Book Title: Anekant 1956 Book 14 Ank 01 to 12
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/538014/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 kiraNa, 1 viSaya-sUcI agasta 1956 manpAdaka-maNDana jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina jayabhagavAna jaina eDavokeTa paramAnanda zAstrI 1.-zrIvardhamAna-jinastuti 2-samantabhadra stotra ( kavitA )-[yugavIra 3-samantabhadrakA samaya nirNaya-jugalakizora mukhtAra 4--kasAya pAhuDa aura guNadharAcArya -[paramAnanda zAstrI 5-kavi ThakurasI aura unakI racanAe~ paramAnanda zAstrI 10 6-60 bhAgacanda jI 7-zrI santarAma bI0 e0 kI sumAgadhA-munIndra kumAra jaina 8-santa vicAra (kavitA)-[paM0 bhAgacandra jI .. sampAdakIya noTa-paramAnanda jaina hai-koppala ke zilAlekha-[paM0 balabhadra jaina 10-purAne sAhitya kI khoja-[zrI jugalakizora mukhtAra 11-hamArA prAcIna vismRta vaibhava-[paM0 daravArIlAla jI 12-jaina grantha-prazasti saMgraha nIra sevA mandira,dehalI ........ mUlyaH Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-zAsana-saMgha, kalakattAke do navIna prakAzana kasAya pAhuDa sutta jima 30 gAthA-mAmala pAyakA racanA Ajama do hajAra varSa pUrva zrI gumadhAcArya kI. jisa para zrI vinAvAjAmInAra bAMka pramANa caNimatra nimbAra jina rAMgoM para bhI vAramanAnAni dhAraNa momaTa havAmAna TAMkA nivAAja nAMgIma jayavAna nAmaka nAya mitrapaka nAma prAMga:sAra.. ma marUpama na paThana pAThana kAMkahilaya jijAna vidArga Aja pR. yAta mI poga lAganImanamAnaka aprAyagaka ye cAna aura jinamana jemaM mahAna bhAvAmAna naa| prathamika.nAma..ma'pApA 'ja prathama ghara apane pampama hinI anuyAnaka pAra gakAga . 14yaka mAna aura anAra miDa pa.gajAnajA midrAmAzAtrIna yahuna pI. RT parizramA -hamAra mpA / yA ya: pranya prathama kA grana hindI anusAra mAra ka ipa yA manamAmA pradhAna yAnoM para prakAza TAnA gayA ..mariyAmAgaMja aura pAdAnamA nAmniA pramnAnA aneka upAMgA paliMgATa gora hi anupamA mAtra managya ... kapAla meM mampa gayA hai| guSTa kAgaja rAndA napAI yo parakA pajana' dAmanA sanyagla) gyAnA praadhaan| mAnagAnagA panaukana ma.nDara pAtra mahAparAkAnA yamayAbarAvanA yA pAnagAna vAnA kI 376 meM . gAgamaya mani prAIma pezagI mejana vAnIko vaha kyala0) meM hI mila jAyagA / jainasAhitya aura itihAma para vizAda prakAza 6. prathama bhAga sAjaraM ya jantIna nagara ra janapikA mApAna kara jana mama jAnA mAnana kalAkA giga kiyA niyamAna na samAjAta kiyA. jina nAva.. samajA bhAra a isin.nijanajAdhApa manAma nAbAyora mAmana meM nAnaka levAna mamA harna / na"nAgA galA, manana gana"nAmA upappA pAra unakArAgyamazahA prA. . . 0 napAmA yamanamA sarakArakA samaramA prAmANikaini:11bana mAmAkA na manAjAnIrAna pugakA pranidAna yA janAra 'yATHE TirAna maMgavAnAmyAganadAra T..pi kAraka-1 / aura nAma REritr gahana gamma.' nAma rani: yanuvAH za ga apana prasAda gaTakA.inA -gAna ArapaM: jugalanigArajI mAra 'yugAnI ., iii .......... samAvi priydhi| pagikR. ina lAgI prayana kA : kAkA mA para jiprakA gagaM bAna ki .itoga | pRSTa yA 0. kAgA na garamAgamAtra) mAnavArTara ge manda agrima bhaMjanaM bAyo ko). hArapaka. 1.gaa| manantabhadra mAMtra kITa zugara zrI jagaNinI kA naI gunA magameM jo 'mamanamA mAtra hama kiraNameM anyatra prakAzita ho rahA hai| usakI mAM grAma kA gandA gyame alaga chapAI gaI hai / jo majana isa mnona kI kAMca jagapana mAna manI nimdha nA. giAjayo rAya pukAnA grAdi meM anna sthAna para sthApita karana' yA unheM mArI gayA ho-do nAra-cAra yA bhaMTamyApa phrI ho jAyagA / milanakA panA-bIrasevAmandira. 21 dariyAgaMja. dillI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta jainadharmake antima tIrthaMkara zrI bhagavAna mahAvIra Thhayari PORARAM MENT WARN Heas on KHIVEHRE - MPAANANAmiyankrant Srinki -ka . NARASnge APRIma... Nagnani MAURYAni+-- - 1434SimomporaryaKAAt seii MAGARAIAPER AADMIRCHIVAR jinakI 2513vIM zAsana-jayantI vIrasevAmandirake nUtanabhavana 21 dariyAgaMja meM tA023 jalAI mana 1656ko samArohake mAtha sAnanda manAI gaI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArSika mUlya 6 ) :::::::::::::::.83 vizva tattva-prakAzaka varSa 14 kiraNa, 1 } ma na kA nItivirodhadhvaMsI lokavyavahAravartakaH samyak / paramAgamasya bIjaM bhuvanekagururjayatyanekAnta // vastutattva- saMdyotaka vIraseAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI zrAvaNa zuklA vIranirvANa-saMvata 2483, vikrama saMvata 2013 { agamna, 1656 zrIvardhamAna jina stuti zriyaH patiH zrIvara maMgalAlaye sukhaM niparANo hariviSTare'nizam / niSevyate yo'khilalokanAyakaH sa maMgalaM no'stu paraMparo jinaH || 1 || siddhArthasiddhikara zuddha samRddha buddha, madhyastha susthira zivasthita suvyavastha / vAgminnudAra bhagavan sugRhItanAmanAnandarUpa puruSottama mAM punIhi // 2 // devAdhideva paramezvara vItarAga sarvajJa tIrthakara siddha mahAnubhAva / trailokyanAtha jinapuMgava va mAna svAmin gato'smi zaraNaM caraNadvayaM te ||3| kalpadrumAmRta rasAyana kAmadheno cintAmaNe guNasamudra munIndracandra / siddhauSadhe sukhanidhe suvidhe vidheyA dhIste stutau mama yathA'sti tathA vidheyA ||4|| Taparyanta sukhapradAyineM vimUDha - sacca pratibodha - hetave / janmane janmanibandhanacchide nirAvRttijJAnamayAya te namaH // 5 // caturNikAyAmaravaMditAya ghAtikSayAtrAptacatuSTayAya / kutIrthatarkAjitazAsanAya devAdhidevAya namojinAya || = || eka kiraNa kA mUlya 11) ( ajamera badAmandira zAstra bhaNDAra ke eka prAcIna guTake se) ::::::*:22:54:::: 331: 928228: 686258465 868 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAgmI rvirgmrvRshiro'vtptH| samantabhadra-stotra __ [stotA-'yugavIra'] (1) zrIvardhamAna-varabhakta-sukarmayogI devAgamAdi-kRtayaH prabhavanti yasya sdbodh-caarucritaa'nghvaaksvruupii| yAsAM samAzrayaNataH pratibodhamAptAH / syAdvAda-tIrthajala-pUta-samastagAtraH pAtrAdikesari-samA bahavo budhAzca jIyAtsa maany-gurudev-smntbhdrH|| cetaH punAtu vcnrddhi-smntbhdrH|| (2) (7) daivajJa-mAntrika-bhiSagvara-tAntriko yaH yadbhAratI sakala-saukhya-vidhAyino ca sArasvataM sakala-siddhi-gataM ca yasya / tattva-prarUpaNa-parA naya-zAlinI ca / 2 mahAkavirgamaka-vAgmi-ziro'vataMso yuktyA''gamena ca sadA'pyavirodharUpA vAdIzvaro jayati dhiir-smntbhdrH|| sadvartma darzayatu zAsta-samantabhadraH // sarvajJa-zAsana-parIkSaNa-labdhakItir- yasya prabhAvavazataH pratimAparasya ekAnta-gADha-timirAzana-tigmarazmiH / mukaMgatAH sunipuNAH prativAdino'pi / tejonidhiH pravarayoga-yuto yatiyaH vAcATa-dhUrjaTi-samAH zaraNaM prayAtAH so'jJAnamAzu vidhunotu samantabhadraH / / prAmAviko jayatu neh-smntbhdrH|| - - - (4) AjJA-susiddha-guNaratna-mahodadhiryo bandhuH sadA tribhuvanaikahite'nuraktaH / prAcAryavarya-sukRtI svavazI vareNyaH zreyastanotu sukhdhaam-smntbhdrH|| zrIvIra-zAsana-vitAna-dhiyA svataMtro dezAntarANi vijahAra padarddhiko yaH / tIrtha sahasraguNitaM prabhuNA tu yena bhAvI sa tIrthakara eSa smntbhdrH|| / yena praNItamakhilaM jinazAsana ca kAle kalau prakaTitaM jinacandrabimbam / sAbhAvi bhUpazivakoTi-zivAyanaM sa / "svAmI prapAtu ytiraaj-smntbhdrH|| yaddhyAnataH sphurati zaktiranekarUpA vighnAHprayAnti vilayaM saphalAzca kAmAH mohaM tyajanti manujAH svahite'nuraktAH bhadraM prayacchatu muniindr-smntbhdrH|| yadbhaktibhAva niratA munyo'klNk-vidyaadinnd-jinsen-suvaadiraajaaH| bhAyanti yuktavacaH suyazAMsi yasya bhUyAcchyaii sa yugviir-smntbhdrH|| RE 'DADA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadrakA samaya-nirNaya digambara jainasamAjameM svAmI samantabhadrakA meM mAnya kiyA hai| aura bhI aneka aitihAsika samaya Ama taurapara vikramakI dUsarI zatAbdI mAnA vidvAnoMne samantabhadrake isa samayako mAnyatA pradAna jAtA hai| eka 'padrAvalI'+ meM zaka saM060(vi0 kI hai| aba dekhanA yaha hai ki isa samayakA samarthana saM0 165 ) kA jo unake viSayameM ullekha hai vaha zilAlekhAdi dUsare kucha sAdhanoM yA AdhAroMse bhI kisI ghaTanA-vizeSakI dRSTiko liye hue jAna par3atA hotA hai yA ki nahIM aura ThIka samaya kyA kucha hai| unakA jIvana-kAla adhikAMzameM usase pahale nizcita hotA hai| nIce isI viSayako pradarzita evaM tathA kucha bAdako bhI rahA ho sakatA hai| zvetAmbara vivecita kiyA jAtA hai| jainasamAjane bhI samantabhadrako apanAyA hai aura misTara levisa rAisane, samantabhadrako IsAkI apanI paTTAvaliyoMmeM unheM 'sAmantabhadra' nAmase ulle- pahalI yA dUsarI zatAbdIkA vidvAna anumAna karate khita karate hue unake samayakA paTTAcArya-rUpameM hue jahA~ usakI puSTi meM ukta paTTAvalIko dekhanekI prArambha vIranirvANa-saMvat 643 (vi0 saM0 173) se preraNA kI hai vahA~ zravaNabelgolake zilAlekha naM0 54 huA batalAyA hai| sAtha hI, yaha bhI ullekhita kiyA (67)ko bhI pramANameM upasthita kiyA hai, jisameM hai ki unake paTTaziSyane vIrani0 saM0665(vi0 saM0 malliSeNa-prazastiko utkIrNa karate hue, samantabhadrakA 225) 4 meM eka pratiSThA karAI hai, jisase unake smaraNa siMhanandIse pahale kiyA gayA hai / zilAlekhasamayakI uttarAvadhi vikramakI tIsarI zatAbdIke kI sthitiko dekhate hue unhoMne isa pUrva-smaraNako prathama caraNa taka pahuMca jAtI hai| isase samaya- isa bAtake liye atyanta svAbhAvika anumAna mAnA sambandhI donoM sampradAyoMkA kathana mila jAtA hai hai ki samantabhadra siMhanandIse adhika yA kama samaya aura prAyaH eka hI ThaharatA hai| pahale hue haiN| cU~ki ukta siMhanandI muni gaMgarAjya ___ isa digambara paTTAvalI-mAnya zaka saM060 (I0 (gaMgavAr3i) kI sthApanAmeM savizeSarUpase kAraNIbhUta saM0 138) vAle samayako DAkTara Ara0 jI0 evaM sahAyaka the, gaMgavaMzake prathama rAjA koMgaNivarmA bhANDArakarane apanI 'arlI hisTarI Apha Dekkana ke guru the, aura isalie koMgudezarAjAkkala meM, misTara levisa rAisane, apanI 'iMskripazaMsa aiTa (tAmila krAnikala ) Adise koMgaNivarmAkA jo zravaNavalgola' nAmaka pustakakI prastAvanA tathA samaya IsAkI dUsarI zatAbdIkA antima bhAga 'karNATaka-zabdAnuzAsana' kI bhUmikAmeM, mesarsa (A. D. 188) pAyA jAtA hai vahI siMhanandIkA Ara0 eNDa esa. jI0 narasiMhAcAryane apane 'karnA- astitva-samaya hai aisA mAnakara unake dvArA samantaTaka kavicarite' granthameM aura misTara eDavarDa pI. bhadrakA astitva-kAla IsAkI pahalI yA dUsarI rAisane apanI 'hisTarI zrApha kanaDoja liTarecara zatAbdI anumAna kiyA gayA hai| zravaNabelgolake zilAlekhoMkI ukta pustakako san 1886 meM prakAzita + yaha pahAbalI hastalikhita saMskRta granthoM ke anusaM- karaneke bAda rAisa sAhabako koMguNivarmAkA eka dhAna-viSayaka sa0 bhaNDArakarako san 1883-84 kI aMgrejI zilAlekha milA, jo zaka saMvat 25 ( vi. saM. riporTake pRSTha 310 para prakAzita huI hai| 160, I0 san 103 ) kA likhA huA hai aura jise xkucha pahAjiyoMmeM yaha vIra ni.saM.15 arthAt unhoMne san 1864 meM, naMjanagur3a tAlluke ( maisUra vi0saM0 125 diyA hai jo kisI g2alatIkA pariNAma hai aura ke zilAlekhoMmeM naM011. para prakAzita karAyA hai| munikalyANavijayane apane dvArA sampAdita 'tapAgaccha- isa zilAlekhakA sAtha aMza nimna prakAra haipahAvakI' meM usake sudhArakI sUcanA bhI kI hai| 'svasti zrImatkoMguNivarmadharmamahAdhirAjaprathamagaMgasya darsa dekho, munikalyANavijaya-dvArA sampAdita 'tapAgaccha sakavarSagateSu pacaviMzati 25 neya zubhakritusaMvatsarasu phAgunapahAvanI pR. 1-51 rAdapaMcamI zani rohaNi......... Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta 4] (E. C. III) / usase koMguNivarmAkA spaSTa samaya sAkI dUsarI zatAbdI kA prArambhika athavA pUrvabhAga pAyA jAtA hai, aura isalie unake matAnusAra yahI samaya siMhanandIkA honese samantabhadrakA samaya nizcita rUpase IsAkI pahalI zatAbdI ThaharatA haidUsarI nahIM / zravaNabelgolake ukta zilAlekha meM, jo zaka saM0 1050 kA likhA huA hai, yadyapi 'tata': yA 'tadvaya' jaise zabdoM ke prayoga dvArA aisI koI sUcanA nahIM kI gaI jisase yaha nizcita rUpa meM kahA jAsake ki usameM pUrvavartI AcAryoM athavA guruoMkA smaraNa kAlakrama kI dRSTise kiyA gayA hai paraMtu usase pUrva vartI zaka saMvata 666 ke likhe hue do zilAlekhoM aura uttaravartI zaka saM0 2066 ke likhe eka zilAlekha meM samantabhadrake bAda jo una siMhanandI AcArya - kA ullekha hai vaha spaSTarUpase yaha batalA rahA hai ki gaMgarAjyake saMsthApaka AcArya sihanandI svAmI samantabhadra ke bAda hue haiM / ye tInoM zilAlekha zimogA jileke nagara tAlluke meM humaca sthAnase prApta hue haiM, kramazaH naM0 35, 36, 37 ko liye hue haiM aura epiphikA karNATakAkI AThavIM jilda meM prakAzita hue haiM / yahA~ unake prastuta viSayase sambandha rakhane vAle aMzoMko udadhRta kiyA jAtA hai, jo kanaDI bhASAmeM haiN| inameM se 36 va 37 nambarake zilA lekhoMke prastuta aMza prAyaH samAna haiM isIse 36 ve zilAlekhase 37veMmeM jahA~ kahIM kucha bheda hai use kaTa nambara 37 ke sAtha de diyA gayA hai .... bhadrabAhusvAmIgalindU itakalikAla vartanethiM gayAbheMda puTTidud avara zranvayakramadiM kalikAlagaNadharu zAstratu lum enisid samantabhadrasvAmIgal zravara ziSya saMtAnaM zivakovyAcAra avariM varadattAcAyyar avariM tattvArtha sUtratugala enisid Aryadevara avariM gaMgarArAjyamaM mAdida siMhananyAcAra avariMndU ekasaMdhi sumatibhaTTArakara avriN.........|' (naM0 35 ) * zrutakevalligala nisi ( eniya 37) bhadrabAhusvAmIgala (galaMga37) modalAgi palambara ( ilambara 37 ) AcAra podimbatiyaM samantabhadrasvAmigala udayasidara zravarazranvaya dola ( anantaraM 37 ) gaMgarAjyamaM mADida siMhanandyAcArya pri .. / ' (naM0 36, 37) [ varSa 14 35veM zilAlekhameM yaha ullekha hai ki bhadrabAhusvAmIke bAda yahA~ kalikAlakA praveza huA - usakA vartanA Arambha huA, gaNabheda utpanna huA aura unake vaMza krama meM samantabhadrasvAmI udayako prApta hue, jo 'kalikAlagaNadhara' aura 'zAstrakAra' the, samantabhadrakI ziSya-santAna meM sabase pahale 'zivakoTi' AcArya hue, unake bAda varadattAcArya, phira tattvArthasUtra X ke karttA 'Aryadeva', Aryadevake pazcAt gaMgarAjakA nirmANa karanevAle 'siMhanandI' AcArya aura sihanandIke pazcAt ekasandhi-sumati-bhaTTAraka hue| aura 36 veM 37veM zilAlekhoM meM samantabhadra ke bAda siMhanandIkA ullekha karate hue siMha nandIkA samantabhadrakI vaMzaparamparA meM honA likhA hai, jo vaMzaparamparA vahI hai jisakA 32 veM zilAlekha meM zivakoTi, varadatta aura Aryadeva nAmaka AcAryoMke rUpameM ullekha haiM / ina tInoM yA cAroM zilAlekhoMse bhinna dUsarA koI bhI zilAlekha aisA upalabdha nahIM hai jisameM samantabhadra aura siMhanandI donoMkA nAma dete hue ukta siMhanandIko samantabhadra se pahalekA vidvAn sUcita kiyA ho, yA kama-se-kama samantabhadrase pahale siMhanandIke nAmakA hI ullekha kiyA ho| aisI hAlata meM misTara levisa rAisa sAhabake usa anumAnakA samarthana hotA hai jise unhoMne kevala 'malliSeNa prazasti' nAmaka zilAlekha (naM0 45, meM ina vidvAnoMke Age pIche nAmollekhako dekhakara ho lagAyA thaa| ina bAdako mile hue zilAlekhoM meM 'zravari', 'avarathanvayadAna' aura 'avara anantaraM' zabdoM ke prayogadvArA isa bAtakI spaSTa ghoSaNA kI gaI hai ki X mahilA- prazasti meM zrAryadevako 'zabdAnta karttA' lakhA hai aura hA~ 'tasvArthasUtra khiiN|' isase 'rAdAnta' aura 'tatvArtha sUtra' donoM eka hI pranthake nAma mAlUma hote haiM aura vaha gRpAcArya umAsvAmI ke tasthAsUtra se bhinna jAna par3atA hai| * zravaNabelagolakA ukta 24vA~ zikSAlekha san 1886 meM prakAzita huA thA aura nagaratAllukake uk tInoM zilAlekha san 1904 meM prakAzita hue haiM, ve san 1886 meM levisa rAhUsa sAhabake sAmane maujUda nahIM the / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 samantabhadrakA samaya-nirNaya siMhanandI AcArya samantabhadrAcAryake bAda hue haiN| 'jJAnasUryodaya' nATaka aura 'jainahitaiSI' bhAga , astu; ye siMhanandI gaMgavaMzake prathama rAjA koMguNi- aMka 6, pR.439-440 ko dekhanekI preraNA kI gaI varmAke samakAlIna the, inhoMne gaMgavaMzakI sthApanAmeM thI, kyoMki usa samaya prAyaH inhIM AdhAroMpara khAsa bhAga liyA hai, jisakA ullekha tInoM zilA- samAjameM donoMkA vyaktitva eka mAnA jAtA thA, jo lekhoMmeM 'gaMgarAjyama mAdida" isa vizeSaNa-padake dvArA ki eka bhArI bhrama thaa| parantu bAdalo maiMne 'svAmI kiyA gayA hai, jisakA artha levisa rAisane who pAtrakesarI aura vidyAnanda' nAmaka apane khojapUrNa made the Gang kingdom diyA hai-arthAt nibandhake do lekhoMdvArA isa phaile hue bhramako dUra yaha batalAyA hai ki jinhoMne gaMgarAjyakA nirmANa karate hue yaha spaSTa karake batalA diyA hai ki svAmI kiyA' (ve siMhanandI aacaary)| siMhanandIne gaMga- pAtrakesarI aura vidyAnandase kaI zatAbdI pahale rAjyakI sthApanAmeM kyA sahAyatA kI thI isakA hue haiM, akalaMkadevase bhI koI do zatAbdI pahaleke kitanA hI ullekha aneka zilAlekhoMmeM pAyA jAtA vidvAn haiM, aura isaliye unakA astitva zrIvarddhahai, jise yahA~ para udhRta karanekI jarUrata mAlUma devase bhI pahalekA hai| aura isIse aba, jaba ki davasa bhA pahalakA h| a nahIM hotI-zravaNabelgolakA vaha 54vA zilAlekha samyaktvaprakAza-jaise granthakI pola khula cukI haiM, maiMne bhI siMhanandI aura unake chAtra (kAMgaNivarmA ke ukta tInoM zilAlekhoMkI maujUdagIko lekara yaha sAtha ghaTita-ghaTanAkI kucha sUcanAko liye hue hai| pratipAdana kiyA hai ki unase zrI rAisa sAhabake anumAnakA samarthana hotA hai, vaha ThIka pAyA gayA ___ yahA~para maiM itanA aura bhI prakaTa kara denA cAhatA hU~ ki sana 1625 (vi0 saM0 1682 ) meM aura isIse usapara kI gaI apanI Apattiko maine kabhIkA vApisa le liyA hai| mANikacanda jainagranthamAlAse prakAzita ratnakaraNDa jaba svayaM koMguNivarmAkA eka prAcIna zilAlekha zrAvakAcArakI prastAvanAke 'samaya-nirNaya' prakaraNameM zaka saMvat 25 kA upalabdha hai (pR. 117) maiMne zrI lavisa rAisa sAhabake ukta aura usase mAlUma hotA hai ki koMguNivarmA vi. sa. 160 (I0 san anumAna para isa prAzayakI Apatti kI thI ki ukta zilAlekhameM 'tata:' yA 'tadanvaya' Adi zabdoMke dvArA 103) meM rAjyAsana para ArUr3ha the taba prAyaH yahI samaya unake guru evaM rAjyake pratiSThApaka siMhanandI siMhanandIkA samantabhadrake bAdameM honA hI nahIM AcAryakA samajhanA cAhiye, aura isIliye kahanA sUcita kiyA balki kucha guruokA smaraNa bhI krama- cAhiye ki siMhanandIkI gaha-paramparAmeM sthita svAmI rahita Age pIche pAyA jAtA hai, jisase zilAlekha samantabhadrAcArya avazya hI vi0 saMvat 160 se kAlakramase smaraNa yA kramollekhakI prakRtikA mAlUma pahale hue haiN| parantu kitane pahale, yaha abhI aprakaTa nahIM hotA, aura isake lie udAharaNarUpameM pAtra- hai phira bhI parvavartI hone para kama-se kama 30 varSa kesarIkA zrIakalaMkadeva aura zrIvaddha devase bhI pUrva pahale to samantabhadrakA honA mAna hI liyA jA smaraNa kiyA jAnA sUcita kiyA thaa| merI yaha sakatA hai. kyoMki 35veM zilAlekhameM siMhanandIse Apatti svAmI pAtrakesarI aura una zrIvidyAnandako pahale prAryadeva, varadatta aura zivakoTi nAmake tIna eka mAnakara kI gaI thI jo ki aSTasahasrI Adi prAcAryokA aura bhI ullekha pAyA jAtA hai. jo granthoMke kartA haiM, aura unake isa eka vyaktitvake samantabhadrakI ziSyasantAnameM hue haiM aura jinake liye 'samyaktvaprakAza' grantha tathA vAdicandrasUti liye 10.10 varSakA ausata samaya mAna lenA kucha * yo'so ghAtimala-dviSabaja-zilA-stambhAvalI-khaNDana adhika nahIM hai| isase samantabhadra nizcitarUpase dhyAnAsi: paTuraIto bhagavatasso'sya prasAdIkRtaH / vikramakI prAyaH dUsarI zatAbdIke pUrvArdhake vidvAn chAtrammApi sa siMhanandi-muninA no kSetkathaM vA zilA- ye donoM lekha isa nibandhasaMgrahameM anya pR0527 stambhorAjya-ramAgamAdhva-parighastenA sakhaNDo banaH // se 3.taka prakAzita ho rahe haiN| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 Thaharate haiN| aura yaha bhI ho sakatA hai ki unakA bar3e pracAraka aura prasAraka hue haiM, unhoMne apane astitvakAla uttarArdhameM bhI vi. saM.165 (zakasa. samayameM zrI vIrajinake zAsanakI hajAra guNI vRddhi 60)taka calatA rahA ho; kyoMki usa samayakI sthiti- kI hai, aisA eka zilAlekhameM ullekha hai, apane kA aisA bodha hotA hai ki jaba koI muni AcArya- mizanako saphala banAneke liye unake dvArA aneka padake yogya hotA thA tabhI usako AcArya-pada de ziSyoMko aneka viSayoM meM khAsa taurase suzikSita diyA jAtA thA aura isataraha eka AcAryake samayameM karake unheM apane jIvana-kAlameM hI zAsana-pracArake unake kaI ziSya bhI prAcArya ho jAte the aura pRthak- kAryameM lagAyA jAnA bahuta kucha svAbhAvika hai, aura rUpase aneka muni-saMghoMkA zAsana karate the; athavA isase siMhanandI jaise dharma-pracArakI manovRttike koI-koI AcAye apane jIvanakAla meM hI AcArya- udAramanA prAcAryake astitvakI sambhAvanA samantapadako chor3a dete the aura saMghakA zAsana apane kisI bhadrake jIvana-kAlameM hI adhika jAna par3atI hai| astu / yogya ziSyake supurda karake svayaM upAdhyAya yA sAdha Uparake ina saba pramANoM evaM vivecanakI rozanIparameSThIkA jIvana vyatIta karate the / aisI sthitimeM meM yaha bAta asaMdigdharUpase spaSTa ho jAtI hai ki ukta tInoM prAcArya samantabhadrake jIvana-kAlameM bhI svAmI samantabhadra vikramakI dUsarI zatAbdIke vidvAna unakI santAnake rUpa meM ho sakate haiN| zilAlekhoMmeM the-bhale hI ve isa zatAbdIke uttarAdhe meM bhI rahe prayukta 'avari' zabda 'tataH' vA 'tadanantara jaise artha- hoM yA na rahe hoN| aura isaliye jina vidvAnoMne kA vAcaka hai aura usake dvArA ekako dUsarese bAda- unakA samaya vikrama yA IsAkI tIsarI zatAbdIse kA jo vidvAn sUcita kiyA gayA hai usakA abhi- bhI bAdakA anumAna kiyA hai vaha saba bhrama-mUlaka prAya kevala ekake maraNa dasareke janmase nahIM, balki hai| DA. ke. bI. pAThakane apane eka lekhameM ziSyatva-grahaNa tathA prAcArya-padakI prApti AdikI samantabhadrake samayakA anumAna IsAkI AThavIM dRSTiko liye hue bhI hotA hai| aura isaliye usa zatAbdIkA pUrvArdha kiyA thA, jisakA yukti purassara zabda-prayogase ukta tInoM prAcAryoMkA samantabhadrake nirAkaraNa 'samantabhadrakA samaya aura DA0 ke0 bI0 jIvana-kAla meM honA bAdhita nahIM ThaharatA / pratyuta pAThaka' nAmaka nibandha (naM018 ) meM vistArake isake samantabhadrake samayakA jo eka ullekha zaka sAtha kiyA jA cukA hai aura usameM unake sabhI samvat 60 (vi0 saM0 165) kA-sambhavataH unake hetuoMko asiddhAdi doSoMse dRSita siddha karake nidhanakA-milatA hai usakI saMgati bhI ThIka baiTha niHsAra ThaharAyA gayA hai (pR. 267-3.2 / / jAtI hai| svAmI samantabhadra jinazAsanake eka bahuta dharmakA ArAdhaka' samajhatA thA; jaisA ki paTTAvalIke "zrIvarddhamAnasvAmiprarUpitazuddhadharmArAdhakAnAM paTTAnujisa pahAvalI meM yaha samaya diyA huA hai, usa para kramaH" isa vAkyase spaSTa hai| paTTAvalImeM sttrh| sarasarI najara banese mAlUma humA ki usameM jo dUsare pahapara samantabhadrakA nAmollekha karate hue unheM prAcAryAdikA samaya diyA hudhA he vaha saba unake jIvana- digambarAcArya likhA hai| paTTAvalIkA vaha uha khavAkya kAkhakI samAptikA sUcaka hai, aura isase samantabhadrakA ukta isa prakAra haisamaya bhI unake jIvanakAlakI samAptikA sUcaka jaan| 6. zAke rAjye digambarAcAryaH 17 zrIsAmantabhadrasUriH zvetAmbaroM ke dvArA pahAvalisamucya'mAdi jo paTTAvaliyA~ yahA~ isa paTTAvalIke sambandha meM itanA aura bhI prakaTa prakAzita huI hai, unameM jahA~ zrAdi paTTapara sAmantabhadrakara denA ucita jAna par3atA hai ki yaha pahAvalI kisI kA nAma diyA hai vahA~ sAthameM 'digambarAcArya' yaha zvetAmbara prAcArya yA vidvAnake dvArA saMkalita kI gaI hai| vizeSaNa nahIM pAyA jAtA: isase mAlUma hotA hai ki isameM unhIM prAcAryAdikoMke nAma paTTakamake rUpa meM diye haiM yaha vizeSaNa bAdako kisI rapTivizeSake yaza pRthak kiyA jinheM saMkalanakartA 'zrISaddha mAnasvAmi-prarUpita zuddha gayA hai| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 ] DaoNkTara satIzacandra vidyAbhUSaNane, apanI 'hisTarI Adi miDiyAvala skUla Apha iMDiyana laoNjika' meM yaha anumAna prakaTa kiyA thA ki samantabhadra IsavI sana 600 ke lagabhaga hue haiM / parantu Apake isa anumAnakA kyA AdhAra hai athavA kina yuktiyoM ke bala para Apa aisA anumAna karaneke liye bAdhya hue haiM, yaha kucha bhI sUcita nahIM kiyA / hA~, isase pahale itanA jarUra sUcita kiyA hai ki samantabhadrakA ullekha hindU tattvavettA 'kumArila'ne bhI kiyA hai aura usake liye DaoN0 bhANDArakarakI saMskRta granthoMke anusandhAna-viSayaka usa riporTake pR0 118 ko dekhane kI preraNA kI hai jisakA ullekha isa lekha ke zurU meM eka phuTanoTa-dvArA kiyA jA cukA hai| sAtha hI, yaha prakaTa kiyA hai ki 'kumArila baddha tArkika vidvAn 'dharmakIrti kA samakAlIna thA aura usakA jIvana kAla Ama taura para IsAkI 7vIM zatAbdI ( 635 se 650 ) mAnA gayA hai / zAyada itane parase ho - kumArilake grantha meM samantabhadrakA ullekha mila jAne mAtrase hI Apane samantabhadrako kumArilase kucha hI pahalekA athavA prAyaH samakAlIna vidvAn mAna liyA hai, jo kisI taraha bhI yukti-saMgata pratIta nahIM hotA / kumArilane apane zlokavArtika, kalaMkadevake 'aSTazatI' granthapara usake 'AjJApradhAnAhi " ." ityAdi vAkyoMko lekara kucha kaTAkSa kiye haiM jisase akalaMka ke 'tI' prathakA kumArilake sAmane maujUda honA pAyA jAtA hai / aura yaha aSTazatI grantha samantabhadrake 'devAgama' stotrakA bhASya hai, jo samantabhadrase kaI zatAbdI bAdakA banA huA hai| isase vidyAbhUpaNajIka anumAnakI niHsAratA sahaja hI vyakta ho jAtI hai| ina donoM vidvAnoMke anumAnoMke sivAya paM0 sukhalAlajIkA 'jJAnabindu' kI paricayAtmaka prastAvanAmeM samantabhadrako vinA kisI hetuke hI pUjyapAda ( vikrama chaThI zatAbdI) kA uttaravartI batalAnA aura bhI adhika niHsAratAko liye hue haiM-ve samantabhadrakA samaya nirNaya * dekhA, prophesara ke0 bI0 pAThakakA 'digambara jainasAhitya meM kumArilakA sthAna' nAmaka nibandha | 7 pUjyapAdake 'jainendra' vyAkaraNa meM 'catuSTayaM samantabhadrasya aura 'vetteH siddhasenasya' ina do sUtroMke dvArA samantabhadra aura siddhasenake ullekhako jAnate- mAnate hue bhI siddhasenako to eka sUtrake AdhAra para pUjyapAdakA pUrvavartI batalA dete haiM parantu dUsare sUtrake prati gaja-nimIlana jaisA vyavahAra karake use dekhate hue bhI anadekhA kara jAte haiM aura samantabhadrako yoM hI calatI qalamase pUjyapAdakA uttaravartI kaha DAlate haiN| sAtha hI, isa bAtako bhI bhulA jAte haiM ki sanmatikI prastAvanA meM ve pUjyapAdako samantabhadrakA uttaravartI batalA Ae haiM aura yaha likha Ae haiM ki 'stutikArarUpameM prasiddha ina donoM zracAyakA ullekha pUjyapAdane apane vyAkaraNake ukta sUtroMmeM kiyA hai unakA koI bhI prakArakA prabhAva pUjyapAdakI kRtiyoM para honA cAhiye' jo ki unake ukta uttaravartI kathanake viruddha par3atA hai| unake isa uttaravartI kathanakA vizeSa UhApoha evaM usakI niHsAratAkA vyaktIkaraNa 'sanmatisUtra aura siddhasena' nAmaka 27veM nibandha ke 'siddhasenakA samayAdika prakaraNa' ( pR0 543-566 ) meM kiyA gayA hai aura usameM tathA 'siddhasenakA sampradAya aura guNakIrtana' nAmaka prakaraNa ( pR0 566 - 85 ) meM yaha bhI spaSTa karake batalAyA gayA hai ki samantabhadra nyAyAvatAra aura sanmati - sUtrake kartA siddhasenoMse hI nahIM, kintu prathamAdi dvAtriMzikAoM ke karttA siddhasenoMsa bhI pahale hue haiN| 'svayambhU stuti' nAma kI dvAtriMzikA meM siddhasenane 'anena sarvajJaparIkSaNamAstvayi prasAdodayasotsavAH sthitAH jaise vAkyoMke dvArA sarvajJaparIkSakake rUpameM svayaM samantabhadrakA smaraNa kiyA hai aura antima pathameM taba guNakathorakA vayamapi jaise vAkyoMkA sAthameM prayoga karake vIrastutike racanemeM samantabhadrake anukaraNakI sApha sUcanA bhI kI hai-likhA hai ki isa sarvajJadvArakI parIkSA karake hama bhI ApakI guNakathA karane meM utsuka hue haiN| samayakA anyathA pratipAdana karanevAle vidvAnoMvikramakI dUsarI athavA IsAkI pahalI zatAbdIkA ke anumAnAdikakI aisI sthiti meM samantabhadrakA samaya aura bhI adhika nirNIta aura nirvivAda jAtA hai| - jugalakizAra mukhtAra Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAya pAhuDa aura guNadharAcArya (paramAnanda zAstrI) prantha-paricaya zrAtmAke zuddha, evaM sahaja vimala akaSAya bhAvako bhAratIya muni-pugava AcAryoMmeM zrIguNadharA- peja dosapAhaDa' yA kasAyapAhuDa kahate haiM / moha prApta karanekA jisameM vivecana kiyA gayA ho, use cAryakA nAma khAsa taurase ullekhanIya hai, kyoMki ve karma AtmAkA sabase prabala zatru hai| rAga-dvapAdika govaddhanAcAyake ziSya bhadrabAhu zrutakavalIko ziSya doSa moha karmakI hI paryAya haiN| dRSTigata hone vAlA paramparAmeM honevAle pUrvadhara AcAryoM meM se haiN| yaha saMsAracakra saba isI mohakA vistRta pariNAma unhoMne jJAnapravAda nAmaka pA~caveM pUrvake dazaveM / hai| usIke jItanekA isa graMthameM sundara vidhAna kiyA vastu nAmaka adhikArake tRtIya prAbhRtase, jisa gayA hai / vivekI janoMko usakA svarUpa samajha kA nAma 'pejjadosa pAhuDa' hai, 'kasAya pAhuDasutta'kI lenA kapAyacakrake tApase chUTanekI anupama auSadhi va racanA kI thii| unhoMne usa pUrvakA samasta sAra athavA usIse mAnava jIvanakI saphalatA hai| yaha grantha navanItAmRta 180 mUla gAthAoM aura 53 vivaraNa : gAthAoM meM upasaMhArita kiyA thaa| kasAyapAhuDasuttake ma mumukSuoMke bar3e kAmakI cIja hai| mUla pAThaparase aisA pratibhAsita hotA hai ki yaha granthakartA AcArya guNadhara grantha bIjapada rUpa hai aura ve bIjapada gambhIra artha- isa mahAna Agama granthake kartA AcArya pravara ke dyotaka aura prameya-bahula haiN| isase prAcArya guNadhara haiM, unakI guruparamparA kyA hai ve kaba huye guNadharakI ukta racanA kitane mahatva ko hai yaha usake haiM aura unakA nizcita samaya kyA hai ? isake jAnaTIkA-pranthoMke adhyayanase spaSTa hai jo chaha hajAra nekA koI sAdhana prApta nahIM hai aura na unake yathArtha aura 60 hajAra zloka-pramANako liye hue varta- samayakI dyotaka khAsa sAmagrI hI adyAvadhi upalabdha mAnameM upalabdha haiN| yadyapi isa mahAna grantha para hai jisase unakI guru-paramparA para yatheSTa prakAza aura bhI aneka vizAla TIkA-TippaNa likhe gaye haiN| DAlA jA ske| phira bhI anya sAdhanoMse unake parantu kheda hai ki ve isa samaya upalabdha nahIM haiM kintu samayake sambandhameM vicAra kiyA jAtA hai| AzA kasAyapAhuDakI saraNI-jaisA bIja padarUpa saMkSipta- hai ki vidvAna usa para vicAra karanekI kRpA kreNge| sAra eka bhI prAcIna Agama digambara-zvetAmbara vartamAnameM upalabdha zrutAvatAroM aura paTTAvasamAjameM adyAvadhi upalabdha nahIM hai| jaina-samAjakA liyoMse bhI AcArya guNadharake samaya-sambandhI nirNaya saubhAgya hai ki jo yaha prAcIna Agama grantha apanI karanemeM koI sahAyatA nahIM miltii| kintu indranacUrNi aura jayadhavalA TIkAke sAtha upalabdha haiN| ndIne to apane zrutAvatAra meM yaha bAta sApha taurase ___ kasAya-pAhuDakA dUsarA nAma 'pejjadosa-pAhuDa' sUcita kI hai ki hameM guNaghara aura dharasenAcAryakI hai| 'pejja' zabdakA artha rAga (prema) aura 'dosa' guru-paramparA jJAta nahIM hai; kyoMki usake batalAne zabdakA artha dvApa hotA hai| ataH jisameM rAga-dUSa, vAle munijanoMkA isa samaya abhAva hai / isase krodha, mAna. mAyA aura lobhAdika doSoMkI utpatti. itanA spaSTa ho jAtA hai ki guNadharAcAryakI parasthiti, tajjanita karmabandha aura unake phalAnubhavana mparA atyanta prAcIna thI, isIse loga use bhUla ke sAtha-sAtha una rAgAdi doSoMko upazama karane gaye / prAkRta paTTAvalIse jJAta hotA hai ki puNDavardhana dabAne. unakI zakti ghaTAne. kSINa karane athavA nagarake AcArya ahaMdubalIne jo aSTAMga mahAnimi AtmAmeMse unake astitvako sarvathA miTA dene, ttake vettA aura ziSyoMke nigraha-anugraha karane meM nRtana bandha rokane aura pUrva meM saMcita 'kaSAya-mala- 4 tadanvayakathakAgama-munijanAbhAvAt cakra' ko kSINa karane-usakA rasa sukhAne aura -indranandi zrutAvatAra Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 ] kasAya pAhuDa aura guNadharAcAya samartha the| vidvAna aura tapasvI the / unhoMne yugaprati- unake bAda mAghanandI aura dharasenAcArya kA paTTakramaNake samaya vividha sthAnoMse samAgata sAdhu-saMtoM kAla kramazaH 21 aura 16 varSa udghopita kiyA hai| se, jo ukta sammelanameM bhAga leneke liye sasaMgha kasAya pAhaDakI prAcInatA Aye hue the AcArya-pravarane pUchA ki sakala- isase spaSTa hai ki AcArya guNadhara ahabalI saMca A gayA, taba samAgata sAdhuoMne uttara diyA mAghanandI aura dharasenAcAryase pRvavartI haiM, kitane ki hama saba apane-apane saMghasahita A gaye haiN| pUrvavartI haiM yaha abhI vicAraNIya hai| isase AcArya ahaMdubalIko yaha nizcaya ho gayA dUsare yaha jAna lenA bhI Avazyaka hai ki dharaki aba sAdhugaNa saMghakI ekatAko chor3akara vividha senAcArya dvArA par3hAye gae puppadaMta-bhUtabalI AcAryoM saghoM aura gaNa-gacchoMmeM vibhakta ho jaaveNge| ata dvArA viracita paTakhaNDAgama nAmaka Agama granthaeva unhoMne una sAdhuoM meM se kinhIMko 'nandi' sajJA meM upazama kSAyika samyaktva utpatti ke jo sUtra diye kinhIMko deva' sajJA, aura jo zAlmalIdramamUlase haiM una para kasAyapAiDakI nimna do gAthAoMkA Aye hue the unameMse kinhIMko 'guNadhara' saMjJA aura spaSTa prabhAva parilakSita hotA hai aura isase bhI kinhIMko 'gupta' saMjJAse vibhUSita kiyA haiN| guNadharAcAryakA samaya pUrvavartI siddha hotA hai| ___ isase spaSTa hai ki prAcArya arhavalI se pahale dasaNamoismuvasAmago du cadumu vi gadosu boddhbbo| kSapaNaka jaina zramaNasaMghameM kisI tarahakA koI pacidiyo ya sapaNo NiyamA so hoi pajjatto // 14 // saMgha-bheda na thA; kintu yuga-prati kramaNake samaya-se -sAyapAhuDa hI saMgha-bheda zuru huaa| aura usa samaya arhad- "uvasAto kamhi uvamAmedi ? cadusu vi gadIsu balI jaise bahuzruta AcAryoMke hRdayoM meM guNadharA- uksAbhedi / cadusuvi gadIsu uvasAto paMciMdiema cArya ke prati bahumAna maujUda thaa| yahI kAraNa hai ki uvasAmedi, No eidiya-vigaliMdipasu / paMci diesu unhoMne 'guNadhara' saMjJA ke dvArA unake prati kevala uvasAto saNNIsu-uvasAmedi, yo asaraNI / saeNosu bahumAna hI pradarzita nahIM kiyA: kinta unake anvaya upasAto gabbho vAtiemu uvasAmedi, yo sammucchimesu / kA ujjIvita karane kA prayatna kiyA hai| ataH gabhovakkatiema uvatAto pajjattaemu uvasAme da, yo 'guNadhara' yaha saMjJA AcArya guNadharake anvaya kI apajjattAsu / pajjattarasu uvasAmeM to saMkhejja vassAugesu vi sUcaka hai| para usa samayake sAdhu-santoMke hRdayoM meM se uvasAmedi, asaMkhejjavastAugesu vi| guNadharAcArya kI guru-paramparA vismRta ho cukI thI, -pakhaMDAgama. sabhmattacUli. pu.6, phira bhI guNadharAcArya ke mahAna vyaktitva kI chApa damaNa mohAbavaNA paTuvago kammabhUmi jAdo du| tAtkAlika zramaNa-saMghake hRdaya-paTala para aMkita thii| NiyamA maNupagadIe Nivago cAvi savvantha / / 110 prAkRta paTTAvalI ke anusAra ahaMdubalIkA yaha damaNamohaNIyaM kamma khavedumADhaveto kamhi bhAdasamaya vIra nirvANa saMvana 565 (vi. saMvana 5) hai| vedi ? aDDhAijjemu dIvamamuhemu paraNArasa kammabhUmIsu aura unakA paTTakAla 28 varSa batalAyA gayA hai jamhi jinn| kevalI titthayarA tamhi pADhavedi // 12 // Ni?ye zAlmalomahAdamamUlAgatayo'bhyupagatAstepu / vo puNa cadumu vi gadImu Ni?vedi ||13|| paTavaNDAgama, samma cU0 pu.6 kAMzcid guNadharasaMjJAnakAzcid guptAhayAnakarot / / -indranandi zrutAvatAra ___cUki guNadharAcArya pAMcavaM pUrva-gata pejja paMcasaye paNa paTTe atima-jina-samaya-jAdesu / dosa pAhaDake jJAtA the, ataH unakI yaha racanA uvaNNA paMca jaNA iyaMgadhArI maNeyavA // sahA vikrama saMvat se kamase kama do sI varSe pUrva ahivalli ya mAghaNaMdiya dharaseNa puphpha yaMta bhuuyblii| kI to honI hI caahiye| ataH yaha grantha vikrama pUrva aDavIse igivIse ugaNIse tIsa vIpa vAsa puNo 16 dvitIya zatAbdI ke lagabhagakA honA caahiye| yaha prAkRta pahAvalI 15 usa samayakI purAtana racanA hai jaba grantha racane kA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 jaina paramparA meM kahIM koI ullakha nahIM miltaa| yahI vajaha hai ki isa granthakA apanA viziSTa ataH yaha granthabhAratIya Agama-granthoM meM sabase sthAna hai| ima graMthakI mahattAkA ve hI mUlya AMka purAtana ligbI jAne vAlI prathama racanA hai| jisakA sakeMge, jo usake manana aura cintana dvArA kasAyabhagavAna mahAvIrakI vANIse sAkSAt sambandha hai| zatru ko vinaSTa karane meM yatnazIla hoNge| kavivara ThakarasI aura unakI kRtiyA~ ( paM0 paramAnanda zAstrI) jIvana-paricaya aura racanAe~ kRpaNacaritra vikramakI 16vIM zatAbdIke vidvAna kaviyoM meM sajIva hai aura kavine use 35 padyoMmeM rakhanekA kavivara ThakuramIkA nAma bhI ullekhanIya hai / kavi yatna kiyA hai racanA sarasa aura prAmAda gugase yukta ThakurasI kavivara ghelhake putra the / unakI mAtA bar3I hai| aura use vi0 saM0 1580 ke popa mahInekI hI dharmiSThA thI / gotra pahADyA thA aura jAti paMcamIke dina pRrNa kiyA gayA hai| ukta ghaTanAkA khaNDelavAla tathA dharma digambara jaina thaa| Apa saMkSipta paricaya nimna prakAra hai:usa samayake acche kavi kahe jAte the; aura kavitA eka prasiddha kRpaNa vyakti umI nagara meM rahatA thA naka prakAra se ApakI taka sampatti thii| jahA~ kavivara nivAma karate the / vaha jitanA adhika Apake pitA bhI acchI kavitA karate the; parantu kRpaNa thA usakI dharmapatnI utanI hI adhika udAra adyAvadhi unakI koI racanA mere dekhane meM nahIM aaii| thI / vaha dAna-pUjA, zIla AdikA pAlana karatI ho sakatA hai ki vaha anveSaNa karanepara prApta hojAya / thI, kintu usa kRpaNane sampadAko bar3e bhArI yatna kavivara ThakurasIkI isa samaya cAra kRtiyAMkA aura aneka kauzaloMse prApta kiyA thaa| dhana saMcayapatA calA hai / ye sabhI kRtiyA~ abhI taka kI lAlasA usakI bahuta bar3hI huI thI, vaha jor3anA zraprakAzita haiN| inakA avalokana karanase jahA~ jAnatA thA, kharca karane meM use bhArI bhaya lagA kaviko kAvya zaktikA paricaya milanA hai vahA~ rahatA thaa| vaha rAtadina imI cintAmeM rahatA thA unakI pratibhAkA bhI darzana hue binA nahIM rhtaa| ki kimI taraha se sampatti sacita hotI rahe, parantu racanAoM meM svabhAvataH mAdhurya aura prAsAda hai, unheM kabhI dAna, pUjA yAtrA Adi dharmakAryAmeM kharca nahIM par3hate hue jImeM amaci nahIM hotI; kintu zuru karane kiyA thaa| mA~ganevAlAMko kabhI bhUlakara bhI nahIM para use pUrI kiye binA jI chor3ane ko nahIM detA thA, aura na kisI devamandira goTha yA shcaahtaa| ApakI kRtiyoM ke nAma haiM,-kRpaNa bhojama hI dhanakA vyaya karatA thaa| bhAI, bahina, caritra, meghamAlAvayakahA, paMcendriyavela, yAranemi- buA, bhatIjA, aura bhANijI Adike nyotA pAne rAjamatIvela / inameMse pAThaka prathama racanAka nAmase para kabhI nahIM jAtA thA kintu rUkhA sA banA rahatA paricita haiM kyoMki usakA kiMcita paricaya paM0 thA usane kabhI sirameM tela DAlakara snAna nahIM kiyA nAthUrAmajI premI bambaIne apane hindI sAhityaka thA, dhanake liye jhUTha bolatA thA, bhUThA lekha jana itihAsameM karAyA thaa| jikhAtA thA, kabhI pAna nahIM khAtA, na khilAtA thA, prastuta 'kRpaNacaritra'kI eka pratilipi mere pAsa aura na kabhI sarasa bhojana hI karatA thA, aura na kabhI hai jise maine jayapurake kisI guTake parase kucha varSa candanAdi dravyakA lepa hI kiyA, na kabhI nayA kapar3A hue noTa kI thii| kavina isame apanI AMkhoM dekhI pahinatA thA, kabhI khela-tamAze dekhane bhI na jAtA eka ghaTanAkA vistRta paricaya karAyA hai. ghaTanA thA aura na gItarasa hI suhAtA thA, kapar3A phaTajAne * jisu kRpaNu iku dAtu tiso suNa tAsu bkhaannyauN| ke bhayase unheM kabhI dhAtA bhI na thA, kabhI kisI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaSa 14 kavivara ThakurasI aura unakI kRtiyA abhyAgata yA pAhuneke AjAne para bhI use nahIM zatrujayakI yAtrAke liye jA rahe haiM / vahA~ nemikhilAtA thA, mu~ha chipAkara raha jAtA thaa| imIse jinendrakI vandanA kareMga, jinhoMne rAjamatIko chor3a patnIse rojAnA kalaha hotI thI jaisA ki kavikI diyA thaa| ve kandanA pUjA kara apanA janma saphala nimna paMktiyoMse prakaTa hai: kreNge| jisase ve pazu aura naragatimeM na jaayge| jhUTha kathana nita khAi lambai lekhau nita jhUThau, kintu amara pada prApta kareMge / ataH Apa bhI jhUTha sadA mahu karai jhUTha nahu hoi apUchau / caliye / isa bAtako sunakara kRpaNake mastakameM silamUThI bole sAkhi RThe jhagar3e nitya upAvai, vaTa par3a gaI vaha bolA ki kyA tU bAvalI huI hai jahi tarhi bAta visa si dhUtidhanu dharamahi lyaavai| jo dhana gvaracanakI terI buddhi huI / maina dhana corIse lobha kaula yauM cete na citti jo kahi jai soI khava. nahIM liyA zrIra na par3A huyA pAyA, dina-rAta nIMda, dhanakAja jhUTha bolai kRpaNu manukha janama lAdho garva // 5 bhUkha pyAsakI vedanA sahI, bar3e duHkhase usako prApta kade na khAi taMbolu marasu bhojanu nahi bhakkhai, kiyA hai, ataH kharacanekI bAta aba muMhase na kade na kApaDa navA pahiri kAyA sukhi rkkheN| nikaalnaa| kade na sira meM telu ghAli mali mUrakha nhAvaM, taba patnI bolI he nAtha ! lakSmI to bijalIke kade na caMdana carace aMgi vIru lgaa| samAna caMcalA hai| jinake pAsa aTUTa dhana aura peSaNo kade dekhai nahIM zravaNu na muhAI gIta rama, navanidhi thI, unake sAtha bhI dhana nahIM gayA, kevala ghara ghariNi kahe ima kaMta syoM daI kAi dInhIM na ysu||6 jinhoMne saMcaya kiyA unhoMne use pASANa banAyA, vaha deNa khANa rakhacai na ki duvai karahidinikAhaati jinhoMne dharma-kArya meM kharca kiyA unakA jIvana sagI bhatIjI bhuvA vahiNi bhANijI na jyAve, saphala haA / isaliye avasara nahIM cUkanA cAhie, rahe rusato mAMDi pApu poto jaba shraav| nahIM mAlUma kina puNya pariNAmoMse ananta dhana pAhuNo sago Ayo suNe rahaha chippo mu~ha raakhikr| mila jaay| taba kRpaNa kahatA hai ki tU isakA bheda jiva jAi tivahi parinItara yoM dhanusaMcyA kRpaNa nara, nahIM jAnatI, paise binA Aja koI apanA nahIM hai| kRpaNa kI patnI, jaba nagara kI dUsarI striyoM dhanaka binA rAjA harizcandrane apanI patnIko becA ko acchA khAte-pIte aura acche vastra pahanate aura thaa| taba patnI kahatI hai ki tumane dAtA aura dAnakI dharma-karma kA sAdhana karate dekhatI to apane patise mahattA nahIM smjhii| dekho, saMsArameM rAjA kaNa bhI vaisA hI karane ko kahatI. isa para donoM meM aura vikramAdityase dAnI rAjA ho gaye haiM, sUmakA kalaha ho jAtI thii| taba vaha socatI hai ki maine koI nAma nahIM letA jo ni.pRha aura santoSI hai, pUrvameM aisA kyA pApa kiyA hai ? jisase mujhe aise vaha nirdhana hokara bhI muvI hai, kintu jo dhanavAna atyanta kRpaNa patikA samAgama milaa| kyA maiMne hokara bhI cAha-dAhameM jalatA rahatA hai vaha mahA kabhI kudevakI pUjA kI, suguru sAdhuyoMkI nindA duHgbI hai| mai kisIkI hor3a nahIM karatI, para puNyakA, kabhI jhUTha bolA, dayA na pAlI, rAtri bhojana karmameM dhanakA lagAnA acchA hI hai| jisane kevala kiyA, yA noMkI saMkhyAkA apalApa kiyA, mAlUma dhana maMcaya kiyA, kintu mva-parake upakArameM nahIM nahIM mere kisa pApakA udaya huA misase mujhe lagAyA vaha cetana hokara bhI acetana jaisA hai jaise aise kRpaNapatike pAle par3anA par3A. jo na khAve na use sarpane Dasa liyA ho| kharca karane de, nirantara lar3hatA hI rahatA hai| itanA sunakara kRpaNa gumsese bhara gayA aura eka dina patnIne sunA ki giranArakI yAtrA uThakara bAhara calA gyaa| taba rAste meM use eka karaneke liye saMgha jA rahA hai| taba usane rAtrimeM purAnA mitra milA / usane kRpaNase pUchA mitra ! hAtha jor3akara ha~sate hue saMghayAtrAkA ullekha kiyA yAja terA mana mlAna kyoM hai ? kyA tumhArA dhana aura kahA ki saba loga saMghake sAtha giranAra aura rAjAne chIna liyA yA ghara meM cora Agaye, yA gharameM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] anekAnta koI pAhunA A gayA hai. yA patnIne sarasa bhojana banAyA hai| kima kAraNase terA mukha Aja mlAna dIkha rahA hai| kRpaNane kahA ki mitra ! mujhe gharameM patnI satAtI hai, yAtrA calaneke liye dhana kharacaneko kahatI hai, jo mujhe nahIM bhAtA, isI kAraNase maiM durbala ho rahA hU~, rAta-dina bhUkha nahIM lagatI / mitra merA to maraNa A gayA hai| taba mitrane kahA ki he kRpaNa ! suna, tU manameM duHkha na kara / pApinI ko pIhara paThAya de, jisase tujhe kucha dinoM sukha mile | yaha sunakara kRpaNako ati harSa huA / eka AdamIko bulAkara eka jhUThA lekha likha diyA ki tere jeThe bhAIke ghara putra huA hai, ataH tujhe bulAyA hai / yadyapi patnI pati ke isa prapaMcako jAnatI thI kintu phira bhI vaha usa purupake sAtha pIhara calI gaI / [ varSa 14 meM rahatI huuN| dUsare yAtrA, pratiSThA dAna aura catuvidha saMgha popaNAdikArya haiM / unameM se tUne eka bhI nahIM kiyA ata: mai tumhAre sAtha nahIM jA sakatI / isa taraha kRpaNa vicAra kara hI rahA thA ki jIbha thaka gaI, vaha bolane meM asamartha ho gyaa| vaha isa saMsAra se vidA ho gayA aura mara kara kugati meM gayA, pazcAt patnI Adine use saMcita dravya ko dAna dharmAdi kAryoM meM lagAyA / jaba saMgha yAtrA se lauTakara AyA, taba Thaura-Thaura jyaunA kI gaI, mahotsava kiye ge| aura mA~gane vAloM ko dAna diyA gayA, aneka vAje baje, aura logoMne asaMkhya dhana kamAyA / jaba isa bAtako kRpaNane sunA to apane mana meM bahuta pachatAyA, yadi maiM bhI gayA hotA to khUva jyAMNAra khAtA, vyApAra karatA aura dhana kamAkara lAtA, para hAya kucha bhI nahIM kara skaa| daivayogase kRpaNa bImAra ho gayA, usakA anta samaya samajha kara kuTumbiyAMne use samajhAyA aura dAna puNya karanekI preraNA kI / tatra kRpane gumsese bharakara kahA ki mere jIte yA marane para kauna merA dhana le sakatA hai maiMne dhanako bar3e yatnase rakvA hai / rAjA, cAra aura zragase usakI rakSA kI hai / aba maiM mRtyuke sammukha hU ataH he lakSmI tU mere sAtha cala, maiMne tere kAraNa aneka duHkha sahe haiN| taba lakSmI kRpaNa se kahatI hai ki" lacchi kahe re kRpaNa mUDa hauM kade na boloM, ko calA dui dei gaija lAgI tAsu cAloM / prathama calaNa ku ehu deva dehure ThacijjaiM / dUjai jAna pati dAgu casaMghahiM dijjaiM, cala dube maMjiyA tAhiviyokyau ctauN| s mari jAitu ho rahI bahuDi na saMgi thAre carchauM / " merIdo bAteM haiM unameM se prathama to deva mandiroM ju kavi kI dUsarI kRti 'meghamAlA vrata kathA' hai / isa kathA kI upalabdhi bhaTTAraka harpakIrti ajamera ke zAstrabhaMDAra ke eka guTake parase huI hai / yaha kathA 115 kaDavaka, aura 211 zlokoMke pramANa ko liye hue haiN| isa grantha kI Adi anta prazasti meM isa kathA ke banAne meM preraka, tathA kathA kahAM banAI vahA~ rAjA aura kathA ke racane kA samaya bhI diyA huA hai| isa grantha kI Adi prazasti meM batalAyA hai ki duDhAhaDa dezake madhya meM campAvatI (jayapura rAjyakA vartamAna cATasu) nAmakI eka nagarI hai, jo usa samaya dhana-dhAnyAdi se vibhUSita thI, aura jisake zAsaka rAjA rAmacaMdra jI the, vahAM bhagavAna pArzvanAthakA eka jinamandira bhI banA huA thA, jisameM tatkAlIna bhaTTAraka prabhAcandra gautama gaNadhara ke samAna baiThe hue the, aura jo nagara nivAsI bhavyajanoM ko dharmAmRtakA pAna karA rahe the / unameM mallidAsa nAmaka vaNika putra ne kavi ThakurasI se meghamAlAvrata kathAke kahane kI preraNA kii| usa samaya campAvatI nagarI meM anya samAjAMke sAtha gvaNDelavAla jAti ke aneka ghara the| jinameM ajamerA, aura pahaDyA gotrAdi sajjanoM kA nivAsa thA, jo zrAvakocita kriyAoMkA sadA anuSThAna karate rahate the / vahA~ toSaka nAmake eka vidvAna bhIM rahate the / zrAvakajanoMmeM usa samaya jINA, tAlhu, pArasa, vAkulIvAla, nemidAsa, nAthUsi, aura bhullara Adi zrAvakoMne meghamAlA grahaNa kiye the / yahA~ hAthuva zAha nAmake eka mahAjana bhI rahate the unake aura bhaTTAraka prabhAcanda ke upadeza se kavi ne meghamAlA vrata ko kaba aura kaise karanA cAhiye Adi pUrI vidhikA ullekha karate Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] kavivara ThakurasI aura unakI kRtiyA~ huye isa grantha ko saMvat 1580 meM prathama zrAvaNa gyaa| becArA ali usImeM mara gayA 4 / isI sudi chaThake dina pUrNa kiyA hai | taraha yaha ajJaprANI apane ghrANa iMdriyake viSayameM paMcendriya bela mUr3ha huA apane prANa kho vaiThatA hai| jaba eka-eka kavi kI tIsarI kRti paMcendriya kI bela haiM yaha indriyakA vipaya prANoMkA ucchedaka hai taba pA~coM indriyoMke vipayoMmeM Asakta isa mAnavakI kyA dazA khaNDa racanA bhI kavi kI bar3I hI rasIlI kRti hai| hogI so vicAra dekh| jisameM jIvako paMcendriyoMke viSayoMse chur3Ane kA yatna kavine apanI isa racanAko vikrama saMvat 1585 kiyA gayA hai| isa granthameM eka eka indriyake viSayase hone vAlI hAni ko dikhalAte huye pA~coM indriyoM meM kAtika sudi terasake dina samApta kiyA hai jaisA ke vipayoM se virakta hone kA acchA upAya batalAyA ki usake nimna padyase prakaTa hai: "kavi ghelha sutanu guNagAU~, jagi pragaTa ThakuramI nAu~ / gayA hai| yahA~ pAThakoM kI jAnakArI ke liye ghrANa indriya kA eka udAharaNa nIce diyA jA rahA hai tiNi paNaraha sera picyAsI, kAtika sudi terasi mAsI / jisase pAThaka ukta khaNDa racanA kA AsvAda kara kari veli sarasa guNa gAyA, cita catura purisa smjhaayaa|" ske| nemIsurakI vela "kamala payaTTo bhamara dini ghANa gaMdha rasa rUDha / ___ kavikI caturtha kRti 'nemIsurakI vela' hai, jisameM ramaNi paDIto saMvuDyau nImari sakyau na mRdu / jainiyoMke 22veM tIrthakara bhagavAna neminAtha aura so nImari sakyau na mUtau pratighrANa gaMdharasa ruuddhii| rAjulake jIvanakA paricaya aura unakI sundara manacita rayaNi gavAI, ramalessu Aji prvaaii| saMkSipta jhAMkIkA digdarzana milatA hai jo bar3A hI jaba Ugai lau ravi vimanI, saravara vigasai lo kmlii| zikSAprada hai / kavikI ima racanAmeM koI samaya nahIM tava nIsarisyauM yaha bodai rasulesyoM bhAi bahoDe / pAyA jAtA, sambhavataH vaha bhI ukta samayake bhItara citati ti gaju iku aAyau dinakaru ugiyA na paayau| yA bAda meM racI gaI hogii| jalu paiThi paropara pIyau nImarata kamala pAvaDI lIyo / isa taraha kavi kI ina cAra racanAoM kA saMkSipta paricaya hai| kavine anya kyA racanAe~ gahi sUri pavitali cApyo ali mArayo tharahara kaMpyau / racI, yaha kucha mAlUma nahIM hotA, para jJAta hotA yaha gaMdha viSa vasi huyo ali ahala agvaTI muuvo| ali maraNa karaNa diTi dIjai ani gayunobhu nahi kAjai / " hai ki kavi kI anya kRtiyA~ bhI jarUra rahIM hogii| AzA hai vidvajjana kavi kI anya kRtiyoM kA patA isameM batalAyA gayA hai ki gaMdhalAlupI eka lagAkara unheM prakAza meM lAne kA yatna kreNge| bhaMvara kamalakI parAgakA rama letA huA umameM itanA kavi kI ina kRtiyoM kI bhASA apabhraMza nahIM zrAsakta huA ki kamala kalIse samaya para nikalanA , kahI jA sakatI; kyoMki inameM hindI zabdoMkI bhUla gayA, jaba dinAsta honese kamalakalI saMpuTa bahulatA ke sAtha kahIM kahI koI zabda apabhraMza aura (banda ) hA gaI taba vaha sAcatA hai ki rAtri vyatIta desI bhApA kA pAyA jAtA hai| yaha racanA purAnI hogI. sUryAdaya hogA, yaha kamala punaH khila jAyagA, hindI kA vikamita rUpa kahA jA sakatA hai| racanA taba maiM rasa lekara isameM se nikala jaauuNgaa| itanA sAdhAraNa hote huye bhI bhAvapUrNa haiM, aura apane vicAra hI kara rahA thA, ki itane meM eka hAthI saro sarA. vipaya kA spaSTa vivecana karatI hai| varameM jala pIne AyA, aura jala pIkara usa kamala x isa kathA kA saMkSipta rUpa nimna padyameM aMkita hai:nAlako jar3ase ukhAr3akara pA~va tale dAba kara use khA rAnirgamipyati bhaviSyati suprabhAtaM / xhAthu va sAha mahatti mahate, pahAcanda guru uyesNte| bhAvAnu dezyati hasipyati pNkjshrii| paNadaha saiji asIte aggala sAvaNa mAsi chaThikhiyagala | etad viciMtayati koSa gate dvireke, meghamAlAta kthaa| hA, hanta hanta nalinI gaja ujjahAra // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM0 bhAgacandra jI jIvana-paricaya jaiso mukha dekho teso hai bhAsata, paM0 bhAgacandrajI ImAgar3ha (gvAliyara) ke nivAsI the| jima nirmala darpana meN| inakI jAta asatAla aura dharma digambara jaina thA / zrApa tuma kapAya vina parama zAnta ho, 'darzanazAstra ke viziSTa abhyApI the| kahA jAtA hai ki tadapi dakSa karmAri-itanameM / Apa zrAcArya vidyAnandakI aSTamahI acche vidvAna the| jaise ati zItala tuSAra puni, saMskRta aura hindI bhASAmeM acchI kavitA karate the| jaina jAra deta drama bhAri ghnmeN| siddhAntaka marmajJa vidvAna the| zAstra pravacana aura tatvacarcA aba tuma rUpa jathAratha pAyo, meM Apako vizeSa rasa AtA thA / zrApa monAgira (daniyA) aba icchA nahi anakumatanameM / kSetra para vArSika mele samaya yAtrArtha jAte the aura vahAM bhAgacandra amRtarasa pIkara, phirako cAhe vipa nijmnmeN| zAstra pravacana tatvacarcA aura zaMkA samAdhAnAdi dvArA dharmA arthAta he vItarAga jina! ApakI mahimAkA tIna mRtakI varSA bhI kiyA karate the| zrApa padasaMgrahakA bArIkIse kAsa lokameM kauna varNana kara sakatA hai kyoki vaha ananta hai aura adhyayana karane para Apake jIvanasambandhameM aneka bAtoMke , doSAbhAvaka kAraNa anyanta nirmala hai| he svAmin ' Apane jAnanekA sAdhana prApta ho jAtA hai aura usase aApake jIvana apane upayogako-jJAna darzanarUpa caitanya pariNatikopara par3anevAle prabhAvakA bhI sahaja hI parijJAna parilanita apane jJAnAnanda nizcala rUpameM gAla diyA hai-usImeM ramA hotA hai| Apako jainadharma meM pUrI niSThA, bhakti aura jIvanameM diyA hai-tanmaya kara diyA hai, ataH vaha upayoga aba AcAra-vicArake pravAhakA yatkiMcit digdarzana hotA hai| bAhara nikalanemeM sarvathA asamartha hai-vaha prArama-pradezoM meM jinadarzana isa taraha ghula gayA hai jisa taraha namaka pAnImeM ghula jAtA eka samaya Apa jinAlayameM jinatika samakSa apanI hai| he bhagavan ! aApaka bhakta apanI niSkAma bhakti dvArA dRSTi lagAye hue stuti karanameM tallIna the zarIrakI kriyA parama sukhI hote haiM kintu aApaka guNaM ki nindaka zrabhavajana nistabdha thI; parantu vacanosa jinaguNoMkA varNana karate hue svayaM hI apane kartavyoM dvArA ananta duHpaka pAtra banane haiM, kaha rahe the ki he nAtha! zrApa dhItaraga hai| sArameM yA kintu ApakI parama udAsInatA-rAga dveSakA abhAva rUpa kauna puruSa hai jo ApakI mahimAkA guNagAna kara ske| he samatA-parama vItarAgalAko prakaTa karatI hai, jaisA mukha hogA jina ! aApaka dIpa aura prAparaNaka vinArAsa ananta catuSTaya vaimA hI darpaNameM jhlknaa| darpaNakI yaha svacchanA hai ki usI taraha prakaTa hue haiM jisa taraha meva-paTalake vidhaTanase usameM raMgIna yA vikRta yastu jyoM kI tyoM jhalakatI hai| AkAza meM sUryakA prakAza prakaTa ho jAtA hai| isI taraha prAnma-darpaNameM bhI vastu jyoM kI tyoM pratAta hotI hai / he jinendra ! aApane kaSAya malako naSTa kara diyA hai| vItarAga jina mahimA thArI, varana sakai ko jana tribhuvanam / ataH Apako AtmA parama zAnta hai, to bhI vaha kazatruoM ke vinAza karanemeM dakSa hai jisa taraha zota RtumeM ati bhISaNa zItala tuSAra vRkSa samUhako jalAnemeM samartha hotA hai| nija upayoga Apanai svAmI, he nAtha ! aba mujhe aApaka yathArtha svarUpakI prApti huI hai gAla diyA nizcala ApanameM / isa kAraNa aba mujhe anya devoMka dekhanekI jarA bhI icchA hai asamartha bAhya nikasanako, nahIM hai aura yaha ThIka bhI hai, aisA kauna manuSya hogA jo lavana ghulA jaise jIvana meM / zramatako pIkara viSapAnakI icchA kregaa| tumare bhakta parama sukha pAvata, kAmanA parata abhakta ananta dukhanameM / kavivara kahate haiM ki he bhagavan ! mujhe zrApakI bhaktikI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemrii|| bhAvanA yadi ki skhalita varSa 14 paM0 bhAgacandra jI taba taka AvazyakatA hai jaba taka maiM karmabandhanase na chuTa ho rahI hai, aba mere antarameM samatA rasa rUpa meghajharI barasa jAU~ / maiM cAhatA hU~ ki merI dRSTi doSavAdameM (dUsaroM ke doSa rahI hai jisase parapadArthokI cAha -pI agni jo mujhe kahane meM) na jAya, kintu maiM mauna rahUM aura sabhI prANiyoMke nirantara samtApita karatI thI aura jo mujhe kupathagAmI banAne prati merA vyavahAra AtmIya jaisA ho, sabase hita mita priya meM sahAyaka hotI thI, vaha sahaja hI zAnta ho gaI, aba vacana bolU pAvana puruSoM ke guNoMkA gAna karU~, aura vIta- svAtmottha upa niraMjana nirAkula padase merI prIti bar3ha rahI rAga bhAvakI abhivRddhi karanemeM samartha ho ma / bAhya dRSTile hai, aura mujhe aba dRr3ha nizcaya ho gayA hai ki maiM nizcayase pare hokara meM antariTameM lIna rahe aura cirakAla taka svara. saMsAra-bandhanako kATanemeM samartha ho jAU~gA / jaisA ki kavipAnandakA pAna karatA rhuuN| he prabho! yaha varadAna mujhe varake nimna padyale prakaTa hai :dIjiye / aura merI buddhiko nirmala banAnemeM sahAyaka hjiye| dhanya dhanya hai ghar3I AjakI, jina dhuni zravana prii| kavivara socate haiM ki vAstavameM niSkAma bhakri karma- ttva pratIti bhaI aba mere, mithyA dRSTi ttrii|| bandhanako DhIlA karanemeM usI taraha samartha hai jisa taraha jar3ate bhinna khI cinmarati, cetana svarasa bhrii| candanake vRkSa para morake Ane para kUpamaNamoka bandhana DhIle ahaMkAra mamakAra buddhi puni, para meM saba pari harI / / hokara nIca visakane lagate haiN| bhAvadbhakrimeM lIna hA pApa gunya vidhi baMdha avasthA bhAsI ati dukha bhrii| mAnava pASANakI pratikRtirUpa usa prazAnta pAramatimeM ana- vAtarAga vijJAna bhAvamaya pariNati ati vistrii|| nta guNoMka piNDa usa mUrtimAna paramAtmAke divyarUpako cAha-dAha vinasI varasI puni samatA megha jharI / dekhatA hai unhIMka guNoMkA cintana-yArAdhana aura manana karatA bADhI prIti nigakula padasoM bhAgacandra hmrii|| hai, vaha usImeM tanmaya ho bhaktiramakA pAna karatA huA harSA- kavi kI yaha antarbhAvanA yadi kisI kAraNa vaza malina, tirekase pulakita ho uThanA hai| vaha usI prakAra pramudita skhalita aura vinaSTa na huI to vaha dina dUra nahIM jaba ve hotA hai jaise koI raMka-garIba vyaki amUlya cintAmaNi svAtama rasa meM rameMge hI nahIM kintu aAnanda vibhora hokara ratnako pAkara khuza hotA hai / jisane bhaki gaMgAmeM snAna kara svarUpAnandI bana jAyage, astu / nirmalatA prApta kI hai usakI saba abhilapita bAMchAeM pUrI eka dina paMDita jI mAmAyika se uTe, taba unakI ho jAtI haiN| kavivara kahate haiM ki mujhe jima avicala dRSTi yakAyaka eka aisa bhogI vyaki para par3I, jo bhogoM meM zivadhAmaka pAnakI utkaTa abhilApA thI vaha aba anAyAma masta ho rahA thaa| unheM hI apanA sarvasva mAna rahA thA, pUrI ho rahI hai| dina bhara strI ke hI pAsa baiThe rahanA aura bhAgoM meM apane jina-girA-stuti aura svarUpakI jhalaka ko khapA danA hI jimakA kAma thA, aura anya kisI bhI kavivara kaMvala jinabhana hI na the kintu aApane kAma meM apanA samaya hI nahIM lagAtA thaa| use dekhate hI jinavANIkI stuti karate hue use mohanadhUliko dabAne paMDita jI sahasA kaha uThe mohake udayameM isa ajJAnI vAlI tathA krodhAnala (krodhAgni) ko bujhAne vAlI jIva kI pariNati dukha-dAyaka hotI hai, parantu yaha jIva prakaTa kiyA hai / bhagavAnakI vaha pAvana dhvani mujhe bhramavaza sAMsArika viSayoM meM itanA tanmaya ho jAtA hai, bar3e bhArI bhAgyodayase prApta huI hai itanA hI nahIM kintu ki apane svarUpako bhUla jAtA hai aura para padArthoMko budhajana rUpa kekIkala jise dekhakara cittameM harSita hote haiN| apanAtA calA jAtA hai| para padArtho kA pariNamana kyoMki vaha vANI merI tattva pratItikA kAraNa hai, aura usase apane Azrita nahIM hai yaha unakI pratikUla pariNati ko merI mithyA dRSTi dUra huI hai| aura usake dvArA hI maiMne damvakara atyanta Akulita hotA hai aura rAgAdi vibhAva svarasase paripUrNa caitanya rUpa nija mUrtiko jar3asa bhinna dakhA bhAvoMkA sevana karatA huA karma-baMdha kI paramparAko bar3hAtA hai, anubhava kiyA hai isase hI parameM hone vAle ahaMkAra huA calA jAtA hai| yAtmAka hitake kAraNa samyagdarzana, mamakAra rUpa buddhikA vinAza hotA hai, aura aba pApa-puNya jJAna, vairAgyakI ora dRSTi prasAra kara bhI nahIM dekhatA, rUpa karmabandha vyavasthA atyanta duHkha-janaka pratibhAsita ho kintu indriya-viSayoM ke saMgraha aura unake bhogane meM tatpara rahI hai aura vItarAga vijJAnarUpa prAramapariNati sukhada pratIta rahatA hai / bhogoMsa usa jarA bhI glAni nahIM hotI hai| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] anekAnta [varga 14 aura na yahI vicAra AtA hai ki bar3e bar3e mahApuruSoM ne bhAvanA hai / aisA vicArate hue kavivara svarUpameM nimagna ho bhava bhogoM ko bhugaka samAna jAnakara unakA tyAga kara gae, usa samaya unakI mudrA bar3I hI zAnta aura nizcala diyA aura Atma-pAdhanA dvArA spada prApta karane kA pratIta hotI thii| kucha samayake bAda jaba unakI samAdhi udyama kiyA hai| parantu yaha yaha mohI jIva kitanA ajJAnI TUTI taba kavivara kahate haiM kihai, ki apane svabhAvakA parityAga kara para-padArtho meM jo AtmAnubhavakI mahattA isakI jAti ke nahIM hai, isase atyanta bhinna haiM unheM apanA mAna rahA hai / unake viyogameM duHkha aura saMyoga meM sugva jaba nija Atama anubhava zrAvai, aura kacha na suhAvai / saba rasa nIrasa ho jAya tatacchina,akSa-viSaya nahi bhAve mAna rahA hai| maiM bhI jaba apanI pUrva avasthAkA vicAra karatA hU~ to mujhe yaha bhAna hotA hai ki he prAtman ! tUne goSThI kathA kautUhala vighaTa, pudgala proti namAva / / 2 / apane ye dina yoM hI vinA viveka ke khoye hai| anAdi se rAga dveSa dvaya cAla pakSa juta mana pakSI mara jAve ||3|| hI moha madirA kA pAnakara cira kAlase para-pada meM sonA jJAnAna-da sudhArama umagai, ghaTa antara na sbhaavai||4|| rahA hai, kintu sukha kAraka usa cipiNDa rUpa Atma pada bhAgacanda aise nubhavake hAtha jori siA nAya / / / kI ora jhAMka kara bhI nahIM dekhA, jo ananta guNoM kA vAstabameM svAnubhavakI dazA vicitra hai vaha kinhIM piNDa hai, bahirmukha hokara rAga-dveSAdi ke dvArA karUpI jJAnI purupoMko prApta hotI hai| usameM aAntarika sudhArasakA bIjoM kA vapana kiyA hai, aura usake pariNa mApa sukha-dukha jo jharanA bahatA hai vaha Atma-pradezoMmeM nahIM samAtA / vaha vacanakA viSaya bhI nahIM hai-vacanAtIta hai, usameM sudRSTi sAmagrI ko dekhakara cittameM haMmatA-rojA rahA huuN| kintu ko jo AnandAnubhavana hotA hai vaha kalpanAke bAhira kI zukladhyAnake pavitra jala-pravAhasa kartarUpa yAtrava-mala ko vastu hai| yadyapi usameM aAnma-pradezoMkA sAkSAtkAra nahIM dhonekA kabhI yatna nahIM kiyA, aura na karmAvabaka kAraNa hotA kintu antarameM jo vivekarasa zAnta aura nizcalabhAvoM meM paradravyoMkI cAhako hI rokanekA prayatna kiyA hai, kintu : kintu udita hotA hai, usameM aAtma topakA amiTa Ananda nimagna mULa pariNAmakI vRddhi karane aura vividha vastuyoMke maMkaja hai| kyoMki usa samaya mana vacana aura zarIrakI kriyA na karane meM hI amUlya jIvanako gamA diyA hai / yaha kitane tInoM hI sthira athavA nirjIva sI horahI hai / kevala jJAyaka kheda kI bAta hai! aba bhAgyodaya se apane svarUpakA bhAna rasa dhIre dhIra thiraka rahA hai / jo vacana agocara hai| huA hai, isa kAraNa aba mujhe yaha saMsAra duHkhadAyI aura indriyoM kA viSaya nahIM hai, isaliye usameM AkulatAkA zarIra kArAgrahake samAna pratibhAsita ho rahA hai itanA hI bhAna nahIM hotA, kintu usake vighaTate hI AtmAkI dazA nahIM kintu mujhe apanI pUrva avasthAkA jaba jaba smaraNa kucha aura hI hojAtI hai| jJAnIkI yaha sUkSmadazA hI pAtA hai taba taba hRdaya pazcAttApase bhara jAtA hai| ajJAna / avasthAmeM honevAle pApa mere hRdayameM glAni utpanna karate usakI yAtma jAgRti athavA svarUpa-sAvadhAnI kI ora saMketa karatI hai| haiN| aisI sthitimeM sva-padakA kaise anubhava ho sakatA hai ? isameM karmakI varajorI kAraNa hai| karmodayameM merA jJAnIpana sevA kAryakahAM calA jAtA hai, jisase maiM apane cidAnanda svabhAvako 0 bhAgacandra jIne apane jIvana meM jo saMvA kArya kiye, bhUlakara parameM apanatvakI kalpanA karane lagatA hai| unhoMne usakI koI sUcI banAI ho aisA jJAta nahIM hotaa| kintu aba bhAgyodayase jo svarUpa meM sAvadhAnatA prApta hAM, sAhityika sevA kArya bhI unhoMne apanI dhArmika bhAvanAhuI hai. antaHsvarUpakA jo jhalakAba huA hai, athavA stra padakI ke anusAra kiyaha ra ke anusAra kiye haiM / yadyapi sattAsvarUpako paM0 jIkI kRti pahicAna huI hai, vaha sthira rahe, aura karmakalaMkase unmuka batalAyA jAtA hai, parantu vaha unhIMkI kRti hai, isakA nirNaya batalAyA jAtA hai, donekI meM apanI hiim bhaNDAroMkI purAtana pratiyoMko dekhe binA karanA sambhava nahIM hai| 'mahAvIrA aSTaka' unakI svatantra saMskRta racanA hai| 2 dekho, pada saMgrahameM kavikA nimna pada jisase yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki ve hindIke samAna saMskRta je dina tuma viveka vina khoye| bhASA meM sundara padya racanA kara sakate the| isake atirika Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 zrI saMtarAma bI0 e0 kI sumAgadhA unakI cAra kRtiyoMke nAma anya grantha sUciyoMmeM upalabdha vahAM sahana zIla bhI the, unhoMne dAridradevakA svAgata kiyaa| hote haiM-zikhara vilAsa, upadezasiddhAnta ratnamAlA, parantu kisIse dhana pAnekI AkAMkSA taka vyakta nahIM kI, pramANaparIkSA bhASA aura neminAtha puraann| inameMse phira bhI pratApagar3ha (rAjasthAna) ke eka udAra sajanane pramANa parIkSA TIkA unhoMne gvAliyara lazkarake jinamandirameM jinakA nAma mujhe smaraNa nahIM rahA unheM dukAna Adi baiTha kara saM0 1613 meM banAkara samApta kI hai| anya dekara unakI Arthika kaThanAIkA hala kara diyA thaa| TIkAoMmeM una granthoMkA racanAkAla nahIM milaa| phira bhI Arthika hala hojAne para bhI paNDitajI meM vahI santoSavRtti ve saM0 1913 se pUrva yA pazcAtvartI ho sakatI haiN| Apake apane usI rUpameM dIkha rahI thii| jo sadRSTi vivekIjana TIkA granthoMkI bhASA purAnI hindI hai| usameM braja bhASA hote hai unakI paravastumeM mamatA nahIM hotI, ve karmodayase kA to asara hai hii| prApta vastumeM hI santoSa rakhate haiM / para padArthomeM kata va buddhi haTane para tajjanita ahaMkAra mamakAra bhI una para apanA antima jIvana prabhAva aMkita karane meM samartha nahIM ho pAte / prastu, mApane ____ kahA jAtA hai ki paNDitajIko apane antima jIvanameM kitanI avasthAmeM kaba aura kahAM se deva-loka prApta kiyA, mAthika hInatAkA kaSTa sahana karanA par3A thA, kyoMki lakSmI yaha kucha jJAta nahIM ho sakA / para saMbhavataH unakA aMtima aura vidyA kA paraspara vaira hai, nIti bhI aisI hI hai ki jIvana pratApagar3hameM hI samApta huA hai / isakA koI nizciA paNDitajana nirdhana hote haiM / hAM, isake pratikUla kucha apa- kAraNa jJAta nahIM ho sakA, hone para use prakaTa kiyA vAda bhI dekhaneko milate haiN| paNDita jI jahAM vivekI ye, jaaygaa| zrI saMtarAma bI0 e0 kI 'sumAgadhA' (le0-munIndra kumAra jaina, e0 e0, je0 DI0, dillI) avantikAke maI 1956 ke aMkameM zrI santarAma bI0 hokara dhArmika upadezoMke liye unakI zaraNameM A jAte the| e. kI 'sumAgadhA' nAmaka kahAnI prakAzita huI hai| kahAnI kintu dharma-dveSakI paTTI aAMkhoM para bAMdhakara lemkhakane jisa ko par3hakara maiM stabdha-sA raha gayA : mujhe isa bAtakA kheda prakAra Age jaina sAdhuoMkA varNana kiyA hai vaha isa prakAra huA ki isa kahAnIke lekhaka zrI santarAma bI. e. jaise hai-'digambara-bhikSugaNane dhanavatIke bhojya-sambhArakAryakI vayovRddha vyakti haiM aura sAtha hI yaha avantikA jaisI ucca- vyaya kathA jAnakara sadala-bala sumAgadhAke zvasura-bhavanameM koTikI sAhityika patrikAmeM prakAzita huI hai| maiM samajhatA Agamana kiyaa| naMge sAdhu jaTAjUTajArI, bhasma vibhUSita hU~ ki zrI sudhAMzujIne kAryameM adhika vyasta rahaneke kAraNa evaM vikaTavadana the| dambhake kAraNa, unake badana bhayaMkara binA dekhe hI isa prakArakI kaTa-vacanoM aura dhArmika mata- pratIta ho rahe the aura mukha tathA catuse krodha-bhAva suspaSTa bhedoMse bharI racanA apanI patrikAmeM prakAzita kara dI hai| maiM pratibhAsita ho rahA thaa..."| isa viSayameM adhika na likhakara isa kahAnI aura isameM lekhakakI jAnakArIke liye meM yahAM para kucha moTI-moTI varNita khedajanaka aura dharmAndha pApoMkA hI uttara yahAM bAteM batA denA cAhatA huuN| pahalI to yaha ki digambara denA cAhatA huuN| sAdhu nyautA dene para kisIke ghara jAkara bhojana nahIM krte| zrI santarAma likhate haiM-'jagata pUjya bhagavAna jina dUsarI bAta yaha hai ki nagna veSadhArI hone para bhI vaha jaTA(jainadharma pravartaka) mere gRhameM prAgamana kareMge-lekhakakA jUTa dhAraNa nahIM karate, na hI vaha zarIra para bhasma yA rAkha prAzaya 'jina' zabdako likhanese aura sAtha hI koSTakameM malate haiM, sAtha hI jaina sAdhuoMse adhika zAnti kisI meM jaina dharma pravartaka doharAnese bhagavAna mahAvIrakI mudrA anya matake sAdhuoMke mukha para nahIM dikhAI de sakatI / kI ora hai| bhagavAna mahAvIrakI mudrA aura veSa jahAM isaliye unako dambhI aura bhayaMkara badanavAlA kaha kara taka saba loga jAnate hai bahuta hI saumya aura lekhakane apanI vizeSa buddhikA hI paricaya diyA hai| cintAkarSaka thii| unake darzanoMse prANI mAtra AkarSita zAyada isa kahAnIko likhanese pahale hI lekhakake Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .18] anekAnta [varSa 14 hRdayameM jainoMke prati ISakI bhAvanA prajvalita ho cukI thI sinI mahilAe inako dekhakara lajjita nahIM hotI / ina kyoMki Age calakara vaha phira nindanIya zabdoMmeM likhane jaise durjanoMke prati yadi bhakti rakhate haiM, to kahanA par3egA haiM-'ina saba nirlajla, nagna, mAMsa-bhakSaNake abhyAsa se bhaise ki hamane ayogya pAna ko bhakti samarpita kI hai| yaha vaisA kI bhAMti sthUlakAya hue sanyAsiyoMko dekhane hI sumAgadhA niyama hai ? jo vyakti bhojanakA tyAga nahIM kara sakatA, turanta vastrase apane mukhako AcchAdita kara vimarzabhAvase vaha vastrakA tyAga kaise karatA hai| ina pazuoMkI jisa deza lauTa gaI...' meM pUjA hotI hai vaha deza parityAjya hai|' aisA mAlUma hotA hai ki vRndAvasthAke kAraNa zrI isa viSayameM to itanA hI kahanA ucita hai ki saMtarAma santarAmakI buddhimeM vikAra utpanna ho gayA hai / kyoMki jaise lekhakoM ko jo anya sampradAyake sAdhuoMke prati zrRMgahIna unhoMne jaina sAdhuoMke liye nirlaja aura mAMsa-bhakSaNake pazuoM jaise vizeSaNoMkA prayoga karate haiN| apanI viSailI abhyAsI Adi zabdoMkA prayoga kiyA hai| isa viSayoM meM racanAtroMse hindI sAhityako gaMdA karanese acchA to yaha unase pUchatA hU~ ki yadi nirlajatAkA udAharaNa dekhanA hai hai ki yA to vaha kisI dharma vizeSake pracAraka banakara sTeja to zaiva mandiroM aura mahanta tathA pujAriyoMkI rAsa-lIlAmeM para jAkara apanI besurI AvAja sunAyeM yA avaMtikA jaisI dekho| jo sAdhU saMsAra chor3a cuke haiM ve yadi vastrakA tyAga patrikA kA prAzraya chor3akara kisI bAjArU patrikAmeM aise lekha karate haiM to kyA burA hai| kyA hindU dharmameM bAbAjIkI likhe / merI samajhameM nahIM pAtA ki kisa prakAra eka vidvAn laMgoTI vAlI kahAvata prasiddha nahIM hai ? jaba laMgoTIko lekhaka dUsare dharmako binA jAne itanI nimna bhASAmeM usakA cUhoMse bacAneke liye bAbAjIko sArI gRhasthI pAlanI par3I apamAna kara sakatA hai / unheM jAnanA cAhie ki:thii| lekhakake mArga-darzanake liye meM yahAM para jaina muniyoMka pRthvIzilAtRNamaye zayanaM prakurvana viSayameM do saMskRta zlokoMkA varNana karatA hU~: - yaH svAtmasaukhyapaTite svapade sadA va // tanovirako jhupavAsapUrva locaM dvitIyAdikamAsa eva / jAgraMstathA sukhakare'khilavizvakArye / gupto'sti zAntinilaye sa tiH prapUjyaH // kurvansadA yAcanadoSamuktastiSThennije yaH sa ca vadya sAdhuH // -jo munirAja pRthvIpara, vA ghAsa phUpakI zayyA para zayana karate hai AmAko mokSarUpa sukha dene vAle samasta -jo munirAja yAcanAdoSase rahita hokara aura zarIrase kAryoM meM sadAkAla jagate hue aura zAMtika paramasthAna aise virakta hokara upavAsapUrvaka dusare tIsare vA cauthe mahIne meM apane zrAtmAmeM lIna hue jo munirAja apane prAtmAke anaMta sadA kezalauMca karate haiM aura sadA kAla apane AtmAmeM lIna rahate haiM aise sAdhu vaMdanIya sAdhu kahalAte haiM / sugvasvarUpa zuddha zrA-mAmeM sadA kAla zayana karate rahate haiM aise ve munirAja sadA kAla pUjya mAne jAte haiN| prAdAya vastrarahita jinazuddhaligaM yAvadalaM mama tanau pravihAya lobha kurvana rati nijapade vasukhe sadA vH| sthitvA karomi nijpaanniputte'lpbhukti| loke zazova vimalazcalatoha zAntyai / sthAnatrike'tivimale nijazuddhabhAvaM sAdhunamAmi sakalendriyAnna vikAram // -jo munirAja saba prakAraka vastroMkA nyAgakara bhagavAn dhyAyan sa eSa kathitaH sthitmuktsaadhuH|| jinendra devake zuddha, liMgako dhAraNa kara apanI prAmAmeM vA -mere zarIrameM jabataka bala hai taba taka maiM lobhako pAtmajanya sukhameM lIna rahate haiM aura samasta maMmArameM zAMti chor3akara tathA khar3e hokara apane karapAtrameM thor3A sA bhojana sthApanA karate hue candramAke samAna nirmala zravasthA dhAraNa karUMgA, tathA vaha bhI tInoM sthAnoM kI zuddhi hone para kara vihAra karate haiM aise samasta indriyoMke vikAroM rahita una karU~gA aura usa samaya bhI apane prAnmAke zuddha svarUpakA sAdhuoM ko maiM namaskAra karatA huuN| ciMtana karatA rahUMgA / isa prakAra pratijJA karanevAle sAdhuoM ke Age calakara santarAma likhate haiM-'yadi ye loga sAdhu sthitibhojana nAmakA uttama guNa hotA hai| haiM to phira asAdhu kauna hai ? ye sakala zRMgahIna pazu apane dRgbodhavRttamamatAdivivarddhanArtha / hameM bhojana karate haiN| ye manuSya nahIM hai| isalie puravA- kRrvan yathoktasamaye ca kilaikamukti / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakhana varSa 14] sampAdakIya noTa [16. lIno'sthi yo hayanusamaH sa munizca vNdyH|| aisA varNana kevala tilasmI upanyAsoM meM hI zobhA detA ve munirAja apane samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra hai| kyoMki bauddha sAhitya meM to prAmANika rUpase kisI bhI aura samatA zrAdi guNoMkI vRddhike liye zAstroMmeM kahe sAdhUne zUnya mArgase vicaraNa kiyA nhiiN| hAM yadi lekhaka hae niyata samaya para eka hI bAra AhAra lete haiN| ve kI buddhi isa kAryako sambhava banA de to aisA ho sakatA hai| munirAja sUryodaya se tIna ghar3I taka grAhAra nahIM lene, sUrya isIprakAra"divya-zakri saMpanna bhikSugaNa koI kanakaasta hone ke tIna ghar3I pahale taka prAhArase nibaTa lete padma para pArohaNa kara saurabha vistAra karate-karate Agamana haiM aura madhyakAlameM sAmAyikakA samaya chor3a dete haiN| karane lge| zeSa kisI eka hI samayameM AhAra lene haiN| tathA parama pavitra lekhaka ne aisA bauddha sAdhunoMke sambandha meM likhA hai, aise apane pAramAke zuddha svarUpameM lIna rahate haiN| aise ve mujhe isa para aura bhI adhika tarasa AtA hai| nispRha aura mura upamArahita muni vaMdanIya gine jAte haiN| nirvikAra bauddha sAdhuoMko bhI sampadAzAlI aura jAvUkI yadi itane meM bhI santarAmajI kI yaha samajhameM nahIM zakri vAle batAkara lekhakane apanI buddhikA hI camatkAra AtA ki kyoM bhAratakI 20 lAkha janatA jainadharmaka prati dikhAyA hai| zraddhA rakhatI hai aura kyoM buddhadharmase hajAroM varSa pahale merI samajha meM nahIM pAtA yadi lekhakakA uddezya kevala prArambha honese Aja hajAroM varSa bAda taka jainadharma aura eka kahAnI hI likhanA thA to pRSTa 466 para bauddhadharmake upake siddhAMta bhAratameM jIvita haiM to hama unakI buddhi para sambadharma vyAkhyAna danakA kyA artha haiN| isase pUrNatayA kevala kheda prakaTa kara sakate haiN| sAtha hI hama unheM mitravat prakaTa hotA hai ki lekhakane kahAnIko kahAnIkArake dRSTikoNa salAha dete haiM ki jisa deza meM cAritracakravartI zrAcArya zAMti- se nahIM balki dharmadveSa phailAne aura apane manakI nimna havasa yAnamA ho vaha deza parityAjya ko zabdoM meM vyakta karanekI icchAsa hI yaha truTipUrNa bhrAmaka nahIM hai balki pUjane yogya hai| aura apavAdI lekha likhA hai| dharmadveSakI dRSTi se hI nahIM kintu aitihAsika dRSTise maiM avatikAke pAThakoMke sAtha-sAtha sampAdaka-maMDalakA bhI maiM maMtarAmajI ko yaha batAnA cAhatA hai ki unhoMne dhyAna bhI isa zrora dilAnA cAhatA hUM ki yadi vAstava meM vaha jaisA likhA hai...jo saphala bhikSugaNa prabhAvazAlI haiM aura eka vizuddha sAhityika patrikA kA hI saMcAlana karanA cAhate zUnya mArgasa vicaraNa kara sakate haiM kevala unhIMko nimaMtraNa haiM to isa prakArake lekhAMko jinase kisI dharma para AkSepa -zlAkA-patra pradAna karA / phailAnekA avasara mile kadApi apanI patrikAmeM sthAna na deN| sampAdakIya noTa isa lekhaka lekhakane santarAmajIkI jisa bhArI bhUlakA digdarzana karAyA hai vaha nissandeha akSamya bhUla hai| kahAnIke zabdoMko par3hanasa spaSTa jJAta hotA hai ki santarAmajIne jainadharma aura usake mAdhuoM para ghRNita, nindya evaM asatya pAkSepa kara apanI kutsita manovRttikA paricaya diyA hai| ukta TippaNI likhanaka pazcAt hAla hI ke jaina gajaTa aMka 35 meM zrApakA prakAzita kSamAyAcanA patra dekhane meM pAyA / jo isa prakAra hai: 'sumAgadhA' kahAnIke lekhakakA kSamA yAcanA patra priya zrI pATanIjI, Apake vakIla 'zrIzivanArAyana zaMkara dvArA bhejA huA zrApakA noTima milA, paTanAkI mAsika patrikA 'avaMtikA' ke maI aMka meM prakAzita 'sumAgavA' zIrSaka mere legva se aApako aura kaI anya digambara jaina sampradAyake bhAiyoM ko duHkha huA, isakA mujhe bar3A kheda hai / maiM Apako vizvAsa dilAnA cAhatA hU~ ki maiMne yaha lekha kisI durbhAvanAse prerita hokara nahIM likhA / isameM merA uddezya kisI mahApuruSako badanAma karanA yA usake anuyAiyoMkI bhAvanAoMko Thesa pahuMcAnA bilkula nahIM thaa| unake prati svabhAvataH vahI mere mana meM sanmAna aura zrAdara buddhi hai| Apa logoM ko mere lekha se jo kaSTa huaA hai usakA mujhe bar3A kheda hai / bhagavAna mahAvIra kSamA ke avatAra the, Apa apane ko unakA anuyAyI mAnate haiM isaliye mujhe pUrNa AzA hai ki Apa bhI isa bhUlake liye kSamA krdeNge| maiMne Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.] anekAnta [ varSa 14 'avaMtikA' ke sampAdakako bhI isa anajAnese honevAlI bhUla ke liye kheda prakAzita kara dene ke liye likha diyA hai| ApakA santarAma ukta kSamA patrameM lekhakane kahIM bhI apanI bhUlako spaSTa svIkAra nahIM kiyA hai| aura na yahI batalAyA gayA hai ki mujhase kahAM aura kina kina zabdoMkI bhUla haI hai| patra meM unakA koI saMketa nahIM kiyA gyaa| aura na unakA yathA sthAna parimArjana karanekA hI prayatna kiyA gayA hai| aisI sthitimeM kSamA yAcanA patrakA koI mahatva nahIM hai jaba taka ki lekhaka kI buddhikA sudhAra nahIM ho jAtA, aura kahAnI meM prayukta hue aziSTa evaM abhadra zabdoMko jo jaina muniyoMkI ghora nindAke sUcaka haiM aura jo jaina samAjake hRdayako utpIr3ita karate haiM ve, anajAnemeM nahIM likhe gye| kintu jAna bUjha kara prayukta kiye gae haiN| aisI sthitimeM lekhaka jaba taka unakA ucita pratIkAra apanI kahAnI meM nahIM karatA, aura na unakI jagaha para dUsare sundara zabdoMko aMkita karanekI yojanA hI prastuta karatA hai / taba taka lekhakakA kSamA. yAcanA patra kucha artha nahIM rkhtaa| vaha to golamAla karane jaisI bAta hai| prAzA hai sumAgadhA kahAnIke lekhaka apanI bhUla kAra karate hue kahAnImeM prayukta aziSTa evaM abhadra aMzoMkA parimArjana karate hue unakA sudhAra prakaTa kreNge| anyathA hameM ucita pratikArake liye bAdhya honA pdd'egaa| santa-vicAra [paM0 bhAgacandrajI] santa nirantara cintata aise, AtamarUpa avAdhita jJAnI // rogAdika to dehAzrita haiM, inata hota na merI hAnI / dahana dahata jyoM dahana na tadagata, gagana dahana tAkI vidhi ThAnI // 1 // varaNadika vikAra pudgala ke, inameM nahiM caitanya nizAnI / yadyapi eka kSetra avagAhI, tadyapi lakSaNa bhinna pichAnI // 1 // maiM sarvAMga pUrNa jJAyaka rasa, lavaNa khillavata lIlA ThAnI / milau nirAkula svAda na yAvata, tAvata paraparanati hita mAnI // 3 // bhAgacandra niradvandva nirAmaya, mUrati nizcala siddha samAnI / nita akalaMka avaMka zaMka vina, nirmala paMkavinA jimi pAnI // 4 // santa nirantara ci.......... koppalake zilAlekha (zrI paM0 balabhadra jI jaina) bhAratIya sAhityameM koppam yA kopaNakA aneka sthaloM purase AgneyakoNa meM 30mIla dUra hai aura kRSNAnadIke taTa para para ullekha milatA hai / yaha nagara svIM zatAbdImeM suprasiddha sthita hai / unhoMne apanA yaha mata eka tAmila zilAlekhake tIrtha thA aura eka mahAnagarake rUpameM isakI cAroM ora AdhAra para banAyA hai| usa zilAlekhameM do pada pAye haiMkhyAti thii| zatAbdiyoM taka yaha jainadharmakA prasiddha kendra noTa-isa lekha ke likhanemeM mujhe The Kannad rhaa| isa nagarake sambandhameM Adhunika vidvAnoMmeM kAphI mata- inscsptins of Kopbal by Mr. C. R. Kai bheda pAye jAte haiN| DaoN. phlITa Adi purAtatvavettA vidvAnoMke SmaMa Cearta se bahuta sahAyatA milI hai| isake matase yaha sthAna khidrApura yA khedApura honA cAhiye, jo kolhA- 'liye maiM unakA AbhArI huuN| --Kristam Chartu Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 15] koppalake zilAlekha [21 (1) sepya ma-tIrtha (bar3A tIrtha) aura (2) perani- kisI samayameM eka samRddha nagara thA aura isake mahatvane garaI (mahAnadIkA ttt)| ina do padoMkI dRpTise DaoN. maurya samrATa azokakA bhI dhyAna isakI ora AkarSita parla Take matAnusAra vidrApura hI koppam ho sakatA hai| kyoMki kiyA thaa| isake Asa-pAsameM kucha aise samAdhisthala tathA yahAM kopezvarakA prAcIna mandira bhI hai aura yaha kRSNAnadI. dUsarI purAtana cIjeM milatI haiM, jinakA sambandha unake ke taTa para bhI avasthita hai| nAmoMke kAraNa mauryakAla yA maurya zAsakoMse jor3A jAtA kintu Adhunika purAtatvavettA vidvAnoMkI sammatimeM yaha hai| yadi aitihAsika tathyakA isa mAnyatAmeM thor3Akoppam khidrApura na hokara koppala yA kopavala ho sakatA sA bhI leza ho to nizcaya hI kopaplakA purAtatva pAjase hai| unakI yaha sammati kucha adhika Thosa pramANoM para 22 sau varSa pahale taka pahu~ca jAtA hai aura isa prakAra yaha AdhArita pratIta hotI hai| eka to yaha ki koppamake mAna liyA jA sakatA hai ki koppala prAgaitihAsika kAlase sambandhameM eka jo yaha pada pAyA hai perAru arthAt yaha nagara dakSiNakA atyanta mahatvapUrNa sthAna rahA hai| yaha nizcita mahAnadIke taTa para avasthita thA / kintu yaha mahAnadI rUpase eka mahAnagara aura mahAtIrtha yA Adi tIrtha thaa| kRSNA yA tugabhadrA na hokara hirehalla honI cAhiye, jisakA yahAM kacha zilAlekha diye jA rahe haiM, jo mUlataH kanar3I svayaM artha hai mahAnadI, jisake dAyeM taTa para yaha koppala meM haiN| inase jaina itihAsa kI kaI mahatvapUrNa bAtoM para nagara bamA huA hai| dUsare koppamke sAtha eka aitihAsika prakAza par3atA hai| ghaTanAkA bhI sambandha rahA hai| vahAM para cola aura cAlukyoMkA zilAlekha naM. 1 prasiddha yuddha huA thaa| isa dRSTise bhI koppala hI vaha yaha lekha candravaNDo zilApara khudA huA hai| isameM sthAna ho sakatA hai| yahAM purAtatvakI sAmagrI cAroM ora samRddha kopaNake candrasenadevake ziSya gurugala bhaNDayyakI bikharI par3I hai, jisase usakI prAcInatA asaMdigdha ho jAtI niSadhikAkA ullekha hai| saMbhavataH yaha zilAlekha IsAkI hai / kucha zAstrIya pramANa bhI isa sambandhameM mile haiM jo atyanta rocaka hai / 'cAmuNDarAyapurANa' aura kavi rakSake 13vIM zatAbdIkA hai / zilAlekha isa prakAra hai'ajita purANa meM kopaNakA ullekha pAyA hai| usa ullekhake (1) zrI kopyanaDa anusAra kopaNa kisI pahAr3Ike nikaTa basA huaA thA aura (2) candrasena deva nagarameM 772 vasatiyAM (mandira) thiiN| yaha bAta bhI (3) ra guDa guru gala koppala yA kopavalaka hI pakSameM adhika saMgata jAna par3atI hai| (4) bhaNDa (yya) na nikyoMki kopavalaka nikaTa indraphilA yA arjunazilA nAmaka (1) viddhi eka choTI sI pahAr3I hai| yahAM kucha zilAlekha bhI mile zilAlekha naM. 2 haiM jinameM kopavalaka vibhinna mandiroMke liye bhUmi-dAnakA yaha zilAlekha bhI pUrva zilAlekhakI taraha candravaNDI nirdeza hai| ina saba pramANoMse yaha mAnanemeM koI Apatti zilApara utkIrNa hai| isa para zaka saM0 803 par3A huA nahIM honI cAhiye ki kopaja yA kopavala hI vAstavameM hai| isameM likhA huA hai ki kundakunda zAkhAke eka caTTa gaDha aitihAsika kopaNa hai| bhaTTArakake ziSya suprasiddha sarvanandI bhaTTAraka yahA~ pAkara koppala hiretallake bAyeM taTa para basA huA hai / yaha virAje, isa grAmakA unhoMne bar3A upakAra kiyaa| isa pavitra tujhamadA nadIkI eka sahAyaka nadI hai / isake bhAsapAsa bhUmi para unhoMne bahuta samaya taka tapasyA kI aura antameM samrATa azokake kaI zilAlekha milate haiM, jisase isa yahIM unhoMne samAdhimaraNa kiyA / nagarakA aitihAsika mahatva bahuta bar3ha jAtA hai| svayaM koppala* hama zilAlegbakI ullekhanIya bAta yaha hai ki isameM ke upanagara vimaTha aura palkiguNDu meM aise do zilAlekha parvakI cAra paMniyA~ kanaDI gadya meM haiM aura antima do paMkriyA~ mile haiN| isI taraha koppalase 14 mIla dUra maskImeM aura saMskRtake prAryAchanda meM haiN| zilAlekha isa prakAra haipUrvakI ora 14 mIla dUra irrAguDImeM bhI azokake zilA. -svasti zrIzaka varSa aiNTu-nura murAneya varSalekha milate haiM / inase aisA pratIta hotA hai ki koppala 2-daNDa kundakundAntrayaDa ika cahugaDa-bhaTTArara ziSyara Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta . [ varSa 14 3-zrI sarvanandi bhaTTArara-illa ilaDu (u) egana khaDgAsana pratimA hai. jinake sirake upara tIna chatra haiM / usa tIrthakkama upakA thAleke donoM ora ur3atI huI morapicchI hai| zilAlekhakI 4-pala-kalana-tapaMgeyadu sanyAsanana nontu muDipiDara nakala isa prakAra hai5-anavarata zAstra dAna pravimala-caritra-jala 1-zrImacchAyA-candranAtha svAmI"nA (tha) dhAraizcitram 2-zrImahe vendrakIrti bhaTTArakarA6-durita nidAgha vighaTam kuryAt zrI sarvanandIndraH 3-vara priya zipya raha vardhamAnadevaka niDDisidharU maMgalam zilAlekha naM06 artha-samRddha zaka saMvat 803 meM kundakundAnvayI eka yaha zilAlekha palkiguDDu pahAr3I para azokake zilAbahugaDa bhaSTArakake vikhyAta zipya sarvanandi bhaTTArakane yahA~ bala lekhake bilkula nikaTa khudA hunA hai| isameM yaha batAyA hai padhArakara, isa nagara aura isa pavitra bhUmi (tIrtha)kA mahAn ya)kA mahAn ki parasA ne yahAM para pajya jaTAsiMhanandI prAcAryake caraNa upakArakara, bahuta kAlataka yahA~ tapazcaraNakara saMnyAsa maraNa sthApita kiye the / zilAlekhake Upara dAI ora prAcArya kiyaa| mahArAjake caraNa aMkita haiN| inakA samaya lagabhaga 7vIM zrI sarvanandIndra apane anavarata zAstradAna aura vizuddha zatAbdI hai| zilAlekhakA bAI orakA bhAga isa prakAra cAritrake dvArA pApoMke AtApako dUra kareM aura maMgala kreN| par3hA gayA haizilAlekha naM. 3 1-jaTAsiMhanandi prAcArya pAdava yaha zilAlekha pUrvake do lekhoM kI taraha candravaNDI para 2-ca (m) vayyam piDoma khudA huA hai / isameM zrI apyaesana ajala / isase Age zilAlekha naM07 kA bhAga spaSTa nahIM par3hA jAtA / isameM jisa vyaknikI carcA yaha zilAlekha palkiguDDu pahADI kI dakSiNa guphAkI hai, usakA sambandha 6vIM zatAbdI se hai| chatameM khudA huA hai| isakA sambandha (pazcimI cAlukya. zilAlekha naM04 vaMzI) vikramAditya narezase hai / zilAlekhasaM pratIta hotA hai yaha lekha bhI candrabaNDI caTTAna para hai| isameM mUlasaMghake ki yaha vikramAditya paMcama thA (man 1006 se 1017) / senagaNAnvayI bhahArakake bhakta, coka voDeyanaki seTrike putra / isameM isa bAtakA ullekha hai ki supasiddha zrAcArya siMhanaMdi tammADigalane eka mAsa paryanta iMginImaraNa dhAraNa kiyA padanasvAmI pAyaphalakI niSadhikA kA ullekha hai| yaha terahavIM zatAbdI kA hai| zilAlekha isa prakAra hai aura isa samayameM zrI siMhanandI anna, matimAgara anna, naralokamitra aura brahmacArI atnane unakI vaiyAvRtya kii| 1-zrImat mUla saMghaDa svAmI kumArane isa avadhimeM jina-vimbakI pUjA kii| 2-senagaNa"(da) va bhaTTAra siMhananyAcAryake samAdhikaraNake pazcAt kalyANakIrtine jaina 3-- vara (guDa) (co)ka-vo zAsana calAyA / inakA sambandha bicchukuNDekI nAgadeva4-Deyanaki seTiya maga yasadi se thA aura yaha dezika gaNa aura kundakundAnvayake the 5-pahana svAmI pAya (ka) aura inhoMne cAndrAyaNa jese vrata kiye the| unakI dezanAse 6-(sa)na niSadhi anekoMne karma kSaya kiye (1) unake pazcAt iNDolIke ravizilAlekha naM. 5 candrAcArya prAcArya-padapara zrAmIna hue| unake ziSyoMmeM yaha zilAlekha parikaguNDuke pazcimameM caMdobedAra eka guNasAgara munipati, guNacandra-munIndra, abhayanandI munIndra cahAnake nIce utkIrNa hai| isase mAlUma par3atA hai ki yahA~ mAghanandI, jinakI khyAti gaNadIpakake rUpameM thI, the| para devendrakIrti bharakake priya ziSya vardhamAnadevane chAyA- isa lekhase yaha bhI patA calatA hai ki muni kalyANa candranAtha svAmI kI eka pratimA utkIrNa karAI thI yaha lekha kIrtine usI sthAna para eka jina caityakA nirmANa karAyA prahArahavIM zatAbdIkA pratIta hotA hai| isa zilAlekhake thA, jahAM siMhanandhAcAryane kaThora tapa kiyA aura nidhanako bilkula nikaTa bAI ora eka mAlemeM eka jainasAdhukI prAza hue the| unhoMne vigyakuNDI prAmameM zAntinAtha bhagavAn Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaSa 14 koppalake zilAlekha mahA kI pratimA virAjamAna kraaii| isa lekhakA jo bhAga kanar3I zilAlekha isa prakAra haimeM hai, vaha chandobabU hai / prathama do aura antima tIna pAda - zubha mastu svasti zrI jayAbhyudaya-zA. kANDa chanda meM haiM aura tIsarA zArdUlavikrIr3itameM hai| 2-livAhana zaka varSa 1143 neya vRSa zilAlekha isa prakAra hai 3-saMvatsaraDa vaizAkha su 1 lu zrImanma1-svasti zrI vikramAdityana prathama-rAjyaDaNDu zrI 4-hArAjAdhirAja rAja-paramezvara zrI vIra kRSNamihanandI-tammADigala iMginImara (n)m| 5-rAya-mahArAyaru pRthvI-rAjyam geyuttama yirakunu 2-oMDu TiMgalim sAdhisiDora zrI siMhanandI-amAnu 6.-bhaNDAraDa anyArasayyanavara makkalu bhaNDAraDa timma(m) matisAgara amAnum naralo 7-(pyA) navasa kopanaDa cena-kezavadevarige samarpa3-kAmitrAnuma brahmacAri-amAnum nalavAruma vinayam siDaDa prA. (ge) yaDora svA (mi) kumArAnu 8-maDa dharma-zAsanaDa kramaventeNDare nAmage kRSNarAya 4-posaTu jinavimbamama pUjise Didijarva-vicchukuNDeyola nirisi jAgaka-iseliDAnAgadevana vasadiya ka -rAyaru nAyakatanake pAlisiDa kopanaDa sIme-aolaga5-lyANakIrti kIrtise nontam ima gahanamo niri 10-Na hiriya (siNDo) gI grAmavaNu devara amRtayAdi sidAna aMgauttaMga adriyamege siMhanandyAcAryama vaNDa-iMginimara 11-raMga-vaibhoga mAsotsava muntaDa devara sevage hiriya-Nam geyaDoDA saMgaDe kalyANakIti jinazAsanamama 12-siNDogiya-grAmavaNu samarpi sidevagi asieDomoDala-indintaalavaTTa desiga-gaNa-zrIkauNDa gAya-grAkuNDAnvayA 13-make avara ovaru tappiDa varu tamma mAtR pitR -spadam-AcAryara varya-cImara anagha cAndrAyaNAdhIuro galannu vArANapoDava-iladanta-abari (m) vAlikke palarUm 14-siyallivadheya maDiDa paTakakke hohAru sahasra 8-karma-kSayaMgeDAra-arudAne mbayembAli kiTa sanDA kapileyaravicandrA-cAryara iNDoliyola guNa 15-nu vadheya maDiDa paTa (ka) ke hohAru im () -sAgara munipatigala guNacandra munIndrara, abhayandi ko siNDogiya. munIndra-gaNadIpakara-inisiDa mAdhanandigala 16-grAmaDa dharma zAsana negAla DAra iravarum kra 17-se 21 pakri takake akSara par3he nahIM jAsake haiN| 10-maDiNDam kaDu-tApam iMginI-maraNaDola- proDAlam zilekha naM. 1 tave noNTu siMhanandyAcAryara mUDi piDeDe (yola) yaha zilAlekha ekana mUrtike siMhAsanake nIce khudA ve dAm pAdedire mADikhI jinendra caityAlayamam hamA hai| yaha mUrti koppalameM milI thI aura aba navAba11-atizayaDe zAntinAthana pratiSTheyam viccha kuNDI sAlAragaMjake saMgrahAlayameM surura nagarameM hai zrI narasiMhAcAryake yola maDi mahonnama dharma kAryaDim vasumati yola matase yaha mUrti koppalake caturvizati tIrthakara vasatimeM kalyANakIrti-munipara negAlaDAra milI hai| zilAlekha naM08 isa zilAlekhake anusAra vopana, jo immebhara pRthvI yaha zilAlekha prAmake veMkaTeza-guDImeM khar3e zilAkhaNDa gaur3a se utpanna huA thA aura samRddhakopaNatIrthakI usakI para utkIrNa hai| isakA sambandha vijayanagara-nareza kRSNadeva. priyabhalI mAlavve, jo suprasiddha rAyarAjaguru maNDalAcArya rAyase hai| isameM bhaNDaraDa apyAra sayyake putra bhaNDAraDa mAghanandI siddhAnta cakravartIkI priya zipyA thI, ina donoMne timmappayya dvArA diye hiriya sinDogI grAma (jo kopaNa kaI dhArmika anuSThAnoMke sampanna honeke avasarapara caubIsa kI momAmeM sthita hai)ke dAnakA ullekha hai| tIrthakaroMkI pratimA madanadaNDa nAmaka dvArA nirmita vasatike isa lekhameM zaka saM0 1443 vRSa vaizAkha zu. hai| lie samarpita kii| yaha vasati mUlasaMghake deziyagaNase Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] anekAnta [varNa 14 sambandhita thii| una paMcameSThiyoMkA rUpa hai| isameM kevala arhanta parameSThIke isa cauvIsImeM mUla nAyaka pratimA bha. pArzvanAthakI sira para chatra suzobhita hai kintu yahAM catuvizati tIrthakara hai aura prabhAmaNDala neIsa tIrthaMkaroMke cAroM ora bahuta sAdhA- pratimAkI taraha chatramaya nahIM hai| raNa hI hai| nIce kI ora dharaNendra aura padmAvatIkI vedImeM siddhacakra bhI prApta huA hai, jo vargAkAra pItala mUrtiyAM haiN| kA hai / isameM bhAgekI ora jala nikalaneke lie eka zilAlekha isa prakAra haiM nalikA hai| isakA madhya bhAga paTekA puSpakI bhAMti mur3A svasti zrI mUlamaMgha dezIya gaNaDa madana-daNDa nAyaka huA hai aura aSTakoNakA hai| madhyameM aura ekA ravartI maDisiDA va (madi) ge-rA cAra koNoM para laghu pratimAeM aMkita haiM / madhyameM arhantadeva 2-ya-rAjaguru maNDalAcAryarappA zrImad mAghanandI. virAjamAna haiM pRSTakoNa para siddha dAMI ora AcArya, bAMI ora siddhAnta cakravarti galapi (ya guDagalu) zrI kopnn| sAdhu aura sAmanekI pora upAdhyAya parameSThI AsIna haiN| ___ tIthaMDa immeyara (prithvI) gaudAna priyAMgane mAlavege isa golAkArameM bIca-bIcake bace hue cAra koNoMmeM siddha puTida suputrAru vopana-tama"ja. bhagavAna bAI pora tapa, dAI ora darzana, upAdhyAyakI -li-mukyavanI i (ja) noMpiMgeyu caubIsa tIrthakara bAMI ora cAritra aura dAMI ora jJAna hai / ina paMcaparamemaDisI koTaru maMgala mahA zrI zrI zrI pThiyoMke zrAdi adaroMse banatA hai| kArameM jisa prakAra zilAlekha naM0 10 pAMca pratimAoMkA pratinidhitva hai| usI prakAra paMcatIrtha nAmaka jaina pajAmeM bhI inhIM paMcaparameSThiyoMkA pratinidhitva yaha zilA lekha bhI koppalameM prApta eka jaina pratimAke hotA hai / jainoMkI pajAmeM eka aura bAta sAmAnyatama pAI siMhAsanameM khudA huA hai| yaha pranimA bhI navAba mAlAra jAtI hai ki caubIsa tIrthakaroMkA pratinidhitva saMgamarmarake jaMgake saMgrahAlayameM hai| canurvizapaTTa yA cauvistratameM mAna lete haiN| isa zilAlekhameM batAyA gayA hai ki yaha paMcaparameSThiyoM zilAlekha isa prakAra haikI pratimA acannamake putra devanA dvArA nirmita huI thii| 1-svasti zrI mUlasaMgha deziyagaNa pustaka gaccha iMgale yaha parambaraMga nAmaka rAjadhAnIke kulagiri senAvo the aura 2--zvaraDa bAlima mAdhavacandra bhaTTArakara guDDu zrImajo mUlamaMghake daziyagaNase sambandhita pustaka gacchakI 3-da-rAjadhAnI pattanama iraMbaroya kula (gira) senAvo iMgalezvara zAkhAka mAdhavacandra bhaTTArakake priya ziSya the, 4-va acanna (yavara) mAga devananu siddhacakraDa naunoMpi dhArmika anuSThAnoMke kAraNa yaha siddhacakraDa naumpI aura zru. zra tapaMcamI naumpI kahalAte the| ina anuSThAnoMkA vivaraNa 5-tapaMcamI-nompige maDisiDA paMca parameSThigala pravime zrI narasiMhAcAryane apanI riporTa meM isa prakAra diyA hai:- 6-maMgalam siddhacakra naumpI siddhoMke smaraNa rakkhA jAne vAlA eka vrata isa prakAra koppala ke ina zilA lekhoM se koppala yA hai aura a tapaMcamI naumpI eka vrata hai .. jo jaina zAstroMke kopavAla kI mahattA kA svayaM andAja lagA sakate haiN| prAzA upalakSameM jyeSTha zuklA paMcamIko rakkhA jAtA hai| hai vidvAna apanI navIna khojoMse ukta viSaya para prakAza isa mUrtimeM arhanta, siddha-prAcArya upAdhyAya aura sAdhu DAlanekA yatna kreNge| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta: zrImAna bAbu raghuvaradayAlajI jaina ema0 e0. elaela* bI. ___ karaulabAga, nyU dehalI 5. jinhoMne apane pUjya pitA zrI rAmadayAla jI. tathA pUjya mAtezvarI zrI camelIbAI jaina kI puNya smRti meM vIrasaMvAmandira, 21 dariyAgaMja, dillI ke nRtana bhavana kI tIsarI maMjila meM pUrva kI ora ke tInoM kamare banavAye haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamerake zAstra-maeDArase purAne sAhityakI khoja 1. __ (jugalakizora mukhtAra, 'yugavIra' ) ricaya-padyakA kramazaH eka sAtha diye haiM aura ajameravAle guTakemeM pahale anyatra darzana do padyoMko dekara bIcameM do padya anya diye haiM aura phira naM. 5 para ukta tRtIya padhaM diyA hai| bIcake do padya samantasvAmI samantabhadrake prAtma-paricaya viSayaka pahale do bhadrake zrAtma-paricayase sambandha nahIM rakhane / unameMse eka to hI padya milane the-eka 'pUrva pATaliputra-madhyanagare bherI mayA samantabhadrakI stutiko lie hue akalaMkadevakI aSTazatIkA tADitA' aura dUsarA 'kAMcyA nagnATako'ha' / tIsarA padya 'zrIvardhamAnamakalaMkamanindyavaMdya' nAmakA padya hai aura dUsarA Ajase koI bAraha varSa pahale svayambhUstotrakI prAcIna jinendrakI stutiko lie hue 'ye saMstutA vividhabhakapratiyoMkA anusandhAna karate samaya mujhe dillI paMcAyato samantabhadraH' nAmakA padya hai / madhyake ye donoM mandirake eka atijIrNa-zIrNa guTake parase upalabdha huA thA, padya ukra tRtIya zlokake anantara likhe jAne cAhiye jisapara maiMne 2 disambara san 1644 ko 'samantabhadrakA eka the kintu lekhakAdikI kisI bhalase ve madhyameM saMkalita ho aura paricaya padya' nAmaka lekha likhakara use anekAnta gaye haiN| do eka bhaleM isa tRtIya padyake likhane meM bhI huI haiN| ke 73 varSakI saMyukta kiraNa 3-4meM prakAzita kiyA thaa| jaise ki 'bhiSagahamaha' ke sthAna para bhiSagamahamahaM', 'mAMtrikA' usa padyasa svAmIjIka paricaya-viSayaka dasa vizeSaNa khAsa ke sthAna para 'maMtrikAH' aura 'middhamArasvatoha' kI jagaha taurase prakAza meM Aye the aura jo isa prakAra haiM-AcArya, 'siddhamArasvatoyaM' kA limvA jAnA / ye saba azuddhiyAM sAdhA2 kavi, 3 vAdirAT, paNDita(gamaka), 5 daivajJa (jyotirvid), raNatayA lekhakakI asAvadhAnIkA pariNAma jAna par3atI haiM aura 6 bhiSak (vaMdya), 7 mAntrika (mantra vizeSajJa), tAntrika isalie inheM koI vizeSa mahatva nahIM diyA jA sakatA(taMtra vizeSajJa), 6 aAjJAsiddha aura 10 siddhasArasvata / donoM pratiyoM meM tInoM padya eka hI haiN| vaha tRtIya padya isa prakAra hai:AcAryo'haM kavirahamahaM vAdirAda paNDito'haM antameM pAThakoMse nivedana hai ki yadi unheM prAcIna guTakoM zrAdikA svAdhyAya tathA avalokanAdi karate daivajJo'haM bhiSagahamahaM mAntrikastAntriko'ham / samaya samantabhadrake zrAmaparicaya-viSayaka ukta tRtIya padya rAjannasyAM jaladhivalayAmekhalAyAmilAyAmAjJAsiddhaH kimiti bahunA siddhasArasvato'ham / / yA ina tInoMke atirikta anya koI padya dRSTigocara ho to yaha padya bhI pUrvataH upalabdha do padyoMkI taraha kisI ' ve usase mujhe sUcita karanekI jarUra kRpA kreN| nagara-vizeSakI rAjasabhAmeM rAjAko lakSya karake kahA gayA hai| 2. samantabhadrakA bhAvI tIrthakaratva isa padyakI upalabdhi abhI taka dillI ke una zAstra-bhaMDArake mANikacanda-granthamAlAmeM prakAzita ratnakaraNDazrAvakAatirikta anya kahIMka bhI bhaNDAra Adise nahIM ho rahI thii| cArakI prastAvanAka sAtha svAmI samantabhadkA itihAsa likhate anyatra usakI khojake lie merA prayatna barAbara cAlU thaa| samaya maiMne 'bhAvI tIrthakaratva' nAmaka eka prakaraNa likhA thA harSakI bAta hai ki gata bhAdoM mAsameM ajamerake bar3Adhar3A aura usameM samantabhadrake bhaviSyamai tIrthakara honeke sUcaka paMcAyatI mandirake zAstra-bhaNDArakA nirIkSaNa karate hue eka pramANoMko saMkalita kiyA thA / una pramANoM meM eka prAcIna prAcIna guTake parase mujhe ukta padyakA dUsarI bAra darzana huaA gAthA bhI nimna prakArase thI:hai / yaha guTakA vi0 saM0 1607ke bhAdrapadamAsakI sudi ahaharI NavapaDihari cakkicaukkaM ca eya blbhho| navamIko likhA gayA hai aura isameM bhI una padya svayambhaH seriNaya samantabhaddo titthAyarA huMti NiyameNa // stotrake antameM diyA huA hai| donoM guTakoMkI isa viSayameM gata bhAdoM mAsameM upalabdha hue ajamerake paMcAyatI maMdiraitanI hI vizeSatA hai ki dillIvAle guTakemeM tInoM padya sthita zAre bhaNDArake eka guTakekA nirIkSaNa karate hue hAla Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] anekAnta [ varSa 14 meM mujhe eka dRsarI gAthA isI viSayakI aura milI hai| mUlasaMghake mukhya bheda cAra haiM-1 naMdi, 2deva, 3sena aura umameM bhI samantabhadrako bhAvI tIrthaMkaroMmeM parigaNita kiyA 4 siMha / naMdisaMghameM 'sarasvatI' aura 'pArijAta' nAmake do hai| vaha gAyA isa prakAra hai gaccha rahe haiM aura gaNakA nAma 'balAtkAra' hai / isa gaNameM aTTaharI taha paDihari caukI pamaMjaraNo sennii| naMdi, candra, kIrti aura bhUSaNa nAmake athavA nAmAnta muni haliNo samantamajho hoisI bhanyaM (?) titthyraa|| jana hue haiN| devasaMghameM 'pustaka' gaccha aura 'dezI' gaNa rahe yaha gAthA sAhityika bhedako chor3akara pUrvagAthAke sAtha haiM aura isa gaNameM hone vAle muni deva, datta, nAga aura do khAsa bhedAMko liya hae haiN| isameM prathama to nau pratiharike tuga nAmaka yA nAmAnta hue haiN| senasaMghake gacchakA nAma sthAna para 'saha' padake dvArA pATha pratihariyoMkI sUcanA kI gaI 'puSkara' aura gaNakA nAma 'sUrastha' hai aura isa gaNameM sena bhadra, rAja aura dhIra nAmadhArI yA nAmAnta muni hue haiN| puruSakI bhI naI sUcanA kI gaI hai| prastu, isa naI upalabdha siMhagaMdhake 'candrakapATa' gacchameM 'kArapUra' nAmakA eka gaNa gAthAsa bhI samantabhadraka bhAvI tIrthakaratvakA samarthana hotA hai huzrA hai, jisameM siMha, kumbha, prAstrava aura sAgara nAmake yA aura aisA jAna par3atA hai ki prAcIna samayameM isa viSayakI nAmAnta muni hue haiN| aneka gAthAe~ rahI haiM, unhIM parasa saMskR Adika granyoM meM isa pramANarUpase uddhana kI haI gAthAyoM meM pratyeka saghameM viSayako carcita kiyA gayA hai| yaha gAthA jisa guTakameM milI honevAle cAra-cAra prakArake nAmoMkA to ullekha hai parantu hai vaha vi0 saM0 1672 kA likhA huA hai| gaNa gacchaka nAmoMkA sAthameM koI ullekha nahIM hai, aura 3. mUlasaMvake bheda isase romA jAna par3atA hai ki cAroM zAkhA-maghoM meM ajameraka bhaTTArakIya prAcIna zAstra bhaNDArakI dAna bIna gaNa gacchAkA kalpanA bAdakA hui ha / astu, ukta dAnA karate samaya gata varSa eka atIva jIrNa-zIrNa purAnA guTakA gAthAe~ anyatra kahIMse upalabdha nahIM hai, ve pramANavAkyake milA hai, jisameM mUlasaMdhaka bhedoMkA nimna prakArase ullekha anupAra svAmI samantabhadke zipya zivakoTi prAcAryakI honese bahuta pracIna-vikramakI dUsarI zatAbdIkI-honI cAhiye / "zrImalamaMghamya bhedAH // nadieMghe sarasvatIgacche balA- pramANavAkyakA thAnAma aza(sa pramANavAkyakA antima aMza(mucyata)gadyapi kucha azuddha horahA kAragaNaM nAmAni 4 naMdi 1 candra 2 kIrti 3 bhRpaNa / hai phira bhI unake pUrvavartI zrazase yaha mA. sUcanA milatI hai tathA naMdisaMdhe pArijAnagaccho dvitiiyH||ch|| devamaMghe pustakagacche ki una donoM gAthAe~ 'vodhidurlabha' prakaraNakI hai aura dasIgaNa nAma 4 daMga / datta 2 nAga 3 tuga ||ch|| sanasaMdhe zivakoTika dvArA prAkRta-bhASAmeM isa nAmakA koI prakaraNa puSkaragAche sUrathagaNe nAma 4 sana 1 bhadra rAja 3 viir||4 / likhA gayA hai ho sakatA hai ki aNupekSA (anuprtaa)ch|| sihAsaMghe kapATagacche kAraguragaNe nAma 1 siha jase unake kisI anya vizeSakA vaha eka prakaraNa ho| kubha 2 pAzrava 3 sAgara // // " kucha bhI ho, isa ullekhase svAmI samantabhadrake ziSya ziva una gadya ke pazcAt do gAthAe~ bhI pramANarUpameM dI haiM, koTi dvArA eka ajJAta athake likhe jAnekA panA z2arUra calatA jo isa prakAra hai :-- hai aura vaha bhI prAkana-mApA / zAstra-bhaNDAroMmeM 'gaMdI caMdA vittI bhUmaNaraNahi disaMghAsa / na mAlama kinanI aisI mahandhakI sUcanAe~ dabI-chupI paDI haiM / seNo rajjo vIro bhado taha segasaMghasta / 1 // sAhityakA prAmANika itihAsa tayyAra karaneke lie sAre siMghA haMgI pAsava sAyaraNamA hu siNhsNghaal| upalabdha sAhilgakI parI chAna-bIna honI caahiye| devo datto jAgo tuMgo taha devarAMghamsa / / 2 / / " 4. gommaTasArakI prAkRta-TIkA aura ina donoM gAvAboke anantara inake pramANa sthAna- 'gommaTasAra' jaina samAjakA eka suprasiddha graMtha hai, jo kI sUcanArUpameM nimna vAkya diyA hai: jIvakAMDa aura karmakAMDake bhedase do bhAgoMmeM vibhakta hai| "iti zrIsamantabhaddambAmiziSyazivakAvyAcAryaviracita ina donoM bhAgoM para saMskRtAdi-bhASAnoMke aneka TIkA Ti paNa yodhibhandamucyane / " pAye jAte haiN| parantu prAkRtakI koI TIkA abhI taka upalabdha isa saba ullembaka dvArA yaha sUcita kiyA gayA hai ki nahIM thii| hAM, kucha samaya pahale eka paMjikAkI upalabdhi Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 pariNa 1 purAne sAhityakI khoja [27 jahara huI hai, jise gaNadharakIrti AcAryane prAyaH prAkRta hI de diyA hai| sAtha hI, kahIM-kahIM SaTmkhaMDAgamake bhASAmeM likhA hai aura jisakA ullekha abhayacandrAcAryakI sUtra tathA kasAyapAhuDake cUrNisUtra bhI diye hae haiM aura saskRra-TIkAmeM mila rahA thA / prAkRTIkAkA koI ullekha kitane hI sthaloM para samantabhadrake nAmollekhake sAtha unake bhI abhI taka kahIMsa dabaneko nahIM mila rahA thaa| gata granthoMkI aneka kArikAe bhI 'uka'ca' rUpameM uddhata sitambara mAsameM ajamera ke usa bar3e bhaTTArakIya bhaMDArase kI gaI hai| zrAdi antake bhAga truTita honese prayatna karane tIna saMskRta TippaNAdika atirikta eka prAkRtaTIkA bhI upa- para bhI TIkAkArakA nAma abhI taka jJAta nahIM ho sakA hai| labdha huI hai, yaha bar3e harSakI bAta hai| yaha TIkA donoM kAMDoM isa prAkRta TIkAmeM kahIM kahIM koI vAkya saMskRtameM bhI para likhI gaI hai, parantu upalabdha pratikA zrAdi aura antima pAye jAte haiM, jaisA ki dhavalAdika-TIkAoM tathA isa granthakI bhAga khaMDita honese eka bhI kANDakI TIkA pUrI nahIM hai| hA h| paMjikAmeM bhI upalabdha hote haiN| isa TIkAke do eka sthaloMprArambhake 1.1 patra na honase jIvakAMDakI TIkA 1 se 180 kA pajikAke sAtha milAna karanese aisA mAlUma hotA hai ki gAthAyoM takakI nahIM hai zeSa 581 (eyadaviyammi0) se paMjikAkAraka sAmane yaha TIkA rahI hai, isAMsa isake kucha 733 (ajjajjasaNa0) taka gAthAoMkI TIkA upalabdha hai| vAkyoMkA paMjikA anusaraNa pAyA jAtA hai| pajikAkA racanAaura antake 10-12 patra na honese karmakAMDake antima bhAga kAla zaka maM0 1016 (vi0 saM0 1151) hai aura (gAthA 114 1972 taka) kI TIkA truTita ho rahI hai| isase yaha TIkA usase koI 50 60 varSa pUrvakI honI caahiye| isa pratimeM karmakAMDakA prArambha patra naM. 124 se hotA hai aimI prAcIna mahanyakI TIkAkA isa prakArase mvaDita honA aura 165ve patra taka eka rUpameM calA gayA hai| usake bAda bar3e hI durbhAgyakI bAta hai| ataH isa TIkAkI dusare patra saMkhyA ekase prArambha hokara 101 taka calI hai / hAziye bhaMDAroM meM zIghra khoja honI cAhiye aura ajamerake ukta para kahIM bhI granthakA nAma nahIM diyA hai aura imAme patroM zAstrabhaDArako bhI pUrI taurase TaTolA jAnA cAhiekA krama gar3abaDameM horahA thA, jise parizrama-pUrvaka ThIka kiyA khAsakara una khaNDita patroMkI pUrI chAnabIna honI cAhiye gayA hai| aura isa taraha graMthakI patrasaMgkhyA 275 ke lagabhaga jAna jo apane-apane yUthase bichar3akara kRDe-kacareka Dhera rUpa par3atI hai| pratipatra 40 zlokoMke ausatase graMthakI kula bastoMmeM ba~dhe par3e haiM aura bekArIkA jIvana bitA rahe haiN| saMkhyA 11000 zlokake karIba honI cAhiye, jabaki aimA hone para dUsare bhI aneka khaMDina anyoMke pUrNa ho jAnekI ukta paMjikAkI zlokasaMkhyA 5000 hI hai / astu| pUrI sambhAvanA hai / isake liye ajamerake bhAiyoMko zIghra athakI sthitiko dekhate hue yaha mAlUma nahIM hotA ki hI prayatna karanA caahiye| aisA karake ve aneka granthoMke Adi-aMtake patra yoM hI TUTa-TATa kara naSTa bhraSTa hogaye hoN| balki uddArakA zreya prApta kreNge| aisA jAna par3atA hai ki ve patra kahIM bAhara cale gaye, kimIanya prathake sAtha ba~dha gaye, rala mila gaye aura yA khaMDita par3e 5. vRSabhanandIkA jItasArasamuccaya hue patroM meM zAmila hogaye haiN| aise khaMDita patra hajAroMkI gata sitambara aktUbara mAmameM savA mahInA saMkhyAmeM vaipTanoMmeM ba~dhe hue ukta bhaMDArameM par3e hue haiN| yadi ajamera Thaharakara sAhityika anumandhAnakA jo kArya una khaMDita patroMkI chAnabIna kI jAye to bahuta saMbhava hai kiyA gayA hai aura usameM jina aneka azrutapUrva prAcIna ki ukta pratike vaTita aMzakI pUrti hojAya / / pranthoMkI naI upalabdhi huI hai unameM vRpabhanandIkA ___isa prAkRta-TIkAvAlI pratimeM upalabdha gommaTasArakI 'jItasAra-samuccaya' bhI eka khAsa grantha hai / grantha kucha gAthAe nahIM hai, kucha navIna hai aura kucha bhinna kramako saMskRta bhApAmeM nibaddha hai, muniyoM tathA zrAvakAMke lie hue Age pIche pAI jAtI haiN| athavA catuHsaMghake prAyazcitta-vipayase sambandha TIkAkArane kucha gAthAnoM para to vistRta-TIkA likhI rakhatA hai lameM 'pramANaM paTa zatAni' vAkyake hai, kucha para bilakula hI nahIM likhI hai unheM 'sugama' dvArA isakI zlokasaMkhyA 60. batajJAI hai / graMthakaha kara chor3a diyA hai / TIkAmeM kahIM kahIM mRla mAthAoM ko prati ati jINe hai, bhuvanakAti-dvArA lagabhaga 4.. pUrA likhA hai aura kahIM kahIM gAthAke prArambhika caraNako varSa pUrvakI likhI huI hai zrIra isakI patra saMkhyA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] anekAnta [ varSa 14 32 hai; parantu AThavA~ patra nahIM hai| samAta caitjjiitsaarsmuccymiti|" isa granthake prAyazcitta-vipayakA adhikAMza saMbaMdha prazastike ye padya kahIM kahIM para kucha azuddha usa ati jIrNa-zIrNa pustikAse hai jo 'jItopadeza. pratIta hote haiM, para inameM jisa guru-paramparAkA dIpikA ke rUpameM zrIkoMDakudAcAryake nAmAGkita thI, ullekha hai vaha itanA hI jAna par3atA hai ki rukSAcAryajise mAnyakheTa meM sidbhabhUSaNa nAmake saiddhAntika ke ziSya ratnI rAmanandI, rAmanandIke ziSya nandanandI munirAjane eka maMjUSAmeM dekhA thA, prArthanA karake aura nandanandIke ziSyoMmeM prastuta granthakAra prApta kiyA thA aura jo use prApta karake saMbharI- vRpabhanandI hue haiN| yahAM nandanandIke ziSyoM meM apane sthAnako cale gaye the| unhIM munirAjane vRpabhanandI- pUrvavartI do gurubhAIyoM zrIkIrti aura zrInandIkA ke hitArtha usakI vyAkhyA kI thI, jisakA isa grantha- nAmollekha kiyA gayA hai, jo pUrvadIkSita meM anusaraNa kiyA gayA hai, aisA granthake nimna honese gurukoTi meM sthita haiM, aura apane uttaravartI prazasti-vAkyoMse jAnA jAtA hai: eka gurubhAI 'harpanandI'kA anuja-rUpameM ullekha "mAnyAkheTe maMjUSekSI saiddhAntaH siddhabhUSaNaH / kiyA hai, jisane isa granthakI sundara pratilipi likha sujIrNA pustikA jainAM prArthyApya saMbharI gataH // 3 // kara tayyAra kI thii| isa taraha prazamtimeM zrInaMdanaMdI zrIkoMDakudanAmAMkAM jItopadezadIpikAM / munirAjake, jinheM zAstrArthajJa, paMkadhArI, tapAMka, vyAkhyAtA maduhitArthena mayApyuktA yathArthataH // 3 // siddhAMtajJa, sevya aura gaNeza jaise vizeSaNoMke sAtha sadguroH sadupadezena kRtA vRpabhanandinA / smRta kiyA hai, cAra ziSyoMkA ullekha milatA hai; jItAdimArasaMkSepo naMdyAdAcaMdutArakaM // 36 // " parantu unake eka pramukha ziSya 'gurudAsAcArya' bhI ina padyoMke bAda granthakArane eka padAmeM, apanI rahe haiM, jinheM graMthakI AdimeM nimnavAkyake dvArA mandabuddhiAdikA ullekha karate hue, racanAmeM jo smRta kiyA gayA hai:doSa raha gayA ho usake saMzodhanakI prArthanA kI hai "zrInaMdanaMdivasaH shriinNdigurupdaabj-ssttcrnnH|| aura tadanannara apanI guruparamparAdikA jo ullekha zrIgurudAso naMdyAtIcaNamatiH zrIsarasvatIsUnuH // 2 // " kiyA hai vaha isa prakAra hai: isa vAkyameM gurudAsako spaSTarUpase zrInaMda: purataH / caryAdhuryoM rukSAcAryoM rukssyaatkrmbhii| nandIkA 'vatsa' (ziSya) batalAyA hai, sAtha hI yaha zipyo ratnI rAmanaMdI lakSaNAsUNacakSuH / bhI sUcita kiyA hai ki ve zrInandiguruke caraNaaMtevAsI zAstrArthajJaH paMkadhArI tapAMkaH kamaloMke bhramara the, aura isase yaha jAnA jAtA hai siddhAMtajJaH segyosya syAt naMdanaMdI gnneshH||38|| ki nandanandIke ziSyoM meM jina zrInandIkA prazastimeM zrIkIrtiH sa zipyo dakSaH duHkha (sa)me vidI (1) ullekha hai aura jinheM jota(prAyazcitta)zAstrameM tasya bhrAtA zrInaMdI dhyAnajItAvidagdhaH vidagdha tathA siddhAntajJa likhA hai ve gurudAsase pUrvasiddhAMtajJastasya bhrAtA vRSabhanaMdI samIrya vartI bar3e gurubhAIke rUpa meM hue haiM, vRpabhanandI gurudAsajItAdyartha zrIkoMDakudIyaM jItasArAMbupAyI // 3 // se bhI uttaravartI ziSya haiN| yahA~ gurudAsako anujaharSanaMdinA sulikhya jIta 'tIkSNamati' tathA sarasvatIsunu' likhA hai aura isasArazAstramujvalotaM dhvAjApate / se pUrvavartI padyameM unake liye viziSTa guNaralabhU jaise vRSabhanaMdi koMDakuda-vaMza-koTi vizeSaNapadakA prayoga kiyA gayA hai| sAthahI, granthavAsibhAnubhavanistamasAyate / kartRtvakA ullekha karate hue prAyazcitta-viSayaka graMthajagati bhavyajIvalagnaghAtikarma kartAoMkI paramparAko usa vakta unataka hI sImita vaadidrpbhNjishupkpNdditaayte| kiyA hai; jaisAki graMthake nimna vAkyase prakaTa haivimalabodhavIravAkyadugdhavAdhi tIrthakRdgaNabhRtkartA tacchipyAcayataH kramAt / nirjaraddhimasya sUrihaMsAyate // 40 // yAvacdrIgurudAsotha viziSTaguNaratnabhUH // 4 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 ] purAne sAhityakI khoja [26 isa saba kathanase gurudAsAcAryakA viziSTa jAna par3ate haiM aura 'chaMdapiNDa grantha vahI mAlUma mahatva khyApita hotA hai aura yaha jAna par3atA hai hotA hai jo indranandI AcAryakI kRti hai aura ki ve eka mahAna vidvAn hue haiN| unakA banAyA mANikacandra-granthamAlAmeM prakAzita ho cukA hai| huA cUlikAsahita 'prAyazcittasamuccaya' grantha eka isa ullekhase usake samayAdi-sambandhameM acchA bar3I hI zreSTha aura apUrva racanA hai| bahuta varSa hue prakAza par3atA hai aura vaha una indranandI AcAryako jaba vaha mujhe pahalIbAra milI thI tabhI maiMne svayaM kRti jAna par3atA hai jinakA ullekha jvAlAmalinIapane hAthase usakI pratilipi apane adhyayanArtha, kalpake kartA indranandIne apane guru bappanandIke TIkA parase TippaNI karate hue, utArI thI,jo abhI dAdAguruke rUpameM kiyA hai-arthAt bAsavanandI taka mere saMgrahameM surakSita hai| jinake ziSya aura bappanandI praziSya the-aura vRSabhanandIne ukta 5veM padyameM gurudAsakA pari- isaliye jinakA samaya vikramakI havIM zatAbdIkA caya deneke anantara, 'tadvavRpabhanandIti' isa chaThe prAyaH madhyavartI honA cAhie, kyoMki jvAlAmAlinI padyake dvArA apaneko gurudAsakI taraha nandanandIkA kalpakI racanA zaka saM. 861 (vi.666) meM huI vatsa aura zrInandIke caraNakamalakA bhramara sacita hai aura nandanandA ke ziSya zrInandI, gurudAsa tathA kiyA hai| sAthahI, yaha bhI vyakta kiyA hai ki vaha vRSabhanandI ye saba havIMzatAbdIke uttarArdhake vidvaanhaiN| svalpazra ta hote hue bhI donoM guruoMko bhaktipUrvaka aba maiM itanA aura bhI prakaTa kara denA cAhatA namaskAra karake unake upadezako prakAzita karane meM hU~ ki mUla meM granthakI zlokasaMkhyA yadyapi 600 batapravRtta huA hai, aura prazasti padya 36,) meM yaha prakaTa lAI hai parantu prastuta grantha-pratimeM vaha 700 se Upara kiyA hai ki vaha zrIkoMDakudIya jotArthako samyaka pAI jAtI haiM, aura isase aisA mAlUma hotA hai ki prakAra avadhAraNa karake 'jItasArAmbupAyI' ( jIta- grantha-pratimeM kucha padya bAharase zAmila horahe haiN| sArarUpa amRtakA pAna karanevAlA ) banA hai| isase aneka sthAnoM para 'ukta ca' rUpase kucha prAkRta-gAthAsApha mAlUma hotA hai ki vRpabhanandIko zrIkoMDa- e tathA saMskRtaka padya die hue haiN| aura una para kundAcAryakI usa maMjUSAsthita atIva zIrNa-kSIrNa- kramAMka DAle gae haiN| sAtha hI, aise bhI kucha padya ho pustikAse prAyazcitta-viSayaka granthoM ke adhyayanAdikI sakate haiM jina para ukta ca' na likhA gayA ho aura khAsa greraNA milI hai aura isa granthameM zrIkoNDa- ve vaise hI lekhakoMkI kRpAse grantha meM praviSTa ho gae kundAcAryake prAyazcitta-vipayako pramukhatAse apa- hoN| aise saba padyoMkI ThIka jAMca vizeSa adhyayana nAyA gayA hai| dUsare jina granthAdikA AdhAra isa tathA dUsarI grantha-pratiyoMke sAmane honese sambandha granthameM liyA gayA hai unake nAmakI sacanA nimnaH rakhatI hai| isake lie dUsarI grantha-pratiyAMkI khoja prakArase kI gaI haiM : honI caahiye| dvAtriMzadadvitayAcAre cApTotayAM prakIrNake, hA~, grantha-pratike 28veM patrase calakara 31veM chedapiMDe yaduka ca tatkiMcinmAtramucyate // 6 // patrakI dUsarI paMkti taka 'hemanAbha nAmakA eka jItAdibhyaH samuccinya sAraM sUrimatAdapi prakaraNa bhI isa pratimeM, dvitIya calikAkI samAptitrayodazAdhikArokta jItasArasamuccayaM // 10 // ke anantara, pAyA jAtA hai, jisameM saMjJivratoMke ati isa racanAmeM 1 dvAtriMzadvitayAcAra 2 aSTottarI cAroMkI zuddhikA viSaya hai aura usakA pUrva sambandha 3 prakIrNaka, 4 chedapiNDa aura 5 jIta nAmaka granthoM- 'hemanAbha' (nAbhaiyaRSabhadeva) se jor3a kara-donoM kA ullekha to spaSTa hai, zepameMse kuchako 'Adi' ke praznottara-vAkyoMko sAthameM dete hue yaha kahA zabdake dvArA grahaNa kiyA gayA hai aura sAthahI apane gayA hai ki bharatacakrIne praznakA jo uttara apane AcAryake matako bhI samAviSTa karanekI bAta kahI pitA (hemanAbha)se sunA vahI uttara zreNikane 'vIra' gaI hai| sUcita granthoM meM pahale do nAma azra tapUrva bhagavAnake mukhase sunA aura usIko gautama (gaNadhara) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 ne aMga-pUrva tathA bAhyAMgameM gUMthA vahI AcAryakrama- samAptA' isa adhikAra-samApti-vAkyase pahale se calA AyA zuddhividhAna maine saMjJIke liye kahA prazastike ve prathama do padya diye hue haiM jo 'mAnyAhai |iske bAda vaha prakaraNa diyA hai jo zrAvakoMke kheTe maMjUSetI' aura 'zrIkoMDakundanAmAMkAM' se prArambha bhedoMse prAraMbha hokara caturtha zikSAvratakI zuddhi taka hai hote haiM, jinase aisA bhAna hotA hai ki vahA~ prazasti aura usake antameM likhA hai-"hemanAbhaM samApta" dI jAneko thI jisakA diyA jAnA rokA gayA hai isa prakaraNa kA sambandha vyakta karane vAle prArambhake aura dvitIyA cUlikAkI mamApti karake 'hemanAbha' cAra padya isa prakAra haiM : prakaraNa diyA gayA hai, jisakA adhikAroMkI sUcI"bhagavAn hemanAbhAthyo nanvA pRSTho'tha cakriNA meM khAsa taura se koI nAma bhI nahIM hai| saMzivatAticArANAM zuddhiM hi mamAMcitAM // 1 // ___ antameM maiM itanA aura bhI batalA denA cAhatA bharatamAha nAbheyaH prathamaM cakravartinaM / hU~ ki granthake viSaya para sAmAnyataH sarasarI naz2ara zRNu cakreza vacaye'haM zrAvakI zudvimuttamAm // 2 // DAlanese yaha mAlUma hotA hai ki graMtha acchA mahatva kAlAnurUpataH savaM yacchu taM cakriNA pituH / kA hai, sarala hai aura usameM aneka aise viSaya carcita tathaiva zreNiko'zrISIvIrAha :Samazodhanam // 3 // haiM jo dUsare prAyazcitta-granthoM meM nahIM pAye jAte, tadaMgapUrvabAhyAMgai graMthayAmAsa gautamaH / athavA unameM koI sUtrarUpase saMketa mAtra ko lie tadAcAryakramAyAtaM saMjJine kathitaM mayA // 3 // hue haiM jo isameM acchI spaSTatAke sAtha diye gaye ina prAstAvika padyoM kI sthitiko dekhate hue haiN| isa prathakA dUsare prAyazcitta graMthoMke sAtha yaha bahuta saMbhava jAna par3atA hai ki yaha sArA hI tulanAtmaka adhyayana honekI bar3I jarUrata hai, umase prakaraNa, jo 72 (54+13) zloka-jitanA hai, aneka vipayoM para acchA prakAza par3a skgaa| granthameM bAdako kisIke dvArA prakSipta kiyA gayA hai| isake lie kisI vidvAnako khAsa taurase prayatna karanA kyoMki ina padyoMkA sambandha sAhityAdikI dRSTise caahie| yaha grantha zIghra prakAzameM lAneke yogya hai| granthake sAtha kucha ThIka baiThatA huA mAlUma nahIM zrAvaNa kRSNA 5 saM0 2013 hotA / inase pUrva aura 'gadyapadyoktadvitIyA cUlikA 21, dariyAgaMja, dillI hamArA prAcIna vismRta vaibhava (zrI paM0 darabArIlAla koThiyA, nyAyAcArya) zrI atizaya kSetra paTanAgaMja nandIzvara dvIpakI racanA, sahasrakUTa caityAlaya, bAvana jinAgata grISmAvakAzameM hameM kucha dinoMke liye sAgara laya tathA choTI-choTI anekoM ToMke aura saikar3oM manojJa (madhyapradeza) jAnekA avasara milA thaa| mitravara zrIyuta vediyAM isa bAtake pramANa haiM ki yahAM kitanA sAMskRtika paM.candramaulijIkI preraNAse zrI atizaya kSetra paTanAgaMja vaibhava vidyA par3A hai aura hamAre pUrvaja kisa taraha ina dhArmika bhI, jo sAgara rahalIke nikaTa hai, jAnekA saubhAgya milaa| kAryo meM tatpara rahate the| kintu eka hama haiM, jo unakA vahAM 13vIM zatAbdIse lekara 18vIM zatAbdI takake nimita jIrNodvAra bhI karane meM asamartha haiN| mandira, mati aura zAstra aneka jIrNa-zorNa vizAla zikharabanda jinAlayoMko dekhakara ye saMskRtikI smAraka vastue~ haiN| inase saMskRtike sambandhameM hamArA mastaka nata hogyaa| lagabhaga sAta-AThasau varSa hameM jAnakArI milatI hai aura jJAta hotA hai saMskRtikA pUrva isa prAntake dharmaprANa zraddhAlu bandhuoMne jisa utkaTa pratIta gaurava / vizva-vikhyAta zravaNavelgolakI gomaTezvara bhakti aura hArdika dhArmika bhAvanAse prerita hokara apane sad bAhubalIkI uttuMga mUrti Aja bhI jaina saMskRtikA gaurava dravyakA sadupayoga kiyA hai stutya hai| zrI paMcameru-mandira, pradarzita karatI hai / khajurAho, devagar3ha Adike manojJa evaM - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] hamArI prAcIna vismRta vaibhava kalApUrNa prativimba aAja bhI kalA premI aura saMskRti hai aura kisIkA liGgasthAna naSTa kara diyA gayA hai| itanI premiyoMko AkarSita karate haiM tathA bhAratake gauravapUrNa sAMskR- sundara mUrtiyoMkI isa khaNDinAvasthAko dekhakara jahAM dukha tika itihAsake nirmANameM asAdhAraNa mUka sahAyatA hotA hai vahAM dhArmika unmAdake bhI darzana hote haiN| patA nahIM, ye vizAla mandira va unakI mUrtiyAM kaba, kinake paTanAgaMjakA bhavya sthAna bhI aisA hI hai jo sona nadI dvArA khaNDita kI gaI haiM aura kabase arakSita dazAmeM par3I ke nikaTa vasA huzrA apane atItake harSapUrNa divasoMkI smRti huI hai| dilA rahA hai| pAzcarya nahIM ki hama bhavya sthAnake cAroM inakA yahAM kucha paricaya diyA jAtA hai :zrora hajAroMkI saMkhyAmeM janoMkA nivAsa rahA ho aura ve saba mandira naM01 (pahAr3a para) taraha dhana-dhAnyase bharapUra hoN| yahAM jo lekha haiM unake ___ isameM zAnti, kunthu aura ara ina tIna nIrthakaroMkI badagAprakAzameM Ane se vyaktiyoM, jAtiyoM aura aneka gotroMke sana bhUrtiyAM haiM / zAntinAthakI mUni 10 phuTa, kunthunAyakI sambandhameM acchA prakAza par3a sakatA hai| sirpha aAvazyakatA 5 phuTa aura aranAthakI mUrni 7 phuTa hai| sirpha nAsikA va usa ora dhyAna dene kI haiN| liGga bhaGga hai aura saba sarvAGga mundara hai| eka zilAlegva zrI atizaya kSetra madanapura hai, jo sAdhana na hone se paDhA nahIM gyaa| sirpha saMvat par3hA ____ inhIM dinoM hameM eka dUsarA atizaya kSetra madanapura bhI, gayA jo 1110 hai / jo sAgara va lalitapura madhyameM sAgara-madanapura-mahAvarA mandira naM. 2 (pahAr3a para) roDapara avasthita hai, dagbanekA suavasara milaa| isakA zreya yaha mandira ukra mandira naM.1 ke pAsa hI hai| isameM sauraI (lalitapura) ke jaina bandhuoMko hai, jo pichale kaI lAlatapura) ke jana bandhubAkA hai, jo pichale kaI bhI una tInoM tIrthakaroMkI bar3agAyana mUrtiyAM virAnamAna haiM varSase preraNA kara rahe the aura hamane tathA suhRvara paM0 jo kramazaH 8, 6, 6 phuTa haiN| yahAM bhI zilAlekha hai| paramAnandajI zAstrIne uddhAra karanekA eka-do bAra nizcaya ne uddhAra karanekA eka-do bAra nizcaya sirpha saMvat par3hA gayA jo 1204 hai| mUrtiyoMmeM sirpha bhI kiyA thA, para jAnekA yogya nahIM mila sakA thaa| isa zAntinAthakI mUrtikA hAtha TUTA huA hai| zaMpa donoM TIka manojJa sthAna para bhI jo eka choTI evaM thoDI UMcI pahAr3I matiyAM bahata manoja haiM. ina donoM mandiraka para hai, hamAga dhArmika vaibhava dIna hIna avasthAmeM par3A hudhA aora parakoTA banA hRyA hai jo nor3a diyA gayA hai| bahuta hai| hama 'dIna-hIna avasthA' isaliye kaha rahe hai ki vastunaH suMdara banA mAlUma hotA hai| isa sundara evaM prAcIna gauravapUrNa sthAnakI ora samAjakA " mandira naM. 3 (pahAr3a para) zatAbdiyosa lakSya nahIM gyaa| saM0 1110se lekara maM0 1618 takake tIna vizAla mandira pahADapara vidyamAna haiM yaha maMdira ukta donoM maMdiroM se kucha dUra sAmane banA aura pAMca madiyAM (mandira), jo paMcamar3hiyoMke nAmase vizra ta huA hai| bIcameM jagalake vRkSoMse vyavadhAna hogayA hai| haiM, pahADake nIce haiM, para dahalAne tor3a DAlI gaI haiM, jinakA isameM bhI una tInoM tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM pratiSThita haiM aura kalApUrNa evaM sundara patthara pAsa-pAsa cAroM ora vizvarA par3A khaDgApana hI haiN| zAMtinAthakI mUrti phuTa, kunthunAthako hai aura bahuta kucha Asa-pAsake loga apane makAnoMke 7 phuTa aura aranAthakI 7 phuTa U~cI hai| inameM sabake hAtha diye uThA le gaye haiN| ina pattharoMkI kalA evaM banAvaTa vagairaha ThIka hai sirpha nAsikA khaMDita hai / yahAM bhI zilAlekha devakara 10vI, 11vI va 12vIM zatAbdIkI mati evaM maMdira hai jo nahIM par3hA jAsakA / saMvat 1688 kI ye pratiSThita nirmANa kalAkA smaraNa ho pAtA hai| haiN| isa mandirake cAroM ora cAra dahalAne haiM aura cAroM meM koToM para mUrtiyAM virAjamAna haiM / ho, ekameM lupta hai| mAlUma ina mandiroM tathA paMcamar3iyoM meM saba jagaha zAnti, kunthu aura ina tIna tIrthaMkaroMkI vizAla uttaga khar3agAsana hotA hai ki kimIna use toDa phor3akara anyatra pheMka dI hai| mUrtiyAM praniSThata haiM, jo adhikAMza khaNDitAvasthAmeM haiN| mandira naM. 4 (pahAr3oMke nIce paMcamar3hI) .kisIkI nAsikA bhaMga kara dIgaI hai, kisIkA hAtha TUTA huA isameM pAMca mar3hiyAM banI huI haiM / aura cAroM ora cAra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] anekAnta [vaSa 14 tathA bIcameM eka mar3hiyA (mandira) banI hai bIcakI mar3hiyAmeM dhyAna nahIM hai| hAM, soraIkI jaina samAja tathA madanapura pAMca mUrtiyAM khaDgAsana haiN| ve nimna kramazaH 1 candraprabha, ke dharmAnurAgI jamIMdAra lodI ThAkura ajaina bandhu zrI gaja2 neminAtha, 3 dharmanAtha, 4 zreyAMsanAtha aura 5 kuthunAtha rAjasiMha vI0 e0 tathA unake choTe bhAI zrI raghunAthasiMhakA kI hai| kucha avazya prayatna hai ki yaha sthAna rakSita ho jAye aura isameM zilAlekha hai jo par3hA nahIM gayA / sirpha saMvat sarakArase rakSita ghoSita karavA diyA jAya / lekina yaha par3hA gayA jo ASAr3ha sudI 5 gurau saM0 1622 hai| isI mahAna kArya samagra jaina samAjake sahayoga para hI ve kucha kara mandirakI sIr3hiyoM para eka mahatvapUrNa zilAlekhakA vizAla sakate haiM / samAjase hamArA anurodha hai ki ve apane prAcIna patthara aura par3A hai jo bilkula arakSita hai| anya cAra sAMskRtika vaibhavakI samhAla kareM aura apanI lakSmIkA mar3hiyoMmeMse sirpha sAmanekI eka mar3hiyAmeM kucha khaDgApana usake saMrakSaNameM sundara upayoga kareM / tIrthakSetra kameTIko bhI mUrtiyAM virAjamAna haiM jinakA vizeSa paricaya mAlUma nahIM isa ora pUrA dhyAna denA caahiye| ye aise sthAna haiM jo ho sakA / ye saba eka patthara para utkIrNa haiN| purAtatvakI dRSTise bar3e mahatvaka haiM aura hamAre itihAsakI kahanA na hogA ki ye vizAla mandira aura mUrtiyAM hamAre eka kar3I haiM / ataeva hameM inakI avazya rakSA karanI cAhie prAcIna sAMskRtika gaurava pUrNa vaibhavako prakaTa kara raho haiN| aura zilAlekhoMko surakSita karake unameM kyA likhA hai, para atyanta duHkha hai ki inakI ora samAjakA bilakula prakAzameM lAnA caahiye| 'anekAnta' kI purAnI phAileM anekAnta kI kucha purAnI phAileM varSa 4-5, aura varSa se 13 veM varSataka kI avaziSTa haiM, jinameM samAjake labdha-pratiSTha vidvAnoM dvArA itihAsa, purAtattva, darzana aura sAhityake sambandhameM khojapUrNa lekha likhe gaye haiM aura aneka naI khojoM dvArA aitihAsika gutthiyoMko sulajhAnekA prayatna kiyA gayA hai / lekhoMkI bhASA saMyata sambaddha aura sarala hai / lekha paThanIya evaM saMgrahaNIya haiN| phAileM thor3I hI zeSa raha gaI haiN| ataH maMgAnemeM zIghratA kareM / pracArakI dRSTise anekAnta hAla kI 11veM 12veM 13veM varSakI phAileM dazalakSaNaparvake upalakSameM ardha mUlyameM dI jAyegI aura zeSa varSoMkI phAileM lAgata mUlyameM dI jAyegI / posTeja kharca alaga hogA / mainejara-'anekAnta', samAja se nivedana anekAnta jaina samAja kA eka sAhityika aura aitihAsika sacitra mAsika patra hai / usameM aneka khojapUrNa paThanIya lekha nikalate rahate haiM / pAThakoMko cAhiye ki ve aise upayogI mAsika patrake grAhaka banAkara tathA saMrakSaka yA sahAyaka banakara usako samartha bnaaeN| hameM do sau ikyAvana tathA eka sau eka rupayA dekara saMrakSaka va sahAyaka zreNI meM nAma likhAnevAle kevala do sau sajjanoM ko AvazyakatA hai| AzA hai samAja ke mahAnubhAva eka sau eka rupayA pradAna kara sahAyaka zreNImeM apanA nAma avazya likhAkara sAhitya-sevAmeM hamArA hAtha bttaaeNge| mainejara 'anekAnta Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainagrantha- prazastisaMgraha (AdyantAdibhAgasa cayAtmaka) 1- paumacariya [ padmacaritra ] mahAkavi svayaMbhu zrAdibhAgaH maha eva-kamala-komala maNahara vara- bahala kaMti mohillaM / usaissa pAyamakamalaM sasurAsuravaMdiyaM siramA // 1 // dIhara- samAsa NAlaM sahadalaM zratthakesarugghaviya 1 buha mahuyara pIyarasaM sayaMbhu-kavyuppalaM jayau // 2 // dhattA - je kAya - trAya-maNe khicchiriya, je kAma koha- duraNaya tiriya te ekka-maNeNa sayaMbhuSaNa, vaMdriya guru paramAyariya // vaDDhamANa-muha - kuhara - viNiggaya, rAmakahA- yaha eha kamAgaya / akkhara vAsa jaloha-maNohara, su- alaMkAra-chanda macchohara | dIha samAsa-pavAhAvakiya, sakkaya-pAyaya- puliNAlaMkiya / desI bhAsA ubhaya-taDujjala, ka vidukkara - ghaNa saha- milAyala // zratha bahala kallolANiTThiya, sAsaya-sama-tUha pariTThiya / eha rAma kaha- sari sohaMtI, hara-devahiM di bahaMtI // paccha iMdabhUi zrarie, pu dhammeNa guNAlaMkarie / ehiM saMsArA. ... kittihareza guttaravAe || raviseAyari pasAe', buddhie zravagAhiya kairAe / paNa jarANi ganbha sabhUe, ma. ruyaeva rU- aNurAe / talue paIharagata, chinvara - NA meM pavirala daMte / ghattA - Nimmala- puNNa pavitta-kaha- kittagu zrADhampa | jeNa samAjjitapUrNa thirakitti viDhappai // 2 // hayaNa sayaMbhu pa viNNavadda, ma sarisa sandhi kukai / va yara kayAviNa jANiyau, u vittisutta vakkhANiyau // eu paccAhAraho tatti kiya, u saMdhi upari buddhi thiya / u suiNiu satta vihattiyAu, chavvihau samAsa pauttiyAu // chakkAraya dasa layAra Na suya, vIsovasagga paccaya bahuya / Na balAbala ghAuzivAyagaNu, u liMga ukhAi cakku vayagu // eu zisukhiu paMca mahAya kanbu, u bharahu Na lakkhaNu chandu sancu / u bujjhiDa piMgala patthAru, u bhammaha iMDiyalaMkAru / vasA to viu pariharami, vara raDAvutta ka. karami // ... iya etya paumacarie dhaNaM jAmiya-sayaMbhuevakae / ji- jammuppatti imaM paDhamaM ciya sAhiyaM pavvaM // antimabhAga tihucaraNa- sayaMbhu- gavaraM ekko kaddarAya cakkiNuppaNNo / paumacariyaspa cUDAmaNi bva semaM kathaM jeNa // 1 // kairAyasma vijaya- sesiyassa vitdhAriyo jaso bhuvaNe / tihuyaNa-sayaMbhuNA paumacariya seseNa hisseso // 2 // tihuyaNa- sayabhu-dhavalassa ko guNo variNau jae taraha / bAle vijeNa sayaMbhu- kavvabhAro samunbUDho // 3 // vAyaraNa daDhadha zrAgama- zragopamANa-viyaDapatho / tihuyA sayaMbhu- dhavalo jie- tithe vahau kabvabharaM // 4 // - muha - mayaMbhuvANa variNayatthaM acakkhamANeNa / tiyaNa-sayabhu raiyaM paMcami cariyaM mahacchariyaM // 5 sacce vi suyA paMjara suyayva paDhizrakkharAhU~ sikkhati / kairAyassa suzro suyayva suigambha saMbhUzro // 6 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] anekAnta [varSa 14 tihuyaNa-sayaMbhu jai Na huMtu NaMdaNo siri sayaMbhudevassa / kari kavvu dieNu mai vimalamaha / kamva kulaM kavitta to pacchA ko samuddharai // 7 // iMdeNa samappiDa vAyaraNu, jahaNa huu chauMdacUDAmaNissa tihuyaNasayaMbhu lahu taNau / rasu bharaheM vAse vittharaNu / to paddhaDiyA kanvaM siripaMcAma ko samAreu // 8 // piMgaleNa chanda-paya-patthAru, samvo vi jaNo geNhaiMNiyatAya-viDhatta davva-saMtANaM / bhammaha-dakSiNahi alaMkAra / tihuyaNa-sayaMbhugA puNa gahiyaM Na sukaitta-paMtANaM // 6 // vANeNa samapiu ghaNa ghaNau, tihuyaNa-sayabhumeka motta Na sayaMbhukamva-mayaraharo / taM akkhara-DaMbaru appaNau / ko tarai gatumaMtaM magme hissesa-sIsANaM // 10 // siriharise Niya NiuttaNau, iya cAra pomacariyaM sayabharaveNa raiya sammatta / averahi mi kahahiM kaittaNau / tihuyaNa-sayaMbhuNA taM samANiyaM parisamattamiNaM // 11 // chaDDaNiya-duvai-dhuvaehiM jaDiya, mAruya-suya-sirikaharAya taNaya-kaya-pomacariya avasesaM / caumaheNa mamappiya paddhaDiya / saMpuNNaM saMpuNNaM vaMdairo lahau saMpugaNaM // 12 // jaNa NayaNANaMda jaNe riyae, goiMda-mayaNa suyaNaMta viraiyaM (1) vaMdaiya-paDhamataNayassa / zrAsIsae savvahu keriye| vacchaladAe tihuyaNa sayaMbhuNA raiyaM mahappayaM // pAraMbhiya puNu harivaMsa-kahA, vaMdaiya-NAga-siripAla-pahui-bhavyayaNa-samUhassa / sa-samaya-para-samaya viyAra-sahA / bhArogatta samiddhI saMti suhaM hou saccassa // ghattA--pucchai mAgahaNAhu, bhava jara-maraNa-viyArA / satta mahA saMsaggI tirayaNabhUsA su raamkh-krnnaa| viu jiNa sAmaNu kema,kahi harivaMsa bhaDArA // 2 // tihuyaNa-sayaMbhu-jaNiyA pariNau vaMdaiya mnntnnu|| iya rAmAyaNa purANa samattaM iya riThaNemicariNa dhavalaiyAmiya mayaMbhuNvakae siri vijjAhara-kaMDe saMghIyo huMti dhIma parimANaM / paDhamo samuhavijayAhileyaNAmo imo maggo // 1 // ujmAkaMDaMmi tahA bAvIsa muNeha gaNaNAe // antimabhAga:caudaha suMdarakaMDe ekkAhiya vIsajujmakaMDeNa | iha bhAraha-purANu supamidau, uttarakaMDe teraha sandhIyo Navai sancAu ||ch|| micariya-haribaMgAiddhau / lipikAra prazasti vIra-jiNe bhaviyaho akviu, saMvat 1554 varSe vaizAkha sudi 15 somavAra grantha pacchai goyamasAmiNa ravivau / saMkhyA 12000 / sohammeM puNu jabUsAmeM, 2-riTaNemicariu [harivaMza purANa]-mahAkavisvayaMbhU, viNhukumAre diggayagAmeM / AdibhAgaH dimitta avarajijaya NAheM, siri paramAgama-NAlu mayala-kalA-komala-dalu / govaddhaNeNa subhddhvaaheN| karahu vihasaNu karaNe jayava kuruva-kuluppalu // ema paraMparAI aNujangau, zrAyariyaha muhAu zrAvaggau / citavai sayambhu kAI karami, suNu saMkheva sutta avahAriu, harivaMsa-mahaNNau ke tarammi / viumeM saya meM gahi vitthArau, guru - vayaNa - taraMDau ladhu Navi, paddhaDiyA chandai sumaNoharu / jammaho viNa joiu kovi kvi|| viyaNa-jaNa-maNa-saraNa-suhakaru, eu NAiDa vAittari kalAu, jasa parisasi kahiM jaM sueu / ekku viNa gaMdhu primokphjaau| taM tihuya-sayaMbhu kiu pugNara, tahiM avasari sarasaha dhIravai, tAsu putta piu-bhara-NivAhiu / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 jainatha-prazastisaMgraha piya-jasu Niya-jasu bhuvaNe pasAhiu, intha sudaMsaNa-carie paMcaNamokAra phala-payAsare gaya tihuyaNa-sayambhu suraTANaho / mANikaraNaMdi-taivijja-sIsu-gAyaNaMdiNA raie asesa jaM ubariu kiMpi sunniyaannho| sura saMyuyaM Navevi vaDhamANaM jiNaM tauvi paTTaNaM garayataM jabitti muNihi uddhariyau, parichayo pavvayaM samosaraNa saMgaya mahApurANa-prAunthaNaM imANa zie vi muttu harivaMsacchariyau / kaya paDhamo saMdhi mammattayo / saMdhi , Niya guru-miri-guNakitti-pamAe, antimabhAga:-- ki paripuNNu maNaho aguraae| jiNaMdassa vIrassa titthe mahaMte / saraha saNedaM (sahasasaMNa) seThi-AeseM, mahA kuMdakuMdaNNae eta saMte / kumara-Nayari prAviu-saviseseM / sasikvAhihANo tahA pomnnNgii| gAvagirihe samIve visAlae, puNo viNhuNaMdI tavo gaMdaNaMdI paNiyArahe jiNavara-ceyAlae / jiNudiTTha-dhamma dhurANaM visuddho| sAvayajaNaho parau vakvANau, kayANeya gaMtho jayaMte psiddho| dida micchatta mohu avamANiu / bhavAMbohi potro mahAvissaNaMdI ja amuNate iha mai sAhiu, khamAjuta siddha tau visahaNaMdI // 1 // taM suyaMdavi khamau avarAhau / jiNiMdAgamAhAsaNo eya-citto / Nadau paravai paya-pAlantaho, tavAyAraNiTThAya laddhIya jutto| eMdau bhaviyaNa-kaya ucchaahto| riMdAmariMdehi so gNdvNdii| yaMdau paravai paya-pAlaMtaho, huzro tassa sIso gaNI rAmaNaMdI // 2 // NaMdara daya-dhammu vi arhtho| asesANa gaMthammi pArammi patto, kAlaM vi ya Nicca parisakkara, tave yaMga bIbhavva rAIva mitto| kAsuvi dhaNu kagu dinu Na thakkau / guNAvAma-bhUzro su-telokknnNdii| bhavamAsi viNAmiya-bhavakali, mahApaDiU tassa mANikkaeMdI / huu paripuNNa cauddami himmali (taivijja-sImo kaI NayaNaMdI,) pattA-iya cauviha sappaha, vihuNiya-vigghahaM, bhuyagappahAU imo NAma chaMdI // 2 // piNNAsiya-bhava-jara-maraNu / pattAjamavitti-payAsaNu, zrakhaliya-sAsaNu paDhama mIsu taho jAyau jagavikvAyaDa muNi eyaNaMdIarNidaTa payaDau maMtisayaMbhu jiNu // 17 // iya riThaNamicarie dhyliyaasiy-syNbhuec-uvvrie| cariu sudaMsaNa zAha ho teraNa pravAhaho viraiu buha ahiNaMdiu cA tihuvaNa-sayaMbhu-raie samANiyaM kaNhakitti harivaMsaM // 1 // aArAma gaam-purvr-nnives| guru-pacca-vAsabhayaM suyaNANANukkasaM jahAM jaay| supasiddha i.vaMtINAma desa // 4 // sayamikka-dudaha-ahiyaM sandhIyo parimamattAyo // 2 // suravai-purimba vibuhayaNa iha / iti harivaMzapurANaM samApta / sandhi 112 tahiM asyi dhAraNayI garicha / 3-sudaMsaNacariu(sudarzanacarita)nayanaMdI racanAsaM01500 raNa duddharu arivara selavajja / AdibhAga:-- riddhie devA sura-jaNiya-cojja // 1 // Namo arihaMtANaM Namo sivANaM Namo zrAiriyANaM / vihuvaNa NArAyaNa siriNikeu / Namo uvajjhAyANaM Namo loe sava sAhuNaM // 1 // tahiM Naravara puMgamu bhoyadeu / iha paMca NamokAraha lahevi govahu vau-sudamaNu / maNi-gaNa paha-dUsiya-ravi-gabhasthi / gaumokkhaho akkhami taho cariu vacau vaggapayAsaNu // tahiM jiNaharu babU-vihAra asthi // 6 // xxxx thiva vikkama kAlaho kvagaesu / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 eyAraha sNvcchr-sesu| ghattA-risi gurudeva pasAe kahiu asesuvi caritta mii| tahi kevali cariu amayacchareNa / paumakitti muNi-puMgavaho deu jiNesaha vimalamaI // NayaNaMdI-virayau vinthareNa / jaivi viruddha eyaM NiyANabaMdha jiNeda-uvasamae / jo paDhai suNai bhAvai lihei / tahaM vi tahaya calaNa kittaNaM jayau paumakittissa // so sAmaya-suhu aire lahei / raiyaM pAsapurANaM bhamiyApuhamI jiNAlayA diTThA / pattA-NayaNaMdiyaho muNiMdaho kuvalayacaMdahoNara-devA mara vNdho| ehiya jIviya-maraNe harima-visAmo Na paumassA deu diNamai Nimmalu bhaviyaha maMgala vAyA jiNavara iNdho| sAvaya-kulammi jammo jiNacaraNArAhaNA kahatta' ca / puttha sadasaNacarie paMcaNamokkAra-phala payAsayare NyAi tigiNa jiNavara bhavi bhavi (mahu) hou paumassa / / mANikkathaMdi-tavijjasImu-NayadiNA raie gaiMda, Nava-maya-NauvANuie kattiyamAse amAvasI divase / pari vittharo suravariMda thotta' tahA murNida sahamaMDavaMta-muvimokva lihiyaM pAsapurANa kaINa NAmaM paumassa // vAse ThAme gamaNamo payaphalaM puNo sayala sAhUNAmAvalI imANa 1 , sadhiH aSTAdaza // 18 // iti pArzvanAthacaritra samApta kaya vaNNaNo saMdhi do dahamo sammatto ||ch| sadhi 12 5-dhammaparikkhA (dharmaparIkSA) budha hariSeNa 4-pAsapurANa (pArzvanAthapurANaM) padmakIrti racanAkAla sambat 1044 racanAkAla sa0 669 aAdi bhAgaH Adi bhAgaH midvi-puraMdhihi kaMtu suddha taNu maNa-vayaNeM / cauvIsa vi jiNavara sAmiya, bhattie jiNu paNavevi ciMtau buha-hariseNeM // siva-suha gAmiya pavivi aNudiNu bhAveM / maNuya-jammi buddhI kiM kijjai, puNakahaM bhuvaNa payAsa ho, maNaharu jAi kavvu Na raijai / payaDami pAsa ho jaNaho majma sahAveM // 3 // ta karata aviyANiya aArisa, antima bhAgaH hAmu laharhi bhaDa raNi gaya-porisa / / aTThAraha saMdhiu iya purANu, tepaTThipurANe mahApurANu / ca muha kamva-virayaNi sayaMbhubi, saya tiNi dahottara kaDavayAI, NANAviha chaha mudAvayAI // puSphayaMtu aNNANu Nisubhivi / tevIsamayaI tevIsayAI, akvaraI kahami svisNmyaaii| niriNa vi jogga jeNa taM sIsai, iu patthu satthu gaMthaha pamANu phuDu payaDu asamu vi kaya pmaannu|| caumuha-muhethiya tAva sarAsai / / supasiddha mahApahu Niyamadharu / / jo sayaMbhU so deu pahANau, mAthurahaM gacchiu puhamibharU / zraha kayaloyAloya-viyANau / taho candaseNu NAmeNa risI, puphiyaMtu Navi mANusu vukhada, vaya-saMjama Niyamai jAu kisI // jo sarasaie kayAvi Na mucci|| taho sIsu mahAmai NiyamadhAri, te evaMviha hauM jaDu mANau, eyavantu mahAmaibambhacAri / taha chandAlaMkAra vihUNau / risi mAiuseNu mahANubhAu, pArzvapurANakI antima prazastike ye cAra patha kAraMjA jiNaseNa sIsu suNu tAsu jAu // bhaNDArakI saM0 1473 kI likhitameM nahIM pAye jAte, prataH taho puvva saNeheM paumakitti, uppaNNu sIsu jiNu jAsu citti / racanAdi sambatko lie hue honeke kAraNa isa prazastiko te jiNavara-sAsaNa-bhAvieNa,kai-viraiya jinnsennhomenn|| yahAM sthAna diyA gayA hai| gAravamaya-dosa-vivajjaeNa, akkhara-paya-joDiya ljjienn| -lekhakane bhUlase Amera bhaNDArakI pratimeM sandhikukahattu vi jaNe sukaittu hoi, jaI suvaNaiMbhAvai ettha loi|| vAkyoMko ukta cAra gAthAoMke upara de diyA hai jo kisI 'amhaI kukaihiM kiMpi vuttu, khamievvau suyaNaho taM Nirutta // galtIkA pariNAma jAna par3atA hai| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] jainagrantha-prazastisaMgraha [37 kanvu karaMtu kema Navi lajami, te dahi je lihai lihAvai, taha visesa piya jaNu kiha raMjami // te dahi je bhattiha bhAvahi / to vi jiNiMda-dhamma-agurAe~, je puNu ke bihu paDhahi paDhAvahi, buhmiri-siddhsenn-supsaaeN| te Niya-para-duhu dUre luTAvahi // karami sayaM ji liNi-dala thiu jalu, eyaho atthu ke vi je payaDahiM, aNuharei Niruvamu muttAhalu // tANa NiraMtara sokkhahi suhaDahiM / pattA-jA jayarAmeM Asi viraiya gAha-pabandhi / je NisuNevi parikkhae bhattie, sAhammi dhammaparikkha sA paddhar3iyA-bandhi // 1 // te jujjahi himmala maha sattie / sayala pANivaggaho duhu hijjai, iya dhammaparikkhAe cauvaggAhiTTiyAe vittAe buhahariSeNa soma samiDhie mahi sohijji| kae paDhamo sandhI parisamatto // saMdhi / parahiya karaNi vihaMDiya-graMhaho, antima bhAga: hou jiNattaNu cauviha saMghaho // iha mevADa-desi-jaNa-saMkuli, payaDiya bahu payAva arivAreM, siriujahara-Niggaya-dhakkaDa-kuli / yaMdaubhUvai sahu privaareN| pAva-kariMda-kumbha-dAraNa hari, dhamma pavattaNeNa duha-hAreM, jAu kalAhiM kusalu NAmeM hari / / dau paya bahuviha vvhaareN| tAmu putta para-NAri-sahoyaru, pattA-sakhae dusahasusAhiu sadariyA hiu iukaha rayaNu agvvh|| guNagaNa-Nihi kula-gayaNa-divAyaru / jo hariseNa dharAdhara uyahi gayaNadhara tAma jnnusu-bhvvhN|| govaDhaNu NAmeM uppaeNau / iya dhamma parikkhAe cauvaggAhiTTiyAe buha-hariseNa jo sammatta-rayaNa-saMpuNNau / kayAe eyarasamo saMdhi samatto // sandhi 11 // taho govaDDhaNAsu piya guNavai, jo jiNavara-paya Nicca vi paNavaha / 6-jaMbUsAmicariu [jaMbUsvAmIcarita] kavivara vIra tAe jaNiu hariseNe NAma suu, racanAkAla saMvata 1076 jo saMjAu vibuha-kai-vissuu / AdibhAga:miri-cittanDu cai vi avalauraho, vijayaMtu vIra-caraNaggi-caMpae maMdiraMmi tharaharae / gaya u-Niya-kajje jinnhr-purho| kalama calaMtaM toe sutaragi-laggaMta-biMdu-chaMkArA // 1 // tahiM chaMdAlaMkAra-pasAhiya, so jayau jassa jmmaahisey-py-puur-pddurijjto| dhammaparikkha eha te mAhiya / jaNiyahi masi harisako kaNayagiri rAio tayA // 2 je majmanya-maNya prAyaeNahiM, jayau jiyo jasmAruNa-Naha-maNi-paDilagga-cakkhu saha skyo| te micchatta bhAu avagaeNahiM / aNiicchiya sabvAvaduyavastha-parikaliya-loyaNo jAo // 2 // te sammatta jeNa malu vijjai, samirasu aveya bhAmiya joimgnn-jnniy-rynni-dinni-sNke| kevalaNANu tANa uppajai // iya jayau jassa puro paNacciyaM cAru muravaiNA // 4 // ghasA-taho puNu kevalaNANahoNeya-pamANaho jIva paemarhi suhaDiu, so jayau mahAvIro mANANala-huNiya-rai suho jassa / bAhArahiu aNaMnau aipayavaMtau mokkh-sukkhu-phlupyddiyu|| NAmi phurada bhuSaNaM ekkaM ekkhattamiva gayaNe // 2 // vikkama-Niva-parivattiya kAlae, jayau jiyo pAsaTiThaya shmi-vinnmi-kivaann-phuriypddiviyo| gayae varisa sahasa cutaale| gahiyANaM rUva-juyalovva ti-jaya-magu sAmitro rimaho // 6 // iu uppaeNu bhaviyajaNa suhayaru, jayau siripAsaNAho rahA jamsaMga NIlamAbhieko / haMbha-rahiya dhammAsaya-sAyaru / / phaliyo taDi biDiya Nava-ghaNocca maNi-gambhiNo phaNakaDappo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] anekAnta [ varSa 14 : iha atthi parama-jiNa-paya-saraNu, aciya:guDakheDa viNiggau suhacaraNu // 1 // seTiTha siri takmvaDeNa bhaNiyaM ca namo samanthamANeNa / sirilADavaggu tahi vimala jasu, vaDDhai vIrassa maNe kaitta-karaNujjamo jeNa // 1 // kaidevayattu nivuDDha kasu / mA hoMtu te kaIdA garuya pabaMdhe vi jANa nimbUDhA / bahu bhAvahiM je varaMgacariu, ramabhAva muggiraMsI vitharaI na bhAraI bhuvaNe // 2 // paddhaDiyA baMdhe uddhrit| saMtibAI vAIvihu vagaNukkari semu phuriya-viNNANo kavi guNa-rasa-raMjiya-viusa saha, rasa-siddhi saMThiyattho piralo vAI kaI ekko // 3 // visthAriya suddhaya viirkh| vijayaMtu jaga kaiNo jANa vANI aiTa puzvatthe / bhabbariya-baMdhi viraiDa sarasu, ujjoiya dharaNiyalo sAhai vahivva NibbaI // 4 // gAjjai matiu tAru jasu / jANaM samagga saho hame huu ramai mai phaDakkammi / naccijjai jiNa-paya sevAha, tANaM pihu uvarillA karasa va buddhI paripphuraI // 5 // kiu rAsau acAdevi yahi / iya jabusvAmicarie migAra vIra-mahAkave mahAkA sammatta-mahA-bhara-dhura-dharaho, devayana-sua-vIra-viraie saNiya-samavasaraNAgamo NAma taho sarasai-devi lddh-vrhii| paDhamo saMdhi // 1 // nAmeNa vAru huDa viNayajutro, antima prazasti:saMtuva gabhabbha paDhamasutro / narisANa saya-caukke sattari-jutte jiNiMda-vIrassa / pattA-aliya-sara-pakkaya, kaikalivi zrApusiu suu piyreN| zivANa uccaNNe vikkamakAlasma uppattI // 1 // pAyaya para vallahu jaNaho, viraijjau kiM iyareM // 4 // vikkama Niva kAlAyo chAhattari dasa-saesu varimANaM / aha mAgvAmma dhaNa-kaNa darasI, mAhammi muddha-pakve dasamI-divamammi saMtammi // 2 // nayarI nAmeNa siNdhu-brisii| suNiyaM pAyariya - paraMparAe vIreNa vIra NihiThaM / tahiM dhakkar3a-vagge vaMsa-tilau, bahulaltha-pasantha-payaM pavaramiNaM cariyamudvariya // 3 // maha sUyaNa NaMdaNu gunnnnilu|| icche (iTe)va diNa mehavaNa- raTTaNe vaDDhamANa jiNa-paDimA NAmeNa saMhi takkhaDu vasaI, teNA vi mahA kaiNA variNa paryA-yA pavarA // // jama paDahu jAmu nihuyaNi rasaI / bahurAya-kajja-dhammantha-kAma goTThI-vihatta samayamya / maha kai devadattA parama suhI, vIrasma cariya - karaNe ikko savaccharo laggo // 2 // teM bhaNiu vIru-vaya suvaNa-dihI // jassa kaya-deghayatto jaNaNo saccariya-laddhamAhappo / ciru kaihi bahulagaMdhuddhariu, suha-sIla suddhamo jaNaNI sirisaMtuA bhaNiyA // 6 // saMkillAhi jNbusaamicrit| jassa ya pamaNNa vayaNA lahuNo sumaha sa sahoyarA niSiNa / paDihAi na vitthara ajju jaNe, sIhannalakaNaMkA jasai-NAneti vikvApA // 7 // paDi bhaNai vIru sakiyau maNe / / jAyA jasma maNiTThA jivai pomAva: puNA bIyA / bho bhanvabaMdhu kiya tuccha kahA, lIlAvaitti taiyA pacchima bhajjA jayAdevI // 8 // raMjesaha kemavi siTTha sahA / paDhama kalatta garuho saMttANa kaitta viuvi baaroho| etyaMtare pi suNasIha saraho, viNaya-guNa-maNi-NihANo taNau taha NemicaMdotti / takkhaDu kaNiThu bollai bhrho|| so jayau kaha vIro vorajiNaMdassa kAriyaM jeNa / visthara saMkhevahu divva jhuNI, pAhANamayaM bhavaNaM piyarudda saMNa mehavaNe // 6 // guru pArau aMtaru vIru sunnii| aha jayau jasma NibvAso jasaNAu paMDiutti vikkhaayo| pattA-sari-sara-nivANu-Thiu bahu vijalu,sara suna tiha maNipajjai vIra jiNAlaya sarisaM cariyamiNaM kAriyaM jeNa // 10 // povaDhaM karayatthu vimalu jaNeNa,ahilAseM jiha pijjai // 2 // iti jaMbUsAmicariyaM samatta / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S vapa14 ] jainagrantha-prazastisaMgraha [36 7-kahA kosu (kathAkopa )zrIcanda gaNiyaMti NiyaMta prayANamaNA, Adi bhAga-- para purisu paloyai savaNiyaNA // onama paNavevi citta thavevi NaTuTThAdama dosu / pattA- iya buthi vipatta puNNa pavitta, loyattaya vaMdu deu jiNeMdu zrAhAsami kahakosu // dijjai maI vilmijjaa| pattiu phalu atthe jaNimANalthe, paNappiNu jiNu suvisuddhamaI, jaM dutthimaNi vaijjai // . ciMtai maNi muNi siricaMdukaI / saMsAra asAra savvu athiru, antima prazastiH piya-putta -mittu mAyA timirU // saMpaya puNu saMpahe aNuharai, sarvajJa-zAsane ramye dhorAyaudha-vinAzane / khaNi dIsai khaNi puNu aparai / dharmAneka-guNAdhAre sRsthe surasaMstute // 1 // suviNaya samu pemmu vilAsavihI, zraNa hillapure ramye sajjanaH sajjano'bhavat / dehu vi khaNibhaMgura dukvtihii|| prAgvATavaMza-niSpanno mukArana-zatAmaNIH // 2 // jovaNu giri vAhiNi veyagaDa, mUlarAja-nRpendrasya dharmasthAnasya goSThikaH / lAyaeNu vaeNu kara salila sau / dharmamAra- dharAdhAraH kUrmarAja-samaH purA // 3 // jIviu jala-trudhvaya pheNa Nihu, vRSNanAmA mutastasya guNaratna mahodadheH / babhUva dharma-karmaNye janAnAM maulimaMDanaM // 4 // harijAlu varantu avaja gihu / / avaruvi jaMkiMpivi anthi jaNe, nidrAnvaya-mahAmukkA-mA jJAyAM nAyakopamaH / taM taM ghAhivva palAi khnne| caturvidhasya saMghasya dAna-pIyUSa vAridaH // 5 // iMdiya suha sokvAbhAsu phuDu, zvammakAjayanI tasya kRSNasyeva sumaMdrikA / jai NaM to saMvai kiraNa pdu|| rANUnAma priyA sAdhvI himAMzoriva candrikA // 6 // tasyAM putrabhayaM jAtaM vizva-sarvasva-bhUSaNaM / ghattA- iya jANi vi Niccu saccu aNiccu, maNu vimAnu Na viciDa / bIjAsAhaNapAlAgyo soDhadevahI stRtIyakaH // 7 // je dAguNa dinu Nau tau cirANu, catavazva mutAstasyA dharma-kammaikakovidAH / neNappA euci|| zrI zRgAradayAM ca sUmogbUriti kamAt 1 // 8 // bahu dubakheNajiu bali bhijjaNu, kalikAla-mahAvyAla-viSa vyAlupta cetasaH / muya maNuya ho pauvi Na jAi ghaNu / jainadharmasya saMpanA jIvAstu stana muMdakA // 1 // baMdhava-yagu lajjai No sarai, mahAzrAvaka-kRSNasva saMtAnena zubhAtmanA / suhu santhabhUunAmaggumagi // vyAkhyAyitaH kathAkozaH svakarma-dAyahetave // 10 // saha bhUu sAyA jo pompiyau, kundeMdu-nirmale kuMkuMdAcAryAnvaye'bhavat / so dehuvi dugjaNa vinamiyau / dharmo mRttaH svayaM vA zrIkIrtinAmA munIzvaraH // 11 // eu jAi mama nA phema varU, tasmAttamopahaH zrImAnsa prabhAvo'ti nirmalaH / vasu-putta-kalatta baMdhu-riNyarU // zratakoniH samutpanA ranaM ratnAkarAdiva // 12 // aNugamai muhAsuhu kevalau, vidvAnsamastazAratrArtha-vicAracaturAnanaH / parabhava pAhuNayahI saMbalau / zaraccandrakarAkAra-kIrtivyApta-jagattrayaH // 13 vAcAra karai pavANa kae, vyAkhyAtRtva-kavinvAdi-guNahaMsakamAnamaH / zraNuhavai duvakhu para ekku jae / sarvajJa-zAmanAkAza-zaranpAraNa-candramAH // 14 // pacchA sAijjai bhAiyahi, gAMgeya bhojaMdavAdi-mamamta-nRpa-puMgavai / dhaNu putta-kalittahiM dAiyahiM / pUjitotkRSTa pAdAra vidA vidhvasta kalmaSaH // 15 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] [ varSa 14 bhavya padmAkarAnandI sahasrAMzurivAparaH / ghattA - so siricaMda suriMda phaNi riMda vaMdiya payau / art guNAkaraH kIrti sahastroya pado'jani // 16 // star sukkha vAsu hoi deva paramappaDa // 33 // kapUra- rojjvala-cArukIrtiH sarvopakAroyata-cittavRttaM / iya paMDiya siricaMdakae payaDiyakoUhalasae sohaNabhAvazipyaH samAra|dhita vIracandrastasya prasiddho bhuvi vIryacandraH 17 pavvattae paritosiya-buha citta daM kaha yaraNa karaMDae sUrezcAritra sUryasya tasya tattvArthavedinaH / micchatta-pauhiM tiraMDie kohAi- kasAya-vihaMDae satthammi mahAguNa- maMDapa deva-guru-dhammAyaNa- guNadAma-payAsaNe NAma paDhamaparicchezro samatto // saMdhi 1 // antima bhAga: viveka vasati vidvAn so'sya zrI candro'bhavat // 18 // bhavya prArthanayA jJAtvA pUrvAcAryakRtAM kRtiH / tenAyaM racitaH samyak kathAkozo'ti sundaraH // 13 yatra svalitaM kiMcit pramAda vazato mama / tatkSamaMtu kSamAzIlAH sudhiyaH sodhayaMtu ca // 20 // yAvanmahI marammI maruto madaroragAH / parameSThI pAvano dharmaH paramArtha- paramAgamaH 21 // yAvatsurAH surAdhIzaH svargacandrArka- tArakAH / tAtkAvyamidaM stheyAcchrIcandrojvala kIrtimat // 22 // (sanakaraNDa zrAdakAcAra) paNDita zrIcandra, racanA kAla saM0 1123 8 - rayaNakaraMDasAvayAyAra AdibhAga: so jayau jammi jiNo paDhamo paDhamaM payAsiuM jeNa / Isu paDatA diNaMkara - laMvA dhammo // 1 // so jayau saMtiNAho vigdhaM sahassAiM NAmamitteNa / jassAvahanthiUNaM pAvijjai IhiyA siddhI // 2 // jayau siri vIraiMdo akalaMko akkho zirAvaraNo / mmila - kevalaNANo ujjoiya payala- bhuvaNayalo // 3 // siddhi vijaya buddhi tuTTha puTThi pIyaMkara / siddha sarUva jayaMtu diMtu caDavIsa vi titthaMkara // 4 // dhattA- zravaravi je jiiMdA siddha-sUri pAThya vara | saMjaya sAhu jayatu diMtu buddhi mahu sudara // 1 // anekAnta paNa veSpiNu jiNa vayaguggayA vimalaI payAiM suyadevayA / daMsaNa-kaha-rayara karaMDuNAbhu zrAhAsami kanvu maNohirAmu / ekkeka pahANu mahA mailla itthanthi praNeya kaI chailla | harimaMdi muNiMdu samaMtabhadda, akalaMka payo paramaya- vima / mukulabhUsara pAyapujja, tahA vijjAgaM dukhaNaM tavijja vadha ? rasegu mahAmai borasegu jiraNa seNu kubohi* vihaMjasegu guNabhavakuha ucchamallu siri somara / u paramaya- sa-sallu muha caumuhu va pasiddha bhAI kaharAi saMyaMbhu sayaMbhuNAI / taha puSyaMtu mmukomu vaNijjadda kiM suyaevi kosu / siriharisa - kAliyA sAIM sAra, avaruvi ko gaNaha kaidhakAra | hI hi mai saMpadda zrArisehi kiM kIrai tahiM amhArisehiM / paramAra vaMsa-maha guNa uraI / kuMdakuMdAiriyo iM / desIgaNa pahANu guNa gaNaharu, avaiNau NAvai sai gaNaharu || tatra pahA vi bhAvitha vAmau, dhammANa viNiya pAvAsau / bhavvamaNo likhANa diNemaru, sirikitti tisu citta muNAsaru // tAsu sIsa paMDiya - cUDAmaNi, siri-gaMgeya- pamuha paurAvaNi / polata miya suhayA saroru kumukhi, huli maya gayA sahAsakusala // varasa - pamparaya - sAhiya mahiyalu, yi mahatta-parizijjiya- sAhayalu / visaMgha mahAdhura-dhAraNa, dumha kAma sara- ghora - zivAraNa // dhammu va risi jasa rUcau, siri- suryAkitti - NAma saMbhUyau / tAsu vi paravAiya-maya-bhaMjaNu, gANA buyarmANi zraNuraMjaNu // cAru-guNohara-maNa-rayakhAyaru, cAuraMga-gaNa vacchallaya yaru / iMdiya caMcala mayahaM mayAhiu, caukasAyasAra gamigAhiu || siricaMdujjala-jasa saMjAya, zAmeM sahasakitti vikkhAyau / dhattA-taho deva iMduguru sIsu huu, bIu vAsava muNi voriMdu // udayakittIvitahA turiya, suhaiMdu vi paMcamau bhaNi u / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya gata varSakI 12vI kiraNameM patrake pradhAna sampAdaka gatavarSa isI kAryako sundara banAne ke nimittase zrImAn zrImAn prAcArya jugalakizorajI mukhtArane apane sampAdakIya bAchoTelAlajo adhyakSa porasevAmandira kalakattAse dillI vaktavyameM 'anekAntakI varSa samApti aura kucha nivedana' Akara pUre pAMca mAha Thahare the| anekAntake a.pa dUsare zIrSakake antargata yaha prakaTa kiyA thA ki-'isa naye sampAdaka hai| eka to Apa zarIrase janmajAtahI kRSa evaM bhayaMkara rogake dhakkese merI zakriyA~ aura bhI jIrNa-zIrNa ho duvaMza haiM: phira dillIko bhayaMkara garmI meM rAta-dina bhavanagaI haiN| isIse zarIrameM zakrike punaH saMcAra evaM svAsthya nirmANake kAryameM vyasta aura mArthika samasyAko hala karane ke lAbhakI dRSTise maiM kama-se-kama eka varSa ke liye sampAdakAda- liye vyagra rahane ke kAraNa pApa roga-prasta ho gae, aura pamtameM se avakAza grahaNa kara rahA hai| ataH isa kiraNake sAtha bhavana-nirmANa ke kAryako adhUrA chor3akara hI pApako kalakatte apane pAThakoMse vidAI le rahA hU~ / yadi jIvana zepa jAnA pdd'aa| vahAM pahuMcakara bhI prathama to eka lambe samaya rahA, to phira kisI-na-kisI rUpase unakI sevAmeM upasthita taka asvastha hI rahe, aura svastha hote hI anyakAryoM meM vyasta ho sakUgA / puna: isake anantara 'anekAntakA hisAba aura ho ge| punaH aitihAsika khoja-zodhake kAryake liye madrAsa ghATA' zIrSakameM anekAntake prakAzanameM hone vAle ghATekA cale ge| ityAdi kAraNoMse ve bhI anekAntake liye koI jika karake agale varSakI samasyA' zIrSakake bhItara yaha lekhAdi likhakara nahIM bheja ske| prakaTa kiyA thA ki isa ghATeko sthitimeM patrako dhAge kaise tIsare mampAdaka zrImAn bAbU jayabhagavAnajI eDavokeTa prakAzita kiyA jaay| isake sambandha meM unhoMne apane aura pAnIpata hai| Apa vIra sevAmandirake maMtrI bhI hai| sAhianya logoMke kucha sujhAva bhI prastuta kiye the-jinameMse tyika aura aitihAsika zodha-khojake kAryo atyanta ruci pahalA to yaha thA ki 'patrako traimAsika karake ekamAtra hone para bhI vakAlatakA peza hone ke kAraNa unheM adAlatase mAhitya aura itihAsake kAmoMke liye hI sImitakara diyA hI avakAza kama milatA hai| phira idhara kucha varSoMse damekA jAya / ' aura dUsarA yaha bhI thA ki 'pRSThasaMkhyA kamakarake daurA bhI cala rahA hai / gAIsthika cintAyeM to unheM prArambhapatrako jaise taise cAlU rakhA jAya / isa prakArake vaktavyake se hI ghere haye rahIM haiM ? ina saba kAraNoMse cAhate hue bhI sAtha 13 varSako 12vIM kiraNako prakAzita kiyA gayA thaa| na to patrake sampAdana meM hI ina pichale dinoM koI yoga de sake aura koI lekhAdi bhI likha ske| isa prakAra mukhtAra sAhabane isa prakAra ukta vaktavya prakaTa karake . apane sampAdaka maNDala ke tInoM pradhAna sahayogake binA maiM kevala 'anekAnta se hI vidAI nahIM lI, apitu apanI ekadamahI apaMga hogayA / lekhakoMko bAra-bAra likhane para asvasthatA aura prazaktinAke kA Na vIrasevAmandirake adhi bhI kahIMse koI lekhAdi to pahalehA durlabha horahe the| raThAtA padakI jimmedAriyoMse bhI prakAza grahaNa kara liyaa| phalasvarUpa eka varSake lie patrakA prakAzana sthigita karanA pAThakoMko yaha jJAtahI hogA ki dillI meM vIrasevAmandira hI sacita samajhA gayA aura isa prakAra pUre eka varSa taka ke nijI bhavana nirmANakA kArya vigata varSase ho rahA hai| 'anekAnta' banda rhaa| ityaadi| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] anekAnta [vaSa 14 isa varSa jUna mAsameM vIra sevAmandirako kArya-kAriNIkI kArtika (navambara) mAsakI tIsarI-cauthI kiraNa saMyukta baiThakahAM aura usameM vora zAsanajayantIse anekAntake punaH rUpase prakAzita karanekA nizcaya kiyA gayA hai, jisase prakAzanakA nizcaya kiyA gyaa| samAcAra patroM meM isakI prakAzanameM jo vilambajanya garabar3I utpanna ho gaI hai, use sUcanA bhI kara dI gaI aura maiTara presameM de diyA gyaa| asama va diyA gyaa| dUra kiyA jA ske| parantu bAra bAra likhApar3hI karane para bhI posTa mAsTara janarala Tara janarala anekAntakI bhAvI rUpa-rekhA to vIrasevA-mandirake ke Aphisase rajisTrezana nambara nahIM prApta ho sakA aura isa ___ uddezAnusAra yathApUrva hI rahegI, kintu patrako U~cA uThAne prakAra patra taiyAra hone parabhI vIra zAsanajayantI para sUcanAke yAnekA mamacita prayatna kiyA jA rahA hai| anusAra pAThakoMkI sevAmeM 1veM varSakI prathama kiraNa nahIM upake liye pAThakoM aura lekhaka mahAnubhAvoMkA ucita bhejI jA skii| sahayoga prApta karanekA pUrA prayatna kiyA jAyagA / posTa mAsTara janaralake yahA~ se rajisTrezana nambara cAlU varSakI isa prathama kiraNa yaha vizeSa yojanA prArambha sitambarake dUsare saptAhake madhya meM prApta haa| sAtha hI kI gaI hai ki anekAntakI pratyeka kiraNake antameM eka patrake prakAzanako tArIkha 15 sitambarako svIkRta honekI phArmakA maiTara prazasti-saMgrahakA rhe| vIrasevA-mandirake sUcanA milii| usa vakta payUSaNa parvakA samaya honese tatvAvadhAnameM abhI taka jitane granthoMko prazastiyA~ saMgRhIta zrI mukhtAra sAhaba bhI vyAvara gae hue the aura maiM bhI kI gaI haiM, unameMse bahuta sI prazastiyoMkA eka saMgraha to sthAnIya paryuSaNa parvake progrAmameM vyasta thaa| phalasvarUpa vIrasevA-mandira granthamAlAse prakAzita ho cukA hai| agasta mAma vAlI pahalI kiraNako 15 sitambarako bhI avaziSTa apabhraMza Adike anyoMkI prazastiyoMke prakAzanArtha pAThakoMkI sevAmeM nahIM bhejI jA skii| aba zrAvaNa ukta vyavasthA kI gaI hai| isa yojanAse pAThakoMko kasanI (agasta) aura bhAdrapada (sitambara) mAsakI donoM hI navIna bAtoMkI jAnakArI prApta hogI aura isa prakAra kiraNa eka mAtha 15 akTUbarako ravAnA kI jA rahI haiN| unake pAsa mahaja meM hI eka 'prazasti-saMgraha' ho jaaygaa| isa avyavasthAke kAraNa hI azvina (akTUbara aura -paramAnanda jaina anekAntake grAhakoMse nivedana anekAntake grAhakoMse nivedana hai ki ve anekAntako prativarSa hone vAle ghATese mukta karaneke liye apanA sahayoga pradAna karanekI kRpA kreN| sahayogake prakAra nimna haiM:) vIra sevAmandirake sthAyI sadasya baniye, yA anekAntake saMrakSaka tathA sahAyaka svayaM baniye aura dUsaroM ko banAiye / (2) svayaM anekAntake grAhaka baniye aura aura dUsaroMko banAnekI preraNA kiijiye| (3) vivAha-zAdI Adi dAnake avasaroM para anekAntako acchI sahAyatA bhijvaaiye| (4) apanI zrorase anekAnta bheMTa svarUpa kAlejoM, lAibreriyoM, sabhA, sosAiTiyoM aura jaina ajaina vidvAnoMko bhijaavaaiye| (5 anekAntake grAhakoMko acche grantha upahArameM svayaM dIjiye aura dilaaiye| (6) lokahitakI sAdhanAmeM sahAyaka acche sundara lekha likhakara bhejiye tathA citrAdi sAmagrIko prakAzanArtha bhijvaaiye| (7) jaina purAtattva yA prAcIna hastalikhita sacitra granthoMke citroMke phoTo prAdi mejiye| ina saba mArgAse grAhaka mahAnubhAva anekAntakI sahAyatA kara saMcAlakoMko nirAkula karanemeM samartha ho sakate haiN| aura usa samaya saMcAlakagaNa patrako samunnata banAte hae pAThakoMkI vizeSa sevA kara skeNge| prakAzaka Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake sucipUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-sUcI-prAkRtakaM prAcIna 46mUla-granyAMkA pacAnukramaNA, jisake sAtha 48 TIkAdigrantha uddhRta dRsara padyoMkI bhI anukramaNI lagI huI hai / saba milAphara 25353 padya-vAkyAMkI sUcI / saMyojaka zrI sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUrNa mahatvako 70 pRSTha ko prastAvanAsaM alaMkRta, DA0 kAlIdAsa nAga ema. e., DI. liTa ke prAkathana (Foreiword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e DI.liTa kI bhUmikA (Introduction se bhUpita hai, zodha-bojake vidvAnoM ke liye atIva upayogI, bar3A sAija, pajilda ( jisakI prastAvanAdikA mUlya alagama pAMca rupaye hai) (2) prApta-parIkSA-zrIvidyAnandAcAryako svopajJa saTIka apUrvakRti,prAptAkI parIkSA dvArA Izvara-viSayaka su dara parama aura majIva vivecanako lie hae, nyAyAcArya paM. darabArIlAlajI ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisa yukta, majinda / (3) nyAyadIpikA-nyAya-vidhAko sundara pAMthA, nyAyAcArya 60 darabArIlAla jI sATAyaga, hindI anuvAda, vistRta prastAvanA aura aneka upayogI pariziSTAMsa alaMkRta, jill| " (4) svayambhUmtAtra-samantabhadgabhAratIkA apUrya grantha, muntAra zrIjugalakizArajIka viziSTa hindI anuvAda, chandapAra caya, samantabhadra-paricaya aura bhaktiyoga, jJAnayoga tathA karmayogakA vizpaNa karatI huI mahatvakI gapaNApUrNa 106 pRSThakI prastAvanAma muzobhita / / (5) stutivivA-mvAmI samantabhadko anAgyI kRti, pApAMka jItane kI kalA, maTAka, mAnuvAda aura zrIjugalakizAra mukhtArasI mahatvakI prastAvanAdima alaMkRta sundara jilha-hina / (3) adhyAtma kamalamAnaNTu-paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamallakI mandara AdhyAtmika racanA, hindIanuvAda-sahita pora mukhtAra zrIjugalakizorakI gvAjapUrNa 78 pRSTha kI vistRta prastAvanAsa bhUpita / (7) yuktyanuzAsana-tatvajJAnase paripUrNa mamantabhadrakI amAdhAraNa kRti, nimaphA abhI taka hindI anuvAda nahI huA thA / mustAradhIka viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdile yati, majilda / (8) zrIpurapAzvanAthastAtra-prAcArya vidyAnandaracita, mahanvakI stuti, hindI anuvAdAdi mahita / " // ) (6) zAmanacatustrizitA-(tIrthaparicaya)-muni madanakInikI 13 vaH zatAbdIko mundara racanA, hindI anuvAdAdi-hina / (15)ma.cIna dharmazA:- sArma sanantamA ka. gR.myA cAra-viSayaka pratyurama lAbAna grantha, pumAra zrI jugalakizora jala bidhAmaka hindI bhAya aura gaveSaNAmaka prA . zuka, jilda / (11) manAdhitaMtra aura iSTApadeza-zrIjyapADhAcArya kI adhyAtma-viSayaka / anUThI kaliyAM, 50 paramAnanda zAstraM hindA anuvAda pora musAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAsa bhRSi majalda (10) gayA thaprazari saMgra:-saMskRta aura prAkRtika 171 aprakAzita grnthoNk| prazAmtayoM kA maMgalAcaraNa mahina arva saMgraha, upayogI 11 pariziSToM aura paramAnandazAstrI kI itihAsa-yAhinya-viSayaka paricayAmaka prastAvanAsa anaMkA, majilda / (13) anityabhAvanA-yA. padmanandI kI mahatvakI racanA, mukhtAra zrIkaM hindI padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita / ) (14) tattvArthasUtra-(prabhAcandrIya)-mukhtArazrIka hindI anuvAda nayA vyAkhyAya yukt| (55, zravaNabaMgAla Ara dAkSaNaka anya janatAtha kSetra-lA. rAjakRSNa jena samAdhinatra aura iSTa.padeza saTaka sajilda 3), jana prantha prazasta maMgraha mahAvIra kA sarvodaya tA ), mamantabhadra vicaar-diipikaa)| jyavasthApaka 'vIrasevAmandira 01 dariyAgaMja, dillii| " ) ... Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka gA saMrakSaka 101) bA0 lAlacandajI jaina sarAvagI 11) bA. zAntinAthajI kalakattA 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI , 1.1) bA. nirmalakumArajI kalakattA 251) bA. sohanalAlajI jaina lameca , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 101 bAbadrIprasAdajI sarAvagI, 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI , 101) bA. kAzInAthajI, .. 