Shraddha Pratikramana Sutra Prabodh Tika 3

Author(s): Bhadrankarvijay, Kalyanprabhavijay, Amrutlal Kalidas Doshi
Publisher: Jain Sahitya Vikas Mandal

Page 384

૩૬૬૦શ્રી શ્રાદ્ધ-પ્રતિક્રમણ-સૂત્રપ્રબોધટીકા-૩ ૫ લઘુ અને ૨૬ ગુરુવાળી “લલિતા’ ગણાય છે. એમ બબ્બે લઘુના ચડતા ક્રમે અને એક એક ગુરુના ઊતરતા ક્રમે ૫૫ લઘુ અને ૧ ગુરુવાળી ગૌરી’ ગણાય છે.
છંદશાસ્ત્રીઓએ આર્યોનાં નામો દેશ, જાતિ, અવસ્થા વગેરેથી ઠરાવેલાં છે, તે છંદ શાસ્ત્રના અન્ય ગ્રંથોથી જાણી લેવાં.
ગાહા બોલવા અંગે છંદ શાસ્ત્રીઓનું સૂચન એવું છે કે"पढमं वी(मि) हंसपअं, बीए सिंहस्स विक्कम जाआ । તી(ત)ગવર-સુ()નિબં, દિવ-કુતિયં વડW Tહીં !'
-પ્રા. પિ. સૂપ પહેલું પાદ હંસની પેઠે ધીમેથી બોલવું, બીજું પાદ સિંહની ગર્જનાની પેઠે ઊંચેથી બોલવું, ત્રીજું પાદ ગજગતિની પેઠે લલિતપણે ઉચ્ચારવું અને ચોથું પાદ સર્પની ગતિની પેઠે ડોલીને ગાવું.*
सिलोगो
[ગાથાંક ૩] સિલોગો પણ પ્રાકૃત ભાષાનો અતિપ્રાચીન છંદ છે, કારણ કે જૈનાગમોમાં તે ઘણે સ્થળે વપરાયેલો છે. પ્રથમ તેનાં ત્રણ ચરણો આઠ અક્ષરનાં અને ચોથું ચરણ આઠ કે નવ અક્ષરનું રહેતું. શ્રીઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર દશવૈકાલિકસૂત્ર વગેરેમાં નવ અક્ષરવાળા ઘણા શ્લોકો નજરે પડે છે. નમસ્કાર-મહામંત્રની ચૂલિકામાં પણ ચોથે ચરણ નવ અક્ષરનું છે. પછીના કાલમાં તેનાં ચારે ચરણો આઠ અક્ષરનાં જ હોવાં જોઈએ તેવો ક્રમ સ્થિર થયેલો જણાય છે. ત્યાર પછી તેમાંનો પાંચમો અક્ષર લઘુ તથા છઠ્ઠો ગુરુ હોવો જોઈએ, તેવું ધોરણ સ્થાપિત થયેલું જણાય છે. ચઉવીસન્થય અથવા લોગસ્સસૂત્રની પહેલી ગાથાનાં ચારે ચરણો આઠ અક્ષરોવાળાં છે, પણ તેમાં
૨૬ નામો જુદાં જ આપ્યાં છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે આર્યાના ૧૬ ભેદો માનેલા છે. પિંગલાચાર્યે પ્રકારાન્તરે આર્યાના ૮૦ પ્રકારો બતાવેલા છે. * વૃત્તરનાકર નારાયણભટ્ટી ટીકામાં પણ આવો જ અભિપ્રાય દર્શાવેલો છે.