe bhagavantaM na vanditthA 'ti / 'kiM sIsena bhUmiyaM paharanteneva vandanaM nAma hoti, nanu aJjalikammampi vandanaM evAti vakkhAmA "ti / nAmagottanti "bho, gotama, ahaM asukassa putto datto nAma, mitto nAma, idhAgato 'ti vadantA nAmaM sAventi nAma / "bho, gotama, ahaM vAseTTho nAma, kaccAno nAma, idhAgato 'ti vadantA gottaMsAventi nAma / ete kira daliddA jiNNA kulaputtA " parisamajjhe nAmagottavasena pAkaTA bhavissAmA "ti evamakaMsu / ye pana tumhIbhUtA nisIdiMsu, te kerATikA ceva andhabAlA ca / tattha kerATikA - "ekaM dve kathAsallApepi karonto vissAsiko hoti, atha vissA se sati ekaM dve bhikkhA adAtuM na yutta "nti tato attAnaM mocetvA tumhI nisIdanti / andhabAlA aJJANatAyeva avakkhittamattikApiNDo viya yattha katthaci tumhIbhUtA nisIdanti / brAhmaNapaJJattivaNNanA 309 - 310. cetasA cetoparivitakkanti bhagavA " ayaM brAhmaNo AgatakAlato paTThAya adhomukho thaddhagatto kiM cintayamAno nisinno, kiM nu kho cintetI 'ti Avajjanto attano cetasA tassa cittaM aJJAsi / tena vuttaM - " cetasA cetoparivitakkamaJJayA "ti / viJIti vighAtaM Apajjati / anuviloketvA parisanti bhagavato sakasamaye paJhapucchanena udake miyamAno ukkhipitvA thale Thapito viya samapassaddhakAyacitto hutvA parisaM saGgaNhanatthaM diTThisaJjAneneva " upadhArentu me bhonto vacana "nti vadanto viya anuviloketvA parisaM bhagavantaM etadavoca / 233 311-313. sujaM paggaNhantAnanti yaJJayajanatthAya sujaM gaNhantesu brAhmaNesu paThamo vA dutiyo vAti attho / sujAya diyyamAnaM mahAyAgaM paTiggaNhantAnanti porANA / iti brAhmaNo sakasamayavasena sammadeva pahaM vissajje si / bhagavA pana visesato uttamabrAhmaNassa 233
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dIghanikAye sIlakkhandhavaragaTThakathA dassanatthaM - " imesaM panA "tiAdimAha / etadavocunti sace jAtivaNNamantasampanno brAhmaNo na hoti, atha ko carahi loke brAhmaNo bhavissati ? nAseti no ayaM soNadaNDo, handassa vAdaM paTikkhipissAmAti cintetvA etadavocuM / apavadatIti paTikkhipati | anupakkhandati anupavisati / idaM - "sace tvaM pasAdavasena samaNaM gotamaM saraNaM gantukAmo, gaccha; mA brAhmaNassa samayaM bhindI 'ti adhippAyena AhaMsu / 314. etadavocAti imesu brAhmaNesu evaM ekappahAreneva viravantesu " ayaM kathA pariyosAnaM na gamissati, handa ne nissadde katvA soNadaNDeneva saddhiM kathemI "ti cintetvA - " etaM sace kho tumhAka "ntiAdikaM vacanaM avoca / ( 4.314-317) 315-316. sahadhammenAti sakAraNena / samasamoti ThapetvA ekadesasamattaM samabhAvena samo, sabbAkArena samoti attho / ahamassa mAtApitaro jAnAmIti bhaginiyA puttassa mAtApitaro kiM na jAnissati, kulakoTiparidIpanaM sandhAyeva vadati / musAvAdampi bhaNeyyAti atthabhaJjanakaM musAvAdaM katheyya / kiM vaNNo karissatIti abbhantare guNe asati kiM karissati ? kimassa brAhmaNabhAvaM rakkhituM sakkhissatIti attho / athApi siyA puna - "pakatisIle Thitassa brAhmaNabhAvaM sAdhentI 'ti evampi sIlameva sAdhessati, tasmiM hissa asati brAhmaNabhAvo nAhosIti sammohamattaM vaNNAdayo / idaM pana sutvA te brAhmaNA - "sabhAvaM Acariyo Aha, akAraNAva mayaM ujjhAyimhA "ti tumhI ahesuM / sIlapaJJakathAvaNNanA 317. tato bhagavA 'kathito brAhmaNena paJho, kiM panettha patiTThAtuM sakkhissati, na sakkhissatI 'ti ? tassa vImaMsanatthaM- " imesaM pana brAhmaNA " ti AdimAha / sIlaparidhotAti sIlaparisuddhA / yattha sIlaM tattha paJJati yasmiM puggale sIlaM, tattheva paJJa, kuto dussIle paJJA ? paJJarahite vA jaLe eLamUge kuto sIlanti ? sIlapaJJaNanti sIlaJca paJJANaJca sIlapaJJaNaM / paJJANanti paJJayeva / evametaM brAhmaNAti bhagavA brAhmaNassa vacanaM anujAnanto Aha / tattha sIlaparidhotA paJJati catupArisuddhisIlena dhotA / kathaM pana sIlena paJJa dhovatIti ? yassa puthujjanassa sIlaM saTThiasItivassAni akhaNDa hoti, so maraNakAlepi sabbakilese ghAtetvA sIlena paJJa dhovitvA arahattaM gaNhAti / kandarasAlapariveNe mahAsaTTivassatthero viy| there kira maraNamaJce nipajjitvA balavavedanAya 234
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.318-318) sIlapaAkathAvaNNanA 235 nitthunante, tissamahArAjA "theraM passissAmIti gantvA pariveNadvAre Thito taM sadaM sutvA pucchi - "kassa saddo aya"nti ? therassa nitthunanasaddoti / "pabbajjAya saTThivassena vedanApariggahamattampi na kataM, na dAni naM vandissAmI"ti nivattitvA mahAbodhiM vandituM gto| tato upaTThAkadaharo theraM Aha - "kiM no, bhante, lajjApetha, saddhopi rAjA vippaTisArI hutvA na vandissAmI''ti gatoti / kasmA Avusoti ? tumhAkaM nitthunanasadaM sutvAti / "tena hi me okAsaM karothA"ti vatvA vedanaM vikkhambhitvA arahattaM patvA daharassa sanaM adAsi- "gacchAvuso, idAni rAjAnaM amhe vandApehI"ti / daharo gantvA - "idAni kira theraM, vandathA"ti Aha / rAjA saMsumArapatitena theraM vandanto"nAhaM ayyassa arahattaM vandAmi, puthujjanabhUmiyaM pana ThatvA rakkhitasIlameva vandAmI"ti Aha, evaM sIlena pacaM dhovati nAma / yassa pana abbhantare sIlasaMvaro natthi, ugghATita tAya pana catuppadikagAthApariyosAne paJaAya sIlaM dhovitvA saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNAti / ayaM paJjAya sIlaM dhovati nAma | seyyathApi snttimhaamtto| 318. katamaM pana taM brAhmaNAti kasmA Aha ? bhagavA kira cintesi - "brAhmaNA brAhmaNasamaye paJcasIlAni 'sIla'nti paJaApenti, vedattayauggahaNapaJA paJjAti / uparivisesaM na jAnanti / yaMnUnAhaM brAhmaNassa uttarivisesabhUtaM maggasIlaM, phalasIlaM, maggapaJja, phalapaJaJca dassetvA arahattanikUTena desanaM niThThapeyya"nti / atha naM kathetukamyatAya pucchanto- "katamaM pana taM, brAhmaNa, sIlaM katamA sA paJjA"ti Aha / atha brAhmaNo- "mayA sakasamayavasena paJho vissajjito / samaNo pana maM gotamo puna nivattitvA pucchati, idAnissAhaM cittaM paritosetvA vissajjituM sakkuNeyyaM vA na vA ? sace na sakkhissaM paThamaM uppannApi me lajjA bhijjissati / asakkontassa pana na sakkomIti vacane doso natthI'"ti puna nivattitvA bhagavatoyeva bhAraM karonto "ettakaparamAva maya"ntiAdimAha / tattha ettakaparamAti ettakaM sIlapaJaANanti vacanameva paramaM amhAkaM, te mayaM ettakaparamA, ito paraM etassa bhAsitassa atthaM na jAnAmAti attho / athassa bhagavA sIlapAya mUlabhUtassa tathAgatassa uppAdato pabhuti sIlapANaM dassetuM- "idha brAhmaNa, tathAgato"tiAdimAha / tassattho sAmaJaphale vuttanayeneva veditabbo, ayaM pana viseso, idha tividhampi sIlaM - "idampissa hoti sIlasmi''nti evaM sIlamicceva niyyAtitaM paThamajjhAnAdIni cattAri jhAnAni atthato pAsampadA / evaM 235
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA ( 4.319-322 - 319-322) padaTThAnabhAvamattena dassetvA paJJavasena pana aniyyAtetvA vipassanApaJJAya vipassanApaJJAto paTThAya paJJA niyyAtitAti / soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathA 319-322. svAtanAyAti padassa attho ajjatanAyAti ettha vuttanayeneva veditabbo / tena maM sA parisA paribhaveyyAti tena tumhe dUratova disvA AsanA vuTThitakAraNena maM sA parisA - "ayaM soNadaNDo pacchimavaye Thito mahallako, gotamo pana daharo yuvA nattApissa nappahoti, so nAma attano nattumattabhAvampi appattassa AsanA vuTThA paribhaveyya / AsanA me taM bhavaM gotamo paccaTTAnanti mama agAravena avuTThAnaM nAma natthi, bhoganAsanabhayena pana na vuTThahissAmi, taM tumhe hi ceva mayA ca jatuM vaTTati / AsanA me etaM bhavaM gotamo paccuTThAnaM dhAretUti, iminA kira sadiso kuhako dullabho, bhagavati panassa agAravaM nAma natthi, tasmA bhoganAsanabhayA kuhanavasena evaM vadati / parapadesupi eseva nayo / dhammiyA kathAyAti AdIsu taGkhaNAnurUpAya dhammiyA kathAya diTThadhammikasamparAyikaM atthaM sandassetvA kusale dhamme samAdapetvA gaNhApetvA / tattha naM samuttejetvA saussAhaM katvA tAya ca saussAhatAya aJJehi ca vijjamAnaguNehi sampahaMsetvA dhammaratanavassaM vassitvA uTThAyAsanA pakkAmi / brAhmaNo pana attano kuhakatAya evampi bhagavati dhammavassaM vassite visesaM nibbattetuM nAsakkhi / kevalamassa AyatiM nibbAnatthAya vAsanAbhAgiyAya ca sabbA purimapacchimakathA ahosIti iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM soNadaNDattavaNNanA niTThitA / 236
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. kUTadantasuttavaNNanA 323. evaM me sutaM...pe0... magadhesUti kUTadantasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / magadhesUti magadhA nAma jAnapadino rAjakumArA, tesaM nivAso ekopi janapado rULahIsaddena magadhAti vuccati, tasmiM magadhesu janapade / ito paraM purimasuttadvaye vuttanayameva / ambalaTThikA brahmajAle vuttsdisaav| kUTadantoti tassa brAhmaNassa nAmaM / upakkhaToti sjjito| vacchatarasatAnIti vacchasatAni / urabhAti taruNameNDakA vuccanti / ete tAva pALiyaM AgatAyeva / pALiyaM pana anAgatAnampi anekesaM migapakkhInaM sattasattasatAni sampiNDitAnevAti veditbbaani| sabbasattasatikayAgaM kiresa yajitukAmo hoti / thUNUpanItAnIti bandhitvA ThapanatthAya yUpasaGkhAtaM thUNaM upanItAni / 328. tividhanti ettha vidhA vuccati ThapanA, tiThThapananti attho / soLasaparikkhAranti solsprivaarN| 330-336. paTivasantIti yaAnubhavanatthAya paTivasanti / bhUtapubbanti idaM bhagavA pathavIgataM nidhiM uddharitvA purato rAsiM karonto viya bhavapaTicchannaM pubbacaritaM dassento Aha / mahAvijitoti so kira sAgarapariyantaM mahantaM pathavImaNDalaM vijini, iti mahantaM vijitamassAti mahAvijito tveva saGkhyaM agamAsi / aDDotiAdIsu yo koci attano santakena vibhavena aDDo hoti, ayaM pana na kevalaM aDDoyeva, mahaddhano mahatA aparimANasaGkhyena dhanena smnnaagto| paJcakAmaguNavasena mahantA uLArA bhogA assAti mhaabhogo| piNDapiNDavasena ceva suvaNNamAsakarajatamAsakAdivasena ca jAtarUparajatassa pahUtatAya pahUtajAtarUparajato, anekakoTisaGkhyena jAtarUparajatena samannAgatoti attho / vittIti tuTTi, vittiyA upakaraNaM vittUpakaraNaM tuThThikAraNanti attho| pahUtaM nAnAvidhAlaGkArasuvaNNarajatabhAjanAdibhedaM vittUpakaraNamassAti phuutvittuupkrnno| 237
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (5.337-338) sattaratanasaGghAtassa nidahitvA Thapitadhanassa sabbapubbaNNAparaNNasaGgahitassa dhassa ca pahUtatAya phuutdhndhnyo| athavA idamassa devasikaM paribbayadAnaggahaNAdivasena parivattanadhanadhaJavasena vuttaM / paripuNNakosakoTThAgAroti koso vuccati bhaNDAgAraM, nidahitvA Thapitena dhanena paripuNNakoso, dha na paripuNNakoTThAgAro cAti attho / athavA catubbidho koso - hatthI, assA, rathA, pattIti / koTThAgAraM tividhaM - dhanakoTThAgAraM, vatthakoTThAgAraM, dhaJakoTThAgAranti, taM sabbampi paripuNNamassAti pripunnnnkoskotttthaagaaro| udapAdIti uppajji / ayaM kira rAjA ekadivasaM ratanAvalokanacArikaM nAma nikkhanto / so bhaNDAgArikaM pucchi - "tAta, idaM evaM bahadhanaM kena saGkarita"nti ? tamhAkaM pitapitAmahAdIhi yAva sattamA kalaparivAti / idaM pana dhanaM saGkaritvA te kahiM gatAti ? sabbeva te. deva. maraNavasaM pattAti / attano dhanaM agahetvAva gatA, tAtAti? deva, kiM vadetha, dhanaM nAmetaM pahAya gamanIyameva, no AdAya gamanIyanti / atha rAjA nivattitvA sirIgabbhe nisinno'adhigatA kho me'tiAdIni cintesi / tena vuttaM- "evaM cetaso parivitakko udapAdI"ti / ___ 337. brAhmaNaM AmantetvAti kasmA Amantesi ? ayaM kirevaM cintesi - "dAnaM dentena nAma ekena paNDitena saddhiM mantetvA dAtuM vaTTati, anAmantetvA katakammahi pacchAnutApaM karotI''ti / tasmA Amantesi / atha brAhmaNo cintesi- "ayaM rAjA mahAdAnaM dAtukAmo, janapade cassa bahU corA, te avUpasametvA dAnaM dentassa khIradadhitaNDulAdike dAnasambhAre AharantAnaM nippurisAni gehAni corA vilumpissanti janapado corabhayeneva kolAhalo bhavissati, tato raJo dAnaM na ciraM pavattissati, cittampissa ekaggaM na bhavissati, handa, naM etamatthaM sApemI''ti tato tamatthaM sApento "bhoto, kho ro"tiAdimAha / ___ 338. tattha sakaNTakoti corakaNTakehi sknnttko| panthaduhanAti panthaduhA, panthaghAtakAti attho / akiccakArI assAti akattabbakArI adhammakArI bhaveyya / dassukhIlanti corakhIlaM / vadhena vAti mAraNena vA koTTanena vaa| bandhanenAti adubandhanAdinA / jAniyAti hAniyA; "sataM gaNhatha, sahassaM gaNhathA''ti evaM pavattitadaNDenAti attho| garahAyAti paJcasikhamuNDakaraNaM, gomayasiJcanaM, gIvAya 238
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.339-339) catuparikkhAravaNNanA 239 kudaNDakabandhananti evamAdIni katvA garahapApanena / pabbAjanAyAti raTThato nIharaNena / samUhanissAmIti sammA hetunA nayena kAraNena UhanissAmi / hatAvasesakAti matAvasesakA / ussahantIti ussAhaM karonti / anuppadetUti dinne appahonte puna ajhampi bIjaJca bhattaJca kasiupakaraNabhaNDaJca sabbaM detUti attho / pAbhataM anuSpadetUti sakkhiM akatvA paNNe anAropetvA mUlacchejjavasena bhaNDamUlaM detUti attho / bhaNDamUlassa hi pAbhatanti nAmaM / yathAha - "appakenapi medhAvI, pAbhatena vickkhnno| samuTThApeti attAnaM, aNuM aggiMva sandhama''nti / / (jA. 1.1.4) bhattavetananti devasikaM bhattaJceva mAsikAdiparibbayaJca tassa tassa kusalakammasUrabhAvAnurUpena ThAnantaragAmanigamAdidAnena saddhiM detUti attho / sakammapasutAti kasivANijjAdIsu sakesu kammesu uyyuttA byAvaTA / rAsikoti dhanadhAnaM rAsiko / khemadvitAti khemena ThitA abhyaa| akaNTakAti corakaNTakarahitA / mudA modamAnAti modA modamAnA / ayameva vA pATho, aJjamadhe pamuditacittAti adhippAyo / apArutagharAti corAnaM abhAvena dvArAni asaMvaritvA vivaTadvArAti attho / etadavocAti janapadassa sabbAkArena iddhaphItabhAvaM JatvA etaM avoca / catuparikkhAravaNNanA 339. tena hi bhavaM rAjAti brAhmaNo kira cintesi- "ayaM rAjA mahAdAnaM dAtuM ativiya ussaahjaato| sace pana attano anuyantA khattiyAdayo anAmantetvA dassati / nAssa te attamanA bhavissanti; yathA dAnaM te attamanA honti, tathA karissAmI"ti / tasmA "tena hi bhava"ntiAdimAha / tattha negamAti nigmvaasino| jAnapadAti jnpdvaasino| Amantayatanti Amantetu jaanaapetu| yaM mama assAti yaM tumhAkaM anujAnanaM mama bhaveyya / amaccAti piyasahAyakA / pArisajjAti sesA ANattikArakA / yajataM bhavaM rAjAti yajatu bhavaM, te kira - ayaM rAjA "ahaM issaro"ti pasaraha dAnaM adatvA amhe Amantesi, ahonena suTu kata''nti attamanA evamAhaMsu / anAmantite panassa yajaTTAnaM dassanAyapi na gaccheyyuM / yaJakAlo mahArAjAti deyyadhammasmihi asati mahallakakAle ca evarUpaM dAnaM dAtuM na sakkA, tvaM pana mahAdhano ceva taruNo ca, etena 239
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (5.340-340) te yaJjakAloti dassentA vadanti / anumatipakkhAti anumatiyA pakkhA, anumatidAyakAti attho / parikkhArA bhavantIti parivArA bhavanti / "ratho sIlaparikkhAro, jhAnakkho cakkavIriyo"ti (saM0 ni0 3.5.4) ettha pana alaGkAro parikkhAroti vutto / aTThaparikkhAravaNNanA 340. aTTahaGgehIti ubhato sujAtAdIhi aTThahi anggehi| yasasAti ANAThapanasamatthatAya / saddhoti dAnassa phalaM atthIti saddahati / dAyakoti dAnasUro / na saddhAmattakeneva tiThThati, pariccajitumpi sakkotIti attho / dAnapatIti yaM dAnaM deti, tassa pati hutvA deti, na dAso, na sahAyo / yo hi attanA madhuraM bhuJjati, paresaM amadhuraM deti, so dAnasaGkhAtassa deyyadhammassa dAso hutvA deti / yo yaM attanA bhuJjati, tadeva deti, so sahAyo hutvA deti / yo pana attanA yena kenaci yApeti, paresaM madhuraM deti, so pati jeTThako sAmI hutvA deti, ayaM tAdisoti attho / samaNabrAhmaNakapaNaddhikavaNibbakayAcakAnanti ettha samitapApA samaNA, bAhitapApA braahmnnaa| kapaNAti duggatA dliddmnussaa| adhikAti pthaavino| vaNibbakAti ye- "i8 dinnaM, kantaM, manApaM, kAlena anavajjaM dinnaM, dadaM cittaM pasAdeyya, gacchatu bhavaM brahmaloka''ntiAdinA nayena dAnassa vaNNaM thomayamAnA vicaranti / yAcakAti ye"pasatamattaM detha, sarAvamattaM dethA"tiAdIni vatvA yAcamAnA vicaranti / opAnabhUtoti udpaanbhuuto| sabbesaM sAdhAraNaparibhogo, catumahApathe khatapokkharaNI viya hutvAti attho / sutajAtassAti ettha sutameva sutajAtaM / atItAnAgatapaccuppanne atthe cintetunti ettha"atIte puJjassa katattAyeva me ayaM sampattI''ti, evaM cintento atItamatthaM cintetuM paTibalo nAma hoti / "idAni pujaM katvAva anAgate sakkA sampattiM pApuNitu"nti cintento anAgatamatthaM cintetaM paTibalo nAma hoti| "idaM paJakammaM nAma sapparisAnaM AciNNaM. mahaJca bhogApi saMvijjanti. dAyakacittampi asthi: handAhaM paJAni karomI''ti cintento paccuppannamatthaM cintetuM paTibalo nAma hotIti veditbbo| iti imAnIti evaM yathA vuttAni etAni / etehi kira aTThahaGgehi samannAgatassa dAnaM sabbadisAhi mahAjano upasaGkamati / "ayaM dujjAto kittakaM kAlaM dassati, idAni vippaTisArI hutvA upacchindissatI"ti evamAdIni cintetvA na koci upasaGkamitabbaM maJati / tasmA etAni aTThaGgAni parikkhArA bhavantIti vuttAni / 240
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuparikkhArAdivaNNanA catuparikkhArAdivaNNanA 341. sujaM paggaNhantAnanti mahAyAgapaTiggaNhanaTTAne dAnakaTacchraM paggahantAnaM / ime hi catUhIti etehi sujAtAdIhi / etesu hi asati - " evaM dujjAtassa saMvidhAnena pavattadAnaM kittakaM kAlaM pavattissatI "tiAdIni vatvA upasaGkamitAro na honti / garahitabbAbhAvato pana upsngkmntiyev| tasmA imAnipi parikkhArA bhavantIti vuttAni / (5.341-344) 342. tisso vidhA desesIti tINi ThapanAni desesi| so kira cintesi - "dAnaM dadamAnA nAma tiNNaM ThAnAnaM aJJatarasmiM calanti handAhaM imaM rAjAnaM tesu ThAnesu paThamataraJeva niccalaM karomIti / tenassa tisso vidhA desesIti / so bhoto raJoti idaM karaNatthe sAmivacanaM / bhotA raJJati vA pATho / vippaTisAro na karaNIyoti "bhogAnaM vigamahetuko pacchAnutApo na kattabbo, pubbacetanA pana acalA patiTThapetabbA, evahi dAnaM mahapphalaM hotI"ti dasseti / itaresupi dvIsu ThAnesu eseva nayo / muJcacetanApi pacchAsamanussaraNacetanA ca niccalAva kAtabbA / tathA akarontassa dAnaM na mahapphalaM hota, nApi uLAresu bhogesu cittaM namati, mahAroruvaM upapannassa seTThigahapatino viya / " 343. dasahAkArehIti dasahi kAraNehi / tassa kira evaM ahosi - sacAyaM rAjA dussIle disvA - "nassati vata me dAnaM yassa me evarUpA dussIlA bhuJjantIti sIlavantesupi vippaTisAraM uppAdessati, dAnaM na mahapphalaM bhavissati / vippaTisAro ca nAma dAyakAnaM paTiggAhakatova uppajjati, handassa paThamameva taM vippaTisAraM vinodemIti / tasmA dasahAkArehi upacchijjituM yuttaM paTiggAhakesupi vippaTisAraM vinodesIti / tesaJJeva tenAti tesaJJeva tena pApena aniTTho vipAko bhavissati, na aJJasanti dasseti / yajataM bhavanti tu bhavaM / sajjatanti vissajjatu / antaranti abbhantaraM / 241 344. soLasahi AkArehi cittaM sandassesIti idha brAhmaNo raJJo mahAdAnAnumodanaM nAma Araddho / tattha sandassesIti - 'idaM dAnaM dAtA evarUpaM sampattiM labhatI 'ti dassetvA dassetvA kathesi | samAdapesIti tadatthaM samAdatvA kathesi / samutsIti vippaTisAravinodanenassa cittaM vodApesi / sampahaMsesIti 'sundaraM te kataM, mahArAja, dAnaM dadamAnenAti zrutiM katvA kathesi / vattA dhammato natthIti dhammena samena kAraNena vattA natthi / 241
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (5.345-346) 345. na rukkhA chijjiMsu yUpatthAya na dabhA lUyiMsu barihisatthAyAti ye yUpanAmake mahAthambhe ussApetvA - "asukarAjA asukAmacco asukabrAhmaNo evarUpaM nAma mahAyAgaM yajatI''ti nAmaM likhitvA Thapenti / yAni ca dabbhatiNAni lAyitvA vanamAlAsaGkepena yaJasAlaM parikkhipanti. bhamiyaM vA pattharanti. tepi na rukkhA chijjiMsa. na dabbhA lUyiMsu / kiM pana gAvo vA ajAdayo vA haJissantIti dasseti / dAsAti antogehdaasaadyo| pessAti ye pubbameva dhanaM gahetvA kammaM karonti / kammakarAti ye bhattavetanaM gahetvA karonti / daNDatajjitA nAma daNDayaTThimuggarAdIni gahetvA- "kammaM karotha karothA"ti evaM tjjitaa| bhayatajjitA nAma- sace kammaM karosi, kusalaM / no ce karosi, chindissAma vA bandhissAma vA mAressAma vAti evaM bhayena tajjitA / ete pana na daNDatajjitA, na bhayatajjitA, na assumukhA rodamAnA parikammAni akaMsu / atha kho piyasamudAcAreneva samudAcariyamAnA akaMsu / na hi tattha dAsaM vA dAsAti, pessaM vA pessAti, kammakaraM vA kammakarAti Alapanti / yathAnAmavaseneva pana piyasamudAcArena AlapitvA itthipurisabalavantadubbalAnaM anurUpameva kammaM dassetvA - "idaJcidaJca karothA''ti vadanti / tepi attano rucivaseneva karonti / tena vuttaM - "ye icchiMsu, te akaMsuH ye na icchiMsu, na te akNsu| yaM icchiMsu, taM akaMsuH yaM na icchiMsu, na taM akNsuu"ti| sappitelanavanItadadhimadhuphANitena ceva so yo niTThAnamagamAsIti rAjA kira bahinagarassa catUsu dvAresu antonagarassa ca majjheti paJcasu ThAnesu mahAdAnasAlAyo kArApetvA ekekissAya sAlAya satasahassaM satasahassaM katvA divase divase paJcasatasahassAni vissajjetvA sUriyuggamanato paTThAya tassa tassa kAlassa anurUpehi sahatthena suvaNNakaTacchu gahetvA paNItehi sappitelAdisammisseheva yAgukhajjakabhattabyaJjanapAnakAdIhi mahAjanaM sntppesi| bhAjanAni pUretvA gaNhitukAmAnaM tatheva dApesi / sAyaNhasamaye. pana vatthagandhamAlAdIhi sampUjesi / sappiAdInaM pana mahAcATiyo pUrApetvA - "yo yaM paribhuJjitukAmo, so taM paribhuJjatU''ti anekasatesu ThAnesu ThapApesi / taM sandhAya vuttaM- "sappitelanavanItadadhimadhuphANitena ceva so yo niTThAnamagamAsI''ti / 346. pahUtaM sApateyyaM AdAyAti bahuM dhanaM gahetvA / te kira cintesuM- "ayaM rAjA sappitelAdIni janapadato anAharApetvA attano santakameva nIharitvA mahAdAnaM deti / amhehi pana 'rAjA na kiJci AharApetI'ti na yuttaM tuNhI bhavituM / na hi raJo ghare dhanaM akkhayadhammameva, amhesu ca adentesu ko aJo ro dassati, handassa dhanaM 242
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.347-349) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 243 upasaMharAmA''ti te gAmabhAgena ca nigamabhAgena ca nagarabhAgena ca sApateyyaM saMharitvA sakaTAni pUretvA ro upahariMsu / taM sandhAya - "pahUtaM sApateyya''ntiAdimAha / 347. purathimena yaJavATassAti purathimato nagaradvAre dAnasAlAya puratthimabhAge / yathA purasthimadisato AgacchantA khattiyAnaM dAnasAlAya yAgu pivitvA ro dAnasAlAya bhajitvA nagaraM pavisanti / evarUpe ThAne pttttpesuN| dakkhiNena yaJjavATassAti dakkhiNato nagaradvAre dAnasAlAya vuttanayeneva dakkhiNabhAge paTTapesuM / pacchimuttaresupi eseva nayo / ___348. aho yo, aho yaJjasampadAti brAhmaNA sappiAdIhi niTThAnagamanaM sutvA - "yaM loke madhuraM, tadeva samaNo gotamo katheti, handassa yajaM pasaMsAmA"ti tuTThacittA pasaMsamAnA evamAhaMsu / tuNhIbhUtova nisino hotIti upari vattabbamatthaM cintayamAno nissaddova nisinno hoti / abhijAnAti pana bhavaM gotamoti idaM brAhmaNo parihArena pucchanto Aha / itarathA hi- "kiM pana tvaM, bho gotama, tadA rAjA ahosi, udAhu purohito brAhmaNo''ti evaM ujukameva pucchayamAno agAravo viya hoti / niccadAnaanukulayaJavaNNanA 349. atthi pana, bho gotamAti - idaM brAhmaNo "sakalajambudIpavAsInaM uTThAya samuTThAya dAnaM nAma dAtuM garukaM sakalajanapado ca attano kammAni akaronto nassissati, asthi nu kho amhAkampi imamhA yA ajJo yo appasamArambhataro ceva mahapphalataro cA''ti etamatthaM pucchanto aah| niccadAnAnIti dhuvadAnAni niccabhattAni / anukulayaJAnIti- "amhAkaM pitupitAmahAdIhi pavattitAnI''ti katvA pacchA duggatapurisehipi vaMsaparamparAya pavattetabbAni yAgAni, evarUpAni kira sIlavante uddissa nibaddhadAnAni tasmiM kule daliddApi na upacchindanti / / tatridaM vatthu - anAthapiNDikassa kira ghare paJca niccabhattasatAni dIyiMsu / dantamayasalAkAni paJcasatAni ahesuM / atha taM kulaM anukkamena dAliddiyena abhibhUtaM, ekA tasmiM kule dArikA ekasalAkato uddhaM dAtuM nAsakkhi / sApi pacchA setavAhanarajjaM gantvA khalaM sodhetvA laddhadharchana taM salAkaM adAsi / eko thero ro Arocesi / rAjA 243
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (5.349-349) taM AnetvA aggamahesiTThAne Thapesi / sA tato paTThAya puna paJcapi salAkabhattasatAni pavattesi / ___daNDappahArAti - "paTipATiyA tiThThatha tiTTathA''ti ujuM gantvA gaNhatha gaNhathAti ca AdIni vatvA dIyamAnA daNDappahArApi galaggAhApi dissanti / ayaM kho, brAhmaNa, hetu...pe0... mahAnisaMsataraJcAti / ettha yasmA mahAyajhe viya imasmiM salAkabhatte na bahUhi veyyAvaccakarehi vA upakaraNehi vA attho asthi, tasmA etaM appaThThataraM / yasmA cettha na bahUnaM kammacchedavasena pILAsaGghAto samArambho atthi, tasmA appasamArambhataraM / yasmA cetaM saGghassa yiTTha pariccattaM, tasmA yanti vuttaM, yasmA pana chaLaGgasamannAgatAya dakkhiNAya mahAsamudde udakasseva na sukaraM puJAbhisandassa pamANaM kAtuM, idaJca tathAvidhaM / tasmA taM mahapphalataraJca mahAnisaMsataraJcAti veditabbaM | idaM sutvA brAhmaNo cintesi- idampi niccabhattaM uTThAya samuTThAya dadato divase divase ekassa kammaM nassati / navanavo ussAho ca janetabbo hoti, atthi nu kho itopi aJo yo appar3hataro ca appasamArambhataro cAti / tasmA "asthi pana, bho gotmaa"tiaadimaah| tattha yasmA salAkabhatte kiccapariyosAnaM natthi, ekena uTThAya samuTThAya ajhaM kammaM akatvA saMvidhAtabbameva / vihAradAne pana kiccapariyosAnaM asthi / paNNasAlaM vA hi kAretuM koTidhanaM vissajjetvA mahAvihAraM vA, ekavAraM dhanapariccAgaM katvA kAritaM sattaTThavassAnipi vassasatampi vassasahassampi gacchatiyeva / kevalaM jiNNapatitachAne paTisaGkharaNamattameva kAtabbaM hoti / tasmA idaM vihAradAnaM salAkabhattato appaTTataraM appasamArambhataraJca hoti / yasmA panettha suttantapariyAyena yAvadeva sItassa paTighAtAyAti Adayo navAnisaMsA vuttA, khandhakapariyAyena / "sItaM uNhaM paTihanti, tato vALamigAni c|| siriMsape ca makase ca, sisire cApi vuTThiyo / / tato vAtAtapo ghoro, saJjAto paTihacati / leNatthaJca sukhatthaJca, jhAyituJca vipssituN|| 244
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ niccadAna anukulayaJJavaNNanA vihAradAnaM saGghassa, aggaM buddhena vaNNitaM / tasmA hi paNDito poso, sampassaM atthamattano / vihAre kAraye ramme, vAsayettha bahussute / / (5.350-351-352) tasmA annaJca pAnaJca vatthasenAsanAni ca / dadeya ujubhUtesu, vippasannena cetasA / / te tassa dhammaM desenti, sabbadukkhApanUdanaM / yaM so dhammaM idhaJJaya, parinibbAti anAsavo 'ti / / ( cULava0 295) sattarasAnisaMsA vRttA / tasmA etaM salAkabhattato mahaphphalataraJca mahAnisaMsataraJcAti veditbbN| saGghassa pana pariccattattAva yajJoti vuccati / idampi sutvA brAhmaNo cintesi - "dhanapariccAgaM katvA vihAradAnaM nAma dukkaraM, attano santakA hi kAkaNikApi parassa duppariccajA, handAhaM itopi appaTTataraJca appasamArambhataraJca yaJJa pucchAmIti / tato taM pucchanto- "atthi pana bho "tiAdimAha / 350-351. tattha yasmA sakiM pariccatte pa vihAre punapunaM chAdanakhaNDaphullappaTisaGgharaNAdivasena kiccaM atthiyeva, saraNaM pana ekabhikkhussa vA santike saGghassa vA gaNassa vA sakiM gahitaM gahitameva hoti, natthi tassa punappunaM kattabbatA, tasmA taM vihAradAnato appaTTataraJca appasamArambhataraJca hoti / yasmA ca saraNagamanaM nAma tiNNaM ratanAnaM jIvitapariccAgamayaM puJJakammaM saggasampattiM deti, tasmA mahapphalataraJca mahAnisaMsataraJcAti veditabbaM / tiNNaM pana ratanAnaM jIvitapariccAgavasena yaJJoti vuccati / 245 352. idaM sutvA brAhmaNo cintesi - " attano jIvitaM nAma parassa pariccajituM dukkaraM, atthi nu kho itopi appaTTataro yaJJo 'ti tato taM pucchanto puna "asthi pana, bho gotamA "ti AdimAha / tattha pANAtipAtA veramaNItiAdIsu veramaNI nAma virati / sA tividhA hoti - sampattavirati, samAdAnavirati setughAtaviratIti / tattha yo sikkhApada agahetvApi kevalaM attano jAtigottakulApadesAdIni anussaritvA - "na me idaM 245
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA patirUpa"nti pANAtipAtAdIni na karoti, sampattavatyuM pariharati / tato ArakA viramati / tassa sA virati sampattaviratIti veditabbA | "ajjatagge jIvitahetupi pANaM na hanAmI "ti vA "pANAtipAtA viramAmI 'ti vA "veramaNiM samAdiyAmIti vA evaM sikkhApadAni gaNhantassa pana virati samAdAnaviratIti veditabbA | (5.352 - 352 ) ariyasAvakAnaM pana maggasampayuttA virati setughAtavirati nAma / tattha purimA dve viratiyo yaM voropanAdivasena vItikkamitabbaM jIvitindriyAdivatthu taM ArammaNaM katvA pavattanti / pacchimA nibbAnArammaNAva / ettha ca yo paJca sikkhApadAni ekato gaNhati, tassa ekasmiM bhinne sabbAni bhinnAni honti / yo ekekaM gaNhati, so yaM vItikkamati, tadeva bhijjti| setughAtaviratiyA pana bhedo nAma natthi, bhavantarepi hi ariyasAvako jIvitahetupi neva pANaM hanati na suraM pivati / sacepissa suraJca khIraJca missetvA mukhe pakkhipanti, khIrameva pavisati, na surA / yathA kiM ? koJcasakuNAnaM khIramissake udake khIrameva pavisati ? na udakaM / idaM yonisiddhanti ce, idaM dhammatAsiddhanti ca veditabbaM / yasmA pana saraNagamane diTThiujukakaraNaM nAma bhAriyaM / sikkhApadasamAdAne pana viratimattakameva / tasmA etaM yathA vA tathA vA gaNhantassApi sAdhukaM gaNhantassApi appaTThataraJca appasamArambhataraJca / paJcasIlasadisassa pana dAnassa abhAvato ettha mahapphalatA mahAnisaMsatA ca veditabbA / vuttahetaM - "paJcimAni, bhikkhave, dAnAni mahAdAnAni aggaJJAni rattaJJAni vaMsaJjani porANAni asaMkiNNAni asaMkiNNapubbAni na saGkiyanti na saGkiyissanti appaTikuTThAni samaNehi brAhmaNehi vinUhi / katamAni paJca ? idha, bhikkhave, ariyasAvako pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato hoti / pANAtipAtA paTivirato, bhikkhave, ariyasAvako aparimANAnaM sattAnaM abhayaM deti, averaM deti abyApajjhaM deti / aparimANAnaM sattAnaM abhayaM datvA averaM datvA abyApajjhaM datvA aparimANassa abhayassa averassa abyApajjhassa bhAgI hoti / idaM, bhikkhave, paThamaM dAnaM mahAdAnaM... pe0... viJjUhIti / caparaM, bhikkhave, ariyasAvako adinnAdAnaM puna 246 pahAya...pe0...