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C. jaina , 101 bA0 gopIcanda rUpacandajI 251) bA0 dInAnAthajI sarAvagI 251) vA0 ratanalAlajI jhAMjharI 1.1) bA. dhanaMjayakumArajo *251) bA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI , 101) bA* jItamala jI jaina 1.1) bA.ciraMjIlAla jIsarAvagI 251) seTha gajarAnajI gaMgavAla 4 251) seTha suAlAlajI jaina 101) bA0 ratanalAla cAMdamalajI jaina, rAMcI 251) bA. mizrIlAla dharmacandajI , 101) lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpariyA, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) seTha zAntiprasAdajI jaina 10) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI * 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA I 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 1.1) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jena, kalakattA 251) lA0 trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 1.1) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 101) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 101) lA0 balavantasiMhajA, hAsI ji0 hisAra 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA % 251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajA cA~da auSadhAlaya kAnapura sahAyaka 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalA R1.1) bA0 rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavera kAraMjA 101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA0 ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI 101) bA0 lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina adhiSThAtA 'vIra-sevAmandira' / 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA sarasAvA, ji0 sahAranapura prakAzaka-paramAnajI baina zAstrI vIra sevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / mubaka-pavANI presa, 23. dariyAgaMja devalI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sitambara 1956 varSa 14 kiraNa, 2 sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina jayabhagavAna jainaeDavokeTa paramAnanda zAstrI viSaya-sUcI 1-caturvizatitIrthakara stuti 2-anusandhAnakA svarUpa-[pro0 gokulaprasAdajI jaina ema0 e0 46 3-zrIbAbAlAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryA kA mahAtmya [paramAnanda jaina 47 4-mahAkavi svayaMbhU aura usakA tulasIdAsajIkI rAmAyaNa para prabhAva-[paM0 paramAnanda zAstrI 5-atithi saMvibhAga aura dAna [paM0 hIralAlajI siddhAnta zAstrI 56 6-pazcAtApa-(kahAnI)-50 jayantIprasAdajI zAstrI -purAne sAhityakI khoja-[jugalakizorajI mukhtAra 8-kekar3I jainasabhAkA stutya kArya 1-jainagraMthaprazasti saMgraha cIra sevA mandira,dehalI, malyaH // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazalakSaNa-parvameM vIra-sevA maMdirake vidvAnoM dvArA dharma-prabhAvanA paryaSaNa-parvameM vIra sevA mandirake vidvAnoMko bulAnekI nahIM paayaa| kekar3Ise zrIyuta paM. ratanalAlajI kaTAriyAne vAvata kitanehI sthAnoMse tAra para tAra paae| nyAvarase, to sAnurodha vekar3I pAneke lie likhA / zrI mukhtAra sA. lagAtAra tIna tAra vizeSa preraNAko lie hue the| usI aura zrI paM0 jayantIprasAdajI zAstrI kekar3I gye| vahAM bIcameM paM0 zrIhIrAlAlajI siddhAnta zAstrIkI svIkRti khuraI zrI pujya cullaka siddhasAgarajIke padhAranese acchI dhArmika aura zrI paM0 paramAnandajI zAstrIkI sthAnIya nayA jAgRti horahI hai| Apa bahuta hI sarala svabhAvI milanasAra, mandira aura lAlamandirako dI jA cukI thii| zrImAn aura prakANDa vidvAn evaM tyAgI haiM, unake darzana kiye| AdaraNIya paM0 jugalakizorajI mukhtAra sA. vizeSa kAraNa rAtako zrI mukhtAra sA0kA sAra garmita bhASaNa huA jisase vaza phirojAbAda tathA kAnapura gae hue the| Apa phirojA- prabhAvita hokara kekar3IkI jainasamAjane 251) rupaye dekara vAda tathA kAnapurase zanivAra tA. 6.56ko prAtaH dehalI vIrasevAmandirakA AjIvana sadasya bananA svIkAra kiyaa| pAe, saMsthAMke samAcAra jJAta kiye, sAtha hI dhyAvarase Aye sAtha hI eka bahuta hI mahattvakA 'prastAva, jisameM yaha hue tAroM kI bAta mAlUma kara Apake ekadama vicAra hue, nirNaya kiyA gayA ki vivAhAdi kAryoMmeM mandirako diye" ki vyAvarakI vizeSa preraNA hai, jarUra calanA caahie| jisa jAnevAle dAnameMse 21 pratizata sAhitya pracArake lie samaya maiM ajamerameM zAstra bhaNDArakI khoja kara rahA thA usa nikAlA jAya" pAsa huaa| jo isI kiraNa meM anyatra samayase unakA bulAnekA Agraha barAbara banA huA hai| hama diyA jArahA hai vaha sabhI sthAnoMkI samAjake liye anuzrI mukhtAra sA ke isa adamya utsAha evaM laganako dekhakara -karaNIya hai| bAdameM ajamera Aye vahAM kI samAjane zrI daMga raha gaye aura hRdayameM harSa evaM vizeSa zraddhA paidA huii| mukhtAra sA ko rokanekA bahuta Agraha kiyA, parantu samayAzrI mukhtAra sA0kI prabala bhAvanA dekhakara vyAgharako tAra de bhAvake kAraNa na ruka sake / zrImAt paM0 hIrAlAjI siddhAnta diyA gayA ki pA rahe haiM / zrImAn zrAdaraNIya mukhtAra sA. zAstrIke pravacana aura bhASaNa khuraIkI jaina samAjame bahuta aura zrI060 jayantI prasAdajI zAstrIko sAtha lekara vyAvara pasanda kiye aura unakA abhinandana kiyA / aura 201)ru. gaye, isase vahAMkI jaina samAjameM apAra harSa hA. logoMne sau. sahAyatAke pradAna kiye / zrI paM0 paramAnandajI zAstrIse bhAgya mAnA / dinameM prAtaH bajese 12baje taka aura zAmako sthAnIya jaina samAjameM vizeSa jAgRti banI rhii| aura naye 6 // bajese 1 baje taka zAstra-pravacana zrI paM0 jayantI mandirako zAstrasabhAkI orase 101)ru0 bheMTa svarUpa prApta prasAdajI zAstrIkA aura bhASaNa zrI mukhtAra sA0kA hotA he| tathA samasta di. jaina samAja kalakattAkI zrorase thA, vyAvarameM zrImAna rA0 ba0 seTha motIlAla totAlAlajI 210) ru0kI sahAyatA bAbU mizralAlajI kAlAkI mAraphata rAnI vAloMke kAraNa sAre samAjameM dhArmika-niSThA prazaMsanIya prApta huI, isake liye vahAMkI samAja vizeSa dhanyavAdakI hai| sabhI strI-puruSa, bar3e utsAhake sAtha pUjana tathA pAtra hai / isa taraha vIrasevAmandirako payUSaNa parvameM DhAI zAstra-pravacanameM bhAga lete the| zrI mukhtAra sA. tathA zrI hajArake lagabhaga sahAyatA prApta hogii| paM0 jayantIprasAdajI zAstrIke bhASaNoMse prabhAvita hokara premacanda jaina zrImAna rA0 ba0 seTha motIlAlajI rAnIvAle, zrImatI sau0 , saMyukta maMtrI-cIra sevAmandira narvadAdevIjI dha. pa. zrI rA. ba. seTha totAlAlajI rAnI dillI vAle, zrImAna seTha dharmacandrajI saugAnI, zrImAna seTha zoka samAcAra gumAnamalajI vAkalIvAla, zrImAna seTha mUlacandajI pahAvyA, tathA di. jaina paMcAyata,ne saharSa vIrasevAmandirake rAyasAhaba bAbUjyotiprasAdajI myunispala kamiznarakI AjIvana sadasya 251), 251)ru0de dekara banAnA svIkAra pUjanIyA mAtAjIkA 85 varSakI vRddha avasthAmeM tA.2. kiyaa| isa bIcameM ailaka pannAlAla di. jaina sarasvatI. akTUbara san 1956ko dinake 12baje svargavAsa hogyaa| bhavana vyAvarakA nirIkSaNa kiyA, vahAM kA zAstra saMgraha vIrasevAmandira parivAra Apake isa iSTa viyoga janya dekhakara citta prasanna huA / vahAM kA kSamA-vANI-parva to dukhameM samvedanA prakaTa karatA huA divaMgata prAtmAko dekhate hI banatA thA aisA dRzya aba taka dekhanemeM / paralokameM sukha aura zAntiko kAmanA karatA hai| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahama vizva tattva-prakAzaka vArSika mUlya 6) eka kiraNa kA mUlya // ) RA+ nItiviroSavasIlokavyavahAravartaka smpt| pharamAgamasya vIja bhuvanekagururjayatyanekAntaH varSa 14 / vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI [sitambara, kiraNa, 2 / bhAdrapada, zuklA vIranirvANa-saMvata 2483, vikrama saMvata 2013 / 1956 caturvizati-tIrthakara-stutiH (caturviMzatisandhAnAtmikA) yaha stutipaya sabase pahale jayapurake lazkara mandira-zAstra-bhaMgara kA avalokana karate hue mujhe mArca san 1950 ko saMskRta TIkA-sahita upalabdha huA thA / usake bAda gata varSake bhAdoM mAsameM ajamerake paMcAyatI mandirazAstra-bhaMDArakA avalokana karate hue bhI usI saMskRta TIkAke sAtha prApta huA hai, jisake pramantara 'eSA paMcavaTI' prAvi cAra padya aura bhI saTIka hai jo zrI rAmacandrajI AdikI stutise saMbandha rakhate haiN| isa stutipadyake cauvIsa tIrthaMkaroM kI stutiko lekara 24 artha hote haiN| saMskRta TIkAmeM vRSama jinakI stutiko spaSTa kiyA gayA hai aura zeSa jivAdi tIrthakoMkI stutiko usI prakArase saTa kara lenekI preraNA kI gaI hai| isa stutimeM 25 tIrthakoMke nAmoMkA samAveza hai / eka tIrthakarakI stutimeM zeSa tIrthaMkaroM ke nAma usake vizeSaNa rUpameM prayukta hue haiM aura ve stuti padakA kAma dete haiN| pratyeka tIrthakarakA nAma kisa kisa arthako liye hue hai yaha TokAmeM spaSTa kiyA gayA hai| isIse prastuta stutiko upayogI samajha kara yahAM TIkA sahita diyA jAtA hai / sAtha meM paM0 hIrAlAlajI zAstrIkA vaha artha bhI divA jAtA hai jo unhoMne TIkA parase phalita karake likhA hai, jisase hindI pAThaka bhI isa stutike mahatvako samajha skeN| -jugalakizora zrIdharmo vRSabho'bhinandana paraH padmapramaH zItalA, zAntiH saMbhava-vAsupUjya-ajitazcandrapramaH suvrtH| zreyAn kunthurananta-vIra-vimalaH zrIpuSpadanto namiH zrInemiH sumatiH supArzva jinarAT pAryo maliH pAtu vH|| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 44 ] anekAnta [ varSa 14 TokA-vRSabhaH prathama-tIrthakaradeka vo yuSmAn pAtu rakSatu / kiMviziSTo vRSabhaH zrIdharma:-saMsArasamudra nimajantaM jantumuddhasya indra-narendra-munIndra-vandite (pade) dharatIti dharmaH / zriyA abhyudaya-niHzreyasalakSaNayA upalakSito dharmo yasya sa zrIdharmaH / kiviziSTo vRSabhaH abhinandanaH-abhi samantAt nandayati nijarUpAdyatizayena prajAnAmAnandamutpAdayatI. tyabhinandanaH / athavA na vidyateM bhIyaM yatra, tAni abhIni / 'svaro isvo napusake / abhIni bhayarahitAni nandanAni azoka-saptaparNa-campakAdInAM samavasaraNe yasya, so'bhinandanaH / punaH kiMvi01 araH-'R gatau' arati gacchati kevalajJAnena lokAlokaM jaanaasprH| 'saveM gatyArthAH dhAtavo jJAnArthA' iti vacanAt / athavA 'R sU gatau' iti dhAturadAdau ksate, tatra iyati gacchati trailokyazikharamArohatItyaraH, ekena samayena mukti prApnotItyaraH / athavA aryate mokSArthibhirgamyatejJAnimirjJAyate ityaraH / athavA saMsAramokSaNe bharaH zIghrago vA / athavA dharmarathapravRttihetutvAdarazcakrAMgabhUtaH / athavA aM zivaM rAti dadAtIti bhanyAnAM araH / athavA na vidyate : kAmo bhayaM vA yasya (sa) paraH / punaH kiMvi01 padmaprabhaHpadozcarAyoHmA lakSmIH yasya sa padmaH / prakRpTA bhA dIptiryasya sa prabhaH / padamazcAsau prabhazca padmaprabhaH / athavA padamainidhivizeSaiH prabhAti prakarSaNa zobhata iti patnaprabhaH / athavA pannaH yojanaikapramANasapAdadvizatahemamayakamalaiH prabhAti zobhate yaH sa panaprabhaH / ukta ca-hastibindau mataM padma padmo'pi jalaje mataH / saMkhyA'hi-nidhi-vRndeSu padmadhvanirayaM smRtaH // punaH kiMvi01zItalaH-zItaM lAti sahate chamasthAvasthAyAM zItalaH / tadupalakSaNaM uSNasya varSANAM ca trikAlayogavAnnityarthaH / athavA zItalaH-zAntimUrtiH / punaH kiMvi0 zAntiH-zAmyati sarvakarmakSayaM karotIti zAntiH / 'tikvato saMjJAyAmAziSi' saMjJAyAM pullige tipratyayaH / punaH kiMvi0 saMbhavaH-saM samIcIno bhavo yasya sa saMbhavaH / vA zaMbhava iti pAThe zaM sukhaM bhavati yasmAditiH zaMbhavaH / punaH kiMvi.? vAsupUjyaH-vAsuH zakrastasya pUjyaH vaasupuujyH| athavA vena varuNena pavanena vA indrAdInAM vRndena vA gandhena vA, yA samantAt supchu atizayena pUjyaH vAsupUjyaH / athavA vA iti zabdaH strIliMgeSu vartamAnaH matravAcI vartate, amRtAtmakatvAt / tenAyamarthaH-vayA hI zrIvAsupUjyAya namaH' iti maMtraNa suSTu atizayena pUjyaH vAsupUjyaH / punaH kiMvi01 ajita:- kenApi kAma-krodhAdinA zatruNA jitaH ajitaH / athavA aH sUryasta nijaprabhAmaNDalatejasA jayatItyajitaH / punaH kiMvi01 candraprabhaH-candrA AlhAdakAriNI prabhA yasya sa candraprabhaH / punaH kiMvi01 suvataH-suSTu zobhanAni vratAni ahiMsAdIni yasya sa suvrataH / punaH kiMvi0 zreyAn-atizayena prazasyaH zreyAn / punaH kiMvi.? kunthuH-'kunthu hiMsA saMklezanayoH' kunyati samIcInaM tapaHklezaM karoti kunthuH / punaH kiMvi0? anantaH-na vidyate anto yasya so'nantaH / punaH kiMvi01 viirH-shuurH| athavA viziSTAM I lakSmI mokSalakSmI rAti dadAti nijabhakAnAM vIraH / punaH kivi. vimalaH-vigato vinaSTo malaH karmamalakalaMko yasya sa vimalaH / athavA viziSTA mA lakSmIryeSAM te vimA indrAdayo devAstAn lAti nijapAdAkrAntAn karotIti vimalaH / athavA vigatA dUrIkRtA mA lakSmIyaste vimAH / vimAH nirgranthAH munayastAn lAti svIkarotIti vimalaH / athavA vigataM malamuccAraH prasrAvazca yasya sa vimalaH / athavA vizeSeNa maM malaM lunAtIti vimalaH / punaH kiMvi01 zrIpuppadanta:-puSpavat kundakusumavat ujjvalA dantAH yasya sa puSpadanta / zriyopalakSitazcAsau puSpadantazca zrIpuSpadantaH / punaH kiMvi0 ? namiH-namyate indra-candramunIndrAdibhirnamiH / punaH kiMvi0 zrInemiH-nayati svadharma nemiH / zriyopalakSito nemiH zrInemiH / punaH kiMvi.sumati:suSTu zobhanA lokAlokaprakAzikA matiryasya sa sumatiH / punaH kiMvi0 1 supAvaH-suSTu zobhane pAveM vAmadakSiNaprardazau yasya sa supArzvaH / punaH kiMvi01 jinarATa-jinAnAM gaNadharadevAdInAM rAT svAmI jinarAT / punaH kiMvi0 1 pArzvaHnijabhakkasya pAzva azyarUpeNa tiSThatIti pAvaH / yatra kuna pradeze smRtaH san svAmI samIpe vayaiva vartate pArzva : / punaH kiMvi01mali:-'mala-malla dhAraNe' malyate nijazirassu devAdibhirmaliH / athavA malate dhArayati bhanyajIvAna mokSapade sthApayati iti mliH| Igvidho vRSabho devaH kaH yuSmAn pAtu rakSatu / athavA ajitaH-dvitIyatIrthakaradevo vo yupmAn pAtu / kathaMbhUto'jitaH 1 vRSabhaH-vRSeNa ahisAnakSayopalakSitena dharmeNa bhAti zobhate iti vRssbhH| punaH kiMviziSTo'jitaH / saMbhavaH / pUrvavat / evaM zeSANAM dvAviMzatitamAnAM tIrthakarANAmapi stutiaayaa| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 ] caturvizati-tIrthakara-stuti [45 artha-prathama tIrthakara zrI vRSabhadeva Apa sabakI rakSA kreN| kaise haiM, vRSabhadeva ? zrI dharma haiMsaMsAra-samudrameM DUbate hue prANiyoMkA uddhAra karake unheM indra, narendra aura munIndroM se vandita abhyudaya tathA niHzreyasa-lakSmI rUpa uttama padameM sthApita karate haiN| punaH kaise haiM. vRSabhadeva ? abhinandana haiMapane atizaya yukta rUpa-guNAdike dvArA prajAko Ananda utpanna karate haiM; athavA jinake samavasaraNameM azoka, saptacchada aura campaka Adi vRkSoMke vana prajAko bhaya-rahita evaM Ananda-sahita karate haiM / punaH kaise haiM RSabhadeva ? ara haiM-kevalajJAnake dvArA loka aura alokake jAnane vAle haiM; athavA aghAti kokA kSaya karake eka hI samayameM trailokyake zikhara para ArohaNa kara muktiko prApta karane vAle haiM, athavA mokSArthI jJAnI janoMke dvArA hI gamya haiM-jAne jAte haiM; athavA saMsAra-vimokSaNameM zIghratA karanevAle haiM; athavA dharmarUpa rathake saMcAlanArtha cakrAMga-svarUpa haiM; athavA bhavya jIvoMko (aM) (ra) dAtA haiM, zivake (ra) athavA kAma tathA bhayase (a) rahita haiN| punaH kaise haiM RSabhadeva ? padmaprabha haiM-caraNakamaloMkI utkRSTa prabhAke dhAraka haiM;athavA padmanAmaka nidhi-vizeSoMse atyanta zobhita haiM; athavA vihArake samaya deva-nirmita mvarNamayI kamaloM para saMcAra karate haiN| puna kaise haiM RSabha deva ? zItala haiM-chadmastha avasthA meM jinhoMne zIta uSNAdiko bhArI parISahoMko sahana kiyA hai| yahA~ para 'zIta' padase uSNAdi parISaha aura varSAdi yoga bhI upalakSita haiM); athavA zAntikI mUrti haiM / punaH kaise haiM RSabhadeva ? zAnti haiM-sarva karmoke zAnta-kSaya karanevAle haiM punaH kaise haiM Rpabhadeva 1 saMbhava hai-samIcIna bhava paryAyake dhAraka haiM; athavA zaMbhava haiM-(zaM) sukhake (bhava) janaka haiM / punaH kaise haiM RSabhadeva ? vAsupUjya haiM-(vAsu) indrase pUjita haiM; athavA va-varuNa aura tadupalakSita soma, yamAdi deva-vRndase vandita haiM; athavA vA pada maMtravAcaka bhI hai, ataH bhaklajanake dvArA 'OM hrIM zrIvAsa pUjyAya namaH' isa maMtrake dvArA nitya ArAdhanA kiye jAte haiM / punaH kaise haiM RSabhadeva 1 ajita haiM-kAma-krodhAdi zatruoMke dvArA ajeya haiM; athavA (aM) sUryako apane prabhAmaNDalake dvArA jItanevAle haiM / punaH kaise haiM RSabha deva ? candraprabha haiM-candramAke samAna jagan-AlhAdinI prabhAke dhAraka haiM;-suvrata haiM-ahiMsAdi sundara vratoMke dhAraka haiM; zrevAna haiM-atizaya prazaMsAke yogya haiN|-kunthu haiM-(kunthati) samAcIna karanevAle haiN| ananta haiM-anta-vinAza-se rahita haiN| punaH kaise haiM RSabha deva ? vIra haiM-zUra haiN| athavA apane bhaktoMko vi viziSTa (I) lakSmI-mokSalakSmIke (ra) dAtA haiM / aura vimala haiM-karma malase rahita haiM; athavA (vimA) viziSTa aizvaryake dhAraka indrAdi deva jinake caraNoMkI nitya vandanA karate haiM: athavA (vimA) sarva parigrahase rahita jo nimrantha muniyoMke dvArA ArAdhya haiM; athavA mUtra- purISAdi sarva prakArake dravya-maloMse rahita haiM; athavA rAga-dveSAdi sarva prakArake bhAvamaloMse rahita haiN| puna: kaise haiM RSabha deva ? zrIpuSpadanta haiM-kunda puSpake samAna zobhAyamAna ujjvala dantoMke dhAraka haiM; aura nami hai-indra, candra aura munIndrAdikoMke dvArA nitya namaskRta haiM, aura zrI nemi haiM-(zrI) mokSalakSmI rUpa Atmadharmake prApta karane vAle haiN| puna: kaise haiM RSabhadeva ? sumati haiMlokAlokakI prakAza karanevAlI sundara mati-buddhike dhAraka haiM / aura supArzva hai-sundara vAma aura dakSiNa pArzva bhAgoMke dhAraka haiN| aura jinarAda haiM-viSaya-kaSAyoMke jItanevAle gaNadharAdi-jinoMke svAmI haiM / punaH kaise haiM RSabhadeva ? pArzva hai-nija bhaktoMke sadA samIpavartI haiM-jaba koI bhakta jahAM kahIM bhI Apattike samaya unheM smaraNa karatA hai, tabhI usakI Apatti zIghratAse dUra ho jAtI hai, jisase bhakta yaha anubhava karatA hai ki bhagavAna mAno adRzya rUpase mere samIpastha hI haiN| punaH kaise haiM RSabhadeva ? malli yA mali haiM-devatAoMke dvArA (malyate) apane ziroM para dhAraNa kiye jAte haiM athavA bhavyajIvoM-ko loka zikhara para malate sthApita karate haiN| isI prakAra dvitIya tIrthakara ajitadeva bhI Apa sabako rakSA kreN| kaise haiM ajitadeva ? RSabha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] anekAnta [varNa 14 haiM-(vRSe) ahiMsA lakSaNadharmakI (bhAMti) bhI Adi dhAraNa karanevAle haiM / Upara jitane vizeSaNa RSabhadevake liye prayukta kiye haiM, una sabako ajatidevake pakSameM bhI lagAnA cAhie / isI taraha saMbhava Adi zeSa. bAIsa tIrthakaroMkI stuti karate samaya zepa sarva jizeSaNoMkA prayoga unakI stutike rUpameM karanA cAhie / anusandhAnakA svarUpa (pro0 gokulaprasAda jaina, ema0 e0 ela0 ela0 bI0) risarca ke liye pAjakala anusaMdhAna, anveSaNa, zodha, hamAre bhAratameM prAcInakAlase hI manISiyoMkI pravRtti khoja Adi zabdoMkA prayoga hotA hai| saMskRtameM yadyapi anusandhAnakI ora rahI hai jisakI hamArI apanI paramparAe~ inake arthomeM sUkSma antara hai, tathApi hindImeM ye zabda haiN| hamAre dezameM jJAna aura anusandhAnakI cintana aura prAyaH paryAya hI mAne jAte hai| inameM se anusaMdhAnakA artha anubhava-praNAliyAM jo vedoM aura upaniSadoM meM pAI jAtI hai samIkSaya, paripRcchA, parIkSaNa prAdi / anveSaNakA prayoga haiM, khaNDana-maNDana-praNAliyAM jinakA paricaya darzana vyAgaveSaNa yA lupta tathA gupta sAmagrIko prakAzameM lAneke artha- karaNa nIti kAvyazAstra Adise milatA hai, tathA maMthana meM hotA hai| zodhameM prApta sAmagrIkA saMskAra, pariSkAra praNAliyAM jisakI saMskRta vAGgamayameM eka avicchinna dhArA niviSTa hai| ataH ye sabhI zabda prAyaH samAna artha rakhate prApta hotI haiM, bhArata kI apanI praNAliyAM haiN| hue anusandhAna kAryake bhitra bhiSa rUpoMke dyotaka hai| Aja kI vizvavidyAlayIna kAryazailI ke anusAra anuphira bhI isa kSetrameM anusandhAna tathA gaveSaNa zabdoMkA sandhAna ke mukhya tattva ye haiM:vyApaka rUpase prayoga hotA hai| anusandhAnakA apanA vyApaka artha hote hue bhI varta (1) anupalabdha tathyoMkA anveSaNa tathA nirUpaNa / mAna kAlameM isakA prayoga mukhyataH vaijJAnika anveSaNake (2) jJAta tathyoM tathA siddhAtoM kA punarAkhyAna / liye hotA hai| isakA uddezya jJAnake kSetrameM uThI huI (3) maulika kaary| zaMkAmoMkA samAdhAna karanA hai| isakI prakriyAke antargata (4) viSaya-pratipAdanakI suSTa shailii| kevala vastuviSayaka tAtvika cintana yA gaveSaNA hI nahIM ina cAroMkA sApekSika mahatva anusandhAnake viSaya para pAtI hai pratyuta usake sUkSma nirIkSaNa tathA vizleSaNako bhI nirbhara rahatA hai| vaise anveSaNake antargata ajJAta lekhakoM ucita sthAna milA hotA hai| isameM pratyeka aMzakA anyonya tathA granthoMkI khoja, aprApta sAmagrIkA prakAzameM lAnA, kAryakAraNa sambandha sthApita kara usake vizleSaNa dvArA isI upalabdha sAmagrIkA zodhana karanA, vicAroM yA siddhAntoM. mahatvapUrNa niSkarSa taka pahu~canekA prAdhAnya rahatA hai / Aja kA anveSaNa karanA, zailI-viSayaka anveSaNa karanA tathA ke anusandhAnakA pramukha uddezya pUrNa ananta evaM akhalA pUrvApara granthoM tathA granthakAroMse sambandha sthApita karanA hai| badajJAnako prakAzameM jAnA hai| prAjakA anusandhita punarAkhyAnakAryameM navIna upalabdha sAmagrI tathA tathyoMkA anusandhAna kAryameM kevala jijJAsAkI prerayAse pravRtta nahIM mAkhyAna karanA aura pUrvopalabdha tathyoMkA punarAkhyAna hotA, vaha aura bhI vyApaka kSetra meM kArya-niSTha rahatA hai| karanA sanniviSTa haiN| maulikatAke prAdhIna samIkSAtmaka tathA vaha jijJAsAkI tRpti mAtrase santuSTa nhiiN| use vizAla AlocanAtmaka sAmagrI pAtI hai jisakA mahatva mUlAnveSaNase kSetra cAhiye jahAM vaha nirantara zaktikI khoja kara vAstavika koI kama nahIM hai| maulikatAmeM tathyAnveSaNa, pAThazodha. aura vAyika satyakI khoja kara ske| anusaMdhisako pAThAdhyayana, nirvAcana, nabAviSkaraNa bhI sammilita hai| kisI vastu yA tathya vizeSase rAgadveSa nahIM / vaha to kevala anusaMghitsughoMko apane viSayakI iyasAmoM ke prAcIna satyAnveSI aura satyArthI hotA hai| anveSaNa eka taTastha rahate hue uparoka katipaya anudezoMkA pAlana karanA abhISTa nirIkSakakA kArya hai| evaM hitakara hogaa| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta AARE. ECOR . . . R zrIbAbA lAlamana dAsajI (yaha citra zrImAn lAlA prakAzacandrajI zIlacandrajI jaina sarrApha cAMdanI cauka dehalIke saujanyase prApta) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbAbA lAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryAkA ma 50 (paramAnanda jaina) nIvana-paricaya apanI sabhI kriyAe~ viveka pUrvaka karate hu5 jAna "honahAra viravAna ke hota cIkane pAta" yApana karate the| cAhe naphA kama ho yA jyAdA, isakI ve parvAha nahIM karate the aura grAhakoMko ve yaha kauna jAnatA thA ki daridrakula meM janma lene vAlA sAdhAraNa vyakti bhI apanI sAdhanAse apanese kabhI bhI aprasanna nahIM honA denA cAhate the| aura na aisA kAryakara kabhI apayazakI kAlimAse mahAna bana jAyagA, samAjameM AdaraNIya ginA / hI ve apaneko kalaMkita hone denA cAhate the| jAyagA / jisakI kaThora zrAtma-sAdhanA aura dRr3ha be kahA karate the ki kevala paisA saMcita karanA AtmavizvAsa use isa yogya banA degA ki vaha hI mere jIvanakA dhyeya nahI hai| kintu mAnavatAkA jisa vyaktise jo kucha bhI kaha degA vaha usI taraha se hI niSpanna hogaa| daridra dhanavAna bana jAyegA, surakSita rakhanA hI merA kartavya hai| dUsare garIba aura amIra sabhI vyaktiyoMke sAtha merA vyavahAra aura rogI roga-mukti paajaaygaa| yaha saba usakI Atma-zraddhA evaM tapazcaryAkI sAdhanAkA pariNAma mRdu aura sukomala honA caahiye| hai| Aja eka aise hI vyakti kI jIvana-ghaTanAoM kyoMki mAnava-jIvana bAra-bAra nahIM miltaa| para prakAza DAlanA hI mere isa lekhakA pramukha isaliye apane jIvana meM ThagAI yA dhokhA dene jaisI viSaya hai| burI AdateM na pAnI caahiye| jahAM taka bhI bana bAbA lAlamanadAsajI kA janma meraTha zaharameM sake sadA satyakA vyavahAra karate hue isa jIvanako saMvat 1120 yA 21 meM huA thA / zrApakI jAti yApana karanA hI apanA eka mAtra lakSya hai| jaba agravAla thI / ghara Athika dazAmeM sAdhAraNa Apa mandirajImeM jAte, taba darzana, sAmAyika aura thaa| ApakA eka choTA bhAI aura bhI thA jisakA svAdhyAya avazya karata the, taba unake vicAroMkI nAma IzvarI-prasAda thA, jo kucha hI varSa hue divNgt| pavitratA aura bhI bar3ha jAtI thii| aura kabhI kabhI hue haiM / gharakI Arthika sthiti sAdhAraNa honeke unakI vicAra-dhArA bar3I hI ugra ho uThatI thI, para kAraNa ApakI zikSA-dIkSA vizeSa na hA sakI; graha kArya-saMcAlanakI halkI-sI bAdhA kabhI kabhI parantu apanI AjIvikAke nirvAha-hetu jo kucha bhI unheM apane pathase vicalita bhI kara detI thii| phira thor3A sA jJAna prApta kiyA thA, usase hI ve apanA bhI vaha socate jIvana unhIMkA sArthaka hai, jinhoMne saba kArya niSpanna karate the| zikSA alpa hone para apane jIvanakA kucha bhAga apanI Atma-sAdhanAmeM bhI dRSTi meM viveka evaM vicArakI kucha jhalaka avazya vyatIta kiyA hai| binA Atma-sAdhanAke jIvana meM thI / yadyapi gRhastha jIvana sAdhAraNa thA, phira bhI AdarzatA nahIM A sakatI aura na svopakArake sAtha jAvanameM unake saMskAra dhArmika the| jinendrakI paropakAra hI bana sakatA hai| jIvanameM sacAI aura bhakti aura zraddhA thI / hRdayameM sacAI aura pApase ImAnadArIkA honA bahuta jarUrI hai| usake vinA ghRNA evaM bhaya thA. kintu manameM pavitratAkA sacAra jIvana nIrasa rahatA hai| anudAratA nIrasatAkI thA. aura yaha kasaka bhI thI ki koI bhI vyakti sAthina hai| ataH jIvanako sarasa banAne ke liye merI dUkAnakI vastuse duHkhI aura ThagAphara na jaay| udAratAkI bhI AvazyakatA hai| AcAra aura Apa AjIvikAke liye halavAIkI dukAna karate vicAroMse hI jIvana banatA hai / phira maiM jisa kulameM the, para dukAnameM isa bAtakI sAvadhAnI khAsa taurase utpanna huA hU~ usakI maryAdAkI rakSAke liye rakhate the ki kabhI kisI apavitra vastuse dukAnakI jIvanameM dhArmikatAkA aMza AnA jarUrI hai| isa cIjoMkA samparka na hojaay| aura khAne-pIne taraha Apa apanA vicAra-dhArAke sAtha jIvana vAloMko apavitra padArtha na khAnA pdd'e| ataH ve yApana kiyA karate the| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneTTa % ED anekAnta [ varSa 14 ____ eka bAra Apane meraThake eka dUsare halavAI bhUla meM bhI aisA koI kArya niSpanna na ho jisase kallUmala ke sAtha sAjhA karake gar3hake mele meM jAnekA dUsaroke ImAnako Thesa phuNce| nizcaya kiyA / gAr3I meM donoM dukAnoMkA sAmAna thA isake bAda unhoMne phaloM aura zAka becanekI aura sAthameM usI gAr3ImeM kallUmalajIke bacce bhI dukAna karalI thI, use bhI unhoMne kucha samaya taka baiThe the| daivayogase unameM se kisI eka choTe bacce. hI kara paaii| jaba lA kallUmala jI gar3hake melese ne gADImeM sahasA pezAba karadI aura usake chIMTe vApisa Aye taba parasparakA sAjhA bAMTa diyA sandaka aura usameM rakkhI huI kucha miThAI para bhI gyaa| usa samaya bhI lA0lAlamanadAsajIne isa baatpdd'e| isa bAtako dekha kara lAlA lAlamanadAsa kA dhyAna rakhA ki jisa miThAI para baccekI pezAba jIse na rahA gayA aura unhoMne lA0 kallUmala jIse ke chIMTe par3e the usake paise nahIM lagAe aura Age kahA ki jisa miThAImeM pezAbake chIMTe par3a gae haiM usa vyApArase bhI mukha mor3a liyaa| isa taraha gharause na becA jAya, kintu use bAhara phikavA dIjiye, meM kucha dina aura vyatIta karane para eka dina sahasA usako becanekI AvazyakatA nhiiN| parantu lAlA unakI dRSTi calI gaI, aura ve padArthoke avalokana kallUmalajI isa prastAvase sahamata na the, unhoMne karane meM sarvathA asamartha ho gae / isase kebala unheM kahA aisA karanA ThIka nahIM hai / chIMTe hI to par3e haiM hI kaSTa yA duHkha nahIM huA kintu isase unake koI harja nahIM, maiM miThAI nahIM pheMka sakatA, usameM parivArake logoMko bhArI Thesa pahuMcI aura unheM kyA bigar3a gayA, andara kI cIjeM to koI kharAba apanA pArivArika jIvana bitAnA dUbhara ho gyaa| nahIM huii| dUsare vaha abodha bAlaka hI to ThaharA, para kyA kareM. koI cArA nahIM thaa| udayAgata usakA koI vicAra nahIM kiyA jAtA / yaha suna kara zubhAzubha karmakA phala avazya bhoktavya hai, ataH ve lAlamanadAsajI apanI dukAnakA saba sAmAna zAnta rahe, yadyapi dRSTi jAnese Apako bhArI chor3a kara bIca meM se hI ghara vApisa lauTa aae| AkulatA utpanna ho gaI, aura jIvana bhAra-svarUpa logoMke pachane para kucha bhI uttara nahIM diyaa| parantu a~cane lagA. parantu karmake Age kisakI calatI ghara Ate hI unake vicAroMmeM eka tUphAna-sA uTha hai. yahI soca kara kucha dhIraja rkhte| parantu barAbara khaDA ho gayA-vicAroM kA tAMtA barAbara jArI yaha socate ki maiMne aisA kauna ghora pApa kiyA rahA, ve socane lage ki dekhA, isa mAnava jIvana jisase netra vihIna honA par3A / astu, Apake ko bitAneke liye manuSya kitanI viveka-hIna manameM yaha vicAra utpanna huA ki maiMne kucha dinoMse pravRtti karatA hai-vaha kitanA khudagarja hai, zuddhi- jina darzana nahIM kiye, parantu duHkha hai ki maiM vahA~ azuddhiyoMko bhI nahIM dekhatA, vaha kevala paisA pahu~ca kara bhI jinamUrtiko nahIM dekha sktaa| upArjana karanA hI apanA dhyeya banAye hue hai / aisA ataH kisIkA sahArA lekara kisI taraha maMdira jI viveka-hIna jIvana bitAnese to kahIM mara jAnA meM pahu~ce aura bhakti bhAvase darzana karake eka acchA hai, athavA saba kauTumbika jhaMjhaToMko chor3a sthAna para baiTha gaye aura unhoMne eka mAlA mNgvaaii| kara sAdhu ho jAnA / para vivekako khonA acchA mAlA hAtha meM lekara jApa kara rahe the ki vaha akanahIM hai aura na dUsaroMke dharma tathA ImAnako khonA smAt TUTa gaI aura usake dAne idhara-udhara bikhara hI acchA hai / isase mujhe jo glAni aura kasaka ge| koI dAnA kisI kone meM girA koI kisI hotI hai usase vacanekA upAya karanA caahiye| dUsare kone meM, aura koI dAnA vedIke pAsake kinAre dUsare halavAIkA apanA pezA bhI ThIka nahIM hai, parantu vAle khUTa para girA / becAre lAlamanajI una dAnoMko vaha merI AjIvikAkA sAdhana honese use jaldI hAtha se TaTolate-talAzate rahe parantu pUre dAne nahIM hI kaise chor3A jA sakatA hai| phira bhI yathA samaya mila sake / taba Apane yaha pratijJA kI ki jaba taka usase mukta honekA prayatna kruuNgaa| bhagavan ! mujhase maiM saba dAne daMDha kara mAlA pUrI na kara lUgA aura Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 zrI bAbA lAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryAkA mAhAtmya [46 apanI jApa pUrI na karUMgA taba taka maiM mandirase sAMsArika padArthoke bhogopabhogase ruci haTa gaI, bAhara nahIM jAUMgA, aura na anna-jala hI grahaNa deha-bhogoM se virakti kI bhAvanA jora pakar3ane lgii| karUMgA / phira socate haiM-bhagavan ! maiMne aisA kauna-sA aba Apako gharameM rahanA kArAgArase bhI adhika pApa kiyA hai jisase yakAyaka merI dRSTi calI gii| dukhada pratIta hone lgaa| dila cAhatA thA ki kisI mujhe to ApakI hI zaraNa hai| Apake guNoM kA saMyamIke caraNoMmeM rahakara Atma-sAdhanA karUM / cintana hI sva-para-vivekakA kAraNa hai, usase hI parantu isa samaya yaha saMyoga milanA atyanta kaThina svAtma-nidhikA paricaya milatA hai aura vahI merI thaa| cAroM ora apanI dRSTi daur3AI, parantu koI vipattise rakSA kregaa| ataH aba maiM yahA~se usI aisA sAdhu unheM prApta na huA jo unakI manaHsthiti samaya jAUMgA, jaba merI dRSTi punaH apane rUpameM ko sudRDha karatA, ve subaha zAma bAraha bhAvanAoMthA jAyagI, aura maiM mAlA pUrI kara apanI jApa kA cintana karate, kabhI pATha karate aura kabhI svApUrI karane meM samartha ho jaauuNgaa| isa taraha lAla- dhyAya karate yA mandirajImeM jAkara darzanAdi kriyA manajI ko baiThe hue eka dina vyatIta ho gyaa| karate, parantu manakI gati adhIra ho rahI thii| ve dasarA dina bhI inhIM vicAroM meM biitaa| paranta cAhate the ki gharabAra choDa daM aura Atma-sAdhanA tIsare dina unhoMne mAlAke dAne DhaDhane kA acchA meM nirata rhuuN| para ghara chor3anA sahaja kArya nahIM thA prayatna kiyA aura kAphI dAne prApta ho gaye, prAyaH eka phira bhI Apane rAtrimeM bahuta dera taka vicAradAdAne kI hI kamI raha gii| isa taraha tIsarA dina vinimaya kiyA aura prAtaHkAla snAnAdi kriyA se bhI vIta gayA, kintu cauthe dina prAtaHkAla jyoMhI mukta hokara jinamandira jI meM gae aura vahA~ pArva Apane avaziSTa dAne DhUDhane kA yatna kiyA aura prabhukI stuti kara manameM yaha nizcaya kiyA ki maiM apanA hAtha vedI kI dAIM ora ke kone kI ora binA kisI guruke jinendrakI mUrtike samakSa yaha bar3hAyA, usI samaya vedI kA kinArA unake mastaka pratijJA karatA hU~ ki maiM niyamataH saptama pratimAko meM lagA usake lagate hI khUna kI dhArA baha nikalI, dhAraNa karatA hU~ parantu yathAzakya jaldI ho cullakausa vikRta khUna ke nikalate hI Apako nirmala dRSTi ke vratoMkA anuSThAna karane kI merI bhAvanA hai| jyoM kI tyoM prApta ho gii| dRSTi prApta hote hI Apa- ataH maiM eka lagoTI aura eka choTI cAdara tathA ne apanI mAlA pUrI kara jApa pUrI kI aura jinendra- pIchI kamaMDalu rakkhUgA, tathA dinameM eka bAra zuddha kI stuti kara bAda meM ghara gae aura naimittika kriyA- prAsuka AhAra-pAna karUMgA / aisI pratijJA kara oM se nibaTa kara bhojana kiyA / bhojana ke pazcAt gharase bAhara cale ge| Apake vicAroM meM maulika parivartana ho gyaa| zraddhA meM dRDhatA aura nirmalatA aagii| Apane vicAra Apane apane tapasvI jIvana meM aneka prAmoM. kiyA ki aba mujhe saba vyavahAra vyApAra chor3a kara nagaroM aura zaharoM meM bihAra kiyA / dehalI khataulI, sAdhu jIvana vyatIta karanA cAhiye / gharameM rahakara meraTha, hApur3a, sunapata, mujaphphara nagara, sahAranapura to Atma-sAdhanA nahIM bana sakegI aura isa samaya Adi meM ve aneka bAra gaye, aura vahAM kI janatAAsa-pAsa kisI yogya gurUkA sAMnidhya bhI prApta ko dharmopadeza-dvArA kalyaNa mAgemeM lagAnekA nahIM hai jo merI bhAvanAko mRtamAna karAne meM samartha prayatna kiyaa| unhoMne gAMvoMkI janatAse kevala ho sake aura mujhe deha rUpa kArAgArase chur3Akara jIva hiMsA hI nahIM chur3AI, pratyuta hare vRkSa kATanA bhava-pAsake chedane meM merA sahAyaka bana ske| yA harI ghAsa va Ikha Adi jalAnA, juA, corI, mAMsa va madirA Adi kA tyAga krvaayaa| sAtha vairAgyako bhora hI jahA~ jina-mandira nahIM hue, vahA~ unheM bhI banaaba ApakI pariNati atyanta udAsIna hogaI, vAnekI preraNA kii| pariNAmasvarUpa aneka mandiroM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 kA nirmANa bhI uttaraprAMta meM unake samaya kiyA mahatvapUrNa jIvanameM pAtma-zraddhAkI dRr3hatA uttarottara gayA, jo aba bhI maujUda haiN| vRddhi pAtI gaI aura udhara kaThora tapazcaryAse cittasunapatakA rathotsava zuddhi bhI hotI gii| isIse unake jIvanameM jo ___ isa taraha Apa vihAra karate hue sunapata phuNce| ghaTanAe~ ghaTita huI, unameM kitanI hI ghaTanAe~ bar3I sunapata eka bahuta prAcIna nagara hai| yaha una zvani hI mahatvapUrNa aura dUsaroMko Azcarya janaka pratIta logoMkA prAcIna sthAna thA, jo bhAratakI prAcIna hotI hai, parantu unakI dRSTi meM ve sAdhAraNa rahI Arya paramparAke anuyAyI the / zvanipadakA apabhraMza hai| yadi unakI upalabdha yA sunI jAnevAlI sabhI vigar3A huA rUpa aba sunapata raha gyaa| yaha nagara ghaTanAoMkA ullekha karate hue una para vicAra kiyA zAhI jamAne meM bhI khUba sampanna tathA vizAla durga jAya to eka bar3A prantha ho jAyagA / parantu isa aura usakI prAcIroMse saMrakSita thA, jo aba dharA- choTese lekhameM unakI kucha mArmika ghaTanAoMkA hI zAyI hogayA hai| jainiyoMkA yaha pramukha kendra rahA ullekha karanekA yatna kiyA jAyagA, jinakA unake hai| yahAM 12vIM 13vIM zatAbdIse bhaTTArakoMkI vyaktitvake sAtha khAsa sambandha rahA hai| ApakA prAcIna gahI rahI hai. para vaha aba sadAke liye tapasvI jIvana bar3A hI nispRha aura udAra rahA hai| samApta hogaI / usa samaya aneka jaina graMtha vahA~ke usakI sabase bar3I vizepatA yaha thI ki, jaba vedhyAnastha zrAvakoM tathA maTTArakoM dvArA pratilipi kiye va karAye khar3e hote the taba citra likhitase hojAte the, unakI gaye the jo yatra tatrake zAstra-bhaNDAroMmeM upalabdha dRSTi niSkaMpa aura nirmala rahatI thaa| ve kar3Ise hote haiM / yahAMke bhaTTAraka dillI, hisAra, AgarA kar3I dhUpameM aura sardImeM ghaNToM zrAtma-ciMtana karane meM aura gvAliyara mAdi sthAnoMmeM vicaraNa karate rahate lIna rahate the| dhyAna-mudrAke samaya ve kabhI kisIse the|khed hai ki vahaki bhaTTArakIya zAstrabhaNDAraka bolate na the kintu maunapUrvaka hI svarUpa cintana 3000 hajAra hastalikhita grantha kucha varSe hue pana kiyA karate the| zArIrika-vedanAko ve prasannatAke vADIkI pAnakI pur3iyoMmeM kAmameM lAye ge| paraMtu kisI jainI bhAIne unake saMrakSaNakA koI prayatna sAtha sahate the para usase cittameM malinatA yA nahIM kiyaa| Uparake kathanase nagarakI mahattA, aura khinnatAko koI prazraya nahIM dete the / yadyapi veM uttama prAcInatAkA andAja lagAyA jA sakatA hai| yahAM bhAvakake vrata pAlate the, tathApi nirmohI honeke jainiyoMkI jana-saMkhyA bhI accho rahI hai, aura ve aura kAraNa unakI bhAvanA bhAvamunise kama na sampanna bhI rahe haiN| bAbA lAlamanajIne yahAM saMvata thii| bAhya-zuddhikI ora bhI unakA vizeSa dhyAna 1646meM cAturmAsa kiyA thA, aura cAturmAsake bAda mAna liyA thA aura cAlamikebA rahatA thA, kyoMki bAla-azucitA antarake pari. vahA~ eka rathotsava karanekI preraNA kI gaI thii| pravAI NAmoMko malina banAne meM sAdhaka hotI haiN| ataH ve sunapatakA rathotsava bar3I zAna-zaukatake sAtha sampanna antara aura bAha pavitratAkA khAsa dhyAna rakhate the| hudhA thaa| isa rathotsavake sambandhameM rAjavaidya ve jisa kisI vyaktike yahAM thAhAra vidhipUrvaka zItalaprasAdajIne eka lAvanI bhA banAI thI jisakI lete the, ve usase koI khAsa niyama vo nahIM karavAte eka jIrNa-zIrNa mudrita prati Apake jyeSTha putra vaidya- the kintu hiMsAse vacane ke sAtha sAtha usakI uMgaliyoM rAjazrI mahAbora prasAdajIkI kRpAse mere dekhane meM ke nAkhUnoMko jarUra pisavAte the, jisase nAkhUnoMmeM bAI hai| malakA samparka na raha ske| unake AhArameM jisa tapasvI jIvana aura anya ghaTanAe~ maiMsakA dUdha upayogameM liyA jAnA thA use apane ApakA tapasvI jIvana bar3A hI sundara rahA hai| sAmane nahatA dhulavAkara sApha karavAte the aura bApa kevala icchAoMke hI nirodhaka nahIM the kiMtu snAnakara svaccha vastra pahanakara dUdha nikAlA jAtA indriyoMkA damana bhI krte| para unheM bAha kisI thaa| para bacce ke liye dobana chor3a diye jAte the| bhI padArthase vizeSa rAga nahIM thaa| bhApake isa jahAM apanIbhAvazyaka kriyAbhoMmeM sAvadhAna rahate Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] zrI bAbA lAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryAkA mAhAtmya the, vahAM upavAsa Adi meM bhI sudRr3ha rahate the| samaya baiThe pAyA / sAmane jAkara praNAma kiyA aura vApisa para sAmAyika karanA aura samAgata vighna-bAdhAoMko calaneke liye kahA, parantu koI uttara nahIM milaa| nirbhayatAke sAtha sahanA / ve kahA karate the ki jo taba ve sajjana dharmazAlAmeM vApisa gae, aura pratijJA yA niyama jisa rUpameM kara liyA ho use saba samAcAra apane sAthiyoMse kahA / prAtaHkAla siMha-vRttike sAtha pAlanA cAhiye aura sukha-duHkhameM saMghake kucha aura AdamI unake sAtha vahAM gae jahAM samabhAva rakhanA caahiye| sAmAyikake samaya ve bAbAjI dhyAnastha baiThe the / bolane para unheM koI itane Atma-vibhora hojAte the tathA zarIrase uttara nahIM milA, para unheM usI taraha dhyAnastha pAyA, niSpRha aura halana-calana kriyAse zUnya ThUThake taba unheM bar3I cintA huI, mAlUma nahIM kyA. kAraNa samAna nizcala evaM mUrtike samAna susthira ho jAte hai ? do dina ho gae, para bAbAjI dhyAnastha hI baiThe the ki dUsarA koI bhI vyakti unakI vRttikA patA nahIM haiN| unhoMne AhArAdi kucha nahIM kiyaa| ve vApisa calA sakatA thA, vaha to dUrase hI bAbAjIko cale gae / tIsare dina usa sarpane Akara svayaM dekhakara gadgada hokara bhaktise unheM praNAma karake viSa cUsa liyA aura taba ve apanA dhyAna purA karake calA jAtA thaa| tapazcaryAke sAtha AtmazraddhA, dharmazAlA pahu~ce, aura nityakriyAse nibaTakara zrItejasvitA, aura yathArthavAditA unakI vacanasiddhimeM girirAjakI sAnanda yAtrA kii| yAtrAse lauTanepara kAraNa the| saMghake sabhI sajjanoMne bAbAjIko praNAmakara unheM zrIsammedazikharakI sa-saMgha tIrthayAtrA ghera liyA, aura lage unase pUchane, taba bAbAjIne __ saMvat 1956meM bAbA lAlamanadAsajI hApur3a kahA ki pahale jinamandira meM darzana karala taba maiM aura dillIke jainiyoMke sAtha zrIsammeda- Apako una dinoMkI bAta batalA dUMgA, nizcinta zikharakI yAtrArtha gae the| yAtriyoM meM raho / maMdirajIse Akara AhAra hocuneke bAda lA0 rAmacandrajI aura munzIlAlajI Adi bAbAjIne svayaM usa ghaTanAko basalAyA, aura kahApramukha the| vahAM pahu~ca kara bAbAjI madhuvanake ki merI pratijJAnusAra usa sarpane svayaM Akara apanA jaMgala meM eka zilA para sAmAyikake liye paryakAsana viSa cUsa liyA thA, tabhI maiM nirviSa hokara Apake se baiTha gae / daivayogase vahA~ eka sarpa AyA aura sAmane upasthita huuN| aura maiMne sAnanda tIrthayAtrA kI usane bAbAjIke pairameM kATa liyA, taba bAbAjIne yaha hai| agale dina saba loga yAtrArtha pahAipara punaH pratijJA kI, ki jaba taka vaha sarpa svayaM Akara apanA gae / vApisa Anepara lA0 muMzIlAlajIkI mAM viSa nahIM cUma letA, taba taka maiM isI zilA para dhyAnA- bukhArase pIDita hogaI / bukhAra itanA jorase thA vasthita rahaMgA mere taba taka AhAra Adi kA ki ve tana-manakI sudha bhUla gii| unakI bImArIse sarvathA tyAga hai / bhagavana ! kyA maiM tIrthayAtrAse saMghake sAthIjanabhI vyAkula hue aura sabhI saMghameM vaMcita rahUMgA jisake liye itanI dUrase zrIpArzva- cintAkI lahara daudd'gii| Akhira vivaza hokara prabhu kI vandanAke liye AyA huuN| nahIM, maiM jarUra unhoMne saba hAla bAbAjIse nivedana kiyA / taba yAtrA karake sAnanda vApisa jAU~gA / bAbAjI bAbAjIne kahA ki cintAkI koI bAta nahIM hai| pratijJAko bar3A mahatva dete the aura usake pAlanemeM tuma inheM lejAkara sItAnAlemeM snAna karAtro ve ve jarA bhI zithilatA nahIM karate the| unameM aTUTa acchI ho jaaveNgii| kucha logoMkI rAyameM yaha bAta sAhasa aura dhIratA thI / ve svarUpacintanameM tallIna nahIM jaMcI, ki unheM bukhArameM sItAnAle le jAkara hogae, isa taraha unheM eka dina vyatIta ho gyaa| para snAna kaise karAyA jAya ? parantu phirabhI bAbAjIkI ve apane dhyAnase jarA bhI vicalita nahIM hue| jaba AjJAse unheM DolIpara sIvAnAle lejAyA gayA, unake sAtha vAle bAbAjIko DhUDhate hue vahAM gae, usameM snAna karate hI unakA bukhAra dUra hogyaa| aura taba unheM pAsahI jaMgala meM eka zilApara dhyAnastha unhoMne kahAki maiM pahAipara yAtrA karake hI dharma Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 zAlA vApisa jAU~gI / taba ve yAtrArtha pahAipara kI AzA chor3a kara use jamIna para liTA diyA paidala gaI, aura vahAMse sAnanda vApisa aaii| gyaa| aneka vaidya va DAkTara ikaTThe hue, para usakI sammeda zikharajIke jisa saMghakA Upara ullekha bImArI para kisI kA vaza calatA dikhAI nahIM kiyA gayA thA usameM nAnautA jilA sahAranapurake diyA aura una vaidya-DAkTaroM meM se unakA dhIre 2 lA* sundaralAlajI aura unakI dharmapatnI zrImatI khisakanA bhI zurU ho gyaa| lar3ake kA bApa aura rAmIbAI bhI thIM, jo mukhtAra zrIjagalakizorajIke mA bar3I ciMtA meM nimagna the aura yaha soca rahe the bAbA aura dAdI hotI thiiN| unhoMne chaha paisekI dhAna / ki kyA kiyA jAya isI cintAse vyagra ho lar3ake lakara usake cAvala nikAlakara zrAhAra banAyA. kApitA bAbA lAlamanadAsa jA ka pAsa dAr3A gayA aura use bhaktipUrvaka bAbAjIko pradAna kiyaa| aura royaa| lar3ake kI bImArI aura apanI pareunhoMne jo cAvala parose usameMse bAbAjIne sirpha / zAnI kI saba kathA kaha sunAI aura prArthanA kI, ki 5 yA 7 dAnehI ginakara liye aura do-DhAI sera pAnI / kisI taraha yaha baccA acchA ho jaay| taba baabaapiyaa| AhAra ho cukanepara unhoMne kahAki anya jIne use sAntvanA dete hue kahA, ghabar3Ao nhiiN| sabako bhojana karAiye / cunAMce jo loga mile unheM : Apane galata kahA hai, baccA acchI hAlata meM hai bhI bhojana karAyA gayA, kintu phirabhI vaha bhojana aura vaha khicar3I mAMga rahA hai| tuma ghara jAkara avaziSTa rahA, usI dina lA0 sundaralAlajIko gurde dekho to sahI, ghabar3Abho nahIM aura vahAM pahuMca kara vApisa A jaanaa| lar3ake kA pitA ghara jAkara kA darda bar3I tejIse uTha khar3A huA, jisase upa dekhatA hai to lar3akA barAbara bola rahA hai aura khAne sthita yAtriyoM aura gharavAloMmeM becainI daur3a gii| bAbAjIne logoMkI becainI dekhakara pUchA ki kyA ko khicar3I mAMga rahA hai| isa ghaTanAse vahAMkI bAta hai ? jo Apa loga saba parezAna ho rahe haiN| sArI janatAmeM bAbAjIke prati jo zraddhA aura Adara bhAva bar3hA, vaha lekhanIkA viSaya nhiiN| aba taba logoMne sArA hAla kaha sunAyA ki lA0 sundara janatA adhikAdhika saMkhyA meM unake pAsa AtI aura lAlAjI ko gurde kA darda tIvra vedanAke sAtha uTha unase dharmakA upadeza suna kara vApisa calI jaatii| gayA hai, isIse saba parezAna ho rahe haiN| bAbAjIne dUsarI ghaTanA meraTha jile ke eka bhanerI prAmakI kahAki bar3I harar3a maMgavAkara use ThaNDe pAnIke sAtha hai, jo Alama yA Alamapura sTezanake pAsa hai| de dIjiye darda jAtA rahegA, kintu logoMko dardameM ThaNDA pAnI denA anucita pratIta huA, phirabhI mandira banavAne kI preraNA kI, taba unake nirdezA bAbAjI ne grAmavAsI jainiyoMse vahAM eka jinabAbAjIkI AjJAnusAra harada pAnIke sAtha dedI - gaI, usase saba dade zAnta ho gayA aura phira vaha nusAra sAdharmI bhAiyoMne jina mandira banavAne kA kArya zurU kara diyaa| para sthAnIya jAToMne mandira jIvanaparyanta udita nahIM huaa| ina saba bAtoMse, logoMkI. bAbAjImeM AsthA aura bhI dRr3ha hogii| ke kArya ke liye apane kue~ se pAnI lenA banda kara astu, vahasi saMgha sAnanda hApur3a aayaa| taba bAbA- lekara mandira kA nirmANa kArya kiyA jaataa| jainiyoM / diyaa| vahA~ dUsarA koI kutrAM nahIM thA jisase pAnI jIko sthAnIya janatAne vahAM hI roka liyaa| bAbAjIne vahAM hI cAturmAsa kiyA aura vahA~ mandirajIke : ne una jAToMse bahuta kucha anunaya-vinaya kI, parantu usakA koI phala na huA-ve Tasa se masa nahIM hue, liye praraNA kI, pariNAmasvarUpa maMdirajIko tIna dukAneM prApta huii| aura unhoMne spaSTa kaha diyA ki hama jainamandira ke liye pAnI nahIM lene deMge, cAhe mandira bane yA anya ghaTanAe~ na bane / taba jainI loga bar3e saMkaTa meM par3a gae ki eka bAra eka bar3e pratiSThita dhanIkA ikalautA mandirakA nirmANakArya kaise sampanna ho, phalataH putra sahasA bImAra ho gyaa| yahAM taka ki jIvana nirAza aura atyanta dukhI ho bAbAjI ke pAsa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] zrI bAbA lAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryAkA mAhAtmya [53 meraTha Aye aura sArA hAla kaha sunaayaa| bAbAjI pratijJA bhaMgakI, yA usake pAnanemeM pramAda kiyA ne kahA ki cintA kI koI bAta nahIM hai| unake athavA avahelanA kI, yA usakA ThIka tarahase kue~ ke pAsa hI jo apanI jamIna ho vahAM se lekara pAlana nahIM kiyA, use apanI bhUla para pachatAnA apane mandira taka eka nAlI sI khudavAlo, pAnI hI par3A, jisake do tIna udAharaNa bhI yahA~ A jAyagA aura maiM parasoM vahA~ A jaauuNgaa| diye jAte haiN| jainiyoMne aisA hI kiyA, cunAMce jyoMhI bAbAjI eka bAra bAbAjIke pAsa eka AdamI AyA, vahA~ Ae, usI samaya usa nAlI meM se jorase aura bolA mahArAja ! merA gujArA nahIM pAnI vaha nikalA aura jAToMkA kuAM khAlI hone calatA, maiM bar3A duHkhI huuN| bAbAjIne pUchA tuma kyA lgaa| yaha dazA dekhakara vahA~ ke jATa bAbAjIke karate ho? usane kahA ki maiM uvAlakara siMghADA caraNoM meM par3a gae aura kSamA mAMgI, tathA prArthanA becatA hU~, bAbAjIne pUchA, kitane siMghADe uvAlate kI ki mahArAja isI kuyeM se pAnI lekara mandira ho? usane kahA mahArAja! cAra Tokare uvAlakara banAyA jAya / isa taraha vaha mandira bana kara Aja becatA hUM phira bhI merA gujArA nahIM hotAbhI apane isa itivRttako aMcala meM chupAe hue jaina rojAnA eka rupayA bhI nahIM bacatA, bAbAjIne kahA sAdhu kI niSThA aura tapazcaryA kI mahattAko prakaTa yadi 1) rupayA rojanA tumheM bacane lage to phira kara rahA hai| tumhArA gujArA Anandase hone lgegaa| usane eka samaya bAbAjI meraThase hastinApura jArahe the| kahA hA~ mahArAja merA gujArA Anandase ho mArgameM eka kisAna apane khetameM Ikha jalA rahA jAyagA / bAbAjIne kahA acchA bhAI tuma kalase thA, bAbajIne use bulAkara pUchA tuma kyA kara rahe ho / vaha bolA mahArAja ! maiM Ikha jalA rahA hU~ kara becA karo, tumheM 1) rupayA rojAnA baca jAyA jisase agale varSa isa khetameM 50 mana gur3a paidA kregaa| nidAna usane vaisA hI kiyA to use hogaa| bAbAjIne kahA, yadi tuma Ikha jalAnA chor3a rojAnA eka rupayA zAmako vaca jAyA karatA thaa| do to agale varSa 60 mana gur3a paidA hogA / kisAnane isa taraha usakA kArya prAnandase calane lgaa| eka kahA ki mahArAja ! maiM ApakI bAtako kaise mAnalu dina usane socA ki kala melekA dina hai do Tokare ki Ikha na jalAne para mujhe agale varSa 60 mana guDa siMghAr3e ubAla lU', yaha vicArakara usane vaisA hI mila jAyagA / taba bAbAjIne apane sAthIkI ora kiyaa| kintu zAmako becakara hisAba lagAyA gayA izArA karake kisAnase pUchA ki tuma inheM jAnate taba use mUlameM se bhI ATha Ane kama nikle| ho, usane kahA hA~, mahArAja, ye to hamAre sAhU- bAdameM vaha bahuta pachatAyA, parantu aba pachatAnese kAra haiM / bAbAjIne punaH kisAnase kahA ki Ikha na kyA hotA hai| vaha apane lobhake kAraNa pratijJAse jalAnekA niyama lo, to agale varSa tumhAre khetameM gira cukA thA usIkA pariNAma use bhoganA pdd'aa| 60 mana gur3a paidA hogA, aura yadi kisI kAraNa eka dina eka puruSa jise koI andarUnI bImArI vaza sATha mana gur3a paidA na ho to tumhAre nukasAnako ho rahI thI bAbAjIke pAsa AyA aura bolA ye apanI orase pUrA kara deMge / isa bAtako donoMne mahArAja ! yadi kisI taraha mara jAU~ to merA svIkAra kara liyA / kisAna bAbAjIko sira piNDa isa bImArIse chUTa jAyagA, bar3I vedanA hai| jhukA kara cala diyA aura bAbAjI hastinApurako sahI nahIM jaatii| bAbAjIne kahA ki yadi jIvana cale gye| agale varSa usa kisAnake khetameM 60 mana paryantake liye tU parastrIkA tyAga kara de to acchA gur3ha paidA huA aura usane isakI sUcanA apane ho jAyagA / usane pratijJA le lI aura vaha kucha sAhUkArake pAsa pahu~cA dii| aura vaha bhI bAbAjI. dinoMmeM hI bilkula acchA hogyaa| kintu usane kA bhakta bana gayA / parantu jisa vyaktine apanI apanI pratijJAke viruddha chaha mahine vAda hI parastrI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nara - - - anekAnta [varSa 14 sevana kiyA, jisase vaha punaH rugNa ho gayA / aba- acchA paisA prApta kara liyA, kintu usake bAda ve kI bAra usake zarIrase durgandha aura pIva Ane apanI pratijJA bhUla gae aura punaH ve juaariyoNlgii| vaha punaH bAvAjIke pAsa daur3A gayA, aura ke pAsa baiThane lge| nidAna usI samayase unakI dInavRttise prArthanA kI, parantu bAbAjIne usase sampatti bhI kama hotI gaI, aura anta meM ve usI spaSTa zabdoMmeM kaha diyA ki terA ilAja tere hI avasthAmeM pahu~ca ge| pAsa hai, maiM kucha nahIM kara sakatA, tuma yahA~ se cale bar3autake pAsa kisI eka grAmameM pratiSThA mhotsvjaao| kA kArya sampanna ho rahA thaa| usameM cAra hajAra pahAr3I dhIraja para lA kuvarasainajI rahate the, janatAmeM laDDuoMke bAMTaneke liye vyavasthA kI gaI pahale ve saba tarahase sampanna the, kintu kucha varSoMke thI, kintu daivayogase jaina janatA dasa hajArase bhI bAda asAtAke udayase sampA.kA abhAva hogayA, kucha adhika AgaI thI / aisI sthitimeM prabandhakoMkI taba ve AjIvikAke nirvAhArtha juAriyoM ke pAsa bar3I cintA huI, aura ve bahuta ghabar3A gae, tathA baiThane uThane lage, usase unheM jo thor3IsI Aya ho kiMkartavya vimUr3hase ho gae / isI kAraNa ve sabake jAtI thI usIse ve apanA nirvAha karate the| ve bhI saba bAbA lAlamanajIke pAsa daur3e gae, aura unheM bAbAjIke pAsa pAyA jAyA karate the, jaba bAvAjI namaskAra kara nivedana kiyA ki mahArAja! janako yaha jJAta huA ki ve juAriyoMke pAsa uThate samUha kalpanAse adhika AgayA hai, aba nirvAha baiThate haiM, taba eka dina bAbAjIne unase kahA ki kaise hogA ? itanA prabandha to itanI jaldI honA luma juAriyoMke pAsa uThanA baiThanA chor3a do, taba saMbhava nahIM hai / aura yadi prabandha nahIM hotA hai to unhoMne apanI sArI sthiti bAbAjIse batalAI, loka ha~sAI aura badanAmI hogI, evaM usase jaina aura kahA ki aisemeM use kaise chodduuN| taba bAbAjIne dharmako bhI Thesa pahu~caneko saMbhAvanA hai / isa kAraNa kahA ki yaha kArya apanI kulamaryAdA aura dharmake hama Apase sAdara nivedana karate haiM ki mahArAja ! viparIta hai ise avazya chor3a denA caahiye| unhoMne aba hameM kevala ApakA hI sahArA hai, Apa hI usakA niyama le liyA, unake niyama leneke bAda hamArI naiyAko pAra lagA sakate haiN| bAbAjIne unase kahA ki tuma rojAnA lAla kileke pAsa kahA ki Apa loga cintA mata kro| dharmake ciMTiyoMko ATA DAla AyA kro| cunAMce ve prasAdase saba kArya pUrA hogaa| kintu jaisA maiM kahU~ pratidina ciTiyoMko ATA DAlaneke liye lAlakile usake anusAra hI pravRtti karate jaao| unhoMne ke pAsa jAyA karate the, usa samaya unheM do dinakA eka kapar3A maMgavAyA aura usa para unhoMne eka phAkA bhI karanA par3A / kintu tIsare dina darIbA- maMtra likha kara diyA aura kahA ki yaha kapar3A jisa meM kAjI muhammada husainakhAM saba jajake sarizte- vartanameM laDDU rakkhe haiM usa para DhAMka dIjiye aura dAra lA0 mannUlAlajIke pAsa eka AdamI pAyA aura eka vyakti nahA dhokara zuddha vastra pahina kara usameMusane kahA ki Apake pAsa amuka AdamIkA eka se laDDU nikAla kara detA rhe| cunaoNce aisA hI mukadamA hai| aura maiM ye sau rupayA detA hU~, unheM kiyA gayA / aura daza hajArase adhika vyaktiyoMko Apa lA0 kuvarasainajIko de denA / lA0 munnAlAla laDaDU barAbara bA~Te gae, parantu ve phirabhI bace rhe| jI ne rupayA le liyaa| aura jaba Aphisa meM Ae taba bAbAjIne kahA ki aura jo koI rahA ho una taba mukadamoMkI lisTa dekho aura usameM usa AdamI sabako bAMTa diijiye| isase logoMko Azcarya kA nAma talAza kiyA, kintu vaha nahIM milaa| huA aura bAbAjImeM vizeSa zraddhA huii| parantu jaba kuMvarasainajI mile, taba unheM baha rupayA de bAbAjIkA nivAsa dillImeM bahuta arse taka diyA gyaa| unhoMne sau rupayA lekara usase bUrA rahA / dharmapurAke naye mandirajIkI dharmazAlA tathA becanekI dukAna kholI, usase 15-20 varSoM meM unhoMne seThake kUcekI dharmazAlAmeM to ve antima Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaSa 14] zrI bAbA lAlamanadAsajI aura unakI tapazcaryAkA mAhAtmya samaya taka bhI rhe| aura vahA~ rahate hue tapazcaryA gaI thii| inhIM saba kAraNoMse bAbAjI alpajJAno kA anuSThAna karate hue apanA samaya dharma-dhyAna meM hote hue bhI eka sAdhaka santake samAna the| jaba vyatIta karate the| ve kucha samaya pahAr3I dhIraja para kabhI koI vyakti unase pratijJA na leneke lie bhI rahe haiM aura naye mandirajIse bhI pahAr3I dhIraja kisI vajahase asamartha hokara nivedana karatA, taba Ate jAte rahe haiN| jaba ve pahAr3I dhIraja para bAvAjI use dabAte aura dhamakA kara bhI dharmajAte the taba rAjavaidya zItalaprasAdajIse mandirajI bhAvanAse prerita ho pratijJA leneke liye khte| jarUra sunate the| unase unheM kucha anurAga aura yaha bhI kaha dete the ki bhAI yadi ta bhI thaa| eka bAra baidyajI bImAra ho gae, usase pratijJA nahIM legA to maiM svayaM AhAra-pAnIkA tyAga kAphI kamajora ho ge| unameM uThane baiThanekI bhI kiye detA huuN| taba vaha bhayase svayaM pratijJA ne vizeSa kSamatA na rahI, daivayogase unhIM dinoM letA thaa| para aisA kahane para bhI bAbAjIke hRdayameM bAbAjI pahAr3I dhIraja pahu~ce, aura unhoMne vaidyajI koI roSa nahIM hotA thaa| kintu karuNA aura ko bulavAyA, taba unheM mAlUma huA ki vaidyajI parahitakI bhAvanAkA prabala udreka hI usameM vizeSa sakhta bImAra haiM / unase uThA nahIM jAtA aura na kAraNa thA / cala phira hI sakate haiM, isaliye isa samaya Anese antima jIvana aura samAdhimaraNa majabUra haiM / yaha suna kara bAbAjI usa dina to vaise hI lauTa Aye; kintu agale dina punaH pahAr3I isa taraha bAbAjIse apanI zrAtma-sAdhanAmeM para gae aura vaidyajIko bulAneke liye AdamI jo kucha bhI unase bana sakatA thA use sotsAha bhejaa| AdamIne jAkara vaidyajIse kahA ki bAbAjI karate rahe / antima samayameM do dina pUrva unheM yaha ne Apako abhI bulAyA hai, unhoMne kahA ki isa mAlUma ho gayA ki parasoM amuka samaya para terI samaya tabiyata kharAba hai kaise cluu| taba usa AdamI- deha kUTane vAlI hai, ataH unhoMne paMDita saMsAracandrane kahA ki bAbAjIne kahA hai ki unheM kisI tarahase jIko bulA kara unase kahA ki bhAI parasoM amuka yahA~ avazya le Ao / cunAMce vaidyajIko DolIse samaya para merI mRtyu hogii| ataH mandiroM ke le gae / vaidyajI mandirajIke pAsa DolImeMse utare nirmANakA jo kArya cala rahA hai usa viSaya meM jo aura bAbAjIse mile / milate hI vaidyajIkI tabiyata merI jAnakArI hai use noTa karalo jisase maiM svastha-jaisI U~cane lgii| vaidyajIne bAbAjIko zAstra niHzalya ho jaauuN| cunAMce paMDitajI ne aisA hI par3hakara sunAyA / usake bAda jaba ve ghara gae taba kiyA / aura bAbAjI apane meM savizeSa rUpase svastha hokara paidala hI gae aura usa dinase unakI sAvadhAna ho gae aura Aja se koI 40 varSa pUrva . tabiyata bilkula ThIka ho gii| saM016 3 meM unhoMne apane zarIrakA parityAga ina thor3I sI ghaTanAoM parase jahA~ bAbAjIkI kara devaloka prApta kiyA / tapazcaryA, Atma-sAdhanA aura jina-dharma para unakI bAbAjIka sambandhameM pAThakoMko jo kucha navIna nirmala dRr3ha pragAr3ha zraddhAkA mAna hotA hai, vahA~ unakI ghaTanAe~ aura jIvana-sambandhI bAteM jJAta hoM, unheM antara nirmala pariNatikA bhI spaSTa AbhAsa ho lAlA prakAzacandra zIlacandrajI jauharI cA~danI cauka jAtA hai| unheM tapakI zaktise vacanasiddhi prApta ho dehalIke pate para bhejanekI kRpA kreN| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi svayambhU aura usakA tulasIdAsakI rAmAyaNapara prabhAva (paramAnandajI jaina) apaMza bhASA ke kaviyoMmeM caumuha aura svayaMbhU kA kavi svayaMbhU meM naisargika kAvya pratibhA thI / yaha unanAma cAsataurase ullekhanIya hai| yadyapi caumuhakI bahu kI kAvya racanAoM ke adhyayanase spaSTa ho jAtA hai| sAtha matya tiyA~ samprati anupalabdha hai| kintu unakA ullekha hI yaha bhI jJAta hotA hai ki svayaMbhadeva prakRtike viziSTa svayaMbhUne svayaM kiyA hai aura isase caturmukha svayaMbhUse abhyAsI the| yahI kAraNa hai ki jahA~ unakI kAvya-dhArA pUrvavartI haiM yaha svata: siddha hai| meM saralatA hai vahA~ prakRtike ramaNIya varNanase usakI zobhA svayaMbhUdevakA kula brAhmaNa thA, parantu jainadharma para una- duguNita ho gaI hai, aura zrotAgaNa rUpacAtaka jana usakI kI prAsthA ho jAne ke kAraNa unakI usa para pUrI niSThA madhurimAkA pAna karate hue tRpta nahIM hote| yadyapi kavikI evaM bhakti thI / inake pitAkA nAma kavi mArutadeva aura upalabdha kRtiyA~ bacAvadhi aprakAzita hai|unko pA~ca kRtiyoM mAtAkA nAma paminI thaa| kavine svayaM apane chanda ke banAe jAnekA ullekha milatA hai jinameMse isa samaya tIna pranthameM mArutadevake nAmase uddharaNa diyA hai / isase saMbhava ho upalabdha haiN| paumacarita, harivaMzapurANa aura svayaMbhU hai ki ve kavike pitA hI hoN| kavikI tIna parinayA~ thIM, chanda / zeSa do kRtiyA~ svayaMbhU gyAkaraNa aura paMcamI carita prAditya devI, jisane ayodhyAkANDa lipi kiyA thaa| abhI taka anupalabdha haiN| ye sabhI kRtiyA~ apabhraMza yA dasarI sAmizrabbA, jisane 'pauma cariu'kI bIsa saMdhi likha- dezI bhASAmeM racI gaI haiN| bAI thI, aura tIsarI sudhanvA, jisake pavitra grbhse| tribhuvana svayaMbhU jaisA pratibhA sampana putra uttama huA thaa| rAmakI kathA kitanI lokapriya hai, ise batalAnekI bhAvajo apane pitAke samAna hI vidvAna aura kavi thaa| zyakatA nahIM / bhAratIya sAhitya meM aisA koI sAhitya hogA, kavivarake suputra tribhuvanasvayaMbhU ko chor3akara anya putrA jisameM rAmakathAkA koI ullekha na kiyA gayA ho / jaina, dikoMkA koI patA nahIM cltaa| kavivara zarIrase dubale vaidika aura bauddha sAhitya meM rAmakathA para aneka pAkhyAna patale aura usata the| unakI nAka capaTI aura dAMta pAye jAte haiM / yadyapi jaina vaidika rAmAyaNoMko chor3akara virala the| bauddha rAmAyaNa mere avalokana meM nahIM AI isa kAraNa yahA~ (r) paumiNi jaNaNi gambha saMbhUeM, usake sambandhameM kucha likha. sambhava nahIM hai, tathApi bauddhamArutaeva sva aNurAyeM / 21-2 dharmako apekSA jainadharmameM 'rAmakathA' kA khAsA pracAra rahA xbhAiccuevi-paDimovamAyeM bhAiccambimAe / hai| usameM tadviSayaka sAhityakI sRSTi prAkRta saMskRta. bIu maujmA-kaMDaMsayaMbhU dhariNIya lehaviyaM / saMghi..2 apanaza aura hindI bhASAmeM kI gaI hai| jinake nAma .+ dhuvarAyabata iyalu appaNatti zattIsuryANu pADheNa (?) / paumacarita, balabhadracarita, rAmacarita, sItAcarita, pana NAmeNasAmizradhA sayaMbhU ghariNI mahAsattA, saMdhi 20 carita, pamapurANa aura rAmapurANa prAdi hai / yadyapi jaina tIe lihAdhiya miNaM vIsahiM mAsAsaehiM pttibddh| rAmAyaNa meM bhI mAnyatAmeda tathA pAtroMke caritameM kucha matasiri vijjAhara-kaMDa, kaNDaM piva kAmaekssa // 20 meda pAyA jAtA hai parantu usase mUla kathAmeM koI antara samve vi suzrA paMjara suavva paripakrAI sikNvti| nahIM par3atA / jaina samAjameM rAmako kathAkA jitanA samAdara kaharA assa sumo supabva-suha-gambha saMbhUmo // hai utanA samAdara pUrvakAlameM anya dharmoM meM bhI nahIM thA, aura mahataNueNa paIharagatte vivara hAse pavirala daMteM usakA kAraNa rAmakA pAvana jIvana-paricaya hI hai / hindU 15.2 samAjameM rAmakathAkA jo bhArI prabhAva isa samaya dekhA jAtA dhamaka Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14] mahAkavi svayaMbhU hai vaha saba tulasIdAsajIke bAdase huA hai, usa samaya hai| isa raSTise yadi paumacariuko mahAkAvya kahA jAya to sahakhoM hindU parivAra rAmako kathAse prAyaH aparicita ho koI atyukti nahIM hogii| pranthameM koI duruhatA nahIM hai the| rAmako devatA mAnanekI kalpanA bhI nUtana to nahIM hai, vaha sarasa aura kAmya-sauMdayakI anupama chaTAko liye hue kintu purAtana hai| kitanI purAnI hai yaha bhI vicAraNIya hai| karNa priya aura manohara hai par3hate hue usase pAThakakA jI hai|jainkthaa-prnyoN meM rAmakI mahattAkA sundara citra aMkita nahIM upatA: kintu usakI utkaMThAko aura bhI adhika kiyA gayA hai, yahI kAraNa hai ki mAnavakA citta use par3hate banavatI banA detA hai| hI rAmake guNoM ko bhora mAkRSTa hue binA nahIM rhtaa| pranthameM nArIke sauMdaryakA hI sundara varNana nahIM hai kintu kyoMki make jIva kI mahattA, aura lokapriyatA unakI vibhinna dezoMkI nAriyoM ke veSa-bhUSA rahana sahana aura pralaM. mora mAkRSTa honekA hetu hai| ve mAnavatAkI sAcAt mUrti kAroM kI carca bhI kI gaI hai, para unameM rASTrakUTa nArIkA the, unakI saumya mudrA hRdayahAriNI thii| dUsare sItAke citraNa bahAhI sajIva hai aura usase aisA jJAta hotA hai ki Adarza satItvakI agni-parIkSA hI usake jIvanakA sabase saMbhavataH kavine apanA yaha graMtha rASTrakUTa rAjAoM ke rAjyabar3A mApadaNDa hai, jo usakI kIrtiko bhAna taka bhI kAlameM banAyA ho; kyoMki unhoMne striyoMke veSa-bhUSA bhakSuNNa banAye hue haiN| sItA kevala satI hI nahIM thI mAvikA jo bhI citraNa kiyA hai, vaha saba mAnyakheTa yA kintu viduSI aura vivekazIlA bhI thii| rAmacandra ke dvArA usake pAsavartI ilAkoM, nagaroM aura samIpavartI dezoM meM lokApavAdake bhayale kRtAntavakra senApati dvArA bhISaNa jahA~ unakI pahuMca AsAnI se ho sakatI thI aura ve use aMgala meM chur3avAe jAne para bhI sItAne rAmacandra para koI kopa majadIka se dekhane meM samartha ho sake the| yahI kAraNa hai ki nahIM diyA aura na kisI prakArakA durbhAva hI vyakta kiyaa| ve use itane acche rUpameM darzAne meM athavA aMkita karane meM kintu senApatise yaha kahA ki rAmacandrase kaha denA ki jisa saphala ho sake haiN| ayodhyAke rakhavAsakA citraNa kavine bokApavAdake bhayase Apane merA parityAga kiyA usI taraha diyaa| usapara bhI usakA gADhA raMga car3hA humA pratIta hotA lokApavAdake bhayase apane dharmakA parityAga na kara danA, hai| isase rAhalajIke zabdoM meM isa prakAra kahA jA sakatA sItAke yaha vAkya usake viveka aura amita dhIratAke sUcaka para hai ki "rASTrakUTa rAjAbhoMke rAjyakAla meM kaviko nAriyoM ke haiM. jo vipattimeM bhI viSAda nahIM karate, ve hI jagameM santa kaha / beSa-bhUSA rahana-sahana mAviko najadIkase dekhanekA suavasara hI mahAn aura samAdaraNIya hote haiN| vAstavamai mikhA hai|" isIse grantha meM unakA sAMgopAMga kathana rAma aura sItAkA carita jIvanakI prAdarzatAkA ujjvala diyA hayA hai| kavikI kathana-zailI bar3I hI manomohaka hai| namUnA hai| hA~, tulasIdAsajIne bhanivaza rAmake guNoMkA usameM RtubhoMkA varNana to naisagika hai hI, kintu aura bhI kIrtana atizayoniko liye hue kiyA hai| yadyapi vaidika kitanA prAkRtika saundaryakA vivecana yatra tatra milatA hai| rAmakathA aura janasthAnoM meM kAphI matabheda hai, kyoMki unameM vanoMkA varNana bhI prAkRtika aura sarasa jJAta hotA hai| kitanI mAnyatAeM sAmpradAyika dRSTikoNako liye hue hai| udAharaNa ke liye yahA~ vasanta RtukA varNana karane vAlI kucha paumacariu paMkriyA~ nIce dI jAtI haiN|svyNbhuukii rAmakathA (paumacariDa)yA rAmAyaNa bahuta kubvara-Nayaru parAiya jAhi, hI sandara kRti hai| isameM 80 sandhiyA~ haiM jinameM svayaMbha phagguNa-mAsu pavoliu tAveMhi / 1 devakI 3 sandhiyA~ haiN| zeSa sandhiyA~ unake putra tribhuvana- paiTa/ vasanta-rAu prANandeM, svayaMbhU kI haiN| vaha grantha utane meM hI pUrA hojAtA hai paranta koila-kalayala-maGgala-sadde 2 zeSa sAta sandhiyA~ unake suputra tribhuvana svayaMbhU dvArA racI ali-mihuNehi vandiNehiM paThantehiM, gaI hai jinameM kucha navIna viSayoMkI carcA kI gaI hai| varahiNa-vAvaNehiM NaccantehiM / 3 granthakartAne apanI usa rAmakathAmeM una sabhI viSayoMkI andolA-sama-toraNa-vArehiM, carcA kI hai jinakA kathana eka mahAkAmba meM Avazyaka hotA Dhukku vasantu aNeya payArehiM / 4 na Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % anekAnta [varSa 11 kathai cUba vaNai~ vipallaviyaI, vilApa-citraNa meM bhI usane bar3I saphalatA prApta kI Nava-kisalaya-phala-phullabbhahiyA~ / 5 / / rAvaNake marane para mandodarI aura vibhISaNake vipa katthai giri-siharai~ vicchaya, sirpha pATakake netroko hI sikna nahIM karate, balki unakA - khala-muhaI va masi-varaNa nnaav|| mana mandodarI aura vibhISaNa tathA ravaNake gambhIra aura katthai mAhava-mAsaho meiNi. udAtta bhAvoMkI dAda detA hai|" hindI kAvyadhArA pR.|| piya-viraheNa va sUsai kAmiNi / rAmAyaNa para prabhAva katthai gijjai vajjai mandula, isa saba kathana parase svayaMbhUdevakI rAmAyaNakI mahattANara-mihuNehiM paNacciu gondalu kA patA sahaja hI cala jAtA hai, vaha kitanI lokopayogI taM taho eyaraho uttara-pAsahiM, aura bahumUlya kRti hai| unakI isa kRtikA hindI bhASAke jaNa-maNaharu joya prasiddha kavi gosvAmI tujasIdAsajI aura unakI kRti diTTa vasanA tilau ubjaau| 'rAmacarita mAnasa' para amita prabhAva par3A hai aura usakA sajjaNa-hiyau jeNa a-pamANau // 10 kavine bahuta hI bhAdarake sAtha spaSTa zabdoM meM ullekha bhI kiyA hai jo mAnasake zabdoM meM nimna prakAra hai:isI taraha pAvasa aura grISama prAdi RtuoMkA bhI je prAkRta kavi parama sayAne, kathana sahaja rUpameM kiyA gayA hai jise par3ha kara citta prasasa bhASoM jina hari carita bakhAne / aujAtA hai| yadyapi kavine apanI ladhutA vyakta karate hue bhaye je ahahiM je hohahiM Age, apaneko, myAkaraNa, kAvya, chanda aura alaMkAra mAdike pranavau~ sabahiM kapaTa saba tyaage| parijJAnase rahita batalAyA hai| parantu jaba hama andhako isameM batalAyA gayA hai ki prAkRta (apabhraMza) ke bhASAko dekhate aura manana karate haiM taba hameM kavivarake patha jo catura kavi hue hai, jinhoMne rAmadevakA carita banAyA baDe hI karNa priya cora zabda nape-tule tathA kathana hai. hue haiM, aura Age hoMge, maiM (tulasIdAsa) una navInatAko pAte haiN| isase kavikI mahAnatA kA sabakI kapaTa rahita hokara bandanA karatA huuN| yahA~ yaha bAta sahaja hI patA cala jAtA hai / mAnanIya lekhaka rAhulasAMkRtyA- khAsa taurase noTa karane yogya hai ki prAkRtameM harikA carita banajIne svayaMbhUko sabase bar3A kavi batalAyA hai, aura use sirpha jaina kaviyoMne hI banAye haiN| pUrvakAlase aba taka prakRtikA sabase gaharA adhyetA bhI prakaTa kiyA hai| jaisAki apanaza racanAtroMkI prAkRta meM hI gaNanA kI jAtI rahI hai, unake nimna vAkyoMse prakaTa hai: kyoMki prAkRtakA bigar3A humA rUpa hI apabhraMza hai| isIse bhane prakRtikA bahuta gaharA adhyayana kiyA hai| usakA ullekha granthabhaMDAroMkI sUciyoM prAdimeM bhI uzikhita yaha hamAre diye hae uddharaNoMse mAlUma hogA / ve samudra aura hai| jahA~ taka mujhe jJAta hai ki bhAratIya sAhityameM jaina kitane hI anya sthaloM evaM prAkRtika zyoMkA varNa karane meM kaviyoMko chor3akara rAmakathAkI koI apabhraMza racanA prama bAhitI hai| aura sAmanta samAjake varNanameM usako kisIse taka prakAzameM nahIM AI hai| kintu jaba maiM mAnasako sasAnA nahIM kI jaasktii| kisI eka sundarIke saundaryako bArIkIse adhyayana karatA hU~ taba mujhe yaha spaSTa pAbhAsa bhAsane citrita kiyA hai, vaha to kiyA hotA hai ki usa para kisI apabhraMza racanAkA prabhAva jarUra lekina sandariyoM ke sAmUhika saundaryakA varNana karanemeM rahA hai| rAmacarita mAnasameM racanAkA krama, ukAra bahala usane kamAla kara diyA hai| citrakArakI bhAti kavike zabdoMkI bahulatA bhAva tathA arthavinyAsa ye saba bAteM aura sAmane bhI koI sAkAra namUnA rahanA cAhiye / svarSabhUne bhI spaSTa kara rahI haiN| pathapi usakI kathAvastu vaidika rASTra ToMke ravivAsa aura unake mAmoda-pramodako najadIkase dharmAnusAra hI bAlmIki rAmAyaNa prAdise nI jAna dekhA thaa| vahAM paradA vilkula nahIM thA, isaliye aura bhI par3atI hai, kintu svayaMbhUdevakA 'paDama carita' hI mana suvidhA thii| uso saundaryako usane rAvaNa aura ayodhyAke mAnasakI aisI racanAmeM preraka huA hai| svayaMbhUne apanI ranivAsoMke saundarya ke rUpa meM citrita kiyA hai| [zeSa TAiTasa pRSTa 3 para] Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atithisaMvibhAga aura dAna (zrI paM0 hIrAlAlajI siddhAntazAstrI) [thAvakake bAraha vratoMmeM 'atithi saMvibhAga' nAmakA bArahavA~ vrata hai aura zrAvakake chaha prAvazyakoMmeM 'dAna' yaha chaThA mAvazyaka hai| ina donoMmeM kyA antara hai tathA ina donoMkA prArambhameM kyA rUpa rahA aura pIche jAkara donoMkA kyA rUpa ho gayA, yaha batalAnA hI isa lekhakA uddezya hai| -sampAdaka] bhAratavarSa meM prAcIna kAlase hI gRhasthoMke bhItara saMskRta sAhityameM 'at' dhAtu nirantara gamana dAna denekI prathA rahI hai / isake do kAraNa rahe haiM- karaneke arthameM prayukta hotI hai / tadanusAra jo apane eka to yaha ki jina logoMne Atma-kalyANa karanekI saMyamakI rakSA karate hue nirantara gamana karatA hai, bhAvanAse gRha-jaMjAlakA parityAga kara diyA aura jo arthAt ghara banAkara kisI eka sthAna para nahIM rahatA aharniza Atma-sAdhanAmeM nirata rahane lage, unakI hai use 'atithi' kahate haiM / athavA jisake aSTamI, sAdhanAmeM sahAyaka honA gRhasthoMne apanA ati zrAva- caturdazI Adi parva-tithiyoMkA vicAra nahIM hai, arthAt zyaka karttavya samajhA aura isa prakAra ghara-bAra chor3akara sarva pApoMkA sarvadAke lie parityAga kara denese jisake sAdhu-jIvana bitAne vAloMke bhojana-pAnAdikA sabhI tithiyAM samAna hai,use 'atithi' kahate haiN| ina uttaradAyitva unhoMne aMgIkAra kiyA / prakArAntarase donoM hI niruktiyoMke anusAra 'atithi' zabdakA apaneko ghara-bAra chor3ane meM asamartha pAkara evaM gRha- vAcya gRha-tyAgI aura saMyama-dhAraka sAdhu-sAdhviyoMse tyAgI puruSoMke dharma-sAdhanameM kArita aura anumo- rahA hai / pIche pIche 'atithi' zabdakA ukta yaugika danAse sahAyaka banakara sAdhu bananekI apanI bhAvanA- artha gauNa ho gayA aura vaha vItarAga dharmake dhAraNa ko unhoMne kAyama rakhA / dUsarA kAraNa yaha rahA hai ki karanevAle sAdhu-sAdhviyoMke atirikta zrAvaka aura gRhasthake nyAyapUrvaka bhAjIvikA karate hue bhI cakkI zrAvikAoM ke lie bhI prayukta hone lagA / jaisA ki calAne, dhAnyAdi kUTane, pAnI bharane, jhAr3a-buhArI isa ullekhase spaSTa haidene aura bhojanAdi banAne meM agaNita jIvoMkI hiMsA "pratithayaH vItarAgadharmasthAH sAdhavaH sAdhvya: zrAvakAH honese mahAn pApakA saMcaya hotA rahatA hai| usa pApakI zrAvikAzca / (dharmabindu, vR0 151 ) nivRttike lie bhI gRhasthane pratidina dAna denA apanA isI prakAra saMvibhAga padakA bhI artha prArambhameM karttavya maanaa| isa prakAra dAna denekI bhAvanAmeM hameM sAdhujanoMko khAdya, svAdya, lehya aura peya rUpa cAra spaSTarUpase ukta do kAraNa jJAta hote haiN| prakArake AhAra denese rahA hai| jaisA ki nimna jainAcAryoMne prathama kAraNako dhyAnameM rakhakara use prakArase spaSTa hai'atithisaMvibhAga' nAma diyA aura use zrAvakakA prazanaM peyaM svAdya khAdyamiti nigadyate caturbhedam / bArahavA~ vrata batalAyA / dUsare kAraNako lakSyameM rastra prazanamatividheyo nijazakyA saMvibhAgo'sya / / use 'dAna' kahA, aura use zrAvakake chaha AvazyakoM (amitagati zrAvakAcAra, 6, 66) meM parigaNita kiyaa| atithiko deneke lie gRhastha zrAvakake chaha AvazyakoMmeM dAna nAmaka jo chaThA apane bhogya padArthoMmeMse jo samucita vibhAga karatA yAvazyaka batalAyA gayA, usake dvArA gRhasthako yaha hai use atithisaMvibhAga kahate haiM / zAstroMmeM 'atithi' upadeza diyAgayA ki vaha sAdhujanoMko pratidina AhAra zabdakI nirukti do prakArase kI gaI hai| jo ki isa deneke atirikta bImArIkI avasthAmeM auSadhikA bhI prakAra haiM dAna kare / bhayabhItoMko abhayadAna de aura jJAnake "saMyamamavinAzayannatatItyatithiH / athavA nAsya tithi- icchuka janoMko jJAnadAna bhI deve| isa prakAra gRhastharastItyatithiH / / " (sarvArthasiddhi, pra07. sU0 21) ke dAna Avazyakake antargata mAhAradAna, auSadhi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] anekAnta [varSa 14 dAna, abhayadAna aura jJAnadAnake rUpameM cAra isa prakAra bhI kaha sakate haiM ki atithi-saMvibhAga prakArake dAna kA vidhAna kiyA gyaa| tyAga-pradhAna honese dharmarUpa hai, jabaki dAna pravRttijaina zAstroM meM diye gaye atithisaMvibhAga aura pradhAna honese puNyarUpa hai| gRhastha ke lie donoM kI 'dAnake krama-vikasita lakSaNoMpara dRSTipAta karanese AvazyakatA hai, isI kAraNa pAcAryoMne ukta donoM kA sahajameM hI yaha jJAta ho jAtA hai ki atithi- vidhAna kiyA hai| atithisaMvibhAgakA phala prAtmika saMvibhAgakA kSetra jaina yA vItarAgadharmastha manuSyoM guNoMkA vikAsa karanA hai, jaba ki bhAhAra dAnakA taka hI sImita rahA hai, jaba ki dAnakA kSetra prANi- phala dhana-aizvaryakI prApti, auSadhidAnakA phala zarIrakI mAtra taka vistRta rahA hai| lekina donoM ke isa sAmita nirogatA, jJAnadAnakA phala jJAna-pratiSThA-sanmAnakI paura asImita kSetrake kAraNa koI yaha na samajha leve prApti aura abhayadAnakA phala nirbhayatA batalAyA gayA ki dAna denA adhika lAbhaprada hogaa| phalakI dRSTise hai| isa prakAra aihika sukhadAyaka puNyakArya hone para bhI to donoM meM mahAna antara hai, apAtroMmeM diyA gayA dAnakI apekSA atithisaMvibhAgavatakA mahatva kaI guNA bhArI bhI dAna alpa phalakA denevAlA hotA hai, jaba adhika ho jAtA hai, kyoMki yaha zrAvakakA eka ki pAtrameM diyA gayA alpa bhI dAna mahAn phalakA mahatvapUrNa bhAvazyaka dharma hai| haataataa| jaisA ki svAmI samantabhadrake isa zrAvakadharmakA pratipAdana karane vAle zAstroM meM hama kathanase spaSTa hai zrAvakAcArakA krama vikasita rUpase dekhate haiN| prAcArya kSitigatamiva vaTabIjaM pAtragataM dAnamalpamapi kaale| kundakunda, svAmI kArtikeya, umAsvAti aura samastaphalati cchAyAvibhavaM bahaphalamiSTaM zarIramRtAm // bhane zrAvakake bAraha vratoMkA hI vidhAna kiyA hai| (ralakaraNDaka, zlo0 116) unake granthoM meM devapUjAdi chaha AvazyakoMkA kahIM bhI arthAta jaise uttama bhUmimeM boyA gayA baTakA pRthak nirdeza dRSTigocara nahIM hotA hai| yaha bAta choTAsA bhI bIja Age jAkara vizAla chAyA aura avazya hai ki unameMse kucha eka pAvazyakoMkA yathAmiSTa phala dAtA hotA hai, isI prakAra yogya pAtrameM sambhava bAraha vratoMmeM hI antarbhAva ho jAtA hai| kintu diyA gayA thor3A sA bhI dAna samaya Ane para mahAn ratnakaraNDazrAvakAcArake pazcAta race gaye zrAvakAcAroMiSTa phalako detA hai| meM devapUjA, gurUpAsti, svAdhyAya, saMyama, sapa aura kintu ukta ullekhase koI yaha na samajha leve ki dAna nAmaka chaha kartavyoMkA pratidina karanA jarUrI jaba aisA hai, taba kevala atithi yA yogya pAtrako hI mAnA gayA hai aura isI kAraNa unheM Avazyaka dAna denA cAhie, anyako nhiiN| atithi-saMvibhAga- saMjJA dI gaI hai| meM dhArmika bhAvakI pradhAnatA hai, jaba ki sarvasAdhAraNa- prArambhameM zrAvakoMke chaha AvazyakoMkA vidhAna na ko dAna dene meM kAruNya bhAvakI pradhAnatA hai| isI hone aura pIche unakA vidhAna kiyA jAneko tahameM bhAvako tattvArthasUtrakArane 'bhUta-pratyanukampAdAna' padase kyA rahasya hai, isa para gaMbhIratAse vicAra karane para dhvanita kiyA hai| donoM ke phaloMmeM eka dUsarA mahattva- aisA pratIta hotA hai ki kAla-kramase jaba manuSyoM meM parNa antara aura bhI hai aura yaha antara vahI hai jo ki zrAvakake bAraha vratoMko dhAraNa karanekI zithilatA yA dharma aura puNyake phala meM batalAyA gayA hai| dharmakA asamarthatA dRSTigocara hone lagI aura kucha inephala pAramArthika hai, arthAt sAMsArika duHkhoMse chur3A- gine vizeSa vyakti hI una bAraha vratoMke dhAraka hone kara AtmAke svabhAvika sukhakI upalabdhi karAnA hai, lage, taba tAtkAlika AcAryoMne manuSyoM ke AcArajaba ki puNyakA phala aihika hai, arthAt sAMsArika vicArako sthira banAye rakhaneke lie devapUjAdi chaha sukhoMkA prApta karAnA hai| ise hama dUsare zabdoMmeM Avazyaka kartavyoMke pratidina karanekA vidhAna kiyA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 2] pazcAttApa aura isa prakAra unhoMne gRhasthoMke dina para dina girate sAtha varNana kI haiN| vahA~ batalAyA gayA hai ki gRhastha hue AcArako banAye rakhanekA eka prazasta prayAsa kiyaa| guNAnurAgase prerita hokara saMyamI janoMke Upara AI antameM eka aura bhI bAtakI ora pAThakoMkA dhyAna huI ApattiyoMko dUra kare, rogI aura caryAse klAnta AkarSita karanA Avazyaka hai ki jahA~ anya prAcAryo- sAdhuoMkI paga-campI kare, sevA-Tahala aura sArane zrAvakakA bArahavA~ vrata 'atithisaMvibhAga' aura saMbhAla kara sarva prakArase unakI vaiyAvRtya kare / isake chaThA Avazyaka 'dAna' batalAyA, vahA~ samantabhadra atirikta unhoMne 'jina-pUjana' ko bhI vaiyAvRtya ke hI svAmIne una donoMke sthAnapara 'vaiyAvRtya' nAmake antargata karake zrAvakAcAromeM sarvaprathama nitya devavratakA vidhAna kiyA hai| isa vratakA svarUpa-nirUpaNa pUjAkA vizeSarUpame vidhAna kiyA hai / isa prakAra kAle unhoMne 'atithisaMvibhAga' aura 'dAna' kA prAvakake isa bArahaveM vratakA 'vaiyAvRttya' nAma dekara samAveza to kara hI liyA hai, sAtha hI usake sambandha- samantabhadrAcAryane ima bratako aura bhI vyApaka vaM meM unhoMne kucha aura bhI Avazyaka bAteM vistArake mahatvapUrNa banA diyA hai| paurANika kathA pazcAttApa (paM0 jayantIprasAdajI zAstrI) Aja kAmalatA madAsa thii| ratnoMke usa hArako vidyutake mAmane sadA vikasita rahane vAlA dekhakara apanI hAra mAna rahI thI, jIvana bekAra sA Aja murajhA rahA thA, usase na rahA gyaa| bolAmAlUma par3ane lgaa| hara samaya hAra pAnekI cinnAmeM priye, udAsa kyoM ho? mere rahate hue itanI padAsInatA saba kucha bhUla gayI thI / mAno, usa hArane apanI bolo-kyA cAhatI ho, apanI prANapyArIke liye maiM camakake sAtha umako camakako khIMca liyA ho| phira kyA nahIM kara sakatA ? bolo-derI na karo bolo| bhI eka AzA thI,bharosA thA apane premI para / AMkhoM sundarIke manakA bhAra kucha halkA humA, socane jAra thA usake bhAne kA / bAra bAra usa pathako lgii| nArI narako jaba jaisA cAhe vaisA banA sakatI dekhatI thI, uTha uTha kara ghUmatI thI, para caina na thaa| hai| mAnava kitanA bholA prANI hai ? nahIM, maiM isako laharoM kI bhA~ti eka para eka vikalpa mAtA aura bholApana nahIM, viSayAndhatA kahUMgI / yaha jAnatA vilIna ho jAtA thA, para anta na thaa| humA bhI ki mujhe paisoMse pyAra hai manuSyase nahIM, phira acAnaka hI pada-cApa sunAI diyA, vyAkula mana bhI mere liye saba kucha karaneko taiyAra / isa prakAra ke phira apane sthAna para lauTa AyA, parantu udAsInatA vicAra kSaNameM pAe aura cale gye| kucha saMbhala aura bar3ha gaI / saba kucha kahanekI icchA rakhate hue bhI kara bhauheM car3hAkara bolI- mere liye saba kucha kara kucha na kaha pAI, eka bAra usako dekhakara phira dekhA sakate ho, isameM kitanA jhUTha aura kitanA saca hai ? maiM bhI nahIM aura dekhA bhI to adhika dera na dekha skii| to aba taka ise banAvaTI prema hI samajhatI haiN| kahA~ bahuta sI bAteM kahaneko soca rahI thI, socanA vidyuta aisA sunakara putalekI bhAMti khar3A kA aba bhI jArI thA para kaha na sakI / usako usa samaya khar3A raha gyaa| yaha saba use sapanA dikhAI diyA dekhakara aisA mAlUma par3atA thA, mAno, sArI bAteM havA- jo A~kha kholaneke bAda kucha bhI nahIM rahatA,phira bhI ke rUpa meM pariNita hokara blaiDarameM bhara gaI hoN| vicAra karane lagA, zAyada merI orase kucha galatI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] anekAnta [varSa 14 ho gaI hogii| kahane lagA-sumukhi ! mujhe kSamA usane aisA hI kiyA. dhyAnamudrAmeM lIna usa karo aura jaldI batAo, udAsa kyoM ho ? agara AdamIke sAmane hArako rakhakara bhAga gyaa| manuSya Apako kucha saMdeha hai to parIkSaNa kara dekho| apanA bacAva cAhatA hai, bhale hI dUsare jAnase mara sandarIne pusake antarbhAvoMko phaurana hI par3ha jaay| sipAhiyoMne Akara usa bhAdamIko pakar3a liyA, samajha liyA ki viSayAndha nArIke iMgitoM para liyA, hAra sAmane par3A huA thA, pratyakSako pramANako isa prakAra nAcA karate haiM jaise madArIke izAroM para kyA AvazyakatA thii| bandara / bolI-parIkSaNa, to suno Aja maiMne sipAhI pahicAna kara bhaucakke raha gaye, AzcaryamahArAnIke gale meM eka ati dedIpyamAna ratnoMkA hAra kA ThikAnA na rahA, dilameM bhaya samA gayA, kiMkartavya dekhA hai, use jaise bane vaise laao| hArake binA merA vimUr3ha ho gae, sArI paristhitiyAM unake cittapaTa para jIvana aura yauvana sabhI sUnA hai / kitanI hI bAra A-Akara jhUmane lagIM, socane lage-rAjakumAra tuma corI karane meM apanI bahAdurIkI DIMga mArA karate vAriSeNa ! yaha to bar3A sAdhu AdamI hai, isake sadAthe, para Aja patA laga jaaygaa| cArake gIta sArI janatA gAtI aura vizvAsa karatI isameM nArIkI tADanAthI aura preraNA thI usakI hai, bar3A tyAgI aura berAgI hai, phira aisA kyoM ? icchA-pUrti karane kI, viSayAsakta nArI ke liye kyA 2 kyA tyAga aura vairAgyakA yaha korA DhoMga hai ? kyA karaneko taiyAra nahIM ho jaate| vaha viSayAndha vidya- duniyA~ko Thagane ke lie hI tyAga aura vairAgya kiyA ccora bhI tAr3anA sahatA huA usI samaya rAtako jAtA hai / dhikkAra ha aise tyAga aura vairaagyko| cala pdd'aa| vipayAndhatA usako usa ora liye jA rahI sipAhiyoMkI himmata kAma nahIM kara rahI thI, thI, maiM pakar3A jAU~gA, merA kyA hogA, mAnoM ina pakar3aneke lie| itane meM eka sipAhIne nirbhIka hokara bAtoMkI koI cintA hI nahIM thii| cintA thI kevala kahA--jo corI karatA hai, vaha cora hotA hai, cAhe apanI sundarIko khuza krnekii| rAjA hI kyoM na ho ! anyAyako pakar3anA hamArA kartavya __ jaise taise rAjAke mahalameM jAkara hAra curAnemeM hai, hamAre Upara surakSAkA bhAra hai, ye rAjaputra haiM to hama saphala ho gyaa| khuzIkA ThikAnA na rahA, 'aba use inheM chor3a thor3e hI deMge, pakar3a lo| jaldI se jaldI apanI pyArIke pAsa pahu~canekI dhuna rAjakumAra vAriSeNako pakar3a liyA gyaa| parantu thii| usakI dhunane usake vivekako kho diyA thA / rAjakumAra yaha saba dekha rahe the aura apane kamoMkI vaha usa hArako bhalI bhAMti na chipA sakA, usa hAra- lIlA para muskarA rahe the| kaisI vicitratA he karmokI, kA divyateja usa aMdhiyArI rAtameM camaka gayA / kisI bhI avasthAmeM nahIM chor3ate / hara samaya isa camakako dekhakara sipAhI paharedAra cillAte hae daur3a AtmAko nAca nacAte phirate hai| taba taka. jaba taka pdd'e| nagarameM zora ho gayA, cAroM orase cora cora AtmA apaneko nahIM samajha letA, Age dekhU kyAzabda gUjane lgaa| aba vidyuJcorakA bhAga nikalanA kyA hotA hai| bar3A hI muzkila thA, vaha bhAgate bhAgate vicArane rAjAne sunA, corI rAjakumAra vAripeNane kI hai| lagA bhava maiM pakar3A jAU~gA, baca nikalanA bahuta dhamAkA hubhA, sira cakarA gayA, krodhake mAre AMkha muzkila hai, kyA karU? isI vicArameM bhAgate hue lAta ho gaI, moTha kapa-kapAne lage, hRdayakI dhar3akana vidyutko eka AdamI zmazAna bhUmimeM dhyAna lagAye bar3ha gaI, A~khoMse krodhakI jvAlA nikalane lagI, hue dikhAI diyA, use dekhate hI sUjha AI ki isa mAno, vAriSeNako bhasma hI kara degI / garja kara hArako usake pAsa rakhadU, pIche daur3atI huI janatA kahA-dekho isa pApIkA nIca karma jo, zmazAnameM ise pakar3a legI aura maiM chipakara baca jaauuNgaa| jAkara dhyAna karatA hai, logoMko yaha batalA kara ki Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63 kiraNa 2] pazcAtApa maiM bar3A dharmAtmA hU~ ugatA hai, dhokA detA hai| pApI snehase bhara gayA / mamatAkA sAgara A~khoMse nikalane kala kaleka! dekha liyA tere dharmakA DhoMga ? saca hai, lagA, zmazAna bhUmiko paidala hI daur3A gyaa| jAkara durAcArI, logoMko dhokhA deneke lie kyA kyA putrako chAtIse lagA liyA, rotA rahA, itanA royA nahI krte| jise maiM rAja-siMhAsana para biThAnA jitanA jIvana meM kabhI nahIM royA thaa| Aja hadaya meM cAhatA thA, vaha itanA duraacaarii| aya jallAdA! itanA putrasneha thA jitanA putra-janma ke samaya bhI nahIM isa pApIko le jAo, mAra DAlo, meM nyAyakA thaa| Aja binA vicAre dI gaI rAjAjJA janatAko galA nahIM ghoMTa sktaa| preraNA de rahI thI ki binA vicAre kucha mata kro| janatA citra-likhekI taraha saba kucha suna rahI thI, pitA bhAja putrase kSamA mAMga rahA thA, eka baDe mA~sa bahA rahA thA, aura kaha rahA thA-itanA dezakA adhipati Aja satyake Age jhuka rahA thA. bApa to nahIM thA, jo prANa-daNDa diyA apanI bhUlako mAna rahA thA, pazcAtApase hRdaya jaay| koI kaha rahA thA-rAjA bar3A nyAyavAna hai zuddha kara rahA thA, A~khoMke A~sU Aja usake isa jo apane patrako bhI sajA denese nahIM cUkA / vAstavamai pApako dho rahe the| bolA-putra, kSamA kro| rAjA aisA hI honA caahiye|| vAriSeNa apane pUjya pitAkI mohake vaza yaha rAjamA thii| jallAda vadhya-bhUmimeM vAripeNako vicitra dazA dekhakara kahane lagA-pitAjI! yaha le gye| vaha aba bhI koMkI lIlA aura saMsArakI Apa kyA kahate haiM, Apa aparAdhI kaise Apane to isa dazApara muskarA rahA thA, zAnta thA, gambhIra thA, apane kartavyakA pAlana kiyA hai aura sasa samaya usakI zAntamudrA dekhate hI banatI thii| pAlana koI aparAdha nahIM hai| mAna lIjiye mA . jallAdane talavAra utthaaii| eka bAra usakA bhI snehameM pAkara daMDakI AjJA na dete, to janatA yA hRdaya kA~pa gayA / apAra jana-samUha thA mAnoM smjhtii| Apane apane pavitra zakIkisI nadI meM bhayaMkara bAr3ha AgaI ho / jallAdane hai| isameM kSamAkI koI AvazyakatA nahIM hai| isase to talavArakA prahAra kiyaa| vAriSeNa pahale jaisA hI Apako prasanna honA caahie| muskarA rahA thaa| kaI talavArake vAra kiye gae para yaha to mere ho pApakarmakA udaya thA, ki nirarAjakumAra vAriSeNakI gardana para eka bhI ghAva nahIM parAdhI hote hue bhI aparAdhI banA, phira bhI isakA hudhA / janatAkA kautUhala harSa meM pariNita ho gayA, mujhe tanika bhI dukha nhiiN| hRdayakA harSa gaganabhedI nAroMmeM nikala pdd'aa| vAri- vAriSeNakI satyatA aura sAdhutAkI carcA ghara ghara SeNa nirdoSa hai, vAriSeNakI jaya ho, satyakI jaya ho| hone lagI, logoMne vAriSeNake citrako dIvAloM rAjAne jaba isa alaukika ghaTanAko sunA, suna- kAgajoM para hI nahIM rahane diyA balki hRdaya, hRdayakara apanI buddhi para bAraMbAra pachatAne lagA / maiMne meM aMkita kara liyaa| loga kahane lage yaha mAnavabinA kisI jAMcake prANa daNDakI AjJA dedI, yaha rUpameM devatA hai / na jAne, kisane corI kI thI aura rAja-dharma nahIM hai, viveka nahIM hai, nyAya nahIM hai, yaha nAma par3hI vAripeNake / dekho usa nIcako nIcatA sarAsara anyAya hai, mUrkhatA hai| cAhe bAta saca ho yA aura vAriSeNakI saadhutaa| jhUTha, sArI bAtoMkI chAnabIna karane ke bAda hI nyAya isa prakAra vAriSeNakI prazaMsA suna suna kara karanA nyAya hai anyathA anyAya hai| krodhameM pAkara vidyucora mana hI mana bar3A pachatA rahA thA, hara samaya yakAyaka aisA karanA mahApApa hai| kAza! rAjakumAra socatA thA vicAratA thA apanI nIcatA para / usa mara jAtA to janatA yahI samajhatI vAriSeNa cora thA, nIcatA para jisane ye sAre kame karAye the use apanA bahuta kucha pazcAtApa karate hue rAjAkA hRdaya putra- muMha dikhAnemeM bhI saMkoca ho rahA thA, Aja usake Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] bhanekAnta [varSa 14 dilameM usa vezyA magadhasundarIke prati ghRNA thI mAtrakA hitakArI upadeza karate hue vihAra karane lge| tiraskAra thA, usakA nAma taka lenA pasanda nahIM kara eka bAra puSpaDAla nAmaka maMtri-putrane unako rahA thA aura apanI buddhi para bAraMbAra socatA thA, bhAhAra diyA, unake upadezase prabhAvita hokara dIkSA dhikkAratA thA apanI viSayAsaktiko / bhAja vaha lelI, parantu vaha apanI indriyoMpara pUrA pUrA kaMTrola na vAriSeNake darzana karake caraNoM meM gira kara apane pApoM kara sake, vairAgako chor3akara phirase sarAgI honekI kI kSamA yAcanA karanA cAha rahA thA, cAha rahA thA bhAvanA paidA hogii| striyoMke bhogoMkI yAda Ane lagI unake caraNoM meM pazcAtApake do A~sU giraanaa| vicArane lage-vaha pada bar3A kaThina hai, indriyoM para bhAgatA bhAgatA gayA,caraNoM meM gira par3A, vAriSeNa niyaMtraNa karanA mahAna kaThina hai / vicAroM meM malinatA kena aura apane nidyakarmake lie kSamAkI bhIkha mA~gane evaM bhAcArameM zithilatA dina para dina bar3hane lgii| lgaa| janatA tathA rAjA,vidyuzcorako isa prakAra kSamA- eka dina pada chor3akara gharakI aura cala par3e, muni yAcanA karate dekhakara saba loga daMga raha gaye / Aja vAriSeNa unako isa prakAra jAtA dekhakara kalyANakI usa vidhucorake prati janasAmeM zraddhA ho gaI prazaMsA bhAvanAse unako punaH vairAgyameM dRr3ha karane ke lie sAthahone lagI, vaha AdamI dhanya hai jo apane pApoM para sAtha cala diye| pabatAtA hai aura pachatAkara unako chor3a detA hai| muni vAriSeNa usa puSpaDAlako sAtha lekara ekadama girA hubhA vyakti bhI nimitta pAkara kitanA apane rAja-mahalameM pahu~ce, mAtAne dekhakara socA, acchA bana sakatA hai| aba vaha vidyucAra nahIM, kyA putra vAripeNase usa digambarI dIkSAkA pAlana sahamoM logoMke hRdayoMmeM zraddhA prApta kara cukA thaa| nahIM ho skaa| parIkSaNa-hetu kArya kiye, saMtoSa humA, usane saba porase muMha mor3a kara zAnta aura svapara namaskAra kiyA aura pUchA-he munirAja ! kisa prakAra kalyANakArI mArgako apanAyA thaa| AnA huA? idhara rAjAne putrase kahA-ghara calo tumhArI mAtA tumhAre viyogase ati dukhI ho rahI haiN| muni vAriSeNane kahA-merI sabhI striyoMko uttarameM vAriSeNane kahA-pitAjI, aba maiM jAna AbhUSaNoM se susajjita karake yahA~ bheja dIjiye / bUjhakara apaneko dukhameM phaMsAnA nahIM caahtaa| maiMne mahArAnIne vaisA hI kiyaa| ve bar3I rUpavatI devasaMsArakI lIlA dekha lii| yahA~ mAnava, svArthameM kanyAoMke tulya thIM, bhAI aura muni vAriSeNako andhA ho dUsareke hitAhitako nahIM dekhatA, yahA~ namaskAra kiyaa| mAnavameM mAyAcAra hai, eka dUsareko har3apanekI vAriSeNane apane ziSya puSpaDAlase kahA-kyoM koziza karatA hai, bhAI bhAI meM jhagar3e haiN| svArthamaya dekhate ho, ye saba merI sampatti hai, ivanA bar3hA rAjya saMsAra sapanA hI sapanA hai| hAthameM dIpaka lekara bhI hai, ye saba striyeM haiM / agara tumheM ye saba acchI mAlUma kupameM kauna miramA caahegaa| Apa mujhe kSamA kreN| detI hai to sabhI rAjya sampadA le lo aura smhaalo| aba mujhe vAstava meM mere zatru jo krodha, mAna, mAyA vAriSeNa muniko pAzcaryameM DAlane vAle kAryameM aura lobha hai ina para vijaya karanA hai inase hI merI kitanI vAstavikatA tathA vairAgyakI jhalaka thii| mAtmAkA kalyANa ho sakatA hai| puSpalAla apane vicAroM para pachatAyA aura munirAjarAjAne unakI aTala pratijJAko dekhakara pAge ke caraNoM meM gira par3A, prAyazcita mAMgane lgaa| kucha nahIM kahA / vAriSeNane zrIsUradeva munike pAsa bhAga puSpaDAlakI AkheM khula gaI, aMtaraMgakA dIpaka jAkara digambarI dIkSA lelI, aneka dezoM meM prANi- jagamagA uThA / taphAnabhAye aura cale ge| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamerake zAstra-bhaNDArase purAne sAhityakI khoja ( jugalakizora mukhtAra 'yugavIra') (gata kiraNase Age) 6. prAbhUtasAra jiu'nAmakA paramAtmaprakAzakA bhI hai| paramAtmaprakAza gata varSake bhAdoM mAsameM ajamerake bar3A ghar3A ke kartA yogIndudevakA samaya DA0 e0ena0 upAdhyAyapaMcAyatI maMdirake zAstra-bhaNDArako chAnabIna karate hue ne IsAkI chaThI zatAbdI nirNaya kiyA hai| usake 'prAbhUtasAra' nAmakA bhI eka azrataparva prAcIna grantha anusAra yaha prantha IsAkI chaThI zatAbdIke bAdakA upalabdha huA hai| yaha graMtha saMskRta bhASAmeM nibaddha gadya mAlUma hotA hai| rUpako liye hue hai aura eka guTa keke prArambha meM savA . saMskRta ke jo padya isameM 'uktaMca' rUpameM uddhRta haiM tIna patroM para aMkita 70 zloka jitane pramANavAlA hai ve abhI taka kisI dUsare graMthameM apaneko upalabdha guTakA caitra sudi 15 sambat 1506 kA likhA huA hai, nahIM hue| aura isase bhI yaha paMtha kAphI prAcIna ToMkameM likhA gayA aura vaha brahma Anandake lie mAluma hotA hai / isakI sabase bar3I vizeSatA yaha hai kisI zAhake dvArA likhAyA gayA hai| jaisA ki patra ki isameM aneka naya-dRSTiyoM ko lekara prAyaH sAta prakAra 43-11 para diye gaye nimna vAkyase prakaTa hai ke mokSa-mArgakA nirUpaNa kiyA hai| yaha graMtha zIghra hI ___ "samvat 1506 varSe caitra sudi 15 ToMka sthAnAttu / anuvAdAdike sAtha prakAzameM pAneke yogya hai| brahma prAnanda yogyaM pustikA likhApitaM sAha" ___ pranthakI sthiti bahuta hI jIrNa-zIrNa hai| jisa ___ isa pranthake kartA riyayanandi paMca-zikSika deva haiM, guTakeke prArambhameM vaha pAyA jAtA hai usake patra jinheM 'moha-timira-mArtaNDa' vizeSaNake sAthaullekhita alaga-alaga ho gaye jAna par3ate haiM aura unakI kiyA gayA hai; jaisA ki prathake antameM diye gae nimna marammata bar3e parizramake sAtha kI gaI hai aura unheM samApti sUcaka vAkyase prakaTa hai jor3akara rakkhA gayA hai| kitane hI patra TUTa-TATa kara "iti prAbhRtasAraH samAsaH / mohatimiramArtaNDariyaya- alaga ho gaye jAna par3ate haiM / guTakeke patroMpara jo nandi-paMcazikSikadevenedaM kathitaM" aMka pUrva meM diye hue haiM ve aneka sthAnoM para patroMke TUTa graMthakArakA yaha nAma bhI azruta-pUrva hai aura sAtha- jAnese viluna athavA kucha khaMDita hogae haiM,jIrNoddhAra meM lage hue vizeSaNa usake mahatvako khyApita karate karanevAlene bar3e parizramase viSaya-kramako lekara upahaiM / graMtha aura graMthakAra donoMke nAma anyatra kisI labdha patroMpara nae kramase nambara DAle haiM aura bhaneka sUcImeM bhI abhI taka upalabdha nahIM hue aura isaliye sthAnoMpara purAne nambara bhI jyoMke tyoM athavA khaMDita prastuta graMthako khoja khAsa mahatva rakhata hai| avasthAmeM aMkita haiM / eka patra para, jisakA mUla. isa graMthameM guNoM, paryAyoM tathA nayoM kA kucha vizeSa patrAMka naSTa ho gayA hai, kramika nambara 12 par3A hai, rUpase varNana hai aura aneka sthAnoMpara kathita viSayako usake anta meM 'pAlApapaddhati nayacakra' nAmaka graMthakI puSTa karane ke lie saMskRtAdike prAcIna padya bhI uddhata samApti-sUcikA sandhi aura usake Age 13vaM patrama kiye gaye haiN| jisameM eka dohA 'kAraNa-virahiu suddha apabhraMza bhASAke 'appa-saMvoha-kabvo' nAmaka prathaka Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 tRtIya paricchedake antima vAkyoMko dete hue jo isase mAlUma hotA hai ki isa patrake pUrva meM 'appaparicchedakA antima bhAga diyA hai, vaha isa prakAra saMboha-kavva, (mAtma-saMvodha-kAvya) ke prAyaH tIna pariccheda rahe hue haiM, jinakI saMkhyA mAgeke patroM para diye hue aMkoMkA hisAba lagAnese 11 patra jitanI pattA // "sammattabaleNa NANu lahevi parevi crnnu| hotI hai| apabhraMza bhASAkA yaha kAvya raidhu kavikA sAhijjai mokkhu bhavyahi bhava-duha-mavaharaNu // 11 // banAyA humAaura vaha tIna paricchedako hI liye iya appasaboMhakavve sayalajaNamaNa-savaraNa-suhayare prabalA- hue hai| isIse prastuta guTa ke Age paramAtmaprakAzabAlasuhabajjha payatyai taihamo saMdhi paricchepo sammatto // " kI TIkAko prArambha kiyA gayA hai| kekar3IkI jainasamAjakA stutya kArya gata mAsoja vadI ko kekaDI jilA ajamerakI sarasAvA nivAsIke samakSa sampanna huI hai| jaina paMcAyata (samAja)ne mukhtAra zrI jugalakizorajI 1 prastAvaH-jo vivAhameM molaha pAneke avasara tathA kSullaka siddhisAgarajIkI preraNAko pAkara para vara pakSakI taraphase car3hAvA honA hai usakI bhaviSya sAhitya pracArakI dRSTise eka bar3A hI upayogI prastAva meM kisa prakAra vyavasthA kI jaave| pAsa kiyA hai jo anya sabhI sthAnoMkI paMcAyatoM sarva sammatise yaha taya humA ki solANemeM jo athavA samAjoMke dvArA anukaraNIya hai| aisA honepara rakama ghara pakSakI taraphase bheMTa kI jAvegI usameM me sAhitya-pracArakA bahuta bar3A kArya sampanna ho sakegA, ru0 21) caityAlayake ( jo pahilese kaTate A rahe haiN| jisakI Aja atIva AvazyakatA pratIta ho rahI hai| kATakara bAkI rakama jo rahe usake cAra hisme kiye isa prastAvake anusAra vivAha-zAdiyoMke avasaroM para jAkara do hissekI rakama to usa maMdirajImeM hI mandiroM meM car3hAI jAnevAlI rakamameMse 25 pratizata (jisameM ki solANA kiyA gayA hai ) rahane dI jAve sAhityake pracArArtha diyA jAnA sthira hmaa| aura bAkI himmelI samameM se eka himmatI bana sAhityika kArya meM lagAneko dI jAvedAra eka mAzA hai dUsare sthAnoM kI paMcAyateM evaM samAja bhI kekar3IkI paMcAyata ke isa stutya kAryakA zIghra anukaraNa ge kamazrI di0jaina saMsthA kekar3Iko dI jAva / ma taya huA hai ki jahA~ taka ho sake solANemeM kareMgI, jisase sAhitya-prakAzana aura samayakI bhAvazyakatAnusAra nava-sAhityake nirmANa kAryako acchA rakama hI car3hAI jAnI caahie| upakaraNAdi to maMdirake hissekI rakama jitane car3hAye jA protsAhana mile| eader jayantIprasAda jaina noTa:-solANemeM caDhAye jAnevAlI rakamameMse prastAva isa prakAra hai koI bAhara gA~vake maMdirajImeM bhejanA cAhe to vaha // shriiH|| adhikase adhika usakA dasavA~ hissA bheja sakatA Aja zubha midI Azvina kRSNA saM0 2013 hai| bAkI rakamakA baTavArA Upara likhe mutAbika somavArako sarva digambara jaina samAja kekar3IkI mITiMga huI, usameM nimna likhita kAryavAhI zrItullaka sakala digambara jaina samAja siddhisAgarajI aura paM0 jugalakizorajI mukhtAra kekar3I Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina graMtha - prazasti-saMgraha paNavaMta ho bhavvayaya kupaDa jayaho sA suha paraMpara dAyA pujja daya-dhamma-raya sacca saucca vicisa / bhavya jayaMtu sayA suyA bahuguNa parahiya citta // jayau garavai grAma gAyanta payapAlaDa dhammurau / saya baMdhu parivAri sahiyaDa giraNAsiya viu jaNu / je yiyayikammi khihiyau paccayau mehaNi saI havau / varisau devasayA vi kitti dhammu jo caraNa kamala Ayama purANu, usa bahu sAima-samANu // Airiya mahA-guNa-gayA-samiddha, cacchalla-mahobahi jaya pasiddha / to vIraiMdu mukhi paMca mAsu, bUrujbhiya-dummai, guNa-zivAsu // sajaNa mahAmANikka-khArisa, vaya-sIlAlaMki divva-vANi / sirica du NAma soharA mugrIsu, saMjAyaDa paMDiya paDhama sIsu // teNeu zraNeya chariya-dhAmu, daMsaNa-kaha-rayaraNa karaMDu sAmu / kiDa kag vihiya-ravaNoha-dhAmu, likkharu suyaNa maNohirAmu jo paDhai paDhAi eyacita,, saMlihai lihAvaha jo ziruttu // AyaNNai maraNai jo pasatthu, paribhAvar3a zraha - sui eu satthu / ppii kasAyahiM iMdarahiM, toliya iha so pAsaMDiehiM // to dukkiya kammu zrasesu jAi, raha jayau jasu khaMDaNa yA kayAci // jAma mehaNi jAma mahAiDa kula- pabvaya jAma ha / jAma dIva gaha rikkha-yA ha 1 pAlai cAyama sayala 1 jAma saggu suragiyaru suravai jAma rAyaNu caMdu-ravi / jaM jidhammu pasatthu tAma jagAu suhubhavvaNi jayaDa ehu nai satthu / jo sabvaNu tiloyavasiddha sahAveM bhaMDu / tAma jAu suhu bhavvaNi dusarAkaha rayaNakaraMDa // iti zrI paMDitAcArya zrIcanda viracite ratnakaraNDanAma so lahai mokkha-sukkha bhavAI / zAstra samAptam / jivaNAha-caraNa-jaya bhattaeya, zramute kavvu karaMtara // sukamAla cariu (sukumAlacarita) racanA saM0 1208 jaM kAI vi lakkharA-chaMda-hIrA, jaha matta tutta graha ahiya hI / vibudha zrIdhara AdibhAga :siri paMca guruhaM paNa paMkamai pAvivi raMjiya samayaha~ / sukamAlasAmi kumaraho cariu mAhAsami abhyayAha~ // dhattA--vaM khamau sanvu jarA gamiya, suya devaya aNNANa maha // jami pujjayijja siricaMdamaI, taha ya bhaDArI viu samaha / eyAraha tevIsAvAsasayA vikkamassa mahivaiyo / x X x ekkahiM dikhe bhabvayA piyArae, valaDa khAme gAme magahArae / siri goviMdacaMda ziva pAlie, jayA gayA hu tayA samANie suMdaraM raiyaM // karaNapariMdo rajjasuhi siri siribAlapurammi jui / cAlupura maha siriyaMde eka kaTha saMdara kambu jayammi // jayaDa jiNavaru jayau jiNudhammu vi jaNava suhayArayakara khAlie! durgANaya bAraha vizvara maMdira, pavaNNuddhaprayavada avaru Die / jiemaMdire vakcA karateM, jaya jaDU jabaTha sAhu saMta "suIkara / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ varNa 14 ibasiri sukumAlasAmi mayoharacarie suMdarayara guNarayata zivarasa bharie vibuha sirisukai-sirihara virahae sAhu bhanvayaNa ciru duri haraMte / kalavAe buheNa bhaNide, pomaseNa gAmeNa mubiMda / bhAsi saMti yahUM satthaI, jiyA sAsaNe zravarAha pasatthaI / pIthe pusa kumaragAMmaMkie zragbhUiha-vAbhUha-sUramitta melAvada vaNo NAma paDhamo paricchedyo samanto // 1 // para sukamAlasAmiyA mAnaho, kararuda mudda vivariya varavAlo raft mahu~ parihAsaha vha govara buhayaNamaya hara vi jh| taM bisu vi mahiyale vikkhAe, payaDasAhu pIthe va jAe, salakhaNa jagaNI ganbhuppaya, paumA bhacAreNa svaparNe / pratimabhAgaHdhAsi purA parameTThiddi bhatau, viha cAru dAya aNurataDa / siripuravADha - vasamaMDaNa caMdhaDa, yi guNa giyarAdiya baMdhau / guru bhattiya paraNamiya mukhIsara, yo sAhu jaggu vaNIsara, taho galhA grAmeNa piyArI, gehiNi maga icchiya suhayArI / vimala sIlAharaNa vihUsiya, suda sajjaNa buddayA pasaMsiya / saharaseya kubareNa pauttara, bho muzivara pahUM pabhaNiu juttaDha / taM mahu bhramA kiraNa samAsahi, vivarevaNu mAsu ullApahi / tA mukhi bhAi bampa jadda visukhadhi, punva jamma kaya duriya vihuhi / dhattA-dhammasthivi sirasiruharu, suk taccarita virayAvahi / 11 tAru pIthe jAu, jaNa suhayaru mahiyale vikkhAyara / avatu mahiMde bucca bIyara, buhayaNa maNaharu tikaDa tayau / jalhaNu gAyeM bhaNiDa cautthara, pugNa vi salakkhaNu dAya-samatthau / bahana suu saMpuSNu hu u naha, ii rati vikasita tAu suhu parasyeM dhuDa pAvahi // 2 tA zrAhi diyi te ghailleM, jirAbhayiAgama satya rasahateM / kai siriharu vieNa paDattaDa, tuhu pariyASiya jucA jutau / pUhu bahu hiyaya soksa - visthAraNu, bhaviyaya maya vitiya suhakAraNa / samudapAla sattamaDa bhagaDa taha / suNyapAlu samAsiDa, viyayAiya guNa gayahiM vihUsita / maho piyA meNa salakkhaNa; lakkhA kaliya sarIra-viyakkhaNa / tAhe kumaru yAmeya taNUruhu, / mAyara mudda paha pahaya saroruha / viya visaya bhUsiu kAyau, maya-micchuta mAyya paricattaDa batAyA avaru bIyara pavaru kumaraho huA vara gehirie / paDamA diyA sunahiM gaNiya jiya-maya-yara bahugehi yi // sahe pAhaNuyAmeya pahUyaTha, praDama putaNaM mayA sarUvaDa / brIDa sAlhagu jo jiNu pujjai, asu rUpeNa Na mayaharu pujjai / 68 ] jara sukamAlasAmi kaha cakkhahi, viraviNu mahu pura yA rakkhahi / tA mahu mayAhu sukkhu jAya lai, taM suvi bhAsaha siriharu kaha X X X bho puravAr3a vaMsa siribhUSaNa, dhariya-vimala sammata visA ekkacitta ho evi zrAyaNNahi, apara pucchiu mA avagAhi / 1 anekAnta Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNa 14 . ] jainagrantha-prazastisaMgraha [ 66 taiyaDa vale bhavi vi jAkhimaha appA kiM bhagami harI kappayaro sAyaro-suraselo / baMdhava suyahiM sammAzijjai / turiyaDa jathaDa supara yA meM, vaha ziyasa darasiDa kAmeM / e pIsesa kammakkhara, jiNamayara mahaM choDa dukkhakkhaDa / NaM NaM appapasaMsA paraNiMdA garadiyA loye // 5 // appANaM jeya thuva buddhivihIroya biMdiya teyA / puskAra vaha jo pahAyaro pAyaDo taha vi // 6 // jo joDadda viziNa payA visuddhA jirAvarehi maha bhaNiyA / yA te ci saraso bhaviSAyaNa vacchalo taha vi // 7 // sunva bhaviyAM pisuraNa caDhakkAya bhagvajaNasUlaM / dharya dhavalekha kayaM harivaMsa-sa-sohaNaM kavvaM // 8 // atthasAraudo saparimukku, prayANahaMgipyAiyaudhavalu kambumaNoharu ehu siu savikhahi, karahu karAyA jA guNamahAvaru // 6 // jiNAha hokusumaMjali dezvaNu, gibbhU maraNaguNivara pAvepiragu pacara cari harivaMsa kavitte, appaTa paryAdita suraho putte // 10 // majbhuvie ji kajja Na zraraNeM, caDavihu saMghu mahIyali dau, jirAvara-paya-paMkaya evaM uTha / kha hu jAu pisugu khalu dujjara, duTTha durAsau siMdiya sajjaNu / eka satthu muNivarahaM paDijjaDa, bhattiSu bhaviNehiM khisu NijjaDa / jAma yahaM gaNi caMdra-divAyara, kula giri-meru- mahIyala- sAyare / pIthe su tAma ahidau, sajjaNa suhi maNAI ziMdaDa / bAraha saya gayahaM kaya harisaI, zrottaraM mahIyale varisaI / ka pakkhe gaye Ayae, tijna divase lasivAra samAyae / dhattA -- bAraha sayahaM gathaha kaI pada Diehi ra-varaNau ja-maNa-haraNu-suhU-vivthara eDa satyu saMpuraNau // 13 iya miri sukramAlasAmi mohara carie suMdara para guNarayaNa - viyarasabharie vihasiri sukai sirihara virahae putta kumAra sAmaMkie sukumAlasAmi samvatya-siddhi gamaNo NAma chaTTo paricchezro samato // saMdhi 6 // 17 kaI cakkavaha pubvi guNavaMtaTha, dhIra dhara 1) se hotaMDa supasiddhara / puNu sammata jutta sarAgaTa, jeNa pamANagaMthu kiu cagau / devadi bahuguNa jasa bhUmiTa, je vAyara jiriMdu payAliDa 1 vajjasU supamiddhara muNivaru - yA gaM ki sudaru | mukhi mahase suloyaggu jega, paumacariu muNi raviseSeNa / jisase harivaMsu pavisa, jaTila muraNA vara gacarantu / / sAhu farmer in eft gaho, pauma se Ayariya pAsaho harivaMsa purANu (harivaMza purANa) dhavalakavi Adi bhAga:goyANa dIhaNAlaM bemi-dabI-kaha- kesara susohaM / bhadda purisa visadvidalaM harivaMsa saroruha jaya // 1 // hari-huvA kahA ca umuha cAleddi bhAsiyaM ha yA / taha virayami loyapiyA jeya gaM yAsaha daMsaNaM paraM // 2 // amarA virazya doma vivajjiya sodhNu / rAjA caMdraha cariu maNoharu, pAva-rahita dharaNayattu su-sudaru | zrayami kima emAi bahuttaI, viSahue risieNa caritaGkaM / sIdi guru aNuvehA, deveM vAra subehA / siddhasaMgu je e dhAgaDa, bhaviya vidyoya papAsiya caMgaDha / visa-mIsiya varavIraM jaha sA cArica khaMDiyArI / ukkaDa daMsaNa maiyA micchucakaraM viyaM kA // 3 // jaha gottameNa bhaNiyaM sepiyarAe pucchiyA / jaha jiseNeNa kathaM taha virayami kiMpi use // 4 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] rAmadi je vividha pahANA, jiyA sAsagi bahu-raya-kahAyA / asagu mahAkai je su-mayoharu, bIra jiriMga cari kiDa suMdaru / kesi ya kahami sukai-suvA- Ayara, geya kRSNa ahi virazya suMdara / sakkumAru je vizyau maNaharu, kaha goviMda pavaru seyaMvaru / taha vakkha jiNa ktriya sAvaDa, je jaya dhavalu bhuvaNi vikvAyaDa / sAliidda katha jIvau deu, loe caumuha-do-pasiddhau / ekkahi jiyA sAsaNe acchaliyaDa / se mahAkai jammiliyau | paumacariu ji bhuvaNi pathAsiDa, sAhu parehi paravarahiM pasaMsiu / huDa jaDu to vi kiMpi abhAsami, mahiyale jiNiya buddhi payAsami / anekAnta isA sahasa kiraNu raha ve vigaya NicaDe vi timira asesu paNAsahiM / yasamA dIvaDa jaivisu thocautovi ujjoci payAsahiM // 3 X X X X mUle kahi ihu vIra jiiMdu, puNa gottameNa sudhammu muNidu / jaMbUsAmi vivi rasae, dimitta avarajjiya kae / govaddha taha bhaddabAhu mukhi, vaha visAhu poTThilu khattiu mukhi / puNu jaya vaha yAga su siddhatyu, ghiseho e mAi satthu / vijayaho buddhilaM gaMgadevaho, dhammaserA kkhantamuNidaho / jayapAlo paMDo dhuvaseNaho, kaMsAyariyo tava subhaddaho / jayabhaddaho vaha puNu jasabhaddaddI, satraha lohA ijjaho / purNa kamekha bahu gaya subahAkaho, hu sat ya jise ho| ghatA " t 7 jise puNu iha ujjoyara, 'base risiyA mahu Dhoyau / evaha haTaM bhaviyahaM payAsami, pada pratthu asesuvi darisami / bAlo ko vi tihaha suheya, sukkhu viviu suci bujhai jeNa / ehu jisa vayaNu parAiDa kama-kama Agara pulu pavintu / suho pAvapayAsa bhaviyahu bahuguNa avicalu-dhariviNu cittu // 1 // ma vippo sUraho daNa kesulla uvari taha saMbhaveNa / jiNavaro caraNa aNurattaeA, thiI risiyaI bhattae / kutiratha kudhamma viratae, yAmujjalu payahu vahaMtapUNa | harivaMsu sayalu sulaniya iehi, ma virayaTa sudu suhAva ehiM / siri baseNu guraveNa jema, vakhANi kiDa aNukrameNa teA / sajjA muNe vi bahuguNa bhAMti, dujjayA paccoliGa dola liti / ihu duTThaI khalaI sahAu ko vi, lAe vi dosa vihosa ho vi / je khAhi piyahiM dhaNu vir3avati, appADa samattA khala bhAMti / je vi vi visaMcahi atthu keSi, tihAu khullahiM khalahi tevi / vaktrAyAhiM jAhiM je paThaMti, [ varSe 14 * vAya tari huyA te bhayAMti / jaivi vaha satye ye muyAMti devi, * jasu sukkha va lakkhA bhAhiM te vi / sahahi mahaMta je khaMti para, te buccahiM khalahiM alakkAra / 'je parihiuyaNa sahi poruseya, paracaMDA cAhiM khalayayeNa / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainagrantha-prazastisaMgraha varSa 14.] je mAya visaralahiNiyapaTavi, tahudulkaru chuDa aNNuko vi| chakkamovaesa (SaTakarmopadeza) amarakIti, racanAkAla saM0-1247 prAdi mAga: paramappaya-mAvatu muha-guNa- pAvaNu nnihnniy-amm-jraa-mrnnu| khAsaya-siri-suMdara paNaMya-puraMdara, risA pavivi maviyava srnn| yaha gujjara-visayahu majmidesu, hAmeNa mahIyaDu, bahu-paesa / NayarAmas-para-gAmahiM biraDa, NANA-payAra-saMpai-samicha / tahiM yaha pathi godahaya yAmu, NaM saggu vicitu surekh-yaamu| pAsAyahaM paMtiDa ahiM sahati, (saMti 1)sarapamahu sohA Na vahati / . dhaya-kikiNi kasarAvahiM sariddhi, vaM kahA suraI pAviya pasiddhi / ghatA jo uvahasiDa Na tehi asurehiM sohaTa bhuvaziya dekhami / pauravanahaM deviNurisiya NaveviNu jANisuNahukaha bhksmi|| antima bhAga jiNacakka-harI-laeva jevi, cauvayaNa maMgala deMtu tevi / roiha haraMtu suta vittharaMtu, samgA-pavagga-paha-pAyatu / maha vuddhi vihuNe kahiu jaMji, jiNamuhaNiggaya maho khamau taMji muNideva pasAeNa abuhaeNa, dhidvattaNi jaMpiu jaMpieNa / chaMdAlaMkAreM jaM vihIgu, mahu dosa Na dIvau buddhihiinnu| jaha bAluya japahajematema, taha eNa tiNiya bhatIvaseNa / jiNaseNa sattu pekkhevi pahu, maha virayau bhaviyaho puNu vilehu jo ko vi suNai ehu mahapurANu, harivaMsaNAmu icchiya pahANu jo lihA lihAvaha ko vibhabbu, saggA-pavaggu baho hoi savvu ho eha vihava vahirAhu karaNa, aMdhAhaNetta putta vi kalatta / samappai loyaha sayala kAla, jo bhAvai harikula NAma mAla | de sAha saMti rAyAhirAu, viharaMtu gemijiNu harau pAu / pAusu barisara Niya samaya sAsu. Nippajja sayalu mahipayAsu ghattAjo citta avahAraI puNNuviyAraiMNisuNa bhaviu jo sahahaha taho pAvazivAraNu siva-suhakAraNa hoDomi dhavalubi khaa| iya harivaMsa purA samasa desAgaya-khoyahiM jAya-pamohi, jaNiyavi maNi mrinnyu| evahiM saMkAsaTa bagchi-pacAsaDa, gayaruNa pravaNu pavariNaya // 4 // taM cAlukkacaMsi gaya-ANa, pAlai kaNha-gariMdu pahANaDa / jo bajmatarAri-viddhasaNu, bhattie sammANiya-chaIsaNu / Niva-caMdiggadeva-taNu-jAyata, khattadhammu NaM darisiya-kAya / sayala-kAla-bhAviya-Niva-vijaDa, puhavihi. vipasthitaho bijjaDa / dhamma-parovayAra-sui-dANaI, Nicca-maho saba buddhi-smaagii| mAsu rajijaNu ecaI mANaI, dukkhu duhikkhu roDa pbiyaannii| risaha-jiNesaho tahiM IharU, hugusihA-sohiDa sshruu| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72) anekAnta [vaSa 14 - dasaNeNa jasu duriu vilAjjA, puraNa-heDa jaMjaNi mrinnjj| ghattA amiyagai mahAmuNi, muNicUNAmaNi, bhAsititthu smsiikh-ghnnu| virahaya-bahu-sasthaDa, kitti-samasthaDa, saguNAbaMdiya-Nivai-masu // 6 // gaNi saMtiseNu taho jAu sIsa, Niya-caraNa-kamala-gAmiya- mahIsu / mAhura-saMghAhiu amaraseNu taho huu viNeu puNu haya-durelu / siriseNasUri paMDiya-pahArA, taho sIsu vAi-kANaNa-kisANu / puNu dikkhiDa taho tabasiriNivAsu, asthivnn-sNgh-buh-puuriyaasu| paravAi-kubha-dAraNa mahaMdu, siricaMdakitti jAyaTa murNidu / taho aNaDa sahoyaru sIsu jAu, gahi amarakitti NihaNiya pamAu / thahaNisu sukAta viloya lINu, jAmarachaha bahu-viha-suya-pavINu / tAmaNahiM diNi vihiyAyareNa, khAyara-kula-gayA-diNesareNa / cacciNi guNavAlahaMNaMdaNeNa, bhava diNyadANa periya maNeNa / dhammovaesa-cUDAmasikkhu, / taho mANa-paIDa ji mANasimkhu / chakkammuvaeseM sahu~ pabaMdha, kiya aTTa saMkha saI sccsNdh| sAkaya-pAhaya dhvaya ghaNAI, atharAiM kiyaI rNjiy-jnnaaii| paI gurukulu tAya ho kulu pavitu, sukaise sAsau kiu mahaMtu / kahayaNa-varaNAmau je piyaMti, ajarAmara hoi vi te Niyati / jidda rAma-pamuha suyakittivaMta, kahamuha-suhAi pecchahi jiyaMta kaha tuTUu appAparu samaNu, akkhayataNu karai pasiddhagaNu / bhadhvayaNa pahANe buhaguNa jANe, thaMdhaSeNa aNujAyaI / so sUri pavittaDa, bahu viNyAttaDa, bhattie~ aMba psaaii||6|| paramesara paiyavarasa-mariTha, virahavau gminnaahhocrit| bhaetu vi caritu sabvasya-sahiDa, pavaDatyu mahAvIraho vihidd| sIyau caritu jshr-nnivaasu| paDiyA- kiDa pyaar| TipparagaDa dhammacariya ho payaDa, tida viraha jiha bujmeha jahu / sakkapa-siloya-vihI-badhipadihI, guMphibara suhaasivnyv-bihii| maMtosAhi-devaha, kiya cirasevaI, dhuya pahAu gahu sosiN| parakAya-pavesaNu, kiya-sAsayataNu tihajiha kAhiM padIsaha // mahu pAhAsahi paNiya sammaI, zraikAharaNe gihi-chakkammaI / jAI karataDa bhaviyana saMca, diNi diNi suhu dukkayahiM vimuccA / tehi vivajjiu parabhaDa bhanbaI, chaggA-gala-SaNa-samu gayanAnvahaM (1) maI maimUDhe kiM piNa ciMtaDa, puNNakammu iya kammu pavitta / bhava-kANaNi bhujaho mahuakkhahi, samma-maggu sAmiya mA vekkhAha / amarasUri tabbayaNANaMtara, payaDa gihi chakkaramahaM vityaru / suNi kAhapura vaMsa-vijayaddhaya, giyarUvohiya-mayaraddhaya / pUrvaya devahaM sui-guru vAsaNA, smy-sukh-sjmaay-pyaasnn|| saMjama-taka-dANahaM saMguttaiM, jisasakhi chkkmmiNvuttii| bala-spa Sa -zuvaTa, saravAhi pattara, guNA-sIla-tara-haNiya-manu / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaSa 14] janaprantha-prazastisaMgraha jo diNi-diNa eyaI karai viheyaI, maNaya jammu taho para sahalu // 8 // iya chapakammovaese mahAkA siri amarakitti virahae mahA kabve guNapAla ciriNizaMdaNa mahAbhaca aMvapasAyANu maNNie chakkamaNiNNaya varaNahoNAma paDhamo saMdhi smtto| antimabhAgaH tAI muzivi sohevi Nirataru, hoNAhiDa viruddha Nihiyakkharu / pheDevau mamattu bhAvaMtihi, amhahaM uppari buddhi-mahatihiM / chakkammovaesu bahu bhaviyaho, vakkhANivau bhattiI Naviyaho / aMbapasAyaiMcAccapipura, giha-chakkamma-pavitta-pavite / guNavAlahu supaNa virayAviu, avarehi mi NiyamaNi saMbhAviDa / bAraha sayaI samatta-cayAlihi, vikkama-saMvaccharahu visAlahiM / gayahi mi bhavayahu pakkhaMtari, guruvArambhi cauhisi vAsari / ikke mAse yaha sammattila, saI lihiyau bAlasu avasthita / Nadau parasAsaNa-NiNNAsaNu, sayalakAkha jiNaNAhahu saasnnu| gaMdau tahavi devi vAesari, jiNamui-kamalubhava paramesari / NadaDa dhammu jiNideM bhAsita, zaMdau saMdhu susIleM bhuusiu| NaMdau mahivaha dhammAsattau, paya paripAlaNa-NAya-mahaMtau / NaMda bhAvayaNu Nimmala-dasaNu, bakkammahi pAviya jiyasaMsaNu / zaMdau aMbapasAu viyavakhaNu, amarasUri-lahu-baMdhu sulakkhaNu / zaMdaDa pravakavi jiNa-paya-bhattaDa, vibuha-vaggu bhAviya-rayayatta / poTa biru tAvahi satyu hu amarakitti-muhi-vihita pyte| jAvahi mahimAruva-meru-giri-yAyAlu aMba pasAyaNimitta // 8 // iya chakkammovaese mahAkasiri-amarakitti-virahaemahAkagve mahAbhatra aMbapasAyANu mariNae tava-dANaghaNNaNoNAma caudasamo saMdhI paricchedyo smtto||ch| // saMdhi 14 // puraMdara vihANa-kahA (puraMdaravidhAna kathA) amarakIrti dhAdibhAga: paramappaya bhAvaNu suhaguNa pAvaNa, bihnniyjmm-jraa-mrnnu| sAsaya siri sudaru paNaSa puraMdara, risahuvivi tihuyaNa saraNa / sirivIra jiNaMde samavasaraNa, seNiyarAe~ punnyaannihi| jiNapUya-puraMdara vihikahi kahiu taM, bAyapAhi vihiya dihi| dhantima bhAga: avarAhami suragiri siharatyAI, taha gaMdIsara dIvi pasatthaI / jAi vi bahu suravara samavAe~, aittie kaya dudhinaaeN| rahA ki surataru kusumihi aMcaha, ziravAha puraNa visese sNch| pattAjiNa pUya puraMdara vihi karaha ekkavAra jo estha garu / so aba pasAiha veha bahu amarakitti tiya sesA // jiNadatta cariu (jinadattacarita) paM lakSmaNa, racanAkAla saM0 1275 mAdi bhAgaH saba sarakala iMsaho, hiyakala haMsaho seyaMsa bhaa| bhaNami bhuSaNa kalahaMsaho raNakalahaMsa ho Navivi jiNaho jiNayatta khaa| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] bhanekAnta [varNa 14 muhu muhu pabhaNahakara phaMsi jANu, lakkhaNaho siriharu hariyamANu / bahu bhatti kuNi vi mauliya sa-pANi, daya kijjala baMdhava prmnnaanni| isa pakhaveSi haya saMsAra-saraNi, puravAvaMsa tAmarasa taraNi / vilhaNa taguruha pAyaliya pAsa, jiNaharu jiNabhattu pasiddha yaamu| taho yaMdaNa yazANaMda-heDa, gAmeva siriharu siriNikeDa / ziva gottAmara yo sahIsu, vaNiNIha taraMgiNi tiirinnii| dumbasaNa kasara bhara samaNa-mehu, agaliya gaTharau guNa garu magehu / parivAra bhAra dhura-dharaNa-dhIrU, vilasiya vilAsa suravara sarIru / muNi vayaNa kamala mayaraMda bhasalu, pavayaNa vayaNAhila mugaNa kuslu| so vilarAme zivasaMtu maMtu, taha zivasai lakkhaNu sIvatu / teM siriNAmeM kaha vasu payAra, viraha va payaDiya taho purau sAra / ziNasuNevi kahA jiNaharaho putta, saMpabhayaha khakkhaNaho subuddha jutta / para cittu parivagvaNu tasa taNu raksaNu suviyakkhaNu lakkhaNu sa-dhaNu / taNisuNevi parihAsaha siri vi sarAsaha kumAi-paMsu uvasamai ghaNu // 3 // ho ho sirihara vaNivara kumAra, mArAvayAra kaya cAru cAra / cArahaDi caura cau rassa ura, urayAdiva saziNaha bhoya paura / paurisa rasa rasiya sarIra moha, sohAhila kaliya pamukka moh| mohiya sveM pura ramaNi viMda, baMdiyaNa sAsaNa keli kNd| kaMdAviya duTu jaNANa muddha, muddhamA vivajjiya jasa visuddha / suddhA sAhu gariya teyatAra, tAracchavi tiramaNa rayaNasAra / sAraMga vagga vara dIhaNetta, NettA harAma tAmarasa vana / ..........pINiya suyaNa sastha, sathehi viyAziya ziru payastha prasthAviyasuya-paya-rasa-visesa, sesiya 1 kuvisaya visarasa paesa / hAvAha NaTTa rasa muNiya bhaMga, abhaMga ya sAsiya sihari saMga / siMgAra vivi posaNu sumeha, mehAyara kaya paMDiya yeha ha / Nehila jahiM kakittimAla, mAbaha mAlaMkiSa kuDila bAla / bAlakku kiraNa taNu-teya lIla, kholArasa payaDiya kAmakIla / kIlAravida mayara miMga, bhigArahiM hAbiya jiNa nnisiNg| muNiyA hilavara lakkhaNa bhokaha ! bakkhaNa kaha zisuNe vi aNuraMz2iyaDa / mahu maNu guNa-gaNa sAraDa pAvaNu pAveM ahaM jiy|| puNu pabhAi siriharu NisuNi ballA, para paDiya satya rasa maha mahalla / baNi aruhadatta kaha kahahi tema, ahiNava viravi mahu purau jema / phihamaNa saMpaTa ajju sajju, pAvijjai kiMpa parata kjj| tesu pasAeM mahu sahalu jamma, bahu vaha bappa bihaNiya ku-kammu / pramhANupari kijjaDa pasAu, bahu savaya parigatiya gAu / tuhaM prayudinu me mami pujjA lijja, paI pari mAiTa bhaDa miMda bigj| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTa 18 kA zeSa ] mAhinyagI kucha liyA gayA hai| mameM 'kvaviyano'pi' rAmAyaNameM pATha caupAiyA~ likhane ke bAda eka batA diyA hai, vAkya khAsataurase vicAraNIya hai jise paTakamAnamajabaki tulasIdAsajIne prAyaH pATha caupAiyoMke bAda eka meM dikasAhi.yase bhima janasAhityase bhI kucha liyA gayA dohA yA soraThA diyA hai| dUsare apanaza bhASAke aneka hai| isake atirikta 'mAnasa' ko antima prazastimeM to zabdoMke prAcuryako dekha kara yaha nahIM kahA jA sakatA ki unhoMne usakA spaSTa rUpasaM ullekha kara diyA hai| jaisA ki tujasIdAsajone apabhraMza bhASAkA adhyayana hIna kiyA ho| usake nimna pacase prakaTa haikintu 'ghUmau, 'bhanati-bhaNaha' 'pipIlikau' 'kavanu-kavaNu' yatpUrva prabhuNA kRtaM sukavinA zrI zaMbhunA durgama, (dezI) 'kevaTa-kevaTTa' (saM0 kaivata), 'gayau' apanapau' zrimadu rAmapadAbja bhakti manizaM prAhatyeturAmayaNam / Adi zabda isa bAtake sUcaka haiM ki mAnapameM apabhraMza matvA tad raghunAtha nAmaniratasvAntastamaHzAntaye, bhASAke zabdoMkI bahulatA spaSTa dRSTigocara hotI hai| mASAbaddha midaMcakAratulasI-dAsastathA maansm||" tulasIdAsajI kevala jaina rAmAyaNase hI paricita nahIM the isa padya meM batalAyA gayA hai ki samartha kavi zrIzaMbhune kinta .nake paricaya meM anya jaina grantha bhI bhAye the| /aani ma cANa kamaloko baneke liye jisakA eka udAharaNa 10vIM zatAbdIke kavi dhanapAlakI pahale jo dugama rAmAyaNa (paumacarita) racA thA use bhaviSyadatta paMcamI kathAkI kucha kiyA~ nIce dI jA raghunAthake nAmameM nirata samajhakara apane antaHkaraNake ajJAna rahI haiM jinakA rAmAyaNakI paMktiyoMke sAtha tulanA karane para aMdhakArako zAnta karaneke liye tulasIdAsane isa mAnasako spaSTa pAbhAsa mila jAtA hai: banAyA-hindI bhASAmeM racanA kii| isa patra meM jahA~ 'pUrva 'suNimitnaI jAyaI tAsutAma, prabhuNA sukavinA zrIzaMbhunA durgama rAmAyaNaM kRtaM' vAkya gaya payahiNaMti uDDevi sAma / khAsataurase dhyAna dene yogya hai| vahIM idaM (mAnasam) vAmagi sutti ruharuharuvAu, bhASAba' cakAra pada bho khAsataura se dhyAna dene yogya hai| piya melAvau kulu kulai kAu isase sunizcita hai ki tulasIdAsajIne svayaMbhUdevake rAmAyaNa vAmau kili kiMcau lAvaeNa, ko kevala dakhA hI nahIM thA kintu usase unhoMne bahuta kucha DhAhiNau aMgu darisiva menn| sAhApya bhI prApta kiyA thA, yahI kAraNa hai ki unhoMne unakA dAhiNu loyaNu phaMdai sabAhu, pranthameM tona sthAnoM para tIna prakAra se ullekha kiyA aura raNaM bhaNaI eNa maggeNa jAhu // " unake prati samAdara vyaka kara nahi kRta mupakAraM sAdhayo "dAhina kAga sukheta suhAvA, visamaraMti' kI nItiko caritArtha kiyA hai|| nakula darasa saba kAhu na paavaa| isose prasiddha lekhaka zrI rAhula sAMskRsyAyanajAne apanI sAnukUla vaha vividha vayArI, hindI gadya kAvya dhArAkI prastAvanAmeM ise svIkAra kiyA sacaTa savAla Ava vrnaarii|| aura likhA hai ki-"kvacidanyato'pi" se tulasIvAvAkA lAvA phiriphiri darasa dikhAvA, matalaba hai, brahmaNoM ke sAhityase bAhara "vahIM anyatra se surabhI sanmukha zizuhiM pitraavaa| bhI" aura anyatra isa jaina granthameM rAmakathA bar3e sundara rUpameM mRgamAlA dAhina dizi AI, maujUda hai| jima soroM yA zUkara kSetrameM gosvAmIjIne rAmakI maMgala gana janu dInha dikhaaii| kathA sunI, usI soroMmeM jainagharoM meM svayaMbhU rAmAyaNa par3hA svayaMbhUdevase pahale 'caumuha' ne apabhraMza bhASAmeM rAmAyaNa jAtA thA, rAmabhakta rAmAnandI sAdhu rAmake pIche jisa prakAra banAI thI, parantu kheda hai ki vaha bhAja upalabdha nahIM hai aura par3e the, usase yaha bilkula sambhava hai ki unheM jainoMke pahA 12vIM zatAbdIke uttarAddha ke vidvAna kavighara IdhUne bhI ukta isa rAmAyaNakA patA laga gayA ho|" bhASAmeM rAmAyaNa likhI hai aura mahAkavi puSpadantane bhI Upara ke isa samasta vivecanase yaha spaSTa ho jAtA hai rAmakathA mahApurANake antargata likhI hai, isa prakAra jaina ki jaba rAmAyaNakAra svayaM prAkRtake haricarita (rAmacarita) samAjameM rAmakathAkA anukrama barAbara calatA rahA hai| kA ullekha kara rahe haiM aura unakI kRti meM apana zake tujasIdAsajI ne 'mAnasa' ke zurUmeM jahA~ yaha prakaTa kiyA zabdoMkA bAhulya taka vidyamAna hai| aisI sthitimeM svayaMhai ki rAmAyaNa meM jahA~ aneka purANa, nigama aura bAgama bhUdevake 'paumacariDa' kA unapara aura unakI kRti para hone sammata tathA anya se bhI vaidika sAhityase bhinna jana vAle amiTa prabhAva ko Thauna asvIkAra kara sakatA hai? Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka zAnAthajI, ... saMrakSaka 101) vA0 lAlacandajI baina sarAvagI 1500) bAnandalAlajI sarAvagI, kattalaka 11)bA. zAntinAthajI kalakattA 6251) vA0 choTelAlajI jaina sarAvagI ., 101) bA. nirmalakumArajI kalakattA 251) vA. sohanalAlajI jaina namecU , 101) vA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 6251) lA gulajArImala RSabhadAsajI , 101 bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C. jaina 101) bA* kAzInAthajI, 251) bA0dInAnAthajI sarAvagI 101, bA0 gopIcanda rUpacandajI 251) bA0 ratanalAlajI jhAMjharI 1.1) bA. dhanaMjayakumArajI 101) bAjItamalajI jaina 1251) vA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI , 5, 251) seTha gajarAjajI gaMgavAna 1.1) vA. ciraMjIlAla jIsarAvagI 2251) seTha sumAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, raoNcI 251) vA0 mizrIlAla dharmacandajI 101)lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) seTha zAntiprasAdajI jaina , 10) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 25)bA0vizanadayAla rAmajIvanajI, puraliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI * 251) vA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalo 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 101) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA0trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa prAtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha badAmIkhAlajI jaina, phIrojAbAda 1.1) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251)lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 1.1) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 7051) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 1.1) lA balavantasiMhajI, hAMsI ji0 hisAra 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA * 5251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~doSadhAlaya,kAnapura 101) lA0prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI sahAyaka R11) bA. rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavare kAraMjA 101) sA0 parasAdIlAma bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA* ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI ru 101) bA0 lAnacandajI bo0 seThI, ujjaina adhiSThAtA 'vIra sevAmandira bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA sarasAvA, ji. sahAranapura SONGS prakAzaka-paramAnandajI nAlI vIra sevAmaMdira, 21 pariyAgaMja, dillI / mA-upavAsI priTiMga hAusa, dehalI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ": za bhanekAtA N . . 4. PA .. ... .. . K A . ... .. .... ", a. - ... . .. ALANKiwiMHADANARi-finawarlith Risay, 14 - " My Me/X4234/falay ANIYouhanyawanshTAMI my-INVermaCERI - ... Ravteamliyan-Man h S HASTRA S . . ex 3 5PANAVYAPARTMISSPAdityan atharmedia - ...100 . aaihictiyNyielitera- OMMEMus- 4yoni Margad arsha..... . . . .. . ..... .... sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra boTelAla jaina jayabhagavAna jainaeDavokeTa paramAnanda zAstrI 1. jinapati stavana- zrI zubhacandra yogI 2. kyoM varasata hai ? (kavitA)-[vA0 jayabhagavAna eDavokeTa 76 3. bhAcAyadvayakA saMnyAsa aura unakA smAraka-hIrAlAlazAstrI 77 4. niyativAda-pro0 mahendra kumArajI nyAyAcArya ema. e. 5. manako ujjvala dhavala banA-(kavitA)-vA. jayamagavAna 6. adhyAtmagIta-(kavitA)-yugavIra 7. purAne sAhityako khoja-jugalakizora mukhtAra 8. tuma-zrIrAdhezyAma varanavAla 8. dhArA aura dhArAke jaina vidvAn-paramAnanda zAstrI . tukArI (kahAnI)-40 jayantIprasAda zAstrI 11. jaina darzana aura vizvazAnti-pro0 mahendra kumAra nyAyA* 107 12. mahAvIrake vivAhasaMbaMdhameM zve0kI do mAnyatAe~-paramAnanda 106 - 13. RSabhadeva aura mahAdeva-paM0 hIrAlAla siddhAnta zAstrI 112 15 paMcAdhyAyIke nirmANameM preraka-jugalakizora mukhtAra 113 15. jaina grantha prazasti-saMgraha 115 , randisit :- .-.......... ? ayery -1. . .. ristmaitutmunitHHELAnylartwee ninind -rASALAIMAaikimed y | nly H OOMARAirit - ATAA N MAt Man9 ... N ashirist ... . .. . at P awotivation . cIra sevA mandira,dehalI .......... malyaH // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-zAsana-saMgha, kalakacAke do navIna prakAzana kasAya pAhuDa sutta jisa 23 gAthAtmaka mUla inthakI racanA bhAjase dohajAra varSa pUrva zrIguNadharAcAyane kI, jisa para zrI yativRSabhAcAryane pandraha sau varSa pUrva chaha hajAra zloka pramANa cUrNisUtra likhe aura jina donoM para zrI vIrasenAcAryane bAraha sau varSa pUrva sATha hajAra zloka pramANa vizAla TIkA likhI, jo Aja taka logoM meM jayadhavala nAmaka dvitIya siddhAnta graMthake nAmase prasiddha rahA hai, tathA jisake mUla rUpameM darzana aura paThana-pAThana karane ke lie jijJAsu vidvadvarga bhAja pUre vAraha sau varSose lAlAyita thA jo mUlaprantha svatantra rUpase prAjaka aprApya thA, jisake lie zrI vIrasena aura jinasena jaise mahAn prAcAryoMne ananta artha garbhita kahA, vaha mUla prantharAja 'kasAya pAhuDa sutta' Aja prathama bAra apane pUrNarUpameM hindI anuvAdake sAya prakAzameM pA rahA hai isa granthakA sampAdana aura anuvAda samAjake suprasiddha vidvAna paM. hIrAlAlajI siddhAntazAstrIne bahuna varSoMke kaThina parizrama ke bAda sundara rUpameM prastuta kiyA hai| Apane hI sarvaprathama dhavala siddhAntakA anuvAda aura sampAdana kiyA yaha siddhAnta pranya prathama bAra apane hindI anuvAdake sAtha prakaTa ho rahA hai| isa granthakI khoja-pUrNa prastAvanAmeM aneka sarva prAcIna bAtoM para prakAza DAlA gayA hai jisase ki digambara-sAhityakA gaurava aura prAcInatA siddha hotI hai| vistRta prastAvanA, aneka upayogI pariziSTa aura hindI anuvAdake sAtha mUlaprantha 1000se bhI adhika pRSThoMmeM sampanna huA hai| puSTa kAgaja sundara chapAI aura kapar3e kI pakkI jilda hone para bhI mUlya kevala 20) rakhA gayA hai / isa prAcInatama anyarAjako pratyeka jaina mandirake zAstra bhaNDAra pustakAlaya tathA apane saMgrahameM avazya rakhanA cAhiye / bI0 pI0 se maMgAne vAjoMko 23) ru. meM yaha grantha pdd'egaa| kintu mUlya maniyArDarase pezagI bhejane vAloMko vaha kevala 20) ru. meM hI mila jaaygaa| " jainasAhitya aura itihAsa para vizada prakAza prathama bhAga Ajase 50 varSa pUrva jinhoMne jainagajaTa aura nihitaiSIkA sampAdana karake jaina samAjake bhItara sampAdana kalAkA: zrIgaNeza kiyaa| jinake tAtkAlika lekhoMne supta jaina samAjako jAgRta kiyA, jinake krAMtikArI vicAroMne samAjake bhItara krAntikA saMcAra kiyA, jinake 'jinapUjAdhikAra mImAMsA' aura 'jainAcAryoke zAsana bheda' nAmaka lekhoMne samAjake vidvadvarga aura vicAraka logoM meM khalabalI macAI, jinakI 'merI bhAvanA' aura upAsanA tatvane bhakta aura upAsakoMke hRdayameM zraddhA aura bhaktikA aMkurAropaNa kiyA, jinhoMne svAmI samantabhadrakA itihAsa likhakara jainAcAryoMkA samaya-sambandhI prAmANika nirNaya evaM aitihAsika anusandhAna karake jaina samAjake bhItara nUtana yugakA pratiSThAna kiyA, jinhoMne sarakAra panakA sampAdana aura prakAzana karake bhagavAna mahAvIrake syAvAda jaise gahana aura gambhIra viSayakA pracAra kiyaa| jinhoMne svAmI samantabhadrake advitAya gahana eva gambhIra aneka granthoM para hindI anuvAda aura bhASya likha kara apane prakANDa pAMDityakA paricaya diyA, unhIM prAcya-vidyAmahArNava prAcArya zrI jugalakizorajI mukhtAra 'yugavIra ke jainahitaiSI jainajagata, vIra aura bhanekAntameM prakAzita 32 lekhoMkA saMzodhita, parivardhita evaM pariSkRta sagraha hai / ina lekhoMke adhyayana se pAThakoMke hRdaya-kamala jaina sAhitya aura itihAsa para vizada prakAzase pAlokita evaM zrAhAdita hoNge| pRSTha saMkhyA 750, kAgaja aura chapAI sundara, pakkI jilda hone para bhI lAgatamAtra 5) manipArasa mUlya agrima bhejane vAloMko 1 // ) ru. DAkakharcakI bacata hog| samantabhadra-stotrako bheMTa yugavIra' zrI jugalakizorajI mukhtAra kA naI sundara racanAke rUpana jo 'samantabhadra stotra' hAla meM hI prakAzita imAisakI kaIsau pratiyAM dUsare uttama kAgaja tathA sundara syAhImeM alaga chapAI gaI haiN| jo sajana isa stotra ko kAMcameM jAkara apane mandiroM, makAnoM, nivAsasthAnoM, vidyAlayoM tathA pustakAlaya bhAdi meM acche sthAna para sthApita karanA . cAheM, unheM isa stotrakI yathAvazyaka do-do cAra-cAra pratiyAM bheMTasvarUpa phrI dI jaaygii| milane kA patA-vIrasevAmandira, 21 dariyAgaMja, dillI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta zrI 108 prAcArya namisAgara jI (jinakA abhI vA0 201056 ko samAdhimaraNa pUrvaka devaloka huA hai) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a ahama PLEARH - vastatatva-maghAtaka vizvatattva-prakAzaka vASika mUlya 6) eka kiraNa kA mUlya 1) CE ... DAR 5E SHREPORT niitivirodhssvNsiilokvyvhaarvrtkHsmyk| paramAgamasya bIja bhuvanaikagururjayatvanekAnA Ema varSa 14 / vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI kiraNa, 3-4 / Azvina kAtika, vIranirvANa-saMvata 24, vikrama saMvat 2013 / navambara 56 zrIzubhacandra-yogi-viracita jinapati-stavana parapadaM sapadaiH statapakSavayaM, vishdnaad-snndit-smym| kumudadAnavidhu'dhRtivRddhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 1 // vizada-ciddhana-sadanakonnata bhavapayodhipatajjanatAzritam / madana-danti hariM susamRddhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 2 // kamala-komala-kAya-manoharaM darada-karma-suzarmabhidAkaram / anagha-ghasmara-yoga-vizuddhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 3 // surakRtIlamagarbhamahAmahaM suradharAttasusekazubhAvaham / samayasArabharAbhisulabdhaye praviyaje jinapaM shivsiddhye|4|| karaTi-ghoTaka-koTi-mahAzriyaM sphuradupAdhi-nirAkaraNa-kriyam carita-caca minaM nijabodhaye praviyaje jinapaM shivsiddhye||5|| sakalakevala locana-lokinaM sukRta-klupti-parArtha-vivekinam / parama-pauruSa-siddha-samAdhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye / / 6 / / amala-maMgala-satpada-sAdhakaM viSaya vedana-rAgavibAdhakam / praguNa-sadguNa-dhAma-paraddhabe, praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 7 // amara-zakara-mAdhava-mAninaM parama-pUruSa-satpadAkhinam / parakulaM itakarma sunaddhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 8 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] %25E anekAnta [varSa 14 nata-narAsura-nirjara-nAyakaM krnn-mukt-susaat-vidhaaykm| sunaya-nIta-cidAtmasusiddhaye praviyaje jina zivasiddhaye // 6 // akala-nIrasa nIrava-nirbhavaM, hari-harendu-nutaM zivada zivam / nikhila-kAla-kalAkRti-jagdhaye praviyaje jinapaM zivasiddhaye // 10 // itthaM zubhenduvadanA zubhacandrayogaiAtA dizaMtu jinapAH shubhsiddhivRddhaaH| siddhiM vizuddhimaramRddhimamandabuddhiM svAnte zubhAHzubhakarAzca cidudyatA vaH // 11 // : (ajamerake di. jaina paMcAyatI mandira zAstra-bhaMDArake eka guTakese udhRta) kyoM taramata hai ? (bAbU jayabhagavAnajI eDavokeTa) kyoM tarasata hai kyoM cintita tU, kyoM zrAzAhata kyoM yAcaka tuu|| madhu-amRta kI pUraNa nidhi tU zAnti sudhA kA sAgara / suSamA kA bhaNDAra bharA tU mAlokoM kA bhAkara // 1 // jaga kI sArI lIlA zobhA . ___ maMgala-gAthA tujha se| kAlacakra ke yuga-yuga kI hai nAma-mahattA tujha se // 2 // deva-asura-nara-pazu aru paMchI miin-mkr-kRmi-bhaur| . agni-vAyu-jala-bhUmi vanaspati rUpa vividha hai tere // 3 // hAsa-udaya utkarSa-patana ke itivRttoM kA krtaa| bhavya-vibhUti atula-vaibhavamaya tU bhaviSya kA dhArA paramezvara kA vAsa banA tU Rddhi-siddhi kA sAdhaka / mUlyAMkana sabakA tumase tU jhUTha-satya kA mApaka // jJAna kalA vijJAna va darzana - dAna atula haiM tere| dharma-karma saba patha jIvana ke kAma kalpa haiM tere // 6 // satya mahona mArga aha jyotI tU pauruSa kA dhaataa| pApa-puNya dukha sukha-tathyoM kA .. tu hai bhAgya-vidhAtA Rom Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryadvayakA saMnyAsa aura unakA smAraka (zrI paM0 hIrAlAla jI siddhAntazAstrI) saMnyAsakA svarUpa saMnyAsakI upayogitA jaba koI sAdhaka bhAvaka yA muni apane jIvanake aMtima prArama-hitakA sAdhana karanevAlA zrAvaka yA sAdhu nirasamaya meM yaha anubhava karatA hai ki merI indriyAM dina-para-dina' tara bAramAke hita-sAdhana karane meM hI udyata rahatA hai| vaha zithila hotI jA rahI haiM aura yaha zarIra aba dharmakA sAdhaka zarIrakI utanI hI sambhAla karatA hai, jitanI ki dharmana hokara bAdhaka horahA hai, taba use zAstroMmeM sanyAsa-grahaNa sAdhanake lie atyanta Avazyaka hotI hai| vaha kuzala karanekA vidhAna kiyA gayA hai| yaha saMnyAsa-dhAraNa karanekA vyApArIke samAna sadA isa bAtakA dhyAna rakhatA hai ki vyaya utsargamArga hai| kintu yadi zarIra puSTa bhI ho, indriyAM kama ho aura prAya adhika ho / yahI kAraNa hai ki sAdhaka barAbara apanA kArya kara rahI hoM, phira bhI yadi kadAcit zarIrakI sambhAla karaneke lie uttarottara udAsIna aura koI aisA upasarga bAjAya, jisake ki dUra honekI sambhAvanA prAtma-sambhAlake lie uttarottara jAgarUka rahatA hai| sAdhAhI na rahe, koI aisA hI roga zarIrameM utpanna ho jAya, ki raNataH saMnyAsagrahaNa karanekA mArga vRddhAvasthAmeM jIvana ke jisakA ilAja sambhava na rahe, bhayAnaka durbhikSa prApar3e, sandhyAkAlameM batalAyA gayA hai| yaha vaha samaya hai, jaba athavA isI prakArakA koI anya kAraNa pA upasthita ho. jIvake AgAmI bhava-sambandhI prAyukA bandha hotA hai aura jisase ki dharma-sAdhanameM bAdhA utpanna ho jAya to bhI bhAvI jIvanakA nirmANa hotA hai| ataeva jIvanako antima saMnyAsa-grahaNa karanekI AzA zAstrakAroMne dI hai| yaha velAmeM yaha upadeza diyA gayA hai ki vaha anya saba aihikasaMnyAsa grahaNa karanekA apavAda mArga hai / utsargamArgameM daihika kAryoMse mukha mor3akara bhAsmika kAryoMke sampanna karaneke yAvajjIvana ke liye saMnyAsa dhAraNa karanekA aura apavAda lie sadA sAvadhAna rhe| yadi dravya, kSetra, kAla aura bhAva mArgameM kAlakI maryAdAke sAtha saMnyAsa-dhAraNa karanekA vidhAna anukUla haiM, to vaha isI bhavase hI sarva kokA kSayakara kiyA gayA hai| yataH saMnyAsakA antima lakSya samAdhipUrvaka ajara-amara padako prApta kara sakatA hai aura yadi una damyazarIrakA tyAga karanA hai, ataH ise samAdhimaraNa bhI kahate kSetrAdi anukUla nahIM hai to kama-se-kama vaha apane bhvissyhai| tathA saMnyAsa-grahaNa karaneke anantara zarIra-syAga karaneke kA to sundara nirmANa kara hI sakatA hai aura yahI saMnyAsaantima kSaNa taka sAdhaka apane kAya aura kaSAyoMko krama- dhAraNa karanekI sabase bar3I upayogitA hai| kramase kRza karatA rahatA hai, ataeva ise sallekhanA bhI kahate saMnyAsakA phala haiN| 'saMnyAsa' zabdakA artha hai-vAhirI zarIra-indriyAdikakI kriyAoM aura pravRttiyoMko roka kara, tathA manake saMkalpa saMnyAsakA sAkSAt yA paramparAphala mokSa-prApti batalAyA vikalpoMko rokakara apane prAtmasvabhAvameM apane Apako gayA hai| jo utkRSTa saMhananake dhAraka hai aura jinake sarvasthApita karanA / paMDitapravara bhAzAdharajIne apane mAgAradharmA sAmagrI anukUla hai, ve jIva to saMnyAsake dvArA isI bhavase mRtake AThaveM adhyAyameM saMnyAsakA lakSaNa bahuta hI sundara mokSako prApta kara lete haiN| kintu jo hIna saMhananake dhAraka haiM aura jinake anya sAmagrI anukUna nahIM hai, ve bhI yadi eka rUpase diyA hai bAra bhI samyaka prakArale saMnyAsako dhAraNa karake samAdhipUrvaka saMnyAso nizcayenoktaH sa hinishcyvaadibhiH| zarIrakA tyAga karate haiM, to bhI sAta-pATha bhavameM saMsArayaH sva-svabhAve vinyAso nirvikalpasya yoginaH ||63 // mAgarake pAra utara jAte haiM, isase adhika samaya unheM saMsArameM jaba yogI bAhirI saMsArase sambandha tor3akara tathA vAsa nahIM karanA par3atA hai| saMnyAsa-dhAraka jIva apanI indriya aura manake zubhAzubha viSayoMse bhI mukha mor3akara, prAtmAkA dhyAna karatA humA pratikSaNa pUrva saMcita pracura kosarva saMkalpa-vikalpoMse rahita ho bhArama-svabhAvameM sthira hotA kI nirjarA karatA rahatA hai| yahI kAraNa hai ki jo jIva hai, taba use tatvake nizcaya karanevAle maharSiyoMne 'saMnyAsa' sanyAsake saMskAroMse apanI prAsmAko susaMskRta kara letA hai, kahA hai| vaha uttarottara prAtma-vikAza karatA humA alpakAla meM hI sarva Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 kamose vimukra hokara siddhi prApta kara letA hai| yahI saMnyAsa juTAtA hai aura phira akele hI calA jAtA hai| nAte samaya dhAraNa karanekA sarvotkRSTa phala hai| koI usakA sAthI hotA hai aura na jAte samaya / isalie prAcArya zAntisAgarakA saMnyAsa-grahaNa use auroMse parAmarzakI kyA AvazyakatA hai?" punaH saMghapatine jaba nivedana kiyA-mahArAja, Apake ___ saMnyAsa-dhAraNa karanA zrAvaka aura sAdhu donoMkA parama darzanale bhakkoMkA uddhAra hogA na 1 bhanoMke kalyAyakA zrApa kataivya mAnA gayA hai / jaina zAstroM meM saMnyAsa dhAraNa karane sadaiva dhyAna rakhate haiN| aba bhI unako zrAtma-kalyANakA vAle agaNita vyakiyoMke dRSTAnta bhare par3e haiN| anekoM avasara denA cAhiye na ? sthAnoM para samAdhimaraNa karane vAloMke smAraka aura zilA zrAcAryazrIne uttara diyA-"jinakA jaimA bhAgya hogA, lekha Aja bhI pracura pariNAmameM upalabdha haiN| phira bhI idhara Atma-kalyANakA avasara unakA usa rUpameM avazya prApta kitane hI varSoMse loga isa antima parama kartavya ko bhUlase hogA hI / dUsaroMke kAryokA nirdhAraNa maiM svayaM thor3e hI kara rahe the| use svIkAra karake gata varSa cAritra-cakravartI prA0 sakatA haiN| mujhe to apane hI Upara adhikAra hai, apane hI zAntisAgarajIne jaina jagat hI nahIM, sAre saMsArake sAmane koMke lie maiM uttaradAyI huuN| merI antarAtmA kahatI hai ki eka mahAn bhAdarza upasthita kiyA hai| idhara unnIsI sallekhanA dhAraNa karanakA ucita samaya aba bhA gayA hai| bIsavIM zatAbdIke bhItara jitane bhI sAdhu hue hai, unameM antarAtmAke sAmane maiM aura kisI bAtako kaise mahatva de. mA. zAntisAgarajIne apanI dIrghakAlIna tapasyA, nirmala sakatA hU~?" nirdoSa cAritra aura zAnta svabhAvake kAraNa apanA eka vizeSa xxx "merI dRSTi kSINa ho gaI hai, isa kAraNa prANisthAna jana-mAnasake bhItara banAyA hai| unakA zarIra pUrNa saMyama rakhane meM mujhe kaThinAI hogii| ataH aba pallekhanA rUpase niroga thA, kintu vRddhAvasthAke sAtha-sAtha AMkhoMkI dhAraNa karanA merA kartavya hai|" jyoti manda par3hatI gaI aura unheM apane dharmakA nirvAha jaba "digambara jaina yatiyoMke lie dharma hI mAtR-samAna hai| azakyasA pratIta hone lagA, taba unhoMne zAstroka mArgakA vahI unakA jIvana-sarvasva hai / yadi zArIrika zithilatAke anusaraNa kara saMnyAsako dhAraNa kiyA aura jIvana antima kAraNa dharmake pAlanameM bAdhA honekI AzaMkA ho, to vaha pramakSaNa taka pUrNa sAvadhAna raha kara prANoMkA utsarga kiyaa| batA parvaka prAyopaveza karake zrAtma-cintanameM lIna ho jAte AcArya zAntisAgarane jIvana bhara jaina dharmakA svayaM haiM aura zarIrako usI prakAra tyAga dete haiM jaise jIrNa-zIrNa pAlana karate hue sAre bhAratameM vihAra kara upadeza diyA aura kaMthAko laukika jana / jaina sAdhuoMko dRSTimeM zarIrakI logoMmeM usakA pracAra kiyA hai| jIvanake antameM unhoMne upayogitA dharma pAlanake sAdhanake rUpameM hI hai / jisa kSaNa jisa saMnyAsako dhAraNa kiyA thA usakA AbhAsa unake zarIrakI yaha kSamatA naSTa ho jAtI hai, usI kSaNa usakI antima dinoMke pravacanoMmeM spaSTataH dRSTigocara hotA hai| upayogitA bhI nahIM raha jAtI aura di. jaina sAdhu binA usakI kucha mAMkI dekhie kisI mohake use visarjita kara dete haiN| isI kAraNa unake saMghapati geMdanabAlajI javherI bambaIne jaba AcArya- samAdhimaraNako vIramaraNa kahate haiN|" mahArAja-dvArA sallekhanA dhAraNa karaneke samAcAra sune aura mA0 zAntisAgarake sallekhanA grahaNa karaneke anantara unhoMne mahArAjakI sevAmeM upasthita hokara prArthanA kI- jo thor3ese unake pravacana hue unake kucha aMza isa prakAra hai'kamase kama kucha pramukha logoMko sUcanA dekara pahale yahAM "manuSyako satata prayatna karate rahanA caahiye| udAsa bulA liyA jAya, unase parAmarza kara liyA jAya aura phira aura nirAza honA ThIka nhiiN| prayAsa karate rahanese saphalatA Apa sallekhanAke sambandhameM nizcaya kareM, to acchA hogaa|' avazya milatI hai| lakar3Iko lakar3Ike sAtha ghisate rahane taba prAcArya mahodayane uttara diyA para agni avazya prakaTa hotI hai, usI prakAra nirantara prayatna "yaha to maiM apane prAtmakalyANake lie kara rahA huuN| karate rahane para prAtma-jAbha avazya hotA hai|" isameM dUsaroMse kyA pUchanA jova akele pAtA hai, apane "apaneko ghaTiyA samajhanA ThIka nhiiN| kevalIke samAna kiyekA phala bhogatA hai, apane prAramoddhArake sAdhana mApa hI ananta zakti pratyekameM vikasita ho sakatI hai, isa satya para Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.. kiraNa 3-4] AcAryadvayakA saMnyAsa aura unakA smAraka vizvAsa rakho / sabhI jIvoMko siddha sarIkhA (bhaviSyameM siddha saphalatA na milane para unake prANimAtrake uddhArako punIta bananekI sAmarthya rakhane vAlA) samajho / kisokA tiraskAra bhAvanA se bhare huye komala hRdayako jo Thesa pahuMcI, jo nahIM karanA caahiye| antarvedanA huI, usakA bhI patA uka vAkyake dvArA sahaja tA. 8-8-15 ko prAcArya mahArAjake antima pravacana meM hI laga jAtA hai / vastutaH prAcArya mahArAja kevala zAntiko rikArDa kiyA gayA hai| usameM prAcAryazrIne kitanI hI sAgara hI nahIM the apitu ve kalyAke bhAkara aura vizvabAtoM para bahuta uttama prakAza DAlA hai| jisameM se yahAM maMtrI bhaNDAra bhI the| para unake pravacanakA eka aMza uData kiyA jAtA hai prAcAryazrI svargAvarohaNake pazcAt sAre bhArata__"tara tyAce madhye jinadharma hA koNI jIva dhAraNa varSameM zoka-sabhAeM ko gaI aura unheM zraddhAjaliyAM karIla tyA jIvAcA kalyANa avazya hoIla Ixxx samarpita kI gii| aneka sthAnoM para unake smAraka banAne saptavyasanadhArI aMjana cora svargAlA gelaM / he tara kI bhI bar3I-bar3I bAteM uThI / para unameMse kauna soDa, nIca jAtIcA kuttA jIvaMdharakumArAcyA upa- bAta mUrtarUpa dhAraNa karegI, yaha bhaviSya hI btlaaygaa| dezAnaM sadgatIlA gelA, itakA mahimA jinadharmAcA merI rAyameM bar3e smArakake rUpameM jo bhI kiyA jAye, so aahe| parantu koNa dhAraNa karIta naahiiN| jaina hoUna to ThIka hai hii| para kama-se-kama unake sambAsa-dhAraNa jinadharmAvara vizvAsa naahiiN|" karaneke parama bhAdarzako sthAyI rakhane aura saMnyAsakI paramparAarthAt jaina dharma ko jo koI bhI jIva dhAraNa karatA ko jArI rakhane ke lie yaha atyanta prAvasyaka pratIta hotA hai, usa jIvakA avazya kalyANa hotA hai |xx saptavyasana- hai ki bhArata ke madhya eka aura usake cAroM ora cAra isa dhArI aMjanacora pahale svarga gayA aura pace mokSa gyaa| prakAra pAMca saMnyAsa-bhavanoMkA avazya nirmANa karAyA ise bhI choDo, atyanta nIca jAtikA kuttA bhI jIvandhara- jAve / jahAM jAkara samAdhimaraNa ilpaka zrAvakA sAtha kumArake dvArA upadezako pAkara sadgatiko prApta huaa| apane jIvanake antima kaNoMko pUrNa nirAkulatA pUrvaka itanI mahimA jainadharmakI hai| (itanI mahimA jaina dharma dharmArAdhanameM vyatIta kara prAma-kalyANa kara skeN| isake kI hone para bhI) koI ise dhAraNa nahIM krtaa| jaina lie kucha upayogI sujhAba isa prakAra haiMhokara bhI unheM apane jinadharma para vizvAsa 1-jana-kolAhala se dUra kisI ekAnta, zAnta, tIrtha nahIM haiN|" kSetra yA isI prakAra ke uttama sthAnakA cunAva kiyA jAya, ukra pravacana ke antima zabda kitane mArmika aura jahAM para maMnyAsako dhAraNa karanekA icchuka zrAvaka yA sAdhu udabodhaka haiM aura prAcArya mahArAja unake dvArA apanA raha kara samAdhipUrvaka deha utsarga kara ske| zrAzaya prakaTa kara rahe hai ki jinadharmake mAhAtmyase, usake 2-saMnyAsa-bhavanakI dIvAloM para cAroM ora ghorAtiAzrayase bar3e-bar3e pApI tira gaye, unakA uddhAra ho gayA, ghora upasarga aura parISahoMko sahana karake mAdhmArya sida to kyA jaina kalameM utpana haye vyakti kA uddhAra nahIM karane vAle sAdhuoMke sajIva citra raheM jinheM dekhakara hogaa| avazya hogaa| para prAcArya mahArAja dIrgha niHzvAsa samAdhimaraNa karanevAlA apane pariNAmoMko sthira rakha ske| chor3ate hue kahate haiM ki jainiyoMko svayaM apane hI dharma para 3-una citroMke nIce samAdhimaraNa pAThake vaMda, vairAgyavizvAsa nahIM hai, yaha kitane duHkha kI bAta hai / isa eka vardhaka zloka Adi likhe jaaveN| tIrthakaroMke pAMcoM kalyANakoMhI pravacana-sUtra meM kitanI bhAvanAeM antarnihita hai yaha ke bhI razya aMkita kiye jaayeN| bhavanakI chatapara yA kisI usake eka-eka akSarase prakaTa ho rahA hai| sAtha hI prAcArya eka ora kI dIvAlapara samavasaraNameM dharmopadeza dete hue mahArAjakI usa zuddha bhAvanAkA bhI spaSTa pAbhAsa tIrthakara bhagavAnakA jItA jAgatA citraNa kiyA jaay| milatA hai, joki ve jIvana bhara apane upadezoMke dvArA --ukra saMnyAsa-bhavanake samIpa hI kucha dUrI para parijIvoM ko sammArgapara lAneke lie bhAte rahe aura yatheSTa caryA karanevAloMke rahane prAdike lie kamare mAdi banAye 8 jaina gajaTake zraddhAJjali-vizeSAkase sAbhAra uddht| jAveM aura inakI vyavasthAkA bhAra uka kSetrake samIpa rahane vAlI jaima paMcAyatake prAdhIna kiyA jaaye| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 anekAnta varSa 14 za -mere khyAlase sthAnoMkA cunAva isa prakAra kiyA jisameM Apane koI-na-koI durdhara vratakA pArAdhana na kiyA jAye-pUrva meM IsarI, dakSiNameM kuMthalagiri, pazcimameM sonagar3ha, ho| Apa anekoM bAra eka-eka, Der3ha-Der3ha mAsa kevala chAMcha uttarameM hastinApura aura madhyameM indaura, siddhavarakUTa yA yA nIMbUke jalapara rahe haiM, garmIke dinoMmeM bhI eka-eka mAsa bdd'vaanii| taka vinA pAnIke nirvAha kiyA hai| namakakA tyAga to Apake ___ merI rAyase ina saMnyAsa-bhavanoMkA nAma 'mA. zAnti- 27-28 varSase thA hI, para bIca-bIca meM anekoMbAra Apane sAgara-saMnyAsa-bhavana' rakhA jaave| yaha kArya unake dvArA sarvarasoMkA bhI tyAgakara kevala rUkhe-sUkhe bhojana para varSoM upasthita kiye gaye prAdarzake anurUpa aura bhAvI pIr3hIko taka zarIrakA nirvAha kiyA hai| eka bAra Apake rUkSa AhAra isa mArgapara calAneke lie preraka honeke kAraNa sarvottama karanese netroMkI jyoti calI gaI, to Apane anna-jalakA hI smAraka siddha hogaa| parityAga kara diyaa| kintu bhAgyavaza tapobalase sAtaveM dina athavA jahAM para jainI adhika saMkhyAmeM AbAda haiM, aise Apako punaH netra-jyoti prApta hogii| pAMca zaharoMmeM nagarake bAhira nasiyA Adi sthAnoMmeM ukta ApakI zikSA bacapanameM bahuta hI kama huI thI, kintu saMnyAsa-bhavana nirmANa kiye jaaveN| vartamAnakI vyavasthAko munijIvanameM Apa nirantara zAstrAbhyAsa karate rahe, jisake dekhate hue solApura, bambaI, ahamadAbAda jayapura, dillI, phalasvarUpa ApakA zAstrajJAna bahuta acchA hogayA thaa| indaura, gayA aura kalakattA meMse koI bhI pAMca nagaroMkA prArambhameM Apako hindI bolanekA bahuta hI kama abhyAsa thaa| cunAva kiyA jA sakatA hai| dhIre-dhIre Apane apanI yogyatA bar3hAI aura aba kAphI dera saMnyAsa yA samAdhimaraNake sAdhanakA utkRSTa kAla taka hindI meM uttama vyAkhyAna dene lage the| Apa ekAntameM 12 varSakA batalAyA gayA hai| ataH jo saMsArase udAsIna zAnti ke sAtha rahanA pasanda karate the aura ghaNToM maunapUrvaka lekara saMnyAsa-dIkSAgrahaNa kara prAtma-sAdhanameM laganA cAheMge, samAdhistha rahA karate the| antima samayameM Apake bhAva ve to unameM raheMge hii| sAtha hI jo bhI vratI puruSa proSadho- tIrtharAja sammedAcalakI yAtrA karake pUjya pullaka gaNezapavAsa vratake dhAraka haiM, bhI aSTamI caturdazIke dinoMmeM vahAM prasAdajI varNIke samIpa rahakara samayasAra Adi adhyAtmajAkara samAdhimaraNakI apanI bhAvanAko dRr3ha saMskAroMse granthoMke zravaNa-mananake hue aura Apane tadanusAra tIrtharAjakI susaMskRta kara aura bhI balavatI banA skeNge| bandanA karake IsarImeM caturmAsa kiyA / adhyAtma-pranthoMkA ukta saMnyAsa-bhavanoMkI sabhAlakA kAma udAsIna-AzramoM zravaNa-manana aura dharmasAdhana karate hue Apake dina aura vratI saMsthAoMke mAdhIna kiyA jA sakatA hai bahuta acchI taraha vyatIta horahe the ki acAnaka udara mA0 namisAgarakA saMnyAsa-grahaNa vyAdhine vikaTa rUpa dhAraNa kara liyA / jaba Apane rogakI zrA0 zAntisAgarake samAdhipUrvaka dehatyAga karaneke 13 asAdhyatAkA anubhava kiyA, to saMnyAsa dhAraNa kara liyA mAsake pazcAt unhIMke ziSya parama tapasvI bhA0 namisAgara- aura anta meM apane pUjya gurudeva zrA0 zAntisAgara mahArAjake jIne 11-10-16ko saMnyAsagrahaNa kiyaa| yadyapi tapasyAse samAna hI atyanta zAnti aura parama samAdhike sAtha zarIrakA prApakA zarIra atyanta kRza pahilese hI thA, parantu pichale parityAga kiyaa| dinoM meM Apako udara rogakI zikAyata hogaI thii| jaba yadyapi prApako mauna-pUrvaka svAdhyAya karanA adhika pasanda Apane dekhA ki merA roga upacAra kiye jAne para bhI uttarottara thA aura isalie vyAkhyAna bahuta hI kama dete the| para jaba bar3hatA hI jArahA hai, taba Apane sarva prakArakI auSadhi aura kabhI bhI Apa vyAkhyAna dete, to usameM zrotAoMko bhaneka abakA tyAga karake samAdhi-maraNakI taiyArI kI aura antameM azru ta-pUrva maulika bAteM sunaneko milatI thIM / kabhI-kabhI 22-10-56 ko dinake 12 baje pUrNa sAvadhAnIke sAtha to Apa kisI khAsa bAtako kahate hue itane prAtma-vibhora dehakA utsarga kara svarga-dhAma pdhaare| ho jAte the, ki prAMkhoMse azrudhArA pravAhita hone lagatI mA. namisAgarajIkI tapasyAse sarva joga paricita hai| thii| jaina samAjakI dina para dina giratI huI dazAko dekhakara Apake mahAna tyAga aura ugra tapasyAmoMkI sarvatra carcA hai| Apake hRdayameM jo pIr3A hotI thI, usakI jhAMkI kabhI-kabhI prApake munijIvana meM aisA koI cAturmAsa yAna nahIM pAtA, Apake upadezoMmeM spaSTa dikha jAtI thii| pApa jaina dharmakI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] AcAryadvayakA saMnyAsa aura unakA smAraka pavitratA aura zuddhatA rakhaneke lie apane pravacanoMmeM bahuta se bAlmAko ina vibhAvarUpI bhAgoMse bacAne, malIna honese adhika jora dete rahe haiM / Apane jahAM kahIM bhI catumAMsa rokane aura jJAnakI saccI denakA hI nAma sarasvatI hai| kiyA, bhApake pravacanoMse prabhAvita hokara vahAMkI samAjane sarasvatI kyA hai jo apanA hai, use apane pAsa rakhe, dUsare mukra hastase dAna diyA aura usake phalasvarUpa sthAna-sthAna usameM hoM una sabako nikAla de| yahAM taka ki rAga-dveSapara anekoM pAThazAlAe~ aura auSadhAlaya zrAdi khole gye| rUpI havAko lagane hI na de / jaba rAga-Sa maujUda hI nahIM zrA namisAgarajIkA eka caturmAsa sana 16 meM hoMge to vibhAvarUpI bhAga utpanna hI nahIM ho sakate / jaba dillI huA thaa| usI samaya pA0 sUryasAgarajI mahArAjane bIja hI nahIM rahegA, to vRkSa kahAMse hojAyagA ? isa bhI pahAr3I dhIraja dillImeM caturmAsa kiyA thaa| usa samaya lie Apa ina vibhAvarUpI rAga-deSoMko apane hRdayase dharmapurA nayA mandirameM donoM prAcAryoke sAtha-sAtha aneka vAra nikAlakara zAna nikAlakara zAnakI saccI dena sarasvatIko sthira karo aura upadeza hue haiN| jinameMse kitane hI upadeza ma.bhA. keMdrIya dUsarAkA mahAsamiti dillIke dvArA saMketa lipimeM nibaddha karAye gaye ( 101 ke pravacanase) the| ina upadezoMkI hindImeM TAipa kI huI pratiyAM mere pAsa saccA surakSita haiN| una upadeza-bhASayoMmeMse kucha khAsa-khAsa aMza ___ookApa loga jAna lo taraMga meSako jAne binA yahAM uddhRta kiye jAte haiM, jinase pAThakoMko pA0 namisAgara bAhirI meSameM guru nahIM ho sktaa| antaraMga meSako jAnane jIkI mahattA, vidvattA aura sUkSma vicArakatAkA bahuta kucha vAlA hI guru ho sakatA hai| paricaya milegaa| jaba taka Apake AtmAke) andara mAyA hai, mithyA mAhAra-vihAra hai, prajJAna hai, mithyAtva hai, taba taka saMsAra hai| AtmAkA zatru kauna hai ? jo apanI antaraMga bhAvanAmeM ucata rahe, vahI sAdhu "vibhAvako hamane bulAyA, to bhAyA / mApase-pApa hai| antaraMgakA matalaba apane dharmameM / apanI bhAtmAko pAyA nhiiN| merA zatru kauna hai ajJAna merA zatru, mere saMsAra-bandhanase char3Akara sAdhana karanevAlA, avalokana karaneajJAnase utpanna honevAlA vibhAva merA zatru hai|" bAlA jo apane Apa mArga nikAla ve vahI sAdhu hai| ___ "Apa loga yaha jAna lo ki pAnI hamezA pAnI rahatA japa-tapa karanese, upavAsa karanese, kapar3A chor3anese kyA hai, vaha kabhI gaMdalA nahIM rhtaa| pAnI hamezA sapheda rhegaa| humA, jaba taka viSaya bhoga nahIM koDe / sAdhu ko na puNyapAnIko koI kharAba nahIM kara sakatA, jaba taka ki vaha pAnI karmase matalava, na pApa karmase / jisako puNya karmako rahegA / pAnI havA laganese hilora lene lagatA hai| havA jarUrata nahIM, pApakarmakI jarUrata nahIM, vahI sAdhu hai| laganese uchalane lagatA hai, basa yaha kIcar3ase malIna jo saMsArameM rahe, para antaraMgameMse jitane zalya nikAsa hogyaa| vaha malIna nahIM, malIna vaha jo usameM jhAga dii| saMsArameM rahatA hai, lekina usameM lipta nahIM hai. bItauThate haiM, bulabule uThate haiN| isa taraha pAnI Apase-Apa rAga jisake bhItara jAga rahA hai, jisake andara vItarAga mailA hogyaa| agara pAnI apanI asalI zakla meM rahatA, samyagjJAna prakAzita ho cukA hai, vaha zakya-rahita guru hai|" usameM jhAga nahIM uThate, to pAnIko mailA karanevAlA kauna (12-12-11 ke pravacanase) hai? havA / havAse pAnImeM bhAga utpanna hogye| mAga kahAM sabA sAdhu kauna hai? jo Apa apane prArama hitakI se pAyeusake apane vibhAvase mAga upanna hogye| havA sAdhanA kare aura dUsaroMko sAdhanA karaneko khe| lagI to vibhAva huA, havA nahIM lagatI, to vibhAva hotA (3-12-57 ke pravacanase) nahIM, pAnI gaMdalA hotA nhiiN| isI taraha prAdamI apane zrAtma-hita zreSTha, yA para-hita ? svabhAvameM sthira rahatA, to pAnIkI taraha nirvikAra AtmasAt "Apake sAmane do vastueM hai-(eka) apanA kalyANa banA rhtaa| usane apane svabhAvase apanemeM rAgadveSa utpA karanA, (do) dUsaroMkA kalyANa karanA / apanA kalyANa kara liye aura rAgadveSa rUpI havAse vibhAvarUpI bhAga karanA ThIka hai, yA dUsaroMkA kalyANa kiyA jAya xex uTha khar3e huye / sarasvatI yahAM hI sarasvatI hai| anAdikAla- tumhArA to parahitakI rakSA karate-karate ananta kAla bIta Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11] anekAnta varSa 14 gyaa| pahale prAtma-hita karo, phira para hita karanA caahie| banAyA aura hama kahane lage ki isameM yaha nahIM, isameM vaha pApa sabane bhArama-hita chor3a diyA hai, saba para-hita meM nahIM hai| yaha aisA nahIM hai, yaha vaimA nahIM hai| pahale usakA magna haiN|" adhyayana karake dekho-jIva kyA hai, karma kyA hai| karmako "jaba Apake pAsa hai hI nahIM, to bApa dUsareko kyA de prabaga karanekA kyA upAya hai phira satya aura asatyakA sakate haiN| pahale apanA hita kro| jaba tumhAre pAsa kucha viveka karake ki yaha heya hai, yaha upAdeya hai yaha lenA hai, hogA, tabhI para-hita kara sakate ho / yadi mApake pAsa paisA yaha chohanA hai. aisA vicAra karanese viveka jAgRta hogaa| hai, dhana hai, to isako de sakate ho| agara tumhAre pAsa usa samaya hI tuma zAstrI kahanAbhoge / usIko zAstrI aba hai hI nahIM, to dUsare kyA doge para-hita kaise kara kahate haiM, usIko paNDita kahate haiN| skoge| ataeva pahale apanA aizvarya pAne ke liye uyata (1125 ke pravacanase) raho, prayatna kro|" - saccA munIma kauna ? kamAyA bahuta, aba kucha gamAnA bhI sIkho Apa loga seTha haiN| para vastukI rakSA karaneke lie yadi / bahirAnmA pApakarmako nirbhaya hokara karatA hai / kala kyA munIma rakha diyA, usane mArga dekhA nahIM, calegA kaise ? mArga hogA, kaisA hogA ? yaha nahIM socatA aura yaha samajhatA hai ki maiM jo kucha kara rahA hU~, ThIka hI kara rahA huuN| dhana merA batAo to clegaa| jaisA cApakA munIma hai, usI taraha yaha hai dhana merI rakSA karatA hai| maiM bhI usakI rakSA karUM / isI(apanI ora saMketa karate hue) dharmakA munIma hai| adharmako meM anantakAla bIta gaye mithyA bhASameM | xxx aba prAcArya nikAla kara dharmakA mArga rakhe, vaha dharmakA munIma hai| para kahate haiM ki anAdikAla bIta gaye, pApakarma nahIM chodd'e| padi vaha tumheM adharma para calAe aura kahe--pagAra (bhAhAra aba bhaiyA, thor3e dinake lie azubha karmoko chor3a do| yaha rUpI vetana)hAmro so vaha munIma nahIM hai| jo munike sthira rahane vAlA nahIM hai| agara sthira rahane vAlA hai to samASaalipta rahe, alipta raha kara hI seThakA kAma kro| para vaha to nAza hone vAlA hai / bhaiyA, chor3a do kare, vahI munIma hai| unmArgako, sanmArgako prApta karo / khAnA, kamAnA yaha tumane sAdhuko pagAra diyA aura usane tumako dharma sAMsArika mArga hai| aba bahuta kamA liyA. kucha gamAnA diyaa| dAtAra ho tuma, maiM tumhArA naukara hU~, munIma huuN| bhI sIkha lo| gamAnA kyA hai| subaha uTha kara jinendrakAma lo bhaiyA, karmako nikAlanekA aura dharmako dhAraNa kara- kara kA nAma lenA, pUjana karanA, dAna denA Adi / yahI zubha netA jina nekA kAma lo| nahIM to kama haiN| aba zubha karmoM meM vyavasthita hotro| jaba taka yaha 'lobhI guru lAlacI celA, donoM narakameM tthelmtthelaa|' nahIM karoge, taba taka azubha karma chUTate nhiiN| agara Apa saccA munIma skheMge, to ApakI nAva pAra ho sakatI hai| sAdhubhAva kyA hai ? (125 ke pravacanase) ina pApa-puNyoMse saMsArameM sukha-dukha hI milatA hai| saba kucha syA ? pApa karanese dukha aura puNya karanese sukha / isalie pApa saMsArameM saba kucha pA liyA, aba eka bAkI raha gyaa| aura puNya donoMkA hI bandIgRha-jelakhAne-se sarokAra hai| vaha cIja pAnA hai / jisane apane pAtmajJAnako prApta kara donoMko hI jelakhAnemeM rahanA par3atA hai| sAdhu bhAva yahAM taka liyA, usane saba kucha pA liyA / mumbaka boheko apanI nahIM hai / sAdhu bhAva vahIM hai, jo pApake samAna puNyakA bhI ora khIMcatA hai, sUrya Aga paidA kara detA hai / isI taraha tyAga kara de| vahI sAdhu hai, vahI mokSa hai| jIvana meM itanI zakti honI cAhie. mAtmA sanA zAna xox jaba taka saMsAra hai, sAdhubhAva nahIM, zuddhabhAva honA cAhiye ki yaha karmako pheMka de aura Atma-zaktiko nahIM / isalie zubha-azubha bhAvoMko tilAMjali de do| khiiNc| zuddhabhAva hI prAsmAko zuddha karanekA kAraNa hai| zAstrI aura paNDita kauna ? zuddha yA mukta honekA mArga kyA hai? zAstrake banAne vAlece kitanI yuktiyoMse isa zAstrako baha pApa-puruSa anantakAlane mAmAko duHkhameM DAlane Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] AcAryadvayakA saMnyAsa aura unakA smAraka vAle haiN| agara pApa-puNya donoM chor3a diye, to tIsarI zuddha kalyANa ho jAyagA kabhI nhiiN| ye devI-devatA tumhArI cIz2a raha jAyegI apanI praamaa| bhakise prasanna bhI ho jAyeM, to kyA deNge| vahI jo unake xxx pApa kaheM ki hamAre andara yaha zakti nahIM ki pAsa hai| samajhe vahI saMsArameM sudhAne vAlI moga-sampadA pApa puNya donoMko chor3a deN| kaise chor3a deN| isake liye deNge| jisameM magana ho karake tuma phira saMsAra samudra meM iboge abhyAsa karanA hogaa| pApoMko kama karane ke lie pahale puNya aura phira caturgatimeM paribhramaNa kara anantakAla taka duHkha karanA par3egA jaba pApa dUra ho jAya, to phira dhIre-dhIre uThAte phiroge!" to phira kyA karanA cAhiye / padamAvatI puNya bhI choDa do| isa taraha pApa-puNya donoMko chor3a kara cakrezvarI prAdisarAgI devoMkI pUjA bhakki chor3a kara ekamAtra zuddha ho jAoge, mukta ho jaanoge| vItarAga devakI hI pUjA bhakti karanA cAhiye / isIse tumhAre ( 2.17 ke pravacanase) bhItara bItarAgatA jAgegI aura phira tuma bhI eka dina vItarAga bana kara jagat pUjya bana jaanoge| bolo jagatA0 namisAgarakA smAraka kyA ho ? pUjaka bane rahanA acchA hai, yA jagatpUjya bananA prAcAryazrIkA smAraka kyA ho, isakA nirNaya Apa loga eka svarase bola uThe-'bolo mA0 namisAgara loga unake pravacanako par3ha kara hI kiijiye| mahArAjakI jaya / ' san 1917 kI bAta hai zrA0 namisAgarajI aura prA. prAcArya mahArAjane apanA bhASaNa jArI rakhate huye kahA sUryasAgarajIkA caturmAsa dillI meM ho rahA tha aura maiM una are, tuma logoMne vItarAgako sarAga banAneke lie caMvaradinoM pu. pUrNasAgarajIke pAsa thaa| dharma purAke naye mandirameM chatrako hI sone-cAMdIkA nahIM banAyA, kintu svayaM vItarAgaukta AcAryadvayake bhASaNake kabhI pahale aura kabhI pIche mere ko hI sone-cAMdIkA banA ddaalaa| bhagavAn kyA sone-cAMdIke bhI bhASaNa lagAtAra ho rahe the| eka dinakI bAta hai dainika the|nhiiN, unakA bhI pArthiva zarIra unhIM pudugala-paramANupatroMmeM yaha samAcAra pAyA ki dakSiNake amuka prAntameM se banA thA, jisase ki tumhArA-hamArA | bhagavAn sonekamyUniSToMne amuka upadrava kara diyA hai aura amuka dharma- cAMdIke nahIM the unake zarIrakA raMga sone-cAMdI jaisA thaa| saMsthAnako sampatti lUTa lI hai| prA. namisAgarajI kabhI- aura dekho, tuma kahoge ki hamane to bhanimeM pAkara saikar3oM kabhI hindIkA dainika patra dekhA karate the / ukta samAcArako hajAroM rupaye lagA kara jo ye cAMdI-soneke bhagavAn banAye par3ha kara unake mAnasa para bahuta bAghAta sA pahu~cA aura ve haiM, so koI cugana le jAya, isake lie tuma logoMne inheM pravacana karate hue atyanta dravita hokara bhAvavezameM kahane tAloMmeM banda kara diyA, tijor3iyoM meM banda kara diyaa| jAnate lage-'praya dillI vAle jainiyo tuma kahA~ jA rahe ho? ho yaha kitanA bar3hA pApa hai? kauna sA pApa hai| are, kyA kara rahe ho?' maiM suna karake cauMkA - Aja mahArAja bhagavAnko tAloMmeM banda karanese darzanAvaraNIya karma bandhavA kyA kaha rahe haiM kanar3I bhASI honeke kAraNa ve zuddha hindI- hai-darzanAvaraNIya karma / jisake kAraNa tumheM kabhI prAramameM apanA bhAva vyaka nahIM kara pAte the aura sAdhAraNa janatA darzana nahIM ho skegaa| jAnane ho, purAne kAlameM mandiroM para ko, yA mujhe bhI prAyaH unakI bolI sahasA samajhameM nahIM tAle nahIM lagA karate the| hamAre dakSiNameM AjabhI anekoM pAtI thii| ataeva meM atyanta sAvadhAna hokara unakA bhASaNa mandiroM para tAle nahIM lagate haiM kivAda nahIM lagate haiM, ki sunane lgaa| mahArAja logoMko utsuka vadana dekha kara bole jimase saba koI saba kAla unakA nirvAdha darzana kara ske| 'kyA samajhe aura phira apanA abhiprAya spaSTa karate hue mandiroM para tAle lagAnese bhatrako darzana karanemeM antarAya kahane lage-are, vItarAgako sarAga banA ra tuma loga kahAM hotA hai aura usase tAlA lagAne vAleke bhArI pApa bandha hotA jA rahe ho 1 svargameM yA narkameMjAnate ho-vItarAgako hai| tuma kahoge-mahArAja hama to visIko darzanase rokasarAga banAnemeM kauna sA pApa hotA hai !!! batAU~ ? suno- neke lie tAlA nahIM lagAte haiN| hama to deva aura devadavyamithyAtva pApa hotA hai / tuma loga vItarAgake mandirameM sarAgI kI rakSA karaneke liye tAlA lagAte haiN| to kyA aisA kahanese devI-devatAoMkI sthApanA kara unakI pUjA-bhakti karane lage tuma pApase baca jAnoge are tumhAre bhAva cAhe kucha hoM, para ho? yaha saba kyA hai ? mithyAtva hai| inake pUjanese tumhArA kiyA jo ulaTI kara rahe ho, dUsaroM ke darzanameM antarAya banate Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] anekAnta [varSe 14 ho, usase to pApakA bandha hogA hii| jAnate ho, tavArtha- banAyo, sAre mandiroMke dravyako ekatrita karo aura pUMjIke sUtra meM kyA kahA hai| cAhe jJAtabhAvase kriyA karo aura cAhe vinA AjIvikA-hIna tathA pAkistAnase pAneke kAraNa ajJAtabhAvase karo, para pApakA bandha to hogA hii| maiM yaha pAzraya-vihIna garIba jainoMkI sahAyatA karo, unakA sthitiviSapAna kara rahA hai aisA jAna karake cAhe viSa piyo aura karaNa karo aura unheM sukhI bnaayo| 'na dharmo dhArmikaiH cAhe anajAne viSako pIlo, para jAnate ho donoMkA kyA vinA' aura 'dharmo rakSati rakSitaH ke sUtroMkA manana karo, phala hogA ? donoM hI mreNge| taba tumheM patA lagegA, ki tumhArA zrAja kyA kartavya hai / apanA bhASaNa jArI rakhate hue prAcArya mahArAja bole- usa cAturmAsameM prAyaH pratidina prAcArya mahArAjane apane suma loga akhabAra par3hate ho, mAlUma hai, kyA samAcAra bAte upadezoMke dvArA pratyeka jainako saMbodhana kara-karake unheM unake haiM Aja amuka sthAnakI mUrti corI calI gaI, Aja kartavyoM kA jJAna karAyA / amuka sthAnake mandirase sonekA chatra-caMvara corI calA gayA, jisa samaya mahArAja ukta pravacana kara rahe the usa samaya zrAdi / yadi boga .bhagavAnako sone cAMdIkA na banavAte, mahArAjake netroMse AMsU TapATapa gira rahe the, aura ve atyanta sone-cAMdIke chatra-caMvara na car3hAte, to koI curA hI kyA le gadgada svarase apanA upadeza de rahe the| unake pravacanake jAtA pahale saba jagaha pASANakI hI mUrtiyAM banatI thIM, bAda maiMne mahArAjake zabdoMkA khulAsA karate hue kahA thA, aura usImeM chatra ca~vara bhAmaMDala Adi ukere rahate the, taba ki yadi prAcAryazrIke sivAya kisI anya gRhastha paMDitake kahIM corI honekI bAta nahIM sunI jAtI thI / koI curAne mukhase una zabda nikale hote, to patA nahIM, zrotA loga hI pAtA, to kyA curA le jaataa|pr Aja to ulTI gaMgA usakI kaisI durgati karate / para zAbAma hai una saba zrotAoMbaha rahI hai aura loga dharmakA vikRta rUpa karate jArahe haiN| ko.jo itane dina bAda bhI usake kAnoM para jUtaka na reNgii| mandiroMko bhI aba sone-cAMdIse sajAte jArahe hai / maiM kahatA aura isakA prAbhAsa hI nahIM, pratyakSa pramANa milA hameM . hU~, merI bAta dillIvAle likhakara rakha leN| sAre bhAratameM lAlamandirameM huI usa dinakI (24-10-56 kI) zokakamyUniSTha phailate jArahe haiM, aura ve bahuta jaldI mandiroMko sabhAmeM, jaba loga prAcArya mahArAjake svargArohathake upalUTa leMge aura unake pAnese pahale sarakAra hI aisI kAnUnI laSayameM unheM apanI-apanI zraddhAjaliyAM bheMTa kara rahe the| banAtI jA rahI hai ki jisase saba mandiroMkA dhana sarakArake eka bhAIne apanI zraddhAJjali bheMTa karate hue kahA ki merI pAsa calA jAyagA / isalie he dillIvAle jainiyo merI Apa logoMse prArthanA hai ki zrAcArya mahArAjakI bAta mAno-mandiroMmeM jitanA sonA-cAMdI hai, unake upa smRtiko sthAyI rakhaneke liye eka phaNDa kAyama kiyA jAe karaNa hai, unheM becakara saba rupayA ikaTThA karo aura jo aura usake dvArA garIba jaina bandhuoMko pUjI dekara unakI tumhArI samAjameM garIba haiM, jIke lie jinake pAsa paisA AjIvikAmeM sahAyatA dI jAya / ukra sajjanake mahArAjake nahIM hai, unako unakI AvazyakatA aura sthitike anusAra pravacanakI punarAvRtti rUpa isa sujhAvako sunakara bhI sArI (jIke rUpameM usa rupaye ko bAMTa do aura pyAjameM unase dillIke upasthita paMcoM aura mukhiyoMne isa sAmayika prAtaH-sAyaMkAla deva-darzanakI tathA dinameM nyAya-pUrvaka vyApAra sujhAvako yoM hI ur3A diyA aura vakrAoMko 2-2 minaTakA karanekI pratijJA grahaNa kraao| phira dekhoge ki jaba logoM samaya dekara sabhAkI kAryavAhI samApta kara dI gii| ko yaha mAlUma ho jAyagA ki jainiyoMne apane mandiroMkA devadavya garIboMko bAMTa diyA hai taba prathama to tumhAre mandiroM isa sambandhameM maiM dillIke hI nahIM, apitu sArI para koI AkramaNa hI nahIM kregaa| aura yadi itane para bhI deza-vibhAjanake bAda zaraNArthiyoMkI samasyA una loga AkramaNa kareM aura lUTamArako bhAveMge, to jina logoM- dinoM bhayaMkara rUpa dhAraNa kara rahI thI aura pAkistAnase pAe ko pUjI dekara unakI AjIvikA sthira kI hai, ve hI loga hue jaina begharavAra aura berojagAra hokara mAre-mAre phira rahe mandiroMkI rakSAke lie tana mana-dhanase laga jAveMge aura the, ataH unako lakSyameM rakhakara prAcAryazrIne yaha atyanta unakI rakSA meM apanI jAnoMkI bAjI jagA deNge| dillI- sAmayika, maulika aura jainiyoM para bhaviSyameM AnevAle vAlo, merA kahA mAno, saba loga milakara eka paMcAyata saMkaToMse unakI rakSA karanevAlA upadeza diyA thaa| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] niyativAda [85 samAjake karNadhAroMse yaha namra nivedana kara denA cAhatA hU~ hI sahI, amalI jAmA pahinA karake unakI Antarika ki ukra sajjanakA sujhAva prAcAryazrAke pravacanake anurUpa hI bhAvanAko mUrtamAna rUpa dekara apanA kartavya pAlana karanA nahIM, pratidhvani rUpa hai / yadi sAre bhAratake jainiyoMne caahie| mahArAjakI prAtmA svargase yaha dekhakara atyanta prAcAryazrIke svargavAsa para zraddhAke phUla car3hAkara sacamucameM zAntikA anubhava karegI ki mere bhakka mere jIte jI to nahIM zoka sabhAeM kI haiM aura vAstavameM the mahArAjakI smRtiko cete to. calo aba mere cale pAneke bAda unakA dhyAna merI kAyama rakhanA cAhate haiM, to unheM svayaM mahArAjake dvArA merI bAtoM para gayA hai aura ve use pUrA karaneke lie kRtadiye gaye sujhAvako yadi ve unake jIvana meM amalI rUpa nahIM saMkalpa hue haiM / mahArAjakI svargastha bhAramA vahIMse tumheM de sake haiM. to kama-se-kama aba to unake svargavAsake bAda AzIrvAda degI ki tuma sabakA kalyANa ho / niyativAda (pro0 mahendra kumArajI nyAyAcArya, ema0 e0) niyativAdiyoMkA kahanA hai ki-jisakA jisa hetu nahIM, pratyaya nahIM / binA hetu, binA pratyaya hI samayameM jahA~ jo honA hai vaha hotA hI hai| tAkSaNa prANI kleza pAte haiN| prANiyoMkI zuddhikA koI hetu zastra ghAta hone para bhI yadi maraNa nahIM honA hai to nahIM, pratyaya nahIM hai| binA pratyaya hI prANI vizuddha vyakti jIvita hI baca jAtA hai aura jaba maranekI hote haiN| na AtmakAra hai, na parakAra hai na puruSaghar3I A jAtI hai taba vinA kisI kAraNake hI kAra hai, na bala hai na vIrya hai, na puruSakA parAkrama hai| jIvanakI ghar3I banda ho jAtI hai| sabhI satva, sabhI prANI, sabhI jIva avazya haiM, bala___"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati vIrya-rahita haiN| niyatise nirmita avasthA meM pariNata nTaNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi prayatne nAbhAvyaM hokara chaha hI abhijAtiyoM meM sukha-duHkha anubhava bhavati na bhAvino'sti nAzaH // karate haiN|....."vhaaN yaha nahIM hai ki isa zIla tase arthAta manuSyoMko niyatike kAraNa jo bhI zubha isa tapa brahmacarya se maiM aparipakva karmako paripakva aura azubha prApta honA hai vaha avazya hI hogaa| karU~gA, paripakva karmako bhAgakara anta karUMgA / prANoM kitanA bhI prayatna karaleM para jo nahIM honA hai sukha aura duHkha droNase nape hue haiM / saMsArameM ghaTanAvaha nahIM hI hogA, aura jo honA hai use koI roka bar3hanA, utkarSa-apakarSa nahIM hotaa| jaise ki sUtakI nahIM sktaa| saba jIvoMkA saba kucha niyata hai, vaha golI pheMkane para khalatI huI gira par3atI hai. vaise hI apanI gatise hogA hii| mUrkha aura paMDita daur3akara AvAgamanameM par3akara majhimanikAya (2 / 3 / 6) tathA buddhacayo duHkhakA anta kreNge|" (darzana-digdarzana pU. 488(sAmaJjaphala sutta pR0462-63) meM akarmaNyatA- 8) bhagavatI sUtra (15vA~ zataka) meM bhI gozAvAdI makkhali gozAlake niyaticakrakA isa prakAra lakako niyativAdI hI batAyA hai / isI niyativAda. varNana milatA hai-"prANiyoMke klezake liye koI kA rUpa Aja bhI 'jo honA hai vaha hogA hI' isa "yathA cokam - bhavitavyatAke rUpa meM gaharAIke sAtha pracalita hai| . miyatenaiva rUpeNa sarve bhAvA bhavanti yan / niyativAda kA eka AdhyAtmika rUpa aura tato niyatijA mate tatsvarUpAnuvedhataH // nikalA hai / isake anusAra pratyeka dravya kI prati yadyadaiva yato yAvat tattadaiva tatastathA / samaya kI paryAya sunizcita hai| jisa samaya jo paryAya niyatirjAyane nyAyAt ka enAM bAdhitukSamaH // dekho zrIkAnanjI svAmI likhita vastu vijJAnasAra -nandIsUtra ttii0| prAdi pustakeM / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta varSa14 hono hai vaha apane niyata svabhAva ke kAraNa hogI cAhe vaha zuddha ho yA azuddha, isa parivartanacakrase hI, usameM prayatna nirarthaka hai| upAdAna zakti se hI achUtA nahIM raha sktaa| koI bhI kisI bhI padArtha vaha paryAya prakaTa ho hI jAtI hai, vahAM nimitta kI ke utpAda aura vyaya rUpa isa parivartana ko roka upasthiti svayameva hotI hai, usake milAne kI nahIM sakatA aura na itanA vilakSaNa pariNamana hI bhAvazyakatA nhiiN| inake mata se peTrola se moTara karA sakatA hai ki vaha apane sattva ko hI samApta vahIM calatI, kintu moTara ko calanA hI hai aura kara de aura sarvathA ucchinna ho jAya / peTrola ko jalanA hI hai aura yaha saba pracArita ho (3) koI bhI dravya kisI sajAtIya yA rahA hai dravya ke zuddha svabhAva ke nAma pr| isake vijAtIya dravyAntara rUpa se pariNamana nahIM kara bhItara bhUmikA yaha jamAI jAtI hai ki eka dravya sakatA / eka cetana na to acetana ho sakatA dUsare dravya kA kucha nahIM kara sktaa| saba apane hai aura na cetanAntara hii| vaha cetana 'taccetana' Apa niyati-cakravaza pariNamana karate haiN| jisako hI rahegA aura vaha acetana sadacetanA hii| jahAM jisa rUpameM nimitta bananA hai usa samaya (4) jisa prakAra do yA aneka acetana pudgala usakI vahAM upasthiti ho hI jAyegI isa niyati- paramANu milakara saMyukta samAna skandha rUpa paryAya vAda se padArthoM ke svabhAva aura pariNamana kA utpanna kara lete hai usa taraha do cetana milakara Azraya lekara bhI unakA pratikSaNa kA ananta kAla saMyukta payoya utpanna nahIM kara sakate, pratyaka cetanakA takakA kAryakrama banA diyA gayA hai, jisa para calane sadA svatantra pariNamana rhegaa| ko hara padArtha bAdhya hai| kisI ko kucha nayA karane (5) pratyeka dravyakI apanI mUla dravya zaktiyA~ aura kA nahIM hai| isa taraha niyativAdiyoM ke vividha yogyatAe~ samAna rUpa se sunizcita haiM, unameM hera rUpa vibhinna samayoM meM hue haiN| isane sadA puruSArtha phera nahIM ho sktaa| koI naI zakti kAraNAntara kI reDa mArI hai aura manuSya ko bhAgyake cakrameM se aisI nahIM A sakatI jisakA astitva dravya meM DAlA hai| na ho| isI taraha koI vidyamAna zakti sarvathA kintu jaba hama dravyake svarUpa aura usakI vinaSTa nahIM ho sktii| upAdAna aura nimittamUlaka kAryakAraNa-vyavasthA (6) dravyagata zaktiyoM ke samAna hone para bhI para dhyAna dete haiM to isakA khokhalApana prakaTa ho amuka cetana yA acetanameM sthala paryAya-sambandhI jAtA hai| jagata meM samagra bhAvase kucha bAteM niyata amuka yogyatAe~ bhI niyata haiN| unameM jisakI hai. jinakA ullaMghana koI nahIM kara sakatA / yathA- sAmagrI mila jAtI hai usakA vikAsa ho jAtA hai| (1) yaha niyata hai ki jagata meM jitane sat jaise ki-pratyeka pudgalANumeM pudgalakI sabhI dravya haiM, unameM koI nayA 'sat' utpanna nahIM ho sakatA yogyanAe~ rahane para bhI miTTIke pudagala hI sAkSAta aura na maujUdA 'sat' kA samUla vinAza hI ho sakatA ghar3A bana sakate haiM. kaMkar3Ake pudgala nahIM; tantake hai| ve sat haiM-ananta cetana, ananta pudgalANu. pudgala hI sAkSAt kapar3A bana sakate haiM. miTTIke eka AkAza, eka dharma dravya, eka adharma dravya aura pudgala nhiiN| yadyapi ghar3A aura kapar3A donoM hI pudaasakhya kAla dravya / inakI saMkhyA meM na to eka kI galakI paryAyeM haiN| haoN, kAlAntarameM paramparAse badalate vRddhi ho sakatI hai aura na eka kI hAni ho| hue miTToke pudgala bhI kapar3A bana sakate haiM aura anAdi kAla se itane hI dravya the, haiM aura ananta tantuke pudgala bhI dhdd'aa| tAtparya yaha hai ki-saMsArI kAla taka rheNge| jIva aura pudgaloMkI mUlataH samAna zaktiyA~ honepara (2) pratyeka dravya apane nija svabhAva ke kAraNa bhI amuka sthUla paryAyameM amuka zaktiyA~ hI sAkSAt purAnI paryAya ko chor3atA hai, naI ko prahaNa karatA vikasita ho sakatI haiN| zeSa zaktiyA~ bAna sAmagrI hai aura apane pravAhI sattva kI anuvRtti rakhatA hai| milane para bhI vakAla vikasita nahIM ho sktiiN| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4 ] (7) yaha niyata hai ki usa dravyakI usa sthUla paryAya meM jitanI paryAya yogyatAe~ haiM unameM se hI jisa jisakI anukUla sAmagrI milatI hai usa usakA vikAsa hotA hai, zeSa paryAya yogyatAe~ dravyakI mUla yogyatAoM kI taraha sadbhAvameM hI rahatI haiN| niyativAda (8) yaha bhI niyata hai ki agale kSaNa meM jisa prakArakI sAmagrI upasthita hogI, dravyakA pariNamana usase prabhAvita hogA / sAmagrIke antargata jo bhI dravya haiM, unake pariNamana bhI isa dravyase prabhAvita hoNge| jaise ki oNksijanake paramANuko yadi hAiDrojanakA nimitta nahIM milatA to vaha oNksijanake rUpameM h| pariNata raha jAtA hai, para yadi haoNiDrojana kA nimitta mila jAtA hai to donoMkA hI jala rUpase parivartana hojAtA hai / tAtparya yaha ki- pudgala aura saMsArI jIvoMke pariNamana apanA tatkAlIna sAmagrI ke anusAra paraspara prabhAvita hote rahate haiM / kintu kevala yahI anizcita hai ki agale kSaNa meM kisakA kyA pariNamana hogA ? kaunasI paryAya vikAsa ko prApta hogI ? yA kisa prakArako sAmamA upasthita hogI ? yaha to paristhiti aura yogAyoga ke Upara nirbhara karatA hai| jaisI sAmagrI upasthita hogI usake anusAra paraspara prabhAvita hokara tAtkAlika pariNamana hote jaayeNge| jaise eka miTTI kA piNDa hai, usameM ghar3A, sakorA, pyAlA Adi aneka pari NamanoMke vikAsakA avasara hai / aba kumhArakI icchA, prayatna aura cakra Adi jaisI sAmagrI milatI hai usake anusAra amuka paryAya prakaTa ho jAtI hai / usa samaya na kevala miTTIke piNDa kA hI pariNamana hogaa| kintu cakra aura kumhAra kI bhI usa sAmagrI ke anusAra paryAya utpanna hogI / padArthoMke kArya-kAraNa bhAva niyata haiM / 'amuka kAraNa sAmagrI hone para amuka kArya utpanna hotA hai' isa prakAra ke ananta kArya-kAraNabhAva upAdAna aura nimitta kI yogyatAnusAra nizcita haiN| unakI zakti ke anusAra unameM tAratamya bhI hotA rahatA rahatA hai| jaise gole IMdhana aura agni ke saMyoga sema hotA hai, yaha eka sAdhAraNa kAryakAraNa bhAva hai| aba gIle IMdhana aura agni kI jitanI [5 zakti hogI usake anusAra usameM pracuratA yA nyUnatA, kamI vezI ho sakatI hai| koI manuSya baiThA huA hai, usake mana meM koI na koI vicAra pratikSaNa dhAnA hI caahie| aba yadi vaha sinemA dekhane calA jAtA hai to tadanusAra usakA mAnasa pravRtta hogA aura yadi sAdhu ke satsaMga meM baiTha jAtA hai dUsare hI bhavya bhAva usake manameM utpanna hoNge| tAtparya yaha hai ki - pratyeka pariNamana apanI tatkAlIna upAdAna yogyatA aura sAmagrI ke anusAra vikasita hote haiM / yaha samajhanA ki -sabakA bhaviSya sunizcita hai aura usa sunizcita ananta kAlIna kAryakrama para sArA jagata cala rahA hai / mahAn bhrama hai| isa prakArakA niyativAda na kevala kartavya-bhraSTa hI karatA hai apitu puruSake ananta bala, vIrya, parAkrama, utthAna aura pauruSako hI samApta kara detA hai| jaba jagatake pratyeka padArthakA ananta kAlIna kAryakrama nizcita hai aura saba apanI niryAtakI paTarIpara Dhar3akate jArahe haiM, taba zAstropradeza, zikSA, dIkSA aura unnatike upadeza tathA preraNAe~ bekAra haiM / isa niyativAda meM kyA sadAcAra aura kyA durAcAra ? strI aura puruSakA usa samaya vaisA saMyoga badA hI thA / jisane jisakI hatyA kI, usakA usake hAthase vaisA honA hI thA / jise hatyA ke aparAdha meM pakar3A jAtA hai, vaha bhI jaba niyatike paravaza thA taba usakA svAtantrya kahA~ hai, jisase use hatyAkA kartA kahA jAya ? yadi vaha yaha cAhatA ki maiM hatyA na karUM aura na kara sakatA, to hI usakI svatantratA kahI jA sakatI hai para usake cAhane na cAhanekA prazna hI nahIM hai / 0 kundakundakA akatu stravAda zrAcArya kundakundane samayasAra gAthA meM likhA hai ki- 'koI dravya dUsare dravyameM guNotpAda nahIM kara sktaa| eka dravya dUsare dravyameM kucha nayA utpanna nahIM kara sktaa| isaliye sabhI dravya apane apane svabhAva ke anusAra utpanna hote rahate haiM / " isa svabhAvakA varNana karane vAlI gAthAko kucha * dekho, samayasAra gAthA 302 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 54 vidvAn niyativAdake samarthanameM lagAte haiN| para isa vizeSa hai ki-jIva upAdAna banakara pudgalake guNagAthAmeM sIdhI bAta to yahI batAI hai ki koI dravya rUpase pariNamana nahIM kara sakatA aura na pudgala dUsare dravyameM koI nayA guNa nahIM lA sakatA, jo upAdAna banakara jIvake guNarUpase pariNata ho AyagA vaha upAdAna yogyatAke anusAra hI aaygaa| sakatA hai| kevala paraspara nimitta-naimittika sambandhakoIbhI nimitta upAdAna dravyoM meM asadudbhuta zaktikA ke anusAra donoMkA pariNamana hotA hai| ataH utpAdaka nahIM ho sakatA, vaha to kevala sadabhUta AtmA upAdAna dRSTise apane bhAvoMkA kartA hai| zaktikA saMskAraka yA vikAsaka hai| isIliye vaha pudgala karmake jJAnAvaraNAdi dravya karmarUpa gAthAke dvitIyAne spaSTa likhA hai ki-'pratyeka pariNamanakA kartA nahIM hai| davya apane svabhAvake anusAra utpanna hote haiN| isa spaSTa kathanakA phalitArtha yaha hai ki-paraspara pratyeka dravyameM tatkAlameMbhI vikasita honevAle aneka / naka nimittanaimittika bhAva hone para bhI hara dravya apane svabhAva aura zaktiyA~ haiN| unameMse amuka svabhAvakA gaNa-paryAyoMkA hI kA ho sakatA hai| adhyAtma meM prakaTa honA yA pariNamana honA tatkAlIna sAmagrIke kartRtva-vyavahAra upAdAnamUlaka hai adhyAtma Upara nirbhara karatA hai| bhaviSya anizcita hai| aura vyavahArakA yahI mUlabhUta antara hai kikucha sthUla kAryakAraNa-bhAva banAe jA sakate haiM para adhyAtma kSetrameM padArthoke mala svarUpa aura zaktiyAMkAraNakA avazya hI kArya utpanna karanA sAmagrIkI kA vicAra hotA hai tathA usIke AdhArase nirUpaNa samagratA aura avikalatA para nirbhara hai| 'nAvazyaM hotA hai jaba ki vyavahArameM paranimittako pradhAnatAse kAraNAni kAryavanti bhavanti' kAraNa avazya hI kathana kiyA jAtA hai| 'kumhArane ghar3A banAyA' yaha kAryavAle ho. yaha niyama nahIM hai| para ve kAraNa vyavahAra nimitta-malaka hai| kyoMki ghar3A paryAya avazya hI kAryako utpanna kareMge jinakI samagratA kumhArakI nahIM hai kintu una paramANuoMkI hai jo aura nirbAdhatAkI gAraNTI ho| ghar3eke rUpa meM pariNata hue haiN| kumhArane dhar3A banAte prAcArya kundakundane jahA~ pratyeka padArthake samaya bhI apane yoga-halanacalana aura upayoga rUpase svabhAvAnusAra pariNamanakI carcA kI hai vahA~ dravyoMke hI pariNati kI hai / usakA sannidhAna pAkara miTTIke paraspara nimitta-naimittika bhAva ko bhI svIkAra kiyA paramANuoMne ghaTaparyAya rUpase pariNati kara lI hai| yaha parAkartRtva nimittake ahaMkArakI nivRttike hai| isa taraha hara dravya apane pariNamanakA svayaM liye hai| koI nimitta itanA ahaMkArI na ho jAya ki upAdAna-mUlaka kartA hai| A0 kundakundane isa vaha yaha samajha baiThe ki maiMne isa dravyakA saba kucha kara taraha nimitta-mUlaka kartRtvavyavahArako adhyAtma diyA hai / vastutaH nayA kucha huA nahIM, jo usameM thA kSetrameM nahIM mAnA hai, para svakartRtva to unheM hara usakA hI eka aMza pragaTa huA hai| jIva aura karma taraha iSTa hai hI, aura usIkA samarthana aura vivepudagalake paraspara nimitta-naimittika bhAvakI carcA cana unane vizada rItise kiyA hai| parantu isa karate hue A. kundakundane svayaM likhA hai ki- niyativAdameM to svakartRtva hI nahIM hai| hara dravyakI "jIvapariNAmahedu kammatta pumgalA pariNamaMti / pratikSaNakI ann| bhaviSyat kAlIna paryAyeM krama puggalakammaNimitta taheba jIvovi pariNamadi // kramase sunizcita hai| yaha unakI dhArAko nahIM badala yavi kumvadi kammaguNe jIvo kammaM taheva jiivgunne| sakatA / vaha kevala niyati pizAcinIkA krIr3Asthala aNNoNyANimitta tu kattA, prAdA saeNa bhAveNa // hai aura usIke yantrase ananta kAla taka paricApuggalakammakadANaM Na dukattA sanvabhAvANaM // " lita rhegaa| agale kSaNako vaha asatase sat yA arthAt jIvake bhAvoMke nimittase pudgaloMkI tamase prakAzakI ora le jAnemeM apane utthAna bala karmarUpa paryAya hotI hai aura pudgala ko nimitta vIrya parAkrama yA pauruSakA kucha bhI upayoga nahIM se jIva rAgAdi rUpase pariNamana karatA hai| itanA kara sktaa| jaba vaha apane bhAva ko hI nahIM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] niyativAda [89 badala sakatA, taba svakartatva kahA~ rahA tathya yaha utpanna na ho eka adhyApaka kakSA meM aneka chAtroM ko hai ki bhaviSyakA pratyeka kSaNakA amuka rUpameM honA par3hAtA hai| adhyApakake zabda saba chAtroMke kAnoMmeM anizcita hai| mAtra itanA nizcita hai ki kucha na TakarAte haiM, para vikAsa eka chAtrakA prathama zreNIkA, kucha hogA avazya / dravya zabda svayaM bhavya hone dUsarekA dvitIya zreNIkA tathA tIsarekA tRtIya zreNIyogya, yogyatA aura zaktikA vAcaka hai| dravya usa kA hotA hai| ataH adhyApaka yadi nimitta honeke pighale hae momake samAna hai jise kisI-na-kisI kAraNa yaha ahaMkAra kare ki maine isa lar3akemeM jJAna sAMcemeM DhalanA hai| yaha nizcita nahIM hai ki vaha kisa utpanna kara diyA to vaha eka aMzameM vyartha hI hai; sAMce meM ddhlegaa| jo AtmA abaddha aura puruSArtha. kyoMki yadi adhyApakake zabdoM meM jJAnake utpanna karane hIna haiM unake sambandhameM kadAcit bhaviSyavANI kI kI kSamatA thI to sabameM ekasA jJAna kyoM nahIM bhI jA sakatI ho ki-agale kSaNameM inakA yaha huA? aura zabda to divAroMmeM bhI TakarAye hoMge. pariNamana hogaa| para sAmagrIkI pUrNatA aura prakRti unameM jJAna kyoM nahIM utpanna huA? ataH guruko para vijaya karaneko dRDha pratijJa AtmAke sambandhameM 'kartRtva' kA durahaMkAra utpanna na honeke liye usa koI bhaviSya kahanA asaMbhava hai| kAraNa ki bhaviSya akartRtva bhAvanAkA upayoga hai| isa aka tvakI svayaM anizcita hai| vaha jaisA cAhe vaisA eka sImA sImA parAkartRtva hai, svAkartRtva nhiiN| para niyatitaka banAyA jA sakatA hai| prati samaya vikasita vAda to svakartRtva kohI samApta kara detA hai; kyoMki honeke lie saikar3oM yogyatAe~ haiN| jinakI sAmagrI isameM saba kucha niyata hai| jaba jisa rUpa meM mila jAtI hai yA milAI jAtI hai vaha yogyatA kAryarUpameM pariNata ho jAtI hai| puNya aura pApa kyA? yadyapi zrAtmAkI saMsArI avasthA meM nitAnta parataMtra jaba pratyeka jIvakA prati samayakA kAryakrama sthiti hai aura vaha eka prakArase yantrArUDhakI taraha . nizcita hai arthAt parakartRtva to hai hI nahIM, sAtha pariNamana karatA jAtA hai phira bhI usa dravyakI HA MS hI svakartRtva bhI nahIM hai; taba kyA puNya aura kyA nija sAmarthya yaha hai ki-vaha ruke aura soce. tathA pApa ? kyA sadAcAra aura kyA durAcAra | jaba apane mArgako svayaM mor3akara use naI dizA de| pratyeka ghaTanA pUrva nizcita yojanAke anusAra ghaTa atIta kAyake bala para zrApa niyatiko jitanA rahI hai taba kisIko kyA doSa diyA jAya ? kisI cAheM kudAiye, para bhaviSyake sambandhameM usakI sImA strIkA zIla bhraSTa huaa| isameM jo strI, puruSa aura hai| koI bhayaMkara aniSTa yadi ho jAtA hai to saMtoSa zayyA Adi dravya saMbaddha haiM, jaba sabakI paryAyeM keliye 'jo honA thA sohA' isa prakAra niyatikI niyata haiM taba puruSako kyoM pakar3A jAya 1 strIkA saMjIvanI ucita kArya karatI bhI hai| jo kArya jaba pariNamana vasA honA thA, puruSakA vaisA aura vistara ho cukA, use niyati kahane meM koI zAbdika aura kA bhI vaisA / jaba sabake niyata pariNamanoMkA niyata Arthika virodha nahIM hai| kintu bhaviSyake liye melarUpa durAcAra bhI niyata hI thA. taba kisIko niyata (Done) kahanA artha-viruddha to hai hI, zabda- durAcArI yA guNDA kyoM kahA jAya ? yadi pratyeka viruddha bhI hai| bhaviSya (To be) to niyaMsyata yA dravyakA bhaviSyake pratyeka kSaNakA ananta-kAlIna niyaMsyamAna (Will be done) hogA, na ki niyata kAryakrama niyata hai, bhale hI vaha hameM mAlUma na ho, (Done)| atItako niyata (Done) kahiye, varta- taba isa nitAnta paratantra sthitimeM vyaktikA svaparumAnako niyamyamAna (Being) aura bhaviSyako SArtha kahA~ rahA ? niyasyamAna (Will be done) / gauDase hatyArA kyoM ? adhyAtmakI akartRtva bhAvanAkA bhAvanIya artha nAthUrAma goDasene mahAtmAjIko golI mArI to yaha hai ki nimitta bhUta vyaktiko anucita ahaMkAra kyoM nAthUrAmako hatyArA kahA jAya ? nAthUrAmakA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 usa samaya vaisA ho pariNamana honA thA, mahAtmAjI corI, dagAbAjI aura hatyA zrAdi saba kucha una-una kA vaisA hI honA thA aura golI aura pistaulakA bhI padArthoM ke niyata pariNAma haiM, isameM vyakti vizeSakA vaisA hI pariNamana nizcita thaa| arthAt hatyA nAmaka koI doSa nhiiN| ghaTanA, nAthUrAma, mahAtmAjI, pistaula aura golI eka hI prazna, eka hI uttara Adi aneka padArthoke niyata kAryakramakA pariNAma hai| isa ghaTanAse sambaddha sabhI padArthoke pariNamana isa niyativAda meM eka hI prazna hai aura eka hI niyata the saba paravaza the| yadi yaha kahA jAtA hai uttara / aisA honA hI thA' yaha uttara pratyeka prazna kA hai| zikSA, dIkSA, saMskAra, prayatna aura puruSArtha ki nAthUrAma mahAtmAjIke prANaviyogameM nimitta sabakA uttara bhvitvytaa| na koI tarka hai na koI puruhonese hatyArA hai, to mahAtmAjI nAthUrAmake golI SArtha aura na koI buddhi / agnise dhuzrA kyoM huA ? calAne meM nimitta honese aparAdhI kyoM nahIM? yadi aisA honA hI thaa| phira gIlA Idhana na rahane para niryAta-dAsa nAthUrAma dopI hai, to niyati-paravaza dhuMA kyoM nahIM huA ? aisA hI honA thaa| jagatmeM mahAtmAjI kyoM nahIM ? hama to yaha kahate hai padArthoke saMyoga-viyogase vijJAna sammata anantaki pistaulase golI nikalanI thI aura golIko kAryakAraNa-bhAva hai| apanI upAdAna yogyatA aura chAtImeM chidanA thA, isaliye nAthUrAma aura mahA- nimitta sAmagrI ke saMtulana meM paraspara prabhAvita mAjIkI upasthiti huii| nAthUrAma to golI aura prabhAvita yA ardha prabhAvita kArya utpanna hote haiN| pistaulake usa avazyaMbhAvI pariNamanakA eka ve eka dasare ke pariNamana ke nimitta bhI banate haiN| nimitta thA jise niyaticakrake kAraNa vahA~ pahu~canA jaise eka ghar3A utpanna ho rahA hai, isameM miTTI, kumhaarpdd'aa| jina padArthoM kI niyatikA pariNAma hatyA cakra, cIvara Adi aneka dravya kAraNa-sAmagrImeM nAmakI ghaTanA hai, ve saba padArtha samAna rUpase sammilita haiN| usa samaya na kevala ghar3A hI utpanna niyatiyaMtrase niyaMtrita ho jaba usameM juTe haiM taba huA hai kintu kumArakI bhI koI paryAya cakrakI amuka unameMse kyoM mAtra nAthUrAmako pakar3A jAtA hai| paryAya aura cIvarakI bhI amuka paryAya utpanna huI hai| itanA hI nahIM, hama sabako usa dina aisI khabara na esA khabara ataH usa samaya utpanna honevAlI aneka paryAyoMmeM mAnanI thI aura zrI zrAtmAcaraNako jaja bananA thA, apane-apane dravya upAdAna haiM aura bAkI eka dUsare isalie yaha saba huA / ataH hama saba aura AtmA ke prati nimitta hai| isI taraha jagata meM jo ananta hI caraNa bhI usa ghaTanAke niyata nimitta haiN| ataHisa kArya utpanna ho rahe haiM unameM tattat dravya. jo niyativAdameM nakoI puNya hai, na pApa; na sadAcAra hai pariNamana karate haiM ve upAdAna banate haiM aura zeSa aura na darAcAra ! jaba katRtva hI nahIM, taba kyA nimitta hote haiN| koI sAkSAt aura koI paramparA sadAcAra aura kyA durAcAra ? gauDaseko niyativAda- se, koI preraka aura koI apreraka, koI prabhAvaka aura ke nAmapara hI apanA bacAva karanA cAhiye thA aura koI prbhaavk| yaha to yogAyogakI bAta hai| jajako hI pakar3anA cAhiye thA ki-bUki tumheM jisa prakAra kI bAhya aura Abhyantara kAraNa hamAre mukadamekA jaja bananA thA, isaliye yaha saba sAmagrI juTa jAtI hai vaisA hI kArya ho jAtA hai| niyaticakra cUmA aura hama saba usameM phNse| aura A0 samantabhadrane likhA hai kiyadi sabako bacAnA hai, to pistaulake bhavitavyapara " pAtaropAdhisamagrateyaM kAryeSu te nyagataH svbhaavH| saba doSa thopA jA sakatA hai ki na pistaulakA usa -bahatsva. khoka 60 / samaya vaisA pariNamana honA hotA to vaha na gauDase ke hAtha meM AtI aura na gA~dhIjIkI chAtI chidtii| arthAt kAryotpattike lie bAhya aura sArA doSa pistaulake niyata pariNamanakA hai| tAtparya prAbhyantaranimitta aura upAdAna-donoM kAraNoMkI yaha ki-isa niyativAdameM saba sApha hai, vyabhicAra, samamatA-pUrNatA hI dravyagata nija svabhAva hai| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyativAda... kiraNa 3-4] [ 1 aisI sthiti meM niyativAda kA Azraya lekara ya pa bar3e bar3e yantra apane nizcita utpAdanake bhaviSya ke sambandha meM koI nizcita bAta kahanA AMkar3oM kA khAnA pUrA kara dete haiM para unake va-siddha kAryakAraNabhAva kI vyavasthA ke kAryakAlameM bar3I sAvadhAnI aura satarkatA baratI sarvathA viparIta hai| yaha ThIka hai ki niyata kAraNa jAtI hai| phira bhI kabhI-kabhI gar3abar3a ho jAtI hai| se niyata kArya kI utpatti hotI hai aura isa prakAra bAdhA pAnekI aura sAmagrIkI nyUnatA kI ke niyatatvameM koI parivartana nahIM ho sktaa| para saMbhAvanA jaba haiM taba nizcita kAraNase nizcita. isa kAryakAraNabhAvakI pradhAnatA svIkAra karane para kAryakI utpatti saMdigdha koDhimeM jA pahu~catI hai| niyativAda apane niyata rUpameM nahIM raha sktaa| tAtparya yaha ki puruSakA prayatna eka hada taka bhaviSyakAraNa hetu kI rembA ko bAMdhatA bhI hai, to bhI bhaviSya jaina darzana meM kAraNa ko bhI hetu mAnakara usake anumAnita aura sambhAvita hI rahatA hai| dvArA avinAbhAvI kAryakA jJAna karAyA jAtA hai| niyati eka bhAvanA hai| arthAt kAraNako dekhakara kAryakAraNa-bhAvakI ima niyativAdakA upayoga kisI ghaTanAke niyatatA ke bala para usase utpanna hone vAle kArya ghaTa jAne para sAMsa leneke lie aura manako samajhAne kA bhI jJAna karanA anumAna-prazAlI meM svIkRta hai| ke lie tathA Age phira kamara kasa kara taiyAra ho para usake sAtha do zarte lagI haiM.-'yadi kAraNa- jAne ke lie kiyA jA sakatA hai aura loga karate sAmagrIkI pUrNatA ho aura koI pratibandhakA kAraNa bhI hai| para itane mAtrase usake zrAdhArase bata na AveM to avazya hI kAraNa kAryako utpatra vyavasthA nahIM kI jA sktii| vasu-pakAyA vo va kucha niyata vastu ke vAstavika svarUpa aura pariNamana para hI ho to kisI niyata kAraNase niyata kAryakI nirbhara karatI haiN| bhAvanAe~ cittake samAdhAnake utpattikA udAharaNa bhI diyA jA sakatA thA; para lie bhAyIM jAtI haiM aura unase vaha uddezya siddha sAmAnyatayA kAraNa . sAmagrIkI pUrNatA aura bhI ho jAtA hai, para tazva-vyavasthAle kSetrameM apratibandhakA bharosA isalima nahIM diyA jA bhAvanA kA upayoga nahIM hai| vahAM ho| sakatA ki bhaviSya sunizcita nahIM hai| isalie isa vizleSaNa aura tanmUlaka kAryakAraNa bhAvakI bAta kI satarkatA rakhI jAtI hai ki kArayA sAmagrI paramparAkA hI kArya hai| usI ke bala para padAthake meM koI bAdhA utpanna na ho| Ajake mantra-yuga meM vAstavika svarUpakA nirNaya kiyA jA skaa| manako ujjvala dhavala banA (bA0 jayabhagavAna jI, eDavokeTa) 'kyoM dhaule tU kSAra hRdaya meM, sajana-sajaga bhAbhAse apanI, manako ujvala. dhavala bnaa| ___jagako jyotI pUrva sabhAko anupama sundara, pariNati terI, raMga-viraMga hai vaibhava serA, Rddhi-siddhi sampanna bnaa|| thiraka rahe haiM tujhase kaNa-kaNa, hulA-dulA tU apanI nidhiko, . . thiraka, pro nm-vaanraag| - . madhumAla kSetra bnaa|| manako. sphUrti-krAnti-zAnti tujhase, prabhuta-akSaya mahimA terI, zAnti kA saMsAra banA // manako0 / rasUla masIha avatAra bnaa| svapna-kalpoM kA vAsa banA tU, khilA-khilA tU apanI mahimA, pAlokoMkA vAsa bnaa| bhUmiko mukrI dhAma bnaa| manako. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-gIta racayitA-yugavIra maiM kisa kisakA adhyayana karU~! kyoM karU~, kahA~ kyA lAbha mujhe, kSaNa-dukha-sukhameM kyoM vyartha parU !! nArIrUpa vividha paTa-bhuSA, pudgalake pariNamana anante, kyA kyA raMga lkhuu| kisase prema karU~ ! hAva-bhAva-vibhrama ananta hai. kisako apanA sagA banAU~, kisako lakSya karU~ !!1 maiM kisa0 kisase kyoM virayU~ !! maiM kisa0 narake bhI rUpAdi vividha haiM, indriya-viSayoMkA na pAra hai, kyA kyA dRzya lakhu !! kaise tRpti karU~! mauja-zauka, bana-Thana saba nyArI, kisa kisameM kaba taka ula: maiM, kisako lakSya karU~ !!2 maiM kisa. jIvana svalpa dharU~ !!e maiM kisa0 pazu-pakSI bhI vividha rUpa hai, bhASA-lipiyA~ vividha anaukhI, kyA kyA bhAva lakhU! kisako mAnya karU~! boli-kriyA-ceSTAe~ aparimita, kisa kisake abhyAsa-mananameM, kisako lakSya kaha~ !!maiM kisa0 jIvana-zeSa karU~ !!10 maiM kisa. sRSTi vanaspati amita-rUpiNI, para-adhyayana apAra sindhu hai, kyA kyA rUpa lakhU! kaise pAra paha~! guNa-svabhAva pariNAma anante, mama svarUpameM jo na sahAyaka, kisako lakSya karUM !!4 maiM kisa0 usameM kyoM vicarU~ !!11 maiM kisa. bhU-jala-pavana-jvalana nAnA vidha merA rUpa eka avinAzI, kyA kyA guNa parakhU ! cinmaya-mUrti dhruuN| zakti-vikRtiyA~ bahu bahuvidha saba usako sAghe saba sadha jAveM, kisako lakSya karU~ !!5 kyoM bhanyatra bhrama !!12 maiM kisa. devA''kRtiyAM vividha banI hai, saba vikalpa taja nijako dhyAU~, kisa para dhyAna dharU~! nijameM ramaNa kruuN| guNa-mahimA-kIrtana asaMkhya haiM, nijAnanda-pIyUSa pAna kara, kisako lakSya karU~ !!6 maiM kisa0 saba viSa vamana karU~ !! 