________________
अनुयोगन्द्रका टीका सूत्र २५० नयस्वरूपनिरूपणम् छाया-यावन्तो ववनपथास्तावन्त एव भवन्ति नयवादाः।।
- यावन्तो नयवादास्तावन्त एव परसमयाः॥इति॥ स्वस्वाभिप्रायविरचितानां वचनमार्गाणां संख्या नारित, अभिपायाणां मायः पति पाणिभिन्नत्वात् । एवं च नयानामसंख्येयत्वेन ते विचारः सर्वथाऽशक्य एवेति भावः । अथ द्वितीयः पक्षोऽपि वक्तुमशक्य एव । यतोऽसंख्येयनयेषु कियनिनयविचारणा यदि क्रियेत तहि अवशिष्टैनयैरपि कथं न क्रियेत? ते विचारणाया अकरणेऽत्र नास्ति कश्चिन्नियामका, ततश्चानवस्था प्रसज्जेत, तस्मात् द्वितीयः पक्षोऽपि वक्तुमशक्य एत्र । अथ चेदेवमुच्येत, अस्तु नयानामसंख्येयत्वं, तथापि सकलसंग्राहिभिर्नयैरेषां विचारो विधीयते इति । एतदपि वक्तुमशक्यमेव, यता सकलसंग्राहिनयानामप्यनेकविधत्वादनवस्था पूर्ववदेव बोध्या। अत्रेदं बोध्यम्पूर्वजैः सकलनयसंग्राहीणि सप्त नयशतान्युक्तानि । उक्तंचविरचित वचनमार्गों की संख्या नहीं है । क्योंकि अभिप्राय हरएक प्राणी में भिन्न २ होते है। इस प्रकार नयों में असंख्येयता आने से उन असंख्यनयों से विचार होना सर्वथा अशक्य ही है । द्वितीय पक्ष
भी ठीक नहीं-क्योंकि जब नय असंख्यात हैं, तब उनमें से यदि कितनेक नयों द्वारा ही विचारणा की जाती है तो अवशिष्ट नयों से भी वह क्यों नहीं की जाती ? नहीं करने में ऐसी कोई नियामकता तो है नहीं कि अमुक नयों से विचारणा की जावे और अमुक नयों में नहीं की जावे। इस प्रकार करने से अनवस्था की ही प्रसक्ति होती हैक्योंकि इस स्थिति में कोई व्यवस्था नहीं बनती है। यदि इस पर ऐसा कहा जावे-कि नयों की असंख्येयता भले बनी रहे-तोभी सकल संग्राही नय हैं उनके द्वारा इनका विचार हो जावेगा-सो ऐसा
व परसमया" पातपाताना अभिप्रायथा वियित पयन भाजनिी सभ्या નથી. કેમ કે અભિપ્રાય દરેકે દરેક પ્રાણીમાં ભિન્ન ભિન્ન હોય છે. આ રીતે નમાં અસંખ્યયતા આવવાથી તે અસંખ્યનાથી વિચાર થો સર્વથાં અશકય જ છે. દ્વિતીય પક્ષ પણ બરાબર નથી, કેમ કે નયે જ્યારે અસખ્યાત છે ત્યારે તેમાંથી જે કેટલાક ના વડે જ વિચારણા કરવામાં આવી છે. તે અવશિષ્ટનથી પણ તે કામ કરવામાં આવતી નથી ? નહીં કરવામાં એવી કેઈ નિયામકતા તે છે જ નહિ કે અમુક નથી વિચારણા કરવામાં આવે અને અમુક નથી કરવામાં આવે નહિ, આ રીતે કરવાથી અનવસ્થાની જ પ્રસતિ થાય છે. કેમ કે આ સ્થિતિમાં કોઈ વ્યવસ્થા થાય એ નહી. જે આ સંબંધમાં આ પ્રમાણે કહેવામાં આવે કે નયેની અસ મેયતા ભલે બની રહે તે પણ જે : સકલ સંગ્રાહી નો છે તેમના