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.353-353) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 247 kAmesumicchAcAraM pahAya...pe0... musAvAdaM pahAya...pe0... surAmerayamajjapamAdaTThAnaM pahAya...pe0... imAni kho, bhikkhave, paJca dAnAni mahAdAnAni aggajJAni...pe0... vijhUhI''ti (a0 ni0 3.8.39) / idaJca pana sIlapaJcakaM - "attasinehaJca jIvitasinehaJca pariccajitvA rakkhissAmI"ti samAdinnatAya yajJoti vuccati / tattha kiJcApi paJcasIlato saraNagamanameva jeTTakaM, idaM pana saraNagamaneyeva patiTThAya rakkhitasIlavasena mahapphalanti vuttaM / 353. idampi sutvA brAhmaNo cintesi - "paJcasIlaM nAma rakkhituM garukaM, asthi nu kho ajaM kiJci Idisameva hutvA ito appaTThataraJca mahapphalataraJcA''ti / tato taM pucchanto punapi- "atthi pana, bho gotamA"tiAdimAha / athassa bhagavA tividhasIlapAripUriyaM Thitassa paThamajjhAnAdInaM yAnaM appaTThataraJca mahapphalataraJca dassetukAmo buddhappAdato paTTAya desanaM Arabhanto "idha brAhmaNA''tiAdimAha / tattha yasmA heTThA vuttehi guNehi samannAgato paThamaM jhAnaM, paThamajjhAnAdIsu Thito dutiyajjhAnAdIni nibbattento na kilamati, tasmA tAni appaTThAni appasamArambhAni / yasmA panettha paThamajjhAnaM ekaM kappaM brahmaloke AyuM deti / dutiyaM aTThakappe / tatiyaM catusaTThikappe / catutthaM paJcakappasatAni / tadeva AkAsAnaJcAyatanAdisamApattivasena bhAvitaM vIsati, cattAlIsaM, saTThi, caturAsIti ca kappasahassAni AyuM deti; tasmA mahapphalataraJca mahAnisaMsataraJca / nIvaraNAdInaM pana paccanIkAnaM dhammAnaM pariccattattA taM yajJanti veditab / vipassanAJANampi yasmA catutthajjhAnapariyosAnesu guNesu patiTThAya nibbattento na kilamati, tasmA appaTuM appasamArambhaM; vipassanAsukhasadisassa pana sukhassa abhAvA mahapphalaM / paccanIkakilesapariccAgato yoti / manomayiddhipi yasmA vipassanAJANe patiTThAya nibbattento na kilamati, tasmA appaTThA appasamArambhA; attano sadisarUpanimmAnasamatthatAya mhpphlaa| attano paccanIkakilesapariccAgato yo / iddhividhajANAdInipi yasmA manomayajANAdIsu patiTThAya nibbattento na kilamati, tasa appaTThAni appasamArambhAni, attano attano paccanIkakilesappahAnato yjnyo| iddhividhaM panettha nAnAvidhavikubbanadassanasamatthatAya / dibbasotaM devamanussAnaM saddasavanasamatthatAya; 247
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (5.354-358 - 354-358) cetopariyatrANaM pubbenivAsAnussatiJANaM icchiticchitarUpadassanasamatthatAya; AsavakkhayaJANaM atipaNItalokuttaramaggasukhanipphAdanasamatthatAya mahapphalanti veditabbaM / yasmA pana arahattato visiTThataro aJJo yajJo nAma natthi, tasmA arahattanikUTeneva desanaM samApento - "ayampi kho, brAhmaNA' 'tiAdimAha / 248 paresaM icchiticchitaTThAnasamanussaraNasamatthatAya; soLasavidhacittajAnanasamatthatAya; dibbacakkhu kUTadantaupAsakattapaTivedanAvaNNanA 354-358. evaM vutteti evaM bhagavatA vutte desanAya pasIditvA saraNaM gantukAmo kUTadanto brAhmaNo - 'etaM abhikkantaM bho, gotamA 'tiAdikaM vacanaM avoca / upavAyatUti upagantvA sarIradarathaM nibbApento tanusItalo vAto vAyatUti / idaJca pana vatvA brAhmaNo purisaM pesesi - "gaccha, tAta, yaJJavATaM pavisitvA sabbe te pANayo bandhanA mocehI'ti / so '"sAdhU'ti paTissuNitvA tathA katvA AgantvA "muttA bho, te pANayo"ti aarocesi| yAva brAhmaNo taM pavattiM na suNi, na tAva bhagavA dhammaM desesi / kasmA "brAhmaNassa citte AkulabhAvo atthI'ti / sutvA panassa " bahU vata me pANA mocitAti cittacAro vippasIdati / bhagavA tassa vippasannamanataM JatvA dhammadesanaM Arabhi / sandhAya - 'atha kho bhagavA "tiAdi vRttaM / puna 'kallacitta 'ntiAdi AnupubbikathAnubhAvena vikkhambhitanIvaraNataM sandhAya vRttaM / sesaM uttAnatthamevAti / taM 44 iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM kUTadantasuttavaNNanA niTThitA / 248
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. mahAlisuttavaNNanA brAhmaNadUtavatthuvaNNanA 359. evaM me sutaM ekaM samayaM bhagavA vesAliyanti mahAlisuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / vesAliyanti punappunaM visAlabhAvUpagamanato vesAlIti laddhanAmake nagare | mahAvaneti bahinagare himavantena saddhiM ekAbaddhaM hutvA ThitaM sayaM jAtavanaM atthi, yaM mahantabhAveneva mahAvananti vuccati, tasmiM mahAvane / kUTAgArasAlAyanti tasmiM vanasaNDe saGghArAmaM patiTThapesuM / tattha kaNNikaM yojetvA thambhAnaM upari kUTAgArasAlAsaGkSepena devavimAnasadisaM pAsAdaM akaMsu, taM upAdAya sakalopi saGghArAmo " kUTAgArasAlA'ti pnynyaayitth| bhagavA taM vesAliM upanissAya tasmiM saGghArAme viharati / tena vuttaM - "vesAliyaM viharati mahAvane kUTAgArasAlAya "nti / kosalakAti kosalaraTThavAsino | mAgadhakAti magadharaTThavAsino | karaNIyenAti avassaM kattabbakammena / yahi akAtumpi vaTTati, taM kiccanti vuccati, yaM avassaM kAtabbameva, taM karaNIyaM nAma / 360. paTisallIno bhagavAti nAnArammaNacArato paTikkamma sallIno nilIno, ekIbhAvaM upagamma ekattArammaNe jhAnaratiM anubhavatIti attho / tatthevAti tasmiJJeva vihaare| ekamantanti tasmA ThAnA apakkamma tAsu tAsu rukkhacchAyAsu nisIdiMsu / oddhalicchavIvatthuvaNNanA 361. oTThaddhoti addhoTThatAya evaMladdhanAmo / mahatiyA licchavIparisAyAti purebhattaM buddhappamukhassa bhikkhusaGghassa dAnaM datvA bhagavato santike uposathaGgAni adhiTThahitvA gandhamAlAdIni gAhApetvA ugghosanAya mahatiM licchavirAjaparisaM sannipAtApetvA tAya 249
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (6.362-364-365) nIlapItAdivaNNavatthAbharaNavilepanapaTimaNDitAya tAvatiMsaparisasappaTibhAgAya mahatiyA licchaviparisAya saddhiM upsngkmi| akAlo kho mahAlIti tassa oTThaddhassa mahAlIti mUlanAmaM, tena mUlanAmamattena naM thero mahAlIti Alapati / ekamantaM nisIdIti patirUpAsu rukkhacchAyAsu tAya licchaviparisAya saddhiM ratanattayassa vaNNaM kathayanto nisIdi / ___362. sIho samaNuddesoti Ayasmato nAgitassa bhAgineyyo sattavassakAle pabbajitvA sAsane yuttapayutto "sIho"ti evaMnAmako sAmaNero, so kira taM mahAparisaM disvA - "ayaM parisA mahatI, sakalaM vihAraM pUretvA nisinnA, addhA bhagavA ajja imissA parisAya mahantena ussAhena dhammaM desessati, yaMnUnAhaM upajjhAyassAcikkhitvA bhagavato mahAparisAya sannipatitabhAvaM ArocApeyya"nti cintetvA yenAyasmA nAgito tenupasaGkami / bhante kassapAti theraM gottena Alapati / esA janatAti eso janasamUho / tva va bhagavato ArocehIti sIho kira bhagavato vissAsiko, ayahi thero thUlasarIro, tenassa sarIragarutAya uTThAnanisajjAdIsu AlasiyabhAvo IsakaM appahIno viya hoti / athAyaM sAmaNero bhagavato kAlena kAlaM vattaM karoti / tena naM thero "tvampi dasabalassa vissAsiko'ti vatvA gaccha tva vArocehIti aah| vihArapacchAyAyanti vihArachAyAyaM, kUTAgAramahAgehacchAyAya pharitokAseti attho| sA kira kUTAgArasAlA dakkhiNuttarato dIghA pAcInamukhA, tenassA purato mahatI chAyA patthaTA hoti, sIho tattha bhagavato AsanaM paJapesi / 363. atha kho bhagavA dvArantarehi ceva vAtapAnantarehi ca nikkhamitvA vidhAvantAhi vippharantIhi chabbaNNAhi buddharasmIhi saMsUcitanikkhamano valAhakantarato puNNacando viya kUTAgArasAlato nikkhamitvA paJattavarabuddhAsane nisIdi / tena vuttaM - "atha kho bhagavA vihArA nikkhamma vihArapacchAyAya paJatte Asane nisIdI"ti / 364-365. purimAni, bhante, divasAni purimatarAnIti ettha hiyyo divasaM purimaM nAma, tato paraM purimataraM / tato paTThAya pana sabbAni purimAni ceva purimatarAni ca honti / yadaggeti mUladivasato paTThAya yaM divasaM aggaM parakoTiM katvA viharAmIti attho, yAva vihAsinti vuttaM hoti / idAni tassa parimANaM dassento "naciraM tINi vassAnI"ti Aha / atha vA yadaggeti yaM divasaM aggaM katvA naciraM tINi vassAni viharAmItipi 250
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.366-371-372) oTThaddhalicchavIvatthuvaNNanA 251 attho / yaM divasaM Adi katvA naciraM vihAsiM tINiyeva vassAnIti vuttaM hoti / ayaM kira bhagavato pattacIvaraM gaNhanto tINi saMvaccharAni bhagavantaM upaTTAsi, taM sandhAya evaM vadati / piyarUpAnIti piyajAtikAni sAtajAtikAni / kAmUpasaMhitAnIti kAmassAdayuttAni / rajanIyAnIti rAgajanakAni / no ca kho dibbAni saddAnIti kasmA sunakkhatto tAni na suNAti ? so kira bhagavantaM upasaGkamitvA dibbacakkhuparikammaM yAci, tassa bhagavA Acikkhi, so yathAnusiTuM paTipanno dibbacakkhaM uppAdetvA devatAnaM rUpAni disvA cintesi "imasmiM sarIrasaNThAne saddena madhurena bhavitabbaM, kathaM nu kho naM suNeyya"nti bhagavantaM upasaGkamitvA dibbasotaparikammaM pucchi| ayaJca atIte ekaM sIlavantaM bhikkhuM kaNNasakkhaliyaM paharitvA badhiramakAsi / tasmA parikammaM karontopi abhabbo dibbasotAdhigamAya / tenassa na bhagavA parikammaM kathesi / so ettAvatA bhagavati AghAtaM bandhitvA cintesi - "addhA samaNassa gotamassa evaM hoti - 'ahampi khattiyo ayampi khattiyo, sacassa ANaM vaDDissati, ayampi sabbaJjU bhavissatI'ti usUyAya mayhaM na kathesI"ti / so anukkamena gihibhAvaM patvA tamatthaM mahAlilicchavino kathento evamAha / 366-371. ekaMsabhAvitoti ekaMsAya ekakoThThAsAya bhAvito, dibbAnaM vA rUpAnaM dassanatthAya dibbAnaM vA saddAnaM savanatthAya bhAvitoti attho| tiriyanti anudisAya / ubhayaMsabhAvitoti ubhayaMsAya ubhayakoTThAsAya bhAvitoti attho / ayaM kho mahAli hetUti ayaM dibbAnaMyeva rUpAnaM dassanAya ekaMsabhAvito samAdhi hetu / imamatthaM sutvA so licchavI cintesi - "idaM dibbasotena saddasuNanaM imasmiM sAsane uttamatthabhUtaM mache imassa nUna atthAya ete bhikkhU paJjAsampi saTThipi vassAni apaNNakaM brahmacariyaM caranti, yaMnUnAhaM dasabalaM etamatthaM puccheyya"nti / 372. tato tamatthaM pucchanto "etAsaM nUna, bhante"tiAdimAha / samAdhibhAvanAnanti ettha samAdhiyeva samAdhibhAvanA, ubhayaMsabhAvitAnaM samAdhInanti attho / atha yasmA sAsanato bAhirA etA samAdhibhAvanA, na ajjhttikaa| tasmA tA paTikkhipitvA yadatthaM bhikkhU brahmacariyaM caranti, taM dassento bhagavA "na kho mahAlI"tiAdimAha / 251
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (6.373-374-375) catuariyaphalavaNNanA ___373. tiNNaM saMyojanAnanti sakkAyadiTThiAdInaM tiNNaM bandhanAnaM / tAni hi vaTTadukkhamaye rathe satte saMyojenti, tasmA saMyojanAnIti vuccanti / sotApanno hotIti maggasotaM Apanno hoti / avinipAtadhammoti catUsu apAyesu apatanadhammo / niyatoti dhammaniyAmena niyato / sambodhiparAyaNoti uparimaggattayasaGkhAtA sambodhi paraM ayanaM assa, anena vA pattabbAti sambodhiparAyaNo / tanuttAti pariyuTThAnamandatAya ca kadAci karahaci uppattiyA ca tanubhAvA / orambhAgiyAnanti heTThAbhAgiyAnaM, ye hi baddho upari suddhAvAsabhUmiyaM nibbattituM na skkoti| opapAtikoti sesayonipaTikkhepavacanametaM / tattha . parinibbAyIti tasmiM uparibhaveyeva parinibbAnadhammo | anAvattidhammoti tato brahmalokA puna paTisandhivasena anAvattanadhammo / cetovimuttinti cittavisuddhiM, sabbakilesabandhanavimuttassa arahattaphalacittassetaM adhivacanaM / pAvimuttinti etthApi sabbakilesabandhanavimuttA arahattaphalapaJjAva pAvimuttIti veditabbA / diveva dhammeti imasmiMyeva attabhAve | sayanti sAmaM / abhiJAti abhijAnitvA / sacchikatvAti paccakkhaM katvA / atha vA abhiJA sacchikatvAti abhijJAya abhivisiTena jANena sacchikaritvAtipi attho / upasampajjAti patvA paTilabhitvA / idaM sutvA licchavirAjA cintesi - "ayaM pana dhammo na sakuNena viya uppatitvA, nApi godhAya viya urena gantvA sakkA paTivijjhituM, addhA pana imaM paTivijjhantassa pubbabhAgappaTipadAya bhavitabaM, pucchAmi tAva na"nti / ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 374-375. tato bhagavantaM pucchanto "atthi pana bhante"tiAdimAha / aTThanikoti paJcaGgikaM turiyaM viya aTThaGgiko gAmo viya ca aTThaGgamattoyeva hutvA aTThaGgiko, na aGgato ao maggo nAma asthi / tenevAha - "seyyathidaM, sammArdAi mmAdidi...pe0... sammAsamAdhI'ti / tattha sammAdassanalakkhaNA smmaaditttthi| sammA abhiniropanalakkhaNo smmaasngkppo| sammA pariggahaNalakkhaNA smmaavaacaa| sammA samuTThApanalakkhaNo smmaakmmnto| sammA vodApanalakkhaNo smmaaaajiivo| sammA paggahalakkhaNo smmaavaayaamo| sammA upaTThAnalakkhaNA smmaasti| sammA samAdhAnalakkhaNo sammAsamAdhi / etesu ekekassa tINi
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.374-375-374-375) ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 253 tINi kiccAni honti / seyyathidaM, sammAdiTThi tAva a hipi attano paccanIkakilesehi saddhiM micchAdilui pajahati, nirodhaM ArammaNaM karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaTicchAdakamohavidhamanavasena asmmohto| sammAsaGkappAdayopi tathaiva micchAsaGkappAdIni pajahanti, nirodhaJca ArammaNaM karonti, visesato panettha sammAsaGkappo sahajAtadhamme abhiniropeti / sammAvAcA sammA pariggaNhati / sammAkammanto sammA samuTThApeti / sammAAjIvo sammA vodApeti / sammAvAyAmo sammA paggaNhati / sammAsati sammA upaTThApeti / sammAsamAdhi sammA padahati / api cesA sammAdiTThi nAma pubbabhAge nAnAkkhaNA nAnArammaNA hoti, maggakkhaNe ekakkhaNA ekArammaNA / kiccato pana "dukkhe ANa"ntiAdIni cattAri nAmAni labhati / sammAsaGkappAdayopi pubbabhAge nAnAkkhaNA nAnArammaNA honti / maggakkhaNe ekakkhaNA ekArammaNA / tesu sammAsaGkappo kiccato "nekkhammasaGkappo''tiAdIni tINi nAmAni labhati / sammA vAcAdayo tisso viratiyopi honti, cetanAdayopi honti, maggakkhaNe pana viratiyeva / sammAvAyAmo sammAsatIti idampi dvayaM kiccato sammappadhAnasatipaTThAnavasena cattAri nAmAni lbhti| sammAsamAdhi pana pubbabhAgepi maggakkhaNepi sammAsamAdhiyeva / iti imesu aTThasu dhammesu bhagavatA nibbAnAdhigamAya paTipannassa yogino bahukArattA paThamaM sammAdiTThi desitaa| ayahi "paJApajjoto pacAsattha"nti (dha0 sa0 20) ca vuttaa| tasmA etAya pubbabhAge vipassanAJANasaGghAtAya sammAdiTThiyA avijjandhakAraM vidhamitvA kilesacore ghAtento khemena yogAvacaro nibbAnaM pApuNAti / tena vuttaM - "nibbAnAdhigamAya paTipannassa yogino bahukArattA paThamaM sammAdiTThi desitA''ti / sammAsaGkappo pana tassA bahukAro, tasmA tadanantaraM vutto / yathA hi heraJiko hatthena parivaThUtvA parivaThUtvA cakkhunA kahApaNaM olokento- "ayaM cheko, ayaM kUTo"ti jAnAti / evaM yogAvacaropi pubbabhAge vitakkena vitakketvA vipassanApaJjAya olokayamAno- "ime dhammA kAmAvacarA, ime dhammA rUpAvacarAdayo''ti pajAnAti / yathA vA pana purisena koTiyaM gahetvA parivaThUtvA parivaThUtvA dinnaM mahArukkhaM tacchako vAsiyA tacchetvA kamme upaneti, evaM vitakkena vitakketvA vitakketvA dinne dhamme yogAvacaro pAya- "ime kAmAvacarA, ime rUpAvacarA"tiAdinA nayena paricchinditvA kamme 253
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (6.376-377-376-377) upaneti / tena vuttaM- "sammAsaGkappo pana tassA bahukAro, tasmA tadanantaraM vutto''ti / svAyaM yathA sammAdiTThiyA evaM sammAvAcAyapi upakArako / yathAha - "pubbe kho, visAkha, vitakketvA vicAretvA pacchA vAcaM bhindatI"ti, (ma0 ni0 1.463) tasmA tadanantaraM sammAvAcA vuttaa| yasmA pana - "idaJcidaJca karissAmA"ti paThamaM vAcAya saMvidahitvA loke kammante payojenti; tasmA vAcA kAyakammassa upakArikAti sammAvAcAya anantaraM sammAkammanto vutto| catubbidhaM pana vacIduccaritaM, tividhaJca kAyaduccaritaM pahAya ubhayaM sucaritaM pUrentasseva yasmA AjIvaTThamakaM sIlaM pUreti, na itarassa, tasmA tadubhayAnantaraM sammAAjIvo vutto| evaM visuddhAjIvena pana "parisuddho me AjIvo"ti ettAvatA ca paritosaM katvA suttapamattena viharituM na yuttaM, atha kho "sabbiriyApathesu idaM vIriyaM samArabhitabbanti dassetuM tadanantaraM sammAvAyAmo vutto| tato "AraddhavIriyenapi kAyAdIsu catUsu vatthUsu sati sUpaTThitA kAtabbA''ti dassanatthaM tadanantaraM sammAsati desitA / yasmA panevaM sUpaTThitA sati samAdhissupakArAnupakArAnaM dhammAnaM gatiyo samannesitvA pahoti ekattArammaNe cittaM samAdhAtuM, tasmA sammAsatiyA anantaraM sammAsamAdhi desitoti veditabbo / etesaM dhammAnaM sacchikiriyAyAti etesaM sotApattiphalAdInaM paccakkhakiriyatthAya / dve pabbajitavatthuvaNNanA 376-377. ekamidAhanti idaM kasmA AraddhaM ? ayaM kira rAjA- "rUpaM attA''ti evaMladdhiko, tenassa desanAya cittaM nAdhimuccati / atha bhagavatA tassa laddhiyA AvikaraNatthaM ekaM kAraNaM AharituM idamAraddhaM / tatrAyaM saGkhapattho - "ahaM ekaM samayaM ghositArAme viharAmi, tatra vasantaM maM te dve pabbajitA evaM pucchiMsu / athAhaM tesaM buddhappAdaM dassetvA tantidhammaM nAma kathento idamavocaM - "Avuso, saddhAsampanno nAma kulaputto evarUpassa satthu sAsane pabbajito, evaM tividhaM sIlaM pUretvA paThamajjhAnAdIni patvA Thito 'taM jIvantiAdIni vadeyya, yuttaM nu kho etamassA''ti ? tato tehi "yutta"nti vutte "ahaM kho panetaM, Avuso, evaM jAnAmi, evaM passAmi, atha ca panAhaM na vadAmI''ti taM vAdaM paTikkhipitvA uttari khINAsavaM dassetvA "imassa evaM vattuM na yutta''nti avocaM / te mama vacanaM sutvA attamanA ahesunti / evaM vutte sopi attamano 254
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.376-377-376-377) dvepabbajitavatthuvaNNanA 255 ahosi / tenAha - "idamavoca bhgvaa| attamano oTThaddho licchavI bhagavato bhAsitaM abhinandI"ti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAlisuttavaNNanA nidvitaa| 255
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. jAliyasuttavaNNanA Dhe pabbajitavatthuvaNNanA 378. evaM me sutaM...pe0... kosambiyanti jAliyasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / ghositArAmeti ghositena seTThinA kate ArAme | pubbe kira allakapparaTuM nAma ahosi / tato kotUhaliko nAma dalido chAtakabhayena saputtadAro avantiraTuM gacchanto puttaM vahituM asakkonto chaDDetvA agamAsi, mAtA nivattitvA taM gahetvA gatA, te ekaM gopAlakagAmaM pavisiMsu / gopAlakena ca tadA bahupAyAso paTiyatto hoti, te tato pAyAsaM labhitvA bhujiMsu / atha so puriso balavapAyAsaM bhutto jIrApetuM asakkonto rattibhAge kAlaM katvA tattheva sunakhiyA kucchismiM paTisandhiM gahetvA kukkuro jAto, so gopAlakassa piyo ahosi / gopAlako ca paccekabuddhaM upaTTahati / paccekabuddhopi bhattakiccapariyosAne kukkurassa ekekaM piNDaM deti, so paccekabuddhe sinehaM uppAdetvA gopAlakena saddhiM paNNasAlampi gacchati / gopAlake asannihite bhattavelAyaM sayameva gantvA kAlArocanatthaM paNNasAladvAre bhussati, antarAmaggepi caNDamige disvA bhussitvA palApeti / so paccekabuddhe mudukena cittena kAlaMkatvA devaloke nibbatti / tatrassa ghosakadevaputto tveva nAmaM ahosi / so devalokato cavitvA kosambiyaM ekassa kulassa ghare nibbatti / taM aputtako seTTi tassa mAtApitUnaM dhanaM datvA puttaM katvA aggahesi / atha attano putte jAte sattakkhattuM ghAtApetuM upakkami / so puJjavantatAya sattasupi ThAnesu maraNaM appatvA avasAne ekAya seTThidhItAya veyyattiyena laddhajIvito aparabhAge pituaccayena seTThidvAnaM patvA ghosakaseTTi nAma jaato| aJapi kosambiyaM kukkuTaseTTi, pAvAriyaseThThIti dve seTTino atthi, iminA saddhiM tayo ahesuM / tena ca samayena himavantato paJcasatatApasA sarIrasantappanatthaM antarantarAkosambiM 256
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7.378-378) dve pabbajitavatthuvaNanA Agacchanti, tesaM ete tayo seTThI attano attano uyyAnesu paNNakuTiyo katvA upaTThAnaM karonti / athekadivasa te tApasA himavantato AgacchantA mahAkantAre tasitA kilantA ekaM mahantaM vaTarukkhaM patvA tattha adhivatthAya devatAya santikA saGgrahaM paccAsisantA nisIdiMsu / devatA sabbAlaGkAravibhUsitaM hatthaM pasAretvA tesaM pAnIyapAnakAdIni datvA kilamathaM paTivinodesi, ete devatAyAnubhAvena vihitA pucchiMsu - "kiM nu kho, devate, kammaM katvA tayA ayaM sampatti laddhA "ti ? devatA Aha- "loke buddho nAma bhagavA uppanno, so etarahi sAvatthiyaM viharati, anAthapiNDiko gahapati taM upaTThahati / so uposathadivasesu attano bhatakAnaM pakatibhattavetanameva datvA uposathaM kArApesi / athAhaM ekadivasaM majjhanhike pAtarAsatthAya Agato kaJci bhatakakammaM akarontaM disvA - 'ajja manussA kasmA kammaM na karontI 'ti pucchiM / tassa me tamatthaM ArocesuM / athAhaM etadavocaM - 'idAni upaDDhadivaso gato, sakkA nu kho upaposathaM kAturanti / tato seTThissa paTivedetvA "sakkA kAtu 'nti Aha / svAhaM upaDDhadivasaM upaposathaM samAdiyitvA tadava kAlaM katvA imaM sampattiM paTilabhi"nti / atha te tApasA "buddho kira uppannoti saJjAtapItipAmojjA tatova sAvatthiM gantukAmA hutvApi - "bahukArA no upaTThAkaseTThino tesampi imamatthamArocessAmA 'ti kosambiM gantvA seTThIhi katasakkArabahumAnA " tadaheva mayaM gacchAmA "ti AhaMsu / "kiM, bhante, turitAttha, nanu tumhe pubbe cattAro paJca mAse vasitvA gacchathA " ti ca vutte taM pavattiM ArocesuM / "tena hi bhante, saheva gacchAmA "ti ca vutte " gacchAma mayaM, tumhe saNikaM AgacchathA"ti sAvatthiM gantvA bhagavato santike pabbajitvA arahattaM pApurNisu / tepi seTThino paJcasatapaJcasatasakaTaparivArA sAvatthiM gantvA dAnAdIni datvA kosambiM AgamanatthAya bhagavantaM yAcitvA paccAgamma tayo vihAre kAresuM / tesu kukkuTaseTThinA to kukkuTArAmo nAma, pAvAriyaseTThinA kato pAvArikambavanaM nAma, ghositaseTThinA kato ghositArAmo nAma ahosi / taM sandhAya vuttaM - "kosambiyaM viharati ghositArAmeti / I 257 muNDiyoti idaM tassa nAmaM / jAliyoti idampi itarassa nAmameva / yasmA panassa upajjhAyo dArumayena pattena piNDAya carati, tasmA dArupattikantevAsIti vuccati / etadavocunti upArambhAdhippAyena vAdaM AropetukAmA hutvA etadavocuM / iti kira saM ahosi, sace samaNo gotamo "taM jIvaM taM sarIra "nti vakkhati, athassa mayaM etaM vAdaM AropessAma "bho gotama, tumhAkaM laddhiyA idheva satto bhijjati, tena vo vAdo 257
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (7.379-380-379-380) ucchedavAdo hotI"ti / sace pana "acaM jIvaM anaM sarIra'"nti vakkhati, athassetaM vAdaM AropessAma "tumhAkaM vAde rUpaM bhijjati, na satto bhijjati / tena vo vAde satto sassato ApajjatI'ti / atha bhagavA "ime vAdAropanatthAya pa'haM pucchanti, mama sAsane ime dve ante anupagamma majjhimA paTipadA atthIti na jAnanti, handa nesaM paJhaM avissajjetvA tassAyeva paTipadAya AvibhAvatthaM dhammaM desemI''ti cintetvA "tena hAvuso''tiAdimAha / 379-380. tattha kallaM nu kho tassetaM vacanAyAti tassetaM saddhApabbajitassa tividhaM sIlaM paripUretvA paThamajjhAnaM pattassa yuttaM nu kho etaM vattunti attho| taM sutvA paribbAjakA puthujjano nAma yasmA nibicikiccho na hoti, tasmA kadAci evaM vadeyyAti maJjamAnA - "kallaM tassetaM vacanAyA"ti Ahesu / atha ca panAhaM na vadAmIti ahaM etamevaM jAnAmi, no ca evaM vadAmi, atha kho kasiNaparikammaM katvA bhAventassa paJjAbalena uppannaM mahaggatacittametanti sajhaM tthpesiN| na kallaM tassetanti idaM te paribbAjakA -- "yasmA khINAsavo vigatasammoho tiNNavicikiccho, tasmA na yuttaM tassetaM vattu'nti maJamAnA vadanti / sesamettha uttAnatthamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM jAliyasuttavaNNanA nihitaa| 258
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA acelakassapavatthuvaNNanA 381. evaM me sutaM...pe0... uruJjAyaM viharatIti mahAsIhanAdasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA | uruLAyanti uruJAti tassa rahassapi nagarassapi etadeva nAmaM, bhagavA urujhAnagaraM upanissAya viharati / kaNNakatthale migadAyeti tassa nagarassa avidUre kaNNakatthalaM nAma eko ramaNIyo bhUmibhAgo asthi / so migAnaM abhayatthAya dinnattA "migadAyo"ti vuccati, tasmiM kaNNakatthale migdaaye| aceloti naggaparibbAjako / kassapoti tassa nAmaM / tapassinti tapanissitakaM / lUkhAjIvinti acelakamuttAcArAdivasena lUkho AjIvo assAti lUkhAjIvI, taM lUkhAjIviM / upakkosatIti upaNDeti / upavadatIti hILeti vambheti / dhammassa ca anudhammaM byAkarontIti bhotA gotamena vuttakAraNassa anakAraNaM kathenti / sahadhammiko vAdAnavAdoti parehi vattakAraNena sakAraNo hatvA tamhAkaM vAdo vA anuvAdo vA vijhUhi garahitabbaM, kAraNaM koci appamattakopi kiM na Agacchati / idaM vuttaM hoti, "kiM sabbAkArenapi tava vAde gAravhaM kAraNaM natthI''ti / anabbhakkhAtukAmAti na abhUtena vattukAmA / 382. ekaccaM tapassiM lUkhAjIvintiAdIsu idhekacco acelakapabbajjAditapanissitattA tapassI "lUkhena jIvitaM kappessAmI''ti tiNagomayAdibhakkhanAdIhi nAnappakArehi attAnaM kilameti, appapuJjatAya ca sukhena jIvitavuttimeva na labhati, so tINi duccaritAni pUretvA niraye nibbattati / aparo tAdisaM tapanissitopi pujavA hoti, labhati lAbhasakkAraM / so "na dAni mayA sadiso atthI''ti attAnaM ucce ThAne sambhAvetvA "bhiyyosomattAya lAbha 259
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA uppAdessAmI'ti anesanavasena tINi duccaritAni pUretvA niraye nibbattati / i sandhAya paThamanayo vRtto / " aparo tapanissitako lUkhAjIvI appapuJJo hoti, na labhati sukhena jIvitavRttiM / so "mayhaM pubbepi akatapuJJatAya sukhajIvikA nuppajjati, handa dAni puJJAni karomI'ti tINi sucaritAni pUretvA sagge nibbattati / ( 8.382 - 382) aparo lUkhAjIvI puJJavA hoti, labhati sukhena jIvitavuttiM / so- "mahaM pubbepi katapuJJatAya sukhajIvikA uppajjatI 'ti cintetvA anesanaM pahAya tINi sucaritAni pUretvA sagge nibbattati / ime dve sandhAya dutiyanayo vRtto / eko pana tapassI appadukkhavihArI hoti bAhirakAcArayutto tApaso vA channaparibbAjako vA, appapuJJatAya ca manApe paccaye na labhati / so anesanavasena tINi duccaritAni pUretvA attAnaM sukhe ThapetvA niraye nibbattati / aparo puJJavA hoti, so- "na dAni mayA sadiso atthI "ti mAnaM uppAdevA anesanavasena lAbhasakkAraM vA uppAdento micchAdiTThivasena- "sukho imissA paribbAjikAya daharAya mudukAya lomasAya samphasso 'tiAdIni cintetvA kAmesu pAtabyataM vA Apajjanto tINi duccaritAni pUretvA niraye nibbattati / ime dve sandhAya niyo vRtta / aparo pana appadukkhavihArI appapuJJo hoti, so- "ahaM pubbepi akatapuJJatAya sukhena jIvikaM na labhAmI ti tINi sucaritAni pUretvA sagge nibbattati / aparo puJJavA hoti, so- "pubbepAhaM katapuJJatAya sukhaM labhAmi, idAni puJJAni karissAmI'ti tINi sucaritAni pUretvA sagge nibbattati / ime dve sandhAya catuthayo tto / idaM titthiyavasena AgataM, sAsanepi pana labbhati / ekaccI hi dhutaGgasamAdAnavasena lUkhAjIvI hoti, appapuJJatAya vA sakalampi gAmaM vicaritvA udarapUraM na labhati / so- "paccaye uppAdessAmI' 'ti vejjakammAdivasena vA 260
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.383-384) acelakassapavatthuvaNNanA anesanaM katvA, arahattaM vA paTijAnitvA, tINi vA kuhanavatthUni paTisevitvA niraye nibbattati / aparo ca tAdisova puJJavA hoti / so tAya puJJasampattiyA mAnaM janayitvA uppannaM lAbhaM thAvaraM kattukAmo anesanavasena tINi duccaritAni pUretvA niraye uppajjati / 261 aparo samAdinnadhutaGgo appapuJJava hoti, na labhati sukhena jIvitavRttiM / so - "pubbepAhaM akatapuJJatAya kiJci na labhAmi, sace idAni anesanaM karissaM, Ayatimpi dullabhasukho bhavissAmI 'ti tINi sucaritAni pUretvA arahattaM pattuM asakkonto sagge nibbattati / aparo puJJavA hoti, so - "pubbepAhaM katapuJJatAya etarahi sukhito, idAnipi puJJa karissAmI"ti anesanaM pahAya tINi sucaritAni pUretvA arahattaM pattuM asakkonto sagge nibbattati / 383. AgatiJcAti - " asukaTThAnato nAma ime AgatA "ti evaM AgatiJca / gatiJcAti idAni gantabbaTThAnaJca / cutiJcAti tato cavanaJca / upapattiJcAti tato cutAnaM puna upapattiJca / kiM sabbaM tapaM garahissAmIti - "kena kAraNena garahissAmi, garahitabbameva hi mayaM garahAma, pasaMsitabbaM pasaMsAma, na bhaNDikaM karonto mahArajako viya dhotaJca adhotaJca ekato karomA ti dasseti / idAni tamatthaM pakAsento - "santi kassapa eke samaNabrAhmaNAti AdimAha / 384. yaM te ekaccanti paJcavidhaM sIlaM, taJhi loke na koci "na sAdhU 'ti vadati / puna yaM te ekaccanti paJcavidhaM veraM taM na koci " sAdhU" ti vadati / puna yaM te ekaccanti paJcadvAre asaMvaraM, te kira- "cakkhu nAma na nirundhitabbaM, cakkhunA manApaM rUpaM daTThabbanti vadanti, esa nayo sotAdIsu / puna yaM te ekaccanti paJcadvAre saMvaraM / evaM paresaM vAdena saha attano vAdassa samAnAsamAnataM dassetvA idAni attano 261
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (8.385-386-392) vAdena saha paresaM vAdassa samAnAsamAnataM dassento "yaM maya"ntiAdimAha / tatrApi paJcasIlAdivaseneva attho veditabbo / samanuyujApanakathAvaNNanA 385. samanuyuJjantanti samanuyuJjantu, ettha ca laddhiM pucchanto samanuyuJjati nAma, kAraNaM pucchanto samanugAhati nAma, ubhayaM pucchanto samanubhAsati nAma / satthArA vA satthAranti satthArA vA saddhiM satthAraM upasaMharitvA - "kiM te satthA te dhamme sabbaso pahAya vattati, udAhu samaNo gotamo''ti / dutiyapadepi eseva nayo / idAni tamatthaM yojatvA dassento- "ye imesaM bhavata"ntiAdimAha / tattha akusalA akusalasaGkhAtAti akusalA ceva "akusalA'"ti ca saGkhAtA jAtA koTThAsaM vA katvA ThapitAti attho / esa nayo sabbapadesu / api cettha sAvajjAti sdosaa| na alamariyAti niddosaTena ariyA bhavituM nAlaM asamatthA / 386-392. yaM viSaM samanuyuJjantAti yena vijU amhe ca aJce ca pucchantA evaM vadeyyuM, taM ThAnaM vijjati, atthi taM kAraNanti attho| yaM vA pana bhonto pare gaNAcariyAti pare pana bhonto gaNAcariyA yaM vA taM vA appamattakaM pahAya vattantIti attho / amheva tattha yebhuyyena pasaMseyyunti idaM bhagavA satthArA satthAraM samanuyuJjanepi Aha - saGghana saMghaM smnuyunyjnepi| kasmA ? saGghapasaMsAyapi satthuyeva pasaMsAsiddhito / pasIdamAnApi hi buddhasampattiyA saGgha, saGghasampattiyA ca buddhe pasIdanti, tathA hi bhagavato sarIrasampattiM disvA, dhammadesanaM vA sutvA bhavanti vattAro- "lAbhA vata bho sAvakAnaM ye evarUpassa satthu santikAvacarA"ti, evaM buddhasampattiyA saGgha pasIdanti / bhikkhUnaM panAcAragocaraM abhikkamapaTikkamAdIni ca disvA bhavanti vattAro- "santikAvacarAnaM vata bho sAvakAnaM ayaJca upasamaguNo satthu kIva rUpo bhavissatI"ti, evaM saGghasampattiyA buddhe pasIdanti / iti yA satthupasaMsA, sA saGghassa / yA saGghassa pasaMsA, sA satthUti saGghapasaMsAyapi satthuyeva pasaMsAsiddhito bhagavA dvIsupi nayesu - "amheva tattha yebhuyyena pasaMseyyu"nti Aha / samaNo gotamo ime dhamme anavasesaM pahAya vattati, yaM vA pana bhonto pare gaNAcariyAtiAdIsupi panettha ayamadhippAyo - sampattasamAdAnasetughAtavasena hi tisso viratiyo / tAsu sampattasamAdAna viratimattameva aosaM hoti, setughAtavirati pana sabbena 262
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.393-394) ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 263 sabbaM ntthi| paJcasu pana tadaGgavikkhambhanasamucchedapaTipassaddhinissaraNappahAnesu aTThasamApattivasena ceva vipassanAmattavasena ca tadaGgavikkhambhanappahAnamattameva asaM hoti / itarAni tINi pahAnAni sabbena sab natthi / tathA sIlasaMvaro, khantisaMvaro, ANasaMvaro, satisaMvaro, vIriyasaMvaroti paJca saMvarA, tesu paJcasIlamattameva adhivAsanakhantimattameva ca asaM hoti, sesaM sabbena sab natthi / paJca kho panime uposathuddesA, tesu paJcasIlamattameva asaM hoti / pAtimokkhasaMvarasIlaM sabbena sabbaM natthi / iti akusalappahAne ca kusalasamAdAne ca, tIsu viratIsu, paJcasu pahAnesu, paJcasu saMvaresu, paJcasu uddesesu,- "ahameva ca mayhaJca sAvakasaGgho loke pacAyati, mayA hi sadiso satthA nAma, mahaM sAvakasaGghana sadiso saGgho nAma natthI''ti bhagavA sIhanAdaM nadati / / ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 393. evaM sIhanAdaM naditvA tassa sIhanAdassa aviparItabhAvAvabodhanatthaM - "atthi, kassapa, maggo"tiAdimAha / tattha maggoti lokuttrmggo| paTipadAti pubbabhAgapaTipadA / kAlavAdItiAdIni brahmajAle vaNNitAni / idAni taM duvidhaM maggaJca paTipadaJca ekato katvA dassento - "ayameva ariyo"tiAdimAha / idaM pana sutvA acelo cintesi - "samaNo gotamo mavhayeva maggo ca paTipadA ca atthi, aJjesaM natthIti maJati, handassAhaM amhAkampi maggaM kathemI''ti / tato acelakapaTipadaM kathesi / tenAha - "evaM vutte acelo kassapo bhagavantaM etadavoca...pe0... udakorohanAnuyogamanuyutto viharatIti / tapopakkamakathAvaNNanA 394. tattha tapopakkamAti tapArambhA, tapakammAnIti attho / sAmaJjasaGghAtAti smnnkmmsngkhaataa| brahmajJasaGghAtAti braahmnnkmmsngghaataa| acelakoti niccolo, naggoti attho / muttAcAroti visaTThAcAro, uccArakammAdIsu lokiyakulaputtAcArena virahito Thitakova uccAraM karoti, passAvaM karoti, khAdati, bhuJjati ca / hatthApalekhanoti hatthe piNDamhi Thite jivhAya hatthaM apalikhati, uccAraM vA katvA hatthasmi va daNDakasaJjI hutvA hatthena apalikhati / "bhikkhAgahaNatthaM ehi, bhante''ti vutto na etIti na ehibhddntiko| "tena 263