13 maiM kisa. nAraki-zakale vividha bhayaMkara parake pIche nijako bhUlA. kisako citta dharU~ ! kaise dhairya dharU~! sadA azubha lezyAdi-vikriyA, bana kara aba 'yugavIra' hRdaya se, kyoM samparka karU~ !!7 maiM kisa. dUra vibhAva karU~ !!14 maiM kisa kisakA adhyayana karU~ ! para-adhyayana chor3a zubhavara hai, nijakA hI adhyayana kruuN| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamerake zAstra-bhaeDArase purAne sAhityakI khoja (jugalakizora mukhtAra, 'yugavIra') (gata kiraNase bhAge) gatavarNake bhAdoM tathA AzvinamAsameM saMvA cAhiye thA, abhItaka dharmAmRtake kisI bhI saMskaraNamahInA ajamera Thaharakara bar3A ghar3A paMcAyatI jaina- ke sAtha prakAzita nahIM huA aura na usakI kisI mandirake bhaTTArakIya zAstra-bhaMDArakA nirIkSaNa karate likhita grantha-pratike sAtha jur3A huA hI milA hai| hue jo kitane hI azrutapUrva tathA alabhya graMtha upalabdha jAna par3atA hai AzAdharajIne ise sAgAradharmAmRtakI hue haiM unameMse kuchakA paricaya yahAM aura diyA TIkAke bhI bAda banAyA hai, jo ki vikrama saM. jAtA hai: 1266 pauSakRSNa saptamIko banakara samApta huI hai| 7. adhyAtma-rahasya kyoMki usa TIkAkI prazastimeM isa granthakA koI adhyAtmake rahasyako lie hae yoga-viSayaka yaha nAmollekha taka na hokara bAdako kArtika sadi graMtha paMDitapravara AzAdharajIkI kRti hai| yaha graMtha paMcamI saM0 130. meM banakara pUrNa huI anagAraabhItaka upalabdha nahIM thA kI isakI mAtra sUcanA hI dharmAmRtakI TIkAmeM isakA ukta ullekha pAyA jAtA anagAra-dharmAmRtakI TIkA-prazastike nimna vAkyadvArA hai| aura isase yaha spaSTa hai ki prastuta graMthakI racanA milatI thI ukta donoM TIkA-samayoMke madhyavartI kisI samaya meM 'bhAdezAt pituradhyAma-rahasyaM nAma yogyadhAt / huI hai aura vaha mUla dharmAmRta granthase kaI varSa bAdazAstra prasanna-gambhIra priyamArabdhayoginAm // " kI kRti hai| sAtha hI yaha bhI patA calatA hai ki pa. isameM batalAyA hai ki 'zradhyAtma-rahasya AzAdharajI yadyapi apanI isa kRtiko dharmAmRtakA nAmakA yaha zAstra pitAke Adezase racA gayA hai| 18 vA adhyAya karAra dekara usIkA cUlikAdike sAthahI yaha bhI pragaTa kiyA hai ki 'yaha zAstra prasanna, rUpameM eka aMga banAnA cAhate the, parantu mUlamanthagaMbhIra tathA prArabdha yogiyoMke liye priya vastu hai| pratiyoM aura eka TIkAke bhI adhika pracArameM yogaviSayase saMbandha rakhaneke kAraNa isakA dUsarA pAjAne Adi kucha kAraNoMke vaza ve vaisA nahIM kara nAma 'yogohIpana' bhI hai| isakA ullekha prastuta sake aura isaliye bAdako anagAra-dhamAMmRtakI graMtha-pratike antameM nimna prakArase pAyA jAtA hai TIkAmeM unhoMne use 'adhyAtmarahasya' nAma dekara "itya-zAdhara-viracita-dharmAmRtanAmni sakri-saMgrahe yogI- eka svatantra zAstrake rUpameM usakI ghoSaNA kI hai| haropanayo nAmASTAdazo'dhyAyaH" isa granthakI padyasaMkhyA 72 hai, jabaki prastuta grantha pratimeM vaha 73dI huI hai| 44veM padyake bAda nimna__graMthake isa samApti-sUcaka puSpikA-vAkyase yaha gadyAMza naM045 DAlakara likhA huA hai, jisameM bhI mAlUma hotA hai ki paM. AzAdharajIne ise pratha bhAvamana aura dravyamana kA lakSaNa diyA haimataH apane dharmAmRtagraMthake aThArahaveM adhyAyake rUpameM "guNa-doSa-vicAra-smaraNAdipraNidhAnamAtmano bhAvamanaH / likhA hai| dharmAmRtameM anagAra-dharmAmRtake nau, aura sAgAradharmAmRtake pATha adhyAya haiN| sAgAradharmAmata tadabhimukhasNasyaiva anuprAhapudgakhoccayo drvymnH|" jAna par3atA hai yaha lakSaNAtmaka gadyAMza agale antima adhyAyameM use kramazaH satrahavAM adhyAya prakaTa kiyA hai| yaha 18vAM adhyAya, jo usake bAda honA padyameM prayukta hue 'dravyamana' padake vAcyako spaSTa karane ke liye kisIne TippaNIke taura para pranthake paM. nAthUrAmajI premIne isI akTUbara mAsameM prakA- hAziye para uddhRta kiyA hogA aura vaha pratilekhaka zita apane 'jainasAhitya aura itihAsa meM bhI isa granthako kI asAvadhAnIse mUlagranthakA aMga samajhA jAkara 'bhaprApya likhA hai| pranthameM praviSTa hogayA aura usa para galatIse Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] anekAnta padya-nambara bhI par3a gayA hai / usIke phalasvarUpa agale agale padyoMke kramAGkoM meM eka-eka aMkakI vRddhi hokara antakA 72vAM padya 73 nambarakA bana gayA hai| Rtu, yaha prantha eka guTakemeM, jisake patroMkI sthiti jI hai, 7 patroM para (252 se 258 taka) aMkita hai. aura prAya: 300-400 varSakA likhA huA jAna par3atA hai| prastuta pratha apane viSayakA eka bar3A hI sundara evaM sAra grantha hai| anagAra- dharmAmRtakI TIkA-prazastimeM isake liye jina tIna vizeSaraNoM kA prayoga kiyA gayA hai ve isa para ThIka-ThIka ghaTita hote haiM / yaha niHsandeha prasanna aura gambhIra hai| prasanna isaliye ki yaha jhaTase apane arthako pratipAdana karanemeM samartha hai aura gambhIra isaliye ki isakI arthayavasthA dUsare adhyAtmazAstroM-samAdhitaMtrAdimaMthoM kI 14 kA kArya ho jAnepara vaha prati unheM surakSita rUpameM vApisa bheja dI jAvegI / grantha prAdi-antake do padya nimna prakAra haiManyebhyo bhajamAnebhyo yo dadAti nijaM padam / tasmai zrIvIranAthAya namaH zrIgautamAya pra // 1 // zazvactayate yadutsavamayaM dhyAyanti yadyogino yena prANiti vizvaminvanikarA yasmai namaH kurvate / maicitrayato yato'sti padavI pasthAntarapratyayo sukriyaMtra tayastadastu manasaH sphUjasparaM brahma me // 72 // maMgalAcaraNa-viSayaka do padyoMke anantara, graMthake viSayakA prArambha karate hue jo tIsarA padya diyA hai| baha isa prakAra hai apekSAko sAtha meM liye hue hai| yogakA Arambha karanevAloMke liye to yaha bar3e hI kAma kI cIja haiunheM yogakA marma samajhAkara ThIka mArga para lagAnebAlI tathA unake yogAbhyAsakA uddIpana karanebAlI hai| aura isaliye ise unake premako adhikArI evaM priya vastu kahanA bahuta ho svAbhAvika hai / adhyAtma-rasika vRddha pitAjIke Adeza se likhI gaI yaha kRSi mazAdharajIke sAre jIvanake anubhavakA nicor3a jAna par3atI hai| maiM to samajhatA hU~ AzAdharajIne ise likhakara apane vizAla dharmAmRta-pranthaprAsAdapara eka manohara suvarNa kalaza car3hA diyA hai| aura isa dRSTise yaha usa granthake sAtha bhI agale saMskaraNoM meM prakAzita honA caahiye| mujhe isa granthako dekhakara bar3hI prasannatA huI aura sAtha hI isake anuvAdAdikakI bhAvanA bhI jAgRta ho utthii| yaha prantha zIghra hI prakAzameM lAneke yogya hai / vIrasevAmandira ne isa kAmako apane hAthameM liyA hai aura use isake prakAzana meM philahAla do sau rupayekI sahAyatAkA vacana bhI dharma- rasika lA0 makkhanalAlajI ThekedAra dillIse prApta hogayA hai / yadi kisI bhAIko dUsare zAstra bhaNDArase isa granthakI koI anya prati upalabdha huI ho to ve use zIghra hI mere pAsa bhejanekI kRpA kareM, milAna tathA saMzodhana zuddha zruti-mati-dhyAti-dRSTayaH svAtmani kramAt / yasya sadgurutaH siddhaH sa yogI yogapAragaH // isameM batalAyA hai ki 'svAtmAke zuddha honepara jisako sadguruke prasAda se zruti, mati, dhyAti aura dRSTi ye cAroM kramase siddha ho jAtI haiM vaha yogo yogakA pAragAmI hotA hai / " isake bAda prantha meM svAtmA, zuddhasvAtmA, zruti, mati, dhyAti, dRSTi aura sadguruke lakSaNAdikA pratipAdana kiyA hai aura tadanantara dUsare ratnatrayAdi viSayoM ko liyA gayA hai| 71 veM padyameM eka AzIrvA dAtmaka vAkya nimna prakAra se diyA hai "bhUyAdvo vyavahAra- nizcayamayaM ratnatrayaM zreyase" arthAt -- vyavahAra aura nizcayamayI ratnatraya (dharma) tumhAre kalyANakA karttA hove / isa paricayase khoja karanevAle sajjana dUsare zAstra-bhaMDAroMse isa granthakI khoja kara skeNge| sAgAradharmAmRtakA purAnI hastalikhita pratiyoM ko bhI TaTolA jAnA cAhiye, saMbhava hai unameM se kisImeM yaha 18vA~ adhyAya lagA huA ho / 8. samAdhimaraNotsAha- dIpaka yaha saMskRta mantha AcArya sakalakIrtikI kRti hai, joki vikramakI 14vIM zatAbdI ke vidvAn haiN| abhI taka yaha graMtha bhI upalabdha nahIM thaa| AcArya sakalakIrtikI prantha-sUciyoM meM bhI isakA nAma nahIM mila rahA thaa| yaha bhI usI guTakese upalabdha huA hai jisameM yogoddIpana (adhyAtma - rahasya) nAmakA eka " Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] purAne sAhityakI khoja [65 zAstra pAyA jAtA hai| isakI padyasaMkhyA 216 hai aura oMkI sAthameM yojanA kI hai jisase marate samaya pAdi-antake do-do padya isa prakAra haiM hapabameM nijAtmakA bhAna hokara mohakA vighaTana ho . samAdhimaravAdImA pharka prAptAm jinAdikAn / jAya, zAnti tathA samatAkI pratiSThA hosake, rogAdi* samAdhimRtyu-siddhayartha vande paMcamahAgurun // janya vedanAe~ vittako udvejita na kara sakeM, dhairya atha svAmyopakarAya vaye sNnyaas-siye| girane na pAve aura utsAha itanA bar3ha jAya ki samAdhimaraNotsAha-dIpakaM prAyamuttamam // 2 // . mRtyu bhayakI koI vastu na rahakara eka mahotsavakA xxx rUpa dhAraNa kara leve| yaha prantha apane viSayakI bar3I asamaguNanidhAnA vizva-kalyANamUga. upayogI racanA hai aura zIghra hI anuvAdAvike sAtha tribhuvanapatipajyA vanditAH saMstutAca // prakAzita kiye jAneke yogya hai| prakAzanake samaya isake sugavi-sakanakIrtyA pAntu sampUrNatA me sAtha vaha 'mRtyumahotsava' pATha bhI sAnuvAda rahe, sumasya-zika-siddhaye sadgAcA mahasyaH // 3 // jise paM0 sadAsukhajIne rasnakaraNDa-zrAvakAcArakI pestIrthezaparaiH satAM sugataye samyakapraNItAzca yA bhASA-TIkAmeM uddhRta kiyA hai, aura paM0 sUrasenajI yAsA sevanato babhUvuramanAH siddhA anantA hine kA tadviSayaka hindI pATha bhii| sAtha hI, bhagavatIvA nityaM kathati mUri-suvido'vArAdhayante pare, ArAdhanAdi granthoMse dUsarI aisI mahatvakI sAmagrI vAste me nikhilA stutA. sumataye dadhagAthA parAM // 216 bhI prabhAvaka zabdoMmeM citrAdike sAtha saMkalita kI isa granthakA viSaya isake nAmase hI spaSTa hai| jAnI cAhiye jisase isa viSayameM prastuta grantha-akAjainadharmameM samAdhi-pUrvaka maraNakA bar3AhI mahatva hai, zanako upayogitA aura bhI bar3ha jAya aura vaha usakI siddhike binA sAre kie karAye para pAnI 'ghara-gharameM virAjamAna hokara saMkaTake samaya sabako phira jAtA hai aura yaha sasArI jIva maramake sAntavanA dene aura maraNAsanna vyaktiyoMke paraloka samaya pariNAmoM meM sthiratA evaM zAnti na lAkara sudhArane meM saccA sahAyaka ho sake / kucha sajjanoMkA dharma tathA maraNakI virAdhanA karatA huA durgatike Arthika sahayoga prApta hone para bIrasevAmandira duHkhoMkA pAtra bana jAtA hai| isase anta-samayameM zIghra hI isa Avazyaka kAryako apane hAthameM le samAdhi-pUrvaka maraNake liye bar3I satarkatA evaM sAva sakegA, aisI hada bAzA hai| dhAnI rakhanekI jarUrata batalAI gaI hai, aura 'bhante hai. citrabandha-stotra (sacitra) samAhimaraNaM duggaidukavaM nivAreI jaise vAkyoMke caturvizatijinakI stutiko liye hue yaha dvArA samAdhi-maraNako durgatimeM par3anese rokane tathA maMskRta stotra apanI aga-racanAmeM citrAlaMkAroMko usake duHkhoMse bacAne vAlA batalAyA hai| aura apanAe hue hai, isIse isakA nAma citrabandhastotra yahI vajaha hai ki nityako pUjA-prArthanAdike avasaroM hai, anyathA isakA pUrA nAma 'caturvizati-jina-stotra' para isakI barAbara bhAvanA kI jAtI hai| isa yA 'caturviMzatijina-citravandhastotra' honA caahiye| bhAvanAko dyotaka eka prasiddha prAcIna gAthA isa stotraka anta meM 'iti cinabandhastotraM samAta' vAkyake prakAra hai dvArA ise saMkSipta nAmake sAtha hI ullikhita kiyA "dukkhakhano kammakhamo samAhimaraNaM ca bohilAho vi| .hai aura prathama padyameM bhI citrabandhake dvArA vRSabhAdi mama hou tijagabandhava tava jiNavara caraNa-saraNeNa " tIrtha netAoMke stotrakI sUcanA kA gaI hai| isakI jainasamAjameM AcArya sakalakIrtikA nAma patha-sakhyA 26 hai. jinameMse mAdi-aMtake do padyoMko suprasiddha hai aura unake banAye hue kitane hI prantha chor3akara zeSa 24 poMmeM caubIsa tIrthakaroMkI alagapracalita hai| isa grantha meM unhoMne samAdhisiddhike alaga stuti kI gaI hai| pratyeka stuti-padya eka hI lie acchI sAmagrI juTAI hai, samAdhi pUrvaka maraNa- anuSTub chaMdameM hote hue bhI apane aMgame akSaroMkI vidhi-vyavasthA batalAI hai aura aisI sat zikSA- chArA nirmita 'judA judA citrAlaMkArako dhAraNa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 0surajA bhanekAnta [varSa 14 kiye hue hai / yaha isa stotrameM khAsa khUbI hai, aura ukta 'dharmasaMgraha-zrAvakAcArakA likhanA prArambha isa taraha isameM 24-25 citroMkA samAveza hai. jinake kiyA thA, jisako samApti sapAdalakSa dezake nAgapura nAma kramazaH isa prakAra hai: nagarameM huI thii| inake pitAkA nAma 'uddharaNa,' 1 chatra, 2 camara, 3 bIjapUra, 4 caturAracakra, mAtAkA 'bhISuhI' aura putrakA nAma 'jinadAsa' thaa| 5 SoDazadala-kamala, 6 aSTadala-kamala, 7 svastika, inhoMne bhatamunise aSTasahasrI par3hI thii| yaha saba dhanuSa, muzala, 10 zrIvRkSa, 11 nAlikera, 12 paricaya dharmasaMgraha-zrAvakAcArAdikI prazastiyoMse trizUla, 13 zrIkarI, 14 ila, 15 baja, 16 zakti, jAnA jAtA hai| 17 bhalla, 18 zara, 16 kalaza, 20 rathapada, 21 paM. medhAvI apane nAmAnakala acche prauDha vidvAna kamala, 22 zaMkha, 23 khaDgamuSTi, (23-24 khaDga) the aura unakI yaha prastuta kRti unake buddhi-vaibhavako 24 murj| aura bhI khyApita karatI hai| alaMkArakI chaTAko ye citra bhI stotrake antameM jA patroM para diye liye huye yaha bar3I hI sundara-subAdha-racanA hai aura stotrake patroM kI kula saMkhyA 10 haiM aura yaha bhI zIghra hI anuvAdAdike sAtha prakAzameM lAneke yogya eka gaTakemeM (patra 41 se 50 taka) pAyA gayA hai; hai| kheda hai ki 16vIM zatAbdIkI racI huI yaha kalAjisameM aura bhI kucha sundara stotra tathA haMsAdi tmaka kRti bhI vismRtike gaDDhe meM par3a gaI aura abhI viSayoM para 18 aSTaka haiM aura hindIkI vRddha taka isakA koI nAma bhI nahIM sunA jAtA thA ! sthA laghu bAvanI Adi kucha dUsarI racanAe~ bhI sahayoga milanepara ise bhI vIrasevAmandirase zIghra yaha gaTakA saMvat 1668 zrAvaNa-vadi aSTamIkA citroM Adike sAtha prakAzita kiyA jA sakegA likhA huA hai aura nAgaura meM likhA gayA hai| aura isake citroMko Adhunika kalAkI dRSTi se adhika prastuta stotrake Adike do aura antakA eka padya sundara banAyA jA skegaa| pratyeka padyake sAmane isa prakAra : usakA sahaja-subodha evaM manohara citra rakhA jAya, "vIryaracanevAra saMsthA vaSamAdayaH / aisI vyavasthA prakAzanakI honI caahiye| citravandhena tAstaumi hAriyA citrakAriNA // 10. capeTa-zataka pabho vaH satAM kAMtA vRddhi deyAdaniditAM / bhASayAmAsa yA svIcaM bhAsa damitadunnayaM // 2 // " yaha saMskRta jainaprantha apane nAmAnukUla pUre sau padyoMkA hai| saMskRta-bhASAmeM nibaddha hai aura apane xxxx patrAcA''kRtibhimRdaMga-nidhana (nadai) ricauvicitrArthinI pratyeka padyameM nityake upayogako acchI-acchI zikSAzrImanmaMgalakAriNAM suSamAdInAM jinAnAM mhaa| prada bAtoMko liye hue hai| yaha bhI eka guTakemeM yo mA'dhIta imA stuti vivayato medhAvinA saMskartA upalabdha huyA hai, jo saMvat 1873 jyeSTha kRSNa punnAgaH kAvAsa pAti nRpati svargavidha caarnute||26|| tIjakA likhA huA hai aura kRSNagaDhameM likhA gayA hai| yaha ukta guTakemeM pATha patroMpara (22 se 26 taka) antima padyameM svavikArane apanA nAma 'medhAvI' kitagaTakekA pUrvabhAga pAnIse bhIgA hai; parantu sUcita kiyA hai jo ki ve hI 50 meghAvI , yaha bhAga usake asarase prAyaH baca rahA hai| isake jAna par3ate haiM jinhoMne samvat 1541meM dharma Adi antake do-do padya nimna prakAra haisaMgraha-zrAvakAcArakI racanA kI hai, jo jinacandra ke ziSya tathA padmanandIke paTTa para pratiSThita 'zrIparvazaM natvA devaM, sakala-surAsura-'varacita-sevaM / honevAle zubhacandra ke praziSya the aura jinhoMne va kiMcittabucaro'haM, mucati yena vivekI mohaM // 1 // sambat 1516meM mUlAcAraphI aura 1514 meM trailokya- varjita dudha-sahAthamahomiH, parihara bhASAkAya-manobhiH / prAptikI dAna prazasti likhI hai| ye maprotakulameM pavidha-jIva nikAya-vinA saMsAti-pAraka-bandhana pAra utpanna hisArake rahanevAle the, hisArameM hI inhoMne x Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - kiraNa 3-4] 'gre'haM kastvaM kathamAyAtaH, kA me jananI ko me taat:| hue, yaha batalAyA hai ki masti jinezako (pUrva bhavameM) iti paribhAvayataH saMsAraH, sarvoyaM [khalu svapnavihAraH // mAyAcAra-pUrvaka tapa karaneke kAraNa strIparyAyako varNoccAraNa-karaNa-vihInaM, yadidaM gul-saMkete bInaM / - dhAraNa karanA pdd'aa| aura isase yaha anya kisI svayamunmIjati yasya jJAnaM, punarapi tasya na garbhAdhAnam // 10. zvetAmbara vidvAnkI kRti jAna par3atA hai kyoMki zvetAmbara-sampradAyameM hI mallijinendrako strI aneka zAstramaNDAroM aura bahuta-sI grantha- batalAyA hai| ataH isake racayitAke nAma bhAdikakI saciyoMko dekhane para bhI abhI taka isa graMthakA nAma khoja honI cAhiye / AzA hai koI bhI khojI upalabdha nahIM huA thA aura isaliye yaha grantha bhI vidvAna isa para prakAza DAlanekI kRpA kreNge| yadi abhutapUrva tathA alabhya jAna par3atA hai / isake raca- yaha grantha abhI taka kahIM prakAzita nahIM huA hai to yitA kauna haiM? yaha granthaparase kahIM upalabdha nahIM zIghra hI prakAzita kiye jAneke yogya hai / pddh'ne-sunnehuaa| hAM, eka sthAna para isameM nimna padya pAyA meM yaha baDA hI rocaka mAlUma hotA hai aura usa jAtA hai vivekako jAgRta karane meM bahuta kucha sahAyaka hai jisase, "hanta samUlaM mAyAvahila, kmmss-priml-viksitmvitm| pranthake prathama padyameM diye hue racanA-uddezya ke anukaitapa-tapasA malli jinezaH, strIyA ( rAma upadezaH // 10 sAra, vivekIjana mohako chor3anameM pravRtta ho sakate haiN| isameM, mAyAvallIko mUlataH kATanekI zikSA dete (kramazaH) zrI. rAdhezyAma baranavAlaphAguna kI aruNAI meM jaba pahale-pahala maine tumhArA kevala tumhArI bacapana kI yAda ko apane sIne para darzana kiyA lgaae| tAlAba ke kinAre! lekina tabhI merI nigAheM tumhAre prAmAmaya mastaka tuma lagI kI mora uTha gii| zabanama kI bUMdoM kI taraha-nizchala oha, usa para kI sindUrI rekhA ne jaise mujhe benA kI pakhar3iyoM kI taraha khUbasUrata Dhusa-sA liyaa| aura madirA kI taraha-mAdaka / to tuma aba parAI ho, oha ! tAlAba kA nIlAjala jaise AsamAna thA bacapane ke prema aura adhikAra kA zatA~za bhA merA aura usake taTa para khar3I tuma jaise cA~da thiiN| aba tuma para nahIM? merA hRdaya tuma para luTa cukA thaa| tabhI tumane jala se bharA gagarA uThAyA, maiM svapnAviSTa-sA tumhArI bhora bddh'aa| aura dhIre kadamoM muDa cliiN| tumhArI sIpI-sI palakeM kSaNa bhara ko Upara uThI, kucha dhIre dhIre tumhArI chAyA, gA~va kI goda meM jA, vilIna phailI, phira tatkSaNa ho nIcI ho gii| ho gii| zAyada tuma bhI mujhe pahacAna gaI thiiN| jakhma se bhare ghAyala pakSI kI taraha khar3A-khar3A maiM bacapana meM hama donoM sAtha-sAtha khele the| tar3apar3AtA-chaTapaTAtA rahA, aura bhAja dasa sAla bAda maiM gA~va ko vApasa lauTa aura phira mere tharatharAte kintu teja kadama vApasa rahA thaa| sTezana kI ora mur3a cle| -'yugamAyA' se Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArA aura dhArAke jaina vidvAn (anekAnta varSa kiraNa .12 se bhAga) __ (paramAnanda zAstrI) kavine isa pranthameM jo vividha chanoMkA prayoga sallekhanAke kathana-kramako apanAyA gayA hai| kiyA hai unameMse kucha chandoMke nAma maya patrAkoMke isase yaha kAvya-graMtha gRhasthopayogI vratoMkA bhI nimna prakAra haiM: vidhAna karatA hai isa dRSTise bhI isakI upayogitA 1 vilAsinI (32), 2 bhujaMga priyA (25) 3 kama nahIM hai| maMjaro (30), 4 vaMzasthala 44), 5 candralekhA (50), granthakI Adya prazasti itihAsakI mahatvapUrNa 6 siMdhuragati (58), 7 dodhaka (74), 8 mauktika- sAmagrI prastuta karatI hai| usameM kavine grantha banAnemAlA (77), 6 sargiNI 83), 10 padAkulA meM preraka harisiMha munikA ullekha karate hue, apanese (66), 11 madanalIlA (18), 12 dvipadI (18), pUrvavartI jaina-janaitara aura kucha sama-sAmayika 13 vidyunmAlA chaMda (81), 14 rAsAkulaka 102), vidvAnoMkA bhI ullekha kiyA hai jo aitihAsika 15 kuvalayamAlinI (102), 16 turagagatimadana dRSTise mahatvapUrNa hai| unake nAma isa prakAra hai:(103), 10 samAnikA (118), 18 rathoddhatA (116), bararuci, vAmana, kAlIdAsa, kautuhala, vANa, 16 pramANikA (175), 20 nAgakanyA (176), 21 mayUra, jinasena, vArAyaNa, (bAdarAyaNa) zrIharSa, saMgIta gaMdharva (200), 20 zRgAra (200), 23 bAla- rAjazekhara, jamacandra, jayarAmara, jayadeva3, pAlitta bhujaMga lalita (201), 24 ajanikA (250), (pAdalipta) pANini, pravarasena, pAtaMjali, piMgala, - inake atirikta, dohA, pattA, gAthA, dupadI, vIrasena, siMhanandi, siddabhadra, guNabhadra, samantabhadra, paddhaDiyA, caupaI, madanAvatAra, bhujaMga prayAta zrAdi akalaMka, rudra, govinda, daNDI, bhAmaha, mAgha bharata, aneka chandoMkA eka se adhika vAra prayoga huA hai| caumuha, svayaMbhU, puSpadanta5, zrIcandra, prabhAcandra aura isase chandazastra kI raSTise bhI isa granthakA zrIkumAra, jinheM sarasvatIkumAra, nAmase ullekhita adhyayana aura prakAzana jarUrI hai| kiyA hai| jaisAki granthake nimna vAkyoMse prakaTa pranthakI bhASA prauda hai, aura vaha kavike apabhraMza hai:bhASAke sAdhikArako sUcita karatI hai / granthAntameM maga jarANa vakku vammIya vAsu, saMdhi-vAkya bhI padyameM nibaddha kiye gae haiN| yathA: vararui nAmaNu kA kAliyAsu / muNivara Nayadi sariNa-baddha pasiI, inameM jinasena bhAdipurANake kartA haiN| inakA sayala vihi vihAye etthe kamne subhcce| samaya vikramakI svIM zatAbdI hai| yaha jayarAma Ama samavasaraNasasi seNie saMpaveso, par3hate haiM jo prAkRta 'dharmaparIkSA' nAmaka graMthake kartA the| bhaNiu jaNamaNuja joesa saMdhI tihajo // // jinakI kRtikA anuvAda hariSeNAne vi0saM014 meM kiyA panthakI32vIM saMdhimeM madya-madhuke doSa, udubarAdi hai| yaha prAkRta channa-zAstrAke ko mAlUma hote hai| paMca phaloMke tyAgakA vidhAna aura phala batalAyA / yaha palAcAryaka. ziSya dhIrasena jAna par3ate haiM jinhoMne gayA hai| 33vIM saMdhi paMca aNubatoMkA kathana pasaMdAgamAdika siddhAnta-graMthoMkI TIkAe~ banAI haiN| diyA huA hai|36viiN sadhimeM aNuvratoMkI vizeSatAeM 1caumaha svayaMbhU aura puSpadanta ye apanaza bhASAke tIna batalAIgaIhaiM aura unameM prasiddha puruSoM ke prA. kavi haiN| zrIcandra kucha pUrvavartI evaM sama-sAmayika khyAna bhI yathAsthAna diye gae haiN| 56vI saMdhike haiN| prabhAcandra aura zrIkumAra nayanandIke gurUbhAI antameM sallekhanA (samAdhimaraNa)kA spaSTa vivecana jAna par3ate haiN| unameM zrIkumArako sarasvatI-kumAra kA kiyA gayA hai aura vidhimeM zrAcArya samantabhadrake jAtA thA isase ve bar3e bhArI vidvAn jJAta hote hai| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4 ] koUhalu vANu maUra sUra, jiNase jilAgama kamala sUra / vArAyaNa varaNA viya viyaDDha, siri hari rAyaseharu guNaDDha / jasaiMdu jae jayarAma yAmu jayadeva jaNAmaNaNaMda kAmu / pAlittaDa pANiNi pacarasegu, pAyaMjali piMgalu vIrasekhu / siri siMhaNaMdi guNa-siMha-bhaDa, guNabhadda guNillu samaMtabhaddu / kalaMkuvi samavAI ya bihaMDi kAmarudda goviMdu daDi / bhammuha bhAratri mAha vi mahaMta, camuha sayabhu, kaI pupphayatu / ghasA - siricandu pahAcandu vi bibuha, guNa-gaNa-di mayoharu | kaI sirikumAra sarasai - kumaru, kitti-vilAsiNi seharu // 6 // inake sivAya, dhavala, jayadhavala aura mahAbadha rUpa siddhAMta-pranthoMkA vIrasena - jinasenake nAmo - llekha pUrvaka ullekha kiyA hai / kavi dhanaMjayako pu MDarIka, aura svayaMbhUko lokarajana karanevAlA batalAyA hai| ve dhanaMjaya kavi kauna the aura kaba hue haiM ? kyA kaveikA abhiprAya dvisaMdhAna kAvyake kartA dhanaMjayase hai, yA anya kisI dhanaMjaya nAmake kavise ? yaha bAta vicAraNIya hai| tahiM jiNAgamucchava pralevahi, vIraseNa jise dhArA aura dhArAke jaina vidvAn [ee 12vIM zatAbdIkA uttarArdha haiM / zrataH samayakI dRSTise ina siddha kavikA ullekha vikrama saMvata 1100 ke nayanandI dvArA honA ucita nahIM jAna par3atA | X isase aisA jJAta hotA hai ki nayanandIne kisI anya siMha kavikA ullekha kiyA hai aura jinakI guruparaMparA kA ullekha anveSaNIya hai / kavivara nayanandIne rAjA bhoja, harisiMha Adike nAmollekha ke sAtha-sAtha, baccharAja, prabhuIzvarakA nAma bhA diyA hai aura unheM vikramAdityakA mAMDalika prakaTa kiyA hai / yathA jahi baccharAja pu puchadda vacchu. huMDa puha Imaru sUnavatthu / gigory pattharahariyarAu, maMDaliDa vikkama / icca jAu / saMdhi 2 patra 6 isI saMdhimeM Age calakara aMbAina, aura kacIpurakA ullekha kiyA hai kavi isa sthAna para gaye the / isake anantara hI vallabharAjakA ullekha kiyA hai jisane durlabha jina - pratimAoM kA nirmANa karAyA thA, aura jahAM para rAmanandI jayakIrti aura mahAkIrti pradhAna the| jaisA ki unake nimna padyase spaSTa hai"bAikacIpura virata, bahiM mamahaM bhavya bhattihiM pasanta / jadda vallabharAe~ bahahe, kArAvita kisa dulladeva / jiNa paDimAlaMkita gacchumANu, yAM keA viryabhiGa suravimANu / jahiM rAmaNaMdi guNa maNi-khiddANu, jayakitti mahAkittivi pahA / itha tithivi parimaya-maI-mayada, micchtt-viddvimoddhnn-ghNd| ina padyoMmeM ullikhita rAmanandI kauna haiM, unakI guruparamparA kyA hai aura jayakIti mahAkIrtikA unase kyA sambandha hai, ye saba bAteM vicAraNIya haiN| kyA prastuta rAmananda zrutaskaMdhake karttA brahma hemacandrake guruse bhinna haiM yA abhinna ? ina donoMke samayAdikA vicAra karanA Avazyaka hai / kyoMki Age calakara graMtha- kartAne rAmanandIko 'sUrigA' vAkyase AcArya sUcita kiyA hai aura devahi / NAma dhavala jayadhavala saya mahAbaMdha tithiNa siddhata - siyapahA / viraiUNa bhaviyahaM suhAviyA, siddhi ramaNi hArAcca dAviyA / 'DITha jahiM kavi dharagaMja, iu sayaMbhU bhuvaya' pi raMjaTha / kavi siMhakA ullekha bhI mahatvapUrNa hai / dekho sa Mghi 2 / ye kavisiMha kauna haiM aura kahA~ ke nivAsI haiM, inakI guru paramparA kyA hai ? yaha kucha jJAta nahIM hotaa| siMha nAmake eka apabhraMza kavikA X dekho, mahAkavi siMha aura pradyumnacarita nAmakA lekha, anekAnta varSa 8, kiraNa 10-1: pR0383 ullekha jarUra upalabdha hotA hai jo pradyumna carita- kaisIhahaM aggai hauM kuraMgu, vhAvekkhami hoMtaDa payaI bhaMgu / ke uddhArakartA haiM aura jinakA samaya vikramakI sapalaviddi viddANakanya, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D anekAnta [varSa 14 bAlacandake ziSyane kahA ki sakalavidhividhAna mahatvapUrNa dArzanika kRtiyoMkA hI ullekha kiyA hai, kAvya avizepita hai| saMbhava hai ki ve kRtiyA~ nayanandIke avalokanameM bhI * kavivara nayanandIne use kucha dinoMke bAda banAnA na AI hoM aura na mANikyanandIke anya aneka prArambha kiyaa| kyoMki kisI kAraNa-vizepase unakA vidyAziSyAMkA bhI koI ullekha yA saMketa unhoMne citta udvigna (udAsa) thA, cittakI asthiratAmeM kiyA hai| isase aisA jAna par3atA hai ki usa samaya aise mahAkAvyakA nirmANa kaise bana sakatA hai| jaba nayanandIdhArAnagarI meM nahIM the, kintu yatra tatra dezoMmeM vihArakara jinadharmakA pracAra-kArya kara rahe the| isa kucha dinoMke pazcAta kavikI udvignatA dRra huI aura cittameM prasannatAkA prAdurbhAva huzrA, tabhI kavine isa kAraNa usa samaya ve dhArAka vidvAnoM AdikA spaSTa granthake racanekA vicAra sthira kiyaa| ukta granthako ullakha nahIM kara sake / phalataH ve prabhAcandrakI mahatvakavine bhaktimeM tatpara hAkara banAyA hai| anyathA kisa pUrNa kRtiyoMse bhI aparicita hI rahe jAna par3ate haiN| kI zakti hai jo itane vistRta mahAkAvyako likhane meM anyathA ve unakA ullekha kiye vinA na rhte|| samartha hotaa| mANikyanandIka anya vidyAziyoM meM prabhAcaMdra kavivara nayanandIkI yaha racanA kitanI bahumUlya bhI pramukha rahe haiN| ve unake 'parIkSAmukha nAmaka hai aura unameM heyopAdaya vijJAnakI kathanI kitanI satragranyake kuzala TIkAkAra bhI haiN| aura darzana sAhityake atirikta ve siddhAntake bhI vidvAna the| cittAkarpaka hai yaha saba granthakA pUrA adhyayana karane ye prabhAcandra zravaNabalgolake zilAlekha naM04 ke para hI patA cala sakatA hai| AzA hai samAjako anusAra mUlasaMghAntagata nandIgagAke bhedarUpa dezIyakoI mAnya saMsthA isa grantha ke prakAzanakA bhAra lekara gaNake gollAcAryake ziSya eka aviddhakarma kaumAra sAhitya-saMsArameM usakI sArabhako bakharanekA yatna vratI padmanandI saiddhAntikakA ullekha hai jo kargavedha kregii| saMskAra honese pUrva hI dIkSita ho gae the, unake * nayanandIne apane samakAlAna vidvAnoMmeM prabhA ziSya aura kulabhUSaNake sadharmA eka prabhAcandrakA cannakA nAma bhI lesbina kiyA hai| jo unake ullekha pAyA jAtA hai jisameM kulabhUSaNako cAritrasahAdhyAyI bhI rahe hoM to koI AzcayakI bAta sAgara aura siddhAntasamudrake pAragAmI batalAyA nahIM hai| ye donoM hI mANikyanandIke ziSya aura trailokyanandI ke prasiSya the| mANikyanandI darzana gayA hai, aura prabhAcandrako zabdAmbhoruha bhAskara tathA prathita tarka-granthakAra prakaTa kiyA hai / isa zilAzAstrake mahAna vidvAna the| unake aneka vidyA lekhameM muni kulabhUSaNakI ziSya-paramparAkA bhI ziSya the| cUki nayanandIne apaneko mANikyanandI. _ullekha nihita hai| kA prathama vidyAziSya sUcita kiyA hai, ataH yaha 'aviddhakarNAdika padamanandI saidAntikAsyyo'jani yasya loke| adhika saMbhava hai ki usa samaya prabhAcandrane darzana kaumAradeva pratitA prasiddhi yAttu samjJAnanidhiH sdhiirH| zAstrakA paThana-pAThana prArambha na kiyA ho ; kintu unake kucha samaya bAda dakSiNa dezase vahA~ pahu~cane tacchipyaH kulabhUpaNAkhyayanipazcAritravArAMnidhiHpara unhoMne vidyAdhyayana zurU kiyA ho| isIse prabhA siddhAntAmbudhipArago natavineyastasadharmo mahAn / candrane apaneko mANikyanandIkA ziSya to sUcita zabdAmbhoruddabhAskaraH prathitatarkaprandhakAraH prabhAkiyA, para kahIM bhI prathama yA dvitIya vidyA-ziSya camdAkhyo munirAjapaMDitavaraH shriikundkumdaanvyH|| nahIM likhaa| ho sakatA hai ki usa samaya taka naya- tasya zrokulabhUSamAkhyasumune rizaSyo vineyastutanandI vidyAdhyayana kara svatantra vihAra karane lage hoN| savRttaH kulacandradeva munipasmidvAntavidyAnidhiH // ' aura prabhAcanna vidyA adhyayana kara rahe hoM, yahI zravaNavelgolake 55veM zilAlegvameM mulasaMgha dezIkAraNa hai ki unhoMne prabhAcandrake sambandhameM aura yagaNake devendra saiddhAntika zipya, caturmukhadevake kucha bhI ullekha nahIM kiyaa| aura na kahIM unakI ziSya gopanamdI aura inhIM gopanandIke sadharmA eka Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] dhArA aura dhArAke jaina vidvAn [101 prabhAcandrakA ullekha bhI kiyA gayA hai| jo prabhAcaMdra TippaNa prantha, samAdhitantra TIkA ye saba prAtha dhArAdhIzvara rAjA bhoja-dvArA pUjita the aura nyAya- rAjA jayasiMhadevake rAjyakAlameM race gae haiN| zeSa rUpa kamalasamUhako vikasita karane vAle dinamaNi, grantha pravacana-saroja-bhAskara, paMcAstikAya pradIpa, aura zabdarUpa abjako praphullita karane vAle rodo- AtmAnuzAsanatilaka, kriyAkalApaTIkA, ratnakaraNDa maNi (bhAskara) sahaza the| ora paNDitarUpI kamaloM- zrAvakAcAra TIkA , vRhatsvayaMbhUmtotra TIkA, zabdAko vikasita karane vAle sUrya tathA rudravAdi diggaja mbhojabhAskara aura tatvArthavRtti padavivaraNa tathA vidvAnoMko vaza karaneke liye aMkuzake samAna the tathA pratikramaNa pATha TIkA, ye saba grantha kaba aura kisake catumukhadevake ziSya the / rAjyakAlameM race gaye haiM yaha kucha jJAta nahIM hotaa| ___ ina donoMhI zilAlekhoMmeM ullimbita prabhAcandra bahuta sambhava hai ki ye saba grantha ukta granthoMke bAda ekahI vidvAn jAna par3ate haiN| hAM, dvitIyalekha (55) hI banAe gaye hoN| athavA unameMse koI prantha unase meM caturmukhadevakA nAma nayA jarUra hai, para yaha saMbhava pUrva bhI race hue ho sakate haiN| pratIta hotA hai ki prabhAcandrakaM dakSiNa dezase dhArAmeM aba rahI samayakI bAta / Upara yaha batalAyA Aneke pazcAt dezIyagaNake vidvAn catumukhadeva jA cukA hai ki prabhAcandrane prameyakamalamArtaNDako bhI unake guru rahe ho to koI Azcarya nahIM, kyoMki rAjA bhojake rAjyakAlameM banAyA hai| rAjA bhojakA guru bhI to kaI prakArake hote haiM-dIkSAguru, vidyA- rAjyakAla vikrama saMvat 1070 se 1110 takakA guru aadi| eka-eka vidvAnke kaI-kaI guru aura batalAyA jAtA hai| usake rAjyakAlake do dAnapatra kaI kaI ziSya hote the| ataeva catumukhadeva bhI savat 1076 aura 1076 ke mile haiN|| prabhAcandrake kimI viSayameM guru rahe ho, aura isalie AcArya prabhAcandrane tattvArtha vRttike viSama-padoMve unheM samAdara kI dRSTise dekhate hoM to koI Apa- kA vivaraNAtmaka eka TippaNa likhA hai| usake prAraMbha ttikI bAta nahIM, apanese bar3eko Aja bhI pUjya meM amitagatike saskRta paMca-samaha kA nimna saMskRta aura AdaraNIya mAnA jAtA hai| padya uddhRta kiyA hai:AcArya prabhAcandrane ukta dhArA nagarImeM rahate huye vargaH zakriH samUhosAraNUnAM vrgnnoditaa| kevala darzanazAstrakA adhyayana hI nahIM kiyA, pratyuta vargaNAnAM samUhastu spargha sprdhkaaphaiH|| dhArAdhipa bhojake dvArA pratiSThA pAkara apanI viddha- amitagatine apanA yaha pacasaMgraha masUtikApurameM takA vikAma bhI kiyaa| sAtha hI vizAla dArzanika jo vartamAnameM 'masIda vilaudA' grAmake nAmase TIkA granthoM ke nirmANake sAtha aneka granthoMkI racanA prasiddha hai vi0ma0 1073 meM banA kara samApta kiyA kI hai| prameyakamalamArtaNDa ( parIkSAgukha-TIkA) hai| amitagati dhArAdhipa mujakI sabhAke ratna bhI nAmaka vizAla dAza nika graMtha muprasiddha rAjAbhojake the| isase bhI spaSTa hai ki prabhAcandrane apanA ukta rAjyakAla meM hI racA gayA hai aura nyAyakumudacandra TippaNa vi0 saM01073 ke bAda banAyA hai| kitane (laghIyastraya TIkA) ArAdhanA gadya-kathAkoza, puSpa- bAda banAyA hai yaha bAta abhI vicAraNIya hai| dantake mahApurANa (AdipurANa-uttarapurANa) para nyAyavinizcaya vivaraNake kartA AcArya vAdi- zrIdhArAdhipa-bhojarAja mukuTa-protAzma-razmi cchaTA rAjane apanA pArzva purANa zaka saM0647 (vi0 saM0 chAyA kukuma-paMka-lipnacaraNAmbhojAta namIdhavaH / 1082) meM banA kara samApta kiyA hai| yadi rAjA nyAyAGajAkara-marAhane dinamaNizzabdAja-rodomaNi:- * mUDabidrIka maThakI samAdhitantra prandhako pratimeM sthepAspaNDita-puNDarIka-taraNiH zrImAn prabhAdramA // 17 puSpikA-vAkya nimna prakAra pAyA jAtA hai-'iti zrI zrI catumupadevAnAM ziSyo'pyaH prcaadibhiH| jayasiMha devarAjye zrImaddhArAnivAsinA parAparaparameSThi-praNAparihataH zrIprabhAcaMdro rudravAdi-gajAMkuzaH // 15 // mopArjitAmajapuNyanirAkRtAkhilamajakalaMkena zrImatprabhA -jainazilAlekha saMgraha bhAga 1 pR0 118 candrapaNDitena samAdhizatakaTIkA kRteti // " Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -102] anekAnta [ varSa 14 bhojake prArambhika rAjyakAlameM prabhAcandrane apanA sahayoga prApta thA, para 'nyAyakumudacandra' ke likhate prameyakamalamArtaNDa banAyA hotA, to vAdirAja samaya unheM anya vidvAnoMke sahayoga milanekA koI usakA ullekha avazya hI krte| para nahIM kiyA AbhAsa nahIM milatA aura guru bhI sambhavataH usa isase yaha jJAta hotA hai ki usa samaya taka prameya- samaya jIvita nahIM the kyoMki nyAyakumudacandra saM. kamalamArtaNDakI racanA nahIM huI thii| hA~ sudarzana 1112 ke bAdakI racanA hai| kAraNa ki jayasiMha caritake kartA muni nayana-dIne, jo mANakyanandIke rAjAbhojake bAda (vi0 saM0 1110 ke bAda) kisI prathama vidyAziSya the aura prabhAcandrake samakAlIna samaya rAjyakA adhikArI huA hai| jayasiMhane savat gurubhAI bhI the, apanA sudarzanacarita vi0 saM0 1100 1110 se 1116 taka rAjya kiyA hai / yaha to sunimeM banA kara samApta kiyA thA aura usake bAda zcita hI hai inake rAjyakA saM0 1512 kA eka dAna'sakala vidhividhAna' nAmakA kAvya-grantha bhI banAyA patra bhI milA hai| usake bAda vaha kahA~ aura kaba thA jisameM pUrvavartI aura samakAlIna aneka vidvAnoM taka jIvita raha kara rAjya karate rahe, yaha abhI kA ullekha karate hue prabhAcandrakA nAmollekha kiyA anizcita hai| ataH AcArya prabhAcandrane bhI apanI hai para usameM unakI racanAoMkA koI ullekha nahIM racanAeM jinheM rAjAbhoja aura jayasiMhake rAjyameM hai| isase spaSTa jAnA jAtA hai ki prameyakamalamA- racA hA liyA hai, saM0 1100 se lekara saM0116 taNDakI racanA saM0 1100 yA usake eka-do varSa bAda takake madhyavartI samayameM racI hogii| zeSa grantha huI hai / prabhAcandrane jaba prameyakamalamArtaNDa banAyA; jinameM koI ullekha nahIM milatA, va kaba banAya, usa samaya taka unake nyAyavidyAga bhI jIvita the isa sambandha meM koI jAnakArI prApta nahIM hai| isa saba vivecana parase spaSTa hai ki prabhAcandra x jaisA prameyakamalamArtaNDake 3.11 satrakI vyAkhyAse vikramakI 11vIM zatAbdIke uttarArdha aura 12vIM spaSTa hai-'naca bAlAvasthAyAM nizcayAnizcayAbhyAM pratipakSa zatAbdIke pUrvAdhake vidvAn haiN| sAdhyasAdhana-svarUpasya punavRddhAvasthAyA~ tadvismRtau tatsvarU . (kramazaH) popalamme'pyavinAbhAvapratipatta rabhAvAttayostadahetutvam , smara- snimitttvprsiddhiH| mUlakAraNatvena tUpalambhAdaracopadezaH, gAderapi taddhatutvAt / bhUyo nizcayAnizcayau hi smaraNAdestu prakRtatvAdeva tatkAraNatvaprasiddha gnupadeza ityabhi smaryamANa-pratyabhijJApamAnau taskAraNamiti smaraNAdarapi prAyAM garUNAma ||"-anekaant varSa 8, kiraNa 10.11 samAja se nivedana anekAnta jaina samAja kA eka sAhityika aura aitihAsika sacitra mAsika patra hai / usameM bhaneka khojapUrNa paThanIya lekha nikalate rahate haiN| pAThakoMko cAhiye ki ve aise upayogI mAsika patrake grAhaka banAkara tathA saMrakSaka yA sahAyaka banakara usako samartha bnaaeN| hameM do sau ikyAvana tathA eka sau eka rupayA dekara saMrakSaka ba sahAyaka zreNI meM nAma likhAnevAle kevala do sau sajjanoM kI AvazyakatA hai| AzA hai samAja ke mahAnubhAva eka sau eka rupayA dAna kara sahAyaka zreNImeM apanA nAma avazya likhAkara sAhitya-sevAmeM hamArA hAtha bttaaeNge| manejara 'anekAnta Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paurANika kathA -tukArI: (zrI paM0 jayantIprasAdajI zAstrI) bhahAkA jIvana bar3e lAlana-pAlanameM vyatIta huA thaa| bAteM sahana kara sakatA hai, para ApakA 'tU' zabda nahIM suna vaha pATha bhAiyoMke bIcameM akelI hI thI, isalie sabakA sakatA / maiM koI ijjata beca kara thor3e hI kAma karatA huuN| pyAra pAkara phUlI nahIM samAtI thI aura sundara bhI itanI pAgese pApa dhyAna rakhiyegA, Akhira maiM bhI manuSya huuN| thI ki usa candanapurameM usako samatA karane vAlI dUsarI usakI ina bAtoMko zrI paNDitajI bhI sahana na kara koI lar3akI nahIM thii| bar3I guNavatI aura suzIlA thI sake, bole-agara aisA hI hai to naukarI karane kyoM sabake sAtha premapUrvaka vyavahAra karatI thI, Aba-zrAdarake mAye / baccU ! yaha naukarI hai, isameM saba kucha sahana karanA sAtha bolanA, cAlanA, usakA svabhAva bana gayA thaa| use par3atA hai| agara tU kAma nahIM kara sakatA, to chor3a kara agara jIvanameM kisIse ghRNA thI, to 'tU' zabda se| agara calA jaa| koI kisIse kisI bhI bAtameM 'ta' kahatA. to use bar3A hI rAmU punaH kahe gaye 'tU' ko sunakara socane lagA, kyA burA lagatA aura krodha utpanna kara detA thaa| isa bAta para aisA vyavahAra sabhI paise vAloMke yahAM hotA hai kyA sabhI jaba kabhI apane pitAjI para bhI nArAja ho jAyA karatI thii| itanI burI pravRttike hote haiM kyA paiseke ghamaNDameM pAkara usake pitA paM0 zivazarmA nAmake brAhmaNa, dhanavAna , bolate haiM inake yahAM mAnavakA prAdara nahIM hotA? kyA guNavAn aura rAjA dvArA sammAnita the| nagara meM unakA ye sabhI naukaroMke sAtha aisA hI vartAva karate haiN| inake bar3A Adara thaa| maba loga pUjya aura zraddhA-rapTise dekhate dila nahIM hotA ? kabhI naukarako zAbAsI bhI nahIM dete the| agara koI unase dukhI thA to unakA vaha rAmU naukara, hoMge, cAhe vaha naukara seTha jIke lie prANa bhI Treneko taiyAra jise paMDitajI kabhI bhI sahAnubhUtikI dRSTise nahIM dekhate rahe, para seThajIkI koI sahAnubhUti nhiiN| para, nahIM-nahIM the| aura hara bAtameM sadA tIkhApana lekara yaha nahIM sabhI ekase nahIM hote, bahutase bar3e bhale hote haiM, naukaroM ke kiyA, vaha nahIM kiyA, harAmakI naukarI pAtA hai, yaha kAma sAtha bar3A hI acchA vartAva karate haiM, sadA acchI taraha kiyA to isameM yaha galatI hai, kucha karanA hI nahIM AtA, bolate haiM, usake duHkha-sukhakI pUchate haiM, bImAra hone para ityAdi kahate rahate the| vaha becArA majabUra rAmU jI bar3I cintAke sAtha usakA ilAja karAte haiN| para, ye paM0 jI, lagAkara kAma karatA thA kevala dasa rupayA aura bhojana pr| bukhAra thAne para bhI nahIM chor3ate haiN| kahate haiM-bahAnA kara prAtaH pAMca baje uThanA aura kAma karate-karate rAtako 1 baje rahA hogA, ityAdi vicAratA huA AMkhoMmeM duHkhakA sAgara sonA pratidinakA kAma thaa| umar3AtA huA paM0 joko namaskAra kara cala diyaa| eka dina paMDitajI usa becAre rAmU para gussA hote hue jAte samaya bhaTTAne use rokA, aura smjhaayaa| sAya burI taraha cillAye aura bole-tU andhA ho gayA thA jo hI apane pitAjIse bolii-pitaajii| Apa agara kI yaha dikhAI nahIM diyaa| harAmI kahIM kA, patA hI nahIM jagaha tuma bola diyA kareM, to koI bhArI samaya na khage, lagatA ubalA-ubalA-sA kyoM rahatA hai eka kAma jo Adha hara eka AdamI apane gharakA aura manakA rAjA hotA hai| ghaMTemeM bahuta AsAnIse ho jAya, usameM tIna ghaMTe lagAtA hai| eka vAra zrAdamIko roTI kapar3A na do, para bolanA, cAlanA sujhase kAma nahIM hotA to naukarI chor3akara calA jaa| ThIka rakbo, prema pUrvaka madhuratAse bolo. vaha AdamI rAmU unakI sArI bAtoMko sunatA gayA, para 'tU' ApakA ho jAyagA / Apa mujhase bhI kitanI hI bAra '' ke zabdako suna kara usake hRdayameM bhArI AghAta pahu~cA, socane sAtha bola cuke haiM, hAlAMki, maiM ApakI putrI hU~, phira bhI lagA, yahAM merA kucha bhI Adara nahIM hai aura jahAM ijjata mujhe bahuta burA lagatA hai| merI mAtA jI bhI duHkhI ho hI nahIM, vahAM kAma nahIM karanA, cAhe bhUkhoM mara jaauuN| aisA jAtI haiM aura saba bhAI bhii| socakara paNDitajIse bolA-paNDitajI maiM ApakI sArI suna kara paM0 jo kucha zAnta hokara bole-beTI 'tU' Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [varSa 14 anekAnta bar3A hI hAnikAraka sincha huA / mere svabhAva aura merI isa cir3a ko dekhakara koI vivAda kI himmata hI nahIM karatA thA / dhIra jo taiyAra bhI hotA thA to usake sAtha yahI samasyA rakhadI jAtI thI, ki 'tU' zabdakA prayoga kabhI mata karanA / 104] kahanA kyA burA hai loga bhagavAn se bhI 'tU' bolate haiM, cAkara, sthAna-sthAna para veda, purANoM, Adi dekha jAtA hai| pati strIse pitA putra se bar3e choToMse pyAra meM kara 'tU' bolate haiN| , 1 para pitAjI ! Apane rAmUse jo 'tU' kahA, yaha kaunase pyArakA namUnA thA, kInamI mahi thii| Izvara to sunatA nahIM hai, vaha saba kucha dekhatA rahatA hai, agara vaha sunatA hotA, to maiM Apase saca kahatI hai eka bAra phira use pRthvI para 'tU' zabdako manA karaneke lie AnA pdd'taa| para jaba vaha kucha sunatA hI nahIM hai, to pITha pIche jisako cAho usako vainA kaho, 'tU' hI kyA, gAlI bhI do / parantu pitAjI! yaha zikSita logoMke zabdakopase nikala budha hai, bhale meM aba isakA uccAraya nahIM hotaa| patnI aura putra zrAdi bhI isa zabdako sunakara cauMka par3ate haiM, duHkhI hote haiM, aura dUsare nAte riztedAroM tathA anya zikSita vargake sAmane kahane para to duHkhakA kucha ThikAnA nahIM rahatA / isa 'tU' meM pyAra nahIM, zranAdara chipA hai, ghRNA chipI hai hai aura pragaTa ho jAtI hai asabhyatA bhagar3e ko bar3hAtA hai zAnta vAtAvarayAmeM unakaneM aura manamuTAva paidA kara detA hai| aba to grAmINa zradamA bhI apane vara-gharase ise nikAla rahe haiN| isa 'tU' zabda uccAraNa mAtra se bahutoMka mukhase kyA takanika kara mu~ha para cale jAne haiN| aura phira Apa hI sociye, yaha kitanA burA zabda hai, isase kitanI kaThoratA bharI huI hai kitanA akkhar3apana bharA huA hai aura feart are bhAvanA aura amAnavatA / isa 'tU' zabdake pIche hI mujhameM aura muhallA par3osa vAloMmeM eka dina kitanA jhagaDA ho gayA thaa| maiMne unakI sAta pIr3hIkI bAta farari kara rakhadI yo taba Apane hI zrAkara zAnta kiyA thaa| paM0 jInai bar3e zAnta bhAvase vicArA aura kahA-beTI ! ThIka hai zrIgese maiM kabhI isa 'tU' zabdakA stemAla nahIM karU~gA / aba taka maiM yaha nahIM samamatA thA, ki merI putrI ko bhI isa '' zabda paat far hai / acchA zrAja hI meM rAjAse pUchakara manAdI karAye detA hU~ ki koI tU nahIM bolA karegA aura khAsa taurase merI putrI ke sAtha / aura usane rAjAjJA lekara usa prakAra kI ghoSaNA bhI karA dii| isa ghoSaNA ko sunakara muhallA padama vAloMne 10 jI kI putrIkA nAma 'tukArI' rakha diyA, yaha ghoSaNAkA karAnA mere liye thAkhira meM prasiddha paMDita kI putrI thI rUpavatI thI merI sundaratAkI prasiddhi thI aura mere pitAjI bhI mujhe apane adhika paise vAle yahAM vivAha karanA cAhate the| ina mArI bAtoM ko lekara eka somazarmA nAmaka yuvaka rajAmanda ho gaye, aura unhoMne yaha pratijJA kI ki maiM kabhI bhI jIvana meM 'tU' nahIM kahU~gA / basa meM yaha cAhatI thI, merA vivAha ho gayA, bar3e Anandake sAtha rahane lagI mere sAtha unhoMne bar3A acchA vyavahAra kiyA / mere hI sAtha kyA unakA vyavahAra sabhIke sAtha dhacchA hotA thA / mere patideva mujhase bar3A pyAra karate the| hamArA jIvana 'sukha aura zAntike sAtha bItane lagA / eka dina patideva 'nATaka' dekhane gye| unakA intajAra karate-karate rAtakA 1 // baja gayA / mujhe raha-rahakara bar3A gussA thArahA thA, aura nAnA prakArakI zaMkAeM mujha para car3hI zA rahIM thiiN| isI bIcameM vicAra uthala lete rahe aura mujhe nIMda bAgaI, meM svapna meM dekhane lagI ki mere patideva nATaka dekhane nahIM gye| yaha to unakA bahAnA thA / maiMne dekhA ve eka bAjArU strIka yahAM Upara kamare meM baiThe gAnA suna rahe haiM, unake sAtha unake aura bhI yAra dosta masta ho rahe haiN| vezyA unako apane hAtha se pAna khilA rahI hai, pAnI pinAsI najareM DAlakara riyA rahI hai, aura ye loga, dasa-dasake noTa usake gAnekI eka-eka bAta para de rahe haiM, kabhI kisI prakAra kabhI kisI prakAra | unheM dekhakara usa samaya mujhe aisA mAlUma par3a rahA thA, mAno agara duniyAM meM kahIM pyAra hai, to yahAM para hai| aura koI gAneko. samajhane vAle haiM, to bama yahI loga haiM / aura agara koI gAne vAlI hai to eka yahI itanemeM naukarane cAkara ekaeka botala zarAba kI unake hAthoMmeM dedii| pIne lage, pIkara jhUmane lage, kahane lage pyAre zabda | itane pyAre, ki zAyada majanRnebhI lailAke lie na kahe hoMge, aura phariyAda bhI zorIke lie kabhI soce bhI nahIM hoNge| una bezyAke Age dasa-isake noToM kA Dhera sA laga gayA thA, aisA pratIta hotA thA kI eka hajAra ke noTa hoNge| unake eka sAthIne to zarAba ke naze meM masta hokara apane hAthakI Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4 tukArI [105 ghar3I taka usake hAthameM bAMdha dii| AvAja itanI jozase bharI huI thI, ki meM ruka gaI, na to maiM yaha saba dekha rahI thI aura usa svapnAvasthAmeM hI bhAga sakI, aura na cillA hI paaii| prAsthira bhAgakara bar3I dukhI horahI thii| maiM apane patidevako aisA nahIM sama- jAtI bhI kahA~ ruka gaI, dekhA, sipAhiyoMkI vardI pahi jhatI thii| yahAM mujhase kahate the ki merI pratijJA hai, maiM dasa AdamI apane-apane hAthoM meM banda ke liye huye mere sAmane tumhAre sivAya sabako mAtA aura bahina samajhatA hU~ aura Agaye, cAroM zrorase mujhe ghera liyaa| unameMse eka bolAAja yaha hAla ! kyA sabhI aise hote haiM. dekho,unake sAthI isake pAsa jo jevara haiM, unheM rAjIse le lo aura ise jAne bhI aise hI haiM, jinake gharoM meM apsarA nulya nAriyAM haiM aura do| yaha sunakara aura paristhiti ko vikaTa dekhakara jhaTa hI unake prati patiyoM kA yaha atyAcAra | mRThe pyAra para saba maiMne apanA jevara utAra kara unake mupurda kara diyaa| kucha balidAna kara rahe haiN| he bhagavAna ! tU inheM kaba subuddhi ve mujhe apane sAtha pakar3a le gaye aura Age kucha degaa| dUra jAkara eka bhIlake supurda kara diyA, jo jIvoM ____ mAnava mAtra cAhatA hai, mujhe'mItA mile, parantu svayaM ke khUnase raMgakara kambala banAyA karatA thaa| para maiM kyA yaha bhUla jAtA hai ki sItA pAne se pahale tumheM rAma bananA karatI, abalA jo thI aura phira socane lagI, ki sItAjI par3egA / rAmako hI sItA mila sakatI hai| isa prakAraka ko jaba rAvaNa haraNakara legayA thA. taba unhoMne hI kyA vicAroMmeM dRzyoMmeM ulajhI huI mere hRdaya dhaDakana jo adhika kiyA thA / jaba dropadIkA cIra khIMcA gayA usa samaya sivAya bar3ha cukI thI banda hokara aisA mAlUma paDane lagA, mAno bhagavAnake nAmake aura raTA hI kyA thA / basa eka. vAra hRdaya baiThA jArahA hai / para raha-rahakara patidana para krodha dekhA thA bhIma kI gadA kI ora aura arjuna ke bAtha bArahA thaa| kI ghora phirabhI sabaloM kI patnI abalA hI to thii| kyA itanemeM daravAjA khaTakhaTAne kI zrAvAja Ane lgii| karatI, maiM bhI bhagavAnakA smaraNa karane lgii| aba mujhe merI svapnila duniyAM chinna-bhinna ho gii| para ve bAteM apane gusse para, gusmA zrArahA thaa| kucha dinoMke bAra hRdaya-paTala para jyoM kI tyoM aMkita hogii| hRdayameM gussA maiMne usakI epTimeM kucha aura hI paayaa| pahale to muke bharA huthA thA maiM sajaga hogaI : mujhaM raha-rahakara bar3A bhArI putrI-putrI kahatA thaa| bar3e pyArame bolatA thaa| maiM bhI isa gusmA bArahA thA aura sote samaya maiMne nizcaya kara liyA prakAra eka jagalIke vartAvako dekhakara kabhI-kabhI socatI thA ki zrAja kivAr3a nahIM kholuugii| Akhira unako pukA- thI-agara ina logoMko zikSita banAyA jAya to kitane rane-pukArane, kivAr3a khaTakAna-gva-kAna kAphI gamaya hogyaa| bhale ho sakate haiM aura apane nIca karmoko chor3a sakate haiN| ve gummAme pAkara ekadama apanI pratijJAko bhUla gaye, aura para yakAyaka usakA parivartana devakara-apanI ora kAmaka mujhe 'tU' kahakara pukAra liyaa| dRSTise AtA devakara, mujhameM kucha mAhama badhA aura maiMne bar3I bama phira kyA thA, unakA tU, kahanA thA ki maiM sirasa kar3akatI zrAva z2ameM kahA-khabaradAra ! jo zrAge bade, to maiM pAMva taka jala uThI, sArA zarIra guspA mAre kaiMpakapAne lagA, apane prANa de dRgI / vaha ruka gayA / usa dina mujhe maiMne unakI zakla taka dekhanA pasanda nahIM kiyaa| gummAmeM malUma huzrA, ki nArIkI vANImeM bhI kinAnA pala hotA hai| andhI hokara gharase nikalakara bhAga gii| mujhe usa samaya usa bhIlane bahuta kucha apane kRtya aura burI bhAvanA kucha na sUjhA ki meM kahAM jArahI hai| maiM zaharase bAhara para pachatAte hae mujhe eka seTa hAthoM beca diyA pAMca hajAra hokara jaMgala kI ora cala paDI krodhameM bhAgI-bhAgI jA rupaemeM aura ve saMThajI bhI yaha kahakara mujhe lAye, ki mere rahI thii| jisa rAstameM kyA, jarAsaM a~dherameM bhI mujhe Dara bhI koI santAna nahIM hai| yaha merI putrIka mAninda seThAnI lagatA thA, so na jAne aAja merA Dara nahIM calA gayA / ke pAsa banI rahA kregii| para antaraMga kyA thA, kucha krodhana mujhe pAgala banA diyA thaa| mere sAmane svapnameM samajhameM nahIM A rahA thaa| zrAI huI bAtoMne vizvAsa jamA diyA thaa| calate samaya bhIlane kahA thA merI ora karuNAkI rAstemeM mujhe kucha pAhaTa sunAI dii| kisIne kaDakatI dRSTise dekhate hue kI seThajI ise 'duHkha mata denaa|' mere AvAjase kahA-kauna jA rahA hai, khar3e ho jaayo| vaha dilameM eka bAra phira usake ina zabdoMse usa cha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ varSa 14 seThajIne mere pairoMmeM apanI pagar3I rakha dI aura gir3hagir3Ate hue bole- 'mujhe kSamA karo / ' parantu manameM mAyAcAra thA / aise vyakti avasaravAdI hote haiN| maukA Tala jAne para kucha dinoMke bAda unhoMne eka tIsare adamIke hAtha mujhe dhokhA dekara beca diyA / usane mere zarIrase joMke lagA lagAkara khUna nikaalaa| maiM bahuta kamajora ho gaI aura apane karmoM para pazcAtApa karane lagI aura kosane lagI, apane bhAgyako / 106 ] anekAnta dayAbhAva AyA aura maiMne usake cehare para pachatAneke bhAvako cAhate haiN| sAfa-sAfa dekhA / maiM seThajIke ghara AI aura bar3e ArAmase rahane lgii| seThAnIkA bhI bartAva mere prati bar3A acchA thaa| maiM bhI unako mAM mAnatI thii| parantu unake cehare para jaba kabhI mere aMga-pratyaMgoM ko hI kyA sAre zarIrako dekha leneke bAda kucha AzaMkA bhAva jhalaka jAte the aura yahI dazA unakI taba hotI thI jaba seThajI mujhase koI bAta ha~sakara kara jAte the| mujhe bhI unake isa prakArake bhAva ko dekhakara duHkha hotA aura socane lagatI, ki nArIkA hRdaya bar3A zaMkita hotA hai aura huA bhI aisA hI / seThajIke vicAroMmeM, kriyAoMoMmeM mujhe naI duniyA dikhane lgii| jahAM loga bahinajI-bahinajI kahate-kahate aura bahinajI bhAI sAhaba, bhAI sAhaba kahatekahate thaka jAte haiM aura unakA bahina bhAIkA sambandha dUsare nindanIya rUpoM meM pariNata ho jAtA hai aisA hI seThajIkA mere sAtha huA / maiM kabhI-kabhI socatI, zAyada mAnava samAja bholI-bhAlI nAriyoMko nAnA prakArake pralobhana tathA bhaya de-dekara unake satItvako bhraSTa karanemeM nahIM cikatA / nArIke sAmane lokalAja tathA majabUrI itanI -adhika zrA jAtI hai ki usa becArIko zrAtmasamarpaNa karanA par3atA hai / Akhira vaha kare kyA, jahAM jAya, kucha dina to bar3A acchA vartAva, anta phira vahI maMjila ! loga isa ora dhyAna hI nahIM dete| para nArIko cAhiye ki prAya bhale hI cale jAMya, para apane dharmase kabhI vicalita na ho / yaha antameM seThajIkI dAla na gala sakI, maiMne burI taraha unheM Ar3e hAthoM liyaa| unakA zarIra ka~pa - kapAne lagA / phira maiMne aura sAhasa baTorakara kahanA prArambha kiyA -- zraya nIca ! maiM abhI tere DhoMgakA bhaNDAphor3a karatI hU~, abhI cillAtI hU~ tere makAnase / dhikkAra hai tujha jaise pApiyoM ko, jo putrI-putrI kahate hue usake sAtha durAcAra karanA isI bhAMti mujha para anekoM duHkha par3e / sthAna-sthAna para mere sAmane bhraSTa honeke prazna Aye, para bhagavAnane merI lAja rakha lii| mere zarIrako koI hAtha nahIM lagA sakA / isa prakAra kevala cAra mAha hI ho pAye the, unameM hI itane sthAnoM para samAja kI dazAkA pUrA-pUrA paricaya milA / antameM eka dina mere puNyakA udaya huaa| mujhe usa rAste se jAte hue apane bhAIke darzana hue, merI khuzIkA ThikAnA na rhaa| maiM apane bhAIse mila kara itanI roI aura merA bhAI bhI, mAno hamane phirase janma pAyA ho, yA yugayugase bichar3e hue mile hoM / mere bhAIne usI samaya rAjAke yahAM khabara karake mujhe usa duSTake yahAMse chur3A liyA aura apane sAtha le gayA / mujhe mere mere patidevake sAmane jAnekA sAhasa bhI nahIM hotA thA aura zAyada aisA hI unakA hAla thaa| ve bhI mere sAmane thAne meM saMkoca karate the / Akhira ye Aye, donoMke hRdayoM meM eka dUsareko dekhakara zrAnanda thA, para cirasaMcita viyogake dhAMsU nikala par3e / Aja unako apane tU kahanekA duHkha thA aura mujhe apane krodhakA / ina sArI bAtoMke bAda bhI, jaba maiM apane bhAIke sAtha ghara gaI, to nagarameM zora ho gayA ki tukArI A gii| loga mujhe tukArI kahanA aba bhI nahIM bhUle the / mukhtAra zrIkI 80vI varSagAMTha vIrasevAmaMdira ke saMsthApaka suprasiddha aitihAsika vidvAn zrAcArya jugalakizorajI mukhtAra, apane jIvana ke 76 varSako pUrA kara magazira zuklA ekAdazI dina guruvAra tA0 13 disambara ko 80 veM varSa meM praveza kara rahe haiN| isa avasara para samAja kI rase unake dIrghAyu hone kI zubhakAmanA kI jAnI cAhie / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana aura vizvazAnti [zrI0 pro0 mahendra kumArajI nyAyAcArya, ema0 e0 ] vizvazAntike lie jina vicArasahigutA, samajhaute kI cAdara para baiThakara socanA cAhie ki 'jagatake upalabdha kI bhAvanA, varNa, jAti, raMga aura deza Adike bhedake binA mAdhanoMkA kaise viniyoga ho ? jisase pratyeka prAmAkA sabake samAnAdhikAra kI svIkRti, vyaktisvAtantrya aura dUsare adhikAra surakSita rahe aura aisI samAjakA nirmANa sambhava ke aAntarika mAmaloM meM hastakSepa na karanA Adi mUlabhUta ho sake jisameM sabako samAna avasara aura sabakI samAna AdhAroM kI apekSA hai unheM dArzanika bhUmikA para prastuta rUpase prArambhika AvazyakatAoMkI pUrti ho sake / yaha karane kA kArya jainadarzanane bahuta pahilaMse kiyA hai| usane vyavasthA Izvaranirmita hokara yA janmajAta vargasaMrakSaNake apanI anekAnta dRSTise vicArane kI dizAmeM udAratA, vyApa- aAdhArase kabhI nahIM jama sakatI, kintu una sabhI samAjaka katA aura sahiSNutA kA aisA pallavana kiyA hai jisase ghaTaka aMgoMkI jAti, varNa, raMga aura deza zrAdika bhedake vyakti dUsareka dRSTikoNa ko bhI vAstavika aura tathyapUrNa vinA nirupAdhi mamAna sthitika AdhArasa hI bana sakatI hai| mAna sakatA hai| isakA svAbhAvika phala hai ki-samajhaute samAja vyavasthA Uparase ladanI nahIM cAhie, kintu usakA kI bhAvanA utpanna hotI hai| jaba taka hama apane hI vicAra vikAsa mahayogapaddhanisa sAmAjika bhAvanAkI bhUmi para honA aura dRSTikoNa ko vAstavika aura tathya mAnate haiM taba taka cAhie, tabhI sarvodayI samAja-racanA ho sakatI hai| jainadUsareke prati Adara aura prAmANikatA kA bhAva hI nahIM ho darzanane vyaktisvAtantryako mUlarUpameM mAnakara sahayogamUlaka pAtA / ataH anekAnta dRSTi dUsaroMke dRSTikoNake prati sahi- samAja-racanAkA dArzanika AdhAra prastuta kiyA hai| isameM paNutA, vAstavikatA aura samAdara kA bhAva utpanna karatI hai| jaba pratyeka vyakri parigrahake saMgrahako anadhikAra vRtti mAnakara jainadarzana ananta yAtmavAdI hai| vaha pratyeka prAtmA ko hI anivArya yA anyAvazyaka sAdhanoMka saMgrahameM pravRni karegA mRlameM samAna svabhAva aura mamAna dharma vAlA mAnatA hai| so bhI samAjake ghaTaka anya vyAzyAko samAnAdhikArI unameM janmanA kisI jAti-bheda yA adhikAra bhedako nahIM / samajha kara unakI bhI muvidhAkA vicAra kara hI, tabhI mAnatA / vaha ananta jar3apadArthokA bhI svatantra astitva sarvodayI samAjakA mvastha nimANa sambhava ho skegaa| mAnatA hai / isa darzanane bAmnava bahutvako mAna kara vyakti- nihita svArthavAle vyakriyoMne jAni, vaza aura raMga svAtanthyakI mAdhAra svIkRti dI hai| vaha eka vyaka pariNa- zrAdike nAma para jo adhikAroMkA saMrakSaNa le rakhA hai tathA mana para dUsare vyakA adhikAra hI nahIM maantaa| ataH jina vyavasthAoMne vavizeSako saMrakSaNa diya hai, ve mUlataH kisI bhI prANAMka dvArA dasare prANIkA zopaNa, nirdalana yA anadhikAra capTAe~ haiN| unheM mAnavahita zrIra navasamAja svAyattIkaraNa hI anyAya hai| kimI catanakA anya jar3a par3hA. racanAke lie svayaM samApta honA hI cAhie aura mamAna thoMko apane AdhIna karanekI ceSTA karanA bhI anadhikAra avasaravAlI paramparAkA sarvAbhyudayakI dRSTisa vikAsa honA ceSTA hai| isI taraha kisI deza yA rASTrakA desare deza yA caahie| rASTrako apane prAdhIna karanA use apanA upaniveza banAnA isa taraha pAnekAnta dRSTise vicAra mahiSNutA aura hI mUlataH anadhikAra ceSTA hai, ataeva hiyA aura anyAya hai| para-sammAnakI vRtti jaga jAne para mana dusaraMka svArthako apanA vAstavika sthiti aisI hone para bhI jaba aAtmAkA svArtha mAnanekI aura pravRna hokara samajhAtakI aura sadA zarIra-saMdhAraNa aura samAja-nirmANa jaDa padArthoMka binA jhukane lagatA hai| sambhava nahIM hai, taba yaha socanA Avazyaka ho jAtA hai ki jaba usake svAdhikArake sAtha hI mAtha svakartavyakA bhI aAkhira zarIra-yAtrA samAja nirmANa ra rASTra-saMranA aAdi udita hotA hai, taba vaha dRmarake zrAntarika mAmaloMmeM jabarakaise kiye jAyeM ! jaba anivArya sthitimeM jar3apadArthokA saMgraha dastI TA~ga nahIM add'aanaa| isa taraha vizvazAntike liye aura unakA yathocita viniyoga Avazyaka hogayA taba yaha una apekSita vicAra-sahipmutA, samAnAdhikArakI svIkRti aura sabhI pAramAoMko hI samAna bhUmikA aura samAna adhikAra Antarika mAmaloMmeM ahastakSepa Adi sabhI prAdhAra eka Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] anekAnta vyaki svAtantryake mAna lenese hI prastuta ho jAte haiM aura dRSTi aura jIvanameM bhautika-sAdhanoMkI apekSA mAnavake jaba taka ina sarva samatAmUlaka ahiMsaka AdhAroM para samAja sanmAnake prati niSThA hone se / bhArata rASTrane tIrthakara mahAracanAkA prayatna na hogA taba taka vizvazAnti sthApita nahIM vIra aura bodhisatva gautamabuddha Adi santoMkI ahiMsAko ho sakatI / zrAja mAnavakA dRSTikoNa itanA vistata. udAra apane saMvidhAna aura pararASTranItikA AdhAra banAkara vizvako aura vyApaka ho gayA hai jo vaha vizvazAntikI bAta socane eka bAra phira bhAratakI AdhyAtmikatAkI jhAMkI dikhA dI lagA hai| jisa dina vyakri-svAtantrya aura samAnAdhikAra hai| Aja una tIrthakaroMkI sAdhanA aura tapasyA saphala huI hai kI binA kisI vizeSa saMrakSaNake sarvamAnya pratiSThA hogI ki samasta vizva saha-astitva aura samajhauteko vRttikI vahI dina mAnavatAke maMgala prabhAtakA puNya kSaNa hogaa| jaina- ora jhukakara ahiMsaka bhAvanAse mAnavatAkI rakSAke lie darzanane ina AdhAroMko saiddhAntika rUpa dekara mAnavakalyANa mannaddha ho gayA hai| ari javinakA maMgalamaya nivAha-paddhatika vikAsamaM apanA vyaktikI mukti, sarvodayI samAjakA nirmANa aura vizvapUrA bhAga arpita kiyA hai| aura kabhI bhI sthAyI vizva- kI zAntike liye jaina darzanake puraskartAoMne yahI nidhiyAM zAnti yadi sambhava hogI to inhIM mUla AdhAroM para hI vaha bhAratIya saMskRtike prAdhyAtmika kozAgArameM zrAtmotsarga pratiSThita ho sakatI hai| aura nirgranthatAkI tila-tila-sAdhanA karake saMjoI haiM / zrAja bhArata rASTra ke prANa paM. javAharalAla neharUne vizva- vaha dhanya ho gayA ki usakI usa ahiMsA, anekAntadRSTi zAntike liye jina paMcazIla yA paMcazilAbhoMkA udaghoSa aura aparigraha bhAvanAkI jyoti se vizvakA hiMsAndhakAra kiyA hai aura bADuGga sammelanameM jinheM sarvamatise svIkRti samApta hotA jA rahA hai aura saba sabake udayameM apanA milI una paMcazIloMkI buniyAda anekAntadRSTi-samajhauteko udaya mAnane lage haiN| vRtti, maha-astitvakI bhAvanA, samanvayake prati niSThA aura rASTrapitA pUjya bApUkI AtmA isa aMzameM santoSakI varNa, jAti raMga zrAdike bhedoMse Upara uThakara mAnava-mAtrake sAMsa le rahI hogI ki unane ahiMsA saMjIvanIkA vyakri sama-abhyudayakI kAmanA para hI to rakhI gaI hai / aura ina aura samAjase Age rAjanaitika kSetrameM upayoga karanekA jo sabake pIche hai mAnavakA sanmAna aura ahiMsAmUlaka zrAnmau- prazasta mArga mujhAyA thA aura jisakI aTUTa zraddhAmeM unane pamyakI hArdika zraddhA / zrAja navodita bhAratakI isa maryo- apane prANoMkA utsarga kiyA, aAja bhAratane dRDhatAse usapara dayI pararASTranItine vizvako himA, saMgharSa aura yuddhake apanI nipTA hI vyakta nahIM kI, kintu usakA prayoga navadAvAnalase moDakara sahaastitva, bhAIcArA aura samajhautekI eziyAke jAgaraNa aura vizvazAntika kSetrameM bhI kiyA hai| sadbhAvanA rUpa ahiMsAkI zItala chAyAmeM lAkara khaDA kara aura bhAratakI 'bhA' isImeM hai ki vaha akalA bhI uma diyA hai| vaha socane lagA hai ki pratyeka rASTrako apanI AdhyAtmika dIpako maMjotA cale, use sneha dAna detA huA jagaha jIvita rahane kA adhikAra hai, usakA svAstitva hai, usI meM jalatA cale aura prakAzakI kiraNeM bakheratA rhe| parake zoSaNakA yA use gulAma banAnekA koI adhikAra nahIM jIvanakA sAmaMjasya, navasamAja-nirmANa aura vizvazAntike hai, parameM usakA astitra nahIM hai| yaha parake mAmaloMmeM yahI mUlamantra haiN| inakA nAma lie binA koI vizva ahastakSepa aura svAstitvako mvIkRti hI vizvazAntikA zAntikI bAta bhI nahIM kara sakatA / mUlamantra hai| yaha siddha ho sakatI hai-ahiMsA, anekAnta (jaina darzanase) grAhakoM se nivedana / anekAnta ke grAhakoM se nivedana hai ki sevA meM anekAnta kI kaI kiraNeM bhejI gaI haiN| zrAzA hai ve Apako pasanda AI hoMgI / kRpayA anekAnta kA vArSika mUlya 6) rupayA manIArDarase bheja dIjiye / anyathA 5 vI kiraNa vI0 pI0 se bhejane para Apa ko 10 pAne adhika denA pdd'eNge| mujhe AzA hai ki Apa anekAnta kI kiraNa pahu~cate hI 6) rupayA manIArDarase bhejakara anugRhIta kreNge| mainejara anekAnta, vIra sevA mandira 21 dariyAgaMja, dillI / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha0 mahAvorake vivAha sambandhameM zvetAmbaroMkI do mAnyatAe~ [paramAnanda zAstrI] jaina samAjameM bha. mahAvIrake vivAha-sambandhameM do ki rAjA jitazatru, jo kaliMgadeza kA rAjA thA aura mAnyatAe~ dRSTi-gocara hotI haiN| eka unheM vivAhita ghoSita jisake sAtha bha0 mahAvIrake pitA rAjA siddhArthakI choTI karatI hai aura dUsarI avivAhita | digambara sampradAyake bahina vivAhI gaI thI, apanI yazodA nAmakI putrIkA sabhI grantha bha0 mahAbIra ko eka svarase Ajanma bAla- vivAha bhagavAna mahAvIrake sAtha karanA cAhatA thA parantu brahmacArI prakaTa karate haiM-paMcabAlayati tIrthaMkaroMmeM unakI bhagavAna virakta hokara dIkSita ho gae aura isase rAjA gaNanA kI gaI hai| parantu zvetAmbara sampradAyameM zrAma taura jitazatrukA manoratha pUrNa na ho sakA / antameM vaha bhI dIkSita para bha. mahAvIra ko vivAhita mAnA jAtA hai| vivAhita ho gayA aura ghora tapazcaraNa dvArA sarva karma ko nAzakara hone kI yaha mAnyatA kevala kalpasUtra meM hI milatI hai| mokSako prApta huA / isa ullekhase spaSTa hai ki bha0 usase pUrvavartI kisI bhI zrAgamameM nahIM hai| yadyapi bhaga- mahAvIrake vivAha kI carcA to calI thI; parantu unhoMne vatIsUtra meM unake garbhApahAra kI ghaTanA kA ullekha hai aura vivAha nahIM karAyA thA / yahI kAraNa hai ki tamAma unheM brAhmaNI devanandAkA putra batalAyA gayA hai / tathApi digambarIya granthoM meM unheM bha0 pArzvanAthake samAna hI bAlavivAha kI ghaTanA kA, tathA unakI kahI jAnevAlI patnI brahmacArI prakaTa kiyA gayA hai| yazodA aura usakI putrI priyadarzanA kA kahIM koI ullekha ---- ----- nahIM hai| mamavAyAMga aura sthAnAMga sUtra meM tathA Avazyaka bhavAnna kiM zreNika vetti bhUpati niyukimeM pAMca bAlayati tIrthakaroMke bhItara bha0 mahAvIra ko nRpendra siddhArtha-kanIyasI pati / parigaNita kara unake prathama vayameM hI dIkSita hone kA spaSTa imaM prasiddha jitazatrumAkhyayA ullekha hai| aisI sthiti meM kalpasUtra kI mahAvIrake vivAha pratApavaMtaM jitazatrumaMDalaM // 6 // kI kalpanA asaMgata pratIta hotI hai| jinendravIrasya samudbhavotsave kalpasUtrameM mahAvIra kA vivAha samaravIrarAjA kI putrI tadAgataH kuNDapuraM suhRtparaH / yazodA nAmakI kanyA se huzrA batalAyA jAtI hai aura mupUjitaH kuNDapuramya bhUbhRnA umasa priyadarzanA nAmakI eka putrIkA utpanna honA bhI nRpAyamAkhaNDala tuvikrmH||7|| yazodayAyA sutayA yazodayA kahA jAtA hai / sAtha hI, yaha bhI kahA gayA hai ki priyada pavitrayA vIra-vivAha-maMgalam / rzanA kA pANigrahaNa jamAlika sAtha huA thA aura isa aneka-kanyA-parivArayAmaha taraha jamAli bhagavAna mahAvIra kA dAmAda thA / samIkSitu tu ga-manorathaM nadA jinamanAcArya kRta harivaMzapurANake 66veM parva parase sthite'ya nAthe tapasi svayaMbhavi bha. mahAvIrake vivAha-sambandhameM itanI sUcanA milatI hai prajAta-kaivalya-vizAla-locane / ___ x tisalA ivA, videhadiNNA ivA, pIikAriNI ivaa| jagadvibhUtyai virahApa kSiti samaNasparaNaM bhagavo mahAvIramsa pittijje supAse jeThe mAyA kSitiM vihAya sthitavAMsnapamyayama // 6|| divaddhaNe, bhagiNI sudaMsaNA, bhAriyA jasoyA koDiNNa x gAMtreNaM, samaNassa NaM bhagavayo mahAvIrassa dhayA kAsavagotte vihatya pUjyo'pi mahIM mahIyasI tIse do NAmadhijjA evamAhijjati, taMjahA-aNojjA ivA, ___ mahAmunirmocita-karmabandhanaH / piyadasaNA ivA / samaNassa NaM bhagavazrI mahAvIrassa matta I iyAya mokSaM jitazatrukevalI kosiyagottaNaM tIse NaM do NAmadhijjA evamAhijjaMti, niraMta-saukhya prativaddhamakSayaM // 14 // taM jahA sesavaI ivA, jasavaI vA // 10 // isa ghaTanA kA ullekha mahAkavi svayaMbhU aura tribhuvana-kalpasUtra pR0 142, 143 svayaMbhUkeha rivaMza purANameM bhI isI rUpameM pAyA jAtA haiN| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] 0 sampradAya meM yadyapi kalpasUtrakI vivAhita mAnyatAkA pracalana hai, usakA ullekha pazcAdvartI zrAvazyaka bhApya meM aura AcArAMga caubIsaveM adhyayana meM bhI pAyA jAtA hai / parantu usakI zranya prAcIna sAhityase koI saMpuSTi nahIM ho sakI hai| kintu jina prAcIna granthoMmeM jo ullekha upalabdha hote haiM ve saba ullekha mahAvIra ko avivAhita aura kumAra vayameM hI dIkSita honA ghoSita karate haiN| isase zvetAmbaroMmeM mahAvIrake vivAha sambandha ko lekara do mAnyatAoMoM kA ullekha spaSTa hai, aura unameM avivAhita mAnyatA hI prAcIna evaM grAmANika jJAta hotI hai / kyoki usakA (vivAhita mAnyatAkA) sthAnAMga, samavAyAMga aura bhagavatI jaise sUtragranthoMmeM ullekha taka nahIM milatA / zrataH donoM mAnyatAoM kA tulanAtmaka adhyayana karanese aisA spaSTa dhvanita hotA haife arra saaAhita mAnyatA hI prAcIna hai, dUsarI mAnyatA to kaMvala kalpasUtra-dvArA hI kalpita huI hai aura usI para usakA pracAra va prasAra unameM huA hai jo arvAcIna aura pramANika jAna par3atI hai| samavAyAMga sUtra naM0 18 se jisameM zrAgAravAsakA ullekha karate hue 16 tIrthaMkaroMkA ghara meM rahakara aura bhoga bhoga kara dIkSita honA batalAyA gayA hai / isase spaSTa hai ki zeSa pAMca tIrthaMkara kumAra-zratrasthAmeM hI dIkSita hue haiM / isase TIkAkAra abhayadeva sUrine apanI vRtti meM 'zeSAntu pacakumArabhAva evetyAha ca' vAkyaka sAtha 'vIraM arimI' nAmakI gAthA uddhRta kI hai / 'sthAnAMga sUtra' ke 476 veM sUtrameM bhI pAMca tIrthakaroMko kumAra pravRjita kahA gayA hai / imase spaSTa hai ki ina sUtra-granthoMmeM bhagavAn mahAvIra ko pAzrvadi tIrthaMkaroMka samAna hI mahmacArI prakaTa kiyA hai / zrAvazyaka niyukti kI nimna gAthAoM meM bhI vIra, zrariSTanemI pArzva, mallinAtha aura vAsupUjya ina pAMca tIrthakaroM ko kumAra avasthA meM hI dIkSita honA ghoSita kiyA hai vIraM arinemiM pAsa malliM ca vAmupujjaM ca / ee muttaNa jiNe avasesA zrasi rAyANAM // 243 rAyakulevi jAyA visuddha se vatti kule / naya itthibhitrA kumAravAsami pavvaiyA ||244 ina gAthAoMkA jo zrAzaya Upara diyA gayA hai vahI [ varSa 14 muni zrIkalyANavijayajIko bhI abhipreta hai / ina gAthAoM ke atirikta 248vIM gAthAmeM spaSTa batalAyA gayA hai ki ukta pAMca tIrthaMkaroMne prathama avasthAmeM dIkSA lI, aura zeSa tIrthaMkaroMne pazcima zravasthA meN| TIkAkAra malayagirine 'paDhamava' kA artha prathamavayasi kumAratvalakSaNe pratrajitAH, zepAH punaH RpabhasvAmiprabhRtayo, 'madhyame varyAsa' yauvanatvalakSaNe vartamAnAH prabrajitAH / ' kiyA hai / vaha gAthA isa prakAra hai vIro ThimI pAso mallIvAsupujjo ya / paDhamava pavvaiyA sesA puraNa pacchiyavayaMma 245 // isake sivAya, zrAvazyakaniyuktikI 'gAmAyArA visayA nisevitA te kumAravajjehiM' isa gAthAmeM spaSTa rUpameM ukta mAnyatAko puSTa kiyA gayA hai| yahAM 'kumAra' zabdakA zrartha vicAraNIya hai| 'kumAra' zabda kA sIdhA aura sAmAnya artha kuvArA, avivAhita, bAlabrahmacArI hotA hai / 'kumArI kanyA' isa vyAkaraNa sUtrameM bhI kumArI (avivAhita ) ko kanyA svIkAra kiyA gayA hai| 'samavAyAMga' sUtrameM bhI kumAra zabdakA artha avivAhita brahmacArI diyA hai| zrAvazyaka niryu vikAra ko bhI kumAra zabdakA ukta artha hI abhipreta thA jise unhoMne 'gAmAyArA visayA nisevitA je kumAravajjehiM' vAkya dvArA use puSTa kiyA hai| jo loga khIMca-tAna kara 'kumAra' zabdakA artha yuvarAja evaM vivAhita karate haiM unheM samadRSTise niyukrikArake 'kumAravajje hi' vAkya para dhyAna dete huye artha karanA cAhiye, jisameM una pAMca kumAra tIrthaMkaroMko bhoga-rahita (avivAhita) batalAyA gayA hai / yadi niyuktikArako kumAra zabdakA vivAhita artha abhipreta hotA to ve ukta vAkya dvArA unake bhoga bhoganekA niSedha hI nahIM krte| isase spaSTa hai ki niyuktikArako kumAra zabdakA vivAhita honA artha svIkAra nahIM hai, zrataH niyukrikArakI dRSTimeM mahAvIra avivAhita the | dUsare yadi kumAra zabdakA artha zvetAmbarIya samavAMgasUtra zrAdike viruddha vivAhita svIkAra kiyA jAya jaisA ki sampradAyakiyA jAtA hai to usameM bar3I bhArI Apatti AtI hai vAdake vyAmoha meM mahAvIrako vivAhita siddha karanekI dhuna meM jisakI thora unhoMne dhyAna bhI diyA mAlUma nahIM hotA / ukta kumAra zabda dvArA mahAvIra ko vivAhita, aura zeSa dekho, zramaNa bhagavAna mahAvIra pRSTha 12 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] bha0 mahAvIrake vivAha sambandhameM zve0 kI do mAnyatAe' cAra tIrthakaroMko avivAhita mAnA jAtA hai| inameM malli, vivAhakI mAnyatAko koI puSTi nahIM milatI, ataH yaha tIrthakara bhI haiM jinheM zvetAmbara sampradAya strItIrthakara mAnatA mAnanA ThIka hogA ki mahAvIra avivAhita evaM bAlabrahmahai aura neminAtha binA vivAha kiye hI dIkSita hogaye the| cArI hI the| yaha donoM sampradAya mAnate haiN| vAsupUjya aura pArzvanAthane isa prakAra zvetAmbara sampradAyameM mahAvIrake vivAhako vivAha nahIM karAyA thaa| aisI sthitimeM kumAra zabdakA lekara do mAnyatAe~ spaSTa dRSTigocara hotI haiN| isa bAtako vivAhita artha mAnane para ina sabako bhI vivAhita mAnanA meM hI nahIM kahatA, kintu zvetAmbarIya vidvAna paM dalasumbajI pdd'egaa| jo Agama mAnyatAke viruddha hai, aisA nahIM ho mAlavaNiyA bhI spaSTa rUpase svIkAra karate haiM jaisA ki sakatA ki mahAvIrake sAtha kumAra zabdakA vivAhita aura unakI sthAnAMga-samavAyAMga sUtrakI gujarAtI TIkake nimnazeSa tIthaMkaroMke sAtha usI kumAra zabdakA artha avivAhita vAkyoMse spaSTa haikiyA jAya / kumAra zabdake arthaka sambandhameM zvetAmbarIya 'bhagavAna mahAvIre vivAha kayoM na hato, ema pAsUtroM vidvAn paM0 dalasukhajI mAlavaNiyA sthAnAMga-samavAyAMga mAM spaSTa paNe paraMparA sucavAI rahI che / bhagavAna mahAvIra(pR. 38) para vicAra karate hue kumAra zabdakA artha bAla- nA vivAha nI bAta sarvaprathama kalpasUtra mAMja jevAmaNi cha; brahmacArI lenekI preraNA kI hai aura digambaroMkI avivAhita ane athIte manI vivAha-viSayaka bIjI paraMparAnI sUcanA mAnyatAko sAdhAra batalAte haiM 'samavAyAMgamAM zrogaNIsano zrApa cha, prema mAnavu jAIye, aTale bhagavatInu' jamAlizrAgArabAsa ( nahi ke nRpatitva) kahe nArasUtra mUkIo, adhyayana, sthAnAMga-samavAyAMgane badhu temanA vivAhanA to prema ja kahevu paDe che ke tyAM kumArano artha bAlabrahmacA- niSedhanI paraMparAmA mukabu joIye, ane kalpasUtra, zrAvazyaka rIja levo joIye, ane vAkInAno vivAhita, A pramANe niyuki tathA mUlya bhASya thI mAMDI ne cUrNI sudhInA temadigambaronI mAnyatAne paNa zrAgamika AdhAra ke jo ema- nA vivAhanA ullekho spaSTa paNe bIjI paraMparA mAM mUkavA mAnavu par3e the.' ataH pUrvApara vastusthiti aura zrAgama- joIe, bhagavAna mahAvIrano vivAha thayo hato tema utyAre saMgatiko dekhate hue pAcoM tIrthaMkaroMko avivAhita hI mAnanA zvetAmbara-paraMparAmAM mAnyatA rUDha thaI gaI che , tyAre digNcaahiye| baroMne tyAMto te avivAhita hovAnI bAta rUDha che' bhagavatI sUtrameM jamAlikA jo caritra diyA gayA hai - sthAnAMga-samavAyAMga pR. 330 usase bhagavAna mahAbIrake vivAhakI puSTi nahIM hotii| sAtha uparake isa samasta vivecana parasaM spaSTa hai ki zvetAmbara hI usameM jamAlikI aATha striyAM batalAI gaI haiM parantu sampradAyameM bhagavAna mahAvIrake vivAha ke sambandhameM do mAnyaunameM priyadarzanAkA jise kalpasUtra meM mahAvIrakI putrI tAe~ pracalita haiN| unameM avivAhita mAnyatA hI prAcIna aura batalAyA hai koI ullekha nahIM hai / aisI sthitimeM mahAvIrake nirdoSa hai aura vivAhita mAnyatA arvAcIna aura sadoSa hai| vizvazAMti vidhAyaka-jaina Ayojana yUnesko-sammelanake avasara para jaina samAja dillI kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki vibhinna dezoMka jo ora se eka seminAra (gopThI) kA Ayojana kiyA gayA 400ke lagabhaga pratiniti padhAre haiM unakA 30 navambarako hai / isa ahiMsA, aparigraha, anekAnta aura syAdvAda tathA jaina samAja kI orase sammAna kiyA jAyagA aura unheM vizvazAntike sambaddha viSayoM para bAharase anekA-aneka mAnya aMgrejI AdikA janasAhitya bheMTa kiyA jaaygaa| zrataH isa vidvAnoMke sundara bhASaNa hindI aMgrejImeM hoNghe| isI suayasara para apane iSTa mitroM sahita padhArakara lAbha suavasara para prAcIna jaina hasta likhita purAtana jaina sacitra utthaaie| tathA suvarNAkita granthoM, aura jaina kalAke purAtana namUnoM, thApakA, jaina zikSA lekhoMmI pratilipiyoM zrAdikA samra hAusa naI DaoN. ema. sI kizora dillI meM eka pradarzanIkA prAyojana kiyA gayA hai| isakI * maMtrI-vizvazAnti vidhAyaka Ayojana dillI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadeva aura mahAdeva jima prakAra jainiyoMke caubIsa tIrthaMkaroM meM RSabha- dhavalAmeM tIna gAthAe uddhRta kI haiM, jinameM se devakA prathama sthAna hai, umI prakAra hinduoMmeM bhI dUsarImeM trilocanadhArIke rUpameM aura tImarI meM trizUla. mahAdevako Adideva mAnA gayA hai| Rpabhadeva aura dhArI mahAdevake rUpa meM arihantAMkA smaraNa kiyA mahAdevase sambandhita kucha khAsa bAtoM para vicAra gayA hai| ve donoM gAthAe~ isa prakAra haiMkarate haiM to aimA pratIta hotA hai ki mala meM dAnAko daliyamayaNappayAvA tikAlavisaehi tIhi Na yaNahi / eka hI mAnaneka kucha khAsa kAraNa isa prakAra haiM- diTThapayalaThasArA sudandvatiurA muNivyaho // 2 // 1-RpabhadevakA caraNa-cinha baila hai aura tirayaNa tisUla dhAriya mohaMdhAsura-kabaMdha vidrhraa| mahAdevakA vAhana bhI bala hI mAnA jAtA hai| siddhamayalapparUvA arihaMtA duraNaya-karyatA / / 3 / 2-RpabhadevakA nirvAgA kailAsa parvatase mAnA mahAdeva ke vipayameM ai0 prasiddhi hai ki unhoMne jAtA hai aura mahAdavako bhI kailAsavAsI hI kahA kAmako bhamma kiyA thA, ve tIna natrAMka dhAraka the jAtA hai| aura tripurAmurake tInoM nagagaMko jalAyA thaa| ina mAnA jAtA hai aura tInoM hI mAnyatAoMko gAthAkArane ahintaka Upara Rpabhadeva bhI ratnatrayadhAraka the| ghaTAyA ha ki vastunaH unhoMne hI kAmakaM pratApakA ukta tIna bar3I samatAki hone para bhI abhI dalana kiyA hai aura unhAMna hI janma - jarA-maraNataka koI aisI mati nahIM upalabdha ho sakI thI. rUpa yA rAga-dvapa-mAharUpa tIna nagarAMkA bhamma kiyA jisase ki ukta mAnyatAko prAmANika mAnA jA hai aura unhoMne hI apane tInoM netrAMsa tInoM kAlAsakatA / abhI kucha dinoM pUrva mujhe apane bagIcaka kA sarva bAtAMkA sAkSAtkAra kiyA hai / mahAdevaka kaMTIlI jhAr3iyoM aura vAMbhiyAna vyAna TIlakI viSayameM eka dUsarI prasiddhi yaha hai ki unhoMne khudAI karate hue eka emI sundara aura prAcIna mUrti trizUlaka dvArA andhakAsurakA badha kiyA thA aura upalabdha haI hai, jisase ki RSabhadeva aura mahAdevaka isI bAtaka yAtanAtha ve usake kapAlako dhAraNa eka mAnane meM koI mandeha nahIM raha jAtA hai| mUrti karate haiM dunarI gAthAmeM mahAdevakai imI mpako dezI pApAga para ukAga hai jinakI lanyAI 2 phaTa gAthAkArane isa prakArase varNana kiyA hai ki ratnatrayaaura cauDAi 1 / / phuTa hai| unake madhya meM eka phuTa rUpa trizUlako dhAraNa karake jinhoMne mAharUpa andhaU~cI dhyAna madrAyukta padmAmana mani hai / manika kAsurakA zira kATa DAlA hai aura jo durna yo mithyAdAhinI ora eka trizula aMkita hai, jisakI U~cAI mataki liye kRtAnta-yama-svarUpa haiM aise AtmasvarUpa mRtike kAnoM taka hai / vAyIM aura itanI hI U~cAI ke siddha karanevAle arihanta hote haiN| para daNDake Upara eka nara-kapAla avasthita hai| ukta donoM gAthAoMkI prAcInatA imAse middha mRnike pAdapIThake nIce sAmane kI ora mukha kie hai ki ve dhavalAmeM uddhRta kI gaI haiN| ina gAthAoMse hupa velakA mukha aMkita hai, jisake Upara donoM sIMga pAThaka sahajameM hI isa niSkarSa para pahu~ca sakeMge ki dAI-bAI ora jAkara ardhacandrAkArameM avasthita prAcInakAlameM arihanta parameSThIko hI mahAdavaka haiN| isa caraNa-cinhake dAI ora zrAvaka aura bAI vibhinna rUpakoMse pUjA jAtA thaa| Upara jisa upa aura zrAvikAkI ardha namaskAra-mudrAmeM eka-eka mUni labdha mUrtikA jikra kiyA gayA hai, usane to gAthAbanI huI hai| mUnike zira parake bAla jaTArUpameM oMkI mAnyatAko aura bhI puSTa kara diyA hai| isa utkIrNa kiye gaye haiN| devagar3hameM sahasroM pratimAe~ avasarpiNAkAlake Adi arihanta zrI Rpabhadeva hI jaTAjUTase yukta Aja bhI upalabdha haiM / jaTAjUTase haiM, ataeva mahAdevake rUpameM unakI mAnyatA sAre UparakA bhAga TUTA huA hai| bhAratavarSa meM prAcInakAlase calI A rahI hai| arihantoMkI vyAkhyA karate hae vIrasenAcAryane / -hIrAlAla siddhAntazAstrI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI ke nirmANa meM preraka ( jugalakizora mukhtAra, 'yugavIra' ) 'paMcAdhyAyI' jaina samAjakA eka suprasiddha grantha hai, fare mUla tathA TIkAdike sAtha meM aneka saMskaraNa prakAzita ho cuke hai| isake kartA 17vIM zatAbdI ke pramukha vidvAn kavi rAjamallajI haiM, yaha munirNIta ho cukA hai / kavi rAjamallajI banAe hue dUsare cAra grantha aura bhI upalabdha haiM, jinake nAma haiM-1 jambUsvAmi cagni 2 lATI saMhitA, 3 zradhyAtmakamala mArtaNDa, aura 4 chandoviyA ( piMgala ) / dUsare sava upalabdha grantha jaba pUrNa haiM taba paMcAdhyAyI hI aisA grantha hai jo 1906 padya meM upalabdha hote hue bhI bahuta kucha adhUrA hai, vaha pUrNa nahIM ho sakA aura apaneko nirmANAdhIna sthiti meM hI prApta huA hai / prathama do grantha kramazaH zragnabAla vaMzI sAhU ToDarakI tathA sAhU phAnakI preraNAko pAkara unake liye likhe gaye haiM, chandovidyA zrImAlavaMzI rAjA bhAramallake saMketako pAkara unake liye ligbI gaI hai aura adhyAtmakamalamArtaNDa svataH kI preraNAko lekara pradhAnataH apane liye likhA gayA hai / parantu paMcAdhyAyIka racanemeM zrAdya preraka kauna mahAnubhAva rahA hai yaha upalabdha evaM prakAzita grantha-pratiyoM parase abhI taka kucha bhI mAlUma nahIM hotA / isIse maiMne adhyAtmakamala mArtaNDakI prastAvanA pRSTha 28 meM linA thA ki - 'paMcAdhyAyI kI racanA kisI vyakti vizeSakI prArthanA para athavA kisI vyakti vizeSako lakSya meM rakhakara usake nimitta nahIM huI / use granthakAra mahodaya usa samayakI zrAvazyakatAoMko mahasUsa ( zranRta) karake aura apane anubhavoMse sarvasAdhAraNako lAbhAnvita karanekI zubha bhAvanAko lekara svayaM apanI svatantra ruci liyA hai aura usameM pradhAna kAraNa unakI sarvopakAriNI vRddhi hai, jaisA ki magalAcaraNa aura granthapratijJAM zranantara grantha nimittako sUcita karanevAle svayaM kavike nimna do padyoM prakaTa haiatrAntaraM gaheturyadyapi bhAvaH kavervizuddhataraH / tAstathApi hetu sAdhvI sarvopakAriNI buddhiH ||5|| sarvo'pi jIvalokaH zrotu kAmo vRpaM hi sugamoktyA / vijJaptI tasya kRte tatrA'yamupakramaH zrayAn // 6 // parantu bAta sarvathA aisI nahIM hai, paMcAdhyAyI jaise mahAn granthake nirmANako prArambha karAne meM bhI koI zrAgra preraka jarUra rahe haiM aura ve haiM ukta sAhU ToDara suputra zrI RSabhadAmajI, jinake nAmAMkita zurUmeM yaha grantha kiyA gayA thA aura isakA nAma bhI 'RSabhadAsollAsa' rakhA gayA thaa| isakA patA gata bhAdoM mAmameM vyAvarake 'zrI ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana' kA nirIkSaNa karate hue mujhe paMcAdhyAyIkI eka pratise calA hai| jisakA Atha bhAga nimna prakAra hai "RSisamudayamanudivyA, vANI naikArthagarvi (bhiM)tA yamya prAdurbhavati vipaMkA tamahaM vande mahAvIrama ||1|| zepAnapi tIrthakarAnanantasiddhAnahaM namAmi samaM / dharmAcAryAdhyApaka mAdhuviziSTAna munIzvarAna vande // 2 // jIyAjjainaM zAsanamanAdinidhanaM suvaMdyamanavaMdyama / yadapi ca kumatArAtInadayaM dhUmadhvajopamaM dahati ||3|| RSabhadAsollAsAkhyaM zAstra kasama // 4 // guruna paMca namaskRtya kRtArthaH sa kaviH punaH / atrAntaraM heturyadyapi bhAvaH kavervizuddhataraH / tomtathApi hetuH putraH zrImAdhopToDaramya varaH // 5 // nAmnA zrIRpi (bha) dAmaHzrotu kAmaH sudharmamugamoktyA vijJaptau tamya kRte tatrAyamupakramaH zreyAna // 6 // ina maMgala- pratijJAtmaka chaha padyoMke bAda granthapratimeM 'sati dharmiNi dharmANAM' nAmaka 7veM padyase lekara 'ityAdi yathAsabhava, nAmaka 768 padya taka kA vaha hai jise mudrita pratiyoM meM prathama adhyAya sUcita kiyA gayA hai aura usake anta meM 'dravya - sAmAnya prarUpaNa' aisA likhA hai| prastuta granthapratike ukra chaha padyoMmeM dUsarA aura tIsarA aise do padya to ve hI haiM jo paMcAdhyAyIkI mudrita pratiyoM meM unhIM nambaroM para pAye jAte haiN| zeSa cAroM padya thor3A bahuta badalakara rakhe gae haiM aura ve mudrita pratiyoM meM nimna prakArase pAye jAte haiM 'paMcAdhyAyAvayavaM mama katuntharAjamAtmavazAta / lokanidAnaM yasya vacastaM stuve mahAvIrama // 1 // iti vanditapaMcaguruH kRta-maMgala-satkriyaH sa epa punaH / nAmnA paMcAdhyAyI pratijAnIte cikIrSitaM zAstrama // 4 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anekAnta [varSa 14 atrAntaraMgaheturyadyapi bhAvaH kvevishuddhtrH| rakhanevAle acche vidvAn jAna par3ate haiM, aura unake bAda granthahetostathApi hetuH sAdhvI sarvopakAriNI buddhi : // 5 // ke taiyAra aMzako deva-sunakara bahutase sajjanoMkI eSaNA sarvo'pi jIvalokaH zrotakAmo varSa hi sugmoktyaa| jAgRta ho uThI ho| aura unhoMne kavijIko granthameM aura vijJaptau tasya kRte tatrAyamupakramaH zreyAn / 6 // ' bhI aneka dharma-viSayoMko zAmila karake use vizAla rUpa ina cAroM padyoMkI prastuta grantha-pratike inhIM nambaravAle denekI preraNA kI ho| usIke phalasvarUpa kavi rAjamallajIpadyoMke sAtha tulanA karane para mAlUma hotA hai ki prathama ko granthake ina cAroM padyoMmeM ukta phera-phAra karanA par3A ho padyameM 'mahAvIraM' aura 'taM padoMko chor3akara zeSa saba pada aura chaThe padyameM jahAM pahale yaha sUcanA kI gaI thI ki badala kara rakkhe gaye haiN| cauthA padya bhI paMca guruoMko 'RSabhadAsa saddharmako sugamokiyoMke dvArA sunanA cAhatA hai, namaskAra tathA 'punaH' aura 'zAstra' jaise do eka zabdoMko usIke lie grantha-racanAkA yaha saba prayatna hai, vahAM yaha chor3akara prAyaH sArA hI badalakara rakkhA gayA hai| zveM padyake sUcita karanA par3A hai ki 'sArA hI jIvaloka dharmako sugamotIna caraNa donoMmeM samAna haiM kevala cauthA caraNa badalA niyoMke dvArA munanA cAhatA hai, usIke lie grantha-racanAkA huA hai| chaThe padyakA prathama caraNa badalA huA hai aura zeSa yaha saba prayanna hai| sAtha hI cauthe padyameM granthakA nAma tIna caraNa jyoM ke tyoM pAye jAte haiN| 'RSabhadAsollAsa' ke sthAna para 'paMcAdhyAyI' ghoSita karanA donoM pratiyoMkI isa pArasparika tulanA evaM pAThabhedoM par3A ho aura use prathama padyameM 'grantharAja' vizeSaNa bhI denA parase yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki granthakA prArambha sAhU par3A ho / kucha bhI ho, isameM pandeha nahIM ki prastuta granthaToDaraka suputra RSabhadAsakI preraNAko pAkara huzrA hai, vahI racanAkA sUtra-pAta una sAhU zrI RSabhadAsajIkI preraNAko granthara-canAmeM antaraMga hetukA hetu banA hai, usIke nAma para pAkara huA hai jo sAhU ToDarake suputra the aura jinakA nAmollekha prathamataH isa granthakA nAma 'RSabhadAsollAma' rakkhA gayA jamyUmbAmicaritakI prazastimeM bhI pAyA jAtA hai| prazistameM hai aura sambhavataH 768 padyoMkA yaha prathama prakaraNa usIko sAhU TADarakA va sahI sAhU ToDarakI vaMzaparamparAkA varNana hai, unheM gargagotrI agravAla likhakara diyA gayA hai / bAdako kisI kAraNa-kalApa athavA tathA bhaTAniyA kolakA nivAsI batalAyA hai, unakI bhAryAkA paristhitiyAMka vaza granthako aura bhI vizAla rUpa denekA nAma 'kasU mA prakaTa kiyA hai jo una sAha RSabhadAya vicAra unpanna huA hai, isIse mudrita pAThavAlI granthapratiyoM meM tathA unaka dA laghu naataa| mins tathA unake do laghu bhrAtA mohanadAsa , aura rUpamAMuse 'graMtharAja' sUcita kiyA gayA hai aura usakA nAmakaraNa gadakI mAtA thii| isase grantha-racanAmeM prAya preraka sAha bhI 'paMcAdhyAyI' kiyA gayA hai| sAtha hI antaraMga hetuka RSabhadAsajokA kitanA hI paricaya mila jAtA hai| henurUpameM zrI RpabhadAsakI jagaha apanI hI sAdhvI sarvopa- paMcAdhyAyIke nirmANako aisI sthitimeM usakI dUsarI kAraNI buddhiko sthAna diyA gayA hai / ho sakatA hai ki hastalikhita pratiyoMko bhI TaTolA jAnA cAhie, sambhava hai isa bIcameM RSabhadAsajIkA dehAvasAna ho gayA ho, jo ki unameMse kisImeM aura bhI koI vizeSa bAta jAnaneko mila aise gRDha tathA gambhIra tatvajJAnake viSayameM ruci evaM ullAsa jAya / tA0 13.11-1956 anekAnta ke upahAra meM samayasAra TIkA anekAnta ke premI pAThakoM ko yaha jAnakara harSa hogA ki hameM bAbU jinendrakumAra jI maMtrI nijAnanda granthamAlA sahAranapura kI orase svAmo karmAnanda jI kRta samayasAra TokA kI 150 pratiyAM anekAnta ke una grAhakoM ko dene ke liye prApta huI haiM jo grAhaka mahAnubhAva apanA vArSika candA 6 rupayA aura upahArI poSTeja 1) ru0 kula 7) rupayA manI ArDara se sabase pahale bheja deMge unheM samayasAra kI TIkA rajiSTarI se bheja dI jaavegii| pratiyA~ thor3I haiM isa liye grAhaka mahAnubhAvoM kI jandI karanI caahiye| mainejara anekAnta, vIra sevA-mandira 21 pariyAgaMja dillI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina graMtha-prazasti-saMgraha pattA-ariyaNa tAmara sAyara suhamaNa, jaNa jANiya jiNamai juvai tAsu / sAyara dosAyara NAyara tilyaa| tAhaM gaya satta pamukka tAsu / vaNi jiNayatta kahataru puNNa NiraMtara paDhamau alhaNu suhi saraya sUru, kaha ghiraijjaha guNaNilayA // 4 // parivAra-garaha-paramAsa-pUru / pavayaNa vayaNAmaya-pANa-poTu, NikkalaMku akalaMku caumuho, avameya mahAmaha-daliya,durcha / kAliyAsu sirihari sukai suho| jiNavaNacaNa-pUyaNa-sayattu, vaya vilAsu kaivAsu asarisu ahiNANi ya Nihila viNAya vitta / dANu vANu IsANu shriso| micchatta ciya gaccaillu, puphphayaMtu susayaMbhu bhallayo, gaMbhIra parama Nimmaya maillu / bAlamIu mammaI rasillo / killilla-valli zillUra-Nillu, iha kaIu bhIma iNa didiyA, bhAyara suu lAvaNa Neha-gillu / phurai kema maho maha variThyiA / parivAra-bhAra-uddharaNa-dhIru, dhAuliMga guNa Nau guNa Na kAro, jinn-gNth-vaari-paavnn-sriiru| kammu karaNu Na samAsu saaro| pavahiya-tiyAla-baMdaNa-visuddhi, paya samiti kiriyA visesayA, sukha satthabhAva-bhAvaNa zramuddhi / saMdhi chaMdu vAyaraNa bhaamyaa| bahu-sevaya-para-mira-ghaTTa-pAya, deSa bhAma lavaNu Na takkayo, vaMdIyaNa dINaha diNNa cAya | murNAma Neva zrAyahi gurukkyo| bhAyaNihi payopiya sUribaMdu, mahAdhavalu jayavavalu yadiTTho, saulAmara-baha-kaya caMdu-baMdu ? Na ura vappa payamii variTI / taha Na dicha minddhana pAya............, tahosohaNaho rasAla ho bha'yaparAla ho kalakaNihatya sahoyara chavi mahAmaha sohaNa riubala mohaNa guNarAhaNavihiyAyara gAhalu sAhulu mAhaNa maillu, iya jiNayattacaritne dhammastha-kAma-mokSavaNyA gubbhAva taha gyaNu mayaNu sataNu ji chahalla / supavitta saguNamirimAhulamuu-lakkhaNa-virahae bhavasi chahamahi bhAyara alhaNAha bhatta, riharaspaNAmaMkie jiNayattakumAruppatti-vaNNaNo NAma paDhamo chahamavi tAhA mANAsatta cina / paricchezro samatto // saMdhi // chahamavi tAhara paya payaruha-hureha, antima bhAga: chahamAha mayaNovama-kAmadeha / iha hotau zrAsi vimAla buddhi, sAhu lahu supiya piya yama maNujja, pujjiya jiNavara ti-rayaNa visuddhi / vAmaMjjaya tAkaya Nilaya kaja / jAyasa rahavaMsa uvayaraNa siMdhu, tAha ji NaMdaNu lakkhaNu salaklu, guNa garuvAbhala mANikka siMdhu / lakkhaNa-lakkhiu-sayadala-dalakkhu / jAyava paraNAhaho kosavAlu, vilasiya-vilAsa-rasa-galiya-gamba, jammarama muddiya vikcakkavAtu / te tihuaNagiri zivasaMti samva / jasavAlu tAsu sura mai parAlu, so tihuvari bhaggau ujjaveNa, lAhAbavhaDa lahalakkha raatu| vittau baleNa micchAhiveNa / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 iNhaM caritu jo ko vi bhanchu, paripaDhai paDhAvai galiya-gabdu / jo lihai lihAvai paramu muNai, saMbhAvaha dAvaha kahai suNai / jo daha divAvaha muNivarAha, jaha taha samma paMDiya praah| so cakkaTTi para prAi karivi, pAlivi sarakattaNa lacchi dhariti / aNuhu~jjivi saMsAriya-suhAi, savaha divbai payaliya-duhAi / unnahiyAhila suharasa-payAsi, pacchai gacchai Nivui NivAsi / dhattAbArahasaya sattarayaM paMcottarayaM vikkama kAlavi ittau / paDhama pakkhi ravivArai chaThi sahArai pUsa mAse sammattau // lakkhaNu savvAu samANu sAu, vinthAyau vihiNA jaNiya-rAu / so ittha tattha hiMDaMtu pattu, pure villarAma lakkhaNu su-pattu / maNaharu jiNahara taNuruha pavittu / te Nijjiu siriharu parama mittu / viradA NaMdaNu sammANa ghaNau, lakkhaNa ho samau so karai paNau / tahe ji maNehu Nibharu mahaMtu, diNa diNa taM aisaya buddhi jaMtu / bhavae pavuThA mehuNIka, amarAla-vAri pomiya- mriiru| jaM eyAraha mae mAmi phAru, NivaDai NahApha u Nimbhamatta maaru| svara-kaya payaMDa-bamhaMDa-puru, jaM TThiA giTTharu tavai sUru / suvaNaho suvaNesahu NAhu jaji, ciru vaTTai bhokaha citta taMji / cattAjaha ahiNava ghaNa daMsaNe tAva vihaMsaNe caMda kavaDagaM hulliyai siriharusirisAhArauraya-parihAraulakkhaNaNANahara sulliyai NavarekkadiNammi mahANubhAu, zrAbhanthi villaho pattha-pAu / pamaNiu bho baMdhava ai pavitta , viraibau jiNayattaho caritta / taho vayaNe maI viraiu sabojja, baNiNAho vavasAyau maNoja / paddhaDiyA baMdhaM pAyaDantha, prAihi jANijjasu suppasatthu / mayalai paddhaDiyA ei hu~ti, sattari Navajju dasa ya duriNa sNtu| eyai gaMthai sahasai cayAri, parimANa muNihu akkhara viyAri / hau.."rakvaru khaliya laja, Na viyANami heyAheya-kajja / paya-baMdha NibaMdhu Na muNami kiMpi, maha-viraiDa saMpai carita taMpi / sammahasaNa NANa Nika mammaccariya vimAlu / taM syaNatau miriharaho ahirakvau cirakAlu // -Amera bhaMDAra prati. saM0 161 14 suloyaNAcariu (sulocanAcarita) garmANadevasena AdibhAgavaya-paMca-tibamba-Naharo pacayaNa-mAyA-sudIha-jIhAlo / cAritta-kemaraDDho jiNavara-paMcANaNo jayaU // 1 // tihavaNa-kamala-diNesu piNNAmiya-ghaNa timira-bhara / paDimi cariu pasatthu paNavivi risaha-jiNesaru // 2 // zivamammalaho puri Nivamate, cAruTThANaM gunngnnvteN| gaNiNA devasaNamuNipavare, bhviynn-kml-pvohnn-suureN| jANiya dhammAhamma-viseseM, vimalaseNa malahArihi sIse / maNi ciMtiu kiM satyambhAseM, NiphaleNa Niru vayaNAyAseM / janya Na dhamma-jutta raMjiya saha, viraijjai pasatya-sudara kaha / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4 ] esa viya pAca guNa vi camakkiu, # ciru kai kanvahaM citi visaMkiu / jahiM vammIya vAsa siri harisahiM, kAliyAsa pamuhahi kai sarisahi / vANa- mayUra-haliya-govidahiM, muharu sayaMbhu kaiMdahiM / pupphana - bhUpAla - pahANahiM, zravaremi bahu satya viyAhi / viraIyA kacai NisuppiNu, zramhArisaha ga raMjai buhayaNu / 6 taha vidhiTThatta payAsami, sattha rahiu appara zrAyAsami / ghattA - jai suravai karimatta, to kiM avaru mahanvau / jaha du dahi surusaha to ki tUra ma vajjaDa // 3 // jaha zrAyAmaM viNayAsuu gau, to kiM zravaru ma jAu vihaMgau / jai suradheNuya jaNayAdiNi, to kiM avara gadiNi / dujjhai jai kappara, mu phalai maNoharu, to kiM phalau yAhi zravaru vi taru / jai patrahai sura-pari maMthara gai, to ki avara nAhi pavahau gai / jadda kaha pavarahi rahayai kabbaI, sudaraI vahimi ubvai / hami kipi niyama zurU, fare vilaggau kAI bahuve / jai vi e lakkhaNu chaMdu viyANami, zravara nighaMTu yAhi pariyANami / NAlaMkAru kavi zravaloiDa, vi purANa-prAyamu- maNu Dhoyau / mahaM pAraMbhiya to vi jaDate, caraka jidhammaho aNurataM / jaina grantha- prazasti-saMgraha pisuta suMdara maha dRsaha, hI yi sugraNa posaha / dhattA -- zraha kiM pacchami ehu, anbhanthi rosAlayo / jima duddha iMgAlu, dhoya dhoyaDa kAlabho // 4 // X X X kiM karai pisu saMgahiya pAu, ghuDa mahu sarasai johagga thAu / chuDIharaMtu sudara payAI. laliyAI baddha bhAsA - gayAI / gaya-virohu saMta pratthu Da hou va suMdarupasatdhu / zrAyaNNaho bahuvihu-bhaya-bhariu, hau kaddami cirANau cAru cariu / vaiyareMhi tricittu suloyaNAhaM, vi puttaho mayaNukkovaNAheM / vayavaMti hiya micchattiyAheM, vara - diDha sammata- patiyAheM / jagAddA- baMdhe zrAsi utta siri kukuMda - gaNiNa ruitta / taM vahi paddhaDiyahiM karemi, pari ki pina gUDhautthu dami / nevi kavi u saMkhA lahaMti, je atthu dekhi sAhiM ghi (khi) vaMti / battA - kahiyaM jeya asaMsu micchattAu prohahaha / zravaru vi bahuttava pAu, taM jIvAsiu tudRdda // 6 // X X X [ 117 iya suloyaNAcarie mahAkacve mahApurANe diTThie gaNi devaseNa viraie paDhamA paricchezro sammatto // 1 // caramabhAgaH ias suharu jidiho sAsagu, jaya suhayaru bhavvayaNa sAmagu / dau payajeM dhammu payAmiu, pAu jeNa sandhu uvaesiu / mAhu-vagga - rayaNattaya dhArau, gaMdara mAtra vaya-guNa dhArau / dAgu deha iMdiya bala - umara, vejjAva kareu muNi-pavarahaM / dAravai saha parivAreM, pAlie ziru yiyAyAraM / dau paya-paya mucca pAtre, raMjijjau jiNa dhamma- pahAveM / vIra se-jirasegA pariyaha, prAyama-bhAva-bhaya- bahu-bhariyaH / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] anekAnta [varSa 14 taha saMtANi samAyau muNivaru, devaseNa pAmeM muNi gaNaharu, hoTTala mutta' NAma bahuguNadharu / virayau eu kanvu te maNaharu / rAvaNu va bahusIsa-pariggahu, amuNateNa kiM pi hINAhiu, sayalAyama-muttau apariggahu / sutta-virukhUDa kAimi sAhiu / gaMDavimuttu 2 sosu taho kerau, sayaluvi khamau dei-vAepari, rAmabhadda NAmeM taba sArau / tihuyaNa-jaNa-vaMdiya-paramesari / cAlukkriyavaMsaho tilaullau, phuDa buhayagu soheppiNu bhallau, hotau paravai cAeM bhallau / taM karaMta suya-dei-Navallau / tiNamitra muyavi rajju dikkhaMkiGa, rakkhasa-saMvacchara buha-divasae, tirayaNa rayaNAharaNAlaMkiu / sukka-cauddasi saavnn-maase| jAyau tAsu sIsu saMjama-dharu, cariu suloyaNAhi hippaNNau, pivaDide uNAmu Niha Niyasaru / saha-attha-vaeNaNa-saMpuNNau / tAsu sIsu ekko ji saMjAyau, pattA-vi mahaM kavitta-ganveNa kiu avaru keNa Navi lAheM / NihaNiya-paMcediya-suha-rAyau / kiDa jiNadhammaho aNurattaeNa maNa-kaya-paramucchAhe // 1 // sola-guNohara guNa rayaNAyaru, Amera bhaMDAra prati saM0 1560 ucasama-khama-saMjama-jala-sAyaru / (dillI paMcAyatI maMdirakI khaMDita pratise saMzodhita) moha-mahalla-malla-taru-gayavaru, bhaviyaNa-kumuyakhaMDu-vaNa-sasaharu / 15-pajjuNNa pariyaM (pradyumnacarita) siddha yA siMhakavikRtaM / tavasiri-rAmAliMgiya-viggahu, AdibhAgaH-- 1 dhaariy-pNcaayaaru-prigghu| khama-dama-jama-Nilayaho ti-huaNa-tilaya ho paMca-samidi-guttiya-taya-riddhau, viliy-kmm-klNkho| guNigaNa-vaMdiu bhuvaNa-pasiddha / thui karami sa sattie aiNirubhattie mayaraddhaya-para-pasara-NivArau, hrikul-gynn-ssNkho|| duddhr-pcmhbvy-dhaaru| paNaveppiNu Nemi-jiNemaraho bhnbynn-kml-srnnesrho| siri maladhArideva paNijjai, bhava-taru-ummUlaNa-dhAraNaho kusuma-sara-viNivAraNaho / NAmeM vimalaseNu jANijjA / kammaTTha-vivakkha-pahaMjaNaho maya-dhaNa-pavahaMta pahaMjaNaho / tAsu sIsu Nijjiya-mayagubbhau, bhuvaNattaya-payaDiya-sAsaNaho chaSbheyajIva prAsAsaNaho / guru uvae NivAhiya-tau / hiravekvaNimoha NiraMjaNa ho siv-siri-purNdhi-mnnrNjnnho| kalaha dhammu paripAlai saMjamu, para-samaya-bhaNiya-Naya-saya-mahaho kama-kamala-juyala-Nayabhaviya-kamala-ravi-piNNAsiya-tamu , sm-mhho|| sattha-pariggahu-Nihaya-kusIlau, mahasesiya-daMsiya-suppahaho maragaya-maNi-gaNa-karasuppahaho / dhamma-kahAe pahAvaNa-sIlau / mANAvamANa-samabhAvaNaho aNavaraya-NamaMsiya-bhAvaNaho bhayavaMta ho sataho pAvaNaho sAsaya-suha saMpaya-pAvaNaho / uvamama Nilau cariya-rayaNattara, ghattAsommu suyaNu jiNa-guNa aNurattau / bhuvaNattaya-sAraho Nijjiya-mAraho avaheriya-ghara daMdaho / 1. da pratI 'putta' iti pAThaH, 2. da pratau 'gaMDaiputta ujjayaMta giri-siddhahoNANa-samiddhaho daya-vellihiiti pAThaH / 3. apratau 'vijjahu' paatthH| klkdho| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] maina-grantha-prazasti-saMgraha [116 haya duriya riNaM, tailoyAiNaM / mAhavacaMda Asi supasiddha bhava-bhaya-haraNa', Nijjiya karaNaM / jo khama-dama-jama-Niyama samiGa / suiphalakuruhaM, caMdiSi aruhaM / tAsu sIsu tava-teya-divAyara puNa satthamaI, klhNsgii| baya-tava-ziyama-sIla-gyazAyaru / varavara payA, maNi parivi syaa| taka-lahari-jhakoliya paramaDa phya-pANasuhA, tosiya vibuhA / bara-bAyaraNa-pavara-pasariya-paDa samvaMgiNiyA, bhubhNginniyaa| jAsu bhuvaNa dUraMtara kivi puccAharaNA, suvisudamaNA / ThiDa pacchaeNu mayaNu AmaMkivi muya-vara-vayaNI, eya-guNa-NayaNI // abhayacadu gNAmeNa bhaDArau kaiyaNajaNaNI, taM duha-haNaNI / so viharaMtu pattu buha-sArau / mehAjaNaNI, suh-suy-krnnii| sassira-NaMdaNa-vaNa-macchaNNau ghara-pura-pavare, gAme pre| maTha-vihAra-jiNabhavaNa ravaNNau / jiu viusasahe suh-jhaannvhe| vamhaNa vADara NAmeM pahaNu ari-garaNAha-seNa-dala vahaNu / sarasai su-sarA, mahu hou vraa| jo bhujA pariNa khaya kAlahI ima vajjarai, phuDu siddhakaI / raNa-dhoriya ho sugraho bllaalho| haya-cora bhae, Nisi bhviyge| jAsu bhiccu dujaNu-maNa-sallaggu paharibUTripa, citta'tu-hie // khattiDa guhila uttu jahiM bhullaNu / pattA: - tahiM sapatta muNIsaru jAvahiM jAsuttau athai tAtahiM pecchai NAriekka maNahAriNiyA / bhavvulou pANaMdiDa taavhiN| siyavANayasthiya kaMjaya hatthi ya akkhamutsasuyadhAriNiyA / / pattA .NiyaguNa apasaMsivi muNihi NamaMsivi jo loehiM adugaMchiyau sA cavei siviNaM titakkhaNe, kAiMsiddha ciMtayahi nniymnne| " taM suNevi kai siddha jaMee, mahamajjhaNiru hiyau kNpe| gaya-viya-samiddha puNu kai siddhaM so jaibaru paauNchiyu||3|| yA kamvubuddhicitta'tu lajjio, takka chNd-lkkhnn-vivjjino| puNa paMpAiya-devaNa-NaMdaNu, bhaviyaNa jaNamaNa-NayaNANaMdaNu / Na vi samAsu Na vihatti kArao, saMdhi-sutta gaMdhahaM prasAramo buhayaNa-jaNapaya-paMkaya chappaDa, kanvu koi Na kayAvi dino, maha NighaMTu keNavi Nu siho| bhaNai siddha paNamiu paramappara / teNa vahaNi citaMtu atyami, viula girihi jiha haya bhavakaMdaho, khujaho vi tAla halu baMmi / samavasaraNu siriviirjinniNdho| aMdhaho vi NavaNa picchiro, gara-vara khayarAmara samavAe. geya muNaNi bahiro vi icchiro| gaNaharu pucchiu senniyraae| naM suNevi jAjaya mahAsuI, mayaraddhayaho viNijjiya mAraho, NisuNi siddha jaMpai sraasii| kahahi cariu pajjueNakumAraho, taM NimuNevi bhaNai gaNesaru, Alasu saMkkillahi hiyau mamellahiM majmu vayaNu iyadihu karahi NisuNaha seNiya magaha-garasaru / hau~ muNivaravaMseM kahami visemeM, kantu kiMpi taM suhaM karahiM // 3 tA maladhAri deu mugi-pu gamu iya pajjuNakahAe paDiya-dhammattha-kAma-mokkhAe kaieM paccakkha dhammu upasamu damu / siddha-biraDyAe paDhamo saMdhI parisamaco // 1 // x Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] anekAnta [varSa 14 antima prazasti kaha sIhu tAhi gambhataraMmi kRtaM kalmaSa-vRttasya zAstraM zastraM sudhImatA saMbhaviu kamalu jaha sura-saraMmi / siMhena siMhabhUtena pApa-sAmaja-bhaMjana // 1 jaNa vacchalu sajjae-Niya harisu kAmyasya kAmyaM kamanIyavRtta vRtta kRtaM kIrtimatAM kavInAM / suivaMtu tiviha vaha-rAya sarisu / uppaeNu sahoyaru tAsu avara bhavyena siMhena kavitvabhAjA lAbhAya tasyAtra sadaiva kIrtiH 2 // nAmeNa suhaMkara guNahaM pvru| sambAhu sambadasI bhava-vaNa-dahaNo samva mArassa maaro| sAhAraNa laghu va tAmu jAu savANaM bhavvayANaM savaNamaNaharo sanvaloyANa sAmI / dhammANurattu ai dinckaau| sabvesi baccharUvaM payaDaNa-kusalo samvaNANAvaloI, tahu aNu va maha eu pi su-sAru samvesi bhUyayANaM karuNa virayaNo savAla jo so // 3 maMviNoDa viNa kusuma saradhArU ? jaM devaM deva devaM aisayasahidaM aMgadArANihataM, jAvacchahi cattAri di subhAya suddha' siddhI haranthaM kali-mala-rahitaM bhagva bhAvANu mukkaM / para uvayAriya jaNa jaNi yarAya / gANAyAra praNaMtaM vasuguNa gANaNaM aMsahINaM suNiccaM / ekahiM diNi guruNA bhaNada vastha amhANaM taM zraNiMda pavimala-sahidaM daMDa saMsAra-pAraM // 4 NisuAha chappaya kai rAya daccha / NAdaM mohANubaMdha sAruha-Nilae kiM tavatthaM aNanthaM, bho bAla-sarAsaha guNa-samoha saMtaM saMdehayAraM vibuha-viramaNaM khijja dedIyayANaM / kiM aviNoyaiM diNa gahi sIha / vAe sIe pavitta vijayadu bhuvaNe kanvu-vitta vicitta', cauviha-purisattha-raMsoha-bhariu dijjataM jaM aNaM viyaradi suiraM NANAlAhaM viditaM // 5 NivAhi eu pajjuNNacariu / kaha siddhaho virayaMtaho viNAsu pattA saMpatta kammavaseNa tAsu / jaM iha hoNAhiu kAimi sAhiu amuNiya sty-prNpriN| mahu vayaNu karahi kiM tuva guNaNa taM khamau bhaDArI nihuvaNa-pArI vAera sccaayrii|| rateNa hUya chAyA smenn| duvaI-jA Niru mattabhaMgi jiNa bayaNa dhattAviNiggaya duha viNAsaNI / kiM teNa pahUvaha cau dhaNaiM jaM vihaliya haMNa u vayarai hou pasaraNa maJjha suhayari, kanveNa teNa kiM kaiyaNaho ja Na chailha maNu haraI / iyaraNa-kumai-NAmaNI // guNA puNo pautta' paviyappaM dharama putta mA citta / para vAiya-vAyA-haruzra-chamma, guNiNa guNaM laheviNu jai logo dUsaNaM thavai // 1 suyakevali jo paccakSu dhammu / ko vArai savisesaM khudo khudRttaNaM pi virayato / so jayau mahAmuNi abhiyacaMdu, muvaNo chuDu mabbhattho amuvaMto NiyasahAvaM vA // 2 jo bhava Nivaha kaharavahaM caMdu / maladhArideva paya poma-bhasalu, saMbhava-iva huna vigdhaM muNa (maNu 1) yANaM seyamagge lagANaM / jaMgama saramai sanvattha kumalu / mA hohi kajja siDhilo virayahi kanvaM turaMto vi // 3 taha paya-rau Niru uNNaya amaiyamAgu suha asuhaMNa viyappahi citta dhIre vi tejae vaNNA / gujjara-kula-gaha ujjoya-bhANu / parakajja parakavvaM vihaDataM jehi uddhariyaM // 4 jo uhaya pavara vANI vilAsu amiya mayaMda gurUNaM pAesaM lahevi jhatti iya kamvaM / evaM viha viusaho ralhaNAsu / NiyamahaNA himmaviyaM NaMdaDa sasi diNamaNI jAma // 5 tahI paNaiNi jiNamai suhamasIla ko lekkhA satyammeM dujjIha dujaNaM pitra suhayA / sammattavaMta Na dhammasIla / muvarNa suddha sahAvaM kara-maDali raivi pacchAmi // 6 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 3-4] jaina-prantha-prazasti-saMgraha [121 jaM ki pi hINa-ahiyaM viumA mohatu pi iyakanne / sukavitta-karaNe maNe baddhagAhu, nisisamahaviyappA eva sAhu / ghidvattaNeNa raiyaM khamaMtu savvaMpi mahu guruNo // 7 // jANiyaya namaI kAlakkharAI, na subau bAyaraeu savi. raaii| yatvAcyaM caturAnanAjanirataM satpadyatAmatvakaM / paya cheu sadhi-viggahu-samAsu,maNi phurai na ekkavi mai-payAsu svaira bhrAmyati bhRmibhAgArivala kuni balazaM kSaNAta / chaMdAlaMkAru na bujjhimaDa, nigdhaMTu tabaku dUrajhiyau / tenedaM prakRna caretramasamaM siddhana nAmnA para, navi bharahu sabbu bakkhANiyau,mahakai kiu kamvu na jANiyau pradyumnamya sutasya karNa sukhadaM zrIpUrva devadviSaH // sAmaggi na ekka vi majmu pAsi, uttarami keva mahabu rAsi / Amera prati maM0 1977 se aura pharukhanagara prati mAhiya saha mAhuvisaraNa mam . iya rittavaMta thiu ekku svaNu saM0 1550 se) kalahaMsagamaNa masibiMba-dhayaNa , vilulaMta-hAra-sayacatta-nayaNa / 16 pAmaNAhacariu (pArzvanAthacarita) kavi devadatta AdibhAga-: siripAsanAha-carie cauvaggaphale bhaviyajaNa-maNANaMde muNidevacaDavImaci jiNavara diTTaparaMpara, vaMdavi mRDhaDiTi rahiu / yaMdaraie mahAkavve vijayA maMdhI / / vara-cariuNidaho pAmajiNiho NisuNi ujau viiyrmhiu|| antibhAga.vaMdavi jiNanoyAlAya jANa, duvaI- desiya gacchi mIlaguNA gaNaharu, attIda-aNAgaya-bamANa / bhaviya srojnemro| pugNu siddha zraNaMta mahAjamaMsa , zrAsa suyaMbu gami avagAhaNu, jo mokkha-mahAsari-rAyahaMsu / siri mirikitti munnivro| zrAiriza muaMbuhi-pAru-pana , taho parama muNiMdaho bhuvaNa bhAmi, siddhabahu kaDamaviNihiya vicitta / saMjAu sIma taba-teya-rAsi / ujjhAya parama-pavayaNa pavINa, nAmeNa pasiddhau devakitti, bahu-mIma munimml-dhmm-liinn| puNu mAhu mahatyaya-bUDha-bhAra, bAvIsa-parIsaha-taru-kuThAra / taho sIsu taveNa ameyaneDa, paMcavi parameTi mahAmahalla, guNanAu jAsu jagi maunideu / pani nimmacchara-moha-malla / gigvANa-vANi gaMgA-pavAhu, paMcami kahiu dayadhammu sAha, paricatta-sagu tavasiri-saNAhu / paMcahami payAsiu-loya-cAru / taho mAhavacaMdaho pAya-bhattu, paMcahami na icchita duvihu maMgu, prAsIha suyAyaru sIsa cut / paMcahami nirAuhu kiuNagu / nimmAhiya-vaya-bhara abhayaNaMdi, paMcahami bhaggu-iMdiya-maDapyu, niya-nAu lihAviu jeNa caMdi / cahiM kiu-zivisu-visaya-sappu / isa dusama-kAli kuMkaNa baleNa, paMcavi parikaliya-asesa-vijja, DollaMta dhammu thiru-kayau jeNa / paMcavi niya-niya-guNa-gaNa-sahijja / te dikkhiu vAsaSacaMda sari, paMcahami kaliu NANaI samaggu, meM nihiu ksaay-cukku-cuuri| paMcahami payAsiDa mokkha-maggu / bhaviyaNa-jaba-nayamANaMdirAI, ghattA uddhariyaI je jinn-mNdiraah| paMcavi guruvaMdavi maNiahiNaMdavi jiNamaMdire muNi agrh| taho sIsu jATa muNi devacaMda, papatya-maNohare akASara-saMbare sukavittaho maeDa gacchada // 1 // avilaMba vANikara kumuayaMdu / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 122] syaNattaya-bhUsaNu guNa-nihANu, aNNa maNaI rasamohiya cittii| aNNANa-timira pasarata-bhAgu / lakkhaNa-chada-rahiu hINAhiu, gudija nayari jiNa pAsahammi, na muNaMteNa estha kira sAhiu / niva saMtu saMtu saMjaNiya sammi / taM mahu~ khamahu vichaha-ciMtAmaNi, aha aja niyavi pAsaho caritta, satta bhaMgi naya-pavara-payAsaNi / abbhatthi vi maviya jaNehi vutta / jAMtaha loyasihara-puravAsaho, chaMdAlaMkAra-laliya payatyu, kmtth-mhaasur-dpp-vinnaasho| puNu pAsacariu kari pAyaDatthu / cau-bhAsAmaya-sAvaNa-caMdaho, aisayavaMtaho pAsa-jiNaMdaho / tahiM guNa gaNahari goMdija puravari NivasaMtaha pAsaho carita avakhara-paya sArahaM atthaviyArahaM sulaliya chaMdahi uddhariu // 12 // muha-kuhara nivA saNi bhuvaNuThabhAsiNi kupaya-kupatha-kunaya-mahaNi "sA devi sarAsaha mAyamahAsai devayaMda mahu~ vasau maNi // 13 // siripAsaNAha-carie cauvaggaphale bhaviya jamaNANaMde pAsa-jiNiMda-cariu jagi nimmalu phaNi-nara-suraha gijjii| maNidevayaMda-raie mahAkavve eyArasiyAimA saMdhI samattA // phuDu maggApavagga phala pAvaNu khaNu na vilaMbu kijje|| (mere paitRka zAstrabhaMDArase saM0 1546 kI khaMDita pratise) aNu digu jiNa-paya-pomahi naniyaha, 15-sayavihi-vihANakavva(sakalavidhi-vidhAna kAvya) kavi nayanandI gaMtha pamANu payAsami bhaviyAI / AdibhAga:nANA chada-baMdha-nIraMdhahi, dhalava-maMgala-NaMda-javavaha-muhalaMmi siddhavi, pAmacariu eyAraha maMdhihi / hAraloya-harisu ba-saMkamiu-saggAu jiNu / pauracchahi suvaraNagma ghaDhiyahi, jayau purima-kalyANa-kala suva aha NaM middhi-vAhU-vimala donni sayAI doni paddhaDiyahiM / muttAvalihi Nimitta muha muttie |piykaarinni ha sippihi cauvagga-phalaho pAvaNa-paMthaho, mutiu khitta // maI cauvIsa hoti phuDa gaMthaho / jiNa-siddha-sUri-pADhaya savaNa, jo naru deha lihAviu dANaI, paNaveppiNu gurubhattie / saho saMpajjai paMcaI naannii| Nosesa vihANa NihANa phuDa, jo puNu vacai sulaliya-bhApaI, karima kavva Niya-satie // taho puNNaNa phalahiM sbvaasiN| payAsiya-kevalaNANa-manoha, jo payaDanthu kare vi pauMjai, praamr-viNdrviNd-pboh| so saggApavagga-suhu bhuji| viyaMbhiya -pAva-tamoha-viNAsa, jo prAyana ciru niyamiya manu, NamAmi ahaM barahaMta viNAsa / so iha loi khoi siri bhAyatu / NirAmaya-mokkha NahagaNa-lINa, diNi diNi maMdiri maMgalu ginA, kayAviNa vaDhiya ho parihINa / naracai kAmizi paDahu pavajaha / kalaMka-vimukka jagattaya-vaMda, nippajahi bhuvi samvaI sAsaI, NamAmi susiddha aNovama caMda / duhu-bubhikkhu-mAri-bhau naasii| akhaMgha mahaMta khamAsuNi sapaNa, aravi jaMmaiMka karaMtAI, maNagya-mahArayaNAvani-puNNa / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake surucipUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-sUcI-prAkRtake prAcIna 46mUla-granthAkI padyAnukramaNI, jisake sAtha 48 TIkAdigrantha uddhRta dusare padyAkI bhI anukramaNI lagI huI hai / saba milAkara 25353 padya-vAkyAko sUcI / saMyojaka aura sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUrNa mahatvakI 70 pRSThakI prastAvanAsa alaMkRta, DA. kAlIdAsa nAga, ema. e, DI. liT ke prAkkathana (Foreword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e. DI. liTa kI bhUmikA (Introduction) se bhUpita hai, zodha-khAMjaka vidvAnoM ke liye pratIva upayogI, bar3A sAija, jilda ( jimakI prastAvanAdikA mUlya alagasa pAMca rupaye hai) (2) Apna-parInA-zrIvidyAnandAcAyakI svopaja maTIka apUrva kRti prAptAMkI parIkSA dvArA Izvara-viSayaka sundara marasa aura sajIva vivaMcanako lie hupa, nyAyAcArya paM0 darabArAlAjo ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisaM yukta, jilda / (3) nyAyadIpikA-nyAya-vidyAkI sundara pAthI, nyAyAcArya paM. darabArIlAlajIka samkRtaTippaNa, hindI anuvAda, vistRna prastAvanA aura aneka upayogI pariziSTAMma alaMkRta, jild| .. (4) svayambhUmtAtra-mamantabhadrabhArIkA apUrva grantha, mugntAra zrIjugalakizArajIka viziSTa hindI anuvAda, indapari caya, mamantabhadra-paricaya aura bhaktiyAMga, jAnayoga tathA karmayogakA vizlapaNa karanI huI mahasvakI gaveSaNApUrNa 186 pRSThako pramnAvanAgya muzAbhina / (5) stunividyA-mvAmI mamantabhadrakI anAgvI kRti, pApAMka jItanakI kalA, maTIka, mAnuvAda aura zrIjugAphazAra mukhtArakI mahatvakI prastAvanAdima alaMkRta sundara jilda-sahita / (6) adhyAtmakamalamAnaNDa-paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamallakI sundara zrAdhyAtmika racanA, hindIanuvAda-sahita aura mukhnAra zrIjugalakizorakI khojapUrNa 78 pRSThakI vistRta prastAvanAme bhuussit| ... // (7) yuktyanuzAsana-tattvajJAnasa paripUrNa samantabhadrakI amAdhAraNa kRti, jimmakA abhI taka hindI anuvAda nahIM huaA thA / mugtArazrIke viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdine antakRta, sjild| ... ) (8) zrIpurapAzvanAthamtAtra-grAcArya vidyAnandaracita, mahatvakI stuti, hindI anuvAdAdi sahita / " ) (E) zAsanacastrizikA-(tIrthaparicaya)-muni madanakItikI 13 vIM zatAbdIkI sundara racanA, hindI anuvAdAdi-hina / ... (10) samIcIna dharmazAstra-mvAmI samantabhadrakA gRhasthAcAra-viSayaka anyunama prAcIna grantha, mukhtAra zrI jugalakizora jIka vivaMcanAtmaka hindI bhApya aura gavepaNAmaka prastAvanAma yukra, jilda / (11) sanAdhitaMtra aura iSTApadeza--zrIpajyapAdAcArya kI adhyAtma-viSayaka do anUThI kRtiyAM, paM0 paramAnanda zAstrIke hindI anuvAda aura mugTanAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAsa bhUSita sajilda / (1)jenanAthaprazari mana..-saMskRta aura prAkanaka 575 aprakAzita granyoMkI prazastiyoM kA maMgalAcaraNa mahita apUrva saMgraha, upayogA pariziSTo aura paM0 paramAnandazAstrI kI itihAsa-pAhinya-viSayaka paricayAtmaka pramnAvanAsa alaMkRta, jilda / 113, anityabhAvanA-yA. padamanandI kI mahatvakI racanA, mukhtArazrIke hindI padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita / ) (14) tattvAthamRtra-(prabhAcandrIya)-mukhtArazrIka hindI anuvAda tathA vyAkhyAma yuna / (11, zravaNabalgAla aura dakSiNaka anya jenatItha kSetra-lA. rAjakRSNa jaina samAdhitantra aura iSTa.padeza maToka majilda 3), jaina prantha prazasta maMgraha mahAvIrakA sarvodaya tIrtha ), samantabhadra-vicAra-dIpikA ) / vyavasthApaka 'vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillii| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D.211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMrakSaka 101) vA0 lAlacandanI jaina sarAvagI kalakattA *1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 1.1) bA. zAntinAthajI 251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI , 1.1) bA* nirmalakumArajI 251) bA0 sohanalAlajI jaina lamecU , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI 101) bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 551) bA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina 1.1) bA* kAzInAthajI, ... 251) bA0 dInAnAthajI sarAvagI 101) bA. gopIcanda rUpacandajI 251) vA0 ratanalAlajI jhAMjharI 101) bA. dhanaMjayakumArajI 251) bA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI 101) bA. jItamalajI jaina # 251) seTha gajarAjajI gaMgavAla 101) bA. ciraMjIlAlajI marAvI , 251) seTha suAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, rA~cI 251) bA0 mizrIlAla dharmacandajI 101) lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina , 101) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI. eTA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA0 surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 101) bA. vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA * 251) lA0 trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 101) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 1.1) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 101) lA* balavantasiMhajI, hAMsI ji0 hisAra 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) seTha jAkhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA 251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 1.1) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya,kAnapura sahAyaka 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalA R101) bA. rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavare kAraMjA 101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA0 ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI ) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina 'vIra-sevAmandira' 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21, dariyAgaMja, dillI prakAzaka-pAnAmagajI jaina zAstrI vIra sevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / mudraka-pavANI priTiMga hAusa, dehalI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ disambara 1956 viSaya-sUcI sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina jayabhagavAna jaina eDavokeTa paramAnanda zAstrI 1. zrI vardhamAna-jina-stotram 123 2. zrI pArzvanAtha stotram [dharmaghoSasUri 123 3. zramaNagiri caneM-mUle0jIvabandhu TI. esa. zrIpAna, anuvAdaka-pI. vI. vAsavadattA jaina nyAyatIrtha 125 4. vizva-zAntike upAyoMke kucha saMketa-[paM0 cainasukhadAjI jayapura 138 5. ahiMsA aura aparipraha-zrI bharatasiMha upAdhyAya 140 6. vizva-zAntike sAdhana-[.rAjakumAra jaina sAhityAcA ya142 7. jainakalA pradarzanI aura seminAra-[paM0 hIrAlAla zAstrI 145 8. jainatha prazastisaMgraha cIra sevA mandira dehalI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcArya zrIjugalakizorajI mukhtArakI 80vIM varSagAMTha sAnanda sampanna magamira sudI 11 tA. 13-12-56 ko jaina kA dhyAna rakhA jAyagA / anantara bA0 choTelAla jI mamAja ke suprasiddha aitihAsika vidvAna zrI jugala kalakattAne yaha prastAva rakhA ki AgAmI varSa jayaMtI kizora jI mukhtArakI 80vIM varSagAMTha kalakattA ke avamara para mukhtAra sA0 ko unakI sevAoMke nivAsI zrImAna seTha mohanalAlajI dagar3ake upalakSyamaM eka abhinandana graMtha bheMTa kiyA ja sabhApatitvameM bar3e samArohake sAtha manAI gii| yaha prastAva sarva sammati se pAsa huaa| Aja mugntAra sA0 ko zraddhAMjali dene ke lie nagara aMtameM mukhtAra sA0 ne apanI laghutA prakaTa ke aneka gaNya mAnya vyakti upasthita the, jinameM karate hae savakA AbhAra mAnA aura jaina mAhitya rAya sA0 lAlA ulphatarAya jI, lAlA makkhanalAla aura itihAmake khoja-zodhakI AvazyakatA btlaaii| jI ThekedAra lA0 nanheMmala jI, lA. jugalakizorajI Apane kahA ki hamAga bahuta adhika sAhitya abhI kAgajI, vaidyarAja mahAvIra prasAdajI, bAbU raghuvara bhI bhaMDArAMmeM davA par3A hai, jisake chAna-bInakI dayAla jI, zrIjenendra jI, zrIakSayakumAra jI atyanta AvazyakatA hai| merA vizvAsa hai ki sampAdaka navabhArata TAimsa, lAlA tanasukharAya jI, bhaDArAMkI chAna-cInase anekoM alabhya, adRpTa aura lA. rAjakRSNa jI, DA. ema. sI. kizora, DAH abhUtapUrva grantha prakAzameM aaveNge| kailAzacandra jI, bAbU mahatAvasiMha jI, paMDita apane bhASaNake anta meM Apane kahA ki aba daravArIlAla jI kaThiyA, bA. mAIdayAla jI, bA. merI kAma karanekI zakti kramazaH ghaTa rahI hai, pannAlAla jI agravAla, zrImatI kamalA devI aura ataeva Apa logoMko Age Akarake kAma saMbhAla zrImatI makhamalI devA Adika nAma ullekhanIya haiN| kara mujhe nizcita kara denA cAhie, tAki mai apane upasthita logoMke dvArA zraddhAMjali samarpita Atmika kAryameM laga skR| kiye jAneka bAda adhyakSa ra.Tha sohanalAlajI dRgar3ane Apane apane apana bhApaNameM bA0 choTelAla mukhtAra sA0 ko apanI zraddhAMjali apita karate hue jIkI guptadAna aura mRka sevAoMkA ullekha karate saMskRtika sambandha meM apanA mahatvapUrNa bhASaNa hA kahA ki Apane samaya-samaya para vIrasavA diyaa| Apane kahA ki mukhtAra mA0 jaise saMvA- mandirako dUsaroMse to Arthika sahAyatA dilAI hI bhAvI saMyamI vidvAnakI Ayu Apa sabane 125 hai, para (vaya bhI hajAroM rupaye cupacApa Akara varSakI cAhI. sI ese saMyamI purupake lie yaha honA sAmane rakha diye haiM aura vIrasevAmandira kI koI kaThina nahIM hai / mukhnAra mAhabakI jaina bilDiMga ke lie cAlIsa hajArameM jamIna kharIdakara saMskRti kI sevA apUrva hai| mujhe aise mahArathIke pradAna kI, aura nIce kI maMjilake lie sAhU zAnti darzanakara atyanta prasannatA huI, aura aneka pramAda jI se orthika sahAyatA dilavAI aura usake mAhityakAroM tathA vidvAnAMse milanekA maubhAgya banavAnameM bar3A parizrama uThAyA, mai kina zabdoMmeM prApta huaa| maiM graMthamAlAke lie. 500) bhaTa karatA Apake ina udAratApUrNa kAryokI prazaMsA karU~ ? huuN| ise Apa saharSa svIkAra kreN| Apane yaha bhI Apake hI prayAsase dillI meM vIrasevAmandirake isa kahA ki aise mahAna vyaktikI jayantIkA var3A Ayo- bhavanakA nirmANa saMbhava ho sakA hai| jana kiyA jAnA cAhie thA / AzA hai bhaviSyame isa -paramAnanda jaina anekAntake grAhakoMse nivedana anekAntake grAhakoMse nivedana hai ki jina grAhakoMne apanA vArSika candA 6) rupayA aura upahArI poSTeja 2) kula 7) rupayA manIArDagse abhI taka nahIM bhejA hai, ve kiraNa pAte hI zIghra manIArDarase bheja deM anyathA chaThI kiraNa unheM vI. pI. se bhejI jaavegii| jisase unheM / / -) adhika dekara vI. pI. chur3AnI hogii| AzA hai premo grAhaka mahAnubhAva 15 janavarI taka vArSika mUlya bhejakara anugrahIta krege| mainejara anekAnta-vIra sevAmandira, 01 dariyAgaMja dillii| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahaMma svatattva-rughAtaka vizvatattva-prakAzaka vASika mUlya 5) ___eka kiraNa kA mUlya // ) nItikroiSadhyasIlokavyavahAravartakasamyak / paramAgamasyabIja bhuvnekgururjytynekaantH|| varSa 14 vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI disambara,56 kiraNa, 5 / margamira, vIranirvANa-maMvata 2483, vikrama saMvata 2013 ** zrIvardhamAna-jina-stotram * janana jaladhi-maMkudu:kha-vidhvaMsaheturnihita-makaraketurmAritAnakrametuH / jA-janana-samasto naSTa-niHzepa-dhAturjayati jagati candro dharddhamAno jinendrH|||| zama-dama-yamakarttA sAra-saMmAra-hartA, sakala-bhuvananattI bhUri kalyANa-kattA / parama-sukha samartA sarva-sandeha-hartA jayati jagati candro varddhamAno jinendraH / / 2 / / kugani-patha-vinetA mokSamAmya netA, prakRti-gamana-hantA tttv-mntaan-sntaa| gagana-gamana gantA mokSa-gamA-ramantA, jayati jagati candro varddhamAnI jinendra // 3 // sajana-jala-ninAdo nijitAzepavAdo, narapati-nata-pAdo yAta tavaM jagAda / jayabhavakRtapAdo'neka-krodhAgni-kaMdo, jayati jati candro varddhamAno jinendra / / prabana-bala-karAlo mukti kAntA-rasAlo, vimala guNa-vizAlo nIni kallAla-mAlaH / mamavazaraNa-nIlo dhAritAnanta-zIlA, jayani jagati candro varddhamAno jinendraH / / piya-vipa-vinAzo bhUri-bhApA nivAmo, hana-bhava-bhaya-pAzaH kIrti-vallI-nivAmaH / zaraNa mukha-nivAmo varta saMpUritAzo, jaryAta jagati candro varddhamAno jinendraH / / / / mada-madana-vihArI cAru-cAritra-dhArI narakagati-nivArI mokssmaarg-prsaarii| nR sura-nayanahArI kevalajJAna-dhArI, jayati jagati candro varddhamAno jinendraH // 7 // vacana ravana-dhIraH pApa-dhUlI-mamIraH, knk-nikr-gaurHkr-kaari-shuurH| kanupa-dahana nora: pAlitAnantavIroM, jayati jagati candro varddhamAno jinendraH / / 8 / / (paMcAyatI mandira, dillIke bhaNDArase prApta) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pArzvanAtha stotram ( dharmaghoSa-viracitam) kastUrI tilakaM bhuvaH paribhavatrAauka kalpadrumaH, zreyamkanda-navAmbudaritrajagatI-vaiDUrya ratnAGgadaH / vighnAmbhoja - mataMgajaH kuvalayottaMsaH svavazazriyo netrANAmamRtAJjanaM vijayate zrIpArzvanAthaprabhuH || 1 // utsannayamaGgalaikanilaya trailokyadattAbhaya, pradhvastAmaya vizvavizrutadadya syAdvAdavidyAlaya | uddAmAtizaya prasiddhamamaya prakSIkarmoccaya, pronmuktammaya bhavya kairavavanI - candrodaya tvaM jaya // 2 // ye mUrti tava pazyataH zubhamayIM te locane locane, yA te vakti guggAvalIM nirupamAM mA bhAratI bhAratI / yA te nyaJcati pAdayorvaradayo. mA kandharA kandharA, yatte dhyAyati nAghavRttamanaghaM tanmAnasaM mAnasam // 3 // kiM snAtrairalamaMgarAgavidhibhiH kArya kimabhyarcanaiH, payAptaM stutibhiH kRtaM pratibhiH pUrNaM kalAdgItibhiH / vaktrendau tava cecarayuvatiprItiM dRzAM vibhrati mvAntaM cettava pAda-paGkajayuge dhatto 'lilIlAyatam ||4|| kAntiH kApi kapolayovimalayoH zrI kApi saumye mukhe chAyA kApi vizAla yArnayanayo bhI kApi kaNThe ghane / zobhA kApyurasi sthire saralayorbrAhno kimapyUjjitaM trailokyaikazaraNyayozcaraNayoste deva kiM mahe // 5 // ki pIyUSamayI kimunnatimayI ki kalpavallImayI. kiM vA''nandamayI sudhArasamayI ki vizvamaitrImayI, ki vAtsalyamayI kimutmavamayI kiM labdhilakSmImayI, dRSTvetthaM vimRzanti te sukRtino mRtiM jagatpAvanIm / 6 / svAmina ! durjaya-moharAja- vijaya prAvINyabhAjastava, stotraM ki kamaThadarpadalane zrIpArzva ! vizvaprabhA ! tigmAMzIryAda vA sphurad-grahamaha sandoha - rohadruhaH, khadyotadyuti-saMhati stutipade varteta ki kovidaH ||7|| sazrIkAttava vaktradugdhajaladherudbhUtamityadbhutaM, mohocchedaka tattvasana vacaH pIyUpamityAhanaH / vizvebhya. phariNabhRdvibhormaNighRNivyAjAtpraphullatphaNApAtrIbhiH pRthubhivibhAti paritaH svAmina prayacchanniva / kiM maMtrairmaNibhiH kimopadhagaNaiH kiM kiM rasa-sphAtibhiH, ki vA savananaiH kimaMjanavagaiH kiM devatA''rAdhanaiH / jantUnAmiha pArzvanAtha iti cennityaM manomandire, kalyANI caturakSarI nivasati zrIH siddhavidyAdbhutA || bhAravanta parameSThinaM mmararipuM buddha jinaM svAminaM, kSetrajJaM puruSottamaM vibhu saumyaM kalA - zAlinama | yogIndra vibudhAdhipaM pharaNapati-zrIda girAmIzvaraM jyotIrUpamanantamuttamadhiyastvAmeva saMvidrate / 10 // rUpAdau vipaye vidantriguraNatAM tvaM nyAyavidyAguru mudAharankila bhavAn mImAMsakagrAmaNIH / bhAvAnAM paribhAvayana kSaNikatAM buddhAdhipamtvaM vida stvaM karmaprakRtIH pRthaka purupataH kaivalyamAzizriyaH | 11 | tvaM kAruNyanidhistvameva janakatva bAndhavastvaM vibhutvaM zAstA tvamacintyacintitamaritvaM devatA tvaM guruH tvaM pratyUhanivArakastvamagadaMkArastvabhAlambanaM, tatki dukhamapekSase jinapani zraddhAlumenaM janama || 12 // ziSyante tava sevakastava vibho ! prepyo bhujiSyabhtava, dvAHsthaste tava mAgadhastava zizuste deva ! gomnAtika. / pattiH pArzvajineza ! te tanu tavAyatto'gmi mAmAdiza, svAmin! kiM karavANi pANiyugalImAyojya vijJApaye / / svaHzrIricchati cakravartikamalA'bhyeti sthiti savate, kIrttizliSyati saMstute zubhagatA zrINAti nIrogatA / nityaM vAJchati khecaratvapadavI tIrthezalakSmIrapi no kItistridivAdhipatyamapi no no cakravanizriyaM tvapAdAbjarajaH pavitritatanuH saprazraya vIkSyate // 14 // saundaryaM na na pATavaM na vibhavo no viSTapaprAbhavam / no sarvopadhimukhyalabdhinivaha no muktimabhyarthaye, kintu vaccaraNAravindayugale bhakti jina stheyasIm // 15 itthaM bhUmibhRdazvasenanana ! zrIpArzva ! vizvaprabho ! zrIvAmA''tmaja supravatitanaya zrIdhamaghoSastuta ! ye kurvanti tava stavaM nava-navaM prItyullasanmAnamAstebhyastvaM natavatsalo nijapadaM dadyAtrilokIvibho / 16 ( bar3A dhar3a ke paMcAyatI bhaNDAra ajamera se prApta ) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNagiri caleM (tamila lekhaka jIvabandhu TI. esa, zrIpAlAanuvAdaka-pI. vI. vAsavadattA jaina nyAyatIrtha, sAhityaratna) zramaNa kauna haiM sivAya sabhI logoMkI utpatti eka sI hai aisA batAne vAle ___ 'zramaNa' zabdakA prAkRta rUpa 'samaNa' hai / 'sama' zabdake zrApa sAmyabhAvakaM eka mahAn pracAraka the| bhAratIya sAhityameM saMskRtameM tIna rUpa hote haiM-sama, zama aura zrama / jo saba ApakI prazaMsA eka bahuta bar3e yogIzvaraka rUpameM kI gaI jIvApara samatA-bhAva rakhe, apane krodhAdi kaSAyoMkA zamana hai| zrApake dvArA kahI gayI vANI hI duniyAMkI bhASAoM meM kare aura apanI yAtma sAdhanAke liye aharniza zrama kare, sarvaprathama grantha hai / isa satyako siddha karaneka liye tolakAuse 'mamaNa' yA 'zramaNa' kahate haiN| pyam nAmaka tamilagraMthake racayitAne nimnaprakAra kahA haiye zramaNa yA jaina sAdhu sukha-dukha, mitra-zatru, prazaMsA- vinayina nIGgi kliGgiya arivin| burAI ina saboM meM samatAbhAva rakhane vAle, prema dayA aura munavana kaNDadu mudala nalAgama / / namratAka avatAra, duniyAM meM satkAryoko karaneke liye apane bhAvArtha:-karmose rahita hokara kaMvala-jJAnako prApta sukhako tyAga karane vAle, pAMcoM indriyoMko vazameM karane vAle munika dvArA batAyA gayA dharma hI pahalA grantha hai| tathA 'maiM' aura 'yaha merA' isa prakAraka bhedase rahita hokara isI bAtako aura bhI dRr3ha karaneke liye tirukkuralake apane Upara yAna vAle saba kaNTIkA mAmanA karane vAle racayitA kundakundAcArya kahate haihote haiN| koI bhI zramaNa kisI bhI kAraNa kabhI kisI 'agaramudalayalutellAma Adi bhagavana mudadai ulagu' jIvakI burAI mana-vacana-kAyasa nahIM soctaa| ye zramaNa bhAvArthaH-akArAdi akSaroMko sabase pahale duniyAko aMtaraga aura bahiraMga donoM meM parizuddha hokara upavAsoM Adike batAne vAle prAdi bhagavAn Rpabhadava the| dvArA apane cAritrakI vRddhi karate rahane aura prAnmAke sAtha aura bhI:maMbandha rakhane vAle zarIrako bhI tuccha samajha kaThina tapa- 'divedama payandAya nI' zcaraNa karate rahate hai| isa prakAra yaha zramaNa zabda anekArtha mA jIvakacintAmaNi nAmaka tamila kAvyameM kahA vAlA hai| isa prakAraka zramaNoMko hI tamila bhASAmeM gayA hai| isaliye bhagavAna RSabhadevaka dvArA batAye gaye 'nuravAra' kahakara pukArate haiM / isaliye 'zramaNa' aura 'turavAra' manimArgakA pAlana karane vAle ko hI macce tapamvIka nAmasaM ye donoM bhASAkI bhinnatAka kAraNa hI pRthaka pRthaka zabda svIkAra kiyA hai| isa prakAraka muniyoMkI hI maskRtameM hai para donoM eka hI arthako batAne vAle hai| ye zabda kimA 'zramaNa' aura namilameM 'nuravAra' ke nAmale prazaMsA kI eka mamayama yA matasaM sambandhita nahIM hai, balki tyAgakI jAnA hai| mahattAko batAne vAle haiN| muniaAdika lameM yanidharma aura gRhasthadharmako batAne vAle jAnavAna, cAritravAna aura kaThina tapasyA karane vAle bhagavAna RSabhadeva the / ve hama logoMke mamAna mAnA-pinAsa muni bhAratavarSa meM sarvatra phaile hue the, vizeSakara tamiladeza hI paidA hokara janatAke bIca rahane vAle the / ahiMsAdharmaka meM / ye namiladazaka muni bhagavAna Rpabhadevaka dvArA banAye zrAdi janaka the| akArAdi akSaroM evaM eka-do-nIna Adi gaya dharma, artha, kAma aura mona ina cAroM puruSArthIko aMkoMko batAne vAle prathama vidyA guru the| ami, mapi, pradhAnatA dekara banAye gaye tolakApya, nirukkarala ina donoM kRSi, vANijya, zilpa, vidyA prAdi padakarmoko pikhalAkara granthoM meM batAI gaI tapamyAkI vidhiko pUrNa rUpeNa pAlana jIvana-yApanakA mArga batAne vAle zrAdi vidhAtA the / janatA- karane vAle the| va ahiMmAMka avatAra aura zrAnmatatva evaM ko acche mArga para lagAne vAle gRhasthadharma aura yatidharma jJAnatattvaka dRSTA the| ve narkazAstra, tatvavAda, nyAyavAda, ina donoMko batAne vAle yAdi dharma-pravartaka the / zrAvazya. kriyAvAda AdimeM nipuNa hote the| zrAjakI bhautikavAdI katAse adhika padArthoMko icchA aura maMgraha karanA, pAMcoM duniyAMka agNukA jJAna bhI unheM thA aura isa prakAra ve pApoMmeM sabase baDA pApa banAkara parimita parigraha vratako vaijJAnika bhI the| ye loga bhUta bhaviSyakI bAtoMko bhI upadeza denevAlaM Apa hI marvaprathama the| karma-janita bhedaka jAnate the aura apanI yAtmAka samAna AkAza kSetra prAdikI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 mahattAko apane jJAnase jAnane vAle the| kyoMki 'je egaM isaliye vidvatsamAja tolakApyam , tirukkurala, silajANai se sambaM jANai' arthAt jo kevala eka apane pApako ppadhikAra, jIvakacintAmaNi, valaiyApati, sUlAmaNi, nAlajAnatA hai, vaha saMsAraka sarva padArthoko jAnatA hai, aisA DiyAra, palamolinAnUru, elAdi, aranericArama, yazodhara zrAgama sUtra meM kahA gayA hai| upayukra bAtoMko siddha karaneka kAvyake jaise kaI granthoMko sArvajanika grantha mAnakara hI liye tirukkurala meM bhI aisA hI kahA gayA hai prazaMsA karatA hai| tamila bhASAko prAcInatA aura gauravatA 'suvai oli, um, osa, nATa TUma, enDrondina pradAna karane vAle upayuka saMghoMmeM nivAsa karane vAle mahAvagaiterivAna kaTTe ulgu| muni loga hI the| una mahAmuniyoMmeM zrAdi attiyara, bhAvArtha:--paMcabhRtAMka tasvoMko acchI taraha jAnane tolakApyake racayitA avinayanAra, nirakkurala kAnyake racavAleko hI isa duniyAMka viSaya acchI taraha mAlUma haiN| yitA kundakundAcArya, samantabhadrAcArya, jinasenAcArya, aka samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritrarUpa rana- laMkadeva, koguvelira, tirutakkadava, tolAmolidevara, vajranaMdi, prayako dhAraNa karane vAle ye zramaNa samila dezake parvatoM, bhavanandi,amRtasAgara, guNa-gara, jayakoNDAra aAkAzagAmI guphAoM, grAmoM, maTha meM rahakara sthAnoM aura dhA-sthAnoMkI muni zrAdi mukhya hai| tamila, prAkRta aura saMskRtabhASA sthApanA kara janatAka cAritrakI zuddhika liye zikSA aura tathA aura bhI kaI bhASAoM meM pauDinya prAta kiye ina tamila dIkSA dete huye janatAmeM dharma aura jJAnakI vRddhi karate rahane muniyoMke jIvanacaritrake bAremeM nahIM jAnA jA sakA / jaise the| ina mahAmuniyoMka dvAra sthApita kiye gaye saMghoMmeM mUla- tirukka ralake racayitAke jIvana ca ratrako nahIM jAna sake.vaise madha, senasaMgha, punnATa-gha, vIramagha, siMhagha, nandigaMdha, hI kaI prAcAryoka jIvanake bAremeM nahIM jAna sake hai / munisaMgha, dravir3asaMgha aura aru galAvanvayam ke jame kaI saMgha ni:svArthI tapasviyoMke dvArA race gaye grayoM meM apane bAremeM yA tamila dazaka itihAsameM prathama sthAna pAye hue hai| ina apane jIvanacaritraka bAremeM kahIM bhI kucha likhA zramaNa-muniyoMne zAma aura subaha vidyAko hI lakSmI-svarUpa nahIM milatA / janatAko bhalAI, cAritra-vRddhi aura jJAnake samajha bhinna bhinna kAloMmeM kAvya, nItizAstra, khagolazAstra, pracArake sivAya unhoMne apanA paricaya denekI icchA nahIM jIvanazAstra, rAjanaitikazAstra, laukikagrantha, vyAkaraNa, kii| yaha unake ni.strArthatAkI carama sImA hai| yahI tapakA sAhitya, gaNitazAstra, jyotiSazAstra, vaidyazAstra Adi mahatva hai aura unakI mahimAkA dyotaka hai| agaNita grantha raca haiN| ye sabhI grantha 'sarvajanahitAya' bhagavAna RSabhadevake dvArA batAye gaye gRhasthadharma aura arthAt saMsAraka mAnavamAtrake hitArtha hI race gaye haiN| ye yatidharmako hI zrAvaka aura zramaNa dharmake nAmase pukArate haiN| mahAmuni zrAdi bhagavAn RSabhadevaka dvArA kahe gaye dharmamArga zrAvakakA zrartha gRhasthadharmako pAlana karane vAle aura zramaNapara calane vAle the. isaliye ina granthoM meM kisI eka samaya- kA artha munidharmakA pUrNa pAlana karane vAle hotA hai| ye ko lekara yA kisI eka matako lekara nahIM kahA gayA hai| pUrNa jJAnI tamila dezabharameM phaile rahane para bhI adhikatara isIko aura bhI spaSTa karane ke liye puraNAnUrameM kahA gayA hai| pANDyadazameM the| ina nyAgiyoMkI 'madara kAMcI' ke racayitA 'yAduma Ure yAvarUma kelira' 'mAMguDImarudanAra' ne isa prakAra prazaMsA kI hai:arthAt-duniyA ke maba loga ApasameM bhAI-bhAI hai| vaNDu paDappaluniya tenAra to tapa aisA satadharma samanvarUpasaM kahA gayA hai| pRvuma pugaiyuga zAvagara palicca bhagavAna RSabhadevaka dvArA kahA gayA dharma duniyAMka cenDa kAlamuma varU u mamayamubha, sabhI prANiyoMke liye hai| isI satyako kaliMgatta bharaNAMka inDivaTU toNDiya olukkamoDu nanguNandu racayitA kadhicakravartI jayakoraDArakI racanAoMse bhI jAna vANamu nilanuna tAmUlu tuNaruma sakate haiN| cANDa kolgai kacAyA yAkkai 'ulagukku ura saMya' Unnersal arthAt RSabha- AeTraDaH kariyara carindanara nonamAra devakA upadaMza manuSyako 'vizvajanIna' thA arthAt, unhone kalapAlina tanna viTTa vAyakkaraNaDai sArI duniyAMkI bhalAI karane ke liye kahA hai / palapuricimili nATTi, nalguvara Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] zramaNagiri caleM kathaMkaNDanna vayaMkuDai nagaratta thaa| isa bhayaMkara samayameM pThi-putra kovalana aura usakI cempiyana Tranna ceMcuara punaindu pasnI karaNagi apane gharako chor3a rahe haiM / deva unako Age nokku visai tavippa mekkuyarandoGgi bar3haneke liye bAdhya kara rahA hai / becArA kovalana irumapUdU cAnDa nammapUMja sekyuma sukomalAMgI patnIko lekara Age caraneke liye taiyAra ho kunDa pala kulIipa polivana tonDa cukA hai / madurA pAsa hai kyA ? tIna sau mIla calanA hai| accamu mavalamu mAmu nIkkI becArI kaNNagi patika kahate hI ravAnA hone ke liye tayAra cedramu uvagayuga saiyyAdu kAttu ho gaI / kaI varSa mAdhavI vaizyAka vazameM zrA pati apanako amanako lana cenmattAgi bhUle hue the, isakA usa tanika bhI viSAda na thaa| karaNagi siranda kolgai yaraMgR ravaiyamuma / prasannatAke sAtha patikA anugamana karane lgii| prabhAta hAneka isakA saMkSepameM artha isa prakAra hai: pahale-pahale kAverIpUmpaTTiNase kaI mIla dUra pahu~ca jAnekA icchAsa rahita hokara bhUta, vartamAna, bhaviSya ina tInoM unhoMne nizcaya kara liyA thA, isalie tejIme cale jA rahe kAloMke padArthoko apane jJAnake dvArA jAnanevAle aise zramaNa the / mArgameM arahantAMka mandira, buddha mandira, vaiSNavoMka zrAska logoke dvArA puSpa, dhUpa Adika dvArA pUjanIya haiN| mandira zrAdi dikhalAI par3ate haiM / apanI jaldIkI yAtrAkI yaha 'madurai kAMcI' IsA pUrva tamila dezameM racA gayA prAcIna bhI paravAha na kara mArgameM pAye zrarahanta bhagavAna manirAmeM prantha hai| praveza kara darzana karate the| kAverI nadIpa dama mIla dUra para striyoMka sarvotkRSTa vratoMko dhAraNa karane vAlI calija- eka vanameM zrA pahu~ce / yahAM para tapArUr3ha eka prAyikAko dekha kAe~ aura pAryikAeM bhI dharmakA pracAra karatI A rahIM thiiN| donoMne namratApUrvaka vaMdanA kI / kAndAryADagala nAmaka tamila varNanAtmaka sAhitya milappAdhikAraka racayitA ilaMga- AryikAne una donoMko dhyAnasaM dekhA / bhakri aura namratAka kovaDiyala kadIyaDigala nAmaka prArthikAka makhase madara- sAtha vandanA karanese ve zrAvaka jase pratIta hue / pAzrayamUdarameM jo arahanta bhagavAnake mandira evaM vahAMke maniyoMkA rahita donoMko akele hI pAyA dabakara isameM koI kAraNa paricaya denevAle sundara khaNDa haiM unakA avalokana karanA avazya hai'aimA unhoMne manameM mocA / unakA hRdaya dayAsa caahie| bhara pAyA, kyoMki tatpazcaraNakI mahimA adabhuta hotI do hajAra varSa pahale kI bAta hai, tamiladezake 'kAverI hai / dayAsa paripUrita hokara mahAna tapasvinI unake sAtha pRmpaTTiNaM nAmaka nagarameM kovalana nAmakA eka dhanAdhya premabhAvasa bAtacIta karatI haiM :-- pThi-putra rahatA thaa| vaha bacapanasaM hI vezyAgAmI ho uruvuga kula numa uyaraba aulukka muma gayA thA aura vivAha ho jAne ke bAda atyanta rUpavatI sundarI perumagana nirUmAlI piralA nonbuma sAdhvI strIke mila jAne para bhI vaha apanI burI Adata nahIM uDavIra pannA urugaNAlarira / chor3a sakA | mAdhavI nAmaka eka vezyAke caMgulameM to yaha kaDeMkalina nigama karmAdaya vArU / aisA phaM / ki usane isa aMpThi-putrakA sarvasva hI hara zrarahanta bhagavAnaka kahe mArga para calane vAle isa prakAra liyA aura use daridra banA diyaa| kovalanako isa dazAmeM niHsahAya isa nirjana vanameM aneka kaThinAiyoM ko jhelakara dekha usako pati-parAyaNA dharmapatnI karaNagi' ne apanI pAnekA kyA kAraNa hai? prAyikAke punIta vacanAmRtako pAyala patiko dekara kahA ki ise beca karake vyApAra kara munakara apanI dazAko prakaTa kiye binA hI kovalana bojesabakA jIvana-nirvAda kIjiye para usane strIdhanako lenA zrItapambinIjI, maiM vyApArake liye madurA jA rahA hU~ / naba aura use becakaraka jIvana nirvAha karanA ThIka nahIM samajhA prAyikAne kahA, Apa jAneke mArgameM ghane jaMgala haiM / mArga aura mudUra dezameM jAkara rahanekA nizcaya kiyA aura apanA kakaDa-pattharoMsa bharA huyA hai| ApakI patnIka komala caraNa abhiprAya patnIse kahA / bahuta kucha bAda-vivAdake pazcAt isa kaMkarIle rAste para calanake liye samartha nahIM hai / mArgameM vaha bhI sAthameM calaneko naiyAra ho gii| aneka kaThinAiyAM bhI pA sakatI haiN| zrApa logoMko lauTa usa samaya andhakArakA sAmrAjya cAroM ora phailA huyA jAneke liye kaheM, taba bhI nahIM lauTeMge, aisA vidita hotA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] anekAnta __ [varSa 14 hai / phira bhI isa hAlatameM eka bAta kahanA cAhatI huuN| cInI yAtrI dakSiNa mila dezameM maduraibhRdara muniyoMkA marvadhaM pTha sthAna abhI taka jo kucha kahA gayA, use matyasiddha karaneke hai / vahAM aneka tapasvI jJAnI mahAmuni rahate haiN| una liye cInI yAtrI hanamAMgakA bhAratayAtrA-vivaraNa bahuta muniyoMka pugyavacanAmRtako munanA aura vahAM nirmApita upayogI siddha hotA hai / vaha hamAre dezameM sAtavIM zatAbdIka arahaMta davAMke darzana meM bhI karanA cAhatI hU~ imaliye maiM madhyameM AyA thA aura usane madurA kAMcIpuram aAdi nagaroMApake sAtha clegii| kA bhI bhramaNa kiyA thaa| usane apane bhArata yAtrA-varNanamagrI nIca mAmA kelaviyara ke silasile meM yaha bhI likhA hai ki usa samaya madurA aura ara u* kaTTAMgu arivina yetta kAMcI meM jainadharma bahuta unnata dazAmeM thaa| tanatamila nannAda tIdUtIra maduraikku agvAra pallIgala (muniyoMka nivAsasthAna ANDiya dullama uDaiyena // isa prakAra prAcIna sAhitya, caritra aura zilAlaMgboka ina vacanoMko sunakara kovalanako anyanta aAnandakA satyako siddha karaneke liye madurA aura usake AsapAsa anubhava hayA / punaH eka bAra bhatika mAya natamastaka ho tIrthakaroMkI matiyAM, jinamadira, parvata, guphA, zilAlekha, bole-svAminI ! ApakI dayA hamapara ho, to hamAre kaSTa citrakalA, muniyoMke nivAsasthAna zrAja bhI jai| ka tama saba havA samAna dUra ho jaayNge| phira mArgako kaThinAiyAM prAcIna jaina gauravagAthAkI yAda dilAte haiM / peruntAMga granthama to cIja hI kyA haiM, aisA kahakara aura unake kamaMDalu, batAye gaye thATha pahAr3oMke sAtha sAtha vRpabharamala, pazumala picchI aura nADapatrIya zAstra Adi ko kaMdhe para laTakAkara zramaNamala Adi pahATa caritra-cinhasvarUpa bhagavAnakI unhoMne vahAMma calanA zurU kiyaa| saba maMtroM meM sarvazreSTha matiyoMko liye unnata mastaka hokara vidyamAna haiN| NamokAra matrakA pATa karana hue va aAga baDhe / isa prakAra ina sabako damvanase yaha spaSTa ho jAnA hai ki tamila ilagakovaDigalane silapAdhikArameM kahA hai| tamilanADaka deza aura jainakAla ina donoMko pRthak-pRthaka nahIM kara sakate prAcIna madurA nagara aura usake zrAya-pApake himma jana / na haiN| jaina kAlaka inirAsakI khoja karaneke liye tamiladezama samayameM bahuna ur| zAmeM the isa bAta ko aura bhI na karane hI prArambha karanA cAhiye / pudukoI riyAyatake zilAlagnAmeM liye milANAdhikAramaM madugakAMDa ke prArambhamaM hI kahA hai : I. pU. 300 varSakai unkIrNa brAhmI zilAlegvameM kucha ulleniMgala mRNDukmiya nimmukkuI kIla gvanIya pramANa mile haiN| yaha zilAlegya hI abhI taka prApta caMdira bAyada ni ali signdu hae zilAlekhoM meM sabase prAcIna hai, aimA zilAlegva-prAviko de tAla piNDa konila lima-da pkArakoMkA abhimata hai / isa prakAra bImoM zilAlegva Adiyira patta arivage vAGgi tamilanAr3ameM mile haiN| isaliye jaina kAlaka itihAsako aura bhI ilagakovar3igala perAntoMga granthoM bahuna prazaMsAka jAnaneke liye tamilanADa arthAt tamila dezase hI zuru mAtha kahA hai : karanA hogaa| isa viSayameM vAda-vivAda yA vicAroM meM bhinnatA paraMgakunDa, svagama pappAramapallI honekI bAta hI nahIM hai aura pahale agattiyarake caritrako aru guNDama perAndai aAnai imaMguNDama khojakara dekheM to kRSNa bhagavAnaka samayase pahale hI jainadharma enDreTa verapuma paDuniyamba vallArakkU bahuna acchI dazAmeM thaa| pahale agattiyara kRSNa bhagavAnkI ceNDa Tumo piravi tIMgu // AjJAse karIba aThAraha parivAroMke sAtha tamiladezameM pAkara madurAka antargata triparaMgakunDrama, prosvagama, pappArama, base / isa bAtaka ullekhase bhI janakAla bahuta prAcIna zamaNa rapallI aru gunDram, perAnaMdam, thAnamale alagaramale samayase calA A rahA hai yaha spaSTa ho jAtA hai| ataH ye pATha pahADa muniyoM ke nivAsasthAna evaM arahaMta bhagavAnaka candragupta mahArAjake kAlameM bhadrabAhu svAmIke dakSiNa bhAratameM puNyasthAna honeke nAtaM una pahAr3iyoMke darzana karanevAle tathA prAnese hI yahAM jainadharmakA prArambha huzrA hai aisA kahanA bar3I unake kahe mArga para calane vAlekA janma-maraNakA bhajhaTa hI bhUla hai / pahale agattiyarake samaya se pahale hI jainadharma unnata chUTa jAtA hai, aisA kahA gayA hai| dazAmeM thA yahI satya mAlUma hotA hai| isIko rada karaneke Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 14 ] liye tiruka ke nimnalikhita zloka hI sandeha nivRttike lie paryApta hai| : mathilApurI nindrabarayAcanauma parina malara poDilamandra rattara pUvINDanda ravilAra vilina koTi miniyandava zramaNagiri caleM amarApati indrANi yAtu kandravara kavilAya menunhiru malai melu kindravara gaNanAyakara cendramila malenAyakara cemponi lirila kucina giriyAlavavara campaiMya renavAla ninendukAla vineye tulamamandede isa stotrameM dakSiNa nAyaka diparyaMta neminAtha bhagavAn ko tirukalaMcaka AcAryane namaskAra kiyA, aisA banAyA hai| bhagavAna neminAtha kRSNa bhAI kRSNa cacere the / choTe hone para bhI donoM samakAlIna the| bhagavAna neminAtha aura zrIkRSNa ina donoM kA jIvana caritra harivaMzapurANa meM vistArapUrvaka diyA huA hai| bAI tIrthaMkara bhagavAn neminAthane vRSabhadeva dvArA kahe gaye dharma-mArgakA zranuSThAna kara kaThina tapazcaraNa dvArA mona-rUpI lakSmIko prApta kiyA thA | inakA kAla bhI pahale pragattiyarakA kAla hI hogA thora pahale agatiyarako bhagavAna neminAthakaM dharmopadeza sunane kA avasara milA hogaa| isalie zragattiyarane podina nima karate samaya apane deza meM vidyamAna arge kara bhagavAna neminAthakA cinha banAyA hogA / isalie tirajass raciyatA jahAM 2 bhagavAna neminAthake mandira haiM una magrilApura, dIpaguDo, nimmala, cinagiri campe tIrthasthAnoM kA varNana karate samaya pahale gatiyarake dvArA pUjya neminAtha bhagavAna jahAM virAjamAna hai usa podiparvatakA jagatako acchI taraha banAneka lie milanAkaDe nAgasena hai| ina varNanoM spaSTa avagata hotA hai ki jainadhama prathama rikAme hI pUre tamila dezameM phailA huA thaa| jaina muniyoMka nivAsasthAna, kalAbhavana, dharmabhavana yAdi bahusaMkhyA meM the / uparyukta varNanoMse pAMDyaMdeza aura madurastra meM jainadharmakA acchA prabhAva thA yaha spaSTa zA hotA hai| pAMDyadezakI rAjadhAnI madurAke cAroM ora jo pahAr3a hai unameM jainamuniyoMkA nivAsa thA yaha bhI Upara kahA jA cukA hai| 126 zramaNagiri mAnava sabhyatAmeM jJAna aura cAritrakA bahuta bar3A mahattva / hai ye nIMva hai jisake aise mamyadarzana mamyAna aura samyagvA ratra ina zrAbhUSaNoMse janatAko alakRta karanevAle muniyoMke parvatoMmeM bhramaNAgirikA mahatvapUrNa sthAna hai| bhramaNa kA artha - bhagavAn vRSabhadeva dvArA banAye gaye mArgakA anugamana karanevAlA hotA hai yaha pahale hI batAyA jA cukA hai| tolakApyam aura tirukkurala meM bhI yahI kahA gayA hai / ina mahAmuniyoM ko hI janatA ' kaDavuna " arthAt Izvarake nAmase pukAratI hai| isa pa aneka tapasviyona dharmakI vRddhi kii| isalie isagirikA nAma 'amara' pdd'aa| yaha pasarA ke pazcima pAMca mIla evaM 'kaMpana' jAne yaya-mArga nAmaka eka choTe gAMvapAya hai| pIna yaH puNya parvata bahuta prAcIna kAla suniyoMkA nivAsasthAna rahA hai| la zrAdi sthAnona sikAra brAhmI lipika zilAlekha milate hai usI prakAra yahAM bhI AmI lipi zilA lekha milate haiN| isalie isa parvatakA nAma I. e. dUsarI yA yA tIsarI zatAbdI pUrva se hI zramagiri paThA hogA, aisA zilAlekhaka zrAviSkArakoM kA abhimata hai| nakala prAcIna samayase hI cale ke kAraNa isa deza ke rAjA ne itane vizAla sthAna parvata, guphAeM aura mandira vizvakA pUrva vidyAoM meM niyuma jainamuniyoM ko hI saupa diye aura cera, cola, pAMDya, pallava rAjAoM kI paramparAka itihAsakI khoja karane vAle aitihAsikaoNna bhI upayukra bAnakI hI puSTi kI hai| isalie pAMDyarAjAthoka tIrthakSetroM meM zranagira bhI eka mukhya kSetra hai| isa rikI banAvaTa, isase sambandhita choTI pahAr3iyAM, guphA, bistara, mUrti, zilAlekha zrAdikA vivaraNa bhAratIya zilAlekha anveSaNa meM nipuNa zrI bahAdura candra chAbar3Ake matAnusAra isa prakAra hai - madurA pazcima meM karIba pAMca mIla kI dUrI para eka sAtha aneka pahAr3iyAM milI huI sI mAlUma par3atI hai usIko zramaNagirike nAmase pukArate haiN| yaha pUrva pazcima taka karIba do mIla lambA hai| pahADiyoM kA dakSiNa-pazcimI kinArA kIlakuyilakuDI ke ThIka sAmane par3atA hai| uttara pazcimI kinArA maduAluke uttara palanI eka bhAgameM ta paTTI zrIpa zrAlamapaTTI ke nAma se prasiddha ciTTa, rake pAsa hai| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] anekAnta [kiraNa 5 - - - ina pahAr3iyoMka bIcakI caur3AI adhikasaM adhika dAsa unameM tIna golAkAra akSaroM meM likhe zilAlekha haiM tIna pharlAGga hogii| pahAr3iyoMke bhimA-bhinna bhAgameM jaina- (nN06-7-8)| pahale prastarameM eka vIrAMgaNA siMhArUr3ha mUrtiyoM ke vidyamAna hone ke kAraNa bhI isako zramaNa giri dAhine hAyameM vANa aura bAMye hAthameM dhanuSa tathA zeSa do hAthoMkahate hoNge| kyoMki tamila bhASAmeM janoMkA zramaNake nAma meM dUsare yuddha zrAyudhoMko liye hue hai| siMhakI ora dekhatA se bhI varNana kiyA gayA hai / isa giriko ammaNagiri bhI huzrA eka hAyameM talavAra aura dUsaremeM DhAla liye eka vIra kahate haiM, kintu bolacAla kI bhASa meM ammaNaragiri ke hAthI para savAra hai / isa prakArakI citrita devI ambikA rUpa parivartana ho gayA hai| ho sakatI hai| isake bAda dUsare zrAsanameM tIna prAyikAoMina pahAr3iyoMka bhima 2 bhAgoM meM prApta zilAlekhoMkA kI mUrtiyAM haiN| unake pira para tIna chatra haiM / antima varNana karane ke lie hama unheM ka, kha, ga prAdi shiirsskoNmeN| zrAle meM eka nIcaMkI pora eka paira laTakAye hue eka devIkI ullekha kreNge| una zilAlekhoMmeMse eka kannar3a bhASAmeM mUrti hai / usake dAhine hAyameM kamalakI kalI jaisI koI aura zeSa tamila bhASA meM haiN| cIja digvalAI paDatI hai / jaina strI devatAoMmeM padmAvatIko hI hAthameM kamalakI kalI dhAraNa kiye hue banAyA jAtA hai / bhAga 'ka-paMcavara paduka' paMca pAMDavAMkA bistara- hama aAyanameM uparya' cAroMke sivAya aura koI zilAlekha pAlamapaTTI yA mutna paTTIka pazcima koNa meM jo pahAr3iyAM haiM nahIM hai| unameM isa bhAga 'ka' ko hI paMcavara padukka kahate haiN| bhAga 'ga' peccIppallama-yaha bhAga zramaNagirike isa bhAga ka meM aneka bistara caTTAna para khode jAnaka pUrva DhAlUke dakSiNa koNameM jo sahipAMDaU hai usake pAsa kAraNa hame paMcavara padukka nAmase yahA~ka loga kahate haiN| avasthita hai peccIppallamke nAmase kahA jAtA hai / yaha Uparase laTakate hue eka caTTAnaka nIce yA maba banAyA huzrA bhAga pahAr3aka kucha UparI bhAgameM lAinase na tIrthaMkaroMkI hai| UparakI caTTAna ke bAharakI pora eka lambI gaharI lAina mRtiyoMsa sahita eka caTTAnaka sAmane samatala bhUmimeM hai / nAlIka prAkArakI khodI gaI hai jisase vArizakA pAnI guphAka andara na nAmaka / isa caTTAnake Upara do tamila una jaina mUrtiyoMmeM pAMca mUrtiyAM supArzvanAthakI haiN| ina jaina zilAlekha (naM. 1 aura 2) brAhmI lipimeM istrI pUrvake haiN| mUrtiyoM ke nIce chaH golAkAra akSaroMke zilAlekha (408, guphAke bhItara bistaroMke nikaTa yAsana para eka jinamati 10, 11, 12, 13, 14) haiN| hai| usa mUnike pAsa eka aura grAmI lipimeM likhA hazrA ina caTTAnoMke sAmane aura eka zilAlekha (naM 15) zilAkha hai| usake ati jIrNa zIrNa aura ghisa jAnese gola akSaroMmeM likhA milA hai / inameM kucha zilAlekha umaka sambandhameM kucha jJAta nahIM ho sakatA hai Upara laTakatI IsAkI pAThavIM yA nauvIM zatAbdIke aura zeSa saba nauvIM yA huI cahAnameM do pAle tathA pratyeka sAla meM eka eka jinati dazavIM zatAbdIke anumAnita kiye gaye haiN| utkIrNa hai| pratyeka mRtika nIce paTTe luha, akSaroM meM prAyaH bhAga 'gha-parvatake bhAga 'ga' se kucha aura Upara jAne dazavIM zatAbdIke do zilAlekha haiM (naM. 3 aura 4) / isa para bhAga 'gha' para pahu~cate haiN| yahAM eka mandirake bhagnAvazeSa ka bhAgane aura koI zilAlekha nahIM hai| hai jisakA kavala pITha bhAga hI zeSa raha gayA hai / usa bhAga 'kha'-seTrippoDaa.-yaha bhAga kha zramaNa- bhAgake nIce dazavIM zatAbdIkA eka apUrNa zilAlekha milA giriko pazcimI tarAI para arthAt dakSiNa-pazcimakI pora hai (naM. 16) / hai| yaha ThIka kilayilakuDI grAmakI tarapha hai / usame bhAga 'hu'-pahADake aura upara jAne para coTIke najaeka guphAkaM praveza-dvArameM bAI ora vizAla padamAsana jina- dIka eka dIpa-stambha hai| isake kucha dUra samatalameM caTTAnamUrti hai / isa mUrtika nIce karIba dazavIM zatAbdIke zilA- ke Upara aura eka zilAlegva (naM. 17) hai| isameM jo kucha lekha (naM. 5) hai jo golAkAra akSaroMmeM khude hue jaise bhI likhA hai baha saba kADameM hai / kevala eka lAina mAlUma par3ate haiN| guphAke andara muke hue uparI bhAgameM jo tamilameM likhI gaI hai| dekhanese unakI lipi 11vI yA Ale haiM unameM pAMca mUrtiyAM eka hI pattharameM utkIrNa haiN| 12vIM zatAbdIkI mAlUma hotI hai| Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra zAsana maMgha, kalakattAke saujanyase : . . . MAN .. : / . TH Heapes NEE . . l ive R a47 naM0 1 zramaNagiri pecipallama-jaina mniyaaN| . . . athe - A : ET .. na ".MA naM. 2 sahipoDaU-mumba-dvArapara bha0 mahAvIrakI mUni / na0 3-4uttamapAliyam (madurA) caTTAna para utkIrNa jina prtimaaeN| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - SANE CHAR H RE HTTA Missa EmaiRE NOTES mat. namapAliyama (madaga) caTTAna para utkIrNa jin-prnimaann| ... . na.' unamapAliyam (maduga) caTTAna para utkIrNa jin-prnimaa| minine ba . na : paTTipoDa:- guphaa| .. naM01 zramaNa giri pecippallam-jina pratimA ke nIce kA zilAlekha naM. 10 . -AA HTP naM. 8 zramaNagiri pecipallam-tIsarI jina pratimA nIcakA zilAlamba n011| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] zramaNagiri caleM [131 zilAlekhoMkA vivaraNa nIce diyA jAtA hai bAhara jo jinapratibiMba hai usake nIce ke AsanameM isa prakAra naM.1 aura 2 brAhmI lipi meM kA lekha haizramaNagirike pazcima koNameM (muttu paTTI)(ka) (pAlama- ....."nATukuraNDitirakkAhAmapalli kanakanaMdi paTTIke pAsa) pAMDavoMkA bistara jisa cahAnameM hai usakA 2. [ paThAra ] ra abhinandanabaTArara pravara mANAvara vivaraNa isa prakAra hai arimaNDalapaThArara - Label-(a) vi na dai U ra 3. abhinandanapaThArara zeyavitta tirumeNi 12 ., -(A) zai ya ra la na artha-....."venabunAdu jilAntargata kuraNDike tirukA, -(i) kA vi ya hAma pallI maThake kanakanaMdi bhaTTAraka abhinaMdana bhahArakake umI cahAnameM jina pratibiMbake nIce: ziSya parimaMDala bhaTTAraka the | yaha pujya pratimA abhinaMdana 3 tamila 1. svasti zrI [1] venabunATukku raNDi zraSTa upa bhaTTArakane banavAI hai| 6 tamila 2. vAyI vaTArara mANAkara guNasenadevara guNa upayukra caTTAnameM janazilAke nIce seTTippoDaU guphAke 3. senavara mAe kara kanakavIrapperiyaDi ka4. la nAhAra ppurattu amRtaparAkkira UparI bhAgameM isa prakAra kA lekha hai5. ma na [1] lUrAna kuyirakuDI Ugara perA 1. svasti zrI [ux ] nabunAha karagiDa 6. la zeyavina girumeNi [10] pallI 2. tirukkAhAma pallika 7. civigaiyAra rakSa // 3. guNasenadevara mANAvara va arthaH-svasti zrI beNabunADu jilAntargata kuraNDike 1.mANappaMDitara mANAk aSTopavAsI bhaTTArakA ziSya guNasenadevara the| kanakavIrape 5. kara guNasenapperiyariyaDigala jo guNasanadevake ziSya the unhoMne yaha pUjya 6. Dikala zeyavitta tipratimA nirmANa kraaii| kuyirakuDI grAmake (aparanAma 7. rameNi |amRtpraakrm napuramameM) nivAmiyaMka liye| pallI artha-svasti zrI benabunADu jilAntargata kuraNDike zivigayArake gnAmeM yaha rhe| tirukADhAmapallI maThake guNasenadevake ziSya barddhamAna paMDitake 4 tamila ziSya guNasenaperiyaDigatAne yaha pUjya pratimA bnvaaii| umI caTTAnoM aura eka pratimAke nIce 7 tamila 1. svasti zrI [ // x ] parAntakaparvatamAyina te usI sthAnameM eka aura jinamUrtike nIce eka lekha hai2. [na va] haippelmapalli 1. svasti zrI [+] ippalli uDeya gu3. kurANDa aSTa upavAsI vaTAra4. ra mANakara mAghanandippe 2. Nasenadevara sahana deva 5. riyAra nATTa purata. 3. baladevana zeyavitta tirumenni| [1] 6. tu nAhAra perAla zeyavica artha-svasti zroippallIke guNasenadeyake pradhAna ziSya 7. ca nirumeNi // zrI pallica devabaladevane yaha pUjya pratimA bnvaayii| 8. cikkiyAra rkss| tamila artha -svasti zrI tenavaTai ke perumapallI apara nAma usI sthAnameM tIsarI jinapratibiMbake nIce isa prakArakA parAntaka parvatake maTha va maMdirake mAghanandiperiyAra jo aSTo. himA lekha hai lekha haipApI bhaTTArakaka ziSya the unhoMne isa pUjya pratimAko 1. svasti zrI [ // x ] ippalli bhAlabanavAyA nAhAmapurama ke nivAmiyoMke liye / zrIpallI civi 2. kina guNasenadevara saha [na] kaiyArakI surakSAmeM yaha rhe| 3. andalayAna kalakaDi [-] na-vai 5 tamila 4. gaianyalayAna.....(kai) yAni [ye] zramaNaparvatameM kIlakuyilakuDIke pAsa sahippoDaU graphAke 5. sAti zeyavitta tiru Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] anekAnta varSa 14 6. meNi // 1. zrI [1] milalaik kuraMtu pAni-riDai artha svasti shrii| isa maThake adhiSThAtA guNasenadevarake 2. yana velAna saDaivanai cArti pradhAna ziSya andalaiyAna / kalaka DIke andalaiyAnane yaha 3. i (n / nA mANavADa niTTappunATTa, nA.. pUjya pratimA banavAyI...... ke lie..ke ... "kai 4. [ka] ra sa (hai) yappa [na] sedavitta deyAli (2) 5. vara i. tanatta "tA"tAyAra [zeya] tamila 6. davitta tirumeNi [u+] zramaNagirimeM peccipallamake parvatameM jo jinamUrti hai arthaH-inna mANava nipUnADU jilAntargata nAkUrake usameM isa prakArakA lekha hai saDeyappanane yaha pUjya pratimA banavAyI / mijalai kurama 1. zrI accanaMdi (prAMta) ke pArUrake iDayana (gvAlA) velAna saDaiyanake liye| 2. tAyAra guNamati yaha pUjya pratimA * banavAyI gayI kI maaN| 3. yAra zeyavit 3 tamila 4. ta tirumeNi zrI [nx] usI sthAnameM jinapratibiMba rahanekI jagahameM lekha isa arthaH-zrI accanandIkI mAM guNamatIke dvArA banavAyI prakAra haihuI muurti| 1. zrI [na] venabunAha 1. tamila 2. nirukkuraNDi usI sthAnameM aura eka jinapratimAke nIce zilAlekha 3. pAdamUlattAna meM jo samAcAra haiM unakA vivaraNa isa prakAra hai: 4. amittina ma ()1. svasti zrI [ // x] ippalliuDeya gu 1. kala kanakana (n di ze - 2. Nasenadevara sAhana andalayAna 6. vica tirumeNi [us] 3. malaitana manAkkana acAna zrI pAlana arthaH-zrI benavunADu jilAke tirukkuraNDike pAdamUla5. camArti zeyavitta tirumeNi (ux) tAna amittina marekala kanakanaMdi-dvArA pUjya pratimA bana arthaH-svasti zrI isa maThake guNasenadevake pradhAna vAyI gyii| zipya andalaiyAnamalatanake dAmAda (bhatIjA) acAna 14 tamila zrIpAlake liye banavAyI huI mUrti / " tamila usI caTTAnameM uparyukta vigrahake pAsa ho isa prakArakA usI sthAnameM tIsarI mUrtike nIce dikhAI dene vAle . zilAlekhakA vivaraNa isa prakAra hai: 1. svasti zrI [13] ippa 1. svasti zrI [@] ippala 2. lli udaya guNa2. li uDeya guNasenade 3. senadevara saTTana 3. vara saTTana siMgaDai 4. araiyanakAvidi []4. ppurattu kaNDana ne (ri) 1. nagarnabiyaccA5. vana zeyavitta 6. ti zeyavica 6. tirumeNi zrI [ux .. tirumeNi [4] artha:-svasti zrI isa maThake guNasanadevake pradhAna artha-isa pallike guNasenadevarake pradhAna zipya araiziSya sigapurake kaNDananari bhaTTArakane yaha pUjya pratimA yaMgAvidhi dvArA banavAyI gayI pUjya pratimA saMghanaMdike liye| bnvaayii| 15 tamila 12 tamila usI pahAimeM peccipallama jainazilAke sAmanekI lAinameM usI sthAnameM cauthI jinamUrtike nIcekA lekha isa isa prakAra lekha aMkita hai:prakAra hai: 1. svasti zrI [8] ippalli. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kiraNa 5] zramaNagiri caleM 133 2....."guNasenadavara mANAka... hAtha apane pApa jur3a jAte haiM aura zIza jhuka jAtA hai| 3..........."k kara caMdraprabha.. jisa prakAra puduko, siddhanavAsala Adi tamiladezake tIrthasthAna mAne jAte haiM usI prakAra yaha pavitra puNya zramaNa giri bhI eka tIrthasthAna hai / isake tIrthasthAna mAne jAneke 6............. vitta......... kAraNa bhI dikhalAI par3ate haiM unako dekhanese spaSTa vidita arthaH-svasti zrI isa pallIke guNasenadevake ziSya hotA hai ki isa tamilanADameM tamila vidvAnoMkI, zrAdara ............. ke ziSya.........'caMdraprabhake dvArA banavAyI karanevAloMkI. zrAvakoMkI kamI na thii| tamiladezameM rahane gayI (yaha pUjya prtimaa)| vAle jaina adhikatara pAMDyadezake rahanevAle the aisA uparyuka 16 tamila varNanoMse avagata hotA hai / isa prakAra pAMDyadezameM gRhasthakhaMDita maMdiraka nIcakI lAinameM umI parvatake pecci- dharma aura munidharma ye donoM bahuta acchI dazAmeM the| aise pallamake Upara isa prakAra lekha aMkita hai: pAMDyadezakI jitanI bhI prazasA kI jAya saba thor3I hai| 1. ibvAMDU iTTayAna aba mahAmuniyoMke tapovana rUpa isa pavitra zramaNagiri 2. zrI parama... ......rirksse|| para acAnaka AI Apatti, tathA kAMgresa sarakArake dvArA arthaH-isa varSa....... ...... 'iraTTayAna...... ..... bacAye jAneke varNanako pddh'iye| zrI parama.........."kI surakSAmeM yaha rhe| ___ jIva-kAruNya-sevAse saMbaMdhita yAtrAke samayameM mujhe 17 kannaDa aura mila kaMpama nAmaka gAMva jAnA pdd'aa| 7 jUna 1946 kI basa dvArA parvatake zikharameM, pattharake dIpastambha peccipallamake kampamako ravAnA huyA / pAMca mIla calaneke bAda basa kucha Upara (vahI pahADa) kharAba ho gaI, ataH hama saba logoMko vahIM utaranA par3A 1. zrAriya devaru aura usake ravAnA honemeM abhI eka ghaNTekA vilamba thaa| 2. pAriyadevara meM prAkRtika dRzyoM evaM aitihAsika cIjoMke dekhanekA bar3A 3. mUlamaMgha velagula bAlacandra zaukIna hU~ / isaliye meM jahAM kahIM bhI jAtA hU~ vahAMke 4. devaru nemidevaru mU () parvatoM, mandiroMke bAremeM jAnanekI jijJAsA rakhatA hai| jahAM 5. pratA (pa) ajitasana devaru basa ThaharA thA vaha pudukoTTa nAmaka eka choTA sA gAMva thaa| 6. govadhana devaru......... usa gAMvake dakSiNameM karIba eka phalAMga para pUrva-pazcimameM 7. ra mADi......sa (ta) ru II eka mundara parvata dikhalAI par3A / usako dekhakara maiMne eka artha--( kannaDa aura tamila ) / zrAdamIse jo DAba pI rahA thA pUchA-isa parvatakA nAma aAriya devarU / pAriya devara / mUlasaMghake belagula kyA hai ? usane uttara diyA-amaNaramala / zamaNaramalaike bAlacandra devarU-nemi devarU sUryapratApa ajitasana devarU'.. nAmase bhI pukArate hai / una donoM nAmoMko sunakara maiMne .."sampanna karake svargavAsI hue| anumAna lagAyA ki yaha koI aitihAsika parvata hogaa| zramaNagirikI mahimA hI apUrva hai / isa parvatameM apTo- isaliye isa puNyakSetrako degvanekI jijJAsA utpana huii| pavAsI guNasena deva inake zipya-svarUpa bhakke samAna prakaTa kaMpama yAtrAko bandakara eka mitrake sAtha (zamayaramala) hue kanakavIraperiyaDigala, mAghanandipperiyAra, abhinandana zramaNagiriko nuranta ravAnA ho gayA / parvatake nIcekI tarapha paThArara, barddhamAna paNDita, prAcAryapadako prApta hue acAna purAnA tAlAba aura choTe-choTe mandira dikhalAI pdd'e| usake zrIpAla, pAMDya rAjAke dvArA kAbidhi padabIko prApta kiye bAda parvatake Upara car3hA aura vahAMse samatala bhUmi para zrA ayaMgAvidhi saghanAmbi, accanandi munike jaise mahAn pahu~cA / vahAM eka choTA bar3akA vRkSa hai / usake sAmane caTTAna muniyoMne dharmako dina dUnA rAta caugunA bar3hAnekA prayatna hare-hare ghane ghAmase Dhake hue the / itanI trizAla jagahameM kiyA / ina mahAn tapasviyoMke smaraNArtha tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM kisI bhI cIjako na dekhakara mujhe bar3A Azcarya huA, aura banAyI gaI haiN| ina tIthaMkaroMkI mUrtiyoMko dekhate hI hamAre mujhe apanI AMkhoM para vizvAsa na huA / ataH maiM cahAnake Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] anekAnta [varSa 14 Upara gayA aura eka taraphakI ghAsako haTAkara dekhA / basa sasmita divya prAkArako dekhanese vaha jIvita pratimAkI usa cahAnake nIce kalApUrNa DhaMgase banAyIM gayIM tIrthaMkaroMkI taraha dikhalAI pdd'ii| mUrtiyAM dikhalAI pdd'iiN| mujhe asIma AnandakA anubhava usake bAda maiMne guphAmeM praveza kiyaa| vaha guphA eka hamA / zramaNagirika itihAsako hI maiMne pA liyA, yaha soca. hI caTTAnase banAI huI hai| uparI bhAga Dor socakara merA mana phUlA na samAyA / turanta donone golAkAra hai / usakA AdhA bhAga TUTakara nIce gira gayA hai| saba orakI ghAsako haTAkara dekhA / saMsAra-samudrase pAra usa guphAka UparI bhAga jo golAkAra hai usake cAroM tarapha karanevAle pUjya tIthaMkaroMkI pratimAe~ dikhalAI diiN| Adi- tIrthaMkaroMkI pavitra mUrtiyAM utkIrNa haiN| gire hue bhAgoM meM bhagavAna, mahAvIra, pArzvanAtha, neminAtha aura gomaTezvara bhI pratimAeM rahI hoMgI aisA anumAna hotA hai| una AdikI pratimAe~ vahAM thiiN| ve pratimAeM zAMtasvarUpa aura caTTAnoMko palaTe binA una pratimAoMko dekha nahIM sakate janatAko san cAritrakA mArga batAnevAlI thIM, ahiMsAka haiN| usa guphAko caTTAnameM ye zabda H. K. Poln 18.4 avatAra thiiN| una prazAnta divya pratimAoMko dekhate hI mere kAlI syAhI se likhe hue haiN| isase spaSTa jJAta hotA hai vicAra na jAne kahAM-kahAM vicarane lge| pratimAoMko ghAsase ki H. K. Poln nAmaka aMgreja vidvAnane 1874 I0 meM DhakI rahaneka kAraNa unapara kAI jama cukI thii| tamala ise dekhA hogaa| bhASAkI vRddhimeM jinakA adhika hAtha thA una vidvAnoMka isa parvatako ghUmakara pUrA dagvanese kucha vistaroM evaM rahane kI jagahameM Aja kauA Adi pakSI sukhase raha rahe haiN| zilAlekhoMke sivAya aura koI khAsa cIja dikhalAI nahIM duniyAMkI janatAko dharma-mArga batAnevAle dharma-cakravartI tIrtha- pdd'ii| usa parvatake pazcimameM do phAgakI dUrI para eka karokI pratimAyA~ko dekhate hI apane Apa mere kara baddha ho pahAr3a jise Aja perumAla koila marla' ke nAmasaM kahA gye| cAraNamuni, kauMdIyaDigala, kovalana, karaNagi zrAdike jAtA hai -ke pAsa gyaa| usake dakSiNa bhAgameM khulI guphA dvArA prazaMsA kiye jAne vAle silappadhikArake stotroMkA dikhalAI pdd'ii| isa guphAke pravezadvArake Upara do tIrthakaroMkI smaraNa ho paayaa| AnandAtru bahane lge| una pratimAoM pratimAe~ hai, tathA do zilAlekha bhI buda hue hai / isa guphA ko pAkara maiM thoDI derake lie apane Apako bhUla gyaa| ke Upara zramaNa muniyoM kI tapasyAke cinha svarUpa cikane isa vizAla jagahameM karIba 200 AdamI baiThakara acchI bistara bhI khode huye haiN| una bistaroMka pAsa meM eka jaina taraha dhyAna kara sakate haiN| isa pratimAke sAmane khar3e hokara tIrthakarakI pratimA rakhI huI hai| pUrva kI tarapha rapTi daur3AyeM to hameM mInAkSI amana mandirake apTopavAsI arthAt pATha dina upavAsa ke uparAnta eka pazcimameM jo zikhara hai. dikhAI par3atA hai| isa zikharase bAra aAhAra lenevAle guNasanadeva jaise mahAmunine isa pavitra usa parvatako dekheM to ye mUrtiyAM eka paMkrimeM sthApita dikhalAI sthAna para rahakara kaThina tapasyA kI hai| ataeva sabhava hai par3atI haiN| isalie mandira evaM girikA avazya koI sabadha ki isa parvatakA nAma bhI zramaNagiri rakhA gayA ho| ye hogA, aisA anumAna lagAyA jAtA hai / khaDgAsana aura pahAr3I bhAga nissandaha IsvI pUrvasa hI muniyoM ke nivAsa padmAsana pratimAeM bahuta sundara kalApUrNa DhaMgase banavAyI sthAna rahe hoNge| isa puNyagirike darzana tirukkuralake gayo haiM / ina pratimAoMke pAsa pAsa aura nicale bhAgameM racayitA, jIvakacintAmaNi ke racayitA tikatakadavara, cUr3AgolAkAra akSaroMke zilAlekhoMme ina pratimAoMke nirmANa maNike tolAmolidevara, nAlar3iyArake zramaNamuni, dravir3a pAdikA vivaraNa diyA huA hai, saMghake nirmAtA vajranaMdiyagila aura bhI kaI vidvAnone, isake ana-tara meM zikhara para gyaa| vahAM eka khaMDahara kaviyoM ne, zrAvaka-zrAvikAoM Adine kiye hoMge, aisA mandirake Tukar3e dikhalAI pdd'e| isalie nIce utarakara dakSiNa mAnane meM koI koI saMdeha nahIM hai| aneka pramANoMse isa bhAgameM kacha dhyAnapUrvaka dekhanA prArambha kiyaa| kucha dUra bAtakI puSTi bhI hotI hai| jAneke anantara eka guphA milI, jisake praveza-dvA kI caTTAna itane prazaMsanIya evaM mahattvapUrNa isa aitihAsika parvataka meM karIba cAra pAMca phITa U~cI mahAvIra bhagavAnkI pavitra bhAgoMko sar3aka para DAlaneke liye girAvala kaMkar3ake rUpameM mUrti utkIrNa hai| usa pratimAkI zilpakalAko usake tor3ate hue maiMne dekhaa| aphasosa ! usako dekhate hI maiM nahIM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] zramaNagiri caleM 135 - - samajha sakA ki parvata toDe jA rahe haiM yA patthara / bhAratake cal interest wers Explained by Dr. B. caritrako, tamila dezakI kalAko, zramaNa-muniyoM ke dvArA Ch.Chhabra. Government epigraphist sevita itane bar3e dhacinhako hI naSTa-bhraSTa hote hue dekhakara for India, in an interview with a merA mana tar3aphaDAne lgaa| mujhe apAra dukha huA aura maiM representative of the Hindu to-day. usI samaya madrAsa lauTa pdd'aa| "Some Jain inscriptions of about madrApa pAte hI maiMne sIdhe tamiladezake jainiyoMke netA 10th century A. D. in Samanar Malai, tattvajJAnI rAyabahAdura e. cakravartI nainAra M.A.I.E.S. seven miles from Madura, had also se zramaNagirike gauravakI gAthAko kaha sunAyA / unako ise come to the notice of the department munakara Azcarya aura duHkha donoM hue / ve mujhe sAtha lekara he said, and added that steps were dakSiNa bhAratakaM aorakyAlejikala DipArTameMTake supariTenDenTa being taken to prevent the quarrying zrI vI0 DI0 kRSNAsvAmIke pAsa gaye / supariTenDenTane of the locks there. The Place he donoMko baDe pAdaraka sAtha baitthaayaa| maiMne zramaNagirikI saba said, was an (curly Jain suttlement bAta kaha sunaaii| supariTenDenTane bhI isa prakArake aitihAsika and there were Jain haus reliefs with cinhoMka naSTa kiye jAnevAle samAcArako sunakara du.gva prakaTa inscriptions in Vatteluttu characters. kiyaa| unhoMne usakI dekharamba karaneke liye eka nivedana-patra Hindu 15-7-1949. likhakara danaka liye mujhe kahA / maiMne jo kucha zramaNagirika isa samAcArako par3hate hI khoI huI vastuko punaH prApta bAgmeM usa samaya taka jAnA thA, tathA usake prati jo kara lene para jaimI prasannatA hotI hai vaisI hI mujhe bhI huii| anyAya ho rahA thA, vaha sabhI spaSTa rUpase likhakara eka aba parvatake pratimA aura zilAlekha surakSita rheNge| nivedana-patra de diyaa| zrIcakravartI nainArajIne bhI isa para DA. chAbar3Ake matAnumaH, ve pratimAeM aura guphAeM dhyAna rakhaneka liye supariTenDenTase khaa| mupariTenDenTane bhI IsAkI dazavIM zatAbdIkI nahIM haiN| ve IsAkI sAtavIM etihAsika cihna-mvarUpa uma pahAr3akI rakSA karanA hamArA zatAbdIke zrArambhakI yA usase pahalekI hI hoNgii| kyoMki kartavya hai isaliye zIghrAtizIghra madurAka kalaikTara ke pradhAna neDumAranakAlameM tirujJAna saMbaMdhake dvArA calAye gaye mata. kAryAlayako likhakara dekharekha karanekA vacana diyaa| sambandhI vivAda kA varNana maca ho to DA. chAbar3A kA mata usake bAda zilAlekha vizeSajJa DA. chAbaDAne ThIka nahIM siddha hotA hai / kyoMki hajAroM zramaNoM ko phAMsI zramaNagirikI dekhabhAla karane ke bAre meM nimnalimvita para car3hane ke bAda bhI eka zramaNakA vahAM jItA rahanA, sundara samAcAra 'hinna' patrikA ke sampAdakake pAsa bhejane ke lie citroM evaM guphAoMkA nirmANa kara vahAM para tapa karanA kahA thaa| yaha samAcAra 15-7-46 ke hindU patrikAmeM the asambhavamA pratIta hotA hai| aura bhIgolAkAra ataroMke anve prakAzita hue haiN| pakoMkA mata hai ki ye IsAkI 2 yA 7vIM zatAbdIke pahale unhoMne likhA hai-madurA ke pazcimameM mAta molakI ke honekA anumAna lagAte haiN| DA. chAbar3Ake matake anusAra dUrI para zramaNagirimeM khuda hue dazavIM zatAbdIsa sambandhita IsAkI dazavIM zatAbdIkA siddha kiyA jAya to kaI kucha zilAlekhoMko, zilAlekhake anveSakoMke dhyAnameM lAyA anveSakoMka matAnumAra nirujJAnasaMbaMdharakI kathA sAkI gayA hai aura vahAMka caTTAnoMko bina tor3e rahaneke lie iMtajAma 10vIM zatAbdIkI ho sakatI hai| kiyA jA rahA hai| upayuna sthala pavitra zramaNoMkA mUla Upara kahe anusAra usI sAtavIM zatAbdImeM hamAre sthAna hai isake bAremeM jAnaneke lie golAkAra akSarake deza meM pAye tIna yAtriyoMne tamila dezakI vizeSatAoMke zilAlegva paryApta mAtrA meM prApta haiN| unakA patra bhI AyA varNanake silasile meM tirujJAnasaMbaMdharake bAremeM kuchabhI nahIM thaa| vaha nimna prakAra hai: likhA / usake badale meM jainadharma aura bauddhadharma donoM hI Madras July, 14 tamila dezameM bahuta ummata dazAmeM the aisA likhA milatA hai| Recent discoveries of archaeologi- daraasala dazavIM zatAbdIke bAda hI janadharmakI dazA kucha Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] anekAnta [varSa 14 kharAba huI, kyoMki dazavIM zatAbdIke bAda 15, 16vIM samAcArako patrikA meM prakAzita karaneke lie rAya dii| ve zatAbdI taka kaI zramaNa muniyoMne aneka sundara granthoMko ve tInoM hI mere ghaniSTha mitra haiM, janatAkI bhalAI cAhane banAyA hai| sirpha yahI nahIM, sarvazreSTha granthoMkA anuvAda vAle haiM, tirukkurala para aTala zraddhA karane vAle evaM karanevAle zramaNa agaNita the| isIlie Upara kahe anusAra usa mArga para calAne vAle haiN| una mitroMkI rAyake anusAra I0 pU0 tIsarI zatAbdImeM utkIrNa zilAlekhaka zrAdhAra para madurAmeM prakAzita 'tandi' 'dina caidi' ina donoM patrikAoMmeM yaha bhI usase sambandhita vIM yA 6vIM zatAbdIkA hogaa| chapaneke lie zramaNagirikI mahimAkA varNana likhakara bhejA, kisI bhI kAraNa se usako dazavIM zatAbdIkA kahA jAya sAtha hI isake sAtha kyA anyAya ho rahA hai isa bAta para to anucita hai| jo bhI ho, vaha hai bahuta prAcIna prvt| jora dekara use rokane kA prabandha karane ke lie eka samAcAra isa prakArake aitihAsika cinhoMke phoTo leneke lie limba bhejA / isa samAcArako mere mitroMne prakAzita karanekA madrAsa miMTa sTrITake jaina mizana saMghakI sahAyatA se iMtajAma kara diyaa| prakAzakane bhI pradhAna pRSTapara bar3e akSaroMme tA. 1-11-46 ko meM madrAsase ravAnA hokara puna: zIrSaka dekara 'tandi' aura 'dina caidi' ina donoM meM chApa diyaa| zramaNa giri phuNcaa| maiMne madAsa pAte hI 12 navambara 46 ko dakSiNa bhArata jaisA ki maiMne socA thA, vahAM panthara tor3ane kA kAma purAtattva anveSaNa bhAgake supariTenDenTako jJAta karAyA ki jArI thaa| merA jI tar3aphar3Ane lgaa| bahuta kucha socane para abhI taka zramaNagirikA tor3anA banda nahIM huA / isake bhI kucha samajhameM nahIM paayaa| zramaNagirika nAmasaM vaha uttarameM unhoMne madurA jileko kalaikTarako patra likhaneko zramaNoMke samayake sambandhita hai yaha jAne vinA hI usa toDA khaa| maiMne turanta hI 17 navambara 46 ko madurA jileke jA rahA hai yaha eka bar3I bhArI bhUla hai| kalaikTarako patra likhA / isI bIca zramaNagirika bAremeM eka zevagiri, vaiSNavagiri, musalamAnagiri, ImAIgirika varNanAtmaka lekha lignakara sudeza mitranameM chapaneke liye bheja nAmase vaha honA no una jAtiyoM kI anumati vinA use diyaa| usake prakAzakane bhI 'madurA aura zramaNagiri' nAmaka tor3anekA sAhasa koI karatA ? isa prakAra zramaNAMkI maMcyA zIrSaka dekara 10 disambara 46 meM citrake sAtha prakAzita bahuta nyUnAvasthA meM hai isI kAraNa ve loga prAcIna caritrakA kara diyA / madurAka tyAgarAya kaoNlejake tamila prophesara DA. paricaya dene vAle isa mahAna puNyagiriko cakanAcUra karanemeM ma. rAjabhANi kanArajIne bhI apane nezanala tamila vAcaka tallIna haiM / aphasosa ! briTiza sarakAraka rahate usa pahalA bhAgameM zramaNagirike bAremeM eka pATha likhA hai / usake puNyagirike lie koI zrApani nahIM paayii| dezameM prajAtaMtra bAda dakSiNa bhArata prArakyAlejikala DipArTameMTa ke supariTenDenTa rAjya hote hI zramaNagiri ko tor3A jA rahA hai| kalAyokI bI. DI. kRSNasAmIjIke pAsase nimnalikhita patra prAyAthA / vRddhi karaneke sthAna para prajAtaMtra rAjya kalAko naSTa karane ke lie taiyAra huA, yaha soca socakara mujhe duHva No. 40/926. Fort St. Georg. Madras-y ho rahA thaa| bhArata sarakArake dakSiNa bhArataka zilAlekhoMka 4th March, 50 anveSaka DA. chAvar3Ake dvArA diye gaye dRr3ha AzvAsana na jAne kahAM gaye ina saba adhikAriyoM kI bAta vinA mAne Department of Archaeology, hI kAma jArI hai, yaha bar3e dukha kI bAta hai| isa hAlatameM Southern Circle, una pAvana mUrtiyoMkA zIghra phoTo lenA kitanA Avazyaka My Dear Sripal, thA yaha usa bhayaMkara paristhitine hI hameM batalA diyaa| Your kind letter of the 3rd instant. isalie jitane jaldI ho sakA, utanI jaldI una saba You will be pleased to know that the mUrtiyoMkA phoTo lekara meM madurA zrA phuNcaa| Mathurai Samanar Malai is now a madarAke jyoti-sanmArga-saMgha-vaidyazAlAke vaidya zrImuttu- protected monument and the collector aDigala, jyoti-sanmArgake kAryadarzI zrI a. kaMganana is doing his very best to see that there jI. purAtatvavettA zrI erala pa. malaiyappana jI ne isa are no prejudicial quarrying in the Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5 zramaNagiri caleM 137 % - - vicinity of the monuments. tyAgiyoMkI tapasyAkA camatkAra / With kind regards. dharmakI mahimArUpa zramaNagiri muniyoMkA tapobhUmi hai Yours sincerely, isaliye hama sabhI zramaNagiri calakara bhagavAna RSabhadeva, (Sd.) V. D. KRISHNASWAMY. neminAtha, pArzvanAtha, mahAvIra zrAdi tIrthakaroMkA darzana kreN| isa aAnandapUrNa zubha samAcArako paDha merI khuzIkA bhagavAn RSabhadeva hI isa duniyAmeM sabase pahale dharma-mArga ThikAnA na rhaa| prAnandra meM apane pApako bhUla baiThA / usa para calanevAle the tathA unakA dharmopadeza (divyadhvani) javAna bholA / / patrako aneka bAra par3hA / isI zubha avasara para udakamaMDalase hI bhAratavarSa meM zrAdi grantha mAnA jAtA hai| zramaNagirika zilAlekhoMkA pUrNa vivaraNa bhI zrA pahu~cA / una saboMko maiMne bAramA dekhApaTAna koI bhI aisA bhAratIya sAhitya nahIM hai jisameM inakI ho rahA thA dasaveM zilAlekhako paDhakara / bhAccAna zrIpAla prazaMsA na kI gaI ho / tirukkuralake racayitAke dvArA prazasA nAmaka dharmAtmAkA hI yaha samAcAra hai| ye saba pAzcaryameM kiye jAne vAle grAdi bhagavAn ye hI haiN| tolakApyammeM DAlanevAlI hI bAte haiN| merI yAtrAkA jAnA, maiM jima ke 'kandalI' nAmase inhIMkA ullekha kiyA gayA hai / kandalI basameM gayA thA usa bamakA parvatake pAsase gujaranA, parvatake zabdakA artha hai nirmohI / 'NiggaMya' zabdakA anuvAda hI najadIka jAne para hI basakA kharAba honA, isa niminase kandalI hai| silappadhikArameM bhI niggaMtha koTTama zabda diyA parvatako dekhane kA avasara milanA, aitihAsika ghaTanA-maya huaA hai / isaliye sArA bhAratavarSa bhagavAna RSabhadevako zrAdi zramaNagirikA patA calanA, usako mar3akoM para DAlane ke liye bhagaganaka nAmase prathama dharmakartA aura prathama garuke nAmase grAvala kaMkar3a ke rUpa meM tor3A jAnA. isa anyAyako dekhakara varNana karatA A rahA hai| hamAre bhAratake uparASTrapati du.gvI honA, pattharoMke tor3aneko rokaneke prayatnameM vijaya tattvavettA DA. zrI. rAdhAkRSNanaka 'hindutattva' nAmaka granthameM. pAnA, usa puNyagirike zilAlekhoM meM prAccAna zrIpAlake hI Rgveda, bhAgavatake jaise prAcIna granthoM meM bhI bhagavAna RSabhanAmasaM eka munikA dharmavRddhi karanevAle samAcArakA jAnanA deva prazaMsAke pAtra bane hue haiN| I0 pU0 pahalI zatAbdImeM zrAdi ye saba bAta pUrvabhavase sambandhita sI mAlama hotI hai| sabhI janatA RSabhadevako hI mAnatI thI / imako siddha mere isa kathanase pAThakagaNa yaha na samajhe ki meM apane karaneke liye vipula mAmagrI upalabdha hai / inake varNanoMse muMha miyAmiThTha bana rahA huuN| kyoMki jJAta hotA hai ki I0 pU0 pahalI zatAbdI meM aneka bhima bhima mana the| logoMke dvArA ni-bhinna devatAoMke mAne osmaikkaNa tAnakara kalvI oruvaraku jAne para bhI bhagavAna RSabhadevako vivAda-rahita dharmacinha enumaiyuma ebhAppuDaitta // svarUpameM mAnate the, isameM padaMha hI nahIM hai| kucha samayake artha-eka samayameM paDhI huI vidyA sAta janma taka bAda usa samaya hone vAle dhArmika-manabhedake kAraNa janatAke lagAtAra calI thAtI hai / aisA nirukkuralake prAcArya andara vibhinnatAkI bhAvanA pAI aura pAraspari. mata bheda kahate haiN| baDhatA gyaa| bandhutvakI-bhAIcArekI-bhAvanA jAtI rhii| dharmarUpa isa pavitra parvatako dekhakara usakI rakSA karane hI premakaM sthAnameM IrSyAne zraDA jamA liyaa| madhyastha-bhAva kA saubhAgya prApta hone ke bAda hI meM apane jIvanase jaTA hayA chala-kapaTa aura IpyAka rUpameM badala gyaa| jIvakAruNya-sevAke mArgameM agrasara haa| madrAsa aseMbalImeM yaha paristhiti jana-samUhake caritrameM nAzakA mUla kAraNa baliprathA rokaneke lie aura mAdhAraNa janatAke bIca isa banI / apane mAtA-pitAke mArga para calaneke sivAya mata kAnunako lAneke liye jo prayAsa kiyA umameM bhI mujhe sapha- yA samaya hamAre janmake sAtha-sAtha paidA hone vAle nahIM lanA milii| 14 sitambara san 10 ko gavarnara tathA hote / buddhika balase, anvepoMke dvArA, anubhavake sAmarthyase asembalIke membaroMkI mAnyatAmeM isake liye kAnUna banAyA hama apane liye aura janatAkI bhalAI ke liye jo sarvazreSTha gayA / vaha kAryarUpameM bhI pariNata ho gayA / yaha vijaya mArga hai usakA anuka Na kara sakate haiN| apane dezake pUjAke ahiMsAkI vijaya hai, dharmakA prabhAva hai, aura hai zramaNagirike varNanoMko par3he to hameM mAlUma hogA ki hama loga kitane Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] anekAnta [ varSa 14 matake mAnaneke bAda yahAM Aye haiN| imaliye hama loga kisI bandhutva bhAvako sthApita karanA hI jainamuniyoMkA mukhya bhI matameM raheM prAcIna kAlake samAna daniyAke netA vizvake midvAnta thA / isaliye hara sthala para dharmake viSayameM jora prathama guru, saMsArake prathama upadezaka, jagatake prathama muni, diyA gayA hai| kevala sAhityameM hI nahIM likhA, varana vizvake prathama siddharUpa RSabhade ke darzanArtha zramaNagiri caTTAnoM aura pahAr3oMmeM bhI 'dharmakA pAlana karo, dharmake sivAya cleN| cAhe zaiva hoM, cAhe vaiSNava hoM, cAhe bauddha hoM, cAhe aura koI sahArA nahIM hai' aimA aMkita kiyA huA hai| sikkha ho, cAhe cAhe IsAI hoM, cAhe musalamAna hoM aura jIvakacintAmaNika racayita zrItirunakadevane apane koI kisI bhI siddhAntakA mAnane vAlA kyoM na ho, saba anyakI samAptimeM kahA hai ki cAhe koI mata ho, cAhe koI loga milakara usa Adi bhagavAna ke darzanArtha cleN| isa dezakA ho, sabhIko apane dharma mArgapara sthira rahanA caahiye| prakAra mahatvapUrNa honeke kAraNa hI inakI pratimAoMko bhAiyo, dharma gRhasthoMke liye zrAdi bhagavAna RSabhaparvatoM, guphAoM, caTTAnoM Adi kaI bAharI sthAnoM meM sthApita devaka dvArA kahA gayA hai| duniyAM meM bandhutva-bhAvako phailAne, kiyA gayA hai| samanvabhAva rakhane, prema aura dharmakI vRddhi karane, zAntiko jIvakacintAmaNimeM gagavAnke samavazaraNakA varNana phailAne, Arthika samasyAko hala karaneke liye tathA deva, guru karate hue kahA gayA hai ki 'bhagavAnake upadezAmRtako sunane pAkhaNDa mRDhatAko dUra karaneke liye upayuka dharma hI mAya aayo| bhagavAnake upadezAmRtako sunane paayo|' saba loga de sakatA hai / isaliye sabhI loga man-dharmakA pAlana kreN| eka sAtha harSase bhagavAnke (divyadhvani) rUpa upadezAmRtakA vIra zAmana-saMgha, kalakattA dvArA prakAzina 'tAmila' pAna karane jAyA karate the| kI pustaka zramaNagiri caleM' kA hindI anuvAda, jo ukra janatAke cAritrako bar3hAkara duniyAmeM samatA evaM saMghale prAta huA, mAbhAra prakAzita / vizva-zAMtike upAyoMke kucha saMketa (le0-zrI paM0 cainamumbadAma, jypur|) bhUtakAla meM aba taka jitane choTe aura bar3e mahAyuddha aura saMmArayuddhoMkI kauna kahe ghara aura saMgharSa hue haiM, aba ho rahe haiM aura Age hoMge, una muhalloMke mAdhAraNa magharpabhI khatma nahIM hote| sabakA kAraNa hai mAnava-manakA aagrh| isa Agraha isameM koI zaka nahIM ki Aja saMsArake pratyeka ko bala dene vAlA umakA svArtha hai aura usakA rASTake sAmAnya jana yuddha nahIM, zAMti cAhate haiN| mUlAdhAra hai, manuSya-manakI ciramaMginI hiNmaa| duniyA~ko janatA yuddhake nAmase hI ghabar3A uThatI hiMsA svArtha aura Agraha tonoM mila kara mana hai| maMmArake vigata do mahAyuddhAMke citra jatra meM jo saMgharpa utpanna karate haiM usakA pariNAma hai logoMkI kalpanAmeM Ate haiM taba unake mana meM bhaya ashaaNti| hiMsAkA artha kevala bAharI mAra-kATa kA saMcAra hae vinA nahIM rhtaa| hirozimA aura ho nahIM hai, vaha to usa hiMsAkA pariNAma hai jo nAgAsAkI aNabama visphoTa-jinhoMne sote khelate manuSyake manako dRpita kiye huye hai| vaha hai rAga, haMsate hue bacce, nara-nAriyoM evaM pazu-pakSiyoMko dveSa, parigrahakI tRSNA evaM sAmrAjya-lipmA, yahI eka sAtha kSaNa bharameM mRtyukA grAsa banA diyA thAhiMsA vAk-kalaha, choTI bar3I lar3AioM aura mahA- to yAda AtehI manuSyake manameM utkaMpana paidA yuddhoM taka ko janma de detI hai| kara dete haiN| jahA~ yuddhoMkI tAtkAlika saMbhAvanA manuSya ahisA, dayA Adi sadavRttiyAkI bar3I hotI hai vahA~ ke nara nArI aura bacce bhayabhIta hI bar3I bAteM to banAtA hai, para sacAI yaha hai ki usakA sote haiM aura bhayabhIta hI uThate haiN| yuddhoMkI kalpanA mana sApha nahIM hai| manako burAiyA~ bAhara Aye unake mana meM jvara paidA kara detI hai| vinA nahIM rahatIM / mana jaba taka sApha nahIM ho- jaba kisI bhI rASTrakI janatA yuddha nahIM cAhatI Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] vizva-zAMtike upAyoMke kucha saMketa 136 naba sadAhI yuddhoMkI vibhISikA kyoM banI rahatI hai khAsa kara bar3e rASTra apane jIvanameM na utAreM taba yaha eka prazna hai aura isa praznakA samAdhAna Aja taka yuddha aura mahA yuddhoMkI paraMparAeM baMda na hogii| ke rASTraoNkI mvArtha-pUrNa rAjanIti meM hai| Adhunika manuSya zaktikA kendra hai| yadi vaha apanI zAsaka janatAko bhulAve meM DAle rahate haiN| kisI maMpUrNa zaktiyoMko yuddhoMke baMda karane meM lagA to yuddha kA duSpariNAma unheM to bhugatanA nahIM pdd'taa| koI kAraNa nahIM ki vizva meM zAMti na ho| para ve apanI zAsaka zaktike kAraNa Adhunika bhayaMkara abhI usakI zakti yaddhoMke vinAzameM nahIM, unake se bhayaMkara zastrAstroMse apanI aura apane parijanoM nirmANameM laga rahI hai / aNubama aura hAiDrajana kI rakSA karanekI kSamatA rakhate haiN| yuddhake bhayaMkara bamoMkI racanA hI isakA jvalaMta udAharaNa hai| kintu kuphala sAmAnya janatAko hI bhoganA par3ate haiN| hiMsAkI cikitsA kabhI hiMsAke dvArA nahIM ho jisake ki hAthameM sIdhA zAsana-sUtra nahIM hotaa| sakatI |caahe hiMsA, hiMsA para AMzika athavA di Aja kisI bhI rASTrakI janatAse yuddhake lie alpa kAlika vijaya pAle, para hiMsA para sthAyI mata lie jAveM to una logoMko nirAza hI honA vijaya to ahiMsA hI prApta kara sakatI hai| eka capata par3agA jo yuddhake samarthaka haiN| kA janAva kabhI do capata nahIM ho sakatA / anyathA yadyapi isa samaya cAroM ora vizvazAMtikI capatoMkI paraMparAe~ calegI aura doke jabAbameM AvAjeM ArahI hai aura sabhI imakI AvazyakatA cAra aura cArake jabAvameM ATha aaveNge| raktakA anubhava karata haiM, para abhI misra aura haMgarI meM se dRpita vastra kabhI raktase zuddha nahIM ho sktaa| jo raktapAta huA, kyA vaha Akasmika ghaTanA hai| hiMsA Agraha paidA karatI haiM aura Agraha vigrahoM jina logoMke manameM ghora hiMsA nAca rahI hai aura ko janma dete haiN| manuSya ke mana meM isa samaya jo isI kAraNa jo Agrahake putale bane hue haiM ve dUsare hiMsA samAI huI hai usakI upamA bhUtakAla ke yuddhoM rASTroMkI janatAke kImatI jIvanako kyA usI meM bhI nahIM miltii| Adhunika bhautika yaMtroM ke nigAhase dekhate haiM jisa nigArase apane aapko| kAraNa manuSya hiMsA kI parAkASThA ko pahu~ca jAnA 'lIga Ava nezanala' aura phira isake mamApta hone cAhatA hai aura isa ghora pApa ko karate hue use para banI huI yU0 ena0 o0 sacamuca acche uddezyoM zarma bhI nahIM hai / kyA jApAna ke nagaroM para aNuko lakara nirmita hue the, para ye yuddhAko samApta bama paTaka kara lAkhoM manuSyoM kA saMhAra karane vAle karane meM kitane saphala hue yaha saba koI jAnatA hai| logoMne kabhI apane kukRtyoM para pazcAtApa prakaTa isakA artha yaha nahIM hai ki yU0 ena0 aMka jaisI kiyA ? isa samaya manuSyameM jo pazutA AI hai vaha mahAn saMsthAoM ke astitva kA Aja koI upayoga itanI nRzasa, ghAtaka aura krUra hai ki duniyAMka sAre nahIM hai| inakI vastutaH atyanta AvazyakatA hai; para zera cIte, bher3iye aura sUara milakara bhI usakI aisI saMsthAe~ apane uddezyoM ko tabhI pUrA kara sakatI samatA nahIM kara sakate / manuSya pAgala ho gayA hai, hai jaba unake sadasyoM ke mana meM manamA vAcA karmaNA vaha yuddhaka niyamoMkI avahelanA karanA bhI apanI ahiMsA utre| ve manuSyake hI nahIM, pazu pakSI aura naitikatA samajhane lagA hai| 0 taka ke jIvana kA mUlya smjhe| yuddha kabhI anivArya nahIM hote, unheM TAlA jA manuSyakI sAmrAjya-lipsA eka bahuta purAnI sakatA hai para ve tabhI Tala sakate haiM jaba manameM bImArI hai| isa bImArIkI cikitsA manuSyako hiMsA, svAthe, aura Agraha na ho| aba saMsAra ke aba karanI hI pdd'egii| rASTrAMke sabhI pAramparika sabhI rASTroM ko milakara yaha kAma karanA hai ki ve yuddhIkA Adi kAraNa yahI hai / para jaba taka bhaga- kaunase amogha upAya haiM jinakA avalaMbana karanese vAn mahAvIra aura mahAtmA buddha Adi mahA purupoM yuddha kevala bhUtakI vastu bana jAve aura usakI kI AdhyAtmika zikSAoMko saMsArake sabhI aura vibhISikAse mAnava-mana sadAke lie AtaMka-hIna Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 anekAnta [varSa 14 ho jAya / khAsa kara duniyAMke bar3e rASTroM para aba aura hAIDrojana bamoko khatma kara diyA jAya / yaha jimmedArI A par3I hai ki ve ima vipayameM unake parIkSaNoM para pAbandI lagAdI jAya / nirNaya kareM / anyathA hara jagaha pralaya ke dRzya 3-aNu zakti kA upayoga vinAzameM nahIM, upasthita ho sakate haiN| mAnava kI bhalAI ke lie kiyA jaay| ____ vizva zAMti ke lie jo avyartha upAya ho 4-tyeka rASTra paMca zIla ko mAnane ke lie sakate haiM unameM se kucha yaha haiM- pratijJAvaddha kiyA jaay| 1-koIbhI rASTra apane mAtR-pradezake ati- 5-dharmavAda, jAtivAda , aura, vargavAda rikta kimI dRmare gaSTrakI eka iMca jamIna para bhI kAnUnI aparAdha ThaharAye jAve aura saMsArake sAre kabjA na kre| agara aimA kabjA pahalese hai to rASTra eka damareko apanA kuTumbI smjhe| use binA kimI hIla havAleke sadbhAvanA pUrvaka kara maMketa haiM jo mamace vizva meM sthAyI zAMti tatkAla chodddeN| kauna kimakA mAtra pradeza hai isakA sthApita karane meM mAdhakatama kAraNa ho sakate haiN| nirNaya eka cunI huI niSpakSa mamiti kare / para yaha nizcita hai ki inakI saphalatA mAnava mana 2-yuddhake sabhI vaijJAnika zastrAMkA nirmANa kI ahiMmA, anAgraha aura aparigrahake middhAnta sadAke lie banda karadiyA jaay| maujUda aNuvama para AdhArita hai| ahiMsA aura aparigraha (zrI bharatasiha, upAdhyAya) Adhunika jIvana sarvatra parigraha-pradhAna hai, jisake hI aparigraha ke prayogakA ekamAtra kSetra hai, jIvanase pAsa parigraha nahIM hai, mamAja meM usakA koI myAna alaga hokara aparigraha koI cIja nahIM raha jAtI, nahIM hai, usakA jIvana nagaNya hai, akiMcanatA kA usakA koI astitva nahIM hai| Ajake jIvanameM zrAja samAja meM Adara nahIM hai, isaliye aparigraha- yadi aparigrahakI pratiSThA dikhAI nahIM par3atI aura kI pUjA Aja pustakoMka pannAMma hI raha gaI hai, usake abhyAsake liye anukUla paristhitiyAM aura Adhunika bhautikatAvAdI yuga vastutaH una logoMka vAtAvaraNa nahIM milate, to yaha una logoMke liye liye jo Antarika sAdhanA karanA cAhate hai ghora gaharI cintAkA viSaya honA cAhiye jo aparigraha nigazAoMse bharA huA hai, bhRgva-pyAsakI sthUla kI prazaMsA karate haiM yA use apane jIvanameM sAdhanA AvazyakatAoMkI nivRtti takake liye Aja manuSya- cAhate haiN| isIliya maiM kahatA hUM ki sAdhanAkI icchA karane vAle logoMke liye yaha yuga ghora nirA. bhayAvaha hai, aura pahaleke itihAsameM itanI mAtrAmaM zAoMse bharA huA hai, Aja jabaki artha aura vaha kabhA nahIM dekhA gayA / aisA lagatA hai ki kAma jIvanake mukhya AdhAra bana gaye haiM jJAna, dharma bhautika vijJAnakI pragati aura tajjanita yAntrika aura dazana sabakA Arthika aura rAjanaitika sabhyatAke vikAsane manupyakI isa tatratatrAbhinandinI mUlyAMkana ho rahA hai, kauna apanI vRttiyoM ko andara tRSNAkI vRddhi meM yoga diyA hai aura usakI yaha sameTa kara aparigrahakI sAdhanA kara sakatA hai, bhUkha nirantara bar3hatI hI jArahI hai| yadi aparigraha lokase apanI A~kheM mUMda sakatA hai| vizva meM eka kalyANakArI vastu hai to usake isa mahattva aura sAdhakoMkI kamI ho sakatI hai, parantu unakA nitAnta upayogakI jAMca jIvanameM hI ho sakatI hai, jIvana abhAva nahIM ho sktaa| Aja bhI sakicana aura Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - kiraNa 5] ahiMsA aura aparigraha 141 sAdAna samAjake andara rahate huye bhI akiMcana saccAI ho jAtA hai aura phira sAdhaka dvandvAtmaka aura anAdAna tapasvI ho sakate haiM. yaha AzvAsana saMkalpa-vikalpoMmeM nahIM pdd'taa| use eka uccatara hameM una atyanta alpa aura bace khuce kucha jaina sukhakI prApti ho jAtI hai jisake sAmane sampUrNa sAdhakoM aura tapasviyoMse milatA hai jinake jIvana laukika sukha jo parigrahase prApta hotA hai use aparigrahakI parIkSA para khare utarate haiM aura jo nIrasa aura phIkA lagane lagatA hai / yaha sthiti jaba parigrahase kalupita samAjameM bhI usake prakAzako taka nahIM AtI, sAdhakako nirantara yatnazIla rahanA yathAsambhava vikIrNa kara rahe haiN| par3atA hai aura usake patanakI sambhAvanA banI jJAnakI parIkSA aparigraha meM hai, kauna vyakti rahatI hai| jJAna yA pavitratAke mAgemeM kitanA agrasara hai, hiMmAko Ajakala prAyaH eka siddhAntake rUpameM isakI jAMca hama usake parigrahI mAtrA kara rakavA jAtA hai aura vyakti aura samAjako use sakate haiN| prAcIna zAstrakArIne mAnA hai ki pUrNa apanAnekI preraNA dI jAtI hai, parantu ahiMsA apAragrahakA sAdhanA uma vyAktasa nahA hA sakatA vastutaH jIvanakI eka pUrI vidhi hI hai jo tabhI jo ghara meM nivAsa kara rahA ha, ayona jimake Upara prApta kI jA sakatI hai jaba usake liye Avazyaka gRhasthIkA bhAra hai| phira bhI vaha aparigrahakI pUrI pTiko vikasita kara liyA jAya / jaba taka dizAmeM kAphI pragati kara sakatA hai, adattake grahamAse jIvanake prati dRSTi samyaka nahIM hai, ahiMsAkI bAta vaha virata raha makanA hai, corIke aneka rUpAMse kahanA bekAra hai, hA~ rAjanItijJAMkI ahiMsAkI bAta apanako surakSita rakha sakatA hai, bhoga vAmanAmeM dRsarI hai| hamArA parigraha bhI calatA rahe, vyApArika kamI karake vaha apanI AvazyakatAoMko kAphI pratidva dvitA bhI calatI rahe, vyavahAra meM thor3A bahuta kamA kara sakatA hai, jima mAtrAmeM aura jitanI dUra zopaNa bhI karate rahe, sUkSma aura apratyakSa corIko taka manuSya aparigrahakI sAdhanA karatA hai usI bhI vaidha mAnate raheM, aura sAtha hI ahiMsAke pAlanamAtrAmeM aura umI hada taka vaha cittakI zAnti ke phalako bhI prApta kara leM, aisA lobha sAdhAraNa prApta karatA hai aura bandhanoMse mukta hotA hai| sAMsArika manuSyako ho sakatA hai, parantu satyakA vastuoMke parigrahake alAvA eka matakA bhI parigraha kaThora niyama isake liye avakAza nahIM detA / yadi hotA hai jo hamAga mata yA vAda hai vahI matya hai, hama parigraha karate haiM to isake mAne yaha hai ki kisI sarvottama hai, zuddhatama hai, anya mava mata-vAda nikRSTa na kisI prakAra sUkSma yA apratyakSa rUpase kisI-nahai apavitra hai, aura asatya haiM / isa prakArakI dRSTikA kimI mAtrAmeM hama hiMmA bhI avazya karate haiM, yA Agraha rakhanA dRpTikA parigraha hai, bar3e bar3e vidvAna umake liye uttaradAyI banate haiN| isalie yadi purupa taka isa parigrahase pIr3ita rahate haiM imakI bhI hiMmA yA umakI sambhAvanAko haTAnA hai to parichor3anA cAhiye, anekAntavAdakA siddhAnta hameM grahako avazya dhIre dhIre kama karanA hI hogaa| isake kiye preraNA detA hai|| parigraha arthAta vyaktigata parigraha aura rASTrIya ___ sAdhanAke vikAsa meM aparigraha ahisAkA parigraha bhI / sAmnAjyavAda yA upanivezavAda rASTrIya sahAyaka hai, pahale aparigraha AtA hai, bAda meM parigrahake hI nAma haiN| cUMki vyaktiyAMse hI rASTra ahiMsA sadhanI hai, vAmnavameM to aparigrahase bhI banate haiM aura himA vyaktika manameM hI utpanna hotI pahale vairAgya aura nityAnityavastuviveka AnA hai| isaliye jainadharma-sAdhanAne aura sAmAnyataH cAhiye, tabhI aparigrahake preraNA milatI hai aura sampUrNa bhAratIya dharma-sAdhanAne vyaktikI hiMsra usameM mana ramatA hai, jaba citta aparigraha meM mugva bhAvanAmeM pariSkAra para hI adhika dhyAna diyA hai| prApta karane lagatA hai jo ki bAhya vastuoMkI prAptimeM hiMsA jina kAraNoMse utpanna hotI hai unake dUra kara nahIM milatA, tabhI vaha usake liye eka anubhavakI denese hI vAstavika ahiMsAkI prApti ho sakatI hai| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1521 anekAnta [varSa 14 yaha eka vidhAyaka sthiti hai, nipedhAtmaka nhiiN| sthApita nahIM hoMge, balki isa sRSTike sempUrNa prANijaina vicArakoMne, jaisA pahale saMketa kiyA jA cukA yoMko jInekA adhikAra mila jAyagA aura unake hai, parigrahase hI hiMsAkI utpatti mAnI hai / yadi jIvanako usI prakAra pavitra mAnA jAyegA jaisA vyaktigata jIvanameM adhika saMkhyAmeM manuSya pahale manuSyake jIvanako / yahI jIvamAtrake abhedakI vaha aparigrahakA abhyAsa kareM aura phira bAdameM sAmAja dRSTi hai jise jaina zAsana hameM denA cAhatA hai, meM usakA prasAra kareM to niHsandeha prANiyoM meM isIke sAdhana yA mArgako vaha ahiMsA kahakara samatAkI bhAvanA AyegI, unameM sohArda bar3hegA pukAratA hai| jisakI sAdhanA binA aparigrahake aura kevala mAnava-mAnavameM hI maitrIpUrNa sambandha sambhava nahIM hai| vizva-zAntike sAdhana (zrI paM0 rAjakumAra jaina, sAhityAcArya, ema0 e0) eka yuga thA, jise jaina mAnyatAmeM bhogayuga huA aura zanaiH zanaiH ve mAyA, mada aura krodha jaisI athavA zAntiyuga kahA jAtA hai, isa mAnyatAke tAmasika durbalatAoMke zikAra hone lage / himA, anusAra vaha avasarpiNIkAlakA prArambha thA, usa jhUTha coro, kuzIla tathA parigraha jaimI pApasamaya dharmakA apane nAmarUpase koI astitva nahIM vRttiyoMkI aura bhI unakA Akarpaga bar3hane lagA, thA, pratyeka mAnava sukhI thA, tathA apanI dainika logoM meM amIra-garIba aura U~ca-nIca kA bhada AvazyakatAoMse nizcita thA / vyAkta sarvatra bikhare utpanna ho gayA, samatAkA sthAna viSamatAne le hae prAkRtika sAdhanAMse apanA AvazyakatAoMkI liyA. tathA saralatAkA mAyAcArane / usa samayake pUti kiyA karatA thA, aura usa apanI AvazyakatAke loka-kalyANa-kAmI manIpiyA~ko logoMkI yaha anurUpa samasta vastueM upalabdha ho jAtI thiiN| tathAkathita saMgrahavRtti abhizApasvarUpa pratIta huI mAnava-jIvana Aja-kala jaisA viSama nahIM thA. sarvatra aura unhoMne isa duvRttikA niyantrita karane ke lie saralatA evaM samatAkA sAmrAjya thaa| usa samaya kramazaH hA.mA.dhika, jaise daMDa vidhAnAMkI sthApanA dhanI-nirdhana evaM U~ca-nIcakA bhedabhAva nahIM thA.na karate hue tathA ahiMsA, satya, acIya, brahmacarya evaM koI rAjA thA na prajA, na koI zApaka thAna zodhyA aparigrahakA pavitra sandeza dete hue tatkAlIna mAnava-jIvana bar3A hI sarala aura santoSI thA janatAko isa pApavRttise virata karanekA puNya prayatna jIvikA-nirvAhake sAdhanoMke samAna rUpase mala kiyA, kintu isa saMgrahavRttika sAtha anya rahane ke kAraNa usa samayakA mAnaH krodha mAna, pApavRttiyA~ bhI aniyantrita hokara ugrasa ugratara mAyA evaM lAbha jaisI tAmasika duvRttiyoM kA nA rUpa dhAraNa karatI gaI aura Aja inake ugratama nahIM thA aura hiMmA, aTha, corI, kuzIla eva parigraha rUpane to yugako hI ghora azAntike yugameM parivartita jaisI pApavRttiyA~ bhI AjakI bhAMti usakI AtmAko kara diyaa| jar3a nahIM banAye huI thiiN| to AjakA yuga ghora azAntikA yuga hai, parantu yugane karavaTa lI aura prakRti-pradatta AjakA vyakti azAnta hai, samAja azAnta hai, sAdhanoMkA pracuratAse hrAsa hone lagA, yaha hAsa isa rASTra azAnta hai, vizva azAnta hai| isa azAntisImA taka pahu~cA ki mAnavake jIvana-nivAMhama janita bhISaNa jvAlAoMse vizvakA vAtAvaraNa bAdhA upasthita hone lagI, phalataH logoMke manameM pUrNatayA bhayAvaha ho uThA hai / Aja vyakti vyaktiko jIvana-sambandhI sAmagrI saMgraha karanekA lobha udita AtmasAt karane meM, samAja samAjako udarastha karane Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] vizva-zAMti ke sAdhana 143 meM, evaM rASTra rASTrako bhasmasAta karanekI cintA kisIke dhana-para lAlaca mata kro| tathA prayatnameM saMlagna hai aNa evaM udajana jaise dhamoM ina divya-dRSTi RSiyoMne kitane adhikArake kA AviSkAra mpaSTarUpase siddha kara rahe haiM ki Aja sAtha kahA thA:mAnava saMgraha tathA adhikAra vRttikI parAkASThA para 1--moghamanyo vindate apracetAH satyaM vrabImi pahu~ca kara kisa prakAra vizva-vinAzakI dAnavIya vadha it satasya / lIlAkA sRjana kara rahA hai| 2-nAryamarNa pudhyati no sakhAyaM kevalApI mAnavatAke upAsaka tathA zAntike pujArIke bhavati kevalAdI sH| Rgveda 10.117. 