________________
૩૭૮૦શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૩ સમવાયાંગસૂત્રના પાઠની વૃત્તિમાં શ્રીઅભયદેવ સૂરિએ જણાવ્યું છે કે-સંજ્ઞા વેઢ ત્તિ વૈષ્ટ-ઇનોવિશેષા:, –પ્રતિબંદ્ધ-વન સંનિચજો ' –એટલે વેષ્ટક એ છંદો-વિશેષ છે, પરંતુ કેટલાક આચાર્યો તેનો અર્થ “એકાર્ય-પ્રતિબદ્ધ વચન-સંકલના” એવો કરે છે. એ જ ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિએ અન્યત્ર જ્ઞાતધર્મકથાની વૃત્તિમાં “વેઢો’ ત્તિ વેષ્ટ વસ્તુવિષય પદ્ધતિઃ સ વેદ એમ કહીને જંબૂદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિમાંથી ઇંદ્રધનુષ્યને લગતો એક વેષ્ટક આપ્યો છે. તેમાં છંદનાં સામાન્ય લક્ષણો જણાતાં નથી, પણ ગેયતાનો ધ્વનિ જરૂર છે. નંદિસૂત્રના ઉપર્યુક્ત પાઠની ટીકામાં આચાર્ય શ્રીમલયગિરિએ “વેઢો નામ છન્નોવિશેષઃ' એમ જણાવ્યું છે, પણ તેનું લક્ષણ ત્યાં જણાવેલું નથી. અનુયોગદ્વારસૂત્રના ઉપયુક્ત પાઠની મલધારીય ટીકામાં પણ “ છન્ડ્રોવિશેષરૂપ સક્સેયા વેષ્ટા:' એમ જણાવ્યું છે, પરંતુ તેનાં લક્ષણો વગેરે ત્યાં આપ્યાં નથી. એટલે વેષ્ટકનો અર્થ અમુક આચાર્યો છંદોવિશેષ કરતા હતા અને અમુક આચાર્યો “એકાર્થ પ્રતિબદ્ધ વચન-સંકલના” એવો કરતા હતા-એમ જણાય છે. અહીં તે છંદો-વિશેષ તરીકે વપરાયેલો છે.
વેઢ-વેષ્ટક એ એક પ્રકારનો વિષમ છંદ છે, એટલે તેનાં પાદો નિયમિત નથી, પણ તે મુખ્યત્વે ચતુષ્કલ પર ચાલે છે. તેમાં ક્વચિત અષ્ટકલ પણ આવે છે કેટલીક વાર તેનો પ્રારંભ અનિયમિત હોય છે, જે નીચેની ઉત્થાપનિકાઓ પરથી સમજી શકાશે :(८) सा व त्थि पु व्व प त्थि वं च व र ह थि म त्थ य
– – – – – – – – – – – – – – – – ગા ગા લ ગા લ ગા લ લ વ લ લ ગા લ ગા લ લ
અનિયમિત
ચતુ.
ચતુ.
ચતુ
प सत्थ वि त्थि न सं थि यं थि र स रि च्छ व च्छं । – – – – – – – – – – – – – – – – લ ગા લ ગા ગા લ ગા લ ગા લ લ લ ગા લ ગા ગા
ચતુ.
ચતુ.
ચતુ.
ચતુ.
ચતુ.
ચતુ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