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (8.394-394) hi tiThTha, bhante''ti vuttopi na tidvatIti ntitttthbhddntiko| tadubhayampi kira so - "etassa vacanaM kataM bhavissatI"ti na karoti / abhihaTanti puretaraM gahetvA AhaTaM bhikkhaM, uddissakatanti "imaM tumhe uddissa katanti evaM ArocitaM bhikkhaM / na nimantananti "asukaM nAma kulaM vA vIthiM vA gAmaM vA paviseyyAthA''ti evaM nimantitabhikkhampi na sAdiyati, na gaNhati / na kumbhimukhAti kumbhito uddharitvA diyyamAnaM bhikkhaM na gaNhati / na kaLopimukhAti kaLopIti ukkhali vA pacchi vA, tatopi na gaNhati / kasmA ? kumbhikaLopiyo maM nissAya kaTacchunA pahAraM labhantIti / na eLakamantaranti ummAraM antaraM katvA diyyamAnaM na gaNhati / kasmA ? "ayaM maM nissAya antarakaraNaM labhatI"ti / daNDamusalesupi eseva nyo| dvinnanti dvIsu bhuJjamAnesu ekasmiM uTThAya dente na gaNhati / kasmA ? "ekassa kabaLantarAyo hotI''ti / na ganbhiniyAtiAdIsu pana "gabbhiniyA kucchiyaM dArako kilamati | pAyantiyA dArakassa khIrantarAyo hoti, purisantaragatAya ratiantarAyo hotI"ti na gaNhati / saMkittIsUti saMkittetvA katabhattesu, dubbhikkhasamaye kira acelakasAvakA acelakAnaM atthAya tato tato taNDulAdIni samAdapetvA bhattaM pacanti / ukkaTTho acelako tatopi na paTiggaNhati / na yattha sAti yattha sunakho- "piNDaM labhissAmI"ti upadvito hoti, tattha tassa adatvA AhaTaM na gaNhati / kasmA ? etassa piNDantarAyo hotIti / saNDasaNDacArinIti samUhasamUhacArinI, sace hi acelakaM disvA- "imassa bhikkhaM dassAmA''ti manussA bhattagehaM pavisanti, tesu ca pavisantesu kaLopimukhAdIsu nilInA makkhikA uppatitvA saNDasaNDA caranti, tato AhaTaM bhikkhaM na gaNhati / kasmA ? maM nissAya makkhikAnaM gocarantarAyo jAtoti / thusodakanti sabbasassasambhArehi kataM sovIrakaM / ettha ca surApAnameva sAvajjaM, ayaM pana sabbesupi sAvajjasaJI / ekAgArikoti yo ekasmiMyeva gehe bhikkhaM labhitvA nivattati / ekAlopikoti yo ekeneva Alopena yApeti / dvAgArikAdIsupi eseva nayo / ekissApi dattiyAti ekAya dattiyA / datti nAma ekA khuddakapAti hoti, yattha aggabhikkhaM pakkhipitvA Thapenti / ekAhikanti ekdivsntrikN| addhamAsikanti addhamAsantarikaM / pariyAyabhattabhojananti vArabhattabhojanaM, ekAhavArena dvIhavArena sattAhavArena aDDamAsavArenAti evaM divasavArena AgatabhattabhojanaM / 264
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.395-396) tapopakkamakathAvaNNanA 265 395. sAkabhakkhoti allsaakbhkkho| sAmAkabhakkhoti sAmAkataNDulabhakkho / nIvArAdIsu nIvAro nAma arache sayaMjAtA vIhijAti / dadulanti cammakArehi camma likhitvA chaDDitakasaTaM / haTaM vuccati silesopi sevAlopi / kaNanti kuNDakaM / AcAmoti bhattaukkhalikAya laggo jhAmakaodano, taM chaDDitaTThAnatova gahetvA khAdati, "odanakajiya"ntipi vadanti / piJjAkAdayo pAkaTA ev| pavattaphalabhojIti patitaphalabhojI / 396. sANAnIti sANavAkacoLAni / masANAnIti missakacoLAni / chavadussAnIti matasarIrato chaDDitavatthAni, erakatiNAdIni vA ganthetvA katanivAsanAni / paMsukUlAnIti pathaviyaM chaDDitanantakAni / tirITAnIti rukkhtcvtthaani| ajinanti ajinamigacammaM / ajinakkhipanti tadeva majjhe phAlitakaM / kusacIranti kusatiNAni ganthetvA katacIraM / vAkacIraphalakacIresupi eseva nyo| kesakambalanti manussakesehi katakambalaM / yaM sandhAya vuttaM __ "seyyathApi bhikkhave, yAni kAnici tantAvutAni vatthAni, kesakambalo tesaM paTikiTTho akkhAyati / kesakambalo, bhikkhave, sIte sIto, uNhe uNho appagyo ca dubbaNNo ca duggandho dukkhasamphasso"ti / vALakambalanti assavAlehi katakambalaM / ulUkapakkhikanti ulUkapakkhAni ganthetvA katanivAsanaM / ukkuTikappadhAnamanuyuttoti ukkuTikavIriyaM anuyutto, gacchantopi ukkuTikova hutvA uppatitvA uppatitvA gacchati / kaNTakApassayikoti ayakaNTake vA pakatikaNTake vA bhUmiyaM koTTetvA tattha cammaM attharitvA ThAnacaGkamAdIni karoti / seyyanti sayantopi tattheva seyyaM kappeti / phalakaseyyanti rukkhaphalake seyyaM / thaNDilaseyyanti thaNDile ucce bhUmiThAne seyyaM / ekapassayikoti ekapasseneva sayati / rajojalladharoti sarIraM telena makkhitvA rajuTThAnaTThAne tiTThati, athassa sarIre rajojallaM laggati, taM dhAreti / yathAsanthatikoti laddhaM AsanaM akopetvA yadeva labhati, tattheva nisiidnsiilo| vekaTikoti vikaTakhAdanasIlo / vikaTanti gUthaM vuccati / apAnakoti paTikkhittasItudakapAno / sAyaM tatiyamassAti saayttiykN| pAto, majjhanhike, sAyanti divasassa tikkhattuM pApaM pavAhessAmIti udakorohanAnuyogaM anuyutto viharatIti / 265
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (8.397-400-401) tapopakkamaniratthakatAvaNNanA ___397. atha bhagavA sIlasampadAdIhi vinA tesaM tapopakkamAnaM niratthakataM dassento"acelako cepi kassapa hotI"tiAdimAha / tattha ArakA vAti dUreyeva / averanti dosaveravirahitaM / abyApajjanti domanassabyApajjarahitaM / 398. dukkara, bho gotamAti idaM kassapo "mayaM pubbe ettakamattaM sAmaJca brahmajJaJcAti vicarAma, tumhe pana ajeyeva sAmaJaJca brahmacaJca vadathA"ti dIpento Aha / pakati kho esAti pakatikathA esA / imAya ca, kassapa, mattAyAti "kassapa yadi iminA pamANena evaM parittakena paTipattikkamena sAmanaM vA brahmajaM vA dukkaraM sudukkaraM nAma abhavissa, tato netaM abhavissa kallaM vacanAya dukkaraM sAmaJa"nti ayamettha padasambandhena saddhiM attho / etena nayena sabbattha padasambandho veditbbo| ___ 399. dujAnoti idampi so "mayaM pubbe ettakena samaNo vA brAhmaNo vA hotIti vicarAma, tumhe pana aJathA vadathA"ti idaM sandhAyAha / athassa bhagavA taM pakativAdaM paTikkhipitvA sabhAvatova dujjAnabhAvaM Avikaronto punapi- "pakati kho"tiAdimAha / tatrApi vuttanayeneva padasambandhaM katvA attho veditabbo / sIlasamAdhipaJjAsampadAvaNNanA 400-401. katamA pana sA, bho gotamAti kasmA pucchati / ayaM kira paNDito bhagavato kathentasseva kathaM uggahesi, atha attano paTipattiyA niratthakataM viditvA samaNo gotamo- "tassa 'cAyaM sIlasampadA, cittasampadA, paJjAsampadA abhAvitA hoti asacchikatA, atha kho so ArakAva sAmaJjA'tiAdimAha / handa dAni naM tA sampattiyo pucchAmI'ti sIlasampadAdivijAnanatthaM pucchati / athassa bhagavA buddhappAdaM dassetvA tantidhamma kathento tA sampattiyo dassetuM- "idha kassapA"tiAdimAha / imAya ca kassapa sIlasampadAyAti idaM arahattaphalameva sandhAya vuttaM / arahattaphalapariyosAnahi bhagavato sAsanaM / tasmA arahattaphalasampayuttAhi sIlacittapAsampadAhi aJA uttaritarA vA paNItatarA vA sIlAdisampadA natthIti Aha / 266
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.402-403) sIhanAdakathAvaNNanA 267 sIhanAdakathAvaNNanA 402. evaJca pana vatvA idAni anuttaraM mahAsIhanAdaM nadanto- "santi kassapa eke samaNabrAhmaNA"tiAdimAha / tattha ariyanti nirupakkilesaM paramavisuddhaM / paramanti uttama, paJcasIlAni hiAdi katvA yAva pAtimokkhasaMvarasIlA sIlameva, lokuttaramaggaphalasampayuttaM pana paramasIlaM nAma | nAhaM tatthAti tattha sIlepi paramasIlepi ahaM attano samasamaM mama sIlasamena sIlena mayA samaM puggalaM na passAmIti attho / ahameva tattha bhiyyoti ahameva tasmiM sIle uttmo| katamasmiM? yadidaM adhisIlanti yaM etaM uttamaM sIlanti attho / iti imaM paThamaM sIhanAdaM nadati / EEEEEE tapojigucchavAdAti ye tapojigucchaM vdnti| tattha tapatIti tapo, kilesasantApakavIriyassetaM nAmaM, tadeva te kilese jigucchatIti jigucchaa| ariyA paramAti ettha niddosattA ariyA, aTThaArambhavatthuvasenapi uppannA vipassanAvIriyasaGkhAtA tapojigucchA tapojigucchAva, maggaphalasampayuttA paramA nAma / adhijegucchanti idha jigucchabhAvo jegucchaM, uttamaM jegucchaM adhijegucchaM, tasmA yadidaM adhijegucchaM, tattha ahameva bhiyyoti evamettha attho daTThabbo / paJAdhikArepi kammassakatApaJA ca vipassanApaJA ca paJA nAma, maggaphalasampayuttA paramA paJA nAma / adhipaJjanti ettha liGgavipallAso veditabbo, ayaM panetthattho - yAyaM adhipaJJA nAma ahameva tattha bhiyyoti vimuttAdhikAre tadaGgavikkhambhanavimuttiyo vimutti nAma, samucchedapaTipassaddhinissaraNavimuttiyo pana paramA vimuttIti veditabbA / idhApi ca yadidaM adhivimuttIti yA ayaM adhivimutti, ahameva tattha bhiyyoti attho / 403. sujJAgAreti sujhe ghare, ekakova nisIditvAti adhippAyo / parisAsu cAti aTThasu parisAsu / vuttampi cetaM - "cattArimAni, sAriputta, tathAgatassa vesaarjjaani| yehi vesArajjehi samannAgato tathAgato AsabhaM ThAnaM paTijAnAti, parisAsu sIhanAdaM nadatI''ti (ma0 ni0 1.150) suttaM vitthAretab / pahaJca naM pucchantIti paNDitA devamanussA naM pa'haM abhisaGkharitvA pucchanti / 267
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (8.403-403) vyAkarotIti taGkhaNa va vissajjesi / cittaM ArAdhetIti paJhAvissajjanena mahAjanassa cittaM paritosetiyeva / no ca kho sotabbaM maJjantIti cittaM ArAdhetvA kathentassapissa vacanaM pare sotabbaM na mantIti. evaJca vadeyyanti attho| sotabbaJcassa majantIti devApi manussApi mahanteneva ussAhena sotabbaM maJjanti / pasIdantIti supasannA kallacittA muducittA honti / pasanAkAraM karontIti na muddhappasannAva honti, paNItAni cIvarAdIni veLuvanavihArAdayo ca mahAvihAre pariccajantA pasannAkAraM karonti / tathattAyAti yaM so dhammaM deseti tathA bhAvAya, dhammAnudhammapaTipattipUraNatthAya paTipajjantIti attho / tathattAya ca paTipajjantIti tathabhAvAya paTipajjanti, tassa hi bhagavato dhamma sutvA keci saraNesu keci paJcasu sIlesu patiThThahanti, apare nikkhamitvA pabbajanti / paTipanA ca ArAdhentIti taJca pana paTipadaM paTipannA pUretuM sakkonti, sabbAkArena pana pUrenti, paTipattipUraNena tassa bhoto gotamassa cittaM ArAdhentIti vattabbA / imasmiM panokAse ThatvA sIhanAdA samodhAnetabbA / ekaccaM tapassiM niraye nibbattaM passAmIti hi bhagavato eko siihnaado| aparaM sagge nibbattaM passAmIti eko / akusaladhammappahAne ahameva seTThoti eko / kusaladhammasamAdAnepi ahameva seTThoti eko / akusaladhammappahAne marahameva sAvakasaGgho seTThoti eko| kusaladhammasamAdAnepi marahayeva sAvakasaGgho seTThoti eko| sIlena mayhaM sadiso natthIti eko| vIriyena mayhaM sadiso natthIti eko| paJAya...pe0... vimuttiyA...pe0... sIhanAdaM nadanto parisamajjhe nisIditvA nadAmIti eko / visArado hutvA nadAmIti eko / pahaM maM pucchantIti eko / pa'haM puTTho vissajjemIti eko / vissajjanena parassa cittaM ArAdhemIti eko| sutvA sotabbaM maJjantIti eko / sutvA me pasIdantIti eko| pasannAkAraM karontIti eko / yaM paTipattiM desemi, tathattAya paTipajjantIti eko| paTipannA ca maM ArAdhentIti eko / iti purimAnaM dasannaM ekekassa - "parisAsu ca nadatI"ti Adayo dasa dasa parivArA / evaM te dasa purimAnaM dasannaM parivAravasena sataM purimA ca dasAti dasAdhikaM sIhanAdasataM hoti / ito aJjasmiM pana sutte ettakA sIhanAdA dullabhA, tenidaM suttaM mahAsIhanAdanti vuccati / iti bhagavA "sIhanAdaM kho samaNo gotamo nadati, taJca kho sujhAgAre nadatI"ti evaM vAdAnu vAdaM paTisedhetvA idAni parisati naditapubbaM sIhanAdaM dassento "ekamidAha"ntiAdimAha / 268
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.404-405) titthiyaparivAsakathAvaNNanA 269 titthiyaparivAsakathAvaNNanA 404. tattha tatra maM aJjataro tapabrahmacArIti tatra rAjagahe gijjhakUTe pabbate viharantaM maM aJataro tapabrahmacArI nigrodho nAma paribbAjako / adhijeguccheti vIriyena pApajigucchanAdhikAre pa'haM pucchi| idaM yaM taM bhagavA gijjhakUTe mahAvihAre nisinno udumbarikAya deviyA uyyAne nisinnassa nigrodhassa ca paribbAjakassa sandhAnassa ca upAsakassa dibbAya sotadhAtuyA kathAsallApaM sutvA AkAsenAgantvA tesaM santike patte Asane nisIditvA nigrodhena adhijegucche puTThapahaM vissajjesi, taM sandhAya vuttaM / paraM viya mattAyAti paramAya mattAya, atimahanteneva pamANenAti attho / ko hi, bhanteti ThapetvA andhabAlaM didigatikaM aJo paNDitajAtiko "ko nAma bhagavato dhammaM sUtvA na attamano assA'"ti vadati / labheyyAhanti idaM so- "ciraM vata me aniyyAnikapakkhe yojetvA attA kilamito, 'sukkhanadItIre nhAyissAmI'ti samparivattentena viya thuse koTTentena viya na koci attho nipphAdito / handAhaM attAnaM yoge yojessAmI"ti cintetvA Aha / atha bhagavA yo anena khandhake titthiyaparivAso paJatto, yo aJatithiyapubbo sAmaNerabhUmiyaM Thito - "ahaM bhante, itthannAmo aJatitthiyapubbo imasmiM dhammavinaye AkaGkhAmi upasampadaM, svAhaM, bhante, saMghaM cattAro mAse parivAsaM yAcAmI'"tiAdinA (mahAva0 86) nayena samAdiyitvA parivasati, taM sandhAya - "yo kho, kassapa, aJatitthiyapubbo"tiAdimAha / __405. tattha pabbajjanti vacanasiliTThatAvaseneva vuttaM, aparivasitvAyeva hi pabbajjaM lbhti| upasampadatthikena pana nAtikAlena gAmappavesanAdIni aTTha vattAni pUrentena parivasitabbaM / AraddhacittAti aTThavattapUraNena tuTThacittA, ayamettha saGghapattho / vitthArato panesa tithiyaparivAso samantapAsAdikAya vinayaTThakathAyaM pabbajjakhandhakavaNNanAya vuttanayena veditabbo / api ca metthAti api ca me ettha / puggalavamattatA viditAti puggalanAnattaM viditaM / "ayaM puggalo parivAsAraho, ayaM na parivAsAraho"ti idaM mayhaM pAkaTanti dasseti / tato kassapo cintesi - "aho acchariyaM buddhasAsanaM, yattha evaM ghaMsitvA koTTetvA yuttameva gaNhanti, ayuttaM chaDDentI"ti, tato suTutaraM pabbajjAya saJjAtussAho - "sace bhante"tiAdimAha / atha kho bhagavA tassa tibbacchandataM viditvA - "na kassapo parivAsaM arahatI''ti aJataraM bhikkhaM Amantesi - "gaccha bhikkhu kassapaM nhApetvA pabbAjetvA AnehI''ti / 269
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (8.405-405) so tathA katvA taM pabbAjetvA bhagavato santikaM AgamAsi / bhagavA taM gaNamajjhe nisIdApetvA upasampAdesi / tena vuttaM- "alattha kho acelo kassapo bhagavato santike pabbajja, alattha upasampada"nti / acirUpasampannoti upasampanno hutvA nacirameva / vUpakaTThoti vatthukAmakilesakAmehi kAyena ceva cittena ca vuupkttttho| appamattoti kammaTThAne satiM avijahanto / AtApIti kAyikacetasikasaGghAtena vIriyAtApena AtApI / pahitattoti kAye ca jIvite ca anapekkhatAya pesitacitto vissaTTaattabhAvo / yassatthAyAti yassa atthAya / kulaputtAti aacaarkulputtaa| sammadevAti hetunAva kAraNeneva / tadanuttaranti taM anuttaraM / brahmacariyapariyosAnanti maggabrahmacariyassa pariyosAnabhUtaM arahattaphalaM / tassa hi atthAya kulaputtA pabbajanti / diveva dhammeti imasmiMyeva attabhAve / sayaM abhijA sacchikatvAti attanAyeva pAya paccakkhaM katvA, aparappaccayaM katvAti attho / upasampajja vihAsIti pApuNitvA sampAdetvA vihAsi, evaM viharanto ca khINA jAti...pe0... abhaJAsIti / evamassa paccavekkhaNabhUmiM dassetvA arahattanikUTena desanaM niTThApetuM "aJjataro kho panAyasmA kassapo arahataM ahosI"ti vuttN| tattha aJjataroti eko| arahatanti arahantAnaM, bhagavato sAvakAnaM arahantAnaM abbhantaro ahosIti ayamettha adhippAyo / yaM yaM pana antarantarA na vuttaM, taM taM tattha tattha vuttattA pAkaTamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAsIhanAdasuttavaNNanA nihitaa| 270
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. poTTapAdasuttavaNNanA poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA __ 406. evaM me suttaM...pe0... sAvatthiyanti poTThapAdasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / sAvatthiyaM viharati jetavane anAthapiNDikassa ArAmeti sAvatthiM upanissAya yo jetassa kumArassa vane anAthapiNDikena gahapatinA ArAmo kArito, tattha viharati / poTThapAdo paribbAjakoti nAmena poTThapAdo nAma chnnpribbaajko| so kira gihikAle brAhmaNamahAsAlo kAmesuAdInavaM disvA cattAlIsakoTiparimANaM bhogakkhandhaM pahAya pabbajitvA titthiyAnaM gaNAcariyo jAto / samayaM pavadanti etthAti samayappavAdako, tasmiM kira ThAne cakItArukkhapokkharasAtippabhutayo brAhmaNA nigaNThaacelakaparibbAjakAdayo ca pabbajitA sannipatitvA attano attano samayaM vadanti kathenti dIpenti, tasmA so ArAmo samayappavAdakoti vuccati / sveva ca tindukAcIrasaGghAtAya timbarUrukkhapantiyA parikkhittattA tindukaaciiro| yasmA panettha paThamaM ekAva sAlA ahosi, pacchA mahApuJja paribbAjakaM nissAya bahU sAlA katA | tasmA tameva ekaM sAlaM upAdAya laddhanAmavasena ekasAlakoti vuccati / mallikAya pana pasenadiraJo deviyA uyyAnabhUto so pupphaphalasampanno ArAmoti katvA mallikAya ArAmoti saGkhyaM gto| tasmiM samayappavAdake tindukAcIre ekasAlake mallikAya ArAme / paTivasatIti nivAsaphAsutAya vsti| athekadivasaM bhagavA paccUsasamaye sabba tANaM pattharitvA lokaM pariggaNhanto ANajAlassa antogataM paribbAjakaM disvA"ayaM poTThapAdo mayhaM ANajAle pacAyati, kinnu kho bhavissatI"ti upaparikkhanto addasa - "ahaM ajja tattha gamissAmi, atha maM poTThapAdo nirodhaJca nirodhavuDhAnaJca pucchissati, tassAhaM sabbabuddhAnaM ANena saMsanditvA tadubhayaM kathessAmi, atha so 271
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.407-408) katipAhaccayena cittaM hatthisAriputtaM gahetvA mama santikaM Agamissati, tesamahaM dhamma desessAmi, desanAvasAne poTTapAdo maM saraNaM gamissati, citto hatthisAriputto mama santike pabbajitvA arahattaM paapunnisstii"ti| tato pAtova sarIrapaTijagganaM katvA surattadupaTTa nivAsetvA vijjulatAsadisaM kAyabandhanaM bandhitvA yugandharapabbataM parikkhipitvA ThitamahAmeghaM viya meghavaNNaM paMsukUlaM ekaMsavaragataM katvA paccagdhaM selamayapattaM vAmaaMsakUTe laggetvA sAvatthiM piNDAya pavisissAmIti sIho viya himavantapAdA vihArA nikkhami / imamatthaM sandhAya - "atha kho bhagavA"tiAdi vuttaM / 407. etadahosIti nagaradvArasamIpaM gantvA attano rucivasena sUriyaM oloketvA atippagabhAvameva disvA etaM ahosi| yaMnUnAhanti saMsayaparidIpano viya nipAto, buddhAnaJca saMsayo nAma natthi- "idaM karissAma, idaM na karissAma, imassa dhamma desessAma, imassa na desessAmA"ti evaM parivitakkapubbabhAgo panesa sabbabuddhAnaM labbhati / tenAha - "yaMnUnAha"nti, yadi panAhanti attho / 408. unnAdiniyAti uccaM nadamAnAya, evaM nadamAnAya cassA uddhaM gamanavasena ucco, disAsu patthaTavasena mahA saddoti uccAsaddamahAsadAya, tesahi paribbAjakAnaM pAtova vuTThAya kattabbaM nAma cetiyavattaM vA bodhivattaM vA AcariyupajjhAyavattaM vA yoniso manasikAro vA natthi / tena te pAtova vuTThAya bAlAtape nisinnA- "imassa hattho sobhano, / pAdo"ti evaM aJjamaJjassa hatthapAdAdIni vA Arabbha. itthiparisadArakadArikAdInaM vaNNe vA, ajhaM vA kAmassAdabhavassAdAdivatthu Arabbha kathaM samuTThApetvA anupubbena rAjakathAdianekavidhaM tiracchAnakathaM kathenti / tena vuttaM- "unnAdiniyA uccAsaddamahAsadAya anekavihitaM tiracchAnakathaM kathentiyA''ti / tato poTThapAdo paribbAjako te paribbAjake oloketvA- "ime paribbAjakA ativiya aJamacaM agAravA, mayaJca samaNassa gotamassa pAtubhAvato paTThAya sUriyuggamane khajjopanakUpamA jAtA, lAbhasakkAropi no parihIno / sace panimaM ThAnaM samaNo gotamo vA gotamassa sAvako vA gihI upaTThAko vA tassa Agaccheyya, ativiya lajjanIyaM bhavissati, parisadoso kho pana parisajeTThakasseva upari ArohatI''ti itocito ca vilokento bhagavantaM addasa / tena vuttaM - "ahasA kho poTThapAdo paribbAjako...pe0... tuNhI ahesu"nti / 272
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.409-410) poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 273 409. tattha saNThapesIti sikkhApesi, vajjamassA paTicchAdesi / yathA susaNThitA hoti, tathA naM Thapesi / yathA nAma parisamajjhaM pavisanto puriso vajjapaTicchAdanatthaM nivAsanaM saNThapeti, pArupanaM saNThapeti, rajokiNNaTThAnaM puJchati; evamassA vajjapaTicchAdanatthaM - "appasaddA bhonto''ti sikkhApento yathA susaNThitA hoti, tathA naM ThapesIti attho| appasaddakAmoti appasadaM icchati, eko nisIdati, eko tiThThati, na gaNasaGgaNikAya yApeti / upasamitabbaM majeyyAti idhAgantabbaM majheyya / kasmA panesa bhagavato upasaGkamanaM paccAsIsatIti ? attano vuddhiM patthayamAno | paribbAjakA kira buddhesu vA buddhasAvakesu vA attano santikaM Agatesu- "ajja amhAkaM santikaM samaNo gotamo Agato, sAriputto Agato, na kho pana te yassa vA tassa vA santikaM gacchanti, passatha amhAkaM uttamabhAva"nti attano upaTThAkAnaM santike attAnaM ukkhipanti, ucce ThAne Thapenti, bhagavatopi upaTThAke gaNhituM vAyamanti / te kira bhagavato upaTThAke disvA evaM vadanti- "tumhAkaM satthA bhavaM gotamopi gotamasAvakApi amhAkaM santikaM Agacchanti, mayaM aJamacaM samaggA / tumhe pana amhe akkhIhipi passituM na icchatha, sAmIcikammaM na karotha, kiM vo amhehi aparaddha"nti / athekacce manussA - "buddhApi etesaM santikaM gacchanti kiM amhAka"nti tato paTThAya te disvA nappamajjanti / tuNhI ahesunti poTTapAdaM parivAretvA nissaddA nisIdiMsu / 410. svAgataM, bhanteti suTu AgamanaM, bhante, bhagavato; bhagavati hi no Agate Anando hoti, gate sokoti dIpeti / cirassaM kho, bhanteti kasmA Aha ? kiM bhagavA pubbepi tattha gatapubboti, na gatapubbo / manussAnaM pana "kuhiM gacchantA, kuto Agatattha, kiM maggamULahattha, cirassaM AgatatthA''ti evamAdayo piyasamudAcArA honti, tasmA evamAha / evaJca pana vatvA na mAnathaddho hutvA nisIdi, uThAyAsanA bhagavato paccuggamanamakAsi / bhagavantahi upagataM disvA Asanena animantento vA apacitiM akaronto vA dullabho / kasmA ? uccAkulInatAya / ayampi paribbAjako attano nisinnAsanaM papphoTetvA bhagavantaM Asanena nimantento - "nisIdatu, bhante, bhagavA idamAsanaM paJatta"nti Aha / antarAkathA viSpakatAti nisinnAnaM vo Adito paTThAya yAva mamAgamanaM, etasmiM antare kA nAma kathA vippakatA, mamAgamanapaccayA katamA kathA pariyantaM na gatA, vadatha, yAva naM pariyantaM netvA demIti sabba pavAraNaM pavAresi / atha paribbAjako- "niratthakakathA esA nissArA vaTTasannissitA, na tumhAkaM purato vattabbataM arahatI''ti dIpento "tidvatesA, bhante''tiAdimAha / 273
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.411-411) abhisaJjAnirodhakathAvaNNanA 411. tiTThatesA, bhanteti sace bhagavA sotukAmo bhavissati, pacchApesA kathA na dullabhA bhavissati, amhAkaM panimAya kathAya attho ntthi| bhagavato panAgamanaM labhitvA mayaM aJadeva sukAraNaM pucchAmAti dIpeti / tato taM pucchanto- "purimAni, bhante"tiAdimAha / tattha kotUhalasAlAyanti kotUhalasAlA nAma paccekasAlA natthi / yattha pana nAnAtitthiyA samaNabrAhmaNA nAnAvidhaM kathaM pavattenti, sA bahUnaM - "ayaM kiM vadati, ayaM kiM vadatI"ti kotUhaluppattiTThAnato kotUhalasAlAti vuccati / abhisAnirodheti ettha abhIti upasaggamattaM / sAnirodheti cittanirodhe, khaNikanirodhe kathA uppannAti attho / idaM pana tassA uppattikAraNaM / yadA kira bhagavA jAtakaM vA katheti, sikkhApadaM vA paJapeti tadA sakalajambudIpe bhagavato kittighoso pattharati, titthiyA taM sutvA - "bhavaM kira gotamo pubbacariyaM kathesi, mayaM kiM na sakkoma tAdisaM kiJci kathetu"nti bhagavato paTibhAgakiriyaM karontA ekaM bhavantarasamayaM kathenti- "bhavaM gotamo sikkhApadaM paJapesi. mayaM kiM na sakkoma paJapetu"nti attano sAvakAnaM kiJcideva sikkhApadaM paJapenti / tadA pana bhagavA aTThavidhaparisamajjhe nisIditvA nirodhakathaM kathesi / titthiyA taM sutvA - "bhavaM kira gotamo nirodhaM nAma kathesi, mayampi taM kathessAmA''ti sannipatitvA kathayiMsu / tena vuttaM- "abhisaJAnirodhe kathA udapAdI"ti / tatrekacceti tesu ekcce| purimo cettha yvAyaM bAhire titthAyatane pabbajito cittappavattiyaM dosaM disvA acittakabhAvo santoti samApattiM bhAvetvA ito cuto paJca kappasatAni asaJIbhave ThatvA puna idha uppajjati / tassa saJjappAde ca nirodhe ca hetuM apassanto- ahetU appaccayAti Aha / dutiyo naM nisedhetvA migasiGgatApasassa asaJakabhAvaM gahetvA - "upetipi apetipI"ti Aha / migasiGgatApaso kira attantapo ghoratapo paramadhitindriyo ahosi / tassa sIlatejena sakkavimAnaM uNhaM ahosi / sakko devarAjA "sakkaTThAnaM nu kho tApaso patthetI"ti alambusaM nAma devakanaM- 'tApasassa tapaM bhinditvA ehI'ti pesesi / sA tattha gtaa| tApaso paThamadivase taM disvAva palAyitvA paNNasAlaM pAvisi / dutiyadivase kAmacchandanIvaraNena bhaggo taM hatthe aggahesi, so tena dibbaphassena phuTTho visaJjI hutvA 274
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.412-412) ahetukasajhuppAdanirodhakathAvaNNanA 275 tiNNaM saMvaccharAnaM accayena salaM paTilabhi / taM so dihrigatiko- "tiNNaM saMvaccharAnaM accayena nirodhA vuTTito"ti maJamAno evamAha / / tatiyo naM nisedhetvA AthabbaNapayogaM sandhAya "upakaDantipi apakaDantipI"ti Aha / AthabbaNikA kira AthabbaNaM payojetvA sattaM sIsacchinnaM viya hatthacchinnaM viya mataM viya ca katvA dassenti / tassa puna pAkatikabhAvaM disvA so dihigatiko - "nirodhA vudvito aya"nti maJjamAno evmaah| __catuttho naM nisedhetvA yakkhadAsInaM madanidaM sandhAya "santi hi bho devatA"tiAdimAha / yakkhadAsiyo kira sabbarattiM devatUpahAraM kurumAnA naccitvA gAyitvA aruNodaye ekaM surApAtiM pivitvA parivattitvA supitvA divA vuTTahanti / taM disvA so diTThigatiko - "suttakAle nirodhaM samApannA, pabuddhakAle nirodhA buTThitA"ti maJamAno evamAha / ayaM pana poTThapAdo paribbAjako paNDitajAtiko / tenassa taM kathaM sutvA vippaTisAro uppajji / "imesaM kathA eLamUgakathA viya cattAro hi nirodhe ete paJapenti, iminA ca nirodhena nAma ekena bhavitabbaM, na bahunA / tenApi ekena ajeneva bhavitab, so pana aJjena jJAtuM na sakkA aJatra sabbaJjanA / sace bhagavA idha abhavissa 'ayaM nirodho ayaM na nirodho'ti dIpasahassaM viya ujjAletvA ajjameva pAkaTaM akarissA"ti dasabala va anussari / tasmA "tassa mahaM bhante"tiAdimAha / tattha aho nUnAti anussaraNatthe nipAtadvayaM, tena tassa bhagavantaM anussarantassa etadahosi "aho nUna bhagavA aho nUna sugato"ti / yo imesanti yo etesaM nirodhadhammAnaM sukusalo nipuNo cheko, so bhagavA aho nUna katheyya, sugato aho nUna katheyyAti ayamettha adhippAyo / pakataJjUti ciNNavasitAya pakati sabhAvaM jAnAtIti pakataJjU / kathaM nu khoti idaM paribbAjako "mayaM bhagavA na jAnAma, tumhe jAnAtha, kathetha no"ti AyAcanto vadati / atha bhagavA kathento "tatra poTTapAdA"tiAdimAha / ahetukasajhuppAdanirodhakathAvaNNanA 412. tattha tatrAti tesu smnnbraahmnnesu| Aditova tesaM aparaddhanti tesaM 275
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.413-413) Adimhiyeva viraddhaM, gharamajJayeva pakkhalitAti diipeti| sahetU sappaccayAti ettha hetupi paccayopi kAraNasseva nAmaM, sakAraNAti attho| taM pana kAraNaM dassento "sikkhA ekA"ti Aha / tattha sikkhA ekA saJjA uppajjantIti sikkhAya ekaccA saJjA jAyantIti attho / 413. kA ca sikkhAti bhagavA avocAti katamA ca sA sikkhAti bhagavA vitthAretukamyatApucchAvasena avoc| atha yasmA adhisIlasikkhA adhicittasikkhA adhipAsikkhAti tisso sikkhA honti / tasmA tA dassento bhagavA saJAya sahetukaM uppAdanirodhaM dIpetuM buddhappAdato pabhuti tantidhammaM Thapento "idha poTThapAda, tathAgato loke"tiAdimAha / tattha adhisIlasikkhA adhicittasikkhAti dve eva sikkhA sarUpena AgatA, tatiyA pana "ayaM dukkhanirodhagAminI paTipadAti kho poTThapAda mayA ekaMsiko dhammo desito''ti ettha sammAdiTThisammAsaGkappavasena pariyApannattA AgatAti veditabbA / kAmasajJAti paJcakAmaguNikarAgopi asamuppannakAmacAropi / tattha paJcakAmaguNikarAgo anAgAmimaggena samugghAtaM gacchati, asamuppannakAmacAro pana imasmiM ThAne vaTTati / tasmA tassa yA purimA kAmasaJjAti tassa paThamajjhAnasamaGgino yA pubbe uppannapubbAya kAmasaJjAya sadisattA purimA kAmasaJAti vucceyya, sA nirujjhati, anuppannAva nappajjatIti attho / vivekajapItisukhasukhumasaccasaJjIyeva tasmiM samaye hotIti tasmiM paThamajjhAnasamaye vivekajapItisukhasaGkhAtA sukhumasaJA saccA hoti, bhUtA hotIti attho / atha vA kAmacchandAdioLArikaGgappahAnavasena sukhumA ca sA bhUtatAya saccA ca sAti sukhumasaccasA, vivekajehi pItisukhehi sampayuttA sukhumasaccasaphAti vivekajapItisukhasukhumasaccasabhA sA assa atthIti vivekajapItisukhasukhumasaccasaJjIti evamettha attho daTThabbo / esa nayo sabbattha / evampi sikkhAti ettha yasmA paThamajjhAnaM samApajjanto adhiTTahanto, vuTThahanto ca sikkhati, tasmA taM evaM sikkhitabbato sikkhAti vuccati / tenapi sikkhAsaGghAtena paThamajjhAnena evaM ekA vivekajapItisukhasukhumasaccasaJjA uppajjati / evaM ekA kAmasA nirujjhatIti attho / ayaM sikkhAti bhagavA avocAti ayaM paThamajjhAnasaGkhAtA ekA sikkhAti, bhagavA Aha / etenupAyena sabbattha attho daTThabbo / yasmA pana aTThamasamApattiyA aGgato sammasanaM buddhAnaMyeva hoti, sAvakesu 276
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.414-414) ahetukasa ppAdanirodhakathAvaNNanA 277 sAriputtasadisAnampi natthi, kalApato sammasanaMyeva pana sAvakAnaM hoti, idaJca "saJjA saJjA''ti, evaM aGgato sammasanaM uddhaTaM | tasmA AkiJcajJAyatanaparamaMyeva saJcaM dassetvA puna tadeva saJjagganti dassetuM "yato kho poTThapAda...pe0... saJaggaM phusatI"ti Aha / 414. tattha yato kho poTThapAda bhikkhUti yo nAma poTThapAda bhikkhu / idha sakasaJjI hotIti idha sAsane sakasaJjI hoti, ayameva vA pATho, attano paThamajjhAnasAya saJavA hotIti attho / so tato amutra tato amutrAti so bhikkhu tato paThamajjhAnato amutra dutiyajjhAne, tatopi amutra tatiyajjhAneti evaM tAya tAya jhAnasAya sakasaJjI sakasaJjI hutvA anupubbena saJaggaM phusati / saJjagganti AkiJcacAyatanaM vuccati / kasmA? lokiyAnaM kiccakArakasamApattInaM aggttaa| AkiJcAyatanasamApattiyahi ThatvA nevasaJAnAsaJjAyatanampi nirodhampi samApajjanti / iti sA lokiyAnaM kiccakArakasamApattInaM aggattA saJagganti vuccati, taM phusati pApuNAtIti attho / __ idAni abhisaJjAnirodhaM dassetuM "tassa saJjagge ThitassA"tiAdimAha / tattha ceteyyaM, abhisaGghareyyanti padadvaye ca jhAnaM samApajjanto ceteti nAma, punappunaM kappetIti attho / uparisamApattiatthAya nikantiM kurumAno abhisaGgharoti nAma / imA ca me saJjA nirujjheyyunti imA AkiJcaJaAyatanasacA nirujjheyyuM / aJA ca oLArikAti aJjA ca oLArikA bhavaGgasaJjA uppajjeyyuM / so na ceva ceteti na abhisaGgharotIti ettha kAmaM cesa cetentova na ceteti, abhisaGgharontova nAbhisaGgharoti / imassa bhikkhuno AkiJcAyatanato vuTThAya nevasaJjAnAsAyatanaM samApajjitvA "ekaM dve cittavAre ThassAmI"ti AbhogasamannAhAro natthi / uparinirodhasamApattatthAya eva pana AbhogasamannAhAro atthi, svAyamattho puttagharAcikkhaNena dIpetabbo / pitugharamajjhena kira gantvA pacchAbhAge puttassa gharaM hoti, tato paNItaM bhojanaM AdAya AsanasAlaM AgataM daharaM thero- "manApo piNDapAto kuto Abhato''ti pucchi / so "asakassa gharato"ti lagharameva Acikkhi / yena panassa pitagharamajjhena gatopi Agatopi tattha Abhogopi nasthi / tattha AsanasAlA viya AkiJcAyatanasamApatti daTThabbA, pitugehaM viya nevasaJAnAsacAyatanasamApatti, puttagehaM viya nirodhasamApatti, AsanasAlAya ThatvA pitugharaM amanasikaritvA puttagharAcikkhaNaM viya AkiJcAyatanato vuTThAya nevasaJjAnAsAyatanaM samApajjitvA "ekaM dve cittavAre ThassAmI"ti pitugharaM 277