6 liye vyaSTi, samaSTi evaM vizvakA yaha azAnta maiM saca kahatA hU~ ki jo svArthapUrNa utpAdana vAtAvaraNa gaMbhIra citAkA viSaya banA huA hai, karatA hai vaha svayaM utpAdaka kA vadha karA detA yadyapi Adhunika yAntrika yugake pahale bhI isI bhA~ti hai tathA jo vyakti apane dhanako na dharma meM mAnava-jIvanama aneka prakArakI jaTilatAoM aura lagAtA hai na apane mitrako detA hai, jo samasyAoMne praveza kara asantIpa aura azAntikA kevalAdI hai arthAn ; kevala apanA hI vAtAvaraNa utpanna kiyA aura tadanurUpa samaya-samaya peTa bharatA hai vaha kevalAda hai, arthAn kevala para avarita mahAtmAoMne unake samAdhAna karane- pApa hI khAtA hai| kA prayatna kiyA, phira bhI Adhunika yugakI bhAMti unhoMne tatkAlIna samAjake sAmane tyAgakA vipamatA aura nigazA itihAsa meM kama hI dekhane sundara zrAdaze upasthita kiyA thAko milatI hai| zata-hamtaH samAhara, sahasra hastaH saMkira / itihAsa hamako yaha batalAtA hai ki saMsArameM athava 3-245: jaba kabhI azAnti aura nirAzAkA vAtAvaraNa saikar3oM hAthoM se ikaTThA karo aura hajAroM hAthoM phelA taba vizvavaMdya vibhUtiyoMne janma lekara ahisA se bATa daa| evaM matya kI mAdhanAse zAnti-prAptikA mArga pradarzita atharva veda ke brahmapine kitanI sundara vyavasthA kI thIkiyA bhagavAna RSabhadeva aisI hI vibhUtiyoM meMse samAnI prapA saha vonbhAgaH samAne yaatre| the jinhoMne mavaprathama ahisA, aparigraha evaM athava0 za.66 satyazIlake divya sandeza dvArA tatkAlIna vyApTa tuma logoMkA pAnI samAna ho, tumhArA evaM samaSTigata azAntiko dUra karanekA prayatna khAdyAnna samAna ho, tuma sabakA samAna bandhaname kiyA aura AtmasvAtaMtrya-prAptika mAgekA prazasta bAMdhatA hai, aura tuma eka dusareke sAtha sambaddha rhaa| kiyaa| madhya yugame bhI bhagavAna mahAvIra, buddha, brahma-varcasa vaidika RpiyAMne bhI apane samayakI ImA. hajarata mahammada tathA zaMkarAcArya jatI samAja-vyApI azAntiko dUra karanekA upadeza vibhAMtayoMne samaya 2 para himA, aparigraha, anekAMna diyA aura ahiMsA aparigraha tathA tathA satya jaise tathA vizva-maitrI jaise amAgha sAdhanAMse mAnava Adarzoko hI sAmAjika zAntikA mUla mantra maanaa| jIvana meM ekya aura zAnti kA pratiSThita karaneke unhoMne spaSTa zabdoMmeM svIkAra kiyA-- puNya prayatna kiye| Adhunika yugameM bhI rASTrapitA 1- satyamya nAvaH sukRtapirana, Rgveda mahAtmA gA~dhI aise mahApuruSa hue jinako hama sabane 1-73-1 | satyakI nAva hI jIvAtmAko pAra apanI oNkhAMse dekhA aura jinhoMne ahiMmA evaM lagAtI hai| satyAgrahake mArgase na kevala zatAbdiyoMka parAdhIna 2-mA jIvebhyaHpramadaH / atharvaveda-jIvAMke bhAratako svAtaMtrya lAbha karAyA, apitu vizvakI prati pramAdI mata bano, utpIDita janatAko bhI zAzvata zAntikA maMgalamaya 3-mAgRya : kamyasvida / dhnmH| yaju040.1. mArga pradarzita kiyaa| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] anekAnta [varSa 14 yaha saubhAgyakA viSaya hai ki atItakI bhA~ti hI mAra pAramparika aikya evaM madabhAva mUtrameM Abaddha Aja bhI bhArata vizva meM zAnti sthApita karaneke ho tathA antargaSTrIya jagatameM mAnavIya aikyakI liye prayatna kara rahA hai aura AjakI janatAke liye pratiSThA ho| yaha garvakA viSaya hai ki hamAre mAnanIya pradhAnamaMtrI 8-agaNa evaM udajana jaisI zaktiyAMkA niyojana paMDita neharU paMcazIla jaise middhAntoMke nirmANa meM loka kalyANakArI kAryoM meM kiyA jaay| kriyAtmaka yoga dekara vizvakI vartamAna azAntiko -anekAnta middhAntake AdhAra para vibhinna dUra karanekA sarAhanIya prayAsa kara rahe haiM / yadyapi mata-matAntara-gata vidvapa evaM ghRNAke bhAvoMko unakA yaha prayAma ahiMsA aura matyakI bhAvanAse samApta kiyA jAya / hI anuprANita hai phira bhI vibhinna rASTroMkI pArampa- 10-bhautika pragati karatA haA bhI vyakti rika lAbhakI dRSTise aikya sUtramaM Abaddha karanekA Atma-mvAtaMtrya-gata vidvapa eva ghRNAke bhAvoMkI yaha navInatama prayAsa hai| para dekhanA yaha hai ki samApti tathA Atma-vikAsako hI apanA carama lakSya kyA paMcazIlake AdhAra para sthApita vizva zAnti banAya / sacce artha meM vizva zAntikA rupa le sakegI, 11- pratyeka gaSTrakI bhautika pragatikA viniyoga hamAga uttara hai ki isa prakAra bhI vAstavika vizva bhI mva para-kalyANa meM hI ho| zAnti asambhava hai| isakA yaha artha nahIM hai ki 12-sandeha evaM ghRNA vidva pa aura pratiyAgitA paMcazIla siddhAntakI upayogitAka sambandha meM hama kI bhAvanA para pratiSTita Adhunika rASTrIyatAkA saMdigva haiN| paMcazIlakI svIkRti vibhinna rASTrAMkI samUla unmUlana kiyA jaay| isa prakAra jaba vizvakI azAnnikA nirAkaraNa aikya evaM sadbhAvake sUtra meM Abaddha kara sakanema to vyaktika Atma vikAmamaM nihita hai, taba Avazyaka saphala rahegI hI aura isa prakAra isa rUpamaM vizva hai ki hama saba milakara apane caritrakA nirmANa zAnti pratiSThita karane meM bhI usakI saphalatA akSuNNa kareM aura apane anta karaNako itanA nirmala banA rhegii| parantu isase vyaktike caritra nimAraNameM leM ki hamase punaH bhUmaMDalake adhivAsA mAnavIya nizcaya rUpase preraNA nahIM mila skegii| caritra sIgvaneke liye utkaMThita ho makeM aura hama hamArI sammatimeM vizva zAntike nimna upAya haiM isake adhikArIke rUpa meM vizva meM sthAyI zAnti 1-yata vizva, mUlataH vyakti-samapTi para pratiSThita kara sake / ataH kavivara pantaka zabdAMmeM AdhArita hai. ataH vyakti-vikAsa sarva prathama apa- zAnti-sthApanakA praznakSita hai| rAjanItikA prazna nahIM re Aja jagatake sammukha, 2-vyaktivikAsakA artha hai usake caritrakA artha-sAmya bhI miTA na sakatA mAnava jIvanaka dugv| nirmANa / Aja bRhata sAMskRtika samasyA jagaka nikaTa upasthita 3-ahisA, aparigraha, satya acArya evaM brahma- khaMDa manujatAko yuga yugako honA hai nava nirmita // caryake Adarzako sammukha rakhakara vyaktikA caritra rAjanIti, Arthika samAnatA aura rASTrIyatAkA nirmANa kiyA jaave| prazna nahIM hai varan khaMDoMmeM vibhAjita mAnavIya Y-prastuta caritra-nirmANa vyaktika zezava-kAla- sAMskRtika ekatAke nava nirmANakA prazna hai| ataH se kiyA jAya aura prayatna-pUrvaka kiyA jAya / hama saba Upara batAye gaye siddhAntAMkA pAlana karate -vyaktike caritra nirmANakA pUrNa dAyitva ho panata navanirmAgAkA vana leM / vizva | rASTra uThAye aura usakI suvyavasthA kre| yahI sarvottama mArga hai| . 6-vyaktimeM varga, jAti aura rASTra bhedakI sarve bhavantu sukhinaH sarve santu niraamyaaH| kalpanA aMkurita na ho ske| sarve bhadrANi pazyantu mA kazcid duHkhabhAga bhavet // 7-vizvakA rASTra-maMDala paMcazIla yojanAke ana OM zAntiH zAntiH shaantiH| mAgA. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakalA-pradarzanI aura seminAra gata navambara mAsameM bhAratakI rAjadhAnA dillI dvIpakA maMDala, ratha, pAlakI aura vedI se pradarzanI meM aneka sAMskRtika mamAroha hue, jinameM yUnemkA vastutaH pradarzanIya banI huI thii| mammalana, buddha jayantI aura bauddha kalA-pradarzanI pramukha pradarzanIke madhya bhAyameM maisUra, ajamera, jayapura, th| isI avamara para jaina samAjakI orase jaina bIkAnera Adi aneka zAstra-bhaNDArAMse Aya haye kalA-pradarzanI aura seminArakA bhI Ayojana kiyA prAcIna evaM raMgIna citra zAstra zokezAMmeM sajAkara gayA / sthAnIya samra hAusake prAGgaNameM jaina-kalA rakhe gaye the| hastalikhite zAstroMmeM 12vIM zatAbdIse pradarzanIkA udghATana bhArata sarakArake khAdyamaMtrI lekara 16vI zatAbdI takaka aneka darzanIya grantha zrI ajitapramAdajI janaka dvArA 25 navambarako the| inameM aneka grantha svarNa aura rajatamayI syAhIse dinaka 11 baje kiyA gyaa| isa avasara para aneka likhe hue the| macitra grenmeM tAr3apatrIya kalpasUtra maMtriyoM aura saMsad-sadasyoMke atirikta sthAnIya aura kAlikAcAya-kathAnakake atirikta kAgaja para aura bAharase Aye huye hajAroM vyakti upasthita the| liye gaye grantha bhI payApta sakhyA meM vidyamAna the, udghATanase pUrva svAgata-samAroha ke avamara para jinameM jayapurakA citra bhaktAmarastotra, AdipurANa, zrI0 sAhU zAntiprasAda jI, lA. rAjendrakamArajI. yazodharacaritra, trilokamAra aura vIrasevAndirakI zrI. ajitaprasAdajI jaina aura Akilojikala ravivrata kathA ullaMgvanIya haiN| ina granyAMka citrAMne DipArTamenTake DAyarekTara janarala DaoN. zrIrAmacanale darzakAMko vizeparUpase apanI ora AkRSTa kiyaa| bhApaNa hue / DaoN. rAmacandranane jainamatikalAkI grantharAja dhavala-middhAntake hajAra varSa prAcIna tAr3aprAcInatA aura mahattA para prakAza DAlate hA kahA patroMka vIrasevAmandira-dvArA liye gaye phoTo bhI ki jaina tIrthakarIkI digambara mUtiyA~ ahimA aura pradarzanIkI zrIvRddhi kara rahe the| kapar3oM para bane hue zAntikI pratIka haiM aura unake dvArA hameM yAtmika- aneka citra bhI manamohaka the| prAcIna kAla meM jaina zAnti prApta karanekA eka mRka sandeza prApta hAnA mAdhu jina upakaraNAMka dvArA grantha likhate the-ve hai| Apane apane bhApagameM hama-ghATI. haDappA prAcIna upakaraNa bhI aneka bhaNDArAMse lAkara pradaAdi prAcIna aitihAsika sthAnAMse upalabdha jaina- zanImeM yathAsthAna rakhe huye the| mattiyoMkI vizepatAkA bahatahIsandara paricaya diyaa| yaha pradarzanI 25 mavambarase 2 disambara taka ___ pradarzanIkI sajAvaTa bahuta hI AkarSaka aura darzakoM ke lie khulI rahI aura deza-videzAMka hajAroM manorama thii| pracInatA aura etihAsikatA kramase vyaktityAne usame jAkara bhAratIya jainakalAkA ava. sArI vastueM yathAsthAna rakhI gaI thii| har3appA, lAkana usakI muktakaNThase prazaMsA kii| udayagiri-khaMDAgara, mathurA, zrAvaNavelagula, khaju isI avamara para 30 navambarasa 2 disambara taka rAho. AbU, cittaur3agar3ha Adi sthAnAMke aneka eka saminAra (goSThI) kA bhI Ayojana kiyA aitihAsika vizAla citra, devagaDha aura pArzvanAtha gyaa| jimake liya sthAnIya vidvAnAMke atirikta kilA (bijanaura ) kI bhavya mUttiyA~ caudahavIM bAharase Aya hue vyaktiyAma DaoN0 kAlIdAsa nAga, zatAbdIkI banI lakar3IkI kalAparNa vediyaoN. mitta- DaoN. harimohana bhaTTAcArya, bA. choTelAlajI jaina navAmala (dakSiNa bhArata) ke saramya raMgIna citra kalakattA, DaoN0 hIrAlAlajI vaMzAlI pa0 jaganmohana bhagavAna mahAvIraka pA~coM kalyANakAMka pradarzaka lAlajI kaTanI, paM0 mahandrakumArajI nyAyAcArya suramya citra aThAraha bhApAmeM utkIrNa devagar3hakA banArama, 60 mumemacandrajI divAkara mivanI, zrI0 pApANa-zilAlekha, ajamerakI svaNima aSTamaMgala- agaracandra jI nAhaTA bIkAnera, zrI0 karatacandrajI dravya aura molaha svapnoMse maMDita sundara bandanavAra, kAzalIvAla ema. e. jayapura, paM0 padmanAbhajI maisUra, tIna loka aura bAhubalIke vizAla citra, ar3hAI- paM0 rAjakumArajI sAhityAcArya, bar3Ata Adike Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] anekAnta [varSa 14 D . nAma ullekhanIya haiN| ne apane bhASaNa meM kahA ki vizva-saMskRti meM jaina seminArakA udghATana 30 navambarako 11 baje saMskRti kA sthAna mahatvapUrNa hai| ahiMsA vizva meM zrAcArya kAlelakarane kiyaa| Apane apane bhASaNameM bar3hatI jA rahI hai aura isI se vizva kI samasyAoM bha. mahAvIra aura ma. buddhakI carcA karate huye kA samAdhAna ho sakatA hai| Apane yaha bhI kahA batalAyA ki unake dvArA upadiSTa mArgase hI Ajake ki prAcIna kAla meM zramaNa saMgha isa prakAra ke tanAva tanAvapUrNa prazAnta vAtAvaraNa meM zAnti sthApita kI pUrNa vAtAvaraNa ko rokane meM saphala hue the| jA sakatI hai| jainadharma AtmonnatikI preraNA detA Aja sAyaMkAla 3 baje seminAra kI tIsarI hai aura ahiMsAke dvArA mAnava hI nahIM, prANimAtrake baiThaka DA0harimohana bhaTTAcArya ke sabhApatitva meM kalyANakI kAmanA karatA hai| Apane jaina siddhAntoM huI, jisameM anekAnta aura syAdvAda para aneka kI vizadarUpase carcA karate hue anekAnta Adi vidvAnoM ke mahatvapUrNa bhASaNa hue| siddhAntoMke vyavahAra meM lAne para jora diyaa| isI 2 disambara ke prAtaH || baje se cauthI baiThaka samaya A0 dezabhUpaNajI aura A0 tulasIjIne bhI DA* kAlIdAsanAgako kI adhyakSatA meM prAraMbha huii| apane bhASaNameM batalAyA ki Ajake yugameM ane- Aja kA viSaya 'vizva zAnti ke upAya' thaa| zrI kAnta dRSTi hI vizvako uvArane meM mAdhyama bana sakatI ravIndra kumAra jainane batAyA ki hameM jIvanake pratyeka hai| ahiMsA aura aparigrahakI ArAdhanA hI vizva- paga meM ahiMsA aura aparigrahako lekara calanA maMtrIkA saccA rAstA hai| apanI durvalatAoMko jIte hogA, tabhI vizva meM zAnti kA vAtAvaraNa sambhava binA na hama svayaM zAnti prApta kara sakate haiM aura ho skegaa| lalitapura ke va kAleja ke prinsipala na vizvameM hI use prasthApita kara sakate haiN| bI0 pI0 khatrI ne apane vaklavya meM kahA ki Aja DA0 kAlIdAsa nAgane apane mahatvapUrNa oja- vizva zAnti ke lie jo paMcazIla kI yojanA banAI svI bhASaNameM kahA-bhAratake prati videzoMkA jo gaI hai, usameM jaina dharmake sabhI mUla siddhAnta paraspara-saMbhApaNa aura maitrIkA samparka bar3ha rahA hai, sannihita haiN| paM. jaganmohana lAla jI zAstrI ne vaha isa bAtakA pratIka hai ki saMsAra bhAratase mila kahA ki Aja vizva meM azAnti kA pradhAna kAraNa kara vaha zAntipUrNa vAtAvaraNa banAnA cAhatA hai, mAnava hI hai| yadi manuSya ne apane Apako ThIka jimakA pracAra bahuta pUrva bha0 mahAvIrane kiyA thaa| kara liyA, to vizva meM zAnti svayameva sthApita ho DaoN0 indracandra zAstrIne jenadharmakI saskRti para maha jaaygii| paM0 rAjakumAra jI sAhityAcArya ne batAyA svapUrNa bhASaNa diyaa| adhyakSa padasa bhApaNa dete ki hameM AvazyakatA hai apane caritra- nirmANa kii| huye sAhU zAntiprasAdajI jainane zramaNa saMskRtike yadi sadu-bhAva ke sUtra se baMdha kara apane caritra ko samasta pujAriyAMse anurodha kiyA ki ve vizva- vikasita kara liyA, to hama zAnti kA eka Adarza bandhutvakI bhAvanA aura vizvazAntike pracArake upa mthata kara skeNge| zrI narendra prakAza jaina ne liye taiyAra ho jaaveN| mukhyatayA tIna samasyAyeM vatAI-1 sAmrAjyavAda kI disambara kA prAtaH // saMminAra kI dUsarI lipsA, 2 IrSyA dvepa ghRNA aura 3 Arthika vipmtaa| baiThaka DA. hIrAlAla jI kI adhyakSatA meM huii| ina tInoM burAiyoM kA nirAkaraNa hama ahiMsA usameM DA. harimohana bhaTTAcArya, paM0 sumeracandra jI siddhAnta ke dvArA kara sakate haiM aura vizva meM zAMti divAkara, paM. mahendra kumAra jI nyAyAcArya, bA0 avazya sthApita ho sakatI hai| zrI muni phUlacandra jI kAmatAprasAda jI, zrI agaracandra jo nAhaTA, DA0 ne batAyA ki hamane yadi ahiMsA para gaMbhIratA indracandra jo, bA. mAIdayAlajI ora DA0 pUrvaka vicAra kara liyA to vizva meM zAnti avazya kAlIdAsa nAgake ahiMsA aura aparigraha para sthApita ho sakatI hai| anta meM DA0 kAlIdAsa mahattvapUrNa bhASaNa hue / anta meM DA0 hIrAlAla jI [zeSa TAiTila-pRSTha 3 para] Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina graMtha-prazasti-saMgraha paunu paUriya citta halAsu, sukomn-nnimml-vaanni-vilaasu| tumaM kuru kipi kavitta maNi?, NamAmi Na jaMkahaNA iha dicha / tiNaM bhaNiyaM Na kAttu muNema, prayANamayo bhaNu kAI karemi / paraM mahu aTTha guNAhu sajeva, Na baddha pasiddhahi siddhahi tevi / Na devahi dANapa-viMdahi patta, asesa-guNAyara-acchaDa-baca / guNekku vi kasthavi pAviDa jae, paDapaDa so NayaNaMdI teNa / mae puNu aMguli ujmaya tAsu, paNAmau me guNalesu viNAsu / ghattA-para-NidA Nihale salaThaNu saDhavaDha rattANi dviya / kalikaMDala aTTha vi guNagaruva maImuevi kasu saMThiya // 3 // pavaSTiya-saMjama-prela-suruMda, NamAmi gaNesa gahIra-samudra / mahanvaya-sela-sarovarinthakka, vicitta-majaha-NisubhaNi-sakka / disAsu paNAsiya-vAha-gaiMda, NamAmi uvajjhaya caaru-miNd| pamAya-vivakkha-viyAraNa-dakkha, samIhiya-siddhi puraMdhi-phaDakkha / parImaha-gujjhi-Nibaddha-sarIra, NamAmi asesavi saMjaya-vIra / vattA-iya parama paMca parameTTi pahu paNaviya puraNa payAsahi / viyriy-vis-vishr-jlnn-nni.........||1|| darisiya suvaraNa-guNa-gaNa-malagghu, muttAlaMkarita mahAmahagghu / NaM vasuha-vilAmpiNi-hiyaya-hAru, athAhAvaMtI vimaya-sAru / paDivagva-pakkha-paDiya-Nirohu, siMgAra-vilAsa-visaMsa-sAhu / tahi sukada-kahA iva citta-hAra, eyarI-cauvaggaNa-dharaNa-dhAra / tahi sarasai-kaMThAharaNu deu, raNa-raMgamallu pAlI-sameu / tihuyaNa-NArAyaNu-bhuSaNa-bhANu, paramesara atthI jaNa-NihANu / pammAravaMma-gayaNekkacaMdu, jaryAsAra-NivAsa bhUvaha-gariMdu / tahoNemiNAmu Thakkura gariThTha , mapurANa-puNNa-pajuba jaNiThTha / tellokka-kitti kAmiNihe dhAmu, supasiddhau va? vihAru NAmu / mahimANiNI he maunha va maNilu, kArAviu kittaNu te garicha / ghattAtahi asthi sUri harisighu muNi jiNasAsaNa-pura-toraNu / vAli-taraMgiNi-mayaraharu, tasiri-bahu-maNa-coraNu // 2 // samovi NivaTTha NiyacchiSi teNa, muNINayadi psrnn-mnney| maNu jagaNavakku vAmIu vAsu, vararui vAmaNu kavi kaaliyaasu| kouddalu vANu mayUrasUru, jirAseNa jiNAgama kamabasuru / vArAyagu varaNAu vi viyacha, siri harimu rAyaseharu guNaTu / jasaiMdhu jae jayarAmaNAmu, jayadeu jaNamaNANaMda-kAmu / pAlitau pANiNi pavaraseNu, pAyaMjali pigalu vIraseNu / sirisiMhanaMdi guNasiMhabhadda, guNabhaha guNillu samaMtabhaha akalaMku vimamavAiyaviDi, kAmadu madu govinda dNddi| bhammuha bhAraha bhAgavi mahaMtu, caumuhu sayaMbhu kaha pupphyNtu| pattAsiricaMda pahAcaMdu vi vibuha guNa gaNa gadi maNoharu / sirikumAra sarasai-kumarU-vilAsiNi-seharu // 6 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14.] anekAnta [varSa 14 ime bharaNa jete kahatte lalAmA, guNAlaMkiyA kitti-kaMtAhirAmA / Na cAyaM bhaData kahataM viTataM, guNaM kevalaM majmayaM taM satataM / jiziMdassa giggaMtha-pathaM milINo, payAsemi cAyaM kahaM gNthhiinno| karAmo bhaData jeNaM suprasiddha, paNAseDa sANaM madUre nnisiddh| samuppariNayA majmiNo kabbasattI, bajjhae NigguNattaya kittii| alaMkAra-sallakSaNa desi chavaM, Na lakkhemi satyaMtaraM atthamaMdaM / paraM lakSaNo ramma bhAI kaNiTo, alaMkAravaMto vi satthaM hiho| huDa desiDa so vi desaMtarAle, paTho Na aise kaitta visAle / hisaMbaMdha sura subuddhIi vaNNo, Na jANAmi vAyA-vilAso pavagaNo / Na bujjhami kambassa NAmaM pi jutta, haseUNa vA sUriNA teNa / ahaM tujma sajmA kavittI pahADe, payAsemi kara bhubhaMgappayAu / dhattAjo cAra cAu cAra haDi guNu su kaittagu Na payAsaha / pAra-jamma rayaNu dullahu lahavi bhava sAyari mo NAsaha // 7 // iya jaMpiu muNi harasighu jAma, paDijaMpa muNi Nayadi tAma / ciha kA sarasai karaNAvayaMsu, sukaitta-sarovara-yahaMsu / tabbhUu-vimala-sammatta-sadalu, sayala-vihiNihANu sukavva kamalu / vavagaya-micchatta-tamoha-dosu, dhammastha-kAma-kamayoya-kosu / saMkAiya-malasaMgama-virAmu, dy-rmm-rmaa-raamaahiraamu| sAvaya-vaya-haMsAvali-viyAsu, parameTThi-paMca-parimala-payAsu / phevali-siri-kAmiNI kama-vilAsu, sggaapvgg-suh-rs-pyaasu| muNi-dANa kaMda-mayaraMda-varisu, buhayaNa-mahuyara-maNa-diNNa-harisu / pattAiya kabbu kamalu komala karaha, jo kAru sa kaNNAhaM / so siddhi puraMdhihe maNu haraha, kavaNu gahaNu surakaraNAhaM // 1 // muNivara-NayaNaMdi-saMNibaddha pasiddha, sayana-vihi-vihANe etya kamve subhabve / suhau sukA cAI varaNagullAsajutto, laliya-payara utto prAimo saMdhi vutto // 1 // x xxx sirI bhoyaeva dhArAurehi, kavva viNaM eM acchaha / muNi maNai ema harisidhu taho,payadi eva supayAsaha pAraMbhi vi kambu mamaMtaeNa, pura paTTaNa pamuha kmtenn| gayaNadi muNidu muNohi rammu, vasthIsuNiyacchiu lacchi-dhammu / jahi vaccharAu puNu puhai vatthu, hutau puha Isaru sUdavatthu / hoeppiNu vatthae hari maeDa, maMDaliu vikkamAiccu jAu / bhuvaNekkamalu rAyaho piyAru, guNavaMtau gauri-guNa-piyAru // abAiya kaMcIpura virata jahaM bhamahaM bhanbu bhattihi pasatta / jahiM vallaharAe balbaheNa, kArAviDa kisaNu dulNheNa / pacakkha-parokkha-pamANa-pora, pAya-tarala-taraMgAvani-hIra / vara-sattabhaMgi-kallola-mAla, ji-sAsaNi-sari-jimmala-susAla / paMDitha-cUr3AmaNi vibuha-caMdu, mANikarNadi uppaNNu kNdu| diDhabuddhi kaThiNa kaMTaya-payaDu, taho tuhu huDa sIsu guNasya ddNddu| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa jainaprantha-prazastisaMgraha [146 jiNa paDimAlaMkiu gacchamANu, antimabhAgaHNa keNa viyaMbhiDa sura-vimANu / muNivara-NayaNaMdi-mariNabaddhaM paminda, jahirAmaNaMdi guNa-maNi-NihANu, sayavihi-vihANe patya kanve subhagve / jayakitti mahAkitti vi pahANu / ariha-pamuha-sutta-vuttu mArAhaNAe iya tiriNa vi parimaNa-maI-maIba, paNiu phuDu saMdhi bhaTThAvaNaM samoti // miccht-viddvi-moddnn-giNd| saMdhi 58 // (prati bhAmera bhaMDAra,saM. 1580) pattA 18 aNuvaya-rayaNa-paIva (aNuvasa-ratna-pradIpa) sivapura gacchana tihayaNahoNaM syaNattaya sohaNa / -kavi lakSmaNa, racanA kAna saM0 133 bhAdibhAga:darasiya ahavIreM gaNaharu, kalikAla ho paDibohaNa // 1 // Natta Na jiNe siddha mAyarie pADhae ya pamvaide / rAmaNaMdi Nattiu maNi, aNuvaya-rayaNa-paIvaM sara vucche simAmeha // jahi jivaM NamaMsi vi Niviu / xxx tahiM Nie vi bhabvAhiNaMdiNA, iha jau~NA-Nai-uttara-taDastha, sUriNA mhaaraamnndinnaa| maha Nayari rAyavaDiya pasatya / bAlaiMda-sIseNa jaMpiyaM, dhaNa-kaNa-kaMvaNa-vaNa-sari-samiDa, sayala-vihiNihANaM maNappiyaM / dAgurANayakara-jaNa-riddhi-siddhi / kaha diNAI pArabhiu puNoM, kimmIra-kamma-Nimmiya ravagaNa, kiis-vitttthse-citndummnno| shl-stornn-vivih-vrnn| taM suNevi Nayadi bollae, paMDura-pAyAruNNai-samaya, maNu kariMda-karaNeva solkhe| jahi sahadi khiraMtara-siri-nikeya / rahae kanve iyabhattiNijjharA, cauhada caccaruhAma jattha, kAsu satti lehAvaNe parA / mamgaNa-gaNa-kolAhala-samasya / kahA tAsu sI bharahariddhae, jahiM vivaNe vikaNe ghasa kuppabhaMDa, vara varADadese pmiddhe| hi kasimA miccha pisNhi-khNdd| kitti-lacchi-saramai-maNohare, hisvirama-dANa-saMmAza-soha, vADagAmi mahi mahina-sehare / jahi vasahi mahAyaNa suddh-boh| jaIi jiNida-hara-paha-parAjiyA, bavahAra-cAra-miri-suddha-boya, caMda-sUra Nahe jaMta bjjiyaa| vidarahiM pasaraNa cauvaraNa boy| tahi jiNAgamucchava alevahi, jahiM kaNayacUra-maMDaNa-visesa, vIraseNa-jiNaseNa devahi / siMggAra-sAra-kraya-niravasesa / NAma dhavala jayadhavala saya, sohagA-lagga-jima-dhamma-sIla, mahAbaMdhu tiriNasiddhata siva-pahA / mANi -Niya-pai-vaya-vAhaNa-lIla / virahaUNa bhaviyaha suhAviyA, jahiM paNNa-pariya-pagaNa-sAva, siddhinamaNi-hArAcca dAviyA / NAyara-garehiM bhUsiya visaal| puMDaroDa jahiM kavi dhaNaM jaDa, thiyajaNa vibujala aNiya-samma, iu sayaMbhU bhuvaNaM pijau / kUDariMga-bhayAvakhi-ru-dhamma / pattA-tavasiri-sarasai-kaThAharaNa siddhatiya viksAyahi / baDa-mAlussaya-torasa-sahAra, jahi tahimi hi paNaviya sahahiNaM jiNu tihuvaNa rAyahira jahiM sahahiM seb-sohgaa-bihaar| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] anekAnta [varSe 14 jahiM daviNaMgaNa-bahi-pema-chitta, karavAla-paTTi-vipphuriya-jIhu, bAvaraNa-puNNa-dhaNa-lola-citta / riu-daMDa-caMDa-suDAla-sIhu / nahiM carara cADa kusumAla bheDa, bhai-visama-sAha sudAma-dhAmu, dujjaya-sakhuda-khala-pisuNa-eDa / ghau saayrt-paayddiy-gaamu| yA viyaMbhahi kahimi yA dhaNa-vihINa, yANA-lakkhaNa-lakkhiya-saroru, daviNa zihila para dhmm-liinn| somujjala sAmuhaya-gahIru: phemmANuratta parigaliya-gAva, duppiccha-miccha-raNa-raMga-mallu, nahiM vasahi viyakkhaNa maNuva samva / hammIra-vIra-maNa-naTha-sallu / vAvAra sabva jahiM sahahi Nicca, cauhANavaMsa-tAmarasa-bhANu, kaNayaMvara-bhUsiya-rAyamicca / muNiyaha na jAsu bhuya-bala-pamANu taMbola-naMga-raMgiya-dharamga, culasIdi-khaMDa-viNyANa-kosu, jahi rehahiM sAruNa-sayala-maga / chattIsAuha payaDaNa-samosu / tahiM haravai Ahavamalla-eu, sAhaNa-samuha bahuriddhi-riba, dAridda-samuttAraNa-sa-seu / ari-rAya-visaha-saMkaru pasiddha / pattA ghattAumvAsiya-paramaMDalu daMsiya maMDalu kaas-kusum-sNkaas-jsu| pAliya-khattiya-sAsaNu parabala-tAsaNu tANa mNddl-ubvaasnnu| chala-kula-bala-sAmasthe yIi-gAyattheM kavaNu rAu uvamiyaha tasu maha-jasa-pasara-payAsaNu Nava-jala-harasagu duraNaya-visi-pavAmaNu Niya-kula-kaharava-vaNa-siya-payaMgu, taho paha-mahAevI pasiddha, guNa-yaNAharaNa-vihUsiyaMgu / Isarade paryANa paNaya-viddha / avarAha-valAhaya-palaya-pavaNu, NihilaMne ura-majjhae pahANa, maha maagh-gnn-pdidienn-tvnnu| ziya-padamaNa pesaNa-sAvahANa / duvvasaNa-roya-zAmayA-pavINa, sajjaNa-maNa-kappa-mahIya-sAha, kiDa akhaliya-sujasa mayaMku jhIgu / kNknn-kejrNkiy-subaah| paMcaMga-mata-viyaraNa-pavINu, chaNa-sasi-parisara-saMpuNNa-vayaNa, mukka-mala-kamala-dala-sarala-gayaNa / mANiNi-maNa-mohaNu mayarakeTa, prAsA-siMdhuranAinAmaNa-lIla, ziruvama-avirala-guNa-maNi-'Nakeu / baMdiyaNa-maNAsA-dANa-sIla / riu-rAya-uratthala-digaNa-horu, parivAra-bhAra-dhura-dharaNa-sasa, visumuNNaya-samara-bhiDaMta vIru / moyaI aMtara-dala-jaliya-gatta / khagAggi-Dahiya-para-cakka-vaMsu, chaddasaNa-cittAsA-visAma, vivriiy-boh-maayaa-vihNsu| ghau-sAyarata-vikkhAya-NAma / atuliya-bala khala-kula-palaya-kAlu, ahamalla-rAya-paya-tti-jutta, pahu-paTTAlakiya viula-bhAlu / avagamiya-Nihila-viNNANa-sutta / satsaMga-raja-dhura-dieNa-khaMdhu, Niya-yaMdaNAI ciMtAmaNIva, sammANa-dANa-posiya-sabaMdhu / Niya-dhavalaggiha-sarahaMsiyIva / thiya-pariyaNa-maNa mImatsaNa-dacchu, pariyANiya-karaNa-vilAsa-kajja, parivasiya-payAsiba-kerakarachu / rUpeya jitta-suttAma-bhajja / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] jainaprantha-prazastisaMgraha vAhariu tAI hai suha-sahAva, kaha-kuja-vijayAmala galiya-gAva / jiNA-dhamma-rasAyasa-pAsa-tittu, suhudhaeNaDa erisu jAsu cittu / ciMtA-kilesu je tumha bappa, taM tajivi samadhi mnn-viypp| ahamalla-rAya-mahamati subu, jiNa-sAsaNa-pariNaya guNa pabaddha / kaNhaDa-kula-kaharava-seya-bhANu, pahuNA samaja sambaI pahANu / sammatta vaMtu prAsaraza-bhamvu, sAvaya-vaya-pAlaNu gakhiya-gavyu / gaMgA-taraMga-kallola-mAla, samakitti-mariya-kakuhaMtarAla / kalayaMThi-kaMTha-kala-mahura-vANi, guNa gruvnynn-utpttivaanni| bharirAya-visaha saMkaraho siTTha, sohagga-lagga gorivadicha / pattA-tahi pure kara kula-maMDaNu, dugNaya-khaMDaNu mitta tiNa jitaDa / supasiddha kA lakkhaNu, boha-viyakkhaNu para-maya-rAyaNa chittau // 4 // ekkahiM diNe sukada pasaraNa-cittu, Nisi semjAyale bhAiyai sait / mahu bohanayAM dhaDa garuya-mansui, buhayaNa-bhanvayaNahaM jaNiya-harisu / kara-kaMTha-karaNa-pahiraNa apakku, hara-hara maI teNa sajoru thakku / mahu su-kahattaNu vijjA-vinAma, cuhayaNa-muha-maMDhaNu saahilaasu| pANaMda-layAharu bhamiya-goya, Na viyANai subaha hA ittha ko vi / maI basuha-kamma-pariNai sahAu, uggamiDa sahimbau dui-vihAu / emeva kahattaNa-guNa-visesu, parigalai Nicca mahu giravasesu / keNuppAeM ajjiyaI dhammu, kijjada uvAu iha bhuvaNi rammu / pAiyaha dhammu-mANikku jeya, sahasA saMpai suddha mnnenn| dhammeNa rahiu para-jammu baMsa, iya ciMtAulu kaha-cittu rNjhu| kiM kuNami estha payaDami uvAu, jeM labbhai puraNa-pahAva-rAu / maNe mAi bhANu suha-velji-kaMdu, tahi-dala-NisAe Ninivi daMdu / aha-giTabhara-NidANaMda-bhutu saMveiya-maNu jA sijja sutta / tA suiNaMtari susamai pasatta, jiNa-sAsaraNa jakkhiNi tammi ptt| so tumhahaM maNa-saMsau, jaNiya-duhaMsau piNNAsihara samuracar3a / supayAsihaha kahataNu tumha pahuttagu, jisa-dhammulu upacaDa 5 iu muNevi mahasi bijahi du, iha kabje ma sajjaNa hohi maMdu / taho NAmeM virayahi payaDa bhandu, saavy-vy-vihi-vitthre-kmyu| iu pabhaNevi bhaMjivi maNa-mahatti, gaya aMbAdevI biyaya thanti / pari galiya-vihApari gosubuddha, kai-lakkhaNu saMjama-siri-visuddha / jiNu baMdivi ajjivi dhamma-syagu, NijamAyaha maNe sAkhasiya-NiyaNu / muhu muhu bhAvaha raNi vitta, aMbAdekhie pabiu pavitta / tama lIDa yA havaha kayAvi surANu, mahu maNa ciMtAsA-zravaNu purANu / gajolijaya-maNu lakkhaNu bahUu, sIyageu kmv-krnnaayu| Niya-ghare pattaDa paNa gaMdha-hatyi, maya-mattu puriya muharUha-gabhatthi / casi huyau sa-sara dasa-disi bharaMtu, bhaNu ko Na paDipa to turNtu| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 suppasaNNa-rAu paraI veha, bhaNu kavaNu duvAra-kavADa deha / avamiya vaya paliyA cAturaMga, dhaNa-kaNa-kaMcaNa-saMpuraNa caMga / ghara samuha eMta pecchi vi savAru, bhaNu kavaNu bappa jhapaDa duvAru / ciMtAmaNi-hADaya-nivaDa-jaDita, pajjahaha kavaNu saI hattha-caDiu / ghara-raguppaNNau kapparukkhu, jale kavagu na siMcai jaNiya-sukkhu / mayameva patta gharu kAmadhenu, pajjahaha kabaNu kaya-sokhaseNu / cAraNa-muNi tee jitta-bhavai, gaya NAu patta kira ko Na zavaha / peUsa-piMDa kare pattu bhavu, ko muyai nive (iya)-jIviyantu / maha vijjakkhara-guNa-maNi-NihANu, pavayaNa-vayaNAmaya-paya-pahANu / ghara-dhammiya-Nara-maNa [gho] haNatyu, vara-kahaNA virahau parama satthu / prameva laDa-maha-puraNa-bhavaNu, avagaemANaru dhImaMtu kvnnu| taho abhayabAlu taNuruhava hUDa, vaNi-paTTa kiya-bhAlayala-rUDa Naravai-samajja-sara rAyahaMsu, mahamaMta-dhaviya-carahANa-vaMsu / so abhayavAla-paraNAha-rajja, supahANu rAya-bAvAra-kajja / jiNa-bhavaNu karAyaDa te saseu, keyAvali-maMpiya-taraNi-teu / kUDAvIDaggAiNA vomu-kalahoya, kalasa-kalavitti-somu / ghau sAlau toraNu siri jaNaMtu, paDa-maMDava-kiMkiNinaNa-jhaNaMtu / deharUhu tAsu siri sAhu sodu, jAiDa-gariMda-sahamaMta-potu / dhattA iha mahiyale sodhaNNaTa, puNNa-pauraNAsa jasu thAmeM supsaahmi| citaha lakkhaNa- kaNNA, sohaNa-mahaNA kamba-rayaNu vivAhami // 6 // iha caMduvADu jamuNA-taDhatyu, iMsiya-visesa guNa-viviha-vastha / cAu haha hahandhara-siri-samiddha, cau barakhAsiya-jaiza-riddhi-rikha / bhuvAlu tatya sihi marahavAlu. ziya-desa-gAma-para-rakhavAlu sAhi-laMbakaMcu kula-gayaNa-bhANu, hallaNu puravaha savvaha pahANu / naranAha-mahA-maMDaNu jaNiTTa, jiba-sAsana-pariNa purANa-siddha / sabhUyau taho rAyaho, lacchi sahAyaho paDhama jaNa maNANaMdaNu / siri ballAlu paresaru, sveM jiya-saru suddhAsau mahaNaMdaNu // jo sAhu sodu tahi pura-pahANu, jaNa-maNa-posaNu guNa-maNi-NihANu / taho paDhama puttu siri rayaNavAlu, bIyau kaNhaDu addhidu-bhAlu / so supasiddhau malhA-taNUu, tassANu maNA jiu suddharUDa .) / uddhariya jiNAlaya-dhamma-bhAru, jiNasAsaNa-pariNaya-cariya-cAru / gaMdhovaeNa daNa diNa pavittu, micchatta-vasaNa-vAsaNa-virattu / arirAya-gAi-govAla-rajja, ballAlaeva-garavahaMsamajja / samvahaM samvesaru rayaNa-sAhu, vAvaraI paramgalu citta-gAhu / sivadeu tAsu huDa paDhamu sUrNa, siri dANa (vaMtu) Na gaMdha-zRNu / pariyANaha rihisa-kalA-kalAu, viraNAza-visesujjala-sahAu / maha mahA-paMDiDa vi (3)-siyAsu, bhavagamiya-Nihila-vijjA vilAsu / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 5] jainagrantha-prazastisaMgraha [153 raekaMtuNo (kaNNaNo) dANiNo sukitto, jahAsaraNa-bhabvassa sammatta vittI patta tAsu sulakSaNa vihiya kulakkama aNugAmirmANa taha jaNamaDiyA tahi huva veNaMdaNaNa yaNANaMdaNa harideu ji diurAu hiyA / / padAhiyAri saMpuNNa-gattu, viyasiya-saroya-saMkAsa-vattu / Ayukkhae so siri rayaNavAlu, gau saggAlae guNa-gaNa-visAlu / taho pacchae huu sivaeva sAhu, piu-paTTi bahaTTaDa galiya-gAhu / ahamalla-rAya-kara-vihiya-tilau, mahayaNahaM mahiu guNa-garuva-Nilau / so sAhu paiTiu-jaNiya-seu, sivadeu sAhu kula-sa-keTa / ghattAjo kaNhaDu puSvuttau puNNa pauttaDa mahiM mAla vikkhAyaDa Ahavamalla-Naridahu maNasA eMbahu maMtattaNa paibhAyau // 8 // piyA tasya sallakkhaNA lakkhaNaDDhA, gurUNaM pae bhatti kAuM viydddaa| sa-bhattAra-pAyAraviMdANugAmI, gharAraMbha-vAvAra-saMpuNNa-kAmI / suhAyAra-cAritta-cIraMka-juttA, suceNayANa gaMdhodaeNaM pvittaa| sa-pAsAya-kAsAra-sArA marAlI, kivA-dANa-maMtosiyA baMdiNAlI / pasaraNA suvAyA acaMcala-cittA, rAma (ramA) rAma-rammA mae vAla NittA (?) / khalANaM muMhabhoya-saMpuNNa-juhA, puraggo mahAsAha soDhassa subahA / dayA-vallarI-meha-mukkaMbudhArA, sahattattaNe suddha soyaavyaaraa| jahAM caMdacUDANugAmI bhavANI, jahA samba-veI hiM samvaMga-vANI / jahA gotta-NihAriNo raMbha rAmA, ramA dANavArissa saMpuSaNakAmA / jahA rohiNI osahIsassa saNNA, mahaDDhI sapuraNassa sarassa raNNA / jahA sUriNo muttiveI maNImA, kisaezasma sAhA jahAsvamosA (?) / jahA jAgaI kosalesassa sArA, mulINassa maMdAiNI seytaaraa| antima bhAga siri laMbakaMcu-kula-kumupa-caMdu, karuNAvallI-vaNa-dhavaNa-kaMdu / jasa-pasara-paUriya-boma-khaMDa, ahiyAha-vimaNa-kulisa daMDu / pravarAha-balAhaya-palaya pavaNu, bhbvynn-vynn-miri-synn-tvnnu| ummUliya-micchattAvaNou, jiNa-caraNacaNa-visyaNa-viNIu / desaNa-maNi-bhUsaNa-bhUsiyaMgu, tjjiy-pr-saamNtinni-psNgu| pavayaNa-vihANa-payaDaNa-samAsu, Niruvama-guNa-gaNa-mANikka-kosu / sapaDi-parapayari-sayA-aNidu, dhaNa-dANa-dhaviya-baMdiyaNa-vidu / saMsArADai-paribhamaNa-bhIla, jiNa-kanvAmaya-posiya-sarAru / guru-deva-pAya-puMDariya-mattu, viNayAlaMkiya-vaya-sona-juttu / mahasaha lakkhaNa tahu pANaNAhu, pura-parihAyAra-palaMgha-bAhu / kaNhaDu vaNivaha jaNa-suppasiddha, ahamalla-rAya-mahamati riddha / taho paNaya-vaseza viyakmaNeya, mahamahaNA karaNA lkkhnnernn| sAhulaho pariNo jaitA-sueNa, sukittnngunn-vijjaajuenn| jAyasa-kula-gayaNa-divAyareNa, aNasaMjamIhiM vihiyAyareNa / iha aNuvaya-paya-paIu kanbu, virayau satti parihari vi gavu / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] anekAnta [vaSa 14 11) bAhubalideva-cariu (bAhubali-carita) jiNa-samaya-pasihaM dhamma-sadihaM bohaNatthu mhsaavyh| kavi dhanapAla / racanA kAla 1154 iyaraha mahaloyaha payaDiya-moha prisesib-hisaavy| AdimAga:maha amumate aksara-visesu, miririsahaNAha-jiNa-paya-juyalu, paNavivi NAsiba-kaji-malu / na muNami pabaMdhu na chaMda-lesu / puNu paDhama-kAmaevaho cariu, sahAvamadu Na vihatti atthu, zrAhAsami kayamaMgalu / dhiTTattaNegma maha rahaTa satthu / xxx dujjaNu sajjaNu vi sahAvarovi, mAya-vAya-vayaNaM darisaMtI, mahu mukkhaho dosu maleu kovi| duvih-pmaann-mmujjl-nnettii| paddhaDiyAbaMdhe suppasaraNu, pavayaNa-vayaNa-ramaNa-gira-komala, avagama atyu bhagvavaNu taeNu / saha-samUha-dasaNa-sohAmana / hoNakkharu muNevi iyaru satthu, sAlaMkAra-ahara-purayAvA, saMthavaTa paraNu kajjevi apatthu / paya-samAsa-bhAluva-nalu bhAvai / ahiyakkharUmattA-vihAu, gaNa cau-NAsA-vaMsu-pariTiu, saM pusau muNi vi jaNiyANu raau| do-uvabhoya-savaNajuu-saMThiu / saya duriya cha uttara pratthasAra, viggaha-taNa-rehAgali-kaMdala, paddhaDiya-chaMda maayaa-pvaar| Naya-juya-usya-kaDhiNa pacchathali / bujhahu ti-sahasa saya cAri gaMtha , maha vAyaraNuu aru jaDa duggamu, battIsakkhara biru timir-mNth| prastha-hIra-gAhi-sumaNo ramu / cadu-duhaya samA pihu pitR pamANa, duviha-chaMda-bhuva-juna-jaga-jANahi, sAvaya-maNa-bohaNa suddha-ANa / jiNamaya suttasAra mAharaNahi / meraha saba teraha uttarAna, taya-siddhata-tivali-sohAlau, paggilika vikkamAica kAsa kaha thalu tuMguNiyaMbu visAnau / maveya raiha sambaI mamakkha, vara-viraNANa-kalAsakaraMguli, kattiya-mAmammi aseya-pakva / laliyara karaI-kasaNa-romAli / sattami diNa gurUvAre samAe, aMga-pubba urU-NibhaMtie, bhaTTami rikkhe saahijj-joe| paya-vihatti-lIlaI paya-ditie / navamAsa yaMte gayaDatyu, vimala-mahAguNa-Naha-mA-mAsura, sammattaDa kama kama ehu satthu / Nava-rasa-gahira-vINa tNtiisr| pattA himmala-jasa-bhUsiya-saMyaMvara, visthakara vayagurubhava, vihuziya-dumbhavajaNa-vallaha prmesri| pavimala-paMcayANa suhakaya kr| kamba-karaNa mai pASaNa, suisaridAvaNa,mahuuvaNa u vaannusri| patA iya aNupaya-yaNa-paIva-patthe mahAsAvayANa supasaraNa- maha uppari hoDa pasaraNa maNa moha-pakhala-NiNNAsaNi / parama tevaNNa-kiriya-payaDaya-samasthe muguNa siri-mAhula- tiyaraNa suddhiya tahaNavicipaya-jiya muha-kamala nnivaasinni||2 suva-lakSaNa-viraie bhagva-siri-yahAdaraca-yAkie gujjaradesa majjhi yaya-vahaNa, sAvayAra-vihi-samattayo yAma aTumo pariccheu samatomA vasai viulu palhaNapuru phnnu| 'prati saM0 1535, vIsalaeubhAu-paya-pAlau, (jainasiddhAnta bhAskara bhAga , 3 se) kuvanaya maMDaNu sayaluva mAlau / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pRSTha 146 kA zeSa] hIrAlAla jI ne 'ahisA aura aparigraha' para huI nAga ne apanI ojasvinI bhASA meM batAyA ki hameM carcA kA, zrI sumerucandra jI divAkara ne 'anekAnta kucha karanA hai, to isa saMkucita dAyare meM nahIM, aura nyAvAda' para huI carcA kA aura DA0 apitu sAre vizva meM mahAvIra ke middhAntoM kA harimohana bhaTTAcArya ne 'vizva zAMti ke upAya para DaMkA bajA denA hai| ye ve hI middhAnta haiM jinase haI carcA kA sAra-aza peza kiyA / anta meM zAnti mila sakatI hai| jaina sAhitya zAMti rUpI adhyakSa padase bhApaNa dete huye sAhU zAMtiprasAda khajAne se labAlaba bharA huA hai, AvazyakatA hai jI ne kahA ki dUsare dezoMke logoM ko jainadharmake isake sadupayoga kii| Apana bhASaNa ke anta meM siddhAMtAMse pUrNataH paricita karanA cAhie aura nAlaMdA vizvavidyAlaya kA jikra karate hue kahA ki isake lie yaha Avazyaka hai ki jainadharmaka murUpa usameM vibhinna dezoM se Aye hue daza hajAra upadezAMko vibhinna bhASAoM meM prakAzita kiyA jAya / vidyArthI vidyAdhyayana karate the aura unheM sarva prakAra antameM adhyakSapadase eka zoti prastAva upakI suvidhAyeM muphta dI jAtI thiiN| Aja aisA hI eka sthita kiyA gayA, jo sarvasammatise pAsa huaa| antarrASTrIya ahiMmA vizvavidyAlaya bananA cAhie seminAra ke lie Aye hue lekhoM meM se kucha jimase ki saMsArako zAMtikA mArga prApta hA ske| lekha isI kiraNa meM prakAzita haiN| zeSa lekha yathA Aja ke hI aparAhna meM 3 / / baje se sA hAusa sambhava AgekI kiraNoMmeM diye jaavege| ke prAGgaNa meM khulA adhivezana huaa| jisameM DA0 -hIrAlAla siddhAntazAstrI zoka prastAva zoka samAcAra pArA nivAmI vAbU zrI nirmalakumArajI jainake jaina samAjakaM prasiddha samAjasevI, tIrthabhakta, svargavAsa para zoka prakaTa karane ke liya zrI choTalAla dAnavIra ArA nivAmI bAbU nirmalakumArajI jaina jI jaina ke sabhApatitvameM sthAnIya zrI digambara jaina raImakA bahuta dinoMkI bImArIke bAda kArtika zuklA bhavanameM kalakatte ke sAre jaina-samAjakI sabhA huii| ekAdazI, tA0 11 navambarako svargavAsa ho gayA usameM nimna prastAva svIkRta huA hai| vIrasevAmaMdira parivAra Apake asAmayika ___kalakatteke samasta jaina-samAjake suprasiddha samAja- nidhanapara hArdika kheda prakaTa karatA huA jinendrase sevI, tIrtha bhakta, dAnavIra aura kitanA hI upayogI prArthanA karatA hai ki mvargastha AtmA paralokameM sukhasaMsthAoMke saMsthApaka evaM jaina dharma, samAja tathA zAntikA anubhava kare, aura zokAkula kuTumbI-janA dezake mahattvapUrNa kAryAmeM sadA sahayoga dene vAle ko ipTa viyogake mahanekI kSamatA pradAna kre| zrApaka suprakhyAna Aga nivAsI bAbU devakumArajI jainake nidhanasaM eka samAja sevIkA abhAva ho gayA hai jisakI pUrti honA kaThina hai| jyeSTha putra zrI nirmalakumArajI jainake asAmayika zokAkula-vIra saMvAndira parivAra svargavAsa para hAdika zAMka prakaTa karatI hai| unake ~~ viyogameM sAre jaina samAjakI jo mahAna kSati huii| hAdika samavedanA prakaTa karatI hai aura zrI vIra prabhuse prArthanA karatI hai ki ve divaMgata AtmAko zAnti hai, usakI pUrti nahIM kI jA sktii| aura unake parivAra vargako dhairya pradAna kreN| yaha sabhA unake zoka-saMtapta parivArake prati jaina samAja kalamA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Kegd. No D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMracaka 101) mA0 lAlacandajI jaina sarAvagI kalakattA 1.1) pA* zAntinAthajI 5 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 251) bA.choTelAlajI jaina sarAvagI , 101) bA. nirmalakumArajo 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 251) vA sohanalAlajI jaina lamecU , 1.1 bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) lAgulajArImala RSabhadAsajI , 1.1) bA* kAzInAthajI, ... 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina 1.1) bA. gopIcanda rUpacandajI 251) vA0dInAnAthajI sarAvagI 1.1)bA.dhanaMjayakumArajI 251)bA0 ratanalAlajI jhAMjharI 101)bA. jItamalajI jaina 251) vA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI , 101) bA.ciraMjIlAlajI sarAvagI meM 251) seTha gajarAnajI gaMgavAla , 4 251) seTha suAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, raoNcI * 251) bA0 mizrIlAla dharmacandajI 101) lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina , 101) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI 251)bA0jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA. phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) vA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 1.1) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA0trilokacandajI, sahAranapura 1.1)bA.badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 1.1)lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura lAvIrasiMhajI.jainAvAca kampanI.behalI 101) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 1.1)lA. balavantasihajI, hAMsI ji0 hisAra meM 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 1.1) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA 1) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya,kAnapura ___sahAyaka 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavare kAraMjA 11)vA. rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI * 101)lA. parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI.dehalI 101) lA* ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI 101) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina vIra-sevAmandira' 101) vA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21, dariyAgaMja, dillI bha sara prakAzaka-paramANabAjI gavAsI vIra sevAmaMdira, dariyAgaMja, dillI / mumvAsI priTiMga hAusa, dehavI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / R E E :10. ..... . .. . NAJAYAVoi:19 .. .. . . . ... . .. . .. janavarI 1957 janavarA 16 A ury.in ... mpanjina/ ENatures: -RINT . EHATussiy 44thARALHA RAN 74/| Saantinaginatom/TheE A Museumore EionaKHAYE --- 6 PRAi..kari Paya . naikh .. . ....... MUNNABAZAAMROmidatt UESXXIOPRATAN A MAN - May 1 , - - amit . . : ... . ..! ! - 15.. . .. . . . h ak . . . a varSa 14 kiraNa 6 sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhnAra choTelAla jaina jayabhagavAna jaina eDavokeTa paramAnanda zAstrI viSaya-sUcI 1. subhAtastotram -nemicandrayati / 2. NavakAramaMtra-mAhAtmya-[40 hIrAlAla jI siddhAMta zAstro 156 3. haDappA aura jainadharma -[le0 TI. ena. rAmacandrana 157 anuvAdaka bAbU jayabhagavAnajI eDavokeTa 4. samanvayakA adbhuta mArga anekAMta-zrInagaracaMdajI nAhaTA 162 5. rAjamAtA vijayAkA vairAga-mumeracanda divAkara zAstrI 163 6. khAna-pAnAdikA prabhAva-[paM0 hIrAlAlajI siddhAnta zAstrI 168 7. pradmunna caritrakA racanAkAla va rciytaa| -[zrI agaracandajI nAhaTA 170 8. sAhitya paricaya aura samAlocana -[paramAnanda jaina 172 1. purAne sAhityakI khoja-jugalakizorajI mukhtAra, yugavIra' 173 10. vIra-sevAmandira dillIkI paisAphaNDa golaka -[jugalakizorajI mukhtAra 177 +ardahsunskrinaa WwwsanelammaNSAR . . avran .. .to .. Jatrush Casena. tan - - - NO | vIra sevA mandira,dehalI .......... mUlyaH // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmakA apUrva avasara na cUkiye anekAntake upahArameM samayasAra TIkA zrI atizayakSetra mar3hiyAjImeM zrI 105 pUjya chullaka anekAntake premI pAThakoMko yaha jAnakara haSa hogA ki sahajAnanda (manoharalAla) varNIjI mahArAja padhAranese ki hameM bAbU jinendrakumArajI maMtrI 'nijAnanda prantha mAlA dharmakA apUrva lAbha horahA hai zrI vaNoM gurukula evaM brahma- sahAranapurakI orase svAmI karmAnandajI kRta samayasAra vidyAzrama 18.12.56 saMcAlU hogayA hai / jisameM pratidina TIkAko 150 pratiyoM anekAntake una grAhakoMko deneke tyAgo, brahmacArI zrAvaka-zrAvikAe~, snAtaka chAtra evaM jabala- liye prApta huI haiM jo grAhaka mahAnubhAva apanA vArSika purase jenasamAja pratidina Akara vIjAsa dharma-pravacana candA 6) rupayA aura upahArI popTeja 1) ru0 kula zravaNakara jJAnonnatika sAtha zrAtma-zAntikA anubhava karate 7) savAsAta rupayA manIArDarase sabase pahale bheja deMge haiN| ApakI bhASaNa zailA marama spaSTa aura hRdayagrAhiNI unheM samayasAra rIkA rajiSTarIse bheja dI jaavegii| pratiyoM hai / vidvAnme lekara alpabuddhi bAlaka bhI zrApaka sadupadazako thor3I haiM isaliye grAhaka mahAnubhAvoMko jaldI karanI grahaNa kara lete haiN| yaha maDhiyAkSetra jabalapurase 4 mIla cAhiye, anyathA bAdako pachatAnA pdd'egaa| nAgapura roDa para ramaNIka pahAr3Ike Upara sthita hai| pahADa -mainejara 'anekAnta' para do prAcIna maMdira haiM aura do bar3e maMdira bana rahe haiN| vIra sevAmandira 21 dariyAgaMja, dillI eka varNI guphA hai jisameM sukauzala munikA upasarga sahita citramUrti hai jo sapheda maMgamarmarale banI hai| tathA vartamAna ___anekAntake grAhakoMse nivedana caubIma tIrthaMkaroMkI 24 chatarI sAmarmarako bananA zurU anakAntaka grAhakoMse nivedana hai ki jina grAhakoMne hAgaI hai| pahADakI talahaTI meM eka madira dharmazAnAmeM hai| apanA vArSika candA chaha rupayA abhItaka nahIM bhejA hai aura eka mAnastambha talahaTIka maidAna meM banA hai| nayA pahADake unakI sevAmeM anekAntakI 5 kiraNeM bhejI jA cukI hai| parakoTAke bAhara 4 maMdira aura eka guphA bhI bana gaI hai| aura chaThavIM kiraNa bhejI jArahI hai| ata: isa kiraNa ke ataH yahA~ka darzana tathA bagIjAMka pravacanakA lAbha hogaa| pahucana pahuMcate hI ve 6) rupayA manAvArasa bheja deN| yadi upahAra jo tyAgI, brahmacArI, brahmANI, zrAvaka aura zrAvikA granyakI AvazyakatA ho, to pATaMja hita ) 2. bheje| granyako AvazyakatA hA, tA pApa isa brahmavidyAzramameM rahakara jJAna tathA zrAma-nAma karanA __ anyathA unheM agalI kiraNa vI. pI. se bhejI jAvagI jamase cAhate hoM, vaha aisA avasara na ca / isameM bhojanakI unheM :-) adhika dakara vI. pI. jhuTAnI hogii| AzA vyavasthA hai| bhojana phIsa mAdhAraNa 11) mAsika hai| he mI grAhaka mahAnubhAva 15 pharvarI taka apanA vArSika nimna patese patra-vyavahAra kreN| mRlya bhejakara anugRhIta kreNge| -mainejara 'anakAnta' siMghaI komalacandra jaina vIra sevAmandira 27 dariyAgaMja dillI maMtrI-maDhiyAjI kSetra, po0-gaDhA, jabalapura (ma. pra.) duHkhada viyoga paTanAgaMjakA vArSika mahotsava zrI di. jaina atizayakSetra paTanAgaMjakA vArSika menA hAla ke tA057 ke jainamitrase yaha jAnakara ki 'jana mAgha zuklA 13-14-15 dina maMgalavAra, budhavAra, saMskRti saMrakSaka saGgha' ke janmadAtA evaM mAthApaka zrI vRhaspitivAra tA. 12-13-14 pharavarIko bar3I dhUmadhAmake jIvarAja dozIkA tA015 ko samAdhimaraNa pUrvaka svargavAsa sAtha sampanna hogaa| aura usI samaya 12 phITa UMcI zrI ho gayA hai| Apane apanI tIna lAkhakI sampatikA TrasTa mahAvIra svAmIkI vizAla pratimAkA mahAmastikAbhiSeka, kara diyA thaa| Apa brahmacArI tathA acche lekhaka bhI the| zrIgaNezavarNI gurukulakA samArambha, virATa kavisammelana aApake viyogase jo kSati huI hai usakI pUrti honA sambhava hogaa| sarvasamAjako sAdara nimaMtraNa hai tathA aAdarza vivAha nahIM hai| vIrasevAmandira parivAra Apake isa viyoga, bhI hoMge / kRpayA mele para padhAranekI kRpA kareM / janya duHsameM samvedanA prakaTa karatA huA vIra prabhu se prArthanA nivedakaH-muzI mUlacanda jaina karatA hai ki divaMgata zrAmA paralokameM surU-zAnti prApta karatA hai ki divaMgata AtmA para melAmaMtrI-zrI di. jaina atizayakSetra, paTanAgaMja kara, aura kuTumbI janoMko dhairya prApta ho| po0 rahalI (mAgara) ma. pra. -vIra sevAmandira parivAra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahaMma istatattva-saMta SHBHISAMASitils tatva-prakAzakA vizvatanya-prakAra SHE vASika mUlya 6) eka kiraNa kA mUlya 10) niitikroidhsiilokvyvhaarvrtksmp| paramAgamasyabIja bhubnekraarurjytyneknt| varSa 14 vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI janavarI'57 kiraNa, 6 / mAgha, vIranirvANa-maMvana 0483, vikrama maMbana 2013 (nemicandrati-viracitam) suprabhAta-stotram candrArka-zaka-hari-viSNu-caturmukhAdyAstIkSNaiH svavANa nivarha vinihatya lokam / vyAjambhate'hamiti nAtra paro'sti kazcit manmathaM jinadhanamtava suprabhAtama // 1 // gandharva-kinnara mahAraga-daitya-yakSa-vidyAdharAmara-narendra-samarthitAghriH / saMgIyate prathita-tumbura-nAradaizca kIrtiH sadaiva bhuvane tava suprabhAtam // 2 // ajJAna-moha-timirogha-vinAzakasya sajjJAna-cAru bali-bhUpita-bhUSittasya / bhavyAmbujAni niyanaM pratiyodhakasya zrImajinendra dinakRttava suprabhAtam // 3 // zvetAtapatra-hariviSTara-cAmarogha-bhAmaNDalena saha dundubhi-divyabhApA'-1 zokAgra-devakara-mukta-supuSpavRSTI devendra-pUjitavanamtava suprabhAtama // 4 // tRSNA kSudhA-janana-vimmaya-gaga-moha cintA-vipAda-mada-khada jarA-jodhAH / pramveda-mRtyu-rati-ropa-bhayAni nidrA dehena santi hi yavamtava maprabhAtama // 5 // bhUtaM bhaviSyadapi samprati vartamAnaM dhrauvyaM vyayaM prabhavamunamamapyazepama / trailokya-vastu-viSayaM savizepamitthaM jAnAsi nAtha! yugapattatra suprabhAtam // 6 // svargApavarga-sukhamuttamamavyayaM yana va hinAM mubhajatAM vidadhAsi nAtha ! hiMsA'nRtAnbanitA-paravitta-sevA saMtyAgakena hi yatamtava suprabhAtama // 7 // saMsAra-dhora-tara-vAridhi-yAnapAtra ! duSTASTakarma-nikarendhana-dIpta-canhe ! ajJAna-mUDha-manasA vimalaikacakSuH zrInemicandra-yatinAyaka! suprabhAtam / / 8 / / pradhvastaM paratArakamekAnta-praha-vivarjitaM vimlm| vizvatamaH-prasara haraM zrutaprabhAtaM jayati vimalama || (badAdhar3A paMcAyatI mandira ajamerake zAstra-bhaNDArase prAma) Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vakAra-matra-mAhAtmya ghaNa-ghAi-kamma-mukkA arahaMtA taha ya sabya siddhA ya / saTThisayaM vijayA pavarANaM jattha sAsamo kaalN| pAyariya uvajamAyA pavarA taha savyasAhaNaM // 1 // tastha vi jiNa-NavayAro paDhijjaha parama-purisehi // 13 // eyANa NamokAro paMcarahaM paMca-jamakhaNa-dharANaM / irASaehi paMca ha paMcahi bharaehi so vi paDijati / bhaSiyANa hoi saraNa saMsAre saMsaraMtANaM // 2 // jiNa-NavayAro eso sAsaya-siva-sukkha-dAyAro // uDDhamaha-tiriyajoe jiNa-NavakAro pahANo NavaraM / jeNa puraM teNa (?)hamA vayAro pAvimo kayatyeNa / para-sura-siva-sukkhANaM kAraNayaM isya bhuvaNammi // 3 // so devaloga gaMtu paramapayaM taM pi pAvei // 16 // teNa imo NicaMciya paDhijai sutta Triehi aNavarayaM / eso praNAikAle aNAijIvo praNA jiNadhammo / sahayAvi te par3hatA esoviya jiNa-NamoyAro // 16 // hoI ciya dui-dalaNo suha-jaNI bhaviyaloyassa // 2 // je ke vi gayA mokkhaM gacchaMni ya ke vi kamma-khala-mukkA / jAe vi jo padijjai jeNa va jAyassa hoi phl-riddhii| te sambe viya jANasu jiNa-NavayArassa bhAveNa // 17 // avasANe vi paDhijjai jeDa muno suggaI jAI // 5 // iya pasoNatrayAro bhaNiyaDa sura-siddha-khabara-pamuhehi / bhAvaihi vi patijjai jeNa va laMghei prAvaha-sayAha / jo paDhai bhattijutto so pAvaha sAsayaM ThANaM // 18 // riddhIhi vi patijjaha jeNa vasA jAha vitthAraM // 6 // aDavi-giri-rAya-majjhe bhayaM paNAsei citimo saMto / gara-sura huti surANaM vijjaahr-ney-sur-vriNdaannN| rakkhada bhaviya-sayAha mAyA jadda putta-hiMbhAI // 16 // jANa imo zavayAro sAsunva (hArumva) paTTiyaM kaMThe // 7 // rthamei jalaM jalaNaM ciMtiyamittaNa jinn-nnmoyaaro| jaha pahiNA daTThANaM gAruDamato visaM paNAsei / ari-cora-mAri-rAva-ghoruvasagaM paNAse // 20 // tahaNavakAro maMto pAva-visaM NAsae sesaM // 8 // yo kiMci taha ya pahavaha DAiNi-gheyAla-rikkha-mAri-bhayaM / kiM eNa mahArayaNaM kiMvA citAmaNibdha gvyaaro| gAvayAra-pahAveNaM NAsaMti te sayala-duriyAha // 2 // kiM kappadumamariso Nahu bahu tANaM pi ahiyyro|| sayala-bhaya-vAhi-takkara-hari-kari-saMgAma-visahara-bhayAi / NAsati takkhaNeNaM jiNa-NavayAro pahAveNaM // 22 // ciMtAmaNi-rayaNAI kappatarU ekka jamma suha-heU / hiyai-guhAi NavakAra-kemarI jeNa saMThimo zivaM / NavakAro puNu pavaro saggapavaggANa daayaaro||10|| kammaTTa-gaThi-gaya-ghaTTathaTTayaMtANa paraNaTTa / 23 // jaM kiMci paramataccaM paramappayakAraNaM pijaM kiNvi| tava-saMjama-Niyama-raho paMca-NamokAra-sArahi shirutto| tasya imo NavakAro mAijjai paramajoIhi // 1 // yANa-turaMgama-jutto Neha phuraM paramaNigvANaM // 2 // jo guNaha lakkhamegaM pUyAvihipaNa jiNa-NamokkAraM / jiNa sAsaNassa sAro caudasa-pubbAi jo smudvaaro| titthayaraNAmagoyaM so baMdhahaNasthi saMdeho // 12 // jassa maNe NavayAro saMsAro tassa kiM kuNaha // 25 // jaina vAGamayameM NamokAra yA namaskAra-maMtrakA vahI sthAna hai, jo vaidika vAGamayameM gAyatrI-maMtrakA hai| isa maMtrameM kramazaH arihaMta, siddha, prAcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhu ina paMcaparameSThiyoMko namaskAra kiyA gayA hai| phalakI dRSTise NamokAra-maMtrakA sthAna gAyatrI maMtrase mahasra-koTi-guNita mAnA gayA hai, yaha bAta upara diye gaye pamokAramantra-mAhAtmyase prakaTa hai| yaha NavakAra-mantra-mAhAmya nAmaka stotra ajamera-zAstra-bhaMDArake eka guTakese upalabdha huA hai| isake racayitAne emokAra mantrako anAdimUlamantrake nAmase sakrika siddha kara use jina-zAsanakA sAra aura caudaha pUrva-mahArNavakA samuddhAra batAyA hai| sAtha hI use duHkhako dalana karane aura sarva sukhako dene vAlA tathA svarga-apavargakA dAtA prakaTa kiyA hai| racanA itanI sarala aura sarasa hai ki par3hane ke sAtha hI usakA artha-bodha ho jAtA hai| isake raciyatAke nAma bhAdikA uka racanA parase kucha patA nahIM cltaa| -hIrAlAla siddhAntazAstrI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta TIRTHANKARA-FROM HARAPPA, PUNJAB 2400-2000 B. C. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haDappA aura jainadharma lekhaka-zrI. TI. ena. rAmacandrana, saMyukta nirdezaka-purAtattvavibhAga, bhArata sarakAra (anuvAdaka-zrI jayabhagavAna, eDavokeTa) sindha upatyakA-saMskRtikI uccatama smAraka usakI mila gaye hoN| isa mUrtikAkA kalevara na sirpha akSarekhAke prastara kalA-kRtiyAM haiN| 3 mRtikAyeM jinameM do suprasiddha girda saMvibhAjita hai, balki yaha apane kAyika spandanase paura vivAdagrasta mUrtikAyeM bhI saMmilita haiM aba taka haDappA- utpanna samasthaloMke paraspara chedana vAle sthAnameM bhI saMtukhita se prakAza meM pAI hai, inameMse tIna pazuoMkI pratIka haiM hai| dehakA bAhya parispandana itanA suvyakta hai ki vaha usa kSetra aura pAMca prasiddha padmAsanastha devatAkI pratIka haiN| haDappA aura piNDakI ekatAkA jisameM kabandhakI sattA ThaharI huI hai, kI uparokta do mUrtikAoMne to prAcIna bhAratIya kalA samba- anuzAsana kara rahA hai / dUsare zabdoM meM yaha mUrtikA deha-kSetrandhI prAdhunika mAnyatAoM meM bar3hI krAMti lA dI hai| ye donoM meM vinamra hotI huI rekhAoM aura samasthaloMkA eka sAkAra mUrtikAyeM jo U~cAI meM Icase bhI kama haiM, zira hAtha pAda- pradarzana hai| yaha aura dUsarI pUrva-varNita saMsthita mUrtikA vihIna puruSAkAra kabandha hai| inase jisa sajIpatA aura bhAratIya mUrtikalAkI do viziSTa vidhiyoMkI pratIka haiN| racanA-kalAkA pradarzana huA hai vaha sthira aura antama khI eka vaha jo dahake mRdu-pAzoMke bhItara anajAne hI udaya hai| donoMmeM grIvA aura kandhoM ke sthAna para pRthaka bane huye hone vAlI jIvanakI thirakanoMkA aMkana karatI hai| dUsarI sira aura bAha dhAraNa karaneka randhra bane haye haiN| inameM se vaha jo dehake bAhya spandanako icchAbalase usI deha kSetra phalaka-pradarzita eka mUrtikAkA zrAkAra to aisA banAyA gayA taka sImita rakhatI hai jo spandanase ghirA huA hai| ye donoM he jaise vaha bhItarase ubharane vAlI eka bhayAdha prAramazani mUrtikAra 2400 se 2000 IsA pUrvakI pAMkI gaI hai| dvArA racA gayA ho, jo usake kaNa-kaNako saceta banA rahI nartanakArI pratimAke zira bAhu aura jananendriya pRthaka banA hai| jo dehake antaHpurase jaga kara eka sUkSma macalane vAlI kara kabandhameM banAye hue. randhrImeM jor3e hue the| isakI TAMgeM thirakanakI saMvedanA meM vyasta hai| yaha pratimA jo bhItarase TUTI huI haiN| isake kucAgra bhI pRthaka banAkara sImeMTa dvArA racI huI pratIta hotI hai yadyapi nizceSTa hai to bhI thirakana jor3e hue haiN| isakI nAbhi kaTorake prAkAra vAlI hai| se bharI hai| yaha pratimA itanI bhojapUrNa hai ki yadyapi yaha isakI bAI jAMgha para eka cheda banA huA hai| dUsarI kevala 3, 33 ica U~cI hai to bhI yaha U~cAI meM uThatI huI saMsthita pratimA akRtrima yathAjAta nagna mudrAvAle eka dokha par3atI hai| yaha sthUla kabandha, rUpoM kI gahana gUDha sudRr3ha-kAya yuvAkI mUrti hai| jisake snAyu paTTe bar3I dekhajIvana-zaktiko laTUkI sthira ghUmake samAna isa prakAra rekha, viveka aura dakSatAke sAtha jo mohanajodaDokI utkIrNa vikasita kara rahA hai ki yadyapi yaha dIkhanemeM ThaharA huA moharoMkI eka smaraNIya vizeSatA hai, nirmANa hue haiN| mAlUma detA hai parantu sarva prakAra sajaga aura saceSTa hai| nartanakArI pratimA itanI sajIva aura navIna hai ki yaha thor3emeM yoM kaha sakate haiM ki yaha mUrtikA dehake mRdupAzoke mohanajodar3o kAlIna mUrtikAoMke nirjIva vidhi-vidhAnoMse bhItara anajAne hI udaya hone vAlI jIvanakI thirakanoMkA nitAnta bhachUtI hai| yaha bhI nagna mudrApArI mAlUma detI mAna kara rahI hai| isa prakAra yaha racita piMDakI mUrtikA hai| isase isa sujhAvako samarthana milatA hai ki yaha uttrhai| mUrtiyoMkA yaha bhautika pratirUpa bhAratIya kalAmeM prAcIna kAlIna naTarAja arthAt nAcane zivakA prAcIna pratirUpa hai| yugoMse una devatAoMke pradarzanakA yathArtha pratIka banA calA sabhI kalA-vizeSajJoMkA mata hai ki vizuddha sAdagI aura pA rahA hai jinameM tapasyA aura dhyAna-magna jina va tIrthaMkaroM sajIvatAkI apekSA yUnAnI kalAyugase pahale koI bhI aisI ke samAna sRSTikAriNI prAramazakti niyantrita rUpase sphu mUrtikA nirmita na huI jisakI tulanA ina do mahattvazAlI mUrtikAoMse kI jA ske| harapyAkI dUsarI mUrtikA eka aise capala nartakakA pratIka uparoka nagna mudrApArI prastara mUrtikA prAcIna bhAratIya hai jisake manda-manda samudbhUta bAvarta aura ubharate hue kalAke isa maulika tathyakI sAkSI hai ki bhAratIya kalAkA samasthala ananta dhArAvAhI nRtyakI thirakanoMke kSetrameM rana- vikAsa prakRtrima prakRtile itanA hI susambaddha hai jitanA ki Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] anekAnta [varSa 14 vaha apane sAmAjika vAtAvaraNa aura lokottara zrAdarzose prayukra hue haiM, utghAta bhUmike vibhinna staroMkI gaharAI susajjita hai| yaha kalA eka dama aipI divyatAko pratIka sambandhI tathyoMkI santoSajanaka zahAdata prApta karAnemeM hai jo bAharameM asta-vyasta na ho kara antamukhI zAntike aparyApta rahe haiM aura unakA yaha kathana hai ki ina martha prayukta hone vAlI sabhI vibhUtiyoM aura susaMyata racanA. mUrtikAoMmeMse eka nartakakI mUrtikA har3appAke bA bhaMDAra bhArI zaktiyoMse sampanna hai| nissandeha ina tathyoMkA hI thAle starase milI aura dUsarI usIke pAsa-pAsa vAle hama jainiyoMke upAsyadeva aura tIrthakaroMmeM sAkSAt darzana sthAnake lagabhaga 4 phuTa 10 iMca nIce vAle starase milI, nate haiM jinakI mahAn mUrtiyAM, jaisI ki masUra dezake bAhya hastakSepakI saMbhAvanAkA nirAkaraNa nahIM karatA / ina avayavekhagola, kArkala, veNUra Adi sthAnoMmeM sthita haiM, mUrtikAoMko uttarakAlIna kahanA bhI kaThinAIse khAlI hamAre dhyAnako AkarSita karatI haiM / apanI samasta indriyoM- nahIM hai| yaha saMdeha tabhI dUra ho sakatA hai jaba adhika ke vyApArakA mana vacana kAyako gupti-dvArA niyantraNa kiye anvepaNoM dvArA isa kSetrake vibhinna staroMse prApta vastuoMkA hube, apanI samasta vibhUtiyoM aura sRSTikAraka zakiyoMkA samucita abhilekhoMkI sahAyatAsa tulanAtmaka adhyayana ahiMsAke sudRr3ha evaM komala sUtradvArA vazIkaraNa kiye hue kiyA jaaye|" aura RtuoMkI kaTutAyoke prati apane kAyika aGgopAGgoMkA zrI vhIlarakI antima TippaNIse yaha spaSTa hai ki ina vyutsarga kiye hue maisUra dazake zravaNabelagola sthita bAhu- mUrtikAko uttarakAlIna kahanA itanA hI kaThina hai balIkI mahAn mUrtike sadaza jaina tIrthakaroM aura jaina santoMkI jitanA ki inheM IsA pUrvakI tIsarI sahasrAbdIkA na kahanA / sabhI mUrtiyAM apane purAtana aura nirgrantha yathAjAta nagna isa taraha donoM pakSoMkI yutriyAM samakakSa haiN| rUpameM mAnava mAnavako yaha dezanA kara rahI hai ki ahiMsA pAnI, aba hama ina mUnikAyoM ke ((Subjective) hI samasta mAnavI duHkhoMke nivAraNakA eka mAtra upAya hai| svAzrita aura (Objective) parAzrita mahattvakI jAMca ye 'mahiMsA paramo dharmaH' kA sAkSAt pATha par3hA rahI haiN| kreN| isake svAzrita mahatvakA adhyayana to hama pahale hI haDappAkI bhUrtikAke uparoka guNaviziSTa mudrAmeM honeke kara cake haiN| yaha eka mIdhe khar3e hue nagna devatAkI pratimA kAraNa yadi hama use jainatIrthaMkara athavA khyAti-prAta tapo- hai jisake kandhe pIcheko Dhale hue hai aura isake.sApha suthare mahimA-yukta jaina santakI pratimA kaheM to isameM kucha bhI race avayava aisA vyakta karate haiM ki isa Dhale piNDake bhItara asatya na hogA / yadyapi isake nirmANa kAla 2400-2000 cetanA eka suvyavasthita aura musaMyata kramase kAma kara rahI IsA pUrvake prati kucha purAtattvajJoM dvArA sandeha prakaTa kiyA hai| jananendriyakI sthiti niyantraNakI bhAvanAse aisA saMmela gayA hai, parantu isakI sthApatya zailImeM koI bhI aisI bAta khA rahI hai ki anAyAsa hI indriya-vijayI jinakI kalpanAkA nahIM hai jo ise mohanajodadokI mRNmaya mUrtikAoM evaM vahAM- bhAbhAsa ho pAtA hai| isake mukAbale meM mohanajodar3okI kI DarakIrya moharoM para aMkita bimboMse pRthak kara ske| IsA pUrva tIsarI sahasrAbdIkI usa utkIrNa muharakA adhyayana isa sthAna para isa mUrtikA-sambandhI sara maurTimara hvIlarake kiyA jA sakatA hai jisa para geMDA, bhaMsA, siMha cItA, hastI vicAra jo INDUS VALLEY CIVILISATION (Ca- Adi pazu, tathA pakSI, manuSya dhAdi moMka madhya dhyAnastha mbridge History of India. 1953)ke baiThe hue rukha-pazupati-mahAdevakI mUrti racanAtmaka sphUrtikI pRSTha para prakAzita huye haiM, uddhata karane yogya haiM- ardhvamukhI preraNAko vyakta karatI huI ardhvaretas mudrA meM aMkita "ina donoM mUrtikAnoM meM jo apane upalabdha rUpameM hai| mohanajodar3o vAlI muhara para aMkita devatAkI mUrtikatA cAra iMca se bhI kama UMcAI vAle puruSAkAra kabandha hai aisI kA spaSTIkaramA RgavedakI nimna RcAzrIse pUrNatayA sajIvatA aura ullAsa bharA hai jo Upara vANita racanAyoM hotA haimeM tanika bhI dekhane ko nahIM miltaa| inakI ye vizeSatA (1) brahmA devAnAM padavIH kavInAmRSi- ...' itanI svastha aura paripuSTa hai ki abhI inheM siMdhu-yugakI viprAya mahipopunAvAna kahane aura siddha karane meM kucha Apatti-sI dIkha par3atI hai| zyeno grabhAmaM savadhitirvanAnAM somA - durbhAgyase ve vaidhAnika upAya jo inake anveSakoM dvArA patrinamatyeti raMdhana . Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] haDappA aura jainadharma [156 arthAt-devatAoMmeM brahmA, kaviyoM meM netA, viproMmeM svargIya mAnmAoMse una pavitra mantrIkA lAbha karate hai| RSi, pazuoM meM bhaiMsA, pakSiyoMmeM bAja, zastroM meM kulhAr3A, jinake dvArA ve prAdhi-vyAdhiyoMkI roka-thAma karate hai aura soma pavitra (chalanI) meM se gAtA huyA jAtA hai| rogiyoMkI cikitsA karate haiM / suna deva (zuna athavA zizna (2) vidhA baddho vRSabho roravIti deva) saMbhavataH ve tIrthakara va tIrthakara zrathA unake anuyAyI mahodevo mAnAviveza // . 583 the jinhoMne ahiMsA-mandezake lie suvikhyAta jaina dharmake arthAt--mana, vacana, kAya tInoM yogoMse saMvata siddhAntoMko prakAzita kiyaa| vRSabhadevane ghoSaNA kI ki mahAdeva mayoM meM prAvAsa karatA hai| yUgranaccAMgake yAtrAvRttAnta aphagAnistAna takameM jainadharmake (3) rudraH pshuumaamdhiptiH|| prasArakI sAkSI dete haiM / buddha bhagavAnakI jIvanacaryAka arthAt--rudra pazuoMkA adhipati arthAt adhinAyaka adhyayanase patA lagatA hai ki unake virodhI chaha mahAn va preraka hai| mohanajodar3o vAlI muharake uparoka RgvedIya tIthika the / pUrNakazyapa, ajitakeza, gozAla, kAtyAyana, vivaraNa ke prakAzameM isa nagna mUrtikAkI Rgveda ke havAlese nigraMtha nAthapuna aura saMjaya / ukta tAlikAmai gozAla bhAjIpaka pahacAna karanA AsAna hogaa| pandhakA pravartaka gozAla hai aura nirgrantha nAthaputra 24veM isa nibandhakA lekhaka jaba maI, jUna, julAI 1956 antima jaina tIrthakara mahAvIrakA hI nAma hai| isa prakAra ke mahInoM meM eka purAtAtvika gaveSaNApArTIko aphagAnistAna yUnanacyAMgake diye hue 'kuna deva' ke vRttAntase spaSTa hai ve jA rahA thA to use yUanaccAMga (600-614 I0 man) ki vaha saMbhavataH nagna jaina tIrthakarakI bhora hI saketa kara ke yAtrAvRtAntoMkI sacAIko jAMca karaneke lie jA rahA hai / tIrthika zabda bhI tIrthakara va tIrthakarakA hI yotaka aphagAnistAna tathA anya sthAna-sambandhI vividha vaijJAnika hai| aphagAnistAnameM jaina dharmake prasArakI bAta niHsandeha aura mAnavIya upayogakI bAtoMse bharapUra haiM. aneka avasara eka naI khoja hai| 'suna' zabda saMmaSata: 'zuna' va 'ziNa' prApta hue| usane hopinA, gajanI va gajanA hajArAva 'ziznadeva' kA hI rUpAntara hai| jaba hama Rgvedake kArako hosalake jo vivaraNa diye haiM ye bar3e hI mahatvake haiN| ora dekhate haiM to hameM patA lagatA hai ki Rgveda do sUtroMmeM vaha kahatA hai ki vahAM bahatse buddhasara tothika haiM jo suna zizna' zabda-dvArA nagna devatAoMkI ora saMketa karatA hai| devakI pUjA karate haiN| jo koI usa nagna devatAkI zraddhAme ina sUkraoNmeM ziznadevAsa arthAt nagnadevAsa yajJoMkI surakSAke ArAdhanA karate haiM unakI abhilASAeM pUrI ho jAtI haiN| lie indrakA zrAhvAna kiyA gayA hai| dUra aura nikaTavartI sabhI sthAnoMke jana unake lie bahuta (1) na yAtava indra jUjuvu! na bar3I bhakikA pradarzana karate haiN| choTe aura bar3e sabhI eka vandanA zaviSTha vedyaabhiH| sarIkhe usakA darzana pAkara dhArmika utsAhase bhara jAne haiN| sa zardhado vipuNamya janto maa| vetIrthika apane mana, vacana aura kAyakA saMyama karake ziznadevA apiga RtaM naH / R072115 arthAta he indra ! rAkSama hameM apanI cAloMse na maareN| yajubadaka puruSa sUkka 31-17ma kahA gayA hai ki hamArI prajAse hameM alaga na kreN| tuma viSama jantuko 'tanmaya'sya devatvamajAnama'- arthAt usa aAdi puruSa mAranemeM utsAha-yaka hone ho| zizvadeva arthAt mAnadeva vRSabhane sabase pahile martya dazAmeM devatvakI prApti kii| hamAra yajJameM vigna na ddaaleN| svayaM devatvakI prApti karake hI usane ghopaNA kI thI ki (2) sa vAjaM yAtApaduppadA yana mahAdevatva mayoM meM hI pravAsa karatA hai| mAMsa bAhara svatA pariSadata saniSyan / kahIM aura devatvakI kalpanA karanA myartha hai| inhIM zrutiyoM- anavAM yacchatadurasya vedo ke AdhAra para Iza0 upa* meM kahA gayA hai 'IzAvAsyamidaM dhanatra chiznadevA~ abhivarSasA bhuut|| sarva yatkiJca jagatyAM jagat // 3 // arthAt jagatameM jitane . 10.16.3 kitane bhI jIva haiM, ve saba Izvarake AvAsa haiN| arthAt-yaha inya zubha mArgase yuddha kSetra meM gayA, usane ---anuvAdaka svargake prakAzako vijaya karanekA pravala kiyA, usane Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 cAlAkIse vimA roka-Toka zizna arthAt nagna devoMko mAra- bhagavadgItAke svAmI kRSNake samakAlIna the, IsAse 1.. kara zatadvAroM vAle durgakI nidhi para kabjA kara liyaa| zrI varSa pUrva ThaharatA hai| meraThake samIpa pADavoMkI karmabhUmi mekaDonala apanI pustaka Vedic Mythology vaidika hastinApura meM huI hAlakI khudAIse usakA vasatikAla pAkhyAna) ke pRSTha 155 para kahate haiM ki ziznadevakI pUjA 1100 se 800 varSa IsA pUrva nirdhArita huA hai| hameM Rgvedake viruddha hai / indrase prArthanA kI gaI hai ki vaha zizna- abhI zeSa 21 tIrthakaroMkI kAlagaNanA karanA bAkI hai jo devoMko yajJoMke pAsa phaTakane na de| indra ke sambandhameM kahA pUrvAparakramase neminAthase pahale hue haiN| yadi hama isI gayA hai ki usane jaba corIsa zatadvAroMvAle durgameM nidhi- anupAtase pratyeka tIrthakarakI kAlagaNanA pIche pIche karate koSoMko dekhA taba usane ziznadevoMkA vadha kara diyaa| cale jAveM to hameM jAna par3egA ki Adi tIrthakara vRSabhadeva ye donoM RcAeM hamAre sAmane isa sacAIko vyakta kara IsApUrvakI tIsarI sahasrAbdIke antima caraNameM hue haiN| detI haiM ki haDappAvAlI nagnamUrtikAmeM eka paripallavita jaina har3appAko ukta mUrtikAkA kAla vizeSajJoM dvArA 24... tIrthakarako usakI usa viziSTa kAyotsarga mudrAmeM dekha rahe 2000 IsvI pUrva nizcita kiyA gayA hai| jainadharmake haiM jo agale yugoMmeM zravaNabelagola, kArkala, vegUra Adi Adi pravartaka AdinAthakA apara nAma vRSabha honA bar3A hI sthAnoM meM banI jaina tIrthakaroM athavA siddhoMkI vRhatkAya mahatvapUrNa hai| cUki Rgvedake sUtroMmeM punaH punaH yaha bAta mUrtiyoM meM zramaratAko prApta ho gaI haiN| isa sthala para koI doharAI gaI hai ki yaha vRSabha hIthA jisane mahAdevake zrAvAsa hairAnIse pUcha sakatA hai ki kyA agale yugoM jaimI jaina mUrti- Adi aneka mahAn satyoMkI kalpake prAdimeM ghoSaNA kI thii| kalAkI kAyotsargamudrAmohanajodar3o va har3appAvAle tIna saha- vidhAbaddho vRSabho roravIti mAgdI IsApUrva prAcInakAlameM udayameM AsakatI thI? maho devo mayAnA viveza ||Rg 4-58-3. niHsandeha pUrNa nagnatA aura samasta bhautika cetanA prAnta yaha bAta ki AdinAtha apara nAma vRSabhadevane vaidika rikamyutsarga jo jainadharmake maulika siddhAnta ahiMsAkI siddhike yajJoM tathA pazuhatyA ke virodhameM eka naye dharmapanthakI sthApanA liye Avazyaka hai, isa hI kAyotsarga madAkI ora lejAte kI,jainadharmakI pravartanAmeM eka bahuta bar3I ghaTanA hai| uttrhaiN| yaha vahI mudrA hai jo uparoka har3appAkI mUrtikAmeM (r) lekhaka mahodayakI una dhAraNA jaina tathA jainetara kisI dikhAI par3atI hai| isa prakAra prAcInatama kAlase lekara Aja bhI bhAratIya anuzra tise mela nahIM khAtI / bha. prAdinAtha taka isa AdarzavAdakI eka aTa zrRMkhalA aura ekatA banI (RSabhadeva) isa kalpakAlake zrAdi dharma-pravartaka haiN| jisa huI hai| isa mUrtikAmeM eka bhI aisI zailpika vizeSatA nahIM yugameM inakA AvirbhAva humA, vaha samasta hindU sAhityameM hai jo hamArI ukta dhAraNAko saMdigdha banA sake, yA hameM satayuga va kRtayugake nAmase prasiddha hai| cUMki isa yugameM pathabhraSTa kara ske| isake atirikra isa mUrtikAkI nagna mudrA sata arthAta mokSamArga aura kRta arthAt karmaphalavAdakI vedoka mahAdeva, rudra, pazupatikI usa ardhvaretasa mudrAse jo pradhAnatA thI aura yaha tapa, tyAga, ahiMsAkA yuga thaa| kAphI mohanajodaDokI muhara para aMkita hai, bilakula bhinna hai| kAla bItane para jaba bhagavAnkI AdhyAtmika vANI, ala(dakheM Cambridge History, of 1953 Plate kArika zailI aura gUDha rahasyamayI vacanAvalIke vAstavika XXIII) arthako bhulAkara ajJAnI aura dIkSita jana unake zabdArthacaubIsa tIrthakaroMkA kAlakrama tathA pUrvAparakrama har3appAkI ko hI vAstavika artha samajhane lage aura usa zabdArthako mUrtikAkA kAla-nirNaya karanemeM tanika bhI bAdhaka nahIM hai| hozruti-satya mAna kara vyavahAra karane lage, to dArzanika vartamAna kalpakI tIrthakara-tAlikA 24 tIrthakara zAmila mAnyatAmoM aura dhArmika paramparAmoMmeM viparItatAkA udaya haiN| inameMse antima tIrthaMkara mahAvIra, bhagavAn buddhake humA / pazu arthAt pAzavika vRttiyoM ke bandhana, saMyama va samakAlIna the| 23 veM tIrthakara pArzvanAtha mahAvIrase ... hanana dvArA jisa dharma-mArgakI dezanA dI gaI thI, vaha se adhika varSa pUrva hue haiN| aura 22veM tIrthakara neminAtha pazuvalimeM pravRtta ho gyaa| isa dharmamUr3hatA para kheda prakaTa mahAbhArata prasiddha pANDavoMke mitra bhagavAn kRSNake cacere karate hue atharvaveda meM kahA gayA haibhAI the| moTe DhaMgase gaNanA karane parabhI neminAthakA kAla jo mugdhA devA uta zunA yajantota goraGga pugdhA yajantaH Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] haDappA aura jainadharma kAlIna ghaTanAoM aura AdinAthake anuyAyI santoMne jo aitihAsika tathyakA hI ullekha kara rahA hai ki jainadharmakA tIrthakara va siddha nAmase prasiddha hai, unake dvArA pravartita dharmako mUla uddezya jaisA ki vRSabhadevane samajhA aura prasArita ahiMsAke sthAyI prAdhAra para kAyama kara use bhAge-Age kiyA, vaidika yajJoMse sambandhita pazuhatyAko dUra karanA thaa| calAyA / jo kAla aura kSetra ke sAtha-sAtha vidyut prAdeSTanoMke sabakI ho zraddhAko apanI ora AkarSita karane aura sabhI meM samAna zaki para zakti hAsila karatA calA gyaa| aura apane mahAn mantagyoMkA vizvAsa bharaneke liye prAdi tIrthasAre vAtAvaraNako 'ahiMsA paramo dharmaH' ke mantrase zrota karane sabhI vastroMkA parityAga kara diyaa| isa taraha usane prota kara diyaa| apane aura apane anuyAyiyoMko kAyotsargase prArambha karake vRSabhadeva nagna avasthAmeM rahate the, yaha eka nirvivAda mahAn prAtmatyAgake liye prastuta kiyaa| yaha tathya ki usake lokamasiddha bAta hai| kyoMki pUrNa nagnatA jo prAtmavizuddhike uttarAdhikArI anya tIrthakarAMne isI mArgako apanAyA, liye eka anivArya AcaraNa hai, jainadharmakA eka kendrIya jainiyoM dvArA prayukta honevAlI bhAratIya kalAkI eka manojJa siddhAnta hai| yadi RgvedameM pramukha vaidika devatA indrako kathA hai| isaliye yaha mUrtikA, jisakA vivaraNa Upara diyA ziznadevoM arthAt nagnadevoMse vaidika yajJoMkI rakSArtha zrAhvAna gayA haiM prAcInatama jaina saMskRtikA eka sundara gauravapUrNa kiyA jAtA hai to yaha spaSTa hI hai ki Rgveda tatkAlIna eka pratIka hai| yA imaM yajJaM manasAciketa praNo vocastamiheha bravaH bhAratIya saMskRtike upayuka aitihAsika kramakI bora atharva 0.5.1. saMketa karate hue hI manusmRti 1.86. viSNupurANa 6.2.1. arthAt-mUda vipra jana isa zrAdi puruSakI pUjA bArhaspatya arthazAstra 3.41-147. mahAbhArata-zAntiparva, (purudhA) bahuta prakArase (zunA) prANiyoM aura (goraga) adhyAya 231-21-26, adhyAya 238-101, adhyAya gauke aMgoM dvArA karate haiN| parantu jo jJAnI jana isakI 245.14 tathA muNDaka upaniSada 1.2.1,... Adika pUjA (manasA) mAnasika sAdhanA-dvArA karate haiN| ve hI (naH) ullekhoMse pAyA jAtA hai ki satayugakA dharma tapa, tyAga, ko hameM (pravocaH) upadeza kareM aura ve hI (tam) usa Adi zAna, dhyAna-pradhAna thA / tAmeM hiMsaka yajJoMkA vidhAna puruSa kI (iha iha) vibhina bAtoMko (buvaH) btlaayeN| huaa| dvApara meM isakA hAsa hone lagA aura kaliyugameM inakA isa pazuyajJa-pradhAna yugako hI bhAratIya RSiyoMne tretA yugakI saMjJA dI hai, kyoMki isa yugameM hI tIna sarvathA abhAva ho gayA / tretA yugameM pUjA-arcanArtha hiMsaka yajJoMkA vidhAna padika AryajanoM ke kAraNa huA thA / parantu vidhAoM (Rka, yaja, sAma,) tathA tIna agniyoM (bhAvaha bhAratakI ahisAmayI cetanAne use sahana nahIM kiyaa| yaha nIya, gArhapatya, dAkSiNya) kA vizeSa pracAra huA hai| isake virodhameM sakriya ho uThI aura jaba taka use apane isase agalA yuga-jisameM AdhyAtmika aura yAjJika donoM vicAra-dhArAoMkA sammilana huA-dvAparake nAmase prasiddha dhArmika kSetrase nikAla kara bAhira nahIM kara diyA, use hamA / yahI bhAratIya-sAhityameM upaniSadoMkA yaga hai| zAnti prApta nahIM huii| isa mAMskRtika saMgharSakI kahAnI tadanantara jaba aneka rAja-viplavoM tathA vibhinna dArzanika jAnaneke lie anuvAdakakA 'anekAnta' varSa 11 kiraNa 4-5 paramparAoM ke kAraNa bhAratIya jIvana kalaha-klezoMse pIr3ita meM prakAzita 'bhAratakI ahiMsA saMskRti' zIrSaka lekha dekhanA huA, taba kaliyugakA udaya huaa| paryApta hogaa| -anuvAdaka sAdhuko citiriva sahiSNu honA cAhie (dhavalA) 1. jaise pRthvI acche yA bure agara, tagara, candana, kapUra yA mala, mUtra, rudhirAdike par3ane para eka hI samAna rahatI hai| usI prakAra sAdhuko iSTa-aniSTa, lAbha-alAbha, yaza-apayaza, nindA-prazaMsA aura sukha-dukhameM samAna rahanA caahie| 2. jaise pRthvI vinA kisI zRMgAra-banAvaTake apane prAkRtika svabhAvameM hI banI rahatI hai, vaise hI sAdhuko bhI vinA kisI ThATha-bATake svAbhAvika veSameM rahanA caahie| 3. jaise pRthvI, parvata, grAma, nagarAdiko aura manuSya, pazu, pakSI Adiko dhAraNa karatI huI nahIM thakatI, sI prakAra sAdhuko svayaM zrAma-sAdhana karate aura dUsaroMko dharmopadeza dete aura sanmArga dikhAte hue kabhI nahIM thakanA caahie| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samanvayakA adabhata mArga anekAnta (le0 zrI. agaracandra, nAhaTA) jagat meM jaba aura cetana do padArtha haiN| sArI sRSTi- loga parasparameM TakarAse rahate haiN| ghara-gharameM, bApa-beTemeM, kA bilAsa icchA para zrAdhArita hai / jIvakA lakSaNa pati-patnImeM bheda-bhAva hai| kSaNa-kSaNa meM vibhinnatAse saMgharSa, caitanyamaya kahA hai| jisa vastumeM caitamya nahIM, vaha jar3a hai| kalaha, vaira virodha, yuddha, ghRNA, krodha, hiMsA bhAdi najara vicAra caitanyake ho sakate haiM, janake nahIM / jIva ananta hai, prA rahe haiN| dharma jo zAntikA mArga hai usameM bhI yahAM svarUpataH samAnatA hote haye bhI saMskAra, karma aura bAhya holI sulaga rahI hai| vyakti dUsaroMke vicAroMko ThIka na paristhitiyoM zrAdi nAnA kAraNase unake zArIrikava mamajha kara usase dveSa karane lagatA hai| ____ bhagavAn mahAvIrane jagatke prANiyoMmeM jo hiMsAkI mAnasika vikAsameM bahuta hI antara najara AtA hai| eka bhAvanA vaDha rahI thI, usa rogakA upazama ahiMsArUpI jIvase dUsare jIvakI prAkRti nahIM miltii| dhvani, avayava, amRtasa kiyaa| sAmAjika va Arthika U~ca-nIcatA bheda-bhAva prakRti, ruci icchAre zrAdi sabhI bAtoM meM eka dUsaremeM aura manuSyakI saMgraha aura tRSNAkA ilAja aparigraha kucha na kucha antara rahatA hai| isI kAraNa sabakI pRthak batalAyA, to vicAroMko viSamatAmeM samanyaya karanekA eka matA hai / jaina darzana mAnanA hai ki anya kaI darzanoMkI pravala aura sugama upAya syAvAda yA anekAntako btlaayaa| bhAMti jIva eka hI brahmaka aMza rUpa nahIM hai / na kabhI kisI sthAhAda rAndehavAda nahIM, anekAntavAda Dhilamila nIti Izvarane usa paidA kiyA, na kaha karma phala hI detA hai / jIva nahIM, para vastu-svarUpaka vAstavika jAnakA saccA dvAra hai anAdi hai, usakA svaya astiAba hai, svayaM karma karatA hai| aura vicAra-vaiSamya meM samatA sthApita karanekA ekamAtra aura svayaM hI bhoganA hai| utthAna aura patanakI sArI tarIkA hai| cUMki hara eka vastu aura bAnake aneka pahalU jimmevArI usakI apanA hai / bandhana aura mukti mvakRta hai| hota hai| jahAM taka usake samasta pahaluoM para vicAra na yaha cAhe, so samasta vandhanoMko tor3a kara zuddha, bundra marya kiyA jAya, usakA jJAna bhrAnta aura apUrNa rahegA aura zakri-sampana bana mokSa va paramAtma-par3hako pA sakatA hai| isa apUrNatA aura bhrAntiko pUrNatA aura satya mAnakara dUsare nimittamAtra haiM, upAdAna vaha svayaM hai| manuSya apane vicAroM aura sthAnakA prAgrahI bana jAtA hai| ananta jIvoMkA jaba pRthaka-pRthaka astitva hai, to maiM jo kucha kahatA hai, vicAra karatA hU~, bahI ThIka hai, dUsare koMka yAvaraNoMkI vividhatA aura kamI-yezIse unake ke vicAra aura siddhAnta mithyA hai, galata hai| yahI ekAnta vicAroM meM vibhinnatA rahegI hii| pRthaka-pRthaka jIvoMkI bAta hai aura jainadarzana meM isako sabase bar3A pApa mithyAtva batakhAyA jAne dIjie, eka hI manuSya meM samaya-samaya para kitane vicAra gayA hai| mithyAtvakA artha hai mULApana, vastuke vAstavika utpanna hote hai. bahanoMkA to una vicAroM meM koI sAmaMjasya jJAnake viparIta bAtako satya mAnakara mahAgrahI banamA / nahIM hotA / avasthA aura paristhitiyoM zrAdike baDha jAne krama aneka dharmAnmaka hai| apekSA bhedase eka hI para usake vicAroM meM gaharA parivartana ho jAtA hai| hama yaha vastu meM aneka dharma raha rahe hai una sabakI aora lakSya na kalpanA hI nahIM kara sakate ki amuka vyakrike vicAra aAja dekara kevala eka hI dharma yA bAtako vastukA pUrA svarUpa jo kucha hai. upake thor3e samaya aura thor3e varSo pahale usase yA jJAna mAna lenA mithyAtva hai / eka hI manuSya sarvathA viparIta the / prAma-pAsake vAtAvaraNakA, vyaktiyoMkA apane putrakI apekSA pitA hai, apane pitAkI apekSA putra aura ghaTanAoMkA usa para jabardasta prabhAva paTatA hai / jaba hai, strIkI apenA pati hai, bahinakI apekSA bhAI hai, eka manuSyakI hI yaha hAlata hai to samasta jIvoMke vicAroMmeM bhuyAkA bhatIjA hai, mAmekA bhAnajA hai, zipyakA guru hai, sAmya kabhI ho hI nahIM sakatA / isa viSamatAmeM samatA gurukA zipya hai| isa tarahake aura aneka sambandha usa kaise sthApita kI jAya, isa para jaina tIrthaMkaroMne, vizeSataH eka hI vyakkimeM bhinna-bhinna apekSAoMse rahate haiN| mahAvIrane bahuta hI gambhIra cintana diyaa| unhoMne apane anekAnta una sAre dRSTi-bhedoM aura apekSAoMko svIkAra cAroM ora dekhA ki vicAra-viginatAke kAraNa pravRtti- karatA hai, pratipAdana karatA hai| para ekAntavAdI yaha prAgraha vibhinnatA hotI hai aura eka dUsareko virodhI mAna kara kara baiThatA hai ki yaha to pitA hI hai, putra nahIM aura aise Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] rAjamAtA vijayAkA vairAgya 163 - eka-eka dRSTiko lekara aneka vyakti bhinna-bhinna prakAraka aMzataH mahI haiN| isI prakAra iSTa-aniSTa, priya-apriya, zrAgraha kara baiThate haiM to una sabameM eka saMgharSa chir3a jAtA hai| sukha-dukha, sat-asat , nitya-aninya, deva-puruSArtha Adi ve eka dUsareke vicAroMko samajhanekA prayanna nahIM krte| sabhI virodhI pratIta hone vAle tatvoMkA bhI samanvaya Akhira dUsarA vyakti apanese bhinna vicAra rakhatA hai aura anekAnta dRSTise sahajameM hI ho jAtA hai, phira bhI paraspara use satya mAnatA hai to usakA kucha na kucha kAraNa to virodhI pratIta hone vAle una-una tatvoMmeM virodhake lie avazya honA caahie| jisa prakAra hama apane mantavyako koI sthAna na rhegaa| isalie samanvayake adabhuta mArgasahI samajhate haiM, usI prakAra hara eka vyakri bhI apane- rUpa anekAnta dRSTiko sadA sAmane rakhakara jIvana meM Ane apane mantavyako sahI samajhatA hai| para vAstavameM donoM hI vAle pratyeka dhArmika, sAmAjika, dArzanika, rASTrIya aura isI ekAntavAdI haiN| kyoMki jisa dRSTise ekakA mantavya sahI prakArakI anya sabhI samasyAyoMkA hala hU~DhanA caahie| hai, vaha dUsarekI dRSTise sahI nahIM hai / ata: yahI kahanA merA dRr3ha vizvAsa hai ki isake dvArA prabalase prabala virodha ThIka hogA ki apanI-apanI dRSTiyoMse hara ekake mantavya bhI paralatAma avirodhameM pariNata kiyA jA sakatA hai| rAjamAtA vijayAkA vairAgya (zrI. sumerucandra divAkara, zAstrI, bI0 e0 ela-ela bI0) dakSiNa bhAratameM bolI jAne vAlI tamila bhASAkA to unhoMne usa vikaTa paristhiti meM apane vaMzakI rakSAke lie itihAsa bahata prAcIna hai| usakA sAhitya bhI atyanta garbhiNI mahArAnI ghijayAko eka mayUrAkAra vimAnameM biThA praur3ha hai usake zreSTha paMca mahAkAvyoMmeM 'jIvakacintAmaNi' AkAzameM ur3A diyA aura svayaM kASThAMgArase yuddha karate hue jaina kAvya apanA lokottara sthAna rakhatA hai| use tamila vairAgya-bhAvoMse prANoMkA parityAga kara svargavAsI hue| bhASAkI sarvazreSTha racanA kahA jAtA hai / (The greatest mahArAnI vijayAkA vAyuyAna rAjadhAnIkI zmazAnabhUmimeM existing Tamil literary monument) phuNcaa| jahAM mahArAnIne eka devopama-saundaryase samalaMkRta usameM jIvandharakumArakA manorama caritra anupama zailImeM tejasvI putraratnako janma diyA / daivakI zavabhuta gatiko jaina kapine aMkita kiyA hai| dekho ki rAjaputrakA zmazAnameM janma hubhaa| zAsana-devatA parama AdaraNIya vidvAna pro. appAsvAmI cakravartI, ___mAtAkI sahAyatA karatI hai| rAjadhAnIke pramukha dhanI seTha madrAmane Main Antiquary' jaina enTIkverI, jUna gaMdhAkaTake yahAM usa rAjaputrakA samyaka prakArase pAlana-poSaNa 1155 meM ukta granthake nirvANa-sambandhI adhyAya para prakAza huaa| bAlakakA nAma jIvandharakumAra rakhA gyaa| DAlA hai| yahAM usakA kucha aMza hindI bhASI bhAiyoMke kumArakI jananI vijayAdavI tapasviyoMke eka pAzramameM parijJAnArtha diyA jA rahA hai| calI gaI aura amAnAke udayako zAntabhAvase sahana karane kathAkA sambandha isa prakAra jJAtavya hai--mokSagAmI lgii| usa samaya vijayAdavI svayaM vairAgyakI jItI jAgatI mahApuruSa jIvandharakumArake pitA satyaMdhara hemAnanda dezAntargana pratimA-mI digbanI thii| vaha apanA samaya akiMcana mahilArAjapurIke mahArAja the unakI vijayArAnI anupama sundarI thiiN| kI sthitimeM vyatIta kara rahI thI / idhara jIvandharakumArakA mahArAja apanI mahArAnI vijayAdevImeM anyanta zrApaka hokara rakSaka puNya thaa| ataH vaha rAjaputrakI hI taraha vRddhiMgata aura apane mantrI kApThAMgArako rAjyabhAra sauMpakara viSaya- hA / kucha kAlake yAda taruNAvasthAmeM samucita sAmagrIko bhogoMmeM nallIna ho gaye the| kASThAMgArake manameM rAjAke prApta kara jIvandharakumArane pApI kASThAMgArako mArakara apane prati vidroha ke vicAra utpanna hue| usane rAjA bananekI pitAkA rAjyAmana prApta kara liyaa| lAlasAse matyadhara mahArAjake saMhArakA jAla rcaa| rAjyAdhIna hokara jIvandhara mAMsArika sugvoMkA upabhoga jaba santhandhara mahArAjako isa paDhyantrakA panA lagA, karane lge| unakI guNavatI aura rUpavato pATha rAniyAM thiiN| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] anekAnta [ varSa 14 rAjyameM zAnti aura samRddhikI sthApanA ho cukI thii| apanI bAta bahuoMse milaneke bAda mAtAne apane putra unhoMne prajAke sukha aura kalyANa-hetu vipula dhana jgaayaa| mahArAja jIvandharako apane pAsa bulaayaa| mahArAja vinIta mAtA vijayA tapovanase rAjamahala meM bhA gii| mAnAkI bhAvase pAnI jananIke caraNoM meM pahu~ce aura puSpoMse rAjaicchAnusAra mahArAja jIvandharane siddhabhagavAnakA eka bhavya mAtAkI pUjA kI tathA mukuTase alakRta apane mastakako aura vizAla jinAlaya azokavRkSake samIpa bnvaayaa| mAtAke caraNoM para rakhakara unheM praNAma kiyA aura mAtAke unhoMne jinamadirakI ninyapUjAke evaM vArSika utsabake lie samIpa baiTa gye| upajAU dhAna ke khetoMse yukta eka grAmakA dAna kiyaa| jina mAtAne apane putrako sambodhita karate hue kahA-'vatsa! logoMne jIvandharake janmase rAjya-prApti-paryata unakA tumheM dUsaroM se jJAta ho gayA hogaa| pyAre jIvaka ! maiM tumheM yaha rakSaNa kiyA aura sahAyatA dI, unakI smRtimeM rAjamAtAne batAU~gI ki tumhAre pitAkI anta samaya meM kyA avasthA huii| ukta satkAryoMkA pratiphala kRtajJatAke sAtha samarpita kiyaa| ise dhyAnase suno| tumhAre pitA mahArAja rAjakIya vaibhavakA ___ jaba jIvandharakA janma zmazAna-bhUmimeM huyA, taba zAsana prAnanda bhoga rahe the| durbhAgyavaza ve viSaya-vAsanA aura devIne mAtAkI rakSA ko thI aura use sAvadhAnI- indriyoMke sukhoMse isa prakAra ghira gaye, jaise sundara pUrvaka tapasviyoMke zrAzramameM pahuMcAyA thaa| isa upakArakI candramA grahaNa ke samaya rAhuse ghira jAtA hai / ve viSaya-sukhoMke smRtimeM rAjamAtAne devIke nAma para eka aura maMdira bana- dAsa ho gaye / unane loka-nindA para dhyAna nahIM diyaa| vAyA / jisa mayUrAkRti vimAnameM mAtA rAjadhAnIkhe nikalI vidvAn maMtriyoMkI buddhimattA pUrNa salAhako nahIM sunA / thIM usakI smRti bhI unake manameM vidyamAna thii| ataH jisa prakAra pAgala hAthI mahAvatake adhIna nahIM rahatA, usI usakA bhI citra apane kamaremeM lagAvAyA thaa| prakAra ve apanA samaya vyatIta kara rahe the| maMtriyoMne dekhA pramukha zreSTho kaMdukadana (gandhotkaTa) ne pAMca sau / ki aba unako AvazyakatA nahIM hai, i.liye unhoMne naukarI cAra baccoMke madhya bAlaka jIvandharakA pAlana-poSaNa ' - chor3a dii| jaise samudra pArakI dIvAroMko naSTa karake taTavartI kiyaa| rAjamAtAne apane bhAI mahArAja goviMdakI zrorase nagarako jalameM dubA detA hai, isI prakAra rAjAko viSayapratidina zuddha godugdha eva pauSTika bhojana dvArA pAMca sau sukhoMmeM DUbanele bacAneke liye maMtriyoMkI hitakI salAha pAMca bAlakoMke pratidina zrAhArakI vyavasthA kii| itanA viphala raho / ata. ve viSaya-sukhameM DUba gaye aura rAjAke kArya sampanna karake rAjamAtA vijayA citAmukta ho gaI thiiN| kartavyoMko bhUla gye| unake mitra aura kuTumbI nirAza eka dina seThAnI sunandA, jisane jIvandharakA jananI-saraza hA unhe akalA char3a cala gy| unakA asahAya avasthA mamatva-bhAvase pAlana kiyA thA, rAjamAtA vijayAke samIpa unake hI prAcaraNake pariNAmasvarUpa thii| prAkakA bIja phuNcii| mAtA vijayAne harSase bheMTa kI tathA kuruvaMzako aura bone para usake phalarUpameM dUsarA vRkSa nahIM ugatA / rAjAzizu jIvandharakI rakSArtha kI gaI kRpAkI sarAhanA kii| isake kI vivazatAko dekha kapaTI maMtrI kASThAMgArane jisake hAthameM pazcAt mAtAne bar3e premase jIvandharakI ATha rAniyoMko rAjAne samasta adhikAra sauMpa diye the, rAjAkI prabhutAko bulAyA aura unase eka rahasyakI bAta batAte hue kahA har3apakara sAre adhikAra hastagata kara liye| isa vikaTa maiMne pUrva samayameM eka bAra svapnameM eka rAjamukuTako aSTa sthitikA jJAna rAjAko ati vilambase huaa| ataH unane mAlAboMse alakRta dekhA thaa| usakI sAdI rUpameM tuma garbhastha rAjakumAra-tumhArI rakSAke hetu mujhe mayUra-yaMtrameM jIvandharako ATha rAniyAM prApta huI ho| jinendradevake prasAdase biThalAyA tathA surakSA-pUrvaka mAnekI AjJA dii| mere jAne tumhArI godI harI-bharI rhe| tumhArI jinendra bhagavAnameM para mahArAjane asurakSita ho viSama paristhitikA sAmanA avicalita zraddhA rahe / (May you all have, m kiyA tathA ve kapaTI senApatike SaDyaMtrake zikAra ho gaye / swearing faith in the Lord.) yaha duHkhada anta mahArAjakI kRtikA hI phala hai| jaba tuma bure bIja boyoge taba acchI phasala kaise paaoge| mere priya * kSatracUlAmaNi, jIvaMdharacaMpU evaM gacitAmaNimeM putra ! maiMne ye saba bAteM tumheM batAI, tAki tuma viSaya-sukhoMzreSThIkA nAma gaMdhotkaTa likhA hai| ke bAremeM sAvadhAna hojaayaa| aba mere liye yaha upayukta Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] rAjamAtA vijayAkA vairAgya [165 samaya A gayA hai ki maiM saMsArasaM nAtA tor3akara puNya napo- na kara tapasyA aura dharmameM laganA caahie| yaha zarIra vanameM jAkara apanA samaya vyatIta kruu| duHkhada bImAriyoMkA ghara hai| yaha mRtyu ke liye madhura bhojana apanI mAtAke ina vAkyoMko sunakara jIvandhara mahArAja- sadRza hai| jaba taka zarIrakA svAsthya naSTa nahIM hotA hai ke hRdayako bahuta prAghAta pahu~cA aura ye mUJchita ho gye| aura vaha bala-hIna nahIM banatA taba taka apane bhojanake tatkAla unakI rAniyoMne tathA antaHpurakI dAsiyoMne unake sAtha dUsaroMko (satpAtroMko) bhojana karAo au ramAnavamukhapara gulAba-jala chir3akA aura paMkhAMse havA kii| jaba zarIrake dvArA prAptavya sadguNoMkI upalabdhike hetu behozI dUra huI taba ve nIMdase jage huyeka samAna uTha baitthe| udyoga kro| unhoMne mAtAse apanA sandeza deneko kahA / mAtAne kahA- yaha zarIra eka gAr3I hI to hai aura manuSya usako jIvanake viSaya meM sabakI hArdika abhilASA rahatI hai| kitu calAne vAlA DrAivara (cAlaka) hai| zarIrameM vidyamAna janmasa maraNa-paryaMta apane jIvanakA pUrNa samaya hameM jJAta prANa usa gAr3Ike dhurA ( Axle ) samAna haiM / yadi bahuta nahIM hai / antameM jaba mRtyuke AdhIna ho jAte haiM taba yama- kAla taka lagAtAra upayogameM lanika kAraNa gAr3I jIrNa rAjakI dAdoMse apanI rakSA karane meM asamartha hote hai / usa ho gaI aura zithila bana gaI to usameM navIna jIvana samaya apane jIvanake vyartha vyaya hone para zoka karaneke sivAya rUpI nayA dhurA DAlanA sambhava nahIM hai| kintu zarIra aura koI bAta hAthameM nahIM rhtii| AdhyAtmika sudhArakI antameM bekAra banakara chaTa jAtA hai| kabhI-kabhI zarIra prAzAse bIte dina vApisa nahIM lauTate / aisA honA asaMbhava zoka aura duHkhaka pravAhameM par3a kara vRddhAvasthAke pahale hI hai| jaise bhojanakA lolupI vyakti susvAdu bAhArako khuba naSTa ho jAtA hai| ataH isa gAr3I prANa-rUpI dhurAke khAtA hai, usI prakAra mauta bhI niyamase hame nigala jaayegii| myarAba honesa, bekAra hone ke pUrva manuSyako isa zarIrase hara sabakI mRtyu nizcita hai / janma aura mRtyuse jIvana ghirA prakArakA lAbha le lenA ucita hai / isaliye pro bandhu ! isa hai| aisI sthitimeM anukUla sAdhana-yukra nara-janmako pAnA gAr3Ise adhikase adhika natika lAbha lenekA prayatna kro| bar3e bhArI saubhAgyakI bAta hai| isa prakArakI anukUla sAmAnyatayA mAnava icchAyoMki prAdhIna haiM / ve naitika paristhitike prApta hone para tumheM isa avasarase lAbha uThAnA mahattA prApta karanekA udyoga nahIM karane / unheM dharmakA cAhiye aura antaHkaraNa-pUrvaka dharmaka bhAgameM lagakara prAtma- amalI svarUpa nahIM mAlUma hai / ve mukhakI icchAkA dAsa vikAsake hetu prayatna karanA cAhiye / isa dharma mAnako chor3a rUpameM anugamana karate haiN| yaha nizcaya mAno ki icchAkA kara yadi strI aura baccoMka madhya subameM iMca rahe to nizcaya lakSya pUrNatayA sAra-zUnya hai, isalie aisI sAra-hIna se hAtha kucha na pAyegA / jo loga kuTumbaka premameM baMdhe rahate icchAoMke pachi daur3anA banda karI / isa jagata meM hama dekhate haiM. ve vizeSa kAlameM sabase pRthak ho jAte haiM, jisa prakAra hai. ki koI-koI vyakti mahAna vaibhava-pUrNa avasthAmeM rahate pAnIkI vRdeM pracaDa pavanake prahAramai bikhara jAtI haiM | ima- haye apanI priya patniyoM dvArA pradatta sumadhura bhojanako lie merI yaha salAha hai ki tuma paristhitiyoM ke dAma na anicchA-pUrvaka khAne haiN| vahI vyakti vipatti Ane para bano / indriya janita sukhakI lAlasA, kuTumbakA prema Adi dhana-hIna bana hAyameM miTTIkA banana le bhojanake liye saba bAteM tumhAre prAtma-vikAsako rokatI hai / isalie merA galI-galI bhIkha mAMgate haiN| priya bandhu ! yaha nizcaya yaha kahanA hai ki tuma apane premapAtroMke prati anurAga na karo, ki dhanameM kucha bhI nahIM dharA hai| apanA mana dikhAo, kyoki isa prakArakA moha aAmAkI unnatima Anmika saMyamameM (Spiritual discipline) lgaao| vighna rUpa hai| jIvandhara ! maiM tumhArI mAtA hUM, ise bhUlane- kyoki vahI eka prAptavya padArtha hai| hama isa saMsArameM kA sAhasa dhAraNa karo aura mujhe icchAnusAra sAdhvIkA dekhate haiM ki dudaivake phala-svarUpa suvarNa-pAnameM sadA dUdha jIvana vyatIta karane meM svataMtratA pradAna kro| pIne vAlI tathA rAjamahala meM nivAsa karane vAlI mahArAnI mAtAne sadguNoMkI mahattA para prakAza DAlate hue punaH apane rAjakIya vaibhavasaM zUnya ho jAtI hai| nirdhanatA aura kahA-priya bandhu ! sundara striyoMke madhya viSaya-mukhameM sudhAke kAraNa vaha bhojanakaM liye ghara-ghara bhIkha mAMgatI unmatta na hokara vRddhAvasthA pAneka pUrva hI dharmako vismaraNa huI jAtI hai| saMsArakA esA hI svabhAva hai| isaliye Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] anekAnta [varSa 14 kabhI bhI dhanakI icchA mata karo / dharmakA mArga pkdd'o| isa rAjamAtAkI prArthanA para pAzramakI pramukhAne kahA, saMsArameM hama garIbI aura duHkha dekhate haiN| eka strI itanI tapasyA-pUrvaka Atma-saMyama atyanta kaThina kArya hai| garIba hotI hai ki vaha apanI lajjA-mAtra nivAraNa-yogya tapasyAke binA dhArmika jIvana dvArA bhI isa lokameM sukha choTA sA jIrNa vastra pAtI hai| vaha apane eka hAthase tathA sanmAna milegA aura paralokameM svargakA sukha prApta kapako pakar3a kara lajjAkI rakSA karatI hai aura dUsare hogaa| isalie Apa sabhI mahilAoMko tapasyAkA vicAra hAthako bhojamArtha pakAneke liye kucha pattoMko tor3aneke hetu badalanA caahie| uThAtI hai / aisI sthitimeM vaha apane durbhAgyako kosatI hai, ina cetAvanIka vAkyoMko suna kara rAjamAtAne kahAjisake kAraNa usakI aisI lajjApUrNa dukhada avasthA huI 'pUjya mAtA jI! hama Apake dharmopadezako pIche suneMgI, hai| bandhu ! jIvana meM aisI bAtoMko dekhate hue dhana-saMgrahakI abhI to hameM sAdhvIkI dIkSA diijiye| mora unmukhatA na dhAraNa kro| tapasyA tathA Atma-saMyamameM isa prakAra sAgraha prArthanA kiye jAne para pAzramakI lago / sundara tathA suDola zarIra vAlA yuvaka, jise dekha sAdhviyoMne dIkSA samArambhake liye Avazyaka kArya karanA sundara striyoMkA mana harSita hotA thA, vRddha hone para mukI prArambha kara diyaa| vaha sthAna patra-puSpa dvArA alaMkRta kiyA kamara vAlA hokara lakar3Ike sahAre khar3A ho pAtA hai| isa 1 pAtA hai / isa gayA, dIpaka jalAye gaye, zrAmana sundaratA pUrvaka sajAyA taraha tuma jAnate ho ki javAnI jIvana meM eka asthira gayA / rAjamAtAke caraNoMko dUdhase prakSAlita kiyA gyaa| vastu hai|' rAjamAtAne apane putra jIvakake kalyANaka unakI rezamakI banI rAjakIya pozAka dUra kI gii| unhoMne nimitta yaha sadAcArakA upadeza diyaa| sapheda sUtI kapar3A pahinA / zrAdhyAtmika vikAsake niyamArAjamAtAke zabdoMko dhyAnase suna kara sunandA mAtAne nasAra anya mahilAyoMkI bhI aisI hI vidhi kI gyii| bhI use apane liye upayogI anubhava kiyaa| usane unake AbhUSaNoM aura mAlAoMko alaga kara diyA jIvakase kahA, 'dhArmika narendra ! rAjamAtAke saMsAra-tyAga gyaa| unhoMne sAdA sapheda satI vastra dhAraNa kiyA / kA nizcaya, bhale hI acchA ho yA burA, mujhe pUrNa rUpase rAjamAtA, sunandA tathA sAthakI mahilAyoMne pUrvakI ora mAnya hai| maiMne unake anukaraNa karanekA nizcaya kiyA hai|' mumba kara zrAsana grahaNa kiyaa| isake pazcAt unake sundara mAtA sunandAke ye zabda suna kara jIvaka avAk khaDa vastra prAzramakI sAdhviyoMne kATa DAle aura eka pAtrameM rhe| ve kyA kaheM yaha samajhameM nahIM pAtA thaa| ragba kara ve unheM bAhara le gii| dIkSA saMskArake pazcAt ve punaH jIvaMdharako chor3a kara donoM mAtAe tapovanakI mahilAeM paMkhoMse rahita mayUrIke samAna lagatI thiiN| isa pora ravAnA ho gaI / rAjabhavanakI anya mahilAeM azru prakAra zrAzramameM raha kara unhoMne sAdhvIkA jIvana svIkAra bhare netroMse asahAya sarIkhI khar3I rhiiN| sArA nagara zokameM kiyaa| bhagavAn sarvajJa-praNIta jinAgamameM unakI dRr3ha zraddhA krandana kara rahA thaa| jisa dina vijayA mahArAnI mayUra- dhii| ve saba Atma-vizuddhike kAryameM gaMbhIratApUrvaka khaga yaMtra para baiTha kara nagarase bAhara gaI thIM, usa dina loga gii| unakI AtmAmeM AdhyAtmika guNa utpanna ho itanA nahIM roye the| bhAjake roneko AvAja tUphAnake samaya gae / aneka prAtmaguNoMke kAraNa unakA hAi-mAMsahone vAlI samudrakI garjanAke samAna thii| rAjamAtAkI nirmita deha ratna Adi bahamUlya pASANoMse pUrNa soneke pAtra pAlakIke pIche-pIche eka hajAra mahilAoMkI pAlakiyAM samAna manohara lagatA thaa| ve sAdhviyAM bAhya jagatkA aura thiiN| ve saba usa puNyAzramameM pahuMcI, jahAM pramukha puNyAzramama pahucA, jahA pramukha tanika bhI dhyAna na kara AzramameM rahatI thiiN| logoMkI saMgha-nAyikA pUjanIyA sAppI pamA virAjamAna thiiN| prazaMsA athavA niMdAkA una para koI asara nahIM hotA thaa| rAjamAtA, sAthakI sahasra mahilAoMke sAtha apanI- zAstroMke svAdhyAyameM unheM bahuta Ananda prAtA thA / ve apanI pAlakiyoMse nIce utara kara, Azrama meM phuNciiN| unane zaMkA tathA bhramase mukta thiiN| jina bhagavAnakI vANImeM unakI saMgha nAyikA mAdhvI patra ko namaskAra kiyA aura prArthanA zraddhA prakAzastaMbhake samAna sAre saMsArameM prakAzamAna ho kI ki unako tathA sAthako striyoMko AzramameM sthAna deM ho rahI thii| evaM saMsAra-sindhuke pAra jAmameM unakA mArga-pradarzana kreN| eka dina rAjA apanI rAniyoMke sAtha pUjAke liye Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] rAjamAtA vijayAkA vairAgya puSpoMko lekara Azramako gye| una sabane rAjamAtAke pazcAt mAtA sunaMdAkI bhora mukhakara mahArAja bole, caraNoM para puSpa rakha kara caraNoMkI pUjA kI aura isa tumane merA pAlana-poSaNa kiyA, isase yathArthameM tuma hI merI prakAra kahA mAtA ho| aba taka tumane mujhe kabhI bhI koI kaSTa nahIM 'pUjya mAtAjI ! pahale mujhe A.ke samIpa nivAsa diyA / aba tumane saMsArakA tathA merA parityAga kara diyA hai| karanekA saubhAgya nahIM milA thaa| aba prAzA thI ki vijaya- yaha tumane mere prati karatA kA kArya kiyA hai| mahArAjane ke uparAnta maiM Apake pAsa mahala meM rhuuNgaa| parantu mApane mAtA sunaMdAke samakSa apanI vyathA isa bhAMti vyakta kI, jisa saMsArake rAjakIya vaibhavakA parityAga kara diyA / merI Apase prakAra ghAyala siMhakA baccA apanI mAtAke samakSa apane eka prArthanA hai ki Apa kRpAkara nagara meM nivAsa kareM tAki duHkhako pragaTa karatA hai| maiM Apake darzanakA aneka vAra lAbha le skuuN|' yaha sunakara sunaMdA mAtAne kahA-tumheM purAnI bAtoMko ___ isa para sAdhvI rAjamAtAne koI bhI uttara na diyaa| bhUla jAnA cAhiye / apane patiko mRtyu hone para maiM cupave mUrtikI taraha mauna rhiiN| isa bIcameM sAdhvikAoMkI cApa tumhAre pAsa rahI aaii| isa para saMsArane mujhe doSa agraNI pUjya mAtA pAne kahA- isa sAdhvIne kucha bhI diyA ki apane mRta patike zokako bhUlakara maiM tumhAre rAjauttara na de jo mauna dhAraNa kiyaa| usakA kAraNa yaha hai ki mahalameM rAjakIya vaibhavake sAtha rhii| aba jaba svayaM rAjaApa yaha jAna leM ki aba purAne kauTumbika saMbaMdha samApta mAtAne rAjamahalake vaibhava tathA saMpattiko nagaNya mAna koSa ho cuke / Apa purAne saMbaMdhoMko bhUla jAyaM aura tatsaMbaMdhI diyA hai aura tApasAzramameM praveza kiyA hai, taba merA rAjya bhAvanAoMkA tyAga kara deN| mahala meM rahakara AnaMda bhoganA logoMke lie vizeSa lAMchana ina spaSTa zabdoMko sunakara mahArAja jIvaMdhara apanI denekA kAraNa hogaa| kyA tuma yaha cAhate ho ki loga rAniyoM sahita duHkhase sisaka-sisaka kara rone lge| mahA- merI niMdA tathA avahelanA kreN| ina zabdoMko kahakara mAtA rAjane kahA, 'pUjanIyA mAtA jI! maiM purAne putrabhAvako sunaMdAne jIvakako zAMti dI aura apane mahala meM vApisa ghoSita karate huye tathA use punaH dRr3ha karate huye isa jAkara rAjakIya kartavya pAlana karane ko khaa| AzramameM nahIM pAyA huuN| merI mukhya bhAvanA prAzramameM isake pazcAt sAdhvI rAjamAtAne sunaMdAdevIke putra AnekI yaha hai ki maiM pUjya jinendrabhana sAdhviyoMkA darzana naMdAkSyase isa prakAra kahA, 'hamane saMsArako chor3akara tApakarUM aura unaka sAisako bhalI prakAra dekheM jo jinAgamameM sAzramameM praveza kiyA hai, isase tumako duHkha nahIM karanA kathita AdhyAtmika saMyamakA pAlana kara rahI haiN|' caahie| hama tumako kabhI nahIM bhuuleNgii| hama tumhArA mahArAjake ina zabdoMko sunakara sabhI sAdhviyoMkA mana ujvala bhaviSya cAhatI hai|' sahAnubhUtise dravita ho gayA aura unane sAdhvI rAjamAtAse ina zabdoMko sunakara ve saya pAnaMdita hue| isake sAMtvanAke kucha zabda kahanekA, yaha kahate huye, anurodha pazcAt mahArAja jIvaMdharane sAdhviyoMke Azrama-nivAsake kiyA ki bhanako isa prakArakA uttara denA unakI zraddhA anurUpa jIvanake prati prazaMmAkA bhAva vyakta kiyA aura pAzramase aura saMyamake pratikUla nahIM haiN| pAzramakI sAdhviyoMke hama calakara apane rAjaprAsAdakI ora gamana kiyaa| rAniyoMne prakAra anurodha para rAjamAtAne mahArAjase kahA, jo pavitra bhI mAnAse AjJA lekara mahArAjakA anugamana kiyaa| dharmakI ArAdhanA kara rahI haiM unake darzana karanekA tumane isake anaMtara sva. mahArAja satyadharakI guNavatI evaM vizvaapanA bhAva darzAyA hai tAki logoMko mukripathameM lagAnekI vikhyAta saundarya vAlI mahArAnIne sAre jagatko pAnIke preraNA dI jAya / hama bhI isI dhyeyakI prAptike hetu saMsAra- bulabule sadRza socakara vizvake samasta padArthoMkI lAlasAkA kA tyAga karake pavitra pAzramameM bhAI haiM / isa para mahArAjane tyAga kara diyA aura dRr3hatApUrvaka dharmake mArga para calakara kahA-'pUjanIyA mAtA jI! Apane mujhe apane putrake samAna sthiratAse manako saMyamameM lagAyA, kyoMki usane apane poSaNa karanekA kaSTa nahIM uThAyA, ataH Apako merA aura manameM yaha dhAraNA kara lI thI ki nirvANa-prAptikA eka jagatakA parityAga karanA ucita hI hai| yahI mArga hai| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAna-pAnAdikA prabhAva (zrI0 paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI) apane dezakI yaha bahuta purAnI kahAvata hai pazuoM meM eka jabardasta bheda spaSTa dRSTigocara hotA hai| mAMsajaisA khAve ana, vaisA hove mana, bhojI zera, cIte, bAgha Adi jAnavara anyanta krU ra svabhAvI jaisA pIve pAnI, vaisI bole vaanii| aura ekAntapriya hote haiM, jabaki zAkAhArI gAya, hariNa arthAt khAne-pInekI vastuoMkA asara manupyake mana para zrAdi atyanta zAnta svabhAvI aura saMghapriya hote haiM, ve apane par3A karatA hai| para Ajakala loga ina bAtoMko dakiyAnUsI samAjakaM sAtha hI rahanA pasanda karate haiN| ukta mahAzaya batAne lage haiM aura khAne pInekI maryAdA jo hamAre gharoMmeM jaba zAkAhArI the. unameM zAkAhAriyoM ke guNa the aura aba pIr3hiyoMse calI A rahI thI, use nor3akara svacchanda zrAhAra- mAMsa-bhojI ho jAnepara unameM mAMsa-bhojI jAnavaroM jaise doSa vihArI banate jA rahe haiN| khAne-pInekI vastuoMkA prabhAva praviSTa hogye| kitanA amiTa hotA hai isake dikhAne ke lie do eka ghaTanAeM eka aura bhI saccI ghaTanA suniye--eka sajjanane nIce dI jAtI haiM batAyA ki ve eka bAra paryuSaNa parvameM SaT-sa-vihIna bhojana paMjAbake eka saumyamUrti kSatriya-bandhu bacapanase nirAmiSa- kara atyanta nirmala pariNAmoMke sAtha dharma sAdhana kara rahe bhojI the| ve atyanta milanamAra aura haMsamukha vyakri the| the| cUMki ve vahAM atithi banakara gaye the, isaliye prati unhoMne kabhI bhI mAMsa nahIM khAyA thA aupa na unake ghara- dina naye-naye ghara para bhojana karane jAnA par3atA thaa| eka vAle hI khAte the| gata dUsare mahAyuddhake samaya ve phaujameM dina usa rUkhe-sUkhe bhojanake karane para bhI rAtameM unheM bhartI hokara yuddhake morce para gye| paristhitivaza vahAM unheM anyanta kAma-vikAra jAgRta huA aura nIMda lagate hI svapnamAMsa khAnA pdd'aa| dhIre-dhIre unheM mAMsa khAnekA caskA laga doSa bhI ho gyaa| dUsare dina unhoMne apane atyanta nijI gayA aura zarAba pInekI Adata bhI par3a gaI / jaba yuddha mitroMse usa vyaktike AcaraNa-bAvata pUcha-tAcha kI, to banda ho gayA to ve lauTakara para aaye| loga yaha dekhakara patA lagA ki strI aura puruSa donoM hI pAcaraNa-bhraSTa haiMdaMga raha gaye ki unakA svabhAva eka dama badala gayA hai| strI vyabhicAriNI aura puruSa vyabhicArI hai| ukta sajjana jahAM ve pahale alyanta milanasAra aura daza zrAdamiyoM meM zrAzcarya-cakita hue ki eka vyabhicArI manuSyake anase baiThane vAle the, vahAM aba ve atyanta rUpa-svabhAvI ho gaye vyabhicAriNI strI-dvArA banAye gaye bhojanakA kitanA prabhAva the| bAta-bAta para krodhita ho lAla-pIla ho jAte the| logoM eka brahmacArI manuSya para par3atA hai| se milanA-julanA to ekadama hI nApasanda ho gayA thaa| Ajakala loga dina para dina zithilAcArI hote jAte aba khAnA to varAyanAma raha gayA thA, rojAnA naI-naI haiM aura hara eka AdamIke hAthakI banI huI vastuko jahAM kismake mAMsa khAte aura zarAbameM zarAbora hokara apane kamare kahIM bhI baiThakara jisa kisI bhI samaya para khAyA-pIyA meM masta hokara par3e rahate the| eka dina unake eka dhaniSTa karate haiM / yahI kAraNa hai ki unakA dina para dina naitika mitra jo Ajakala dillIke eka kAlejameM prophesara haiM. unase patana hotA jA rahA hai| jo vastu jitane kutsita saMskArI milaneke liye gaye, to unakI ukta dazA dekhakara Azcaryase vyaktike dvArA upArjita hogI aura jitane hInAcArI stambhita raha gye| jahAM pahale unakA ceharA atyanta saumya vyaktike dvArA taiyAra kI jAegI , una donoMke kutsita thA aura bAla ghugharAle the| vahAM aba ve atyanta raudra mukha saMskAroMkA prabhAva usa vastu para avazya par3egA / lekina dIkhane lage the aura bAla to sUtharake samAna moTe aura khar3e usake khAne para usakA anubhava usI vyaktiko hotA hai, ho gaye the| ukta prophesara sAhabako unakI yaha dazA dekha- jisakA zrAcAra-vicAra zuncha hai aura khAna-pAna bhI zuddha kara atyanta duHkha huA aura unake garma mijAjako dekhakara hai / jisakA citta bhAta-raudra dhyAnase rahita evaM unase kucha bhI kahanekA sAhasa nahIM huaa| dharmadhyAnarUpa rahatA hai| yaha eka satya ghaTanA hai| mAMsa-bhojI aura zAkAhArI khAna-pAnakI cIjoMke samAna vastra aura sthAnakA bhI Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] khAna-pAnAdikA prabhAva [166 prabhAva manuSyake Upara par3A karatA hai| isa viSayameM isI mujhe rAtabhara paTavAriyAMka sambandha svapna Ate rahe aura disambara mAsake 'kalyANa' meM prakAzita udAsIna santa bhI jamAbaMdIkI bAteM, to kabhI hisAba-kitAbakI bAteM, ananta zrI svAmI ramezacandrajI mahArAjake anubhava jJAtanya jo paTavArI kiyA karate haiM, dikhalAyI par3atI rhiiN| prAtaHkAla haiN| jinheM kalyANase yahAM sAbhAra uddhRta kiyA jAtA hai- jAgane para maiM usa zrAzramake prabandhakake pAsa gayA aura maiMne dUsare ke vastroM kA prabhAva unase pUchA ki Apake isa sthAna para abase pahale kauna "Ajakala loga kahate haiM ki cAhe jisakA khA lo, bhAkara rahate the| prabandhakajIne batAyA ki 'mahArAja, isa pI lo aura cAhe jisakA vastra pahana lo, koI hAni nahIM sthAna para 5-6 dinoM taka barAbara bahutale paTavArI pAkara hai / para aisI bAta nahIM hai mere jIvanakI eka ghaTanA hai| rahe the aura ve yahAM para jamAbaMdIkA kAma karate rahe the| maiM san 1646 kI bAta hai ki maiM eka bAra lAyalapura, paMjAbameM samajha gayA ki basa, unhIM paTavAyioMke saMskAra isa kamaremeM gayA huA thaa| vahAM maiM eka rAtriko zrI sanAtanadharmasabhAka raha gaye haiM, jo mujhe rAta bhara satAte rhe| jahAM manakI sthAna para jAkara soyaa| maiMne vahAMke caparAsIko bulAkara sUkSmatA thI, vahIM unakA prabhAva bhI prakaTa huaa| ataH usase kahA ki mujhe rAtriko yahIM para sonA hai, isalie hamArA mana cAhe jisa jagaha baiThakara zuddha aura sthira raha mujhe koI bilakula hI nayA vistarA lAkara do / caparAsIne sakegA, yaha socanA galata hai| soca-samajhakara aura pavitra vAtAvaraNa vAle sthAna meM rahakara bhajana-pUjana karanese hI mana mujhe eka bilakula hI nayA bistr| lAkara de diyaa| maiM usa naye vistareko bichAkara so gayA / soneke pazcAt sArI lagegA aura lAma ho skNgaa| jahAM mAMsAhArI rahate hoM, rAta mujhe smazAnaghATake svapna Ate rahe aura murde pAte tathA jahAM mAMsa-machalI, aMDe murge khAye jAte hoM, aura jahAM go. jalate dikhalAyI par3ate rahe / prAtaHkAla uThane para mujhe bar3I bhakSaka loga rahate hoM, tathA jahAM azlIla gande gAne gAye cintA huI ki aAja aise bure smazAnaghATake svapna kyoM mujhe jAte hoM, vyabhicAra hotA ho, vahA~ bhalA mana kaise zuddha raha dikhalAI pdd'e| maiMne turanta hI usa caparAsIko apane pApa sakatA hai aura kaisa bhajana bana sakatA hai|" bulAkara use pUchA-bhAI ! batAo, tuma mere soneke lie (kalyANa, disambara 1956) yaha vistarA kahAMse lAye the? uttarameM caparAsIne kahA ki uparake uddharaNase pATaka mahajameM hI jAna sakeMge ki 'mahArAja! eka seThajIkI mAtA mara gayIM thI, uTha seTha jIne khAne pInekI cIjoMka samAna prodane pahananeke vastroMkA aura apanI marI huI mAtAke nimitta yaha nayA vistarA dAnameM sthAnakA bhI asara hama para par3atA hai| manuSyake jaise pavitra diyA thA. vaho maiMne Apako lAkara de diyaa| maiM samajha gayA bhAva tIrtha kSetroM para hote haiM, vaise anyatra nhiiN| isakA ki dAna cUki pretAmAke nimitta diyA gayA thA, isalie __ kAraNa yaha hai ki jisa bhUmi para raha kara sAdhu-santoM evaM usa dAna kiye hue vistarameM bhI preta-bhAvanA praveza kara gayI tIrthakarAdi mahApuruSoMne vizvaka kalyANakI bhAvanA kI hai, aura isIse mujhe rAta bhara smazAnaghATakI bAna digbalAI unake pavitra bhAvoMkA amara vahA~ka pArthiva paramANuSoM aura par3atI rhiiN| isase yaha siddha hotA hai ki jo karma jisa vAtAvaraNa para par3atA hai / usa sthAna para jaba koI dUsarA bhAvanAse kiye jAte haiM, usake saMskAra usameM jAgrata rahate vyakti pahu~catA hai, taba usake mana para usakA asara par3atA haiN| isalie sabake hAthakA khAnA-pInA aura sabake vastroMko hai aura usakI burI aura makleza-pUrNa manovRtti badalane kAmameM lenA kadApi ucita nahIM hai|" lagatI hai / isake viparIta jima sthAna para loga nirantara juA khelate rahate haiM, jahAM vezyAe~ aura vyabhicAriNI sthAna yA vAtAvaraNakA prabhAva striyAM durAcAra karatI rahatI haiM. vahAMkA vAtAvaraNa bhI 'vAtAvaraNa aura sthAnakA bhI mana para bar3A prabhAva dUSita ho jAtA hai, aura vahAM jAne para nirmala manovRtti par3hatA hai| jisa sthAnapara jaisA kAma kiyA jAtA hai, vahAM vAle bhI manuSyoMke mana malina hone lagate haiN| yahI para vaisA hI vAtAvaraNa utpanna ho jAtA hai / isakA apanA kAraNa hai ki sAdhaka evaM pArAdhakako dravya, kSetra, kAla anubhava isa prakAra hai-meM eka bAra RSikeza gayA thA aura aura bhAva kI zuddhi sarvaprathama mAvazyaka batalAI vahAM eka rAtako eka AzramameM jAkara tthhraa| so jAne para gaI hai| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritrakA racanAkAla va raciyatA (lekhaka-zrI agaracanda, nAhaTA) hindI sAhityake prAcIna anya racanA-kAlake ullekha saMmata caudasai igyAra, vAle bahuta kama milate haiN| isalie unake racanAkAla ke uparI adhika bhai egyAra // 11 // nirNayameM anumAnale hI kAma liyA jAtA hai, jo asaMdigdha bhAdavasudI navamI je sAra, nahIM kahA jA sktaa| kucha racanAmoMmeM saMbatoMkA ullekha svAti nakhitra zanIcara vaar| rahatA hai para kaI kAraNoMse vaha mAnya karanA kaThina hotA agaravAlakI merI jAti, hai| vIsalade rAsa Adi kaI prAcIna racanAoMkI pratiyoM meM bhagarove merI utptti| racanAkAlake sUcaka vibhina prakArake patha milate haiN| kaI puvvaritu maiM suNyo purANa, pranthoMkI kucha pratiyoMmeM racanA kAla-sUcaka padya hote haiM, upanau bhAu maikiyo bakhAna / kucha pratiyoMmeM nhiiN| isa tarahakI vividha saMdigdhatAoM ke jai puhami ikacita kiyo, kAraNa una anyoMke racanA-kAlakA nirNaya karanA kaThina ho sAi samAi viliyava (1) // 11 // jAtA hai| yahAM eka aisI hI prAcIna racanAkI vividha caupai bandha maha kiyau vicitta, pratiyoMmeM, racanAkAla-sUcaka padyake pAThameM jo mahattvapUrNa pATha bhavIya loka par3hau de citta / bheda milatA hai usakA paricaya diyA jA rahA hai| hu~ mati-hINu na jANau keTa, isa prAcIna hindI racanAkA 'paradamaNacarita, pradyumna akhara mAta na jANava heu / caritra, paradavaNu caupaI, paradavaNa caritaM caupahIbaMdha aise kaI sadhanu janani gugAvai uddhariu, nAma vividha pratiyoMmeM milate hai| isake racanAkAla-sUcaka sAhu mai rAja gaDhaha avatarita // poMmeM saMvat 13.1,1411 aura 1111 ye tIna tarahake elacI nayarI vasaMtava jANi, pATha mile haiM aura patha-saMkhyAmeM bhI kucha nyUnAdhikatA hai| isa suNiyau caritu hama kariyau bakhANi // anyakI abhI taka 6-7 pratiyoMkA patA calA hai, jinameM cAra dUsarI prati 34 patroMkI hai aura padya saMkhyA 682 hai| mUla pratiyAM aura dokA vivaraNa mere sAmane hai| yahAM una bhikSa akSaroM meM likhita prazasti saMvat 1605 paasojvdii| pratiyoMkA paricaya dekara prandhake racanA-kAla Adi pATha-bhedoM- maMgalavArakI hai| isameM uparokta prasaMga vAle padya isa kA vivaraNa prastuta lekhameM diyA jaaygaa| prakAra haiMjayapurake zrI kastUracandrajI kAzalIvAlase mujhe isa saMvatu caudahasa hui gae, anyakI do pratiyAM milI haiM, jinameM pahalI 32 patroMkI hai Upara adhika gyAraha bhye| para usake bIcake 23 se 28 takake patra nahIM haiN| isa pratimeM bhAdava dina paMcai so sAru, lekhana-samaya nahIM diyA gayA hai para mujhe isakA pATha adhika svAti nakSatra zanizcara vaaru|| upayukta jagA aura zAyada yaha prati sabase purAnI bhI ho| agaravAlakI merI jAti, isa pratimeM 706 padya haiN| yadyapi antameM pAka 716 kA pura agaroe muhi utapAti, diyA hai para 000 ke bAda 001 ke sthAna para 710 likhakara sudhaNu jaNaNi guNavai ura dhariu, usI kramase mAge saMkhyA de dI hai ataH 1 kI saMkhyA bar3hatI sA maharAja garaha avatariu, hai| granthake prArambhameM racanA kAla-sUcaka eka patha milatA eracha nagara vasate jAni, hai aura antameM kavikA paricAyaka padya milatA hai| ve donoM suNau carita maI raciu purANa // kramaza: isa prakAra hai: tIsarI prati siMdhiyA oriyanTala insTIvya ra, ujjainake sarasa kathA rasa upajai ghaNau, saMgrahakI hai| isa pratikI sarvaprathama sUcanA lazkara jAne para nisaraNau caritra pajjavaraNa tnnu| DA. krAuje (subhadrAdevI) se milane para unake pAsa jo Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritrakA racanAkAla va raciyatA uparokta insTIvya Take jaina pratiyoMkI vivaraNAtmaka sUcI hai pracAriNI sabhAse maMgavAyA gyaa| usameM andhakI racanA usase milI / maiMne bIkAnera bhAkara usakA vivaraNa ujjainase aura raciyatA sambandhI paca isa prakAra hai :maMgAyA / isa pratimeM racanAkAla sambat 113||honese saMvat caudasa dui gaI, isako maMgAke dekhanA bAvazyaka ho gyaa| ujjainavAle vaise upari adhika egyAraha lii| prati bhejaneko rAjI nahIM hue to aMtameM bhaMDArakara moriya- bhAdava vado paMcama tithi sAru, nTala insTIvya ra pUnAkI mArphata maMgavAI gii| isa pratikI svAti nakhitta zanizcara vArU // 701 // eka vizeSatA ullekhanIya hai ki abhI taka isa granthakI agaravAlakI merI jAti, jitanI bhI pratiyA~ jJAta hai saba digambara mandiroMmeM va puni Agarobai mohi utpatti // 702 // unhIMkI likhita hai para ujjaina vAlI prati zvetAmbara yatikI suddhi janani guNavaha uri dharau, likhI huI aura sambhavataH zvetAmbara yatike kisI bhaMsArase sAhu mahattau ghari avatarita // 704 // hI insTIvya TameM pahuMcI hai| saMvat 1635 pAzvina vadI erica nayari vasaMtasa jANi 11 ravivArako rAjagacchake upAdhyAya vinayasundarake ziSya suNi caritta maha kariu bakhANa / / 705 / / bhakiralake ziSya nayaratnane ise apane lie likhii| isameM isa pratimeM kavike nAmavAvA jo paca ujjainakI pratimeM padya-saMkhyA hai, pAThameM bhI kAphI aMtara hai aura anyake 15vIM saMkhyAkA hai vaha isameM sarva prathama hai| mAmameM caritrake sthAna para caupaI likhA milatA hai| jo aThadala kaMvala sarovara bAsa, kAzmIra pura liyo nivAsa aisI adhikAMza racanAoMkI saMjJA hai, chanda bhI caupaI hai| haMsi caDhyo kara pustaka lei kavi sAdhAru sArada paNamei racanAkAla aura pranthakAra-sambandhI padya isa prakAra haiM:- padamAvati jhuDa kari leha, jvAlAmukhi va kesara deha, samat paMcasAhaI gayA, gyArahottarA bhI asataha bhyaa| aMbAhaNa rohiNI jo sAra, sAsaM devA nameM 'saadhaar'|| gatAtha sAha, svAtinakSatra zanizcaravAra isameM kavikA nAma hone para bhI vivaraNa-lekhaka use agaravAlakI mer| jAti, purI Agarovai mAM utptti| pakar3a nahIM pAyA aura usakI jAti agaravAlako hI kavikA dhanu janani gabhuurI dharayo,samaharAikariyA avatarIyo nAma mAna liyaa| Agarovaiko kavine apanI jAtikA yerasa nagara basaMtau jANi, suNahu carita meM kiyA bakhANu utpatti-sthAna batalAyA hai use ThIka nahIM samajhane ke kAraNa jayapurase prApta donoM pratiyoMke pAdhArase kavikA nAma kaviko prAgarekA nivAsI likha diyA gayA hai / jaba maiM jayanirNIta nahIM ho sakA thaa| sughanu zabda avazya kucha vicA- pura gayA taba kastUracaMdra kAzalIvAlane prati dikhalAte hue raNIya lagatA thA, para prasaMgase usakA dUsarA artha bhI saMbhava kahA ki kavike nAmakA patA nahIM calatA / para vaha bAgarekA honese vaha kavinAma hI hai yaha nizcaya nahIM ho skaa| agaravAla hai taba maiMne Agarovaha zabdako ThIka milAkara isa ujjainavAlI pratimeM do anya patha aura bhI haiM jinameM vaha agaravAloMkA utpatti-sthAna agrohe nagarakA sUcaka haikavikA nAma spaSTa rUpase sAdhAru pAyA jAtA hai| yathA- btlaayaa| isI prandhakI do anya pratiyAM aisI bhI milI bhaThadala kavala sarovara vAsu, kAzmIrapurI liyo nivAsu haiM jinameM racanAkAla 13 // diyA hai| inameMse eka prati haMsa cadi kari pustaka lei, kavi sAdhAru sAradAmeha rovAMke mohallA kaTarAke digambara jaina maMdira meM hai jisakI padUmAvatI iMdu kari lei, uvAlAmukhI sakesarI deh| patra-saMkhyA 41 hai aura padya-saMkhyA 020 / isameM 'guNasAgara abhavau hinau khaMDi jara sAru, zAsana devi kathesAdhAru yaha kiyo bakhAni' vAkya AtA he usase vivaraNa-lekhakane ataH isa pratikA mahattva aura bhI bar3ha jAtA hai| patra kavikA nAma guNasAgara mAna liyA hai| vAstavameM saMvat saMkhyA 24 hai| 111ke ullekha vAlI jo do pratiyAM milI hai use pIne cauthI prati jisakA sarvaprathama patA calA thA vaha bArA- se kisI anyakArane bhASAkA bhI raddobadala karake taiyAra kI baMkIke jainamandirakI hai| isakI patra-saMkhyA 12aura bekhana- hai isalie usane apane saMkalita pAThavAle anyako purAnA samaya 1765 kArtika sudI 15 hai| dillI meM RSidharmAne siddha karaneke liye 'caudahasai' ke sthAnameM 'terahasa' likha diyA ise likhA hai / pp-sNkhyaa...hai| isakA vivaraNa nAgarI hai aura racanAkAlakA sUcaka paca bo anya pratiyoM ke prAra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] . anekAnta , [varSa 14 'mmameM AtA hai vaha antameM de diyA hai| kavi-paricayavAle 13.1 kA ullekha avazya hI pIchekA hai aura to pathake bhI do Tukar3e kara diye haiN| pahalI paMki.21veM patha- svayaM saMdigdha hai| meM aura dUsarI-tIsarI paMkri 724- padya aura saMvatollekha dUsarI samasyA granthake racanA-sthAnakI hai para vaha to vAlI 725 meM de dI hai / prAgarovai pAThako vaha bhI ThIka sabhI pratiyoMmeM 'elacha' yA 'eracha' nagara hI spaSTa likhA hai nahIM samajha sakA isaliye usane usake sthAna para 'prAgare' ata: AgarA mAnanA bhramapUrNa haiN| prAgarovaI lekhakakI pATha diyA hai| yaha padya isa prakAra hai jAtikA utpatti-sthAna hai aura vaha agrovaha hI nizcita rUpa agaravAra Agarai basai, jinasevanako cita uls||721 se hai, bhAgarA nhiiN| kuvari nAma janani ura dharacoM, tIsarI samasyA kavike nAmakI hai| vaha bArAbaMkI aura ujjainako pratise nizcita ho jAtI hai ki kavikA nAma sAhu malla jihi ghara avatarayau sAdhAru hI hai| yadyapi usake ullekha vAle donoM padya jayapuraeracha nayari vase tuma nAni, se prApta donoM purAnI pratiyoMmeM nahIM hai| phira bhI eka gunasAgara yaha kiyau bakhAni // 724 // zvetAmbara lekhakane saMvat 1634 meM jisase pratilipikI, vaha 'saMvata terahasai hue gae, Upara adhika igyAra bhe| prati avazya hI purAnI aura prAmANika honI cAhie aura rIvAmeM hindI granthoMkA zodhakArya abhI raghunAtha zAstrI usakA samarthana bArAbaMkI vAlI digambara prati bhI kara rahI ne kiyA hai| unhoMne isa granthakA paricaya 'vindhya zikSA ke hai| ataH racanA-kAla, racanA-sthAna aura kavi ina tInoM mArca 1956 aMkameM prakAzita kiyA hai| unhoMne kavikA samasyAoMkA nirNaya una vicAraNAse ho jAtA hai| abhI nAma guNasAgara AgarA-nivAsI aura racanA sambat 1311 imakI purAnI va anya pratiyAM aura bhI jahAM kahIM meM, kI batAte hue kathAvastu apane lekhameM dI hai| patA lagAnA Avazyaka hai| isa sambat 1312 ke ullekhavAlI eka aura prati elacha nagarake sambandhameM anusaMdhAna karane para vidita huA 'zrI kastUracandajI kAzalIvAlako milI hai jisakA vivaraNa ki vaha madhyaprAntakA elicapura jilA hI hai| pra. zItalamaiMne unakI noTabukameM dekhA thaa| isakI bhASAko dekhate hue prasAdajIke madhyaprAntake jaina smArakake pRSTha 47 meM likhA hai yaha saMskaraNa pIchese kisIne taiyAra kiyA hai,yaha nizcita hai| ki elicapura nagarako rAjA elane basAyA, vaha jaina thaa|.. Upara jo pA~ca pratiyoM ke vivaraNa diye gae haiM unase isa grandhakA sarvaprathama paricaya mujhe zrI kAmatAprasAda jainake racanAkAlakI samasyA jaTila ho jAtI hai pahalI pratimeM 'hindI jaina sAhityakA saMkSipta itihAmAse milA thaa| 411 bhAdavA sudI svAtinakSatra zanizcara vArU' dUsarI meM unhoMne dillI-bhaMDArakI jo sUcI anekAnta meM chapI thI 1411 bhAdavA paMcamI' isameM sadI va vadoko spaSTatA nahIM usake prAdhArase ise gadya-grantha batAyA thA / dillI-maMDArameM hai| tIsarI pratimeM sambat 11(1500) bhAdavA badI saM016 kI isakI limvI prati thI / zrataH vaha gadya-anya paMcamI, cauthImeM 1411 bhAdavA badI paMcamI aura ho to bahuta hI mahatvapUrNa bAta hai yaha socakara maiMne zrIpAMcavIM meM 131 bhAdavA sudi paMcamIkA pATha milatA hai| pAhAla jaina agravAlase isakI prati prApta kI aura dekhA to svAti nakSatra zanizcara vAra sabameM hai| tIna pratiyoM meM saMvata vidita huA ki vaha gaca-grantha nahIM, padya-racanA hI hai| 1411. ekameM 151 aura anyameM 13:1 / tithi do para mahatvakI bAta yaha vidita huI ki yaha racanA saM01411 bhAdavA badI paMcamI, eka meM bhAdavA sudI paMcamI, ekameM kI hai| saMvatollekha vAlA itanA prAcIna grantha prAyaH anya bhAdavA sudii| aura ekameM bhAdavA paMcamI batalAI hai| maiMne nahIM milatA, ataH prAcInatAke nAte isakA mahatva aura bhI purAne saMvatoMkI yaMtrIse jAMca karanekA prayatna kiyA, to inameMse bar3ha jAtA hai| cAhe vaha gadya-grantha na bhI ho| kAmatAprasAdakisI bhI saMvat tithiko svatinakSatra zanizcara vAra nahIM jIne sUcIke prAdhArase isakA kartA rAyaraccha likhA thA, baiThatA / mataH usake AdhArase vAstavika racanA-kAlakA nirNaya para prati ma~gAne para yaha vidita huA ki vaha kartAkA nAma karanA sambhava nahIM ho sakA / para jo pratiyA mere sAmane haiM nahIM, parantu isa pranthake racanA-sthAnakA nAma hai| kavikA unako dekhate hue sambat 11hI racanAkAla sambhava hai| (zeSa TAiTila peja 3 para) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamerake zAstra-bhaNDArase purAne sAhityakI khoja [ jugalakizora mukhtAra, 'yugavIra'] 11. prAkRta-chanda-koza dohA dodhaka, 18. iMsadodhaka, 16. soraThA, 20. cUlikAyaha prAkRta chandoMkA, jinameM apabhraMza bhASAke chanda bhI dohA, 21. upacUlikA dohA, 22. uggAha dohA, 23. zAmila haiM, eka sundara koza hai, jo una bhaTTArakIya zAstra- rasAkula. 24. skadhaka-daNDaka, 21. kuNDaliyA, 26. bhaNDArake eka guTakase upalabdha huA hai| isako patra-saMkhyA candrAyaNa, 27. berAla, 28. rADhaka, 26. vastu, 30. dubaI 10(22 se 37) aura padya-saMkhyA 78 hai| prastuta graMtha- (dvipadI), 31. paddhaDI, 32. caupaI, 32. kuNDalinI, 14. pratike antameM yadyapi padya-saMkhyAGka 72 diyA hai parantu vaha candrAyaNI, 35. laghu caupaI, 6. aDilla, 37. bhinna padyoM para saMkhyAka DAlanekI kucha gar3abar3I zrAdikA pariNAma aDilla, 38. ghattA, 36. mehANI, 40. mahAmehANI, 41. hai / yaha prati kucha azuddha likhI honese isa bAtakI z2arUrata nArAca (prakArAntara), 42. ekAvalI 43. cUDAmaNi, 44. par3I ki isakI koI dUsarI prati milanI cAhiye, jisase mAlatI, 45. padmAvatI, 46. gAthA (gAthAbheda-)47. viprI, pratilipikA kArya TIka bana sake / khoja karane para bhAgyase 48. chatriNI, 41. vaizyI, 10. zUdrI, 51. pathyA, 12. eka dasarI pratikA aura patA calA, jo ki jayapurake di. vipulA, 53. capalA, 54. mukhacapalA, 55. jaghanacapalA, jainamandira paM0 lUNakaraNajIke zAstrabhaNDArameM hai aura 56. vigAhA-viparItA, 57. gIti, 58. upagIti, 56. isaliye maiM svayaM jayapura jAkara paM0 kastUracandra jI M.A. praahinnii| kI kRpAse use prApta kara laay|| jayapurakI prati zAstrA- ina chandAsa kitane hI chandoMke lakSaNoM meM unake kArameM 6 patroM para likhI prAya. zuddha aura mandara hai. jahAM nimotA kaviyaki nAma bhI diye haiM. jaise nAgeza-piMgala. gala kahIM kucha azuddha hai usakA saMzodhana ajamerakI pratise ho alha, arjuna, gosala / ina kaviyoMke nAmAdi-sUcaka kucha jAtA hai| jayapurI pratika antameM yadyapi padyasaMkhyA 77 vAkya namUneke taura para nimna prakAra haiM:par3A hai, parantu vaha bhI do padyoM para 38 vAM aMka par3a jAnekI rAyANaM IsaNaM utto... 'eso chado somakkato (4) galatIkA pariNAma hai| yaha prati bhASAkI dRSTisa 'ya' ke 2 chaMdapi maiNADalaM alha jNpei| (1) sthAna para 'a' tathA 'i' ke prayogAdikI kucha vizapatAoMko 3 NArAyaNAma somavaMta gosalaNa diyo (15) liye hue haiM, jinakA prakaTIkaraNa granthaka sampAdana tathA prakA- 4 cUliyAu naM buha muNau gullha paryapaha samva-. zanake avasara para ho skegaa| astu / supahA (26) isa granthameM prAyaH chanda-nAmake sAtha pratyeka chandakA rataM duvaIya chaMdu suha lakkhaNa ajjuNa-sukai baddho(35) lakSaNa usI chandameM diyA hai jisakA lakSaNa pratipAdana isa granthameM granthakArane apanA koI nAma nahIM diyA karanA thA, aura isa taraha udAharaNa ke alagase denekI z2arUrata aura na grantha-racanAkA samaya hI diyA hai / isase granthakAranahIM rakkhI gaI, sAtha hI chandazAstraka gaNAdi-viSayaka kucha kA nAma aura racanA-samaya donoM hI abhI ajJAta haiM / jina niyamAdika bhI diye haiN| jina chandoMke lakSaNa isameM diye gulha, alha, arjuna aura gosala nAmake kaviyoMkA isameM gaye haiM unake nAma kramazaH isa prakAra haiM: ullekha hai unakI koI racanAeM apane sAmane nahIM haiM aura 1.somakAnta, 2. dodhaka, 3. motiyAdAma, 4. proTaka na unake samayakA hI kucha patA hai| yadi unameM se kisI5. yatibahula 6. bhujaMgaprayAna, 7. kAminImohana, 8. mainA- kA bhI samaya mAlUma hotA to yaha nizcaya-pUrvaka kahA jAtA kula, .. chappaya, 10. ropaka, 11. nArAca, 12. DumilA, ki yaha grantha usa samayake bAdakA banA huA hai| prAzA hai 13. vihAna, 14. gIta, 15. vijaya, 16. phuTavesara, 17. una kaviyoMkI koI kRti sAmane Ane para isa viSayakA upakA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] anekAnta [varSa 14 Thoka nirNaya ho sakegA / jisa kisI vidvAnako unake samayAdi dika jaya-lakSaNase yukta kahe gaye haiN| astu / viSayaka kucha paricaya prApta ho to use prakaTa karanA caahie| . yaha graMtha acchA upayogI hai aura anuvAdAdike sAtha hA~, eka bAta yahAM prakaTa kara denekI hai aura vaha yaha prakAzita kiye jAne ke yogya hai| ki, jisa guTakese yaha grantha upalabdha huA hai usake 12. piMgala-caturazIti-rUpaka antima bhAgameM phArsI bhASAkI kucha kavitAeM phArsI lipimeM yaha chanda-viSayaka grantha bhI usI guTakese upalabdha hI likhAI gaI haiM, unameMse pahalI kavitA jisase likhAI huA hai jisase 'prAkRta-chandakoza' milA hai aura piMgalAcAryagaI hai usane likhate samaya apane likhanekI tArIkha bhI zAke dhAra para prAkata-bhASAmeM nibaddha hai| sAthameM darja kara dI hai aura jo "mavA 24 mAha zabAna kartAkA nAma aura racanAkAla isameM bhI diyA huA nahIM san 162 (hijarI) hai| isase prastuta chanda-grantha guTakemeM isa hai| parantu yaha bhI eka prAcIna kRti hai aura usa samayako tArIkhase kitane hI kAla pahalekA likhA huA hai aura usa racanA jAna par3atI hai jabaki deza meM prAkRta-apabhraMzakA guTakemeM avatarita athavA lipikRta hue use 413 varSase / pracalana thaa| yaha grantha ukta guTakeke prAyaH prArambhameM hI uparakA samaya ho gayA hai| kyoMki Aja hijarI san 1376 chandakozase pUrva likhA gayA hai aura isaliye isakA pracalita hai| aisI hAlatameM yaha grantha 115 varSase pahalekA lipikAla bhI 113 varSase pahalekA sunizcita hai| prathakI banA huA hai, itanA to sunizcita hai| parantu kitane varga patra saMkhyA 22 aura zloka saMkhyA 300 ke lagabhaga hai| pahale isakA nirmANa huA yaha abhI nirNayAdhIna hai| isa grandhameM 4 chandoMke svarUpa diye hue haiM aura sAthameM isa granthake zrAdi-antake do-dopadya isa prakAra haiM:- chandazAstra-sambandhI gaNAdi-viSayaka kucha niyamoMkA bhI AjoyaNaTThiyANaM sura-nara-tiriyANa harisa saMjaNaNI ullekha hai / jina 84 chandoMke isameM rUpa diye haiM unake sarasa-sara-varaNachaMdA sumahatthA jayau jiNavANI // 1 nAma nimna prakAra haiM:bhU-caMdakka maruggaNA ma-bha-ja-sA savvA'i-majhatagA . sADA, 2 daNDikA, 3 gAhinI 4 gAhA, 5 viggAhA, gIyAI sukamA kuti susiri kittiM ca rogaM bhayaM / 6 sihinI, 7 uggAhA, gAhA, 6 khaMdhANA, 10 vatthuvA, samgaMbho'gaNi-khesarAna-ya-ra-tA savvA''i-majhatalA " dohA, 12 gaMdhAnA, 13 ukkinthA, 14 rokA, AU vRDDhi vinAsa deza-gamaNe kuvaMti nissaMsayaM // 2 15 lAlA, 16 raMgikkA, 17 vijjumAlA, 18 caupaiyA, x x x pahumAvatI, 20 svAmAlA. 21 pattA, 22 gItikA, payaDei chaMda-saMkhaM akkharasaMkhA aNAi egjuyaa| 23 DillA, 24 paddhar3I, 25 aDilla, 26 maDilla, chadANaM joNIbho jAgaha pAUNa mattAI // 77 / 27 vatthu 28 vaharathu, 26 jhamilla, 30 gayanaMdu, iya pAiya-uMdANaM kaivai-pAmAiM suppsiddhaaii| 31 payaMgama, 32 timA, 33 nArAyA, 34 dubaI 35 pAvAnI, bhaNiyAI lakkha-lakkhaNa-juAI iha chaMdakosammi // 78 36 vallariyA, 37 caoNvara, 38 sAmANI, 31 dhArIyA, iti prAkRtachaMdakozaH samAptaH / 40 khaMjA tugA, 41 sikkhA, 43 toTaka, 44 bhujaMgainameM pahalA padya maMgalAcaraNakA hai, jisameM jinavANIkA prayAta, 45 lIlA, 56 laggaNiyA, 57 jamakANA, jayaghoSa karate hue use samavasaraNameM eka yojana paryanta sthita 48 phArI, 4. modakA, .. caMdANA, 51 cUliyA, sura-nara-tiyaMcoMko harSita karanevAlI likhA hai aura sAtha hI 52 cAraNa, 13 kamalA, 54 dIpakA, 55 mottidAma, yaha batalAyA hai ki vaha mahAn arthako liye hue sarasa 26 sAraMgA 57 baMdhA, 58 vijjohA, 56 karahaMcA 60 paMcA, svara-varNa aura chandoMse alaMkRta hai| dUsare padyameM pATha 61 sammohA, 62 cauraMzA, 63 haMsA, 64 maMdhANA, gaNoMkA suprasiddha svarUpa batalAte hue racanAke AdimeM una 65 khaMDA, 66 khaMjA 67 harasaMkhANA, 68 pAikkA, gaNoMko prayukta karanekA phala prakaTa kiyA hai aura sAthameM una 66 paMkA, 70 vANI, 71 sAlUrA, 72 rAsA, 73 tANI, gayoMke devatAdikA bhI nirdeza kiyA hai| antima payameM isake pUrva meM eka pRSTha para mokAra mantra, eso paMca andhakI samAptiko sUcita karate hue yaha prakaTa kiyA hai namokAro, prajJAna-timira-gyApti aura 'yA kudenduki isa chandakozameM katipaya suprasiddha prAkRta chandoMke nAmA- tuSArahAradhavalA' nAmakA sarasvatIkAmya diyA hai| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] purAne sAhityakI khoja [175 74 candAmAlA, 75 cakkA, 76 hATakkI, 77 dhUmA, TagaNo teraha bheo bheyA aTThAi hoti tthgnnss| 78 takkA, 76 khaNDA, 80 khaNDalayA 81 kambalayA, DagaNassa paMca bheyA tibbheyA hoMti DhagaNassa ||1|| 82 dhavalaMgA, 83 bimbA, 84 dmbliyaa| granthake anta meM 'baliyA chandakA lakSaNa dekara granthaina nAmoMke anantara kucha gAthAe~ dI hai jinameM piMgala- samApti-sUcaka jo vAkya diyA hai vaha isa prakAra hai:bhASita 84 rUpoMke lakSya-lakSaNa bhedase kathanakI pratijJA tIsadhuvamattaya erasajuttaya paMDiyaloya cavaMti nnraa| karate hue pahale chandazAstra-sambandhI niyamoM aura gaNoMke vissAmayaTiTThiya erasadiTThiya pAyahasiTThiya tieiNagharA bhedoM-upabhedoM AdikA kucha vistArake sAtha varNana diyA hai dAsappaDhamaMciyaaTThatahaciyacaudaha tiriNavikiyaNilaya aura phira 'sADA' prAdi uparyata chandoMke lakSaNAtmaka jo erisachaMdaya sesaphaNiMdaya so jAgemazcaya ddbliy| svarUpa diye haiN| kisI-kisI chandake upabhedoMkA ullekha iti DaMbaliyAchaMdaH samAptaH / iti piMgalasya catukarake unake bhI svarUpa sAthameM diye haiM aura jahAM kahIM razAtirUpakAH samAptAH / chandakA udAharaNa alagase deneko rUrata par3I hai vahA~ isa taraha yaha isa granthakA saMkSipta paricaya hai| caMdoMalagase udAharaNa diye haiM aura kahIM ekase adhika bhI kI saMkhyA aura unake lakSaNAdiko dekhate hue prantha acchA udAharaNa diye haiN| sAtha hI jagaha-jagaha piMgalake anusAra mahatvapUrNa evaM upayogI jAna par3atA hai aura anuvAdAdike kathanakI bAta kahI gaI hai| eka sthAna para 'uvacUliu' sAtha prakAzita kie jAneke yogya hai, jisase prAkRta aura chandakA ullekha karate hue usake nirmAtA kavi ralhakA apana zake sAhityakI zrIvRddhi ho ske| bhI ullekha kiyA hai| jaisA ki nimna padyase prakaTa hai :- 13. vidhavA-zIla-saMracaNopAya dohA chaMda vi paDhama paDhi daha daha kala saMjutta ukta 414 varSa pahaleke likhe hue guTakemeM eka sthAna suaTha savi matta di| (patra 76,80) para dasa gAthAe~ dI huI haiM jinameM vidhauvacUliu buhiyaNa suNahu hiyaNa suNahu guru gaNa muNa sajuttavAoMke zIlakI saMrakSAkA sundara upAya batalAyA gayA hai| jaMpei ralha ki|| ye gAthAe~ paraspara sambaddha eka hI prAcAryakI kRti jAna isa granthake maMgalAcaraNake do padya isa prakAra haiM- par3hatI hai aura isIse isa gAthA-samUhako yahAM 'vidhavAjA vijjA caurANoNa sarisA jA caubhue saMbhuNA zIla-maMrakSaNopAya' nAma diyA gayA hai| ina gAthAoMmeM jA vijjAhara-jasva-kinnaragaNA jA suur-iNdaaiyaa| vidhavAoMke AcaraNa-sambandhI bhAratakI prAcIna saMskRti jA siddhANa surANarANa kaiNA jA dhUvayaM nizcayaM sannihita hai, usakI jAnakArI ke liye inheM yahAM pUrA hI sA amhANa suhANa eva vimalA vANI sirI bhArayA udarata kiyA jAtA hai| Ajakala bhAratakI saMskRti to jo viviha-satthasAyara pA-patto svimljl-helN| mahilAoM ke sambandhameM kuchakI kucha ho gaI hai aura hotI paDhaNabbhAsataraMDo nAeso piMgalo jayau // 2 // jA rahI hai| kisIko bhI zIla-saMrakSAkI koI cintA hI inameMse pahale padyameM vimalA vANI zrIbhAratIkA nahIM rahI hai| ve gAthAe~ isa prakAra haiMsmaraNa aura dUsaremeM nAgeza piMgalakA jayaghoSa unakI (gAthA) stutiko lie hue kiyA gayA hai| ina padyoMke anantara puriseNa saha sahAsaM saMbhAsaM vattakaraNamegate / 'atha caurApI-rUpaka-nAmAni' vAkya dekara una 84 chandoMke egaTTANe sayaNAsaNAI parikaThANaM ca // 1 // nAma diye haiM jinheM upara udhata kiyA jA cukA hai| unake parisassavAlavivaraNa-aMgohali ehANa-malaNamabhaMgo anantara jo padya 54 chandoMke lakSaNArambhase pahale die haiM diTThIha diTTibadho vilavaNaM calaNa dhuvaNaM ca // 2 // unameMse prArambhake do aura antakA eka padya isa prakAra hai:'caurAsIrUvA jaM vRttA lakkhaNa-lakkheNa sNjuttaa| tabAla kusuma-kama kA taMbola-kusuma-kuMkama kappUra surahi till-ktyuurii| caurAsI rUvA bhAvANaM piMgalu-nAmei pAvANaM // 11 // kesa-sarIra niyasaNa-vAsaNamelAisirikhaMDa / / 3 / / guru juvakannaM guru aMtakaralayaM payoharammi gurumajme naha-daMta-alaya-sImaMta-kesa-romANa taha ya prikmm| zrAigurUNaM calaNa vippo samvesu lahuesu / / 2 / / accatamuJcammillabaMdhaNaM veNibaMdhaM ca // 4 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] anekAnta [varSa 14 nAhi-niyaMba-uratthala-payAsaNaM purisa-seva-karaNaM c| prati apanI bhaktikA pradarzana kiyA gayA hai aura isa prakArakA nara-sura-tirie da? kAmakahaM puvva-raya-saraNaM // 5 // bhAva vyakta kiyA hai ki jaise haMsa sarovarakA, bhramara puSpoMkA, sarvAcaya bhAbharaNaM alantayaM aMjaNaM praNavarita aura sarpa candana-vanakA smaraNa karatA rahatA hai usI prakAra merA mana ApakA smaraNa karatA rahatA hai| ityaadi| hiMDolaya khaTTAI-sayaNaM taha kUlibhAeu // 6 // isa ciTThImeM yadyapi likhanekA koI samaya nahIM diyA kosaMbha paTTaTalaM tilavAsAINi acchvtthaanni| hai, phira bhI yaha atIva prAcInakAlakI likhI huI jAna igamatI juyalassa u pariharaNaM ubhaDo veso||7|| par3atI hai-khAsa kara usa samayakI jaba ki kAgajakA khIra kAmuhIvaNa-vaMjaNamAhAramahiyamahaNaM c| pracalana nahIM huA thA aura bhojapatroM para ciTThI bhAdi jaNasamavAe kojaga-paloyaNaM dhammaThANa-bahiM / / 8 // likhI jAtI thiiN| kyoMki isameM ciTThI athavA guNa-lekhanake lie bhojapatrakA hI ullekha kiyA gayA hai| isa para-gihagamaNaM egAgiNIiNisi bAhirammi NissaraNaM " dRSTise isa ciTThIkA kAphI mahattva hai aura apane isa camacama-rata-ulagANaM taliyAraNaM taha paribhoga | / mahattvake kAraNa hI pratilipi karAkara ise guTakemeM surakSita siMgAratthaM dappaNa-paloyaNaM midiyAi nhraago| rakhA gayA hai| pAThakoMkI jAnakArIke lie yahAM ise pUrNaemAi vihava-mahilANa vivajjae siilrkkhtttt|| 10 // rUpameM prakAzita kiyA jAtA hai: kusalaM amhANa varaM aNavarayaM tumha guNaliyaMtassa / 14, prAkRtako purAnI ciTThI paTThAviya niyakusalaM jima amhaM hoi saMtoso // 1 // prAkRta bhASAmeM likhI yaha ciTaThI bhI una 14 varSa 1 so divaso sA rAI so ya paeso guNANa shraavaaso| purAne guTakele upalabdha huI hai| isako dekhanese mAlUma hotA hai ki vaha kisI ananyaniSTha ziSya-dvArA apane dUra suha guru tuha muhakamalaM dIsai jattheva suhajaNaNaM / / 2 / / dezastha viziSTa guruko likhI gaI hai| ciTThI gAthA-chandameM kiM abbhujjo deso kiM vA masi natthi tihuyaNe sayale / nibada / poMko lie hue hai aura lekhakAdike nAma-dhAmase kiM amhehiM na kajjaM jaM leho na pesio tumhe // 3 // rahita hai / isakI pahalI gAthAmeM apanI kuzala-kSema sUcita jai bhujo hoi mahI uyahi masI lahiNI ya vnnraaii| karate hue apaneko nirantara guruke guNoMmeM lIna batalAyA hai| lihai surAhivaNAho to tumha guNA Na yAti // 4 // aura gurUse apanI kuzala-kSemakI patrI denekI preraNA kI hai, jaha haMso sarai sara paDula kusumAI mahuyaro sarai / jisase apaneko santoSa ho / dUsarI gAthAmeM guruko sambodhana para caMdaNavaNaM ca nAgo taha amha maNaM tumaM sarai // 5 // karake likhA hai ki vaha divasa, vaha rAtri aura vaha pradeza guNoMkA prAvAsa hai, jahAM Amanda-janaka ApakA mukha-kamala dikhAI jaha bhadavae mAse bhamarA samarati aNbkusumaaiN| par3atA hai| tIsarI gAthAmeM yaha ukSA kI gaI hai ki kyA taha bhayavaM maha hiyayaM sumarai tumhANa muhakamalaM // 6 // pannI likhaneke lie usa dezameM bhojapatra nahIM hai, maSi jaha vaccha saraha surahiM vasaMtamAsaM ca koilA sri| (syAhI) nahIM hai athavA bhapanese koI kAma na rakha kara vijjho sarai gaiMdaM taha amha maNaM tumaM sarai // 7 // upekSA karadI gaI, jisase patrI nahIM bhejI gii| cauthI gAthAmeM yaha prakaTa kiyA gayA hai ki sArI pRthvI bhojapatra, " jaha so nIlakalAo pAvasakAlammi paMjare bUDho / samudra syAhI, vanarAji lekhanI bana jAya aura likhane vAle sabharaha vaNe ramiuM taha amha maNaM tuma saraha / / bRhaspati hoM, to bhI tumhAre guNa likhe nahIM jA sakate jaha saraisIya rAmo ruppiNi kaNhoNalo yadamayaMtI hai| isake bAdakI gAthAoMmeM upamAlaMkAroMke sAtha guruke gorI sarei ruI taha amha maNaM tuma sri|||| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-sevA-mandira dillIkI paisA-phaNDa-golaka kAryako dekhate hue mAtako rakSAkA jo sevA- kAtaka janasAhitya aura titakA huI, jahA~ usakA vIra-sevAmandirakI sthApanA sarasAvA jilA sahAranapurameM apraila san 1936 ko huI, jahA~ usakA vizAla bhavana vidyamAna hai / vahAM isake dvArA 16 varSa taka jainasAhitya aura itihAsake anusaMdhAna, uddhAra, pracAra evaM jaina saMskRtiko rakSAkA jo sevA-kArya huA vaha kisIse chipA nahIM hai / usake isa sevAkAryako dekhate hue samAja tathA dezako adhika lAbha pahu~cAnekI dRSTi se hI kucha sajjanoMkI bhAvanA tathA preraNA use dillI jaise kendra sthAnameM lAnekI huI / tadanusAra kucha varSa hue usakA pradhAna kAryAlaya kholakara use dillI lAyA gayA aura kalakattA Adike kucha udAra mahAnubhAvAMkI kRpAse usakA nijI timajilA bhavana bhI 21 dariyAgaMjameM nakara tayyAra hogayA hai| isa taraha yaha saMsthA aba bhAratakI rAjadhAnI dillImeM AgaI hai, jahAM bhAratako aura bhI aneka pramukha saMsthAe~ pahalese A cukI haiM aura prArahI haiN| aura vaha bhArata sarakArake niyamAnusAra rajiSTarDa bhI ho cukI hai, dillImeM A jAnese isa saMsthAkI jahAM upayogitA bar3hI hai, vahAM isakI jimmedAriyAM bhI bahuta bar3ha gaI haiM, jinheM pUrA karaneke liye sAre samAjakA sahayoga vAMchanIya hai; tabhI samAjakI pratiSThAko surakSita rakhate hue usake gauravake anurUpa kArya ho skegaa| isameM sandeha nahIM ki dillI bhAratake dila (hRdaya) svarUpa madhyabhAgameM sthita bhAratakI rAjadhAnI hI nahIM balki anekAneka pragatiyoM unnata kAryoM aura vikAsa-sAdhanoMke srota svarUpa eka pramukha kendra.mthAna bana gaI hai| yahAM saba dezoMke rAjadUta nivAsa karate haiM / saMsArake vibhinna bhAgoMse nityaprati aneka pratiSThita darzaka aura kalA-kovida paryaTaka Ate hI rahate haiN| yahAM nitya hI bhA~ti-bhAMtikI pradarzaniyoM, sabhA-sosAiTiyoM tathA anya sammelanoMke Ayojana bhI pracuramAtrAmeM hote rahate haiN| jinameM sammilita hone ke liye bhArata tathA videzoMse asaMkhya janatA AtI rahatI hai| ataeva yahAM pracAra jaise kAryoko acchI pragati mila sakatI hai aura jainasiddhAntoMkI prabhAvanA bhI loka-hRdaya para aMkita kI jA sakatI hai| parantu yaha saba tabhI ho sakatA hai jaba ina kAryoMke pIche acchI Arthika yojanA ho| samAjameM dhanika prAyaH inegine hI hote haiM aura sabhI jana unakA sahayoga apane-apane kAryoMke liye cAhate haiN| ve sabako kaise kabataka aura kitanA sahayoga pradAna kareM? Akhira dhanika vargakI apanI bhI kucha maryAdAe~ haiN| adhikAMza dhanikoMkI sthiti aura pariNati bhI sadA eka sI nahIM rhtii| paristhiti Adike vaza jaba kabhI unakI sahAyatA banda ho jAtI hai to jo saMsthAe~ ekamAtra kucha dhAnakoM para hI avalambita rahatI haiM ve kucha dina calakara Thapa ho jAtI haiM aura unake kiye karAye para eka tarahase pAnI phira jAtA hai| vahI saMsthAe~ sadA harI bharI aura phalatI-phUlatI dRSTigocara hotI haiM jinakI pITha para jana-samUhakI zakti kAma karatI haI dekhI jAtI hai| niHsandeha jana-samUhameM bahuta bar3I zakti hotI hai / idhara-udhara vikharI huI zaktiyAM milakara jaba eka lakSyakI bhora agrasara hotI haiM taba bahuta bar3A dumsAdhya kArya bhI saralatAse sampanna ho jAtA hai| aisI sthitimeM bahuta dinoMse mere manameM yaha vicAra cala rahA thA ki dillI meM vorasevAmandirako sthAyI tathA pragatizIla aura samAjake prAcIna gauravake anurUpa kaise banAyA jAya aura kaise isakI Arthika samasyAoMko hala kiyA jAya? antameM yaha upAya sUjha par3A ki vIrasevAmandirake liye eka paisA-phaNDagolakakI yojanA kI jAya aura use jaina-samAjake hara ghara aura pratyeka jainamandirameM sthApita kiyA jaay| gharakI golakoMmeM ghara pIche kamase-kama eka paisA pratidina DAle jAnekI vyavasthA ho aura usakA bhAra gRhasvAmI para hI rakkhA jAya, vahI varSake antameM golakase paise nikAla kara unheM dillI vIra-sevA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - 178] voda-sevA-mandira dillokI paisA-phaNDa-golaka mandirako bhejate rahaneko kRpA kreN| aura mandiroMkI golaka-vyavasthA mandiroMke pravandhakoMke supurda rhe| golakoMkI saplAI vIra-sevAmandira kare / jisa golakase jitanA paisA vapake antameM prAptaho, prAyaH utane hI mUlyakA nayA upayogI jaina-sAhitya pratyeka gharake svAmI tathA mandirake vyavasthApakake pAsa vIra-sevAmandirakI orase vinA kisI malyake phrI bhejA jaay| aisA hone para adhikase-adhika jaina-sAhityake pracArakI vyavasthA ho sakegI, jisakI Aja bahuta bar3I jarUrata hai, aura usake dvArA jaina siddhAntoMke marma, mahatva, vyavahAra meM Ane-lAnekI yogyatA-upayogitA Adiko loka-hRdaya para aMkita kiyA jA skegaa| sAtha hI, jinavANIke aMga-svarUpa mahatvake prAcIna granthoM tathA anya samRddha sAhityakI khoja ho sakegI, vividha bhASAoM meM unake anuvAda taiyora kiye jAsakeMge aura jainatattvoMkA vivecana aisI sarala tathA sundara bhASAmeM prastuta kiyA jA sakegA jo loka-hRdayako apIla kre| aura isa taraha vIrasevAmandira lokahitakI sAdhanAmeM bahuta kucha sahAyaka ho sakegA, use lokakA samarthana prApta hogA aura vaha apane bhaviSyako uttarottara ujjvala banAkara sthAyitva prApta kara skegaa| Arthika samasyAko hala karane aura sArI jaina janatAkA sahayoga prApta karane ke upAya-svarUpa apanI isa golaka-yojanAko jaba maiMne ajamera, kekar3I, vyAvara, sahAranapura, dillI aura kalakattA Adi sthAnoMke katipaya sajjanoMke sAmane rakkhA to una sabane ise pasanda kiyaa| tadanusAra vIrasevAmandirakI kAryakAriNI samitimeM isakA prastAva rakkhA gayA aura vaha 3 janavarI san 1657 ko sarvasammatise pAsa ho gyaa| aba isa gAlaka-yojanAko kArya meM pariNata karane aura saphala banAneke liye sAre jainasamAjakA sahayoga vAMchanIya hai| nagara-nagara tathA grAma-grAmase do eka paropakArI evaM utsAhI sajjana yadi sAmane Ae aura ghara-gharameM golakAMkI sthApanAkA bhAra apane Upara leveM to yaha kArya sahajameM hI sAdhya ho skegaa| vIra-sevA-mandira mAMgake anusAra unheM golakeM maplAI kregaa| AjakalakI duniyA meM eka paisekA mUlya bahuta kama hai aura vaha Age aura bhI kama hone vAlA hai, aura isaliye ghara pIche eka paisA pratidina sAhitya-sevAke liye dAnameM nikAlanA kisIke bhI liye bhArarUpa nahIM ho sakatA-khAsa kara una gRhasthoMke liye jinakA dAna karanA nityakA Avazyaka kartavya hai| phirabhI arthazAstrakI dRSTise bU'dase sara bhare' aura 'kana kana jor3e mana jur3e' kI nItike anusAra isa paisekA bar3A mRlya hai| jainiyoMkI saMkhyA 20 lAkhase Upara hai, sAmAnyataH 4 vyaktiyoM ke pIche eka gharakI kalpanA kI jAya to jainiyoMke pA~ca lAkha ghara baiThate haiN| inameMse eka lAkha gharoM meM bhI yadi hama golakAMkI sthApanA kara sakeM, aura ghara pIche pA~ca rupaye vApikakI bhI Aya mAnale to vIra-sevA-mandirako prativarSa pA~ca-lAkhakI Aya ho sakatI hai| isa Ayase vIra-sevA-mandira kucha varSoM meM hI vaha kArya karane meM samartha ho sakegA jisase ghara-ghara, deza-deza aura videzoM meM bhI jaina-dharma aura vIra-zAmanakI carcA phela jAya aura adhikAMza janatA apane hitako samajhane aura usakI sAdhanAmeM agrasara ho ske| vIra-sevA-mandiranaM Amataura para parvAdike avasaroM para apanI koI apIla Ajataka nahIM nikAlI, yaha ghara-gharameM golaka-yojanA usakI pahalI apIla hai| AzA hai ki samAjakI orase isakA aisA santoSajanaka uttara prApta hogA jisase vIra-sevA-mandira apanI jinazAsana aura loka-sevAkI bhAvanAoMko zIghra hI pUrA karane meM samartha ho ske| nivedakajugulakizora mukhtAra saMsthApaka 'vIrasevAmandira' 21 dariyAgaMja, dillI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha uttuga dhabalu siri-kaba-kabasu, tahiM jiNaharu I bAsahara jasu / mai gapi pakhobaDa jiNa-bhavaNu, bahu samayAlau sama-saraNa / siri aruha biMbapuNu baMdivara, appAbaDa-garihaTa-gidiyA / ho kiraNeheM siviNaMga pAI, viharaMgaI ki suhi sNgmii| bho bho paramappaya tuhuM saraNa, masiDa jamma-jarA-maraNu / . sahi puravADa basa bApAmaba, bhnnshiv-puss-puris-simmbl| puNa huu rAyasehi liva bhattA, bhovaI gAmeM dp-gunn-tr| suhaDapau taho saMdaNa bAvara, guru sajaga bhuSadhi visAvara / taho sudurapaNavAlu dharApati, prmpyy-pNkb-dd-ati| ehi vahiniyA-vitya-nAnaMtara, mahi-mamaMtu palhaNapura pattA / siri pahacaMdu mahAgAva pApaDa, bahusIsehi sahiDa zani raavtu| yA bAesari-sari-yaNAyara, sumaya knny-suprikvaay-baayh| dilu gaNoMseM paya-paNavaMvaDa, buha dhaNavAlu vibuha-jana-bhattaDa / muziNA diu hatyuSizoeM, hosi viyaktaNu majmu psaaeN| maMtu demi tuhakapa matthae kara, mahu muha-himmaDa boshicsvk| sRSi-vayaNu sukhi ma prAyadira, vivaeM pAya-abhavamaI bNdir| paDiya sastha guru-puraTa praNAvasa, hubha japa-sidi sukA-bhAvAvasa / bA-paTTaNe khaMbhAyacce dhAra-Nayari devgiri| mikAmaya vihurNatu gaNi pattaTha joinnipuri||1|| tahiM bhavahiM sumahochaTa vihivaDa, siri rayaNakitti-pa? bihamara / mahamUda sAhi maNu raMjivaDa, vijahi-vAhana-mANu-bhaMjivaTa guru prAeseM maI kisa gamakhu, sUripura baMdira aimijiNu / purNa divA caMdavADuNyaru, baranavAnalyaM mvr-haa| bAvakaNava sapA para, puhAramavi siri hA eka muziyara para khamaMsipaI, amijAva pa. tA pattA siri saMghAhivada diTTaDa vAsakhara subaha jAyava-vaMsa-pabhoNihi-du-pAhu, mAsi purisu supasiddha jasaharU / taho zaMdaNu gokaNu saMjAyau, saMbharirAya maMti visaapdd| saho suDa-somaeu-somANayu, kuNaya-gaina-viMda-paMcAhanu / taho pemasiri bhajjA vivAhaya, baya-bama-sIta-guNehiM virAhapa / epahiM satta-putta saMjAima, paMjiya girae saca-viksAica / padamu tAhaM dava-parakhI surataha, saMghAhiTa gAmeM vaasaahru| jo divahADiya cADa-pasiGaDa, yaha bhaMDa ziva mNt-smidhr| puNu bIvaDa-parivAra sahoyara, vizakiDa harirAya maboharu / taibara suDa palhAu samakkhana, saMjAvaDa bhAdaMdiva-sajjana / puNa kuriyara maharAu visukha, guNa-maMDiya taNa huTa js-luitt| paMcamu bhAmarAu medAyara, baTara taba baam-rynnaayh| satamu samasa-mArapavAra, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18.] anekAnta [vaNe 14 sNtnnu-nnaam-jaau-maai-dukkhaa| ehi sattahiM suyahiM pasAhiu, somaeu NaM yayahiM jiyAhiTa / jo paDhamaTha yaMdaNu vAsAharu, sayala-kalAbaDa sNcy-sshruu| pekSeviSNu sAraMgaNariMdeM, baahu-vaann-kul-khrv-cNdeN| rajja-dhurAdhara ziyamaNi jANivi, maMti-pammi Thaviu sammAdhiSi / appivi desu-kosu-ghaNu-pariyaNa, bhujai rajja-soksa-viccana-maNu / ghasAsosuaNu-guNAyaru buhu-vihiyAyaru dukkhiya-jaNa-pava-kAyavaka jiba-pava-paMkaya-mahuyaha sirivAsaddharu jApabara sahiM purivAra tApeksavi paMDiya dhaNavAleM, vihasivi paannuNbuddhi-visaaleN| bho sammatta-rayaNa-nayaNAyara, vAsaddhara hriraay-shoyr| viNya-guNAsaMkiya himmacchara, paMDiya-jaNa-maNa-jaNa-kocara / karivi paTTa manbajaNu-raMjita, je tisthayara-gotta praavjitt| dharaNauM haM gurubhatti-kayAyara, maha-sui-kitti-taraMgiNi-sAyara / jiNavara-pAya pamoruha-mahuyara, sayana-jIva-rakSaNa-su-dayAyara / dussamakAla-pahAva-gurukkaDa, jiNavara-dhamma-maggi jaNu bNkdd| dujjaNa-paDara-khora-akayAparu, viralau sajjaNu gunnivihiyaayh| asahAyaho agiko viva maravAI, dhamma-pahAveM bambhaha upaaii| dhammahI jaNa hi jahi gacchAi, tahi varSa samma kovi sa pepr| teM kajeM dhammAyA kijjA, dhammahoNu Na kamAvi havimbara / isa dhammo pahAraharapura, pisudhiSi vAsApaka sNbdd| cA-mugujapivi piyacAyae maharu tahiM gurucaraNagge tthiyr| bahuviNae sirivAsadareNa kaha dhaNavAla pathiya / / jiNa-paya-paMkapa-iMdireja, bhaaym-puraann-suh-mNdirev| sammatta-bhavaNa-nagaNAyarekhA, kai pugchiu-puNu paasaahress| bho kiM praviyoeM gahiM kAlu, maha-taMdu dhumahi jiNu sAmisAnu / kari-kapyu maNoharU satya-cita, jiyaa-ckki-kaam-khbhaai-vicit| jasu gAmaIbAsA vihila durita, bAhubali-kAmaekaho cariyaTa / jasa basalovari taMbolu mambu, taha jiNa tivamovari sahA kmyu| tuhu virayahi bhanya-mayohirAma, paDiyA baMdhe siyaamu| ke vijae jAe ma hoi sidi, purise jeNa Na baabu-aadi| kiM kiviNaeva saMciva-dhakSaNa, ki thievaMha-piva-saMgameNa / kiM NijjaleNa SaNa-gajjieNa, ki suha. sNgr-bhjjiev| ki appazeSa guNa-kitsoNa, kiM aviveyaM vitt-srnnnnec| kiM vippaeNa puNu rUsieNa, kiMkavaM bkkhyaa-siekhaa| kiMmaNuyacaNi aMjaNi bhandu, kibuddhie jAeNa raiDa kambu / iya vaSaNa suNivi saMpAhivAsu, dhaNavAla parvapada viyasiyAm / bho kuNami kamvu jaMkahiTa majmu, guruyaNa haMsAeM ki masajnu / haDaM kami kamyuha-javiya-hAsu, tucchamaI pabama jasa-pavAsu / NAloyaDa pavamA paya-subhaMgu, pAu-babaramaha-kAiyavahaM sNgu| pattA-vAyaraNa mahovahiM dusaru saha-sari kipriyaa| yAvAbhihANa-jala-spiDa baDarapAli .. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainaanya prazastisaMgraha [181 bAesari-kIsA-sarapavAsa, para paDamacariu ti su-kaisedu, ecabAsi mahAkaI muNi-payAsa / haba avara jAyabara pakhAravetu / subha-pavaNa-huviya-kumaya-reNu, pattA-caumuha doNu sayaMbhukai puSphatu puNu vIru bhaNu kA-cAvahi-siri dhIraseNu / te gANa-maNi-ujjoya-kara hau dIvovamu hoNu-guNa // 8 // mahi-maMDali variNa vidhuhavaMdi, 6 zisuNivi vAsAharu japaha, vAparaNa-kAri siri-devaNaMdi / kiMtuhaM buha citAulu sNph| jaiNeda yAmu jAyA-dusantu, jai mayaMku kiraNahiM dhavanai bhuvi, kiDa jeNa pasiddha s-baaybntu| to khajoDa Na chaha Niya-chavi / sammattArU yusu rAbabhambu, baha khayarAu gayaNe gamu sAha, daMsaha-pamANu baru syaDa kmyu| to sihati kiM ziva-kamu vajaha / miri banjasUri gaNi guNa-dihANu, jaha kappataru bamiya phala kappA, visyaDa maha chaMdasaNa-pamANu / to kiM taha lAi thiya sNph| mahAseNa mahAmaI viu samahila, basujettiDa mai-pasaha pabacha, paNa gAma suloyaNacarita kahiu / so tettiu parasyale pych| raviseNe paThamacarittu vuttu, iya NisuNivi saMghAhiva vuttara, jiNaseNeM harivaMsu vi pavitta / karaNA dhaNavAleNa puttdd| muNi Dili jahatta-NivAraNatyu, xxx iyamiri-bAhubali-dena-carie suhaDadeva-taNaya-yuha dhaNaNaM varaMgucariu khaMDaNu payatyu / bAla-viraie, mahAbhamva-vAsara-NAmIkae seNiyarAyadiyaraseNe kaMdappacariu, samavasaraNA-samAgamo vaNaNo NAma paDhamo parimo vitthariya mahihiNava-rasaha bhariTa / samato // saMdhiH // jiNa-pAsacariu bhaisayavaseNa, pantimo bhAga:virayau muNipugava-paumaseNa / amiyArAhaNa virahaya vicitra, jaMbudIva-bharadda-vara-saMtari, gaNi aMbaseNa bhava-kosa-catta / giri-sari-sImArAma-NiraMtari / caMdappahacariu maNohirAmu, aMtaravei majjhi dharibau, muNi viehuseNa kiu dhamma-dhAmu / sahaM kAviTThavimau mu-psiddhdd| dhaNayattacariu cauvAga ru, vIra-khANi uppatti pavittau, bhavarehi vihita nnaannaapyaar| sUrIpuru jaNa-paripAlaMtau / muNi sIhaNaMdi sahatya vAsu, sUraseNu Naravai tahoNaMdaNu, annupehaa-ky-sNkpp-nnaasu| aMdhaya-vidiTha-rAu riu-mahaNu / NavayAraNehu Naradeva vutta, taho paivaya piya-pANa-piyArI, kaha asaga vihiDa vIrato caritta / NAma subhaddA devi bhddaarii| siri-siddhaseNa pavayaNa viNoDa, dasa-damAra tahiM pAMdaNa jAyA, jiseNeM viraha Arisena (bhArisora) vora-vitti tihunn-vikkhaayaa| goviMdakai daMsaNa-kumAra, sAyara-vijau paDhamu uviNIyau, kaha-yaNa-samudo laddha-pAru / puNu akkhoDu NAma huA bIyau / jayadhavalu siddha-guNa-mugiDa teDa, taiyau amiyAmau sirivallahu, supa sAlihatthu kaha jIva deva / puNu himavaMtu turiu jANahu dullahu / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhanekAnta vijau NAmu paMcamu suha-bahanu, bahara acalu ridi-sakkaMdaNu / sattamukhAmu pasibaDa dhAraNu, puNubhaTTamaDa taNubhaTa puurnnu| suGa bAhicaMdu Navamu puNa jAbahu, damaDa sura vasuevaDa maanns| evahaM bahu aMko'timadovara, bAparaNe Nijjiya amarakara / samuda vijazra sUrIpuri thappira, caMdavADu vasueSaho appiTa / vaho muDa rohiNeu bhari-gaMja, devaha-NaMdaNu aNu jnnhnnu| vaho saMtANa koTi-kukha-baksAI, saMjAyA kevkhi-prckkhaaii| puNu saMbhari gariMda mahi bhujiya, jAyava-subvamateM rNjiy| asavaMtu cahuvANa puhaha pahu, tahu maMtiu jaduvaMsiu jasarahu / pahugaNa pattihu bhau dharaNIyali, bhAsAnuri suri-paya-paMkaya-akhi / sAhu NAma gokaNu maMtI tahu, jiNavara-caraNaMbhoruha-mahukhihu / huDa saMbhari NariMda mahivAbaDa, karaNadavu-zAma-paya-pAkhAu / somadeu baho maMti sahoyara, sayala-kalAlAMkaDaNaM sasaharu / pattA-puNa sAraMgu NariMdu abhayacaMdu ho gaMdaNa / taho subha huu jayacaMdu rAmacaMdu thAmeM puru|| Niva-sAgara-rajji-samayaMkita, vAsAharu maMtiDa NIsaMkiu / giya-pahu-rajja-bhAra-diDha-kaMdharu, vibuha-vaMdi-taru-posaNa-kaMdharu / ekku ji paramappaTa jo jhAvara, ve vavahAra sudaNaya bhaavh| jo ti-kAla rayaNattara aMcaha, caDANapoya-rur3a kaha-vi Na mugch| jo parameTThi-paMca-bArAhada, jo paMcaMga-maMta-mahi saahh| [varSa 14 jo mitta paMca avagaNyAI bakkammahiM jo divi dikhi gmmii| jo satsaMgu-maNDavihAbAda, sAsa-sacca-sahA rsaabaad| dAvArahu-guNa-saMtata-pattaDa, satsa basa jo kahivi vrtth| bhaTTa mUkhaguNa-pAlana-paha sAMsada bhaTTaga rpyaapr| bhaTTa-siba-guNa-gaha-sammAbaI, bhaTTarava-pujjiya jinn-ptyaah| sava-viha-purANa-patra dAhAyaru, sava-payastha prirkkhh-shaayr| bavanasa-cariDa subaI vasAvA, daha-bakhana-mahiM rh-maannhN| evAraha aMgaI maNi icchA, evaarh-primaau-nniycchaa| bAraha-sAvaya-vaya-paripAlAi, teraha-vihi carittu sunnihaabaad| baudaha-kutyarakkhamuvapassaha, budh-vih-pumvhi-mnnu-vaash| paudaha-maggaNa-vittharu-jovaha, baDabaha purisa sattaNa ujjobaha / ho baMdhaDa rayaNasIhu bhaNi bhajjA ya meru supsibr| niyarviva-paTa-raevi puNu jiNavara-gota vivara // 2 // vAsaddhara piyayama ve pariNilaM, pariyaNa-posaNaNaM kuru dhrnniddN| ve parasujala para va marAkhiya, sola-tahahiM vedikha rsaakhiy| pemakiya-kula-saraNaM pomiNi, suyaza-sihaMDaNi jlhr-di| pai-vaya-sIja-sakhila-maMdAiNi, dukliya-jaya-jaya-ziva-suha-dAhadi / udayasirI homA viSaya-ya, baTaviha-saMghaho kappaNihI haya / umara-sappi-suya-nayA-samunbhava, saMjAyA kukha-haraNa-taNumbhava | pahama-put jayapAlu guvaMgaDa, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6 jainaprantha prazastisaMgraha [183 sveNaM psbhnnNgdd| saMtosu taha ya harirAya puNa / huTa jasapAla viyakkhaNu bIyau, thiru aruha-dhammu jA mahivalae, puNu raupAlu pasiDa tIyaDa / sAyara-jalu jA sura-sari milieN| turiyaDa caMdapAlu siri-maMdira, kaNayadi jAma vasuhA pracalu, paMcamu subha viharAja suhakaru / vAsaraho cha?u tAma kulu| baTTaDa puraNapAlu puNNAyaru, jo paDhai paDhAvaha guNa-bhario, sattamu bAhahu yAma gunnaayk| jo lihai lihAvada vara-caritro / aTTamurUvaeu rUvau, saMtANa-vuDDhi vitharai taho, ehi bhaTTha-suhi-ciru-vaDDha / maNavaMchiu pUraha sabalu suho / bhAiya-mattijjaya-saMjuttara, bAhubali-sAmi guru-gaNa-saMbharaNa, yaMdaDa vAsAdhara guNa juttai / mahuNAmau jamma-jarA-maraNu / jaM harDa pacchiu pasamiya gabveM, pattA-jo deha lihAvai vi pattaho, vAyaha suNai suNAvaha / vaasaahr-sNghaahiv-bhbveN| so riddhi-siddhi-sapaya nahivi, parachaha siva-pau pAvaha // taho vayaNa maI zrArisu diTThau, zrImatprabhAcandra-pada-prasAdAdavAsabuyA dhanapAladaraH / jaMgaNahara sua-kevali-siTuu / zrIsAdhuvAsAdhara-nAmadheyaM svakAmya-saudhe jazo-karoti // so pecchivi mai pAiya kanveM, iti bAhubali-caritraM samAptam / virayaDa buha-dhaNavAle bhn| (Amera-bhaMDAra, prati saM0 1586 siri-bAhubali-cariu jaM jANilaM, bakkhaNa chadu takku Na viyANi / ai0 pannAlAla sarasvatI bhavanako pratise saMzodhita) battA-khakSaNa-mattA-chaMda-gaNa-hoNAhiu jaM bhaNiu mii| 20 caMdappaha-cariu (candraprabhacarita)bha0 yazaHkIrti ta khamau sayalu pravarAhu vAesari-sivahaM saMgahaM // 3 // AdibhAga vikkama-gariMda-aMkiya-samae, NamiUNa viml-kevl-lcchii-sbvNg-dinnnn-prirNbh| caTadaha-saya-saMvAcharahiM ge| loyAloya-payAma caMdappaha-sAmiyaM sirasA // 1 // paMcAsa-varisa-cau-hiya-gaNi, tikkAla-bamANaM paMcavi parameTi : ti-sukho'haM / vahasahaho siya-terasi su-diNi / taha namiUNa bhaNissaM caMdappaha-sAmiNo cariyaM // 2 // sAINakkhase pariTTiyaI, dhattAvarasiddhi-joga-NAmeM tthiyii| jiNa-giri-guha-Niggaya siva-paha-saMgaya.sarasaha-sarisuha-kAriNiya sasi-vAsare rAsi-mayaMka-tule, mahuhou pasariNaya guNahi ravariNaya tihuvaNa-aNa-mayahAriNiya golaga mutti-sukkai sabane / hubaDa-kula-nayali pupphayaMta, cauvagga-sahiu-Nava-rasa-bhariu, bahu deu kumarasiMhavi mahaMta / bAhubalideva-siddhaho cariyau / taho suu himmalu guNa-gaNa-visAlu, gujjara puravADa-vaMsatibara, mupamiddhata pabhaNai siddhapAlu / siri-suhaDa-seTTi guNa-gaNaNijau | jasakitti vibuha-kari suhu pasAu, taho maNahara chAyA gehaNiya, mahu pUrahi pAiya kanva-bhAu / suhaDAevI NAmeM bhaNiya / taM nisuNivi so bhAseha maMdu, taho uvari jAu bahu-viNaya-juno, paMgalu toDesaha kema cNdu| dhaNavAlu vi suu NAmeNa huo / iha hui bahu gaNahara NANavaMta, taho viriNa taNubbhava viula-guNa, jiNa-bayaNa-rasAyaNa vistharaMta / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 gaNi kuMdakuMda vacchala guNa, hara yamu hAmi kiMpivi satthu gaMdhu / ko vaeNaNa sakkaha iyara jaNu / pattAkalikAla jeNa sasi lihiu NAmu, jA caMda divAyara samva visAyara, jA kula pabvaya bhuubno| saha diTThau kevala eMta-dhAmu / tA ehu payahahu hiyaiM cahuDa, sarasahaM devihiM muhi tilyo| yAmeM samaMtabhad vi muNiMdu, iya-siri-caMdappaha-carie mahAkai-jasakitti-virahae bhai Nimmalu NaM puriNamahi caMdu / mahAbhamva-siddhapAla-savaNa-bhUsaNe siricaMdappaha-sAmi NimvANa jiu raMjiu rAyA rahakoDi, gamaNo-NAma eyArahamo-saMdhI pariccheno smmtto|| jiNa-thutti-mitti mivapiMDi pho.| (mere paitrika-zAstra-bhaMDArase) saM.