________________
દ્
अनुयोगद्वारसूत्रे
I
तदेवं विज्ञेयम्- ये खलु भरतसगरादयः = प्रमाणयुक्ता मनुष्या यदा यस्मिन् काले "भवन्ति = उत्पद्यन्ते तदा तस्मिन् काले यत्तेषामङ्गुलं तदिह आत्माऽङ्गुलं विव'' क्षितम् । तेनागुलेन द्वादश अङ्गुलानि एकं मुखं भवति, नवमुखप्रमाणः पुरुषः प्रमाणयुक्तो भवति । अयं भावः - यस्मिन् काले यः पुरुष उत्पद्यते, तस्य तत्कालानुसारेण यत्प्रमाणमङ्गुलं भवति, वैर्द्वादशभिरङ्गुलैरेकं मुखं भवति, तथा नवसुखप्रमाणश्च पुरुषः प्रमाणयुक्त इत्युच्यते । अत्राश्मशब्देन तत्तत्कालिकः पुरुषो -विवक्षितः । पुरुषाणां कालभेदेनानवस्थितप्रमाणत्वादिदमनियतप्रमाणं द्रष्टव्यम् । अपना है । अपना जो अंगुल है वह आत्मांगुल है । यहां आत्म शब्द से उस २ काल में उत्पन्न हुए भरत, सगर आदि चक्रवर्ति विवक्षित हुए हैं। इसलिये उस २ काल में उत्पन्न हुए भरत सगर आदि व्यक्तियों का जो अंगुल है, वह आत्मांगुल है-ऐसा आत्मांगुल का वाच्यार्थ जानना चाहिये। निष्कर्षार्थ इसका यही है कि अपने २ कालवर्ती मनुष्यों का अंगुल ही आत्मांगुल है । यह इस प्रकार से जानना चाहिये- इस आत्मागुल से १२ अंगुलों का एक मुख होता है, नौ मुख प्रमाणवाला एक पुरुष होता है। ऐसा पुरुष ही प्रमाणयुक्त कहा जाता है । तात्पर्य इसका यह है कि जिस काल में जो पुरुष उत्पन्न होता है उसका उस काल के अनुसार जितने प्रमाण का १ अंगुल होता है ऐसे १२ अंगुलों का एक मुख होता है ९ मुखों का जितना प्रमाण होता है अर्थात् १०८ अंगुल होते हैं- इतने अंगुल प्रमाण की ऊँचाइवाला एक पुरुष होता है । इस प्रकार इस आत्मांगुल का प्रमाण अनियत होता है । क्यों कि
• જે અંગુલ છે, તે આત્માંશુલ છે. અહીં આત્મા શબ્દથી તત્ તત્ કાળમાં -ઉત્પન્ન થયેલ ભરત સગર વગેરે વિવક્ષિત થયેલ છે. એટલા માટે તત્ તત્ કાળમાં ઉત્પન્ન થયેલ ભરત સગર વગેરે વ્યકિતઓના જે અંગુલ છે, તે આત્માંશુલ છે. એવા આત્માંગુલના વાગ્યાથ જાણુવા તાપય આ પ્રમાણે છે કે પાતપાતાના ઢાલવતી માણુસાના અંશુલ જ આત્માંશુલ છે. આ આત્માશુલના ૧૨ અશુલાનું એક સુખ થાય છે, અને નવ મુખ પ્રમાણવાળે એક પુરુષ હાય છે એવે! પુરૂષ જ પ્રમાણુ ચુત કહેવાય છે તાપ આ પ્રમાણે છે કે જે કાળમાં જે પુરૂષ ઉત્પન્ન થાય છે, તેના તે કાળ મુજબ તેટલા પ્રમા'શુના ૧ અંશુલ હાય છે એવા ૧૨ અંગુલની ખરાબર ૧ સુખ હોય છે.નવ મુખના પ્રમાણ મુજબ-એટલે કે ૧૦૮ અ‘ગુલ પ્રમાણુ જેટલી ઉચાઈવાળા એક પુરૂષ હાય છે આ પ્રમાણે આ આત્મગુલનુ પ્રમાણુ અનિયત હોય છે