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.415-415) amanasikaritvAva uparinirodhasamApattatthAya manasikAro, evamesa cetentova na ceteti, abhisaGgharontova nAbhisaGgharoti / tA ceva sAti tA jhAnasabhA nirujjhanti / ajJA cAti aJA ca oLArikA bhavaGgasaJA nuppajjanti / so nirodhaM phusatIti so evaM paTipanno bhikkhu saJjAvedayitanirodhaM phusati vindati paTilabhati / __ anupubbAbhisaJaAnirodhasampajAnasamApattinti ettha abhIti upasaggamattaM, sampajAnapadaM nirodhapadena antarikaM katvA vuttaM / anupaTipATiyA sampajAnasaJjAnirodhasamApattIti ayaM pnetthttho| tatrApi sampajAnasajAnirodhasamApattIti sampajAnantassa ante sajA nirodhasamApatti sampajAnantassa vA paNDitassa bhikkhuno saJjAnirodhasamApattIti ayaM visesattho / idAni idha ThatvA nirodhasamApattikathA kathetabbA / sA panesA sabbAkArena visuddhimagge paJAbhAvanAnisaMsAdhikAre kathitA, tasmA tattha kathitatova gahetabbA / evaM bhagavA poTTapAdassa paribbAjakassa nirodhakathaM kathetvA- atha naM tAdisAya kathAya aJjattha abhAvaM paTijAnApetuM "taM kiM mnysii"tiaadimaah| paribbAjakopi "bhagavA ajja tumhAkaM kathaM ThapetvA na mayA evarUpA kathA sutapubbA''ti paTijAnanto, "no hetaM bhante''ti vatvA puna sakkaccaM bhagavato kathAya uggahitabhAvaM dassento "evaM kho ahaM bhante''tiAdimAha / athassa bhagavA "suuggahitaM tayA"ti anujAnanto "evaM poTTapAdA"ti Aha / 415. atha paribbAjako "bhagavatA 'AkiJcAyatanaM saJjagganti vuttaM / etadeva nu kho saJjaggaM, udAhu avasesasamApattIsupi saJjaggaM atthI'"ti cintetvA tamatthaM pucchanto "eka va nu kho"tiAdimAha / bhagavApissa vissajjesi / tattha puthUpIti bahUnipi / yathA yathA kho, poTTapAda, nirodhaM phusatIti pathavIkasiNAdIsu yena yena kasiNena, paThamajjhAnAdInaM vA yena yena jhAnena / idaM vuttaM hoti - sace hi pathavIkasiNena karaNabhUtena pathavIkasiNasamApattiM ekavAraM samApajjanto purimasAnirodhaM phusati ekaM saJaggaM, atha dve vAre, tayo vAre, vArasataM, vArasahassaM, vArasatasahassaM vA samApajjanto purimasaJjAnirodhaM phusati, satasahassaM, saJaggAni / esa nayo sesakasiNesu / jhAnesupi sace paThamajjhAnena karaNabhUtena ekavAraM purimasAnirodhaM phusati ekaM saJaggaM / atha dve 278
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.416-417) saJaAattakathAvaNNanA 279 vAre, tayo vAre, vArasataM, vArasahassaM, vArasatasahassaM vA purimasaJjAnirodhaM phusati, satasahassaM saJjaggAni / esa nayo sesajjhAnasamApattIsupi / iti ekavAraM samApajjanavasena vA sabbampi saJjAnanalakkhaNena saGgahetvA vA ekaM sajaggaM hoti, aparAparaM samApajjanavasena bahUni / 416. sajJA nu kho, bhanteti bhante nirodhasamApajjanakassa bhikkhuno "saJA nu kho paThamaM uppajjatI'ti pucchati / tassa bhagavA "saJA kho, poTTapAdA"ti byAkAsi / tattha saJjAti jhaansnyjaa| ANanti vipassanAJaANaM / aparo nayo, sAti vipassanA saJA / ANanti maggajANaM / aparo nayo, saJjAti maggasaJA / ANanti phalaJANaM / tipiTakamahAsivatthero panAha -- kiM ime bhikkhU bhaNanti, poTThapAdo heTThA bhagavantaM nirodhaM pucchi / idAni nirodhA vuTThAnaM pucchanto "bhagavA nirodhA vuTTahantassa kiM paThamaM arahattaphalasaJjA uppajjati, udAhu paccavekkhaNajANa"nti vadati / athassa bhagavA yasmA phalasA paThamaM uppajjati, pacchA pccvekkhnnjaannN| tasmA "sA kho poTTapAdA"ti Aha / tattha saJjaSpAdAti arahattaphalasajAya uppAdA, pacchA "idaM arahattaphala'"nti evaM paccavekkhaNANuppAdo hoti| idappaccayA kira meti phalasamAdhisaJjApaccayA kira mahaM paccavekkhaNajANaM uppannanti / saJaAattakathAvaNNanA 417. idAni paribbAjako yathA nAma gAmasUkaro gandhodakena nhApetvA gandhehi anulimpitvA mAlAdAmaM piLandhitvA sirisayane Aropitopi sukhaM na vindati, vegena gUthaTThAnameva gantvA sukhaM vindati / evameva bhagavatA saNhasukhumatilakkhaNabbhAhatAya desanAya nhApitavilittamaNDitopi nirodhakathAsirisayanaM Aropitopi tattha sukhaM na vindanto gUthaTTAnasadisaM attano laddhiM gahetvA tameva pucchanto "saJA nu kho, bhante, purisassa attaa''tiaadimaah| athassAnumatiM gahetvA byAkAtukAmo bhagavA - "kaM pana tva"ntiAdimAha / tato so "arUpI attA"ti evaM laddhiko samAnopi "bhagavA desanAya sukusalo, so me Aditova laddhiM mA viddhaMsetU'ti cintetvA attano laddhiM pariharanto "oLArikaM kho"tiAdimAha / athassa bhagavA tattha dosaM dassento "oLAriko ca hi 279
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.418-420-418-420) te''tiAdimAha / tattha evaM santanti evaM sante / bhummatthe hi etaM upayogavacanaM / evaM santaM attAnaM paccAgacchato tavAti ayaM vA ettha attho / catunnaM khandhAnaM ekuppAdekanirodhattA kiJcApi yA saJjA uppajjati, sAva nirujjhati / aparAparaM upAdAya pana "aJA ca saJaA uppajjanti, aJA ca sA nirujjhantI''ti vuttaM / 418-420. idAni ajhaM laddhiM dassento- "manomayaM kho ahaM, bhante''tiAdi vatvA tatrApi dose dinne yathA nAma ummattako yAvassa saJjA nappatiThThAti, tAva anaM gahetvA anaM vissajjeti, saJjApatiTThAnakAle pana vattabbameva vadati, evameva acaM gahetvA anaM vissajjetvA idAni attano laddhiMyeva vadanto "arUpI kho''tiAdimAha / tatrApi yasmA so sajAya uppAdanirodhaM icchati, attAnaM pana sassataM maJjati / tasmA tathevassa dosaM dassento bhagavA "evaM santampI"tiAdimAha / tato paribbAjako micchAdassanena abhibhUtattA bhagavatA vuccamAnampi taM nAnattaM ajAnanto "sakkA panetaM, bhante, myaa''tiaadimaah| athassa bhagavA yasmA so sajAya uppAdanirodhaM passantopi saJjAmayaM attAnaM niccameva maJati / tasmA "dujAnaM kho"tiAdimAha / tatthAyaM sa pattho- tava aJA diTThi, aJjA khanti, aJA ruci, ajathAyeva te dassanaM pavattaM, aJjadeva ca te khamati ceva ruccati ca, aJatra ca te Ayogo, aJissAyeva paTipattiyA yuttapayuttatA, aJjattha ca te AcariyakaM, aJjasmiM titthAyatane aacriybhaavo| tena tayA evaM aJjadiTTikena aJakhantikena ajharucikena aJatrAyogena aJatrAcariyakena dujjAnaM etanti / atha paribbAjako - "sA vA purisassa attA hotu, aJA vA saJA, taM sassatAdi bhAvamassa pucchissa"nti puna "kiM pana bhante"tiAdimAha / tattha lokoti attAnaM sandhAya vadati / na hetaM poTThapAda atthasahitanti poTThapAda etaM diTThigataM na idhalokaparalokaatthanissitaM, na attatthaparatthanissitaM / na dhammasaMhitanti na navalokuttaradhammanissitaM / nAdibrahmacariyakanti sikkhattayasaGghAtassa sAsanabrahmacariyakassa na AdimattaM, adhisIlasikkhAmattampi na hoti / na nibbidAyAti saMsAravaTTe nibbindanatthAya na sNvttti| na virAgAyAti vaTTavirAgatthAya na saMvattati / na nirodhAyAti vaTTassa nirodhakaraNatthAya na saMvattati / na upasamAyAti vaTTassa vUpasamanatthAya na saMvattati / na abhiAyAti vaTTAbhijAnanAya paccakkhakiriyAya na sNvttti| na sambodhAyAti 280
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.421-422) cittahatthisAriputtapoTTapAdavatthuvaNNanA 281 vaTTasambujjhanatthAya na saMvattati / na nibbAnAyAti amatamahAnibbAnassa paccakkhakiriyAya na saMvattati / idaM dukkhantiAdIsu taNhaM ThapetvA tebhUmakA paJcakkhandhA dukkhanti, tasseva dukkhassa pabhAvanato sappaccayA taNhA dukkhasamudayoti / ubhinnaM appavatti dukkhanirodhoti, ariyo aTThaGgiko maggo dukkhanirodhagAminI paTipadAti mayA byAkatanti attho / evaJca pana vatvA bhagavA "imassa paribbAjakassa maggapAtubhAvo vA phalasacchikiriyA vA natthi, mayhaJca bhikkhAcAravelA"ti cintetvA tuNhI ahosi / paribbAjakopi taM AkAraM atvA bhagavato gamanakAlaM Arocento viya "evameta"ntiAdimAha / 421. vAcAsannitodakenAti vacanapatodena / saJjhabbharimakaMsUti saJjhabbharitaM nirantaraM phuTuM akaMsu, upari vijjhiMsUti vuttaM hoti / bhUtanti sabhAvato vijjamAnaM / tacchaM, tathanti tasseva vevacanaM / dhammadvitatanti navalokuttaradhammesu ThitasabhAvaM / dhammaniyAmatanti lokuttaradhammaniyAmataM / buddhAnaJhi catusaccavinimuttA kathA nAma natthi / tasmA sA edisA hoti| cittahatthisAriputtapoTTapAdavatthuvaNNanA 422. citto ca hatthisAriputtoti so kira sAvatthiyaM hatthiAcariyassa putto bhagavato santike pabbajitvA tINi piTakAni uggahetvA sukhumesu atyantaresu kusalo ahosi, pubbe katapApakammavasena pana sattavAre vibbhamitvA gihi jaato| kassapasammAsambuddhassa kira sAsane dve sahAyakA ahesuM, aJjamadhe samaggA ekatova sajjhAyanti / tesu eko anabhirato gihibhAve cittaM uppAdetvA itarassa Arocesi / so gihibhAve AdInavaM pabbajjAya AnisaMsaM dassetvA taM ovadi / so taM sutvA abhiramitvA punekadivasaM tAdise citte uppanne taM etadavoca "mayhaM Avuso evarUpaM cittaM uppajjati - 'imAhaM pattacIvaraM tumhaM dssaamii'ti"| so pattacIvaralobhena tassa gihibhAve AnisaMsaM dassetvA pabbajjAya AdInavaM kathesi / athassa taM sutvAva gihibhAvato cittaM virajjitvA pabbajjAyameva abhirami / evamesa tadA sIlavantassa bhikkhuno gihibhAve AnisaMsakathAya kathitattA idAni cha vAre vibbhamitvA sattame vAre pbbjito| mahAmoggallAnassa, mahAkoTikattherassa ca abhidhammakathaM kathentAnaM antarantarA kathaM opAteti / atha naM mahAkoTThikatthero apasAdeti / 281
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (9.423-428) so mahAsAvakassa kathite pativAtuM asakkonto vibbhamitvA gihi jaato| poTTapAdassa panAyaM gihisahAyako hoti / tasmA vibbhamitvA dvIhatIhaccayena poTThapAdassa santikaM gato / atha naM so disvA "samma kiM tayA kataM, evarUpassa nAma satthu sAsanA apasakkantosi, ehi pabbajituM idAni te vaTTatI"ti taM gahetvA bhagavato santikaM agamAsi / tena vuttaM "citto ca hatthisAriputto poTThapAdo ca paribbAjako"ti / 423. andhAti paJAcakkhuno natthitAya andhA, tasseva abhAvena acakkhukA / tvaMyeva nesaM eko cakkhumAti subhAsitadubbhAsitajAnanabhAvamattena paJAcakkhunA cakkhumA / ekaMsikAti ekkotttthaasaa| paJattAti tthpitaa| anekaMsikAti na ekakoTThAsA ekeneva koTThAsena sassatAti vA asassatAti vA na vuttAti attho / ekaMsikadhammavaNNanA 424-425. santi poTThapAdAti idaM bhagavA kasmA Arabhi ? bAhirakehi paJApitaniTThAya aniyyAnikabhAvadassanatthaM / sabbe hi titthiyA yathA bhagavA amataM nibbAnaM, evaM attano attano samaye lokathupikAdivasena niTuM paJapenti, sA ca na niyyAnikA / yathA paJattA hutvA na niyyAti na gacchati, aJadatthu paNDitehi paTikkhittA nivattati, taM dassetuM bhagavA evamAha / tattha ekantasukhaM lokaM jAnaM passanti purathimAya disAya ekantasukho loko pacchimAdInaM vA aJatarAyAti evaM jAnantA evaM passantA viharatha / diTThapubbAni kho tasmiM loke manussAnaM sarIrasaNThAnAdInIti / appATihIrakatanti appATihIrakataM paTiharaNavirahitaM, aniyyAnikanti vuttaM hoti / 426-427. janapadakalyANIti janapade vilAsAkappAdIhi asadisA / aAhi itthIhi vaNNasaNThAna tayoattapaTilAbhavaNNanA 428. evaM bhagavA paresaM nihAya aniyyAnikattaM dassetvA attano nihAya niyyAnikabhAvaM dassetuM "tayo kho me poTTapAdA"tiAdimAha / tattha attapaTilAbhoti attabhAvapaTilAbho, ettha ca bhagavA tIhi attabhAvapaTilAbhehi tayo bhave dassesi / 282
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.429-438) tayoattapaTilAbhavaNNanA 283 oLArikattabhAvapaTilAbhena avIcito paTThAya paranimmitavasavattipariyosAnaM kAmabhavaM dassesi / manomayaattabhAvapaTilAbhena paThamajjhAnabhUmito paTThAya akaniTThabrahmalokapariyosAnaM rUpabhavaM dassesi / arUpaattabhAvapaTilAbhena AkAsAnaJcAyatanabrahmalokato paTTAya nevasaJAnAsaJaAyatanabrahmalokapariyosAnaM arUpabhavaM dassesi / saMkilesikA dhammA nAma dvAdasa akusalacittuppAdA / vodAniyA dhammA nAma samathavipassanA / 429. pApAripUri vepullattanti maggapaJAphalapAnaM pAripUriJceva vipulabhAvaJca / pAmujjanti taruNapIti / pItIti balavatuThThi / kiM vuttaM hoti ? yaM avocumha "sayaM abhijA sacchikatvA upasampajja vihiratI"ti, tattha tassa evaM viharato taM pAmojjaJceva bhavissati, pIti ca nAmakAyapassaddhi ca sati ca sUpaTThitA uttamaJANaJca sukho ca vihaaro| sabbavihAresu ca ayameva vihAro "sukho"ti vattuM yutto "upasanto prmmdhuro"ti| tattha paThamajjhAne pAmojjAdayo chapi dhammA labbhanti, dutiyajjhAne dubbalapItisaGkhAtaM pAmojjaM nivattati, sesA paJca labbhanti / tatiye pIti nivattati, sesA cattAro labbhanti / tathA catutthe / imesu catUsu jhAnesu sampasAdanasutte suddhavipassanA pAdakajjhAnameva kathitaM / pAsAdikasutte catUhi maggehi saddhiM vipassanA kathitA / dasuttarasutte catutthajjhAnikaphalasamApatti kthitaa| imasmiM poTThapAdasutte pAmojja pItivevacanameva katvA dutiyajjhAnikaphalasamApattinAma kathitAti veditabbA / 432-437. ayaM vA soti ettha vA saddo vibhAvanattho hoti / ayaM soti evaM vibhAvetvA pakAsetvA byAkareyyAma | yathApare "ekantasukhaM attAnaM sajAnAthA"ti puTThA "no''ti vadanti, na evaM vadAmAti attho / sappATihIrakatanti sappATiharaNaM, niyyAnikanti attho / mogho hotIti tuccho hoti, natthi so tasmiM samayeti adhippAyo / sacco hotIti bhUto hoti, sveva tasmiM samaye sacco hotIti attho / ettha panAyaM citto attano asabbaJjatAya tayo attapaTilAbhe kathetvA attapaTilAbho nAma pattimattaM etanti uddharituM nAsakkhi, attapaTilAbho tveva niyyAtesi / athassa bhagavA rUpAdayo cettha dhammA, attapaTilAbhoti pana nAmamattametaM, tesu tesu rUpAdIsu sati evarUpA vohArA hontIti dassetukAmo tasseva kathaM gahetvA nAmapaJattivasena niyyAtanatthaM "yasmiM citta smye"tiaadimaah| 438. evaJca pana vatvA paTipucchitvA vinayanatthaM puna "sace taM, citta, evaM 283
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA puccheyyu" ntiAdimAha / tattha yo me ahosi atIto attapaTilAbho, sveva me attapaTilAbho, tasmiM samaye sacco ahosi, mogho anAgato mogho paccuppannoti ettha tAva imamatthaM dasseti - yasmA ye te atItA dhammA, te etarahi natthi, ahesunti pana saGkhyaM gatA, tasmA sopi me attapaTilAbho tasmiMyeva samaye sacco ahosi / anAgatapaccuppannAnaM pana dhammAnaM tadA abhAvA tasmiM samaye "mogho anAgato, mogho paccuppannoti, evaM atthato nAmamattameva attapaTilAbhaM paTijAnAti / anAgatapaccuppannesupi eseva nayo / 439-443. atha bhagavA tassa byAkaraNena saddhiM attano byAkaraNaM saMsandituM " evameva kho cittA "tiAdIni vatvA puna opammato tamatthaM sAdhento " seyyathApi citta gavA khIra "ntiAdimAha / tatrAyaM saGkSepattho, yathA gavA khIraM, khIrAdIhi ca dadhiAdIni bhavanti, tattha yasmiM samaye khIraM hoti, na tasmiM samaye dadhIti vA navanItAdIsu vA aJJataranti saGkhyaM niruttiM nAmaM vohAraM gacchati / kasmA ? ye dhamme upAdAya dadhItiAdi vohArA honti, tesaM abhAvA / atha kho khIraM tveva tasmiM samaye saGkhyaM gacchati / kasmA ? ye dhamme upAdAya khIranti saGkhyA nirutti nAmaM vohAro hoti, tesaM bhAvAti / esa nayo sabbattha / imA kho cittAti oLAriko attapaTilAbho iti ca manomayo attapaTilAbho iti ca arUpo attapaTilAbho iti ca imA kho citta lokasamaJJa loke samaJJamattakAni samanujAnanamattakAni etAni / tathA lokaniruttimattakAni vacanapathamattakAni vohAramattakAni nAnapaNNattimattakAni etAnIti / evaM bhagavA heTThA tayo attapaTilAbhe kathetvA idAni sabbametaM vohAramattakanti vadati / kasmA ? yasmA paramatthato satto nAma natthi, suJJo tuccho esa loko / -443-439-443) buddhAnaM pana dve kathA sammutikathA ca paramatthakathA ca / tattha "satto poso devo brahmA' 'tiAdikA "sammutikathA" nAma / "aniccaM dukkhamanattA khandhA dhAtuyo AyatanAni satipaTThAnA sammappadhAnA' 'tiAdikA paramatthakathA nAma / tattha yo sammutidesanAya "satto "ti vA "poso"ti vA "devo "ti vA "brahmA "ti vA vutte vijAnituM paTivijjhituM niyyAtuM arahattajayaggAhaM gahetuM sakkoti, tassa bhagavA Aditova "satto"ti vA "poso "ti vA "devo"ti vA "brahmA"ti vA katheti, yo paramatthadesanAya " aniccanti vA " dukkhanti vAtiAdIsu aJJataraM sutvA vijAnituM paTivijjhituM niyyAtuM arahattajayaggAhaM gahetuM sakkoti, tassa '"anicca "nti vA " dukkha "nti vAtiAdIsu aJJatarameva katheti / tathA 284
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.439-443-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA 285 sammutikathAya bujjhanakasattassApi na paThamaM paramatthakathaM katheti / sammutikathAya pana bodhetvA pacchA paramatthakathaM katheti / paramatthakathAya bujjhanakasattassApi na paThamaM sammutikathaM katheti / paramatthakathAya pana bodhetvA pacchA sammutikathaM katheti / pakatiyA pana paThamameva paramatthakathaM kathentassa desanA lUkhAkArA hoti, tasmA buddhA paThamaM sammutikathaM kathetvA pacchA paramatthakathaM kathenti / sammutikathaM kathentApi saccameva sabhAvameva amusAva kathenti / paramatthakathaM kathentApi saccameva sabhAvameva amusAva kathenti / duve saccAni akkhAsi, sambuddho vadataM varo / sammutiM paramatthaJca, tatiyaM nUpalabbhati / / / saGketavacanaM saccaM, lokasammutikAraNaM / paramatthavacanaM saccaM, dhammAnaM bhUtalakkhaNanti / / yAhi tathAgato voharati aparAmasanti yAhi lokasamajAhi lokaniruttIhi tathAgato taNhAmAnadiTThiparAmAsAnaM abhAvA aparAmasanto voharatIti desanaM vinivardRtvA arahattanikUTena niTThApesi / sesaM sabbattha uttAnatthamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM poTThapAdasuttavaNNanA nivitaa| 285
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. subhasuttavaNNanA subhamANavakavatthuvaNNanA 444. evaM me sutaM...pe0... sAvatthiyanti subhasuttaM / tatrAyaM anuttAnapadavaNNanA / aciraparinibbute bhagavatIti aciraM parinibbute bhagavati, parinibbAnato uddhaM mAsamatte kAle / nidAnavaNNanAyaM vuttanayeneva bhagavato pattacIvaraM AdAya AgantvA khIravirecanaM pivitvA vihAre nisinnadivasaM sandhAyetaM vuttaM / todeyyaputtoti todeyyabrAhmaNassa putto, so kira sAvatthiyA avidUre tudigAmo nAma atthi, tassa adhipatittA todeyyoti satyaM gato / mahaddhano pana hoti paJcacattAlIsakoTivibhavo, paramamaccharI- "dadato bhogAnaM aparikkhayo nAma natthI''ti cintetvA kassaci kiJci na deti, puttampi Aha - "aJjanAnaM khayaM disvA, vammikAnaJca saJcayaM / madhUnaJca samAhAraM, paNDito gharamAvase''ti / / evaM adAnameva sikkhApetvA kAyassa bhedA tasmiMyeva ghare sunakho hutvA nibbtto| subho taM sunakhaM ativiya piyAyati / attano bhuJjanakabhattaMyeva bhojeti, ukkhipitvA varasayane sayApeti / atha bhagavA ekadivasaM nikkhante mANave taM gharaM piNDAya pAvisi / sunakho bhagavantaM disvA bhukkAraM karonto bhagavato samIpaM gato / tato naM bhagavA avoca "todeyya tvaM pubbepi maM 'bho, bho'ti paribhavitvA sunakho jAto, idAnipi bhukkAraM katvA avIciM gamissasI''ti / sunakho taM kathaM sutvA vippaTisArI hutvA uddhanantare chArikAya nipanno, manussA naM ukkhipitvA sayane sayApetuM nAsakkhiMsu / subho AgantvA "kenAyaM sunakho sayanA oropito"ti aah| manussA "na 286
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.445-446-447) subhamANavakavatthuvaNNanA 287 kenacI''ti vatvA taM pavattiM aarocesuN| mANavo sutvA "mama pitA brahmaloke nibbatto, samaNo pana gotamo me pitaraM sunakhaM karoti yaM kiJci esa mukhArULhaM bhAsatI"ti kujjhitvA bhagavantaM musAvAdena codetukAmo vihAraM gantvA taM pavattiM pucchi| bhagavA tassa tatheva vatvA avisaMvAdanatthaM Aha - "atthi pana te, mANava, pitarA na akkhAtaM dhana''nti / asthi, bho gotama, satasahassagghanikA suvaNNamAlA, satasahassagghanikA suvaNNapAdukA, satasahassagghanikA suvaNNapAti, satasahassaJca kahApaNanti / gaccha taM sunakhaM appodakaM madhupAyAsaM bhojetvA sayanaM AropetvA IsakaM nidaM okkantakAle puccha, sabbaM te Acikkhissati, atha naM jAneyyAsi- "pitA me eso"ti / so tathA aka sunakho sabbaM Acikkhi, tadA naM- "pitA me"ti atvA bhagavati pasannacitto gantvA bhagavantaMcuddasa panhe pucchitvA vissajjanapariyosAne bhagavantaM saraNaM gato, taM sandhAya vuttaM "subho mANavo todeyyaputto''ti / sAvatthiyaM paTivasatIti attano bhogagAmato AgantvA vasati / 445-446. aJjataraM mANavakaM AmantesIti satthari parinibbute "Anandatthero kirassa pattacIvaraM gahetvA Agato, mahAjano taM dassanatthAya upasaGkamatI''ti sutvA "vihAraM kho pana gantvA mahAjanamajjhe na sakkA sukhena paTisanthAraM vA kAtuM, dhammakathaM vA sotuM gehaM AgataMyeva naM disvA sukhena paTisanthAraM karissAmi, ekA ca me kaDA atthi, tampi naM pucchissAmI''ti cintetvA aJjataraM mANavakaM Amantesi / appAbAdhantiAdIsu AbAdhoti visabhAgavedanA vuccati, yA ekadese uppajjitvA cattAro iriyApathe ayapaTTena AbandhitvA viya gaNhati, tassA abhAvaM pucchAti vadati / appAtaGkoti kicchajIvitakarI rogo vuccati, tassApi abhAvaM pucchAti vadati / gilAnasseva ca udyAnaM nAma garukaM hoti, kAye balaM na hoti, tasmA niggelaJabhAvaJca balaJca pucchAti vadati / phAsuvihAranti gamanaThAnanisajjasayanesu catUsu iriyApathesu sukhavihAraM pucchAti vadati / athassa pucchitabbAkAraM dassento "subho"tiaadimaah| 447. kAlaJca samayaJca upAdAyAti kAlaJca samayaJca paJjAya gahetvA upadhAretvAti attho / sace amhAkaM sve gamanakAlo bhavissati, kAye balamattA ceva pharissati, gamanapaccayA ca aJjo aphAsuvihAro na bhavissati, athetaM kAlaJca gamanakAraNasamavAyasaGkhAtaM samayaJca upadhAretvA - "api eva nAma sve AgaccheyyAmA"ti vuttaM hoti / 287
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 ( 10.448 - 450-453) 448. cetana bhikkhunAti cetiraTThe jAtattA cetakoti evaM laddhanAmena / sammodanIyaM kathaM sAraNIyanti bho, Ananda, dasabalassa ko nAma AbAdho ahosi, kiM bhagavA paribhuja / api ca satthu parinibbAnena tumhAkaM soko udapAdi, satthA nAma na kevalaM tumhAkaMyeva parinibbuto, sadevakassa lokassa mahAjAni ko dAni aJJo maraNA muccissati, yatra so sadevakassa lokassa aggapuggalo parinibbuto, idAni kaM aJa disvA maccurAjA lajjissatIti evamAdinA nayena maraNapaTisaMyuttaM sammodanIyaM kathaM sAraNIyaM vItisAretvA therassa hiyyo pItabhesajjAnurUpaM AhAraM datvA bhattakiccAvasAne ekamantaM nisIdi / dIghanikaye sIlakkhandhavaggaTThakathA upaTThAko santikAvacaroti upaTThAko hutvA santikAvacaro, na randhagavesI / na vImaMsanAdhippAyo | samIpacArIti idaM purimapadasseva vevacanaM / yesaM so bhavaM gotamoti kamA pucchati ? tassa kira evaM ahosi "yesu dhammesu bhavaM gotamo imaM lokaM patiTThapesi, tassa accayena naTThA nu kho, dharanti nu kho, sace dharanti, Anando jAnissati, handa naM pucchAmI" ti, tasmA pucchi / 449. athassa thero tINi piTakAni tIhi khandhehi saGgrahetvA dassento "tiNNaM kho"tiAdimAha / mANavo saGkSittena kathitaM asallakkhento - " vitthArato pucchissAmI 'ti cintetvA " katamesaM tiNNa" ntiAdimAha / lakkhandhavaNNanA 450-453. tato therena " ariyassa sIlakkhandhassA' 'ti tesu dassitesu puna " katamo pana so, bho Ananda, ariyo sIlakkhandho "ti ekekaM pucchi / theropissa buddhappAdaM dassetvA tantidhammaM desento anukkamena bhagavatA vRttanayeneva sabbaM vissajjesi / tattha asthi vettha uttarakaraNIyanti ettha bhagavato sAsane na sIlameva sAro, kevalaJtaM patiTThAmattameva hoti / ito uttari pana aJJampi kattabbaM asthi yevAti dassesi / ito bahiddhAti buddhasAsanato bahaddhA | 288
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.454-471-480) samAdhikkhandhavaNNanA 289 samAdhikkhandhavaNNanA 454. kathaJca, mANava, bhikkhu indriyesu guttadvAro hotIti idamAyasmA Anando "katamo pana so, bho Ananda, ariyo samAdhikkhandhoti evaM samAdhikkhandhaM puTThopi ye te "sIlasampanno indriyesu guttadvAro satisampajaona samannAgato santuTTho''ti evaM sIlAnantaraM indriyasaMvarAdayo sIlasamAdhInaM antare ubhinnampi upakArakadhammA uddiThThA, te niddisitvA samAdhikkhandhaM dassetukAmo Arabhi / ettha ca rUpajjhAnAneva AgatAni, na arUpajjhAnAni, AnetvA pana dIpetabbAni | catutthajjhAnena hi asaGgahitA arUpasamApatti nAma natthiyeva / 471-480. asthi cevettha uttarikaraNIyanti ettha bhagavato sAsane na cittekaggatAmattakeneva pariyosAnappatti nAma atthi, itopi uttari pana ajhaM kattabbaM atthi yevAti dasseti / natthi cevettha uttarikaraNIyanti ettha bhagavato sAsane ito uttari kAtabbaM nAma natthiyeva, arahattapariyosAnahi bhagavato sAsananti dasseti / sesaM sabbattha uttAnatthamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM subhasuttavaNNanA nihitaa| 289
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. kevaTTasuttavaNNanA kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA 481. evaM me sutaM...pe0... nALandAyanti kevaTTasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA / pAvArikambavaneti pAvArikassa ambavane / kevaTToti idaM tassa gahapatiputtassa nAmaM / so kira cattAlIsakoTidhano gahapatimahAsAlo ativiya saddho pasanno ahosi / so saddhAdhikattAyeva "sace eko bhikkhu aDDamAsantarena vA mAsantarena vA saMvaccharena vA AkAse uppatitvA vividhAni pATihAriyAni dasseyya, sabbo jano ativiya pasIdeyya | yaMnUnAhaM bhagavantaM yAcitvA pATihAriyakaraNatthAya ekaM bhikkhuM anujAnApeyya"nti cintetvA bhagavantaM upasaGkamitvA evamAha / tattha iddhAti samiddhA phItAti nAnAbhaNDaussannatAya vuddhippattA / AkiNNamanussAti aMsakUTena aMsakUTaM paharitvA viya vicarantehi manussehi aakinnnnaa| samAdisatUti ANApetu ThAnantare Thapetu / uttarimanussadhammAti uttarimanussAnaM dhammato, dasakusalasaGghAtato vA manussadhammato uttari / bhiyyosomattAyAti pakatiyApi pajjalitapadIpo telasnehaM labhitvA viya atirekappamANena abhippasIdissati / na kho ahanti bhagavA rAjagahaseTThivatthusmiM sikkhApadaM paJapesi, tasmA "na kho ah"ntiaadimaah| 482. na dhaMsemIti na guNavinAsanena dhaMsemi, sIlabhedaM pApetvA anupubbena uccaTThAnato otArento nIcaTThAne na Thapemi, atha kho ahaM buddhasAsanassa vuddhiM paccAsIsanto kathemIti dasseti / tatiyampi khoti yAvatatiyaM buddhAnaM kathaM paTibAhitvA kathetuM visahanto nAma ntthi| ayaM pana bhagavatA saddhiM vissAsiko vissAsaM vaDvetvA vallabho hutvA atthakAmosmIti tikkhattuM kathesi / 290
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.483-484-486) iddhipATihAriyavaNNanA iddhipATihAriyavaNNanA 483-484. atha bhagavA ayaM upAsako mayi paTibAhantepi punappunaM yAcatiyeva / "handassa pATihAriyakaraNe AdInavaM dassemI "ti cintetvA "tINi kho" tiAdimAha / tattha amAhaM bhikkhunti amuM ahaM bhikkhuM / gandhArIti gandhArena nAma isinA katA, gandhAraraTThe vA uppannA vijjA / tattha kira bahU isayo vasiMsu, tesu ekena katA vijjAti adhippAyo / aTTIyAmIti aTTo pILito viya homi / harAyAmIti lajjAmi / jigucchAmIti gUthaM divA viya jigucchaM uppAdemi / AdesanApATihAriyavaNNanA 485. parasattAnanti asaM sattAnaM / dutiyaM tasseva vevacanaM / AdisatIti katheti / cetasikanti somanassadomanassaM adhippetaM / evampi te manoti evaM tava mano somanassito vA domanassito vA kAmavitakkAdisampayutto vA / dutiyaM tasseva vevacanaM / itipi te cittanti iti tava cittaM idaJcidaJca atthaM cintayamAnaM pavattatIti attho / maNikA nAma vijjAti cintAmaNIti evaM laddhanAmA loke ekA vijjA atthi / tAya paresaM cittaM jAnAtIti dIpeti / 291 anusAsanIpATihAriyavaNNanA 486. evaM vitakkethAti nekkhammavitakkAdayo evaM pavattentA vitakketha / mA evaM vitakkayitthAti evaM kAmavitakkAdayo pavattentA mA vitakkayittha / evaM manasi karothAti evaM aniccasaJJameva, dukkhasaJJAdIsu vA aJJataraM manasi karotha / mA evanti "nicca''ntiAdinA nayena mA manasi karittha / idanti idaM paJcakAmaguNikarAgaM pajahatha / idaM upasampajjAti idaM catumaggaphalappabhedaM lokuttaradhammameva upasampajja pApuNitvA nipphAdetvA viharatha / iti bhagavA iddhividhaM iddhipATihAriyanti dasseti, parassa cittaM JatvA kathanaM AdesanApATihAriyanti / sAvakAnaJca buddhAnaJca satataM dhammadesanA anusAsanIpATihAriyanti / 291
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (11.487-488) tattha iddhipATihAriyena anusAsanIpATihAriyaM mahAmoggallAnassa AciNNaM, AdesanApATihAriyena anusAsanIpATihAriyaM dhammasenApatissa | devadatte saMghaM bhinditvA paJca bhikkhusatAni gahetvA gayAsIse buddhalILAya tesaM dhammaM desante hi bhagavatA pesitesu dvIsu aggasAvakesu dhammasenApati tesaM cittAcAraM atvA dhammaM desesi, therassa dhammadesanaM sutvA paJcasatA bhikkhU sotApattiphale patihiMsu / atha nesaM mahAmoggallAno vikubbanaM dassetvA dassetvA dhammaM desesi, taM sutvA sabbe arahattaphale patihiMsu / atha dvepi mahAnAgA paJca bhikkhusatAni gahetvA vehAsaM abbhuggantvA veLuvanamevAgamiMsu / anusAsanIpATihAriyaM pana buddhAnaM satataM dhammadesanA, tesu iddhipATihAriyaAdesanApATihAriyAni saupArambhAni sadosAni, addhAnaM na tiTThanti, addhAnaM atiThThanato na niyyanti / anusAsanIpATihAriyaM anupArambhaM niddosaM, addhAnaM tiTThati, addhAnaM tiThThanato niyyAti / tasmA bhagavA iddhipATihAriyaJca AdesanApATihAriyaJca garahati, anusAsanIpATihAriyaMyeva pasaMsati / bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 487. bhUtapubbanti idaM kasmA bhagavatA AraddhaM / iddhipATihAriyaAdesanApATihAriyAnaM aniyyAnikabhAvadassanatthaM, anusAsanIpATihAriyasseva niyyAnikabhAvadassanatthaM / api ca sabbabuddhAnaM mahAbhUtapariyesako nAmeko bhikkhu hotiyeva / yo mahAbhUte pariyesanto yAva brahmalokA vicaritvA vissajjetAraM alabhitvA Agamma buddhameva pucchitvA nikkaGkho hoti / tasmA buddhAnaM mahantabhAvappakAsanatthaM, idaJca kAraNaM paTicchannaM, atha naM vivaTaM katvA desentopi bhagavA "bhUtapubba"ntiAdimAha / tattha kattha nu khoti kismiM ThAne kiM Agamma kiM pattassa te anavasesA appavattivasena nirujjhanti / mahAbhUtakathA panesA sabbAkArena visuddhimagge vuttA, tasmA sA tatova gahetabbA / ___488. devayAniyo maggoti pATiyekko devalokagamanamaggo nAma natthi, iddhividhANasseva panetaM adhivacanaM / tena hesa yAva brahmalokApi kAyena vasaM vattento devalokaM yAti / tasmA "taM devayAniyo maggo''ti vuttaM / yena cAtumahArAjikAti samIpe Thitampi bhagavantaM apucchitvA dhammatAya codito devatA mahAnubhAvAti maJamAno upasaGkami / mayampi kho, bhikkhu, na jAnAmAti buddhavisaye pajhaM pucchitA devatA na 292
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.491-493-497) bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 293 3 jAnanti, tenevamAhaMsu / atha kho so bhikkhu "mama imaM pahaM na kathetuM na labbhA, sIghaM kathethA"ti tA devatA ajjhottharati, punappunaM pucchati, tA "ajjhottharati no ayaM bhikkhu, handa naM hatthato mocessAmA"ti cintetvA "asthi kho bhikkhu cattAro mahArAjAno"tiAdimAhaMsu / tattha abhikkantatarAti atikkamma knttraa| paNItatarAti vaNNayasaissariyAdIhi uttamatarA etena nayena sabbavAresu attho veditbbo| 491-493. ayaM pana viseso- sakko kira devarAjA cintesi "ayaM paJho buddhavisayo, na sakkA aJjena vissajjituM, ayaJca bhikkhu aggiM pahAya khajjopanakaM dhamanto viya, bheri pahAya udaraM vAdento viya ca, loke aggapuggalaM sammAsambuddhaM pahAya devatA pucchanto vicarati, pesemi naM satthusantika''nti / tato punadeva so cintesi "sudUrampi gantvA satthu santikeva nikkaGkho bhavissati / atthi ceva puggalo nAmesa, thokaM tAva AhiNDanto kilamatu pacchA jAnissatI"ti / tato taM "ahampi kho"tiAdimAha / brahmayAniyopi devayAniyasadisova / devayAniyamaggoti vA brahmayAniyamaggoti vA dhammasetUti vA ekacittakkhaNikaappanAti vA sanniTThAnikacetanAti vA mahaggatacittanti vA abhijAtrANanti vA sabbametaM iddhividhANasseva nAmaM / 494. pubbanimittanti AgamanapubbabhAge nimittaM sUriyassa udayato aruNuggaM viya / tasmA idAneva brahmA Agamissati, evaM mayaM jAnAmAti dIpayiMsu / pAturahosIti pAkaTo ahosi / atha kho so brahmA tena bhikkhunA puTTho attano avisayabhAvaM atvA sacAhaM "na jAnAmI"ti vakkhAmi, ime meM paribhavissanti, atha jAnanto viya yaM kiJci kathessAmi, ayaM me bhikkhu veyyAkaraNena anAraddhacitto vAdaM Aropessati / "ahamasmi bhikkhu brahmA''tiAdIni pana me bhaNantassa na koci vacanaM saddahissati / yaMnUnAhaM vikkhepaM katvA imaM bhikkhuM satthusantikaMyeva peseyyanti cintetvA "ahamasmi bhikkhu brhmaa"tiaadimaah| 495-496. ekamantaM apanetvAti kasmA evamakAsi ? kuhkttaa| bahiddhA pariyeTThinti telasthiko vAlikaM nippILiyamAno viya yAva brahmalokA bahiddhA pariyesanaM Apajjati / 497. sakuNanti kAkaM vA kulalaM vA / na kho eso, bhikkhu, paJho evaM 293