-13. yIhariTa viMbu caMdappahAsu, paDava-purANu (pAMDava-purANa) (bhASA apabhraMza) ujjoyaMtau phuDu dasa disAsu / kartA-bha0 yazaHkIrti. racanA-kAla saM 1467 akalaMku NAI paccakSu NANu, mAdibhAga:jeM tArA-devihi daliu-mANu / boha-su-sara-dhayaraTuho gaya-dhaya-ra?ho sirijalAma sorttuho| ujjAliu sAsaNu jaya pasiddha, paNavivi kahami jiNi?ho guyabala-viTThaho kaha pNddv-dhyrttuho| NiddhADiya ghahilaya sayala-buddhi / jo bhabva saraya-bohaNa-diNidu, siri-devaNaMdi muNibahu pahAu, harivaMsa-pavaNa-paha NisiyariMdu / jasu gAma-gahaNi mAseu pAu / sanvaMga salakkhaNu baddhasaMsu, jasu pujjiya aMbAeI pAya, Niya-kamma-NiyakkhANaNa visu / saMbharaNa mitti takkhaNi Na pAya | bhava-bhIyaha mattahaM jaliya iMsu, jiNaseNa siddhaseNa vi bhayata, ve pakkha samujalu NAi iMsu / paravAi-ippa-bhaMjaNa-kayaMta / jesi vara-jammi paDhiu ahiMsu, iya pamuhahaM jahiM vANI-vilAsu, jo siddhi-marAlihiM paramahaMsu / tahi pramhaha kaha hoI payAsu / jeM NANe paviyANiu Na haMsu, jo tisthaNAhu vajjariya hesu / jahi thubaha phIsaru, bahu jIhAharu, maha sahasakhutirikvA / jaNa-cAya-visA-sAraMga-risu, sahi para jiNa-caraNai, sivasuhakaraNai, kiha saMthNai samikkhaha jammaNe hari-kiya sAraMga-varisu / Niya-katie jiu sAraMgu sajju, antimabhAga: sAraMgeNa ji mehilau avajju / gujjara-desahaM ummana gAmu, giha-mohu caha vi sAraMgu jAu, tahiM chahA-suu huu doNa NAmu / sAraMgu gayaNe dieNau na raau| siddhau taho NaMdaNu bhabva-baMdhu, sAraMgeM paNaviya Nicca-pAu, jiNa-dhamma-bhAri meM dieNu khaMdhu / sAraMga pANi kara tuliu raau| tahu sura jivaDa bahudeva bhandu, cautIsAtisayahiM sohamANu, je dhamma kajji viva kaliu dambu / vsu-paariher-siy-ctt-maannu| tahu lahu jAyau siri-kumarasiMha, cau-ghaNa-camarehi vijijjamAya, kalikAla-karidaMho haNaNa-sIhu / jasu boyAloya pamANu NANu / taho sura saMjAyau siddhapAlu, je payaDiDa bAvIsamau tityu, jinn-pujj-daann-gunngnn-rmaalu| jasu aNudiNu paNavai surahaM satthu / taho uvarehiM iha kiyA gaMdhu, samuda-vijaya sibaevIhe puttu, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 6] jainagrantha-prazastisaMgraha [185 so nemiNAhu guNa-sIla-juttu / ghenAhI taho piya NAma siddha, asu tithe jAu ma hayale pavitta, gurudeva-bhatta pariyaNa / vahaM cariu acchariya-juttu / taho yaMdaNu NaMdaNu hemarAu, jiNadhammovari jasu Nijya-bhAu / taha pavivi sihaM NANa-samiddha pAyariyaha pAThayahaM thN| suravAna mumArakha-tagaI rajja, sAhAha papaveppiNu bhAu ghareppiNu bAesari jiNa-vayaNa-ruhaM // 1 maMtitaNe thiu piya bhAra kajja / puNu raNaveppiNu jiNu vaDDhamANu, ajanavi jasa titthu pavaDDhamANu / jeM arahaMtu-deu maNi bhAviu, jAsu pahuse, ko viNa saavit| cau-kamma iNi vihu parama-NANi, jeNa karAvA, jiNa ceyAlaDa, puraNa heu cira-rava-pakkhA joyaNa-pamANa-jasu digva-vANi / dhaya-toraNa-kalasehiM pralaMkiDa, jaMjae paDiya paMcasthikAya, jasu guratti hari jANu vi saMkiTa / badanva taha va kAjaho na kAya | para-tiya-baMdhau-para uvayAriTa, jIvAi-payAsiya-satta-tacca, jeNa samvu jaNu dhammahaM terita / puNu Nava-payattha-daha-dhamma-sacca / saMgha dhuraMdharU-payaDa muNajjA, sammattu vi paNavisaha dosu catta, sAvaya-dhammeM Nicca maNu raMjaha / Nimsakiya saMvayAI jutta / satta vasaNa je dUra vajjiya, variu vivihu sAyAra-dhammu, sIla-sayaNa-vitti vi bhAvajjiya / praNayAra-dhammu NihaNiyahu kammu / satta guNahaM dAyArahaM juttau, jasu samavasaraNu jAyaNa-pamANu, Nava-viha-dANa-vihie u pasau / je bhaNiu tiloya-pamANa-ThANu / paNaeM paNaya-guNeM maTha bhaMjiu, puNu iMdabhUi-pamuhaha Navadhi, rayaNattaya-bhAvaNa-aNuraMjiu / Niya-guruhu jasujjala guNa sarevi / viNaNaM dAgu deha jo pattahaM, cira kaha hu kareppiNu parama bhatti, jiNu tikAlu pujjai smcitth| suu kiMpi payAsami Niyaya-satti / tAmu bhajja-guNa-rayaNa-vasudhAra, iya ciMtaMtau maNi jAma thakku, gaMdho NAma Niya-gai-jiya-surasari / muNi tAma parAyau sAhu ekku / rUva celaNa-devi pahANaya, iha joNipuru bahu pura-hisAra, jiNavara-bhattiheM NaM iNdaanniy| dhaNa-dhaNNa-suvaraNa-garahi phaaru| amiya-sarasanvayaNahi saccahi Thiya, siri-sara-vaNa-uvavaNa-giri-visAlu, Nau taMbolarAya aNuraMjiya / gNbhiir-prih-uttuNg-saalu| uvari karillu sIla je dhAriDa, tahiM nivasaha jAlapu sAhu bhambu syaNattaya hAra maNu periu / piujI bhajjAlaMkita agamvu / dhamma savaNa-kuMDana je dhAriTha, siri-ayaravAla-vaMsahi pahANu, jiNa-muhA-muddiya sNcaarit| so saMghahaM vacchalu-vigaya-mANu / jiNa-gehammi gamaNa-Neura-sarU, ho caMdaNu bIlhA gaya-pamAu, taho caMdaNa-kaMkaNa sohiy-kh| ............"saI ji pAu / jiNavara-mata saraNa kuMcaDa uri, bhAveSpigu hivamaktA dichu, jiNavara-vANu tibau kiTa ziya-siri / se pavi sammANiDa kiDa variSTa / eyahaM pAravahaMjA sohiya, Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varNa 14 186] bhAra muNivi kaMcaNahiNa mohiya / tAsu puttu palhaNu jANijjA, cAeM. takya-gaNahiM thuNijjA / bIyara sAraMgu vi piya bhattaDa, kaulA tahaDa vasa icttr| palhaNa yaMdaNu guNaNilau golhaNa mAya-piyara-maNa-raMjaNu / bIlhA sAhuheM avaru sura lakhA NAmu jaNa-maNa paannNdnnu||3 diu rAjahI ya bhajjahi sameDa, kolaMtaha huu saMtANa jou| NaMdaNu DUMgara taha udharaNakkhu, haMsarAu tayau suu kamala-dhakcha / ekkahi diNi ciMtiu hemarAya, jiNadhamma hINu diNu ahalu jAya / NisuNijja cira purisahaM caritta, hari-neminAha-paMDavahaM vittu / tA hoi majma jammu vi salagghu, NAmai-cira saMciu-pAu-migghu / iya citivi jiNa-maMdirahi patta, jasa muNi paNavivi akkhiDa sacittu / souM hacchami paMDavacaritta, payarahi sAmiya jaM jema vitta / vivarI sanchu aNu vajarei, garayAvaNi dukkhahoNau Dare / taM NisuNivi jaMpiu muNivariMdu, caMgaDa pucchiu buiyaNahaM caMdu / paMDava-caritu baha-gahaNu jaivi, tuva uvaroheM harSa kAma taivi / to taho vayaNe guNa-gaNa-mahaMtu, pAraMbhiu sadasthahaM phurNtu| sajaNa-dujjaNa-bhau pariharevi, Niya-Niya-sahAva-ratteM vi dovi / pattA-sajjaNu vi sahAvu akuDiba-bhAvu sasi-mehuva uvyaar-mii| para-dosa-payAsiru avaguNa-bhAsiru dujjaNu sappu va kuddilaaii|| guNa kitti-sisma-muNi-jasakitti-viraie sAdhu-vIrahA-puvAya maMti-hemarAja-NAmaMkie kuruvaMsa-gaMgeyaDa-piti-dhaevaNeyAma paDhamo saggo ||prthmsNdhiH|| caramabhAga :zaMdau sAmagu sammaiNAheM, gaMdau bhviynn-ky-ucchaaheN| eMdau paravai paya pAlaMtara, zaMdau udava-dhammu vi risihaM kiu / yAMdau muNigaNa tau pAlaMtau, duviha-dhammu bhaviyaNahaM kahatau / dANa-pUya-vaya-vihi-pAlaMtau, godaDa sAvaya-guNa-ya-cattau / kAlaM viNiya Nizva parisakkara, kAsavi dhaNu kaNu deti yA thakkau / pajjA maMdalu gijjau maMgalu, baccaDa NArIyaNu rahase kalu: NaMdau vIlhA putta guNavaMtau, hemarAu-piya-putta mahattau / prattha-viruddha buhahiM sohimvau, dhammatthe bAlasu nau kicau / vikkamarAya ho vavagaya kAlae, mahi-sAyara-gaha-risi aNkaale| kattiya-siya aTTami budda bAsara, huu paripuraNa, padama naMdIsara / gahu mahI-caMdu-sUru-tArAyaNa, sura-giri uvahi tAu suha bhAyaNu / jAtA NaMdaDa kalilu haraMtau, bhaviya-jayahiM visthArijjaMtau / pattA-iya caDaviha saMghaha vihuNiya vigyaha hieNAsiya bhv-jr-mrh| jasakitti-payAsaNu akhaliya-sAsaNu payaDaDa saMti sayaMbhu jigu // 23 // haya paMDava-purANe sayala-jaNa-maNa-savaNa-suhavare siriguNakitti-sissa-muNi-jasakitti-virahae sAdhu-bItA-putta hemarAja - NAmaMkie *NemiNAha-adhiTura-bhImAnnupa-nimbAba gavaNaM, nakula-sahadeva-samvasiddhi-babadA-paMcama - samma gamaNa - payAsaNo NAma paDatIsamo imo samgo samato saMdhi 34 // isa vapurANe sayala-jaya-maNa-samaya-sahayare siri- Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (peja 172 kA zeSa) nAma sAdhArU hai| ina saba bAtoMkA vivaraNa maiMne 'vIravANI' haiM vahA~ke bhaNDAroM kI bhI abhI chAnabIna nahIM huii| jitanI varSa 1 aMka 1.-11 meM prakAzita apane lekhameM usI samaya bhI racanAmoM kI jAnakArI prakAzameM pAI hai una racanAmoMkA prakaTa kara diyA thaa| aba anya prApta pratiyoMse rAyararachakA adhyayana bhI abhI ThIkase nahIM ho paayaa| nAmake liye to pahalA akSara rA na hokara vAstavameM 'e' thA, ataH nagarakA kucha vyakiyoMne hindI jaina sAhitya para thIsisa bhI likhI nAma paracha ho sakatA hai| haiM para aprakAzita racanAoMkA adhyayana unhoMne zAyada hindI jaina-sAhityakI zodhakA kAma yadyapi idhara kucha hI kiyA ho aura abhI taka hindI jaina sAhitya prakAzita varSomeM huA hai aura hindI jaina sAhitya parizIlana jaise to bahuta kama huA hai ata: unakA lekhana apUrNa rahegA grantha bhI prakAzita hue haiM para vaha usa sAhityakI vizAlatA- hii| aba hindI sAhityake naye itihAsa prantha taiyAra ho ko dekhate hue bahuta hI sAdhAraNa pragati smjhie| rahe haiM zrataH unameM hindI jaina sAhityako samucita sthAna vAstavameM abhI taka hindI jaina sAhinyakI jitanI jAmakArI ke lie hameM apane sAhityakI zodha aura adhyayana prakAzameM pAI hai vaha bahuta kama hI hai kyoMki bahutase zIghrAtizIghra aura acchI tarahase karanA nitAnta pustaka-bhaNDAra abhI taka ajJAta avasthAmeM par3e haiM / aAgarA Avazyaka hai| jaise hindIke pradhAna kSetra jahAM anekoM jaina sukavi ho gae sAhitya-paricaya aura samAlocana jenadarzana-legyaka pro. mahendrakumArajI nyAyAcArya, sundara pustaka dasarI nahIM likhI gii| isake liye lekhaka prakAzaka gaNezavarNI jainagranthamAlA, kaashii| pRSThasaMgkhyA 784, mahAnubhAva dhanyavAdaI haiM / isakA prAkathana DA. maMgaladevajI mAija 2043016 pejI / mRlya jilda pranikA ) ma. zAmbI, ema. e. DI. liTane likhA hai pustakako bhASA aura prAnuna granthakA viSaya upake nApasa mpaSTa hai| isameM lI parimArjita hai| aura uttara pradezakI sarakAra dvArA jaina darzanakA vivecana kiyA gayA hai isa pustakake lekhaka parasta hai| hAM, sAmAnyAvalokanameM anekAnta sthApanakA pro. mahendrakumArajI nyApAcArya ema. e. hai, jinhoMne aneka vicAra karate hue 'jana parampagameM yugapradhAna rAmI samanta janadArzanika granyAMkA sampAdana kiyA hai| aura jinakI bhadra aura nyApAvatArI misanakA udaya hshraa|" hama mahatvapUrNa prastAvanAe~ unake yogya vicAraka vidvAna hone vAkya meM samantabhadra ke bAda nyAyAvatArI siddhasenakA ullekha kI spaSTa mUvanA karatI haiN| zrApana dArzanika granyoMkA unheM sanmatisUtrakA kartA mAnakara kiyA gayA hai, jo ThIka tulanAtmaka adhyayana kiyA hai / yaha grantha 12 adhyAyoMmeM nahIM haiM, kyoMki manmanike kartA siddhasena digambara vidvAn vibhAjita hai| pRSThabhUmi aura mAmAnyAvalokana, viSaya the aura nyAyAvatArake kartA zvetAmbara, sanmatike kartA praveza, jainadarzanako dena, loka vyavasthA, padArthasvarUpa, dravya. nyAyAvatAra kali kamase kama do sau varSa pUrvavartI hai| yadyapi isa bAtako antima dArzanika mAhinyakI sUcI dene vivecana, saptatatva nirUpaNa pramANa-mImAMsA, nayavicAra, syAdvAda aura saptabhaMgI, janadarzana aura vizvazAnti aura samaya saMzodhana kara diyA gayA hai / tathApi mUlalemva apane usI rUpameM surakSita haiM / guNadharAcAryakA samaya bhI jaina-dArzanika saahiny| inameM pratyeka adhikAra-viSayaka aitihAsika dRSTise cintanIya hai| isI taraha aneka sthAnoM padArthakA cintana karate huye vivecanA kI gaI hai| aura para pUrvAcAryoka vAkyoMko anuvAdAdika rUpameM apanAyA hai. pramANakI mImAMsA, karate huye bhAratIya darzanoMkI Alo. acchA hotA yadi vahAM para phuTanoTa aAdimeM unake canA bhI kI gaI hai, sAtha hI tulanAtmaka dRSTise jo vivecana nAmAdikA ullekha bhI kara diyA jAtA / imase kathana tathA kiyA gayA hai vaha mahatvapUrNa hai| itanA hI nahIM, kintu / mahatvapUrNa hai| itanA hI nahA, kintu vivaMcanakA mUlya aura bhI adhika bar3ha jaataa| yaha saba kucha unakI AlocanA karate hue bhI jo samanvayAmaka dRSTikoNa ne bhI prastata pustaka bahata upayogI hai| aise upayogI upasthita kiyA gayA hai, usase anyakI mahatA para aura bhI prathake prakAzana ke liye gaNezavarNI pranthamAlA aura usake prakAza par3atA hai / adyAvadhi jainadarzana para hindImeM itanI saMcAlaka mahAnubhAva dhanyavAdake pAtra haiN| -paramAnanda jaima Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMrakSaka 101) bA0 lAlacandajI jaina sarAvagI kalakattA 1.1) cA. zAntinAthajI 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI ., 101) bA. nirmalakumArajI 101) bA. mAtIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 251) bA0 mohanalAla nI jaina lameca , 101 bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) lA0 gulajArImala RSabhadAmajI , 101) bA. kAzInAthajI, .. 251) bA0 Rpabhacanda (B.R.C.) jaina 251) bA0 dInAnAthajI marAvarga: 101) bAla gopIcanda rUpacandajI 101) bA. dhanaMjayakumArajI 251) bAla ratanalAlajI jhAMjharI 101) bA. jItamalajI jaina 251) bA0 baldevadAsajI jaina marAvI 101) bA. ciraMjIlAlajI sarAvagI 251) seTha gajarAjajI gaMgavAla 2251) meTha muAlAlajI jaina 101) bA* ratanalAla cAMdamalajI jaina, rAMcI 251) bA0mizrIlAla dharmacandajI 101) lA0 mahAvIraprasAdajI ThakaThAra, dehalI 251) maMTha mAMgIlAla jI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dahalI 101) zrI phatahapura jaina samAja, kalakatra / *51) mAha zAntipramAda jI jana 100) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha *251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puniyA 101) zrI zIlamAlAdevI dhamapatnI DA zrIcandramI, eTA 51) lA0 kaparacanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI TaMkaMdAra, dehalI 251) bAjinendrakizorajI jaina joharI, dehalI 181) bA. phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacanda jI na, dahalI 181) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 manoharalAla nanhaMmala jI, dahalI 101) bA0 baMzIdhara jugalakizArajI jaina, kalakattA 251) lA0trilokacandajI, gahAranapura 101) bA. badrIdAma AtmArAmajI sarAvagA, paTanA 251) meTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 101)lA0 udayarAma jinezvaradAmajI mahAranapura 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAyAca kampanI, dehalI 101) bA. mahAvIrapramAdajI eDavokeTa, hisAra 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 101) lA. balavantamihajI, hAMsI ji0 hisAra 051) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) seTha jAvIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA 211) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, mahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da pIpavAlaya,kAnapura sahAyaka 101) lA prakArAcanda ca zIlacandajI jauharI, dehalI 101) bA0 rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAma jI, cavare kAraMjA 101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI 101) seTha lAlacandajI bI0 seThI, ujjaina 'vIra-sevAmandira' 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21. dariyAgaMja, dillI Mara pa prakAzaka-paramAnambajI jaina zAstrI vIra saMvAmaMdira, 29 dariyAgaMja, dillI / mudraka-pavANI priTiMga hAusa, dehalI Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhanekAta pharavarI 1957 .. viSaya-sUcI 1. zrI nemi-jina-stuti-[paM0 zAli 2. jaina kalAke pratIka aura pratIkavAda-[ eke. bhaTTAcArya, hiSTI kIpara-rASTrIya saMgrahAlaya, dillI, anuvAdaka-jayabhagavAna jaina eDavokeTa 1 3. pUjA, mtotra, japa, dhyAna, aura laya-[paM0 hIrAlAla siddhAMta zAstrI 4. jaina paramparAkA AdikAla-[DA. indracandra zAstrI ema. e. 10 5. vizva-zAntike amogha upAya- [zrI agarabanda nAhaTAe 6. vidarbhameM gujarAtI jaina legvaka- [pro. vidyAdhara joharA purakara 201 7. purAne mAhinya kI khoja- [jugalakizora mugtAra 'yugIra' 20 // 8. pIr3ina pazuoM kI sabhA (kahAnI)-[zrImatI jayavannI devI 207 1. maMskAgeM kA prabhAva - [paM0 hIrAlAna siddhAnta zAstrI 10. chandakoSa aura zAla-parantagopAya chapa cuke-[zrIagara candanAhaTA .. 51. sAhitya paricaya aura mamAlocana--. [paramAnanda jaina 10 12. jainagranya prazasti-saMgraha pIra sevA mandira,dehalI mUlyaH // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-sevA-maMdirako prApta sahAyatA gata zrAvaNa-mAsase vIra-sevA-mandirako jo Arthika sahAyatA sadasya-phosa sahita prApta huI hai vaha kramazaH nimna prakAra hai aura usake lie dAtAra mahAnubhAvoMko sAbhAra dhanyavAda ! 211) zrImAna maMTa motIlAla totAlAlajI jaina 30) zrI gaNezavarNI ahiMsA pratiSThAna dillii| rAnI vAle vyAvara / (zrI0 mA0 lAphirojI lAla jI) 251) zrImanI narmadAvI jI dha0pa0 zrI meTha nAnAlAla 2) zrImAna lA. jyoniprasAda jI naI dillii| . jI jaina rAnI vAle vyaavr| 251) zrImAna meTa dharmacandra jI sAMgAnI byAvara / 21) ,, bA. madanagopAla suputra pratApanArAyaNa jI 25.) , saMTha mUlacanda jI phaacyaa,byaar| - nathA zrI. bA* premacanda jI maMsUrI kI putrI kumumalanA ke vivAhopalakSa meN| 251) ., bA0 gumAnamala jI bAkalIvAla vyAvara / 250) di. jaina samAja vyAvara / 100) zrImAna seTa mohanalAla jI dRgar3a kalakattA / 40) yAtAyAna mahAyatA , di0 jana samAja, vyAvara / 11) di. jaina samAja mahAdarA / 40) yAtAyAta mahAyatA zrI saMTa mAMtIlAla tAMtAlAlajI 1) zrImAna saMTa milApacanda ratanalAlajI jaina kaTAriyA 259) di jaina mamAja khii| ... ... kkddii| 20.) di. jaina samAja khurii| 25) DA. prakAzacanda kailAzacanda jI DiTI gaMja, 101) nayA mandira zAstra mabhI dillI / sadara bAjAra dillii| 210) di. jaina samAja klknaa| 12) zrImAna bA0madanalAla jI bI. kaoNma. ela-ela.bI. 100) zrImAna bAbU nandalAla jI jaina kalakattA / prabhAkara, byAvara 500) bA. raghuvaradayAla jI jaina M.A karolabAga :) ,, bA. mohanalAla jI kAzalIvAla / 3000) meM zepa rahe prAna / 12) ,, mUlacanda jI luhAdiyA narAyanA / 100) , lAlA marambanalAla jI jaina ThekadAra dillI zAntiprasAda jI jaina naI dillI / 801) mdhy| bA0 bimala prasAda jI madarabAjAra, dillI 3000) gupta mahAyatA dAtAra kA nAma abhI gupta hai, 10) , premacanda jI mittala dillii| (4000 ke madhye) 12) ,, bA0 zivaracanda jI jana dillI / 38) gupta dAna / 12) zrI. lA0 kazmIrIlAla mAMvalamiha jI dillI 250) zrImAna rA0pa0 bAba ulphatagayajI jana riTA0 iMjI. DiTImala nemIcanda jI dillI / meraTha, 500) ke madhya / 12) , bA0 jugalakizora hamacandra jI dillI / 25) , rA. mA0 lA0 ulphatarAya jI jaina dillI ,, prakAza candra jI yAdatI gyataulI / mAmika shaaynaa| 12) ., zIlacandra jI jaina , 11) , saMTa maganalAla nemIcanda jI jaina tathA rAmba0 / 12) zrI. bAba mumataprasAda jI jana ., saMTha ratanalAla mRrajamala jI raaNcii| 12) ,. lA. zyAmalAla jI jaina ,, 10), saMTa nAnUlAla phannalAla jI TholyA kopara gAMva / maMtrI-vIra-sevA-mandira / sAgara vidyAlayakA suvarNa jayantI mahotsava , pAThakoM ko yaha jAna kara atyanta harSa hogA ki bundelakhaNDakI eka mAtra prasiddha sasthA gaNeza di. jaina saMskRta vidyAlaya kA suvarNa jayantI mahotsava vidyAlaya ke saMsthApaka evaM saMrakSaka pUjya mahAmanA AdhyAtmika mana kSullaka gaNezaprasAda jI varNI ke sAnidhyameM phAlguna zuklA (aSTAnhikA ) meM tIrtharAja sambheda zigvara para hogaa| isI muavasara para saurASTra ke zrAdhyAmika saMta zrI kAMjI svAmI mAnagaDha sasaMgha tIrtharAja para yAtrArtha padhAra rahe haiM / ata: mamAjaka zrImAnoM aura vidvAnoMko vahAM padhAra kara utsavako saphala banAnA caahiye| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahama SPE Hinki.iminim vastutattva-mayAtaka vasattvakA nASika ma.ga.) tti... .......... eka kiraNa kA mUlya 1) istory CINEPACHAR ..ithiti niitivirodhpsiilokvyvhaarvrtkHsmyk| paramAgamasyabIja bhuvnekgururjytynekaantH| va 14 / vIrasevAmandira. 21, dariyAgaja, dahalI phAlguna, vIranirvANa-saMvata 2482, vikrama saMvana 2013 pharavarI'57 zrInemi-jina-statiH (neminija-vyaMjanayugma-middhA) mAnAnAnanamAnena nonamannAmi mAnanama / minAmAna' mamama' munInAmina' mAnama.8 // 11 // / mAnana-ahaMkAraNa / 2 anUnamAnena-anunchamAnena / 3 na unnana klinnaM, na krAntamityarthaH / 4 unnAmimAnanaMunnAminI unmApannI mAnanA pUjA yamya sanam / 5 neminAmA nu jinaH / 6 zramama-nirmamam / 7 munInAmina-svAminaM manIndram / na vayaM kAraH zrAnumaH-stamaH / / nAnAmAnA' manimnAnA mamAnAnAmanAminAma / nAmina' nAminAmAma naminAmna namonamaH // 1 nAnAmAnA-nAnAsakAramAnAdInAM klezAdInAM vA / 2 animnAnAM-utkaTAnAm / 3 amAnAnA-apramANAnAm / 1 anAminA-nAmayinumazakyAnAm / 5 nAmine-nyakkaraNazIlAya nAzakamvabhAvAya / 6 nAminAM-praNamatA ume-rakSakAya aba rana / 7 namimbAmi-abhidhAnAya / 8 namo namaH-prakarSaNa vISmAya // 2 // mAnanAnnAminaM nAma nanAnimna mmaann'| nanu ma mamI menAmAMmAnA mAnama ninA" ||3|| mAne-pRjAyAm / 2 na unminnAmina-na unmitrm| 3 nAma grho| 4 na na nimna-na na hInAM, api tu zrInameva / 5 zramAnane-apajAyAm / 6 nanu-pAnapaM / 7 nemi-dvAvinitamaM tIrthakaram / 8 manA-menakANyA apparA, mA-lakSmI, umA-gaurI, nAmAm / / inAH-svAminaH indra nAgayaNa-aMkagaH, indrAdaya. pratyakSIbhRtAH / 10 pAnamana-namaH kurvanti sm| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] anekAnta [varSa 14 minna manmana mA3 mA ni mAninI mAnanAnmanAH / nAnA nAmamA ma nannabhiM mano ma mi. ma. 'mAninAm12 // 4 // 1 minaminAnAnAM snigdhAnAm | 2 manmanaM-avyakam / 3 A-pAlApantInAm / 4 mA lakSmIH / 5 zrAni-zrAtmani manyantIti mAninyastAsAM mAninInAm | 6 mAnanaM-anubhavanaM, tatra unmanA utkaNThitaH yaH sa nA pumAn / 7 nAnA-nAnAprakAram / 8 nA-puruSaH / amImanat-mAnayAmAma, pUjayAmAsa | 10 'ama ima maha gatau' itasya dhAtoH zramati gacchati hRdayavartitAM nemim / ima-prasiddham / 12 zrAninA-pAnAH prANAH vidyante yeSAM te tathoktAH // 4 // manomunnimnanaM nUnamunnamanmAnanonanam / nunnameno 'munA neminAmnA mnAnena mAmanu" ||shaa manomunimnana-manaso mut harpastaM nimnayati alpIkaroti tat / 2 unamanmAnanonanaM-unamantI utsarpantI, mAnanA-pUjA, nA Unayati laMghayatIti tat / 3 nunna'-nudana preraNe dhAno prayogaH, nunna vipnaM / kena ? myaa| 4 puna:pApam / 5 amunA neminAmnA kRtvA / 6 zAmnanaM-abhyamanaM punaH punaH uccAraNaM. nena / 7 mAM kathaM anu lakSmIkRtya // 5 // nona munmAnamAnena munInA'nenamAnanama / mInAnami namAnnemi manUnAMpnAmi mAma mAma' ||6|| 1 nonaM-na Una, na rahitam / 2 unmAnamAnena-pramANajJAnena pramANajJAnavizeSeNa satyabhUtajJAnena yukramityarthaH / 3 munInAM saptarSINAM inaH mvAmI candraH, tadvat anenA ambaraNDA mA lakSmIryasya, tat evaMvidhaM pAnanaM mugvaM yasya tam / 4 mInAnaM-mIGa himAyAM, hiMsantam / 5 i. kAmaH / 6 namana-namaHkurvan / 7 dvAviMzatitama tIrthakaram / 8 anUna-paripUrNam / amimIma-jagAma / 10 mAM-lakSmIm / munInamenomInAnAM nimAne nemimAnanama / neminAmAna mAnAnA mamomAna mamu numaH // 7 // 1 munInaM munisvAminam / 2 enAmi kalmaSAgyeva mInAH matmyAsteSAm / 3 nirAkaraNe / 4 namIzvarAbhidhAnaM tIrthakaradevam / 5 anAnAM dazavidhaprANAnAm / 6 amomAnAM prabaMdhaka kSINa karmakatvAt , amI bandhane dhAtuH / nemInamananaM nema namana nemimAnanam / neminAmno na nA mnAta mAna" nUna-mamI mama // 8 // 1 nemi-inasya nemisvAmino mananaM smaraNaM nemInamananaM mama prANA jIvitamiti yojyam / 2 neminamanaM-nemenamanaM nati | 3 tathA nemermAnanaM pUjanam / 4 nemIzvarAbhidhAnasya / 5 dvau nanau prakRtArtha gamayati prApayati / 6 aAmnAna punaHpunaH abhyasanamityarthaH / 7 pAnA prANA jIvitamiti tAtparyam / 8 nUnaM nizcitamavazyam, mama praann| na na, api tu bhavantyeva / 1 mama stutikatta: puruSasya / iti stuni ye purata paThanti nemenija-vyajana-yugmasiddhAm / zrIvardhamAnodayalinaste syuH siddhavadhvAH paribhogayogyAH / / 6 / / iti paMDitazAlikRtaM (nA) zrIneminAthastotraM (mtutiH) dvayakSaraM (rI samAptam (mA) noTa :-yadyapi mula stuti mANikacanda granthamAlAke siddhAntasArAdisagrahameM prakAzita ho cukI hai, para vahAM vaha kartA ke nAma se vihIna aura atyadhika azuddha chapI hai / yaha saTippaNa-stuti di. jaina paMcAyatI mandira-ajamera ke eka guTakese prApta huI hai, jo saM0 1668 kA likhA huA hai| isake racayitA . zAlikA vizeSa paricaya abhI taka prApta nahIM huA, parantu itanA spaSTa hai ki ve saM01668 se pahale ke vidvAna haiN| - jugalakizora 'yugavIra' Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainakalAke pratIka aura pratIkavAda (lekhaka-e. ke. bhaTTAcArya, DipTIkopara-rASTrIya saMgrahAlaya, dillI) anuvAdaka-jayabhagavAna jaina, eDavokeTa jaina, bauddha nathA brAhmaNa paramparA meM (anmcomic) haiM, apitu isalie ki ve unake guNoMkA asalI sAra lie atat-pratIkoMkI racanA isa Dhagase kI jAtI hai ki unameM hue haiN| ina bhautika padArthomeM divya guNoMkA pradarzana hI sasthApita manuSya yA vastukI sajIva chavi dikhAI nahIM unheM abhipreta hai, tAki inake darzanoMse bhakkoMke manameM divya par3atI / mAnava mastiSkane atyanta prAcIna kAlase hI sattAkA AbhAsa ho sake / ina mUrtiyoMkI pUjAkA abhiprAya parama devavakI kalpanA sarvathA samAna pratirUpameM na karake inake dvArA pradarzita divyAtmAoMkI pUjAke atirikta aura anat-pratIkoMmeM kI hai| nagara ye pratat-pratIka kucha aise kucha bhI nahIM hai| isa tathya ke AdhAra para hI kisI sarovara bhAvoM aura mUlyoM se sambandhita haiM jo inheM sajAvaTI va va bhavanake adhiSThAtR devakI mAnyatAkA vAstavika artha kalAtmaka rUpoMme vilaga kara dete haiM / ye apanA mukAva AMkhoM- hamArI samajha meM A sakatA hai| isa taraha tIrthakarakI mUrti, ko nahIM, apitu manako dete haiN| bhAratIya dharmo va eka dharmapravartaka va dharmasaMsthApakaka una sabhI sambhAvya pAramArthika vicAraNAyAma sAMsatika pUjAkA inihAya divya guNoMkA mAmUhika pratIka hai| jinheM dekhakara sAdhakake itanA hI purAnA hai jitanI ki dhArmika prmpraaeN| rUpa- cittameM inake prati zraddhA paidA hotI hai| isIlie kahA bheda va mUrtikalA jisakA priya mAnavAkAra mUrtiyokA gayA haiadhyayana hai nitAnta eka uttara kAlIna vikAsa hai| 'pratiSThAnAma dehinAM vastunazcaprArambhika bauddha-sAhityameM hameM buddha bhagavAna dvArA kahe prAdhAnyamAnyavannuhenukaMma karma' hue aise vAkyoMkA paricaya milatA hai jinameM mAnavAkAra arthAt pratiSThA eka prakArakA saMskAra hai, jisake dvArA mUrtiyoM ke lie aci prakaTa kI gaI hai| unhIM sthaloM para saMsthApita puruSa va vastukI mahattA aura prabhAvako mAnyatA aima canyoM ko mAnya TaharAyA gayA hai jinakI gaNanA dI jAtI hai| aAnupAGgika pratIkoM meM kI jA sakatI hai| inakA prayoga sthApanA yA pratiSThAvAda pratinidhi spasa esa samaya lie hai jaba bhagavAna svayaM eka yani zrAcArya pada para ArUDha hone para dIkSita ginA upasthita na hoN| ye prAnupaGgika pratIka bauddha-kalAkI jAtA hai| eka brAhmaNa vedika mAhinyake adhyayana dvArA vizeSatA hai| jainakalAmeM isakaM samAna koI rUpa dagvanameM dIkSita hotA hai. eka kSatriya rAjya-zAsana saMbhAlane para. nahIM paataa| jainalogoMne apanI pAMDulipiyAM tathA dhArmika eka vaizya vaizya-ni dhAraNa karane para, eka zUdra rAjakIyazilpakalAma jina sAMketika cinhoMkA prayoga kiyA hai ve anugrahakA pAtra hone para aura eka kalAkAra usakA mukhiyA adhikatara eka yA kaI pUjya vastuoM ke pratIka hai| bhArabhika niyukta hone para dIkSita kahA jAtA hai| isa prakArakI bauddhakalAmeM mUrtikalAkA prabhAva aura uttarakAlameM usakI dIkSA va mAnyatAke samaya inake bhAla para tilaka lagAkara bAhulyatAkA kAraNa bundra bhagavAna kI mUrtikalAke prati inako sammAnita kiyA jAnA hai| ina tilaka zrAdi cinhoMupayuka amaci batalAI jAtI hai| eka bauddha, upAsakakI kA yadyapi bhaunika dRSTise koI vizeSa mUlya nahIM hai, vyAkhyA karate huye 'divyAvadAna' meM spaSTa kahA hai ki vaha tathApi ye mAmAjika mahanA mAnyatAke pratIka honese mUrti va vimba kI pUjA nahIM karatA, apitu vaha una baDe mahattvaka haiN| isI taraha mUnimeM jina bhagavAnka samasta zrAdarzokI pUjA karatA hai jinaka ki ve pratIka haiN| divya guNAMkA nyAsa va sthApana hI pratiSThA hai| athavA hindu tathA bauddha logoMke samAna jaina loga bhI mUrtipUjA binA kisI rUpake unakI kalpanA karanA ho pratiSThA hai| ke mahatva-sambandhI apane vizeSa vicAra rakhate haiN| inake me avasara para yA to jina bhagavAnake vyannivakA unake anusAra mUrtiyoMkI sthApanA isalie nahIM kI jAtI ki ve guNa-magRha meM praveza karAyA jAnA hai, yA guNa-samUha devatAke tIrthakaroM va anya mAnanIya devatAoMkI samAna prAkRtiyAM vyaktitvakA atikrama kara jAte haiM / isa taraha prastara, dhAtu, Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16.] anekAnta vaNe 14 - anta va siddha ho mUrtiyoMkI pAkA mUrtiyoM meM pra kApTha Adi padArthomeMse rUpa-sahita va rUpa-rahita utkIrNa vacana-zailI sAdhu yA sAdhvIke lie varNa hai| apitu yoM hue pratibimba jinheM jina, ziva, viSNu, buddha caMDI, kahanA cAhie ki vAyu guhya anupArI megha chA gaye haiM, muka kSetrapAla prAdi maMjJAeM dI jAtI haiN| pUjya bana jAte haiN| gaye hai, barasane lage haiN| cUMki inameM mAnyatA dvArA kalpita devatvakA samAveza kiyA jaina anuzra timeM arhanta va siddha devoMkI mAnavAkAra jAtA hai| isI taraha kampanA-dvArA bhavanapati vyantara, matiyoMkI carcA prAcIna kAlase calI AtI hai| ur3IsA jyotiSa aura vaimAnika devoMke guNoMkA mUrtiyoMmeM pradarzana deza meM udayagiri khaMDagiri-sthita kaliMga samrATa khAravelake mAnA jAtA hai aura ThIka isI taraha arhantoM, siddhoM Adi- jima AdinAtha upabhakI mUrtikA ullekha hai usame nandavaMza kI mUrtiyoM kI sthApanAke samaya tathA gharelU jalAzayoM aura kAla takameM bhI tIrthakaroMkI mUrtiyoMkA honA siddha kUpa-sambandhI devatAoMkI sthApanAke samaya unameM divya hotA hai| guNoM va vibhUtiyoMkI mAnyatA kI jAtI hai, unakA mUrtiyoM meM jamA ki kalpasatra meM varNana hai pazuoM aura devatAoMke vAstavika avataraNa abhina nahIM hotA / jaba kimI citra yavanikA para cinina kiye jAte the| 'antagaDadazAnI rUpa sahita yA rUpa-rahita padArthoMmeM saMskAroM-dvArA yaha dhAraNA satta meM kathana hai ki salamAne hari naigamepita devakI mUrtiko banA lI jAtI hai ki usameM amuka puruSa va devake samasta / pratiSThita kiyA thA aura vaha pratidina upakI pUjA kiyA zAstrIya lakSaNa vidyamAna haiM, to vaha padArtha usa puruSa va karatI thii| prAyaH prAcInatama upalabdha jaina muniyAM kuzAna devakA pratinidhi bana jAtA hai| dhAraNA-dvArA guNAMkA nyAsa kAdakI haiN| yadyapi tIrthakaroMkI do digambara mUrtiyAM maurya yA sthApanA hI pratiSThA hai| kAlakI bhI upalabdha huI haiN| parantu pUjAyogya vastuoMka zrutena samyagjJAnasya vyavahAraprasiddhaye sthApyamya va kabhI kabhI una bagtuoMka bhI jo kevala laukika mahattvakI kRtanAmno'ntaH sphuratI nyAsagAcare sAkAre vA haiM, yA jo vaijJAnika dhAraNAko lie hue hai bahutase nirAkAre vidhinA yo vidhIyate nyAsadima pratIka va pratIkAtmaka racanA janakalAmeM aura bhI adhika tyuktvA pratiSThA sthApanA ca mA / prAcIna kAlasaM pAyI jAtI haiN| ukta sthApanAvAda jainadharmake deva-mUrtivAda se pUre taura para mela khAtA hai| kyoMki parameSThI jina mukta zrAtmA haiM aura ve jaba, acetana prastara va kApThakhaMDoMmeM avatarita nahIM jainakalAkaM pratIkoMkA ullaMmba hama agnika pratIkase ho sakate, jaise ki ziva, viSNu zrAdi hindU devatAAMka prArambha karate hai agnitatvakA sambandha jAgaraNa va bodhise sambandhameM-ki jo alaukika zakti-sampanna deva mAne jAte hai| Agneya zakti ke antima srota sUryako vedoM meM jIvana aura haiM-sambhava ho sakatA hai| jaina aura hindU paramparAtroM- cetanAkA sabase bar3A preraka batalAyA gayA hai| yaha prajJAkI meM yaha eka maulika antara hai, jise jaina mUrtiyoMkI sthApatya- arciSA hai jisake dvArA mArako parAjita kiyA jAtA hai| kalAko adhyayana karate samaya sadA dhyAnameM rakhanA jarUrI amarAvatIke ve ughar3e hue pratIka jinameM buddha bhagavAnako hai| jainadharmameM buddhivAda yahAM taka vikasita hai ki vaha agni-stambhake rUpameM dikhalAyA gayA hai, vaidika mAnyatAoMka brAhmaNika mAnyatA samAna aAkAza, meghagarjanA va vidya dughaTA hI avazeSa haiN| vahAM agniko apa va pRthvIse utpanna huA meM kisI devatvako mAnyatA nahIM detA, usake anusAra ye batalAyA gayA hai, cUMki yaha stambha kamala para AdhArita hai| saba prAkRtika va vaijJAnika pariNamana hai jo ukta prakArakI isI taraha jainadharmameM agniko teja va tejasvI zrAtmAkA cinha ghaTanAoMke lie uttaradAyI haiM jo varSA vAyu meM maujUda kinhIM mAnanekI prathA itanI hI purAnI hai jitanA ki purAne aMgAmeM parivartanoMke kAraNa hotI hai, kisI divya zaktiyoMkI AcArAMga sUtra | janadarzana meM vizvake sabhI ekandriya jIvoMko icchAke kAraNa nhiiN| yaha kahanA saba asatya hai ki vizvameM kAyakI apekSA pAMca bhedoMmeM vibhakta kiyA gayA hai-vAyuAkAza-devatA, garjana-devatA, vidyu d devatA zrAdi koI deva kAyika, apkAyika, tejaskAyika, pRthvIkAyika aura sattAmeM maujUda hai, yA yoM kahanA cAhie ki devatA varSA vanaspatikAyika / jainatattvajJAnake kAyavAdake anusAra karatA hai isa prakArakI saba bAteM asatya haiN| isa prakArakI ekendriya jIvoMkI ukta kAyika-vibhinatA unake pUrvopArjita Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * GA 22 A TY 319 GLOWG26 1 fu X . . 41. + ye Kui 14* * ** + b WHO www. tu t A SSA JAINA ALAGAPATA FROM MATHURA 2ND CENTURY A. D. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 7] jainakalAke pratIka aura pratIkavAda [ 161 kamoM para zrAdhArita hai| jaba koI jIva tejaskAyika yA tathA amarAvatImeM zrAgneya stambhoMkA jina pratIkoM dvArA agnikAyika hAnakA karbha vandha karatA hai, to vaha mAdhAraNa pradarzana kiyA gayA hai, ve bauddha-kalAmeM phaile hue trizUlake agni dIpazikhA, baDavAnatA, va vidyut, taMja zrAdi koI-mA pratIkasa ghaniSTha sambandha rakhate haiM / isa sthala para hameM isa bhI rUpa dhAraNa kara sakatA hai| jainaprathAka anuggara agni, bAtakA dhyAna rakhanA cAhie ki trizUlakA pratIka na kevala bAra yA vANIkA adhiSThAna devatA bhI hai| jana anyoM meM jaina aura bauddha kalAmeM hI pAyA jAtA ha, apitu isakI jina 16 zubha mAnAMkA ullekha pAyA hai, unameM eka agni- paramparA bahuta purAnI hai| vAstava meM vaizvAnara agnike zigvA-viSayaka bhI hai| tejam sambandhI jaina dhAraNA itanI tribhAvoMkI tIna zUladhArI trizUlake pratIkameM kAyApalaTa ho sampUrNa hai ki yaha dhUma-rahita agni zigvAko hI zubha sthAna- gaI hai / pIcheko zaiva kalAmeM to trizUlakA zivake sAtha kA vipaya mAnatI hai| agni-zigvA jo zubha svapnakA vizeSa sambandha rahA hai| mathurAke purAne sAMskRtika kendrase viSaya mAnI gaI hai, upa tejasvI prAnmAkA hI sAMketika jo kalAkRtiyAM prApta huI haiM, unase to yaha sambandha aura pratirUpa hai, jo isa svapnakA pratimeM svargase avatarita ho bhI purAnA siddha hotA hai| mohanajodaDokI prAgaitihAsika janma lenevAlI hai| yaha dhAraNA jainiyoMka paTalezyAvAda saskRtiko dabanese isa sambandhakA prArambha aura bhI adhika yA jIvana paraNati bAise bhI bahuta mela mbAtI hai| yahAM prAcIna ho jAtA hai| kaDaphisisa dvitIyake zaiva sikke yaha batalAnA macikara hogA ki una paTa vibhinna lezyAoM tathA mirkapakI zaiva muhara zaivadharmake sAtha trizUlakA sambandha yA SaT prakAra kI jIvana pariNatiyomesa pratyakakA apanA vyakta karaneke sabase purAne udAharaNa haiM / jainakalAmeM trizUla apanA vizeSa varNa hai / agni va tejasa lezyAkA varNa udIya. digdevanAkA eka purAnA pratIka rahA hai| dhArmika tathA mAna mRryaka samAna damakane hue suvarNavata hotA hai| yaha laukika vAstukalAke bhavana nirmANake sthAna para dhArmika taMjamazakti yA jIvana-pa raNati jaina mAnyatAnusAra kaThora bhAvanAsa kUrmazilA sthApita karanekA vidhAna milatA hai| tapasyA-dvArA mindra hotI hai / sAdhAraNatayA yaha zakti loka- yahI vidhAna uttarakAlIna jaina zAstroM meM bhI pAyA jAtA hai| upakAraka artha prayukta hotI hai, parantu kabhI kabhI sAdhaka 'vatthumArapayaraNaM meM una paramparAkA anusaraNa karate hue isakA prayoga roSaka aAvazameM viSvamaka DhaMgase bhI kara baiThatA kRrmazilAkI sthApanArtha na kevala usI prakArake maMtroMkA hai| prAga-vijJAnakI dRSTisa mAnava-daha cAra anya tattvAMka ullekha kiyA gayA hai, apitu isa zilAkI ATha dizAmoM meM atirivAjamma tatvakA bhI banA huzrA kahA jAtA hai / yaha dikpAlAMka pATha pratIka rakhe jAnekA bhI vidhAna hai| inameMmA yatA dahakI kriyAtmaka racanA para avalambita hai| vaha se pAThaveM dikpAlake lie jina pratIkakA prayoga hunA hai, neja jo jIvana-racanAkI surakSA karatA hai, anAdi agni vaha trizUla hai| yaha zilAkI saubhAginI para rakkhA jAtA va prAthamika anAdi jIvana-nikA hI aMza hai| hai| yahAM trizUla pAThaveM dipAla IzAnake tAMtrika cAritratrizUla kA pratIka ko vyakta karatA hai / yaha vAstavameM isa bAtako spaSTa kara danA hai ki bauddha aura jainadharmomeM ratnatrayako prakaTa karaneke bauddha dharma aura kahara brAhmaNika dharmameM jIvana-sambandhI lie prAcInakAlasa-pabhavana. kuzAnakAlase-jisa trizUlakI vicAraNAkaM phalasvarUpa 'jIvana-vRkSa' pratIkakA eka vizeSa mAnyatA calI AtI hai, vaha jainiyoMkI dhArmika pratatkanAmeM sthAna hai / kalAmeM cAhe vaha hindu, bauddha yA jaina koI bhI eka maulika tathyako liye hue hai / isa sambandhameM mathurAke kalA ho, jIvana sambandhI sAMketika cinhAMkA vivecana karate kaMkAlI TIlese prApta upa jina mUrtiko dagvanA zrAvazyaka samaya hama kadApi unake mUlya aura mahattvako nahIM bhulA hogA, jisake padasthalaka ana-bhAgameM ughAde hue trizUla para makane / sAMcImeM rana-jar3ita jIvana-vRkSaka zira aura pAtroMkA __ rakkhe hue dharmacakrakI sAdhujana pUjA kara rahe haiN| yaha zailI lekhakakI ukta dhaarnn| sambhavataH kimI zramavaza bana bauddhakalAkI upa prAcIna zalIsaM bahuta kucha milatI-julatI bana gaI hai| anyathA, una mAnyatAse janadarzanakA koI hai, jisameM svayaM bhagavAna buddhakA pratinidhitva karaneke lie sambandha nahIM haiN| vAstavameM yaha vaidika dharmakI mAnyatA hai| dharmacakrakA prayoga huzrA hai| niHsandeha bUlharake zabdoM meM kaha -anuvAdaka sakate haiM ki jainiyoMkI prAcInakalA aura bauddhakatAmeM koI - -- -- -- -- - -- Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162] anekAnta [ varSa 14 vizeSa antara nahIM hai| asalI bAta yaha hai ki kalAne kara-dvArA sparzita ho rahA hai, bhagavAn buddha-dvArA mRgadAvanameM kamI sAmpradAyika rUpa dhAraNa nahIM kiyaa| donoM hI dharmone kI gaI prathama dharma-pravartanAko citrita karatA hai| uttarottara apanI-apanI kalAkRtiyoMmeM eka hI prakArake AbhUSaNoM, kAlameM sambhavataH ye pratIka sAmpradAyikatAkI saMkIrNa pratIkoM tathA bhAvanAoM kA prayoga kiyA hai| antara kevala sImAnoMse bAhira nikala gaye haiN| kyoMki jainalekhaka Thakkura gauNa bAtoM meM hai| jaina paramparAmeM ratnatrayakA pratIka siddha va pheru likhate haiM ki cakrezvarI devIkA parikara usa samaya jIvanmukta puruSoMke tIna mukhya guNoM-darzana, jJAna, cAritra- ___ taka pUrA nahIM hotA, jaba taka ki usake padasthala para dAyeMko pragaTa karatA hai| bauddha paramparAmeM yaha trizUla buddha, dharma bAyeM mRgoMse sajA huaA dharmacakra aGkita nahIM kiyA jaataa| aura sagha, ina tIna tathyoMkA dyotaka hai| yahI bhAva bauddha yahAM vaha cakraratna bhI vicAraNIya hai, jo jaina paramparAmeM paramparAmeM kabhI-kabhI trikoNAkAra rUpase 'bIla' ke kathanA- cakravartIkA pratIka va AyuSa kahA gayA hai| jainakalAmeM nusAra tathAgatake zArIrika rUpako vyakta karatA hai, aura cakrakA pradarzana IsvI sankI kaI prathama sadiyoM se hI huyA kabhI-kabhI tri-akSAtmaka zabda zrIm' se vyakta kiyA gayA milatA hai| mathurAke kaMkAlI TIlese kuzAnakAlake jo hai| brAhmaNa paramparAmeM yaha trizUla brahmA, viSNu aura ziva, AyAgapaTTa arthAt pratijJApUrtyartha samarpaNa kiye hue paTTa isa trimUrtikA dyotaka hai| bauddha ratnatrayake vibhinna pratIka nikale haiM, unameM usa kendrIya caturbhujI bhAgake donoM cakra takSazilA ( Taxila) ke bauddha kSetroMse, tathA kuzAnakAla- jisake madhyavartI dAyaremeM dhyAnastha jina bhagavAnakI mUrti ke prAcIna samayase milate haiM / aGkita hai aura usako chUte hue sajAvaTI Dhagase cAra koNomeM dharmacakra zrIvatsa aura cAra dizAoMmeM trizUlake cinha bane haiM, donoM mathurAke kaMkAlI TIlase prApta ukra mUrtikA adhyayana ora stambha khar3e hue haiM, unameMse eka para cakra aura dUsare hameM yaha mAnaneko vivaza karatA hai ki isa para utkIrNa para hastI aGkita hai| isI kSetrake eka aura pAyAgapaha cakra usa dharma-bhAvanAkA pratIka hai jo prAcIna tathA madhya- (naM0 ja0 248 mathurA saMgrahAlaya) meM cakra kendrIya vastuke kAlIna bauddhadharmameM mAnya rahI hai| vaiSNava-kalAmeM cakrakA rUpameM aMkita hai, jo cAroM ora aneka sajAvaTI vastuoMse pratIka svayaM bhagavAn viSNuse ghaniSThatayA sambandhita hai| ghirA hai| yaha sudarzana dharmacakrakI mUrti hai| isa cakrameM jo IsA pUrvakI sAtavIM sadIke cakrAGkita purAne ( Punch- tIna sama kendrIya gheroMse ghirA huA hai-16 pAre lage hue Marked) Thappeke sikke isa paramparAkI prAcInatA haiN| isake prathama gheremeM 16 nandipada cinha bane haiN| yaha paTTa siddha karanemeM svayaM spaSTa pramANa haiN| ratnatrayakI bhAvanAse bhI kuzAnakAlIna hai / rAjagirikI vaibhAragirise guptakAlIna sambandhita cakra jainakalAkI hI vizeSatA nahIM hai apitu isa jo tIrthakara neminAthakI advitIya mUrti milI hai, usake prakAra ke cakra kuzAnayugakI takSazilA kalAmeM bhI pAye jAte haiM, padasthala para dAyeM bAyeM zaMkha cinhoMse ghirA dharma-cakra banA jo nissandeha bauddhakalA hai| vahAM yaha cakra trizUlake sAtha huA hai| isameM cakrake sAtha eka mAnavI AkRtiko jor3akara sAMketika Dhagase dikhAyA gayA hai| vahAM yaha cakra jo cakrako cakrapuruSakA rUpa diyA gayA hai / yaha sambhavataH brAhmatriratnake pratIka trizUla para TikA hai aura jisake donoM Nika prabhAva kI upaja hai, vahAM vaiSNavI kalAmeM gadA, devI pAvoM meM eka-eka mRga upasthita hai aura jo bhagavAna buddhake aura cakrapuruSa rUpameM zrAyudhoMko puruSAkAra diyA gayA hai| sahiSNutA-sukarAtakI patnI bahuta hI krodhI svabhAvakI thii| eka bAra sukarAta rAtako bahuta derase ghara Ae / aba patnI lagI bar3abar3Ane / bahuta samaya bar3abar3Aneke bAda bhI jaba sukarAta kucha nahIM bole, taba patnIko aura bhI adhika gussA aayaa| ThaMDake dina the, gusse meM Akara utanI ThaMDameM usane ThaMDe ghar3ekA pAnI sukarAtake Upara uMDela diyA / sukarAta muskarAte hue bole-priye ! tUne ucita hI to kiyA / pahale bAdala garajate haiM usake bAda barasate haiN| isI prakAra tUne garaja liyA phira varSA kI / yaha to prakRtike anukUla hI kiyA hai| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA, stotra, japa, dhyAna aura laya (lekhaka-50 hIrAlAla siddhAntazAstrI) sarva sAdhAraNa loga pUjA, japa Adiko Izvara-ArAdhanA- hameM sthApanA-pUjA aura dvanya-pUjAse prayojana hai| kyoMki ke samAna prakAra samajha kara unake phalako bhI ekasA hI bhAvapUjAmeM to stotra, japa Adi sabhIkA samAveza ho jAtA samajhate haiN| koI vicAraka pUjAko zreSTha samajhatA hai, to hai| hameM yahAM vartamAnameM pracalita paddhati vAlI pUjA hI koI japa, dhyAna Adiko / para zAstrIya dRSTise jaba hama vivakSita hai aura jana-sAdhAraNa bhI pUjA-arcAse sthApanA ina pA~coMke mvarUpakA vicAra karate haiM to hameM unake svarUpameM pUjA yA dravyapUjAkA hI artha grahaNa karate haiN| hI nahIM, phala meM bhI mahAn antara dRSTigocara hotA hai| ramtotra -vacanoMke dvArA guNoMkI prazaMsA karaneko prAcAryoMne inake phalako uttarottara koTi-guNita batalAyA stuti kahate haiM / jaise arahaMtadevake lie kahanA-tuma dhiithai| jaisA ki isa anyanta prasiddha zlokase siddha hai- rAga vijJAnase bhara-pUra ho, moharUpa andhakArake nAza karaneke pUjA' koTimamaM stotraM stotra-koTisamo japaH / liye sUrya ke samAna ho, aadi| iso prakArakI aneka japa-koTimamaM dhyAnaM dhyAna-koTisamo lyH|| stutiyoMke samudAyako stotra kahate haiM / saMskRta, prAkRta, arthAt-ka koTivAra pUjA karanekA jo phala hai. apana'za, hindI, gujarAtI, marAThI, baMgalA, kanadI, tamila utanA phana eka vAra stotra-pATha karane meM hai| koTi vAra Adi bhASAoM meM sva yA para-nirmita gadya yA padya racanAke stotra-paDhanese jo phala hotA hai, utanA phala eka vAra japa dvArA pUjya puruSoMkI prazaMsAmeM jo bacana prakaTa kiye jAne haiM, karane meM hotA hai| isI prakAra koTi japake samAna eka vArake unheM stotra kahate haiN| dhyAnakA phala aura koTi dhyAnake samAna eka vArake layakA 3japa-devatA-vAcaka maMtra prAdike antarjalparUpase vAraphala jAnanA caahie| vAra uccAraNa karaneko japa kahate haiN| parameSThI-vAcaka vibhinna vAcaka-vRnda zAyada ukra phalako bAMca kara cauMkeMge aura maMtroMkA kisI niyata parimANameM smaraNa karanA japa kaheMge ki dhyAna aura layakA phala to uttarottara koTi- kahalAtA hai| guNita ho sakatA hai, para pUjA, stotra aura japakA uttarottara 4 dhyAna-kimI dhyeya vastukA mana hI mana cintana koTi-guNata phala kaise saMbhava hai| unake samAdhAnArtha yahAM karanA dhyAna kahalAtA hai| dhyAna zabdakA yaha yaugika artha unake svarUpa para kucha prakAza DAlA jAtA hai: hai| sarva prakArake saMkalpa-vikalpoMkA abhAva honA: cintAkA 1pUjA-pUjya puruSoMke sammukha jAne para athavA unake nirodha honA yaha dhyAna zabdakA rUDha artha hai, jo vastutaH abhAvameM unakI pratikRtiyoM ke sammumba jAne para sevA-bhaki laya yA mamAdhike arthako prakaTa karatA hai| karanA, sankAra karanA, unakI pradakSiNA karanA, namaskAra 5 laya-ekarUpanA, tallInatA yA sAmya avasthAkA karanA, unake guNa-gAna karanA aura gharase lAI huI bheMTako nAma laya hai| sAdhaka kisI dhyeya vizeSakA cintavana karatA unheM samarpaNa karanA pUjA kahalAtI hai| vartamAnameM vibhinna hA jaba usameM tanmaya ho jAtA hai, usake bhItara sarva sampradAyoMke bhItara jo hama pUjya puruSoMkI upAsanA-bArA- prakArake saMkalpa vikalpoM aura cintAoMkA abhAva ho jAtA dhanAke vibhinna prakArake rUpa dekhate haiM, ve saba pUjAke hI hai aura jaba parama samAdhirUpa nirvikalpa dazA prakaTa hotI antargata jAnanA cAhiye / janAcAryone pUjAke bheda-prabhedoMkA taba use laya kahate haiN| bahuta hI uttama rItisaM sAMgopAMga varNana kiyA hai| prakRtameM pUjA, stotra Adike ukta svarUpakA mUkSma dRSTise ava1 pUjA-(pUzrA) sevA, sankAra (prAkRta zabdamahArNava) lokana karane aura gambhIranAme vicArane para yaha anubhava 2 strotra-thotta) guNa-kIrtana (,) hue vinA na rahegA ki Upara jo inakA uttarottara koTi3 japa-(java) punaH punaH matroccAraNa (,) guNita phala batalAyA gayA hai, vaha vastutaH ThIka hI jAna 4 dhyAna-(jhANa, utkaNThA-pUrvaka smaraNa (,) par3atA hai| isakA kAraNa yaha hai ki pUjAmeM bAhya vastuoMkA 1 laya-manakI sAmyAvasthA, tallInatA (,) pAlambana aura pUjA karane vAle vyakike hastAdi aMgoMkA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] anekAnta [varSa 14 saMcAlana pradhAna rahatA hai| aura yaha pratyeka zAstrAbhyAsI stotra-pAThase bhI japakA mAhAtmya koTi-guNita batalAyA jAnatA hai ki bAharI dravya kriyAoMse bhItarI bhAvarUpa gayA hai| isakA kAraNa yaha hai ki stotra pAThameM to bAhirI kriyAoMkA mahatva bahuta adhika hotA hai| amanI pacendriya indriyoM aura vacanoMkA vyApAra banA rahatA hai, parantu japameM tiryaca yadi atyadhika saMkleza-yukta hokara bhI moha makA usa sabako roka kara aura parimita kSetrameM eka zrAsanasa bandha kare, to eka hajAra mAgarase adhikakA nahIM kara sakegA, avasthita hokara mauna-pUrvaka antarjalpake sAtha pArAdhyake jaba ki saMzI paMcendriya sAdhAraNa manupyakI to bAta rahane nAmakA usake guNa-vAcaka mantroMkA uccAraNa kiyA jAtA deM, atyanta mandakaSAyI aura vizu. pariNAmavAlA apramatta- hai| apane dvArA uccAraNa kiyA huyA zabda svayaM hI suna saMyata sAdhu antaH koTAkoTI sAgaropamakI sthitivAle sake aura samIpastha vyakti bhI na suna sake, jimpaka uccAraNa kA~kA bandha karegA, jo ki kaI karor3a sAgara pramANa hotA karane hae oMTha kucha pharakanema raheM, para akSara bAhira na hai| ina donoMke baMdhanevAle karmokI sthitimeM itanA mahAn nikale, aise bhItarI manda evaM avyakta yA prasphuTa uccAraNako antara kevala manaka sadbhAva aura prabhAvake kAraNa hI hotA antarjalpa kahate haiN| vyavahAra meM dekhA jAtA hai ki jo vyakti hai| prakRtameM isake kahanekA abhiprAya yaha hai ki kisI bhI siddhacakrAdikI pUjA pAThameM 6-6 ghaMTe lagAtAra khaDe rahate haiM, vyaki-vizeSakA bhale hI vaha deva jaisA pratiSThita aura mahAna ve hI usI midvacA maMtra japa karane hae yAdha ghaMTameM hI kyoM na ho-svAgata aura sakArAdi nA anyamanaska hokara ghabarA jAte haiM zrAyana DAMvADola jAtA hai, aura zaroraye bhI saMbhava hai, para usake guNoMkA sundara, parama aura madhura pasInA jharane lagatA hai| isameM siddha hotA hai ki pUnA-pATha zabdoMmeM varNana ananya-manaska yA bhakri-bharita hue vinA aura stotrAdika uccAraName bhI adhika indriya-nigraha japa saMbhava nahIM hai| karate samaya karanA par3atA hai aura isI indriya-nigrahake yahAM yaha eka bAta dhyAnameM rakhanA Avazyaka hai ki kAraNa japakA phala stotrasa koTi-guNita adhika batalAyA dUsareke dvArA nirmita pUjA-pATha yA stotra-uccAraNakA ukra gayA hai| phala nahIM batalAyA gayA hai| kintu bhaka-dvArA svaya nimita japase dhyAnakA mAhA-mya kATi-guNina batalAyA gayA hai| pUjA, stotra pATha zrAdikA yaha phala batalAyA gayA hai| isakA kAraNa yaha hai ki japameM kamase kama annajalparUpa purANoMke kathAnakosa bhA isI bAtakI puSTi hotI hai| do vacana-vyApAra to rahatA hai, parantu dhyAnameM to vacana-vyApAraeka apavAdoM ko chor3akara kisI bhI kathAnakameM ekavAra pUjA ko bhI sarvathA roka denA par3atA hai aura dhyeya vastuka svarUpakaranekA vaisA camatkArI phala dRSTigocara nahIM hotA, jaimA cintanake prati dhyAnAkI ekAgra citta ho jAnA par3atA hai| ki bhanAmara, kalyANa-mandira, ekIbhAva, viSApahAra, svayambhU manameM uThane vAle maMkalpa-vikalpoMko roka kara cinakA stotra Adike racayitAoMko prApta huA hai| stotra- ekAgra karanA kitanA kaThina hai, yaha dhyAnaka viziSTa kAmyoMkI racanA karate huye bhaka-stotAka hRdayarUpa mAna- abhyAmI jana hI jAnate haiN| 'mana eva manuSyANAM sarovarase jo bhakri-saritA pravAhita hotI hai, vaha akSata- kAraNaM bandha-mokSayoH' kI uktika anumAra mana hI puSpAdike guNa-bakhAna kara unheM car3hAne vAle pUjakake saMbhava manuSyoMke bandha aura mokSakA pradhAna kAraNa mAnA gayA hai| nahIM hai| pUjakakA dhyAna pUjanakI bAhya sAmagrIko svacchatA mana para kAbU pAnA ati kaThina kArya hai| yahI kAraNa hai mAdi para hI rahatA hai, jabaki stuti karanevAle bhanakA dhyAna ki japasa dhyAnakA mAhAtmya koTi-guNita adhika batalAyA ekamAtra stutya vyaktike viziSTa guNoMkI ora hI rahatA hai| gayA hai| vaha ekAgracitta hokara apane stutyake eka-eka guNakA varNana dhyAnase bhI layakA mAhAtmya koTi-guNita adhika manohara zabdoMke dvArA na karanemeM nimagna rahatA hai| isa batalAyA gayA hai / isakA kAraNa yaha hai ki dhyAnameM kisI prakAra pUjA aura stotrakA antara spaSTa lakSita ho jAtA eka dhyeyakA cintana to cAlU rahatA hai, aura usake kAraNa hai| yahAM itanA vizeSa jAnanA cAhie ki pUjA-pAThoMmeM prAtma-parissanda honese karmAsrava hotA rahatA hai, para layama aSTakake anantara jo jayamAla par3hI jAtI hai, vaha stotrakA to sarva-vikalpAtIta nirvikalpa dazA prakaTa hoto hai, mamatAhI kucha aMzoMmeM rUpAntara hai| bhAva jAgRta hotA hai aura prAnmAke bhItara parama pAlhAda Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kiraNa / pUjA, stotra, japa, dhyAna aura laya [165 janita eka anirvacanIya anubhUti hotI hai| isa avasthAmeM snAna Avazyaka hai, usI prakAra mAnasika santApakI zAMti karmoka zrAvadha mka kara parama saMvara hotA hai, isa kAraNa aura hRdayakI svacchatA yA nirmalatAkI prAptike lie pratidhyAnase layakA mAAtmya koTi-guNita bhI alpa pratIta dina pUjA-pATha Adi bhI Avazyaka jAnanA caahie| snAna hotA hai / maiM no kaheMgA ki saMvara aura nirjarAkA pradhAna yadyapi jalase hI kiyA jAtA hai, tathApi usake pAMca prakAra kAraNa hone se jayakA mAhAtmya dhyAnakI apekSA asaMkhyAta- haiM-1 kuese kisI pAtra-dvArA pAnI nikAla kara, guNita hai aura yahI kAraNa hai ki parama samAdhirUpa isa bAlarI AdimeM bhare hue pAnIko loTe prAdika dvArA zarIra cillaya (catana meM laya / kI dazAmeM pratikSaNa kamoMkI para chor3a kara, 3 nalake nIce baiTha kara, 4 nadI, tAlAba agagvyAtaguNI nirjarA hotI hai| AdimeM tairakara aura 5 kuzrA, bAvar3I zrAdike gahare pAnImeM ___ yahA pAThaka yaha bAta pUcha sakate haiM ki tatvArthasUtra dubakI lagAkara / pAThaka svayaM anubhava kareMge ki kueM se pAnI zrAdimeM to savarakA para kAraNa dhyAna hI mAnA hai, yaha nikAla kara snAna karanemeM zrama adhika hai aura zAnti kama / japa aura layakI bakA kahami AI? jana pAThakoM ko yaha para hamakI apekSA kisI vartanameM bhare hue pAnIse loTe dvArA jAna lenA cAhie zubha dhyAnaka jo dharma aura zukrarUpa do mnAna karanemeM zAnti adhika prApta hogI aura zrama kama bheda kiye gaye hai, unamema dharmadhyAnaka bhI adhyA ma dRSTise hogaa| isa dUsare prakArake snAnase bhI tIsare prakArake piNDastha, padamba, rUpasya, aura rUpAtIta ye cAra bhaMda kiye snAnameM zrama aura bhI kama hai aura zAMti aura bhI adhika | gaye haiN| inameMsa bAdika do bhedoMko japa maMjJA aura isakA kAraNa yaha hai ki loTaMsaM pAnI bharane aura zarIra antima do bhadoMkI dhyAna majhA mahapiyAMne dI hai / tathA para DAlaneke madhyameM antara pA jAne se zAntikA bIcazukla dhyAnako parama samAdhirUpa 'laya' nAmasa vyavahRta bIcameM prabhAva bhI anubhava hotA thA, para nalase ajastra kiyA gayA hai / jJAnArNava aAdi yoga-viSayaka zAstroM meM jaladhArA zarIra para par3aneke kAraNa snAna-janita zAntikA para-samaya-vaNita yogA aSTAGgakA varNana syAdvAdaka sumadhura lagAtAra anubhava hotA hai| isa tIsare prakArake snAnase samanyayA dvArA mo rUpameM kiyA gayA hai| bhI adhika zAntikA anubhava cauthe prakArake snAnase prApta upayuka pRjA. mtotrAdikA jahAM phala uttarottara hotA hai, isakA tairakara snAna karane vAle sabhI anubhaviyoMadhikAdhika hai, yahAM unakA samaya uttarottara hIna-hIna hai / ko patA hai| para tairakara snAna karanemeM bhI zarIrakA kucha na unaka unaronara samayakI alpatA hone para bhI phalakI mahanAkA kAraNa una pAMcoMkI uttarottara hRdaya-sabda-sparzitA kucha bhAga jalase bAhira rahane ke kAraNa snAna-janita shaaNtihai| pUjA karane vAle vyaknika mana, vacana, kAyakI kriyA kA pUrA-pUrA anubhava nahIM ho pAtA / isa caturtha prakArake adhika bahimukhI eva caMcala hotI hai / pUjA karane vAlesa snAnasa bhI adhika zrAnanda aura zAntikI prApti kisI stuti karane vAle ke mana, vacana, kAyakI kriyA sthira. aura gahara jalake bhItara DubakI lagAnameM milatI hai| gahare pAnImeM lagAI gaI thor3I mI darakI dubakIsa mAnoM zarIrakA antamuvI hotI hai| Age japa, dhyAna aura layameM yaha sthiratA aura antamukhanA uttarottara bar3hatI jAtI hai, sArA mantApa ekadama nikala jAtA hai, aura dubakI lagAne yahAM taka ki layama va donoM usa carama sImAko pahu~ca vAlekA dila zrAnandame bhara jAtA hai| jAtI hai, jo ki chadmastha vItarAgake adhikase adhika una pAMcoM prakArake snAnAma se zarIrakA santApa saMbhava hai| uttarottara kama aura zAntikA lAbha uttarottara adhika hotA upayukra vivecanase yadyapi pUjA, stotrAdikI uttarottara jAtA hai, ThIka isI prakArase pUjA, stotra Adike dvArA bhakta mahattAkA mpapTIkaraNa bhalI bhAMti ho jAtA hai, para usa yA pArAdhakake mAnasika santApa uttarottara kama aura aura bhI marala rUpameM sarvasAdhAraNa logoMko samajhAne ke lie Atmika zAntikA lAbha uttarottara adhika hotA hai| snAnayahAM eka udAharaNa diyA jAnA hai| jisa prakAra zArIrika ke pAMcoM prakAroMko pUgA-stotra zrAdi pAMcoM prakArake kramazaH santApakI zAnti aura svacchatAkI prAptika lie pratidina hapTAnta samajhanA caahie| - Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paramparAkA AdikAla (DA0 indracandra zAstrI, ema0 e0, pI0 eca0 DI0 ) jainadharmake anusAra saMsAra anAdikAla se calA A rahA hai| ise na kabhI kisIne racA aura na yaha kisI eka tattvase utpanna huA hai / prArambhasaM hI isameM ananta jIva haiM / ananta pudgala paramANu haiM aura unase banI huI saMkhya vastue~ haiM / pratyeka vastumeM pratikSaNa parivartana hotA rahatA hai aura kisI rUpameM sthAdhigya bhI rahatA hai| naI paryAya utpanna hotI hai, purAnI naSTa hotI hai| phira bhI inya jyoM kA tyoM rahatA hai| ghar3A phUTane para ghaTa ho gaI ThIkarekI paryAya utpanna ho gaI kintu sthAoM meM miTTI jyoMkA tyoM rhii| pratyeka vyaya aura aumpase yutra hai| jainadarzanakA yaha he tIrthakara apane mukhya ziSya gaNadharoMko isIkA upadeza dete haiM / paryAya naSTa donoM a 1 vastu utpAda mUla siddhAMta sabase pahale jisa prakAra saMsAra anAdi hai, usI prakAra ananta bhI hai aisA koI samaya nahIM AyA, jaba isakA anta ho jAyagA / isa prakAra anAdi aura ananta hone para bhI isameM vikAsa aura dvAsa hote rahate haiN| jaba kabhI undhAna kA yuga AtA hai, manuSyoMkI zArIrika, mAnasika tathA zrAdhyAtmika zaktiyAM uttarottara vikasita hotI haiN| jaba kabhI patanakA samaya AtA hai, unameM uttarottara hrAsa hotA hai| utthAna aura patanake isa kramako bAraha Are vAle eka cakra se upamA dI gaI hai| bArahameMsa chaha dhAre vikAsako pragaTa karate haiM aura yaha dAsako vikAsa vAle cAroMko utpi kAla tathA hAsa vAle dhAroMko avasarpiNIkAla kahA jAtA jAtA hai| utsarpiNI aura avasarpiNI donoMko milAkara eka kAlacakra hotA hai / isa prakArake zranantakAla taka inakA pravAha calatA rhegaa| isa samaya avasarpiNIkAla hai / isameM mAnavIya zakyioMkA uttarottara DAsa hotA jA rahA hai| / I sabase pahalA zrArA suSamA supumA thA / usameM loga atyanta sukhI tathA sarala the| unakI sabhI AvazyakatAe~ kalpavRkSoM pUrNa ho jAtI thI na kisIko kisIkA adhikAra chInane kI icchA hotI thI, na dUsare para prabhutva jamAne kii| dUsarA zrArA supumA thaa| usameM bhI loga sukhI tathA maha the| tIsarA suSamAdupamA thA usake pahale do bhAgoMmeM loga sukhI the kintu tIsare meM kucha saMgI anubhava hone lagI / vRkSoMmeM phala denekI zakti kama ho gii| pariNAma svarUpa bAMTa kara khAnekI AvazyakatA huii| adhika utpAdanake lie svayaM parizrama karanA anivArya ho gyaa| tIsare bhAreke prathama do bhAgoM taka samAjakI racanA nahIM huI thii| usa samaya na koI rAjA thA, na prajA / sabake saba svatantra hokara vicarate the| pArivArika jIvanake viSayameM kahA jAtA hai ki saha-janmA bhAI-bahina hI bar3e hokara pati-patnI bana jAte the isIko yugala-dharma kahA jAtA hai| hRdayake sarala / tathA niSpApa honeke kAraNa ve sabake saba mara kara svarga prApta karate the| tIsara mAreke antima tRtIyAMza meM jaba jIvana-sAmagrI kama par3ane lagI, to vyavasthAkI aAvazyakatA huI aura usI samaya kramazaH pandraha kulakara hue| vaidika paramparAmai jo sthAna manukA hai, jaina paramparAmaiM vahI kulakaroMkA hai| ina kulakaroMke samaya kramazaH tIna prakArakI daNDavyavasthA batAI gaI hai| prathama pAMca kulakaroMke samaya 'hAkAra' kI vyavasthA thI, arthAt koI anucita kArya karatA to 'hA' kaha kara usa para asantoSa pragaTa kiyA jAtA thA aura itane mAtra aparAdhI sudhara jAtA thaa| dUsare pAMca kulakaroMke samaya 'mAkAra' kI vyavasthA thI, arthAt 'mA' kaha kara bhaviSyameM usa kAmako na karaneke lie kahA jAtA thA / antima pAMca kulakaroMke samaya 'dhikkAra' kI vyavasthA huI, arthAt 'ci' kaha kara aparAdhIko phaTakArA jAtA jAtA thaa| isa prakAra daNDa vidhAnameM uttarottara ugratA ghAvI gii| RSabhadeva pandrahaveM kulakara nAbhi the| unake samaya taka yugala dharma pracalita thaa| nAmi tathA unakI rAnI marudevIkA varNana bhAgavatameM bhI AtA hai| unake putra RSabhadeva hue| jambUdvIpapattI meM AyA hai ki RSabhadeva isa avasarpiNIkAlake prathama rAjA, prathama jina, prathama kevalI, prathama tIrthaMkara aura prathama dharmacakravartI hue unake samaya yugala dharma vipina ho gyaa| vRkSoMke upahAra kama pada gye| taMgIke kAraNa loga cApasameM jhagar3ane lage tabhI RSabhadevane mamAja-vyavasthAkI nIMva ddaalii| logoMko tabhI khetI karanA, bhAga jalAnA, bhojana pakAnA, vartana banAnA, Adi jIvanake lie Avazyaka udyoga-dhandhoMkI zikSA dI, vivAha-saMskArakI nIca DAlI, bhinna-bhinna kAryoMke lie alaga-alaga varga Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 7] jaina paramparAkA AdikAla sthApita kiye| maryAdA bhaMga karane vAle ke lie daNDakI sAdhanAke lie vanakI ora prasthAna kara diyA, prAtma-zatruoM vyavasthA kii| usa samayase bhAratavarSa bhogabhUmise badala para vijaya prApta karaneke lie ve vanake eka konemeM dhyAnamtha kara karmabhUmi bana gayA prakRtike varadAna para jIne vAlA khar3e ho gaye / krodhako jItA, lobhako jItA, mAyAko mAnava apane puruSArtha para jIne lgaa| RSabhadeva sarvaprathama jiitaa| kintu abhimAnakA aMza manameM raha gyaa| ve vaijJAnika aura samAja-zAstrI the| unhoMne samAjakI sarva- bhagavAn RSabhadevake pAsa nahIM gaye / manameM jhijhaka thIprathama racanA kI / bhAgavatameM AtA hai ki eka sAla vRSTi jAU~gA to choTe bhAiyoMko-jo pahale muni ho cuke haiMnahIM huI, pariNAma svarUpa loga bhUkhe marane lge| RSabhadeva- vandanA karanI hogii| ne apanI prAtma-zakise pAnI barasAyA aura logoMkA saMkaTa eka sAla taka khaDe rahe / zarIra para beleM caDha gii| dUra kiyA / yaha ghaTanA bhI isa bAtako prakaTa karatI hai ki pakSiyoMne ghoMsale banA lie, kintu unheM kaivalya prApta nahIM RSabhadevake samaya khAdya vastu moMkI taMgI pA cukI thI aura huA / brAhmI aura sundarI bhI bhagavAnva pAma dIkSita ho unhoMne use dUra kiyaa| ho cukI thiiN| unheM apane bhAIkI avasthA mAlUma pdd'ii| samajhAneke liye ve bAhubalIka pAya pahu~cI aura bolIRSabhadevake bharata bAhubalI zrAdi sau putra the, tathA 'bhAI! ahaMkAra-rUpI hAthIsa nIce utrii| jaba taka hAthI brAhmI aura sundarI nAmakI do kanyAe~ / zrAyuke antima para car3he rahoge, kaivalya prApta nahIM hogaa| tumhAre manameM yaha bhAgameM unhoMne apanA rAjya putroMmeM bAMTa diyA aura svayaM abhimAna hai ki choTe bhAiyoMkI vandanA kasaM karU? prAmatapasvI jIvana aMgIkAra kara liyaa| unake sAtha aura bhI jagatameM na koI choTA hai aura na koI bdd'aa| sabakI AtmA bahuta se loga prabajita hue / kintu RSabhadevane jo kaThora anAdi hai aura ananta hai| yahAM to yahI choTA hai, jo mArga apanAyA, usameM ve Thahara na ske| kaThora tapasyA evaM zrAnma-guNoM ke vikAsameM pIche hai| saMsArameM choTA-bar3A zarIraAtma-sAdhanA dvArA kaivalya prApta karake RSabhadevane dUsaroMko kI apekSA samajhA jAtA hai| Atma-vikAsake sAdhaka zarIraprAtma-kalyANakA upadeza denA prArambha kiyaa| ko mahattva nahIM dete|' idhara bharatake manameM cakravartI bananekI AkAMkSA jagI bAhubalIko apanI bhUla mAlUma pdd'ii| abhimAnakA aura vaha apane bhAiyoMko zrAdhInatA svIkAra karaneke lie nazA utara gyaa| bhagavAnake pAsa jAneke lie kadama uThAne bAdhya karane lgaa| unheM yaha bAta amA pranIta huii| hI vAle the ki kaivalya prApta ho gyaa| samAna adhikArako rakSAke lie ve pitAke pAsa phuNce| bhAta cakravatIna kAla taka rAjya kiyA infra aSabhadevane unheM tyAga mArgakA upadeza diyA : pariNAma- zcaryakA bhoga kiyaa| eka bAra usane eka zIzamahala svarUpa bAhubalIko choDakara sabake saba muni ho gae aura banAnekI AjJA dii| jaba mahala banakara taiyAra ho gayA, to Atma-sAdhanAke patha para cala pdd'e| vaha rAjasI nepathyameM use dekhaneka lie gayA . mahala bar3A bAhubalIne bharatakA AjJAkA khulA virodha kiyA aura mundara banA thaa| bharata damba dekhakara prasanna ho rahA thA aura yuddhakI taiyArI kara lii| donoM bhAiyoM meM paraspara malla-yuddha- apane aizvarya tathA zaknikA garva kara rahA thaa| rAjamI vezakA nizcaya huaa| bharatane muSThi-prahAra kiyaa| bAhubalI bhaSAmeM camakatA hRyA sundara zarAra darpaNoMmeM prativimbita saha gaye / phira bAhubalIne prahArake lie muSTi utthaaii| hokara jagamagA rahA thA aura vaha harpa evaM garvame zrApa lAvita usI samaya unake manameM Atma glAni utpanna ho gii| ho rahA thaa| calate calate eka aMgulIma aMgUThI nIce gira rAjyake lobhase bar3e bhAI para prahAra karanA ucita nahIM par3I aura aMgalIkI camaka samApta ho gii| vaha sUnIsI pratIta humA / krodhakI dizA badala gii| bhAI para prahAra mAlama par3ane lagI / bharataka manameM zrAyA--"kyA yaha camaka karanekI apekSA prAnma-zatruoM para prahAra karanA ucita parAI hai ? jaba taka aMgUThI thI agulI jagamagA rahI thI, samajhA / socA-'mujhe umI para prahAra karanA cAhie usake alaga hone hI bhahI dIkhane lgii|' usane dUsarI jimane bhAI para prahAra karaneke lie prerita kiyA / ' aMgraTI bhI utAra dii| vaha aMgulI bhI nisteja ho gii| bAhubalone usI samaya munivrata le liyA aura prAma- mukuTa utAra diyA, caharakI zobhA lupta ho gii| dhIre Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] anekAnta varSa 14 dhIre sAre AbhUSaNa utAra diye aura sArA zarIra nisteja jana-mAnasako prAptAvita kiyA aura mamkRtika bIjoMko ho gyaa| bharatake manako bar3A zrAghAta lgaa| socane pallavita kiyA / lagA--'kyA maiM parAye saundarya para itanA abhimAna kara 3. bharatakI jJAna-prApti nivRttikI jagaha anAsakti rahA thaa| yaha to mithyA abhimAna thaa| parAye dhana, parAye para jora detI hai| vAstavameM dekhA jAya to zrAtma-sAdhanAkA saundarya aura parAI zani para kiyA gayA garva to jhUThA garva mukhya kendra anAsaki hai / nivRtti usIkA eka sAdhana hai| hai, prAtma-vaMcanA hai, ThagI hai / hameM apane hI saundaryako nivRtti hone para bhI yadi anAsakti nahIM huI, to prakaTa karanA caahie| prAnma-saundayaM hI zAzvata hai, nitya nivRtti vyartha hai| hai| use koI nahIM chIna sktaa| usIko prAptike liye prayatna 4. bAhubalIko ghaTanA tyAgamArgake eka bar3e vighnakI karanA caahie|' ora saketa karatI hai| manuSya ghara-bAra chor3atA hai, dhana bharatakA mana sAMsArika bhoga aura aizvaryase virakta ho sampatti chor3atA hai, kuTumba-kabIlA chor3atA hai kaThora mayamake gyaa| prAtma-cintana karate-karate usI samaya kaivalya prApta mArga para calatA hai, ugra tapasyAyoM dvArA zarIrako sumbA ho gyaa| DAlatA hai, sabhI sAMsArika grandhiyAM TUTane lagatI haiN| kintu bhagavAn RSabhadevane cirakAla taka logoMko Atma ye hI bAteM milakara eka naI gAMTha khar3I kara detI hai / sAdhaka sAdhanakA mArga batAyA aura antameM nirvANa prApta kiyaa| apane myAga tathA tapasyAkA mada karane lagatA hai| eka aura ugracaryA karatA hai, dUsarI pAra gAMTha majabUta hotI jAtI 1. bhagavAn RSabhadevakA jIvana kaI dRSTiyoMse mahattva hai| pariNAma-svarUpa vaha jahA~kA tahAM raha jAtA hai| kaI pUrNa hai| unhoMne kevala tyAgamArgakA upadeza nahIM diyA, vAra to aisA bhI hotA hai ki ahakAra modhako janma detA kintu samAja-racanA aura artha vyavasthAke lie bhI mArga hai aura Age badanaka sthAna para patana prArambha ho jAtA hai| darzana kiyA thA / khetI karanA. kapar3e bunanA, bartana banAnA, sAdhakako pada-pada para isa bAtaka dhyAna ragvanekI zrAvazyazrAga jalAnA, bhojana banAnA zrAdi aneka kalAeM sikhAI katA hai ki usake manameM yaha gAMTha na vadhana paaye| isake thiiN| vartamAna jaina samAja jo ekAMgI nivRttikI ora jhukatA lie use atyanta vinayI tathA namra bane rahanA cAhiye / jA rahA hai, unake jIvanase zikSA prApta kara sakatA hai| Atma mAna pUjA yA pratiSThAko koI mahattva nahIM denA caahie| sAdhanA aura dharma yA prAdarza cAhe nivRtti ho, kintu samAja brAhmI aura sundarI dvArA bhAIko pratibodha diyA jAnA racanA pravRttike vinA nahIM ho sakatI / Rpabhadevane jIvanake strI samAjake sAmane eka ujjvata zrAdarza upasthita karatA donoM pahalU apane jIvana-dvArA upasthita kiye| hai| agara mahilA samAja apane bhAI tathA patiyoMko jhUThI 2. bhagavAn RSabhadevakI pUjA kevala jainiyoM taka pratiSThAke nAma para jhagar3ake lie ubhAranekI jagaha unheM mIThe sImita nahIM hai| vaidika paramparAmeM bhI unako viSNukA zabdoMse zAnta karanekA prayatna kara, to bahuta sA kalaha yAhI avatAra mAnA gayA hai| prAcIna sAhityameM to unakA varNana miTa jAya / namratAkI zikSA ke lie puruSakI apekSA striyAM milatA hI hai, unakI pUjA bhI yatra-tatra pracalita hai / udaya- adhika upayukta hai| purake samIpa kesariyAjIkA mandira isakA spaSTa udAharaNa 5 jainadharmameM bhAdrapada zuklA paMcamIko paryuSaNakA hai| jaina-paramparAkI mAnyatA hai ki bhagavAn RSabhadevane sAMvatsarika parva manAyA jAtA hai / jainiyoMkA yaha sabase bar3A varNa-vyavasthAkA prArambha kiyA / vRddhAvasthAmeM saMnyAsako parva hai| isI dina vaidika paramparAmeM RSipacamI manAI apanAkara unhoMne Azramadharmako bhI kAyama rkhaa| unakA jAtI hai / RpipaMcamI aura paryupaNa donoM anyanta prAcIna jIvana vaidika paramparAse bhI mela khAtA hai| isa prakAra parva haiM aura inakI aitihAsika utpattika viSayameM donoM bhagavAn RSabhadeva bhAratakI zramaNa evaM brAhmaNa donoM paramparAe~ mauna haiN| paM. sukhalAlajIkI kalpanA hai ki paramparAoMke zrAdi puruSake rUpameM upasthita hai| ye usa ucca RpipaMcamI vastutaH RSabha-pacamI honI caahie| RSihimAlayake samAna pratIta hote haiM jisake eka zikharase gagA paMcamI cAhe RSabhapaMcamIse bigar3akara banI ho, yA vahI dUsare zikharase yamunA vahI / donoM dinya srotoMne bhAratIya nAma maulika ho kintu itanA avazya pratIta hotA hai ki Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - --- - kiraNa 7] vizva zAntike amogha upAya [161 isa parvakA sambandha bhagavAn RSabhadevakI smRtise rahA hogaa| zuddhike parvake rUpameM manAe, to vaha bhAratakA rASTrIya parva yadi isa parvako zramaNa aura brAhmaNa doMnoM paramparAe prAtma- bana sakatA hai| noTa :-vidvAna lekhakane yaha lekha yadyapi zvetAmbara zAstroMke AdhAra para likhA hai, tathApi unake dvArA nikAle gaye niSkarSa mananIya haiN| --sampAdaka vizva-zAMtike amogha upAya (le. zrIagaracanda nAhaTA) vizvakA pratyeka prANI zAntikA icchuka hai; jo katipaya vizvake samasta prANiyoMkI buddhikA vikAsa eka-sA patha-bhrAnta prANI azAMtikI sRSTi karate haiM ve bhI apane nahIM hotA, ataH vicArazIla vyakriyoMkI jimmedArI bar3ha liye to zAntikI icchA karate haiM / prazAnta jIvana bhalA jAtI hai / jo prANI samucita rItisaM azAMtike kAraNoMko kise priya hai / pratipala zAntiko kAmanA karate rahane para jAna nahIM pAtA, usake liye ve vicArazIla puruSa hI mArgabhI vizva meM azAMti bar3ha hI rahI hai| isakA kucha kAraNa pradarzaka hote haiN| to honA hI caahiye| usIkI zodha karate hae zAMtiko duniyA~ke itihAsaka panne ulaTane para sarvadA vicAra kiyA jAtA zIla nyakriyoMkI hI jimmedArI adhika pratIta hotI hai| hai / AzA hai ki isameM vicArazIla va vivekI manupyoMko vizvake thor3e se vyakri hI sadA duniyoMkI azAntike kAraNoMzrAzAkI eka kiraNa milegI, jitanI yaha kira / jIvanameM na ko ha danemeM Age bar3he, nisvArtha bhAvase manana kara unakA vyApta hogI utanI hI zAnti (vizva zAnti) kI mAtrA rahasyAdghATana kiyA zrIra samAjake samakSa una kAraNoM ko bar3hatI calI jaaygii| rakhA / parantu unhoMne syaM azAntike kAraNoMse dUra rahakara vyakriyoM kA samUha hI 'samAja' hai aura aneka samAjoM- saccI zAnti prApta kii| kA samUha eka daza hai| anekoM dazoMke janasamudAyako ho, no vyakrikI azAntikA kAraNa hotA hai ajJAna, 'vizva-jananA' kahate haiM aura isI 'vizva janatA ke dhArmika, arthAta vyakri apane vAstavika svarUpako na samajhakara naitika, dainika jIvanaka ucca aura nIca jIvanacaryAsa vizvameM kAlpanika svarUpako saccA samajha lenA hai aura usI azAMti va zAntikA vikAsa aura hAma hotA hai| azAnti vyakrikI prAptike lie lAlAyita hotA hai, satata prayatnazIla sarvadA avAMchanIya va agrAhya hai / isIliye isakA prAdurbhAva rahatA hai isase galata va bhrAmaka rAstA pakar3a liyA jAtA kaba kaisa kina-kina kAraNoM meM hotA hai, isa para vicAra hai aura prANIko aneka kaSTa sahane par3ate haiN| una kaSTAMka karanA paramAvazyaka hai| prathama pratyeka vyakrika zAnti va nivAraNArtha vaha svArthAndha ho aimI adhArmika tathA nItiazAntike kAraNoMko jAna lenA jarUrI hai isIse vizvakI viruddha kriyAe~ karanA hai ki jinase jana samudAyameM halacala zAMti va azAMtike kAraNoM kA patA lagAyA jA skegaa| maca jAtI hai aura azAnti A khaDI hotI hai| yaha vyaktikI azAMtikI samasyAoMko samajha liyA jAya aura svarUpakA ajJAna jisa jaina paribhASAmeM 'mithyAtva' kahate haiMusakA samAdhAna kara liyA jAya no vyakyioMka mAmUhika kyA hai ? yahA ki jo vastu hamArI nahIM hai use apanI rUpa 'vizva' kI azAntike kAraNoMko samajhanA bahuta prAmAna mAna lenA aura jo vastu apanI hai use apanI na samajha ho jAyagA / saMsArakA pratyeka jIvadhArI vyaki yaha socane kara chor3a denA yA usake prati udAmIna rahanA / udAharaNArthalaga jAya ki azAntikI icchA na rakhane para bhI yaha jaDa padArtha jaise vastra, makAna, dhana ityAdi naSTa hone vAlI hamAre bIcameM kaise Tapaka par3atI hai, evaM zAntikI tIvra icchA cIjoMko apanI samajha kara unakI prApti va rakSAkA sarvadA karate hue bhI vaha kosoM dUra kyoM bhAgatI hai to usakA icchuka rahanA aura cetanAmayI zrAmA jo hamArI paccI kAraNa dUdate dera nahIM lgegii| sampatti hai-use bhulA DAlanA sacce duHkhoMkA janma inhIM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] anekAnta [virSa 14 - kSaNabhaMgura vastuoMkI prAptimeM lage rahanesa hI hotA hai| taraha eka dina vaha yaha bhalI-bhAMti samajha legA ki AtmAdRzyamAna sAre padArtha paudgalika haiM, jar3a haiN| zrAtmA to meM magna rahanA hI saccI zAnti hai| yadi isa prakAra hameM dikhAI detI nahIM, ataH zarIrako hI hamane saba kucha vizvakA pratyeka prANI samajha le to phira vizvakI azAMtikA mAna liyA hai| usIko sumbI rakhaneke liye dhana-sampatti koI kAraNa hI na rhegaa| parigraha-saMgraha aura mamatva buddhi ityAdiko yena kena prakAraNa juTAne meM saMlagna rahate haiN| isa hI azAntikA dUsarA kAraNa hai| taraha hama para vastuoMkI prAptikI tRSNAmeM hI jIvana-yApana AjakA vizva bhautika vijJAnakI tarapha A~kha mUMdakara karate hue apanI vastu arthAt zrAtmabhAva, zrAnmAnubhavase bar3hatA calA jA rahA hai| yoropakI bAteM chodd'iye| vaha to parAnmumba ho rahe haiM, yahI azAntikA sabase pradhAna, mUla bhautika vijJAnake atirikta AdhyAtmika vijJAnako jAnatA aura prathama kAraNa hai| taka nahIM , saba bhautika vijJAnake adhikAdhika vikAsa meM hI manupyoMkI parAkASThA mAnatA hai| phalataH aNu bama jaise jar3a padArtha sImita haiM aura mAnavakI icchAeM ananta sarva saMhAraka zastrakA AviSkAra karatA hai| kevala bhAratavarSa haiM / ata jyoMhI eka vastukI prApti huI ki dUsarI vastuko hI eka aisA deza hai ki jahAM anAdi kAlase prAdhyAtmikadhArA grahaNa karanekI icchA jAgRta ho uThatI hai| isa taraha tRSNA ajasra gatisaM pravAhita hotI zrA rahI hai aura samaya-samaya bar3hatI calI jAtI hai aura uttarottara adhika saMgrahakI kAmanA para dazaka mahApuruSoM RSiyoMne ise aura bhI nirmala tathA manameM udvelita ho uThanI hai| jisase hama vyana va azAnta saceta banAyA aura isa dhArAkA pIyUSa-sama jala pIkara ho jAte haiM / isI prakAra anyAnya vyakri bhI saMgrahakI icchA aneka mAnava saMtuSTa hue / aba yoropa bhI bhAratakI ora karate haiM aura pratispardhA bar3ha jAtI hai| azAntiko cina aAzAkI dRSTi lagAe dekha rahA hai kyoMki use isa dezako gAriyAM chUTane lagatI haiN| vyaki ve dezakI azAnti rUpa ahiMsA-bhUni mahAtmA gAMdhIkI prAnmika zAntikA AbhAsa jAlA dhadhaka uTI ki vaha sAre vizva meM phaila jAtI hai aura mila cukA hai / vaha samajha gayA ki ahisAkI kitanI bar3I eka vizvavyApI yuddhakA agnikuNDa prajvalita ho uThatA hai| zani hai| jisake dvArA bhAratavAsI aMgrejoMke zanizAlI jisase sAre vizvakA sAhitya, jana-samUha, sapatti, jalakara sAmrAjyale binA zastroMka lie bhI samartha tathA saphala hue| rAva ho jAtI hai| yahI duniyAkI azAntikI rAmakahAnI mikahAnI unhoMne bar3I saphalatApUrvaka apanI cirAbhilaSita svataMtratA hai| isake lie samaya-samaya para vibhinna dezoM meM utpanna dazAma unpanna prApta kI / ve samajhane lage haiM ki bhAratahI apane AdhyAtmika mAne lage haiM ki bhArataTI hue mahApuruSa yahI upadeza diyA karate hai ki 'apaneko mAnaka jJAnake dvArA vizva-kalyANa kara sakatA hai aura prAtmAnubhava. pahacAnoM' 'parAyako pahacAnoM' phira apane svarUpameM rahI, se hI akhaDa zAnti prApta ho sakatI hai| 'yaha merA hai, aura apanI AvazyakatAoMko sImita karo / tRSNA nahIM vaha vyakti yA deza merA nahIM hai| isa bheda-bhAvake kAraNa rahegI to saMgraha ati sImita hogA jisase vastuoMkI kamI prANI anya 'prANiyoM ke vinAzameM udyata hotA hai| isa na rhegii| ataH ve AvazyakatAnusAra sabhI ko sulabha ho bheda-bhAvase adhika aura koI burI bAta ho nahIM sktii| skegii| phira yaha janasamudAya zAnta aura santuSTa rhegaa| dasareke dukhako apanA mAnakara dukha anubhava kara usake kisI bhI vastukI kamI na rhegii| janasamudAya bhautika dukha-nivAraNameM sahayoga denA hI mAnavatA hai| parAyA koI vastuoMko prApti sulabha hone para una para kama asakta hogA he hI nahIM, sabhI apane hI haiM aisA bhAva jahAM pAyA ki aura AtmajJAna kI tarapha mukegaa| mAnava jyoM-jyoM apane kisIko kaSTa pahu~canekI pravRtti phira ho hI nahIM sakegI mAtmasvarUpako samajhanekA prayatna karegA, tyoM nyoM vaha sama- phira parAyA kapTa apanA hI kapTa pratIta hone lgegaa| jhatA jAyagA ki bhautika vastue jinake liye vaha mArA-mArA bhArata eka adhyAtma-vidyA pradhAna deza hai| isa deza meM phira rahA hai .., jalda naSTa hone vAlI hai, para usameM moha bar3e bar3e adhyAtmavAdiyoMne janma grahaNa kiyA hai| unameM rakhanA mUrkhatA hai| ina vicAroM vAlA zrAvazyakatAse adhika prAyaH DhAI hajAra varSa pUrva bhagavAn mahAvIra aura buddha saMgraha (parigraha) na karegA aura antameM use AtmA hI avatIrNa hue the| ahiMsA unakA pradhAna sandeza thaa| grahaNa karane yogya hai-yaha spaSTa mAlUma ho jAyagA-isa mahAtmA gAMdhI kI 'ahiMsA' va 'vizva prema' bhAratake lie Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 7] sAhitya paricaya aura samAlocana [201 koI navIna vastueM nahIM thI / sirpha isakI apAra zaktiko hama (2) vyartha anAvazyaka anna vastrAdikA saMgraha nahIM bhUlase gaye the| inhIM ahiMsA satya Adiko bhagavAn karanA arthAt aparigraha / mahAvIra aura mahAtmA buddhane apane pavitra upadezoM dvArA (3) 'Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati sa paNDitaH' bhAratake kone kone meM pracalita kiyA thaa| bhagavAna mahAvIra apanI prAmAke samAna vizvake prANiyoMko smjhnaa| ne hI 'ahiMsA' yAnI 'vizva prema' kA itanA mundara aura arthAt ahiMsA AtmIyatAkA vistAra / sUcama vivecana kiyA hai ki jisakI misAla nahIM mila (4) vicAra saMgharSa meM samanvayakA upAya-anekAnta sktii| unakA kathana thA 'manuSyako apanI AtmAko zrAja manuSyatAkA ekadama hAsa ho cukA, va ho rahApratIta pahicAnanA cAhie, meM svayaM zuddha hU~, buddha hU~, catanya hUM, hotA hai| pArasparika prema aura maitrI bhAvakI kamI parilakSita sarva-zakti sampanna evaM vAMcchA-rahita hU~, mujhe kisI bhI ho rahI hai| purAne vyakti zrAja bhI milate haiM to AtmIyatA bhautika padArthameM Asakri nahIM rakhanI cAhie, unase merA kA anupama darzana hotA hai, ve khila jAte haiM hare bhare ho koI cirasthAyI sambandha nhiiN| agara mAnava isa upadezako jAte haiM / cehare para unake prasannatA-praphullatAke bhAva grahaNa kare, to usameM anAvazyaka vastuoMke saMgrahakI vRtti dRSTigocara hone lagate haiM, para Ajake navayuvakoMke pAsa banA(parigraha) hI na rhegii| usameM mUchoM tIva prArambha va vaTI dikhAvekI maMtrI va premake sivAya kucha hai nhiiN| bAharake Asakri bhI na rahegI aura janya cAhanA na rahI to pratispardA sahAvane, cikanI-cupar3I bAteM, bhItarase khokhalApana anubhava vaimanasya aura kalaha na rhegaa| jaba ye saba nahIM raheMge to hotA hai| isIlie para-dugva-kAtara virale vyakki hI milate phira jana-samudAyameM azAntikA kAma hI kyA hai ? sarvatra haiN| apanA svArtha hI pradhAna hotA hai| eka dUsareke lagAvazAnti chA jAyegI aura vizvameM phira azAntike bAdala aura se hI svArtha TakarAte hai aura azAnti bar3hatI hai| zrAramIyatAyuddha kI bhayaGkara zrAzaMkA chA rahI hai vaha na rhegii| sarvatra ke prabhAvasaM hI yaha mahAna dukha haTa sakatA hai| hamArA mAnava mahAna sukhI dikhalAI pdd'egaa| upayuka vivecanase prAcIna bhAratIya zrAdarza to yahI rahA haivizvazAntika nimnalikhita kAraNa siddha hue ayaM nijaH paro vetti gaNanA laghucetasAm / (1) prAtmabodha-cepTA aura bhautika vastuoM meM virAga udAracaritAnAM tu vasudhA kuTumbakam // arthAt AtmajJAna | isa zrAdarzako punaH pratiSThApita karanA hai| vidarbha meM gujarAtI jaina lekhaka [lapI0 vidyAdhara joharApurakara, nAgapura mahAvidyAlaya, nAgapura] vidarbhase jainadharmakA sambandha bahuta prAcIna hai| aise lekhakoM meM hameM brahma jJAnamAgara sabase prAcIna phira bhI caudahavIM madIse vaha kucha adhika dRr3ha huA mAlUma hote haiN| Apa kASThAmaMdhaka bhaTTAraka zrI. hai| rAjasthAna aura gujarAtase bagheravAla, baNDala- bhUpaNa ke ziSya the, jinakA samaya satrahavIM zatAbdI vAla Adi jAtiyoM ke loga isa samaya bar3I tAdAda- hai| ApakI kaI vratakathAoMkA nirdeza anekAntameM meM vidarbhamaM Akara base / isase yaha sambandha bahuta pahale ho cukA hai / hamAre saMgraha meM Apake dvArA kucha dRr3hamRla huaa| isa sambandhakA eka vizeSa aMga racita dazalakSaNadharma, poDazakAraNa bhAvanA, SaTkama, yaha rahA ki vidarbhaka jainasamAjameM sthAnIya marAThI ratnatraya Adi vividha viSayAMka koI cAra sau padyoMbhASAke sAtha mAtha rAjasthAnI aura gajagatI bhApA- kA eka guTakA hai / isa guTa kameM ina sphuTa padyAMke ke sAhityakA bhI nirmANa hotA rhaa| isa legvameM alAvA ApakI do racanAe aura haiN| jinameMse eka hamane aise vaidarbhIya gujarAtI sAhityakA hI saMkSipta racanA 'nIrthAvalI' hai / isameM koI eka sI padyAM meM nirUpaNa kiyA hai| anekAnta varSa 12, pRSTha 30 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] anekAnta [vaSa 14 siddhakSetra aura atizayakSetra milAkara 78 tIrthakSetroM- ullekha hai unakI samRddhikA varNana tatkAlIna kA paricaya diyA gayA hai isa tIrthAvalI' kA sArAMza zvetAmbara sAdhu zIlavijayajIne bhI kiyA hai / hamane marAThI mAsika sanmatimeM prakAzita karAyA isake bAda ullekhanIya lekhaka kavi dhanasAgara haiN| Apane kAraMjAmeM hI samvat 1756 meM 'pArzvaApakI dUsarI racanA 'akSara bAvanI' hai / ima- purANa' kI racanA kI / Apa bhI kASThAsaMghaka hI kI prazasti paramaM vidarbhaka sAtha ApakA sambandha anuyAyI the| Apake graMthakI prazasti isa prakAra haispaSTa hotA hai jo isa prakAra hai deza varADa majhAra nagara kAraMjA sohe| kASThAsaMgha samudra vividha ratnAdika pUrita / caMdranAtha jina caitya mUla nAyaka mana mohe // naMdItaTagacha bhANa pApa midhyAmati cUrita / / kApTAsaMgha sugaccha lADabAgaDa bddbhaagii| vidyAguNagaMbhIra rAmasana muni rAje / bagheravAla vikhyAta nyAta zrAvaka guNarAgI / tAsa anukrama dhIra zrIbhUSaNa sUri gAje / / jinadharmI jamunA saMghapati suta pUjA saMghapati vacana / kaliyugamA zrRnacalI paTdarzanaguru gchptii| cita meM dharI anyAgraha thakI ranI mudhanasAgara racana // 145 tAsa ziSya evaM pati brahma jJAnasAgara yatI // 53 // podazazata eka bIma zAlivAhana zaka jaanno| vaMza baghera prasiddha gotra eha bhaNijje / rasa bhuja bhuja bhuja pramita pIra jina zAka bakhANo // zrAvaka dharma pavitra kASThAsaMgha gaNijje // upayukta donoM granthAMkI prazastiyA~ sthAnIya hastasaMdhapati bApU nAma laghu vaya ihu gunndhaarii| likhita pratiyoMse dI gaI haiN| dayAvaMta nirdoSa maba janaka sugbakArI // kASThAsapake samAna mUlamaMdhake bhI bhaTTAraka-pITha umakI prIta nizapathe paDhane bAnI krii| vidarbhameM the / yahA~ ke bhaTTAraka dharmacandrake ziSya brahma jJAnasAgara vadati yAgama tatva amRta bharI // 5 // gaMgAdAsakI do racanAe sthAnIya senagaNamandirameM isa prazastimeM jina vApU saMghaIkA ullekha hai ve milatI haiM-AdityavAra kathA tathA vepana-kriyAkArajA (jilA akolA) ke usa mamayake khyAta- vintii| pahalI racanA sambat 1750 meM likhI gaI nAmA zrImAna the| unake dvArA pratiSThita kI gaI hai| ina donAMkI prazastiyA~ isa prakAra haiMkaI mUrtiyA~ vahaoN ke kApThAsaMgha mandira meM maujUda haiN| ArityavAra-kathA ima viSaya meM ullambanIya damare kavi pAmo hai| / vizAlakIti vimala guNa jANa / jinazAsanakaja pragamyo bhANa Apane kAraMjAma hI zaka saM0 1614 meM 'bharata bhuja tanpada kamaladalamitra / dharmacaMda dhRtadharma pavitra // 112 // balI' nAmaka kAvya likhA / Apa bhI kASThAsaMghake hI tehano paMDika gaMgAdAsa / kathA karI bhaviyaNa ulhAsa / / anuyAyI the| aApake granthakI prazasti isa prakAra hai zaka solA zata panara pAra / sudi ASADha bIja ravivAra // 113 gacha naMdItaTa vidyAgaNa mudrakIrti nita bNdiye| vepana-kriyA-vinatI tasya ziSya pAmo kahe dukha-dAridra nirkadiye // 21 // saka soDasa sata cauda buddha phAlguNa suda pakSaha / kAraMje sumva karaNa candrajina geha vibhUSaNa / caturthi dina caritra dharita pUraNa karI dakSaha / / mUlasaMgha munirAya dharmabhUpaNa gatadUSaNa / kAgjo jinacaMdra iMdravaMdita nami svArthe / vizAlakIrti tasa pATa nikhila vaMdina naranAyaka / saMghavI bhojanI prIta tehanA paThanArthe / tasa paTTAMbujasUra dharmacandraha sukhadAyaka // bali makala zrI saMghane yethi sahU vAMchita phle| tasa patkajapaTpada mudrA gaMgAdAsa vANI vde| cakrikAmanAye karI pAmo kaha suranaru phale // 21 // tripaMcAsa kriyA madA bhaviyaNa jana rAkho hRde // 11 // ullekhanIya hai ki yahA~ jina saMghavI bhojakA Age calakara bhaTTAraka dharmacandrakI paraMparAmeM 2 sanmati varSa 6, pRSTha 321 3 jaina sAhitya aura itihAsa pRSTha 455 / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajamerake zAstra-bhaMDArase purAne sAhityakI khoja (jugalakizora mugntAra 'yugavIra') 15. madana yuddha suNahu bhaviyaNa ehu paramattha, taji ciMtA para kathA ikku yaha 'madana-yuddha grantha prAkRta-apabhraMza-mizrita purAnI dhyAne hui karaNu dijjayai / hindI meM kavi valhakA likhA huA hai| jisakA dUsarA nAma maNu vihasai kamala jima, jaisamAdhi ihu amiya piunai bRcirAja hai / kavike ina donoM nAmoMkI upalabdhi grantha- paricai jinha citu ehu rasu ghAlai ksml-khaai| parama honI hai| yaha grantha bhI eka guTakesa upalabdha huA hai| punarapi tinha saMsAramahi jammaNa-maraNa na haai||4|| isakI patrasaMkhyA 20 (11 se 31) aura padya saMkhyA inameMse prathama padyameM RSabhadevakA smaraNa kiyA gayA hai 15% hai| granyakA viSaya RpabhadevakA kAma-vijaya hai| aura yaha batalAyA gayA hai ki ve sarvArthasiddhi-vimAnase cayagranthakA ravanAkAla saM. 1586 asoja sudi ekama zanivAra kara marudevIkI kukSise tIna jJAnako liye hue utpana hue the, hai aura lipikAla maM0 1668 samajhanA caahiye| kyoMki ve icvAkuvaMzake maMDana the, uttama bhogoMko bhogakara unhoMne jisa guTakameM yaha grantha hai vaha saM0 1668 sAvana vadi pravRjyA lI thI aura phira nirvANako prApta hue the| dUsare aSTamIkA likhA huA hai| padya (gAthA) meM arhantakI vANIko namaskAra karate hue use ___ grantha ke prArambhika cAra padya isa prakAra haiM: sukha aura jayakI jananI likhA hai aura madanayuddhake racanekI "jo samvaTTa vimANa huti caviotiaNANa cittaMtare pratijJA kI hai| tIsare raDDhA nAmake padyameM RSabhadevakA gunnuvvrnn| marudevi kukkhirayaNe svAgaMkule mNddo|| gAna karate hue unake kucha vizeSaNoM kA ullekha kiyA hai aura bhuttabhogasarajadevimalaM pAlI pajjA punno| phira batalAyA hai ki maiM una guNoMkA vistArase kathana karatA saMpatto NivyANa deva risaho kAUNa sA maMgalaM // 1 // hU~ jinake dvArA unhoMne kAmadevako jItA hai| cauthe padyameM jiNa araha vAgavANI paNamusuhamatti dehi jaya-jaNaNI bhavyajanoMko lakSya karake kahA gayA hai ki isa paramArthako vaNemi mayaNa-jujha kima jittau mirIya rimahaMsu // 2 // bAta para cintA aura para-kathA Adiko chor3a karake pUrI risaha jiNavara paDhama titthayaru jiNa dhammaha uddhrnn| taraha dhyAna denA cAhiye / isase mana kamala-samAna praphullita jugala-dhamma savvai nivAraNu, nAbhigaya kula-kamala // hogA, samAdhi-rUpI amRtakI prApti hogI aura isa rasakI savvaeNu saMsAra-tAraNu jo suraiMdAha diyo sadAcaraNa prAptise saba pApoMkA nAza hokara saMsArameM phira janma-maraNa sirdhaar| nahIM ho skegaa| aura isa taraha madanayuddhake adhyayana kaha kyauM rati-pani jitiyA, te guNa kahuM vitthAra // 3 // zrAdikA phala banalA kara bhavya-jIvoMko kAma-vijayake dvArA isI nAmaka eka aura bhaTTAraka hue / unake ziSya tasa sekaka budha RSabha dhurIna / racI kathA myaMjana-para-hIna // Rpabhako bhI eka ravivAra-kathA aMjanagA~va, jilA saMvata aSTAdaza tetIsa / zrAvaNa sudi bArasi ravi dIsa // 12 // amarAvatIke balAtkAragaraNa mandira meM milatI hai| gaMgeravAla suprAMbaDyA hIrabA raghujI bhrAta / isakI racanA vidarbhake karNakheTa grAmameM samvat te vacane kIdhI kathA muNatA maMgala khyAta // 24 // 1833 meM huI thii| yathA uparyukta saMkSipta vivaraNase spaSTa hai ki yadi viSaya varADa majhAri sunana / kAkheTa dhanadhAnya samagra // prayatna kiyA jAya to vidarbhameM gujarAtI sAhitya supArzvadeva cainyAlaya tuga / darzana dekhata pAtaka bhaMga // 12 // kAphI mAtrAmeM upalabdha ho sakatA hai| khAsakara tapa paTTodaya zikharI sUrya / zakrakIrti bhUmaMDalavarya / kAraMjAke bhaTTArakIya grantha-bhaNDAroMkI isa dRSTise tatpaTTa bhUSaNa zrI gururAja / dharmacaMdra gachapati niti gAja // 122 chAnabIna honekI bahuta AvazyakatA hai| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] anekAnta [varNa 14 Atma-vikAsake liye protsAhita kiyA hai| vRhaspativArako nirmita huI hai, jaisA ki antake nimna anyake antima do padya isa prakAra haiM: dvitIyA padyoMse prakaTa hai:jaha na jagana na janma maraNa jattha paNi vAhi-vekSaNa, zrImatsAhi-avambaramya nRpate rAjye sato sammate, jaha na deha na na neha yAtimai na haThaha ceynn| zAke vikrama sAhi-sAdhu vidite saMvatsare pAvane / jaha sukkha anaMta jJAna daMsaNa avalokahi, tatrApyatra zataMna poDazavare aSTe (abdeca) SaTtriMzake, kAla viessai sayala suddha puNikAlaha khovai / mAme caitra-vicitra-pakSa-prathame sAre dvitIyAdine // 22 // jaha vanna na gaMdha na rasa pharasa sabada bheda nahi kiha lhyo| vRhaspati-guNAdhAra vAre yAga-zubhe vrN| bUcirAja he zrIrisaha-niNa suthira hoi tahaM Thaharahyau kevalajJAna-marasya caritraM racitaM zubham // 23 // rAi vikkamataNoM saMvata navbAsIya panarasai saradarutti Asu vkhaannu| hama ejAmeM vizuccara zrAdi una pA~casau muniyoMkI tithi paDivA sukala pakha sanIcaravAra pUjA bhI zAmila hai jo zrIjambUsvAmIke sAtha hI dIkSita ___ kara Nikhatta jaannu| hue the / pA~casI muniyoMke alaga-alaga nAma stuti tinu dina valha ju saMThagyo mayaNa-jujma savisasA sahita dekara argha caDhAye gae haiN| aura yaha isa pUjAkI paDhata suNata rikkhA karo jayo svAmirisahesa // 57n sabase bar3I vizepatA hai| isa pUjAle kartA paDita 'modaka' inameMse pahale padyameM zrI RSabhadevakI nirvANAvasthAkA haiN| jinheM kahIM kahIM 'lADanU" nAmase bhI ullekhita kiyA varNana hai, jo unhoMne moha-zatrake putra aura pradhAna senApati gayA hai / donoM nAmake sUcaka kucha vAkya isa prakAra haiM:madana tathA moha aura anya saba aMtaraMga zatruoMko jIta kara jaMpai kai lADanu nipuNa deva ! prApta kI thI aura jisameM jarA, janma, maraNa, vedanA deha, hauM karada-niraMtara tujha seva / (patra 3,26) neha Adi kisI bhI kaSTadAyI vastukA sambandha nahIM rhtaa| caritraM bhavya-jIvAnAM, maMgalaM vitanotu vai| tathA anantadarzana, ananta jJAna, ananta sukha aura ananta dhImatA modakAkhyena, racitaM puNyakAraNam (patra27) vIrya prakaTa ho jAte haiN| taba AtmA pudgalake sambandhase isa pUjAkI racanA padyapi sAha ToDarane karAI hai parantu rahita hokara apane zuddha svarUpameM sthira ho jAtA hai aura usameM dAsamallakI preraNA bhI huI hai jisakA ullekha varNa, rasa, gaMdha, sparza tathA zabdake bhedoMse mukta ho jAtA hai| graMthakArane nimna padyoMke dvArA kiyA hai :-- isa granthakI racanA aneka chandoMmeM kI gaI hai| kavitA tahaviha mai paMDiyadAsamalla, aura viSayako carcita karaneko dRSTise yaha grantha utane uparoheM thui ciraiya rasalla // ( patra 2) adhika mahatvakA nahIM hai jitane adhika mahatvako yaha hindI dAsamallo vinItAtmA dharma-karmaNi ttprH| bhASAke vikAsako dRSTiko liye hue hai / ataH bhASA-vijJoMke tasyopadezataH yA caritraM jaMbusvAminaH / / (patra 27) dvArA yaha usa dRpTise adhyayana kie jAne tathA prakAzita inameM dAmamallako yinItAtmA aura dharma-karmameM tatpara kie jAneke yogya hai| isa granthakI prati jayapurake zAstra- batalAyA hai| aisA jAna par3atA hai ki paM. dAsamalla kavikI bhaMDArameM bhI pAI jAtI hai / prastuta prati azuddha hai| isa racanAmeM bhI sahAyaka huzrA hai| 16. jambUsvAmi-pUjA isa pUjAke prArambhika maMgalAcaraNAdi-viSayaka kucha padya yaha pUjA prAyaH saMskRta bhASAmeM nibaddha hai aura jaya- isa prakAra haiMmAlAdike kucha aMza apanaza bhASAko lie hue haiN| yaha vANI yasya garIyasI guNanidheH sevyA sadA paMDitaunhIM sAha ToDarako likhAI huI hai jinhoMne kavi rAjamalase lokAloka-nivAsa-tattvakathanaM kata satAM smmtaa| jambUsvAmi-caritra likhAyA thA / yaha jambUsvAmi-caritra so'yaM zrIjinavIranAthamamalaM mAnAvamAne samaM akabarake rAjyameM saM0 1632 ko samApti para caitra sudi aSTamI- vandevA(ha) satataM paraM zivakara mokSAya svargAya vai || ko racA gayA hai| aura yaha pUjA usase koI 4 varSa bAda gautamAdi-gaNAdhIzAnmunIndra-guNa-pAvakAn / akayarake rAjya meM hI vikrama saMvat 1636 kI caita vadi vande sakala-kalyANa-dAyakAn ntmstkH|2|| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] purAne sAhityakI khoja narAmara-khagAdhIzAH yasya pAda-pAruham / nAmnA zrIguNabhadra-nyAya-nipuNo vAdIbha-paMcAnanA / vandituM cotsukA yAtA: vande taM jinazAsanam // 3 // sAgasAra-vicAraNaikacaturo jIyAtsadA bhUtale / / 11 / / no kavitvaM kariSyAmi kevalaM lAka-raMjanam / tatpaTTa guNasAgaro madaharo mAnAvamAne samo, puNyAya zreyA kintu bhaktyA vAparayA param / / 4 / / bAlatvepi digambaro'sti nitarAM koA prazastA mahAn / ye kecina majanatAlAka, vidhante guNazAlinaH / so'yaM zrIravikIrtivAda-nipuNA bhaTTArako bhUtale, namAmi natataM tebhyo meM kurvantu kR parAm / / 5 / / nandatveva guNAkaro vRSadharo bhavyaiH sadA sevyataH // 12 sajjanAnAM svabhAvo'yaM. pa:-duHkhena du:mvitAH / yo'sau vAdi-vinodanAda nipuNo dhyAne gato lonatAM durjanAH mapevana mamyak dukhadA dop-praahkaa||6|| pa pAtApa-vinAzanaka-zazibhRccAritra-cUr3AmaNiH / sukhinA. sannu loke ye jinagama prabhAvakAH zrImannAmakumArasena-gaNabhRdbhaTTArakA sammato, dayA-dhama-sadAcAra-tatvagaH guNazAlinaH // 7 // jIyAtsopi gaNAdhipo guNanidhirAsevyatAM sjjnH|13 ina padyoMmeM vIrabhigavAn gautamAdi gaNadhara munIndra aura AmnAye tasya khyAto bhuvi bharatatamaH pAvanobhUtale'smin jina-zAmanakI stuti karate hue kahA hai ki-'yaha racanA meM pAsAsaMghAdhize'sau kulabala-sabamastasya bhAryA'sti ghoSA lokadRSTise yA kavitvakI dRSTi nahIM kara rahA hU~ kintu puNya sAdhvI zrIvA dvitIyA jinacaraNaratA vAcivAgIzvarIva aura kalyANakI dRSTise bhakribhAvako lekara kara rahA huuN|' garbhe tasyA babhUva guNagaNamAhito ToDarAkhyastu putraH // 15 isake bAda sajjanoMko nagarakAra karate hue unakA bhAva bhArye tamya guNAkarasya vimale dve dAna-pUjArate, para-dugkhameM dukhita honA gananAyA hai aura durjanoMko sarpake yA jyeSThA guNapAvanA zimugbI nAmnA haro vishru|| samAna dukha dene vAle aura Topa-grAhaka likhA hai / sAtaveM tasyA garbha-samudbhavo'sti nitarAM yo nandanaH zAnnadhIH, padyameM yaha AzIrvAda diyA hai ki ve saba loga sugvI hoM mAnyo rAjasabhA-su samjanasabhA-dAso RSINAM mahAn / jo jinAgamake prabhAvaka de. dayAdharma tathA sadAcArameM tatpara vallabhA tasya saMjAtA ruup-rmmaa-vishesstH| aura guNazAlI haiN| bhartAnugAminI sAdhvI nAmnA lAlamatI zubhA // 16 ina payoMke bAda granthameM pUjAke liye maNDalakI vidhi ToDarasya nRpasya varAMganA laghutarA gunn-daan-viraajitaa| likhI hai| jisake madhameM eka koThA aura usake cAroM ora vimalabhApi kusubhamatI parA, ajani putradvayo varadAyakA kramazaH 1, 8, 16, 24 32, 18,64, 60, 104 aura tepA jyeSThaH sakata-nirato mohanAkhyo vivekI, 136 koSThaka die haiN| ..pTakAMkI kula saMkhyA 213 hotI bhAryA timya mukRta-niratA nAmatI mAthurI yA / hai| yaha koSThaka-saMkhyA una muni-snUpoMkI vAcaka jAna par3atI kAntyA kAmo vacana-saraso rUpa rUkmAMgado'pi hai jo mathurAmeM jIrNa-zIrNa avasthAko prApta the aura jinakA bhAryA gehe kamajavadanA bhAgamatI bhAgyapUrA // 18 // punaH jIrNoddhAra mAhU roDagne karAkara eka bar3I pUjApraniSThAkI ya.sarvapAM gariSThaH syAt ToDarAkhyaH prasannadhIH / AyojanAko thI, jisakA ullekha unake dvArA nirmApita svAmIti jambunAthasya tena kArApitaM zubham // 16 // jambUsvAmi-caritameM pAyA jAnA hai| isa prazastimeM kASThAsaMgha paropakAra catura (mAthuragagcha) isa pUjAmeM pAha Toharako guru-parampaga-mahita eka aura puSkaragaNake prAcAryoMkA ullekha karate hue lohAcAryake prazasti dI huI hai jo isa prakAra hai : vaMzameM kramazaH malayakIrti, guNabhadra, ravi (bhAnu)kIrti aura kASThAsaMgha-paropakAra-cature-gacche gaNe puSkare kumArasenakA paTTa-paramparAye ullekha kiyA hai / aura phira lohAcArya-varAnvaye gura nidhibhaTTArako mA jin / yaha batalAyA hai ki kumArasenakI AmnAyameM pAsA nAmake jAnAtye jinezvarasya kathitaM natvArthabhAnaM paraM sAha hue, jinakI strIkA nAma ghoSA thA, jo sAdhvI, jinaso'yaM zrImalayAdikIti-viditaH sevyaH sadA pdditH|1 caraNoMmeM rata dvitIya lakSmI tathA sarasvatIke samAna thii| paTTatasya guNAgraNI samadhano mithyAndhakAre rviH| ghoSAse ToDara nAmakA putra utpanna huA, jisakI do striyA~ shriimjjain-jitendriyo'titgNvaaritrcuudd'aamnniH|| thii| jyeSThA strIkA nAma 'haro' thA aura usake garbhasa RSi Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 (RSabha) dAsa nAmakA putra uppana hudhA thaa| laghu strI isa pUjA-pranthako prazastimeM diyA gyaa| jisake sUcaka do kusumbhamatI thI jisake do putra the| bar3A putra mohanadAsa, paca isa prakAra haiM: jisakI patnIkA nAma mAthurI thA aura dUsarA putra 'rUpamA mohI yasya na vidyate guNanidhestAvatparaM duHkhadaH gada, jisakI bhAryAkA nAma bhAgyavatI thaa| ina sabameM saMsAre saratAM na tasya paramajJAnAdhikasyaiva ca / gariSTha sAhU ToDarane jo prasanna buddhi thA, prastuta granthakI so'yaM zrIjinarAjapAvanamatebhUyAt sadAcAriNaH racanA karAI hai| zrImaTToDara-bhAvakasya satataMkalyANamA-mbhakaH / / svAmIti jambhavatAM punAtu zAMti ca kArti vitanotu nityaM yahA~ para maiM itanA aura bho prakaTa kara denA cAhatA hU~ pAsA-vare vaMzaziromaNonAM zrIToDAkhyasya guNAkarasya ki sAha roDarake likhAye hue jambUsvAmi-caritrako prazastise inameMse pahalA zrAzIrvAda prazastike pUrvakA aura yaha mAlUma hotA hai ki sAhU ToDara agravAlavaMzA gargagotrI dUsarA AzIrvAda granthakI samAptike antakA hai / isa aura bhaTAniyA kolake nivAsI the| prazastimeM unakI eka granthameM pUja ke jo apTaka jayamAlAdike zurUmeM diye haiM unako hI strI kaMsUbhIkA nAma diyA hai aura usake tIna putra punaH prazastike pUrva bhI diyA gayA hai| anyakI patra-saMkhyA nAmAdi prakaTa kiye haiN| parantu yahA~ spaSTa rUpase do 20aura zloka saMkhyA 80. ke lagabhaga hai| yaha grantha-pratistriyoM kA nAmollekha hai aura RSabhadAsako jise yahA~ saM0 1877 meM vaizAgbasudi aSTamIko jayadeva nAmake akhidAsa likhA hai pahalI strIkA putra batalAyA hai| jisake mahAtmAke dvArA jobanerama likhI gaI hai aura ajamerake donoM nAmoMkI upalabdhi paMcAdhyAyIkI usa pratise bhI paNDita pannAlAbane isa likhavAyA hai| prati bahuta kucha hotI hai jisakA paricaya anekAntakI gata kiraNa naM. 3-4 azuddha hai aura usIkA yaha pariNAma hai ki 'jambUsvAmimeM diyA gayA hai| usa prazastimeM rUpAMgadakociraMjIvI likhA pUjA samAptA' ke sthAna para 'iniyaM jabUdvIpapUjA samAptA' hai aura usakI patnIkA koI nAma nahIM diyA, jisase mAlUma likhA gayA hai / isakI dUsarI pratikI khoja honI cAhiye hotA hai ki jambUsvAmi-caritako racanAke bAda cAra varSakai aura yaha grantha zIghra hI chapAkara prakAzita kiye jAneke bhItara usakA vivAha ho cukA thA, tabhI usakI strIkA nAma yogya hai| pIr3ita pazuoM kI sabhA (zrImatI jayavantI devI) eka khetameM eka kisAna hala jota rahA thaa| dasa bIghA gajarAjako suzobhita kiyA gyaa| kyoMki uma para rAjA jamIna jota cukane para bhI kisAnane bailoMko nahIM chor3A, sAhaba baiTha kara vivAhake liye jA rahe the, nAnA prakArake aura adhika calAneke liye bAdhya karane lgaa| parantu bailoM- bAje baja rahe the, taraha-tarahake nRtya ho rahe the| hAthIkA ke paira na uThate the tamAma zarIra dina bharake parizramase krAnta dhyAna AkarSita huA aura vaha idhara udhara dekhane lgaa| ho gayA thA, bhUkha bhI bar3e jorase laga rahI thI, para tabhI pIlavAnane usake sirameM akuza lagA diyaa| hAthI kRSakako dayA na aaii| svArtha aura lobha jo sira para asta ho uThA aura ina kara evaM kRtaghna manuSyoMkI pravRtti savAra thaa| vaha DaMDese pITane lagA usa para bhI unheM calate para socane lgaa| na dekha usameM lagI tIkSaNa bhAra bailakI kUkhameM nirdayatA AkhirakAra eka dina usane apane bhAI sabhI pazupUrvaka ghuser3a dii| baila tar3apa uThA, khUnakI dhArA bar3e vegase pakSiyoMko ekatrita kara eka sabhA kI / kramazaH ekake bAda vaha calI vaha dhar3Amase pRthvI para gira pdd'aa| ekane apanA-apanA du.kha kahanA prArambha kiyaa|-bail ___ eka madamasta hAthI para svarNamaya haudA sajAyA gayA. bolA-kyoM jI, hama dina rAta athaka parizrama karake, bahuta kImatI kAracobI kapar3A zror3hAyA, cAMdIkI ghaMTI jamIna jota kara anna utpanna karate haiM jisake binA manuSya laTakAI aura puSpahAroMse tathA aneka prakArakI citrAvalIse do dinameM tar3apa jAtA hai aura antameM mara jAtA hai| phira Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - kiraNa ] pIr3ita pazuoMkI cikitsA [207 bhI unakA hamAre prati aimA nipTara nirdaya vyavahAra kyoM? vairAgI haiM, unheM kisIkA pakSapAta nhiiN| ataH unhIMkI ghor3A bolA-bhAI devo na, manuSya merI hI pITha para car3ha bAta pramANita mAnanI hogii| imaliye saba mila kara kara banI zAnase iThalAte itarAte calate haiM aura maMgrAmameM unake caraNoM ke samIpa zAnti pUrvaka jA baitthe| mahAtmA java zatruoMko parAsta kara vijayI banane haiM, paidala calane dhyAnase uThe to unhoMne apanI rAmakahAnI khii| samatAvAloMko baDI ghRNAkI dRSise dekhate haiM. hamIMsa gaurava prApta rasa bhogI sAdhune unheM sAntvanA dete hue batalAyA kikarate haiM yadi hama na hoM to unako yaha zAna kaise bar3he ! dekho, bhAI ! pUrva janmameM tuma logoMne chala kapaTakI phira bhI hamako hI koDoM-cAbukoMse pITate haiM ? hamane unakA vRti rakkhI, bahutasaM pApa karma kiye, logoMko dhokhA diyA, zrAgvira kyA aparAdha kiyA hai ? anyAya kiyA, para dhana curAyA, vizvAsaghAta kiyA, mAMsayaha suna kara gAya, bhaiMsa bhI bola uThIM- hAM, bhayyA! bhakSaNa kiyA, apanA zIka pUrA karaneke liye dUsaroMkA devo na, hamAre baccoMko dRdha pInese chuDA kara eka tarapha zikAra kiyA, niHkAraNa kautuhalavaza aneka niraparAdha khaDA kara dete haiM jo usa dUdhaka pUre hakadAra haiM aura jinake pazu-pakSiyoMko satAyA, tote zrAdi jAnavaroMko kaidameM-piMjareliye hama dUdha pilAne belAkI ghaNToMkI pratIkSA karatI haiM meM banda rakkhA, usIke phala svarUpa tumheM yahAMse dukha una dudhamuMhe baccoMko ghapITa kara eka tarapha bAMdha kara khaDA uThAne par3a rahe haiM yadi kucha bhI dharmapAdhana kiyA hotA kara dete haiM aura hamArA dRdha duI kara zrApa bar3e zaukase to Aja manuSyoMkI taraha tuma bhI mumbI hote| aba bhIdudha, cAya gboyA, rabadrI, ramagulle camacama Adi taraha hama paryAyameM bhI chala-kapaTa IyAM kalaha, dveSakA tyAga tarahakI svAdiSTa miThAiyAM banA kara khAne aura mauja uDAne karo hiMmAko chor3o, samatA bhAva dhAraNa karo jisase haiM / bhalA kaho na, kyA bAta hai jo ve itanA anyAya phira tiyaMca jAtimeM janma na ho aura tajjanya duHkhoMse hamAre prati kareM aura hama cupa cApa use sahana karate raheM, nivRtti ho| jaise ve khAte pote sote haiM aura apanI mantAnake prati moha Aja jo manuSya tuma para anyAcAra kara rahe haiM aura rakhate haiM, vaise hI hama bhI to karate haiM? asahya yAtanAeM de rahe haiM, usakA phala aAgAmI janmameM yaha mana kara eka-eka kara sabhI bola uThe--are unheM bhI tumhAre hI samAna bhoganA pdd'egaa| isalie isa unheM bhI tamhAre hI samAna bhoganA paDera bhaaii| manuSyoMkI to bAta hI kyA, hamAre vinA to tIrtha- kama loga zAnti parvaka apane udaya vana tuma loga zAnti pUrvaka apane udayameM pAye hue karmoM ke karoMkI bhI pahacAna nahIM hotii| jinake caraNa kamaloMmeM phalako bhogo aura pUrvajanmameM kiye huye duSkarmoMkI nindA rAjA, mahArAjA indra, dharaNendra, cakravartI zrAdi sabhI karo, tathA Ageke lie pratijJA karo ki hama aba bhUla sira jhukAna haiM aura jinake caraNoMkI zaraNa prApta karane meM karake bhI aise pApa karma nahIM kreNge| isa janmameM tuma apanA ahobhAgya samajhate haiM una tIthaMkaroMke sannikaTa rahate loga yadyapi asahAya ho, tathApi parasparameM jitanI bhI hae bhI ye hamArI kadra karanA nahIM jaante| hama to aba jisa kimI prakArase eka dUsarekI sahAyatA kara sako, use isa taraha saMkaTApanna jIvana nahI vitaaeNge| aba to kro| isase tumhAre pApa karma jaldI dUra ho jAyeMge aura anyAyakA pratIkAra karanA hI hogA ki hama to rAta dina manuSyoMke anyAcAroMse tumheM mukti mila jaavegii| sAdhukI dukha uThA aura saba Ananda ur3A! premabharI madhura vANI suna karake mabhI pazu pakSiyoMkI bhItarI aba prazna yaha huA ki yaha nirNaya kaise ho? antameM prAgveM khula gaI aura unhoMne apane-apane manameM pratijJA kI sabhIne kahA ki calo, upavanameM jo mahAnmA dhyAna lagAye ki prAgese hama kimIko bhI nahIM satAyeMge aura jitanI baiThe haiM unase hI yaha nirNaya krvaayeN| kyoMki ve tyAgI banegI dUsaroMkI sahAyatA kreNge| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAroMkA prabhAva (zrI paM0 hIrAlAla siddhAnta zAstrI) manuSya hI kyA, prANimAtrake upara usake cAroM orake dUsarA udAharaNa mAsTara manahara kA lIjiye-jo vAtAvaraNakA prabhAva par3A karatA hai| phira jo jIva jisa bacapana meM hI saMgIta aura vAdyakalAmeM nipuNa ho gayA thaa| prakArakI bhAvanA nirantara karatA rahatA hai, usakA to asara usakI bacapanameM prakaTa huI pratibhA usake pUrvajanmake saMskAroMusa para niyamase hotA hI hai| isI tathyako dRSTimeM rakha __ kI AbhArI hai| tIrthakaroMkA janmase hI tIna jJAnakA dhArI kara hamAre maharSiyoMne yaha suki kahI honA pUrvajanmake saMskAroMkA hI to phala hai| kisI vyaki 'yAdRzI bhAvanA yasya siddhirbhvti| taadRshii|' vizeSameM hameM jo janma-jAta vizeSatA dRSTigocara hotI hai, arthAt jisa jIpakI jisa prakArakI bhAvanA nirantara vaha pUrvajanmake saMskAroMkA hI phala samajhanA caahiye| rahatI hai, use usI prakArakI siddhi prApta hotI hai| manuSya- Aja hama jo jaina kulameM utpanna hue haiM aura janmakI bhAvanAoMkA prabhAva usake dainika ja vana para spaSTataH kAlase hI hamAre bhItara jo mAMsa-madirAke khAna-pAnake prati dRSTigocara hotA hai / manuSya jisa prakArake vicAroMse nirantara ghRNA hai, vaha bhI pUrvajanmake saMskAroMkA prabhAva hai| hama prota-prota rahegA, usakA AhAra-vihAra aura rahana-sahana bhI nizcayataH yaha kaha sakate haiM ki pUrvajanmameM hamAre bhItara vaisA hI ho jaaygaa| yahI nahIM, manupyake pratikSaNa badalane mAMsa-madirAke khAna-pAnake prati ghRNAkA bhAva thA aura hama vAle vicAroMkA bhI asara usake cehare para sApha-sApha pUrva bhavameM aise vicAroMse zrota-prota the ki janmAntarameM bhI najara Ane lagatA hai| isIliye hamAre prAcAryo ko kahanA hamArA janma madya-mAMsa-bhojiyoMke kulameM na ho| una par3A ki vicAroMke saMskAroMkA hI yaha prabhAva hai ki hamArA janma 'vaktraM vakti himAnamama' arthAt mukha manakI bAtako vyakta kara detA hai| prati hamArI bhAvanAoMke anurUpa hI nirAmiSa bhojiyoMka kulameM huaaa| aba yadi vartamAna bhavameM bhI hamAre ukta saMskAra kSaNa hone vAle ina mAnasika vicAroMkA prabhAva usake vAcanika aura kAyika kriyAoM para bhI par3atA hai| aura unake uttarottara dRr3ha hote jAyeMge aura hamAre bhItara madya-mAMsa sevanake prati utkaTa ghRNA manameM banI rahegI, to itanA dvArA logoMke bhale bure vicAroMkA patA calatA hai| nizcita rUpase kahA jA sakatA hai ki hamArA bhAvI janma bhAjake manovijJAnane yaha bhale prakAra pramANita kara bhI nirAmiSa-bhojI uccakula meM hI hogaa| yahI bAta diyA hai ki vicAroMkA prabhAva pratyeka vyakti para par3A karatA rAtribhojanake viSayameM bhI lAgU hai| pUrva janmameM hamAre hai| vicAra jitane gahare hoMge aura pracuratAse hoMge. aAtmAke bhItara rAtrimeM nahIM khAneke saMskAra par3e, phalataH hama anastaUpara unakA utanA hI dRDha saMskAra pdd'egaa| kisI bhI prakArake vicAroMkA saMskAra jitanA dRr3ha hogA, usakA prabhAva mita-divA-bhojiyoMke kula meM utpanna hue| para yadi Aja hama deza-kAlakI paristhitise yA svayaM pramAdI banakara mAtmA para utane hI adhika kAla taka rahatA hai| jisa rAtrimeM bhojana karane lage haiM aura rAtri-bhojanake prati hamAre prakAra bacapanameM abhyasta vidyA bur3hApe taka yAda rahatI hai, hRdayameM koI ghRNA nahIM rahI hai, kevala mAMsa-madirAke khAnausI prakAra bur3hApemeM yA jIvanake antameM par3e hue saMskAra pAnake prati hI ghRNA raha gaI hai, to kahA jA sakatA hai ki janmAntarameM bhI sAtha jAte haiM aura vahAM para ve jarA sA / imArA bhAvI janma aise kulameM hogA-jahAM para ki mAMsanimitta milane para prakaTa ho jAte haiN| udAharaNake taura para madirAkA to khAna-pAna nahIM hai, kintu rAtri-bhojanakA hama bAlazAstrIko le sakate haiN| kahate haiM ki ve 12 varSakI pracalana avazya hai| isI prakAra bhinna bhinna saMskAroMkI avasthAmeM hI veda-vedAGgake pAragAmI ho gaye the| itanI bAta jAnanA cAhie / choTI avasthAmeM unakA veda-vedAGgameM pAragAmI honA yaha pUrva janmakI ghaTanAoMkA smaraNa honA bhI rada saMskAroMsiddha karatA hai ki ve isase pahale bhI manuSya the aura kA hI phala hai| isaliye hameM apane bhItara sadA acche paThana-pAThana karate hue hI unakI mRtyu ho gii| unake saMskAra DAlanA cAhiye, jisase isa janmameM bhI hamArA paThana-pAThanake saMskAra jyoMke tyoM bane rahe, aura isa bhavameM uttarottara vikAsa ho aura AgAmI bhavameM bhI hamArA janma ve samasta saMskAra bahuta zIghra bAlapanameM hI prakaTa hogye| uttama susaMskRta kulameM ho| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chanda-koSa aura zIla-saMrakSaNopAya chapa cuke (zrI agaracanda nAhaTA) anekAntake 14veM varpase mAnanIya zrIjugalakizora tAni iha chandAkoSAbhidhAne chandazAstre bhaNitAni / jI mukhtArane, ajamerake zAstrabhaNDArameM jo grantha zrImannAgapurIya-tapAgaccha-gaganamaNDala nabho-maNizrIunheM mahatvapUrNa va aprasiddha jJAta hue unakA pari- vanasenasuri-ziSyazrIhematilakasUri-paTTa-pratiSThita zrIcaya "purAne sAhityakI khoja" zIrSaka lekhamAlAmeM ratnazekhara-sUribhiH kathitAnIti / kIdRzAni tAni denA pArambha kiyA hai| vastutaH ajamerake zAstra- lakSyalakSaNa-yutAni / lakSyANi chandAMsi lakSaNa(ni saMgraha meM sau se bhI adhika aprasiddha evaM mahatvapUrNa gaNamAtrAdIni tato lakSyaiH lakSaNaizcayutAni sahigraMtha haiM, jaisA ki maiMne mukhtAra sAhabake pAsa ukta tAni samAptA ceyaM zrIratnazekhara-suri-saMtAnIyazrIzAstra-bhaNDArako kArDoke rUpameM sUcI dekhakara rAjaratna-paTTasthita-zrIcandrakItisUri-viricita-chandaHnizcaya kiyaa| isa bhaNDArameM kevala digambara-grantha koSa-nAmagranthasya ttiikaa| iti shriichNd-kop-ttiikaa| hI nahIM para kucha zvetAmbara racanAoMkI bhI pratiyA~ aiso milI haiM-jo zvetAmbara-bhaNDAroMne bhI mere ___TIkAkAra granthakArakI paramparAke hI haiM aura dekhane meM nahIM aaii| isa dRSTise yaha bhaNDAra bahuta ratnazekharasUri aura candrakItisUri donoM hI supramahatvapUrNa hai aura mukhtAra sAhabane jo yaha lekha siddha vidvAna graMthakAra haiN| chandakoSa mUla rUpameM mAlA cAlU kI hai vaha bhI bahuta hI jarUrI aura prophesara hari dAmodara belakarane sampAdita karake upayogI hai| bambaI yunIvarsiTI jaranalake maI 1933 ke aMkameM prakAzita kiyA thaa| isase pahale sana 1922 meM anekAntake gata janavarI aMkameM isa lekhamAlA Danya mahimane prakAzita kiyA thaa| isakI TIkAke antargata 'kRta-chanda-kopa', 'piMgala-caturazIti- kI pratiyA~ to kAphI milatI haiM, para zAyada abhI rUpaka' aura 'vidhavA-zIla-saMrakSaNopAya' nAmaka tIna taka prakAzita nahIM huii| racanAoMko anupalabdha samajhakara paricaya diyA hai| vAstava meM prAkRta-chanda-koSa aura vidhavA-zIla- 'vidhavA-zIla-saMrakSaNopAya' 15vIM zatAbdIkI saMrakSaNApAya ye do racanAe~ to anyatra upalabdha hI likhI huI eka tAr3apatrIya pratimeM vidhavA kulakake nahIM hai kintu chapa bhI cukI haiM aura piMgala-caturazIti- nAmase milA thaa| vaha prati pATaNa-bhaNDArakI thii| rUpaka yadyapi abhI prakAzita to nahIM haA para yaha vidhavA-kulaka koI aTThAIsa-tIsa varSa pahale. isakI kaI pratiyA~ anya saMgrahAlayoM meM bhI prApta haiN| bhAvanagarase 'jainadharmaprakAza meM gujarAtI anuvAdake sAtha prakAzita hubhA thaa| jaba samvat 1985 meM maiMne prAkRta chandakopameM vaise to granthakArane apanA use dekhA, to mujhe vaha bahuta upayogI lgaa| maine mpaSTa nAma nahIM diyA, para isakI TIkA candrakIti- ina dasa gAthAoM para hindI meM apanI usa samayakI sUri-viracita hamAre saMgrahameM va anya bhaNDAroM meM buddhike anusAra 26 pRSThoM meM vivecana likhA aura prApta hai, umaka anumAra yaha nAgapurIya tapAgacchake vidhavAoke karnavya-saMbaMdhI apane svataMtra vicAra dekara ratnazembara sUri-dvArA racita hai| TIkAka maMgalA- 68 pRSThoMkI eka pusnikA apanI abhaya jana granthacaraNake dRmare zlokameM aura mUlagraMthake antima mAlAse vidhavA-kanevyake nAmase prakAzita kii| zlokakI TIkAmeM imakA spaSTa nirdeza hai- anya-lekhanake rUpameM merI yaha sarvaprathama racanA thii| isa taraha vidhavAzIla-saMrakSaNopAya racanA bhI chaMdakoSAbhidhAnasya suurishriirtnshekhraiH| kRtasya kriyate TIkA bodhanAyAlpamedhasAm // 2 // gujarAtI va hindI anuvAda va vivecana ke sAtha aTThAIsa-tIsa varSa pahile hI prakAzita ho cukI hai| TI.. iti pUrvoktaprakAreNa chandasA katipaya- pigala-caturazIti-rUpakakI 'anRpa saMskRta lAyabrarI nAmAni katicidabhidhAnAni suprasiddhAni janavidi- va anya saMgrahAlayoM meM kaI pratiyA~ prApta hai| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya paricaya aura samAlocana 1 jaina sAhitya aura itihAsa-lekhaka paM. nAthUrAmajI isa lekha saMgraha meM jahAM lekhoMkA saMzodhana parivarddhana premI, prakAzaka yazodhara modI, vidyAdhara modI, vyavasthApaka kara suruci pUrNa banAyA gayA hai vahAM anya navIna lekhoMkA saMzodhita sAhityamAlA ThAkura dvAra bambaI 2 / pRSTha saMkhyA saMkalana bhI pariziSTake rUpameM de diyA gayA hai| jinameM se 13. mUlya sajilda patikA )ru.| prathama lekhameM tattvArthasUtra aura zvetAmbarIya tattvArtha bhASyako isa granthameM jaina sAhitya aura itihAsakA paricaya umAsvAtikI svopajJa kRti batalAte hue unheM yApanIya saMghakA karAyA gayA hai| jinameM aneka grantha aura granthakartAka vidvAna sUcita kiyA gayA hai| jo vicAraNIya hai| isa paricayake sAtha tIrtha kSetroMkA bhI aitihAsika paricaya diyA taraha ukta saMskaraNa apanI vizeSatAoM ke kAraNa mahatvapUrNa gayA hai| zraddhaya premIjI jaina samAjake hI nahIM kintu hindI ho gayA hai| isake jie premIjI dhanyavAdake pAtra haiN| merI sAhitya-saMsArake suyogya lekhaka aura prakAzaka haiN| Apane hArdika kAmanA hai ki ve zatavarSa jIvI hoN| granthakI pAI apane jIvana meM sAhityakI bahamUlya sevA kI hai jo cirasmara cittAkarSaka hai / pATakoMko ise maMgAkara avazya par3hanA caahie| bIya rhegii| pApa samAjake una vyakriyoM meM se haiM, jinhoMne 2 janazAsanakA marma-lekhaka paM. sumeracandrajI samAjako cetanA dI aura usake vikAsa ke lie krAntiko divAkara, bI. e. ela. ela. bI0, prakAzaka-zAntijanma diyaa| prAjake prAyaH jaina vidvAnoMke zrApa mArgadarzaka prakAzana, sivanI (ma.pra.) pRSThasaMkhyA 104 / haiN| Apane apanI isa vRddha avasthAmeM bhI anavarata parizrama prastuta pustakameM lekhakake pAMca lekhoMkA saMgraha hai| karake una anyako punaH vyavasthitakara prakAzita kiyA hai| . , zAntikI khoja 2 dharma aura usakI AvazyakatA yaha saMskANa prathama saMskaraNakA hI saMzodhita, parivarddhita . 3 vizvanirmAtA 4 vizvavicAra 5 aura ahiMsA / Apa eka aura parivartita rUpa hai| isakI sabase bar3I vizeSatA yaha acche vaktA aura sulekhaka haiM tathA samAjaka nisvaarth-sNvk| hai ki isameM anAvazyaka vistArako sthAna nahIM diyA gayA, pustaka gata sabhI lekha paThanIya aura mananIya haiN| lekhoMkI kintu usake sthAna para anya aneka sAmagrI yatra-tatra bhASA sarala aura muhAvaredAra hai| isake liye lekhaka mahAnusaMmiviSTa kara dI gaI hai| lekhoMkA cayana aura saMzodhana karate hue premIjI ne isa bAtakA khAsa dhyAna rakhA mAlUma bhAva dhanyavAdake pAtra haiN| hotA hai ki lekhoM meM carcita viSaya spaSTa aura saMkSipta ho 3-agazrA aura vanapazekA phUla-mUla lekhaka kintu vyarthakI kalevara vRddhi na ho| ve isameM kahAM taka khalIpha jibrAna / anuvAdaka bAbU mAI dayAla jaina / saphala hupa haiM isakA pAThaka svayaM nirNaya kreNge| parantu prakAzaka subuddhinAtha jaina, rAjahaMsa prakAzana sadara bAjAra isase prastuta saskaraNakI upayogitA bar3ha gaI hai| hAM, dillI 6, pRSThasaMkhyA :68 mUlya 3) rupyaa| lekhoMkA saMzodhana karate hue premIjI ne apanI mAnyatA yaha pustaka sIriyAke prasiddha lekhaka aura vidvAna viSayaka pichalI bAtoMko jyoM kA tyoM hI rahane diyA hai| khalIla jibrAnakI 44 kahAniyA~kA hindI saMskaraNa hai| jaba ki una mAnyatAoMke pratikUla kitanI hI prAmANika jisake anuvAdaka bAbU, mAIdayAlajI jaina bI. e. bI. sAmagrI aura yuktiyAM prakAzameM lAI jA cukI haiM jina para TI0 haiN| kahAniyAM sundara aura cittAkarSaka haiM, anuvAdakI premIjIko vicAra karanA jarUrI thaa| kintu Apane unakI bhASA sarala aura muhAvaredAra hai aura use par3hate hue mUla upekSA kara dI hai, jisase pAThakoMko bhrama yA galataphahamI jaisA hI Ananda AtA hai| pustakakA kalevara dekhate hue ho sakatI hai| yadi Apa una para prAmANika vicAra mUlya kucha adhika jAna par3atA hai| isake lie anuvAdaka upasthita karate to vastusthitikA yathArtha nirNaya kara aura prakAzaka badhAI ke pAtra haiN| vivAdAspada ulajhaneM bhI sulajha jaatiiN| -paramAnanda jaina Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha siri kaTThasaMgha mAhuraho gargAccha, pugvara-gaNa mugiNavarabaI vilachi / saMjAya vora jiguskameNa, parivADie jaivara NihayaeNa / miri deva maNu taha vimalaseNu, naha dhammasaNu puNu bhaavsnnu| tahA paTTi uvaeNau saharmAkatti, praNavasya bhAmaya jae jAsu kitti / taha vika vAyau muriNa gurAkatti NAmu, tava-eM jAsu sarAha khAmu / tahI Naya baMdhau jakitti jAu zrAyariya gAsiya dosu-rAu / naNaya buddhiA viraiyau gaMthu, gAviyaha dAdhiya-suha-magga-paMthu / (prani Amera aura dahalI paMcAyatI maMdira zAstrabhaMDArase, sa. 1612, saM. 166 / / 22 harivaMzapurANa ( bha. yaza:kIrti ) racanAkAla saM0 1500 AdibhAgaHpayaDiya jayahamaho kuNayavihamaho bhviy-kml-prhpho| paNa vivi jiNayahI muNiyApaho kaha payaDAma hrivNsho| jaya vipaha visakiya vima payAma, jaya jiya-ajiya haya-kammapApa | jaya maMbhava bhava-taruvara-kuThAra, jaya abhiNaMdaNa parisemiya kuNAri / jaya mumaI mumaya paDiya-paya tha, jaya paumappaha NAmiya-kutintha / jaya jaya supApa haya-kammapAya, jaya caMdavaha mmi-bhaas-bhaam| jaya suvihi suvihi-payaDaNa-pavINa, jaya mIyala jiNa vANI-pavINa / prazasti kA yaha bhAga prAmera pratima nahIM hai, pratilekhakoMkI kRpAse TUTa gayA jAna par3atA hai / kintu paMcAyato maMdira dahalA ke zAstra-bhaMDArakI pratimeM maujUda hai, usI para se yahAM diyA gayA hai| jaya saMya-seya kiya-vigaya-seya, jaya vAsupujja bhana-janadi seya / jaya vimala vimala guNa-gaNa-mahaMta, jaya saMta daMta jiNavara aNaMta / jaya dhamma dhamma visa hariya tAva, jaya maMni mamiya-saMsAra-bhAva / jA kuthu surakviya-suhama-pANi, jaya arijiNa cakkI mayala-NANi / jaya malli Nihaya-tilloka-malla, jaya muNimuccaya cUriya-ti-salla / jaya Nami jiNa vima-raha-cakkaNemi, jaya jahiya rAya rAyamai Nemi / jaya pApa asura-raNammahiya-mANa, jaya vIra vihAkhiya-Naya-pamANa / ghattApuNu vigaya-sarIra gaya-bhavatIra tIsa chaha guNa sUrivarA / uvajjhAya sumAha huya sivalAhU paNavivi payAmi kaha pavarA" pubva purANa atthu baha vittharu, kAla-pahAve bhaviyaha duttaru / ayaravAla-kula-kamala-diNesaru, diucaMdu mAhu bhaSiya-jaNa-maNaharu / nAma bhajja bAluhii bhaNijjA, dANa guNahiM lopa ha thuNijjai / macca-sIla-bAharaNahiM sohiya, bhAru mugi vi kaMcahi Na mohiya / nAha putta viraNAga kyiAu, diuDhANAmadheu - hujANa / tahI uvaroheM mai yahu pAradau, NimuNaha bhaviyaNa-pratya-visudau / jAmu mumnahaM mahAra u-vijjai, maggapavaggahaM suha-saMpajjaha / ai mahaMtu pikvavi jaNu maMkiDa, tA harivaMmu maiMmi prohikiDa / maha-atya-saMbaMdha-phuraMtau, jiNameNho munaho yaha payaDiu / tahu mIsu vi guNabhaha vi muNiMdu, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [vaNe 14 vAIhiM kubhadAraNa-mayaMdu' / sajjaNa-dujjaya-bhau avagariNAvi, te Niya-Niya sahAvanaya dorinnvi| kahuyau-jiMbu mahuru iMgAlI, aMbilu biiypuur-ciNcaalii| siMha sajjaNa susahAveM vacchalu, dujjaNu dutthu gahaha kaviyaza balu / kheu dosu so maI mokalliTa, jaha pikkhA tA acchau slikhaa| antimabhAga: ihu harivaMsu satthu maha prakkhiDa, kuruvaMsaho sameta paDa rakkhiDa / paDhamahi paDiu vIra-jirNede, seNiyarAyaho kuvly-cNdeN| goyameNa puNu kiya sohammeM, jaMbUsAmi viNhu syaameN| dimitta avarajjiya NA, gobaDaNeNa su bhybaaheN| ema paraMparAe aNulaggaDa, AiriyahaM muhAu bhAvaggau / suNi saMkheva sutu avahArika, muNi jasakitti mahihi visthArau / paddhaDiyA chaMdeM sumaNoharu, bhviynn-jnn-mnn-svy-suhNkh| kari vi puNNu bhaviyaha vakkhANita, didu micchata moh-avmaannit| jo iu cariu vi pAi paDhAvai, vakkhANeppiNu bhaviyahaM dAvaha / puNu puNu sahaheha samabhAveM, so mukhcA pumvkkiy-paaveN| jo mAyaraha ti-suddhi kareliyA, so siu lahaha kamma deppinu / joNu ema cittu NisuNesaha saggu-mokkhu so sigghu khhesh| eu purANu bhaSiyahaM prAsAsaha, Ayu-buddhi-balu-riddhi payAsaha / vairiDa mittattaNu darisAvai, rajjasthita virajju saMpAvai / iTTa samAgamu lAi suhAivi, devaditi vaha maccharu mucivi / gaha sANuggaha sayala payahi, micchAbhAva khaNaddha tuhi / bhAvaha savva jAhiM khama bhAve, suha-vilAsa pari hohi sadAveM / putta-kalittasthiyaha suputtaI, sangasthiyahaM aNu hujjaa| jo jaM icchaha so taM pAvai, desaMtari gau Niya ghari zrAvai / bhaviyaNa saMbohaNa NimiteM, eu gathu kiu himmala-citta / u kavitta kittaheM dhaNaloheM, bau kAsuvari pavayi moheM / iMdau rahieu huu saMpuraNau, rajje jalAlakhAna kaya uNNau / kammakkhaya Nimittu hiravekkheM, virahau kevala dhammaha pkkheN| prattha-virudadhu jaM ji iha sAhiu, taM suyadevi khamaDa avarAhau / yaMdau paravahaNAya sapattau, sahatA uvaNiya paya paaltu| yaMdau jiNavara sAsaNu bahuguNu, zaMdaDa muNigaNu taha sAbaya jaNu / kAni kAli kAliviNi varisau, gaccaDa kAmiNi gomiNi vilasau / pasarau maMgala vajau maddalu, yaMdaDa diuDhAsAhu guNaggalu / jAvahi caMdu sUru tArAyazu, zaMdaDa tAma gaMthu raMjiya jaNu / vikkamarAyaho vavagaya kAlaI, mahi iMdiya dusuNNa aMkAlaI / bhAdavi siya eyArasi gurudiNe, huDa paripurabADa umAtahi ithe / yaha paMki bhAmera pratimeM nahIM hai, kintu paMcAyatI maMdira dehalI bhaMDArakI pratimeM pAI jAtI hai| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 7] janapatha prazastisaMgraha [213 saya cAlIsa saMkha sa-mANahu, gatha-pamANu aNuTThaI jANahu / dhattAharivaMsu ehu maI vajjariu haribalaNemahiM cariu visittidd| parivADie kahiu muNIsarahaM taM tiha bhaviyaha siTuDa // iha kaTTasaMghe mAhurahaM gacchi, pukkharagaNe muNivara-vaha vilcchi| saMjAyA vIra jiNukkameNa, parivADiya jaivara NihayaeNa / siri devaseNu taha vimalaseNu, muNi dhammaseNu taha bhaavsennu| taho paTTa uvagae u sahasakitti, praNavaraya bhamiya jae jAsu kitti / taho sIsu siddha guNakitti yAmu, tava-te jAsu sarIru khAmu / taho baMdhau jama muNi sIsu rAu, pAyariya paNAsiya dosu-gau / taho paTTaya siThThau malayakitti, maladhAri muNIsaru payaDikitti / tahaM araNaiM mAtau diNNa cAu, pAsIvAlu vijjaya gayaDu jAu / iha joyaNipuru bahu pura haMsAru, dhaNa-dharaNa-suvaraNa-barehi phAru / sari-sara-vaNa-uvavaNa-giri-visAla, gaMbhIra pariha uttu gu sAlu / jauNANA taho pAsihi vahaMti, para-NAri jattha kIDati ehati / jahiM ghari-ghari Isara bhUi-jutta, ghari ghari Niya thiya-gorIhi rtt| zraNavarau jattha vahai subhikkhu, Nau coru-mAri NaDa Iya-dukkhu / jahi kAli kAli parisaMti meha, NaMdahiM hAyara-jaNa jaNiya-Neha / jahiM ceyAjau uttugu vaMDa, dhaya-rayaNa-sa-ghaMTahiM NaM kariMdu / jiNa-paDimA-maMDiu vigaya-maraNa, kailAsu va uccaDa seya-baeNu / tahiM jiNavara-maMdira gayaNAdiri, prAivi risi suhamAhiM sAvaya-vaya-pAkhAhiM jiNu jayakArahiM sAviya dANu pyhi|| jahi dUgara paMDiu aha sudakkhu, aNudiNu pariposaha dhammu-pakkhu / tahi bhayaravAla-vaMsaha pahANu siri gamaga-gottaNaM seya bhANu / jaMsaveM veNajjiya kAma-vANu, diucaMda sAhu kiya patta-dANu / bhattAraho bhattiya iTu patti, bAluhiya yAma y-vinny-jutti| tahi gaMdaNa cattAri vi mahata, saMghahI diuDhA-DUmAhi jutta jo paDhama guNaggalu pAsarAu, ziva piya tosauhI baddharAu / suDa cocA jiNa-suya-bhatta sAhu, piya yama bIghAhI badagAhu / puNu divacaMda bhajjahiM ganbhahUDa, guNa aggala deo NAma bIDa / dekho piya parihuva mahura-vANi, maya-sacca-sIla-guNa-rayaNa khANi / khUta NAmeM jiNamaya viNIya, kIlaMtahaM sA zaMdaNa pasUya / molhaNu lakhamaNu tahaM goiMda dakkhu, dANekacittu NaM kapparakkhu / deyo bIyA bhajjA guNaMga, dedo gAmeM samvaMga cNg| jiNa-sAsaNa vacchala suddhabhAva, jiNa-pUrva-dANa-raya-riu sahAva / goiMda piya polhI guNa-mahaMtu, piya-pAya-bhakSu jiNayAsu-puttu / diuDhA sAhurhi piya-ai-viNIya, pUlhAhI saha sIleya sIya / taha lADo khAmeM avara bhaJja, saMghahaM viSayAyara bhai salajja / bhattAraho bhattiya viNayavaMti, skheM raha piya va kAya-kati / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 015) anekAnta [ varSa 14 taho putta vIradAsuvi guNaMgu, jo bAraha bhAvaNa aNucitaha, piya sAdhAhI rUvaM aNagu / appa-sarUva bhieNu taNu maNNai / taho NaMdaNu NA udayacaMdu, diuDhA jasamuriNa patthi pavittuvi, piya-mAya-kumuyavaNaNAi iNdu| kArAviu harivaMsu-carituvi / turiyaDa eMdaNu DUmAmayattu pattApAhulahI piya karamasiMha bunu / jAmahiM Nahu sAyaru caMdu divAyaru tA NaMdau diraDhA hu kulu / meM viNhuhi cariyau kuru-vaMsaha sahiyau kArAviu haya-pAva malu eyAhiM majika NaMdaNu taiyo,diucaMda sAhudi ki yrinnjjaa| iya harivaMsapurANaM kuruvaMma-sAhiTTie vibuha cittANudiuDhANAmeM suddhamaNu sihi sudasaNu iva jaannijji| raMjaNa-piriguNakitti-mIsu muNijasakitti-viraie sAdhuarahaMtuvi eku ji ojhAyai, diuDhA NAmAMkae NemiNAha-juhiTira-bhImAjjuNa-NibvANavavahAra suddhabau bha vh| gamaNa (tahA) gAkula sahadeva sabvaTThasiddhi-gamaNa-baNNNo jo tiyAla rayaNattau aMcai, NAma terahamo saggo samatto // saMdhi 13 // caTa Niyoya rui kahava / muccai / (lipi saM. 1644 paMcAyatI maMdira dilDA zAstra bhaMDArase) cauviha saMghahaM dANu kayAyaru, 23-jiNaratti kahA (jinarAtrivrata kathA) maMgala uttama saraNa vigaya-paru / jiNavaru thuivi tikAlahi aMcai, bhaTTAraka yazaHkIrti AdibhAga :dhaNu Na gaNei dhamma-dhaNu saMcai / jo parameTTi paMca bArAhai, paNavivi sirimanaho ahamaya-junaho vIraho nAsiya-pAvamalu | paMcavi iMdiya-visayaI sAhai / Niccala maNa bhanvahaM viliya-gabvahaM akvami phuhu jiNajo micchatta paMca avagaeNai, ratti phalu / paMcama gai NivAsu maNi maNNai / parameTiTha paMca paNavivi mahaMta, . jo aNudiNu chakkamma NivAhai, nailoya Namiya bhava-bhaya kayaMta / dANa-pUya-guru-bhattihiM sAhai / jiNa-vaya-viNiggaya TibbavANi. jo chajjIva-nikAyahaM rakkhai, paNamevi sarAsai saharavANi / chaha dabyahaM guNa-bhAva Nirakkhai / NiggaMtha uhaya-parimukka-saMga, satta-tacca jo NiccArAhai, paNavevi muNIsara jiy-annNg| satta-vasaNa dUreNa pmaayh| paNavivi Niyaguru payaDiya-pahAra, sattavi dAyAraha guNajuttau, phalu akkhami jiNarattihi jahAu / iha parasatta bhayaha jo cattau / antimabhAga:aTTha mUlaguNa jo paripAlai, gimuNivi goyama bhAsiu NirAu, uttara guNa sayala vi saMbhAlai / vau gahiu jhatti maNi kari virAu / sahasaNa-aThaMga-rayaNa-dharu, jiNu vaMdivi taha goyamu gaNesu, majja-dosu parivajjaNa-tapparu / Niya Nayaru patta saMNiu Naresu / gava eva payavi payatthaI bujmai, daha-tiuNa varisi vihAravi jiNeMdu, daha-viha dhammaggahaNa vi ruccA / payaDevi dhammu mahiyali aNeMdu / eyAraha paDimauM jo pAlai, pAvApura vara majjhihi jiNesu, bAraha dhayaI Nicca ujjAlaha / vediNa saha ujhivi muttiIsu / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa : jainagrantha-prazAstasaMgraha [215 causemaha kammaha kari viNAsu, viraevi caMdappahacariu cAru, saMpattA siddha-NivAma-vAsu / cira cariya kamma dukkhAvahAru / devAlI ammAvama aleu, viharaMteM kougahala-vaseNa, maho deu bohi davAhideu / parihasthiya vAesari raseNa / caudava-NikAyahaM ahamagujja, siri-ayaravAla-kula-saMbhaSeNa, prAivi viraiya gibyANa-gujja / jaNaNI-vIlhA-gabbhuvega | jiga Nimiyau jo vi karei bhanchu, aNavasya viNaya-paNayAruheNa, pAvai mokSu saMriba-gaccha / kANA buha golha-taNuruhega / payaDiya tihuzraNa-vaI guNabharaNa, ghattA mariNaya suhi supaNe 'sarihareNa / jiNa Nisivau phalu kviu guNahaM kitti muNIse / jau~NA-sari sura-NAra hiyaya-hAra, pirijasakitti muNi kuvalayacaMda jiNagaNa bhattivisaMgeza NaM vAra vilAsiNi-paura-hAra : amuNiya kavvavisema taha vija vIragAha-aNurAeM / DiMDIra-Di-uppariya-milla, ghilattaNeNa raiyaM taM mayalaM bhArahI gvamanI // kIlira rahaM gaMthombau thapilla / iti jinarAtrivata kathA (grAmerazAstra bhaMDArase) sevAla-jAlomAvalilla, vuhayaNa-maNa pariraMjaNa chailla | 42 ravinau kahA (ravitrata kathA) bhamarAvali-veNI-valaya-lacchi, bha0 yarAHkIni ppphull-pom-dl-diihrcchi| AdibhAga: pavaNAhaya sannilAvattaraNAhi, zrAdi aMta jiNu baMdivi sArada, viNihaya-jaNavaya taNu-tAva-vAhi / dharevi maNi guru niggaya gapiggu / vaNamaya-galamaya-jala ghusiNa litta, suyaNahaM aNusaravi pucchaMna bhacayagaDa pAyagAha tahaM ravi-bara dara phuDiya-sippiu dsnn-diti| pabhaNami mAvayaha, jAmu karatahaM labbhai saMpai pakrA / viyasaMta saroruha pavara-vatta, antimabhAga: rayaNAyara-pavara-piyANu ratta / pAmajiNeMda pasAeM divamahaM so kahai, viulAmala puliNa Niyaba jAmu, uttiNNI NayaNahi didu tAmu / paMDiya surajana pAmahaM bhavbau vau lavai / hariyANae dase asaMkhagAme, jo ihu paDhai paDhAvaha Nisui karaNu dai, gAmiyiNa jaNiya aNavasya kAme / so jasakitti pasaMsivi pAvai parama gaI // 20 // pattA(dillI pacAyatI mandira zAstra bhaMDArake guTakesa) paracakka-vihaTTaNu siri-saMghadRNu, jo suravaDaNA prignnit| 25-pAsaNAha-carita (pArzvanAtha carita) riu ruhirAvaTTaNu viulu pavaNu, dillI yAmeNa ji bhabiDa // 2 (kavi zrIdhara) racanAkAla saM011 / AdibhAga jahiM ami-vara-toDiya riu-kavAlu, pUriya bhupraNAsaho pAva-paNAsaho NagNAhu pamiddha annNgvaalu| biruvama-guNa-maNi-gaNa-bhariu / hiradalu baTiThaya hamAravIru, toDiya bhavapAsahI paNavevi pAsaho vNdiynn-viNd-pviyenn-dhiiru| puNu payAma tAsu ji cariu // dujjaNa-hiyathAvaNi dalaNa-sIru, duraNaya-dhIraya-birasaNa-samIra / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] anekAnta [varSa 14 bala-bhara-kaMpAviya NAyarAu, puNu bIyata vibuhANaMda-heu, mANiNi-yaNa-maNa-saMjaNiya-rAu / guru bhattie saMthuna aruha-deu / tahi kula-gayaNaM gaNesiya payaMgu. viNayAharaNAlaMkiya-saroru, sammatta vihUsaNa bhuusiyNgu| soDhala-NAmeNa subuddhi dhiiru| gurubhatti Naviya telloka-NAhu, diu alhaNa meNa sAhu / puNa tijau NaMdaNu NayaNANaMdaNu jage gaTTalu NAmeM bhaNiuM / teNa vi Nijjiya caMdaSpahAsu, jiNamahaNIsaMkiu puNNAlaMkiu jasu buhehiM guNa gaNu gaNiuM // 5 NisuNevi cariu caMdappahAsu / jo suMdara boyA iMdu jema, aMpiu siriharu te dharaNata, jaNa-vallahu dullahu loya tema / kulabuddhi vihavamANa siriyavaMta / jo kula-kamalAyara-rAyahaMsu, praNavarau bhamaI jagi jAhi kitti, vihuNiya-cira-viraiya-pAva-pasu / dhavalatI giri-sAyara dharitti / sA puNu haveha sukaittaNeNa, titthayaru payaTTAviyau jeNa, vAeNa sueNa sukittaNeNa / paDhamaDa ko bhaNiyaI sarisu teNa / jo dei dANu vadIyaNAhaM, jA avirala dhArahi jaNamaNa hArahiM dijjai dhaNu vNdiiynnh| viraevi mANu saharisa maNAha / para-dosa-payAsaNa-vihi-viuttu, tA jIva piraMtari bhuSaNabhaMtari bhamaI kitti sudara jaNahaM / / 4 jo ti-rayaNa-rayaNAharaNa-juttu / putteNa vinacchi-samiddhaeNa, jo ditu caubbihu dAgu bhAI, Naya-viNaya susIla-siNiddhaeNa / ahiNau vaMdhU avayariu NAI / kittaNu vihAi dharaNiyali jAma, jasu taNiya kitti gaya dasa dimAsu, sisirayara-sarisu jasu ThAi tAma | jo ditu Na jANai sau sahAsu / sukaitte puNu jA salila-rAsi, jasu guNa-kittaNu kaiyaNa kuNaMti, sasi-sUra meru-Nakkha ta-rAsi / aNavarau vaMdiyaNa Niru thuNaMti / sukahattu vi pasaraha bhaviyaNAha~ jo guNa-dosahaM jANaI viyAra, saMsagge raMjiya jnn-mnnaahuuN| jo paraNArI-raha nnigviyaaru| iha jejA yA sAhu prAsi, jo sva viNijjiya-mAra-vIru, baha gimmalayara-guNa-rayaNa-rAsi / paDivaraNa-vayaNa-dhura-dharaNa dhIru / siri-prayaravAla-kula kamala-misu, suha-dhamma-kamma-paviyaeNa-vittu / somahu uvaroheM ziya viroheM NaTTalasaha guNoha-Nihi / memaDiya zAma taho jAya bhajja, sInAharaNAlaMkiya salajja / dIsaha jAeppiNu paNau kareppiNu uppAiya bhavvayaNadihi // 6 baMdhava-jaNa-maNaH-saMjaNiya-sokkha, taM suNivi payaMpiu sirihareNa, haMsIva uhaya-suvisuddha pakkha / jiNa-kavva-karaNa-vihiyAyareNa / taho paDhama puttu jaNa vayaNa rAma, samvau jaM jaMpiu purau majnu, huDa pArakkhi tasajIva gAmu / pai sambhAveM buha maha asabhu / kAmiNi-mANasa-vihavaNa-kAma, parasaMti putthu vibuhahaM vivakkha / rAharu samvattha pasina thaa| bahu kavaDa-kUTa-posiya savaktu / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 7] jainaprantha-prazasvisaMgraha [217 amarisa dharaNIdhara sira vilagga, para marUva tikkha muha krnnlgg| amahiya paraNara guNa garutha riddhi, dubvayaNa haNiya para kajja siddhi / kayaNA mA moDaNa manya rilla, bhUmiu DibhaMgi Nidiya guNilla / ko sakkai rajaNa tAhaM cittu, sajjaNa payaDiya suaNana rittu / tahi lai mahu kiM gamaNeNa bhabva, bhanbayaNa-baMdhu parihariya-gavva / taM suNivi bhaNaI guNa-rayaNa-dhAmu, alhaNa NAmeNa maNohirAmu / pau bhaNi kAi paI aruhabhattu, kiM bhuNahi Na NaTTalu bhUrisattu / pattA--jo dhamma-dhuradharu uraNaya-kaMdhaha suaNa-sahAvAlaMkariu aNudiNu NiccalamaNu jasu baMdhavayaNu karaha vayaNu nnehaavrit| jo bhabvabhAva payaDaNa samatthu, Na kayA vi jAmu bhApiu Niratthu / NAiNNai vayaNaiM dujjaNAI, sammAgu karai para sajjaNAhaM / maMmaggu samIhai uttamAha, jiNadhamma vihANe NittamAha / Nika karai gAchi sahu~ buhayaNahiM, satthAntha-viyAraNa hiy-mnnhiN| kiM bahuNA tujhu samAmieNa, appara appeNa pmNmienn| mahu vayaNu Na cAlai so kayAvi ja bhaNami karai lahu taM sayAvi / naM gisuNivi miriharu caliDa telthu, viThThaNaTTalu ThAI jetthu / taNavi taho pAyahI vihau mANu, sapaNaya taMbAlAsaNa mmaannu| jaM putva jammi pavirahau kipi, iha vihivasaNa pariNavai tapi / khaNu eka siNeheM galiu jAma, alhaNa NAmeNa pauttu tAma / pattA bho NaTTala Niruvama dhariya kulAma bharaNami kiMpi paiM parama suhi / para samaya parammuha agaNiya dummaha pariyANiya jiNa samaya vihi / / 8 // kArAvevi mAheyaho NikeDa, paviieNu paMca varaNaM sukeu / pahaM puNu paTTa pavirahaya jema, pAsahA carita jai puNavi tema / virayAvahi tA saMbhavaha sokkhu, kAlaMtareNa puNu kammamoktu / sisirayara vive Niya jaNaNa NAma, pahaM hoI caDAviDa caMda-dhAmu / tujha vi pasaraha jaya jasu rasaMta, dasa dimahi sayala asahaNa isaMtu / taM NisuNivi gaTTalu bhaNai sAhu, saivAlI piya yama taNANAhu // bhaNu khaMDa rasAyaNu suha payAsu, ruracahaNa kAsu hayataNu payAsu / etthaMtari siriharu vutta teNa, gaTTalu NAmeNa mgohrenn| bho tahu mahu payaDiya NehabhAu, suhu~ para mahu pariyANiya sahAu / tuhu~ mahu jasa sarasIruha subhANu, tuhu~ mahu bhAvahi NaM guNa-NihANu / pahaM hotaeNa pAsaho carittu, prAyaeNa mi payahi pAvarita / taM NisuNivi pisuNi kavivaraNa, praNavarau laddha-sarasai-vareNa / dhattA riyami gayagAve pavimala bhAve tuha vayaNeM pAsahA cariu / para dujjaNa giyarahiM hayaguNa payarahiM gharu puru rAyarAyaru bhariu / / / iya siripAmacaritta' raiyaM buddha-sirihareNa guNA-bhariyaM / aNumariNAyaM maraNojja gahala-NAmeNa bhagveNa // 1 // vijayaMta-vimANAmo sammAdevIi caMdaNo jAyo / kaNayappahucaviruNaM pAmo saMdhI prismto||2|| dhira Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] anekAnta [varSa 14 antimabhAga: agrotakAnvaya-nabhogaNa-pANeMduH, rAhava mAhuheM sammana-lAhu, shriimaannek-gunn-rNjit-naaru-cetaaH||2|| maMbhavaDa samiya maMmAra-dAhu / tato'bhavatsADhala nAmadheyaH suto dvitIyo dviSatAmajeyaH / soDhala nAmaho sayala vidharitti dharmArthakAmatritaye vidagdho jinAdhipa-protavRSeNa mugdhaH // 3 dhavalaMni bhamau aNavarau kiti // pazcAdbabhUva zazimaMDala-bhAsamAnaH, tiriNa vi bhAiya sammatta jutta, gyAnaH kSinIzvarajanAdapi labdhamAnaH / jiNabhaNiya dhamma-vihi karaNa dhutta / saddarzanAmRta-rasAyana-pAnapuSTaH mahimeru jalahi sasi sRru jAma, zrInaTTalaH zubhamanA napinAriduSTaH / sahu~ taNuruhehi saMdatu tAma / tenedamuttamadhiyA pravicitya citte, cauvihu vittyAu jiNida saMdhu, myAnopamaM jaladazepamamArabhRtaM / zrIpArzvanAthaca rataM duritApanodi, paramamaya khuvAihiM dulaMghu // mokSAya kArimitena muda vyalekhi // 2 // vittharau muyajasu bhuaNi pilli, -prati bhAmera bhaMDAra saM0 1947 tudRu taDitti saMsAra-valli / vikkama Narida supasiddha kAli, noTa-isake bAdameM pahalamAhaka sambandhameM 15-20 dillI paTTaNi dhaNa kaNa visAli / / paMkiyoM aura dI huI hai jinakA sambandha prazastise na honeke kAraNa yahAM nahIM dI gii| maNavAmi eyAraha mAhi, parivADie varisahaM parigaehi / 26-var3aDhamANa kavva (vardhamAnakAvya) kasaNaThumIhiM prAgahaNamAmi, --kavi harida ra harizcaMda) ravivAri samANi Ta simira bhAmi // AdibhAgamiri pAsaNAha gimmalu caritu, paramappaya bhAvaNu muha-gugaNa pAvagu NihaNiya-jamma-jarA-maraNa / sayalAmala guNa rayaNAha ditta / sAsaya-siri-mudaru paggaya puraMdaru risaha vini tihuyaNa-saragu paNavIsa sayai gathahI pamANu, paNaveppiNu puNa dharahatANaM dukamma-mahAri-khayaMtANaM / jANijjahiM paNavIsahi samAraNu / vasuguNa-saMjoya-samidvANaM siddhArga ti-jaya-pasiddhANaM // 1 // battA murANaM suddha carittANaM vaya-saMjama bhAviya cittANaM / jA canda divAyara mahiha rasAyara tA buhayahiM paDhijajau / paryADaya samaggamasyAyANaM bhavyayaNaho NirujjhAyANaM // 2 // bhaviyahi bhArijau guNahiM thuNajjAu baraleyahi lihijaDa // 8 mAhaNaM mAhiya-movANaM suvisuddhajmANa- hi-damvANaM / iya pAsa ra raiya baha-sirihareNa gnnbhriyN| sammatta-NANa-mucarittANaM sa-nimuddhapaNa vami pavittAgaM // 5 // bhaNumariNAyaM maNujjaM gaTTala-zAmeNa bhabveNa // vasahAisugottamANaM su-gaNANaM saMjama dhAmANaM / punva-bhavaMtara-kahaNo pAsa-jiNidassa cAru-nivvANI / avahAri va kevalavaMtANaM ......................nel jiNa-piyara-dikkha-gahaNo bArahamo saMdhI parisammatto // x x x x saMdhi 12 antimabhAgaHpAsIdatra purA prasanna-badano vikhyAta-datta-zrutiH, jaya degahideva tithaMkara, sUtra SAdiguNairalaMkRtamanA dave gurau bhaanikH| baDDhamANa jiNa manva-suhaMkara sarvajJa kama kaMja-yugma-nirato nyAyAnvito nityazo, ziruvama karaNA rasAyaNu dharaNau, jejAkhyo'khikhacandrarAciramalasphUjayazobhUSitaH // 6 // kavva-rayaNu kaMDalu bhau puNAu | yasyAMgajo'jani sudhIriha rAghavAlyo, so gAMdaDa jo ziyamaNi maNNaiM, nyaayaanmNdmtirusmit-srv-dossH| vIra-caritu vi [maNu] bhaaynnnnaaii| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake surucipUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-sUcI-prAkRtake prAcIna 16mUla-anyoMkI pacAnukramaNI, jisake sAtha 48 TIkAdigrantha uddhata dUsare poMkI bhI anukramaNI lagI huI hai| saba milAkara 25353 padya-vAkyoMkI sUcI / saMyojaka aura sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUrNa mahatvakI 70 pRSThakI prastAvanAse alaMkRta, DA. kAlIdAsa nAga, ema. e, DI. liT ke prAthana (Foreword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e. DI. liTa kI bhUmikA (Introduction) se bhUSita hai, zodha-khojake vidvAno ke liye atIva upayogI, bar3A sAija, jilda ( jisakI prastAvanAdikA mUlya alagase pAMca rupaye hai) (2) Apta-parIkSA-zrIvidyAnandAcAryakI svopajJa saTIka apUrva kRti prAptAMkI parIkSA dvArA Izvara-viSayake sundara sarasa aura sajIva vivecanako lie hue, nyAyAcArya paM. darabArolAlajI ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisa yukta, sajilda / (3) nyAyadIpikA-nyAya-vidyAkI sundara pothI, nyAyAcArya paM. darabArIlAlajIke saMskRtaTippaNa, hindI anuvAda, vistRta prastAvanA aura aneka upayogI pariziSTAMse alaMkRta, sajilda / ... (4) svayambhUmtAtra-mamantabhadrabhAratIkA apUrva grantha, mukhtAra zrIjugalakizorajIke viziSTa hindI anuvAda, chandapAra caya, samantabhadra-paricaya aura bhaktiyoga, jJAnayoga tathA karmayAMgakA vizleSaNa karatI huI mahasvakI gaveSaNApUrNa 106 pRSThakI prastAvanAsaM suzobhita / ... (5) stutividyA-svAmI samantabhadrakI anokhI kRti, pApoMka jItanekI kalA, saTIka, sAnuvAda aura zrIjugalakizora mukhtArakI mahatvakI prastAvanAdime alaMkRta sundara jilda-sahita / (6) adhyAtmakamalamAnaNDa--paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamallakI sundara AdhyAtmika racanA, hindIanuvAda-sahita aura mukhtAra zrIjugalakizorakI khojapUrNa 78 pRSThakI vistRta prastAvanAse bhUSita / (7) yuktyanuzAsana-tattvajJAnase paripUrNa samantabhadkI amAdhAraNa kRti, jisakA abhI taka himdI anuvAda nahIM huA thA / mukhtArazrIke viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdilaM alavRta, sjild| " ) (5) zrIpurapAzvanAthastotra-prAcArya vidyAnandaracita, mahatvakI stuti, hindI anuvAdAdi shit| ... m) (e) zAsanacatumitrazikA-(tIrthaparicaya)-muni madanakItikI 13 vI zatAndokI sundara racanA, hindI anuvAdAdi-sahita / " (10) samIcIna dharmazAstra-svAmI samantabhadrakA gRhasthAcAra-viSayaka anyuttama prAcIna grantha, mukhtAra zrI jugalakizora ___jIka vivecanAtmaka hindI bhApya aura gaveSaNAtmaka prastAvanAsa yukra, majilda / (11) samAdhitaMtra aura ipTopadeza-zrIpUjyapAdAcArya kI adhyAtma-viSayaka do anUThI kRtiyAM, 60 paramAnanda zAstrIke hindI anuvAda aura mukhtAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAsa bhUSita pajilda / (12) jainagranthaprazari saMgraha-saMskRta aura prAkRtaka 171 aprakAzita granthoMkI prazastiyoM kA maMgalAcaraNa mahita apUrva saMgraha, upayogI 11 pariziSToM aura paM0 paramAnandazAstrI kI itihAsa-pAhinya-viSayaka paricayAtmaka prastAvanAsa alaMkRta, sajilda / ... ... (13) anityabhAvanA-prA. padmanandI kI mahatvakI racanA, mukhtArazrIke hindI padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita / ) (14) tattvArthasUtra-(prabhAcandrIya)-mukhtArazrIka hindI anuvAda tathA vyAkhyAsaM yukta / (15, zravaNabalgAla aura dakSiNaka anya jainatItha kSetra-lA. rAjakRSNa jaina (16) kasAya pAhuDa sacUrNI-hindI anuvAda sahita (vIrazAmana saMgha prakAzana) ... 20) (17) janasAhitya aura itihAsa para vizada prakAza mahAvIrakA sarvodaya tIrtha), samantabhadra-vicAra-dIpikAra), vyavasthApaka 'vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillii| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMrakSaka 101) vA0 lAlacandajI jaina sarAvagI kalakattA 1.1) bA. zAntinAthajI 1500) bA. nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 101) bA. nirmalakumArajI * 251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA * 251) bA. sohanalAlajI jaina lamaMca , 1.1) bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI , 51) bA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina , 1.1) bA0 kAzInAthajI, 251) bA0 dInAnAthajI sarAvagI 101) bA0 gopIcanda rUpacandajI 101) bA. dhanaMjayakumArajo * 251) bA. ratanalAlajI jhAMjharI 4251) vA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI . 101) bA. jItamalajI jaina 251) seTha gajarAnajI gaMgavAla 1.1) bA. ciraMjIlAlajI sarAvagI 2251) meTha suAlAlajI jaina 1.1) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, rAMcI 251) bA0 mizrIlAla dharmacandajI , 101) lA. mahAvIraprasAdarjA ThekedAra, dehalI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 51) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI phatehapura jaina mamAja. kalakattA **51) sAhU zAntiprasAdajI jaina , 101) guptasahAyaka, madara bAjAra, magaTha 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0 zrIcandrajI, ett| 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA makkhanalAla mAtIlAlajI ThekadAra, dahalI. 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA. phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 101) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA0 trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phorAjAbAda 1.1)lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 101) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 5251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMco 101)lA. balavantamihajA, hAsI ji. hisAra 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 10) meTha jokhArAmabaijanAthajI marAvagI, kalakattA *211) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajA cA~da auSadhAlaya,kAnapura sahAyaka 101) lA. prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI 101) bA. rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavare kAraMjA 101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI. dehalI 101) lA0 ratanalAla jI kAlakA vAle, dehlii| 101) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina 'vIra-sevAmandira' bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21. dariyAgaMja, dillI prakAzaka-paramAnandajI mena thAstI vIra sevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillii| mudraka-pavAsI priTiMga hAusa, dehalI Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manapAtA mArca 1957 varSa 14 kiraNa 8 sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina .jayabhagavAna jaina eDavokeTa paramAnanda zAstrI viSaya-sUcI 1. Urjayantagiri ke prAcIna pUjya sthAna- (jugalakizora muktAra] 2. 2. AmAke tyAjya aura prAya do rUpa- jaina gItA se] 250 3. aticAra rahasya- (. hIrAlAla siddhAnta zAstrI] 27 5. sarakAra dvArA mAMsa-bhakSaNakA pracAra-pa0 hIrAlAsa siddhAntazAstrI] 121 1. kavivara bhagavatIdAsa - (paramAnanda zAstrI] 220 6. jagatakA saMkSipta paricaya- [pa0 ajita kumAra zAstrI] 1. .. vizvazAMtikA sugama upAya-pApmIyatA [zrI agaracanda nAhaTA) 21 1. kyA bhAvaImAna jainadharmake pravartaka the, paramAnanda zAstrI] 220 1. kyA mAMsa manuSya kAsvAbhAvika pAhAra hai -[hIrAlAla si. 215 10. ahiMsA aura hiMsA khika siddhisAga] 1. 11.bha. buddha aura mAMsAhAra- [hIrAkA siddhAnta zAstrI) 2 12. pArzvanAtha bastikA zikhAlekha- -paramAnanda zAstrI] 212 3 jainApranya prazasti saMgraha vIra sevA mandira,dehanI mUlyaH Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-sevA-mandirako prApta sahAyatA sAdhanA aura unake divya sandezoMko apane jIvana meM lAne tathA unakA vizva meM pracAra karane kA prayatna karanA caahiye| (gata kiraNa se Age jo sahAyatA maya sadasya phIsa ke prApta huI hai, vaha nimna prakAra hai, usake lie sAtha hI upayogI sAhityakA vitaraNa jana-sAdhAraNameM kiyA dAtAra mahAnubhAva dhanyavAdake pAtra haiN| zrAzA hai jAya / aura bhagavAna mahAvIrakI pUjanake sAtha unakI pAvana anya dAnI mahAnubhAva bhI sAhitya aura itihAsa vANIle sAkSAt sambandhita prAcArya puMgava zrIguNadhara racita Adike kArya meM apanA Arthika sahayoga pradAna zrI kasAyapAhuDasutta' ko, jo prAcArya yativRSabhakI cUNi kreNge| aura paM0 hIrAlAlajI siddhAnta zAstrIke hindI anuvAdake sAtha vIrazAsana saMgha kalakattA seprakAzita huA hai / maMgA. 100) lA. pArasadAsa jI jaina mAlika-jaina TaikTarsa enDa kara usakI pUjA kareM, aura apane sarasvatI bhavanameM virAjabhoTo sveara pArTasa, kvInma roDa, dillI mAna kareM / 20) rupayA bhejane para binA kisI posTejake eka 21) lA. jayacanda jI jaina, vaMsala ileTrika sTora, hajAra pRSThoMse bhI adhika bahumUlya sajilda pratha Apake darIbAkalAM, dillA tathA lA* nemIcandajI jaina pAsa bheja diyA jaaygaa| ke, vivAhopalakSa meM, milane kA patA:25) rA0 sA. ulaphatarAya jI jaina sarrApha, dillii| vIrasevAmandira, 2, dariyAgaMja, dillii| 12) lA. mahatAvAsaha jI jaina jauharI dillii| sUcanA 488) anekAntako prApta sahAyatA dharmAnanda kauzAmbIkI jisa 'mahAtmA buddha' nAmako pustakake veM prakaraNake sambandhameM mAMsAhArako lekara jaiva 11) khA. sUrajamala kundanamala jI jaina ke suputra lA. sAMvaladAsa morImala jI kI suputrI ke samAjameM kSobha cala rahA thA, usake sambandhameM akAdamIkI vivAhopalakSa meM, anekAnta kI sahAyatArtha / mITigameM usake viSayameM eka noTa lagAnekI yojanA svIkRta 5) zrI candanArAyaNa jI jaina, gavarnameMTa kanTrakTara ho gaI hai| aura anya bhASAoM meM usake anuvAda bhI prakAne apanI putrI ziromaNi jaina prabhAkara ke vivAhopa- zita nahIM kiye jaayeNge| -- lakSa meN| dukhada viyoga -maMtrI. vIra sevAmandira pAThakoM ko yaha jAna kara dukha hogA ki jaina samAja zubha samAcAra ke prasiddha seTha chadAmIlAla jI phirojAbAda kI dharmapatnI seThAnI zrImatI zaravatI devI kA tA. 7 mArca san 1957 pAThakoM yaha jAna kara harSa hogA ki jaina samAja ke suprasiddha aitihAsika vidvAna zrI jugalakizorajI mukhtAra guruvAra ke dina sahasA hRdayakI gati ruka jAne se svargavAsa kI bAI AMkha kA Aparezana DA. mohanalAla jI alI ho gayA hai| prApa bhI apane pati ke samAna hI dhArmika kAryoM meM sahayoga detI thiiN| Apake isa viyogase seTha jIgar3ha dvArA sAnanda sampanna ho gayA hai| Aja kala mukhtAra sA0 apane bhatIje DA. zrI candajI jaina 'saMgala' eTA ke ke jIvanako bar3A AghAta pahuMcA hai| kAla kI kuTila gati ke prAge kisI kI nahIM calatI hai| Apake isa iSTa viyoga pAsa Thahare haiN| DA. sAhaba unakI paricaryA meM sAnanda saMlagna haiN| aura aprela ke prArambha meM mukhtAra sAhaba kI janya dukha meM vIrasevAmandira parivAra apanI samavedanA dillI bhAne kI prAzA hai| vyakta karatA hubhA zrI jinendradevase prArthanA karatA hai ki divaMgata AtmAko paraloka meM sukha-zAnti kI prApti ho aura mahAvIra jayantI seTha jI tathA bAbU vimalaprasAda jI aura anya kuTumbI gata varSoMkI bhAMti isa varSa mahAvIra jayantI caitra janoM ko duHkha sahane kI kSamatA prAta ho| zuklA trayodazI tA.12 apraila san 1957 guruvArake dina zokAkula-vIrasaMvA mandira parivAra avatarita huI hai| ataH hameM usa dina bhagavAna mahAvIrakI kula 104) . . . .. . .. . ... . . Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahama tatatva-saghAta kopAka zvatattva-prakAzaka vArSika mUlya 1) eka kiraNa kA mUlya 1) HIREHEIRRBHBHI nItikroiSadhvaMsIlokavyavahAravartaka-samyak / paramAgamasyabIja bhuvnkgrjytynekaant| varSa 14 vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI mArca 57 kiraNa, caitra, vIranirvANa-saMvata 2483, vikrama saMvana 2013 Urjayanta girike prAcIna pUjya sthAna ajamera zAstra-bhaNDArake eka jIrNa-zIrNa guTakese nimna padya prApta huA hai, jisameM urjayanta girikI kucha vizeSatAoMkA ullekha hai| isase Urjayantagirike itihAma para kitanA hI prakAza par3atA hai : zrIpaccandraguhAM varAkSarazilA ghasrAvatAraM sadA, arce cAraNapAdukAM vanaguhe sarvAmarairaciMte / bhAsvallakSaNapaMkrinitipathaM bindu ca dhayAM zilA,samyagjJAnazilAM ca neminilayaM vande sazRGgatrayam // . isameM yaha batalAyA hai ki 'maiM candraguphAkI, vagakSara (mundara lekha-maNDita) zilA kI, nitya kezara varSAvAle parovarako, marva devoMse pRjita vana-guhA (mahanAra-vanAntargata guphA) meM sthita cAraNa-pAdukAkI, daidIpyamAna lakSaNa-mamUhale nirvani-pathako dikhAnevAlI nemi-jina-pratimAkI, bindukI, dharmyazilA (dharmopadezazilA kI, mamyagjJAna-zilA (kevalajJAnotpatti-zilA) kI aura tIna zimbaroMvAle nemijinAlayakI pUjA-vandanA karatA huuN| jina daza sthAnoMkA isameM ullekha hai, ve saba Urjayantagiri (giranAra tIrtha ) se sambandha rakhate haiM aura bahuta prAcIna aitihAsika sthAna haiN| candraguhA vaha candrAkAra guphA hai, jisameM pahale zrIdharasenAcArya jaise maharpiyoMkA bhI nivAsa sthAna rahA hai| 'bhAmvallakSaNa-paMkti- niti-pathaM padake dvArA jisa nemi-jinakI pratimAkA ullekha kiyA gayA hai, yaha vahI pUrvI TokakI pratimA jAna par3atI hai jisake lie vikramako dUsarI zatAbdIke vidvAna AcArya svAmI samantabhadra ne apane svayambhU-stotrameM 'tava lakSaNAni likhitAni vatriNA vahatIti tIrtha jaise zabdoMke dvArA ullekha kiyA hai| aura sAtha hI yaha bhI likhA hai ki Aja bhI cAroM taraphase RSigaraNa prIti-bhaktisa pUrita hadayakA lie hue isa nIrtha para satata Ate rahate haiN| ina sthAnoMmeMse kitane hI sthAna kAlake prabhAvase Aja naSTa-bhraSTa ho gaye haiM, kitane hI durdazA-asta haiM aura kucha kA patA bhI nahIM haiN| -jugalakizora, yugavIra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAke tyAjya aura grAhya do rUpa bahirAtmA antarAtmA bahirAtmendriya dvaarairaatmjnyaan-praanmukhH| mAtmAnamantare dRSTvA dRSTavA dehAdikaM bhiH| sphuritazcAtmano dehamAtmatvenAdhyavasyati // 1 // tayorantaravijJAnAdantarAtmA bhavatyayam // 8 // jo indriyoM dvArA vAhya padArthoMko grahaNa karatA huaa| antaraGgameM jJAna-darzanamayI apane zrAtmAko dekha kara pAtmajJAnase parAnmukha rahatA hai aura apane dehako prAramarUpa aura bahiraGgameM acetana, jJAna-zUnya zarIrAdikako dekha kara se nizcaya karatA hai arthAt zarIrako hI prAsmA samajhatA hai sva aura parakA bheda-vijJAna honese yaha prANI antarAtmA use bahirAramA kahate haiM // 1 // bana jAtA hai // 8 // naradehasthamAtmAnamavidvAn manyate naram / prajahAti ca yaHkAmAn sarvAnapi manogatAn / tiyecaM tiryagaMgasthaM surAMgasthaM suraM tathA // 2 // zrAtmanyevAtmanA tuSTaH so'ntarAtmA nigadyate // 6 nArakaM nArakAMgasthaM na svayaM tttvtstthaa| jo jIva apane manogata sarva manorathoMko sarvathA tyAga tathApi mohamAhAlyAvaparItyaM prapadyate // 3 // detA hai aura apane prAtmAmeM hI svataH santuSTa rahatA hai, bahirAtmA, manuSya-dehameM sthita AramAko manuSya, vaha antarAtmA kahalAtA hai // 6 // tirya-zarIrameM sthita prAtmAko tirya, deva-zarIrameM sthita duHkheSvanudvignamanAH sukheSu yo gataspRhaH / / AtmAko deva aura nAraka-zarIrameM sthita prAsmAko nArakI vAtarAga-bhaya-krodhaH so'-tarAtmA nigadyate // 10 // jo duHkhoMke Ane para ghabar3AtA nahIM hai aura sukhoMke mAnatA hai| yadyapi tasvadRSTise prAramA uka prakAra nahIM hai, milane para jise harSa nahIM hotA, pratyuta jo unameM gataspRha tathApi mohake mAhAtmyase bahirAtmA viparIta mAnatA (icchA-rahita) rahatA hai, tathA jo rAga, bhaya aura krodhake vazIbhUta nahIM hotA, vaha antarAtmA kahalAtA hai // 10 // tanu-janmani svakaM janma tanu-nAze svakAM mRtim / yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya zubhAzubham / manyamAno vimUDhAtmA bahirAtmA nigadyate // 4 // nAbhinandati na dRSTi so'ntarAtmA nigadyate / / 1 / / zarIrake janma hone para apanA janma aura zarIrake nAza jo sAMsArika bandhujanoMse sneha-rahita ho gayA hai aura hone para apanA maraNa mAnane vAlA mUDha jIva bahirAtmA una-una zubha azubha vastuokA pAka una-una zubha azubha vastuoMko pAkara na unakA abhinandana kahalAtA hai||4|| karatA hai aura na dveSa hI karatA hai, vaha antarAmA ahaM duHkhI kho cAhaM rikto rAjA sudhIH kudhIH / kahalAtA hai|||11|| iti sacintayan mUDho bahirAtmA nigadyate // 5 // yastvAtmaratireva syAdAtmatRptazca kevlH| Atmanyeva ca santuSTaH so'ntarAtmA nigadhata // 12 // __ maiM sukhI hU~, maiM du.khI hU~, maiM daridra hU~, maiM rAjA hU~, jisakI ekamAtra apane prAtmAmeM prIti hai, jo apane maiM vidvAn hU~, maiM mUrkha hU~, isa prakAra cintavana karane vAlA mAtmAmeM tRpta hai aura apane prAtmAmeM hI santuSTa hai vaha mUDha jIva 'bahirAsmA' kahalAtA hai||4|| antarAtmA kahalAtA hai // 12 // sabalo nibaMlazcAI subhago durbhgstthaa| asaktaH laukika kArya satataM yaH smaacret|| iti saMcintayan muDho bahirAtmA nigadyate // 6 // bhAsakta Atma-kAryeSu so'ntarAtmA nigadyate // 13 // maiM balavAn hai, maiM nibala hU~, maiM bhAgyavAn hU~ tathA maiM jo manuSya satata Asakri-rahita hokara sarva laukika abhAgA hai, isa prakAra cintavana karane vAlA mUTha jIva kAyoMko karatA hai aura Atmika kAryomeM sadA tatpara rahatA hai bahirAsmA kahalAtA hai|||6|| vaha antarAtmA kahalAtA hai||13|| mama hayamidaM vittaM suta-dArAdayo mama / prAtmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo jnH| iti sacintayan mUDho bahirAtmA nigadyate // sakha vA yadi vA duHkhaM so'ntarAtmA nigadyate // 14 // yaha merA makAna hai, yaha merA dhana hai, aura ye mere putra, jo manuSya samasta prANiyoMke sukha aura duHkhako apane strI, prAdi haiM, isa prakAra cintavana karane vAlA mUDha jIva sukha aura duHkhake samAna dekhatA hai aura sabako samAna mAnatA bahirAsmA kahalAtA hai| bahirAtma-dazA tyAjya hai||7|| hai vaha antarAtmA kahalAtA hai| yaha dazA prAya hai // 14 // (bhAratIya jJAnapITha kAzIse zIghra prakAzita hone vAlI jaina gItAse) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aticAra-rahasya (zrI0 paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI) deva, guru, saMgha, prAtmA AdikI sAzIpUrvaka prakArakA rahatA hai / ina saba bAhya kAraNoMse tathA jo hiMsAdi pApoMkA-bure kAryoMkA-parityAga kiyA saMjvalana aura no kaSAyoMke tIvra udayase usake jAtA hai. use vrata kahate haiN| pApoMkA yadi bratoMmeM kucha na kucha doSa lagatA rahatA hai / ataeva eka deza yA AMzika tyAga kiyA jAtA hai, to use vratakI apekSA rakhate hue bhI pramAdAdi tathA bAma aNuvrata kahate haiM aura yadi sarva deza tyAga kiyA paristhiti-janita kAraNoMse gRhIta vratoMmeM doSa jAtA hai, to use mahAnata kahate haiN| yataH pApa pAMca laganekA, vratake AMzika rUpase khaNDita honekA haiM, ataH unake tyAgarupa aNuvrata aura mahAvrata bhI aura gRhIta vratakI maryAdAke ullaMghanakA nAma hI pAMca-pAMca hI hote haiM / isa vyavasthAke anusAra zAstrakAroMne aticAra rakhA hai / yathAmahAvratoMke dhAraka muni aura aNuvratoMke dhAraka sApekSasya te hisyAdaticAroM'zabhamjanam / zrAvaka kahalAte haiM / pAMcoM aNuvrata zrAvakake zeSa . sAgAradharmAmRta a04 zloka 18) vratoMke, tathA pAMcoM mahAvrata muniyoM ke zeSa vratoMke jaba apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA tIvra udaya mUla AdhAra haiM, ataeva unheM mUlavrata yA mUlaguNake AjAtA hai, to vrata jar3amUlase hI khaNDita hojAtA nAmase bhI kahA gayA hai| mUlavatoM yA mUlaguNoMkI hai| usake lie prAcAryone anAcAra aise nAmakA rakSAke lie jo dUsare vratAdi dhAraNa kiye jAte haiM, prayoga kiyA hai| yadi kisI vratake pUre sau aMka rakhe unheM uttaraguNa kahA jAtA hai / isa vyavasthAke jAveM, to eka se lekara ninyAnave aGka takakA vrataanusAra mUlameM zrAvakake pA~ca mUlaguNa aura sAta khaNDana aticArakI sImAke bhItara pAtA hai / uttaraguNa batAye gaye haiN| uttara guNAMkA kucha AcAryo- yadi zata-pratizata vrata khaNDita ho jAve, to use ne 'zIlavrata' saMjJA bhI dI hai| zrAvaka dhamake vikAsake anAcAra kahate haiN| aneka AcAryone isI dRSTisAtha-sAtha mUlaguNoMkI saMkhyA pA~case bar3hakara ATha ko lakSya meM rakha karake aticAroMkI vyAkhyA kI hai| ho gaI, arthAt pA~coM pApoMke tyAgaka sAtha madya, kintu kucha prAcAryone aticAra aura anAcAra ina mAMsa aura madhu ina tInoMke sevanakA tyAga karaneko doke sthAna para atikrama, vyatikrama, aticAra aura ATha mUlaguNa mAnA jAne lagA / kAlAntarameM anAcAra aise cAra vibhAga kiye haiN| unhoMne manake pA~ca pApoMkA sthAna pAMca udumbara-phaloMne le liyA bhItara vrata-sambandhI zuddhikI hAniko atikrama, vrata aura eka naye prakArake ATha mUla guNa mAne jAne kI rakSA karanevAlI zIla-bAr3hake ullaMghanako vytilge| tathA pA~ca aNuvratoMkI gaNanA uttara guraNoMmeM krama, viSayoM meM pravRtti karaneko aticAra aura kI jAne lagI aura sAtake sthAna para bAraha uttara viSayasevanameM ati Asaktiko anAcAra kahA hai| guNa yA uttara vrata zrAvakoMke mAne jAne lge| jaisA ki prA. amitagatine kahA haimunijanoMke pA~coM pApoMkA sarvathA tyAga nava- kSatiM manaHzuddhividheratikramaM vyatikramaM zIlavRtevilaMghanam / koTise arthAt mana, vacana, kAya aura kRta, kArita prabho'ticAraM viSayeSu vartanaM badantyanAcAramihAtisakritAm // anamodanAse hotA hai, ataeva unake vratoMmeM kisI inake matAnusAra 1 se lekara 33 aMza takake prakArake aticArake lie sthAna nahIM rahatA / para vrata-bhaMgako atikrama, 34 se lekara 66 aMza takake zrAvakoMke prathama to sarva pApoMkA sarvathA tyAga vrata-bhaMgako vyatikrama, 67 se lekara 66 aMza takake sambhava nhiiN| dUsare haraeka vyakti navakodise pApoM- vrata-bhaMgako aticAra aura zata-pratizata vrata-bhaMgako kA tyAga bhI nahIM kara sakatA hai| tIsare pratyeka anAcAra samajhanA caahie| vyaktike cAroM orakA vAtAvaraNa bhI bhinna-bhinna parantu prAyazcitta-zAstroMke praNetAbhoMne ukta guNa mAne jara bhAtara vratavAra vibhAga zuvratoMkI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] anekAnta [varSa 14 - - cArake sthAna para 'Abhoga ko bar3hA karake pA~ca arthAt samyagdarzana, pAMca aNuvrata, tIna guNatrata vibhAga kiye haiN| unake matase eka vAra vrata khaMDita aura cAra zikSAvrata, ina teraha vratoMmaMse pratyeka karake bhI punaH vratameM vApisa A jAnekA nAma bratake atikrama Adika bhedase pAMca-pAMca mala yA anAcAra hai aura vrata-khaNDita hone ke bAda niHzaMka aticAra hote haiN| ataeva sarva aticAra (1345 hokara utkaTa abhilApAke sAtha vipaya-sevana karane- =65)paiMsaTha ho jAte haiN| kA nAma zrAbhoga hai| kisI-kisI prAyazcittakArane isake Age sAtaveM zlokameM atikrama, vyatikrama anAcArake sthAna para channa bhaMga nAma diyA hai| Adi pAMcoM bhedAMkA svarUpa Adi diyA gayA hai prAyazcitta-zAstrakAroMke matase 1 se lekara 25 aura tadanantara kahA gayA hai kiaMza takake vrata-bhaMgako atikrama, 25 se lekara 50 trayodaza-vratepu syurmAnasa-zuddhihAnitaH / aMza takake vrata bhaMgako vyatikrama, 51 se lekara 75 prayodazAticArAste vinazyantyAtmanindanAt // 10 // aMza takake vrata bhaMgako aticAra,76 se lekara 66 trayodaza-vratAnAM svapratipakSAbhilASiNAm / aMza takake vrata-bhaMgako anAcAra aura zata pratizata prayodazAticArAste zuddhayanti svAntanigrahAn // 11 // vrata-bhaMgako Abhoga samajhanA caahie| trayodaza-batAnAM tu kriyA''lasyaM prakurvataH / eka vicAraNIya prazna prayodazAticArAH syustattyAgAnnirmalo gRhI // 12 // zrAvakake jo bAraha vrata batalAye gaye haiM, unameM se trayodaza-vratAnAM tu channa bhaMga vitanvataH / pratyeka vratake pA~ca-pA~ca aticAra vatalAye gaye haiM, prayodazAticArAH syuH zuddhayanta yogadaNDanAt // 13 // jaisA ki tattvArthasUtra a07, sU024 se siddha hai- prayodazavatAnAM tu sAbhoga-vratabhaMjanAt / ___ "vrata-zIleSu paMca paMca ythaakrmm|' prayodazAticArAH syuzchanna zudvayadhikAnayAt // 14 // aisI dazAmeM svabhAvataH yaha prazna utpanna hotA arthAt ukta teraha vratAM meM mAnasa-zuddhikI hAnihai ki pratyaka vratake pAMca-pAMca hI aticAra kyoM rUpa vyatikramase jo teraha aticAra lagate haiM, ve batalAye gaye haiM ? tattvArthasUtrakI upalabdha samasta apanI nindA karanese dUra ho jAte haiN| teraha vatoMdigambara aura zvetAmbara TIkAgrIke bhItara isa ke sva-pratipakSarUpa vipayAMkI abhilApAse jo vyatipraznakA koI uttara dRSTigocara nahIM hotaa| jina- krama-janita teraha aticAra lagate haiM, ve manake jina zrAvakAcAroMmeM aticAroMkA nirUpaNa kiyA nigraha karaneme zuddha ho jAte haiM / teraha vratoMke AcagayA hai, unameM tathA unakI TIkAoM meM bhI isa raNarUpa kriyA meM Alamya karanese jo teraha aticAra praznakA koI samAdhAna nahIM miltaa| para isa prazna- utpanna hote haiM. unake tyAgase gRhastha nirmala arthAta ke samAdhAnakA saMketa milatA hai prAyazcitta-vipayaka aticAra-janita dopase zuddha ho jAtA hai| teraha granthoM meM jahAM para ki atikrama vyatikrama, ati- vanoMke anAcArarUpa channa bhaMgako karanese jo teraha cAra, anAcAra aura Abhogake rUpameM vrata-bhaMgake aticAra hote haiM. ve mana, vacana. kAyarUpa tInoM pAMca prakAra batalAye gaye haiN| yogoMke nigraha se zuddha ho jAte haiN| teraha vratoM ke hAlameM hI ajamera-bhaNDArase jo 'jItasAra- Abhoga-janita vrata-bhaMgasa jo teraha aticAra utpanna samuccaya' nAmaka grantha upalabdha huA hai, usake anta- hote haiM. ve prAyazcitta-varNita naya-mArgase zuddha hote meM 'hemanAbha' nAmakA eka prakaraNa diyA gayA hai| haiN||10-14|| isake bhItara bharatake praznAMkA bha. vRpabhadevake dvArA isa vivecanase siddha hai ki pratyeka vratake pAMca uttara dilAyA gayA hai| vahAM para prastuta aticAroM- pAMca aticAroMmeMse eka-eka aticAra atikramakI carcA isa prakArase dI huI hai janita hai. eka-eka vyatikrama-janita hai, eka-eka -bata-guNa-zikSANAM paJca paJcaikazA malA. / aticAra-janita hai, eka-eka anAcAra-janita hai atikramAdibhedena pavarSASTapaca santataH // 6 // aura eka-eka Abhoga-janita hai| ukta sandarbhase Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] aticAra-rahasya [223 dUsarI bAta yaha bhI siddha hAtI hai ki pratyeka ati- hai| jisa prakAra atikramAdiko bUr3he bailake Upara cArakI zuddhikA prakAra bhI bhinna-bhinna hai| isase ghaTAyA gayA hai, isI prakAra vratoMke Upara bhI lagA yaha niSkarSa nikalA ki yataH vrata bhaMgake prakAra pAMca lenA caahie| haiM, ataH tajjanita doSa yA aticAra bhI pAMca hI isa vivecanase yaha bAta bilakula spaSTa ho ho sakate haiN| jAtI hai ki atikramAdi pA~ca prakArake doSAMkI prAyazcittacalikAkaTIkAkArane bhI ukta prakArase apekSA hI pratyeka vratake pA~ca-pA~ca aticAra batahI vrata-sambandhI dApoMke pAMca-pAMca bheda kiye haiM- lAye gaye haiN| sarvo'pi vratadIpa. paJcapaSThibhedo bhavati / tadyathA- zrAvaka-dharmakA pratipAdana karanevAle jitane bhI atikramo vyatikramo'ticAro'nAcAro'bhoga iti / grantha haiM, unameM me vratoMke aticAgekA varNana upAepAmarthazcAyamabhidhIyate jaragavanyAyena / yathA- sakAdhyayana aura tatvArthasUtra meM hI sarvaprathama dRSTi kazcijaragavaH gahAsasyasamRddhi-sampanna kSetraM gocara hotA hai| tathA zrAvakAcArAMmase sarvaprathama samavalokya tatsImasamIpapradeze samavasthitastatprati ratnakaraNDa zrAvakAcAramaM aticAroMkA varNana kiyA spRhAM saMvidhate mA'ni kamaH / punavivarAMdagantarAsyaM gayA hai| jaba hama nattvArthasUtra vaNita aticAgekA saMpravezya grAmamekaM mamAdadAmIbhilApakAlupyamAya upAsakAdhyayana sUtrase joki Aja ekamAtra zvetAvyatikramaH / punarapi tad-vRttisamullaMghanamasyAti- mbarAMka dvArA hI mAnya ho rahA hai-tulanA karate caarH| punarapi kSetramadhyamadhigamya prAsamakaM samA- haiM, jo yaha niHsaMkoca kahA jA sakatA hai ki ekadAya punrsyaapmrnnmnaacaarH| bhUyA'pi niHzaM- kA dUsare para prabhAva hI nahIM hai, apitu ekane dUsarekitaH kSetramadhyaM pravizya yatheSTaM saMbhakSaNaM kSetraprabhuNA ke AtacAroMkA apano bhASAmeM anuvAda kiyA hai| pracaNDadaNDatADanakhalIkAraH AbhogakAra AbhAga yadi danAMke aticAroMmeM kahIM antara hai, to kevala iti / eva vratAdiSvapi yojym| bhogopabhoga-parimANavatake aticAroMmeM hai| upAsa(prAyazcitta-cUlikA. zlo0 546 TIkA) kAdhyayana-sUtrameM isa vratake anicAra do prakArase bhAvArtha-pratyeka vratake dApa atikrama, vyati- batalAye haiM-bhogataH aura vrmtH| bhogakI apekSA krama, aticAra, anAcAra aura AbhAgake bhadase ve hI pA~ca aticAra batalAye gaye haiM, joki tattvArthapAMca prakArake hote haiN| ina pAMcAMkA artha eka bUr3he sUtra meM diye gaye haiN| karmakI apekSA upAsakAdhyayanabailake dRSTAnta-dvArA spaSTa kiyA jAtA hai| meM pandraha aticAra kaha gaye haiM. joki kharakarmake jaise koI var3hA baila dhAnyase hare-bhare kimI nAmase prasiddha haiM, aura sAgAradharmAmRtake bhItara khatako dekhakara usake mamIpa baiThA huA hI usake jinakA ullekha kiyA gayA hai| khAnakI manameM icchA kare, yaha anikrama doSa hai| yahA~ yaha prazna kiyA jA sakatA hai ki upAsakApanaH baiThA beThA hI bAr3hake kiso chidrase bhItarako dhyayanameM kamekI apekSA jA pandraha aticAra batalAye muMha DAlakara eka grAsa laneko abhilApA kare, yaha gaye haiM, unheM tattvArthasUtra-kArane kyoM nahIM batalAyA? vyatikrama dopa hai| punaH uThakara aura khetakI vADhako merI samajhame isakA kAraNa yaha pratIta hotA hai ki tor3akara bhItara ghusanekA prayatna karanA aticAra tattvArthasUtrakAra "vrata-zIlepu paMca paMca yathAkramam' nAmakA doSa hai| punaH khetameM pahu~cakara eka pAsa isa pratijJAsa baMdhe hue the, isalie unhoMne pratyeka ghAsako khAkara vApisa lauTanA, yaha anAcAra nAma- vratake pAMca-pAMca hI aticAra batAye / para upAsakA doSa hai / phira bhI niHzaMkita hokara khetake kAdhyayana-kArane isa prakArakI koI pratijJA pratibhItara ghusakara yatheccha ghAsa khAnA aura khetake cAroMke varNanake pUrva nahIM kI hai, ataH ve pAMcase mAlikadvArA DaMDoMse prabala AghAta kiye jAne para adhika bhI aticArAMke varNana karane ke lie svataMtra bhI ghAsakA khAnA na chor3anA bhoga nAmakA doSa rahe haiN| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 ] anekAnta [vaNe 14 tatvArthasatra aura ratnakaraNDazrAvakAcAra-varNita ghaTita honA Avazyaka hai| ralakANDake kA zrA0 aticAroMkA jaba tulanAtmaka dRSTise milAna karate samantabhadra jaise tArkika vyaktike hRdaya meM ukta bAta haiM. to kucha vratoMke aticAroMmeM eka khAsa bheda najara khaTakI aura isIlie unhoMne ukta donoM hI vratoMke AtA hai| unameM se do sthala khAsa taurase ullekhanIya eka naye prakArake hI pAMca-pAMca aticAroMkA nirUhai-eka parigrahaparimANavrata aura dUsarA bhogopa- paNa kiyA, joki uparyukta donoM ApattiyoMse bhogaparimANavrata / tattvArthasUtrameM parigrahaparimANa- rahita haiN| vratake jo aticAra batAye gaye haiM, unase pA~cakI yahA~ para samyagdarzana, bAraha vrata aura salleeka nizcita saMkhyAkA atikramaNa ho jAtA hai| khanAke aticAroMkA atikrama, vyatikrama, aticAra, tathA bhogopabhogavratake jo aticAra batAye gaye haiM, anAcAra aura Abhoga ina pAMca prakArake doSomeM ve kevala bhoga para hI ghaTita hote haiM, upabhoga para vargIkaraNa kiyA jAtA hai, jisakI tAlikA isa nahIM; jaba ki vratake nAmAnusAra unakA donoM para prakAra hai aticAra-krama atikrama vyatikrama aticAra anAcAra Abhoga samyagdarzana zaMkA kAMkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA anyadRSTisaMstava 1. ahiMsAvrata chedana bandhana pIDana atibhArAropaNa AhAra-vAraNa 2. satyANuvrata- parivAda raho'bhyAkhyAna paizunya kUTalekhakaraNa nyAsApahAra 3. acauryANuvrata cauraprayoga caurArthAdAna vilopa sazasanmizra hInAdhikavini. 4. brahmacaryANuvrata anyavivAhakaraNa anaMgakrIr3A viTatva vipulatRSA itvarikAgamana 5. parigrahapari. ativAhana atisaMgraha vismaya atilobha atibhAra-vahana 6.divrata vyatikrama adhovyatikrama tiryagvyatikrama kSetravRddhi avadhivismaraNa 7. dezavrata rUpAnupAta zabdAnupAta pudgalakSepa Anayana preSyaprayoga 8. anarthadaNDavrata kandarpa kautkucya maukharya asamIkSyAdhika0 atiprasAdhana 6. sAmAyika manoduHpraNidhAna vacoduHpraNidhAna kAyaduHpraNidhAna anAdara asmaraNa 10.proSadhopavAsa aSTamRSTagrahaNa visarga AstaraNa anAdara . asmaraNa 11. bhogopabhoga- viSayaviSato'- anusmRti atilaulya atitRSA ati-anubhava parimANa nupekSA 12. atithisaMvi0 haritavidhAna harita-nidhAna mAtsarya anAdara asmaraNa sallekhanA jIvitAzaMsA maraNAzaMsA bhaya mitrAnurAga nidAna ukta vargIkaraNa ratnakaraNDa-varNita aticAroMko nizcita kiyA huA na mAna leveN| kintu isa vargIsAmane rakhakara kiyA gayA hai, kyoMki ve aticAra karaNa para khUba vicAra kareM aura jinheM jo bhI nayA mujhe sabase adhika yuktisaMgata pratIta hue haiN| vicAra utpanna ho, ve use anekAntameM prakAzanArtha antameM pAThakoMse aura khAsa taura para vidvAnoMse bhejeM, yA vyaktigata rUpase mujhe likheM / unake yaha namra nivedana kara denA Avazyaka samajhatA hU~ ki vicAroM aura sujhAA~kA sAdara svAgata kiyA ve mere dvArA kiye gaye vargIkaraNako antima rUpase jaaygaa| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisameM maoNma- nahIM, zramaNa jana sadA sarakAra-dvArA mAMsa-bhakSaNakA pracAra (paM0 hIrAlAla siddhAnta-zAstrI) 'ahiMsAke nAmase hiMsAkA bAjAra garma' zIrSaka loka-paraloka aura puNya-pApa kucha nahIM mAnate haiM, unake eka lekha 'ahiMsA' patrake 1 janavarI 57 ke aMkameM kara kAryoMkA andhAnusaraNa hamArI vaha bhArata sarakAra kara prakAzita huA hai, usakA nimna aMza ati upayogI honese rhii| hai, jisakA jana-jana Astika evaM paralokavAdI hai hama yahA~ use sAbhAra de rahe haiN| pAThaka gaNa kevala use aura puNya-pApako mAnatA hai| jIvadhAta karane vAloMko par3hakara hI na raha jAveM, balki ve par3hakara dUsaroMko sunAveM jJAta honA cAhie ki jisa prakAra tumheM apane prANa pyAre aura apane Asa-pAsakA vAtAvaraNa dina para dina bar3hatI haiM, usI prakAra pratyeka prANIko bhI apane prANa pyAre haiN| huI isa mahAhiMsAke viruddha banAkara sarakArake isa kukRtyakI jisa prakAra tumheM jarA-sA kAya cubhane para kaSTa hotA hai, bharapUra nindA karake naye kasAIkhAne kholane aura mAMsa-bhakSaNa usI prakAra unheM bhI kaSTa hotA hai, phira tuma kyoM una pracArako rokaneke lie apanI pUrNa zakti lgaaveN| dIna-hIna mUka prANiyoM para churI calAkara apanI nirdayatA"jisa bhAratameM 2000 varSa pahale mAMsakI eka bhI dukAna kA paricaya dete ho! bha. mahAvIrane apane prAya upadezameM nahIM thI, usa bhAratake isa nau varSa ke svataMtratA-kAlameM yahI kahA thA savve jIvA vi icchaMti jIviuMNa mrijji| mAMsakI dukAnoM, kasAIkhAnoM aura mAMsa-bhakSaNako paryAptase tamhA pANi-vahaM ghoraM samaNA parivajjayaMti evaM / / bhI adhika protsAhana milA hai| ahiMsAkA nArA lagAnevAlI -AcArAMga sUtra vartamAna sarakAraka khAdya-vibhAgane aMgrejI bhASAmeM eka aisI arthAt-sabhI jIva jInA cAhate haiM, maranA koI nahIM pustaka prakAzita kI hai jisameM mAMsa-bhakSaNake pakSameM aneka yuktiyAM dekara mAMsa-bhakSaNako viSeya mArga hI nahIM, cAhatA, isaliye prANiyoMkA ghAta karanA ghora pApa hai| kintu Avazyaka tathA upayogI vatalAyA gayA hai| jaba zramaNa jana sadA hI usakA parityAga karate haiN| ki videzoMmeM mAMsAhArakI pravRtti kama hotI jAkara zAkAhAra jaba bhAratavAsI loka-paralokake mAnane vAle haiM, to kI pravRtti bar3hatI jArahI hai aura saMsArake bar3e-bar3e DAkTara unheM yaha bhI jAnanA cAhiye ki jina prANiyoM para tuma aura vizeSa mAMsakA zrAhAra mAnavIya prakRtike viruddha churI calAte ho ve prANI bhI tumhAre pUrva janmoMmeM mAtA, batalAte haiN| jina burAiyoMko videzI vivekI loga chor3ate pitA, bhAI, putra Adike rUpameM sage sambandhI raha cuke haiN| jArahe haiM, kheda hai ki bhAratIya unheM grahaNa karate jArahe haiN|" phira isa janmake sage-sambandhiyoMkI bhUkha-zamana karaneke liye pUrva janmake hI sage-sambandhiyoMko mArakara khA jAnA "yaha aura bhI adhika duHkhakI bAta hai ki jisa cAhate ho, Azcarya nahIM, mahAn Azcarya hai tumhArI isa bhAratake khAdya-vibhAgase mAMsa-bhakSaNako protsAhana dene vAlI mAtsAhana dana vAlA ajJAnatA para! yaha pustaka nikalI hai, usake sarvesarvA maMtrI 'jaina mahAnu- isake atirikta mAMsa khAne vAle manuSyoMko yaha bhI bhAtra haiN| jainadharmameM mAMsa-bhakSaNa to kyA, mAMsa-sparzako bhI to socanA cAhiye ki yaha mAMsa na bArizase barasatA hai, ghora pApa aura mahAn aparAdha mAnA gayA hai| bhojanake na jamInase ugatA hai, na vRkSoM para phalatA hai, na parvatoMse samaya mAMsakA nAma lenA bhI jahAM antarAyakA kAraNa bana maratA hai aura na apane pApa hI utpanna ho jAtA hai| yaha jAtA hai, vahA~ mAMsa-bhakSaNako protsAhana diyA jAnA bahata to prANiyoMke mArane para hI utpanna hotA hai| jaisA ki hI lajjAjanaka bAta hai|" hamAre maharSiyoMne kahA haimAMsa-bhakSaNako protsAhana dene vAlI sarakArako yaha parjanyaH pizitaM pravarSati na tatprodbhidyate jJAta honA cAhiye ki annake abhAva meM bhUkhoM marane vAloMkI vRkSAH mAMsaphalA bhavanti na, na tatprasyanda bhukhamarI miTAneke liye vaha jisa dayAlutA yA kartavya- sattvAnAM vikRtirnacApi pizitaM prAdurbhavatyanyathA, tatparatAse prerita hokara kasAIkhAne khulavA rahI hai aura hatvA prANina eva tad bhavati hi prAjJaiHsadA vrjitm| logoMko murgI vA machalI pAlaneke lie sahAyatA de dekara isalie prANiyoMke ghAtase utpamA hone vAle aise jora-zorase pracAra kara rahI hai, vaha usakA ekadama karatA- hiMsA pApase paripUrNa mAMsako khAne vAlA aura usakA pracAra pUrNa nRzaMsa-kArya hai| jo pazcimI deza nAstikavAdI hai, karane vAlA manuSya kaise ahiMsaka kahalA sakatA hai| phira loka-paralokaka yo para tuma Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] anekAnta [ varSa 14 apaneko ahiMsaka kahane bAlI hamArI bhArata sarakAra isa sabhA manuSya pApake bhAgI hote haiM, aura isIliye manu mahAhisA mahApApakA isa prakAra khulA pracAra kara rahI hai, mahArAjana unheM kasAI batalAyA hai| yaha atyanta duHkhakI bAta hai| dharmapANa bhArata ke netAoM isalie bhArata sarakAra jo dina para dina naye kasAI. dvArA isa mahA hiMsAkA tIvra virodha honA atyAvazyaka hai| khAne khulavA rahI hai, aura logoM ko mAMsa khAneke lie manusmRtimeM bhI yahI bAta kahI hai:- protsAhita evaM prerita kara rahI hai, vaha to jIvahatyAke mahAnAkRtvA prANinAM himAM mAMsamutpadyate kvcit| pApakI bhAjana hai hI, para usa sarakArakA jo virodha nahIM na ca prANiyaH svagyastasmAnmAMmaM vivjyet|| karataM. ve bhI anumati-janita doSake bhAgI hote hai| arthAt prANiyoMkI hiMsA kiye vinA mAMsa paidA nahIM nA mAra padA nahIM bhAratameM jaba vaidika dharma kA bolabAlA thA aura yajJoMmeM hotA, aura na prANIkA vadha karanA svarga dene vAlA hai, jo bali dI jAtI thA. usa samaya bhI kisI zAsakane isalie mAMsa nahIM khAnA caahiye| mAMsa khAne kA pracAra nahIM kiyA aura na kasAIkhAne hI mAMpako khAnevAle samate hAMge ki jAlAvarako mArane khalapAya aMgregoke thAnesa pUrvakA mArA bhAratIya itihAsa i AdikA jAvadhAnakA pApa laganA dakha jAiye, kahIM bhI isa prakArakA koI bAta nahIM milNgii| hogA, khAne pAneko kyA dApa haiparantu unaka. yaha svayaM mAya-mantrI hone kA bhI musanamAnI bAdazAhA bhAra samajha bilakula ajJAnasaM marI huI hai isakA kAraNa yaha aMgreja zAsakoM ne mAMsa-maNa karanekA aisA khulA pracAra nahIM hai ki kasAI vargara jo bhI jAnavarakA ghAta karate haiM, ve kiyaa| pratyuta isa bAta ke aneka pramANa milata hai ki anakA use nyAne vAlaki nimitta hI mArate haiN| yadi khAne vAle rAjAnAM aura bAdazAhoMne rAjAjJAe~ aura zAhI pharamAna loga mAMsa khAnA chor3a deveM, to kasAIkhAnA meM pratidina nikAla karake prANaghAta na karanekI ghoSaNA kI hai, jo jo lAkhoM prANI kATa jAne haiM, unakA kATA jAnA bhI banda bhI zilAlegyoM evaM zAsana-patroM ke rUpama upalabdha hai| ho jAve / zAstrakArAMna tA yahAM taka batalAyA hai ki jo jAmakalame hI nAma-maNa karane vAle anekAM musalamAnasvaya jIvadhAta na karake dUsaroMsa karAtA hai, sAvadhAta karane zAsakoMne hamAre dharma-guruyoMke sadupadazase svayaM prAjanmaka vAloMkI anumodanA, prazaMsA aura sarAhanA karatA hai, vaha lie mAMsa khAnekA parityAga kiyA hai aura anekoM dhAH bhI jIvaghAta karane vAloMke sadRza hI pApI hai| jisa prakAra poM para kisI bhI jIva nahIM mAranehI 'amArA' ghoSaNAe~ mAMsakA khAnevAlA pApakA bhAgI hai, usI prakAra mAMsakA pakAne vAlA, lAnevAlA, parosane vAlA aura becane vAlA, ina sabase bhI adhika mahAna duHkhakI bAta yaha hai bhI pApakA bhAgI hotA hai / bahuta bacapanameM hamane eka kijo zikSA virAga sadAcAra aura naitika nAgarikatAbhajanameM sunA thA prasAraka lie uttaradAyI hai, vaha isa samaya khUba dila khola 'hatyAre ATha kamAI, mahArAja manu yatalAte karake mAMsa-bhakSAkA bhArI pracAra kara rahA hai aura mAMsa arthAt manu mahArAjane pATha prakArake phasAI batalAye bhakSaNakA upayogitA banAkara dharma-prANa bhAratIyoMkI gAr3hI haiN| manusmR meM batalAye gaye ve ATha kasAI isa prakAra haiM kamAIkA agaSya dravya gvi mIMca kara isa prakArake nikRSTa anumantA vizasitA vihantA kry-vikryii| koTike pustaka prakArAnameM pAnIkI taraha bahA rahA hai| jisa saMskartA copahartA ca svAdakazca ti ghAtakAH // bhAratavarSa meM kisI mAya dUdha-dahIkI nadiyAM bahA karatI thIM, arthAt -pazudhAta karane yA mAMsa myAnekI anumati jiya bhAratameM videzI aura mleccha kahe jAne vAle loga bhI karana bAjA mAMsaka Tukar3e karane vAlA, khAneke nimitta mAMsa-umpAdanake lie pazuoMko ghAta kara mAMsako becane vAlA, mAMmakA svarIdane vAlA, mAMsakA pakAne khUnakI nAliyAM nahIM bahA sake, usa bhAratameM Aja usIke vAlA, mAMsakA parosanevAlA aura mAMsakA khAne vAlA, ye aura apaneko ahiMsaka kahane vAle zAsakoMke dvArA pratidina ATha prakArake kasAI hone haiN| asaMkhya mUka pazuoMko kATa-kATakara khUnakI nadiyAM bahAI manusmRtike uka kathanase spaSTa hai ki mAMsa-bhakSaNa karane jArahI haiM // dharmaprANa bhAratake lie isase adhika aura vAleke samAna usakA pracAra, vyApAra aura taiyAra karane vAle duHkhakI kyA bAta ho sakatI hai? Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara bhagavatIdAsa (paramAnanda zAstrI) jIvana-paricaya prantha-bhaNDAroM meM svatantra granthake rUpameM upalabdha bhI hotI haiM / ukta vilAsakI ye kavitAe~ kAvya-kalAkavivara 'bhaiyA' bhagavatIdAsa AgarAke nivAsI . the| ApakI jAti osavAla aura gotra kaTAriyA / - kI dRSTise paripUrNa haiM, unameM rIti, alakAra, anuprAsa aura yamaka yatheSTa rUpameM vidyamAna haiN| thaa| Apake pitAmahakA nAma sAha dazaratha thA, jo aba usa samaya AgarAke prasiddha vyApAriyoMmeMse eka the sAtha hI antarlopikA, bahirlApikA aura citrabaddha aura jina para puNyodayase lakSmIkI bar3I kRpA thii| kAvyoMkI racanA bhI pAI jAtI hai| prastuta saMgraha meM vizAla sampattike svAmI hone para bhI Apa nira. yadyapi sabhI racanAe~ acchI haiM, parantu una sabameM bhimAnI the| unake suputra arthAta kavivarake pitA __ 'cetana karmacarita paMcendriya samvAda, sUbAbattIsI, sAhUlAlajI bhI apane pitAke hI samAna sayogya. manabattIsI, vAIsaparISahajaya, vairAgya paccIsikA, sadAcArI, dharmAtmA aura udAra sajjana the| svapna battIsI, paramAtmazataka, aSTottarI aura kavivara bhagavatIdAsa 18vIM zatAbdIke pratibhA- AdhyAtmikapada Adi racanAe~ bar3I hI cittAkarSaka sampanna vidvAna aura kavi the / Apa AdhyAtmika aura zikSAprada haiN| ye apane viSayako anUThI racanAe~ samayasAdi granthoMke bar3e hI rasika the / inakA kavivara bhaktirasake bhI rasika the. isIse ApakI adhika samaya to adhyAtma granthoMke paThana-pAThana tathA kitanI hI racanAe~ bhaktirasase ota-prota hai| gRhasthocita SaTkarmoM ke pAlanameM vyatIta hotA thA, kavitva aura pada aura zeSa samayakA sadupayoga vidvadgoSThI, tasvacarcA kavikI kavitA anUThI hai aura vaha kevala apane evaM hindIkI bhAvapUrNa kavitAoMke nirmANameM hotA viSayakA hI paricaya nahIM karAtI, kintu vaha kavika thaa| Apa prAkRta, saMskRta tathA hindI bhASAke Antarika rahasyakA bhI udghATana karatI hai / kavitA abhyAsI honeke sAtha-sAtha urdU, phArasI, baMgalA bhAvapUrNa hone ke sAtha-sAtha sarasa, sarala aura hRdayaevaM gujarAtI bhASAkA bhI acchA jJAna rakhate the, / usameM adhyAtmarasakI puTa pAThakake aMtaraitanA hI nahIM kintu urdU aura gujarAtI meM acchI mAnasameM apanA prabhAva aMkita kiye binA nahIM kavitA bhI karate the / ApakI kavitAe~ sarala aura rahatI / kavivarako ina kavitAoMkA jaba hama kabIra, subodha haiM aura ve par3hane meM bahuta hI rucikara mAlUma dAdUdayAla aura sUradAsa Adi kaviyoMkI kavitAoM hotI haiN| unakI bhASA prAJjala, arthabodhaka evaM ke sAtha tulanAtmaka adhyayana karate haiM, taba usa bhASA sAhityakI praur3hatAko liye hue hai| usameM samaya eka dUsarekI kavitAmeM kitanA hI bhAva-sAmya logoMko prabhAvita karanekI zakti hai aura sAtha hI pAte haiN| aura isa bAtakA sahaja hI patA cala AtmakalyANakI prazasta puTa lagI huI hai / kavikA jAtA hai ki kavivarakI kavitA kitanI anubhUtipUrNa vizuddha hRdaya viSaya-vAsanAke jajAlase jagatake sassa. AtmaprabhAvotpAdaka evaM udbodhaka hai| aura jIvAMkA uddhAra karanekI pavitra bhAvanAse ota-prota vaha kavikI pavitra Atma-bhAvanAkA pratIka hai| hai aura unameMkI adhikAMza kavitAe~ dUsaroMke ud- kavitAoMke kucha padya yahA~ udAharaNake taura para bodhana nimitta likhI gaI haiN| udhRta kiye jAte haiM jinase pAThaka kavike bhAvoMkA ApakI ekamAtra kRti 'brahmavilAsa' hai. yaha sahaja hI paricaya pA skeNge| kavivara 'apanI zatabhinna-bhinna viSayoM para likhI gaI 67 kavitAoMkA aSTottarI' nAmaka racanAmeM puNya-pApakI mahattAkA eka sundara saMgraha hai| isameM kitanI hI racanAe~ to varNana karate hue kahate haiM:itanI bar3I haiM ki ve svayaM eka eka svatantra granthake 'prISamameM dhUpa tapai tAmeM bhUmi bhArI are, rUpameM svIkAra kI jA sakatI haiM, aura ve kitane hI phUlatA hai pAka puniati hI umhik| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228] anekAnta [varSa 14 varSARtu megha jharai tAmeM vRkSa keI pharai, aura viSaya-bhoga ye saba karmoMkA bhramajAla hai, jarata javAsA aba bApuhI te ddhikaiN| anitya aura kSaNa-vinAzI hai| parantu mUr3ha mAnava Rtuko na doSa koDa punya-pApa phalai doGa, inameM magna hokara inhIMke saMgrahake liye tarasatA jaise jaise kiye pUrva taise raheM shike| huA mRtyukI goda meM calA jAtA hai| keI jIva sukhI hoMhi keI jIva dukhI hoMhi, isI taraha ye nimna padya bhI zikSA-prada aura dekhahu tamAso 'bhaiyA' nyAre naiku rahika // 24 // yAtma-zaMbodhanako liye hue haigarmImeM dhUpa teja par3atI hai, usase samasta bhUtala "jIvana kiteka tApai sAmA tU iteka kare, jalatA hai parantu pAka vRkSa (akolA) bar3I umaMgake lakSakoTi jori jora naikuna aghAtu hai| sAtha phUlatA hai / varSARtumeM megha barasatA hai jisase cAhatu dharAko dhana prAna saba bharoM geha, cAroM ora hariyAlI ho jAtI hai| anekoM vRkSa yoM na jAne janama sirAno mohi jAtu hai / phalate-phUlate haiM parantu javAsekA per3a apane Apa kAla sama ra jahA~ niza-dina ghero kara, hI jalakara gira par3atA hai| he bhAI, isameM RtukA tAke bIca zazA jIva kolauM ThaharAtu hai| koI doSa nahIM hai, kintu yaha puNya pApakA phala hai dekhatu hai nainanisauM jaga saba calyo jAta, jisane jaise karma kiye haiM use usI tarahase unakA taU mUDha ceta nAhi lobha lalacAtu hai / / phala bhoganA par3atA hai| koI jIva puNyake kAraNa he Atman ! yaha mAnava jIvana kitanI alpasukhI, aura koI jIva pApa-vaza duHkhI hote haiN| sthitiko liye hue hai phira bhI tU usa para itanA ataH he bhAI ! tU puNya aura pApa donoMse alaga abhimAna kara rahA hai / lAkhoM karor3oMkI sampadAko rahakara saMsArakA tamAzA dekha / kavine isa kavittameM jor3atA huA jarA bhI nahIM aghAtA-terI tRSNA kitanI sundara zikSA pradAna kI hai| baDhatI hI jAtI hai santoSa nahIM krtaa| tU cAhatA kavi kahate haiM ki puNyake dvArA prApta hue hai ki pRthvIkI sArI dhanarAzi uThAkara apanA ghara sAMsArika vaibhavako dekhakara abhimAna mata kr| bharalU~, parantu tU yaha nahIM samajhatA ki merA jIvana 'dhUmanake dhaurahara dekha kahA garva kare, hI samApta hone jArahA hai| kAlake samAna kara be to chinamAhi jAhi pauna parasata hI / dina-rAta jahA~ gherA DAla rahe haiM, taba unake madhyameM saMdhyAke samAna raMga dekhata hI hoya bhaga, sthita khara goza kabataka apanI khaira manA sakatA hai ? dIpaka pavana jaise kAla-garasata hI / tU apane netroMse jagatake saba jIvoMko paralokameM supanemeM bhUpa jaise indra-dhanu rUpa jaise, jAte hue dekha rahA hai, to bhI yaha mUDha jIva apanI prosa bUMda dhUha jaise durai darasata hI / ora A~kha uThAkara bhI nahIM dekhatA aura na jAgaesoI bharama saba karmajAna vargaNAko, rUka hotA, lobhake phandemeM pha~sA huA lalacA rhaahai| tAmeM mUr3ha magna hoya marai tarasata hI // aura bhI kavi kahate haiM ki-he bhAI tU pudagalaisa padyameM batalAyA gayA hai ki he Atman ! tU kI saMgati meM apane bharamako mata bhUla, jJAnake sahaina dhue~ ke makAnoMko dekhakara kyoM vyartha garva karatA yogase tU apanA kAma samhAla, apane dRSTi (darzana) hai,ye to havAke lagate hI eka kSaNameM naSTa ho jaayeNge| guNako grahaNa kara / aura nijapadameM sthira ho zuddha sandhyAke raMgake samAna dekhate-dekhate hI chinna-bhinna Atma-rasakA pAnakara, cAra prakArakA dAna de, tU ho jaaveNge| jaise dIpaka para par3ate hI pataMga kAlake ziva-khetakA vAsI hai aura tribhuvanakA rAjA hai, mukhameM cale jAte haiM. athavA sapane meM prApta kiyA ataH he bhAI tU bharamameM mata bhUla / jaisA ki unakI rAjya aura indra-dhanuSake vividha rUpa osakI bUMdake nimna kuMDaliyAse prakaTa hai:samAna hI kSaNabharameM vinaSTa ho jAte haiM isI taraha bhaiyA bharama na bhUliye pudgala ke parasaMga / yaha rAjya vaibhava, dhana daulata, mahala-makAna, yauvana apano kAja sa~vAriye, mAya jJAnake saMga // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa kavivara bhagavatIdAsa [226 Aya zAnake saMga, Apa darzana gahi liije| dhyAna karane Adi vAkyoMke dvArA apanI AtmAko kIje thiratAbhAva, zuddha anubhau rasa poje / hitameM lagAnekI svayaM preraNA kI hai| dIje caDavidhi dAna, maho ziva kheta-basaiyA / kavivarake padoMmeM bhaktibhAvake sAtha siddhAnta, tuma tribhuvanake rAya, bharama jina bhUlahu bhaiyA // adhyAtma, vairAgya aura nItikI gaMbhIra abhivyaMjanA isI taraha kavi zarIrakI asthiratAkA bhAna huI hai / pArthiva saundaryakI lubhAvanI cakAcauMdhase karAte hue kahate haiM ki-he Atman !tU isa zarIra- unmatta hue jIva jo Atmarahasyase sarvathA aparise itanA sneha (rAga) kyoM karatA hai, antameM isakI cita hai, unheM sambodhita karate hue jJAna-vairAgya rUpa koI rakSA na ho skegii| tU bAra bAra yaha kahatA hai sudhAmRtase siMcita aura svAnubhavase udbolita kaviki yaha lakSmI merI hai, merI hai, parantu kabhI kyA varakA nimna pada dekhiye jisameM vastu-sthitikA sundara vaha kisIke sthira hokara rahI hai ? tU kuTambIjanoMse citraNa kiyA gayA hai / aura batalAyA hai ki isa itanA moha kyoM kara rahA hai, zAyada unheM tU apanA paradezI zarIrakA kyA vizvAsa ? jaba manameM AI, samajhatA hai / para vaha tere nahIM haiN| ve saba svArthake taba cala diyA / na sAMjha ginatA hai na saberA, dUra sage haiM-sAthI haiN| ataeva he cetana ! tU catura hai dezako svayaM hI cala detA hai koI rokane vAlA nhiiN| ceta / saMmArakI ye sabhI dazA jhUThI haiN| jaisA ki isase koI kitanA hI prema kare,Akhira yaha alaga nimna savaiyAse spaSTa hai: ho jAtA hai| dhanameM masta hokara dharma ko bhUla jAtA kAhe ko deha se neha karai tuba, aMtako rAkhI rahegI na terI, hai aura mohameM jhUlatA hai / sacce sukhako chor3akara merI hai merI kahA karai lacchimIsauM, kAhukI hai ke kaha rahI nerii| bhramakI zarAba pIkara matavAlA huA anantakAlase mAna kahA rayo moha kuTumbasauM, svArathake rasa lAge sgerii| ghUma rahA hai, he bhAI ! cetana tU ceta, apaneko sNbhaal| tAta tU ceta vicakSana cetana, jhUThI hai rIti sabai jagakerI // 1. isa padakA antima caraNa to mumukSuke liye atyanta isa taraha kavine 'aSTottarIke una para zikSAprada hai, jisameM apaneko zrApa dvArA hI saMbhA - apanako bhAna karAne vAle AtmajJAnakA maTA lanekA praraNA kAga upadeza diyA hai| racanA bar3I hI sarasa aura mano kahA paradezI ko ptiyaaro|| mohaka hai / kavi kevala hindI bhASAke hI kavi nahIM mana mAne taba calai paMthako, sAMjha ginai na sakAro / the| kintu ve urdU aura gujarAtI bhASAmeM bhI acchI sabai kuTumba chAMdi itahI puni tyAgi calai tana pyAro // 1 kavitA racanemeM siddha hasta the| dhArmika racanAoM- dara dizAvara callata prApahI, koDa na rAkhana haaro| ko chor3akara zeSa racanAe~ bhI sandara aura udaya koU prIti karau kina koTika, aMta hoyago nyaaro||2 grAhI haiN| una racanAoM meM se kavikI kucha racanA- dhanasauM rAdi dharamasauM bhUlata, mUlata moha mjhaaro| oMkA paricaya Age diyA jArahA hai, AzA hai iha vidhi kAla anaMta gamAyo, pAyo nahiM bhv-paaro|| pAThaka usase kavike sambandha meM vizeSa jAnakArI sAMce sukhasauM vimukha hota hai, bhrm-mdiraa-mtvaaro| prApta kara skeNge| kavivarane kevala para udbodhaka hI cetahu ceta sunahu re 'bhaiyA' bhApahI Apa sNbhaaro||4 racanA kI ho, aisI bAta nahIM hai, kintu unhoMne kavikA mAnasa adhyAtmakI chaTAse udvelita hai, apane antamonasako jAgRta karaneke liye kitane hI vaha apane hRdaya-kujameM Atma kalyANakI pAvana sthaloM para 'bhaiyA' tU ceta jaisevAkyoMkA prayoga kiyA bhAvanAse prerita ho, saMsArake sambandhoM kI asthihai| yathA ratAkA bhAna karAtA hai| AkAzameM ghumar3ane vAle 'nizcaya dhyAna dharahu vA prabhuko, jo TArai bhava-bhIrA re| bAdaloMke samAna kSaNabhaMgura evaM uddAma vAsanAoMkA 'bhaiyA' ceta dharama nija apano, jo tAra bhava-nIrA re // sUkSma vizleSaNa karate hue apaneko pichAnanekA sAtha hI apaneko saceta hone, vItarAga prabhukA sundara saMketa kiyA hai, kavi kahatA hai-he prAtman ! Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] anekAnta [vaSa 14 tU abhimAnako chor3a de, tU kahA~ kA nivAsI hai dekha rAjA raMka koU, thira nahIM yaha thAna // aura tere sAthI kauna haiM ? sabhI mahimAna haiM, saMsAra jagata dekhata tori calavo, tU bhI dekhata bhAna / tujhe dekhatA hai aura tU anya ko dekha rahA hai, ghar3I gharI palakI khabara nAhI, kahAM hoya vihAna / palakI koI khabara nahIM hai, kahA~ saberA hogA yaha syAga krodharu lobha mAyA, moha madirA pAna | kucha nahIM jJAta hotA / tU krodha, lobha, mAna, mAyArUpa rAga-doSahi TAra antara, dUra kara ajJAna / moha-madirAke pAnakA parityAgakara, doSoMko dUra bhayo sura-pura deva kabahU~, kabahU~ naraka nidAna / phaika aura ajJAna tathA antarAtmAse rAga-dvaSako / ima karmavaza bahu nAca nAce 'bhaiyA' zrApa pichAna // dUra karate hue apaneko pichAnanekA yatna kara / isa taraha kavivarake sabhI pada Atma bodhaka haiM, chAMdi de abhimAna jiya re unameM bhaktirasakI puTake sAtha adhyAtmarasakI kAko tU aru kauna tere, sabahI haiM mahimAna | acchI abhivyaMjanA huI hai| jagatakA saMkSipta paricaya (zrI0 50 ajitakumAra zAstrI) yaha jagata jisameM ki vicitra prakArake jar3a-cetana, cara- usa adholokake sAta vibhAga haiM jinheM sAta naraka kahate acara, sUcama sthUla, razya adRzya padArtha bhare hue haiM, bahuta haiN| nIce nIcekI porake narakoMkA vAtAvaraNa Upara uparake vizAla hai, akRtrima hai, anAdi evaM anidhana hai| (prAdi narakoMkI apekSA adhika dukhapUrNa evaM prazAntimaya hai / ataeva anta-zUnya hai| jainasidvAntameM jagatakA AkAra bAharakI usa kSetrameM (adholokameM) niyata samaya taka rahane vAle ora apanI donoM kauniyAM nikAla kara, apanI kamara para jIvoMko mahAn dukhoMko sahana karate hue apanA jIvana donoM hAtha rakhe hue tathA apane donoM paira phailAkara khar3e hue bitAnA par3atA hai| manuSyake samAna batalAyA gayA hai| jagatake cAroM ora adholokake Upara sAta rAjUkI U~cAI para, yAnI jagatake ghanodadhi (namIdAra vAyu) moTI vAyu aura tadanantara patalI sI bIcamA ba loLa mAtAm vAyukA vizAla bedA hai, vAyuke una bedoMko jaina RSiyoMne taraha gola hai, ata: jaina bhUgolake anusAra pRthvI geMdakI tIna vAta-valaya saMjJA se kahA hai| taraha gola na hokara thAlIkI taraha gola hai, yadi usa yaha jagata 14 rAju (asaMkhya yojana) U~cA hai, uttarase pRthvIkI parikramA kI jAve to parikramA karane vAlA vyakti dakSiNakI ora saba jagaha sAta rAju moTA hai, kintu pUrvase jahAMse calegA, calate calate antameM phira usI sthAna para pazcimakI ora (khar3e hue manuSyake AkArake samAna hone yA jAvegA, jahAMse ki vaha calA thaa| vizAla bhUbhAga honeke kAraNa) nIce sAta rAjU phira uparakI mora kramase ghaTate hue kAraNa evaM viSama vAtAvaraNa honese pratyeka vyakti parikramA sAta rAjUkI u~cAI para eka rAjU caur3A raha gayA hai / usase kara nahIM sakatA, parantu yadi koI daivI zakise apane saMbhava upara usakA phailAva phira huA hai aura sAr3he tIna rAjUkI kSetrameM bhramaNa karanA cAhe to pUrvase pazcimako ora yA u~cAI para vaha pAMca rAjU kA ho gayA hai| usake pAge phira pazcimase pUrvakI ora calate hue apane hI sthAna para mA kramase ghaTate hue antameM (cauvaha rAjU kI uMcAI para) kevala sakatA hai| eka rAjU raha gayA hai| samasta jagatakA ghanAkAra kSetraphala madhyalokake ThIka bIca meM eka bahuta U~cA parvata hai 343 rAjU hai| jisakA nAma 'sumeru' hai| madhyalokakI U~cAI usI parvatakI isa jagatake sAta rAjU vAle nIce ke vibhAga ko adho- U~cAI taka mAnI jAtI hai| sUrya, candra, graha, nakSatra, tAre loka kahate haiM, jahA~kA vAtAvaraNa svabhAvase ho hara taraha (jyotiSa cakra) isI sumeru parvatakI sadA svabhAvase pradaduHkhadAyaka hai, ataH use 'narakA zabdase kahA jAtA hai| kSiNA kiyA karate haiN| isI kAraNa unake prakAzake hone Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 8] jagatakA saMkSipta paricaya (231 tathA asta honeke kAraNa dina-rAta hazrA karate haiN| sUrya zIla mAnakara gaNita nikAlate haiN| ve pRthvIko geMdake candrakA bhramaNa uttarAyaNa ( uttarakI porakI parikramA) AkArameM gola mAnate haiM / kintu yaha mAnyatA abhI taka tathA dakSiNAyana (dakSiNakI ora parikramA ke rUpameM vivAdAspada hai| unake videzI vidvAnoMne apanI vibhinna niyamita rUpase hotA hai, isI kAraNa gaNitake anusAra akAvya yukriyoMse isa mAnyatAko galata ThaharAte huye cunautI jyotiSa vettA vidvAna candragrahaNa, sUryagrahaNakA niyata samaya dI hai| aneka yUropIya vidvAn pRthvIko sthira aura sUryako pahale hI jAnakara batalA dete haiN| gatizIla yuktipUrvaka batalAte haiM / (vistArake bhayase hama pRthvItalase 710 yojanakI U~cAI para AkAzameM tAre yahAM una yuktiyoMko nahIM de rahe haiN|) ghUmate haiM, unase 10 yojana U~cA sUrya hai, usase 80 madhyalokase upara sukhamaya vAtAvaraNa vAlA Urdhvaloka yojanakI U~cAI para candramA hai| phira nakSatra, budha, zukra, hai jisake aneka antarvibhAga hai| usa sukhamaya pradezako bRhaspati, maMgala aura zanaizcara (zanIcara) haiN| 11. 'svarga' kahA jAtA hai| vahAM para eka niyata samaya taka yojana moTe prAkAza-pradezameM samasta jyotiSa-cakra hai| rahane vAle prANiyoMko 'deva' nAmase kahA jAtA hai| madhyalokameM asaMkhya golAkAra dvIpa aura samudra haiN| sabase UparakA kSetra 'mokSa' sthAna kahA jAtA hai| hamArA nivAsa-kSetra jambUdvIpameM hai, jo ki eka lAkha yojana saMsArI jIva karma-bandhanase mukta hokara, sAMsArika AvAlambA caur3A (gola) hai| hama jisa bharata-kSetrameM rahate haiM, gamana (janma-maraNa) se pratIta hokara usI uparivartI vaha jambUdvIpakA dhanuSa-pAkAra bahuta choTA aMza hai| bharata sthAnameM pahu~ca kara ananta kAlake liye (sadAke liye) kSetrake prAryakhaNDameM ye eziyA, aphrIkA, yUropa amerikA sthira (virAjamAna )ho jAte haiN| aura ASTreliyA tathA hinda mahAsAgara, prazAnta, pratalA- hamArA nivAsa madhyalokameM hai| apane upArjita karmake ntaka Adi samudra haiN| jambUdvIpavartI jyotiSa-cakrameM do anusAra saMsArI jIva vibhina (manuSya, pazu, deva, naraka, sUrya do candra haiM jo ki samAnAntara para bhramaNa karate haiN| yoniyoM meM jagatake vibhinna kSetroMmeM bhramaNa karatA huA apanA Adhunika videzI vidvAna sUryako sthira aura pRthvIko gati- acchA burA karma-phala prApta kiyA karate haiN| vicAra-kaNa Atma vizvAsa eka viziSTa guNa hai / jina manuSyoMkA AtmAmeM vizvAsa hI nahIM, ve manuSya dharmake uccatama zikhara para car3hane ke adhikArI nhiiN| mujhase kyA ho sakatA hai ? maiM kyA kara sakatA hU~ ? maiM asamartha hU~, dIna-hIna hU~ aise kutsita vicAra vAle manuSya Atma vizvAsake abhAvameM kadApi saphala nahIM ho skte| satI sItAmeM yahI vaha prazastaguNa (AtmavizvAsa) thA jisake prabhAvase rAvaNa jaise parAkramIkA sarvasva mvAhA ho gayA, satI dropadImeM vaha cinagArI thI jisane kSaNa ekake lie jvalanta jvAlA banakara cIra khIMcanevAle duHzAsanake durabhimAna-dra.ma (abhimAna vipabA sundarImeM yahI teja thA jisase baJamayI phATaka phaTAkase khula gyaa| satI kamalazrI aura mIrAbAI ke pAsa yahI viSahArI amodha maMtra thA jisase viSa zarabata ho gayA aura phuphakAratA huA bhayaMkara sarpa sugandhita sumanahAra vana gyaa| assI varSakI bur3hiyA Atmabalase dhIre dhIre paidala calakara durgama tIrtharAjake darzanakara jo puNya saMcita karatI hai vaha AtmavizvAsa meM azraddhAlu DolI para car3hakara yAtrA karane vAloMko kadApi sambhava nhiiN| bar3e bar3e mahattva pUrNa kArya jina para saMsAra Azcarya karatA hai AtmavizvAsake binA nahIM ho skte| -vIvANIse Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizvazAntikA sugama upAya-AtmIyatAkA vistAra (zrI agaracaMda nAhaTA) vizva-zAntike lie sabhI loga prayatnazIla aura AtmIyatAkA bhAva gaharA pratIta hotA hai| mere apane anuicchuka haiM aura usake upayuka vAtAvaraNa bhI najara A rahA bhavakI bAta hai / gaurIzaMkarajI aojhA, purohita hrinaaraaynnhai| isa samaya socanA yahI hai ki kisa upAyase kAma jI AdikI smRti hote hI unakI prAtmIyatAkA rasya sammukha liyA jAya | hara vyaktika apane-apane vicAra haiN| isa lekha- zrA upasthita hotA hai| AdaraNIya vayovRddha bhairavadattajI meM maiM apanA vicAra saMkSepameM rakha rahA huuN| mere manakI zrAsoyA va rAvatamala jI boyarA Aja bhI jaba kabhI milate saMkucita bhAvanAke kAraNa hI pradhAnatayA saMgharSa hotA hai| haiM, harSase gadgad ho jAte haiN| unakI murajhAyI hRdayakalI jaisA vyavahAra hama dUsaroMse cAhate haiM vaimA vyavahAra dUsaroMke mAno khija-sI jAtI hai| jisakI anubhUti unake ceharese sAtha nahIM rakhane, yahI sabase bar3I kamI hai| va bolIse bhalIbhAMti prakaTa ho jAtI hai / yadyapi merA unase ahiMsA siddhAnta hameM prANimAtrake sAtha prema va sad- vaisA nikaTavartI pArivArika sambandha nahIM hai| apane 40 bhAvanAke vyavahAra karanekA saMdeza detA hai| vizvameM samasta varSa takake Ayu vAle nikaTa sambandhiyoMmeM bhI mujhe vaisI prANI hamArI jaisI hI AtmAe~ haiM / isalie sabameM maitrI bhAvanA AtmIyatAke darzana nahIM hote| kaI vRddha puruSoMko maiMne aura samAna vyavahAra honA Avazyaka hai aura vaha tabhI ho dekhA hai unameM prAtmIyatAkA bhAva itanA gaharA hotA hai ki sakatA hai jaba merepanakA saMkucita dAyarA bar3hakara sabake sAtha ve milate hI harSAtirekase praphullita ho jAte haiN| apane panakI anubhUti ho| jaba sabhI prANI apane prAtmIya prAcIna kAla meM saMyukta parivArakI samAja-vyavasthA ke sadRza anubhava hone lagate haiM to ekakA duHkha dUsarekA duHkha isalie adhika saphala ho sakI thii| Aja to sage bhAI bhI bana jAtA hai aura phira kisIke sAtha durvyavahAra, hiMsA, nyAre-nyAre hoM to usameM koI AzcaryakI bAta nahIM, para chala, I-dveSa hone kA koI kAraNa nahIM rhtaa| ata: pitA aura mAtAse bhI putra agala ho rahe haiM / jahAM pahale AtmIyatAkA vistAra hI vizva-zAntikA sugama upAya hai| eka hI kuTumbameM pacAsa vyakiyoMkA nirvAha eka sAtha pratyeka vyakti jo zrAja apane putra kuTumba samAja va dezakI hotA thA, vahAM Aja do bhI premake sAtha nahIM raha skte| AtmIyatAko anubhava karatA hai use bar3hAte hue sAre vizvake sAtha hama eka rUpa bana jaayeNge| isakA pradhAna kAraNa AtmIyatAkA hAsa hI hai| Apa na AtmIyatA arthAt apanepanakI anubhUti, vizvake raha sakatA hara jagaha va mala hA alaga-alaga raha, para eka prAyaH samasta prANiyoMmeM prAtmIyatA sahaja svabhAvake rUpameM dUsarakA dakhanasa pramaka sthAna para dvaSa bhAva jAgRta ho pAI jAtI hai| para usakI paribhASAmeM kAphI antara rahatA uThatA hai, taba sAtha jIvana azAntikA sAmrAjya bana binA hai| kisImeM vaha bahuta sImita dikhAI par3atI hai to kisImeM nahA ra nahIM raha sakatA hai| vaha asIma pratIta hotI hai| isI prakAra zuddhi evaM ghanI- aisI hI sthitise mAnava mAnavakA zatru banatA hai| bhUtatAkA bhI antara pAyA jAtA hai| mAtAkI putrake sAtha gRha-kalaha bar3hatA hai| yAvat bar3e-bar3e mahAyuddha upasthita isI prakAra pArivArika kauTambika-AtmIyatA hotI hai| hote haiN| vizvakI vartamAna sthiti para dRSTi DAlate hue yaha usameM moha evaM svArtha rahanese bhI zuddhi nahIM hotI, jaba ki yAta dIpakavat spaSTa pratibhAsita hotI hai| bhAye dina mahAsantoMkI AtmIyatAmeM yaha doSa nahIM rahanese vaha zuddha yuddhake bAdala chAye hue najara Ate haiN| AzaMkA to prati samaya rahanI hai| kisI kisIke apanepanakI anubhUti pAI adhika banI huI hai ki kaba kauna kisase lar3a par3e aurayuddha chiDa jAtI hai to kisImeM vaha sAdhAraNa hotI hai| jAya / yadi prAsmIyatAkA bhAva vistRta kiyA jAya, to yaha prAcIna kAlameM manuSyoM meM saralatA va prema bahuta adhika naubata kabhI nahIM Ane pAve / taba pratipakSI yA virodhI koI mAtrAmeM hotA thaa| vartamAnameM saralatAkI bahuta kamI ho gaI rahatA hI nahIM hai| sabhI to hamAre bhAI haiM, mAnava hamAre hai aura sneha bhI dikhAU jyAdA ho gayA hai| kapaTa evaM sadRza hI caitanya-svarUpa prAtmA honese hamase amita hai| svArthakI adhikatA ho jAnese AtmIyatAkA bahuta hI hAsa ataH kisase lar3A jAya ? usakA kaSTa apanA kaSTa hai| ho gayA hai| Aja bhI vRddha evaM bhole bhAle grAmINoM meM isakI baravAdI apanI hI baravAdI hai| ataH prAtmIyatAke Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] vizvazAntikA sugama upAya AtmIyatAkA vistAra [233 prasArita karanese ina mahAyuddhoMkA anta ho sakatA hai| aMkita ho jAnA cAhie vizva zAMtikI bAtako eka bAra alaga bhI rakheM, para 'AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret / ' bhAratameM hI apane bhAiyoM ke sAtha kitane anyAya va atyA- jIvana ke pratyeka kAryako karate samaya isa mahA vAkyakI cAra ho rahe haiN| hamAre alagAvakI bhAvanAse hI pAkistAna- ora hmaar| yaha dhyAna rhe| Izvarako sRSTi-kartA mAnane kA janma huA aura lAkhoM vyaktiyoMko amAnuSika atyA- vAle darzana jIva jagatako usa paramAtmAkA eka hI aMza mAnate cAroMkA zikAra honA pdd'aa| use bhI alaga rakhakara socate haiM aura sabhI prANiyoMmeM vaha eka hI jyoti prakAzita ho haiM to prAntIyatA, guTa-pArTI va dalabandIse hamArA kitanA rahI mAnate haiM taba usameMse kisIko kaSTa denA paramAtmAnukasAna ho rahA hai| isakA ekamAtra kAraNa AtmIyatAkI ko kaSTa denA hogaa| kamI hI hai| Aja kAlA bAjAra, ghUsakhorI Adi anI- bhAratIya manISI saba jIvoMko apane samAna mAnakara tiyoMkA-bola bAlA hai| isameM bhI vahI alagAvakI vRtti hI nahIM ruke, unakI vicAra-dhArA to aura bhI Age bar3hI kAma kara rahI hai| aura saba jIvoMmeM paramAtmAke darzana karane taka pahu~ca gye| yadi hama eka dUsarese abhinnatAkA anubhava karane lageM eka dUsarese alagAvakA to prazna hI kaise uTha sakatA hai| to koI kisIko manasA, vAcA, karmaNA duHkha de hI nahIM apitu eka dUsareke sAtha metrI, eka dUsareke prati zraddhA evaM sakatA / kyoMki hamArese bhinna to koI hai hI nhiiN| zrAdara buddhikI sthApanA hotI hai| usakA unakA duHkha hamArA duHkha hai / isase vyakti aisI vartamAnameM hamArI AtmIyatA ine gine byaktiyoM taka AramIyatA va apanepanakA bhAva rakhe to vizvakI samasta sImita honese saMkucita hai| use udAra bhAvanA dvArA vistRta azAnti vilopa ho jAya aura sukha-zAntikA sAgara umar3a kara jAti, nagara, deza yAvat rASTra va vizvake pratyeka prANIke pdd'e| Akhira pratyeka manuSya janmA hai, vaha maratA avazya sAtha prAtmIyatA (apanepana kA vistAra karate jAnA hai hai| to phira prANimAtrako kaSTa kyoM pahacAyA jAya / yahI zAntikA saccA pramoSa evaM prazasta mArga hai| 'khuda zAntise jIo aura prANimAtrako sukhapUrvaka jIne do, hamAre tattvajJoMne dharmakI vyAkhyA karate hue-lakSaNa yahI hamArA sanAtana dharma hai / bhArata kA to yaha Adarza hI batalAte hue-'jisase abhyudaya va nizra yasa prApta ho, vahI dharma kahA hai| ataH prAtmIyatAkA vistAra vAstavameM hamArA ayaM nijaH paro veti gaNanA laghu-cetasAm / Atma-svabhAva yA dharma ho jAnA cAhiye / alagAva-bhedabhAvaudAracaritAnAM ta vasadhaiva kadambakama ko miTAkara sabameM apanepanakA anubhava kara tadanukUla vyava arthAt ye merA, ye terA, yaha bhAva to buddha-vRttike hAra kareM, to sarvatra prAnanda ho Ananda dRSTigocara hogaa| manuSyoMkA lakSaNa hai / udAra caritra vyakriyoMkA to samasta usa Anandake sAmane svargake mAne jAnevAle sukha kucha bhI vizva hI apanA kuTumba hai| ___ mahattva nahIM rakhate / eka dUsareke kapTako apanA hI duHkha bhAratIya darzanoMmeM, vizeSataH jainadarzanameM to prAtmIyatA- samajhakara dUra kareM, va eka dUsareke utthAnako apanA utthAna ki vistAra mAnava taka hI sImita na rakhakara pazu-pakSI samajhate hue IrSAla na hokara isameM harSi hoM, eka dUsaroMko yAvat sUcamAtisUcama jantuoMke sAtha bhI sthApita karate hue U~cA uThAnemeM hama nirantara prayatna karate rahe, isase adhika unakI hiMsAkA niSedha kiyA gayA hai| ahiMsAko mUla miti jIvanakI saphalatA aura kucha ho nahIM sktii| isI bhAvanA para khar3I hai ki kisI dUsareke bure vyavahArase bhAratIya prAdarza yahI rahA hai ki samasta vizvake kalyANamujhe duHkha hotA hai vaisA hI vyavahAra maiM dUsaroM ke sAtha karatA kI bhAvanAko pratidina cintana kareM aura usake anurUpa to use bhI kaSTa huye binA nahIM rhegaa| ataH use kaSTa apane jIvanako DhAlanekA prayatna kreN| prANimAtrakI sevAmeM denA apane liye kaSTa mola lenA hai| jo mujhe apriya hai amRtatva ho jAnA, duHkhiyoMkA duHkha miTAnA, gireko U~cA vaisA vyavahAra dUsaroMke sAtha bhI nahIM kiyA jAya / vAstavameM uThAnA aura sabake sAtha premabhAva va maitrIkA vyavahAra karanA vaha bhI merA apanA hI rUpa hai, ataH prAtmIya hai| yahI saccI ahiMsA hai jise ki jaina darzanane adhika mahattva bhAratIya maharSiyoMkA yaha pAdarza vAkya hamAre hRdayameM diyA hai| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA bha0 varddhamAna jainadharmake pravartaka the ? (paramAnanda zAstrI) 'bhAratIya saMskRtikA itihAsa' nAmaka lekhake lekhaka pracAra aura paraspara prAcAra-vicAroMkA AdAna-pradAna hotA rahA zrIlIlAdharajI pAMDeya haiM, jo 'bhAratIya saMskRti' nAmaka patrake hai| kintu bauddhasaMskRti ke janmadAtA mahAtmA buddha haiN| unhoMne sampAdaka hai| ApakA yaha lekha 23 maI san 56 ke hI upakA pravartana kiyA hai| jainadharmake sambandhameM bauddha'hindustAna' nAmaka dainika patrameM prakAzita huA hai| lekhakane dharmake sAtha tulanA karate hue yaha kaha denA ki vaddhamAna yA apane usa lekhameM 'bauddhadharma aura jainadharma isa upazIrSakake mahAvIra jainadharmake pravartaka the, itihAsakI anabhijJatA aura nIce yaha niSkarSa nikAlanekA prayatna kiyA hai ki jainadharmake jainasaMskRtike adhyayanakI apUrNatAkA paricAyaka hai / kyoMki pravartaka vaddhamAna the| jaisA lekhakI nimna paMkiyoMse prakaTa hai- mahAvIrako hue abhI 2581 varSa vyatIta hue haiN| unase ___'vaidika kAlIna hiMsA aura bali prathAke vyApaka pUrvavartI do tIrthakaroMkA astitva bhI aitihAsika vidvAnoMne pracArake kAraNa bauddha aura jainadharmoMkA prAdarbhAva hmaa| svIkAra kara liyA hai| unameM se neminAtha jainiyoMka 2zva vaidika hiMsAkA vyApaka virodha ina dharmoka mUla uddezya the| tIrthakara the. jo zrIkRSNa ke cacere bhAI the aura jinakA baudharma ke pravartaka mahAtmA buddha aura jainadharma ke pravartaka ullekha 'ariSTanemi' ke nAma kiyA gayA hai| tevIsaveM vaImAna hue| tIrthakara bhagavAna pArzvanAtha haiM, jo mahAvIra bhagavAnasaM 250 isameM sandeha nahIM ki mahAtmA buddha baudharmake pravattaka varSa pUrvavartI hai| aisI sthitimeM lIlAdharajI pAMDeyakA vrdhthe| parantu jainadharmake pravartaka mahAvIra yA vaddhamAna nahIM mAnako jaina saMskRtikA pravartaka likhanA sarvathA asatya hai| the kintu ve jainadharmake pracAraka the / barddhamAnase pUrva 23 jainadharma yA jaina saMskRti prAcIna kAlase apane siddhAMtoMtIrthakara aura ho gaye haiN| unameMse prathama tIrthaMkara RSabhadeva kA pracAra kara rahI hai| Aja bhI jaina saMskRtikI cAra-pAMca jainadharmake pravartaka the| jo manu (kulakara) nAbhirAyake putra ijara varSa purAnI kalAtmaka mUrtiyA~ upalabdha huI haiN| hdd'the| jinheM AdinAtha, AdibrahmA, Adijina, tathA yugAdi pAse jo mUrti-khaMDa prApta hue haiM, unameM se tIrthakarakI jina, athavA aprajinake nAmase ullekhita kiyA jAtA hai| eka khaMDita mUrtikA citra anekAntakI gata kiraNa meM beTa mahAbhArata, bhAgavata aura purANa granthoM meM unakA nAmo- nivibhAga DAyarekTara DaoN. rAmacandana lekha lekha ho nahIM kiyA gayA, kintu unakA stavana bhI kiyA kathA ke anuvAdaka sAtha prakAzita huyA hai jisakA kAla aiti I gayA hai| zaSabhadevakA bhAgavatake pAMcaveM skandhameM RSabhAva- hAsika vidvAnoMne ka..yA ... varSa IsAse parva batatArake rUpa meM ullekha kiyA gayA hai aura mahAbhArata meM unheM lAyA hai| yadi bhUgarbha meM dabI par3I jaina saMskRtikI mahattvajainadharmakA Adi pravartaka likhA hai| unhIMke putra bharatake pUrNa sAmagrIkA uddhAra ho jAya-use khudavAkara prakAzameM nAmase isa dezakA nAma 'bhAratavarSe lokameM vibhuta huA 18 lAyA jAya. to jana saMskRtikI prAcInatA aura mahattA para unakA nirvANa kailAsagirise huA hai, aura unakA aura bhI adhika prakAza par3ha sakatA hai| jaina saMskRtikA cinha vRSabha (nandi) thaa| unako hue bahuta adhika mUla nahezya hiMsAkA hI virodha nahIM rahA hai, kintu apane samaya ho gayA hai usI samayase bhAratameM zramaNa aura vaidika ahiMsA siddhAntakA pracAra rahA hai aura hai / ahiMsAkA ina donoM saMskRtiyoMkA udbhava huaa| inameM zramaNa saMskRti pracAra karate hae yadi hiMsAkA yA bali prathAkA virodha jaina saMskRti hai| tabhIse ina donoM saMskRtiyoMkA bhAratameM bhI karanA par3A, to usakA mUla uddezya ahiMsAkA RSabho marudenyA RSamAd bharato'bhavat / saMrakSaNa aura saMvaddhana ho rahA hai| jainadharmake isa ahiMsA bharatA bhArata varSa bharatAtsubhatisvabhUta, -agnipurANa siddhAntane kevala bhAratIya dharmomeM hI ahiMsAkI chApa nahIM kailAze vimale ramye vRSabho'yaM jineshvrH| lagAI, kintu anya vaidezika saMskRtiyoM para bhI apanA prabhAva cakAra svAvatAra ca sarvazaH sarvagaH shivH|-prbhaas purANa aMkita kiyA hai| prAzA hai 'bhAratIya saMskRtikA itihAsa darzayan varma vIrANAM surAsura-namaskRtaH / pustaka ke lekhaka lIlAdharajI pAMDeyakA isase samAdhAna hogA nItitrayasya kartA yo yugAdau prathamo jinH||-mnusmRti aura ve apane usa pAkyakA saMzodhana karanekI kRpA kreNge| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA mAMsa manuSyakA svAbhAvika AhAra hai ? (zrI paM0 hIrAlAla siddhAnta zAstrI) mAMsa khAnA manuSyakA svAbhAvika bhojana nahI yogya hai ki khAnekI cIjeM do tarahakI hotI haiMhai, isa bAtakI parIkSA prakRtidevIke sacce upAsaka eka AbI (janase utpanna hone vAlI) aura dUsarI aura tadanukUla kArya karane vAle pazuoMse sahajameM ho pezAbI (raja aura vIryake saMyogase paidA honevaalii)| jAtI hai| pazuoMkI do jAtiyA~ haiM-eka mAMsAhArI prAvI padArtha ve haiM jo bAriza yA pAnIkI siMcAIse dUsarI zAkAhArI (ghAsa khaanevaalii)| mAMsAhArI paidA hote haiN| jaise gehUM, canA, maTara Adi anAja kutsA, billI aura aMgUra, anAra, seva Adi phala, tathA zAkasiMha Adi hiMsra prANiyoMke hote haiN| zAkAhArI bhAjI Adi / pezAbI cIjoMmeM manuSya aura pazupazuoMke nAkhUna paine yA nukIle nahIM hote, jaise ki pakSiyoMkI gaNanA kI jAtI hai, kyoMki samasta pazuhAthI, gAya, bhaiMsa, UMTa Adike / mAMsAhArI pakSI Adi pezAbase hI paidA hote haiN| aura inhIM pazuoMke jabar3e lambe hote haiM, para zAkAhAriyoMke pezAbI pazu Adike ghAtase mAMsa paidA hotA hai| gola / gAya aura kutte ke jabar3e dekhanese yaha bheda ina donoM prakArakI cIjoMmeM pezAbI cIja gandI, sApha-sApha najara aayegaa| mAMsAhArI pazu pAnIko apavitra evaM abhakSya hai aura AvI cIjeM sundara, jIbhase capa-capakara pIte haiM, kintu zAkAhArI prANI pavitra ataeva bhakSya hai| hoTha Tekakara pIte haiN| gAya, bhaiMsa, bandara aura siMha mAMsake khAnevAle loga samajhate haiM ki mAMsa zvAna, billI Adiko pAnI pIte hue dekha kara yaha khAnese zarIrameM tAkata bar3hatI hai, kintu yaha dhAraNA bheda sahaja meM hI jJAta ho jAtA hai| parantu manuSyoM meM h| parantu manuSyAma nitAnta bhramapUrNa hai| tAkata bar3hAneke liye mAMsameM pazuoMke samAna do prakArakI jAtiyA~ dRSTigocara 53-55 DigrI aMza hai, taba gehU~ meM 8, canemeM 124, nahIM hotii| mUMgameM 118, bhiMDImeM 121 aura nAriyalameM 165 __ yaha eka AzcaryakI bAta hai ki apaneko bandara- DigrI zaktivardhaka aMza hai / zakti mAMsa-khora zera, kI aulAda mAnane vAlA pazcimI saMsAra bandaroMkA cIte, bAgha AdikI apekSA ghAsa-bhojI hAthI, ghor3e khAnA-pInA chor3akara kutta-billiyoMkA khAnA kaise baila AdimeM bahuta hotI hai / bojhA DhonA, hala khAne lgaa| yaha to vikAsa nahIM, ulTA hAsa huaa| khIMcanA Adi zaktike jitane bhArI kAma ghor3e, jaba ye pazcimI vaijJAnika AMta, dAMta, haDDI Adi- baila Adi kara sakate haiM, utanA kAma zera Adi kI samatA dekhakara manuSyako bandara takako santAna nahIM kara sakate / yahI bAta manuSyami hai| jo manuSya mAnese nahIM cUkate, taba phira usIkI samatAse ve parizrama aura vyAyAma karanevAle haiM, ve yadi anna, * zuddha zAkAhArI kyoM nahIM bane rahate, yaha saca- mevA Adi khAte haiM, to mAMsa-bhakSiyoMkI apekSA muca vicAraNIya hai / yathArtha bAta to yaha hai ki adhika zakti-sampanna hote haiN| manuSya rasanA (jIbha ) ke svAda-vaza mAMsa-bhakSaNa mAnasika bala to mAMsa khAnese ulTA kamajora jaise mahA anarthakArI pApameM pravRtta huA aura hotA hotA hai| saMsArameM Ajakala hama jahAja, vimAna, jA rahA hai, anyathA yaha usakA svAbhAvika bhojana TelIphona, prAmophona Adi jina AviSkAroMko nahIM hai| kyoMki manuSyake dAMtoMkI vanAvaTa aura dekhakara manuSyakI buddhikA nApa-taula karate haiM, una usake khAna-pAna AdikA tarokA bilkula zAkA. cIjoMke AviSkAraka mAMsa-bhakSI nahIM, apitu phalAhArI prANiyoMse milatA hai| isase yaha nirvivAda hArI aura zAka-bhojI the| siddha hai ki mAMsa-bhakSaNa manuSyakA svAbhAvika AhAra kisI choTe bacce ke sAmane yadi mAMsakA Tukar3A nahIM hai| aura seva, santarA Adi koI eka phala DAlA jAya, dUsarI eka mahatvapUrNa bAta yaha bhI jAnaneke to baccA svabhAvataH apane Apa phalako ho Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] anekAnta [varNa 14 uThAegA, aura mAMsa ko chaegA bhI nhiiN| miTA sakate haiN| isake sivAya mAMsa cAhe kaccA ho, yA pakAyA zAkAhAra eka pauSTika khurAka hai huA, gIlA ho yA sUkhA; usameM asaMkhya sUkSmajIva- bhAratavAsI prArambhase hI zAkAhArI rahe haiN| jinakA ki rUpa-raMga mAMsake hI sadRza hotA hai, bIcake samayameM anArya logoMke samparkase avazya hamezA paidA hote aura marate rahate haiN| isa kAraNa kucha logoMne mAMsa sevana prArambha kara diyA, para mAMsa khAnese bahutase aise roga paidA hote haiM, joki aise loga hamAre yahA~ ghRNAkI dRSTi se hI dekhe jAte anna-bhojI yo zAkAhArI manuSyoMko nahIM hote haiN| rahe haiN| videzoM meM jahA~ para zItakI adhikatAse kainsara yA nAsUrakA ati bhayAnaka roga prAyaH mAMsa- anna utpanna nahIM hotA thA, loga mAMsa-bhojI rahe bhakSI manuSyoM ko hI hotA hai| haiM aura nirantara mAMsa-sevana karanese unake hRdayameM isa prakAra yadi dharma, pavitratA, zArIrika zakti, yaha dhAraNA ghara kara gaI ki zarIrako zaktizAlI dimAgI tAkata, svabhAva Adi kisI bhI dRSTise banAne ke lie mAMsa khAnA anivArya hai| para unakI vicArakara dekha lIjie, mAMsa khAnA hara tarahase yaha dhAraNA kitanI bhramapUrNa hai, ise eka jarmanI hAnikAraka aura anna, phala, mevA, ghI, dUdha Adi mahilAke hI zabdoM meM suniepadArthoMkA khAnA lAbhaprada siddha hotA hai| misa krAuje eka jarmanI mahilA haiM ve tIsa varSe svAstha-vRddhi ke lie zAka-mAjIkA mahattva se bhI adhika samayase jainadharmako dhAraNa karake __ bhArata zAkAhArI deza hai / zarIra-racanAke bhAratameM raha rahI haiN| jaba Apane jarmanIse bhArata nirIkSaNase bodha hotA hai ki mAnava zAkAhArI hai| AnekA vicAra apane kuTumbI janoM aura mitroMse zarIra aura mana para bhojanakA bar3A prabhAva paDatA prakaTa kiyA, to ve loga bole-tuma ghAsa-phUsa khAne hai| mAMsa Adi AhAra proTIna, sTArca Adi dravyase vAle dezameM jAkara bhUkhoM mara jaaogii| anna to bharapUra hotA hai| ye dravya zarIrameM sugamatAse na ghAsa-phUsa hai, use khAkara manuSya kaise jindA raha pacaneke kAraNa zarIrameM yUrika esiDa jaise viSa paidA sakatA hai aura usase zarIrako kyA tAkata mila karate haiM / zarIrako vijAtIya viSa durbala banAte haiM sakatI hai ? ityAdi / misa krAuje apane nizcaya aura zarIra yantraka komalAMga para anucita dabAvase para dRr3ha rahIM aura unhoMne bhArata AnekA saMkalpa unake niyamita kAryameM zithilatA utpanna ho jAtI nahIM chodd'aa| bhArata Aneke bAda jaba unheM yahAka hai| jo AhAra sajIva aura cetanayukta hotA hai, vahI ghRta-taila-pakva maidA, besana AdikaM bane pakavAnoMkA zarIrameM jIvanazakti aura utsAha paidA karatA hai| paricaya prApta huA, to unhoMne mAMsa khAnekA sadAke isa dRSTise zAkabhAjI hI manuSyakA naisargika ahAra lie parityAga kara diyaa| ve mujhe batalAtI rahI haiM bana sakatI hai| ki anna-nirmita bhAratIya pakavAna kitane miSTa - zarIrako svastha aura puSTa rakhane ke lie zarIrameM pauSTika hote haiM, inheM maiM zabdoMmeM vyakta nahIM kara pauna bhAga kSAra aura pAva bhAga khaTAsa honA Ava- sakatI huuN| apane deza-vAsiyoMko maiMne patroM meM likhA zyaka hai| khaTAIkI abhivRddhise bImAriyA~ paidA hai ki anna-bhojanake prati vahA~ vAloMkI dhAraNA hotI haiM / zarIrako kSAramaya rakhaneke lie zAka- kitanI bhramapUrNa hai| . . bhAjI hI AhArameM mahattvakA sthAna rakhatI haiN| bhojanake tIna prakAra roga kI sthitimeM 'zAka-bhAjI khAo' isa sUtrakA hamAre maharSiyoMne bhojanake tIna prakAra batalAye uccAraNa Adhunika DAkTara loga bhI karane lage haiM-sAttvika, rAjasika aura tAmasika / jisa hai| zAka-bhAjI prakRti-dvArA milI haI anamola bhojanake karanese manameM dayA, kSamA, viveka Adi bheMTa hai / usakA sadupayoga Arogyazakti detA hai| sAttvika bhAvoMkA udaya ho, zarIrameM sphUti aura itanA hI nahIM, usake sevanase hama aneka rogoMko manameM harSakA saMcAra ho, vaha sAttvika bhojana hai| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] ahiMsA aura hiMsA jaise dAla, cAvala, gehU~, dUdha, tAjephala, sUkhImevA rAjasika bhojana karanevAle vyaktiko manovRtti aura tAjI zAka bhAjI zrAdi / jisa bhojanake karane yadyapi tAmasika bhojIkI apekSA bahuta kucha acchI para manameM roSa, ahaMkAra zrAdi rAjasika bhAvoMkA hotI hai, para phira bhI use jarA-jarAsI bAtoM para udaya ho, kisI pavitra kAryake karane ke lie manameM cir3acir3AhaTa utpanna hotI rahatI hai, citta atyanta umaMga-utsAha na ho, prastuta mAna-bar3hAI aura pratiSThA caMcala aura mana utAvalA rahatA hai, apanI prazaMsA prApta karaneke lie manameM uphAna uThe, vaha rAjasika aura parAI nindAkI ora usakA adhika mukAva bhojana hai| adhika khaTAI, namaka aura mircIvAle rahatA hai, yaha yazaH prAptike lie raNameM maraNase bhI caTapaTe padArtha, dahIbar3e, pakaur3e aura namakIna cATa nahIM DaratA hai| vagairaha rAjasika bhojana samajhanA caahie| jisa sAtvika bhojIkI manovRtti sadA sAtvika bhojanake karanese mana meM kAma-krodhAdi vikAra utpanna rhegii| isake hRdaya meM prANimAtrake prati maitrI-bhAvanA hoM, par3hane-likhane meM citta na lage, hiMsA karane, jhUTha hogI, guNIjanoMko dekhakara usake bhItara pramodakA bolane aura para strI sevana karaneke bhAva jAgRta hoM, pArAvAra umar3a par3egA aura dIna-duHkhI janoMke vaha tAmasika bhojana hai| madya, mAMsa aura gariSTha uddhAra karaneke liye vaha sadA udyata rahegA aura zrAhArake sevakako tAmasika bhojana kahA gayA hai| dila meM dayA aura karuNAkI saritA prabhAvita rahegI tAmasika bhojana karanevAlA vyakti jarAsA usakA citta sthira aura prasanna rahegA / jJAnopAbhI nimitta milane para ekadama uttejita ho Apese rjanake lie sadA udyata rhegaa| bAhara ho jAtA hai aura eka bAra uttajita ho jAne ukta vivecanase yaha svataH siddha ho jAtA hai ki para phira use apane Apa kAbU pAnA asambhava ho manuSyake bhItara mAnavIya aura daivika guNoMkI prApti jAtA hai| tAsika bhojana karanevAlekI pravRtti aura unake vikAsake lie sAttvika bhojana karanekI hamezA dUsaroMko mArane-pITane aura nIcA dikhAne- atyanta AvazyakatA hai| tAmasika bhojanase to ko rhegii| vaha dUsareke nyAyocita adhikAroMko pAzavika aura nArakIya pravRttiyA~ hI jAgRta hotI bhI kucala karake apane anyAya pUrNa kAryoMko mahattvakI haiM yadi hameM nArakI aura pazu nahIM bananA hai, to yaha dRSTise dekhegaa| tAmasika bhojI atyanta svArthI atyanta Avazyaka hai, ki hama tAmasika bhojanakA aura khudagarja hote haiN| sadAke lie parityAga kara devN| ahiMsA aura hiMsA ahisA jIvana hai, to hiMsA maraNa hai| ahiMsA rakhatI hai, to hiMsA dheryakA nAza karatI hai| ahiMsA zAntikI utpAdikA hai| ahisA unnatika zikhara para gaMgAkI zItala dhArA hai, to hiMsA agnikI pracaNDa le jAtI hai, to hiMsA avannatike gartameM DhakelatI hai jvAlA hai| ahiMsA rakSaka hai, to hiMsA bhakSaka hai / ahisAsvarga aura motakA dvAra hai to hiMsA naraka aura ahiMsA zAradI pUrNimA hai, to hiMsA bhayAvanI amAnigodakA dvAra hai / ahiMsA sadAcAra hai, to hiMsA vasyA / ahiMsA bhagavatIdevI hai, to hiMsA vikarAla durAcAra / ahiMsA premakA prasAra karatI hai, to hiMsA raaksssii| ahiMsA bhava-duHkha-mocinI hai, to hisA dveSako phailAtI hai| ahiMsA zatruoM ko mitra banAtI sarva-sukha-zopiNI hai / ahiMsAse saMvara, nirjarA aura hai to hiMsA mitroMko zatru banAtI hai| ahiMsA virA- mokSa hotA hai, to hiMsAse Asrava, bandha aura saMsAra dhiyoMke virodhako zAnta kara parasparameM sulaha karAtI hotA hai| aisA jAnakara Atma-hitaiSiyoMko hiMsAhai, to hisA snehIjanoMmeM bhA kalaha karAtI hai| rAkSasIko chor3akara ahiMsA bhagavatIkA zrAzraya netA ahiMsA sarvaprakArake sukhoMko janma detI hai to hiMsA caahie| sabhI duHkhoMko janma detI hai| ahiMsA dhairyako jIvita -tu0 siddhasAgara Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha. buddha aura mAMsAhAra [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI] apaneko dharma-nirapekSa kahane vAlI bhArata sarakArane abhI zabdakA artha buddhaghoSAcAryakI TIkAke anusAra 'sUkarakA pichale dinoM buddha jayantIke avasara para buddhadharmake anu- mAMsa kiyA hai, usI TIkAmeM unhoMne svayaM svIkAra kiyA yAyiyoMko prasanna karaneke lie sAre bhAratameM anekoM sthAnoM hai kipara aneka samArohoMkA Ayojana kiyA aura 'bhagavAn buddha' 'eke bhaNaMti sUkara mahavaM ti pana mudu odanassa nAmaka pustakakA hindI saMskaraNa prakAzita kraayaa| isa pazcagorasayUsapAcanavidhAnassa naammetN| yathA pustakake 'mAMsAhAra' nAmaka gyArahaveM paricchedameM mAMsa-bhakSaNa gavapAnaM nAma pAkanAmaM ti| keci bhaNaMti sUkarakI vaidhatA siddha karaneke lie bha. baddhake sAtha-sAtha jaina maddavaM nAma rasAyanavidhi, taM pana rasAyanatthe Agadharma aura bha0 mahAvIrako ghasITanekA ati sAhasa zvetAmbarIya zAstroMke kucha uddharaNa aura kucha vyaktiyoMke arthAt kaI loga kahate haiM ki paMcagorasase banAye hue maukhika havAle dekara kiyA gayA hai| prastuta pustakake mRdu anakA yaha nAma hai, jaise gavapAna eka vizeSa pakavAnakA lekhaka zrAja divaMgata haiM aura unhoMne apane jIvana-kAlameM nAma hai| koI kahate haiM 'sUkaramaddava' eka rasAyana thA aura hI digambara sampradAyake vidvAnoM dvArA unakA dhyAna AkarSita rasAyanake arthameM usa zabdakA prayoga kiyA jAtA hai|' karane para apanI bhUlako svIkAra kara liyA thA aura isa ullekhase yaha bAta bilakula sApha dikha rahI hai pustakake navIna saMskaraNameM usake spaSTa karanekA AzvAsana ki buddhaghoSAcAyake pUrva 'sUkara maddava' kA artha 'sUkara-mAMsa' bhI diyA thaa| ve apane jIvana-kAlameM apanI bhUlako na nahIM kiyA jAtA thaa| 'mahava' zabdakA artha kisI bhI sudhAra ske| parantu zAsanakA to yaha kartavya thA ki khAsa koSake bhItara 'mAMsa nahIM kiyA gayA hai, kintu sIdhA pracArake lie hI taiyAra kiye gaye saMskaraNako eka vAra aura spaSTa artha 'mArdava' hI milatA hai / vastutaH buddhaghoSa kisI niSpakSa yA dharma-nirapekSa samitise usakI jAMca karA jaise svayaM mAMsa-bhojI bhikSuoMne apane mAMsa-bhojitvake lete ki kahIM kisI dharmake prati isake kisI vAkyase aucityako siddha karaneke lie una zabdako mana-mAnA artha ghRNA, apamAna yA tiraskArakA bhAva to nahIM pragaTa hotA hai, lagAkara yaha siddha karanekA prayatna kiyA hai ki svayaM buddha para jaba hamArI sarakArako jo ki mAMsa-bhakSaNake pracAra para bhagavAnUne bhI apane jIvana-kAlameM mAMsa khAyA thaa| tulI huI hai, aura jisake pakSakA samarthana pustakake usa aMza- yathArtha bAta yaha hai ki buddhane pArzvanAthake santAnI jaina se hotA hai, taba vaha aisA kyoM karatI? prAcAryase jinadIkSA grahaNa kI thI aura ve eka lambe samaya digambara aura zvetAmbara samasta AgamoM meM jIvaghAta aura taka usakA pAlana karate rahe haiN| usa samayakI apanI tapamAMsa-bhakSaNako mahApApa batAkara usakA niSedha hI kiyA zcaryAkA ullekha karate hue unhoMne sAriputrase kahA haigayA hai| bhagavatI sUtrake jina zabdoMkA mAMsa-paraka artha (1) vahAM sAriputra ! merI yaha tapasvitA (tapazcaryA) kiyA jAtA hai, jo bha. mahAvIra pAnI. havA Adike sUkSma thI-maiM acelaka (nagna ) thA, mukkAcAra sarabhaMga), hastAjIvoM takakI rakSA karanekA auroMko upadeza dete hoM, ve svayaM palekhana (hAtha-cahA), naehibhAdantika (bulAI bhikSAkA paMcendriya pazuoMkA pakA huA mAMsa khA jAyeM, yaha nitAnta tyAgI), na tiSTha bhadantika (Thahariye kaha dI gaI bhikSAkA asaMbhava hai| tyAgI) thA na abhihaTa ( apane liye kI gaI bhikSA)ko, ___ 'bhagavAna buddha' pustakake lekhaka bauddha bhikSu dharmAnanda na (apane ) uddezyase kiye gayeko (aura) na nimaMtraNako kauzAmbIne mAMsa-bhakSaNakI vaidhatA siddha karaneke liye prastuta khAtA thA xoxna machalI, na mAMsa, na surA, (arka pustakake gyArahaveM paricchedameM yaha siddha karanekA prayatna kiyA utArI zarAba), na maireya ( kaccI zarAba ), na tuSodaka hai ki buddha svayaM mAMsa-bhojI the aura unake anuyAyI bhikSu (cAvalakI zarAba) pItA thaaityaadi| bhI mAMsa-bhojana karate the| kauzAmbIjIne jisa 'sUkara mAva' (majjhimanikAya, 12 mahAsIhanAda, pU. 48-46) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 pharavarI'57] bhagavAna buddha aura mAMsAhAra upayuka uddharaNase yaha spaSTa hai ki buddha mAMsa aura aura jisa dharmake pAlana karane vAle gRhasthoMke lie mAMsamathakA sevana nahIM karate the| phira thor3I derake liye yaha macakA parityAga anivArya hai, kyA usa dharmake dhAraka aura mAna bhI liyA jAya, ki pIche unhoMne apanI ukra tapasvitA- ahiMsAke pArAdhaka pramoMke dvArA kyA svayaM mAMsAhAra ko bor3a diyA thA aura madhyama mArgako svIkAra kara mAMsA- saMbhava hai| dikA sevana karane lage the, to bhI unake samarthanameM yA unake itanA saba kucha hote aura jAnate hue bhI kauzAmbI kara jIne bha. mahAvIrako bhI mAMsAhArI siddha karanekA nidha mahatvako nahIM girane deneke liye zrIkauzAmbIjIne 'jaina jA prayAsa kiyA hai| ve apanI usI pustakake pU025 para zramaNoMkA mAMsAhAra' zIrSaka dekara jo yaha likhA hai ki likhate haiM'jaina sampradAyake zramaNa bhI mAMsAhAra karate the| yaha to 'aba to isa sambandhameM bhI pracura pramANa upalabdha unakA jaina sAdhuoM para ekadama asatya doSAropaNa hai aura ho gaye haiM ki svayaM mahAvIra svAmI mAMsAhAra karate the|' yaha lekhakake ati kaluSita hRdayakA paricAyaka hai| kauzAmbIjIne zvetAmbarIya bhagavatI sUtra Adike kucha ___saMsArake bar3e-bar3e vidvAnoMne eka svarase yaha svIkAra avataraNa dekarake apane pakSakI puSTi karanI cAhI hai| para kiyA hai, ki jainiyoMke ahiMsA dharmakI chApa vaidika dharma para dhama para una zabdoMkA vaha artha kadAcit bhI nahIM hai jo ki par3I hai aura usake hI prabhAvase yAjJika hiMsA banda huI, auzAkhI jIne kiyA hai| bhagavatIsUtrakA vaha aMza isa usa hisA dharmake mAnane vAle sAdhunoMkI to bAta hI dUra kare hai. gRhastha taka bhI mAMmakA bhojana to bahuta bar3I bAta hai, taM gacchahaNaM tuma sIhA, meDhiyagAmaM nagaraM usake sparza takase paraheja rakhate haiN| gRhasthoMke jo ATha revatIe gAhAvatiNIe gihe| tattha NaM revatIe mUlaguNa batalAye gaye haiM, usameM spaSTa rUpase matha, mAMsa gAhAvatiNIe mamaM aTThAe duve kaboya sarIrA aura madhuke sevanakA tyAga Avazyaka batalAyA gayA hai| uvakkhaDiyA, tehiM no attttho| asthi se annapArita yathA yAsie majjArakaDaekukkuDamaMsae ta AharAhi, madya-mAMsa madhutyAgaiH sahANuvrata pNckm| eevaM attttho|' aSTaumUla guNAnAhuhiNAM shrmnnottmaaH|| arthAt jaba bha. mahAvIrako gozAlakake dvArA chor3I arthAt madya, mAMsa aura madhuke tyAgake sAtha-sAtha gaI tejo lezyAse sAre zarIrameM jalana hone lagI, taba ahiMsAdi pAMca aNuvratoMko dhAraNa karanA, ye gRhasthoMke unhoMne apane siMha nAmaka ziSyase kahApATha mUla guNa mahAn zramaNoMne batalAye haiN| 'tuma meMDhiya grAmameM revatI nAmaka strIke para jAmo, jisa sampradAyake zramaNa apane anuyAyI gRhasthoMko sAno kaboTa zarIra' banAye mAMsa na khAnekA upadeza dete hoM, ve kyA svayaM mAMsa bhojI ho , lAnA, kintu 'mArjArakRta kukkuTa mAMsaka' lAnA / usase sakate haiM ? kabhI nahIM, svapnameM bhI nhiiN| merA roga dUra ho jaaygaa| aura bhI dekhie / AcArya samantabhadrane apane usI ukta uddhAraNameM pAye kapota mAdi zabdoMkA kyA ratnakaraNDa zrAvakAcArameM jinadharmako svIkAra karane vAloMke vAstavika artha hai, isake lie mArcake jaina sandezameM lie madya, mAMsa aura madhukA tyAga Avazyaka batAyA hai| prakAzita nimna aMza mananIya haiyathA kapota' 'mArjAra' 'kukkuTa' aura 'mAsa' ye cAroM zabda sahati pariharaNArtha kSaudra pizitaM pramAda prihRtye| vanaspativAcaka zabda hai, basapANIvAcaka nhiiN| zvetAmbara madyaM ca varjanIyaM jinacaraNau zaraNa mupyaataiH|| sUtrake anusAra jo roga bhagavAn mahAvIrako batAyA jAtA hai prati jo loga jina bhagavAnake caraNoMkI zaraNameM vaha roga kyA thA, yaha vicAra kareM, aura phira yaha vicAra jAnA cAhate haiM, unheM isa hiMsAse bacane ke lie mAMsa kareM ki ukta rogakI auSadhi kyA ho sakatI hai, aura madhakA, tathA pramAdake parihArake lie mayakA yAva- 'pittajjaraM parigaNya sarIre dAha vatIe yA vi viharaha jjIvana ke lie parityAga karanA caahie| bhaviyAI lohiya baccAI pi pkre|' jisa dharmakI nIMva hI ahiMsA ke AdhAra para rakhI gaI hai (bhaga sUtra -. 189) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta varSa 14 arthAt bhagavAna ke pittajvara ho gayA, zarIrameM jalana haiN| vanaspatike bhI aGga nimna prakAra mAne gaye haiN| jar3a, hone lagI aura khUbake dasta hone lge| pIMda. patte, phUla, phala / suzru tameM pratipAdita ullekhameM bhI ina rogoMko jo dUra kara sake vaha pauSadhi ho sakatI yahabatAyAgayA hai ki 'zveta-kApotI samUlapanA bhakSayitavyA' hai| mAMsa isa rogake sarvathA pratikUla hai| dekhie-pAyurvedake arthAt jar3a pattoM sahita khAnI caahiye| zabdasindhukoSa pR.701 aura *36 meM mAMsa va machalIkA pAThaka vicAra kareM ki yathArtha meM kapota yA kapotI zabdaguNadharma isa prakAra batAyA hai ki vaha 'raktapittajanaka tathA se aura zarIra zabdase usa rogotpatti nAzaka prakaraNameM uSNasvabhAva hai' mAMsa khAnekA jise paraheja nahIM hai aisA 'kapotI vanaspati' kA artha liyA jAyagA yA kabUtarake hiMsaka aura aura avatI bhI aise rogake samaya mAMsa khAnese mAMsa kA' .. paraheja karegA, kyoMki vaha rogavaddhaka hai. rogake upacArase mAyurveda meM saiMkar3oM vanaspatiyA~ aisI haiM jinakA nAma viruddha hai| bhagavatIsatrake ullekha meM Aye kapota zandrakA prANIke prAkAra, rUpa raja parase usa prANI jaisA hI nAma artha kabUtara nahIM hai kintu kapotI eka vanaspati kara rakha diyA gayA hai / para usase prakaraNa to prANIke khAnekA jaisA ki nimna pramANase spaSTa hai, dekhie suzrutasaMhitA nA 32 nahIM, vanaspati sevanakA hai| pRSTha 21: prakaraNavazAdarthagatiH zabdakA artha prakaraNake vaza lagAnA caahiye| bhojanArthI ___ zveta kApotI samUlapatrA bhakSayitavvA gonasya jgraa| kRSNa kApotInAM sanakhayuSThim khaNDazaH yadi bhojanake samaya 'saiMdhavamAnaya' arthAt 'saidhava lAyo' kalpayitvA kSIre vipAcya parisrAvitabhihutavca / aisA kahe to usa prakaraNameM saindhavakA artha saiMdhA namaka hI hogA 'ghor3A' nhiiN| yadyapi 'saiMdhava' zabdakA artha seMdhA namaka sakRdevApabhuJjIta // bhI hai aura ghor3A bhI / yAtrAke prasaMga para yadi vaha vAkya vanaspatI zveta-kApotI aura kRSNa-kApotI aisI do| bolA gayA hotA to sa~dhavakA artha 'ghor3A' hotA, namaka prakArakI kahI gaI hai| beta kApotIkA lakSaNa isa granthameM nhiiN| isI prakAra kapota zabdakA kabUtara bhI artha hai aura isa prakAra batAyA hai: kApota nAmaka vanaspati bhii| auSadhike prakaraNameM usakA niSpatrA kanakAbhASA. mUlaM dvayaM gunnsmmitaa| sarpAkArA lohitAntA, zveta-kApoti rucyate // auSadhi artha liyA jAyagA kabUtara nhiiN| aba Age arthAt zveta-kApotI suvarNa-varNa binA pattekI, mUlameM dekhie kRSNa kApotIko 'romavAlI' kahA hai so roma to do aMgula pramANa sarpAkAra, antameM lAla raMgakI hotI hai| bAloMko kahate haiM aura bAla pazu pakSIke zarIrameM hote haiM kRSNA-kApotIkA svarUpa batAyA hai. para kyA 'roma' zabda par3ha kara use pakSI samajha liyA jaay| sakSIrAM romazAM mRdvI, rasenecarasopamAm / kadApi nahIM, vahA~ to suzra takAra svayaM romavAlI' kaha kara evaM rUparasAvcApi. kRSNAkApotimAdizet // bhI usakA artha vanaspati ko pahicAna mAtra kahate haiN| jisameM dUdha pAyA jAya, roma vAlI, narama, ganne samAna kApotI kahA~ pAI jAtI haiM isa sambandhameM suzrutakAra mIThA jisakA rasa ho vaha kRSNA-kApotI hai| likhate haiM:kApota yA kApotI sAdhAraNatayA kabUtara aura kabUtarIke kauzikI saritaM tIA saMjayAnayAstu puurvtH| arthameM prasida hai, para suzta nAmaka Ayurveda granthake una kSiti pradezo vAlmIkai rAcito yojanatrayam / ralokoMmeM varNita kApotI kyA vanaspati (auSadhi) ke vijJeyA tatra kApotI zvetA valmIka mUrdhasu / liye nahIM pAyA hai ? pAThaka vicAra kreN| arthAt zveta kApotI-kauzikI nadIke pAra saMjayaMtI'kavoya-zarIre' isameM 'kapota-zArIra' zabdase jar3a aura ke pUrva yojanakI bhUmi hai jo sarpakI bAMviyoMse vistRta hai, patte sameta kapota phala aisA artha hai| 'zarIra' zabda vanaspati vahA~ bauSiyoMke Upara paidA hotI hai| prakaraNameM phala, patra, jada sabako le leneke arthameM prayukta u daraNase yaha darpaNakI taraha spaSTa hai ki auSadhihotA hai| aneka auSadhiyoM meM yaha batAyA gayA hai ki vaha ke prakaraNameM 'kApotI' kA artha ukta vanaspati hai, 'zarIra' 'paJcAMga khenAnAhisA aura zarIra zabda ekArtha vAcaka kA artha samUkhapatrAMga hai na ki 'kabUtara ke shriir'| Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] bhagavAna buddha aura mAMsAhAra [241 dUsarI bAta 'majjArakRtakukkuTa-mAMsa' zabda para vicAra zabdasiMdhu pRsstt-259,sunissnnnnHsuucipnshctussptrovitmmukH| karanA hai| zrIvArakaH sitivAraH svAstikaH kukkuTaH sitiH // majjAra-mArjAra billIkA vAcaka hai, satya hai| billI arthAt suniSaNNakake itane nAma haikA vAcaka 'viDAra' bhI hai| viDArake nAma para prasiddha suniSaNNa-sUcIpatra-catuSpatra, vitunaka, sivicAra, auSadhi hai jisa vidAra' yA 'vidArIkanda' kahate haiN| svAstika, 'kukkuTa' siti / isameM suniSaNNa banaspatiko kucha pramANa dekhie 'kukkuTa' yaha nAma bhI diyA hai| jisase yaha spaSTa hai ki (1) "viDAlI strI bhUmikUSmANDe' yaha bhI eka vanaspati hai| zabdasindhumeM ise 'zAlmali -zabdArtha cintAmaNi likhA hai| arthAt 'viDAlI' zabda strIliMga hai aura bhUmimeM hone mAMsa zabda jisa taraha manuSya pazu pakSIke sthira rakta vAle 'kUSmANDa' jise hindImeM 'kumhar3A' yA 'kAzIphala rUpa' arthameM AtA hai vaise hI aneka granthoM meM phalake gUdeko kahate haiM usa arthameM AtA hai| bhI mAMsa nAmase likhA hai| (2) viDAlikA strI bhuumikuussmaanndde'| aneka pramANa isake haiM-vaidyaka shbdsiNdhu| roma zabda-vanaspatike rezoMmeM, rakta zabda-vanaspatike isakA artha Upara pramANa hI hai| rasameM, mAMsa zabda-vanaspatike gUdemeM, asthi zabda-vanaspatike (3) 'vidArI dvayam vidArI kSIra vidArI c|' bIjoMmeM prayukta kiye haiN| ___ arthAt vidArI yA viDArI do prakAra hai eka sAmAnya kucha udAharaNoMse yaha spaSTa ho jaaygaa| vidArI eka kSIra vidaarii| kSIra vidArIkA artha hai jo 'mUle kaMde challI pavAla sAla dala kusuma phala bIje' kSIra kahiye dRdhako vidAraNa kara de| cUki billI dUdhako bacane nahIM detI isa arthase vidArIkanda jo dUdhako dUdha ___ --gomaTasAra jIvakAMDa (digambara jaina karaNAnuyoga) nahIM rahane detA, usakA vidAraNa kara detA hai isa artha isa zlokameM sapratiSThita aura apratiSThita banaspatike sAmyaka kAraNa use kSIra vidArI yA vidArI yA viDArI prakaraNase challI zabdakA saMskRta zabda 'sva' batAyA kahate haiN| lokameM viDArI yA viTArikAkA artha billI gayA hai| mAnA jAtA hai / para isa prakaraNameM granthakArane use 'bhUmi 'taNukatarA' zabdameM patanAlnu mAne patalI pANa artha kRpmAMDa' yA vidArIkandake nAmase svayaM ullekha kie haiN| kiyA gayA hai| tyA zabda camake artha meM bhI pAtA hai aura yahAM 'gajavAjipriyA vRpyA vRkSavallI viDAlikA' 'chAla' ke artha meM pAyA hai| yaha viDAlikA' nAmaka vRkSakI bela hAthI aura ghor3oMko priya hai, ve khAte haiM aura vaha puSTikAraka hai| dekhie vAgbhaTa (vaidhakaprantha) meM svak tikrakaTukA snigdhA, mAtuliMgasya bAtajit / vRhaNaM isa zlokake par3haneke bAda viDAlikA' kA artha vRkSakI madhuraM mAsaM vAtapitta haraM guru / arthAt mAtuliMga (vijaurA) bela spaSTa ho jAtA hai na ki billii| zabda prayogameM kamI kI chAlake lie tvaka' zabda pAyA hai jo camake artha meM kabhI zlokameM yadi viDAlikA cAra akSarakA zabda nahIM bhI AtA hai| mAtuliMgakA gUdA puSTikara mIThA aura banatA to paryAyavAcI 'mArjAra' zabdakA bhI prayoga kara vAtapittanAzaka hai| yahAM gUdAke liye 'mAsa' zabda likhA diyA jAtA hai| saMskRta sAhityameM isake saikar3oM udA- gayA hai| isa tarahake aneka prakaraNa hai jinase yaha spaSTa hai ki kukkuTa zabdakA vicAra asa prANIke zarIrake varNanameM 'sva' zanakA artha camakA suniSaNNaka nAmaka vanaspatikA dUsarA nAma kukkuTa hai| rakakA artha khUna aura mAMsakA artha jamA huA khUna hai| dekhiye hai| asthikA artha hahI hai| kintu vanaspati prakaraNameM ina kukkuTaH kukkuTakaH (pujiMgaH) suniSSaNakazAke - sabhI zabdoMkA kramazaH artha svabAla / raka-rasa / mAMsa Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 anekAnta [vaSa 14 gUdA yAne phalakA garbha bhAgA prasthikA artha phalake bIja hai| para yaha prAjJA dI kidazavakAlika (zve. sUtra) meM varNita- meMdriyagrAmameM revatIke ghara jaano| usane mere rogabahumaThiyaM puggalaM pratinisaM bahukArya prAdi vAkyoMmeM zamanArtha jo do kapotaphala samUla-patra banAkara rakhe haiM, ve bahuta 'asthi' vAle pudgala arthAt phala, bahuta kAMTe vAle na lAnA / kAraNa ve mere nimittase banAye haiN| unake khAne meM phala prAdike khAnekA niSedha kiyA hai| yahAM asthi zabda uhiSTa doSa hogaa| tuma umase 'biDArI kandake dvArA kRta bIjakA vAcaka hai tathApi tokameM sAdhAraNatayA asthi nAma yAnI usakI bhAvanA die hue zAlmalI vRkSake phalake hIkA hai| gUdeko lAnA, jo usake pAsa pahalese taiyAra rakkhA hai| isa prakArake zabdoM ke prayoga graMthakAroMne kiye haiN| kyoM jisase uddiSTakA doSa na bhAve / kie ? isakA bhI eka kAraNa hai| usa prANIke zarIrameM yaha usa prakaraNakA saMgatArtha hai| para kauzAmbIjIne jo sthAna camar3A, raka, mAMsa aura har3IkA hai, phalake nirmANa apane prayojanako siddha karaneke lie jAnabUjha kara una zabdoMmeM bhI usI prakAra chAla, rasa, gUdA aura bIjakA bhI hai| ke arthakA anartha kara bha0 mahAvIra aura jaina logoko racanA prANi-jagatmeM karIba-karIba samAna pAI jAtI hai| lAMchita karanekA ghRNita evaM niMdya prayAsa kiyA hai| usa lihAjase aneka sthAnoMmeM na kevala zvetAmbara jaina jainoMke sabhA sampradAyavAloMkA isa samaya yaha parama AgamoM meM balki Ayurvedake pradhAnatama granthoMmeM sarvatra aise kartavya hai ki ve eka svarase ukta aMzakA prabala virodhakara zabdoMkA prayoga pAyA jAtA hai| use usa pustakameMse nikAla deneke lie bhArata sarakArake una sabhI zabdake arthako vicAra karane para phalitArtha zikSA vibhAgako bAdhya kreN| anyathA yaha pustaka bhaviSyameM yaha hotA hai ki-'gozAlakake dvArA tejolezyA chor3e jAne ahiMsAko parama dharma mAnane vAle jainiyoMkA mukha hI para bha. mahAvIrako pittajvara-dAha Adi roga hogayA aura kalaMkita nahIM karegI, apitu jaina saMskRtiko hI samApta usake dUra karaneke lie unhoMne siMha nAmaka zipyakI prArthanA karane vAlI siddha hogI: pArzvanAtha vasti-zilAlekha dakSiNabhArata jainakalA, sthApatya aura sAhitya, rAjA, tasya kula vanitA rAjamaMtrI, koSAdhyakSa, senApati, muniyoM, bhahArakoM aura trivarga sasAdhanasAvadhAnA sAdhvI zubhAkArayutAsuzIlA zrAvakoMko dharma-premakI gAthAoMse gauravAnvita hai|vhaaNke jinendrapAdAmbaja bhaktiyuktAzrIcikatAyIti mahAprasiddhA vizAla madira mUrtiyAM, guphAe~ aura kalAtmaka avazeSa plavAde'pyAzvine zukla dazamyAM guru vAsare jainadharmako garimAke pratIka haiN| yahAM cAmarAjanagarakI kanakAcala-pArveza-pUjArtha pacca-parvasu / pArzvanAtha vastike bhavya prAGgaNameM chappara para maNDapake munInAM nitya dAnArtha zAstradAnAya santataM, pASANapara nimna zilAlekha utkIrNita hai jo zaka vrss|103 cikka-tAyIti vikhyAtA dattazrI kinnarI puraa|| plava saMvatsarakA hai| vaha pAThakoMkI jAnakArIke lie epi- tayoH putraH grAphikA karnATikA jilda se nIce diyA jAtA hai - vidyAsArassadAkArassumanA bandha-poSakaH / zrIvidyAnanda svAminaH |ciktaayi glu| hRdayaH pUjyo bhiSaga-rAjastattvazIlo virAjate / zrImadacyuta rAjendrAd dIyamAna sutovaraH / I.zAmanada zaka varSa 1103 ne plava saM0 zrAmadacyuta-vIrendra zikyayAkhyA nRpAnIH // ? isa zilAlekhameM dharaNI nAmake vaidyarAjakI dharmapatnI tasya bhiSagvaraH / cikatAyIke dvArA paMcaparva dinoM meM kanakAcalake pArzvanAthakI kamalana-kula jAto jaina dharmAbja-bhAnu pUjA, muniyoMke nitya (AhAra) dAna aura zAstra dAnake vidita-sakala shaastrssd-budh-stom-sevyH| liye kisArIpurA nAmakA grAma una zaka saMvatkI Azvina munijana pada bhakto bndhu-stkaar-dkssoN| zuklA dazamI guruvArake dina dAnameM diyA gayA hai| dharaNi-pavara-vaidyo bhAti pRthvItale'smin // -paramAnanda jaina Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha te subhadyAya-devi jagasArI, mahu pravarAhu khamau bhaMDArI / daya-dhamma-pavattaNu vimala sukittaNu NisuNataho jinniNdho| jaM hoi sudharaNa u hara maNi maNNau taM khuda jagi hriiNdho| iti zrI vardhamAnakAmye zreNikacaritre ekAdazamaH sNdhiH| prati jenasiddhAntabhavana ArA li. saM. 1600 27-bhavisayatta kahA (bhaviSyadatta-kathA) kavi zrIdhara, racanAkAla saM. 1230 bhAdibhAga:sasi-paha jiNacaraNaiM siSa-suikaraNaI paNavivi gimmala gunn-bhriu| AhAmami pavimalu sunna paMcamiphalu bhavisayatta-kumaraho carita so Nadau jo lihaha lihAvai, rasa-rasadu jo paDhai paDhAvA / jo payatthu payaDevi subhagvaha, maNi sarahaNu karei subhmvhN| yaMdau devarAya yaMdaNa dhara, holivammu kaeNu ca ueNaya kr| ehu carittu jeNa visthAriu, lehAviva guNiyaNa uvayAriu / hou saMti zIsesaha bhanvahaM, jiya-paya-bhattaha viyaliya-gabvahaM / varisau sayala-pahumi gharavAraha, meha jAlu paavm-vsuhaarhN| ghari-ghari maMgala hou sauNNau, diNi-diNi dhaNa dharaNahaM saMpuNNau / hoDa maMti cauviha jiNa-saMghahu, desavAsa gAraNAha duldhhu| NaMdau sAsaNu vIra-jaNidaho, saannyraay-rid-nnivaasho| maMdara-siddhAra hou jammucchala, ghari-ghari du'duhi-saddu atughau / hou sayala pUraMtu maNoraha, paramANaMda pavau iha ph| abhiya-viDa usahaevahaM yaMdaNu, jagi jagi mitta vi duriya-NikaMdagu / viNNavei sammatta daya kijjau, mAsaya-suha-NivAsu mahu dijjau / AlhA sAhu sAhasu mahuNaMdaNu, sajjaNa-jaNamaNa-NayaNANaMdaNu / hohu cirAusa thiya-kula-maMDaNu, maggahA-jaNa duha-roha vihNddnnu|| hou saMti sayalaha~ parivAraha bhatti pabaddau guru-traya-dhAraha / paumaNaMdi muNiNAha garNidahu, caraNa saraNu guru kai hariiMdahu / jaM hogAhiu kavvu-rasaha, pau viraiu sammai aviydRhN| / yaha pATha jainasiddhAMta bhavana prArAko pratimeM nahIM hai| siri caMdavAra-Nayara-TieNa, jilA-dhamma-karaNa ukkaTieNa / mAhurankula-gayaNa tamIhareNa. vibuhayaNa suyaNa maNa ghaNa hareNa / NArAyaNa-deha samunbhaveNa, maNa-cayaNa-kAya-Nidiya-bhaveza / siri vAsueva guru-bhAyareNa, bhava-jannaNihi-NivaDhaNa-kAyareNa / goseseM savilakkha guNAlaeNa, maivara supaTTa nnaamaalenn| viNaeNa bhaNiDa joDeci pANi, bhattie kaha siriharu bhavapANi / iha dullahu hoi jIvaha harata, NIsaMsaha saM sAhiya parattu / jai kahava bahA daiyaho vaseya, caugai bhamaMtu jiu saharasepaNa / tA vijaDa jAi gamme vi temu, vAyAiu gahesara panbhu jemu| maha bahai jammu tA bahu-vihehiM, royahiM pIDijjai duh-gihehiN| jaha Niyi mAyari aya-khAmoyari avaheraha biyamaNi aNasu paya-pANa-vihINau jAyaha dIu tAso pavi jIveha sisu // 2 hAyaha mAyai maha maie, saI paripAliDa mNthr-gaaie| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] anekAnta [vaSa 14 kappayarUva viulAsae sayAtri, 28 saMbhavaNAha carita (saMbhavanAtha carita) kavi tejapAla dullahu syaNu va puNyeNa pAvi / AdibhAga:naI eyahiM virayami gokyAra, paNavimaNidaho carima jiNidaho vIraho daMsaNaNANavahA / ugdhADiya siva saDa halaya vAru / seNiyahu NariMdaho kuvalayacaMdaho Nisubahu bhaviyaho pavarakahA tAkiM bhaNukA mai AyaeNa, seNiyarAyaho lacchi sahAyaho sayalu sauNauM suhayaru / jammaka-maha poddaa-kaarenn| para jANi vi sulaliya pahiM satyu, kuvalaya pAsAsaNu tamaNiNNAsaNu jayaDa caritayaM hi mayaru vasaMtatilakA-saMbaddha sattamadharA NiyajIvake vi, virayahi buhayaNa maNaharu pasatthu / sIseNa ............ pAulahi vivedd| mahu taziya mAya NAmeNa jutta, gotu Nibaddha aruhassa phaleNa jassa, pAyaDiya jiyesara bhaNiya sutta / sahasaNassa mahimA payaDemi tassa ch| vaNivA bhaksiyattaho caritu, maho bhaviyaho NisaNahu thiru kuNehu, paMcami uvavAsahe phalu pavitta / seNiyacarittu jaha taha suNehu / mahu purau samakkhiya vappa sema, ciru payaDiu goyamasAmi jema, puSvAyariyahi bhAsiyau jem| bahu rasa rasaDdu hauM bhaNami tema / hisusaviNu kaiNA pautta, iha dIvi bharaha khetaMtarAla, mo suppaDha paI vajjariu jusu / hiu magahadesu giri sari visAla / jai mujma samasthi gaDa karemi kazAhava jo eMdaNa vaNehi, haDaM ajju kahaba Niru pariharemi / taru sahaliya kusumiya pallava dhaNehiM / tAkiM bhAyaha mahu buddhiyAI, rayaNAyarubva rayaNAyarehi, kIraha viulAe s-suddhiyaai| uraNaya ghaNucha bhu-jl-srehiN| pattA-kiMbahukA puNu-puNu bhaNieM sAbahANu viraevi maNu / kaya kanvu va bahurasa-posaNehiM. mosuppaTa mahamada jANiya bhavagaNa gaNami hauMmaNe pisukha-yaNu vallaha va kaya halakari saNehiM / kaNhu va kaMsA zikkaMdaNehi, arahu va sevivu sakkaMdaNehiM / iya siri-bhavisayatta-carie viha-siri sukaha sirihara bahudhagavesuva kaya-vikkaehiM, viraie sAhu pArAyaNa-bhajja ruppiNi-NAmaMkie bhavisayatta mImaMsu va posiya tkkehiN| uppatti-vaNyAyo yAma paDhamo pariccheno samatto // saMdhi ajjava mahivva jaNa bhoiehi, antima bhAga: samasaraNu va saMThiya joiehiM / garaNAha vikkamAicca kAle, jaM sohaha puru tahiM gayagehu, pavahatae suhayArae visaale| vArahasaya varisahi parigaehi, jaya pAsa vara bhAsa pUriya jaNANAsa, phAguNa-mAsammi balakkha pakkhe, jayavIra jivAiMda ziha NivAsa / dasamihi diNe timirukkara vivakkhe / bArasaMgi samayaggaya jiNamuruNimAya chahasaNa posiya nnisy| ravivAra samAthiu eu satyu, duvihAlaMkArahiM Neya payArahiM sA bhayavai saha jayau saya // 1 // jiha maI pariyAbiu suppa satthu / puNu paNavemi muNi taba-teya-cAru, bhAsiTa bhavispayattaho carittu, cira cariyakamma dukkhAvahAru / paMcami uvavAsaho phalu pavitta / muNi sahasakitti dhammANuvaTTi, -prati AmerabhaMDAra lipi saM01530 guNakitti guNAyaru tAha phi| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] jainaprantha-prazastisaMgraha - - taho sIsu seya-bacchI-zivAsu, aThahadavasi duggAha gAhi (2) jasakitti jiNAyama paha-payAsu / zAmeM pasiddha hAutsAhi / vaho paTTi mahAmuhi malayAkitti, paJcata bAsi maMDalu asesu, uddhariya jeza pArita vitti| ziyali saheviNu puSvadesu / taho sIsu NamaMsami zaya-sireNa, tihuaNi Na kovi je samu paryaDa, paramappaDa sAiDa para jesh| dakkhiNadisi pesiTa ziyaya dNdd| do paDhama mANa dUrIkaeNa, pacchima disi paravaDa je jiyaMti, do kAhiM thiyama die jeNa / sevaMti cAra avasaru ziyati / guNabha mahAmaha mahamuNIsu, uttara disa garavA mui vi dappu, jiesaMgaho maMDaNu pNcmiisu| mANaMti prANa DoktI kappu / je kevi bhanca kaMdoha-vaMda, kiM kiM guNa varaNami payaDa tAsu, paNaveppizu taha paraviMdu niMda / zaM toyaNihimya gaMbhIramAsu / muNi guNakittimahArau tacca viyArausavva suhakara vigayamanu maNa icchiya-yaha kapparakyu, maha paya pathavataho bhatti kuNaMtaho kamva-satti saMbhavaDa phalu // 2 // apadiNu jaNa vayaho visutu duktu / iha itthu dIvi mArahi pasiddha, tahiM kula gayaNaMgahi siypyNgu| yAmeNa siripahu siri-samichu / smmttvi-duusnn-bhuusiyNgu| duggu vi surammu jaNa jaNiya-rAu, siri ayaravAla kula kamala-minu, parihA pariyariyaDa dohakAu / kuladevi evaDa mittANa gotu / goura sira katnasAhaya payaMgu, iha lakhamadeva bAmeya pAsi, zANA bacchie prAliMgi paMgu / aha simmalayara-guNa-rayAnAsi / jahi-jaNa gayaNAdirAI, vAlhAhI NA tAsu majja, munni-ysh-gnn-mNddiy-mNdiraaii| sIkhAharaNAlaMkiya salajja / sohaMti gaura-bara kai-maNaharAI, taho pAma putu jaba-gayArAma, maNi-jaDiya kivAdaI suNdraaii| hubha prArakkhiya tasa jIva gaamu| jahi vasahiM mahAyaNa cuya-pamAya, zAmeM khiusI jaba-jakSiya-kAma, para-ramaNi parammuha mukka mAya / voyaDa holU supasiddha saamu| jahiM samaya karaDi ghaTa ghaDa haDaMti, taho vIha baraMgaNa ti-avasAra, paDisaha disi vidisA phuTaMti / sAmeNa mahAdivhI sunAra / nahiM pavaNa-gamana dhAviya turaMga, tehimi dohimi suhalakkhAhiM majahiM sohA seTTi pr| evaM vAripAsi bhNgur-trNg| jima NaMda surNadahi maNaharahi risahu jisaru tijaba phu||4|| jo bhUsiDa Neta-suhAvaNehi, taha divahI put cayAri cAru, sagyabva dhavala-gohaNa gohiN| viyattavi vi sijjiya-dhIra-mAha / murayaNa vi samIhahi jahiM sajammu, diusI zAmeM jaNa-aviSa-seTa, melleviNu saggAlau surammu / guru-masie saMbaDa-ahaha de / riDa-pIsa-vihahaNu paviulu paTTayu siripaha yAme rvi-vihi| tassAguDa baMdhaDa avaru jADa, vahiNi saha mahivaha rUve suravaha itaru parahaM payaMdu sihi // 3 viNyAharaNAvaM kiyara kaar| kiM vayami aha ravi-sarisa-teDa, jo ditu dAzu baMdIyavAI, mahi-mali payahI kaya-viveDa / virae vimAsu khhris-msaaii| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246] anekAnta [varSa 14 jasu taNiyakitti gaya dasa disAsu, bAmeya thalhA jiNa bhatti suttAmu, jo ditu Na jANai sai sadAsu / teM bhaNiuM kA ikka diya immi siridhAmu / jasu guNa kittaNu kaiyaNa kuNaMti, jiyaNAha kama mUli siru thAi thira rAtu, athavarau baMdiyaNa biru thuNa ti / akkheha Niya kAja sirimaMtu su-mahaMtu / jo guNa-dosaI jANaiM viyAru, bho paMDiyA laddha vara kabva-kaya-satti, jo prnnaarii-rh-nnigviyaaru| zraNavaraya paiMvihiya Ajamma jiNabhatti jo syaNattaya-bhUsiya-sarIru, bhava-duha-taraMgAla-sAyara-taraMDassa, paDivaeNa-vayaNa dhura dharaNa dhIru / evaM mahiya rahaNAhu guNamaNi karaMDassa / rehaha tholhANAmeNa sAhu, bahubheya du-kammAri-iya jeNa, gurubhatti gAviya tizloka yAhu / paridhaviya bhanvayaNa dayadhamma amienn| tassANuya avaruvi mallidAsu, chaMDavi uNa tava tibva dittI diNaMdassa, ko variNavi sakkai guNa-sahAsu / pAiDahi vara kanbu saMbhava-jiNidassa / jiNu kuMthudAsuma bhAi, taM NisuNi vibhAsai sari visarAsaha tejapAlu jayami tu bahu / jiNa pujja puraMdara guNa vihAi / tava-vaya kapa-ujjamu pAliya saMjamu avahatthiya gihadaMDa duhu(?)|6 tA bhaNaI thIlhu te dharaNavaMta, bho NisuNi tholha vara suddhavaMsa, kula-bala-lacchI-hara yANavaMta / Niya-kula-kamalAyara rAyahaMsa / praNavarau bhamaha jaNi jagi jAhaM kitti, maNimaliNa vi dussamu kAluehu, dhavalaMtI sayarApara ghrtti| duya mANa vivajjiu dukkh-gehu| tA puNu havei sukahattaNeNa, hara haravai evahi dhammahINa, ahavA suhi putta sukinaNeNa / bahu pAvayamma vihaveNa khiinn| ghaNu dita kitti pasareDa loha, jo jo Naru dIsaya so du mittu , vi dijjai to jasa-hANi hoha / kiMha atthi payai mA citta / ahaM kiM putta dhaNuhammi jAma, jiNa saMbhavaho cAra ema, kittaNu vihAi dharaNiyali tAma / NAyaNNu kahavi kahami kema / sukAita jA giri-sari-dharatti, sasi sUri meru Nakkhatta pNti| isa sabhava-jiNacarie sAvaya-vihANaphala bharie paDiyasukaraca vi pasaravi bhaviyaNammi, siritejapAlavirahae sajjaNasaMdoha-maNaaNumariNae sirisaMsagge rajiya sajjaNammi / mahAbhabva thIlhA savaNa-bhRsaNe sirivimalavAhaNiva-dhammazraha sAvaya kula to mahu pahANu, savaNa-vaeNaNo NAma paDhamo paricchenA samatto // 1 // lehAvami saMbhava-jiNa purANu / antima bhAgaetahiM guNa sAyara jaNa tollAyara jiya sAsaNa bhara NigvahaNu ayaravAla kula-Nahi divasAhiu, sAvaya-vaya pAlau suddha suhAlau dINANAha rosa-haraNu // 1 // mItaNu gottu guNeNa ya saahiu| dhammeNa tava puttu samasaba suhayAri, NAvaDikula devaya saMtuhara, cAeNa kaNNu bala-rUbeNa kaMsAri / dhaNa...''ghaNadhAra pauTTha / samadidiTha vara vaMsi Niyagozi gahi-caMdu, sotA saMgha hiu ciru hu~taDa, jiNadhammavara mukti sAvaya maNANaMdu / Niya viDhattu mirihalu bhujaMtA / lakhamadeva somavva suSyuttu mahi dhaNNu, caDaviha saMghabhatti je dAviya, mahAdevahI mAivara aMgi uppaeNu / je jiNabiMba pATha kraaviy| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa-]] jainagrantha-prazastisaMgraha [247 %3 - tejA tAsu puna dhaNariddhaTa, jovaNa siya lAvaNNa samibau / tAsu-varaMgaNi hiva-miya bhAsipi, thira gajahI dina jinn-saasnni| lakhamadeu taho subha guNariddhara, Niya svoha hagiNaya mayaraDa / bAlhAhI taho pAmeM pattI, muNivara vayaNa niNAgama bhttii| khiusI tAsu puttu guNasAyaru, baccharAjahI aiha kayAvaru / raNamidAsu tahAM suu saMjAyau, devadAtu avaruvi vikkhAyau / khiusI aNNu holu naho bhAyara, chAlhAhI piyayamu sukkhAyaru / devapAlu taho puttu pasiddhau, zrAcaraha avaru gunn-ridu| lakhamaeva giha bIya yaraMgaNa, mahAdavahI NaTa suraMgaNa / divasI tAmu puttu guNa-sAyaru, gaMgadevahI gAiya bhajjaru / pattA-taho puttu kumArasIha avaru diucadu jANittau / NAgarAju cautthau dhammamaha puNi paMcAyaNu paMcamau // 26 // duvaI-NidaNa kuTa maMTa vi dANaM dei sahau lavaNe thorhaa| tAsu baMdhu kula maMDaNu,duha-sihi-samaNu NavaghaNe // 6 // kolhAhI khAmeM taho bhAmiNi, suhalakkhaNa sadhamma ru sAmiNi / tAsu kukkhi uppaNNu maNAharu, tihaNapAla gAmeM kula-sasaharu / thIlakSA bhajju avaru bahuyArI, mAsarAjahI bahuguNa saarii| tAsu kucchi raNamalu uppaNNaDa, puNNavaMtu mahimaMDAla dhaNNau / tholhA bahuu baMbhu guNa dahau, jiNavara malidAsu supasiddha / bhAvaNahI nahoIya mahAiya, rehada putta cAri viraaiy| hamarAju paDhamauM jaNa-pujjiDa, puNu jagasI Narapati tI) tahajjau / turiyau mahaNasIhu upAya karU, NaMdahu tAma jAma sasi diyA / lakhamadeva suu pacamu sArau, jiNavara kuMthudAsu haya gArau / jasucAeNa duhiya-sokkhaM-karu, chiNNa mAjammu vi jAyau garu / jA suttau pecchegviNu vaMgaDa, lajjA kAmu vi jAu bhayagaDa / jasu gaMbhoriya guNa asahaMtaDa, aMbhoNihi khArattaNu pattau / jo jiNabhAsiya dhamma dhuraMdharu, giya jaseNa dhavajiya girikNdru| taho piya dhaNayAhI dhara parAu, bhojjU tAsu putta uppaNNau / rAjA avaru jADa didiyArau, sajjaNa-jaNa-maNa-yaNa-piyArau / pattA-pavayaNa suvaNNamau ma raiu amalIkaya disimaMdalu sAthIlhA mavaNi pariviu saMbhavajiNa kaha kuDalu / duvaI-jayaguravayaNa sihiya saMjoeM asuddhiMdhaNa NiyattaNaM / hiya miyattasiramma sovaraNahaM lehaNikara pavattaNaM // 6 // Niya viNNANaeNa NevAviu, sohagviNu muNiNAhaho dAviu / sAhu sAhu tAsu yaNaho bhAmiu, rayaNattaya guNeNa saMvAsiu / NANA-chaMduviMda maNi jaDiyaDa, saMbhavajiNa guNa-kaMcaNa ghddiyu| ehu cariu kuDalu sohillaDa, thIlhA savaNAhaNu amullau / caDhau jiNavara dhasa dhuraMdharu, caNi varaNIya payAsaNa sudaru / sammada saya guNeNa puraMdara, NiyarUveM savyaMge sudaru / jiha dhammu vivADhiya dayajuttiya, jiya uvasama bhAvaNa ji khAtaya / jiha purANeM dahalacchiya huttaNu, tihathInhA maMtANa pavattaNu / amuNaMteNa eha prAhAsiu, jiNavAhe jo bhAgama-mAsiu / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24.] anekAnta [varSa 14 muNivara bAheNa nisohimbaDa aMtima bhAga:mahulahu budie dosu ma divau / saya pamAya saMvarakara khINaha, pattA-aNa maMgalayA ehumaNaM mAhAsiu jiyadhamma pahubvaNa / puNu sattaggala saravolIbaha / ......"pavaDa dharaNiyati Nimalla-bohi-samAhi-maho / vasAhaho kirAha visattama diNi, isa saMbhavajiya-carie sAvayAyAra vihANa-phalANusarie kiu paripuraNau jo suha mahura-Ni / kahatejapAla variNade sajaNa-saMdohamaNi aNumariNade siri viulakitti muNivarahu pasAeM, mahAmanva-dhIlhA saNa bhUmaNo saMbhavajirA zivANa gamago rahayaDa jiNamattiya annuraae| zAma chaho paricchemo samatto siMdhi // mUlasaMgha guNagaNa pariyariyaDa, -prati ai..di. jaina sarasvatIbhavana yAvara rayaNakitta hUyau mAyariyau / lipi saM015-3 bhuvakitti sIsu vi jAyaTha, 26 vAcarita (vagaMgacarita) khama-damavaMtu vi muNi vikkhAyau / kavi tajapAla racanAkAla saM0 1500 tAsu paTTi saMpaya vizivihiTThaDa, mAdibhAga: dhammakitti muNivaru vi grittttr| paNavivi jiNaIsaho jiyavammIsaho kevalaNANa pyaasho| taho gurahAi vimalaguNa dhArau, muNi suvisAlakitti tava sArau / sura-gara-kheyara-buha-Nuya-paya-payarUha. vasu kammAri viNAsaha / / so amhahaM guru jahi mahu diriyAya, vasu-guNa-samiddha pAvevi siddha, pAiya karaNa buddhi mai girihaya / pAyariya gamo jagi je pasiddha / jiNabhatti-pasAyaM mai aNurAya kiyau kamvu kaya tamu vilau ujjhAya-sAhu pavivi tiyAla, siva-pahu darasAviva guNa-visAla / puNu guruNA sohiu haraha virohiu viukitti bayaNa-tilaDa vApasari hoDa pasaraNa-buddhi, sara piyavAsau purasurasiddhata, jiNavara vANiya kaya-vimala-buddhi / dhnn-knn-kNcnn-riddhi-smitt| hau~ kheDa chaMda jakkhana-vihINu, varasAvaDahavaMsu garu thArau, vAyaraNu Na jAgami buddhi-hINu / jAlahau NAma sAhu vaNisAra / baDa jANami saMSi samAsa kipi, tAsu puttu sUjau dayavaMtara, ciTThatta karesami kamkhu taMpi / jiNa dhammANuratta sohNtdd| hauM jAthami jiNavara bhatti jutti, tAsu putta jahi kula uddhariyaDa, vitthara jeza pavimala sukitti / raNamala bAmu mubahu guNabhariyaDa / je viula biyakkhaNa buddhivaMta, taho lahuyau vallAlu vi hu~tau, jizabhatti-jINa paTiya mahaMta / jiNa kallAi atta kuNatau / tehapAhiu para muzivi kamvu, puNu taha lahuyaTa Isaru jAyau, pariTTabahu thAru paDa parama bhabyu / sapA pratyaha daya gunnraayu|| surasaraNayarahiM zivasaMta saMta, polhaNu sAmu cautthu pasiddhara, mahu ciMtau pariNaya maNi mahaMta / ziya-puNNaNa dagva bahulabuDa / mahu NAma pasiddha teyapAlu, iya cattAri vi baMdhava jAyaNu, maha gamiu Nirasthau sayaju kaalu| vara khaMDilavAlta vikkhAyaNu // evahi hau karami ciramalu harami rAyavaraMga cAha cariu / raNamala NaMdaNu tAlhuya huMtau, jaNu javi yAbahu tamuhayarca kokAla-saehi bhariTa // 3 // tAsu putta hakA -guNa-jusa / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] jainaprantha-prazastisaMgraha [244 teyapAlu mahuNAmuya simbara, so paNaveppiNu risahamiNa bhakkhaya-sokkha-bihANu // jiyAvara-matti vibuh-gunn-bdd| dhruvakaM-paNavevi bhaDArau risaha yAhu, kammakkhaya kAraNa mala bhavahAraNa marahamati maha hpu| puNu ajiu jiyesaru guNa snnaahu| jo paDhAi paDhAvaha ziyamaNi bhAvaha yehu cariu tui shiyu|| x x x x ehu satthu jo subai suNAvai, antimabhAga:ehu satthu jo bihai lihAvA / iya bharahakhetta saMpaNNa desu, ehu satthu jo mahi vitthArai, Thiu gujjarattu NAmeNa desu / soNaru lahu ciramala avahAraha // tAsu vi majmahaM ThiDa supasibU, puNu so bhaviyaNu sivapuri pAvai, zAyara-maMDala-dhaNa-kaNa-samichu / jahi jara-maraNu Na kiMpi vi prAvaha / tahi payaru bATa saMThibau ThANu, yaMdau paravaha mahi dayavaMtau, supasiddha jagata siya pahANu / yaMdau sAvaya jaNu vaya-vaMtau / / siri vIrasUri tahiM pacara-prAsi, mahi jiNa-zAhahu dhammu pavau, viNayAlaMkita guNa-yaNa-rAsi / khemu samva jaNavaha parivaDDhau / muNibhara sIsu nahiM jAu saMtu, kAli kAli vara pAvasu varisara, mohAri-viyAsaNu thimmamat / saca lou daya-guNa ukarisaDa // tAsuvi sukamAruha payADa, ajjiya muzivara saMdhu vi vaMdaDa, siri kusumabha6 muNIsahu sIsu jADa / sayalu kAlu jiNavaru jaNu vaMdau / tAsuvi bhaviSaNa-yaNa bhAsa pUri, jaM kipi vi hoNahiTa sAhiDa, saMjAyau sIsu gunnbhisuuri| hINa-buddhi kavvu vi gibvAhiDa / / hau~ tAsu sIsu muNi puraNabhAta taM sarasai mAyari sama kijjaDa, guNasIla-vihUsiu guNa-samuha / bhavara vipaDiya dosu ma dijjA / mai buddhi vihINeu pahu kavvu, virayau bhaviyarA visurNata samvu / jo garu dayavaMtaDa gimmana cittau ziracu ji jiNu bhaaraahaa| pattA-jA majjaya-sAyaru sabai divAyara so appaDa mAivi kevala pAyavi mutti-ramaNi so saahaa| jAma meru mahi-valaya dhiru| haya varaMga-carie paMDiyatyapAla-viraie muNiviThala jAhavaha NahaMgaNu jaNamaNa raMjaNu kittisupasAe varaMga-samvatthasiddhi-gamayo NAma ghaDatya saMdhI tA eu satthu jai hoi ciru||18|| pariccheno sammatto, saMdhi iya siri sukumAlasA.ma carie bhanbayaNANaMdayare siri -prati ,mahAraka harSakIrti zAstrabhaMDAra, ajamera guNa mAha sIsumuNi puraNamA-virahae sukamAlasAmi samvattha. lipi.saM. 1600 siddhi gamaNo NAma chaTTo paricchemo smto| 30 sukumAlacarita (sukumAla carita) -prati paMcAyatI maMdira zAstra bhaMDAra vilsii| muni pUrNabhadra lipi se01632 AdibhAga:paDhamu jiyavaru yavivi bhAve jau-mauDa 31 NemiNAha carita (neminAtha carita) vihUsiyau visaya viNhu mayaNAri-NAsaNu / amara kIrti racanAkAla saM0 1244 asurAsura-para-thuya-calaNu satta tacca AdibhAgAgava payatya khava yahi pyaasnnu|| bijayaMtu hemi paha-zAha-sasiyA purANa-pahA pyohtaa| boyAloyapayAsapara basu upparagaTa thANu / kumu rAya harimaDA sipamaNi paribimba-saksayA bica / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25.] anekAnta varSa4 vijayaMtu pAsa-taNu-miliya-dharaNa-phaNa-maNi myuur-nniurNyaa| jahiM sari saravara caudisi ra-vagaNa, ghaNA-ghAi-kamma-vA-DahaNa-suddha mANaggi-jAla pujabbA // 2 pANaMdiya pahiyaNa tadi visaraNa / rayakasi baggasutaNuppahAe dhammovaesa samayammi / jahiM ceIhara maNAhara visAla, sa jayau vi so jassahi saramama-taDiva vipphuriyaM // 3 // eM meru jiyAlaya mahiya sAla / hariNako zidoso sampo (1) maya-NAsa vihAuso / tihuzNa maMdira giha maNi bihAra, saJcittassa viyAso saMti jiNe so jaye jyu||4|| pheDiya puyNtnn-yNdhyaar| antimabhAgaH ahiM paDhamu jAu ghAyaraNa sAru, tAhaM rajji vatae vikkamakAli gae jo buhiyaNa kaMThAharaNu cAru / bAraha saya ghau Alae sukkha / mitiya jaivara hubaha tattha, suhi vakkhamae bhahavayaho siyapakveyArisidiNi turiu / jahiM bhaviyaNa lIiya mokva-paMtha // sakkaDiNakkhattae samappiu siriNamiNAi cariu / jahi Nicca mahocchava jaNa gehi, uttara mAhura saMghAyariyaho caMdabitti NAmaho, kaya bhaviyahiM bhava prAsaMkiehi / suhacariyaho pAya-paNAsiya paravAka dho| tahi zivasaharayaNa garuha bhandu, saguNANaMdiya kaNhaNariMdaho, sIseM amarakitti NAmake / paraNAri sahoyaru galiya-gancha / jiNavara damaNa gayagA mayaMkaho NAhiu virundra, amuNA taM // lakhamaNAmahaM taha taNaTha puttu, jaM mahu bhAmiDa kaccu kuNate taM mahu svamahu marAsai / lakkhama sarAuNAme visayahiM viruttu / mArmAiNa jiNavayaNuDa bhava-siva saMbhAhiNi / purabADa mahisaura tilau NANi. asAca vuhihiM samaMjapa citahi majmandhehiM / so aha-Nisi jINau jaiNi-vANi // -prati bhaTTArakabhaMDAra mAMgAgira pattA-tahiM joyau vaha rAyau, avaloeviNu bhavagai / lipi saM. 1992 taM kijjada hiu atthu, jeNa jIu / mai gai // 26 // 3. miNAha cariu (neminAtha carita) pauravAla-kula-kamala-divAyaru, kavi lakSamaNa viNayavaMsu saMghahu maya sAyaru / Adibha gaH dhaNa-kaNa-putta-attha-saMpuNNau, visa-raha-dhura-dhArau vissa viyArau visaya visama visaMkau viDaDa zrAisa rAvau rUva-ravarAu / pasamami vasu guNaharu vasudhara tiya-baruvAriya laMdaNa guNa-Nilau neNa vi kayau gaMthu akasAyai, (catuvizati tIrthakaroMko stutike bAda pratha prArambha baMdhava aMbaeva susahAyai / kiyA gayA hai|) kammakkhA Nimittu mAhAsiu, amuNateNa pamANu payAmiDa / iti NemiNAhacarie abuhakA-yaNa-sutra-lakkhaNeza ja hoNAhiu kiDa bAesAra, virahae mamvayaNamaNAzaMde NemikumAra saMbhavo gAma padamA mANadevi taM khamai paramesari / pariccheyo samatto lakkhama-chaMdahINu jaM bhAsiDa, aMtima bhAga: taM buhayaNa sohevi payAsiTha / mAlavaya visaya aMtari pahANu, prArabhiu prAsADhahiM terasi, surahari bhUsiu zaM timaya-ThANu / bhau paripuNNa caitiya terasi / zivasaha paTTaNu NAmaI mahaMtu, paDhai suNai jo lihai lihAvA, goNaMdu pasiddha bahu riddhivaMtu / mayA-baliya taM so suha pAvaha // zrArAma gAma parimiDa dhaNehi, pattA-jaM hINAhiDa matta-vihuNiu sAhiu gayau ayANi / gA bhU-maMDalu kiu Niyaya-dahi / saMmajmu khamimbau lahu daya kijjaDa sAhaloumgamaNi // 22 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake suruci-pUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-sUcI-prAkRtake prAcIna mUla-granthoMkI payAnukramaNI, jisake sAtha 48 TIkAdimanya ur3ata dUsare poMkI bhI anukramaNI lagI huI hai| saba milAkara 25353 patha-vAkyoMkI sUcI / saMyojaka aura sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUNa mahatvakI 70 pRSThakI prastAvanAse alaMkRta,. kAlIdAsa nAga, ema. e, DI. liT ke prAdhyana (Foreword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e.DI.liTa kI bhUmikA (Introduction) se bhUSita hai, zodha-khojake vidvAnoM ke liye atIva upayogI, bA sAija, sajilda ( jisakI prastAvanAdikA mUlya alagase pAMca rupaye hai) (2) Apta-parIkSA-zrIvidyAnandAcAryakI svopajJa saTIka apUrva kRti,prAptAMkI parIkSA dvArA Izvara-viSayake sundara marasa aura sajIva vivecanako lie hue, nyAyAcArya paM0 darabArolAlajI ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisa yukta, sajilda / (3)nyAyadIpikA-nyAya-vidyAkI sundara pothI, nyAyAcArya paM0 darabArIlAlajIke saMskRtaTippaNa, hindI anuvAda, vistRta prastAvanA aura aneka upayogI pariziSToMse alaMkRta, sajilda / ... (4) svayambhUstotra-samantabhadgabhAratIkA apUrva grantha, mukhtAra zrIjugalakizorajIke viziSTa hindI anuvAda, pampadari caya, samantabhadra-paricaya aura bhaktiyoga, jJAnayoga tathA karmayogakA vizleSaNa karatI huI mahasvakI gaveSaNApUrNa 106 pRSThako prastAvanAse suzobhita / (5) stutividyA-svAmI samantabhadrakI anokhI kRti, pApoMke jItanekI kalA, saTIka, sAnuvAda aura zrIjugalakizora mukhvArakI mahatvakI prastAvanAdise alaMkRta sundara jild-shit| ... (6) adhyAtmakamalamArtaNDa-paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamallakI sundara AdhyAtmika racanA, hindIanuvAda-sahita aura mukhtAra zrIjugalakizorakI khojapUrNa 78 pRSThakI vistRta prastAvanAse bhuussit| " // ) (7) yuktyanuzAsana-tatvajJAnase paripUrNa samantabhadrakI asAdhAraNa kRti, jisakA abhI taka hindI anuvAda nahIM huA thaa| mukhtArazrIke viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdile ajakRta, jilda / ... 1) (8) zrIpurapAzvanAthastotra-prAcArya vidyAnandaracita, mahattvakI stuti, hindI anuvAdAdi sahita / " // ) (6) zAsanacatustrizikA-(tIrthaparicaya) muni madanakIrtikI 13 vIM zatAbdIko sundara racanA, hindI anuvAdAdi-sahita / ... (10) samIcIna dharmazAstra-svAmI samantabhadrakA gRhasthAcAra-viSayaka atyuttama prAcIna grantha, mukhtAra zrI jugalakizora jIke vivecanAtmaka hindI bhASya aura gaveSaNAtmaka prastAvanAse yuka, sajilda / / (11) samAdhitaMtra aura iSTopadeza--zrIpUjyapAdAcArya kI adhyAtma-viSayaka do anUThI kRtiyAM, 20 paramAnanda zAstrIke hindI anuvAda aura mukhtAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAse bhUSita sajilda / (12) jainagranthaprazasi.saMgraha-saMskRta aura prAkRtake 171 aprakAzita granthoMkI prazastiyoM kA maMgalAcaraNa sahita apUrva saMgraha, upayogI 11 pariziSToM aura 60 paramAnandazAstrI kI itihAsa-sAhitya-viSayaka paricayAtmaka prastAvanAse alaMkRta, sajilda / ... .... (13) anityabhAvanA-yA. padamanandI kI mahatvakI racanA, mukhtArazrIke hindI padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita / ) (14) tattvArthasUtra-(prabhAcandrIya)-mukhtArazrIke hindI anuvAda tathA vyAkhyAse yukta / (15) zravaNabelagola aura dakSiNake anya jainatIrtha kSetra-lA. rAjakRSNa jaina (16) kasAya pAhuDa sacI -hindI anuvAda sahita (vIrazAsana saMgha prakAzana) ... 20) (17) jainasAhitya aura itihAsa para vizada prakAza mahAvIrakA sarvodaya tIrtha ), samantabhadra-vicAra-dIpikA ), vyavasthApaka 'vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillii| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMracaka 101)bA0 lAlacandajI jaina sarAvagI kalakattA 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 101) bA* zAntinAthajI * 251) vA0 choTelAlajI jaina sarAvagI , 1.1) bA* nirmalakumArajI 251) vA sohanalAlajI jaina lamecU , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 1.1) bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI , 51) vA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina, 1.1) bA* kAzInAthajI, ... * 051) vA0 dInAnAthajI sarAvagI , 1.1) bA0 gopIcanda rUpacandajI 251) mA. ratanalAlajI jhAMmArI....n 1.1) bA. dhanaMjayakumArajI 5. 251) vA baldevadAsajI jaina sA . 1.1)bA* jItamalajI jaina 5 251) seTha gajarAjajI gaMgavAla : 101) bA. ciraMjIlAlajI sarAvagI 251) seTha sutrAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, rA~cI )bA mizrIlAla dharmacandajI 101) lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI ) seTha mAMgIlAlajI 101)lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, devalI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina , 101) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) vA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puraliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA . 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI bhU. 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA* phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA * 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 101) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA0 trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 1.1) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura + 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 101) bA0 mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra J051) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 101) lA balavantasiMhajI, hAMsI ji0 hisAra seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA - bha. 251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura kalakattA 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya.kAnapura sahAyaka 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI 101) vA0 rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) zrI jayakumAra devIdAsa jI, cavare kAraMjA 101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA* ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI ) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina 'vIra sevAmandira 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21 dariyAgaMja, dillI 2052 35 prakAzaka-paramAnanAjI jaina zAstrI bIra sevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / muhaka-savAsI priTiMga hAusa, dehalI Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtA apraila 1957 viSaya-sUcI varya 14 kiraNa mampAdaka-maMDala 'jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina jayabhagavAna jaina eDavokeTa paramAnanda zAstrI 1. zrI vIra-jina-saMvata- [yugavIra 251 2. adhyAtma-dohAvalI- [zrI rAmasiMha, paM0 hIrAlAla zAstrI 352 3. bhagavAna mahAvIra aura unake divya upadeza-[4. hIrAlAla zAstrI 21 // 4. rUpaka-kAvya-paramparA (paramAnanda zAstrI 256 5. abhinandana patra ... ... ... 267 6. zAntikI khoja- [pro. mahendrakumArajI nyAyAcArya 266 . Ananda seTha paM0 hIrAlAla sitazAstrI 25 // 8. kalAkA uddezya- [pro0 gokula prasAdajI jaina, ema. e. ... 1. vIrasevAmandirakA pracAra kArya 273 10. saMskAroMkA prabhAva [paM0hIrAlAsa siddhAntazAstrI 274 11. jaina-pranya-prazasti saMgraha 12. bIra-sevA-maMdirameM bhI kAnajI svAmI TAiTina pe02 13. anekAntake premI pAThakoMse TAiTila pe0 3 14. sau sauke tIna puraskAra TAiTila pe. 3 . vIra pecA mandira,dehalI .......... "mUlyaH / / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-sevA-mandirameM zrI kAnajI svAmI tIrtha kSetroMkI yAtrA karate hue zrI kAnajI svAmI apane saMghake sAtha tA. 4 aprailake prAtaHkAla dillI pdhaare| jaina samAjakI orase ApakA zAnadAra mvAgata kiyA gayA aura Apako vIra-sevAmandirameM ThaharAyA gyaa| prati dana prAta: 5 se hai baje taka aura madhyAnhameM 2 // se // taka ApakA pravacana pareDake maidAnameM banAye gaye vizAla maNDapameM hotA thaa| hajAroMkI saMkhyAmeM nara-nArI prApakA pravacana sunane ke liye prAne the| lagAtAra 3 dina taka kAMgresake adhyakSa zrI u. na.devara bhI pravacana sunaneke lie Aye / nA0 7.4-57 ko dinake 1 baje vIra-sevAmandirake saMsthApaka zrA0 jugalakizorajI mukhtAra ke sabhApati-bameM vIra-sevAmandira aura bhA0va0di. jaina pariSadakI porase zrI kAnajo svAmIko abhinandana patra samarpaNa kiyA gayA jo ki anyatra prakAzita kiyA jA rahA hai| mukhtAra sA. ne saMsthAke samasta prakAzitagranthoMkI, tathA kamAyapAhuDasutta aura jaina sAhitya aura itihAsa para vizada-prakAzakI eka-eka prati bheMTa kii| saMghake samasta yAtriyoMke lie sanmati vidyA prakAzamAlAse prakAzita huI samasta pustakoMke 50 seTa tathA anekAntake cAlU varSako pAThoM kiraNoMke 50 seTa bheMTa kiye gaye / isa samaya nagarake prAyaH sabhI eya-mAnya mahAnubhAva upasthita the| isI samaya jainAvAca kampanI vAle bApremacandrajIne dillI-nivAsI kucha pramukha logoMkA paricaya kAnajI svAmIko karAyA | tathA saMghake saMcAlaka zrI. nemIcandrajI pATaNIne saMghake pramukha vyakriyoMkA paricaya upasthita janatAko kraayaa| zrI kAnajI svAmIke nimittase tA. 3 aprailako vIra-sevAndirake adhyakSa zrImAn bA. choTelAlajI bhI havAI jahAjake dvArA kalakattAse dillI prAgaye the| svAgata-samArohakA saMcAlana Apane kiyaa| aura antameM Apane sabhI samAgata bandhutroMkA AbhAra maanaa| zrI kAnajI svAmIse milane aura unase zaMkA-samAdhAna karaneke liye sthAnIya aura bAhirake aneka nagaroMse saikar3oMkI sandhyAmeM loga pratidina Ate rhe| tA. 1 aprailake prAtaH kAla 1 baje zrI kAnajI svAmIne alavarake lie apane saMghake sAtha prasthAna kiyaa| isa prakAra pA~ca dina taka vIra-sevAmandirameM Anandamaya vAtAvaraNa rhaa| -premacandrajaina bI. e. saMyukramantrI-vIra sevAmandira anekAntake premI pAThakoMse jaina patroM meM prakAzita apanI sUcanAke anusAra hamane vidvAnoMko anekAnta amUlya mejanA prArambha kara diyA hai| jinake patra 21 mArcake pUrva bhAgaye the, unheM 21 mArcako anekAnta-prakAzanake dina hI pAThavIM kiraNa bheja dI gaI thii| tathA bAdameM bhAne vAle patroMke anusAra bukapopTase una kiraNa bhejI gii| hamArI sUcanAkA lAbha uThAkara kitane hI aise logoMne jinakI saMkhyA 100 se bhI Upara hai-anekAntako amUlya bhejaneke lie patra bheje haiM, jo vidvAnoMkI zreNImeM na Akara samartha vyavasAyI pratIta hote haiN| una logoMko jJAta honA cAhie ki yaha patra prativarSa kAphI ghATA uThAkara nikAlA jA rahA hai cAlU varSameM bhI kAphI ghATA rahegA-jise varSakI antima kiraNase sarva loga jJAta kreNge| aisI sthitimeM hama apane anekAntake ina premI pAThakoMko anekAnta amUlya bhejane meM asamartha haiN| phira bhI unake avalokanArtha pAThavIM aura navIM kiraNako namUneke taura para bheja rahe haiM / AzA hai ki patra unheM pasanda AvegA, aura ve usake vArSika mUlyake 6) bhejakara grAhaka zreNImeM apanA nAma likhAkara hameM anugrahIta kreNge| jo bhAI varSake prAraMbhase grAhaka nahIM bananA cAhate hoM, ve 3) bhejakara chaha mAsake lie hI grAhaka bana jaaveN| sAtha hI amUlya anekAnta prApta karane vAle vidvAnoMse hama khAsa taurase AzA kareMge kI ve apane samparkameM pAne vAle dhanI evaM sampanna vyakriyoM ko preraNA karake anekAntake grAhaka banAkara usake vArSika yA ardhavArSika mUlyako agrima bhijavAkara vIra zAsanake pracArameM hamArA hAtha bttaaveNge| jo vidvAna cAlU varSakI prAraMbhika kiraNoMko prApta karanA cAheM. poSTejake lie.) manIArDarase bhijavAnekI kRpA kreN| myavasthApaka-anekAnta Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaIma .STOR tasva -sa navatattva-prakAzaka mummRABERRIERammeRemies vArSika mUlya 6) eka kiraNa kA mUlya / ) X niitivirossdhvsiilokvyvhaarvrtksmbn| paramAgamasyabIja bhubnekgururjytynekaant| / varSa 14 kiraNa, vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI vaizAkha, vIranirvANa-saMvat 2483, vikrama saMvata 2014 aprela sana 1957 zrIvIra-jina-stavana mohAdi-janya-doSAnyaH sarvAjittvA jinezvaraH / vItagagazca sarvajJo jAtaH zAmtA namAmi tam // 1 // zuddhi-zaktyoH parAM kASThAM yo'vApya zAntimuttamAm / dezayAmAsa saddharma taM vIraM praNamAmyaham // 2 // yasya sacchAsanaM loke syAdvAdA'moghalAJchanam / sarvabhUtadayopetaM dama-tyAga-samAdhibhRt // 3 // naya-pramANa-saMpuSTaM sarva-bAdha-vivarjitam / sarvamanyairajeyaM ca taM vIraM praNidadhmahe // 4 // yamAzritya budhAH zreSThAH sNsaaraarnnv-paargaaH| babhUvuH zuddha-siddhAzca taM vIraM satataM bhaje // 5 // -yugavIra Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma-dohAvalI (zrI. rAmasiMha sUrI) (4. hIrAlAla siddhAntazAstrI) 1 appAyattau jaMji suha, teNa ji kari sNtosu| para muhu vaDha citaMtaha, hiyai Na phiTTai sosu // jo sukha svAramAdhIna hai, usase kara santoSa / para-sukha ciMtata hRdayake dUra na ho aphsos| . jaM muhu visaya-paraMmuhau, Niya appA mAryatu / taM suhu iMdu vi eu lahai, devihiM koDi ramaMtu // jo sukha viSaya-virakrake, zrAtama dhyAna dhrNt| so sukha indra na pA sake, devI koTi ramaMta // AbhujatA visaya-suha, jeNa vi hiyai dharati / te sAsaya-muhu lahu lahahi, jiNavara ema bhAMti / / mogata bhI jo viSaya-sukha, nahiM mana moha dhrraay| ve zAzvata sugva lahu laheM, jinavara yoM btlaay|| 5 Na vimujaMtA visaya-suha, hiyaDai mAu dhrNti| sAlisitthu jima vappuDau,NaraNarayaha NivarDati / / nahiM bhogata bhI viSaya-sugva, jo mana moha dharaMta / zAlisikthya jyoM dIna vaha, narakoM mAMhi paDhata / / AyaI aDavaDa vaDavaDai, para jijjai lou| maNasuddhaI Nicala ThiyaI, pAvijaha prlou| vipadAmeM bar3abar3a kareM, anuraMjita hoM loka / nizcala manakI zuddhise, para sudhare para-loka // dhaMdhaI paDiyau sayalu jagu, kammaI karai ayaannu| mokkhaha kAraNu ekku khaNu,Na vicitai appaannu|| dhaMdhoMmeM par3a sakala jaga, karma kare anajAna / mokSa-hetu para eka kSaya, dharai na pAtama-dhyAna / / aNNu ma jAhi appaNau, ghara pariyaNu taNu idchu| kammAyattau kArimau, Agami joihi sitthtth|| ghara parijana tana iSTa ye para haiM, nirA mata mAna / nadI nAva saMyoga jyoM, mile karmase jaan| mokkhu Na pAvahi jIva tuhu~ dhaNu pariyaNu ciNttu|| to i vicitahiM tau ji tau, pAvahi su+khu mahaMtu // mokSa na pAve jIva tU. dhana parijana citNt| to bhI ciMtai unhIMko mAnata saukhya mahaMta / ghara vAsa mA jANi jiya, dukkiya-vAsau ehu / pAsu kayaMte maMDiyau, avicalu Na hu saMdehu / gRhAvAsa mata jAna jiya, pApa-vAsa hai eha / yama-maMDita thira pAsa hai. isameM nahiM sandeha / / muDhA sabalu vi kArimau meM phuDa tuha tusa kddi| sivapai NimmaliM karaha raha, dharu pariyaNu lahu chaDi / / karma-jAla yaha sarva hai, mata tuSako tU kuutt| vimala mokSase prIti kara, ghara parijanase chUTa / / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha. mahAvIra aura unake divya upadeza (zrI hIrAlAla siddhAntazAstrI) caitrakA mahInA aneka dRSTiyoMse apanA khAsa mahattva lge| tathA brahmAke mastaka mAdi cAra aMgoMse bAhAbAdi rakhatA hai| bha. RSamadeva-jinheM loga yugAdi mahAmAnava, cAroM vargoMko utpana humA kaha kara apaneko sabase zreSTha saSTA, vidhAtA kahate haiM-kA janma isI caitra mAsake mAnakara auroMko hIna yA tuccha samajhane lge| kRSNapakSako navamIke dina huaa| maryAdA puruSottama zrI zramaNa loga ina bAtoMke prArambhase virodhI rahe haiN| rAmakA janma caitra zukrA navamIke dina humA / ahiMsAke ve sanyAsa, prAtma-cintana, sayama, samabhAva, tapa, dAna, parama avatAra bha. mahAvIrakA janma bhI isI caitra mAsakI prArjaca. ahiMsA aura satya-vacanAdike upara jora dete the evaM zukhA trayodazIko huaa| tathA zrIrAmake sAtApaharakhake Atmazuddhiko pradhAna mAnate the| unakA baSaya baukika samaya unake saMkaTameM sahAyaka honese saMkaTa mocana nAmase vaibhava yA svargAdi abhyudayakI prApti na hokara parama prasiddha, vajrAMgavalI zrI hanumAnakA janma bhI isI caitra puruSArtha niHzreyasa (mokSa) kI prAptikA rahA hai| mAsako zukrA pANamAkai dina huaa| isa prakAra cAra mahA- bhAjase badAI hajAra varSa pUrva jaba bha* mahAvIrakA paruSoMko janma denekA saubhAgya isI isa caitra mAsako prAta janma yA. usa samaya brAhmaNa saMskRtikA bolabAlA thA hai / bhAratavarSa ke prasiddha do saMvatsara-vikrama saMvat aura aura vaha apanI carama sImA para pahuMcI huI thii| ma. zaka saMvat-bhI isI isI caitra mAsake zukra aura kRSNa pakSase mahAvIrane jyoMhI hoza saMbhAlA, to dekhA ki dharmake nAma prArambha hote haiM / isa prakAra yaha caitra mAsa bhAratIya itihAsa- para mAtA-pUrNa kriyAkANDakA kitanA ADambara racA jA rahA meM apanA eka viziSTa sthAna rakhatA hai hai| yajJa-yAgAdiko dharma mAnakara unameM bhUka pazuoMkI jinhoMne bhAratIya itihAsakA adhyayana kiyA hai, ve bali dI jA rahI hai, loga apanI rasanA indriyako tRpsa jAnate haiM ki mahAbhArata aura rAmAyaNa kAlase pahale karaneke lie jIvoMkI hiMsA kara rahe haiM, aura unheM tApate bhAratavarSameM brAhmaNa aura zramaNa nAmakI do saMskRtiyoM evaM cItkAra karate hue bhI yajJAgnimeM jindA bhUna kara unake pracalita thI / jaina AgamoMse bhI isakI puSTi hotI hai| mAMmakA AsvAda lekara prasanna ho rahe haiN| devI-devatAoMke bha. zaSabhadevane sarvaprathama svayaM pravRjita hokara zramaNa nAma para kitanA andha-vizvAsa phailA huA hai, tathA sabase saMskRtikA zrIgaNeza kiyA, tathA unake jyeSTha putra evaM dayanIya dazA strI aura zUdroMkI ho rahI hai ki jinheM prAdya samrAT bharata cakravartIne brAhmaNoMkI sthApanA kara unheM vedAdike paThana-pAThanakI to bAta hI dUra hai, sunane takakA kriyAkANDakI prAra agrasara kiyA hai| ye donoM hI bhI adhikAra nahIM hai| zuddhoMke vedadhvani zravaNa karane dhArAe~ tabhIse barAbara pravAhita hotI huI calI A rahI para unake kAnoMmeM zIzA aura lAkha bhara diye jAte haiM,(r) haiN| kintu bIca-bIca meM una donoMke bhItara vikRtike gande vedoccAraNa karane para unake zarIrake do Tukar3e kara diye jAte nAle bhI milate rahe aura usa samaya hone vAle madhyavartI haiN| zUdroMko niMdya evaM ghRNita samajhaneke lie yaha mAnyatA 22 tIrthakaroMne ubhaya-dhArAghoMko saMzodhita karaneke bhI pracalita kI gaI thI ki zUddha kA aba khA lene para usa prayatna kiye haiN| vI logoMko sUbharakA janma lenA par3atA hai| prAtaHkAla bharata cakravartI-dvArA prasthApita brAkSama saMskRtikA bAhira kahIM jAte-Ate samaya zuddhakA dekhanA apazakuna patana bha* munisuvratanAthake samayase prArambha hushraa| isI samajhA jAtA hai, unake dasa / samajhA jAtA hai, unake dekhanese apavitra huI AMkhoMko samabake dhAmapAsa vedoMkI racanA prArambha huii| bhagavAn zuddha karaneka lie unheM pAnIse dhonA aura zuddhake zarIrakA zuddha karanaka lie unha pAnA neminAtha aura pArzvanAthake samayameM brAhmaNa saMskRtine apanI sparza kara lene para sacela snAna taka karanA prAvazyaka vikRtikA ugra rUpa dhAraNa kara liyA grAhaya loga vedoMko mAnA jAtA hai| eka ora to ma. mahAvIrane mAhAya IzvarIya vAkya mAnane lge| indra, soma, yama, varuNa saMskRtikA yaha bolabAlA dekhaa| dUsarI ora dekhA ki saskRtikA yaha bAlabAna bhAdi devatAoM kI pUjA kara aura yajJoM meM pazu-bali dekara zrama-saMskRti bhI asta-vyasta sI ho rahI hai aura sAthausase svarga-prApti evaM sAMsArika RddhiyoMkI kAmanA karane gautamadharmasUtra, 12-4-6 + vaziSThaya sUtra, 6-201 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 254] anekAnta [ varSa 14 saMnyAsI jana bhI mUr3hatA-pUrNa kAyakleza karaneko hI tapa tito ca suttassa ca jAgarassa ca satata samittaM mAna kara apaneko kRtakRtya anubhava kara rahe haiN| kahIM koI NANaM daMsaNaM pccuptthiti|" dhUnI ramA rahA hai, to kahIM koI paMcAgni tapa kara apane he zrAyuSman ! nirgrantha jJAtRputra sarvajJa aura sarvadarzI sAtha dUsare prANiyoMko-kASTha-gata jIva-jantuoMko-bhI haiM, ve apane jJAna aura darzanake dvArA azeSa carAcara jagatjindA hI jalA rahA hai| kahIM satI honeke nAma para jIvita ko jAnate aura dekhate haiN| hamAre calate, Thaharate, sotekomalAMgI lalanAe jalAI jA rahIM haiM, to kahIM koI jAgate samasta avasthAnoM meM unakA jJAna aura darzana sadaiva parvatase gira kara yA nadImeM kUda kara prAtma-ghAta karaneko hI upasthita rahatA hai| dharma mAna rahA hai| vedoMmeM bhI bha. mahAvIrakA smaraNa kiyA gayA hai / yathAisa prakAra donoM saMskRtiyoMkI durdazA dekha kara aura deva bahirvardhamAnaM suvIraM stIrNa rAye sumara vedasyAma / cAroM ora ajJAnakA phailA huA mAmrAjya dekhakara bha. ghatenAktaMvamava:mIdatedaM vizvedevA AdityA jiyAsAra mahAvArakA hRdaya duHkha aura karuNAsa dravita ho uThA, he devoMke deva va mAna. zrApa savIra haiM. vyApaka haiN| unake vicAroM meM uthala-puthala maca gaI aura unhoMne satya hama sampadAoMkI prAptike liye ghRtase ApakA AvAhana dhamaka anveSaNa evaM pracAlata dhamAka sazAdhana karanakA karate haiN| isalie saba devatA isa yajJameM zrAveM aura apane manameM dRr3ha nizcaya kiyA / phala-svarUpa bharI javAnI. prasava ho| -tIsa varSako umrama-rAjalA vabhava eva sundara parivAra- bha. mahAvIrakI nagnatA aura tapasvitAko bhI vedoMmeM ko chor3a karake pravRjita ho gye| unhoMne nizcaya kiyA ki svIkAra kiyA gayA hai| yathAmere kattavya-pathameM kitanI hI vighna-bAdhAe~ kyoM na Ave, AtithyaM rUpaM mAsaraM mahAvIrasya nagnahuH / tathA kitane hI ghora upasarga aura saMkaTa kyoM na upasthita rUpamupasadAmetattisrA rAtrIH surAmutA.3 // hoM, kintu maiM sabako dhairyapUrvaka zAnta bhAvase sahana karatA atithi-svarUpa, pUjya, mAsopavAmI, nagnarUpadhArI hA apane sakalpase kabhI cala-vicala na hoU~gA aura mahAvIrakI upAsanA karo, jisase saMzaya, viparyaya aura satyakI zodha kruuNgaa| anadhyavasAyarUpa tIna ajJAna aura dhanamada evaM vidyAmadakI bha. mahAvIrane pravRjita honeke pazcAt apane lie utpatti nahIM hove| kucha niyama nizcita kiye / vastroMke paridhAnakA yAvajjIvana- bha. mahAvIrake upadezoMse prabhAvita hokara indrabhUti, ke lie parityAga kiyA, dinameM damaroMke dvArA pradatta, zrama- vAyubhUti, agnibhUti Adi bar3e-bar3e vaidika vidvAnoMne apane kalpita, nirdoSa AhAra jala eka bAra lene, jamIna para sekar3oM ziSyoM ke sAtha bhagavAnkA ziSyatva svIkAra kiyaa| sone aura nirjana jaMgaloM meM mauna-pUrvaka ekAko jIvana bha. mahAvIrane kaivalya-prAptike pazcAt bhAratavarSa ke bitAnekA saMkalpa kiyaa| unheM apane isa sAdhaka jIvana meM vibhinna bhAgoMmeM vihAra kara 30 varSa paryanta dharmopadeza anekoM bAra atibhayAnaka kaSToMkA sAmanA karanA par3A diyaa| unhAna apana upadazAma puruSArtha para hI sabasa parantu ve eka vIra yoddhAka samAna apane kartavya-pathase adhika jora diyA hai| unakA spaSTa kathana thA ki zrArama vikAsakI sarvocca avasthAkA nAma hI Izvara hai aura kabhI bhI vicalita nahIM hue| pUre bAraha varSa taka maunapUrvaka prAtma-cintana evaM mananake isalie pratyeka prANI apaneko sAMsArika bandhanoMse mukta pazcAt bha0 mahAvIrako kaivalya prApta hazrA aura ve sarvajJa kara aura apane Apako zrAsmika guNoMse yukra kara narase aura sarvadarzI bana gye| nArAyaNa aura AtmAse paramAtmA bana sakatA hai| isI bha. mahAvIrakI isa sarvajJatA aura sarva-darzitAko silasilama unhAne batAyA ki ukra prakArake paramAtmA svayaM mahAtmA buddha ne bhI svIkAra kiyA hai aura eka avasara paramezvarako saMsArakI sRSTi yA saMhAra karaneke prapaMcoMmeM inepara apane ziSyoMse kahA hai| kI koI AvazyakatA nahIM raha jAtI hai| jo yaha mAnate "NiggaMTho, Avuso nAthaputto savvajJa mavvadassAvI / majjhimanikAya bhAga 1, pRSTha 12 / 2 Rgveda, maMDala aparisesaM.NANa-dasaNaM parijAnAti : cazto ca me 2, a0 1, sukra 3 / 3 yajurveda, pa. 16, maMtra 14 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa bha. mahAvIra aura unake divya upadeza [255 haiM ki koI eka anAdi-nidhana Izvara hai, aura vahI jagata- loka aura paraloka donoM meM sukhI hotA hai| kA kartA, hartA evaM vyavasthApaka hai, usake sambandhameM bha. unhoMne batalAyAmahAvIrane banAyA ki prathama to aisA koI Izvara kisI bhI appAgameva jajbAhi kiM te jujmeNa bajmI / yukrise siddha hI nahIM hotA hai| phira yadi thor3I derake lie appANameva appANaM jaittA suhamehae 7 // vaise IzvarakI kalpanA bhI kara lI jAya to vaha dayAlu hai vikana vicAroM vAlI apanI prAtmAke gatha hI yuddha yA kara yadi Izvara dayAlu hai, sarvajJa hai, to phira usakI karanA cAhie bAhirI duniyAvI zatruoMke sAtha yuddha karanese sRSTi meM anyAya aura utpIDana kyoM hotA hai ? kyoM saba kyA lAbha apanI pAramAko jItane vAlA hA vAstavameM prANI sukha aura zAntise nahIM rahate ? yadi Izvara apanI pUrNa sukhako prApta karatA hai| sRSTiko, apanI prajAko sukhI nahIM rakha sakatA to, usase apane bure vicAroMko myAgkhyA karate hue na. mahAvIrane kyA lAbha ? phira yahI kyoM na mAnA jAya ki manuSya kahAapane apane karmokA phala bhogatA hai, jo jaisA karatA hai, paMciMdiyANi kohe mANaM mAyaM taheya lohaM ca / vaha vaisA pAtA hai| Izvarako karttA mAnanese hama daivavAdI dajjayaM ceva appANa sevvamappe jijiyaM // bana jAte haiN| acchA hotA hai. to Izvara karatA hai, burA apane pAMcoM indriyoMkI durnivAra viSaya pravRttiko tathA hotA hai, to Izvara karatA hai, Adi vicAra manuSyako kodha mAna, mAyA aura lobha ina cAra karAyoM ko hI jItanA puruSArthahIna banAkara janahitase vimukha kara dete haiM / ataeva caahie| ekamAtra apanI AtmAkI duSpavRttiyoMko jaMta bha0 mahAvIrane spaSTa zabdoMmeM ghoSaNA kI lene para mArA jagata jIta liyA jAtA hai| appA kattA vikattA ya duhANa ya suhANa y| prAmAko vyAkhyA karate hue bha0 mahAvIrane banAyAappA mittamittaM ca duppaTThiya suppaTThiyo4 // kevalaNAragamahAvo kevaladaMsaNa-sahAva suhmio| prAtmA h| apane dukhoM aura sukhoM kA kartA tathA bhokA kevalasattisahAvo mo'haM idi ciMtae gANImA hai| acche mArga para calane vAlA apanA prAtmA hI mitra hai prAramA ekamAtra kevala jJAna aura kevala rzana-mvarUpa aura bure mArga para calane vAlA apanA AtmA hI zatru hai| hai arthAt saMsArake sarva padArthoM ko jAnane-dekhane vAlA hai| unhoMne aura bhI kahA vaha svabhAvataH ananta zakikA dhAraka aura ananta mukhamaya hai| appA naI veyaraNI appA me kuuddsaalmlii| paramAtmAkI vyAkhyA bha. mahAvIrane isa prakAra kIappA kAma-duhA gheNU appA me naMdanaM vnN|| malahioM kala cattI aiidayA kavalo viddhppaa| burI vicAradhArA vAlI prAramA hI narakakI bataraNI paramappA pararmAjaNo sivakaro mAmao siddhii0|| nadI aura kUTazAlmalA vRkSa hai aura acchI vicAradhArA jo sarvadoSa-rahita hai, zarora-vimukna hai indriyoMka bAlI prAtmA hI svargakI kAmaduhA dhenu aura nandana vana hai| agocara hai. aura sarva antaraMga-bahiraMga mAma mukta hokara isalie tumhArA dUsareko bhalA yA burA karane vAlA vizuddha svarUpakA dhAraka hai, aisA parama niraMjana zivaMkara, mAnanA hI mithyAtva hai, prajJAna hai| tumheM dUsarako sukha- zAzvata siddha prAtmA hI paramAtmA kahalAtA hai| dukha dene vAlA nahIM mAnakara apanI bhalI burI pravRttiyoMko vaha paramAtmA kahAM rahatA hai, isakA uttara unhoMne hI sukha dukhakA dene vAlA mAnanA caahiye| isake liye / diyAunhoMne samasta prANimAtrako saMbodhana karake kahA NaviehiM jaMNavijjai, jhAijjai jhAiehi aNavaraya appA ceva dameyavvo appA hu khalu duhmo| thuvvaMtehi thuNijjai dehatthaM kiM pitaM muNaha 11 // appA datosuhI hoi, assiM loe parattha y6|| jo bar3e-bar3e handra, candrAdisa namaskRta hai, dhyAniyoMke bure vicAroM vAlI apanI AtmAkA hI damana karanA dvArA dhyAyA jAtA hai aura stutikAroMke dvArA stuti kiyA cAhiye / apane bura vicAroMko damana karanese hI prAtmA isa . * utta.. gA0 35 / 8 utta0 a0 1 gA. 36 / " uttarA. a. 20 gA0 305 utta0 a02 gaa036| ..niyamasAra gaa.66|10. mokSaprAbhUta gA0 1.3 / 6 utta.a. 1, gA0 25 / 1. mokSaprAbhUta gA0 / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varSa 14 jAtA hai, vaha paramAramA kahIM idhara-udhara bAhira nahIM hai| isa eka sUtra ke dvArA hI bha0 mahAvIrane apane samayako kintu apane isI zarIrake bhItara raha rahA hai| hI nahIM, balki bhUta aura bhaviSyakAlameM bhI upasthita hone mAvArtha-vaha paramAtmA dUsarA aura koI nahIM hai, kiMtu vAnI asakhya samasyAoM kA samAdhAna prastuta kara diyaa| mAtmA hI apane zuddha svarUpako prApta kara lene para paramAtmA pahalA aura sabase bar3A hala to unhoMne apane samaya ke karmaho jAtA hai ataH apane zuddha svarUpako prApta karanekA kAvaDI kriyA-pradhAna vaidika aura adhyAtmavAdI vaidiketara sampradAyavAloMkA kiyA aura kahA____ vaha zuddha paramAtma-svarUpa kaise prAsa hotA hai, isa hata jJAna kriyAhIna hatA cAjJAninAM kriyaa| viSaya meM bha0 mahAvIra ne kahA dhAvana kilAndhako dagdhaH pazyannapi ca pNgulH15|| kamma purAiTa jo khabai ahiNava vesaNa deh| kriyA yA sadAcArake binA jJAna bekAra hai, korA jJAna paramaNiraMjaNu jo Navai so paramappaDa hAi siddhiko nahIM de sakatA / aura ajJAniyoMkI kriyAeM bhI jo apane purAne koko-pAga, dveSa, moha Adi nirathakaha, va bhA prAramasukhakA nahIM da sakanA / jaise kisI vikArI bhAvoMko dUra kara detA hai, navIna vikAroMko apane bIhada jaMgalameM bhAga laga jAne para cAroM ora mAgatA humA mItara praveza nahIM karane detA hai aura sadA parama niraMjana baMdhA puruSa jabana vinAzako prApta hotA hai aura paMgubAmAkA cintavana karatA hai, vaha svayaM hI mAmAsa paramAtmA baMgar3A AdamI bacanekA mArga dekhate hue bhI mArA jAtA hai| bana jAtA hai| ma. mahAvIrane donoM prakArake logoMko saMbodhita karate bhAvArtha-jaina siddhAntake anusAra sarakI sevA- hue kahAupAsanAse pAtmA paramAtmapada nahIM pAtA kintu apane saMyogameveha vadanti tajjJAH na hya kacakaNa rathaHprayAti / hI anubhavana aura cintanase paramAtmapadako prAza karatA hai| andhazca paMguzca vane praviSTautI saMprayuktInagaraM praviSTI16 saMsArameM pracalita sarvadhamoke prati samabhAva rakhakA jJAna aura kriyAkA saMyoga hI siddhikA sAdhaka hotA upadeza dete hue bha. mahAvIrane kahA hai, kyoMki eka cakrase ratha kabhA nahIM cala sakatA / yadi joNa karedi jugupaM cedA sambosimaMva dhmmaa| dAvAgnimeM jalate hue ve andhe cAra baMgar3e donoM puruSa mila jAte haiM, aura andhA, jise ki dIkhatA nahIM, kintu calanakI so khalu bidigiccho sammAisI munnynvaa|| zakti hai, vaha badi calanekI zakise rahita, kintu dRSTijo kisI bhI dharmake pati glAni vA pavA nahIM karatA, sampanna paMguko apane kaMdhe para biThA detA hai to ve donoM kintu sabhI dharmoM meM samabhAva rakhatA hai, yaha nivicikitsita dANagnise nikala kara apane prAya bacA baMte haiN| kyoMki sampaSTi vayArtha vastu-dazI jAnA caahie| bhanmeke kaMdhe para baiThA paMgu manuSya calane meM samartha andheko sarva dharmoM ke prati samabhAva rakhane ke vimica bha. mahAvIrane bacanekA surakSita mArga batalAnA jAtA hai aura andhA usa nyavAda, anekAntavAda vA samanvayavAdakA upadeza diyA nirApada mArga para calatA jAtA hai aura isa prakAra donoM aura kahA nagarako pahuMca jAte haiM aura donoM baca jAte haiN| jAto vayavavahA tAvato vANyA vishaanii| isa prakAra parasparameM samanvaya karanesa jaise aMdha aura te cevaya parasamayA sammat samudiyA sande zu nI bIvana-rakSA huI usI prakAra ma. mahAvIrake isa samajitane bhI mArgamiva mi paMca-saMsArameM nyavAdane sarva dizAboM meM phaila kara ulajhI huI asatya dikhAI de rahe hai utane hI nara hai aura ve hI pharasamaya yA samasyAoM ko subamAne aura parasparameM sauhArdabhAva bar3hAnemeM mata hai| saba apane apane rikAboMse ThIka haiN| aura lokotara kArya kiyaa| una sabakA samudAya hI sambakatva devAnI satvamA pArva isa prakAra bha. mahAvIrane paraspara virodhI aneka dharmoMvA sAvaka svarUpa kA samanvaya kiyaa| unake isa sarvadharma samamAvI samanvaya ---- janaka banekAntavAdase prabhAvita hokara eka mahAna prAcArya12. pAradohA .. / 13 samayasAra mA.231 . sanmatitarka patvAcAThika pR01. vayAcArtika... Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] bha0 mahAvIra aura unake divya upadeza ne kahA hai kammaNA baMbhaNo hoi, kammaNA hoi khttiyo| neNa viNA logassa vi vavahAroM mavvahA Na nnivvddi| kammaNA vaiso hoi sudo havai kammaNA 21 // tamsa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAdassa // manuSya kamase hI brAhmaNa honA hai, karmase hI kSatriya jisake binA lokakA duniyAdArI myavahAra bhI acchI hotA hai, karmase hI vaizya hotA hai aura zUdra bhI apane taraha nahIM cala sakatA, usa lokake advitIya guru anekAnta- kiye karmase hotA hai| bAdako namaskAra hai| ___ bha. mahAvIrane kevala jAti yA varNakA mera karane bha0 mahAvIrane dharmake vyavahArika rUpa ahiMsAvAdakA vAloMko hI nahIM, kintu sAdhu saMsthAke sadasyoM takako upadeza dete hue kahA phaTakArA .. savve pANA piyAuA suhasAyA Na vi muDapaNa mamaNorA oMkAreNa bNbhyo| dukkhapaDikUlA appiy-bhaa| Na muNo raNNavAseNa Na kusacIreNa tApaso 22 // piyajIviNo jIviukAmA sira muDA lene mAtrase koI zramaNa yA sAdhu nahIM NAtivAejjha kicnn|| kahalA makatA, oMkArake ucAraNa karanese koI brAhmaNa nahIM sarva prANiyoMko apanA jIvana pyArA hai, sabahI sukhakI mAnA jA sakatA, nirjana vanameM rahane mAtrase koI muni icchA karate haiM, aura koI duHkha nahIM caahtaa| maranA sabako nahIM bana jAtA, aura na kuzA (DAbha) se bane vastra apriya hai aura saba jInekI kAmanA karate haiM / ataeva kisI pahinanese koI tapasvI kahalA sakatA hai / kintubhI prANIko jarA bhI duHkha na do aura unheM na staayo| samayAe samaNo hoi, vaMbhacerevA bbhnno| logoMke dina para dina bar3hatI huI hiMsAkI pravRttiko NANe muNI hoi, taveNa hoi tApamo 23 // dekhakara bha0 mahAvIra ne kahA jo prANi mAtra para sAmya bhAva rakhatA hai vaha zramaNa savve jIvA vi icchaMti jIviuMNa mrijji| yA mAdhu kahalAtA hai, jo brahmacarya dhAraNa karatA hai, vaha tamhA pANivaha ghoraM NigathA vajjayati // brAhmaNa kahalAtA hai| jo jJAnavAna hai, vaha muni hai aura sabhI jIva jInA cAhate haiM maranA koI nahIM caahtaa| aura jo indriya-damana evaM kaSAya-nigraha karatA hai vaha isaliye kisI bhI prANI kA vadha karanA ghora pApa hai| tapasvI hai| manuSyako isase bacanA cAhie / jo dharmake ArAdhaka haiM, ve isa prakAra jAti, kula yA varNake madase unmatta hue kabhI kisI jIvakA ghAta nahIM krte| puruSoM ko bha0 mahAvIrane nAnA prakArase sambodhana kara kahAucca-nI vakI pracalita mAnyatAke viruddha bha. mahAvIrane smayena yo'nyAnatyeti dharmasthAna vinaashyH| kahA so'tyeti dharmamAtmIya na dharmo dhArmikaivinA // 24 // janma-mittaNa ucco vA NIco vA vi ko hve| jo jAti yA kulAdika madase garvita hokara dUsare suhAsuhakammakAro jo ucco gIco ya so have 2 // dharmAtmAnoMko kevala nIca jAti yA kulameM janma lene U~cI jAti yA ucca kulameM janma lene mAtrase koI mAtrame apamAnita evaM tiraskRta karatA hai vaha svayaM apane ucca nahIM ho jAtA aura na nIce kulameM janma lenese koI hI dharmakA apamAna karatA hai| kyoMki dharma dharmAtmAke nIca ho jAtA hai| jo acche kArya karatA hai, vaha uba hai binA nirAdhAra nahIM Thahara sktaa| aura jo bure kArya karatA hai, vaha nIca hai| antameM bha. mahAvIrane jAti-kula madAndha logoMse isI praka ra varNavAdakA virodha karate hue bhI unhoMne kahA kahAkisI varNa-vizeSameM janma lene mAtrase manuSya usa varNakA kAsu samAhi karahu ko aMcala, nahIM mAnA jA sakatA / kintu chopu achopu bhaNivi ko vaMcau / 17 anekAnta jayapatAkA / 18 prahAta nAma 21 uttarAdhyayana / 22 uttarAdhyayana, 025, gA033 16 dazabaika lika, gA." 23 uttarAdhyayana, a0 25, gA0 3. ..ajJAta nAma 24 ratnakaraNDaka, rakhoka 26 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 25 ] anekAnta [varSa 14 hala sahi kalaha kaNa sammANa u, isalie he saMsArI prANiyo,yadi tuma AramAke jahiM jahi jIvahu tahiM appANau // 22 // vAstavika sukhako prApta karanA cAhate ho, to samasta parigrahasaMsArake jAti kula-madAndha he bhole prANiyo, tuma kA parityAga kro| kyoMkikisa chUta yA badA mAna kara pUjate ho aura kisa achUta samvathavimukko sIdIbhUdo pasaeNacitto yA mAna kara ammAnita karate ho? kisa mitra mAna kara jaM pAvai pIisuhaM Na cakvaTTI vi taM lahadi // 27 // sammAnita karate ho aura zatru mAnakara kisake sAtha kalaha karata ho he devAnAM priya mere bhanyo, jahA~ jahA~ bhI meM sarva prakArake parigrahase vimukta hone para zAnta evaM dekhatA hU~, vahIM vahAM saba mujhe zrAtmatva hI-apanApana hI prasannA prasannacitta sAdhu jo nirAkulatA-janita anupama Ananda prApta dikhAI detA hai| karatA hai, vaha sukha atula vaibhavakA dhAraka cakravartIko nahIM bha. mahAvIra ke samayameM eka aura loga dhana-vaibhavakA mila sakatA hai| saMgraha kara apanako bar3A mAnane lage the aura aniza yadi tuma sarva parigraha chor3anemeM apaneko asamartha usaka upArjanameM laga rahe the| dUsarI aura garIba loga pAte ho, to kamase kama jitanemeM tumhArA jIvana-nirvAha zrAjIvikAke lie mAra-mAre phira rahe the| garIboMkI santAna cala sakatA hai, utaneko rakha kara zeSake saMgrahakI tRSNAkA gAya-bhaiMmAke mamAna bAjAroM meM becI jAne lagI thIM aura to parityAga kro| isa prakAra bha. mahAvIrane saMsArameM dhanika loga unheM kharAda kara aura apanA dAsI-dAsa banA viSamatAko dUra karane aura samatAko prasAra karaneke lie kara una para manamAnA julma aura atyAcAra karate the| aparigrahavAdakA upadeza diyaa| bha. mahAvIrane logoMkI isa prakAra dina para dina bar3hatI isa prakAra bha. mahAvIrane lagAtAra 30 varSoM taka huI bhogala-lamA aura dhana-tRSNAkI manovRttiko dekha apane divya upadezoMke dvArA usa samaya phaile hue ajJAna kara kahA aura adharmako dUra kara sajjJAna aura saddharmakA prasAra jaha iMdhaNehiM aggo lavaNasamuddA NadI-sahassehiM kiyaa| antameM yAjase 2483 varSa pUrva kArtika kRSNA taha jovAsa tittI asthi tiloge vi lddhmmi:|| amAvasyAke prAta.kAlIna puNyavelAmeM unhoMne pAvAse nirvANa jisa prakAra agni indhanasa tRpta nahIM hotI hai, aura prApta kiyaa| jisa prakAra yamudra hajAroM nadiyoMko pAkara bhI nahIM praghAtA bha. mahAvIrake amRtamaya upadezoMkA hI yaha prabhAva hai. usI kAra nIna lokakI sampadAke mila jAne bhI thA ki Aja bhAratavarSase yAjJikI hiMsA sadAke lie banda jonako icchA kabhI nRpa nahIM ho sakatI haiN| ho gaI, logoMse chuvAchUtakA bhUta bhagA aura samanvaya25 pAhuDadohA. gA. kAraka anekAnta-rUpa sUryakA udaya huaa| 26 bhaga0 zrArAdhanA, gA0 1543 2. bhaga. pArAdhanA, gA0 112 'anekAnta' kI purAnI phAileM anekAnta kI kucha purAnI phAileM varSa-4-5, aura varSa se 13 veM varSataka kI avaziSTa haiM, jinameM samAja ke labdha-tiSTha vidvAnoM dvArA itihAsa, purAtattva, darzana aura sAhityake sambandhameM khojapUrNa lekha likhe gaye haiM aura aneka naI khojoM dvArA aitihAsika gutthiyoMko sulajhAnekA yatna kiyA gayA hai / lekhoMkI bhASA saMyata sambaddha aura sarala hai| lekha paThanIya evaM saMgrahaNIya haiN| phAileM thor3I hI zeSa raha gaI haiN| ataH maMgAnemeM zIghratA kreN| cArakI dRSTise anekAnta hAla kI 11veM 12veM 13veM varSakI phAileM dazalakSaNaparvake upalakSameM ardha mUlyameM dI jAyagI aura zeSa varSoMkI phAileM lAgata mUlyameM dI jAyegI / posTeja kharca alaga hogaa| -mainejara Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpaka-kAvya paramparA (paramAnanda zAstrI) bhAratIya sAhityameM rUpAtmaka sAhitya apanA mahatva evaM pobhatsa rUpameM kiyA gayA hai| granthakA adhyayana karanese pUrNa sthAna rakhatA hai| usameM amUrtabhAvoMkA mUrtarUpameM citraNa graMthakartAko pratizodhAtmaka ugra bhAvanAkA sahaja hI paricaya kiyA gayA hai| hRdayasthita amUrtabhAva itane sUkSma aura mila jAtA hai / vaise kAvya sundara hai aura usameM pAtroMkA adRzya hote haiM ki unakA indriyoM dvArA sAkSAtkAra nahIM cayana bhI acchA huA hai| ho pAtA / parantu jaba unheM rUpaka upamAke sAMcemeM DhAlakara rUpaka-kAvya kevala prAkRta saMskRta bhASAoM meM hI nahIM mRtabya diyA jAtA hai| taba indriyoM dvArA unakA sajIva likhe gae, kintu apabhraMza aura hindI bhASAmeM bhI aneka rUpaseM pratyakSIkaraNa athavA sAkSAtkAra hotA hai / phalataH kaviyoM dvArA rUpaka khaNDa-kAvyoMkI racanA kI gaI hai / unameM eka adabhuta zani saMcarita huI pratIta hone lagatI jinakA ekamAtra prayojana jIvAtmAko viSayase praanggmukhhai| aura ye bhAva itane gambhAra, udAtta aura sajIva hote karake svahitakI aora lAnekA rahA hai| haiM ki unakA prabhAva hRdayapaTa para aMkita hue binA nahIM apabhraMza bhASAke rUpaka-kAvya rahanna / rUpaka mAhinyakI sRSTikA ekamAtra prayojana pAThaka saMskRta bhASAke samAna apabhraza meM bhI rUpaka kAvyoMkI aura zrInAoMkA utra. kAvyameM nihita antarbhAvoMkI ora paramparA pAI jAtI hai / parantu apabhraMza bhASAmeM terahavIM zrAruSTa karane hue unheM Atma-sAdhanakI ora agrasara karanA zatAbdIse pUrvakI koI racanA mere degvanemeM nahIM aaii| rahA hai| kyoMki rAgI aura viSaya-vAsanAmeM rata zrAtmAoM para somaprabhAcAryakA 'kumArapAla-pratibodha' prAkRta pradhAna racanA yasa kAI prabhAva aMkita nahIM hotA, ataH unheM aneka rUpoM hai aura jisakA racanAkAla saMvat 1241 hai / parantu usameM evaM upamAnoMkA lobha digvAkara sva-hinakI aora lagAnekA kucha aMza apabhraMzabhASAke bhI upalabdha hote haiM / upakrama kiyA jAtA hai| rUpaka-kAvyoMkI sRSTi-paramparA upakA eka aMza 'jIvamanaH karaNa maMlApa kathA' nAmakA bhI prAcInakAnase hI zrAI huI jAna par3atI hai, parantu vartamAnameM hai| jo ukta granthameM pR0 422 se 437 taka pAyA jAtA jo upamAna upameya rUpa sAhitya upalabdha hai usase usakI hai| yaha eka dhArmika kathAbaddha rUpaka kAvya hai| isameM prAcInatAkA spaSTa AbhAma mila jAtA hai| jIva, mana aura indriyoMke malApakI kathA dI gaI hai itanA jaina samAjameM rUpAnmaka jaina sAhityake sRjanakA sUtra- hI nahIM kinta isameM rUpakAntargata damare rUpakako bhI jor3a pAna kaba huA yaha vicAraNIya hai / parantu adyAvidhi diyA gayA hai| aisA hone para bhI uka aMzakI rocakatAmeM upalabdha sAhitya parase aisA jAna par3atA hai ki usakA koI antara nahIM pdd'aa| isa rUpaka kAyameM mana aura . prArambha havIM zatAbdIme pUrva ho gayA thaa| saM0 662 meM indrayoMke vArtAlApameM jagaha-jagaha kucha mubhASita bhI diye siddhapine 'upamitibhva prapaMcakathA' kA saMskRtameM nirmANa pacakathA kA saMskRtama nimANa hue haiM jinase ukra kAmya-granthakI paramatA aura bhI adhika kiyA thA, kavivara jayarAmane prAkRtameM 'dhamma parikvA' nAmaka bar3ha gaI hai| granthakI racanA prAkRta gAthoM meM kI thI, jo Aja apane mUla- jaM paNa taha jaMpesi jar3a! taM asarisu pddihaai| rUpameM anupalabdha hai| kintu maM0 1044 meM nirmita dhakkar3a- maNa nillakavaNa kiM mahai, nearu uDDhaha pAi // 7 // vaMzIya hariSeNakI 'dhamma parikkhA' upalabdha hai jise bhASA arthAta he sarva / tamato kahate ho ki vaha tumhAre yogya parivartanake sAtha apabhrazameM racA gayA hai| prAcArya amita- nahIM pratIta hotA, he nirlakSaNa mana ! kyA U~Take perameM gatikI dharmaparIkSA bhI usake bAda banI hai| dhUrnAkhyAna, nUpura zobhA dete haiN| madana parAjaya, prabodhacandrodaya, mohaparAjaya aura jJAna- kathAbhAga sUryodaya nATaka zrAdi aneka rUpaka-prantha likhe ge| kAyA nagarImeM lAvaNyarUpa lacamIkA nivAsa hai| usa ina rUpaka-granthoM meM 'prabodha candrodaya nATaka' pratizodha. x zazijaladhisUrya varSezucimAse ravi dinesitApyamyAma kI bhAvanAse banAyA gayA jAna par3atA hai| kyoMki usameM jinadharmaH pratibodhaH klapto'yaM gUrjarendrapure / / bauddha bhikSu aura kSapaNaka di. jaina munikA citraNa vikRta -kumArapAla pratibodha Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] nagarIke cAroM ora AyukarmakA bhArI prAkAra hai, usameM sukha-duHkha, sudhA, tRSA, harSa, zokAdirUpa aneka prakArakI nAr3iyA~ evaM mArga haiN| usa kAyA nagarImeM jIvAtmA nAmaka rAjA apanI buddhi nAmakI patnIke sAtha rAjya karatA hai / usakA pradhAnamaMtrI mana hai. aura sparzanAdi pAMcoM indriyA~ pradhAna rAjapuruSa haiN| eka rAjasabhA meM paramparameM vivAda utpanna ho gayA, taba manane jIvoMke duHkhoMkA mUla kAraNa ajJAna batalAyA, kintu rAjAne usI manako du khakA mUla kAraNa batalAte hue usakI tIvra bhAmanA kI, para vivAda bar3hatA hI calA gyaa| una pAMcoM pradhAna rAja puruSoMkI niraMkuzatA aura ahaMmanyatAkI bhI AlocanA huI aura pradhAna maMtrI / manane indriyoMko doSI batalAte hue kahA ki jaba eka-eka indriyakI niraMkuzatAse vyaktikA vinAza ho jAtA hai, taba jisakI pAMcoM hI indriyoM niraMkuza hoM, phira usakI phema kuzana kaise ho sakatI hai ? jinheM janma kulAdikA vicAra kiye binA hI bhRtya (naukara) banA liyA jAtA hai to ve duHkha hI dete haiN| unake kulAdikA vicAra hone para indriyoMne kahA- he prabhu! cittavRtti nAmakI mahAghavI mahAmoha nAmakA eka rAjA hai usakI mahAmUDhA nAmaka patnIke do putra haiM, unameM ekakA nAma rAmakezarI hai jo rAjasa cisapurakA svAmI hai aura dUsarA dveSa gayaMda nAmakA hai, jo tAmasa cittapurakA zradhipati hai / usakA mithyAdarzana nAmakA eka pradhAnamaMtrI hai| krodha, lobha, matsara, kAma, mada Adi usake subhaTa haiN| eka bAra usake pradhAnamaMtrI mithyAdarzanane kara kahA ki he rAjana! bar3A Azcarya hai ki Apake prajAjanoMko cAritrya dharma nAmaka rAjAkA saMtoSa nAmaka para, vivekagiri para sthita jainapura meM le jAtA hai| taba moharAjAne sahAyatA ke liye iMdriyA~ko niyukra kiyaa| isa taraha kavine eka rUpakake antargata dUsare rUpakakA kathana dete hue use aura bhI adhika sarasa banAnekI ceSTA kI hai / kintu mana dvArA indriyoMko doSI batalAne para indiyoM ne bhI apane doSakA parihAra karate hue manako doSI bata OM iya viSaya palakayo, anekAnta ihu ekke kudijagaDai jagasayalu / jesu paMcavi eyaI kavabahu kheyaI, khilladdi pahu! tasu ka kusalu // 26 // [ varSa 14 lAyA aura kahA ki jIva jo rAgadveSa prakaTa hote haiM vaha saba mohakA hI mAhAtmya hai| kyoMki manake nirodha karane para hamArA (indriyoMkA vyApAra svayaM ruka jAtA hai | isa taraha prathameM kramase kabhI indriyoM ko, kabhI karmoMko aura kabhI kAmavAsanAko duHkhakA kAraNa batalAyA gayA hai| jaba vAda-vivAda bar3hakara apanI carama sImA para pahu~ca gayA taba AtmA apanI svAnubhUtise unheM zAnta rahanekA upadeza detA hai| antameM mAnava jIvana kI durlabhatAkA pratipAdana karate hue tathA jIvadayA aura taka anuSThAnakA upadeza dete hue kathAnaka samApta kiyA gayA hai| * jaMtasu phurai rAgo domA vA taM maraNAsa mAhappe | viramai mammi ruddhe jamhA amhANa vAvAro ||46 mayaNa parAjaya madana parAjaya eka choTAsA apabhraMza bhASAkA rUpaka-kAvya hai, jo do saMdhiyoM meM samApta huA hai| isake kartA kavi haradeva haiN| haradevane apaneko baMgadevakA tRtIya putra aura sAtha hI apane do jyeSTha bhAiyoMke nAma kiMkara aura karAha (kRSNa) batalAye haiN| isake atiri prathameM kapine apanA koI anya paricaya evaM samayAdikakI koI sUcanA nahIM kii| isa pratha meM par3iyA ke atirikta raddA chandakA bhI prayoga kiyA gayA hai / jo isa granthakI apanI vizeSatA hai / yaha eka manomohaka rUpaka kAvya hai, jisameM kAmadeva rAjA, mohamaMtrI, ahaMkAra aura ajJAna Adi senApatiyoMke sAtha bhAvanagara meM rAjya karatA hai| paripurake rAjA jinarAja unake zatru haiM; kyoMki ye mukrirUpI kanyAse apanA pANimaya karanA cAhate haiN| kAmadevane rAga-dveSa nAmake dUdha dvArA jinarAjake pAsa yaha sandeza bhejA ki Apa yA to muhi kanyAse vivAha karanekA apanA vicAra chor3a deM aura apane darzana - jJAna- cAritrarUpa subhaToMko mujhe soMpa deM, anyathA yuddhake liye taiyAra ho jaya jinarAjane kAmadevase yuddha karanA svIkAra kiyA aura antameM kAmadevako parAjita kara apanA manoratha pUrNa kiyaa| I grantha meM racanAkAla diyA huA nahIM hai| kintu dhAmerabhaNDArako yaha prati vikrama saMvata 1506 kI likhI huI hai jisase yaha spaSTa hai ki yaha grantha usase pUrvakA banA huA hai| kintu bhASAkI dRSTise isakA racanAkAla 12vIM zatAbdI jAna par3atA hai| anyakI zailI parijJAnake liye Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] rUpaka kAvya paramparA [261 granthakI dUsarI sandhikA 7vAM kaDavaka dRSTavya hai jisameM hai| kavine graMtha racanAkA phala batalAte hue likhA hai ki kAmadevase yuddha karanevAle yundrodyata subhaToMke vacana akita haiM- isa granthake adhyayana karanese bhavya jIva kAma-vijayake dvArA vajjaghAukosi riNapaDicchai asidhArApaheNakogacchai aAtmAkA vikAsa karanemeM samartha ho sakate haiM / aura AtmA kojama karaNa jaMtu AmaMghaDa, ko bhavadaMDaI sAyaru laMghai usa pAnandako pA letA hai jisameM janma jarA aura maraNakI kojama mahisamiMga uppADai vipphuraMtu ko diNamaNitoDai koI vedanA nahIM hotI. kintu zrAtmA apane ananta jJAna, ko paMcAyaNu suttaukhavalai, kAla kuTTa ko kavalahiMkavalai ananta darzana, sukha aura vIryameM lIna rahatA hai| Amovisa muhikokarucchAhai,dhagadhAMtakohayavahisokhai saMskRta aura apabhraMza bhASAke rUpaka-kAvyoMke samAna lohapiMDuko tattu ghavakkaDa, ko jiNa saMmaha saMgaricakkA hindIbhASAmeM bhI aneka rUpaka-kAvya likhe gae haiN| jinameM Naya gharamajhikarahihubadhaTTiya,mahilahaM aggaiterITiva kavivara banArasIdAsakA nATaka samayasAra bhaiyA bhagavatIdAsakavi nAgadevane haradevake isa 'mayaNa parAjaya' ko ra kA 'cetanacaritra' aura paMcendriya sambAda sUvAvattIsI, paMceprAdhAra banAkara tathA usameM yathAsthAna saMzodhana parivartanakara ndriyakI bela Adi haiN| inameMse yahAM sirpha bhagavatIdAsake saMskRtameM madanaparAjaya nAmaka granthakI racanA kI hai / nAgadeva cetanacaritra' para prakAza DAlA gayA hai, agale lekhameM anya granthoM para prakAza DAlanekA yatna kiyA jAyagA / haradevakI paramparAkA hA vidvAna hai| yaha racanAbhI bar3I lokapriya hai| hindIbhApAkA rUpaka-kAvya dUsarI kRti 'mana karahA hai| jisake kartA kavi pAhala cetana-caritra haiN| kavine apanI racanAmeM usakA racanAkAla nahIM diyA bhaiyA bhagavatIdApakA 'cetana caritra' eka sundara rUpAhai / para sambhavataH yaha racanA 14vIM 15vIM zatAbdI kI hai| smaka kAvya hai, jisakI racanA bar3I hI sarasa aura cittA kyoMki jisa guTake parasaM ise noTa kiyA gayA hai usakA karSaka hai / use par3hanA zurU karane para pUrI kiye binA lipikAla saM0 1976 hai| ataH yaha racanA saM0 1576 jI nahIM cAhatA, usameM korA kathA-bhAga ho nahIM hai kintu se pUrvavatI hai| kitane pUrvavartI hai yaha abhI vicAraNIya hai| usameM cetana rAnA aura mohake caritrakA aisA sundara citraNa racanA sundara aura zikSAprada hai| isameM 8 kaDavaka diye hae kiyA gayA hai jisakA prabhAva hRdaya-paTala para aMkita hue haiN| jinameM pAMcoM indriyoMkI niraMkuzatAsaM honevAle durgatike binA nahIM rahatA , vaha isa mohI prANIko apane svarUpakI duHkhoMkA udbhAvana karate hue mana aura indriyoMko vazameM jhAMkI prastuta karatA hI hai| caritrakA saMkSipta prasAra isa karane aura tapazcaraNa-dvArA karmoko khipAnekA sundara upadeza prakAra haidiyA gayA hai| cetanarAjAkI do rAniyAM haiM, sumati aura kumati / tIsarI kRti 'madana-juddha' hai| jisake kartA kavi vUci . eka dina sumati cetana zrAnmAkI karmasaMyukta avasthAko dekha kara kahane lagI-he cetanarAya ! tumhAre sAtha ina duSTa karmorAja haiM jinakA dUsarA nAma 'balha' bhI thA / granthameM usakA racanAkAla saM. 1581 Azvina zuklA ekama zanivAra kA saMga kahA~se AgayA ? kyA tuma apanA sarvasva khokara bhI prabuddha honA nahIM cAhate / jo vyaki apane jIvanameM sarvasva diyA hazrA hai, jisase yaha grantha vikramakI 16vIM zatAbdIke gamAkara bhI sAvadhAna nahIM hote, vaha kabhI bhI samunnata nahIM uttarArdhakA banA huA hai / isa granthameM icvAku kulamaNDana ho sakatA / ataH aneka paristhitiyoM meM phaMse rahane para bhI nAbhiputra RSabhadevake guNoMkA kIrtana karate hue unhoMne unakI vAstavika sthitiko samajhane, unheM pUrA karane, unase kAmadevako kese jotA ? isakA vistArase kathana kiyA gayA chuTakArA pAne yA apane svarUpako prApta karaneke liye jAga(r) rAha vikkamataNoM saMvat namvAsIya panarasaha saradarutti rUka honekI jarUrata hai / apanI asAvadhAnI hI apane Asu bkhaannu| patanakA kAraNa hai| tithi paDivA sukala pakha manIcaravAra kara Nakkhatta jANu / cetana he mahAbhAga ! maiM to mohajAla meM aisA phaMsa tinu dina valha ju saMThayo mayaNajujjha-savivesa / gayA hU~ ki usa gahana paMkase nikalanA mujhe aba duSkara paThana suNata rikkhAkaro jayo svAmi risahesa 157 jAna par3atA hai| maiM yaha jAnanA cAhatA ki inase merA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] anekAnta [varSa 14 uddhAra kaise hogA aura maiM apane nija svarUpako kaise pA vAkabANoMse kumasikA hRdaya-kusuma chinna-bhinna ho gayA aura sakU~gA? vaha kupita hokara apane pitAke pAsa calI gaI / aura sumati-he nAtha ! Apa to apanA uddhAra karanemeM apane pitAse apane pAnekA kAraNa btlaayaa| moharAjane svayaM samartha haiM, jo vyakti apane svarUpako bhUla jAtA hai vaha putrIkI bAta sunakara apanI pyArI beTIko samajhAte hue sahaja hI parAdhIna ho jAtA hai / ja taka hama apanI yathArtha kahA-beTI, cintA mata karo, mere rahate hue saMsArameM aisA paristhitiko nahIM samajhate haiM, taba taka hI dUsarA hameM parAdhIna kauna subhaTa hai jo terA parityAga kara sake ? meM tumhAre pati kara hama para zAsana kiyA karatA hai aura hamArA yadvA-tadvA kI buddhiko abhI ThikAne para lAtA hU~, abhI apane saradAroM zopaNa karatA hai| kintu jaba hameM apane adhikAra aura ko bulAkara cetanake pAsa bhejatA hU~, jaba taka vaha sumatiko kartavyoMkA yathArtha parijJAna ho jAtA hai taba usa zoSaNa nikAlakara tumako apane gharameM sthAna nahIM degA, taba taka karanevAle zAsanakA bhI anta ho jAtA hai| isake liye bheda- maiM cupa hone kA nhiiN| merI aura mere yoddhAoMkI zakti vijJAna aura viveka hI amogha astra haiM, unhIMse zrApa raNa- apAra hai, vaha use kSaNamAtrameM apane zrAdhIna kara legii| netra meM yuddha karaneke liye samartha ho sakate haiM aura zatruko isa taraha beTI kumatiko samajhA-bujhAkara mohane apane catura parAmna kara vijaya prApta kara sakate haiN| jaise mohanadhUlike dUta kAma kumArako bulAkara zrAdeza kiyA ki tuma caMtana sambandha aAnmA apaneko bhUla jAtA hai, parako nija mAnane rAjAse jAkara kaho ki tumane apanI strIkA parityAga lagatA hai usI prakAra yApa kumatike kumpaMgase apane svarUpako kyoM kara diyA hai ? yA to hAtha joDakara kSamA yAcanA karo, bhUla gae haiM / ataeva padacyuta haiM / aura idhara-udhara bhramaNa anyathA yuddhake liye taiyyAra ho jaao| kara rahe haiN| aba sAvadhAna ho samara-bhUmimeM Aiye, apanI dUta karmameM nipuNa kAma-kumArane moharAjAkA sandeza dRr3hatA aura vivekako sAtha rakhate hue kartavya-pathase vicalita cetanarAjAse kaha diyA / aura bahuta kucha vAda-vivAda ke na hoiye, ApakI vijaya nizcita hai / sumatikI isa bAta- anantara cetana bhI mohasaM yuddha karaneke liye taiyAra hogayA / ko sunakara cetanarAyane mauna le liyaa| dUtane vApisa jAkara rAjAcaMtanakI ve saba bAteM mohase ___itanemeM mahamA kumati zrAgaI aura sumatise bolI-rI kaha sunAI, aura nivedana kiyA ki yaha yuddhaka liya naiyAra duSTA tU kyA baka-dhaka kara rahI hai, tU kula-kalaMkinI kauna hai| taba mohane apane vAra subhaToMko cetanarAjAko pakar3aneke hai, mere sAmane bolanekA terA itanA sAhasa, tU nahIM jAnatI liye Amantrita kiyaa| hai ki meM loka-prasiddha subhaTa mohakI pyArI putrI huuN| mujhe mohake rAga-dveSa donoM mahA mabhaTa vIra mantriyoMne jo isa bAtakA abhimAna hai ki maiMne apane prabhAvase aneka vIra mohakI phaujaka saradAra haiM / aneka narahase parAmarzakara cetanasubhaToMko parAsta kiyA hai-harAyA hai| tU kyoM itanI bar3ha ko apane prAdhIna karanekA upAya batalAyA / jJAnAvaraNane badakara bAteM kara rahI hai, yahAMse kyoM nahIM calI jAtI? mantriyoMko prasanna karane hue kahA ki-'prabho ! mere pAsa cetanane ha~sakara kahA ki aba tuma para merA sneha nahIM pAMca prakArakI senA hai / eka catanakI to bAta kyA mane hai| tuma kyoM isa prakArakI bAteM karake paraspa meM jhagar3anekA sAre saMmArako apane zrAdhIna banA liyA hai, Apa jisa taraha prayatna kara rahI ho aura ahaMkArake naze meM cUra ho samatA kaheM maiM cetanarAyako bandI banAkara zrApaka mAmane lA sakatA aura ziSTatAko gamA rahI ho| huuN| merI zakti abhAra hai, jahA~ jahA~ zrApako prajJAnake darza: sumati-itane sumati bolI-Apane khUba kahA, maiM hote haiM vaha saba merI hI kRpAkA pariNAma hai / merI nikA aura yahAMse calI jAU~, aura tuma akelI hI krIr3A karo, koI mukAbilA nahIM kara sktaa| aura cetanarAyako parameM lubhAye rakhanekA prayatna karatI raho, usI samaya darzanAvaraNa apanI DIMga hAMkate hue bolAjisase vaha apaneko na jAna sake / na-na yaha kabhI nahIM ho deva ! maiM apane viSayameM adhika prazaMsA kyA karU~ / maiMne sakatA / aba terI vaha moha mAyA apanA kArya karane meM samartha cetanarAyakI bahuta burI avasthA kara rakkhI hai, itanA hI nahIM ho sakegI, aba mere rahate hue terA astitva bhI saMbhava nahIM kintu mere kAraNa maMmArake sabhI jIva zAndhe jaise ho gaI hai| tU durAcAriNI hai, haTa jA yahAM se| sumatike ina rahe haiM ve prArama-darzana karanemeM sarvathA asamartha hai, yaha saba Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D kiraNa] rUpaka-kAvya paramparA [263 merA hI pramAda hai| mere no parAkramI subhaTa haiM jo jagatako kabhI gharase nikAlanekA duHsAhama ho skegaa| usane jo unmAda utpanna karate rahate haiN| bhArI aparAdha kiyA hai, usakA dagaDa diya vinA meM nahIM itanemeM vedanIya apanI dhauMsa jamAte hue bolA-deva! raha sakatA / aba cetana para zIghrahaH caDhAI kara denA caahiye| merI mahimA to lokameM prasiddha hI hai, mere do vIra subhaTa haiM rAjA mohakI samasta senA AnandabherI bajAtI huI, jinase caturgatike jIva prAkula-vyAkula ho rahe haiN| anyakI rAga aura dveSako sabase dhAge karake cetanako jItanako to bAta hI kyA, jinakepAma paramANu mAtra bhI parigraha nahIM clii| jaba sainyadala cetanake nagaraka samIpa pahu~cA taba hai, jo jJAna-dhyAna aura tapameM nipTha rahate haiM, jo samadarzI nagarase dUrahI paDAva DAla diyA gyaa| aura vivekI haiM, jinakA upadeza kalyANakArI hai| unheM bhI idhara jaba cetanarAjAko mohaka sainyadalake aAnakA samAmaiMne nahIM chor3A, kSaNa-kSaNameM sukha-duHkhakA vedana karAnA hI cAra milA. taba cetanarAyane bhI apane sabhI niyoM aura merA kArya hai| senAnAyakoM ko bulAyA / aura unase mohaka mainyadala mahita aba AyukarmakI pArI AI, aura vaha apanI tAla bhAne kA mamAcAra kahA / jJAna nAmaka matrIsa cetanarAyane Thokakara bolA-davasabhI saMbhArI jIva mere zrAdhIna haiM, kahA-vIra! maiM tuma para pUgavizvAsa karatA huuN| kyoMki meM unheM jaba taka rakhanA hai taba taka ve rahate haiM anyathA aneka yuddhoMmeM meM tumhArI vIratA dekha cukA huuN| tuma jaise mRtyUke mukhameM cale jAte hai| mere pAsa cAra mubhaTa haiM unase vIroMko hI isa samaya zrAvazyakatA hai| tumhArI zrAna hI yuddha karane ke liye kauna samartha hai ? cAroM gatike sabhI jIva merI zAna hai ataH zIghra hI apanA manyadala taiyAra kara mere dAma haiM, maiM unheM choDUM taba ve zivapura jA sakate haiN| use yahA~ lAmo, bhayako koI bAta nahIM hai| zAyada tumheM itanemeM nAmakarma bolA-deva ! mere binA saMsArako smaraNa hogA ki tumane pahale kitanI hI vAra moharAjA para kauna banA sakatA hai? meM pudugalaka rUpakA nirmApaka haiN| vijaya pAI hai ataH ghabarAne kI koI bAta nahIM hai zIghra jisameM pAkara cetana nivAma karatA hai| mere terAnave subhaTa jaaiye| haiM, jo vividha rUparaMga vAle aura rasIle haiM, unakA jo koI jJAnadevake nirdezAnusAra sabhI sAmanta aura nika saja, mukAbilA karanekA sAhama karatA hai to ve use marane para dhaja kara zrAgae / unameM sabase pahale svabhAva nAmakA mAmaMta bhI nahIM chodd'te| bolA-- deva ! merI aradAsa muniye| muga zatruka nIra aba gotrakarmakI pArI AI aura vaha bar3e darpake sAtha nahIM laga sakate, aura maiM jaNamAtrameM zatruko garva rAta kara bolA-deva ! mere do vIra subhaTa haiM, jinakA U~ca-nIca sakatA huuN| isalie cintAkI koI bAta nahIM hai / itanemeM parivAra hai, sura vaMzakA yaha svabhAva hai ki ve kSaNameM raMka dUsarA mAmata muddha yAna bar3e dapaMka sAtha bolA-deva ! aura kSaNameM rAjA karate haiN| zrApa mujhe AjJA kara no meM zatru-mainAko parAstakara sakatA ___ avasara pA antarAya bolA, prabho! Apa cintA na kareM, huuN| mere Age vaha mainyadala vaise hI nAzako prApta hogA mera pAMca subhaTa dekhiye, jo raNakSetrameM sabase Age rahate haiM, jaise ki sUryodayase mamasta adhaMkArakA nAza ho jAtA hai| tathA hAthameM amtroMko bhI grahaNa nahIM karane dete, aura cetana- tIsarA cAritramUra bolA-marArAja ! maiM taNa bharameM arikA kI saba sudha-budha hara lete hai / isa taraha moharAjAke 120 nAza kara sakatA haiM / aba vivekakI pArI AI, usane pradhAna mubhaTa haiM, jinake guNoMko jagadIza hI jAnate haiN| apanA prabhAva vyakta karate hue kahA ki---mujhe dekha kara hI inake sAta prakArake vIra haiM, jo zatrudala-bhaMjaka aura mahA- zatra ghabarA jAyagA aura nAzako prApta hogA, nirbhayatA aura subhaTakI upAdhise alaMkRta haiN| zAnti jaise mere parAkramI vIra haiM ataH zrApa isakI cintA ____jana rAnA mor3ane apane sabhI subhaToMko sadala-bala na kreN| itane meM saMvega mUra apanI DIMga hAMkate hue bolAdavA, to usake zrAnandakI sImA na rahI, vaha apanI he deva ! meM zatrudalake sAtha ghamAsAna yuddha karane ke liye taiyAra aparamita zakri dekhakara phUlA na samAyA aura bolA- hai| isI taraha samabhAva, saMtoSa, dAna, patya, upazama, aura mere jaise pratApI rAjAke zAsana karate hue cetana rAjA kyA dhIraja nAmaka aneka zUravIra sAmantoMne apanI apanI kabhI anIti kara sakaMgA aura use merI putrIko phira vizeSAe~ btlaaii| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 anekAnta [varSa 14 jJAnadevane cetanarAyase kahA ki hamArI phauja bhI kucha bhI nahIM bigAr3a sakate kyoMki aba maiMne apane svarUpasaja-dhajake taiyyAra haiN| cetanane dekhA ki sainyadala taiyyAra kA ThIka parijJAna kara liyA hai aura apanI adRzya caitanya hogayA hai / jJAnadeva-prabho ! meM Apase eka nivedana kara zakiko bhI pahicAnanekA yanna kiyA hai| parantu tumheM merA denA cAhatA hU~ yadi Apa nArAja na ho to khuuN| sAtha avazya denA hogaa| vIravara ! yadi tumane dRr3hatAke cetanarAjA- vIravara ! saMgrAmameM zatru para vijaya prApta sAtha merA sAtha diyA, aura mere vivekakA saMtulana barAbara karanA tumhAre hI Upara nirbhara hai isa samaya tumhAre mukha- susthira rahA to mohakA sainyadala merA kucha bhI bigAr3a mudrAkI aprasannatA mere kAryameM kaise sAdhaka ho sakatI hai? karanemeM samartha nahIM ho sktaa| ata viveka dUtako moha ataeva tuma jo kucha bhI kahanA cAho nissaMkoca hokara rAjAke pAsa bheja denA cA haye, para apane ghara meM zatrukA kaho, DaranekI koI AvazyakatA nhiiN| yuddhaka samaya vIroM- bulAnA ucita nahIM hai jaba hamameM ananta zakti aura ananta kI bAta kabhI amvIkRta nahIM hotii| raNanIti bhI aisI sukha hai, taba phira itanA bhaya kyoM ? astu hI hai, raNa vijJa rAjA yuddhake avasaroM para apane vIroMko jJAnadevane viveka dRtako bulAyA aura kahA ki tuma kabhI aprasanna nahIM hone dete| ata: tuma nirbhayatAke sAtha moha para jAo, aura yaha kaho ki- yadi tuma apanA apanI bAta khii| bhalA cAhate ho to yahAMsa cale jAo, yadi vaha anyathA jJAnadeva-prabho! saMgrAmameM AkramaNa karanesa pUrva dUta kahe to tuma bhI usa apanI dhola batA danA aura kaha denA bhejakara zatruke pradhAnamaMtrIko yA unake kisI anya pratinidhi ki tarA jitanA jora cale tU utanA jora calA le, ve saba ko bulavA lIjiye, tathA jahAM taka bane isa samaya saMdhi jIvaka hI cAkara hai. jo kSaNamAtrameM naSTa kara deNge| jJAnakara lenA hI ucita hogaa|' de ne to tumhArI bhalAIka liye hI mujhe tumhAre pAsa bhejA cetana rAjA-jJAnadeva ! zrAja tuma yuddha ke avasara para thA. ataH yadi tuma jIvana cAhane ho to cetanapurako chor3a kAyara kyoM ho rahe ho? hameM apanI zakti para pUrA vizvAsa do| viveka mohaka pAsa pAyA zrIra usane mohase kahA ki hai, saMgrAmameM hamArI avazya vijaya hogI, para tumhI batAo, yadi tuma apanA bhalA cAhate ho to yahAM se bhAga jaao| gharame kyA duzmanako bulavAnA ucita hai ? rAjanIti bar3I dataka vacana sunakara mAha bhAga babUlA ho gayA aura lAla gaDha aura vilakSaNa hotI hai, aba madhikA koI avasara lAla AMkhe nikAlatA huA garaja kara bolA-maiM zatrukA nahIM hai| isa samaya yuddha karanA hI hamAre liye ucita hai| kSaNamAtrama nAza kruuNgaa| mera aAge tarI kyA vimAta, jJAnadeva-prabho! Apa mAharAjAkI aparamita zaklise mere eka hI vIra subhaTa jJAnAvIna kevala tumheM hA dukhI paricita hokara bhI isa prakArakI bAteM kara rahe haiN| maiM nahIM kiyA kintu saMsArake sabhI prANiyoMko parezAna kara jAnatA hU~ ki jaba Apake sAmane mohake pradhAna saciva, rAga rakkhA hai, phira bhI tumheM lAja nahIM pAtI, jo mujha jaise aura dveSa nAnA pralobhanoM aura aneka sundara navayuvatiyoMke rAjAke Age yahAMse haTa jAne ko kahate ho / anantakAlase hAva-bhAvoM nathA caMcala kaTAkSa bANoMke sAtha prastuta hoNge| tuma kahAM rahe, aba tumhArI yaha himmata, ki tuma mujhase usa samaya kyA ApakI dRr3hatA susthira raha sakegI ? yaha lar3aneko taiyAra ho gye| tuma caurAsI lAkha yoniyoM meM saMbhava nahIM jAna par3atA / zrApa mohake lubhAvane bhayaMkara aneka svAMga dhAraNa kara nAcate rahe, usa samaya tumhArA astroMse abhI aparicita haiN| isIse aisA kahate haiN| puruSArtha kahAM gayA thA, kyA kabhI tumane usa para vicAra cetana rAjA jJAnadeva ! yaha tumhArA kahanA ThIka hai| kiyA hai ? maiMne tumheM itane dina pAla-poSa kara puSTa kiyA hai, moha rAjAne bhramameM DAlakara hI mere sAtha apanI putrIkA so tuma ulTe mujhase hI lar3aneko taiyAra ho gae ho, tuma pANigrahaNa kiyA thaa| jisake kAraNa maiMne kyA kyA kukarma nIca ho, tumheM lajjA pAnI cAhiye, tuma to guNalopI nahIM kiye haiM ? parantu aba hameM apanI atulita zakti para duSTa ho, o cetanake pApI guNa, tuma saba abhI cale jAo, pUrA vizvAsa hai| hama saMgrAmameM avazya vijayI hoMge, aba mujhe apanA mukha mata dikhAyo / viveka-gAjA mohake tIkSaNa usake ve lubhAvane astra-zastra saba kuThita ho jAveMge / rahI vAka-bANa sunakara kisI taraha jJAnadevake pAsa AyA aura 3 yuvatiyoMke kaTAkSa vANoMkI bAta, so ve aba merA mohakA saba samAcAra kahA, ki moha yahAMse nahIM bhAgatA, Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa ) rUpaka-kAvya paramparA 295 vaha apanI phaujoMko joDakara yuddha karanA cAhatA hai / dRtake ora lagA diyA, aura apratyAkhyAna nAmaka yoddhAko apane vacana sunakara jJAnadeva manameM kucha mA aura kahA ki tuma parivAra sahita utranagarakI rakSAkA bhAra sauMpa diyaa| ukra zIghra hI 'avatapura' jAtro aura zatrudalako ghera kara use sarane avataparameM sthita hokara pratadevaka kAryomeM vighna DAlane naSTa karo, aba zAnakI samasta senA gar3hase nikala kara kA yatna kiyaa| parantu cetanarAyane apane jJAna aura vivekakI zatruko gheraneke lie calI aura viveka senAnI usake sahAyatAsaM 'deza vratapurake' mArgako avaruddha karane vAle mubhaToMAge claa| ko dharmadhyAnakI ArAdhanA dvArA aura mavega vairAgyakI dRr3hatA idhara zAnadeyake pradhAna senApatitvameM cetanarAyakI senA, se kSaNamAtrameM mUrchita kara diyA / aura mohake anya aviveka aura kAmakumArake senApatimnameM morAjAkI senAmeM paraspara prAta-raudra rUpa mabhaToMko bhI parAjitakara dezavatapura para apanA ghamAsAna yuddha hone lagA , yuddha meM donoM bArasaM vIra eka adhikAra kara liyaa| yadyapi avivekane apanA bhArI puruSArtha dUsare yoddhAko lalakArate hae eka dUsare para bANavAM digvalAyA, aura apane ghAtaka bANoMkI varSA dvArA zatrudalako karane lage, yadyapi jJAnadeva yuddhanItima atizaya nipuNa thA hAni pahu~cAnekA bhArI yanna kiyA; kintu usa kiMcatbhI tathApi kAmakumAra bhI usase kama nahIM thA para vaha zarIrase saphalatA na milA, kyAki atyanta mukumAra thA aura jJAnadeya kaThora, tathA parAkramI, rUpa cakrase zatru-senAko parAjita kara diyA, aura avaziSTa jJAnadevane sukumAra kAmakumArako eka hI bANameM pRthvI para zatru senAko bhI dezavratapurasa nikAla kara bhagA diyaa| sulA diyA, kAmakumArane apane paurasa dikhAne meM koI kamI cetanako dezavatapurakI vijayasa harSAtireka to huaA, paraMtu nahIM kI, kintu jJAnadeva samanna usakI eka bhI cAla sAtha hI Age bar3hane aura apane samasta pradezasi moha senAke saphala na ho sakI / jJAnadevane kevala kAmakumArakA hI hanana niSkAsana karane kA vicAra bhIsthira huA aura dezavata nagaraka nahIM kiyA. kintu mohasanAka anya sAta subhaTa vIroMkA ekAdaza zrAvaka bhAvarUpa vratako puSTa karane tathA zatruoMse bhI kAma tamAma kara diyA, jo cetanake mArgako roka unakI rakSA karanakI mahatI pAlanAko kAryameM pariNata kiyaa| hue the| mithyAtva samyagmithyAtva, samyakprakRti mithyAtva aura itanA hI nahIM kintu dharmapAnarUpa kuThArase zatrupakSakA anatAnubaMdhI krodha, mAna. mAyA-lobha / ina sAtoM mubhaToM- damana karate hae cetanane 'pramattapura' ko jInanekA vicAra ke vinaSTa ho jAnesa mohane yuddha kI sthitiko badalate sthira kiyaa| kyoMki usa nagarakA mArga mohake prabala dekha apane sainyadalako punaH samhAlanekA yanna kiyA para / senAnI pratyAgvyAna nAmaka kaSAya mUrane apane parivAra mahita vahAMse use haTanA hI paDA / pazcAta jJAnadevane cakravyUha- avaruddha kiyA thA / aura madhya meM pramAda jaisA subhaTa bhI kI racanA kara apane mainyadalako saMrakSita kara liyA aura usakI rakSA karaneka liye tatpara thA : sAtha hI mohake ajJAusa cakravyUhake dvArake saMrakSaNakA kArya vanadevako mauMpa nAdi anya subhaTa bhI unakI sahAyanAke liye udyata the| diyA / aisI sthitimeM 'pramattapura' ko adhikRta karanA tumula saMgrAma kintu yahAM zAnadevane jima vipama cakravyUhakA nimANa ke vinA sambhava nahIM thaa| isake atirika moha bhI svayaM kiyA thA, aura usameM apane mainyadalako isa tarahase apane manasta parivArake mAtha usakI rakSA karaneke liye kaTisanyavasthita kiyA jisameM zatrudalakA umameM praviSTa honA baddha thaa| usane cetanako pakaDane ke liye apane aneka vIra azakya ho gayA-zatru-senAkA eka-eka mubhaTa apanI-apanI mainika idhara-udhara chipA rakhe the jo avasara pAne hI cetanazakti pacAkara mAhamahIna hogayA parantu koI bhI usakAmena kI zakriko naSTa karanekA prayatna kara sakate the| sAtha hI karane meM samartha na ho sakA / idhara vanadevane apane dhanuSa-bAgAse mohakA yaha Adeza thA ki yadi cetana 'dezavatapura' se Age avitiko bhI jA pavADA jisase vaha yuddha-bhUmise uThanemeM baDhe to use usI samaya giraphtAra kara liyA jaya / aura sarvathA ammartha ho gyaa| isa taraha mohaka ve sabhI yoddhA phira maiM use mithyAtvameM DAlakara apane varakA manamAnA jina para mohako sadA nAja rahA karatA thA eka eka kara badalA le skRgaa| mAre gae / ataH mohane 'avatapurako choDa diyA' aura deza idhara cetana bhI apane senAnI zAna aura vivekake sAtha vratapura' jA gherA / tathA vahAM apanI senAko sudRr3ha morceko apanI dRr3hatAko barAbara bar3hA rahA thA, aura mohako jItanese Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] cetanakA dhairya evaM sAsa apanI carama sImA para pahu~ca rahA thaa| usane apane zama-dama aura samAdhirU amogha astroMkA bhalI-bhAMti abhyAsa kara liyA thA aura bheda vijJAnarUpa penI devIkA prayoga bhI use sugama thA usakI / uddAma vAsanAeM zivila evaM jarjarita ho gaI thI, saMvega aura vairAgyakI zakti bana rahI thI aura vaha samaya bhI tUra nahIM thA jaba vaha mohake prAsyA jaise vIrako mAtra meM vinaSTa krde| ko apanI atula zakti para pUrA vizvAsa thA, vaha kArakaM sAdhana sampanna thaa| itanemeM sumanane kara cetanase kahA ki- mahArAja! Apa sAvadhAna raheM, mohane aneka jAna phaiz2A hai, yadi kadAcit Apa unameM phasa gaeko ra bAkI bahuta burI dazA hogI, maiMne Apako mAnakI cetAvanI de dI hai, ataH merA koI nahIM hai| ainako sunakI bAtoM para kucha bhI zrAva nahIM huA / aba cetanane punaH apanI dhanantazanikI ora dekhA, idhara sainika vAloMko dhvani ho rahI thI, usI samaya cetanane bheda vijJAnarUpa chenIsa pratyAkhyAna nAmaka sUrakA nizata kiyA. aura mamatArUpI laMgoTI tathA granthiko ukhADa kara pheMka diyA, aura parama zAnta digambara gur3Ako cArn fear / yadyapi mohake dhAraNA kiyA senApatiyoMne kAphI pratirodha kiyA, aura apane aneka astra-zastroM dvArA ganako dAni pahu~cAne kA prayatna bhI kiyA parantu ainanane apane netra-vijJAnarUra duphArese mavakA pratikAra karate hue amanapura meM praveza kiyaa| isa nagara meM mohakA prabala senAnI pramAda abhI zravaziSTa thA aura vaha cetanake kAryo meM bhArI vighna karatA thA / zrataH cetanane samAdhipatI ase pramAdakA bhI kSaNamAtrameM niyAga kara diyA, prasArake giranehI vikathA nidrA, praNaya zrAdi usake anya vIra sAthI bhI dharAzAyI ho ge| pramA hanana hojAnese mohakA senAmeM khalabalI maca gaI, aura aziSTa zUragaNa apanI-apanI jAna bacAkara bhAganeko udyata ho gae aura pramaNapura zatruoMse khAkI ho gyaa| aba cetana apanI pari grAma vizuddhiko bar3hAtA huA 'zrapramatapura phuNcaa| aba moha cUMki zakrihIna ho gayA thaa| yataH apaneko idhara-udhara kA divAkara rahane lgaa| vaha aise avasara kI pratIkSAmeM thA, ki cetana apane svarUpase jarA anekAnta [ varSa 14 bhA zithila ho to maiM use dhara dabAU~ / parantu cetana mahA vivekI, apane atula sAhasakA dhanI, sadA apane meM sAvadhAna rahatA thA isa kAraNa zatrudalako yaha avasara hI nahIM milatA thA jisase vaha apane uddezyameM saphala ho sake / aba cetana nija svarUpameM sAvadhAna ho AhAra-vihAra Adi sabhI bAdhaka kriyAoMkA parityAgakara padmAsana mudrAmeM aba sthita ho bheda-vijJAna, viveka aura samAdhi ina astroMko sAtha le dhyAna meM susthira ho gayA aura kSaNamAtra meM tIna zatruoMkA naraka, viyaMca aura devadhAyukA vinAzakara anagara meM Akara yahAM usane apanI apUrvakaraNa pariNatakA vikA kiyA / tathA tRtIya karake sahAre navamapurako prApta kiyA aura vahAM darzanAvaraNa, mohanIya aura nAmakarmaka tI subhaToMko parAjinakara cetana dazamapurameM prApta huaa| yahAM bhI usane suSama lobha nAmaka subhaTako kSaNamAtrameM vijitakara aura gyArahaveM upazAnta nagarakA ullaMghanakara apanI bhedavijJAna rUpI paramapanI painIse moha zatrukA sarvAvinAzakara kSINamohapurameM pAsa kiyaa| yahAM cenanakaM yathAnyAta nAmakA sukhamaya cA straguNa prakaTa huA / zranantara cetanarAyane ghAniyAkarmakI prakRti rUpa molaha subhaToMko vinaSTakara lokacalokako dekhanevAle anupama kevalajJAnakozako prApta kiyaa| 1 aba cetanakI sampUrNa dhAtma-zatrikA vikAsa ho gyaa| jo ananta guNa anAdikAlase pracchanna ho rahe the ve saba prakaTa ho gaye cetanakI jo Antarika zani prakaTa huI vaha itanI mahAn aura cAracaryakAraka thI ki usakA isa lepanI bayAna nahIM ho sakatA / cetanane isa sayogipura meM dIrghakAla taka avasthAna kara jagatakA mahAna kalyANa kiyA - lokako duHkhanivRttikA sAdhana batalAyA, aura moharAtru para kaise vijaya prApta kI jA sakatI hai usakA eka thAdarza rUpa upasthita kiyA / anantara cetanane yoganirodhakara aura prayogapurameM pahu~ca kara kSaNamAtrameM aziSTa bahatara aura terahapacAsI - karma-zatrunoMkA --nipAta kiyA aura siddhAlaya meM nija svarUpameM susthira ho gayA jahAMse phira kabhI dhAnA nahIM ho sakatA, aura jo anantakAla taka apane cidAnanda svarUpameM nimagna rahatA hai| 1 (kramazaH ) Page #313 -------------------------------------------------------------------------- Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta zrIkAnajIsvAmIka abhinandana-samaya vIrasevAmandirameM liyA gayA eka citra AR P mAya meM baiThe hue dAhinI progma-zrI A: jugalakizora mukhtAra, zrI kAnajI svAmI, cu0 pUrNasAgara / taparakI pakrima khaDe hue-zrI lA premacanda jainAvAca, dillI ke pratiSThina vyaktiyAMkA paricaya dete hue, bAbu premacanda bI018, maMyukta mantrI vArasevA mandira, bAbu choTelAla kalakanA, adhyakSa vAgmevAndira, tArAcanda premii| nAca ko paMkrima baTa hue. -gaya mA. lAulphanarAya. lA. jugalakizora kAgajI, bAbu raghuvaradayAla ema: vagailabAga, vAgaja paM. mahAvIra prasAda aura zrI nemIcanda pATanI / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtmArthI, AjanmabrahmacArI, adhyAtma-rasika, adhyAtma prasAraka zrI kAnajI svAmIko sevAmeM abhinandana-patra AtmArthina ! pArama-dharmake parama pArAdhaka aura prasAraka hote hue bhI Apane samyagnarzanakI vizuddhike sAdhana-bhUta sindvakSetroMkI badanArtha eka vizAla sabake sAtha yAtrA prArambha kI aura parama tIrthAdhirAja sammedazikhara, pAvApura, rAjagira, campApura dhAdi anekoM tIrthasthAnoMkI vaMdanA karate hue isa dijIme padArpaNa kiyA hai, jise svatantra bhAratakI rAjadhAnI honekA gaurava prApta hai| apanI khoja-zodhake liye prakhyAta, prasiddha purAtattvavid, sAhitya tapasvI, pra.mA. jugalakizora jI mukhtAra, 'yugavIra' dvArA saMsthApita isa vIrasevAmandirameM Thahara kara Apane hama logoM para jo anugraha kiyA hai vaha hama sabake liye parama harSakI bAta hai| Ajanma brahmacArin / bha0 neminAthake pAda-padamase pavitra hue aura vIravANIke mamuddhAraka zrIdharasenAcAryakI tapobhUmi honeke kAraNa apane 'surASTra' nAmako sArthaka karane vAle saurASTra dezameM Apane janma liyaa| gRhasthAzramameM sarva sAdhana sampaca hote hue bhI Apane bAlyakAlase hI brahmacaryako aMgIkAra kiyA, aura atyanta alpa vayameM saMsArase udAsa hokara sAdhu dIkSA grahaNa kii| pUre 20 varSa taka sthAnakavAsI jaina sampradAyameM raha kara zvetAmbara Agama-sUtroM-pranyoMkA viziSTa abhyAsa kiyA, aura apane sampradAyake eka prabhAvaka vaktA evaM tapasvI bane / usa samaya anekoM rAje-mahArAje aura sahasroM jena Apake parama bhakta the, tathA Apako 'prabhu' kaha kara vaMdanA-pUrvaka sASTAGga namaskAra karate the| adhyAtma-rasika ! zve. jaina zrAgama-sUtroMke pUrNa avagAhana karane para bhI ApakI prAdhyAtma-rasa-pipAsA zAnta na ho skii| saubhAgyase do sahasra varSa pUrva prA. kundakunda-nirmita parama amRtamaya samayamAra Apake hastagata huA, Apane atyanta sUkSma dRSTise upakA svAdhyAya prArambha kiyaa| svAdhyAya karate hI Apako yathArtha dRSTi prApta huI aura viveka jAgRta huaa| Apane anubhava kiyA ki aAja taka maiMne zAli-prAptike liye tuSa-khaMDanameM hI apane jIvanakA bahu bhAga bitAyA hai| usa samaya apake hRdayameM antardvanda maca gyaa| eka ora prApake sAmane apane sahasroM bhakoM dvArA upalabdha pUjA-pratiSThA prAdikA mAha thA, aura dUsarI ora matyakA AkarSaNa / ina donoMmeMse apanI pUjA-pratiSThAke vyAmohako ThukarAkara Apane digambara dharmako svIkAra kiyA, aura mahAna sAhasa aura dRr3hatAke sAtha vikrama saMvat 16 meM caitra zuklA trayodazIko vora jayantIke dina bIratA-pUrvaka apane veSa-parityAgakI ghoSaNA krdii| ghoSaNA sunate hI sampradAyameM khalabalI maca gaI aura nAnA prakArake bhaya dikhAye gaye / parantu Apa apane nizcaya para sumeruke samAna aTala aura acala rahe / tabase Apa apane Apako AtmArthI kaha kara prA. kundakundake prati gahana AdhyAtmika granthoMkI gUDhatama pranthiyoMke sUkSmatama rahasyakA udghATana kara kundAvadAta, amRtacandra-prasyUta, pIyUSakA svayaM pAna karate hue anya sahasroM adhyAtma-rasa-pipAsunoMko bhI usakA pAna karA rahe haiM aura atyanta sarala zabdoM meM adhyAtma tattvakA pratipAdana kara rahe haiN| . aatm-dhrm-pthik| jisa saurASTrameM di0 jainadharmakA prabhAva-sA ho rahA thA, vahA~ Apake pravacanoMko zraSaNa kara sahasroM tattva-jijJAsutroMne di. jainadharmako dhAraNa kiyA, saikar3oM nara-nAriyoM aura samma gharAnoMke kumArakumArikAoMne AjIvana brahmacaryavrata aMgIkAra kiyaa| tathA jisa saurASTrameM di0 jaina mandira virala hI the, vahA~ ApakI preraNAse 20 di. jaina mandiroMkA nirmANa ho cukA hai aura isa prakAra aApane dharmakI sAdhanA aura prAramAkI mArAdhanAke sAdhana vartamAna aura bhAvI pIr3hI ke liye prastuta kiye haiN| adhyAtmaprasAraka ! kucha zatAbdiyoMse jaina sampradAyake prAcAra-vyavahArameM jaba vikAra praviSTa hone lagA aura trivarNAcAra evaM carcAmAgara jaise grantha pracArameM Ane lage taba 19vIM zatAbdIke mahAna vidvAn paM. ToDaramalajI ne usa daSita vyavahArase janatAke bacAva ke liye mokSamArga prakAzakI racanAkara jainadharmakaM zuddha rUpakI rakSA kii| unake paracAt isa bIsavIM zatAbdI meM mavahAra-mUr3hatA-janita dharmake vikRta svarUpako batalAkara 'prAtma-dharma' ke dvArA usase bacaneka mAgakA mApa Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntikI khoja (pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya ema0 e0) rAjakumArI mallikA anindya sundarI thI / rati bhI eka eka karake rAjakumAroMko una kamaroM meM Amantrita kiyA akacakA gaI thI usako rUpachaTA dekhakara | usake rUpa-lAvaNya jinameM ve mUrtiyAM sundara vastrAbhUSaNoMse sajita ho alaga-alaga aura sauMdaryakI carcA indrakI apparAe~ bhI karatI thIM / khar3I thiiN| usane pratyeka rAjakumArako unake aMga-pratyaMgake usakA zarIra jitanA sundara thA hRdaya bhI utanA hI svaccha lAvaNyarasakA pAna karAke kahA ki Apa jisa prakAra isake antaHkaraNa utanA hI pavitra aura AtmA utanI hI nirmala bAhyarUpa para mugdha ho kyA usI taraha isake antaraMgako bhI thii| sAMsArika bhogoMmeM usakI jarA bhI prAsakti nahIM thii| cAhate ho yA kevala bAhyachaTAke hI lolupI horAjakumAroMne vaha bacapanase hI jagatkI kSaNabhaMguratA, dehakI nazvaratA aura jaba yaha kahA ki hama to isa rUpa-mAdhurI para pUrI taraha vibhUtikI caMcalatAkA vicAra kara prAramanimagna rahatI thii| nichAvara hai to rAjakumArIne eka-eka rAjakumArake mAmane yauvanane aMga-aMgameM kaba praveza kiyA isakA patA yadyapi eka eka mUrtikA Dhakkana kramazaH khole / Dhakkana khulate hI kumArIko nahIM thA, para usa lau para zalabha zrA-Akara maeNDarAne sar3A galA ana pAnI bAhara bharabharA par3A aura samasna prakoSTha lge| anekoM rAjakumAra usa para apaneko nichAvara karaneke apahya durgandhase bhara uThA / rAjakumAra apanI nAka dabAkara liye usakI kRpAkorake bhikhArI bana rahe the| jyoMhI bhAgane lage, tyoMhI kumArIne unase kahA Thaharo abhI rUpasI mallikAne dekhA ki merA yaha sauMdarya svayaM mere to ina mUrtiyoMkA eka hI Dhakkana kholA gayA hai to bhI liye bhAra ho rahA hai aura mAM-bApa tathA bandhujana cintita zrApa saba nAka-bhauM sikor3a kara virakrise bhara uThe haiM / kadAho rahe haiN| usane jaba yaha samajhA ki usakA hI rUpa use cita yaha pUrI mUrti anAvRta kara dI jAya to..| saca khAye jA rahA hai to usane eka dina pitAse kahA ki jo-jo mAnie jo bhojana, pAnI gata maptAha maiMne liyA hai vahI ina rAjakumAra mujhase vidhAha karanA cAhate haiM, una sabako bulA mUrtiyoMmeM DAlA gayA hai| kyA isa carma zarIrakI bahuta iye / maiM svayaM unase bAta karake nizcaya kruuNgii| svayaMvarakA dina nizcita huA / kumArIne pATha dina acchI dazA hai| apanI vAmanAoM, kAmanAoM aura abhipahale ThIka apanI hI prAkRti aura rUpakI aneka polI lASAoM ke praticchAyA svarUpa isa mugdhA yoSA rUpamI rati svarNamUrtiyAM bnvaaii| jo bhojana pAnI vaha letI thI vahI aMganA kAminI, vilAsinI aura rAmAkA antaHsAra davA ! bhojana pAnI una mUrtiyoMke bhItara Dhakkana kholakara vaha viSayakITa, jarA jI bharakara ise dekho, cATo, sU'dho aura DAlatI jAtI thii| chuyo| samasta rAjakumAra sira nIcA kiye suna rahe the aura niyata dina para saba rAjakumAra zobhA-sajjAke sAtha upa- logoMne dekhA ki kumArI mallikA cupacApa Atma-sAdhanAke sthita hue| sabake mana prAzAse uttaraMga ho rahe the| kumArIne pathakI pathika vana zAntikI khojameM jA rahI thii| nirdeza kara rahe haiM / aApake tatvAvadhAnameM Aja taka tIna lAkha pustakoMkA prakAzana huA hai jisase logoMko apanI 'mUlameM bhUla' jJAta huI hai| adhyAtma-saMghanAyaka! Apane sonagar3hameM rahakara aura zramaNa-saMskRtike pradhAna kArya dhyAna-adhyayanako pradhAnatA dekara use vAstavika arthameM zramaNa-gar3ha banA diyA hai| zrApa parama zAntike upAsaka haiM aura nindA-stutimeM samavastha rahate haiN| Apake hRdayakI zAnti aura brahmacaryakA teja Apake mukha para vidyamAna hai| Apa samayake niyamita paripAlaka haiM / bhagavadbhakti pUjA karanekI vidhi, prAdhyAtmaka-pratipAdana-zalo aura samayakI niyamitatA ye tIna zrApakI khAsa vizeSatAeM haiN| adhyAtmakA pratipAdana karate hue bhI hama ApakI pravRttiyoM meM vyavahAra aura nizcayakA apUrva mammizraNa dekhate haiN| Apake ina sarva guNoMkA prabhAva Apake pArzvavartI mumucutroM para bhI hai / yahI kAraNa hai ki unameM bhI zAnti-priyatA aura samayakI niyamitatA dRSTigocara ho rahI hai| ApakI inhIM saba vizeSatAoM se prAkRSTa hokara abhinandana karate hue hama loga aAnanda-vibhora ho rahe haiN| hama haiM Apake-cIra-sevA-mandira, sadasya, bhA. di. jaina pariSada sadasya Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aAnanda seTha (paM0 hIrAlAla siddhAnta zAstrI) Ajase ar3hAI hajAra varSa pUvakI bAta hai, paTanA isameM bhI apaneko asamartha pAve, vaha vartamAnase dUne, (vihAra kA eka bahuta bar3A dhanika seTha Ananda tigune parigrahako rakhanekA niyama kara usase adhikaaneka logoMke sAtha bha. mahAvIrake samavasaraNameM kI icchAkA parityAga kare, yaha jaghanya prakAra hai| gyaa| sabane bhagavAnakA upadeza sunA aura upadeza Anandane manameM socA-mere bAraha koTi svarNa manakara aneka manuSya pravRjita ho gaye / Ananda bhI dInAra haiM, pA~ca sau halakI khetI hotI hai, cAlIsa bhagavAnake upadezase prabhAvita huzrA / para vaha ghara- bagIce haiM, dasa hajAra gAe~ haiM, pA~ca sau ratha aura bArako chor3anemeM apaneko asamartha pA bhagavAnase gAr3iyA~ haiM, aura itanA itanA dhAnyAdi hai / itane bolA pracura dhana-vaibhavase merA jIvana nirvAha bhalI-bhAMti bhante, maiM Apake upadezakA zraddhAna karatA hU~, ho rahA hai, ataH adhikakI icchA karanA vyartha hai| pratIti karatA hU~, vaha mujhe bahuta rucikara lagA hai| aura. Aja jitanA vaibhava hai, usakA maiM AdI ho para maiM ghara-bArako chor3ane meM apane Apako asamartha gayA hai. ataH use kama bhI nahIM kara sktaa| aisA pAtA huuN| ataeva bhante, mujhe zrAvakake vrata dekara vicAra kara bhagavAnase bolAanugRhIta kreN| __ bhante, 'maiM madhyama parigraha-parimANavatako aMgI. bhagavAnakI divyadhvani prakaTa huI-AyuSmana , kAra karatA hU~', aimA kahakara usane vartamAnameM prApta jaisA tumheM ruce, karo; pramAda mata kro| dhana-sampattise adhika eka bhI damar3I nahIM rakhanekA bhagavAnkI anujJA pAkara Anandane kahA saMkalpa kara aparigrahavratake madhyama prakArako svIkAra bhante, mai yAvajjIvanake lie sa jIvoMkI sAMka kiyaa| isa prakAra paMca aNuvrata dhAraNa kiye| tadalpika hiMsAkA tyAga karatA hai. lokaviruddha, rAjya nantara sapta zIloMko bhI dhAraNa kara aura bhagavAnviruddha, Agama-viruddha evaM para pIr3A kAraka asatya ko namaskAra kara vaha apane gharako vApisa lITa vacana nahIM bolU gA; binA dI huI para-vastuko nahIM aayaa| grahaNa karUMgA aura apanI strIke atirikta anya ghara Akara usane adhikAriyoMko apane brata, sabako mAtA, bahina ora beTI samajhUgA / isa grahaNakI sUcanA dI aura apanA samasta sampatrike prakAra cAra aNuvratoMko grahaNa kara parigraha-parimANa ciTThA banAnakA Adeza diyaa| adhikAriyoMne ciTThA vratako grahaNa karaneke lie udyata hotA huA apane banAkara batAyA ki Ajake dina ApakA cAra koTi vizAla vaibhavako dekhakara cakarAyA ki aparigraha suvarNa dInAra vyApArameM lagA huA hai| cAra koTi nAmaka paMcama vratako kaise grahaNa karU? jaba antarase koI mamAdhAna nahIM milA to bhagavAnase bolA suvarNa dInAra vyAjapara logoMko pUMjIke lie diyA bhante, aparigraha vrata kisa prakAra grahaNa kiyA ? huA hai aura cAra koTi suvarNa dInAra samaya-sa mayapara kAma Ane ke lie bhaNDAra meM surakSita hai| jAtA hai? uttara milA-AyuSmana, parigrahakA parimANa khetoM meM bAne ke lie marvaprakArake dhAnyoMkI 25 hajAra tIna prakArase kiyA jAtA hai-vartamAnameM jitanA bAriyA~ kASThAgArameM rakhI huI haiN| daza hajAra parigraha ho, usameM se apane lie Avazyakako rakha gAyoM meM se eka hajAra dUdha de rahI haiM, aura lagabhaga kara zeSakA parityAga kare, yaha uttama prakAra hai| itanI hI gAbhine haiN| isI prakAra zeSa anya samasta jo ise mvIkAra karane meM apaneko asamartha pAve, sampattiko sUcI Anandake sAmane upasthita kI gii| vaha vartamAna meM upalabdha parigrahase adhika na rambane- Anandane adhikAriyoMse kahA-Aja maiMne kA niyama kare, yaha madhyama prakAra hai / aura jo zramaNottama bhagavAn mahAvIrake pAsa zrAvakake vrata Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27.] anekAnta [ varSa 14 - grahaNa kiye haiN| unameM parigraha-parimANa vratake anta- vAle una garIba parivAroMke ghara bhijavA diyA, rgata Ajake dina mere jitanA parigraha hai, utanese jinake ki ghara dUdha nahIM hotA thaa| adhikakA parityAga kiyA hai| ataeva Age pratidina varSake antameM munImoMne vyApArakA vArSika honevAlI AmadanIse mujhe sUcita kiyA jaay| ciTThA taiyAra kiyA aura batalAyA ki vibhinna madoMse dUsare dina bagIcoMse phaloMse bharI huI aneka saba kula milAkara itane lAkha rupayoMkI nakada zrAmagAr3iyA~ AI / Ananda phaloMko dekhakara manameM danI huI hai| Ananda to prApta pUMjIse adhika rakhanevicArane lagA ki unheM bAjArameM bikavAnese to kA tyAga kara cukA thA / ataeva usane apane grAma dhanakI niryAmata sImAkA ullaMghana hotA hai| ataeva aura nagarake sAre nirdhana sAdharmI bandhuoMkI sUcI inakA vitaraNa karAnA hI ThIka hogA, aisA vicAra taiyAra karAI aura unameMse pratyekako yathAyogya pU jI kara gharake lie Avazyaka phaloMko rakhakara zeSa pradAnakara unake jIvana-nirvAhakA mArga khola diyaa| phaloMko naukara-cAkara. purA-par3ausa aura nagara- isa prakAra varSa para varSa vyatIta hone lage aura nivAsiyoMke ghara bheMTa-svarUpa pahu~cA diye / yaha krama AnandakA yaza cAroM ora phailane lgaa| loga usane sadAke lie jArI kara diyA aura bagIcoMse bhagavAna mahAvIrake dharmakI prazaMsA karane lge| pratidina AnevAle phala nagara meM sarvasAdhAraNako Anandake dina bhI Anandase vyatIta hone lge| vitaraNa kiye jAne lge| imA prakAra jarUratase Ananda karor3oMke apane muladhanako surakSita rakha adhika bacanevAlA dadha bhI garIboMko vitaraNa kiye karake bhI mahAdAnI aura grAma, nagara evaM deza jAnekI vyavasthA kI gii| vAsiyoMke premakA pAtra bana gyaa| kucha samayake pazcAta khatoMse dhAnyakI phasala kAza, yadi bhAjake dhanika loga aAnanda seThakA tayAra hokara aaii| usameM se jitanA bIja boyA pra yA anusaraNa kareM, apane ko prApta vaibhavakA svAmI na gayA thA, Anandane utanA bhaNDArameM bhijavA diyaa| mamajhakara usakA TraSTI yA saMrakSaka samajha, to kuchakA varSabharake lie gharU kharcako rakhakara zeSa samAjameM jo viSamatA aura asantoSa hai, vaha sahaja dhAnya nagara-nivAsI garIba parivAroMke ghara bhijavA hI dara ho jAya / dhanikoMkA dhana bhI surakSita banA diyaa| akele-dukeloMke lie sadAvarta baTavAnekI rahe aura ve sarvake prema-bhAjana banakara sukha-zAntivyavasthA kI, tathA vRddha, anAtha apaMga, rogI aura maya jIvana-yApana kara skeN| aisA karanese parigrahaapAhijoko khAne-pIne ke lie sthAna-sthAna para ko jo pApa kahA gayA hai, usakA prAyazcitta bhI bhojana-zAlAe~ khola dii| sahaja meM ho jAtA hai / nathA sampattikA saMgrAhaka aura kAlakramase gAyoMke jananeke samAcAra prAne upabhoktA sahajameM dAtAra banakara yazobhAgI banatA hai lge| taba Anandane apane lie niyata saMkhyAkI aura eka mahAna puruSa bana saMsArake sAmane AtA gAe~ rakhakara zeSa dUdha denevAlI gAyoMko bAla-baccoM hai| anekAntake grAhakoMse nivedana anekAntake grAhakoMse nivedana hai ki jina grAhakoMne apanA vArSika candA 6) rupayA aura upahArI poSTeja 11) kula 71) rupayA manIArDarase abhI taka nahIM bhejA hai, ve kiraNa pAte hI zIvra manIArDarase bheja deM jina prAhakoMkI bo. pI. unako anupasthitimeM vApisa ho gaI hai, unase nivedana hai ki ve apanA vArSika mUlya zIghra hI manIArDarase 10 maI taka bhejakara anugrahIta kreNge| mainejara anekAnta-vIra sevAmandira, 21 dariyAgaMja dillii| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalA kA uddezya (pro. gogulaprasAdajI jaina ema0 e0 sAhityaratna) kalA eka akhaNDa abhivyakti hai ataH usakA 6-kalA zrAtmAnubhUtike liye ( Art for koI vAstavika vargIkaraNa nahIM kiyA jA sakatA / self realisation). kalAkA mUla anubhUti hai jisakI sthiti pratyeka uparyata prayojana eka dusarese nitAnta bhinna nahIM kalAkArake hRdaya meM samAna rUpase rahatI hai| usakI hai| unameM kevala dRSTikoNakI bhinnatA hai / prathama abhivyajanAkI vibhinna praNAliyoMke kAraNa se hI dhyeya prayojana kalApakSake tathA zeSa cAra upayogitA bhinnatA pratIta hotI hai| upayogitA aura pakSake dyotaka haiM prathama pakSa kalAko jIvanake liye saundaryakI bhAvanA to kalAke mUla meM sarvatra rahatI hI Avazyaka tathA prAcAra aura naitikatAkA kalAtmaka hai / upayogI kalAdvArA manuSyake laukika aura mAdhyama nahIM mAnatA jabaki dUsarA varga kalAko lalitakalAdvArA usake mAnasika evaM alaukika jIvanakI unnati aura naitika sadAcArakI sthApanAke mAnanda padako siddhi hotI hai| isI kAraNase liye atyAvazyaka aura anivArya mAnatA hai| ekameM kalAke aneka vibhAjanoM meM 'lalita aura upayogI lokahitakI bhAvanA tirobhUta rahatI hai tathA dUsaremeM kA vibhAjana hI sarvAdhika sArthaka aura vaijJAnika usakA prAdhAnya hotA hai| pratIta hotA hai| ____ upakaraNoMkI dRSTise lalitakalAoMke vAstu, prasiddha yUnAnI dArzanika kalAko jIvanakI prati kRti mAnatA thaa| vaha kalA aura jIvanaka nitya mRti aura citrakalA (dRzya varga) tathA saMgIta aura ghaniSTa sambandhakA pratipAdaka thA jabaki pleTo aura kAvyakalA (zravya varga) ye pAMca bheda kiye gaye isake viparIta kalAko jIvanakI anukRti mAtra haiM / pAzcAtya mImAMsakoMna bhI kAvyako lalita mAnakara calatA thaa| usake anusAra kalA kRtiyAM meM kalAoMke antargata mAnA hai| isI kAraNase kAvya jIvanakA kevala anukaraNa sambhava hai pratikaraNa nhiiN| ke prayojanoMkA vivecana vyApaka rUpase kalAke aneka ataH kalA jIvanakI pratikRti nahIM bana sktii| prayojanoM ke sAtha calatA hai| kalAke aneka prayo apane yathArthavAdI siddhAntake anumAra arastU kalA janoM meM nimna likhita : prayojana adhika prasiddha haiM jIvanake liye siddhAntakA pravartaka tathA poSaka hai jaba kalA pakSa ki pleTokA AdarzavAda kalA kalAka liye ke 1-kalA kalAke liye (Art for Art's Sake) Ke) siddhAntakA pratiSThApana karatA hai| ina donoM siddhAMtoM 2-kalA jIvanase palAyanake liye (Alt us kA kAlAntarameM iMglaiNDa tathA phrAMsameM pAlana-poSaNa an escape from life). 3-kalA Anandake lie ( Art for jor). huA tathA vahIMse inakA siddhAnta rUpameM pratipAdana 4-kalA manoraMjanake liye ( Art for Rec huaa| phalataH vicArakoMmeM bhI do varga ho gye| kalA pakSake samarthakoMmeM pAskaravAilDa, braDale, reation ). 5-kalA sRjanakI AvazyakatApUrtike liye klAiba vela, vAlTara peTara Adi pramukha the jaba ki upayogitA pakSake samarthakoM meM (Art as creative necessity ). raskina, ambarakAvI Adi prasiddha haiN| prathama vargameM upayogitA pakSa kevala saundarya hI saba kucha thA tathA kalAke kSetra meM 6-kalA jIvanake liye (Art for Life's Sake ). sada asadu, sabhya asamyakA viveka koI mahatva nahIM 7-kalA jIvana meM pravezake liye (Art as rakhatA / AcAra aura kalAmeM bhI koI sambandha nahIM an escape into life ). hai dUsare vargameM lokapakSa, upayogitAvAdI loka-kalA sevAke liye ( Art for servica's kalyANa adikI bhAvanAkA prAdhAnya hai| Sake). sAhityika kSetrake atirika anya kSetroM meM kucha - NMMM macAyAs. . .. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 072] anekAnta [varSa 14 aisI vicAradhArAe~ bhI vidyamAna thIM jo kalAko yathArthavAda-AhAra, nidrA, bhaya aura maithuna kalpanAmUlaka mAnakara 'kalA kalAke liye' ke siddhAnta ye prANImAtra kI mala vRttiyA~ manuSya meM bhI vidyamAna kA poSaNa karatI thiiN| inameM phrAyaDakA svapnasiddhAMta haiN| usakI zeSa udAtta vRttiyA~ to sabhyatA prasUta hai| kAMcekA abhivyaMjanAvAda tathA yathArthavAda pramukha hai| ataH manuSyakI sAhityika kRtiyoM meM usakI mUla phrAyaDakA svapnasiddhAnta-phrAyaDake matA- vRttiyoMkA sAkAra honA svAbhAvika hI hai| yaha nusAra manuSya jina-jina vastuoMko isa jagatameM prApta mAnyatA bhI pUrNatayA susthita nahIM hai| mAnavaka nahIM kara pAtA, unheM vaha svapna meM prApta karatA hai| viveka zIla prANI honeke kAraNa vaha uparokta sAhityakA mUla AdhAra kalpanA hai aura manuSyakI svAbhAvika pAzava vRttiyoM para niyaMtraNa rakhatA hai| avaruddha vAsanAoMkI pRtti kAlpanika jagatameM hotI use loka kalyANakI bhAvanAse preraNA milatI hai hai ataH sAhityameM unakA citraNa svAbhAvika hai| jisakA AdhAra sadAcAra he / ataH usakI kRtiyoMpratyeka sAhityameM zRgAra bhAvanAkA prAdhAnya isI meM sabhyatA janita sadAcAra sambadhI udAtta kRtiyA~ kAraNase hai| usakI pragatike sAtha AtI hI rahatI haiN| kyoMki isa siddhAntakA paryApta Alocana-pratyAlocana kalA sabhyatAkA pratIka hai| pAzava vRttiyoMse usakA huA tathA pUrNa parinirIkSAke pariNAmasvarUpa yaha nirantara saMgharSa sabhyatA evaM pragAtakA dyotaka hai| siddhAnta bhramapUrNa pAyA gyaa| saMsArakI abatakakI "manuSya hRdayameM anubhava karatA hai aura mastiSkase zreSTha kalAkRtiyA~ adhikAMzataH vivekavAna aura manana karatA hai| ataH hRdaya aura mastiSkake saMyoga zrAcAra niSTha puruSoMkI dena haiN| kalAkArakI AtmA se prasata kalAkRti jIvanase dUra kaise raha sakatI hai mahAna hotI hai| lokakalyANakI bhAvanAse use preraNA aura jIvanase prathaka usakA mUlyabhI kyA hogA ?" milatI haiN| kalAkArakA vyaktitva asAdhAraNa hotA ataH yaha dRSTikoNa bhI sarvathA ekAMgI aura hai kalAkRtikA praNayana karate samaya loka maMgalakI apUrNa hai| bhAvanAhI usakI preraka zakti hotI hai / ataH usakI ina tInoM matoMke viparIta hama yaha dekhate haiM ki kalAkRtiko dekhakara hI usake vAstavika aura pUrNa atyanta prAcInakAlase saMsArake pratyeka vAGgamayameM kavitvakA anumAna nahIM kiyA jA sktaa| yaha kalAko upayogitAkI kasauTI para kasA jAtA rahA siddhAnta ekAMgI hai| hai| bhAratIya manISiyoM ke anusAra kalA jIvanakA abhivyaMjanAvAda-kroce kevala abhivya- eka abhinna aMga mAnA jAtA rahA hai tathA kalA ktiko hI kalA mAnatA hai| vastukA usakI dRSTimeM unake liye jIvanakI kalAtmaka abhivyakti rahI hai| koI mUlya nahIM / kintu yaha mAnyatA bhI susaMgata ataH sAhityakAra athavA kalAkAra 'kAntA sammita pratIta nahIM hotii| vAstava meM sAhityake donoM pakSoM- upadeza dene vAlA kahA gayA hai kalAkArakA uddezya bhAva-pakSa aura kalApakSa meMse bhAvapakSakA sambandha samAjake adhAra svarUpa sadAcArakA kalAtmaka bhAva yA anubhatise tathA kalApakSakA sambandha isakI svarUpa upasthita kara samAjameM satke prati Asakti abhivyaktikI ronivizeSase hai| ataH anabhati aura asat aura viSamatAke prati virakti utpanna aura abhivyakti arthAta madhyapakSa aura kalApakSa karanA hai| ataH kalA aura prAcArakA sambandha donoM hI anivAryataH sambaddha haiN| abhivyaktikA naisagika-sA ho gayA hai| mambandha jovanase hone ke kAraNa usameM jIvanakA pAzcAtya vidvAna bhAva pakSake vajAya kalA pakSa pratibimba honA svAbhAvika hai| abhivyakti to para adhika jora dete rahe haiM kintu aba to una para sAdhana yA AvaraNamAtra hai jisakA AdhAra bhAva bhI isa vicAra dhArAkA prabhAva par3A hai| ejilsake yA anubhUti hI hai / ataH yaha mata bhI saMgata nahIM matAnusAra sAhityameM kahI haI bAta AkarSaka ho| tthhrtaa| yaha middhAnta bhI ekAMgI hai| kimacaMdrabhI usI matakA samarthana karate haiN| unake Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa kalAkA uddezya [273 anusAra kalAkAra saundaryakI carama sRSTi karake aura zivameM koI antara nahIM hai| ataH satya aura saMsArakI citta zuddhi karatA hai| kavi yA kalAkAra ziva svataH sundara bhI hote haiN| isa prakAra saundarya sudhArako bAta bhI saundaryake AvaraNase kahatA hai| pradhAnavastu kalAmeM janakalyANakI bhAvanA svabhAvataH kalAko kAntA sammita upadeza mAnA jAtA hai| hI rahatI hai / ataH kalA jovanase bhinna koI vastu saMsArake prAyaH sabhI sudhArakoM, sAhityakAroM nhiiN| tathA netAoMne kalAko upayogitAkI kasauTI para bhAratameM kalA kalAke liye kA nArA yoropase kasA hai| Daksana, Askara vAilDa, mahAtmAgAMdhI, AyA hai tathA ativAditAkA dyotaka hai| kalAkoM ravIndranAtha, TAlmaTAya Adi sabhI isI matake sama- kevala kalAke liye athavA kevala jIvana yA loka rthaka haiN| mahAtmAgAMdhIke anusAra kalAse jIvanakA hitake liye mAnane vAle ativAdI haiN| kalAkA mahatva hai| jIvana meM vAstavika pUrNatA prApta karanA na to jIvanase sambandha hI TUTa sakatA hai aura na vaha hI kalA hai| yadi kalA jIvanako sumArga para na sadAcArakI pracAraka mAtra banakara hI raha sakatI lAye to vaha kalA kyA huii| lekina ve kajJAmeM hai| kalA-prasUta sAmagrImeM mAnava jIvanakI mahaja evaM upayogitAke pUrNa samarthaka the / TAlasTAyake matase bhAvanAoM tathA pravRttiyoMkA mUrtirUpa kalAko samaya, kalA samabhAvake pracAra dvArA vizvako eka karanekA deza aura jAtike bandhanameM na bAMdhakara use sArvasAdhana hai| bakeke anusAra Atma-prakAzakI bhAvanA dezIya tathA sArvazAsakI banA detA hai jisake hI hara prakArakI kalAkA mUla hai| sRSTi brahmAkI kAraNa usake praNetA kalAkAra bhI amara ho jAte kalA hai aura kalA mAnavakI sRSTi hai| haiN| prasAdajI, tulasI, sUra adi isI kAraNa amara ___ satya saMsArameM sarvatra vyApta hai / IzvarabhI satya- haiN| kalAkArakI kRtimeM lokahitakI bhAvanA anasvarUpa hai / isI satyakI upalabdhi hI kalAkA jAne hI meM A jAtI hai| ataH madhyama mArgahI uddezya hai / kalA dvArA hama usI satyakI upAsanA sarvotama hai / vaha na to jIvanase pRthaka ho aura na karate haiM kintu sundara ruupmeN| cetana, amUrta aura pracArakA sAdhana mAtra hI banakara raha jaay| hama bhAvamaya honeke kAraNa brahma sabase bar3hakara sundara use kevala jIvanako sundara abhivyakti mAnakara h| ataH sundara satyakA hI rUpa hai| mAtha hI satya hI cleN| vIra-sevA-mandirake vidvAnoM dvArA pracAra-kArya jaina samAja saradhana ke vizeSa Agraha para tA0 11-4-17 ko paM0 jayantIprasAdajI zAstrI saradhanA gye| yahA~ jainiyoMke lagabhaga 150 ghara haiM 5 pA~ca di. mandira haiM aura 1 zve. mandira hai / kharadhanA saharake lie prasiddha hai| yahA~ para jaina hAyara saikaNDarI jaina hAyara sekaNDarI garlsa skUla Adi aneka saMsthAyeM sucAru rUpase cala rahI hai jinake pramukha kAryakartA zrI. lA. catarasenajI jaina khahara vAle tathA zrI lA. hukamaca drajI jaina mA. vartamAna maimyUphekcariMga phaikTarI saradhanA hai| rathotsavake dina sabhI jaina bandhuoMne peMThakA dina hote hue bhI dukAneM banda ravIM tathA jainetara samAjane bhI rathotsava meM sahayoga pradAna kiyaa| triko zrI lA* sundaralAlajI praunarIhI majiTreTa meraThakI adhyakSatAmeM aura dUsare dina zrI bA. kRSNasvarUpajIkI adhyakSatA vidvAnoMke prabhAvika bhASaNa haye, zrI. bA0 vijayakumArajI suputra zrI. lA. catarasanajI jaina raIsane 1.1) eka sau eka rupayA pradAna kara anekAntaka sahAyaka bane aura 10) anya sajjanoMse kula saradhanAse 151) hue| jainapamA ki AmaMtraNa para zrI. paM. hIrAlAlajI siddhAntazAstrI khataulI (meraTha) gaye, vahAM aApake do bhASaNa evaM pravacana huye| janatA bahuta prabhAvita huI aura 11) rupayA vIra-sevA-mammirakI sahAyatArtha prApta huye| etadartha dAtAroMko hArdika dhanyavAda / dillI meM-tA. 12 aprelako zrI paM0 hIrAlAlajI siddhAntazAmtrIne bhAkAzavArNa se mahAvIra-jayantIke dina 'bhagavAna mahAvIrake amUlya pravacana' prasArita kiye| tathA jainamitramaNDala dvArA prAyojita samArohameM bApane aura zrI. pa. paramAnandajIzAstrIne prabhAvaka bhASaNa diye maMtrI-bIrasevA mandira Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAroMkA prabhAva (zrI paM0 hIrAbAsa siddhAnta zAstrI) __ saMskAroMkA prabhAva kitanA prAva aura jamma-janmAntaroM isI prakAra yadi koI zizu janma leneke pazcAt taka sAtha rahane vAlA hotA hai, isa bAtakA kucha jikra gata bhUkhA hone para roneke bajAya apane hAtha yA pairake agRTeko kiraNa meM kiyA jA cukA hai| yadi manuSya sthira aura ekAgra muhameM dekara cUsane lagatA hai, to samajhanA cAhie ki vaha citta hokara apane yA dUsareko pravRttiyoM kI ora dRSTipAta ucca yonise pAyA hai| dekhanemeM ye bAta choTI pratIta hotI kare, to use vidita hogA ki pratyeka prANIke sAtha aneka haiM, para unake bhItara kucha na kucha rahasya chipA rahatA hai| saMskAra pUrva janmase ho sAthameM lage hue pAte haiN| tatkAla jinhoMne zAstroMkA svAdhyAya kiyA hai, ve jAnate haiM ki unameM utpana hue bacceko bhUkha lagate ho vaha cillAtA hai aura svarga aura narakase pAkara manuSyoMmeM janma lene vAle jIvoM ke mAke dvArA apanA stana usake mukha meM dete hI vaha tatkAla mI cinha baccAdikA nirUpaNa kiyA gayA hai| use cUsane lagatA hai| tatkAla-jAta bAlakako yaha kriyA purAne saMskAroMkA eka tAjA udAharaNa liijiye| usake manuSyocita pUrva janmake saMskAroMkA poSaNa karatI hai| 25 disambara sana 16 ke nava bhArata TAimsa'meM nimnalikhita kabhI-kabhI aisA bhI dekhA jAtA hai ki kitane hI bacce samAcAra prakAzita humA haijanma leneke pazcAt bhUkhase pIr3ita rote-cillAte to hai, para mAke satata prayatna karane para bhI usake stanako muMhameM nahIM _ 'roma 24 dismbr| samAcAra hai ki iTAliyana dabAte haiN| anta meM hatAza hokara aise baccoMke muMhako kisI bADakAsTiMga kAraporezanakA kAryAlaya bhUta-grasta ho gayA cIjase kholakara aura usameM cammaca zrAdike dvArA dUdha hai| logoMkA kahanA hai-yaha bhUta prAtaH aura sAyaM lagabhaga DAlate haiM, jaba baccA usake svAda prAdise paricita ho tIna baje sIr3iyoM parase utarakara ghUmatA hai| eka paharedAra jAtA hai, no mAM phira apane stanake pAsa bacce ke muhako jisane isa bhUtako dekhA, bhayabhIta ho gayA hai uka paharedArako mRtakI prAmANikatA para pUrA bharosA ho gayA ke jAkara aura usake khule muMhameM apane stanake dUdhakI hai| kucha logoMkA vizvAsa hai ki yaha 'nIro' hai| kucha dhArako chor3atI hai, aura usako dhIre-dhIre apane stana pAnakI ora agrasara karatI hai| isa prakArake baccoMko janmate khogoMkA yaha bhI kathana hai ki yaha eka mehamAna thA jisakI hI stana-pAnakI ora agrasara na honA bhI prakArazaka nahIM mRtyu ... varSa pUrva hoTala meM ho gaI thii| aba yaha hoTala samajhanA cAhie / ho sakatA hai ki bahutase baccoMke galekI bhAI. bI. sI. ke kAryAlaya meM tabadIla ho gayA hai| kharAbI bhAdi dUsare-dUsare kAraNa rahe hoM, para jisa bAlakake abhI kucha mAsa pUrva jaina patroMmeM eka samAcAra chapA zarIrameM kisI bhI prakArako kharAbo nahIM hai, svAsthya acchA thA ki amuka munirAja jo kucha dina pUrva sammedazikhara jIkI hai,garbhake pUre dina bitAkara hI bAhara pAyA hai, usake stana- vandanA karane ke bhAva rakhate hue samAdhi maraNako prAta hue pAnakI gora pravRtti na honA to rahasyase rita nahIM mAnA the, ve sammedazikharajI para yAtriyoMke dvArA dhyAnastha dekhe jA sakatA hai| aise baccoMke lie hamAre zAstroM meM varNita gaye haiN| jJAta hotA hai ki unakI prAramAmeM zikharajIkI aneka kAraNoM meM se eka kAraNa yaha bhI saMbhava hai-saMbhavatI bandanAke saMskAra ghara kara gye| marakara ve deva hue aura nahIM, maiM to nizcita bhI kahane ke lie sAhasa kara sakatA hai apane pUrva janmopArjita saMskArase prerita hokara tIrtharAjakI ki vaha baccA kimI aimI yonise pAyA hai, jahAM para use vandanArtha pAye hoM, aura tAje saMskAroMke kAraNa munikA mAtAke stamase dUdha pIne ke saskAra hI nahIM par3e haiN| saMbhava pUrva veSa rakhakara dhyAnAdi karate hue girirAja para pTigocara hai ki vaha narakase nikala kara manuSya hA ho. yApemI hue haa| pazu-pakSiyoM kI yonise mAyA ho, jahAM para ki mAtAke stana uparyuka donoM ghaTanAe~ pUrva jammake saMskAroM ke jvalanta hIna hote hoM, aura aNhe prAdise unakI utpatti rahI ho| dRSTAnta haiM aura ve yaha prakaTa karatI haiM ki prANI jaise athavA yaha bhI sambhava hai ki vaha sammUrSikama matsya, saMskAra lekara maratA hai, ve saMskAra AgAmI paryApameM kacchapa, meMDakAdi yonikA rahA ho| prakaTa hote haiN| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha iya NemiNAhacarie abuha-kA-rayaNa-sua-lakkhama- goyama-eveM jA kahiya seNiyassa suha-dAyaNi / NeNa viraie bhanvayaNa-jaNamaNANaMdo sAvaya-vaya-vaeNaNo jA buhayaNa-ciMtAmaNiya dhammAramaha taraMgiNa // 2 // NAma cautyo paricchezro samatto // saMdhi 4 // mahivIDha pahANau guNa-variTTa, paMcAyatI maMdira zAstrabhaMDAra dillI, lipi saM 1562 suraha vi maNa-vibhau jaNai suha / 33-amarasena cariu (amarasena carita) vara tiriNa-sAla-maMDiu pavitta, kavi mANikkarAja, racanAkAla saM0 1576 NaMdaha paMDiu mura pAra pattu / AdibhAga-prathama pRSTha nahIM mahiyAsu vi NAmeM caNiu iTu, e sayalavi tinthaMkara kulahosahidhara te sava paNavivi pumivara ariyara jaNAha hiya-malnu kachu / puNu aruha suvANI ti jaya pahANI, Niya maNi dhari vi kumai-hara jahi sahAI NiraMtara jiga-Nikeya, puNu goyamugAharu Namau zANi, paMDura-suvaraNa-dhaya-suha-mameya // je akkhiu sammai-jiNa vaanni| saTThAla ma-toraNa jattha hamma, puNu jeNa payanthai bhAsiyAI, maNa muha maMdAyae NaM sukamma / bhava-ubahi-naraNa-poyaNa-sudAI // cauhara-vastara dAma jantha, puNu tAsu ghaNukA mi muvi pahANu, vaNivara yavadahi vi jahiM payastha // miAya cayaNantha tammau sujANu / maggaNa-gaNa-kolAhala samantha, huya bahu saddazyaha-mui-NihANu, jahiM jaNa Nisahi puNNa prattha | jiMi duddharu Nijjiya-paMcavANu / jahiM zrAvagAmmi thiya vivaha bhaMDa, vieNAya-kalAlaya-pArupatta, kamavaDiksayahi bhmmkhNdd|| uddhariya bhanna je sama-visatta / saMtaiya tAha muNi gacchaNAhu, jahiM camaha mahAyaNa suncha-boha, NicaMciya puuyaa-daann-soh| gaya-rAya-dosa maMjaiya saahu|| jahi viyarahiM vara cau varaNa loya, je Iriya gaMthaha kai-pavINu, puNNeNa payAmiya diva-bhoya // NiyamANe "ramappayaha lINu / vavahAra cAga saMpuNNava, tava-teya giyattaNu kiyau bANu, jahiM gatta vasaNa-maya-hINa bhavya / giri-khakitti-paTTa ipatrINu / siri hegakatti ji huyau dhAmu, movaraNa-cUDha maDiya-visema, siMgAra-bhAra-kiya-Niravisema // tahuM paTTadhi-kumara vi seNu NAmu / NiggaMthu dayAlau jai-varitu, sohagga-Nijaya jiNadhamma-sIla, ji kahiu jiNAgama-bheu sutttth|| jahiM mAmiNa-mANa-mahagya-lIla / tahu paTTa-NiviTThau buha-pahANu jahiM cAra-cADa-kusumAla ducha, mirihemacaMdu maya-timira-bhANu / dujjaNa sa-khuda khala pisuNa dhiTTha taM paTTi dhuraMdhara vaya-pavINu, rAvi dIpahi kahi mahi duhiya-hogu, vara pomaNaMdi jo tabahiM khINu // pemANuratta sanca ji pavINu / taM paNavivi ziyaguru sIla vANi, jahi rahahi ya-paya daliya maggu, NiggaMdhu dayAna u amiya vANi / naMbola-raMga-raMgiya-dharaggu // puNu pataNami kaha savaNAhirAma, suhalacchi jamAyaru NaM rayaNAyaru buhayaNa guDa NaM iMdauru / Ayaegahu jA sahastha-rAma || sasthatyahiM sohiu jaNa-maNa-mohiu yaM varaNaya raha ehu guru // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 anekAnta [vaSa 14 - tahiM sAhi sikaMdaru sAmisAlu, para-syaNaha NaM uppatti-khANi, khiya pahapAlai ariyaNa bhyaalu| jA vINA iva kalayaMThi vaanni| taM rajji vasai vaNivaru pahANu, sohamA-rUva-celaNi ya dicha, dukkhiya-jaNa-posaNu guNa-NihANu / siri rAmahu sIyA jiha variSTha / jo ayaravAla kula-kamala-bhAzu, sahi vIra uvaNNA syaNa cAri, siMghala-kuvalayahu vi seya-bhANu / NaM gata caukka surUva-dhAri / micchatta-vasaNa-vAsaNa virattu, tammajmi paDhamu viyasiyasuvarga, jiNa-sAsaNi gaMthaha pAya-bhattu // nakkhaNa-lakkhaMkiu vasatha-cattu // caudhariya NAma cImA satosu, atuliya-sAhasu sahasekaNehu, jo vaMsaha maMDaNu suyaNa-posu / cAeNa kaNNu saMpaihiM gehuu| taM bhAmiNi guNa gaNa-sIla-khANi, dhIreM giri gaMbhIreM sAyaru, malhAhINa meM mahura-vANi // NaM dharaNIdharu NaM ravi-sasi suru / taMgaMdaNu Niruvama guNa zivAsu, NaM surataru pai posaNu suhaharu, caudhariya karamacaMdu arhdaasu| NaM jiNadhammu payahu thiu vasu vru| jiNadhammovari jeM baddhagAhu, ji ziyajasi pariya dANi mahi, Niva hiyA iTu purayaNaha yAhu / / jo Niva suha pAlau suyaNasuhi // jiNa varaNodaeNa vi jo pavitta, diurAju NAmu caudhariya surdi, mAyama-rasa-bhattau jAsu cittu / jiNadhamma-dhuraMdharu dhammaNihi / uddhariDa caDagviha-saMghabhAru, viNNANa kusamu bIyau suputtu, pAyariDa visAvaya-cariu caar|| jo muNai jiNesara dhammasuttu / paDadANavaMtu NaM gaMdha-haritha, supavINarAya-vAvAra-kajji, viyareha Nicca jo dhamma-paMthi / gaMbhIra jasAyaru bahuguNijja / sammatta-yaNa-laMkiya sarIru, mAjhU caudhariya visuddha bhAi, kaNayAyalu mva NikkaMpu dhIru // jo Niva-maNu raMjai viviha bhAi / suhi pariyA-kaharava-vahiM haMsu, apaNu vitIyau risideva-bhattu, jiNavara-sahamajmeM lbuu-sNsu| giha-bhAra-dhuraMdharu kamala-vattu / taM bhAmiNi diucaMdahi miyacchi, cuganANAmeM caudharita uttu, jiNa-suya-guru bhattiya sIla sumich| jo karaha Nicca uvayAru t:|| taM jAyau NaMdaNu sIla khANi, puNu cauthau NadaNu kula-payAsu, caumahaNA yAmeM zramiya-vANi / avagamiya sayala-vijA-vilAsu / dhaNa-kaNa-kaMcaNu-saMpuNNA saMtu, jiNa-samayAmaya-rasa-tita citu, paMDiyaha vi paMDiyaguNa-mahaMtu // chuTTANAmeM cauriya uttu / duhi-yaNa-duha-gAsalu buha kula-sAsaNu jiNa sAsaNa-raha-dhura-dhavalu ecaDa bhAiya jiNamai-rAiya, diurAjuNAmu garuvaDa supaI bijjA bacchI ghara sveM pAyaru maha Nisu kiNa viha uddhrnn|| yANAsuha vilasai kaiyaNa posai piyakula kamajajju puhaI 5 taM paNaiNi-paNaha-Nibaddha-deha, bhaeNahi diNi jiNavara gaMthadatyu, zAmeM khemAhI piy-snneh| sammatta-rayaNa-laMkayahi patthu / sura-siMdhura-gaha sahavAha-vilIla, gaDa aruha-gehi diurAja sAhu, parivArahu polaya subasIla // paThadhariya rAyaraMjayapayAhu // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa] jainagrantha-prazastisaMgraha bhAveM vaidiu tahaM pAsaNAhu, puga jiya-gaMthANaM gavivi sAhu / siddhata-prastha bhAviya maNeNa, purayaNa suhayArau suradhaNeNa // tahaM diTThau puNu sarasaha-NivAsu, mANikyarAja jiNa gurahaM daasu| teNavi saMbhAsaNu kiyau tAsu, jA gohi payAsaha bahu supAsu // saMjiNa aMcaNa pasariya bhuveNa, akkhiu buhasUrAM NaMdaNeNa / bho! ayaravAlakula kamalasUra, buhayaNa jaNAha maNa zrAsa pUra / / jiNadhamma-dhuraMdhara guNa-Nikeya, jasapUra disatara kiya saseya / caudhariya khemahaNAsuya suNehiM, kalikAlu payalu NiyamaNa dharehiM / / dujaNa aviyahavi dosa gAhi, vati paura puNu puhaha mAhi / iya sukaittaNi puNu baddhaNAhu, Niya hiyai dhareppiNu pAsaNAhu / satthattha-kusala lai rasaha bhariTa, siriamaravairaseNahu vi cariu / bhau vaMsu gariThahu puhaimajika, NaM prAisAha hINaMha dusajmi / / jaha jAya purisavara tavahaM dhAri, varasIhamalla pamuhAi sAri / taM vayaNu suNeppiNu maNi pulaeviNu akkhai devarAja buhaho bho mANika paMDiya sIla akhaMDiya vayaNu eka mahasuNahiM laDa antabhAga: NaMdahu jiNavara sAsaNa sArau, jiNavANI vi kumagga-viyArau / NaMdau buhayaNa samaya pariTThiya, zaMdau sajjaNa jevi saviTiThya / / gaMdau paravaha paya rakheMtau, gAya-maggu lomahaM sadarisaMtaDa / sati viyaMbhau puSTi viyaMbhau, suTTi viyaMbhaTha, duriu Nisubhata / / semiu NiggaDa garaya zivAsahu, jirAdhammu vi payaDau bhava-vAsahu / jimacchara mohavi parihariyaDa, suhayajjhaNi jeM ziyamazu dhariyau / / hemacaMdu Ariu variTThaDa, tahu sIsu vi tava-teya-gariThThau / pomaNaMda dharaNaMdau muNivaru, devaNaMdi tahu sIsu mahIvaru // eyAraha paDimaDa dhAraMtara, rAya-rosa-maya-moha-haNaMtau / suhamANe uvasamu bhAvaMtau, NaMdara baMbhalolu samavaMtau / / taha pAsa jiNedaha-gihanavaraNa, be paMDiya NivasahiM karAyavaraNa / garuvau jasamalu guNagaNa gihANa, bIyaDa bahu baMdhau bhabva jANu / siri saMtidAsa gaMthatya jANu, cavaha siripArasu vigaya-mANu / / NaMdau puNu divarAu jasAhiu, putta-kalatta-pauttu vi sAhiDa / pattA-rohiyAsi puri vAsi, sayalu joDa saha yaMdau / pAsa jiNahu paya-saraNu, NANA thottahiM vaMdiGa 1 puNu NAmAvali bhaNau visArI, dAyahu kerI varaNa visaarii| airavAlu supasiddha vibhAsiDa, siMghala gottiu suyaNa-samAhiu // bUlhA Nivi ahihANe bhaNiu, je Niya-tee kulu saMtANiu / karamacandu caudhariya guNAyaru, divacaMdahI bhajahi vi maNoharu / / tassa taNuruha tiriNa vi jAyA, NaM paMDava iva tiriNa samAyA / paDhamaDa sattha-attha-rasa-bhAyaNu, mahaNacaMdu NaM uDyau dhrhnnu|| taha vaNiyA pemAhI sArI, puttabau kiM juva mnnhaarii| aggimu vANe jiDa seyaMsiDa, ujjana jasariyo di jyNsitth|| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] anekAnta [ varSa 14 - - - - - - - asuvai parahara tiyahi virattau, jaM asacca kaiyA u uttau / diurAju ji jiNa sahahi mahallau, NoNAhI tiya ramaNu vi bhallaDa / tahu kukkhi sippi muttAhalAI, uppaNaiM vesu pariu slaaii| pahilArau Niya kulahaM vi dIu, harivaMsu NAmu guNagaNa vidIu / / pattA-tahu bhajjA guNahiM maNujjA, melhAhI pnnijje| gauri gaMga NaM uhi suyA tahu kasa uppana dijjaI // 12 puvahi abhayadANu asu dieNau, taha suu abhayacaMdu suNi saMNiu / avara vi guNa-rayaNahiM rayaNAyara, devarAja suu sayala divAyaru / / rataNapAlu gAmeM paNijjai, tahu bhUrAhI lalaNa vi gijjai / devarAya pugu zrIyau jAyau, bhAbhUNAmeM jaga viklAyaDa / / taha covAhI bhajja kAhajjadda, to teMyahu NeheM jo chijjaha / paDhamau gAyarAu tahu kA maNi, sUvaTahI NAmeM jaNarANi / bIyau gelhu vi zravara payAsiu, jhAjhU tIyau puttu pyaasiu| cAo NAmeM jaNa vikkhAyau, mahaNAsura cugaNA piya bhAsa / / DUMgarahI tahu bhAmiNi sArI, khetAsiMghaNaMdaNa juyhaarii| siriyapAlu puNu rAyamallu puNu kuMvarapAlu bhAsiu jaDillu // mahaNA avaru cautthau NaMdaNu, chuTamallu vi jo dhammahu saMdaNu / pherAhI aMgaNa maNa-hArau, daragahamallu vi paMdaNu raha sArau // pattA-karamacaMdu puNu pattu , bIyara jI juvi bhaNiu / sAhA hiya piya uttu guru-paya ratta vi pANiu // 13 taho aMtaho aMgobhava tiriNa joya, visusuya pavaNaMjau ajjuNo ya / pahalArau rAvaNa tassa hAri, rAmAhI jAyA ahi viyAri // tahu sarIri sutra cAri uvaNNA , puhaimallu vi paDhamu suvaNNA / tassa bhajja bahu NehAlaMkiya, kulacaMdahI jAyA bahu saMkiya / kittisiMghu tahu kukkhi uyaeNau, gaggira giru Nava kaMcaNa vaeNau | puNu jasa caMduva caMdubhaNijjai, lUNAhI piya yama aNuraMjaha // taha vi taNaMdhau lakravaNa laMkita, madaNasiMgha jo pAvaha saMkiu / avaruvi vINa kaTu vINAvaru. pomAhI tahu kAmiNi maNaharu / garasiMghu vi tau suuvi garidRDa, lacchi pillu NaM piyarahaM iTTau / puNu lADaNu rUveM mayaradvau, tahu vIvokatA vi jasaddhau / puNu jojA bIyau puttu sArU, NiyarUveM jittara jeNa mAru / dodAhI kAmiNi aNuraMjai, meM suhi maraNeM ggi gamijjai // . jojA avaravi NadaNu sArau, lakhamaNu NAma maMDiya hArau / mallAhA kArmAiNa bahu NaMdaNu, hArU NAmeM jaNa-maNa-Nadazu / dhattA-avarupiNaMdaNu tIyau tAlhU NAme bhAsiu / bAlhAhI bhaNahAra ve muya tAha samAsiu // 4 // paDhamau pAmati dAmU suho, icchAhI bhAmiNi dieNau suho / mahadAsu vi tahu puttu piyArau, puNu divadAsu bIyau maNahArau / / sAdhAraNahI bhajja maNoharu, ghaNamalu NaMdaNu tahu puNu suhayaru / jagamalahI kArmAiNa tahu sAro, cAyamallu suya pAsaNa hArI // iya divarAjahaM vaMsu pAsiu, kArAviu satthu ji rasa sArau / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa ] jainagrantha- prazasti saMgraha koha-moha-bhaya-mANa-viyArau, jaM kkharU yA kiMpi viNyAsiu || supasAeM vi viruddha bhAsiu, ".....? haM sarasai mahu khamai bhaMDArI // vIra jirAho muhu Niggaya sArI, je dhAreM te bhava-sari-tArI / hema-pama zrAriviseseM, baMbhujjANaM guNagarigIseM // mai kama fer aNadhareSpiNu, kanva suvahu lIhavi deSpiNu / matta zrattha- sohagga khiveviNu, zratha viruddha kiTTi ka e viNu // sAMhi ehu vimagu lAevigu, hou cirAusu kabvu rasAyaNu / vikkama rAyahu ghavagaya kAlaI, lesu muNIsa visara kAlaI // dharaNa aMka sahu catavi mArse, savAre suya paMcami divaseM / kittiya kkha suha joe, huuuppara suvi sudda joe / / ho vIra jipara jaga paramesara ettiu lahu mahu dijjaDa / jaM hi kohu Na mAgu zrAvaNa jAgu, sAsaya-paya mahu dijau // 15 iya mArAya-sirizramarasaM e-carie caubagga-sukaha kahAsamaraNa-saMbharipu siripaMDiyamANiku viraie sAdhusirimahaNAyacaudhari-devarAjaNA maMkie siri zramara se muni paMcamagga-gamaNavaNAM grAma savamaM imaM paricchezro sammatto // 7 // X rava saha maMDa sanca bhAsi, gohANa gauhu suya sIla-rAsi / caMdubva bhuvaNa-saMtAvahAri vara rUva sa uNa NaM murAri // chaha aMga siu mahesu, maMdAraya pujjiu NaM mahesu / jiNa payasI saMkiu khIla kesu / / rasa daMsaNa pAlau suyA- tomu, miri ThAkurANi jiNa bamma dhuraMdhara / suravadda karabhuya jayalahi vimalu, siri isavAla ikkhAku vaMsu // siri jagasA dagu suddhavasu, ToDarumala pA ghara payalu / jaM kiti tiloyaha pUri thiru || - prati Amera bhaMDAra saM0 1577 kArtikavI caturthI ravivAra suvarNapatha ( sunapata ) meM likhita / te zrAi vi jiNahari rAyaNAdaNi zraiyAhu jiNavaMdiyau / diTTha paMDi bhaniyama mauiu zraha viSayaM zrabbhatthiyau // x X X iya-caya- paMcami siriNAyakumAracarie vibuha cittANuraMjiNe siripaDiya - mANikyarAja - viraie caDadhariya-jagasI grantha prati zrAdike do patra na honese usase zrAgekA suga-rAya-raja-caughari ToDaramallaNAmaM kie jayaMdhara- vivAhabhAga diyA jAtA hai 34 - gAgakumAracariu (nAgakumAracarita) kavimANikyarAja racanAkAla saM0 1576 AdibhAgaH : aNaNo NAma paDhamo saMdhi paricchezro samattAM / antima bhAga : X [ 276 X tahiM jiNamadiru dhavalu bhanvu, siri thAhAha jiyabiMba dinvu / visa paMDiya saddakhaNi, miri-jayasavAla - kula-kamala- taraNi // ikkhAkuvaMsa maddiyali vari buha sUrA NaMda suu gari / uppaNyau dIvA uri ravaNNu, bahu mANiku NAmeM buhahi magu || tatyaMtara sAva ikku patta vaya dANa-sIla - yi meNa jutta / hayagraMjaNu guNa gaNa vimAlu, vicchiNa vattha dipaMta bhAlu // dhamma kAma setu maMtu, tasa jIva dayAvaru sirimahaMtu / meva dhIru gurAgaNa-gahIru, jiNa gaMdhopaya Nimbhaja sarIru // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280] anekAnta varSa 14 zaMdaDa jiNavariMda jiNa-sAsaNu, daya-dhammu vi bhabbaha pAsAsaNu / yaMdau garavaha pai pAlaMtau, zaMdau muNigaNu suta-tau-vaMtau / NaMda jiNa suhamaggi caraMtara, bhaviyaNu dANa-pUya virayaMtau / kAli kAti dhArAhalu varisara, dukkha-daliha, duhikkhu viNirau / ghari-ghari hAriu rahasa rAvau, ghari ghari magalu gIDa padarisara / ghari-ghari saMkhu samuddalu vajjaDa, ghari-ghari loDa suheheM raMjau // cauviha saMghaha dANaha posaNu, jiNavariMda-suya-gura-paya aracaNu / NaMdau ToDaramallu dayAlau, putta-kalatta-suyaNa-paha-pAlau / / jAvahi merucadu ravi Nahayali, NaMdau ehu gathu tA mahiyali / bhaviyaNa loyaha pADhijjatau, NaMdau ciru dukkhiDa vihuNaMtau / / vikkamarAyaha vavagaya-kAleM, le samuNIsa visara aNkaaleN| paNaraha sai guNNAsiha uravAleM, phAguNa caMdiNa pakkhisasivAleM / NavamI suha pakkhitta, suhavAle, siri pirathIcandu pasAyaM sudreN| huu paripuelu kamvu rasa-madira, sajjaNa-loyaha viNau kareppiNu // pisuNa-kyaNa kahameNa bhareppiNu, virayau ehu carittu subuddhi| jaha yahu atya-matta hoNau huDa, tA mahu dosu bhandu ma ghiyu|| viNavaha mANikka kaI ima, mahu khamaMtu vibuha guNa maMtima / aNNuvi amuNate hoNahiDa, mai-jaleNa jaM kAyami sAhiu // taM ji khamau suyadevi bhaDArI, kaiyaNa-jaNa tilkhoyahu sArI / buhayaNa rosu Na karahu mahu uppari, aha roseM sohijjahu gaMthu vari // visamaTha gAmiNi vajjau maMdalu, gacca kAmiNi hou sumaMgalu / gurayaNa vacchalleM paMDieNa, mANikkarAja vajjiya-maeNa // taM purANu kareppiNu ehu gaMthu, ToDaramalla hatthe dieNu satthu / Niya siraha caDhAviu teNa gaMthu, puNu tuTThau ToDaramallu hiyaha gaMpi // dANe seyAMsaha kaNNu taM pi, paMDiDa vara paTTarhi thaviu teNa / puNu sammANiu bahu ukkaveNa, vara vatthaI kaMkaNa-kuMDalehiM / aMguliyahi muhima Niya-karahiM. pujiu AhArahi puNu puNu turaMtu / hari roviva sajiDa viNAyaM Niruttu, gaDa Niyadhari paMDiu gaMthu teNa / jiNa-gehi Niyaubahu ucchaveNa // tahi muNivara baMdahi sukka gaMthu, dieNau guru-hatthe sivaha-paMthu / vityAriu atyu viyAri teNa, bhavvayAha suhagai dAvaNeNa // puNu ToDaramallahaM Nivasari puraNaha lihayai gaMdha bahusucchaziru jiNagiha muNisaMghahaM tava-vaya-vaMtahaM NANa dANu taM dieNu vru|| zubhaMbhUyAt / thAmra 330. prati AmerabhaMDAra lipi saM 1992 sammai-jiNacariu (sanmati-jina-caritra) kavi rahadha ___AdibhAgajaya sararuhabhAgahu~ vaDhiyamANahu vaDDhamApatitthesaraha / paNavivi paya-jamalaM gaha-paha-vimalaM cariu bhaNami tahahaya saraha vIrassAeta vitti amara-vadi-NudaM dhammabhUyAdabhaI, gaTThA kammaThavittiM paramaguNassAhirAmaM jiNassa / vaMdittA pAya-pomaM ti-jaya maNAmuyaM dhammacakkAhivassa, voccha bhamvatthajutta praNaha-suhaharaM taccaritta pavitta // 1 // kevalayANa-sataNu-pahavatI, sAya-vAya-muha-kamala hsNtii| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa ] jainagrantha-prazastisaMgraha [281 - - - viriNa pamANa-eyaNa-jovaMtI, pariharihi maNa ciMtakari bhavaNiru kamyu, do-daha-Niya aMgaI govNtii|| khalayaNa mA DarahiM bhau hariu mai sambu / be-Naya komala pahiM calaMtI, to devivayaNeza paDiu vimANaMdu, cudh-punbaahrnn-dhrtii| takkhaNeNa sayaNAu udi ThaDa ji gaya-saMdu / / ti-jaya-citti vinmamu vihuNaMtI, disavahaNiyatoya puNu tuTTha cittami, bhattha-pasattha-vayaNa-bhAsaMtI // saMpattu jigohi suhagaI Nimittammi / kuNaya-vihaMDaNi saMtAvaMtI, paNavevi jiNaNAhu bahuviha visaMthutti, NANA-saha-dasaNa sohNto| muNipAya vaMdevi jAthakku jasamutti / / chaMda-duviha-bhuyaDAla-ravaeNI, tA tammi khaNibaMbha-vaya-bhAra bhAreNa, vAyaraNaMgu NAhi suyvrnnii|| siri airavAlaMkavaMsammi sAreNa / jiyamaya-sutta-vattha-paMguraNI, saMsAra taNu-bhoya-NigviNNacittaNa, sol-mhaakul-hr-hr-dhrnnii| baradhamma-mANAmaeNeva tittaya // duvihAlaMkAreNa pahANI, sasthattharayaNoha-bhUsiya-sadeheNa, hou pasaraNa jiNesahu vaannii|| dahaega paDimANa pAlaNa sa-NeheNa / suyadevi bhaDArI ti-jaya piyArI duriyavahArI suddhamai / khelhAi hANeNa emiuNa guruteNa, kaiyaNa-yaNa-jaNaNI suhaphala-jaNaNA sA mahu dijjau vimalamaI jasakittiviNNAttu maMDaya guNoheNa / / saMsArovahi-poya-pramANA, bho mayaNa-dAvaggi-ulhavaNa-vaNadANa, vigaya-dosa ve muNiya pmaannaa| saMsAra-jalarAsi-uttAra-vara-jANa / pANa-ghaukko joya divAyaru, amhA pasAeNa bhava-duha-kayaMtassa, sasipahajiNedassa paDimA visuddhassa // thAvara-tasa sattAhaM dayAvara // je huya goyamu pamuha bhaDArA, kArAviyA maI ji govAyale-tuMga, te asesa paNavivi sarahArA / ubucAviNAmeNa tityammi suh-sNg| tAI kamAgaya tava-taviyago, AjAhiyA hANa mahu jaNANa supavita, piccbbhaasiy-pvynnsNgo|| jiNadeva muNi pAyagaMdhovasirasitta // bhabva-kamala-sara-boha-payaMDo, dullaMbhu gara-jammu mahu jAi ihu dieNu, vaMdivi siri jasakitti prsNgo| saMgahivi jiNa-dikkha mayaNAri jiM chieNu / tassa pasAeM kanvu payAsami, tahi paDhiya uvayAraM kAraNeNa jiNa-sutti, cira bhavi-vihiu asuha NiNNAsami // kArAviyA tAhi suNimitta sasi-ditti / / jaha kaha bhavi maNuyattaNu bama, kali-kAlu jiNadhammadhura dhArapUDhassa, des-jaai-kul-vs-visudu| tijayAlae sihari jasa sujjharUDhassa / taM helai vihalau Na gamijjaI, siri kamalasIhassa saMghAhivasseva, satyabhAme sahalo kijjiN|| susahAyaeNAvi taM siddha iha deva / / govaggiri duggami zivasaMtau, bahu suheNa tahiM / jaNaNI uvayArahu para-bhavayArahu. huvau tassa gimbhAra hau / paNamaMta guru-pAya pAyaDaMtu jiNa suttu-mahiM // 3 // ejvahiM muNi-pugama bahu-suya-saMgama mAhAsami nniruvigy-bhtt| jina-dhamma kammammi kaya ujjamo jAma, mahu maNammi sallekku payA, giya geha sayaNa yali suhi suttu bahu tAma / tumha pasAeM soU hhh| siviNaMtare TThi suyadevi supasaraNa / citti parama vairAu dhariteM pAhAsae tujma (1) haThaM jAyasu pasaraNa / su-tava-bhAri vimAhu dhaarte|| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] anekAnta [varSa 14 giya jaNa raNaggaiM bhAsiu jaMte, cahu~ goura lohahiM vipphurati. iica kiMci maNi mohu kuNaMte / ariyaNa maNamAgAhu avaharati / NANAvaraNa-kamma-khaya-kAraNi, du likkhaNahaM junavara jastha hamma, prAsi vihiya kali-mala-vahAraNi / kama-caTTihi kasiyahiM jahi jantha bhamma / siri caramilla jiNidahu kerau, jiNa-ceIharu jahiM majjhimAi', cariu karAvAma sukkhajaNerau / jiNa paDimAhi juDaM sura-haru vaNAI / / jai kuvi kaiyaNu puNNe pAvami, jahiM mohaI saruvaru salila-puNNu, tA puNNahaM phalu tumhahaM dAvami || parimalajuehi kamalehi chaNNu / taDyAi mamAi tAmu pauttau, rAyAlau sohai jahiM vicittu, teNa ji aNumariNayau Niruttau / vara-paMcavaraNa rayaNehiM ditta // taM ji sahala kari bho muNi pAvaNa, tikvAliyaNahi-bhariya-haTTa, endhu mahAkai Nivasai suhamaNa / / chuha-pakiya jahiM dIsahi vipaTTa / raidhRNAmeM guNa gaNa dhArau, bAvAra karahiM jahiM vaNiya-vida, so go laMghaha vANa tumhArau / macce saucce je aNida / / taM NisuNivi guruNA gacchahu guruNAI sihaseNi muNevi maNi khaDatAmayavaNi jahiM suhi vasati, puru saThiu paMDiu sIla akhaMDiuM bharmANau teNa taM tammi khaNi vitAgumAri daannaaiiditi| bho suNi kaigaNa-kula tilaya-tAra aNNa jahiM sAkya vigayaviyAvaya NivahiM jinnpytiryaa| zivAhiya Nicca kainabhAra / chakkammahi juttA camaNa-virattA para uvayArahaM Nicca rayA // 6 // jiNa-sAmaNa-guNa vittharaNa daccha jo ayaravAla-kula-kamala-bhAgu, micchatta-parammudda bhAva-saccha / viyasAvaNi guNa-kiraNahiM pahANu / mahu taNauM varaNa prAyaNgi vappa, garapati NAmeM saMghahu sahAru, avagahiM bahu viha maNa-viyappa / saMghAhiu dhariya u saMghabhAru // joyariNapurAu pacchima diyAhi, taha NaMdaNu bIlhA sAhu jAu, supamida eyaru bahu suha-juyAhi // jiNadhamma dhuraMdharu vigaya-pAu | NAmeM hisArapiroja asthi, sammANiu jo perojasAhiM kArAviu perosAhija sasthi / tahu guNa varaNa ko sakku aAhiM // vaNa-ubavaNehiM caupAsa-kirANu, tahu NaMdagu hUvA vevi ittha, paMthiya-jaNAhaM paha-kheuM chiNNu / / bAdhU sAdhU NAmeM pptth| cittaMga taragiNi grai gahIra, bAdhU suno jAu divarAju supasaNNu, vaya-haMsa-cakka-maMDiya sa tIra / dAliddatimiratayaru NaMha ravidhimaNNu // jahiM vahA suhAmu sa jalu muNinchu, sayalahaM jIva pomaNa samiTu // 8 tahiM muNivaru huu ciru siddhaseNu, parihA-jala lahari-taraMgarahi jo siddha vilAsiNi taNau kaMtu / jA sevai sAlahu ahamaNi pahiM / taho sIsu jAu muNi kaNayaki (tu) sappurisahu saNihu NAiNa ri, jo bhabva-kamala-bohaNa-diNiMdu / / thakkI avaha Divi sukamvayAri // ye cAroM pakkiyAM nayAmaMdira dharmapurAkI apUrNa pratimeM jahiM pAyAra vi sujjhajiyapayatya, aura seThake kUcA mandirake zAstrabhaNDArakI pratimeM nahIM rehati tiriNa utta ga jattha / haiN| kintu pArA siddhAnta bhavanakI pratimeM pAI jAtI haiN| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau sauke tIna puraskAra nimna tIna viSayoM para vidvAnoMke nibandhoMkI jarUrata hai| jinakA jo nibandha apane viSayako bhale prakAra spaSTa karatA huA sarvazreSTha rahegA unheM usa nibandha para sau rupaye nakadakA puraskAra vIrasevAmandirakI mArphata bheMTa kiyA jAyagA / pratyeka viSayakA nibandha phuliskepa sAija 25 paccIsa pRSThoM athavA AThasau 800 paMktiyoMse kamakA na honA cAhiye aura vaha nimna pate para vIraseAmandirameM 30-6-17 taka pahu~ca jAnA caahiye| jisa nibandha para puraskAra diyA jAyagA use prakAzita karanekA vIrasenAmandirako adhikAra rahegA / 1. mokSamUla aura zuddha dRSTi indrabhUti gautamake sammukha viSayako spaSTa karake batAneke liye rakkhA gayA eka prasiddha zloka isa prakAra hai:traikAlyaM dravyaSaGkaM navapadasahitaM jIva-SaTakAya-lezyA: paMcAnye cAstikAyA vrata samitigati jJAna caritra bhedA / ityetanmokSamUlaM tribhuvanama hitaiH proktamarhadbhirIzaiH pratyeti zraddhadhAti spRzati ca matimAna yaH sa vai zuddhadRSTiH // isa zloka ke pUrvArdha meM jina viSayoMkA ullekha hai unheM mokSamUla batalAyA gayA hai| ye kyA vastu haiM aura kaise mokSakA mUla hai, isakA nibandha meM acchI taraha se sahetuka spaSTIkaraNa aura vyAkhyAna kiyA jAnA cAhiye / aura phira yaha khulAmA karake batAnA cAhiye ki usa mokSamUlakA pratyaya, zraddhAna aura sparzana kyA hai aura use karake koI kaise zuddha dRSTi banatA athavA bana sakatA hai| 2. zubharAgakI mahimA aura vItarAgako sarvoparitA isa nibandhameM zubharAgakI kRtiyoM, kRtiprakAroM aura unakI upayogitA tathA mahimAko aise acche prabhAvaka DhaMgase spaSTa karake batalAnA cAhiye jisase ve mUrtimatI-sI najara Ane lgeN| sAtha hI zubharAgake abhAva meM saMmArakI kyA dazA ho, isakA thor3e zabdoM meM sajIva citraNa bhI kiyA jAnA caahiye| aura phira vItarAgatAkI mahattAko kAraNa sahita aise meM pradarzita karanA cAhiye jisase vaha sabake Upara tairatI huI dRSTigocara ho aura usake sAmane zubharAgaanya sAre ho mahimAmaya viSaya phIke par3ajaya / 3. sarasvatI - viveka isa nibandhameM sarasvatoke viSayakA acchA UhApoha honA cAhiye aura yaha spaSTarUpase batalAnA cAhiye ki sarasvatIdevI koI vyakti-vizeSa hai yA zakti-vizeSa, yadi vyakti-vizeSa hai to vaha kaba kahAM utpanna huI ? usake rUpa tathA jIvanako kyA vizeSatAe~ haiM ? aba vaha kahAM avasthita hai aura usakI pUjA kyoM kI jAtI hai ? yadi zakti-vizeSa hai to usakA AdhAra kauna hai aura usa AdhArakA rUpa kyA hai ? mAnavAkRtikaM rUpameM usake jo vibhinna citrAdi tathA paridhAna pAe jAte haiM unakA tathA vAgdevI, bhAratI zAradA aura haMsavAhinI jaise viziSTa nAmoMkA kyA rahasya hai ? sAtha hI sarasvatIkI siddhikA abhiprAya batalAte hue yaha vyakta karanA cAhiye ki sarasvatIke stotroM aura maMtroM meM jo use sambodhana karake prArthanAeM kI gaI haiM unakA marma kyA hai ? aura ye kaisI phalavatI hotI athavA pUrI par3atI haiM ? isa nibandhake liye sarasvatIke kucha jaina- jaitara stotroM tathA mantroMkA bhI khAma taurase pahale avalokana kiyA jAnA cAhiye / jugalakizora mukhtAra 'yugavIra' saMsthApaka - vIrasevAmandira, 21 dariyAgaMja, dillI / mahAna-viyoga dillIkI prasiddha pharma hukamacanda jagAdharamalake mAlika zrImAn paM0 mahabUbasiMhajI kA 73 varSakI AyumeM tA0 26 mArcako samAdhimaraNapUrvaka svargavAsa hogayA / zrApa dillI jaina samAjake pratiSThita aura dharmaniSTha vyakti the / Apa jaina saMsthA ke padAdhikArI aura seThake kUcA jainamandirakI gaddIke zAstra pravaktA the / zrApa eka sampanna parivArako chor3akara divaMgata hue haiM / hama svargIya zrAtmAkI zAnti-kAmanA karate hue kuTumbIjanoMke iSTaviyogajanya duHkhameM samavedanA prakaTa karate haiN| vIrasevAmandira parivAra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444KKK 78888XXX anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMracaka 101) bA0] lAlacandajI jaina sarAvagI 101) bA0 zAntinAthajI 101) bA0 nirmalakumArajI 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI 251) bA0 sohanalAlajI jaina lamecU 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina, 251) bA0 dInAnAthajI sarAvagI 251) bA0 ratanalAlajI jhAMjharI 251) bA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI .. 19 " 19 . kalakattA 19 95 53 251) seTha gajarAjajI gaMgavAla 251) seTha sumAlAlajI jaina 251) bA0 mizrIlAla dharmacandajI 251) seTha mAMgIlAlajI 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puraliyA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 251) lA0 trilokacandajI, sahAranapura 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 251) lA0 raghubIra siMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 251) seTha vIcandajI gaMgavAla, jayapura 251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle " .. "3 Regd. No. D. 211 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA kalakattA 39 101) bA0 motIlAla makkhanalAlajI, kalakatta / 101) bA0 badrIprasAdajI sarAvagI, 101) bA0 kAzInAthajI, 101 bA0 gopIcanda rUpacandajI " 101) bA0 dhanaMjaya kumArajI 101) bA0 jItamalajI jaina 101) bA0 ciraMjIlAlajI sarAvagI 101) bA0 ratanalAla cAMdamalajI jaina, rA~cI 101) lA* mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 101) lA* ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 101) zrI phatehapura jaina samAja kalakattA 102) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 101) bA0 surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 101) bA0 vaMzIdhara jugala kizorajI jaina, kalakattA 101) bA0 badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 101) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 101 ) bA0 mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 101 ) lA* balavantasiMhajI, hAMsI ji0 hisAra 101) seTha jokhIma baijanAthajI sarAvagI, kalakattA 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya, kAnapura 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI 101) zrI jayakumAra devodAsa jI, cavare kAraMjA 101) lA0 ratanalAla jI kAlakA vAle, dehalI 11 11 " sahAyaka 101) bA0 rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 109) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA0 cataraseMna vijaya kumAra jI saradhanA 101) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina 'vIra - sevAmandira' 21. dariyAgaMja, dillI 444XXXX prakAzaka - paramAnandajI jaina zAstrI vIra sevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / mudraka rUpavAsI priTiMga hAusa, dehalI 3xx Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malakAtA maI 1957 varSa 14 kiraNa 10 11 sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra choTelAla jaina jayabhagavAna jainaeDavokeTa paramAnanda zAstrI vAya-sUcI . 1 zrImahAvIra-jina-stavana- [prahAta kahaka 2 zramaNa paramparA aura cAMDAla-DA. jyotIprasAda ema.e. 285 3 vikramI sambatkI samasyA-pro0 puSyamitra na 250 4 rAjasthAnake jaina zAstra-bhaMDAroMse hindIke naye saahitykii| khoja-[kastUracanda kAzalIbAla 28 5 apabhraMza kavi puSpadanta-[pro0 devendra kumAra ema0 e0 212 6 gvAliyarake tomara vaMzakA eka nayA ullekha [pro0vidyAdhara joharApurakara 16 kyA kundakundAcArya bhadrabAhu bhutakevIke ziSya nahIM haiN| -[bhI hIrAlAla siddhAnta-zAstrI + zAha hIrAnanda tIrthayAtrA vivaraNa aura sammevazikara caitya paripATI-[zrI bhagaracanda nAhaTA 300 sandeha (kahAnI)-zrIjayantIprasAda zAstrI 1.jaina-prantha-prazasti-saMgraha 11 bIra zAsana-jayantI-[paramAnanda jaina - TAiTila 01 vIra pecA mandira,dehalI, .......... mUlyaH // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrazAsana jayantI vIrazAsana-jayantIkA pAvana divasa isa varSa 12 julAI san 1657 zukravArake dina avatarita huA hai / zrAvaNa kRSNa pratipadA bhAratavaSakI eka prAcIna aitihAsika tithi hai| isa tithise hI bhAratavarSa meM bahuta pahalese nava varSakA prArambha huA karatA thaa| naye varSa kI khuziyA~ manAI jAtI thiiN| dezameM sAvanI aura ASAdIke vibhAgarUpa jo phasalI sAla pracalita hai vaha bhI usI prAcIna prathAkA saMsUcaka jAna par3atA hai| jisakI saMkhyA Aja kala galatarUpameM pracalita ho rahI hai| itanA hI nahIM kintu yugakA prArambha, sukhamA-sukhamAdi vibhAgarUpa kAlacakrakA athavA utsarpiNI apasarpiNI nAmaka kAlokA prArambha bhI isI tithise hotA hai| vIrazAsana-divasakI jhAMkI vikramakI 5vIM zatAbdIke AcArya yatiRSabhakI tiloya. paeNattIkI usa gAthAse hotI hai| jisameM batalAyA gayA hai ki zrAvaNa kRSNA pratipadAko abhijita nakSatrabAlavakaraNa aura rudramuhatameM yugakA prArambha hotA hai, ye nakSatra karaNa aura muharta hI. nakSatroM, karaNoM tathA muhUrtoke prathama sthAnIya hote haiM inhIMse nakSatrAdikoMkI gaNanA prArambha hotI hai vaha gAthA isa prakAra hai: sAvaNa bahule pADiva ruddamuhutte suhodae rvinno| abhijassa paDhamajoe jugassa AdI imassa puDhaM // -tiloyapaNNattI 1-70 __ isa tithikI sabase bar3I mahattA yaha hai ki ukta zrAvaNa kRSNA pratipadAke pavitra dina bAjase aDhAI hajAra varSa pUrva vizvake samasta jIvoMke dvArA abhinandanIya, ahiMsAkI pUrNa pratiSThAko prApta, pUrNajJAnI bhagavAna mahAvIrakI divyavANIkA sasArake trasita aura pIDita janoMko vipulAcalake pAvana maidAnameM sthita samavasaraNa sabhAmeM lAbha huA thA, usa sabhAmeM manuSya aura pazu-pakSiyoM Adi sabhI jIvoMko kalyANa mArgakI prApti huI thii| unake duHkhoMkA anta huA thA-unheM abhaya milA thaa| taba ahimAkI dundubhA lokameM vistRta huI thii| "sukha pUrvaka svayaM jiyo aura dUsaroMko bhI sukha pUrvaka jIna dA ke nAdase usa samaya vizva gujita huA thaa| lokameM dharma-mAgakI sRSTi huI thii| aura janasamUha apane kartavya akatta vyako samajhane lage the| svArtha bhAvanAkI holojalAI gaI thii| sva-pahitakI sAdhanAkA mArga prazasta ho gayA thA aura janasamUha duHkhoMse unmukta hone lage the| inhI saba kAraNAMse isa vIrazAsanakI mahattA aura aitihAsikatA prasiddha hai| ataH hamArA kartavya hai ki isa dina hama apane-apane nagara, grAma aura zaharAdimeM utsAhake sAtha mahotsava manAyeM, sabhAoMkI yAjanA kreN| yogya vidvAnoMke bhASaNa karAyeM aura vArazAsanakI mahattAko lokahadayoMme akita kreN| .. -paramAnanda jaina nivedana jina mahAnubhAvoMko anekAntakI 10 kiraNeM phrI bhejI gaI haiN| aura jinhoMne usakA vApika mUlya abhI taka bhI nahIM bhejA hai, unheM AgAmI saMyukta kiraNa vA pI. se bhejo jAvego / ataH ve sajjana isa kiraNake pahu~cate hI apanA vASika mUlya chaha rupayA maniDara dvArA bhejakara anugRhIta kreN| --mainejara 'anekAMta' vIrasevAmandira, 21 dariyAgaJja, dillii| dukhada viyoga ArA-nivAsI bA0 nirmala kumArajIko svargavAsa hue abhI kucha samaya bhI vyatIta nahIM hone pAyA, ki tA03 maI ko unakI dharmaniSThA pUjyanIyA mAtAjIkA dhama-sAdhana karate hue svargavAsa ho gayA hai| bIrasevAmandira-parivAra Apake kuTumbI janoMke sAtha isa iSTaviyoga-janya duHkhameM samavedanA vyakta karatA hai aura divaMgata AtmAko sukha-zAnti prApta hone kI kAmanA karatA hai| zoka-santapta vIrasevAmandira-parivAra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahama ghasvatatvAsaghAtaka vizva tattva-prakAzaka vArSika mUlya 6) eka kiraNa kA mUlya 1) MAAL nItiviroSadhvaMsIlokavyavahAravartakaH samyak / / paramAgamasyabIja bhuvanekagururjayatyanekAntA varSa 14 kiraNa, 10 / / vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI jyeSTha, vIranirvANa-saMvat 2483, vikrama saMvata 2014 san 1957 - - zrI mahAvIra-jina-stavana trAtA'trAtA mahAtrAtA, bhartA'bharttA jagatprabhuH / vIro'vIro mahAvIrastvaM devAsi namo'stu te // 1 // trAyate rakSati jIvAniti trAtA, na vidyate kopi mAtA yasyAsau atrAtA / trAtRNAM rakSakAnAM madhye mahAn yo'sau mhaatraataa| vibharti-poSayati bhanyajanaM kevalAmRtavarSaNaiH puSyAti vA uttame sthAne dharatIti bhrtaa| indriyasukhAni na viti na poSayati iti abhartA / jagatastrailokyasya prabhuH svaamiiH| viziSTAIlacamI rAti-dadAtIti bhaktAnAM vIraH / na vidyate viziSTApi rAjyAdikA I lakSmIstasyA'grahaNaM yasyAsau aviirH| karmArAti-pUtanA-jayane mahAn vIraH subhaTaH mahAvIraH / prasi bhavasi, namaskAro'stu bhavatu te tubhyam // 1 // kartA'kartA sukartA ca dharmo'dharmozca dhrmdH| pUjyo'pUjyo'tisaMpUjyastvaM devAsi namo'stu te // 2 // sukhaM iti gacchatIti kartA, nizcayena karmaNAmakartA vA aM zivaM paramakalyANaM karotItyakartA zobhanAkriyAkArakaH sukartA / saMsAra-samudra nimajjato jantUn uddha tyottame pade devendrAdau viSaye dharatIti dhrmH| dhrmdhyaanrhitttvaaddhrmH| zukbadhyAnadhyAyakatvAdvA trayodazamaguNasthAnApekSayA dharma cAritraM dadAtIti bhavyAnAM dharmadaH / pUjAyA~ niyukraH pUjyaH, pA pUjyaH paramArAdhyaH, na vidyate ko'pi pUjyo yasyAsau apuujyH||2|| siddho'siddhaH prasiddhazca buddho'buddho'tibuddhidaH / dhIro'dhIro'vidhIrazca tvaM devAsi namo'stu te // 3 // siddhiH svAtmopalabdhiH saMjAtA yasya sa siddhaH / siddhApekSayA asiddhaH / vA adhAtikarmasahitavAdasidaH / budhyate jAnAti samiti buddhana kenApi saMsAriNA jIvena jJAto yaH prbuddhH|buddhi dadAtIti buddhidH| dhiya rAti Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] anekAnta [varSa 14 dadAtIti bhaktAnAM dhIraH / vA dhiyaM prati Irati prerayati dhIraH / na vidyate dhI hA yatra tadadhImUrkhatA,tasyA zoSaNe H vahirUpo yo'sau [adhIraH] aviziSTA kevalajJAnabuddhiH rAti gRhAtIti avidhIraH // 3 // hiMsako'hiMsako'hisyaH sadhano'sadhano dhnii| rUpyarUpo'samorUpastvaM devAsi namo'stu te // 4 // karmaNAM hinasti vidhvaMsayatIti hiMsakaH / hiMsAto'varahito yo'sau ahiMsakaH / ahisyaH kenApi mArayitu azakyaH / satsamIcIno zAnadhano yasya sa sadhanaH / na vidyate asamIcIno hiraNyAdivasturyasyAsAvasadhanaH / dhano'syAstIti dhanI, samavasaraNavibhUnisvAt / rUpo yasyAstIti rUpI saurUpyaH, atizayaguNatvAt / arUpasiddhatvApekSayA arUpaH, vA jIvasvApekSayA / asamo rUpaH asadRzo'pratimo rUpo yasya saH // 4 // devo'devo mahAdevo nidhano'nidhanaH pradhIH / yogyo 'yogyo'tiyogyazca tvaM devAsi namo'stu te||5|| svakIya-jJAne dIvyati krIDatIti devaH, na vidyate kopi devo yasya sa adevaH / mahadbhirindrAdibhirArAdhyate'sau devaH / akiMcanavAdayAhyAbhyaMtara-parigraharahitatvAta nidhanaH / anidhanaH maramarahitaH / pradhIHprakRSTA dhIH jJAna vidyate yasyAso pradhIH / yogo naiyAyikaH, bhagavAstu dhyAnayogAyogaH, yogasya bhAvaH yogyaH / na vidyate yogo manovAkAyabyApAro yasyeti ayogaH, ayogasya bhAvaH ayogyaH / pratiyogyaH yathAkhyAtacAritre pratiyogyaH, pAsababhavyatvAt // 2 // dhyAtA'dhyAtA mahAdhyAtA sadayo'sadayo'dayaH / nAtho'nAtho jagannAthastvaM devAsi namo'stu te // 6 // mokSamArgasya prakaraNatvAt dhyAtA, vA shukldhyaandhyaaykH| kenApi mithyAdRSTinA dhyAtumazakyo'dhyAtA / vA yaH anyeSAM paradravyAdInAM na dhyAyatIti adhyAtA / sarveSAM dhyAtRNAM madhye mahAnsarvotkRSTaH yo'sau mahAdhyAtA | dayAsaMyuktaH, vA satsamIcIno'yaH svabhAvo yasyAsau sadayaH / asad avidyamAno ayaH puNyasvabhAvo yasthAsau asadayaH, puNya pApanirAkaraNasvAt / nAthyate yAcate sarvairiMdrAdibhiriti nAthaH / na vidyate ko'pi nAyo yasyAsau anAthaH / sarvezvaratvAt jagatAM adho-madhyolabhedAnAM nAthaH svAmI jaganAthaH // 6 // vaktA'vaktA suvaktA ca saspRho'saspRho'spRhaH / brahmA'brahmA mahAbrahmA tvaM devAsi namostu te // 7 // vadatIti vakrA, saptatattvAnAM padArthAnAM ca kathakaH / na vatIti pravaktA, chamasthatvAt maunasahitaH / suSTu zobhano vaktA suvaktA, manuSyatiryagsuralokabhASAsaMvAditattvAt / spRhayA mukri-vAMchayA sahito saspRhaH, chamasthatvAt / e Atmani paramabrahmaNi spRhAsahito vidyate yo'sau asaspRhaH / na vidyate spRhA vAMchA yasyAsau aspRhaH / vRhanti vRddhiM gacchanti kevalazAnAdayo guNA yasmin sa brahmA / aM paramAtmAnaM vRhati vaDhU yati vA vRddhi gacchati yo'sau prabrahmA, gRhasthAvasthAyAM paramAramasvabhAvarahitattvAt / brahmaNAM kevalajJAnavatAM madhye'pi mahAn yo'sau mahAbrahmA // 7 // deA'deho mahAdeho nizcalo'nizcalo'calaH / ratno'ratnaH suratnAnyastvaM devAsi namo'stu te // 8 // deho'syAstIti dehI, caramazarIratvAt vA sakalasiddhattvAt / na vidyate deho yasyAsau bhadehA, siddhattvAt vA nirmamatvAt / mahAnutkRpTo deho zarIro yasya saH mahAdehaH, paramaudArikazarIravAn / svasthAnAma calatIti nizcala:, svAsmasthatvAt / anizcalaH caturdazaguNasthAne prANAnmuktvA mAlokAntaM brajati tasmAdanizcalaH / yaH kenApi parISahAdinA na cAlyate pracalaH. zukladhyAnAhA vratAt / mahayaMttvAtsarveSAM madhye pUjyatvAt ratnavadanaH / [na santi paudgalikaralAni basyAsau maranaH / suSTu pratizavena samyagdarzanAdirasnaiH pApaH paripayoM yo'sau suramAyaH // 8 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa-paraMparA aura cAMDAla ( DA. jyotiprasAda jaina, lakhanaU ) samyagdarzanasampannamapi mAtaMgadehajam / rAmacandrase use prANa-daNDa dilvaayaa| maharSi vedavyAsakI devA devaM vidurbhsmguddhaakaaraa''ntraujsm|| mahAbhAratake anusAra ekalavya bhIlako pAMDavoM evaM kauravoM bhagavAn samantabhadra (zakakI prathama zatAbdI) ne ke guru droNAcAryane usake sarvaprakAra yogya evaM binayazIla apane rasnakaraMDazrAvakAcArakI isa 28 vIM kA rakAmeM samya- hote hue bhI apanA ziSya nahIM banAyA, aura jaba vaha gdarzanakI mahimAkA varNana karate hue batAyA hai ki 'samya- apane manonIta gurukI miTTIkI mUrtike samakSa hI abhyAsa gdarzanase sampana hone para eka jamma-jAta mAtaMga (zvapAka karake dhanurvidyAmeM droNAcAyake sAkSAt ziSyoM arjuna yA cAMDAla) bhI devatulya pArAdhya yA zraddhAsada ho jAtA Adi kSatriya rAjakumAroM-se bhI adhika kuzala siddha hai| sAtha hI yaha spaSTa karane ke liye ki yaha mata svayaM unakA huyA to unhIM brAhmaNa gurune usake dAhine hAthakA aMgUThA apanA hI nahIM hai, yaha bhI likha diyA ki 'deva' arthAt guru-dakSiNAkI bheMTa car3havAkara, bhIla honeke kAraNa hI usa prAptadeva, tIrthakaradeva yA gaNadharadeva aimA kahate haiN| vIrako sadaivake liye apaMgu banA diyaa| manusmRti Adi svAmI samantabhadrakI gaNanA jainadharmake sarva mahAn dharmazAstroMne to vidhAna banA diye ki koI zUddha yadi vedaprabhAvaka prAcAryoMmeM kI jAtI hai| unake sambandhameM jo anu- vAkya sunatA huzrA bhI pAyA jAya to usake kAnoM meM zIzA zrutiyAM prApta haiM, unase vidita hotA hai ki unhoMne paMjAba- pighalAkara bhara diyA jAya, uccAraNa karatA pAyA jAve to se bekara kanyA kumArI paryanta aura gujarAta mAlavAse usakI jIbha kATa lI jAya, ityaadi| lekara baMgAla paryanta sampUrNa bhAratavarSa meM vihAra karake jaina- isake viparIta zramaNa-paramparAmeM aneka aisI anudharmakA abhUtapUrva pracAra kiyA thaa| zramaNa tIrthakaroMke sacce zrutiyAM evaM kathAe~ milatI haiM jisase bhalI prakAra spaSTa pratinidhike rUpameM ve yaha mAnate the ki dharma to jIvamAtrakA hai ki sabhI vargoM ke strI puruSa svecchAse gRhastha zrAvaka hI kalyANakArI hai aura jIvamAtra usake adhikArI haiM / varNa, nahIM, muni AryikA yA bhintu bhikSuNI taka bana sakate the| varga, jAti, jiMga, bhAyu Adi meha kisI bhI vyaknike dharma- eka brAhmaNa kulameM utpanna zramaNa sAdhu aura zukulameM dhAraNa karane aura usakA pAlana karane meM bAdhaka nahIM hote| utpana zramaNa sAdhuke bIca na sAdhu-saMghameM koI bheda kiyA vastataH vaidika AryoMkI brAhmaNa-saMskRti aura adhyA- jAtA thA aura na shraavk-smaajmeN| zramaNa sAdhu sabhI smavAdI tIrthakaroMkI zramaNa-saMskRtike bIca isI praznako vau~, voM aura jAtiyoMke strI puruSoMko samAna rUpase lekara sabase bar3A maulika mata bheda thaa| tIrthakaroMke anu- dharmopadeza dete the aura dharmamArgameM zrArUda karate the| jaisI sAra dharma para prANimAtrakA samAna adhikAra hai, dharmAcaraNa jisakI vaiyaktika yogyatA, kSamatA yA paristhiti hotI, use evaM dhArmika kRtyoMke karanemeM pratyeka vyakti pUrNa svataMtra, vasA hI niyama, bata Adi dhAraNa karAMta / eka sarvabhakSI samartha evaM adhikRta hai| vaidika-paraMparAke brAhmaNa bhAvAryoka bhIla yA cAMDAla yadi mAMsAhArakA bhI sarvathA tyAga na kara matAnusAra pratyeka varNa, pratyeka jAti, strI, puruSa, vibhina sakA, balki adhikAMza pazu-pakSiyoMke bhakSaNase virata hone meM Azrama (avasthA) vAle vyaktiyoM, sabake liye dharmakA kisI na kisI kAraNase taiyAra na ho sakA to use kevala vidhAna alaga-alaga hai| kisI ekake dvAra dUsareke dharmakA kaueke mAMsakA sarvathA tyAga karanekA vata leneke liye hI pAlana karanA adharma hai evaM vaha daNDanIya hai| munirAjane rAjI kara liyaa| kintu isa ati nagaNya astu, vAlmIki RSikI rAmAyaNake anusAra jaba tyAgake phalasvarUpa hI usa sarvabhakSI cAMDAlake manobala evaM zaMbUka nAmaka zUdra rAjAne apanI maryAdAse Age bar3hakara zrAtmavalameM vRddhi hone lgii| parIkSA AI, vaha saphala brAhmaNa aura kSatriyoMkA dharma pAlana karanA zurU kara diyA siddha huA, pariNAma-svarUpa Aramozatike mArga para tejIse vaha veda-pATha aura yajJa-yAga karane lagA to brAjhaya loga bar3hane lgaa| bar3e kupita hue aura unhoMne usakI isa pRSTatA evaM pradha- zvetAmbara jaina uttarAdhyayana sUtrameM harikezivala cAMDAlamAMcaraNake liye parama nyAyavAn maryAdA puruSottama mahArAja kI kathA AtI hai| vaha cAMDAla-putra hone para bhI jainezvarI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286] anekAnta [varNa 14 dIkSA lekara bar3A tapasvI jaina muni huaa| eka bAra eka dvArA varNita yajJa karatA hai| dharma hI merA sarovara hai aura mAsopavAsake uparAnta pAraNAke lie bhikSATana karate hue brahmacarya hI merA zAnti tIrtha hai| isImeM nimajjana karake vaha eka aise sthAna para pahu~ca gayA jahA~ kucha brAhmaNa eka vima vizuddha mahAmuni uttama padako prApta karate haiN|' mahA yajJa kara rahe the| usakA kRza malIna zarIra dekhakara bauddha saMghAcA paricaya (pR0253-56) ke anusAra yAjaka brAhANoMne usakI bhartsanA kI aura vahAMse cale buddhake bhikSu-saMghameM zvapAka nAmaka cAMDAla aura sunIta jAneke liye khaa| isa para samIpake eka tiMduka vRkSa para / nAmaka bhaMgI mahAn sAdhu hue the| divyAvadAna, udAna, rahane vAlA yakSa guptarUpase harikezibalake svarameM una brAhmaNoM- aMguttara nikAya prAdi prAcIna bauddha dharmagranthoMse bhI yahI gatA se bolA, 'he brAhmaNoM! tuma to kevala zabdoMkA bojha Dhone prakaTa hotA hai ki kisI bhI varNakA vyakti bhi ho sakatA vAle ho| tuma vedAdhyayana karate ho kintu vedoMkA artha nahIM thA aura bhinca honeke uparAnta usakA pUrva kuna jAvi gotra jAnate / ' una adhyApaka brAhmaNoMne ise apanA apamAna naSTa ho gaye mAne jAte the| isI prakAra jaina mUlAcAra, samajhA aura apane taruNa kumAroMko AjJA dI ki ve usa bhagavatI ArAdhanA, prAcArAMga sUtra Adise bhI yahI prakaTa duSTako pITa deN| ataH ve yuvaka muniko DaMDoM, char3iyoM, hotA hai ki jaina munikA koI varNa, jAti, kula yA gotra kor3oM bhAdise pITane lge| yaha dekha kara kosalika rAjAko nahIM hotA. grahastha avasthAke ye meda-prabheda usake muni hone para kanyA evaM purohitakI strI bhadrAne unheM rokaa| itanemeM naSTa ho gaye mAne jAte haiN| aneka yakSoMne Akara una brAhmaNa kumAroMko mAra-pITa kara baudoMke 'mAtaMga jAtaka' (naM. 417) meM gautamabuddhake lahU-luhAna kara diyaa| brAhmaNa Dara gaye, unhoMne harikezibala janmase bahuta pUrva kAlakI mAtaMga RSi nAmaka eka cAMDAlamunise kSamA mAMgI aura cAvala Adi uttama anAhAra unheM kulotpanna zramaNa munikI kathA pAI jAtA hai| vArANasI samarpita kiyaa| nagarIke bAhara eka cANDAla kula meM usakA janma huA thaa| AhAra leneke uparAnta, harikezibala muni unase bole, jaba vaha yuvA huA to usane eka dina mArgameM vArANasIke 'he brAhmaNo! tuma Aga jalAkara athavA pAnIse bAhyazuddhi nagara-seThakI dRSTamaMgalikA nAmaka sundarI kanyAko dekhaa| prApta karanekI ceSTA kyoM kara rahe ho? dArzanika kahate haiM vaha apane udyAnameM yAcakoMko bhikSA dene jA rahI thii| yaha ki tumhArI yaha bAhyazuddhi yogya nahIM hai|' jJAta hone para ki mAtaMga cANDAla hai, vaha usakA milanA eka isa para brAhmaNoMne pUchA, 'he muni hama kisa prakArakA apazakuna mAnakara mArgase hI vApasa lauTa gaI / nirAza yajJa kareM aura karmakA nAza kaise kareM? yAcakoMne mAtaMgako bahuta mArA / isa apamAnase dukhI munine uttara diyA, 'sAdhu loga SaTkAyake jIvoMkI hokara mAtaMgane usa seThIke dvArapara dharanA dediyA aura kahA hiMsA na karake, asatya bhASaNa aura corI na karake, parigraha, ki seTha-kanyAko lekara hI vaha vahA~se ttlegaa| antataH seThane striyA~, sammAna evaM mAyA chor3akara dAMtapanase prAcaraNa use apanI putrI sauMpa dii| mAtaMgane usake sAtha vivAha kara karate haiM / ve pAMca mahAvratoMse saMvRta hokara, jIvanakI abhi- liyA kintu thor3e samaya pazcAt hI vaha use chor3akara vanalASA na rakha kara, dehakI AzA chor3akara dehake viSayoMmeM meM calA gayA aura ghora tapasyA karane lgaa| isa bIcameM anAsakta banate haiM aura isa prakAra zreSTha yajJa karate haiN| usakI strIne eka putra prasava kiyA jisakA nAma mANDavya brAhmaNoMne phira pUchA, tumhArI agni kauna sI hai| haa| isa bAlakako par3hAneke liye svecchAse bar3e-bar3e agnikuNDa kaunasA hai? savA kaunasI hai ? upale kaunase vaidika paNDita Aye, phalasvarUpa mANDavya-kumAra tInoM vedoM haiM, samidhAe~ kyA haiM / zAnti kaunasI hai ? kisa homavidhi- meM pAraGgata hogayA aura brAhmaNoMkI bar3hI sahAyatA karane se tuma yajJa karate ho? aura tumhArA sarovara kaunasA hai, lgaa| eka dina mAtaMga RSi mAeDamya kumArake dvAra para zAntitIrtha kyA hai| bhikSA mA~ganeke liye shraayaa| putrane pitAko pahicAnA nahIM harikezivalane uttara diyA, tapazcaryA merI agni hai, aura usake kRza malina zarIra Adike kAraNa usakA jIva agnikuNDa hai, yoga snu vA hai, zarIra upale haiM, karma apamAna kiyA aura dhakke dekara bAhara nikalavA diyA / samidhAe~ haiM, saMyama zAnti hai| isa vidhise maiM RSiyoM daridra tapasvIke prabhAvase mANDavya aura usake sAthI Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] vikramI samvatakI samasyA [287 brAhamayoMkI banI durdazA huI aura ve maraNAsana ho gye| arthAt-isa bAtake jAnane ke liye maiM eka udAharaNa eSTamaMgalikAne tapasvI patiko pahicAna liyA aura apane detA huuN| kuttekA mA~sa khAne vAle ( zvapAka ) cANDAlakA putrakI bhasanA kI tathA use RSise kSamA mAMganeke liye eka putra mAtaMga nAmase prasiddha thaa| usa mAtaMgako atyanta kahA / mAtaMga RSikA jUThana khAkara mANDavya aura usake zreSTha evaM durlabha yaza prApta huA thA, aneka kSatriya evaM sAthI prAmaNa roga-mukta hue / kintu nagarameM sarvatra isa brAhmaNa usakI sevA karate the| viSaya - bAsanAke kSaya-rUpI apavAdake phaila jAnese ki ve brAhmaNa cANDAlakI jUThana mahAna mArgase devayAna (samAdhi maraNa )para prArUda hokara khAkara ThIka hue hai, unakA vArANasImeM rahanA kaThina ho vaha brahmalokameM gayA / brahmalokakI prAptimeM usakI jAti yA gayA, ataH ve brAhmaNa mejma (madhya rASTrameM) cale gye| janma bAdhaka nahIM huaa| mAtaMga RSi bhI ghUmatA-ghAmatA mejma rASTrameM jA phuNcaa| uparokta kathAoM aura kathanoMse prakaTa hai ki zramaNauna brAhmaNoMko jaba isa bAtakA patA calA to unhoMne usake paraMparA mUlataH jAtibheda-virodhinI thI, kama-se-kama dharmAviruddha vahaki rAjAko bhar3akA diyaa| rAjAne apane sipA- caraNa evaM dharma-phala-prAptimeM vaha jAti aura kulako bAdhaka hiyoM dvArA mAtaMgakA vadha karavA diyA, rAjAke isa kukarmase nahIM mAnatI thii| usake anusAra nimnatama koTikA manuSya devatA bar3e kupita hue aura unhoMne usa rASTrako ujAr3a bhI sanmArgakA anusaraNa karake uccAtiucca pada prApta kara diyaa| isa ghaTanAke ullekha anya kaI jAtakoM meM bhI pAye sakatA thaa| vaha na kevala mRtyuke upaganta devatva hI nahIM batAye jAte haiN| mAtaMga-dehaja mAtaMga RSikI pUjA brAhmaNa prApta kara sakatA thA, varan isa jIvana meM bhI loka-pratiSThA, tathA kSatriya bhI karate the| use viSaya-kaSAyoM para vijaya pAne- pUjA aura satkAra prApta kara letA thaa| ke kAraNa devatva prApta huA thA, yaha bAta bauddhoMke 'vaMsala- aisA pratIta hotA hai ki zramaNa-paramparAmeM mahAvIra aura sutta' kI nimnalikhita gAthAoMse bhI prakaTa hai buddhake janmake bahuta pUrvase hI cANDAloMse sambandhita isa tadaminApi jAnAtha yathA meda nidassana / prakAra kucha anuzra tiyA~ pracalita thIM, kAlAntarameM unameM aura caNDAlaputto sopAko mAtaMgo iti vimsuto|| bhI vRddhi huI hogii| pUrvokta zlokameM svAmI samantabhadra so yasa paramaM patto mAtaMgo ye sudullabhaM / dvArA 'mAtaMga' zabdakA prayoga sAmAnyase kucha adhika mahatva Agacchu tassupaTTAnaM khattiyA brAhmaNA bahU // rakhatA pratIta hotA hai / kyA Azcarya hai jo una zlokakI devayAna abhiruyaha virajaM so mahApathaM, racanA karate samaya unake dhyAnameM samyagdRSTi evaM tapasvI kAyarAgaM virAjatvA brahmaloka pgotrh| cANDAla kulotpana gRhasthoM aura sAdhuoMse sambandhita kucha nanaM jAti nivAresi brahmalokU ppttiyaa|| aisI hI anuzrutiyA~ bhI rahI hoN| vikramI samvat kI samasyA (pro0 puSyamitra jaina, AgarA) vikramI samvatake sambandhameM vidvAnoMmeM matabheda hai| zrI disambara 11 vAlyUma * nambara 2 ke janaralameM oNnarAkhAladAsa banarjIke anusAra isa samvatkA pravartaka naha- rerI sadasya DablyU kiMgsa mila tathA rAyala esiyATika pAna hai, tathA panIrake anusAra isakA zreya kaniSkako hai| sosAiTIke vAisa presIDenTa cApanAne eka vistArapUrvaka lekha janarala rAyala esiyATika sosAiTI 1614 pRSTha 175 prakAzita kiyA hai, unhoMne kuzAna-vaMzIya mahArAja kaniSkapara sara jAna mArzala aura repsanane yaha siddha karanekA prayatna ko hI vikramAditya nizcita kiyA hai| isa rAjAke lekha kiyA hai ki vikrama samvatkA pravartaka ajesa hai / kintu matharAke kaMkAlI Tolese prApta jaina mUrtiyoM para pAye gaye haiM sTenakono vicArameM isakA zreya ujjayinIke vikramAditya- jinase siddha hotA hai ki vikramAditya jaina thaa| bAbU parako hai| zrI kAzIprasAda jAyasavAlake matAnusAra gautamI- mezacandra bandhyopAdhyAya, ema0 e.bI. ela. saba jajane putra zatakI hI vikrama samvatkA pravartaka hai| bhI isI kiraNameM 'vikrama samvat' zIrSaka lekha prakAzita kiyA isa samvatke nirNayArtha baMgAla esiyATika sosAiTIkI thaa| usake par3hanese bhI yahI siddha hotA hai ki pracalita Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 28] anekAnta [varSa 14 vikrama samvatke pravartaka vikramAditya the / bhaviSyapurANake unhoMne ATha varSa taka bAla-krIr3A kI aura solaha varSa anusAra bhI isa samvatkI sthApamA vikramane kI thii| aba taka dezameM bhramaNa kiyA, pandraha varSa taka anya dharmakA prazna uThatA hai ki yaha vikramAditya kauna thA aura usakA pAlana karate hue yajJa kiyA aura cAlIsa varSa taka jainasamaya kyA hai? dharmakA pAlana karake svarga ko prasthAna kiyaa| isase siddha kAlakAcAryake kathAnakase bhI vikramAdityake astitva hotA hai ki rAjyArohaNa ke 15 varSa pazcAt vikramAdityane para pUrNa prakAza par3atA hai| kahate haiM ki kAlakAcAryane jainadharma grahaNa kiyA thaa| vi0 sambat vikramAditya ke ujjayinIke rAjA gardabhillase apanI bahina sarasvatIkI janma kAlase mAnA jAtA hai, rAjya-kAlase nhiiN| jisa muknike liye zakarAjase sahAyatA lI thI / zakarAjane samvat 470 meM vikramAdityake janmakA ullekha hai vaha gardabhilla rAjAko parAjita karake ujjayinI para adhikAra vIra samvat hai, kyoMki isameM isa samaya ke vikrama samvat, kara liyaa| abhidhAna rAjendra bhAga 5 pRSTha 1286 para 2013 ko jor3anese 470+2017-2483 pracalita vIra saM. kAlakAcAryakA samaya vIra ni. 453 mAnA gayA hai| sarva yA jAtA hai| bhagavAha dvitIyake paTTa para baiThanekA samaya sammatise dharmaprabhasUrikI hastalikhita pratiyoMke AdhAra para vikrama rAjya se prArambha likhA huA hai| isase jJAta kAlakAcAryakA samaya bhI vIra sambat 153 hai / isa prakAra hotA hai ki vikramAditya vIra samvat 464 meM 24 varSa kI siddha hotA hai ki kAlakAcArya aura gardabhalla samakAlIna avasthAmeM gahI para baiThe / uparoka gAthAke anusAra bhI yahI the| purANoMse bhI jJAta hotA hai ki sAta gardabhilla rAjAoM ne rAjya kiyaa| isake bAda zakoMkA rAjya huaa| jJAta hotA hai ki vikramAditya 24 varSakI avasthAmeM 470+ 24 vIra saM0 464 meM hI gahI para baiThe the| uparokta kathanase jJAta hotA hai ki vIra maMvat 466 meM jaina granthoMse jJAta hotA hai ki kAranIrake rAjA hiNayamAlavAmeM zakoMkA rAjya sthApita ho gayA / DaoN. sTenakoneke grantha 'kArapasa insakripzana inaDikeramake lekhase bhI isa ke koI putra na thaa| usakI mRtyuke pazcAt vahAM azAnti phaila gii| vikramAdityane vahAM zAnti sthApita kI aura bAtako puSTi hotI hai ki I0 pU060 (vIra nirvANa sambat 466 ) meM zakoMkA rAjya siMdha, kAThiyAvAr3a aura vahAM kA bhI rAjA bana gayA / usakI mRtyuke pazcAt usake mAlavA taka phaila gayA thaa| putra vikrama caritra evaM dharmAdityane 40 varSa rAjya kiyaa| jena mAnyatAoM ke anusAra vIra saM0470 meM vikramA- dharmAdityake putra matyane / / varSa rAjya kiyaa| isake bAda dityakA janma huaa| inake pitAkA nAma gandharvasena thaa| natyane 15 varSa tathA nahar3a evaM nahadane dasa varSa rAjya kiyaa| inakI mAtA gujarAtake rAjA tAmralipsako kanyA madanarekhA usake samayameM suvarNagiri zikhara para 1008 bhagavAna mhaathii| eka bIra bAlakane sAre zaka vaMzakA nAza karake samasta vIrake mandirakA nirmANa kiyA gyaa| mAlavA para adhikAra kara liyaa| isIlie zakoMke nAza hindU mAnyatAoMke anusAra vikramAdityako zakAri karaneke kAraNa inakA nAma zakAri bhI par3A / vasunandI bhI kahate haiN| isakI btyupatti do prakArase kI jA sakatI zrAvakAcArameM mUlasaMghakI pahAvalI dI gaI hai| usameM vikrama- hai, zakAnAM pariH aura zakAH parayo yasya / inake sambandhameM prabandhakI ninna likhita gAthAe~ vikramAdityake sambandha meM donoM vyutpattiyAM ThIka jaMcatI haiM, kyoMki inhoMne zakoMkA likhI huI haiM nAza kiyA aura antameM unhIMke Sar3ayaMtroMse vIragati prApta sattari causadajutto tiNakAlA vikkamo havaha jmmo| kii| jaina-pranthoMse jJAta hotA hai ki zakoMne SaDyaMtra-dvArA aTha varasa bAla-lIlA soDasa vAsehi bhammie dese // samudapAla yogI dvArA vikramAdityakI hatyA karA ddaalii| patharasa pAse ra kuNeti micchopdes-sNjutto| vikramAdityake sambandhameM uparokta varNanase spaSTa ho cAlisa vAse jiNavara-dhamma pAlIya surapayaM lahiyaM // jAtA hai ki vikrama sambatke saMsthApaka vikramAditya hai, jinaarthAt vikramAdityakA janma samvat 170 meM huaa| kA janma vIra nirvANa saM0 470 meM huA thaa| noTa-lekhakane vikrama saMvatko vikramake janmakAlakA batalAnekA prayatna kiyA hai| para vaha janmakA samvat nahIM hai kintu mRtyukA samvat hai jaisA ki nimna pramANoMse prakaTa hai-vikamarAyassa maraNapattamsa-devasena,darzanasAra / 'samArUDhe tridivavasatiM vikramanape, sahA varSANAM prabhavati hi paMcAzadadhike / ' Adi-amitagati subhASita. ratna sndoh| -paramAnanda jaina Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnake jainazAstra-bhaMDAroMse hiMdIke naye sAhityakI khoja (kastUracanda kAzalIvAla, ema. e. zAstrI) bhAratIya vidvAnoM ne hindI bhASA evaM usake sAhityakI isase hindIkI vismRta racanAoMko prakAzameM lAneke kAryameM jo amUlya sevAe~ kI haiM ve itanI vistRta evaM gaharI hai ki saphalatA milegii| hama abhI taka usa vistAra evaM gaharAIkA patA lagAnemeM 1. tavasAra dahAasamartha rahe haiN| vartamAna zatAndIkI taraha prAcIna zatA- bhaTTAraka zubhacandra 16vIM zatAbdIke pramukha vidvAna ho bdiyoMmeM bhI hajAroM sAhityikoMne vipula sAhitya likhakara gaye haiN| ye bhaTTAraka sakalakInikI zipya-paramparAmeMse the| hindI bhASAkI sAMgINa unnati karanemeM athaka parizrama zubhacandra saMskRta bhASAke ucca koTike vidvAna the tathA SaT kiyA thA / 13-14cIM zatAbdIse hI vidvAnoMkA dhyAna bhASA-cakravartI, vividha vidyAdhara Adi upAdhiyoMse alaMkRta hindI bhASAkI ora jAne lagA thA aura unhoMne hindImeM the| saMskRtabhASAmeM inakI 30 se bhI adhika racanAe~ racanA karanA prArambha kara diyA thaa| bhAratake uttara pradezako milatI haiN| inhIMke dvArA hindI bhASAmeM nirmita tattvasAra chor3a zeSa prAntoMkI apekSA rAjasthAnameM aise vidvAnoMkI dahA athavA dohA abhI jayapurake TholiyoMke jaina mandirake saMkhyA adhika rahI aura vahIMke nivAsiyoMne hindI-sAhityako zAstra-bhaNDArameM upalabdha huA hai / racanAmeM jaina siddhAntake adhika protsAhana diyA / lekina duHkhake sAtha likhanA par3atA anusAra sAta tattvoMkA varNana kiyA gayA hai isaliye yaha hai ki unakI sevAAke anusAra hama unakA mUlyAMkana nahIM saiddhAntika racanA hai| tattvoMke atirikta anya kitane hI kara sake aura na unake prati koI sanmAna hI prakaTa kara sAdhAraNa janatAke samajhameM Ane vAle viSayoMko bhI kavine sake / yadyapi hindI sAhitya ke itihAsameM bahutase vidvAnoMkA racanAmeM liyA hai| solahavIM zatAbdImeM aisI racanAoM ke paricaya diyA jA cukA hai tathA isake atirikta bhI vibhinna astitvase yaha prakaTa hotA hai ki usa samaya hindI bhASAkA lekhoM, riporTomeM, pustakomeM bahutasaM ajJAta hindI vidvAnoMkA acchA pracalana thA, tathA kathA, kahAnI, pada evaM rAsAmoM paricaya diyA jA cukA hai kintu aba bhI saikar3oM aise vidvAn evaM kAvyoMke atirikra saiddhAntika viSayoM para bhI racanAe~ haiM jinake sambandhameM abhI taka kucha bhI nahIM likhA gayA hai likhA jAnA prArambha ho gayA thaa| tathA bahuta sI aisI racanAe~ haiM jinheM hama bhulA cuke haiN| tattvapAra dohA 1 padya haiM jinameM dohe aura caupAI isakA mamukha kAraNa rAjasthAnameM sthita jaina grantha-bhaNDAroke donoM hI zAmila haiM / bha. zubhacandrakA gujarAta pramukha mahattvako nahIM prAMkA jAnA hai / ina bhaNDAroM meM saMgrahIta kendra honeke kAraNa racanAkI bhASA para gujarAtIkA prabhAva sAhityako prakAzameM lAnekI ora na to jainoMne hI dhyAna spaSTa dRSTigocara hotA hai| yaha racanA 'dulahA' nAmaka diyA aura na jainetara vidvAnoMne hI unake prabhAvako mahasUsa zrAvakake anarodhase likhI gaI thI kyoMki vidvAn lekhakane kiyA / nahIM to jinhoMne hindI sAhityake vikAsakI nIva usako kitane hI dohoMmeM sambodhita kiyA hai :lagAyI thI unheM bhulAnekA hama sAhasa nahIM kara sakate the| roga rahita saMgIta sukhI re, sapadA pUraNa ThANa / ___gata kucha varSose rAjasthAnake jaina-bhaNDAroMke Alokana dharma buddhi mana zuddhiDI, 'dulahA' anukrami jANa ||dhaa evaM sUcI prakAzanakA jo thor3A bahuta kArya kiyA jA rahA sokSake svarUpakA varNana karate hue kavine likhA haihai usama hindIkI bahuta sI navIna racanAe~ sAmane AyI karma kalaMka vikArano re niHzepa hoya vinaash| haiN| ye racanAe~ sabhI viSayoMse sambandhita hai tathA jaina evaM mokSa tattva zrI jina kahI, jANavA bhAvu alpAsa // 26 janetara donoM hI vidvAnoMkI likhI huI haiM / bahuta dinoMse aAmAkA varNana karate hue kavine likhA hai kisIkI aisI eka lekhamAlA prArambha karanekA vicAra thA jisameM ajJAta prAtmA U~cI athavA nIcI nahIM hai, koMka samparkake kAraNa racanAoMkA paricaya hotA | lekina sUcI-prakAzana evaM anya use ucca, nIcakI saMjJA de dI jAtI hai| brAhmaNa, kSatriya, granthoMke sampAdana kAryameM vyasta rahaneke kAraNa isa lekha- vaizya evaM zUda koI varNa nahIM hai, kyoMki aAnmA to rAjA mAlAko prArambha nahIM kiyA jA sakA / aba usa lekhamAlA- hai vaha zUdra kase ho sakatA haiko prArambha kiyA jA rahA hai / lekhameM prAcIna evaM mahatvapUrNa ucca nIca navi appA huci, racanAoM kA paricaya dene kA prayatna kiyA jaavegaa| AzA hai karma kalaMka taNo kI tu soi / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 26.1 anekAnta EbaMbhaNa kSatriya vaizya na zudra, nahIM kiyA gayA hai| kavine apane viSayameM bhI kucha nahIM appA rAjA navi hoya tudra // 7 // likhA hai| adhikAMza chandoMke antima caraNameM 'canda' zabda prAramAke viSaya meM anya padyoM meM likhA hai kA prayoga huA hai tathA antameM 'iti zrI adhyAtma rUpacanda appA dhani navi navi nirdhanta, kRta kavitta samApta' yaha likhA huA hai jisase spaSTa ho navi durbala navi appA dhanna / jAtA hai ki yaha racanA kavivara rUpacanda-dvArA nibaddha hai| mUrkha harNa dvaSa navi te jIva, kintu 15, 16veM padyameM 'teja kahe' yaha bhI likhA huA hai| navi sukhI navi dukhI atIva / / 7 / / kavivara rUpacanda saMsArakA svarUpa varNana karate huye kahate haiM:kavikI yaha racanA kaba samApta huI thI isake saMbandhameM eka vaTa bIja mAMhi buTo pratabhAsyau eka, to zubhacandrane koI saMketa nahIM diyA hai| parantu apane nAma diyA hai| parantu apane nAma eka bUTA mAhi so aneka bIja lage haiN| kA ullekha racanAmeM do tIna sthAnoM para avazya kiyA hai| anekameM aneka bUTA, bUTAmeM aneka bIja, antameM racanA samApta karate huye isameM apanA nAmollekha ase to anaMta gyAna kevalImeM jage haiN| nimna rUpase kiyA hai bhaisI hI anaMtatA anaMta jIva mAhi dekhI, jJAna nija bhAva zuddha cidAnanda, ase hI saMsArakA sarUpa mAhi page haiN| cItato mRko mAyA moha geha dehe| koI samau pAva ke, sarIra pAyau mAnava ko, siddha taNAM sukhaji mala harahi, sudha gyAna jAna mokha mAraga kuMbage haiN|2|| AtmA bhAvi zubha ehe| saMsArI prANIkI dazAkA citra nimna zabdoMmeM upasthita zrI vijayakItti guru mani dharI, dhyAU~ zuddha cidrp| padramA kiyA gayA hai - bhaTTAraka zrI zubhacandra bhaNi thA tu zuddha sarUpa / / 61 // jIvatakI Asa karai. kAla dekhai hAla Darai, 2. adhyAtma savaiyAH Dole cyArU gati pai na Avai mocha maga maiN| yaha kavivara rUpacandakI racanA hai jo 17vIM zatAbdIke mAyA sauM merI kahai mohanIsauM sIThA rahai, eka ucca mAdhyAtmika kavi the| yadyapi kavikI kitanI hI tApa jIva lAgai jaisA DAMka diyA naga me / / racanAe~ to pahile hI pracalita haiM, tathA paMca maMgala jaisI ghara kI na jAne rIti para setI mAMDe prIti, racanA to sabhIko yAda hai| kintu yaha racanA abhI taka vATake baToI jaise Ai mile vaga maiN|| prakAzameM nahIM AyI thI, tathA kavikI abhI taka upalabdha pagala mauM kahai merA jIva jAnai yahai DerA, paMca maMgala, paramArtha dohA zataka, paramArtha gIta tathA, neminAtha karma kI kulapha dIyai phirai jIva jaga maiM // 30 // rAso Adi se yaha bhinna racanA hai| yaha racanA bhI jayapurake sajjana puruSakA kavine jo varNana kiyA hai vaha kitanA TholiyoMke mandirake zAstra-bhaNDArameM upalabdha huI hai| sundara evaM spaSTa hai ise dekhiyeadhyAtma savaiyA kavikI eka acchI racanA hai jo adhyAtma rasase prota-prota hai / adhyAtmavAdakA kavi dvArA sajjana gunadhara prIti rIti viparIta nivaarai| isameM sajIva varNana huA hai| viSayako dRSTise hI nahI sakala jIva hitakAra sAra nijabhAva sNbhaare|| kintu bhASA evaM zailIkI dRSTise bhI yaha ucca racanA hai| dayA sIla saMtoSa poSa sukha saba vidha jaane| kavine zrAtmA, paramAtmA, saMsAra-svarUpa AdikA jo utkRSTa sahA sahaja sudhArasa srave tajai mAyA abhimaanai|| varNana kiyA hai vaha kavikI pragAr3ha vidvattAkI ora saMketa jAnai subheda para bheda saba nija abheda nyArau lkhai| karatA hai| aisA mAlUma hotA hai ki mAno kavivara rUpacanda kahe 'caMda' jahAM Ananda ati jo ziva sukha pAvaiakhai isa viSayake mAhira vidvAn the / racanAmeM 100 patha haiM eka sthAna para samAkI prazaMsA kavine jo likhA hai jinameM savaiyA ikatIsA, savaiyA teIsA. kuNDaliyA prAdi vaha bhI kitanA rucikara haichandoMkA prayoga huA hai| khimA alakha hai khema khimA sajjana SaT kAika / kavine yaha racanA kaba likhI thI isakA kahIM ullekha khimA viSai parabhAva khimA nija guna sukhdaayk|| rasna sandAha Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] khimA hala pada lahai khimA caMcala pada tyAge / khimA krodha ripu nai khimA nija mAraga lAge // jAge jaga taja Apa maiM bhAge cama mithyAta mala / khimA sahaja sukha sAsato avinAsI pragaTai acala // 66 hindI vistRta sAhityakI khoja 261 adhika kahanekI kitanI kSamatA hai yaha isa racanAle mAlUma par3a jAtA hai| sabhI dohe sundara eva artha-bahulatAko libe huye haiM / kavine ise sambat 1725 meM samApta kiyA thA jaisA ki zatakake nimna dohoMse jAnA jA sakatA haiupajau sAMgAneri kauM, aba kAmAMgaDha vAsa / vahA~ hema dohA race, svapara buddhi parakAsa ||8|| kAmAMgar3ha sUbasa jahAM, kIratisiMha naresa / apane khaDaga bala basi kiye, durjana jitake desa // 6 sataraha se pacIsa kauM baratai saMvata sAra / kAtiga sudi tithi paMcamI pUrana bhayo vicAra // 100 // eka Aga re eka sau kIye dohA chaMda / johita bAMce paDha, tA uri baDhe Ananda // 101 // kavine dehako durjana manuSyase upamA dI hai / jaise durjanako cAhe kitanA hI khilAyA pilAyA jAve, athavA prasanna rakhA jAye, kintu antameM vaha avazya dhokhA detA hai usI taraha isa zarIrako bhI dazA hai| ise cAhe kitanA hI svastha rakhA jAve, para yaha bhI eka na eka dina avazya dhokhA detA hai asana vividha viMjana sahita, tana pokta thira jAni / anubhau atIta ATha karma syauM aphAsa hai // 1 // durajana janakI prIti jyauM, dehe dagau nidAni // 12 // (3) upadeza dohA zataka bhagavAnake darzanoMke liye yaha manuSya sthAna-sthAna para ghUmatA hai kintu paramAtmA usake ghaTameM virAjamAna hai jinheM vaha kabhI dekhanekA prayatna nahIM karatA / Thaura Thaura sodhata phirata, kAhe aMdha abeva / tere hI ghaTa vaso, sadA niraMjana deva ||25|| hemarAja 17-18vIM zatAbdIke hindIke zreSTha gadya lekhaka ho gaye haiN| inhoMne prAkRta evaM saMskRta bhASA meM nibaddha paMcAstikAya, pravacanasAra, gomaTTasAra karmakANDa, paramAtmaprakAza zrAdi kitanI hI racanAoMkI hindI gadyameM TIkAe~ likhI haiN| inakI bhASA sarala, susaMskRta evaM bhAvapUrNa hai / aba taka inakI 12 racanAe~ prApta ho cukI haiN| inake atirikta kucha pada evaM gIta bhI mile haiN| hemarAja sAMgAnera (jayapura) meM utpanna hue the tathA kAmAMgada jAkara rahane lage the jahA~ kortisiMha nAmaka nareza zAsana karatA thA / sAdhAraNataH kavikA sAhityika jIvana sambat 1703 se 1730 taka mAnA jAtA hai| lekina samvat 1742 meM inhoMne rohiNIvrata-kathAko samApta kiyA thA jisakI eka prati masjida khajUra dehalIke jaina mandirake zAstra bhaNDAra meM milatI hai| 'upadeza dohA zataka' nAmaka racanA abhI kucha samaya pUrva jayapurake TholiyoMke jaina mandira meM zAstra- sUcI banAte samaya milI hai| upadeza dohAzataka eka subhASita racanA hai jisameM sabhI viSayoM para do-cAra dohe likhakara kavine avat fere paricaya diyA hai| hemarAjameM thor3e zabdoM meM isa taraha se adhyAtma savaiyA hindI bhASAkI eka acchI racanA hai jisakA manana karanese vyaktikA bhaTakatA huA mana zuddhopayogakI ora laga sakatA hai| kavine prArambhika pathameM bhI maMgalAcaraNa na karake usameM bhI adhyAtmakI hI gaMgA bahAyI hai tathA 'anubhava' arthAt ciMtana, manana hI starke vikAsakA eka mAtra sAdhana hai tathA usIse svaparakA viveka ho sakatA hai yahI siddha karanekA prayatna kiyA hai anubhau abhyAsa meM nivAsa sudha cetana kau, rUpa sudha bodha ko prakAsa hai / anubhau anUpa uparahata anata gyAna, - anubhau anIta tyAga gyAna sukha rAsa hai / anubhau apAra sAra Apa hI ko Apa jAne, ApahI meM vyApta dIsai jAmaiM jaDa nAsa hai / anubhau rUpa hai sarUpa cidAnaMda caMda kavi kahatA hai ki janma, mRtyu aura vivAha ina tInoMmeM hI samAna bAteM hotI haiN| loga milane jAte haiM, bAje bajate haiM, pAna khAye jAte haiM aura itra evaM gulAla lagAI jAtI hai isaliye kyoM phira ekake prApta hone para prasanna hote haiM tathA dUsare samayameM viSAda karate haiMmilai loga bAjA bajai, pAna gulAla phulela janama maraNa aru byAha meM, hai samAna sauM khela ||36|| kavine kaMjUsako dAnIko padavI kisa vyaMgyake sAtha dI haikhAi na kharacai lacchi kau, kahai kRpana jaga jAMhi / baDau dAni vaha marata hI, choDi calyo saba tAMhi // 66 isI tarahake sabhI dohe kavine cuna-cuna karake apane dohA zataka meM rakhe haiM / (zrI di0 jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajIke anusandhAna vibhAgakI prorase) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza kavi puSpadanta (pro0 devendrakumAra, ema0 e0 ) mahAkavi svayaMbhU ke bAda, puSpadanta hI apabhraMza ke mahAna kavi hue| apane viSayameM kavine apanI kRtiyoM meM jo kucha likhA hai, usake sAkSya para itanA hI kahA jA sakatA hai ki vaha kazyapa gotrIya brAhmaNa the aura unake mAtA-pitA kA nAma mugdhAdevI aura kezava bhaTTa thA / prArambha meM kavi zaiva the, aura usane bhairava nAmaka kisI zaiva rAjAkI prazaMsA meM kAvya racanA bhI kI thI, parantu bAda meM vaha mAnyakheTa Ane para, maMtrI bharatake anurodhase jinabhakti se prerita hokara kAvya-racanA karane lge| ( mahApurANa 1 pR0 7 ) / unake vyaktigata aura pArivArika jIvana sambandha meM kucha bhI jAnakArI nahIM milatI, parantu unakI uktiyoMse yahI anumAna hotA hai ki vaha umra svAbhimAnI aura ekAnta-premI jIva the / janmabhUmi aura samaya apane janma-sthAna aura samayake sambandha meM bhI kavine koI vizeSa sUcanA nahIM dI, unhoMne kevala itanA hI likhA hai ki mAnyakheTa meM hI maiMne adhikAMza sAhitya rcaa| zrI nAthUrAma premI unheM 'dakSiNa' meM bAhara se AyA mAnate haiM, unakA kahanA hai ki eka to apabhraMza sAhitya uttarameM likhA gayA aura dUsare puSpadantakI bhASA meM draviDa zabda nahIM hai 1 / kucha marAThI zabda hone se unheM vidarbhakA honA caahie|' para isake lie Thosa pramANakI AvazyakatA hai| apabhraMza eka vyApaka kAvya bhASA thI, ataH kisI bhI prAMtakA nivAsI usameM likha sakatA thaa| DaoN0 pI0 ela0 vaidya 'DoDa, boDa' Adi zabdoM ko draviDa samajhate haiM / kavine yaha to likhA hai (ma0 pu0 110308,312) ki ve mAnyakheTa pahu~ce, para kahAMse yaha nahIM likhA / isa kAla meM vidarbha sAghanAkA kendra thA, ho sakatA hai ve vahIM se Aye hoN| saubhAgyase kavike samayako ThIka rUpa se nizcita karanekI sAmagrI upalabdha hai| unhoMne dhavala aura jayaghavala pranthoMkA ullekha kiyA hai, jayadhabalA TIkA jinasena ( vIrasenake ziSya) ne amoghavarSa prathama (837 ) ke samaya meM 1 (jaina-sAhitya aura itihAsa pU0 302 ) pUrNa kI thI / gAyakumAra carikI prastAvanA meM mAnyakheTa nagarIke varNana prasaMga meM kavi kahatA hai ki vaha rAjA kandrarAya 'kRSNarAja' kI kRpAraNajala-vAhinI se durgama hai| vaise rASTrakUTa vaMzameM kRSNa nAmake tIna rAjA hue haiM, parantu unameM pahalA zubhaturaMga upAdhidhArI kRSNa nahIM ho sakatA; kyoMki usake bAda hI amoghavarNane mAnyakheTako basAyA thaa| dUsarA kRSNa bhI nahIM ho sakatA, kyoMki usake samaya guNabhadrane uttarapurANakI racanA kI thI, aura yaha puSpadaMtake pUrvavartI kavi haiN| ataH kRSNa tRtIya hI inakA samakAlIna thA / kavike varNita kaI viva raNa isake sAtha hI ThIka baiThate haiN| unhoMne likhA hai "toDeppaNu coDaho tAu sIsu" / itihAsa se yaha bhalIbhA~ti siddha hai ki kRSNa tRtIya ne 'cola deza' para vijaya prApta kI thii| kavine dhArA-nareza dvArA mAnyakheTakI lUTakA ullekha kiyA hai 1 / yaha ghaTanA kRSNa tRtIyake bAdakI aura khoTTigadevake samayakI hai / dhanapAlakI 'pAiyalacchI' kRtise bhI siddha haiM ki vi0 saM0 1026 meM mAlava- narezane mAnyakheTako lUTA 2 / yaha dhArA-nareza harSadeva thA jisane khoTTigadevase mAnyakheTa chInA thA / 3 ataH kavikA kRSNa tRtIyake samakAlIna honA nirvivAda hai / zaMkA yaha hai ki jaba mahApurANa zaka saM08 meM pUrA ho cukA thA aura ukta lUTa zaka sa0 864 meM huI taba usakA lleukha kaise kara diyA gyaa| hama samajhate haiM ukta saMskRta zloka prakSipta haiM 4 / yazastilaka 1 dhArAnAtha - narendra- kopa- zikhinA dagdhaM vidagdhaM priyaM kvedAnIM vasatiM kariSyati punaH zrIpuSpadaMtaH kaviH / 2 vikkamakAlassa gae uchattisutIre sahassammi mAlava-mariMda ghADIe luDie maraNakheDammi" 3 gvAliyarakA zilAlekha epi grAphikA iMDikA ji0 1 pR0 226 ) 4 zrI jugalakizora muktArane jasahara cariukI aMtima prazastike AdhAra para, kaviko bahuta bAdakA mAnA thaa| para aba ukta prazasti prakSipta siddha ho cukI hai| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza kavi puSpadanta [263 campUke lekhakane jisa samaya apanA prantha samApta grahaNa kI thI, zeSa, isa vaMzake aitihAsika rAjA haiN| kiyA thA, usa samaya kRSNa tRtIya melapATImeM par3Ava - inakI kula tIna racanAe~ DAle par3A huA thaa| somadevane bhI use cola. prApta haiM. mahApurANa, NAyakumAracariu aura jasaharavijetA batAyA hai ataH puSpadaMta aura vaha samakAlIna caritapremIjIkA anumAna hai ki hemacandrane apanI siddha hote haiN| kavi zaka saM0881 meM melapATI dezI nAmamAlAmeM 'abhimAna-cinha' nAmake jisa pahu~ce the, tabhIse unhoMne apanI sAhitya-sAdhanA zabda-koSakArakA ullekha kiyA hai, vaha puSpadanta zurU kii| hI honA caahie| kyoMki inakI bhI yaha eka upAdhi Azraya aura Azraya-dAtA-kavi kramazaH thI, saMbhava hai inhoMne koI zabda-koSa likhA ho, para bharata aura nannake AzrayameM rhe| ye donoM hI mahA- abhI isakA spaSTa pramANa nahIM milA / mahApurANamAtya vaMzake pratApazAlI aura prabhAvazAlI maMtrI the| meM kavine vesaTha zalAkA puruSoMkA varNana kiyA hai| kavi jo inakI prazaMsA karate hue nahIM aghAte usameM yaha grantha za. saM.881 meM zurU kara 887 meM pUrA kucha sacAI avazya hai, kyoMki ve zastrajJa aura kiyA, 'jasahara cariu' kI samApti taka mAnyakheTa zAstrajJa donoM the| bharatameM do guNa bahuta acche the lUTA jA cukA thaa| mahApurANameM mukhya rUpase eka to unheM sAhityase prema thA aura dUsare mAnava- AdinAtha, rAma aura kRSNakA jIvana vistArase svabhAvakI acchI parakha thii| puSpadaMta jaise uprabhA- hai| para isameM kathA-sUtra na to sambaddha hai aura na vuka aura svAbhimAnIko apane ghara rakhakara unase dhArAvAhika / caritroMke AdhAra para isake kaI itanA kAma le lenA bharatake lie hI saMbhava thaa| khaMDa ho sakate haiN| saMdhike saMkoca vistArakA bhI merI dhAraNA yaha hai ki mAnyakheTa Aneke pahale hI koI niyama nahIM hai / koI saMdhi 11 kar3avakoMmeM pUrI vaha sAhitya jagatmeM kIrti arjita kara cuke the tabhI hotI hai to koI 40 meN| vastutaH purANa-kAvyoMkI unheM bharatane apane pAsa rkhaa| samaya-samaya para zailImeM kathA-vikAsakA utanA mahattva nahIM hai jitanA vaha kaviko preraNA bhI dete rahate the| ina donoMkI ki paurANika AkhyAnoMko kAvyakA puTa dekara saMvekaisI paTatI thI, eka ghaTanAse isakA patA cala danIya banAnekA / kAvyAtmaka varNanoMke sivA kAvya jaaygaa| AdipurANa likhaneke anaMtara kavikA mana rUDhiyoMkA samAveza bhI isameM hai| purANa kAvya aneka kAvyase udAsIna ho utthaa| isa para bharatane unase caritroMkA saMgraha grantha hai, aura kavi unako isalie kahA, "tuma sanmana aura niSprabha kyoM ho. tumhArA nibaddha karanA cAhatA hai kyoMki ve dharmake anuzAsanamana prantha-racanAmeM kyoM nahIM hai ? kyA kisIne tumheM ke Anandase bhare hue haiN| yaha zrota vaktA zailImeM virata kara diyA hai, yA mujhase koI aparAdha ho gayA hai| samUcA kAvya 102 paricchedoM aura 3 khaMDoM meM hailo maiM hAtha jor3akara tumhAre Age baiThA hU~, tumheM pUrA huA hai| NAyakumAracariu romAMTika kathA vANI-rUpI kAmadhenu siddha hai, tuma use kyoM nahIM kAvya hai, isakI racanAkA lakSya anapaMcamIke vratakA duhte|' yaha sunakara kavine likhanA svIkAra kara liyaa| mahatva dikhAnA hai| rAjA jayaMdharakA sApatnya putra bharatake bAda unake putra nannake Azraya meM kavi rhe| nAgakumAra isakA nAyaka hai, vaha sautelI mA~ke yaha rAjA vallabhakA gRhamaMtrI thaa| jasahara cariukI vyavahArase taMga Akara gharase calA gyaa| pravAsameM racanA isIke ghara huii| kavine jo 'Diga' rAjA- usane bahatase romAMTika aura sAhasika kArya kie| kA ullekha kiyA hai, vaha asalameM kRSNakA gharelU antameM kavi batAtA hai ki kumArako yaha lokottara nAma thaa| isake atirikta usane vallabharAya, rUpa zrutapaMcamIvratake anuSThAnase prApta huA! jasaharavallabhanareMdra, zubhatu gadevakA bhI ullekha kiyA hai cariu, vastutaH saMvedanIya kAvya hai| yaudheya dezakA inameM 'vallabharAya' rASTrakUTa narezoMkI upAdhi thI rAjA mAridatta bhairavAcAryake kahanese nara-bali dene jo unhoMne caulukya-narezoMko jItaneke upalakSameM lgaa| isake lie kumAra sAdhu abhayaruci aura Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 24 anekAnta [ varSa 14 usakI sAdhvI bahinako rAja-karmacArI pakar3a kara kAvya-saMbaMdhI dhAraNA spaSTa ho jAtI hai| vaha kahate le aae| unhoMne yajJa-sthala para hI apanI pUrva haiM, 'komala pada para kalpanA gar3ha ho, bhASA prasanna kathA sunAI, usase jaba mAridattako yaha jJAta huA kintu gaMbhIra honI caahie| chaMda aura alaMkAra ki ye usake sambandhI haiM to vaha virakta ho utthaa| kAvyakI gatike Avazyaka sAdhana haiM zAstra aura isa kAvyakI sabase bar3I vizeSatA yahI hai artha tattvakI gaMbhIratA honI cAhie, (ma. pu01, ki kathAnakakA vikAsa nATakIya DhaMgase hotA pR01) isa kasauTI para kavikI racanAe~ kharI hai| sArI kathAvastu bAlaka abhiruci apane mukhase utaratI haiN| puSpadaMta bAra-bAra alaMkRta aura rasakahatA hai, isakA sArA kathAnaka dhAmika aura dArza- bharI kathA kI upamA dete haiM (jaise ma0pu.2 pR0 nika uddezyoMse bharA hai kathAke calate pravAhameM 18, 43, 137, 158, 212, 355 / usase yahI artha AdhyAtmika saMketa bhI haiN| lekhaka eka hada taka nikalatA hai ki kathAkA nirvAha ThIka ho, usameM rasa mAnavIya karuNAko spaMdita karane meM samartha hai| ho, alaMkAra hoNAyakumAra cariumeM bhI (pR0 32, Adarza U~cA hai aura uttama puruSameM honese zailI 44, 46) isI prakArakI upamAe~ haiM / jasahara AtmIya hai| cariumeM usakI eka bahuta hI sAragarbhita upamA hai, uddezya aura vicAra :- kavine apane vaha kahatA hai "usake putra utpanna huA vaise hI jaise sAhityakA uddezya spaSTa rUpase rakhA hai, unakI kavibuddhise kAvyArtha" 5 / isase spaSTa hai ki kavi sAhitya-saMbaMdhI dhAraNA bhI sulajhI huI hai, nizcaya kAvyameM anubhUtiko mahattva detA hai / yahA~ anubhUti hI usakA uddezya dhArmika hai| kavikA kathana hai ki AtmA hai aura kalpanA zarIra / anubhUtikI prasavabhairava-narezakI stuti-kAvya banAnase jo mithyAtva vedanAse jaba kavikI buddhi chaTapaTAtI hai tabhI kalpanA utpanna huA thA, use dUra karaneke lie usane (ma0 use mUrta rUpa dekara vaha kAvyArthake zizuko janma pu. 1, pR04) mahApurANakI racanA kii| unakI datA hai| samasta racanAe~ jinabhaktise usI taraha zrota vyaktitva aura svabhAva :- kavikA gharelU prota haiM jisa taraha tulasIkI raambhktise| kavi nAma khaMDa yA khaMDU thA, aise nAma mahArASTrameM abhImantrI bharatase kahate haiM "lo tumhArI abhyarthanAse taka pracalita haiN| puSpadaMtakA svabhAva ugra aura kharA me jina-guNagAna karatA hai, para dhanake lie nahIM, thaa| rAjya aura rAjAse unheM cir3ha jaisI thii| bharata kevala akAraNa snehase"3 | eka sthala para ve kahate aura bAhubalIke prasaMgameM unhoMne rAjAko luTerA hai ki jina-pada-bhaktise merA kAvya usI taraha phUTa aura cora taka kaha diyA hai| unake upAdhike nAma par3atA hai jisa prakAra madhumAsameM koyala Amra-kali- Dhera the, abhimAna-cinha kavi-kula tilaka, sarasvatI. kAoMse kUja uThatI hai| upavana meM bhramara gUMjane nilaya aura kAvya pisalla aadi| mahApurANake lagate haiM aura kIra mAnandase bhara uThate haiN| aMtameM kavine jo paricaya diyA hai, usase kavike kavine sarasvatIkI jo baMdanA kI hai usase usakI vyaktitvakA jItA jAgatA citra jhalaka uThatA hai| ------ --- - - ----- "sUne gharoM aura deva-kulikAoMmeM rahane vAle, 1 dekho ma.pu.1, pR04| kalimeM prabala pApa-paTaloMse rahita, beghara-bAra, putra2 maNa kaitta jiyapada bhattihi pasaraha uNiya- kalatra-hIna, nadI, vApikA bhAra sarovaroMmeM snAna jiiviy-vittihi| karanevAle, purAne valkala aura vastra dhAraNa karane3 dhanu taya-samu mansuNa taM gahaNu Nehu zikAraNu vAle, dhUli-dhUsarita aMga, durjanake saMgase dUra rahane imi| vAle, jamIna para sone vAle, apane hAthoMkA takiyA bokkhA kohala aMbaya kaliyahi kAmaNi caMcarIDa lagAne vAle, paMDitamaraNakI icchA rakhane vAle mAnyarupayA -(ma.pu.1.pU. ) 5 zuruha kamvatyuva kaimaIe (jasa010pR. 18) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] apabhraMza kavi puSpadanta [265 kheTa-vAsI arahatake upAsaka, bharata-dvArAsammAnita, AzrayameM rahe eka rAjanaitika vyktike| apanI isa kAvya-prabaMdhase logoMko pulakita karanevAle, pAparUpI virodhI prakRtike kAraNa usake kAvyameM bhI virodhAkIcar3ako dhonevAle, abhimAna-merU puSpadaMsane yaha bhAsa aura zleSakI zailiyAM vyavahRta huI haiN| yaha kAvya jinapada-kamaloM meM hAtha jor3e hue bhakti - pUrvaka kahA jA sakatA ki vaha zaivase jaina bane the, yA krodhana-saMvatsara meM prasAda sudI dasamIko bnaayaa|" rAja-stutise jina-bhaktikI ora muke the| unakA yaha virodhI svabhAva zivabhaktikA prasAda thA, yA ___ ukta paMktiyoM meM kavikA sAhityika aura vyaktigata yaha donoM tarahakA jIvana aMkita hai| premIjIke zabdoMmeM jinabhaktikA prabhAva, yaha batAnA hamArA kAma nhiiN| "isameM kavikI prakRti aura niHsaMgatAkA eka citra mUnyAMkana-kavi svayaMbhUkI rAmakathA (pauma sA khiMca jAtA hai|" isameM saMdeha nahIM ki kavikI cariu) yadi nadI hai, to puSpadantakA mahApurANa eka hI bhUkha thI aura vaha thI niHsvArtha premkii| samudra / sacamuca unakI vANI bhalaMkRtA rasavatI aura bharatane bhI unakI isa bhakhako apanI sajanatA aura jinabhaktise bharita hai| darzana aura zAstrIya jJAnakA zAMta prakRtise zAMta kara diyaa| ve eka dUsareke mAnoM unake kAvyameM pradarzana hai, darzana aura sAhityakI pUraka the / kavimeM abhimAna thA to bharatameM viny| pichalo paramparAke ve kitane vidvAna the yaha isIse eka bhAvuka thA to dUsarA vicArazIla, ekameM kAvya- jAnA jA sakatA hai ki unhoMne apanI prajJatA prakaTa pratibhA thI dUsaremeM duniyaadaarii|pusspdNtkaa phakkar3a karaneke lie, sabhI darzanoM itihAsa, vyAkaraNa, pana dekhie ki jIvana bhara kAvya-sAdhanA karake purANa tathA saMskRta, prAkRta aura apabhraMza kaviyoMvaha apaneko kAvya-pisalla (kAvyakA pizAca) - kI lambI sUcI dI hai| (ma. pu01 saMdhi 1 kaDA kahanese nahIM cuuke| apanI prAkRtika saMbaMdha meM unakI purA) / unake kAvyameM oja aura pravAha hai, para yaha vyaMgyokti haiM 'dubalA-patalA sAMvalA zarIra eka- anubhUtimeM vaha pIche nahIM hai| prakRtike ubhaya rUpa dama kurUpa, para svabhAva haMsamukha, aura jaba bolatA unheM AkRSTa karate haiM, ThATha-bATase kahAnI kahane meM to daMta-paktiyoMse dazoM dizAe~ dhavalita ho uThatIM vaha nipuNa hai, zliSTa aura sarala, komala tathA haiN|" isase bar3hakara apane saMbaMdhameM nirahaMkArI aura kaThora-sabhI tarahakI zailiyoMkA prayoga vaha kara spaSTavAdI kauna ho sakatA hai| sacamuca unake zyAmala sakate haiN| chandoMkI kalAmeM vaha advitIya hai| zarIra meM sapheda dAMta kisI latA meM kusumakI bhA~ti jIvana-kAla meM hI unakI pratibhAkI dhAka jama gaI lagate hoNge| thI, koI unheM kAvya-pisalla kahatA thA to koI vidvAn (ma0 pu02 pR06)| hariSeNane apanI virodhAbhAsa :-kavike vyaktitva meM kaI dharmaparIkSA' meM likhA hai ki puSpadanta manuSya thor3e virodhI bAtoMkA vicitra sammilana thA / eka ora hI hai, sarasvatI usakA pIchA nahIM chodd'tii| kucha vaha apaneko sarasvatI-nilaya mAnate haiM aura AlocakoMne puSpadaMtakI pahacAna isI nAmake dUsare dUsarI ora yaha bhI kahate the ki maiM kukSimUrkha huuN| vyaktiyoMse kI hai 1 / para yaha nirAdhAra kalpanA hai| eka ora tAvameM Akara kavi sarasvatIse kahatA premIjIne zivamahimna stotrake lekhaka puSpadaMtase hai ki tuma jAnogI kahA~ mujhe chor3akara, to dUsarI inakI ekatA honekI saMbhAvanA vyakta kI hai, (jaina ora vaha yajJa-yakSaNiyoMse kAvya-racanAke lie itihAsa aura sAhitya pR0302), para yaha bhIkha bhI mAMgate haiN| ve vilAsa aura aizvaryase jIvana anumAna hai, ata: vicAra karanA vyartha hai| dUsare DA. bhara dUra rahe, para unake kAvyameM inakA jIbhara varNana hajArIprasAdane likhA hai 'inako hI hindIkI bhUlI hai| ve duniyAke eka kone meM rahanA pasada karate huI anubhutiyoMmeM rAjA mAnakA puSpa kavi kahA the, para zAyada duniyAkI sarvAdhika jAnakArI gayA hai| (hindI sAhitya pR.20)| para yaha unhIMke kAvyameM hai| vaha rAjyake uma virodhI the, para ekadama nimUna aura asaMgata pahicAna hai| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [varNa 14 usameM thor3A bhI tathya nahIM / isameM koI sandeha nahIM aura kalpanAkI vaha akSayadhArAthI jisase apabhraMza ki bANabhaTTake bAda rAjanItikA itanA ugra Alo- sAhityakA kAnana harA-bharA ho utthaa| maMtrI bharata caka, koI dUsarA kavi nahIM huaa| sacamuca mela- mAlI the aura kavikA hRdaya kAvya-kusuma / unake pATIke udyAnameM, bharata aura puSpadaMtakI kisI snehake bAla-bAlameM sacamuca hI kavikA kAvyaajJAta muhUrtameM huI vaha bheMTa bhAratIya sAhityake kusuma khila utthaa| itihAsakI bahuta bar3I ghaTanA hai / vaha bheMTa anubhUti gvAliyarake tomara vaMzakA eka nayA ullekha (le0-pro. vidyAdhara joharApurakara, nAgapura) madhyayugIna jaina itihAsameM gvAliyarake tomara rAjavaMzakA sthAna mahatvapUrNa hai / isa vaMzake pAMca prasiddha rAjA hue- .raavaaridhikhyaatgunno'cchkiitiH| vIramadeva, gaNapatisiMha, DUMgarasiMha, kIrtisiMha tathA maansiNh| nirnAzitAnaMgamahAmayomA inake samaya arthAt vikramako 5vIM-16vIM sadImeM gvAliyara zrImAna yshHkiitirnlpshissyH||6|| bahuta hI samRddha durga thA aura vahAM jainadharmakA paryApta prabhAva kuthvAdijIvAmanA vimAna thA / vizeSa rUpase mAthuragacchake bhaTTArakoM dvArA mUrti-pratiSThA, AtmasvarUpAnubhavAbhilASaH / zAstra-lekhana zrAdi dharmakArya yahAM saMpana huye the| tejonidhiH suriguNAkaro'sti gata varSa kAraMjAke senagaNa mandirake prasiddha zAstra- paTTa tadIye malayAdikIrtiH ||jaa bhaMDArameM AcArya ku dakudake granthoMkI ista-likhita pratiyoM- samatato bhadraguNAnuraktaH samaMtabhadrAMghriyuge subhaktaH / kA avalokana karate samaya hameM tomara vaMzake mahArAja iMgara- paTTa tato'syAriranaMgasaMga-bhaMgaH kleHshriigunnbhdrsuuriH| siMhake samayakI samayasArakI eka prati upalabdha huii| yaha AmnAye varagargagotratilakaM teSAM janAnAdakRta (?) prati vaizAkha zukla tRtIyA, saMvat 110 ko mAthuragacchake yo (1) anvayamukhyasAdhuhitaH shriijaindhrmaavRtH| bhaddAraka guNabhadrake AmnAyake bhAvaka gargagotrIya molika dAnAdivyasano niruddhakunayaH samyaktvaratnAmbudhidvArA likhavAI gaI thii| isakI prazasti kAphI vistRta hai jajJe'sau jinadAsasAdhuranagho dAso jinaaNghridvyoH|| aura saskRta bhASAkI dRSTise bhI paThanIya hai| isase usa guNagaNaratnakhaniH patibhaktA samayake gvAliyarake vaibhavakA acchA prAbhAsa milatA hai, jinvrcrnnshrnnprcittaa| tathA rAjA daMgarasiMhake samaya para bhI kucha aura prakAza parihatapaMkakalaMkavinItA'par3atA hai| yaha pUrI prazasti isa prakAra hai bhavadabalAsmin zubhagatiDAlI // 10 // yeSAmaMghrinaterbhavyA namyate jagatA zriyA / AliMgyate namastebhyo jinebhyo bhavazAMtaye // 1 // udAracittaH paradArabandhuguNaughasindhuH prkaarysNdhH| gaganAvAnabhUteMdugaNye (1510) zrIvikramAgate abhUddhavi prAptagurutvamAnaH khetAhayastattanujo jnessttH|| abde rAdhe tRtIyAyAM zuklAyAM budhavAsare // 2 // citta yasyA viraktaMbhavasukhaviSayejanmabhIrurvimAnyA(1) jinAlayairAvyagRhairvimAnasamairvaraizca bitvaaymaargH| saumAnina (?) putravallabhavacanAkarNane dttkrnnaa| adInalokojanamitrasaukhyaprado'sti gopAdirihaddhipara pAtre dAnAvadhAnA dhanajananicaye bhAvitAnityabhAvA zrItomarAnUkazikhAmaNitvaM bhAvAdevI nidhAnA parijanahRdayAnaMdadAtrI tdiiyaa||12 yaH prApa bhuupaalshtaarcitaaNghriH| tadAtmajo jananayanAmRtaprado divya (?) zrIrAjamAno hatazatrumAnaH kRtAkhilakumatiH susNgtiH| zrIdugareMdro'tra narAdhipo'sti // 4 // kalAvalo gurupadapadmaSaTpado'sti dIkSAparIkSAnipuNaHprabhAvAn prabhAvayuktodyamadAdimuktaH / moliko nijakulapakajAyama .moliko nijakulapaMkajAryamA // 13 // zrImAthurAnUkalalAmabhUto bhUnAthamAnyo guNakIrtisUriH5 . vAlhAhI (1) // zrI zrI zrI // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA kundakundAcArya bhadrabAhu zrutakevalIke ziSya nahIM haiM ? (zrIhIrAlAla siddhAnta-zAstrI) yadyapi prAcArya kundakundane bodhapAhaDake antameM racI jise una gAthAmeM 'sahaviyAro ho bhAsAsutta suja huI do gAthAoMke dvArA spaSTa zabdoM meM apaneko dvAyazA- jiNe kahiyA ina zabdoMke dvArA sUcita kiyA gayA haivettA, caturdaza pUrvaghara aura zrutakevalI bhadrabAhukA ziSya vaha avicchinna calA pAyA thaa| parantu dUsare bhadrabAhuke ghoSita kiyA hai, tathApi anya kitane hI kAraNoMse kucha samayameM vaha sthiti nahIM rahI thI-kitanA hI zru sajJAna aitihAsika vidvAna unheM paMcama atakevalI prathama bhadavAhakA lupta ho cukA thA aura jo avaziSTa thA, vaha aneka bhASAsAkSAt ziSya mAnaneko taiyAra nahIM hai aura unheM vikramakI sUtroM meM parivartita ho gayA thaa| isase 11vIM gAthAke bhadraprathama zatAbdImeM hone vAle dvitIya bhadrabAhakA ziSya siddha bAhu, bhadrabAhu dvitIya hI jAna par3ate haiN|" karanekA prayAsa karate hue dRSTigocara hote haiN| yahA~ maiM parantu zrImukhtAra sAhabane 'saddaviyAro hUo' kA aitihAsika vidvAnoM dvArA dI gaI, yA dI jAne vAlI jo artha kalpita karake kundakundako dvitIya bhadrabAhuke ziSya dalIloMkI ulajhanoMmeM na par3akara sabase pahale una donoM banAnekA jo prayatna kiyA hai. vaha ThIka nahIM hai, kyoMki gAthAnoM para vicAra karUMgA, jinameM ki unhoMne svayaM hI gAthAkA sIdhA-sAdA artha merI samajhake anusAra isa apaneko bhadrabAhukA ziSya aura unheM apanA guru prakaTa prakAra haikiyA hai| bodha pAhuDake anta meM dI gaI ve donoM gAthAe~ jo artha jinendradevane kahA hai, vahI gaNadharoMke dvArA isa prakAra hai dvAdazAMgarUpa bhASAtmaka sUtroMmeM zabda vikAra arthAt sahaviyAro huo bhAsAsutta su je jiNe khiy|| so taha kahiyaM NAyaM sIseNa ya bhahabAhussa // 6 // zabdarUpase athita yA pariNata huA hai aura bhadrabAhuke bArasa-aMgaviyANaM cuds-puvvNg-viul-vitthrnnN| ziSyane usI prakAra jAnA, tathA kahA hai| suyaNANi bhadabAhU gamayagurU bhayavazrI jayazro // 6 // anantakIrti granthamAlAse prakAzita aSTapAhubakI ina donoM gAthAoMmeMse prathama gAthAke pUrvArdhakArya bhUmikAme sva. zrI.paM. rAmaprasAdajI zAstrIne bhI saMskRta kuna aspaSTa hai| zu tasAgara sUrikI saMskRta TIkA aura chAyAke sAtha anvaya karate hue isI prakArakA artha kiyA paM0 jayacandrajIkI bhASA vacanikAse bhI usakA spaSTIkaraNa / hai| yathAnahIM hotaa| ataeva mAjase ThIka tIna varSa pUrva maiMne jaina ja-yat jiNe-jinena kahiya-kathita, so tAt samAjake gaNya-mAnya 8-10 vidvAnoMko ukta donoM gAthAe bhAsAsutta su-bhASAsUtreSu ( bhASArUpa-pariyAta-dvAdazAha likhakara unakA spaSTa artha jAnanA cAhA thaa| para unameMse zAstreSu) saddaviyAro ho-zabdavikAro bhUnaH ( zaharapAce vidvAnoMne to javAbI patra takakA bhI uttara nahIM vikAra mpapariNataH ) bhaddabAhussa-bhagavAhoH sIseNa ydiyaa| kucha vidvAnoMne patrakA uttara to denekI kRpA kI, zivenApi taha-tathA NAye-jJAtaM, kahiyaM kathitam / parantu arthakA kucha bhI spaSTIkaraNa na karake mAtra yaha likha uka artha bilakula prakaraNa-saMgata hai aura bhA0 kundakarake mejA ki hama bhI ina gAthAoMke arthake viSaya meM kundane usake dvArA yaha prakaTa kiyA hai ki jo vastu-svarUpa saMdigdha haiN| do-eka vidvAnoMne vahI artha likha karake bhejA, artharUpase jinendradevane kahA, zabdarUpase jise gaNadhara jo ki paM0 jayacandrajone apanI bhASA-vacanikAmeM kiyA hai| devoMne bhASAtmaka dvAdazAMga sUtroMmeM racA, vaho bhadrabAhuke zrImAn paM0 jugalakizorajI mukhtArane purAtana jaina- ziSya isa kunakunda ne tathaiva jAnA aura tathaiva kahA / vAkya sUcIkI prastAvanAmeM bodhagahuDakA paricaya dete hue isa prakAra 51vIM gAthAkA artha spaSTa hai aura usake uttarArdhase mA0 kundakundane bahuta spaSTa zabdoM meM apaneko "isa pranthakI 61vIM gAyA kundakundane apaneko bhadra- bhadrabAhuke ziSya honekI ghoSaNA kI hai| yahAM yaha AzakA bAhukA ziSya prakaTa kiyA hai jo saMbhavataH dvitIya bhadrabAhu kI jAsakatI thI ki bhale hI tuma bhadrabAhuke ziSya homo? jAna par3ate haiM, kyoMki bhadrabAhu zrutavalIke samayameM jina para bhadrabAhu nAmake to aneka prAcArya hue haiM, unameM tuma kathita zru tameM koI aisA vikAra upasthita nahIM huA thA kisake ziSya ho ? sahajameM uThanevAlI isa mAzaMkAkA samA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] anekAnta [varSa 14 dhAna mA. kundakundane 12 vIM gAthA banAkarake kiyA aura yata: kundakundakA janma dakSiNa bhAratameM huA thA batAyA ki aura unhoMne kinhIM dAkSiNAtya prAcAryase dIkSA grahaNa "jo dvAdazalake vettA, caturdaza pUrvoke arthakA vipula- kI thI, jisakI vizva ti bhI sarvatra thI, ataH unakA apane rUpase vistAra karanevAle aura a tahAnI (zra takevalI.) bhadrabAha lie 'sIseNa yA bhadrabAhussa' itanA mAtra ullekha sandehaprAcArya hue haiM. ve hI bhagavAna bhadravAha mere gamaka-guru, janaka yA bhrama-kAraka hotaa| use dUra karaneke lie va (jJAnaguru yA vidyAguru) hai| aura aisA kaha karake unakA unhoMne 'gamayaguru' pada diyA aura usake dvArA yaha bAta jayaghoSa kiyA hai| spaSTa kara dI ki yadyapi mere dIkSAguru anya haiM, tathApi mere isa gAthAmeM diye gaye tIna pada khAsataurase vicAraNIya jJAna-(vidyA-) guru bhadrabAhu svAmI hI haiN| dUsarI bAta yaha evaM dhyAna dene yogya hai-dvAdazAha vettA caturdaza pUrvadhara bhI ho sakatI hai ki kundakundako bhadrabAhuke sAkSAt aura zrutajJAnI / ina tInoMmeMse pratyeka pada yA vizeSaNa ziSyatvakI sAkSI denevAle sahAdhyAyI yA sahadIkSita antima zrutakevalI bhadrabAhuke bodha karAneke lie paryApta prAcAryoM se usa samaya koI bhI vidyamAna nahIM hoM aura thA, kyoMki jo dvAdazAkA vettA hai, vaha caturdaza pUrvokA sabhI svargavAsI ho cuke hoN| jJAtA hotA hI hai / athavA jo caudaha pUrvokA jJAtA hotA hai, (2) dUsarI pAzaMkA bhI samucita pratIta hotI hai, vaha dvAdazAGgakA vettA hotA hI hai| isI prakAra donoMkA usakA kAraNa yaha hai ki nandisaMghakI paTTAvalIke anusAra vettA pUrNa zrutajJAnI yA zratakevalI mAnA hI jAtA hai| bhadrabAhuke pazcAt vizAkhAcAryakA kAla 10 varSa, propThilakA phira kyA vajaha thI kiyA. kundakandako apane garuke nAma- 16 varSa aura kSatriyakA 17 varSa hai| yadi ye tInoM hI ke sAtha tIna-tIna vizeSaNa lagAne padezAsakA kAraNa spaSTa prAcArya kunkakundake jIvana-kAlameM divaMgata ho cuke hoM, aura aura vaha yaha ki ve ukta tInoM vizeSaNa dekara aura usake usake bAda cauthI pIr3hIke prAcArya jayasena vartamAna hoM to pazcAt bhI 'bhayavano' (bhagavanta ) pada dekara khalerUpameM bhI koI asaMbhava bAta nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki joradAra zabdoMke sAtha yaha ghoSaNA kara rahe haiM ki unI bhadrabAhuke bAda hone vAle ukta tInoM prAcAryokA kAla bhadrabAhukA ziSya hU~, jo ki dvAdazAha vettA, yA caturdaza 46 varSa hI hotA hai| zrA0 kundakundakI Ayu aneka pUrvadhara yA antima zrutakevalIke rUpase saMsAra meM vikhyAta AdhAroMse 84 varSakI siddha hai| aura unhoMne bAla-vayameM dIkSA lI thI, yaha bAta bhI unake 'elAcArya' nAmase prakaTa isI 6zvI gAthAmeM diyA gayA 'gamaguru' pada bhI haiN| bhagavatI ArAdhanAkI TIkAmeM 'elAcArya' kA artha 'bAlaatyanta mahattvapUrNa hai aura gaharAIse vicAra karane para usase dIkSita sAdhu' kiyA gayA hai| ataeva yadi dIkSAke samaya kitanI vizeSa bAtoMkA AbhAsa milatA hai aura aisA pratIta kundakundakI Ayu 16 varSakI bhI mAnI jAve aura pUre .. hotA hai ki unake sAmane AI huI, yA Age mAnevAlI varSa sAdhu-jIvana yApana karaneke pazcAt unheM bhadrabAhuke pAsa usa prakArakI sabhI zaMkAoMkA samAdhAna prA. kundakundane pahuMcanekI kalpanA kI jAye to bhI unheM bhadrabAhuke caraNauka tInoM padoMke sAtha 'gamakaguru' pada dekara kiyA hai| sAnidhya meM baiThakara 10.12 varSa taka jJAnAbhyApa karanekA bherI kalpanAke anusAra jina AzaMkAmoMko dhyAnameM rakhakara avasara avazya milA siddha hotA hai| isa sarva kathanakA mA0 kundakundane ukta padakA prayoga kiyA hai. ve isa prakAra- niSkarSa yaha nikalA ki yadi zrutakevalI bhadrabAhuke svargakI honI cAhie: vAsake samaya kundakundakI avasthA 35-36 varSakI mAnI (1) yataH kundakundAcAryake dIkSA-guru anya the| jAya, aura tadanantara unake paTTa para AsIna hone vAle tIna (2) yataH bodhapAhubakI racanAke samaya bhagavAhuko pIr3hI ke prAcAryoMkA samaya 46 varSa vyatIta hudhA bhI mAneM, divaMgata hue bahuta samaya ho gayA thA aura usa samaya to bhI cauthI pIr3hIke prAcArya jayasenake paTTapara baiThane ke samaya saMbhavataH unake yA donoMke paTToM para tIsarI yA cauthI kundakundakI Ayu 81-82 varSakI siddha hotI hai| aura pIDhoke prAcArya bAsIna the| yadi isI samayake lagabhaga kundakundane bodha-pAhuDakI racanA una donoM AzaMkAoMke aucitya para kramazaH vicAra kI ho, to logoM meM isa zaMkAkA uThanA svAbhAvika thA ki kiyA jAtA hai: bhadrabAhuko divaMgata hue to 3 pIr3hiyAM vyatIta ho cukI hai, ---- -- - Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] kzAkundakunda bhadrabAhu alakevalIke ziba nahIM hai| [268 - phira tuma unake ziSya kaise ho sakate ho, saMbhavataH isI bhI yogya nahIM the, athavA koI anyahI kAraNa hai| lie unheM ravIM gAthA racakara spaSTa karanA par3A kiye bAcArya kundakundako donoM paramparAmoMmeMse kisI bhI paramparAmere dIkSAguru nahIM hai, kintu jJAnaguru hai| ke prAcAryatvake ayogya honekI to kalpanA kI nahIM jA khoga kundakundako dvitIya bhadrabAhukA ziSya siddha sakatI. kyoMki unake anya hI isa bAtake sabase bar3e sAkSI karane ke lie yaha bhApati upasthita kiyA karate haiM ki yadi haiM ki ve eka mahAn bhAcArya hue hai| phira dUsarA kyA kundakunda prathama bhadrabAhuke ziSya the, to phira unake pazcAt kAraNa ho sakatA hai, isa mudde ko lekara aba hama kundahone vAlI zruta-paramparA yA prAcArya-paramparAmeM unakA nAma kundAcAryakI saMbhavataH sabase pahalI racanA mUlAcArakI kyoM nahIM diyA gyaa| ina donoM zaMkAoMkA bhI samAdhAna chAnabIna karate haiM to hameM isakA samAdhAna bahuta acchI upayukta vivecanase bhalIbhAMti ho jAtA hai, prAda-yataH taraha mila jAtA hai| bhadrabAhu ke svargavAsake samaya kundakunda alpavayaska the aura mUlAcArake samAcArAdhikArakI 155vIM gAthA-dvArA yaha saMbhavataH usa samaya taka ve aMgoM aura 10 pUrvoke pUrNa prakaTa kiyA gayA hai ki sAdhuko usa gurukula meM yA saMghameM vettA nahIM ho sake the, ataH svayaM bhadrabAhune yA saMghane nahIM rahanA cAhiye jisameM ki prAcArya, upAdhyAya, pravartaka, zrutaguruke rUpameM vizAkhAcAryako joki usa samaya aMga sthavira aura gaNadhara, ye pAMca bhAdhAra na hoN| tadanantara paura 10 pUrvoka vettA aura vayovRddha the pratiSThita kara diyaa| 155vI gAthAmeM una pAMcoM AdhAroMke lakSaNa diye hue haiN| tathA bhadrabAhu ke pazcAt unake sAkSAt dIkSita ziSyoM meM bhI pAjale tIna varSa pUrva anekAnta meM prakAzita apane lekhoMse unakA ullekha nahIM kiyA jA sakA, kyoMki ye anya maiM yaha pramANita kara cukA hai ki mUlAcArake karjA prAcArya prAcAryase-zrutasAgarake ullekhAnusAra jinacandrasUssei- kundakunda hI hai aura ve upayukta pAMca prAdhAroM se pravartaka dIkSita the| padake dhAraka the, yaha bAta bhI unake vaTTakerAcArya (vartakaupayukra kAraNoMse hI unakA nAma, bhadrabAhuke pazcAt elAcAya) nAmase sida kI thii| mUlAcArameM vartaka yA na to zru tAvatAra-pratipAdaka granthoM meM hI milatA hai aura na pravartakakA artha saMgha-pravartaka kiyA hai, aura vRttikArane guru-ziSyarUpase dIkSAcAryoMkI pahAvaliyoM meM hii| aura yaha 'varyAdimilpakAraka' arya kiyA hai| tadanusAra AcArya ima pahale batalAhI cuke haiM ki donoM prakArake prAcArya- kundakunda saMbhavataH bhadrava huke jIvana-kAla meM hI isa pravattakaparamparAkI tIna por3iyAM bItane taka bhI saMbhavata kundakundA- ke pada para AsIna ho gaye the| aura yaha pada unheM itanA cArya jIvita rahe haiN| sAtha hI yaha bhI jJAta hotA hai ki adhika pasanda mAyA pratIta hotA hai ki unhoMne use jIvana apane jIvana ke anta taka donoM paramparAmoMmeMse kisI bhI paryanta svIkAra kiye rahane meM hI digambara-paramparAkA kalyANa paramparAke prAcAryapadakA bhAra unhoMne nahIM smhaalaa| smjhaa| athavA tAtkAlika saMghane unheM usa para bhAsIna yahA~ yaha pUchA jA sakatA hai ki yadi ApakI uka rahaneke lie jIvanAnta taka bAdhya kiyA aura apane kalpanAko satya mAna liyA jAye to donoM paramparAmoM se jIvana-paryanta munisaMghakI bAgaDora apane hAthameM lekara usakA kisI bhI paramparAke prAcArya-padako svIkAra na karanekA kyA samyak prakArasasa kAraNa ho sakatA hai ? kyA ve una donoMmeMse kisI ekake isa prakAra upayukta vivecanase yaha siddha hai ki bhanne hI kundakundakA nAma bhadrabAhuke turanta bAda hI unakI 7 vayAvRddha kahanakA kAraNa yaha hai ki vizAkhAcArya sAkSAta ziSya-paramparAmeM hone vAle prAcAryoMke bhItara na madrapAhuke svargavAsake pazcAt kevala 10 varSa hI jIvita milatA ho, para usase unheM prathama bhagavAhuke sAkSAt ziSya __ honemeM koI bAdhA nahIM paatii| vidvAnoMkI sevAmeM bhAvazyaka nivedana avapaMcamIke dina Apa apane yahA~ka zAstra-maMgaroM kI bAna-kIna kIjiye, jo navIna anya mi., unale hameM sambita kIjie aura jina jIrNa-zIrtha purAne khaMDita patroMko kAra samakakara prasaga baste meM baMdha rakSA ho, unheM samAjakI anumati kara hamAre pAsa mejiye| adhiSThAtA-zrIkArya Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura zAha zerAnanda tIrtha yAtrA-vivaraNa sammetazikhara caitya paripATI ( zrI* agaracanda nAhaTA) . kavitA vAsI bAta thAnaka prApta sammeta sikhara caitya paripATIke anasAra nAmaka AtmakathAmeM hIrAnanda mukImake prayAgase Agarese yaha saMgha yAtrA karane nikalA thA vahA~ke saMvata 1661 caitra sadI2 ko sammeta zikhara yAtrAke nau mandiroMkI pUjA kara mAgha sadi 13 ko Age liye saMgha nikAlane aura usameM unake pitA patA claa| zahijAdapurameM khamaNa-vasahIkI jina khaDgasenake sammilita honekA varNana isa prakAra mUtiyAMkI vaMdanA kara eka dina vahA~ raha kara prayAga diyA hai-- kI ora saMgha claa| prayAga jaina aura zaiva donoMkA dohA-Ayau saMvata ika saThA, caita mAsa sita dUja // 223 // tIrtha hai| gaMgA jamunA sarasvatIkA saMgama vahA~ huA sAhiba sAha salIma ko, hIrAnanda mukIma / hai| jaina granthoMke anusAra AcArya aniyA putrane osavAla kula joharI, vanika vittakI sIma // 22 // gaMgAjalameM kevalajJAna prApta kara mokSa pAyA aura tina prayAgapura nagara sauM, kIjo uddama sAra / AdIzvara bhagavAnane akSayavaDake nIce dIkSA lii| saMgha calAyau sikharako, taratho gaMgA pAra // 22 // yahAke mandirake muMharemeM jaina mUrtiyoMkI vaMdanA kI Thaura aura patrI vaI, bhaI khabara jita titta / aura AdinAthakI pAdukAkI pUjA kii| tIna dina cIThI mAI saina kauM, bhAvahu jAta nimitta // 22 // vahA~ raha kara saMgha banArasa gyaa| yaha bhI jaina aura kharagasena taba uThi cale, ha turaMga asavAra / ziva donoM kA tIrtha hai| pArzvanAtha aura supArzvajAi nandajI ko mile, taji kuTamba gharabAra // 227 // nAthakA janma yahA~ huaa| yahA~ke 2 mandiroMkI yAtrA kii| zreyAMsa nAthakI janmabhUmi siMhapurIkI yAtrAkI samAptikA prasaMga nimna rUpase citrita hai| yAtrA kii| sUrajakuDake pAsa 16 dina rhe| cau0-saMvata solahasa ikasaThe, Aye loga saMgha sauM ntthe| zA.hIronanda sAha salemako prasanna kara usakI keI ubare keI mue, keI mahA jahamatI hue // 236 // AjJAse apane parivArake sAtha yAtrA karaneko kharagasena paTane mau bhAi, jahamati pare mahAdukha paai| prayAgase banArasa Aye unake sAtha hAthI, ghor3e, upajI viyA udarake roga, phiri upasamI pAu bala joga // ratha, paidala aura tUpakadAra the| caitravadI navamIko saMgha sAtha pAe nija dhAma, naMda jaunapura kiyo mukAma / inakA saMgha banArasameM Agareke kharatara saMghake sAtha kharagasena dukha pAyau bATa, ghara maiM prAi pare phira khATa // jAkara sammilita huaa| banArasase sagha candrapurI hIrAnaMda loga manuhAra, rahe jaunapura mauM dina vyaar| gayA aura candraprabhuke pAdukAkI pUjA kii| phira paMcama divasa pArake bAga, chaThe dina uThi cale prayAga // paTane phuNce| vahA~ neminAtha aura bahutasI mUrtiyoMdohA-saMgha phUTi cahu~ disi gayau, Apa Apako ho| ko namaskAra kara bAhara eMgarImeM seTha sudarzanakI nadI nAva saMjoga jyauM, vichuri milai nahiM koI / / 253 pAdukAkI bhI pUjA kii| pAMca dina saMgha vahA~ rahA zAhIrAnanda jIke saMghakA vizeSa vivaraNa phira vihAra nagarake tIna mandiroMkI vaMdanA kii| abhItaka anupalabdha thA ki vaha saMgha kaunase rAstese vahA~ do dina svAmI vacchala hue phira pAvApurImeM kisa-kisa tIrthakI yAtrA karane gyaa| saubhAgyavaza mahAvIra bhagavAnake pAdukAoMkI pUjana kiyaa| abhI hAlameM hI eka hastalikhita guTakA milA, phira zivapurake rAjAne kapaTa karake saMghase bahuta jisameM kharatara gacchake muni tejasArake ziSya adASaTa kI para antameM use mukanA par3A / usake vIra vijayane saMvat 1661 meM nikale hue isa tIrtha- maMtrIko sAtha lekara vana aura khAlanAlake bhayaMkara yAtrI saMghane kauna-kaunase tIrthokI yAtrA kI, isakA donoM ora parvata aura U~ce-U~ce vRkSa, mada karate vivaraNa diyA hai| haye hAthI vAle vikarAla rAstese saMgha Age bar3hA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10 sammeta zikhara caitya-paripATI ___[ 301 [301 to bhIlake ToloMne bAdhA upasthita kii| zA0 hIrAnandane unheM vAMchita dekara kAma nikaalaa| bIca meM kisI tIrthakI bhI vaMdanAkA ullekha hai para nAma spaSTa nahIM haiM / dasa dina vahA~ raha kara pAlagaMjake rAjAko saMtuSTa kara vaisAkha sudi 12 ko sameta sikharakI 20 Tuka aura bahuta sI mUrtiyoMkI vaMdanA kii| vahA~ se lauTate huye navAdAke rAste eka bar3A jaMgala pdd'aa| jeTha vadI zeSa rAjagRhIke pAMca parvatoMkI yAtrA kI / yahA~ munisuvratakA janma, dhannAzAlIbhadakA sthAna hai| yahA~ se bar3agA~va meM gautama gaNadharakA stUpa aura bahutase jaina mandira va mUrtiyoMkI pUjA karate huye saMgha paTanA paayaa| 15 dina vahA~ rahe / saba saMghako pahirAvaNI dI gii| vahA~se saMgha jaunapura AyA / vahA~ ke eka mandirakI bahutasI mUrtiyoMkA darzana kara saMgha apane nagara lauttaa| ayodhyAmeM paoNca tIrthakaroMke kalyANaka ratnapura meM dharmanAtha, saurIpura, hastinApura aura ahicchatra pAzvanAthakI vIravijayane yAtrA kI / isa prakAra saMghane saMvat 1661 meM bahutase pUrva ke tIrthokI yAtrAke varNana vAlI sameta zikhara caitya paripATIkI racanA kI / jo Age dI jA rahI hai| vIravijaya sammetazikhara caitya-paripATI paNami-guNa vAsa siri pAsa-paya-kayaM, racisu saMmeyagiri, thavaNa nisaMkayaM / AgarA nagara thI, saMghi jAnA karI, temahu~ vInavu, harakha hiyadaha dharI // // Agarai pUji nava, deharA ika manaI, mAha sudi terisaI, cAli nai subhudinii| anukramai nagara sahijAda puri prAvinai, khamaNa vasahI su jiNa biMbavara baMdinaI // 2 // zreka dina rahiya sahu, saMgha bhagatAvinA, tihAM thako cAli, prayAga puri praavitraa| saMvat 166062 ke bIca kharataragacchake jai nidhAnane bhI pUrvadezake bahatase tIrthoMkI yAtrAke stavana banAye haiN| ve zAyada isa saMghase svatantra rUpameM gaye hoN| tAsu mahimA sujina, saivamai bahu bhaI, bahaha ikathAni, gaMgA jamuna saramA // 3 // jaina siddhAMta maha, vAta e paragar3I, pAyariya agnimA-suta taNI evdd'ii| gaMga jala mAhi, kevala lahI siva gayaDa. tayaNu bahu jaina sura, milina ucchava kayA // 4 // teNi prayAga iNi, nAmI tIratha kAu, bhAdi jiNa divya, badamakhaya piNa ihAM bADa, deharAi bhUharaha, jaina biMba dii / prAdijiNa pAdukA pUji abhinaMdina // // dina tIni tihAM rahi, bANArisi puri pattA, surija kuMDa pAsaha, dina ugaNIsa vasaMtA / epiNa vaDa tIratha, jina sivamati sukahati, ihAM pAsa supAsa, jiNesara janama bhaNaMti // niramala ali jihAM nita, gaMgA bahai visAlA, dui jiNakA diharA pUjai sagha rasAlA / nitasaMgha jimAvaNa, mukhi dhami divasu lahaMti, nAr3A jiNa seaMsa, sIhapurI pUjaMti // 7 // hica sAha hIrAnaMda. raMjavi sAhi salema, tasu dUzrA pAmI, leI bahu dhana tem| haya gaya ratha pAyaka, vima bahu tUpakadAra, nija putra kalatra sahu, sAthaI kari parivAra // 8 // prayAga thakI cali, bANArisi puri zrAvaha, vadi ceta navami dini, kharatara sobha vajAvai / tihAM thI calatAM hiba, caMdapurI chaha paMthi, caMdaprabhu pagalA, pUjyA nija-nija hAdhi // 6 // sahu saMgha sAthaI kari, prAvai paTTaNa ThAmi, diharai bahubisu nemIsara sira naamii| bAhiri gari nava, pAsai pUjyA pAya, zrIseTha sudarasayA, sIla siromaNi rAya // 10 // dina paMca lagai tIhAM, sahu saMghaku bhagatAvI, tiga jipahara baMthA, nagara vihAraI bhaavii| diha huha saMgha vacchaja doi kosa pANaMda, pAvApuri pUjyA, pagalA vIra jiNaMda // 11 // DhAla gaUr3I kIhiva siva ura kai rAi, kapaTa kari leI, adAvada tiNi bahu koyaDa e, sAhasa punya pasAya, tehala kA thayau, sAha Idhana subahu diipdde| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandeha (zrIjayantIprasAda zAstrI 'rala') santAnake lie nArIkA hRdaya kitanA azAnta yahI vicAra paM0 ramAzaMkara aura unakI dharma rahatA hai, sUnA rahatA hai, usameM binA santAnake koI patnI suzIlAke hRdayameM bAra-bAra pAkara umaMgoMko rasa nahIM, jIvana hI bhAra ho jAtA hai| nArI sUnA banAye hue the| unake vivAhako Aja ThIka jIvanakI, saphalatA evaM zobhA hI santAna hai, santAna- aThAraha varSa ho gaye the| unakI avasthA bhI ar3akA na honA pati aura patnIke sukhamaya jIvanameM tIsa varSa kI ho cukI thI / ghara-bAra dhana-dhAnyase kasaka banakara khaTakatA rahatA hai / yahA~ taka ki pariparNa hote hae bhI jIvana bekAra-sA lagatA thaa| garIbakI jhopar3I tathA dhanikoMke rAjamahala sabhI kabhI-kabhI suzIlA choTe-choTe baccoMko dekhakara kucha bekAra haiN| bar3A hI Ananda mAnatI thI, para dekhate-dekhate hI tasu maMtrI saMgi lIdha, hiva paMthar3a kara, DAla ikatIsAkIbahu dukha jaMjAlahaM bharayaDa e, jeTha navamI re vadi mAlyA rAjagRhI, khAla nAna suvisAla, vana aMgI ghaNI, paMca paravata re pelyA gaDha setI bhii| dekhI kAyara mana DarAyaDa e||2|| vebhAraha baMdhA bAvana jiNaharu, U~cA rUsa bhaneka, dui disi gara, dhana sAlibhadra re vIra igyAre gnnhruu| mayagata mAtA mada maraha e, gaNaharU pagalA, namyA rohaNa, guphA thI dUraha pakA ghaTavAlA vikarAla, bhUmI a bholar3A, giri vipula prAika, udaha jiNahara, ____TolA mili pADhA phira e| kanaka giri solaha pachaha / sIha hIrAnaMda sAha, tasu vaMcita dii, dui ratani hiva posAla sAlibhadra, kUtrA heThi manoharA pasukI parite sahu gayA e, muni sobata vIsama sAmi jiNa caMda, janama kari sobhacharA hiva nirabhaya pANaMdi, tIrapi prAvinA, vaDagAmaI re, gautama gaNadhara thaMbha chaha, dekhata dukha haraha thayA e||13|| dina dasa-karIma mukAma, dui pAlagaMja mai, bahu jiNahara re, bahu biMba tihAM pUjyAM pachacha / tasu rAjA saMtoSimA e, pura paTTaNi re, panahara dina bhAvI rahI, haya vara bahu dhana doSa, sudi vayasAkha kI, pahirAjyau re, sayana saMgha sAhai shii| cavadisi divasiDa poSimA e| sAhaha sahI hiva tihAMdhakI cati.jogaparisaMgha prAvinA prAti vakhyAgiri gi, raMgaI pekhimA, ika caitya bahu biMba sAthi sAmI, pAsa jiNa mAvimA / vIsa TUka somAnikhA 9, hive tihAM thakI cali saMgha sigalA, nija nagari nija-nija dharaha adabhuta vidya aneka, vIsa jiNesara, pANaMdi ucharaMgi turata pahutA, kusaba khemaiM sAdaraI // 17 // pUjyA baMdyA pAvatAe // dohA-adhai paNamupaMca jiNa, rayaNaparI bhramanAtha / viSaya kaSAya aThAra, pAtaka thAna 9, sorIpuri hathaNAuraI ahichati pArasanAtha // 18 // moha mithyAtaiM bhava bhavai e, hama solasaiMika saThA varasaI, bahuta tIratha vaMdiyA, kIdhA pApa apAra, te tikaraya sUdhA, paradesa pUravakA apUrava, bhavikajaNa praannNdiyaa| miccha dUkar3a muka hivaae| ima pAloha pApa, janama saphala karI, siri tejasAra susIsa mAvaI, vIra vijaya payaMpae, nivAdA pathi pAlA balyA e, nita par3hata guNatAM huvaha maMgala, milai navanidhi sNpe||1|| vici ika paTavI bAra, kosa majala pica, iti zrIsammetazikharacetaparavAristavana samAptaM / sukhi baMdhI dukha nirAdaralA e||2|| kamAIdAsa likhataM // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1.] sandeha kasaka hRdayase Akara mu~ha para chA jAtI thI, usakI hai, use hamArI jyotiSa AnatI hai / kucha idhara-udharaisa prakArakI udAsInatA dekhakara ramAzaMkara bhI ke dRSTAnta de dekara unake dilameM bar3A bhArI dukhI hote the aura use hara tarahase samajhAte hue vizvAsa paidA kara diyA / kucha banaThanakara pothI-panne Ajakalake suputroMkA jo vyavahAra mAtA pitAoMke ulaTa.pulaTakara hisAba-kitAba lagAkara bole-ki sAtha ho rahA hai, kahate the ki dekho suzIlA bhAja- ApakI manokAmanA pUrNa hogii| jyotiSAcAryajIke kalako santAnase to binA santAnake hI bhle| vRddha ho bacana sunate hI suzIlA caukI aura socane lagI jAne para santAna vAloMkI kitanI durdazA ho jAtI ki yaha kyA ? batA to rahe the hamAre AnekI bAteM, hai isako tumane sAmane hI dekhA hai ki hamAre aura kahane lage hamArI mnokaamnaaeN| par3osI lA lakSmIcandrakA bur3hApemeM lar3akoMne kyA suzIlA isa prakAra soca hI rahI thI, ki yaha hAla kara rakkhA hai / vivAha huA ki bahUko lekara bhApane meM una jyotiSIjIko koI dera nahIM lgii| alaga ho gye| par3hA likhAkara yogya banA diye to tatkAla hI bole-mApa ghabar3AyeM nahIM, maiM vahI batAnaukarI lagane para dUra cale gye| phira pUchA bhI nahIM U~gA jisake lie Apa Aye haiM ? to phira Apane ki mA~-bApa kahA~ hai| isa prakAra samajhAte rahane para isa sAmane lage borDako dekha hI liyA hogaa| paM suzIlAkA hRdaya mAtR-snehase umar3akara aura bhI ramAzaMkarajI bole-hA~, yaha lIjiye Apa apane dukhita ho jAtA aura sAMsa bharakara kahatI ki cAhe praznake dasa rupye| jyotiSAcAryajI rupayA lete hue merI santAna mujhe kitanA hI dukha de, para..."" bole, dekhiye paMDitajI pahale batAI kar3avI bAteM bhI kahate-kahate nirAzAke zoka-sAgarameM nimagna ho pIche acchI rahatI haiN| kitane hI mahAnubhAva prazna jAtI thii| to kitane hI pUcha lete haiM para praznakI phIsa dene meM santAnakI lAlasAmeM jisane jo-jo batAyA parezAna karate haiM, isalie kahanA par3atA hai| aura suzIlAne saba kucha kiyaa| na jAne kina-kina devI- phira Apa to bhale AdamI mAlUma par3ate haiN| devatAoMko pUjA, pIrako pUjA, hanumAnako pUjA; hA~ to phira Apa santAna na honeke kAraNa ziva aura pArvatIko manAyA, mahAvIrajI jAkara dukhI haiM, para kucha kahate-kahate socameM par3a gaye. bhI pUjA kI, darzana kiye saba kucha kiyaa| para saba ruka gaye, vicArane lage, kucha derake lie A~kheM banda orase nirAzA hI milii| kisI devI-devatAmeM kI, aMguliyoM para, sleTa para hisAba-para-hisAba zakti nahIM nikalI jo santAna utpanna kara detaa| lagAye aura suzIlAkA hAtha tathA janma-kuNDalI jagake kAjI-mulle bhagata vagairaha sabakA DhoMga dikhAI dekhakara bole-ki Apake to santAnakA yoga hai, dene lgaa| dharmameM isa prakArake DhoMgako dekhakara parantu ramAzaMkarajIkI kuNDalImeM santAnakA bhArI kheda aura nirAzA huii| yoga nahIM hai| phira bhI Apake santAna jarUra hogii| eka bAra aisA hAki ye donoM pati-patnI lambe zrApa pAThaveM dina pAkara eka tAvIja mujhase le tilakadhArI jyotiSAcArya paM. badrIprasAdajIke pAsa jA~ya aura phira usakA vidhi-vidhAna mere batAye pahu~ce / unakA hRSTa-puSTa zarIra, caur3A mAthA aura anusAra kIjiye, santAna jarUra hogii| usa para lambA tilaka / Asana jamAye baiThe the| suzIlA aura paM. ramAzaMkarajI pAMca rupayA ina donoMko AtA dekha samajhane meM dera nahIM lgii| aura tAbIjake dekara ghara cale Aye, para una bar3e Adara-satkArake sAtha prAsana diyaa| baccA jyotiSAcAryajIkI bAtoMse donoM dilameM eka bhI koI sAtha nahIM thA aura phira suzIlAke binA dUsareke prati saMdehAtmaka bhAva utpanna hone lge| santAnake zarIrako bhApane meM bhI koI dera nahIM lagI, ramAzaMkarajI socane lage-mere santAnakA yoga phaurana hI samajha gye| pUchA-kahiye, Ananda to nahIM hai aura isake santAnakA yoga hai aura santAna hai acchA to bApane jisa kAtake lie kaSTa kiyA hogI bhI, yA kyA hai| bar3I bhArI samasyA thI Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] anekAnta varSa 14 jisane hRdayameM aisA ghara kara liyA ki nikAjese bhI jyotiSAcAryajIko samajhate dera nahIM lagI ki nahIM nikalatI thii| merI maMjila apane bhApa hI mere pAsa AtI jA idhara suzIlAkI bhAvanAe~ kucha aura hI aura rahI hai, merA kitanA acchA vaijJAnika prayoga hai| hotI jA rahI thiiN| aba use yaha vizvAsa ho canA mere pUjya gurudevakA yaha kaisA anokhA maMtra hai| thA ki mere patidevameM kucha na kucha kamI avazya hai, phira muskarAte huye bo -hA~ Apa merI sArI jisake kAraNa santAnakA yoga nahIM hai aura mere bAtoMkA matalaba to samajha hI gaI haiN| bAta yaha hai santAnakA yoga hai Akhira yaha kyA hai ? eka ki jisa samaya ApakA vivAha huzrA usa samaya samasyA uTha kara khar3I huii| kyA mujhe santAnake ApakI aura Apake patidevakI janma-kuNDalI lie dasarA mArga apanAnA par3egA? nahIM nahIM, maiM ThIka-ThIka nahIM milAI gii| yA phira paM. ramAzaMkara aisA nahIM kara sktii| para santAna ..." / jIne usa jyotiSIko kucha rupaye dekara Apa jaisI jyotiSAcAryajIne suzIlAke anupama rUpako apsarAko pAnekA pUrA-pUrA prayatna kiyA, aura dekha kara apanI manokAmanA pUrI karaneke lie saphala ho ge| aba usameM itanA hai ki Apake usake sAmane eka sarala evaM AkarSaka samasyA rakha santAnakA yoga hai aura Apake patidevake nahIM hai, dA thI aura yaha nizcaya kara liyA thA ki yaha phira bhI santAna avazya hogii| isa mAmaleko to sundara cir3iyA caMgula meM jarUra hI pha~segI / pAThaveM Apa samajha hI rahI hoNgii| sAtha hI yaha tAbIja dinakA intajAra thaa| isa prakArako kaI ghaTanAe~ isameM pUrI-pUrI sahAyatA kregaa| maiMne isako kaI unake jIvanameM A cukI thiiN| ve socate the kitanA dina rAtake parizramase taiyAra kiyA hai| itane havana acchA hai jyotiSakA eka hI nusakhA, jisameM bhoga kisIke tAbIjake taiyAra karane meM nahIM kiye| bhI hai aura paisA bhii| Aiye ise bAMdha duuN| ___ Akhira pAThavAM dina A hI gayA maura suzIlA suzIlA saba kucha bhale prakAra samajha gaI thii| bhI saja-dhaja kara tAbIja lene jyotiSAcAryake pAsa santAnakI lAlasA na jAne use kisa anajAne patha cala dI, kyoMki AjakI nArI apane aMga-pratyaMgoMko para le jAnA cAha rahI thii| vaha kyA kare ? kyA na sajA kara dUsaroMko dikhAnemeM hI AnandakA anubhava kare ? koI rAstA hI najara nahIM A rahA thaa| karatI hai| use isa prakAra dekha kara jyotiSAcArya- usakI bhAvanA aura vicAroMmeM dvandva macA huA ko sArI kalpanAe~ sAkAra najara Ane lgiiN| Aja thaa| kucha nirNaya na karaneke bAda bhI usane apanI unake mana meM umaMga thI aura bhaviSyakI kalpanAe~ bAMha jyotiSAcAryajIkI ora bar3hA dI aura tAbIja AnandAtireka paidA kara rahI thiiN| socane lage- baMdhavA liyaa| dekho nArImeM santAnako paidA karanekI icchA kitanI tAbIja baMdhavAneke bAda bolI-jyotiSI jI! balavatI hotI hai| santAnake lie vaha saba kucha yaha tAbIja kyA karegA! tAbIja kahIM santAna paidA kara sakatI hai, yahA~ taka ki.........| kara sakatA hai ? yaha to saba Apa logoMkA paisA sazIlAko dekha kara sallAsake sAtha jyotiSIjI baToranekA DhaMga hai / logoMko phusalAnekA Apake bole-50 ramAzaMkarajI nahIM pAe Apa akelI pAsa acchA tarIkA hai| hI AI haiN|haaN, maiM akelI hI AI hU~, kArya-vaza jyotiSAcAryajI bole-to phira Apake ve kahIM bAhara cale gaye haiN| usa dina maiM ApakI sAmane eka vahI rAstA hai, jisa para Apa aba taka bAtoMko spaSTa rUpase nahIM samajha pAI thii| aisA nirNaya nahIM kara pA rahI haiN| agara Apako saMtAnamAlUma par3atA thA mAno zrApa kahanA to cAhate the se moha hai to isa rAsteko apanAnA hI pdd'egaa| kucha aura, kaha kucha aura hI rahe the| mere vicAroM- varanA Apake santAna nahIM ho sktii| meM usa dinase bar3I uthala-puthala maca rahI hai| suzIlA binA saba kahe sune hI vahA~se cala Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10 [305 dii| dina-rAta usake vicAroMmeM una jyotiSAcArya ko gambhIratAse dekha rahI thI aura unakI udAsIjIke zabda gUMjate rahate ki 'agara Apako santAna- natAko samajha rahI thii| usakA kAraNa bhI usakI se moha hai to yaha rAstA apanAnA hI par3egA, varanA dRSTi se dUra nahIM thaa| usakA bhI dila patidevase santAna nahIM ho sktii| usa dina ghara derase pahu~cane dUra-dUra rahane lagA thA isIliye usane unheM manAnepara patidevane Toka hI diyA ki itanI dera kahA~ kI bhI koI ceSTA nahIM kI / dUsare vaha aisA karatI lagAI? bhI kyoM ? kyoMki pahale vaha nAmamAtrako bhI rUThatI . suzIlA unake isa kautuhalapUrNa praznako sanakara thI to usake patideva use manA liyA karate the / caukI aura bAtako banAte hue bolI-yahI paDosameM phira Aja vaha kaise usa niyamako bhaMga kara de lA0 lakSmIcaMdake yahA~ gaI thii| bAta kucha Tala gii| dina para dina bItate gaye / eka dina suzIlAkA para thor3I dera bAda hI usakI bAha para bandhe tAbAja bhAI pAyA apanI bahinakI bidA karAneke liye| para unakI dRSTi gaI to sanna raha gye| unako yaha paramAzaMkarajIne pahale jaisA haMsI-khuzIka sAtha samajhane meM dera nahIM lagI ki yaha jyotiSa ke yahA~ usake prati vartAva karanA cAhA, bahuta koziza kI gaI thI aura mujhe dhokhA de rahI hai, kahatI hai par3osa lekina sandehane umaMgako naSTa kara diyA thaa| phira meM gaI thii| tUphAna para tUphAna uThane lage aura bhI unakA sAlA unakI Antarika ceSTAoMkA na suzIlAke prati ghRNA paidA ho clo| ve udvigna rahane par3ha skaa| do tIna dina rahaneke bAda usane paM. lage aura haMsIkA sthAna sandehane le liyaa| jIke Age suzolAko livA jAnekA prastAva rkhaa| suzIlAse aba koI bAtacIta bhI karatA thA to jahA~ pahale paM0 jIne Ajataka use bhejanemeM manAI unako sandeha dikhAI detA thaa| usakA kisIke nahIM kI, sasurAlakI bAtako TAlA nahIM, vahA~ Aja sAtha haMsanA to viSa hI ghola detA thA aura zrRMgAra bole-mi0 jagadIzajI, isa samaya kucha aisI bAteM karanA to burI taraha khaTakane lagA thaa| jahAM pahale haiM jinakI vajahase maiM bheja nahIM sktaa| vaise maine ve suzIlAko ghumAne bAjAra le jAte the, naI-naI jIvanameM Ajataka kabhI Apako manA nahIM kiyA, phaizanebula cIjeM pahanA pahanA kara, aura binA usake para mujhe dukha hai ki isa samaya nahIM bheja sktaa| kahe hI saba cIjeM lAte rahate the yaha socakara ki suzIlA rasoIgharameM baiThI yaha saba kucha suna yaha kahIM dilameM yaha na soce ki ye mujhase pyAra nahIM karate arthAta usake manakA bahalAva nAnA rahI thii| kahate haiM kucha aisI bAteM haiM,' coTIsa pairoM prakArase karate rahate the| sinemA le jAte the hara ___ taka Aga laga gii| belanA kahIM aura aMgIThI kahIM rvivaarko| vahA~ Aja zRMgArakI cIjeM samApta ho : paTaka dI aura phaurana hI kamaremeM pahuMcI jahA~ usakA bhAI aura paM0 ramAzaMkarajI the / bhauheM gaI haiN| suzIlAke kahane para bhI ve nahIM lAI jA rahI car3hAkara aura cillAkara bolI-usakI vANImeM haiN| sinemA unakI dRSTi meM patana karane vAlA siddha gaurava thA, svAbhimAna thaa| Aja vaha apaneko naSTa ho gayA hai aura tilakadhArI jyotiSiyoMke to nAmase karake sadAke liye sukhI honA cAhatI thii| usake hI ghRNA ho gaI hai| kabhI-kabhI to ve yahAM taka rUpako dekhakara hI logoMne mahAkAlIkA rUpa banAyA socate ki agara mere hAthameM rAjasattA ho jAve to hogA aisA pratIta hotA thA / bolI-kyA kahate maiM sabase pahale ina durAcArI pAkhaNDI jyotiSiyoM ho-'isa samaya kucha aisI bAteM haiM jinakI vajahase ko jeloMmeM banda kara da' aura una sAdhuoMko bhI, bheja nahIM sktaa|' ve kauna-kauna sI bAteM haiM kholate jo hamArI mAtA-bahinoMko santAnakI lAlasAmeM kyoM nahIM, ubale-ubalese rahate ho, eka dina mujhe phusalAkara patita karate rahate haiN| mArahI DAlo isa tarahase kyA hogA / itanA suzIlA bhI apane patidevakI ina sArI kriyAoM- kahate-kahate jora-jorase rone lgii| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306] banekAnta [varSa 14 paM. ramAzaMkarajI usakI ina harakatoMko eka dina paM0 ramAzaMkarajI koI naI cIja khAne dekhakara bole-ki yaha saba triyA-caritra hai, ko lAye. lAkara rakha dii| cIja rakkhI thI para bA0 jagadIzajI, agara Apa ina bAtoMko hI pUchanA koI bhI eka dasarese na kaha sakA ki Apa khAiye ? cAhate haiM to suneM, maiM Aja spaSTa rUpase Apase kaha manameM donoMke A rahI thI, para pahale kahe ka denA cAhatA hUM isake Upara usa jyotiSIkI bAtoMkA donoM kabhI muskarA jAte the, kabhI-kabhI AMkhoMse pUrA-pUrA asara ho gayA hai, usane kahA thA ki A~kheM bhI mila jAtI thiiN| jaba suzIlA apane 'tumhAre to santAnakA yoga hai aura inake nahIM hai, AMcalase apane mu~hako Dhaka letI, taba ramAzaMkarapara tumhAre hogI jarUra' eka tAbIja le jAnA, basa jIko eka adabhuta hI Ananda AtA thA mAno ve usa dinase hI isameM itanA parivartana ho gayA ki kSaNa una donoMko suhAgarAtakI yAda dilA rahe the| kyA pUchate ho? AThaveM dina yaha usa jyotissiike| Akhira suzIlAne usameM se eka grAsa ramAzaMkarayahA~ gaI aura bahuta dera meM AI / maine pUchA-kahA~ gaI thIM to bolI ki yahIM par3osameM gaI thii| maiMne jIke mu~hameM diyA aura ve binA AnAkAnI kiye isake bAjU para tAbIja ba~dhA dekhA, dUsare maiMne thor3I hI khA gaye phira turata hI unhoMne suzIlAko dera bAda lA0 lakSmIcandajIke yahA~ bhI pUchA, patA khilAyA / phira kyA thA bolacAla prArambha ho gii| usa dina itanI lAr3a-pyArakI bAteM huI mAno pichale lagA ki yahA~ to Aja AI nahIM hai aura phira usa mahInoMkI kamI pUrI kara rahe hoN| dinase kyA kahU, gharakA sArA kAma hI UTapaTAMga karatI hai| ___ usa dinase donoMkA jIvana pahalese bhI adhika suzIlA rotI hI rahI aura apanI isa bhUlapara - sukhamaya ho gyaa| naraka svarga bana gayA thA aura pachatAtI rahI ki maiM jyotiSIke pAsa inako lekara bhUlA paMchI phira lauTa kara apane gharako pAkara khuza kyoM nahIM gaI ? usakA bhAI binA kucha kahe sune ho rahA thaa| thailA hAthameM lekara calA gyaa| adhika dera taka vaha ____ tabhI sunA ki eka bahuta hI hoziyAra leDI ina bAtoMko sahana nahIM kara sakA aura na vAstavi DAkTara yahA~ka sarojinI nAyaDU aspatAlameM AI katA samajha hI sakA ki Akhira satya kyA hai? hai| usane kitane hI santAna-hIna mAM-bahinoMke chaH mahInekA samaya isI prakAra bIta gayA, prasiddhi baDha cakI thii| santAna kara dI hai| dUra-dUrase loga Ane lge| na koI ha~sI thI aura na koI kisI prakArakI cahala ramAzaMkarajIne bhI sunA aura apanI suzIlAko pahala / para andara-hI-andara donoM paraspara milApa- ke lekara aspatAla pahuMca gae / leDI DAkTarane sArI ke lie utsuka ho rahe the / pahale kauna Age dekhabhAla kI davAeM dI aura do tIna mahInoMke bAda Aye, yaha samasyA thI / paM0 ramAzaMkara to yaha socate the ki yaha manAye, kyoMki maiM isakA pati hI suzIlAkI jIvana abhilASA bIjarUpameM aMkurita hUM aura phira isakI galatI hai| aura suzIlA yaha ho gii| mA~ bananeke lakSaNa usameM A cuke the| socatI thI ki ye pahana manAyeM. kyoMki unhoMne mere suzIlAne aparimita khuzI lekara ramAzaMkarajI Upara jhUThA sandeha manameM jamA rakkhA thA isaliye se kahA to unakI khuzIkA bhI ThikAnA na rhaa| inakI galatI hai aura phira ye sadA mujhe manAte Aye Aja una donoMke dilase vaha sandeha dUra ho haiN| para samasyA hala nahIM ho pA rahI thii| cukA thaa| anekAnsakI AgAmI kiraNa saMyukta hogI grISmAvakAzake kAraNa vIrasevAmandirake vidvAn pAhira rahanese 1vI kiraNa jUnamAsameM prakAzita nahIM ho skegii| kintu vaha julAImeM 12vIM kiraNake sAtha saMyukta rUpale prakAzita hogii| ataeva pAThaka noTa kara leve aura dhairyake sAtha agalI saMyukta kiraNako pratIkSA kreN| -vyavasthApaka anekAnta saya janAko parivAra ko kregii| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha emAi bahu vaNiya-kuja bhUre divasaMti, jiNa-pUya-ucchava sudANAI vavasati / himmalu kukhumbhUya jubaIDa jiyahammi, kara pUya saMjuti kaya jaMti suhakammi / taM yaha ko varaNaNeI sukAlo, suraguru vi vagaNaMtu saMdeha maha hoi / tahi paTTaNi aridala vaNi jiNa-paya-payaruha bhamaraNihu / buddhie mehava thirusahajapAlaNirupayaravAlakula gayAvihu tahu paMdaNu muNiyaNa-pAyabhattu, vihaliyajaNAsapUraNa susattu / saMghAhi sahaeva ji pasibu. pauviha-khadhahaM cAe saNindra / Niyakula-kuvalaya-aruNIsa-tullu, para-uvayArahaM jo maNi amullu / kArAvivi jiNAhu paiTa jeNa, lacchihiM phalu girihaDa muhamaNeza / tisthayaru gottu dullahu bibu, mahimaMDala zimmalu sujasa laDa / tosau pAmeM tahu lahu baMdhu, sasthastha-kusala jo sadhvasaMdhu / jiyAcaraNakamala-gaMdhovaeNa, taNu siMcivi kalimalu haNiDa jeNa / saMsAra-mahAvaya-NAsaNAI, pavihiyai jeNa suha-bhAvaNAI / saga-vasaNa-timira-ghaNa-caMDaroi, jiNadhamma-dhuraMdharu etthu loh| sammatta rayaNa-bhUsiya-NiyaMgu, je pAliu sAvaya-vaya abhagu / buhayaNa-jaNANa jo bhattivaMtu, bahu sIla-saucce zraimahaMtu / dANeNa guNeNa / aipavINu, dhammAmaeNa jala cittu liinnu| AjAhI piyayama-suha-NihANa, vaNivara viMdahaM ladmANu / tahu~ puSa taho bhambahu~ viyaliya gamvahu~ NAmu caDhAvahi kamyuNika jema ji kAlaMtari, iha bharahaMtari parivahaI motaM ji ciru jahaM payapAsa-jiNedaha keraDa, cariu raiDa bahu sukkha jorau / puNu mehesara camubai caritraM, loya payAsiu bhurs-mriddN| khemasIha vaNiNAhahu thAmeM, kiM paI pUriba cittahu kaameN| puNu tesaTTi purisa-rayaNAyaru, pavara mahApurANu mahasAyaru / kuthu yAsa viraNatiSase jihaM, paI virayaDaM puNu bho paMriya tih| siddhacakkavihiM puNu ji pauttI, harasIsAhu Ni matta shiruttii| puNu.balaiha-cari sukkhAsiGa, taheva sudasaNa-sIlakahAsiGa / dhaNayakumAra-pamuha bahu pariyaI, jiha paya vihiyaI bhuurirs-mriyii| siMha kara vaDDhamANa jiNaNAhahu, cari ji kevalaNANa pavAhahu / mahu vayaNe tosauhu Nimit, cayahiM taMdu maNi vihiya mamati / taM NisuNivi harasiMhahu putta, khnn-bhNgur-sNpaar-virt| guru patha-kamala-hatya dhAreppiNu, kANA boliu tA paveppiNu / hauM tucchamaI kamvu kiha kIrami, viNu ghalega kima raNahi dhIrami / gopAyariNaya vAyaraNa takka, sidata cariya pAhuDa pravakka / suDAyama parama purANa gaMtha, mANapa-sasaya-tama-timira-maMtha / kiha kambu rayami guNa-gaNa-samudra, ko ugghAI jiNa-samaya-muha / amhArisehi Niya ghara kaIhi, buha-kulaha majima ujmiya-maIhiM / NAmassa vi dhAraNi gahazu mambu, bho kiMkIrijjaiMcAra kmyu| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308] * caumuha tA sUri bhAi sukilAma bho rayadhU visvaya baMda gAma / buddhi raMgithie samuha, micdAvAda bhayavara radda isa pariyANivi mA hohiM maMdu, arAeM thujjiDa ti- jayavaMdu / yA sukada bharAI bho dhamma nAya, dullaMghaNijjamahu tumha vAya / do sukha sayaMbhukadda, puNphayaMtu puca bIra bhaDa te gANadumaNi ujjoyayarA, hauM dIvovasu hoNa-gulu // 6 // pugnu vihappiNu sUri papaI, eha citarmANi mAvaddi saMpaI / jagge pahala gayu sanaI, tAma uru kiM khiya kamu vajjaI / jai surataru icchiya phala appaI, tA ki iyaru cayaiM phala saMpaI / jahaM ravi kirahi tamabhara khaMDaha tAjoTa sapa kiM / jaya malayANilu bhuvA vahu vAsaI, tAki iyaru ma vaha sa saI / jasu maha pasaru aritha iha jerAu, dosu yanthi so patha teTha / iya zisuvivi jasa mubihu pacorA, kaiyA tA mariyaDaM viruttaraM / karayAhi maha kahatu ji jAmahi, huva dugna sakkamayi tAmahiM / ** pavaNAsaNudhva dujjayA -durAsu, avagarivi bhavvahaM pUra Asa / u kina mathi bhauM kiMpi tAhaM, seTaM yayAriya thirakA / ai khala sabaMka aMkusa e hoMta, tA budda gaiMda yo sajjha ThaMta / kamyuro viDDhA guNa kahahu hoi / jaM vidiyA gimmiya khala calaja, bahu uvayAru ji vihiya sajja / tA kaiyA suhamada maMdire, dummA-kapalIyare parivAra tetha AraMbhiDaM saccha ji sudda dizeNa / amiya tiyAlAddila vimina mukhiyA saMjIva jAyamitta / paryAya kevalu jagi vaDDhamANu, vaMdevi caramajiNu vaDDhamANu tahu cariuM bhaNami paya kiyai moha, anya vibhattie soha khebha payajja puNya karemi ha turiyA / jAtA bahU aggeNa zrAsi vihiya tiguNa- bhariyA // 11 // para-guNa dosa- karaNa-gayataMdA, sAsu sati vyavimedA antima bhAga : yAta ahita kuppa khIra vividhi visu appaI / amiya ko vijii siMca, kaDavattaNu to vi yA muca / so jaM yA vaha Na suvijjai, maNi ya muNijjaI dAlaMkArezraNeya, vahaMgamA ji paha amute maI ehu viruttauM, ciri pavica / taM guthiyA madhu dona sami ariMhIyAhi sohijjahu / yaMda vaDDamArA ji-sAsa baMdau guNa-raNa taraca payAsa / kAlikA deva ja yAdi sacca viyahaM pukhu yayA / hindUri so risa taM paci pahi dujjaNa, Nicca maliya mAlaviyA // 10 // tyaMtara yA viDiya tA guru mAsa paMDiya jayA / anekAnta [ varSa 14 bhaprasaMgeM maharaMdaroI, kiM vacya vimmala diti ho / paradosa vivara muha lakkhu, parama sakuTila gaha dula Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1.] jainaprantha-prazastisaMgraha [30 // - - zaMdau rANau jIviyANauM, rUce Na saru, kaMtiya samaharu, paya puNu NaMdau pAu-NikaMdacha / sacchihi zrAyaru, NAvai sAyaru, sAvaya vagguvi puNyA samagguvi, kara karavAle, ari-khaya kaale| tomara vaMsahu, ti-jaya-pasaMsahu, ghari ghari vIyarAu aMcijjau, ujjoyaNayaru, kula saMtaya dharu / micchAtama bharu bhamvahaM khijjauM / NAmeM Dogaru, bhari-yaNa-khayayA, muNi jasakittihu sissa guNAyara, tAsu ji rajjarhi, maha hiravajahi / khemacaMdu harisegu tavAyaru / jiNahari Thate, suhamahavate / muNi taha pAlhabaMbhue gadahu, virayaDa kamve, ehu ji bhanve / tiNi vi pAbahu bhAru NikaMdahu / pugvAyariyahi, paTTi guNAyaru, devarAya saMghAhiva NaMdaNu, maNukameNa saMThiu, vayasAyaru / harisiMghu buhayaNaM kula-ANaMdaNu / michatta-timira haru NAI suhAyaru, Ayamatthaharu tava-NilauM pomAvai-kula-kamala-divAyaru, NAmeNa payaDu jaNi devaseNu gaNi, saMjAyau ciru buha-tilaDaM so vi suNaMdaDa enthu jasAyaru / jasma gharija raidhU buhu jAyau, tAsu paTTi Niruvama guNa-maMdiru, deva-sastha-guru-paya-aNurAyaDa / pica bhgvjy-cittaannNdiru| cariu ehu NaMdau cira bhUyali, vimana maI keDiya mala-sagamu, pAhijjaMtu pavaha iha kali / vimalaseNu NAmeM rimi-puMgamu / patA-govagiri duggahi, khaya asi gArhi, sukkhayare / vatyu-sarUva dhamma-dhura dhAralaM, goura cadArahiM, toraNa-phArahiM. buhynn-mnn-sNtos-yre|28 daha-viha-dhammu bhuvaNi vitthAraTa / bhayaliha mehahiM, jiNavara gehahiM, vaya-tava-pIla-guNihi je sAraDa, maNigaNa caMdiri, gyyaannNdiri| vajmabhaMtara saMga-zivArau / jiNa pujjijjaha dhamma suNijya dhammaseNu muNi bhavasara tArauM, gicca ji jatyahi, yakka pravatyahi / ............ / tau tA vijjaiM bhava-malu-khijjaI, bhAvaseNupu Nu bhAviya Niya-guNu, jahaM puNu ghari ghari, dhaNa kaMcaNa bhari / damaNa-NANa-caraNa tahaM ceyaNu / maMgala gijjahi, ucchaha kijahi, doviha taviNa jeNa tAviu taNu, sAvapa loyahi, maNahu pamoyahi / dhammAmaiM posiu bhamvahaM gnnu| tivihahaM pattaha, guNa-gaNa-juttahaM, mUlusara-guNehiM jo pAvaNu, dANaI dijjahi, puNNaiM lijahi / sukhappahu sarUu sNbhaavnnu| ghari ghari sahasaNu, bhAvijjaI mayu, kamma-kalaMka-paMka-sosaNa iNu, tasu bhAvaNai, kmm-mlu-khijjii| sahasakitti ubbaasiy-bhv-vnnu| AvaNi bhAvaNi, vara kaMcava maNi, tAsu pahi udayahi-divAyaru, vikkahiM vaNivara, rUveM jiyasara / bajmabhaMtara-tava-kaya-prAyas / kari-vara-dANe, jahiM appANe, buhayaNa-sAtha-pratya-ciMtAmaNi, paMthaI sittaI, ali paasttaaii| siri gurNAkatti-sUri pAyau jaNi / daha disa dhAviya, kAya ya pAviya, tahu siMhAsaNi mihari pariTriDa, tahaM puha-Isaru, thAha suresaru / mutti-ramaNi raaennokkNtthitt| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31.] anekAnta [varSa 14 sujasa pasara vAsiya divvApauM, sahajapAla paDhamauM jayavallahu, siri jamakitti NAma dinvAmauM / tejU iyaru vibuhajaNa dullahu / tahu prAsaNi guNa-gaNa-maNi-sAyaru, Nimvama-sva-mIla-vaya-sajjA, pavayaNattha-abbhAsaNa-sAyaru / jhAmehI ya paDhamillahu bhjjaa| do-viha-tava-tAveM taviyaMgo, purisa-rayaNa-uppAyaNa-khANI, bhanca kml-vnn-boh-pyNgo| saccitta ji parahuva-sama vaannii| bajjhambhatara-maMga-amaMgo, taha uvari uvaNNA lakkhaNa-puNNA chaha NaMdaNa pANaMda-bharA / jeM dujjau Nijjiyau anngo| NaM jiNavara bhAsiyA danva suhAsiyA, NaM rasa chaha jaNa posa-bharA // pubvAyariyahaM magga payAmaNi, tAha~ paDhamu vara-kitti-layAharu, sacceyaNa mauraMduva Niru jaNi / duhiya jaNANa dukkha dhaNa khayayaru / Niggathuvi atyahaM saMjuttau, dAguNNaya-karu NaM surakari-karu, satthANavi iyarahaM paricattau / parivArahu pomaNi sura bhUruhu / chaMda-takka-vAyaraNahiM vAiya, jiNa-pUyAvihi-karaNa-puraMdara, jiNi niNi visa-sikkhA dAviya / Niyakula maMdira bahu sAhAyaru / uttama-khama-vAseNa amaMdauM, bhUri damvu vavasAeM ajivi, malayAkatti rimivaru cira Nadau~ / lacchi sahAuM cavalu paDijivi / taho vara paTTa vairiuMi ajanamu, jiNaNAhahu paiTTha kArAvivi, dhariya carittAyaraNu sa-maMjamu / maNa-ichiya dANai bahu dAvivi / guru-guNayaNa-maNi-pAiya-bhUsaNu, tinthayaratta-gottu ji baddhara, vayaNa-pautti-jaNiya-jaNa-tUpaNu / saMghAhiu sahadeu jasaddhau / kaya-kAmAiya-dosa vimajjaNu, dhAmAhiya tahu bhAmiNi bhAmiya, daMsiya mANa-mahAgaya tajjaNu / jiNadAsahu survaNa hAthiya / bhaviyaNa maNa-uppAiya-bohaNu, kumarapAla hiya jiraNadAmahu piya, miri gugNabhadda mahArisa sAhaNu / kahu uvamijAta solahu piya / dhattA-yaha muNividaha bhavatama-caMdahaM paya-kamalahaM je bhatta huyA jhAjhagu jhAiya jiNa-paya-kamala, tAI jiNAmAvali payaDami bhUyali, vaMdigaNahiM jA Nicca thuyA paDhamauM bIyauM tIyau amala / Niya jasa-pasara-disA muha-vAmiya, vaccharAja sAbhRNA mAla, vara-hiMsAra-paTTahi NivAsiya / tiSiNa putta huya nAhaM guNAla / ayaravAla kula-kamala divAyara, sahajapAla suu bIyau puNu hUyau, chInamu gayanamu vimalajasu goyala goni payau NiyamAyara / duhiyaha dukha-khaMDaNu Ni yakulamaMDagu guNa-vaNNaNiko Isu tsu|23 prAsi purisa je agaNiya jAyA (yaDa), tahu piyA vima guNa sIla atullI, tAha ji kiM varaNammi vikkhAyau / jAyaNa-jaNa aAmA tr-vllii| jiNa-paya-pakayAheM ziru kappaDa, khiu dharalI ahihANe sAhilaM, pariyANiu sacitti paramappau / tAhi gabbhi huuM puna guNAhiu~ / jAlhe NAma sAhu ciru vuttauM, chaha pamANa bhUli mu-pamANiya, puna juyalu tahu huvau nnirutt| gugyaNa jehi Nicca sammANiya / saha jonmaNa guNa maNirayaNAyara, vaNivara-thahaM jo mukkhemaru, tiviha pattadANeNa kayAyaru / vIyarAya-paya-paMkaya-mahuyaru / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 1.] jainagrantha-prazastisaMgraha [311 vIrade paDhamauM guNamaMdira, dAguNNaya karu jo jagi sudaru / bIyauM hemAhe bhuva dullahu, Niya-pariyaNa-jaNammi aivallahu / laudiuNAmeM bhAmiDa taiyauM, deva-mantha-guru-pAya-viNIyarDa / rUpA rUveM jima mayaraddhalaM, je himmalu jasu mahiyalu laddhauM / anthi thirA paMcamu dharmamgo, Nicca vihiya buhynn-jnn-sNgo| giraNArahu jattahaM maghAhiuM, caraviha sadhabhAru NivAhau / chahau jAlA muvaNiya jANaNu, parivArahu bhattau malANaNu / sahajapAla gaMdaNu pugNu tIyauM, jiNa mAmaNa vi jaNa maNi bhAviu / maNachiya-dAyaNa-citAmaNi khemada NAmeM vikvAyara jaNi / bhImbuhIya taho piyayama-sArI, puna ca uhi mohaa-dhaarii| paDhama puna khanA khemakaru, bIyau cAcA cANaM muMdara / ThAkuru NAma tIyauM NaMdaNu, bhojA cauthau jaNa pANaMdaNu / sahajapAla susaM turiu pugNu huuM, DAlA NAmeM pINa bhuuM / zrAbhAhiya tahu piyA NaM rAmahu miyA cAriputta maMjAya dhuuM // 33 jiNa deva-bhattu dRDhaNu gariThTha, pariyAra bhattu daravesu siTTha saMkha NAmeM tiya sapugaNu. jAsA caundha NaM dANa-karANu / puNu mahajapAla suu pacamillu, thIlhA gAmeM bahu-guNa-garillu / kemA hiya bhAmiya tahu kalatta, tahu tiriNa putta jAyA pavitta / paharAju pasiddhau majma loiM. cavihadANe bho bhava joii| harirAju ji paDiya guNa-pahANu, chakkamma-rattu guNa-gayA-NihANu / jagamIhu jayammi maI pahANu, Niya-kula-kamalassa viyAsa-bhANu / siri sahajapAla suu bhaNiu chaTTa, saMsAra-mahaNNava-paDaza bhaTu / saga-vasaNa-virattauM dhammi ratta, pAliyauM jeNa mAvaya-caritta / gehammi vasaMti ai pavitta, dhaNu ajijau jiM dANahu Nimitta / tosau NAmeM tomiya jaNoha. AjAhI taha piya jaNiya moha / NaM kulahara-kamala-nivAsa-lacchi, sura-midhura-gAmiNi dIharacchi / sura valli va pariyaNa-posayAri, jubaI-yaNa sayalahaM majika sAri / dANi pINiya Niru tiviha patta, maha mIla painvaya NAha-bhatta / tahiM gambhi samubhava putta duriNa, Na mahiM payaravauM varDa ya viriNa / jeNhu saNa-ragraNahu karaMdu, kula-kamala-viyAsaNa-kiraNa cNdd| khelhaNa gAmeM guNaseNa maMDa, micchatta sihari-sira-vajja-daMDa / kurukhatta damavAsiya pavitta, sAvaya-vaya pAlaNA-vimala-citta / jiNa-pUyAivi-chakkamma ratta, parivArahu maDaga guNa-Niutta / jiNa-dhamma-dhuraMdhara elthu loI, tahaM guNa ko baragANa sakku hoha / sahajA mAhahi pamaha ji ravaNu, bhAyara caukkajaGa puNu vi aNNu / miri saTTivama uppaNNu dhammu, tejA mAha ji NAmeM pamaNNu / tahu piya jAlapahi ya varaNagIya, parivAra-bhatta mINa siiy| nahi gambhi uvenn| suva mapuriNa, rAjAya pAlu DhAkA ji nirinn| turiyA vi puttijA puNNamutti, picca ji virahaya jimshaah-bhtti| Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] khImIyAmA varasIna thatta, ko kaI varaNa tahi guNahaM kitti| sA pariNiya teNa guNAyareNa, bahukAleM jaM teM sAyareNa / ziya bhAyara NaMdaNa guNa Niutta, mAgeppiNu girihaDhaM kamalavata / hemA NAmeM parivAra-bhatta, taho dharaho bhAru deppiNu viratu / visayahaM suha maNivi duha-Nimitta, anekAnta varSa 14 sIleM sohagge siya-samANu, Niru pattaha cauviha deya dANu / tahiM NaMdaNa huyA viriNa sajja, jhAMDU bhojA NAmeM maNojja / paMca ji bhAyarahaM vi aNNa sUya, jAlhI vIro pamuhAi hUya / ihu pariyaNu vuttauM, majama pabittauM, jA kaNayAyalu sUra sasi / jAvahi mahimaMDalu, divi mAralu,NaMdau tAvahiM sajasabasi // 35 iya-sammA-jiNa-carie, ziruvama-saMveya-rayaNa-saMbharie, paracauvaggapayAse, buhayaNa-cittassa jaNiya-ullAse, siripaMDiya-raidhU-virahae, sAhu sahajapAlu-suya siri saMghAhiva sahaeva-bahuya-bhAyara-mahAbhamva-tosau-sAhuNAma-NAmakiyakAlacakka taheva dAyArassa vasaNisa-vaeNaNo NAma dahamo saMdhI paricchetro samatto / maMdhi likhitaM pAMDe kesaa|| vi0 saM01600 prati siddhAnta bhavana, pArA, nayA maMdira dharmapurA dillii| jiNa-vaya-dhAraNa-ukkaMThaeNa, saMsAru amArauM muNimaNeNa / jagaNo jaNaNuvi parivAra-louM, sayalahaM vi samAvaNu karivi soDaM appagu vi khameppiNu takkhaNeNa, jiNavesu dhariuM piisllenn| jasakitti muziMdahu gavivi pAya, aNuvaya dhAriya te vigaya-mAya / tosau NaMdaNu divarAja aNNu, sAdhAhiya piya geheM psgaa| parivAra-bhattu guNaseNi-juttu, Niya-vaya-gayaNa-ujjoi-mittu / saccAvabhAsi saJcayalINu, jiNadhamma kammu kAraNa pviinn| tahu NaMdaNu jAyA duriNa vIrU, jiNadhamma dhuraMdhara gunn-ghiiru| caMdugva kalAyaru siharucaMdu, paDhamauM sajjaNajaNaiM annNdu| bIyarDa puNu gAmeM mallidAsa, vIsegUNaha jiyavarahu~ dAsa / tosa hu putti tuNu viriNa jAya, jiyadhamma-kammi raya vigaya-mAya / jeThI gAmeM jIvo ji utta, jiNa-paya-gaMdhovaha Nicca sitt| vaya-biyama-sIla-pAlava-samamA, jiNa-samayahubharu dharaNi prabhagga / lahurI pAmeM selhI pavita, vi parivAra jA gindha bhtt| 36 sukosala cariu racanAkAla saM0 1466 (sukozala caritra) paMDita raidhU AdibhAgajiNavara-muNiviMdahu thuva-saya-iMdahu caraNa-juvalu paNavevi taho kalimala-duhanAsaNu suhayaNa-sAsaNu cariu bhaNami sukosalaho tihu meya pasiddha ji bhuvaNi siddha, Nikala tahasayala visaha-rida / vasuguNa-samiddha vasukamma-mukka, vasumI vasuhahiM je Nicca thakka / paramANaMdAlaya appalINa, uppatti-arA-maraNa-tti-hINa / vara hANamae garaseNa sicca, te Nikkala siddha gavevi Nicca / je pAyaiM kamma vipAsaNeNa, mahi viharahiM kevala-joyaNeNa / bhaDa pArihera aisaya su-soha, bhAvasthi vibhAsaNi bhavaNiroha / ahi-gara-sura-vANA Namiya-pAya, sanvahaM hiya mAgahi jAha vAya / te sakala siddha tahaM puNu Navevi puNu vArasaMga suya patha sarevi / Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamantha-azastisaMgraha kiraNa 10 ] jisa-yaya-nigaggaDa vagaNa-piMDa, taM saha siddha bhAivi prakhaMDa | esiddha tiviha paNavivi giroha, micchata-mAya-vilaya sIha vaha gayara sAmiya suda gahU gAmiya bhava-sara sosa-divesara je santa satasaya payaDiya mahidaya, tevayaya hiyaM vihaya sara // 1 tuma bhomi hara pe taM karavijju avasu duha-khAsakhu / ja para romi 'jigidahu kerau, cariu ra bahu sukkhAyera / avi pAsahu cariupapAsita kheU sAhu simita suddAsiu / te paNa vidhi bahu macie gAhara, sAhaM paTTi pucha je huba mukhivara | vijayasera pamuhAya guNAyara, balahahahu purANa puNu tIyau, ziyama arAeM paraM kIyaTha / hu sukosala cariu suru, virayahi bhava-saya- dukkha-khayaMkaru / taM suNivi harasiMghahu NaMda, zrayama-sattha-prastha-rayAAyara / tehi kami sUri pahANa, chaMda - takka vAyaraNa ThAuM / khemakitti yAmeyA sa mahi jeya dumma liI saha | tAsu pacAsathi kalimala-ca ziva citta bhAviu syAttau / pahilaM kimaji-paya-caMda satta-prattha-hI hau sAmiya, kima paMgula havaMti yaha gAmiva / A bAraha-viha taba bheSa suru, hemakatti madirA duzyiharu / tAsu paTTi taba lacchidi maMdira, zraha akaMpu ya chaTu maMdiru / duma-iMdriyabala-damayAvara, kima aMtaraM taraha puNu sAvara, kima bhiDa raNaM gaNi-kAyaru | vokkaDa dhUla karihu kiM bollara, kima va dhavala hara bharu bhillai / sikadahi ra ja bhAsata kaha virayamiha taM gehAmi / bhagvaha-maNa-saya-tama-bhAyaru | masiya-visahara - vipa- viNivArau, terahavidha cArita jo dhArau / piMgala vihanti ca jAyani kima appa kana guvi mAdyavi / yahaM tumha vayadyahaM karama sandhu suhasya para | para kAra sAmiya tava paha gAmiya, eku attha saMsaba-hara // 3 zrAma rasa rasegA jo sittau, aNi jeM bhAviu rayaNasau / aMtimabhAga jaMgA matAhI pari mama bhaNi kiMpi ihu guNa pavitu / kumarasegu NAmeM kali gaNaharu, padyavidhi niyamANa- suddhie bhv-dru| avara vi je higgaMtha mahAmukhi, koDi vi lihU UNiya bahu gudhi / didi jiyaharivara ra bahu-ha-mAya-naco jivAvara diDa rAyaNa maNiTuDa miru ghara dhariyaya vAu ko // 2 taM kosalamuha Niggaya suvANi, mahu khamahu bhaMDArI attha-vANi / buyaNa mA girahahu kiMpi dosu, sohejjahu hu virosu / bhavi bhavi hojjaDa madda dhamma buddhi, tahiM vaMdi gaccha paramesaru, kumarasegu parama jaIsaru | zrIvAdiNutahurAe, saMpajjaDa taha daMsayA - visuddhi / bhavi bhavi dulabha samAhi bohi, saMpajaDa maTu bhava-tama-virodhi / yehu samappi va avirata dhAra puNu guruNA japi bho paMDiya raziyAhi sAla prakhaMDiya / rANaMda suhi vasau desu. jiya-sAlaya yada vigaya-lesu / [ 313 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 314 ] anekAnta [varSa 14 sAvaya-yaNa badahu kiya sukamma, vIdho NAmA geha-jacchi, je vaya-bhaha dhArahi gaTTa-chamma / cauviha-saMghaha dANeNa dcchi| zaMdau raNamalu puNu sAhu dharaNa, tahi uvari uvaNNA guNa saMpuNNA, putta tiNi lakkhAha juvA jiM cariDa karAviu hu vaeNu / tAha ji puNu paDhamauNaM sasi paDhamau, pIthA NAmeM dIda bhuvA muNiyaNa sahasAraho taba-vayadhAraho tAsu piyA piyacitta suhAyari, maruseNa sAmihu tnnmo| , bhaNiya kuveradeva NaM surasari / uvaesasuharu thAsiya-bhava-duhu bIyau NaMdaNu phuDa jasa jasayaru, mahu maNi Nicca thutti kulabho // Niya-kula-kamala viyAsaNa-bhAyaru / siri vikkama samayaMtarAli, palhaNa sI (sA) hu vasaNa-maNa-cattala, vataI dussama visama kaali| jiNa-caraNAraviMda-raya-rattau / paudai saya saMvaccharaha aeNa, kaura pAlahI tahu [suha] bhAmiNi, chaNNauna ahiya putu jAya puNNa / bAhahu citta Nicca aNugAmiNi / mAha duji kieha dahamA diNammi, tIyau suu puNu bahu lakkhaNa dhara, aNurAhuH rikkhi payaDiya sakammi / jo pArAhai aha-Nisu jiNavara / govAgiri govaggiri) DUMgara Nivahu rajji, deva-satya-guru pAyahi lINau, kahamavi vayaNu Na jaMNi dINau | paha pAlatai arirAya tajji / raNamalu NAmu mahihi vikkhAyau, jiNa-caraNa-smala khAmiya sarIru, jAlapahI piyayama-aNurAyau / saavy-vy-rhdhur-dhrnn-dhiiru| ti sukkosala cariu karAviu, siri ayaravAla kula gayaNa caMdu, gicca citti puNu tahu guNa bhAviu / sadhavIra vidhA jaNa jaNiya NaMdu / jAmahi rayaNAyaNahi sasi bhAyaru, kulagiri-vara-karaNayahi varA ve pakkhujjala sAta Niya bhajja, tAvaI jaM tau buhahi Niruttau cariu pavaTTaGa guhu dharA // 23 abhaNI NAmA vaya-sIla-sajja / tahi uvari uvaraNau para-pahANu, . iya-sukosala-muNivara-carie Niruvama-saveya-rayaNabaha-Nisu bhAviu jidhamma-mANu / saMsa (bha. rie siri-paMDiya-raidhU viraie siri-mahA bhancamahalagi diu NAmeM sAhu dhaNNu ! ANAsuta-raNamala-NAma-NAmaMkie sukosala-NivANaNiya jaseNa mahi vIDha chaNNu / gamaNaM nnaa| cauttho saMdhI paricchetrI smtto||ch| saMdhi // prati dehalI paMcAyatI mandira lipi saM. 1633 tahu bhajjA dukkhiya-jaNa jaNeri, maha sIla tIra vahaNekka dhIri / siri pAsaNAha cariu (pArzva purANa) vIroNAmA vara cAya-lINa, paM0 raidhU gai haMsiNova saheNa vINa / AdibhAgatahu puttu paThamu jiNa-pAya-bhattu, paNavivi siripAsaho, sivauri-vAsaho, bhANAhihANu giha-dhammi rattu / vihuNiya pAsaho gunn-bhrishro| tahu dhariNi guNAyara suddha sIla, bhaviyaha suha kAraNu, dukkha NivAraNa, jiNa-dhamma-rasAyaNi jAhi kIla / puNu mAhAsami tahu caritro / puNu rimahaNAhu paNavivi jiNiMdu, (r)-siri ayara vAla vaMsahi pahANa, bhava-tama-NiNNAsaNi jo diNidu / siri vidhA saMghaha (I) guNa bihAzu / siri ajiu vi doma-kasAyahAri, sukaurAna carita -- saMbhaDa vijayattaya-sokkhakAri / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIrasevAmandirake suruci-pUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-macI--prAkRtake prAcIna 46mUla-granthoMkA pacAnukramaNI, jipaka mAya 48 TIkAdigrantha uddhRta dRmare padyoMkI bhI anukramaNo lagI huI hai / saba milAkara 25353 padya-vAkyAMkI suucii| saMyojaka aura sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUrNa mahatvakI pRSThakI prastAvanAsa alaMkRta, DA0 kAlIdAsa nAga, ema. pa., DI. liT ke prAkathana (Foreword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e. DI. liTa kI bhUmikA (Introduction) me bhUSita hai. zodha-khojake vidvAnoM ke liye pratIva upayogI, yadA mAija, jinda ( jisakI prastAvanATikA mUlya alagase pAMca rupaye hai) (2) zrApna-parIkSA-zrIvidyAnandAcAryakI svApajJa saTIka apUrva kRti prAptAMkI parIkSA dvArA Izvara-viSayake sundara parama pAra majIva vivecanako lie hae. nyAyAcArya paM0 darabArIlAlajI ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisa yukta, sajilda / (3) nyAyadIpikA-nyAya-vidyAkI sundara pAthI, nyAyAcArya paM. darabArIlAlajIka saMskRTippaNa, hindI anuvAda, vistRta prastAvanA aura aneka upayogI pariziSTAMsa alaMkRta, sjild| .. (5) svayambhUmtAtra-mamantabhadrabhAranIkA apUrva grantha, mukhtAra zrIjugalakizorajIka viziSTa hindI anuvAda, -padAra caya, mamantabhadra-paricaya aura bhaniyoga, jJAnayoga tathA karmayAMgakA vizleSaNa karatI huI mahatvakI gaveSaNApaNA 106 pRSThakI prastAvanAsa muzobhita / (7) stunividyA-svAmI samantabhadrakI anAgbI kRti, pApAMka jItanekI kalA, maTIka,sAnuvAda aura zrIjugalakizAra munnArakI mahatvakI prastAvanAdise alaMkRta sundara jild-shit| " (6) adhyAtmakamalamAnaNDa-paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamalakI sundara zrAdhyAtmika racanA, hindIanuvAda-sahina aura mugtAra zrIjugalakizArakI khojapUrNa 78 pRSThakI vistRta prastAvanAme bhuussit| " ) (1) yuktyanuzAmana-tattvajJAna paripUrNa samantabhadrakI asAdhAraNa kRti. jisakA abhI taka himdI anuvAda nahIM huaA thaa| mukhtArazrIkaM viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdinna alata, mjind| " ) (8) zrIpurapAzvanAthasnAtra-zrAcArya vidyAnandaracita, mahatvakI stuti, hindI anuvAdAdi sahita / " // ) (6) zAmanacatumnizikA-(nIrthaparicaya)-muni madanakItikI 13 vo zatAbdIkI mundara racanA, hindI anuvAdAdi-pahita / m) (10) manIcona dharmazAstra--svAmI samantabhadrakA gRhasthAcAra-viSayaka anyattama prAcIna grantha, mugTanAra zrI jugajakigAra jIka vivaMcanAtmaka hindI bhASya aura gaveSaNAtmaka prastAvanAsa yukra, majilda / (11) manAdhitaMtra aura iSTApadeza--zrIpajyapAdAcArya kI adhyAtma-viSayaka do anUThI kRtiyAM. 60 paramAnanda zAmbIka hindI anuvAda aura mugtAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAma bhUpita majilda / (12) jenagranthaprazari maMgrA:-saMskRta aura prAkRnaka 171 aprakAzita granyoMkI prazastiyoM kA maMgalAcaraNa mahita apUrva *saMgraha, upayogI 11 paziSToM aura 60 paramAnandazAstrI kI inihAya-pAhinya-viSayaka paricayAtmaka prastAvanAsa alaMkRta, sajilda / 13. anityabhAyanA-zrA. padamanandI kI mahatvakA racanA. mukhtAra zrIke hindI padyAnuvAda aura bhAvAya hita / ) (14) nattvAthamRtra-(prabhAcandrIya )-mukhtAradhIka hindI anuvAda tathA vyAkhyAna yukt| (15 zravaNabalgAla aura dakSiNaka anya janatItha kSetra-lA. rAjakRSNa jaina (6) kamAya pATa maca-hindI anuvAda mahina (dhArazAsana maMgha prakAzana) ... 20) (17) janamAhitya aura itihAma para vizada prakAza mahAvIrakA sarvodaya tArtha ), samantabhadra-vicAra-dIpikA ), jyavasthApaka 'vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillii| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka SHRAM.99232222RFROM22212 saMrakSaka 101) vA. lAlacandajI jaina kalakattA 1.1) bA. zAntinAthajI * 1500) vA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 1.1) bA. nirmalakumArajI 251) vA0 choTekhAlajI jaina , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 251) bA. sohanalAlajI jaina namecU , 1251) lA gulajArImala RSabhadAsajI , 1.1) bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 1.1) bA. kAzInAthajI, ... 1) bA apabhacanda (B.R.C.) jaina , 251)bAdInAnAthajI sarAvagI 1.1)bA0 gopIcanda rUpacandI 1.1) bA. dhanaMjayakumArajI 251) pA0 ratanalAlajI jhAMmarI , 1.1) yA jItamalajI jaina * 251) bA0 baldevadAsajI jaina * 251) seTha gajarAjabI gaMgavAna 1.1) bA. ciraMjIlAlajI sarAvagI 251) seTha suAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla cAMdamalajI jaina, raoNcI 251) bA0mizrIlAla dharmacandanI 101) lA* mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) lA* ratanalAlajI mAdIpuriyA, devalI 101) zrI phatehapura jaina samAja. kalakattA 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina 101) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) vA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 251) lA0kapUracanda dhapacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dahalI 251)bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI. dehalI 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101)bA0 murendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251)bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 1.1) bA0vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA. trilokacandajI, mahAranapura 101) bA. badrIdAsa pAtmArAmajI marAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 1.1) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251)lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI. dehlii| 101) bA.mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 101) lA* balavantasiMhajI, hAMsI ji. hisAra 251) rAmabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 1.1) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA 41) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura ) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya,kAnapura kalakattA 101) lA. prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI sahAyaka 101) zrI jayakumAra devIdAsajI, cavare kAraMjA 11) mArAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) lA* ratanalAlajI kAlakA vAle, dehalI 101) mA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI, dehalI 101) lA. catarasaina vijaya kumArajI saradhanA 101) seTha lAlacandajI bo0 seThI, ujjaina 'vIra-sevAmandira' 3101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21 dariyAgaMja, dillI prakAzaka-pAmAmAsI vIrasevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / mahA-kapabAsI priTiMga hAusa, dehalI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SORRER 4. PNA R . . ... Veani J da ." E k ata NEPARVES - ResetSA-ARAut 200 9 -NRNA -- - - - HARKHANIAS-INTHAN . B . . r.. . JUNERANGENI MaraHETMENavistanALAMRAPHi . Jikari - wat e - EANASANSAR CHANAKARINA PADM A S-Kardsteppedia 4. The V A NSHIKARANSISTARAMINOTAPATI-ARRANT WHitS ASARAKHeritawuTRIKya Haves RESTHA NOHAMEENA THAPrir AMIRIKARINACHAMSUTKIRTANYANENAWWARPATRA wyhunt VIRAT HEMAND ER-11 L RANS ALESHAKTEMubay. MAHENNNNNN SANSAR yearingale Maries MS-NE Sarbe Vip Sta TERRRRRITERA FMR. SANE ANTATE SHARE RA SHAST Nitinutefauasa n a adhyant, Tiny-Armwarnteers 7 PARENara simhironment Armyaministenemierents ... Hy d ratesitar am .... ... Maitr ". -At- i m monkyaintipursana ' - mandasvahie name to appointestimsamnegimer viSaya-sUcI .. jinastuti-paMcaviMzatikA [mahAbandra 2. pA. kundakunda pUrvavit aura zrutake prAya pratiSThApaka hai| [zrI paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI317 varSe 14 3. jainadharma meM sampradAyoM kA mAvirbhAva [zrI 50 kailAzacandrajI zAstrI " 1. samantabhadrakA samaya [DA. jyotiprasAda jaina ema. e. 324 kiraNa 12 1. sampAdakIya noTa [jugalakizora mukhtAra 327 6. jIvana-yAtrA (kavitA) [lacamIcandra jaina 'saroja' 326 sampAdaka-maMDala 7. aviratasamyagdRSTi jinezvarakA laghunandana hai [gaNezaprasAdajI varNI 330 jugalakizora mukhtAra 8. nAlandA kA vAcyArtha, sumerucanda divAkara B.A. LL. B. choTalAla jaina / hindIke naye sAhityakI khoja [kastUracanda kAzalIvAla // jayabhagavAna jaina eDavokeTa 10. vIrazAsana jayantIkA itihAsa [jugalakizora multAra / paramAnanda zAstrI 11. vIrazAsana jayantI aura bhavanotsava mantrI-bIrasevA mandira 3.. 12. mAhujIke prati (kavitA) tArAcada premI 342 13. nadisaMgha balAtkAra gaNa. [paM0 pacAlAlajI sonI 313 14. sva0 lA0 mahAvIra prasAdajI ThekedAra 11. piDA hisAba anekAnta 33 16. sampAdakIya 354 RATAP murt NainarginineCHEM . Mahamrintendimonalyssinatyam MINew LaankranRakeda M INIMAHINE heritam date A RTHATAN. vAmAnahAnI Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM grantha dazalakSaNa parva taka paune manyameM jainiyoMkA sabase prAcInatama graMtha kasAya pAhuDa sutta pratyeka maMdira, zAstrabhaNDAra, aura gharameM eka prati prabhAvanAke lie avazya rakheM jisa 223 gAthAmaka mUla granthakI racanA pAjase dojAra varSa pUrva zrIguNadharAcAryane kI, jisa para zrI yativRSabhAcAryane pandraha sau varSa pUrva chaha hajAra zloka pramANa cUrNisatra likhe aura jina donoM para zrI vIrasenAcAryane bAraha sau varSa pUrva sATha hajAra zloka pramANa vizAla TIkA likhI tathA jisake mUla rUpameM darzana aura paThana-pAThana karaneke lie jijJAsu vidvavarga Aja pUre bAraha sau varSoMse lAlAyita thA jo mUlagrantha svatantra rUpase aAja taka aprApya thA, jisake liye zrI vIrasena aura jinasena jaise mahAna prAcAryone ananta artha garmita kahA, vaha mUla pranyarAja 'kasAya pAhui sutta' bhAja prathama bAra apane pUrNa rUpameM prakAzameM A rahA hai isa granthakA sampAdana aura anuvAda samAjake suprasiddha vidvAn paM0 horAlAlajI siddhAnazAstrIne bahuta varSoMke kaThina parizramake bAda sundara rUpameM prastuta kiyA hai| Apane hI sarvaprathama dhavana siddhAntakA anuvAda aura sampAdana kiyA hai yaha siddhAnta anya prathama bAra apane hindI anuvAda ke sAtha prakaTa ho rahA hai isa prandhakI khoja pUrNa prastAvanAmeM aneka prazratapUrNa prAcIna bAtoM para prakAza DAlA gayA hai jisase ki digambara-sAhityakA gaurava aura prAcInatA siddha hotI hai| vistRta prastAvanA, aneka upayogI pariziSTa aura hindI anuvAdake sAtha mulamantha 1000se bhI adhika pRSThoM meM sampana hayA hai| puSTa kAgaja, sandara chapAI aura kapar3eko pakkI jilda hone para bhA mukhya kavala 20) rakhA gayA hai| isa prAcInatama mantharAjako pratyeka jaina mandirake zAstra bhaNDAra pustakAlaya tathA apana sagrahama avazya rakhanA caahiye| bhAdra mAsa taka vaha kevala 15 rupae meM hI diyA jaaygaa| posTeja kA 2 // ) alaga pdd'egaa| jainasAhitya aura itihAsa para vizada prakAza prathama bhAga mAjase 50 varSa pUrva jimhoMne jainagajaTa aura janahitaiSIkA sampAdana karake jaina samAjake bhItara sampAdana kalAkA mAgaNaza kiyaa| jinake tAtkAdhika lekhoMne supta jaina samAjako jAgrata kiyA. jinake krAntikArI vicAroMne samAjaka bhItara krAntikA saMcAra kiyA jinake 'jinapUjAdhikAra mImAMsA' aura 'jainAcAryoke zAsana bheda' nAmaka lekhoMne samAjaka padarI aura vicAraka logoM meM khalabalI macAI, jinakI merI bhAvanA aura upAsanAtasyane bhana aura upAsakoMke hRdayama zraddhA aura bhakrikA aMkurAropaNa kiyA, jinhoMne svAmI samantabhadrakA itihAsa likhakara jainAcAryoMkA samaya sambandhI prAmANika nirNaya evaM aitihAsika anusandhAnakarake jaina samA ke bhItara nUtana yugakA pratiSThAna kiyA, jinhoMne 'ghanekAnta' patrakA sampAdana aura prakAzana karake bhagavAna mahAvIrake syAvAda jaise gahana aura gambhIra viSayakA pracAra kiyA / aura jinhoMne svAmI samantabhadrake aditIya gahana evaM ganbhIra aneka pranyoM para hindI anuvAda aura bhASya likha kara apana prakAra pAMDityakA paricaya diyA, unhIM prAcya vidyAmahArNava AcArya zrI jugalakizorajI mukhtAra 'yugavIra' ke 32 lekhoMkA saMzodhita, parivardhita evaM pariSkRta sagraha hai| ina lekhoMke adhyayanase pAThakoMke hRdaya-kamala jaina sAhitya aura itihAsa para vizada prakAzase Alokita evaM pAhAdita hoNge| pRSTha saMkhyA 710. kAgaja aura chapAI sundara, pakkI jilda hone para bhI lAgatamAtra 2) manibhAIrase mulya agrima bhejane vAloMko 1 // ) ru. DAkakharcako bacata hogii| eka sAtha maMgAne vAloko donoM grantha 20) meM mileNge| milanekA patA-vIrasevAmandira, 21 dariyAgaMja, dillI Page #371 -------------------------------------------------------------------------- Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta - nama * - - News mAha zAntipramAdajI vIra-saMvAmandirake nRtana bhavanakA udghATana kara zrA0 dezabhRpaNajI mahArAjako bhItara praveza karA rahe haiN| Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ahama vastatattva-saghAtava vizva tattva prakAzaka / HLIBRARAMSHRIRAMESSAGE HHHHHHHHHHHHHIA vASika manya ) eka kiraNa kA mUlya 1) - - nItiviroSavasIlokavyavahAravartaka smpn| paramAgamasya bIja bhuvanekagururjayatyanekAntaH / varSa 14 / vIrasevAmandira, 21, dariyAgaMja, dehalI jUna-julAI kiraNa, 11-12 / ApADha-zrAvaNa vIranirvANa-saMvata 2483, vikrama saMvata 2014 / sana 1657 jinastuti-paJcaviMzatikA [yaha paccIsa padyAtmaka jinastuti ajamera ke bhaTTArakIya bhaNDArase prApta huI hai| isake racayitA mahAcandra nAmaka koI prauDha nidvAna haiN| nAmakA sUcana zleSarUpamai paccIsaveM padyameM kiyA gayA hai| isa stutiko sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isake paccImoM hI patha para cIsa chandoMmeM race gaye haiN| stuni praur3ha, prAJjala evaM prasAda-guNAse yukra hai nathA mundara bhakri bhAvako lie hue hai / stutika antameM chanda nAma-sUcaka do padya diye hue haiN| yugavIra] sragdharA saMmArAsArapAthodhigatabhavabhRtAM majana yo viditvA, taddhatUna karmazatrUna jagadasukhakRtAn dhyAnakhaga na hatvA / trailokyAdarzampaprakaTitacaramajJAnanetreNa vIkSyA spRSTamnadvazajAtAmiva mamavamRti mo'stu me jJAnabhRtya // 1 // indravatrA- mithyAtvahAlAhalaghRNitaM yajjagatsudharmAmRtapAnatamtana / ullAghanAM nIya subodhakaM ca zivAdhvagaM yena kRtaM stuve tam / / mattamayUra- gatvA koH khe paJcasahasronnanadaNDAna sopAnAnAM viMzatisAhasasuramyAna / reje zAlA zrIdakRtA yasya hi loke taM vande'haM zakranamasya jinadevama // 3 // vasantatilakA- sak-siMha-paGkaja-zubhAmbara-vainateyA, mAtaGga gopatiyutA atha vainteyaaH| cinhapu keki-surathAGga-surAjahaMsA, lakSmIvidhAtvanupamA iti yasya santi / aupapUrva chandaH-- munikalpasurAbalA nutA RtikA bhUma-sunAgabhAminI / bhuva-bhImana kalpajA narA: madasi sthAH pazavo'pi taM yaje || zArdUlavikrIDitaM- cacakacandramarIcicAmaralasat zvetAtapatre pat trailokyaprabhubhAvakIttikathake zumbhatsubhRGgArakama / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAncatkumbhadhunaddhvajI ca vilasattAlaH sadAdarzakam / ye'syodbhAnti ca supratIkasahitAstasmai jineze namaH // 6 // praharSiNI - senAnI sthapatigajAzvacakradaNDastrIcarmAsimaNipurodhakAGkiNInAm / nAthA haryapatisachatrasaMyunAnAM vandante yamamalabAdhinaM bhaje tam / / hariNI- bhavavanadhigAnAM yo dharmaH pratAraNanIsamo'mRtapathagatAnAM pAyeya narAmtu ta aastaam| tArapi yadIyaM taM zrutvA vyazokamito jagadudayani ravI kiM no eti prabodhamagaiH saha / / 8 / / zikhariNI- surA yanmAhAtmyAnubhavabhavasaMharpamanaso vidhIyante te'vAGmukhasumanasA vRSTimanaghAma / dharitrI prAptAM tAM sakalasukhadAM vIkSya ca hadIti cetantIyaM no vidhirdhArapugate rItiranayA se pRthvI- yadIyahRdayAmbudhergatamahAgiramtanvate, janasya jananAdirogazamane mudhArUpatAm / anantasukhamIpsavamtanumuvaM ya utsagiNa, pibanti hi vimAni no'marapadaM hi gacchanti te||18 mAlinI- vidhukara-dhavalAbho'mvapnadhRtacAmaraugho, yadamalaguNakItyu dyotanodyatprabhAvaH / kathayati bhavinAM madhye'hamAgatya gatvA'mRtagatamanamazcettarhi sevadhvamenam // 11 // rucirA- gaMbhIravAganupamagarjanaM jinaM maNiprabhAcalazubhavipTarasthitama / vyalocayana ghanamiva bhavyacAtakAH zubhAdrigaM shivvRpbindumicchvH|12|| pramitAkSarA- dya timaNDalena sahitaH sahitaH sadasaH prakRSTatamamA tmmaa| bhavatu prabodha bhavatAM bhavatAM taraNiprakAzavibhave vibhave / / 13 / / puSpitAyA bhuvanadhimihirAdizabdalacI nadati sutADitalekhadundubhiH khe| vadani bhavabhRto'tra manya uccaiH zivapadagA yadi cedbhajadhvamenama / 14 / / jaladharamAlA-nAnAratneH khacitamanIpamya yana svaistejobhiH kRtrvitejiimndm| tadAcchatratrayamanaghaM trailokye na tvasya dyotakamiva cinhaM hyanti / / 15 / / dravilambitaM- iti purassaraniyatA jagajjanahito vidhidamyumahAntakaH / bhavatu yo bhavavAridhimajjataH pravahaNasya samAnagataH sa me / 16 / / AryA- bhavati gate guNarAzI bhavati gate janapade ca saphalo tii| bhavati gate candra iva bhavati gaterubhayamAphalyam // 17 // troTaka- paramaM pavanaM makalaM yaminaM minaM daminaM bhavadArvanilam / tamamA rahitaM vizarIraripu munirAjamanantaguNAmRtadhim // 18 // bhujaGgaprayAtaM- cidekaM tvaneka mahAyogyasevyaM vadanti prabho yogirAjA iti tvaam| tvamevena bhUyAjjaganmuktidAtA'pi me janma-janmanyanekaM zaraNyam // 16 // anuSTup- viDojasA kRtA yasyeti stuti trijgtpriyaa| sa Izo'vatu mAM zazvallokAlokavilokanaH // 20 // rathoddhatA- tADanAdAsukharAzinarkato (1) yo vapurbhUta uddhRtya cAmRte / sthApayatyagaNazarmavAridhI yavRpaH sa hRdi taM dadhe'nizama // 21 // vaMzasthaM- camUmavaskanda vibhinda tagiri lunIhi zastrANi gRhANa saddhanam / vigRhya cakra bhaTamohabhUbhRtA ya itthamasvAsthyaminaH sa pAtu mAma // 22 // mandAkrAntA- badhnosraya yadamalagirAM tulyatAM yadvadanti, lokavyApi prakaTasutamo nAzane tanna yuktam / rAhuprastAsta ahani paraM dyotakAzcAbdaruddhA, mithyAdyantatamasa iti no nAzane tatprabhAvaH // 23 zAlinI- klaptA yasyeti stutiyoM mayA hi bhaktyA tannAmAkSareNa prpthyaa| bhavyAnAM cAhaM tayA yAvcayAmi, bhAve bhAve tAM tadIyosevAma // 24 // etadanUnaM jaina stotraM prAjJAH paTheyuramalaM ye|| teSAM kumudanibhAnAM sa jino bhUyAnmahAcandraH // 24 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A0 kundakunda pUrvavit aura zrutake Adya pratiSThApaka haiN| (zrI0 paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI) zrutAvatAra-pratipAdaka granyoMke anusAra kramazaH kama rayaNasAra, 12 tatvasAra, 13 bhAvapAra, 14 aMgapAhuDa, hone vAle zratake dhAraka prAcAryokI 683 varSakI gaNanAmeM 15 kSapaNapADa 17 bodhapAhuDa, 18 kramapAhuDa," yadyapi prA0 kandakandakA nAma nahIM milatA, tathApi unake prayapAhada, 20 vidyApAhaDa 21 ughAtapAhaDa. 