________________
૪૭૦૦ શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૩
સ્થાને ઈશાન પણ માને છે વિનાયક આદિ પાંચ દેવોને પણ લોકપાલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. બૌદ્ધો ચાર, આઠ, દશ તથા ચૌદ લોકપાલોને માને છે. અહીં લોકપાલ-શબ્દથી આ બધા લોકપાલો સમજવાના છે.
સોમ-યમ-વા-q-વાતવાહિત્ય-ન્દ્ર-વિનાયોપેતા –સોમ, યમ, વરુણ, કુબેર, ઇંદ્ર, સૂર્ય, કાર્તિકેય અને વિનાયક સહિત.
સોમ અને યમ અને વરુણ અને યુવેર અને વીવ અને પત્યિ અને स्कन्द मने विनायक तेनाथी उपेत ते सोम-यम-वरुण-कुबेर-वासवादित्य
ન્ટ-વિનાયત. સોમ, યમ, વરુણ અને કુબેર એ ચાર જૈનશાસ્ત્રોની માન્યતા મુજબના લોકપાલો છે. શ્રીભગવતીસૂત્રના ત્રીજા શતકના સાતમા ઉદ્દેશકમાં કહ્યું છે કે-“રાયાદે નારે નાવ પન્નુવાસમાળે અવં વાસી સમ્સ | મને ! સેવિંચે તેવUખ ઋતિ નો પિતા પUUત્તા ?'-રાજગૃહી નગરીમાં પર્યાપાસના કરતા (શ્રીગૌતમ) આ પ્રમાણે બોલ્યા કે “હે ભગવન્! દેવેન્દ્ર દેવરાજ શક્રના કેટલા લોકપાલો હોય છે?' યા વત્તરિ નો પાના ઉન્નત્તા, તં નહીં સોમે, ગમે, વરુ, વેસમ-ભગવાને કહ્યું કે “હે ગૌતમ ! ચાર લોકપાલો કહેલા છે : સોમ, યમ, વરુણ અને વૈશ્રવણ (કુબેર).* આ ચાર લોકપાલો અનુક્રમે સંધ્યાપ્રભ, વરશિષ્ટ, સ્વયંજલ અને વલ્થ નામના વિશિષ્ટ વિમાનોમાં રહે છે. સોમની આજ્ઞામાં અંગારક, વિકાલિક, લોહિતાક્ષ, શનૈશ્ચર, ચંદ્ર, સૂર્ય, શુક્ર, બુધ, બૃહસ્પતિ અને રાહુ વગેરે દેવો રહેલા છે, યમની આજ્ઞામાં ધમકાયિક, યમદેવકાયિક, પ્રેત-કાયિક, પ્રેતદેવ-કાયિક, અસુર-કુમાર, અસુરકુમારીઓ, કંદર્પો, નરકપાલો અને આભોયોગિક દેવો રહેલા છે. વરુણની આજ્ઞામાં વરુણ કાયિકો, વરુણદેવ કાયિકો, નાગ-કુમારો, નાગ-કુમારીઓ,
+ “ન્દ્રો વઢિઃ પિતૃતfઋતિર્વ સોડનિત્ત: | થનઃ ચક્રવ, તો તા: પુરાતના: ",
-વાદ્વિપુરાણ. ઇંદ્ર, અગ્નિ, યમ, નિઋતિ, વરુણ, વાયુ, કુબેર અને શંકર એ આઠ લોકપાલો પુરાતન છે. * પ્રતિષ્ઠા વખતે આ લોકપાલોની દ્વારપાળો તરીકે સ્થાપના કરવામાં આવે છે. તેમાં
સોમના હાથમાં ધર્મ (ધનુષ્ય), યમના હાથમાં દંડ, વરુણના હાથમાં પાશ અને કુબેરના હાથમાં ગદા હોય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