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (11.498-499) pucchitabboti idaM bhagavA yasmA padesenesa paJho pucchitabbo, ayaJca kho bhikkhu anupAdinnakepi gahetvA nippadesato pucchati, tasmA paTisedheti / AciNNaM kiretaM buddhAnaM, pucchAmULahassa janassa pucchAya dosaM dassetvA pucchaM sikkhApetvA pucchAvissajjanaM / kasmA ? pucchituM ajAnitvA paripucchanto duvijJApayo hoti | pa'haM sikkhApento pana "kattha Apo cA"tiAdimAha / 498. tattha na gAdhatIti na patiThThAti, ime cattAro mahAbhUtA kiM Agamma appatiTThA bhavantIti attho / upAdinyeva sandhAya pucchati / dIpaJca rassaJcAti saNThAnavasena upAdArUpaM vuttaM / aNuM thUlanti khuddakaM vA mahantaM vA, iminApi upAdArUpe vaNNamattameva kathitaM / subhAsubhanti subhaJca asubhaJca upAdArUpameva kathitaM / kiM pana upAdArUpaM subhanti asubhanti atthi ? natthi / iTThAniTThArammaNaM paneva kathitaM / nAmaJca rUpaJcAti nAmaJca dIghAdibhedaM rUpaJca / uparujjhatIti nirujjhati, kiM Agamma asesametaM nappavattatIti / evaM pucchitabbaM siyAti pucchaM dassetvA idAni vissajjanaM dassento tatra veyyAkaraNaM bhavatIti vatvA - "vijJANa"ntiAdimAha / 499. tattha vijJAtabbanti vijJANaM nibbAnassetaM nAmaM, tadetaM nidassanAbhAvato anidssnN| uppAdanto vA vayanto vA Thitassa acathattanto vA etassa natthIti anantaM / pabhanti panetaM kira titthassa nAmaM, tahi papanti etthAti papaM, pakArassa pana bhakAro kto| sabbato pabhamassAti sbbtopbhN| nibbAnassa kira yathA mahAsamuddassa yato yato otaritukAmA honti, taM tadeva titthaM, atitthaM nAma natthi / evameva aTThatisAya kammaTThAnesu yena yena mukhena nibbAnaM otaritukAmA honti, taM tadeva titthaM, nibbAnassa atitthaM nAma natthi / tena vuttaM "sabbatopabha"nti / ettha Apo cAti ettha nibbAne idaM nibbAnaM Agamma sabbametaM ApotiAdinA nayena vuttaM upAdinnaka dhammajAtaM nirujjhati, appavattaM hotIti / idAnissa nirujjhanUpAyaM dassento "vijJANassa nirodhena etthetaM uparujjhatI"ti Aha / tattha vijJANanti carimakavijJANampi abhisaGkhAraviJaANampi, carimakavijJANassApi hi nirodhena etthetaM uparujjhati / vijjhAtadIpasikhA viya apaNNattikabhAvaM yAti / abhisaGkhAravijJANassApi anuppAdanirodhena anuppAdavasena uparujjhati / yathAha "sotApattimaggajANena abhisaGkhAraviNassa nirodhena ThapetvA sattabhave anamatagge saMsAre 294
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.499-499) bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 295 ye uppajjeyyuM nAmaJca rUpaJca etthete nirujjhantIti sabbaM cULaniddese vuttanayeneva veditabbaM / sesaM sabbattha uttAnamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM kevaTTasuttavaNNanA nihitaa| 295
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. lohiccasuttavaNNanA lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA 501. evaM me sutaM...pe0... kosalesUti lohiccasuttaM / tatrAyaM anuttaanpdvnnnnnaa| sAlavatikAti tassa gAmassa nAmaM, so kira vatiyA viya samantato sAlapantiyA prikkhitto| tasmA sAlavatikAti vuccati / lohiccoti tassa brAhmaNassa nAmaM / 502-403. pApakanti parAnukampA virahitattA lAmakaM, na pana ucchedasassatAnaM aJjataraM / uppannaM hotIti jAtaM hoti, na kevalaJca citte jAtamattameva / so kira tassa vasena parisamajjhepi evaM bhAsatiyeva / kihi paro parassAti paro yo anusAsIyati, so tassa anusAsakassa kiM karissati / attanA paTiladdhaM kusalaM dhammaM attanAva sakkatvA garuM katvA vihAtabbanti vadati / 504-407. rosikaM nhApitaM AmantesIti rosikAti evaM ithiliGgavasena laddhanAmaM nhApitaM Amantesi / so kira bhagavato AgamanaM sutvA cintesi- "vihAraM gantvA diTuM nAmaM bhAro, gehaM pana ANApetvA passissAmi ceva yathAsatti ca AgantukabhikkhaM dassAmI''ti, tasmA evaM nhApitaM Amantesi / 508. pidvito pidvitoti kathAphAsukatthaM pacchato pacchato anubandho hoti / vivecetUti vimocetu, taM diTThigataM vinodetUti vadati / ayaM kira upAsako lohiccassa brAhmaNassa piyasahAyako / tasmA tassa atthakAmatAya evamAha / appeva nAma siyAti ettha paThamavacanena bhagavA gajjati, dutiyavacanena anugajjati / ayaM kirettha adhippAyo- rosike etadatthameva mayA cattAri asaGkhyeyyAni / kappasatasahassaJca vividhAni dukkarAni karontena pAramiyo 296
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA pUritA, etadatthameva sabbaJJataJJANaM paTividdhaM na me lohiccassa diTThigataM bhindituM bhAroti, imamatthaM dassento paThamavacanena bhagavA gajjati / kevalaM rosike lohiccassa mama santike AgamanaM vA nisajjA vA allApasallApo vA hotu, sacepi lohiccasadisAnaM satasahassassa kavA hoti, paTibalo ahaM vinodetuM lohiccassa pana ekassa diTThivinodane mayhaM ko bhAroti imamatthaM dassento dutiyavacanena bhagavA anugajjatIti veditabbo / ( 12.509 - 510 -512) lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 509. samudayasaJjAtIti samudayassa saJjAti bhoguppAdo, tato uTThitaM dhanadhaJJanti attho / ye taM upajIvantIti ye AtiparijanadAsakammakarAdayo janA taM nissAya jIvanti / antarAyakaroti lAbhantarAyakaro / hitAnukampIti ettha hitanti vuDDha / anukampatI anukampI, icchatIti attho, vuDDuiM icchati vA no vAti vuttaM hoti / nirayaM vA tiracchAnayoniM vAti sace sA micchAdiTThi sampajjati, niyatA hoti, ekaMsena niraye nibbattati, no ce, tiracchAnayoniyaM nibbattatIti attho / 510- 512. idAni yasmA yathA attano lAbhantarAyena sattA saMvijjanti na tathA paresaM, tasmA suTTutaraM brAhmaNaM pavecetukAmo "taM kiM maJJasI" ti dutiyaM upapattimAha / ye cimeti ye ca ime tathAgatassa dhammadesanaM sutvA ariyabhUmiM okkamituM asakkontA kulaputtA dibbA gabbhAti upayogatthe paccattavacanaM, dibbe gabbheti attho / dibbA, gabbhAta ca channaM devalokAnametaM adhivacanaM / paripAcentIti devalokagAminiM paTipadaM pUrayamAnA dAnaM, dadamAnA, sIlaM rakkhamAnA, gandhamAlAdIhi, pUjaM kurumAnA bhAvanaM bhAvayamAnA pAcenti vipAcenti paripAcenti pariNAmaM gamenti / dibbAnaM bhavAnaM abhinibbattiyAti dibbabhavA nAma devAnaM vimAnAni, tesaM nibbattanatthAyAti attho / atha vA dibbA gabbhAti dAnAdayo puJavisesA / dibbA bhavAti devaloke vipAkakkhandhA, tesaM nibbattanatthAya tAni puJJAni karontIti attho / tesaM antarAyakaroti tesaM maggasampattiphalasampattidibbabhavavisesAnaM antarAyakaro / iti bhagavA ettAvatA aniyamiteneva opammavidhinA yAva bhavaggA uggataM brAhmaNassa mAnaM bhinditvA idAni codanArahe tayo satthAre dassetuM "tayo kho me, lohiccA" tiAdimAha / 297 297
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA tayo codanArahavaNNanA 513. tattha sA codanAti tayo satthAre codentassa codanA / na aJJA cittaM upaTTapentIti aJJAya AjAnanatthAya cittaM na upaTTapenti / vokkammAti nirantaraM tassa sAsanaM akatvA tato ukkamitvA vattantIti attho / osakkantiyA vA ussakkeyyAti paTikkamantiyA upagaccheyya, anicchantiyA iccheyya, ekAya sampayogaM anicchantiyA eko iccheyyAti vuttaM hoti / parammukhiM vA AliGgeyyAti daTTumpi anicchamAnaM parammukhi ThitaM pacchato gantvA AliGgeyya / evaMsampadamidanti imassApi satthuno "mama ime sAvakA'ti sAsanA vokkamma vattamAnepi te lobhena anusAsato imaM lobhadhammaM evaMsampadameva Idisameva vadAmi / iti so evarUpo tava lobhadhammo yena tvaM osakkantiyA ussakkanto viya parammukhiM AliGganto viya ahosItipi taM codanaM arahati / kiJhi paro parassa karistIti yena dhammena pare anusAsi, attAnameva tAva tattha sampAdehi, ujuM karohi / kiJhi paro parassa karissatIti codanaM arahati / 514. niddAyitabbanti sassarUpakAni tiNAni uppATetvA parisuddhaM kAtabbaM / 515. tatiyacodanAya kiJhi paro parassAti anusAsanaM asampaTicchanakAlato paTThAya paro anusAsitabbo, parassa anusAsakassa kiM karissatIti nanu tattha appossukkataM ApajjitvA attanA paTividdhadhammaM attanAva mAnetvA pUjetvA vihAtabbanti evaM codanaM arahatIti attho / ( 12.513-517) na codanArahasatthuvaNNanA 516. na codanArahoti ayahi yasmA paThamameva attAnaM patirUpe patiTThApetvA sAvakAnaM dhammaM deseti / sAvakA cassa assavA hutvA yathAnusiddhaM paTipajjanti, tAya ca paTipattiyA mahantaM visesamadhigacchanti / tasmA na codanArahoti / 517. narakapapAtaM papatantoti mayA gahitAya diTTiyA ahaM narakapapAtaM papatanto / 298
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12.517-517) nacodanArahasatthuvaNNanA 299 uddharitvA thale patiTThApitoti taM dihi~ bhinditvA dhammadesanAhatthena apAyapatanato uddharitvA saggamaggathale ThapitomhIti vadati / sesamettha uttAnamevAti / / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM lohiccasuttavaNNanA nihitaa| 299
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. tevijjasuttavaNNanA 518. evaM me sutaM...pe0... kosalesUti tevijjasuttaM / tatrAyaM anuttAnapadavaNNanA / manasAkaTanti tassa gAmassa nAmaM / uttarena manasAkaTassAti manasAkaTato avidUre uttarapasse / ambavaneti taruNa ambarukkhasaNDe, ramaNIyo kira so bhUmibhAgo, heTThA rajatapaTTasadisA vAlikA vippakiNNA, upari maNivitAnaM viya ghanasAkhApattaM ambavanaM / tasmiM buddhAnaM anucchavike pavivekasukhe ambavane viharatIti attho / 519. abhijJAtA abhijJAtAti kulacArittAdisampattiyA tattha tattha paJJAtA / caGgItiAdIni tesaM nAmAni / tattha caGkI opAsAdavAsiko / tArukkho icchAnaGgalavAsiko / pokkharasAtI ukkaTThavAsiko / jANusoNI sAvatthivAsiko / todeyyo tudigAmavAsiko / aJa cAti aJJe ca bahujanA / attano attano nivAsaTTAnehi AgantvA mantasajjhAyakaraNatthaM tattha paTivasanti / manasAkaTassa kira ramaNIyatAya te brAhmaNA tattha nadItIre gehAni kAretvA parikkhipApetvA asaM bahUnaM pavesanaM nivAretvA antarantarA tattha gantvA vasanti / 520-421. vAseTThabhAradvAjAnanti vAseTThassa ca pokkharasAtino antevAsikassa, bhAradvAjassa ca tArukkhantevAsikassa / ete kira dve jAtisampannA tiNNaM vedAnaM pAragU ahesuM / jaGghavihAranti aticiranisajjapaccayA kilamathavinodanatthAya jaGghacaraM / te i divasa sajjhAyaM katvA sAyanhe vuTThAya nhAnIyasambhAragandhamAlateladhotavatthAni gAhApetvA attano parijanaparivutA nhAyitukAmA nadItIraM gantvA rajatapaTTavaNNe vAlikAsaNDe aparAparaM caGkamiMsu / ekaM caGkamantaM itaro anucaGkami, puna itaraM itaroti / tena vuttaM "anucaGkamantAnaM anuvicarantAna "nti / maggAmaggeti magge ca amagge ca / katamaM nu kho paTipadaM pUretvA katamena maggena sakkA sukhaM brahmalokaM gantunti evaM maggAmaggaM Arabbha kathaM samuTThApesunti attho | aJjasAyanoti ujumaggassetaM vevacanaM, aJjasA vA ujukameva etena Ayanti 300
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.522 - 524) AgacchantIti aJjasAyano niyyAniko niyyAtIti niyyAyanto niyyAti, gacchanto gacchatIti attho / takkarassa brahmasahabyatAyAti yo taM maggaM karoti paTipajjati, tassa brahmanA saddhiM sahabhAvAya, ekaTThAne pAtubhAvAya gacchatIti attho / yvAyanti yo ayaM / akkhAtoti kathito dIpito / brAhmaNena pokkharasAtinAti attano AcariyaM apadisati / iti vAseTThI sakameva AcariyavAdaM thometvA paggaNhitvA vicarati / bhAradvAjopi sakamevAti / tena taM "neva kho asakkhi vAseTTo "tiAdi / 301 tato vAseTTo "ubhinnampi amhAkaM kathA aniyyAnikAva, imasmiJca loke maggakusalo nAma bhotA gotamena sadiso natthi, bhavaJca gotamo avidUre vasati, so no tulaM gahetvA nisinnavANijo viya ka chindissatI 'ti cintetvA tamatthaM bhAradvAjassa ArocetvA ubhopi gantvA attano kathaM bhagavato ArocesuM / tena vuttaM " atha kho vAseTTo... pe0... khAyaM akkhAto brAhmaNena tArukkhenA" ti / 522. ettha bho gotamAti etasmiM maggAmagge / viggaho vivAdotiAdIsu pubbuppattiko viggaho / aparabhAge vivAdo / duvidhopi eso nAnAAcariyAnaM vAdato nAnAvAdo / 523. atha kismiM pana voti tvampi ayameva maggoti attano AcariyavAdameva paggayha tiTThasi bhAradvAjopi attano AcariyavAdameva ekassApi ekasmiM saMsayo natthi / evaM sati kismiM vo viggahoti pucchati / 524. maggAmagge, bho gotamAti magge bho gotama amagge ca ujumagge ca anujumagge cAti attho / esa kira ekabrAhmaNassApi maggaM " na maggI 'ti na vadati / yathA pana attano Acariyassa maggo ujumaggo, na evaM aJJesaM anujAnAti, tasmA tamevatthaM dIpento "kiJcApi bho gotamA "tiAdimAha / sabbAni tAnIti liGgavipallAsena vadati, sabbe teti vRttaM hoti / bahUnIti aTTha vA 301
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (13.525-526-531-532) dasa vaa| nAnAmaggAnIti mahantAmahantajaGghamaggasakaTamaggAdivasena nAnAvidhAni sAmantA gAmanadItaLAkakhettAdIhi AgantvA gAmaM pavisanamaggAni / 525-526. "niyyantIti vAseTTha vadesI"ti bhagavA tikkhattuM vacIbhedaM katvA paTinaM kArApesi / kasmA ? titthiyA hi paTijAnitvA pacchA niggavhamAnA avajAnanti / so tathA kAtuM na sakkhissatIti / 527-529. teva tevijjAti te tevijjA / vakAro AgamasandhimattaM / andhaveNIti andhapaveNI, ekena cakkhumatA gahitayaTThiyA koTiM eko andho gaNhati, taM andhaM aJjo taM aJjoti evaM paNNAsasaTThi andhA paTipATiyA ghaTitA andhaveNIti vuccati / paramparasaMsattAti aJamajhaM laggA, yaTThigAhakenapi cakkhumatA virahitAti attho / eko kira dhutto andhagaNaM disvA "asukasmiM nAma gAme khajjabhojjaM sulabha''nti ussAhetvA "tena hi tattha no sAmi nehi, idaM nAma te demA''ti vutte, lajaM gahetvA antarAmagge maggA okkamma mahantaM gacchaM anuparigantvA purimassa hatthena pacchimassa kacchaM gaNhApetvA "kiJci kammaM atthi, gacchatha tAva tumhe''ti vatvA palAyi, te divasampi gantvA maggaM avindamAnA "kuhiM no cakkhumA, kuhiM maggo"ti paridevitvA maggaM avindamAnA tattheva mariMsu / te sandhAya vuttaM "paramparasaMsattA"ti / purimopIti purimesu dasasu brAhmaNesu ekopi / majjhimopIti majjhimesu AcariyapAcariyesu ekopi / pacchimopIti idAni tevijjesu brAhmaNesu ekopi / hassakaJavAti hasitabbameva / nAmakaovAti lAmakaMyeva / tadetaM atthAbhAvena rittakaM, rittakattAyeva tucchkN| idAni brahmaloko tAva tiThThatu, yo tevijjehi na diTThapubbova / yepi candimasUriye tevijjA passanti, tesampi sahabyatAya maggaM desetuM nappahontIti dassanatthaM "taM kiM maJasI"tiAdimAha / 530. tattha yato candimasUriyA uggachantIti yasmiM kAle uggacchanti / yattha ca oggacchantIti yasmiM kAle atthamenti, uggamanakAle ca atthaGgamanakAle ca passantIti attho / AyAcantIti "udehi bhavaM canda, udehi bhavaM sUriyA"ti evaM AyAcanti / thomayantIti "sommo cando, parimaNDalo cando, sappabho cando''tiAdIni vadantA pasaMsanti / paJjalikAti paggahitaaJjalikA | namassamAnAti "namo namo"ti vadamAnA | 531-532. yaM passantIti ettha yanti nipAtamattaM / kiM pana na kirAti ettha idha 302
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.542-546) aciravatInadIupamAkathA 303 pana kiM vattabbaM / yattha kira tevijjehi brAhmaNehi na brahmA sakkhidiTThoti evamattho dtttthbbo| aciravatInadIupamAkathA 542. samatittikAti smbhritaa| kAkapeyyAti yattha katthaci tIre Thitena kAkena sakkA pAtunti kaakpeyyaa| pAraM taritukAmoti nadiM atikkamitvA paratIraM gantukAmo / avheyyAti pakkoseyya / ehi pArApAranti ambho pAra apAraM ehi, atha maM sahasAva gahetvA gamissasi, asthi me accAyikakammanti attho / 544. ye dhammA brAhmaNakArakAti ettha paJcasIladasakusalakammapathabhedA dhammA brAhmaNakArakAti veditabbA, tabbiparItA abrAhmaNakArakA / indamavhAyAmAti indaM avhAyAma pakkosAma / evaM brAhmaNAnaM avhAyanassa niratthakataM dassetvA punapi bhagavA aNNavakucchiyaM sUriyo viya jalamAno paJcasatabhikkhuparivuto aciravatiyA tIre nisinno aparampa nadIupamaMyeva Aharanto "seyyathApI"tiAdimAha / 546. kAmaguNAti kAmayitabbaDhena kAmA, bandhanadvena guNA / "anujAnAmi bhikkhave, ahatAnaM vatthAnaM diguNaM saGghATi"nti (mahAva0 348) ettha hi paTalaTTho guNaTTho / "accenti kAlA tarayanti rattiyo, vayoguNA anupubbaM jahantI"ti ettha rAsaThTho guNaTTho / "sataguNA dakkhiNA pATikajitabbA'"ti (ma0 ni0 3.379) ettha AnisaMsaTTho guNaTTho / "antaM antaguNaM (khu0 pA0 3.1) kayirA mAlAguNe bahU''ti (dha0 pa0 53) ca ettha bandhanaTTho gunnttttho| idhApi eseva adhippeto| tena vuttaM "bandhanadvena guNA'ti / cakkhuvi yyAti cakkhuvijJANena pssitbbaa| etenupAyena sotavijJeyyAdIsupi attho veditabbo / iTThAti pariyiTThA vA hontu, mA vA, iTThArammaNabhUtAti attho / kantAti kAmanIyA / manApAti manavaDDanakA / piyarUpAti piyajAtikA / kAmUpasajhitAti ArammaNaM katvA uppajjamAnena kAmena upasahitA / rajanIyAti raJjanIyA, rAguSpattikAraNabhUtAti attho / gadhitAti gedhena abhibhUtA hutvA / mucchitAti mucchAkArappattAya adhimattakAya taNhAya abhibhUtA / ajjhopannAti adhiopannA ogALhA "idaM sAra"nti pariniTThAnappattA hutvA / 303
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA anAdInavadassAvinoti AdInavaM apassantA / anissaraNapaJJati idamettha nissaraNanti, evaM parijAnanapaJJAvirahitA, paccavekkhaNaparibhogavirahitAti attho / 548. AvaraNAti AdI AvarantIti AvaraNA / nivArentIti nIvaraNA / onandhantIti onAhanA / pariyonandhantIti pariyonAhanA / kAmacchandAdInaM vitthArakathA visuddhimaggato gahetabbA / (13.548-554) byApAdassa 549-550. AvutA nivutA onaddhA pariyonaddhAti padAni AvaraNAdInaM vasena vRttAni / sapariggahoti itthipariggahena sapariggahoti pucchati / apariggaho bho gotamAti AdIsupi kAmacchandassa abhAvato itthipariggahena apariggaho / abhAvato kenaci saddhiM veracittena avero / thinamiddhassa abhAvato cittagelaJJasaGghAtena byApajjena abyApajjo / uddhaccakukkuccAbhAvato uddhaccakukkuccAdIhi saMkilesehi asaMkiliTThacitto suparisuddhamAnaso / vicikicchAya abhAvato cittaM vase vatteti / yathA ca brAhmaNA cittagatikA hontIti, cittassa vasena vattanti, na tAdisoti vasavattI / 552. idha kho panAti idha brahmalokamagge / AsIditvAti amaggameva " maggo "ti upagantvA / saMsIdantIti " samatala "nti saJJAya paGkaM otiNNA viya anuppavisanti / saMsIditvA visAraM pApuNantIti evaM paGke viya saMsIditvA visAraM aGgamaGgasaMbhaJjanaM pApuNanti / sukkhataraM maje tarantIti marIcikAya vaJcetvA " kAkapeyyA nadI 'ti saJJAya " tarissAmA "ti hatthehi ca pAdehi ca vAyamamAnA sukkhataraNaM maJJe taranti / tasmA yathA hatthapAdAdInaM saMbhaJjanaM paribhaJjanaM, evaM apAyesu saMbhaJjanaM paribhaJjanaM pANanti / iva ca sukhaM vA sAtaM vA na labhanti / tasmA idaM tevijjAnaM brAhmaNAnanti tasmA idaM brahmasahabyatAya maggadIpakaM tevijjakaM pAvacanaM tevijjAnaM brAhmaNAnaM / tevijjAiriNanti tevijjAaraJjaM iriNanti hi agAmakaM mahAarajJa vuccati / tevijjAvivananti pupphapha aparibhogarukkhehi saJchannaM nirudakaM araJjaM / yattha maggato ukkamitvA parivattitumpi na sakkA honti, taM sandhAyAha "tevijjAvivanantipi vuccatI 'ti / tevijjAbyasananti tevijjAnaM paJcavidhabyasanasadisametaM / yathA hi Atirogabhoga diTThi sIlabyasanappattassa sukhaM nAma natthi, evaM vijjAnaM tevijjakaM pAvacanaM Agamma sukhaM nAma natthIti dasseti / 554. jAtasaMvaDDoti jAto ca vaDDhito ca, yo hi kevalaM tattha jAtova hoti, 304
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.555-555) aciravatInadIupamAkathA 305 aJattha vaDDito, tassa samantA gAmamaggA na sabbaso paccakkhA honti, tasmA jAtasaMvaDDoti Aha / jAtasaMvaDDopi yo ciranikkhanto, tassa na sabbaso paccakkhA honti / tasmA "tAvadeva avasaTa"nti Aha, taGkhaNameva nikkhantanti attho / dandhAyitattanti ayaM nu kho maggo, ayaM na nukhoti kaGkhAvasena cirAyitattaM / vitthAyitattanti yathA sukhumaM atthajAtaM sahasA pucchitassa kassaci sarIraM thaddhabhAvaM gaNhAti, evaM thaddhabhAvaggahaNaM / na tvevAti iminA sabba tANassa appaTihatabhAvaM dasseti / tassa hi purisassa mArAvaTTanAdivasena siyA jANassa paTighAto | tena so dandhAyeyya vA vitthAyeyya vaa| sabba tANaM pana appaTihataM, na sakkA tassa kenaci antarAyo kAtunti dIpeti / 555. ullumpatu bhavaM gotamoti uddharatu bhavaM gotmo| brAhmaNiM pajanti brAhmaNadArakaM, bhavaM gotamo mama brAhmaNaputtaM apAyamaggato uddharitvA brahmalokamagge patiThThapetUti attho / athassa bhagavA buddhappAdaM dassetvA saddhiM pubbabhAgapaTipadAya mettAvihArAdibrahmalokagAmimaggaM desetukAmo "tena hi vAseTThA"tiAdimAha / tattha "idha tathAgato"tiAdi sAmaJaphale vitthAritaM / mettAsahagatenAtiAdIsu yaM vattabbaM, taM sabbaM visuddhimagge brahmavihArakammaTThAnakathAyaM vuttaM / seyyathApi vAse? balavA saGghadhamotiAdi pana idha apubbaM / tattha balavAti balasampanno / saGghadhamoti saGkhadhamako / appakasirenAti akicchena adukkhen| dubbalo hi saGkhadhamo saGkha dhamantopi na sakkoti catasso disA sarena vijJApetuM, nAssa saGghasaddo sabbato pharati / balavato pana viSphAriko hoti, tasmA "balavA''tiAdimAha / mettAya cetovimuttiyAti ettha mettAti vutte upacAropi appanApi vaTTati, "cettovimuttI''ti vutte pana appanAva vaTTati / yaM pamANakataM kammanti pamANakataM kammaM nAma kAmAvacaraM vuccati / appamANakataM kammaM nAma rUpArUpAvacaraM / tahi pamANaM atikkamitvA odissakaanodissakadisApharaNavasena vaDvetvA katattA appamANakatanti vccti| na taM tatrAvasissati na taM tatrAvatidvatIti taM kAmAvacarakamma rUpAvacarArUpAvacarakamme na ohIyati, na tiTThati / kiM vuttaM hoti- taM kAmAvacarakamma tassa rUpArUpAvacarakammassa antarA laggituM vA ThAtuM vA rUpArUpAvacarakammaM pharitvA pariyAdiyitvA attano okAsaM gahetvA patiTThAtuM na sakkoti / atha kho rUpAvacarArUpAvacarakammameva kAmAvacaraM mahogho viya parittaM udakaM pharitvA pariyAdiyitvA attano okAsaM gahetvA tiThThati / tassa vipAkaM paTibAhitvA sayameva brahmasahabyataM upanetIti / evaMvihArIti evaM mettAdivihArI / 305
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA (13.559-559) 559. ete mayaM bhavantaM gotamanti idaM tesaM dutiyaM saraNagamanaM / paThamameva hete majjhimapaNNAsake vAse(suttaM sutvA saraNaM gatA, imaM pana tevijjasuttaM sutvA dutiyampi saraNaM gtaa| katipAhaccayena pabbajitvA aggaJjasutte upasampadaJceva arahattaJca alatthu / sesaM sabbattha uttAnamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM tevijjasuttavaNNanA nihitaa| niTThitA ca terasasuttapaTimaNDitassa sIlakkhandhavaggassa atthavaNNanAti / sIlakkhandhavaggaTThakathA nihitaa| 306
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ a akaTavidhAti - 138 akaNTakAti - 239 akatabhUmibhAgo - 72 akattabbakArI - 238 akathaMkathI - 172 akaniTThabrahmalokapariyosAnaM - 283 akampiyalakkhaNaM - 60 akalyANajanaM - 138 akiccakArI - 238 akiriyavAdA - 137 akusalakammapathAva - 99 akusalacittuppAdA - 283 akusalacetanA - 70 akusaladhammappahAne - 268 akusalavitakkaM - 47 saddAnukkamaNikA akusalA dhammA- 157, 158, 161, 162, 163 akkhayadhammameva- 242 akkharajAnanakILA - 78 akkharappabhedoti - 200 akkhIni bhamanti - 163 akhINAsavo - 8 akhuddAvakAso - 227, 230 agado - 63 agarUti - 132, 204 aggajivhAya - 163 1 aggadakkhiNeyyoti - 188 agganagaraM - 210 aggapadesoti - 210 aggapuggalo - 288 aggabIjaM - 71, 75 aggabrAhmaNo - 198 aggamasidvAne - 209, 244 aggasaddo - 191 aggasAvakA - 143, 200 aggAsanaM - 215 aggikkhandho - 40, 54 aggikkhandhaM - 206 aggivaNNaM - 213 aggiviya - 52 aggisAlaM - 218 aggihomanti - 82 aggupaTTAko - 128, 200 agyAgAraM - 219 aGgapariccAgaM - 57 aGgapAdacIvarakuTidaNDakasajjanakAle - 168 aGgavijjAti - 83 aGgA - 225 aGgIrase - 215 aGguttaranikAyo - 16, 23, 24 aGgulimAlassa - 194 aGgesu - 225 acakkhukA - 282 acittakabhAvo - 274
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [a-a] acirapabbajitassa- 120 acirUpasampannoti - 270 acelakapaTipadaM-263 acelakasAvakA-135, 264 acelako-- 121, 264, 266 acelo kassapo-263, 270 accantasaMyogattho-33 ajalakkhaNAdIsu-83 ajAtasattu-9,114,117, 128,142 ajitavAde - 136 ajitoti-121 ajinamigacamma-265 ajjabhAvaM-191 ajjuno-215 ajjhattikapathavIdhAtu - 137 ajjhAyako-200 ajjhAsayAnusandhi- 104,105 ajjhAsayaM-48, 104, 105, 114, 200 ajjhoharaNamatteneva -153 aJchanapILanAdivasena-178 aJjasAyano-301 aJjatarairiyApathasamAyogaparidIpanaM-113 aJatitthiyAnahi-40 aJatitthiyesu-188 aJadatthu-210,282 ajJANalakkhaNaM-60 aTThakathAcariyA-153 aTThakathAnayo-42 aTThaGgasamannAgato-118 aTThaGgiko - 88, 131, 147, 185, 252, 281 aTThapadaM-78 aTThaparikkhAramattakaM-169 aTThamasamApattiyA-276 aTThamI-118 . aTThavidhA-218 aTThasamApattivasena-139,263 aTThahaGgehIti-240 aTThArasadhAtuyo- 109 aTThArasahatthubbedhena-114 aTThappattiko-49 aDDayogo-170 aNusahagate-59 aNuM-239, 294 aNDajajalAbujA-96 atakkAvacarA-87 atikkantamAnusikAya-44 atidullabhakathA- 231 atipaNItalokuttaramaggasukhanipphAdanasamatthatAya-248 atibrahmA-63 ativisuddhena-42 atisundaranti-184 atiharaNe-157 atItaAtikathA-81 atItAnAgatapaccuppanne - 240 aturitacArikA-194, 195, 197, 225 atthakavi-84 atthakAmatAya-296 atthakusalo -28 atthagambhIro-142 atthacarakenAti-223 atthajAtaM-21,305 atthapaTibhAnapaTisambhidAsampattisabbhAvaM-31 atthapaTivedhasamatthatA-30 atthaparisuddhatAya-204 atthabyaJjanapAripUri-31 atthabyaJjanasampannassa-30,48 atthavAdI-71 atthasaMhitaM-71 atyAbhisamayA-32 atthuddhAro-118 attapaTilAbho - 283, 284 attapariccajanaM - 187
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA attabhAvapaTilAbho-282 attamanA-110, 170, 193, 239, 254 attasammApaNidhi-30 attasinehaJca - 247 attAti-90, 91, 92, 101, 102, 254, 279 attAdAnaparidIpanaM-54 attAnaM parimoceti-31 athassAcariyo-197 adassanIyA-40 adAtukAmatAya-67 adiTThajotanA pucchA-64, 65 adinnAdAnaM-66, 246 adukkhamasukhIti-102 adosakusalamUlajanitakammAnubhAvena-202 addhamAsikanti-264 addhAnairiyApathA-164 addhAnamaggaM-36, 173 adhammAnulomapaTipadaM -37 adhammo-5,86 adhikaraNasamathAti-13 adhicittasikkhA-20,276 adhicittasukhaM -150 adhiccasamuppannikA-89,100 adhiccasamuppanno-100 adhijegucchaM-267 adhiTThAya-55,121 adhipaJjA-267 adhipAdhammavipassanAya-59 adhipacAsikkhA -20 adhipaJaAsikkhAti-276 adhipatilakkhaNaM-60 adhimuttipadAnIti - 90 adhimokkhalakkhaNaM-60 adhivacanapadAni-90 adhivatthA-155,169,170 adhivimutti-267 adhisIlanti-267 adhisIlasikkhA-20,276 adhisIlasikkhAmattampi-280 adhomukhaThapitaM-185 anaggipakkikA-218,219 anacchariyaJcetaM-129 anativattanalakkhaNaM-61 anatthajanano-50,52 anatthavijJApikA-70 anattAdhInoti-172 anattAnupassanAya -59 ananulomapaTipadaM-37 anantasaJjI- 98 anantaM-98,294 anabhibhUtoti-96 anabhiratIti-95 anabhisittA-207 anayabyasanaM-37 anavakkhitto-227 anavajjasaJI-22 anavajjasukhanti-150 anavajjo-189 anavayoti-201 anAgatakoTThAsasaGkhAtaM-101 anAgatapaccuppannAnaM-284 anAgAmimaggena-59,276 anAgAmI- 108 anAcArabhAvasAraNIyaM-205 anAthapiNDikassa- 243,271 anAthapiNDiko-257 anAthamanusse- 162 anAthasAlAyaM-162 anApatti - 25,88 anAraddhacitto-293 anAvattidhammoti-252 anAviloti-183
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [a-a] aniccatA- 181 aniccatAdipaTisaMyuttAya-8 aniccadhammo-178 aniccAnupassanAya-59 aniccucchAdanaparimaddanabhedanaviddhaMsanadhammoti- 178 aniTThaphalo-189 anitthigandhA-221 anidassanaM-294 anibaddhacArikA-197 animittAnupassanAya-59 animmAtAti-138 animmitAti-138 aniyamitaparidIpanaM-32 aniyamitavikkhepo-99 aniyyAnikabhAvadassanatthaM-282,292 anukampatIti-297 anukulayaJAnIti- 243 anucaritaM- 92 anujAnAmi-79, 303 anujJAtakAlaM-75 anuJAtapaTiJAtoti-201 anujJAtasukhasamphassaattharaNapAvuraNAdiphassasAmaJato -22 anuttarena- 199 anudhamma-259 anupacAraTThAnaM-171 anupavajja-62 anupassanAlakkhaNaM-61 anupAdAno-- 94, 183 anupAdAvimutto- 94 anupAdisesanibbAnadhAtuM-109 anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA-3,15, 62 anupAlanasamatthato-30 anupubbAbhisAnirodhasampajAnasamApattinti-278 anuppAdadhammataM - 182 anuppAdanirodhena-294 anubyaJjanapaTimaNDito-127 anubhavatIti-249 anubhavanto-175 anumajjanalakkhaNaM-60 anumatipakkhAti-240 anumatipucchA-64 anumodanasampaTicchanesu-110 anuyogo-73 anuruddhattheraM -15 anurUpadhammavasena-105 anulomapaTilomasaGkepavitthArAdivasena -20 anuvAcenti-221 anuvAdo-259 anuviloketi-57,127,158 anusaGgItA-2 anusajjhAyanti-221 anusandhivasena - 25,86 anusayappahAnaM-20 anusAsanIpATihAriyanti--291 anusAsanIpATihAriyaM-292 anussaraNaM-128 anUnAdhikavacanaM-145 anUnAdhikAviparItaggahaNanidassanaM-29 anekajAtisaMsAraM-16 anekajjhAsayAnusayacariyAdhimuttikA-19 anekapariyAyenAti-36 anekappakAraM-25,215 anekavidhAni-90 anekAnusandhikaM-25 anesanavasena-260,261 anesanaM-139,260,261 anomaguNo-232 antarakaraNaM-264 antaradhAnanti-181 antarantarA-68,119,183, 270, 281,300 antaravIthiyaM-130
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ a-a ] antaravIthi - 44 antarApatti - 25 antarAyakaro - 297 antarAyakaroti - 297 antarAyikadhamme - 43 antarA - saddo - 35 antalikkhacarA - 95 antasaJI - 98 antAnantikavAde - 101 antAnantikA - 89 antepurapAlakA - 124 - antevAsiko - 187 antevAsI - 36, 37, 39, 49 antojAlIkatabhAvadassanaM - 108 antojAlIkatA - 108 antonijjhAyanalakkhaNo - 103 andhapaveNI - 302 andhaputhujjano - 56 andhabAlA - 233 andhaveNIti - 302 andhA - 282,302 andhAti - 282 apagabbho - 36 apacitikammaM - 207 apaNNattikabhAvaM - 109, 294 apatanadhammo - 252 apadAnaM 15 apanItakALakaM - 221 apanItapAsANasakkharo - 179 aparantakappikA- 101 aparappaccayo - 224 aparAdhakArako 128 aparAdhaM - 127, 191 aparAmAsapaccayA - 93 aparikkhINaMyeva - 200 aparipakkindriyA- 196 saddAnukkamaNikA aparipUrakArIti - 32 aparimitakAlasaJcitapuJJabalanibbattAya - 40 apariyApannabhAvaM - 108 aparisuddhoti - 215 aparihInajjhAno - 101 apalibuddhAya - 227 apApapurekkhAroti - 231 apAyabhUmiM - 189 apAyamukhAnIti - 217 apArutagharAti - 239 appaTivattiyavaradhammacakkappavattanassa - 58 appaTisandhikaMva- 182 appaTTataraM - 244 appaNihitAnupassanAya - 59 appattabhAvaM - 219 appadukkhavihArI - 260 appanAsamAdhinA - 176 appapuJjo - 260 appamattakaM - 52, 55, 66, 262 appamattoti - 270 appamANasaJJIti - 102 5 appamANAdhammA 18 appamAdena - 16, 45 appasaddakAmoti - 273 appasaddaM - 170, 273 appasamArambhataraM - 244 appasAvajjo - 65, 67, 68, 70 appahInakAmacchandanIvaraNaM - 173 appahIno - 250 appAtaGkoti - 287 appAtaGkaM - 28, 204 appAbAdhaM - 28, 204 abbhantare - 89, 158, 161, 162, 163, 164, 234, 235 abbhA - 119 abbhAkuTikoti - 231 [4]
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] abbhAcikkhati - 22 abbhuggatoti - 122 abbhujjalananti - 85 abbhutadhammanti - 24 abbhutadhammaM - 24 abbhokAsaTTAne - 181 abbhokAso - 148 abyAsekasukhanti - 150 abrahmacariyanti - 67 abhayaM - 246 abhAriko - 204 abhikkantatarAti - 293 abhikkantasaddo- 184 abhikkamanacitte - 151 abhijjhAdomanassA - 157, 158 abhijJA - 22, 87, 105, 144, 252, 270, 283 abhiJJAJANanti -- 293 abhijJAtakoJoti - 203 abhiJAtA - 18, 300 abhiJAdhigamo - 178 abhidhammakathaM - 281 abhidhammapiTakanti - 16, 19 abhidhammapiTakaM - 15, 17, 19, 24, 25, 88 abhidhammoti - 15 abhinanditvA - 110, 141 abhinikkhamanasamayo - 33 abhiniropanalakkhaNo - 252 abhiniropanalakkhaNaM - 60 abhinivesaM - 59 abhinIharatIti - 178, 182 abhinIhAraM - 48 abhibhU - 63 abhimukhaM - 131 abhivAdanAdisAmIcikammaM - 36 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA abhisaGkaraNalakkhaNaM - 59 abhisaGkarotIti- 277 abhisaJJAnirodhaM - 277 abhisaddo- 18 abhisamayo - 20 abhisambuddha - 42, 61, 62, 63 abhisambuddhoti - 56, 61 abhisambuddhaM - 63 abhisittarAjAno - 207 abhUtaM abhUtato-50 amaccA - 115, 116, 120, 220 amatamahAnibbAnaM - 46 amataM - 176, 230, 282 amadhuraM - 240 amanussaggAho - 104 amarAvikkhepikA- 89, 98 amuJcitukAmatAya - 100 amoghatA - 52 6 kulamUlajanitakammAnubhAvenAti - 202 213, 214, 215, 216, 220 ambaThThakulaM - 203 ambaTTo - 36, 203, 204, 205, 206, 208, 212, ambapiNDI - 109 ambalaTThikA - 41, 237 ambavane - 113, 114, 126, 290, 300 ambATakAdInaM - 219 ambilayAguAdIni - 218 ayakAradantakAracittakArAdIni - 131 ayapaTTena- 287 ayAnabhUmiM - 203 ayoguLakILA - 77 ayonisomanasikAropi - 93 araJJavAso- 169, 170 [ a-a araJJasaJJA- 195 araNI - 217 aratiM - 59 arahatanti - 200, 270 arahattajayaggAhaM - 284 ]
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA arahattato-248 arahattanikUTena-46, 183, 235, 270, 285 arahattappattadivase-155 arahattappattiM -11 arahattaphalacittassetaM-252 arahattaphalameva-266 arahattaphalasaJjA-279 arahattaphale-143,292 arahattamaggo-143 arahattavimuttivaravimalasetacchattapaTilAbhassa-58 arahattaM-10,133,151,155,156,175,234, 235, 257, 261, 272 ariTThakaNTakasadisA-137 ariyadhammaparammukhAnaM-56 ariyapuggalasamUho-186 ariyaphalehi-185 ariyaphalaM-131 ariyabhUmi-154,170, 297 ariyamaggasamphassaM-109 ariyamaggo-145, 147, 185 ariyasaccadhammo-224 / ariyasaccAni-61,88, 188 ariyasAvako-119,189, 246 ariyasIlIti-230 ariyo-88,131, 147,185, 281,288,289 aruNodaye-275 arUpaattabhAvapaTilAbhena -283 arUpajjhAnalAbhIti-178 arUpajjhAnAni-178,289 arUpabhavaM-283 arUpasamApatti-289 arUpasamApattinimittaM-101 arUpAvacaradevaloko-143 arUpI attA-101 arogo-101,210 arogoti-101 alagaddagavesI-21 alaggacittatAya-4 alaGkatadaNDakaM-80 alaGkaraNakAlo-54 alaGkAro-240 alabbhaneyyapatiTThA-20,87 alamariyANadassanaviseso-37,178 alamariyAti-262 alambusaM-274 . alAbukaTAhaM - 207 alobhakusalamUlajanitakammAnubhAvena -202 allakapparaTuM-256 allasAkabhakkho-265 allApasallApo-297 avakkhittamattikApiNDo-233 avaNNabhUmiyaM-50 avantiraTuM-256 avabodho-20 avasesalokaM- 144 avasesasabbasattaloko-143 avasesasamApattIsupi-278 avikalindriyaM-179 avikkhittacitto-141 avikkhepalakkhaNaM-60,61 avijjandhakAra-253 avijjamAnapaJatti-30 avijjA-88,93,107 avijjAnirodhA-93 avijjApaccayasambhUtasamudAgataTTho-61 avijjAsamudayA-93, 108 avitathaM-57,58,59,61,62 avinayavAdino-5 avinayo-5 avinAsentoti-204 avinipAtadhammoti-252 aviparItAvabodhasaGghAto-21
