Shraddha Pratikramana Sutra Prabodh Tika 3

Author(s): Bhadrankarvijay, Kalyanprabhavijay, Amrutlal Kalidas Doshi
Publisher: Jain Sahitya Vikas Mandal

Page 185

ભવનદેવતાની સ્તુતિ ૧૬૭ પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક અને સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ વખતે ક્ષેત્રદેવતાનો કાયોત્સર્ગ કરાય છે. કેટલાક પાક્ષિક અને ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ વખતે જ શય્યા સુરી(ભુવનદેવતા)નો કાયોત્સર્ગ કરે છે.”
પ્રતિક્રમણગર્ભહેતુમાં કહ્યું છે કે “ક્ષેત્રદેવતાની નિરંતર સ્મૃતિમાં ભુવનનું ક્ષેત્રમંતર્ગતપણું હોવાથી તત્ત્વથી તો ભુવનદેવતાની સ્મૃતિ પણ દરરોજ થાય છે, તો પણ પર્વ-દિવસે તેનું બહુમાન કરવા માટે સાક્ષાત્ તેમનો કાયોત્સર્ગ કરવો.”
મોક્ષમાર્ગની સાધના માટે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની આરાધના જરૂરી છે, તથા જ્ઞાનારાધના, દર્શનારાધના અને ચારિત્રારાધના માટે સ્વાધ્યાય(જ્ઞાન) અને સંયમ(ક્રિયા)નું પાલન જરૂરી છે. આ સ્વાધ્યાય-સંયમનું યથાર્થ પાલન ત્યારે જ થઈ શકે કે જયારે વાતાવરણમાં વિવિધ પ્રકારના ઉપદ્રવો ન હોય. તેથી વાતાવરણની જવાબદારી જેના શિરે છે, તેવી ભુવનદેવતાની સ્તુતિ કરવામાં આવી છે કે જ્ઞાનાદિ ગુણોથી યુક્ત અને નિત્ય સ્વાધ્યાય-સંયમમાં રત રહેનારા સર્વ મુનિપુંગવોને શિવ આપે-ઉપદ્રવ રહિત કરે.
(૭) પ્રકીર્ણક આ સ્તુતિ “વીસે વિત્ત સાર્દૂ શબ્દોથી શરૂ થતી ક્ષેત્રદેવતાની સ્તુતિ સાથે ઘણું સામ્ય ધરાવે છે. જેમ કે-તેમાં સાધુઓને દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રથી યુક્ત કહ્યા છે, જ્યારે અહીં જ્ઞાનાદિ-ગુણોથી યુક્ત કહ્યા છે. તેમાં મોક્ષ-માર્ગની સાધના કરે છે-એમ જણાવ્યું છે; જ્યારે અહીં સ્વાધ્યાયસંયમમાં રત છે એમ કહ્યું છે; તેમાં દુરિત એટલે ભયોને (ઉપદ્રવોને) હરવાનું જણાવ્યું છે, જયારે અહીં શિવ આપો એમ કહ્યું છે; એટલે વસ્તુ એકની એક જ છે. વળી તે સ્તુતિ આર્ષપ્રાકૃતમાં છે, જ્યારે આ સ્તુતિ સંસ્કૃતમાં છે; તેથી એમ માનવું ઉચિત લાગે છે કે આ સ્તુતિનું આધાર-સ્થાન “નીસે વિતેસાÉવાળી ક્ષેત્રદેવતાની સ્તુતિ છે.