________________
अनुयोगन्द्रका टीका सूत्र २२२ दृष्टसाधर्म्यवदनुमाननिरूपणम्
५१९
विधः पुरुषः प्रथमतो बहून् पुरुषान् दृष्ट्वा एवमनु मिनोति - यथा एते दृश्यमानाः पुरुष एतदाकृतिविशिष्टास्तथाऽपरिदृश्यमान एकः पुरुषोऽप्येतदाकृतिविशिष्टः स्यात् पुरुषत्वात्, इतराकारत्वे तु तद्धानिः प्रसज्येत, अश्वादिवदिति । एवं कार्षापगादिव्यपि बोध्यम् । अथ विशेषदृष्टमनुमानं निरूपयति विशेषदृष्टं दृष्टसाधर्म्य
भिन्नाकारता मानी जावेगी तो पुरुषत्वरूप सामान्य की हानि होने का प्रसंग प्राप्त होगा । जैसे गाय आदि में पुरुषस्व सामान्य का अभाव भिन्नाकारता की विद्यमानता से रहता है इस प्रकार एक में दृष्टपुरुषत्वरूप सामान्य अर्थ की समानता से अन्य अदृष्ट अनेक पुरुषों में भी अमुक आकाररूप विवक्षित धर्म की सिद्धि करना यह सामान्य दृष्टसाधर्म्यवत् अनुमान है। इसी प्रकार नारिकेल द्वीप से आया हुआ कोई पुरुष जब कि - पहिले पहल वह अनेक पुरुषों को देखता है, तब देखकर ऐसा अनुमान करता है कि जैसे ये देखे गये पुरुष इस आकारवाले हैं उसी प्रकार का आकार वाला नहीं देखा गया, एक पुरुष होगा। क्योंकि उसमें भी पुरुषस्वरूप सामान्य धर्म रहता है । भिन्नाकारता में पुरुषत्वरूप सामान्य धर्म की हानि होने का प्रसंग प्राप्त होता है। जैसे घोडे आदि में इतराकारता के सद्भाव से पुरुषत्व सामान्य की हानि है । इसी प्रकार से कार्षापण आदिको में भी जानना चाहिये । यही बात (जहा एगो करिसावणो तहा बहवे करिसावणा जहा बहवे करिसावणा तहा एगो करिसावणो ) इस सूत्रपाठ
કારતા માનવામાં આવશે તેા પુરૂષવરૂપ સામાન્યની હાનિ થાય તેવા અભાવ શિન્નાકારતાની અપેક્ષાએ વિદ્યમાન છે તેમજ એકમાં દૃષ્ટ પુરૂષત્વરૂપ સામાન્ય અની સમાનતાથી અન્ય અદૃષ્ટ અનેક પુરૂષામાં પણ અમુક આાકારરૂપ વિક્ષિત ધમાઁની સિદ્ધિ કરવી તે સામાન્ય દેષ્ટ સાધર્માંવત્ અનુમાન છે. આ રીતે નારિકેલ દ્વીપમાંથી આવેલ કોઇ પુરૂષ જ્યારે સૌ પ્રથમ ઘણા પુરૂષોને જુએ છે, ત્યારે તેમને જોઈને એવુ અનુમાન કરે છે કે જેમ આ જોવામાં આવેલા પુરૂષ. આ આકારવાળા છે, તેવા જ પ્રકારના આકારવાળા નહિ જોવામાં આવેલ એક પુરૂષ પણ છે. કેમકે તેમાં પણ પુરૂષવરૂપ સામાન્ય ધમ રહેલ છે. ભિન્નાકારતામાં પુરૂષત્વરૂપ સામાન્ય ધમાઁની હાનિ થવાના પ્રસ`ગ ઉપસ્થિત થાય છે. જેમ ઘેાડા આદિમાં ધૃતરાકારતાના સદ્ભાવથી પુરૂષત્વ સામાન્યની હાનિ છે. આ પ્રમાણે કાર્યાંપણ વગેરેમાં પણ જાણવુ' જોઇએ એજ વાત (જ્ઞા एगो करिस्रावणो तहा बहवे करिस्रावणा जहा बहवे करिस्रावणा दहा एगो