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [A-A] avippaTisArapAmojjapItipassaddhidhammehi-150 avimuttatantimaggA-2 avisayabhAvaM-293 avisayo-88,89 avisuddhatA-84 avisaMvAdako-68 avIciM- 63, 205, 286 avItikkamma-228 averanti-266 avelAya-140 asakamano-206 asaJakabhAvaM-274 asaJjasattAti-100 asaJjIvAdA-89 asati-79,165, 234,239,241 asatipi-124 asadisasaMyoge-210 asappurisabhUmi-31 asabbhivAkyaM-197 asamuppannakAmacAro-- 276 asampaTicchanakAlato-298 asampavedhIti-202 asamphuTThalakkhaNaM-59 asammosena -30 asammohato-20,253 asammohadhuraM - 165 asammohasampajajJanti-151,161 asammohasampajanena-162 asammohasampajaGa-156, 157, 158, 159,160, 161,162, 163,164 asammohena-30 asAdhAraNabhAvaM-66 asAmapAkA-218,219 asiM-80 asItimahAtherA-40,143 asukanakkhattena-84,85 asukabrAhmaNo-242 asukasaMvacchare -32 asukkhaM-75 asuddhabhAvaM-208 asubhadassanampi-152 asubhaM-151,152 asurA-48 asurindAti-230 aseTThacariyaM-67 asomanassikAti-49 asaMkiNNapubbAni-246 asaMkiNNAni-246 asaMvaraM-261 assatthadumarAjAnaM-55 assattho-75 assayAnarathayAnAni-123 assAcariyaassavejjaassameNDAdayo-131 assAdaJca -94 assumukhA- 229, 242 ahirIkA-70 ahivijjAti-83 ahInindriyoti-103 ahetukavAdA - 137 ahetukasajhuppAdanirodhakathAvaNNanA - 275,276,278 A AkAsadhAtu-163 AkAsAnaJcAyatanabrahmalokato-283 AkAsAnaJcAyatanasa -59 AkAsAnaJcAyatanasamApattiyA-59 AkiJcAyatanasalaM-59 AkiJcAyatanasamApatti-277 AkiJcacAyatanasamApattiyA-59 AkiJcajJAyatanaM-277,278 AkiNNamanussaM- 198
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ [A-A] saddAnukkamaNikA AkiNNavaralakkhaNo-127 AkulabhAvo-84, 248 AkhyAtapadanti-27 AgatabhAvaM-222 Agado-62 AgantukabhikkhaM - 296 Agamanamaggo--177 Agamabyattisiddhi-30 Acamananti-86 AcariyantevAsikA-38 AcariyabhAvo-280 AcariyupajjhAyapalibodho-7 AcariyupajjhAyavattAdIni - 152 AcariyupajjhAyA-70 Acariyoti - 120, 153, 232 AcAmoti-265 AcAragocarasampannoti-149 AcArasIlamattakameva -66 AjIvapArisuddhisIlaM-149 AjIvoti-190, 254 ANaNyanidAnaM-172 ANaNyasadisaM-174 ANattiko-65 ANAcakkanti-213 ANAcakkaM-9 ANAThapanasamatthatAya-240 ANAdesanA-19 ANAbAhullato-19 ANArahena-19 AtApI-54,270 AtApIti-270 AthabbaNapayogaM-275 AthabbaNavedaM -200 AdAsapahanti-85 AdikalyANaM-145 AdiccupaTThAnanti-85 AdiTThaJaANanti-83 AdimajjhapariyosAnaM - 144, 145, 174, 175, 183 AdInavAnupassanAya-59 AdInavaM-49, 50,51, 281, 291, 304 AdesanApATihAriyanti-291 AdesanApATihAriyena-292 Anandatthero-8,11,287 Anandoti-28,109 AnApAnacatutthajjhAnaM-55 AnisaMsakathAya - 281 AnisaMsaphalaM-188, 189 AnubhAvaM-11 ApokasiNaM-54 ApodhAtu-163 ApodhAtUti- 157 AbAdhajarAbhibhUto-166 AbAdhiko-172 AbAdho-172,288 AbharaNasampattiyA - 125 AbharaNAni-44 AbhogasamannAhAro-277 Abhogo-104 AmakadhaJapaTiggahaNAti -72 AmakamaMsapaTiggahaNAti-72 AmalakaM-42 AmisagahaNatthaM-218 AmisapaTisanthAraM-76 AmisalAbho-161 Amisasannidhi-76 AyatanalakkhaNaM-60 Ayatanasaddo-106 AyatanAni-88,106, 107, 284 Ayamukhanti-177 AyusaGkhArossajjanena-111 AyUhanaTThiti-88
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [i-i] AsanasAlA-277 AsanasAlAya -153, 277 AsandipaJcamAti-137 AsappanaparisappanaM-174 AsabhivAcAbhAsanaM-58 AsayasuddhiyA-30 AsayasuddhisiddhA-30 AsavakkhayANanti-183 AsavakkhayajANaM-183, 248 AsavAnaM-48, 181, 183 AsaLhipuNNamAyaM-155 Asevanavasena-93 AhAranirodhAti-108 AhArapaTikUlasAniddesato - 163 AhArasamudayA-108 AhArupacchedena -115 ALArikAti-131 ALindanti-204 AyUhanalakkhaNaM -60 ArakabhAvaM-221 ArakA-138,246, 266 ArakkhamanussA-114 AraJiko-156 AraddhacittAti-269 Araddhavipassako-108 AraddhavIriyenapi-254 ArammaNapaccayo-159 ArammaNabhayaM-125 ArammaNavibhAgo-183 ArAdhetIti-268 ArAmacArikaM-127 ArAmoti-271 ArogyaissariyAdInaM-83 ArogyanidAnaM -172 ArohitukAmo-205 AlayasamugghAto-38 AlayAbhinivesaM-59 Alasiyo-180 AlindakavAsI-154 AlokanavilokanaM-159,160 AlokasaJjIti-172 Aloketi-157,159,160 AlopauddhAraNaM-163 AlopakaraNaM-163 AvajjanakiccaM-158 AvajjanaparikammAdhiTThAnAni-54 AvaTTanimAyaM-220 AvaraNasaGkhAtaJca-140 AvAhanaM -85 AvAhavivAhaM-210,212 AvibhUtakAloti-179 AvutasuttaM- 179 Avudhanti-83 AvudhavuTThiyA-215 icchAnaGgalanti-197 icchiticchitakkhaNe-140 ijjhanalakkhaNaM-60 iTThAniTThArammaNaM-294 iNasAmike-174 iNaM-85, 172,173,174 itarItarapaccayasantosena - 166,167 itivuttakanti-24 itihAsapaJcamAnaM-200 ithikathApi-80 itthikumArikapaTiggahaNAti -72 itthipurisarUpAdivicittaM-80 ithilakkhaNAdInipi-83 itthisaddo-211 iddhipATihAriyaAdesanApATihAriyAni-292
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ [I-u] saddAnukkamaNikA [11] - iddhipATihAriyaJca -292 iddhipAdaindriyabalabojjhaGgamaggaGgasuttantahArakoti-48 iddhipAdAnaM-60 iddhimayoti-65 iddhividhANalAbhI-180 iddhividhajANaM-180,183 iddhividhAdipaJcaabhiJAkathA-180 iddhividhaM-247,291 idhalokaparalokaatthanissitaM-280 indakhIlA-170 indadhanuvijjulatAtArAgaNappabhAvisaravipphuritaviccharitamiva -39 indanIlamaNimayaM-198 indriyaparipAkaM-196 indriyasaMvarAdayo-289 indriyAni-103,137 iriyApathacakkAnaM-202 iriyApathadibbabrahmaariyavihAresu-113 iriyApathabAdhanaM-113 iriyApathAnubandhanena - 39 iruvedayajuvedasAmavedAnaM-200 isipabbajja-209 issariyasampattiyA -114 issariyasukhaM -202 issaroti-114, 202, 239 ukkApAtoti-84 ukkuTikappadhAnamanuyuttoti-265 ukkoTananti-73 ukkoTanasAciyogo-74 ukkaMsAvakaMseti-136 uggatabrAhmaNo-226 uggahaparipucchAsavanadhAraNapaccavekkhaNAni-56 uccAkulaparidIpanaM - 200 uccArapassAvakammeti-163 uccAsayanaM-72 ucchaGga -115 ucchAdanadhammo-178 ucchinnabhavanettiko-108, 109 ucchu-75 ucchedadi4i-102 ucchedavAdo-36, 258 ucchedaM-99, 102 ujuppaTipannoti-52 ujumaggo-301 ujuvipaccanIkavAdAti-38,39 ujjhAnasaJino-181 uJchAcariyA - 218, 219 uThAnanisajjAdIsu-250 uNNAmayattharaNaM-78,79 uNhattalakkhaNaM-59 uNhapakatikassa-161 uNhalohitaM-117 uNhasamayo-32 uttamajANaJca-283 uttamabrAhmaNassa--233 uttamasampajAnakArIti-162 uttamasUrA-202 uttarAsaGga-45,187 uttarikaraNIyanti-288,289 uttarimanussadhammAti-290 uttAnamukhoti-231 IdisavacanapaTisaMyutto-200 IsikaTThAyidvitoti-91 ukkaTThanAmake-198 ukkaTThA-219 ukkA -198,208
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] udakakiccaM - 121, 156,170 udakadhArA 54 udakabinduM - 136 udakabhAjanA - 164 udakasakaTaM - 156 udakasoNDI - 170 udakorohanAnuyogamanuyutto - 263 udakorohanAnuyogaM - 265 udaggacittA - 110 udapAdIti - 42, 150, 238, 274 udapAnabhUto - 240 udayo - 128 udAnagAthAti - 16 udAnaM - 15, 24, 119, 127, 175 udAharaNaghoso - 227 udAhAraM - 119 udukkhalakiccasAdhanaM -- 163 udumbaro - 75 uddhaggikA - 131 uddhaccakukkuccappahAnaM - 175 uddhaccakukkuccaM - 59, 172, 174, 175 uddhamAghAtanikA - 101 uddhavirecananti - 86 undriyastIti - 215 upakaraNaM - 66, 237 upakArakadhammA- 289 upakArapaTisaMyukttaJca - 82 upakkilesehi - 119 upagatoti - 103, 127 upacAravasenapi - 176 upacArasamAdhinA - 176 upaTTAkoti - 169 upaTThAnalakkhaNaM - 60 upaTThAnasAlApi - 42 upatissakolitAnaJca - 41 upaddavo - 125, 232 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA upanidhApaJJatti - 30 upanibaddhakukkuro - 107 upanissayakoTiyA - 107 upanissayapaccayo - 160 upanissayo - 124 upapattiM - 96, 102 upabhogasukhamanubhavati - 202 upayogavacanaM - 35, 78, 122, 198, 201, 280 uparidantamusalasaJcuNNitaM - 163 uparinirodhasamApattatthAya - 277,278 uparimaggatthAya - 152 upavattane3 upavaro - 209 upasantindriyaM - 127 upasamaguNo - 262 upasamAyAti - 280 upasampajjAti - 252, 291 upasampanno - 270 upAdAnakkhandhe - 171 upAdArUpaM - 294 upAdinnakaphassAdIsu - 22 upAyamanasikAro - 90 upArambhamocanatthaM - 212 upAli - 11, 12, 156 upAsakacaNDAlo - 190 upAsakattaM - 184 upAsakapatikuTTo - 190 upAsakapadumaJca - 191 upAsaka puNDarIkaJca - 191 upAsakamalaJca - 190 upAsakaratanaJca - 191 upAsakavidhiko sallatthaM - 189 upAsakoti - 189, 190 127 upAhanA - 76, 80 upekkhAsambojjhaGgassa - 60 uposatho - 117, 118, 147, 209, 217 [ u-u]
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ [U-e] saddAnukkamaNikA [13] uppaNDanakathaM-205 uppattiAkAradassanatthaM -224 uppattikAraNaM-274 uppattidvAradassanatthaM-149 uppannakilesaM-154 uppannavitakkaM-154 uppalo-229 uppAdanirodhaM-276,280 uppAditabhAvaM-31 ubminnaudako-177 ubhato vibhaGgo-13 ubhatouggatapuSphanti-78 ubhatopakkhikA-233 ubhatolohitakaM-79 ubhatovibhaGganiddesakhandhakaparivArA-24 ubhatovibhaGgAvasAnepi-13 ubhayaMsabhAvitAnaM-251 . ubhayaMsabhAvitoti-251 ummujjananimujjanAdivasena - 98 uyyAnakapparukkhAdayo-95 uyyodhikanti-77 uruJAnagaraM-259 uruvelagAme-55 ulUkapakkhikanti-265 usiraddhajo nAma pabbato-143 usIraM-75 ussaGkitaparisaGkitova-174 ussApitarajatatoraNaM-198 ussAvabindu-228 ussAhajAto-142, 239 ussAhasattiyogo-202 ekakkhaNe-54 ekaggacitto-122 ekaggijAlabhUtanti-213 ekacatupaJcakkhandhappabhedA - 182 ekacatupaJcavokArabhavesu-182 ekaccasassatavAdA-89, 94 ekajjhAsayA-43 ekatouggatapuSphanti-78 ekattasaJjI-102 ekantaasappAyameva-163 ekantapaNDito-132 ekantaparipuNNaM-148 ekantaparisuddhaM-148 ekantapharusacetanA-70 ekantasukho-282 ekapassayikoti -265 ekapuggalo-38 ekabhattikoti-71 ekamaMsakhalakaraNanidAnaM-133 ekarattivAsaM-41 ekarasalakkhaNaM-61 ekavidhaM-15,25 ekasalAkato-243 ekasAlakoti-271 ekAgArikoti-264 ekAdasaparikkhArikassa - 168 ekAnusandhikaM-25 ekArammaNA-253 ekAlopikoti-264 ekAhikanti-264 ekindriyo-134 ekekalomakUpato-54 ekaMsabhAvito-251 UrubaddhAsanaM-171 13
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [o-ka] ekaMsikAti-282 evaM abhisamparAyAti-93 evaMgatikAti-93 evaMparAmaTThAti-93 esikaTThAyiTThito-91 ehibhaddantiko-264 eLakamantaranti-264 o okAsaloko-142 okAsasenAsanaM-170 okkAkamahArAjassa-211 okkAko-208, 212 okkAmukho-209 okkhittacakkhU-40 oghoti-119 oTThagoNagadrabhaajapasumigamahiMse-135 oTThaddho-255 otAraNaM-163 ottappabhayaM-125 odanakummAsUpacayoti-178 onItapattapANinti-224 opapAtikoti-252 obhAsanimittakammanti-119 orabmikA- 134 oramattakaM-52, 54, 55, 66 orambhAgiyAnanti-252 osadhInaM-86 oLArikattabhAvapaTilAbhena-283 kakkhaLattalakkhaNaM-59 kacchako-75 kacchapalakkhaNaM-84 kaTacchubhikkhaM - 196 kaTukarohiNI-75 kaTTissanti-78 kaNanti-265 kaNTakavuttikAti-134 kaNTakApassayikoti-265 kaNDambarukkhamUle - 54 kaNNakatthalaM-259 kaNNajappananti-85 kaNNatelanti-86 kaNNasukhA-69 kaNNasotAnumasanena-223 kaNNikalakkhaNaM-84 kaNika-42, 249 kaNhasappaM-37 kaNhAbhijAti-134 kaNhAyanagottassa-207 kaNho-215 katakaraNIyo-182 katapApakammavasena-281 katabhattakiccA-10, 153 katasudhAkamma-222 katikavattaM-9,154,155 kattabbakiccaM-9 kattaradaNDaM - 40,66 kattAti-69,231 kattikapuNNamAyaM-196 kathAdhammoti-42 kathAvatyu-17 kathetukamyatA pucchA-64,65,87 kantA -70 kantAraddhAnamagge-174 kandamUlaphalabhojanaM-219 kakacadantapantiyaM-37 kakacUpamA-105 kakusandho-56
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ka -ka] saddAnukkamaNikA kandarasAlapariveNe-234 kandare-55 kapaNAti--240 kapilabrAhmaNo-209 kappakAti-131 kappasatasahassAdhikAni-55 kappa-saddopi-90 kappiyakArakaM -72,191 kabaLantarAyo-264 kabaLIkArAhArabhakkho-103 kamalakuvalayujjalavimalasAdhurasasalilAya -47 kambojo-106 kammakaraNatthAya-115 kammakAroti-139 kammajatejo-97 kammajatejodhAtu-153,226 kammaTThAnavaseneva-158 .. kammaTThAnavikkhepo-155 kammaTThAnavinimuttA- 153 kammaTThAnavippayuttena-154 kammaTThAnAni-2 kammaTThAnAbhimukhaM - 171 kammaTThAnaM-45, 46, 47, 93, 152, 153, 154, 156,160,164,165, 171 kammanirodhA-94 kammapaccayautusamuTThAnA- 95 kammavAcA-7 kammasamudayA- 93 kammassakatApaJjA-267 kammassakA-37 kammAnurUpameva -37 kayavikkayAti-73 karajakAyo- 97, 177, 179, 181 karaNavacanaM -46 karaNavijjA-83 karaNIyenAti - 226, 249 karuNAvihArena-33 karuNAsItalato-185 karuNAsItalahadayaM-1 kalambatitthavihAre-155,156 kalahakArakA-156 kalyANaputhujjano-56 kalyANavAkkaraNo-227 kalyANAdhimuttikA -43 kalyANiyavihAre - 111 kasigorakkhAdikammaM -96 kasiNaparikamma-258 kasiNAdikammaTThAnikehi-158 kasivANijjAdikamma-149 kassako-140 kassapa -4, 261, 263, 266, 267, 269 kassapasammAsambuddhakAle-198 kassapasammAsambuddhassa-221,281 kassapo-56, 57, 59, 263, 266, 269, 270 kaLopimukhAti-264 kAkaNikamattopi- 172 kAkarutajANaM-83 kAkaM-293 kApotakAnIti-137 kAmaguNA-103 kAmaguNehIti-103 kAmacchandanIvaraNaM-174 kAmacchando-173,174 kAmabhavaM-283 kAmalApinIti-208 kAmavitakkA-167 kAmavitakkAdisampayutto-291 kAmasaJjA-276 kAmAvacaradevaggahaNaM-143 kAmAvacaradevaloko-143 kAmAvacarA-88,253 kAmAvacarissaro-144 15
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [ka-ka] kAmAsavAti-182 kAmUpasaMhitAnIti-251 kAmesumicchAcArA-190,196 kAmesumicchAcAraM - 247 kAyakammavacIkammena-149 kAyakamma-149 kAyagatAya-10 kAyaduccaritAdInaM-133 kAyappaTipILanalakkhaNaM-104 kAyaphassAyatanaM-106 kAyabandhanabaddhaM - 223 kAyabandhanaM-44,45,167,168,272 kAyavacIdvArAnaM-65 kAyasakkhiM-157 kAyasammato-157 kAyasaMsaggavasena - 220 kAyikacetasikasaGghAtena-270 kAyikacetasikasukhaM-150 kAyikavAcasikakILAsukhaJca - 97 kAyUpagAni-44 kAraNakhaNacittavemajjhavivarAdIsu-35 kArapaTissAvI-139 kAruJataM -144 kAlayuttaM-45, 231 kAlavAdI-70 kAlasampattiM-35 kAlAmoti-178 kAlusiyabhAvo-222 kAveyyanti-84 kAsikosalAdIsu-226 kALakArAmagotamakasuttesu-111 kALatilakavaGgamukhadUsipILakAdInaM-180 kALamegharAji - 198 kALavallimaNDapavAsI-155,156 kikIva-53 kiccakArakasamApattInaM-277 kiccapariyosAnaM-244 kicchajIvitakaro-287 kittighoso-274 kittisaddoti-122 kiriyamanodhAtu-158 kiriyamanovijJANadhAtu-158 kiriyamayacittAnahi-165 kilamatoti-132 kilesakkhayabhAvAya-182 kilesandhakAre -203 kilesarajAnaM-148 kileso --154, 174 kisavacchatApase-215 kiso-135 kukkuTaseTThi-256 kukkuTArAmo-257 kukkuro-256 kucchito-114 kucchiparihArikA-168 kujjhanabhAvaM-206 kuJcikAya-163 kuTilayogo-74 kuTTharogo-210 kuttakanti-79 kuttavAlAti-221 kudAlaJceva-218 kunnadiyaM -55 kumArakavAdena -6 kumArikapaJhanti -85 kumbhaTThAnakathAti-81 kumbhathUNanti-77 kumbhikaLopiyo-264 kumbhimukhAti-264 kummAsena-178 kulakoTiparidIpanaM-234 kulaparivaTTAti-238 16
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ [kha-kha] saddAnukkamaNikA [17] kulalaM-293 kulApadesaM-206 kulAvaketi-208 kulUpakasamaNo-122 kusacIranti-265 kusalakammapathe-99 kusalakiriyAya-148 kusaladhammasamAdAnepi-268 kusalAkusalAnanti -136 kusAvahAroti-67 kusinAraM-5 kusumagandhasugandhe-225 kusobbhe-55 kuhakA-82 kuhanavatthUni-261 kUTaTTho-91 kUTadanto-248 kUTAgArasAlato-250 kUTAgArasAlAyanti-249 keNiyajaTilo-218 kevaTTo-108 kevalaparipuNNanti-145 kevalaM-22, 31,48,84, 91,96,105, 126, 134, 138, 164, 222, 237, 244, 245, 288,297,304 kesakambalo-121,265 kesakambaloti-121 kesakambalaM-121 kesantaparicchedaM-80 koJcasakuNAnaM-246 koJco-208 koTippattacitto-138 koTThAgAraMtividhaM-238 koNAgamano-56 koNDaJa - 130 kotUhalamaGgaliko-190, 191 kotUhalasAlA-274 komArabhaccajIvakakathAvaNNanA-122,124 komArabhaccavejjakamma-86 komArabhacco-113, 125 komudiyAti-118 kolanagaranti-211 kolambe-55 kolarukkhaM-211 kolAhalo-238 koliyo-188 koviLArapupphasadisAni-210 kosambiyaM-256, 257 kosambiM-257 kosalakAti-249 kosalesu-194, 197 kosalesUti - 194, 296, 300 koseyyanti-78 kosohiteti-222 kaMsakUTaM-73 kaMsathAleti-176 khaggavisANakappoti-169 khajjopanakaM-293 khaNikanirodhe-274 khaNo-32 khaNDaphullappaTisaGkharaNaM-8,9 khattavijjAya-220 khattiyA-206 khattiyAbhisekena-150 khattiyo-96, 215, 216, 251 khadiraGgArehi-116 khanti-280 khantisaMvaro-263 khandhakA-16
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA khemantabhUmiM - 174, 175, 176 khokAro - 36 ga khandhadhAtAyatanindriyAni - 2 khandhadhAtuAyatanakammaTThAnikehi - 158 khandhabIjaM - 71,75 khandhA - 49, 87, 88, 93, 284 khandhAnaMsamavAye - 159 khandhAyatanadhAtupaccayapaccavekkhaNavasena - 159 khayaJaNanibbattanatthAya - 181 khayamajjhagAti - 16 khayavayato- 151, 170 khayAnupassanAya 59 khalikanti - 78 khAditabbaphalAphalagahaNakAle khArIti - 217 khArodakaM - 37 khiDDApadosikA - 97 - 1- 168 F khiDDAbhUmi - 135 khiDDAratidhammaJca - 97 khippAbhijJo - 156 khINakAmarAgoti- 230 khINAsavabhikkhUyeva - 5 khINAsavasAmaNero- 217 khINAsavo 9-22, 108, 182, 258 khIradadhitaNDulAdike - 238 khIrantarAyo - 264 khIramissake - 246 khIravirecanaM - 8, 286 khuddakagantho - 15 khuddakacuNNiyairiyApathA - 164 khuddakanikAyo - 24, 25 khuddaka pAThAdayo - 24 khuddaka pATho - 15 khuradhArUpamaM - 217 khurappaM- 215 khettaM - 72, 73 khemaTThitAti - 239 khemantabhUminidAnaM - 173 gaganatalaM - 40 gaggarAti - 225 gaGgAya - 43, 214 gaNasajjhAyamakaMsu - 12, 14 gaNAcariyA - 262 gaNAcariyo - 120, 232, 271 gaNI - 120, 232 gaNThanakileso- 121 gaNThikA - 135 gatattoti - 138 gatapaccAgatavattaM - 154, 155, 156 gatiattho - 185 gativimuttaM - 1 gateti - 164 ganthadharI - 108 gandhakuTipariveNe - 45, 230 gandhakuTiM - 8, 45, 46, 114, 204 gandhapupphAdIni - 44, 45 gandhabbA - 48 gandhArIti - 291 gabbhAvAsena - 178 gabhokkantisamayo - 33 gabbhaM - 114, 211 gambhIrabhAvo - 20, 21 garahaNe - 27 garahavacanametaM - 223 garucIvaraM - 166 galaggAhApi - 244 gavA khIraM - 284 gahakAraka - 16 gahakUTaM - 16 18 [ga-ga]
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gha-ca] - 96, 190 gaTTI - gahaNalakkhaNaM - 60 gahapati - 38, 148, 257 gahapatiko - 140 gahapatimahAsAlo - 290 gAthAbhigItaM - 28 gAmakathApi - 80 gAmadhammAti - 67 gAmabhAgena - 243 gAmasAmante - 218 gijjhakUTe - 269 gijjhakUTaM - 117 giriguhanti - 171 gilAnapaccaye - 167 gilAnamaJce - 117 gihibhAvaM - 251 gihisahAyako - 282 gihI jAto - 160 gItanti - 221 guNakathaM - 119, 123, 232 guNadosasallakkhaNavijjA - 83 guNado - 83, 209 guNadhameha - 87 guNasampadA - 183 guNAnubhAvaM - 183 guttadvAro - 289 guhAti - 170 geyyanti - 24 saddAnukkamaNikA gotamAti - 208, 214, 243, 266, 301 gotamaM - 117, 201, 226, 228, 231, 233, 234 gottapaTisArinoti - 216 gottavasena - 65, 199 godhAlakkhaNasadisameva - 84 gonakoti - 78 gopadakaM - 228 gopAlakagAmaM - 256 gomayasiJcanaM - 238 gosAloti - 121 gha ghanatALaM- 77 ghanapupphako 78 gharamAvasaM - 188 gharAvAso - 148 ghAnaphassAyatanaM - 106 ghoratapo - 274 ghosakadevaputto - 256 ghositaseTThinA - 257 ghositArAme - 254 ghositArAmo - 257 cakkaratanaM - 202 cakkavattikAle - 113 gocaragAmadvAre - 195 cakkavattibalena - 210 gocaragAmaM - 113 gocarasampaJJanti - 160 cakkavattirAjA - 40, 202 cakkavALapariyantaM - 98 gocarasampaja - 151, 152, 156, 158, 160, cakkavALamahAsamudde - 55 - 161, 162, 163, 164 gata 111 gotamagottoti - 199 gotamasAvakoti - 31 19 ca cakkhuphassAyatanaM - 106 cakkhumA puriso- 155, 179, 181 cakkhuviJJANadhAtu - 159 cakkhuviJJANaM - 106, 158 [19]
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [ca-ca] cakkhusaddo-150 cakkhusotavidyeyyA-65 cakamanakAle-164 caGkamanakoTiyaM-155 caGkamAdhiTTAnaM - 222 caGkI-300 caNDahatthiassAdayo- 156 caNDAlaputtopi-210 catasso saGgItiyo-14 catuiriyApathavirahitaM - 10 catutthajjhAnacittaM -181 catutthajjhAnasukhaM-177 catutthajjhAnikaphalasamApatti - 283 catutthajjhAnaM-101 catutthamaggena - 55 catuttiMsasuttasaGgaho -3 catuparikkhAravaNNanA-239 catupArisuddhisIlena-230, 234 catubidho koso - 238 catubbidhaM sampajaca-151,165 catumadhuraM-167 catumahApathe-240 catumukhaM pAnAgAraM-218 caturaGginiyA-209, 211 caturiddhipAdapaTilAbhassa-58 catuvIsatisamantapaTTAnaM-88 catusaGghapaM -89 catusaccavinimuttA - 281 catusatipaTThAnAdinissitaM-145 cattAri asaGkhyeyyAni-55, 296 cattAro satipaTThAnA-88 candanaM-53 candimasUriyAti-127 candimasUriyAnaM-201 candUpamaM - 49 campakavanaM-225 campA-225 campAnagarassa-225 cammakhaNDaM-168 cammayodhinoti-131 caraNanti-217 caraNasIlo-228 carimakacittanirodhena-183 carimakacittaM-148 carimakavijJANampi-294 cariyApiTakabuddhavaMsehi-15 calakAti-131 cAtuyAmasaMvarasaMvutoti- 138 cAmaravAlabIjaniM-80 cArikA-194 cArikAti-197 ciGgalikaM-78 cittakiriyavAyodhAtuviSphAravaseneva--162 cittakilesasaGgaNikaM-139 cittagelanaM-172 cittanirodhe-274 cittappakopano-50,52 cittavArabhAjanaM-25 cittaviveko-139 cittavisuddhiM-252 cittavuDkirAti-70 cittasaNhatAya-70 cittasantAnassa-29,30 cittasamAdhiM-91 cittasampadA-266 cittasAlA-205 cittahatthisAriputtapoTThapAdavatthuvaNNanA- 281 cittA-209 cittuppAdo-186 citto-272,281, 282, 283 cittekaggatAya-60 cintAmaNIti-291 20
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ [cha - ja] saddAnukkamaNikA [21] chandarAgavinayo- 94 chantraparibbAjako-36,260, 271 channaM-54, 107,108,119, 134, 297 chabbaNNarasmiyo-39,44 chambhitattaM - 95,174 chayojanasatikaM-196 chavadussAnIti-265 chavirogo-211 chaLabhiAnaM-195 chaLAbhijAtiyoti-134 chAtakabhayena-256 chinnamUlakA-183 cheko-176, 253, 275 chedananti-74 cirakAlappavattakulanvayoti - 228 cIvarakuTidaNDake-160 cIvarakuTiM-171 cIvarasibbanakAle-168 cIvaraM-7, 10, 12, 14, 44, 153, 155, 161, 162, 166, 167, 195 cuticittanirodhena-101 cutilakkhaNaM-60 cutiM - 102 cunda - 62 cULaniddese-295 cULarAhulovAdasuttaM-48 cULasIhanAdaM -49 cetakattherena-8 cetakoti-288 cetanA-67, 69, 88 cetanAlakkhaNaM-60 cetasikanti-291 cetiyaGgaNabodhiyaGgaNavattaM - 152 cetiyadassanaM-151 cetiraTe - 288 cetopariyANaM-183, 248 cetovimuttinti-252 cetosamAdhinti-91 celakAti-131 corakaNTakarahitA - 239 coraghAtakA-134 corabalaM-126 jaGghavihAranti-300 jaGghavihAravasena- 196 jaTanti-54 janatAti-250 janapadakalyANIti-282 janapadatthAvariyappattoti-202 janapado-194, 202, 225, 237, 238 janavasabho-116 jantukumAraM- 209 jambudIpatale - 114 jambudIpassa-51 jarAjiNNatAya-228 jalajakusumavicittAni-199 javanaM-158,159 jAgarite ca sampajAnakArI-165 jAtakanti-24 jAtavedo-183 jAti-16, 38, 57, 88, 107, 182, 212 jAtibrAhmaNAnaM-197 chaDDitapatitauklApA-9 chattamANavakavimAne-185 chattaM-58,80,126,168,199 chaddanto-40 chandarAgappahAnaM -94
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [jha-Tha] jhAnarati-249 jhAnavego-101 jhAnasabhA-278, 279 jhAnasamApattivitthAro-2 jhAnasamApattisukhaM -144 jhAnAdipaTilAbhAya-51 jhAnAnubhAvasampanno-91 jhAnAbhiJAdiguNayuttaM-121 jhAnaM-4,176,196, 217,247,277 jAtivaNNamantasampanno - 234 jAtivAdoti-216 jAtisamayo-33 jAtisambhedaM -210 jAnapadAti-239 jAlinI-209 jAliyasuttaM - 256 jAliyoti-257 jigucchA - 267 jigucchAmIti-291 jiNNo- 228 jinabhUmi-135 jinavacanaM appeti-31 jiyA-169 jivhAnibandhananti-85 jivhAhatthaparivattakaM-163 jIraNalakkhaNaM-60 jIvako komArabhacco - 125 jIvakoti-113 jIvatIti-113 jIvasaJI - 134 jIvitantarAyo-164 jIvitapariccAgamayaM-245 jIvitapariccAgavasena-245 jIvitapariyAdAnA-109 jIvitabrahmacariyAnaM -151 jIvitasinehaJca-247 jIvitindriyupacchedakaupakkamasamuTThApikA-65 jIvitindriyaM-65 juhanaM - 83 jUtappamAdaTThAnaM-78 jeTThamUlasukkapakkhapaJcamiyayeva-7 jeTThohamasmi-57 jetavanamahAvihAre-8 ANakaruNAkiccasamayesu-33 ANajAlaM-197 ANatassanAti-95 ANadassananti-178 ANadassanavisuddhatthaM-178 ANabhayaM-125 ANasampayuttamahAkiriyacittesu-87 ANasaMvaro-263 ANaM-20, 55, 87, 88, 89, 90, 104, 150, 181,182, 251 jAtiparivaTTo-140, 149 ThapitadvattiMsacandamAlAya - 40 ThAnagamananisajjasayanappabhedesu-113 ThAnuppattikapaTibhAnavasena-84 Thite sampajAnakArI-165 - sa
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ta-ta] saddAnukkamaNikA [23] takkapariyAhataM-37 takkI --92 takkIvAdo-98 tagaraM-53 taGkhaNadhotaparisuddhena - 177 taNDulabhikkhaM-218 taNhAkappo-90 taNhAtassanA-95 taNhAti-107 taNhAdivisaMkilesappahAnaM-20 taNhAnirodhA-94 taNhAsaGkhAtena-105 tahAsamudayA- 93 taNhUpanibandhanA - 109 tatiyajjhAnasukhUpamAyaM - 177 tatiyajjhAnena-59 tatiyasiddhi-203 tatuttariyalakkhaNaM-61 tathattAyAti-268 tathadhammA-61 tathalakkhaNaM-56,59,61 tathavAditAya-56,62 tathAkArI-62,63 tathAgatavacanaM-24 tathAgatasaddo- 142 tathAgatoti-56,61,62,63,94,100 tathAvAdI-62,63 tathAvittisamuTThApikA-67 tadaGgappahAnaM-20 tadaGgavikkhambhanavimuttiyo-267 tanukakheLo-163 tantidharma-254,266,276,288 tapabrahmacArIti-269 tapenAti-136 tapojigucchavAdAti-267 tapopakkamAti-263 tapparAyaNatA- 187 tambapaTTavaNNena-114 tamhA kAyA- 97,101 tayo vedA-216 tayoattapaTilAbhavaNNanA- 282, 284 taritukAmo-205 taruNaambarukkho-41 taruNapIti-283 taruNameNDakA-237 tassajjhAsayaM-230 taLAkAni-199 tApasapabbajjA-217, 218,219 tApasaparikkhArA-217 tApasA- 218, 257 tArAgaNaparivuto-127 tArukkho-300 tAvatiMsaparisasappaTibhAgAya-250 tAvatisAdayo-48 tikacatukkajjhAnabhUmiyaM - 102 tikkhattuM padakkhiNaM-55,153, 192 tikkhapo- 92 tiNasanthArakenapi-167 tiNNavicikiccho - 224, 258 tiNNavicikicchoti-172 titikkhAkAraNaM- 173 tithiyaparivAso- 269 titthiyamaddanaM-54 titthiyavasena-260 titthiyavAdaparimocanatthaJca -9 titthiyA-9,93, 274, 282,302 tittirajAtake-147 tindukAcIre-32,271 tindukAcIro-271
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [tha-da] tevijjasuttaM -300, 306 tevijjA-302 todeyyaputto-28 todeyyabrAhmaNassa-286 tipiTakamahAsivatthero-164,279 tipiTakasabbapariyattippabhedadhare-5 tiyojanasatikaM- 196 tiracchAnakathA-47,80 tiracchAnayoni-297 tiriyaM-63,79, 98 tiroraTThAti-231 tilakkhaNabbhAhataM-121 tivaggasaGgahAni-23 tivaTaiM-88 tividhasattiyogaphalaM-202 tividhasIlapAripUriyaM-247 tividhasIlAlaGkataM-14 tividhenasantosena-149 tividhaM sIlaM-46,86,217,254,258 tisandhiM-89 tissamahArAjA-235 tissasAmaNerassa- 194, 195 tisso vijjA-22 tIraNaparijJAya-63 tIraNAya-64 tuTThacittA- 243, 269 tuNhIbhAve sampajAnakArI-165 tuNhIbhUto-50, 122,165 turitacArikA - 194, 195 tulAkUTaM-73 tusitabhavanato-143 tUlikA-78 tejokasiNaM-54 tejodhAtu-153,157,163 telasthiko-293 telanAlikA-168 telapajjotaM - 185 telamadhuphANitAdipaNItabhesajja-167 telaM nadI-67 tevijjake-201 thaNDilaseyyanti-265 thapati-149 thAlipAketi-215 thAvarakamma-6 thAvarabhAvaM-202 thAvaro-65 thinamiddhanIvaraNaM-175 thinamiddhappahAnaM-175 thirakatho-68 thutighoso-122 thusodakanti-264 thUNaM nAma brAhmaNagAmo-143 theto-68 theyyacittaM-67 theyyAvahAro-67 theragAthA - 15,24 theravaMsapadIpAnaM-2 therAsanaM-10 therIgAthA-24 thokaM- 10,74, 293 thomanavacanAni-119 da-kArassa-62, 63 dakkhiNajanapadanti-214 dakkhiNApathoti-106,214 dakkhiNeyyaM -- 190,191 dakkhoti - 176
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ [da-da] saddAnukkamaNikA [25] daNDakasaJjI-263 daNDakIro-215 daNDatajjitA-242 daNDappahArAti-244 dattupaJattanti-137 dadhIti- 284 dantakaThThacchedanavAsi - 167 dantakhacitaM -10, 12, 13, 14 dantamayasalAkAni-243 dantavakkalikA-218,219 damiLakirAtasavarAdimilakkhUnaM-145 daliddamanussA- 240 dasanakhasamodhAnasamujjalaM-122,192 dasaparikkhArikassa-168 dasabalaM-41, 205,251 dasavaggapariggahoti-23 dasavidhapaTikUlabhAvapaccavekkhaNato-163 dasasahassilokadhAtukampanaM-14,46 dasasaMvaTTavivaTTakappAni-92 dassanakiccaM-158 dassanalakkhaNaM-60, 61 dassanavijahanaTThAnabhUmiyaM-192 dassanavisayaM-192 dassanIyoti - 227 dAnapAramiM-57 dAnasAlAya-243 dAnasIlAdivasena -46 dAnasUro-240 dAyakacittampi-240 dAyakoti-240 dArukkhandhUpama-49 dAsabyAti-172 dAsabhAvA-172 dAsAti-242 dAsikaputtAti-131 dAsidAsapaTiggahaNAti-72 dAsiputtabhAvaM-213 dAso-140, 173, 175, 213, 240 diTThadhammanibbAnavAdA-89,103 diTThadhammanibbAnasampattiM-103 diTThadhammanibbAnaM -103 diThThadhammasukhavihArasamayo-33 diTThadhammikasamparAyikaM-236 diTThadhammoti-103 diTThasaMsandanA pucchA-64 diTThikappo-90 diTThigatamahandhakAraM-110 diTThiviniveThanakathA -20 diTThivisuddhiyA-61 diTThivedanaM-107 diTThisampanno-189 di8-29,62, 64,208, 296 dinnAdAyI-67 dibbacakkhuko-156 dibbacakkhujANaM- 183 dibbacakkhunA-43 dibbacakkhuvasena-183 dibbanATakaM-194 dibbasotajANaM-183 disA-53, 57, 58, 157, 305 disADAhoti-84 disAmULhassa-185 dIghanikAyoti-23 dIghappamANAnaM-23 dIghabhANakA-15 dIghamagganti-35,173 dIghasaGgItiyaM-14 dIghAgamanissitaM-3 dIghAgamo-3 dIghAyukadevaloke - 95 dIpaGkarapAdamUlato-143 dIpavAsInamatthAya-2
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [dha-dha] dIpobhAsopi-155 dukkarakArikasamayo-33 dukkhanirodhagAminI- 182,276,281 dukkhanirodhoti-182,281 dukkhamUlaM-182 dukkhasamuppAdaM - 188 dukkhAnupassanAya-59 dukkhUpasamagAminaM-188 dukkhaM-21,64,76,99,104,132,182,186, 188,217,219, 224 dutiyajjhAnasukhUpamAyaM-177 dutiyajjhAnasukhaM-177 dutiyajjhAnena-59 dutiyasandiTThikasAmaphalavaNNanA-140 dutiyasiddhi-203 duddhotapattopi-162 duppaTipanno-22 duppariccajA-245 dubbalakodho-99 dubbalarAgo- 99 dubbuTTikAti- 84 dubbhagakaraNanti-85 durakkhAto-37, 50 duranubodhA-87 dullabho manussattapaTilAbho-45 duvidhatthena-19 duvidhaMsaraNagamanaM-186 dussIlyacetanAya -72 deyyadhammassa-240 devadatto-115,119 devaputtasadisakAyA-202 devaputto- 97, 156 devamanussA-50,109,230,267 devamanussAnaM -31, 40, 247 devayAniyamaggoti -293 devalokagamanamaggo-292 devalokagAminiM-297 devavimAnasiriM-9 devAnamindo-155,189 desakasampattiM-35 desanAkusalo-49 desanAgambhIro-142 desanAjAlavimutto-108 desanApariyosAne-197 desanAsamayo-33 desanAsampattiM-35 doNamiteti-136 domanassanti-161 dosapaTighadvayaM-100 dosamohamadanimmadanaM-62 dosinAti-119 dvattiMsavaralakkhaNamAlA-40 dvattiMsasUriyamAlAya-40 dvAdasaparikkhArikassa-168 dvAdasayojanAya-54 dvAdasasahassaganthapamANaM-200 dvAdasAyatanAni-109 dvArakavATa-204 dvAravivaraNakama-204 dvAsavidiTThigatikA-108 dvAsahidiTThijAlaviniveThanaM-14 dvAsaTThidiTThiyo-104,110 dvindriyo-134 dvepAsAya-62 dvalakkhaNadassanavaNNanA-222 dveLahakajAto-64 dhataraTTho-40 dhanapariccAgaM-244,245 dhanuagamanIyaM-214
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddAnukkamaNika dhanukanti - 78 dhammakathA - 153 dhammakathiko - 145,156 dhammakathikoti - 38 dhammakArya - 34 dhammakusalo - 28 dhammakkhandhagaNanA- 25 dhammakkhandhavasena- 1525 dhammakkhandhoti - 25 dhammagambhIro - 142 dhammacakkappavattanaM - 48 dhammacakkaM -- 9, 213 dhammacakkhunti - 192, 224 dhammacakkhu - 150,203 dhammacintaM - 22 dhammajAtaM - 21, 294 1 dhammabhaNDAgArikattasiddhi - 30 dhammamayaM - 150, 192 dhammaratanavassaM - 236 dhammarAjA - 89, 191, 197, 202 dhammaruci - 141 dhammavassena - 196 dhammavAdino - 5 dhammavAdI - 71 dhammavicayasambojjhaGgassa - 60 dhammavinayasaGgrahaM - 9 dhammavinayo - 4 dhammasaGgaho - 17 dhammasaGgAhakattherA - 12 dhammasaGgAhakA 8 dhammasaGgIti - 5, 6 dhammasaddo - 86 dhammasabhAyaM - 10, 45 dhammasenApati - 292 dhammasaMhitanti - 280 dhammassavanaM - 45, 151, 173 dhammAnanti - 22 dhammAnudhammapaTipattipUraNatthAya - 268 dhammAbhilApoti - 20 dhammajAlantipi - 109 dhammaTTitatanti -- 281 dhammaTTititrANaM - 88 dhammatAsiddhanti - 246 dhammatthadesanA - 20 dhammatthadesanApaTivedhagambhIraM - 28 dhammadAnena - 196 dhammAyatanaM - 159 dhammAsane - 12, 14 dhammadAyAdA - 28 dhammadIpassa - 31 dhammadesanA - 124, 184, 291, 292 dhammadesanAkAlo - 8 dhammAsoko - 80 dhammikathAsamayo - 33 dhammiko - 191,202 dhammiyA - 236 dhammoti - 20, 38, 51, 191 dhammadhAtu - 159 dhammanakkhattassa - 175 dhammaniyAmatanti - 281 dhammaniruttipaTisambhidAsampattisabbhAvaM - 31 dhammanettiMpatiTThApeti - 31 dhammapaTisambhidAti - 20 dhammapade - 229 dhammaparAyaNo - 187 dhammappakAsanaM - 29 dhAtukathA - 17 dhAtukkhobhena - 111 dhAtupUjaM - 7 dhAtubhAjanadivase - 3,7 dhAtuyo - 7, 88, 109, 157, 284 dhAtuvibhaGgasuttanti - 48 [dha-dha ] 27 [27]