2 dvArA race gaye aura svaya hI rakhe gaye granthoMke nAmoMse yaha pAhuDa, 24 loyapAhuDa, 25 caraNapAhuDa, 26 samavAya. spaSTataH siddha hotA hai ki ve pUrva-zra take viziSTa abhyAsI pAhuDa, 20 nayapAhuDa, 28 prakRtipAhuDa, 26 cUNipAhuDa, aura jJAtA the| jo pAThaka zra tajJAnake bheda-prabhedoMse paricita 30 paMcavargapAhuDa, 31 eyamapAhuDa, 3. karmavipAyapAhuDa, haiM, ve yaha acchI taraha jAnate haiM ki pUrvoke antargata jo 33 vihiyApAhuDa, 34 vastupAhuDa, 35 sUtrapAhuDa, 36 adhikAra hote haiM, unheM vastu kahate haiM aura vastuke antargata buddhipAhuDa, 30 payaddhapAhuDa, 38 utpAdapAhuDa, 36 diccajo adhikAra hote hai, unheM pAhuDa kahate haiN| kundakundake pAhuDa, 40 sikkhApAhuDa, 4. jIvapAhuDa, 42 prAcAragrantha pAhuDoMke nAmase prasiddha hI nahIM haiM, apitu unhoMne pAhui, 43 sthAnapAhuDa, 44 pramANapAhuDa, 45 pAlApasvayaM hI apane aneka granthoMkA pAhaDa' nAma diyA hai aura pAhuDa, 4. cUlIpAhuDa, 47 paTdarzanapAhuDa, 48 nokammausakA kisI granthake zrAdimeM, kisIke antameM aura kisI- pAhuDa, 46 saMThANapAhuDa, 5. nilayapADa, 11 sAlmIkisIke aAdi va antameM nAma-nirdeza kiyA hai| pAhuDa ityaadi| AdimeM nAmollekha ukra nAmoMmeMse 1,2,3, 4.5aura naM0 ke pAhuDa (1) daMmaNamaggaM vocchAmi / (damaNapAhuDa, gA.1) to zrAja upalabdha haiM aura apanI TIkAoMke sAtha prakAzita (2) vocchAmi samaNaliMga pAhuDamasthaM samAseNa / bhI ho cuke hai / zeSa pAhur3oMkI racanA yadi sacamuca mA. (liMgapAhuDa gA01) kundakundane kI hai, to niHsaMdeha yaha svIkAra karanA par3egA antameM nAmolleba ki ve agoM aura pUrvoke bahuta bar3e jJAtA the| Upara diye gaye (1) evaM jiNapaNNatta mokkhassa ya pAhuDaM subhttiie| pAhuDauMka nAmoMmeMsa aneka to unake agatha ta para likhe (mokkhapAhuDa gA. 106) gaye granthoMkI ora saMketa karate haiM / yathA-- (2) iligapAhuDamiNaM / liMgapAhui, gA. 22) 1-prAcArapAhuDa aAcArAMgakA dyotaka hai| saMbhava hai ki Adi aura antameM nAmalelekha mUlAcArako hI prAcArapAhuDake nAmase ullekha kiyA gayA ho| (1) AdimeM-cArittaM pAhuDaM vocche / (cArinapAhuDa, gA) 5-mutnapAhuDa sUtrakRtAMga nAmaka dUsare aMgakA sUcaka hai| antameM-phuDu raiyaM caraNapAhuDaM caiva / (,, gA.44) 3-maTAgapAhuDa sthAnAMga nAmaka tIsare aMgakI ora (2) zrAdimeM-bAcchAmi bhAvapAhuDa / (bhAvapAhuDha, gA.1) maMkana karatA hai| antameM-iyabhAvapAhuDamiNaM / ( ., gA. 163) -samavAya gaDa cauthe samavAyAMgakA bodhaka hai| (3) AdimeM-vocchAmi samayapAhuDa-(samayavAhui, gA.3) -karmavipAkapAhaDa gyArahave vipAkasUtrAMgakA dyotaka hai| antameM-jo samayapAhuDamiNaM / ( , gA. 415) zepa pAhaDaoNkI racanA unake pUrva zru tadharavakI paricAyaka ina ullekhoMse yaha siddha hotA hai ki prA. kundakunda hai| vima pAhuDakI racanA kipa pUrvaka kima vastu aura pUrva-gata prAbhRtAMka jJAtA the| kahA jAtA hai ki zrA0 kunda- pAhuDake AdhAra para kI gaI hai, yaha jAnanekA yadyapi bhAja kundane 84 pAhuDoMkI racanA kI hai| yadyapi zrAna ve saba hamAre sAmane koI sIdhA sAdhana nahIM hai, tathApi pUrvoke upalabdha nahIM hai, tathApi aneka pAhuDoMki nAma avazya milane nAmoMke sAtha kukunda-racita pAhuDoMke udgamasthAnarUpa haiM, jo ki isa prakAra hai pUrvokA zrAbhAma avazya mila jAtA hai / yathA1 samayapAhuda, 2 paMcasthikAyapAhuda, 3 pravacanamAra, samayapAhuDake viSayako dekhate hue vaha prAtmapravAda nAmaka 4 apTapAhuDa, 5 niyamasAra, 6 joNisAra, 7 kriyAsAra, saptama pUrvakI kimI vastuke samayapAhui nAmaka adhikArakA 2 mAhAraNApAhuDa, labdhipAhuDa, 10 bandhapAhuna," upasaMhAra jJAta hotA hai| samayasArakI maMgana-gAthAse bhI Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 ] anekAnta [varNa 14 isakI puSTi hotI hai / isa maMgala-gAthAmeM diyA huA hitArtha usakI vyAkhyA kI aura tadanusAra vRSabhanandIne 'suyakevalI-bhaNiyaM' pada to aura bhI adhika mahattva-pUrNa hai| prastuta jItasArasamuccayakI racanA kI hai| ye vRSabhanandI isa padake dvArA prA. vRndakunda isa bAtako bahuta adhika navIM zatAbdIke uttarAddha meM hue haiM aisA zrI mukhtAra sA0 ne joradAra zabdoM meM prakaTa kara rahe haiM ki maiM usI samayapAhuDa- ukra paricayameM mapramANa siddha kiyA hai| ko kahU~gA, jise ki zra takevalIne kahA hai| unake isa una kathanase yaha artha nikalA ki Ajase gyAraha sau ullekhape yaha spaSTa jJAta hotA hai ki prA0 kundakunda bhadra- varSake pUrva prAyazcina-viSayaka eka ati prAcIna grantha milA bAhu zrutakevalIka samparka meM rahe hai| isI prakAra isI samaya- thA, jo ati jIrNa-zIrNa dazAmeM eka peTIke bhItara rakhA sArakI navIM aura dazavIM gAthAmeM jo zra takevalIkA svarUpa thA aura jo zrA. kundakundakA banAyA huA thaa| isase bhI diyA huA hai vaha bhI ukra kathanakA hI poSaNa karatA hai| zrA0 kundakundake pratyAkhyAna pUrvake vettA honekI bAta siddha zrAgama-nirUpita utpAdapUrvake svarUpako dekhate hue hotI hai| paMcastikAyapAhuDako usake antargata mAnA jA sakatA hai| Upara jo kundakunda-racita aneka pAhuDoMkI nAmAvalI pravacanasArakI racanA yadyapi aneka pAhaDoMkI AbhArI pratIta dI hai, usase eka mahatvapUrNa bAta yaha bhI siddha hotI hai hotI hai, tathApi syAdvAdakA prarUpaNa karane vAlI, 'asthi ki kundakundane kisI bhI navIna nAmase kisI granthakI tti ya Atthi ti ya' Adi gAyA 'yastinAstipravAda racanA nahIM kI hai, kintu jo aMga aura pUrvake rUpameM zratanAmaka cauthe pUrvakI yAda dilAtI haiN| niyamasArake antargata jJAna pravAhita hote hue bhI uttarottara kSINa ho rahA thA, jo pratikramaNa, pratyAkhyAna, zrAlocanA aura prAyazcitta usIkA unhoMne apanI racanAyoM meM upasaMhAra kiyA hai| nAmaka adhikAra race gaye haiM, unakA aAdhAra pratyAkhyAna yahI kAraNa hai ki unakI adhikAMza racanAe~ pUrvagata pAhuDoMnAmaka nauvAM pUrva hai aisA prAbhAya una adhikAroM ke abhyAmame ke nAma para jyoM kI nyoM akita haiM / aura jina racanAoMmeM milatA hai| aneka agoM yA pUrvokA mAra khIMcA gayA hai, ve niyamasAra, isake atirikra se bhI pramANa aba sAmane A rahe haiM, pravacanasAra, zrAdike rUpameM sArAnta nAma vAlI hai, jo yaha jinase yaha patA calatA hai ki prA. kundakandane prAyazcitta prakaTa karatI hai ki zrA. kundakunda paramAgamake bahuta bar3e vipayaka koI svatantra anya bhI racA thA / anekAnta varSa 14 jJAtA the aura unhoMne hI bha. mahAvIrake pravacanoMkA sAra kiraNa 1 meM 'purAne sAhityakI khoja' stambhake antargata gAthAoMmeM raca kara sarvaprathama zru nakI pratiSThA isa yugameM 'jItamArasamuccaya' nAmaka eka navIna upalabdha granthakA yahA~ para kI hai| hamAre isa kathanakI puSTi zravaNabelgolake paricaya diyA jA cukA hai| usake kartA upabhanandInaM usaka zilAlembameM utkIrNa nimna zlokasa bhI hotI hai / yathAsambandhameM likhA hai vaMdyA vibhurbhuvi na kairiha kauNDakundaH mAnyAkheTe maMjUpakSI saidvAntaH siddhabhUpaNaH / kundaprabhA-praNayi-kIti-vibhUpitAzaH / sujINa pustikA jenI prArthyApya saMbharI gataH / / 34 / / yazcArucAraNakarAmbujacaJcarIkazrAkANDakundanAmAGkAM jItopadezadIpikAma / zcakra zrutasya bharate prayataH pratiSThAm // vyAkhyA sA maddhitArthena mayApyuktA yathArthataH / / 5 // (zravaNavelgola, zilAlekha naM014) sad-guroH sadupadezena kRtA vRpabhanandinA / jinakI kunda kumumakI prabhAke samAna zubhra evaM priya jItAdisArasaMkSepo naMdyAdAcandratArakam / / 36 / / kIrtise dizAe~ vibhUSita haiM-saba dizAoM meM jinakA arthAt sidabhUpaNa nAmaka eka saiddhAntika munine ujjvala aura manomohaka yaza phailA huA hai-, jo pazasta mAnyakheTa nagarameM zrI koNDakundAcAryake nAmase akita cAraNoMke-cAraNa RddhidhAraka mahAmuniyoMke-kara-kamaloMke jonopadeza dIpikA' nAmakI eka atyanta jIrNa-zIrNa bhramara haiM aura jinhoMne bharatakSetrameM zrutakI-prAgamazAstrakapustikAko eka maMjUpAmeM rakhI huI dekhA use unhoMne usake pratiSThA kI hai, ve pavitrAmA kumdakunda svAmI isa pRthvI para svAmIse mAMga karake prApta kiyA aura use lekara saMbharI kinase vaMdanIya nahIM haiM, arthAt sabhIke dvArA (sAMbhara) cale gye| unhIM munirAjane vRSabhanandIke vandanIya hai| Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12 jainadharma meM sampradAyoMkA AvirbhAva [316 % isa zilAlekhame yaha siddha hotA hai ki isa yugoM ko pramANita karanekI AvazkatA pratIta huI hai, vahAM unhoMne bharatakSetrake bhItara sarvaprathama kundakundAcAryane hI zratakI prAyaH 'jiNehi bhaNiyaM, kevani-bhaNiyaM, suyakevali-bhaNiya' pratiSThA kI hai| athavA 'sutte vabahArado uttA, damidA sutta' prAdi padoMkA zAstrake prArambhameM jo magalazloka par3hA jAtA hai, usase prayoga kiyA hai / ina prayogoM meM do bAteM spaSTa digvAI detI bhI isa bAtakI puSTi hotI haiM ki gautama grathita zru take Adya haiM-eka to yaha ki unhoMne usa bAtako sAkSAn kevalI yA pratiSThApaka kundakundAcArya hue hai| vaha maMgala padya isa zrutakevalIse jAnA hai| zru nakevalI bhadrabAhuke ve sAkSAt prakAra hai zipya the, yaha to gata kiraNameM prakAzita lekhape pramANita maMgalaM bhagavAna vIro maMgalaM gItamo gnnii| kiyA jA cukA hai| aura kevalI-bhaNiya' Adi pada unake maMgalaM kundakundA- jainadharmo'stu maMgalam // videha meM jAkara sImaMdharasvAmIke mugvase sAkSAt upadeza sunane isa magala-padyameM bha. mahAvIra aura gautama gaNadharake kI puSTi karata hai / isaka atirika sUtrake ullekha bhI khAma pazcAt prA. kundakundake nAmakA uccAraNa akAraNaka nahIM mahatva rakhate haiN| svayaM kundakundAcAryane sUtra padakA artha hai balki vaha eka mahattvapUrNa arthakA sUcaka hai / zvetAmbara- arahanta yA tIrthakara-bhApita aura gaNadhara-prathita dvAdazAMga paramparAmeM 'maMgalaM kundakundAryo' ke sthAna para 'magalaM sthUla- zrutako hI sUtra mAnA hai (degyo sUtrapAhuDa gA0 1 aura bhadrAryo' bolA jAtA hai, usase bhI yahI niSkarSa nikalatA hai bhAvapAhuDa gAthA 10) / tathA eka sthala para to 'muttamaMga. ki jisa prakAra bhadrabAhuzrutakavalIke pazcAt zve. paramparA pubbagayaM' (samayamAra gA0 404) kaha kara sarapTa zabdoM meM meM sthUlabhadra mAdhu-saMghaka nAyaka hue haiM. usI prakAra digambara kahA hai ki aMgazra na aura pUrvazra ta-gata vacana hI sUtra haiN| paramparAmeM kundakunda sAdhu-saMghake nAyaka yA saMcAlaka hue haiN| isase yaha siddha hotA hai, ki unake samaya taka anya sUtramUlAcAra, darzanapAhuDa, bodhapAhuDa aura bhAvapAhuimeM unhoMne anyoM kI racanA nahIM huI thI, kintu dvAdazAGga nakA paThanajisa nejake sAtha mAdhuoMko phaTakAra batalAte hue sambodhita pAThana unake sAmane cala rahA thaa| kintu dina para dana kiyA hai, unase unakI saMgha-saMcAlana-yogyatA aura teja- logoMkI grahaNa-dhAraNa zaktiko hIna hotI huI deva kara aMgasvitAkA sahaja hI patA laga jAnA hai| pUrva gana zranakA upasaMhAra gAthAmeM karake unhoMne sarva prathama prA. kundakundako apane graMthoM meM jahA~ kahIM apane kathana- zruta-pratiSThAnakaM mArgakA zrIgaNeza kiyaa| jainadharmameM sampradAyoMkA AvirbhAva (zrI paM0 kailAzacandrajI, zAstrI) java vizvakA koI dharma sampradAya mata yA pantha bhedase vAlA sampradAya zcatAmbara sampradAya kahA jatA hai| donoM alanA nahIM rahA naba jainadharma hI kase amRtA rhnaa| sampradAya bhagagana Rpabhadavase lekara bhagavAna mahAvIra paryanta bhagavAna mahAvIrake pazcAt isameM bhI do sampradAya sthApita cauvIya tIrtharIko apanA dharma-pravartaka aura pUjya mAnate hae / eka sampradAya digambara kahalAyA aura dUsarA sampradAya haiN| donoMka mandirI meM unhIMkI mUrtiyAM sthApita haiN| kintu zvetAmbara / digambara zabdakA artha hai-dizA hI jisakA ambara unameM bhI vahI bheda pAyA jAtA hai| arthAt digambaroMko (vastra) he arthAt vamba-rahita nagna / aura 'zvetAmbara' kA mUrtiyAM digambara rahatI haiM aura zvetAmbaroMkI mUrtiyAM savastra artha hai-mana da bamba vaalaa| digambara mampradAyaka sAdhu hotI haiN| isa namha donoM sampradAyoM meM guruoMke vastranagna rahate haiM aura zvetAmbara sampradAyake mAdhu sanada vastra paridhAnako lekara mata-bheda hai aura mukhya rUpase isI matadhAraNa karate haiM / ataH digambara (nagna) jaina guruoMko bhedane sampradAya-bhedako janma diyA hai| donoM sampradAyoMke mAnane vAlA sampradAya digambara jaina sampradAya kahA jAtA anuyAyI apane apane sampradAyako prAcIna aura pratipakSI hai aura zvetAmbara (zveta vastra dhArI) jaina guruoMko mAnane sampradAyako arvAcIna batalAte zrAte haiN| donoMke sAhityameM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320] anekAnta [varSa 14 isa viSayameM jo kucha limvA gayA hai vaha bhI isI dRSTikoNa- hai| tathA durbhikSake kAraNa bhadrabAhu tathA sAdhu saMghake dezAntara se likhA gayA hai| kintu vicAra-zIla pAThakoMko yaha gamanakI bhI carcA hai, kintu usake lekhakake anusAra bhadrabAhu samajhAnekI zrAzyakatA nahIM hai ki donoM sampradAyoMkA nepAla cale gaye the| prastu, jo kucha huA ho, kinnu itanA AvirbhAva samakAlIna hai, unameMse koI eka na arvAcIna sunizcita hai ki zru takevalI bhadrabAhu ke samayameM bAraha varSakA hai aura na dUsarA prAcIna / kyoMki ina donoM sampradAyoMke bhayaMkara durbhikSa par3anA aura bhagabAhu tathA sAdhusaMghakA deza avirbhAvase pahale jaina tIrthakkaroMke dvArA pratipAdita dharma tyAgakara anyatra cale jAnA donoM paramparAoMko mAnya hai jainadharma yA pAhatadharma kahA jAtA thaa| na upake sAtha digambara aura isameM koI mata bheda nahIM / durbhikSake bAda saMgha-bheda kase vizeSaNa jur3A huA thA aura na zvetAmbara vizeSaNa / ataH huaa| isake sambandha meM haripeNa-kRta vRhatkathAkozameM tathA jisa dinase usa eka pakSane digambara jainadharma kahanA prArambha devasenakRta bhAvasaMgrahameM varNana pAyA jAtA hai| donoM hI grantha kiyA usI dinase apara pakSa use zvetAmbara jaina dharma kahane vikramakI dasavIM zatIke race hue haiM, kintu donoM ke varNanameM lgaa| aura isa narahase bhagavAna RSabhadevase lekara mahAvIra bahuta antara hai| bhAvasaMgrahakA varNana sAmpradAyika abhiparyanta zravaNDa rUse pravAhita hone vAlI jainadharmakI dhArA nivezako liye hue hai kintu kathAkozameM datta bhadgabAhukI mahAvIra bhagavAna ke pazcAt do khaNDoM meM vibhAjita hogii| kathAmeM tathyakI jhalaka hai| kathAkA uttarArdha isa prakAra hai vaha kaba vibhAjita huI aura kase vibhAjita huI, ye sabhikSa hone para bhagavAhukA ziSya vizAgyAcArya apane prazna jainadharmake itihAsameM bar3e mahattvake haiM, kintu inakA saMke sAtha dakSiNa pathase lauTa AyA aura rAmilla, sthavira nizcita uttara khoja nikAlanA bhI sarala nahIM hai| phira sthUlabhadra sindhudezase lauTa aaye| sindhudezase lauTanevAloMbho janadharmaka abhyAmiyoMke liye ina praznoM para prakAza ne batalAyA ki vahAMke zrAvaka durbhikSa pIdinoMke bhayase gatrimeM DAlanekA prayatna kiyA jAtA hai / digambara-paramparAke anusAra bhojana karate the aura unake prAgrahase hama loga rAtrimeM jAkara yaha vibhAjana maurya-samrATa candragupta ke rAjya tyAganeke pazcAt bhojana le pAte the aura dinameM bAte the| eka dina rAtrimeM huyaa| usa samaya taka jainadharmakI dhArA akhaNDa rUpameM jaise hI eka kSINakAya nirgrantha sAdhune eka zrAraka gharameM pravAhita thI aura usake ekamAtra nAyaka zrutakevalI bhadrabAhu praveza kiyA use dekhakara eka garbhiNI strIkA bhayavaza grbhthe| zratakevalI bhadrabAhukaM samayameM uttarabhAratameM bAraha varSa pAta hogyaa| taba zrAvakoMne sAdhuoMse prArthanA kI ki Apa taka bhayaMkara durbhikSa paDA, anaH bhadrabAhu eka bahuta bar3e dakSiNa hAthameM pAtra lekara bAe~ hAthase ardhaphAlaka (vastramunisaMghake sAtha dakSiNa dezako prasthAna kara gaye / samrAT khaNDa ) ko Age karake bhojanake liye pAyA kreN| tabase candragupta bhI rAjya nyAga kara unake sAtha cale gye| vahAM hama ardhaphAlaka dhAraNa karate haiN| unheM samajhAne para kucha vanamAna maMsura rAjyake zravaNabelagolA nAmaka sthAna para ardhaphAlaka chor3akara pUrvavat nirgrantha hogaye aura kucha nahIM bhadrabAhukA maMnyAma maraNa hogyaa| candragiri parvata (zravaNa maane| unhoMne do bheda kara diye-eka jinakalpa aura eka velagolAmeM sthita) para utkIrNa zilAlekhoMmeM isa ghaTanAkA sthvirklp| isa taraha zakrihIna kAyaroMne naye panthako vivaraNa diyA huA hai aura purAtatvavidoMne use aiti- janma diyaa| saurASTra dazake valbhIpurAkI rAnI ardhaphAlakAhAsika satyake rUpameM svIkAra kiyA hai| kI bar3hI bhakta thii| eka dina rAjAne ardhaphAlaka sAdhuoMko zratavalI bhadrabAhake samayameM vAraha varSakA bhayaMkara dekhakara kahA ki yA to Apa loga nigrantha ho jAya, yA durbhikSa par3anekI ghaTanAkA varNana zvetAmbarara sAhityameM bhI apane zarIrako vastrase beSThita karaleM / rAjAke kahanese -bhAratakA prAcIna itihAsa ( vI. smitha ) tRtiiy| unhoMne vastra-dhAraNa kara liyA aura kAmbala tIrtha sthApita saMskaraNa, pR. 146 / mi. rAIsa dvArA sampAdita 'zravaNa hogayA / isI kAmbala tIrthase dakSiNA pathake sAvalipattana belagolake zilAlekha' / jarnala Apha vihAra ur3IsA risarca ' nagarameM yApanIya saMgha utpanna hA / devasenane bhI valabhI sosAyaTI, jilda 3 meM sva. ke. pI. jAyasavAlakA lekh| pA. jAyasavAjakA lekh| chattIle vArisasae vikkamarAyassa maraNapattasma / 2-pariziSTa parva, sarga, shlo.15.18| soraTTha valahIe uppaNNo sevaDo saMgho ||1||drshnsaar Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 kiraNa 11-12 ] jainadharma meM sampradAyoMkA AvirbhAva nagarI meM hI zvetapaTa sabakI utpatti vikrama samvat 136meM rasnakambala bheMTa diyaa| prAcAryake manA karane para bhI zivabatalAI hai| bhUtine use lekara chipA liyaa| jJAta hone para gurune usake zvetAmbara-sAhityameM durbhikSake pazcAt pATalIputrameM Tukar3e karake sAdhuoMko paira pUchaneke liye de diye| zivamuniyoM ke eka sammelanakI carcA hai. jisameM gyAraha aMga bhUti burA mAna gayA / eka dina guru jinakalpI sAdhuoMkA saMkalita kiye gye| kintu bhavavAhasvAmIke nepAla dezameM varNana kara rahe the| use sunakara zivamUni bolA-jinakalpa sthita honese bAra uvAM aMga maMkalita nahIM homakA / saMghase hI kyoM nahIM dhAraNa karate , gura bola-jamyU svAmIke taba do muniyoMko mahabAhako balAne ke liye bhejA gyaa| pazcAt jinakalpa vicchinna ho gyaa| zivabhUti bolAdhyAna rata honese unhoMne pAnA svIkAra nahIM kiyaa| isa mere rahate jinakalpa vicchinna kaise ho sakatA hai| garuke parase munisaMgha aura bhadrabAhaka bIcameM kacha khIMcAtAnI bhI samajhAne para bhI vaha nahIM mAnA aura vastra tyAgakara dighogii| isIse DA. yAkobIne kalpamatrakI prastAvanAmeM mbara hogayA tathA do ziSyoMko dIkSita karaka vATikamata likhA hai ki pATalIputrameM jaina saMghane jo aga saMkalita claayaa| kiye ve zvetAmbara sampradAya hae. samasta jaina saMghake nahIM, donoM sampradAyoMkI una kathAAMkA niSkarSa isa kyoMki usa saMghameM bhadrabAhu sammilita nahIM hue| astu, prakAra haijo kucha ho, itanA sunizcita pratIta hotA hai ki zratakevalI -digambaroMkA kahanA hai ki bhadrabAha dhanakavalIke bhadrabAhuka samayameM bAraha varSa bhayaMkara durbhikSake kAraNa koI samaya taka saba jana sAdhu digambara hI rahate the| bhadrabAhuke aisI ghaTanA avazya ghaTI jimane Age jAkara spaSTa saMgha-bheda samayameM azakka sAdhuoMko durbhikSakI kaThinAiyoMki kAraNa kA rUpa leliyA aura akhaNDa jaina saMgha do khaNDoMmeM ardhaphAlaka (vastra-khaNDa) svIkAra karanA par3A / bhAge vibhAjita hogyaa| calakara vikrama rAjAkI mRtyuke 126 varSa bAda dama ardhazvetAmbara-paramparAmeM bha0 mahAvIrake tIrthakAla meM sAta phAlaka sampradAyase zvetAmbara sampradAyakA janma huaa| nihina mAne gaye haiM / bhAgamakI yathArtha bAtako chipAkara -vetAmbaroMkA kahanA hai ki jambUmbAmIke pazcAt anyathA kathana karanekA nAma ninhava hai| aura isa trhkii| jinakalpa vicchinna hogyaa| arthAt jamvRsvAmI naka to ghaTanAe~ sampradAyoMke AvirbhAvameM kAraNa hotI hai| kintu jaina sAdhu digambara raha sakate the, digambara rahanA sabaka liye ina ninhavoMke kAraNa koI nayA mAmpradAya utpanna nahIM huzrA anivArya nahIM thaa| unake pazcAt mAdhuke liye digambara aura ekake sivAya zaMpa sabhI ninhavoMka kartA prAcArya sama rahanA niSiddha ho gyaa| kintu vIra nirvANaka 6.6 varSa jhAnese mAna gaye / sthAnAMga mUtrameM mAnoM ninhavoMke nAma, pazcAt zivabhUti nAmake sAdhune use calAkara digambara sthAna aura kartA prAcAryoMkA nirdeza hai / Avazyaka, matako janma diyaa| niyukimeM kAla bhI diyA hai| kintu umameM pATha ninhavoM una niSkarSameM nihita samasyAko mulajhAneke liye kA kAla diyA hai| bhASyakArake anusAra yaha pAThavAM sAdhaoMke vastra-paridhAna athavA tyAgake sambandhameM vicAra ninhava boTikamana yA digambara mata hai. jo vIra nirvANake karanA Avazyaka hai / zvetAmbara bhAgoMke avalokanase 606 (vi0 saM0 136) varSa pazcAta pragaTa huaa| aisA pratIta hotA hai ki bha0 mahAvIrane pArzvanAthake dharmameM isa pAThaveM ninhava digambara matako janma dene vAlA kucha sudhAra kiye the| bhagavatI sUtrameM kalama besIyaputta jo zivabhUti nAmakA eka zrAvArA rAja-sevaka thA jo gharase pArvApanyeya thA aura mahAvIrake ziSya meM vivAda hone kI carcA jhagar3a kara Arya kRSNa nAmaka prAcAryaka pAda-mUlameM svayaM hai| antameM kalasa prArthanA karatA hai ki maiM tumhAre pAsameM hI dIlita hokara sAdhu bana gyaa| eka bAra rAjAne use cAturyAma dharmase paMca mahAvata rUpa sapatikramaNa dharmakI dIkSA lekara vihAra kruuNgaa| arthAt pArzvanAthake dharmameM cAra yama 1-chabbAsasayAI navuttarAI taiyA siddhiM gayamsa vIrassa / to voDiyANa diTTI rahavIrapure samuppaNNA / / 2550 / / 'tujhaM aMtie cAnujjAmAto dhammAto paMcamahabviyaM -vize0 bhA0 sapadikkamanaM dhamma uvasaMpajjitA viharittae / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32.] anekAnta [ varSa 14 the- brahmacaryavrata parigraha-nyAgameM sammilita thaa| mahAvIrane sampradAyameM jyoM-jyoM vastra-pAtravAdakA jora hotA gayA tyoMuse alaga karake pAMca mahAbana kara diye| tathA pArzvanAtha- tyoM 'acetaka' zabda kA artha bhI badalatA gayA / haribhadra'. kA dharma pratikramaNa-rahita thA-kintu mahAvIrakA dharma sUrine nagna jaise spaSTa zabda ke upacAra nagna aura nirUpacarita sapratikramaNa thaa| digambara grantha mUlAcArameM bhI kahA hai ki nagna do bheda karake kucalavAna sAdhuko upacarita nagna aura bhagavAn RSabhadeva aura mahAvIrake sivAya zepa bAIpa jinakalpIko nirupacarita nagna kahA hai| isI taraha acetIrthakaroMne chedopasthApanA cAritrakA upadeza nahIM diyaa| lakA artha alpacela aura alpamUlacela kiyA gayA hai| kAraNa yaha hai ki mAmayika vanameM dRSaNa lagane para chedopa- yahI bAna 'sAntarottara' zabdaka sambandhameM bhI huI / acelakA sthApanAkI AvazyakatA hotI hai / kintu usa samayake artha 'alpamUlyacala' karane vAle TIkAkAra nemicandrane manuSya Rju aura prAjJa honeke kAraNa vratameM dUSaNa nahIM 'sAntarottara' kA artha kiyA hai-'pAntara' arthAt varddhamAna lagAte the| isI unake liye pratikramaNakI bhI AvazyasvAmI ke sAdhunoM kI apekSA pramANa aura varNa meM viziSTa, katA nahIM thI, kyoMki lage hue doSoMkI vizuddhi ke liye aura 'uttara' arthAta mahA mRlyavAna honeke kAraNa pradhAna, pratikramaNa kiyA jAtA hai / bha0 RSabhadevake samaya loga aise vastra jisameM dhAraNa kiye jAte haiM / isakA yaha matalaba Rju kintu jar3a (ajJAnI) the aura mahAvIraka samayake hA ki pArzvanAyake mAdhunoMko mahA mRlyavAle aura citra manuSya vakra (kuTila) aura jar3a the| isaliye Adi aura vicitra kapaDe pahinane kI anuzA dhI aura bha0 mahAvIraka antake tIrthaMkaroMke dharmasa zepa bAIsa tIrthaMkaroMka dharmameM kucha sAdhu noMko alpamUlya vAle vastra pahinane kI / kintu donoM antara hotA hai-mA zvetAmbara sAhityameM likhA hai| lima hAntika nahIM haiN| uttarAdhyayana sUtrameM likhA hai ki jaba pAva nAthakI prAcArAMga sUtraka vimokSAdhyayanameM bhI vastrake prakaraNa paramparAke anuyAyI kezIne gautamase prazna kiyA ki bhagavAn (sU. 201 ) meM 'saMtasttara' pada zrAyA hai| zrAcArya mahAvIra aura pArzvanAthakA dharma jaba eka hI hai to kyA zIlAMkane isakA artha kiyA hai-sAntara hai uttara-proDhanA kAraNa hai ki mahAvIrane apanA dharma 'acalakA rakhA aura jimakA / arthAt jo vastra ko avazyakatA hone para pror3hatA pAca nAthane 'sAntarottara' ? naba gautamane usara diyA bhagavAna hai aura phira utAra kara pAmameM rakha letA hai| aMcalakake pArzvanAthake samayake manuSya marala aura buddhimAn the, bhaga vAstavika artha vastra-rahitake sAtha isa arthakI saMgati ThIka vAnakA ThIka-ThIka zrAzaya samajhate the aura usameM arthakA baiTha jAtI hai| mahAvIra svAmIkA dharma acelaka thA unaka anartha nahIM karate the| kintu bhagavAna mahAvIrake samayake sAdhu nirvastra rahate the aura pArzvanAthakA dharma 'mAntarottara' manuSya mandabuddhi aura kuTila haiM ataH bhagavAnne spaSTa thA, unake sAdhu AvazyakatA hone para vastra proDha lete the| rUpase apane dharmako 'acelaka' rakkhA / haribhadramari ne isIliye zvetAmbara sAhityameM mahAvIrake dharmako zracela 'paJcAzaka' meM bha0 mahAvIraka dharmako 'duranupAlanIya' bata. aura pArzvanAthake dharmako saMcala aura acela kahA hai| vastra nAgAsA ko dhAraNa karane ke tIna kAraNa batalAye haiN| eka hI-pratyaya, hue likhA hai-antima jinake sAdhu vakrajaDa hote haiM jima- lajjAka kAraNa, eka jugupsA-pratyaya-liMga dopa hone para tisa bahAnese heya padArthokA bhI sevana karate haiN| lokanindAke kAraNa aura zItAdi parISahake kAraNa / zrataH ataH pArzvanAtha aura mahAvIrake dharmameM yadi kucha antara 2-pAcArAMga sU. 182 TIkA zIlAMka meN| thA to pAlaka manuSyoMkI manaHsthitike kAraNa hI antara 3-alpamUlyaM celamapyacelam-uttarA0 TI0 nemithA-abhiprAyameM koI antara nahIM thaa| cUMki prakRta carcA candra pRSTha 17 // vastrake sambandhameM hai ataH use hI lenA ucita hogaa| 4-sAntaramuttaraM prAvaraNIyaM yasya sa tathA, citprAkezI-gautama-saMvAdameM mahAvIrake dharmako 'acelaka' aura vRNoti kacit pArzvavani vibhti| pAnAdhake dharmako 'sAntarottara' batalAyA hai| zvetAmbara 1 tihi ThANehiM varathaM dharijjA-'horivattiya dugucchA-dazavakAlika ttiikaa| vattiyaM, parIsahavattiya / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] vicAra-kaNa [ 393 ho sakatA hai ki apane anuyAyiyoMko sarala hRdaya aura DAlakara use Age kara lete the| mathurAke kaGkAlI TIlese jo vivekazIla samajhakara pArzvanAthane ukta tIna sthitimeM vastra AyAga paTTa milA hai usameM eka mAdhukI mUrti hai banI jo dhAraNa kI AjJA de dI ho| kintu svayaM to ve mahAvIrakI bAyeM hAtha meM eka vastra khaMDake dvArA apanI nagnatAko chipAye taraha acelaka-nagna digambara hI rahe the-jaisA ki jinabhadra- hue hai / use, Arya' kaNDako mUrti kahA hai aura sambat 15 gaNine apane vizepAvazyaka bhASya meM sabhI tIrthaGkaroMke kI batalAI hai / yaha zrAryakaeha ve hI jAna par3ate haiM jinake liye liyA hai ki ye vaise to vastra-pAtra grahaNa nahIM karate, pAsa zivabhUtine dIkSA lI thii| cUMki mathurAle prApta zilAkiMtu mavastratIrthakA upadeza deneke liye eka vastra grahaNa lekhoMmeM jo prAcArya prAdike nAma pAye haiM ve zvetAmbara kalpakarate haiM aura usake gira jAne para acelaka ho jAte haiM, sUtra ke anusAra haiM, ataH ukta mUrti zvetAmbara sAdhu kaNha astu / ____ kI ho sakatI hai aura aisI sthitimeM yaha mAnanA hogA ki ___phira bha0 mahAvIrake samayameM pArzvanAthako hue 250 varSa vikramakI prathama zatImeM zvetAmbara sAdhu bhI eka tarahase ho gaye the| ata: yaha bhI saMbhava hai ki itane samayameM unake nagna hI rahate the| usake pazcat hI vastrakI vRddhi huI / anuyAyI sAdhuoM meM bhI zithilAcAra AgayA aura yadyapi haribhadrasUrine sabodhaprakaraNameM apane samarthaka zithilAcArI unhoMne mahAvIrakA dharma aMgIkAra kiyA, kintu zithilAcAra- sAdhuoMkI carcA karate batalAne hue likhA hai ki ve binA kI pravRtti na gaI ho aura Age calakara unaka saMsargane hI kAraNa kaTivastra bA~dhate haiN| vize0 bhA0 (gA. 2566) kI mahAvIrake sAdhu-saMghameM mI vastrakI pora abhiruci utpannakI TIkAmeM malayagirine likhA hai ki mAdhu kAMcha nahIM lagAte, ho / kucha dazI aura videzI vidvAnoMkA bhI aisA vicAra hai| donoM kUparoMke agra bhAgama hI collAhaka dhAraNa karate haiN| bhadrabAhuke samayameM durbhikSakI bhayAnakatAse ukta pravRttiko ataH vikramakI pAThavIM zatAve aura usake bAda bhI zvetAprotsAhana milanA to sAdhAraNa bAta hai / ata: usa samaya mbara dhupAyoM meM vastra kA anAvazyaka upayoga nahIM hotA thaa| mAnasika pravRttikA bAhya rUpa lelenA asaMbhava nahIM hai| kintu dhIre dhIre usameM vRddhi hotI gaI aura isa taraha jaina hariSeNakI kathA banalAtI hai ki pahale ardhaphAlakake dharma zvetAmbara aura digambara sampradAyameM vibhAjita rUpameM vamtrakI pravRti paaii| arthAt bAyeM hAtha para vastra hogayA / 2 gAthA 2581-2583 / 1-2 dekho jaina mAhinyano itihAsameM lagA citra, pR. 124 vicAra-kaNa sasArameM duHkhAdikA kAraNa parigraha pizAca hai| yaha usakA kheda mata kro| umameM nijatvakI kalpanA bhI jahA~ AyA acche acche mahApuruSoMkI mati bhraSTa mata kro| karadetA hai| parigrahakI mUrchA itanI prabala hai ki parakI AlocanAse sivA kalupatAke kucha hAtha AtmAko AtmAya jJAnase vaMcita kara detI hai| jaba nahIM aataa| parantu apane utkarSako vyakta karane kI taka isakA sadbhAva hai AtmA yathAkhyAtacAritrase vaMcita jo abhilASA hai vaha dUsaroMkI AlocanA kiye binA rahatA hai / avirata avasthAse pAra honA kaThina hai| pUrNa nahIM hotii| use pUrNa karane ke liye manuSya jaba jaba parigraha nahIM taba kalupita honekA koI karaNa parakI AlocanA karatA hai taba umake hI kluss| nhiiN| kintu vAstava meM dekhA jAye taba hamane parigraha pariNAma usake suguNa ghAtaka bana baiThate haiN| tyAgA hI nahIM / jimako tyAgA vaha to parigrahahI nhiiN| niMdAmeM viSAdakA honA aura prazaMsAmeM harpakA vaha to para padArtha hai usako tyAganA hI bhUla hai| honA to prAyaH bahuta manuSyoMko hotA hai parantu hamako unakA to AtmAse koI sambandha hI nahIM / AtmA to to nindA hI acchI nahIM lgtii| aura prazaMsA darzana jJAna cAritrakA piNDa haiN| usa mohake vipAkase bhI kheda hotA hai| vAstava meM ye anAtmIya dharma haiM kaluSatA AtI hai vaha cAritra guNako vipariNati hai isameM rAgadvapa karanA sarvathA varjanIya haiN| use tyAganA cAhiye / usakA tyAga yahI hai parantu -varNI vANIse Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samantabhadrakA samaya (DA0 jyotiprasAda jaina, ema. e., ela. ela. bI.) Adhunika yugameM svAmI samantabhadkI aitihAsikatA zatAbdiyoMke madhyavartI kisI samayameM hI ve hue haiM / sthUlaevaM samayAdikA sUcana DAkTara zrAra. jI. bhaMDArakara, ke, bI. rUpase vicAra karane para hameM samantabhadra vikramakI prAyaH pAThaka, satIzacandra vidyAbhUSaNa, I. pI. rAisa, luisarAisa, dasarI yA daparI aura tIsarI zatAbdIke vidvAn mAlUma Ara. narasiMha prAcArya, rAmAsvAmI aAyagara zrAdi prAcya hote haiN|nti nizcayapUrvaka yaha bAta bhI abhI nahIM kahI vidoMne apane-apane laMgvoM evaM granthoM meM sarvaprathama kiyA thaa| jA sktii| samantabhad-sambandhI ye mRcana aura vivecana atyanta saMkSipta aura prAyaH calataU the / apanI paraMparAmeM pracalita anubhUti mukhtAra sAhabake isa nibandhake prakAzanake uparAnta bhI kaI vidvAnoMne samantabhadrako vikramakI zvIM, chaThI yA 7vIM ke anusAra jainoMkI yaha dhAraNA rahatI zrAI hai ki prApta zatAbdIkA vidvAn ThaharAnekA prayatna kiyaa| dUsare vidvAnoMmImAMsA svayaMbhUstotra, snakaraMDazrAvakAcAra prAdike rcyitaa| ne ina navIna matoMkA saphala khaMDana bhI kiyaa| san 1947 mahAn digambarAcArya svAmI samantabhadra vikramakI dUsarI I0 meM hamane bhI 'mvAmI samantabhadra aura itihAsa' zIrSaka zatAbdImeM hue the| DA. bhaMDArakarako zaka saMvat 60 (san eka vistRta lekha dvArA IsvI sankI prArambhika zatAbdiyoMke 138 I0) meM samantabhadrake honekA ullekha liye hue eka dakSiNa bhAratIya itihAsakI pRSThabhUmimeM svAmI samantabhadrakA paTTAvalI prApta ho gaI jisase uparokta jaina anuzrutikA samaya-nirNaya karane aura unake itivRttakA punarnirmANa samarthana hotA thA-saMbhava hai ki vaha padAvalI hI ukta karanekA prayatna kiyA thaa| usa lekhakA sArAMza varNI abhianuca tikA mUlAdhAra rahI ho| DA0 bhaMDArakarakI ukta nandana granthameM prakAzita huA thaa| sthAnAbhAvake kAraNa sUcanAke AdhAra para anya adhikAMza vidvAnoMne samantabhadrake granthake saMpAdakoMne ukta lekhameMse vibhinna mata-matAntaroMkI ukta paramparA-sammata samayako sAdhAra honeke kAraNa prApaH mAlocanA tathA rAjanaitika itihAsake vivecanase saMbandhita mAnya kara liyaa| kintu DA0 pAThaka aura DA0 vidyAbhUSaNa kaI bar3e bar3e aMza chor3a diye the| isa lekha meM hamane samasta ne use mAnya nahIM kiyaa| prathama vidvAnne usake sthAnameM upalabdha pramANoM evaM jJAta matoMkI AlocanA evaM vivecana 8vIM zatAbdI I0ke pUrvArdhameM tathA dUsarene chaThI zatAbdI I. karate hue svAmI samantabhadrakA samaya 120-185 I. ke antake lagabhaga samantabhadrakA honA anumAna kiyaa| nirNaya kiyA thA aura yaha pratipAdita kiyA thA ki unakA svAmI samantabhadra ke ananya bhakta, unake itihAsake janma pUrvI taTavartI nAgarAjyasaMghake antargata uragapura (uraiyUra athaka gaveSaka tathA unakI vANIke utpAhI prabhAvaka paM0 vartamAna tricanApallI) ke nAgavaMzI cola-nareza kIlikajugalakizorajI mukhtArane lagabhaga tIsa varSa hue apane varmanake kaniSTha putra evaM usake uttarAdhikArI sarvavarmana prAyaH do sau pRSTake mahattvapUrNa nibandhameM svAmI samantabhad- (sora nAga) ke anuja rAjakumAra zAMtivarmanake rUpameM sabhavake itihAsakA vivecana kiyA thA aura usa nibandhake lagabhaga tayA san 120 I0 ke lagabhaga huA thA, san 135 prAdhe bhAgameM bahuta vistAra evaM UhApohake sAtha ukta (paTTAvalI pradatta zaka saM060) meM unhoMne munidIkSA prAcAryake mamayako nirNaya karanekA prayatna kiyA thaa| unhoMne lI aura 185 I. ke lagabhaga ve svargastha hue pratIta hote pAThaka, vidyAbhUSaNa prabhRti una vidvAnoMkI yuktiyoMko jo haiN| abhI hAlameM hI apane grantha 'sTaDIja ina dI jainA samantabhadrako apekSAkRta arvAcIna siddha karanA cAhate the, sorseja zrAva dI hisTarI Ava punzenTa iMDiyA' ke liye nispAra siddha kara diyA thaa| kintu svayaM bhI kevala isI samantabhadra-sambandhI samasta sAmagrIkA punaH prADolana niSkarSa para pahu~ca sake the ki '..samantabhadra vikrama ko parIkSaNa karane para bhI uparokta matako saMzodhita yA pari pAMcavIM zatAbdIse pIche athavA IsvI san 450 ke bAda partita karanekA koI kAraNa nahIM milaa| nahIM hue, aura na ve vikramakI pahalI zatAbdIse pahaleke aba anekAnta varSa 14 kiraNa ke pRSTha 3-8 para zrI hI vidvAn mAlUma hote haiM-pahalIse pAMcavIM taka pAMca mukhtAra sAhabakA 'samantabhadrakA samaya-nirNaya' zIrSaka lekha Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] samantabhadrakA samaya [325 DD prakAzita huA hai| isa lekhameM ve apane pUrva nirNayako saMzo- honA sabhI vidvAna mAnya karate haiM. pramANabAhulya unheM isa dhita karake isa niSkarSa para pahu~ce haiM ki-'yaha bAta asaM- tathyako mAnya karaneke liye bAdhya karatA hai| kintu siMhadigdha rUpase spaSTa ho jAtI hai ki svAmI samantabhadra vikrama nandi-dvArA gagarAjyakI saMsthApana-tithike sambandhameM bhArI kI dUsarI zatAbdIke vidvAna the| bhale hI ve isa zatAbdIke matabheda hai| phlITa, narasiMhAcArya, kRSNAsvAmI prAyaMgara, uttarArdhameM bhI rahe hoM yA na rahe hoM', tathA 'samantabhadra zAmAzAstrI, govindapai, kRSNArApo, sivela, moreDsa, vikramakI dUsarI athavA IsAkI pahalI zatAbdIkA samaya rAmAsvAmI zrAyaMgara, sAlatora, zrIkaNThazAstrI Adi jitane aura bhI adhika nirNIta aura nirvivAda ho jAtA hai|' vidvAnoMne bhI gaganarezoMke itihAsa, kAlakrama evaM abhilekhoM vidvAna lekhakane apane isa nirNayakA pradhAna AdhAra para kArya kiyA hai una sabahIne uparoka kathita zaka samvat ninnalikhita sAdhanoMko banAyA hai 25 vAle abhilekhakI upekSA kI hai aura siMhanandi-dvArA (1) kathita digambara paTTAvalIkA ullekha-60 zAke gagavaMzakI sthApanA tathA isa vaMzake prathama nareza mAdhava rAjye digambarAcAryaH 17 shriisaamntbhdrsuuriH| prathama koMguNivarmanakI tithi tIsarI zatAbdI I. ke madhyake (2) katipaya zvetAmbara paTTAvaliyoM meM sAmantabhadra nAmaka lagabhaga nizcita kI hai| kucha vidvAn to isa nithiko eka AcAryake paTTArambhakI tithikA vIra ni0 sambat 643, cauthI zatAbdI IsvIke uttarArdha athavA pAMcavIM zatAbdI tathA unake paTTaziSya dvArA eka pratiSThA karAneko tithikA IsvIke pUrvArdha takameM nizcita karate haiN| svayaM luisarAisane vIra ni0 sambat 615 meM diyA jAnA / jisane ukta zilAlekhako prakAzita kiyA thA usake aAdhAra (3) lUisarAisa dvArA dUsarI zatI IsvIke antake para apane matameM parivartana nahIM kiyaa| rAisake matAnusAra lagabhaga gaMgarAjyakI sthApanA karanevAle prAcArya siMhanandikA gaMgarAjyakI sthApanA dUsarI zatAbdI IsvIke antake lagabhaga samantabhadra ke bAdameM honA anumAna kiyA jaanaa| huI thI aura kyoMki tAmila itihApa grantha kogudezarAja(4) humaca (zimogA, nagara tAluke ) se prApta 11vIM kkala' ke lekhakane kucha anya prAdhAroM para vaha tithi 18812vIM zatAbdI I. ke tIna zilAlekhoMmeM gaMgarAja-saMsthApaka maI tathA kAMguNivarmana prathamakA samaya 186-240I0 siMhanandikA samantabhadrake anvayameM honA sUcita kiyA nizcita kiyA thA rAimane ina tithiyoMko hI apanI gNgjaanaa| aura kalAnukramaNikAkA AdhAra bnaayaa| vastutaH anya matoMkI (1) naMjanagUDa tAlukese prApta aura epIgrAphI karNA- apekSA yahI mata adhika saMgana evaM mAnya bhI huaa| TikAkI jilda 8 meM naM0 110 para prakAzita vaha zilAlekha ima (zaka 25 vAle) zilAlekhako mAnyatA prApta jisameM prathama gaMganareza-dvArA zaka samvat 25 (man 103 nahAnekA kAraNa yahI thA ki vaha abhilekha jAlI athavA I.) meM kisI dAnake diye jAnekA ullekha hai| bahuta pIche limbA gayA mAnA jAtA rahA hai / bhASA aura uparokta pramANoMmeMse pahale tIna mukhtAra sAhaba lipi tathA usameM ullegvita nathya umake dUsarI zatI I0 ke sanmugva usa samaya bhI upasthita the jaba unhoMne apanA 'svAmI prArambhakA hAna meM viruddha par3ate haiM / zaka sambandhI prArambhika samantabhadra' zIrSaka nibandha prakAzita kiyA thA / antima do tIna zatAbdiyoM meM isa sambanake zaka nAmase prayukra hone do bhI yadyapi prakAzameM pA cuke the, kintu unakI ora kA koI bhI zrasadigdha pramANa anyagra nahIM milA hai / unakA dhyAna usa samaya taka AkRSTa nahIM huA thaa| apane uttarApathama udita ima saMvatkA 25 varSa ke bhItara hI prastuta nirNayameM sarvAdhika bala unhoMne na. 5 vAle pramANa mudara dakSiNa karNATakameM pracalita ho jAnA bhI prAyaH zramapara hI diyA hai aura usIke AdhAra para samantabhadko prathama mbhava hai| kAMgaNivarmana sabhI gaMganarezoMkI vaMza-viziSTa zatAbdI IsvIkA vidvAn nirNIta kiyA hai| upAdhi thI aura 'kA~guNivarma dharmamahAdhirAja' ke rUpa meM usakA kintu jahAM taka isa zilAlemvakA prazna hai, gaMgavaMzakI sarvaprathama prayoga isa vazake sAtaveM nareza avinIta ke samaya kAlAnukramaNikAko sthira karane meM kisI bhI vidvAnane isakA se hI milanA prArambha hotA hai / prAcIna gaMga abhilekhoM meM se upayoga yA saMkena nahIM kiyA hai| maisUrake prAcIna gaMgavADi aneka jAlI yA avizvasanIya siddha hue haiN| svayaM pravirAjyakI sthApanAmeM jainAcArya siMhanandikA preraka evaM sahAyaka nItakA markarA tAmrapatra (zaka 388) bhI jAlI athavA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta | varSa 14 kaI zatAThina uparAnta mUla dAnazAsanakA navInIkaraNamAtra varan umAsvAmI aura unake pazcAt hone vAle balAkahI mAnA jAtA hai| prastuta zilAlekhake sambandhameM bhI yahI pirachake bhI uttaravartI haiN| umAsvAmI kundakundake pazcAt samajhA jAtA hai ki yadi yaha bilkula jAlI nahIM hai to hue haiM aura ye donoM vidvAna pahalI zatAbdI IsvI ke haiN| kama-se-kama yaha bAta to nizcita hai ki isameM se paMcaviM- balki umAsvAmIke to dUsarI zatAbdI I0ke kucha bhAgameM zati' ke sAtha prayukta honevAlA zatAbdi sUcaka zabda yA bhI jIvita rahanekI saMbhAvanA hai| svayaM mukhtAra sAhabakI to naSTa ho gayA hai athavA lekhakakI bhUlase haTa gayA hai abhI takakI mAnyatA isake viparIta nahIM hai| aura yaha lekha kisI uttaravartI gaMga marezakA hai| (3) digambara AmnAyake AgamoMke saMkalanakartA isake atirikta, gaMga zilAlekhoMke anusAra siMhanandi AcArya guNadhara, AryamaMtu, nAgahasti aura dharasena, puppadvArA prasthApita navIna gaMgavAla rAjyakI pUrvI sImA toMDeya- danta, bhUtabalikA samaya bhI pahalI zatAbdI IsvI hI mADu thI / toMDeyanADu yA toMDeyamaDalamkA udaya 110 nizcita hotA hai| usake uparAnta rahA mAnane vAle vidvAn ke uparAnta huaA thaa| usakI rAjadhAnI kAMcIkA nirmANa. to haiM kintu usase pUrva rahA prAyaH koI bhI nahIM maantaa| vikAsa evaM prasiddhi bhI tabhIse prArambha huI / yUnAnI samantabhadrane apanA gaMdhahastimahAbhApya bhUtabalike paTambaNDAgama bhUgolavettA TAlemIkI sAkSIke anusAra 140 I. taka athavA umAsvAmIke tatvArthAdhigama para racA thA aisA mAnA jAtA hai| pUrvItaTakI nAgasattA vidyamAna thI aura usa samaya tAMDeya (5) digambara-zvetAmbara sampradAya-bheda tathA dakSiNAtya maMDalakA koI astitva na thaa| 150I0 ke uparAnta nAga- malamaMghakA upasaMghoM meM vibhAjana pahalI zatAbdI I. ke uttasattAke vicchima hone para evaM kAMcImeM pallava vaMzakI sthApanA rArdha meM hayA thaa| jina zilAlekhoM (humaca paMca basadi hone para una nAma prasiddha hue| zrAdi) ko siMhanaMdikA samantabhadrake anvaya yA mAkSAt gaMgavaMzakI sthApanA tithike lagabhaga eka sau varSa pIche ziSya-paramparAmeM honeke liye prAdhAra banAyA gayA hai unhIMle jAnese sunizcita tithiyoM evaM nAma tathA ghaTanA samI- ke samakAlIna evaM samAna thAzaya vAle anya kaI zilAkaraNoM ke AdhAra para gaMgavaMzakI jo kAlAnukramaNikA sthira legyoM meM siMhanaMdiko mUlamaMghAntargata kundakundAnvayake kAgarakI jAtI hai yaha saba vicchinna ho jAtI hai aura usameM aura usameM gaNa, meSapASaNagacchakA prAcArya sUcita kiyA gayA hai aparihArya bAdhAe~ utpanna ho jAtI haiN| (1122 I0 kA mizvara badi hamba. I. mI. VII)| prAcArya siMhanaMdika samaya-nirNayakA gaMgarAjya sthApana- siMhanaMdike inane nikaTa pUrvavartI samantabhadrakA bhI yahI kI ghaTanAke atirikta aura koI anya sunizcita aAdhAra gaNa, gaccha prAdi honA saMbhava hai| kintu arhadbali dvArA nahIM hai aura isa ghaTanAke AdhAra para unakA samaya dusarI mUlasaMghaka prasthApita naMdi, deva, siMha, sena, bhadra Adi zatAbdI IlAka antima dazakasa lekara tIsarI zatAbdI bhedoM meM kANUra gaNakA kahIM panA nahIM cltaa| ina gaNaI. ke madhya ke bIca sthira hotA hai, usake pUrva nhiiN| ataH gacca prAdikakI utpatti hone yA unaka rUDha hone evaM zAkhAsiMhanaMdike pUrvAparake aAdhAra para samantabhadko pahalI zatAbdI prazAkhAgrAma baiTana liya eka zatAbdIkA samaya bhI IsvI meM huyA siddha karanA na pramANa maMgata hI hai aura na thoDA hI hai| yukti-saMgata hii| (2) jahAM taka zvetAmbara paTApaliyAMka 17 zrAdi isake atirikta prAcArya samantabhadrako pahalI zatAbdI padyara zvetAmbarAcArya sAmantabhadramUrike sAtha digambarAcArya I0 meM humA mAnane meM aura bhI aneka bAdhAe~ hai yathA- svAmI samantabhadrakA abhimanya siddha karanekA prayatna hai, vaha (1) bauddha vidvAna nAgArjuna kuSANakAlameM huaA thA nissAra sA hai / eka sampradAyake vidvAnoMne dUsare sampradAyake aura usakI aMtima jJAta tithi 181I. hai| samantabhadrakA pratibhAzAlI vidvAnoMkI prazaMsA aura unake prati Adara usa para aura usakA mamantabhadra para sAkSAt prabhAva dRSTi- pradarzana to bahudhA kiyA hai, kintu apane AmnAyake eka gocara hotA hai| kaTTara samarthaka, poSaka evaM prabhAvaka vidvAnako dUsare sampradAya (2) anuzrutiyoM evaM zilAlekhoMke anusAra samanta- dvArA apanA liye jAneke zAyada hI koI udAharaNa mile, bhadra na kevala kundakunda aura unake ziSya kundakIrtike, aura jabaki unheM apanA lene para bhI unako kisI bhI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12 samantabhadrakA samaya [327 kRtiko na apanAyA jaaye| eka nAmake eka hI samayameM isa paTTAvalImeM udAramanA saMkalanakartAne digambara-zvetAmbara eka hI sampradAyameM ekAdhika vidvAnoMke honekI bAta jaina bhedabhAvake binA apanI dRSTi meM zrI vardhamAna svAmI prarUpita saMvameM anokhI nahIM hai taba prAyaH eka hI samayameM donoM hI zuddha dharmake ArAdhaka pramugva-pramukha athavA vikhyAta jainAcAryosampradAyoMmeM milane sulate nAmake do vidvAnoMkA honA asaM- kI eka kAlakramAnusAra sUcI banAI pratIta hotI hai| aisI bhava nahIM hai| prastuta abhinnalako siddha karanekA prayatna sthitimeM use kisI vizeSa paTTa-paramparAkA sUcaka mAnanA pahile bhI katipaya vidvAnoM dvArA ho cukA hai| kintu aise bhramapUrNa hogA aura isIliye yahI adhika sambhava hai ki vicAra yA prayatna yadecchA-sUcaka mAtra hI haiN| yadi isa jina jina thA vAryokA unhoMne ullekha kiyA hai unake saMbaMdha meM abhinnatvakI dhorImeM kucha tathyAMza mAna bhI liyA jAya to jima sarvAdhika mahattvapUrNa nithiko unhoMne paraMparA anuzra tise bhI ukta padAvaliyoMka anusAra samantabhadra kA samaya 116 prApta kiyA, use hI likha diyaa| kisIkI tithi nidhanakI I. (vI. ni. saM0643) se lekara 168 I. (vI. ni. sUcaka ho sakatI hai, to kimIkI paTTAraMbhakI sUcakA dIkSAsaM 665) jo ki unake paTTaziSyakA samaya sUcita kiyA samayakI sUcaka, janmakI sUcaka athavA anya kisI vizeSa gayA hai, taka calatA hai aura yaha mamaya hamAre dvArA nirNIta ghaTanA yA prabhASaka kAryakI sUcaka bhI ho sakatI hai| ataH samaya (120-18510) ke sAtha hI adhika mela khAtA hai| yaha Avazyaka nahIM hai ki samantabhadrakI tithi (zaka saM0 (6) samantabhadra kI tithi san 138 I. (zaka sa 60) 60) unake nidhanakI hI sUcaka ho, vaha unake dIkSAraMbhakI 60) unaka nidhanakA hA sUra pradAna karane vAnI jo pahAvanI hai, jise kaI sthaloM para bhI sUcaka ho sakatI hai jaisA ki hamArA anumAna hai| digambara pahAvalIke nAmase ullambita kiyA gayA hai tathA uparoka nathyoMkI dRSTise samantabhadrakA samaya dUsarI jise kimI zvetAmbara vidvAna dvArA saMkalita kI gaI banAyA zatAbdI I0 se pahale le jAnA, zrathavA 120-185 I0 se he vaha bhaMDArakarakI riporTameM saMgrahIna paTTAvalIse abhinna jAna adhika idhara-udhara karanA pramANa evaM yukti donoMse bAdhya par3atI hai| pratIta hotA hai| sampAdakIya noTaisa mAre lekhakA mAra athavA phalinArtha itanA hI hai dekhA hotA to usake sambandha meM jo kalpanAe~ lekhake ki svAmI samantabhadra kA jo samaya zaka samvana 60 (san antima bhAgameM kI gaI haiM unake karanekA unheM avasara hI 138 I.) prasiddha tathA eka paTTAvalImeM aMkita hai vaha prApta na hotA / vaha paTTAvalI sApha taura para kisI zvetAmbara unakA nidhana-pamaya na hokara unakI dIkSAkA samaya hai| vidvAnake dvArA hI saMkalita kI gaI hai aura usameM prAyaH parantu dIkSAkA samaya hai isako spaSTa karake batalAne vAlA zvetAmbara-zrAcAryoka nAmoMkA hI ullekha hai, naM. 65 taka koI bhI pramANa lekhameM upasthita nahIM kiyA gayA, jabaki guru yA paha-paramparA dI hai, phira anya ghaTanAmoMkA samayApAvalI meM diye hae anya samayoMkI dRpTise vaha prAyaH nidhana- vikake sAtha ullekha kiyA hai| astu / samaya pratIta hotA hai| udAharaNake taura para pahAvasIma zaka saMvat 10(san 138 I.)ko samantabhadrakA vIrake nivAraNa ke 12 varSa bAda gautamakA mamaya aura bhada- nidhana samaya mAnane para yaha to svataH hI spaSTa ho jAtA hai bAha kA 170 varSa bAda diyA hai| ye donoM mamaya mahAvIra- ki ve isAkI damarI zatAbdIke bhI vidvAna rahe haiM aura ke bAda una zrAcAryo ke paTTArohaNa ke samaya na hokara unake isaliye vicAraNIya lekhameM IsAkI pahalI-cUsarI zatAbdIke paTTa-samayako samAptike dyotaka haiN| paTTAvaliyoMmeM zrAma taura sthAna para yadi pahalI zatAbdI hI chapa gayA hai to use para paTTArohaNa athavA paTTa-samAptikA samaya hI diyA hotA lekara yaha pratipAdana karanA tathA ApattikA viSaya banAnA hai-dIkSAkA nahIM / dIkSAkA samaya jahA~ denA hotA hai vahA~ ThIka nahIM hai ki mere dvArA usa lekhameM samantabhadrakA samaya u-kA spaSTa rUpase ullekha kiyA jAtA hai / lekhaka mahAzaya- ImAkI pahalI zatAbdI hI sImita kiyA gayA hai| lekhakane DA0 bhaNDArakarake dvArA san 1883-4 kI riporTameM ne jo una samayako dIkSA-samaya anumAna kiyA hai usakA prakAzita uka paTTAvalIko dekhA mAlUma nahIM hotA, yadi pradhAna hetu samantabhadrako nAgArjunakA uttaravartI batAkara Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32811 anekAnta [ varSa 14 nAgArjunakA samaya san 180 nirdiSTa karanA hai, parantu rAhasane jisane ukta zilAlekhako prakAzita kiyA thA, usake nAgArjunakA yaha samaya unhoMne varNI-abhinandana granthameM AdhAra para apane matameM parivartana nahIM kiyA' svayaM unake diye hue apane samantabhadra-sambandhI lekhameM (pR.384) isa kathanake viruddha par3atA hai jo unhoMne 'varNI abhinandana'tattvasagraha' kI jisa bhUmikA para AdhArita kiyA hai usa grantha meM prakAzita apane lekhameM nimna zabdoM-dvArA vyakta bhUmikAke lekhaka usa samayake sambandhameM svayaM saMdigdha haiM kiyA hai "bAdameM nAgamaMgala zilAlekhake AdhAra para unhoMne aura unhoMne jo san 181 samaya diyA hai vaha isa kalpanAke (luisarAisane isa tithiko zaka 25 (man 263 I.) AdhAra para diyA hai ki yadi 12 veM prAcArya (kulaguru) azvaghoSakI mRtyuko san 127 meM mAna liyA jAya anumAna kiyA thaa| dUsare vidvAnoMne rAisa sAhabake prathama aura usake bAda hone vAle guruoMke smy| ausata matako hI svIkAra kiyA hai|" zaka sambanakA dakSiNa meM pracAra honeke liye 25 varSakA antarAla 27 varSakA mAna liyA jAya to 14 veM guru samaya paryApta hai| usameM asaMbhavatA jaisI koI bAta nahIM nAgArjunakA mRtyu-samaya I0 181 aura 21 guru vizva hai, jisakI lekhakane kalpanA kara DAlI hai| bandhukA mRtyu-samaya 3.. I. baiThatA hai| aise anizcita zvetAmbara paTTAvaliyoMmeM naM015, 16, athavA 17 samayako 'antima jJAtatithi' prakaTa karanA aura usake AdhAra para ullekhita 'sAmantabhadra' digambara-paTTAvalyAdimAnya para samantabhadrake samayakA ThIka nirNaya de denA kalpanAkI 'samantabhadra' se bhinna koI dUsare hI vyakritvake prAcArya the, daur3ameM vaha jAneke sivAya aura kucha bhI nahIM hai-use isakA poSaka koI bhI puSTa pramANa abhI taka sAmane nahIM nirApada nahIM kahA jA sakatA / nAgArjunake samaya-sambandhameM lAyA gyaa| pratyuta isake aneka vicArazIlatAmbara aneka vidvAnoMkA paraspara matabheda hai| zrI rAhula sAMkRtyAyana vidvAn bhI donoMke eka vyaktitvako mAnate haiM / muni zrI 'vAdanyAya' kI apanI kAla nizcAyaka sUcImeM nAgArjuna kalyANavijayajIne apane dvArA sampAdita tapAgacchakI kA samaya 21.I. batalAte haiM aura vigraha-vyAvartinIkI paTTAvalIke prathama bhAga (pR. 80) meM prAptamImAMsA, prastAvanAmeM visranIjake dvArA mAnya samaya 166-196 I. yuktyanuzAsana, svayaMmbhU aura jinastuti zatakako apane ko ThIka bata jAte haiN| aisI sthitimeM samantabhadrakA samaya sAmantabhadrake patha batalAyA hai aura legvaka mahAzaya inhIM zaka saMvat 60 arthAta I. san 138 nAgArjunase kitane graMthoMko apane di. samantabhadke grantha batalAte haiM, isase bhI hI varSa pUrvakA ho jAnA hai tathA samantabhadra nAgArjunake samantabhadra aura sAmantabhadra donoMkA vyakritva eka ThaharatA samakAlIna hote hue bhI vRddha Thaharate haiM aura yaha bAta hai aura ve donoM saMmpradAyoMka mAnya AcArya pAye jAte haiN| lekhaka mahodayake khudake kathanake viruddha par3hatI hai| jisa prakAra umAsvAti aura middhasana prAcAryoke nAma isI taraha lakhameM anya aneka bAteM bhI kalpita ubhaya-maMdAyakI paTTAvaliyoM meM pAe jAte haiM usI prakAra AdhAroM para sthita haiM aura unase prakRta viSayakA koI khAsa samantabhadrakA nAma bhI dono sampradAyoM meM apane apane sampradAsamarthana nahIM hotaa| jaba taka gaMgavaMzakI sthApanAkA samaya yake prAcArya rUpameM yadi pAyA jAtA hai to isameM prApattike isAkI dUsarI zatAbdIse bhinna koI dUsarA prabala pramANoMke liye koI sthAna nahIM aura na asaMbhava jaisI koI bAta hI prAdhAra para sunazcita na ho jAya taba taka kucha vidvAnoMke pratItimeM AtI hai-khAsakara usa hAlatameM jabaki graMtha bhI kore anumAnoM, aTakaloM athavA unake dvArA zaka sambat donoMke bhinna nahIM hai aura DA. bhANDAkara-dvArA prakAzita 25 vAle zilAlekhako upekSAkA koI vizeSa mUlya nahIM paTTAvalImeM zve. zrIcandrasUri aura devasUrike madhya meM samajhA jA sktaa| upekSA to isaliye bhI ho sakatI hai sAmantabhadrasUrike paTTakA ullekha karate hue unheM sApha taura ki usake pAsa usake virodhameM koI puSTa pramANa nahIM thaa| para "digambarAcAryaH' isa vizeSaNake sAtha ullekhita kiyA hai gaMgavaMzake mina abhilekhoMke jAlI hone kI kalpanA ko aura isa rUpase hI unheM zrI vardhamAnasvAmIke dvArA prarupita jAtI hai usake samarthanameM jaba taka koI bhI samartha evaM puSTa zudharmake pArAdhakoMkI paTTa-paramparAmeM sthAna diyA hai| pramANa sAmane nahIM pAtA tabataka unheM jAlI nahIM mAnA lekhakakA prAcArya kundakunda, guNadhara, Arya maMtu, nAgajA sakatA / lekhaka mahAzayakA yaha likhanA ki 'svayaM luisa hastI aura dharasenAdi sabhIko nizcita rUpase IsAkI prathama Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] jIvana-yAtrA [324 zatAbdIkA vidvAn batalAnA bhI kalpanA mAtra hai| sAthameM nahIM diyA gayA, na usa lekhameM pAyA jAtA hai jo inameMse kisIkA bhI nizcita samaya abhI taka sthira nahIM varNiabhinandanagraMthameM mudrita huA hai aura apane jisa ho pAyA phira bhI dhavalAdigraMthoMse itanA spaSTa hai ki pAryamaMtu navIna graMthakA lekhakane ullekha kiyA hai vaha abhItaka aura nAgahastIko guNadharAcAryake kasAyapAhar3akA jJAna mudrita hokara prakAza meM nahIM paayaa| zrAcArya-paramparAse prApta huyA thaa| ve zrA0 guNadharake sAkSAt aisI sthiti meM maiMne yaha cAhA thA ki lekhaka mahAzaya ziSya nahIM the, unase yativRSabhane ukna pAhur3akA jJAna prApta apane kathanoMkI puSTimeM spaSTa pramANoMko sAmane kiyA thA aura isaliye ve yativRSabhake guru rUpameM lAnekI kRpA kareM-korI kalpanAoM para hI unakA AdhAra samakAlIna the, jinakA samaya IsAkI pAMcavIM zatAbdI pAyA na rakkheM, jisase lekhameM tadanusAra sudhAra kara use jAtA hai / guNadharAcAryakA samaya paM. horAlAlajI siddhAnta chApA jApa, kyoMki yadi zaka saMvat 6. samantabhadrakA zAstrIne kasAyapAhur3akI prastAvanA (pR058) meM vikrama pUrva dIkSA-samaya siddha ho aura yaha bhI siddha ho ki eka zatAbdI batalAyA hai| taba guNadharake samaya-sambandhameM ve cola-nareza kIlikavarmAke kaniSTha putra zAntivarmA the to lekhakakA yaha kahanA ki use IsAkI pahalI zatAbdIse pUrvakA mujhe usako mAnane meM Apatti nahIM hogii| parantu ve aisA koI bhI vidvAna nahIM mAnatA, samucita nahIM kahA jA sktaa| nahIM kara sake aura legyako jyoM kA tyoM chapAne kI hI lekhameM yaha bhI vyakta kiyA gayA hai ki samantabhada unakI icchA rahI / tadanusAra lekhako prakAzita karate nAgavaMzI coja-nareza kIlika varmanake kaniSTha putra tathA rAjyake samaya mujhe yaha sampAdakIya noTa lagAne ke liye bAdhya uttarAdhikArI sarvavarmana (moranAga) ke anuja rAjakumAra honA par3A, jisase vyarthaka vicAra-bhedako avasara na mile| zAntivarmA the parantu isakA bhI koI spaSTa AdhAra-pramANa jugalakizora mukhtAra jIvana-yAtrA (lakSmIcandra jaina 'saroja') kauna jAne kima samayase pathika pathameM jA rahA hai? rAha usakI dIrgha yadyapi, kintu phira bhI pAra pAne / liye pAzA nahIM pAzA to nirAzA bhI nahIM hai| zakti usakI nyUna yadyapi, kintu phira bhI AjamAne // vahI dhvani zrI Teka bhI vaha, zvAMsa taka vaha hI banI hai| sahacarI zrAzA liye nija-pada bar3hAtA jA rahA hai||1|| upa sahAre hI baTohI, calA cajanA jA rahA hai||6|| kAla usakA pUrNa jaba taka, ho nahIM kula jaaygaa| eka mAtra pukAra usane, hRdaya-tantrIkI sunI jo| mArga usakA pUrNa jaba taka, ho nahIM taya jAyagA / bAhara vahI-bhItara vahI, sabhI kucha pUMjI banI jo|| jAyagA taba taka bar3hA vaha, yahI samajhe jA rahA hai // 2 // prANa sA pakar3e usIko, jaga-baTohI jA rahA hai // 7 // bIja aMkura bana jahA~ taka, khetameM jaba taka bddh'ege| raha jAyagA bar3ha jAyagA, calA calanA bama kAma hai| caraNa usake divasa belA jAna kara jaba taka bddhge|| isI meM pArAma umako, zrama sA samajhatA nAma hai| jAyagA taba taka calA vaha, lakSya le yaha jA rahA hai // 3 // dekha lo vaha dekha lo vaha raha rahA hai bar3ha rahA hai jA rahA hai||5|| pavana jabase cala rahA aura sUrya jabase jala rahA hai| prazna jagakA eka hI hai aura uttara ekahI hai| malila jabase vaha rahA au barpha banakara gala rahA hai / praznameM uttara banA to prazna-uttara eka hI hai| pathika sabase cala rahA hai, calA calatA pA rahA hai // 4 // praznameM uttara liye dara prazna uttara pA rahA hai / vaha kimIkI rAhako bhI, bhUla kara nA jAnatA hai| kaha rahA jo Aja jaga hai, kaha rahI vANI vahI hai| bAhirI saMketa bhI nA, pUrNa koI jAnatA hai|| kaha rahA aAkAza bhI vaha, kaha rahI vasudhA vahI hai| kaha na sakatA vaha svayaM kucha, kahA jo bhI jA rahA hai // 5 // kaha rahA vaha sukavi jagakA, kahA jo kucha jA rahA hai||10|| jo na sulajhe vaha pahelI, bandhu jIvana yAtrA hai|| sanya samajho nahIM nizcita, bandhu jIvana mAtrA hai| maikar3oM dukha sahe sugnako, pathika jItA jA rahA hai // 11 // kauna jAne kisa samayase-pathika pathameM jA rahA hai| Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avirata samyagdRSTi jinezvarakA laghunaMdana hai (-zrI kSullaluka gaNezaprasAdajI varNI) jisa dravyakA jo guNa hotA vaha usakA sva bAnakI icchA nahIM krtaa| usake liye icchA hI kahalAtA aura jisakA jo sva hotA vaha usakA parigraha hai| mahAtratAke aura kyA hotA hai| svAmI kahalAtA hai / AtmAkA sva jJAna hai aura samyaktvIke bahuna parigraha hai to munike pIchI. AtmA hI usakA svAmI hai para-dravya apane kamaNDalu hotA hai| ye ziSyoM ko par3hAte aura vaha svaguNa-paryAyokA svAmI hai| ima jIvako jaba yaha bAla-baccAko zikSA detA hai| lekina aMtaraMgase anubhava hone lagatA hai taba use sasArakI mahAnase vicAro to abhiprAyameM donoMka hI kimI prakArakI mahAna sampadA bhI nahIM lubhA pAtI, cakravartIkI icchA nahIM hai / donoMke icchAko meTanekA abhiprAya sampadA bhI use nagaNya pratIta hone lagatI hai| hai| muni icchAko zubha kAryoM dvArA miTA dete aura ___ vanadanta cakravartI kamala kozameM mare hue bhaureko vaha vipayAdi pravRtti-dvArA apanI icchAko miTA dekhakara virakta ho gaye aura apane putroMko bulAkara detA hai| kahA-'rAjya sNbhaalo|' para unake putra to unase siddhAntakI prakriyA banI rahe iauliye to vIrabhI adhika virakta cita the. kahane lage-hama bhI sena sAmIne 'dhavalAdi' jaise mahAna TIkA-grantha Apake sAtha haiN| pine kahA-'abhI tumhArI vaya race paMToDaramalajIne socA ki Ageke jIva dIkSA-yogya nahIM, kucha samaya rAjya-bhoga karaneke hamase hIna-buddhivAle hoMge to unhoMne prANiyoMka pazcAt dIkSA lenaa| putra bole-pitA jI ! yaha kalyANArtha mUla granthoM para hiMdI TIkA Adi raca rAjya to rAgakA ghara hai| jima rAgako Apa zatru diye| jo kAma chaTe guNasthAnavartI munine kiyA, samajhake chor3a rahe haiM, vaha hamAre liye grAhya kaise ho vahI kAma cIthe guNasthAnavI jIyane kara diyaa| sakatA hai ? ApatI hamAre hitaiSI haiM ataH rAgake batalAiye, abhiprAyameM kyA antara hai ? kAraNabhUta yaha rAjya-sampadA hamAre liye hitaprada hamase pUchate ho jo 13 veM guNasthAnavartI nhiiN| hama bhI ApakI hI taraha mukta honA cAhate jIvakA abhiprAya hai vahI abhiprAya cauthe haiN| manuSya-paryAya isake anukUla hai, aba to isa guNasthAnavI jIvakA hai| tIrthakarakA ThATha dekho| jIvanameM ratnatrayakI ArAdhanA kara siddhi prApta kreNge| itanA bar3A samavasaraNa jisakI mahimA dekhate hI banatI hai| to kyA torthakara mahArAja usako pitA-putrakA yaha saMvAda kisa manuSyako eka cAhate haiM ? avrata samyagdRSTike thor3I sI sAmagrI kSaNake liye virAgIna banA degaa| isaliye rAgako hotI hai to kyA vaha use cAhatA hai ? jJAna unake chodd'o| akelI cIja thI, akelI hI raha jAtI adhika hai aura isake kama hai, lekina hai to hai| dUsareke sambandhase rAga hotA to usa saMbaMdha jAti eka hii| vaha samajhatA hai jaba yaha tumhArA ko haTAo, rAgako tyAga diyA to rAgaka kAraNa- nahIM taba yaha hamArA kaise ho sakatA hai ? rAgako bhUta sAmagrIkA to svataH tyAga ho jAtA / aba tamane heya jAnA to hamane bhI use heya jAna liyaa| ye saMbaMdha thor3e hI dukha dete| inako hama apanA jisa mArgakA tumane Azraya liyA usI mArgakA banA lete haiM tabhI dukhI ho jAte haiM / abhiprAyameM to hamane Azrama le liyA, taba kyA hama Apa jaise yaha aiba nikala jAnA caahiye| ___ nahIM ho sakate ? icchA rAgakI paryAya hai-cAhe vaha zubha ho jo jANadi arahataM damvatta-guNatta-pajjayatta hiN| vA azubha / zubha kAryoMke mUla meM bhI eka prakArakI so jANadi appANaM moho khalu jAdi tamsa layaM // icchA hai / saMsArameM dharma adharma-khAna, pAnakI hI jo arahaMta devako dravya-guNa-paryAyase jAnatA hai to icchA hotI hai| samyagdRSTi inameM se kisI vaha nizcayase apanI AtmAke guNa-paryAyako Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 kiraNa 11-12 ] nAlandA kA vAcyArtha jAnatA hai| aba thor3e dinakA upadrava hai so kAla mala hai raag-dvess| samyagdRSTi isI malako pAkara miTa jaayegaa| nikAlanekA prayAsa karatA hai / usakA sAdhana hai jaise zarIra meM mala ruka jAnese anekoM saMyama / ataH saMyama-dvArA rAgako miTAkara sukhI bImAriyA~ utpanna hotI haiN| vaidyako hajAroM rupaye bana jaao| dekara malako nikalavAte haiN| vaise hI prAtmAkA prepaka-kapUracandra baraiyA nAlandA kA vAcyArtha (le0-sumerucandra divAkara B. A. LL. B. sivanI) prAcIna bhAratavarSa ke zikSA kendroM meM nAlaMdA vizva. nAma zrata thA, 223 kA nAma artha thA aura 23 veMkA vidyAlayakI bahuta prasiddhi thii| DA. 'benIprasAdane apanI nAma nAlaMda thaa| pustaka 'hindustAnakI purAnI sabhyatA' (pRSTha 453) meM ukta anyake pR056 meM 23 adhikAroM ke nAma isa likhA hai ki 'nAlaMdAmeM 10 hajAra vidyArthI par3hate the / vahA~ prakAra kahe gae haiN| 1510 adhyApaka the| vidyArthiyoMke khAna-pAna tathA auSadhi- samaya vedAlike eto uvasagga itthipariNAme / kA pUrNa prabandha thaa| nAlaMdAke saMghArAmako 100 grAmoMkA NirayaMtara-vIrathudI kusIla-paribhAsie virie||1|| kara milatA thaa| dhammo ya aggamagge samovasaraNaM tikAlaga thahide / / cInI yAtrI huenasAMga vIM sadImeM bhAratameM pAyA AdA taditthagAthA puDariko kiriyaThANe ya // 2 // thaa| vaha 16 varSa yahA~ rahakara apane dezako lauTA thA / / AhAraya pariNAme pnyckkhaannaanngaargunnkittii| nAlaMdAka bAremeM vaha likhatA hai ki 'vahA~ kaI hajAra saMnyAsI vidyAdhyayana karane the| vahA~ niHzulka zikSA thii| nAlaMdAke suda-atthA-raNAlaMde muddayaDajmANANi tevIma // 3 // pustakAlayake nAma ratnaraMjaka ratnasAgara, ratnadadhi the| inameM antima paMkrike ye zabda dhyAna dene yogya haiMratnadadhi pustakAlaya nau maMjilakA thaa|' isiMga nAmaka 'suda-pratthA NAlade suddayaDajmANANi tevii|| cInI yAtrIne vahIM rahakara 400 granthoMkI pratilipi kI isa para TIkAkAra prabhAcandra paMDitane prakAza DAlate hue thii| huenasAMgane 657 granthoMkI pratilipi karAI thii| likhA hainAlaMdAke kaI grantha laMdana aura kembrijake pustakAlayoM meM 'sudA-zru tAdhikAraH zrutasya mAhAtmyaM varNayati / surakSita haiN| nAlaMdA bauddhoMke mahAyAna sampradAyakA thaa| anthA-arthAdhikAraH zru tasya phalaM varNayati ! NAlaMdevikramakI 13 vIM sadImeM nAlaMdAkA saMhAra hA thaa|' nAlaMdAdhikAro jyotiSAM paTalaM varNayati // pR058: (buddha aura bauddhadharma-caturasena shaastrii|) sUtrakRtAMgake zruta nAmaka adhikAra meM zratakA mAhAtmya nAlaMdA rAjagRhake samIpa lagabhaga 6 mIla para hai- batAyA hai / arthAdhikArameM zra takA phala kahA gayA hai| tathA bhAratazAsanane aba nAlaMdAmeM punaH eka vidyApIThakI sthApanA nAlaMda nAmake tevIsaveM adhikArameM jyAtipI-paTalakA kathana kI hai| jisa nAlaMdAne bhAratameM saikar3oM varSoM taka zAmakI hai|' isase spaSTa hotA hai ki jyotirloka sambandhI gaMgA vahAI usakA artha kyA hai ? bhagavAna mahAvIrake ziSya adhikArakA nAma nAlaMda thaa| gautamagaNadhara-racita pratikramaNa-anyatrayIse isa praznakA pratIta hotA hai deza-videzameM jJAnakI razmiyoM - dvArA samAdhAna prApta hotA hai| ImAse chaha sadI pUrva hone vAle ajJAna andhakArako dUra karane vAle vidyAke vikhyAta kendragautama svAmIne dvAdazAMga nAmake pAgama grantha banAye the| kA nAma nAlaMdA ukra kAraNase rakhA gayA thaa| nabhomaMDabameM unameM dUsare Agama granthakA nAma 'sUtrakRtAMga' hai| isa sUrya-candrAdi prakAza dete haiM. bhAratameM tathA cIna Adi sUtrakRtAMgameM 23 adhikAra the| usake 21veM adhikArakA dezoMmeM jJAnakA prakAza dene vAlA vaha vidyApITha prasiddha thaa| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] anekAnta [varSa 14 usakA nAlaMdA nAma sUtrakRtAMgake ukta prAdhArakA prabhAva upanivezoMse jJAnakI gagA bahAI hai| isalie yahI bahuta sUcita karatA hai| adhika saMbhava jAna par3atA hai ki 'NANaMdA' isakA prAraMbhika a. bhA0 pugatattva vibhAgake DAirekTara janaralako nAma rahA hai, aura usakA sIdhA saMbandha bha0 mahAvIrake isa sujhAva para dhyAna denekA vizeSa anurodha hai| upadezoMse hai| pIche yaha nAma bigar3a kara yA uccAraNakI TippaNI sugamatAse logoMmeM 'nAlandA' nAmase prasiddha huA pratIta hotA hai| zrI hIrAnanda zAstrIne nAlaMdA' nAmaka apanI pustakameM zrI divAkarajIne jisa sUtrakRtAMgakA apane lekhameM likhA hai ki 'nAlaMdA' isa nAmakA nirvacana kyA hai, havAlA diyA hai, usakA vAstavika abhiprAya yaha hai ki yaha to ThIka-ThIka jJAta nhiiN| nAlaMdAke Asa-pAsa bahuta sI nAsandAmeM rahate samaya bha0 mahAvIrake jo pravacana hue aura jhIleM haiM, jinameMse bahutase 'nAla' nikAle jAte the aura indrabhUtine jinheM aMgarUpameM prathita kiyA, ve saba na aba bhI nikAle jAte haiM, saMskRtameM nAla misa arthAt 'nAbandIya' adhayanake nAmase sUtra-granthoM meM ullekhita kamalakI jar3ako kahate hai| yaha bhUmi nAloM ko dene vAlI kiye gaye haiN| zve. AgamoMse bhI isI ba takI puSTi hai| yaha saMbhava pratIta hotA hai ki isIlie ise nAlaMdAke hotI hai / yathA kA nAmase aGkita kiyA gayA hogA | cInI yAtrI huenatsAMgane jo na+alaM+dA (=jagAtAra dAna ) kI myatpati dI nAlaMdAe samIpe maNorahe bhAsi iNdbhuuignnaa| vaha kevala nidAna kathA hai|" ajjhayaNaM udagassa u evaM nAlaMdaijjaMtu // 4 // para mujhe to aisA prataMta hotA hai ki vastutaH isakA nAlaMdAyAH samIpe manorathAlye udyAne havabhUtinA nAma 'NANaMdA' rahA hai / prAkRta bhASAmeM jJAnako 'NANa' gaNadhareNodakAlya - nirgrantha-pRpTena bhASitamidamadhyayanam / kahate haiN| dA nAma dene vAlekA hai / bha. mahAvIrane yahA~ (sUtra. 2 zru. 70) 14 caturmAsa kiye the-yaha bAta zve. Agama-sUtroMse itihAsakA adhyayana karane para yaha jJAta hotA hai ki pramANita hai| caturmAsake samaya loga unase jJAna prApta bha. mahAvIrake nirvANake pazcAt lagabhaga do-tInamau varSoM karate rahe aura loga anya logoMko bhI jJAna-prAptike lie taka jainAcAryoMke dvArA usa sthAnase bhagavAnake pravacanoMkA preraNA karate hue kahate rahe ki jAmo-rAjagirake IzAna- prasAra hotA rahA hai| pIche jaina sampradAyameM mata-bheda uTha koNa meM bAhirikAke samIpa jJAnako dene vAlA vidyamAna hai, khaDe hae aura adhikAMza jaina sAdhuoMne bihAra prAntasa usake pAsa jAkara jJAna prApta kro| saMbhavataH tabhIse bha. anya prAntoMko vihAra kara diyA, taba kisI samaya vo mahAvIrakA zrAzraya pAkara usa sthAnakA hI nAma 'nANaMdA' au sAdhAna rahanA prArambha kara diyA aura dhIre-dhIre prArambhameM rahA hogaa| unakA prabhAva vahA~ bar3hatA gayA | huenanmAMgake lagabhaga bauddhagranthoMse aisA koI khAsa patA nahIM lagatA hai ki tInasau varSa pUrva phAhiyAna nAmaka eka cInI yAtrI pAyA buddhane vahA~ para do cAra caturmAsa kiye hoN| hA~ ekAdha bAra thA, aura usane bhI apanI bhArata-pAtrAkA varNana likhA hai| buddha vahA~ Thahare avazya haiM, para usa sthAna para unake caturmAsa usane nAlaMdAmeM eka stUpake sivAya kisI khAsa cIjakA karaneke kAraNa vaha sthAna usa samaya bha0 mahAvIrake nAmase uralekha nahIM kiyA hai isase jJAta hotA hai ki usake jitanA vikhyAta huzrA, saMbhavataH utanA buddha ke kAraNa nhiiN| pAneke samaya taka nAlandAmeM bauddhadharmakA koI prabhAva yA kyoMki babane apane dharmakA pravartana sAranAthase kiyA hai, jo vidyApITha prAdi nahIM thaa| usake bAda aura huenatsAMgake pUrva ki banArasake samIpameM hai| para bha. mahAvIrane rAjagirake 16 vIM zatAbdIke madhyameM bauddhavidyApITha vahA~ sthApita samIpastha vipulAcalase hI apanA zrApa upadeza diyA hai huA hai aisA anumAna hotA hai| aura rAjagirakI vibhinna dizAoM meM sthita giri, upavana aura -hIrAlAla siddhAnta zAstrI Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnake jaina zAstra-bhaNDAroMse hindIke naye sAhityakI khoja (kastUracanda kAzalIvAla, ema. e. zAstrI jayapura) 4. zIla battIsI viSaya bhoga viSadhara evaM viSa tInoM hI mRtyu ke kAraNa yaha racanA kavi akamala-dvArA nibaddha hai, jo jayapurake haiN| kintu sarpake kATane aura jaharake khAnese to eka bAra lUNakaraNa jI pANkhyA vAle mandirake zAstra-bhaNDArake hI mRtyu hotI hai, para viSayoM meM phaMsaneke pazcAt usase eka guTakemeM saMgRhIta hai / guTakekA lekhana-kAla saMvat 121 kitane hI janma taka duHkha bhoganA par3atA hai| hai| kavine racanAmeM apanA nAmollekhake atirikta samaya viSaya vipaya viSadhara vipu sarasu lIna ekahi maMtu / evaM sthAnaka bAremeM kucha bhI nahIM likhA hai| kintu guTakeke vipu viSadhara ekai maraNa vipayA maraNa anaMta // lekhana-kAlake aAdhArase yaha kahA jA sakatA hai ki kavi viSayA maraNa anaMta maMtra tAhi mUla na laage| 10 vIM yA isase bhI pUrva zatAbdIke the| kavi jaina the tathA mani muharA aupadhi apAra tina dekhata viSu bhaage| hindIke accha vidvAna the| zola-battIsI sAhityika dRpTise soI sajana soI sagura deI vaMbhavatu sikhyaa| bhI acchI racanA hai / racanAmeM zIladharmake guNa gAna gAye kahai aku dhani sudina ta dina jiyata vipayA // gaye haiM tathA gyabhicAra, parastrI-gamana zrAdi burAiyoM isa prakAra battIsI samApti para bhI yahI likhA hai / kI khUba nindA kI gaI hai / racanAmeM 34 padya hai jo sabhI hari hara iMdu nariMda nara jasa jarSe yaka citta / savaiyA chandameM haiN| pratyeka savaiyA antameM kavine apane je nara nArI sIla jala tana mana karahiM pavitta // nAmakA ullekha kiyA hai / racanAkI bhASA alaMkAramayI hai| tana mana karahi pavitta citta mumarai caubiisii| anumAsoMkA to sarvatra prayoga hA hai| bhASA zuddha hindI bar3hata sugara saMtopa saguNa yaha sIla vattaM sii| khar3I bolI hai| kAma aMdha nahi ruce kahai kou ko hU~kAri // __kavine likhA hai ki vidhAtAne A~kheM saMsArako nihAraneke saMvara karaha sujAna tAsu jasu jaMpe harihara // 34 // liye banAyI haiM, na ki dusarekI striyoMko dekhane ke liye| 5. manarAma vilAsa nena vidhAnA niramAe nirakhanakI saMsAra / manarAma 17 vIM zatAbdIke pradhugva hindI kavi the, ve seni sabai kala nirakhije mata nirakhai prnaari|| kavivara banArasIdAsajIke samakAlIna the| manarAma vilAsamata nira paranAri jANi yA vipaya tanarasu / ke eka padyameM unhoMne banArasIdAsajIkA smaraNa bhI kiyA tanaka narama hAhi jana manu jAya kiyai vasi / / hai| unakI racanAoMke aAdhArame yaha kahA jA sakatA hai ki je pAlai priya sIla te ju suNiyai siva jaataa| manarAma eka U~ce adhyAtma premI kavi the| unhoMne yA to aku nirakhi cAliye naina niramae vidhaataa||6|| adhyAtma-rasakI gaMgA bahAI hai, yA janamAdhAraNako upa kavi isIka sambandhameM Age likhatA hai ki para-strIko dezAtmaka, athavA nIti-vAkya limbe haiN| kavikI aba taka dekha kara canura manuSyako kabhI bhI apanA mana caMcala nahIM akSamAlA, bar3AkakkA, dharma sahelI, battImA, manarAmakaranA caahiye| kyoMki cAritra hI manuSyakA ratna hai, use vilApa evaM aneka phuTakara pada zrAdi racanAe~ upalabdha kaur3Ike liye nahIM gamAnA caahiye| ho cukI haiN| catura na kIjai capala mana dekhi parAyI nAri / kavi hindIke praur3ha vidvAna the isIliye kavikI kaur3I kAraNa sIla se ratna na gavahi gavAra // racanAe~ zuddha bar3I bolI meM likhI gayI haiN| jAna par3atA hai ratna na gavahi gavAra sAra saMsAra matthi giNa / ki kavi saMskRtake bhI acche vidvAna hoMge, kyoMki ina tapa aneka je kareM sukha na vi lahahi sIla vinu // racanAoM meM saMskRta zabdoMkA bhI prayoga milatA hai aura vaha sukha pavasi paraloka loka vistara siva-suha pri| bhI bar3e cAturya ke sAtha / lekina saMskRta zabdoMka prayogase kaha aka dhani sIla sIla vinu vAda catura nara jA kavikI racanAe~ kliSTa ho gayI ho, aisI bAta nahIM hai| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] anekAnta [varSa 14 'manarAmavilAsa' kavike sphuTa savaiyoM evaM chandoMkA bhI vyarthameM hI jAtA haisaMgrahamAtra hai, jinakI saMkhyA 16 hai| inake saMgraha kartA rIjhata nahIM taunAgara jana, vihArIdAsa the| ve likhate haiM ki vilAsake chandoMko unhoMne musaki gavAra deta digadoi / choTa karake tathA zuddha karake saMgraha kiye haiN| jaisA ki ati hIM magana hota mana mAMhi, vilAsake nimna chandase jAnA jA sakatA hai puratiya eka kaTAvihI joi|| yaha manarAma kiye apanI mati anusaari| devahu~ dAna binA guna samajhe, budhajana suni kIjyauM chimA lIjyau aba sudhAri / gunI puruSako harapa na hoi| jugati purANI dada kara. kiye kavitta bnaay| pAvata sukha managama mahA vaha, kachuna melI gAMThikI jAnahu~ mana vaca kAya / / 64 // jo guna samajha alapa de koi // 1 // jI ika citta pa? purupa, sabhAmadhya paravIna / isa prakAra vilAsake sabhI chanda ekase eka bar3hakara buddhi bar3ha saMzaya midai, sabai hoya aAdhIna / / 65 // haiN| subhASita racanAkI dRSTise vilAma hindIko eka mere citameM upajI. guna manarAma prakAsa / acchI racanA hai| vilAsake kucha dohe aura par3hiyesodhi bInae ekaThe. kiye vihArIdAsa // 66 // bhalI hoi china maiM burI bhalI ha jaai| prasaMga saMgatikA caja rahA hai| yaha kahA jAtA hai- lakhi vicitratA karama ko sukha dukha mUDha karAi // 1 // jaisI saMgati hogI, vaise hI usake saMskAra hoNge| kintu mana bhogI tana joga lakhi jogI kahata jihAna / sajjanoMkI sagati kitanI acchI hai ki usase durjanoMke mana jogI tana bhoga tasu jogI jAnata jAna / / 72 // doSa bhI Dhaka jAte haiM jaise bahutase per3oMke muNDameM eka hI savai aratha juta cAha para purupa joga sanamAna / malayatarU sabhI per3oMkI havAko sugandhita banA detA hai, esamajha manarAma jo bolata so jaga jAna // 73 // thA unhIM malaya-vRkSoM para sarpa lipaTe hue hote haiM, kintu x x x x phira bhI ve vRkSa apanI sugandhako nahIM chor3ate haiN| kahuM Adara ara phala nahIM kahu~ phala Adara nAhi / avagunahU~ dRri jAMhi saba, gunavaMtAke sAtha / Adara phala manarAma kahi, bar3e purupa hI mAhi / / 2 / / durjana koTika kAjake, sajjana eka samastha // sajjana eka samattha bahata drami mlyaatr| 6hUgarako bAvanIjite triddhi te saMga sakala kIe Apa sara / / kucha samaya pUrva taka 'bAvanI likhanekA kaviyoMko bahuta tajate na apanI vAsa rahe visahara ju lapaTi tn| cAva thaa| isI kAraNa hindImeM zrAja kitanI hI bAvaniyAM acaraja yaha manarAma gahata nAha unake avaguna 26|| upalabdha hotI haiN| 'DUgarakI bAvanI' kavi padmanAbha dvArA satpuruSoMkA dUsaroM ke sAtha kaisA sneha hotA hai isakA saMvat 1543 meM likhI gaI thii| padmanAbha hindI evaM varNana kavine kitanI sandaratAse kiyA hai, use par3hiye- saMskRtake pratibhA sapanna vidvAn the, isaliye sadhapati hUMgarane milata khIra ko nIra sarva apanI guna diinhii| unase bAvanI likhanekA anurodha kiyA thA aura usIke dUdha zragAna para dharayo vAri tana chIjana kiinho|| kAraNa padmanAbha yaha bAvanI likha sake the / daMgarasIkA pariaMba kheda lakhi uphana calyoM paya pAvaka vaahiyo| caya dete hue kavine likhA hai ki ve zrImAla kulameM paidA bahurayo jala sIMcayo ihi vidhi saneha nirvaahiyo|| hue the| unake pitAkA nAma rAmadeva thA aura unake choTe upasama nivAri dukha barasa parasa taji kapaTa mana // putra the|yh to pramAna manarAma kahi hai sabhAva satapurupajana mahiyala kuli zrImAla, sAta phophalA bhnnijjai| dAna denA mAnavakA uttama guNa hai, leki . kavi kahatA tasa avadAta anaMta jahi kahi yeha ghuNijjai / / hai ki dAna umIkA zreSTha hai jo usake guNAvaguNako samajha lha tAlha zrI-pranaNa lAla sana darau vanakara / kara detA hai kyoMki binA guNAvaguNa jAne bahuta-sA dAna rAmadeva zrIsaMghabhAra AcAra dhuraMdhara / / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12) hindIke naye sAhityakI khoja [335 dizA tasa taNai aMvavara taraNi, bArahadesa gArata gur| iti bAvana akhira bAvanI samAptA / iti hUMgarasAha tasa uvari upanA hai ratana DUgarasI pagara suyaNa // 3 // bIjata bAvanI / bAvanIkI bhASA zuddha hindI nahIM hai, tathA usa para jayapurake TholiyoMke mandirake jisa guTake meM yaha bAvanI rAjasthAnI bhApAkA adhika prabhAva hai| racanAke mukhya viSaya saMgrahIta hai vaha bahuta hI azuddha likhI huI hai tathA lipi dayAdharma, puruSArtha, zIladharma, dAna evaM tyAgadharma, vinaya- bhI spaSTa nahIM hai| zIlatA Adi haiN| ___saMsArameM dhana hI durlabha vastu hai, aisA kavikA mata hai| 7. dastUramAlikAaura isaliye dhanakA adhika saMcaya kiyA jAnA caahiye| dastUramAlikA kavivara vaMzIdharane saMvat 111 meM samApta kI thii| kavi zakipurake nivAsI the| kavine racanAke dhanake abhAvameM rAjA harizcandra Adiko kyA dazA ho gaI prArambhameM bAdazAha Alama, rAjA chatrasAla, evaM zaknisiMhake thI, ise sabhI vyakti jAnate haiN| kavike vicAroMko padiye nAmollekha karake unake zAsanakI prazaMsA kI hai| dhana saMcahu dhanavaMta, dhana saMsArihi dulhaa| pAtasAha Alama amila sAlima prabala pratApa / dhana biNi tADita mahiya khudhyAkhiti maMDala // Alama maiM jAko sabai ghara ghara jApata jApa // 5 // dhana viNa sati haricanda rAi vikaNiya dasahAla chatrasAla bhuvasAlako rAjata rAja visAla / sakulINI sayuta jaNi jahA~ dhana taha dIsati bhu| sakala hindu ugajAla meM manI iMda dutajAla // 6 // saMghapati rAi DUgara kahai, dhana biNa akayatha shu|| tAkai aMta sobhijai, sakatasidha balavAna / bAvanImeM sabhI isI tarahake chanda haiN| antima do ugrasahai naranAha ke naMda dIha dalavAna // 7 // chandoMmeM kavine apanA paricaya prAdi diyA hai vaha par3haneke sahara sanatapura rAjahI sugva samAja saba Thaura / yogya hai parama dharama sukarama jahA~ sabai jagata siramaura // 8 // khimA karavi sujANa vayaNa saha ko AdhArai / saMvad satrAsa karA, paisaTha parama punIta / diDa puNa buliye vayaNa meka vicaar|| kari varanani yahi graMtha ko chai caranana kavimIta // maya ApaNa mani Aliki bAdha nivaditIya / dastUramAlikA gaNitazAmbase sambandhita racanA hai zrI DUgara zrImAlarAi, guNarAya pratiya // arthazAstrase bhI isakA gvaba sambandha hai kyoMki himAva kavi kahai padama kara joDi, pratibhaNai kaMTha srsvtii| karaneke garu diye huye hai| racanAkA adhyayana karaneke dazcAt prasiddha nAma japiye mamana saMtApa khoTa unakharamuparakhiya vastuoM kI nApa tola evaM kraya-vikraya karanekI kalA sIkhI saMvat paMdagha cAlasai tIni AgalA muditAya / jA sakatI hai| makala pariva dvAdasI vAra ravidhirasa maMgala / kavi kapar3A kharIdakI vidhikA varNana karatA hai| vaha pUrvapADha napitra joga harapiNa hripgl| kahatA hai ki jitane hI rupaye gaja utane hI zrAnoMkA eka subha lagana subha ghar3I..... giraha kapar3A AvegA, yadi gajakA bhAva bhAnoM meM ho to subha velA mubha vacana padamanabha kahi kvrai| to upakI phailAvaTake liye jo vidhi likhI hai vaha nimna bAvanI laMda DUgara mRyaNa basudhA maMDali vistarai // 53 // prakAra hai jite rUpaiyA mola kI, gaja prata jo paTa lei| haeNbaDa haripa ANada uchAhanu ma mNdir| giraha yeka AnA tite lekha likhArI lei // 10 // sajana mati ulAsa pisugA bhaMjabi girikNdri| AnA upara hovai gaja prati rUpiyA aMka / dina car3hi jyamu pratApa teja nihu~bhuvaNa pragAsai / / tIna dAma pATha aMsu bada graha prata likhI nisaMka // 11 // sasi karati saMsAri, sasi jema vikaasai| isI prakAra 'mAlikA' meM suvarNa kharIdakA dastUra torAke dhana putra lAkha mugva saMpadA kahaya padama jayavaMta huy| likheko dastUra, moneke bAnako dastUra, thAta kharIdako zrI DUgara bAlaha deya varu jayavaMtara jAi merudhava // 54 dastUra, kezara kharIdanekau dastUra, mAsika vetana bAMTane Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta varSa 14 - % D kau dastUra Adike niyama diye huye haiN| mAlikAmeM kheta kavine eka sthAna para Azcarya prakaTa karate hue likhA nApanekI vidhi bhI dI huI hai jo nimna prakAra hai- hai ki strIko abalA kyoM kahA jAtA hai| usane to bhAja do Upara cAlIsa ko, aMgula gina bana tAja / taka jagatameM bahutase ullekhanIya kAma kiye haiN| isa bhAvaDorIko gaja so kahI, nIkI vidhi sau sAja // 12 // ko kavike zabdoMmeM par3hiyeaise gaja gani tIna pai, gADhe ko gahi bAgha / jhUThau abalA nAma kAma sabalA kIyA sundari / kIje gADhe bIsa kI, DorI kariye nApa // 123 // sIha laka hAravyau gayau lAjata giriM kaMdari / dhApa nApa lAmI kaha, caurI kara ko jAna / mukha mayaMka hAravyau gayau lAjyo gaye nnNgnni| jADorI jihi ThA lage, guna bIghA unamAna // 124 // gati gayaMda hAravyau gayau lAji gayau viiddvnni|| isa prakAra 'dastUramAlikA' bhAratIya prathAke anusAra prathA anusAra sura asura nAga naDiyA narida sukavi khema jaMpai sahI gaNatakA sAmAnya jJAna karaneke liye bahuta acchI racanA hai| jiNi bhamaha bhagi jIto jagata abalA tasu navajai bhaNDArameM isakI pUrNa prati nahIM hai kevala 143 padya upalabdha kahI // 26 // huye haiM jisameM se bhI kucha dohe pUrNa nahIM haiN| mAlikAkI ___ bAvanIkA antima padya nimna prakAra haibhASA sarala hai kintu kavike arthako samajhane meM kahIM kahIM kSamA khagga kari grahyA pisuNa daha vATa pulaai| aTakanA par3atA hai| racanA para urdU bhASAkA kAphI prabhAva kAgaDAjha uDa maMtApa jAi jyau bAdala vaai|| hai| saMbhavataH abhI taka yaha aprakAzita hai| kSamA khagga kari grahyA ghaNA ghari ucchava maMgala / 8. bAvanI (kSamAhaMsakRta) saMpa kuTaba sAthi Athi Upajai anaMgala // rAjasthAnI bhASAmeM nibaddha 'bAvanI ke kartA kavi kSamAhaMma kavi kSamAiMsa khaMtahi kharI vAvannI kavi te te krii| jAnake cakima pradezako suzobhita karate the isakA saba sayaNa saNaMtA sIkhatAM vasudhA piMgalai vistarA // to racanAmeM kahIM ullekha milatA nahIM hai kintu itanA rAjasthAnI bhASA honese kahIM-kahIM bhASA ati klipTa avazya nizcita rUpase likhA jA sakatA hai ki kSamAhaMsa jaina ho gaI hai lekina phira bhI racanA acchI hai tathA prakAzita zrAvaka the tathA 17vI yA usase bhI pUrvakI zatAbdIke the| hone yogya hai| ukra bAvanIko chor3akara abhItaka kavikI anya racanA hamAra 8 pazna kalyANaka mahotsava dekhane meM nahIM aayii| bAvanIkI bhASA jasA ki Upara kahA gayA hai rAjasthAnI kavivara rUAcandakA paJcamaMgalapATha jaina samAjameM ati hai| bAvanI meM 54 padya haiM jo sabhI savaiyA haiN| racanA prasiddha hai jisako prArambhika paMktiyAM to prAyaH sabhIko yAda subhASina hai jo saMsArI jIvako pratiyodhaneke liye likhI hoNgii| abhI jayapurake godhoMke maMdirake zAstra-bhaNDArameM gayI hai / kSamAya viSayako spaSTa karake samajhAnemeM kuzala kavi haracandakA paJcakalyANaka mahotsavakI eka hastalikhita prati milI hai| kavine ise sambata 1813 jeTha sudI sptmiithe| kahIM-kahIM pUrva kathAoM ke AdhAra para bhI viSayakA varNana ke dina samApta kiyA thA, jo racanAke antima padyameM kiyA gayA hai| kAlakI mahimA saba koI jAnatA hai tathA nirdiSTa haiAja taka usake sAmane sabhI mahApuruSoMne hAra mAnI hai| tIni tIni vasu candra e saMvatasara ke aMka / kavi kahatA haiIsa Ida ravi caMda cakradhara caumuha claayaa| jeSTa zukla saptama divasa pUrana paDhI nisaMka // 118 // vAsadeva baladeva kAli puNi tehI kalAyA // kavine apane nAmollekhake atirikta anya koI paricaya mAMdhAtA bali kanna gayau rada rAvaNa soii| nahIM diyA hai| lekina racanAkAlake AdhAra para yaha to sAgara sagara gaMgeu gayA so sena sjaaii| nizcita hai ki kavi 18vIM zatAbdI ke the| bhUpati bhoja vikrama sarisa bhala puNi bhale se paNi gayA racanAmeM 118 padya haiM jisameM dohA, teIsA savaiyA, kavi kahii khema acaraja kisau kAlai kavasAna mahAnArAca chanda, pattA chanda zrAdi haiN| adhikAMza padya gaMjiyA L savaiyA teIsAmeM likhe huye haiN| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] hindIke naye sAhisyakI khoja [337 rakhanA choTI hai lekina bahuta sundara hai| aisA mAlUma AdinAtha jahA~ jahA~ vihAra karane haiM vahAMkA vAyumaNDala hotA hai ki haracanda hindIke acche kavi the tathA alaMkAra svaccha bana jAtA hai| ve mAgadhI bhASAmeM apanA pAvana upaevaM rasa-zAstrake pAraMgata the| bhagavAn zrAdinAthake janma deza dete haiM jisako sunakara saba prANI zrAyapake baira chor3a kalyANaka para devoMne jo utsava manAyA thA usakA kavine dete haiN| prakRti zrIbhagavAnake Agamanase prasanna hokara mAnoM vistArase varNana kiyA hai| kevala apsarAoM evaM deviyoMke apanI 6 RtuyeM eka sAtha le pAtI haiN| isakA varNana nAca-varNanameM 7 savaiyA haiN| unameM se do par3hiye kavike zabdoM meM padiye- bhujagaprayAta chaMdahAva bhAva vibhrama vilAsa yuta khaDaga ! khirai mAgadhI bhAkha sabako piyaarii| riSabha gAvai gaMdhAra / taje vaira Ajanma mava dehdhaarii|| tAla mRdaMga kiMkinI kaTi para phle vRkSa paTa ritu tanai gaMdha bhaarii| paga nevaja bAje jhnkaar| karai ma darpana manI nirmlaarii||83|| vIna bAMsurI muraja khaMjarI, caMga upaMga bajai shnaari| vahai pavana maMda sugaMdha skhaarii| koDi satAisa dala bala Upara racai apacharAna-apAra lahai parama sunnakaMda jinvNdtaarii|| sIsaphUla sIsana ke Upara paga nRpara bhUpara siNgaar| karai ratna bhUmI mA devtaarii| kesara kuMkuma agara aragajA jhara megha nirbhara sugaMdha kRtaarii|4 malaya subhaga lyAye dhnsaar| isa prakAra kavine bahuta hI sundara rItise tathA thoDese calani haMsani bAlani citavana kari zabdoMmeM AdinAthake pAMca kalyANakoMkA varNana kiyA hai, rati ke rUpa kiye parihAra / koDi satAisa dala bala Upara antameM vaha vinayI banakara apanI racanAmeM Aye huye dopoMke racai apacharA nace apAra // liye kSamA mAMgatA hai-marahaTI chaMdaparyAjJAna prApta karaneke pazcAta RSabhadevakA varNana mo mati ati hInI nahIM pravInI jina gana mahA mahaMta karate huye kavine likhA hai ati bhakti bhAvane hiye cAvane nahiM jasa heta kahaMta // jAkI vapu kAni dazA dima bhAMti sabake bhAnana kI guna jAnana ko mI mana sadA rahaMta / mahA sukha zAMti dharana jgk| jinadharma prakAsana bhava-bhava pAvana jana haracada cahaMta // jAko vapu teju harai ra ra ravi seju dohAdara dugva je ju karama tthgke| aba sajjana buddhivaMta je tinamo vinatI raha / jAko zubha darza harai bhava parza bhUla cUka akSara amila karayo muddha saneha // 114 / / __ karai ziva zarza sarama lgke| kramazaH jAko guna jJAna dharai muni dhyAna (zrI di. jaina a. kSetra zrImahAvIrajIka anusaMdhAna karai kalyANa parama magake / / 76 / / vibhAgakI aurame) kSaNa vinazvaratA manatkumAra cakravartI apane yugakA sarvazreSTha sundara purupa thaa| indrane apanI mamAmeM usake saundaryakI bar3I prazaMsA kii| do devoMko bhUmagocarI ke zarIra saundarya para sandeha huaa| ve viprakA rUpa banAkara sanatkumArake rUpa maundaryako dekhane ke liye cala pdd'e| vyAyAmazAlAmeM dhUla-dhUparita cakravartIka zarIrako dekhakara deva cakita raha gye| unheM isa prakAra dekhakara cakravartIne kahA-vipravara ! sundaratAkA pUrNa avalokana rAjya mihAmana para krnaa| thor3I dera bAda deva rAjya-sabhAmeM pahuMce, vahAM devoMko unake zarIra saundaryameM pahale kI apekSA kamI mAlUma huii| ve bole-svAmin ! vaha vyAyAmazAlAkA saundarya aba nahIM rahA-usakA apekSAkRta hAma ho cukA hai| yaha sunate hI cakravatIko samArase vairAgya ho gyaa| ye sundara jIvanakI kaliyAM, nita kSaNa-kSaNameM murajhAtI haiN| tuma ina para kyA iThalAte ho, ye murajhAneko pAtI hai| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-zAsana-jayantIkA itihAsa zrI vIrabhagazanake zAsana tIrthakI jise svAmI samanta- dekhA jAya to yaha tIrtha-pravartana-tithi dUsarI janmAdi tithiyoMbhadrane 'sarvodayatIrtha batalAyA hai, utpatti paMca zailapura se kitane hI aMzoM meM adhika mahattva rakhatI hai| kyoMki dUsarI (rAjagRha) ke vipulAcala parvata para zrAvaNa kRSNA pratipadA- paMcakalyANaka tithiyAM jaba vyaki-vizeSake nijI utkarSAdise ko prAtaH sUryodayake samaya abhijita nakSatra meM huI, jabaki sambandha rakhatI haiM taba yaha tithi pIr3ita, patita aura mArga: usa nakSatrakA rudra muhUrtake sAtha prathama yoga ho rahA / cyuta janatAke utthAna evaM kalyANake sAtha sIdhA sambandha isa tIrthako avatAra liye 2413 varSa bIta cuke hai, Aja rakhatI hai, aura isaliye apane hitameM sAvadhAna, kRtajJa-janatA usakI 2414 vIM varSagA~Tha hai / vIrake tIrthakI yaha u patti- ke dvArA kha.sataurase smaraNa rakhane tathA mahattva diye jAneke tithi hI 'vIrazAsanajayantI' kahalAtI hai| yogya hai| ina vicAroMke AtehI hRdayameM yaha utkaTa bhAvanA deza meM dhavala-jayadhavala jaise purAtana siddhAnta-granthoMkA utpanna huI ki hameM apane mahopakArI vIra prabhu aura unake paThana-pAThana bahuta varSose uThA huaA thA, unakA nAma sunA zAmanake prati apane kartavyakA kucha pAlana jarUra karanA jAtA thA kintu darzana durlabha thaa| daivayogase mujhe unake caahiye| tadanusAra maiMne 15 mArca sana 1916 ko 'mahAvIraavalokanakA saubhAgya prApta huA aura maiMne una parase prAyaH kI tIrthapravartana tithi' nAmase eka lekha likhA aura use eka hajAra pRSThake noTasa liye| noTsakA yaha kArya prASAr3ha tatkAlIna 'vIra' ke vizeSAMkameM prakAzita karAyA, jisake dvArA zuklA pUrNimA saM0 1910 tA. 7 julAI san 1933 ko janatAko isa pAvana tithikA paricaya dete hue aura isakI zrArA jaina siddhAnta bhavanake saMnikaTa zrI zAntinAthajIke mahattA batalAte hue isakI smRtimeM usa dina zubha kRtya karane maMdirameM samApta huaa| noTsa lete samaya kucha aisI prAcIna tathA utmavAdike rUpameM yaha puNyadivasa manAnekI preraNA kI gAthAe~ ina granthoM meM uddhata pAI gaI, jinameM bhagavAna mahA- gaI thI aura anta meM likhA thAvIrake zAsanakI utpattike samaya tathA sthAnAdikA ullekha isa dina mahAvIra-zAsanake premiyoMkA khAsa taura para hai| sAtha hI yaha bhI ullekha hai ki zrAvaNa kRSNA prati- ukra zAsanakI mahattAkA vicAra kara usake anusAra apane padAkI una tithi varSake prathama mAsa aura prathama pakSakI prAcAra-vicArako sthira karanA cAhiye aura lokameM mahAvIratithi hai| unameMse do gAthAe~ isa prakAra hai: zAsanake pracArakA-mahAvIra-sandezako phailAnekA bharasaka vAsassa paDhamamAse paDhame pakkhammi sAvaNe bhule| udyoga karanA cAhiye athavA jo loga zAsana-pracAraka kArya meM pADivadapuvadivase titthuppattI du abhijammi // 2 // lage hoM unheM saccA sahayoga evaM sAhAyya pradAna karanA sAvaNabahala parivade ruddamuhutta mahodaye rvinno| cAhiye, jisase vIra-zAsanakA prasAra hokara lokameM sugvaabhi jissa paDhama joe jattha jugAdI muNeyavvA / / 3 // zAnti-mUlaka kalyANakI abhivRddhi ho|' ina gAthAoM parase jahAM bha. mahAvIrake zAsana tIrthakI isake bAda hI 24 apraila san 1936 ko uddhArita utpattikI tathi mAlUma karake prasannatA huI vahAM yaha naI hone vAle apane vIrasaMvAmandirameM 5 julAI san 1936 bAta mAlUma karake aura bhI prasannatA huI ki bhAratameM bahuta ko vIra-zAsana-jayantIke utsavakA prathama prAyojana kiyA prAcIna samaya pahale varSakA prArambha isI tithise huA karatA gayA aura usa vakase yaha utsava barAbara hara sAla manAyA thA tathA yugakA prArambha bhI isI tithise hotA hai aura jA rahA hai| isaliye isa tithiko aneka dRSTiyoMse bar3A hI mahatva prApta bar3I prasannatAkI bAta hai ki ukta khojakA sabhI pramukha hai| deza meM sAvanI-aSAdIke vibhAgarUpa jo phasalI sAla vidvAnoMne abhinandana kiyA, mere sujhAvako apanAyA, pracalita hai vaha bhI usI prAcIna prathAkA sUcaka hai, jisakI utsavAdike anukUla apanI AvAjeM uThAI aura tabhIse yaha saMkhyA aAjakala g2alata pracalita ho rahI hai aura isa bAtako pAvana tithi eka mahAna parvake rUpameM utsavAdike sAtha batalAtI hai ki varSArambha-sambandhI usa prAcIna prathAkA kisI bhAratake prAyaH sabhI bhAgoMmeM manAI jAtI hai prativarSa patroM meM samaya yaha uddhAra kiyA gayA hai| vidvAnoM dvArA isa para lekha likhe jAte haiM tathA vIrazAsanake kRtajJatA aura upakAra-smaraNa AdikI pTise yadi anukUla AcaraNa aura usake pracArAdikI preraNA kI Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12) vIra-zAsana-jayantIkA itihAsa [331 jAtI haiM aura isake manAne vAloMkI saMkhyA prativarSa taMjIke san 1138 ke utsavakI yaha vizeSatA hai ki bhanekAnta mAtha bar3ha rahI hai| patra 7-8 varSase banda par3A thA, sabhApati lAlA tanasukharAyaAjase koI teraha varSa pahale rAmagRha vipulAcala) jIne usako punaH nikAlanekI mbAsataurase preraNA kI aura tathA kalakattAmeM, vIrazAsanako pravartita hue DhAI hajAra usake saMcAlana tathA ghATekA bhAra apane Upara liyA tadanuvarSakI smRti evaM khuzAmeM, isa utsavakA eka mahAn sAra use do varSa taka bar3I zAnake sAtha dillIse prakAzita prAyojana bA. choTelAlajI aura mAha zAntisAdajI kiyaa| kalakattAke netRtvameM huA thA, jisameM dazake kone-konese man 1943 ke utmavakI vizeSatA yaha hai ki sabhApati pracura saMkhyAme vidvAn tathA pratiSThita jana padhAre the| sAtha bAbU choTelAlajIkI preraNAse rAjagRhImeM, jahAM vipulAcala ho kalakattAmeM bhagavAna mahAvIrake upadezoMko vizva vyApI parvatapara vIrazAsanakA avatAra huA, vahIM utsava mamAnakA banAneka liye vIrazAsana-saMghakI bhI sthApanA huI thii| prastAva pAsa huaa| tadanusAra utsava rAjagRhImeM prAdarzakalakattAmeM yaha prAyojana 36 akTUbarase 4 navambara san rUpase manAyA gayA aura usameM kitane hI pramugva vidvAnAne 1644 naka bar3I saphalatAke sAtha sampanna huA thaa| bhAga liyaa| vIrasaMvAmandirake dvArA jisa varSa, (julAI mAsameM) jiya sthAna para aura jinake sabhApatitva meM yaha utsava manAyA gayA 1904 ke rAjagRhI-utsavakI yaha bar3I vizeSatA hai ki umakI mUcI isa prakAra hai vahAM zAsanake prabhAvase varSAdikA prakopa samaya para ekadama varSa sthAna sabhApati zAnta ho gayA aura utsava bar3I zAnake sAtha manAyA gayA, 5636 sarasAvA paM. mANikacandrajI nyAyAcArya, tathA vipulAcalake usa sthAna para jahAM bhagavAnakI prathama " " " dezanA huI thI eka kArti-stambha kAyama karane ke liye zinA1638 " lA. tanamumbarAyajI, dillI nyAma kiyA gayA / 1636 " lA. hulAmacaMdajI, nakur3a (mahAranapura) san 1948 meM murArake utsavakI yaha vizeSatA rahI 10 makkhanajAla jI pracAraka, dillI kibIrasevAmandirakI eka zAmbA dila meM kAyama karanaka muni kRSNacandrajI, pacakUlA liye rAya mAhaba ulphatarAyajIne apane caityAlayake nIcekA 1942 , lA. pradyumnakumArajI, mahAranapura / makAna phrI danekI svIkRti dii| tadanusAra karIba do sAla 1643 " bAchoTelAlajI, kalakattA taka rAya mAhabake usa makAnameM vIrasaMvAmandirakA kAryAlaya 1944 rAjagiri bA* choTelAnajI, kalakattA dillI meM rhaa| dUsarI vizeSatA yaha rahI ki utsavameM prAya 1645 maramAvA bA. jayabhagavAnajI, vakIla pAnIpata hue bAbU nandalAlajI sarAvagI kalakattA mere sAtha mA nagara 1646 " bA. choTelAlajI, kalaka / maramAvA padhAre aura unhoMne yaha davakara ki panyoMki prakA4. , bA. nemacandajI vakIna, mahAranapura zanakA kArya arthAbhAvakaM kAraNa rukA paDA hai, unake prakA1648 murAra zullaka zrIgaNezapramAdajI varNI / zanake liye 10000) dama hajAra rupayekI sahAyatA pradAna 1646 dillI , " " kI, jimA prAptaparIkSAdi kimane hI grantha prakAzita hue| 18. paramAvA 5. rAmanAthajI, paramAga 115 " bA. choTelAla jI, kalakattA mana ke unmavakI yaha vizeSatA hai ki maine 1012 0 rAmanAthajI, marasAvA vIramevA pandirake nAma jo TramTa 2 maIko rajiSTrI karAyA thA vaha TramanAmA TrasTiyoMka mAmane peza kiyA gayA aura 1953 mahAvIrajI seTha chadAmIlAjajI phirojAbAda 1914 dillI mAha zAMtipramAdajI, kalakattA Trampaka niyamAnupAra vyavasthAdike liye prastAva pAsa kiye gaye aura kucha naye TrasTI bhI cune gye| 1955 " zrA0 dazabhUpaNajI mahAga gayamAhaba ulphatarAyajI, dillI man 1153 ke unmavakI yaha vizeSatA hai ki isa 16. , sAhU zAntiprasAdajI, kalakattA avasara para maiMna maptama dhAvaka vrata grahaNa kiye aura isa - Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340] anekAnta [varSa 14 khuzImeM pAMca hajArakI rakama chAtrAoM ko chAtravRtti deneke tadanusAra Apase 35000) rupayekI sahAyatA prApta huii| liye apanI divaMgata patnIkI smRtimeM dAna kii| bAIsavAM usmata isa varSa punaH sAhU zAntisan 154 ke utsavakI yaha vizeSatA hai ki sAha prasAdajAke sabhApatitvameM Aja manAyA jA rahA hai, yaha bar3I zAntiprasAdajI kara-kamaloM dvArA vIra-vA-mandirako khuzIkI bAta hai| isI avasara para vIrasaMvAmandirake nUtana bilDiMgakA zilAnyAma hayA aura caukhaTakA muharta bhavanakA udghATana kArya bhI prApaka hI kara-kamaloM dvArA kiyA gyaa| tathA sAhujIne bar3I udAratAke sAtha nIcaMkI sampanna ho rahA hai yaha isa utsavako khAsa vizeSatA hai| maMjilakA kula kharca uThAneko svIkAratA pradAna kI aura jugalakizora mukhtAra vIrazAsanajayantI aura bhavanotsava zrAvaNa kRSNA pratipadAke prAta:kAla // bajese // baje jI mukhtAra, saMsthApaka vIra-savAmandirane vIra zAmana jayantI taka cAra zAsana jayantIkA samAroha bhAratake prasiddha udyoga- kA itihAsa btlaayaa| (jo ki isI kiraNameM anyatra pati, zrAvaka-ziromaNi, dAnavIra sAhU zAntiprasAdajA jaina prakAzita hai) mahAmA bhagavAnadInajIne avastha aura kalakattAke sabhApatitvameM sAnanda sampanna humaa| isa avasara azakta hote hue bhI bar3e mArmika zabdoM meM apanA bhASaNA para sasaMgha prAcArya dezabhUpaNajA mahArAja, zrImatI ajita- diyaa| Apane isa bAta para sabase adhika jora diyA ki prasAdajI (kendrIya khAdyamantrI) zrImatI kamalA jena, kathanIkI apekSA karanIkA mahattva bahuta adhika hai / hameM kAkA kAlelakara, mahAtmA bhagavAnadInajI, zrI janendrakumAra- apane bhItara jainatva jAgRta karanA cAhie aura icchA jI, zrI yazapAla jI, zrI akSayakumArajI, rA. sA. lAlA nirodharUpa tapako jIvanameM utAranA cAhie / zrI kAkA ulphatarAyajI, lA0 zyAmalAlajI, lA. jugalakizorajI kAlelakarane jana sAhityakI mahattA para prakAza DAlA aura kAgajI, lA. parasAdIlAlajI pATanI, lA. muzIlAlajI, batalAyA ki ahisAkI zrAja bahuta AvazyakatA hai / lA0 rAjakRSNajI, lA. tanasukharAyajI, lA. nanheMmalajI, Apane ahimAnmaka AndolanakI isa avasara para carcA karate lA. ratanalAlajI bijalI vAle, lA. ratanalAlajI mAdI- hue kahA ki hameM vaha kAma karanA cAhie jisase manuSyakA puriyA, lA. raghuvIrasiMhajI, rAya bahAdura ulphatarAyajI prArasameM rabhAva ghaTakara paraspara manuSyatA baDhe / zApane IjIniyara meraTha, vaMdya mahAvIraprasAdajI, seTha mohanalAlajI parAmarza diyA ki hameM jAtise jainoMkI sakhyA na banAkara kaTotiyA, bA. pannAlAjajI agravAla, DaoN. kizora, DaoN. hRdayase jana-bhAvanAkA aAdara karane vAle logoMko zrAvasI. Ara. jainA, vA. zrAdIzvara lAlajI ema. e., bA0 zyakatA hai| Apane zrApa ke mamArakI sthitikI carcA karane zrAnandaprakAzajI ema. e., bA0 gokulaprasAdajI ema. e. hae zAntivAdiyAMkA eka majabUta maMgaThana banAnekI bhI paM0 ajitakumArajI zAstrI, 50 darabArIlAlajI nyAyAcArya, isa avasara para carcA kii| antameM Apane batAyA ki maiMne paM. balabhadrajI nyAyatIrtha, bA0 vimalaprasAdajI, zrI zAMti- vidazIkA bhramaNa kiyA hai, maiM svayaM nirAmiSabhojI hU~ aura lAlajI vanamAlI prAdi nagarake aneka gaNya-mAnya zrImAn maiMne anabhava kiyA hai ki videzI logoMmeM zAkAhArakI pravRtti aura vidvAn upasthita the| bar3ha rahI hai| paM0 hIrAlAlajI siddhAntazAstrIka maMgalAcaraNa karaneke paM0 hIrAlAlajI siddhAntazAstrIne apanI yojasvinI pazcAt bA0 choTelAlajI jaina, adhyakSa vIra-sevAmandirane bhASAmeM vIra-zAsanakA mahattva batalAte hue ahiMsA, anesAhUjIkA paricaya diyA / bA. premacandajI bI0e0, kAnta, aparigraha, karmasiddhAnta Adi para bahuta sundara DhaMgase saMyukra maMtrI vIra-sevAmandirake hAra pahanAneke pazcAt zrI prakAza DAlA aura kahA ki zrAtmAse paramAtmA bananekA tArAcandrajI premIne jaina zAsana aura syAvAda para eka mArga batalAnA hI jainazAsanakI sabase bar3I vizeSatA hai| bahuta sundara kavitA bolI, jise sunakara sabhI upasthita apane bhApaNake antameM Apane khAdya samasyA para prakAza loga mAnanda-vibhora ho gye| tadanantara pAla jugalakizora DAlate hae kahA ki manuSya svabhAvataH zAkAhArI prANI hai Page #399 -------------------------------------------------------------------------- Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta navabhArata TAimsa ke saujanya se vIra zAsana jayantI mahotsava bAeM se hAI- sAhU zAntipramAda jI ( bhASaNa karate hue ) 2 mahAtmA bhagavAnadIna jI, 3 zrI jugalakizora jI sukatAra, 4 zrI jainendra kumArajI, 2010 premacandajI, 6 seTha mohanalAlajI kaThotiyA 7 zrI kAkA kAlelakara (bhASaNa karate hue) Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] vIrazAsanajayantI aura bhavanotsava [341 gahabAna usake dAMna aAdikI banAvaTase hI siddha hai| phira antameM mAhanIne apanA bhASaNa prArambha kiyA aura bhI apane ko ahiMsaka kahalAne vAlI hamArI bhArata sarakAra prAcArya mahArAjake vyAkhyAnakI prazaMmA karate hue kahAkhAdha samasyAko hala karane ke lie dina para dina mAMsa- mahAgajane dharmarUpa sarovarase mabhIko jala pInekA adhikAra bhakSa kA pracAra karane para tulI huI hai| use jJAta honA batalAyA hai| hameM cAhie ki hama dharmarUpa sarovarase sabako cAhie ki mAma manuSyakA prAkRtika AhAra nahIM hai, yaha jalapAna karane deveN| prAge zrApane kahA ki bhAratakI rAjadhAnI eka mAtra una hima pazuoMkA bhojana hai jinake ki dAMta honeke nAte yahAMke jainiyoMkA kartavya hai ki sabakA samAnazrAdiko racanA zAkAhArI pazuoMse bhinna hai| Aja vaizA- rUpase kalyANa karanevAle vIra-zAsanake siddhAntoMkA adhikase nika parIkSaNoMse yaha siddha ho cukA hai ki jahAM kamAIgvAne adhika pracAra kreN| tatpazcAt yA choTelAlajI jainane sarva adhika hone haiM, vahAka vAtAvaraName rahane vAle manuSyoMkI mamAgata bandhuoMkA AbhAra mAnA aura sAhajIse vIrasevAkeminanA (aparAdha karanekI manovRtti bar3hatI hai aura usame mandirake navIna bhavanake udghATanakI prArthanA kii| mAhUjI mAra-kATa, DAMkejanI, atyAcAra aura vyabhicArako prottaM janA sabhA-maNDapase vIrasevA mandira padhAre, vahAM para zrImatI milatI hai| manuSyake svabhAvameM barbaratA aura ugratA zrAtI ajita prasAdajIne pApako tilaka kiyA aura sAhajIke hai| isalie dina para dina bar3hane vAle kamAIkhAne aura Agrahase aApane paM0 sumerucandrajI unninIpu tathA paM0 mAMsAhArake viruddha mabhI ahiMsA-premiyoMko prabala Andolana miTThanalAlajIke dvArA maMtroccAraNa kiye jAneke sAtha vIrasevA. karanA cAhie aura matsya-murgI-pAlanake sthAna para go-pAlana mandirakA udghATana kiyaa| sarva prathama zrA0 dezabhUpaNajI phala, utpAdana prAdike pracAra-dvArA zAkAhArake lie sarakAra mahArAjane bhItara praveza kiyaa| sAhajIne upara haoNla meM aura janatAko prerita karanA caahie| tathA camar3ese banI jAkara zepa vidhi-vidhAna sampanna kiyaa| tadanantara sabhI vastuyoMkA vyavahAra nahIM karanA cAhiye / tatpazcAt prAcArya bhAI-bahinoMko lADuoMse bhare hue thaile bheMTa kiye gye| dezabhUSaNa jI mahArAja kA bhASaNa humA / aApane vIra-zAsana- isa prakAra vIrazAsanakI jayadhvani pUrvaka prAtaHkAlIna kI vizeSatAnIko banalAte hue kahA ki yaha mahAna harSakI kAryakrama samApta huaa| bAta hai ki zrI jugala kizorajI mukhtAra apane vIra-sevA- mAyaMkAlako 8 bajeme zrI TI. en. gamacandran, saMyukra mandirake dvArA vIra-zAsana-jayantI manA karake vIra-zAsanakA DAyarekTara janarala purAtattva vibhAga bhArata sarakArane slAiDake pracAra kara rahe haiM aura mAhajI umameM pArthika sahAyatA dvArA janamuniyoM aura mandiroMke prAcIna citroMko digvAte dekara nayA jaina yA nyakA prakAzana vaga karake apanI hapa jaina saMskRti aura kalAke viSaya para aMgrejImeM bahuta hI lakSmIko saphana kara rahe haiM / annameM Apane batalAyA gambhIra eva mahattvapUrNa bhASaNa diyA, jisakA mAra hindImeM ki bha. mahAvIrane jainadharmarUpI jima marovarako apane bA. choTelAlajI bIca-bIcameM batalAne jAte the| amRtamaya upadezarUpI jalase bharA hai, upake jalako pAnekA pranyeka manuSyako adhikAra hai| aAja usa tAlAbakI dUsare dina pA0 choTalA dUsare dina yA. choTelAlajI mA. mAjI se unake pAca TUTa rahI hai aura usameMkA jaja samApta honekA aMdezA nivAsa sthAna para mile zrI nivAsa sthAna para mile aura vIrasevAmandirako Arthika hai| isalie pratyeka manuSyakA kartavya hai ki usake sthiti unake sAmane rakhI pAra batalAyA ki saMsthAko pAla meM eka-eka nayA kapAlako mata 15 hajAra rupayoMkI tatkAla AvazyakatA hai| sAhujIne banAye ragveM, jisase ki sarovarameM dharmarUpa jala barAbara bharA 15000) ka0 kA sahAyatA ke 15000)ka0 kA sahAyatA denA svIkAra kiyaa| isake rahe aura pratyeka prANI umameM ke jalakA pAna karake cirakAla lie vIra sevAmandira zrApakA bahuta AbhArI hai| naka apanI pyAsa bubhAtA rhe| mantrI-vIra sevAmandira Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIra zAsana-jayatIke upalakSameM samArohake adhyakSa sAhU zAntiprasAdajIke prati racayitA : tArAcanda jaina 'premI dharA dhanya ho gaI kise pA gayA dhairya bhI jIta re! lakSmI aura sarasvatI donoM ___ gAtI kisake gIta re? bItA timira nizA kA prAcI para prakAza kI aruNAI uSA Aja pujArina banakara kezara thAla sajA laaii| megha magana hokara dharatI para kyoM nijhara jhara jhara jharate? jAne kisa varadAnI ke caraNoM kA prakSAlana karate' mAM mUrati kA hRdayasthala bhArata bhara kA AlhAda hai deza jAti kA gaurava yehI sAhU zAnti prasAda hai| samya sAdhanA se vizvAsI gayA bhAgya ko jIta re lakSmI aura sarasvatI donoM gAtI isake gIta re| vRkSoM kI DAleM muka jhuka kara karatI haiM mammAna re bhramaroM kI ToliyA~ jhUma kara gAtI haiM guNa gAna / (8) giri kI u~cI coTI jaisA sUraja ko dopaka dikhalAU~ unnata hRdaya mahAn re| kyA kucha kaha kara mAta re? aura sindhu kI gaharAI sA lacamI aura sarasvatI donoM gaharA inakA jJAna re| gAtI inake gIta re| (10) nahIM megha kI dUMdeM haiM ye upavana bhI pAnA aAMcala sura bAlAoM ke zrama kaNa ! surabhita phUloM se bhara laayaa| athavA pAyala ke ghugharU haiM Aja saralatA se milane ko yA zraddhA ke sajala nayana / indra hRdaya bhara kara paayaa| (11) vyA. na ho pAtI zabdoM meM antara tama kI prIta re / lakSmI aura sarasvatI donoM gAtI inake gIta re| Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nandisaMgha sarasvatIgaccha balAtkAragaNa kI zAkhA-pratizAkhAeM (zrI0 paM0 pannAlAla sonI) itastata bikharI huI mAmagrI ke AdhAra para ukta ke nivAsI munijana ke samakSa yuga pratikramaNa kiyA karate zAgvA-pratizAkhApro ke makalana kA yaha prayAma hai, jo ki the| ve jaba eka bAra yugAnta me yugapratikramaNa kara rahe the atyanta durUha hai, phira bhI yaha kadama baDhAyA jA rahA hai| taba unhone Agata munijanoM se pUchA, kyA saba munijana vaha isa lie ki inakI kucha jAnakArI hAsila ho sake A gaye ? munijana bole, hAM, bhagavan ! hama maba apane 2 aura unaronara adhikAdhika vicAra-vimarza ho ske| sagha ke mAtha A gaye / unake isa prativacana ko sunakara isake sakalana kI sAmagrI nimna prakAra vibhAjita kI jA bhagavat ahaM dabalI ne socA, aho ava me mAge isa kaliyuga, sakatI hai| 1-grantha praNetAoM ke ullekha 2-unakI me yaha jainadharma apane apane sagha bheda ke pakSapAta ko lie prazastiyA 3--grantha likhA kara dene vAlo kI prazastiyA hue sthita rahegA, udAsIna rUpa se nhiiN| 4-grantha-lipikAro kI prazastiyA 5-zilAlekha 6- ima nimitta ko pAkara bhagavAn arhabalIne pAca sthAnoM pratimAlekha, 7-viprakIrNa 8-paTTAvaliyA / me pAye hue munijano ke pAMca kula niyata kara die aura saMghotpatti unakI pRthaka pRthak daza sajJAe bhI nizcita kara dI / jo guhAvAsa se pAye the uname kinhI kI nandI aura vinhI sabame prathama maMdho kI utpani kaise huI yaha jAna lenA kI vIra, jo prazokabATa se pAye the uname kinhI kI Avazyaka hai / kahate hai pUrva samaya me munijana jJAna-vijJAna apagajita aura kinhI kI deva, jo pacastUpyanivAsa meM meM pravIgA baDe prAcArya ke pAdamUla me pacavArSika pratikramaNa pAye the uname kinhI kI sena aura kinhI kI bhadra, jo kiyA karate the jo prati pAMcave varSa ke anta me sampAdita zAlmali nAma ke mahAdruma se pAye the uname kinhI kI huyA karatA thA / ise yugapratikramaNa bhI kahate haiN| isakA gugNadhara aura kinhIM kI gupta nathA jo khaDakemara nAma ke dUsarA nAma mahimA yA mahAmahimA bhI hai / imame dUra dUra dramamUla se pAye the uname kinhI kI siMha aura kinhI taka ke muniyo kA samudAya mammilita huA karatA thaa| kI candra / do yuga pratikramaNoM me do vizeSa ghaTanAeM ghaTita huii| eka me pAca kulo yA cAra magho kI utpani huI aura isa kathana kI puSTi meM prAcArya indranandI ne eka dUsare meM paTava DAgama kI utpani kA srota prasphuTita / prAcIna padya bhI udhRta kiyA hai / ve majJApo ke sambandha meM anya prAcAryoM kA kucha vibhinnatA kA sUcaka matabheda bhI vyakta karate hai / yadyapi unakA majAmo ke viSaya me kucha jisame kulo yA magho kA nAma makaraNa huA thA matabheda avazya hai kintu kulo ke viSaya me koI matabheda nahI vaha yuga pratikramaNa bhagavat- alI ke pAdamUna meM huaA thA prAcArya pravara indranandI thatAvatAra nAma ke pravacana meM hai / antima upasahAra karate hue ve hI prAcArya indranandI kahate hai-isa prakAra munijano ke saMgho ke pravartaka prAcArya likhate hai ki prAcArAga ke dhAraka muniyo ke anantara ago __ ahaMbalI ke antevAsI munIndra hue haiM, jo samAna kulAaura pUrvo ke eka deza ke dhAraka vinayadhara, zrIdata, ziva- jaha caraNa ke kAraNa sabhI upAsanIya hai-mAnanIya hai / nAtparya datta aura ahahatta ye cAra munipravara hue| inake anantara pAMcoM kulo ke AcaraNa meM koI bheda nahIM hai, mabhI kulo pUrva deza ke madhyavartI puDavardhanapura me maba aMgo aura kA prAcaraNa eka sA hai / prata usa mamAnAcaraNa ke pUrvo ke dezaikadeza ke vettA AcArya ahaMbalI hue | jo ima thata ke prasAraNa aura dhAraNa karane meM mamartha the, vizuddha pratipAlaka sabhI muni abhivaMdanIya haiN| mamIcIna kiyAoM ke prAcaraNa me udyakta the, aSTAMga nItisAra ke vidhAtA prAcArya pravara dvitIya indanandI nimitto ke jJAtA the, saMgha ke anugraha-nigraha karane meM samartha isa prakAra kahate haiM ki jaba vikramanRpani aura bhadra baahthe| ve usa samaya pA~ca pAMca varSoM ke ananara mau yojana taka yogIzvara svarga cale gaye taba prajA pAra me vimohita haI Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344] anekAnta varSa 14 svacchandacAriNI ho gaI aura paramArtha ke jJAtA aura prAtma aAkAza meM camakane vAlA mUrya kahate haiN| isa taraha donoM ne dhyAna me tallIna yatiyo meM svaparAdhyavasAya utpanna ho apanI kula paraMparA kA paricaya dete hue apane ko gayA usa samaya jAtisAMkarya se bhayabhIta hue mahaddhika logoM paMcastUpAnvayI batalAyA hai| parantu inhI vIrasena ke ne mavake upakArArtha grAma-nagara prAdi ke nAma me kuloM kI praziSya aura inhIM jinamena ke giSya guraNabhadra bhadanna ina racanA kI aura usI vakta saba nimittanoM meM agraNI yati- dono ko senAnvayI kahate haiM aura kahate hai ki vIrasena se rAja ahaMbalI ne bhI maMghoM kA maMgaThana kiyA / jo ki saMgha jinasena hue aura jinasena ke sadharmA dazaratha guru hue, maiM sthAna-gahA, zAlmalIdrama, azokavATa Adi me sthita arthAt jinamena aura dazaratha guru ina donoM kA jagadvizruta ziSya nivAsa ke bheda me mihamaMgha, nandisaMgha, senasagha aura devasaMgha huaA huuN| isa para se jJAta hotA hai ki paMcastUpya kula isa prakAra spaSTa haiN| aura menasaMgha donoM eka hI paraMparA ke nAma haiM / ataH dono indranandI grAcAyoM ke ullekhoM ke anusAra spaSTa dono judI judI vastu nahI hai| isI taraha guhAvAsI kUla hai ki sthAna sthiti ko lekara pAMca kUloM ke nAmo aura aura nandisaMgha, prazokavATa kula aura devasaMgha, tathA unakI saMjJAnoM kA tathA cAra saMghoM kA sagaThana aSTAga khaMDakemara kula aura mihasapa bhI abhinna jAna par3ate hai| nimitta vetA AcArya ahaMbalI ne hI kiyA thaa| zAlmalIvRkSamUla kula bhI ina cAra me se kisI eka me maMghoM ke antargata nAma bhI yatra tatra pAye jAte hai jinameM antarbhUta ho gayA digvanA hai| ina saMvoM se aneka garaNa-gaccha utpanna hue hai, jo kuloM aura mapo me ekIkaraNa pratIta hotA hai| kuloM kI sva-para ko mukhotpAdaka hai| uname pravRjyA, caryA prAdi meM antargata maMjAe dI jA cukI haiM, maMghoM kI antargata maMjJAe ye koI bheda nahIM hai, na pratika maNa-kriyA meM bheda hai, na hai-nandimaMgha ke muniyo kI nandI, candra , kIrti aura bhUpaNa, prAyazcitavidhi me bheda hai aura na hI AcAra-vAcanA senamaMgha ke muniyoM kI mena, vIra aura bhadra siMha saMgha ke prAdi me vibhinnatA hai, yaha bhI nItisAra me kahA gayA muniyoM kI miha, kubha, mAnava aura sAgara, tathA devamagha ke hai| ye saba sagha aura unake gaNa-gaccha mUlasaMgha ke yatiyoM kI deva, dana, nAga aura tuga / kulo kI antargata antargata hai| mUlasaMgha nAma parApara pUrvakra mavartI mumukSa o sajJAnoM me nandi. mena, miha aura deva prathama nAma dRSTigata ke eka varga kA hai, jo ki bhagavAna mahAvIra me lekara ho rahe hai aura mayo kI antargata maMjAroM meM bhI nandi, avicchitra rUpa se calA pAyA gRhIta yaM maMvigna prAcAryo sena, siMha aura deva prathama nAma hai / ima para me aisA prAbhAma kA sampradAya vizeSa hai|| milatA hai ki kulo ke antargata prayama nAmoM para se sapoM (una gaNa-gacchoM ke nAma bhI pustakoM me jahA~ tahA ke nAma vyavahRta ho gaye haiM aura kunoM ke guhAvAsa, paMca- dekhane meM prAte hai| jaise dakSiNA patha ke nandisaMgha meM stUpya prAdi nAma vilupta ho gaye haiM / phalitArtha yaha ki pustakagaccha aura vakra gaccha tathA dezigaNa / uttarApatha ke kula maura saMgha jude jude nahIM haiN| gahAvAsa kula hI nandi nandimadha meM sarasvatIgaccha, balAtkAragaNa) senamaMgha me saMgha hai, pacastRpya kula hI senasagha hai azakavATa kula puSkaragaccha mUrasyagaNa, siMhasaMgha me candrakapATagaccha kANUrahI devamaMgha hai aura khaDakesara kula hI miha maMdha hai| gaNa / yaha itivRtta uttarApatha ke nandisaMgha ke marasvatIgaccha udAharaNa ke bataura, dhavala aura pUrvA za jaya- maura balAtkAragaNa se sambandhita hai, jisakA ki AdhAra dhavala ke kartA prAcArya vIpamena apane ko candramena ke pUrvokta sAmagrI hai| prazipya, aura mAryanandI ke ziSya batalAte hue paMcamnU- paTTAvaliyAM mukhyatayA hamAre pAsa do haiM eka saMskRta pAnvaya kA sUrya batAte haiM / inhI vIramena ke ziSya paTTAvalI aura dUsarI ajamera paTTAvalI / pahalI paTTAvalI jayadhavalA ke uttarAMza ke kartA jinasena apane guru saMskRta bhASA meM hai aura vaha padyAtmaka hai / dUsarI mAravADI svAmI vIramena ko candrasena kA praziSya aura prArthanandi hindI bhASA meM gadyAtmaka hai| isameM nandisaMgha ke balAtkAra kA ziSya udghoSita karate hue unheM pacastUpAnvaya rUpa gaNa ke paTTadharoM kI paTTa saMkhyA, unake janma ke varSa, dIkSA Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] nandisaMgha sarasvatI gaccha balAtkAragaNa [345 varSa, paTTa varSa aura pUrNa prAyu kA vyorA diyA gayA hai| ziSya svAmI jinasena yazobAhu ke sthAna me bhadrabAhu kA usame paTTadharoM kI jAtiyoM kA bhI ullekha hai aura kauna- nAma dete haiN| yaha ho nahIM sakatA thA ki guru dvArA kauna paTTadhara kahA kahA rahe, yaha bhI nirdiSTa hai| ina saba ullikhita paraMparA unheM jJAta na ho, vaha unheM jJAta thI, kA upayoga kiyA jAnA to mazakya hai, kyoMki jo prati phira bhI ve yazobAhu na likhakara bhadrabAhu likhate haiN| aura hamAre pAsa hai vaha ukta viSayo ko sarvathA zuddhatA pUrvaka inhI donoM ke praziSya aura ziSya guNabhadradeva bhadrabAhu pratipAdana nahI karatI bhaura kaI sthalo para truTita bhI na ligvakara yazobAhu likhate haiN| isa para se mAlUma hai| isa lie usame ke upayogI viSaya hI yathAsthAna paDatA hai ki yazobAhu aura bhadrabAhu eka hI prAcArya ke batalAye jA skege| saskRta paTAvalI me inake bAda ye paryAya nAma haiM jo ki ekAMga ke vettA the| isa taraha hue aura inake bAda ye hue, itanA mAtra ullekha hai| hAM, 683 varSa taka kI paraMparA meM bhadrabAhu nAma ke do prAcArya prAcArya vasantakIti se mAge kucha vizepa paricaya bhI / pAyA jAtA hai| dono paTTAvaliyAM sarvathA eka mata nahIM vikrama prabandha ke kartA bhI do bhadrabAhumo kA honA hai| unameM kucha aMzoM meM samAnatA bhI hai aura kucha aMzoM svIkAra karate haiM / parantu ve prathama bhadrabAhu ko gyAraha me asamAnatA bhii| jinakA yathA sthAna ullekha kiyA aga aura caudaha pUrva ke jJAtA aura dUsare ko daza-nava aSTa aga ke jJAtA kahate hai aura unakA samaya vI0ni0 jAyagA / saba se pahalI bAta yahI hai ki saskRta paTTAvalI me prAdya paTTadhara AcArya mAghanandI ko kahA gayA hai aura 515 mAnate haiM / unakI mAnI huI paraparA isa ajamera paTTAvandI me bhadrabAhu ko / parantu saMskRta paTTAvalI prakAra hai-antima jinake nirvANa ca na jAne ke pazcAt me magala rUpa me bhadra bAhu aura unake ziSya guptigupta kA gautama, sudharma aura jaMbU ye tIna kramaza kevala jJAnI bhI ema rUpa meM mmaraNa kiyA gayA hai ki mAno isa saMgha hue| inake kAla kA parimANa 12-12-38 varSa kA hai, meM unakA bhI koI khAsa sambandha rahA hai / prata. yaha jo milA kara 62 varSa pramANa haiM / inake anantara itivRtta bhadrabAhu se hI prAraMbha kiyA jAtA hai| 100 varSa paryanta gyAraha aMga aura caudaha pUrva ke dhAraka kramaza 14, 16, 22, 16, 29 varSoM meM viSNukumAra 1 prAcArya bhadrabAhu nandimitra aparAjita govardhana aura bhadrabAhu ye paoNca muni bhadra bAhu nAma ke kama se kama do prAcArya ho gaye haiN| hue| isake pazcAt 183 varSa paryanta gyAraha maMga aura eka gyAraha ago aura caudaha pUrvo ke vettA aura dUsare eka daza pUrva ke vettA kramaza. 10, 17, 18, 21, 17, 18, aga ke vettA | koI koI prAcArya aMgo-pUrvo ke eka deza 13, 20, 14, 16, 16 varSoM meM vizAkhAcArya proSThilAke jJAtA bhadrabAhu kA aura koI koI apTAga nimitto ke cArya kSatriyAcArya, jayasenAcArya, nAga senAcArya, middhArthAjJAtA bhadrabAhu kA bhI ullekha karate haiN| parantu samaya ke cAyaM dhRtimenAcArya, vijayAcArya, bunni ligAcArya, lihAja se inakA antarbhAva dUsare bhadrabAhu me hI kiyA jA devAcArya, aura dharmasenAcArya ye gyAraha munivara hue| sakatA hai| vI0 ni0 ma0683 taka ke prAcAryoM kI inake bAda 123 varSa paryanta kramaza. 18, 20, 36, 14, jo paraMparA grantho me upalabdha hai vaha kinhI kinhI ke 32 varSoM me nakSatrAcArya, jayapAlAcArya, pAhuprAcArya, paryAya nAmo ko choDa kara prAyaH samAna rUpa meM hai| jaise dhravamenAcArya aura kaMsAcArya ye pAMca prAcArya gyAraha maMga koI prAcArya sudharmasvAmI ko mudharmasvAmI likhate hai to ke pAThI hue / inake anantara 67 varSa paryanta kramazaH 6, koI unhe lohAcArya aura sudharmAcArya donoM nAmo se 18, 23, 50 varSoM me subhadra, yazobhadra, bhadrabAhu aura likhate hai / isI taraha koI prAcArya ekAMga ke vettA bhadra- lohAcArya ye cAra munivRSabha daza nava pATha aMgoM ke dhArI bAhu ko bhadrabAhu aura koI yamobAhu likhate haiN| isa hue hai| inake pazcAt 118 varSa paryanta kamaza. 28, viSaya me puSTa hetu yaha hai ki prAcArya vIrasena ekA~ga ke 21, 16, 30, 20 varSoM me ahaMbalI, mAghanandI, dharamena pAThI cAra muniyo ke nAma krama se subhadra, yazobhadra, puSpadanta aura bhUtabalI ye pAMca AcArya eka prAcArAga yazobAhu aura lohAcArya ginAte hai, to unhI ke khAsa ke jJAtA hue / ukta krama me kevala jJAniyoM, gyAraha aMga Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346] anekAnta [varSa 14 caturdaza pUrvadharo, aura gyAraha aMga-dazapUrvadharoM taka ke nAmoM se to yahI sUcita hotA hai ki dvitIya bhagavad bhadrabAhu aura samaya meM koI antara nahI hai| anya prAcArya bhI inakA vikrama rAjAke samayame vidyamAna the| kAla kramazaH 62, 100, 183 milAkara 345 varSa mAnate bhagavatkundakunda bhI eka bhadrabAhu zrutajJAnI kA jayahaiM to vikrama prabandha ke kartA inake nAma aura samaya bhI vAda rUpa me smaraNa karate hai ve prathama bhadrabAhu jAna paDate itanA hI mAnate hai / kintu Age ekAdazAMgAriyo ke haiM, kyoki gyAraha aga aura caudaha pUrva ke jJAtA prathama nAma to anya prAcArya aura vikrama prabandha ke kartA ve hI bhadrabAhu hI the| prAcArya zAkaTAyana aparanAma pAlyakIrti ginAte haiM jo ki Upara kahe gaye haiN| kintu samaya inakA bhI amoghavRtti me 'Ta: prokte' sUtra kI vyAkhyA me udAharaNa anya prAcArya jahA 220 varSa kahate hai vahA~ vikrama prabandha- ke rUpameM 'bhadrabAhunA protAni bhadrabAhavAgiNa unarAdhyayanAni' kartA 123 batAte haiM / avaziSTa 67 varSoM me subhadra, yazo- isa prakAra ullekha karate haiM / ye bhI saMbhavata. prathama bhadrabAhu bhadra, bhadrabAhu aura lohAcArya daza nava praSTa aga ke ghAraka hI hai / kyoki inhone hI gaNadhara praNIta uttarAdhyayana hue aisA kahate haiM jinako ki anya kitane hI prAcArya sUtrokA dvAdazAgake vettA honeke nAte paripUrNa antima upaekAMgajJAtA kahate haiM aura samaya 118 varSa batAte haiN| deza yA vyAkhyAna diyA thaa| vikrama prabandha ke kartA ke matAnusAra lohAcAyaM taka kI tAtparya-pUrvAcArya apanI apanI kRtiyoMme koI zrutakAla gaNanA 62, 100, 13, 123 aura 67 milakara kevalI bhadabAra kA koI prajaga nimitaja kevalI bhadrabAhu kA, koI aSTAMga nimitajJa bhadrabAhukA 565 varSa hotI hai, jaba ki anya prAcAryoM ke matAnusAra nAmasmaraNa karate hai, koI inhe daza nava praSTa aMgadhara, koI 62, 100, 183, 220 aura 118 milAkara 683 varSa prAcArAMgadhara Adi padoM se bhI vibhUSita karate haiN| ima hotI hai| vikrama prabandha ke anusAra vI0ni0 470 varSa taraha do bhadrabAhu ho gaye hai| adhika bhI hue ho to pIche vikrama rAjA huyA hai| lohAcArya ke 565 vI. ni to nizcita kiyA nadImA nime se 470 ghaTA dene para lohAcArya kA vi0 sa0 manapaNAsano me aura prAcAryo kI nAmAvaliyo prATi 65 pAtA hai| lohAcArya 50 varSa taka paTTa para jIvita me do hI bhadrabAhoMke nAma dekhane meM prAte hai| prathama rahe haiM, ataH vi0 saM0 65 aura vI0 ni0 565 me se bhadrabAhu to gyAraha aMga caudaha pUrvake jJAtA zra najJAnI the bhadrabAha to gyAraha aMga 50 varSa bAda kara dene para bhadrabAha kA samaya vi0 saM0 isa viSaya meM to kimIkA bhI matabheda nahI hai| kinta 45 aura vI0ni0 sa0 515 ke lagabhaga pAtA hai| dvitIya bhadrabAhuko koI daza nava aSTa aMgadhara, koI prAcApaTTAvalI me bhadrabAhu kA samaya vi. sa. 4 diyA gayA hai rAgadhara, koI aga-pUrvo ke eka dezadhara aura koI aSTAgajo anakarIba pAsa hI par3atA hai / paTTAvalI me vizeSa nimitajJa kahate haiM yaha matabheda avazya hai| ullekha yaha bhI hai ki prA0 bhadrabAhu kI kula prAyu 76 2 zrA0 guptigupta-prAcArya guptigupta ukta prAcArya varSa 11 mAha kI thii| 24 varSa unake gRhasthapane me 30 bhadrabAhu munipugava ke paTTa para hue the| inake caraNa sampUrNa varSa dIkSAvasthA me 22 varSa 11 mahIne paTTa avasthA me rAjAno dvArA vandanIya the| ve sabako nirmala maghavRddhiko vyatIta hue / vikramaprabandha me inakA prAcArya-kAla 23 varSa mAnA gayA hai| paTTa-viSayaka varSoM meM vikrama prabandha deve aisI paTTAvalI ke maMgala vAkya meM kAmanA kI gaI hai| aura paTTAvalI eka mata hai| nItisAra ke kartA indranandI yathA-- ke ullekho para se pratIta hotA hai ki vikrama nRpati aura zrImAnazepanaranAyakavanditAMhi zrItigupta iti mA0 bhadrabAhu samasAmayika the / dono ke svargastha ho jAne vizrutanAmadheya. / yo bhadrabAhu-munipu gavapaTTapadmamUrya sa vo para prajA svacchandacAriNI ho calI thI aura yogiyo me dizatu nirmalamavavRddhiH / 1 / / svapara kA madhyavasAya rUpa bhAva utpanna ho gayA thaa| ataH ajamera kI paTTAvalI me inake sambandha me varNana to mahaddhika logo ne jAti sAkarya se bacane ke lie grAmAdika isa prakAra diyA gayA hai ki 'vikramArka suvarSa 4 bhadrabAhu ke nAma se kuloM kI racanA kara dI aura prAcArya mahalI ziSya baiThA (bhadrabAhu) gupti gupta tasya nAma trayaM 3 guptigupta ne mayo kI racanA kara dI thii| astu ukta pramANo para mahaMtulI 2 vizAkhAcArya 3 / ' kintu paTTa prArambha karate Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] nandisaMgha sarasvatIgaccha balAtkAragaNa [ 347 hue bhadrabAhu ke anantara inakA nAma nahIM diyA hai| kintu deva ke guru bhI the| inakA samaya ajamera paTTAvalI meM vi0 jinacandra kA nAma diyA gayA hai| solahavIM zatAbdI ke maM0 26 diyA gayA hai| madhyavartI sUri zrIzra tasAgara bhI inake tIna nAma ginAte 5 padamanandI kundakunda-bhagavatpayanandI parahaiM kintu ve inako prathama bhadrabAhu kA ziSya mAnate hue inheM nAma kundakunda, AcArya jinacaMdrake paTTa para supratiSThita hue dazapUrvaghara kahate haiN| isa prakAra ajamera paTTAvalI inako the jo ki pAMca nAmoM ke dhAraka the| yathAdvitIya bhadrabAhu kA ziSya aura zrI zrutasAgara prathama bhadra tato'bhavat paMcasunAmadhAmA zrIpayanandI municakravartI / / 3 / / bAhu kA ziSya batalAte haiM yaha yahAM para bheda hai / prAcArya kundakundAkhyo vakragrIvo mahAmatiH / 3 zrA0 mAghanandI-saskRta paTTAvalI kahatI hai- elAcAryoM gRdhrapiccha: padmanandIti tannutiH // 4 // zrI mUlasaMdhe'ja ni nandisaMghastasmin blaatkaargnno'tirmyH|| inakA antima samaya vi0 saM0 46 thaa| paTTAvalI natrAbhavat pUrvapadAMzavedI zrImAghanandI naradevavandhaH // 2 // meM bhI yahI samaya mAnA gayA hai| kitane hI itihAsaarthAt mUlamagha me nandimagha hai, usameM pratiramaraNIya vettAnoM kA bhI lagabhaga yahI abhimata hai| nandisaMgha ke balAtkAra gaNa hai, umame pUrvapado ke aMgoM ke vetA zrI paTTAdhIzoM ne apane ko kundakundAnvaya meM honA ghoSita mAghanandI hue jo ki manuSyoM aura devoM dvArA bandanIya the| kiyA hai| kaI grantha-praNetApo ne bhI inako apanI parampaga zratAvatAra ke kartA prAcArya indranandI likhate haiM ki kA mahApuruSa mAnakara apanA maubhAgya vyakta kiyA hai| ahaMbalIke anantara anagArapugava mAghanandI nAmake prAcArya yahA taka ki vIraprabhu, gautamagaNI aura jainadharma kI barAhA / ve bhI aMgo aura pUrvo ke eka deza ko prakAzita barI meM inakI gaNanA kI gaI hai / jo ki nimna padya para kara mamAdhidvArA svarga ko cale gye| ajamera kI paTTAvalI se muspasTa haime mAvanandI prAcAryakA varNana to isa prakAra pAyA hai maMgalaM bhagavAn vIge maMgalaM gautamo gnnii| 'nandIzamUne (na) varSA yogo ghRta. sa (ha) mAghI (gha) nandI, nena nandIma vaH sthApita' / nandI vRkSa ke mUla meM varSA maMgala kundakundAryoM jainadharmo'stu maMgalam // 1 // yoga dhAraNa kiyA, isa kAraNa mAghanandI kahalAye, unhoMne bhagavatkundakunda cAraNa Rddhi ke dhAraka the, ve pRthvItala nadImaghakI sthApanA kii| parantu usameM paTTa kA prArambha me cAra aMgula UMce gamana karate the aura videhastha sImandhara mAghanandI me na mAnakara bhadrabAhu se mAnA hai aura paTTadharoM tIrthakara kI vandanA ke lie videha kSetra gaye the aisA bhI meM bhI inakA nAma nahIM ginAyA hai| vikrama prabandha ke jaina vAGmaya me dekhA jAtA hai| jJAna inakA bahuta UMcA kathanAnusAra ye ekAMga ke vettA the| jaisA ki bhadrabAha ke thaa| aneka pUrNa-apUrNa prAbhRtoMke ye zAnA the| kama se prakaraNa meM kahA gayA hai| kama pAcaveM jJAnapravAda pUrvako dazavI bastuke daza prAbhRtaka ke ye paripUrNa jJAtA to the hii| kyoMki prajjhappapAhuDa para zrA0 jinacandra-maMskRta paTTAvalI meM prAcArya me unhoMne mamayapAhuDa yA samayasArakI racanA kI thii| mAghanandI ke bAda prA. jinacaMdra kA nAma upalabdha hotA yaha bhI kathAnaka hai ki bhagavatkundakundadeva ne 84 pAhuDoM hai| mahaSiparyupAsana me paM0 prAgAdharajI ne bhI bhagavata kI racanA kI thii| kAladopa se ve maba isa samaya upalabdha kundakunda ke pUrva meM inakA nAma diyA hai| zrutasAgara sUri ne nahI haiN| kucha upalabdha haiM unake nAma ye haiM-mamayapAhuDa yA bhI yahI mArga apanAyA hai, ina saba me yahI tAtparya hAmila mamayasAra, pavayagaNapAhuDa yA pravacanasAra, paMcatyipAhuDa yA hotA hai ki prAcArya jinacaMdra hue haiN| paTTAvalI kA vaha paMcAstikAya damaNa pAhura, carittapAhuDa, sUtrapAhuDa, bodhapAhuDa, vAkya yaha hai bhAvapAhaDa, mokkhapAhuDa, liMgapAhuDa, niyamasAra, rayaNasAra, paTTe tadIye munimAnyavRtto jinAdicaMdraH samabhUdatandra. 1 ityaadi| inake alAvA bArasa arasuvekkhA, prAkRtasiddha bhakti, isa para me jJAta hotA hai ki prAcArya mAghanandI ke prAkRta zrutabhakti, prAkRta caritra bhakti, prAkRta yogibhakti paTTa para prAcArya jinacandra hue the| joki bhagavatkundakunda prAkRta prAcAryabhakti, prAkRta paMcagurubhakti prAdi bhI inhI Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] anekAnta [varSa 14 ke nAma se prasiddha haiN| mUlAvAra bhI inhI kI kRti hai gaccha ko prAcIna sAbita kraayaa| dUsare padya meM kundakanda aisA mUlAcAra kI aneko pratiyoM ke anta me ullikhita devane usI giranAra parvata para aMbikA kI mUrti se digambara dekhA jAtA hai / kundakunda nAma se akita eka mUlAcAra saMpradAya ko prAcIna kahalavAyA / sArasvata gaccha nigraMtha upalabdhi bhI hai / mudrita mUlAcAra aura isa mUlAcAra meM digaMbaroMkA hI to satyapaya hai / mAlUma par3atA hai padmanandIse kucha gAthA sUtroM kI hInAdhikatA aura ekAdha adhyAyake Age kundakunda deva ko samajha liyA gayA hai aura aisA samajha pIcheke sivA koI vizepa antara nahI hai / pUrNa sabhava hai ki kara kundakunda ke sAtha usa ghaTanA kA sambandha jor3a diyA mUlAcAra bhI kundakundadevakI hI dena ho / gayA hai / nAma sAmya se aisA ho jAnA svAbhAvika bhI hai padmanandI nAmake aneka prAcArya ho gaye hai| tAvatAra usI taraha kundakundapura para se padmanandI ko bhI kundakunda nAvAcAmanAyA vahA ve deva samajha liyA jA sakatA hai / ata. parikarma-kartA padmabhagavatpuppadanta aura bhagavat bhUtabalipraNIta paTava DAgamake nandA hA kundakunda the yaha abhI nirNayAdhIna hai / aimI prAdya trikhaDo para bAraha hajAra zloka pramANa parikama pranya bhAvanA hai ki kundakunda deva paT khaDAgama ke kartAoM se bhI ke kartA kahe gaye haiM aura kahA gayA hai ki ve kandavanda pura pahale ho gaye haiN| meM hue the| isa grAma nAma para se inhI padmanandIko kanda- 6 chamAsvAti yA umAsvAmI-ye bhagavatkRndakunda kunda anumAnita kiyA jAtA hai / pa.ntu yaha koI puTa ke uttarAdhikArI hue haiN| paTTAvaliyoM me nimna padyake pramANa ho aisA lagatA nhiiN| sabhava hai aura hI pamanandI sAtha sAtha bhagavatkundakundake anantara inakA nAma pAtA hai| kundakunda nAmase prakhyAta hue hoN| ataH jaba taka aura koI ajamera paTTAvalI meM inakI paTTa sakhyA bhI chaha dI gaI hai| puSTa hetu yA pramANa na mila jAya, taba taka yaha anumAna vaha padya yaha haisazayAspada hI rhegaa| isI taraha vaha eka padya bhI paTaTAvanI tattvArthasUtrakartRtvaprakaTIkRtasanmataH / / meM padmanandI ke prakaraNa meM ligvA hA milatA hai - umAlvAtipadAcAryoM mithyAtvatimirAzumAn / / 5 / / padmanandigurujIto blaatkaargrgaagrnnii| inakA nAma gRdhrapiccha bhI thA. jo kaI zilA lekho me pApANaghaTitA yena vAditA zrIsarasvatI / / vyakta kiyA gayA hai| prAcArya vIrasena aura prAcArya vidyA nandI ne bhI inako isI nAma se smaraNa kiyA haiN| ajamera Urjayantagigai tena gaccha (.) sArasvato bhavet matastasmai munIndrAya nama zrIpamanandine / paTTAvalI meM inakA svarga samaya vi. saM0 101 likhA hai| inake tattvArthasUtra para anekoM choTI baDI TIkAeM kaI ye padmanandI sakalakIrti kI paraparA me hue hai, ve rAma bhASAmoM meM pAI jAtI hai| ina para se isakA mahattva svaya kIrti ke paTTadhara the, rAmakIti kA samaya pranimAlekho ke miA siddha hai / kahate hai tattvArtha sUtra para svAmisamantabhadrapraNIta anusAra saM0 1672 hai aura padmanandI kA mamaya isase Age 84000 zlokapramANa eka gandhahastI bhASya bhI thA, jo tathA 1710 ke pUrvataka rahA hai / kyoki saM0 1710 ke isa samaya upalabdha nahIM hai| kitane hI jaina granyo me isake pUrva kisI samaya inake paTTa para devendrakIrti A gaye the| nAmakA ullekha milatA hai| aneka diggaja jainAcAryoMne umAukta padya se milatA julatA yaha eka padya kavivara vRndAvana svAmI khUba hI prazasA kI hai| inakA tattvArthasUtra digambara jI kA bhI dekhA jAtA hai aura zvetAmbara ubhaya sampradAyo me paripUrNamAnya hai| phira sagha sahita zrIkundakundaguru. badana heta gaye giranAra, bhI vaha digambara sampradAya me adhika mAnya hai jabaki zvetAvAda parayo taha saMzayamatiso mAkSI badI avivaakaar| bhvara mampradAya meM usake kitane hI viSaya unhI ke Agamo satyapaMtha niranatha digaMbara kahI surI taha prakaTa pukaar| me viddha karAra diye gaye haiN| digambara sapradAya me yaha so gurudeva vaso ura mere vighnahagna magalakaratAra bAta nahIM hai / digambara sampradAya meM to usake pATha karane donoM padyoM meM vizeSa antara nahI hai| pahale padya meM kA phala eka upavAsa barAbara aura usakA eka eka akSara padmanandI ne Urjayanta arthAt giranAra parvata para pASANa pramANabhUta mAnA gayA hai| ghaTita sarasvatI devIkI mUrti ko bulavAyA aura sArasvata- 7 lohAcAya-paTTAvalI me kahA gayA hai ki umA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kirA 11-12] nandisaMgha sarasvatIgaccha balAtkAragaNa [344 svAmI ke anantara lohAcArya huye / ye jAta rUpake dhAraka zAntyaSTaka-zAntibhakti prAdi / inake sivAya vaidyakagrantha, the amage dvArA mevanIya pe aura sampUrNa tatvArthoM kA jJAna sAramagraha, chandograntha prAdi bhI pUjyapAda-kRta sune jAte haiM / kagane me vizArada the / iname bhAge nandi saMgha do paTToM meM 11 guNanandI-saMskRta paTTAvalI meM devanandI-pUjyavibhaka ho gayA jinake nAma apAcI arthAt dakSiNApatha pAdake anantara gugaNanandIkA nAma AyA hai / jaisAki Uparake paTTa (nandimagha) aura udIcI arthAt uttarApatha paTTa (naMdisadha) padya me diyA gayA hai| ajamera kI paTTAvalIke anusAra unake ye nAma hai yaha maba nimna do padyoM para se nizcita inakA antima mamaya saM0 353 thaa| prAge sirpha nAma hotA hai - aura ajamera paTTAbalIke anusAra saMvat diyA jAtA hai| lohAvAryastato jAto jAtampadharau' mare / kyoMki pAge nAmoke sambandha me hame vizeSa anusandhAna sevanIya samastAvibodhanavizAradaH // 6 // nahIM hai| nana paTTadvayI jAtA prA (pA) cyudIcyupalakSaNAt / 12. vacanandI 364 / 13. kumAranandI 386 / teSA yatIzvagagA syu mAnImAni tattvataH // 7 // 14 lokacandra 427 / 15 pramAcandra 453 / 16. 8 yazaH kIrti:--lohAcArya ke anamtara yazaH kIti nemi pandra 478 / 17. bhAnunandI 487 / 18. siMhanandI hue / ma 153 508 / 16. vamunandI 525 / 20 vIranandI 531 / 6 yazonandI--yaga. kItike anantara yazonandI 21 ratanandI 561 / 22. mANikyanandI 585 / 23 maMgacandra 601 / 24. zAntikIrti 627 / 25. huye| sa. 206 merukIni 642 / 26. mahAkIti 686 / 27. vizvanandI 1. devanandI paTTAvanI ke padya me inakA dUsarA nAma 704 / 28. zrIbhUSaraNa 726 / 26. zIlacandra 735 / pUjyapAda diyA gayA hai aura yaza kItike anantara yazAnandAkA 30. zrInandI 746 / 31. dezabhraSaNa 765 / 32. anantaaura yagonandIke anantara inakA nAma pAyA hai / yathA kIrti..... 33. dharmanandI 785 / 34. vidyAnadI 808 / yaza kIniyaMgonandI devanandI mahAmatiH / 35 gamacaMdra 840 / 36 gamakIrti 557 / 37. abhayapUjyapAdAparAkhyo yo gugaNanandI guNAkaraH 8 // nadra 878 / 38 naracaMdra 867 | 36. nAgacaMdra 616 / isa parame eka to yaha jAnakArI milatI hai ki ye 40 nayanaMdI 336 / 41. harizcaMdra 948 / 42. mahIdavanandI janendrazabdAnuzAmana, sarvArthasiddhi, Adi mahattvapUrNa cadra 678 / 43. mAdhavacadra 6600 44. lakSmIcadra granthoke racayitA prakhyAta pUjyapAda hI haiN| dUsare, inake 1023 / 45. guragakIti 1037 / 46. guraNacaMdra 1048 / gumakA nAma yazonandI thaa| ajamera kI paTTAvalI meM devanandI 47. vaagvcn...| 48. lokacaMdra 1066 / 46. zrutakIrti aura pUjyapAda rome do paTTa jude jude dikhAye gaye haiM / ima 1089 / 50 bhAnucaMdra 1094 / 51. mahAcadra 1115 / parame devanandIke paTTa para pUjyapAda hue haiM yaha spaSTa pratIta 52 mAghacaMdra 1140 / 53 brahmapandI 164 / 54. hotA hai| samayakAla bhI donoMkA judA judA diyA gayA givanadI 1148 / 55. vizvacaMdra 1155 / 56. harinaMdI hai| devanandIkA mamaya vi0ma0 258 aura pUjyapAdakA 115 / 57 bhAvanandI 1160 / 58. surakIti 1167 / 30 / paTTa makhyA bhI kramazaH 10 aura 11 dI gaI hai| 56 vidyAcadra 1170 / 60. suracaMdra 1174 / 61. yaha bhI kahA gayA hai ki devanandI poravAla the aura pUjya- mAghanadI 1184 / 62. jJAnanaMdI 1188 / 63. gaMganaMdI pAda padmAvatI poravAla / parantu saskRta paTTAvalIke anusAra 1166 / 64. mihakIni 1206 / 65 hemakIrti devanandI aura pUjyapAda eka hI hai, jude jude nahI / jaimA 1206 / 66. cAranaMdI 1216 / 67. neminaMdI 1226 / ki Uparake padyase pratIta hotA hai| devanandI-pUjyapAdake 68 nAbhikIti 1230 / 66. narendrakIrti 1232 / banAye hue nimna granya gamupalabdha haiM-jainendrazabdAnuzAsana, 70. zrIcaMdra 1241 / 71. padmakIrti 1248 / 72. varSasarvArthasiddhi, mamAdhizataka, iSTopadeza, jainAbhiSeka, siddhi- mAna 1253 / 73. prakalaMkacadra 1256 / 74. lalitapriyastotra, middhabhakti, zrunabhakti. cAritrabhakti, yogi- kIni 1257 / 75. kezavacaMdra 1261 / 76. cArukauti bhakti, pAcAryabhakti, nirvANabhakti, nandIzvarabhakti, 1262 / 77. abhayakIrti 1264 / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350] anekAMta [varSa 14 % E 78 prA. vasantakIrti--ye Uparake kramAnusAra vAdiyoM meM indrake tulya the, paravAdI rUpa hAthiyoMke mada ko abhayakIti ke paTTadhara the| kyoki nimna padya me abhaya- vidrAvaNa arthAt cUra cUra karane ke lie siMha sadRza the, kItikA nAma pahale hai aura vasantakIti kA pazcAt / isa vidya vidyAke pAspada the, aura zrI maMDapadurga meM prati parase prabhayakItike paTTa para vasantakIrti hue yaha jAna vidita the yA prasiddha maDapadurga meM nivAsa karate the / yathAlenA asvabhAvika nahI hai / yathA tasya zrIvanavAsinastribhuvane prakhyAtakIttirabhU cchiSyosiddhAntiko'bhayakItirvanavAsI mahAtapAH / 'nekagugaNAlayaH sama-yama-dhyAnApagAsAgaraH / vasantakotirvyAghrAhisevita. zIlasAgara. // 21 // vAdIndra. paravAdivAraNagagaprAgalbhavidrAvaNa. sihaH zrImati maMDape'tividitaspaividyavidyAspadaH // 22 // padya kA bhAva spaSTa hai ki prAcArya prabhayakIrti saiddhAntika the vanavAsI the aura mahAn tapasvI the| vasaMtakIti isa paricaya para se jJAta hotA hai ki prA0 prakhyAtabhI vanavAsI the, tapasvI the, vyAghro aura so dvArA kIrti vastubhUta tribhuvana prakhyAtakIrti the| mevAr3a ke mADalasabita the aura zIlake sAgara the| paTTAvalI me dono kA dono kA gake jaMgaloM meM ve apane ziSya-samUha ke sAtha rahate the / samaya vi0 saM0 1264 diyA gayA hai| isa parase jJAta paTTAvalI me inakA samaya 1268 diyA gayA hai| inakI hotA hai ki donoM kI paTTAvasthA sabhavataH eka hI varSake sarvAyu 28 varSa 3 mAha 23 dina thI, paTTa para 2 varSa bhItara bhItara samApta ho gaI thii| 3 mAha 23 dina rahe the| inake avazeSa 11 varSa gRhasthapane me aura 15 varSa dIkSAvasthAme vyatIta hue the, yaha bhI solahavI zatAbdI ke madhyabhAgIya bahuzruta vidvAn zrI paTTAvalI me hI uddhRta hai|| zrutasAgarasUri jinhone aneka prauDha granthoM kI maulika 80 prA0vizAlakIrti-ye prAcArya zrIprakhyAtakIti TIkAeM likhI haiM aura kaI mUlagraMtho kI bhI racanA kI hai . ke paTTadhara the| ye utkRSTa prato kI mUrti the aura tapoSaTprAbhUta kI TIkA me apavAda veSakA ullekha karate hue eka mahAtmA the / yathAvasaMtakIti svAmIkA nimna prakArase paricaya dete haiM vizAlakItirvaravRttamUrtistapomahAtmA ........... / ko'pavAdaveSa ? kalI ki mlecchAdayo nagnaM dRSTavA ajamera paTTAvalI aura nAgaura paTTAvalI me prakhyAtaupadrava yaMtInA kurvanti nena 'maMDapadurga' zrIvasatakItinA kIrti ke bAda zAntikIrti kA nAma hai aura samaya unakA mvAminA caryAdivelAyA taTTI sAdarAdikenacaryAdikaM kRtvA kramazaH 1268 aura 1271 diyA gayA hai| kitane varSa punastunmunvatItyupadeza. kRtaH zAntikIrti paTTa para rahe yaha jJAta nahI ho pAtA hai| isa uddharaNa me jina vasatakIti svAmI ko apavAda kAraNa prAge pAThakrama naSTa hai / tathA dono hI paTTAvaliyo veSa kA upadeSTA kahA gayA hai / ve prakRta vasatakIrti hI me zAntikIrti ke pazcAt dharmacandra kA nAma diyA gayA pratIta hote haiM / kyoki svAmI vasantakItine yaha upadeza hai| bhAmera aura sUrata kI paTTAvaliyoM me zAntikIrti kA maDapa durga me diyA thaa| jo ki isa vakta mADalagar3ha koI nAma hai hI nhii| uname bhI basantakIrti, prakhyAtakIrti kahalAtA hai| usI maDapa durga me unake ziSya prakhyAta kIrti vizAlakIti, zabhakIrti aura dharmacandra isa kramase nAma kA honA kahA gayA hai / isa parase yaha jAna lenA sahaja hai diye gaye haiN| isa para se spaSTa hai ki ajamerakI paTTAvalI ki paTTAvalIke vasatakIti aura zrI zrutasAgarake lakSyabhUta me pATha bhraSTa ho gayA hai aura nAgaura kI paTTAvalI jisame vasantakIti eka hI abhinna mahApuruSa haiN| kevala nAma aura savatkA hI ullekha hai, usane bhI ajamera 76 prA0 prakhyAtakIrti-ye AcArya vasaMtakItike paTTAvalI kA hI anusaraNa kara liyA hai| kyoki ajamera paTTa para hue the / kyoki pAvalI me prakhyAtakIrti ko prA. aura nAgaura ke paTTa eka hI paraparA kI dena hai| vasatakIrti kA ziSya batAyA hai| nIceke padya meM inakA bhaTTAraka vidyAnandI jo ki solahavI zatAbdI ke paricaya isa prakAra diyA gayA hai ki una vanavAsI vasata- prAraMbha meM ho gaye haiM aura jo bahuzruta vidvAn zrutasAgara kIrti ke ziSya tribhuvana-prakhyAtakIrti hue| jo aneka sUri tathA bha0 mallibhUpaNa ke guru the apanI vaMzaparaMparA, guNoM ke prAlaya the, sama yama aura dhyAnake sAgara ye, vizAlakIti se prArabha karate hue sudarzanacarita me inakA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] paricaya nimna zabdo me dete hai mogatrayeSu niSNAtaH vizAlakItiH zuDapI zrI kundakundasaMtAne babhUva munisattamaH // 68 // vizAlakIta zuddha jJAna ke dhAraka the, yogatraya me niSNAta the, zrI kundakunda kI santAna pranvaya meM hue the aura muniyoM meM prazastatama ye paTTAvalI me bhI vizAlakIti utkRSTa cAritramUrti aura anupama tapasvI kahe hI gaye hai / dono para se inakA honA sunirNIta hai / 81 0 zubhakIrti - prAcArya zubhakIrti prAcArya vizAlakIti ke paTTa para hue the kyoMki pAvaliyoM me zubhakIrti kA nAma vizAlakIrti ke anantara AyA hai aura kahA gayA hai ki zubhakItideva ekAntara ghAdi upa tapazcaraNoM ko karane vAle the dhaura sanmArga ke vidhividhAname brahmA ke the / yathAtulya zubhakIrtideva. / ekAntarAca tapovidhAtA dhAteva sanmArgavividhAne 23 bha0 vidyAnandI bhI kahate haiM ki zubhakIti vizAlakIrti ke paTTa para hue the| unakI buddhi patrAcAra ke pAlana se pavitra thI, nAmAnusAra zubhakIrti ke dhAraka the, muniyo me zreSTha the aura zubha ke pradAtA the / yathA nandisaMgha sara *******.. tatpaha ani vikhyAta paMcAcArapavitradhI' / zubhakIrtimuniSTha zubhakItiH zubhaprada // 26 // ina do pramANo para se zubhakIti nAmake AcArya bhI hue hai aura ve vizAlakIrti ke paTTa para hue haiM yaha sunizcita hotA hai| 82 zra0 dharmacandra - mA0 zubhakIrti ke paTTa para AcArya dharmacandra hue| ye hammIra bhUpAla dvArA mAnanIya the, acche siddhAntavettA the, saMyama rUpa samudra ko vRddhigata karane me candramA jaise the / unane apane prakhyAta mAhAtmya se apanA jamma kRtArtha kiyA thaa| isa bAta ko kahane vAlA paTTAvanI kA yaha eka patha haizrImaMndro'jani tasya paTTe hammIrabhUpAla samarcanIyaH / middhAntika samasindhucandra prasthatimAhAtmyakRtAvatAra. / / bha0 vidyAnadI bhI zubhakIrti ke anatara inake nAma kA ullekha karate haiM / vaha zloka prAge padmanadI ke prakaraNa me diyA gayA hai| inakA samaya ajamera paTTAvalI meM 1271 diyA hai| paraMtu ajamera paTTa balI yahAM para mazuddha ho gaI hai| nAgaura paTTAvalI me 1236 diyA gayA hai| balAtkAragaNa hammIra bhUpAla ke viSaya meM mAlUma kiyA to mAlUma humA ki ve mevADa ke rAjA the aura vi0 sa0 1243 ( I0 sa0 1300 ) meM ve gaddInazIna hue the / yadyapi paTTAbalI ke saba meM dhaura udayapura rAjya ke itihAsa ke savat me kaI varSoM kA pratara hai| phira bhI prA0 dharma caMdra aura hammIra bhUpAla ke hone me saMdeha nahI hai / prataeva hammIra bhUpAla dvArA ye samarcanIya the, saMskRta paTTAvalI kA yaha praza tathya ko liye hue hai / 83 zra0 ratnakIrti - ye paTTa para hue hai / inase sabaMdhita nimnarUpa ke pAye jAte hai 351 prAcArya dharmacaMdra ke do padya paTTAvalI me tatpaTe'jani ratnakIrtiyatipa. syAdvAdavidyAmbudhinAnAdezavivRttaziSyanivaprAya hiyugmo guruH // pApaprabhAvASako dharmAdhamaM kayAsu raktaviNa bAlabrahmatapaH prabhAvamahita. kAruNyapUrNAzayaH // 25 // asti svastisamastasaMghatilakaH zrIna disa gho'tulo gacchastatra vizAlakIrtikalitaH sArasvatIya para / tatra zrIzubhakIti kIrtimahimA vyAptAmbara sanmati jIyAdidusamAnakIrtiramalaH zrIratnakIrtiguru // 26 // (1) inameM kahA gayA hai ki prA0 dharmacaMdra ke paTTa para yatinAyaka ratnakIrti hue, jo syAdvAda vidyA ke athAha samudra the, jinake dono caraNa nAnadezoM meM nivAsa karane vAle ziSyoM dvArA pUjita the, jo dharma-pradharma me bheda prasthApaka kathAo ke vyAvarNana karaneme anurakta citta the, pApake prabhAvake bAgha ka-nAzaka the, bAlabrahma rUpa tapa ke prabhAva se mahita the, pUjita the, unakA zrAzaya karuNAbhAva se paripUrNa thA / (2) me kahate hai ki saba saMgho me pranupama nadisagha hai| nadisaMdha me vizAla kauti se kalita sAra svatIya gaccha hai| usa gaccha me jinhoMne zubhakIti kI kIrti rUpa mahimA se prAkAza ko vyApta kara rakkhA thA, jo prazasta jJAnavAna the, jinakI kIrti cadramA ke samAna nirmala thI, ve zrI ratnakIrti guru jayavata hove / ina donoM padyo me ratnakIrti kI prazasA aura jayavAda ke sAtha sAtha unakA dharmacaMdra ke paTTa para prArUka honA kahA gayA hai, jo unake vyaktitva ko UMcA uThAne vAlA hai / padya gata zumakIti pada dharmaM caMdra ke guru aura vizAlakIrti pada unake dAdA ko bhI prazvanita karate hai| ajamera paTTAvalI me saM0 1266 se 1310 paryanta paTTa para inakA sthita rahanA kahA gayA hai / (kramazaH ) Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAlA mahAvIra prasAdajI ThekedArakA svargavAsa antima samaya 50 hajAra kA dAna dehalI jaina samAjake pratiSThita zrImAn lA. mahAvIraprasAdajI TekedArakA 80 varSakI vayameM 1 jUna, somavAra san 1917 ke madhyAnhameM svargavAsa ho gayA / bAlAjI kA janma vaizAkha vadI 140 1135 meM huA thaa| sAdhAraNa zikSA prApta karaneke bAda sarva-prathama Apane dehalI nagarapAlikA khajAMcIkA kAma kiyaa| kucha samayake pazcAt naukarI chor3akara ThekedArIkA svatantra vyavasAya prArambha kiyA aura apane puruSArtha, ImAnadArI aura kartavyaniSThA Adi guNoM ke dvArA nyApAraka, sAmAjika aura dhArmika kSetra meM acchI unnati kI / Apane apane jIvanameM aneka mahAna kArya kiye / Apa bahuta udAra dAnI the| san 1954 meM Apane 50 hajAra rupayA nikAla kara mahAvIra prasAda ceriTebila TrasTa kAyama kiyA / tathA antima samayameM bhI karIba 50 hajAra dAna kara gaye haiN| jimako vigata isa prakAra hai 30000) mahAvIraprasAda ceriTebila phaNDameM 100.0)ayodhya meM vizAlamUrtike cabUtareka nirmANArtha 2000) bhUvanaya andhakaM prathama adhyAyaka prakArAnArtha 1000) dehalI jaina mandiroMko 2000) dehalI jaina saMsthAoMko 1000) TI0 boTa ke rogiyoMkI sahAyatArtha zeSa rupayA phuTakara sahAyatArtha ApakI jJAnadAnameM bahuta ruci thii| Apane jaina pUjApATha sagraha, dharmadhyAna dIpaka, ratnakaraNDazrAvakAcAra, pAramAnuzAsana Adi prakAzita karAke binA mUlya vitaraNa kiye| bhApakI muniyoMmeM parama bhakti thii| dillImeM muniyoMke jitane bhI caturmAsa Aja taka hue hai, Apane una sabakI sva. lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra sarva prakArase khUba vaiyAvRttya kI aura AhAradAna dekara mahAn puNya upArjana kiyaa| mA. vIrasAgarajIse jayapura caturmAsameM Apane brahmacarya aura dUsarI pratimAke vrata agIkAra kiye| gata 3 mAsase bhApa bImAra the| antima samaya jinendradevakA smaraNa karate hue zrApa svargavAsI ho gye| apane pIche Apa apanI dharmapatnI, 5 putra, putriyAM, pote, parapote, ghevate, dhevatiyAM prAdi vizAla parivAra chor3a gae haiM / svargastha bharamAko zAnti lAbha ho, aura unake kuTumbIjanoMko viyogajanya du.khake sahana karanekI zakti prApta ho, aisI hamArI hArdika bhAvanA hai| -vIra sevAmandira parivAra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciTThA hisAba anekAnta 14 veM varSakA (agasta san 1956 se julAI san 1657 taka) bhAya 856-6 grAhaka khAte jamA jo vI0pI0Adi ke dvArA prApta hue| 277-) sahAyatA khAte 202) sahAyakoMse 75-) sAdhAraNa sahAyatAse vyaya 1267-6kAgaja khAte kharca 20430%3D24%3D 26%27 rima 51 aura 5 dastA, TAiTilameM 40 pauMDa mArTa pepara 731- seTha viradhIcanda eNDa saMsa 404 // )3 rUpacanda eNDa saMsa 1311)3 munzIlAla eNDa saMsa prAdike yhaaNse| 277-) 46) anekAMtakI phAiloM tathA phuTakara kiraNa bikrose prAsa 51) rahI khAte jamA 1267006 1640) chapAI khAte kharca kiraNa 1 se 10tk| 1612) rupavANI presa 28) sanmati presa 1230 )6 181)6 kAgaja khAve jamA graMtha chapaneko liyA gyaa| 4304 // 2 ghATA jA denA hai| 1640) 213-8pAsTeja khAte kiraNa 1 se 1. tk| 36)6blaoNka bhAdi meM 21-6 yAtAyAta khAte 6) sTezanarI khAte 5721 / / )2 334/-) 2100) vetana khAte jo 12 mahIne kI bAvata paM0paramAnandajIko diye gye| 380) sayukta kiraNa 11-12 kI bAbata jo anumAnataH denA bAkI hai| 150) kAgaja 210) presa chapAI, bAIDiMga Adi 20) pAsTejamAdi 380) OM paM0 hIrAlAlajI aura paM0 jayantIprasAdanIne bhI varSa bhara anekAmtake sampAdanAdimeM kitanA hI hAtha baTAyA hai| yadi unake betanakA eka cauthAI bhAga bhI isameM joDA jAtA, to ghATekI rakama aura bhI adhika ho jaatii| 5721 / / )2 mantrI-vIra sevAmandira Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya isa kiraNa ke sAtha anekAntakA caudahavA~ varSa 1200) kI pAya huI hai, jabaki vyayako rakama samAna ho rahA hai| hamane isa varSa anekAMtako 6000)ke lagabhaga hai| isa prakAra prAmadanI se aura bhI adhika mAkarSaka banAne aura sundara vyaya kI rakama sAr3he cAra hajArase bhI Upara hai| pAThya sAmagrI denekA bharasaka prayatna kiyA. isake atirikta paM0 hIrAlAlajI siddhAnta zAstrI parantu vidvAna lekhakoMkA sahayoga na mila sakane aura paM0 jayantIprasAdajI zAstrIne bhI varSa bhara ke kAraNa jaisI pAThya sAmagrI hama denA cAhate the, anekAnta ke sampAdanAdi kAryoM meM kitanA ho hAtha vaisI nahIM de ske| baTAyA / yadi unake vetanakA eka caturthAza bhI anekAntake prAhakoMko saMkhyA pahalese hI isameM jor3A jAtA, to ghATe kI rakama sADhe pAMca kama calI prArahI thii| hamane samaya samaya para hajAra se adhika ho jaatii| pAThakagaNa svayaM hI apane premI prAhakoMse nivedana bho kiyA ki ve vicAra kareM ki itanA adhika ghATA uThA kara koI kamase kama eka eka prAhaka aura banAveM / parantu bhI saMsthA kisI bhI patra ko kitane dina taka naye prAhaka banane ke sthAna para kitane hI purAne calA sakatI hai? prAhakoMne bhanekAntakI bI0 pI0 vApisa kara dI aura isa prakAra hameM kitane hI purAne grAhakoMse bhI upayogI patrake prati bhI samAjake adhikAMza vaMcita honA par3A / isa maya hamane vidvAnoMko nihAloM kI mI udAsIna anekAnta amUlya denekI bhI sUcanA patroM meM bhI pragaTa' kI aura usake phala svarUpa vidvAnoM tathA manovRtti cala rahI hai jisase anekAnta ko sabhI vargoM ke logoMko 200 se bhI adhika pratiyAM barAbara ghATemeM hI calAnA par3A hai| pratimAsa bhejI jAtI rhiiN| tathA unase preraNA bhI aisI Arthika paristhitimeM saMsthAke saMcAkI gaI, ki pratyeka vidvAn eka-do grAhaka banAne lakoMne yaha nirNaya kiyA hai ki 'bhanekAnta' ko kA prayatna kare / para isa mora hamAre una vidvAnoM mAsikake sthAna para traimAsika nikAlA jAya aura ne bhI koI prayAsa nahIM kiyaa| 6) ru0 vArSika mUlya ke sthAna para 3) vArSika mUlya isI aMkameM anekAnta ke caudahaveM varSa ke prAya- rakhA jAya / vyaya kA ciTThA prakAzita kiyA jA rahA hai| pAThaka pandrahaveM varSa kI pahalI kiraNa akTUbara meM dekheMge ki isa varSa grAhakI phIsa bhAdi se lagabhaga prakAzita hogI / pAThaka gaNa noTa kara leveN| dazalAkSaNI parva taka mUlyameM bhArI kamI ___ bhanekAntake pichale varSoMkI phAiloM ko tathA cAlU varSakI save kiraNoMko bhAdoM sudI 15 taka bhAdhe mUlya meM diyA jAyagA / jo sajjana eka musta 25) ru0manImArDarase pezagI bheja deMge unheM anekAntako pUrI phAila bheja dI jAvegI / jo eka eka varSakI phAila maMgAnA cAheMce 3) prati varSake hisAbase manIArDara bhejeM / varSa 1, 2, 3 aura 6veM varSako phAileM sTAkameM nahIM haiN| vyavasthApaka-anekAnta Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina-graMtha-prazasti-saMgraha ahivaMdasu jiNu pukhu gAya-bAyu, siri sumaideDa posiba-sapakkhu / paThamappahu paThamA''liMgi caMgu, siri jiju supAsu pulu vigv-sNgu| caMdappahu jirNa caMdasu vANi, siri puSphayaMtu titthayaru gANi / sIpalu vi sIla-baya-vihi-pavInu, seyaMsu vi siva-paya-Nicca-loNu / vAsaveNa mahiDa jigu vAsupujDa, vimaluvi vimalayara guNehi sujju / titthayA prayatu vi aMta cukku, ari-koha-mANa-maya-sayana-mukku / siridhammu vi dhammAmaya-NihANu, puNu saMti jiyosaru jaya-pahANu / sirikuthu vi zaMta-caukaThAgu, araNAhu vi loyAloya-jANu / siri maliNAhu titthayaru saMtu, muNisubbaDa prAisaya siri mahaMtu / taha Nami jiNesu pAvAhi maMtu, puNu riTTanemi rAimai-kaMtu / siri pAsaNAhu vigta-yAri. puNu vaDDhamANu duggai-NivAri / tasu titha pavaTTA bharaha khetti, payaDiya dhammAhamma jutti / ye sayala jirNasara, huva hosahi ghara, te sayana vi pavevi dharA puNu jiNavara-vANI loya-hANI, NiyamaNi dhArivi paramaparA puNo vi goyamo muNI payAsiyA jiNajhuNI, payastha jeNa bhAsiyA susabca jIva bhaasiyaa| aNukkameNa tAsu je, jaI vi jAya samva te, Navivi NANa-dhArayA bhvnnnnvohi-taasyaa| murNidu tAhaM saMtaI, virAya-rosa saMjaI, jiNesa sutta bhAsamo guNANa bhuurivaasno| suceyaNastha tammano taveNa sosino vamao, sahassakitti paTTi jo guNamsukitti NAma so sutAsu paTi mAyaro vi pApamaya-sAyaro, risIsu gacchaNAyako jyttsikkh-daayko| jasakkhukitti suMdaro akaM cAya-maMdiro, susissu tassa jAyatro khamAguNeza rAiyo / sukhemacaMda pAyo jino jikiM gajo bhaDo, risIsa samva majmu e maI visAva diMtu te / mahiSIti pahAyaka girirAvalaM.surahaM vimaNi vibhaujabiuM kaTha sIsahi maMDita kabahu paMDita, goyAyalu khAne bhviuN||2 jahiM sahahiM ciraMtara jiNayikeya, paMDurasuvaNyAdhayavasu sameya / sahAba-satoraNa atya imma, masasuha saMdAyaba samma / cauhara cava sadAma jattha, vadhivara vavahIM vi mahi pytv| mamgaNa ThAva kolAhala samastha, jahiM jaNa viksahiM paripuraNa prty| jahi prAvadhammi thiya viviha bhaMDa kasavahiM kasiyahiM bhammakhaMDa / jahiM basahiM mahAyava suboha, biccaciya pUyA-dAha soh| jahi viyarahiM para cauvaraNa boya, puraNeba pavAsiya divabhoya / babahAra-pAra-saMparaca samba, ahiM sasa-basaba maya-hINa bhava / sovaNvacUDa maMDiya bisesa, miMgAra bhArakiya ziravasesa / sohamga-zikhaya jiNadhammasIla, jahiM mANiNi mANa mahagdha liil| jahiM para cAra kusumAla duha, dujjaNa sakhuda khala pisuza citttth| Navi dosahiM kahimiva duhiya hIda, pemANuratu samvaji pviinn| jahi rehahiM hava-paya-dakhiya-magga, tNbol-rNgrgiy-ghrgg| jahi sacca aNuccayAI vihAi, duggahu avaha phnnaai| sovaNyarekha va uvahiM jAya, NaM tomara ziva purANeSa prAya / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] anekAnta [varSa 14 - - -- tAi visohiu goyAyalakbu, yaM bhajja samANauM pAhu dakkhu / suhAcchi jasAyaru zaM rayaNAyaru, buhayaNa juhuNa iNdttr| satthayahi sohiTha jaNamaNu mohiu, NaM vara yaraha ehu guru tahiM tomara kula siri rAyasu, guNagaNa rayaNAyaru khasaMsu / aNNAyaNAya NAsaNa pavINu, paMcaMga maMta satyahaM pavINu / ari-rAya-uratthati-diNNa-dAhu, samaraMgaNi pattau vijaya-jAhu / khaggaggi Dahiya jeM miccha-su, jasaUriya Uriya je disNtu| ziva-paTTAlaMkiya viula bhAlu, atuliya bala-khala kul-ply-kaalu| siri riNavagaNesa NaMdaNu payaMDu, Na gorakkhaNa vihaNa vasaMDu / sattaMgarajja bharadiNNa khaMdhu, sammANa-dANa-tosiya-sabaMdhu / karavAla pahi viSphuriya jIhu, pamvaMta zivaha-gaya-dalaNa sohu / ai visama sAha suddAma thAmu, sAyarahu tIra saMpattu NAmu / chattIsAuha-payaDaNa-pasiddha, sAhaNa-sAyaru jasa-rida-rikha / para-bala-saMtAsaNu ziva-paya-sAsaNu NaM suravara bahu-dhaNa-dhaNiuM Nava jalahara khassA pahupahuI dharu, DoMgariMdu NAmeM bhaNiuM / / tahu paTTa mahAevI pasiddha, caMdAde gAmA paNayarikha / sayalaMte ura majjhahaM pahANa, Niya-paha-maNa-posaNa-sAvahANa / tahuzaMdaNu biruvama guNa-NihANu, teyaggalu NaM pacakkhu bhANu / NaM zavaDa jasaMkuru puhami jAu, zaM jaya-sirIe payaDiyau bhAu / siri kittisiMdhu thAmeM garichu, zaM caMdu kalAyaru jaya maNicha / siri DUgarasIha gariMda rajji, vadhivata zivasaha puNu bahudu sajji / dukkhiya-jaNa-posaNu guNa-NihANu, jo ayaravAla-kula-kamala-bhANu / micchatta-vasaNa-vAsakha-viratu, jiNa satya zigaMthahaM pAyabhattu / siri sAhu pahuNuji pahasiyAsu, tahu NaMdaNu zivama gunnnnivaasu| siri khemasIha NAmeNa sAhu, jiNa dhammovari jeM baddha-gAhu / jiNacaraNodaeNa vi jo pavit, prAyamanasa-rattaTa jAsu cittu / uriu caubbiha saMgha bhAru, pAyariDa vi sAvaya carita cAha / risi dANavaMtu gaMdha-hatthi, viyareha Nicca jo dhamma-paMthi / sammatta-rayaNalaMkiya sarIru, kaNyAyalumba nnikpudhiiru| suha-pariyA-kaharava-vaNA-himaMsu, uddhariu puraNa pAlahu ji vaMsu / dhaNa-kaNa kaMcaNa-saMpuNNu saMtu, paMDiyaha vi paMDiu guNa-mahaMtu / duhiyaNa duha-pAsaNu buha-kula-sAsaNu jiNa-sAsaNa-rahadhura-dharaNu vijAlacchIdharu sveNaM saru ahaNisu-kiya-viha udaraNu // 5 tahu paNayaNi paNaya Nibaddhadeha, NAmeNa dharaNovai siilgeh| sura siMdhuragai pAyaDiya lIla, parivArahu posaNa suddha sIla / para syAhaM NaM uppatti vANi, gaya-hasigrIva kalayaMThi-vAhi / sohagga-sva cellaNi va diTTa, siri rAmahu jiMha puNu sIya siTTha / tahiM uvari uvaNNA rayaNa cAri, zaM NaMta caDakka saruva dhAri / taha majika paDhamu viyasiya suvatta, lakkhaNaM lakkhaMkiu basaNa-cat / auliyasAha sahasekohu, siri sahasarAju NAmeM muNehu / viNyAsa kusalu bIyau suputtu, jo mubaha jiNesa-bhaSi sutta / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] jainagrantha prazastisaMgraha [357 supavINarAya vAvAra-kani, gaMbhIru jagayara bahu-guNauina / paharAju pahAvaru puhamiyAi, jo Niva maNu raMjaha viviha bhAi / aNNu vi tIyau risi-deva-bhatta, giha-bhAra-dhuraMdhara kamala bat / siri devasIhu devAvayAru, jo karai Nicca uvayAru sAru / caDathaDa eMdagu puSNu kulu payAsu, avagamiya Nihila-vijjAvilAsu / jiza samayAmaya-rasa-tita citu, siri holivammu NAmeM pavitta / emahiM cahuM sahiyau guNagaNa ahiyau kheuMsAhu jasAyarU / NANAsuha vilasaha jaIyaNa posaha Niya-kula-kamala divAyaru araNahiM diNi pAyama sasthavRtyu, sammatta-rayaNalakiya samasthu / gau jiba-hari kheDaM sAhu sAhu, bhAveM vadiDa tahiM NemiNAhu / puNu pAlhabaMbhu paNaviyau teNu, siddhRtya bhAva bhAviya mnne|| puNu tahiM diTTau sarasaha-Niveu, raidhU paMDiu paDiya vivedd| taNa vi sabhAmaNu kiyau tAsu, jo goTTi payAmai bahu suyAsu / tA jiNa accaNa pasariya bhuSeNa. japiTa harasiMgha saMghavI suveNa / bho yaravAla kula kamalasUra, paMDiya-jaNANa maNa-AsapUra / jiNadhamma-dhuraMdhara guNa-Nikeya, jama-pasara disaMtara kiya saseya / siripajaNasAhu NaMdaNa muNehi, kalikAlu payahu ziya-maNi muNehi / dujjaNa aviyaDDa vi dosagAhi, vahati paTara puNu puhaha mAhi / maI sukANa puNu badhugAhu, paNaviSa aNurAeM paasnnaahu| tuhu sasthu kamalu lelehi bhAru, miri pAsacaritta jaNaNa-tAru / tahu kyaNa suNepiNu maNi-pulaeppiNu, japai kheDaM tAsu puchu / bho raidhU paMDiya sIla akhaMDiya, tuhu vi ekku mahu kyaNu suSu giya gehi uvAu kappa-hakkhu, tahu phalu ko mau baMchaha sasukkhu / puNNeya pattu jaha kAmadhenu, ko hissAyai puNu vigaya-reNu / taha paha puNu mahu kiDa saI pasAu, mahu jammu sapAlu bho ajju jAu / tuhuMdhaNNu jAsu erisau citu, kahayaNa-guNu dullahu jeNa pt| bahu joNi praNatANaMta kAlu, bhavi bhamaha jIu moheNa bAlu / kahamavi pAvai gaDa maNuSa jammu, aha pAvai to payaha kukammu / bAlattaNi asai prabhAvu-bhakkhu, raMgaha mahi mahai bhaNaMta dukkhu / kahamavi pAvaha tAruNNa bhADa, vammaha-baseNa seveha pAu / evidhANaiM juttAjutta-meDa, Nau satthu Na saru arahaMtu deu / dhAvai dahadihi daviNatti khieNu, Nau bhAvai ceyaNu parahu-bhieNu / loheM bahu liyaTa rasatu, para-dhaNu-para-juvaI maNi saraMtu / micchatu visama-sa-pANa-tattu, rAu kahamavi jiNavara dhammu patta / ahavA vipat yA mukhAI tanu, vihalaGa hAraha puNu tANa ratu / rayagubba dubahu sAvayahu jammu, maha pugaNe maI laTa sakamma / bho paMDiya siri pAsahu caritta, pabhaNahi haDaM suNamisu eyacittu / te mavaNaNi suzAhi jiziMda-vANi, madehu kiMpi mA citti ThAdi / iya mAhaha bayaNe viyasiyavayaNa paTiema hariseppiNu / teM kamba ramAyaNu suhasayadAyagu pAraddhaDa magu deppisu / / 8 / / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] anekAnta [varSa 14 antimabhAga: te cattAri vi cahu disi maMDaNa, siri bhayaravAla-kula-jaba-saMsu, jAcaya jaya-maNa-rosa vissnn| eDila gola varabAI haMsu / sahasarAju paDhamau tahaM saccAi, joiNipurammi zivasaMtu bhAsi, jo saMghavI giranArahu vucii| siri dedAsAhu sa puNNa-rAsi / sa-ratanapAlahI lAmA tahu piya, puNu tAsu aNukkAma achikosu, udharaNa suva ucchNgirmiymiy| mahiyAcA jaNa jaNiya-tosu / pahArAju ji bIyau sasikara-pahu, bahu padaNu pairUpAvahInu, dANa bhoya umijjai so kahu / puzu tAsu taNumbhau dhammi jiinnu| mayaNapAlahI tahu piya dharaNI, agdhiyati jiNavara caraNAraviMda, soNapAla yaMdaNeNa sunnnnii| maha dAgoM posiya bNdiviNd| tIu puttu puNu raipati bhAsiu, thAmeva puraNapAlu ji pauttu giha-bhara-bhAru vahazu jasu bhAsita / cAiDiya yAma puzu tahu kalattu / koDI NAmA tAsu ji mAmiNi, prahaNisu sadhava-cittamaNa-rAmiNi / bahu put viSiya caraka soha, tAhi puttu lohaguNaM samaharu, jiyadhamma dhuraMdhara payaha goha / vaMjaya bakkhaNa carikhava maNaharu / vaha garuvau sAhu jA pauttu, paubau suu vijjArasa bhariyaDa, nAthU sAhu vi puNu tAsu puttu / holivammu NA vipphuriyau / nAthUsAhuhu suva viriNa huva, bahu kasara sarasuttI gAmA, mAmaNu bIdhA guNasArabhUva / dANa sIla suMdara ahirAmA / bIyaDa ji puraNapAla ji putu, tahu puttu guNAparu yAuM kalAyaru, caMdapAlu NAmeNa sisu / jApaDa bhAviyaDa jimiMda sutta / ihu vaMsu pavittaDa jiya-paya-bhattau, gaMdaDa mahi-dhaNa kaNa-varisu jiNavarapayabhattau giha-vayarattaDa, jasu jasu vadiyaNahi guNi eyaI samyahaM jo majmi sAru, pariyA-suha-dAyaNu guNasaya bhAyaNu pajaNasAhu thAmeM bhaNiuM kheU susAhu kaNNAvayAru / bahu piya vIlhI yAma guNAyara, te kArAviu pAsahu purANa, piyayama cittaho picca suhAyara / bhava-tama-piNyAsaNu thAI bhANu / tAhi taNumbhau mahi vikkhAbara', kaDyA vizeppiNu suha maNeza ahaNisu pavayana-guNa-aNurAyaDa / rahadhU gAmeNa viykkhnnenn| caDaviha-saMgha-bhAra-dhura-dhArita, saMpuNNa kareppiNu payara bhatthu, meM mirachatta-mahAgaDa moDiTa / kheUsAhuhu appiyau satthu / saMsArahu saMsaraNe bhIyau, bahu vizae ta girihayA taya, dANe seyaMsu ji biiyu| takkhaNi pANaMdiu thiya-maNeNa kheuM zAma sAhu vikkhAyau, dIvaMtara-mAgaya- viviha-vatyu, dev-sty-guru-py-annuraaytth| pahirAviva bhaisohA pasatthu / tAsu ghaNo NAmA piyavaImAI, bhAharaNahi maMdiu puNu pavittu, jima rAhabahu sIya vmmdurii| icchAdANe raMjiyaDa cittu / gaMdaNa cAri su jaba sArA, saMtuTaThaDa paMDiDa Niya-maNami, sajAyA guNiyaNahaM piyaaraa| bhAsIvAu vi divAu khaNammi / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kiraNa 11-12] jainagrantha-prazastisaMgraha avirala-jala-dhArahiM yaha khivArahi tappaDa meiNi NiccaparA pukha vadahamANu paramilsa deu, kani-mana-duha khijjahu maMgala gijjahu pAsa-pasAe pari ji gharA so sambahaM jiivhry-sett| ziruvAhana Nivasara sabalu desu, puNu vAhaM vAthi smAe vicitta, paya pAlaDa yaMdaDa puNu kharesu / boyattava-gAmivi varAva ditti / jiba-sAsaNu vaMdaDa dosa-mukku, puNa iMdabhUi gayaharu bavevi, mukhigaNu NaMdaTa tahiM visaya-bukku / sodhammu vi jaMbUsAmi tevi // dahu sAvaya-yakha gakhiya-gAva, puNa tAI prAkkami devaseNu, jo NisuNahiM jIvAjIva bhAva / iMdiva-bhujaMga-divasa-veNu / siri kheUsAhu sudhammi ratu, puNu vimalaseNu taha dhammaseNu, dahiM samazaMdau bahutu / siribhAvaseNu gapa-pAva-reNa / / yaMdau mahi girasiya asuha kammu, vaha sahasakitti bhAyama-pahANa, jo jIva dayAvara parama dhammu / sahiM paha-NisADa guru-vihANu / ahi [taDa pAsa purANu ehu, gacchaha NAyaku siri guNamuNiMdu, sajjaNa jagAha ji jabiTa khehu / sahatya-pavAsa vigv-sNdu| kaMca mahiharu jA sasi dibiMdu, sahu paTTa jaIsaha Nihaya-raIsaru jasakitti munnissnn-tikhdd| jA puNu mahiyati kula mahiM hariMdu / taha sisma pahANava-paya-ThApa khemcNdubhaaym-nnikhddaa| jA sakka samgi surasiya samidhu, govagiri thAmeM gad pahANu, vA sastha pavaDa asya siddha / se vihiNA khimmiTa rayaNa-ThANu / macchara-maya-hINa sattha-pavINA paMkhyi-maNa-dau sucita / zrai ucca dhavalu himagiriMdu, para-guNa-mahaNAyaha baya-NiyamAyaru, jiNapayapayaraha bAviya siru jahiM jammu samibaha maNi suriMdu / isa siri pAsaNAha-purANe Ayama-pratya-suNihANe tahiM DugariMdu bAmeNa rAu, siri-paMDiya-rayadhU-virahae siri mahAbhabya-kheUsAha parigaNa-siraggi-saMdiraNa-ghAu / NAmaMkie siripApajiNa-paMcakallA-vaeNaNo taheva tuMvara-vara-vaMsaha jo diziMdu, dAyAra-vaMsa-Ni so zAma sattamo saMdhI paricchetro sammatto ji pabalaha micchaI khaNiu kaMdu / // 2 // saMdhi // 4 // taha paha gharazirUva-jachi, prati terApanthI bar3A mandira jayapura, lipi saM0 1655 zAmeM caMdAde mh-sudcchi| 38-paumariu padma purANa) kavi raidhU tahu suta kicisiMghu ji guNilchu, mAdibhAgaH jo rAyasIha-jAvaNa-baila / para Naya-viddhaM sakhu mubisunvaya jiNu, piu-pAya bhattu paJcakkha mAra, paNavidhi bahu-guNa-gaNa-bhariu / pajjueNa va mahipAli kumara saar| sirirAmaho kerau sukkha jageraTha, sahi rajija babIsara suddhacitu, saha-lakkhaNa payaDami cariu / maMciyau jeya jivadhamma-vittu / siri AizAha-bhavyayaNu ihu. jasu cittu su-pacahaM vAya-tu, paNaveppiNa loyattaya-varicha / jihabAha-pUrva jo gicca-bhattu / puNu sasi-pahu dhammAmaya savaMtu, mANAmaesa praha-visihi khINa, bhagvayaNahaM bhavatarahaM saMmatu // kAussagge taNu kiyA khii| tahi saMtivi jIva-payA-pahANu, pAyamu-purANa-paDasahaM samatyu, jiM bhAsiDa mahiyali bimana-vANu / giya-manuya-jammu jikiDa kytyu| Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta [ varSa 14 jo ayarabAla-vaMsaha mayaMku, bahu vizae puNu vieNattu teza, vihu-paksa-sura so aiya vNku|| kara AroppaviNu ziya-sireNa // vATUsAhuhu NaMdaNu pavINa, bho raidhU paMDiya guNa-NihANu, biya-jANiha-loiya-viNaya lii| pomAvA-vara-vaMsaha pahAgu / jiNa-sAsaNu-bhattu kasAya-khINu, siripAla bamha pAyariya sIsa, harasIhu sAhu uddhariya-dINu // mahu vayaNu suNahi bho buha-girIsa // taho bhajjA guNa-gaNa-sajjA dyocaMdahI NAmeM bhnniyaa| soDhala-Nimitta Nemihu purANu, muNidANa-piyaMkara vaya-NiyamAyara NaM pavitti svaho taNiyA. virayaDa jahaM kai-jaNa-vihiya-mANu / bII tiya vIlhAhI guNaMga, tahaM rAmacaritu vi mahu bhaNehiM, bhAsIla-visuddha viNAya-gaMga / lakSaNa sameu iu maNi muNahi // jeThihi eMdaNu siri karamasIhu, mahu sAyarAu tahu mitta jeNa giha-bhAru dhuraMdharu bAhu diihu|| vieNatti majmu avahAri teNa / muNisaha zivasaha jasu paDhama loha, mahu NAmu nihahi caMdaho vimANi, jA caya-jaNANa puuriy-smiih|| iya vayagu suddha Niya vitti ThANu // tasu bhajA jINAhI pavINu, iya NisuNivi vayaNaI, jaMpiya savaNaiM paMDieNa tA uttau / guradeva sattha-paya-bhatti lINa / ho ho kiM vuttara etthu prajuttara hauM giha kammeM guttau // 4 // tahu vahaNI'NaMtamatI pahANa, ghadaeNa mavai ko uvahi-tou, maha-sIla-vINa giha-laddha-mANa // ko phaNi-sira maNi payaDai viNou / caDaviha dANe posiSa-supatta, paMcANaNa-muhi ko vivaha hatthu, aha-Nisu jiNavara-kama-kamala-bhatta viNu sutta mahi ko rayai vanthu // lahuIhiM putti ruveM sutAra, viNu buddhie taha kayvahaM pasAru, NAmeNa nano neheM susAra // viraeppiNu gacchami kema pAru / jiNa-caraNa-kamala gAviya-saroka, iya suNivi bhaNaI harasIhu sAhu, vaya-taru-NivAhaNa-dhIru vIru / pAviyaDa jaiga mahi dhamma laahu|| aNNA vAsari ciMtiyau teNa, tuhaM kavvu dhuraMdharu dopahAri, harasIha NAma icchiya siveNa // manthandha-kusalu bahu-viNaya-dhAri / kiM kijjA vitta vihiya mama jeNa Na dIgu bhariujaha / kari kabbu ciMta pariharahiM mitta, ki teNa ji kAe' payariyarAe vaya-taha jiNa Na dharijai // 3 tuha muhiM zivamaha maramai pavitta // Narabhau pAviva karaNIu ema. taM vayazu suNivi bhariNayau teNa, bhavadahi zivaDaNu No hoi jema / pAraddha satthu puNu pddienn| citimvaDa dasaNu NANu iTu, taha vihu dujjaNa mahu bhau kati, caraNu vi puNu loyattaya-varichu / dhUyaha jaha dumaNiya bhaya urvati // dhammu ji dahalakkhaNu loyasAru, jahaM kAya-niMda maDayahu sarIru, savisvaDa etthu bhavaNNatAra / seyaMti peya-vaNi loya bhiiru| viSNu dhameM jIDa Na sukkhi thAi taha avaguNu guNu te pAva liMti, taviNu kara caDiDa vi mayalu jAha // giya payadi sahAu ji pAyaDaMti // iya citivi puNu gaTha sAhu tattha, sajjaNa alamami iMDa satumha, acchaha paMDita jiNageha jattha / pAtheva khameyara dosu amh| Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 11-12] jainagrantha-prazastisaMgraha [361 ihu tumha pasAeM karami kanvu, mirirAma-NivANa-gamaNo NAma ekAdasamo saMdhi paricchezro hauM maha vihINu sohehu samvu // mamattI 1 // jasu maha iha jAttiya so puNu tettiya payaDau dosuNa atyi iha prati Amera bhaMDAra, lipi saM01551 Niya dhaNu aNumAre sahu parivAra vavasAvi so karau tihA // 5 (sa. 1546 kI ligvita nayA mandira dharmapurAkI x x x apUrNa pratise saMzodhita ) iya balahaha-purANe buhayaNavidehi lakha-sammANa 36-mehesara cariu siripaDhiya-rahadhU-viraie pAiya-baMdheNa asthi vihi-sahie (meghezvara carita) kavi raidhU miri harisIhu sAhu-kaMTha-kaThAharaNe uhaya-loya-suha-siddhi- AdibhAgakaraNe vaMsa-Ni pa-rAvaNa uppatti-vaNNaNo NAma pakSamA maMdhi- siri risaha jiNadaha dhuvasaya idaha bhavatama cadahu gaNaharahu / paricchI smto|| paya-jayalu NappiNu citti NihaNeppiNu carita bhaNami mehesarahu carama bhAga : jaya risahaNAha bhava-timira-sUra, bhanvahaM guNa Nadau kiu mukammu, jaya NAsiya tAsiya kumai dUra / aru NaMdau jiNavara-bhAu dhammu / jaya karaNa haraNa gaNahari apAva, rA: vi padau suhi paya pamANu, jaya ti-jaya-suhaMkara suddhabhAva / NaMdau gocamgiAra acalu ThAgu // jaya tiyasa-mauDa-maNi-ghiTTa-pAya, sAvaya jaNu NaMdau dhamma-lIgu, jaya zrAi jiNepara vIyarAya / jiNavANI aAyaNNaNa pacINu / jaya Nimmala kevala NANa vAha, desu vihiravahau muhi-vaseu, jaya aThavaha dosa-vigaya pravAha // ghari ghari accijau aAidau / jaya bhAsiya taracaM rUbamAra, Nadau puNu harasIsAhu endhu, jaya jaNagovahi Niru patta pAra / ji bhAviu cayaNa-guNa payatthu / jaya vAemari vaha hima-girida, maI aMgimaMtu jamu phurai cini, jaya gharaha nirAmaya mahi agiMda // kalikAla-dhariya jiM jhANa sati // jaha nihaya pamAya bhayaMta saMta, siri rAmacaritu vi jeNa ehu, jaya mutti-ramaNi-rajaNa-sukaMna / kArAviu sambaI jaNiya Nehu / jaya dhammAmaya sasi sujasa soha, tahu NaMdaNu NAmeM karamasIhu, jaya bhanhaM duggaha-paha-nigeha // micchatta mhaagy-dlnn-siihu|| pugu miri vAra jiNeMdu paNavivi bhattie mudau / mo puNu padau jiNa-calaNa-bhattu, mammamA sAru jAmu tittthe maha ladbhau // 1 // jo rAya mahAyaNi mAgu pattu / sAya-bAya-muha kamala-hayaMtI, miri pomAvai paravAla vaMsu, ve pamANa-NayaNahiM pecchnii| gadaDa harisiMghu saghavI jAsu saMsu // pavayaNa zratya bhaNai giri komala, vAhola mAhaNasiha ciru NaMdana NANA saha damaNa-paha-himmata / / iha raidhU kai tIyaDa vidharA / va uvoya karaNa jumu saMviu, molikka samANau kala guNa jANau nAsA baMpa sucarita pariTiu / NaMdau mahiyali sovi parA // 17 // hA viggaha taha gala kAla, iya balahaha-purANe buhayaNa-videhi lakha-sammANe ve Naya urakaha sahahi urasthali / siri paMDiya-raha-virahae pAiya-baMdheNa atya-vihi-mahie vAyaraNaMgu uparu Niru duggamu, siriharisIha-sAi-kaMTha kaMThAharaNe uhayaloya-suha-siddhi karaNe NAhi anya gaMbhIra maNorama / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] anekAnta [varSa 14 duviha chaMda bhuyadaMDa ravaNNI , jiNa maya sutta suvayAhiM chnnnnii|| sukaha pasAra zibaMdhu visAlA, aMga puzvamo su ramAlara / saMdhi-vihatti-payahi giru gacchA, rasa zava pahabhAva su payarachaha // paMcayAya mAharaNahiM laMkiya, micchAvAihi kahi va va pakiya / vimala mahAjasa pasara vihUsiya, jamma-jarA-marabatti pradUsiya // sA hou mahuppari suTumaNA, kumai-paDana pinnnnaasnni| tilloya payAsaNi gANadharA risahahu vayaNa zivAsiNi // 2 puNu siri iMdamUha gaNasArau, pavivi jiNa-gAhahu giriMdhArau / tAsu maNukkameNa puNi pAvaNu, jAyau bahu sIsuviNa u rAvaNu // paM sarasaha surasari rayaNAyaru, satya-asya-su-parikkha-zAyaru / siri guNakitti NAmu jai-gamu, tau tavei jo dubihu asaMgamu // puNu tahu paTTi pabara jasa-bhAyaNu, siri jasakitti bhanna-suha-dAyaNu / tahu paya paMkayAI paNamaMtara, jA bui Nivasaha jiyapayabhattaDa / tA risiNA so maNiDa viNoeM, hatthuNie vi sumahu tejoeN| mo rahadhU paMDiya susuhAeM, hosi viyakkhaNu majmu psaaeN| iya bhaNevi maMtakkharu dieNau, teNArAhiu ta ji acchiNNau // cira puNNa kahata guNa siddhara, suguru pasAeM huvau pasiddha / putthasthi vi muMdaru rayarANihi bhUli pAyaDu sukkhayaru / de yaha kUDava ayalu ziru gopAyalu NAmeM yaha // 3 // para rayaNAharu maMmayaraharu, bhariyaNa bhayaharu NaM vajjaharu / NaM NAya kaNaya kasavaTTa pahu, meM puhai ramaNi siri seharahu / vaNa uvavaNa chaNNa gAi bhaDu, NyaNahaM ruhadAtaNa hAiMgaDa / sovaraNa rekhaNa jahiM sahae, sajjaNa vayaNu va sA jalu vhe| uttugu dhavalu pAyAru tasu, NaM tomara ziva saMtANa jam / jahiM maNaharU rehaha haha pahu, pIsesa vatthu saMcaya ji bahu / vara kaNaya rayaNa padda viSphuriu, NaM mahiyali suradhaNu vitthariu / jahiM jaNa zivasahi uvayAra-rayA, dhnn-knn-pripurnn-sdhmmsyaa| sahi rAu guNAyaru pavara jasu ariyaNa-kula-saMtAvaru / siriddha gariMdu thAmeM bhaNika sa-payA jiu sahamayara // 4 // NIha taraMgiNa NAvai sAyaru, sapala-kajAlauNa vi domAyaru / ve pakkhujjalu Niya paya pAlaDa, milaccha-zariMda-vaMsa-khaya-kAla u / eyacchattu rajju ji jo bhujai, guNiyaNa vidaha dANe raMjai / sayala-teurAha Niru sevI, paTTa mahisi tahu cNdaaevii| tahu NaMdaNu bhUyali vikkhAyaDa, rayadANe kalikarANu samAyau / kittisiMha NAmeNa guNAyaru, tomara-kula-kamalAyara bhAyaru / siri DUMgaNiva rajji vaNIsaru, asthi duhiyajaNa-maNa-ciMtAharu / ayaravAla baMsaM vara-bhAyarU, dANa pUya-bahuvihi-vihiyAyaru / pajaNu sAhu jiNapaya-bhattiljAu, para-uvayAra-guNeNa abhullau / tahu NaMdaNu damavallI sura-taru, jeM NigvAhiu jiNasaMghahu bharu / appA-para sasva-guNa-jANaNu, kuNaya-gaIda-viMda-paMcAyatu / guNamaMDiya viggahu jama-luddhau, rayaNataDa maNi bhAvaha suddhau / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM aham anakAnta satya, zAnti aura lokahitakA saMdeza-vAhaka noti-vijJAna-darzana-itihAsa-sAhitya-kalA aura samAja-zAstrake praur3ha vicAroMse paripUrNa sacitra mAsika sampAdaka-maMDala jugalakizora mukhtAra 'yugavAra' choTelAla jaina kalakattA jayabhagavAna jaina eDavokeTa pAnIpata paramAnanda jaina zAstrI caudahavA~ varSa (zrAvaNa zukalA 7 vIra ni0 sa0 2481 se ApAda zukalA 15 dhIra ni0ma0 2484 vi0 saM0 2011, 14 agasta san 1956 se julAI san 1957 taka) prakAzaka paramAnanda jaina zAstrI vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillI vArSika mUlya julAI (eka kiraNakA mUlya chaha rupayA 1657 ATha bhAnA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntake caudahaveM varSakI lekha- sUcI lekhaka lekha lekhaka pRSTha | praticAra rahasya - [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI 221 5 atithi saMvibhAga aura dAna - [paM0 hIrA lAla siddhAntazAstrI 3 adhyAtma gIta (kavitA) - [ 'yugavIra' i) adhyAtma dohAvalI 212 - [ zrI rAmasiMha - paM0 hIrAlAla zAstrI 5 anusaMdhAnakA svarUpa -- [ pro0 gokulaprasAda jaina, ema. e. 46 anekAntake premI pAThakoMse / ki0 6 TAiTila peja 2 kavi puSpadanta - [pro0 devendrakumAra, ema. e. 212 abhinandana patra ( zrI kAnajI svAmI) 267 avirata samyagdRSTi jinezvarakA laghunandana hai| - [jugalakizora mukhtAra RSabhadeva aura mahAdeva --- [ hIrAlAla saddhAnta zAstrI kalAkA uddezya - [pro0 gokulaprasAda jaina ema. e. kavi ThakurI aura unakI racanAe~ 6 - [zrI pullaka gaNezaprasAdajI varNI 330 hiMsA aura aparigraha - [ zrI bharatasiMha upAdhyAya hiMsA aura hiMsA - [jullaka siddhisAgara 0 kundakunda pUrvavat aura zrutaka dhAdya pratiSThApaka haiM - [pa0 hIrAlAla siddhAntazAstrI 317 zrAcArya dvapakA saMnyAsa aura unakA smAraka - [to hIrAlAla siddhAntazAstrI mera Forte aura hya do rUpa - [jaina gItAse zrAnanda seTha - [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI Urjayanta garike prAcIna pUjya sthAna - [ paramAnanda zAstrI kavivara bhagavatIdAsa - [ paramAnanda zAstrI kasA pAhuDa aura guNadharAcArya -- [ paramAnanda zAstrI best jaina samAjakA stutyakArya koppalake zilAlekha - [paM0 balabhadra jaina kyA kundakundAcArya bhadrabAhu zra utakebalI ke ziSya nahIM haiM ? - [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI kyA mAMsa manuSyakA svAbhAvika AhAra hai ? 62 140 237 77 120 266 216 112 10 227 8 66 20 268 lekha kyoM tarasata hai ? ( kavitA ) [bAbU jayabhagavAna eDavokeTa 76 khAna pAnAdikA prabhAva - [ hIrAlAla siddhAntazAstrI 168 gvAliyarake tomara vaMzakA eka nayA ullekha - [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI 235 kyA bha0 barddhamAna jainadha ke pravartaka the ? - [ paramAnanda zAstrI 224 pRSTha - [ DA0 indracandra zAstrI, ema. e. 166 271jainadharmameM sampradAyoMkA prAvirbhAva - [paM" kailAza candra zAstrI 316 - [pro0 vidyAdhara joharApurakara 236 caturviMzati tIrthaMkara stuti ciTThA hisAba kitAba anekAnta 43 353 chandakoSa aura zIla saMrakSaNopAya chapa cuke - [ zrI agaracanda nAhaTA 206 jagatakA saMkSipta paricaya -- ( paM0 ajitakumAra zAstrI 230 jinapati stavana - [ bhI zubhacandra yogI jinastuti paMcaviMzatikA - [ mahAcandra 7 315 326 jIvana-yAtrA (kavitA) - [ lakSmIcandra jaina saroja jainakalAke pratIka aura pratIkavAda - [e0 ke0 bhaTTAcArya, DipTI kIpara rASTrIya saMgrahAlaya dillI, anuvAdaka-jayabhagavAna eDavokeTa 158 jainakalA pradarzanI aura seminAra - [ hIrAlAla zAstrI 145 - grantha- prazasti-saMgraha 33, 67, 115, 147, 211, 243 201, 307, 355 F jaina darzana aura vizva zAMti - [ pro0 mahendrakumAra, nyAyAcArya 107 jaina-paramparAkA zrAdikAla evakAra maMtra- mAhAtmya - [paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI 156 tukArI ( kahAnI ) - [paM0 jayantIprasAda zAstrI 103 tuma - [ zrIrAdhezyAma baranavAla dhArA aura dhArAke jaina vidvAn - [ paramAnanda zAstrI 68 nandisaMgha balAtkAra gayA kI zAkhA prazAkhAe 67 - paM0 pannAlAla sonI 343 nAlaMdA kA vAcyArtha - [ sumeracandra divAkara, bI. e. ela ela. bI. 331 niyativAda - [pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya ema. e. 81 paM0 bhAgacandajI -[ paramAnanda zAstrI 14 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha lekhaka pRSTha lekha lekhaka pRSTha paMcAdhyAyIke nirmANa meM preraka-jugalakizora mukhtAra 1 // vizva zAntike sAdhana pazcAttApa (kahAnI)-[paM0 jayantIprasAda zAstrI 61 -[60 rAjakumAra jaina sAhityAcArya 142 purAne sAhityakI khoja vora-zAsana jayantI [zrIjugalakizora mukhtAra 25, 65, 63,173203 -paramAnanda jaina ki. 10 TAiTila pe02 pUjA, stotra, japa, dhyAna aura baya vora-zAsana-jayantIkA itahAsa -[paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI 113 -[jugalakizora mukhtAra 38 pIr3ita pazuoMko sabhA (kahAnI) vIra-zAsana-jayantI aura bhavanotsava -[zrImatI jayavantI devI 207 -[matrI-vIrasevamandira 340 pArzvanAtha vastikA zilAlekha-[paramAnanda zAstrI 242 vIra-sevAmandirakA pracAra kArya 203 pradyumna caritrakA racanAkAla va racayitA vIra-sevAmandira dillIkI paisA-phaNDa-golaka -[zrIagaracandra nAhaTA 170 -jugalakizora mukhtAra 177 bha0 vuddha aura mAMsAhAra-[hIrAlAla siddhAntazAstro 238 vIra-sevAmandirameM zrI kAnajI svAmI-kiraNa , bhagavAn mahAvIra aura unake divya upadeza TAiTila pe0 2 -[5. hIrAlAla siddhAntazAstrI 253 zAnti kI khoja-[pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya 268 manako ujvala dhavala banA (kavitA) zAha hIrAnanda tIrthayAtrA vivaraNa aura sammetazimbara -[bA0 jayabhagavAna eDavokeTa hA caityaparipATI-[zrI agaracanda nAhaTA 30. mahAkavi svayambhU aura usakA tulasIdAsajIkI zramaNagiri caleM - [mU0 le. jIvabandhu TI. ema. rAmAyaNa para prabhAva -[ paramAnanda zAstrI 56, zrIpAla, anuvAdaka.pI. vI. vAsavadattA jaina nyAyatIrtha 125 mahAba rake vivAha sambandhameM zve. kI do mAnyatAe~ zramaNa-paramparA aura cAMDAna -[ paramAnanda zAstrI 100 -[DA. jyotIprasAda ema. e. 285 rAjamAtA vijayAkA vairAgya zrInemi-jina-stuti-[paM0 zAli -[sumeracanda divAkara, zAstrI 163 zrIpArzvanAtha stotra-[dharmaghoSamUri 124 rAjasthAnaka jaina zAstra-bhaNDAroMme hindoke naye zrIbAyA lAlamanadAmajI aura unakI tapazcaryAkA sAhityakI khoja ____ mAhAtmya [paramAnanda jaina -[zrI kastUracanda kAzalIvAla, ema. e. 286, 333 zrImahAvIra-jina-stavana-[ajJAta kartRka 203 rUpaka-kAvya paramparA -[para-nanda zAstrI 256 zrIvardhamAna-jinastuti lA. mahAvIra prasAdajI ThekedArakA svargavAsa 2 zrIvardhamAna-jina-stotra vikramI saMvatkI samasyA -pro. puSyamitra jaina 287 zrIvIra-jina-stavana ['yugavIra' vicAra-kaNa 323 zrIsantarAma bI. e. kI sumAgadhA vidarbha meM gujarAtI jaina lekhaka -[munIndra kumAra jaina 17 -[pro. vidyAdhara joharApurakara 201 saskAroM kA prabhAva-[hIrAlAla siddhAMtazAstrI, 208-274 vizva-zAntikA sugama upAya-AtmIyatA santa vicAra (kavitA)-[50 bhAgacandrajI 20 -[zrI agara canda nAhaTA 232 sandeha (kahAnI)-[zrI jayantIpramAda zAstrI 302 vizva-zAntike amogha upAya samanvayakA adbhuta mArga anekAnta -zrI agaracanda nAhaTA 166 -[zrI agaracandajI nAhaTA 19 vizva-zAnni upAyoMke kucha maMta samantabhadra stotra (kavitA)-['yugavIra' -[4. cainamanbadAmajI jayapura 138 samantabhadrakA samaya-nirNaya-[jugala kizora mukhtAra 3 187 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha lekha pRSTha saMkha lekhaka samantabhadrakA samaya mAhitya paricaya aura samAlocana -DA. jyotiprasAda jaina, ema. e. ela. ela. bI. 324 -paramAnanda jaina ki0 6. TA. 3, 210 sampAdakIya 11 suprabhAtamtotra-[nemicandrayati saundaryako kSaNa-vinazvaratAsampAdakIya sau sau ke tIna puraskAra ki. 6 TAiTila pe.3 sampAdakIya noTa-[paramAnanda jaina 20 haDappA aura jainadharma sampAdakIya noTa-[jugalakizora mukhtAra u -[.TI ema. rAmacandrana anuvAdaka sarakAradvArA mAMsa bhakSaNakA pracAra bA. jayabhagavAnajI eDavokeTa 157 hamArA mAcIna vista vaibhava -[paM0 hIrAlAkha siddhAntazAstrI 225 -paM. darabArI lAsajI nyAyAcArya 30 324 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI grantha dazalakSaNa parva taka paune mUnya meM . vIrasevAmandirake surucipUrNa prakAzana (1) purAtana-jainavAkya-sUcI-prAkRtake prAcIna 46mUla-anyoMkI padyAnukramaNI, jisake sAtha 48 TIkAdigrantha uddhRta dUsare poMkI bhI anukramaNI jagI huI hai| saba milAkara 25353 paca-vAkyoMkI sUcI / saMyojaka aura sampAdaka mukhtAra zrIjugalakizorajI kI gaveSaNApUrNa mahatvakI 70 pRSThako prastAvanAse alaMkRta, DA. kAlIdAsa nAga, ema. e, DI. liT ke prAkathana (Foreword) aura DA. e. ena. upAdhyAya ema. e. sI. liT kI bhUmikA (Introduction) se bhUSita hai, zodha-khojake vidvAnoM ke liye atIva upayogI, bar3A sAija, sajilda ( jisakI prastAvanAdikA mUlya alagase pAMca rupaye hai) (2) Apta-parIkSA-zrIvidyAnandAcAryakI svopajJa saTIka apUrva kRti prAptoMkI parIkSA dvArA Izvara-viSayake sundara marasa aura sajIva vivecanako lie hue, nyAyAcArya paM0 darabArIlAlajI ke hindI anuvAda tathA prastAvanAdisa yukta, sajilda / (3) nyAyadIpikA-nyAya-vidyAkI sundara pothI, nyAyAcArya paM. darabArIlAlajIke saMskRtaTippaNa, hindI anuvAda, vistRta prastAvanA aura aneka upayogI pariziSToMse alaMkRta, sajilda / " (5) svayambhUstotra-samantabhadrabhAratIkA apUrva grantha, mukhtAra zrIjugalakizorajIke viziSTa hindI anuvAda, alpadari caya, samantabhadra-paricaya aura bhaktiyoga, jJAnayoga tathA karmayogakA vizleSaNa karatI huI mahatvakI gaveSaNApUrNa 106 pRSThakI prastAvanAse suzobhita / " (4) stutividyA-svAmI samantabhadrakI anokhI kRti, pApoMke jItanekI kalA, saTIka, sAnuvAda aura zrIjugalakizora mukhtArakI mahatvakI prastAvanAdise alaMkRta sundara jibd-shit| ... 10) (6) adhyAtmakamalamArtaNDa-paMcAdhyAyIkAra kavi rAjamalchakI sundara prAdhyAsmika racanA, hindIanuvAda-sahita aura mukhtAra zrIjugalakizorakI khojapUrNa 7E pRSThakI vistRta prastAvanAse bhuussit| " m) (7) yuktyanuzAsana-tatvajJAnase paripUrNa samantabhadrakI asAdhAraNa kRti, jisakA abhI taka himdI anuvAda nahIM hudhA thA / mukhtArazrIke viziSTa hindI anuvAda aura prastAvanAdise Ajata, sajilda / " 11) (5) zrIpurapAzvanAthastotra-AcArya vidyAnandaracita, mahattvakI stuti, hindI anuvAdAdi sahita / " ) () zAmanacatustrizikA-(tIrthaparicaya)-muni madanakIrtikI 13 vo zatAbdIko sundara racanA, hindI anuvAdAdi-sahita / (10) samIcIna dharmazAstra-svAmI samantabhadrakA gRhasthAcAra-viSayaka anyuttama prAcIna grantha, mukhtAra zrI jugalakizora jIkaM vivecanAmaka hindI bhApya aura gaveSaNAtmaka prastAvanAse yukra, sajilda / (11) samAdhitaMtra aura iSTopadeza-zrIpUjyapAdAcArya kI adhyAtma-viSayaka do anUTI kRtiyAM, paM0 paramAnanda zAstrIka hindI anuvAda aura mugytAra zrI jugalakizorajIkI prastAvanAse bhUSita sajilda / (10) jainapranthaprazasi.saMgraha-saMskRta aura prAkRnake 171 aprakAzita granthoMkI prazastiyoM kA maMgalAcaraNa mahita apUrva*saMgraha, upayogI 11 pariziSToM aura paM. paramAnandazAstrI kI itihAsa-sAhitya-viSayaka paricayAmaka prastAvanAme alaMkRta, sajilda / ... ... (13) anityabhAvanA-prA. padamanandI kI mahatvako racanA. mukhtArazrIke hindI padyAnuvAda aura bhAvArtha sahita ) (14) tattvArthasUtra-(prabhAcandrIya)-mukhtArIka hindI anuvAda tathA vyAkhyAsa yukta / (15) zravaNabelgola aura dakSiNaka anya jenatArtha kSetra-lA. rAjakRSNa jaina (16) kamAya pAhuDa macUrNI-hindI anuvAda sahita (vIrazAsana saMgha prakAzana) (17) jainasAhitya aura itihAsa para vizada prakAza mahAvIrakA sarvodaya tIrtha ), samantabhadra-vicAra-dIpikA 2), vyavasthApaka 'vIrasevAmandira 21 dariyAgaMja, dillii| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No. D. 211 anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka , 101) bA0 lAlacandajI jaina kalakattA 1500) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 101) bA* zAntinAthajI P251) bA0 choTelAlajI jaina 101) bA. nirmalakumArajI , 101) bA. motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 251) vA0 sohanalAlajI jaina samecU , 1.1. bA. badrIprasAdajI sarAvagI, 251) lA gulajArImala RSabhadAsajI .. 1.1) bA. kAzInAthajI, ... 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C.) jaina , 51) pA0 dInAnAthajo sarAvagI 1.1 bA0 gopIcandra rUpacandajI , 251) mAM ratanalAlajI jhAMjharI' 1.1) bA. dhanaMjayakumArajI *251) bA0 baldevadAsajI jaina 1.1) bA. jItamalajI jaina 101) bA. ciraMjIlAlajI sarAvagI *251) seTha gajarAjajI gaMgavAla , , 2 251) seTha suAlAlajI jaina 101) bA. ratanalAla 'cAMdamalajI jaina, raoNcI 251) bA0mizrIlAla dharmacandajI 101) lA. mahAvIraprasAdajI ThekedAra. dehalI 101)-lA. ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 251) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) sAhU zAntiprasAdajI jaina 101) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puliyA 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI. eTA 251) lA0kapUracanda dhapacandajI jaina, kAnapura 101) lA* makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI bha251) bA0jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA0 phUlacanda ratanalAlajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA. surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakacA 251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI, dehalI 1.1) bA0vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) nA0trilokacandajI, sahAranapura 101) bA. badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 101) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 101) bA. mahAvIraprasAdajI eDavokeTa, hisAra 1.1) lA* balavantasiMhajI, hAMsI ji0 hisaar| 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 1.1) seTha jokhIrAmabaijanAthajI sarAvagI, kalakattA * 1) seTha vadhIcandajI gamavAla, jayapura 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura *251) seTha tulArAmajI nathamalajI lADanUvAle 101) vaidyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya,kAnapura kalakattA 101) lA0 prakAzacanda va zIlacandajI jauharI, dehalI sahAyaka 101) zrI jayakumAra devIdAsajI, cavare kAraMjA Fct.1) bA. rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101)lA. ratanalAlajI kAlakA vAle, dehalo 101)lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanI. dehalI 101) lA. catarasaina vijaya kumArajI saradhanA 8101) seTha lAlacandajI bI0 seThI, ujjaina 'vIra-sevAmandira' 101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA 21. dariyAgaMja, dillI . prakAzaka-paramAnana zAstrI vIrasevAmaMdira, 21 dariyAgaMja, dillI / mahaka-pavAsI priTiMga hAusa, dehalI Page #429 -------------------------------------------------------------------------- _