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] nAgadAso - 128 dhAtusamUhaM - 161,162 dhAraNabalaM - 28 dhAretIti - 121, 185, 200 nAgarAjA - 40 - 161 dhutaGgasamAdAnavasena - 260 dhutadhammA- 2 dhutavAdI - 156 dhunanto - 216 dhuvasa - 59 dhovanaM - 77 nAgavammikarukkhAdayo nAgasenatthereneva - 222 nAgasenAti - 223 nAgAvAsasateti - 135 nAgatassa - 250 nATaka parivAraM - 127 nAputtavAde -138 nAputo - 121 nAdibrahmacariyakanti - 280 nAnattasaJI - 102 nAnappakArapaTivedhAbhAvato - 30 nAnAkAraniddeso - 29 nAnAkILAyo - 194 nAnAtitthiyA - 274 nAnAdhimuttikatAJANena - 43 nAnAnayanipuNamanekajjhAsayasamuTThAnaMnAnApathamaNDalaM - 78 na nakkhattakILAya - 124 nakkhattadivase- 173, 175 nakkhattapathaM - 48 nakkhattaM - 85, 97, 118, 173, 175 nakhapattatuNDAdIhi - 169 nagaradvArasamIpaM - 272 nagaradvAre - 243 nagarabhAgena - 243 nagaparibbAjako - 259 naccagItavAditavisUkadarasanA - 71 1 natiTThabhaddantiko - 264 natthukammanti - 86 nadiJca - 35 nadItitthapabbatAdIsu - 199 nandimitto - 80 nando - 135, 157, 158 namanalakkhaNaM - 60 narakapapAtaM - 37, 298 nalATacchAdanena - 223 navaGgAni - - 25 navasatthusAsanaM - 38 navaparikkhArikassa - 168 navalokuttaradhammanissitaM - 280 navAnupubbavihArachaLabhiJJAppabhede - 4 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA nAnArambhaNA - 253 nAnAverajjakA - 226 nAmakAyo - 176 nAmagottanti - 208, 233 nAmaJca rUpaJca - 295 nAmarUpanirodhAti - 108 nAmarUpaparicchedakathAti - 20 nAmarUpaparicchedo - 20 nAmarUpasamudayA- 108 nAsikagge - 171 nAsikasotAnumasanena - 223 nAlandA - 35 nALAgiri - 128 nALike - 215 nikAyoti - 23 nikkhittakammaTTAnaM - 153 nikkhittadaNDo - 66 28 - 28 [na-na]
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ [na-na] saddAnukkamaNikA [29]] nikkhittadhuro- 154 nimittaM-59, 82,88,293 nigaNThAnaM-191 nimuggaposInIti-177 nigaNThigabbhAti-135 nimmAtAti-96 nigaNTho-121 nimmAnaratiparanimmitavasavattino-97 nigamasAmante -218 nimmitarUpavhi- 179 niggAthakasutte-110 niyatoti-252 nigghosoti-126 niyyAnalakkhaNaM-60 nigrodho-75,269 niyyAniko-301 nighaNDunA-200 niratthakakiccaM-44 niccadAnAnIti-243 nirayaM-86,215, 297 niccasanaM-59 nirAmagandhA-221 niccoti-96 nirujjhatIti-276 nijjhAnaM -21 nirutti-200, 284 niTTitapacchAbhattakicco-45 niruttikusalo-28 nitthunanasaddoti-235 nirudakaM-173,304 nidassanAbhAvato-294 nirodhakathaM-274278 nidAnakosallatthaM-3 nirodhadhammanti-224 niddisitabbadhammappakAsanaM - 29 nirodhasamApatti-277,278 nidhAnavatI-71 nirodhAnupassanAya-59 nipphannoti-115 nirodhoti-275 nibaddhacArikA-197, 225 nirodha-224, 253, 274, 275, 278,279 nibaddhadAnAni-243 nillopanti-133 nibbattilakkhaNaM-60,93 nivAsanapArupanavasena-161 nibbasanAnIti-4 nisinneti-164 nibbAnadhAtuyA-3,15, 62 nisIdanasAlA-42 nibbAnanti-93 nissaggiyo-65 nibbAnaparAyanaM - 145 nissayapaccayo-159 nibbAnAdhigamAya-253 nissaraNatthA - 21,22 nibbAnArammaNaM-186 nissaraNanti - 94,304 nibbAnaM -103, 139, 145, 181, 182, 186, | nisseNiM-211 253,282, 294 nihitadaNDo-66 nibbidAnupassanAya-59 nIcadhammasamAcArAnaM-56 nibbidAyAti-280 nIlakasiNaM-54 nibbuddhanti-77 nIlAbhijAti-134 nimijAtake-147 nIluppalasadisAni-198 nimittakammAdivasena-162,163 nIvaraNakavATaM-59
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [pa-pa] nIvaraNAti-48 nIharati-163, 206 nekkhammapaTipadaM-175 nekkhammena-59 negamAti-239 nemittikA-82 nelAti-70 nevasajhAnAsacAyatanasamApatti- 277 nevasaJJAnAsacAyatanaM-277 nevasaJInAsajIvAdA-89 no-saddo- 132 nosuttanAmikA-24 nhAnakAle -168 nhAnakoTThakasammajjanaudakupaTThApanAdikAlesu-8 nhAnIyacuNNAni-176 nhApakAti-131 paccakkhakiriyAya-280, 281 paccakkhadhammo-103 paccanIkakilesehi-253 paccanIkapaTipadaM-37 paccavekkhaNajANanti-279 paccavekkhaNajANuppAdo-279 paccavekkhati-148 paccAjAtoti-148 paccAharati-152, 154, 156 paccekabuddhA-143, 200 paccekabuddho-192 paccekabodhijANaM-87 paccekabodhiM-156 paccekasAlA-274 pacchAnipAtI-139 pacchAnutApaM-238 pacchAbhattakiccaM-44,45 pacchimadassanaM-116 pacchimabuddhavacananti-16 pacchimayAmakiccaM-44,46 pacchimayAma-46 pajAnanalakkhaNaM-60 pajjalitapadIpo-290 paJcakAmaguNikarAgo-276 paJcakkhandhA-107,109,183,281 paJcaGgikAni-125 paJcacattAlIsakoTivibhavo-286 paJcadvAre-261 paJcadhanusatikaM- 170 paJcanikAye-38 paJcamahAnadiyaM-55 paJcavidhacetokhIlavinibandhacitto-154 paJcasatatApasA-256 paJcasikkhApadasIlaM-147 paJcasikhamuNDakaraNaM-238 paJcasIlato-247 pakatajhU-275 pakatidubbalo-166 pakativAda-266 pakativiruddhaM-166, 167 pakudhavAde - 138 pakudhoti-121 pakkabhikkhameva-219 pakkusAtissa-194 pakkhandinoti-131 pakkhayutto-169 pakkhittatilAni-157 pakkhittatelabindu-170 paggahalakkhaNo-252 paggahalakkhaNaM-60 paggharApetIti-17 paGgacIraM-78 pacatoti-132 30
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pa pa ] paJcasIladhammena - 203 paJcasIlamattameva -- 227, 263 paJcasIlAni - 235, 267 paJcindriyAni - 57 paJcupAdAnakkhandhA - 48, 171 paJJattakaTasArakaJca - 116 paJJattavarabuddhAsane - 45, 250 paJJattimattaM - 283 paJJA - 88, 217, 234, 236, 267 paJJAcakkhuno - 282 paJJAcakkhuti - 150 paJJApajjoto - 253 paJJApubbaGgamAya - 30 paJJAbalassa- 60 paJJAvimuttIti - 252 paJJAsampadA - 235, 266 paJJAsiddhi - 30 paJJindriyassa - 60 paJhapucchanaM - 85 paTalikAti - 78 pANIbhUtaM - 71 paTikUlasa - 156 paTighasampayuttA - 95 paTiccasamuppAdakathA - 107 paTiccasamuppAdaM - 89, 107 paTicchannakUTaM - 73 paTinissaggAnupassanAya - 59 paTipatti - 221 paTipattimukhaM - 218 paTipadAti - 134, 182, 263, 276, 281 paTibalo - 18, 176, 240, 297 paTibhAgakiriyaM - 274 paTibhAnakavIti - 84 paTibhAnacittanti - 77 paTimokkhoti - 86 paTividdhAkuppo - 22 saddAnukka paTiviratoti - 65, 71, 72 paTivedhagambhIrabhAvo - 20 paTivedhoti - 20 paTisaGghAnalakkhaNaM - 60 paTisaGghAnupassanAya - 59 paTisandhArakusalo - 231 paTisandhivasena - 181,252 paTisandhisaJja - 101 paTisambhidA - 22paTisambhidAmaggo - 15 31 paTisaraNaM - 214 paTisAmitabhaNDakaM - 153 paTisaMvedissantIti - 106 paTisaMvedetIti - 150 paTThAnanti - 17 paThamacittakkhaNe - 96 paThamajavane- 137 paThamajjhAnabhUmito - 283 paThamajjhAnasukhena - 176 paThamajjhAnena 59, 276, 278 paThamabuddhavacanaM - 16, 25 paThamamajjhimapacchimavasena - 15, 16 paThamamahAsaGgIti - 3, 25 paThamamahAsaGgItikAle - 3, 27 paThamayAme - 55, 152 paThamasikkhApade - 67 paThamaMjhAnaM 4, 176, 196, 217, 247 paNidhikammaM - 85 paNipAtenAti - 187 paNItatarA - 266 paNItasenAsanAni - 167 paNDitajAtiko 37, 269, 275 paNDitavedanIyAti - 94 paNDukambale - 10 paNDupalAsikA - 219 paNDurAjA - 82 [31]
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [pa-pa] paNNakuTiyo-257 paNNasAlaM-198,209, 210,244, 274 paNNAsayojanAni-230 patitaphalabhojano-217 pattakallaM-6,11,12,13,14 pattacIvaramAdAya -8, 9, 152,153 pattacIvaralobhena -281 pattacIvaraM-10,39, 251,281,286, 287 pattALhakaM-78 pathamanasikAro-90 pathavikampo-14,15 pathavikAyo-138 pathavigopako-137 pathavIkasiNasamApattiM-278 pathavIdhAtu-157,163 pathavImaNDalaM-237 padabhAjanIyaM-25 padavImasabhUmi-135 padasandhikaro-36,191 padahanalakkhaNaM-60 padIpasikhA-41 paduTThacitto-189 padumagabbhasamAnaM-222 padumagabbhe-198 padhAnayogaM-55 panAcAragocaraM-262 panthaduhanAti-238 papAtAti-135 pabbatakUTena - 125 pabbatapadesaM-170 pabbatamatthake-183 pabbatamuddhanihitoti-58 pabbhAraleNasadise - 171 pabhassaraTena- 177 pabhusattiyogo-202 pamANaM-17, 35, 38, 52, 63, 68, 206, 229, 244,305 pamAdaTThAnaM-78,167 pamukhalakkhaNaM-61 pamuditacittAti-239 payogasuddhi-30 parakoTiM-250 parajjhAsayo-48 paratoghoso-93 paranimmitavasavattidevarAjassa -- 103 parapariggahitasaJitA-67 paramagambhIraM-110 paramatthakathA-284 paramatthakusalena-19 paramatthato-30,65,131,157,284 paramatthadesanAti-19 paramatthabAhullato-19 paramatthavacanaM-285 paramadiTThadhammanibbAnanti-103 paramanipaccAkAro-187 paramavisuddhaM-267 paramasIlaM-267 paramasukkAbhijAtIti-134,135 parahitadhammakaraNena-202 parahitapaTipattisamayo-33 parAdhInoti-172 parAmAsakilesAnaM-93 parikappAvahAro-67 parikkhArA-167, 240, 241 pariggahalakkhaNaM-60 paricArako-116,217 paricchinnaniddeso-32 parijAnanaM -161 parijAtakkhandho-22 pariJApahAnasacchikiriyAbhAvanAvasena-182 pariNAyakaratanena-202 32
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [33] paritassitaviSphanditamevAti-95,105 parittapaccuppannabahiddhArammaNaM-183 parittasaJI-102 parittaM-55, 95, 305 paridIpitadhammakkhandhavasena-25 parinibbAti-245 parinibbAnakAle-16,51 parinibbAnato-7,8,286 parinibbAnadivase-8 parinibbAnadhammo-252 parinibbAnasamayoti-33 parinibbuto-7, 34, 288 paripakkaphaloti-169 paripAkagatindriye-196 paripuNNalakkhaNo-222 paripuNNindriyo-103 paribbAjakasateti-135 paribbAjakoti-36, 42, 271, 282 parimaddanadhammo-178 parimaddanaM-79 parimukhaM-171 pariyattidhammopi-185 pariyattibbhAjanatthato-18 pariyattibhedaM - 19, 21, 23 pariyAyabhattabhojananti -264 pariyuTThAnappahAnaM-20 pariyosAnakalyANanti-144,145 pariyosAnappatti - 289 pariyosAnalakkhaNaM-61 parivitakkapubbabhAgo- 272 parivitakko - 104, 238 pariveNe-9 parisadoso-272 parisambAhati-187 parisuddhanti-145 parisuddhAjIvoti-149 parisuddhena - 11, 177, 227 parihInalAbhasakkAro-117 parULhamassudAThikaM-212 palAyanAkAraM-170 palAlapuJjanti-171 palAlasanthAraM-163 palibuddhAti-56 palibodhamUlanti-174 palibodho-7,88,162 pallaGkamAbhujitvA-130 pavattapaTisaGkhAnavasenettha -161,162,163,164 pavattaphalabhojanA-218, 219 pavattaphalabhojIti-265 pavAraNA-217 pavAraNAsaGgaha-196 pavicayalakkhaNaM-60 pavivekasukhe-300 paviveketi-139 pavuTAti-135 paveNIpAlanatthAya - 22 pasatamattaM-240 pasannacitto-185, 287 pasAdacakkhuvohArena- 150 pasenadiro -271 pasaMsA-38, 262 pasaMsAvacanaM-200 pasaMsAsiddhito-262 passatA-42,43, 61 passaddhadaratho-215 passaddhilakkhaNaM-61 passaddhisambojjhaGgassa-60 passambhatIti-176 pahAnapariJAya-63 pahInauddhaccakukkucco-175 pahInakAmacchandanIvaraNaM-174 pahInakileso-22
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ [34] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [pa-pa] pahInathinamiddho-175 pahInabyApAdo-175 pahInavicikiccho - 175 pahUtajAtarUparajato-237 pahUtadhanadho -238 pAkaTajanapadaM-214 pAkaTamantanaM-220 pAcittiyAnIti-12,13 pAcittiyaM-75 pAcInaambalaTikaTThAnaM-111 pATanIti-76 pATaligAme -43 pATidesanIyAnIti-13 pATihAriyAni-290 pANavadho-65 pANAtipAtacetanAsaGghAtaM-65 pANAtipAtaM-65, 246 pANissaranti-77 pAtarAsabhattaM-71,195 pAtimokkhasaMvarasIlA-267 pAtimokkhasaMvarasaMvutoti-149 pAtimokkhAni-16 pAtimokkhuddeso-118 pAtiyaM-55 pAthikavaggoti-3 pAtheyyapuTaM-232 pAdakukkuccaM -41, 127 pAdadhovanAdikattabbakiccaM-139 pApakanti-296 pApakamma-170 pApagarahino-40 pApajigucchanalakkhaNAya -66 pApapuAnaM-133 pApabhikkhU-4 pApamitto-93 pApassAkaraNaM-141 pAramiyo-42, 55, 57, 229, 230, 296 pArAjikakaNDaM-13 pAricchattakUpamanti-49 pArisajjAti-214, 239 pAvArikambavanaM-257 pAsANalekhA viya-68 pAsAdikoti-96 pAhunakA-232 pALi-11,47, 69, 124,137 pALiyaM-138,178,192,237 pi-kAro-36 piJAkAdayo-265 piTakaJcAti-19 piTakatthavidU-18,19 piTakasaddena - 19 piTThakhajjAdikhAdane-162 piNDadAyakAti-131 piNDapAtapaTikkanto-39. piNDapAtabhojane- 162 piNDapAtiyattherassa-111 piNDapAtiyadhutaGga-156 piNDapAtaM -76,166 piNDapiNDavasena-237 pitAti-70,136 pitAmahayugAti-226 pitipakkhatoti-153 pituvadho-128 pittarogavimutto-175 pittarogAturo- 173, 175 piyabhAvaM-69 piyarUpAnIti-251 piyavAdI-139 piyasahAyako -296 piyA -209 pilakkho-75 pisuNaM vAcaM-69 14
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [35] piLandhanto-72 pIThaM-47,135, 170 pItakasiNaM-54 pItarasmiatthAya-54 pIti-51, 95, 176,283 pItipAmojjaJca - 223 pItibhakkhA - 95 pItisampayuttacittassa - 176 pItisambojjhaGgassa-60 pItisukhaM -4 pItisomanassaM-51 pILakA- 117 pILAsaGghAto-244 puggalakiccaniddeso-30 puggalakiccappakAsanaM-29 puggaladhammadasA-186 puggalapaJatti-17 puggalAdhiTThAnaM-192 pucchAnusandhi-104 pucchAvasiko-48, 49 pucchAvissajjanaM -87,89,294 puJakamma-95,240,245 puJjakiriyavatthUsu-187 puJakkhayA - 95 puJabalena - 95 puJjasampattiyA-261 puTaMso-232 puTThapa'haM - 269 puNDarIkoti-229 puNNakajAtake-146 puNNacandasassirikaM - 231 puNNacando - 40, 127, 250 puNNatthero-7 puNNamAyAti-118 puNNo mantANiputto-156 puttagharAcikkhaNaM- 277 puttamaMsUpamaM-49 puthucittasamAyogato-87 puthujjanakalyANakAdayo-182 puthujjanabhikkhuno-217 puthujjanabhUmiyaM - 235 puthujjanoti-56 puthutisthakarAnanti-232 puthusippAyatanAnIti-130 punabbhavoti-57 puSphagandho-53 pupphaphalasampanno-271 pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA-220, 221 pubbacetanA -241 pubbaNNAdIni-218 pubbaNNAparaNNAdibhedaM-199 pubbanimittabhAvena-57,58 pubbanimittaM-58 pubbantakappikAti-90 pubbantakappo-89 pubbantAnudiTThino- 90 pubbapetakathAti-81 pubbabhAsIti-231 pubbAparakusaloti-28 pubbuTThAyI-139 pubbenivAsasANalAbhI - 181 pubbenivAsasANaM-183 pubbenivAsAnussatitrANalAbhino-102 pubbenivAsAnussatiANaM-248 purANacIvaraM-166 purimacakkadvayasampattiM -30 purimacakkadvayasiddhiyA-30 purimapacchimakathA- 236 purimayAmakiccaM-44,45 purimasaJAnirodhaM-278,279 purimasiddhi-203 purisabhUmiyoti-135
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ [36] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [pha-ba] purisaliGgavaseneva-206 purisassa attA-280 purisAsubhaM-152 purebhattakiccaM - 44, 45, 46 purohito-243 pUraNoti-120 pekkhanti-77 petavatyu-15 pemanIyA-70 pesitacitto-270 pessAti-242 pokkharaNiyo-199 pokkharatA-227 pokkharasAtibrAhmaNo-197 pokkharasAtIti-198 poGkhAnupoGkha-153 poTThapAdasuttaM - 271 poTThapAdo-271, 272, 275, 279, 282 poTThapAdaM - 273 porANA-34, 53, 58, 144, 194, 221, 227,, 233 paMsukUladhovane-111 paMsukUlAnIti-265 paMsupisAcakAdayoyeva-232 paMsuvAlikA-227 phalasacchikiriyA-281 phalasamAdhisajJApaccayA-279 phalasamApattiM-139 phalasIlaM-235 phassanirodhA-94 phassapaccayAti-106 phassapaJcamakA-106 phassasamudayA-93, 108 phassAdidhammAnaM-33 phassAyatanAnanti-108 phassoti-106 phaLubIjaM-71,75 phAsukA-16 phAsuvihAranti-287 phusanalakkhaNaM-60 pheNapiNDUpamaM-49 badhiramakAsi-251 bandhanAgArikA-134 bandhanAmokkhanidAnaM-172 balagganti-77 balavakodho- 99 balavarAgo-99 balavavedanA-116 balisavAtaM-140 bahalakheLo-163 bahujanakantA-70 bahujanakuhApanatthaM-218 bahujanamanApA-70 bahudhanaM-227,238 bahupaccatthikA-123 bahussuto-108,156 bArANasirAjA-210 bAvarissa-129, 222 phaNijjakaM-75 pharaNalakkhaNaM-60 pharusavacanasamudAcAre-206 pharusAvAcA-70 phalakaseyyanti-265 phalakaM-47 phalajANaM-178,279 phalapaJca -235
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ba-ba] saddAnukkamaNikA [37] bAvIsatindriyAni-88 bAhitapApA-240 bAhiyo dArucIriyo-156 bAhirapathavIdhAtuM-137 bALhagilAno-172 bimbisAra - 116 bimbisAroti-225 bimbohanaM-10,79, 205 bIjagAmabhUtagAmasamArambhAti -71 bIjagAmabhUtagAmA-54 bIjagAmoti-75 bIjabIjaM-75 bujjhanakasattassApi-285 buddhakAle-46,113,188 buddhaguNA-66, 128 buddhacakkhaM-203 buddhaJANassa - 87, 89 buddhapaccekabuddhaariyasAvakAnaM-50 buddhaparAyaNo-187 buddhapitA-143, 200 buddhaputtoti-156 buddhappamukhassa-249 buddhabalaM-109 buddhabhAvaM-1 buddhabhUmi-129 buddhamantA - 200,201 buddhamAtA-143, 200 buddhalILAya-292 buddhavacanaM-15, 23, 24, 25 buddhasampattiyA-262 buddhasAsanato-288 buddhasAsanaM-269 buddhassa vaNNaM-37 buddhAdiratanarUpAni-185 buddhAnubuddhasaMvaNNitassa-2 buddhAnussatikammaTThAnaM-152 buddhAnussatiniddese-34, 123 buddhAnaM gajjitaM-88, 89 buddhArammaNaM-111,151,152 buddhAsanaM-45,46 buddhicariyAya - 57 buddhappAdo-45 buddhoti-51, 191, 201, 205 belaTThaputto-121 bojjhaGgasaMyuttAdIni-49 bojjhaGgAti-48 bodhaneyyapuggalaM - 194 bodhaneyyasatte-196 bodhiaGkuresu-55 bodhikhandhaM-55 bodhimaNDaM -55 bodhirukkhe-152 bodhivattaM-272 bodhisattakAle - 188 bodhisattabhUmiyaM-129 bodhisatto-57,209 byagghapathanti-211 byaJjanakusalo-28 byaJjanaparisuddhatAya-204 byaJjanapAripUriyA - 145 byApannacitto- 173 byApAdanIvaraNaM-175 byApAdappahAnaM-175 brahmacariyanti - 146, 147, 182 brahmacariyapariyosAnanti -270 brahmacariya-saddo-146 brahmajAleti-111 brahmajJAya-231 brahmadattaJca-14 brahmadatto-37,38,42 brahmayAniyamaggoti-293 brahmalokUpapattiyAti -147 27
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ [38] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [bha-bha] brahmaloko-143, 302 bhavaGgaM --158 brahmavaNNIti-227 bhavataNhA-109 brahmavimAnanti-95 bhavataNhAti-107 brahmavimAnasadisaM-9 bhavadiTThIti-107 brahmavihArA-105 bhavantarasamayaM-274 brahmasahabyatAyAti-301 bhavapaTicchannaM-237 brahmAti-284 bhassapuTenAti-216 brAhmaNagahapatikA-143 bhAratayuddhasItAharaNAdiniratthakakathApurekkhAratA-70 brAhmaNagAmo-143 bhAradvAjopi-301 brAhmaNapajAya-231 bhAvanA-2 brAhmaNabhAvaM-234 bhAvalakkhaNattho-33 brAhmaNamahAsAlo-271 bhAvitoti-251 brAhmaNoti-187, 226,243 bhAsiteti-164 bhikkhAcAravelAti-281 bhikkhAcAravelAyaM-39, 44, 155 bhikkhunIvibhaGgoti-13 bhagavatoti-122 bhikkhusaGghassa-10,39, 129, 249 bhagavAti-33, 34, 35, 110,111, 122, 123, | bhikkhusaGgho-35,41,128, 186 127, 142, 148, 195, 205, 212, 249 bhinnakilesA-40 bhaNDamUlaM-239 bhiyyosomattAya-259 bhaNDAgArikapariyattIti-21,22 bhisakko-63, 206 bhattapuTaM-218 bhisi-170 bhattavetanaM-242 bhujisso-175 bhaddamuttakanti-75 bhujitukAmo-43 bhaddAli -32 bhummajAlaM-209 bhadramukha-99 bhummavacananiddeso-33 bhamukavikAraM-205 bhUtabhavyAnanti-96 bhayatajjitA-242 bhUtalakkhaNanti-285 bhayadassAvIti-149 bhUtavAdI-71 bhayabheravaM-125 bhUtavejjamanto-83 bhayalomahaMsoti - 125 bhUmantaraparicchedaM -88 bhayasantAso-179 bhUmicAlassa-111 bhavaggaM - 63, 205 bhUrikammanti-85 bhavaGgacalanato-159 bhUrivijjAti-83 bhavaGgasaJA - 277, 278 bhedanaviddhaMsanadhammo-178 bhavaGgAvajjanaJceva-158 bhesajjakapAlakaM-162
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ma - ma] saddAnukkamaNikA [39] bhesajjakiriyAya-175 bhesajjatelapacanaM-86 bhesajjanALikaM-80 bhesajjaM-85, 167 bhogakkhandhanti-140 makkhaligosAlo-135 makkhalivAde-133 makkhalIti-121 magadharaDhuvAsino-249 magadhAti-237 maggakusalo-301 maggakkhaNe-186,253 maggakkhaNaM-182 maggajANAnantaraM-179 maggajANaM-178, 279 maggadesakopi-195 maggapaJaAphalapaJAnaM-283 maggapaca-235 maggapaTipATiyA-55 maggaphalasampayuttA-267 maggaphalasukhena-116 maggabrahmacariyaM-182 maggabhAvanAkiccaM-183 maggabhAvanAya -182 maggamULho-154 maggasaJjA-279 maggasIlaM-235 maggasotaM -252 maggAmagge-301 maghadevo-209 maGgalaassaM-209 maGgaladAsattA-120 maGgalarathaJca-209 maGgalahatthiM - 209 maccurAjA-288 macchagumbaM-183 macchaghAtakA-134 majjavaNijjA-190 majjhimanikAyo-16, 23 majjhimapaJo-92 majjhimapadese-143 majjhimabuddhavacanaM-16, 25 majjhimabodhiyApi-62 majjhimamaNDale - 196 majjhimayAmakiccaM-44,46 majjhekalyANaM-145 maJcapIThasenAsanaM-170 maJcapIThaM-8 maJcaM-47,135, 205 maNikhandhasadisaM-171 maNidaNDatomare-124 maNilakkhaNAdIsu-83 maNivitAnaM-171,300 maNDanakajAtikoti-180 maNDanapakatiko-180 maNDapamajjhe-10 maNDapopi-170 maNDalamALe-45, 126 maNDUkakaNTakavisasamphassaM-109 maNDUkamUsike - 210 mattavAraNaM-206 mattikabhAjanaM-176 madhupAyAsaM -55,287 madhuphANitAdisAyane-162 madhuraggaM- 191 madhurarasaM - 121 madhuravacano-212 madhusakkarAdInaM-173,175 manasAkaTanti-300
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ [40] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [ma-ma] manasikarohIti- 141 manasikAro-31,104, 272, 278 manApacArI-139 manindriyavikkhepanivAraNaM-141 manussaggAho- 104 manussattapaTilAbho-45 manussattabhAvaM-102 manussaloko-143 manussasobhagyataM-133 manokama-134 manopadosikA-97 manopadosaM-49, 50 manophassAyatananti-106 manomayaattabhAvapaTilAbhena-283 manomayajANaM-183 manomayA-95 manomayiddhipi-247 manovighAtalakkhaNaM-104 mantadharo-200 mantapadanti - 221 mantasajjhAyanatthaM-226 mantasattiyogo-202 mandapao-92,100 mandabhUmi-135 mandoti-100 mandhAtA-80,208 mandhAtukAmaguNasadisA-103 mandhAtumahAgovindAdIhi-113 mammacchedakakAyavacIpayogasamuTThApikA-70 mayUranaccAdivasenapi-71 maraNadhammassa-159 maraNavasaM-238 mallayuddhaM -77 mallAnaM-3 mallikAya ArAme-32, 271 masANAnIti-265 mahaggatacittanti-293 mahaggatacittametanti-258 mahaggatAdhammA-18 mahaddhanoti-227 mahantabhAvo-88 mahapphalataraJcAti-247 mahallakakAle-239 mahallakoti-228 mahAaTThakathAyaM-148 mahAupabhogo-227 mahAkappinassa-194 mahAkappinoti-135 mahAkappoti-136 mahAkassapatthero-11,12 mahAkassapappamukhena - 25 mahAkassapo-3, 4, 5, 6,11,12,13,14,156 mahAkumbhiyaM-55 mahAkoTTikatthero-282 .. mahAcATiyo-242 mahAcetiyaGgaNe - 160 mahAjano-45,72, 124, 196, 240, 287 mahAtissatthero-155 mahAthambhe-242 mahAthero-160 mahAdAnasAlAyo-242 mahAdAnaM-238, 239, 242 mahAdIpe-111 mahAdhammapAlajAtake-147 mahAnAgatthero-155,156 mahAnAgA-131, 292 mahAnAma-190 mahAnibbAnaM-176 mahAnisaMsataraJca - 247 mahApo -156 mahApathavikampo-13 mahApathavI-12,13,25,111
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [41] mahApanAdaM-194 mahAparAdhatAya-119 mahAparidevo-8 mahAparinibbAne-111 mahApavAraNAya-155, 196 mahApuo-167, 198 mahApurisalakkhaNAni-201 mahAphussadevatthero-154 mahAbodhiM-235 mahAbrahmAti-48 mahAbhikkhusaGghaparivAro-196 mahAbhinikkhamane-111, 122 mahAbhUtapariyesako-292 mahAbhUtA-294 mahAbhogoti-227 mahAmahindattherassa-111 mahAmahindena -2 mahAmuNDiko-128 mahAmoggallAnassa-115, 281, 292 mahAyace - 244 mahAyAgaM-133,233,242 mahArAjAno-48,155 mahArAhulovAdasuttaM-48 mahAroruvaM-241 mahAli-251 mahAlIti-250 mahAvaggo-3 mahAvananti-249 mahAvijitoti-237 mahAvibhaGgAvasAnepi-13 mahAvibhaGgoti-13 mahAvimAnaM-146 mahAvivaraM-171 mahAvihAre-2, 268,269 mahAvihAraM-244 mahAsaTThivassatthero-234 mahAsatipaTThAnasutte - 165 mahAsamaNo-208 mahAsamuddo-20,21, 87 mahAsayananti-72 mahAsaLAyatanavibhaGgasuttaM-48 mahAsAlo-142 mahAsAvakA-200 mahAsAvajjoti-65 mahAsivattherena-165 mahAsIhanAdaM -267 mahikA-119 mahiddhiko-156 mahiMsI-70 mahesakkhA-201,232 mAgadhakAti-249 mAgadho-114,142,225 mAgavikA-134 mANavoti-36, 204 mAtApitupalibodho-7 mAtApettikasambhavo-102 mAtApettikaM- 102 mAtito-210, 226 mAtipakkhe-229 mAtukucchiyaM-181 mAtukucchivAsaM-198 mAtugahaNI-226 mAtuTThAne-210 mAtuvacanaM-70 mAnakUTa-73 mAnaddhajaM-206 mAnasikena-128 mArattampi-133 mArabalaM-55 mAravijayasamayo-33 mAlAti-72,79 mAlAdhAraNAdIni-72
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ [42] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [ya-ya] mAsapuNNatAya-118 migacakkanti-83 migadAyoti-259 migalakkhaNaM-84 migaluddakAdayo-140 migasiGgatApaso-274 migasUkarAdInaM -211 micchAdassanaM -196 micchAdiTThikA-233 micchApaTipanno-37 micchAvaNijjA-190 micchAsaGkappAdIni-253 micchAsati-137 mitto-233 milAtamAlAkacavaraM-8 milindaraJA-222 missakAhAraM-166 mukhacuNNaM-79 mukhato-85, 206, 208 mukhadhovanAdisarIraparikamma-44 mukhanimittaM-180 mukhabandhamantena-85 mukhalepananti-79 mukhahoma-83 mukhullokako-139 muccitukAmA-154 mucchitA-56 muTThassacce-60 muTThipAsANena-219 muNDakuTumbikajIvikaM-76 mutaM -62 muttAcAroti-263 mudiGgasaddIti-180 muddikAti-131 muddhAbhisittoti-150 musalakiccasAdhanaM-163 musAvAdaparijegucchAti- 99 musAvAdA-190, 196 mUlaghaccaM-115 mUlajivhAya-163 mUladevo-80 mUlaparijJAvasena-158 mUlabIja-71,75 mUlabhesajjAnaM-86 mUlalakkhaNaM-61 mUsikacchinnanti-82 mUsikavijjAyapi-83 meghamAlo-80 mettAkammaTThAnaM-55 mettAdibrahmavihArabhAvanAva-221 mettAbalenapi-232 mettAbhAvanAya - 146 methunadhammeti-12 methunAti-67 medhAvI-239 mokkhacikA-78 mokkhamaggAvaraNaJca-137 moghapurisA-21 momUhoti-100 moLiyaM-116 maMsacakkhunA-42,43 yakkhadAsiyo-275 yakkhadAsInaM-275 yakkhapariggahitaM-113 yakkho-116, 212, 213 yajataM bhavaM-239 yajitukAmo-237 yajJakAlo-239 yacaTTAnaM -239
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ra-ra] yaJJavATassAti- 243 yaJJasAlaM - 242 yajJanubhavanatthaM - 226 yaJJoti - 245, 247 yathAkArI - 62, 63 yathAdhammasAsananti - 19 yathAnusandhi - 105 yathAparAdhayathAnulomayathAdhammasAsanAni -- 19 yathAbalasantoso - 166, 167 yathAbhUtaJANadassanena - 59 yathAlAbhasantoso - 166, 167 yathAvAdI - 62, 63 yathAsanthatikoti - 265 yathAsAruppasantoso - 166, 167 yathAsukhaM - 103, 148, 202 yadaggeti - 250 yadicchakabhANinI - 208 yamakapArihAriyaM - 54, 122 yamakasAlAnamantare - 3,62 yasassI - 120 yA bhikkhA - 153 yAcakAti - 240 yAnaM - 76 yAvALAhanAti - 137 yuganaddhAnaM - 61 yugandharapabbataM - 272 yuttakAlaM - 71 yutta yogabhikkhu adhiTThAnaM yuddhamaNDale - 158 yuvAti - 180 yUpanAmake - 242 yogAvacaro - 253 - 107 yogino - 53, 180, 253 yogissalaGkAro - 53 yogI - 53 yogaM - 86 saddAnukmaNi yodhA - 125 yonisiddhanti - 246 yonisoti - 112 rakkhAvaraNaguttinti - 140 rajatakkhandhaM - 55 rajatapanALikA - 198 rajojalladharoti - 265 rajodhAtuyoti - 135 rajopatho - 148 rajjaanusAsanasAlA - 207 rajjanadussanamuyhanaM 159 rajjubhedo - 73 ratanattayassa - 37, 38, 39, 41, 42, 49, 82, 250 ratanasuttassa - 202 rati antarAyo - 264 rattakambalapAkAraparikkhitto - 40 rasavasena - 15, 25 rAgadosamohamAnadiTThiavijjAduccaritachadanehi - 203 rAgarajAdInaM - 148 rAgavirAgoti - 186 rAgAdiparipakkhabhUto - 20 rAjakathA- 80 rAjagahanti - 113 43 rAjagahaparivattakesu - 39 rAjagahaM - 6, 7, 8, 9, 14, 35 rAjadAyanti - 199 rAjabhaNitanti - 221 [43] rAjabhoggaM - 199 rAjAgArakanti - 41 rAjAgArake - 14, 41 rAmaJa - 211 rAmo - 210 rAsiko - 239
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ [44] rAsivaDDako rAhu - 84, 230 rAhula - 156 - 140 rukkhacchAyAya- 126, 170 rukkhamUlanti - 170 rukkhamUlaM - 45, 169, 219 rUppanalakkhaNaM - 59, 60 ruhati - 72 rUpakAyaparinibbAnaM - 34 rUpakkhandho - 101,159 rUpajjhAnalAbhIyeva - 178 rUpataNhAdibhedAya - 107 rUpabhavaM - 283 rUpAyatanaM - 38, 62, 159 rUpArUpadhammA - 157, 164, 165 rUpAvacarAdayoti - 253 rUpI brahmaloko - 143 rUpaM anattA - 104 reNuM - 44 revato - 156 rogapalibodho - 7 rojo - 208 rosikaM - 296 - 82 lakkhaNanti lakkhaNapariyesanatthaM - 197,222 lajjIti - 66 laTukikAti - 208 laddhasaddhAnaM - 200 laddhiM - 100, 137, 262, 279, 280 labujaM - 133 lahaTTAnaM - 28, 204 lAbhantarAyakaro - 297 lAmakabhAvaM - 224 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA liGgavipariyAyo - 124 liGgavipallAso - 267 licchavirAjA - 252 lujjanapalujjanaTThena - 171 lUkhAkArA - 285 lUkhAjIvinti - 259 leNatthaJca - 244 leNamaNDapakUTAgArAdIni - 167 lokakkhAyikAti - 81 lokadhAtUti - 111 lokanirodhagAminI - lokanirodho - 63 lokavajjA - 88 lokavidU - 37 lokasamaJJA - 284 lokasamudayo - 63 lokAnukampakAya - 196 lokAyataM - 84, 200 lokiyokuttaro - 20 lokiyasaraNagamanaM - 189 63 lokiyA- 88 lokuttaramaggaphalasampayuttaM - 267 lokuttaramaggo - 263 lokuttarA - 18, 88 lokoti - 90, 91, 98, 136, 142, 280 lobhadhammo - 298 lobhanIyacIvaraM - 161 lomahaMsanasutte - 147 lomahaMsamattampi - 214 lomahaMsoti - 125 lohakumbhiyaM - 192 lohiccoti - 296 lohitahomaM - 83 lohitAbhijAti - 134, 135 44 [la-la]
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ [va-va] saddAnukkamaNikA [45] vakAro-302 vaGkakanti-78 vaGgIsatthero-142 vacanatthakosallatthaM-17,18 vacanatthalakkhaNAdibhedato-172 vacanapathamattakAni-284 vacanasaNhatAya-70 vacanasampaTiggahe-27 vacIkammaJca-134 vacIduccaritaM-254 vacchatarasatAnIti-237 vaccho-135 vajirapANi-213 vaJcananti-73 vaJcanasAciyogo-74 vajhoti-91 vaTarukkhaM-257 vaTTadukkhato- 107 vaTTasambujjhanatthAya-281 vaTTapacchedoti-38 vaNapaTicchAdanamatteneva-162 vaNalepanaputtamaMsUpamavasena - 156 vaNTacchedA-109 vaNNapokkharatA-227 vaNNavantataro-96 vaNNa-saddo-37 vaNNasampattiM-179 vaNNArahasseva-37 vatthaguhaM - 222 vatthasutte-105 vatthukammanti-86 vatthukAmakilesakAmehi-270 vatthuparikammanti-86 vatthuvijjAti-83 vattapaTipattiM-153 vadhakacittaM -65 vadhakacetanA-65 vanacarako-211 vanapatthanti-171 vanapabbhAraM-169 vanamUlaphalAhArA-221 vanavAsI-155. vanasaNDaM-169 vantagamano-34 vamananti-86 vayadhammA-16 vayAnupassanAya -59 vayoanuppattoti-120, 228 vayoti-172 varakalyANo-208 varamandhAtA -209 vararojo-208 varo-209,285 vavatthApanavacanaM-87 vasanavanaM-113 vasanokAsoti-210 vasalI-27 vasavattibhavananti-45 vasavattIti-96 vasitagandhakuTiM-8 vasisatehi-2 vasundharaM-58 vassakammaM-85,86 vassikI-53 vassUpanAyikAya-8 vAkacIraphalakacIresupi-265 vAcAvikkhepaM- 99 vAcAsannitodakenAti-281 vAcitamanuvAcentIti-221
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ [46] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [va-va] vAdappamokkhAyAti-81 vAnavicittaM-78 vAmaaMsakUTe-272 vAyasavijjAti-83 vAyuvegasamuppILitA-164 vAyokasiNe - 100 vAyodhAtu-157,158,163 vAyodhAtUti-157 vArijaM-38 vAridhArA-177 vAladhiM-53 vAlavedhirUpAti-100 vAlukapujaM-47 vAsava-129 vAseThThabhAradvAjAnanti-300 vAseTTho- 233, 301 vALamigAni-244 vikatikAti-78 vikAlabhojanaM-71 vikiNNavAcA-- 40 vikubbanaM-180, 292 vikkhambhanavasena-171 vikkhambhanasamucchedappahAnAni-20 vikkhittacittassa-30 vikkhittacitto-30 vikkhepapacchedanatthaM-119,120 vikkhepoti-98 vigatakathaMkatho-224 vigatachandarAgatAya-94 vigatadaratho-176 vigatanIvaraNAya-172 vigatasammoho-203, 258 viggAhikakathAti-81 vighAsamaMsaM-211 vicakkhaNoti-138 vicaraNakAle-168 vicikicchatIti-222 vicikicchApahAnaM-176 vicitakALakanti-221 vicchikavijjAti-83 vijaTaye--54 vijAnanalakkhaNaM-59, 60 vijitasenAti-209 vijjamAnapaJcatti-30 vijjAcaraNasampadAya-219 vijjAcaraNasampannoti-216 vijjAti- 216, 217, 291 vijjAdharataruNA-124 vijjhAtadIpasikhA- 294 vicattiM-157,158 viANakiccaniddeso-30 vicANakkhandho-159 vijJANaJcAyatanasanaM-59 vijJANaJcAyatanasamApattiyA-59 viANadhAtu-163 viJaANanti -294 vijANavIthiyA -29 vijJANaM - 90,104, 294 vijJAtaparappavAdA-100 vijUhIti-246, 247 vitakkavicAraM-59 vitakkitanti-104 vitaNDavAdasatthaM -200 vitthambhanalakkhaNaM-59 vitthAradIpanaM-142 videharo -117 vinayaTThakathAyaM-113,269 vinayatthavidUhi-17 vinayadharAnaM -11 vinayadharo-156 vinayanato-17 vinayapattiM -88
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ [va-va] saddAnukkamaNikA [47] vinayapariyattiM-11 vinayapiTakAvasAnepi-13 vinayapiTakaM -13, 15, 16, 19, 24, 25 vinayavAdino-5 vinayavAdI-71 vinayoti-17 vinAsamukhAni-217 vinAsAbhAvaM-91 vinicchayaTThAne - 85, 117 viparAmosoti -74 vipariNAmadhammA-94 vipariNAmadhammAti-103 vipariNAmAnupassanAya - 59 vipassanA-2, 182, 217, 279, 283 vipassanAjANakathA-178 vipassanAtrANasaGghAtAya-253 vipassanAJANassa-178 vipassanAJANe-247 vipassanAjANaM-178,179, 183, 279 vipassanApA- 267 vipassanApaJjAya-236,253 vipassanApAdakaM-181 vipassanAya-61,148, 182 vipassanAlAbhI-179 vipassanAvIriyasaGkhAtA-267 vipassanAsukhasadisassa - 247 vipassanAsukhaM-179 vipassI - 56, 57, 59 vipAkakkhandhA-297 vipAkaphalaM-188 vipAkamanodhAtu-158 vipAkamanovijJANadhAtu-158 vippasannena-245 viSphanditameva-105 vibhaGgappakaraNe-165 vibhavanti-102 vimaticchedanatthAya -64 vimaticchedanA-64, 65 vimatIti-222 vimAnavatthu-15 vimAne - 186 vimuccatIti- 182 vimuttamiti-182 vimuttirasameva-15 viyogo-85 . virajanti-192 virAgAnupassanAya - 59 virAgAyAti-280 viruddhagabbhakaraNanti-85 viruddhavAdA-38 vilepananti-72,79 vilokiteti-157 vivaTTacchado-203 vivaTTacchadoti-203 vivaTTatIti-95 vivaTTAnupassanAya-59 vivAdo-84,301 vivittarukkhamUlaM-170 vividhapaccanIkavAdA-38 vividhapATihAriyaM--28 vividhAlaGkArapaTimaNDitA - 124 vivekajapItisukhasukhumasaccasaJIti-276 vivekajaM-4 vivekasukhaM-144, 174 visaGghAragataM-16 visaJjI-274 visabhAgapuggalo-6 visabhAgavedanA-287 visabhAgavedanuppattiyA -172 visayaniddeso-29 visavaNijjA-190 visavijjAti-83
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ [48] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [va-va] visAkhapuNNamadivase-3 vIriyasambojjhaGgassa-60 visAkhAti-209 vIriyasaMvaroti-263 visAdalakkhaNo-104 vIriyAdhiTThAnaM-55 visAradabhAvaM-224 vIhimuggamAsatilAdIni-218 visikhA-81 vuTThiudakaM- 177 visuddhimagge-3,34, 82, 91, 95, 103, 104, | vuDDapabbajitena -3,7 107, 123, 140, 142, 149, 150, 163, / vuttadhammAnaM-20 170, 171, 172, 178, 180, 183, 278, | vuttappakAracittakiriyavAyodhAtuviSphArena-161 292, 305 vuttappakAraratidhammasamaGgino-97 visuddhimaggo-3 vuttavijJANasamaGgipuggalanidassanaM-29 visUkadassanaM-71 vuddhasIlI-227 visaMyogakaraNaM-85 vusitanti-182 visaMvAdanacittaM-68 vUpasamalakkhaNaM-60 vissakammunA-9 vekaTikoti-265 vissajjanasampaTicchane-231 vejjakammAdivasena -260 vissAsikoti-69,250 vejjaM-114 vissutadhammassAti-29 vetALanti-77 viharatIti-4, 12, 66, 67, 98, 113, 139, vedattayauggahaNapaJjA-235 259,263, 265, 300 vedattayavacane - 212 viharantIti-75,78, 83, 97 vedanA-18, 88, 94, 104, 107, 159, 160, vihAraggena-191 171 vihAradAnaM-244, 245 vedanAkammaTThAne-108 vihArapaTisaGgharaNaM-9 vedanAkkhandho-51,159 vihArasenAsanaM-170 vedanAkkhandhoti-49 vihAroti-204 vedanAti-107 vItataNho-40 vedanAdayo-159,160 vItadoso-40 vedanAnirodhoti-93,94 vItamoho-40 vedanAnaM samudayaM - 93 vItarAgo-40 vedanApaccayA-107 vItikkamappahAnaM-20 vedanAmUlakaM-107 vItiharaNe-157 vedanArAgena-107 vImaMsAnucaritanti-92 vedanAsamudayoti-93 vImaMsI-92 vedanAsu-13 vIraGgarUpAti-202 vedayati-- 176 vIriyanti-202 vedayitalakkhaNaM-59, 60 vIriyabalassa-60 vedallanti-24,25
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [49] vedAnanti-200 vede-198, 201, 213, 221 vedetIti-176 vedehamunIti-117 vedehiputtoti-117 vedehIti-117 venayiko-36 vepullattanti-283 vebhArapabbatapasse-9 vemajjhe-35 veyyAkaraNanti-24,110 verajAyaM-12 veramaNI-245 velAmasuttAdInaM -189 vesAliyanti-249 vesAliM-249 vessantarajAtake-111 , vessantaro-84,92 vessabhU-56 vesso - 96 vehAsaTuM-229 velugumbopi-170 veLuvanaM-114 veLUti-75 voTThabbanapariyosAnAni-159 vodAnalakkhaNaM-60 vodAniyAdhammA-283 vodApanalakkhaNo-252 vossakammaM -86 vossajjane-157 vohArakusalena - 19 vohAradesanA-19 vohArabAhullato-19 vohAro-284 vaMsanti-77 vaMsAnurakkhaNatthAya-22 sauttaracchadanti-79 sakaNikanti-180 sakadAgAmimaggena-59 sakadAgAmI- 108 sakammapasutAti-239 sakalajanapado-243 sakalajambudIpe - 274 sakalabuddhavacanaM-148 sakasajI-277 sakiJcanoti-199 sakuNavijjAti-83 sakkavimAnaM -274 sakkAyadiTThiAdInaM-252 sakko-40,155, 189, 194, 213, 274, 293 sakkharakathalaM-183 sakyakumArAti-207 sakyakoliyAnaM-212 sakyaputtoti -200 sakyamunIpi-57 sakyAti-207 saggamaggathale-299 saggasaMvattanikA - 131 saGkhalikhitanti-148 saGkhArakkhandho-49,51,159 saGkhAralokoti-142 saGkhArekaccasassatikAti-94 savittadIpanaM-142 saGghiyadhammoti-42 saGkSiyadhamma-43 sabo-229 saGgAmavijayotipi-110 saGgAyissAmAti-9 saGgItA-2
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ [50] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [sa-sa] saGgItinti-14 satiAyataneti-106 saGgItipariyosAne-25 satijananatthaM- 222 saGghakamma-217 satindriyassa-60 saGghaparAyaNoti-187 satipaTThAnA-64,88,284 saGghasampattiyA-262 satibalassa-60 saGghATipattacIvaradhAraNeti-161 satisampajaJabhAjanIyamhi-151 saGghAdisesAni-12 satisampajaona - 149, 165, 166, 289 saGghArAmo-249 satisambojjhaGgassa-60 saGghoti-51,116, 191 satisiddhi-30 - saccavajjenAti-133 satisaMvaro-263 saccavAdI-68 sato-45,46, 142,165, 172 saccikaTThaparamatthavasena-30 satoti-102 sacchikatanirodho-22 satthavaNijjA - 190 sacchikiriyAyAti-254 satthudassanatthaM-124 sachandacArino-217 sattapaNNi guhAdvAre -9 sajjatanti-241 sattapadavItihArena-57 sajjAvudho- 175 sattabojjhaGge-54 sajjhAyAdikaraNavaseneva-165 sattarasakanti-13 sajjhAyAraddhakAleyeva-12 sattaloko - 142.143 saJcayoti-121 sattavaNijjA-190 saJjAnanalakkhaNaM-59 sattasaJjI-138 saJjA-88,104,159,276, 277,278,279, sattasatabhikkhuparivAro-7 280 sattAhakAlaGkato-178 saJjAkkhandho - 159 sattoti-284 saAnirodhasamApattIti-278 sattekaccasassatikA-94 sajJAnirodheti-274 sadArasantoso-147 sajApatiTThAnakAle-280 sadevamanussavacanena --143 sajAvedayitanirodhaM-278 sadevamanussaM-143 saJjIgabbhAti-135 saddArammaNaM-18 saJjIvAdA - 89,101 saddhammassavananti-45 saJjappAdAti-279 saddhApaTilAbho-186 saTThihatthaM-229 saddhAbalassa-60 saNhasukhumabuddhino-100 saddhAmUlikA -187 sati-29, 65, 66,76,79, 84, 92, 94, 97, | saddhindriyassa-60 101, 106, 109, 124, 165, 171, 223, sanarAmaralokagaruM-1 233,254,283,301 sanighaNDukeTubhAnaM-200 50
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ sa - sa ] santikammanti - 85 santikaraNavijjA - 83 santikAvacarAnaM - 262 santikAvacaroti - 288 santIraNakiccaM - 158 santosakathA - 166, 168 santhatasenAsanaM - 170 sandamAnikA- 76 sandiTTiko 52 sandhAgAranti - 207 sandhAgArasAlAyaM - 7 sandhinti - 133 sannikkhepanaM - 157 sanniTThAnikacetanAti - 293 sannidhikAraparibhoganti - 75 sapattabhArova - 169 saputtadArabhAva - 218 saputtabhariyA - 218, 219 sappaTighaM - 62 sappadaTThatikicchanavijjA - 83 sappabiLArA - 210 sappAyabhojanaM - 166 sappAyasampaja - 151, 152, 160, 161, 162, 163, 164 sappAvhAyanavijjA - 83 sappitelAdisammisseheva - 242 prasabhUmiM - 31 sappurisUpanissayaJca - 30 sabbakiccakArI - 151 sabbakilesabandhanavimuttA - 252 sabbaguNavisitAya - 34 sabbaGgapaccaGgIti - 103 sabbacittacetasikAnaM - 179 sabbaJeyyadhammaM - 42 sabbaJJataJJANakiccaM - 46 sabbaJjataJJANadhammA - 94 saddAnukkamaNikA sabbataJJANaM - 46, 47, 87, 104, 110, 178, 271, 297, 305 sabbaJJapavAraNaM - 47, 129, 130, 273 sabbabhAvaM - 57 sabba - 37, 50, 52, 220, 222, 251 sabbabhUti - 222 sabbatitthiyanimmaddanassa - 58 sabbatopabhanti - 294 sabbadiTThivedayitAni - 106 sabbadukkhakkhayo - 188 sabbadhammAnaM - 43 sabbanIvaraNesu - 175 sabbapANabhUtahitAnukampIti - 66 sabbabuddhAnamAciNe - 55 sabbalokuttarabhAvassa - 58 sabbavAridhutoti - 138 sabbavAriphuToti - 138 sabbavAriyuttoti - 138 sabbavArivArito - 138 sabbAkAraparipuNNaM - 62 sabbAkArasampannoti - 179 sabbiriyApathesu - 169, 254 sabhAvaparicchinnattA - 18 sabhaya - 129 samaggaratoti - 69 samaGgabhUtoti - 103 samaNakolAhalaM - 132 samaNajIvikanti - 76 samaNadhammaM - 155, 166, 171, 203, 205 samaNabhaNDanameva- 132 samaNabhUmi - 135 samaNamuNDikaputtasuttantavasena - 149 samaNamuNDikAputo - 32 samaNAti - 89,205 samaNoti - 65, 142, 199 samatiMsapAramiyo - 57 51 [51]
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ [52] 1 samathavipassanA - 196,283 samathavipassanAnaM - 61 samanubhAseyyanti - 100 samanuyuJjeyyanti - 100 samantacakkhuti - 150 samantapAsAdikAya - 113, 269 samannAgatoti - 92, 149, 165, 227, 237 samapassaddhakAyacitto - 233 samayappavAdako - 271 samavAye - 32, 159, 160 samasamoti - 234 samAdAnavirati - 245 samAdAnaviratIti - 246 samAdhAnalakkhaNo - 252 samAdhikkhandhoti - 289 samAdhikkhandhaM - 289 samAdhindriyassa - 60 samAdhibalassa - 60 samAdhibhAvanA - 251 samAdhibhAvanAnanti - 251 samAdhisambojjhaGgassa - 60 samudayadhammaM - 224 samudaya saJjAtIti - 297 samuddavakhAyikA - 81 samodhAnalakkhaNaM - 61 samosaraNalakkhaNaM - 61 sampaJJavirahito- 151 sampajaJJassa- 165, 166 sampajaJAnaM 165 sampaJJena - 149, 151 sampaja - 151, 165 sampajAnakAritA - 164, 165 sampajAnakArI - 151, 157, 164, 165 sampajAnakArIti - 165 sampajAnasaJJAnirodhasamApattIti - 278 - 45, 46, 157, 158, 165 sampajAno sampajAnoti - 172 sampaTicchanakiccaM - 158 sampatijAto - 57 sampattaviratIti - 246 sampannasIlAnaM - 53 samApattiyo - 217 samArakaM - 143 samArambho - 244 samiJjanapasAraNe - 160 samiJjanapasAraNaM - 160, 161 sampayuttadhammA - 159 samparAyiko - 32 sampAdanasutte - 283 sampahArapisAcAdidassanesu - 125 sampahaMsane - 27,141 sampahaMsesIti - 241 sampAdethAti - 16 samiJjite - 160, 164 samitapApatAya - 65, 119 sampiyAyamAno - 175 samphappalApo - 69, 70 sambAhananti - 79 samitapApA- 240 samIpacArIti - 288 samucchedanalakkhaNaM - 61 samucchedapaTipassaddhinissaraNavimuttiyo - 267 samuTThAnalakkhaNaM - 60 samuTThApanalakkhaNo - 252 samuttejesIti - 241 samudayaTThiti - 88 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA sambukA - 183 sambuddhI - 285 sambodhiparAyaNo - 252 sambhavajAtake- 130 sammappaJJAya - 188 sammappadhAnasatipaTThAnavasena - 253 122 52 [ sa sa ]
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA sammasanaM-276, 277 sammA upaTThAnalakkhaNA-252 sammAAjIvo-252,253, 254 sammAkammanto- 252,253, 254 sammAdassanalakkhaNA-252 sammAdiTThi- 187, 252, 253 sammApaTipattimicchApaTipattInaM-136 sammApayogamanvAya -163 sammAvAcA-252, 253, 254 sammAvAyAmo-252,253,254 sammAsaGkappo-252,253,254 sammAsati-252,253, 254 sammAsatIti-253 sammAsamAdhi-131,252,253,254 sammAsamAdhIti-252 sammAsambuddho-11,52,148, 203 sammAsambuddhoti-203,223 sammAsambodhi-15,42,62 sammutikathA-284 sammULho-30 sammodakoti-231 sammodanIyakathAyapi - 223 sammohAbhinivesaM-59 sayambhU-28 sayambhUtrANena-224 sayaMpaTibhAnanti-92 sayaMpaTibhAnaM-37 sayaMpabhA-95 saraNagatAnaM-186 saraNagamanappabhedo-186,188 saraNagamanaphalaM- 186 saraNagamanaM -186, 187, 188,189,245, 306 saraNamuttamaM-188 saraparittANacamma-131 sarasanthambhanamatteyeva-215 sarasampattivasena - 221 sarAti-135 sarIrakiccaM-117 sarIragandhena-211 sarIranissandova-164 sarIrapaTijagganaM-272 sarIrasaNThAnasampattiyA - 227 salakkhaNasaGghAto-20,21 salaLavatI-143 salAkabhattato-244,245 salAkabhattasatAni-244 salAkabhatte-244 salAkavejjakamma-86 sallahukavuttitaM-169 sallekhasutte -147 savanakiccavijJANasamaGginA-30 savanatotha-17 savanantarAyo-199 savicAraM-4 savitakkaM-4 sassatadiTThiyo-104 sassatavAdA-89, 90, 106 sassatAti-282 sassatisamanti-91 sassamiva-17 sahajAtadhamme-253 sahajAtapaccayo-160 sahadhammiko-259 sahadhammikoti-213 sahampati-155 sahasAkAroti-74 sAkabhakkhoti-265 sAkavanasaNDe -209 sAkiyo-188 sAkuNikA - 134 sAkkharappabhedAnaM-200 sAgaradevena-81
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA sAgarI - 81 sAciyogoti - 74 sANAnIti - 265 sANipAkArassa - 220 sAtalakkhaNaM - 60 sAtthakasampaja - 151, 157, 160, 161, 162, 1 164 sAdhAraNaparibhogo - 240 sAdhukAradAnaM - 11 sAdhukILanadivasA- 7 sAdhu-saddo- 141 sAdhetIti - 203 sApateyyaM - 242, 243 sAmaggirasoti - 36 sAmaJJaphalanti - 131 sAmaJJaphalAni - 131, 188 sAmaJJasaGghAtAti - 263 sAmaNerabhUmiyaM - 269 sAmaNero - 152, 195, 250 sAmantarAjAnaM - 209 sAmAkabhakkhoti - 265 sAmivacanaM - 49, 229, 241 sikhI - 56 siGgiveraM - 75 sinisUroti - 209 sinerupabbatacandimasUriye - 91 sinerupAdake - 55 sinerumUle - 127 sineruM - 37, 46, 205, 228 sAmIcikammaM - 273 sAmukkaMsikAti - 224 sAyatatiyakaM - 265 sAraNIyadhammA - 105 sAraphalake - 39 sAralakkhaNaM - 61 sArAdAnAbhinivesaM - 59 sAriputta - 147, 201, 267 sAriputtamoggallAnesu - 117 sAriputto - 156, 273 sAlapantiyA - 296 sAlavatikAti - 296 sAlavane - 3 sAvakapAramIJANaJhi - 87 sippaphalaM - 130, 131 sippAyatanaM - 130 sippikasambukAdInaM - 183 sippUpajIvanaM - 130 sirivhAyananti - 85 sirIgabbhe - 238 sirIsampanno - 83 sivavijjAti - 83 sivikA 76 sirasabhAvUpagamanena - 187 [54] sAvakabodhimpi - 133 sAvakasaGghoti - 38 sAvakasampattiM - 35 sAvajjasaJJI - 264 sAvajjAti - 262 sAvatthinagara - 54 sAvatthiyanti - 271, 286 sAsanarasaM - 173 sAsanassa - 52, 71, 144, 217, 218 sAhatyiko - 65 sAhasikakiriyA - 74 sALikAyiva - 142 sikkhattayabrahmacariyaM - 148 sikkhA - 20, 200, 217, 276 sikkhApadapaJJApanatthAya - 196 sikkhApadAni - 12, 13, 33, 175, 245, 246 sikkhApadesUti - 149 sikkhAppahAnagambhIra bhAvaJca - 21 sikhAbhedo - 73 54 [ sa sa ]
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA sItA-177 sIlakathaM-150 sIlakkhandhoti-288 sIlagandho-53 sIlacittapaJAsampadAhi-266 sIlatejena-274 sIlapaANanti-234,235 sIlapAya--235 sIlaparikkhAro-240 sIlaparidhotA-234 sIlaparidhotAti-234 sIlaparisuddhA - 234 sIlamattakanti-55 sIlavantaM-251 sIlavAti-52 sIlavisuddhiyA-61 sIlavisodhanatthaM-174 sIlasamAdhipacAvimuttinti-108 sIlasamAdhivipassanA-144 sIlasamAdhInaM-289 sIlasampadA-190,266 sIlasampannoti-149 sIlasaMvaro-235, 263 sIlAdisampadA-266 sIlenAti-136 sIsacchinnaM-275 sIsavirecananti-86 sIhanAdo-268 sIhabyagghAdayo-210 sIhaLabhAsaM-2 sIho-58, 211, 250, 272 sukatadukkaTAnanti-136 sukatadukkaTAnaM-136 sukkAbhijAtIti-135 sukkhanadItIre-269 sukhadukkhaM -59,136 sukhavipAkA-131 sukhasaje-59 sukhasamphassAni-44 sukhumacchikenAti-108 sukhumaANagocaraM-15 sukhumasaccasAti-276 sukhumasaJjA-276 sukhentIti-131 sugatito-135. sugatoti-275 suggatinti-86 suI-199 sucaritAni-260, 261 sucibhUtaM -67 suciratena brAhmaNena-130 sujAto-213, 226 sujaM-233, 241 suJatAnupassanAya-59 sujJatApaTisaMyuttAti-88,89 suJatAlakkhaNaM-60 sujJanti-95 suJAgAreti-267 suca-95,113,170 sutadharo-29 suta-saddo-29 suttanikkhepaM - 48 suttanipAte-24 suttantapiTake-14,15, 20,27 suttapadesu-33,77 suttasabhAgato-17 suttANA-17 sudinnaM-12 sudukkaraM-266 suddo-96 suddhavipassanA-283 suddhassuposatho-118 55
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ [56] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [sa-sa] suddhAvAsabhUmiyaM - 252 suddhAvAsA-201 suddhikagAthA - 24 sunakkhatto-251 sunakhiyA-256 sunakho-264, 286, 287 supaNNA -48 suparikammakatamattikAdayo-180 suparisuddhaM -3 supinasatAnIti-135 supinaM - 82 supesalA-53 suppakAsitanti-147 suppatihitacitto-138 suppiyo-39, 42,43 suppiyoti-36 subhagakaraNanti-85 subhaTThAyino-95 subhaddakaNDaM-5 subhaddena -3,7,44 subhasuttaM -8,286 subhAsubhanti--294 subhoti-179 sumanA-162 surattadupaTTa-45, 272 sulabhapiNDapAtaM-39 suvaNNacuNNapiJjaraM-198 suvaNNadaNDA-58 suvaNNanAvA-- 40 suvaNNanti-74 suvaNNapAti-73,287 suvaNNapAdukA-287 suvaNNamAlA -287 suvaNNamAsakarajatamAsakAdivasena -237 suvaNNarasapiJjarAni-44 suvaNNasatthakena-114 suvisuddhaM - 145 suvuTTikAti-84 susAnalakkhaNaM-171 sUkarikA-134 sUcanato-17 sUcivijjhanaM-70 sUcisuttacIvarakArakAnaM-75 sUdanato-17 sUrakathApi-80 sUriyatthaGgamanA-71 sUriyuggamanato-242 sekkhapaTisambhidAppattaM -6 sekkhabhUmi-135 sekkho -5, 6,10 sekhiyAnIti-13 seTThavaNNI-227 seTThavaseneva-187 seTThigahapatino-241 setakaNNikaM-143 setacchattaM-199 setughAtaviratIti-245 senAbyUhanti-77 senAsananti-170 selassa brAhmaNassa - 223 sokaparidevadukkhadomanassupAyAsA-103 sokasallasamappitaM-7 sokoti-273 socayatoti-132 socApayatoti-132 soNadaNDo-225, 226, 228, 232, 234, 236 sotadvArAnusAravijJAtadharoti -29 sotaphassAyatanaM-106 sotApattiphalAdInaM-254 sotApattiphale-114, 197, 292 sotApattimaggena - 59 sotApattimaggaM-192, 197
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ha-ha] saddAnukkamaNikA ___[57] - sotApannasakadAgAmianAgAmiarahantopi-66 sotApanno-108, 252 sotindriyavikkhepanivAraNametaM-141 sobhanakanti-77 sobhAkaraNathaM-221 somanassajAtA-105,106, 195 somanassadomanassaM-291 somanassamayaJANena-16 . sovaggikA-131 soLasaparikkhAranti-237 soLasaparivArAti-16 saMkiliTThacittassa-69 saMkilesikAdhammA-283 saMkileso-189 saMyuttanikAyo-16, 23 saMyuttasaGgahoti - 24 saMyogAbhinivesaM-59 saMyojanAnanti-252 saMyojenti-252 saMvaccharAnaM-275 saMvaDDanArI-70 saMvaraNanti-85 saMvaralakkhaNaM-61 saMvarApajjanA - 192 saMvaro-20 saMvegasamayo-33 saMsandanatthAya-64 saMsarantIti-91 saMsuddhagahaNiko-227 saMsuddhagahaNikoti-226 svAkkhAto-38,50,52 svAgatanti-231 svAgatavAdIti-231 haThThatuTThacitto-10 hatAvasesakAti-239 hatthakammakArake -9 hatthakamma-9 hatthakiccasAdhanaJca-163 hatthakukkuccaM-41,127 hatthavikAraM-205 hatthAcariyahatthivejjahatthimeNDAdayo-131 hatthAbhijappananti-85 hatthiassagahapatiratanehi -202 hatthiassaratanehi-202 hatthiniko-209 hatthisAriputto- 272,282 hadayaGgamA-69,70 hadayabhedasikhAbhedarajjubhedavasena-73 hadayabhedo-73 hadayamasaM-223 hanukaTThIni-163 hanusaMhanananti-85 hammiyaM - 170 haraNapaccAharaNasaGkhAtaM-156 halAhalaM -37 haliddAbhijAti-134 haliddAbhijAtIti-135 hassakhiDDAratidhammasamApannAti-97 hArito mahAbrahmA-40 hitacittakoti-66 himavantato-256,257 himavantapadese-198 himavantapasse - 209,212 himavantAbhimukhA-209 hiraJasuvaNNaM-229 hiriveranti-75 57
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ [58] guNasa - 67 hInajAtiko - 227 hInAdhimuttikA - 43 hILanavasena - 223 heTThAdantaudukkhale - 163 hetudiTThisu - 32 hetudvayaM - 203 hetuphalaM - 20 hetulakkhaNaM - 60 homakaraNavasena - 218 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 58 [ha-ha ]
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukkamaNikA etaM kho saraNaM khemaM-188 evaM yassAnubhAvena-111 aJjanAnaM khayaM disvA-286 ajhaM uppajjate cittaM - 157 atthappakAsanatyaM -2 atthAnaM sUcanato-17 atthAnaM sUcanato suvuttato-17 anatthajananokodho-50 anatthajanano lobho-52 anekajAtisaMsAraM-16 apanetvAna tatohaM-2 appakenapi medhAvI-239 appamatto ayaM gandho-53 ahaJca bhariyA ca manussaloke - 146 karuNAsItalahadayaM-1 katAvakAsA pucchantu bhonto-130 kikIva aNDaM-53 kiM te vataM kiM pana brahmacariyaM-146 kuddho atthaM na jAnAti-50 kena pANi kAmadado-146 ko me vandati pAdAni-184 koNDaca-130 A Adimhi sIlaM dasseyya-145 gantvAna so satta padAni gotamo-58 ka icceva kato tasmA-3 iti pana sabbaM yasmA-3 iti me pasannamatino-2 idheva tiTThamAnassa-142 catuttiMseva suttantA -23 catudhA vibhaje bhoge-188 candanaM tagaraM vApi-53 cAtuddiso appaTigho ca hoti-169 cirappavAsiM purisaM-110 59
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ [60] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA [Tha-ma] coditA devadUtehi-36 ThapetvA caturopete - 24 nava suttasahassAni-24 na puSphagandho paTivAtameti-53 na harAmi na bhajAmi-38 na hi dhammo adhammo ca-86 taggha te ahamakkhissaM-130 tato vAtAtapo ghoro-244 tasmA akalyANajanaM - 138 tasmA annaJca pAnaJca - 245 ticIvaraJca patto ca-168 te tassa dhammaM desenti-245 te tAdise pUjayato-229 tena pANi kAmadado-146 tesaM sampannasIlAnaM-53 taM taM asthamapekkhitvA -34 taM me vataM taM pana brahmacariyaM-146 paravajjAnupassissa- 181 pariyattibhedaM sampattiM-21, 23 piTakaM piTakathavidU-18 puccha maM-129 puccha vAsava-129 puthUna jananAdIhi-56 bAvarissa ca turahaM vA-129 buddhoti kittayantassa-51 buddhopi buddhabhAvaM-1 buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM - 232 brahmajAlassa tassIdha-112 diDhe dhamme ca yo attho-32 diyaDsatasuttantA - 23 dIghassa dIghasuttaGkitassa-2 dukkhaM dukkhasamuppAdaM - 188 duve puthujjanA vuttA-56 duve saccAni akkhAsi-285 desanAsAsanakathAbhedaM- 19, 21 dvAsIti buddhato gaNDiM-5, 25 bhagavAti vacanaM seTTha-34 bhaye kodhe pasaMsAyaM-184 bhavaGgAvajjanaJceva-158 bhAgyavA bhaggavA yutto-34 bhIruM pasaMsanti-125 dhammoti kittayantassa-51 ma majjhe visuddhimaggo-3
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ya - ha] gAthAnukkamaNikA ____ [61] mayaJca bhariyA nAtikkamAma-147 muhuttajAtova gavampatI yathA-58 yastha ca dinnamahapphalamAhu-186 yatheva lokamhi vipassiAdayo-57 ye keci buddhaM saraNaM gatAse- 189 yo ca buddhaJca dhammaJca-188 yaM ettha vuDDimanto-18 sAdhu dhammaruci rAjA-141 sithilaM dhanitaJca dIgharassaM-145 sItaM uNhaM paTihanti-244 sIlakathAdhutadhammA-2 sIlaM yogissalaGkAro-53 sIle patiTThAya naro sapo -54 sIhaLadIpaM pana AbhatAtha-2 sugatassa orasAnaM-1 suNAtu me-11, 12, 13, 14 subhAsitaM sulapitaM-110 so ahaM vicarissAmi-187 rAgavirAgamanejamasokaM-185 hitvA punappunAgatamatthaM-2 hInena brahmacariyena-147 luddho atthaM na jAnAti-51 vinAsayati assalu-31 vividhavisesanayattA - 17 vihAradAnaM saGghassa-245 saGketavacanaM sacca-285 saGkittenapi deseti-142 saGghoti kittayantassa-51 saccAni paccayAkAradesanA-2 satehi paJcahi katA-26 sattasuttasahassAni-24 sabbA ca abhijAyo-2 samayaM avilomento-2 samavAye khaNe kAle-32
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI pAli TeksTa sosAyaTI (laMdana)- 1968, bhAga-1 pAli TeksTa sosAyaTI pRSTha saMkhyA pAli TeksTa sosAyaTI prathama vAkyAMza vi. vi. vi. vi. vi. vi. pRSTha saMkhyA paMkti saMkhyA * w to << < 20066M2006 - 6m S << an am karuNAsItalahadayaM saccAni paccayAkAradesanA maJjamAnA pakkhaM vinayaJca saMgAyAma ThapetvA AnandaM paJcannaM bhikkhusatAnaM mahAparidavo ahosi / khaNDaphullapaTisaMkharaNaM ANAcakkaM, tumhAkaM vItinAmetvA rattiyA handa dAnimassAhaM cIvaraM katvA there bhikkhU ThapesuM / dvenavuti sikkhApadAni saGghassa pattakallaM catutiMsasuttantapaTimaNDitaM anupAdisesAya tippabhedameva hoti suTTha ca ne tAyati samodhAnetvA tayo pi vItikkamappahAnaM iti ayaM gAthA paJaAsampadaM kasmA panesa ti veditabba or o w guvo a aa a aa a aa a aar me ~ 0 3 63
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ [64] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA dhammavinayAdivasena imissA paThamamahAsaMgItiyA muNDakassa samaNakassa yadidaM Anando ti saMkhepo | nAnappakArena vuccamAno pi evaM me sutanti kho sAvatthiyaM desanApaTipattisamayesu ca sabbaguNavisiTThatAya vosAnamApAdI addhAnamaggaM paTipanno vatvA tathA tathA sapparAjavaNNaM ti attho / Acariyena ratanAveLaratanadAmaratanacuNNavippakkiNNaM buddhalILAya cando viya chAyUdakasampanna suttantapariyAyena tayo antarAyika dhamme vA cakkhunA visuddhena cito ca vidhAvanti dakkhiNena passena katAdhikArapuggaladassanatthaM gahetvA viharantaM imaM vippakatA na rAjakathAdikA uttaraM AsavAnaM dhammanettiM Thapesi abhUtabhAvena eva kasmA panetaM vuttaM sandiTThiko bhikkhu sabrahmacArInaM upari guNe upanidhAya anomanadItIre cakkavALamahAsamudde tathalakkhaNaM Agatoti Mor:2042 vur v mm or240 >>RMA-MAur 2 - M * 64
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 * * * * & w 91 92 93 94 95 96 kathaJca so gato ? gato avyApAdena rUpassa ruppanalakkhaNaM... pe0... sammAvAyAmassa chandassa mUlalakkhaNaM...pe0... yaM rUpaM catunnaM kathaMtathAkAritAya tena yaM vRttaM panAniccaM maraNanti adinnAdAnaM pahAyAti dinnaM eva vAcAya vA paraM vAcaM bhAsati karoti taM sAmaggiM sukumArA nArI viya attha saMhitanti yA dussIlyacetanAya tulAkUTAdisu Agacchati / tameko idAni majjhima sIlaM pAcittiyaM, attanA kaNDukacchuchavidosAdi AbAdhe AhArApetvApi ThapetuM bhikkhave dakkhiNesu vAsalAkahatthaM paTalikA ti ghanapuppho cAti maJcassa hatthabandhAdisu sAtthakaM pana nAma nimito ti nijigiMsanti magganti aggihomanti tasmA visuM vRttaM bhavissati bAhirAnaM lokAyataM vuttameva saMdarbha-sUcI 65 57 59 59 60 61 62 62 63 64 65 66 67 68 69 69 70 71 72 73 74 2224 229 9 9 9 F F F F 8 74 75 76 77 77 78 78 79 79 80 81 82 82 83 84 84 [ 65 ] 18 3 24 14 6 2 24 18 17 17 11 7 4 1 22 19 8 5 4 1 19 15 9 1 18 8 20 7 26 17 8 5 21 17 9 27
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ [66] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 97 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 hanusaMhanananti vatthukammanti vuttavaNNassa anusandhivasena puthuvacananiddeso vatthusmiM sikkhApadapajJApana pe0... paccayaTThiti ce pubbantaM kappetvA asthama abhibhavitvA anekavihitaM pubbe tattha iminAmahaM etaM sassato attAti pariniTThApitA | kAraNasaMkhAtA vedanAkkhandhassa vayaM passati yanti nipAtamattaM ThAtuM na sakkonti antamaso tvaM jarAvasenApi katame pana te antAnantikA ti aniyaamitvikkhepo| upAdAnaM, vihananavasena hoti tathAgato ti etesaM asthIti upacchedaM / vinAsanti diTThadhammanibbAnavAde vicAritanti anumajjanavasena saMkhArA vijJANaM taM vedayitaM dakkhiNApatho ti bhagavA hi vaTTakathaM samAdhi paJjAvimuttinti nettisadisatAya bhavataNhA evaM vutte AyasmA cirappavAsiM purisaM paMsukUlagahaNe, dvisahassa evaM me sutaM 117 118 100 100 101 120 102 103 121 122 104 104 123 124 125 105 106 126 107 127 108 128 109 129 109 130 131 110 111 113 132 66
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [67] 133 113 134 114 135 136 137 115 115 116 117 138 117 139 140 118 141 142 143 144 145 146 119 119 120 121 122 122 147 148 149 150 151 tattha jIvatIti jIvako aho vatAhaM raJo athekasmiM samaye pariyonandhanapuriso viya tato paTThAya raJo sakalasarIraM khobhetvA bhagavato dassanArahassa mAsapuNNatAya utupuNNatAya avaseko ti vuccati bahu sannipatitA santike aJce pi telaghaTaM gahetvA eva kathesi tattha taM kho pana jIvakAti vuttaM hoti tato mahAjano cintesi satasahassaagdhaNikAni ti idaM ottappabhayaM nAma avidUreneva gacchati vihArassa vaNNaM sabbAlaGkAra paTimaNDitaM bhikkhusaddhaM buddhA pana pucchAvuso tagya te ahaM uggA rAjaputtA ti assA asthIti yathA te byAkaMsu khurapariyantenAti sattA devattampi uttamayonInaM samaNabhUmi jinabhUmi satta devA ti natthi hAyanavaDDane indriyAnIti dvIsu tIsu sabbavArivArito cAti 123 124 125 125 126 127 127 128 129 152 153 130 131 131 132 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 133 134 135 135 136 137 137 138
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ [68] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 139 140 141 141 142 143 144 144 145 146 147 148 181 148 182 183 149 150 151 151 184 185 186 so vatassAhaM pi nanti AdimAha cintetvA uparivisesaM dIpeti, pacchimena loke tathAgato arahattaphale uppanno tesaM vimatiM vidhamanto anekAnusandhikassa sithiladhanitaJca taM me vataM abhijAnAmi kho pabbajitvA mAnaM ekantaparisuddhaM suttantavasena vA ajjhattanti nAma paTinivattanto cittakammarUpakAni kammaTThAnasaGkhAtaM gocaraM paccuggantvA, pattaM dvattikkhattuM ajjhoharaNamatteneva bhikkhAcAraM gacchantA paTijAnitvA Arocesi kalahakArakAnaM okAso atha majjhimavaye tatthauddharaNe pavattA sampajAno hoti. sAdhayamAnA, taM nirodhA sampayuttA vedanA visesaM adhigacchatIti saMghATi cIvarAnaM nivAsanapArupanavasena kAtabbaM asundaraM va honti, vaNapaTicchAdanamatteneva kaTachunA vA dabbiyA uccArapassAvakammaM hoti ti ayaM nisinne sampajassavasena 152 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 153 153 154 155 155 156 157 157 158 159 160 161 161 162 198 199 200 201 163 202 203 204 164 165 166 68
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI 166 167 168 205 206 207 208 209 210 211 169 170 171 171 212 213 214 215 217 172 172 173 174 175 175 176 177 178 178 179 218 219 220 221 222 caritvA missakAhAraM muttaharITakaM ThapetvA navaparikkhArikassa idAni tamatthaM senAsanaM pIThampi ussApetvA paMsukUla nAsikagge vA ayamettha saMkkhepo dAsavyA ti dAsabhAvA evameva thInamiddhAbhibhUto cittassa uppAdento AcArapaNNattiAdIni pajahati / so evaM paripphosakaM tatiyajjhAnasukhaupamAyaM bhikkhUti dasseti tattha rUpI sAmaJaphalaM tasmA pi iddhividhajJANalAbhI dibbacakkhuupamAyaM bhiyyoti kataM karaNIyanti dvayaM carantaM abhikkantA bhante kAlapakkhacAtuddasIaddharattIghanavanasaNDameghapaTalehi pariyatti dhammo pi saMgho / tasmA iminA pi pariccatto yeva me attA agahitaM eva hoti aparampi vuttaM kimassa sIlanti parAmaseyya ucchaggaM paTikaritvA AyatiM nibbatetvA evaM me sutaM tathA aGgulimAlassa 223 180 224 225 181 182 182 183 226 227 184 228 229 185 185 230 231 186 232 187 188 233 234 235 236 237 189 190 191 192 192 194 194 238 239 240
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ [70] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 241 242 195 196 196 197 243 244 245 246 247 198 248 199 200 200 201 202 249 250 203 203 251 252 253 254 255 256 204 205 206 206 207 .208 ~ini - 26 - 500MM 5000M.NAR06 257 daTuM lacchAmIti aJjana pi kAraNena adinnAdAnA kAmesu micchAcArA tadavasarIti chinnamattaM yeva kena dinnanti uccAkulaparidIpanaM mahApurisalakkhaNanti paThaviyaM Thito ajjhattaM kodhAdipaccatthike rAgadosamohamAnadiTThiavijjAduccaritachadanehi nahAyitvA sarIraM tumhehi anekAsu kappakoTisu dAnaM tena vuttaM ambaTTho AsIvisaM gIvAya kulApadesaM uTThApetvA te kira ambaTThassa anupasaMkantaM taM disvA adAsiM / sA puttassa vasanokAsaM Agate mApetvA vanapattaphalAphalAni mAtivaMsaM pucchitvA kaNhaM nama janesIti aJjana vA acaM kho passantIti olokento so taM khurappanti atha bhagavA vijjAcaraNa sampanno ce khAriM vidhamAdAyAti bahujanakuhApanatthaM gaNhanti, te vijjaM jAnAti tattha rathUpatthare ti netaM ThAnaM vijjatIti pi kiccaM na sarati ca selassa ca 258 259 209 210 260 261 262 210 211 212 263 264 213 214 214 215 265 266 267 268 269 270 216 217 218 271 218 272 220 273 220 221 274 275 276 222 222 70
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [71] 277 278 223 224 279 225 280 225 281 226 282 227 283 228 284 229 229 285 286 287 288 289 bh lh sh lh sh lh sh sh Mr>> r8239w m429 M>> 290 291 292 293 agamAsi, taM pissa dhamma cakkhunti evaM me sutaM nIlAdipaJcavaNNakusumapatimaNDitaM tattha iminA pokkharatA vuccati jiNNo ti jarAjiNNatAya kulasahassAni pitipakkhe ghaTetvA Agamissasineva me catupArisuddhisIlena sIlavA ehisAgatavAdIti yathA vA tathA vA nAmagottanti / bho gotama apavadatIti paTikkhipati vacanaM anujAnanto Aha / visesaM na jAnanti nAma natthi evaM me sutaM mahApaThavimaNDalaM vijini brAhmaNaM AmantetvA ti mAsikAdiparibbayaJca / tassa aTThahi aGgehIti karomIti cintento uppajjissati handassa daNDatajjitA nAma nigamabhaGgena nagarabhaGgena tatra idaM vatthu kAtabbaM hoti, tasmA idaM sutvA brahmaNo paJcimAni bhikkhave AkAsAnaJcAyatanAdisamApattivasena yAva brAhmaNo taM evaM me sutaM ekamantanti usmATThAnA dakkhiNauttarato dIghA pahAritvA badhiraM 294 295 296 237 237 238 239 240 297 298 299 240 241 242 300 301 302 303 243 243 304 244 245 246 9402020 305 306 307 308 247 248 249 309 249 310 311 250 312 251
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ [72] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTThakathA 313 314 315 252 252 253 254 316 256 317 318 256 319 257 "320 349 350 351 352 258 259 259 260 261 262 353 354 263 355 356 357 358 sotApanno hotIti tattha sammAdassanalakkhaNA khemena yogAvacaro sammAsati desitA evaM me sutaM nibbatti / taM aputtako ArocessAmAti, kosambiM paThamajjhAnaM pattassa evaM me sutaM...pe0... kAraNaM natthIti ? aparo puJavA na sAdhU ti sarIraniSphattiM disvA sIhanAdaM naditvA na kumbhimukhA ti nivattati / sandhAya vuttaM averanti sIlacittapaJAsampadAhi vimuttAdhikAre paTipattipUraNena tattha tatra maM aTThavattapUraNena paccakkhaM katvA evaM me sutaM...pe0... sabba tANaM AcariyupajjhAyavattaM vA Agato, sAriputto titesA bhante dutiyo taM na sakkA asamuppanna kAmarAgo pi tattha yato kho AkiJcAyatanasamApatti avasesasamApattisu paccavekkhaNajANaM 264 264 265 1.266 266 267 268 269 359 360 361 362 363 269 364 365 270 271 271 366 272 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 273 273 274 275 276 277 277 278 279
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 evameva aJ na abhinnAyA ti AnisaMsaM paJJattA hutvA tattha paThamajjhAne pacapanno satto ti vA evaM me sutaM ... nAsakkhisu appAtaGko ti atyassa thero evaM me sutaM ...pe..... nIcaTTAne mA evanti Agamma buddhameva bhavissati, atthiceva cattAro mahAbhUtA abhisaGghAraviJJANaM pi evaM me sutaM ... kirettha adhippAyo vimAnAni, tesaM parassa anusAsakassa evaM me sutaM nahAyitukAmA nadItIraM maggAmagge bho majjhimo pIti veditabbA AvaraNA ti ayaM yattha saGghadhamo saMdarbha-sUcI [**pI. TI. esa. bhAga - 2 (1971) prArambha / ] 73 280 280 281 282 283 284 284 286 286 287 288 290 290 291 292 293 294 294 296 296 297 298 300 300 301 302 303 304 304 305 [73] 7 26 21 13 11 6 23 1 16 19 14 1 15 15 16 10 6 23 1 16 19 14 1 16 wa w u m v z 19 16 22 15
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ DEDICATION OF MERIT ***N**+6+*<<3NEURY=Q***@* May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss. Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: 886-2-23951198, Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998, 1200 copies IN046-2004
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ tti. . . . . pct, ptti siiyaa uu 3". . gey 9., 2yyyy, yy h. d y. y prip yn dinyyishy | bauttiy dii, siyaa gee mee ael ,